Vicipéid gawiki https://ga.wikipedia.org/wiki/Pr%C3%ADomhleathanach MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter Meán Speisialta Plé Úsáideoir Plé úsáideora Vicipéid Plé Vicipéide Íomhá Plé íomhá MediaWiki Plé MediaWiki Teimpléad Plé teimpléid Cabhair Plé cabhrach Catagóir Plé catagóire TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 1866 1085564 1052416 2022-08-21T20:39:20Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bia}} [[Íomhá:Chocolate.jpg|mion|Píosaí seacláide dorcha, seacláide báine, agus gnáthsheacláide.]] Is í '''seacláid''' ná an gnáth-chomhábhar ina lán [[milseán]] — an comhábhar is coitianta. Is as síolta an chrainn cócó ([[''Theobroma cacao''|''Theobroma cacao'']]) a dhéantar í. Cuireann an foclóir síos ar an substaint cócó mar "seacláid", agus [[bia]] le blas gangaideach láidir (nach bhfuil milis). Tá dhá phairt sa [[pónaire cócó|phónaire cócó]]: is é an cócó an solad sa phónaire cocoa, is é an t-im cócó an tsaill, agus is meascán de na substaintí í an tseaclaid. Bíonn [[siúcra]] agus ábhair eile á gcur isteach freisin agus bíonn siad á n-ullmhú ina m[[barra seacláide]] nó ina ndeochanna ([[seacláid the]]). Tugann daoine bosca seacláidí mar bhronntanas go minic. == Saghasanna difriúla seacláide == Faightear an tseacláid ina lán saghsanna agus cainníochtaí. * Seacláid dhorcha (gan bhainne) * Gnáthsheacláid (seacláid agus bainne á meascadh) * Seacláid bhán (le him cócó agus gan cócó soladach) * Seacláid leathmhilis (usáideann daoine an saghas seo sa chócaireacht. Bíonn níos lú siúcra inti) * Seacláid sú talún (a ullmhaítear san [[Iodáil]]) * Seacláid [[Oráiste (toradh)|oráiste]] (ar nós "Terry's Chocolate Orange") Tá comhábhair eile ann a chuirtear sa tseacláid ar nós [[cnónna]] nó [[caramal]]. [[Catagóir:Bia agus deoch]] cbpqhumi5o8fvnorlsrd6968zbk92xd 0 2234 1085595 1082496 2022-08-21T21:17:22Z Kevin Scannell 340 ábhar ó "Dlúthdhiosca ríomhaireachta"; seo é an nós i dteangacha eile wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Trealamh Ríomhaireachta}} Is éard atá i n'''dlúthdhiosca''' ('''DD''' nó '''CD, Compact Disk''') ná diosca plaisteach a stórálann fuaim nó eolas digiteach. Tá sé thart ar 12 [[Ceintiméadar|cm]] / 4.7 orlach ar leithead, agus 1.2 mm (0.047 orlach) ar tiús. Is éard atá i n'''dlúthdhiosca fuaime''' ná saghas dlúthdhiosca a úsáidtear chun píosaí [[Ceol|ceoil]] nó [[caint]] d'ardchaighdeán a thaifeadadh, a stórálann suas le 70 nóiméad ceol, ionchódaithe go digiteach, ar thaobh amháin.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|author=Hussey, Matt|date=2011|title=Fréamh an Eolais|issue=Coiscéim}}</ref> Is éard atá i n'''dlúthdhiosca ríomhaireachta''' ná saghas [[dlúthdhiosca]] a fhormáidítear d'úsáid le hinneall ríomhaireachta. Úsáidtear iad chun téacs scríofa, íomhánna agus giotaí físeáin a chur i dtaisce. Tá na dioscaí seo idéalach do shaothair mhóra, m.sh. [[ciclipéid]]í nó [[Ríomhchluiche|ríomhchluichí]]. === An diosca === Stóráiltear na giotáin mar shraith log is ardán ar rianta 1 6 um ar leithead. Cumhdaítear an diosca le hábhar frithchaiteach (alúmanam, de ghnáth) a scaipeann nó a fhrithchaitheann léas léasair ar ais i mbrathadóir fótaileictreach, a úsáidtear chun an ceol ionchódaithe ar an diosca a léamh is a sheinm nuair a rothlaítear an diosca ag luas tairiseach uilleach.<ref name=":0" /> Níl aon ídiú ag stíleas ar an diosca, ní chuireann máchailí ar an dromchla isteach ar a fheidhmiú, agus is beag nach foirfe an t-atáirgeadh fuaime is ceoil leis.<ref name=":0" /> === Innealtóireacht === Eitseáilítear poill micreascópacha ar an dlúthdhiosca le húsáid ga [[Léasar|léasair]]. Tá cód digiteach sna poill seo a léiríonn an fhaisnéis atá stóráilte. Ansin, cuirtear cóta [[Alúmanam|alúmanaim]] ar an taobh eitre. Nuair a léitear an diosca sa [[tíomántán]], léann ga léasair eile an cód agus déantar comharthaí leictreacha leo don ríomhaire. Déanann an ríomhaire atáirgeadh ar an bhfaisnéis mar íomhá, mar chód fuaime, nó i bhfoirmeacha eile le cabhair feidhmchlár. === Stair === [[Íomhá:Museo de ABBA - BugWarp (31).jpg|mion|Tháinig albam de chuid [[ABBA]], "The Visitors"<ref>{{Luaigh foilseachán|title=The Visitors (ABBA album)|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=The_Visitors_(ABBA_album)&oldid=1103954167|journal=Wikipedia|date=2022-08-11|language=en}}</ref> amach sa bhliain 1982 ar DD]] Sheol [[Philips]] agus [[Sony]]<ref>comhpháirtithe gnó ba ea Sony agus [[Philips]] ag an am</ref> an dlúthdhiosca sa bhliain 1982. Bhí an chéad dhlúthdhiosca tráchtála fáiscithe ar 17 Lúnasa 1982, i [[monarcha]] [[Philips]] in Langenhagen ([[Hannover]]) sa Ghearmáin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.funtrivia.com/askft/Question28718.html|teideal=What was the very first music CD ever made in the world and in th...|work=www.funtrivia.com|dátarochtana=2022-08-17}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/6950845.stm|teideal=Compact disc hits 25th birthday|dáta=2007-08-17|language=en-GB|dátarochtana=2022-08-17}}</ref> albam de chuid [[ABBA]], "The Visitors"<ref>{{Luaigh foilseachán|title=The Visitors (ABBA album)|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=The_Visitors_(ABBA_album)&oldid=1103954167|journal=Wikipedia|date=2022-08-11|language=en}}</ref>, ar an lipéad ceoil [[Polygram]] (a tháinig amach sa bhliain 1981 mar cheirnín vinile).<ref>{{Luaigh foilseachán|title=ABBA "The Visitors" first release, played on the first CD-player 'Philips CD100'|url=https://www.youtube.com/watch?v=bW2ngtw9N9Q|language=en}}</ref> Ach níor cuireadh é ar an margadh láithreadh. Ar 1 Deireadh Fómhair 1982, díoladh an t-albam '52nd Street' de [[Billy Joel]] sa tSeapáin ar an lipéad [[Sony]], an chéad dhlúthdhiosca le fáil go poiblí. == Féach fosta == * [[Dlúthdhiosca cuimhne inléite amháin]] (CD-ROM) * [[Dlúthdhiosca intaifeadta]] (CD-R) * [[Dlúthdhiosca in-athscríobhtha]] (CD-RW) == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Stóras ríomhaireachta]] [[Catagóir:Ceol]] [[Catagóir:Tionscal na meán]] [[Catagóir:Léasar]] d55mnamz0zn6uhmqby3sn6349yegpgm 1085596 1085595 2022-08-21T21:17:41Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Trealamh Ríomhaireachta}} Is éard atá i n'''dlúthdhiosca''' ('''DD''' nó '''CD, Compact Disk''') ná diosca plaisteach a stórálann fuaim nó eolas digiteach. Tá sé thart ar 12 [[Ceintiméadar|cm]] / 4.7 orlach ar leithead, agus 1.2 mm (0.047 orlach) ar tiús. Is éard atá i n'''dlúthdhiosca fuaime''' ná saghas dlúthdhiosca a úsáidtear chun píosaí [[Ceol|ceoil]] nó [[caint]] d'ardchaighdeán a thaifeadadh, a stórálann suas le 70 nóiméad ceol, ionchódaithe go digiteach, ar thaobh amháin.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|author=Hussey, Matt|date=2011|title=Fréamh an Eolais|issue=Coiscéim}}</ref> Is éard atá i n'''dlúthdhiosca ríomhaireachta''' ná dlúthdhiosca a fhormáidítear d'úsáid le hinneall ríomhaireachta. Úsáidtear iad chun téacs scríofa, íomhánna agus giotaí físeáin a chur i dtaisce. Tá na dioscaí seo idéalach do shaothair mhóra, m.sh. [[ciclipéid]]í nó [[Ríomhchluiche|ríomhchluichí]]. === An diosca === Stóráiltear na giotáin mar shraith log is ardán ar rianta 1 6 um ar leithead. Cumhdaítear an diosca le hábhar frithchaiteach (alúmanam, de ghnáth) a scaipeann nó a fhrithchaitheann léas léasair ar ais i mbrathadóir fótaileictreach, a úsáidtear chun an ceol ionchódaithe ar an diosca a léamh is a sheinm nuair a rothlaítear an diosca ag luas tairiseach uilleach.<ref name=":0" /> Níl aon ídiú ag stíleas ar an diosca, ní chuireann máchailí ar an dromchla isteach ar a fheidhmiú, agus is beag nach foirfe an t-atáirgeadh fuaime is ceoil leis.<ref name=":0" /> === Innealtóireacht === Eitseáilítear poill micreascópacha ar an dlúthdhiosca le húsáid ga [[Léasar|léasair]]. Tá cód digiteach sna poill seo a léiríonn an fhaisnéis atá stóráilte. Ansin, cuirtear cóta [[Alúmanam|alúmanaim]] ar an taobh eitre. Nuair a léitear an diosca sa [[tíomántán]], léann ga léasair eile an cód agus déantar comharthaí leictreacha leo don ríomhaire. Déanann an ríomhaire atáirgeadh ar an bhfaisnéis mar íomhá, mar chód fuaime, nó i bhfoirmeacha eile le cabhair feidhmchlár. === Stair === [[Íomhá:Museo de ABBA - BugWarp (31).jpg|mion|Tháinig albam de chuid [[ABBA]], "The Visitors"<ref>{{Luaigh foilseachán|title=The Visitors (ABBA album)|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=The_Visitors_(ABBA_album)&oldid=1103954167|journal=Wikipedia|date=2022-08-11|language=en}}</ref> amach sa bhliain 1982 ar DD]] Sheol [[Philips]] agus [[Sony]]<ref>comhpháirtithe gnó ba ea Sony agus [[Philips]] ag an am</ref> an dlúthdhiosca sa bhliain 1982. Bhí an chéad dhlúthdhiosca tráchtála fáiscithe ar 17 Lúnasa 1982, i [[monarcha]] [[Philips]] in Langenhagen ([[Hannover]]) sa Ghearmáin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.funtrivia.com/askft/Question28718.html|teideal=What was the very first music CD ever made in the world and in th...|work=www.funtrivia.com|dátarochtana=2022-08-17}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/6950845.stm|teideal=Compact disc hits 25th birthday|dáta=2007-08-17|language=en-GB|dátarochtana=2022-08-17}}</ref> albam de chuid [[ABBA]], "The Visitors"<ref>{{Luaigh foilseachán|title=The Visitors (ABBA album)|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=The_Visitors_(ABBA_album)&oldid=1103954167|journal=Wikipedia|date=2022-08-11|language=en}}</ref>, ar an lipéad ceoil [[Polygram]] (a tháinig amach sa bhliain 1981 mar cheirnín vinile).<ref>{{Luaigh foilseachán|title=ABBA "The Visitors" first release, played on the first CD-player 'Philips CD100'|url=https://www.youtube.com/watch?v=bW2ngtw9N9Q|language=en}}</ref> Ach níor cuireadh é ar an margadh láithreadh. Ar 1 Deireadh Fómhair 1982, díoladh an t-albam '52nd Street' de [[Billy Joel]] sa tSeapáin ar an lipéad [[Sony]], an chéad dhlúthdhiosca le fáil go poiblí. == Féach fosta == * [[Dlúthdhiosca cuimhne inléite amháin]] (CD-ROM) * [[Dlúthdhiosca intaifeadta]] (CD-R) * [[Dlúthdhiosca in-athscríobhtha]] (CD-RW) == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Stóras ríomhaireachta]] [[Catagóir:Ceol]] [[Catagóir:Tionscal na meán]] [[Catagóir:Léasar]] 2gfws926wwwul6n2uah4lc2s84b8xui 0 2235 1085592 1068503 2022-08-21T21:09:38Z Kevin Scannell 340 Ag athdhíriú go [[Dlúthdhiosca]] wikitext text/x-wiki #redirect [[Dlúthdhiosca]] j8f4gl10au02tccnn78c9eaoio3vzhr 0 2322 1085343 981090 2022-08-21T13:36:16Z Deirge Ó Dhaoinebeaga 51568 wl. wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Úrscéal|Úrscéalaí]], [[drámadóir]] agus [[file]] [[Éire]]annach ba ea '''Samuel Beckett''' (13 Aibreán 1906 – 22 Nollaig 1989). Tugtar léiriú diúltach ar an staid dhaonna i saothar Beckett. Is é rí na "Téatar na hÉigéille" é. Bronnadh [[Duais Nobel na Litríochta]] ar Beckett sa bhliain 1969 as a chuid scríbhneoireachta Toghadh Beckett mar [[Aosdána|Shaoi]] d’[[Aosdána]] sa bhliain 1984. Cailleadh é i b[[Páras]] de bharr fadhbanna riospráide. {{Glanadh}} == Beathaisnéis == === Luathshaol agus oideachas === Ba de bhunadh Úgónach muintir Beckett (Becquet ó thús) agus deirtear gur bhog siad go hÉirinn ón bh[[An Fhrainc|Frainc]] i ndiaidh chúlghairm Fhorógra Nantes sa bhliain 1685, cé go gceistítear fírinne na teoirice sin. Bhí muintir Beckett ina mbaill d’[[Eaglais na hÉireann]]. Ba theach mór le gairdín fairsing agus cúirt leadóige é Cúl Draighneach, teach a mhuintire, agus ba é athair an údair, William, a thóg é i mbruachbhaile [[Carraig an tSionnaigh|Charraig an tSionnaigh]] i m[[Baile Átha Cliath]]. Luaitear an teach agus an gairdín, mar aon leis an gceantar máguaird ina ndearna sé siúlóidí lena athair, chomh maith le [[Baile na Lobhar|Ráschúrsa Bhaile na Lobhar]], stáisiún traenach Charraig an tSionnaigh agus stáisiún [[Shráid Fhearchair]] ina chuid próis agus drámaí. Ba shuirbhéir cainníochta é a athair agus b’altra í a mháthair. D’fhreastail Beckett ar naíonra áitiúil nuair a bhí sé cúig bliana d’aois agus b'ansin a cuireadh tús lena chuid oideachais sa cheol, agus bhog sé ansin go Scoil Theach Phort an Iarla i lár na cathrach gar do Shráid Fhearchair. Sa bhliain 1919, chuaigh Beckett go Scoil Ríoga Phort Abhla in [[Inis Ceithleann]], [[Contae Fhear Manach]] – an scoil chéanna ina bhfuair [[Oscar Wilde]] a chuid oideachais. Ba lúthchleasaí nádúrtha é Beckett agus bhain sé barr feabhais amach ag imirt [[cruicéad|cruicéid]] mar shlacaí ciotógach agus mar bhabhlálaí ciotógach meánluais. Ina dhiaidh sin, bhí sé ar fhoireann [[Cumann Cruicéid Ollscoil Átha Cliath|Ollscoil Átha Cliath]] agus d’imir sé dhá chluiche den chéad scoth in aghaidh [[Northamptonshire]]. Mar thoradh air sin, ba eisean an t-aon laureate Nobel a luadh in ''Wisden Cricketer’s Almanack'' – “bíobla” an chruicéid. === Luathscríbhinní === Rinne Beckett staidéar ar an bhFraincis, ar an Iodáilis agus ar an mBéarla ag [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath]], ón mbliain 1923 go 1927. Bhí an Dr A. A. Luce, scoláire Berkeley agus ''Berkelian'' mór le rá, i measc a theagascóirí fad is a bhí sé ag freastal ar Choláiste na Tríonóide. Bhain Beckett céim [[B.A.]] amach, agus – tar éis dó a bheith ag múineadh ar feadh tamaill i gColáiste Campbell i m[[Béal Feirste]] – thosaigh sé ag obair mar ''lecteur d’anglais'' in École Normale Supérieure i b[[Páras]]. Fad is a bhí sé ann, chuir [[Thomas MacGreevey]], file agus dlúthchara Beckett a bhí ag obair ann chomh maith, an t-údar Éireannach mór le rá, [[James Joyce]], in aithne dó. Níorbh fhada go raibh mórthionchar ag an bhfear sin ar Beckett óg, agus chabhraigh sé le Joyce ar bhealaí éagsúla, go háirithe le taighde ar an leabhar ''[[Finnegan’s Wake]]''. Sa bhliain 1929, d’fhoilsigh Beckett an chéad saothar dá chuid – aiste chriticiúil dar teideal ''Dante...Bruno. Vico...Joyce''. Déanann an aiste saothar agus modh scríbhneoireachta Joyce a chosaint ó líomhaintí go raibh siad deacair agus doiléir d’aon ghnó, agus bhí sí mar chuid de ''Our Exagmination Round His Factification for Incamination of Work in Progress'', leabhar aistí faoi Joyce ina raibh aistí ó phinn Eugene Jolas, Robert McAlmon agus William Carlos Williams, i measc daoine eile. Tháinig meath ar dhlúthchaidreamh Beckett le Joyce agus a mhuintir, áfach, nuair nár ghlac sé leis an tsúil a bhí iníon Joyce, Lucia, ag caitheamh air. Ba i rith na tréimhse sin freisin a foilsíodh an chéad ghearrscéal dá chuid, “Assumption”, i dtréimhseachán Jolas dar teideal ''transition''. Bhuaigh sé duais bheag litríochta an bhliain dár gcionn as dán a chum sé go mear ar ar tugadh, “Whoroscope”, agus a bhain le beathaisnéis [[René Descartes]], a bhí Beckett ag léamh ag an am, nuair a spreagadh é chun saothar a chur isteach. Sa bhliain 1930, d’fhill Beckett ar Choláiste na Tríonóide mar léachtóir. Níorbh fhada, áfach, gur éirigh sé bréan dá ghairm roghnaithe acadúil. Chuir sé an mhídhúil a bhí aige ina leith in iúl le cleas a d’imir sé ar Chumann na Nuatheangacha, Baile Átha Cliath – léigh sé páipéar i bhFraincis faoi údar ó [[Toulouse]], Jean du Chas, bunaitheoir de ghluaiseacht ar a tugadh 'Concentrism'. Ní raibh in Chas ná in 'Concentrism' ach cumadóireacht, áfach. Chum Beckett iad chun magadh faoi shaoithíneacht. Chuir Beckett deireadh lena ghairm ghearr acadúil nuair a d’éirigh sé as a phost i gColáiste na Tríonóide ag deireadh na bliana 1931. Rinne sé comóradh ar an uair chinniúnach sin ina shaol le cumadh an dáin “Gnome”. Spreagadh é chun é a scríobh i ndiaidh dó ''Wilhelm Meisters Lehrjahre'' de chuid [[Johann Wolfgang von Goethe]] a léamh agus foilsíodh é faoi dheireadh in ''The Dublin Magazine'' i 1934: :''Spend the years of learning squandering'' :''Courage for the years of wandering'' :''Through a world politely turning'' :''From the loutishness of learning.'' Tar éis dó Coláiste na Tríonóide a fhágáil, thosaigh Beckett ag taisteal san [[Eoraip]]. Chaith sé roinnt ama i [[Londain]] chomh maith, áit ar foilsíodh ''Proust'', staidéar criticiúil dá chuid ar an údar Francach, [[Marcel Proust]], sa bhliain 1931. Thosaigh sé ar chóir leighis a mhair dhá bhliain le síciteiripeoir ón Tavistock Clinic, an Dr Wilfred Bion, dhá bhliain ní ba dhéanaí, i ndiaidh bhás a athar. Thug Bion é chun tríú léacht Tavistock de chuid [[Carl Jung]] a chloisteáil, a chuaigh i bhfeidhm ar Beckett le blianta fada ina dhiaidh sin. Dhírigh an léacht ar an ábhar “never properly born,” agus ba léir gnéithe de i saothar Beckett ina dhiaidh sin, lena n-áirítear ''Watt'' agus ''[[Waiting for Godot]]''.(nó ''Tagann Godot''<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Alan Titley|date=1991|url=|title=Tagann Godot (aist.)|journal=ISBN 978-1-906882-10-5|volume=Clóchomhar|issue=}}</ref>) Sa bhliain 1932, scríobh sé a chéad úrscéal, ''Dream of Fair to Middling Women'', ach chinn sé ar é a fhágáil ar leataobh tar éis diúltú a fháil ó chuid mhaith foilsitheoirí. Foilsíodh an leabhar faoi dheireadh sa bhliain 1993. D’ainneoin nach raibh sé in ann é a fhoilsiú, bhí an t-úrscéal mar fhoinse le haghaidh cuid mhaith de luathdhánta Beckett, chomh maith lena chéad leabhar lánfhada, an cnuasach gearrscéalta ''More Pricks Than Kicks'' (1933). D’fhoilsigh Beckett roinnt aistí agus léirmheasanna freisin le linn na tréimhse sin, lena n-áirítear “Recent Irish Poetry” (in ''The Bookman'', Lúnasa 1934) agus “Humanistic Quietism”, léirmheas ar dhánta a charad, Thomas MacGreevey (in ''The Dublin Magazine'', Iúil – Meán Fómhair 1934). Dhírigh an dá léirmheas úd ar shaothair MacGreevey, [[Brian Coffey]], [[Denis Devlin]] agus [[Blanaid Salkeld]], d’ainneoin nach raibh mórán bainte amach acu ag an am. Rinne sé comparáid dhearfach idir iad agus údair eile na hAthbheochana Ceiltí agus rinne sé tagairt do [[Ezra Pound]], do [[T.S. Eliot]] agus do shiombalaithe na Fraince mar dhaoine mór le rá a tháinig rompu. Nuair a rinne sé cur síos ar na filí sin mar "the nucleus of a living poetic in Ireland", bhí canóin filíochta [[nua-aoiseachas|nua-aoiseach]] agus Éireannach á bunú ag Beckett. Sa bhliain 1935 – an bhliain chéanna a d’fhoilsigh sé cnuasach dá chuid filíochta, ''Echo's Bones and Other Precipitates'' – bhí sé ag obair ar a úrscéal ''[[Murphy]]''. I mBealtaine na bliana sin, scríobh sé chuig MacGreevey ag rá go raibh sé ag léamh faoin scannánaíocht agus go raibh sé ag iarraidh dul go Moscó chun staidéar a dhéanamh le Sergei Eisenstein ag Institiúid Cineamatagrafaíochta Gerasimov i [[Moscó]]. I lár na bliana 1936, scríobh sé chuig Sergei Eisenstein agus Vsevolod Pudovkin á chur féin i láthair mar phrintíseach. Ní raibh toradh ar bith air sin, áfach, mar gur cailleadh litir Beckett de bharr choraintín Eisenstein le linn bhriseadh amach na bolgaí, chomh maith lena aird a bheith ar athscríobh scripte dá léiriú scannáin a bhí curtha ar atráth. Chríochnaigh Beckett ''Murphy'' idir an dá linn agus ansin, sa bhliain 1936, chuaigh sé ar turas fairsing timpeall na Gearmáine. Le linn na tréimhse sin, líon sé roinnt leabhar nótaí le liostaí d’ealaín shuntasach a chonaic sé agus scríobh sé faoin bhfuath a bhí aige d’fhiántas na [[Naitsithe]] a bhí ag scaipeadh ar fud na tíre an tráth sin. D’fhill sé ar Éirinn ar feadh tamall gearr sa bhliain 1937 le bheith ag faire ar fhoilsitheoireacht ''Murphy'' (1938). D’aistrigh sé féin an leabhar go Fraincis an bhliain dár gcionn. D’éirigh idir é féin agus a mháthair freisin agus chuir sin lena chinneadh cur faoi i bPáras (agus b'ann a chuir sé faoi uaidh sin amach tar éis bhriseadh amach an [[Dara Cogadh Domhanda]] sa bhliain 1939 toisc gurbh fhearr leis féin “France at war to Ireland at peace”). Níorbh fhada go raibh aithne air timpeall chaiféanna La Rive Gauche. B'ansin a neartaigh sé a chairdeas le Joyce agus a chruthaigh sé cairdeas nua le healaíontóirí ar nós [[Alberto Giacometti]] agus [[Marcel Duchamp]] – daoine a d’imir [[ficheall]] leis go minic. Ar feadh tamall gearr thart ar Nollaig na bliana 1937, bhí Beckett mór le [[Peggy Guggenheim]] a thug “Oblomov” air mar leasainm as pearsa eapainmneach úrscéil ó pheann [[Ivan Goncharov]]. In Eanáir na bliana 1938 i bPáras, agus é ag diúltú seirbhísí máistir striapach míchlúiteach ar a raibh an t-ainm íorónta ‘Prudent’, sádh sa chliabh é agus ba bheag nár maraíodh é. Shocraigh James Joyce seomra príobháideach san ospidéal do Beckett. Ghabh poiblíocht ón eachtra sin aird [[Suzanne Dechevaux-Dumesnil]]. Bhí aithne éigin aici ar Beckett óna chéad chuairt ar Pháras; an uair seo, áfach, chuir an bheirt tús le cneasaíocht fad saoil. Ag réamhéisteacht, d’fhiafraigh Beckett dá ionsaitheoir cén tucaid a bhí leis an sá, agus d’fhreagair Prudent ar nós cuma liom, “Je ne sais pas, Monsieur. Je m’excuse” (“Níl a fhios agam, a dhuine uasail. Tá brón orm”). D’insíodh Beckett an eachtra ar nós scéal grinn scaití, agus chaith sé uaidh an cúiseamh in aghaidh a ionsaitheora ar deireadh – ar bhealach chun tuilleadh foirmiúlachtaí a sheachaint agus, chomh maith leis sin, mar thaitin béasaí agus carachtar Prudent leis. === An Dara Cogadh Domhanda === Ghlac Beckett páirt i bh[[Frithbheartaíocht na Fraince]] tar éis fhorghabháil na Gearmáine i 1940. D’oibrigh sé mar theachtaire agus ba bheag nár ghabh an [[Gestapo]] é cúpla uair thar thréimhse dhá bhliain. I Lúnasa na bliana 1942, rinneadh feall ar a aonad agus theith sé ó dheas de chois le Suzanne go sráidbhaile beag darb ainm Roussillon, in département Vaucluse i réigiún [[Provence Alpes Cote d’Azur]], áit a a raibh siad sábháilte. Lean sé air ag cabhrú leis an bhFrithbheartaíocht ansin trí airm a stóráil i gcúlghairdín a thí. Le linn na mblianta a d’fhan Beckett in Roussillon, chabhraigh sé go hindíreach le sabaitéireacht [[Maquis]] d’arm na Gearmáine i sléibhte Vaucluse, cé nár labhair sé go rómhinic faoina chuid oibre i rith an chogaidh. Bhronn rialtas na Fraince [[Croix de guerre]] agus [[Médaille de la Résistance]] ar Beckett as a chuid éachtaí ag troid in aghaidh fhorghabháil na Gearmáine. Go dtí deireadh a shaoil, thagródh Beckett dá pháirt le Frithbheartaíocht na Fraince mar “boy scout stuff”.[14] Dúirt sé gur lean sé ar aghaidh ag obair ar an úrscéal ''Watt'' fad is a bhí sé i bhfolach in Rousillon “in order to keep in touch” (b’úrscéal é seo a thosaigh sé i 1941 agus a chríochnaigh sé i 1945 ach nár foilsíodh go dtí 1953). === Clú: úrscéalta agus an téatar === Sa bhliain 1945, d’fhill Beckett ar Bhaile Átha Cliath le haghaidh cuairt ghearr. Le linn dó a bheith ann, bhí taibhreamh aige i seomra a mháthar inar léiríodh a lántodhchaí liteartha. Rinne sé ficseanú ar an eachtra sin ní ba dhéanaí ina dhráma ''[[Krapp’s Last Tape]]'' (1958). Sa dráma, ceaptar go bhfuil taibhreamh Krapp suite ar an gCé Thoir i n[[Dún Laoghaire]] (cé nach dtugann aon ní sa dráma bunús don smaoineamh sin) le linn oíche stoirmiúil, agus aithníonn roinnt criticeoirí Beckett i gcarachtar Krapp chomh mór sin is go gceapann siad go raibh eipeafáine ealaíonta Beckett féin san áit chéanna agus le linn an tsaghais chéanna aimsire. Bheadh an chuid is mó criticeoirí liteartha san airdeall faoi chomparáid a dhéanamh idir taithí carachtair agus taithí údair áfach. Tríd síos an dráma, éisteann Krapp le téip a rinne sé ní ba luaithe ina shaol. Ag pointe amháin, cloiseann sé é féin agus é níos óige ag rá: “...clear to me at last that the dark I have always struggled to keep under is in reality my most...” Cuireann Krapp an téip ar aghaidh, áfach, sula mbíonn deis ag an lucht féachana an taibhreamh ar fad a fháil amach. Nocht Beckett le James Knowlson ina dhiaidh sin gurb iad “precious ally” na focail atá fágtha ar lár ar an téip (mar a luaigh Knowlson sa bheathaisnéis ''Damned to Fame''). Ós rud é, áfach, go raibh míchlú ar Beckett as a bheith ag cur beathaisnéisithe agus criticeoirí amú, agus ós rud é go mbíonn cuma fhite shaoráideach ar nochtadh dá leithéid go minic, is dócha nach raibh buansmaoineamh ag Beckett féin maidir le céard ba chóir a bheith san abairt smuta. Léigh criticeoirí beathaisnéiseacha tábhacht sa scéal gur inis sé go Knowlson gur as a ghaol le James Joyce a tháinig cuid de spreagadh an taibhrimh sin. Ní bhaineann tábhacht leis seo do thaibheoirí ná do léitheoirí, áfach. Mhaígh Beckett gurbh fhéidir go mbeadh sé faoi scáth Joyce go deo agus nach mbeadh sé in ann é riamh a shárú. Bhí taibhreamh aige ansin, mar a deir Knowlson, a bhféachtar air mar phointe cinntitheach ina ghairm. Míníonn Knowlson an taibhreamh ansin mar a rinne Beckett cur síos air: “In speaking of his own revelation, Beckett tended to focus on the recognition of his own stupidity ... and on his concern with impotence and ignorance. He reformulated this for me, while attempting to define his debt to James Joyce: ‘I realized that Joyce had gone as far as one could in the direction of knowing more, in control of one’s material. He was always adding to it; you only have to look at his proofs to see that. I realized that my own way was in impoverishment, in lack of knowledge and in taking away, in subtracting rather than in adding.’” Míníonn Knowlson: “Beckett was rejecting the Joycean principle that knowing more was a way of creatively understanding the world and controlling it ... In future, his work would focus on poverty, failure, exile and loss – as he put it, on man as a ‘non-knower’ and as a ‘non-can-er.’” Sa bhliain 1946, d’fhoilsigh iris de chuid [[Jean-Paul Sartre]], ''Les Temps Modernes'', an chéad chuid de ghearrscéal Beckett “''Suite''” (ar ar tugadh “La fin”, nó “The End” ní ba dhéanaí) ach ní raibh a fhios acu nár chuir Beckett ach leath den scéal chucu agus dhiúltaigh [[Simone de Beauvoir]] an dara cuid a fhoilsiú. Thosaigh Beckett ar a cheathrú úrscéal a scríobh freisin (''Mercier et Camier'') nár foilsíodh go dtí 1970. Thuar an t-úrscéal, ar chuid mhaith bealaí, an saothar is cáiliúla dá chuid, an dráma ''[[Waiting for Godot]]'', a scríobhadh tamall ina dhiaidh sin, ach ní ba thábhachtaí fós, ba é an chéad saothar fada a scríobh Beckett díreach i bhFraincis, an teanga inar scríobh sé an chuid is mó dá shaothair ina dhiaidh sin, lena n-áirítear an “triológ” úrscéalta a scríobh sé go luath ina dhiaidh sin: ''[[Molloy]]'', ''[[Malone Dies]]'' agus ''[[The Unnamable]]''. D’ainneoin é a bheith ina chainteoir Béarla ó dhúchas, roghnaigh Beckett scríobh as Fraincis mar – mar a mhaígh sé féin – b’éasca dó scríobh i bhFraincis “without style.” Eascraíonn an chuid is mó de cháil choitianta Beckett ón dráma ''[[Waiting for Godot]]''. In alt a luaitear go minic, scríobh Vivian Mercier gur éirigh le Beckett “theoretical impossibility” a bhaint amach, “a play in which nothing happens, that yet keeps audiences glued to their seats. What’s more, since the second act is a subtly different reprise of the first, he has written a play in which nothing happens, twice.” (''[[The Irish Times]]'', 18 Feabhra 1956, lch. 6.) Mar aon leis an gcuid is mó dá shaothair tar éis 1947, scríobhadh an dráma i bhFraincis i dtosach faoin teideal ''En attendant Godot''. D’oibrigh Beckett ar an dráma idir Deireadh Fómhair na bliana 1948 agus Eanáir na bliana 1949. Foilsíodh é i 1952 agus léiríodh é den chéad uair i 1953. Tháinig an leagan Béarla ar an bhfód dhá bhliain ní ba dhéanaí. Bhí rath criticiúil, coitianta agus conspóideach ar an dráma i bPáras. D’oscail sé i Londain i 1955 agus bhí léirmheasanna diúltacha aige ar dtús, ach tháinig athrú ar an bport sin nuair a scríobh Harold Hobson in ''[[The Sunday Times]]'' agus ní ba dhéanaí, Kenneth Tynan, léirmheasanna dearfacha faoi. Níor éirigh leis sna Stáit Aontaithe in Miami, ach d’éirigh go measartha leis i Nua-Eabhrac. Ina dhiaidh sin, bhí an-tóir ar an dráma agus d’éirigh thar cinn le taibhithe sna [[Stáit Aontaithe]] agus sa [[Ghearmáin]]. Is minic a chuirtear i láthair é fós sa lá atá inniu ann. Mar a dúradh, faoin am sin bhí Beckett ag scríobh i bhFraincis den chuid is mó. D’aistrigh sé a shaothair ar fad go Béarla é féin, ach chabhraigh Patrick Bowles lena aistriúchán ar ''Molloy''. Le rath ''Waiting for Godot'', d’éirigh le Beckett gairm a bhaint amach dó féin sa téatar. Chum Beckett roinnt drámaí rathúla lánfhada ina dhiaidh sin, lena n-áirítear ''[[Endgame]]'' (1957), an dráma réamhráite sin ''[[Krapp’s Last Tape]]'' (cumtha i mBéarla), ''[[Happy Days]]'' (cumtha i mBéarla chomh maith i 1960), agus ''[[Play]]'' (1963). Bronnadh Duais Formentor na bhFoilsitheoirí Idirnáisiúnta ar Beckett i 1961, a roinn sé le [[Jorge Luis Borges]] an bhliain sin, mar aitheantas ar a shaothar. === Saol agus saothar déanach === Bhí athruithe i gceist leis na seascaidí ó thaobh cúrsaí pearsanta agus gairmiúla de. Phós sé Suzanne sa bhliain 1961 i searmanas sibhialta rúnda i Sasana ar chúinsí a bhain le dlí oidhreachta na Fraince den chuid is mó. Fuair sé cuirí teacht chuig cleachtaí agus léirithe ar fud na cruinne mar thoradh ar rath a chuid drámaí agus thosaigh sé ar ghairm nua mar stiúrthóir téatair dá bharr. Fuair sé a chéad choimisiún ón BBC Third Programme sa bhliain 1956 le haghaidh dráma raidió, ''All That Fall''. Lean sé ar aghaidh ag scríobh le haghaidh an raidió go treallach, agus ar deireadh bhí sé ag scríobh le haghaidh scannán agus na teilifíse chomh maith. Thosaigh sé ag scríobh i mBéarla arís freisin, cé gur lean sé air ag scríobh i bhFraincis go dtí deireadh a shaoil. [[Íomhá:Beckett-grave-paris.jpg|mion|deas|Tuama Samuel Beckett ag an [[Cimetière de Montparnasse]] ]] Míníonn an t-aisteoir, Cary Elwes, ina dhialann físeáin den scannán ''The Princess Bride'' go raibh Beckett ina chónaí in aice le muintir Roussimoff agus go dtugadh sé síob ar scoil do mhac Roussimoff gach lá mar go raibh an buachaill rómhór le dul ar an mbus. Nuair a d’fhás André René Roussimoff aníos, bhí aithne air agus é ina choraí gairmiúil ar ar tugadh [[André the Giant]]. Fuair Beckett amach gur bhuaigh sé [[Duais Nobel na Litríochta]] fad is a bhí sé ar shaoire in Tunis le Suzanne i nDeireadh Fómhair na bliana 1969. Thug Suzanne “catastrophe” ar an duais mar gur thuig sí go mbeadh a fear céile, a bhí ina dhuine fíorphríobháideach, faoi uallach an chlú uaidh sin amach. Cé nár thug Beckett mórán agallamh, uaireanta bhuaileadh sé le healaíontóirí, scoláirí agus lucht a leanúna i bhforsheomra óstán PLM St. Jacques i bPáras gar dá theach in Montparnasse. Cailleadh Suzanne an 17 Iúil 1989. Agus é ina chlochrán i dteaghlach altranais, fuair Beckett bás an 22 Nollaig an bhliain chéanna tar éis dó a bheith thíos le h[[eimfiséime]] agus, b’fhéidir, [[galar Parkinson]]. Cuireadh an bheirt le chéile in [[Cimetière du Montparnasse]] i b[[Páras]] faoi leac uaighe simplí eibhir amháin, rud a chomhlíon treoir Beckett go mbeadh sé ar dhath ar bith, ach é a bheith liath. == Saothair == Go ginearálta, féadtar gairmréim Beckett a roinnt ina thrí thréimhse: a luathshaothair, go dtí deireadh an Dara Cogadh Domhanda sa bhliain 1945; a mheántréimhse ón mbliain 1945 go dtí na luathseascaidí, nuair a scríobh sé na saothair is mó clú dá chuid; agus an tréimhse dhéanach, nuair a d’éirigh a shaothair ní ba ghiorra de réir a chéile agus ní b’íosta, ó na luathseascaidí go dtí a bhás i 1989. === Luathshaothair === Creidtear go forleathan go raibh tionchar mór ag saothar a charad, [[James Joyce]], ar luathshaothair Beckett. Tá cuma thar a bheith léannta orthu agus dealraítear go léiríonn siad léann an údair ar mhaithe leis féin. Feictear roinnt sleachta doiléire iontu dá réir. Tá samplaí den stíl sin le feiceáil ag tús an chnuasaigh ghearrscéalta ''More Pricks than Kicks'' (1934): <blockquote>''It was morning and Belacqua was stuck in the first of the canti in the moon. He was so bogged that he could move neither backward nor forward. Blissful Beatrice was there, Dante also, and she explained the spots on the moon to him. She shewed him in the first place where he was at fault, then she put up her own explanation. She had it from God, therefore he could rely on its being accurate in every particular.''</blockquote> Tá an sliocht lom lán de thagairtí do ''[[Commedia]]'' le [[Dante Alighieri]] a chuirfeadh mearbhall ar léitheoirí nach mbeadh eolach ar an saothar sin. Tá tuartha ann freisin, áfach, de shaothair Beckett a tháinig ní ba dheireanaí ina shaol: éighníomhaíocht fhisiciúil charachtar Belacqua; an chaoi a mbíonn an carachtar gafa lena aigne agus lena chuid smaointe féin; agus an greann mí-ómósach san abairt dheireanach. Feictear na gnéithe céanna in ''Murphy'' (1938), an chéad úrscéal de chuid Beckett a foilsíodh. Ar shlí, pléitear téamaí na gealtachta agus na fichille chomh maith – téamaí a tháinig aníos arís is arís eile ina shaothair ina dhiaidh sin. Tá gaoth an éadóchais agus an ghrinn dhuibh – atá le feiceáil i gcuid mhaith de shaothair Beckett – i gcéad abairt an úrscéil. ‘The sun shone, having no alternative, on the nothing new’. Scríobh Beckett ''Watt'' nuair a bhí sé i bhfolach in [[Roussillon]] le linn an [[Dara Cogadh Domhanda]]. Tá na saghas téamaí céanna ann ach níl sé chomh flasach céanna ó thaobh stíle de. Pléitear gluaiseacht an duine amhail is dá mba iomalartú matamaiticiúil í san úrscéal sin chomh maith – gné a thuarann an aird faoi leith a bhí ag Beckett i ngluaiseacht mhionchruinn, a léirítear ina chuid úrscéalta agus drámaí ina dhiaidh sin. Ba i rith na tréimhse sin freisin a thosaigh Beckett ag scríobh go cruthaitheach i bhFraincis. Ag deireadh na dtríochaidí, scríobh sé roinnt dánta gearra sa teanga úd agus is léir ó fhoclaíocht thearc na ndánta sin go raibh Beckett i mbun a stíl a shimpliú, cé go ndearna sé é sin trí mheán teanga eile. Is léir an t-athrú sin in ''Watt'' ina theannta sin, i gcodarsnacht le foclaíocht a chuid dánta Béarla ón tréimhse chéanna a bailíodh in ''Echo’s Bones and Other Precipitates'' (1935). === Meántréimhse === Chloígh Beckett le [[Fraincis]] ina chuid scríbhneoireachta tar éis an [[Dara Cogadh Domhanda]]. Tháinig na saothair is marthanaí ó pheann Beckett mar thoradh air sin agus mar thoradh ar an “taibhreamh”, a luadh cheana, a bhí aige i seomra a mháthar i m[[Baile Átha Cliath]] – nuair a rith sé leis go mba chóir dá chuid saothair a bheith suibiachtúil agus sainiúil dá dhomhan inmheánach féin. Chum Beckett ceithre mhórdhráma lánfhada don stáitse le linn na gceithre bliana déag a lean an cogadh:''[[Waiting for Godot|En attendant Godot]]'' (scríofa 1948–1949; ''Waiting for Godot''), Fin de partie (1955–1957; ''Endgame''), ''Krapp’s Last Tape'' (1958), agus ''Happy Days'' (1960). Meastar go minic, bíodh sin ceart nó ná bíodh, go raibh na drámaí sin bainteach le “''Theatre of the Absurd''” mar a thugtar air. Téann siad i ngleic leis na téamaí céanna is a phléann smaointeoirí eisíocha comhaimseartha trí mheán an ghrinn dhuibh, cé nach féidir Beckett féin a lipéadú mar eisí. Cheap Martin Esslin an téarma “''Theatre of the Absurd''” i leabhar leis an teideal céanna agus bhí Beckett agus ''Godot'' mar lárthéamaí sa leabhar. Mhaígh Esslin gur chomhlíon na drámaí sin coincheap [[Albert Camus]] den áiféis, nó “the absurd”. Go minic, déantar Beckett a lipéadú go lochtach mar smaointeoir eisíoch ar an gcúis sin. Cé go bhfuil cosúlachtaí ann ó thaobh cuid mhaith de na téamaí, ní raibh claonadh ag Beckett don [[eiseachas]] ar an iomlán. Go ginearálta, téann na drámaí sin i ngleic le hábhar an éadóchais agus leis an toil chun maireachtála, in ainneoin an éadóchais sin, i gcoinne saoil nach dtuigeann agus, ar ndóigh, nach bhfuil sothuigthe. Déanann focail Nell – duine de bheirt charachtar ''Endgame'' atá i ngéibheann in araidí luatha agus a labhraíonn astu scaití – an achoimre is fearr a thabhairt ar théamaí drámaí Beckett ón meántréimhse: <blockquote>''Nothing is funnier than unhappiness, I grant you that. ... Yes, yes, it’s the most comical thing in the world. And we laugh, we laugh, with a will, in the beginning. But it’s always the same thing. Yes, it’s like the funny story we have heard too often, we still find it funny, but we don’t laugh any more.''</blockquote> Bhí sáréachtaí próis de chuid Beckett ón tréimhse sin i bhfoirm na dtrí úrscéal: ''Molloy'' (1951), ''Malone meurt'' (1951; ''Malone Dies'') agus ''L’innommable'' (1953; ''The Unnamable''). Tagraítear do na húrscéalta sin mar “thriológ” uaireanta, cé go bhfuil an nós sin in aghaidh thoil shainiúil an údair. Is féidir stíl agus téamaí aibí Beckett mar a fhorbraíonn siad a rianú sna húrscéalta sin, de réir mar a éiríonn siad níos gonta agus níos loime. Tá gnáth-thréithe úrscéil, ar nós ama, áite, gluaiseachta agus plota, fós le haithint in ''Molloy'' cuir i gcás, agus, ar ndóigh, is úrscéal bleachtaireachta é ar bhealach. Cuireann sé gluaiseacht agus plota ar leataobh den chuid is mó in ''Malone Dies'', áfach, cé go bhfuil táscaire éigin fós ann d’áit agus d’imeacht ama. Is i bhfoirm monalóg inmheánach atá “aicsean” an leabhair. Ar deireadh, faightear réidh le gach ciall áite agus ama in ''The Unnamable'' agus is cosúil gurb é buntéama an téacs an choimhlint idir mian an ghutha leanúint ar aghaidh ag labhairt ionas go leanfaidh sé ar aghaidh ag maireachtáil, agus an dúil láidir atá aige ciúnas agus éaguimhne a aimsiú. Is mealltach an smaoineamh é macasamhail a dhéanamh den téama agus taithí Beckett agus a thuiscint ar an tionchar a bhí ag an gcogadh ar an domhan. In ainneoin na tuairime coitianta go bhfuil saothar Beckett diúltach go bunúsach, mar a léirítear in úrscéalta na tréimhse sin, is cosúil go bhfaigheann an dúil maireachtála an bua air sin ar deireadh iontu. Féach, mar shampla, líne dheiridh cháiliúil ''The Unnamable'': ‘I can’t go on, I’ll go on’. Bhí fadhb ag Beckett tar éis na dtrí úrscéal sin aon phíosa fada próis a scríobh, mar is léir ó na scéalta gearra a cuireadh le chéile ina dhiaidh sin in ''Texts for Nothing''. D’éirigh leis ceann de na saothair phróis ba radacaí a chruthú ag deireadh na gcaogaidí, áfach – ''Comment c’est'' (1961, ''How It Is''). Cuirtear eachtraí reacaire gan ainm, atá ag snámh tríd an bpuiteach le mála de channaí bia, os ár gcomhair sa saothar sin, agus scríobhadh é i bhfoirm sraith alt gan aon phoncaíocht ar nós stíl teileagraif: <blockquote>''you are there somewhere alive somewhere vast stretch of time then it’s over you are there no more alive no more then again you are there again alive again it wasn’t over an error you begin again all over more or less in the same place or in another as when another image above in the light you come to in hospital in the dark''</blockquote> Thóg sé beagnach deich mbliana eile air ina dhiaidh sin saothar próis neamhdhrámata a chur le chéile, agus meastar go forleathan gur tháinig deireadh le meántréimhse a ghairme mar scríbhneoir le ''How It Is''. === Saothair dhéanacha === I rith na seascaidí agus na seachtóidí, tháinig forbairt ar an gclaonadh i saothair Beckett – a bhí le feiceáil cheana i gcuid mhaith dá chuid oibre sna caogaidí – i dtreo na fuinteachta agus deirtear, dá réir, gur shaothair íostaigh a bhí á scríobh aige. Is sampla antoisceach é ''Breath'' (1969) den chlaonadh sin. Ní mhaireann sé ach 35 soicind agus níl aon charachtair ann (cé gur dócha gur thrácht íorónach a bhí ann ar ''Oh! Calcutta!'', an ''revue'' amharclannach a raibh sé ina chuid tosaigh de). Níl i gcarachtair dhrámaí Beckett sa tréimhse dhéanach ach na buneilimintí, agus ní raibh mórán carachtar sna luathdhrámaí ar aon nós. Tá trí charachtar sa dráma ''Play'' (1962) mar shampla, agus iad sáite i síothla móra chomh fada lena muiníl; sa dráma teilifíse ''Eh Joe'' – a scríobhadh don aisteoir Jack MacGowran – déanann ceamara fócasú ar aghaidh an phríomhcharachtair de réir a chéile go dtí go mbíonn sé an-ghar d’aghaidh an aisteora; agus níl mórán eile sa dráma ''Not I'' (1972) seachas, mar a deir Beckett féin, ‘a moving mouth with the rest of the stage in darkness’. Bhain cuid mhaith de na drámaí déanacha sin, ar nós ''Krapp’s Last Tape'', leis an gcuimhne nó, go sonrach, le seanimeachtaí pianmhara a thabhairt chun cuimhne le linn nua-am socair. Ina theannta sin, chomh minic lena athrach, phléigh na drámaí déanacha sin téama an duine féin agus é i ngéibheann agus faoi imscrúdú, sa mhéad is go dtagann guth ón taobh amuigh isteach in intinn an phríomhcharachtair, ar nós ''Eh Joe'', nó go ndéantar tuairisciú chiúin ar an bpríomhcharachtar ag carachtar eile, ar nós ''Not I''. D’eascair ''Catastrophe'' (1982), an dráma is polaitiúla de chuid Beckett, tiomnaithe do Václav Havel, a phléigh téama na deachtóireachta go réasúnta soiléir, ó théamaí dá leithéid. Le linn na tréimhse sin, tháinig athbheochan ar fhilíocht Beckett tar éis tréimhse éighníomhaíochta le roinnt dánta an-ghonta i bhFraincis ar ar tugadh ''mirlitonnades''. Ní raibh i gcuid acu ach sé fhocal. Chuaigh na dánta sin in aghaidh ghnáthghnás prionsabálta Beckett a shaothar féin a aistriú chuig an teanga eile. Rinne roinnt scríbhneoirí, [[Derek Mahon]] ina measc, iarracht aistriúcháin a dhéanamh orthu, ach níl sraith chríochnúil Bhéarla díobh foilsithe go fóill. Cé go raibh Beckett ag scríobh i bhfad níos mó drámaí ná prós le linn na tréimhse déanaí – tá nod ina thaobh i dteideal an chnuasaigh de ghearrthéacsanna próis, ''Fizzles'' (1976); rinne [[Jasper Jones]], ealaíontóir Meiriceánach, léaráidí don chnuasach – bhí athbheochan de shaghas éigin aige i 1979 leis an nóibhille ''Company'', a leanadh le ''Ill Seen Ill Said'' (1982) agus ''Worstward Ho'' (1984), agus a bailíodh níos déanaí in ''Nohow On''. Lean Beckett ar aghaidh ag díriú ar an gcuimhne agus ar thionchar na cuimhne ar an duine féin atá i ngéibheann agus faoi imscrúdú, chomh maith le hionad corp ar an láthair, trí mheán próis na scéalta spáis dúnta nó ''"closed space" stories'' mar a thugtar orthu, mar is léir ó thús ''Company''. <blockquote>''A voice comes to one in the dark. Imagine.'' ''To one on his back in the dark. This he can tell by the pressure on his hind parts and by how the dark changes when he shuts his eyes and again when he opens them again. Only a small part of what is said can be verified. As for example when he hears, You are on your back in the dark. Then he must acknowledge the truth of what is said.''</blockquote> Scríobh Beckett a shaothar deiridh, ''What is the Word'' (1988), ina leaba sa teaghlach altranais inar chaith sé an chuid deiridh dá shaol == Oidhreacht == Bhí tionchar ag Beckett ar scríbhneoirí ar nós [[Václav Havel]], [[John Banville]], Aidan Higgins agus [[Harold Pinter]], ach bhí tionchar i bhfad níos leithne ná sin aige ar scríbhneoireacht thrialach ó na [[1950idí|caogaidí]] i leith, is é sin, an ghlúin “Beat” agus ina dhiaidh sin. I gcomhthéacs na hÉireann, bhí tionchar mór aige ar fhilí ar nós John Banville, [[Derek Mahon]], [[Thomas Kinsella]], chomh maith le scríbhneoirí ar nós [[Trevor Joyce]] agus [[Catherine Walsh]], a fhógraíonn a dtaobhú leis an traidisiún nua-aoiseach de rogha ar an bpríomhshruth réalaí. Tá saothair cheoil cruthaithe ag cuid mhaith de mhórchumadóirí an 20ú haois bunaithe ar a chuid saothair, lena n-áirítear [[Luciano Berio]], [[György Kurtág]], [[Morton Feldman]], [[Pascal Dusapin]], [[Philip Glass]] agus [[Heinz Holliger]]. Ba thionchar é saothar Beckett chomh maith ar chuid mhaith amharcealaíontóirí, lena n-áirítear [[Bruce Nauman]], [[Alexander Arotin]], agus [[Avigdor Arikha]]. Bhí Arikha spreagtha ag domhan liteartha Beckett ach chomh maith leis sin, tharraing sé roinnt portráidí de Beckett agus rinne sé léaráidí le haghaidh roinnt dá shaothar. Tá Beckett i measc na n-údar is mó a phléitear agus is mó a raibh meas air ón bhfichiú haois agus tá tionscal criticiúil spreagtha aige atá beagnach chomh fairsing céanna is atá spreagtha ag James Joyce. Tá tuairimí éagsúla criticiúla ann ina thaobh. Mhol roinnt criticeoirí luathfhealsúnacha é, ar nós [[Jean Paul Sartre|Sartre]] agus [[Theodor W. Adorno|Theodor Adorno]] – Sartre as a thaibhreamh den áiféis agus Adorno as diúltú criticiúil a chuid saothair de shimplíochtaí. Cáineann criticeoirí eile ar nós [[Georg Lukacs]] é as an easpa réalachais a bheith meatach nó ‘decadent’. Láimhseálann eastát Beckett, atá faoi stiúir nia an údair, Edward Beckett, faoi láthair, gach ceart le haghaidh taibhithe a chuid drámaí óna bhfuair sé bás. Tá clú conspóideach ag an eastát as a bheith ag coimeád dlúthsmachta ar an mbealach a chuirtear drámaí Beckett i láthair agus ní bhronnann sé ceadúnais ar léiriúcháin nach gcloíonn go beacht le treoracha stáitse an údair. Sa bhliain 2004, tugadh cead do staraithe, a raibh suim acu i nginealach Beckett, staidéir mhóilíneacha seanchais a dhéanamh ar riansamplaí dá chuid DNA chun eolas cruinn ginealaigh a fháil amach. Ghlac an grianghrafadóir, [[John Minihan]], cuid de na grianghraif is cáiliúla a bhfuil ann de Beckett idir 1980 agus 1985, agus d’fhás caidreamh chomh dlúth sin eatarthu is go raibh sé ina ghrianghrafadóir oifigiúil dó, go bunúsach. Measann daoine áirithe go bhfuil ceann de na grianghraif sin i measc na dtrí ghrianghraf is fearr ón bhfichiú haois. Is cosúil gurbh é an grianghrafadóir téatair, John Haynes, áfach, a ghlac an íomhá is coitianta de Beckett. Tá sé le feiceáil ar chlúdach bheathaisnéis Knowlson, mar shampla. Glacadh an phortráid sin le linn cleachtaí in Royal Court Theatre i Londain, inar ghlac Haynes grianghraif de mhórán léirithe de shaothar Beckett. == Saothair dhrámata == '''Téatar''' * ''[[Eleutheria]]'' (1940idí; foilsithe 1995) * ''[[Waiting for Godot]]'' (1952) * ''[[Act Without Words I]]'' (1956) * ''[[Act Without Words II]]'' (1956) * ''[[Endgame]]'' (1957) * ''[[Krapp's Last Tape]]'' (1958)(''Téip Dheireanach Krapp'', leagan Gaeilge le [[Gabriel Rosenstock]] 2014) * ''[[Rough for Theatre I]]'' (late 1950s) * ''[[Rough for Theatre II]]'' (late 1950s) * ''[[Happy Days (dráma)|Happy Days]]'' (1960) * ''[[Play]]'' (1963) * ''[[Come and Go]]'' (1965) * ''[[Breath (dráma)|Breath]]'' (1969) * ''[[Not I]]'' (1972) * ''[[That Time]]'' (1975) * ''[[Footfalls]]'' (1975) * ''[[A Piece of Monologue]]'' (1980) * ''[[Rockaby]]'' (1981) * ''[[Ohio Impromptu]]'' (1981) * ''[[Catastrophe (dráma)|Catastrophe]]'' (1982) * ''[[What Where]]'' (1983) '''Raidió''' * ''[[All That Fall]]'' (1956) * ''[[From an Abandoned Work]]'' (1957) * ''[[Embers]]'' (1959) * ''[[Rough for Radio I]]'' (1961) * ''[[Rough for Radio II]]'' (1961) * ''[[Words and Music]]'' (1961) * ''[[Cascando]]'' (1962) '''Teilifís''' * ''[[Eh Joe]]'' (1965) * ''[[Ghost Trio (play)|Ghost Trio]]'' (1975) * ''[[... but the clouds ...]]'' (1976) * ''[[Quad (dráma)|Quad I + II]]'' (1981) * ''[[Nacht und Träume]]'' (1982) * ''Beckett Directs Beckett'' (1988/92) [http://www.thesqdw.org The San Quentin Drama Workshop] * '' Beckett on Film '' (2002) Á chur i láthair ag [[Jeremy Irons]], Léirithe ag PBS [http://www.pbs.org/wnet/stageonscreen/beckett/index.html] '''Cineama''' Film (1965) * ''[[Film (scannán)|Film]]'' (1965) === Prós === '''Úrscéalta''' * ''[[Dream of Fair to Middling Women]]'' (1932; foilsithe 1992) * ''[[Murphy (úrscéal)|Murphy]]'' (1938) * [[Watt (úrscéal)|''Watt'']] (1945; foilsithe 1953) * ''[[Mercier and Camier]]'' (1946; foilsithe 1974) * ''[[Molloy (úrscéal)|Molloy]]'' (1951) * ''[[Malone Dies]]'' (1951) * ''[[The Unnamable]]'' (1953) * ''[[How It Is]]'' (1961) '''Nóibhillí''' * ''[[The Expelled]]'' (1946) * ''[[The Calmative]]'' (1946) * ''[[The End]]'' (1946) * ''[[The Lost Ones (Beckett)|The Lost Ones]]'' (1971) * ''[[Company (nóibhille)|Company]]'' (1980) * ''[[Ill Seen Ill Said]]'' (1981) * ''[[Worstward Ho]]'' (1983) '''Scéalta''' * ''[[More Pricks Than Kicks]]'' (1934) * ''[[First Love (Beckett)|First Love]]'' (1945) * ''[[Stories and Texts for Nothing]]'' (1954) * ''[[Fizzles]]'' (1976) * ''[[Stirrings Still]]'' (1988) '''Neamhfhicsean''' * ''[[Proust (aiste Beckett)|Proust]]'' (1931) * ''[[Three Dialogues]]'' (le Georges Duthuit agus Jacques Putnam) (1949) * ''[[Disjecta (aiste Beckett)|Disjecta]]'' (1929 - 1967) * ''[[Dante...Bruno. Vico..Joyce (aiste Beckett)|Dante...Bruno. Vico..Joyce]]'' (1929) === Filíocht === * ''Whoroscope'' (1930) * ''Echo's Bones and other Precipitates'' (1935) * ''Collected Poems in English'' (1961) * ''Collected Poems in English and French'' (1977) * ''What is the Word'' (1989) === Aistriúcháin === * ''Anna Livia Plurabelle'' (James Joyce, aistriúchán go Fraincis ag Beckett agus daoine eile) (1931) * ''Negro: an Anthology'' (Nancy Cunard, eag.) (1934) * ''Anthology of Mexican Poems'' (Octavio Paz, eag.) (1958) * ''The Old Tune'' (Robert Pinget) (1963) * ''What Is Surrealism?: Selected Essays'' (André Breton) (roinnt píosaí gearra sa chnuasach) == Foinsí == === I gCló === ==== Príomhfhoinsí ==== * Beckett, Samuel. Collected Poems in English and French. Nua-Eabhrac: Grove Press, 1977. * — ''Endgame and Act Without Words''. Nua-Eabhrac: Grove Press, 1958. * — ''How It Is''. Nua-Eabhrac: Grove Press, 1964. * — ''More Pricks than Kicks''. Nua-Eabhrac: Grove Press, 1972. * — ''Murphy''. Nua-Eabhrac: Grove Press, 1957. * — ''Nohow On: Company, Ill Seen Ill Said, Worstward Ho.'' Eag. S.E. Gontarski. Nua-Eabhrac: Grove Press, 1996. * — ''Three Novels: Molloy, ''Malone Dies'', ''The Unnamable''. Nua-Eabhrac: Grove Press, 1995. * — ''Waiting for Godot: A Tragicomedy in Two Acts.'' Nua-Eabhrac: Grove Press, 1954. * - ''Tagann Godot'', aist. [[Alan Titley]], ''[[An Clóchomhar|Clóchomhar]]'', 1991, <nowiki>ISBN 978-1-906882-10-5</nowiki> == Tagairtí == {{Reflist}} ==   == {{DEFAULTSORT:Beckett, Samuel}} [[Catagóir:Úrscéalaithe Éireannacha|Beckett, Samuel]] [[Catagóir:Drámadóirí Éireannacha|Beckett, Samuel]] [[Catagóir:Daoine as Baile Átha Cliath|Beckett, Samuel]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1906|Beckett, Samuel]] [[Catagóir:Básanna i 1989|Beckett, Samuel]] [[Catagóir:Téatar na hÉigéille]] [[Catagóir:Alumni Choláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath]] 5vmvgyf3i42qxqqcmnowa1v8r8opsdy 1085347 1085343 2022-08-21T13:40:08Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Úrscéal|Úrscéalaí]], [[drámadóir]] agus [[file]] [[Éire]]annach ba ea '''Samuel Beckett''' (13 Aibreán 1906 – 22 Nollaig 1989). Tugtar léiriú diúltach ar an staid dhaonna i saothar Beckett. Is é rí na "Téatar na hÉigéille" é. Bronnadh [[Duais Nobel na Litríochta]] ar Beckett sa bhliain 1969 as a chuid scríbhneoireachta Toghadh Beckett mar [[Aosdána|Shaoi]] d’[[Aosdána]] sa bhliain 1984. Cailleadh é i b[[Páras]] de bharr fadhbanna riospráide. {{Glanadh}} == Beathaisnéis == === Luathshaol agus oideachas === Ba de bhunadh Úgónach muintir Beckett (Becquet ó thús) agus deirtear gur bhog siad go hÉirinn ón bh[[An Fhrainc|Frainc]] i ndiaidh chúlghairm Fhorógra Nantes sa bhliain 1685, cé go gceistítear fírinne na teoirice sin. Bhí muintir Beckett ina mbaill d’[[Eaglais na hÉireann]]. Ba theach mór le gairdín fairsing agus cúirt leadóige é Cúl Draighneach, teach a mhuintire, agus ba é athair an údair, William, a thóg é i mbruachbhaile [[Carraig an tSionnaigh|Charraig an tSionnaigh]] i m[[Baile Átha Cliath]]. Luaitear an teach agus an gairdín, mar aon leis an gceantar máguaird ina ndearna sé siúlóidí lena athair, chomh maith le [[Baile na Lobhar|Ráschúrsa Bhaile na Lobhar]], stáisiún traenach Charraig an tSionnaigh agus stáisiún [[Sráid Fhearchair|Shráid Fhearchair]] ina chuid próis agus drámaí. Ba shuirbhéir cainníochta é a athair agus b’altra í a mháthair. D’fhreastail Beckett ar naíonra áitiúil nuair a bhí sé cúig bliana d’aois agus b'ansin a cuireadh tús lena chuid oideachais sa cheol, agus bhog sé ansin go Scoil Theach Phort an Iarla i lár na cathrach gar do Shráid Fhearchair. Sa bhliain 1919, chuaigh Beckett go Scoil Ríoga Phort Abhla in [[Inis Ceithleann]], [[Contae Fhear Manach]] – an scoil chéanna ina bhfuair [[Oscar Wilde]] a chuid oideachais. Ba lúthchleasaí nádúrtha é Beckett agus bhain sé barr feabhais amach ag imirt [[cruicéad|cruicéid]] mar shlacaí ciotógach agus mar bhabhlálaí ciotógach meánluais. Ina dhiaidh sin, bhí sé ar fhoireann [[Cumann Cruicéid Ollscoil Átha Cliath|Ollscoil Átha Cliath]] agus d’imir sé dhá chluiche den chéad scoth in aghaidh [[Northamptonshire]]. Mar thoradh air sin, ba eisean an t-aon laureate Nobel a luadh in ''Wisden Cricketer’s Almanack'' – “bíobla” an chruicéid. === Luathscríbhinní === Rinne Beckett staidéar ar an bhFraincis, ar an Iodáilis agus ar an mBéarla ag [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath]], ón mbliain 1923 go 1927. Bhí an Dr A. A. Luce, scoláire Berkeley agus ''Berkelian'' mór le rá, i measc a theagascóirí fad is a bhí sé ag freastal ar Choláiste na Tríonóide. Bhain Beckett céim [[B.A.]] amach, agus – tar éis dó a bheith ag múineadh ar feadh tamaill i gColáiste Campbell i m[[Béal Feirste]] – thosaigh sé ag obair mar ''lecteur d’anglais'' in École Normale Supérieure i b[[Páras]]. Fad is a bhí sé ann, chuir [[Thomas MacGreevey]], file agus dlúthchara Beckett a bhí ag obair ann chomh maith, an t-údar Éireannach mór le rá, [[James Joyce]], in aithne dó. Níorbh fhada go raibh mórthionchar ag an bhfear sin ar Beckett óg, agus chabhraigh sé le Joyce ar bhealaí éagsúla, go háirithe le taighde ar an leabhar ''[[Finnegan’s Wake]]''. Sa bhliain 1929, d’fhoilsigh Beckett an chéad saothar dá chuid – aiste chriticiúil dar teideal ''Dante...Bruno. Vico...Joyce''. Déanann an aiste saothar agus modh scríbhneoireachta Joyce a chosaint ó líomhaintí go raibh siad deacair agus doiléir d’aon ghnó, agus bhí sí mar chuid de ''Our Exagmination Round His Factification for Incamination of Work in Progress'', leabhar aistí faoi Joyce ina raibh aistí ó phinn Eugene Jolas, Robert McAlmon agus William Carlos Williams, i measc daoine eile. Tháinig meath ar dhlúthchaidreamh Beckett le Joyce agus a mhuintir, áfach, nuair nár ghlac sé leis an tsúil a bhí iníon Joyce, Lucia, ag caitheamh air. Ba i rith na tréimhse sin freisin a foilsíodh an chéad ghearrscéal dá chuid, “Assumption”, i dtréimhseachán Jolas dar teideal ''transition''. Bhuaigh sé duais bheag litríochta an bhliain dár gcionn as dán a chum sé go mear ar ar tugadh, “Whoroscope”, agus a bhain le beathaisnéis [[René Descartes]], a bhí Beckett ag léamh ag an am, nuair a spreagadh é chun saothar a chur isteach. Sa bhliain 1930, d’fhill Beckett ar Choláiste na Tríonóide mar léachtóir. Níorbh fhada, áfach, gur éirigh sé bréan dá ghairm roghnaithe acadúil. Chuir sé an mhídhúil a bhí aige ina leith in iúl le cleas a d’imir sé ar Chumann na Nuatheangacha, Baile Átha Cliath – léigh sé páipéar i bhFraincis faoi údar ó [[Toulouse]], Jean du Chas, bunaitheoir de ghluaiseacht ar a tugadh 'Concentrism'. Ní raibh in Chas ná in 'Concentrism' ach cumadóireacht, áfach. Chum Beckett iad chun magadh faoi shaoithíneacht. Chuir Beckett deireadh lena ghairm ghearr acadúil nuair a d’éirigh sé as a phost i gColáiste na Tríonóide ag deireadh na bliana 1931. Rinne sé comóradh ar an uair chinniúnach sin ina shaol le cumadh an dáin “Gnome”. Spreagadh é chun é a scríobh i ndiaidh dó ''Wilhelm Meisters Lehrjahre'' de chuid [[Johann Wolfgang von Goethe]] a léamh agus foilsíodh é faoi dheireadh in ''The Dublin Magazine'' i 1934: :''Spend the years of learning squandering'' :''Courage for the years of wandering'' :''Through a world politely turning'' :''From the loutishness of learning.'' Tar éis dó Coláiste na Tríonóide a fhágáil, thosaigh Beckett ag taisteal san [[Eoraip]]. Chaith sé roinnt ama i [[Londain]] chomh maith, áit ar foilsíodh ''Proust'', staidéar criticiúil dá chuid ar an údar Francach, [[Marcel Proust]], sa bhliain 1931. Thosaigh sé ar chóir leighis a mhair dhá bhliain le síciteiripeoir ón Tavistock Clinic, an Dr Wilfred Bion, dhá bhliain ní ba dhéanaí, i ndiaidh bhás a athar. Thug Bion é chun tríú léacht Tavistock de chuid [[Carl Jung]] a chloisteáil, a chuaigh i bhfeidhm ar Beckett le blianta fada ina dhiaidh sin. Dhírigh an léacht ar an ábhar “never properly born,” agus ba léir gnéithe de i saothar Beckett ina dhiaidh sin, lena n-áirítear ''Watt'' agus ''[[Waiting for Godot]]''.(nó ''Tagann Godot''<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Alan Titley|date=1991|url=|title=Tagann Godot (aist.)|journal=ISBN 978-1-906882-10-5|volume=Clóchomhar|issue=}}</ref>) Sa bhliain 1932, scríobh sé a chéad úrscéal, ''Dream of Fair to Middling Women'', ach chinn sé ar é a fhágáil ar leataobh tar éis diúltú a fháil ó chuid mhaith foilsitheoirí. Foilsíodh an leabhar faoi dheireadh sa bhliain 1993. D’ainneoin nach raibh sé in ann é a fhoilsiú, bhí an t-úrscéal mar fhoinse le haghaidh cuid mhaith de luathdhánta Beckett, chomh maith lena chéad leabhar lánfhada, an cnuasach gearrscéalta ''More Pricks Than Kicks'' (1933). D’fhoilsigh Beckett roinnt aistí agus léirmheasanna freisin le linn na tréimhse sin, lena n-áirítear “Recent Irish Poetry” (in ''The Bookman'', Lúnasa 1934) agus “Humanistic Quietism”, léirmheas ar dhánta a charad, Thomas MacGreevey (in ''The Dublin Magazine'', Iúil – Meán Fómhair 1934). Dhírigh an dá léirmheas úd ar shaothair MacGreevey, [[Brian Coffey]], [[Denis Devlin]] agus [[Blanaid Salkeld]], d’ainneoin nach raibh mórán bainte amach acu ag an am. Rinne sé comparáid dhearfach idir iad agus údair eile na hAthbheochana Ceiltí agus rinne sé tagairt do [[Ezra Pound]], do [[T.S. Eliot]] agus do shiombalaithe na Fraince mar dhaoine mór le rá a tháinig rompu. Nuair a rinne sé cur síos ar na filí sin mar "the nucleus of a living poetic in Ireland", bhí canóin filíochta [[nua-aoiseachas|nua-aoiseach]] agus Éireannach á bunú ag Beckett. Sa bhliain 1935 – an bhliain chéanna a d’fhoilsigh sé cnuasach dá chuid filíochta, ''Echo's Bones and Other Precipitates'' – bhí sé ag obair ar a úrscéal ''[[Murphy]]''. I mBealtaine na bliana sin, scríobh sé chuig MacGreevey ag rá go raibh sé ag léamh faoin scannánaíocht agus go raibh sé ag iarraidh dul go Moscó chun staidéar a dhéanamh le Sergei Eisenstein ag Institiúid Cineamatagrafaíochta Gerasimov i [[Moscó]]. I lár na bliana 1936, scríobh sé chuig Sergei Eisenstein agus Vsevolod Pudovkin á chur féin i láthair mar phrintíseach. Ní raibh toradh ar bith air sin, áfach, mar gur cailleadh litir Beckett de bharr choraintín Eisenstein le linn bhriseadh amach na bolgaí, chomh maith lena aird a bheith ar athscríobh scripte dá léiriú scannáin a bhí curtha ar atráth. Chríochnaigh Beckett ''Murphy'' idir an dá linn agus ansin, sa bhliain 1936, chuaigh sé ar turas fairsing timpeall na Gearmáine. Le linn na tréimhse sin, líon sé roinnt leabhar nótaí le liostaí d’ealaín shuntasach a chonaic sé agus scríobh sé faoin bhfuath a bhí aige d’fhiántas na [[Naitsithe]] a bhí ag scaipeadh ar fud na tíre an tráth sin. D’fhill sé ar Éirinn ar feadh tamall gearr sa bhliain 1937 le bheith ag faire ar fhoilsitheoireacht ''Murphy'' (1938). D’aistrigh sé féin an leabhar go Fraincis an bhliain dár gcionn. D’éirigh idir é féin agus a mháthair freisin agus chuir sin lena chinneadh cur faoi i bPáras (agus b'ann a chuir sé faoi uaidh sin amach tar éis bhriseadh amach an [[Dara Cogadh Domhanda]] sa bhliain 1939 toisc gurbh fhearr leis féin “France at war to Ireland at peace”). Níorbh fhada go raibh aithne air timpeall chaiféanna La Rive Gauche. B'ansin a neartaigh sé a chairdeas le Joyce agus a chruthaigh sé cairdeas nua le healaíontóirí ar nós [[Alberto Giacometti]] agus [[Marcel Duchamp]] – daoine a d’imir [[ficheall]] leis go minic. Ar feadh tamall gearr thart ar Nollaig na bliana 1937, bhí Beckett mór le [[Peggy Guggenheim]] a thug “Oblomov” air mar leasainm as pearsa eapainmneach úrscéil ó pheann [[Ivan Goncharov]]. In Eanáir na bliana 1938 i bPáras, agus é ag diúltú seirbhísí máistir striapach míchlúiteach ar a raibh an t-ainm íorónta ‘Prudent’, sádh sa chliabh é agus ba bheag nár maraíodh é. Shocraigh James Joyce seomra príobháideach san ospidéal do Beckett. Ghabh poiblíocht ón eachtra sin aird [[Suzanne Dechevaux-Dumesnil]]. Bhí aithne éigin aici ar Beckett óna chéad chuairt ar Pháras; an uair seo, áfach, chuir an bheirt tús le cneasaíocht fad saoil. Ag réamhéisteacht, d’fhiafraigh Beckett dá ionsaitheoir cén tucaid a bhí leis an sá, agus d’fhreagair Prudent ar nós cuma liom, “Je ne sais pas, Monsieur. Je m’excuse” (“Níl a fhios agam, a dhuine uasail. Tá brón orm”). D’insíodh Beckett an eachtra ar nós scéal grinn scaití, agus chaith sé uaidh an cúiseamh in aghaidh a ionsaitheora ar deireadh – ar bhealach chun tuilleadh foirmiúlachtaí a sheachaint agus, chomh maith leis sin, mar thaitin béasaí agus carachtar Prudent leis. === An Dara Cogadh Domhanda === Ghlac Beckett páirt i bh[[Frithbheartaíocht na Fraince]] tar éis fhorghabháil na Gearmáine i 1940. D’oibrigh sé mar theachtaire agus ba bheag nár ghabh an [[Gestapo]] é cúpla uair thar thréimhse dhá bhliain. I Lúnasa na bliana 1942, rinneadh feall ar a aonad agus theith sé ó dheas de chois le Suzanne go sráidbhaile beag darb ainm Roussillon, in département Vaucluse i réigiún [[Provence Alpes Cote d’Azur]], áit a a raibh siad sábháilte. Lean sé air ag cabhrú leis an bhFrithbheartaíocht ansin trí airm a stóráil i gcúlghairdín a thí. Le linn na mblianta a d’fhan Beckett in Roussillon, chabhraigh sé go hindíreach le sabaitéireacht [[Maquis]] d’arm na Gearmáine i sléibhte Vaucluse, cé nár labhair sé go rómhinic faoina chuid oibre i rith an chogaidh. Bhronn rialtas na Fraince [[Croix de guerre]] agus [[Médaille de la Résistance]] ar Beckett as a chuid éachtaí ag troid in aghaidh fhorghabháil na Gearmáine. Go dtí deireadh a shaoil, thagródh Beckett dá pháirt le Frithbheartaíocht na Fraince mar “boy scout stuff”.[14] Dúirt sé gur lean sé ar aghaidh ag obair ar an úrscéal ''Watt'' fad is a bhí sé i bhfolach in Rousillon “in order to keep in touch” (b’úrscéal é seo a thosaigh sé i 1941 agus a chríochnaigh sé i 1945 ach nár foilsíodh go dtí 1953). === Clú: úrscéalta agus an téatar === Sa bhliain 1945, d’fhill Beckett ar Bhaile Átha Cliath le haghaidh cuairt ghearr. Le linn dó a bheith ann, bhí taibhreamh aige i seomra a mháthar inar léiríodh a lántodhchaí liteartha. Rinne sé ficseanú ar an eachtra sin ní ba dhéanaí ina dhráma ''[[Krapp’s Last Tape]]'' (1958). Sa dráma, ceaptar go bhfuil taibhreamh Krapp suite ar an gCé Thoir i n[[Dún Laoghaire]] (cé nach dtugann aon ní sa dráma bunús don smaoineamh sin) le linn oíche stoirmiúil, agus aithníonn roinnt criticeoirí Beckett i gcarachtar Krapp chomh mór sin is go gceapann siad go raibh eipeafáine ealaíonta Beckett féin san áit chéanna agus le linn an tsaghais chéanna aimsire. Bheadh an chuid is mó criticeoirí liteartha san airdeall faoi chomparáid a dhéanamh idir taithí carachtair agus taithí údair áfach. Tríd síos an dráma, éisteann Krapp le téip a rinne sé ní ba luaithe ina shaol. Ag pointe amháin, cloiseann sé é féin agus é níos óige ag rá: “...clear to me at last that the dark I have always struggled to keep under is in reality my most...” Cuireann Krapp an téip ar aghaidh, áfach, sula mbíonn deis ag an lucht féachana an taibhreamh ar fad a fháil amach. Nocht Beckett le James Knowlson ina dhiaidh sin gurb iad “precious ally” na focail atá fágtha ar lár ar an téip (mar a luaigh Knowlson sa bheathaisnéis ''Damned to Fame''). Ós rud é, áfach, go raibh míchlú ar Beckett as a bheith ag cur beathaisnéisithe agus criticeoirí amú, agus ós rud é go mbíonn cuma fhite shaoráideach ar nochtadh dá leithéid go minic, is dócha nach raibh buansmaoineamh ag Beckett féin maidir le céard ba chóir a bheith san abairt smuta. Léigh criticeoirí beathaisnéiseacha tábhacht sa scéal gur inis sé go Knowlson gur as a ghaol le James Joyce a tháinig cuid de spreagadh an taibhrimh sin. Ní bhaineann tábhacht leis seo do thaibheoirí ná do léitheoirí, áfach. Mhaígh Beckett gurbh fhéidir go mbeadh sé faoi scáth Joyce go deo agus nach mbeadh sé in ann é riamh a shárú. Bhí taibhreamh aige ansin, mar a deir Knowlson, a bhféachtar air mar phointe cinntitheach ina ghairm. Míníonn Knowlson an taibhreamh ansin mar a rinne Beckett cur síos air: “In speaking of his own revelation, Beckett tended to focus on the recognition of his own stupidity ... and on his concern with impotence and ignorance. He reformulated this for me, while attempting to define his debt to James Joyce: ‘I realized that Joyce had gone as far as one could in the direction of knowing more, in control of one’s material. He was always adding to it; you only have to look at his proofs to see that. I realized that my own way was in impoverishment, in lack of knowledge and in taking away, in subtracting rather than in adding.’” Míníonn Knowlson: “Beckett was rejecting the Joycean principle that knowing more was a way of creatively understanding the world and controlling it ... In future, his work would focus on poverty, failure, exile and loss – as he put it, on man as a ‘non-knower’ and as a ‘non-can-er.’” Sa bhliain 1946, d’fhoilsigh iris de chuid [[Jean-Paul Sartre]], ''Les Temps Modernes'', an chéad chuid de ghearrscéal Beckett “''Suite''” (ar ar tugadh “La fin”, nó “The End” ní ba dhéanaí) ach ní raibh a fhios acu nár chuir Beckett ach leath den scéal chucu agus dhiúltaigh [[Simone de Beauvoir]] an dara cuid a fhoilsiú. Thosaigh Beckett ar a cheathrú úrscéal a scríobh freisin (''Mercier et Camier'') nár foilsíodh go dtí 1970. Thuar an t-úrscéal, ar chuid mhaith bealaí, an saothar is cáiliúla dá chuid, an dráma ''[[Waiting for Godot]]'', a scríobhadh tamall ina dhiaidh sin, ach ní ba thábhachtaí fós, ba é an chéad saothar fada a scríobh Beckett díreach i bhFraincis, an teanga inar scríobh sé an chuid is mó dá shaothair ina dhiaidh sin, lena n-áirítear an “triológ” úrscéalta a scríobh sé go luath ina dhiaidh sin: ''[[Molloy]]'', ''[[Malone Dies]]'' agus ''[[The Unnamable]]''. D’ainneoin é a bheith ina chainteoir Béarla ó dhúchas, roghnaigh Beckett scríobh as Fraincis mar – mar a mhaígh sé féin – b’éasca dó scríobh i bhFraincis “without style.” Eascraíonn an chuid is mó de cháil choitianta Beckett ón dráma ''[[Waiting for Godot]]''. In alt a luaitear go minic, scríobh Vivian Mercier gur éirigh le Beckett “theoretical impossibility” a bhaint amach, “a play in which nothing happens, that yet keeps audiences glued to their seats. What’s more, since the second act is a subtly different reprise of the first, he has written a play in which nothing happens, twice.” (''[[The Irish Times]]'', 18 Feabhra 1956, lch. 6.) Mar aon leis an gcuid is mó dá shaothair tar éis 1947, scríobhadh an dráma i bhFraincis i dtosach faoin teideal ''En attendant Godot''. D’oibrigh Beckett ar an dráma idir Deireadh Fómhair na bliana 1948 agus Eanáir na bliana 1949. Foilsíodh é i 1952 agus léiríodh é den chéad uair i 1953. Tháinig an leagan Béarla ar an bhfód dhá bhliain ní ba dhéanaí. Bhí rath criticiúil, coitianta agus conspóideach ar an dráma i bPáras. D’oscail sé i Londain i 1955 agus bhí léirmheasanna diúltacha aige ar dtús, ach tháinig athrú ar an bport sin nuair a scríobh Harold Hobson in ''[[The Sunday Times]]'' agus ní ba dhéanaí, Kenneth Tynan, léirmheasanna dearfacha faoi. Níor éirigh leis sna Stáit Aontaithe in Miami, ach d’éirigh go measartha leis i Nua-Eabhrac. Ina dhiaidh sin, bhí an-tóir ar an dráma agus d’éirigh thar cinn le taibhithe sna [[Stáit Aontaithe]] agus sa [[Ghearmáin]]. Is minic a chuirtear i láthair é fós sa lá atá inniu ann. Mar a dúradh, faoin am sin bhí Beckett ag scríobh i bhFraincis den chuid is mó. D’aistrigh sé a shaothair ar fad go Béarla é féin, ach chabhraigh Patrick Bowles lena aistriúchán ar ''Molloy''. Le rath ''Waiting for Godot'', d’éirigh le Beckett gairm a bhaint amach dó féin sa téatar. Chum Beckett roinnt drámaí rathúla lánfhada ina dhiaidh sin, lena n-áirítear ''[[Endgame]]'' (1957), an dráma réamhráite sin ''[[Krapp’s Last Tape]]'' (cumtha i mBéarla), ''[[Happy Days]]'' (cumtha i mBéarla chomh maith i 1960), agus ''[[Play]]'' (1963). Bronnadh Duais Formentor na bhFoilsitheoirí Idirnáisiúnta ar Beckett i 1961, a roinn sé le [[Jorge Luis Borges]] an bhliain sin, mar aitheantas ar a shaothar. === Saol agus saothar déanach === Bhí athruithe i gceist leis na seascaidí ó thaobh cúrsaí pearsanta agus gairmiúla de. Phós sé Suzanne sa bhliain 1961 i searmanas sibhialta rúnda i Sasana ar chúinsí a bhain le dlí oidhreachta na Fraince den chuid is mó. Fuair sé cuirí teacht chuig cleachtaí agus léirithe ar fud na cruinne mar thoradh ar rath a chuid drámaí agus thosaigh sé ar ghairm nua mar stiúrthóir téatair dá bharr. Fuair sé a chéad choimisiún ón BBC Third Programme sa bhliain 1956 le haghaidh dráma raidió, ''All That Fall''. Lean sé ar aghaidh ag scríobh le haghaidh an raidió go treallach, agus ar deireadh bhí sé ag scríobh le haghaidh scannán agus na teilifíse chomh maith. Thosaigh sé ag scríobh i mBéarla arís freisin, cé gur lean sé air ag scríobh i bhFraincis go dtí deireadh a shaoil. [[Íomhá:Beckett-grave-paris.jpg|mion|deas|Tuama Samuel Beckett ag an [[Cimetière de Montparnasse]] ]] Míníonn an t-aisteoir, Cary Elwes, ina dhialann físeáin den scannán ''The Princess Bride'' go raibh Beckett ina chónaí in aice le muintir Roussimoff agus go dtugadh sé síob ar scoil do mhac Roussimoff gach lá mar go raibh an buachaill rómhór le dul ar an mbus. Nuair a d’fhás André René Roussimoff aníos, bhí aithne air agus é ina choraí gairmiúil ar ar tugadh [[André the Giant]]. Fuair Beckett amach gur bhuaigh sé [[Duais Nobel na Litríochta]] fad is a bhí sé ar shaoire in Tunis le Suzanne i nDeireadh Fómhair na bliana 1969. Thug Suzanne “catastrophe” ar an duais mar gur thuig sí go mbeadh a fear céile, a bhí ina dhuine fíorphríobháideach, faoi uallach an chlú uaidh sin amach. Cé nár thug Beckett mórán agallamh, uaireanta bhuaileadh sé le healaíontóirí, scoláirí agus lucht a leanúna i bhforsheomra óstán PLM St. Jacques i bPáras gar dá theach in Montparnasse. Cailleadh Suzanne an 17 Iúil 1989. Agus é ina chlochrán i dteaghlach altranais, fuair Beckett bás an 22 Nollaig an bhliain chéanna tar éis dó a bheith thíos le h[[eimfiséime]] agus, b’fhéidir, [[galar Parkinson]]. Cuireadh an bheirt le chéile in [[Cimetière du Montparnasse]] i b[[Páras]] faoi leac uaighe simplí eibhir amháin, rud a chomhlíon treoir Beckett go mbeadh sé ar dhath ar bith, ach é a bheith liath. == Saothair == Go ginearálta, féadtar gairmréim Beckett a roinnt ina thrí thréimhse: a luathshaothair, go dtí deireadh an Dara Cogadh Domhanda sa bhliain 1945; a mheántréimhse ón mbliain 1945 go dtí na luathseascaidí, nuair a scríobh sé na saothair is mó clú dá chuid; agus an tréimhse dhéanach, nuair a d’éirigh a shaothair ní ba ghiorra de réir a chéile agus ní b’íosta, ó na luathseascaidí go dtí a bhás i 1989. === Luathshaothair === Creidtear go forleathan go raibh tionchar mór ag saothar a charad, [[James Joyce]], ar luathshaothair Beckett. Tá cuma thar a bheith léannta orthu agus dealraítear go léiríonn siad léann an údair ar mhaithe leis féin. Feictear roinnt sleachta doiléire iontu dá réir. Tá samplaí den stíl sin le feiceáil ag tús an chnuasaigh ghearrscéalta ''More Pricks than Kicks'' (1934): <blockquote>''It was morning and Belacqua was stuck in the first of the canti in the moon. He was so bogged that he could move neither backward nor forward. Blissful Beatrice was there, Dante also, and she explained the spots on the moon to him. She shewed him in the first place where he was at fault, then she put up her own explanation. She had it from God, therefore he could rely on its being accurate in every particular.''</blockquote> Tá an sliocht lom lán de thagairtí do ''[[Commedia]]'' le [[Dante Alighieri]] a chuirfeadh mearbhall ar léitheoirí nach mbeadh eolach ar an saothar sin. Tá tuartha ann freisin, áfach, de shaothair Beckett a tháinig ní ba dheireanaí ina shaol: éighníomhaíocht fhisiciúil charachtar Belacqua; an chaoi a mbíonn an carachtar gafa lena aigne agus lena chuid smaointe féin; agus an greann mí-ómósach san abairt dheireanach. Feictear na gnéithe céanna in ''Murphy'' (1938), an chéad úrscéal de chuid Beckett a foilsíodh. Ar shlí, pléitear téamaí na gealtachta agus na fichille chomh maith – téamaí a tháinig aníos arís is arís eile ina shaothair ina dhiaidh sin. Tá gaoth an éadóchais agus an ghrinn dhuibh – atá le feiceáil i gcuid mhaith de shaothair Beckett – i gcéad abairt an úrscéil. ‘The sun shone, having no alternative, on the nothing new’. Scríobh Beckett ''Watt'' nuair a bhí sé i bhfolach in [[Roussillon]] le linn an [[Dara Cogadh Domhanda]]. Tá na saghas téamaí céanna ann ach níl sé chomh flasach céanna ó thaobh stíle de. Pléitear gluaiseacht an duine amhail is dá mba iomalartú matamaiticiúil í san úrscéal sin chomh maith – gné a thuarann an aird faoi leith a bhí ag Beckett i ngluaiseacht mhionchruinn, a léirítear ina chuid úrscéalta agus drámaí ina dhiaidh sin. Ba i rith na tréimhse sin freisin a thosaigh Beckett ag scríobh go cruthaitheach i bhFraincis. Ag deireadh na dtríochaidí, scríobh sé roinnt dánta gearra sa teanga úd agus is léir ó fhoclaíocht thearc na ndánta sin go raibh Beckett i mbun a stíl a shimpliú, cé go ndearna sé é sin trí mheán teanga eile. Is léir an t-athrú sin in ''Watt'' ina theannta sin, i gcodarsnacht le foclaíocht a chuid dánta Béarla ón tréimhse chéanna a bailíodh in ''Echo’s Bones and Other Precipitates'' (1935). === Meántréimhse === Chloígh Beckett le [[Fraincis]] ina chuid scríbhneoireachta tar éis an [[Dara Cogadh Domhanda]]. Tháinig na saothair is marthanaí ó pheann Beckett mar thoradh air sin agus mar thoradh ar an “taibhreamh”, a luadh cheana, a bhí aige i seomra a mháthar i m[[Baile Átha Cliath]] – nuair a rith sé leis go mba chóir dá chuid saothair a bheith suibiachtúil agus sainiúil dá dhomhan inmheánach féin. Chum Beckett ceithre mhórdhráma lánfhada don stáitse le linn na gceithre bliana déag a lean an cogadh:''[[Waiting for Godot|En attendant Godot]]'' (scríofa 1948–1949; ''Waiting for Godot''), Fin de partie (1955–1957; ''Endgame''), ''Krapp’s Last Tape'' (1958), agus ''Happy Days'' (1960). Meastar go minic, bíodh sin ceart nó ná bíodh, go raibh na drámaí sin bainteach le “''Theatre of the Absurd''” mar a thugtar air. Téann siad i ngleic leis na téamaí céanna is a phléann smaointeoirí eisíocha comhaimseartha trí mheán an ghrinn dhuibh, cé nach féidir Beckett féin a lipéadú mar eisí. Cheap Martin Esslin an téarma “''Theatre of the Absurd''” i leabhar leis an teideal céanna agus bhí Beckett agus ''Godot'' mar lárthéamaí sa leabhar. Mhaígh Esslin gur chomhlíon na drámaí sin coincheap [[Albert Camus]] den áiféis, nó “the absurd”. Go minic, déantar Beckett a lipéadú go lochtach mar smaointeoir eisíoch ar an gcúis sin. Cé go bhfuil cosúlachtaí ann ó thaobh cuid mhaith de na téamaí, ní raibh claonadh ag Beckett don [[eiseachas]] ar an iomlán. Go ginearálta, téann na drámaí sin i ngleic le hábhar an éadóchais agus leis an toil chun maireachtála, in ainneoin an éadóchais sin, i gcoinne saoil nach dtuigeann agus, ar ndóigh, nach bhfuil sothuigthe. Déanann focail Nell – duine de bheirt charachtar ''Endgame'' atá i ngéibheann in araidí luatha agus a labhraíonn astu scaití – an achoimre is fearr a thabhairt ar théamaí drámaí Beckett ón meántréimhse: <blockquote>''Nothing is funnier than unhappiness, I grant you that. ... Yes, yes, it’s the most comical thing in the world. And we laugh, we laugh, with a will, in the beginning. But it’s always the same thing. Yes, it’s like the funny story we have heard too often, we still find it funny, but we don’t laugh any more.''</blockquote> Bhí sáréachtaí próis de chuid Beckett ón tréimhse sin i bhfoirm na dtrí úrscéal: ''Molloy'' (1951), ''Malone meurt'' (1951; ''Malone Dies'') agus ''L’innommable'' (1953; ''The Unnamable''). Tagraítear do na húrscéalta sin mar “thriológ” uaireanta, cé go bhfuil an nós sin in aghaidh thoil shainiúil an údair. Is féidir stíl agus téamaí aibí Beckett mar a fhorbraíonn siad a rianú sna húrscéalta sin, de réir mar a éiríonn siad níos gonta agus níos loime. Tá gnáth-thréithe úrscéil, ar nós ama, áite, gluaiseachta agus plota, fós le haithint in ''Molloy'' cuir i gcás, agus, ar ndóigh, is úrscéal bleachtaireachta é ar bhealach. Cuireann sé gluaiseacht agus plota ar leataobh den chuid is mó in ''Malone Dies'', áfach, cé go bhfuil táscaire éigin fós ann d’áit agus d’imeacht ama. Is i bhfoirm monalóg inmheánach atá “aicsean” an leabhair. Ar deireadh, faightear réidh le gach ciall áite agus ama in ''The Unnamable'' agus is cosúil gurb é buntéama an téacs an choimhlint idir mian an ghutha leanúint ar aghaidh ag labhairt ionas go leanfaidh sé ar aghaidh ag maireachtáil, agus an dúil láidir atá aige ciúnas agus éaguimhne a aimsiú. Is mealltach an smaoineamh é macasamhail a dhéanamh den téama agus taithí Beckett agus a thuiscint ar an tionchar a bhí ag an gcogadh ar an domhan. In ainneoin na tuairime coitianta go bhfuil saothar Beckett diúltach go bunúsach, mar a léirítear in úrscéalta na tréimhse sin, is cosúil go bhfaigheann an dúil maireachtála an bua air sin ar deireadh iontu. Féach, mar shampla, líne dheiridh cháiliúil ''The Unnamable'': ‘I can’t go on, I’ll go on’. Bhí fadhb ag Beckett tar éis na dtrí úrscéal sin aon phíosa fada próis a scríobh, mar is léir ó na scéalta gearra a cuireadh le chéile ina dhiaidh sin in ''Texts for Nothing''. D’éirigh leis ceann de na saothair phróis ba radacaí a chruthú ag deireadh na gcaogaidí, áfach – ''Comment c’est'' (1961, ''How It Is''). Cuirtear eachtraí reacaire gan ainm, atá ag snámh tríd an bpuiteach le mála de channaí bia, os ár gcomhair sa saothar sin, agus scríobhadh é i bhfoirm sraith alt gan aon phoncaíocht ar nós stíl teileagraif: <blockquote>''you are there somewhere alive somewhere vast stretch of time then it’s over you are there no more alive no more then again you are there again alive again it wasn’t over an error you begin again all over more or less in the same place or in another as when another image above in the light you come to in hospital in the dark''</blockquote> Thóg sé beagnach deich mbliana eile air ina dhiaidh sin saothar próis neamhdhrámata a chur le chéile, agus meastar go forleathan gur tháinig deireadh le meántréimhse a ghairme mar scríbhneoir le ''How It Is''. === Saothair dhéanacha === I rith na seascaidí agus na seachtóidí, tháinig forbairt ar an gclaonadh i saothair Beckett – a bhí le feiceáil cheana i gcuid mhaith dá chuid oibre sna caogaidí – i dtreo na fuinteachta agus deirtear, dá réir, gur shaothair íostaigh a bhí á scríobh aige. Is sampla antoisceach é ''Breath'' (1969) den chlaonadh sin. Ní mhaireann sé ach 35 soicind agus níl aon charachtair ann (cé gur dócha gur thrácht íorónach a bhí ann ar ''Oh! Calcutta!'', an ''revue'' amharclannach a raibh sé ina chuid tosaigh de). Níl i gcarachtair dhrámaí Beckett sa tréimhse dhéanach ach na buneilimintí, agus ní raibh mórán carachtar sna luathdhrámaí ar aon nós. Tá trí charachtar sa dráma ''Play'' (1962) mar shampla, agus iad sáite i síothla móra chomh fada lena muiníl; sa dráma teilifíse ''Eh Joe'' – a scríobhadh don aisteoir Jack MacGowran – déanann ceamara fócasú ar aghaidh an phríomhcharachtair de réir a chéile go dtí go mbíonn sé an-ghar d’aghaidh an aisteora; agus níl mórán eile sa dráma ''Not I'' (1972) seachas, mar a deir Beckett féin, ‘a moving mouth with the rest of the stage in darkness’. Bhain cuid mhaith de na drámaí déanacha sin, ar nós ''Krapp’s Last Tape'', leis an gcuimhne nó, go sonrach, le seanimeachtaí pianmhara a thabhairt chun cuimhne le linn nua-am socair. Ina theannta sin, chomh minic lena athrach, phléigh na drámaí déanacha sin téama an duine féin agus é i ngéibheann agus faoi imscrúdú, sa mhéad is go dtagann guth ón taobh amuigh isteach in intinn an phríomhcharachtair, ar nós ''Eh Joe'', nó go ndéantar tuairisciú chiúin ar an bpríomhcharachtar ag carachtar eile, ar nós ''Not I''. D’eascair ''Catastrophe'' (1982), an dráma is polaitiúla de chuid Beckett, tiomnaithe do Václav Havel, a phléigh téama na deachtóireachta go réasúnta soiléir, ó théamaí dá leithéid. Le linn na tréimhse sin, tháinig athbheochan ar fhilíocht Beckett tar éis tréimhse éighníomhaíochta le roinnt dánta an-ghonta i bhFraincis ar ar tugadh ''mirlitonnades''. Ní raibh i gcuid acu ach sé fhocal. Chuaigh na dánta sin in aghaidh ghnáthghnás prionsabálta Beckett a shaothar féin a aistriú chuig an teanga eile. Rinne roinnt scríbhneoirí, [[Derek Mahon]] ina measc, iarracht aistriúcháin a dhéanamh orthu, ach níl sraith chríochnúil Bhéarla díobh foilsithe go fóill. Cé go raibh Beckett ag scríobh i bhfad níos mó drámaí ná prós le linn na tréimhse déanaí – tá nod ina thaobh i dteideal an chnuasaigh de ghearrthéacsanna próis, ''Fizzles'' (1976); rinne [[Jasper Jones]], ealaíontóir Meiriceánach, léaráidí don chnuasach – bhí athbheochan de shaghas éigin aige i 1979 leis an nóibhille ''Company'', a leanadh le ''Ill Seen Ill Said'' (1982) agus ''Worstward Ho'' (1984), agus a bailíodh níos déanaí in ''Nohow On''. Lean Beckett ar aghaidh ag díriú ar an gcuimhne agus ar thionchar na cuimhne ar an duine féin atá i ngéibheann agus faoi imscrúdú, chomh maith le hionad corp ar an láthair, trí mheán próis na scéalta spáis dúnta nó ''"closed space" stories'' mar a thugtar orthu, mar is léir ó thús ''Company''. <blockquote>''A voice comes to one in the dark. Imagine.'' ''To one on his back in the dark. This he can tell by the pressure on his hind parts and by how the dark changes when he shuts his eyes and again when he opens them again. Only a small part of what is said can be verified. As for example when he hears, You are on your back in the dark. Then he must acknowledge the truth of what is said.''</blockquote> Scríobh Beckett a shaothar deiridh, ''What is the Word'' (1988), ina leaba sa teaghlach altranais inar chaith sé an chuid deiridh dá shaol == Oidhreacht == Bhí tionchar ag Beckett ar scríbhneoirí ar nós [[Václav Havel]], [[John Banville]], Aidan Higgins agus [[Harold Pinter]], ach bhí tionchar i bhfad níos leithne ná sin aige ar scríbhneoireacht thrialach ó na [[1950idí|caogaidí]] i leith, is é sin, an ghlúin “Beat” agus ina dhiaidh sin. I gcomhthéacs na hÉireann, bhí tionchar mór aige ar fhilí ar nós John Banville, [[Derek Mahon]], [[Thomas Kinsella]], chomh maith le scríbhneoirí ar nós [[Trevor Joyce]] agus [[Catherine Walsh]], a fhógraíonn a dtaobhú leis an traidisiún nua-aoiseach de rogha ar an bpríomhshruth réalaí. Tá saothair cheoil cruthaithe ag cuid mhaith de mhórchumadóirí an 20ú haois bunaithe ar a chuid saothair, lena n-áirítear [[Luciano Berio]], [[György Kurtág]], [[Morton Feldman]], [[Pascal Dusapin]], [[Philip Glass]] agus [[Heinz Holliger]]. Ba thionchar é saothar Beckett chomh maith ar chuid mhaith amharcealaíontóirí, lena n-áirítear [[Bruce Nauman]], [[Alexander Arotin]], agus [[Avigdor Arikha]]. Bhí Arikha spreagtha ag domhan liteartha Beckett ach chomh maith leis sin, tharraing sé roinnt portráidí de Beckett agus rinne sé léaráidí le haghaidh roinnt dá shaothar. Tá Beckett i measc na n-údar is mó a phléitear agus is mó a raibh meas air ón bhfichiú haois agus tá tionscal criticiúil spreagtha aige atá beagnach chomh fairsing céanna is atá spreagtha ag James Joyce. Tá tuairimí éagsúla criticiúla ann ina thaobh. Mhol roinnt criticeoirí luathfhealsúnacha é, ar nós [[Jean Paul Sartre|Sartre]] agus [[Theodor W. Adorno|Theodor Adorno]] – Sartre as a thaibhreamh den áiféis agus Adorno as diúltú criticiúil a chuid saothair de shimplíochtaí. Cáineann criticeoirí eile ar nós [[Georg Lukacs]] é as an easpa réalachais a bheith meatach nó ‘decadent’. Láimhseálann eastát Beckett, atá faoi stiúir nia an údair, Edward Beckett, faoi láthair, gach ceart le haghaidh taibhithe a chuid drámaí óna bhfuair sé bás. Tá clú conspóideach ag an eastát as a bheith ag coimeád dlúthsmachta ar an mbealach a chuirtear drámaí Beckett i láthair agus ní bhronnann sé ceadúnais ar léiriúcháin nach gcloíonn go beacht le treoracha stáitse an údair. Sa bhliain 2004, tugadh cead do staraithe, a raibh suim acu i nginealach Beckett, staidéir mhóilíneacha seanchais a dhéanamh ar riansamplaí dá chuid DNA chun eolas cruinn ginealaigh a fháil amach. Ghlac an grianghrafadóir, [[John Minihan]], cuid de na grianghraif is cáiliúla a bhfuil ann de Beckett idir 1980 agus 1985, agus d’fhás caidreamh chomh dlúth sin eatarthu is go raibh sé ina ghrianghrafadóir oifigiúil dó, go bunúsach. Measann daoine áirithe go bhfuil ceann de na grianghraif sin i measc na dtrí ghrianghraf is fearr ón bhfichiú haois. Is cosúil gurbh é an grianghrafadóir téatair, John Haynes, áfach, a ghlac an íomhá is coitianta de Beckett. Tá sé le feiceáil ar chlúdach bheathaisnéis Knowlson, mar shampla. Glacadh an phortráid sin le linn cleachtaí in Royal Court Theatre i Londain, inar ghlac Haynes grianghraif de mhórán léirithe de shaothar Beckett. == Saothair dhrámata == '''Téatar''' * ''[[Eleutheria]]'' (1940idí; foilsithe 1995) * ''[[Waiting for Godot]]'' (1952) * ''[[Act Without Words I]]'' (1956) * ''[[Act Without Words II]]'' (1956) * ''[[Endgame]]'' (1957) * ''[[Krapp's Last Tape]]'' (1958)(''Téip Dheireanach Krapp'', leagan Gaeilge le [[Gabriel Rosenstock]] 2014) * ''[[Rough for Theatre I]]'' (late 1950s) * ''[[Rough for Theatre II]]'' (late 1950s) * ''[[Happy Days (dráma)|Happy Days]]'' (1960) * ''[[Play]]'' (1963) * ''[[Come and Go]]'' (1965) * ''[[Breath (dráma)|Breath]]'' (1969) * ''[[Not I]]'' (1972) * ''[[That Time]]'' (1975) * ''[[Footfalls]]'' (1975) * ''[[A Piece of Monologue]]'' (1980) * ''[[Rockaby]]'' (1981) * ''[[Ohio Impromptu]]'' (1981) * ''[[Catastrophe (dráma)|Catastrophe]]'' (1982) * ''[[What Where]]'' (1983) '''Raidió''' * ''[[All That Fall]]'' (1956) * ''[[From an Abandoned Work]]'' (1957) * ''[[Embers]]'' (1959) * ''[[Rough for Radio I]]'' (1961) * ''[[Rough for Radio II]]'' (1961) * ''[[Words and Music]]'' (1961) * ''[[Cascando]]'' (1962) '''Teilifís''' * ''[[Eh Joe]]'' (1965) * ''[[Ghost Trio (play)|Ghost Trio]]'' (1975) * ''[[... but the clouds ...]]'' (1976) * ''[[Quad (dráma)|Quad I + II]]'' (1981) * ''[[Nacht und Träume]]'' (1982) * ''Beckett Directs Beckett'' (1988/92) [http://www.thesqdw.org The San Quentin Drama Workshop] * '' Beckett on Film '' (2002) Á chur i láthair ag [[Jeremy Irons]], Léirithe ag PBS [http://www.pbs.org/wnet/stageonscreen/beckett/index.html] '''Cineama''' Film (1965) * ''[[Film (scannán)|Film]]'' (1965) === Prós === '''Úrscéalta''' * ''[[Dream of Fair to Middling Women]]'' (1932; foilsithe 1992) * ''[[Murphy (úrscéal)|Murphy]]'' (1938) * [[Watt (úrscéal)|''Watt'']] (1945; foilsithe 1953) * ''[[Mercier and Camier]]'' (1946; foilsithe 1974) * ''[[Molloy (úrscéal)|Molloy]]'' (1951) * ''[[Malone Dies]]'' (1951) * ''[[The Unnamable]]'' (1953) * ''[[How It Is]]'' (1961) '''Nóibhillí''' * ''[[The Expelled]]'' (1946) * ''[[The Calmative]]'' (1946) * ''[[The End]]'' (1946) * ''[[The Lost Ones (Beckett)|The Lost Ones]]'' (1971) * ''[[Company (nóibhille)|Company]]'' (1980) * ''[[Ill Seen Ill Said]]'' (1981) * ''[[Worstward Ho]]'' (1983) '''Scéalta''' * ''[[More Pricks Than Kicks]]'' (1934) * ''[[First Love (Beckett)|First Love]]'' (1945) * ''[[Stories and Texts for Nothing]]'' (1954) * ''[[Fizzles]]'' (1976) * ''[[Stirrings Still]]'' (1988) '''Neamhfhicsean''' * ''[[Proust (aiste Beckett)|Proust]]'' (1931) * ''[[Three Dialogues]]'' (le Georges Duthuit agus Jacques Putnam) (1949) * ''[[Disjecta (aiste Beckett)|Disjecta]]'' (1929 - 1967) * ''[[Dante...Bruno. Vico..Joyce (aiste Beckett)|Dante...Bruno. Vico..Joyce]]'' (1929) === Filíocht === * ''Whoroscope'' (1930) * ''Echo's Bones and other Precipitates'' (1935) * ''Collected Poems in English'' (1961) * ''Collected Poems in English and French'' (1977) * ''What is the Word'' (1989) === Aistriúcháin === * ''Anna Livia Plurabelle'' (James Joyce, aistriúchán go Fraincis ag Beckett agus daoine eile) (1931) * ''Negro: an Anthology'' (Nancy Cunard, eag.) (1934) * ''Anthology of Mexican Poems'' (Octavio Paz, eag.) (1958) * ''The Old Tune'' (Robert Pinget) (1963) * ''What Is Surrealism?: Selected Essays'' (André Breton) (roinnt píosaí gearra sa chnuasach) == Foinsí == === I gCló === ==== Príomhfhoinsí ==== * Beckett, Samuel. Collected Poems in English and French. Nua-Eabhrac: Grove Press, 1977. * — ''Endgame and Act Without Words''. Nua-Eabhrac: Grove Press, 1958. * — ''How It Is''. Nua-Eabhrac: Grove Press, 1964. * — ''More Pricks than Kicks''. Nua-Eabhrac: Grove Press, 1972. * — ''Murphy''. Nua-Eabhrac: Grove Press, 1957. * — ''Nohow On: Company, Ill Seen Ill Said, Worstward Ho.'' Eag. S.E. Gontarski. Nua-Eabhrac: Grove Press, 1996. * — ''Three Novels: Molloy, ''Malone Dies'', ''The Unnamable''. Nua-Eabhrac: Grove Press, 1995. * — ''Waiting for Godot: A Tragicomedy in Two Acts.'' Nua-Eabhrac: Grove Press, 1954. * - ''Tagann Godot'', aist. [[Alan Titley]], ''[[An Clóchomhar|Clóchomhar]]'', 1991, <nowiki>ISBN 978-1-906882-10-5</nowiki> == Tagairtí == {{Reflist}} ==   == {{DEFAULTSORT:Beckett, Samuel}} [[Catagóir:Úrscéalaithe Éireannacha|Beckett, Samuel]] [[Catagóir:Drámadóirí Éireannacha|Beckett, Samuel]] [[Catagóir:Daoine as Baile Átha Cliath|Beckett, Samuel]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1906|Beckett, Samuel]] [[Catagóir:Básanna i 1989|Beckett, Samuel]] [[Catagóir:Téatar na hÉigéille]] [[Catagóir:Alumni Choláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath]] 437fssg9cmra5yue7zu1cv0zsszggv4 0 2359 1085349 1049303 2022-08-21T13:40:34Z Deirge Ó Dhaoinebeaga 51568 /* An Ghaeilge i mBaile Átha Cliath */ wl. wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is é '''Baile Átha Cliath''' ({{lang-en|Dublin}}) príomhchathair na h[[Éire]]ann agus é ar an gcathair is mó sa tír freisin. Tá sé suite in oirthear na tíre, cois [[Life]] agus ar imeall [[Muir Éireann|Mhuir Éireann]]. Tá breis is 1.6 milliún duine ina gcónaí i mórcheantar Bhaile Átha Cliath agus deirtear go dtiocfaidh borradh agus fás ar an daonra sa todhchaí. == Ainm == Dhá áit éagsúla b'iad ''Baile Átha Cliath'' agus ''Duibhlinn'' a bhí gearr do lár na cathrach mar atá go comhaimseartha. Tugtar ''Bleá Cliath'' mar ghiorrúchán ar Bhaile Átha Cliath scaití. Baintear úsáid as ''Duibhlinn'' féin go hannamh. ''Áth Cliath'' nó ''Áth na gCliath'' a tugadh ar an áit go traidisiúnta sna foinsí Gaelacha. == Stair == [[Íomhá:OConnellBridgeDublin.jpg|thumb|left|An [[Life]], [[Cé Eden]] agus [[Halla na Saoirse]].]] <small>Príomhalt: [[Stair Bhaile Átha Cliath]]</small> Deirtí gurbh iad na [[Lochlannaigh]] a bhunaigh an chathair sa bhliain [[988]], ach is suntasach gur dhá ainm Gaeilge atá uirthi, agus nach bhfuil aon ainm Lochlannach uirthi. Lean na Anglo-francesi ag cur leis an gcathair nuair a tháinig siadsan chuig an tír. Ina dhiaidh sin, leath [[Páil|an Pháil]], as Baile Átha Cliath amach. Tá go leor fianaise ann go raibh an Ghaeilge á labhairt go flúirseach sa chathair agus go raibh pobal dúchais Gaelach ann go dtí deireadh an 19ú haois ar a laghad, go háirithe i gceantar [[na Saoirsí]]. Bhí ciorcal liteartha Gaeilge cáiliúil le fáil ann a bhí bainteach le [[Seán Ó Neachtain (Scoláire Gaeilge)|Seán Ó Neachtain]] agus a mhac Tadhg sa 17ú agus san 18ú haois agus ba mhór a chuir siad seo le leánn na Gaeilge san Ardchathair. Sa bhliain [[1916]], b'i mBaile Átha Cliath a cuireadh an chuid ba mhó de na cathanna le linn [[Éirí Amach na Cásca]], agus cé gur theip ar an Éirí Amach agus nach mórán tacaíochta a bhí aige ag an am, de réir a chéile d'fhás an cás náisiúnach go dtí gur troideadh [[Cogadh Angla-Éireannach|Cogadh na Saoirse]], agus gur síníodh an [[Conradh Angla-Éireannach]] sa bhliain [[1921]]. Sa chogadh sin, bhí baint mhór ag an gcathair leis an troid. Ba i mBaile Átha Cliath a bhí [[Micheál Ó Coileáin]] agus a Scuad bunaithe freisin. Sa [[Cogadh Cathartha na hÉireann|Chogadh Cathartha]] ina dhiaidh, thosaigh an troid i mBaile Átha Cliath, sna [[Na Ceithre Chúirteanna|Ceithre Chúirteanna]]. Rinneadh a lán díobhála sa chogadh sin ar fud na tíre agus i mBaile Átha Cliath. Ba é sin an dara huair a scriosadh an chathair. Ina dhiaidh sin, bhí Baile Átha Cliath ina phríomhchathair ar [[Saorstát Éireann|Shaorstát Éireann]] agus ar [[Poblacht na hÉireann|Phoblacht na hÉireann]]. == Rialtas == === Áitiúil === Is í [[Comhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath|Comhairle Chathrach Bhaile Átha Cliath]] an t-údarás áitiúil sa chathair. Tá 52 baill sa chomhairle agus tarlaíonn toghcháin gach cúig bhliain. Is é an tArdmhéara ceannaire an Chomairle, duine a chónaíonn i [[Teach an Ardmhéara|dTeach an Ardmhéara]] (Mansion House as [[Béarla]]). Tarlaíonn cruinnithe an Chomhairle i [[Halla na Cathrach, Baile Átha Cliath]] ach tá na príomhoifigeanna suite ag An gCé Adhmaid. Is í [[Alison Gilliland]] Ard-mhéara na cathrach. === Náisiúnta === Mar príomhchathair na hÉireann, is i mBaile Átha Cliath a shuíonn [[Oireachtas]] na hÉireann. Tá an trí chuid den Oireachtas ann- [[Uachtarán na hÉireann]], [[Dáil Éireann]] agus [[Seanad Éireann]]. Cónaíonn an tÚachtarán in [[Áras an Uachtaráin]] i b[[Páirc an Fhionnuisce]] agus cruinníonn an Dáil agus an Seanad i [[Teach Laighean|dTeach Laighean]] ar [[Sráid Chill Dara]]. Tá Párlaimint na hÉireann lonnaithe san áit sin ó bunaíodh [[Saorstát Éireann]] i [[1922]]. Le haghaidh toghcháin, deighltear Baile Átha Cliath ina shé thoghlach- [[Baile Átha Cliath Láir]], [[Baile Átha Cliath Lár-Thuaisceart]], [[Baile Átha Cliath Lár-Dheisceart]], [[Baile Átha Cliath Iar-Thuaisceart]], [[Baile Átha Cliath Oir-Dheisceart]] agus [[Baile Átha Cliath Oir-Thuaisceart]]. Roghnaítear 22 [[Teachta Dála|Teachtaí Dála]] in iomlán. == Leagan Amach na Cathrach == :''Féach freisin: [[Liosta sráideanna agus cearnóga i mBaile Átha Cliath]]'' Roinntear an chathair ag [[Abhainn na Life]] i [[Tuaisceart Bhaile Átha Cliath|dTuaisceart Bhaile Átha Cliath]] agus i [[Deisceart Bhaile Átha Cliath|iDeisceart Bhaile Átha Cliath]]. == Oideachas == [[Íomhá:Trinity-college.jpg|thumb|right|Coláiste na Tríonóide]] Tá trí [[Ollscoil]] ann: * [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath|Ollscoil Átha Cliath - (Coláiste na Tríonóide)]], i lár na cathrach * [[An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath|Coláiste na hOllscoile, Bhaile Átha Cliath]] agus í suite i ndeisceart na cathrach * [[Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath]], suite i dtuaisceart na cathrach. Tá trí institiúid teicneolaíochta ann: * [[Institiúid Teicneolaíochta Bhaile Átha Cliath|Institiúid Theicneolaíochta Átha Cliath]] * [[Institiúid Teicneolaíochta Baile Bhlainséir|Institiúid Theicneolaíochta Bhaile Bhlainséir]] * [[Institiúid Teicneolaíochta, Tamhlacht|Institiúid Theicneolaíochta Thamhlachta]] == Tíreolaíocht == === Tírdhreach === Tá Baile Átha Cliath suite ar achar de 115 ciliméadar cearnach ar bhéal na Life. Tá an chathair suite ag ceann an chuain mar a dtagann ísealchríocha láir na tíre le chéile leis an bhfarraige ag bun shléibhte Bhaile Átha Cliath-Chill Mhantáin. Tá [[Sléibhte Chill Mhantáin]] mar theorainn aici ó dheas, agus talamh feirme cothrom ó thuaidh agus ó thiar. Tá an chathair roinnte ina dhá leath - [[Tuaisceart Bhaile Átha Cliath]] agus [[Deisceart Bhaile Átha Cliath]] - ag an Life. Roinntear siadsan fosta ag dhá mhionabhainn eile - [[an Tulcha]] a shníonn aniar aduaidh go [[Cuan Bhaile Átha Cliath|Chuan Bhaile Átha Cliath]] agus [[an Dothra]] a ritheann aniar aneas go béal na Life. Tá ceartlár na cathrach timpeallaithe ag [[an Chanáil Mhór]] ó thuaidh agus [[an Chanáil Ríoga]] ó dheas, agus iad ag teacht aniar ón [[An tSionainn|tSionainn]]. === Aeráid === [[Íomhá:ClimateDublinIreland.PNG|right|thumb|Meánteocht (dearg) agus báisteach (gorm) i mBaile Átha Cliath]] Aeráid fhionnuarmheasartha aigéanach a bhíonn i mBaile Átha Cliath: geimhrí cineálta agus samhraí fionnuara. Ní bhíonn teochtanna as cuimse ann. Ní thiteann móran báistí i mBaile Átha Cliath i gcomparáid le codanna eile den tír mar gheall ar a shuíomh (in oirthear na tíre, faoi scáth [[Sléibhte Chill Mhantáin|shléibhte Chill Mhantáin]]. Is í 8&nbsp;°C (46.4&nbsp;°F) an mheánteocht i mí Eanáir agus is í 20&nbsp;°C (68&nbsp;°F) an mheánteocht i mí Iúil. Is iad Bealtaine agus Meitheamh na míonna is grianmhara: meán de 6 uair an chloig de sholas na gréine in aghaidh an lae. Is í mí na Nollag an mhí is fliche le 76mm báistí agus is í mí Feabhra an mhí is tirime le 50mm báistí. {{Bosca Aimsire | metric_first= Yes | single_line= Yes | location=Baile Átha Cliath (1961-1990) |Jan_REC_Hi_°C= |Feb_REC_Hi_°C= |Mar_REC_Hi_°C= |Apr_REC_Hi_°C= |May_REC_Hi_°C= |Jun_REC_Hi_°C= |Jul_REC_Hi_°C= |Aug_REC_Hi_°C= |Sep_REC_Hi_°C= |Oct_REC_Hi_°C= |Nov_REC_Hi_°C= |Dec_REC_Hi_°C= |Year_REC_Hi_°C= |Jan_Hi_°C =7.6 |Feb_Hi_°C =7.5 |Mar_Hi_°C =9.5 |Apr_Hi_°C =11.4 |May_Hi_°C =14.2 |Jun_Hi_°C =17.2 |Jul_Hi_°C =18.9 |Aug_Hi_°C =18.6 |Sep_Hi_°C =16.6 |Oct_Hi_°C =13.7 |Nov_Hi_°C =9.8 |Dec_Hi_°C =8.4 |Year_Hi_°C =12.8 |Jan_Lo_°C =2.5 |Feb_Lo_°C =2.5 |Mar_Lo_°C =3.1 |Apr_Lo_°C =4.4 |May_Lo_°C =6.8 |Jun_Lo_°C =9.6 |Jul_Lo_°C =11.4 |Aug_Lo_°C =11.1 |Sep_Lo_°C =9.6 |Oct_Lo_°C =7.6 |Nov_Lo_°C =4.2 |Dec_Lo_°C =3.4 |Year_Lo_°C =6.4 |Jan_REC_Lo_°C = |Feb_REC_Lo_°C = |Mar_REC_Lo_°C = |Apr_REC_Lo_°C = |May_REC_Lo_°C = |Jun_REC_Lo_°C = |Jul_REC_Lo_°C = |Aug_REC_Lo_°C = |Sep_REC_Lo_°C = |Oct_REC_Lo_°C = |Nov_REC_Lo_°C = |Dec_REC_Lo_°C = |Year_REC_Lo_°C = |Jan_Precip_mm = 69.4 |Feb_Precip_mm = 50.4 |Mar_Precip_mm = 53.8 |Apr_Precip_mm = 50.7 |May_Precip_mm = 55.1 |Jun_Precip_mm = 56.0 |Jul_Precip_mm = 49.9 |Aug_Precip_mm = 70.5 |Sep_Precip_mm = 66.7 |Oct_Precip_mm = 69.7 |Nov_Precip_mm = 64.7 |Dec_Precip_mm = 75.6 |Year_Precip_mm = 732.7 |Jan_Snow_cm = |Feb_Snow_cm = |Mar_Snow_cm = |Apr_Snow_cm = |May_Snow_cm = |Jun_Snow_cm = |Jul_Snow_cm = |Aug_Snow_cm = |Sep_Snow_cm = |Oct_Snow_cm = |Nov_Snow_cm = |Dec_Snow_cm = |Year_Snow_cm = |source= [http://www.met.ie/climate/dublinairport.asp Met Éireann] |accessdate = Eanáir 2011 }} == Iompar == === Bóthar === Is é Baile Átha Cliath an fócas de ghréasán bóthair na hÉireann. Tá an mótarbhealach M50 ann chun ceangal a dhéanamh idir bóithre náisiúnta agus áiteanna eile na tíre. Ritheann an M50 timpeall na cathrach, sa deisceart, san iarthar agus sa tuaisceart. Freisin, ceanglaíonn sé [[Calafort Átha Cliath]] agus [[Aerfort Bhaile Átha Cliath]] le chéile. Tá córas iompair sa chathair. Oibríonn [[Bus Átha Cliath]] breis is 200 bealach ar fud na cathrach agus tá [[Bus Éireann]] bunaithe ag [[Busáras]] i lár na cathrach freisin. Taistealaíonn busanna BÉ go gach cearn den tír, gach lá. === Iarnród === Is iad [[Stáisiún Heuston]] agus [[Stáisiún Uí Chonghaile]] na príomhstáisiúin sa Bhaile Átha Cliath. Is córas [[Tram]] é an [[Luas]], á riar ag Veolia Transport. Tá dhá bhealach Luas ann i láthair na huaire. Téann an [[Líne Dhearg (Luas)|Líne Dhéarg]] ó [[Tamhlacht|Thamlacht]] nó [[Teach Sagard|Theach Sagart]] go [[Íosta na Rinne]] nó [[Stáisiún Uí Chonghaile]]. Téann an [[An Líne Uaine|Líne Uaine]] ó [[Gleann Bríde|Ghleann Bhríde]] go [[Droichead Broome]]. Rinneadh síneadh don chóras i 2017 ó [[Faiche Stiabhna|Fhaiche Stiabhna]] go dtí Droichead Broome. Cruthaíodh ceangal idir an dá líne ag [[Sráid Uí Chonaill|Ó Conaill]] - [[Ard-Oifig an Phoist|GPO]] (ó thuaidh) is ag Sráid Mhaoil Bhríde (ó dheas) ar an Líne Uaine agus ag [[Sráid na Mainistreach]] ar an Líne Dhearg. == Cultúr == === Spórt === Is i mBaile Átha Cliath atá an chuid is mó de cheanncheathrúna na n-eagraíochtaí spóirt suite. Tá [[Cumann Lúthchleas Gael]] lonnaithe i b[[Páirc an Chrócaigh]], staid mhór 82,500 suíochán gar do [[Droim Conrach|Dhroim Conrach]]. Tá an pháirc ar an 3ú staid is mó san Eoraip, tar éis Nou Camp Bharcelona agus [[Wembley]] Shasana. Imrítear cluichí móra [[Peil Ghaelach|peile]] agus [[iománaíocht]]a sa staid i rith an tsamhraidh agus [[Lá Fhéile Pádraig]]. Imríonn foirne iomána agus pheile [[CLG Chontae Bhaile Átha Cliath|Bhaile Átha Cliath]] an chuid is mó dá gcluichí baile sraithe agus craoibhe i b[[Páirc Parnell]], fód dúchais CLG sa chontae i n[[Domhnach Cearna]]. Imríonn [[foireann rugbaí náisiúnta na hÉireann]] agus foireann sacair [[Foireann náisiúnta sacair Phoblacht na hÉireann|Phoblacht na hÉireann]] i [[Staidiam Aviva]]. Tá cúig chlub sacair as Áth Cliath atá páirteach sa [[FAI League of Ireland|League of Ireland]]. Tá [[Bohemians|Bohemians F.C.]] lonnaithe i mBaile Phib, áit ina bhfuil a pháirc bhaile [[Páirc Cnocán Uí Dhálaigh]] suite. Imríonn [[Shamrock Rovers]] a gcluichí baile sa [[Staid Thamhlachta]] in iardheisceart na cathrach. In [[Inse Chór]] atá [[St Patrick's Athletic F.C.]] lonnaithe, adus ceanncheathrú acu ag [[Páirc Richmond]]. Tá cumann de chuid [[University College Dublin A.F.C.|an Choláiste Ollscoile]] ann chomh maith, agus cluichí baile á n-imirt acu i mBabhla na hollscoile. Imríonn [[Shelbourne Football Club|Shelbourne]] i b[[Páirc na Tulcha|Páirc an Tulcha]] i nDroim Conrach. ===Saol Oíche=== Deirtear go bhfuil os cionn 1,000 teach tábhairne i mBaile Átha Cliath. == Turasóireacht == Tá stair fhada ag an turasóireacht sa chathair. Tagann an líon is mó turasóirí ó [[SAM|Mheiriceá]] agus ó [[Sasana|Shasana]] agus cé gur laghdaigh na huimhreacha as Meiriceá tar éis [9/11], tá siad ag méadú arís de réir figiúirí ó [[Fáilte Ireland]]. Tugtar "baile na míle fáilte" air. Tá na mílte eolairí le fáil ar an idirlín, mar shampla [http://www.dublincity.ie/gaeilge/ Comhairle Chathrach Bhaile Átha Cliath]. Mar gheall ar an doineann sa Gheimhridh, tagann an chuid is mó de na turasóirí sa Samhradh agus le linn na bhféilte, mar shampla [[Lá Fhéile Pádraig|Lá 'le Pádraig]]. == An Ghaeilge i mBaile Átha Cliath == Tá [[Gaeilge Bhaile Átha Cliath|cineál]] ar leith Gaeilge á labhairt i mBaile Átha Cliath. Tá 31 gaelscoil agus 8 ngaelcholáiste sa chathair, agus 10,469 dalta ag freastal orthu. Tá trí stáisiún raidió á gcraoladh trí mheán na Gaeilge ar fud na cathrach chomh maith, mar atá [[Raidió na Life]], [[Raidió Rí-Rá]] agus [[Raidió na Gaeltachta]]. Tá príomhoifig [[Conradh na Gaeilge|Chonradh na Gaeilge]] lonnaithe ar [[Shráid Fhearchair]] i ndeisceart na cathrach. Is í [[Gaeltacht na Mí]] an [[Ghaeltacht]] is giorra don chathair, agus í 55 ciliméadar (34 míle) siar ó thuaidh ón chathair. == Comhchathracha == Tá Baile Átha Cliath nasctha leis na háiteanna seo a leanas: *{{bratach|United States}} [[Emmetsburg]], [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (1961) *{{bratach|United States}} [[San Jose, California|San Jose]], [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (1986) *{{bratach|United Kingdom}} [[Learpholl]], [[Ríocht Aontaithe]] (1986) *{{bratach|Spain}} [[Barcelona]], [[An Spáinn]] (1998) *{{bratach|China}} [[Béising]], [[An tSín]] (2011) == Bruachbhailte == [[Íomhá:OConnellStreet.JPG|thumb|[[Sráid Uí Chonaill]].]] {| cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" | valign="top" | * [[Ard Aidhin]] * [[Baile an Mhuilinn (Baile Átha Cliath)|Baile an Mhuilinn]] * [[Baile Bhlainséir]] * [[Baile Bocht]] * [[Baile Dúill]] * [[Baile Hearmainn]] * [[Baile Ghrifín]] * [[Baile na nGabhar]] * [[Baile Munna]] * [[Baile Phib]] * [[Binn Éadair]] * [[Briotáis]] * [[An Chabrach]] * [[Caisleán Crucha|Caisleán Cnucha]] * [[An Charraig Dhubh]] * [[Cill Bharróg]] * [[Cill Easra]] * [[Cill Fhionntain]] * [[Cluain Dolcáin]] * [[Cluain Tarbh]] * [[An Chúlóg]] * [[Domhnach Broc]] | width="50" | | valign="top" | * [[Domhnach Míde]] * [[Dún Laoghaire]] * [[Fionnghlas]] * [[Fionnradharc]] * [[Glas Naíon]] * [[Leamhcán]] * [[Lusca]] * [[Mullach Eadrad]] * [[Mullach Íde]] * [[Port Mearnóg]] * [[Ráth Eanaigh]] * [[Ráth Fearnáin]] * [[Ráth Maonais]] * [[An Ros, Co. Átha Cliath|An Ros]] * [[Seantrabh]] * [[Stigh Lorgan]] * [[Sord Cholmcille]] * [[Tamhlacht]] * [[Teach Mealóg]] * [[Tír an Iúir]] |} == Naisc sheachtracha == * [http://www.chaptersofdublin.com/ Stair Átha Cliath] * [http://maps.google.com/maps?q=dublin&hl=en Baile Átha Cliath ar Na Léarscáileanna Google] (as Béarla) * [http://www.360eire.com/360eire/Laighean/baileathacliath.html Turas Fíorúil 360] * [http://ionad.org/ Ionad Buail Isteach] ... [http://ionad.org/nuachtathacliath/ Nuacht Átha Cliath] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Cathracha in Éirinn}} {{Príomhchathracha an AE}} {{DEFAULTSORT:Baile Atha Cliath}} [[Catagóir:Baile Átha Cliath| ]] [[Catagóir:Bailte i gContae Bhaile Átha Cliath]] [[Catagóir:Bailte le ardeaglaisí in Éirinn]] jxrpfdqc2dozicdl2anx590acuw1e29 0 2664 1085535 984965 2022-08-21T20:05:45Z Kevin Scannell 340 Changed redirect target from [[An Ghaeilge]] to [[Gaeilge na hAlban]] wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Gaeilge na hAlban]] adnpohws6ku8jj7fy0pcrcfj74cr7nn 0 2714 1085337 1068383 2022-08-21T13:30:55Z Deirge Ó Dhaoinebeaga 51568 wl. wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Eagraíocht is ea '''Conradh na Gaeilge''' (seanlitriú: ''Connradh na Gaedhilge'') a bunaíodh sa bhliain [[1893]] chun an [[Gaeilge|Ghaeilge]] a chur chun cinn. Is gnách dearcadh ar [[Dubhghlas de hÍde|Dhubhghlas de hÍde]] mar phríomhbhunaitheoir an Chonartha, ós rud é gurbh eisean a chuir tús leis an ngluaiseacht Gaeilge lena chuid óráidíochta faoi 'ath-Ghaelú na hÉireann'. Bunaitheoirí tábhachtacha eile ab ea [[Eoin Mac Néill]] agus [[Eoghan Ó Gramhnaigh]]. == Bunú an Chonartha agus aisling Dhubhghlais de hÍde == [[Íomhá:Douglas Hyde - Project Gutenberg eText 19028.jpg|clé|100px|thumb|[[Dubhghlas de hÍde|Dubhghlas de hÍde.]]]] Ar 31 Iúil 1893, tháinig dream bheag díograiseoirí le chéile ag 9 [[Sráid Uí Chonaill]] i m[[Baile Átha Cliath]] (Sráid Sackville ag an am), ar chuireadh ó [[Eoin Mac Néill]], chun faobhar nua a chur faoi ghluaiseacht na hathbheochana Gaeilge. Tugadh Connradh na Gaedhilge ar an eagraíochta nua.<ref>{{Lua idirlín|url=https://m.facebook.com/groups/cumann.gaeilge.na.hastraile/posts/10153525251581486/|teideal=Conradh - stair|údar=CumannGaeilge na hAstraile|dáta=2016|dátarochtana=2022}}</ref> B'é ba spreagadh d'Eoin Mac Néill féin ná an óráid a thug Dubhghlas de hÍde do [[Cumann na Gaeilge|Chumann na Gaeilge]] i [[Nua-Eabhrac]] faoi "dhíghalldú" na hÉireann, ar an [[16 Meitheamh|16ú lá de Mhí an Mheithimh]] sa bhliain [[1891]], chomh maith leis an léacht a thug sé do [[Cumann Náisiúnta na Litríochta|Chumann Náisiúnta na Litríochta]] ar an [[25 Samhain|25ú lá de Mhí na Samhna]] sa bhliain [[1892]]. B'í aisling de hÍde ná an tÉireannach a 'ath-Ghaelú' le cuidiú leis cothromaíocht cheart a shaoil a fháil ar ais. Go bunúsach, bhí de hÍde den bharúil go raibh an tÉireannach ag déanamh aithrise ar theanga agus ar nósanna [[Sasana|Shasana]], agus gurb ábhar áthais dó, mar Éireannach, gach taisme nó tubaiste a d'éiríodh do Shasana. B'é tuairim de hÍde ná go mbeadh an tÉireannach ábalta dul i dteagmháil leis an Sasanach féin ar bhonn ní ba chothroime, dá mbeadh teanga dá chuid féin á labhairt aige agus nósanna dá chuid féin á gcleachtadh aige. [[Íomhá:Eoin Mac Néill.jpg|deas|100px|thumb|Eoin Mac Néill]] Na heagraíochtaí Gaeilge a bhí ann roimh an gConradh, ar nós [[Aontas na Gaeilge]] agus [[Cumann Buan-Choiméadta na Gaeilge]], níor dhírigh siad ar thábhacht na Gaeilge mar theanga bheo, mar a rinne de hÍde. Chuir lucht na gcumann seo i bhfad níos mó béime ar na sean-lámhscríbhinní agus ar an tseanfhilíocht, agus iad, fiú, ag díspeagadh na teanga labhartha, nó bhí siad inbharúla go raibh sí truaillithe cibé scéal é. B'í caint na ndaoine an chloch ba mhó ar phaidrín an Chonartha ó thús báire, agus theastaigh ó bhunaitheoirí na heagraíochta gluaiseacht phobail a dhéanamh de ghluaiseacht na Gaeilge, seachas gluaiseacht an lucht léinn. Faoi thionchar léacht de hÍde, d'fhoilsigh Eoin Mac Néill alt faoi dhrochstaid na Gaeilge ar an ''[[Irish Ecclesiastical Record]]''. Léigh [[Eoghan Ó Gramhnaigh]], sagart óg, an t-alt, agus chuaigh sé i dteagmháil le hEoin Mac Néill, agus in éineacht, d'fhoilsigh an bheirt seo gairm shlógtha do chairde na Gaeilge ar [[Irisleabhar na Gaeilge]], arb í iris Aontas na Gaeilge í. Toradh díreach don achainí seo ab ea bunú Chonradh na Gaeilge, nó ''Leug na Gaedhilge'' (is é sin, ''Léig na Gaeilge'' i litriú an lae inniu), mar a baisteadh ar an eagraíocht ar dtús. Na daoine a bhunaigh an Conradh, daoine óga ab ea an chuid ba mhó acu. B'é [[Tomás Ó Néill Ruiséal]], a raibh seacht mbliana is trí scór d'aois aige faoi seo, an duine ba sine acu. Níor ghlac Eoghan Ó Gramhnaigh páirt sa chéad chruinniú. Le fírinne, bhí sé ag éileamh le heitinn, agus cúpla bliain i ndiaidh bhunú an Chonartha, b'éigean dó dul ar imirce go [[California]] ar lorg bisigh. B'ansin a shíothlaigh sé, ach d'fhág sé téacsleabhar ina dhiaidh ar bhain glúin i ndiaidh glúine de [[Gaeilgeoirí|Ghaeilgeoirí]] leas aisti mar áis teagaisc, ''Simple Lessons in Irish''. == An Eagraíocht ag Forbairt == Ar dtús, bhítí ag lochtú an Chonartha toisc go raibh a chuid gníomhaíochtaí comhchruinnithe sa phríomhchathair amháin, ach de réir a chéile, thosaigh craobhacha ag teacht ar an bhfód ar fud na tíre. Ba mhinic a chuaigh an Conradh i dtuilleamaí na mboc mór áitiúil, má bhí siad sásta cúpla focal a labhairt go poiblí ar son na Gaeilge. I dtús báire, bhí na heaglaisigh sásta cuidiú agus comhoibriú leis na Conraitheoirí, ach de réir a chéile, tháinig drochamhras ar chuid acu i leith an Chonartha. Is amhlaidh go raibh na mná agus na fir ag freastal ar na ranganna céanna Gaeilge, rud nár thaitin le maoir na moráltachta ar aon nós. Le fírinne, eagraíocht cheannródaíoch ab ea an Conradh ó thaobh chearta na mban féin de. Bhí cead ag na mná páirt a ghlacadh i saol agus i saothar an Chonartha ar aon leibhéal leis na fir, agus mar sin, mheall an eagraíocht agus an Ghaeilge ina leith an chuid ab airde oideachais de mhná na hÉireann san am. Is léir gur chuir lucht na himirce suim sa Ghaeilgeoireacht freisin. Mar shampla, chuaigh cumann liteartha na nÉireannach i [[Londain]] sa Chonradh mar chraobh. Ball den chraobh seo ab ea [[Pádraic Ó Conaire]], a chuir tús le próslitríocht nua-aoiseach na Gaeilge. == Cogadh an Oideachais == B'é Cogadh an Oideachais an chéad mhórfheachtas a chóirigh an Conradh leis an nGaeilge a chur chun cinn. B'é an cuspóir a bhí acu ná oideachas dátheangach a chur ag obair ar scoileanna na [[Galltacht]]a agus oideachas trí mheán na Gaeilge a chinntiú i scoileanna na [[Gaeltacht]]a. Níor éirigh ach ar éigean leo. Is amhlaidh go raibh Robert Atkinson, Ollamh le Gaeilge i g[[Coláiste na Tríonóide]], ag cur in aghaidh an fheachtais go poiblí. Bhí seisean den bharúil nach raibh aon mhaithe i [[litríocht na Gaeilge]], nó dúirt sé nach raibh ach trí chineál litríochta ar fáil sa teanga: páistiúil, reiligiúnda nó mígheanmnaí. Dealraíonn sé nach raibh an tOllamh ró-eolach ar an nGaeilge é féin, nó is é an rud a dúirt an tAthair [[Peadar Ua Laoghaire]] ina léirmheas ar phríomhshaothar léannta Atkinson, eagrán scolártha de ''Trí Bhior-ghaoithe an Bháis'' le [[Seathrún Céitinn]], ná nach raibh an tOllamh ábalta an difríocht idir "is" agus "tá" a thuiscint. B'fhéidir go raibh eagla ar Atkinson roimh ghluaiseacht na Gaeilge: dá n-éireodh leis an ngluaiseacht, ní thógfadh sé mórán ama go mbeadh na scórtha Gaeilgeoirí léannta timpeall, agus iad níos líofa sa teanga ná é féin. [[Íomhá:Patrick Pearse.jpg|clé|150px|thumb|Pádraic Mac Piarais]] Mar sin féin, níor theip a mhisneach ar de hÍde go fóill. Chuir sé gairm shlógtha ar na saineolaithe eachtrannacha a raibh ciall acu do chúrsaí an léinn Cheiltigh, idir Ghearmánach, Fhrancach, agus Bhreatnach, agus chabhraigh cuid mhaith acu leis. Mhínigh siadsan do na húdaráis an luach a bhí sa Ghaeilge don taighde agus don chultúr, beag beann ar Atkinson. Nuair a bhí an feachtas thart, sa bhliain [[1901]], bhí na húdaráis sásta oideachas dátheangach a thairiscint do na páistí Gaeltachta, ach fágadh an Ghaeilge gan saothrú i gcónaí i scoileanna na Galltachta. I dtús an fheachtais seo a chuaigh [[Pádraic Mac Piarais]] sa Chonradh, agus chuir sé spéis i gceist an oideachais. Bhreac sé síos a aiste cáiliúil faoi "mheaisín an mhurdair", is é sin, polasaí aonteangach [[Béarla]] na scoileanna náisiúnta a bhí ag marú na n-iarsmaí deireanacha den Ghaeilge, dar leisean. Leis an meaisín a stopadh, bhunaigh sé scoil chónaitheach lán-Ghaeilge dá chuid féin, [[Scoil Éanna]], i m[[Baile Átha Cliath]]. == Máirtíreacht Mhíchíl Uí Ící == Thosaigh an dara cogadh oideachais sa bhliain [[1905]], nuair a d'eisigh Conradh na Gaeilge rún, inar cáineadh aonteangachas Béarla na n-ollscoileanna. Lochtaigh an Conradh curaclam ró-Ghallda Mhaigh Nuad freisin, rud a chuir an-fhearg ar na heaspaig, nó bhí siad den bharúil nár chóir do na tuataí a ladar a chur i gcúrsaí inmheánacha an tseimineáir [[Caitliceachas|Chaitlicigh]]. Thuig na Conraitheorí nár mhór duine de chuid na hEaglaise féin a earcú leis na heaspaig a chur ar athrú comhairle. Bhí an tOllamh le Gaeilge i [[Maigh Nuad]], [[Mícheál Ó hÍcí]], sásta comhoibriú leo. Ag druidim chun deiridh don bhliain [[1908]], thosaigh sé ag cur brú ar na heaspaig le litreacha príobháideacha, agus é ag lochtú pholasaí Gallda Mhaigh Nuad go poiblí, fiú. Níor thaitin a leithéid sin leis na heaspaig, áfach. Tugadh bata agus bóthar dó as Maigh Nuad, agus fágadh ar an mblár fholamh é. Fuair sé bás i gceann cúpla bliain, i ndiaidh dó laethanta deireanacha a shaoil a chur amú ag iarraidh a phost a fháil ar ais. Is féidir a rá gurbh eisean an chéad mhairtíreach a thug a shaol ar son na Gaeilge. == Timirí agus Múinteoirí Taistil == Ó nach raibh ag éirí go rómhaith leis na feachtais oideachais, b'é an tátal a baineadh as an scéal gur chóir do lucht an Chonartha an t-oideachas Gaeilge a sholáthar as a stuaim féin. Is féidir a rá gur eagraíocht cheannródaíoch ab ea Conradh na Gaeilge in Éirinn, i bhfianaise an oiread oibre agus a rinneadh leis an oideachas aosach a chur chun cinn. Bhí páirt lárnach ag na timirí agus ag na múinteoirí taistil san obair seo. Thosaigh an Conradh á n-earcú chomh fada siar leis an mbliain [[1898]]. Bhíodh na timirí ag rothaíocht ó bhaile go baile le soiscéal na Gaeilge a chraobhscaoileadh. Labhraídís leis na boic mhóra áitiúla faoi thábhacht na teanga. D'eagraídís craobhacha nua do Chonradh na Gaeilge. Dhéanaidís bolscaireacht ar son na teanga sna nuachtáin áitiúla. Mhúinidís an cúpla focal dóibh siúd a raibh a suim múscailte. Ba mhinic a fuair siad fáilte fhuar ó na sagairt agus ó na húdaráis áitiúla, agus ní raibh an náisiúnachas chomh fabhrach don Ghaeilgeoireacht agus a shílfeá. Nó má bhí fir óga na háite ar fad ag druileáil in Óglaigh na hÉireann, ní raibh am saor acu leis an nGaeilge a fhoghlaim. == Na Scoileanna Samhraidh == Sna blianta [[1904]]-[[1912]], bunaíodh fiche scoil le Gaeilge a mhúineadh do na hábhair mhúinteora. Ó tharla nach raibh scoileanna traenála ag an Stát le múinteoirí dátheangacha a oiliúint le haghaidh na Gaeltachta, ní raibh an dara suí sa bhuaile ag na húdaráis ach stádais oifigiúil a bhronnadh ar scoileanna samhraidh an Chonartha. Bhronn [[Ruairí Mac Easmainn]] suim mhór airgid ar an gConradh leis na scoileanna seo a mhaoiniú. Tháinig an smaoineamh ón m[[An Bhreatain Bheag|Breatain Bheag]], áit ar osclaíodh an chéad scoil Breatnaise den chineál seo sa bhliain [[1903]]. Chomh maith leis na múinteoirí bunscoile, d'fhoghlaim scoláirí Ceilteacha ó na tíortha iasachta, ar nós [[Julius Pokorny]] agus [[Kuno Meyer]], a gcuid Gaeilge sna scoileanna seo. == An Conradh agus an Pholaitíocht == Bhí go maith agus ní raibh go holc, go dtí gur tuigeadh do [[Bráithreachas na Poblachta|Bhráithreachas na Poblachta]] an leas a bhí le baint as an gConradh. Ar dtús, bhí Conradh na Gaeilge neamhpholaitiúil go hiomlán mar eagraíocht, agus [[Protastúnachas|Protastúnaigh]] is Aontachtóirí ag glacadh páirt dhíograiseach in athbheochan na Gaeilge. Ó bhí ceist neamhspleáchas na hÉireann ag éirí níos práinní in aghaidh an lae, is éadócha go bhféadfadh an Conradh fanacht slán ón bpolaitiú a bhí ag bagairt ar gach eagraíocht chultúrtha Ghaelach, go háirithe i bhfianaise an dóigh ar shealbhaigh [[na Fíníní]] [[Cumann Lúthchleas Gael]] roimhe sin. === Craobh an Chéitinnigh === [[Íomhá:Dinneen by Yeats.jpg|150px|deas|thumb|[[Pádraig Ua Duinnín]], le [[Jack Butler Yeats]].]] Bhí cineál seicteachas ag baint le craobhacha áirithe den Chonradh, go háirithe [[Craobh an Chéitinnigh]], ceann de na craobhacha a bhí ag obair sa phríomhchathair. Bhí an chraobh seo dírithe ar Ghaeilgeoirí ó [[Cúige Mumhan|Chúige Mumhan]] a earcú, agus bhí sé ina scéilín magaidh ag Gaeilgeoirí na linne go raibh gníomhairí rúnda de chuid Chraobh an Chéitinnigh ar síorgharda ar stáisiún na traenach ag fanacht le traein [[Contae Chorcaí|Chorcaí]], chun gach duine le Gaeilge ón taobh sin den tír a fhruiliú dá gcraobh. Le fírinne, áfach, bhí an chraobh in ann dornán maith de dhaoine a mhealladh chuici a bhí le páirt thábhachtach a dhéanamh i saol na Gaeilge agus na hÉireann i ndiaidh imeacht na Sasanach. Baill den Chraobh ab ea [[Máire Ní Chinnéide]], a chuir dírbheathaisnéis [[Peig Sayers|Pheig Sayers]] in eagar, agus an tAthair [[Pádraig Ua Duinnín]], a scríobh [[Foclóir Uí Dhuinnín|an chéad mhórfhoclóir Gaeilge san fhichiú haois]]. Thairis sin, bhí ceathrar iarbhall de chuid na Craoibhe i measc na n-oifigeach ab airde in [[Arm an tSaorstáit]] nuair a bunaíodh é: [[Risteard Ó Maolchatha]], [[Gearóid Ó Súilleabháin]], [[Diarmuid Ó hEigeartaigh]], agus [[Seán Ó Muirthile]]. Dream ardnósach ab ea na Céitinnigh seo, agus iad suite siúráilte roimh ré go mbeadh cinniúint as an ngnáth i ndán dóibh nuair a gheobhadh Éire a saoirse. Scéal eile, áfach, nach gceadódh a gcreideamh dian Caitliceach dóibh mórán mórtachais a dhéanamh le Protastúnaigh an Chonartha, daoine ar nós [[Seosamh Laoide]] (Joe Lloyd) a bhí i gceannas obair fhoilsitheoireachta na heagraíochta. === Dubhghlas de hÍde agus an ''Playboy of the Western World'' === [[Íomhá:John Millington Synge.jpg|deas|100px|thumb|John Millington Synge]] Leis na Caitlicigh choimeádacha a ghiúmaráil, b'éigean do de hÍde uaireanta seasaimh a ghlacadh i gcúrsaí na polaitíochta cultúrtha nach bhfuil róchuma orthu agus iad á scrúdú le súile ár linne féin. B'é an sampla ba mhíchlúití den chineál seo ná an callán a tharraing an dráma úd ''[[Playboy of the Western World]]'' le [[John Millington Synge]] sa bhliain [[1907]]. Bhí an dráma ina chnámh spairne idir na hintleachtóirí liobrálacha agus na daoine a raibh dearcadh ní ba choimeádaí acu, agus b'éigean do de hÍde taobhú leis an dara dream acu, rud nár mhaith [[William Butler Yeats]] dó riamh. Bhí de hÍde ag brath ar na deontais a d'fhaigheadh sé ó na [[Gael-Mheiriceánaigh]] leis an gConradh a choinneáil ag obair, agus dearcadh coimeádach acu siúd ar chúrsaí cultúrtha na hÉireann. Bhí an dráma féin bunaithe ar na hamhráin Ghaelacha a bhí foilsithe agus aistrithe ag de hÍde féin ina dhíolaim cháiliúil ''[[The Love-Songs of Connacht]]'', agus b'iomaí duine sa Chonradh féin a shíl go mba chóir d'Uachtarán an Chonartha an ''Playboy'' a chosaint, seachas a ionsaí. Ar chúiseanna airgid, áfach, b'éigean dó an seasamh coimeádach a roghnú. Inniu féin, is minic a dhéanann naimhde na Gaeilge tagairt do scéal an ''Phlayboy'', agus iad ag áitiú go bhfuil an Ghaeilge agus an coimeádachas cultúrtha pósta ceangailte go doscartha. === Frithdhúnadh na Bliana 1913 === Sa bhliain [[1913]], bhí Baile Átha Cliath ar bharr lasrach, agus an cogadh idir an [[lucht oibre]] agus na fostóirí faoi lán an tseoil. Chuir na fostóirí [[Frithdhúnadh Mór Bhaile Atha Cliath|frithdhúnadh]] i bhfeidhm leis na ceardchumainn a throid, agus iad ag tarraingt isteach sáraitheoirí stailce ó Shasana leis an obair a dhéanamh os comhair shúile an lucht oibre áitiúil. Ós rud é go raibh teaghlaigh na n-oibrithe Éireannacha ag fulaingt go mór mór le hocras faoi na himthoscaí seo, bhí an lucht oibre ar coipeadh le fearg agus le héadóchas. Bhí an chathair ar fad ina cíor thuathail, nuair a bhí an lucht oibre áitiúil ag iarraidh na sáraitheoirí stailce a imeaglú, agus na péas ag gabháil de smachtíní orthu. B'iad [[Séamas Ó Conghaile]] agus [[Séamas Ó Lorcáin|Séamas Mór Ó Lorcáin]] ceannairí an lucht oibre le linn na dtrioblóidí seo. Daoine socúlacha meánaicmeacha ab ea tromlach na gConraitheoirí i ndiaidh an iomláin, agus ba leasc leo taobhú leis an lucht oibre sa choimhlint seo, go háirithe ó bhí an [[Eaglais Chaitliceach]] go tréan ag cosaint na bhfostóirí agus ag lochtú na n-oibrithe. Dá dheasca sin, is iomaí Gaeilgeoir de phór íseal a fuair é féin idir dhá thine Bhealtaine ag iarraidh dhá thrá na Gaeilge agus an t[[Sóisialachas|Sóisialachais]] a fhreastal, ó bhí an chuma ag teacht ar an scéal nach bhféadfá an dá chuid a roghnú. B'ansin a chaill [[Seán Ó Cathasaigh]], an drámadóir, a shuim sa náisiúnachas Éireannach agus sa Ghaeilge araon, agus an mealladh a bhain imeachtaí an fhrithdhúnta as. Bhí [[Cathal Brugha]], cathaoirleach Chraobh an Chéitinnigh, go tréan in aghaidh an lucht oibre, mar shampla. Dealraíonn sé gurbh é Pádraig Mac Piarais an t-aon Chonraitheoir mór le rá a bhí sásta tacú leis an lucht oibre. Bhí aithne phearsanta aige ar Shéamas Ó Conghaile cheana féin, agus clann Uí Lorcáin ag dul ar [[Scoil Éanna]]. === Insíothlú na bhFíníní === [[Íomhá:Thomas Clarke the brave.jpg|clé|150px|thumb|Tomás Ó Cléirigh]] Faoin am ar thosaigh [[an Chéad Chogadh Domhanda]], chuaigh insíothlú na bhFíníní i dtreise sa Chonradh. B'é [[Tomás Ó Cléirigh]] a bhí i gceannas ar an ngníomhaíocht seo. Thuig sé an poitéinseal a bhí sa Chonradh do ghluaiseacht na Poblachta, agus d'fhéach sé chuige gurbh iad lucht a leanúna féin a shealbhódh an eagraíocht. Ní raibh mórán céille aige don Ghaeilge féin riamh. Sa bhliain [[1915]], nuair a tháinig lucht an Chonartha le chéile ag Ard-Fheis Dhún Dealgan, vótáladh iarrthóirí na bhFíníní isteach ar choiste gnó an Chonartha, ionas gur fágadh an eagraíocht faoina smacht. Ag an gcruinniú céanna, d'iompaigh siad an Conradh ina eagraíocht náisiúnaíoch trí rialacha na heagraíochta a athrú, ionas go raibh ruaigeadh na nGall as Éirinn mar chuspóir oifigiúil ag an gConradh feasta. Ní raibh de hÍde sásta leis an gcuma a tháinig ar na cúrsaí. Bhí sé riamh den tuairim gur chóir an pholaitíocht a choinneáil scartha ó obair an Chonartha, agus é cinnte go mbeadh gluaiseacht na Gaeilge in inmhe gach aon rud cothrom a rithfeadh léi a chur i gcrích, ar acht is go bhfanfadh sí slán ón bpolaitíocht. Mar sin, níor fágadh an dara suí sa bhuaile aige ach éirí as mar chathaoirleach. Ní raibh na Protastúnaigh ná na hAontachtóirí sásta fanacht ansin ach an oiread. Ina measc siúd a thréig an Conradh i ndiaidh na hArd-Fheise seo, bhí Seosamh Laoide (Joe Lloyd), a bhí i mbun na foilsitheoireachta sa Chonradh. Ina dhiaidh sin, is féidir a rá go raibh an Conradh ag déanamh neamhshuime ar fad dá aidhm oifigiúil, nó chuaigh an [[náisiúnachas]] agus an ghleic armtha ar son shaoirse na hÉireann in áit na Gaeilge ar fad. Ghlac cuid mhaith de cheannairí agus de ghnáthbhallra na heagraíochta páirt in [[Éirí Amach na Cásca]], agus mura bhfuair siad bás i bpáirc an áir nó os comhair fhoireann na mbásadóirí i b[[Príosún Cill Mhaighneann|Príosún Chill Mhaighneáin]], chaith siad tamall fada i bh[[Frongoch]]. Sa bhliain 2008 agus Dáithí Mac Cárthaigh ina uachtarán, ghlac Conradh na Gaeilge le bunreacht nua a réitigh leis leagan amach neamhpholaitiúil roimh 1915 agus a d'fhág ar lár aon tagairt do shaoirse na hÉireann. Seo mar a fhoráiltear le Bunreacht an Chonartha anois: "Is í aidhm na hEagraíochta an Ghaeilge a athréimniú mar ghnáththeanga na hÉireann". === Ré na nDúchrónach agus an Náisiúnachais === I [[Mí na Nollag]] [[1918]], ghnóthaigh [[Sinn Féin]] an toghchán agus bhunaigh siad [[Dáil Éireann]] mar mhalairt ar an Westminster. An rialtas a fuair na cumhachtaí ón Dáil in Aibreán [[1919]], is ar éigean a bhí aon duine air nach raibh ina shean-Chonraitheoir. Is féidir a rá go raibh saol polaitiúil na tíre á chasadh timpeall Chonradh na Gaeilge san am sin. Baineadh úsáid áirithe as an nGaeilge mar chuid de nós imeachta na chéad Dála, ach b'é an Béarla ba mhó a chualathas le linn na díospóireachta. Ar an lá céanna ar tháinig an Dáil le chéile an chéad uair, thosaigh [[Cogadh na Saoirse (Éire)|Cogadh na Saoirse]], nuair a mharaigh dornán d'Óglaigh beirt [[Constáblacht Ríoga na hÉireann|saighdiúirí dubha]] ar [[an tSulchóid Bheag]] i g[[Contae Thiobraid Árann]]. Bhí cuid mhaith Conraitheoirí i measc na nÓglach a rinne an obair, agus seantimire de chuid an Chonartha i gceannas orthu. B'é [[Seán Ua Ceallaigh]], "Sceilg", a toghadh mar Uachtarán ar an [[5 Lúnasa]] 1919. Sa bhliain sin, b'i g[[cathair Chorcaí]] a tháinig an Ard-Fheis le chéile, agus mar sin, ba toscairí ó Chúige Mumhan iad an chuid ba mhó dá raibh i láthair, ós rud é go raibh sé dainséarach an tír a thaisteal agus an cineál ama a bhí ann. Bhí an Ard-Fheis breá sásta go raibh Dáil Éireann tar éis stádas oifigiúil a bhronnadh ar an teanga in Éirinn, ach san am céanna, bhí go leor de mhaithe agus de mhóruaisle na tíre ar nós cuma liom nó fiú diúltach i leith na Gaeilge. Bhí dearcadh na hEaglaise Caitlicí ina ábhar míshástachta, chomh maith leis an lucht gnó, ó bhí drogall orthu teanga "mharbh neamhthrádálach" cosúil leis an nGaeilge a úsáid. Sa bhliain 1919 a thosaigh lucht rialtais Shasana troid a chur ar an gConradh i ndáiríre. Coisceadh [[Fáinne an Lae]], iris an Chonartha, ar an [[20 Meán Fómhair]] 1919, ach tháinig an iris nua, Misneach, ina leaba i Mí na Samhna. Bhí sé deacair, áfach, iris ar bith a scaipeadh, ós rud é go raibh an tír ina cíor thuathail ag an gcogadh. San am céanna, mar atá, an [[25 Samhain]] 1919, d'fhógair rialtas Shasana go hoifigiúil gur eagraíocht antoisceach Náisiúnaíoch ab ea an Conradh, agus go raibh an stát lena chur de dhroim an tsaoil. Nuair a tháinig na [[Dúchrónaigh]] go hÉirinn an bhliain a bhí chugainn, chuir siad troid fhíochmhar ar an nGaeilge mar rud. Chuir siad tithe agus maoin eile de chuid an Chonartha trí thine, bhain siad anuas comharthaí Gaeilge aon áit a bhfaca siad a leithéidí, agus d'ionsaigh siad aon duine a chuala siad ag caint Gaeilge. Ní raibh de thoradh ar na hiarrachtaí seo ach amháin gur tharraing siad tuilleadh daoine i dtreo na Gaeilge agus na Gaeilgeoireachta. Le teacht an tsosa chogaidh, bhí áthas ar go leor Gaeilgeoirí, ós rud é gur Conraitheoirí gníomhacha a bheadh i gceannas ar an tír feasta. Shíl siad go mbeadh an Ghaeilge slán sábháilte anois, agus gur dhual di an ceann ab fhearr a fháil ar an mBéarla. == An Eagraíocht Reatha == Eagraíocht feasachta atá ann. D'eagraigh Conradh an feachtas [[Polaitíocht|polaitiúil]] agus sraith agóidí "[[Dearg le Fearg]]", chun cur in aghaidh na n-ionsaithe a bhí á ndéanamh ar [[an Ghaeilge]] sa bhliain 2013. Tháinig an "Dream Dearg"<ref>[https://www.facebook.com/AnDreamDearg/ An Dream Dearg ar Facebook]</ref> le chéile sa bhliain 2016 mar gheall ar an fhrustrachas i measc phobal na Gaeilge sa Tuaisceart faoi ionsaithe leanúnacha ar an Ghaeilge, is cosúil, ó rialtas agus ionadaithe pobail<ref>[https://www.meoneile.ie/nuacht/an-dream-dearg-dearg-le-fearg Meon Eile 13 Eanáir 2017]</ref>. "Acht na Gaeilge" sa Tuaisceart atá ag teastáil ón Dream Dearg, rud a chosnódh an Ghaeilge óna leithéid d'ionsaithe amach anseo, dar leo. ==Craobhacha== Liosta na gcraobhacha thíos;<ref>{{Lua idirlín|url=https://cnag.ie/ga/ballraiocht/craobhacha/aimsitheoir-craobhacha.html|teideal=Aimsigh do Chraobh - Conradh na Gaeilge {{!}} Ar son phobal na Gaeilge|work=cnag.ie|dátarochtana=2022-07-30}}</ref> === Craobhacha sa Bhreatain === * [http://www.cnag.london/ Londain] agus [https://podcasts.apple.com/ca/podcast/nuacht-mhall/id1525428808 Nuacht mhall, Conradh na Gaeilge Londain]<ref>{{Lua idirlín|url=https://anchor.fm/cnag-ldn|teideal=‎Nuacht Mhall|údar=Conradh Londain|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2022-07-30}}</ref> * [http://www.cnag-glaschu.co.uk/ Glaschú, Albain] ''(Craobh Phádraig Mhic Phiarais)'' === Craobhacha sna Stáit Aontaithe === * [http://www.gaeilge.org/ Sasana Nua] ''(New England)'' * [http://www.philo-celtic.com/ Nua-Eabhrac] ''(New York)'' * [http://www.cumann-na-gaeilge.org/ Boston] * [http://irishmilwaukee.org/links.html Milwaukee] * [http://www.gaelicleagueofdetroit.org/ Detroit] * [http://www.gaelminn.org/ Minnesota] * [http://www.dfwgaelicleague.com/ Dallas/Fort Worth, Texas] ''(Friendship Branch)'' * [https://irishculturebayarea.com/event/douglas-hyde-in-california/ San Francisco] * [https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=260033662537909&id=108967470977863 L.A.] === Craobhacha i dtíortha eile === * [https://www.facebook.com/anghaeltachtsurseine/ Páras - Gaeilge sur Seine] * [http://www.gaeilgesanastrail.com/ An Astráil] * [https://www.facebook.com/Conradh-na-Gaeilge-Bheirl%C3%ADn-100226006738971/ Beirlín, An Ghearmáin] ===[[Cúige Uladh]] agus Contae Lú=== *[[Contae Thír Eoghain]], 1. Craobh an tSratha Báin, 2. Craobh Ard Bó, 3. Craobh Chabhán an Chaorthainn, 4. Craobh Chaisleán na Deirge, 5. Craobh Chluain Eo, 6. Craobh Loch Mhic Ruairí, 7. Craobh na Carraige Móire, 8. Craobh Phort an Dúnáin, 9. Craobh Rua Dún Geanainn. 10. Craobh Ruairí Mhic Easmainn, 11. Port Mór *[[Contae Fhear Manach]], 1. Lios na Scéithe *[[Contae Mhuineacháin]], 1. Craobh Charraig Mhachaire Rois, 2. Craobh Chluain Eois *[[Contae Lú]], 1, Craobh Chrois Mhic Lionnáin, 2. Craobh Dhún Dealgan ===[[Cúige Laighean]], gan Chontae Lú=== *[[Contae Bhaile Átha Cliath|'''Contae Bhaile Átha Cliath''']], 1. '''Craobh Ghaelphobal Thamhlachta''', Tamhlacht, Baile Átha Cliath. 2. '''Craobh Ghleann na Life''' , Baile Phámar, Baile Átha Cliath.  3. '''Craobh Inse Chór''', Hall Chraobh Inse Chór, Corrán Grattan, Inse Chór, Baile Átha Cliath 8, Áth Cliath.    4. '''Craobh na Ridirí''', Bóthar na hUaimhe, Áth Cliath.    5. '''Craobh Chairde an Chlub''', Club Chonradh na Gaeilge, 6 [[Sráid Fhearchair]],    6. '''Craobh Mháirtín Uí Chadhain''', 6 Sráid Fhearchai    7. '''Craobh na gCeithre Cúirteanna''', Na Ceithre Chúirt, Baile Átha Cliath 7.   8. '''Craobh nGO (Na Gaeil Óga)''', 9. '''Craobh Raidió Rí-Rá''', Raidió Rí-Rá, f/ch Chonradh na Gaeilge, 6 Sráid Fhearchair   10. '''Craobh Rith''', 11. '''An Ardchraobh''', f/ch Chonradh na Gaeilge, 6 Sráid Fhearchair   12. '''Cumann Gaelach Choláiste na Tríonóide''', Coláiste na Tríonóide    13, '''Cumann Gaelach Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath''', Ollscoil Chathair Átha Cliath    14. '''Cumann Gaelach Choláiste Phádraig'''. Áth Cliath    15. '''An Cumann Gaelach Coláiste Ollscoile Bhaile Átha Cliath''', Baile Átha Cliath 4.  16. '''Aontas na Mac Léinn in Éirinn''', Áth Cliath   17. '''Coiste Contae Átha Cliath''', 18. '''Craobh Dhream Conrach''', Baile Átha Cliath 9.  19. '''Pobal Gaeilge 15''', 21. '''Craobh Bhréanainn'''. Ard Aighin, Baile Átha Cliath 5.   22 '''Craobh Thithe an Oireachtais''', Seomra 2.21, Rannóg an Aistriúcháin, Sráid Chill Dara, Baile Átha Cliath 2. *[[Contae Laoise]], 1. Craobh Thomáis Uí Dhuibhir *[[Contae an Longfoirt]], 1. Craobh an Longfoirt *[[Contae na Mí]], 1. Craobh Bhaile Ghib. 2. Craobh Bhaile Átha Troim, 3. Craobh Cholmcille, 4. Craobh na hUaimhe, 5. Craobh na nAisteoirí,6. Craobh Ráth Chairn, 7. Craobh Átha Buí *[[Contae Chill Mhantáin]], 1. Craobh iMeasc ===[[Cúige Mumhan]]=== *[[Contae Luimnigh]], 1. Cumann Gaelach, 2. Choláiste Mhuire Gan Smál, 3. Craobh an Chaisleán Nua, 4. Craobh Luimnigh *[[Contae Phort Láirge]], 1. Craobh Dhún Garbhán, 2. Craobh Rinn Ó gCuanach agus 3. Cumann Gaelach IT Phort Láirge *[[Contae Thiobraid Árann]], 1. Craobh an Aonaigh, 2. Craobh Bhaile Thiobraid Árainn, 3. Craobh Chaiseal Mumhan, 4. Craobh Dhúrlas Éile, 5. Craobh Ros Cré, 6. Craobh Uí hIcí, 7. Cumann Gaelach Chluain Meala. ===[[Cúige Chonnacht]]=== *[[Contae Liatroma]], 1. Craobh Thomáis Uí Dhuibhir *[[Contae Mhaigh Eo]], 1. Craobh Achadh Mór, 2. Craobh Bhall Álainn, 3. Craobh Bhéal an Átha, 4. Craobh Chaisleán a Bharraigh, 5. Craobh Chlár Chlainne Mhuiris, 6. Craobh Contae Mhaigh Eo, 7. Craobh Thuar Mhic Éadaigh, 8. Craobh Uileog de Búrca. *[[Contae Ros Comáin]], 1. Craobh Ros Comáin *[[Contae Shligigh]], 1. Coláiste San Aingeal agus 2. Craobh Dhúiche Cholmáin == Comhaltas Uladh == I ndiaidh [[críochdheighilt na hÉireann|chríochdheighilt na hÉireann]], bhunaigh Gaeilgeoirí an Tuaiscirt eagraíocht leath neamhspleách dá gcuid féin, mar atá, [[Comhaltas Uladh]]. Go hoifigiúil, is cuid den Chonradh é, cé gur féidir a rá go bhfuil polasaí agus próifíl dá chuid féin aige. Tháinig an Comhaltas ar an bhfód sa bhliain [[1926]], agus sagairt Chaitliceacha ab ea an chuid ba mhó de na bunaitheoirí. Sna blianta tosaigh, bhí an Comhaltas á stiúradh ag an Athair [[Lorcán Ó Muirí]], náisiúnaí dian dásachtach, a chríochnaigh a staidéar diagachta i [[Minnesota]], i ndiaidh dó bata agus bóthar a fháil ó Mhaigh Nuad toisc go raibh sé róghníomhach sna heagraíochtaí náisiúnaíocha. Fágadh [[Cúige Uladh]] go léir, seachas [[Tuaisceart na hÉireann]] amháin, faoin gComhaltas, agus d'áirigh an tAthair Ó Muirí Contae Lú mar chuid de Chúige Uladh. B'as Lú dó féin, ach ón taobh eile de, an beagán Gaeilge a bhí á labhairt i Lú i dtosach na fichiú haoise, is follasach gur ceann de na canúintí Ultacha a bhí ann. Bhí dearcadh an-chúigiúil ag an Athair Ó Muirí ar cheisteanna canúna, agus é ag cur béime ar thábhacht chanúint Chúige Uladh in obair an Chomhaltais. Sa bhliain [[1935]], ruaig an tAthair craobh i n[[Dún Dealgan]] a bhí ag cleachtadh chanúint na Mumhan. Ar feadh breis agus caoga bliain, leis an fhírinne a dhéanamh, ba é Comhaltas Uladh an t-aon eagraíocht sna Sé Chontae a bhí ag cosaint na Gaeilge. Bhí easpa iomlán tacaíochta ag an teanga ó rialtas a bhí go hiomlán naimhdeach don teanga. Is é Niall Comer, de bhunadh an Iúir ó dhúchas, agus atá ina léachtóir ollscoile i gColáiste Mhig Aoidh, Doire, atá ina uachtarán reatha ar an Chomhaltas. == Oireachtas na Gaeilge == Eagraíonn Conradh na Gaeilge an t[[Oireachtas na Gaeilge|Oireachtas]], féile a dhéanann ceiliúradh ar na healaíona dúchasacha trí mheán na Gaeilge. {{Main|Oireachtas na Gaeilge}} ==Uachtaráin== *1893–1915, [[Dubhghlas de hÍde]] *1916–1919, [[Eoin Mac Néill]] *1919–1922, [[Seán Ua Ceallaigh]] *1922–1925, [[Peadar Mac Fhionnlaoich]] *1925–1926, [[Seán P. Mac Énrí]] *1926–1928, [[Cormac Breatnach]] *1928–1933, [[Mac Giolla Bhríde]] *1933–1940, [[Peadar Mac Fhionnlaoich]] *1940–1941, [[Liam Ó Buachalla]] *1941–1942, [[Seán Óg Ó Tuama]] *1942–1945, [[Diarmuid Mac Fhionnlaoich]] *1945–1946, [[Seán Mac Gearailt]] *1946–1949, [[Liam Ó Luanaigh]] *1949–1950, [[Diarmuid Mac Fhionnlaoich]] *1950–1952, [[Annraoi Ó Liatháin]] *1952–1955, [[Seán Mac Gearailt]] *1955–1959, [[Tomás Ó Muircheartaigh]] *1959–1965, [[Micheál Mac Cárthaigh]] *1965–1968, [[Cathal Ó Feinneadha]] *1968–1974, [[Maolsheachlainn Ó Caollaí]] *1974–1979, [[Pádraig Ó Snodaigh]] *1979–1982, [[Albert Fry]] *1982–1985, [[Micheál Ó Murchú]] *1985–1989, [[Íte Ní Chionnaith]] *1989–1994, [[Proinsias Mac Aonghusa]] *1994–1995, [[Áine de Baróid]] *1995–1998, [[Gearóid Ó Cairealláin]] *1998–2003, [[Tomás Mac Ruairí]] *2003–2004, [[Séagh Mac Siúrdáin]] *2004–2005, [[Nollaig Ó Gadhra]] *2005–2008, [[Dáithí Mac Cárthaigh]] *2008–2011, [[Pádraig Mac Fhearghusa]] *2011–2014, [[Donnchadh Ó hAodha]] *2014–2017 [[Cóilín Ó Cearbhaill]]<ref>http://www.gaelport.com/?treeID=37&NewsItemID=10985</ref> *2017–2022 [[Niall Comer]] *2022– [[Paula Melvin]] ==Féach freisin== * [[Dearg le Fearg]] * [[Oireachtas na Gaeilge]] == Tagairtí == <references/> == Naisc sheachtracha == * [http://www.cnag.ie/ Suíomh oifigiúil CnaG] * [http://www.antoireachtas.ie/ An tOireachtas] * [http://www.clrg.ie/ An Coimisiún le Rincí Gaelacha] * [http://www.snag.ie/ Seachtain na Gaeilge] * [https://podcasts.apple.com/ca/podcast/nuacht-mhall/id1525428808 Nuacht mhall, Conradh na Gaeilge Londain] [[Catagóir:Conradh na Gaeilge| ]] 20f2qvzctwix0d3qrib6ti5hnoi7ut4 0 3152 1085629 1059402 2022-08-21T21:42:20Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is í an '''Ghealach''' (siombail: [[file:Moon decrescent symbol (fixed width).svg|16px|☾]]) nó an ''Ré'' nó an t''Éasca'' an t-aon [[saitilít nádúrtha|satailít nádúrtha]] a himshruthaíonn an Domhain. Ar meán, tá sí faoi thrí chéad ceithre mhíle is ceithre scór ciliméadar (384,000 km) den [[An Domhan|Domhan]]. Mar sin, bíonn an solas ag teacht beagáinín níos faide ná aon soicind amháin ón nGealach go dtí an Domhan. Tá an Ghealach míle seacht gcéad ciliméadar (1,700 km) ar gha, agus an [[imtharraingt]] a aithníonn an spásaire ar dhroim na Gealaí, níl ann ach an séú cuid dá mheáchan thíos anseo. An té a chonaic na seanscannáin ó laethanta na spásárthaí de [[Clár Apollo|shraith Apollo]], tá a fhios aige an dóigh a raibh na spásairí in inmhe léimeanna millteanacha a thógáil, beag beann ar na spáschultacha troma a bhí siad a chaitheamh, idir chlogaid, choimeádán ocsaigine, agus ghléasra brúchóirithe. == Tréithe fisiceacha na Gealaí == === Achoimre === ==== An Fhithis ==== Imlíne na fithise: 2,413,402 km (0.016 aonad réalteolaíoch) Éalárnacht 0.0554 Peirigí (garphointe don Domhan) 363,104 km (0.0024 aonad réalteolaíoch) Apaigí (cianphointe ón Domhan) 405,696 km (0.0027 aonad réalteolaíoch) Tréimhse rothlaithe (réalt-tréimhse) 27.321 66155 lá (27 lá 7 n-uaire 43.2 nóiméad) Tréimhse shionadach 29.530 588 lá (29 lá 12 uair 44.0 nóiméad) Meánluas fithise 1.022 km/s Uasmhéid an luais ar an bhfithis 1.082 km/s Íosmhéid an luais ar an bhfithis 0.968 km/s Claonadh ag guagadh idir 28.60° agus 18.30° (5.145 396° i gcomparáid leis an éiclipteach) Fad an nóid éirithigh ag cúlú, 1 imrothlú in aghaidh 18.6 bliain Argóint an pheirigí ag ascnamh, 1 imrothlú in aghaidh 8.85 bliain Ag timpeallú an Domhain ==== Tréithe fisiceacha na Gealaí féin ==== Trastomhas ag an meánchiorcal 3,476.2 km (tomhas céanna an Domhain méadaithe faoi 0.273) Trastomhas polach 3,472.0 km (tomhas céanna an Domhain méadaithe faoi 0.273) Oblátacht 0.0012 Achar an dromchla 3.793×107 km² (tomhas céanna an Domhain méadaithe faoi 0.074) Toirt 2.1958×1010 km³ (tomhas céanna an Domhain méadaithe faoi 0.020) Mais 7.347 673×1022 kg (mais an Domhain méadaithe faoi 0.0123) Meándlús 3,346.2 kg/m3 Imtharraingt ag an meánchiorcal 1.622 m/s² (an domhantarraingt méadaithe faoi 0.1654) Treoluas éalaithe 2.38 km/s Tréimhse rothlaithe 27.321 661 d (sioncrónach) Luas rothlaithe 16.655 km/h (ag an meánchiorcal) Claonadh na haise 1.5424° i gcomparáid leis an éiclipteach Ailbéideacht 0.12 Méid dhealraitheach -12.74 Méid uilleach 29′ - 33′ Teocht ar an dromchla: íosmhéid 40 K, meán 250 K, uasmhéid 396 K ==== Comhdhéanamh ceimiceach na Gealaí (screamh agus maintlín) ==== (Meastachán. Céatadáin mhaise.) [[Ocsaigin]] 42.6 % [[Maignéisiam]] 20.8 % [[Sileacan]] 20.5 % [[Iarann]] 9.9 % [[Cailciam]] 2.31 % [[Alúmanam]] 2.04 % [[Nicil]] 0.472 % [[Cróimiam]] 0.314 % [[Mangainéis]] 0.131 % [[Tíotáiniam]] 0.122 % === Tráchtaireacht === Críochnaíonn an Ghealach aon [[imrothlú]] amháin thart ar an Domhan gach seacht lá fichead agus ocht n-uaire (27 lá 8 h). Sin í mí na Gealaí, ach, ar ndóighe, ní hionann í agus mí an fhéilire. Tugtar [[éapacht]] ar an difríocht ama idir mí na Gealaí agus mí cibé cineál féilire a úsáidtear de ghnáth. Tá meánteocht an dromchla beagáinín níos mó ná aon chéim amháin Celsius, ach ós rud é nach bhfuil atmaisféar ag an nGealach (amach ón gcorr-adamh [[Ocsaigin|ocsaigine]], [[Argón|argóin]], [[sóidiam]] nó [[potaisiam]]), ní choinníonn sí an teas thar a hoíche fhada, agus an dromchla ag éirí fuar feanntach roimh theacht an lae. Ón taobh eile de, nuair a bhíonn sé ina lá ar an nGealach, bíonn sé dofhulaingthe ar fad, agus an dóigh a bhfuil an Ghrian ag soilsiú, gan aer ar bith ann lena teocht a scaipeadh, a chothromú is a mhaolú. An dóigh a bhfuil an Ghealach ag rothlú (ag casadh ar a hais), is [[rothlú sioncrónach]] é. Is é sin, tá an rothlú (an casadh ar an ais) agus an t-imrothlú (timpeallú an Domhain) ceangailte dá chéile. De réir mar atá an Ghealach ag dul timpeall an Domhain, tá sí ag casadh ar a hais, i gcruth is go ndrannann sí an taobh chéanna leis an Domhan. Mar sin, roimh fhorbairt na spásloingseoireachta, ní raibh ach aithne aon leathsféar amháin againn ar ár satailít nádúrtha féin, go bunúsach. Ní mór a lua, áfach, go mbíonn an Ghealach ag guagadh anonn is anall, beagáinín, mar a fheictear dúinn í, i gcruth is gur féidir linn ábhairín níos mó ná aon leathsféar amháin den tsatailít a fheiceáil, ó am go ham. Thar aon rud eile, níl fithis na Gealaí ar aon leibhéal leis an [[éiclipteach]]. Is é is toradh dó seo ná go mbíonn an Ghealach ag éirí níos airde ná an leibhéal sin agus ag titim níos doimhne, de réir mar atá sí ag dul ar aghaidh ar a fithis. Uaireanta, bíonn an Ghealach thíos, mar a fheicimid féin í, agus an pol thuaidh á nochtadh dúinn. Uaireanta eile, is dóigh linn í a bheith thuas, i gcruth is go bhfeicimid an pol theas. Thairis sin, ós rud é nach ciorcal cruinn ceart í fithis na Gealaí, bíonn luas a himrothlaithe cineál éagsúil. Bíonn sí ag moilliú agus ag géarú ar a siúl, agus dá réir sin, bíonn sí "chun deiridh", ar dhóigh is go bhfuil radharc againn ar bheagáinín níos mó den "taobh chun tosaigh", agus a mhalairt a bhíonn fíor nuair a thagann géarú ar a coiscéim. Is é is toradh don iomlán dhearg seo ná go bhfuil caoga naoi faoin chéad (59 %) de dhroim na Gealaí le feiceáil againn gan dul i dtuilleamaí spásbháid. B'é an taiscéalaí Sóivéadach Lunik III an chéad ghléas spáis, thiar sa bhliain 1959, a thug radharc dúinn ar an taobh eile den Ghealach, ach b'iad na spásairí Meiriceánacha, sna seascaidí agus sna seachtóidí, ba mhó a rinne léarscáiliú ar na codanna aineoil den Ghealach. Tá an taobh eile ag breathnú cineál difriúil leis an taobh is aithin dúinn féin, ós rud é nach bhfuil an oiread céanna de spotaí móra dorcha - "mara" nó "farraigí" a thugtar orthu, siúd is gur ísleáin iad go bunúsach, agus iad clúdaithe le cloch laibhe - nach bhfuil an oiread céanna de na "mara" seo le feiceáil ar an taobh eile. == Céimeanna na Gealaí == Cé gurb ionann, a bheag nó a mhór, an leath den Ghealach atá ag drannadh linn, ní hionann an leath den Ghealach atá soilsithe. I rith na míosa, téann an solas timpeall na Gealaí, agus sinn á feiceáil ag "fás" nó ag "dul i laghad". Deirtear go bhfuil ''céimeanna'' ag an nGealach. Nuair nach bhfuil an Ghealach le feiceáil ar aon nós, ós rud é nach bhfuil an leath infheicthe di soilsithe ag an nGrian, deirtear go bhfuil ''nuaré'' ann. I ndiaidh na nuaré, fásfaidh an Ghealach. Deirtear go bhfuil an Ghealach ''i mbéal ceathrún'' nuair atá leath di soilsithe, agus í ag fás go fóill. Tá an Ghealach ina ''lánré'' agus í soilsithe ina hiomláine. I ndiaidh na lánré, rachaidh an Ghealach i ndorchadas arís, de réir a chéile. Deirtear go bhfuil ''an cheathrú dheireanach'' ann nuair atá leath na Gealaí soilsithe, agus í ag druidim leis an nuaré arís. Ansin, tiocfaidh an nuaré arís, agus tosóidh an scéal in athuair. An chuma atá ar an nGealach roimh an mbéal ceathrún nó i ndiaidh na ceathrún deireanaí, tugtar ''corrán gealaí'' uirthi. Tá an Ghealach ''scothlán'' i ndiaidh an bhéil cheathrún agus roimh an gceathrú dheireanach. Nuair a bhíonn an Ghealach ag dul i méid, feictear an solas ag teacht ón taobh deas, agus an dorchadas ag éalú ar an taobh clé. I ndiaidh na lánré, tiocfaidh an dorchadas ón taobh deas. Sin é an chuma atá ar na cúrsaí ar an leathsféar thuaidh den Ghealach, áit a bhfuil Éire suite. Ar an leathsféar theas, san Astráil mar shampla, a thagann an solas agus an dorchadas ar an nGealach ón taobh clé. == Na hUruithe == Má tharlaíonn [[cónasc]] na Gréine, an Domhain, agus na Gealaí le linn na nuaré - is é sin, má tharlaíonn an triúr acu suite ar an líne chéanna le linn na nuaré - fágfar an Ghrian, nó cuid di, clúdaithe nó ''uraithe'' ag an nGealach. Tugtar [[urú na gréine]] nó [[éiclips]] na Gréine air seo. Má tá an Ghrian uraithe ina hiomláine, deirtear gur lánurú nó lánéiclips atá ann, agus mura bhfuil an scáth caite ach ar chuid den Ghrian, páirturú nó páirtéiclips atá i gceist. Má tharlaíonn an Ghealach chomh cóngarach don Domhan le linn an uraithe agus nach féidir léi an Ghrian a chlúdach ina hiomláine fiú nuair atá sí go cruinn idir an Domhan agus í, fágtar fáinne den Ghrian ag taithneamh timpeall na Gealaí. Urú fáinneach a thugtar ar a leithéid, ar ndóigh. Murar féidir d'urú na Gréine titim amach ach le linn na nuaré, ní féidir d'[[urú na gealaí|urú na Gealaí]] féin tarlú ach le linn na lánré. Is é cónasc na Gréine, na Gealaí agus an Domhain is cúis leis an urú seo freisin, agus ós rud é go bhfuil an Domhan i bhfad níos mó ná an Ghealach, bíonn na huruithe Gealaí i bhfad níos coitianta ná na huruithe Gréine. Is é sin, tá scáth an Domhain níos leithne ná scáth na Gealaí, agus níl cónasc cruinn de dhíth le haghaidh urú na Gealaí. Ní bhíonn an Ghealach dofheicthe go hiomlán fiú le linn an lánuraithe, ós rud é go n-athraontar solas na Gréine in atmaisféar an Domhain, ar dhóigh is go gcaitear cuid de a fhad leis an nGealach. Cuireann an Ghealach dathanna neamhghnácha di le linn an uraithe, áfach. == Na Spásairí ar an nGealach == Tá an Ghealach ar an t-aon rinn neimhe amháin taobh amuigh den Domhan a bhfuil a droim siúlta ag daoine daonna. Bhí [[Neil Armstrong]] agus [[Buzz Aldrin|Edwin Aldrin]] ar an chéad bheirt a bhain an Ghealach amach. An tríú spásaire a ghlac páirt ins an mhisean, mar atá, [[Michael Collins (spásaire)|Michael Collins]], bhí sé ag fanacht lena chairde sa [[Modúl Ceannasaíochta|Mhodúl Ceannasaíochta]], an chuid den spásárthach a bhí fágtha ag timpeallú na Gealaí. Ina dhiaidh sin, chruthaigh Collins go maith ina iriseoir agus ina scríbhneoir ag tabhairt cur síos ar cheird na spásloingseoireachta don tsaol mhór. D'fhoilsigh an Coileánach seo leabhar suimiúil inar thug sé léargas dúisitheach ar shaol an spásaire, idir chruatan agus ghlóir, - ''Carrying the Fire'' ("Ag Iompar na Tine"). Thiar sa bhliain [[1969]] a rinne Armstrong agus Aldrin a n-éacht. Thuirling siad i [[Muir na Sáimhe]], in aice le [[Rimae Hypatia]]. Roimh dheireadh na bliana céanna, tháinig an chéad mhisean eile go dtí an Ghealach síos in [[Aigéan na Stoirmeacha]]. Níl aigéan ar bith ann, ach ísleán mór, agus is beag stoirm a bhagródh ort ansin ach an oiread. Bhí an mí-ádh leis an chéad mhisean eile, nó phléasc cóimeádán ocsaigine, ach mar sin féin, d'éirigh le [[NASA]] na spásairí a thabhairt slán abhaile. Ina dhiaidh sin, b'iomaí áit fós ina bhfacthas spásairí Meiriceánacha ag dul ag spaisteoireacht ar an nGealach. B'iar-eitleoirí cogaidh iad formhór mhór na spásairí a shroich an Ghealach, agus cathanna curtha acu i g[[Cogadh na Cóiré]], ach ghlac [[Geolaíocht|geolaí]] oilte arbh ainm dó [[Harrison Schmidt]] páirt sa mhisean dheireanach i Mí na Nollag [[1972]]. Siúd is gurbh é Schmidt an t-aon gheolaí amháin a tháinig a fhad leis an nGealach ina phearsa féin, rinneadh éacht mór geolaíochta le linn na dturasanna seo, nó thug na spásairí leo trí chéad cileagram de shamplaí ó na láthracha difriúla tuirlingthe. == Méid na Gealaí == Tá an Ghealach cuíosach mór, mar shatailít nádúrtha, i gcomparáid leis an bpláinéad atá sí a thimpeallú. Níl ach [[Carón]], gealach [[Plútón (abhacphláinéad)|Phlútóin]], níos mó i dtéarmaí comparáideacha, agus ar an gcúis chéanna, is gnách pláinéad dúbailte a thabhairt ar chóras Charóin agus Phlútóin. Scéal eile, ar ndóigh, go bhfuil gealacha níos mó agus níos troime ag [[Iúpatar (pláinéad)|Iúpatar]], cuir i gcás. I bhfarradh is an pláinéad millteanach atá siad a thimpeallú, áfach, is lú i bhfad iad ná an Ghealach. Tá screamh na Gealaí thart ar sheachtó ciliméadar ar doimhneacht, nó sin é an meánluach. Bíonn sé éagsúil ó áit go háit, áfach, nó sáraíonn an doimhneacht sin céad ciliméadar i dtimpeallacht Chraitéar Korolev. Ón taobh eile de, níl ach cúpla ciliméadar screimhe taobh thíos de "mhara" áirithe. Faoin screamh sin atá an maintlín, nó an brat, agus é míle ciliméadar ar doimhneacht. Tá croí na Gealaí faoi bhun an mhaintlín sin, ar ndóighe, agus é trí chéad go leoth de chiliméadar ar gha, a bheag nó a mhór. Níl sé chomh te le croí ár bpláinéid féin, nó tá an Ghealach i bhfad níos suaimhní ó thaobh na geolaíochta de ná an Domhan. Bíonn talamhchreathanna (nó "gealach-chreathanna") ann ó am go ham, ach bíonn siad i bhfad níos fannlaige ná na talamhchreathanna ar an Domhan. Tá [[fórsaí taoidmheara]] an Domhain chomh lag is nach bhféadann siad croí na Gealaí a chroitheadh an oiread is go leáfadh sé. (Is féidir a ghlanmhalairt sin a rá i dtaobh [[Io (gealach)|Io]], an ceann is lú de [[Gealacha Galileo|ghealacha]] [[Galileo Galilei|Galileo]], atá ar bharr lasrach an t-am ar fad lena chuid [[Bolcánachas|bolcánachais]] - nó is í imtharraingt Iúpatair agus na fórsaí taoidmheara a théann léi is mó is cúis leis an mbolcánachas sin.) Uaireanta, feictear "[[feiniméin dhíomuana Gealaí]]" - is é sin, an chorrlasair sholais nó an chorrchalc thoite - ar an nGealach, agus tá cuid de na saineolaithe inbharúla go bhfuil baint ag an mbolcánachas leis na feiniméin seo. Níltear ar aon tuairim faoi sin, áfach, nó deir na heolaithe eile nach bhfuil i gceist ach gnáthiomrall súl. == Geolaíocht na Gealaí == Glactar leis go coitianta gur cuid den Domhan a bhí sa Ghealach ar tús, nó gurb as an Domhan a fáisceadh í. Ceithre bhilliún go leith de bhlianta ó shin, bhuail an Domhan fá chorpán nó rinn neimhe a bhí, a bheag nó a mhór, ar aon mhéid le Mars. An conamar a caitheadh amach sa spás sa teagmháil seo, ba chloch leáite é a tháinig le chéile ina dhiaidh sin le haon réad amháin a dhéanamh, mar atá, an Ghealach. Ar dtús, bhí an tsatailít s'againn ar fad ina farraige mhór de chloch leáite, [[magma]], agus í ar bharr lasrach le teas. De réir a chéile, áfach, d'fhuaraigh an magma seo, agus b'ansin a cruthaíodh sléibhte agus tailte arda na Gealaí. Is iad na [[Bruthcharraig|bruthcharraigeacha]] seo an chuid is sine de thírdhreach ár satailíte. [[Anortaisít]] a thugtar ar an gcineál cloiche atá sna bruthcharraigeacha seo. Tá an anortaisít saibhir i [[mianra]] [[Sileacáit|sileacáite]] a dtugtar [[plagaclás]] air. Is é an plagaclás is cúis leis an dath gheal in ardchríocha na Gealaí. === "Farraigí" na Gealaí === Na hísleáin dhorcha a dtugtar "mara" nó "farraigí" orthu, - [[Muir na Scamall]], [[Aigéan na Stoirmeacha]], [[Muir na nGábh]], [[Muir na Gaile]], [[Muir na Báistí]], [[Muir an tSuaimhnis]], [[Muir na Sáimhe]], [[Muir an Fhuachta]], [[Muir an Neachtair]] agus [[Muir na Lionnta]] - tá na "mara" seo níos óige, dar leis na geolaithe, ná na sléibhte is na bruthcharraigeacha. Is dócha go bhfuair an Ghealach bombardú mór ón spás, agus na [[dreigeoidigh, dreigí agus dreigítí|dreigítí]] ag tochailt [[Imchuach|imchuachanna]] doimhne ar a haghaidh. Ansin, ins an chéad chúpla billiún eile, líonadh na himchuachanna le magma ([[laibhe]]), de thoradh an bholcánachais a bhí ann san am. Nuair a d'fhuaraigh an laibhe, d'iompaigh sí ina [[basalt]] dubh. Is é an basalt seo a d'fhág a ndath ar na "farraigí". === Uisce ar an nGealach? === Tháinig a gcuma ar na "mara" dhá bhilliún bliain ó shin, a bheag nó a mhór. Ina dhiaidh sin, lean na dreigítí ag criathrú dromchla na satailíte s'againn agus ag fágáil craitéir ina ndiaidh. Ar ndóigh, bhain na himbhuailte seo conamar as droim an réada, conamar cloiche a dtugtar [[reigilít]] air. Iad siúd atá ag brionglóideach faoi bhunú coilíneachtaí ar an Ghealach, is suim leo an reigilít, nó creidtear go bhfuil uisce reoite - oighear - measctha tríd an reigilít i dtimpeallacht an dá phol, thuaidh agus theas. Táthar ag déanamh go mbeadh sé indéanta coilíneachtaí a chur ar bun ar na poil, agus iad ag maireachtáil ar uisce na reigilíte. Níl anseo ach aisling, ach is aisling é a spreag go leor daoine i gceann réalteolaíochta an chéad uair. == Naisc Sheachtracha == * [http://www.youtube.com/watch?v=50od08G0zEE&feature=related/ 'An Ghealach' ar Youtube] == Tagairtí == {{reflist}} {{Grianchóras}} [[Catagóir:An Ghealach| ]] iy40yowkvinjkrjk3usaky52nrlq9eq 10 3365 1085721 896873 2022-08-22T01:09:32Z Minorax 38983 vva wikitext text/x-wiki Ciclipéid shaor is ea an Vicipéid a óstálaítear ag an bhfondúireacht neamhbhrabúis Wikimedia. Tá go leor tionscadail [[Vicipéid:Comheagar ilteangach|ilteangacha]] [[Vicipéid:Cóipchearta|saor-ábhair]] eile ag Wikimedia: {| class="layout plainlinks" cellpadding="4" style="width:100%; margin:auto; text-align:left; background:transparent;" | style="text-align:center;" | <imagemap>Íomhá:Commons-logo-31px.png|31px default [http://commons.wikimedia.org/wiki/Príomhleathanach?uselang=ga Cómhaoin] desc none</imagemap> | style="width:33%;" | '''[http://commons.wikimedia.org/wiki/Príomhleathanach?uselang=ga Cómhaoin]'''<br />Comhachmhainní meán | style="text-align:center;" | <imagemap>Íomhá:Wikinews-logo-51px.png|51px default [[n:|Vicínuacht]] desc none</imagemap> | style="width:33%;" | '''[http://en.wikinews.org/ Vicínuacht]'''<br />Nuacht shaora | style="text-align:center;" | <imagemap> Image:Wiktionary-logo-ga.png |35px default [[wikt:|Vicífhoclóir]] desc none</imagemap> | style="width:33%;" | '''[http://ga.wiktionary.org/ Vicífhoclóir]'''<br />Foclóir agus teasáras |- | style="text-align:center;" | <imagemap>Íomhá:Wikiquote-logo-51px.png|51px default [[q:en:|Vicíshliocht]] desc none</imagemap> | '''[http://en.wikiquote.org/ Vicíshliocht]'''<br />Bailiúchán athfhriotal | style="text-align:center;" | <imagemap>Íomhá:Wikibooks-logo-35px.png|35px default [[b:en:|Vicíleabhair]] desc none</imagemap> | '''[http://en.wikibooks.org/ Vicíleabhair]'''<br />Téacsleabhair shaora | style="text-align:center;" | <imagemap>Íomhá:Wikisource-logo.svg|35px default [[s:|Vicífhoinse]] desc none</imagemap> | '''[http://en.wikisource.org/ Vicífhoinse]'''<br />Doiciméid saor-fhoinse |- | style="text-align:center;" | <imagemap>Íomhá:Wikispecies-logo-35px.png|35px default [[wikispecies:|Vicíghnéithe]] desc none</imagemap> | '''[http://species.wikimedia.org/ Vicíghnéithe]'''<br />Eolaire na n-gnéithe | style="text-align:center;" | <imagemap>Íomhá:Wikiversity-logo-41px.png|41px default [[v:|Vicíollscoil]] desc none</imagemap> | '''[http://en.wikiversity.org/ Vicíollscoil]'''<br />Uirlisí staidéar | style="text-align:center;" | <imagemap>Íomhá:Wikimedia Community Logo.svg|35px default [[m:|Meta-Vicí]] desc none</imagemap> | '''[http://meta.wikimedia.org/wiki/Príomhleathanach Meta-Vicí]'''<br />Comheagar do thionscadail Wikimedia |}<noinclude> '''AIRE:''' This template is transcluded onto the main page. </noinclude> m914fr3wcoeh7pztu3m6l6zpxv5xr9g 0 3476 1085630 1000490 2022-08-21T21:42:38Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} [[Íomhá:Aquarius zodiac sign, Jantar Mantar, Jaipur, India.jpg|mion|Jantar Mantar, Jaipur, India, 17ú haois]] Tá '''Iompróir an Uisce''' ar cheann de na [[Réaltbhuíon|réaltbhuíonta]] is sine a aithnítear ar feadh [[an stoidiaca]], cúrsa dealraitheach na gréine trí na spéartha. '''Aquarius''' (♒) an t-ainm [[Laidin]]e a thugtar air, rud a chiallaíonn "ón [[uisce]]". Tá an réaltbhuíon seo suite i réigiún dá ngairtear go minic an [[Muir (réalteolaí)|Mhuir]] toisc go bhfuil a lán réaltbhuíonta uisciúla ann, mar shampla [[an Míol Mór]], [[na hÉisc]], [[an Abhainn]], srl. Uaireanta, léirítear an Abhainn Eridanus agus í ag rith amach ó phota uisce an Uisceadóra. === Sanasaíocht === Is é an ''Iompróir an Uisce'' an t-ainm is minicí a úsáidtear (ar Google siteː.ie), agus molann Foclóir Réalteolaíochta an leagan ''Iompróir an Uisce'' mar théarma Gaeilge. Is dócha go bhfuil sé bunaithe ar an ainm Béarla ''Water-bearer'', agus an téarma ''An tUisceadóir'' aistrithe díreach ón Laidin. == Príomhghnéithe == I measc príomhréaltaí an Uisceadóra ná: * [[Alpha Aquarii|α Aqr]]: dá ngairtear '''Sadalmelik''' ("duine ámharach an rí"), lonnaithe beagnach ar an [[meánchiorcal neamhaí]]; * [[beta Aquarii|β Aqr]]: dá ngairtear freisin '''Sadalsud''' ("an duine is ámharaí i measc an lucht áidh"); * [[Gamma Aquarii|γ Aqr]]: da ngairtear '''Sadachbia''' ("réalt ámharach de rudaí folaithe"); * [[Delta Aquarii|δ Aqr]]: da ngairtear '''Skat''' nó '''Scheat''' ("lorga"). * '''an Próca:''' comhdhéanann na réaltaí γ, ζ, η, agus π Aquarii astaireacht darb ainm '''an Próca''', a léiríonn pota uisce an Uisceadóra * [[Eta Acuairidí]] agus [[Delta Acuairidí]]: baineann dhá [[dreigechith|dhreigechith]] thábhachtacha leis an Uisceadóir: na Eta Acuairidí (4&nbsp;Bealtaine nó i dtrátha an ama sin) agus na Delta Acuairidí (timpeall 28&nbsp;Meitheamh), an dá chuid le chéile ag soláthar thart ar 20 dreige san uair. == Réada suntasacha domhainspéire == * [[Messier 2|M2]]: tá trí cinn de na [[réad domhainspéire|réada domhainspéire]] atá sa réaltbhuíon seo ar [[réad Messier|chatalóg Messier]], agus an [[réaltbhraisle chruinneogach]] M2 ina measc * [[Messier 72|M72]]: réaltbhraisle chruinneogach * [[Messier 73|M73]]: [[réaltbhraisle oscailte]] * [[Réaltnéal Satairn|NGC 7009]]: [[réaltnéal pláinéadeach]] a dtugtar '''Réaltnéal Satairn''' air de bharr a chosúlacht don [[Satarn (pláinéad)|phláinéad]]; tá sé suite ar an taobh thoir theas de [[Eta Aquarii|η Aqr]] * [[Réaltnéal an Héilics|NGC 7293]]: réaltnéal pláinéadach cáiliúil a dtugtar '''Réaltnéal an Héilics''' air; tá sé suite ar an taobh thiar theas de [[Delta Aquarii|δ Aqr]] == Stair == Buanaíodh an réaltbhuíon sna [[seascaidí]], dá ngairtear [[Aois an Uisceadóra]]. Níl aon sainmhiniú caighdeánach, áfach, ar aoiseanna astralaíocha; mar sin de d'fhéadfadh go dtosódh aois an Uisceadóra sa bhliain [2150]] nó fiú amháin [[2660]], de réir an tsainmhinithe a roghnaítear. == Miotaseolaíocht == Ionannaíodh an tUisceadóir ar shlite éagsúla i rith na n-aoiseanna. De réir an mhiotais is iomráití, ionannaítear an tUisceadóir le [[Gainiméide (miotaseolaíocht)|Gainiméide]], ógánach álainn ar thit [[Séas]] i ngrá leis, agus ar fhuadaigh sé go h[[Oilimpeas]] é le bheith ina dháileamh do na déithe. Ionannaítear [[an Cupán]] lena chorn uaireanta. Tríd is tríd, tá dealramh ag an Uisceadóir le cruth fir; má chuirtear réaltóga san áireamh atá níos doiléire ach infheicthe fós ag an tsúil fhornocht, téann an réaltbhuíon i gcosúlacht le deilbh fir, buicéad ina lámh aige agus sruth ag sní amach as. Ionannaíodh an tUisceadóir freisin leis an té a dhoirt amach uiscí [[an Díle|na Díleann]], a bháigh an domhan de réir [[Miotaseolaíocht na Gréige|leagan Gréagach]] an mhiotais sin. Sa chás sin, ionannaíodh réaltbhuíon [[an Abhainn|na hAbhann]], Eridanus, le habhainn atá an tUisceadóir a dhoirteadh amach. Is féidir go mbaineann an tUisceadóir, i dteannta réaltbhuíon [[Peigeasas (réaltbhuíon)|Pheigeasais]], le bunús mhiotas [[Láracha Dhíoméide]], atá páirteach le [[Dhá Shaothar Déag]] [[Earcail]]. Agus is cosúil go bhfuil gaol éigin idir an doirteadh amach aibhneacha, réaltbhuíon cóngarach [[an Gabhar|an Ghabhair]] agus bunús scéal [[Stáblaí Áigéis]], ceann eile den dá shaothar déag. == Astralaíocht == De réir astralaíocht an Domhain Thiar, tá baint ag [[comhartha astralaíoch|comhartha]] an Uisceadóra ([[Eanáir&nbsp;20]] - [[Feabhra&nbsp;18]]) leis an réaltbhuíon den ainm céanna. De réir cúpla cosmeolaíocht, baineann an tUisceadóir le [[dúil chlasaiceach]] an [[aer (dúil chlasaiceach)|Aeir]], agus mar sin de aithnítear mar chomhartha an aeir é (i dteannta [[an Mheá|na Meá]] agus [[an Cúpla|an Chúpla]]). Tá sé freisin ar cheann de na ceithre [[Comhartha Daingean|Chomhartha Dhaingeana]] (i dteannta [[an Leon|an Leoin]], [[an Scairp|na Scairpe]], agus [[an Tarbh|an Tairbh]]). Is é an Leon is [[frithchomhartha polach]] an Uisceadóra, agus is é [[Uránas (pláinéad)|Uránas]] is [[pláinéad ceannasach]] leis (sular aimsíodh Uránas, ba é [[Satarn (pláinéad)|Satarn]] a mheastaí mar phláinéad ceannasach an Uisceadóra). Baineann gach comhartha astralaíoch le roinn éigin an choirp, agus tuigtear an roinn sin mar ionad a chumhachta. Rialaíonn an tUisceadóir an [[córas imshruthaithe]] chomh maith leis na [[murnáin]]. Is é an tsiombail atá ar an Uisceadóir ná [[iompóir an uisce]]. I measc tréithe an Uisceadóra áirítear: cumas an scéal ar fad a thuiscint, nádúr cairdiúil neamhfhoirmiúil, géire mheabhrach (go fiú ardintleacht), agus intlíocht. == Réaltaí == == Féach fosta == == Naisc sheachtracha == * [http://www.alcyone.de/SIT/bsc/ Yale Bright Star Catalog] * [http://homepage.ntlworld.com/robin.gatter/data/Aqr.htm an tUisceadóir ar shuíomh Robin Gatter] * [http://www.ianridpath.com/startales/aquarius.htm ''Star tales'' de chuid Ian Ridpath] * [http://www.coldwater.k12.mi.us/lms/planetarium/myth/aquarius.html an tUisceadóir agus miotaseolaíocht an Domhain] * [http://www.dibonsmith.com/aqr_con.htm an tUisceadóir ar shuíomh Richard Dibon-Smith] * [http://www.astronomical.org/portal/modules/wfsection/article.php?articleid=4 Peoria Astronomical Society: an tUisceadóir] * [http://www.allthesky.com/constellations/aquarius/ The Deep Photographic Guide to the Constellations: an tUisceadóir] == Foinsí == * {{Tagairt leabhair|Údar=Burnham, Robert Jr.|Teideal=Burnham's Celestial Handbook: An Observer's Guide to the Universe Beyond the Solar System, v.1|Foilsitheoir=General Publishing Company, Ltd., Toronto|Bliain=1966, 1978|ID=ISBN 0-486-23673-0}} == Tagairtí == {{reflist}}{{Stoidiaca}} {{RéaltbhuíontaLiostaitheAgTolamaes}} {{LiostaRéaltbhuíonta}} [[Catagóir:Réaltbhuíonta|Uisceadoir]] [[Catagóir:Comharthaí an Stoidiaca|Uisceadoir]] 2e59kpaop1yz93ly3oqkd02w91jennk 0 3970 1085631 1019164 2022-08-21T21:42:59Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{glanadh}} {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}}Is é réalta atá suite breis ar 7.8 [[solasbhliain]] nó 2.4 [[parsoic]] ó ghrianchóras an Domhain '''Wolf 359'''. Is ceann de na réaltaí is gaire don [[An Domhan|Domhan]] é. Is abhac dearg é agus is bladhmréalta é. Níl tú ábalta é a feiceáil leis an tsúil. Is cuid den réaltbhuíon [[an Leon]] é. D'fhionn an Gearmánach Max Wolf é == Fírice éigin faoi Wolf 359 == * Saobhdhiallas : 0.418 arcsec * Aicme speictreach: M6 V * Treoluas gathach: 4.689 arcsec/a * Amharcmhéid dhealraitheach: 13.45 * Dearbhmhéid: 16.6 * Lonrachas: 3.5e-4 grainlonrachais {{síol-réalta}} [[Catagóir:Réaltaí]] fsy3nllexaonx0esh4siguxx80lcgbr 0 4559 1085632 1032070 2022-08-21T21:43:13Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Réaltnéal lonrach i réaltbhuíon [[an Bodach|an Bhodaigh]] is ea '''Buaile an Bhodaigh''', nó '''réaltnéal Oiríon'''. Tá fordhath uaine ann, agus é le haithint in aice le [[Slat an Bhodaigh]]. Tá [[réaltbhraisle]] [[Réaltbhraisle oscailte|oscailte]] an-[[Réaltbhraisle oscailte óg|óg]], [[an Traipéisiam]], le feiceáil sa réaltnéal seo. {{Síol-réaltnéal}} [[Catagóir:Réaltnéalta]] [[Catagóir:Réalteolaíocht]] gxt7ixe8ewwt76d8utztygj88sumo7i 0 4578 1085901 1037022 2022-08-22T07:45:48Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} [[Íomhá:Raidío na Gaeltachta, Casla - geograph.org.uk - 1269978.jpg|mion|Ceanncheathrú RnaG i g[[Casla]], [[Contae na Gaillimhe]]|clé]]Seirbhís lán-[[An Ghaeilge|Ghaeilge]] [[raidió]] is ea '''RTÉ Raidió na Gaeltachta''' (nó go neamhfhoirmeáilte '''RnaG'''), a thosaigh ag craoladh ó [[Casla|Chasla]], [[Conamara]] ar Dhomhnach [[Cáisc|Cásca]], [[1972]]. Cé gur ar phobail [[An Ghaeltacht|Ghaeltacht]]<nowiki/>a is mó a dhéanann sé freastal, tá an-líon éisteoirí aige go náisiúnta agus go hidirnáisiúnta.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Raidio na Gaeltachta|url=https://www.amazon.co.uk/Raidio-na-Gaeltachta-Risteard-Glaisne/dp/B0014I9NC8|author=Risteard O. Glaisne}}</ref> Tá fáil ar an stáisiún ar fud [[Poblacht na hÉireann|Phoblacht na hÉireann]] ar an ard-mhinicíocht (FM), ar an meántonn sa Ghaeltacht fhéin, ar chóras satailíte ar fud na hEorpa, agus ar an idirlíon. Craoltar ar 92-94 agus ar 102.7 fm é ar oileán na hÉireann. [[Íomhá:RTÉ Raidió na Gaeltachta, Doirí Beaga, Gaoth Dobhair, Dún na nGall.jpg|clé|mion]] == Eagraíocht == Is cuid den tseirbhís [[Craoltóireacht|chraoltóireacht]]<nowiki/>a phoiblí [[RTÉ]] é Raidió na Gaeltachta. Tá trí phríomhstiúideo ag RnaG: Casla, [[Conamara]]; [[Bóthar na Léinsí]], [[Corca Dhuibhne]]; [[Gaoth Dobhair]], [[Tír Chonaill]], maille le slám stiúideonna beaga i nGaeltachtaí eile timpeall na hÉireann. Mar spraoi, tugtar "Garraí Pheter William" ar cheanncheathrú Raidió na Gaeltachta go fóill i gcuimhne ar ainm na háite sular tógadh foirgneamh an stáisiúin. == Stair == Bhí [[28 Márta]] [[1970]] ina lá stairiúil do phobal na Gaeltachta agus na Gaeilge nuair a thosaigh an stáisiún bradach, [[Saor-Raidió Chonamara]] ag craoladh ar [[Domhnach Cásca|Dhomhnach Cásca]] 1970.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=The Radio Eye: Cinema in the North Atlantic, 1958-1988|url=https://books.google.fr/books?id=tAS7bZgBoTEC&pg=PA128&lpg=PA128&dq=Raidi%C3%B3+%22na+Gaeltachta%22++friday+31+march+%221972%22&source=bl&ots=9KWTeSgDeo&sig=ACfU3U15e9VLYjP_f37usC1lJh3s1_fYfA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwim0MyZ1eLoAhWozIUKHXgIDykQ6AEwAHoECDQQKQ#v=onepage&q=Raidi%C3%B3%20%22na%20Gaeltachta%22%20%20friday%2031%20march%20%221972%22&f=false|publisher=Wilfrid Laurier Univ. Press|date=2009-11-17|language=en|author=Jerry White}}</ref> Dhá bhliain níos déanaí, thosaigh Raidió na Gaeltachta ag craoladh ó Chasla ar Dhomhnach Cásca, 1972. Ón bhliain [[2000]] amach tá an stáisiún ag craoladh 24 uair sa lá. [[Íomhá:Dáithí Glór Anoir pic.jpg|clé|mion|Dáithí Ó Muirí, 'Glór Anoir', RTÉ Radio na Gaeltachta, 2005]] == Craoltóirí == I measc na gcraoltóirí ata ag obair sa stáisiún tá Máirtín Tom Sheáinín agus [[Rónán Mac Aodha Bhuí]]. ==Sceideal == Seo mar a bhí sceideal an stáisiúin ar 28 Aibreán, 2016<ref>http://www.rte.ie/rnag/</ref>. {|class="wikitable" ! style="background:silver;" | Lá ! style="background:silver;" | '''Am''' ! style="background:silver;" | '''Clár''' ! style="background:silver;" | '''Láithreoir''' |- | rowspan="11" | Luan - Aoine | 07:00-8:00 | ''Nead na Fuiseoige'' | [[Gráinne Ní Dhomhnaill]] |- | 08:00-9:00 | ''Adhmhaidin'' | [[Gormfhlaith Ní Thuairisg]] |- | 09:15-10:15 | ''Iris Aniar'' | [[Eibhlín Ní Chonghaile]] |- | 10:15-11:00 | ''Sinéad Ar Maidin'' | [[Sinéad Ní Uallacháin]] |- | 11:00-12:00 | ''Barrscéalta'' | [[Áine Ní Churráin]] |- | 12:08-13:00 | ''An Saol ó Dheas'' | [[Helen Ní Shé]]<br>[[Mícheál Ó Sé]]<br>[[Aogán Ó Muircheartaigh]] |- | 13:00-14:00 | ''Nuacht a hAon'' | [[Bríd Ní Chualáin]] |- | 14:00-15:00 | ''Ardtráthnóna'' | [[Máirtín Tom Sheáinín]] |- | 15:00-16:00 | ''Rónán Beo@3'' | [[Rónán Mac Aodha Bhuí]] |- | 16:10-17:00 | ''Cóisir Cheoil'' | [[Dónall Mac Ruairí]] |- | 17:00-17:55 | ''Cormac Ag a Cúig'' | [[Cormac Ó hEadhra]] |} == Féach freisin == * [[An Ghaeltacht]] * [[Saor-Raidió Chonamara]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol}} [[Catagóir:Stáisiúin raidió Éireannacha]] [[Catagóir:Meáin na Gaeilge]] [[Catagóir:RTÉ]] [[Catagóir:Stáisiúin raidió a thosaigh ag craoladh i 1972]] 0t81mmge5thq3v59t2x0p6k2l8zinxl 0 6075 1085826 820796 2022-08-22T07:27:14Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Ba stáisiún [[teilifís]] Nuacht é '''Sky News Ireland'''. Craolaigh [[British Sky Broadcasting]] é sa [[Poblacht na hÉireann]] ó 2004 go 2006. Ba ceanna de [[Sky News]] den chuid is mó é ach bhí fograí agus billeog nuachta ag 18:30 agus 22:00 ar SkyOne freisin. {{Teilifís in Éireann}} {{Síol-tv}} [[Catagóir:Teilifís]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na hÉireann]] 82q9dko3jgqhsj6syilypwaa6iiyj8v 0 6136 1085633 1032344 2022-08-21T21:43:36Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{glanadh}} {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}}[[Íomhá:Terrestrial_planet_sizes.jpg|deas|250px|thumb|Ceithre phláinéad sa ghrianchóras: Mearcair, Véineas, an Domhan agus Mars.]] Is éard is '''pláinéad''' ann ná rinn neimhe a chomhlíonann na coinníollacha seo leanas: tá sí ag fithisiú (ag dul timpeall ar) réalta; níl sí sách téagartha le go dtosódh comhleá na núicléas inti; tá sí chomh mór agus go bhfuil déanamh sféarúil (déanamh na liathróide) fágtha uirthi ag an imtharraingt; agus tá sí chomh mór is a ghlanann sí na hastaróidigh agus na [[abhacphláinéad|abhacphláinéadaigh]] ón réigiún spáis ina timpeall. Maidir leis an téarma féin, focal Gréigise a bhí ann ar dtús: πλανήτης, ''planētēs'', a chiallaíonn ''fánaí''. I nGaeilge na Gaeltachta, is féidir úsáid a bhaint as an bhfocal ''pláinéad'' sa chiall ''réalta'', nó tugann Muiris Ó Súilleabháin "an pláinéad beannaithe" ar an n[[Grian]]. Cé gur úsáid dheas fhileata atá ann, is léir nach bhfuil sí ag teacht le ciall an fhocail i dtéarmaíocht chruinn na réalteolaíochta. Is féidir, freisin, "pláinéad" a thabhairt ar an mí-ádh, ar an "gcat mara": an duine "a bhfuil pláinéad anuas air", nó an duine "a rugadh faoi dhrochphláinéad", is duine é nach bhfuil an saol ag éirí leis. Is dócha go bhfuil baint ag na teilgeanacha cainte leis an [[astralaíocht]]. Roimh Mhí Lúnasa sa bhliain 2006, ba nós leis na réalteolaithe a rá go raibh naoi bpláinéad sa [[Grianchóras|Ghrianchóras]], mar atá, [[Mearcair (pláinéad)|Mearcair]], [[Véineas]], an [[Domhan]], [[Mars]], [[Iúpatar]], [[Satarn]], [[Úránas (pláinéad)|Úránas]], [[Neiptiún]], agus [[Plútón]]. I Mí Lúnasa 2006, áfach, tháinig [[Cumann Idirnáisiúnta na Réalteolaíochta]] le chéile le sainmhíniú neamhdhébhríoch a oibriú amach don phláinéad, agus ba é an sainmhíniú ba toradh don chruinniú sin ná an ceann thuasluaite. Ba é oighear an scéil, áfach, nár chomhlíon Plútón na coinníollacha. Thairis sin, tá fithis Phlútóin claonta éalárnach, ionas go gcaitheann sé tréimhse fhada dá imrothlú taobh istigh d'fhithis Neiptiúin. Cé go bhfuil fithis Phlútóin neamhghnách go leor i gcomparáid leis na pláinéid eile, tá cuid mhór réad i g[[Crios Kuiper]] agus iad ag timpeallú na Gréine ar aon choiscéim le Plútón. "[[Plúitíonó]]nna" a thugtar ar na réada seo, is é sin, "Plútóin bheaga", agus tar éis an tsaoil, níl i bPlútón féin, i ndiaidh an iomláin, ach an plúitíonó ba thúisce a d'aithin na heolaithe. Ó nach dtugtar "pláinéid" ar na plúitíonónna eile ach oiread le Plútón féin, ghlac na heolaithe leis nach "pláinéad" a bhí i bPlútón ach an oiread. Cruthaíodh téarma nua, mar atá, "abhacphláinéad", le tagairt do na cinn is mó de na hastaróidigh agus de réada Kuiper, cosúil le Plútón. Inniu, aithnítear Plútón, [[Ceres|Ceiréas]], [[Makemake (mionphláinéad)|Makemake]], [[Eris]], agus [[Haumea (mionphlainéad)|Haumea]] mar abhacphláinéid. == Naisc sheachtracha == * [http://hirise.lpl.arizona.edu/ga/ Nach bhfuil Mars go hálainn?] - suíomh le grianghraif ag Ollscoil Arizona ''(as Gaeilge)'' == Tagairtí == {{Reflist}} {{stumpa}} [[Catagóir:Pláinéid|*]] e2cmp5avoh1pusekj9kb36tdwc9dvos 0 6137 1085634 978238 2022-08-21T21:43:48Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''Bealach na Bó Finne''' (nó ''Claí Mór na Réaltaí'', mar a thugtar air i leabhair le scríbhneoirí áirithe Ultacha, nó ''An Láir Bhán'') an [[réaltra]] ina bhfuil ár ngrianchóras féin. Tá ár ngrian tuairim is 30,000 solasbhliain ó lár an réaltra. Tá timpeall 200- 400 billiún réalta i mBealach na Bó Finne. [[Íomhá:Milky Way galaxy.jpg|thumb|Bealach na Bó Finne (samhail ealaíonta)]] Réaltra bíseach atá ann, agus is dócha go bhfuil sé sách cosúil le [[réaltra Andraiméide]] i súil an bhreathnóra taobh amuigh. Creidtear gur dúpholl millteanach - [[An Díothóir Mór]] - atá i lárphointe Bhealach na Bó Finne, agus é timpeallaithe ag scamaill mhóra gáis agus dusta, chomh maith le hiarsmaí i ndiaidh [[ollnóva]]í agus, ar ndóighe, na mílte réaltaí. Is iad na réaltaí agus na scamaill seo is comhábhair do [[Bolg Bhealach na Bó Finne|bholg Bhealach na Bó Finne]]. Is é an bolg an chuid lárnach den réaltra, agus é cosúil leis an mbuíocán san ubh. Thart ar an mbuíocán sin a leatar diosca an réaltra, agus é roinnte ina ghéaga. An [[Grianchóras]] seo againn, áfach, níl sé suite in aon ghaobhair don bholg, ach i ndiosca an réaltra, fíche ocht míle solasbhliain ón lárphointe. Tugtar Géag [[An Bodach|an Bhodaigh]] ar an ngéag ina bhfuil cónaí orainn féin, nó tá réaltaí an Bhodaigh, cosúil le [[Mintaka]] agus [[Alnilam]], suite sa ghéag chéanna. Thairis sin, aithnítear Géag [[Peirséas|Pheirséis]], Géag an t[[An Saighdeoir|Saighdeora]] is na [[An Chíl|Cíle]], an Ghéag Eachtrach, Géag na [[Sciath Sobieski|Scéithe]], Géag na Croise agus Géag an Trí Mhíle [[Parsoic]]. Tá Bealach na Bó Finne ar an dara réaltra is mó sa [[An Grúpa Áitiúil|Ghrúpa Áitiúil]], nó tá Réaltra Andraiméide níos mó ná é. Ós rud é go bhfuil an dá réaltra seo "i gceannas" ar an nGrúpa Áitiúil, tá roinnt mhaith réaltraí beaga mar shatailítí timpeall ár réaltra féin: [[Abhac Éilipseach an tSaighdeora]], [[Scamall Mór Magellan]], [[Scamall Beag Magellan]], [[Abhac an Bhéir Mhóir]], [[Abhac an Dragain]], [[Abhac an Dealbhóra]], [[Abhac an tSeiseamháin]], [[Abhac na Cíle]], [[Abhac na Foirnéise]], [[Leon a hAon]] agus [[Leon a Dó]]. == Tagairtí == {{reflist}} ==Naisc sheachtracha== {{síol-réaltra}} [[Catagóir:Réalteolaíocht]] dko3zomac5mlpoa96vd46us7n6199xn 0 6829 1085444 440188 2022-08-21T16:39:01Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki * [[Dave Allen]] * [[Ed Byrne]] * [[Brendan Grace]] * [[Seán Hughes]] * [[Jon Kenny]] * [[Pauline McLynn]] * [[Spike Milligan]] * [[Jimmy Cricket]] * [[Dylan Moran]] * [[Dermot Morgan]] * [[Graham Norton]] * [[Brendan O'Carroll]] * [[Ardal O'Hanlon]] * [[Deirdre O'Kane]] * [[Maureen Potter]] * [[Pat Shortt]] * [[Tommy Tiernan]] [[Catagóir:Fuirseoirí Éireannacha]] m1fu8iv9la5qqb46mnfrzqv2h9fn16c 1085445 1085444 2022-08-21T16:39:23Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki * [[Dave Allen]] * [[Ed Byrne]] * [[Brendan Grace]] * [[Seán Hughes]] * [[Jon Kenny]] * [[Pauline McLynn]] * [[Spike Milligan]] * [[Jimmy Cricket]] * [[Dylan Moran]] * [[Dermot Morgan]] * [[Graham Norton]] * [[Dara Ó Briain]] * [[Brendan O'Carroll]] * [[Ardal O'Hanlon]] * [[Deirdre O'Kane]] * [[Maureen Potter]] * [[Pat Shortt]] * [[Tommy Tiernan]] [[Catagóir:Fuirseoirí Éireannacha]] r1baveiddgm7bargeh7lnb6gmcezbri 1085446 1085445 2022-08-21T16:40:35Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki * [[Dave Allen]] * [[Aisling Bea]] * [[Ed Byrne]] * [[Brendan Grace]] * [[Seán Hughes]] * [[Jon Kenny]] * [[Pauline McLynn]] * [[Spike Milligan]] * [[Jimmy Cricket]] * [[Dylan Moran]] * [[Dermot Morgan]] * [[Graham Norton]] * [[Dara Ó Briain]] * [[Brendan O'Carroll]] * [[Ardal O'Hanlon]] * [[Deirdre O'Kane]] * [[Maureen Potter]] * [[Pat Shortt]] * [[Tommy Tiernan]] [[Catagóir:Fuirseoirí Éireannacha]] 5scchcwg0wtvwgeio9byqhp3d4f2bc8 1085447 1085446 2022-08-21T16:41:02Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki * [[Dave Allen]] * [[Aisling Bea]] * [[Ed Byrne]] * [[Jason Byrne]] * [[Brendan Grace]] * [[Seán Hughes]] * [[Jon Kenny]] * [[Pauline McLynn]] * [[Spike Milligan]] * [[Jimmy Cricket]] * [[Dylan Moran]] * [[Dermot Morgan]] * [[Graham Norton]] * [[Dara Ó Briain]] * [[Brendan O'Carroll]] * [[Ardal O'Hanlon]] * [[Deirdre O'Kane]] * [[Maureen Potter]] * [[Pat Shortt]] * [[Tommy Tiernan]] [[Catagóir:Fuirseoirí Éireannacha]] 85h41itqssjhbkvyz36fjqpo5f1jsr8 1085448 1085447 2022-08-21T16:41:38Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki * [[Dave Allen]] * [[Aisling Bea]] * [[Ed Byrne]] * [[Jason Byrne]] * [[Oliver Callan]] * [[Jimmy Cricket]] * [[Brendan Grace]] * [[Seán Hughes]] * [[Jon Kenny]] * [[Pauline McLynn]] * [[Spike Milligan]] * [[Dylan Moran]] * [[Dermot Morgan]] * [[Graham Norton]] * [[Dara Ó Briain]] * [[Brendan O'Carroll]] * [[Ardal O'Hanlon]] * [[Deirdre O'Kane]] * [[Maureen Potter]] * [[Pat Shortt]] * [[Tommy Tiernan]] [[Catagóir:Fuirseoirí Éireannacha]] 86tdoxmukxexzp1diokc6k8mb33afcp 1085449 1085448 2022-08-21T16:42:14Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki * [[Dave Allen]] * [[Aisling Bea]] * [[Ed Byrne]] * [[Jason Byrne]] * [[Oliver Callan]] * [[Jimmy Cricket]] * [[Brendan Grace]] * [[Seán Hughes]] * [[Jon Kenny]] * [[Pauline McLynn]] * [[Spike Milligan]] * [[Dylan Moran]] * [[Dermot Morgan]] * [[Graham Norton]] * [[Dara Ó Briain]] * [[Brendan O'Carroll]] * [[Ardal O'Hanlon]] * [[Deirdre O'Kane]] * [[Maureen Potter]] * [[Mario Rosenstock]] * [[Pat Shortt]] * [[Tommy Tiernan]] [[Catagóir:Fuirseoirí Éireannacha]] h5eckqhahsc1upl29kktuolkemvf6st 1085450 1085449 2022-08-21T16:42:28Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki * [[Dave Allen]] * [[Aisling Bea]] * [[Des Bishop]] * [[Ed Byrne]] * [[Jason Byrne]] * [[Oliver Callan]] * [[Jimmy Cricket]] * [[Brendan Grace]] * [[Seán Hughes]] * [[Jon Kenny]] * [[Pauline McLynn]] * [[Spike Milligan]] * [[Dylan Moran]] * [[Dermot Morgan]] * [[Graham Norton]] * [[Dara Ó Briain]] * [[Brendan O'Carroll]] * [[Ardal O'Hanlon]] * [[Deirdre O'Kane]] * [[Maureen Potter]] * [[Mario Rosenstock]] * [[Pat Shortt]] * [[Tommy Tiernan]] [[Catagóir:Fuirseoirí Éireannacha]] nnwnilzxqnbvn8jnu5tdv8cye1zxy5o 0 7570 1085635 1019163 2022-08-21T21:44:01Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is í '''Vega''' (nó ''Alpha Lyrae'', α Lyr) an réalta is gile i réaltbhuíon na Líre. Tá sí ar an gcúigiú réalta is gile ar an spéir, agus ar an dara ceann is gile ar spéir oíche an Tuaiscirt, nó is é [[Arcturus]] an ceann is gile. Is minic a fheictear in aice an fhorair í i meán-domhanleithead an Tuaiscirt, agus an samhradh ann. Níl Vega i bhfad ar shiúl uainn, nó níl sí ach faoi 25.3 solasbhliain dínn. In éineacht le Sirius agus Arcturus, tá sí ar réaltaí geala ár gcomharsanachta sa réaltra seo. Ceann de reanna Thriantán an tSamhraidh atá ann, in éineacht le h[[Altair]] i réaltbhuíon an [[An tIolar (réaltbhuíon)|Iolair]] agus le [[Deneb (réalta)|Deneb]] i réaltbhuíon na h[[An Eala (réaltbhuíon)|Eala]]. Is réaltlach é Triantán an tSamhraidh atá an-so-aitheanta ar spéir an Tuaiscirt, ó nach bhfuil mórán réaltaí geala ina chóngar. Baineann Vega leis an aicme speictreach A0V, agus í beagáinín níos teo ná Sirius, atá san aicme A1V. Réalta de chuid an [[Príomhsheicheamh|phríomhsheichimh]] atá ann, agus í ag comhleá hidrigin go héiliam. Ós rud é go bhfuil Vega chomh te sin, is dócha nach mbeidh sí leath chomh fadsaolach ná na réaltaí níos fuaire ná í, ar nós ár [[An Ghrian|nGréine]] féin. Tá dhá uair go leith níos mó maise i Vega ná sa Ghrian, ach tá sí á dó caoga uair níos fuinniúla. De thoradh an fheiniméin ar a dtugtar an [[luainíocht]], tiocfaidh Vega in áit [[Stella Polaris]] mar réalta pholach, de réir a chéile. Thart ar an mbliain 14,000 i ndiaidh bhreith Chríosta, beidh Vega ina réalta pholach ar spéir an tuaiscirt. == Sonraí breathnóireachta, achoimre == (aga: J2000) Réaltbhuíon: An Lír/Lyra Ceartairde: 18h 36m 56.3s Diallas: +38° 47' 01" Méid dhealraitheach (V): 0.03 === Saintréithre na réalta féin === Aicme speictreach: A0 V Dathinnéacs B-V: 0.00 Dathinnéacs U-B: -0.01 Réalta athraitheach den chineál Delta Scuti === Saintréithre réaltmhéadrachta === Treoluas gathach (Rv): -13.5 km/s Dualghluaisne (μ): * RA: 201.02 milleashoicind stua in aghaidh na bliana * Dec.: 287.46 milleashoicind stua in aghaidh na bliana Saobhdhiallas (π): 129.01 ± 0.52 milleashoicind stua Fad ón nGrian: 25.27 solasbhliain (7.751 parsoic) Dearbhmhéid (MV): 0.58 === Mionsonraí === Maise: mais na Gréine méadaithe faoi 2.6 Ga: ga na Gréine méadaithe faoi 3.1 Lonrachas: lonrachas na Gréine méadaithe faoi 51 Teocht: 9,300 K Miotalacht: 63% Rothlú: níl a fhios againn Aois: 3.5 × 10⁸ bliain === Sonrúcháin eile === Alpha Lyra, α Lyra, 3 Lyr, GJ 721, HR 7001, BD +38°32 {{síol-réalta}} [[Catagóir:Réaltaí]] pgg4ht8kv7q2xvdgbmkn51dkhc75to5 0 8023 1085636 1059324 2022-08-21T21:44:18Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} [[Íomhá:Kuiperbelt.png|clé|250px|thumb|Crios Kuiper.]] Réigiún den spás is ea '''Crios Kuiper''', agus é suite thart timpeall ar an n[[Grian]], níos faide amuigh ná [[Plútón (abhacphláinéad)|Plútón]], taobh istigh de [[scamall Oort]]. Tá crios Kuiper lán réadanna atá níos mó ná na liathróidí sneachta sna codanna is faide amuigh den Scamall, agus roinnt éigin acu chomh mór le Plútón féin. Níl sé as an áireamh gur réad de chuid an Chreasa seo a bhí i bPlútón féin ar dtús, nó sin é an tuairim atá ag cuid de na saineolaithe, ar a laghad. Tá an crios ainmnithe as an réalteolaí Ollannach [[Gerard Peter Kuiper]] (1905-1973). Tá roinnt réadanna i gCrios Kuiper aitheanta cheana féin, agus ainmneacha baiste orthu. Is dócha gurb iad [[Sedna]], [[Varuna]] agus [[Quaoar]] na cinn is aithnidiúla acu. == Tagairtí == {{reflist}} {{Grianchóras}} {{Síol-réalteolaíocht}} t78j8n135yretretxsh5hc2e84sqb2r 0 8024 1085637 1049735 2022-08-21T21:44:36Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} '''Scamall Oort''' nó ''Scamall Öpik-Oort'': scamall de phíosaí oighir a chreidtear a bheith ag timpeallú na [[Grian|Gréine]] níos faide amach ná na pláinéid - ó fiche míle go céad míle aonad réalteolaíoch ón nGrian. Iarsma is ea an scamall seo den réaltnéal as ar fáisceadh an Ghrian agus an grianchóras i dtús ama. Ó am go ham, cuireann imtharraingt na bpláinéad nó trasnaíocht éigin eile ceann de na réadanna seo óna sheanfhithis, i gcruth is go dtéann sé ina [[cóiméad|chóiméad]] ócáidiúil i dtreo na Gréine. Tá an scamall seo ainmnithe as an réalteolaí Ollannach [[Jan Hendrik Oort]]. Bhí Oort ina shaineolaí ar chúrsaí Bhealach na Bó Finne, ach rinne sé staidéar ar na réaltaí scuaibe fosta, agus é ag áitiú go mbeadh cuid acu ag teacht óna leithéid sin de scamall. Tháinig an chéad smaoineamh ó [[Ernst Öpik]], áfach, nó chomh luath leis an mbliain 1932, phostaláidigh seisean go bhféadfadh sé go raibh na cóiméid ag teacht ó scamall a bhí ag timpeallú na Gréine ar imeall an ghrianchórais. I dtús na gcaogaidí, d'athbheoigh Oort smaoineamh Öpik. I dtéarmaí na réalteolaíochta, ní mhaireann na cóiméid i bhfad, agus iad ag teacht i gcóngar na Gréine: bíonn siad á gcur óna bhfithisí, á dtreascairt in éadan na réadanna eile nó á sá isteach sa Ghrian. Murach go bhfuil soláthar seasta de chóiméid nua ann, dar le hOort, ní bheadh oiread is aon cheann fágtha againn chomh deireanach seo i ndiaidh bhreith an Ghrianchórais. Mar sin, caithfidh sé go bhfuil a leithéid de scamall ann. Creidtear go bhfuil an scamall seo sféarúil, is é sin, go bhfuil sé ar dhéanamh na liathróide, agus é ag timpeallú na Gréine idir caoga míle agus céad míle [[aonad réalteolaíoch]]. Is ionann sin agus thart ar [[solasbhliain|sholasbhliain]] amháin, rud a chiallaíonn go bhfuil an scamall seo suite leath an bhealaigh go dtí an chéad réalta eile. Maidir le [[Crios Kuiper]], is fáinne de chóiméid é a chloíonn, a bheag nó a mhór, le leibhéal an éicliptigh, agus é suite taobh istigh den scamall. Is dócha nach féidir teorainn deifnídeach a aithint eatarthu, áfach. Is féidir go bhfuil an teoiric fá dtaobh den scamall seo le cúpla craiceann a chur di go fóill, nó siúd is nach gcuireann na saineolaithe aon amhras mór sa scamall mar rud, bheir na breathnuithe réalteolaíocha le fios gur féidir go bhfuil sé suite níos gaire dúinn ná mar a shíl siad go dtí seo. Is í an eochair an réad rúndiamhrach ar cuireadh sonrú ann sa bhliain 2003, mar atá, [[Sedna]]. Sórt pláinéad beag nó [[astaróideach]] í Sedna, agus í ag timpeallú na Gréine níos faide ná Crios Kuiper, agus níos cóngaraí ná mar ba chóir, más réad de chuid Oort é dáiríre. Le míniú ceart a thabhairt ar an gcineál réad atá i gceist le Sedna, deir na saineolaithe gur féidir go bhfuil struchtúr scamall Oort curtha trí chéile ag réalt éigin a tháinig i ngaire ár ngrianchórais fadó. == Tagairtí == {{reflist}} {{stumpa}} {{Grianchóras}} [[Catagóir:Scamall Oort]] [[Catagóir:Cóiméid]] [[Catagóir:Mionphláinéid]] 1fpu0mw81fw0hfboa6x05aom8fjxctt 0 8650 1085932 1008966 2022-08-22T11:56:19Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Bailiúchán plandaí de sheasamh idirnáisiúnta is ea '''Crannlann John F. Kennedy''', atá suite i g[[Contae Loch Garman]], [[Poblacht na hÉireann]]. Ba i gcuimhne ar [[John Fitzgerald Kennedy]], [[Uachtarán na Stát Aontaithe]] ó [[1960]] go [[1963]], ar rugadh a shin-sheanathair, Patrick, i mBaile Uí Dhonnagáin in aice láimhe, a tionscnaíodh an chrannlann seo in aice le Ros Mhic Triúin, Contae Loch Garman. Tá achar 252 heictéar (623 acra) ann ar shleasa theas agus ar bharr Shliabh Coillte. Tá 4,500 cineál crann agus tor as gach aeráid measartha ar domhan sa bhailiúchán, curtha in ord luibheolaíoch. Tá 200 lota foraoise ann i ngrúpaí de réir mór-roinne dúchais. Tá bóthar suas go dtí an mullach ar 271m óna bhfuil radharcanna lánléargais. D’fhéadfadh sé gurb é an loch an chuid is gleoite den chrannlann, agus is tearmann é d’éanlaith uisce. Tá radhairc iontacha lánléargais ó mhullach an chnoic, 271 méadar os cionn leibhéal na farraige. Tá taispeántais shuimiúla maidir le JFK agus leis an gCrannlann féin san ionad cuairteoirí. == Naisc sheachtracha == * [http://www.heritageireland.ie/en/ga/AntOirdheisceart/CrannlannJohnFKennedy/ heritageireland.ie - Crannlann John F Kennedy] (As Gaeilge) {{stumpa}} [[Catagóir:Contae Loch Garman]] [[Catagóir:Crannlanna]] 82y1vr2yuzdxcwhankevxwon827slxu 0 9033 1085638 978289 2022-08-21T21:44:59Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} '''Scamall Mór Magellan''' (an seacht míle déag dhá chéad fiche tríú réad ar [[PGC|Phríomh-Chatalóg na Réaltraí]], mar atá, PGC17223): ceann de dhá réaltra bheaga ar déanamh neamhrialta a dtugtar Scamaill Magellan orthu, agus é le feiceáil i réaltbhuíonta [[An Colgán|an Cholgáin]] agus [[an Tábla]]. [[Scamall Beag Magellan]] atá ar an gceann eile. Is réaltbhuíonta iad seo nach bhfeictear ach ar an leath theas den [[sféar neamhaí]], sách cóngarach don phol theas fiú, agus mar sin, ní raibh aithne ag muintir na hEorpa ar na scamaill seo roimh na [[Ré na Fionnachtana|turasanna móra farraige]] a nocht cosúlacht agus déanamh [[An Domhan|an Domhain]] féin dár sinsir. Ní díol iontais é ar aon nós gurb as [[Fernão de Magalhães]] (nó Ferdinand Magellan, mar a thugtar air ina lán teangacha, an [[Béarla]] san áireamh), an taistealaí farraige a thaispeáin gur sféar é an Domhan, a hainmníodh iad. Chreideadh na réalteolaithe go dtí le déanaí go raibh an Scamall Mór ar an réaltra ba ghaire do Bhealach na Bó Finne, ach, le déanaí, thángthas trasna ar réaltra beag atá níos cóngaraí fós, mar atá, [[Abhacréaltra Éilipseach an tSaighdeora]]. Tá Scamall Mór Magellan chomh gar dúinn is go dtig le lucht na dteileascóp cuid mhaith réaltbhraislí agus fiú réaltaí aonair a aithint ansin. Díol suntais iad na [[réaltbhraisle ghorm ilréaltach|réaltbhraislí gorma ilréaltacha]] nach bhfuil a leithéidí le fáil sa réaltra s'againn féin. Thairis sin, chonacthas [[ollnóva]] i Scamall Mór Magellan sa bhliain 1987. Ceann de na réada is feiceálaí i Scamall Mór Magellan é [[Réaltnéal an Tarantúla]] (arb é an dá mhíle seachtóidiú réad é ar an Nua-Chatalóg Ghinearálta, is é sin, [[NGC]]2070). Néal [[hidrigin]]e [[ianú|ianaithe]] atá ann, agus é á shoilsiú ag dornáin tiubha de réaltaí móra óga teo bána nó bánghorma, réaltaí a mbíonn an t-ollnóva i ndán dá leithéidí i ndeireadh na dála. Is ar imeall an Tarantúla a bhladhm ollnóva na bliana 1987 fosta. Tá réad tábhachtach eile suite i Scamall Mór Magellan, mar atá, [[S Doradus]], an [[ollfhathachréalta ghorm athraitheach lonrúil]]. Tá cineál iomlán réaltaí ainmnithe as an gcránaí mór millteanach seo de réalta. Tá Scamall Mór Magellan suite faoi chéad agus ceithre scór míle [[solasbhliain]] dínn, agus é fiche míle solasbhliain ar trastomhas. [[Catagóir:Réalteolaíocht]] h18vnajszrgyfvmsb9tuzft65t86ioi 0 9093 1085639 1032347 2022-08-21T21:45:25Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} [[Abhacphláinéad]] nó [[Pláinéadóideach]] mór is ea '''Sedna''' (sonrú abhacphláinéad '''90377 Sedna'''; siombail: [[File:Sedna symbol (fixed width).svg|16px|⯲]])<ref>U+2BF2 ⯲. David Faulks (2016) 'Eris and Sedna Symbols,' [https://www.unicode.org/L2/L2016/16173r-eris-sedna.pdf L2/16-173R,] Unicode Technical Committee Document Register.</ref> i gcodanna seachtracha an Ghrianchórais atá faoi láthair sa chuid is faide istigh dá fhithis faoi láthair; ó bhí 2021 tá sé 84 [[aonad réalteolaíoch]] (1.26 × 10¹⁰ [[Ciliméadar|km]]; 0.00041 pc) ón nGrian, beagnach trí huaire níos faide ná [[Neiptiún (pláinéad)|Neiptiún]]. Tugan [[speictreascópacht]] le fios go bhfuil comhdhéanamh dromchla Sedna cosúil le comhdhéanamh roinnt [[Réad tras-Neiptiúnach|réad tras-Neiptiúnacha]] eile, agus é ina mheascán d'uisce, [[Meatán|meatáin]] agus [[Oighear|oighir]] [[Nítrigin|nítrigine]] le tholiní den chuid is mó. Tá a dhromchla ar cheann de na cinn is deirgere i measc réad an Chórais Gréine. Laistigh de neamhchinnteachtaí measta, tá Sedna ar cothrom le [[Ceres (abhacphlainéad)|Ceiréas]] mar an pláinéadóideach is mó nach eol go bhfuil [[Satailít nádúrtha|gealach]] ann. == Airíonna == Tá Sedna comhdhéanta as [[carraig]] agus [[oighear]], de réir chosúlachta. Thiocfá ar a leithéid de réad i measc ghealacha [[Satarn|Shatarn]], mar sin. Ní satailít de chuid Shatarn í, áfach, ach ceann de chuid na [[an Ghrian|gréine]], agus í ar an gceann is rúndiamhraí acu, dar leis na saineolaithe féin. [[Íomhá:Oort cloud Sedna orbit.svg|clé|mion|299x299px|[[Fithis]]]] Is í [[fithis]] Sedna is cúis le seo, chomh fadaithe agus atá sí. Nó tá an garphointe (an [[peirihéilean]]) faoi sé aonad réalteolaíoch déag agus trí scór (76 AU) den ghrian, agus an cianphointe (an t-apaihéilean) suite naoi gcéad agus deich n-aonad réalteolaíoch is ceithre scór (990 AU) uaithi. Ní fhaca na réalteolaithe a leithéid d'fhithis fhadaithe ag aon réad go dtí seo, agus spreag an aimhrialtacht seo iad chun na teoiricí is éadóchúla a fhorbairt. Tá Sedna ag timpeallú na gréine idir [[Crios Kuiper]] agus [[Scamall Oort]]. Tá sí rófhada le go bhféadfá a rá gur gnáthréad de chuid Chrios Kuiper í (cosúil le [[Quaoar]], [[Varuna]], agus [[Ixion]]). Ón taobh eile de, níl sí chomh fada sin amuigh is go dtiocfadh leat í a aicmiú mar réad de chuid Scamall Oort. Mar sin, ó thángthas trasna ar Sedna an chéad uair, b'éigean athbhreithiúnas a thabhairt ar na seanteoiricí faoi Scamall Oort. [[Íomhá:Sedna orbit.svg|mion|Fithis]] == Grianchóras == Is í an teoiric is spéisiúla ná gur tháinig Sedna ó [[An Grianchóras|ghrianchóras]] eile. Is é sin, nuair nach raibh an grianchóras seo againn ach nuachruthaithe, agus an [[An Ghrian|ghrian]] suite istigh sa réaltbhraisle inar fhorbair sí an chéad uair, bhí sí chomh gar do réalta éigin eile is go raibh [[Scamall Oort]] ag cuimilt le [[scamall]] den chineál chéanna thart ar an réalta eile sin. [[Íomhá:Planetoid 90377 sedna animation location.gif|clé|mion]] Mar sin, cuireadh struchtúr bunúsach an dá scamall trí chéile, agus fágadh Sedna ar a [[fithis]] i ndiaidh na teagmhála. Míníonn an teoiric seo cén fáth a bhfuil a leithéid d'fhithis ag Sedna, ach ní mhíníonn sí cén fáth a bhfuil Scamall Oort fágtha ina sheanáit. Nó shílfeá go mbeadh an scamall féin ina phraiseach uafásach i ndiaidh a leithéid d'imeachtaí suntasacha. == Stair == Braitheadh Sedna den chéad uair i g[[Crios Kuiper]] i 2003, agus cinntíodh é i 2005. [[Íomhá:Sedna Size Comparisons.jpg|mion]] Ba iad na [[Réalteolaí|réalteolaithe]] Michael Brown, Chad Trujillo is David Rabinowitz a bhraith den chéad uair é, ar an [[14 Samhain]] [[2003]], le [[teileascóp]] Samuel Orschin i [[Réadlann Palomar]] agus an teileascóp Gemini North ar Mauna Kea i [[Haváí]] == Tagairtí == {{reflist}} {{stumpa}} [[Catagóir:Abhacphláinéid]] fkoc6d020f44ustunbrossit1h9mqqz 0 9094 1085640 1023889 2022-08-21T21:45:38Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is réad de chuid [[Crios Kuiper|Chrios Kuiper]] é '''Ixion'''. Cuireadh an chéad sonrú in Ixion i Mí na Bealtaine den bhliain 2001. Cosúil le Plútón, tugann Ixion dhá thuras timpeall na Gréine san am céanna a thógann sé ar [[Neiptiún (pláinéad)|Neiptiún]] trí thuras den chineál chéadna a chur de. Mar sin, is [[plúitíonó]] é, cosúil le ceann as gach ceathrar de na réadanna i gcrios Kuiper atá tugtha faoi deara ag na saineolaithe go nuige seo. Níl mórán eolais ann faoin gcosúlacht atá ar Ixion. Tá sé míle cúig chiliméadar déag agus dhá scór (1055 km) ar trastomhas, is é sin, ar aon mhéid le [[Tethys]], ceann de ghealacha [[Satarn|Shatarn]]. Is é an t-aon rud spéisiúil é faoi Ixion, b'fhéidir, ná gur thaispeáin an [[speictreascópacht]] gurb é an carbón an [[Liosta na ndúl|dúil]] is suntasaí ar a dhromchla. == Tagairtí == {{reflist}} {{Grianchóras}} [[Catagóir:Réalteolaíocht]] h0ffftetslobypa7o3c7ay50w8s1pmd 0 9095 1085641 1021104 2022-08-21T21:45:49Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} [[Íomhá:Quaoar-red-ssc2004-05c.jpg|mion|Quaoar agus Weywot.]] Ceann de na réadanna is mó i g[[Crios Kuiper]] é '''Quaoar''', agus [[abhacphláinéad]] bfhéidir. Tá Quaoar míle trí chéad ciliméadar ar trastomhas, agus é ar an réad is mó dár fionnadh sa [[Grianchóras|Ghrianchóras]] ó fuarthas amach faoi [[Plútón|Phlútón]]. Tá sé ag timpeallú na [[An Ghrian|Gréine]] ceart go leor, ach má tá, tá sé ceithre huaire agus dhá scór (!) níos faide uaithi ná an Domhan. Is beag eile is eol dúinn faoin réad rúndiamhrach seo, chomh fada amach uainn is atá sé. [[Íomhá:Sedna Size Comparisons.jpg|clé|mion]] == Stair == B'iad Michael Brown agus Chad Trujillo, agus iad ag obair in Institiúid Teicneolaíochta Chailifornia (Caltech]]) i b[[Pasadena, California|Pasadena]] a tháinig trasna ar Quaoar roimh aon duine eile. Cúpla bliain ina dhiaidh sin, is é sin, i bh[[Feabhra]] na bliana [[2004]], a tháinig siad ar réad níos mó fós i gCrios Kuiper, is é sin, [[Eris]]. == Ainm == Tháinig an t-ainm Quaoar as [[Teanga (cumarsáid)|teanga]] na mbundúchasach i g[[California|Cailifornia]] Theas, agus seasann sé don dia cruthaitheora ina reiligiún siúd. Creideann siad gurb é Quaoar an chéad [[dia]] a tháinig ar an bhfód i dtús [[am]]<nowiki/>a, an dia a thosaigh ag rith damhsa agus ag rá [[Amhránaíocht|amhrán]] leis na déithe eile a scairteadh chun saoil. [[Íomhá:TheKuiperBelt Orbits Quaoar.svg|mion|[[Fithis]]]] == Tagairtí == {{Reflist}}{{Grianchóras}} [[Catagóir:Abhacphláinéid]] br5na3jezn2a4uooui6u1hzdwsk0kgb 0 9096 1085642 1027353 2022-08-21T21:46:00Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Réad pláinéadchosúil amuigh i g[[Crios Kuiper]] is ea '''Varuna'''. Tugadh Varuna faoi deara an chéad uair ins an bhliain 2000. Ní [[plúitíonó]] é, nó tógann sé níos mó ná dhá chéad is ceithre scór bliain air turas amháin timpeall na [[an Ghrian|Gréine]] a chur i gcrích. Is beag eile atá ar eolas faoi Varuna, ach amháin go bhfuil sé thart ar míle agus trí scór ciliméadar ar trastomhas - cosúil le h[[Ixion]] - agus go bhfuil sé níos éadroime ná mar a shílfeá óna mhéid. Mar sin, creideann cuid de na saineolaithe gur féidir go bhfuil sé criathraithe nó pollaithe ar bhealach éigin. == Tagairtí == {{reflist}} {{Síol-réalteolaíoch}} [[Catagóir:Réalteolaíocht]] ejbusbq0yqdepfvu2pkm24cviwgk03w 0 9292 1085374 832950 2022-08-21T14:04:31Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Íomhá:Kortejarvi.jpg|mion|Loch Kortejärvi in Urjala]] Ceantar san [[an Fhionlainn|Fhionlainn]] is ea '''Urjala''' (''Urdiala'' as [[Sualainnis]], cé nach n-úsáidtear an leagan Sualainnise go minic inniu). Tá Urjala suite i gcúige na [[an Fhionlainn Thiar|Fionlainne Thiar]], nó i gcúige traidisiúnta na [[An Tabhastlann|Tabhastlainne]]. Tá 5540 duine ina gcónaí ansin. Tá Urjala ag críochantacht le [[Forssa]], [[Humppila]], [[Kylmäkoski]], [[Kalvola]], [[Tammela]], [[Punkalaidun]], [[Vesilahti]], agus [[Vammala]]. Is í an [[Fionlainnis|Fhionlainnis]] an t-aon teanga dhúchasach amháin a labhraítear in Urjala, agus ní bheifeá ag súil lena mhalairt sa Tabhastlann. == Nuutajärvi - Sráidbhaile na Gloine == Is é "sráidbhaile na gloine" (''lasikylä''), Nuutajärvi, an áit is mó le rá in Urjala inniu. Is iad na séiteoirí traidisiúnta gloine a thuill a clú do Nuutajärvi, agus is féidir earraí gloine a cheannach sa sráidbhaile a séideadh de réir na seanmhodhanna oibre. Tá radharc ag na daoine ar an gceárta gloineadóireachta, i gcruth is go bhfeiceann siad an dóigh a bhfuiltear ag séideadh gloine. Bunaíodh monarcha gloine Nuutajärvi sa bhliain 1793, agus is í an mhonarcha gloine is sine san Fhionlainn. Tá scoil séiteoireachta gloine san áit freisin. == I nDilchuimhne ar Väinö Linna == Is follasach nach ligtear cuimhne [[Väinö Linna]] i ndearmad ach an oiread. Gach bliain, ceiliúrtar [[Féile Pentinkulma]], nó ''Pentinkulman päivät'', in Urjala, agus na scríbhneoirí is an lucht léinn ag teacht le chéile i ndeireadh Mhí Iúil nó i dtús Mhí Lúnasa le tábhacht an scríbhneora i gcultúr na Fionlainne a phlé nó le gnéithe de stair na Fionlainne a chardáil a bhfuil baint acu le saol is le saothar Väinö Linna, ar nós [[Cogadh Cathartha na Fionlainne|an chogaidh chathartha]]. Is é cumann cuimhneacháin Väinö Linna, nó ''[[Väinö Linnan seura]]'', a chóiríonn an fhéile. [[Catagóir:Ceantair na Fionlainne]] lkvzvf711799adozdgwhz99dcpydhoz 0 9809 1085905 1049333 2022-08-22T07:49:31Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is comhlacht [[teilifís]]e é '''Telegael''', atá lonnaithe sa [[An Spidéal|Spidéal]], [[Conamara]]. Bunaíodh an comhlacht chun scileanna teilifíse a chothú i measc cainteoirí [[Gaeilge]] agus chun a thaispeáint go bhféadfaí tionscal teilifíse Gaeilge a chur ar bun. Tá Telegael ar cheann de na grúpaí teilifíse agus meáin nua is mó atá chun tosaigh in Éirinn. San áireamh i ngníomhaíochtaí an chomhlachta tá léiriú cláir, maoiniú cláir, soláthar áiseanna léiriúcháin agus iarléirithe, craoladh seachtrach digiteach, beochan agus fotheidealú. Sa bhreis ar na léiriúcháin do mhargadh na hÉireann, oibríonn Telegael le roinnt comhpháirtithe léiriúcháin idirnáisiúnta i bhforbairt, léiriú agus maoiniú cláir agus beochan teilifíse don mhargadh idirnáisiúnta. == Gnó agus fostaíocht == Tá Telegael ag forbairt réimse mór tionscnamh; beochan, fáisnéis, dráma agus príomhscannáin san áireamh. Oibríonn Telegael i gcomhpháirtíocht le léirtheoirí, le craoltóirí agus daileoirí idirnáisiúnta móra le rá chun cláir d’ardchaighdeán a mhaoinú agus a chomhléiriú don mhargadh teilifíse domhanda. Le deich mbliana anuas (2000), tá comhléiriú ag Telegael ar os cionn 40 tionscnamh don mhargadh idirnáisinta. Bíonn léiriúchán beoghnímh agus beochana ar bun ag Telegael chomh maith le maoiniú tionscnaimh, stiúideo ilcheamaraí agus obair iarléiriúcháin. Is triúr a bhí fostaithe sa chomhlacht nuair a bunaíodh ar dtús é agus inniu tá ar an meán caoga duine fostaithe go lánaimseartha. Earcaítear daoine breise go páirt-aimseartha nó go séasúrach de réir mar is gá == Aitheantas agus duaiseanna == Tá cáil idirnáisiúnta bainte amach ag an gcomhlacht mar athghuthathóir agus críochnóir físe. Thug clár Telegael a choimisiúnaigh [[TG4]] mórdhuais leis ag Féile na Meán Ceilteach [[2008]]. Bronnadh an Torc don Chlár Páistí ar eagrán ón dara séasúr den sraithdhráma Aifric <ref>http://www.gaelport.com/nuacht?NewsItemID=1235</ref>. == Stair == Bhunaigh Pól Ó Cuimín an comhlacht Telegael Teo in 1988, le tacaíocht ó [[RTÉ]] agus ó [[Údarás na Gaeltachta]], mar chéim straitéiseach a bhí dírithe ar fhorbairt na hearnála chlosamhairc sa Ghaeltacht. == Naisc sheachtracha == * [http://www.telegael.com/ Suíomh gréasáin Telegael] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Meáin na Gaeilge]] [[Catagóir:TG4]] [[Catagóir:Cláir theilifíse]] o94xach3dk4axb7gr0wx7as7v68gs8v 0 10061 1085594 1063676 2022-08-21T21:12:23Z Marcas.oduinn 33120 /* Teangacha Ceilteacha na nOileán */Príomhalt wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Teanga}} Is iad na '''[[Teanga (cumarsáid)|teanga]]<nowiki/>cha Ceilteacha''' na teangacha a d'eascair ón bPróta-Cheiltis, brainse d'fhine na d[[teangacha Ind-Eorpacha]]. Sa mhílaois dheireanach roimh bhreith Chríost, bhí na teangacha seo á labhairt ar fud na h[[An Eoraip|Eorpa]]. Inniu, áfach, níl ach sé theanga den ghrúpa seo fágtha beo, agus iad á gcloisteáil in áiteanna in [[Éirinn]] agus sa [[An Bhreatain|Bhreatain]], in oirthear [[Ceanada|Cheanada]], sa [[An Phatagóin|Phatagóin]] i ndeisceart na h[[An Airgintín|Airgintíne]], i measc grúpaí scaipthe sna [[SAM|Stáit Aontaithe]] agus san [[An Astráil|Astráil]], agus ar leithinis na [[An Bhriotáin|Briotáine]] san [[An Fhrainc|Fhrainc]]. == Teangacha Ceilteacha na Mór-roinne == Chuaigh na teangacha Ceilteacha in Ilchríoch na hEorpa in éag i ndiaidh do na [[Rómhánaigh]] a gcuid tailte a shealbhú agus a choilíniú. Cé nár dhruid na Rómhánaigh siar ón g[[cinedhíothú]] ná ón gcineghlanadh, ní féidir a rá gur mharaigh siad na Ceiltigh ar fad. Bhí sibhialtacht cuíosach forbartha ag na Ceiltigh, idir [[Bóthar|bhóithre]] agus [[Cathair (lonnaíocht)|chathracha]], rud a chuidigh leis an [[Laidin]] dul chun forleithne mar theanga labhartha i measc na gCeilteach. Ní bhreactaí síos a dhath sna teangacha seo ach an chorruair, nó ní dhearnadh saothrú ná caighdeánú liteartha orthu riamh. Ar aon nós, níl ach inscríbhinní scaipthe fágtha díobh inniu. Teangacha tábhachtacha Ceilteacha sa tsean-ársaíocht ab ea an [[Leapóintis]], an [[An Ghailís|Ghaillis]], agus an Cheiltibéiris. Ainmneacha iad seo atá baiste ag na saineolaithe orthu, nó níl an oiread fágtha díobh is go mbeadh a fhios againn an t-ainm a thugadh lucht a labhartha orthu ar aon nós. [[Íomhá:Celtic language family tree.svg|mion|clé|266x266px]] Is iad na hinscríbhinní agus na graifíní sna teangacha seo na foinsí is tábhachtaí atá againn, chomh maith leis an gcorrfhocal ar na boinn airgid, ar uirlisí cistine agus araile. Thairis sin, tá lorg na gCeilteach le haithint ar na logainmneacha agus ar na [[Teangacha Rómánsacha|teangacha]] [[Teangacha Rómánsacha|Rómánsacha]] a tháinig in áit na dteangacha Ceilteacha. Na húdair Chlasaiceacha a bhí ag [[scríbhneoir]]<nowiki/>eacht as Laidin nó [[An tSean-Ghréigis|Gréigis]] - [[Iúil Caesar]], cuir i gcás - ba mhinic a tharraing siad focail iasachta ón gCeiltis chucu, nuair a bhí siad ag tabhairt cur síos ar nósanna na gCeilteach. Is féidir linn a bheith ina mhuinín go raibh gach teanga Cheilteach san ilchríoch roinnte ina lán canúintí éagsúla, ach amháin an [[An Leapóintis|Leapóintis]], ó bhí sí á labhairt i limistéar sách cúng. Ní raibh sí in úsáid ach i dTuaisceart na [[An Iodáil|hIodáile]], agus í sách cosúil leis an nGaillis. Deir saineolaithe áirithe, fiú, nach raibh inti go bunúsach ach canúint de chuid na Gaillise. [[Íomhá:Maximum area of Celtic languages.png|mion|333x333px|Teangacha Ceilteacha]] Na téacsaí is luaithe atá fágtha againn sna teangacha seo, tagann siad ón tríú haois roimh bhreith Chríost, agus iad ag baint úsáide as aibítrí éagsúla. Ó nár fhorbair traidisiún ceart scríbhneoireachta ag aon teanga Cheilteach san Mhór-roinn, ba nós le lucht a scríofa dul i dtuilleamaí na haibítre a fuair siad in aice láimhe. Mar shampla, bhí [[Gréigis]] á saothrú go forleathan i Massilia ([[Marseille]]), cionn is gur coilíneacht Ghréagach a bhí ann ar dtús. Dá bhrí sin, thángthas ar inscríbhinní Gaillise i nDeisceart na Fraince atá litrithe san aibítir Ghréagach. Is deacair a rá cén t-am a chuaigh an Cheiltis in éag in Ilchríoch na h[[An Eoraip|Eorpa]]. Glactar leis go raibh na daoine dátheangach i bhfad i ndiaidh ghabháltas na Rómhánach ar an nGaill, agus creidtear freisin go raibh béarlagair measctha nó fiú [[nasctheanga]] de shórt éigin á cloisteáil, abair, sa Ghaill (an Fhrainc) ar feadh i bhfad. Cé go síleann na saineolaithe ar fad gur tháinig an t-áitreabh Ceilteach sa Bhriotáin ar an bhfód de thoradh imirce shéasúrach na n-iascairí ó Chorn na Breataine, tá siad ann a deir go raibh an oiread sin fágtha den Ghaillis san am sin is go raibh na hiarsmaí seo in ann a sliocht a fhágáil ar an mBriotáinis, mar dhúshraith theangeolaíoch. === Ceiltibéiris === [[Íomhá:Bronce de Botorrita II.jpg|mion|344x344px|Is iad na hiarsmaí is mó atá fágtha againn den Cheiltibéiris ná na táibléid chré-umha ar thángthas trasna orthu i mBotorrita]] Ceiltibéiris a thugtar ar an teanga Cheilteach a bhí á labhairt i Leithinis na hIbéire (Leithinis na bPirinéithe), áit a bhfuil [[an Spáinn]] agus [[an Phortaingéil]] inniu. Is iad na hiarsmaí is mó atá fágtha againn den Cheiltibéiris ná na táibléid chré-umha ar thángthas trasna orthu i mBotorrita in aice le [[Zaragoza]] sa Spáinn. Is é an táibléad ar a dtugtar ''Botorrita I'' an ceann is mó acu. Ar thaobh amháin den táibléad seo, feictear céad cúig fhocal fichead de théacs, agus ar an taobh eile, tá aon fhocal is trí fhichid eile. Glactar leis gur rabhadh is ea an téacs is faide acu faoin díoltas a d'imreofaí ar aon duine a sháródh naofacht na háite, agus gur liosta ainmneacha atá ar an taobh eile. An cineál téacsaí is minicí a bhíonn le fáil sa Cheiltibéiris, diomaite de tháibléid Botorrita, is é an cineál ar a dtugtar ''tesserae hospitalis''. Cineál conarthaí síochána atá ann idir dhá threibh nó dhá dhream cosúil le treibh. === Gaillis === [[Íomhá:Map Gaul divisions 481-de.svg|mion]] Is í an Ghaillis an teanga Cheilteach a bhí á labhairt sa Ghaill, is é sin, san Fhrainc. Na hiarsmaí atá ann, is inscríbhinní uaighe agus graifíní, chomh maith leis an gcupla focal a fheictear ar shoithí, ar uirlisí cistine nó ar airm. Cuir i gcás, tá muga ann agus na focail úd ''neddamon delgu linda'' ("tá deoch na gcomharsan ionam") greanta air. Ar na hinscríbhinní móra, is fiú inscríbhinn Chamalières a lua. Táibléad luaidhe atá ann, agus ceithre fhocal is trí scór le léamh air. An aibítir a úsáidtear, is í an leagan lámhscríofa den aibítir Rómhánach í. Sórt eadarghuí atá ann nó ofráil mhóideach, is é sin, achainí phoiblí atá dírithe ar na déithe. Tá trí chuid ann, mar atá, guí chuig na déithe, liosta na ndaoine a bhfuiltear ag guí ar a son, agus an mhóid atá na daoine seo a mhionnú. Sa bhliain [[1983]], tháinig dhá tháibléad luaidhe chun solais i L'Hospitalet-du-Larzac. Tá céad is trí scór focal ann, agus is é an chuma atá ar an scéal gur mallachtaí ó bheirt dhraíodóirí atá ann. Is í inscríbhinn Larzac an téacs is faide atá ann as Gaillis. == Teangacha Ceilteacha na nOileán == {{príomhalt|Ceiltis na nOileán}} [[Íomhá:Lenguas celtas.PNG|mion]] Na teangacha Ceilteacha a labhraítear inniu, baineann siad uile le hOileáin Iarthar na hEorpa, an Bhriotáinis san áireamh, mar a aithnítear ar a hainm. Is gnách iad a aicmiú ina dhá ngrúpa de réir mar a d'fhorbair an fhuaim úd [k^w], a bhí ann sa Phróta-Cheiltis, sna teangacha éagsúla. I gcuid de na teangacha, is mar [k] a chloistear inniu í, agus is iad seo na teangacha Q-Cheilteacha. Na teangacha eile, áfach, d'iompaigh an fhuaim seo ina [p] iontu, agus mar sin, tugtar na teangacha P-Cheilteacha orthu. (Is féidir an t-aicmiú seo a chur i bhfeidhm ar theangacha Ceilteacha na Mór-roinne freisin: mar shampla, teanga P-Cheilteach ab ea an Ghaillis, agus teanga Q-Cheilteach a bhí sa Cheiltibéiris.) === Na Teangacha Breatnacha === Na teangacha P-Cheilteacha a labhraítear inniu, is gnách teangacha Breatnacha nó Briotanacha a thabhairt orthu. Dhá theanga bheo atá ann, is é sin, an [[Breatnais|Bhreatnais]] (ar a dtugtar freisin an [[An Chomraig|an Chomraig]]<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Cadwaladr, Dilys; Jones, T. Hughes; Morgan, Huana; Powell, J. D.; Williams, J. J.; Williams, J. O.|date=1948|url=|title=Sgéalta ó'n gComraig|journal=|volume=|issue=|Aistritheoir=Seán de Búrca, M.A.|publisher=Oifig an tSoláthair|language=Gaeilge|pages=55}}</ref>), atá ó dhúchas ag leathmhilliún duine sa [[An Bhreatain Bheag|Bhreatain Bheag]] in iarthar na Breataine Móire, agus an [[Briotáinis|Bhriotáinis]], a labhraítear i Leithinis na [[An Bhriotáin|Briotáine]] in iarthuaisceart na [[An Fhrainc|Fraince]]. An tríú teanga Bhreatnach a bhí ann, mar atá, an [[Coirnis|Choirnis]], chuaigh sí in éag ag druidim chun deiridh don ochtú haois déag, nuair a shíothlaigh [[Dolly Pentreath]], an cainteoir dúchais deireanach, i Mousehole i g[[Corn na Breataine]]. Inniu, tá gluaiseacht teanga ag iarraidh an Choirnis a athbheochan, ach níltear ar aon bharúil faoin gcineál Coirnise ab fhearr a úsáid. === Na Teangacha Gaelacha === Na teangacha Q-Cheilteacha arís, is gnách teangacha Gaelacha a thabhairt orthu. Dhá theanga bheo atá ann fosta, mar atá, [[An Ghaeilge|Gaeilge na hÉireann]] (nó ''an Ghaeilge'') agus [[Gaeilge na hAlban]] (nó ''an Ghàidhlig''). An tríú teanga acu a bhí ann, mar atá, Gaeilge Oileán Mhanann nó an [[Manainnis|Mhanainnis]], fuair a cainteoir deireanach dúchais, [[Ned Maddrell]] ("Ned Beg Hom Ruy", is é sin, Éamonn Beag Thomáis Rua) bás sna seachtóidí. Tá dornán cainteoirí ann, áfach, a úsáideann an teanga seo inniu féin, agus cuid acu ag tabhairt le fios gurbh iad a seanmháthair agus a seanathair a mhúin an teanga dóibh. Tá gluaiseacht athbheochana teanga ag obair in [[Oileán Mhanann]] chomh maith, agus tacaíocht áirithe phoiblí ag teacht di. == Meath na dTeangacha Ceilteacha agus a nAthbheochan == [[Íomhá:Gaelic Athletic Association.png|mion|166x166px|Lógó CLG, roimh 1925]] Tá sé ina ghnáthscéal ar fud an domhain gur teangacha marbha iad na teangacha Ceilteacha ar fad, rud a chuireann go mór mór isteach ar aon duine a dhéanann taighde orthu, go háirithe ar an staid agus ar an stádas atá acu sa tsochaí. Rinne [[Torlach Mac Con Midhe]] taighde ar an dóigh a ndeachaigh na teangacha Ceilteacha i laige i "margadh na teanga" agus ar na díoscúrsaí faoi na teangacha Ceilteacha sna teangacha móra - an [[Béarla]], an [[Fraincis|Fhraincis]] agus an [[Gearmáinis|Ghearmáinis]] (Mac Con Midhe, 2005). I leabhar eile faoin nGaeilge i d[[Tuaisceart Éireann]], ''Irish Language in Northern Ireland - The Politics of Culture and Identity'' (Macmillan's Press 1999), thagair [[Camille O'Reilly]] don rud ar ar bhaist sí "díoscúrsa na teanga mairbhe". Is é an rud atá i gceist leis an [[díoscúrsa]] ná rialacha nó dlíthe neamhscríofa a chuireann srianta leis an dóigh ar féidir trácht a dhéanamh ar rud ar leith - ar an teanga, mar shampla. Coinníonn na rialacha seo saoldearcadh áirithe, nó fiú saol áirithe - réaltacht shochúil ar leith - i bhfeidhm. Mar sin, nuair atá díoscúrsa na teanga mairbhe i bhfeidhm, ní féidir le haon duine a rá nach teanga mharbh í an Ghaeilge, cuir i gcás, - nó má dhéanann sé a leithéid, tarraingeoidh sé líomhaintí faoi neamhoibiachtúlacht agus náisiúnachas anuas air féin. Is é is toradh do nósanna an díoscúrsa seo, áfach, ná go nglacann go leor daoine leis nach féidir leis an duine a bhfuil Gaeilge aige bheith ina thaighdeoir oibiachtúil agus é ag déanamh staidéir ar chúrsaí na teanga. Mar sin, níl i gcuid mhór den chaint faoi "bhás" na dteangacha Ceilteacha ach gnáthbholscaireacht ó lucht an aineolais. Ina dhiaidh sin féin, is féidir a rá go bhfuil meath as an ngnáth tagtha ar na teangacha Ceilteacha ar fad le cúpla céad bliain anuas. Is minic a chuireann dreamanna náisiúnaíocha Ceilteacha an meath i leith géarleanúintí gníomhacha agus cineghlanadh. Cé go bhfuil áibhéil áirithe déanta acu ar an taobh seo den scéal, is féidir a rá go bhfuil cuid nach beag den cheart acu. Nuair a bhítí ag iarraidh an teanga a ruaigeadh d'aon ogham, áfach, is beag rath a bhí air. Ba mhó an tionchar a bhí ag claontachtaí na forbartha socheacnamúla, agus na daoine ag síleadh gur imthoscaí oibiachtúla iad nach féidir le haon duine mórán a dhéanamh fúthu. === An Ghaeilge in Éirinn === [[Íomhá:Cainteoirí Gaeilge - Irish Speakers.JPG|mion|Cainteoirí Gaeilge]] In Éirinn, b'é an Drochshaol ([[an Gorta Mór]]) a bhain an teanga de bhéal na ndaoine i lár na tíre, cé gur féidir a rá go raibh an malartú teanga tosaithe roimh an ngorta féin in áiteanna cosúil le Contae Chill Chainnigh, mar is féidir a léamh ar chín lae [[Amhlaoibh Ó Súilleabháin|Amhlaoibh Uí Shúilleabháin]], cuir i gcás. Ní mór, áfach, tagairt a dhéanamh don mheas mhór a bhí ag ceannairí polaitiúla na nGael féin ar an mBéarla mar theanga. Is é an tuairim a bhí ag [[Dónall Ó Conaill]], mar shampla, ná go raibh an Béarla i bhfad ní b'úsáidí ná an Ghaeilge, agus go raibh sé ní ba thábhachtaí an Béarla a chur ar fáil do na Gaeilgeoirí ná eolas agus faisnéis a scaipeadh i measc na nGael ina dteanga féin (Nic Éinrí, 1971). Thosaigh athbheochan na Gaeilge sa bhliain [[1893]], nuair a bhunaigh [[Dubhghlas de hÍde]] [[Conradh na Gaeilge]] i m[[Baile Átha Cliath]]. Is é an dearcadh a bhí ag de hÍde ná nach raibh an tÉireannach socair ná compordach leis féin agus é ag déanamh aithrise ar theanga agus ar nósanna na nGall: ''Is fíric é, agus caithfidh muid talamh slán a dhéanamh de, cé go bhfuil siad ag déanamh aithrise ar Shasana agus ar nósanna na nGall, go bhfuil formhór mór na nGael ar fud an domhain ag glacadh déistine le Sasana, agus iad, ceart nó mícheart - ag baint suilt as mí-ádh Shasana agus ag éirí míshásta faoina rath.'' Is é an fhuascailt a bhí de hÍde a thairiscint ná filleadh ar an dúchas agus an teanga náisiúnta a athbheochan mar theanga ghnáthchumarsáide agus oideachais. Ar dtús, bhí sé ag iarraidh ceist na teanga agus ceist pholaitiúil na hÉireann a choinneáil scartha ó chéile, agus is iomaí Aontachtach nó Protastúnach a chuaigh sa Chonradh. Ina dhiaidh sin, áfach, d'fhorbair náisiúnachas na láimhe láidre, de réir a dhinimice féin, agus sa deireadh thiar thall, fuarthas ceist na teanga agus ceist an neamhspleáchais pholaitiúil fite fuaite le chéile. Bhí cuid mhór de na luathnáisiúnaithe den diantuairim gur leor saoirse a bhaint amach d'Éirinn agus stát neamhspleách a chur ar bun leis an teanga a shlánú. Ina dhiaidh sin féin, níor éirigh leis an tionscadal seo leath chomh maith agus a creideadh. Ó thaobh amháin, maireann formhór mór na nÉireannach ag labhairt Béarla amháin, agus is fánach focal Gaeilge a chluinfeá uathu. Ón taobh eile, áfach, d'éirigh leis na hÉireannaigh an teanga a choinneáil beo agus a fhorbairt mar ghléas cumarsáide le haghaidh [[scríbhneoir]]<nowiki/>eacht intleachtúil. Thairis sin, hardaíodh a stádas sa tsochaí agus sa státseirbhís. === An Bhreatnais sa Bhreatain Bheag === Sa [[An Bhreatain Bheag|Bhreatain Bheag]], ní dhearnadh aon ghéarleanúint ar bhunadh dúchasach an chúige ar chúiseanna reiligiúnda, ós rud é gur Protastúnaigh a bhí iontu. Thairis sin, bhí traidisiún léinn agus léitheoireachta ag na Breatnaigh, mar Phrotastúnaigh, agus leabhair is bileoga bolscaireachta á gclóbhualadh is á bhfoilsiú sa teanga. Nuair a thosaigh an tionsclaíocht ag borradh sa Bhreatain Bheag, b'í [[an Bhreatnais]] a teanga (ar a dtugtar freisin an [[An Chomraig|Chomraig]]<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Cadwaladr, Dilys; Jones, T. Hughes; Morgan, Huana; Powell, J. D.; Williams, J. J.; Williams, J. O.|date=1948|url=|title=Sgéalta ó'n gComraig|journal=|volume=|issue=|Aistritheoir=Seán de Búrca, M.A.|publisher=Oifig an tSoláthair|language=Gaeilge|pages=55}}</ref>). Ní raibh an Bhreatain Bheag in ann an lucht oibre a sholáthar do na monarchana, agus mar sin, tháinig na mílte Béarlóirí aonteangacha isteach ó Shasana le dul ag obair iontu. Chúngaigh a dteanga siúd ar an mBreatnais. B'í an Bhreatnais teanga an teampaill, ach b'é an Béarla a labhraítí ag cruinnithe Pháirtí an Lucht Oibre agus an cheardchumainn, agus nuair a d'éirigh gluaiseacht an lucht oibre ní ba thábhachtaí mar spreagadh intinne don chosmhuintir ná an reiligiún, chúlaigh an Bhreatnais dá réir. === An Ghaeilge (an "Ghàidhlig") in Albain === [[Íomhá:Idioma gaélico escocés.png|mion]] In [[Albain]], glactar leis gurb í an díbirt ar a dtugtar [[Fuadach na nGael]] (''Fuadach nan Gaidheal'' i n[[Gaeilge na hAlban]]) nó an ''Highland Clearance'' as Béarla ba mhó a chuir luas leis an malartú teanga. Go bunúsach, bhí taoisigh na gclann Albanach tar éis dearmad a dhéanamh dá gcuid dualgais mar choimirceoirí don chosmhuintir Ghaelach, agus iad den tuairim go mbeadh brabús ní b'fhearr sna caoirigh. Mar sin, chuir siad d'fhiachaibh ar an gcosmhuintir na tailte a ghéilleadh do na caoirigh. De dheasca an Fhuadaigh, tá an teanga beagnach imithe sa mhórthír inniu. Is iad Inse Gall, nó na hOileáin Thiar, mar a thugtar orthu go háitiúil (''Na hEileanan a-Niar'' as Gàidhlig) an t-aon áit inar féidir a rá go bhfuil an Ghàidhlig ag maireachtáil mar bheotheanga phobail ansin inniu. Faoin am céanna ar cuireadh an Fuadach i gcrích, tháinig córas scolaíochta ar an bhfód sna Garbhchríocha a thug aitheantas áirithe don Ghàidhlig. Tháinig athrú ar na cúrsaí seo sa bhliain [[1872]], nuair a bunaíodh scoil náisiúnta aonteangach ina ionad, scoil nach raibh ach Béarla á fhoghlaim inti. Ó sin i leith, bíonn an pobal Gàidhlige ag éileamh tuilleadh úsáide agus stádais don teanga sa chóras scolaíochta, agus an stát iontach mall ag freagairt. Sa bhliain [[1918]], reachtaíodh dlí nua a d'fhoráil go bhféadfaí Gàidhlig a mhúineadh áit a mbeadh sí á labhairt ag an bpobal, ach níorbh ionann sin is a rá go mbeifí sásta ábhair eile a chur á dteagasc trí mheán na teanga. Faoi lár na fichiú haoise, áfach, glacadh leis go praiticiúil nár mhór dul i dtuilleamaí na Gàidhlige mar ghléas teagaisc a fhad is nach mbeadh an Béarla intuigthe ag na páistí. [[Íomhá:ScotlandGaelicSpeakers2001-ga.gif|mion|2001]] Is Protastúnaigh iad formhór na nGael in Albain, rud a fhágann go bhfuil ról lárnach ag an léitheoireacht agus ag an mBíoblóireacht ina gcreideamh siúd. Thairis sin, tá cuma an-dúchasach ar shaol reiligiúnda na heaglaise Saor-Phreispitéirí i nGaeltacht na hAlban, agus í go mór mór i muinín nósanna Gaelacha mar chuid de na deasghnátha, ar nós amhránaíocht thraidisiúnta na n-iomann eaglasta. Maidir le ról na Gàidhlige i saol na hAlban taobh amuigh den Ghaeltacht, ní mór cuimhne a choinneáil air nach bhfuil náisiúnachas na nAlbanach bunaithe ar an bhféiniúlacht Ghaelach, murab ionann agus náisiúnachas na hÉireann. Mar sin, an spreagadh atá ann don Bhéarlóir in Éirinn Gaeilge a fhoghlaim is a shaothrú ar chúiseanna náisiúnta, níl a leithéid ann in Albain, nó, ar a laghad, níl sé leath chomh láidir céanna. Cuireann náisiúnachas na hAlban níos mó béime ar na forais náisiúnta, ar nós Pharlaimint na hAlban, dlíthe na hAlban nó stair na hAlban. Ní mór a rá, fosta, go bhfuil trí theanga ag Albain ar féidir mórtas cine Albanach a chur in iúl trína n-úsáid, is é sin, an leagan Albanach den Bhéarla chaighdeánta ([[Béarla na hAlban]]), an [[Albainis]] (an teanga ar a dtugtar ''Lowland Scots'' as Béarla) nó an Ghàidhlig féin. Mar sin, má tháinig a leithéid d'eagraíocht agus [[An Comunn Gàidhealach]] (is é sin, an Cumann Gaelach in Albain) ar an bhfód sa bhliain [[1891]], is ar éigean is féidir í a chur i gcomparáid le [[Conradh na Gaeilge]] in Éirinn, a bhí ceaptha leis an nGaeilge a chur ar ais i mbéal na nÉireannach sa Ghalltacht. Is iad na cúrsaí cultúrtha an chloch is mó ar phaidrín an Chumainn Ghaelaigh in Albain inniu, go háirithe an Mòd Náisiúnta, an fhéile chultúrtha bhliantúil atá inchomparáide leis an [[Eisteddfod]] Genedlaethol sa [[An Bhreatain Bheag|Bhreatain Bheag]] agus le h[[Oireachtas na Gaeilge]] in [[Éire|Éirinn]]. Le gnó an bhrúghrúpa i gcúrsaí polaitiúla a dhéanamh agus leis na cearta teanga a chur chun cinn, tháinig eagraíocht eile chun saoil i lár na n-ochtóidí, mar atá, Comunn na Gàidhlig. Faigheann an Cumann seo cuidiú agus maoiniú ó Bhord Forbartha na nGarbhchríoch is na nOileán, ar gníomhaireacht fhorbartha é de chuid an rialtais in Albain. Le cabhair an Bhoird seo a bunaíodh cumann ar leith d'fhoghlaimeoirí na Gàidhlige, mar atá, Comunn an Luchd-Ionnsachaidh. === An Mhanainnis in Oileán Mhanann === [[Íomhá:Idioma manés.png|mion|313x313px]] Ós rud é go bhfuil Oileán Mhanann sách scartha ó shaol an Bhéarla, mhair an teanga slán na céadta bliain beag beann ar smacht polaitiúil na Sasanach ar an oileán, cé gurbh é an Béarla teanga oifigiúil na mbailte móra agus an riaracháin. Ón mbliain [[1334]] i leith, bhí an t-oileán á rialú ag tiarna éigin a bhain le huasalaicme Normánach Shasana. An tiarna deireanach den chineál seo, mar atá, Diúc Athol, dhíol sé an t-oileán le coróin Shasana sa bhliain 1765. Bhí an smuigléireacht ina gnó forleathan san oileán, rud a spreag rialtas Shasana chun seilbh dhíreach a fháil ar Mhanainn le dlíthe an Rí a chur i bhfeidhm ansin. Nuair a cailleadh an gnó sin, áfach, thosaigh an t-oileán ag bánú in éagmhais teacht isteach, agus na daoine ag aistriú go Meiriceá ar lorg pá. Shocraigh an chuid is mó de na Manannaigh i Meiriceá síos in [[Ohio]], timpeall ar chathair [[Cleveland, Ohio|Cleveland]], agus creidtear go raibh an Mhanainnis á labhairt mar theanga phobail i gCleveland níos deireanaí ná in Oileán Mhanann féin. Nuair a bhí na Manannaigh féin ag dul ar imirce ina sluaite móra, chuir turasóirí saibhre Sasanacha sonrú san oileán mar áit saoire, agus thosaigh siadsan ag tonnadh isteach. D'éirigh gnó na cuairteoireachta ina tionscal mór i Manainn, agus ar ndóigh, bhí an Béarla de dhíobháil ar na bundúchasaigh a bhí ag iarraidh cúpla pingin a shaothrú ag freastal ar na turasóirí. Dá réir sin, thosaigh an malartú teanga in Oileán Mhanann, agus i lár na naoú haoise déag, scoith an Béarla an Mhanainnis mar theanga thromlaigh san oileán. I dtús na fichiú haoise, bhí an Mhanainnis imithe mar theanga phobail, ach mhair seanchainteoirí in áiteanna go dtí an dara leath den aois chéanna. Fuair an cainteoir deireanach dúchais, [[Ned Maddrell]] ("Ned Beg Hom Ruy", Éamann Beag Thomáis Rua), bás ar an seachtú lá fichead de Mhí na Nollag sa bhliain [[1974]]. Thosaigh gluaiseacht athbheochana na teanga i ndeireadh na naoú haoise déag, agus na daoine ag tuiscint go raibh an Mhanainnis ag imeacht go tiubh téirimeach mar theanga dhúchais, agus obair ar leith ag teastáil leis na hiarsmaí féin a shábháil. Bhí bunú [[Conradh na Gaeilge|Chonradh na Gaeilge]] in Éirinn ina réamhshampla tábhachtach ag lucht athbheochana na Manainnise. Bunaíodh Yn Çheshaght Ghailckagh, nó Cumann Gaelach Oileán Mhanann, ar an dara lá fichead de Mhí na Márta sa bhliain [[1899]]. Bhí an cumann seo dírithe ar an Manainnis a choinneáil beo mar theanga náisiúnta agus ar litríocht a fhoilsiú agus ar scríbhneoireacht a spreagadh sa teanga. [[Íomhá:Tafysaymlowerres.png|mion|444x444px|Tafysaymlowerres]] Chuir lucht athbheochana na Manainnise an-bhéim ar an mbéaloideas, nó b'é sin an t-aon litríocht dhúchasach a bhí acu i dtús báire, díomaite de na foilseacháin spioradálta ón ochtú haois déag. Sna blianta [[1913]]-[[1919]], bhí Yn Çheshaght Ghailckagh ag foilsiú ''Mannin'', iris leathbhliantúil ina gcuirtí i gcló idir bhéaloideas Manainnise agus altanna faoi shaol traidisiúnta Oileán Mhanann. Tháinig deireadh leis an iris, áfach, nuair a fuair an t-eagarthóir, [[Sophia Morrison]], bás. Bhí sí ina rúnaí ar Yn Çheshaght agus ina bailitheoir mór béaloidis. I ndiaidh bhás Morrison, bhí an saol Manainnise ciúin go leor ar feadh tamaill, go dtí gur tháinig sracadh nua ann le hobair [[Mona Douglas]]. Bhí sise ina béaloideasóir tábhachtach cosúil le Morrison, agus luiteamas aici le náisiúnachas na hÉireann. Cuirtear ina leith, fiú, go raibh sí ag brath ar dhul i dtuilleamaí na Gearmáine Naitsíche le saoirse a bhaint amach do Mhanainn. Ar a laghad, dealraíonn sé go raibh lámh aici i mbunú Ny Manninee Dhooie, eagraíocht náisiúnaíoch a bhí báúil leis na Gearmánaigh, agus de réir an taighde a rinne an scoláire Manannach George Broderick ar stair na gluaiseachta náisiúnaíche i Manainn, bhí níos mó ná báúlacht i gceist. Faoin am céanna a raibh Mona Douglas ag béaloideasóireacht, bhí baicle de scoláirí Ceilteacha ag obair faoi cheannas [[Ludwig Mühlhausen]] do lárionad taighde an [[SS]], agus iad ag cur an-spéise in Oileán Mhanann mar áit ina bhféadfadh an Ghearmáin leas a bhaint as an náisiúnachas áitiúil le dochar a dhéanamh don [[An Ríocht Aontaithe|Ríocht Aontaithe]]. Bhí saineolaí ar leith ag an Lárionad le ceisteanna na Manainnise agus Oileán Mhanann a phlé, mar atá, [[Gerhard von Tevenar]], agus é chomh heolach ar chúrsaí an oileáin is gur léir go raibh cairde nó lucht teagmhála aige i Manainn féin.[http://www.gaelg.iofm.net/ARTICLE/Broderick/THREE.html] [[Íomhá:Manx dialects.png|mion|Canúintí]] Mar sin, is dócha go raibh daoine i ngluaiseacht na Manainnise agus iad fonnmhar chun comhoibriú leis na Gearmánaigh. Má bhí féin, áfach, ní bhfuair siad áiméar riamh le sin a dhéanamh, agus mar sin, sheachain cúis na Manainnise an líomhain faoi fhealltóireacht agus faoi Fhaisisteachas a chuir isteach go mór mór ar ghluaiseacht athbheochana na Briotáinise i ndiaidh an chogaidh. Sna blianta iarchogaidh, b'é [[Douglas Fargher]] a bhí ina rúnaí ar Yn Çheshaght Ghailckagh agus ina fhear mór gluaiseachta. Sa bhliain [[1952]], d'eisigh sé achainí ar mhuintir Mhanann an teanga a fhoghlaim agus a shaothrú, agus níos déanaí, i ndiaidh seal a chaitheamh thar lear, bhí sé an-ghníomhach ag réiteach leabhar don chló agus ag athfhoilsiú seanleabhar Manainnise. Sna seachtóidí a thosaigh na hOicheanta Gaelacha (''Oieghyn Gailckagh''), is é sin, cruinnithe tráthrialta d'fhoghlaimeoirí Manainnise a chuir ar a gcumas labhairt na teanga a aclú. Níor cuireadh an Mhanainnis ar fáil sna scoileanna roimh an mbliain [[1974]]. Ar dtús, ní raibh ann ach sórt caitheamh aimsire taobh amuigh den churaclam, ach sa bhliain [[1982]], forbraíodh an chéad scrúdú caighdeánaithe (GCE O-Level) sa Mhanainnis. === An Bhriotáinis sa Bhriotáin === [[Íomhá:Breton dialectes.svg|mion|277x277px]] Go traidisiúnta, labhraítear an Bhriotáinis sa chuid is faide siar den [[An Bhriotáin|Bhriotáin]], ar an taobh thiar den líne idir [[Plouha]] agus [[Vannes]]. Bhí sí á labhairt ag scothaicmí léannta go dtí an dóú haois déag, ach ina dhiaidh sin, d'fhan sí teoranta do mhuintir na tuaithe in Iarthar na Briotáine nó Breizh Izel, nuair a bhí na daoine uaisle agus, in aithris orthu siúd, na buirgéisigh á tréigean ar mhaithe leis an bh[[Fraincis]]. B'í an [[Laidin]] an teanga scríofa ba tábhachtaí i nDiúcacht na Briotáine go dtí gur tháinig an Fhraincis ina háit sa chúigiú haois déag. Ina dhiaidh sin féin, tá traidisiún liteartha áirithe ag an m[[An Bhriotáinis|Briotáinis]], agus bíonn Briotáiniseoirí an lae inniu ag tarraingt ar an tSean-Bhriotáinis ar lorg téarmaíochta teicniúla nó eolaíche don Nua-Bhriotáinis. [[Íomhá:Breton dialectes-br.svg|mion|277x277px|Canúintí]] Bhí monarcacht na Fraince, an t-''ancien régime'', ar nós cuma liom faoi na teangacha mionlaigh sa tír. I ndiaidh na réabhlóide, áfach, d'athraigh na cúrsaí go hiomlán, nó b'ansin a cuireadh tús le polasaithe a bhí meáite ar an bhFraincis a chur á labhairt ar fud na tíre agus na teangacha is na canúintí eile a bhaint de bhéal na ndaoine. Ní raibh lucht déanta na bpolasaithe seo in ann teangacha a aithint thar chanúintí, nó ní raibh, dar leosan, ach dhá rud ann, mar atá, an Fhraincis agus an ''patois''. Bhí polaitíocht ag baint leis na hiarrachtaí seo, ar ndóigh. Bhí lucht na réabhlóide den tuairim go raibh na teangacha réigiúnda fite fuaite leis an bhfrithréabhlóideachas agus go raibh na monarcaithe agus na sagairt ag baint leasa as na teangacha seo mar bhabún leis an gcosmhuintir a choinneáil scartha ón réasún, ón réabhlóideachas agus ón oideachas. Deir lucht athbheochana na Briotáinise go raibh an lucht rialtais ag cur fíor-chatha sna scoileanna leis an teanga a chur de dhroim an tsaoil go hiomlán, agus go rabhthas ag náiriú na bpáistí a bhí ag labhairt Briotáinise chomh deireanach leis na seascaidí. Bhí an Bhriotáinis á labhairt ag milliún agus trí chéad míle duine sa bhliain [[1930]]. Tá leathmhilliún fágtha inniu, i ndiaidh an ródaigh a rinne na meáin chumarsáide agus córas lárnaithe polaitiúil na Fraince ar an teanga. I dtús na fichiú haoise, bhí duine as gach beirt in Iarthar na Breataine dall ar an bhFraincis ar fad, agus an chuid eile dátheangach san Fhraincis agus sa Bhriotáinis. Faoi lár na fichiú haoise, ní raibh ach céad míle duine aonteangach sa Bhriotáinis. Sa bhliain [[1925]], bhunaigh an tOllamh [[Roparz Hemon]] an iris úd Gwalarn le litríocht a fhoilsiú sa teanga. I rith an chéad naoi mbliana déag eile, bhí an iris seo agus an scoil scríbhneoirí ina timpeall ag iarraidh an Bhriotáinis a ardú ar aon leibhéal leis na teangacha móra domhanda. Bhí idir bhunsaothair liteartha agus aistriúcháin á gcur i gcló ar an iris. Sa bhliain [[1946]], tháinig an iris úd Al Liamm i gcomharbas ar Gwalarn. Ina dhiaidh sin, bunaíodh sraith mhaith irisí Briotáinise, agus an litríocht ag fás agus ag forbairt sa teanga. Inniu, tá i bhfad níos mó litríochta ar fáil i mBriotáinis ná a shamhlófá le teanga neamhfhorleathan. Sa bhliain [[1977]], cuireadh bun leis na chéad scoileanna ''Diwan'', a bhí ag dul i muinín an tumoideachais le Briotáinis a theagasc do dhaoine óga. Modh eile ar baineadh triail as san am ab ea ''Div Yezh'' nó an cur chuige dátheangach. Sa bhliain [[2004]], foilsíodh aistriúchán Briotáinise d'eachtraí [[Asterix na nGallach|Astérix]]. Is fiú sonrú a chur ann go bhfuil cónaí ar Astérix féin sa Bhriotáin, de réir an ghreannáin féin. Tá clú idirnáisiúnta anois ar roinnt fhilí, teangeolaithe agus scríbhneoirí próis a bhfuil saothair scríofa acu sa teanga, ar nós Yann-Ber Kalloc'h, Roparz Hemon, [[Anjela Duval]], agus Per-Jakez Hélias. === An [[Coirnis|Choirnis]] i gCorn na Breataine === [[Íomhá:Cornish Language Shift.svg|mion|277x277px]] Tháinig scoilt gheografach idir Ceiltigh Chorn na Breataine agus Ceiltigh na Breataine Bige i ndiaidh chath Beorham sa bhliain [[577]], nuair a shealbhaigh na hAngla-Shasanaigh an limistéar idir an dá thír Bhreatnacha. De réir mar a bhí Wessex, an ceann is Iartharaí de na ríochtaí a bhunaigh na hAngla-Shasanaigh sa Bhreatain Mhór, ag ascnamh siar, bhí na Ceiltigh ag cúlú isteach chucu i gCorn na Breataine, go dtí gur bhris an Rí Athelstane an cath orthu ar fad thart ar an mbliain [[930]]. Mar sin féin, bhí an Choirnis á labhairt ansin i bhfad i ndiaidh an chatha seo, agus shroich líon a cainteoirí a buaicphointe sa tríú haois déag. Meastar go raibh timpeall tríocha naoi míle duine (39,000) á labhairt san am sin. Sa bhliain [[1549]], cuireadh Leabhar na hUrnaithe Coitinne in úsáid i Sasana in áit na seanleabhar urnaithe Caitliceacha, mar chuid den [[Reifirméisean]]. Bhí Corn na Breataine coimeádach i gcúrsaí an chreidimh, agus cuid mhaith de mhuintir na tíre dall ar fad ar an mBéarla sa leabhar nua urnaíochta seo. Mar sin, d'éirigh siad amach in aghaidh an leabhair urnaíochta, agus cuireadh an cheannairc seo faoi chois le lámh láidir. Meastar gur mharaigh saighdiúirí an Rí ceithre mhíle duine sa teagmháil, gan aon trácht a dhéanamh ar an anlathas polaitiúil a cuireadh i bhfeidhm ar an gCorn ina dhiaidh sin, mar dhíoltas. Ó thaobh na Coirnise de, chuir an smachtú seo an-luas leis an malartú teanga. Chuaigh an Choirnis in éag sa bhliain [[1777]], nuair a shíothlaigh an cainteoir deireanach dúchais, [[Dolly Pentreath]]. Bhí Béarla aici chomh maith leis an gCoirnis. Fuair an cainteoir deireanach aonteangach, Chesten Marchant, bás sa bhliain [[1676]]. Táthar ag áitiú, áfach, go raibh leagan éigin den Choirnis, leagan [[Nasctheanga|nasctheangaithe]] b'fhéidir, á labhairt ag cúpla duine chomh deireanach leis an dara leath den naoú haois déag, agus gur chóir "an cainteoir deireanach traidisiúnta" a thabhairt ar John Davey (+[[1875]]) nó Alison Treganning (+[[1906]]). Thosaigh athbheochan na Coirnise i dtús na fichiú haoise, nuair a d'fhoilsigh [[Henry Jenner]] agus [[Robert Morton Nance]] a leagan atógtha den teanga, mar atá, ''Kernewek Unyes'' nó an Choirnis Aonchineálaithe. Bhí an caighdeán seo bunaithe ar Choirnis na litríochta Clasaicí, mar atá, Coirnis liteartha na ceathrú is na cúigiú haoise. Chuaigh Jenner agus Nance go mór i dtuilleamaí na [[Breatnais]]e agus na [[Briotáinis]]e le haghaidh nuafhocal, áfach. Ina dhiaidh sin, áfach, tháinig leaganacha eile den Choirnis athbheoite ar an bhfód. B'é an chéad cheann acu ná an Choirnis Nua-aimseartha nó ''Curnoack Nowedga''. B'é [[Richard Gendall]] a chruthaigh é, agus é bunaithe ar cheartlitriú agus úsáid na scríbhneoirí dúchasacha ba dheireanaí. Mar sin, tá litriú an chineál seo Coirnise an-chosúil le litriú an Bhéarla. Sa bhliain [[1986]], rinne [[Ken George]] leasú iomlán ar an gCoirnis. D'atóg sé córas na bhfuaimeanna ón mbonn, agus b'é an córas foghraíochta seo bunús an litrithe a chuir sé chun tosaigh. ''Kernewek Kemmyn'' nó an Choirnis Choitianta a tugadh ar an gcaighdeán nua seo. Is iomaí Coirniseoir a chuaigh leis an gCoirnis Choitianta, ach san am céanna, is iomaí Coirniseoir a fuair locht uirthi. Tá sí ina cnámh spairne idir na Coirniseoirí i gcónaí, go háirithe ó chrom [[Nicholas Williams]], teangeolaí agus Coirniseoir, ar í a ionsaí agus a leagan leasaithe féin den Choirnis Aonchineálaithe, nó ''Kernewek Unys Amendys'', a chur chun cinn. == Féach freisin == Mac Con Midhe Torlach, 2005, Iarsmaí na Teanga, Na Teangacha Ceilteacha i Stair Smaointe na hEorpa, (Baile Átha Cliath, Coscéim). Nic Éinrí, Úna, 1971, Stair na Teanga Gaeilge, (Baile Átha Cliath, Folens) O'Reilly Camille, 1991, The Irish Language in Northern Ireland: Politics of Culture and Identity, (Nua-Eabhrac, St. Martins Press). * [[An Bhascais]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Teangacha Ceilteacha}} [[Catagóir:Teangacha Ceilteacha| ]] m4iuaog1ewo6kjdlv0udqlvb5gj1r6c 1085673 1085594 2022-08-21T22:51:45Z Marcas.oduinn 33120 /* Teangacha Ceilteacha na Mór-roinne */Príomhalt wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Teanga}} Is iad na '''[[Teanga (cumarsáid)|teanga]]<nowiki/>cha Ceilteacha''' na teangacha a d'eascair ón bPróta-Cheiltis, brainse d'fhine na d[[teangacha Ind-Eorpacha]]. Sa mhílaois dheireanach roimh bhreith Chríost, bhí na teangacha seo á labhairt ar fud na h[[An Eoraip|Eorpa]]. Inniu, áfach, níl ach sé theanga den ghrúpa seo fágtha beo, agus iad á gcloisteáil in áiteanna in [[Éirinn]] agus sa [[An Bhreatain|Bhreatain]], in oirthear [[Ceanada|Cheanada]], sa [[An Phatagóin|Phatagóin]] i ndeisceart na h[[An Airgintín|Airgintíne]], i measc grúpaí scaipthe sna [[SAM|Stáit Aontaithe]] agus san [[An Astráil|Astráil]], agus ar leithinis na [[An Bhriotáin|Briotáine]] san [[An Fhrainc|Fhrainc]]. == Teangacha Ceilteacha na Mór-roinne == {{príomhalt|Ceiltis na Mór-Roinne}} Chuaigh na teangacha Ceilteacha in Ilchríoch na hEorpa in éag i ndiaidh do na [[Rómhánaigh]] a gcuid tailte a shealbhú agus a choilíniú. Cé nár dhruid na Rómhánaigh siar ón g[[cinedhíothú]] ná ón gcineghlanadh, ní féidir a rá gur mharaigh siad na Ceiltigh ar fad. Bhí sibhialtacht cuíosach forbartha ag na Ceiltigh, idir [[Bóthar|bhóithre]] agus [[Cathair (lonnaíocht)|chathracha]], rud a chuidigh leis an [[Laidin]] dul chun forleithne mar theanga labhartha i measc na gCeilteach. Ní bhreactaí síos a dhath sna teangacha seo ach an chorruair, nó ní dhearnadh saothrú ná caighdeánú liteartha orthu riamh. Ar aon nós, níl ach inscríbhinní scaipthe fágtha díobh inniu. Teangacha tábhachtacha Ceilteacha sa tsean-ársaíocht ab ea an [[Leapóintis]], an [[An Ghailís|Ghaillis]], agus an Cheiltibéiris. Ainmneacha iad seo atá baiste ag na saineolaithe orthu, nó níl an oiread fágtha díobh is go mbeadh a fhios againn an t-ainm a thugadh lucht a labhartha orthu ar aon nós. [[Íomhá:Celtic language family tree.svg|mion|clé|266x266px]] Is iad na hinscríbhinní agus na graifíní sna teangacha seo na foinsí is tábhachtaí atá againn, chomh maith leis an gcorrfhocal ar na boinn airgid, ar uirlisí cistine agus araile. Thairis sin, tá lorg na gCeilteach le haithint ar na logainmneacha agus ar na [[Teangacha Rómánsacha|teangacha]] [[Teangacha Rómánsacha|Rómánsacha]] a tháinig in áit na dteangacha Ceilteacha. Na húdair Chlasaiceacha a bhí ag [[scríbhneoir]]<nowiki/>eacht as Laidin nó [[An tSean-Ghréigis|Gréigis]] - [[Iúil Caesar]], cuir i gcás - ba mhinic a tharraing siad focail iasachta ón gCeiltis chucu, nuair a bhí siad ag tabhairt cur síos ar nósanna na gCeilteach. Is féidir linn a bheith ina mhuinín go raibh gach teanga Cheilteach san ilchríoch roinnte ina lán canúintí éagsúla, ach amháin an [[An Leapóintis|Leapóintis]], ó bhí sí á labhairt i limistéar sách cúng. Ní raibh sí in úsáid ach i dTuaisceart na [[An Iodáil|hIodáile]], agus í sách cosúil leis an nGaillis. Deir saineolaithe áirithe, fiú, nach raibh inti go bunúsach ach canúint de chuid na Gaillise. [[Íomhá:Maximum area of Celtic languages.png|mion|333x333px|Teangacha Ceilteacha]] Na téacsaí is luaithe atá fágtha againn sna teangacha seo, tagann siad ón tríú haois roimh bhreith Chríost, agus iad ag baint úsáide as aibítrí éagsúla. Ó nár fhorbair traidisiún ceart scríbhneoireachta ag aon teanga Cheilteach san Mhór-roinn, ba nós le lucht a scríofa dul i dtuilleamaí na haibítre a fuair siad in aice láimhe. Mar shampla, bhí [[Gréigis]] á saothrú go forleathan i Massilia ([[Marseille]]), cionn is gur coilíneacht Ghréagach a bhí ann ar dtús. Dá bhrí sin, thángthas ar inscríbhinní Gaillise i nDeisceart na Fraince atá litrithe san aibítir Ghréagach. Is deacair a rá cén t-am a chuaigh an Cheiltis in éag in Ilchríoch na h[[An Eoraip|Eorpa]]. Glactar leis go raibh na daoine dátheangach i bhfad i ndiaidh ghabháltas na Rómhánach ar an nGaill, agus creidtear freisin go raibh béarlagair measctha nó fiú [[nasctheanga]] de shórt éigin á cloisteáil, abair, sa Ghaill (an Fhrainc) ar feadh i bhfad. Cé go síleann na saineolaithe ar fad gur tháinig an t-áitreabh Ceilteach sa Bhriotáin ar an bhfód de thoradh imirce shéasúrach na n-iascairí ó Chorn na Breataine, tá siad ann a deir go raibh an oiread sin fágtha den Ghaillis san am sin is go raibh na hiarsmaí seo in ann a sliocht a fhágáil ar an mBriotáinis, mar dhúshraith theangeolaíoch. === Ceiltibéiris === [[Íomhá:Bronce de Botorrita II.jpg|mion|344x344px|Is iad na hiarsmaí is mó atá fágtha againn den Cheiltibéiris ná na táibléid chré-umha ar thángthas trasna orthu i mBotorrita]] Ceiltibéiris a thugtar ar an teanga Cheilteach a bhí á labhairt i Leithinis na hIbéire (Leithinis na bPirinéithe), áit a bhfuil [[an Spáinn]] agus [[an Phortaingéil]] inniu. Is iad na hiarsmaí is mó atá fágtha againn den Cheiltibéiris ná na táibléid chré-umha ar thángthas trasna orthu i mBotorrita in aice le [[Zaragoza]] sa Spáinn. Is é an táibléad ar a dtugtar ''Botorrita I'' an ceann is mó acu. Ar thaobh amháin den táibléad seo, feictear céad cúig fhocal fichead de théacs, agus ar an taobh eile, tá aon fhocal is trí fhichid eile. Glactar leis gur rabhadh is ea an téacs is faide acu faoin díoltas a d'imreofaí ar aon duine a sháródh naofacht na háite, agus gur liosta ainmneacha atá ar an taobh eile. An cineál téacsaí is minicí a bhíonn le fáil sa Cheiltibéiris, diomaite de tháibléid Botorrita, is é an cineál ar a dtugtar ''tesserae hospitalis''. Cineál conarthaí síochána atá ann idir dhá threibh nó dhá dhream cosúil le treibh. === Gaillis === [[Íomhá:Map Gaul divisions 481-de.svg|mion]] Is í an Ghaillis an teanga Cheilteach a bhí á labhairt sa Ghaill, is é sin, san Fhrainc. Na hiarsmaí atá ann, is inscríbhinní uaighe agus graifíní, chomh maith leis an gcupla focal a fheictear ar shoithí, ar uirlisí cistine nó ar airm. Cuir i gcás, tá muga ann agus na focail úd ''neddamon delgu linda'' ("tá deoch na gcomharsan ionam") greanta air. Ar na hinscríbhinní móra, is fiú inscríbhinn Chamalières a lua. Táibléad luaidhe atá ann, agus ceithre fhocal is trí scór le léamh air. An aibítir a úsáidtear, is í an leagan lámhscríofa den aibítir Rómhánach í. Sórt eadarghuí atá ann nó ofráil mhóideach, is é sin, achainí phoiblí atá dírithe ar na déithe. Tá trí chuid ann, mar atá, guí chuig na déithe, liosta na ndaoine a bhfuiltear ag guí ar a son, agus an mhóid atá na daoine seo a mhionnú. Sa bhliain [[1983]], tháinig dhá tháibléad luaidhe chun solais i L'Hospitalet-du-Larzac. Tá céad is trí scór focal ann, agus is é an chuma atá ar an scéal gur mallachtaí ó bheirt dhraíodóirí atá ann. Is í inscríbhinn Larzac an téacs is faide atá ann as Gaillis. == Teangacha Ceilteacha na nOileán == {{príomhalt|Ceiltis na nOileán}} [[Íomhá:Lenguas celtas.PNG|mion]] Na teangacha Ceilteacha a labhraítear inniu, baineann siad uile le hOileáin Iarthar na hEorpa, an Bhriotáinis san áireamh, mar a aithnítear ar a hainm. Is gnách iad a aicmiú ina dhá ngrúpa de réir mar a d'fhorbair an fhuaim úd [k^w], a bhí ann sa Phróta-Cheiltis, sna teangacha éagsúla. I gcuid de na teangacha, is mar [k] a chloistear inniu í, agus is iad seo na teangacha Q-Cheilteacha. Na teangacha eile, áfach, d'iompaigh an fhuaim seo ina [p] iontu, agus mar sin, tugtar na teangacha P-Cheilteacha orthu. (Is féidir an t-aicmiú seo a chur i bhfeidhm ar theangacha Ceilteacha na Mór-roinne freisin: mar shampla, teanga P-Cheilteach ab ea an Ghaillis, agus teanga Q-Cheilteach a bhí sa Cheiltibéiris.) === Na Teangacha Breatnacha === Na teangacha P-Cheilteacha a labhraítear inniu, is gnách teangacha Breatnacha nó Briotanacha a thabhairt orthu. Dhá theanga bheo atá ann, is é sin, an [[Breatnais|Bhreatnais]] (ar a dtugtar freisin an [[An Chomraig|an Chomraig]]<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Cadwaladr, Dilys; Jones, T. Hughes; Morgan, Huana; Powell, J. D.; Williams, J. J.; Williams, J. O.|date=1948|url=|title=Sgéalta ó'n gComraig|journal=|volume=|issue=|Aistritheoir=Seán de Búrca, M.A.|publisher=Oifig an tSoláthair|language=Gaeilge|pages=55}}</ref>), atá ó dhúchas ag leathmhilliún duine sa [[An Bhreatain Bheag|Bhreatain Bheag]] in iarthar na Breataine Móire, agus an [[Briotáinis|Bhriotáinis]], a labhraítear i Leithinis na [[An Bhriotáin|Briotáine]] in iarthuaisceart na [[An Fhrainc|Fraince]]. An tríú teanga Bhreatnach a bhí ann, mar atá, an [[Coirnis|Choirnis]], chuaigh sí in éag ag druidim chun deiridh don ochtú haois déag, nuair a shíothlaigh [[Dolly Pentreath]], an cainteoir dúchais deireanach, i Mousehole i g[[Corn na Breataine]]. Inniu, tá gluaiseacht teanga ag iarraidh an Choirnis a athbheochan, ach níltear ar aon bharúil faoin gcineál Coirnise ab fhearr a úsáid. === Na Teangacha Gaelacha === Na teangacha Q-Cheilteacha arís, is gnách teangacha Gaelacha a thabhairt orthu. Dhá theanga bheo atá ann fosta, mar atá, [[An Ghaeilge|Gaeilge na hÉireann]] (nó ''an Ghaeilge'') agus [[Gaeilge na hAlban]] (nó ''an Ghàidhlig''). An tríú teanga acu a bhí ann, mar atá, Gaeilge Oileán Mhanann nó an [[Manainnis|Mhanainnis]], fuair a cainteoir deireanach dúchais, [[Ned Maddrell]] ("Ned Beg Hom Ruy", is é sin, Éamonn Beag Thomáis Rua) bás sna seachtóidí. Tá dornán cainteoirí ann, áfach, a úsáideann an teanga seo inniu féin, agus cuid acu ag tabhairt le fios gurbh iad a seanmháthair agus a seanathair a mhúin an teanga dóibh. Tá gluaiseacht athbheochana teanga ag obair in [[Oileán Mhanann]] chomh maith, agus tacaíocht áirithe phoiblí ag teacht di. == Meath na dTeangacha Ceilteacha agus a nAthbheochan == [[Íomhá:Gaelic Athletic Association.png|mion|166x166px|Lógó CLG, roimh 1925]] Tá sé ina ghnáthscéal ar fud an domhain gur teangacha marbha iad na teangacha Ceilteacha ar fad, rud a chuireann go mór mór isteach ar aon duine a dhéanann taighde orthu, go háirithe ar an staid agus ar an stádas atá acu sa tsochaí. Rinne [[Torlach Mac Con Midhe]] taighde ar an dóigh a ndeachaigh na teangacha Ceilteacha i laige i "margadh na teanga" agus ar na díoscúrsaí faoi na teangacha Ceilteacha sna teangacha móra - an [[Béarla]], an [[Fraincis|Fhraincis]] agus an [[Gearmáinis|Ghearmáinis]] (Mac Con Midhe, 2005). I leabhar eile faoin nGaeilge i d[[Tuaisceart Éireann]], ''Irish Language in Northern Ireland - The Politics of Culture and Identity'' (Macmillan's Press 1999), thagair [[Camille O'Reilly]] don rud ar ar bhaist sí "díoscúrsa na teanga mairbhe". Is é an rud atá i gceist leis an [[díoscúrsa]] ná rialacha nó dlíthe neamhscríofa a chuireann srianta leis an dóigh ar féidir trácht a dhéanamh ar rud ar leith - ar an teanga, mar shampla. Coinníonn na rialacha seo saoldearcadh áirithe, nó fiú saol áirithe - réaltacht shochúil ar leith - i bhfeidhm. Mar sin, nuair atá díoscúrsa na teanga mairbhe i bhfeidhm, ní féidir le haon duine a rá nach teanga mharbh í an Ghaeilge, cuir i gcás, - nó má dhéanann sé a leithéid, tarraingeoidh sé líomhaintí faoi neamhoibiachtúlacht agus náisiúnachas anuas air féin. Is é is toradh do nósanna an díoscúrsa seo, áfach, ná go nglacann go leor daoine leis nach féidir leis an duine a bhfuil Gaeilge aige bheith ina thaighdeoir oibiachtúil agus é ag déanamh staidéir ar chúrsaí na teanga. Mar sin, níl i gcuid mhór den chaint faoi "bhás" na dteangacha Ceilteacha ach gnáthbholscaireacht ó lucht an aineolais. Ina dhiaidh sin féin, is féidir a rá go bhfuil meath as an ngnáth tagtha ar na teangacha Ceilteacha ar fad le cúpla céad bliain anuas. Is minic a chuireann dreamanna náisiúnaíocha Ceilteacha an meath i leith géarleanúintí gníomhacha agus cineghlanadh. Cé go bhfuil áibhéil áirithe déanta acu ar an taobh seo den scéal, is féidir a rá go bhfuil cuid nach beag den cheart acu. Nuair a bhítí ag iarraidh an teanga a ruaigeadh d'aon ogham, áfach, is beag rath a bhí air. Ba mhó an tionchar a bhí ag claontachtaí na forbartha socheacnamúla, agus na daoine ag síleadh gur imthoscaí oibiachtúla iad nach féidir le haon duine mórán a dhéanamh fúthu. === An Ghaeilge in Éirinn === [[Íomhá:Cainteoirí Gaeilge - Irish Speakers.JPG|mion|Cainteoirí Gaeilge]] In Éirinn, b'é an Drochshaol ([[an Gorta Mór]]) a bhain an teanga de bhéal na ndaoine i lár na tíre, cé gur féidir a rá go raibh an malartú teanga tosaithe roimh an ngorta féin in áiteanna cosúil le Contae Chill Chainnigh, mar is féidir a léamh ar chín lae [[Amhlaoibh Ó Súilleabháin|Amhlaoibh Uí Shúilleabháin]], cuir i gcás. Ní mór, áfach, tagairt a dhéanamh don mheas mhór a bhí ag ceannairí polaitiúla na nGael féin ar an mBéarla mar theanga. Is é an tuairim a bhí ag [[Dónall Ó Conaill]], mar shampla, ná go raibh an Béarla i bhfad ní b'úsáidí ná an Ghaeilge, agus go raibh sé ní ba thábhachtaí an Béarla a chur ar fáil do na Gaeilgeoirí ná eolas agus faisnéis a scaipeadh i measc na nGael ina dteanga féin (Nic Éinrí, 1971). Thosaigh athbheochan na Gaeilge sa bhliain [[1893]], nuair a bhunaigh [[Dubhghlas de hÍde]] [[Conradh na Gaeilge]] i m[[Baile Átha Cliath]]. Is é an dearcadh a bhí ag de hÍde ná nach raibh an tÉireannach socair ná compordach leis féin agus é ag déanamh aithrise ar theanga agus ar nósanna na nGall: ''Is fíric é, agus caithfidh muid talamh slán a dhéanamh de, cé go bhfuil siad ag déanamh aithrise ar Shasana agus ar nósanna na nGall, go bhfuil formhór mór na nGael ar fud an domhain ag glacadh déistine le Sasana, agus iad, ceart nó mícheart - ag baint suilt as mí-ádh Shasana agus ag éirí míshásta faoina rath.'' Is é an fhuascailt a bhí de hÍde a thairiscint ná filleadh ar an dúchas agus an teanga náisiúnta a athbheochan mar theanga ghnáthchumarsáide agus oideachais. Ar dtús, bhí sé ag iarraidh ceist na teanga agus ceist pholaitiúil na hÉireann a choinneáil scartha ó chéile, agus is iomaí Aontachtach nó Protastúnach a chuaigh sa Chonradh. Ina dhiaidh sin, áfach, d'fhorbair náisiúnachas na láimhe láidre, de réir a dhinimice féin, agus sa deireadh thiar thall, fuarthas ceist na teanga agus ceist an neamhspleáchais pholaitiúil fite fuaite le chéile. Bhí cuid mhór de na luathnáisiúnaithe den diantuairim gur leor saoirse a bhaint amach d'Éirinn agus stát neamhspleách a chur ar bun leis an teanga a shlánú. Ina dhiaidh sin féin, níor éirigh leis an tionscadal seo leath chomh maith agus a creideadh. Ó thaobh amháin, maireann formhór mór na nÉireannach ag labhairt Béarla amháin, agus is fánach focal Gaeilge a chluinfeá uathu. Ón taobh eile, áfach, d'éirigh leis na hÉireannaigh an teanga a choinneáil beo agus a fhorbairt mar ghléas cumarsáide le haghaidh [[scríbhneoir]]<nowiki/>eacht intleachtúil. Thairis sin, hardaíodh a stádas sa tsochaí agus sa státseirbhís. === An Bhreatnais sa Bhreatain Bheag === Sa [[An Bhreatain Bheag|Bhreatain Bheag]], ní dhearnadh aon ghéarleanúint ar bhunadh dúchasach an chúige ar chúiseanna reiligiúnda, ós rud é gur Protastúnaigh a bhí iontu. Thairis sin, bhí traidisiún léinn agus léitheoireachta ag na Breatnaigh, mar Phrotastúnaigh, agus leabhair is bileoga bolscaireachta á gclóbhualadh is á bhfoilsiú sa teanga. Nuair a thosaigh an tionsclaíocht ag borradh sa Bhreatain Bheag, b'í [[an Bhreatnais]] a teanga (ar a dtugtar freisin an [[An Chomraig|Chomraig]]<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Cadwaladr, Dilys; Jones, T. Hughes; Morgan, Huana; Powell, J. D.; Williams, J. J.; Williams, J. O.|date=1948|url=|title=Sgéalta ó'n gComraig|journal=|volume=|issue=|Aistritheoir=Seán de Búrca, M.A.|publisher=Oifig an tSoláthair|language=Gaeilge|pages=55}}</ref>). Ní raibh an Bhreatain Bheag in ann an lucht oibre a sholáthar do na monarchana, agus mar sin, tháinig na mílte Béarlóirí aonteangacha isteach ó Shasana le dul ag obair iontu. Chúngaigh a dteanga siúd ar an mBreatnais. B'í an Bhreatnais teanga an teampaill, ach b'é an Béarla a labhraítí ag cruinnithe Pháirtí an Lucht Oibre agus an cheardchumainn, agus nuair a d'éirigh gluaiseacht an lucht oibre ní ba thábhachtaí mar spreagadh intinne don chosmhuintir ná an reiligiún, chúlaigh an Bhreatnais dá réir. === An Ghaeilge (an "Ghàidhlig") in Albain === [[Íomhá:Idioma gaélico escocés.png|mion]] In [[Albain]], glactar leis gurb í an díbirt ar a dtugtar [[Fuadach na nGael]] (''Fuadach nan Gaidheal'' i n[[Gaeilge na hAlban]]) nó an ''Highland Clearance'' as Béarla ba mhó a chuir luas leis an malartú teanga. Go bunúsach, bhí taoisigh na gclann Albanach tar éis dearmad a dhéanamh dá gcuid dualgais mar choimirceoirí don chosmhuintir Ghaelach, agus iad den tuairim go mbeadh brabús ní b'fhearr sna caoirigh. Mar sin, chuir siad d'fhiachaibh ar an gcosmhuintir na tailte a ghéilleadh do na caoirigh. De dheasca an Fhuadaigh, tá an teanga beagnach imithe sa mhórthír inniu. Is iad Inse Gall, nó na hOileáin Thiar, mar a thugtar orthu go háitiúil (''Na hEileanan a-Niar'' as Gàidhlig) an t-aon áit inar féidir a rá go bhfuil an Ghàidhlig ag maireachtáil mar bheotheanga phobail ansin inniu. Faoin am céanna ar cuireadh an Fuadach i gcrích, tháinig córas scolaíochta ar an bhfód sna Garbhchríocha a thug aitheantas áirithe don Ghàidhlig. Tháinig athrú ar na cúrsaí seo sa bhliain [[1872]], nuair a bunaíodh scoil náisiúnta aonteangach ina ionad, scoil nach raibh ach Béarla á fhoghlaim inti. Ó sin i leith, bíonn an pobal Gàidhlige ag éileamh tuilleadh úsáide agus stádais don teanga sa chóras scolaíochta, agus an stát iontach mall ag freagairt. Sa bhliain [[1918]], reachtaíodh dlí nua a d'fhoráil go bhféadfaí Gàidhlig a mhúineadh áit a mbeadh sí á labhairt ag an bpobal, ach níorbh ionann sin is a rá go mbeifí sásta ábhair eile a chur á dteagasc trí mheán na teanga. Faoi lár na fichiú haoise, áfach, glacadh leis go praiticiúil nár mhór dul i dtuilleamaí na Gàidhlige mar ghléas teagaisc a fhad is nach mbeadh an Béarla intuigthe ag na páistí. [[Íomhá:ScotlandGaelicSpeakers2001-ga.gif|mion|2001]] Is Protastúnaigh iad formhór na nGael in Albain, rud a fhágann go bhfuil ról lárnach ag an léitheoireacht agus ag an mBíoblóireacht ina gcreideamh siúd. Thairis sin, tá cuma an-dúchasach ar shaol reiligiúnda na heaglaise Saor-Phreispitéirí i nGaeltacht na hAlban, agus í go mór mór i muinín nósanna Gaelacha mar chuid de na deasghnátha, ar nós amhránaíocht thraidisiúnta na n-iomann eaglasta. Maidir le ról na Gàidhlige i saol na hAlban taobh amuigh den Ghaeltacht, ní mór cuimhne a choinneáil air nach bhfuil náisiúnachas na nAlbanach bunaithe ar an bhféiniúlacht Ghaelach, murab ionann agus náisiúnachas na hÉireann. Mar sin, an spreagadh atá ann don Bhéarlóir in Éirinn Gaeilge a fhoghlaim is a shaothrú ar chúiseanna náisiúnta, níl a leithéid ann in Albain, nó, ar a laghad, níl sé leath chomh láidir céanna. Cuireann náisiúnachas na hAlban níos mó béime ar na forais náisiúnta, ar nós Pharlaimint na hAlban, dlíthe na hAlban nó stair na hAlban. Ní mór a rá, fosta, go bhfuil trí theanga ag Albain ar féidir mórtas cine Albanach a chur in iúl trína n-úsáid, is é sin, an leagan Albanach den Bhéarla chaighdeánta ([[Béarla na hAlban]]), an [[Albainis]] (an teanga ar a dtugtar ''Lowland Scots'' as Béarla) nó an Ghàidhlig féin. Mar sin, má tháinig a leithéid d'eagraíocht agus [[An Comunn Gàidhealach]] (is é sin, an Cumann Gaelach in Albain) ar an bhfód sa bhliain [[1891]], is ar éigean is féidir í a chur i gcomparáid le [[Conradh na Gaeilge]] in Éirinn, a bhí ceaptha leis an nGaeilge a chur ar ais i mbéal na nÉireannach sa Ghalltacht. Is iad na cúrsaí cultúrtha an chloch is mó ar phaidrín an Chumainn Ghaelaigh in Albain inniu, go háirithe an Mòd Náisiúnta, an fhéile chultúrtha bhliantúil atá inchomparáide leis an [[Eisteddfod]] Genedlaethol sa [[An Bhreatain Bheag|Bhreatain Bheag]] agus le h[[Oireachtas na Gaeilge]] in [[Éire|Éirinn]]. Le gnó an bhrúghrúpa i gcúrsaí polaitiúla a dhéanamh agus leis na cearta teanga a chur chun cinn, tháinig eagraíocht eile chun saoil i lár na n-ochtóidí, mar atá, Comunn na Gàidhlig. Faigheann an Cumann seo cuidiú agus maoiniú ó Bhord Forbartha na nGarbhchríoch is na nOileán, ar gníomhaireacht fhorbartha é de chuid an rialtais in Albain. Le cabhair an Bhoird seo a bunaíodh cumann ar leith d'fhoghlaimeoirí na Gàidhlige, mar atá, Comunn an Luchd-Ionnsachaidh. === An Mhanainnis in Oileán Mhanann === [[Íomhá:Idioma manés.png|mion|313x313px]] Ós rud é go bhfuil Oileán Mhanann sách scartha ó shaol an Bhéarla, mhair an teanga slán na céadta bliain beag beann ar smacht polaitiúil na Sasanach ar an oileán, cé gurbh é an Béarla teanga oifigiúil na mbailte móra agus an riaracháin. Ón mbliain [[1334]] i leith, bhí an t-oileán á rialú ag tiarna éigin a bhain le huasalaicme Normánach Shasana. An tiarna deireanach den chineál seo, mar atá, Diúc Athol, dhíol sé an t-oileán le coróin Shasana sa bhliain 1765. Bhí an smuigléireacht ina gnó forleathan san oileán, rud a spreag rialtas Shasana chun seilbh dhíreach a fháil ar Mhanainn le dlíthe an Rí a chur i bhfeidhm ansin. Nuair a cailleadh an gnó sin, áfach, thosaigh an t-oileán ag bánú in éagmhais teacht isteach, agus na daoine ag aistriú go Meiriceá ar lorg pá. Shocraigh an chuid is mó de na Manannaigh i Meiriceá síos in [[Ohio]], timpeall ar chathair [[Cleveland, Ohio|Cleveland]], agus creidtear go raibh an Mhanainnis á labhairt mar theanga phobail i gCleveland níos deireanaí ná in Oileán Mhanann féin. Nuair a bhí na Manannaigh féin ag dul ar imirce ina sluaite móra, chuir turasóirí saibhre Sasanacha sonrú san oileán mar áit saoire, agus thosaigh siadsan ag tonnadh isteach. D'éirigh gnó na cuairteoireachta ina tionscal mór i Manainn, agus ar ndóigh, bhí an Béarla de dhíobháil ar na bundúchasaigh a bhí ag iarraidh cúpla pingin a shaothrú ag freastal ar na turasóirí. Dá réir sin, thosaigh an malartú teanga in Oileán Mhanann, agus i lár na naoú haoise déag, scoith an Béarla an Mhanainnis mar theanga thromlaigh san oileán. I dtús na fichiú haoise, bhí an Mhanainnis imithe mar theanga phobail, ach mhair seanchainteoirí in áiteanna go dtí an dara leath den aois chéanna. Fuair an cainteoir deireanach dúchais, [[Ned Maddrell]] ("Ned Beg Hom Ruy", Éamann Beag Thomáis Rua), bás ar an seachtú lá fichead de Mhí na Nollag sa bhliain [[1974]]. Thosaigh gluaiseacht athbheochana na teanga i ndeireadh na naoú haoise déag, agus na daoine ag tuiscint go raibh an Mhanainnis ag imeacht go tiubh téirimeach mar theanga dhúchais, agus obair ar leith ag teastáil leis na hiarsmaí féin a shábháil. Bhí bunú [[Conradh na Gaeilge|Chonradh na Gaeilge]] in Éirinn ina réamhshampla tábhachtach ag lucht athbheochana na Manainnise. Bunaíodh Yn Çheshaght Ghailckagh, nó Cumann Gaelach Oileán Mhanann, ar an dara lá fichead de Mhí na Márta sa bhliain [[1899]]. Bhí an cumann seo dírithe ar an Manainnis a choinneáil beo mar theanga náisiúnta agus ar litríocht a fhoilsiú agus ar scríbhneoireacht a spreagadh sa teanga. [[Íomhá:Tafysaymlowerres.png|mion|444x444px|Tafysaymlowerres]] Chuir lucht athbheochana na Manainnise an-bhéim ar an mbéaloideas, nó b'é sin an t-aon litríocht dhúchasach a bhí acu i dtús báire, díomaite de na foilseacháin spioradálta ón ochtú haois déag. Sna blianta [[1913]]-[[1919]], bhí Yn Çheshaght Ghailckagh ag foilsiú ''Mannin'', iris leathbhliantúil ina gcuirtí i gcló idir bhéaloideas Manainnise agus altanna faoi shaol traidisiúnta Oileán Mhanann. Tháinig deireadh leis an iris, áfach, nuair a fuair an t-eagarthóir, [[Sophia Morrison]], bás. Bhí sí ina rúnaí ar Yn Çheshaght agus ina bailitheoir mór béaloidis. I ndiaidh bhás Morrison, bhí an saol Manainnise ciúin go leor ar feadh tamaill, go dtí gur tháinig sracadh nua ann le hobair [[Mona Douglas]]. Bhí sise ina béaloideasóir tábhachtach cosúil le Morrison, agus luiteamas aici le náisiúnachas na hÉireann. Cuirtear ina leith, fiú, go raibh sí ag brath ar dhul i dtuilleamaí na Gearmáine Naitsíche le saoirse a bhaint amach do Mhanainn. Ar a laghad, dealraíonn sé go raibh lámh aici i mbunú Ny Manninee Dhooie, eagraíocht náisiúnaíoch a bhí báúil leis na Gearmánaigh, agus de réir an taighde a rinne an scoláire Manannach George Broderick ar stair na gluaiseachta náisiúnaíche i Manainn, bhí níos mó ná báúlacht i gceist. Faoin am céanna a raibh Mona Douglas ag béaloideasóireacht, bhí baicle de scoláirí Ceilteacha ag obair faoi cheannas [[Ludwig Mühlhausen]] do lárionad taighde an [[SS]], agus iad ag cur an-spéise in Oileán Mhanann mar áit ina bhféadfadh an Ghearmáin leas a bhaint as an náisiúnachas áitiúil le dochar a dhéanamh don [[An Ríocht Aontaithe|Ríocht Aontaithe]]. Bhí saineolaí ar leith ag an Lárionad le ceisteanna na Manainnise agus Oileán Mhanann a phlé, mar atá, [[Gerhard von Tevenar]], agus é chomh heolach ar chúrsaí an oileáin is gur léir go raibh cairde nó lucht teagmhála aige i Manainn féin.[http://www.gaelg.iofm.net/ARTICLE/Broderick/THREE.html] [[Íomhá:Manx dialects.png|mion|Canúintí]] Mar sin, is dócha go raibh daoine i ngluaiseacht na Manainnise agus iad fonnmhar chun comhoibriú leis na Gearmánaigh. Má bhí féin, áfach, ní bhfuair siad áiméar riamh le sin a dhéanamh, agus mar sin, sheachain cúis na Manainnise an líomhain faoi fhealltóireacht agus faoi Fhaisisteachas a chuir isteach go mór mór ar ghluaiseacht athbheochana na Briotáinise i ndiaidh an chogaidh. Sna blianta iarchogaidh, b'é [[Douglas Fargher]] a bhí ina rúnaí ar Yn Çheshaght Ghailckagh agus ina fhear mór gluaiseachta. Sa bhliain [[1952]], d'eisigh sé achainí ar mhuintir Mhanann an teanga a fhoghlaim agus a shaothrú, agus níos déanaí, i ndiaidh seal a chaitheamh thar lear, bhí sé an-ghníomhach ag réiteach leabhar don chló agus ag athfhoilsiú seanleabhar Manainnise. Sna seachtóidí a thosaigh na hOicheanta Gaelacha (''Oieghyn Gailckagh''), is é sin, cruinnithe tráthrialta d'fhoghlaimeoirí Manainnise a chuir ar a gcumas labhairt na teanga a aclú. Níor cuireadh an Mhanainnis ar fáil sna scoileanna roimh an mbliain [[1974]]. Ar dtús, ní raibh ann ach sórt caitheamh aimsire taobh amuigh den churaclam, ach sa bhliain [[1982]], forbraíodh an chéad scrúdú caighdeánaithe (GCE O-Level) sa Mhanainnis. === An Bhriotáinis sa Bhriotáin === [[Íomhá:Breton dialectes.svg|mion|277x277px]] Go traidisiúnta, labhraítear an Bhriotáinis sa chuid is faide siar den [[An Bhriotáin|Bhriotáin]], ar an taobh thiar den líne idir [[Plouha]] agus [[Vannes]]. Bhí sí á labhairt ag scothaicmí léannta go dtí an dóú haois déag, ach ina dhiaidh sin, d'fhan sí teoranta do mhuintir na tuaithe in Iarthar na Briotáine nó Breizh Izel, nuair a bhí na daoine uaisle agus, in aithris orthu siúd, na buirgéisigh á tréigean ar mhaithe leis an bh[[Fraincis]]. B'í an [[Laidin]] an teanga scríofa ba tábhachtaí i nDiúcacht na Briotáine go dtí gur tháinig an Fhraincis ina háit sa chúigiú haois déag. Ina dhiaidh sin féin, tá traidisiún liteartha áirithe ag an m[[An Bhriotáinis|Briotáinis]], agus bíonn Briotáiniseoirí an lae inniu ag tarraingt ar an tSean-Bhriotáinis ar lorg téarmaíochta teicniúla nó eolaíche don Nua-Bhriotáinis. [[Íomhá:Breton dialectes-br.svg|mion|277x277px|Canúintí]] Bhí monarcacht na Fraince, an t-''ancien régime'', ar nós cuma liom faoi na teangacha mionlaigh sa tír. I ndiaidh na réabhlóide, áfach, d'athraigh na cúrsaí go hiomlán, nó b'ansin a cuireadh tús le polasaithe a bhí meáite ar an bhFraincis a chur á labhairt ar fud na tíre agus na teangacha is na canúintí eile a bhaint de bhéal na ndaoine. Ní raibh lucht déanta na bpolasaithe seo in ann teangacha a aithint thar chanúintí, nó ní raibh, dar leosan, ach dhá rud ann, mar atá, an Fhraincis agus an ''patois''. Bhí polaitíocht ag baint leis na hiarrachtaí seo, ar ndóigh. Bhí lucht na réabhlóide den tuairim go raibh na teangacha réigiúnda fite fuaite leis an bhfrithréabhlóideachas agus go raibh na monarcaithe agus na sagairt ag baint leasa as na teangacha seo mar bhabún leis an gcosmhuintir a choinneáil scartha ón réasún, ón réabhlóideachas agus ón oideachas. Deir lucht athbheochana na Briotáinise go raibh an lucht rialtais ag cur fíor-chatha sna scoileanna leis an teanga a chur de dhroim an tsaoil go hiomlán, agus go rabhthas ag náiriú na bpáistí a bhí ag labhairt Briotáinise chomh deireanach leis na seascaidí. Bhí an Bhriotáinis á labhairt ag milliún agus trí chéad míle duine sa bhliain [[1930]]. Tá leathmhilliún fágtha inniu, i ndiaidh an ródaigh a rinne na meáin chumarsáide agus córas lárnaithe polaitiúil na Fraince ar an teanga. I dtús na fichiú haoise, bhí duine as gach beirt in Iarthar na Breataine dall ar an bhFraincis ar fad, agus an chuid eile dátheangach san Fhraincis agus sa Bhriotáinis. Faoi lár na fichiú haoise, ní raibh ach céad míle duine aonteangach sa Bhriotáinis. Sa bhliain [[1925]], bhunaigh an tOllamh [[Roparz Hemon]] an iris úd Gwalarn le litríocht a fhoilsiú sa teanga. I rith an chéad naoi mbliana déag eile, bhí an iris seo agus an scoil scríbhneoirí ina timpeall ag iarraidh an Bhriotáinis a ardú ar aon leibhéal leis na teangacha móra domhanda. Bhí idir bhunsaothair liteartha agus aistriúcháin á gcur i gcló ar an iris. Sa bhliain [[1946]], tháinig an iris úd Al Liamm i gcomharbas ar Gwalarn. Ina dhiaidh sin, bunaíodh sraith mhaith irisí Briotáinise, agus an litríocht ag fás agus ag forbairt sa teanga. Inniu, tá i bhfad níos mó litríochta ar fáil i mBriotáinis ná a shamhlófá le teanga neamhfhorleathan. Sa bhliain [[1977]], cuireadh bun leis na chéad scoileanna ''Diwan'', a bhí ag dul i muinín an tumoideachais le Briotáinis a theagasc do dhaoine óga. Modh eile ar baineadh triail as san am ab ea ''Div Yezh'' nó an cur chuige dátheangach. Sa bhliain [[2004]], foilsíodh aistriúchán Briotáinise d'eachtraí [[Asterix na nGallach|Astérix]]. Is fiú sonrú a chur ann go bhfuil cónaí ar Astérix féin sa Bhriotáin, de réir an ghreannáin féin. Tá clú idirnáisiúnta anois ar roinnt fhilí, teangeolaithe agus scríbhneoirí próis a bhfuil saothair scríofa acu sa teanga, ar nós Yann-Ber Kalloc'h, Roparz Hemon, [[Anjela Duval]], agus Per-Jakez Hélias. === An [[Coirnis|Choirnis]] i gCorn na Breataine === [[Íomhá:Cornish Language Shift.svg|mion|277x277px]] Tháinig scoilt gheografach idir Ceiltigh Chorn na Breataine agus Ceiltigh na Breataine Bige i ndiaidh chath Beorham sa bhliain [[577]], nuair a shealbhaigh na hAngla-Shasanaigh an limistéar idir an dá thír Bhreatnacha. De réir mar a bhí Wessex, an ceann is Iartharaí de na ríochtaí a bhunaigh na hAngla-Shasanaigh sa Bhreatain Mhór, ag ascnamh siar, bhí na Ceiltigh ag cúlú isteach chucu i gCorn na Breataine, go dtí gur bhris an Rí Athelstane an cath orthu ar fad thart ar an mbliain [[930]]. Mar sin féin, bhí an Choirnis á labhairt ansin i bhfad i ndiaidh an chatha seo, agus shroich líon a cainteoirí a buaicphointe sa tríú haois déag. Meastar go raibh timpeall tríocha naoi míle duine (39,000) á labhairt san am sin. Sa bhliain [[1549]], cuireadh Leabhar na hUrnaithe Coitinne in úsáid i Sasana in áit na seanleabhar urnaithe Caitliceacha, mar chuid den [[Reifirméisean]]. Bhí Corn na Breataine coimeádach i gcúrsaí an chreidimh, agus cuid mhaith de mhuintir na tíre dall ar fad ar an mBéarla sa leabhar nua urnaíochta seo. Mar sin, d'éirigh siad amach in aghaidh an leabhair urnaíochta, agus cuireadh an cheannairc seo faoi chois le lámh láidir. Meastar gur mharaigh saighdiúirí an Rí ceithre mhíle duine sa teagmháil, gan aon trácht a dhéanamh ar an anlathas polaitiúil a cuireadh i bhfeidhm ar an gCorn ina dhiaidh sin, mar dhíoltas. Ó thaobh na Coirnise de, chuir an smachtú seo an-luas leis an malartú teanga. Chuaigh an Choirnis in éag sa bhliain [[1777]], nuair a shíothlaigh an cainteoir deireanach dúchais, [[Dolly Pentreath]]. Bhí Béarla aici chomh maith leis an gCoirnis. Fuair an cainteoir deireanach aonteangach, Chesten Marchant, bás sa bhliain [[1676]]. Táthar ag áitiú, áfach, go raibh leagan éigin den Choirnis, leagan [[Nasctheanga|nasctheangaithe]] b'fhéidir, á labhairt ag cúpla duine chomh deireanach leis an dara leath den naoú haois déag, agus gur chóir "an cainteoir deireanach traidisiúnta" a thabhairt ar John Davey (+[[1875]]) nó Alison Treganning (+[[1906]]). Thosaigh athbheochan na Coirnise i dtús na fichiú haoise, nuair a d'fhoilsigh [[Henry Jenner]] agus [[Robert Morton Nance]] a leagan atógtha den teanga, mar atá, ''Kernewek Unyes'' nó an Choirnis Aonchineálaithe. Bhí an caighdeán seo bunaithe ar Choirnis na litríochta Clasaicí, mar atá, Coirnis liteartha na ceathrú is na cúigiú haoise. Chuaigh Jenner agus Nance go mór i dtuilleamaí na [[Breatnais]]e agus na [[Briotáinis]]e le haghaidh nuafhocal, áfach. Ina dhiaidh sin, áfach, tháinig leaganacha eile den Choirnis athbheoite ar an bhfód. B'é an chéad cheann acu ná an Choirnis Nua-aimseartha nó ''Curnoack Nowedga''. B'é [[Richard Gendall]] a chruthaigh é, agus é bunaithe ar cheartlitriú agus úsáid na scríbhneoirí dúchasacha ba dheireanaí. Mar sin, tá litriú an chineál seo Coirnise an-chosúil le litriú an Bhéarla. Sa bhliain [[1986]], rinne [[Ken George]] leasú iomlán ar an gCoirnis. D'atóg sé córas na bhfuaimeanna ón mbonn, agus b'é an córas foghraíochta seo bunús an litrithe a chuir sé chun tosaigh. ''Kernewek Kemmyn'' nó an Choirnis Choitianta a tugadh ar an gcaighdeán nua seo. Is iomaí Coirniseoir a chuaigh leis an gCoirnis Choitianta, ach san am céanna, is iomaí Coirniseoir a fuair locht uirthi. Tá sí ina cnámh spairne idir na Coirniseoirí i gcónaí, go háirithe ó chrom [[Nicholas Williams]], teangeolaí agus Coirniseoir, ar í a ionsaí agus a leagan leasaithe féin den Choirnis Aonchineálaithe, nó ''Kernewek Unys Amendys'', a chur chun cinn. == Féach freisin == Mac Con Midhe Torlach, 2005, Iarsmaí na Teanga, Na Teangacha Ceilteacha i Stair Smaointe na hEorpa, (Baile Átha Cliath, Coscéim). Nic Éinrí, Úna, 1971, Stair na Teanga Gaeilge, (Baile Átha Cliath, Folens) O'Reilly Camille, 1991, The Irish Language in Northern Ireland: Politics of Culture and Identity, (Nua-Eabhrac, St. Martins Press). * [[An Bhascais]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Teangacha Ceilteacha}} [[Catagóir:Teangacha Ceilteacha| ]] nbt0orcxtksutjgewtbr02ta8t0r8j8 0 10298 1085778 1069195 2022-08-22T06:17:48Z Alison 570 /* Blianta deiridh */ Níl sé seo fíor go díreach - bhí fadhbanna géiniteach aige agus ní raibh a ae in ann alcól a phróiseáil / + lua wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Cumadóireacht|Cumadóir]] ab ea '''Seán Ó Riada''' ([[1 Lúnasa]], [[1931]] – [[3 Deireadh Fómhair]], [[1971]]), nó '''John Reidy''' mar a baisteadh air. Is dóigh gurb é an duine ba mhó a raibh tionchar aige ar athnuachan an [[Ceol traidisiúnta na hÉireann|cheoil thraidisiúnta]] in [[Éire|Éirinn]] ó na [[1960idí|1960í]] i leith. Rinne sé é sin trína rannpháirtíocht i gCeoltóirí Chualann, trína shaothar ceoil, a chuid scríbhinní agus a chuid craolachán ar an ábhar. Ní amháin [[ceoltóir]] ab ea Seán Ó Riada, ach freisin treoraí ar [[banna ceoil|bhanna ceoil]], ealaíontóir, scoláire, scannánóir agus [[Gaeilgeoir]]. D’fhág a chuid ceoil ach go háirithe a rian go láidir ar an [[náisiún]] Gaelach. Bhain Seán Ó Riada stádas agus tábhacht amach i saol na hÉireann agus chuir sé aithne ar mhóruaisle na tíre. == Óige == Rugadh John Reidy mar ab ainm dó ar dtús i g[[Cathair Chorcaí]]<ref>http://www.iol.ie/~ronolan/riada.html</ref>, agus d'aistrigh an teaghlach go h[[Áth Dara]] i g[[Contae Luimnigh]] go gairid ina dhiaidh sin. Fuair sé a chuid meánscolaíochta i g[[Coláiste Naomh Fionnbarra]], [[Fearann Phiarais]]. Sheinneadh sé an [[veidhlín]], an [[pianó]] agus an t-orgán agus rinne sé staidéar ar na [[Clasaicigh|clasaicí]] i g[[Coláiste na hOllscoile, Corcaigh]]. Sa choláiste dó bhí sé ina reachtaire ar an gcumann [[fealsúnacht]]a. Bronnadh céim air i [[1952]]. Sa bhliain chéanna deineadh stiúrthóir cúnta de i [[RTÉ Raidió 1|Raidió Éireann]]. Phós sé Ruth Coughlan i [[1953]]. Sna tráthnónta bhíodh sé ag seinm le bannaí rince. I [[1955]] d’éirigh an Riadach as a phost gradamúil, agus chaith sé seal beag sa [[An Fhrainc|Fhrainc]]<ref>” Fuair sé roinnt oibre sa Fhrainc ach ba bheag é. [http://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=779 Ainm] “ </ref>. Agus é i mbun staidéir faoi Aloys Fleischman chum sé ceol avant-garde. Chaith Seán cúig bliana ina dhiaidh sin ina stiúrthóir ceoil in [[Amharclann na Mainistreach]]. Taca an ama sin, i ndiaidh dó mórán machnaimh a dhéanamh ar an ábhar, d’athraigh sé a ainm ó John Reidy go Seán Ó Riada<ref>.Tugtar cuntas i bhfad níos cruinne agus níos sonraithe de bhlianta luatha an Riadaigh sa bheathaisnéis a scríobh Tomás Ó Canainn.</ref>. Le linn na bliana ina dhiaidh sin, chum an Riadach iliomad píosaí ceoil don cheolfhoireann dar teideal “Nomos”. Fágadh an tríú ceann gan a bheith críochnaithe agus thóg cuid de na cinn eile blianta le cur i gcrích. == Mise Éire == Mar chumadóir clasaiceach ba é cumas an Riadaigh ceol a chumadh don amharclann agus don scannán. I 1959, scríobh sé an scór le haghaidh scannán faisnéise a bhí á chur le chéile ag George Morrison dar teideal “''[[Mise Éire (scannán)|Mise Éire]]''”. Tá cur síos sa scannán ar [[Éirí Amach na Cásca|Éirí Amach na Cásca 1916]]. [[Íomhá:antinebheo.jpg|thumb|deas|220px|Ceol an scannáin le Seán Ó Riada, Ceolfhoireann Shiansach Radio Éireann a sheinn. Ceirnín [[Gael-Linn|Ghael-Linn]], Luas 45, GL12.]] Baineadh leas as an scór i go leor scannán eile agus tá sé le fáil i bhfoirm dlúthdhiosca faoi mar atá ceol scannán eile, “Saoirse” ([[1960]]) agus “An Tine Bheo”. Ó Riada féin a bhí ina stiúrthóir ar thaifeadadh cheol na scannán úd. Sna saothair seo, déantar foinn thraidisiúnta Ghaelacha agus amhráin ar an [[Sean-nós (amhránaíocht)|sean-nóis]] a chomhcheangal le cóiriú ceolfhoirneach. Bhí a leithéid sin déanta cheana féin ag Ralph Vaughan Williams le ceol traidisiúnta [[Sasana|Shasana]]. Ach sna [[1950idí|1950í]] ba bheag meas a bhí ag daoine ar an g[[Ceol traidisiúnta na hÉireann]]. Rinne an Riadach a chéad iarracht ar amhrán Gaelach a chomhcheangal le ceol clasaiceach i [[1958]] nuair a rinne stáisiún raidió i g[[Corcaigh]] coimisiúnú ar shaothar gairid dá chuid. Bhain sé cáil náisiúnta amach le “Mise Éire” agus thug sin an deis dó tús a chur le sraith chlár raidió faoin teideal “Our Musical Heritage”. Mhol sé do dhaoine éisteacht le hamhrán [[Sean-nós (amhránaíocht)|sean-nóis]] faoi mar a d’éistfeadh páiste leis. . == Ceoltóirí Chualann == Sa bhliain [[1961]] bhunaigh Ó Riada Ceoltóirí Chualann, buíon de cheoltóirí traidisiúnta ar mhó a cosúlacht le ceolfhoireann bheag ná le banna céilí.<ref> [http://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=779 Ainm]</ref> Cé go mbídís ag seinm i hallaí coirme agus iad feistithe i gcultacha dubha, léinte bána agus carbhait dhubha, is foinn agus amhráin thraidisiúnta, Gaelacha a bhíodh á seinm acu. Sheinneadh Ceoltóirí Chualann cóirithe geala, scáineacha. Shuíodh an Riadach sa tulra láir ag casadh an bhodhráin, druma fráma láimhe agus gléas ceoil a bhí beagnach tréigthe ag lucht an [[Ceol traidisiúnta na hÉireann|cheoil thraidisiúnta]]. D’úsáideadh bannaí céilí drumaí bhanna snagcheoil. Theastaigh ón Riadach go mbeadh cláirseach sa ghrúpa, ach toisc nach raibh teacht ar a leithéid, sheinneadh sé féin an cruitchorda ina háit – an fhuaim ba ghaire d’fhuaim na cláirsí. Ba é [[Cathal Gannon]] a rinne an cruitchorda a sheinneadh Ó Riada ar bhonn rialta. Bhíodh ceol tíre na hÉireann á sheinm ag grúpaí i dtábhairní thar lear ag an am sin.. Ach níor chuala muintir na hÉireann ceol traidisiúnta á sheinm ag grúpa ar an nós ‘ensemble’. Bhí cuid de bhaill Cheoltóirí Chualann ina mbaill de ghrúpa nua eile darb ainm ‘''[[Na Chieftains]]''’, grúpa a bhain cáil idirnáisiúnta amach ina dhiaidh sin. Rinne Ceoltóirí Chualann taifeadadh ar fhuaimrian an scannáin “Playboy of the Western World” (dráma bunaidh de chuid [[John Millington Synge]]) i [[1963]]. Sheinn siad é den uair dheireanach i 1969 agus eisíodh taifeadadh den cheolchoirm sin faoin ainm “Ó Riada sa Gaiety”. == Blianta deiridh == [[Íomhá:Séan_Ó_Riada.jpg |right| thumb |[[Dealbh]] Ó Riada, déanta as [[copar]].]] I [[1964]] bhog Ó Riada go [[Gaeltacht]] [[Cúil Aodha|Chúil Aodha]] in iarthar [[Contae Chorcaí|Chorcaí]]. Chuir sé ina luí ar a bhean, Ruth, an [[Gaeilge|Ghaeilge]] a fhoghlaim laistigh de thrí mhí. Bhunaigh sé cór gutha fear ar ar thug sé “[[Cór Chúil Aodha]]”. Thosaigh sé ag cur suime i gceol córach eaglasta agus chum sé ceol don Aifreann, ar a dtugtar “Aifreann Uí Riada”. Chuaigh sé go mór i gcion ar phobal na h[[Éireann]] agus go háirithe ar lucht labhartha na [[Gaeilge]]. Saothar eile dá chuid ab ea “Five Greek Epigrams” agus Holdlerin Songs”. Chóirigh Ó Riada leagan ceoil le haghaidh fhilíocht [[Thomas Kinsella]] agus mar chúiteamh air sin mhol an file an Riadach trí véarsaíocht. Bhi laige ae géiniteach aige agus mar sin bhuail cioróis an ae é dá bharr.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.independent.ie/entertainment/books/composer-sean-o-riada-died-from-genetic-liver-weakness-26788107.html|teideal= Composer Sean O Riada died from 'genetic liver weakness'}} - [[Irish Independent]], 2 Samhain 2011</ref> Cailleadh é in Ospidéal an Rí i [[Londain]] áit ar cuireadh é ag súil lena leigheas. Cuireadh é i reilig Naomh Gobnatan, [[Baile Mhúirne]], [[Contae Chorcaí]]. Sheinn an píobaire cáiliúil [[Willie Clancy]] ag a shochraid. == Tionchar == * Rinne [[Nóirín Ní Riain]], [[Mícheál Ó Súilleabháin]] srl staidéar i g[[Coláiste na hOllscoile, Corcaigh]] faoi Seán Ó Riada. * I [[1996]] rinne [[Kate Bush]] an t-amhrán “[[Mná na hÉireann]]” a thaifeadadh, amhrán a bhí cáiliúil de bharr a thaifeadta ag [[Ceoltóirí Chualann]]. * Baineadh úsáid as leagan [[na Chieftains]] den amhrán “[[Mná na hÉireann]]” mar chuid den fhuaimrian don scannán ''[[Barry Lyndon]]''. == Diosceolaíocht == * Seoda an Riadaigh / The Essential Collection (CD1 - Mise Éire, Saoirse & an Tine Bheo; CD2 – [[Ceoltóirí Chualann]], CD3 - The playboy of the western world [[1962]]). * Ó Riada sa Gaiety le Seán Ó Sé agus Ceoltóirí Cualann, [[26 Bealtaine]] [[1995]] ASIN B000002VWP [[Gael Linn]] * Seán Ó Riada: Orchestral Works (Mise Éire, Nomos Nos. 1&4, srl). Tagairt RTELYRICCD136, [[RTE]] * Mise Eire (I Am Ireland) [[1991]] ASIN B000000DV0; ASIN B000FZERY0 * O'Riada's Farewell, ASIN B00002R0XH, [[Claddagh]] == Feach freisin == * [[Peadar Ó Riada]] * [[Cór Chúil Aodha]] == Tagairtí == {{reflist}} == Naisc sheachtracha agus leabhair == * Kinsella, Thomas & Ó Cannain, Tomas. ''Our Musical Heritage'', Dolmen Press, 1982 ISBN 0-85105-389-0 * Ó Canainn, Tomás. ''Seán Ó Riada: His Life and Work'', Collins Press, 2003. * [http://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=779 Ainm.ie - Beathaisnéis] * Clár [[TG4]]: Peadar Ó Riada ar ghnéithe de shaol a athar, Seán Ó Riada: [http://www.youtube.com/watch?v=RzdZH746zfs Cuid a 1] / [http://www.youtube.com/watch?v=RzdZH746zfs Cuid a 2] {{DEFAULTSORT:Riada, Sean O}} [[Catagóir:Cumadóirí Éireannacha]] [[Catagóir:Ceoltóirí Éireannacha]] [[Catagóir:Daoine as Contae Luimnigh]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1931]] [[Catagóir:Básanna i 1971]] miscq0aubyv0px2myxjtt2g2sjrn6ca 1085779 1085778 2022-08-22T06:29:14Z Alison 570 /* Óige */ archiveurl rescue wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Cumadóireacht|Cumadóir]] ab ea '''Seán Ó Riada''' ([[1 Lúnasa]], [[1931]] – [[3 Deireadh Fómhair]], [[1971]]), nó '''John Reidy''' mar a baisteadh air. Is dóigh gurb é an duine ba mhó a raibh tionchar aige ar athnuachan an [[Ceol traidisiúnta na hÉireann|cheoil thraidisiúnta]] in [[Éire|Éirinn]] ó na [[1960idí|1960í]] i leith. Rinne sé é sin trína rannpháirtíocht i gCeoltóirí Chualann, trína shaothar ceoil, a chuid scríbhinní agus a chuid craolachán ar an ábhar. Ní amháin [[ceoltóir]] ab ea Seán Ó Riada, ach freisin treoraí ar [[banna ceoil|bhanna ceoil]], ealaíontóir, scoláire, scannánóir agus [[Gaeilgeoir]]. D’fhág a chuid ceoil ach go háirithe a rian go láidir ar an [[náisiún]] Gaelach. Bhain Seán Ó Riada stádas agus tábhacht amach i saol na hÉireann agus chuir sé aithne ar mhóruaisle na tíre. == Óige == Rugadh John Reidy mar ab ainm dó ar dtús i g[[Cathair Chorcaí]]<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.iol.ie/~ronolan/riada.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110622114955/http://www.iol.ie/~ronolan/riada.html| archivedate=22 Meitheamh 2011|teideal=Sean O Riada (1931-71)}}</ref>, agus d'aistrigh an teaghlach go h[[Áth Dara]] i g[[Contae Luimnigh]] go gairid ina dhiaidh sin. Fuair sé a chuid meánscolaíochta i g[[Coláiste Naomh Fionnbarra]], [[Fearann Phiarais]]. Sheinneadh sé an [[veidhlí], an [[pianó]] agus an t-orgán agus rinne sé staidéar ar na [[Clasaicigh|clasaicí]] i g[[Coláiste na hOllscoile, Corcaigh]]. Sa choláiste dó bhí sé ina reachtaire ar an gcumann [[fealsúnacht]]a. Bronnadh céim air i [[1952]]. Sa bhliain chéanna deineadh stiúrthóir cúnta de i [[RTÉ Raidió 1|Raidió Éireann]]. Phós sé Ruth Coughlan i [[1953]]. Sna tráthnónta bhíodh sé ag seinm le bannaí rince. I [[1955]] d’éirigh an Riadach as a phost gradamúil, agus chaith sé seal beag sa [[An Fhrainc|Fhrainc]]<ref>” Fuair sé roinnt oibre sa Fhrainc ach ba bheag é. [http://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=779 Ainm] “ </ref>. Agus é i mbun staidéir faoi Aloys Fleischman chum sé ceol avant-garde. Chaith Seán cúig bliana ina dhiaidh sin ina stiúrthóir ceoil in [[Amharclann na Mainistreach]]. Taca an ama sin, i ndiaidh dó mórán machnaimh a dhéanamh ar an ábhar, d’athraigh sé a ainm ó John Reidy go Seán Ó Riada<ref>.Tugtar cuntas i bhfad níos cruinne agus níos sonraithe de bhlianta luatha an Riadaigh sa bheathaisnéis a scríobh Tomás Ó Canainn.</ref>. Le linn na bliana ina dhiaidh sin, chum an Riadach iliomad píosaí ceoil don cheolfhoireann dar teideal “Nomos”. Fágadh an tríú ceann gan a bheith críochnaithe agus thóg cuid de na cinn eile blianta le cur i gcrích. == Mise Éire == Mar chumadóir clasaiceach ba é cumas an Riadaigh ceol a chumadh don amharclann agus don scannán. I 1959, scríobh sé an scór le haghaidh scannán faisnéise a bhí á chur le chéile ag George Morrison dar teideal “''[[Mise Éire (scannán)|Mise Éire]]''”. Tá cur síos sa scannán ar [[Éirí Amach na Cásca|Éirí Amach na Cásca 1916]]. [[Íomhá:antinebheo.jpg|thumb|deas|220px|Ceol an scannáin le Seán Ó Riada, Ceolfhoireann Shiansach Radio Éireann a sheinn. Ceirnín [[Gael-Linn|Ghael-Linn]], Luas 45, GL12.]] Baineadh leas as an scór i go leor scannán eile agus tá sé le fáil i bhfoirm dlúthdhiosca faoi mar atá ceol scannán eile, “Saoirse” ([[1960]]) agus “An Tine Bheo”. Ó Riada féin a bhí ina stiúrthóir ar thaifeadadh cheol na scannán úd. Sna saothair seo, déantar foinn thraidisiúnta Ghaelacha agus amhráin ar an [[Sean-nós (amhránaíocht)|sean-nóis]] a chomhcheangal le cóiriú ceolfhoirneach. Bhí a leithéid sin déanta cheana féin ag Ralph Vaughan Williams le ceol traidisiúnta [[Sasana|Shasana]]. Ach sna [[1950idí|1950í]] ba bheag meas a bhí ag daoine ar an g[[Ceol traidisiúnta na hÉireann]]. Rinne an Riadach a chéad iarracht ar amhrán Gaelach a chomhcheangal le ceol clasaiceach i [[1958]] nuair a rinne stáisiún raidió i g[[Corcaigh]] coimisiúnú ar shaothar gairid dá chuid. Bhain sé cáil náisiúnta amach le “Mise Éire” agus thug sin an deis dó tús a chur le sraith chlár raidió faoin teideal “Our Musical Heritage”. Mhol sé do dhaoine éisteacht le hamhrán [[Sean-nós (amhránaíocht)|sean-nóis]] faoi mar a d’éistfeadh páiste leis. . == Ceoltóirí Chualann == Sa bhliain [[1961]] bhunaigh Ó Riada Ceoltóirí Chualann, buíon de cheoltóirí traidisiúnta ar mhó a cosúlacht le ceolfhoireann bheag ná le banna céilí.<ref> [http://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=779 Ainm]</ref> Cé go mbídís ag seinm i hallaí coirme agus iad feistithe i gcultacha dubha, léinte bána agus carbhait dhubha, is foinn agus amhráin thraidisiúnta, Gaelacha a bhíodh á seinm acu. Sheinneadh Ceoltóirí Chualann cóirithe geala, scáineacha. Shuíodh an Riadach sa tulra láir ag casadh an bhodhráin, druma fráma láimhe agus gléas ceoil a bhí beagnach tréigthe ag lucht an [[Ceol traidisiúnta na hÉireann|cheoil thraidisiúnta]]. D’úsáideadh bannaí céilí drumaí bhanna snagcheoil. Theastaigh ón Riadach go mbeadh cláirseach sa ghrúpa, ach toisc nach raibh teacht ar a leithéid, sheinneadh sé féin an cruitchorda ina háit – an fhuaim ba ghaire d’fhuaim na cláirsí. Ba é [[Cathal Gannon]] a rinne an cruitchorda a sheinneadh Ó Riada ar bhonn rialta. Bhíodh ceol tíre na hÉireann á sheinm ag grúpaí i dtábhairní thar lear ag an am sin.. Ach níor chuala muintir na hÉireann ceol traidisiúnta á sheinm ag grúpa ar an nós ‘ensemble’. Bhí cuid de bhaill Cheoltóirí Chualann ina mbaill de ghrúpa nua eile darb ainm ‘''[[Na Chieftains]]''’, grúpa a bhain cáil idirnáisiúnta amach ina dhiaidh sin. Rinne Ceoltóirí Chualann taifeadadh ar fhuaimrian an scannáin “Playboy of the Western World” (dráma bunaidh de chuid [[John Millington Synge]]) i [[1963]]. Sheinn siad é den uair dheireanach i 1969 agus eisíodh taifeadadh den cheolchoirm sin faoin ainm “Ó Riada sa Gaiety”. == Blianta deiridh == [[Íomhá:Séan_Ó_Riada.jpg |right| thumb |[[Dealbh]] Ó Riada, déanta as [[copar]].]] I [[1964]] bhog Ó Riada go [[Gaeltacht]] [[Cúil Aodha|Chúil Aodha]] in iarthar [[Contae Chorcaí|Chorcaí]]. Chuir sé ina luí ar a bhean, Ruth, an [[Gaeilge|Ghaeilge]] a fhoghlaim laistigh de thrí mhí. Bhunaigh sé cór gutha fear ar ar thug sé “[[Cór Chúil Aodha]]”. Thosaigh sé ag cur suime i gceol córach eaglasta agus chum sé ceol don Aifreann, ar a dtugtar “Aifreann Uí Riada”. Chuaigh sé go mór i gcion ar phobal na h[[Éireann]] agus go háirithe ar lucht labhartha na [[Gaeilge]]. Saothar eile dá chuid ab ea “Five Greek Epigrams” agus Holdlerin Songs”. Chóirigh Ó Riada leagan ceoil le haghaidh fhilíocht [[Thomas Kinsella]] agus mar chúiteamh air sin mhol an file an Riadach trí véarsaíocht. Bhi laige ae géiniteach aige agus mar sin bhuail cioróis an ae é dá bharr.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.independent.ie/entertainment/books/composer-sean-o-riada-died-from-genetic-liver-weakness-26788107.html|teideal= Composer Sean O Riada died from 'genetic liver weakness'}} - [[Irish Independent]], 2 Samhain 2011</ref> Cailleadh é in Ospidéal an Rí i [[Londain]] áit ar cuireadh é ag súil lena leigheas. Cuireadh é i reilig Naomh Gobnatan, [[Baile Mhúirne]], [[Contae Chorcaí]]. Sheinn an píobaire cáiliúil [[Willie Clancy]] ag a shochraid. == Tionchar == * Rinne [[Nóirín Ní Riain]], [[Mícheál Ó Súilleabháin]] srl staidéar i g[[Coláiste na hOllscoile, Corcaigh]] faoi Seán Ó Riada. * I [[1996]] rinne [[Kate Bush]] an t-amhrán “[[Mná na hÉireann]]” a thaifeadadh, amhrán a bhí cáiliúil de bharr a thaifeadta ag [[Ceoltóirí Chualann]]. * Baineadh úsáid as leagan [[na Chieftains]] den amhrán “[[Mná na hÉireann]]” mar chuid den fhuaimrian don scannán ''[[Barry Lyndon]]''. == Diosceolaíocht == * Seoda an Riadaigh / The Essential Collection (CD1 - Mise Éire, Saoirse & an Tine Bheo; CD2 – [[Ceoltóirí Chualann]], CD3 - The playboy of the western world [[1962]]). * Ó Riada sa Gaiety le Seán Ó Sé agus Ceoltóirí Cualann, [[26 Bealtaine]] [[1995]] ASIN B000002VWP [[Gael Linn]] * Seán Ó Riada: Orchestral Works (Mise Éire, Nomos Nos. 1&4, srl). Tagairt RTELYRICCD136, [[RTE]] * Mise Eire (I Am Ireland) [[1991]] ASIN B000000DV0; ASIN B000FZERY0 * O'Riada's Farewell, ASIN B00002R0XH, [[Claddagh]] == Feach freisin == * [[Peadar Ó Riada]] * [[Cór Chúil Aodha]] == Tagairtí == {{reflist}} == Naisc sheachtracha agus leabhair == * Kinsella, Thomas & Ó Cannain, Tomas. ''Our Musical Heritage'', Dolmen Press, 1982 ISBN 0-85105-389-0 * Ó Canainn, Tomás. ''Seán Ó Riada: His Life and Work'', Collins Press, 2003. * [http://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=779 Ainm.ie - Beathaisnéis] * Clár [[TG4]]: Peadar Ó Riada ar ghnéithe de shaol a athar, Seán Ó Riada: [http://www.youtube.com/watch?v=RzdZH746zfs Cuid a 1] / [http://www.youtube.com/watch?v=RzdZH746zfs Cuid a 2] {{DEFAULTSORT:Riada, Sean O}} [[Catagóir:Cumadóirí Éireannacha]] [[Catagóir:Ceoltóirí Éireannacha]] [[Catagóir:Daoine as Contae Luimnigh]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1931]] [[Catagóir:Básanna i 1971]] 7kbrm0ddi3e2ezerqrgcockq4cueru6 1085780 1085779 2022-08-22T06:32:02Z Alison 570 /* Óige */ Botúnín wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Cumadóireacht|Cumadóir]] ab ea '''Seán Ó Riada''' ([[1 Lúnasa]], [[1931]] – [[3 Deireadh Fómhair]], [[1971]]), nó '''John Reidy''' mar a baisteadh air. Is dóigh gurb é an duine ba mhó a raibh tionchar aige ar athnuachan an [[Ceol traidisiúnta na hÉireann|cheoil thraidisiúnta]] in [[Éire|Éirinn]] ó na [[1960idí|1960í]] i leith. Rinne sé é sin trína rannpháirtíocht i gCeoltóirí Chualann, trína shaothar ceoil, a chuid scríbhinní agus a chuid craolachán ar an ábhar. Ní amháin [[ceoltóir]] ab ea Seán Ó Riada, ach freisin treoraí ar [[banna ceoil|bhanna ceoil]], ealaíontóir, scoláire, scannánóir agus [[Gaeilgeoir]]. D’fhág a chuid ceoil ach go háirithe a rian go láidir ar an [[náisiún]] Gaelach. Bhain Seán Ó Riada stádas agus tábhacht amach i saol na hÉireann agus chuir sé aithne ar mhóruaisle na tíre. == Óige == Rugadh John Reidy mar ab ainm dó ar dtús i g[[Cathair Chorcaí]]<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.iol.ie/~ronolan/riada.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110622114955/http://www.iol.ie/~ronolan/riada.html| archivedate=22 Meitheamh 2011|teideal=Sean O Riada (1931-71)}}</ref>, agus d'aistrigh an teaghlach go h[[Áth Dara]] i g[[Contae Luimnigh]] go gairid ina dhiaidh sin. Fuair sé a chuid meánscolaíochta i g[[Coláiste Naomh Fionnbarra]], [[Fearann Phiarais]]. Sheinneadh sé an [[veidhlín]], an [[pianó]] agus an t-orgán agus rinne sé staidéar ar na [[Clasaicigh|clasaicí]] i g[[Coláiste na hOllscoile, Corcaigh]]. Sa choláiste dó bhí sé ina reachtaire ar an gcumann [[fealsúnacht]]a. Bronnadh céim air i [[1952]]. Sa bhliain chéanna deineadh stiúrthóir cúnta de i [[RTÉ Raidió 1|Raidió Éireann]]. Phós sé Ruth Coughlan i [[1953]]. Sna tráthnónta bhíodh sé ag seinm le bannaí rince. I [[1955]] d’éirigh an Riadach as a phost gradamúil, agus chaith sé seal beag sa [[An Fhrainc|Fhrainc]]<ref>” Fuair sé roinnt oibre sa Fhrainc ach ba bheag é. [http://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=779 Ainm] “ </ref>. Agus é i mbun staidéir faoi Aloys Fleischman chum sé ceol avant-garde. Chaith Seán cúig bliana ina dhiaidh sin ina stiúrthóir ceoil in [[Amharclann na Mainistreach]]. Taca an ama sin, i ndiaidh dó mórán machnaimh a dhéanamh ar an ábhar, d’athraigh sé a ainm ó John Reidy go Seán Ó Riada<ref>.Tugtar cuntas i bhfad níos cruinne agus níos sonraithe de bhlianta luatha an Riadaigh sa bheathaisnéis a scríobh Tomás Ó Canainn.</ref>. Le linn na bliana ina dhiaidh sin, chum an Riadach iliomad píosaí ceoil don cheolfhoireann dar teideal “Nomos”. Fágadh an tríú ceann gan a bheith críochnaithe agus thóg cuid de na cinn eile blianta le cur i gcrích. == Mise Éire == Mar chumadóir clasaiceach ba é cumas an Riadaigh ceol a chumadh don amharclann agus don scannán. I 1959, scríobh sé an scór le haghaidh scannán faisnéise a bhí á chur le chéile ag George Morrison dar teideal “''[[Mise Éire (scannán)|Mise Éire]]''”. Tá cur síos sa scannán ar [[Éirí Amach na Cásca|Éirí Amach na Cásca 1916]]. [[Íomhá:antinebheo.jpg|thumb|deas|220px|Ceol an scannáin le Seán Ó Riada, Ceolfhoireann Shiansach Radio Éireann a sheinn. Ceirnín [[Gael-Linn|Ghael-Linn]], Luas 45, GL12.]] Baineadh leas as an scór i go leor scannán eile agus tá sé le fáil i bhfoirm dlúthdhiosca faoi mar atá ceol scannán eile, “Saoirse” ([[1960]]) agus “An Tine Bheo”. Ó Riada féin a bhí ina stiúrthóir ar thaifeadadh cheol na scannán úd. Sna saothair seo, déantar foinn thraidisiúnta Ghaelacha agus amhráin ar an [[Sean-nós (amhránaíocht)|sean-nóis]] a chomhcheangal le cóiriú ceolfhoirneach. Bhí a leithéid sin déanta cheana féin ag Ralph Vaughan Williams le ceol traidisiúnta [[Sasana|Shasana]]. Ach sna [[1950idí|1950í]] ba bheag meas a bhí ag daoine ar an g[[Ceol traidisiúnta na hÉireann]]. Rinne an Riadach a chéad iarracht ar amhrán Gaelach a chomhcheangal le ceol clasaiceach i [[1958]] nuair a rinne stáisiún raidió i g[[Corcaigh]] coimisiúnú ar shaothar gairid dá chuid. Bhain sé cáil náisiúnta amach le “Mise Éire” agus thug sin an deis dó tús a chur le sraith chlár raidió faoin teideal “Our Musical Heritage”. Mhol sé do dhaoine éisteacht le hamhrán [[Sean-nós (amhránaíocht)|sean-nóis]] faoi mar a d’éistfeadh páiste leis. . == Ceoltóirí Chualann == Sa bhliain [[1961]] bhunaigh Ó Riada Ceoltóirí Chualann, buíon de cheoltóirí traidisiúnta ar mhó a cosúlacht le ceolfhoireann bheag ná le banna céilí.<ref> [http://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=779 Ainm]</ref> Cé go mbídís ag seinm i hallaí coirme agus iad feistithe i gcultacha dubha, léinte bána agus carbhait dhubha, is foinn agus amhráin thraidisiúnta, Gaelacha a bhíodh á seinm acu. Sheinneadh Ceoltóirí Chualann cóirithe geala, scáineacha. Shuíodh an Riadach sa tulra láir ag casadh an bhodhráin, druma fráma láimhe agus gléas ceoil a bhí beagnach tréigthe ag lucht an [[Ceol traidisiúnta na hÉireann|cheoil thraidisiúnta]]. D’úsáideadh bannaí céilí drumaí bhanna snagcheoil. Theastaigh ón Riadach go mbeadh cláirseach sa ghrúpa, ach toisc nach raibh teacht ar a leithéid, sheinneadh sé féin an cruitchorda ina háit – an fhuaim ba ghaire d’fhuaim na cláirsí. Ba é [[Cathal Gannon]] a rinne an cruitchorda a sheinneadh Ó Riada ar bhonn rialta. Bhíodh ceol tíre na hÉireann á sheinm ag grúpaí i dtábhairní thar lear ag an am sin.. Ach níor chuala muintir na hÉireann ceol traidisiúnta á sheinm ag grúpa ar an nós ‘ensemble’. Bhí cuid de bhaill Cheoltóirí Chualann ina mbaill de ghrúpa nua eile darb ainm ‘''[[Na Chieftains]]''’, grúpa a bhain cáil idirnáisiúnta amach ina dhiaidh sin. Rinne Ceoltóirí Chualann taifeadadh ar fhuaimrian an scannáin “Playboy of the Western World” (dráma bunaidh de chuid [[John Millington Synge]]) i [[1963]]. Sheinn siad é den uair dheireanach i 1969 agus eisíodh taifeadadh den cheolchoirm sin faoin ainm “Ó Riada sa Gaiety”. == Blianta deiridh == [[Íomhá:Séan_Ó_Riada.jpg |right| thumb |[[Dealbh]] Ó Riada, déanta as [[copar]].]] I [[1964]] bhog Ó Riada go [[Gaeltacht]] [[Cúil Aodha|Chúil Aodha]] in iarthar [[Contae Chorcaí|Chorcaí]]. Chuir sé ina luí ar a bhean, Ruth, an [[Gaeilge|Ghaeilge]] a fhoghlaim laistigh de thrí mhí. Bhunaigh sé cór gutha fear ar ar thug sé “[[Cór Chúil Aodha]]”. Thosaigh sé ag cur suime i gceol córach eaglasta agus chum sé ceol don Aifreann, ar a dtugtar “Aifreann Uí Riada”. Chuaigh sé go mór i gcion ar phobal na h[[Éireann]] agus go háirithe ar lucht labhartha na [[Gaeilge]]. Saothar eile dá chuid ab ea “Five Greek Epigrams” agus Holdlerin Songs”. Chóirigh Ó Riada leagan ceoil le haghaidh fhilíocht [[Thomas Kinsella]] agus mar chúiteamh air sin mhol an file an Riadach trí véarsaíocht. Bhi laige ae géiniteach aige agus mar sin bhuail cioróis an ae é dá bharr.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.independent.ie/entertainment/books/composer-sean-o-riada-died-from-genetic-liver-weakness-26788107.html|teideal= Composer Sean O Riada died from 'genetic liver weakness'}} - [[Irish Independent]], 2 Samhain 2011</ref> Cailleadh é in Ospidéal an Rí i [[Londain]] áit ar cuireadh é ag súil lena leigheas. Cuireadh é i reilig Naomh Gobnatan, [[Baile Mhúirne]], [[Contae Chorcaí]]. Sheinn an píobaire cáiliúil [[Willie Clancy]] ag a shochraid. == Tionchar == * Rinne [[Nóirín Ní Riain]], [[Mícheál Ó Súilleabháin]] srl staidéar i g[[Coláiste na hOllscoile, Corcaigh]] faoi Seán Ó Riada. * I [[1996]] rinne [[Kate Bush]] an t-amhrán “[[Mná na hÉireann]]” a thaifeadadh, amhrán a bhí cáiliúil de bharr a thaifeadta ag [[Ceoltóirí Chualann]]. * Baineadh úsáid as leagan [[na Chieftains]] den amhrán “[[Mná na hÉireann]]” mar chuid den fhuaimrian don scannán ''[[Barry Lyndon]]''. == Diosceolaíocht == * Seoda an Riadaigh / The Essential Collection (CD1 - Mise Éire, Saoirse & an Tine Bheo; CD2 – [[Ceoltóirí Chualann]], CD3 - The playboy of the western world [[1962]]). * Ó Riada sa Gaiety le Seán Ó Sé agus Ceoltóirí Cualann, [[26 Bealtaine]] [[1995]] ASIN B000002VWP [[Gael Linn]] * Seán Ó Riada: Orchestral Works (Mise Éire, Nomos Nos. 1&4, srl). Tagairt RTELYRICCD136, [[RTE]] * Mise Eire (I Am Ireland) [[1991]] ASIN B000000DV0; ASIN B000FZERY0 * O'Riada's Farewell, ASIN B00002R0XH, [[Claddagh]] == Feach freisin == * [[Peadar Ó Riada]] * [[Cór Chúil Aodha]] == Tagairtí == {{reflist}} == Naisc sheachtracha agus leabhair == * Kinsella, Thomas & Ó Cannain, Tomas. ''Our Musical Heritage'', Dolmen Press, 1982 ISBN 0-85105-389-0 * Ó Canainn, Tomás. ''Seán Ó Riada: His Life and Work'', Collins Press, 2003. * [http://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=779 Ainm.ie - Beathaisnéis] * Clár [[TG4]]: Peadar Ó Riada ar ghnéithe de shaol a athar, Seán Ó Riada: [http://www.youtube.com/watch?v=RzdZH746zfs Cuid a 1] / [http://www.youtube.com/watch?v=RzdZH746zfs Cuid a 2] {{DEFAULTSORT:Riada, Sean O}} [[Catagóir:Cumadóirí Éireannacha]] [[Catagóir:Ceoltóirí Éireannacha]] [[Catagóir:Daoine as Contae Luimnigh]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1931]] [[Catagóir:Básanna i 1971]] fxzttaszcbz1b0ds3kog8q2lwkirk0p 0 10759 1085643 1019151 2022-08-21T21:46:11Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Ceann de shatailítí nádúrtha [[Plútón (abhacphláinéad)|Phlútóin]] is ea '''Nix'''. B'é [[Spásteileascóp Hubble]] a tháinig ar Nix agus [[Hydra]] i Mí Bealtaine sa bhliain [[2005]]. Tá an tsatailít seo ag timpeallú Phlútóin ar aon phlána le [[Carón]], agus í ag críochnú imrothlú amháin in aghaidh gach 24.9 lá. Ní bhfuarthas miosúr ceart de Nix go fóill, ach is é an tuairim atá ag na saineolaithe go bhfuil sí idir 40 agus 130 ciliméadar ar trastomhas. Creidtear go bhfuil sí níos lú ná Hydra, ós rud é go bhfuil Hydra níos gile le feiceáil. {{stumpa}} [[Catagóir:Plútón]] 1q9mbg7xsto1zgyvkvt3zi9amntrem8 0 10760 1085644 1019149 2022-08-21T21:46:24Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} [[Satailít nádúrtha]] de chuid [[Plútón (pláinéad)|Phlútóin]] is ea '''Hydra'''. B'é [[Spásteileascóp Hubble]] a tháinig uirthi i Mí Bhealtaine sa bhliain [[2005]], san am céanna ar fionnadh [[Nix]]. Tá an ghealach seo ag timpeallú Phlútóin, nó meáchanlár chóras Phlútóin, ar fhithis beagnach cruinn ar aon phlána le [[Carón]] agus Nix. Tá ga na fithise timpeall 65,000 ciliméadar, agus críochnaíonn Hydra aon chúrsa amháin timpeall an lárphointe in aghaidh 38.2 lá. Níor tomhaiseadh Hydra go fóill, ach creidtear go bhfuil sí idir 40 agus 130 ciliméadar ar trastomhas, agus cé gur measadh ar dtús go mbeadh sí beagáinín níos mó ná Nix, is deacair a rá, dháiríre, an bhfuil. Scaoileadh an spástaiscéalaí [[New Horizons]] chun bóthair i Mí Eanáir [[2006]], agus tabharfaidh sé cuairt ar Phlútón agus a chuid satailítí sa bhliain 2015. {{síol}} [[Catagóir:Plútón]] ios6hr1rbuvbuacsky61y93z92764wy 0 10767 1085645 1032352 2022-08-21T21:46:34Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''Carón'''<ref>[http://acmhainn.ie/tearmai/realt.htm#C]</ref> nó '''Carán'''<ref>[https://www.teanglann.ie/en/eid/Charon]</ref> an ceann is mó den trí shatailít nádúrtha atá ag [[Plútón (abhacphláinéad)|Plútón]]. Is féidir dearcadh ar Charón mar ghealach, ach le fírinne, bheadh sé níos cruinne a rá gur córas dhá [[abhacphláinéad|abhacphláinéad]] iad Carón agus Plútón, agus iad ag timpeallú mheáchanlár (nó [[baralár]]) an chórais. Tá an lárphointe sin suite in aice le Plútón, taobh amuigh de. Ar mhaithe leis an gcomparáid, is fíor nach bhfuil an [[An Ghealach|Ghealach]] s'againn féin ag timpeallú an Domhain ach oiread, ach meáchanlár ár gcórais-ne, ach tá an meáchanlár sin suite glan taobh istigh den Domhan. Tá Plútón agus Carón ag dul timpeall an mheáchanláir go sioncrónach, is é sin, tá glas imtharraingteach acu ar a chéile, agus iad ag drannadh na haghaidhe céanna le chéile an t-am ar fad. Fionnadh Carón sa bhliain 1978, agus fuair an t-ainm faomhadh oifigiúil Aontas Idirnáisiúnta na Réalteolaíochta sa bhliain 1985. Tá Carón 1207 gciliméadar ar trastomhas, agus é ar aon mhéid, a bheag nó a mhór, le [[Dione]] (gealach de chuid [[Satarn (pláinéad)|Shatarn]]). {{stumpa}} [[Catagóir:Plútón]] o08ktck701ojyymb81y4odo012ne1b2 0 11119 1085646 1019161 2022-08-21T21:46:47Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}}Is í '''Réalta Barnard''' an ceathrú réalta ar an spéir is cóngaraí dúinn, nó an dara ceann is cóngaraí, má áirítear trí réalta Alpha Centauri mar aon réalta amháin. Tá Réalta Barnard suite faoi 5.96 solasbhliain dínn, nó 1.8 parsoic. Tá sí le feiceáil i réaltbhuíon [[Fear na bPéisteanna|Fhear na bPéisteanna]], ach le fírinne, ní cuid súl í, ós rud é nach bhfuil inti ach abhacréalta dhearg. Tá Réalta Barnard ainmnithe as an réalteolaí Meiriceánach Edward Emerson Barnard, a chuir an chéad sonrú inti sa bhliain 1916. {{síol-réalta}} [[Catagóir:Réaltaí]] 1th3lrv6g2aoipwit39wc5j20d9ihq5 0 11120 1085647 1019162 2022-08-21T21:47:00Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}}Abhacréalta dhearg í '''Réalta Kapteyn''' atá le feiceáil i réaltbhuíon an Phéintéara. Is í an dara réalta is mó [[dualghluaisne]] ar an spéir, agus í sách cóngarach dúinn, nó níl sí ach 12.79 solasbhliain ar shiúl uainn. Tá sí ainmnithe as an réalteolaí Ollannach Jacobus Kapteyn, a chuir an chéad sonrú inti sa bhliain 1897. {{síol-réalta}} [[Catagóir:Réaltaí]] pj3mub4hcjwkoq9ffe027tsxictbuo5 0 11377 1085649 1059329 2022-08-21T21:47:17Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} [[Réaltra bíseach]] is ea '''réaltra Andraiméide''', agus é le feiceáil i réaltbhuíon [[Andraiméide (réaltbhuíon)|Andraiméide]]. Tá an réaltra seo suite faoi 2.2 milliún solasbhliain dínn, agus is é an réaltra bíseach is gaire dúinn. Cé is moite de [[Bealach na Bó Finne|Bhealach na Bó Finne]] féin, is é an t-aon réaltra bíseach is féidir a aithint ar spéir na hoíche gan úsáid a bhaint as gléasra cianradhairc ar nós na ndéshúileach nó an teileascóip. Tá [[Scamall Mór Magellan]] agus [[Scamall Beag Magellan]] le feiceáil chomh maith, ach ní réaltraí bíseacha iad. Ceann de réaltraí an [[An Grúpa Áitiúil|Ghrúpa Áitiúil]] é. Is é an teileascóp is fearr a thabharfaidh léargas air, sin nó priontaí de ghrianghraif fhadnochta. De ghnách, sílimid gurb é lár an réaltra seo an réaltra ar fad, ach le fírinne, cumhdaíonn Andraiméide seacht leithead na lánré d'achar na spéire, agus 300,000 milliún réalta ann ar fad. Tá dhá réaltra bheaga shatailíteacha aige, mar atá M 32 agus NCG 205, iad araon infheicthe le teileascóp beag. Is é Réaltra Andraiméide an réaltra is mó sa Ghrúpa Áitiúil, agus is é Bealach na Bó Finne is tánaiste dó. Tá réaltra Andraiméide ag druidim isteach chugainn agus luas 300 ciliméadar in aghaidh an tsoicind (186 míle/soic.) faoi. Mar sin, tá sé ar an mbeagán réaltraí [[Gormaistriú|gormaistrithe]] ar an spéir. Má chuirtear gluaiseacht ár ngrianchórais féin taobh istigh de Bhealach na Bó Finn san áireamh, gheofar an toradh go bhfuil ár réaltra féin ag dul i dtreo Andraiméide agus luas 100 go 140 ciliméadar in aghaidh an tsoicind faoi (62–87 míle/soic.). Más é an t-imbhualadh atá i ndán don dá réaltra, titfidh sé amach i gceann trí mhíle milliun (10⁹) bliain. Sa chás sin, ceaptar go rachfaidh an dá réaltra le chéile le haon réaltra mór éilipseach amháin a dhéanamh. Is minic a tharlaíonn an cineál seo eachtraí idir réaltraí atá suite sa ghrúpa áitiúil chéanna le chéile. [[Catagóir:Réaltraí]] [[Catagóir:Réalteolaíocht]] 3x611fjbgiyfnf9la5rokta1le2vqjo 14 12004 1085788 670853 2022-08-22T07:02:18Z Marcas.oduinn 33120 Catagóir wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Irish mythology}} [[Catagóir:Miotaseolaíocht na gCeilteach]] [[Catagóir:Cultúr na hÉireann]] [[Catagóir:Béaloideas na hÉireann]] qxkwrjx27vr03ttszmkq6qwml9l7q8t 0 12421 1085389 889990 2022-08-21T14:16:20Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} [[Íomhá:Karen village.jpg|thumb|200px|Sráidbhaile de chuid na gKaren i [[Maenmar]] ]] Tá cónaí ar na '''Karen''' in oirthear [[Maenmar|Mhaenmair]] agus in Iarthar [[An Téalainn|na Téalainne]] i réigiún cnocach. Grúpa eitneach, nó dornán de ghrúpaí eitneacha ab fhearr a rá, atá iontu agus iad ag labhairt teangacha gaolmhara ar craobh ar leith iad i gcrann ginealais na dteangacha Tibéideach-Bhurmacha. Is iad na teangacha Sgaw, Pwo, agus Pa'o an trí mhórtheanga, ach níl siad intuigthe ag cainteoirí a chéile. Tá thart ar seacht milliún acu ina gcónaí i Maenmar agus ceithre chéad míle eile sa Téalainn. Tá siad ag cur troda ar a son ón [[31 Eanáir]] [[1949]] i leith, agus iad ag iarraidh saoirse a bhaint amach ó Mhaenmar. Bíonn na Karen ag ceiliúradh Lá na Réabhlóide ar an 31 Eanáir, mar chineál lá náisiúnta. Is léir nach bhfuil an rialtas míleata i Rangún sásta géilleadh d'éilimh na gKaren, agus tá eagraíochtaí na gKaren ag cur i leith an rialtais go bhfuil sé ag féachaint le cineghlanadh a dhéanamh ar na Karen. Deirtear go mbíonn na saighdiúirí Maenmaracha ag marú sibhialtaigh, á n-éigniú agus á gcoinneáil i ndaoirse. Chuaigh cuid mhór de na Karen ar a seachnadh ó thrúpaí an rialtais, agus iad socraithe síos i gcampaí dídeanaithe ar thaobh na Téalainne den teorainn. An chuid is mó de na Karen, is é an reiligiún atá acu ná meascán an [[Reiligiún anamach|traidisiúin anamaigh]] agus an [[Búdaíochas|Bhúdaíochais]] a fuair siad ó na Mon - dream eitneach atá ag dul i laghad inniu, cé go raibh an-ról acu i stair an réigiúin go dtí an 18ú haois. Tháinig an Chríostaíocht a fhad leis na Karen sa 19ú haois, nó bhaist an misinéir Meiriceánach George Boardman an chéad iompaitheach de na Karen, Ko Tha Byu, sa bhliain 1828. Tá cuid mhaith Karen ina gCríostaithe inniu, ach is amhlaidh is mó a dhéanann rialtas Mhaenmair géarleanúint orthu, nó is é an tuiscint atá acu ar an scéal nach bhfuil sa Chríostaíocht ach iarmhairt impiriúlachais. {{stumpa}} [[Catagóir:Grúpaí eitneacha]] 26yhbt5yxb7mvq51aqub0qif290mxcy 1085390 1085389 2022-08-21T14:16:43Z Kevin Scannell 340 -pic wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} Tá cónaí ar na '''Karen''' in oirthear [[Maenmar|Mhaenmair]] agus in Iarthar [[An Téalainn|na Téalainne]] i réigiún cnocach. Grúpa eitneach, nó dornán de ghrúpaí eitneacha ab fhearr a rá, atá iontu agus iad ag labhairt teangacha gaolmhara ar craobh ar leith iad i gcrann ginealais na dteangacha Tibéideach-Bhurmacha. Is iad na teangacha Sgaw, Pwo, agus Pa'o an trí mhórtheanga, ach níl siad intuigthe ag cainteoirí a chéile. Tá thart ar seacht milliún acu ina gcónaí i Maenmar agus ceithre chéad míle eile sa Téalainn. Tá siad ag cur troda ar a son ón [[31 Eanáir]] [[1949]] i leith, agus iad ag iarraidh saoirse a bhaint amach ó Mhaenmar. Bíonn na Karen ag ceiliúradh Lá na Réabhlóide ar an 31 Eanáir, mar chineál lá náisiúnta. Is léir nach bhfuil an rialtas míleata i Rangún sásta géilleadh d'éilimh na gKaren, agus tá eagraíochtaí na gKaren ag cur i leith an rialtais go bhfuil sé ag féachaint le cineghlanadh a dhéanamh ar na Karen. Deirtear go mbíonn na saighdiúirí Maenmaracha ag marú sibhialtaigh, á n-éigniú agus á gcoinneáil i ndaoirse. Chuaigh cuid mhór de na Karen ar a seachnadh ó thrúpaí an rialtais, agus iad socraithe síos i gcampaí dídeanaithe ar thaobh na Téalainne den teorainn. An chuid is mó de na Karen, is é an reiligiún atá acu ná meascán an [[Reiligiún anamach|traidisiúin anamaigh]] agus an [[Búdaíochas|Bhúdaíochais]] a fuair siad ó na Mon - dream eitneach atá ag dul i laghad inniu, cé go raibh an-ról acu i stair an réigiúin go dtí an 18ú haois. Tháinig an Chríostaíocht a fhad leis na Karen sa 19ú haois, nó bhaist an misinéir Meiriceánach George Boardman an chéad iompaitheach de na Karen, Ko Tha Byu, sa bhliain 1828. Tá cuid mhaith Karen ina gCríostaithe inniu, ach is amhlaidh is mó a dhéanann rialtas Mhaenmair géarleanúint orthu, nó is é an tuiscint atá acu ar an scéal nach bhfuil sa Chríostaíocht ach iarmhairt impiriúlachais. {{stumpa}} [[Catagóir:Grúpaí eitneacha]] 0eyibte372cc03kxvs06o3bu1vg6w2e 0 12727 1085882 1046512 2022-08-22T07:41:00Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is stáisiún [[teilifís]] spoirt é '''Éir Sport''' atá suite in [[Éire|Éirinn]]. Bhí sé bunaithe i 1990 agus tá sé fós ag fás inniu. == Stáisiúna difriúil == Tá na stáisiún seo go léir le fáil ó Éir Sport: *[[eir Sport 1]] *[[eir Sport 2]] *[[eir Sport 2|eir Sport 2 HD]] *[[BT Sport|BT Sport 1]] *[[BT Sport|BT Sport 1 HD]] *[[BT Sport|BT Sport 2]] *[[BT Sport|BT Sport 2 HD]] *[[BT Sport|BT Sport 3]] *[[BT Sport|BT Sport 3 HD]] *[[BT Sport ESPN]] *[[BT Sport ESPN|BT Sport ESPN HD]] *[[Premier Sports]] == Naisc == * [http://www.setanta.com/ Setanta Sports] == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol}} [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na hÉireann]] mtf9m9h8fzzjgjz4i4cnxaneldj68d7 0 13194 1085599 978288 2022-08-21T21:21:53Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Séard is '''cóiméad''' ann ná coirp beag sa [[Grianchóras|Ghrianchóras]] a fhithsíonn timpeall na [[An Ghrian|Gréine]], fágtha tar éis [[Ollphléasc|na hOllphléisce]] agus comhdhéanta as salachar is [[oighear]] den chuid is mó. Uaireanta bíonn eireaball nó/agus atmaisféir (coma) orthu de bharr éifeacht radaíocht na gréine ar núicléas an chóiméid. Gluaiseann sé i bhfithis thart ar an [[An Ghrian|nGrian]], díreach mar a dhéanann na pláinéid, ach amháin gur fithis fhíoréilipseach atá aige ionas nach dtagann sé gar don [[An Domhan|Domhan]] ach go hannamh. Athraíonn fithis an chóiméid go rialta agus tagann siad ón ngrianchóras amuigh, uaireanta téann na pláinéad móra i bhfeidhm orthu. Tagann an focal ón n[[Gréigis]] ''komē'', a chiallaíonn "gruaig ón cheann". D'úsáid [[Arastotail]] an téarma ar dtús le chuir síos ar "réalta le gruaig". Tagann an t-siombail réalteolaíocht (ciorcail le eireaball gruaig) do cóiméad ón míniú seo. Tá níos mó ná 100,000 milliún de na reanna seo ann, le trastomhais 1-10 km. Tá na cóiméid le tréimhse an-fhada fithise lonnaithe níos faide amach ná [[Plútón (abhacphláinéad)|Plútón]], i réigiún den spás seachtrach ar a dtugtar ''[[scamall Oort]]'', mar ar bhailigh an smionagar trí [[imtharraingt]] i ndiaidh a gcruthaithe timpeall 4,600 milliún bliain ó shin. Tá na cóiméid le tréimhse timpeall 200 bliain lonnaithe i méadú inmheánach scamall Oort, a dtugtar ''[[crios Kuiper]]'' air. Nuair a thagann cóiméad gar don Ghrian, néalaíonn teasradaíocht na Gréine an t-oighear, agus comhdhéanann an ghal seo is [[deannach]] an ceann geal (cóma) is an t-[[eireaball]] lonrach a fheictear ón Domhan. Nuair a chúlaíonn an cóiméad ón nGrian, bailíonn sé an ghal is an deannach ar ais ina chroíleacán. Scaiptear cóiméid infheicthe amach óna bhfithisí agus isteach sa Ghrianchóras inmheánach uaireanta ag imtharraingt [[Réalta|réaltaí]] is ollscamaill [[Móilín|móilíní]]. Mar shampla, is eol go bhfuil timpeall 50 cóiméad bainteach le [[Iúpatar (pláinéad)|hIúpatar]], a n-aiféilin (a gcianphointí ón nGrian) gar d'[[aiféilean]] Iúpatair agus a bhfithisí athraithe go mór ag imtharraingt Iúpatair. Tá an-spéis ag na réalteolaithe sna cóiméid sin a iniúchadh, mar tá siad comhdhéanta as ábhar céadrata ó bhunús an Ghrianchórais. Idir an dá linn déantar an oiread iniúchta agus is féidir ar na cóiméid a thagann thart. I [[1985]] theagmhaigh [[spásárthach]], an [[Taiscéalaí Idirnáisiúnta Cóiméad]], le cóiméad Giacobini-Zinner, an chéad teagmháil dá leithéid riamh. I [[1986]] theagmhaigh armáid bheag spásárthach ([[Giotto]], Vega 1, Vega 2, Sakigake is Suisei) le cóiméad cáiliúil Halley. I [[2004]] ghabh spásárthach Stardust de chuid [[NASA]] cáithníní ó chóiméad Wild 2, agus d'fhill ar Domhan leo i [[2006]]. I [[2005]] d'iompair spásárthach eile ó NASA, Deep Impact, [[imbhuailteoir]] trom 372 kg agus chuir ar chonair an chóiméid Tempel 1 é, ionas gur imbhuail sé le [[dromchla]] an chóiméid, rud a chaith suas cleitín mór smionagair oighrigh. Ón staidéar le spásárthaigh is teileascóip, is eol anois go mbíonn croíleacán an ghnáthchóiméid roinnt bheag [[ciliméadar]] ar leithead, neamhrialta i gcruth, agus dorcha. Cuimsíonn an deannach sa chóma carbón is sileacáit. Tá fianaise ar mhóilíní orgánacha poiliméaraithe ann. Cuimsíonn na gáis sa chóma [[aonocsaíd charbóin]], [[dé-ocsaíd charbóin]], [[amóinia]], [[meatán]] is [[Hidreacarbón|hidreacarbóin]] eile. Thairg an [[réalteolaí]] Fred Whipple ([[1906]]-2004) gur [[liathróid]] shalach [[sneachta]] a bhí sa chroíleacán, agus dearbhaíodh an [[tuairimíocht]] seo go ginearálta. Is féidir go raibh imbhuailtí cóiméad leis an Domhan suntasach i soláthar ábhar so-ghalaithe is [[orgánach]] don [[Comhshaol|chomhshaol]] céadrata. Chomh maith le himbhuailtí [[astaróideach]], is féidir gur chuir imbhuailtí cóiméadacha le díothú [[speiceas]] ar Domhan freisin. {{Grianchóras}} {{Fréamh an Eolais}} [[Catagóir:Réalteolaíocht]] nr17l6gwuasan2tsyutxeajjgpzz5li 0 13811 1085812 794567 2022-08-22T07:24:07Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''UTV''' atá mar chuid de [[ITV]]. Chraol an chéad chlár ar an 31 Deireadh Fómhair 1959. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:ITV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] q2kp2b1ftbi0jqb147el7sdemsjv4ue 0 14366 1085489 680581 2022-08-21T18:33:31Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is imreoir [[sacar|sacair]] é '''James Sinclair'''. Imríonn sé faoi láthair do [[Bolton Wanderers F.C.]] {{Teimpléad:Stumpa-peileadóirsacair-en|Sinclair, James}} e2nn1q7p491ecze1g6k4vnuni7ap0l6 1085490 1085489 2022-08-21T18:36:43Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is imreoir [[sacar|sacair]] é '''James Sinclair''' (rugadh 22 Deireadh Fómhair 1987). Imríonn sé faoi láthair do [[Bolton Wanderers F.C.]] {{Teimpléad:Stumpa-peileadóirsacair-en|Sinclair, James}} 13ezw0u1fg1t87fs0p5ld1u6ehbfr6z 0 14627 1085332 652740 2022-08-21T13:11:59Z Deirge Ó Dhaoinebeaga 51568 wl. wikitext text/x-wiki {{Boscascoile | ainm = Coláiste Mhuire| image = Íomhá:ColáisteMhuireBÁC.gif| ainm_béarla =| mana = ''Pro deo Pro Patria''<br /><small>[[Laidin]] (Ar son Dé, ar son na Tíre)</small>| bunaithe = [[1931]] | áit = Bóthar Ráth Tó, [[An Chabrach]],<br />[[Baile Átha Cliath]],<br />[[Éire]] | micléinn = ? | keyprole = Cathaoirleach<br />Príomhoide | keypname = Annraoi Ó Beolláin<ref>http://www.colaistemhuire.ie/eolas-agus-teagmhaacuteil.html</ref><br />Tomás Ó Murchú<ref>http://www.colaistemhuire.ie/eolas-agus-teagmhaacuteil.html</ref> | free_label = | free = | gréasán = http://www.colaistemhuire.ie/ }} Is bunscoil agus meánscoil lán-Ghaelach de chuid na m[[Bráithre Críostaí]] é '''Coláiste Mhuire'''. Tá sé suite ar Bhóthar Ráth Tó sa [[An Chabrach|Chabrach]] i dtuaisceart [[Baile Átha Cliath|Bhaile Átha Cliath]] faoi láthair, cé go mbíodh sé lonnaithe ag [[Cearnóg Pharnell]] ar feadh na mblianta fada suas go dtí 2003.<ref>http://www.rte.ie/news/2002/1217/education.html</ref> Bunaíodh an scoil ar dtús sa bhliain 1931 in Uimhir 6 [[Sráid Fhearchair]]. Ach bogadh í go Cearnóg Pharnell go gairid ina dhiaidh sin sa bhliain 1933. Is é mana na scoile ná ''Pro Deo Pro Patria'' (Ar son Dé, ar son na Tíre).<ref>Irisleabhar Choláiste Mhuire; Iubhaile Órga 1931-1981</ref> == Bunú an Choláiste == Osclaíodh an Coláiste ar 5 Deireadh Fómhair 1931 ar dtús, in Uimhir 6 Sráid Fhearchair ar an taobh theas den chathair. Ba é an Br. M.R. Ó Tatháin an chéad phríomhoide ag an scoil nua. Ocht nduine dhéag de bhuachaillí a bhí i láthair ar an gcéad lá. Bogadh é go 25 Cearnóg Pharnell ar an taobh thuaidh sa bhliain 1933. D'fhán an Coláiste ag an ionad sin ar feadh seachtó bliain. == Imeacht na mBráithre == D'fhág na Bráithre deireanacha an coláiste sa bhliain 1993. Tá siad ina n-iontaobhaithe ag an scoil go fóill ach níl aon duine acu fágtha san fhoireann teagaisc. == Imeacht ó Chearnóg Pharnell == Ba ghá don choláiste an t-áitreabh ag cearnóg Pharnell a fhágáil sa bhliain 2003, mar gheall ar an droch-chaoi a bhí ar an bhfoirneamh. Tugadh cóiríocht shealadach dó ar bhóthar Ráth Tó ina dhiaidh sin. Ní léir cén todhchaí atá i ndán don scoil amach anseo. == Príomhoidí == * An Br. M.R. Ó Tatháin (1931-1943) * An Br. U.G. Ó Coileáin (1943-1949) * An Br. S.A. Ó Laoi (1949-1955) * An Br. P.B. Ó Gairbheith (1955-1961) * An Br. S.A. Ó Dónaill (1961-1967) * An Br. L.P. Ó Caithnia (1967-1970) * An Br. A.P. Caomhánach (1970-1973) * An Br. M.F. Ó Donnchú (1973-1975) * An Br. An Br. D.P. Ó Fearghail (1975-1979) * An Br. S.C. Ó hAmaill (1979-1980) * An Br. P.U. Ó Néill (1980- == Iardhaltaí Cáiliúla == * [[Ailéin de Diúc]], Aire Rialtais agus Ceannaire FG ó 1987-1990. * [[Brian Farrell]], Iriseoir agus Láithreoir Teilifíse ar Chúrsaí Reatha. == Tagairtí == {{reflist}} == Naisc Sheachtracha == * [http://www.colaistemhuire.ie/ Suíomh gréasáin na scoile] * [http://homepage.eircom.net/~muire/ Seansuíomh Gréasáin na Scoile (go mór as dáta)] * [http://www.education.ie/home/home.jsp?maincat=&pcategory=40196&ecategory=40260&sectionpage=12251&language=EN&link=link001&page=1&doc=19442 Óráid leis an Aire Oideachais, Noel Dempsey, ag oscailt oifigiúil chóiríocht nua an choláiste sa bhliain 2003] [[Catagóir:Meánscoileanna in Éirinn]] [[Catagóir:Bunscoileanna in Éirinn]] [[Catagóir:Meánscoileanna na mBráithre Críostaí in Éirinn]] 3relf3fbbdxmw8btmgqhejskv96oag2 0 15582 1085333 1019089 2022-08-21T13:20:10Z Deirge Ó Dhaoinebeaga 51568 wl. wikitext text/x-wiki {{glanadh-mar|Gaeilge/Litriú/Tagairtí/srl!}} Bunaíodh ''' An Cumann Gaelach, An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath (COBÁC)''' (''Cumann Gaelach UCD'' go neamhoifigiúil) sa [[An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath|Choláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath]] sa bhliain [[1908]]. An aidhm atá ag an gcumann ná an Ghaeilge a chur chun cinn trí imeachtaí sóisialta a eagrú agus trí labhairt na teanga a spreagadh ar champas na hOllscoile. Tá nasc láidir idir stair an chumainn agus saol na [[An Ghaeilge|Gaeilge]] le céad bliain anuas, rud atá soiléir ón mbaint atá ag iar-reachtairí an chumainn leis an nGaeilge a chur chun cinn. Bhí tionchar nach beag ag an gcumann ar shaol na hollscoile agus d'fhág go leor iarbhall a lorg ar stair na tíre. Chuir na hiarbhaill seo go mór le heagraíochtaí Gaeilge timpeall na tíre, le riarachán an stáit agus le saol sóisialta na tíre. Bhí [[Tomás de Bhaldraithe]] agus [[Cearbhall Ó Dálaigh]] ina measc siúd. Le blianta beaga anuas is iondúil go mbíonn breis is míle ball sa chumann agus go mbíonn sé ar na cumainn is mó sa choláiste. == Stair an Chumainn == == Ballraíocht == D'éirigh leis an gCumann breis is dhá mhíle ball a fháil sa bhliain 2010/11. Bhí 872 ball acu sa bhliain 2007-08, is 1500 sa bhliain 2008/09. ==== Líon Ball ==== * 2007/8 - 872 * 2008/9 - 1,500 * 2010 - 1,000 * 2010/11 - > 2,000 * 2011/12 - > 1,765 == Duaiseanna == Bhuaigh an cumann ''Comórtas na gCumann Gaelacha Tríú Leibhéal'', duais arbh fhiú €2,000 é sa bhliaian [[2011]]. An bhliain roimhe bhaineadar duais aitheantas amach sa chomórtas céanna, thánagadar sa dara háit an bhliain roimhe sin tar éis dóibh e a bhuachaint sa bhliain [[2007]]. === Bonn Óir an Chumainn Ghaelaigh === Bhronntaí bonn óir i laethanta tosaigh an chumainn don bhall ba mhó a chabhraigh le cur chun cinn na Gaeilge, nós a athmhúsclaíodh i mbliain chomóradh céad bliain an chumainn. ==== Buaiteoirí an Bhoinn Óir ==== * 2007 - Aoife Breathnach * 2009 - Brian Ó Monacháin * 2010 - Emma Ní Nualláin * 2011 - Gavin Ó Briain * 2012 - Iseult Ní Rinn * 2013 - Eoin Mac Aodha Bhuí * 2014 - Seán Mac Conchoille * 2015 - Gearóid Óg Ó Greacháin * 2016 - Lorraine Ní Staic * 2017 - Cecily Ní Chionnaith == Gradam De hÍde == Bronann an cumann Gradam De hÍde ar dhuine taobh amuigh den choláiste a meastar eácht ar leith ar son na teanga a bheith déanta acu. === Iarbhuaiteoirí === * - [[Des Bishop]] * - [[Hector Ó hEochagáin]] * - [[Mícheál D. Ó hUiginn]] == Imeachtaí an Chumainn == Eagraíonn an Cumann Seachtain na Gaeilge sa choláiste, Seónna Faisin, Léachtaí Acadúla, Ceolchoirmeacha, Laethanta Spóirt is cuireann siad an iris ''COGAR!'' amach. Bíonn céilithe rialta ag an gCumann, leis, i mBeár na Mac Léinn. Is iondúil go n-eagraíonn an Cumann turas deireadh seachtaine chuig [[Oireachtas na Samhna]] pé áit ina mbíonn sé. == Seachtain na Gaeilge 2008 == Ardaíodh próifíl an Chumainn go mór i ndiaidh [[Seachtain na Gaeilge|Sheachtain na Gaeilge]] (4-8 Feabhra 2008).{{fíoras}} Cuireadh tús leis an tseachtain le céilí taobh amuigh. Ar oíche Luain bhí oíche shóisialta ann le bunfhrásaí na Gaeilge a mhúineadh do mhic léinn Erasmus. Ar an Máirt, tháinig [[Hector Ó hEochagáin]] chuig an gColáiste le caint a thabhairt agus codanna dá chlár, ''[[Amú san Oz]]'', a thaispeáint. Ar Oíche Mháirt, bhí Tráth na gCeisteanna ag an gCumann i gClub Chonradh na Gaeilge ar [[Sráid Fhearchair na hArdchathrach]]. Ar maidin Chéadaoin, chuaigh baill den chumann amach ar na sráideanna ag bailiú airgid don charthanacht Bóthar. Bailíodh €3,597.17 in iomlán. Ar Oíche Chéadaoin eagraíodh Oíche Mhór darbh ainm ''An Liathróid'' sa chlub oíche Tripod ar sráid Fhearchair. Bhí céilí mór ann le ceol ó Ghrúpa Tí Sult. Ar an Déardaoin eagraíodh comórtas peile darbh ainm Peilfield in éindí le baill ón Scéim Chónaithe a eagraíonn [[Bord na Gaeilge UCD]]. Thug [[Mícheál Ó Muircheartaigh]] óráid do na himreoirí agus don slua ar an lá. Sheinn [[Kíla]] i mBeár na Mac Léinn an oíche sin. Ar an Aoine, bhí ''Éacht Aistriúcháin''; aistríodh altanna go Gaeilge ar an suíomh idirlín [[vicipéid]]. == Bál na Gaeilge == Bíonn dinnéar foirmeálta ag an gCumann gach bliain. Bhí 'Comóradh 100' ag an gCumann ar an 27 Feabhra 2008 le ceiliúradh a dhéanamh ar stair an Chumainn (cé gur an céadú seisiún, seisiún na bliana ina dhiaidh sin). Eagraíodh an dinnéar san Óstán Radisson i d[[Stigh Lorgan|Teach Lorcáin]], [[Baile Átha Cliath]] agus bhí dornán aoíchainteoirí ann ina measc an tAire [[Éamon Ó Cuív]] TD agus [[Mícheál Ó Muircheartaigh]]. == Foilseacháin == Tosaíodh ar an iris ''COGAR!'' a chur amach sa bhliain [[2010]]. Foilsíonn an cumann leabhráin staire agus bileoga eolais ó am go chéile. == Reachtairí == {{Columns-list|4| * 1908 - T. P. Ó Nualláin * 1909 - Séamus Ó Dubhghaill * 1920 - Liam Ó Briain * 1910 - Liam Ó Briain * 1911 - Mícheál Ó hAodha * 1912 - [[Liam Ó Gógain]] * 1913 - Seán Breathnach * 1914 - Pádraig Ó hUallacháin * 1915 - * 1916 - Liam Ó Brolcháin * 1917 - * 1918 - * 1919 - Seán Ó Deaghaidh * 1920 - Enrí Ó Murchadha * 1921 - Maolmhuire Díolán * 1922 - Muiris Mac Ionnraic * 1922 - Caitlín Ní Bhuachalla * 1923 - Proinsias Ó Riain * 1924 - Éamon Ó Dubhshláine * 1925 - Cilian Ó Brolcháin * 1926 - Proinsias Tréanlámhach * 1927 - Tadhg Mac Firbhisigh * 1928 - Eoin Brolcháin * 1929 - Diarmuid Ó hAlmhuin * 1930 - [[Cearbhall Ó Dálaigh]] * 1931 - Máirín Nic Dhiarmada * 1932 - Cormac Ó Ceallaigh * 1933 - [[Aindrias Ó Cuív]] * 1934 - Ruairí Ó Brolcháin * 1935 - Risteard Breathnach * 1936 - Máire Ní Chearbhaill * 1937 - [[Tomás de Bhaldraithe]] * 1938 - Ruaidhrí de Valera * 1939 - Seán Ó Cléirigh * 1940 - Róisín Ní Dhochartaigh * 1941 - Séamus Ó Muireadhaigh * 1942 - Aodhagán Brioscú * 1943 - Conchubhar Mac an Bhaird * 1944 - Dónall Ó Móráin * 1945 - Pádraig Ó Fiaidh * 1946 - Fearghus Ó Foghludha * 1947 - Colm A. Ó Suilleabháin * 1948 - Pádraig de Paor * 1949 - Seán P. Ó hAoláin * 1950 - Dónall Mac an Bhaird * 1951 - [[Seoirse Ó hÉigeartaigh]] * 1952 - Mícheál Ó Riain * 1953 - [[Mícheál Ó Bréartúin]] * 1954 - Brian Ó Braonáin * 1955 - Aontóin Mac Gabhann * 1956 - Fionnbarra Ó Cinnéide * 1957 - Breandán Ó Dúill * 1958 - Bláthnaid Ní Dhuibhne * 1959 - [[Eoghan Ó hAnluain]] * 1960 - Tony Ó Dúgáin * 1961 - Deirdre Ní Laoire * 1962 - Mícheál Ua Núanáin * 1963 - Domhnaill Mac Domhnaill * 1964 - [[Uaitéar Ó Ciaruáin]] * 1965 - Seán Ó Beacháin * 1966 - Máire Ní Mhathúna * 1967 - Aogán Ó Muircheartaigh * 1968 - Cóilín Ó Corrbuí * 1969 - [[Dáithí Ó hÓgáin]] * 1969 - Feargal Ó Móráin * 1970 - Caoimhín Ó Ruairc * 1970 - Seán Mac Mathúna * 1971 - [[Donncha Ó hÉallaithe]] * 1972 - Antóin Mac Cába * 1981 - Breandán Ó Dufaigh * 1973 - [[Brian Ó Cuív]] * 1974 - Olive Cornelia * 1975 - Oilibhéar De Búrca * 1976 - Seán Ó Scanláin * 1977 - Seán Ó Conaill * 1978 - Muireann Ní Mhóráin * 1979 - Rósmáire Ní Dheaghaidh * 1980 - Máire Ní Bhráithe * 1981 - Breandan Ó Dufaigh * 1982 - Laoise Nic Giolla Chearra * 1983 - Emer Ní Bhrádaigh * 1984 - Máire Nic Ghearrailt * 1985 - Attracta Ní Bhrádaigh * 1986 - [[Aengus Mac Grianna]] * 1987 - Sinéad Ní Chonláin * 1988 - Siobhán Ní Dhonchú * 1989 - Úna Kirk * 1990 - Máire Aobhinn Ní Ógáin * 1991 - Fionnán Ó hÓgáin * 1992 - Aedín Ní Ghormlaigh * 1993 - Liza Nic Uidhir * 1994 - Conchúr Mac an Ultaigh * 1995 - [[Aodhán Ó Ríordáin]] * 1996 - Diarmuid Breathnach * 1996 - Clíona Dukes * 1996 - Rachel Ní Fhaoláin * 1997 - Éanna Ó Maoilearca * 1998 - Dónal Ó hIn * 1998 - Donnacha Ó Síocháin * 1999 - [[Aifric Mac Aodha]] * 1999 - Úna Ní Dhuinn * 2000 - Brighid Breathnach * 2000 - Cillín Mac Donnacha * 2001 - Brighid Breathnach * 2001 - [[Colmán Mac Séalaigh]] * 2002 - Éabha Ní Shiadhail * 2003 - Oisín Ó Searcóid * 2004 - Séamus Ó Cearra * 2004 - Oisín Chambers * 2005 - Tadhg Ó Rodaigh * 2006 - Proinsias Báicéir * 2007 - Laoise Ní (D'éirigh as) * 2007 - Séan Ó Leocháin agus Aindriú Ó Faoláin * 2008 - Eoin P. Ó Murchú * 2009 - Jennifer Ní Churtáin agus Tríona Ní Mhurchú * 2010 - Edel Ní Bhraonáin * 2011 - Éadaoin Nic Giolla Bhrighde * 2012 - Shane Ó hAonghusa * 2013 - Hughie Ó Canainn * 2014 - Dónal Ó Catháin * 2015 - Séamus Ó Ceanainn * 2016 - Shane Ó Gruagáin * 2017 - Jamie Mac Uiginn * 2018 - Hugh Mac Giolla Chearra * 2019 - Méabh Ní Chathail * 2020 - Annie Ní Shíocháin * 2021 - Séan Mac Amhlaoibh * 2022 - }} == Naisc sheachtracha == * [http://www.cumanngaelach.ie/ www.cumanngaelach.ie Suíomh Reatha an Chumainn] * [http://www.ucd.ie/cumgael/ UCD.ie/cumgael - An Cumann Gaelach] * [http://content.yudu.com/Library/A1pnh2/ComradhCadBliainAnCu/resources/index.htm?referrerUrl=http%3A%2F%2Fwww.yudu.com%2Fitem%2Fdetails%2F237804%2FCom--radh-C--ad-Bliain--An-Cumann-Gaelach--Col--iste-na-hOllscoile--Baile---tha-Cliath. Leabhrán comórtha is staire bunaithe ar an gcumann.] === COGAR! === * [http://content.yudu.com/Library/A1n9n4/COGAR/resources/index.htm?referrerUrl=http%3A%2F%2Fwww.yudu.com%2Fpublish%2Ffinish_now%2F129259 COGAR! Iris de chuid an chumainn - Eagrán a hAon] * [http://content.yudu.com/Library/A1q3os/COGAReagrn22010/resources/index.htm?referrerUrl=http%3A%2F%2Fwww.yudu.com%2Fitem%2Fdetails%2F254513%2FCOGAR---eagr--n-2--2010- COGAR! - Eagrán a dó] * [http://content.yudu.com/Library/A1wbdl/COGAR/resources/index.htm?referrerUrl=http%3A%2F%2Ffree.yudu.com%2Fitem%2Fdetails%2F504756%2FCOGAR- COGAR! - Eagrán a trí] * [http://cogar-iris.blogspot.com/ Blag COGAR!] {{DEFAULTSORT:Cumann Gaelach (COBÁC)}} [[Catagóir:An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath]] [[Catagóir:Cumainn Ghaelacha Mac Léinn in Éirinn]] [[Catagóir:Cumainn Mac Léinn in Éirinn]] lcs4o166sj4emm7bvj80kdps7c3gg3x 1085334 1085333 2022-08-21T13:23:21Z Deirge Ó Dhaoinebeaga 51568 Cealaíodh athrú 1085333 le [[Special:Contributions/Deirge Ó Dhaoinebeaga|Deirge Ó Dhaoinebeaga]] ([[User talk:Deirge Ó Dhaoinebeaga|plé]]) Féin ar ais agus a dheisiú wikitext text/x-wiki {{glanadh-mar|Gaeilge/Litriú/Tagairtí/srl!}} Bunaíodh ''' An Cumann Gaelach, An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath (COBÁC)''' (''Cumann Gaelach UCD'' go neamhoifigiúil) sa [[An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath|Choláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath]] sa bhliain [[1908]]. An aidhm atá ag an gcumann ná an Ghaeilge a chur chun cinn trí imeachtaí sóisialta a eagrú agus trí labhairt na teanga a spreagadh ar champas na hOllscoile. Tá nasc láidir idir stair an chumainn agus saol na [[An Ghaeilge|Gaeilge]] le céad bliain anuas, rud atá soiléir ón mbaint atá ag iar-reachtairí an chumainn leis an nGaeilge a chur chun cinn. Bhí tionchar nach beag ag an gcumann ar shaol na hollscoile agus d'fhág go leor iarbhall a lorg ar stair na tíre. Chuir na hiarbhaill seo go mór le heagraíochtaí Gaeilge timpeall na tíre, le riarachán an stáit agus le saol sóisialta na tíre. Bhí [[Tomás de Bhaldraithe]] agus [[Cearbhall Ó Dálaigh]] ina measc siúd. Le blianta beaga anuas is iondúil go mbíonn breis is míle ball sa chumann agus go mbíonn sé ar na cumainn is mó sa choláiste. == Stair an Chumainn == == Ballraíocht == D'éirigh leis an gCumann breis is dhá mhíle ball a fháil sa bhliain 2010/11. Bhí 872 ball acu sa bhliain 2007-08, is 1500 sa bhliain 2008/09. ==== Líon Ball ==== * 2007/8 - 872 * 2008/9 - 1,500 * 2010 - 1,000 * 2010/11 - > 2,000 * 2011/12 - > 1,765 == Duaiseanna == Bhuaigh an cumann ''Comórtas na gCumann Gaelacha Tríú Leibhéal'', duais arbh fhiú €2,000 é sa bhliaian [[2011]]. An bhliain roimhe bhaineadar duais aitheantas amach sa chomórtas céanna, thánagadar sa dara háit an bhliain roimhe sin tar éis dóibh e a bhuachaint sa bhliain [[2007]]. === Bonn Óir an Chumainn Ghaelaigh === Bhronntaí bonn óir i laethanta tosaigh an chumainn don bhall ba mhó a chabhraigh le cur chun cinn na Gaeilge, nós a athmhúsclaíodh i mbliain chomóradh céad bliain an chumainn. ==== Buaiteoirí an Bhoinn Óir ==== * 2007 - Aoife Breathnach * 2009 - Brian Ó Monacháin * 2010 - Emma Ní Nualláin * 2011 - Gavin Ó Briain * 2012 - Iseult Ní Rinn * 2013 - Eoin Mac Aodha Bhuí * 2014 - Seán Mac Conchoille * 2015 - Gearóid Óg Ó Greacháin * 2016 - Lorraine Ní Staic * 2017 - Cecily Ní Chionnaith == Gradam De hÍde == Bronann an cumann Gradam De hÍde ar dhuine taobh amuigh den choláiste a meastar eácht ar leith ar son na teanga a bheith déanta acu. === Iarbhuaiteoirí === * - [[Des Bishop]] * - [[Hector Ó hEochagáin]] * - [[Mícheál D. Ó hUiginn]] == Imeachtaí an Chumainn == Eagraíonn an Cumann Seachtain na Gaeilge sa choláiste, Seónna Faisin, Léachtaí Acadúla, Ceolchoirmeacha, Laethanta Spóirt is cuireann siad an iris ''COGAR!'' amach. Bíonn céilithe rialta ag an gCumann, leis, i mBeár na Mac Léinn. Is iondúil go n-eagraíonn an Cumann turas deireadh seachtaine chuig [[Oireachtas na Samhna]] pé áit ina mbíonn sé. == Seachtain na Gaeilge 2008 == Ardaíodh próifíl an Chumainn go mór i ndiaidh [[Seachtain na Gaeilge|Sheachtain na Gaeilge]] (4-8 Feabhra 2008).{{fíoras}} Cuireadh tús leis an tseachtain le céilí taobh amuigh. Ar oíche Luain bhí oíche shóisialta ann le bunfhrásaí na Gaeilge a mhúineadh do mhic léinn Erasmus. Ar an Máirt, tháinig [[Hector Ó hEochagáin]] chuig an gColáiste le caint a thabhairt agus codanna dá chlár, ''[[Amú san Oz]]'', a thaispeáint. Ar Oíche Mháirt, bhí Tráth na gCeisteanna ag an gCumann i gClub Chonradh na Gaeilge ar [[Sráid Fhearchair]] na hArdchathrach. Ar maidin Chéadaoin, chuaigh baill den chumann amach ar na sráideanna ag bailiú airgid don charthanacht Bóthar. Bailíodh €3,597.17 in iomlán. Ar Oíche Chéadaoin eagraíodh Oíche Mhór darbh ainm ''An Liathróid'' sa chlub oíche Tripod ar sráid Fhearchair. Bhí céilí mór ann le ceol ó Ghrúpa Tí Sult. Ar an Déardaoin eagraíodh comórtas peile darbh ainm Peilfield in éindí le baill ón Scéim Chónaithe a eagraíonn [[Bord na Gaeilge UCD]]. Thug [[Mícheál Ó Muircheartaigh]] óráid do na himreoirí agus don slua ar an lá. Sheinn [[Kíla]] i mBeár na Mac Léinn an oíche sin. Ar an Aoine, bhí ''Éacht Aistriúcháin''; aistríodh altanna go Gaeilge ar an suíomh idirlín [[vicipéid]]. == Bál na Gaeilge == Bíonn dinnéar foirmeálta ag an gCumann gach bliain. Bhí 'Comóradh 100' ag an gCumann ar an 27 Feabhra 2008 le ceiliúradh a dhéanamh ar stair an Chumainn (cé gur an céadú seisiún, seisiún na bliana ina dhiaidh sin). Eagraíodh an dinnéar san Óstán Radisson i d[[Stigh Lorgan|Teach Lorcáin]], [[Baile Átha Cliath]] agus bhí dornán aoíchainteoirí ann ina measc an tAire [[Éamon Ó Cuív]] TD agus [[Mícheál Ó Muircheartaigh]]. == Foilseacháin == Tosaíodh ar an iris ''COGAR!'' a chur amach sa bhliain [[2010]]. Foilsíonn an cumann leabhráin staire agus bileoga eolais ó am go chéile. == Reachtairí == {{Columns-list|4| * 1908 - T. P. Ó Nualláin * 1909 - Séamus Ó Dubhghaill * 1920 - Liam Ó Briain * 1910 - Liam Ó Briain * 1911 - Mícheál Ó hAodha * 1912 - [[Liam Ó Gógain]] * 1913 - Seán Breathnach * 1914 - Pádraig Ó hUallacháin * 1915 - * 1916 - Liam Ó Brolcháin * 1917 - * 1918 - * 1919 - Seán Ó Deaghaidh * 1920 - Enrí Ó Murchadha * 1921 - Maolmhuire Díolán * 1922 - Muiris Mac Ionnraic * 1922 - Caitlín Ní Bhuachalla * 1923 - Proinsias Ó Riain * 1924 - Éamon Ó Dubhshláine * 1925 - Cilian Ó Brolcháin * 1926 - Proinsias Tréanlámhach * 1927 - Tadhg Mac Firbhisigh * 1928 - Eoin Brolcháin * 1929 - Diarmuid Ó hAlmhuin * 1930 - [[Cearbhall Ó Dálaigh]] * 1931 - Máirín Nic Dhiarmada * 1932 - Cormac Ó Ceallaigh * 1933 - [[Aindrias Ó Cuív]] * 1934 - Ruairí Ó Brolcháin * 1935 - Risteard Breathnach * 1936 - Máire Ní Chearbhaill * 1937 - [[Tomás de Bhaldraithe]] * 1938 - Ruaidhrí de Valera * 1939 - Seán Ó Cléirigh * 1940 - Róisín Ní Dhochartaigh * 1941 - Séamus Ó Muireadhaigh * 1942 - Aodhagán Brioscú * 1943 - Conchubhar Mac an Bhaird * 1944 - Dónall Ó Móráin * 1945 - Pádraig Ó Fiaidh * 1946 - Fearghus Ó Foghludha * 1947 - Colm A. Ó Suilleabháin * 1948 - Pádraig de Paor * 1949 - Seán P. Ó hAoláin * 1950 - Dónall Mac an Bhaird * 1951 - [[Seoirse Ó hÉigeartaigh]] * 1952 - Mícheál Ó Riain * 1953 - [[Mícheál Ó Bréartúin]] * 1954 - Brian Ó Braonáin * 1955 - Aontóin Mac Gabhann * 1956 - Fionnbarra Ó Cinnéide * 1957 - Breandán Ó Dúill * 1958 - Bláthnaid Ní Dhuibhne * 1959 - [[Eoghan Ó hAnluain]] * 1960 - Tony Ó Dúgáin * 1961 - Deirdre Ní Laoire * 1962 - Mícheál Ua Núanáin * 1963 - Domhnaill Mac Domhnaill * 1964 - [[Uaitéar Ó Ciaruáin]] * 1965 - Seán Ó Beacháin * 1966 - Máire Ní Mhathúna * 1967 - Aogán Ó Muircheartaigh * 1968 - Cóilín Ó Corrbuí * 1969 - [[Dáithí Ó hÓgáin]] * 1969 - Feargal Ó Móráin * 1970 - Caoimhín Ó Ruairc * 1970 - Seán Mac Mathúna * 1971 - [[Donncha Ó hÉallaithe]] * 1972 - Antóin Mac Cába * 1981 - Breandán Ó Dufaigh * 1973 - [[Brian Ó Cuív]] * 1974 - Olive Cornelia * 1975 - Oilibhéar De Búrca * 1976 - Seán Ó Scanláin * 1977 - Seán Ó Conaill * 1978 - Muireann Ní Mhóráin * 1979 - Rósmáire Ní Dheaghaidh * 1980 - Máire Ní Bhráithe * 1981 - Breandan Ó Dufaigh * 1982 - Laoise Nic Giolla Chearra * 1983 - Emer Ní Bhrádaigh * 1984 - Máire Nic Ghearrailt * 1985 - Attracta Ní Bhrádaigh * 1986 - [[Aengus Mac Grianna]] * 1987 - Sinéad Ní Chonláin * 1988 - Siobhán Ní Dhonchú * 1989 - Úna Kirk * 1990 - Máire Aobhinn Ní Ógáin * 1991 - Fionnán Ó hÓgáin * 1992 - Aedín Ní Ghormlaigh * 1993 - Liza Nic Uidhir * 1994 - Conchúr Mac an Ultaigh * 1995 - [[Aodhán Ó Ríordáin]] * 1996 - Diarmuid Breathnach * 1996 - Clíona Dukes * 1996 - Rachel Ní Fhaoláin * 1997 - Éanna Ó Maoilearca * 1998 - Dónal Ó hIn * 1998 - Donnacha Ó Síocháin * 1999 - [[Aifric Mac Aodha]] * 1999 - Úna Ní Dhuinn * 2000 - Brighid Breathnach * 2000 - Cillín Mac Donnacha * 2001 - Brighid Breathnach * 2001 - [[Colmán Mac Séalaigh]] * 2002 - Éabha Ní Shiadhail * 2003 - Oisín Ó Searcóid * 2004 - Séamus Ó Cearra * 2004 - Oisín Chambers * 2005 - Tadhg Ó Rodaigh * 2006 - Proinsias Báicéir * 2007 - Laoise Ní (D'éirigh as) * 2007 - Séan Ó Leocháin agus Aindriú Ó Faoláin * 2008 - Eoin P. Ó Murchú * 2009 - Jennifer Ní Churtáin agus Tríona Ní Mhurchú * 2010 - Edel Ní Bhraonáin * 2011 - Éadaoin Nic Giolla Bhrighde * 2012 - Shane Ó hAonghusa * 2013 - Hughie Ó Canainn * 2014 - Dónal Ó Catháin * 2015 - Séamus Ó Ceanainn * 2016 - Shane Ó Gruagáin * 2017 - Jamie Mac Uiginn * 2018 - Hugh Mac Giolla Chearra * 2019 - Méabh Ní Chathail * 2020 - Annie Ní Shíocháin * 2021 - Séan Mac Amhlaoibh * 2022 - }} == Naisc sheachtracha == * [http://www.cumanngaelach.ie/ www.cumanngaelach.ie Suíomh Reatha an Chumainn] * [http://www.ucd.ie/cumgael/ UCD.ie/cumgael - An Cumann Gaelach] * [http://content.yudu.com/Library/A1pnh2/ComradhCadBliainAnCu/resources/index.htm?referrerUrl=http%3A%2F%2Fwww.yudu.com%2Fitem%2Fdetails%2F237804%2FCom--radh-C--ad-Bliain--An-Cumann-Gaelach--Col--iste-na-hOllscoile--Baile---tha-Cliath. Leabhrán comórtha is staire bunaithe ar an gcumann.] === COGAR! === * [http://content.yudu.com/Library/A1n9n4/COGAR/resources/index.htm?referrerUrl=http%3A%2F%2Fwww.yudu.com%2Fpublish%2Ffinish_now%2F129259 COGAR! Iris de chuid an chumainn - Eagrán a hAon] * [http://content.yudu.com/Library/A1q3os/COGAReagrn22010/resources/index.htm?referrerUrl=http%3A%2F%2Fwww.yudu.com%2Fitem%2Fdetails%2F254513%2FCOGAR---eagr--n-2--2010- COGAR! - Eagrán a dó] * [http://content.yudu.com/Library/A1wbdl/COGAR/resources/index.htm?referrerUrl=http%3A%2F%2Ffree.yudu.com%2Fitem%2Fdetails%2F504756%2FCOGAR- COGAR! - Eagrán a trí] * [http://cogar-iris.blogspot.com/ Blag COGAR!] {{DEFAULTSORT:Cumann Gaelach (COBÁC)}} [[Catagóir:An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath]] [[Catagóir:Cumainn Ghaelacha Mac Léinn in Éirinn]] [[Catagóir:Cumainn Mac Léinn in Éirinn]] jcvdb8w4tgqbv325avtfx2dhnwi2zqe 1085491 1085334 2022-08-21T18:37:22Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} {{glanadh-mar|Gaeilge/Litriú/Tagairtí/srl!}} Bunaíodh ''' An Cumann Gaelach, An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath (COBÁC)''' (''Cumann Gaelach UCD'' go neamhoifigiúil) sa [[An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath|Choláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath]] sa bhliain [[1908]]. An aidhm atá ag an gcumann ná an Ghaeilge a chur chun cinn trí imeachtaí sóisialta a eagrú agus trí labhairt na teanga a spreagadh ar champas na hOllscoile. Tá nasc láidir idir stair an chumainn agus saol na [[An Ghaeilge|Gaeilge]] le céad bliain anuas, rud atá soiléir ón mbaint atá ag iar-reachtairí an chumainn leis an nGaeilge a chur chun cinn. Bhí tionchar nach beag ag an gcumann ar shaol na hollscoile agus d'fhág go leor iarbhall a lorg ar stair na tíre. Chuir na hiarbhaill seo go mór le heagraíochtaí Gaeilge timpeall na tíre, le riarachán an stáit agus le saol sóisialta na tíre. Bhí [[Tomás de Bhaldraithe]] agus [[Cearbhall Ó Dálaigh]] ina measc siúd. Le blianta beaga anuas is iondúil go mbíonn breis is míle ball sa chumann agus go mbíonn sé ar na cumainn is mó sa choláiste. == Stair an Chumainn == == Ballraíocht == D'éirigh leis an gCumann breis is dhá mhíle ball a fháil sa bhliain 2010/11. Bhí 872 ball acu sa bhliain 2007-08, is 1500 sa bhliain 2008/09. ==== Líon Ball ==== * 2007/8 - 872 * 2008/9 - 1,500 * 2010 - 1,000 * 2010/11 - > 2,000 * 2011/12 - > 1,765 == Duaiseanna == Bhuaigh an cumann ''Comórtas na gCumann Gaelacha Tríú Leibhéal'', duais arbh fhiú €2,000 é sa bhliaian [[2011]]. An bhliain roimhe bhaineadar duais aitheantas amach sa chomórtas céanna, thánagadar sa dara háit an bhliain roimhe sin tar éis dóibh e a bhuachaint sa bhliain [[2007]]. === Bonn Óir an Chumainn Ghaelaigh === Bhronntaí bonn óir i laethanta tosaigh an chumainn don bhall ba mhó a chabhraigh le cur chun cinn na Gaeilge, nós a athmhúsclaíodh i mbliain chomóradh céad bliain an chumainn. ==== Buaiteoirí an Bhoinn Óir ==== * 2007 - Aoife Breathnach * 2009 - Brian Ó Monacháin * 2010 - Emma Ní Nualláin * 2011 - Gavin Ó Briain * 2012 - Iseult Ní Rinn * 2013 - Eoin Mac Aodha Bhuí * 2014 - Seán Mac Conchoille * 2015 - Gearóid Óg Ó Greacháin * 2016 - Lorraine Ní Staic * 2017 - Cecily Ní Chionnaith == Gradam De hÍde == Bronann an cumann Gradam De hÍde ar dhuine taobh amuigh den choláiste a meastar eácht ar leith ar son na teanga a bheith déanta acu. === Iarbhuaiteoirí === * - [[Des Bishop]] * - [[Hector Ó hEochagáin]] * - [[Mícheál D. Ó hUiginn]] == Imeachtaí an Chumainn == Eagraíonn an Cumann Seachtain na Gaeilge sa choláiste, Seónna Faisin, Léachtaí Acadúla, Ceolchoirmeacha, Laethanta Spóirt is cuireann siad an iris ''COGAR!'' amach. Bíonn céilithe rialta ag an gCumann, leis, i mBeár na Mac Léinn. Is iondúil go n-eagraíonn an Cumann turas deireadh seachtaine chuig [[Oireachtas na Samhna]] pé áit ina mbíonn sé. == Seachtain na Gaeilge 2008 == Ardaíodh próifíl an Chumainn go mór i ndiaidh [[Seachtain na Gaeilge|Sheachtain na Gaeilge]] (4-8 Feabhra 2008).{{fíoras}} Cuireadh tús leis an tseachtain le céilí taobh amuigh. Ar oíche Luain bhí oíche shóisialta ann le bunfhrásaí na Gaeilge a mhúineadh do mhic léinn Erasmus. Ar an Máirt, tháinig [[Hector Ó hEochagáin]] chuig an gColáiste le caint a thabhairt agus codanna dá chlár, ''[[Amú san Oz]]'', a thaispeáint. Ar Oíche Mháirt, bhí Tráth na gCeisteanna ag an gCumann i gClub Chonradh na Gaeilge ar [[Sráid Fhearchair]] na hArdchathrach. Ar maidin Chéadaoin, chuaigh baill den chumann amach ar na sráideanna ag bailiú airgid don charthanacht Bóthar. Bailíodh €3,597.17 in iomlán. Ar Oíche Chéadaoin eagraíodh Oíche Mhór darbh ainm ''An Liathróid'' sa chlub oíche Tripod ar sráid Fhearchair. Bhí céilí mór ann le ceol ó Ghrúpa Tí Sult. Ar an Déardaoin eagraíodh comórtas peile darbh ainm Peilfield in éindí le baill ón Scéim Chónaithe a eagraíonn [[Bord na Gaeilge UCD]]. Thug [[Mícheál Ó Muircheartaigh]] óráid do na himreoirí agus don slua ar an lá. Sheinn [[Kíla]] i mBeár na Mac Léinn an oíche sin. Ar an Aoine, bhí ''Éacht Aistriúcháin''; aistríodh altanna go Gaeilge ar an suíomh idirlín [[vicipéid]]. == Bál na Gaeilge == Bíonn dinnéar foirmeálta ag an gCumann gach bliain. Bhí 'Comóradh 100' ag an gCumann ar an 27 Feabhra 2008 le ceiliúradh a dhéanamh ar stair an Chumainn (cé gur an céadú seisiún, seisiún na bliana ina dhiaidh sin). Eagraíodh an dinnéar san Óstán Radisson i d[[Stigh Lorgan|Teach Lorcáin]], [[Baile Átha Cliath]] agus bhí dornán aoíchainteoirí ann ina measc an tAire [[Éamon Ó Cuív]] TD agus [[Mícheál Ó Muircheartaigh]]. == Foilseacháin == Tosaíodh ar an iris ''COGAR!'' a chur amach sa bhliain [[2010]]. Foilsíonn an cumann leabhráin staire agus bileoga eolais ó am go chéile. == Reachtairí == {{Columns-list|4| * 1908 - T. P. Ó Nualláin * 1909 - Séamus Ó Dubhghaill * 1920 - Liam Ó Briain * 1910 - Liam Ó Briain * 1911 - Mícheál Ó hAodha * 1912 - [[Liam Ó Gógain]] * 1913 - Seán Breathnach * 1914 - Pádraig Ó hUallacháin * 1915 - * 1916 - Liam Ó Brolcháin * 1917 - * 1918 - * 1919 - Seán Ó Deaghaidh * 1920 - Enrí Ó Murchadha * 1921 - Maolmhuire Díolán * 1922 - Muiris Mac Ionnraic * 1922 - Caitlín Ní Bhuachalla * 1923 - Proinsias Ó Riain * 1924 - Éamon Ó Dubhshláine * 1925 - Cilian Ó Brolcháin * 1926 - Proinsias Tréanlámhach * 1927 - Tadhg Mac Firbhisigh * 1928 - Eoin Brolcháin * 1929 - Diarmuid Ó hAlmhuin * 1930 - [[Cearbhall Ó Dálaigh]] * 1931 - Máirín Nic Dhiarmada * 1932 - Cormac Ó Ceallaigh * 1933 - [[Aindrias Ó Cuív]] * 1934 - Ruairí Ó Brolcháin * 1935 - Risteard Breathnach * 1936 - Máire Ní Chearbhaill * 1937 - [[Tomás de Bhaldraithe]] * 1938 - Ruaidhrí de Valera * 1939 - Seán Ó Cléirigh * 1940 - Róisín Ní Dhochartaigh * 1941 - Séamus Ó Muireadhaigh * 1942 - Aodhagán Brioscú * 1943 - Conchubhar Mac an Bhaird * 1944 - Dónall Ó Móráin * 1945 - Pádraig Ó Fiaidh * 1946 - Fearghus Ó Foghludha * 1947 - Colm A. Ó Suilleabháin * 1948 - Pádraig de Paor * 1949 - Seán P. Ó hAoláin * 1950 - Dónall Mac an Bhaird * 1951 - [[Seoirse Ó hÉigeartaigh]] * 1952 - Mícheál Ó Riain * 1953 - [[Mícheál Ó Bréartúin]] * 1954 - Brian Ó Braonáin * 1955 - Aontóin Mac Gabhann * 1956 - Fionnbarra Ó Cinnéide * 1957 - Breandán Ó Dúill * 1958 - Bláthnaid Ní Dhuibhne * 1959 - [[Eoghan Ó hAnluain]] * 1960 - Tony Ó Dúgáin * 1961 - Deirdre Ní Laoire * 1962 - Mícheál Ua Núanáin * 1963 - Domhnaill Mac Domhnaill * 1964 - [[Uaitéar Ó Ciaruáin]] * 1965 - Seán Ó Beacháin * 1966 - Máire Ní Mhathúna * 1967 - Aogán Ó Muircheartaigh * 1968 - Cóilín Ó Corrbuí * 1969 - [[Dáithí Ó hÓgáin]] * 1969 - Feargal Ó Móráin * 1970 - Caoimhín Ó Ruairc * 1970 - Seán Mac Mathúna * 1971 - [[Donncha Ó hÉallaithe]] * 1972 - Antóin Mac Cába * 1981 - Breandán Ó Dufaigh * 1973 - [[Brian Ó Cuív]] * 1974 - Olive Cornelia * 1975 - Oilibhéar De Búrca * 1976 - Seán Ó Scanláin * 1977 - Seán Ó Conaill * 1978 - Muireann Ní Mhóráin * 1979 - Rósmáire Ní Dheaghaidh * 1980 - Máire Ní Bhráithe * 1981 - Breandan Ó Dufaigh * 1982 - Laoise Nic Giolla Chearra * 1983 - Emer Ní Bhrádaigh * 1984 - Máire Nic Ghearrailt * 1985 - Attracta Ní Bhrádaigh * 1986 - [[Aengus Mac Grianna]] * 1987 - Sinéad Ní Chonláin * 1988 - Siobhán Ní Dhonchú * 1989 - Úna Kirk * 1990 - Máire Aobhinn Ní Ógáin * 1991 - Fionnán Ó hÓgáin * 1992 - Aedín Ní Ghormlaigh * 1993 - Liza Nic Uidhir * 1994 - Conchúr Mac an Ultaigh * 1995 - [[Aodhán Ó Ríordáin]] * 1996 - Diarmuid Breathnach * 1996 - Clíona Dukes * 1996 - Rachel Ní Fhaoláin * 1997 - Éanna Ó Maoilearca * 1998 - Dónal Ó hIn * 1998 - Donnacha Ó Síocháin * 1999 - [[Aifric Mac Aodha]] * 1999 - Úna Ní Dhuinn * 2000 - Brighid Breathnach * 2000 - Cillín Mac Donnacha * 2001 - Brighid Breathnach * 2001 - [[Colmán Mac Séalaigh]] * 2002 - Éabha Ní Shiadhail * 2003 - Oisín Ó Searcóid * 2004 - Séamus Ó Cearra * 2004 - Oisín Chambers * 2005 - Tadhg Ó Rodaigh * 2006 - Proinsias Báicéir * 2007 - Laoise Ní (D'éirigh as) * 2007 - Séan Ó Leocháin agus Aindriú Ó Faoláin * 2008 - Eoin P. Ó Murchú * 2009 - Jennifer Ní Churtáin agus Tríona Ní Mhurchú * 2010 - Edel Ní Bhraonáin * 2011 - Éadaoin Nic Giolla Bhrighde * 2012 - Shane Ó hAonghusa * 2013 - Hughie Ó Canainn * 2014 - Dónal Ó Catháin * 2015 - Séamus Ó Ceanainn * 2016 - Shane Ó Gruagáin * 2017 - Jamie Mac Uiginn * 2018 - Hugh Mac Giolla Chearra * 2019 - Méabh Ní Chathail * 2020 - Annie Ní Shíocháin * 2021 - Séan Mac Amhlaoibh * 2022 - }} == Naisc sheachtracha == * [http://www.cumanngaelach.ie/ www.cumanngaelach.ie Suíomh Reatha an Chumainn] * [http://www.ucd.ie/cumgael/ UCD.ie/cumgael - An Cumann Gaelach] * [http://content.yudu.com/Library/A1pnh2/ComradhCadBliainAnCu/resources/index.htm?referrerUrl=http%3A%2F%2Fwww.yudu.com%2Fitem%2Fdetails%2F237804%2FCom--radh-C--ad-Bliain--An-Cumann-Gaelach--Col--iste-na-hOllscoile--Baile---tha-Cliath. Leabhrán comórtha is staire bunaithe ar an gcumann.] === COGAR! === * [http://content.yudu.com/Library/A1n9n4/COGAR/resources/index.htm?referrerUrl=http%3A%2F%2Fwww.yudu.com%2Fpublish%2Ffinish_now%2F129259 COGAR! Iris de chuid an chumainn - Eagrán a hAon] * [http://content.yudu.com/Library/A1q3os/COGAReagrn22010/resources/index.htm?referrerUrl=http%3A%2F%2Fwww.yudu.com%2Fitem%2Fdetails%2F254513%2FCOGAR---eagr--n-2--2010- COGAR! - Eagrán a dó] * [http://content.yudu.com/Library/A1wbdl/COGAR/resources/index.htm?referrerUrl=http%3A%2F%2Ffree.yudu.com%2Fitem%2Fdetails%2F504756%2FCOGAR- COGAR! - Eagrán a trí] * [http://cogar-iris.blogspot.com/ Blag COGAR!] {{DEFAULTSORT:Cumann Gaelach (COBÁC)}} [[Catagóir:An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath]] [[Catagóir:Cumainn Ghaelacha Mac Léinn in Éirinn]] [[Catagóir:Cumainn Mac Léinn in Éirinn]] 89oe7k9ifd4rbw23si055qugh7moj5u 0 15644 1085728 1063076 2022-08-22T01:13:41Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''Achernar''' (α Eri, Alfa Eridani) an [[réalta]] is gile ar [[réaltbhuíon]] [[An Abhainn|na hAbhann]], agus tá sé an deichiú (''10ú'') réalta is gile ar spéir na hoíche. Tá sé suite in aice leis an bpointe is faide ó dheas ar an réaltbhuíon. ==Stair téarmaíochta== ==Airíonna== ==Féach freisin== * [[Achernar i bhficsean]] ==Tagairtí== {{reflist}} ==Naisc sheachtracha== {{Síol-réalta}} [[Catagóir:Achernar]] [[Catagóir:Réaltaí sa réaltbhuíon Eridanus (An Abhainn)]] [[Catagóir:Réaltaí is gile i réaltbhuíonta]] [[Catagóir:Réaltaí is gile sa spéir]] c0bzaj3z1dleruzhqbr9t3yi55zyj90 0 15653 1085551 832717 2022-08-21T20:22:48Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Sum]] (ceantar) atá suite i [[Bulgan (Cúige)|gCúige Bhulgan]] na [[An Mhongóil|Mongóile]] thuaidh is ea '''Rashaant''' ([[Mongóilis]]:Рашаант). {{Ceantair Bhulgan}} {{síol}} [[Catagóir:Ballaonaid na Mongóile]] jxhpf15ivuqw04dw00hpj50dtf3tfog 0 15655 1085546 832727 2022-08-21T20:21:56Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Sum]] (ceantar) atá suite i [[Bulgan (Cúige)|gCúige Bhulgan]] na [[An Mhongóil|Mongóile]] thuaidh is ea '''Gurvanbulag''' ([[Mongóilis]]:Гурванбулаг). {{Ceantair Bhulgan}} {{síol}} [[Catagóir:Ballaonaid na Mongóile]] 41unugs0g9ukub04v0662k79qmvl9kp 0 15656 1085541 832714 2022-08-21T20:21:01Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Sum]] (ceantar) atá suite i [[Bulgan (Cúige)|gCúige Bhulgan]] na [[An Mhongóil|Mongóile]] thuaidh is ea '''Saikhan''' ([[Mongóilis]]: Сайхан). {{Ceantair Bhulgan}} {{síol}} [[Catagóir:Ballaonaid na Mongóile]] qfq52u593ubjn7zaz0bp2y9ccb39ks6 0 15687 1085545 832730 2022-08-21T20:21:45Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Sum]] (ceantar) atá suite i [[Bulgan (Cúige)|gCúige Bhulgan]] na [[An Mhongóil|Mongóile]] thuaidh is ea '''Dashinchilen''' ([[Mongóilis]]:Дашинчилэн). {{Ceantair Bhulgan}} {{síol}} [[Catagóir:Ballaonaid na Mongóile]] a4qw7s4j7lkyv5wd2tux56sx0sz1e3o 0 15688 1085542 832736 2022-08-21T20:21:11Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Sum]] (ceantar) atá suite i [[Bulgan (Cúige)|gCúige Bhulgan]] na [[An Mhongóil|Mongóile]] thuaidh is ea '''Bayan-Agt''' ([[Mongóilis]]:Баян-Агт). {{Ceantair Bhulgan}} {{síol}} [[Catagóir:Ballaonaid na Mongóile]] nl2tlu3dvpu5ulsb4zy2s4een8so3m4 0 15692 1085544 832733 2022-08-21T20:21:35Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Sum]] (ceantar) atá suite i [[Bulgan (Cúige)|gCúige Bhulgan]] na [[An Mhongóil|Mongóile]] thuaidh is ea '''Büregkhangai''' ([[Mongóilis]]: Бүрэгхангай). {{Ceantair Bhulgan}} {{síol}} [[Catagóir:Ballaonaid na Mongóile]] bfew8v4v1jvhokoddhjve711fc0fx7h 0 15693 1085543 832734 2022-08-21T20:21:22Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Sum]] (ceantar) atá suite i [[Bulgan (Cúige)|gCúige Bhulgan]] na [[An Mhongóil|Mongóile]] thuaidh is ea '''Bugat''' ([[Mongóilis]]: Бугат). {{Ceantair Bhulgan}} {{síol}} [[Catagóir:Ballaonaid na Mongóile]] 0p7j69vq4ts8z3hxog5u4toogsf51lq 0 15694 1085547 832724 2022-08-21T20:22:04Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Sum]] (ceantar) atá suite i [[Bulgan (Cúige)|gCúige Bhulgan]] na [[An Mhongóil|Mongóile]] thuaidh is ea '''Khangal''' ([[Mongóilis]]: Хангал). {{Ceantair Bhulgan}} {{síol}} [[Catagóir:Ballaonaid na Mongóile]] 08kruch8skefskrdj6ait9w583rzn8s 0 15696 1085548 832720 2022-08-21T20:22:24Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Sum]] (ceantar) atá suite i [[Bulgan (Cúige)|gCúige Bhulgan]] na [[An Mhongóil|Mongóile]] thuaidh is ea '''Khutag-Öndör''' ([[Mongóilis]]: Хутаг-Өндөр). {{Ceantair Bhulgan}} {{síol}} [[Catagóir:Ballaonaid na Mongóile]] tjm8dkks16etfyl1kzdojf3x20v2wah 0 15697 1085549 832719 2022-08-21T20:22:32Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Sum]] (ceantar) atá suite i [[Bulgan (Cúige)|gCúige Bhulgan]] na [[An Mhongóil|Mongóile]] thuaidh is ea '''Mogod''' ([[Mongóilis]]: Могод). {{Ceantair Bhulgan}} {{síol}} [[Catagóir:Ballaonaid na Mongóile]] btxbi8amosudvz7bn8g05baydujii6j 0 15698 1085550 832718 2022-08-21T20:22:39Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Sum]] (ceantar) atá suite i [[Bulgan (Cúige)|gCúige Bhulgan]] na [[An Mhongóil|Mongóile]] thuaidh is ea '''Orkhon''' ([[Mongóilis]]: Орхон). {{Ceantair Bhulgan}} {{síol}} [[Catagóir:Ballaonaid na Mongóile]] mh2dorku86tuwoa9ej0431uib7zac8l 0 15699 1085552 832713 2022-08-21T20:22:56Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Sum]] (ceantar) atá suite i [[Bulgan (Cúige)|gCúige Bhulgan]] na [[An Mhongóil|Mongóile]] thuaidh is ea '''Selenge''' ([[Mongóilis]]: Сэлэнгэ). {{Ceantair Bhulgan}} {{síol}} [[Catagóir:Ballaonaid na Mongóile]] lgd6tbern6vur1k2e9p020pi4wva6t8 0 17316 1085806 820783 2022-08-22T07:23:12Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''RTÉ a hAon''' atá mar chuid de [[RTÉ]]. Chraol an chéad chlár i mí na Nollag, 1961. ==RTÉ One +1== ''Féach [[RTÉ a hAon +1]]'' == Tagairtí == {{Reflist}} {{Teilifís in Éireann}} {{Síol}} [[Catagóir:RTÉ]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na hÉireann]] 2ehl7hj90f73c7jmwmc2rb270sljwcr 0 17319 1085807 919357 2022-08-22T07:23:21Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''RTÉ a Dó''' (Béarla: '''''RTE2''''') atá mar chuid de [[RTÉ]]. Chraol an chéad chlár ar an 2 Samhain 1978. Tá a cheannáras suite i n[[Domhnach Broc]], i m[[Baile Átha Cliath]]. ==RTÉ2 +1== Beidh RTÉ2 +1 ar fáil ar [[Saorview]] ón 5 Feabhra 2019. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Teilifís in Éireann}} {{Síol}} [[Catagóir:RTÉ]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na hÉireann]] 1g1q85s9lyi5wovrlantdcfp0569ftk 0 17320 1085898 911226 2022-08-22T07:44:56Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is stáisiún raidió ag craoladh ar [[Raidió Digiteach]] (DAB) é '''RTÉ Nuacht Raidió Digiteach''' atá mar chuid de [[RTÉ]]. Thosaigh sé ag craoladh ar [[30 Meitheamh]] [[2007]]. == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol}} [[Catagóir:RTÉ]] [[Catagóir:Stáisiúin raidió a thosaigh ag craoladh i 2007]] aisn7as34wrysjbznggdmr3so9gopsb 0 17419 1085651 978265 2022-08-21T21:47:33Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Satailít de chuid [[Satarn (pláinéad)|Shatarn]] í '''Tethys'''. Ba é [[Giovanni Domenico Cassini]] a chuir an chéad sonrú inti thiar sa bhliain [[1684]]. Níl inti go bunúsach ach leac oighir, agus í ar ceann de na reanna neimhe is mó ailbéideachta sa Ghrianchóras - is é sin, frithchaitheann sí cuid mhór den solas a bhuaileann í. Is iad an dá shainchomhartha is mó ar dhromchla Tethys ná an cráitéar úd Odysseus ar an leathsféar iartharach, agus é 400 ciliméadar ar trastomhas, agus an gleann úd Ithaca Chasma atá céad ciliméadar ar leithead agus 2000 ciliméadar ar fad. Tá Tethys féin 1066 ciliméadar ar mheán-trastomhas. Tá dhá Thraíoch ag Tethys, mar atá, Telesto agus Calypso. {{síol}} [[Catagóir:Gealaí Shatairn]] kcr78rxu460yjocko4xoypm2i75sx4c 0 17420 1085652 978256 2022-08-21T21:47:41Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Satailít de chuid [[Satarn (pláinéad)|Shatarn]] í '''Dione'''. B'é Giovanni Domenico Cassini a chuir an chéad sonrú inti thiar sa bhliain [[1684]]. {{síol}} [[Catagóir:Gealaí Shatairn]] 336ilxj0mm34x0840q2ei9fchq6e55a 0 17421 1085653 978260 2022-08-21T21:47:49Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Satailít de chuid [[Satarn (pláinéad)|Shatarn]] é '''Mimas'''. B'é William Herschel a tháinig trasna air sa bhliain [[1789]]. Tá Mimas ar an rinn neimhe is lú sa [[Ghrianchóras]] a bhfuil cuma na liathróide uirthi a bheag nó a mhór. Tá sé beagáinín níos lú ná 400 ciliméadar ar trastomhas, agus é criathraithe le cráitéir. Tá an ceann is mó acu 120 ciliméadar ar trastomhas, agus é ainmnithe as an bhfear a d'fhionn an ghealach - Herschel. {{síol}} [[Catagóir:Gealaí Shatairn]] lf4gdi3n52onmd6ufdpkcg71f6doz3t 0 17483 1085884 1063097 2022-08-22T07:41:58Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is príomhstáisiún raidió ag an gcraoltóir seirbhíse poiblí, [[Raidió Teilifís Éireann]], é '''RTÉ Radio 1''' (nó '''RTÉ Raidió 1'''). Tá sceideal thar a bheith measctha ar Radio 1: siamsa, cúrsaí reatha, oideachas, spórt agus mar sin de, i m[[An Béarla|Béarla]] go príomha ach tá Gaeilge le cloisteáil ó am go ham.[[Íomhá:RTÉ Radio Centre.jpg|mion|RTÉ Raidió 1, [[Domhnach Broc]]]] Thosaigh an stáisiún ag craoladh ar bhonn rialta ar an [[1 Eanáir (Lá Caille)|1 Eanáir]] [[1926]] mar [[2RN (stáisiún raidió RTÉ)|2RN]], sa bhliain 1932 mar “{{sic|R|adio|hide=y}} Átha Luain” agus mar “{{sic|R|adio|hide=y}} Éireann” in 1937. {{Main|2RN (stáisiún raidió RTÉ)}} [[Íomhá:RTÉ Radio microphone.jpg|mion]] == Stair == [[Íomhá:RTÉ Radio Studio - Dundrum Shopping Centre.jpg|mion|Dundrum Shopping Centre, 2008]] Chuaigh Radio Átha Luain nó "Radio Athlone" ar an aer i 1932 don chéad uair, ar bhonn sealadach. Bhí an raidió le fáil ar fud na tíre ar fad.<ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title=Raidió Teilifís Éireann|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Raidi%C3%B3_Teilif%C3%ADs_%C3%89ireann&oldid=935018107|journal=Wikipedia|date=2020-01-09|language=en}}</ref> Bhí an [[Comhdháil Eocairisteach (1932)|Chomhdháil Eocairisteach]] le bheith ar siúl in Éirinn an bhliain sin agus theastaigh poiblíocht mhór ón lucht stiúrtha. Thosaigh stáisiún ag craoladh go lánaimseartha ar an 6 Feabhra 1933.<ref>{{Lua idirlín|url=https://comhar.ie/iris/78/9/an-gael-agus-an-raidio/|teideal=An Gael agus an raidió|údar=John Walsh|dáta=Meán Fómhair 2018|language=ga|work=Comhar|dátarochtana=2022-02-06}}</ref> Ba é [[Éamon de Valera]] a thug an t-aitheasc oscailte.  Thug sé ‘Droichead nua Átha Luain’ ar an ‘nGléas Craobhscaoileacháin seo [...] droichead idir na Gaedhil in Éirinn agus Gaedhil na h-imirce’ agus labhair sé – i m[[An Béarla|Béarla]] – ar thábhacht na Gaeilge.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.historyireland.com/the-ireland-that-i-would-have-de-valera-the-creation-of-an-irish-national-image/|teideal=‘The Ireland that I would have’ De Valera & the creation of an Irish national image|údar=Ireland’s gifts to humanity are the central theme of his speech at the opening of the Athlone Broadcasting Station in February 1933. It was Ireland’s first high powered broadcasting station which ‘will enable the world to hear the voice of one of the oldest and, in many respects, one of the greatest of the nations’. Ireland has much to offer the world: ‘Her gifts are the fruit of qualities of mind and heart, developed by centuries of eventful history’. This is the tone of the entire speech. These special qualities are allied to the national mission:|dáta=2013-01-28|work=History Ireland|dátarochtana=2022-02-06}}</ref> Athainmníodh "Radio Athlone" mar "Radio Éireann" sa bhliain 1937.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=RTÉ sna 1930idí|url=https://www.rte.ie//archives/exhibitions/681-history-of-rte/683-rte-1930s/289511-rte-1930s/|language=en|author=RTÉ|date=|journal=|volume=|issue=}}</ref> Ar na gléasanna raidió criostail (a bhí coitianta isteach sna [[1930idí]]), ní chlúdódh an comhartha ach tuairim is 70% den dtír agus ní bheadh an Ghaeltacht san áireamh. Mar sin, fiú dá mbeadh gléasanna raidió acu, d’fhéadfadh sé nach gcloisfeadh go leor de phobal na Gaeltachta gan dua na cláracha as Gaeilge a bhí ann sna blianta luatha. D'éirigh Raidió Éireann saor ó smacht díreach rialtais sna [[1960idí]]. I 1973, bhog an tseirbhís raidió go hIonad Raidió nua ar champas [[Domhnach Broc|Dhomhnach Broc]] ón [[Ard-Oifig an Phoist|Ard-Oifig an Phois]]<nowiki/>t i mBaile Átha Cliath (áit a raibh sé ó 1928).<ref name=":5">{{Luaigh foilseachán|title=RTÉ and the globalisation of Irish television|url=http://worldcat.org/oclc/954703891|publisher=Intellect|date=2004|oclc=954703891|author=Corcoran, Farrel.}}</ref> Anois, tá líonra cumarsáide náisiúnta ag RTÉ le béim níos mó ar bhailiú agus ar nuachta réigiúnach. == Féach freisin == * [[2RN (stáisiún raidió RTÉ)|2RN]] * [[Raidió Teilifís Éireann|RTÉ]] == Naisc sheachtracha == * [http://www.rte.ie/radio1/RTÉ RTÉ Radio 1] *Clarke, Paddy, 1986. ''‘Dublin Calling’: 2RN and the Birth of Irish Radio.'' Dublin: RTÉ. == Tagairtí == {{Reflist}} {{RTÉ Raidió 1}} {{síol}} [[Catagóir:RTÉ|Raidió 1]] [[Catagóir:Stáisiúin raidió a thosaigh ag craoladh i 1926]] [[Catagóir:Stáisiúin raidió Éireannacha]] etwmmkrszr4zpstm36ftcnqtidw1src 0 17574 1085560 836984 2022-08-21T20:33:08Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} [[Íomhá:Camau Airport1.JPG|200px|right|thumb|260px|Aerfort Cà Mau]] [[Aerfort]] is ea '''Aerfort Ca Mau'''. Tá sé suite in aice le [[Ca Mau]], [[Vítneam]]. == Cinn scríbe == * [[Vietnam Air Services Company]] ([[Cathair Ho Chi Minh]])<ref>http://www.tsnairport.hochiminhcity.gov.vn/vn/default.aspx?cat_id=694&cl1=689</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} [[Catagóir:Aerfoirt]] [[Catagóir:Vítneam]] qt70cgrd58x4jkswpnq2tjlhyx9onpz 0 17618 1085492 909801 2022-08-21T18:38:32Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Scannáin}} Scannán a stiúir [[Mel Brooks]] is ea '''Young Frankenstein''' (''"Frankenstein Óg"'') ([[1974]]). == Carachtair == * ''Dr. Frederick Frankenstein'' - [[Gene Wilder]] * ''An Arracht'' - [[Peter Boyle]] * ''Igor'' - [[Marty Feldman]] * ''Elizabeth'' - [[Madeline Kahn]] * ''Frau Blücher'' - [[Cloris Leachman]] * ''Inga'' - [[Teri Garr]] * ''Inspector Kemp'' - [[Kenneth Mars]] * ''An fear dall'' - [[Gene Hackman]] {{síol}} [[Catagóir:Scannáin Béarla]] [[Catagóir:Scannáin Mheiriceánacha]] nqijo80qx33nkpbwa7z0a2j4z0z0ay3 0 17983 1085679 697629 2022-08-21T23:54:13Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Comhdhúil Cheimiceach}} Is déshiúicríd é ''' Maltós''' (nó ''siúcra braiche''), C₁₂H₂₂O₁₁, foirmithe as dhá aonad [[Glúcós|ghlúcóis]] le nascáil α(1→4). Díorthaítear é trí [[hidrealú]] teoranta [[stáirse]], aonad den pholaiméir seo. Is é an darna aonad nó bhall de sraitheanna [[Bithcheimic|bithcheimiceacha]] tábhachtacha de slabhraí ghlúcóis. {{síol-ceim}} [[Catagóir:Déshiúicrídí]] [[Catagóir:Milseoirí]] [[Catagóir:Bithmhóiliní]] 8sv6qv4cfn0l535txxgu5ga1tgk0h5n 0 18185 1085363 1045811 2022-08-21T13:57:06Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Eagras [[Lúthchleasaíocht|lúthchleasaíochta]] amaitéarach ab ea an '''Cumann Lúthchleas Gael-Mheiriceánach''' ([[Béarla]]: ''Irish American Athletic Club'') a bhí suite i g[[Queens]] [[Nua-Eabhrac (cathair)|Nua-Eabhrac]]. Bunaíodh an é faoin ainm “''Greater New York Irish Athlethic Association''” ar an [[30 Eanáir]], [[1898]], athraíodh an t-ainm go “''The Irish American Athletic Club''” tar éis tamaill. Cheannaigh an Cumann ceapach thalún in Laurel Hill, [[Inis Fada]], i ngar do Reilig Chalvaire. Sa bhliain 1898, thóg siad saoráid úrscothach ar talamh feirme.<ref>''A New Athletic Club: Greater New York Irish A. A. has already Secured Quarters.'' New York Times, 31 Eanáir 1898: lch. 4.</ref> I ndiaidh athchóirithe, ath-osclaíodh an staidiam, ''Celtic Park'', go foirmeálta ar an 9ú Bealtaine, 1901. Thraenáil agus chuaigh roinnt na lúthchleasaithe [[SAM|Meiriceánacha]] is fearr san iomaíocht ar raonta agus faichí an Pháirc Ceiltigh, iad ag tarraingt sluaite d’os cionn 20,000.<ref>''Athletic Field Remodeled. Celtic Park in New Garb to be Re-opened Monday.'' New York Times 10 Bealtaine, 1901: lch. 10.</ref> Díoladh Celtic Park le haghaigh tithíochta i 1930. Le cois buachana in iomaíochtaí áitiúla agus réigiúnacha leis an Amateur Athletic Union, ghlac baill an Chumainn páirt leis an bhfoireann [[S.A.M.]] sna [[Chluichí Oilimpeacha]] 1904 i [[St. Louis]], sna chluichí Idirsháite 1906 in [[an Aithin]] na Gréige, sna Chluichí Oilimpeacha 1908 i [[Londain]] agus sna Chluichí Oilimpeacha 1912 i [[Stócólm]]. Cé go raibh Éireannaigh agus [[Gael-Mheiriceánaigh]] na chéad ghlúine ar mórchuid an Chumainn, bhí mórán neamh-Ghael páirteach sa Dorn Sciathánach chomh maith. Ina measc a bhí Alvin Kraenzlein, Myer Prinstein, Abel Kiviat, Alvah Meyer, Robert Lawson, Harold Wilson agus Emilio Lunghi. Ag iomaíocht mar bhall den Chumann i St. Louis 1904, bhuaigh Myer Prinstein an léim fhada agus an léim thriarach ar an lá féin, é an t-aon lúthchleasaí amháin a bhuaigh an dá choimhlint sna chluichí féin. Tháinig sé sa chuigiú áit sna daiseanna 60-médar agus 400-méadar. San Aithin 1906, bhuaigh sé an léim fhada aríst, é ag sárú na curiarrachta Peter O’Conner. Sna Chluichí Oilimpeacha 1908, i Londain Shasana, bhuaigh baill den Chumainn naoi as 23 Bhonn Óir a bhí tógtha ag an bhfoireann S.A.M. I measc na mbuaiteoirí bonn a bhí baill an Chumainn: Charles Bacon, cliath 400-méadar, Ór; George Bonhag, rás foirne 3-mhíle, Airgead; Robert Cloughen, rás 200-méadar, Airgead; John Jesus Flanagan, Caitheamh an Oird, Ór; Johnny Hayes, Maratón, Ór; Harry Porter, Léim Ard, Ór; Mel Sheppard, rás 800-méadar, Ór, rás 1,500-méadar, Ór, rás sealaíochta meascra 1,600-méadar, Ór; agus Martin Sheridan, Teasc-Saorstíle, Ór, Teasc-Stíle Ghréagach, Ór, agus Léim Fhada as Seasamh, Ór. B’iad baill eile Joseph Bromilow, Robert Lawson, Frank Riley, William Robbins agus James P. Sullivan a bhí páirteach san fhoireann Oilimpeach 1908. == Tagairtí == <References/> == Naisc sheachtracha == * [http://www.wingedfist.org Eagras an Doirn Sciathánaí ] [[Catagóir:Lúthchleasaíocht]] 7g5ner60eabgloigfpzc1twvut41qyk 0 18417 1085654 1019159 2022-08-21T21:47:59Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Rinn neimhe níos mó ná [[pláinéad]] agus níos lú ná [[réalta]], is '''abhac donn''' é. An tslí a gcruthaítear abhac donn, chuirfeadh sé cruthú réalta i gcuimhne duit ar shlí, ach de cheal maise ní thagann a dhóthain teasa san abhac donn riamh chun go dtosódh an [[hidrigin]] ar chomhleá ann. Is deacair abhac donn a bhrath, agus go dtí seo níl ach líon beag reann neimhe aimsithe i [[Bealach na Bó Finne|mBealach na Bó Finne]] ar féidir gur abhaic dhonna iad. Mar gheall ar a laghad [[mais]] atá iontu é sin, agus iad a bheith ina n-aonar. {{síol-réalta}} [[Catagóir:Réaltaí]] [[Catagóir:Réalteolaíocht]] 0u89jlwihgsfp7xb6ecfu06hbzqj4gb 0 18436 1085655 1008017 2022-08-21T21:48:14Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}}[[Íomhá:1kpc Star Map.gif|mion]] Is é rud is '''réalta''' ann ná Rinn spéire a ghineann [[fuinneamh]] trí bhíthin comhleáite [[Núicléas (réalteolaíocht)|núicléach]] ina croíleacán, agus atá ina fhoinse [[Solas|solais]] mar sin<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Hussey, Matt|date=2011|url=|title=Fréam an Eolais|journal=|volume=|issue=2011}}</ref>. Trí bhíthin comhleá eithneach ina croíleacán é sin. Réalta is ea an [[Grian|Ghrian]] seo againne. == Fisic == Ní réaltaí iad na [[pláinéid]], na h[[Astaróideach|astaróidigh]], ná na [[Gealach|gealacha]]. Ní ghineann siad seo [[solas]]. Nuair a dhéanann solas na gréine imbhualadh leo sin, is é rud a dhéanann siad: an solas sin a fhrithchaitheamh. Is [[liathróid|liathróidí]] de ghás te iad na réaltaí, déanta as [[hidrigin]] agus [[héiliam]]. Is í a gcuid imtharraingthe féin a bhíonn á gcoinneáil le chéile. Is réalta sa mheánmhéid í an Ghrian. Is mó faoi mhilliún í ná an [[Domhan]], nó mar sin. [[Íomhá:PIA20055 Cool Star Marked by Long-Lived Storm (Artist's Concept) (cropped).gif|mion|W1906+40]] Cuid de na réaltaí - is lú ná an deichiú cuid de mhéid na gréine, agus tá réaltaí eile ann agus is mó faoi sheasca iad ná méid na gréine. Timpeall 6,000&nbsp;°C an teocht atá ar dhromchla na gréine, agus meastar gur 15,000&nbsp;°C de theocht a bhíonn ina lár. Dath dearg a bhíonn ar na réaltaí is fuaire, dath buí ar réaltaí i meánraon na teochta, ar an ngrian abair, agus dath gorm nó [[bán]] ar na réaltaí níos teo fós. Ina [[réaltbhuíon]]ta a bhíonn na réaltaí. Idir deich gcinn agus deich míle réalta a bhíonn sa bhuíon. Ina [[réaltra|réaltraí]] a bhíonn na réaltbhuíonta seo. [[Íomhá:Motion in the Crab Nebula (09-2005 to 11-2005).gif|clé|mion|Crab Nebula]] [[Íomhá:Proxima Centauri 2MASS Atlas.jpg|mion|Proxima Centauri (2Mass)]] == Na réaltaí is gaire == Is iad seo na réaltaí is gaire don Domhan, lena bhfad amach i solasbhlianta: * Proxima Centauri 4.24 * Alpha Centauri A 4.34 * Alpha Centauri B 4.34 * Réalta Barnard 5.97 * Wolf 359 7.80 * Lalande 2 1 1 85 8.19 * UV Ceti A 8.55 * UV Ceti B 8.55 * Sirius A 8.67 * Sirius B 8.67 == Féach freisin == * [[Réalta an bháis|réalta an bháis (Neimisis)]] * [[réalta athraitheach]] * [[réalta bhíogach]] * [[an Réalta Thuaidh]] * [[réaltbhitheolaíocht]] == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:Réaltaí|*]] {{síol-réalta}} enp5ja68zkks0pcoyj6744o3pfamhas 0 18916 1085585 1011286 2022-08-21T20:53:06Z TGcoa 21229 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | ainm = Bó | dath = #D3D3A4 | image =Cattle, Ardglass, September 2010 (05).JPG | image_width = 250px | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Mammalia]] | ordo = [[Artiodactyla]] | familia = [[Bovidae]] | subfamilia = [[Bovinae]] | genus = ''[[Bos]]'' | species = '''''B. taurus''''' | binomial = ''Bos taurus'' | binomial_authority = [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] | range_map=Bovine range-2013-14-02.png | range_map_width=250px | range_map_caption= }} [[Ainmhí]] mór is ea an '''bhó''' (''Bos taurus'') . [[Mamach]] le crúba atá ann. Faightear [[bainne]] ó bha. Tá tuairim is 1.3 billiún bó ar domhan (281,700,000 s[[an India]]). D'eascair ba an lae atá inniu ann ón úras (''Bos primigenius''). == Féach freisin == * [[Einceifileapaite spúinseach bhólachta]] * [[Bleán]] == Seanfhocail == * Is maith sú bó, beo nó marbh * Fear na haon bhó fear gan aon bhó * Bíonn adharca fada ar na ba i gcéin. * Má labhraíonn an chuach ar chrann gan duilliúr, díol do bhó agus ceannaigh arbhar. * Díol do bhó i bhfad ó bhaile, ach faigh do bhean ar an gcarn aoiligh. * Bíonn gach éinne ag cur a bhó féin thar abhainn. * Ba shaibhir fear na muice gur bhuail sé le fear na bó. * Bíonn gach duine lách go dtí go dtéann bó isteach ina gharraí féin. {{síol ainmhí}} [[Catagóir:Mamaigh]] [[Catagóir:Buaibhide]] syxruudrtwqi6onnt0colfhgvy5n6tn 1085682 1085585 2022-08-21T23:58:09Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Ainmhí Bheo|item=Q19610691}} [[Ainmhí]] mór is ea an '''bhó''' (''Bos taurus'') . [[Mamach]] le crúba atá ann. Faightear [[bainne]] ó bha. Tá tuairim is 1.3 billiún bó ar domhan (281,700,000 s[[an India]]). D'eascair ba an lae atá inniu ann ón úras (''Bos primigenius''). == Féach freisin == * [[Einceifileapaite spúinseach bhólachta]] * [[Bleán]] == Seanfhocail == * Is maith sú bó, beo nó marbh * Fear na haon bhó fear gan aon bhó * Bíonn adharca fada ar na ba i gcéin. * Má labhraíonn an chuach ar chrann gan duilliúr, díol do bhó agus ceannaigh arbhar. * Díol do bhó i bhfad ó bhaile, ach faigh do bhean ar an gcarn aoiligh. * Bíonn gach éinne ag cur a bhó féin thar abhainn. * Ba shaibhir fear na muice gur bhuail sé le fear na bó. * Bíonn gach duine lách go dtí go dtéann bó isteach ina gharraí féin. {{síol ainmhí}} [[Catagóir:Mamaigh]] [[Catagóir:Buaibhide]] 5b0v6wsjhvtj59evmhd4cb0y3an06x2 1085693 1085682 2022-08-22T00:42:14Z Kevin Scannell 340 sodar i ndiaidh na mbéarlóirí ;). wikitext text/x-wiki #redirect [[Eallach]] obhq9rvqvhnt7sl6kt243euijtp9vph 0 20886 1085493 909783 2022-08-21T18:40:56Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Scannáin}} [[Scannán]] is ea '''Charlotte's Web''' ón bhliain [[2006]], atá bunaithe ar [[Charlotte's Web|an leabhar]] le E.B. White. == Carachtair == {| |- | [[Julia Roberts]] || Charlotte A. Cavatica |- | [[Oprah Winfrey]] || Gussy |- | [[Steve Buscemi]] || Templeton |- | [[Kathy Bates]] || Bitsy |- | [[John Cleese]] || Samuel |- | [[Thomas Haden Church]] || Brooks |- | [[Robert Redford]] || Ike |- | [[Cedric the Entertainer]] || Golly |- | [[Jane Sibbett]] || Joy |- | [[Reba McEntire]] || Betsy |- | [[André 3000|André Benjamin]] || Elwyn |- | [[Dakota Fanning]] || Fern Arable |- | [[Gary Basaraba]] || Mr. Zuckerman |- | [[Siobhan Fallon]] || Mrs. Zuckerman |- | [[Kevin Anderson]] || Mr. Arable |- | [[Essie Davis]] || Mrs. Arable |- | [[Nate Mooney]] || Lurvy |} == Ceol == # "Ordanary Miricle" # "Wilbur's Lullaby" # "A Place in the Sun" == Naisc sheachtracha == * [http://www.imdb.com/title/tt0413895/ Charlotte's Web ar IMDB] == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol}} [[Catagóir:Scannáin 2006]] [[Catagóir:Scannáin Béarla]] [[Catagóir:Scannáin Mheiriceánacha]] b4yxq78up261lfq4rjnnrzhkzd4v5ad 0 21257 1085656 1019158 2022-08-21T21:48:24Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é rud is '''pulsár''' ann na [[réalta neodrón]] an-mhaighnéadaithe a bhíonn ag imrothlú go tapa agus ligeann sé as [[radaíocht]] leictreamaighnéadach bhíogach . Tugtar faoi deara go bhfuil peiriaid na mbíog idir 1.4 milleasoicind go 8.5 soicind. Ní féidir an radaíocht a bhreithniú ach amháin nuair atá an leictreonléas bíogach dírithe ar an [[Domhan]]. Bíonn cosúlacht idir an tslí a dtagann radaíocht bhíogach ón bpulsár agus an tslí a scaipeann bíog sholais amach as teach solais. Glaoitear ‘iarmhairt an tí sholais’ ar an chineál radaíocht bhíogach a ligeann pulsár amach. Toisc go mbíonn neodrónréaltaí dlúthstruchtúrach , bíonn imrothlú na réad, agus dá bhrí sin eatraimh na bpeiriad, an-rialta. {{síol-réalta}} [[Catagóir:Pulsáir]] [[Catagóir:Radairéalteolaíocht]] [[Catagóir:Feiniméin réaltacha]] [[Catagóir:Réaltaí]] imiezuxuvav692s7v664yuenjjw39ia 0 21329 1085764 742816 2022-08-22T04:07:45Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Baile beag in Éirinn is ea '''Críonchoill'''. Tá an baile suite i g[[Contae Uíbh Fhailí]] i g[[Cúige Laighean]] i ngar do [[Biorra|Bhiorra]]. {{Síol-tír-ie}} [[Catagóir:Bailte i gContae Uíbh Fhailí]] 9rudm94j5iuei4bc1fxvemx5dko0i2e 0 22004 1085650 1061132 2022-08-21T21:47:22Z TGcoa 21229 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Ba cheannaire míleata agus polaiteoir [[Éire]]annach é '''Mícheál Eoin Ó Coileáin''' nó '''Michael Collins''' ([[16 Deireadh Fómhair]] [[1890]] – [[22 Lúnasa]] [[1922]]) a rugadh i g[[Contae Chorcaí]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.dib.ie/biography/collins-michael-a1860|teideal=Collins, Michael {{!}} Dictionary of Irish Biography|language=en|work=www.dib.ie|dátarochtana=2022-08-21}}</ref><ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=5039|teideal=Ó COILEÁIN, Mícheál (1890–1922)|language=ga-IE|work=ainm.ie|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> Bhí sé beartach i g[[Cogadh na Saoirse in Éirinn|Cogadh na Saoirse]], agus bhí sé ina bhall den toscaireacht Éireannach a shínigh an [[Conradh Angla-Éireannach]] i [[1921]]. Ba theachtaí iad ó rialtas sealadach [[an Chéad Dáil|na Chéad Dála]]. De dheasca an chonartha seo a chuaigh an [[Críochdheighilt na hÉireann|chríochdheighilt]] ar Éirinn, agus í i bhfeidhm sa lá atá inniu ann. Níor thug [[Eamon de Valera|de Valera]] aitheantas don Chonradh, ach chuaigh sé i gceannas ar na fórsaí frith-Chonartha. Mar sin a cuireadh tús leis an [[Cogadh Cathartha na hÉireann|gCogadh Cathartha]]. Bhí an Coileánach chun tosaigh ar na fórsaí a bhí ag cur in aghaidh de Valera sa chogadh seo. Bhí gean ag [[Gael|Gaeil]] ar an gCoileánach, agus é ina laoch mór acu chomh cróga is chomh beartach a bhí sé, ach mar sin féin, fuair sé [[bás]] ó lámh Éireannaigh i [[Béal na mBláth|mBéal na Blá]] in iarthar [[Contae Chorcaí|Chorcaí]]. == Tús a shaoil == Saolaíodh Mícheál Ó Coileáin in aice le [[Cloich na Coillte]] in Iarthar Chorcaí sa bhliain [[1890]]. B'eisean dríodar an chrúiscín, agus tháinig beirt mhac agus cúigear deirféaracha roimhe. Níltear ar aon bharúil faoina bhreithlá, nó is é [[12 Deireadh Fómhair|an dóú lá déag de Mhí Dheireadh Fómhair]] atá le léamh ar leac a uaighe, ach is é an séú lá déag a thugann lucht scríofa a chuid beathaisnéisí. Taoisigh [[Ghael]]acha i gCúige Luimnigh ab ea a chuid sinsear, ach nuair a díshealbhaíodh iad, thosaigh siad ag saothrú talún. Ina dhiaidh sin féin, bhí an-tailte ag muintir Uí Choileáin, agus iad ina bhfeirmeoirí saibhre dá réir. Mar sin, nuair a rugadh an Coileánach, níorbh é an bochtanas a bhí i ndán dó go díreach, de réir na cuma a bhí ar na cúrsaí. Chuaigh deirfiúr le Mícheál, Eibhlín, sna mná rialta, agus is é an t-ainm a ghlac sí uirthi ná an tSiúr Mary Celestine. Bhí sí ag obair ina múinteoir i [[Londain]]. Mícheál an t-ainm a bhí ar athair mo dhuine freisin. Chaith seisean seal s[[na Fíníní]] nuair a bhí sé óg, ach ansin, d'fhág sé an ghluaiseacht le dul le feirmeoireacht. Deirtear gur páiste cliste seanchríonna ab ea Mícheál óg. Bhí an-fhaghairt ann, agus tholg sé an [[náisiúnachas]] go hóg ó ghabha na háite, Séamas Santry. Ní raibh príomhoide na Scoile Náisiúnta, Donncha Lyons, ag maolú ar an gclaonadh seo ach an oiread, nó bhí sé ina bhall de [[Bráithreachas na Poblachta|Bhráithreachas na Poblachta]] ([[IRB]]). Stócach láidir scafánta ab ea an Coileánach, agus é an-tugtha do na lúthchleasa. Mar sin féin, bhí sé éirimiúil ó thaobh na hintleachta de, chomh maith. [[Íomhá:Michael Collins aged about nine.jpg|clé|mion|298x298px|Naoi mbliana d'aois, 1899]] I bhFeabhra na bliana [[1906]], chuaigh an Coileánach faoi scrúdú na Státseirbhíse, agus é cúig bliana déag d'aois. Le pas a fháil, mhol sé [[Impireacht na Breataine|impireacht na Breataine Móire]] go hard na spéire in aiste a scríobh sé mar chuid den scrúdú. Nuair a bhí an scoil críochnaithe aige, chuaigh Mícheál ag obair in Oifig an Phoist i Londain, ar nós go leor Éireannach eile. Fuair sé lóistín in árasán a dheirféara, Hannie (Siobhán). Bhí sé naoi mbliana déag d'aois, nuair a chuaigh sé i mBráithreachas na Poblachta. B'é [[Somhairle Mag Uidhir]], Poblachtánach [[Protastúnach]] ó [[Chorcaigh]], a réitigh an bealach sin dó. Níor thóg sé deich mbliana air céimíocht cheannasach a bhaint amach dó san eagraíocht. == Éirí Amach na Cásca == Bhain an Coileánach an chéad cháil amach dó féin le linn [[Éirí Amach na Cásca]] sa bhliain [[1916]]. Bhí an-scileanna aige i gcúrsaí eagraíochta, agus é cliste ar go leor bealaí eile freisin, rud a thabhaigh an-ómós dó ó bhaill eile an Bhráithreachais. Rinneadh comhairleoir airgeadais de don [[An Cunta Pluincéad|Chunta Pluincéad]], athair [[Seosamh Pluincéad|Sheosaimh Phluincéid]], agus le linn an Éirí Amach, bhí sé ina aidiúnach don Phluincéadach óg. [[Íomhá:Young Michael Collins Portrait.jpg|mion|Cásc 1916 ]] Nuair a thosaigh an tÉirí Amach féin, throid an Coileánach gualainn ar ghualainn le [[Pádraic Mac Piarais]] ag [[Ard-Oifig an Phoist]]. Mar a tuigeadh do chuid mhaith daoine roimh ré, theip ar an Éirí Amach go hiomlán mar bheart cogaíochta. Ábhar sásaimh ab ea é dóibh go raibh éirí amach nó ceannairc ar bith ann, agus iad ina mhuinín go dtabharfadh íobairt fola na gceannairceoirí inspioráid do dhaoine eile cath a chur ar son na hÉireann arís agus arís eile. Ní raibh an Coileánach sásta leis an dearcadh seo ar aon nós. Cháin sé amaitéarachas an Éirí Amach, go háirithe an dóigh ar sealbhaíodh foirgnimh fheiceálacha, ar nós Ard-Oifig an Phoist féin, nó bhí sé deacair a leithéidí d'áiteanna a chosaint, agus, dá dtiocfadh ort, a thréigean, agus ní raibh sé furasta ach an oiread soláthar a choinneáil leo. Le linn Chogadh na Saoirse, d'áitigh sé ar [[na hÓglaigh]] gan "targaidí ina suí" a dhéanamh díobh féin trí fhoirgnimh den chineál sin a shealbhú. A mhalairt ar fad, chuir sé béim ar an treallchogaíocht. Bhunaigh sé díormaí ar leith, mar atá, Colúin Reatha, le cogadh a chur ón eadarnaí. Bhíodh fir na gColún seo ag ionsaí go tobann agus ag éalú ó láthair an éachta chomh tobann céanna. Mar sin, coinníodh líon na dtaismeach lag, agus an cogadh ag éirí leis na hÉireannaigh. Cosúil le cuid mhór acu siúd a ghlac páirt san Éirí Amach, gabhadh an Coileánach, agus bhí pionóis an bháis ag bagairt air ar feadh tamaill, go dtí gur tugadh go campa géibhinn [[Frongoch]] é. Ansin féin, thaispeáin sé go raibh comhábhair an cheannaire ann. Nuair a scaoileadh an chuid ba mhó de na cimí saor, bhí Mícheál Ó Coileáin ag fáil an lámh in uachtar ar [[Sinn Féin]] cheana. [[Íomhá:Michael Collins in military uniform.jpg|mion|Ag sochraid Art O'Gríofa - Lúnasa 1922]] Ní raibh an páirtí leath chomh sáite san Éirí Amach agus a bhí bolscaireacht na Breataine Móire ag áitiú, ach nuair a chuaigh sé sa pháirtí, thosaigh an Coileánach ag glacadh buntáiste ar íomhá an náisiúnachais radacaigh a ghreamaigh de Shinn Féin de thoradh na bolscaireachta. Lena chuidiú féin, d'insíothlaigh na radacaigh an páirtí. I Mí Dheireadh Fómhair sa bhliain [[1917]], bhí an Coileánach ina bhall de choiste feidhmitheach Shinn Féin agus ina stiúrthóir cúrsaí eagraíochta ar [[Óglaigh na hÉireann]], agus Éamon de Valera i gceannas ar an dá eagraíocht sin. == An Chéad Dáil == Ar nós bhaill shinsearacha Shinn Féin ar fad, moladh an Coileánach mar iarrthóir in olltoghcháin na bliana [[1918]] le suíochán a lorg mar Fheisire i d[[Teach na dTeachtaí]] i Londain. Cosúil le formhór mór na n-iarrthóirí, vótáladh an Coileánach isteach. Bhí sé ina Fheisire do dháilcheantar [[Contae Ard Mhacha|Ard Mhacha]] Theas. Bhí sé fógartha ag Sinn Féin, áfach, nach nglacfadh Feisirí an pháirtí a gcuid suíochán i Westminster. Ina ionad sin, tháinig siad le chéile ina bparlaimint scartha in Éirinn - [[Dáil Éireann]]. Chruinnigh [[an Chéad Dáil]] seo i d[[Teach an Ardmhéara]] i m[[Baile Átha Cliath]] i Mí Eanáir sa bhliain [[1919]]. Bhí Éamon de Valera agus roinnt Feisirí eile de chuid Shinn Féin gafa ag na [[Sasana]]igh cheana. Nó is amhlaidh go bhfuair an Coileánach foláireamh óna ghréasán spiaireachta go raibh a leithéid ar na bacáin ag na húdaráis, ach nuair a nocht sé an fhaisnéis seo do Dev, d'áitigh sé siúd ar na Sinn Féinithe eile gan a dhath a shíleadh den rabhadh. Chreid sé nach rachadh a leithéid de shluaghabháil ach chun dochair do na Gaill cibé, nó bheadh an-ábhar bolscaireachta ann do na Gaeil. Nuair a fuair an oiread sin ceannairí iad féin faoi ghlas, áfach, is beag duine a fágadh deis acu an bholscaireacht sin a chraobhscaoileadh. Nuair a bhí de Valera sa phríosún, toghadh [[Cathal Brugha]] ina Phríomh-Aire, ach tháinig Dev ina áit, nuair a d'éalaigh sé as [[Príosún Lincoln]] i Mí Aibreáin sa bhliain 1919, le cuidiú an Choileánaigh. [[Íomhá:Michael Collins On Bicycle.jpg|mion|roimh 1922]] Is iomaí trá a bhí le freastal ag an gCoileánach sa bhliain 1919. Sa samhradh, cuireadh i gceannas ar an [[IRB]] é. I Mí Mheán Fómhair, chuaigh sé i mbun Rannóg Faisnéise na nÓglach. Thosaigh Cogadh na Saoirse ar an lá céanna agus a chéadchruinnigh an Dáil i Mí Eanáir sa bhliain 1919, nó b'ar an lá céanna a lámhach cathlán d'Óglaigh beirt [[Constáblacht Ríoga na hÉireann|saighdiúirí dubha]] a bhí ag gardáil coinsíneacht geiligníte ar an tSulchóid Bheag i g[[Contae Thiobraid Árann]]. Ní raibh orduithe faighte ag na hÓglaigh an t-éacht seo a dhéanamh. == Aire airgeadais == Cé go raibh sé gnóthach cheana féin, fuair sé tuilleadh dualgais le comhlíonadh, nuair a rinne Éamon de Valera Aire Airgeadais de sa bhliain 1919. Bhí an tír ar barr lasrach le cogadh cruálach, agus [[Constáblacht Ríoga na hÉireann]] is na [[Dúchrónaigh]] ag rith damhsa fud fad na hÉireann. Mar sin, b'éigean do na h-"aireachtaí" (mar a thugtaí ar na ranna rialtais san am) gníomhú ar chúla téarmaí. Ní raibh sa chuid ba mhó acu ach cúpla duine agus iad ag obair i seomra beag i dteach príobháideach, má bhí an oiread sin féin ann.[[Íomhá:Firstdail.jpg|thumb|<center>An Chéad Dáil<br />An chéad líne (Clé go deas): [[Laurence Ginnell]], [[Mícheál Ó Coileáin]], [[Cathal Brugha]], [[Art Ó Gríofa]], [[Eamon de Valera]], [[An Cunta Pluincéad]], [[Eoin Mac Néill]], [[Liam Tomás Mac Cosgair]], [[Caoimhín Ó hUiginn]].</center>]]Scéal eile ar fad ab ea scéal an Airgeadais, agus an Coileánach ag freastal air. Bhí seisean agus a fhoireann ábalta móreisiúint bannaí stáit a chóiriú le bun a chur le státchiste na Poblachta. Chuaigh scéal na hiasachta náisiúnta seo a fhad le [[Vlaidímír Léinín|Léinín]], agus chuir seisean toscaire go hÉirinn le slám airgid a fháil ar iasacht ó na hÉireannaigh chun an phoblacht [[Sóivéid (comhdháil)|Shóivéadach]] s'aige féin a mhaoiniú. Thairg Léinín roinnt seoda de chuid Choróin na [[Rúis]]e Impiriúla mar chúlbhannaí. Fágadh na seoda seo i dtaisce go dtí na tríochaidí, agus iad ligthe i ndearmad ag cách. Sa deireadh, thángthas orthu de thaisme. An té a chaithfidh súil ar ais ar a ndearna an Coileánach, tiocfaidh iontas an domhain air i bhfianaise na n-iléachtaí sin. D'fhruiligh an Coileánach scuad feallmharfóireachta, "An Dáréag", le spiairí de chuid na Sasanach a mharú. Chóirigh sé an "Iasacht Náisiúnta". Bhí sé ag coinneáil na nÓglach ag imeacht, agus nuair a bhí de Valera ag taisteal [[na Stát Aontaithe]], b'éigean dó an chuid ba mhó de chúrsaí an rialtais a chomhordnú thar thréimhse fhada. Thairis sin, chaithfeadh sé airm a smuigleáil isteach le haghaidh na nÓglach. D'fhéadfá a rá gur réabhlóid aonair ab ea an fear féin. [[Íomhá:Michael Collins.jpg|mion|An Chéad Dáil, 1919 ]] B'iad an Coileánach agus [[Risteard Ó Maolchatha]] príomheagraithe na nÓglach, a fhad is a bhí sé indéanta ar aon nós ord agus eagar a choinneáil ar dhíormaí scaipthe treallchogaíochta den chineál sin. Is gnách a rá gurbh é an Coileánach a d'eagraigh na Colúin Reatha le linn Chogadh na Saoirse, ach ar ndóighe, ní fhéadfadh sé a leithéid de rud a chur i gcrích gan chuidiú ó dhaoine eile. Bhí an-lámh aige san obair seo, ach b'é Risteard Mac Aodha an príomheagraí. Ní ba déanaí, chuir na Sasanaigh Mac Mhic Aodha chun báis mar dhíoltas i ndiaidh [[Domhnach na Fola (1920)|Dhomhnach na Fola 1920]]. Thairis sin, bhí na hÓglaigh go mór mór i dtuilleamaí na gceann feadhna áitiúil, beag beann ar an gCoileánach agus ar an Maolchathach. Sa bhliain [[1920]], an bhliain chéanna a shlánaigh an Coileánach tríocha bliain d'aois, bhí na Sasanaigh ag tairiscint deich míle punt airgid (ba mhillteanach an slám airgid é san am) ar gach eolas a chabhródh leo Mícheál Ó Coileáin a ghabháil nó a mharú. I measc na gceannairí náisiúnta, d'éirigh ina naimhdeas idir eisean agus beirt fhear ar leith: [[Cathal Brugha]], an tAire Cosanta, agus de Valera, an Príomh-Aire. Bhí Cathal Brugha in ainm a bheith ina Aire Cosanta. Fear dúthrachtach a bhí ann ceart go leor, ach ní raibh sé leath chomh héirimiúil leis an gCoileánach. Cé nach raibh Mícheál Ó Coileáin ach ina Aire Airgeadais, go hoifigiúil, is é an chuma a bhí ar na cúrsaí ná nach raibh de dheis ag Brugha a chuid cúraimí féin a fhreastal, agus an Coileánach á gcríochnú dó beag beann air féin. [[Íomhá:General Collins.jpg|mion|rinne an Ginearál cigireacht ar na trúpaí]] Bhí de Valera in éad lena chomhchogaí óg, go háirithe i ndiaidh an mhórchlú a bhain an Coileánach amach dó féin mar cheannaire sa bhaile, nuair a bhí de Valera féin ag lorg tacaíochta don Phoblacht sna Stáit Aontaithe, obair nach raibh mórán toraidh uirthi. Bhí sé le haithint ar a leasainmneacha féin an dóigh a raibh siad ag iompairc le chéile: "An Buachaill Ard" a bhítí ag tabhairt ar de Valera - fear ard as an ngnáth a bhí ann - ach nuair a bhí seisean i Meiriceá, bhaist na hÓglaigh an leasainm "An Buachaill Mór" ar an gCoileánach, rud nár thaitin le de Valera in aon chor. Ag filleadh abhaile dó, d'fhéach de Valera leis an gCoileánach a chur go dtí na Stáit Aontaithe, siocair is go mbeadh seisean ar an t-aon duine amháin a bheadh ábalta an obair a chur i gcrích thall ansin. Dhiúltaigh an Coileánach féin don áitiú seo, agus an chuid ba mhó de lucht ceannais Shinn Féin (cé is moite de Chathal Brugha agus [[Aibhistín de Staic]]) ag tacú leis. Mar sin, d'fhan sé in Éirinn. Nuair a tháinig an Sos Cogaidh, hullmhaíodh comhdháil síochána idir [[Rialtas na Ríochta Aontaithe|Rialtas na Breataine Móire]] agus cinnirí na Poblachta nach bhfuair aitheantas idirnáisiúnta go fóill, ach amháin ón [[APSS|Aontas Sóivéadach]], a bhí go mór mór in anás airgead iasachta ó na hÉireannaigh. Cé go raibh de Valera agus [[Gael-Mheiriceánaigh]] chlúiteacha ag déanamh stocaireachta i [[Washington, D.C.]], agus [[Seán T. Ó Ceallaigh]] ag comhdháil síochána Versailles, le haitheantas a bhaint amach don Phoblacht, ní raibh sé le fáil. I Mí Lúnasa sa bhliain 1921, d'athraigh an Dáil oifig de Valera ón bPríomh-Aireacht go hUachtaránacht na hÉireann, le go mbeadh sé ar aon leibhéal leis an [[Seoirse V na Ríochta Aontaithe|Rí Seoirse a Cúig]]. Ansin, chuir sé iontas ar an saol ar fad, nuair a d'fhógair sé nach nglacfadh sé páirt sna comhchainteanna, ach oiread leis an Rí. Ina áit sin, bhronn sé lánchumhacht ar thoscaireacht a chuir sé go Londain. Is é is brí leis an "lánchumhacht" ná go raibh sé ar chumas na dtoscairí seo conradh síochána a shíniú leis na Gaill gan faomhadh a fháil roimh ré uaidh féin. B'iad [[Art Ó Gríofa]] agus Mícheál Ó Coileáin a chuaigh i gceannas ar an toscaireacht. Bhí an Coileánach iontach míshásta leis an gcomhairle seo, nó is é an tuairim a bhí aige féin ná gur chóir do Dev féin na cúrsaí seo a phlé leis na Sasanaigh. Ina dhiaidh sin is uile, thoiligh sé dul go Londain. == An Conradh == [[Íomhá:Michael Collins 1921.jpg|thumb|Londain, 1921, idirbheartaíocht a mhair ar feadh i bhfad]] Is é an toradh a tháinig as na comhchainteanna ná an [[Conradh Angla-Éireannach]], agus b'é an Conradh seo ba bhunús le stát nua Éireannach, mar atá, [[Saorstát Éireann]]. Bhí forálacha ann le haghaidh stát uile-Éireannach, ach san am céanna, d'fhág sé ar chumas sé chontae in oirthuaisceart an oileáin tarraingt siar as an stát seo, rud a rinne siad gan mhoill. Bhí sé leagtha amach sa Chonradh go gcaithfí coiste ar leith a chur ag obair leis an teorainn a atarraingt, dá dtogródh [[Tuaisceart Éireann|na Sé Chontae]] a leithéid a dhéanamh, agus is é an rud a bhí ar intinn an Choileánaigh go bhféadfaí, ar an mbealach seo, limistéar an stáitín thuaisceartaigh a laghdú an oiread sin is nach bhfágfaí maireachtáil ar bith ann ar chúrsaí eacnamaíocha. Bhí an beart sin incheaptha san am, nó bhí cónaí ar an gcuid ba mhó den phobal [[Aontachtach]] taobh istigh de shrianta cúnga in oirthear [[Uladh]]. Bheadh stádas Tiarnais ag an Saorstát nua, agus é á rialú ag parlaimint dhá theach. Bheadh an t-údarás iomlán dílsithe don Rí, ach san am céanna, bheadh sé á oibriú ag Rialtas dúchasach, agus b'í [[Dáil Éireann]], teach íochtarach na Parlaiminte nua, a cheapfadh an Rialtas sin. Bheadh cúirteanna dá gcuid féin ag na hÉireannaigh, agus tríd is tríd, bheadh níos mó neamhspleáchais ag an tír ná a rithfeadh le [[Charles Stewart Parnell]] nó le [[Páirtí Parlaiminteach na hÉireann|Páirtí Pairliminteach]] [[John Redmond|Sheáin Réamainn]] a éileamh riamh. [[Íomhá:Anglo-Irish Treaty signatures.gif|clé|mion|An Conradh]] Is é an meas a bhí ag na dearg-Phoblachtánaigh ar an gConradh ná gur feillbheart a bheadh ann. In áit na Poblachta a bhí bainte amach le lámh láidir, thiocfadh Saorstát nach mbeadh ach stádas an Tiarnais taobh istigh d'[[Impireacht na Breataine]] aige, agus chaithfeadh na Teachtaí Dála dílseacht a mhóidiú go díreach don Rí, mar a cuireadh an scéal i bhfocail san am. (Le fírinne, ba don tSaorstát a mhóideoidís an dílseacht, ach bhí an dílseacht don Rí ag dul leis an móid seo mar aguisín, mar a bhí leagtha amach sa Chonradh.) Chuaigh scoilt ar Shinn Féin faoin gConradh, agus de Valera ag dul le faicsean na bhfrith-Chonraitheoirí le cur in aghaidh an ghéillte seo, mar a thuig sé é. Iad siúd nach raibh ag aontú leis, chuir siad ina leith go raibh a fhios aige ón tús nach mbeadh an Phoblacht inbhainte amach cibé scéal é, agus gur chuir sé an Coileánach i gceannas ar an toscaireacht d'aonturas, leis an náire a sheachaint. Dhiúltaigh de Valera do na líomhaintí seo, ach is é an chiall a bhaineann an chuid is mó de staraithe an lae inniu ná gurb é sin an freagra is fearr ar an gceist, cén fáth nach ndeachaigh seisean go Londain. D'áitigh an Coileán, siúd is nár thug an Conradh an tsaoirse d'Éirinn mar Phoblacht, gur bhronn sé de shaoirse ar na hÉireannaigh an tsaoirse sin a bhaint amach iad fén. Sa deireadh thiar thall, b'é de Valera féin a chruthaigh gurbh fhíor don Choileánach an méid sin. [[Íomhá:Kitty Kiernan.jpg|mion|Kitty Kiernan, i ngrá le Harry Boland agus an Coileánach]] == An tAitheantas Trípháirteach == De réir mar a bhí sé leagtha amach sa cháipéis féin, chaithfeadh trí pharlaimint a bhfaomhadh a thabhairt don Chonradh Angla-Éireannach. Fuair sé formhuiniú Pharlaimint na Breataine Móire, ar dtús. Ansin, chaithfeadh Dáil Éireann glacadh leis, freisin, cé nach raibh aon stádas dlíthiúil ag an Dáil de réir an dlí idirnáisiúnta, ó nach bhfuair sé aitheantas na n-údarás Gallda. Nó, ós rud é go raibh stádas ''de facto'' ag an Dáil, agus í ag oibriú chumhacht pholaitiúil Shinn Féin agus mhuintir na hÉireann, ní fhéadfaí ach an Conradh a chur faoi bhráid na Dála. Thairis sin, bhí an tríú Parlaimint ann, mar atá, Teach Teachtaí Dheisceart Éireann. De réir fhorálacha an [[An tAcht um Rialtas na hÉireann|Achta um Rialtas na hÉireann]], a bhí reachtaithe ag Parlaimint na Ríochta Aontaithe sa bhliain 1920, bhí a leithéid de chomhairle reachtach ann, cé nár tháinig sí le chéile riamh roimhe seo, ós rud é gurbh fhearr le formhór a cuid feisirí Dáil Éireann. Anois, áfach, chruinnigh an Teach sin faoi dheoidh. Bhí na frith-Chonraitheoirí á bhaghcatáil, ar ndóigh, ach tháinig na Saorstátairí agus an ceathrar Aontachtóirí nár ghlac páirt in obair na Dála riamh, agus ar ndóigh, dhearbhaigh siad an Conradh. [[Íomhá:Harry Boland and Michael Collins.jpg|clé|mion|in éineacht lena chara ag an am, Harry Boland. Roimh 1922.]] == An Rialtas Sealadach == Bhí Dáil Éireann ann i gcónaí, de réir a Bunreachta a bhí i bhfeidhm ón mbliain 1919 ar aghaidh. D'éirigh de Valera as an Uachtaránacht agus é ag súil leis go n-atoghfaí é, ar dhóigh is go n-éireodh leis an Conradh a chur ar neamhní ansin. B'é Art Ó Gríofa a vótáladh isteach ina áit, áfach, agus b'eisean a shealbhaigh an Uachtaránacht. Níor thug sé "Uachtarán na hÉireann" air féin, áfach, ach "Uachtarán na Dála" - is é sin, an [[Ceann Comhairle]], más maith leat. Mar sin féin, ní raibh aon stádas dlíthiúil ag an rialtas seo, de réir dhlí bunreachtúil na Breataine Móire, agus tháinig rialtas eile ar an bhfód, agus é, go foirmeálta, freagrach do Theach Teachtaí Dheisceart Éireann. B'é an Coileánach a bhí i gceannas ar an Rialtas Sealadach nua, agus is é an teideal a bronnadh air ná Uachtarán an Rialtais Shealadaigh - is é sin, an Príomh-Aire. San am céanna, choinnigh sé an Aireacht Airgeadais i rialtas Poblachtach an Ghríofaigh. Bhí na cúrsaí dlí iontach casta timpeall an scéil. De réir dhlí na Breataine Móire, bhí sé ina Phríomh-Aire anois, agus é ainmnithe ag an gCoróin agus insealbhaithe de réir na pribhléide ríoga. Le hinsealbhú a fháil, b'éigean dó cuairt fhoirmeálta a thabhairt ar an Viocúnta Fitzalan, Tiarna Leifteanant na hÉireann. Is é an dearcadh Poblachtánach ná go ndeachaigh an Coileánach ansin le go dtabharfadh an Viocúnta suas [[Caisleán Átha Cliath]] dó. De réir dhlíthe bunreachtúla na Breataine Móire, áfach, searmanas a bhí ann ar a dtugtar "pógadh na láimhe", is é sin, insealbhú Aire Rialtais de chuid na Corónach, agus gurbh é an teagmháil féin, seachas aon chaipéis a shíneofaí, a d'fhág an Coileánach i seilbh na Príomh-Aireachta. [[Íomhá:Picture of Michael Collins and Arthur Griffith.jpg|mion|in éineacht le Arthur Griffith]] De réir mar a insítear, bhí an Coileánach seacht nóiméad mall ag teacht ar an searmanas, agus an Tiarna Leifteanant á cháineadh. Is é an freagra a thug an Coileánach ná: "Bhí ortsa seacht nóiméad a chaitheamh ag fanacht liom, agus sinne ag fanacht leis an lá seo le seacht gcéad bliain!" Tharraing ceist an Chonartha achrann millteanach anuas ar Éirinn. Thar aon rud eile, bhí Éamon de Valera míshásta go síneodh an Coileánach aon chonradh gan údarás ar leith a iarraidh air féin roimh ré. Sa bhreis air sin, ba chúis an-diospóireachta é an Conradh féin. Bhí de Valera agus roinnt mhaith eile de frith-conraitheoirí thábhachtacha ag lochtú an stádais a d'fhág an Conradh ag Éirinn, mar Thiarnas taobh istigh den Impireacht. An mhóid a chaithfí a mhionnú don Rí, bhí an-tábhacht shiombaileach léi, fosta. Ní rabhthas róshásta leis ach oiread go gcoinneodh na Gaill [[Calafoirt an Chonartha]] acu féin le go bhféadfaí an [[Cabhlach cogaidh|Cabhlach]] Ríoga úsáid a bhaint astu. D'fhéadfadh na Sasanaigh an-smacht a choinneáil ar pholasaí eachtrach na hÉireann, dar leis na frith-conraitheoirí , agus na calafoirt sin acu, gan trácht ar an móid dílseachta. Nuair a caitheadh an vóta faoin gConradh, bhí beagnach duine as gach beirt de na Teachtaí ag cur in aghaidh an Chonartha, ach, i ndiaidh an iomláin, ghlac an tromlach leis, ar an seachtú lá de Mhí Eanáir sa bhliain [[1922]]. Caitheadh seacht vóta déag is dhá scór ina aghaidh, agus ceithre vóta is trí scór ar mhaithe leis. Mar sin féin, bhí an chuid ba mhó de na hÓglaigh ag cur in aghaidh an Chonartha, agus tháinig an chuma ar na cúrsaí go rachaidís chun cogaidh faoin scéal - go raibh cogadh cathartha ar na bacáin. Ag caitheamh súil an lae inniu ar na himeachtaí sin dúinn, is dócha gur ábhar iontais dúinn nach raibh an oiread sin tábhachta ag baint le ceist na críochdheighilte san am. Bhí na hÓglaigh suite siúráilte nach mbeadh teacht aniar i stáitín an Tuaiscirt cibé scéal é, agus bhí an Coileánach féin meáite ar an stáitín a chloí le treallchogaíocht. I dtús na bliana 1922, thosaigh sé ag cur fir agus trealamh cogaidh thar an Teorainn le cuidiú le hÓglaigh an oir-thuaiscirt. Chuir an Cogadh Cathartha an plean seo ar neamhní, ach dá mbeadh sé i ndán don Choileánach teacht slán as an gCogadh Cathartha, is follasach nach bhfágfadh sé an Tuaisceart ag na Gaill gan treallchogadh a chur faoi. Mar sin, fuair sé tacaíocht an chuid ba mhó de na hÓglaigh sna Sé Chontae. Chuaigh níos mó ná míle fear acu siúd, fiú, in [[Arm an tSaorstáit]]. [[Íomhá:Michael Collins Commander-in-Chief of the Irish National Forces.jpg|clé|mion|ardcheannasaí, 1922]] Go gairid roimh thús an Chogadh Chathartha i Mí an Mheithimh sa bhliain 1922, bhí an Coileánach go héadóchasach ag iarraidh an scoilt a dhúnadh agus cogadh a sheachaint. Thréig de Valera agus na frith-Chonraitheoirí eile an Dáil, ach shocraigh an Coileánach go rachadh an dá fhaicsean de Shinn Féin sa chéad toghchán in éineacht agus go mbeadh comhrialtas acu ina dhiaidh sin. Ar dtús, rith comhréiteach leis an gCoileánach: bheadh bunreacht Poblachtánach ag an Saorstát nach ndéanfadh trácht ar bith ar an Rí, ach ní dhiúltófaí don Chonradh. Bhí an smaoineamh seo inghlactha ag an gcuid ba mhó de na Poblachtánaigh, leis. Chun scoilt na nÓglach a leigheas, bhunaigh an Coileánach Coiste Athaontaithe an Airm, agus bhí toscairí ón dá thaobh ina mbaill den Choiste. Ghlac sé buntáiste, freisin, ar an seasamh a bhí aige san IRB leis na hÓglaigh a mhealladh chun toiliú leis an gConradh. Ansin, áfach, dhiúltaigh na Gaill don bhunreacht Phoblachtánach, agus ní raibh comhréiteach ar bith ar fáil ó na Poblachtánaigh a thuilleadh. Mar sin, ní raibh an cogadh cathartha le seachaint ní ba mhó. == An Cogadh Cathartha == [[Íomhá:Mícheál Ó Coileáin & Risteard Ó Maolchatha.png|thumb|Mícheál Ó Coileáin & Risteard Ó Maolchatha ag sochraid Stáit [[Art Ó Gríofa|Art Uí Ghríofa]] ar an 16ú Lúnasa , 1922]] [[Íomhá:Michael Collins 1922.jpg|thumb|Ó Coileáin ag caint i mBaile Átha Cliath sa bhliain 1922]] I Mí Aibreáin sa bhliain 1922, shealbhaigh dhá chéad Óglach frith-Chonartha [[na Ceithre Cúirteanna]] i m[[Baile Átha Cliath]] i ndiúnas ar an Rialtas Sealadach. Bhí an Coileánach ag iarraidh cogadh cathartha a sheachaint, agus mar sin, staon sé ón bhfoirgneamh a ionsaí, go dtí nár fhág na Gaill an dara rogha aige. Ar [[22 Meitheamh|an dóú lá fichead de Mhí an Mheithimh]], mharaigh beirt Óglach Sior Henry Wilson, ginearál Gallda ar pinsean, i m[[Belgravia]] i Londain. San am sin, chreid an saol mór gurbh iad na hÓglaigh fhrith-Chonartha a rinne an obair. Bhagair [[Winston Churchill]] ar an gCoileánach [[Arm na Breataine]] a chur go Baile Átha Cliath leis na frith-Chonraitheoirí a chaitheamh amach as na Ceithre Chúirteanna, mura mbeadh an Coileánach sásta é a dhéanamh. Déanta na fírinne, tháinig sé chun solais idir an dá linn gurbh é an Coileánach féin a d'ordaigh an dúnmharú le díoltas a agart ar Wilson a bhí páirteach sna géarleanúintí ar na [[Caitlicigh]] san oirthuaisceart. B'é Seosamh Dolan, a bhí ina bhall de scuad feallmharfóireachta an Choileánaigh i gCogadh na Saoirse agus a chuaigh ina Chaptaen in Arm an tSaorstáit ina dhiaidh sin, a nocht an méid sin sna caogaidí. D'inis sé freisin go bhfuair sé féin orduithe ón gCoileánach an bheirt fhear a mharaigh Wilson a tharrtháil sula gcuirfí chun báis iad. [[Íomhá:Michael Collins 12 August 1922.jpg|mion|[[12 Lúnasa]] [[1922]]. Feallmharaíodh é 10 lá ina dhiaidh]] Cibé scéal é, ní raibh de rogha ag an gCoileánach, ansin, ach dul i ndeabhaidh lann leis na frith-Chonraitheoirí, go háirithe nuair a d'fhuadaigh siad ginearál de chuid an tSaorstáit. Rinne sé an iarracht dheireanach áitiú ar na fir sna Cúirteanna gurbh fhearr dóibh scaipeadh. Nuair nach raibh toradh ar bith air sin, fuair sé áis dhá ghunna mhóra airtléire ó na Sasanaigh, agus thosaigh sé ag bombardú an fhoirgnimh go dtí gur ghéill na frith-Conraitheoirí ansin iad féin dó. Na himeachtaí seo a chuir tús le [[Cogadh Cathartha na hÉireann]], nuair a phléasc cathanna amach idir na frith-Chonraitheoirí agus trúpaí an tSaorstáit. Faoi cheannas an Choileánaigh, ghabh fórsaí an tSaorstáit an phríomhchathair go sciobtha. I Mí Iúil 1922 bhí na frith-Chonraitheoirí sách láidir i gCúige [[Mumhan]]. Thaobhaigh de Valera agus na Teachtaí Dála frith-Chonartha eile leis na hÓglaigh a bhí in aghaidh an tSaorstáit. Thart faoi lár na bliana, d'fhág an Coileánach uaidh cúraimí an Phríomh-Aire le bheith ina ardcheannasaí ar an Arm Náisiúnta. Arm ceart faoi shainéide ab ea é agus é ag fás timpeall ar an bhfaicsean de na hÓglaigh a bhí báúil leis an gConradh. Tháinig borradh mór ar arm an tSaorstáit le cuidiú na Sasanach, idir threalamh agus mhaoiniú, agus fir nua á bhfruiliú le haghaidh an chogaidh chathartha. Chinn an Coileánach in éineacht le h[[Eoin Ó Dufaigh]] agus Risteard Ó Maolchatha díormaí a thabhairt go dtí an Mhumhain ón bhfarraige. Chuaigh na Saorstátairí i dtír ar chósta na Mumhan in aice leis na críocha a bhí á gcoimeád ag na frith-conraitheoirí , agus i ndeireadh an tSamhraidh, d'athghabh saighdiúirí an tSaorstáit an Mhumhain agus iarthar na tíre. Chuaigh an Coileánach féin go Contae Chorcaí, a sheanfhód dúchais. Bhí mífhoighne air an cogadh a chríochnú chomh luath agus ab fhéidir, agus deirtear go raibh sé ag iarraidh teacht i dteagmháil leis na cinnirí frith-Chonartha le go bhféadfaí sos cogaidh a chur ar bun, ar a laghad. === Bás an Choileánaigh === [[Íomhá:Grave of Micheál Ó Coileáin.jpg|thumb|Plaic chuimhneacháin i m[[Béal na Blá]].]] D’imigh an Coileánach ar chigireacht mhíleata thart ar chúige Mumhan i mí Lúnasa. Ar a bhealach trí [[Contae Chorcaí|Chontae Chorcaí]], in aice le [[Béal na mBláth|Béal na Blá]], maraíodh Mícheál Ó Coileánach ar an dóú lá fichead de Mhí Lúnasa 1922. Is léir go raibh nasc idir a thuras cinniúnach agus an rún a bhí aige teacht ar shocrú éigin leis an bhfeasúra poblachtánach, agus bhí sé ag socrú cruinnithe le idirghabhálaithe. Bhí sé in aghaidh aon iarracht socrú crua ná cinsireacht dhian a bhualadh ar an bhfreasúra.<ref name=":0" /> Thiomáin a thionlacan isteach i ngaiste a chuir na frith-Conraitheoirí áitiúla roimh. D'ordaigh an Coileánach do lucht a thionlactha stad agus an lámhach a fhreagairt, in áit tiomáint ar aghaidh agus é féin a choinneáil go sábháilte istigh ina charr armúrtha, mar ab fhearr leis an bhfear a bhí mar leathbhádóir aige, [[Emmet Daltún]]. Dealraíonn sé gur [[Piléar (gunna)|piléar]] strae a bhuail an Coileánach. B'eisean an t-aon duine amháin a fuair bás sa teagmháil. Ní raibh ach aon bhliain déag agus fiche slánaithe ag an gCoileánach, lá a bháis. D’fhreastail tuairim is 500,000 duine ar a [[Sochraid|shochraid]] i m[[Baile Átha Cliath]]. Níltear ar aon fhocal faoi cé a mharaigh é. (Ach tá sé le léamh ar leabhair áirithe gurbh é Donncha Ó Néill, nó "Sonny", iar-aimsitheoir de chuid Arm na Breataine Móire a chuaigh sna hÓglaigh, a scaoil an t-urchar a bhuail é. Fuair "Sonny" bás sa bhliain [[1950]]). == Oidhreacht an Choileánaigh == [[Íomhá:Bust of Micheál Ó Coileáin.jpg|mion|dealbh bhrád, Contae Chorcaí, áit a rugadh Collins, (Albert Power, 1920idí)]] Áirítear Mícheál Ó Coileáin ar ceann de na seansanna móra caillte i stair na hÉireann. Fear ardéirimiúil, intleachtúil, paiseanta, dúthrachtach a bhí ann, agus chronaigh an stát úrbhunaithe go géar é, nuair nach raibh sé ann a thuilleadh. Beag beann ar an bhfreasúra, choinnigh sé soláthar agus tacaíocht leis na hÓglaigh i d[[Tuaisceart Éireann]], ach nuair a bhí sé imithe, d'éirigh lucht a chomharbais as an bpolasaí go sciobtha. Is éadócha go mbeadh sé chomh patuar i leith mholtaí Choimisiún na Teorann agus iad siúd a tháinig ina dhiaidh. Mhéadaigh sé ar mhéala a bháis go bhfuair an tUachtarán Ó Gríofa bás deich lá roimhe sin, le teann an stró a chuir imeachtaí na tíre air. Is ar éigean a chonacthas an Coileánach go poiblí i ndiaidh lá adhlactha a chara, agus é ag siúl ar lorg na cónra. Sula raibh seachtain iomlán thart, cuireadh an Coileánach féin sa reilig chéanna, [[Reilig Ghlas Naíon]] i mBaile Átha Cliath. Ábhar fiannaíochta ab ea na focail a labhair sé ar lá sínithe an Chonartha. Nuair a dúirt an Tiarna Birkenhead, agus é buartha faoin dóigh a rachadh an Conradh i bhfeidhm ar an mBreatain Mhór, go raibh eagla air gur shínigh sé barántas a bháis pholaitiúil, is é an freagra a fuair sé ón gCoileánach go raibh seisean i ndiaidh barántas a fhíorbháis a shíniú. Seo mar a scríobh an Coileánach chuig dlúthchara leis: :''"I ndiaidh an oiread sin allas a bhárcadh, i ndiaidh an oiread sin streachailte agus tromluithe, tá tú, go tobann, ag siúl na sráideanna i Londain agus iad fuar fliuch faoi aer na hoíche. Samhlaigh leat - céard atá agat le tabhairt d'Éirinn? Rud atá ag teastáil uaithi le seacht gcéad bliain. An sásóidh an margadh seo aon duine? Duine ar bith? Seo an méid a deirim leat: go moch ar maidin inniu, shínigh mé barántas mo bháis féin. Nuair a rinne mé é, is é an rud a bhí ar m'intinn ná: féach chomh haisteach, chomh haiféiseach atá sé - bheadh sé chomh maith ag an gcorrphiléar an jab a dhéanamh cúig bliana ó sin."'' Iad siúd a tháinig slán as pianta breithe na hÉireann, fir ar nós Éamon de Valera, [[Liam Tomás Mac Cosgair]], Risteard Ó Maolchatha agus Eoin Ó Dufaigh, choinnigh muintir na hÉireann cuimhne ar an dóigh ar éirigh leo an stát a chur ar bun agus a choinneáil ag imeacht. An Coileánach, arís, ó cailleadh chomh hóg sin é, ní chuimhnítear air ach mar idéalaí óg radacach nach gcaithfeadh riamh fadhbanna na síochána a fhuascailt. [[Íomhá:Michael Collins by John Lavery.jpg|thumb|'' Michael Collins (Love of Ireland)''; Pictiúr le [[John Lavery]] ]] Chuaigh de Valera i gcuimhne na ndaoine mar sheanfhear caoch ag caitheamh deireadh a shaoil leath ina phinsinéir ina Uachtarán ar Éirinn sna seascaidí agus i dtús na seachtóidí. Is é an chuimhne a choinnítear ar [[Liam Mac Cosgair]] ná gurbh eisean an Taoiseach ar thit sé ar a chrann cúrsaí airgeadais na tíre a chur ina seasamh arís i ndiaidh tuairteáil an stocmhalartáin sa [[Wall Street]]. Is é an rud is túisce a ritheann leis na daoine faoi Risteard Ó Maolchatha gurbh eisean a d'údaraigh bású na gcimí i rith an Chogaidh Chathartha. Maidir le hEoin Ó Dufaigh, b'eisean an póilín a chuaigh le polaitíocht agus a thug taithneamh d'fhaisisteachas [[Francisco Franco]]. An Coileánach, áfach, ní raibh sé i ndán dó a lámha a shalú i gcúrsaí na polaitíochta iarchogaidh. Eisean an fear óg glórmhar scafánta a bhí ábalta idir Phoblacht, Chonradh agus inspioráid mhillteanach a thabhairt do mhuintir na hÉireann, agus a fuair bás sular tháinig bláth ceart air, go díreach nuair a bhí a thír dhúchais ar thairseach an neamhspleáchais. == Sna scannáin == [[Íomhá:A Black and Tan on duty in Dublin.jpg|mion|Dúchrónach agus gunna Lewis, i mBÁC]] Sa bhliain [[1996]], tháinig scéal Mhíchíl Uí Choileáin ar an scáileán, nuair a rinne an stiúrthóir Neil Jordan scannán de. B'é [[Liam Neeson]] a bhí i ról an Choileánaigh féin, agus b'í [[Julia Roberts]] a rinne páirt a chailín, Caitríona Nic Thiarnáin. Thairis sin, chonacthas Aidan Quinn ag déanamh pháirt [[Énrí Ó Beóláin|Énrí Uí Bheóláin]], agus b'ar chrann [[Alan Rickman]] a thit sé ról [[Eamon de Valera]] a dhéanamh. B'é an stiúrthóir féin, Neil Jordan, a chum an script, agus b'é Elliot Goldenthal an ceolchumadóir a sholáthair an fuaimrian. Thaitin an scannán go mór leis na léirmheastóirí ar chúiseanna foirme, struchtúir agus insinte, ach san am céanna, bhí na staraithe ag fáil lochta ar an dóigh ar chuir Jordan fíricí na staire as a riocht le cur le teannas drámatúil na hinsinte. Agus an méid sin ráite, bhí an scannán seo ar an gceann ba rathúla a rinneadh in Éirinn riamh. Bhí na staraithe ag lochtú na ngnéithe seo leanas: * Sa suíomh a thaispeánann cruinniú rúnda [[Dáil Éireann|na Dála]], tagraítear don Choileán mar Aire Faisnéise. Le fírinne, bhí sé ina Aire Airgeadais, agus san am céanna, bhí sé i gceann na gcúrsaí faisnéise in [[Óglaigh na hÉireann]]. Ní raibh an dá ról seo ag baint le chéile ar aon nós. * Ní bhfuair [[Énrí Ó Beóláin]] an cineál báis a taispeánadh ar an scannán. * Níorbh é an Coileánach a bhí i gceannas ar an toscaireacht a chuaigh go Londain le haghaidh comhchainteanna faoin gConradh Angla-Éireannach. B'é Art Ó Gríofa an ceannasaí, agus an Coileánach ar an dara fear. * Sa scannán, mharaigh na [[Dúchrónaigh]] [[Éamonn Broy]] i ndiaidh dóibh breith air in Óstán Vaughan. Le fírinne, tháinig Broy slán as Cogadh na Saoirse agus as an g[[Cogadh Cathartha na hÉireann|Cogadh Cathartha]] féin, agus bhí sé ina Choimisinéir ar an n[[Garda Síochána]] sna [[1930í]]. * Tugadh le fios go raibh lámh éigin ag [[Eamon de Valera]] i marú an Choileánaigh. An buachaill óg a mharaigh an Coileánach ar an scannán, bhí sé i dteagmháil phearsanta le de Valera go gairid roimh an luíochán. Cé go raibh de Valera i gContae Chorcaí, níl fianaise ar bith ann go raibh freagracht chomh díreach sin air as an marú. Is iomaí duine a lochtaigh an ghné seo nó gnéithe eile den dóigh ar chuir an scannán síos ar Eamon de Valera. *[[Íomhá:Neil Jordan by David Shankbone.jpg|mion|Neil Jordan, 2010]]Ar an scannán, maraíodh foireann de bhleachtairí Aontachtacha ó [[Bhéal Feirste]] le carrbhuama taobh istigh de Chaisleán Bhaile Átha Cliath. Ní raibh anseo ach tagairt shoiléir do [[na Trioblóidí]] i gCúige Uladh, nó ní raibh carrbhuamaí á n-úsáid i gCogadh na Saoirse. Thairis sin, níor mharaigh na hÓglaigh péas ar bith istigh sa Chaisleán. * Ar an scannán, ghéill na reibiliúnaigh iad féin do na Sasanaigh os comhair Ard-Oifig an Phoist. Ní mar sin a tharla, áfach. * D'aithris an scannán na seanmhiotais gurbh iad an "mhóid dílseachta don Rí" (nach bhfuil a leithéid sa Chonradh ar aon nós) agus an [[Críochdheighilt na hÉireann|Chríochdheighilt]] ba phríomhchúis leis an scoilt idir na hÓglaigh. Is é stádas an Tiarnais, in ionad neamhspleáchas iomlán na Poblachta, a bhí ar an gcloch ba mhó ar phaidrín lucht na comhaimsire. Is é an chosaint a bhí ag Neil Jordan ná nach bhféadfaí athinsint chruinn na staire a fháscadh isteach i scannán chomh gairid, ó chaithfeadh sé a bheith intuigthe ag lucht féachana an uile dhomhain, iad siúd san áireamh a bhí ar bheagán eolais ar stair na hÉireann. Níor mhaolaigh an chosaint seo ar mhíshástacht na gcriticeoirí i leith an oiread ficsin a meascadh tríd an stair, go háirithe an dóigh ar bhaist sé ainm fíordhuine - Éamonn Broy - ar charachtar a bhí bunaithe ar níos mó ná aon duine amháin; an cur síos a tugadh ar de Valera agus ar bhás an Choileánaigh; agus an carrbhuama. Thug an scannán le fios gur bunaíodh an Saorstát i dtús na bliana 1922, agus is iomaí suíomh gréasáin a ghlac leis an ráiteas seo mar fhírinne, siúd is nár tháinig an stát ar an bhfód go foirmeálta roimh Mhí na Nollag sa bhliain chéanna. An carachtar ar ar tugadh "Éamonn Broy" ar an scannán, bhí tréithe a lán póilíní éagsúla le haithint air. Bhí Broy ina bhall den "Roinn G", brainse faisnéise Phóilíní Ceannchathartha Bhaile Átha Cliath (Dublin Metropolitan Police) nach raibh lonnaithe i gCaisleán Bhaile Átha Cliath, ach i Sráid Marlborough. B'é Dáithí Ó Niallagáin príomhghníomhaire an Choileánaigh sa Chaisleán. Nuair a foilsíodh an scannán ar an DVD, cuireadh clár faisnéise leis a dhéanann trácht cuimsitheach ar an bhficsean atá fite tríd an bhfírinne sa scannán. Bhí sé ceaptha ar dtús go gcoiscfeadh cinsire na scannán ar pháistí ab óige ná cúig bliana déag féachaint air, ach ó bhí an oiread sin tábhachta leis ó thaobh na staire de, is é an t-aicmiú a fuair sé ná PG - is é sin, tá sé ceadaithe do na páistí óga féin an scannán a fheiceáil ach na tuismitheoirí a bheith i láthair á mhíniú dóibh. D'eisigh an cinsire preasráiteas inar thagair sé don scannán mar shaothar as an ngnáth, agus é barúlach "go bhfágaim faoi na tuismitheoirí féin, cé acu ba chóir dá gclann é a fheiceáil", ó fuair sé ábhar an scannáin chomh tábhachtach sin. == Féach freisin == * Scríobh [[Tim Pat Coogan]] beathaisnéis faoi as Béarla, agus sa bhliain [[1985]], d'fhoilsigh [[Pádraig Ó Braoin]] beathaisnéis Gaeilge <ref>Ó BRAOIN, Pádraig: ''Mícheál Ó Coileain'', Éigse na Mainistreach, 1985</ref>. * [[Béal na Blá]] agus [[Gleann na Ruaige]] == Naisc sheachtracha == * [http://www.ucc.ie/celt/online/E900001-001/ The Path to Freedom; Bailiúchán de scríbhinní Mhíchíl Uí Choileáin] * {{en}} [http://www.michaelcollinscentre.com/index.html Michael Collins Centre] * {{en}} [http://generalmichaelcollins.com/ Collins 22 Society] == Tagairtí == {{reflist}} * {{Teachtaí Dála an 1ú Dáil}} {{Teachtaí Dála an 2ú Dáil}} {{Teachtaí Dála an 3ú Dáil}} {{DEFAULTSORT:Coileain, Micheal O}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1890]] [[Catagóir:Básanna i 1922]] [[Catagóir:Airí Rialtais na hÉireann]] [[Catagóir:Baill d'Óglaigh na hÉireann (1917-1922)]] [[Catagóir:Baill de BPÉ]] [[Catagóir:Baill den 1ú Dáil]] [[Catagóir:Baill den 2ú Dáil]] [[Catagóir:Baill den 3ú Dáil]] [[Catagóir:Baill Shinn Féin]] [[Catagóir:Críostaithe]] [[Catagóir:Daoine as Contae Chorcaí]] [[Catagóir:Daoine a cuireadh i Reilig Ghlas Naíon]] [[Catagóir:Feisirí de Pharlaimint na Ríochta Aontaithe]] [[Catagóir:Fir]] [[Catagóir:Saighdiúirí Éireannacha]] [[Catagóir:Mícheál Ó Coileáin]] 40wodm2xmzbo8lt6lvusew83p9ebdww 1085674 1085650 2022-08-21T22:54:14Z TGcoa 21229 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Ba cheannaire míleata agus polaiteoir [[Éire]]annach é '''Mícheál Eoin Ó Coileáin''' nó '''Michael Collins''' ([[16 Deireadh Fómhair]] [[1890]] – [[22 Lúnasa]] [[1922]]) a rugadh i g[[Contae Chorcaí]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.dib.ie/biography/collins-michael-a1860|teideal=Collins, Michael {{!}} Dictionary of Irish Biography|language=en|work=www.dib.ie|dátarochtana=2022-08-21}}</ref><ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=5039|teideal=Ó COILEÁIN, Mícheál (1890–1922)|language=ga-IE|work=ainm.ie|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> Bhí sé beartach i g[[Cogadh na Saoirse in Éirinn|Cogadh na Saoirse]], agus bhí sé ina bhall den toscaireacht Éireannach a shínigh an [[Conradh Angla-Éireannach]] i [[1921]]. Ba theachtaí iad ó rialtas sealadach [[an Chéad Dáil|na Chéad Dála]]. De dheasca an chonartha seo a chuaigh an [[Críochdheighilt na hÉireann|chríochdheighilt]] ar Éirinn, agus í i bhfeidhm sa lá atá inniu ann. Níor thug [[Eamon de Valera|de Valera]] aitheantas don Chonradh, ach chuaigh sé i gceannas ar na fórsaí frith-Chonartha. Mar sin a cuireadh tús leis an [[Cogadh Cathartha na hÉireann|gCogadh Cathartha]]. Bhí an Coileánach chun tosaigh ar na fórsaí a bhí ag cur in aghaidh de Valera sa chogadh seo. Bhí gean ag [[Gael|Gaeil]] ar an gCoileánach, agus é ina laoch mór acu chomh cróga is chomh beartach a bhí sé, ach mar sin féin, fuair sé [[bás]] ó lámh Éireannaigh i [[Béal na mBláth|mBéal na Blá]] in iarthar [[Contae Chorcaí|Chorcaí]]. == Tús a shaoil == Saolaíodh Mícheál Ó Coileáin in aice le [[Cloich na Coillte]] in Iarthar Chorcaí sa bhliain [[1890]]. B'eisean dríodar an chrúiscín, agus tháinig beirt mhac agus cúigear deirféaracha roimhe. Níltear ar aon bharúil faoina bhreithlá, nó is é [[12 Deireadh Fómhair|an dóú lá déag de Mhí Dheireadh Fómhair]] atá le léamh ar leac a uaighe, ach is é an séú lá déag a thugann lucht scríofa a chuid beathaisnéisí. Taoisigh [[Ghael]]acha i gCúige Luimnigh ab ea a chuid sinsear, ach nuair a díshealbhaíodh iad, thosaigh siad ag saothrú talún. Ina dhiaidh sin féin, bhí an-tailte ag muintir Uí Choileáin, agus iad ina bhfeirmeoirí saibhre dá réir. Mar sin, nuair a rugadh an Coileánach, níorbh é an bochtanas a bhí i ndán dó go díreach, de réir na cuma a bhí ar na cúrsaí. Chuaigh deirfiúr le Mícheál, Eibhlín, sna mná rialta, agus is é an t-ainm a ghlac sí uirthi ná an tSiúr Mary Celestine. Bhí sí ag obair ina múinteoir i [[Londain]]. Mícheál an t-ainm a bhí ar athair mo dhuine freisin. Chaith seisean seal s[[na Fíníní]] nuair a bhí sé óg, ach ansin, d'fhág sé an ghluaiseacht le dul le feirmeoireacht. Deirtear gur páiste cliste seanchríonna ab ea Mícheál óg. Bhí an-fhaghairt ann, agus tholg sé an [[náisiúnachas]] go hóg ó ghabha na háite, Séamas Santry. Ní raibh príomhoide na Scoile Náisiúnta, Donncha Lyons, ag maolú ar an gclaonadh seo ach an oiread, nó bhí sé ina bhall de [[Bráithreachas na Poblachta|Bhráithreachas na Poblachta]] ([[IRB]]). Stócach láidir scafánta ab ea an Coileánach, agus é an-tugtha do na lúthchleasa. Mar sin féin, bhí sé éirimiúil ó thaobh na hintleachta de, chomh maith. [[Íomhá:Michael Collins aged about nine.jpg|clé|mion|298x298px|Naoi mbliana d'aois, 1899]] I bhFeabhra na bliana [[1906]], chuaigh an Coileánach faoi scrúdú na Státseirbhíse, agus é cúig bliana déag d'aois. Le pas a fháil, mhol sé [[Impireacht na Breataine|impireacht na Breataine Móire]] go hard na spéire in aiste a scríobh sé mar chuid den scrúdú. Nuair a bhí an scoil críochnaithe aige, chuaigh Mícheál ag obair in Oifig an Phoist i Londain, ar nós go leor Éireannach eile. Fuair sé lóistín in árasán a dheirféara, Hannie (Siobhán). Bhí sé naoi mbliana déag d'aois, nuair a chuaigh sé i mBráithreachas na Poblachta. B'é [[Somhairle Mag Uidhir]], Poblachtánach [[Protastúnach]] ó [[Chorcaigh]], a réitigh an bealach sin dó. Níor thóg sé deich mbliana air céimíocht cheannasach a bhaint amach dó san eagraíocht. == Éirí Amach na Cásca == Bhain an Coileánach an chéad cháil amach dó féin le linn [[Éirí Amach na Cásca]] sa bhliain [[1916]]. Bhí an-scileanna aige i gcúrsaí eagraíochta, agus é cliste ar go leor bealaí eile freisin, rud a thabhaigh an-ómós dó ó bhaill eile an Bhráithreachais. Rinneadh comhairleoir airgeadais de don [[An Cunta Pluincéad|Chunta Pluincéad]], athair [[Seosamh Pluincéad|Sheosaimh Phluincéid]], agus le linn an Éirí Amach, bhí sé ina aidiúnach don Phluincéadach óg. [[Íomhá:Young Michael Collins Portrait.jpg|mion|Cásc 1916 ]] Nuair a thosaigh an tÉirí Amach féin, throid an Coileánach gualainn ar ghualainn le [[Pádraic Mac Piarais]] ag [[Ard-Oifig an Phoist]]. Mar a tuigeadh do chuid mhaith daoine roimh ré, theip ar an Éirí Amach go hiomlán mar bheart cogaíochta. Ábhar sásaimh ab ea é dóibh go raibh éirí amach nó ceannairc ar bith ann, agus iad ina mhuinín go dtabharfadh íobairt fola na gceannairceoirí inspioráid do dhaoine eile cath a chur ar son na hÉireann arís agus arís eile. Ní raibh an Coileánach sásta leis an dearcadh seo ar aon nós. Cháin sé amaitéarachas an Éirí Amach, go háirithe an dóigh ar sealbhaíodh foirgnimh fheiceálacha, ar nós Ard-Oifig an Phoist féin, nó bhí sé deacair a leithéidí d'áiteanna a chosaint, agus, dá dtiocfadh ort, a thréigean, agus ní raibh sé furasta ach an oiread soláthar a choinneáil leo. Le linn Chogadh na Saoirse, d'áitigh sé ar [[na hÓglaigh]] gan "targaidí ina suí" a dhéanamh díobh féin trí fhoirgnimh den chineál sin a shealbhú. A mhalairt ar fad, chuir sé béim ar an treallchogaíocht. Bhunaigh sé díormaí ar leith, mar atá, Colúin Reatha, le cogadh a chur ón eadarnaí. Bhíodh fir na gColún seo ag ionsaí go tobann agus ag éalú ó láthair an éachta chomh tobann céanna. Mar sin, coinníodh líon na dtaismeach lag, agus an cogadh ag éirí leis na hÉireannaigh. Cosúil le cuid mhór acu siúd a ghlac páirt san Éirí Amach, gabhadh an Coileánach, agus bhí pionóis an bháis ag bagairt air ar feadh tamaill, go dtí gur tugadh go campa géibhinn [[Frongoch]] é. Ansin féin, thaispeáin sé go raibh comhábhair an cheannaire ann. Nuair a scaoileadh an chuid ba mhó de na cimí saor, bhí Mícheál Ó Coileáin ag fáil an lámh in uachtar ar [[Sinn Féin]] cheana. [[Íomhá:Michael Collins in military uniform.jpg|mion|Ag sochraid Art O'Gríofa - Lúnasa 1922]] Ní raibh an páirtí leath chomh sáite san Éirí Amach agus a bhí bolscaireacht na Breataine Móire ag áitiú, ach nuair a chuaigh sé sa pháirtí, thosaigh an Coileánach ag glacadh buntáiste ar íomhá an náisiúnachais radacaigh a ghreamaigh de Shinn Féin de thoradh na bolscaireachta. Lena chuidiú féin, d'insíothlaigh na radacaigh an páirtí. I Mí Dheireadh Fómhair sa bhliain [[1917]], bhí an Coileánach ina bhall de choiste feidhmitheach Shinn Féin agus ina stiúrthóir cúrsaí eagraíochta ar [[Óglaigh na hÉireann]], agus Éamon de Valera i gceannas ar an dá eagraíocht sin. == An Chéad Dáil == Ar nós bhaill shinsearacha Shinn Féin ar fad, moladh an Coileánach mar iarrthóir in olltoghcháin na bliana [[1918]] le suíochán a lorg mar Fheisire i d[[Teach na dTeachtaí]] i Londain. Cosúil le formhór mór na n-iarrthóirí, vótáladh an Coileánach isteach. Bhí sé ina Fheisire do dháilcheantar [[Contae Ard Mhacha|Ard Mhacha]] Theas. Bhí sé fógartha ag Sinn Féin, áfach, nach nglacfadh Feisirí an pháirtí a gcuid suíochán i Westminster. Ina ionad sin, tháinig siad le chéile ina bparlaimint scartha in Éirinn - [[Dáil Éireann]]. Chruinnigh [[an Chéad Dáil]] seo i d[[Teach an Ardmhéara]] i m[[Baile Átha Cliath]] i Mí Eanáir sa bhliain [[1919]]. Bhí Éamon de Valera agus roinnt Feisirí eile de chuid Shinn Féin gafa ag na [[Sasana]]igh cheana. Nó is amhlaidh go bhfuair an Coileánach foláireamh óna ghréasán spiaireachta go raibh a leithéid ar na bacáin ag na húdaráis, ach nuair a nocht sé an fhaisnéis seo do Dev, d'áitigh sé siúd ar na Sinn Féinithe eile gan a dhath a shíleadh den rabhadh. Chreid sé nach rachadh a leithéid de shluaghabháil ach chun dochair do na Gaill cibé, nó bheadh an-ábhar bolscaireachta ann do na Gaeil. Nuair a fuair an oiread sin ceannairí iad féin faoi ghlas, áfach, is beag duine a fágadh deis acu an bholscaireacht sin a chraobhscaoileadh. Nuair a bhí de Valera sa phríosún, toghadh [[Cathal Brugha]] ina Phríomh-Aire, ach tháinig Dev ina áit, nuair a d'éalaigh sé as [[Príosún Lincoln]] i Mí Aibreáin sa bhliain 1919, le cuidiú an Choileánaigh. [[Íomhá:Michael Collins On Bicycle.jpg|mion|roimh 1922]] Is iomaí trá a bhí le freastal ag an gCoileánach sa bhliain 1919. Sa samhradh, cuireadh i gceannas ar an [[IRB]] é. I Mí Mheán Fómhair, chuaigh sé i mbun Rannóg Faisnéise na nÓglach. Thosaigh Cogadh na Saoirse ar an lá céanna agus a chéadchruinnigh an Dáil i Mí Eanáir sa bhliain 1919, nó b'ar an lá céanna a lámhach cathlán d'Óglaigh beirt [[Constáblacht Ríoga na hÉireann|saighdiúirí dubha]] a bhí ag gardáil coinsíneacht geiligníte ar an tSulchóid Bheag i g[[Contae Thiobraid Árann]]. Ní raibh orduithe faighte ag na hÓglaigh an t-éacht seo a dhéanamh. == Aire airgeadais == Cé go raibh sé gnóthach cheana féin, fuair sé tuilleadh dualgais le comhlíonadh, nuair a rinne Éamon de Valera Aire Airgeadais de sa bhliain 1919. Bhí an tír ar barr lasrach le cogadh cruálach, agus [[Constáblacht Ríoga na hÉireann]] is na [[Dúchrónaigh]] ag rith damhsa fud fad na hÉireann. Mar sin, b'éigean do na h-"aireachtaí" (mar a thugtaí ar na ranna rialtais san am) gníomhú ar chúla téarmaí. Ní raibh sa chuid ba mhó acu ach cúpla duine agus iad ag obair i seomra beag i dteach príobháideach, má bhí an oiread sin féin ann.[[Íomhá:Firstdail.jpg|thumb|<center>An Chéad Dáil<br />An chéad líne (Clé go deas): [[Laurence Ginnell]], [[Mícheál Ó Coileáin]], [[Cathal Brugha]], [[Art Ó Gríofa]], [[Eamon de Valera]], [[An Cunta Pluincéad]], [[Eoin Mac Néill]], [[Liam Tomás Mac Cosgair]], [[Caoimhín Ó hUiginn]].</center>]]Scéal eile ar fad ab ea scéal an Airgeadais, agus an Coileánach ag freastal air. Bhí seisean agus a fhoireann ábalta móreisiúint bannaí stáit a chóiriú le bun a chur le státchiste na Poblachta. Chuaigh scéal na hiasachta náisiúnta seo a fhad le [[Vlaidímír Léinín|Léinín]], agus chuir seisean toscaire go hÉirinn le slám airgid a fháil ar iasacht ó na hÉireannaigh chun an phoblacht [[Sóivéid (comhdháil)|Shóivéadach]] s'aige féin a mhaoiniú. Thairg Léinín roinnt seoda de chuid Choróin na [[Rúis]]e Impiriúla mar chúlbhannaí. Fágadh na seoda seo i dtaisce go dtí na tríochaidí, agus iad ligthe i ndearmad ag cách. Sa deireadh, thángthas orthu de thaisme. An té a chaithfidh súil ar ais ar a ndearna an Coileánach, tiocfaidh iontas an domhain air i bhfianaise na n-iléachtaí sin. D'fhruiligh an Coileánach scuad feallmharfóireachta, "An Dáréag", le spiairí de chuid na Sasanach a mharú. Chóirigh sé an "Iasacht Náisiúnta". Bhí sé ag coinneáil na nÓglach ag imeacht, agus nuair a bhí de Valera ag taisteal [[na Stát Aontaithe]], b'éigean dó an chuid ba mhó de chúrsaí an rialtais a chomhordnú thar thréimhse fhada. Thairis sin, chaithfeadh sé airm a smuigleáil isteach le haghaidh na nÓglach. D'fhéadfá a rá gur réabhlóid aonair ab ea an fear féin. [[Íomhá:Michael Collins.jpg|mion|An Chéad Dáil, 1919 ]] B'iad an Coileánach agus [[Risteard Ó Maolchatha]] príomheagraithe na nÓglach, a fhad is a bhí sé indéanta ar aon nós ord agus eagar a choinneáil ar dhíormaí scaipthe treallchogaíochta den chineál sin. Is gnách a rá gurbh é an Coileánach a d'eagraigh na Colúin Reatha le linn Chogadh na Saoirse, ach ar ndóighe, ní fhéadfadh sé a leithéid de rud a chur i gcrích gan chuidiú ó dhaoine eile. Bhí an-lámh aige san obair seo, ach b'é Risteard Mac Aodha an príomheagraí. Ní ba déanaí, chuir na Sasanaigh Mac Mhic Aodha chun báis mar dhíoltas i ndiaidh [[Domhnach na Fola (1920)|Dhomhnach na Fola 1920]]. Thairis sin, bhí na hÓglaigh go mór mór i dtuilleamaí na gceann feadhna áitiúil, beag beann ar an gCoileánach agus ar an Maolchathach. Sa bhliain [[1920]], an bhliain chéanna a shlánaigh an Coileánach tríocha bliain d'aois, bhí na Sasanaigh ag tairiscint deich míle punt airgid (ba mhillteanach an slám airgid é san am) ar gach eolas a chabhródh leo Mícheál Ó Coileáin a ghabháil nó a mharú. I measc na gceannairí náisiúnta, d'éirigh ina naimhdeas idir eisean agus beirt fhear ar leith: [[Cathal Brugha]], an tAire Cosanta, agus de Valera, an Príomh-Aire. Bhí Cathal Brugha in ainm a bheith ina Aire Cosanta. Fear dúthrachtach a bhí ann ceart go leor, ach ní raibh sé leath chomh héirimiúil leis an gCoileánach. Cé nach raibh Mícheál Ó Coileáin ach ina Aire Airgeadais, go hoifigiúil, is é an chuma a bhí ar na cúrsaí ná nach raibh de dheis ag Brugha a chuid cúraimí féin a fhreastal, agus an Coileánach á gcríochnú dó beag beann air féin. [[Íomhá:General Collins.jpg|mion|rinne an Ginearál cigireacht ar na trúpaí]] Bhí de Valera in éad lena chomhchogaí óg, go háirithe i ndiaidh an mhórchlú a bhain an Coileánach amach dó féin mar cheannaire sa bhaile, nuair a bhí de Valera féin ag lorg tacaíochta don Phoblacht sna Stáit Aontaithe, obair nach raibh mórán toraidh uirthi. Bhí sé le haithint ar a leasainmneacha féin an dóigh a raibh siad ag iompairc le chéile: "An Buachaill Ard" a bhítí ag tabhairt ar de Valera - fear ard as an ngnáth a bhí ann - ach nuair a bhí seisean i Meiriceá, bhaist na hÓglaigh an leasainm "An Buachaill Mór" ar an gCoileánach, rud nár thaitin le de Valera in aon chor. Ag filleadh abhaile dó, d'fhéach de Valera leis an gCoileánach a chur go dtí na Stáit Aontaithe, siocair is go mbeadh seisean ar an t-aon duine amháin a bheadh ábalta an obair a chur i gcrích thall ansin. Dhiúltaigh an Coileánach féin don áitiú seo, agus an chuid ba mhó de lucht ceannais Shinn Féin (cé is moite de Chathal Brugha agus [[Aibhistín de Staic]]) ag tacú leis. Mar sin, d'fhan sé in Éirinn. Nuair a tháinig an Sos Cogaidh, hullmhaíodh comhdháil síochána idir [[Rialtas na Ríochta Aontaithe|Rialtas na Breataine Móire]] agus cinnirí na Poblachta nach bhfuair aitheantas idirnáisiúnta go fóill, ach amháin ón [[APSS|Aontas Sóivéadach]], a bhí go mór mór in anás airgead iasachta ó na hÉireannaigh. Cé go raibh de Valera agus [[Gael-Mheiriceánaigh]] chlúiteacha ag déanamh stocaireachta i [[Washington, D.C.]], agus [[Seán T. Ó Ceallaigh]] ag comhdháil síochána Versailles, le haitheantas a bhaint amach don Phoblacht, ní raibh sé le fáil. I Mí Lúnasa sa bhliain 1921, d'athraigh an Dáil oifig de Valera ón bPríomh-Aireacht go hUachtaránacht na hÉireann, le go mbeadh sé ar aon leibhéal leis an [[Seoirse V na Ríochta Aontaithe|Rí Seoirse a Cúig]]. Ansin, chuir sé iontas ar an saol ar fad, nuair a d'fhógair sé nach nglacfadh sé páirt sna comhchainteanna, ach oiread leis an Rí. Ina áit sin, bhronn sé lánchumhacht ar thoscaireacht a chuir sé go Londain. Is é is brí leis an "lánchumhacht" ná go raibh sé ar chumas na dtoscairí seo conradh síochána a shíniú leis na Gaill gan faomhadh a fháil roimh ré uaidh féin. B'iad [[Art Ó Gríofa]] agus Mícheál Ó Coileáin a chuaigh i gceannas ar an toscaireacht. Bhí an Coileánach iontach míshásta leis an gcomhairle seo, nó is é an tuairim a bhí aige féin ná gur chóir do Dev féin na cúrsaí seo a phlé leis na Sasanaigh. Ina dhiaidh sin is uile, thoiligh sé dul go Londain. == An Conradh == [[Íomhá:Michael Collins 1921.jpg|thumb|Londain, 1921, idirbheartaíocht a mhair ar feadh i bhfad]] Is é an toradh a tháinig as na comhchainteanna ná an [[Conradh Angla-Éireannach]], agus b'é an Conradh seo ba bhunús le stát nua Éireannach, mar atá, [[Saorstát Éireann]]. Bhí forálacha ann le haghaidh stát uile-Éireannach, ach san am céanna, d'fhág sé ar chumas sé chontae in oirthuaisceart an oileáin tarraingt siar as an stát seo, rud a rinne siad gan mhoill. Bhí sé leagtha amach sa Chonradh go gcaithfí coiste ar leith a chur ag obair leis an teorainn a atarraingt, dá dtogródh [[Tuaisceart Éireann|na Sé Chontae]] a leithéid a dhéanamh, agus is é an rud a bhí ar intinn an Choileánaigh go bhféadfaí, ar an mbealach seo, limistéar an stáitín thuaisceartaigh a laghdú an oiread sin is nach bhfágfaí maireachtáil ar bith ann ar chúrsaí eacnamaíocha. Bhí an beart sin incheaptha san am, nó bhí cónaí ar an gcuid ba mhó den phobal [[Aontachtach]] taobh istigh de shrianta cúnga in oirthear [[Uladh]]. Bheadh stádas Tiarnais ag an Saorstát nua, agus é á rialú ag parlaimint dhá theach. Bheadh an t-údarás iomlán dílsithe don Rí, ach san am céanna, bheadh sé á oibriú ag Rialtas dúchasach, agus b'í [[Dáil Éireann]], teach íochtarach na Parlaiminte nua, a cheapfadh an Rialtas sin. Bheadh cúirteanna dá gcuid féin ag na hÉireannaigh, agus tríd is tríd, bheadh níos mó neamhspleáchais ag an tír ná a rithfeadh le [[Charles Stewart Parnell]] nó le [[Páirtí Parlaiminteach na hÉireann|Páirtí Pairliminteach]] [[John Redmond|Sheáin Réamainn]] a éileamh riamh. [[Íomhá:Anglo-Irish Treaty signatures.gif|clé|mion|An Conradh]] Is é an meas a bhí ag na dearg-Phoblachtánaigh ar an gConradh ná gur feillbheart a bheadh ann. In áit na Poblachta a bhí bainte amach le lámh láidir, thiocfadh Saorstát nach mbeadh ach stádas an Tiarnais taobh istigh d'[[Impireacht na Breataine]] aige, agus chaithfeadh na Teachtaí Dála dílseacht a mhóidiú go díreach don Rí, mar a cuireadh an scéal i bhfocail san am. (Le fírinne, ba don tSaorstát a mhóideoidís an dílseacht, ach bhí an dílseacht don Rí ag dul leis an móid seo mar aguisín, mar a bhí leagtha amach sa Chonradh.) Chuaigh scoilt ar Shinn Féin faoin gConradh, agus de Valera ag dul le faicsean na bhfrith-Chonraitheoirí le cur in aghaidh an ghéillte seo, mar a thuig sé é. Iad siúd nach raibh ag aontú leis, chuir siad ina leith go raibh a fhios aige ón tús nach mbeadh an Phoblacht inbhainte amach cibé scéal é, agus gur chuir sé an Coileánach i gceannas ar an toscaireacht d'aonturas, leis an náire a sheachaint. Dhiúltaigh de Valera do na líomhaintí seo, ach is é an chiall a bhaineann an chuid is mó de staraithe an lae inniu ná gurb é sin an freagra is fearr ar an gceist, cén fáth nach ndeachaigh seisean go Londain. D'áitigh an Coileán, siúd is nár thug an Conradh an tsaoirse d'Éirinn mar Phoblacht, gur bhronn sé de shaoirse ar na hÉireannaigh an tsaoirse sin a bhaint amach iad fén. Sa deireadh thiar thall, b'é de Valera féin a chruthaigh gurbh fhíor don Choileánach an méid sin. [[Íomhá:Kitty Kiernan.jpg|mion|Kitty Kiernan, i ngrá le Harry Boland agus an Coileánach]] == An tAitheantas Trípháirteach == De réir mar a bhí sé leagtha amach sa cháipéis féin, chaithfeadh trí pharlaimint a bhfaomhadh a thabhairt don Chonradh Angla-Éireannach. Fuair sé formhuiniú Pharlaimint na Breataine Móire, ar dtús. Ansin, chaithfeadh Dáil Éireann glacadh leis, freisin, cé nach raibh aon stádas dlíthiúil ag an Dáil de réir an dlí idirnáisiúnta, ó nach bhfuair sé aitheantas na n-údarás Gallda. Nó, ós rud é go raibh stádas ''de facto'' ag an Dáil, agus í ag oibriú chumhacht pholaitiúil Shinn Féin agus mhuintir na hÉireann, ní fhéadfaí ach an Conradh a chur faoi bhráid na Dála. Thairis sin, bhí an tríú Parlaimint ann, mar atá, Teach Teachtaí Dheisceart Éireann. De réir fhorálacha an [[An tAcht um Rialtas na hÉireann|Achta um Rialtas na hÉireann]], a bhí reachtaithe ag Parlaimint na Ríochta Aontaithe sa bhliain 1920, bhí a leithéid de chomhairle reachtach ann, cé nár tháinig sí le chéile riamh roimhe seo, ós rud é gurbh fhearr le formhór a cuid feisirí Dáil Éireann. Anois, áfach, chruinnigh an Teach sin faoi dheoidh. Bhí na frith-Chonraitheoirí á bhaghcatáil, ar ndóigh, ach tháinig na Saorstátairí agus an ceathrar Aontachtóirí nár ghlac páirt in obair na Dála riamh, agus ar ndóigh, dhearbhaigh siad an Conradh. [[Íomhá:Harry Boland and Michael Collins.jpg|clé|mion|in éineacht lena chara ag an am, Harry Boland. Roimh 1922.]] == An Rialtas Sealadach == Bhí Dáil Éireann ann i gcónaí, de réir a Bunreachta a bhí i bhfeidhm ón mbliain 1919 ar aghaidh. D'éirigh de Valera as an Uachtaránacht agus é ag súil leis go n-atoghfaí é, ar dhóigh is go n-éireodh leis an Conradh a chur ar neamhní ansin. B'é Art Ó Gríofa a vótáladh isteach ina áit, áfach, agus b'eisean a shealbhaigh an Uachtaránacht. Níor thug sé "Uachtarán na hÉireann" air féin, áfach, ach "Uachtarán na Dála" - is é sin, an [[Ceann Comhairle]], más maith leat. Mar sin féin, ní raibh aon stádas dlíthiúil ag an rialtas seo, de réir dhlí bunreachtúil na Breataine Móire, agus tháinig rialtas eile ar an bhfód, agus é, go foirmeálta, freagrach do Theach Teachtaí Dheisceart Éireann. B'é an Coileánach a bhí i gceannas ar an Rialtas Sealadach nua, agus is é an teideal a bronnadh air ná Uachtarán an Rialtais Shealadaigh - is é sin, an Príomh-Aire. San am céanna, choinnigh sé an Aireacht Airgeadais i rialtas Poblachtach an Ghríofaigh. Bhí na cúrsaí dlí iontach casta timpeall an scéil. De réir dhlí na Breataine Móire, bhí sé ina Phríomh-Aire anois, agus é ainmnithe ag an gCoróin agus insealbhaithe de réir na pribhléide ríoga. Le hinsealbhú a fháil, b'éigean dó cuairt fhoirmeálta a thabhairt ar an Viocúnta Fitzalan, Tiarna Leifteanant na hÉireann. Is é an dearcadh Poblachtánach ná go ndeachaigh an Coileánach ansin le go dtabharfadh an Viocúnta suas [[Caisleán Átha Cliath]] dó. De réir dhlíthe bunreachtúla na Breataine Móire, áfach, searmanas a bhí ann ar a dtugtar "pógadh na láimhe", is é sin, insealbhú Aire Rialtais de chuid na Corónach, agus gurbh é an teagmháil féin, seachas aon chaipéis a shíneofaí, a d'fhág an Coileánach i seilbh na Príomh-Aireachta. [[Íomhá:Picture of Michael Collins and Arthur Griffith.jpg|mion|in éineacht le Arthur Griffith]] De réir mar a insítear, bhí an Coileánach seacht nóiméad mall ag teacht ar an searmanas, agus an Tiarna Leifteanant á cháineadh. Is é an freagra a thug an Coileánach ná: "Bhí ortsa seacht nóiméad a chaitheamh ag fanacht liom, agus sinne ag fanacht leis an lá seo le seacht gcéad bliain!" Tharraing ceist an Chonartha achrann millteanach anuas ar Éirinn. Thar aon rud eile, bhí Éamon de Valera míshásta go síneodh an Coileánach aon chonradh gan údarás ar leith a iarraidh air féin roimh ré. Sa bhreis air sin, ba chúis an-diospóireachta é an Conradh féin. Bhí de Valera agus roinnt mhaith eile de frith-conraitheoirí thábhachtacha ag lochtú an stádais a d'fhág an Conradh ag Éirinn, mar Thiarnas taobh istigh den Impireacht. An mhóid a chaithfí a mhionnú don Rí, bhí an-tábhacht shiombaileach léi, fosta. Ní rabhthas róshásta leis ach oiread go gcoinneodh na Gaill [[Calafoirt an Chonartha]] acu féin le go bhféadfaí an [[Cabhlach cogaidh|Cabhlach]] Ríoga úsáid a bhaint astu. D'fhéadfadh na Sasanaigh an-smacht a choinneáil ar pholasaí eachtrach na hÉireann, dar leis na frith-conraitheoirí , agus na calafoirt sin acu, gan trácht ar an móid dílseachta. Nuair a caitheadh an vóta faoin gConradh, bhí beagnach duine as gach beirt de na Teachtaí ag cur in aghaidh an Chonartha, ach, i ndiaidh an iomláin, ghlac an tromlach leis, ar an seachtú lá de Mhí Eanáir sa bhliain [[1922]]. Caitheadh seacht vóta déag is dhá scór ina aghaidh, agus ceithre vóta is trí scór ar mhaithe leis. Mar sin féin, bhí an chuid ba mhó de na hÓglaigh ag cur in aghaidh an Chonartha, agus tháinig an chuma ar na cúrsaí go rachaidís chun cogaidh faoin scéal - go raibh cogadh cathartha ar na bacáin. Ag caitheamh súil an lae inniu ar na himeachtaí sin dúinn, is dócha gur ábhar iontais dúinn nach raibh an oiread sin tábhachta ag baint le ceist na críochdheighilte san am. Bhí na hÓglaigh suite siúráilte nach mbeadh teacht aniar i stáitín an Tuaiscirt cibé scéal é, agus bhí an Coileánach féin meáite ar an stáitín a chloí le treallchogaíocht. I dtús na bliana 1922, thosaigh sé ag cur fir agus trealamh cogaidh thar an Teorainn le cuidiú le hÓglaigh an oir-thuaiscirt. Chuir an Cogadh Cathartha an plean seo ar neamhní, ach dá mbeadh sé i ndán don Choileánach teacht slán as an gCogadh Cathartha, is follasach nach bhfágfadh sé an Tuaisceart ag na Gaill gan treallchogadh a chur faoi. Mar sin, fuair sé tacaíocht an chuid ba mhó de na hÓglaigh sna Sé Chontae. Chuaigh níos mó ná míle fear acu siúd, fiú, in [[Arm an tSaorstáit]]. [[Íomhá:Michael Collins Commander-in-Chief of the Irish National Forces.jpg|clé|mion|ardcheannasaí, 1922]] Go gairid roimh thús an Chogadh Chathartha i Mí an Mheithimh sa bhliain 1922, bhí an Coileánach go héadóchasach ag iarraidh an scoilt a dhúnadh agus cogadh a sheachaint. Thréig de Valera agus na frith-Chonraitheoirí eile an Dáil, ach shocraigh an Coileánach go rachadh an dá fhaicsean de Shinn Féin sa chéad toghchán in éineacht agus go mbeadh comhrialtas acu ina dhiaidh sin. Ar dtús, rith comhréiteach leis an gCoileánach: bheadh bunreacht Poblachtánach ag an Saorstát nach ndéanfadh trácht ar bith ar an Rí, ach ní dhiúltófaí don Chonradh. Bhí an smaoineamh seo inghlactha ag an gcuid ba mhó de na Poblachtánaigh, leis. Chun scoilt na nÓglach a leigheas, bhunaigh an Coileánach Coiste Athaontaithe an Airm, agus bhí toscairí ón dá thaobh ina mbaill den Choiste. Ghlac sé buntáiste, freisin, ar an seasamh a bhí aige san IRB leis na hÓglaigh a mhealladh chun toiliú leis an gConradh. Ansin, áfach, dhiúltaigh na Gaill don bhunreacht Phoblachtánach, agus ní raibh comhréiteach ar bith ar fáil ó na Poblachtánaigh a thuilleadh. Mar sin, ní raibh an cogadh cathartha le seachaint ní ba mhó. == An Cogadh Cathartha == [[Íomhá:Mícheál Ó Coileáin & Risteard Ó Maolchatha.png|thumb|Mícheál Ó Coileáin & Risteard Ó Maolchatha ag sochraid Stáit [[Art Ó Gríofa|Art Uí Ghríofa]] ar an 16ú Lúnasa , 1922]] [[Íomhá:Michael Collins 1922.jpg|thumb|Ó Coileáin ag caint i mBaile Átha Cliath sa bhliain 1922]] I Mí Aibreáin sa bhliain 1922, shealbhaigh dhá chéad Óglach frith-Chonartha [[na Ceithre Cúirteanna]] i m[[Baile Átha Cliath]] i ndiúnas ar an Rialtas Sealadach. Bhí an Coileánach ag iarraidh cogadh cathartha a sheachaint, agus mar sin, staon sé ón bhfoirgneamh a ionsaí, go dtí nár fhág na Gaill an dara rogha aige. Ar [[22 Meitheamh|an dóú lá fichead de Mhí an Mheithimh]], mharaigh beirt Óglach Sior Henry Wilson, ginearál Gallda ar pinsean, i m[[Belgravia]] i Londain. San am sin, chreid an saol mór gurbh iad na hÓglaigh fhrith-Chonartha a rinne an obair. Bhagair [[Winston Churchill]] ar an gCoileánach [[Arm na Breataine]] a chur go Baile Átha Cliath leis na frith-Chonraitheoirí a chaitheamh amach as na Ceithre Chúirteanna, mura mbeadh an Coileánach sásta é a dhéanamh. Déanta na fírinne, tháinig sé chun solais idir an dá linn gurbh é an Coileánach féin a d'ordaigh an dúnmharú le díoltas a agart ar Wilson a bhí páirteach sna géarleanúintí ar na [[Caitlicigh]] san oirthuaisceart. B'é Seosamh Dolan, a bhí ina bhall de scuad feallmharfóireachta an Choileánaigh i gCogadh na Saoirse agus a chuaigh ina Chaptaen in Arm an tSaorstáit ina dhiaidh sin, a nocht an méid sin sna caogaidí. D'inis sé freisin go bhfuair sé féin orduithe ón gCoileánach an bheirt fhear a mharaigh Wilson a tharrtháil sula gcuirfí chun báis iad. [[Íomhá:Michael Collins 12 August 1922.jpg|mion|[[12 Lúnasa]] [[1922]]. Feallmharaíodh é 10 lá ina dhiaidh]] Cibé scéal é, ní raibh de rogha ag an gCoileánach, ansin, ach dul i ndeabhaidh lann leis na frith-Chonraitheoirí, go háirithe nuair a d'fhuadaigh siad ginearál de chuid an tSaorstáit. Rinne sé an iarracht dheireanach áitiú ar na fir sna Cúirteanna gurbh fhearr dóibh scaipeadh. Nuair nach raibh toradh ar bith air sin, fuair sé áis dhá ghunna mhóra airtléire ó na Sasanaigh, agus thosaigh sé ag bombardú an fhoirgnimh go dtí gur ghéill na frith-Conraitheoirí ansin iad féin dó. Na himeachtaí seo a chuir tús le [[Cogadh Cathartha na hÉireann]], nuair a phléasc cathanna amach idir na frith-Chonraitheoirí agus trúpaí an tSaorstáit. Faoi cheannas an Choileánaigh, ghabh fórsaí an tSaorstáit an phríomhchathair go sciobtha. I Mí Iúil 1922 bhí na frith-Chonraitheoirí sách láidir i gCúige [[Mumhan]]. Thaobhaigh de Valera agus na Teachtaí Dála frith-Chonartha eile leis na hÓglaigh a bhí in aghaidh an tSaorstáit. Thart faoi lár na bliana, d'fhág an Coileánach uaidh cúraimí an Phríomh-Aire le bheith ina ardcheannasaí ar an Arm Náisiúnta. Arm ceart faoi shainéide ab ea é agus é ag fás timpeall ar an bhfaicsean de na hÓglaigh a bhí báúil leis an gConradh. Tháinig borradh mór ar arm an tSaorstáit le cuidiú na Sasanach, idir threalamh agus mhaoiniú, agus fir nua á bhfruiliú le haghaidh an chogaidh chathartha. Chinn an Coileánach in éineacht le h[[Eoin Ó Dufaigh]] agus Risteard Ó Maolchatha díormaí a thabhairt go dtí an Mhumhain ón bhfarraige. Chuaigh na Saorstátairí i dtír ar chósta na Mumhan in aice leis na críocha a bhí á gcoimeád ag na frith-conraitheoirí , agus i ndeireadh an tSamhraidh, d'athghabh saighdiúirí an tSaorstáit an Mhumhain agus iarthar na tíre. Chuaigh an Coileánach féin go Contae Chorcaí, a sheanfhód dúchais. Bhí mífhoighne air an cogadh a chríochnú chomh luath agus ab fhéidir, agus deirtear go raibh sé ag iarraidh teacht i dteagmháil leis na cinnirí frith-Chonartha le go bhféadfaí sos cogaidh a chur ar bun, ar a laghad. === Bás an Choileánaigh === [[Íomhá:Grave of Micheál Ó Coileáin.jpg|thumb|Plaic chuimhneacháin i m[[Béal na Blá]].]] D’imigh an Coileánach ar chigireacht mhíleata thart ar chúige Mumhan i mí Lúnasa. Ar a bhealach trí [[Contae Chorcaí|Chontae Chorcaí]], in aice le [[Béal na mBláth|Béal na Blá]], maraíodh Mícheál Ó Coileánach ar an dóú lá fichead de Mhí Lúnasa 1922. Is léir go raibh nasc idir a thuras cinniúnach agus an rún a bhí aige teacht ar shocrú éigin leis an bhfeasúra poblachtánach, agus bhí sé ag socrú cruinnithe le idirghabhálaithe. Bhí sé in aghaidh aon iarracht socrú crua ná cinsireacht dhian a bhualadh ar an bhfreasúra.<ref name=":0" /> Thiomáin a thionlacan isteach i ngaiste a chuir na frith-Conraitheoirí áitiúla roimh. D'ordaigh an Coileánach do lucht a thionlactha stad agus an lámhach a fhreagairt, in áit tiomáint ar aghaidh agus é féin a choinneáil go sábháilte istigh ina charr armúrtha, mar ab fhearr leis an bhfear a bhí mar leathbhádóir aige, [[Emmet Daltún]]. Dealraíonn sé gur [[Piléar (gunna)|piléar]] strae a bhuail an Coileánach. B'eisean an t-aon duine amháin a fuair bás sa teagmháil. Ní raibh ach aon bhliain déag agus fiche slánaithe ag an gCoileánach, lá a bháis. D’fhreastail tuairim is 500,000 duine ar a [[Sochraid|shochraid]] i m[[Baile Átha Cliath]]. Níltear ar aon fhocal faoi cé a mharaigh é. (Ach tá sé le léamh ar leabhair áirithe gurbh é Donncha Ó Néill, nó "Sonny", iar-aimsitheoir de chuid Arm na Breataine Móire a chuaigh sna hÓglaigh, a scaoil an t-urchar a bhuail é. Fuair "Sonny" bás sa bhliain [[1950]]). == Oidhreacht an Choileánaigh == [[Íomhá:Bust of Micheál Ó Coileáin.jpg|mion|dealbh bhrád, Contae Chorcaí, áit a rugadh Collins, (Albert Power, 1920idí)]] Áirítear Mícheál Ó Coileáin ar ceann de na seansanna móra caillte i stair na hÉireann.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.corkcoco.ie/ga/cuairteoir/conair-mhichil-ui-choileain|teideal=Conair Mhichíl Uí Choileáin|language=ga|work=Comhairle Contae Chorcaí|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> Fear ardéirimiúil, intleachtúil, paiseanta, dúthrachtach a bhí ann, agus chronaigh an stát úrbhunaithe go géar é, nuair nach raibh sé ann a thuilleadh. Beag beann ar an bhfreasúra, choinnigh sé soláthar agus tacaíocht leis na hÓglaigh i d[[Tuaisceart Éireann]], ach nuair a bhí sé imithe, d'éirigh lucht a chomharbais as an bpolasaí go sciobtha. Is éadócha go mbeadh sé chomh patuar i leith mholtaí Choimisiún na Teorann agus iad siúd a tháinig ina dhiaidh. Mhéadaigh sé ar mhéala a bháis go bhfuair an tUachtarán Ó Gríofa bás deich lá roimhe sin, le teann an stró a chuir imeachtaí na tíre air. Is ar éigean a chonacthas an Coileánach go poiblí i ndiaidh lá adhlactha a chara, agus é ag siúl ar lorg na cónra. Sula raibh seachtain iomlán thart, cuireadh an Coileánach féin sa reilig chéanna, [[Reilig Ghlas Naíon]] i mBaile Átha Cliath. Ábhar fiannaíochta ab ea na focail a labhair sé ar lá sínithe an Chonartha. Nuair a dúirt an Tiarna Birkenhead, agus é buartha faoin dóigh a rachadh an Conradh i bhfeidhm ar an mBreatain Mhór, go raibh eagla air gur shínigh sé barántas a bháis pholaitiúil, is é an freagra a fuair sé ón gCoileánach go raibh seisean i ndiaidh barántas a fhíorbháis a shíniú. Seo mar a scríobh an Coileánach chuig dlúthchara leis: :''"I ndiaidh an oiread sin allas a bhárcadh, i ndiaidh an oiread sin streachailte agus tromluithe, tá tú, go tobann, ag siúl na sráideanna i Londain agus iad fuar fliuch faoi aer na hoíche. Samhlaigh leat - céard atá agat le tabhairt d'Éirinn? Rud atá ag teastáil uaithi le seacht gcéad bliain. An sásóidh an margadh seo aon duine? Duine ar bith? Seo an méid a deirim leat: go moch ar maidin inniu, shínigh mé barántas mo bháis féin. Nuair a rinne mé é, is é an rud a bhí ar m'intinn ná: féach chomh haisteach, chomh haiféiseach atá sé - bheadh sé chomh maith ag an gcorrphiléar an jab a dhéanamh cúig bliana ó sin."'' Iad siúd a tháinig slán as pianta breithe na hÉireann, fir ar nós Éamon de Valera, [[Liam Tomás Mac Cosgair]], Risteard Ó Maolchatha agus Eoin Ó Dufaigh, choinnigh muintir na hÉireann cuimhne ar an dóigh ar éirigh leo an stát a chur ar bun agus a choinneáil ag imeacht. An Coileánach, arís, ó cailleadh chomh hóg sin é, ní chuimhnítear air ach mar idéalaí óg radacach nach gcaithfeadh riamh fadhbanna na síochána a fhuascailt. [[Íomhá:Michael Collins by John Lavery.jpg|thumb|'' Michael Collins (Love of Ireland)''; Pictiúr le [[John Lavery]] ]] Chuaigh de Valera i gcuimhne na ndaoine mar sheanfhear caoch ag caitheamh deireadh a shaoil leath ina phinsinéir ina Uachtarán ar Éirinn sna seascaidí agus i dtús na seachtóidí. Is é an chuimhne a choinnítear ar [[Liam Mac Cosgair]] ná gurbh eisean an Taoiseach ar thit sé ar a chrann cúrsaí airgeadais na tíre a chur ina seasamh arís i ndiaidh tuairteáil an stocmhalartáin sa [[Wall Street]]. Is é an rud is túisce a ritheann leis na daoine faoi Risteard Ó Maolchatha gurbh eisean a d'údaraigh bású na gcimí i rith an Chogaidh Chathartha. Maidir le hEoin Ó Dufaigh, b'eisean an póilín a chuaigh le polaitíocht agus a thug taithneamh d'fhaisisteachas [[Francisco Franco]]. An Coileánach, áfach, ní raibh sé i ndán dó a lámha a shalú i gcúrsaí na polaitíochta iarchogaidh. Eisean an fear óg glórmhar scafánta a bhí ábalta idir Phoblacht, Chonradh agus inspioráid mhillteanach a thabhairt do mhuintir na hÉireann, agus a fuair bás sular tháinig bláth ceart air, go díreach nuair a bhí a thír dhúchais ar thairseach an neamhspleáchais. == Sna scannáin == [[Íomhá:A Black and Tan on duty in Dublin.jpg|mion|Dúchrónach agus gunna Lewis, i mBÁC]] Sa bhliain [[1996]], tháinig scéal Mhíchíl Uí Choileáin ar an scáileán, nuair a rinne an stiúrthóir Neil Jordan scannán de. B'é [[Liam Neeson]] a bhí i ról an Choileánaigh féin, agus b'í [[Julia Roberts]] a rinne páirt a chailín, Caitríona Nic Thiarnáin. Thairis sin, chonacthas Aidan Quinn ag déanamh pháirt [[Énrí Ó Beóláin|Énrí Uí Bheóláin]], agus b'ar chrann [[Alan Rickman]] a thit sé ról [[Eamon de Valera]] a dhéanamh. B'é an stiúrthóir féin, Neil Jordan, a chum an script, agus b'é Elliot Goldenthal an ceolchumadóir a sholáthair an fuaimrian. Thaitin an scannán go mór leis na léirmheastóirí ar chúiseanna foirme, struchtúir agus insinte, ach san am céanna, bhí na staraithe ag fáil lochta ar an dóigh ar chuir Jordan fíricí na staire as a riocht le cur le teannas drámatúil na hinsinte. Agus an méid sin ráite, bhí an scannán seo ar an gceann ba rathúla a rinneadh in Éirinn riamh. Bhí na staraithe ag lochtú na ngnéithe seo leanas: * Sa suíomh a thaispeánann cruinniú rúnda [[Dáil Éireann|na Dála]], tagraítear don Choileán mar Aire Faisnéise. Le fírinne, bhí sé ina Aire Airgeadais, agus san am céanna, bhí sé i gceann na gcúrsaí faisnéise in [[Óglaigh na hÉireann]]. Ní raibh an dá ról seo ag baint le chéile ar aon nós. * Ní bhfuair [[Énrí Ó Beóláin]] an cineál báis a taispeánadh ar an scannán. * Níorbh é an Coileánach a bhí i gceannas ar an toscaireacht a chuaigh go Londain le haghaidh comhchainteanna faoin gConradh Angla-Éireannach. B'é Art Ó Gríofa an ceannasaí, agus an Coileánach ar an dara fear. * Sa scannán, mharaigh na [[Dúchrónaigh]] [[Éamonn Broy]] i ndiaidh dóibh breith air in Óstán Vaughan. Le fírinne, tháinig Broy slán as Cogadh na Saoirse agus as an g[[Cogadh Cathartha na hÉireann|Cogadh Cathartha]] féin, agus bhí sé ina Choimisinéir ar an n[[Garda Síochána]] sna [[1930í]]. * Tugadh le fios go raibh lámh éigin ag [[Eamon de Valera]] i marú an Choileánaigh. An buachaill óg a mharaigh an Coileánach ar an scannán, bhí sé i dteagmháil phearsanta le de Valera go gairid roimh an luíochán. Cé go raibh de Valera i gContae Chorcaí, níl fianaise ar bith ann go raibh freagracht chomh díreach sin air as an marú. Is iomaí duine a lochtaigh an ghné seo nó gnéithe eile den dóigh ar chuir an scannán síos ar Eamon de Valera. *[[Íomhá:Neil Jordan by David Shankbone.jpg|mion|Neil Jordan, 2010]]Ar an scannán, maraíodh foireann de bhleachtairí Aontachtacha ó [[Bhéal Feirste]] le carrbhuama taobh istigh de Chaisleán Bhaile Átha Cliath. Ní raibh anseo ach tagairt shoiléir do [[na Trioblóidí]] i gCúige Uladh, nó ní raibh carrbhuamaí á n-úsáid i gCogadh na Saoirse. Thairis sin, níor mharaigh na hÓglaigh péas ar bith istigh sa Chaisleán. * Ar an scannán, ghéill na reibiliúnaigh iad féin do na Sasanaigh os comhair Ard-Oifig an Phoist. Ní mar sin a tharla, áfach. * D'aithris an scannán na seanmhiotais gurbh iad an "mhóid dílseachta don Rí" (nach bhfuil a leithéid sa Chonradh ar aon nós) agus an [[Críochdheighilt na hÉireann|Chríochdheighilt]] ba phríomhchúis leis an scoilt idir na hÓglaigh. Is é stádas an Tiarnais, in ionad neamhspleáchas iomlán na Poblachta, a bhí ar an gcloch ba mhó ar phaidrín lucht na comhaimsire. Is é an chosaint a bhí ag Neil Jordan ná nach bhféadfaí athinsint chruinn na staire a fháscadh isteach i scannán chomh gairid, ó chaithfeadh sé a bheith intuigthe ag lucht féachana an uile dhomhain, iad siúd san áireamh a bhí ar bheagán eolais ar stair na hÉireann. Níor mhaolaigh an chosaint seo ar mhíshástacht na gcriticeoirí i leith an oiread ficsin a meascadh tríd an stair, go háirithe an dóigh ar bhaist sé ainm fíordhuine - Éamonn Broy - ar charachtar a bhí bunaithe ar níos mó ná aon duine amháin; an cur síos a tugadh ar de Valera agus ar bhás an Choileánaigh; agus an carrbhuama. Thug an scannán le fios gur bunaíodh an Saorstát i dtús na bliana 1922, agus is iomaí suíomh gréasáin a ghlac leis an ráiteas seo mar fhírinne, siúd is nár tháinig an stát ar an bhfód go foirmeálta roimh Mhí na Nollag sa bhliain chéanna. An carachtar ar ar tugadh "Éamonn Broy" ar an scannán, bhí tréithe a lán póilíní éagsúla le haithint air. Bhí Broy ina bhall den "Roinn G", brainse faisnéise Phóilíní Ceannchathartha Bhaile Átha Cliath (Dublin Metropolitan Police) nach raibh lonnaithe i gCaisleán Bhaile Átha Cliath, ach i Sráid Marlborough. B'é Dáithí Ó Niallagáin príomhghníomhaire an Choileánaigh sa Chaisleán. Nuair a foilsíodh an scannán ar an DVD, cuireadh clár faisnéise leis a dhéanann trácht cuimsitheach ar an bhficsean atá fite tríd an bhfírinne sa scannán. Bhí sé ceaptha ar dtús go gcoiscfeadh cinsire na scannán ar pháistí ab óige ná cúig bliana déag féachaint air, ach ó bhí an oiread sin tábhachta leis ó thaobh na staire de, is é an t-aicmiú a fuair sé ná PG - is é sin, tá sé ceadaithe do na páistí óga féin an scannán a fheiceáil ach na tuismitheoirí a bheith i láthair á mhíniú dóibh. D'eisigh an cinsire preasráiteas inar thagair sé don scannán mar shaothar as an ngnáth, agus é barúlach "go bhfágaim faoi na tuismitheoirí féin, cé acu ba chóir dá gclann é a fheiceáil", ó fuair sé ábhar an scannáin chomh tábhachtach sin. == Féach freisin == * Scríobh [[Tim Pat Coogan]] beathaisnéis faoi as Béarla, agus sa bhliain [[1985]], d'fhoilsigh [[Pádraig Ó Braoin]] beathaisnéis Gaeilge <ref>Ó BRAOIN, Pádraig: ''Mícheál Ó Coileain'', Éigse na Mainistreach, 1985</ref>. * [[Béal na Blá]] agus [[Gleann na Ruaige]] == Naisc sheachtracha == * [http://www.ucc.ie/celt/online/E900001-001/ The Path to Freedom; Bailiúchán de scríbhinní Mhíchíl Uí Choileáin] * {{en}} [http://www.michaelcollinscentre.com/index.html Michael Collins Centre] * {{en}} [http://generalmichaelcollins.com/ Collins 22 Society] == Tagairtí == {{reflist}} * {{Teachtaí Dála an 1ú Dáil}} {{Teachtaí Dála an 2ú Dáil}} {{Teachtaí Dála an 3ú Dáil}} {{DEFAULTSORT:Coileain, Micheal O}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1890]] [[Catagóir:Básanna i 1922]] [[Catagóir:Airí Rialtais na hÉireann]] [[Catagóir:Baill d'Óglaigh na hÉireann (1917-1922)]] [[Catagóir:Baill de BPÉ]] [[Catagóir:Baill den 1ú Dáil]] [[Catagóir:Baill den 2ú Dáil]] [[Catagóir:Baill den 3ú Dáil]] [[Catagóir:Baill Shinn Féin]] [[Catagóir:Críostaithe]] [[Catagóir:Daoine as Contae Chorcaí]] [[Catagóir:Daoine a cuireadh i Reilig Ghlas Naíon]] [[Catagóir:Feisirí de Pharlaimint na Ríochta Aontaithe]] [[Catagóir:Fir]] [[Catagóir:Saighdiúirí Éireannacha]] [[Catagóir:Mícheál Ó Coileáin]] dmht96sn45hfe0ddj6asjay7et3hadv 0 22017 1085740 1045813 2022-08-22T03:01:58Z Kenslie 52882 wikitext text/x-wiki [[File:David - Portrait of Monsieur Lavoisier (cropped).jpg|thumb|David - Portráid de [[Antoine Lavoisier|Monsieur Lavoisier]], athair na ceimice nua-aimsearth.(giortaithe)]] Is í an cheimic an disciplín eolaíoch a bhaineann le [[Dúil cheimiceach|dúile]] agus [[Comhdhúil|comhdhúile]] comhdhéanta d’[[adamh]], [[Móilín|móilíní]] agus [[Ian|iain]]: a gcomhdhéanamh, a struchtúr, a n-airíonna, a n-iompar agus na hathruithe a dhéantar orthu le linn [[Imoibriú ceimiceach|imoibrithe]] le [[Substaint Cheimiceach|substaintí]] eile. <ref name="definition">{{cite web|url=http://chemweb.ucc.ie/what_is_chemistry.htm |teideal=What is Chemistry? |publisher=Chemweb.ucc.ie |access-date=12 June 2011}}</ref><ref>{{cite web |teideal=Definition of CHEMISTRY |url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/chemistry |website=www.merriam-webster.com |access-date=24 August 2020 |language=en}}</ref><ref>{{cite web |teideal=Definition of chemistry {{!}} Dictionary.com |url=http://dictionary.reference.com/browse/Chemistry |website=www.dictionary.com |access-date=24 August 2020 |language=en}}</ref><ref>{{Cite web|teideal=Chemistry Is Everywhere|url=https://www.acs.org/content/acs/en/education/whatischemistry/everywhere.html|website=[[American Chemical Society]]}}</ref> Faoi raon feidhme a ábhair, tá áit idirmheánach ag an gceimic idir an [[Fisic|fhisic]] agus an [[Bitheolaíocht|bhitheolaíocht]].<ref>Carsten Reinhardt. ''Chemical Sciences in the 20th Century: Bridging Boundaries''. Wiley-VCH, 2001. {{ISBN|3-527-30271-9}}. pp.&nbsp;1–2.</ref> Uaireanta tugtar [[an eolaíocht lárnach]] uirthi toisc go leagann sí síos an bhunchloch chun na ndisciplíní eolaíochta [[Taighde bunúsach|bunúsacha]] agus [[Eolaíocht fheidhmeach|feidhmiúla]] a thuiscint ar leibhéal bunúsach.<ref>Theodore L. Brown, H. Eugene Lemay, Bruce Edward Bursten, H. Lemay. ''Chemistry: The Central Science''. Prentice Hall; 8 edition (1999). {{ISBN|0-13-010310-1}}. pp.&nbsp;3–4.</ref> Mar shampla, míníonn an cheimic gnéithe de cheimic na bplandaí ([[luibheolaíocht]]), an chaoi a gcruthaítear carraigeacha igneacha ([[geolaíocht]]), an chaoi a ndéantar ózón atmaisféarach agus an chaoi a ndíghrádaíter truailleáin chomhshaoil ([[éiceolaíocht]]), airíonna na hithreach ar an ngealach (cosmaicheimic), conas a oibríonn cógais ([[cógaseolaíocht]]), agus conas fianaise [[Aigéad dí-ocsairibeanúicléasach]] (ADN) a bhailiú ag láthair choire (eolaíocht fhóiréinseach). Pléann an cheimic ábhair mar an chaoi a n-idirghníomhaíonn adamh agus móilíní trí [[nasc ceimiceach]] chun comhdhúile ceimiceacha nua a ghiniúint. Tá dhá chineál nasc ceimiceach ann: 1. naisc cheimiceacha phríomhúla .i. [[Nasc comhfhiúsach|naisc chomhfhiúsacha]], ina roinneann adamh leictreon amháin nó níos mó; [[Nasc ianach|naisc ianacha]], ina ndeonaíonn adamh leictreon amháin nó níos mó d’adamh eile chun [[ian]] (caitiain agus ainiain) a tháirgeadh; naisc mhiotalacha agus 2. naisc cheimiceacha tánaisteacha .i. [[Nasc hidrigine|naisc hidrigine]]; naisc [[Fórsa van der Waals|d'fhórsa Van der Waals]], idirghníomhaíocht ian-ian, idirghníomhaíocht ian-déphol srl. [[Íomhá:Distillation 2.jpg|right|280px]] ==Sanasaíocht== Tagann an focal ''[[Ceimic|ceimic]]'' ó mhionathrú ar an bhfocal [[Ailceimic|ailceimic]], a thagair do shraith cleachtas níos luaithe a chuimsigh gnéithe den cheimic, den [[Miotaseolaíocht|mhiotaleolaíocht]], den [[Fealsúnacht|fhealsúnacht]], den [[Astralaíocht|astralaíocht]], den [[Réalteolaíocht|réalteolaíocht]], den [[Misteachas|mhisteachas]] agus den [[Míochaine|míochaine]]. Is minic a fheictear go bhfuil an ailceimic nasctha leis an tóraíocht chun mhiotail luaidhe nó eile a iompú ina n-ór, cé go raibh suim ag ailceimiceoirí i go leor cheisteanna na ceimice nua-aimseartha.<ref>{{cite web|url=http://www.alchemylab.com/history_of_alchemy.htm |teideal=History of Alchemy |publisher=Alchemy Lab |access-date=12 June 2011}}</ref> Faightear an focal nua-aimseartha ailceimic ón bhfocal Araibis الكیمیاء (''al-kīmīā'') B’fhéidir go bhfuil bunús na hÉigipte leis seo ós rud é go dtagann al-kīmīā ón nGréigis χημία (''chimeía''), a dhíorthaítear ar a seal ón bhfocal Kemet, arb é ainm ársa na hÉigipte sa [[An Éigiptis|teanga Éigipteach]] é. De rogha air sin, féadfaidh ''al-kīmīā'' teacht ó χημεία, rud a chiallaíonn "teilgthe le chéile". ==Prionsabail nua-aimseartha== Is í samhail reatha an struchtúir adamhaigh ná an tsamhail chandamach mheicniúil. <ref>{{cite encyclopedia|teideal=chemical bonding|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/684121/chemical-bonding/43383/The-quantum-mechanical-model|encyclopedia=Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica|access-date=1 November 2012}}</ref> Tosaíonn an cheimic thraidisiúnta le staidéar a dhéanamh ar [[Buncháithnín|bhuncháithníní]], [[Adamh|adaimh]], [[Móilín|móilíní]],<ref>[http://www.visionlearning.com/library/module_viewer.php?mid=49 Matter: Atoms from Democritus to Dalton] by Anthony Carpi, Ph.D.</ref> [[Comhdhúil cheimiceach|comhdhúile]], [[Miotal|miotail]], [[Criostal|criostail]] agus cumascáin de [[Dúil cheimiceach|dhúile]] eile. Is féidir staidéar a dhéanamh ar dhúile i [[Staideanna an Damhna|stáideanna]] soladacha, leachtacha, gásacha agus plasmacha, ina n-aonar nó i dteannta a chéile. Is gnách go mbíonn na hidirghníomhaíochtaí, na [[Imoibriú ceimiceach|himoibrithe]] agus na claochluithe a ndéantar staidéar orthu sa cheimic mar thoradh ar idirghníomhaíochtaí idir adaimh, rud a fhágann go ndéantar atheagrú ar na naisc cheimiceacha a choinníonn na hadaimh le chéile. Déantar staidéar ar iompraíochtaí den sórt sin i [[saotharlann]] cheimice. Go steiréitipiciúil, úsáideann an tsaotharlann cheimice earraí gloine faoi leith. Mar sin féin, níl earraí gloine lárnach sa cheimic, agus déantar cuid mhór de cheimic thurgnamhach (chomh maith le ceimic fheidhmeach / thionsclaíoch) gan earraí gloine. Is éard is imoibriú ceimiceach ann na claochlú ar roinnt substaintí go substaint éagsúil amháin nó níos mó. Is é bunús a leithéid de chlaochlú ceimiceach ná atheagrú na leictreon sna naisc cheimiceacha idir adaimh. Is féidir é a léiriú go siombalach trí [[Cothromóid cheimiceach|chothromóid cheimiceach]], ina mbíonn adaimh mar ábhair ann de ghnáth. Is ionann líon na n-adamh ar chlé agus ar dheis sa chothromóid le haghaidh claochlaithe cheimicigh. (Nuair a bhíonn líon na n-adamh ar gach taobh neamhchothrom, tugtar imoibriú núicléach nó [[meath radaighníomhach]] ar an gclaochlú.) Tá an cineál imoibriúcháin cheimicigh a d’fhéadfadh substaint a dhéanamh agus na hathruithe fuinnimh a d’fhéadfadh teacht leis srianta ag rialacha bunúsacha áirithe, ar a dtugtar dlíthe ceimiceacha. Bíonn cúinsí fuinnimh agus eantrópachta tábhachtach i gcónaí i mbeagnach gach staidéar ceimiceach. Déantar substaintí ceimiceacha a aicmiú i dtéarmaí a struchtúir, a gcéimeanna, chomh maith lena gcomhdhéanamh ceimiceacha. Is féidir anailís a dhéanamh orthu trí uirlisí anailíse ceimiceacha a úsáid, .i. speictreascópacht agus crómatagrafaíocht. Tugtar ceimiceoirí ar eolaithe atá i mbun taighde ceimiceach. Déanann mórchuid na gceimiceoirí speisialtóireacht i bhfo-dhisciplín amháin nó níos mó. Tá roinnt coincheap riachtanach chun staidéar a dhéanamh ar cheimic; seo cuid acu: ===Damhna=== {{Main|Damhna}} Sa cheimic, sainmhínítear damhna mar rud ar bith a bhfuil [[Fosmhais|fosmhais]] agus [[Toirt|toirt]] aige (tógann sé spás) agus atá comhdhéanta de [[Cáithnín fo-adamhach|cháithníní]]. Tá fosmhais ag na cáithníní a chuimsíonn damhna mais freisin- ní bhíonn fosmhais ag gach cáithnín, mar an [[Fótón|fótón]]. Is féidir le damhna a bheith ina íon shubstaint cheimiceach nó ina [[Meascán|mheascán]] de shubstaintí. <ref>{{cite book |last=Armstrong |first=James |teideal=General, Organic, and Biochemistry: An Applied Approach |publisher=[[Brooks/Cole]] |year=2012 |isbn=978-0-534-49349-3 |page=48}}</ref> ====Adamh==== {{Main|Adamh}} [[File:Atom Diagram.svg|thumb|upright=0.75|left|Léaráid d'adamh de réir theoiric Bhohr]] Ba é an Gréagach [[Democritos]] (t. 450 R. Ch.) a chéadchuir i bhfáth an teoraic go raibh na damhnaí uile déanta d'adaimh. De réir an fhealsaimh úd, ní féidir leanúint de roinnt damhna ar bith go síoraí, mar go dtiocfaí ar deireadh ar [[cáithnín|cháithníní]] nó mhionbhair den [[damhna]] nach bhféadfaí a roinnt níos mó. Ar cháithníní díobh sin, thug Democritos an t-ainm ([[Gréigis]]: άτομον, '''atmos''' (adamh), a chiallaíonn aonad do-roinnte. B'inmheasta dó go raibh na hadaimh an-mhion agus go raibh uimhir ollmhór díobh fiú sa ghiota ba lú de dhamhna a bhí sofheichte. Go deimhin, bhí os cionn dha mhíle bliain le himeacht sula bhfuarthas fianaise thurgnamhach go raibh dúile déanta de na haonais bhunúsacha úd. I ngach adamh tá [[núicléas]] faoina [[Lucht leictreach|lucht deimhneach]] i lár baill agus, mórthimpeall air sin, leictreoin (nó leictreon) le lucht diúltach. ====Dúil cheimiceach==== {{Main|Dúil cheimiceach}} Is éard is dúile ann ná substaintí nach féidir a dhianscaoileadh go ceimiceach ina substaintí eile níos simplí. Tugtar substaintí [[íon|íona]] ar shubstaintí nach meascáin iad. Is '''dúile''' nó [[comhdhúile]] iad substaintí íona. Cuirtear na dúile seo taobh le taobh i dtábla a dtugtar an [[tábla peiriadach]] air. Tá siombail ag gach dúil, mar shampla, H = hidrigin. Ba é an t-eolaí [[Dmítrí Meindeiléiv]] a chuir an chéad bhun leis an tábla peiriadach seo sa bhliain 1869. Tá gach dúil atá ar eolas liostaithe i dtábla [https://rtpslotcuanhunter88.com/ slot gacor] peiriadach na ndúl. ==== Comhdhúil ==== {{Main|Comhdhúil}} Is éard is ''comhdhúil'' ann ná aon substaint cheimiceach a chruthaítear de thoradh [[imoibriú ceimiceach]] ina n-aontaítear dhá dhúil éagsúla, nó níos mó, de réir comhshuíomh seasta idir na dúile. Nuair a dhéantar comhdhúil as a chuid dúl, bíonn airíonna difriúla de ghnáth ag an gcomhdhúil le hais airíonna na ndúl as a ndearnadh é. Mar shampla, is solad bán é clóiríd sóidiam (salann coitianta) atá réasúnta neamhimoibríoch go ceimiceach. Is iad na dúile as a bhfuil sé déanta ná sóidiam, miotal airgid atá an-imoibríoch, agus clóirín, gás glas atá an-imoibríoch. I gcomhdhúil cheimiceach, bíonn adaimh na ndúl éagsúil ceangailte lena chéile le naisc cheimiceacha—[[Nasc ianach|ianacha]] nó [[Nasc comhfhiúsach|chomhfhiúsacha]]. Cuirtear coibhneas na ndúl agus struchtúr inmheánach na comhdhúile in iúl le [[foirmle cheimiceach|foirmlí éagsúla ceimiceacha]]. Is comhdhúil an t-uisce ina mbíonn hidrigin agus ocsigin i gcóimheas 2:1. ''Tá an t-adamh ocsigin idir an dá adamh hidrigine, agus uillinn 104.45° eatarthu''.[[Íomhá:Water-2D-labelled.png|160px|Tá an cruth seo ar mhóilíní uisce]][[Íomhá:Water molecule 3D.svg|120px|Tá an cruth seo ar mhóilíní uisce.]] Mar shámpla, tugann an fhoirmle seo a leanas d'uisce ''(H₂O)'' le fios dúinn go bhfuil uisce ina chomhdhúil agus go bhfuil dhá adamh [[Hidrigin|hidrigine]] nasctha d'aon adamh [[Ocsaigin|ocsaigine]] amháin. Níl comhdhúile liostaithe i dtábla peiriadach na ndúl. ====Móilín==== {{Main|Móilín}} [[Íomhá:Atisane3.png|thumb|right|500px|Móilíní]] Is éard is ''móilín'' ann ná an chuid is lú de [[dúil|dhúil]] nó de [[comhdúil|chomhdhúil]] is féidir a bheith ann go neamhspleách. Tugtar [[ceimic mhóilíneach]] nó [[fisic mhóilíneach]] ar na h[[eolaíocht]]aí a bhaineann leis an ábhar seo, ag brath ar chlaonadh an fhócais. ====Substaint agus meascán==== Is cineál damhna é substaint cheimiceach le comhdhéanamh cinnte agus tacar d'airíonna.<ref>{{Cite book| teideal = General Chemistry |author1=Hill, J.W. |author2=Petrucci, R.H. |author3=McCreary, T.W. |author4=Perry, S.S. | edition = 4th | publisher = Pearson Prentice Hall | location = Upper Saddle River, New Jersey | year = 2005 | page = 37}}</ref> Tugtar meascán de bhailiúchán substaintí. Samplaí de mheascáin is ea aer agus cóimhiotail.<ref>{{cite book|teideal=Magnesium and Magnesium Alloys|page=59|author1=M.M. Avedesian|author2=Hugh Baker|publisher=ASM International}}</ref> ====Mól agus méid na substainte==== {{Main|Mól}} Is éard is mól nógram-mhóilín ar mheachan admhach den dúil sin ina ghraim. Cuir i gcás, is ias 1.008g. 14.008g. 16.000g. 35.46g 126.9 g agus 238 g na gram-adaimh se na dúile hidrigib, nítrigin, ocsaigin, clóirín iaidín agus úráiniam ar leith. <ref>Ceimic Bhunúsach 1. An Gram-adamh. Lth.85 </ref> ===Pas=== {{Main|Pas (damhna)}} An 4 phas nó staid ar féidir go mbeidh damhna iontu: [[Solad|solad]], [[Leacht|leacht]], [[Gás|gás]] agus [[Plasma (fisic)|plasma]]. Braitheann pas damhna ar leith ar an teocht is an brú atá i bhfeidhm air. Tugtar an pastrasdul ar an athrú ó phas amháin go pas eile, cosúil le fiuchadh nó leá. Léiríonn pasléaráid pasanna damhna ag teochtaí is brúnna éagsúla, Chomh maith leis na hairíonna ceimiceacha ar leith a dhéanann idirdhealú idir aicmithe ceimiceacha éagsúla, is féidir ceimiceáin a bheith ann i roinnt céimeanna. Den chuid is mó, tá na haicmithe ceimiceacha neamhspleách ar na haicmithe bulcphassana seo; áfach, tá roinnt pasanna níos coimhthíocha neamh-chomhoiriúnach le hairíonna ceimiceacha áirithe. Is éard atá i bpas ná sraith staideanna de chóras ceimiceach a bhfuil mór-airíonna struchtúracha comhchosúla acu, thar raon coinníollacha, amhail brú nó teocht. Is gnách go dtagann airíonna fisiciúla, mar shampla dlús agus innéacs athraonta faoi luachanna atá sainiúil don phas. Sainmhínítear pas dhamhna leis an ''phas-trasdul'', is é sin nuair a théann fuinneamh a chuirtear isteach sa chóras nó a thógtar amach chun struchtúr an chórais a atheagrú, in ionad na mórchoinníollacha a athrú. Uaireanta is féidir an t-idirdhealú idir pasannaa bheith leanúnach in ionad teorainn scoite a bheith acu, sa chás seo meastar go bhfuil an t-ábhar i staid fhorchriticiúil. Nuair a thagann trí staid le chéile bunaithe ar na coinníollacha, tugtar an tríphointe air agus ós rud é go bhfuil sé seo do-athraitheach, is bealach áisiúil é chun sraith coinníollacha a shainiú. Taispeánann a lán substaintí pasanna soladacha iomadúla. Mar shampla, tá trí phas d’iarann ​​soladach (alfa, gáma, agus deilte) a athraíonn bunaithe ar theocht agus brú. Príomhdhifríocht idir pasanna soladacha is ea criostalstruchtúr, nó socrú, na n-adamh. Paseile a bhíonn coitianta i staidéar na ceimice ná an pas leachtach, is é sin staid na substaintí atá tuaslagtha i dtuaslagán uiscí (is é sin, in uisce). I measc na bpasanna nach bhfuil chomh heolach tá plasmaí, comhdhlútháin Bhose-Einstein agus comhdhlútháin fheirmíónacha agus na pasanna paramaighnéadacha agus fearómaighnéadacha d'abhair mhaighnéadacha. Cé go ndéileálann na pasanna is eolaí le córais tríthoiseacha, is féidir analógacha a shainiú i gcórais déthoiseacha, ar tugadh aird orthu maidir lena ábharthacht do chórais sa bhitheolaíocht. ===Nascadh=== {{Main|Nasc ceimiceach}} [[File:Ionic bonding animation.gif|thumb|right|upright=1.15|Beochan den phróiseas nascáil ianach idir [[sóidiam]] (Na) agus [[clóirín]] (Cl) chun [[clóiríd sóidiam]], nó salann mín a dhéamanh. Is éard atá i gceist le nascadh ianach ná aistriú iomlán leictreoin amháin nó níos mó ó adamh amháin go hadamh eile.(seachas é a roinnt, mar a tharlaíonn i nascáil chomhfhiúsach) ]] Na fórsaí leictreacha a cheanglaíonn adaimh i móilíní agus pais sholadacha neamh-mhóilíneacha. In aon adamh, timpeallaíonn na leictreoin an núicléas i bhfithiseáin i sceallaí timpeall an núicléis. Muna mbíonn an sceall seachtrach lán le leictreoin, an uasmhéid atá ceadaithe don adamh sin, bíonn an t-adamh éagobhsaí agus fonn air nasc a dhéanamh le hadamh eile. Aithnítear 3 shaghas naisc phríomhúil. An nasc ianach, mar atá i gclóiríd sóidiam, NaCl (salann mín), inar chaill an sóidiam leictreon agus ar ghnóthaigh an clóirín leictreon, ionas go gcoinnítear na hiain seo le chéile trí aomadh frithpháirteach idir Na+ is Cl-. Sa nasc comhfhiúsach, mar atá i gclóirín, Cl2, bíonn cuid de na leictreoin bainteach leis an dá núicléas. Nuair a nascann dhá adamh hidrigine (H) le hadamh amháin ocsaigine (O), cruthaítear móilín uisce, H2O, agus bíonn dhá nasc chomhfhiúsacha ann. Sa nasc miotalach, mar atá i sóidiam, Na, bíonn na fiúsleictreoin dílogánaithe agus bainteach le cuid mhaith núicléas, rud a thugann seoltacht leictreach don mhiotal. Tugtar nasc singil ar nasc comhfhiúsach ina bhfuil dhá leictreon i gceist, nasc dúbalite ar cheann le 4 leictreon, agus nasc triarach ar cheann le 6 leictreon. Comharthaítear na naisc seo i bhfoirmlí ceimiceacha le -, =, is ≡. Tugtar an nascfhuinneamh ar an bhfuinneamh is gá chun nasc ceimiceach a bhriseadh (mar shampla, chun móilín clóirín, Cl2, a athrú in dhá adamh clóirín, 2 Cl). ===Fuinneamh=== {{Main|Fuinneamh}} Is cumas chun obair a dhéanamh é an '''fuinneamh''', de réir na [[fisic]]e de. Is iomaí cineál fuinnimh ann. Is fuinneamh cinéiteach é an fuinneamh atá i réad de bharr a ghluaisne. Is fuinneamh poitéinsiúil domhantarraingthe é fuinneamh atá i réad de bharr a airde os cionn plána tagartha, mar shampla, cloch os cionn na talún. Is fuinneamh [[meicnic]]e é an dá shaghas fuinnimh sin curtha le chéile, fuinneamh cinéiteach is fuinneamh poitéinsiúil. Is cineál fuinnimh eile é an teas. Nuair a dóitear breosla, mar shampla [[peitreal]], fuasclaítear fuinneamh ceimiceach an bhreosla ina theas. De réir bhunchoincheapanna na fisice, ní féidir fuinneamh a chruthú ná a dhíothú ach is féidir é a athrú ó chineál amháin fuinnimh go cineál eile. Tarlaíonn a leithéid in inneall ar bith, mar shampla in [[inneall dócháin inmheánaigh]]. ===Imoibriú ceimiceach=== {{Main|Imoibriú ceimiceach}} I gcás dó damhna A in aer (nó in ocsaigin) deirtear gur imroibrigh an damhna sin le hocsaigin chun damhna nua (éagsúil leo siúd araon) a ghiniúint. Ach is féidir le damhna airithe oimibriú le damhna eile (seachas ocsaigin) freisin chun damhna nó damhnaí eile a ghiniúimnt mar an gcéanna. De ghnáth trí [[Fuinneamh|fhuinneamh]] a ídiú nó a ghnóthú ag an gcóras. Tugtar oimibriú ceimiceach ar imoibrithe dá léithéid siúd ina ngintear damhna nua amháin, nó níos mó na damhna amháin, ó imoibriú idir dha dhamhna eile, agus tugtar athraithe ceimiceacha ar na hathraithe bunúsacha a tharla de thoradh na n-oibrithe. viz.: :amhna '''A''' + damhna '''B''' ''imoibriú ceimiceach'' -> damhna '''C''' ===Iain agus salainn=== {{Main|Ian}} Is éard is ''ian'' ann ná adamh nó móilín a bhfuil lucht leictreach aige. Má dhéanann adamh nó móilín leictreon dá chuid a thabhairt uaidh, nó leictreon de chuid adaimh nó móilín eile a ghlacadh chuige, ní bheidh sé neodrach a thuilleadh. Beidh lucht leictreach aige—lucht diúltach, má fuair sé leictreon ar iasacht, lucht deimhneach, má thug sé ceann uaidh. Is dual don dá chineál lucht leictreach an cineál céanna a éaradh (a ruaigeadh uaidh) agus an cineál eile a aomadh (a tharraingt chuige). Ina lán comhdhúl ceimiceach, tá an dá chineál ian ann, agus iad curtha in aice a chéile sa chriostal ionas go bhfuil gach ian timpeallaithe ag iain den chineál eile. Mar sin, coinníonn an fórsa aomtha—an ''nasc ianach'' an criostal le chéile. Bíonn na comhdhúile ianacha sothuaslagtha san uisce, toisc gur tuaslagóir polach é an t-uisce. Is é sin, tá pol diúltach agus pol deimhneach ag an móilín uisce - deirtear gur déphol é an móilín uiscec—é go bhfuil an móilín féin neodrach. Aomann an pol diúltach iain dheimhneacha, agus na hiain dhiúltacha ag tarraingt ar an bpol eile. Sampla de chomhdhúil ianach é an gnáthshalann, is é sin, an chlóiríd sóidiam. Tá an salann an-difriúil leis an dá dhúil a bhfuil sé comhdhéanta as, mar atá, an clóirín agus an sóidiam. Gás buíghlas nó uaine é an clóirín a bhfuil boladh láidir as, agus nimh atá ann don duine, nó oibríonn sé go tubaisteach ar na scamhóga: níl tiúchan mór clóirín san aer análaithe de dhíth le héidéime scamhógach a tharraingt ar an duine, is é sin, na scamhóga a líonadh le sreabh nó leacht a thachtfaidh an t-othar (sin é an tuige, dála an scéil, gur baineadh úsáid as an gclóirín mar ghás cogaidh—arm ceimiceach—sa Chéad Chogadh Domhanda). Maidir leis an sóidiam, is miotal alcaileach é—is é sin, miotal bog atá chomh haraiciseach chun imoibriú a dhéanamh le substaintí eile is go rachaidh sé trí thine san uisce. Má chuirtear clóirín agus sóidiam in aice le chéile, imoibreoidh siad le chéile go fiáin fíochmhar le salann a dhéanamh. Tabharfaidh gach adamh sóidiam aon leictreon amháin ar iasacht do cheann de na hadaimh chlóirín, ionas go gcruthófar iain chlóiríde, Cl^-, agus iain sóidiam, Na⁺. ===Aigéadacht agus bunatacht === {{Main|Imoibriú aigéad-bun}} Is minic gur féidir substaint a aicmiú mar aigéad nó mar [[Bun (ceimic)|bhun]]. Tá roinnt teoiricí éagsúla ann a mhíníonn iompraíocht aigéid-bhuin. Is é an ceann is simplí na teoiric [[Svante Arrhenius|Arrhenius]], a deir gur aigéad í conhdhúil ar bith a thugann na hiain [[hiodróiniam]] (H₃O+) i dtuaslagáin agus is bun í aon chomhdhúil a thugann iain hiodrocsaíde (OH⁻) i ndobharthuaslagáin. De réir [[Teoiric Brønsted–Lowry|theoiric Brønsted–Lowry]] is aigéad é an speiceas a bhfuil claonadh ann chun prótón [[Hidrigin|hidrigine]] (H⁺) a chailliúint agus is bun é an speiceas a bhfuil claonadh ann chun prótón a ghlacadh. Tríú teoiric choitianta is ea teoiric Leictreonach Lewis faoi [[Aigéid agus buanna Lewis|aigéid agus buanna]], atá bunaithe ar naisc cheimiceacha nua a dhéanamh. Míníonn teoiric Lewis gur aigéad é speiceas ar bith a ghlacann le dís leictreon agus is bun é speiceas ar bith a ghlacann le dís leictreon. De réir na teoirice seo, is iad na rudaí is tábhachtaí atá á malartú ná na luchtanna.<ref>{{cite web|url=http://www.apsidium.com/theory/lewis_acid.htm |teideal=The Lewis Acid-Base Concept |access-date=31 July 2010 |date=19 May 2003 |work=Apsidium |archive-url=https://web.archive.org/web/20080527132328/http://www.apsidium.com/theory/lewis_acid.htm |archive-date=27 May 2008 |url-status=dead }}{{Unreliable source?|date=July 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A708257 |teideal=History of Acidity |publisher=Bbc.co.uk |date=27 May 2004 |access-date=12 June 2011}}</ref> Tá bealaí éagsúla ann inar féidir substaint a aicmiú mar aigéad nó mar bhun, mar is léir i stair an choincheapa seo. <ref>{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A708257 |teideal=History of Acidity |publisher=Bbc.co.uk |date=27 May 2004 |access-date=12 June 2011}}</ref> Déantar neart aigéid a thomhas go coitianta trí dhá mhodh. Tomhas amháin, bunaithe ar shainmhíniú Arrhenius ar aigéadacht, is ea pH, ar tomhas é ar thiúchan iain hidriginiam i dtuaslagán, mar a chuirtear in iúl é ar scála logartamach diúltach. Mar sin, tá tiúchan ard iain hidriginiam ag tuaslagáin a bhfuil pH íseal acu agus is féidir a rá go bhfuil siad níos aigéadach. Tomhas eile atá bunaithe ar shainmhíniú Bhrønsted-Lowry is ea an tairiseach díthiomsúcháin aigéid (K_a), a thomhaiseann cumas coibhneasta substainte gníomhú mar aigéad faoin sainmhíniú Bhrønsted-Lowry ar aigéad. Is é sin, is dóichí go dtabharfaidh substaintí a bhfuil K_a níos airde acu iain hidrigine in imoibrithe ceimiceacha ná iad siúd a bhfuil luachanna K_a níos ísle acu. ===Ocsdí === {{Main|Ocsdí}} [[File:NaF.gif|upright=1.6|thumb|right|Sóidiam agus fluairín ag nascadh go hiaineach chun fluairíd sóidiam a dhéanamh. Cailleann sóidiam a leictreon seachtrach chun cumraíocht leictreon cobhsaí a thabhairt dó, agus téann an leictreon seo isteach san adamh fluairín go eisiteirmeach. Ansin aomtar na hiain atá luchtaithe go contrártha lena chéile. Tá an sóidiam ocsaídithe; agus an fluairín dí- ocsaídithe.]] Is cineál imoibrithe [[Imoibriú ceimiceach|cheimicigh]] é '''ocsdí''' ina bhfuil [[staid ocsaídiúcháin|staideanna ocsaídiúcháin]] na n-adamh aithrithe. Tá sé mar chomhartha sóirt ag imoibrithe ocsdí aistriú iarbhír nó foirmiúil [[leictreon]] idir [[Speiceas ceimiceach |speicis cheimiceacha]], go minic le speiceas amháin (an dí-ocsaídeoir) ag dul faoi ocsaídiú (leictreoin a chailleadh) le linn do speiceas eile (an t-ocsaídeoir) ag dí-ocsaídiú (gnóthachain leictreon). <ref>{{Lua idirlín|url=http://www.wiley.com/college/boyer/0470003790/reviews/redox/redox.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120530081215/http://www.wiley.com/college/boyer/0470003790/reviews/redox/redox.htm|archivedate=2012-05-30}}</ref> Deirtear gur ocsaídíodh an speiceas ceimiceach as a mbaintear an leictreon, agus deirtear gur dí-ocsaídíodh an speiceas ceimiceach a gcuirtear an leictreon leis. I bhfocail eile: ===Cothromaíocht cheimiceach=== {{Main|Cothromaíocht cheimiceach}} In imoibriú ceimiceach, is éard is cothromaíocht cheimiceach ná an riocht nó an staid ina bhfuil na himoibreáin agus na táirgí araon i láthair i dtiúchan nach bhfuil aon chlaonadh eile iontu athrú le hama, ionas nach mbeidh aon athrú inbhraite ar airíonna an chórais. <ref>Atkins' Physical Chemistry.https://archive.org/details/atkinsphysicalch00pwat </ref> Tarlaíonn an staid seo nuair a théann an tulimoibriú ar aghaidh ag an ráta céanna leis an cúlimoibriú. De ghnáth ní bhíonn rátaí imoibrithe na dtulimoibrithe agus na gcúlimoibrithe ina nialas, ach cothrom. Mar sin, níl aon glanathruithe i dtiúchan na n-imoibreán agus na dtáirgí. Tugtar cothromaíocht dhinimiciúil ar staid den sórt sin<ref>Atkins, Peter W.; Jones, Loretta (2008). Chemical Principles: The Quest for Insight (2nd ed.). ISBN 978-0-7167-9903-0.</ref> ===Dlíthe ceimiceacha=== {{Main|Dlí ceimiceach}} Cinntíodh ó [[Turgnamh|thurgnaimh]] a rinne [[Robert Boyle]] (1627–1691), [[Antoine Lavoisier|Antoine-Laurent de Lavoisier]] agus [[John Dalton]] le linn an seachtú agus an t-ochtú aois déag go raibh [[Damhna|damhnaí]] rialaithe ag dlíthe áirithe. Rialaítear imoibrithe ceimiceacha le dlíthe áirithe, ar coincheapa bunúsacha iad sa cheimic anois. Seo a leanas cuid acu: * [[Dlí Avogadro]] * [[Dlí Beer-Lambert]] * [[Dlí Boyle]] (1662, a bhaineann le brú agus toirt) * [[Dlí Charles]] (1787, a bhaineann le toirt agus teocht) * [[Dlíthe Fick]] * [[Dlí Gay-Lussac]] (1809, a bhaineann le brú agus teocht) * [[Prionsabal Le Chatalier]] * [[Dlí Henry]] * Dlí Hess * [[Dlí Imchoimeád na Maise]] * [[Dlí imchoimeád an fhuinnimh]] * [[Dlí an chomhshuímh thairisigh]] * [[Dlí na gcomhréir iolrach]] * [[Dlí Raoult]] [[Íomhá:Antoine lavoisier.jpg|right|thumb|Ba é [[Antoine Laurent Lavoisier]] a chuir tús leis an gceimic nua-aimseartha. Mar shampla, mhínigh sé an dóchán mar imoibriú na hocsaigine leis an mbreosla. Ba mhór an dul chun cinn é sin i gcomparáid le [[teoiric an fhlógastóin]], a bhí coitianta roimh a lá féin]] == Stair na Ceimice == {{Main|Stair na Ceimice}} Is deacair a rá cathain a thosaigh stair na ceimice dáiríre. I measc na gceimiceoirí is luaithe, is féidir na mná Bablónacha a bhí ag driogadh cumhrán a lua. I bhfad roimhe sin, áfach, fuair na daoine amach go raibh ábhair áirithe indóite agus ábhair eile dodhóite. Fórsa rúndiamhair ab ea an tine, a bhí in ann ábhar a chlaochlú go hábhar eile, rud ba dhúspéis leis na daoine. Ba í an tine a chabhraigh leis an duine iarann nó gloine a dhéanamh an chéad uair riamh. Nuair a d'éirigh sé coitianta dearcadh ar an [[ór]] mar mhiotal luachmhar, chuir na daoine suim san [[ailceimic]]. Is é is ailceimic ann ná na hiarrachtaí a rinneadh leis an ór a dhéanamh go sintéiseach, gan é a bhaint as an talamh. Ní raibh i gceist leis an ailceimic go fóill ach réamheolaíocht nó próta-eolaíocht, ach mar sin féin, d'fhoghlaim agus d'fhorbair na hailceimiceoirí modhanna oibre a chuaigh chun tairbhe na bhfíorcheimiceoirí i ndiaidh thréimhse na hailceimice. D'aimsigh na hailceimiceoirí go leor próiseas ceimiceach, rud a chuidigh le forbairt na ceimice nua-aimseartha. I gcaitheamh na staire, thréig na hailceimiceoirí ab fhearr an rúndiamhracht agus na piseoga a bhí ag roinnt leis an ailceimic, agus iad ag fáil eolais ar fhíornádúr an damhna, ionas gur tháinig dearcadh ní b'eolaíochtúla chucu dá n-ainneoin. I measc rogha na n-ailceimiceoirí, is fiú Geber, nó [[Abu Musa Jabir ibn Hayyan]], agus [[Paracelsus]], nó Philippus Theophrastus Aureolus Bombastus von Hohenheim, a lua. Ba é [[Robert Boyle]], áfach, a d'oscail an geata ón ailceimic go dtí an cheimic. Léiriú maith ar a dhearcadh is ea teideal an tsaothair ba tábhachtaí dár scríobh sé, mar atá, ''The Skeptical Chymist'', is é sin, An tAilceimiceoir Sceiptiúil. Mar sin féin, bhí an Baoilleach ina ailceimiceoir i gcónaí. Ba é Antoine Laurent Lavoisier an chéad cheimiceoir nua-aimseartha, ámh. B'eisean a leag amach Dlí Imchoimeádta na Maise sa bhliain 1783, agus b'eisean ba thúisce a tháinig ar an tuiscint cheart ar an dóchán mar phróiseas ceimiceach. Roimh a lá féin, chreid na heolaithe gurbh ionann an dóchán agus an breosla a bheith ag tabhairt uaidh "flógastón", dearcadh a bhí bunaithe, ar bhealach, ar an míthuiscint sheanársa gur cineál damhna nó dúile atá sa teas. Thaispeáin Lavoisier nach amhlaidh a bhí, ach gurbh é an rud a bhíonn ag titim amach le linn an dócháin ná go bhfuil an breosla ag cumasc leis an [[ocsaigin]]. Ceann de na dúile ceimiceacha ab ea an ocsaigin, agus thóg sé na blianta fada ar na heolaithe na dúile go léir a aithint, a aonrú, a ainmniú agus a aicmiú. Ba mhór an cuidiú san obair seo an tuiscint a tháinig chuig [[Dmitrí Meindeiléiv]], John Newlands, agus [[Julius Lothar Meyer|Lothar Meyer]] timpeall na bliana 1870—is é sin, nuair a ordaíodh na dúile ceimiceacha de réir a meáchan adamhach, go raibh na saintréithe céanna á nochtadh go tráthrialta. D'oibrigh Meindiléiv amach an chéad [[tábla peiriadach]], agus na dúile curtha taobh le chéile de réir a meáchan adamhach agus na saintréithe comhchosúla. Ó bhí an tábla seo mantach in áiteanna, bhí Meindiléiv ábalta tuairim a thabhairt i dtaobh na ndúl a bhí ag fanacht lena bhfionnachtain i gcónaí. Nuair a aonraíodh an chéad uair iad, fíoraíodh a chuid tairngreachtaí. == Cleachtadh == === Fodhisciplíní === *[[An cheimic neamhorgánach|An Cheimic Neamhorgánach]]: déanann an fodhisciplín seo taighde ar na comhdhúile neamhorgánacha, is é sin, na comhdhúile nach bhfuil slabhraí d'adaimh an charbóin iontu. *[[An Cheimic Orgánach]]: Fadó, b'ionann an cheimic orgánach agus an [[Bithcheimic|bhithcheimic]]. Sa lá atá inniu ann, áfach, tugtar ceimic orgánach ar cheimic na gcomhdhúl carbónacha. Tá an carbón in ann slabhraí móra fada a dhéanamh nach bhfuil teorainn ná críoch leo, agus an dúrud de chomhdhúile éagsúla ann a bhfuil slabhraí den chineál sin iontu. is ábhar taighde ann féin, mar sin, na slabhraí seo agus na struchtúir éagsúla mhóilíneacha a gcuireann siad bun leo. *[[Bithcheimic|An Bhithcheimic]]: Sin é an t-ainm a thugtar sa lá atá inniu ann ar cheimic na neacha beo agus ar an dóigh a n-úsáidtear coincheapa agus modhanna oibre na ceimice sa bhitheolaíocht. * An [[Ceimic Fhisiceach|Cheimic Fhisiceach]]: Shoiléirigh an [[meicnic chandamach|mheicnic chandamach]] sa bhliain 1926, go raibh bunús fisice taobh thiar den cheimic. Go bunúsach, déanann an ceimiceoir fisiceach taighde ar an mbaint atá ag an gceimic leis an bhfisic. Mar shampla, is suim leis [[teirmidinimic]] na ceimice, [[cinéitic]] na n-imoibrithe ceimiceacha, an [[leictriceimic]], an [[meicnic staitisteach|mheicnic staitisteach]], agus an [[speictreascópacht]]. Is deacair an cheimic fhisiceach a aithint go soiléir ón bh[[fisic mhóilíneach]]. Tá gá ag an gceimiceoir fisiceach leis an [[calcalas|gcalcalas]] agus é ag fréamhú a chuid [[cothromóid|cothromóidí]]. Baineann an cheimic fhisiceach go dlúth leis an gceimic theoiriciúil agus le ceimic an chandaim. *[[An Cheimic theoiriciúil|An Cheimic Theoiriciúil:]] Is éard atá i gceist leis an gceimic theoiriciúil ná réasúnaíocht theoiriciúil na fisice agus na matamaitice a chuirtear i bhfeidhm ar cheisteanna na ceimice. Go háirithe, tugtar [[ceimic chandamach]] ar an dóigh a bhfeidhmítear an [[Fisic chandamach|fhisic chandamach]] sa cheimic. Sna blianta i ndiaidh an Dara Cogadh Domhanda, chuaigh na ríomhairí an oiread sin i bhfeabhas gur féidir a rá go bhfuil a leithéid de bhrainse ann agus [[ceimic ríomhaireachta]], is é sin, forbairt agus feidhmiú na ríomhchlár le freastal ar shainriachtanais na ceimice. Tá dlúthbhaint ag an gceimic theoiriciúil le fisic an damhna chomhdhlúite agus leis an bhfisic mhóilíneach. Níl i gceist go bunúsach leis an gceimic theoiriciúil ach fisic, ar an gcaoi chéanna nach bhfuil sa bhitheolaiocht theoiriciúil ach ceimic agus fisic. * Is í an [[Ceimic núicléach|cheimic núicléach]] an brainse den cheimic a phléann leis an [[radaighníomhaíocht]]: an úsáid a bhaintear as an radaighníomhaíocht le taighde a dhéanamh ar ghnáth-imoibrithe ceimiceacha ([[radaiceimic]]), an tionchar atá ag mais na n-[[iseatóp]] éagsúil ar na himoibrithe ceimiceacha ([[ceimic iseatópach]]), agus [[speictreascópacht]] an [[athshondas maighnéadach núicléach|athshondais mhaighnéadaigh núicléigh]]—is é sin, brainse speictreascópachta a théann i dtuilleamaí saintréithe maighnéadacha na [[Núicléas adamhach|núicléas]] le móilíní a aithint. Is féidir "ceimic núicléach" a thabhairt ar an dóigh a n-úsáideann fisiceoirí núicléacha modhanna oibre nó coincheapa na ceimice le taighde a dhéanamh ar [[eamhnú]] agus ar [[comhleá na núicléas|chomhleá]] na núicléas. Brainsí eile de chuid na ceimice is ea: an [[réaltcheimic]], an [[ceimic atmaisféarach|cheimic atmaisféarach]], an [[innealtóireacht cheimiceach]], an fhaisnéisíocht cheimiceach, an leictriceimic, ceimic an chomhshaoil, an cheimic shreabhach, an gheocheimic, an cheimic ghlas, stair na ceimice, eolaíocht na n-ábhar, ceimic na míochaine, an bhitheolaíocht mhóilíneach, an nanaitheicneolaíocht, an cheimic orgánaimhiotalach, an pheitriceimic, an chógaseolaíocht, an fhótaiceimic, an fhíticeimic, an cheimic pholaiméarach, an cheimic soladstaide, an tsonaiceimic, an cheimic fhormhóilíneach, an cheimic dhromchlach, agus an teirmiceimic. === Tionscal === Léiríonn an tionscal ceimiceach gníomhaíocht eacnamaíoch thábhachtach ar fud an domhain. Sa bhliain 2013, bhí díolacháin de US $980.5 billiún ag na 50 táirgeoir ceimiceach is fearr ar domhan, le corrlach brabúis de 10.3%. <ref>C&EN's Global Top 50 Chemical Firms For 2014. https://cen.acs.org/articles/92/i30/CENs-Global-Top-50-Chemical.html </ref> === Cumainn ghairmiúla === * [https://fr.wikipedia.org/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_chimique_de_France Société Française de Chimie (SFC)] * [[American Chemical Society]] * [[American Society for Neurochemistry]] * [[Institut de chemie du Canada]] * [[Sociedad Química del Perú]] * [[International Union of Pure and Applied Chemistry]] * [[Royal Australian Chemical Institute]] * [https://nl.wikipedia.org/wiki/Koninklijke_Nederlandse_Chemische_Vereniging%20Nederlandse%20Chemische%20Vereniging Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging] * [[Royal Society of Chemistry]] * [[Society of Chemical Industry]] * [[World Association of Theoretical and Computational Chemists]] == An Cheimic Idirphearsanta == == Sanasaíocht == # Ailceimic na hÉigipte [5,000 BC – 400 BC], Leabharlann Chathair Alastair # Ailceimic na Gréige [332 BC – 642 AD], na Greigigh i réim i gCathair Alastair # Ailceimic na nArabach [642 AD – 1200], na hArabaigh i réim i gCathair Alastair, e.g. Is é [[Jabir]] an príomh-cheimiceoir. # Ailceimic na hEorpa [1300 – Inniu], Gerber a thóg ar Cheimic na nArabach # Ceimic [1661], [[Robert Boyle|Boyle]] ''The Sceptical Chemist'' # Ceimic [1787], [[Antoine Lavoisier|Lavoisier]] ''Élémentaire de Chimie'' # Ceimic [1803], [[John Dalton|Dalton]] ''Atomic Theory'' == Féach freisin == * Fillteán Eolaíochta TS COGG http://www.cogg.ie/wp-content/uploads/ceimic-filltean-eolaiochta-ts.pdf * CICLIPÉID EILE – ANOTHER UNFINISHED SCIENCE ENCYCLOPAEDIA IN IRISH, https://irishforenglishspeakers.blog/2017/04/10/ciclipeid-eile-another-unfinished-science-encyclopaedia-in-irish/ * [[Ceimiceoir]] agus [[Liosta ceimiceoirí]] * [[Tábla peiriadach]] * [[Liosta dúl de réir ainm]] * {{fr}} [http://www.futura-sciences.com/sinformer/n/matiere.php Actualités Chimie, sur le site Futura-Sciences.com] * {{fr}} [http://www.cnrs.fr/diffusion/phototheque/chimieaulycee/ La chimie au lycée, sur le site du CNRS] * {{en}} [http://scienceworld.wolfram.com/chemistry/ Eric Weisstein's world of chemistry] * {{fr}} [http://www.canal-educatif.fr/sciences.htm Vidéos participatives sur la chimie pour les élèves du secondaire] == Leitheoireacht sa bhreis == * '''Ceimic na hArdteistiméireachta Ghnáthleibhéal & Ardleibhéal'''. Fírici Fillte. An Chomhairle um Oideachais Gaeltachta & Gaelscolaíochta. The Celtic Press. * Atkins, P.W. ''Galileo's Finger'' (Oxford University Press) * Chang, Raymond. ''Chemistry'' 6th ed. Boston: James M. Smith, 1998. ISBN 0-07-115221-0. * MacCann, Diarmuid . ''Ceimic''. An Chláir Nua don Mheánteistiméireacht. An Gúm 1985. * Hussey, Matt. '''Nod don Eolach''', Gasaitéar Eolaíochta.An Gúm 1999 * Kennedy, Porter, Scott. '''Eolaíocht Bhunúsach'''. An Gúm 1990. * Pauling, L. '''The Nature of the chemical bond''' (Cornell University Press) ISBN 0-8014-0333-2 * Pauling, L., and Wilson, E. B. '''Introduction to Quantum Mechanics with Applications to Chemistry''' (Dover Publications) ISBN 0-486-64871-0 * Pauling, L. '''General Chemistry''' (Dover Publications) ISBN 0-486-65622-5 == Liosta léitheoireachta do mhicléinn ollscoile == * Atkins,P.W. ''Physical Chemistry'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-879285-9 * Atkins,P.W. et al. ''Molecular Quantum Mechanics'' (Oxford University Press) * Ó Cinnéide, Seán. ''Ceimic Bhunúsach 1''. An Chéad Chló, Rialtas na hÉireann. * McWeeny, R. ''Coulson's Valence'' (Oxford Science Publications) ISBN 0-19-855144-4 * Stephenson, G. ''Mathematical Methods for Science Students'' (Longman)ISBN 0-582-44416-0 * Smart and Moore ''Solid State Chemistry: An Introduction'' (Chapman and Hall) ISBN 0-412-40040-5 * Atkins,P.W., Overton,T., Rourke,J., Weller,M. and Armstrong,F. ''Shriver and Atkins inorganic chemistry'' (4th edition) 2006 (Oxford University Press) ISBN 0-19-926463-5 * Clayden,J., Greeves,N., Warren,S., Wothers,P. ''Organic Chemistry'' 2000 (Oxford University Press) ISBN 0-19-850346-6 * Voet and Voet ''Biochemistry'' (Wiley) ISBN 0-471-58651-X == Naisc Sheachtracha == * [http://ocw.mit.edu/OcwWeb/Chemistry/index.htm MIT OpenCourseWare | Chemistry] * [http://www.eurochem.eu/ EuroChem (European Portal for Chemistry - Database of Hazard Compounds, European Legislation)] * [http://chem.sis.nlm.nih.gov/chemidplus/ Chemistry Information Database] * [http://www.sciencedaily.com/news/matter_energy/chemistry/ Chemistry Research] * [http://www.iupac.org/dhtml_home.html International Union of Pure and Applied Chemistry] * [http://www.chem.qmw.ac.uk/iupac/ IUPAC Nomenclature Home Page], see especially the "Gold Book" containing definitions of standard chemical terms * [http://physchem.ox.ac.uk/MSDS/ Material safety data sheets for a variety of chemicals] * [http://cdmel.rutgers.edu/multimedia/ Cook/Douglass Multimedia Achives] contains videos of General Chemistry tutorials; worked out example problems * [http://www.bestchoice.che.auckland.ac.nz/ BestChoice Stage 1 University Chemistry tutorial] from University of Auckland == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Ceimic|*]] nkm7nvj8rxaj4s7ctdbl4ygn1jfgdmi 1085741 1085740 2022-08-22T03:02:15Z Fehufanga 48131 Undid edits by [[Special:Contribs/Kenslie|Kenslie]] ([[User talk:Kenslie|talk]]) to last version by HusseyBot: unnecessary links or spam wikitext text/x-wiki [[File:David - Portrait of Monsieur Lavoisier (cropped).jpg|thumb|David - Portráid de [[Antoine Lavoisier|Monsieur Lavoisier]], athair na ceimice nua-aimsearth.(giortaithe)]] Is í an cheimic an disciplín eolaíoch a bhaineann le [[Dúil cheimiceach|dúile]] agus [[Comhdhúil|comhdhúile]] comhdhéanta d’[[adamh]], [[Móilín|móilíní]] agus [[Ian|iain]]: a gcomhdhéanamh, a struchtúr, a n-airíonna, a n-iompar agus na hathruithe a dhéantar orthu le linn [[Imoibriú ceimiceach|imoibrithe]] le [[Substaint Cheimiceach|substaintí]] eile. <ref name="definition">{{cite web|url=http://chemweb.ucc.ie/what_is_chemistry.htm |teideal=What is Chemistry? |publisher=Chemweb.ucc.ie |access-date=12 June 2011}}</ref><ref>{{cite web |teideal=Definition of CHEMISTRY |url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/chemistry |website=www.merriam-webster.com |access-date=24 August 2020 |language=en}}</ref><ref>{{cite web |teideal=Definition of chemistry {{!}} Dictionary.com |url=http://dictionary.reference.com/browse/Chemistry |website=www.dictionary.com |access-date=24 August 2020 |language=en}}</ref><ref>{{Cite web|teideal=Chemistry Is Everywhere|url=https://www.acs.org/content/acs/en/education/whatischemistry/everywhere.html|website=[[American Chemical Society]]}}</ref> Faoi raon feidhme a ábhair, tá áit idirmheánach ag an gceimic idir an [[Fisic|fhisic]] agus an [[Bitheolaíocht|bhitheolaíocht]].<ref>Carsten Reinhardt. ''Chemical Sciences in the 20th Century: Bridging Boundaries''. Wiley-VCH, 2001. {{ISBN|3-527-30271-9}}. pp.&nbsp;1–2.</ref> Uaireanta tugtar [[an eolaíocht lárnach]] uirthi toisc go leagann sí síos an bhunchloch chun na ndisciplíní eolaíochta [[Taighde bunúsach|bunúsacha]] agus [[Eolaíocht fheidhmeach|feidhmiúla]] a thuiscint ar leibhéal bunúsach.<ref>Theodore L. Brown, H. Eugene Lemay, Bruce Edward Bursten, H. Lemay. ''Chemistry: The Central Science''. Prentice Hall; 8 edition (1999). {{ISBN|0-13-010310-1}}. pp.&nbsp;3–4.</ref> Mar shampla, míníonn an cheimic gnéithe de cheimic na bplandaí ([[luibheolaíocht]]), an chaoi a gcruthaítear carraigeacha igneacha ([[geolaíocht]]), an chaoi a ndéantar ózón atmaisféarach agus an chaoi a ndíghrádaíter truailleáin chomhshaoil ([[éiceolaíocht]]), airíonna na hithreach ar an ngealach (cosmaicheimic), conas a oibríonn cógais ([[cógaseolaíocht]]), agus conas fianaise [[Aigéad dí-ocsairibeanúicléasach]] (ADN) a bhailiú ag láthair choire (eolaíocht fhóiréinseach). Pléann an cheimic ábhair mar an chaoi a n-idirghníomhaíonn adamh agus móilíní trí [[nasc ceimiceach]] chun comhdhúile ceimiceacha nua a ghiniúint. Tá dhá chineál nasc ceimiceach ann: 1. naisc cheimiceacha phríomhúla .i. [[Nasc comhfhiúsach|naisc chomhfhiúsacha]], ina roinneann adamh leictreon amháin nó níos mó; [[Nasc ianach|naisc ianacha]], ina ndeonaíonn adamh leictreon amháin nó níos mó d’adamh eile chun [[ian]] (caitiain agus ainiain) a tháirgeadh; naisc mhiotalacha agus 2. naisc cheimiceacha tánaisteacha .i. [[Nasc hidrigine|naisc hidrigine]]; naisc [[Fórsa van der Waals|d'fhórsa Van der Waals]], idirghníomhaíocht ian-ian, idirghníomhaíocht ian-déphol srl. [[Íomhá:Distillation 2.jpg|right|280px]] ==Sanasaíocht== Tagann an focal ''[[Ceimic|ceimic]]'' ó mhionathrú ar an bhfocal [[Ailceimic|ailceimic]], a thagair do shraith cleachtas níos luaithe a chuimsigh gnéithe den cheimic, den [[Miotaseolaíocht|mhiotaleolaíocht]], den [[Fealsúnacht|fhealsúnacht]], den [[Astralaíocht|astralaíocht]], den [[Réalteolaíocht|réalteolaíocht]], den [[Misteachas|mhisteachas]] agus den [[Míochaine|míochaine]]. Is minic a fheictear go bhfuil an ailceimic nasctha leis an tóraíocht chun mhiotail luaidhe nó eile a iompú ina n-ór, cé go raibh suim ag ailceimiceoirí i go leor cheisteanna na ceimice nua-aimseartha.<ref>{{cite web|url=http://www.alchemylab.com/history_of_alchemy.htm |teideal=History of Alchemy |publisher=Alchemy Lab |access-date=12 June 2011}}</ref> Faightear an focal nua-aimseartha ailceimic ón bhfocal Araibis الكیمیاء (''al-kīmīā'') B’fhéidir go bhfuil bunús na hÉigipte leis seo ós rud é go dtagann al-kīmīā ón nGréigis χημία (''chimeía''), a dhíorthaítear ar a seal ón bhfocal Kemet, arb é ainm ársa na hÉigipte sa [[An Éigiptis|teanga Éigipteach]] é. De rogha air sin, féadfaidh ''al-kīmīā'' teacht ó χημεία, rud a chiallaíonn "teilgthe le chéile". ==Prionsabail nua-aimseartha== Is í samhail reatha an struchtúir adamhaigh ná an tsamhail chandamach mheicniúil. <ref>{{cite encyclopedia|teideal=chemical bonding|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/684121/chemical-bonding/43383/The-quantum-mechanical-model|encyclopedia=Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica|access-date=1 November 2012}}</ref> Tosaíonn an cheimic thraidisiúnta le staidéar a dhéanamh ar [[Buncháithnín|bhuncháithníní]], [[Adamh|adaimh]], [[Móilín|móilíní]],<ref>[http://www.visionlearning.com/library/module_viewer.php?mid=49 Matter: Atoms from Democritus to Dalton] by Anthony Carpi, Ph.D.</ref> [[Comhdhúil cheimiceach|comhdhúile]], [[Miotal|miotail]], [[Criostal|criostail]] agus cumascáin de [[Dúil cheimiceach|dhúile]] eile. Is féidir staidéar a dhéanamh ar dhúile i [[Staideanna an Damhna|stáideanna]] soladacha, leachtacha, gásacha agus plasmacha, ina n-aonar nó i dteannta a chéile. Is gnách go mbíonn na hidirghníomhaíochtaí, na [[Imoibriú ceimiceach|himoibrithe]] agus na claochluithe a ndéantar staidéar orthu sa cheimic mar thoradh ar idirghníomhaíochtaí idir adaimh, rud a fhágann go ndéantar atheagrú ar na naisc cheimiceacha a choinníonn na hadaimh le chéile. Déantar staidéar ar iompraíochtaí den sórt sin i [[saotharlann]] cheimice. Go steiréitipiciúil, úsáideann an tsaotharlann cheimice earraí gloine faoi leith. Mar sin féin, níl earraí gloine lárnach sa cheimic, agus déantar cuid mhór de cheimic thurgnamhach (chomh maith le ceimic fheidhmeach / thionsclaíoch) gan earraí gloine. Is éard is imoibriú ceimiceach ann na claochlú ar roinnt substaintí go substaint éagsúil amháin nó níos mó. Is é bunús a leithéid de chlaochlú ceimiceach ná atheagrú na leictreon sna naisc cheimiceacha idir adaimh. Is féidir é a léiriú go siombalach trí [[Cothromóid cheimiceach|chothromóid cheimiceach]], ina mbíonn adaimh mar ábhair ann de ghnáth. Is ionann líon na n-adamh ar chlé agus ar dheis sa chothromóid le haghaidh claochlaithe cheimicigh. (Nuair a bhíonn líon na n-adamh ar gach taobh neamhchothrom, tugtar imoibriú núicléach nó [[meath radaighníomhach]] ar an gclaochlú.) Tá an cineál imoibriúcháin cheimicigh a d’fhéadfadh substaint a dhéanamh agus na hathruithe fuinnimh a d’fhéadfadh teacht leis srianta ag rialacha bunúsacha áirithe, ar a dtugtar dlíthe ceimiceacha. Bíonn cúinsí fuinnimh agus eantrópachta tábhachtach i gcónaí i mbeagnach gach staidéar ceimiceach. Déantar substaintí ceimiceacha a aicmiú i dtéarmaí a struchtúir, a gcéimeanna, chomh maith lena gcomhdhéanamh ceimiceacha. Is féidir anailís a dhéanamh orthu trí uirlisí anailíse ceimiceacha a úsáid, .i. speictreascópacht agus crómatagrafaíocht. Tugtar ceimiceoirí ar eolaithe atá i mbun taighde ceimiceach. Déanann mórchuid na gceimiceoirí speisialtóireacht i bhfo-dhisciplín amháin nó níos mó. Tá roinnt coincheap riachtanach chun staidéar a dhéanamh ar cheimic; seo cuid acu: ===Damhna=== {{Main|Damhna}} Sa cheimic, sainmhínítear damhna mar rud ar bith a bhfuil [[Fosmhais|fosmhais]] agus [[Toirt|toirt]] aige (tógann sé spás) agus atá comhdhéanta de [[Cáithnín fo-adamhach|cháithníní]]. Tá fosmhais ag na cáithníní a chuimsíonn damhna mais freisin- ní bhíonn fosmhais ag gach cáithnín, mar an [[Fótón|fótón]]. Is féidir le damhna a bheith ina íon shubstaint cheimiceach nó ina [[Meascán|mheascán]] de shubstaintí. <ref>{{cite book |last=Armstrong |first=James |teideal=General, Organic, and Biochemistry: An Applied Approach |publisher=[[Brooks/Cole]] |year=2012 |isbn=978-0-534-49349-3 |page=48}}</ref> ====Adamh==== {{Main|Adamh}} [[File:Atom Diagram.svg|thumb|upright=0.75|left|Léaráid d'adamh de réir theoiric Bhohr]] Ba é an Gréagach [[Democritos]] (t. 450 R. Ch.) a chéadchuir i bhfáth an teoraic go raibh na damhnaí uile déanta d'adaimh. De réir an fhealsaimh úd, ní féidir leanúint de roinnt damhna ar bith go síoraí, mar go dtiocfaí ar deireadh ar [[cáithnín|cháithníní]] nó mhionbhair den [[damhna]] nach bhféadfaí a roinnt níos mó. Ar cháithníní díobh sin, thug Democritos an t-ainm ([[Gréigis]]: άτομον, '''atmos''' (adamh), a chiallaíonn aonad do-roinnte. B'inmheasta dó go raibh na hadaimh an-mhion agus go raibh uimhir ollmhór díobh fiú sa ghiota ba lú de dhamhna a bhí sofheichte. Go deimhin, bhí os cionn dha mhíle bliain le himeacht sula bhfuarthas fianaise thurgnamhach go raibh dúile déanta de na haonais bhunúsacha úd. I ngach adamh tá [[núicléas]] faoina [[Lucht leictreach|lucht deimhneach]] i lár baill agus, mórthimpeall air sin, leictreoin (nó leictreon) le lucht diúltach. ====Dúil cheimiceach==== {{Main|Dúil cheimiceach}} Is éard is dúile ann ná substaintí nach féidir a dhianscaoileadh go ceimiceach ina substaintí eile níos simplí. Tugtar substaintí [[íon|íona]] ar shubstaintí nach meascáin iad. Is '''dúile''' nó [[comhdhúile]] iad substaintí íona. Cuirtear na dúile seo taobh le taobh i dtábla a dtugtar an [[tábla peiriadach]] air. Tá siombail ag gach dúil, mar shampla, H = hidrigin. Ba é an t-eolaí [[Dmítrí Meindeiléiv]] a chuir an chéad bhun leis an tábla peiriadach seo sa bhliain 1869. Tá gach dúil atá ar eolas liostaithe i dtábla peiriadach na ndúl. ==== Comhdhúil ==== {{Main|Comhdhúil}} Is éard is ''comhdhúil'' ann ná aon substaint cheimiceach a chruthaítear de thoradh [[imoibriú ceimiceach]] ina n-aontaítear dhá dhúil éagsúla, nó níos mó, de réir comhshuíomh seasta idir na dúile. Nuair a dhéantar comhdhúil as a chuid dúl, bíonn airíonna difriúla de ghnáth ag an gcomhdhúil le hais airíonna na ndúl as a ndearnadh é. Mar shampla, is solad bán é clóiríd sóidiam (salann coitianta) atá réasúnta neamhimoibríoch go ceimiceach. Is iad na dúile as a bhfuil sé déanta ná sóidiam, miotal airgid atá an-imoibríoch, agus clóirín, gás glas atá an-imoibríoch. I gcomhdhúil cheimiceach, bíonn adaimh na ndúl éagsúil ceangailte lena chéile le naisc cheimiceacha—[[Nasc ianach|ianacha]] nó [[Nasc comhfhiúsach|chomhfhiúsacha]]. Cuirtear coibhneas na ndúl agus struchtúr inmheánach na comhdhúile in iúl le [[foirmle cheimiceach|foirmlí éagsúla ceimiceacha]]. Is comhdhúil an t-uisce ina mbíonn hidrigin agus ocsigin i gcóimheas 2:1. ''Tá an t-adamh ocsigin idir an dá adamh hidrigine, agus uillinn 104.45° eatarthu''.[[Íomhá:Water-2D-labelled.png|160px|Tá an cruth seo ar mhóilíní uisce]][[Íomhá:Water molecule 3D.svg|120px|Tá an cruth seo ar mhóilíní uisce.]] Mar shámpla, tugann an fhoirmle seo a leanas d'uisce ''(H₂O)'' le fios dúinn go bhfuil uisce ina chomhdhúil agus go bhfuil dhá adamh [[Hidrigin|hidrigine]] nasctha d'aon adamh [[Ocsaigin|ocsaigine]] amháin. Níl comhdhúile liostaithe i dtábla peiriadach na ndúl. ====Móilín==== {{Main|Móilín}} [[Íomhá:Atisane3.png|thumb|right|500px|Móilíní]] Is éard is ''móilín'' ann ná an chuid is lú de [[dúil|dhúil]] nó de [[comhdúil|chomhdhúil]] is féidir a bheith ann go neamhspleách. Tugtar [[ceimic mhóilíneach]] nó [[fisic mhóilíneach]] ar na h[[eolaíocht]]aí a bhaineann leis an ábhar seo, ag brath ar chlaonadh an fhócais. ====Substaint agus meascán==== Is cineál damhna é substaint cheimiceach le comhdhéanamh cinnte agus tacar d'airíonna.<ref>{{Cite book| teideal = General Chemistry |author1=Hill, J.W. |author2=Petrucci, R.H. |author3=McCreary, T.W. |author4=Perry, S.S. | edition = 4th | publisher = Pearson Prentice Hall | location = Upper Saddle River, New Jersey | year = 2005 | page = 37}}</ref> Tugtar meascán de bhailiúchán substaintí. Samplaí de mheascáin is ea aer agus cóimhiotail.<ref>{{cite book|teideal=Magnesium and Magnesium Alloys|page=59|author1=M.M. Avedesian|author2=Hugh Baker|publisher=ASM International}}</ref> ====Mól agus méid na substainte==== {{Main|Mól}} Is éard is mól nógram-mhóilín ar mheachan admhach den dúil sin ina ghraim. Cuir i gcás, is ias 1.008g. 14.008g. 16.000g. 35.46g 126.9 g agus 238 g na gram-adaimh se na dúile hidrigib, nítrigin, ocsaigin, clóirín iaidín agus úráiniam ar leith. <ref>Ceimic Bhunúsach 1. An Gram-adamh. Lth.85 </ref> ===Pas=== {{Main|Pas (damhna)}} An 4 phas nó staid ar féidir go mbeidh damhna iontu: [[Solad|solad]], [[Leacht|leacht]], [[Gás|gás]] agus [[Plasma (fisic)|plasma]]. Braitheann pas damhna ar leith ar an teocht is an brú atá i bhfeidhm air. Tugtar an pastrasdul ar an athrú ó phas amháin go pas eile, cosúil le fiuchadh nó leá. Léiríonn pasléaráid pasanna damhna ag teochtaí is brúnna éagsúla, Chomh maith leis na hairíonna ceimiceacha ar leith a dhéanann idirdhealú idir aicmithe ceimiceacha éagsúla, is féidir ceimiceáin a bheith ann i roinnt céimeanna. Den chuid is mó, tá na haicmithe ceimiceacha neamhspleách ar na haicmithe bulcphassana seo; áfach, tá roinnt pasanna níos coimhthíocha neamh-chomhoiriúnach le hairíonna ceimiceacha áirithe. Is éard atá i bpas ná sraith staideanna de chóras ceimiceach a bhfuil mór-airíonna struchtúracha comhchosúla acu, thar raon coinníollacha, amhail brú nó teocht. Is gnách go dtagann airíonna fisiciúla, mar shampla dlús agus innéacs athraonta faoi luachanna atá sainiúil don phas. Sainmhínítear pas dhamhna leis an ''phas-trasdul'', is é sin nuair a théann fuinneamh a chuirtear isteach sa chóras nó a thógtar amach chun struchtúr an chórais a atheagrú, in ionad na mórchoinníollacha a athrú. Uaireanta is féidir an t-idirdhealú idir pasannaa bheith leanúnach in ionad teorainn scoite a bheith acu, sa chás seo meastar go bhfuil an t-ábhar i staid fhorchriticiúil. Nuair a thagann trí staid le chéile bunaithe ar na coinníollacha, tugtar an tríphointe air agus ós rud é go bhfuil sé seo do-athraitheach, is bealach áisiúil é chun sraith coinníollacha a shainiú. Taispeánann a lán substaintí pasanna soladacha iomadúla. Mar shampla, tá trí phas d’iarann ​​soladach (alfa, gáma, agus deilte) a athraíonn bunaithe ar theocht agus brú. Príomhdhifríocht idir pasanna soladacha is ea criostalstruchtúr, nó socrú, na n-adamh. Paseile a bhíonn coitianta i staidéar na ceimice ná an pas leachtach, is é sin staid na substaintí atá tuaslagtha i dtuaslagán uiscí (is é sin, in uisce). I measc na bpasanna nach bhfuil chomh heolach tá plasmaí, comhdhlútháin Bhose-Einstein agus comhdhlútháin fheirmíónacha agus na pasanna paramaighnéadacha agus fearómaighnéadacha d'abhair mhaighnéadacha. Cé go ndéileálann na pasanna is eolaí le córais tríthoiseacha, is féidir analógacha a shainiú i gcórais déthoiseacha, ar tugadh aird orthu maidir lena ábharthacht do chórais sa bhitheolaíocht. ===Nascadh=== {{Main|Nasc ceimiceach}} [[File:Ionic bonding animation.gif|thumb|right|upright=1.15|Beochan den phróiseas nascáil ianach idir [[sóidiam]] (Na) agus [[clóirín]] (Cl) chun [[clóiríd sóidiam]], nó salann mín a dhéamanh. Is éard atá i gceist le nascadh ianach ná aistriú iomlán leictreoin amháin nó níos mó ó adamh amháin go hadamh eile.(seachas é a roinnt, mar a tharlaíonn i nascáil chomhfhiúsach) ]] Na fórsaí leictreacha a cheanglaíonn adaimh i móilíní agus pais sholadacha neamh-mhóilíneacha. In aon adamh, timpeallaíonn na leictreoin an núicléas i bhfithiseáin i sceallaí timpeall an núicléis. Muna mbíonn an sceall seachtrach lán le leictreoin, an uasmhéid atá ceadaithe don adamh sin, bíonn an t-adamh éagobhsaí agus fonn air nasc a dhéanamh le hadamh eile. Aithnítear 3 shaghas naisc phríomhúil. An nasc ianach, mar atá i gclóiríd sóidiam, NaCl (salann mín), inar chaill an sóidiam leictreon agus ar ghnóthaigh an clóirín leictreon, ionas go gcoinnítear na hiain seo le chéile trí aomadh frithpháirteach idir Na+ is Cl-. Sa nasc comhfhiúsach, mar atá i gclóirín, Cl2, bíonn cuid de na leictreoin bainteach leis an dá núicléas. Nuair a nascann dhá adamh hidrigine (H) le hadamh amháin ocsaigine (O), cruthaítear móilín uisce, H2O, agus bíonn dhá nasc chomhfhiúsacha ann. Sa nasc miotalach, mar atá i sóidiam, Na, bíonn na fiúsleictreoin dílogánaithe agus bainteach le cuid mhaith núicléas, rud a thugann seoltacht leictreach don mhiotal. Tugtar nasc singil ar nasc comhfhiúsach ina bhfuil dhá leictreon i gceist, nasc dúbalite ar cheann le 4 leictreon, agus nasc triarach ar cheann le 6 leictreon. Comharthaítear na naisc seo i bhfoirmlí ceimiceacha le -, =, is ≡. Tugtar an nascfhuinneamh ar an bhfuinneamh is gá chun nasc ceimiceach a bhriseadh (mar shampla, chun móilín clóirín, Cl2, a athrú in dhá adamh clóirín, 2 Cl). ===Fuinneamh=== {{Main|Fuinneamh}} Is cumas chun obair a dhéanamh é an '''fuinneamh''', de réir na [[fisic]]e de. Is iomaí cineál fuinnimh ann. Is fuinneamh cinéiteach é an fuinneamh atá i réad de bharr a ghluaisne. Is fuinneamh poitéinsiúil domhantarraingthe é fuinneamh atá i réad de bharr a airde os cionn plána tagartha, mar shampla, cloch os cionn na talún. Is fuinneamh [[meicnic]]e é an dá shaghas fuinnimh sin curtha le chéile, fuinneamh cinéiteach is fuinneamh poitéinsiúil. Is cineál fuinnimh eile é an teas. Nuair a dóitear breosla, mar shampla [[peitreal]], fuasclaítear fuinneamh ceimiceach an bhreosla ina theas. De réir bhunchoincheapanna na fisice, ní féidir fuinneamh a chruthú ná a dhíothú ach is féidir é a athrú ó chineál amháin fuinnimh go cineál eile. Tarlaíonn a leithéid in inneall ar bith, mar shampla in [[inneall dócháin inmheánaigh]]. ===Imoibriú ceimiceach=== {{Main|Imoibriú ceimiceach}} I gcás dó damhna A in aer (nó in ocsaigin) deirtear gur imroibrigh an damhna sin le hocsaigin chun damhna nua (éagsúil leo siúd araon) a ghiniúint. Ach is féidir le damhna airithe oimibriú le damhna eile (seachas ocsaigin) freisin chun damhna nó damhnaí eile a ghiniúimnt mar an gcéanna. De ghnáth trí [[Fuinneamh|fhuinneamh]] a ídiú nó a ghnóthú ag an gcóras. Tugtar oimibriú ceimiceach ar imoibrithe dá léithéid siúd ina ngintear damhna nua amháin, nó níos mó na damhna amháin, ó imoibriú idir dha dhamhna eile, agus tugtar athraithe ceimiceacha ar na hathraithe bunúsacha a tharla de thoradh na n-oibrithe. viz.: :amhna '''A''' + damhna '''B''' ''imoibriú ceimiceach'' -> damhna '''C''' ===Iain agus salainn=== {{Main|Ian}} Is éard is ''ian'' ann ná adamh nó móilín a bhfuil lucht leictreach aige. Má dhéanann adamh nó móilín leictreon dá chuid a thabhairt uaidh, nó leictreon de chuid adaimh nó móilín eile a ghlacadh chuige, ní bheidh sé neodrach a thuilleadh. Beidh lucht leictreach aige—lucht diúltach, má fuair sé leictreon ar iasacht, lucht deimhneach, má thug sé ceann uaidh. Is dual don dá chineál lucht leictreach an cineál céanna a éaradh (a ruaigeadh uaidh) agus an cineál eile a aomadh (a tharraingt chuige). Ina lán comhdhúl ceimiceach, tá an dá chineál ian ann, agus iad curtha in aice a chéile sa chriostal ionas go bhfuil gach ian timpeallaithe ag iain den chineál eile. Mar sin, coinníonn an fórsa aomtha—an ''nasc ianach'' an criostal le chéile. Bíonn na comhdhúile ianacha sothuaslagtha san uisce, toisc gur tuaslagóir polach é an t-uisce. Is é sin, tá pol diúltach agus pol deimhneach ag an móilín uisce - deirtear gur déphol é an móilín uiscec—é go bhfuil an móilín féin neodrach. Aomann an pol diúltach iain dheimhneacha, agus na hiain dhiúltacha ag tarraingt ar an bpol eile. Sampla de chomhdhúil ianach é an gnáthshalann, is é sin, an chlóiríd sóidiam. Tá an salann an-difriúil leis an dá dhúil a bhfuil sé comhdhéanta as, mar atá, an clóirín agus an sóidiam. Gás buíghlas nó uaine é an clóirín a bhfuil boladh láidir as, agus nimh atá ann don duine, nó oibríonn sé go tubaisteach ar na scamhóga: níl tiúchan mór clóirín san aer análaithe de dhíth le héidéime scamhógach a tharraingt ar an duine, is é sin, na scamhóga a líonadh le sreabh nó leacht a thachtfaidh an t-othar (sin é an tuige, dála an scéil, gur baineadh úsáid as an gclóirín mar ghás cogaidh—arm ceimiceach—sa Chéad Chogadh Domhanda). Maidir leis an sóidiam, is miotal alcaileach é—is é sin, miotal bog atá chomh haraiciseach chun imoibriú a dhéanamh le substaintí eile is go rachaidh sé trí thine san uisce. Má chuirtear clóirín agus sóidiam in aice le chéile, imoibreoidh siad le chéile go fiáin fíochmhar le salann a dhéanamh. Tabharfaidh gach adamh sóidiam aon leictreon amháin ar iasacht do cheann de na hadaimh chlóirín, ionas go gcruthófar iain chlóiríde, Cl^-, agus iain sóidiam, Na⁺. ===Aigéadacht agus bunatacht === {{Main|Imoibriú aigéad-bun}} Is minic gur féidir substaint a aicmiú mar aigéad nó mar [[Bun (ceimic)|bhun]]. Tá roinnt teoiricí éagsúla ann a mhíníonn iompraíocht aigéid-bhuin. Is é an ceann is simplí na teoiric [[Svante Arrhenius|Arrhenius]], a deir gur aigéad í conhdhúil ar bith a thugann na hiain [[hiodróiniam]] (H₃O+) i dtuaslagáin agus is bun í aon chomhdhúil a thugann iain hiodrocsaíde (OH⁻) i ndobharthuaslagáin. De réir [[Teoiric Brønsted–Lowry|theoiric Brønsted–Lowry]] is aigéad é an speiceas a bhfuil claonadh ann chun prótón [[Hidrigin|hidrigine]] (H⁺) a chailliúint agus is bun é an speiceas a bhfuil claonadh ann chun prótón a ghlacadh. Tríú teoiric choitianta is ea teoiric Leictreonach Lewis faoi [[Aigéid agus buanna Lewis|aigéid agus buanna]], atá bunaithe ar naisc cheimiceacha nua a dhéanamh. Míníonn teoiric Lewis gur aigéad é speiceas ar bith a ghlacann le dís leictreon agus is bun é speiceas ar bith a ghlacann le dís leictreon. De réir na teoirice seo, is iad na rudaí is tábhachtaí atá á malartú ná na luchtanna.<ref>{{cite web|url=http://www.apsidium.com/theory/lewis_acid.htm |teideal=The Lewis Acid-Base Concept |access-date=31 July 2010 |date=19 May 2003 |work=Apsidium |archive-url=https://web.archive.org/web/20080527132328/http://www.apsidium.com/theory/lewis_acid.htm |archive-date=27 May 2008 |url-status=dead }}{{Unreliable source?|date=July 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A708257 |teideal=History of Acidity |publisher=Bbc.co.uk |date=27 May 2004 |access-date=12 June 2011}}</ref> Tá bealaí éagsúla ann inar féidir substaint a aicmiú mar aigéad nó mar bhun, mar is léir i stair an choincheapa seo. <ref>{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A708257 |teideal=History of Acidity |publisher=Bbc.co.uk |date=27 May 2004 |access-date=12 June 2011}}</ref> Déantar neart aigéid a thomhas go coitianta trí dhá mhodh. Tomhas amháin, bunaithe ar shainmhíniú Arrhenius ar aigéadacht, is ea pH, ar tomhas é ar thiúchan iain hidriginiam i dtuaslagán, mar a chuirtear in iúl é ar scála logartamach diúltach. Mar sin, tá tiúchan ard iain hidriginiam ag tuaslagáin a bhfuil pH íseal acu agus is féidir a rá go bhfuil siad níos aigéadach. Tomhas eile atá bunaithe ar shainmhíniú Bhrønsted-Lowry is ea an tairiseach díthiomsúcháin aigéid (K_a), a thomhaiseann cumas coibhneasta substainte gníomhú mar aigéad faoin sainmhíniú Bhrønsted-Lowry ar aigéad. Is é sin, is dóichí go dtabharfaidh substaintí a bhfuil K_a níos airde acu iain hidrigine in imoibrithe ceimiceacha ná iad siúd a bhfuil luachanna K_a níos ísle acu. ===Ocsdí === {{Main|Ocsdí}} [[File:NaF.gif|upright=1.6|thumb|right|Sóidiam agus fluairín ag nascadh go hiaineach chun fluairíd sóidiam a dhéanamh. Cailleann sóidiam a leictreon seachtrach chun cumraíocht leictreon cobhsaí a thabhairt dó, agus téann an leictreon seo isteach san adamh fluairín go eisiteirmeach. Ansin aomtar na hiain atá luchtaithe go contrártha lena chéile. Tá an sóidiam ocsaídithe; agus an fluairín dí- ocsaídithe.]] Is cineál imoibrithe [[Imoibriú ceimiceach|cheimicigh]] é '''ocsdí''' ina bhfuil [[staid ocsaídiúcháin|staideanna ocsaídiúcháin]] na n-adamh aithrithe. Tá sé mar chomhartha sóirt ag imoibrithe ocsdí aistriú iarbhír nó foirmiúil [[leictreon]] idir [[Speiceas ceimiceach |speicis cheimiceacha]], go minic le speiceas amháin (an dí-ocsaídeoir) ag dul faoi ocsaídiú (leictreoin a chailleadh) le linn do speiceas eile (an t-ocsaídeoir) ag dí-ocsaídiú (gnóthachain leictreon). <ref>{{Lua idirlín|url=http://www.wiley.com/college/boyer/0470003790/reviews/redox/redox.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120530081215/http://www.wiley.com/college/boyer/0470003790/reviews/redox/redox.htm|archivedate=2012-05-30}}</ref> Deirtear gur ocsaídíodh an speiceas ceimiceach as a mbaintear an leictreon, agus deirtear gur dí-ocsaídíodh an speiceas ceimiceach a gcuirtear an leictreon leis. I bhfocail eile: ===Cothromaíocht cheimiceach=== {{Main|Cothromaíocht cheimiceach}} In imoibriú ceimiceach, is éard is cothromaíocht cheimiceach ná an riocht nó an staid ina bhfuil na himoibreáin agus na táirgí araon i láthair i dtiúchan nach bhfuil aon chlaonadh eile iontu athrú le hama, ionas nach mbeidh aon athrú inbhraite ar airíonna an chórais. <ref>Atkins' Physical Chemistry.https://archive.org/details/atkinsphysicalch00pwat </ref> Tarlaíonn an staid seo nuair a théann an tulimoibriú ar aghaidh ag an ráta céanna leis an cúlimoibriú. De ghnáth ní bhíonn rátaí imoibrithe na dtulimoibrithe agus na gcúlimoibrithe ina nialas, ach cothrom. Mar sin, níl aon glanathruithe i dtiúchan na n-imoibreán agus na dtáirgí. Tugtar cothromaíocht dhinimiciúil ar staid den sórt sin<ref>Atkins, Peter W.; Jones, Loretta (2008). Chemical Principles: The Quest for Insight (2nd ed.). ISBN 978-0-7167-9903-0.</ref> ===Dlíthe ceimiceacha=== {{Main|Dlí ceimiceach}} Cinntíodh ó [[Turgnamh|thurgnaimh]] a rinne [[Robert Boyle]] (1627–1691), [[Antoine Lavoisier|Antoine-Laurent de Lavoisier]] agus [[John Dalton]] le linn an seachtú agus an t-ochtú aois déag go raibh [[Damhna|damhnaí]] rialaithe ag dlíthe áirithe. Rialaítear imoibrithe ceimiceacha le dlíthe áirithe, ar coincheapa bunúsacha iad sa cheimic anois. Seo a leanas cuid acu: * [[Dlí Avogadro]] * [[Dlí Beer-Lambert]] * [[Dlí Boyle]] (1662, a bhaineann le brú agus toirt) * [[Dlí Charles]] (1787, a bhaineann le toirt agus teocht) * [[Dlíthe Fick]] * [[Dlí Gay-Lussac]] (1809, a bhaineann le brú agus teocht) * [[Prionsabal Le Chatalier]] * [[Dlí Henry]] * Dlí Hess * [[Dlí Imchoimeád na Maise]] * [[Dlí imchoimeád an fhuinnimh]] * [[Dlí an chomhshuímh thairisigh]] * [[Dlí na gcomhréir iolrach]] * [[Dlí Raoult]] [[Íomhá:Antoine lavoisier.jpg|right|thumb|Ba é [[Antoine Laurent Lavoisier]] a chuir tús leis an gceimic nua-aimseartha. Mar shampla, mhínigh sé an dóchán mar imoibriú na hocsaigine leis an mbreosla. Ba mhór an dul chun cinn é sin i gcomparáid le [[teoiric an fhlógastóin]], a bhí coitianta roimh a lá féin]] == Stair na Ceimice == {{Main|Stair na Ceimice}} Is deacair a rá cathain a thosaigh stair na ceimice dáiríre. I measc na gceimiceoirí is luaithe, is féidir na mná Bablónacha a bhí ag driogadh cumhrán a lua. I bhfad roimhe sin, áfach, fuair na daoine amach go raibh ábhair áirithe indóite agus ábhair eile dodhóite. Fórsa rúndiamhair ab ea an tine, a bhí in ann ábhar a chlaochlú go hábhar eile, rud ba dhúspéis leis na daoine. Ba í an tine a chabhraigh leis an duine iarann nó gloine a dhéanamh an chéad uair riamh. Nuair a d'éirigh sé coitianta dearcadh ar an [[ór]] mar mhiotal luachmhar, chuir na daoine suim san [[ailceimic]]. Is é is ailceimic ann ná na hiarrachtaí a rinneadh leis an ór a dhéanamh go sintéiseach, gan é a bhaint as an talamh. Ní raibh i gceist leis an ailceimic go fóill ach réamheolaíocht nó próta-eolaíocht, ach mar sin féin, d'fhoghlaim agus d'fhorbair na hailceimiceoirí modhanna oibre a chuaigh chun tairbhe na bhfíorcheimiceoirí i ndiaidh thréimhse na hailceimice. D'aimsigh na hailceimiceoirí go leor próiseas ceimiceach, rud a chuidigh le forbairt na ceimice nua-aimseartha. I gcaitheamh na staire, thréig na hailceimiceoirí ab fhearr an rúndiamhracht agus na piseoga a bhí ag roinnt leis an ailceimic, agus iad ag fáil eolais ar fhíornádúr an damhna, ionas gur tháinig dearcadh ní b'eolaíochtúla chucu dá n-ainneoin. I measc rogha na n-ailceimiceoirí, is fiú Geber, nó [[Abu Musa Jabir ibn Hayyan]], agus [[Paracelsus]], nó Philippus Theophrastus Aureolus Bombastus von Hohenheim, a lua. Ba é [[Robert Boyle]], áfach, a d'oscail an geata ón ailceimic go dtí an cheimic. Léiriú maith ar a dhearcadh is ea teideal an tsaothair ba tábhachtaí dár scríobh sé, mar atá, ''The Skeptical Chymist'', is é sin, An tAilceimiceoir Sceiptiúil. Mar sin féin, bhí an Baoilleach ina ailceimiceoir i gcónaí. Ba é Antoine Laurent Lavoisier an chéad cheimiceoir nua-aimseartha, ámh. B'eisean a leag amach Dlí Imchoimeádta na Maise sa bhliain 1783, agus b'eisean ba thúisce a tháinig ar an tuiscint cheart ar an dóchán mar phróiseas ceimiceach. Roimh a lá féin, chreid na heolaithe gurbh ionann an dóchán agus an breosla a bheith ag tabhairt uaidh "flógastón", dearcadh a bhí bunaithe, ar bhealach, ar an míthuiscint sheanársa gur cineál damhna nó dúile atá sa teas. Thaispeáin Lavoisier nach amhlaidh a bhí, ach gurbh é an rud a bhíonn ag titim amach le linn an dócháin ná go bhfuil an breosla ag cumasc leis an [[ocsaigin]]. Ceann de na dúile ceimiceacha ab ea an ocsaigin, agus thóg sé na blianta fada ar na heolaithe na dúile go léir a aithint, a aonrú, a ainmniú agus a aicmiú. Ba mhór an cuidiú san obair seo an tuiscint a tháinig chuig [[Dmitrí Meindeiléiv]], John Newlands, agus [[Julius Lothar Meyer|Lothar Meyer]] timpeall na bliana 1870—is é sin, nuair a ordaíodh na dúile ceimiceacha de réir a meáchan adamhach, go raibh na saintréithe céanna á nochtadh go tráthrialta. D'oibrigh Meindiléiv amach an chéad [[tábla peiriadach]], agus na dúile curtha taobh le chéile de réir a meáchan adamhach agus na saintréithe comhchosúla. Ó bhí an tábla seo mantach in áiteanna, bhí Meindiléiv ábalta tuairim a thabhairt i dtaobh na ndúl a bhí ag fanacht lena bhfionnachtain i gcónaí. Nuair a aonraíodh an chéad uair iad, fíoraíodh a chuid tairngreachtaí. == Cleachtadh == === Fodhisciplíní === *[[An cheimic neamhorgánach|An Cheimic Neamhorgánach]]: déanann an fodhisciplín seo taighde ar na comhdhúile neamhorgánacha, is é sin, na comhdhúile nach bhfuil slabhraí d'adaimh an charbóin iontu. *[[An Cheimic Orgánach]]: Fadó, b'ionann an cheimic orgánach agus an [[Bithcheimic|bhithcheimic]]. Sa lá atá inniu ann, áfach, tugtar ceimic orgánach ar cheimic na gcomhdhúl carbónacha. Tá an carbón in ann slabhraí móra fada a dhéanamh nach bhfuil teorainn ná críoch leo, agus an dúrud de chomhdhúile éagsúla ann a bhfuil slabhraí den chineál sin iontu. is ábhar taighde ann féin, mar sin, na slabhraí seo agus na struchtúir éagsúla mhóilíneacha a gcuireann siad bun leo. *[[Bithcheimic|An Bhithcheimic]]: Sin é an t-ainm a thugtar sa lá atá inniu ann ar cheimic na neacha beo agus ar an dóigh a n-úsáidtear coincheapa agus modhanna oibre na ceimice sa bhitheolaíocht. * An [[Ceimic Fhisiceach|Cheimic Fhisiceach]]: Shoiléirigh an [[meicnic chandamach|mheicnic chandamach]] sa bhliain 1926, go raibh bunús fisice taobh thiar den cheimic. Go bunúsach, déanann an ceimiceoir fisiceach taighde ar an mbaint atá ag an gceimic leis an bhfisic. Mar shampla, is suim leis [[teirmidinimic]] na ceimice, [[cinéitic]] na n-imoibrithe ceimiceacha, an [[leictriceimic]], an [[meicnic staitisteach|mheicnic staitisteach]], agus an [[speictreascópacht]]. Is deacair an cheimic fhisiceach a aithint go soiléir ón bh[[fisic mhóilíneach]]. Tá gá ag an gceimiceoir fisiceach leis an [[calcalas|gcalcalas]] agus é ag fréamhú a chuid [[cothromóid|cothromóidí]]. Baineann an cheimic fhisiceach go dlúth leis an gceimic theoiriciúil agus le ceimic an chandaim. *[[An Cheimic theoiriciúil|An Cheimic Theoiriciúil:]] Is éard atá i gceist leis an gceimic theoiriciúil ná réasúnaíocht theoiriciúil na fisice agus na matamaitice a chuirtear i bhfeidhm ar cheisteanna na ceimice. Go háirithe, tugtar [[ceimic chandamach]] ar an dóigh a bhfeidhmítear an [[Fisic chandamach|fhisic chandamach]] sa cheimic. Sna blianta i ndiaidh an Dara Cogadh Domhanda, chuaigh na ríomhairí an oiread sin i bhfeabhas gur féidir a rá go bhfuil a leithéid de bhrainse ann agus [[ceimic ríomhaireachta]], is é sin, forbairt agus feidhmiú na ríomhchlár le freastal ar shainriachtanais na ceimice. Tá dlúthbhaint ag an gceimic theoiriciúil le fisic an damhna chomhdhlúite agus leis an bhfisic mhóilíneach. Níl i gceist go bunúsach leis an gceimic theoiriciúil ach fisic, ar an gcaoi chéanna nach bhfuil sa bhitheolaiocht theoiriciúil ach ceimic agus fisic. * Is í an [[Ceimic núicléach|cheimic núicléach]] an brainse den cheimic a phléann leis an [[radaighníomhaíocht]]: an úsáid a bhaintear as an radaighníomhaíocht le taighde a dhéanamh ar ghnáth-imoibrithe ceimiceacha ([[radaiceimic]]), an tionchar atá ag mais na n-[[iseatóp]] éagsúil ar na himoibrithe ceimiceacha ([[ceimic iseatópach]]), agus [[speictreascópacht]] an [[athshondas maighnéadach núicléach|athshondais mhaighnéadaigh núicléigh]]—is é sin, brainse speictreascópachta a théann i dtuilleamaí saintréithe maighnéadacha na [[Núicléas adamhach|núicléas]] le móilíní a aithint. Is féidir "ceimic núicléach" a thabhairt ar an dóigh a n-úsáideann fisiceoirí núicléacha modhanna oibre nó coincheapa na ceimice le taighde a dhéanamh ar [[eamhnú]] agus ar [[comhleá na núicléas|chomhleá]] na núicléas. Brainsí eile de chuid na ceimice is ea: an [[réaltcheimic]], an [[ceimic atmaisféarach|cheimic atmaisféarach]], an [[innealtóireacht cheimiceach]], an fhaisnéisíocht cheimiceach, an leictriceimic, ceimic an chomhshaoil, an cheimic shreabhach, an gheocheimic, an cheimic ghlas, stair na ceimice, eolaíocht na n-ábhar, ceimic na míochaine, an bhitheolaíocht mhóilíneach, an nanaitheicneolaíocht, an cheimic orgánaimhiotalach, an pheitriceimic, an chógaseolaíocht, an fhótaiceimic, an fhíticeimic, an cheimic pholaiméarach, an cheimic soladstaide, an tsonaiceimic, an cheimic fhormhóilíneach, an cheimic dhromchlach, agus an teirmiceimic. === Tionscal === Léiríonn an tionscal ceimiceach gníomhaíocht eacnamaíoch thábhachtach ar fud an domhain. Sa bhliain 2013, bhí díolacháin de US $980.5 billiún ag na 50 táirgeoir ceimiceach is fearr ar domhan, le corrlach brabúis de 10.3%. <ref>C&EN's Global Top 50 Chemical Firms For 2014. https://cen.acs.org/articles/92/i30/CENs-Global-Top-50-Chemical.html </ref> === Cumainn ghairmiúla === * [https://fr.wikipedia.org/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_chimique_de_France Société Française de Chimie (SFC)] * [[American Chemical Society]] * [[American Society for Neurochemistry]] * [[Institut de chemie du Canada]] * [[Sociedad Química del Perú]] * [[International Union of Pure and Applied Chemistry]] * [[Royal Australian Chemical Institute]] * [https://nl.wikipedia.org/wiki/Koninklijke_Nederlandse_Chemische_Vereniging%20Nederlandse%20Chemische%20Vereniging Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging] * [[Royal Society of Chemistry]] * [[Society of Chemical Industry]] * [[World Association of Theoretical and Computational Chemists]] == An Cheimic Idirphearsanta == == Sanasaíocht == # Ailceimic na hÉigipte [5,000 BC – 400 BC], Leabharlann Chathair Alastair # Ailceimic na Gréige [332 BC – 642 AD], na Greigigh i réim i gCathair Alastair # Ailceimic na nArabach [642 AD – 1200], na hArabaigh i réim i gCathair Alastair, e.g. Is é [[Jabir]] an príomh-cheimiceoir. # Ailceimic na hEorpa [1300 – Inniu], Gerber a thóg ar Cheimic na nArabach # Ceimic [1661], [[Robert Boyle|Boyle]] ''The Sceptical Chemist'' # Ceimic [1787], [[Antoine Lavoisier|Lavoisier]] ''Élémentaire de Chimie'' # Ceimic [1803], [[John Dalton|Dalton]] ''Atomic Theory'' == Féach freisin == * Fillteán Eolaíochta TS COGG http://www.cogg.ie/wp-content/uploads/ceimic-filltean-eolaiochta-ts.pdf * CICLIPÉID EILE – ANOTHER UNFINISHED SCIENCE ENCYCLOPAEDIA IN IRISH, https://irishforenglishspeakers.blog/2017/04/10/ciclipeid-eile-another-unfinished-science-encyclopaedia-in-irish/ * [[Ceimiceoir]] agus [[Liosta ceimiceoirí]] * [[Tábla peiriadach]] * [[Liosta dúl de réir ainm]] * {{fr}} [http://www.futura-sciences.com/sinformer/n/matiere.php Actualités Chimie, sur le site Futura-Sciences.com] * {{fr}} [http://www.cnrs.fr/diffusion/phototheque/chimieaulycee/ La chimie au lycée, sur le site du CNRS] * {{en}} [http://scienceworld.wolfram.com/chemistry/ Eric Weisstein's world of chemistry] * {{fr}} [http://www.canal-educatif.fr/sciences.htm Vidéos participatives sur la chimie pour les élèves du secondaire] == Leitheoireacht sa bhreis == * '''Ceimic na hArdteistiméireachta Ghnáthleibhéal & Ardleibhéal'''. Fírici Fillte. An Chomhairle um Oideachais Gaeltachta & Gaelscolaíochta. The Celtic Press. * Atkins, P.W. ''Galileo's Finger'' (Oxford University Press) * Chang, Raymond. ''Chemistry'' 6th ed. Boston: James M. Smith, 1998. ISBN 0-07-115221-0. * MacCann, Diarmuid . ''Ceimic''. An Chláir Nua don Mheánteistiméireacht. An Gúm 1985. * Hussey, Matt. '''Nod don Eolach''', Gasaitéar Eolaíochta.An Gúm 1999 * Kennedy, Porter, Scott. '''Eolaíocht Bhunúsach'''. An Gúm 1990. * Pauling, L. '''The Nature of the chemical bond''' (Cornell University Press) ISBN 0-8014-0333-2 * Pauling, L., and Wilson, E. B. '''Introduction to Quantum Mechanics with Applications to Chemistry''' (Dover Publications) ISBN 0-486-64871-0 * Pauling, L. '''General Chemistry''' (Dover Publications) ISBN 0-486-65622-5 == Liosta léitheoireachta do mhicléinn ollscoile == * Atkins,P.W. ''Physical Chemistry'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-879285-9 * Atkins,P.W. et al. ''Molecular Quantum Mechanics'' (Oxford University Press) * Ó Cinnéide, Seán. ''Ceimic Bhunúsach 1''. An Chéad Chló, Rialtas na hÉireann. * McWeeny, R. ''Coulson's Valence'' (Oxford Science Publications) ISBN 0-19-855144-4 * Stephenson, G. ''Mathematical Methods for Science Students'' (Longman)ISBN 0-582-44416-0 * Smart and Moore ''Solid State Chemistry: An Introduction'' (Chapman and Hall) ISBN 0-412-40040-5 * Atkins,P.W., Overton,T., Rourke,J., Weller,M. and Armstrong,F. ''Shriver and Atkins inorganic chemistry'' (4th edition) 2006 (Oxford University Press) ISBN 0-19-926463-5 * Clayden,J., Greeves,N., Warren,S., Wothers,P. ''Organic Chemistry'' 2000 (Oxford University Press) ISBN 0-19-850346-6 * Voet and Voet ''Biochemistry'' (Wiley) ISBN 0-471-58651-X == Naisc Sheachtracha == * [http://ocw.mit.edu/OcwWeb/Chemistry/index.htm MIT OpenCourseWare | Chemistry] * [http://www.eurochem.eu/ EuroChem (European Portal for Chemistry - Database of Hazard Compounds, European Legislation)] * [http://chem.sis.nlm.nih.gov/chemidplus/ Chemistry Information Database] * [http://www.sciencedaily.com/news/matter_energy/chemistry/ Chemistry Research] * [http://www.iupac.org/dhtml_home.html International Union of Pure and Applied Chemistry] * [http://www.chem.qmw.ac.uk/iupac/ IUPAC Nomenclature Home Page], see especially the "Gold Book" containing definitions of standard chemical terms * [http://physchem.ox.ac.uk/MSDS/ Material safety data sheets for a variety of chemicals] * [http://cdmel.rutgers.edu/multimedia/ Cook/Douglass Multimedia Achives] contains videos of General Chemistry tutorials; worked out example problems * [http://www.bestchoice.che.auckland.ac.nz/ BestChoice Stage 1 University Chemistry tutorial] from University of Auckland == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Ceimic|*]] styoqgmg4h7wm2gn6z80qi4jd1m3kqq 0 22376 1085350 1020231 2022-08-21T13:44:14Z Deirge Ó Dhaoinebeaga 51568 wl. wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}}Ba [[Mainicín|mhainicín]] [[Éire]]annach í '''Katy Ellen French''' ([[31 Deireadh Fómhair]] [[1983]] – [[6 Nollaig]] [[2007]]) a bhí gníomhach i saol sóisialta [[Baile Átha Cliath|Bhaile Átha Cliath]] ar feadh cúpla bliain ach a fuair bás go tragóideach de bharr [[ródháileog drugaí]] (cócaon). Ba bhuille mór é an nuacht faoi bhás Katy French don saol i gcoitinne. Bean óg ceithre bliana is fiche d’aois ab ea í ar tháinig an bás aniar aduaidh uirthi agus í i mbláth na hóige agus í i mbarr a réime. == Saol == Rugadh Katy ar an 31 Deireadh Fómhair 1983 i m[[Basel]] san [[An Eilvéis|Eilvéis]]. Bhí ceathrar ina teaghlach: a máthair Janet, a hathair John agus a deirfiúr níb óige Jill. Bhog a muintir go hÉirinn nuair a bhí sí dhá bhliain d’aois. Bhí sí ina cónaí in [[Áth an Ghainimh]] ar feadh tamaill ghairid agus ina dhiaidh sin d’aistrigh an teaghlach go [[Áth na Sceire|hÁth na Sceire]] i g[[Contae Chill Mhantáin|Co. Chill Mhantáin]]. === Gairm === D’fhreastail Katy ar [[Choláiste Alexandra]], scoil phríobháideach i ndeisceart Bhaile Átha Cliath, ó bhí sí seacht mbliana d’aois. Bhí síceolaíocht agus socheolaíocht ar bun aici in Ollscoil Bhaile Átha Cliath ar feadh tamaill sular thosaigh sí ag obair mar mhainicín go lánaimseartha don chomhlacht ''Assets Modelling'' agus í naoi mbliana déag d’aois. Rinne sí neart oibre leis na comhlachtaí móra [[Sony Ericsson]] agus [[Suzuki]]. D’éirigh thar barr léi i rith an ama sin. De réir mar a chuaigh cúrsaí ar aghaidh, tháinig ainm Katy French chun cinn ní bá mhó ná riamh. Taobh istigh de dhá bhliain bhí sí aitheanta mar mhainicín cáiliúil i measc mhuintir na hÉireann. Chonacthas í ar chláir theilifíse ar nós ''The Podge and Rodge Show'', ''[[The Late Late Show]]'' agus ''Celebrities Go wild''. Ba chlár réaltachta é ''Celebrities Go wild''. Ba í duine d’ochtar a roghnaíodh don chlár. Bhí ar an lucht féachana vótaí a chaitheamh ar son na ndaoine ar mhaith leo an bua a bheith acu. Bhí neart tascanna deacra le déanamh aici, rud a thaispeáin a dúil chun an lámh in uachtar a fháil. Faraor, chaill sí a vóta agus bhí uirthi imeacht. Bhíodh sí mar aoi speisialta ar an gclár siamsaíochta ''[[Tubridy Tonight]]''. Chomh maith leis sin, bhí sí ag obair ar chlár píolóta faoi mhainicíneacht lena cómhainicín [[Andrea Roche]] sula bhfuair sí bás. Craoladh an clár ''Diary of a model'' i ndiaidh a báis, rud a léirigh an sórt saoil a bhí ag mainicíní éagsúla ó gach cearn den tír, í féin ina measc. Bhí sí le feiceáil go minic ag ócáidí móra ar fud chathair Bhaile Átha Cliath go háirithe. Cheiliúraigh sí a breithlá féin i gclub oíche darb ainm Krystal ar [[Shráid Fhearchair]], áit a bhfuil clú agus cáil air i measc na n-iomráiteach mór le rá sa saol. Thaitin cultúr an iomráitigh go mór léi agus gach a bhain leis. Chuidigh sí go mór leis an gcarthanacht ‘Goal’. Chaith sí tréimhse ag obair leo i g[[Calcúta]] san [[India]], rud a chabhraigh go mór léi aitheantas a fháil. Chomh maith leis sin, scríobh sí ailt go rialta don iris ''Social and Personal Magazine''. Sheol sí scéalta príobháideacha chuig na nuachtáin go rialta. Dúradh gurb é an laige ba mhó a bhí aici ná an grá agus an dúil a bhí aici sa cheamara. Ní raibh eagla ar bith uirthi roimh nuachtán nó [[iriseoir]]. Nocht sí a cuid tuairimí go poiblí cé gur cáineadh iad uaireanta. Labhair sí go hoscailte faoi chúrsaí gnéis agus faoi ghnéasadh. Dúirt sí gur chuid den ghlúin nua í. Nuair a cuireadh ceist uirthi faoi [[Ginmhilleadh|ghinmhilleadh]], dúirt sí go mbeadh ginmhilleadh aici dá n-éireodh sí torrach agus í i mbarr a gairme. Bhí sí le le feiceáil sna nuachtáin thablóideacha níos mó ná riamh nuair a bhris an caidreamh a bhí idir í agus Marcus Sweeney, fear a raibh bialann darb ainm ‘Il Pomo D’ór’ aige ag an am. Tharraing sé easaontas eatarthu nuair a cháin sé í faoi scannánú a dhéanamh in éadaí cnis don pháipéar Náisiúnta [[The Sunday Independent]]. Ba nuacht mhór é don saol de bharr go raibh siad le pósadh sa [[An Róimh|Róimh]]. Ina theannta sin, tuairiscítear go raibh drugaí in úsáid aici ach sheán sí é go rialta. In agallamh a rinneadh léi i mí na Samhna [[2007]], mí roimh a bás, d’admhaigh sí gur ghlac sí cóicín tráth ach mhaígh sí gur stop sí ó shin. [[Íomhá:Main Street, Kilmessan, Co Meath - geograph.org.uk - 1878518.jpg|mion|Tháinig ar Katy i g[[Cill Mheasáin]], Co na Mí]] == Bás == Fuair Katy bás ar an 6 Nollaig i 2007. Thit sí i laige ag teach carad i g[[Cill Mheasáin]], Co na Mí ar an [[2 Nollaig]]<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.irishmirror.ie/news/irish-news/katy-frenchs-final-hours-models-2058535|teideal=Katy French's final hours: Model's booze-up with RTE star Brendan O'Connor|údar=Cathal McMahon|dáta=2013-07-17|language=en|work=Irish Mirror|dátarochtana=2021-12-06}}</ref> agus bhí sí idir bás is beatha ar feadh cúpla lá ach d’imigh sí ar shlí na fírinne sa deireadh. Dúradh i ndiaidh scrúdú iarbháis gur fhulaing sí lot inchinne. Fuarthas rian den chóicín ina corp. Bhí fiosrúchán mór ar siúl ag na [[Gardaí]] de bharr go raibh fadhb [[Cócaon|chócaoin]] ag crá na tíre thart ar an ama sin. Cúpla lá ina dhiaidh sin fógraíodh go bhfuair beirt bhuachaillí óga bás de bharr ródháileog cóicín ag cóisir i b[[Port Láirge]]. Cuireadh í sa reilig in [[Áth na Sceire]] ar an 10 Nollaig. Bhí an Captaen Michael Tracey mar ionadaí an Taoisigh ag an tsochraid. Cáineadh é de bharr go bhfuair beirt fhear óga bás faoi na coinníollacha céanna agus nach raibh ionadaí ón rialtas le feiceáil ag sochraidí na mbuachaillí. Ceapadh nár chóir go mbeadh ionadaí ón rialtas ann de bharr gur ródháileog cóicín a bhí i gceist. Gabhadh mangairí drugaí i gCo na Mí as an marú níos déanaí.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Katy French case - Two plead guilty to drug charge|url=https://www.rte.ie/news/2012/1113/345421-katy-french-case/|date=2012-11-13|language=en}}</ref> Gearradh pianbhreith ar fionraí orthu sa bhliain 2013.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/news/player/nine-news-web/2013/0219/|teideal=Nine News|údar=RTÉ|dáta=2013|language=en|work=www.rte.ie|dátarochtana=2021-12-06}}</ref> == Féach freisin == * [[Cócaon]] == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:French, Katy}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1983]] [[Catagóir:Básanna in 2007]] [[Catagóir:Mainicíní]] [[Catagóir:Básanna bainteach le drugaí]] h70stdqlgc6qjizkff3ssro4qvv83h7 0 22438 1085810 881551 2022-08-22T07:23:53Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is seirbhís nuachta é '''RTÉ News Now'''. Craolann sé 24/7 ar feadh na seachtaine tríd an idirlíon, ag [http://www.rte.ie rte.ie]. Craolann sé nuacht agus cúrsaí reatha ar fud an lae. Níl an tseirbhís beo, ach, craolann sé an clár deireanach, is déanaí ó [[RTÉ]], an nuacht ag a 1 a chlog, nuacht 6:1, agus nuacht ag a 9 a chlog, ach ní amháin sin, ach cláir mar ''Prime Time'', ''The Week In Politics'', agus cláir eile maidir le cúrsaí reatha. Tá an tseirbhís ar fáil ar an láithreán gréasáin RTÉ, tríd ''Windows Media Player''. Is féidir an nuacht RTÉ a féachaint ag am éagsúla, ag lá éagsúla, ag ait éagsúla. {{Teilifís in Éireann}} {{Nuacht agus Cúrsaí Reatha RTÉ}} {{síol}} [[Catagóir:RTÉ]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na hÉireann]] h9daklducnl1vmkbnmsrj64vrl7wtzu 0 23023 1085336 1067829 2022-08-21T13:29:12Z Deirge Ó Dhaoinebeaga 51568 wl. wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Carachtar}} Bleachtaire ficseanúil is ea '''Réics Carló''' a tháinig as peann an úrscéalaí [[Cathal Ó Sándair]]. Scríobh Cathal sraith fhada [[úrscéal]]ta beaga faoi eachtraí Reics Carló, a iníon Fionnuala, Brian Ó Ruairc a chúntóir óg agus a phríomhnámhaid Randa Dal. In ómós do Reics Carló, tugtar Gradam Reics Carló ar an ngradam a bhronnann [[Oireachtas na Gaeilge]] ar an leabhar is fearr do dhaoine óga. == Leabhair sa tSraith a d'fhoilsigh An Gúm == * ''Na Mairbh a d’Fhill'', 1943 (Eachtraí Réics Carló 01) *''An tEiteallán Do-Fheicthe'', 1943 (Eachtraí Réics Carló 02) *''An Corpán sa Trúnc'', 1944 (Eachtraí Réics Carló 03) *''Dúnmharú i bPáírc an Chrócaigh'', 1944 (Eachtraí Réics Carló 04) * ''Uathbhás i mBrúgh na Bóinne'', 1944 (Eachtraí Réics Carló 05) * ''An Gluaisteán Sidhe'', 1945 (Eachtraí Réics Carló 06) * ''Súile an Íodhail'', 1945 (Eachtraí Réics Carló 07) * ''Réics Carló ar an nGealaigh'', 1950 (Eachtraí Réics Carló 08) * ''Réics Carló ar Dhá Éachtra Eile'', 1951 (Réics Carlo ar Mhars & Dúnmharú ar an gCanáil) (Eachtraí Réics Carló 09) * ''Réics Carló san Aifric'', 1951 (Eachtraí Réics Carló 10) * ''Réics Carló san Éigipt'', 1951 (Eachtraí Réics Carló 11) * ''Réics Carló i bPáris'', 1952 (Eachtraí Réics Carló 12) * ''Réics Carló i gCairlinn'', 1952 (Eachtraí Réics Carló 13) * ''Cás-Leabhar Réics Carló'', 1952 (Eachtraí Réics Carló 14) * ''Réics Carló ó [[Sráid Fhearchair]]'', 1952 (Eachtraí Réics Carló 15) * ''Réics Carló sa tSín'', (Eachtraí Réics Carló 17) * ''Réics Carló agus Rún an Iarnróid Dúnta'', 1953 (Eachtraí Réics Carló 20) * ''Réics Carló agus an Maisín Fé-Thalamh'', 1953 (Eachtraí Réics Carló 21) * ''An Tríú Adambhomba'', 1953 * ''Réics Carló sa Bhreasail'', 1953 * ''Réics Carló sna Stáit Aontaithe'', 1953 * ''Réics Carló agus Cás an Amhránaí Sráide'', 1953 * ''Réics Carló agus an Cró-Dheamhan'', 1954 * ''Réics Carló i Londain'', 1954 *''Cuir Fios ar Réics Carló'', 1954 *''Réics Carló agus Ridire an Chaisleáin Duibh'', 1954 *''Réics Carló agus Mistéire na nÉan gan Sciatháin'', 1954 *''Réics Carló, Taighdeálaí Príobháideach'', 1954 *''Réics Carló i Meicsicó'', 1955 *''Réics Carló agus Mistéire an Chuain'', 1955 *''Réics Carló i bPort Láirge'', 1955 *''Réics Carló agus an Mhaidhm Bháite'', 1955 *''Réics Carló agus Cás an Mhilliúnaí Mhairbh'', 1955 *''Réics Carló agus Mistéire na Loinge Sí'', 1955 *''Réics Carló agus Cás an Cháilín Fhuadaithe'', 1955 *''Réics Carló i gContae Mhuineacháin'', 1956 *''Réics Carló i nDún na nGall'', 1956 *''Réics Carló i gCorcaigh'', 1956 *''Réics Carló agus Mistéire an Oileáin'', 1956 *''Réics Carló Arís'', 1957 *''Réics Carló i gContae Chill Mantáin'', 1956 *''Réics Carló i nDún Dealgán'', 1956 *''Réics Carló agus an Fear do bhí Ró-Saibhir'', 1957 *''Fáilte ar Ais, a Réics'', 1981 *''Réics Carló ar Oileán Mhanainn'', 1984 (tá aistriúchán Manannaise ar fáil faoin teideal ''Reks Carlo ayns Mannin,'' aistrithe ag Brian Stowell) == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} [[Catagóir:Carachtair fhicseanúla]] fbbuavfm12jicba5dkqfxthgror88ei 0 23284 1085657 978243 2022-08-21T21:48:35Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}}[[Íomhá:Ursa_Major2.jpg|deas|250px|thumb|Réaltbhuíon]] Cnuasach [[réalta|réaltaí]] mar a fheictear sa [[spéir]] é - sin '''réaltbhuíon'''. Bíonn na réaltaí faoi ghluaisne an t-am ar fad, ach bíonn siad chomh fada sin amach uainne nach mbíonn a gcuid gluaisne coibhneasta le brath, agus mar sin is ionann na cnuasaigh réaltaí sa spéir leis na mílte bliain. Ní hionann mar sin, an fad amach uainn a bhíonn gach uile réalta i réaltbhuíon ar bith. Tugadh ainmneacha ar chnuasaigh ar leith i gcaitheamh na gcéadta bliain; cuir i gcás, '[[An Camchéachta]]', '[[Oiríon]]', agus a lán eile. [[Réalteolaí|Réalteolaithe]] an lae inniu - is é rud a roinneann siad an spéir ina 88 d'achair rialta - de chearnóga agus de dhronuilleoga, is é sin. Réaltbhuíonta a thugtar ar na rannóga seo, agus is minic a choimeádtar na seanaimneacha orthu. {{RéaltbhuíontaLiostaitheAgTolamaes}} {{LiostaRéaltbhuíonta}} [[Catagóir:Réaltbhuíonta| ]] f28asnx6c5yvjefy5oztnmuq0u6brj5 0 23542 1085487 1085117 2022-08-21T18:31:09Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Taoiseach]] de Mhuintir Bhriain ba ea '''Murchadh Ó Briain''' (c.1618 – [[19 Meán Fómhair]] [[1674]]), an chéad Iarla Inse Uí Chuinn. Idir na blianta 1624 agus 1654 bhí teideal an 6ú Barún Inse Uí Chuinn air. ''Murchadh na dTóiteán'' a bhí air i mbéal an ghnáthphobail de bharr a ndearna sé de scrios i gCúige Mumhan. Bhí sé ar na huaisle Protastúnacha ba mhó in Éirinn. Rinne sé saighdiúireacht in Arm Spáinneach na hIodáile idir na blianta 1636 agus 1639. D’fhill sé abhaile, phós iníon an Ridire William St Leger, Uachtarán Chúige Mumhan, agus rialaigh an cúige sin tar éis bhás St Leger. Nuair a d’éirigh na hÉireannaigh amach sa bhliain 1641 chuaigh sé i leith na gcoilíneach Sasanach agus na bProtastúnach, agus choinnigh sé smacht ar Chorcaigh agus ar iardheisceart na hÉireann in ainm an Rí go dtí gur shocraigh [[Séamas de Buitléir]], an chéad Diúc Urmhumhan, an Sos Mór i Mí Mheán Fómhair, 1643. Sa bhliain 1642 ruaig sé arm de chuid an [[Comhcheangal na hÉireann|Chomhcheangail]] faoi cheannas [[Gearóid de Barra|Ghearóid de Barra]] ag [[Cath Lios Cearúill]], arm a bhí ag déanamh ar Chorcaigh. Dealraíonn sé go raibh gráin ar leith aige ar mhórcheannasaí eile, [[Eoghan Rua Ó Néill]]. Ba mhór idir an bheirt. Bhí an Niallach ag taobhú leis na náisiúnaithe Caitliceacha, agus bhí cúis shinseartha leis an bhfaltanas freisin, sa mhéid gur maraíodh seanathair an Bhrianaigh (Murchadh eile) sa bhliain 1597 agus é ag troid le saighdiúirí a chuaigh i bpáirt le hAodh Rua Ó Néill, uncail Eoghain. == Fear na Parlaiminte == Nuair a theip ar an mBrianach post Uachtarán Chúige Mumhan a fháil ó Shéarlas I, post a tugadh d’Iarla Portland, tháinig colg air. D’fhill sé ar Éirinn agus chuaigh i bpáirt le lucht na Parlaiminte; ruaig sé na Caitlicigh as Corcaigh, as Eochaill agus as Ceann Sáile, agus bhuaigh ar an gComhcheangal san iardheisceart. Chreach sé Caiseal sa bhliain 1647 agus rinne sé léirscrios ar Chúige Mumhan, rud a tharraing ''Murchadh an Dóiteáin'' air mar leasainm. Rug sé bua mór ar arm Thiobóid Taaffe, an chéad Iarla Chairlinn, ag [[Cath Chnoc na nEas]] i Mí na Samhna 1647, bua a mhill Arm an Chomhcheangail i gCúige Mumhan. [[Íomhá:kilkenny castle.jpg|250px|thumb|Caisleán Chill Chainnigh. Ba í Cill Chainnigh príomhchathair an Chomhcheangail.]] == Fear an Rí == Tháinig imní air de barr an [[Vote of No Addresses (Vóta Gan Aithisc)|“Vóta Gan Aithisc”]], vóta i bParlaimint Shasana a thug dúshlán an Rí, agus thaobhaigh sé go poiblí le Séarlas i Mí Mhárta 1648. Dúirt sé gur chóir sos cogaidh a shocrú le lucht an Chomhcheangail, ach tharla easaontas idir an tArd-Chomhairle agus ionadaí an Phápa, an tArd-Easpag Rinuccini, dá bharr. D’fháiltigh an Brianach roimh [[Séamas de Buitléir|Shéamas de Buitléir, Marcas Urmhumhan]], nuair a d’fhill sé siúd ar Éirinn sa bhliain 1648, agus thacaigh sé leis an Dara Síocháin, sos cogaidh a thug na Ríogaithe agus lucht an Chomhcheangail le chéile i gcoinne Pharlaimint Shasana. Chaith an Brianach cuid mhaith de na blianta 1648 agus 1649 ag iarraidh deireadh a chur le comhrac an Niallaigh in aghaidh chomhar an Chomhcheangail agus na Ríogaithe. Chríochnaigh an comhrac faoi shamhradh na bliana 1649, ach bhain sé de neart na Ríogaithe agus iad ag cur i gcoinne Chromail. Bhí an Brianach i láthair ag Cath Ráth Maonais nuair a buadh go dona ar na Ríogaithe, cé gur tháinig a chuid saighdiúirí ina gcúlgharda idir an fuíoll agus an namhaid. Trí mhí ina dhiaidh sin d’ionsaigh sé na Parlaimintigh ach buadh air ag Cath an Inbhir Mhóir sa bhliain 1649, agus bhain an díomua seo go mór dá chlú. I gceann bliana bhí droch-chuma ar chás na Ríogaithe. I Mí Mhárta bhris Broghill an cath ar roinnt complachtaí a bhí dílis don Bhrianach go fóill, agus faoi Mhí na Bealtaine 1650 bhí mórán dá chuid saighdiúirí Protastúnacha eile dulta leis na Parlaimintigh. Ba ghearr go ndeachaigh an Brianach chun na Fraince ina dheoraí in éineacht leis an mBuitléarach. == Athbhunú == Thug an Brianach Séarlas II ar a thaobh agus rinneadh Iarla de sa bhliain 1654. Bhí sé ag troid san Iodáil in arm na Fraince agus arís sa Chatalóin i rith Chogadh na mBuanaithe sna blianta 1654 agus 1655, nuair a d’iompaigh sé ina Chaitliceach. Nuair a tháinig Séarlas i réim fuair an Brianach a chuid tailte ar ais i gCúige Mumhan, ach ceileadh an Uachtaránacht air toisc gur Chaitliceach é. Eisean a bhí i gceannas fórsa sluaíochta gan rath a chuir Séarlas II chun cuidiú leis na Portaingéalaigh sa bhliain 1662, agus ina dhiaidh sin chónaigh sé go suaimhneach in Éirinn go dtí lá a bháis sa bhliain 1674. == Tagairtí == * Ó Siochrú, Mícheál, ''Confederate Ireland 1642-49'', Four Courts Press, Dublin 1999. * Lenihan, Padraig, ''Confederate Catholics at War 1641-49'', Cork University Press, Cork 2001. * Ohlmeyer, Jane agus Kenyon, John (eag), ''The Civil Wars'', Oxford University Press, Oxford 1998. * Canny, Nicholas, ''Making Ireland British 1580-1650'', Oxford University Press, Oxford 2001. == Féach Freisin == * [[Gearóid de Barra]] == Naisc Sheachtracha == * [http://www.british-civil-wars.co.uk/biog/inchiquin.htm/ Beathaisnéis Thiarna Inse Uí Chuinn] * [http://www.british-civil-wars.co.uk/glossary/confederation-kilkenny.htm The Confederate Assembly of Kilkenny], ''British Civil Wars, Commonwealth and Protectorate, 1638–1660'' [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1641]] [[Catagóir:Básanna i 1674]] [[Catagóir:Saighdiúirí Éireannacha]] [[Catagóir:Taoisigh Éireannacha]] 30m2bwks5hg3xkejyb1e0scdtyp8jv5 0 23571 1085461 1050024 2022-08-21T17:34:05Z Kevin Scannell 340 bosca níos fearr wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Caisleán i gContae Corcaí é Caisleán Lios Cearúill. Thóg na [[Normannaigh]] é sé sa [[13ú haois]], agus síltear gur tiarna éigin de chuid na mBarrach ba chúis leis. Ba é Pilib de Barra an chéad duine dá mhuintir a chuaigh i dtreis i g[[Cúige Mumhan]]; An Rí Eoin a dheimhnigh Uilliam, mac Philib, i seilbh thailte a athar sa bhliain 1206, agus bhí na Barraigh á nGaelú féin as sin amach. [[Íomhá:King John from De Rege Johanne.jpg|thumb|An Rí Eoin (íomhá ó ''De Rege Johanne'').]] Sa bhliain 1625 fuair an Ridire Philip Perceval an caisleán trí fhoriamh agus trí choigistiú; chaill sé é sa bhliain 1642 ach fuair ar ais é, agus d'fhan an caisleán i seilbh a shleachta go ceann i bhfad. Sa bhliain 1936 ainmníodh an caisleán mar [[Séadchomharthaí Náisiúnta na hÉireann|Shéadchomhartha Náisiúnta]] faoi choimirce Choimisinéirí na nOibreacha Poiblí, agus tosaíodh á dheisiú. == Múrtha agus Túir == Tá an [[caisleán]] suite ar charraig i seascann lastuaidh de [[Lios Cearúill]]. Tá cearnóg istigh agus múrtha cosanta ina timpeall atá isteach is amach le cúig throigh is fiche ar airde agus timpeall cúig throigh ar dhoimhne ag a mbun. Tá ceithre thúr chruinne ann agus caoi réasúnta maith ar thrí cinn acu; bhí an tobar sa túir thiar theas, cé gur ar éigean atá a dhúshraith sin le feiceáil anois. Tá na túir cúig throigh is fiche trasna amuigh agus tá a múrtha ocht dtroigh ar dhoimhne. Bhí an bealach isteach ar an gcéad urlár, agus staighrí bíseacha ag gabháil suas as sin go dtí urláir eile agus go dtí an cosán balla. As adhmad a rinneadh na hurláir. Tá trí pholl chúnga lámhaigh suite i spré leathan fuinneoige ag leibhéal an phríomhurláir sna túir atá fós ann, agus taispeánann roinnt coirbéal go mbíodh léibhinn ag gobadh amach ón uchtbhalla. Bhí airde urláir ag na túir ar na múrtha. Tá dhá thúr eile ann agus cuma chearnach orthu. Tá an ceann is lú acu ar an taobh amuigh den mhúr thuaidh; tá ballaí an túir féin an-tiubh, seomra in airde ann agus boghta cruinn air, agus poll thíos ar cosúil le tobar nó carcair é. Tá staighre balla ag gabháil suas chun ardán an dín, agus doirse thiar agus thoir a thugann amach go dtí na cosáin bhalla thú. [[Íomhá:Porte.Narbonnaise.Carcassonne.2.png|thumb|upright|Sampla de gheata crochta: cóimheáchain agus ullóga]] == Teach an gheata == Is é teach an gheata an túr is mó, agus cuma air go mbaineann sé le leath thosaigh an 13ú haois, sular tháinig tithe geata dhá thúr san fhaisean. Téitear isteach trí bhealach boghta, agus dealraíonn sé go raibh geata crochta dhá throigh is fiche siar ón ngeata tosaigh agus geata eile sé throigh siar uaidh sin arís. Tá inse cloiche amháin fágtha den gheata úd. Ní féidir a rá anois an raibh droichead tógála ann, ach tá dhá poll "murdair" sa bhoghta díreach ar chúl an gheata thosaigh. Is dócha gur tar éis [[1500]] a tógadh an chuid uachtarach den teach seo. Tá dhá urlar os cionn an gheata amuigh; boghta cruinn atá ar an seomra thíos agus bhí díon adhmad ar an seomra thuas. Tá tinteán faoi chumhdach sa seomra úd agus staighre síos curtha isteach go cliste sa bhalla thiar. Seomra mór atá ar an gcéad urlár - halla an chaisleáin, b'fhéidir. Tá staighre bíseach ag dul síos uaidh agus staighre eile ag dul suas ón bhfuinneog thuaidh chun gairéid. Tá trí fhuinneog sa halla, spré leathan acu agus múnlú cíoma os a gcionn. Sa seomra thuas tá fuinneoga cúnga le feiceáil. Tá cloigeann síonchaite cloiche ar gach taobh den fhuinneog mhór os cionn na háirse thosaigh. == Féach freisin == * [[Cath Lios Cearúill]] * [[Lios Cearúill]] == Tagairtí == * Tuarascáil H.J. Leask, M.R.I.A.(Cigire na Séadchomharthaí Náisiúnta) [[Catagóir:Caisleáin na hÉireann|Lios Cearúill, Caisleán]] ewi19pofqkmwawar2p0ec16v54bcbu4 0 24240 1085494 1008851 2022-08-21T18:41:41Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} {{glanadh}} [[Íomhá:Image-Schloss Nymphenburg Munich CC edit3.jpg|thumb|220px|An radharc ar chúl na Bruíne.]] Is bruíon nó rítheach í '''Bruíon Nymphenburg''' (''Schloss Nymphenburg'' i [[Gearmáinis|nGearmáinis]]) suite i [[München]], [[An Bhaváir]], sa [[An Ghearmáin|Ghearmáin]]. Ba teach samhraidh ag ríthe na Baváire í. Tá an bhruíon agus an fearann mórthimpeall uirthi ar cheann dos na radhairc is fearr i Munchen agus téann na mílte daoine ar chuairt ann gach bhliain. == Stair == [[Íomhá:Canaletto (I) 020.jpg|thumb|220px|An Bhruíon, thart ar 1760, mar a dhathaigh [[Canaletto]] í.]] Bheartaigh an rí agus an bhanríon, Ferdinand Maria agus Henriette Adelaide de Savoy, an bhruíon mar cheiliúradh ar bhreith a mac, Maximilian II Emanuel. Ba é an t-ailtire Agostino Barelli ón Iodáil a dhear sa bhliain 1664 í. Chríochnaíodh an chuid lárnach na bruíne sa bhliain 1675. [[Íomhá:Nymphenburg, de Geer, um 1730.jpg|left|thumb|upright|Nymphenburg, thart ar 1730]] Ag tosú i 1701, thosaigh Max Emanuel, ag fairsingiú an bhruíon. Tógadh dhá phailliúin an taobh ó thuaidh agus ar an taobh ó dheas de fhoirgneamh Barelli. Fairsingíodh an cliathán theas agus tógadh eachlanna ansin chun capaill a choimeád ann. Ar an dtaobh eile, tógadh teach oráistí chun cruth na bruíne a choimeád cothrom. Agus leis an feabhsú a chríochnú, thóg mac le Max Emanuel, Charles VII ciorcal mór le tithe ''Baroque'' (an ''Schlossrondell''). Athdhear [[Joseph Effner]] aghaidh an chuid lárnach i 1716. Chuir sé uaithní Fhrancacha air. Ba é an bhruíon ba ansa le ríthe na Baváire. D'éag an rí Maximilian I na Baváire ansin i 1825 agus saolaíodh a gharmhac Rí Ludwig II na Baváire ansin sa bhliain 1845. Sa lá atá inniu ann, tá an Nymphenburg ar oscailt don phobal, ach tá taoiseach an teaglaigh [[Wittelsbach]] fós ina chónaí ann in árasán sa bhruíon. [[Íomhá:Aerial image of Schloss Nymphenburg.jpg|thumb|220px|Pálás Nymphenburg]] == Turasóireacht == Is í an bhruíon agus an fearann mórthimpeall uirthi ceann dos na háiteanna is mó a thugtar cuairt ar i Munchen, agus baineann muintir na háite sochar airgid aisti dá bharr. Tugann breis is 300,000 cuairt ar an mbruíon gach bhliain, ach tugann níos mó daoine cuairt ar [[Neuschwanstein]] áfach. Is féidir cuairt a thabhairt ar an mbruíon trí dul ar [[riancharr]] a 17 i dtreo Amalienburgstraße. Ritheann an rian seo trí lár na cathrach agus tógann sé thart ar 20 nóiméid taisteal ón lár go dtí an bhruíon ar an riancharr. == Íomhánna == <center> <gallery> Image:Schloss Nymphenburg.jpg|An príomhbhealach isteach Image:Schloss Nymphenburg2.jpg|An radharc tosaí Image:Chinesisches Kabinett, Nymphenburg.jpg|An Cófra Síneach le earraí Síneacha, ceann dos na seomraí i mBruíon Nymphenburg Image:Josef Wenglein Nymphenburg.jpg|Radharc ó Chois Fharraige, pictiúr de chuid Josef Wenglein, 1883 Image:Monopteros, Nymphenburg.jpg|Monopteros Image:Badenburg, Nymphenburg.jpg|Badenburg, seomra folcadh ríoga Image:Pagodenburg Nymphenburg-1.jpg|Pagodenburg, taetheach ríoga Image:Nymphenburg Magdalenenklause - nach Lebschee, 1830.jpg|Magdalenenklause, díseart ríoga </gallery> </center> == Naisc Sheachtracha == {{commons|Category:Nymphenburg Palace|Schloss Nymphenburg}} * [http://www.schloesser.bayern.de/englisch/palace/uebers/nymphbur.htm Bruíon Nymphenburg] * [http://www.panorama-cities.net/munich/fountain.html Lánléargas 360° Bruíon Nymphenburg] * [http://www.destination-munich.com/nymphenburg-palace.html Léirmheas den bhruíon] [[Catagóir:München]] olujlold1676vcrks84cb3fwm528u0l 0 24608 1085658 1062189 2022-08-21T21:49:10Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is éard atá sa '''ghrianchóras''' ná [[an Ghrian]] agus gach rud a théann timpeall uirthi, sé sin na réadanna réalteolaíocha atá faoi thionchar a h[[imtharraingt]]he, idir [[Pláinéad|phláinéid]], a gcuid [[gealach]], [[Abhacphláinéad|abhacphláinéid]], agus réadanna eile, ar nós [[Scuabréalta|scuabréaltaí]], [[Astaróideach|astaróidigh]], [[dreigeoidigh, dreigí agus dreigítí|dreigeoidigh]], agus an [[deannach idirphláinéadach]]. Ní thugtar grianchóras ach ar an gcóras timpeall na Gréine. Nuair atáthar ag trácht ar chórais den chineál chéanna atá ag timpeallú na réaltaí eile, is é an [[córas pláinéadach]] an téarma ceart. Is í an Ghrian croílár an ghrianchórais. Ansin atá 99.86 % de [[Mais|mhais]] an chórais, agus, ní nach ionadh, tá an chuid eile den chóras á stiúradh ag imtharraingt na Gréine. Réalta de chuid an [[Príomhsheicheamh na réaltaí|phríomhsheichimh]] atá ann, agus í ag baint leis an [[aicme speictreach]] G2 - is é sin, cineál abhacréalta bhuí atá ann. Faoi bhrú na maise móire, tá dlús an damhna i gcroílár na Gréine chomh mór is go gcoinníonn sé an [[Comhleá núicléach|chomhleá núicléach]] ag imeacht. An [[fuinneamh]] a fhuasclaítear san imoibriú núicléach seo, imíonn an chuid is mó de leis an radaíocht leictreamaighnéadach, an solas infheicthe san áireamh. An chuid de mhais an Ghrianchórais nach bhfuil comhchruinnithe sa Ghrian féin, tá níos mó ná 90 % de sa dá phláinéad is mó sa chóras, mar atá, [[Iúpatar (pláinéad)|Iúpatar]], agus [[Satarn (pláinéad)|Satarn]]. Creideann a lán saineolaithe inniu go bhfuil scamall sféarúil d'astaróidigh ag timpeallú na Gréine i bhfad amach ó na pláinéid, is é sin, [[Scamall Oort]], agus caithfidh sé go bhfuil céatadán ard de mhais an Ghrianchórais ansin freisin, más ann don scamall sin ar aon nós. == Reanna sa ghrianchóras == Is féidir na reanna sa ghrianchóras a chatagóiriú, ach níl na catagóirí seo ró-shimplí. Úsáidtear na catagóirí seo a leanas sa chiclipéid seo: * An [[An Ghrian|Ghrian]] (☉): [[réalt]] den [[aicmiú réaltach|aicme speictreach]] G2, ina bhfuil 99.86% de [[mais]] an chórais. * Na [[pláinéad|Pláinéid]]: ** [[Mearcair (pláinéad)|Mearcair]] ** [[Véineas (pláinéad)|Véineas]] ** [[an Domhan]] ** [[Mars (pláinéad)|Mars]] ** [[Iúpatar (pláinéad)|Iúpatar]] ** [[Satarn (pláinéad)|Satarn]] ** [[Úránas (pláinéad)|Úránas]] ** [[Neiptiún (pláinéad)|Neiptiún]] * Na [[Abhacphláinéad|Abhacphláinéid]] ** [[Ceres (mionphlainéad)|Ceiréas]] ** [[Eris (mionphláinéad)|Eris]] ** [[Plútón (mionphláinéad)|Plútón]] ** [[Haumea]] ** [[Makemake]] ** [[Gonggong]] ** [[Sedna]] ** [[Quaoar]] ** [[Orcus]] * Na [[gealacha]] **An [[Gealach|Ghealach]] **[[Io]] **[[Europa]] **[[Ganymede]] **[[Callisto]] **[[Tíotán]] **[[Tríotón]] **[[Carón]] **[[Dysnomia]] * Na [[Astaróideach|astaróidigh]] ** [[Ceres (mionphlainéad)|Ceiréas]] (abhacphláinéad) ** [[Veiste]] ** [[Pallas]] *[[Cóiméad|Cóiméid]] ---- * [[Réad tras-Neiptiúnach|Réada tras-Neiptiúnacha]] ** [[Crios Kuiper]] *** [[Salacia]] *** [[Varda]] *** [[Ixion]] *** [[Varuna]] *** [[Gǃkúnǁʼhòmdímà]] ** [[Scamall Oort]] {{Vicífhoclóir|grianchóras}} == Tagairtí == {{reflist}} {{Grianchóras}} {{stumpa}} [[Catagóir:Pláinéid]] [[Catagóir:An Grianchóras| ]] [[Catagóir:Réalteolaíocht]] [[Catagóir:Dúlra]] [[Catagóir:Áiteanna]] rgnuydl9zfhk17i9zshtnaaokzsgfhs 0 24718 1085565 894862 2022-08-21T20:39:43Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bia}} [[Íomhá:Bubbling Jam.jpg|thumb|right|Subh á ullmhú i g[[corcán]]]] Is [[bia]] milis é '''subh''' a dhéantar trí thorthaí agus [[siúcra]] a bhruith. Cuirtear subh ar [[arán]] chun [[ceapaire]] a dhéanamh, ar [[císte|chístí]] agus ar bhia eile chun blas milis a thabhairt dó. Díoltar subh i bprócaí déanta de [[gloine|ghloine]]. {{síol}} [[Catagóir:Bia]] [[Catagóir:Bia agus deoch]] [[en:Fruit preserves#Jam]] 8vshf8f4mgiri2xc0986hrqaghkccwv 0 24733 1085566 656161 2022-08-21T20:39:54Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bia}} [[Íomhá:PeanutButter.jpg|thumb|290px|right|Im piseanna talún i bpróca.]] [[Bia]] a dhéantar de phiseanna talún é '''im piseanna talún'''. Scaiptear ar [[arán]] é. [[Catagóir:Bia]] [[Catagóir:Bia agus deoch]] 6bqbcpogi60q5m803wwqfkjcemwi93w 1085567 1085566 2022-08-21T20:40:04Z Kevin Scannell 340 -pic wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bia}} [[Bia]] a dhéantar de phiseanna talún é '''im piseanna talún'''. Scaiptear ar [[arán]] é. [[Catagóir:Bia]] [[Catagóir:Bia agus deoch]] 4fsyja8wcr6whqkftzz9nyycby42d6e 0 24738 1085568 793766 2022-08-21T20:40:31Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bia}} [[Íomhá:NCI butter.jpg|thumb|Im le [[scian]]]] [[Íomhá:butterdose.jpg|thumb|[[Mias]] lán le im]] Déantar '''im''' le [[bainne]]. Itear ar [[arán]] é agus baintear leas as chun [[bia]] a fhriochadh ann. Déantar i g[[cuinneog]] é. {{Commonscat|Butter}} [[Catagóir:Bia]] [[Catagóir:Bia agus deoch]] pvq166izmfs7dje1aigm0tnzeqlpzwo 0 24749 1085569 831419 2022-08-21T20:40:43Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bia}} [[Íomhá:Reunion sausages dsc07796.jpg|thumb|right|200px|Carn mór ispíní]] [[Bia]] is ea '''ispín''' a dhéantar de phutóga [[muc]]a. Friochtar iad de ghnáth. Is féidir iad a ithe fuar nó te. Bíonn cinn ann breac le [[spíosra|spíosraí]] agus ábhair eile chun blas faoi leith a thabhairt dóibh. Is féidir iad a ithe ina iomlán nó iad a ghearradh go mín. Tá cáil ar thíortha éagsúla amhail [[An Ghearmáin]] agus [[An Spáinn]] de bharr na hispíní a dhéantar iontu. Itear ispíní mar chuid de chuid na maidine in Éirinn, ach déanta na fírinne, itear i rith an lae. {{stumpa}} [[Catagóir:Bia]] [[Catagóir:Táirge feola]] h1hpml50ibykd2bma0bcdkam8kao06y 0 24835 1085570 656191 2022-08-21T20:41:04Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bia}} [[Íomhá:Ampelpudding.jpg|thumb|Cuach lán le glóthacha éagsúla le dathanna éagsúla.]] [[Bia]] bog milis is ea [[glóthach]]. Itear mar [[milseog|mhilseog]] é. Itear fuar é. Itear leis féin é nó le bia eile amhail [[uachtar reoite]] nó [[breachtán]]. Is maith le [[leanbh|leanaí]] agus daoine óga é ach go háirithe, ach déanta na fírinne, is féidir le gach duine é a ithe. Déantar an púdar a mheascadh le [[uisce]] te chun glóthach a dhéanamh. Doirtear an glóthach te i mhúnla glóthaí chun cruth faoi leith a thabhairt dó. Ligtear dó fuarú ar feadh tamall ionas go táthóidh an leacht le chéile. Bíonn glóthach ar fáil i mblasanna agus dathanna éagsúla. Nuair a mbíonn glóthach ag suí ar [[mias|mhias]] leis féin, bíonn sé longadánach agus bíonn tréith athscinmeach aige. === Glóthach meisiciúil === Is féidir fiúigil glóthaí (.i. deochanna beaga biotáille déanta de ghlóthach a dháiltear i ngloiní beaga) a dhéanamh trí [[alcól]] a mheascadh isteach i nglóthach fad is atá sé á ullmhú. Go minic measctar [[vodca]], [[rum]] nó ''[[tequila]]'' sa ghlóthach. Doirtear an leacht meisciúil seo i shoithigh bheaga agus itear iad ag cóisir nó i dteach tábhairne. [[Catagóir:Bia]] [[Catagóir:Bia agus deoch]] 7e2crgzvy8070ii0wk31zetg03ndlta 0 24924 1085495 808731 2022-08-21T18:42:11Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Scannáin}} [[Scannán]] de chuid [[Disney]] is ea '''Pocahontas II: Journey to a New World''' a seoladh (mar fhíseán) sa bhliain [[1998]]. Leanann sé ar aghaidh le scéal ''[[Pocahontas (scannán 1995)|Pocahontas]]'' (1995). == Carachtair == {| class="wikitable" |- !Carachtair !Guth |- | [[Irene Bedard]]<br />[[Judy Kuhn]] (ag canadh) || Pocahontas |- | [[Donal Gibson]] || John Smith |- | [[David Ogden Stiers]] || Ratcliffe |- | [[John Kassir]] || Meeko |- | [[Russell Means]] || Chief Powhatan |- | [[Frank Welker]] || Flit |- | [[Linda Hunt]] || Grandmother Willow |- | [[Danny Mann]] || Percy |- | [[Michelle St. John]] || Nakoma |- | [[Billy Zane]] || John Rolfe |- | [[Jim Cummings]] || King James |- |[[Finola Hughes]] || Queen Anne |- | [[Angelina Hantseykins]] || Mrs. Jenkins |- | [[Brad Garrett]] || Uttamatomakkin |} == Ceol == * ''Where Do I Go From Here?'' * ''What a Day in London'' * ''Between Two Worlds'' == Naisc sheachtracha == * [http://www.imdb.com/title/tt0143808/ Pocahontas II: Journey to a New World ar IMDB] * [http://www.cinemaphile.org/reviews/1998/pocahontas2.html Athbhreithniú] ar ''[[Cinemaphile.org]]'' == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Pocahontas II: Journey to a New World}} [[Catagóir:Scannáin 1998]] [[Catagóir:Scannáin beochana 1998]] [[Catagóir:Scannáin Disney]] [[Catagóir:Scannáin Béarla]] 9wmudf6voaaeynarsl58apd4xy0el65 0 25903 1085496 898276 2022-08-21T18:42:51Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} Is gnách '''Gael-Airgintínigh''' a thabhairt ar na hÉireannaigh a chuaigh ar imirce go dtí [[an Airgintín]], chomh maith lena sliocht agus le sliocht a sleachta. {{síol}} [[Catagóir:Diaspóra Éireannach]] [[Catagóir:An Airgintín]] [[Catagóir:Gael-Airgintínigh]] nubas9znc9np54uwrojimd6kx1wmr2f 0 25904 1085497 1069099 2022-08-21T18:43:10Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} {{glanadh}} [[File:Australian Irish-heritage flag.svg|thumb|Bratach na nGael-Astrálach]] '''Gael-Astrálaigh ([[Béarla]]: Irish-Australian)''' a bhí cuid fada agus seasmhach i stair [[Astráil]]. Tháinig go leor go dtí [[an Astráil]] san ochtú haois déag mar lonnaitheoirí nó mar chiontaíonn, agus chuir le forbairt Astráil i go leor réimsí éagsúla. Go deireadh na 19ú haoise thart ar an tríú den daonra san Astráil a bhí Éireannach. Ag an daonáireamh 2006 a dhearbhú 50,256 cónaitheoirí h[[Astráile]] rugadh iad i b[[Poblacht na hÉireann]] agus a 21,292 eile dearbhófar go bhfuil a rugadh i d[[Tuaisceart Éireann]]. Ba gcathracha le daonraí a rugadh in Éirinn is mó [[Sydney]] (12,730), [[Melbourne]] (8950) agus [[Perth]] (7060). Ag 2011 Daonáireamh 2,087,800 Astráiligh dhearbhú (10.4% den daonra iomlán) raibh bhunadh na hÉireann ina aonar nó i gcomhar le shinsearacht eile; ach bhí na hAstráile agus i mBéarla shinsearacht ainmneofar níos minice {{síol}} [[Catagóir:Diaspóra Éireannach]] 9emo5fk1exmo93vqhiy6e6v7n1oqq10 0 26345 1085659 1063077 2022-08-21T21:49:28Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} '''Sirius''' nó ''Sotis'' nó ''Réalt an Mhadaidh'': an [[Réalta|réalt]] is gile ar an spéir, agus í suite i réaltbhuíon an [[An Madra Mór|Mhadaidh Mhóir]]. Tá Sirius cóngarach go maith dúinn - ocht [[solasbhliain]] go leith - agus siúd is go bhfuil sí níos gile agus níos mó ná an Ghrian, ní fathachréalt í ar aon nós. Gnáthréalt de chuid an phríomhsheichimh atá inti, go bunúsach. Mar sin féin, tá rún nó dúthomhas ag baint le Sirius: tá cuid mhaith foinsí stairiúla ó réalteolaithe na seanBhabalóine go dtí na [[An Mheánaois|Meánaoiseanna]] ar aon fhocal gur réalt dhearg a bhí i Sirius lena lá féin. Ní réalt dhearg atá i Sirius mar is aithin dúinn inniu í, ach réalt bhán. Fuarthas amach ins an naoú haois déag go bhfuil leathbhádóir ag Sirius - an abhacréalt bhán ar a dtugtar Sirius B inniu. Ós abhacréalt bhán atá inti, is seanréalt í a bhí ina fathachréalt dhearg roimhe seo, agus nuair a bhí, is follasach go raibh sí in ann léaró bán Sirius (nó Sirius A) a bháthadh lena loinnir dhearg. Ní féidir linn an t-athrú tobann ó réalt dhearg go réalt bhán a mhíniú mar sin féin, nó ní bhíonn na fathachréaltaí dearga ag caochló go habhacréaltaí bána taobh istigh de mhíle bliain - bíonn na hathruithe ins an spéir ag teacht i gcrann i bhfad níos maille ná sin. == Naisc sheachtracha == * [http://www.alcyone.de/SIT/bsc/ Yale Bright Star Catalog] * [http://homepage.ntlworld.com/robin.gatter/data/CMa.htm an Madra Mór ar shuíomh Robin Gatter] * [http://www.ianridpath.com/startales/canismajor.htm ''Star Tales'' de chuid Ian Ridpath] * [http://www.coldwater.k12.mi.us/lms/planetarium/myth/canismajor.html an Madra Mór agus miotaseolaíocht an Domhain] * [http://www.dibonsmith.com/cma_con.htm an Madra Mór ar shuíomh Richard Dibon-Smith] * [http://www.astronomical.org/portal/modules/wfsection/article.php?articleid=14 Peoria Astronomical Society: an Madra Mór] * [http://www.allthesky.com/constellations/canismajor/ The Deep Photographic Guide to the Constellations: an Madra Mór] [[Catagóir:Sirius (réalta)]] [[Catagóir:Déréaltaí]] [[Catagóir:Réalteolaíocht]] [[Catagóir:An Madra Mór]] [[Catagóir:Réaltaí sa réaltbhuíon An Madra Mór]] [[Catagóir:Réaltaí is gile i réaltbhuíonta]] [[Catagóir:Réaltaí is gile sa spéir]] [[Catagóir:Madraí sa mhiotaseolaíocht]] epe3u3mwdlxilbv3x6qaultpfhcwk46 0 26708 1085338 1042613 2022-08-21T13:30:56Z Kevin Scannell 340 tag wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is leithinis é '''Cinn Tìre''' in [[Earra-Ghaidheal agus Bòd|Earra-Ghàidheal agus Bòd]] na [[Albain|hAlban]].<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/kintyre/|title=Kintyre|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> Is é [[Ceann Loch Chille Chiaráin]] a [[príomh-bhaile|phríomh-bhaile]]. == Bailte == * [[Bealach an t-Suidhe]], [[Am Bárr]], [[Baile nan Stiúbhartach]] * [[Cárradal]], [[Claonaig]], [[An Chluaidh]], [[Ceann mu Dheas]], [[Caolas Chluaidh]] * [[Druim Leamhan]] * [[Machaire Shanais]] * [[Muasdal]] * [[Saghadal]], [[Sgibinis]] * [[Taigh an Lóin]], [[An Tairbeart, Earra-Ghàidheal|An Tairbeart]], [[An Taigh Bán]] == Tíreolaíocht == * [[Maol Chinn Tíre]] == Gailearaí == <gallery> File:Glenbarr Abbey.jpg|Am Bárr File:L1010597.jpg|Caisleán Sgibinis File:Campbeltown seafront.jpg|Ceann Loch Chille Chiarain </gallery> == Tagairtí == {{reflist}} == Naisc Sheachtracha == * [http://www.linguae-celticae.org/dateien/Gaidhlig_Local_Studies_Vol_25_Dal_Riada_Cinn_Tire_Ed_II.pdf Cinn Tíre] {{síol}} {{DEFAULTSORT:Cinn Tire}} [[Catagóir:Tíreolaíocht na hAlban]] [[Catagóir:Earra-Ghàidheal agus Bòd]] lewpuhalx7koigrtfokfbp8tz62r43c 0 27212 1085660 978239 2022-08-21T21:49:45Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} {{glanadh}} [[Íomhá:Cinturadiorionemap.png|thumb|[[An Bodach]], le Slat an Rí]] [[Réaltbhuíon]] is ea '''Slat an Rí'''. An Fiagaí a thugtar air sa [[Laidin]]. Tá cuma gharbhchearnóige ar an mbuíon, a chuimsíonn réalta den chéad ghrád nó den dara grád [[solas|solais]] ag gach cúinne, agus an tslat i lár baill. Tugtar crios an Fhiagaí air seo chomh maith. Líne dhíreach de thrí [[réalta]] atá ann. Má leantar treo na líne feicfear Réaltra an Mhadra (Sirius). Bíonn an réalta seo ag spréacharnach go hildaite, bán dearg, buí agus gorm. Cheaptaí go mbíodh tionchar mire ag an réaltra seo ar ghadhair. {{commonscat|Orion Belt|Slat an Rí}} == Féach freisin == * [[An Bodach]] {{síol-réalteolaíochta}} ey71koi3tcdb84zl9032jq38ttmt9c8 0 27403 1085748 1011038 2022-08-22T03:39:17Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{glanadh}} [[Íomhá:Sword parts numbered.svg|deas|200px|thumb|Claíomh]] Is arm le [[lann]] [[miotal]] fada agus dornchla, úsaite den sá agus bualadh é '''claíomh'''. {{síol}} [[Catagóir:Claíomh]] [[Catagóir:Cogaíocht sa Mheán-Aois]] avy2ufziq4hgmp8vaztpd23a0e2d9yk 1085757 1085748 2022-08-22T03:57:31Z Alison 570 Is féidir 'uirlis' a úsáid anseo ... wikitext text/x-wiki {{glanadh}} {{WD Bosca Sonraí Uirlis}} [[Íomhá:Sword parts numbered.svg|deas|200px|thumb|Claíomh]] Is arm le [[lann]] [[miotal]] fada agus dornchla, úsaite den sá agus bualadh é '''claíomh'''. {{síol}} [[Catagóir:Claíomh]] [[Catagóir:Cogaíocht sa Mheán-Aois]] 4xmdqajusdbjipa3lfjqgy7qefxyky3 0 27709 1085571 1039002 2022-08-21T20:41:25Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bia}} [[Íomhá:Emmentaler.jpg|deas|250px|thumb|Cáis]] Saghas [[bia]] déanta as [[gruth]]anna brúite an [[bainne|bhainne]] í an '''cháis'''. Téann an cháis siar roimh thús na staire scríofa. Is iomaí saghas cáíse atá ann. == Sanasaíocht == [[Sean-Ghaeilge]] “cáise”, ón [[Laidin]] “caseus” ón [[Ind-Eorpais]] *kwāt-so- ón bhfréamh *kwat- (coip, bheith searbh). ''Càise'' a deirtear i n[[Gaeilge na hAlban]]. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Cais}} [[Catagóir:Bia]] 4hfgbyyl2r6yjlp84zgn6ebpv03saui 0 27760 1085684 732331 2022-08-21T23:59:01Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Ainmhí Bheo}} [[Íomhá:Boeufs 2.jpg|thumb|240px|Daimh]] Is [[ainmhí]] buaibheach teaghlaigh coinnithe den [[bainne]] nó [[feoil]] é '''damh'''. {{síol ainmhí}} [[Catagóir:Mamaigh]] 9i709za2dm0nldlh0lr7a5qih9vb56r 1085691 1085684 2022-08-22T00:36:18Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Ainmhí Bheo|item=Q4979192|image=File:Boeufs 2.jpg}} Is éard is '''damh''' (nó '''bológ''' nó '''bullán''') ann ná bó-ainmhí fireann a úsáidtear mar ainmhí tarraingthe. De ghnáth, is ainmhí fásta coillte é an damh — cuireann coilleadh cosc ar théististéarón agus ar ionsaitheacht, rud a fhágann na fir ceansa agus, dá bharr sin, níos sábháilte do na daoine a oibríonn leo. {{síol ainmhí}} [[Catagóir:Mamaigh]] 6q8k38zbp9iq90y5tm4r7xmuvx5ph2y 1085692 1085691 2022-08-22T00:37:13Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Ainmhí Bheo|item=Q4979192|image=File:Boeufs 2.jpg}} Is éard is '''damh''' (nó '''bológ''' nó '''bullán''') ann ná bó-ainmhí fireann a úsáidtear mar ainmhí tarraingthe. De ghnáth, is ainmhí fásta [[Coilleadh|coillte]] é an damh — cuireann coilleadh cosc ar [[Téististéarón|théististéarón]] agus ar ionsaitheacht, rud a fhágann na fir ceansa agus, dá bharr sin, níos sábháilte do na daoine a oibríonn leo. {{síol ainmhí}} [[Catagóir:Mamaigh]] 7qpb16ckyk5csfqwyjtmguinfi5s93a 1085696 1085692 2022-08-22T00:47:47Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Ainmhí Bheo|item=Q4979192|image=File:Boeufs 2.jpg}} Is éard is '''damh''' (nó '''bológ''' nó '''bullán''') ann ná [[Eallach|bó-ainmhí]] fireann a úsáidtear mar ainmhí tarraingthe. De ghnáth, is ainmhí fásta [[Coilleadh|coillte]] é an damh — cuireann coilleadh cosc ar [[Téististéarón|théististéarón]] agus ar ionsaitheacht, rud a fhágann na fir ceansa agus, dá bharr sin, níos sábháilte do na daoine a oibríonn leo. {{síol ainmhí}} [[Catagóir:Mamaigh]] 26qlkzk8j1uw5zkt3e5w6u96m5o1iof 0 28153 1085900 911228 2022-08-22T07:45:12Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is é '''RTE Radio 1 Extra''' stáisiún raidió náisiúnta de chuid [[RTÉ]]. Craoltar an stáisiún seo trí [[Chloschraolachán Digiteach]]. Thosaigh sé ag craoladh ar an 1 Nollaig 2008. == Naisc sheachtracha == * [http://www.rte.ie/digitalradio/ RTE Digital Raidió] == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:RTÉ]] [[Catagóir:Stáisiúin raidió a thosaigh ag craoladh i 2008]] 0wsp5369ir653gcq38ajgwokyzpn97k 0 28154 1085897 911225 2022-08-22T07:44:48Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{Athbhreithniú}} {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is stáisiún [[raidió]] é '''RTÉ Lyric FM''' in [[Poblacht na hÉireann|Éirinn]]. Seinntear [[ceol]] [[ceol clasaiceach|clasaiceach]] ag an stáisiún seo. Thosaigh sé ag craoladh mar RTÉ Classic ar an 6 Samhain 1984. D'athraigh an t-ainm go RTÉ lyric fm ar an 1 Bealtaine 1999. == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:RTÉ]] [[Catagóir:Stáisiúin raidió a thosaigh ag craoladh i 1984]] khvsu3erx86u0xu6diznyqpkxati2zt 0 28155 1085885 911218 2022-08-22T07:42:13Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is stáisiún raidió é RTÉ 2XM a chraoltar trí [[Closchraolachán Digiteach|Chloschraolachán Digiteach]] in [[Éire|Éirinn]]. Bíonn ceol le cloisteáil air. Cuireadh tús oifigiiúil leis ar an 1 Mí na Nollag 2008. == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:RTÉ]] [[Catagóir:Stáisiúin raidió a thosaigh ag craoladh i 2008]] nrqzzw9onlkhmr5badxn7anumo7x66x 0 28156 1085889 911220 2022-08-22T07:42:56Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is é '''RTÉ Chill''' stáisiún raidió a chraoltar trí [[Closchraolachán Digiteach|Chloschraolachán Digiteach]] in [[Éire|Éirinn]]. Thosaigh sé ag craoladh i mí Mhárta 2008. == Naisc sheachtracha == * [http://www.rte.ie/digitalradio/ RTE Digital Raidió] == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:RTÉ]] [[Catagóir:Stáisiúin raidió a thosaigh ag craoladh i 2008]] dftxwu680f1tq7ww6jg6woa7durh93v 0 28157 1085890 965893 2022-08-22T07:43:03Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Ba stáisiún raidió é '''RTÉ Choice''' a chraoltaí trí mheán [[Closchraolachán Digiteach|Chloschraolachán Digiteach]] in [[Éire|Éirinn]]. Craoladh é idir na blianta 2007 agus 2013. == Naisc sheachtracha == * [http://www.rte.ie/digitalradio/ RTE Digital Raidió] == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol}} [[Catagóir:RTÉ]] [[Catagóir:Stáisiúin raidió a thosaigh ag craoladh i 2007]] boqkqiwa9wdzzto7iryoyphqcaz4hvb 0 28158 1085893 911223 2022-08-22T07:44:18Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is é '''RTÉ Gold''' stáisiún raidió a chraoltar trí [[Closchraolachán Digiteach|Chloschraolachán Digiteach]]. Seinntear ceol ó na 1960í, 1970í, 1980í agus 1990í. Thosaigh sé ag craoladh ar an 30 Márta 2007. == Naisc sheachtracha == * [http://www.rte.ie/digitalradio/ RTE Digital Raidió] == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:RTÉ]] [[Catagóir:Stáisiúin raidió a thosaigh ag craoladh i 2007]] 57hr5h50u0nhe44pga381r2rlga1g0s 0 28160 1085899 911227 2022-08-22T07:45:05Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is é '''RTÉ Pulse''' stáisiún raidió a chraoltar trí [[Closchraolachán Digiteach|Chloschraolachán Digiteach]] in Éirinn. Thosaigh sé ag craoladh i mí Mhárta 2008. == Naisc sheachtracha == * [http://www.rte.ie/digitalradio/ RTE Digital Raidió] == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:RTÉ]] [[Catagóir:Stáisiúin raidió a thosaigh ag craoladh i 2008]] rlmoqkedbp8dg0w25ats00vf7f0ukry 0 28161 1085894 738250 2022-08-22T07:44:29Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is é '''RTÉ Idirnáisiúnta''' an teideal oibre ar sheirbhís teilifíse idirnáisiúnta ag [[RTÉ]]. == Naisc sheachtracha == * [http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article1292777.ece RTE to launch expat service] * [http://www.rte.ie RTÉ] * [http://www.irishpost.co.uk/news/story.asp?j=6150 Irish Post article <small>(22 Aug 2007)</small>] * [http://home.eircom.net/content/irelandcom/topstories/12426696?view=Eircomnet RTÉ to launch Diaspora TV service in UK] * [http://www.digitalspy.co.uk/digitaltv/a91796/rt-diaspora-tv-service-will-join-freesat.html RTÉ Diaspora TV service will join Freesat] * [http://www.irishpost.co.uk/news/story/?trs=qlojidoj&cat=news RTÉ International: It’s coming soon!] * [http://archives.tcm.ie/businesspost/2008/07/20/story34600.asp The Sunday Business Post - RTE to launch British channel by year-end] == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:RTÉ]] avn1tomonfmnf6yug7zftjdc1tc0akr 0 30660 1085803 896805 2022-08-22T07:22:21Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[suíomh gréasáin]] faoi chúrsaí an [[idirlín]] í '''BBC WebWise'''.<ref>http://www.open2.net/sciencetechnologynature/computing/glossary.html</ref> Cruthaíodh sa bhliain 1998 é agus athsheoladh i Meán Fómhair na bliana 2010 é. Tá cúrsaí idirlín, colún seachtainiúil agus foclóirín téarmaíochta le fáil ann. == Tagairtí == {{reflist}} == Naisc sheachtracha == * [http://www.bbc.co.uk/webwise/ BBC WebWise - Suíomh oifigiúil] [[Catagóir:Láithreáin gréasáin]] [[Catagóir:BBC]] 2ko9s2w3vku5rquo6wz1lwtgvroadb7 0 30752 1085791 900434 2022-08-22T07:19:18Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Craolann''' BBC Alba''' (nó ''BBC Gàidhlig'') cláir i n[[Gaeilge na hAlban]], ó ''Dotaman'' go ''Eòrpa'' agus ó ''Dè a-nis'' go ''Air ais air an Ran Dan''. Bíonn BBC Alba freagrach as stáisiún [[raidió]] náisiúnta na [[Albain|hAlban]] [[BBC Radio nan Gàidheal]].<ref>http://www.bbc.co.uk/radionangaidheal/</ref> Bíonn BBC Alba freagrach freisin go comhpháirteach le [[MG Alba]] as an cainéal teilifíse i nGaeilge na hAlban, ar a dtugtar freisin BBC Alba. I mí Iúil sa bhliain 2008, sheol BBC Alba suíomh gréasáin seirbhís nuachta a cheangal le seoladh a chainéal teilifíse digití.<ref>http://www.bbc.co.uk/alba/</ref> == Tagairtí == {{reflist}} == Naisc sheachtracha == *[https://www.bbc.com/alba Suíomh BBC Alba, arna rochtain ar 23 M.F. 2018] [[Catagóir:BBC]] [[Catagóir:Gaeilge na hAlban]] i1m387p18z3xgfasgwtmwlxu0ggx9lr 0 30896 1085468 1019156 2022-08-21T18:12:18Z Kevin Scannell 340 bosca níos fearr wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} An naoú [[réalta]] is gile sa spéir san oíche, agus an dara réalta is gile i [[réaltbhuíon]] Oríon (nó an [[An Bodach|Bhodaigh]]) is ea '''Betelgeuse''', ar a dtugtar freisin, de réir [[ainmniú Bayer]], '''Alfa Orionis''' (α Orionis, α Ori). De gnáth, ní bhíonn sé níos gile ná a chomharsa [[Rigel]] (''Beta Orionis''). Is [[réalta athraitheach leathrialta]] é agus athraíonn a mhéid idir 0.2 agus 1.2. Bíonn dath scothdhearg ar leighligh aige. Marcáileann an réalta an rinn uachtarach ar dheis sa [[Triantán Geimhridh]] agus lár an [[Heicseagán Geimhridh|Heicseagáin Gheimhridh]]. {{síol-réalta}} [[Catagóir:Réaltaí]] a66qy2i8vsqe6gzz1qkcduu3n7ctckz 0 30967 1085373 935902 2022-08-21T14:03:45Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} [[Íomhá:NBA - Boston Celtics vs. Minnesota Wolverines.jpg|thumb|[[Boston Celtics]] vs. Minnesota Timberwolves, Márta 2007]] Is é '''Cumann Náisiúnta Cispheile''' (CNC) ('''National Basketball Association''', '''NBA''' as Béarla) an tsraith phroifisiúnta [[cispheil]]e i [[Meiriceá Thuaidh]]. == Foirne == {| class="navbox wikitable" style="width:100%; text-align:left" ! style="background:white; width:10%" | Division ! style="background:white; width:18%" | Foireann ! style="background:white; width:15%" | Cathair ! style="background:white; width:23%" | Airéine |- ! style=background:navy colspan=7 | <font color=white>Oirthear</font> |- ! style=background:#FFDDDD rowspan=5 | Atlantach | '''[[Boston Celtics]]''' | [[Bostún]], [[Massachusetts|MA]] | TD Garden |- | '''Brooklyn Nets''' | [[Nua Eabhrac (cathair)|Nua Eabhrac]], [[New York|NY]] | Barclays Center |- | '''New York Knicks''' | [[Nua Eabhrac (cathair)|Nua Eabhrac]], [[New York|NY]] | Madison Square Garden |- | '''Philadelphia 76ers''' | [[Philadelphia]], [[Pennsylvania|PA]] | Wells Fargo Center |- | '''Toronto Raptors''' | [[Toronto]], [[Ontario|ON]] | Air Canada Centre |- ! style=background:#FFE5B4 rowspan=5 | Lár | '''Chicago Bulls''' | [[Chicago]], [[Illinois|IL]] | United Center |- | '''Cleveland Cavaliers''' | [[Cleveland]], [[Ohio|OH]] | Quicken Loans Arena |- | '''Detroit Pistons''' | Auburn Hills, [[Michigan|MI]] | The Palace of Auburn Hills |- | '''[[Indiana Pacers]]''' | [[Indianapolis]], [[Indiana|IN]] | Bankers Life Fieldhouse |- | '''Milwaukee Bucks''' | Milwaukee, [[Wisconsin|WI]] | BMO Harris Bradley Center |- |! style=background:#FFFFDD rowspan=5 | Oirther theas | '''[[Atlanta Hawks]]''' | [[Atlanta]], [[Georgia (stát S.A.M.)|GA]] | Philips Arena |- | '''Charlotte Hornets''' | Charlotte, [[Carolina Thuaidh|NC]] | Time Warner Cable Arena |- | '''Miami Heat''' | [[Miami]], [[Florida|FL]] | AmericanAirlines Arena |- | '''Orlando Magic''' |Orlando, [[Florida|FL]] | Amway Center |- | '''Washington Wizards''' | [[Washington, D.C.]] | Verizon Center |- ! style=background:#E60000 colspan=7 | <font color=white>Iarthair |- ! style=background:#DDFFDD rowspan=5 | Iarthair-Tuaisceart | '''[[Denver Nuggets]]''' | [[Denver]], [[Colorado|CO]] | Pepsi Center |- | '''Minnesota Timberwolves''' | [[Minneapolis]], [[Minnesota|MN]] | Target Center |- | '''Oklahoma City Thunder''' | [[Cathair Oklahoma, Oklahoma|Cathair Oklahoma]], [[Oklahoma|OK]] | Chesapeke Energy Arena |- | '''Portland Trail Blazers''' | [[Portland (Oregon)|Portland]], [[Oregon|OR]] | Moda Center |- | '''Utah Jazz''' | Salt Lake City, [[Utah|UT]] | EnergySolutions Arena |- ! style=background:#DDDDFF rowspan=5 | Ciúin | '''Golden State Warriors''' | Oakland, [[California|CA]] | Oracle Arena |- | '''Los Angeles Clippers''' | [[Los Angeles]], [[California|CA]] | Staples Center |- | '''Los Angeles Lakers''' | [[Los Angeles]], [[California|CA]] | Staples Center |- | '''Phoenix Suns''' | [[Phoenix, Arizona|Phoenix]], [[Arizona|AZ]] | US Airways Center |- | '''Sacramento Kings''' | [[Sacramento]], [[California|CA]] | Sleep Train Arena |- ! style=background:#FFDDFF rowspan=5 | Iarthair Theas | '''Dallas Mavericks''' | [[Dallas, Texas|Dallas]], [[Texas|TX]] | American Airlines Center |- | '''Houston Rockets''' | [[Houston, Texas|Houston]], [[Texas|TX]] | Toyota Center |- | '''Memphis Grizzlies''' | Memphis, [[Tennessee|TN]] | FedExForum |- | '''New Orleans Pelicans''' | [[New Orleans]], [[Louisiana|LA]] | Smoothie King Center |- | '''[[San Antonio Spurs]]''' | San Antonio, [[Texas|TX]] | AT&T Center |} == Nascanna Sheachtracha == * [http://www.nba.com/ NBA.com (Béarla)] [[Catagóir:Cispheil]] [[Catagóir:Síolta spórt]] poip4zq7aipiwmidv31h5eure5ko8jp 0 30995 1085456 960416 2022-08-21T17:27:07Z Kevin Scannell 340 tag wikitext text/x-wiki An méid spáis a thógann rud éigin is ea '''toirt'''. Úsáidtear aonaid ar nós [[Lítear|lítir]], agus méadair nó ceintiméadair chiúbacha.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.teanglann.ie/ga/fb/toirt|title=An Foclóir Beag: toirt|editor=[[Niall Ó Dónaill]] agus [[Pádraig Ua Maoileoin]], eag.|year=1991|publisher=[[An Gúm]]|location=[[Baile Átha Cliath]]|isbn=978-1857913644|dátarochtana=2022-08-21|language=ga|work=Teanglann.ie}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://www.teanglann.ie/ga/fb/toirt|title=An Foclóir Beag: toirt|editor=[[Niall Ó Dónaill]] agus [[Pádraig Ua Maoileoin]], eag.|year=1991|publisher=[[An Gúm]]|location=[[Baile Átha Cliath]]|isbn=978-1857913644|dátarochtana=2022-08-21|language=ga|work=Teanglann.ie}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Toirt| ]] [[Catagóir:Coincheapa bunúsacha na fisice]] kgip4jexiqt7x4nosaaxdk4a8fp5dnc 1085457 1085456 2022-08-21T17:27:45Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki An méid spáis a thógann rud éigin is ea '''toirt'''. Úsáidtear aonaid ar nós [[Lítear|lítir]], agus méadair nó ceintiméadair chiúbacha.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.teanglann.ie/ga/fb/toirt|title=An Foclóir Beag: toirt|editor=[[Niall Ó Dónaill]] agus [[Pádraig Ua Maoileoin]], eag.|year=1991|publisher=[[An Gúm]]|location=[[Baile Átha Cliath]]|isbn=978-1857913644|dátarochtana=2022-08-21|language=ga|work=Teanglann.ie}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://www.teanglann.ie/ga/fgb/toirt|title=Foclóir Gaeilge-Béarla (Ó Dónaill): toirt|editor=[[Niall Ó Dónaill]], eag.|year=1977|publisher=[[An Gúm]]|location=[[Baile Átha Cliath]]|isbn=978-1857910384|dátarochtana=2022-08-21|language=ga|work=Teanglann.ie}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Toirt| ]] [[Catagóir:Coincheapa bunúsacha na fisice]] pfqv6eger8tm5mvwhp32ydrnp3ytq4b 0 31318 1085926 734831 2022-08-22T11:51:31Z Kevin Scannell 340 teideal wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} Amhrán scríofa ag [[Riocard Baireád]] (1740–1819) is ea '''Eoghan Cóir'''. == Téacs == 1. :Nach é seo an scéal deacrach sa tír seo, :In anacair chroí agus bróin, :Ó fhagas sé Creagán an Líne :Go dté sé go dtí an Fál Mór :A leithéid de screadadh 's de chaoineadh :Níor cluineadh sa tír seo fós, :Cé nach bhfuil again aon ionadh :Ó cailleadh, faraor! Eoghan Cóir. 2. :Bhí gnaoi agus gean ag gach n-aon air, :An seanduine críon 's an t-óg, :Bhí an saibhir 's an daibhir I ngrá leis :Mar gheall ar a chroí maith mór; :Le togha agus rogha na tíre :Do chaitheadh sé píosaí óir :Is le daoine bocht' eile níor spíd leis :Buidéal on síbín d'ól. 3. :Tá Antaine Ó Gabhain ag caoineadh :'S ní bheidh Seán Ó Baoill I bhad beo, :Ó cailleadh a gcaraid sa tír seo :'Sé d'fhága a gcroí faoi bhrón; :In anacair chatha níor síneadh, :'Sé mheasaim, faoi liag ná fhód :Aon neach ba mheasa don dís seo :Ná an duine bocht maol Eoghan Cóir. 4. :Ba ró-mhaith ag tógáil an chíos' é :Ba bheag aige mí nó dhó :Go ndíoltaí an bhó ar an aonach :Nó an giota do bhíodh sa seol. :'Sé dúirt Séamas Pheadair Mhic Riabhaigh, :Is é ag agairt ar Rí na nDeor – :De réir mar bhí seisean le daoine :Gurb amhlaidh bheas Críosta dhó. 5. :Aon agus seacht insa líne :Agus oct do cuir síos faoi dhó :Trath ghlac seisean cead lena dhaoine, :Agus níor labhair sé gíog níos mó. :Tá sé go dearfa scríofa :Gur talamh is críoch gach beo :Is chomh fada is bheimid sa saol seo :Ca miste dhúinn braon beag d'ól. [[Catagóir:Dánta]] sawlf8byw60c0gmzb9tb447oxkxbkz8 1085928 1085926 2022-08-22T11:52:07Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} Amhrán scríofa ag [[Riocard Baireád]] (1740–1819) is ea '''''Eoghan Cóir'''''. == Téacs == 1. :Nach é seo an scéal deacrach sa tír seo, :In anacair chroí agus bróin, :Ó fhagas sé Creagán an Líne :Go dté sé go dtí an Fál Mór :A leithéid de screadadh 's de chaoineadh :Níor cluineadh sa tír seo fós, :Cé nach bhfuil again aon ionadh :Ó cailleadh, faraor! Eoghan Cóir. 2. :Bhí gnaoi agus gean ag gach n-aon air, :An seanduine críon 's an t-óg, :Bhí an saibhir 's an daibhir I ngrá leis :Mar gheall ar a chroí maith mór; :Le togha agus rogha na tíre :Do chaitheadh sé píosaí óir :Is le daoine bocht' eile níor spíd leis :Buidéal on síbín d'ól. 3. :Tá Antaine Ó Gabhain ag caoineadh :'S ní bheidh Seán Ó Baoill I bhad beo, :Ó cailleadh a gcaraid sa tír seo :'Sé d'fhága a gcroí faoi bhrón; :In anacair chatha níor síneadh, :'Sé mheasaim, faoi liag ná fhód :Aon neach ba mheasa don dís seo :Ná an duine bocht maol Eoghan Cóir. 4. :Ba ró-mhaith ag tógáil an chíos' é :Ba bheag aige mí nó dhó :Go ndíoltaí an bhó ar an aonach :Nó an giota do bhíodh sa seol. :'Sé dúirt Séamas Pheadair Mhic Riabhaigh, :Is é ag agairt ar Rí na nDeor – :De réir mar bhí seisean le daoine :Gurb amhlaidh bheas Críosta dhó. 5. :Aon agus seacht insa líne :Agus oct do cuir síos faoi dhó :Trath ghlac seisean cead lena dhaoine, :Agus níor labhair sé gíog níos mó. :Tá sé go dearfa scríofa :Gur talamh is críoch gach beo :Is chomh fada is bheimid sa saol seo :Ca miste dhúinn braon beag d'ól. [[Catagóir:Dánta]] [[Catagóir:Amhráin Éireannacha]] 8f5gw261w8na89mu6anmaw2byf02q0d 0 31782 1085393 1061290 2022-08-21T14:20:21Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} [[Íomhá:Máirtín Ó Cadhain.jpg|mion|Máirtín Ó Cadhain]] [[Gearrscéal]] [[An Ghaeilge|Gaeilge]] leis an scríbhneoir [[Éire]]annach [[Máirtín Ó Cadhain]] é '''''An Bhearna Mhíl''''' a foilsíodh in [[An Braon Broghach]]. == Creat an Scéil == Tosaíonn an sceal agus Nóra Liam Bhid ag a bainis go déanach ar maidin. Mothaíonn sí coimhthíos ag cur as di, is í go neirbhíseach corrabhuaiseach tar éis gur phós sí fear nár chuala sí aon iomrá air go dtí mí ó shin, is nár leag sí súil air go seachtain roimhe. Tá cóisir na bainise ag éirí tuirseach faoin am sin seachas buachaill aimsire athair Nóra, Beairtlín. Tagann sé in áiféala go mór uirthi agus í ag cuimhneamh ar an spraoi a bhíodh aici le Beairtlin, nár imigh sí leis ‘bog te ar áit na mbonn’ Déanann Beairtlín iarracht cur ina luí uirthi go mbeidh gach rud ceart ach tuigtear eatarthu nach amhlaidh a bheidh. Imíonn lucht aitheantais Nóra ansin, ag geallúint go dtabharfaidh siad cuairt uirthi ‘corruair’, geallúint gan fhírinne is cosúil. Míníonn a fear nua di faoi chuid de logainmneacha na háite is imíonn leis ar ais sa teach mór áirgiúil(I gcomórtas le bunáite na dteach i gceantar an chailín). Iar theacht ar ais don teach di cuireann sé as di nach bhfuil an chistin ‘tíriúil’ gan trácht ar ‘gaelach’. Tá an teach is a bhfuil ann, maille le fear an tí, coimhthíoch di. Beartaíonn sí tine a chur síos ansin ach molann a fear di gurbh fhearr di dul a luí, rud a scanraíonn í. Is cosúil gur fear deas ach leamh a fear úr. Téann Nora amach is feiceann lorg coise Bheairtlín ar an talamh, ach scríobann cearc an lorg coise lena crág. Filleann Nóra ar an teach is ar a fear atá ina chnap anois is scrúdaíonn sí é is tugann suntas don chaoi nach bhfuil [[bearna Mhíl|bearna mhíl]] aige. Seans go gcuireann seo as di, agus i ngeall air sin go gcaithfidh sí an [[deimheas]] a imirt air, nó go bhfuil sí ag glacadh go drogallach lena saol nua. ''‘Croiméal cróndubh a bhfacthas di ón gcúpla smearamharc a thug sí uirthi cheana gur ghéar a theastaigh a díogáil uaithi. Agus go háirid ó thug sí faoi deara go barainneach anois nach raibh na dosáin thiubha róine ag clúdú aon bhearna mhíl…’'' == Léirmheastóireacht == [[Íomhá:Alan Titley.JPG|clé|mion]] Déanann an léirmheastóir [[Alan Titley]] cur síos air seo mar [[eipeafáine]], nó maidhmiú cuartach (nath a bhaineann sé as béal an Chadhnaigh)<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.greavesschool.com/documents/2013/Eoin%20O%27Murchu.docx|teideal=greavesschool.com|údar=Greaves school|dáta=|work=www.greavesschool.com|dátarochtana=2019-01-06|archiveurl=}}</ref><ref>Scríobh Ó Cadhain féin:  "Sé an dóchas a fheicim riamh anall i stair na tíre ná an maidhmiú cuartach: an dóchas ag gint an mhsinigh, agus an misneach ag gint an ghnímh"</ref>. Titley, Alan, ‘Máirtin Ó Cadhain & Foirm an Ghearrscéil’, Comhar, Deireadh Fómhair 1980. (Lgh. 34-36, 38-40.) Ag tosach an scéil seo is léir dúinn Nóra a bheith crúógach i mbun oibre ag réiteach tae agus seo ar oíche a bainise di. Deirtear go bhfuil sí ‘ar scor’ amhail is gur post aici anois an cleamhnas a rinneadh di. Is léir ar chéad leathanach ABBL nach raibh aon chumhacht ag Nóra ina cinniúint féin. D’inis a hathair ar chúla téarmaí dá máthair go raibh ‘ceithearnach Achréidh déanta amach aige’ di. Ní ritheann sé leis gur chóir é a lua leis an iníon. Fear saibhir go leor é, teach breá ceann slinne aige, rud nár chomónta i gConamara na linne, agus tá tábhacht nach beag ag baint leis seo. De bharr gur buachaill aimsire é Beairtlín, an-seans nach dtabharfaí cead di é a phósadh riamh, mar go measfaí nach mbeadh sé feiliúnach di. Is éilimh ghéilleagrach agus shóisialta a chinntíonn nach bpósfaidh Nóra a grá geal. Baintear úsáid as samhail an eochrasaí nach bhfaigfidh ligean ar na háthanna síolraithe riamh is tuigimid gur ag snámh in aghaidh easa a bheidh sí dá saol anois. Deirtear linn go ndeachaigh an cailín ‘faoi chuing an phósta’. Tugann cuing seo an phósta buarach na sochaí i dtuiscint. Cé gur rá coitianta go maith é, nuair a fheictear é is na samplaí eile thuas luaite, is léir Ó Cadhain ag rá linn nach bhfuil mórán de chead a cinn ag an ógbhean. Léirítear mianta Nóra dúinn agus í ag caint ar an ‘suirí gan ghoimh’ a rinne sí le Beairtlín. Tá sé trom uirthi nár fheád sí a gean air a chur in iúl toisc go raibh ainimh air. Luann Beairtlín an tslí nach mbeadh ''‘comhaireamh na sop ag duine nach mbeadh ina cheannaí siopa nó ina bhoicín Achréidh’''. Seo toisc go n-éilíonn an pobal ar athair Nóra fear breá rachmasach a roghnú di. Ní hamháin go bhfuil seo i gcoinne a tola ach ní smaoinítear ar a toil fiú. Déanfar cleamhnas di más olc maith léi é, gnás a bhí coitianta go maith an tráth úd. Ba dhóigh leat nár smaoiníodh ar mhianta an chailín agus is amhlaidh gur measadh nach mbeadh rogha a leasa déanta aici féin. Arís eile luaitear an chuingir a bheith uirthi. Fiú amháin nuair is mian léi amhrán Bheairtlín a chlos coscann an pobal seo uirthi is sciobann siad leo í. Tá 26 míle de shiúl na gcos eatarthu anois, is í pósta ar fear nach bhfuil aithne aici air. Tugtar Mrs Ryan uirthi ag deireadh na cóisire, rud atá gallda is eachtrannach di is méadaíonn seo ar an gcoimhthíos aici. Tugann an uile dhuine acu seo uirthi, an pobal ag brú mianta an aonaráin faoi chois. ''‘gan an oiread is an t-aon sine lena dúchas a bheith fágtha ó d’imigh Beairtlín’'' Tá an áit seo, an Achréidh, marbh di i gcomórtas lena baile cois farraige. Tosaíonn Nóra ar smaoineamh faoin teach ‘te’ agus an tslí gur eitigh a hathair boicíní eile fúithi. Seo an conradh idir a hathair agus Pádraig. De bharr gur de mhuintir cuíosach saibhir í bhí spré suntasach aici is d’fhág sin go raibh a hathair in ann í a dhíol leis an gceannaitheoir ba shaibhre nó b’oiriúnaí amhail is go mba cheantálaí é. Tugann Nóra faoi deara nach mbeidh inti feasta ach ball acra de bhaill acra an tí, uirlis gan ghá. Ainneoin go bhfuil an machaire réidh go maith, luaitear buairín is leis tagann an scanradh go mbeidh sí sáinnithe anseo go deo deo. Tá an chistin gallda agus coimhthíoch di, leis, is baintear stangadh aisti nach mbaintear aon fheidhm as móin sa teach. Nuair a luaitear leaba scanraíonn sí. == Aistriúcháin == Aistríodh an scéal seo go [[An Béarla|Béarla]] sa leabhar [[The Road to Brightcity (Cnuasach gearrscéalta)|The Road to Brightcity]] le h[[Eoghan Ó Tuairisc]] faoin teideal ''[[An Bhearna Mhíl|The Hare-lip]]''. D'fhoilsigh [[Poolbeg Press]] as [[Baile Átha Cliath]] sa bhliain [[1981]] é. == Féach freisin == * [[Gearrscéalaíocht Ghaeilge na Ré seo]] * [[Litríocht na Gaeilge]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Bhearna Mhil, An}} [[Catagóir:Gearrscéalta le Máirtín Ó Cadhain]] [[Catagóir:Aistriúcháin]] [[Catagóir:Gearrscéalta Gaeilge]] lpwfsqwda2gst6qets66pm7xwo772hb 1085398 1085393 2022-08-21T14:22:49Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} [[Íomhá:Máirtín Ó Cadhain.jpg|mion|Máirtín Ó Cadhain]] [[Gearrscéal]] [[An Ghaeilge|Gaeilge]] leis an scríbhneoir [[Éire]]annach [[Máirtín Ó Cadhain]] é '''An Bhearna Mhíl''' a foilsíodh in [[An Braon Broghach]]. == Creat an Scéil == Tosaíonn an sceal agus Nóra Liam Bhid ag a bainis go déanach ar maidin. Mothaíonn sí coimhthíos ag cur as di, is í go neirbhíseach corrabhuaiseach tar éis gur phós sí fear nár chuala sí aon iomrá air go dtí mí ó shin, is nár leag sí súil air go seachtain roimhe. Tá cóisir na bainise ag éirí tuirseach faoin am sin seachas buachaill aimsire athair Nóra, Beairtlín. Tagann sé in áiféala go mór uirthi agus í ag cuimhneamh ar an spraoi a bhíodh aici le Beairtlin, nár imigh sí leis ‘bog te ar áit na mbonn’ Déanann Beairtlín iarracht cur ina luí uirthi go mbeidh gach rud ceart ach tuigtear eatarthu nach amhlaidh a bheidh. Imíonn lucht aitheantais Nóra ansin, ag geallúint go dtabharfaidh siad cuairt uirthi ‘corruair’, geallúint gan fhírinne is cosúil. Míníonn a fear nua di faoi chuid de logainmneacha na háite is imíonn leis ar ais sa teach mór áirgiúil(I gcomórtas le bunáite na dteach i gceantar an chailín). Iar theacht ar ais don teach di cuireann sé as di nach bhfuil an chistin ‘tíriúil’ gan trácht ar ‘gaelach’. Tá an teach is a bhfuil ann, maille le fear an tí, coimhthíoch di. Beartaíonn sí tine a chur síos ansin ach molann a fear di gurbh fhearr di dul a luí, rud a scanraíonn í. Is cosúil gur fear deas ach leamh a fear úr. Téann Nora amach is feiceann lorg coise Bheairtlín ar an talamh, ach scríobann cearc an lorg coise lena crág. Filleann Nóra ar an teach is ar a fear atá ina chnap anois is scrúdaíonn sí é is tugann suntas don chaoi nach bhfuil [[bearna Mhíl|bearna mhíl]] aige. Seans go gcuireann seo as di, agus i ngeall air sin go gcaithfidh sí an [[deimheas]] a imirt air, nó go bhfuil sí ag glacadh go drogallach lena saol nua. ''‘Croiméal cróndubh a bhfacthas di ón gcúpla smearamharc a thug sí uirthi cheana gur ghéar a theastaigh a díogáil uaithi. Agus go háirid ó thug sí faoi deara go barainneach anois nach raibh na dosáin thiubha róine ag clúdú aon bhearna mhíl…’'' == Léirmheastóireacht == [[Íomhá:Alan Titley.JPG|clé|mion]] Déanann an léirmheastóir [[Alan Titley]] cur síos air seo mar [[eipeafáine]], nó maidhmiú cuartach (nath a bhaineann sé as béal an Chadhnaigh)<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.greavesschool.com/documents/2013/Eoin%20O%27Murchu.docx|teideal=greavesschool.com|údar=Greaves school|dáta=|work=www.greavesschool.com|dátarochtana=2019-01-06|archiveurl=}}</ref><ref>Scríobh Ó Cadhain féin:  "Sé an dóchas a fheicim riamh anall i stair na tíre ná an maidhmiú cuartach: an dóchas ag gint an mhsinigh, agus an misneach ag gint an ghnímh"</ref>. Titley, Alan, ‘Máirtin Ó Cadhain & Foirm an Ghearrscéil’, Comhar, Deireadh Fómhair 1980. (Lgh. 34-36, 38-40.) Ag tosach an scéil seo is léir dúinn Nóra a bheith crúógach i mbun oibre ag réiteach tae agus seo ar oíche a bainise di. Deirtear go bhfuil sí ‘ar scor’ amhail is gur post aici anois an cleamhnas a rinneadh di. Is léir ar chéad leathanach ABBL nach raibh aon chumhacht ag Nóra ina cinniúint féin. D’inis a hathair ar chúla téarmaí dá máthair go raibh ‘ceithearnach Achréidh déanta amach aige’ di. Ní ritheann sé leis gur chóir é a lua leis an iníon. Fear saibhir go leor é, teach breá ceann slinne aige, rud nár chomónta i gConamara na linne, agus tá tábhacht nach beag ag baint leis seo. De bharr gur buachaill aimsire é Beairtlín, an-seans nach dtabharfaí cead di é a phósadh riamh, mar go measfaí nach mbeadh sé feiliúnach di. Is éilimh ghéilleagrach agus shóisialta a chinntíonn nach bpósfaidh Nóra a grá geal. Baintear úsáid as samhail an eochrasaí nach bhfaigfidh ligean ar na háthanna síolraithe riamh is tuigimid gur ag snámh in aghaidh easa a bheidh sí dá saol anois. Deirtear linn go ndeachaigh an cailín ‘faoi chuing an phósta’. Tugann cuing seo an phósta buarach na sochaí i dtuiscint. Cé gur rá coitianta go maith é, nuair a fheictear é is na samplaí eile thuas luaite, is léir Ó Cadhain ag rá linn nach bhfuil mórán de chead a cinn ag an ógbhean. Léirítear mianta Nóra dúinn agus í ag caint ar an ‘suirí gan ghoimh’ a rinne sí le Beairtlín. Tá sé trom uirthi nár fheád sí a gean air a chur in iúl toisc go raibh ainimh air. Luann Beairtlín an tslí nach mbeadh ''‘comhaireamh na sop ag duine nach mbeadh ina cheannaí siopa nó ina bhoicín Achréidh’''. Seo toisc go n-éilíonn an pobal ar athair Nóra fear breá rachmasach a roghnú di. Ní hamháin go bhfuil seo i gcoinne a tola ach ní smaoinítear ar a toil fiú. Déanfar cleamhnas di más olc maith léi é, gnás a bhí coitianta go maith an tráth úd. Ba dhóigh leat nár smaoiníodh ar mhianta an chailín agus is amhlaidh gur measadh nach mbeadh rogha a leasa déanta aici féin. Arís eile luaitear an chuingir a bheith uirthi. Fiú amháin nuair is mian léi amhrán Bheairtlín a chlos coscann an pobal seo uirthi is sciobann siad leo í. Tá 26 míle de shiúl na gcos eatarthu anois, is í pósta ar fear nach bhfuil aithne aici air. Tugtar Mrs Ryan uirthi ag deireadh na cóisire, rud atá gallda is eachtrannach di is méadaíonn seo ar an gcoimhthíos aici. Tugann an uile dhuine acu seo uirthi, an pobal ag brú mianta an aonaráin faoi chois. ''‘gan an oiread is an t-aon sine lena dúchas a bheith fágtha ó d’imigh Beairtlín’'' Tá an áit seo, an Achréidh, marbh di i gcomórtas lena baile cois farraige. Tosaíonn Nóra ar smaoineamh faoin teach ‘te’ agus an tslí gur eitigh a hathair boicíní eile fúithi. Seo an conradh idir a hathair agus Pádraig. De bharr gur de mhuintir cuíosach saibhir í bhí spré suntasach aici is d’fhág sin go raibh a hathair in ann í a dhíol leis an gceannaitheoir ba shaibhre nó b’oiriúnaí amhail is go mba cheantálaí é. Tugann Nóra faoi deara nach mbeidh inti feasta ach ball acra de bhaill acra an tí, uirlis gan ghá. Ainneoin go bhfuil an machaire réidh go maith, luaitear buairín is leis tagann an scanradh go mbeidh sí sáinnithe anseo go deo deo. Tá an chistin gallda agus coimhthíoch di, leis, is baintear stangadh aisti nach mbaintear aon fheidhm as móin sa teach. Nuair a luaitear leaba scanraíonn sí. == Aistriúcháin == Aistríodh an scéal seo go [[An Béarla|Béarla]] sa leabhar [[The Road to Brightcity (Cnuasach gearrscéalta)|The Road to Brightcity]] le h[[Eoghan Ó Tuairisc]] faoin teideal ''[[An Bhearna Mhíl|The Hare-lip]]''. D'fhoilsigh [[Poolbeg Press]] as [[Baile Átha Cliath]] sa bhliain [[1981]] é. == Féach freisin == * [[Gearrscéalaíocht Ghaeilge na Ré seo]] * [[Litríocht na Gaeilge]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Bhearna Mhil, An}} [[Catagóir:Gearrscéalta le Máirtín Ó Cadhain]] [[Catagóir:Aistriúcháin]] [[Catagóir:Gearrscéalta Gaeilge]] qd3uvfc43798k90fesqsbek2154p5dn 1085399 1085398 2022-08-21T14:23:26Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Máirtín Ó Cadhain.jpg|mion|Máirtín Ó Cadhain]] [[Gearrscéal]] [[An Ghaeilge|Gaeilge]] leis an scríbhneoir [[Éire]]annach [[Máirtín Ó Cadhain]] é '''An Bhearna Mhíl''' a foilsíodh in [[An Braon Broghach]]. == Creat an Scéil == Tosaíonn an sceal agus Nóra Liam Bhid ag a bainis go déanach ar maidin. Mothaíonn sí coimhthíos ag cur as di, is í go neirbhíseach corrabhuaiseach tar éis gur phós sí fear nár chuala sí aon iomrá air go dtí mí ó shin, is nár leag sí súil air go seachtain roimhe. Tá cóisir na bainise ag éirí tuirseach faoin am sin seachas buachaill aimsire athair Nóra, Beairtlín. Tagann sé in áiféala go mór uirthi agus í ag cuimhneamh ar an spraoi a bhíodh aici le Beairtlin, nár imigh sí leis ‘bog te ar áit na mbonn’ Déanann Beairtlín iarracht cur ina luí uirthi go mbeidh gach rud ceart ach tuigtear eatarthu nach amhlaidh a bheidh. Imíonn lucht aitheantais Nóra ansin, ag geallúint go dtabharfaidh siad cuairt uirthi ‘corruair’, geallúint gan fhírinne is cosúil. Míníonn a fear nua di faoi chuid de logainmneacha na háite is imíonn leis ar ais sa teach mór áirgiúil(I gcomórtas le bunáite na dteach i gceantar an chailín). Iar theacht ar ais don teach di cuireann sé as di nach bhfuil an chistin ‘tíriúil’ gan trácht ar ‘gaelach’. Tá an teach is a bhfuil ann, maille le fear an tí, coimhthíoch di. Beartaíonn sí tine a chur síos ansin ach molann a fear di gurbh fhearr di dul a luí, rud a scanraíonn í. Is cosúil gur fear deas ach leamh a fear úr. Téann Nora amach is feiceann lorg coise Bheairtlín ar an talamh, ach scríobann cearc an lorg coise lena crág. Filleann Nóra ar an teach is ar a fear atá ina chnap anois is scrúdaíonn sí é is tugann suntas don chaoi nach bhfuil [[bearna Mhíl|bearna mhíl]] aige. Seans go gcuireann seo as di, agus i ngeall air sin go gcaithfidh sí an [[deimheas]] a imirt air, nó go bhfuil sí ag glacadh go drogallach lena saol nua. ''‘Croiméal cróndubh a bhfacthas di ón gcúpla smearamharc a thug sí uirthi cheana gur ghéar a theastaigh a díogáil uaithi. Agus go háirid ó thug sí faoi deara go barainneach anois nach raibh na dosáin thiubha róine ag clúdú aon bhearna mhíl…’'' == Léirmheastóireacht == [[Íomhá:Alan Titley.JPG|clé|mion]] Déanann an léirmheastóir [[Alan Titley]] cur síos air seo mar [[eipeafáine]], nó maidhmiú cuartach (nath a bhaineann sé as béal an Chadhnaigh)<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.greavesschool.com/documents/2013/Eoin%20O%27Murchu.docx|teideal=greavesschool.com|údar=Greaves school|dáta=|work=www.greavesschool.com|dátarochtana=2019-01-06|archiveurl=}}</ref><ref>Scríobh Ó Cadhain féin:  "Sé an dóchas a fheicim riamh anall i stair na tíre ná an maidhmiú cuartach: an dóchas ag gint an mhsinigh, agus an misneach ag gint an ghnímh"</ref>. Titley, Alan, ‘Máirtin Ó Cadhain & Foirm an Ghearrscéil’, Comhar, Deireadh Fómhair 1980. (Lgh. 34-36, 38-40.) Ag tosach an scéil seo is léir dúinn Nóra a bheith crúógach i mbun oibre ag réiteach tae agus seo ar oíche a bainise di. Deirtear go bhfuil sí ‘ar scor’ amhail is gur post aici anois an cleamhnas a rinneadh di. Is léir ar chéad leathanach ABBL nach raibh aon chumhacht ag Nóra ina cinniúint féin. D’inis a hathair ar chúla téarmaí dá máthair go raibh ‘ceithearnach Achréidh déanta amach aige’ di. Ní ritheann sé leis gur chóir é a lua leis an iníon. Fear saibhir go leor é, teach breá ceann slinne aige, rud nár chomónta i gConamara na linne, agus tá tábhacht nach beag ag baint leis seo. De bharr gur buachaill aimsire é Beairtlín, an-seans nach dtabharfaí cead di é a phósadh riamh, mar go measfaí nach mbeadh sé feiliúnach di. Is éilimh ghéilleagrach agus shóisialta a chinntíonn nach bpósfaidh Nóra a grá geal. Baintear úsáid as samhail an eochrasaí nach bhfaigfidh ligean ar na háthanna síolraithe riamh is tuigimid gur ag snámh in aghaidh easa a bheidh sí dá saol anois. Deirtear linn go ndeachaigh an cailín ‘faoi chuing an phósta’. Tugann cuing seo an phósta buarach na sochaí i dtuiscint. Cé gur rá coitianta go maith é, nuair a fheictear é is na samplaí eile thuas luaite, is léir Ó Cadhain ag rá linn nach bhfuil mórán de chead a cinn ag an ógbhean. Léirítear mianta Nóra dúinn agus í ag caint ar an ‘suirí gan ghoimh’ a rinne sí le Beairtlín. Tá sé trom uirthi nár fheád sí a gean air a chur in iúl toisc go raibh ainimh air. Luann Beairtlín an tslí nach mbeadh ''‘comhaireamh na sop ag duine nach mbeadh ina cheannaí siopa nó ina bhoicín Achréidh’''. Seo toisc go n-éilíonn an pobal ar athair Nóra fear breá rachmasach a roghnú di. Ní hamháin go bhfuil seo i gcoinne a tola ach ní smaoinítear ar a toil fiú. Déanfar cleamhnas di más olc maith léi é, gnás a bhí coitianta go maith an tráth úd. Ba dhóigh leat nár smaoiníodh ar mhianta an chailín agus is amhlaidh gur measadh nach mbeadh rogha a leasa déanta aici féin. Arís eile luaitear an chuingir a bheith uirthi. Fiú amháin nuair is mian léi amhrán Bheairtlín a chlos coscann an pobal seo uirthi is sciobann siad leo í. Tá 26 míle de shiúl na gcos eatarthu anois, is í pósta ar fear nach bhfuil aithne aici air. Tugtar Mrs Ryan uirthi ag deireadh na cóisire, rud atá gallda is eachtrannach di is méadaíonn seo ar an gcoimhthíos aici. Tugann an uile dhuine acu seo uirthi, an pobal ag brú mianta an aonaráin faoi chois. ''‘gan an oiread is an t-aon sine lena dúchas a bheith fágtha ó d’imigh Beairtlín’'' Tá an áit seo, an Achréidh, marbh di i gcomórtas lena baile cois farraige. Tosaíonn Nóra ar smaoineamh faoin teach ‘te’ agus an tslí gur eitigh a hathair boicíní eile fúithi. Seo an conradh idir a hathair agus Pádraig. De bharr gur de mhuintir cuíosach saibhir í bhí spré suntasach aici is d’fhág sin go raibh a hathair in ann í a dhíol leis an gceannaitheoir ba shaibhre nó b’oiriúnaí amhail is go mba cheantálaí é. Tugann Nóra faoi deara nach mbeidh inti feasta ach ball acra de bhaill acra an tí, uirlis gan ghá. Ainneoin go bhfuil an machaire réidh go maith, luaitear buairín is leis tagann an scanradh go mbeidh sí sáinnithe anseo go deo deo. Tá an chistin gallda agus coimhthíoch di, leis, is baintear stangadh aisti nach mbaintear aon fheidhm as móin sa teach. Nuair a luaitear leaba scanraíonn sí. == Aistriúcháin == Aistríodh an scéal seo go [[An Béarla|Béarla]] sa leabhar [[The Road to Brightcity (Cnuasach gearrscéalta)|The Road to Brightcity]] le h[[Eoghan Ó Tuairisc]] faoin teideal ''[[An Bhearna Mhíl|The Hare-lip]]''. D'fhoilsigh [[Poolbeg Press]] as [[Baile Átha Cliath]] sa bhliain [[1981]] é. == Féach freisin == * [[Gearrscéalaíocht Ghaeilge na Ré seo]] * [[Litríocht na Gaeilge]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Bhearna Mhil, An}} [[Catagóir:Gearrscéalta le Máirtín Ó Cadhain]] [[Catagóir:Aistriúcháin]] [[Catagóir:Gearrscéalta Gaeilge]] d2t4exhasgaswk2k3usxkyv0smkfm5n 0 32444 1085886 1037110 2022-08-22T07:42:35Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{glanadh}} {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Ba é '''RTÉ 3''' an teideal oibre a bheidh le déanamh ag RTÉ. Ar an cainéal, bheadh a lán clar difriúla,{{fíoras}} agus beidh clár as an gcartlann freisin.{{fíoras}} [[Catagóir:RTÉ]] nvztsobcrysk0pj37jb1cx2vuwh70s4 0 32752 1085904 697923 2022-08-22T07:49:15Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{glanadh}} {{WD Bosca Sonraí Sraith Teilifíse}} [[Íomhá:Lógó Na Cloigne.gif|thumb]] Is scéinscéal osnádúrtha é '''Na Cloigne''', a craoladh ar [[TG4]]. Léirithe ag [[ROSG]], tá an tsraith go hiomlán trí [[Gaeilge|Ghaeilge]]. Tá trí chlár sa tsraith, le gach clár timpeall 50 nóiméad ar fhad. Tá leagan speisialta déanta mar scannán freisin. Bhí '''Na Cloigne''' craolta don chéad uair ar an tríú lá déag d'[[Eanáir]] [[2010]]. == Cláir sa tSraith: == [[Íomhá:Na Cloigne Taibhse.jpg|thumb]] ==== 1: An Bradán: ==== An chéad chlár sa tsraith, agus tús foréigneach atá ann. Go luath is léir nach bhfuil caidreamh Seán agus Nuala chomh sona sin. Imíonn Nuala i lár na hoíche san charr tar éis argóint le Seán. An maidin dar gcionn tá reathaí ag rith tríd an coill, feiceann sí corp leis an ceann bainte de. Níl fios ag na Gardaí cé hí an corp... agus níl trácht ar Nuala. ==== 2: Corp Gan Cheann: ==== Tá na Gardaí ag fiosrú eolas, fós níl fios acu cé hí an corp. Tagann an Garda Colm Ó Cadhain ar gluaisteáin Nuala bun ós cionn. Chuaigh sí as an bóthair, agus tá sí thámhach don clár. ==== 3: An Taobh Eile: ==== An clár deireanach san srath. == Daoine ar '''Na Cloigne''': == * Stiúrthóir: [[Robert Quinn]]<ref name="IFB_1">http://www.filmboard.ie/news/Sraith_nua_Gaeilge_Na_Cloigne_d_thaifeadadh_faoi_lthair_i_nGaillimh/937</ref> * Léiritheoir: [[Ciarán Ó Cofaigh]]<ref name="IFB_1"/> * Scríbhneoirí: Lauren MacKenzie agus Darach Ó Scolaí <ref name="IFB_1"/> ==== Carachtair:<ref>http://www.rosg.ie/ie/productions/Na_Cloigne_11/characters</ref> ==== * Seán Ó Dónaill (Dara Devaney) * Ceannfort Ó Sé ([[Barry McGovern]]) * Nuala Ní Dhireáin (Siobhán O’Kelly) * Bleachtaire Ó Giollagáin (Mike P Ó Conaola) * Garda Colm Ó Cadhain (Seán T. Ó Meallaigh) * Áine Seoige ([[Áine Ní Dhroighneáin]]) * Diarmaid Ó Máille ([[Joe Steve Ó Neachtain]]) * Jacko Ó Murchú (Micheál Ó Dubhghaill) == Naisc Sheachtracha: == * [http://tg4.ie/clar/cloigne/index.asp Leathanach TG4 faoin gclár] * [http://www.rosg.ie/ie/productions/Na_Cloigne_11| Leathanach ROSG faoin gclár] == Tagairtí: == {{reflist}} [[Catagóir:TG4]] k8s89pwere34a3hp8m8bk8qdliugd7j 0 32842 1085572 820567 2022-08-21T20:41:40Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bia}} [[Íomhá:Various kimchi.jpg|mion|kimchi]] [[Bia]] as an [[An Chóiré Theas|gCóiré Theas]] is ea '''Kimchi'''. [[Cabáiste]] atá ann a rinneadh a choipeadh le salann, piobar agus gairleog. l712dhcrbl9izzhizuvx5uehbvf0qu3 1085677 1085572 2022-08-21T23:52:19Z Alison 570 ++ wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bia}} [[Íomhá:Various kimchi.jpg|mion|kimchi]] [[Bia]] as an [[An Chóiré Theas|gCóiré Theas]] is ea '''Kimchi'''. [[Cabáiste]] atá ann a rinneadh a choipeadh le salann, piobar agus gairleog. {{Síol-bia}} 262w81v8uixqzeas8athkq7wziojl15 0 34531 1085734 944302 2022-08-22T02:56:12Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is [[astaróideach]] den [[Astaróideach den chineál-S|chineál-S]] é '''951 Gaspra''' a fhithiseann go han-dlúth le himeall inmheánach an [[Crios astaróideach|phríomh-chreasa astaróidigh]]. Ba é an chéad astaróideach riamh a raibh dlúth-teagmháil déanta leis, nuair a thug an spásárthaí [[Galileo (spásárthach)|Galileo]] cuairt air, agus é ar a bhealach chuig [[Iúpatar (pláinéad)|Iúpatar]] an [[29 Deireadh Fómhair]] [[1991]]. {{síol-astaróideach}} [[Catagóir:Astaróidigh]] [[Catagóir:Astaróidigh a thug spásárthaí cuairt orthu]] [[Catagóir:Astaróidigh den Chineál-S (Tholen)]] [[Catagóir:Astaróidigh den Chineál-S (SMASS)]] [[Catagóir:Astaróidigh a aimsíodh sa bhliain 1916]] ez2mrug4knm6jwtyyimhe6hmmwjlnh1 1085735 1085734 2022-08-22T02:56:31Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is [[astaróideach]] den [[Astaróideach den chineál-S|chineál-S]] é '''951 Gaspra''' a fhithiseann go han-dlúth le himeall inmheánach an [[Crios astaróideach|phríomh-chreasa astaróidigh]]. Ba é an chéad astaróideach riamh a raibh dlúth-teagmháil déanta leis, nuair a thug an spásárthaí [[Galileo (spásárthach)|Galileo]] cuairt air, agus é ar a bhealach chuig [[Iúpatar (pláinéad)|Iúpatar]] an [[29 Deireadh Fómhair]] [[1991]]. == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol-astaróideach}} [[Catagóir:Astaróidigh]] [[Catagóir:Astaróidigh a thug spásárthaí cuairt orthu]] [[Catagóir:Astaróidigh den Chineál-S (Tholen)]] [[Catagóir:Astaróidigh den Chineál-S (SMASS)]] [[Catagóir:Astaróidigh a aimsíodh sa bhliain 1916]] 9upvbnx1phhmuthbwy5cgnqe6hhfi4y 0 35030 1085773 845079 2022-08-22T04:16:07Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Baile in Éirinn is ea '''an Móinín Rua''' ({{lang-en|Moneenroe}}). Tá an baile suite in iardheisceart na tíre i g[[Contae Chill Chainnigh]]. {{Síol}} [[Catagóir:Bailte i gContae Chill Chainnigh]] t6gmpwhf6s1lkfhy4plrikz9fktfp5c 0 35405 1085498 1060267 2022-08-21T18:51:29Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Thugtaí '''Ríocht Éireann''' ([[Béarla]]: ''Kingdom of Ireland'') ar [[Éirinn]] sa tréimhse idir fógairt [[Anraí VIII Shasana|Anraí VIII]] mar [[Rí na hÉireann]] ag [[Acht Choróin na hÉireann 1542]] (Béarla:''The Crown of Ireland Act 1542'') agus [[Acht an Aontais 1800|Acht an Aontais]] sa bhliain [[1800]]. Ba [[Tiarnas na hÉireann|thiarnas]] an choróin í roimhe sin. Rith Parlaimint na hÉireann [[Acht an Aontais 1800]] a chuir deireadh air féin agus an Ríocht. Rith [[Parlaimint na Breataine Móire]] an t-acht freisin. Bhí éifeacht eile ag an acht, sé sin bunú [[Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus na hÉireann]] ar an chéad lá den bhliain 1801, ag aontú corónacha na hÉireann agus na Breataine Móire. Sna blianta tosaigh, bhí aitheantas teoranta an Ríocht na hÉireann. Cé gur aithin roinnt cumhachtaí Protastúnacha san Eoraip [[Anraí VIII Shasana| Anraí]] agus a oidhre [[​​Éadbhard VI Shasana|Éadbhard]] mar [[monarcachtna hÉireann|monarch na hÉireann]], ní dhearna aon chumhacht Chaitliceach an gníomh céanna sin. D'aithin an [[Pápa Pól IV]] Anraí, an Bhanríon [[Máire I Shasana|Máire]], mar Banríon na hÉireann sa bhliain 1555. ==Stair== Eisíodh [[''Laudabiliter'']] bulla de chuid an [[Pápa Aidrian IV|Phápa Aidrian IV]] sa bhliain 1155 a dheonaigh an teideal ''Dominus Hibernae'' (Laidin le haghaidh "Tiarna na hÉireann") ar an Rí [[Teaghlach na bPlantaigíneach|Ainsivíneach]] Anraí II Shasana. Thug Laudabiliter údarás don rí Éire a ionsaí, chun an tír a thabhairt isteach ar an tír ag dul isteach i réimse tionchair na hEorpa. Mar chúiteamh, ceanglaíodh ar Anraí pingin in aghaidh an rolla cánach teallaigh a íoch ar aghaidh don Phápa. Bhí sé seo athdhearbhaithe ag comharba Aidrian an [[Pápa Alastar III]] sa bhliain 1172. Nuair a chuir an Pápa Cléimeans VII rí Shasana Anraí VIII faoi choinnealbhá, sa bhliain 1533, bhí seasamh bunreachtúil an tiarnas in Éirinn éiginnte. Bhí Anraí briste amach ón [[Suí Naofa]], agus é dhearbhaithe aige gurb é féin ceann na hEaglaise i Sasana. Bhí achainí curtha aige faoi bhráid na Róimhe chun [[neamhniú]] a phósta, leis an Bhanraíon [[Caitríona Aragón|Caitríona]], a fháil dó. Dhiúltaigh Cléimeans VII iarratas Anraí agus, ina dhiaidh, dhiúltaigh Anraí flaitheas fanta ar Éirinn na h[[Eaglais Chaitliceach Rómhánach|Eaglaise Caitlicí]] a aithint , agus cuir an Pápa Pól III é faoi choinnealbhá arís, go déanach sa bhliain 1538. Ritheadh ​​[[an tAcht Tréasa (Éire) 1537]] (Béarla: ''Treason Act (Ireland) 1537'') chun gníomhú in aghaidh seo. I ndiaidh teipe ar Éirí Amach [[Tomás Mac Gearalt, 10ú Iarla Chill|Thomáis an tSíoda]] sna blianta 1534-1535, bhí roinnt ratha mhíleata in aghaidh roinnt clann sna 1530í déanacha, ag an bhFear Ionaid [[Leonard Grey, 1ú Bíocunta Grane|Grey]], agus thug sé faoin meicníocht dlíthiúil Géilleadh agus Athbhronnadh a chur i bhfeidhm, orthu siúd a bhí sásta a gcuid sealúchas a ghéilleadh don rí, agus ansin iad a bheith athbhronnta mar talamh ruílse faoi chairt ríoga. Faoi 1540, bhí cuma na síochána ar an chuid is mó d'Éirinn faoi rialú riarachán an rí i mBaile Átha Cliath; ach níor mhair sin ar feadh i bhfad. == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol-tír}} [[Catagóir:Stáit agus críocha a bunaíodh sa bhliain 1542]] [[Catagóir:Iar-Thíortha in Éirinn]] [[Catagóir:Stair na hÉireann]] [[Catagóir:Iar-ríochtaí| Éire]] [[Catagóir:Stair Thuaisceart Éireann]] 63u0yfmgbq3lm2vs4eamw3lam5goqbh 1085499 1085498 2022-08-21T18:53:52Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Thugtaí '''Ríoghacht Éireann''' ([[Béarla]]: ''Kingdom of Ireland'') ar [[Éirinn]] sa tréimhse idir fógairt [[Anraí VIII Shasana|Anraí VIII]] mar [[Rí na hÉireann]] ag [[Acht Choróin na hÉireann 1542]] (Béarla:''The Crown of Ireland Act 1542'') agus [[Acht an Aontais 1800|Acht an Aontais]] sa bhliain [[1800]]. Ba [[Tiarnas na hÉireann|thiarnas]] an choróin í roimhe sin. Rith Parlaimint na hÉireann [[Acht an Aontais 1800]] a chuir deireadh air féin agus an Ríocht. Rith [[Parlaimint na Breataine Móire]] an t-acht freisin. Bhí éifeacht eile ag an acht, sé sin bunú [[Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus na hÉireann]] ar an chéad lá den bhliain 1801, ag aontú corónacha na hÉireann agus na Breataine Móire. Sna blianta tosaigh, bhí aitheantas teoranta an Ríocht na hÉireann. Cé gur aithin roinnt cumhachtaí Protastúnacha san Eoraip [[Anraí VIII Shasana| Anraí]] agus a oidhre [[​​Éadbhard VI Shasana|Éadbhard]] mar [[monarcachtna hÉireann|monarch na hÉireann]], ní dhearna aon chumhacht Chaitliceach an gníomh céanna sin. D'aithin an [[Pápa Pól IV]] Anraí, an Bhanríon [[Máire I Shasana|Máire]], mar Banríon na hÉireann sa bhliain 1555. ==Stair== Eisíodh [[''Laudabiliter'']] bulla de chuid an [[Pápa Aidrian IV|Phápa Aidrian IV]] sa bhliain 1155 a dheonaigh an teideal ''Dominus Hibernae'' (Laidin le haghaidh "Tiarna na hÉireann") ar an Rí [[Teaghlach na bPlantaigíneach|Ainsivíneach]] Anraí II Shasana. Thug Laudabiliter údarás don rí Éire a ionsaí, chun an tír a thabhairt isteach ar an tír ag dul isteach i réimse tionchair na hEorpa. Mar chúiteamh, ceanglaíodh ar Anraí pingin in aghaidh an rolla cánach teallaigh a íoch ar aghaidh don Phápa. Bhí sé seo athdhearbhaithe ag comharba Aidrian an [[Pápa Alastar III]] sa bhliain 1172. Nuair a chuir an Pápa Cléimeans VII rí Shasana Anraí VIII faoi choinnealbhá, sa bhliain 1533, bhí seasamh bunreachtúil an tiarnas in Éirinn éiginnte. Bhí Anraí briste amach ón [[Suí Naofa]], agus é dhearbhaithe aige gurb é féin ceann na hEaglaise i Sasana. Bhí achainí curtha aige faoi bhráid na Róimhe chun [[neamhniú]] a phósta, leis an Bhanraíon [[Caitríona Aragón|Caitríona]], a fháil dó. Dhiúltaigh Cléimeans VII iarratas Anraí agus, ina dhiaidh, dhiúltaigh Anraí flaitheas fanta ar Éirinn na h[[Eaglais Chaitliceach Rómhánach|Eaglaise Caitlicí]] a aithint , agus cuir an Pápa Pól III é faoi choinnealbhá arís, go déanach sa bhliain 1538. Ritheadh ​​[[an tAcht Tréasa (Éire) 1537]] (Béarla: ''Treason Act (Ireland) 1537'') chun gníomhú in aghaidh seo. I ndiaidh teipe ar Éirí Amach [[Tomás Mac Gearalt, 10ú Iarla Chill|Thomáis an tSíoda]] sna blianta 1534-1535, bhí roinnt ratha mhíleata in aghaidh roinnt clann sna 1530í déanacha, ag an bhFear Ionaid [[Leonard Grey, 1ú Bíocunta Grane|Grey]], agus thug sé faoin meicníocht dlíthiúil Géilleadh agus Athbhronnadh a chur i bhfeidhm, orthu siúd a bhí sásta a gcuid sealúchas a ghéilleadh don rí, agus ansin iad a bheith athbhronnta mar talamh ruílse faoi chairt ríoga. Faoi 1540, bhí cuma na síochána ar an chuid is mó d'Éirinn faoi rialú riarachán an rí i mBaile Átha Cliath; ach níor mhair sin ar feadh i bhfad. == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol-tír}} [[Catagóir:Stáit agus críocha a bunaíodh sa bhliain 1542]] [[Catagóir:Iar-Thíortha in Éirinn]] [[Catagóir:Stair na hÉireann]] [[Catagóir:Iar-ríochtaí| Éire]] [[Catagóir:Stair Thuaisceart Éireann]] jjtyfz5gd25mzyfi1y3ee8z7krzjk1v 1085501 1085499 2022-08-21T18:55:09Z Ériugena 188 Ériugena moved page [[Ríocht Éireann]] to [[Ríoghacht Éireann]] over redirect wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Thugtaí '''Ríoghacht Éireann''' ([[Béarla]]: ''Kingdom of Ireland'') ar [[Éirinn]] sa tréimhse idir fógairt [[Anraí VIII Shasana|Anraí VIII]] mar [[Rí na hÉireann]] ag [[Acht Choróin na hÉireann 1542]] (Béarla:''The Crown of Ireland Act 1542'') agus [[Acht an Aontais 1800|Acht an Aontais]] sa bhliain [[1800]]. Ba [[Tiarnas na hÉireann|thiarnas]] an choróin í roimhe sin. Rith Parlaimint na hÉireann [[Acht an Aontais 1800]] a chuir deireadh air féin agus an Ríocht. Rith [[Parlaimint na Breataine Móire]] an t-acht freisin. Bhí éifeacht eile ag an acht, sé sin bunú [[Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus na hÉireann]] ar an chéad lá den bhliain 1801, ag aontú corónacha na hÉireann agus na Breataine Móire. Sna blianta tosaigh, bhí aitheantas teoranta an Ríocht na hÉireann. Cé gur aithin roinnt cumhachtaí Protastúnacha san Eoraip [[Anraí VIII Shasana| Anraí]] agus a oidhre [[​​Éadbhard VI Shasana|Éadbhard]] mar [[monarcachtna hÉireann|monarch na hÉireann]], ní dhearna aon chumhacht Chaitliceach an gníomh céanna sin. D'aithin an [[Pápa Pól IV]] Anraí, an Bhanríon [[Máire I Shasana|Máire]], mar Banríon na hÉireann sa bhliain 1555. ==Stair== Eisíodh [[''Laudabiliter'']] bulla de chuid an [[Pápa Aidrian IV|Phápa Aidrian IV]] sa bhliain 1155 a dheonaigh an teideal ''Dominus Hibernae'' (Laidin le haghaidh "Tiarna na hÉireann") ar an Rí [[Teaghlach na bPlantaigíneach|Ainsivíneach]] Anraí II Shasana. Thug Laudabiliter údarás don rí Éire a ionsaí, chun an tír a thabhairt isteach ar an tír ag dul isteach i réimse tionchair na hEorpa. Mar chúiteamh, ceanglaíodh ar Anraí pingin in aghaidh an rolla cánach teallaigh a íoch ar aghaidh don Phápa. Bhí sé seo athdhearbhaithe ag comharba Aidrian an [[Pápa Alastar III]] sa bhliain 1172. Nuair a chuir an Pápa Cléimeans VII rí Shasana Anraí VIII faoi choinnealbhá, sa bhliain 1533, bhí seasamh bunreachtúil an tiarnas in Éirinn éiginnte. Bhí Anraí briste amach ón [[Suí Naofa]], agus é dhearbhaithe aige gurb é féin ceann na hEaglaise i Sasana. Bhí achainí curtha aige faoi bhráid na Róimhe chun [[neamhniú]] a phósta, leis an Bhanraíon [[Caitríona Aragón|Caitríona]], a fháil dó. Dhiúltaigh Cléimeans VII iarratas Anraí agus, ina dhiaidh, dhiúltaigh Anraí flaitheas fanta ar Éirinn na h[[Eaglais Chaitliceach Rómhánach|Eaglaise Caitlicí]] a aithint , agus cuir an Pápa Pól III é faoi choinnealbhá arís, go déanach sa bhliain 1538. Ritheadh ​​[[an tAcht Tréasa (Éire) 1537]] (Béarla: ''Treason Act (Ireland) 1537'') chun gníomhú in aghaidh seo. I ndiaidh teipe ar Éirí Amach [[Tomás Mac Gearalt, 10ú Iarla Chill|Thomáis an tSíoda]] sna blianta 1534-1535, bhí roinnt ratha mhíleata in aghaidh roinnt clann sna 1530í déanacha, ag an bhFear Ionaid [[Leonard Grey, 1ú Bíocunta Grane|Grey]], agus thug sé faoin meicníocht dlíthiúil Géilleadh agus Athbhronnadh a chur i bhfeidhm, orthu siúd a bhí sásta a gcuid sealúchas a ghéilleadh don rí, agus ansin iad a bheith athbhronnta mar talamh ruílse faoi chairt ríoga. Faoi 1540, bhí cuma na síochána ar an chuid is mó d'Éirinn faoi rialú riarachán an rí i mBaile Átha Cliath; ach níor mhair sin ar feadh i bhfad. == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol-tír}} [[Catagóir:Stáit agus críocha a bunaíodh sa bhliain 1542]] [[Catagóir:Iar-Thíortha in Éirinn]] [[Catagóir:Stair na hÉireann]] [[Catagóir:Iar-ríochtaí| Éire]] [[Catagóir:Stair Thuaisceart Éireann]] jjtyfz5gd25mzyfi1y3ee8z7krzjk1v 0 35644 1085590 1017105 2022-08-21T21:08:01Z TGcoa 21229 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}Is éard is '''Béal na Blá'''<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.logainm.ie/ga/1167096|teideal=Béal na Blá/Bealnablath|language=ga|work=logainm.ie|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> ([[An Béarla|Béarla]]: ''Bealnabla'') ann ná [[sráidbhaile]] in [[Iarthar Chorcaí]]. === Stair === Is i n[[Gleann na Ruaige]] (Glannarouge East),<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.logainm.ie/ga/11607|teideal=Gleann na Ruaige Thoir/Glannarouge East|language=ga|work=logainm.ie|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> 1.5km ó Bhéal na Blá, a maraíodh [[Mícheál Ó Coileáin]] i [[luíochán]] sa bhliain [[1922]].<ref>{{Luaigh foilseachán|title=What's in a name: Béal na Blá or Béal na Bláth?|url=https://www.rte.ie/news/2022/0820/1316836-beal-na-blath-placename/|date=2022-08-20|language=en|author=Marian O'Flaherty}}</ref> === Ainm === Tagann blá as '[[bleán]]'''<nowiki/>'.''' Tá leaganacha truaillithe ann, mar shampla '''Béal na mBláth''', '''Béal na Bláth''' nó fiú '''Béal Átha na Bláiche''', galldaithe ''Bealnabla'' nó ''Bealnablath''. === Féach freisin === * [[Bleán]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Mícheál Ó Coileáin]] [[Catagóir:Bailte i gContae Chorcaí]] qqhf1f32tfqgk28uopu85nknamx9gdr 1085648 1085590 2022-08-21T21:47:14Z TGcoa 21229 /* Stair */ wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}Is éard is '''Béal na Blá'''<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.logainm.ie/ga/1167096|teideal=Béal na Blá/Bealnablath|language=ga|work=logainm.ie|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> ([[An Béarla|Béarla]]: ''Bealnabla'') ann ná [[sráidbhaile]] in [[Iarthar Chorcaí]]. === Stair === Is i n[[Gleann na Ruaige]] (Glannarouge East),<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.logainm.ie/ga/11607|teideal=Gleann na Ruaige Thoir/Glannarouge East|language=ga|work=logainm.ie|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> 1.5km ó Bhéal na Blá, a maraíodh [[Mícheál Ó Coileáin]] i [[luíochán]] sa bhliain [[1922]].<ref>{{Luaigh foilseachán|title=What's in a name: Béal na Blá or Béal na Bláth?|url=https://www.rte.ie/news/2022/0820/1316836-beal-na-blath-placename/|date=2022-08-20|language=en|author=Marian O'Flaherty}}</ref> Thiomáin a thionlacan isteach i ngaiste a chuir na frith-Conraitheoirí áitiúla roimh. D'ordaigh an Coileánach do lucht a thionlactha stad agus an lámhach a fhreagairt, in áit tiomáint ar aghaidh agus é féin a choinneáil go sábháilte istigh ina charr armúrtha, mar ab fhearr leis an bhfear a bhí mar leathbhádóir aige, [[Emmet Daltún]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=5039|teideal=Ó COILEÁIN, Mícheál (1890–1922)|language=ga-IE|work=ainm.ie|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> Dealraíonn sé gur [[Piléar (gunna)|piléar]] strae a bhuail an Coileánach. B'eisean an t-aon duine amháin a fuair bás sa teagmháil. === Ainm === Tagann blá as '[[bleán]]'''<nowiki/>'.''' Tá leaganacha truaillithe ann, mar shampla '''Béal na mBláth''', '''Béal na Bláth''' nó fiú '''Béal Átha na Bláiche''', galldaithe ''Bealnabla'' nó ''Bealnablath''. === Féach freisin === * [[Bleán]] * [[Mícheál Ó Coileáin]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Mícheál Ó Coileáin]] [[Catagóir:Bailte i gContae Chorcaí]] puplkv1jzfl8jypneax2huzsnlvakwv 1085915 1085648 2022-08-22T10:49:21Z Eomurchadha 4240 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}Is [[sráidbhaile]] in [[Iarthar Chorcaí]] é '''Béal na Blá'''<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.logainm.ie/ga/1167096|teideal=Béal na Blá/Bealnablath|language=ga|work=logainm.ie|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> ([[An Béarla|Béarla]]: ''Bealnabla''). === Stair === Is i n[[Gleann na Ruaige]] (Glannarouge East),<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.logainm.ie/ga/11607|teideal=Gleann na Ruaige Thoir/Glannarouge East|language=ga|work=logainm.ie|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> 1.5km ó Bhéal na Blá, a maraíodh [[Mícheál Ó Coileáin]] i [[luíochán]] sa bhliain [[1922]].<ref>{{Luaigh foilseachán|title=What's in a name: Béal na Blá or Béal na Bláth?|url=https://www.rte.ie/news/2022/0820/1316836-beal-na-blath-placename/|date=2022-08-20|language=en|author=Marian O'Flaherty}}</ref> Thiomáin a thionlacan isteach i ngaiste a chuir na frith-Conraitheoirí áitiúla roimh. D'ordaigh an Coileánach do lucht a thionlactha stad agus an lámhach a fhreagairt, in áit tiomáint ar aghaidh agus é féin a choinneáil go sábháilte istigh ina charr armúrtha, mar ab fhearr leis an bhfear a bhí mar leathbhádóir aige, [[Emmet Daltún]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=5039|teideal=Ó COILEÁIN, Mícheál (1890–1922)|language=ga-IE|work=ainm.ie|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> Dealraíonn sé gur [[Piléar (gunna)|piléar]] strae a bhuail an Coileánach. B'eisean an t-aon duine amháin a fuair bás sa teagmháil. === Ainm === Tagann blá as '[[bleán]]'''<nowiki/>'.''' Tá leaganacha truaillithe ann, mar shampla '''Béal na mBláth''', '''Béal na Bláth''' nó fiú '''Béal Átha na Bláiche''', galldaithe ''Bealnabla'' nó ''Bealnablath''. === Féach freisin === * [[Bleán]] * [[Mícheál Ó Coileáin]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Mícheál Ó Coileáin]] [[Catagóir:Bailte i gContae Chorcaí]] fe09m0c70tsia1p84jiaftrf667l43k 0 36146 1085930 1041297 2022-08-22T11:54:03Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Íomhá:Ruined church, Trumpan, Skye - geograph.org.uk - 43359.jpg|deas|250px|thumb|Trumpan]] Is [[sráidbhaile]] san [[an t-Eilean Sgitheanach|Eilean Sgitheanach]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], é '''Trumpan '''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Trumpan}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:An t-Eilean Sgitheanach]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] crd5c1yezxhw7844hl5saimoannwfyj 1085931 1085930 2022-08-22T11:54:40Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Íomhá:Ruined church, Trumpan, Skye - geograph.org.uk - 43359.jpg|deas|250px|thumb|Trumpan]] Is [[sráidbhaile]] san [[an t-Eilean Sgitheanach|Eilean Sgitheanach]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], é '''Trumpan'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/trumpan/|title=Trumpan|dátarochtana=2022-08-22|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Trumpan}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:An t-Eilean Sgitheanach]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] hzz5yhgoorfvm1h55zu5b0ior9sf6ja 0 36246 1085536 1083587 2022-08-21T20:06:27Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Íomhá:Kilbride, Isle of Skye - Bàthaich a' Ghìobaire.jpg |deas|250px|thumb|Cille Bhríghde]] Is [[sráidbhaile]] san [[an t-Eilean Sgitheanach|Eilean Sgitheanach]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], í '''Cille Bhríghde '''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/kilbride/|title=Kilbride|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Cille Bhrighde}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] [[Catagóir:An t-Eilean Sgitheanach]] ocv7ud8n2zutobk6hml3nh0he9sg5ov 1085537 1085536 2022-08-21T20:06:57Z Kevin Scannell 340 gd wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Íomhá:Kilbride, Isle of Skye - Bàthaich a' Ghìobaire.jpg |deas|250px|thumb|Cille Bhrìghde]] Is [[sráidbhaile]] san [[an t-Eilean Sgitheanach|Eilean Sgitheanach]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], í '''Cille Bhrìghde '''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/kilbride/|title=Kilbride|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Cille Bhrighde}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] [[Catagóir:An t-Eilean Sgitheanach]] b1lndn8c12md650s6epvpqu6v9drzpf 1085538 1085537 2022-08-21T20:07:09Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Cille Bhríghde]] go [[Cille Bhrìghde]]: gd wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Íomhá:Kilbride, Isle of Skye - Bàthaich a' Ghìobaire.jpg |deas|250px|thumb|Cille Bhrìghde]] Is [[sráidbhaile]] san [[an t-Eilean Sgitheanach|Eilean Sgitheanach]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], í '''Cille Bhrìghde '''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/kilbride/|title=Kilbride|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Cille Bhrighde}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] [[Catagóir:An t-Eilean Sgitheanach]] b1lndn8c12md650s6epvpqu6v9drzpf 0 36439 1085919 1042640 2022-08-22T11:43:37Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[sráidbhaile]] ar an [[Muile]], [[Earra-Ghaidheal agus Bòd|Earra-Ghàidheal agus Bòd]], é '''Ceann na Trágha'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Ceann na Tragha}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Muile]] [[Catagóir:Earra-Ghàidheal agus Bòd]] r0wti0mr4zsmlh8j9bof6uwfhq7jrd3 0 36601 1085618 1019166 2022-08-21T21:35:01Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is í '''Antares''' nó ''Alpha Scorpii'' an séú [[réalta]] déag is gile i spéir na hoíche, agus í ar ceann de na ceithre réalta is gile in aice leis an éiclipteach in éineacht le hAldebaran, Spica, agus Regulus. Réalta mhallathraitheach í Antares, agus í +1.09 ar meánmhéid. Is ollfhathachréalta í Antares, agus is é a rangú [[Réalteolaíocht|réalteolaíoch]] ná M1.5Iab-b - is é sin, réalta cuíosach fuar í, agus í [[dearg]] ar a dath. Is ionann a ga agus ga na [[An Ghrian|Gréine]] méadaithe faoi 883, agus dá gcuirfí in áit na Gréine í, bheadh fithis [[Mars (pláinéad)|Mharsa]] féin taobh istigh den réalta. De réir an tsaobhdhiallais, is féidir a oibriú amach go bhfuil Antares suite faoi 550 solasbhliain, nó 170 parsoic, den Domhan s'againn. Tá a hamharclonrachas timpeall ar 10,000 oiread agus amharclonrachas na Gréine, ach is mar radaíocht infridhearg a astaíonn sí an chuid is mó dá cuid [[fuinneamh|fuinnimh]], agus mar sin, tá a lonrachas bólaiméadrach timpeall ar 65,000 oiread agus lonrachas bólaiméadrach na Gréine. (Is éard is lonrachas bólaiméadrach ná tomhas ar lonrachas na réalta a chuireann san áireamh na cineálacha eile radaíochta i mbreis ar an [[solas]] infheicthe.) Mór millteanach is mar atá Antares, níl ach mais na Gréine méadaithe faoi 15 nó 18 ann, agus mar sin, tá an mhais sin scaipthe an-tanaí sa réalta. {{síol-réalta}} [[Catagóir:Réaltaí]] 91cem11egzzvj180ozeiahakjdaw6um 0 36661 1085751 1042676 2022-08-22T03:41:32Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} [[Íomhá:Dunyvaig Castle - geograph.org.uk - 115146.jpg|deas|250px|thumb|Dún Naomhaig]] Is [[caisleán]] ar an [[Ìle|Íle]], [[Earra-Ghaidheal agus Bòd|Earra-Ghàidheal agus Bòd]], é '''Dún Naomhaig'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Dun Naomhaig}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Íle]] [[Catagóir:Earra-Ghàidheal agus Bòd]] ahbk28d0l5q5wm85dbcqutvh63grj6v 0 36804 1085583 1082005 2022-08-21T20:50:37Z Kevin Scannell 340 Ag athdhíriú go [[Inis Crabhann]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT[[Inis Crabhann]] 4ppnfp9799iihwpecc2bn2mw45tg07y 0 37001 1085511 1082913 2022-08-21T19:04:36Z Kevin Scannell 340 ref wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[sráidbhaile]] suite i g[[Cataibh]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], é '''Earabol'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/eriboll/|title=Eriboll|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Earabol}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Cataibh]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] gotbjlrz550sr9cl9aqk1kyjhzkhhbk 1085512 1085511 2022-08-21T19:05:49Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Earabol]] go [[Eireabol]]: AAA wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[sráidbhaile]] suite i g[[Cataibh]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], é '''Earabol'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/eriboll/|title=Eriboll|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Earabol}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Cataibh]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] gotbjlrz550sr9cl9aqk1kyjhzkhhbk 1085514 1085512 2022-08-21T19:06:41Z Kevin Scannell 340 AAA wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[sráidbhaile]] suite i g[[Cataibh]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], é '''Eireabol''' nó '''Earabol'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/eriboll/|title=Eriboll|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Eireabol}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Cataibh]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] 8jyzg5uxo9ymla9jank3jjkeovle0w6 1085558 1085514 2022-08-21T20:28:15Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[sráidbhaile]] suite i g[[Cataibh]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], é '''Eireabol''' nó '''Earabol'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/eriboll/|title=Eriboll|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> Tá an sráidbhaile suite ar chladach thoir theas Loch Loch Eireabol, sa chuid thuaidh den iar-chontae [[Cataibh]]. == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Eireabol}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Cataibh]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] gi5xsl4nc8v5jttbxswwzshzi80y294 1085562 1085558 2022-08-21T20:38:48Z Ériugena 188 Ériugena moved page [[Eireabol]] to [[Earabol]] over redirect: https://www.ambaile.org.uk/gd/asset/22168/ wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[sráidbhaile]] suite i g[[Cataibh]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], é '''Eireabol''' nó '''Earabol'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/eriboll/|title=Eriboll|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> Tá an sráidbhaile suite ar chladach thoir theas Loch Loch Eireabol, sa chuid thuaidh den iar-chontae [[Cataibh]]. == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Eireabol}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Cataibh]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] gi5xsl4nc8v5jttbxswwzshzi80y294 1085577 1085562 2022-08-21T20:42:56Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[sráidbhaile]] suite i g[[Cataibh]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], é Earabol.<ref>[https://www.ambaile.org.uk/gd/asset/22168/ Bàt-aigeal Gearmailteach (U-1009) an Loch Earabol is Bratach Dhubh a' Ghèillidh Ris]</ref> Tá an sráidbhaile suite ar chladach thoir theas Earabol, sa chuid thuaidh den iar-chontae [[Cataibh]]. == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Eireabol}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Cataibh]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] n4yp1lhenw857blfjyx4fsf5ncpyirp 1085589 1085577 2022-08-21T21:06:01Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[sráidbhaile]] suite i g[[Cataibh]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], é Earabol.<ref>[https://www.ambaile.org.uk/gd/asset/22168/ Bàt-aigeal Gearmailteach (U-1009) an Loch Earabol is Bratach Dhubh a' Ghèillidh Ris]</ref> Tá an sráidbhaile suite ar chladach thoir theas Earabol, sa chuid thuaidh den iar-chontae [[Cataibh]]. Ceanglaíonn an príomhbhóthar cósta an A838 na sráidbhailte [[Tunga, Cataibh|Tunga]], Achadh a’ Mholltairich, Hòb agus Earabol ar an taobh thoir agus [[Port nan Con]], [[Saingea Beag]], [[Diúranais|Diùranais]] agus ar aghaidh le Drochaid Lusart ar an taobh thiar. Ciallaíonn a ainm Lochlannach 'Baile ar thrá ghairbhéil'. == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Eireabol}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Cataibh]] [[Catagóir: Comhairle na Gàidhealtachd]] 1krvkyxd2tf2b0cjxb3d64d6g1ktkc6 1085662 1085589 2022-08-21T21:59:03Z Kevin Scannell 340 Kevin Scannell moved page [[Earabol]] to [[Eireabol]] over redirect: AAA wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[sráidbhaile]] suite i g[[Cataibh]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], é Earabol.<ref>[https://www.ambaile.org.uk/gd/asset/22168/ Bàt-aigeal Gearmailteach (U-1009) an Loch Earabol is Bratach Dhubh a' Ghèillidh Ris]</ref> Tá an sráidbhaile suite ar chladach thoir theas Earabol, sa chuid thuaidh den iar-chontae [[Cataibh]]. Ceanglaíonn an príomhbhóthar cósta an A838 na sráidbhailte [[Tunga, Cataibh|Tunga]], Achadh a’ Mholltairich, Hòb agus Earabol ar an taobh thoir agus [[Port nan Con]], [[Saingea Beag]], [[Diúranais|Diùranais]] agus ar aghaidh le Drochaid Lusart ar an taobh thiar. Ciallaíonn a ainm Lochlannach 'Baile ar thrá ghairbhéil'. == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Eireabol}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Cataibh]] [[Catagóir: Comhairle na Gàidhealtachd]] 1krvkyxd2tf2b0cjxb3d64d6g1ktkc6 1085666 1085662 2022-08-21T22:00:24Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[sráidbhaile]] suite i g[[Cataibh]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], é '''Eireabol'''<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/eriboll/|title=Eriboll|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> nó '''Earabol'''.<ref>[https://www.ambaile.org.uk/gd/asset/22168/ Bàt-aigeal Gearmailteach (U-1009) an Loch Earabol is Bratach Dhubh a' Ghèillidh Ris]</ref> Tá an sráidbhaile suite ar chladach thoir theas Eireabol, sa chuid thuaidh den iar-chontae [[Cataibh]]. Ceanglaíonn an príomhbhóthar cósta an A838 na sráidbhailte [[Tunga, Cataibh|Tunga]], Achadh a’ Mholltairich, Hòb agus Eireabol ar an taobh thoir agus [[Port nan Con]], [[Saingea Beag]], [[Diúranais|Diùranais]] agus ar aghaidh le Drochaid Lusart ar an taobh thiar. Ciallaíonn a ainm Lochlannach 'Baile ar thrá ghairbhéil'. == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Eireabol}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Cataibh]] [[Catagóir: Comhairle na Gàidhealtachd]] c2i2zyx46fwqp2lb65tfuz2xyvfcxqc 0 37137 1085351 1046058 2022-08-21T13:44:30Z Kevin Scannell 340 tag wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Glenrothes town images.jpg|deas|250px|thumb|Gleann Ráthais]] Is [[baile]] suite i [[Fìobha|bhFìobha]] é '''Gleann Ráthais'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/glenrothes/|title=Glenrothes|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Gleann Rathais}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Fìobha]] d5v0mwfts25rldn8tjfdd1zwj7f1q48 1085352 1085351 2022-08-21T13:44:56Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Gleann Ráthais]] go [[Gleann Rathais]]: ainmean-aite.scot wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Glenrothes town images.jpg|deas|250px|thumb|Gleann Ráthais]] Is [[baile]] suite i [[Fìobha|bhFìobha]] é '''Gleann Ráthais'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/glenrothes/|title=Glenrothes|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Gleann Rathais}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Fìobha]] d5v0mwfts25rldn8tjfdd1zwj7f1q48 1085354 1085352 2022-08-21T13:45:39Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Íomhá:Glenrothes town images.jpg|deas|250px|thumb|Gleann Ráthais]] Is [[baile]] suite i [[Fìobha|bhFìobha]] é '''Gleann Ráthais'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/glenrothes/|title=Glenrothes|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Gleann Rathais}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Fìobha]] s9mmpt0vpo6xm6s85greg275hph32cb 0 37250 1085440 1058841 2022-08-21T16:32:00Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] i g[[Comhairle Dhùn Phris is Ghall-Ghàidhealaibh]], in iardheisceart na h[[Alban]], é '''Logarbaidh'''. Tá an baile 20 míle slí ón teorainn le [[Sasana]] agus 75 míle ó [[Glaschú|Ghlaschú]]. Ar an [[21 Nollaig]], [[1988]], fuair 11 duine ar an mbaile bás nuair a phléasc gníomhairí [[An Libia|Libiacha]] Eitilt 103 de chuid [[Pan Am]] agus an t-eitleán os cionn Logarbaidh. Fuair gach duine ar an eitleán bás. "Feirm Locker" an chiall atá le hainm an bhaile i dteanga na Lochlannach a chuir fúthu i Logarbaidh. Tá iarsmaí de champa Rómhánach timpeall is míle ón mbaile. Bhí 4,009 duine ina gcónaí i Logarbaidh sa bhliain [[2001]]. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Logarbaidh}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle Dhùn Phris is Ghall-Ghàidhealaibh]] c8cbo6wgz228hm35vnyxep9xod2yszt 1085441 1085440 2022-08-21T16:32:35Z Kevin Scannell 340 ref wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] i g[[Comhairle Dhùn Phris is Ghall-Ghàidhealaibh]], in iardheisceart na h[[Alban]], é '''Logarbaidh'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/lockerbie/|title=Lockerbie|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> Tá an baile 20 míle slí ón teorainn le [[Sasana]] agus 75 míle ó [[Glaschú|Ghlaschú]]. Ar an [[21 Nollaig]], [[1988]], fuair 11 duine ar an mbaile bás nuair a phléasc gníomhairí [[An Libia|Libiacha]] Eitilt 103 de chuid [[Pan Am]] agus an t-eitleán os cionn Logarbaidh. Fuair gach duine ar an eitleán bás. "Feirm Locker" an chiall atá le hainm an bhaile i dteanga na Lochlannach a chuir fúthu i Logarbaidh. Tá iarsmaí de champa Rómhánach timpeall is míle ón mbaile. Bhí 4,009 duine ina gcónaí i Logarbaidh sa bhliain [[2001]]. == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Logarbaidh}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle Dhùn Phris is Ghall-Ghàidhealaibh]] cm2j08pvfhnoou948kcwybpnyc32g7b 1085442 1085441 2022-08-21T16:33:09Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] i g[[Comhairle Dhùn Phris is Ghall-Ghàidhealaibh]], in iardheisceart na h[[Alban]], é '''Logarbaidh''' nó '''Locarbaidh'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/lockerbie/|title=Lockerbie|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> Tá an baile 20 míle slí ón teorainn le [[Sasana]] agus 75 míle ó [[Glaschú|Ghlaschú]]. Ar an [[21 Nollaig]], [[1988]], fuair 11 duine ar an mbaile bás nuair a phléasc gníomhairí [[An Libia|Libiacha]] Eitilt 103 de chuid [[Pan Am]] agus an t-eitleán os cionn Logarbaidh. Fuair gach duine ar an eitleán bás. "Feirm Locker" an chiall atá le hainm an bhaile i dteanga na Lochlannach a chuir fúthu i Logarbaidh. Tá iarsmaí de champa Rómhánach timpeall is míle ón mbaile. Bhí 4,009 duine ina gcónaí i Logarbaidh sa bhliain [[2001]]. == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Logarbaidh}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle Dhùn Phris is Ghall-Ghàidhealaibh]] i69pwdnhfs683o5hh545jt2j4ddfqqn 0 37330 1085364 1042731 2022-08-21T13:57:53Z Kevin Scannell 340 tag wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is ceantar suite in [[Earra-Ghaidheal agus Bòd|Earra-Ghàidheal agus Bòd]] é '''Cnapadal'''. <ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/knapdale/|title=Knapdale|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Cnapadal}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Earra-Ghàidheal agus Bòd]] slsx8o9645n0t3eup1yp9ny7t86cplt 0 37534 1085768 1041456 2022-08-22T04:14:18Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] i n[[Gallaibh]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], é '''Dún Beithe'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Dun Beithe}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Gallaibh]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] lrr3jp9js0wlgmdn3rq25l4inxtieev 1085769 1085768 2022-08-22T04:14:53Z Kevin Scannell 340 AA wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] i n[[Gallaibh]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], é '''Dún Beithe'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/dunbeath/|title=Dunbeath|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Dun Beithe}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Gallaibh]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] 2u6wyug612ebqwxo5uh8oc7pmp60x0s 1085770 1085769 2022-08-22T04:15:16Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] i n[[Gallaibh]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], é '''Dùn Bheathadh'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/dunbeath/|title=Dunbeath|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Dun Bheathadh}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Gallaibh]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] hzmi06wk6hmvjexp5mr1fyr82b5ncb2 1085771 1085770 2022-08-22T04:15:25Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Dún Beithe]] go [[Dùn Bheathadh]]: AA wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] i n[[Gallaibh]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], é '''Dùn Bheathadh'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/dunbeath/|title=Dunbeath|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Dun Bheathadh}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Gallaibh]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] hzmi06wk6hmvjexp5mr1fyr82b5ncb2 0 37790 1085776 1041632 2022-08-22T04:21:32Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Íomhá:Bealach na Ba 1.jpg|deas|250px|thumb|Bealach na Ba, a' Chomraich]] Is [[sráidbhaile]] suite i [[Ros]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], é '''a' Chomraich'''. == Naisc Sheachtracha == * [http://www.linguae-celticae.org/dateien/Gaidhlig_Local_Studies_Vol_10_A_Chomraich_Loch_Aillse_Ed_II.pdf A' Chomraich] {{síol}} {{DEFAULTSORT:Chomraich, A'}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Ros]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] fgatx42v3o2gqzpg5dql76b0951y2ym 1085777 1085776 2022-08-22T04:22:06Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Íomhá:Bealach na Ba 1.jpg|deas|250px|thumb|Bealach na Ba, a' Chomraich]] Is [[sráidbhaile]] suite i [[Ros]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], é '''a' Chomraich'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/applecross/|title=Applecross|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} == Naisc Sheachtracha == * [http://www.linguae-celticae.org/dateien/Gaidhlig_Local_Studies_Vol_10_A_Chomraich_Loch_Aillse_Ed_II.pdf A' Chomraich] {{síol}} {{DEFAULTSORT:Chomraich, A'}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Ros]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] 13049912wk7fig4mhejh2e05he5cpyq 0 37955 1085407 1083018 2022-08-21T14:30:04Z Kevin Scannell 340 ref wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[sráidbhaile]] suite i [[Ros]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], [[Albain]] í '''an Leitir'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/letters/|title=Letters|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Leitir, An}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Ros]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] k6e6bbe19w31vce2kr9no9oyzkdn014 0 39238 1085934 673325 2022-08-22T11:58:14Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i g[[Contae Dhoire]] é '''Droim na hUamha'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Droim na hUamha}} [[Catagóir:Bailte in Éirinn]] [[Catagóir:Bailte i gContae Dhoire]] d38w1aavmqrhohm4xhs88fjzb5mlvhy 0 40978 1085754 667481 2022-08-22T03:43:49Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i g[[Contae Aontroma]] é '''Dún Lathaí'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Dun Lathaí}} [[Catagóir:Bailte in Éirinn]] [[Catagóir:Bailte i gContae Aontroma]] hlwd312vucravh9yhl984js3nsxrolg 0 41136 1085451 887698 2022-08-21T16:44:05Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Ba chomhairle suite i g[[Contae Ard Mhacha]] agus i g[[Contae an Dúin]] í '''Comhairle an Iúir agus Mhúrn'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Comhairle an Iuir agus Mhurn}} [[Catagóir:Contae Ard Mhacha]] a4upy9s5ne92o5suz9pgj8rk9qzj48n 0 42076 1085500 667664 2022-08-21T18:54:58Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Íomhá:450px-Siligo. Panorama da su Runaghe.JPG|thumb|upright|Siligo Panorama.]] Is é '''Siligo''' baile beag sa [[An tSairdín|Sairdín]], réigiún de [[An Iodáil|Phoblacht na hIodáile]]. Tá 964 duine ina gcónaí ann. [[Catagóir:An tSairdín]] jbcui1tonu82lwigtccwm0lymq69dqj 0 42219 1085580 1043874 2022-08-21T20:45:19Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[sráidbhaile]] é '''Muirbheach.''' Tá sé suite i m[[Buiríos Umhaill]], in iarthuaisceart [[Maigh Eo|Chontae Mhaigh Eo]]. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Muirbheach}} [[Catagóir:Sráidbhailte i mBuiríos Umhaill]] [[Catagóir:Contae Mhaigh Eo]] pa8qu0jkas9zx5465s741efdy74uevn 0 42487 1085756 1043940 2022-08-22T03:49:23Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} {{Logainmneacha|Leacain|Leacain (idirdhealú)}} Is [[sráidbhaile]] é '''Leacain.''' Tá sé suite i d[[Tír Amhlaidh]], in iarthuaisceart [[Contae Mhaigh Eo|Chontae Mhaigh Eo]]. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Leacain}} [[Catagóir:Sráidbhailte in dTír Amhlaidh]] [[Catagóir:Contae Mhaigh Eo]] 3u4ikysfhob2g6uwovsyt6k6959rtq7 0 42534 1085747 839432 2022-08-22T03:26:28Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is [[abhainn]] í '''an Ghleoir.''' Tá sí suite i n[[Gaileanga]], i g[[Contae Mhaigh Eo]]. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Ghleoir, An}} [[Catagóir:Sráidbhailte i nGaileanga]] [[Catagóir:Contae Mhaigh Eo]] 86seqc9rw6cgoca46jlbx4yjvqggvq1 0 43152 1085378 835781 2022-08-21T14:09:07Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is ceantar suite i [[Luimneach]] í '''Maigh Rois'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Maigh Rois}} [[Catagóir:Bailte i gContae Luimnigh]] nj3dzzxj7onzy0kzu4oe3me4rvur22k 0 43453 1085833 794569 2022-08-22T07:30:19Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''STV''' atá mar chuid de [[ITV]]. Chraol an chéad chlár ar an 30 Bealtaine 2006. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:ITV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 4hpyj9mw7kql6sifck84gw4fa488e2j 0 43619 1085391 675181 2022-08-21T14:17:40Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[bruachbhaile]] suite i g[[Corcaigh]] é '''Garrán na mBráthar'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Garran na mBrathar}} [[Catagóir:Contae Chorcaí]] rpkpqnjbi8kyiuvlsnuwac45wkqh5co 0 43800 1085367 970092 2022-08-21T13:58:33Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile fearainn]] suite i g[[Contae Thiobraid Árann]] é '''Carnaigh'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Carnai}} [[Catagóir:Contae Thiobraid Árann]] knp0fn60230qjp8m1y3zed55f0k376v 0 43885 1085775 963550 2022-08-22T04:20:01Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile fearainn]] suite i g[[Contae Thiobraid Árann]] é '''Sceichín an Rince'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Sceichin an Rince}} [[Catagóir:Contae Thiobraid Árann]] d1mdfpq6175ssbo9vls08jliicj8bq8 0 44018 1085767 968369 2022-08-22T04:13:57Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} {{Logainmneacha|Ardach|Ardach}} [[Íomhá:Churches of St Mel and St Patrick, Ardagh.JPG|deas|250px|thumb|Ardach]] Is [[baile]] suite i g[[Contae an Longfoirt]] é '''Ardach'''. {{Síol-tír-ie}} {{DEFAULTSORT:Ardach}} [[Catagóir:Bailte i gContae an Longfoirt]] 4ofx7h35eslqmz8radp9ywq2xsojbvn 0 44195 1085410 742659 2022-08-21T14:32:14Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i g[[Contae an Longfoirt]] é '''Mullach na Leachta'''. {{Síol-tír-ie}} {{DEFAULTSORT:Mullach na Leachta}} [[Catagóir:Bailte i gContae an Longfoirt]] oe69vmndlt6niinr6ekpn77gfhd116u 0 44492 1085403 782824 2022-08-21T14:27:31Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Galar}} [[Íomhá:Obstruction_ventilation_apn%C3%A9e_sommeil.svg|deas|250px|thumb|Aipnia codlata]] Laghdú tréimhsiúil nó stop na riospráide le linn codlata de bharr cúngú an aerphasáiste uachtaraigh. Tarlaíonn sí nuair a bhogann na matáin sa choguas is an [[Sine siain|tsine siain]], rud a ligeann do na [[Fíochán|fíocháin]] sin an t-aerbhealach a chalcadh, rud a chritheann iad is a tháirgeann [[srannadh]]. Mar thoradh ar an riocht seo, bíonn an [[codladh]] suaite agus an duine codlatach i rith an lae. Meastar go dtarlaíonn níos mó taismí do dhaoine a ngoilleann an riocht seo orthu. Seans go mbíonn ráta ardaithe galair chairdiasoithíoch acu freisin, ach tá sé seo le cruthú go cliniciúil. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} j0n8k8k8fvfbzxbhp58q61bwvbduxin 1085404 1085403 2022-08-21T14:28:13Z Kevin Scannell 340 -pic wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Galar}} Laghdú tréimhsiúil nó stop na riospráide le linn codlata de bharr cúngú an aerphasáiste uachtaraigh. Tarlaíonn sí nuair a bhogann na matáin sa choguas is an [[Sine siain|tsine siain]], rud a ligeann do na [[Fíochán|fíocháin]] sin an t-aerbhealach a chalcadh, rud a chritheann iad is a tháirgeann [[srannadh]]. Mar thoradh ar an riocht seo, bíonn an [[codladh]] suaite agus an duine codlatach i rith an lae. Meastar go dtarlaíonn níos mó taismí do dhaoine a ngoilleann an riocht seo orthu. Seans go mbíonn ráta ardaithe galair chairdiasoithíoch acu freisin, ach tá sé seo le cruthú go cliniciúil. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} 6y08malmmb4tlj8chcrpa8w59000faw 1085427 1085404 2022-08-21T15:29:50Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Galar}} Laghdú tréimhsiúil nó stop na riospráide le linn codlata de bharr cúngú an aerbhealaigh uachtaraigh. Tarlaíonn sí nuair a bhogann na matáin sa choguas is an [[Sine siain|tsine siain]], rud a ligeann do na [[Fíochán|fíocháin]] sin an t-aerbhealach a chalcadh, rud a chritheann iad is a tháirgeann [[srannadh]]. Mar thoradh ar an riocht seo, bíonn an [[codladh]] suaite agus an duine codlatach i rith an lae. Meastar go dtarlaíonn níos mó taismí do dhaoine a ngoilleann an riocht seo orthu. Seans go mbíonn ráta ardaithe galair chairdiasoithíoch acu freisin, ach tá sé seo le cruthú go cliniciúil. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} nhlpt5cer60238ev0aw7bz8yifsrg6f 1085429 1085427 2022-08-21T15:32:02Z Ériugena 188 Bhog Ériugena an leathanach [[Aipnia codlata]] go [[Aipnia chodlata]]: 'aipnia bain4 chodlata' Tearma.ie wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Galar}} Laghdú tréimhsiúil nó stop na riospráide le linn codlata de bharr cúngú an aerbhealaigh uachtaraigh. Tarlaíonn sí nuair a bhogann na matáin sa choguas is an [[Sine siain|tsine siain]], rud a ligeann do na [[Fíochán|fíocháin]] sin an t-aerbhealach a chalcadh, rud a chritheann iad is a tháirgeann [[srannadh]]. Mar thoradh ar an riocht seo, bíonn an [[codladh]] suaite agus an duine codlatach i rith an lae. Meastar go dtarlaíonn níos mó taismí do dhaoine a ngoilleann an riocht seo orthu. Seans go mbíonn ráta ardaithe galair chairdiasoithíoch acu freisin, ach tá sé seo le cruthú go cliniciúil. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} nhlpt5cer60238ev0aw7bz8yifsrg6f 0 44736 1085458 702169 2022-08-21T17:31:21Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is [[abhainn]] suite i g[[Contae Uíbh Fhailí]] é '''an Chamchuairt'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Chamchuairt, An}} [[Catagóir:Contae Uíbh Fhailí]] mpvpp6c6db0vemxl3k3y9xdz1xifh29 0 44905 1085376 1053618 2022-08-21T14:07:36Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is [[caisleán]] suite i g[[Contae Laoise]] é '''Tigh na Coille'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Tigh na Coille}} [[Catagóir:Contae Laoise]] 65p3yyvsrecer72a72o09exmbsi0d6b 0 45879 1085763 949755 2022-08-22T04:03:19Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Comhdhúil Cheimiceach}} Is é is '''ceallalós''' ann ná polaisiúicríd struchtúrtha (C₆H₁₀O₅)_n a fhaightear den chuid is mó i mballaí na gceall in ábhar adhmadach is plandúil, cosúil le [[cadás]]. Is polaiméir comhdhlúthucháin [[Glúcós|glúcóis]] í atá isiméireach le [[stáirse]]. Príomhamhábhar páipéir. Cruthaítear díorthaigh thábhachtacha de trí eistearúchán, cuid de na grúpaí hiodrocsaile, ina measc réón (aicéatáit cheallalóis), gunnachadás ([[níotráit]] cheallalóis nó [[nítriceallalós]]). Foirm ceallalóis, sínte i leatháin thanaí thrédhearcacha, is ea ceallafán, a úsáidtear chun bia is earraí somhillte eile a phacáil. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} dxyxn4bc22xy3vglnu3dtxdx766gc2s 0 45909 1085619 1019157 2022-08-21T21:35:10Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} [[Réalta athraitheach]] a n-ascalaíonn a gile thar thréimhse 1-50 lá, díreach i gcomhréir lena sainmhéid, agus a gile ag fad caighdeánach amach uaithi. Is ionann a méid fhollasach agus cé chomh geal is a dhealraíonn sí. Más féidir luach a chinneadh don tsainmhéid ón tréimhsiúlacht seo agus má thomhaistear an ghile fhollasach, is féidir fad na [[réalta]] amach uainn a ríomh. Tá réalta mar seo iontach áisiúil chun na faid go dtí réaltraí atá gar dúinn a dhéanamh amach agus scálaí faid sa [[An Chruinne|Chruinne]] a aimsiú. Ar an drochuair, ní féidir é seo a dhéanamh i gcás na réaltraí i bhfad uainn de bhrí go bhfuil an [[solas]] uathu chomh lag sin. Tá na faid go dtí réaltraí i bhfad níos faide amach intomhaiste le [[spásteileascóp Hubble]], atá i bhfithis 170 km os cionn na talún. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} [[Catagóir:Réaltaí]] klbjmzwu89eqro7uf2gp2lt4fr4ffde 0 46575 1085755 1015238 2022-08-22T03:48:20Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[barúntacht]] suite i g[[Contae Loch Garman]] é '''an Bealach Caoin Thuaidh'''. {{Síol-tír-ie}} {{DEFAULTSORT:Bealach Caoin Thuaidh, An}} [[Catagóir:Contae Loch Garman]] [[Catagóir:Barúntachtaí Chontae Loch Garman]] hx5hg7q2wpu8gyf3ljqqxduvclit7nx 0 46621 1085749 805094 2022-08-22T03:39:55Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Uirlis Cheoil}} [[Íomhá:ClavecinRuckers%26Taskin.JPG|deas|200px|thumb|Cruitchorda]] [[Uirlis cheoil]] [[méarchlár (gléas ceoil)|mhéarchláir]], in úsáid sa [[An tSín|tSín]] faoin 8ú céad, san [[iarthar]] ón [[15ú haois|15ú céad]]. Laghdaigh a úsáid sa [[19ú haois|19ú céad]], ach tá sé in úsáid arís le haghaidh ceoil luaith. Nuair a bhrúitear gléas gluaistear seac adhmaid, feistithe le figín leathair, cleite nó [[Plaisteach|plaistigh]] (in uirlisí nua-aoiseacha), agus baineann sé seo stoitheadh as an tsreang (síneann na sreanga taobh thiar den mhéarchlár). Maolaítear creathanna na sreinge nuair a thiteann an seac ar ais ina áit. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} rhxlr7vp3tqt50g1sinxw1w8sguz0x6 0 46698 1085355 1015244 2022-08-21T13:48:54Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[barúntacht]] suite i g[[Contae Loch Garman]] é '''Scairbh Bhailis'''. {{Síol-tír-ie}} {{DEFAULTSORT:Scairbh Bhailis}} [[Catagóir:Contae Loch Garman]] [[Catagóir:Barúntachtaí Chontae Loch Garman]] dce7l0mnztx0r0i3g6wxye3jzw1os46 0 46914 1085920 1010091 2022-08-22T11:44:54Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is [[cloigtheach]] agus [[Eaglais (foirgneamh)|eaglais]] suite i g[[Contae Chill Chainnigh]] é '''Áth an Bhiolair'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Ath an Bhiolair}} [[Catagóir:Contae Chill Chainnigh]] [[Catagóir:Creideamh i gContae Chill Chainnigh]] e2j7620sy6pft4zrl14t7wjnwwkm6k6 0 47309 1085587 1082495 2022-08-21T21:01:41Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{DéanCumascLe|Dlúthdhiosca ríomhaireachta}} {{WD Bosca Sonraí Trealamh Ríomhaireachta}} Meán stórála [[ríomhaire]], bunaithe ar an [[dlúthdhiosca]] caighdeánach 25 mm, le ceadúnas ó chomhlachtaí Sony is [[Philips]], a úsáidtear de ghnáth chun closchomharthaí a stóráil (tugtar ''CD-ROM'' air freisin). Is féidir le diosca amháin níos mó ná 600 meigeabheart sonraí ríomhaire a stóráil, cuid mhaith níos mó ná diosca crua maighnéadach den mhéid céanna. Is dioscaí léimh amháin an chuid is mó de na dlúthdhioscaí seo. Cuirtear na sonraí orthu le linn a ndéanta agus, ní hionann is an diosca crua, ní féidir iad a athrú. Is é an phríomhfheidhm a bhaintear astu ná toirteanna móra eolais a chur ar fáil, cosúil le ciclipéidí is bunachair. Le [[scríbhneoir]] CDanna, feiste cosúil le dioscathiomáint, is féidir scríobh ar CD-ROM inscríofa (féach [[CD-R]] nó [[CD-RW]]) agus é a úsáid cosúil le diosca flapach. {{Fréamh an Eolais}} {{Síol-ríomhaireacht}} k2ffxxysufcvhbfm3aqvaasdz4hn7rw 1085588 1085587 2022-08-21T21:02:28Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Trealamh Ríomhaireachta}} Meán stórála [[ríomhaire]], bunaithe ar an [[dlúthdhiosca]] caighdeánach 25 mm, le ceadúnas ó chomhlachtaí Sony is [[Philips]], a úsáidtear de ghnáth chun closchomharthaí a stóráil (tugtar ''CD-ROM'' air freisin). Is féidir le diosca amháin níos mó ná 600 meigeabheart sonraí ríomhaire a stóráil, cuid mhaith níos mó ná diosca crua maighnéadach den mhéid céanna. Is dioscaí léimh amháin an chuid is mó de na dlúthdhioscaí seo. Cuirtear na sonraí orthu le linn a ndéanta agus, ní hionann is an diosca crua, ní féidir iad a athrú. Is é an phríomhfheidhm a bhaintear astu ná toirteanna móra eolais a chur ar fáil, cosúil le ciclipéidí is bunachair. Le [[scríbhneoir]] CDanna, feiste cosúil le dioscathiomáint, is féidir scríobh ar CD-ROM inscríofa (féach [[CD-R]] nó [[CD-RW]]) agus é a úsáid cosúil le diosca flapach. {{Fréamh an Eolais}} {{Síol-ríomhaireacht}} pm185ka8ngkn9f826nb0slb26ol4xsh 0 47684 1085400 702603 2022-08-21T14:23:52Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is stáisiún giniúna suite i g[[Contae Bhaile Átha Cliath]] é '''Cumhachtstáisiún an Phoill Bhig'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Cumhachtstaisiun an Phoill Bhig}} [[Catagóir:Contae Bhaile Átha Cliath]] icgkkl4th4yh6qc4bbvh1tkihvpdt1c 0 47832 1085907 947562 2022-08-22T10:22:45Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} [[File:Eden Quay, Dublin 1900.jpg|thumb|Cé Eden timpeall 1900]] Is ceann de na [[cé|céanna]] ar bhruach na [[Life]] i m[[Baile Átha Cliath]] é '''Cé Éidin'''<ref>http://www.logainm.ie/ga/1381044</ref>. ==Tagairtí== {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Ce Eidin}} [[Catagóir:Céanna Bhaile Átha Cliath]] 7if9mqrntjugk8ki5ywthy5jorvq2wt 0 47910 1085694 801986 2022-08-22T00:46:06Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Ainmhí Bheo|item=Q19610691}} [[Íomhá:Cow female black white.jpg|mion|deas|Eallach de phór Holstein]] [[Mamach|Mamaigh]] cheansaithe, saothraithe ón [[áracs]] fiáin (''Bos primigenius'') is ea '''eallach''' (''Bos taurus''). Scaipthe faoi seo ar fud [[An Domhan|an Domhain]] le han-chuid pór. Fástar le haghaidh [[bainne]] is/nó feola iad, agus chun ualaigh a tharraingt. Tugtar '''damhra''' orthu freisin. Mhéadaigh an líon eallaigh sa Domhan faoi dhó i [[1960]]-[[1980]]. Tugtar '''bó''' ar na hainmhithe baineannacha, agus faightear [[bainne]] ó bha ar fud an domhain. Tá tuairim is 1.3 billiún bó ar domhan (281,700,000 s[[an India]] amháin). == Féach freisin == * [[Einceifileapaite spúinseach bhólachta]] * [[Bleán]] == Seanfhocail == * Is maith sú bó, beo nó marbh * Fear na haon bhó fear gan aon bhó * Bíonn adharca fada ar na ba i gcéin. * Má labhraíonn an chuach ar chrann gan duilliúr, díol do bhó agus ceannaigh arbhar. * Díol do bhó i bhfad ó bhaile, ach faigh do bhean ar an gcarn aoiligh. * Bíonn gach éinne ag cur a bhó féin thar abhainn. * Ba shaibhir fear na muice gur bhuail sé le fear na bó. * Bíonn gach duine lách go dtí go dtéann bó isteach ina gharraí féin. {{síol ainmhí}} {{Fréamh an Eolais}} [[Catagóir:Eallach|Eallach]] [[Catagóir:Ainmhithe cheansaithe]] [[Catagóir:Mamaigh]] [[Catagóir:Buaibhide]] 1gkwr69c4cnbaqwb3wbr1hf45tg2f9l 1085695 1085694 2022-08-22T00:46:38Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Ainmhí Bheo|item=Q19610691}} [[Íomhá:Cow female black white.jpg|mion|deas|Bó de phór Holstein]] [[Mamach|Mamaigh]] cheansaithe, saothraithe ón [[áracs]] fiáin (''Bos primigenius'') is ea '''eallach''' (''Bos taurus''). Scaipthe faoi seo ar fud [[An Domhan|an Domhain]] le han-chuid pór. Fástar le haghaidh [[bainne]] is/nó feola iad, agus chun ualaigh a tharraingt. Tugtar '''damhra''' orthu freisin. Mhéadaigh an líon eallaigh sa Domhan faoi dhó i [[1960]]-[[1980]]. Tugtar '''bó''' ar na hainmhithe baineannacha, agus faightear [[bainne]] ó bha ar fud an domhain. Tá tuairim is 1.3 billiún bó ar domhan (281,700,000 s[[an India]] amháin). == Féach freisin == * [[Einceifileapaite spúinseach bhólachta]] * [[Bleán]] == Seanfhocail == * Is maith sú bó, beo nó marbh * Fear na haon bhó fear gan aon bhó * Bíonn adharca fada ar na ba i gcéin. * Má labhraíonn an chuach ar chrann gan duilliúr, díol do bhó agus ceannaigh arbhar. * Díol do bhó i bhfad ó bhaile, ach faigh do bhean ar an gcarn aoiligh. * Bíonn gach éinne ag cur a bhó féin thar abhainn. * Ba shaibhir fear na muice gur bhuail sé le fear na bó. * Bíonn gach duine lách go dtí go dtéann bó isteach ina gharraí féin. {{síol ainmhí}} {{Fréamh an Eolais}} [[Catagóir:Eallach|Eallach]] [[Catagóir:Ainmhithe cheansaithe]] [[Catagóir:Mamaigh]] [[Catagóir:Buaibhide]] cuk3a9tcfjd73c7hubeorcc041kum29 0 47952 1085516 696031 2022-08-21T19:08:08Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Comhdhúil Cheimiceach}} C₂H₆, le [[fiuchphointe]] -89&nbsp;°C. An dara ball de shraith na n-alcán. Gás gan bholadh, a úsáidtear mar chuisneán agus a dhéanann meascáin phléascacha le haer. Is sainiúil cruth an mhóilín, teitreahéadráin nasctha le chéile, do shraith na n-alcán. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} hfi6tbbj44s33wld1wf00rl3bav0p5z 0 47994 1085762 921067 2022-08-22T04:02:19Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Galar}} Is éard is '''eimpíéime''' ann bailiúchán bracha idir cisil na scannán a chumhdaíonn an [[scamhóg]] (an pleora). Coitianta mar thoradh ar scaipeadh an ionfhabhtaithe ó [[niúmóine]] sna scamhóga. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} [[Catagóir:Córas imdhíonachta]] ljppnqkbet30o838p8kvf9n9eiss2cq 0 48226 1085467 966242 2022-08-21T18:09:49Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Ba [[mainistir|mhainistir]] suite i g[[Contae na Mí]] í '''Mainistir Cheanannais'''. [[File:Kells-10-Marktkreuz-1989-gje.jpg|thumb|]] {{síol}} {{DEFAULTSORT:Mainistir Cheanannais}} [[Catagóir:Bailte i gContae na Mí]] [[Catagóir:Mainistreacha na hÉireann]] faztmrurpc05y23xjtnh23si4rv7br6 0 48580 1085581 686403 2022-08-21T20:45:47Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Galar}} [[Ionfhabhtú]] [[Víreas|víreasach]] atá tearc ach an-trom, a chuireann tús le damáiste d'an-chuid [[fíochán]] is orgán, [[rith fola]] inmheánach, agus mortlaíocht ard. Tugtar ''galar Marburg'' is ''[[fiabhras]] Marburg'' air freisin. Tarchuirtear é trí thadhall le sreabháin cholainne ó dhuine ionfhabhtaithe, agus tarlaíonn sé i ráigeanna scaipthe san [[An Afraic|Afraic]]. Ní fios cén teacht aniar ón ngalar atá ag [[Ainmhí|ainmhithe]]. Aithníodh den chéad uair é i [[1967]] nuair a tharla ráigeanna comhuaineacha i measc oibrithe saotharlainne i Marburg is [[Frankfurt]] [[An Ghearmáin|na Gearmáine]] agus i mBéalghrád na hIúgslaive. Níos déanaí, fuarthas ceangal idir na ráigeanna seo is moncaithe ionfhabhtaithe a iomportáileadh ó Uganda. Braitheadh an víreas ó am go chéile ó shin. Níl aon vacsaín ná cóireáil air fós. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} 9dmh1y9jr17ugzgv3s0ybsugzackhn5 0 48803 1085681 686724 2022-08-21T23:54:51Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Comhdhúil Cheimiceach}} C₆H₁₂O₆, a dtugtar ''deastrós'' air freisin. An [[siúcra]] sécharbón is coitianta, agus príomhtháirge na fótaisintéise i bplandaí. Is polaiméirí comhdhlúthúcháin iad [[stáirse]] is [[ceallalós]] an ghlúcóis araon. Cuimsíonn maltós, [[lachtós]] is [[siúcrós]] iarmhar glúcóis amháin, ar a laghad, agus is féidir glúcós a fháil uathu trí [[hidrealú]] aigéadach nó [[Einsím|einsímeach]]. {{Fréamh an Eolais}} {{síol-ceim}} kgl98bzc9cs76d4uu68yfim9klqos7t 0 48968 1085598 1019153 2022-08-21T21:21:09Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} An [[cóiméad]] ba mhó ghile le 400 bliain, agus a [[Núicléas (réalteolaíocht)|núicléas]] 40 km ar trastomhas. Ní fhacthas an cóiméad seo ó 2,600 bliain RC, timpeall an ama a bhí na pirimidí á dtógáil san Éigipt. Ach ó Mhárta-Aibreán 1997 bhí sé soiléir geal sa spéir ó thuaidh. Bhí sé ag a íosfhad ón [[An Domhan|Domhan]], 200 milliún km, ar [[22 Márta]]. Ainmníodh é as beirt Mheiriceánach, Alan Hale is Thomas Bopp, a d'fhionn é i [[1995]]. Ina dhiaidh sin ionannaíodh é le híomhá a thóg [[teileascóp Schmidt]] i Siding Springs [[An Astráil|na hAstráile]] i [[1993]]. Ní fhillfidh sé don chuid seo den [[An Grianchóras|Ghrianchóras]] go ceann 2,400 bliain eile. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} [[Catagóir:Cóiméid]] gexm7bocazq8p3l7qxwv96nyyxl3yci 0 49354 1085620 978259 2022-08-21T21:35:24Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} An 10ú gealach ag [[Satarn (pláinéad)|Satarn]], a fionnadh i [[1966]]. Timpeall 200 km ar trastomhas, timpeall 151,000 km amach ó Shatarn. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} hl4skxdypjsmqyohaygb231wpwfyxul 0 50177 1085733 688536 2022-08-22T01:15:39Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Réalta i réaltbhuíon an Mhíl Mhóir a ndearnadh taifeadadh uirthi den chéad uair i [[1596]], ach a aithníodh mar [[réalta athraitheach]] i [[1638]]. [[Fathachréalta dhearg]] a athraíonn le tréimhse 331 lá ó mhéid 10 suas go dtí 2. Bhain sí méid 1.2 amach i [[1779]], i measc an 20 [[réalta]] is gile sa spéir. Is í an chéad shampla de réaltaí ar leith iad athraithigh Mira, réaltaí athraitheacha fadtréimhseacha le tréimhsí chomh fada le míonna nó níos mó. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} qvmf4dinfb0fp7vpd425mbwqn1j40xx 0 50555 1085411 689144 2022-08-21T14:35:52Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Uirlis Cheoil}} [[Gléas ceoil]] ina bhfuil líne [[giolcach]] miotalach a chritheann ionanálú is eisanálú an tseinnteora trí phoill atá dírithe ar na giolcaigh sa bhunús adhmadach. Sa tsamhail chaighdeánach dhiatonach, bíonn an scála mantach (is é sin, cuid de na nótaí as láthair) agus ní bhíonn sé oiriúnach ach d'fhoinn shimplí. Ach sa tsamhail chrómatach bíonn meicníocht sleamhnán chun an dara líne giolcach, tiúnta leath-thon níos airde, a chur ag seinm. Ba iad Larry Adler ([[1914]]-[[2001]]) is Tommy Reilly ([[1919]]-[[2000]]) rímháistrí an ghléis seo. De réir na lámhscríbhinní, bhíodh orgáin béil in úsáid sa tSin roimh 600 RC. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} tpcn3e5fh1mgsbgm0ybgbqocvuuvgg4 1085412 1085411 2022-08-21T14:44:52Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Uirlis Cheoil}} [[Gléas ceoil]] ina bhfuil líne [[giolcach]] miotalach a chritheann ionanálú is eisanálú an tseinnteora trí phoill atá dírithe ar na giolcaigh sa bhunús adhmadach. Sa tsamhail chaighdeánach dhiatonach, bíonn an scála mantach (is é sin, cuid de na nótaí as láthair) agus ní bhíonn sé oiriúnach ach d'fhoinn shimplí. Ach sa tsamhail chrómatach bíonn meicníocht sleamhnán chun an dara líne giolcach, tiúnta leath-thon níos airde, a chur ag seinm. Ba iad Larry Adler ([[1914]]-[[2001]]) is Tommy Reilly ([[1919]]-[[2000]]) rímháistrí an ghléis seo. De réir na lámhscríbhinní, bhíodh orgáin béil in úsáid sa tSin roimh 600 RC. ==Gailearaí== <gallery> File:Cass-muha-1880.jpg|Orgán béil le [[C. A. Seydel Söhne]] (1880) File:Mouth organ (or symphonium) (c.1830, London) by Charles Wheatstone, Museum of Fine Arts, Boston.jpg|Siansóiniam (c.1830) le Charles Wheatstone File:M.Hohner Trumpet Call Harmonica in C.jpg|Orgán béil [[Hohner]] sa ghléas C (1906) File:Mundharmonika.jpg|Orgán béil (cúl) agus ''Blues harp'' (aghaidh) File:16-hole chrom 10-hole diatonic.jpg|Orgán béil crómatach 16-poll (barr) agus orgán béil diatonach 10-poll (bun) File:Melodicas.jpg|''Melodica'' de chuid Hohner File:Ploong.jpg|''Ploong'', seinnte ag an bpobal Mru sa Bhanglaidéis agus i mBurma File:Sheng (Chinese mouth organ).jpg|''Sheng'', orgán béil Síneach File:Gifujyou5846.JPG|''Sho'', orgán béil Seapánach File:Khene.jpg|''Khene'' a úsáidtear san Áise Thoir Theas File:Miao musicians.jpg|''Lusheng'' a úsáidtear i Laos, i Vítneam, agus sa tSín Theas File:Musicians playing kadedek mouth organs, Engkurai, Pak Bunau, Borneo.jpg|''Keluri'' a úsáidtear i mBoirneo File:Qeej, free reed gourd mouth organ of the Hmong people.jpg|''Qeej'', pobal Hmong </gallery> {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} sm4z7zbgxmj5sgq20pdi1khqgqxmtn8 0 50612 1085621 978261 2022-08-21T21:35:34Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} [[Saitilít]] nádúrtha de chuid [[Satarn (pláinéad)|Satairn]] (an 18ú ceann) ar thángthas air i [[1990]] i ngrianghrafanna a tógadh 9 mbliain roimhe ag [[Voyager]] 2. Trastomhas 20 km aige. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} [[Catagóir:Gealaí Shatairn]] 3mh83ssn24q3p7a2c4es5uotp2s0vbh 0 51128 1085622 999227 2022-08-21T21:35:45Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}}[[Íomhá:Precession_N.gif|deas|250px|thumb|An Réalta Thuaidh]] An [[réalta]] is gile i [[réaltbhuíon]] an Bhéir Bhig, a luíonn taobh istigh de 1° ón mol neamhaí thuaidh anois. Tugtar ''Polaris'' uirthi freisin. Is ionann a airde le domhanleithead an fhéachadóra, a bheag nó a mhór. D'úsáidtí le fada í i gcomhair loingseoireachta simplí. {{Fréamh an Eolais}} [[Catagóir:Réaltaí]] {{síol-réalta}} gnaf0zrfjr87tnh5x7844fv253fzh1x 0 51187 1085623 1051242 2022-08-21T21:35:57Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} An 5ú gealach nádúrtha de chuid [[Satarn (pláinéad)|Satairn]], a fionnadh i [[1672]]. 527,000 km amach ón [[Pláinéad|bpláinéad]]. An dara gealach is mó ag Satarn, le trastomhas 1,530 km. Tréimhse fithise 4.518 lá atá aici. [[Catagóir:Gealaí Shatairn]] {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} qm9ldecjdhi62e6ety52r3ihee5xdyf 0 51368 1085624 978250 2022-08-21T21:36:09Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}}[[Íomhá:Animation of C／2018 Y1 orbit 1600-2500.gif|mion|fithis C／2018 Y1 sna blianta 1600-2500]] Aon [[Pláinéad|phláinéad]] (nó [[gealach]]) a ghluaiseann timpeall ar phláinéad níos mó is ea '''satailít nádúrtha'''<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.teanglann.ie/en/fb/satail%C3%ADt|teideal=An Foclóir Beag: satailít|language=en|work=www.teanglann.ie|dátarochtana=2020-05-21}}</ref> (mar a dhéanann [[An Ghealach|an ghealach]] leis an [[An Domhan|domhan]]). Is satailítí na gealacha a ghluaiseann i bh[[fithis]]í timpeall ar phláinéid sa [[An Grianchóras|Ghrianchóras]], cosúil lenár [[An Ghealach|nGealach]]. Tá córais fhorleathana ag [[Iúpatar (pláinéad)|Iúpatar]] is [[Satarn (pláinéad)|Satarn]], agus ceann ag Iúpatar, Gainiméid, atá níos mó ná [[pláinéad]] [[Mearcair (pláinéad)|Mhearcair]] féin, agus [[Plútón (abhacphláinéad)|Plútón]] a ghlactaí leis mar [[abhacphláinéad]]. == Féach freisin == * [[Satailít (spásárthach)]] == Tagairtí == {{reflist}}{{Fréamh an Eolais}} {{síol}} [[Catagóir:Gealacha]] [[Catagóir:Pláinéid]] h5zie1kl56vdwcqbfc6w6ehyrjhdw82 0 51715 1085680 690889 2022-08-21T23:54:29Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Comhdhúil Cheimiceach}} C₁₂H₂₂O₁₁, an [[siúcra]] is iomráití dá bhfuil ann, [[déshiúicríd]] ina bhfuil móilín [[Glúcós|glúcóis]] nasctha le móilín fruchtóis. Díleáitear sa stéig bheag é chun an méid céanna den dá mhonaishiúicríd, glúcós is fruchtós, a ionsú. Is é siúcrós an siúcra i siúcra boird, siúcra reoáin is siúcra mín, agus faightear ó [[Cána siúcra|chána siúcra]] is biatas siúcra é. Tagann timpeall 17% den [[Fuinneamh|fhuinneamh]] i gcothuithe sa [[An Domhan|Domhan]] thiar ó shiúcrós. Glactar leis go forleathan go gclaonann ionghabháil farasbarr siúcra ag páiste chuig cáiréis i bhfiacla agus [[raimhre]]. {{Fréamh an Eolais}} {{síol-ceim}} 9ccxh1iucpog3q7z0at9y1l19xs3igv 0 52093 1085561 691501 2022-08-21T20:36:25Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bia}} [[Bia]] [[Stáirse|stáirseach]] a ullmhaítear ó fhréamhacha [[Casabhach|casabhaigh]]. Díoltar é mar phlúr, calóga is millíní, agus úsáidtear é i maróga agus mar oibreán tiubhaithe i mbianna leachtacha, mar shampla in [[Anraith|anraithí]]. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} 64syadpbitd9t3dvk2flsm2bnhmrvjf 0 52139 1085683 994690 2022-08-21T23:58:42Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Ainmhí Bheo}} [[File:Paulus Potter - De Stier.jpg|thumb|Paulus Potter: ''Tarbh'']] Sa [[Míoleolaíocht|mhíoleolaíocht]], [[mamach]] fireann de chuid [[speiceas]] iomadúil. De ghnáth tugtar ''bó'' ar an mbaineannach, is ''lao'' ar an [[ainmhí]] óg. Úsáidtear an t-ainm don [[eallach]] fireann neamhchoillte. Tugtar ''bullán'' nó ''damh'' ar an bhfireannach a choilltear is é óg, poc ar an bhfireannach a choilltear is é fásta. Úsáidtear an t-ainm freisin ar chuid mhaith speiceas eile, [[An Míol Mór|an míol mór]], an [[rosualt]], an [[rón eilifintiúil]], an [[eilifint]], is an mús. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} qoc488ljoy4s7bz35rospexeo8w38jj 1085687 1085683 2022-08-22T00:02:45Z Alison 570 Cealaíodh athrú 1085683 le [[Special:Contributions/Alison|Alison]] ([[User talk:Alison|plé]]) wikitext text/x-wiki [[File:Paulus Potter - De Stier.jpg|thumb|Paulus Potter: ''Tarbh'']] Sa [[Míoleolaíocht|mhíoleolaíocht]], [[mamach]] fireann de chuid [[speiceas]] iomadúil. De ghnáth tugtar ''bó'' ar an mbaineannach, is ''lao'' ar an [[ainmhí]] óg. Úsáidtear an t-ainm don [[eallach]] fireann neamhchoillte. Tugtar ''bullán'' nó ''damh'' ar an bhfireannach a choilltear is é óg, poc ar an bhfireannach a choilltear is é fásta. Úsáidtear an t-ainm freisin ar chuid mhaith speiceas eile, [[An Míol Mór|an míol mór]], an [[rosualt]], an [[rón eilifintiúil]], an [[eilifint]], is an mús. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} d0vdajlr68p85akut6q2jkpam5l09p8 1085689 1085687 2022-08-22T00:18:52Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki [[File:Paulus Potter - De Stier.jpg|thumb|Paulus Potter: ''Tarbh'']] Sa [[Míoleolaíocht|mhíoleolaíocht]], [[mamach]] fireann de chuid [[speiceas]] iomadúil. De ghnáth tugtar ''bó'' ar an mbaineannach, is ''lao'' ar an [[ainmhí]] óg. Úsáidtear an t-ainm don [[eallach]] fireann neamhchoillte. Tugtar ''bullán'' nó ''[[damh]]'' ar an bhfireannach a choilltear is é óg, poc ar an bhfireannach a choilltear is é fásta. Úsáidtear an t-ainm freisin ar chuid mhaith speiceas eile, [[An Míol Mór|an míol mór]], an [[rosualt]], an [[rón eilifintiúil]], an [[eilifint]], is an mús. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} rco71bzblrs42bpl6nntkz9l63qaz4n 1085690 1085689 2022-08-22T00:20:22Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki <!-- Níor chóir {{WD Bosca Sonraí Ainmhí Bheo}} a úsáid anseo, toisc nach mbaineann an t-alt le speiceas amháin --> [[File:Paulus Potter - De Stier.jpg|thumb|Paulus Potter: ''Tarbh'']] Sa [[Míoleolaíocht|mhíoleolaíocht]], [[mamach]] fireann de chuid [[speiceas]] iomadúil. De ghnáth tugtar ''bó'' ar an mbaineannach, is ''lao'' ar an [[ainmhí]] óg. Úsáidtear an t-ainm don [[eallach]] fireann neamhchoillte. Tugtar ''bullán'' nó ''[[damh]]'' ar an bhfireannach a choilltear is é óg, poc ar an bhfireannach a choilltear is é fásta. Úsáidtear an t-ainm freisin ar chuid mhaith speiceas eile, [[An Míol Mór|an míol mór]], an [[rosualt]], an [[rón eilifintiúil]], an [[eilifint]], is an mús. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} kvk5zhmehjlhyx24n6qf38euiz7xuwb 0 52626 1085737 761331 2022-08-22T02:59:09Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} An chéad [[réalta]], diomaite den Ghrian, arb eol go bhfuil córas ilphlainéadach aige. Cruthaíodh i [[1999]] go bhfuil 3 [[Pláinéad|phláinéad]], ar a laghad, timpeall air. Tá gach ceann acu níos mó troime ná [[an Domhan]], suas le 5 oiread mhais [[Iúpatar (pláinéad)|Iúpatair]]. Tá an réalta seo níos teo mó gile ná [[an Ghrian]], agus níos óige de 2,600 milliún bliain, meastar. 44 [[solasbhliain]] amach uainn. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} iw8j0rjaw937d8zophmu908tt87lndb 1085738 1085737 2022-08-22T03:00:19Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} An chéad [[réalta]], diomaite den Ghrian, arb eol go bhfuil córas ilphlainéadach aige. Cruthaíodh i [[1999]] go bhfuil 3 [[Pláinéad|phláinéad]], ar a laghad, timpeall air. Tá gach ceann acu níos mó troime ná [[an Domhan]], suas le 5 oiread mhais [[Iúpatar (pláinéad)|Iúpatair]]. Tá an réalta seo níos teo mó gile ná [[an Ghrian]], agus níos óige de 2,600 milliún bliain, meastar. 44 [[solasbhliain]] amach uainn. == Tagairtí == {{reflist}} {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} 2vdngyx1z2seu79l4gwcsop7iuwuij0 1085739 1085738 2022-08-22T03:01:22Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} An chéad [[réalta]], diomaite den [[An Ghrian|Ghrian]], arb eol go bhfuil córas ilphlainéadach aige. Cruthaíodh i [[1999]] go bhfuil 3 [[Pláinéad|phláinéad]], ar a laghad, timpeall air. Tá gach ceann acu níos mó troime ná [[an Domhan]], suas le 5 oiread mhais [[Iúpatar (pláinéad)|Iúpatair]]. Tá an réalta seo níos teo mó gile ná [[an Ghrian]], agus níos óige de 2,600 milliún bliain, meastar. 44 [[solasbhliain]] amach uainn. == Tagairtí == {{reflist}} {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} 06hszrbiysehlgo9z5s5ortpmo5lbxe 0 52661 1085625 1032361 2022-08-21T21:36:20Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is astaróideach é (4) '''Veiste'''<ref>[https://www.teanglann.ie/en/eid/Vesta]</ref> nó '''Vesta'''<ref>[http://acmhainn.ie/tearmai/realt.htm]</ref> an 4ú astaróideach a d'fhionn Wilhelm Olbers ([[1758]]-[[1840]]) i [[1807]]. Trastomhas 580 m aige. An t-aon astaróideach atá le feiceáil ag [[an tsúil]], de bharr a ardfhrithchaiteachta. Tá sé ina uimhir '''67''' de [[Céad réadanna is mó sa Ghrianchóras|réadanna an Grianchórais]] in ord a méid. Tá a fhithis thart ar an ghrian sa [[Crios astaróideach|Chrios astaróideach]] mar atá níos sia ná sin de Mars agus níos lú na sin de Iúpatar. Tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Veiste}} {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} ehnuow844hrzbcga2cm1sn9mtpjpluf 0 52841 1085421 1059210 2022-08-21T15:19:42Z Ériugena 188 Bhog Ériugena an leathanach [[Comhairle Shiorrachd Rinn Friù an Ear]] go [[Comhairle Siorrachd Rinn Friù an Ear]]: gd wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is éard is '''Comhairle Shiorrachd Rinn Friù an Ear''' ann ná ceann de na [[Ceantair chomhairle na hAlban|32 rannán rialtais áitiúil]] de chuid na h[[Albain|Alban]]. == Bailte == * [[Baile Chlarc]], [[Baile Úr na Maoirne]], [[Baile na h-Eaglais]], [[Baile Néill]], [[Bruach nan Dealgan]], [[A' Bhruach Fhada]] * [[Ceann a' Bhárra]], [[Ceann an t-Sléibh]] * [[Giofnag]] == Tíreolaíocht == * [[A' Choille an Ear]] * [[Canál Pháislig]] * [[Eaglais Sheumais Pháislig]] * [[Páislig Sráid GhilleMhoire]] * [[Uisge Labharain]] {{Síol-tír-gd}} {{DEFAULTSORT:Comhairle Shiorrachd Rinn Friu an Ear}} [[Catagóir:Ceantair chomhairle na hAlban]] [[Catagóir:Tíreolaíocht na hAlban]] [[Catagóir:Comhairle Shiorrachd Rinn Friù an Ear]] pi3yowrgy76yb1qas2o2zuve7eidnwj 1085423 1085421 2022-08-21T15:22:33Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is éard is '''Comhairle Siorrachd Rinn Friù an Ear''' ann ná ceann de na [[Ceantair chomhairle na hAlban|32 rannán rialtais áitiúil]] de chuid na h[[Albain|Alban]]. == Bailte == * [[Baile Chlarc]], [[Baile Úr na Maoirne]], [[Baile na h-Eaglais]], [[Baile Néill]], [[Bruach nan Dealgan]], [[A' Bhruach Fhada]] * [[Ceann a' Bhárra]], [[Ceann an t-Sléibh]] * [[Giofnag]] == Tíreolaíocht == * [[A' Choille an Ear]] * [[Canál Pháislig]] * [[Eaglais Sheumais Pháislig]] * [[Páislig Sráid GhilleMhoire]] * [[Uisge Labharain]] {{Síol-tír-gd}} {{DEFAULTSORT:Comhairle Shiorrachd Rinn Friu an Ear}} [[Catagóir:Ceantair chomhairle na hAlban]] [[Catagóir:Tíreolaíocht na hAlban]] [[Catagóir:Comhairle Shiorrachd Rinn Friù an Ear]] 5bxqiob2ao5hpcepj6ra8v877bltd0c 0 52949 1085380 1041783 2022-08-21T14:11:52Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i g[[Comhairle na Gàidhealtachd]] é '''Allt A'Mhuilinn'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Allt A'Mhuilinn}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] 4ztzuaue5qjespn28evyvu87hrsy1ei 1085385 1085380 2022-08-21T14:12:48Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Allt A'Mhuilinn]] go [[Allt a' Mhuilinn]]: ainmean-aite.scot wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i g[[Comhairle na Gàidhealtachd]] é '''Allt A'Mhuilinn'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Allt A'Mhuilinn}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] 4ztzuaue5qjespn28evyvu87hrsy1ei 1085387 1085385 2022-08-21T14:13:46Z Kevin Scannell 340 tag wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i g[[Comhairle na Gàidhealtachd]] é '''Allt a' Mhuilinn'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/millburn/|title=|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Allt a' Mhuilinn}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] hepfk3w1lt2eha1y5vpqkbnkr4sv5en 1085388 1085387 2022-08-21T14:14:01Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i g[[Comhairle na Gàidhealtachd]] é '''Allt a' Mhuilinn'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/millburn/|title=Millburn|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Allt a' Mhuilinn}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] g23ys72ofc0b7wdrwh5l9ayaj5j4ibi 0 53112 1085758 1041862 2022-08-22T03:57:32Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i g[[Comhairle na Gàidhealtachd]] é '''Daothal'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Daothal}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] s7pfxt81gyxjvsq26uor4macwfz82i0 1085759 1085758 2022-08-22T03:57:57Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i g[[Comhairle na Gàidhealtachd]] é '''Daothal'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/duthil/|title=Duthil|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Daothal}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] el69beovpem6lrofivvicjzyxdgppm4 1085760 1085759 2022-08-22T03:58:32Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i g[[Comhairle na Gàidhealtachd]] é '''Daothal''' nó '''Daoghal'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/duthil/|title=Duthil|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Daothal}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] 54q3xvwyec0jgpqrqa1lbuvub1stozl 0 54560 1085435 728367 2022-08-21T16:29:36Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Íomhá:Rob Roy's Cave - geograph.org.uk - 73057.jpg|deas|250px|thumb|[[Pluais|Uaimh]] [[Raibeart Ruadh MacGriogair]]]] Is [[baile]] suite i g[[Comhairle Shruighlea]] é '''Inbhir Snáthaid'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/inversnaid/|title=Inversnaid|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Inbhir Snathaid}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle Shruighlea]] i5tx374odxv3el84dgrjg2kpnkdrfpq 1085436 1085435 2022-08-21T16:30:04Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Inbhir Snáthaid]] go [[Inbhir Snàthaid]]: gd wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Íomhá:Rob Roy's Cave - geograph.org.uk - 73057.jpg|deas|250px|thumb|[[Pluais|Uaimh]] [[Raibeart Ruadh MacGriogair]]]] Is [[baile]] suite i g[[Comhairle Shruighlea]] é '''Inbhir Snáthaid'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/inversnaid/|title=Inversnaid|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Inbhir Snathaid}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle Shruighlea]] i5tx374odxv3el84dgrjg2kpnkdrfpq 1085438 1085436 2022-08-21T16:30:28Z Kevin Scannell 340 gd wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Íomhá:Rob Roy's Cave - geograph.org.uk - 73057.jpg|deas|250px|thumb|[[Pluais|Uaimh]] [[Raibeart Ruadh MacGriogair]]]] Is [[baile]] suite i g[[Comhairle Shruighlea]] é '''Inbhir Snàthaid'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/inversnaid/|title=Inversnaid|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Inbhir Snathaid}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle Shruighlea]] jv4xpo8ccxlprn9865gy85hvx8kum6t 0 54675 1085465 728126 2022-08-21T18:07:01Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[sráidbhaile]] suite i g[[Comhairle Mhoireibh]] é '''Cinn Lois'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Cinn Lois}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle Mhoireibh]] b1biegei8kmln68lh4txlfly9qlltjf 1085466 1085465 2022-08-21T18:07:27Z Kevin Scannell 340 AA wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[sráidbhaile]] suite i g[[Comhairle Mhoireibh]] é '''Cinn Lois'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/kinloss/|title=Kinloss|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Cinn Lois}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle Mhoireibh]] nmj6d2gwayish1oknfdv2edokz02wa3 0 54852 1085531 728387 2022-08-21T19:58:28Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Leum-iochd]] go [[Iomaire bán]]: chaco wikitext text/x-wiki Ba stiall [[arbhar]] fágtha i mbranar i g[[Comhairle Shiorrachd Obar Dheathain]] é '''Leum-iochd'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Leum-iochd}} [[Catagóir:Tíreolaíocht na hAlban]] [[Catagóir:Comhairle Shiorrachd Obar Dheathain]] ku8pae87nsxcwy1fp7tla1pcv8t8q9h 1085533 1085531 2022-08-21T20:00:42Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki Is stiall [[arbhar]] fágtha i mbranar é '''iomaire bán''' nó '''iomaire críche'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/iomaire%20b%E1n/|title=“iomaire bán” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Iomaire ban}} [[Catagóir:Tíreolaíocht na hAlban]] 6xmjrnhng73c5oub1v0csm75j2as082 1085534 1085533 2022-08-21T20:04:23Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki Is stráice talún fágtha gan saothrú é '''iomaire bán''' nó '''iomaire críche''' ([[Gàidhlig]]: ''leum-iochd'').<ref>{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/iomaire%20b%E1n/|title=“iomaire bán” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|dátarochtana=2022-08-21}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://www.teanglann.ie/ga/eid/balk|title=English-Irish Dictionary (de Bhaldraithe): balk|editor=[[Tomás de Bhaldraithe]], eag.|year=1959|publisher=[[An Gúm]]|location=[[Baile Átha Cliath]]|isbn=978-1857910360|dátarochtana=2022-08-21|language=ga|work=Teanglann.ie}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Iomaire ban}} [[Catagóir:Tíreolaíocht na hAlban]] byblwf1xezw3hm5x2lhg7uit1zec3pp 1085540 1085534 2022-08-21T20:10:53Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki Is stráice talún fágtha gan saothrú é '''iomaire bán''' nó '''iomaire críche''' ([[Gaeilge na hAlban]]: ''leum-iochd'').<ref>{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/iomaire%20b%E1n/|title=“iomaire bán” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|dátarochtana=2022-08-21}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://www.teanglann.ie/ga/eid/balk|title=English-Irish Dictionary (de Bhaldraithe): balk|editor=[[Tomás de Bhaldraithe]], eag.|year=1959|publisher=[[An Gúm]]|location=[[Baile Átha Cliath]]|isbn=978-1857910360|dátarochtana=2022-08-21|language=ga|work=Teanglann.ie}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Iomaire ban}} [[Catagóir:Tíreolaíocht na hAlban]] 3mjznzfm5mzwvnheluom8f1irm6o8uz 0 54934 1085357 1046085 2022-08-21T13:53:07Z Kevin Scannell 340 tag wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Íomhá:Wind Turbine construction, Fife Energy Park, Methil.JPG|deas|250px|thumb|Inbhir Líobhann]] Is [[baile]] suite i [[Fìobha|bhFìobha]] é '''Inbhir Líobhann'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/leven/|title=Leven|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Inbhir Liobhann}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Fìobha]] a8cbwcvezalriynhkpv2fqohi2ronv4 1085358 1085357 2022-08-21T13:53:25Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Inbhir Líobhann]] go [[Inbhir Lìobhann]]: gd wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Íomhá:Wind Turbine construction, Fife Energy Park, Methil.JPG|deas|250px|thumb|Inbhir Líobhann]] Is [[baile]] suite i [[Fìobha|bhFìobha]] é '''Inbhir Líobhann'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/leven/|title=Leven|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Inbhir Liobhann}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Fìobha]] a8cbwcvezalriynhkpv2fqohi2ronv4 1085360 1085358 2022-08-21T13:53:48Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Íomhá:Wind Turbine construction, Fife Energy Park, Methil.JPG|deas|250px|thumb|Inbhir Lìobhann]] Is [[baile]] suite i [[Fìobha|bhFìobha]] é '''Inbhir Lìobhann'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/leven/|title=Leven|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Inbhir Liobhann}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Fìobha]] ckfswn5sdjldyjjx9hsfvvf0m4ei3ez 0 54973 1085743 1046103 2022-08-22T03:06:37Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is [[oileán]] suite i [[Fìobha|bhFìobha]] í '''Innis Cheith'''. {{Síol-tír-gd}} {{DEFAULTSORT:Innis Cheith}} [[Catagóir:Tíreolaíocht na hAlban]] [[Catagóir:Fìobha]] jygt0fp8oeqolm2xe6ixiw16398p6xs 0 55008 1085506 1082799 2022-08-21T19:01:19Z Kevin Scannell 340 AAA wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite in [[Aonghas]] é '''Monadh Rois'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/montrose/|title=Montrose|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{Síol-tír-gd}} {{DEFAULTSORT:Monadh Rois}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Aonghas]] 1fi7j9w0gdolvqbh70wkjncaeaiw62b 1085507 1085506 2022-08-21T19:02:12Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Monadh Rois]] go [[Mon Rois]]: AAA+AFB wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite in [[Aonghas]] é '''Monadh Rois'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/montrose/|title=Montrose|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{Síol-tír-gd}} {{DEFAULTSORT:Monadh Rois}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Aonghas]] 1fi7j9w0gdolvqbh70wkjncaeaiw62b 1085509 1085507 2022-08-21T19:02:50Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite in [[Aonghas]] é '''Mon Rois''' nó '''Monadh Rois'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.ainmean-aite.scot/placename/montrose/|title=Montrose|dátarochtana=2022-08-21|language=en|work=Ainmean-Àite na h-Alba}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{Síol-tír-gd}} {{DEFAULTSORT:Mon Rois}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Aonghas]] kw3yvcuns8tn1s176ozt5uealfy5ql9 0 55027 1085356 1029797 2022-08-21T13:49:19Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is [[stáisiún]] suite in [[Aonghas]], in [[Albain]], é '''Stèisean Bhaile Mhosaidh''' ([[Béarla]]: Balmossie Railway Station). {{síol}} {{DEFAULTSORT:Steisean Bhaile Mhossaidh}} [[Catagóir:Aonghas]] [[Catagóir:Tíreolaíocht na hAlban]] qa5n91s3ttqkfhmr8n466hyfgruccm7 0 55349 1085395 727818 2022-08-21T14:20:40Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i g[[Comhairle Cathair Ghlaschú]] é '''a' Chloch'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Chloch, A'}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle Cathair Ghlaschú]] tn7nyzlc5ncdqwmnyf3j64hp4b2q25r 1085405 1085395 2022-08-21T14:28:29Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i g[[Comhairle Baile Ghlaschu]] é '''a' Chloch'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Chloch, A'}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle Cathair Ghlaschú]] tvy7won4ugy6yqs7nukwkqyakrsy8fj 1085419 1085405 2022-08-21T15:09:28Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i g[[Comhairle Baile Ghlaschu]] é '''a' Chloch''' ([[An Béarla|Béarla]]:''Carnwadric'') Tá sé suite laisteas d'Abhainn Chluaidh, agus tá sé teorainn ar theorainn le páirc sa tuaisceart (Pàirce Sheòras V, ar an taobh eile di tá comharsanacht Cheann Ceanais), an eastát tithíochta an Àirdean ar an taobh thiar, ag an sráidbhaile Bruach nan Dealgan (Siorrachd Rinn Friù an Ear) ó dheas agus ag Allt a' Seann-Taighe ar an taobh thoir. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Chloch, A'}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle Cathair Ghlaschú]] borsh9yvp7h13ae39wov9ab0cbvjwjq 1085424 1085419 2022-08-21T15:23:34Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i g[[Comhairle Baile Ghlaschu]] é '''a' Chloch''' ([[An Béarla|Béarla]]:''Carnwadric'') Tá sé suite laisteas d'[[Abhainn Chluaidh]], agus tá sé teorainn ar theorainn le páirc sa tuaisceart (Pàirce Sheòras V, ar an taobh eile di tá comharsanacht [[Ceann Ceanais|Cheann Ceanais]]), an eastát tithíochta an Àirdean ar an taobh thiar, ag an sráidbhaile Bruach nan Dealgan (Comhairle Siorrachd Rinn Friù an Ear) ó dheas agus ag Allt a' Seann-Taighe ar an taobh thoir. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Chloch, A'}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle Cathair Ghlaschú]] a3jw2ry8ypfah2u7le78ottsmzau6rj 1085425 1085424 2022-08-21T15:23:55Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i g[[Comhairle Baile Ghlaschu]] é '''a' Chloch''' ([[An Béarla|Béarla]]:''Carnwadric'') Tá sé suite laisteas d'[[Abhainn Chluaidh]], agus tá sé teorainn ar theorainn le páirc sa tuaisceart (Pàirce Sheòras V, ar an taobh eile di tá comharsanacht [[Ceann Ceanais|Cheann Ceanais]]), an eastát tithíochta an Àirdean ar an taobh thiar, ag an sráidbhaile Bruach nan Dealgan ([[Comhairle Siorrachd Rinn Friù an Ear]]) ó dheas agus ag Allt a' Seann-Taighe ar an taobh thoir. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Chloch, A'}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle Cathair Ghlaschú]] kqes16kwu9h5ijtygtd2nkq98m1y0wl 0 55354 1085811 949340 2022-08-22T07:23:59Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''RTÉjr''' atá mar chuid de [[RTÉ]]. Craoladh an chéad chlár ar an 27 Bealtaine 2011. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Teilifís in Éireann}} {{Síol}} [[Catagóir:RTÉ]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na hÉireann]] auvzhxqybrblea7lv66622ky4lu4f5s 0 55356 1085809 820788 2022-08-22T07:23:39Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''RTÉ a hAon +1''' atá mar chuid de [[RTÉ]]. Chraol an chéad chlár ar an 27 Bealtaine 2011. Tosaíonn sé ag 7:00 gach lá. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Teilifís in Éireann}} {{Síol}} [[Catagóir:RTÉ]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na hÉireann]] 0vhok06n9a8ut4odyibga8zhkzdo8e0 0 55376 1085929 728089 2022-08-22T11:53:06Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i g[[Comhairle Cathair Ghlaschú]] é '''Cealbhainn a Tuath'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Cealbhainn a Tuath}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle Cathair Ghlaschú]] 76yz0aodt1gyr9d1i5fx0ljmjilmuit 0 55522 1085368 728315 2022-08-21T13:59:09Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is [[gailearaí]] suite i g[[Comhairle Cathair Ghlaschú]] é '''Gailearaidh Ealaín Úr-nósach'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Gailearaidh Ealain Ur-nosach}} [[Catagóir:Tíreolaíocht na hAlban]] [[Catagóir:Comhairle Cathair Ghlaschú]] it3kp4d139etl5tmjf40p4bub3v5ock 1085369 1085368 2022-08-21T14:01:33Z Kevin Scannell 340 Kevin Scannell moved page [[Gailearaidh Ealaín Úr-nósach]] to [[Gailearaidh nan Nua-Ealain]] without leaving a redirect: chaco-ism? Fuair mé an t-ainm seo ó chorpas na Gàidhlig wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is [[gailearaí]] suite i g[[Comhairle Cathair Ghlaschú]] é '''Gailearaidh Ealaín Úr-nósach'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Gailearaidh Ealain Ur-nosach}} [[Catagóir:Tíreolaíocht na hAlban]] [[Catagóir:Comhairle Cathair Ghlaschú]] it3kp4d139etl5tmjf40p4bub3v5ock 1085370 1085369 2022-08-21T14:02:16Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is [[gailearaí]] suite i g[[Comhairle Cathair Ghlaschú]] é '''Gailearaidh nan Nua-Ealain'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Gailearaidh nan Nua-Ealain}} [[Catagóir:Tíreolaíocht na hAlban]] [[Catagóir:Comhairle Cathair Ghlaschú]] samn0b6tt0vgb0bsuskuvammnsmdsma 0 55771 1085895 738249 2022-08-22T07:44:36Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is é '''RTÉ Ireland''' an teideal oibre ar sheirbhís teilifíse idirnáisiúnta ag [[RTÉ]]. == Naisc sheachtracha == == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:RTÉ]] 86yenkvyv8263fa74o22b3g50g4wjuv 0 55772 1085887 738248 2022-08-22T07:42:41Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is é '''RTÉ Arts & Culture''' an teideal oibre ar sheirbhís teilifíse idirnáisiúnta ag [[RTÉ]]. == Naisc sheachtracha == == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:RTÉ]] am6py8vx581y2nbgxnefxi4dryhucl9 0 55773 1085891 738247 2022-08-22T07:44:04Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is é '''RTÉ Comedy''' an teideal oibre ar sheirbhís teilifíse idirnáisiúnta ag [[RTÉ]]. == Naisc sheachtracha == == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:RTÉ]] hiwcxlat3jovq2udde994olvq8a1pdk 0 55774 1085902 738246 2022-08-22T07:48:01Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is é '''RTÉ Sport''' an teideal oibre ar sheirbhís teilifíse idirnáisiúnta ag [[RTÉ]]. == Naisc sheachtracha == == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:RTÉ]] d65w4q5rz78i5ly0a409ll0aahwzc4p 0 55775 1085896 738245 2022-08-22T07:44:42Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is é '''RTÉ Lifestyle''' an teideal oibre ar sheirbhís teilifíse idirnáisiúnta ag [[RTÉ]]. == Naisc sheachtracha == == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:RTÉ]] n1su36thmjzmdct5gv82l538dg2dqop 0 55776 1085903 738244 2022-08-22T07:48:08Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is é '''RTÉ Young Adults''' an teideal oibre ar sheirbhís teilifíse idirnáisiúnta ag [[RTÉ]]. == Naisc sheachtracha == == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:RTÉ]] f13gaocqmfltmteds8gnnot2jxu3d37 0 55777 1085892 738243 2022-08-22T07:44:10Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is é '''RTÉ Education''' an teideal oibre ar sheirbhís teilifíse idirnáisiúnta ag [[RTÉ]]. == Naisc sheachtracha == == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:RTÉ]] 77moj6yr2vi55zc6a7cs3nuxxeha9bb 0 55778 1085888 738242 2022-08-22T07:42:50Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is é '''RTÉ Business''' an teideal oibre ar sheirbhís teilifíse idirnáisiúnta ag [[RTÉ]]. == Naisc sheachtracha == == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:RTÉ]] bybbtwlb47kwyf6ajleyzlzfxrlfw3s 0 57341 1085375 740876 2022-08-21T14:06:58Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is [[stáisiún]] suite i g[[Comhairle Lodainn an Iar]] é '''Baile Dhunléibhe a Deas'''. {{Síol-tír-gd}} {{DEFAULTSORT:Baile Dhunleibhe a Deas}} [[Catagóir:Comhairle Lodainn an Iar]] [[Catagóir:Tíreolaíocht na hAlban]] hd38yd75h1j7zed3oa0vjuaa5y0yf3r 0 57443 1085774 747825 2022-08-22T04:17:02Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i [[Norfolk]] é '''Sheringham'''. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Sheringham}} [[Catagóir:Bailte agus cathracha i Sasana]] [[Catagóir:Norfolk]] qbwdkzxlanoimizsvco7wu214zr0sf7 0 57598 1085912 1047925 2022-08-22T10:46:31Z Eomurchadha 4240 wikitext text/x-wiki {{glanadh|aistriúchán?!}} Is éard is '''Focail Ghaeilge sa Bhéarla''' ná focail [[Béarla|Bhéarla]] a bhfuil bunús acu sa [[Ghaeilge]]. Seo thíos liosta a bhfuil glacadh forleathan leis. Sa bhliain [[2011]] dúirt Oxford Dictionaries Online go raibh 160–170 focal sa Bhéarla a tháinig ón nGaeilge ar an liosta acu siúd. Ar nós na sanasaíochta in go leor teangacha bíonn [[bréagshanais]] i gceist i gcás roinnt focal, ar nós a ra gur ón bhfocal Gaeigle ''teas'' a thagann 'jazz'' ([[snagcheol]]). ==Focail== * banshee – bean sí. * barmbrack – An Irish fruit loaf. ó bairín breac, speckled loaf. * bodhrán – A winnowing drum used as a musical instrument. * bog – (from bogach meaning “marsh/peatland”) a wetland (according to OED). * bonnaught – A type of billeting or a billeted soldier. From Irish buannacht, billeting or billeting tax. * boreen – (from bóithrín meaning “small road”) a narrow rural road in Ireland. * bother - is dócha gur ó 'bodhaire', 'bodhraim' a thagann sé. * brat – a cloak or overall – now only in regional dialects (from Old Irish bratt meaning “cloak, cloth”) * brehon – A judge of ancient Irish law. From Irish breitheamh. * brogue – (from bróg meaning “shoe”) a type of shoe (OED). * brogue – A strong regional accent, especially an Irish or one. Not as the OED says, a reference to the footwear of speakers of the brogue, but from barróg, an Irish word for a lisp or accent. * callow – A river meadow, a landing-place, from Irish caladh. * camogie – From Irish camóg, small hooked object, a camogue. The women’s equivalent of hurling. * carrageen – moss. From Irish carraigín, ‘little rock’. * carrow – An ancient Irish gambler, from cearrbhach. * caubeen – An Irish beret, adopted as part of the uniform of Irish regiments of the British Army. From cáibín. * clabber – also bonny-clabber (from clábar and bainne clábair) curdled milk. * clarsach – An ancient Irish and Scottish harp, from Irish cláirseach. * clock O.Ir. clocc meaning “bell”. Probably entered Germanic via the hand-bells used by early Irish missionaries. * coccagee Cac na gé – goose shit. The name of a type of cider apple found in Ireland, so called for its green colour. * colcannon – A kind of ‘bubble and squeak’. Probably from cál ceannfhionn, white headed cabbage. * colleen – (from cailín meaning “a girl”). * conk – Slang term for a big nose. The term Old Conky was a nickname for the Duke of Wellington. Dinneen gives coinncín as ‘a prominent nose’ and this seems to be related to terms like geanc, meaning a snub nose. * coshering – Nothing to do with Jewish dietary law. Coshering (from Irish cóisir, feast) was when a lord went round staying with his subjects and expecting to be entertained. Because of this cóisireacht can mean ‘sponging’ in Modern Irish, though cóisir usually just means a party. * coyne – A kind of billeting, from Irish coinmheadh. * cross – The ultimate source of this word is Latin crux. The English word comes from Old Irish cros via Old Norse kross. * cudeigh – A night’s lodging, from Irish cuid na hoíche. * curragh – An Irish boat made from skins or tarred canvas stretched over a wooden frame. Irish currach. * drum, drumlin – from Irish droim, droimlín. A ridge or small hill of glacial origin, such as in the landscape of Down. * drisheen – is a type of black pudding associated with Cork. From drisín. * dudeen – A clay pipe, from Irish dúidín. * dulse – From Irish duileasc, originally meaning water leaf. A type of edible seaweed. * erenagh – A hereditary holder of church lands. Irish aircheannach. * esker – From eiscir, an elongated ridge of post-glacial gravel, usually along a river valley (OED). * Fenian – From Fianna meaning “semi-independent warrior band”, a member of a 19th-century Irish nationalist group (OED). * fiacre – a small four-wheeled carriage for hire, a hackney-coach, associated with St Fiacre area of Paris. Named for Saint Fiachra. * fiorin – A type of long grass, derived from Irish feorthainn. * Gallowglass – (from gallóglach) a Scottish Gaelic mercenary soldier in Ireland between mid 13th and late 16th centuries. * galore – (from go leor meaning “plenty”) a lot. * gillaroo – A type of fish. From Irish giolla rua, red lad. * glib – An obsolete term for a kind of haircut associated with warriors (because it protected the forehead) banned by the English. Irish glib, fringe. * gob – (literally beak) mouth. From Irish gob. (OED) * grouse – In slang sense of grumble, perhaps from gramhas, meaning grin, grimace, ugly face. (Not from Cassidy’s cráite!) * griskin – (from griscín) a lean cut of meat from the loin of a pig, a chop. * hooligan – (from the Irish family name Ó hUallacháin, anglicised as Hooligan or Hoolihan). * keening – From caoinim (meaning “I wail”) to lament, to wail mournfully (OED. * kern – An outlaw or a common soldier. From ceithearn or ceithearnach, still the word in Irish for a pawn in chess. * Leprechaun – a fairy or spirit (from leipreachán) * Limerick – (from Luimneach). The limerick form was particularly associated in the 18th century with a group of Irish language poets called Filí na Máighe. * lough – (from loch) a lake, or arm of the sea. * madder – Also mether. A traditional square-sided wooden drinking vessel, Irish meadar. * merrow – An Irish mermaid. Irish murúch. * moiley An ancient breed of Irish hornless cattle, from maol, bald or hornless. * ogham Ancient Irish alphabet. The Irish is also ogham (pronounced oh-um). * orrery A mechanical model of solar system, named for the Earl of Orrery. This is an old Irish tribal name, Orbhraighe. * pampootie – pampúta A kind of shoe with good grip worn by men in the Aran Islands. * phoney – (probably from the English fawney meaning “gilt brass ring used by swindlers”, which is from Irish fáinne meaning “ring”) fake. * pinkeen – From pincín, a minnow or an insignificant person. This in turn comes from English pink + Irish diminutive –ín. * pollan – A fish found in Irish loughs, Irish pollán. * pookawn – A fishing boat, from Irish púcán. * poteen – (from poitín) hooch, bootleg alcoholic drink. * puck – (in hockey) Almost certainly from Irish poc, according to the OED. * puss – As in sourpuss, comes from Irish pus, a pouting mouth. * rapparee – An Irish highwayman, from ropaire (a stabber) * rath – A strong circular earthen wall forming an enclosure and serving as a fort and residence for a tribal chief. From Irish rath. * shamrock – (from seamróg) a shamrock, diminutive of seamair, clover, used as a symbol for Ireland. * Shan Van Vocht – (from seanbhean bhocht meaning “poor old woman”) a literary name for Ireland in the 18th and 19th centuries. * shebeen – (from síbín meaning “illicit whiskey, poteen”, apparently a diminutive of síob, which means drift, blow, ride) unlicensed house selling alcohol (OED). * shillelagh – (from sail éille meaning “a beam with a strap”) a wooden club or cudgel made from a stout knotty stick with a large knob on the end. * shoneen – A West Brit, an Irishman who apes English customs. From Irish Seoinín, a little John (in a Gaelic version of the English form, Seon, not the Irish Seán). * Sidhe Modern Sí – the fairies, fairyland. * slauntiagh – An obsolete word for sureties or guarantees, which comes from Irish sláinteacha with the same meaning. * sleveen, sleiveen – (from slíbhín) an untrustworthy or cunning person. Used in Ireland and Newfoundland (OED). * slew – (from slua meaning “a large number”) a great amount (OED). * slob – (from slab) mud (OED). * slogan – (from sluaghairm meaning “a battle-cry used by Gaelic clans”). I think this is more likely to be of Scottish origin. * smithereens small fragments, atoms. In phrases such as ‘to explode into smithereens’. This is the Irish word smidiríní. This is obviously Irish because of the –ín ending but the basic word seems to be Germanic, something to do with the work of a smith. * spalpeen – A migratory labourer in Ireland. From spailpín. * tanist – The deputy and successor of a chieftain or religious leader. A term used in anthropology. From Irish tánaiste, secondary person. * tilly – (from tuilleadh meaning “a supplement”) used in Newfoundland to refer to an additional luck-penny. It is used by Joyce in the first chapter of Ulysses. * tory – Originally an Irish outlaw, probably from the word tóraí meaning “pursuer”. * trousers – From Irish triús. * turlough – A seasonal lake in limestone area (OED). Irish turloch ‘dry lake.’ * uilleann pipes – Irish belows-blown bagpipes. Uilleann is Irish for ‘elbow’. * usker – From Irish uscar, a jewel sewn into an item of clothing. * whiskey – From uisce beatha meaning “water of life”. ==Féach freisin== * http://blog.oxforddictionaries.com/2012/03/unexpected-irish-words-in-english/ * http://cassidyslangscam.wordpress.com/2014/05/10/irish-words-in-english-a-list-2/ c0covssa4fhp64zhcjmexr6vk5oeqo5 1085913 1085912 2022-08-22T10:46:57Z Eomurchadha 4240 wikitext text/x-wiki {{glanadh|aistriúchán?!}} Is éard is '''Focail Ghaeilge sa Bhéarla''' ná focail [[Béarla|Bhéarla]] a bhfuil bunús acu sa [[Ghaeilge]]. Seo thíos liosta a bhfuil glacadh forleathan leis. Sa bhliain [[2011]] dúirt Oxford Dictionaries Online go raibh 160–170 focal sa Bhéarla a tháinig ón nGaeilge ar an liosta acu siúd. Ar nós na sanasaíochta in go leor teangacha bíonn [[bréagshanas|bréagshanais]] i gceist i gcás roinnt focal, ar nós a rá gur ón bhfocal Gaeilge ''teas'' a thagann ''jazz'' ([[snagcheol]]). ==Focail== * banshee – bean sí. * barmbrack – An Irish fruit loaf. ó bairín breac, speckled loaf. * bodhrán – A winnowing drum used as a musical instrument. * bog – (from bogach meaning “marsh/peatland”) a wetland (according to OED). * bonnaught – A type of billeting or a billeted soldier. From Irish buannacht, billeting or billeting tax. * boreen – (from bóithrín meaning “small road”) a narrow rural road in Ireland. * bother - is dócha gur ó 'bodhaire', 'bodhraim' a thagann sé. * brat – a cloak or overall – now only in regional dialects (from Old Irish bratt meaning “cloak, cloth”) * brehon – A judge of ancient Irish law. From Irish breitheamh. * brogue – (from bróg meaning “shoe”) a type of shoe (OED). * brogue – A strong regional accent, especially an Irish or one. Not as the OED says, a reference to the footwear of speakers of the brogue, but from barróg, an Irish word for a lisp or accent. * callow – A river meadow, a landing-place, from Irish caladh. * camogie – From Irish camóg, small hooked object, a camogue. The women’s equivalent of hurling. * carrageen – moss. From Irish carraigín, ‘little rock’. * carrow – An ancient Irish gambler, from cearrbhach. * caubeen – An Irish beret, adopted as part of the uniform of Irish regiments of the British Army. From cáibín. * clabber – also bonny-clabber (from clábar and bainne clábair) curdled milk. * clarsach – An ancient Irish and Scottish harp, from Irish cláirseach. * clock O.Ir. clocc meaning “bell”. Probably entered Germanic via the hand-bells used by early Irish missionaries. * coccagee Cac na gé – goose shit. The name of a type of cider apple found in Ireland, so called for its green colour. * colcannon – A kind of ‘bubble and squeak’. Probably from cál ceannfhionn, white headed cabbage. * colleen – (from cailín meaning “a girl”). * conk – Slang term for a big nose. The term Old Conky was a nickname for the Duke of Wellington. Dinneen gives coinncín as ‘a prominent nose’ and this seems to be related to terms like geanc, meaning a snub nose. * coshering – Nothing to do with Jewish dietary law. Coshering (from Irish cóisir, feast) was when a lord went round staying with his subjects and expecting to be entertained. Because of this cóisireacht can mean ‘sponging’ in Modern Irish, though cóisir usually just means a party. * coyne – A kind of billeting, from Irish coinmheadh. * cross – The ultimate source of this word is Latin crux. The English word comes from Old Irish cros via Old Norse kross. * cudeigh – A night’s lodging, from Irish cuid na hoíche. * curragh – An Irish boat made from skins or tarred canvas stretched over a wooden frame. Irish currach. * drum, drumlin – from Irish droim, droimlín. A ridge or small hill of glacial origin, such as in the landscape of Down. * drisheen – is a type of black pudding associated with Cork. From drisín. * dudeen – A clay pipe, from Irish dúidín. * dulse – From Irish duileasc, originally meaning water leaf. A type of edible seaweed. * erenagh – A hereditary holder of church lands. Irish aircheannach. * esker – From eiscir, an elongated ridge of post-glacial gravel, usually along a river valley (OED). * Fenian – From Fianna meaning “semi-independent warrior band”, a member of a 19th-century Irish nationalist group (OED). * fiacre – a small four-wheeled carriage for hire, a hackney-coach, associated with St Fiacre area of Paris. Named for Saint Fiachra. * fiorin – A type of long grass, derived from Irish feorthainn. * Gallowglass – (from gallóglach) a Scottish Gaelic mercenary soldier in Ireland between mid 13th and late 16th centuries. * galore – (from go leor meaning “plenty”) a lot. * gillaroo – A type of fish. From Irish giolla rua, red lad. * glib – An obsolete term for a kind of haircut associated with warriors (because it protected the forehead) banned by the English. Irish glib, fringe. * gob – (literally beak) mouth. From Irish gob. (OED) * grouse – In slang sense of grumble, perhaps from gramhas, meaning grin, grimace, ugly face. (Not from Cassidy’s cráite!) * griskin – (from griscín) a lean cut of meat from the loin of a pig, a chop. * hooligan – (from the Irish family name Ó hUallacháin, anglicised as Hooligan or Hoolihan). * keening – From caoinim (meaning “I wail”) to lament, to wail mournfully (OED. * kern – An outlaw or a common soldier. From ceithearn or ceithearnach, still the word in Irish for a pawn in chess. * Leprechaun – a fairy or spirit (from leipreachán) * Limerick – (from Luimneach). The limerick form was particularly associated in the 18th century with a group of Irish language poets called Filí na Máighe. * lough – (from loch) a lake, or arm of the sea. * madder – Also mether. A traditional square-sided wooden drinking vessel, Irish meadar. * merrow – An Irish mermaid. Irish murúch. * moiley An ancient breed of Irish hornless cattle, from maol, bald or hornless. * ogham Ancient Irish alphabet. The Irish is also ogham (pronounced oh-um). * orrery A mechanical model of solar system, named for the Earl of Orrery. This is an old Irish tribal name, Orbhraighe. * pampootie – pampúta A kind of shoe with good grip worn by men in the Aran Islands. * phoney – (probably from the English fawney meaning “gilt brass ring used by swindlers”, which is from Irish fáinne meaning “ring”) fake. * pinkeen – From pincín, a minnow or an insignificant person. This in turn comes from English pink + Irish diminutive –ín. * pollan – A fish found in Irish loughs, Irish pollán. * pookawn – A fishing boat, from Irish púcán. * poteen – (from poitín) hooch, bootleg alcoholic drink. * puck – (in hockey) Almost certainly from Irish poc, according to the OED. * puss – As in sourpuss, comes from Irish pus, a pouting mouth. * rapparee – An Irish highwayman, from ropaire (a stabber) * rath – A strong circular earthen wall forming an enclosure and serving as a fort and residence for a tribal chief. From Irish rath. * shamrock – (from seamróg) a shamrock, diminutive of seamair, clover, used as a symbol for Ireland. * Shan Van Vocht – (from seanbhean bhocht meaning “poor old woman”) a literary name for Ireland in the 18th and 19th centuries. * shebeen – (from síbín meaning “illicit whiskey, poteen”, apparently a diminutive of síob, which means drift, blow, ride) unlicensed house selling alcohol (OED). * shillelagh – (from sail éille meaning “a beam with a strap”) a wooden club or cudgel made from a stout knotty stick with a large knob on the end. * shoneen – A West Brit, an Irishman who apes English customs. From Irish Seoinín, a little John (in a Gaelic version of the English form, Seon, not the Irish Seán). * Sidhe Modern Sí – the fairies, fairyland. * slauntiagh – An obsolete word for sureties or guarantees, which comes from Irish sláinteacha with the same meaning. * sleveen, sleiveen – (from slíbhín) an untrustworthy or cunning person. Used in Ireland and Newfoundland (OED). * slew – (from slua meaning “a large number”) a great amount (OED). * slob – (from slab) mud (OED). * slogan – (from sluaghairm meaning “a battle-cry used by Gaelic clans”). I think this is more likely to be of Scottish origin. * smithereens small fragments, atoms. In phrases such as ‘to explode into smithereens’. This is the Irish word smidiríní. This is obviously Irish because of the –ín ending but the basic word seems to be Germanic, something to do with the work of a smith. * spalpeen – A migratory labourer in Ireland. From spailpín. * tanist – The deputy and successor of a chieftain or religious leader. A term used in anthropology. From Irish tánaiste, secondary person. * tilly – (from tuilleadh meaning “a supplement”) used in Newfoundland to refer to an additional luck-penny. It is used by Joyce in the first chapter of Ulysses. * tory – Originally an Irish outlaw, probably from the word tóraí meaning “pursuer”. * trousers – From Irish triús. * turlough – A seasonal lake in limestone area (OED). Irish turloch ‘dry lake.’ * uilleann pipes – Irish belows-blown bagpipes. Uilleann is Irish for ‘elbow’. * usker – From Irish uscar, a jewel sewn into an item of clothing. * whiskey – From uisce beatha meaning “water of life”. ==Féach freisin== * http://blog.oxforddictionaries.com/2012/03/unexpected-irish-words-in-english/ * http://cassidyslangscam.wordpress.com/2014/05/10/irish-words-in-english-a-list-2/ jc6vmijjxhkjmh2ozdyzhir1w9m3un9 1085914 1085913 2022-08-22T10:47:26Z Eomurchadha 4240 wikitext text/x-wiki {{glanadh|aistriúchán?!}} Is éard is '''Focail Ghaeilge sa Bhéarla''' ná focail [[Béarla|Bhéarla]] a bhfuil bunús acu sa [[Ghaeilge]]. Seo thíos liosta a bhfuil glacadh forleathan leis. Sa bhliain [[2011]] dúirt Oxford Dictionaries Online go raibh thart ar 160–170 focal sa Bhéarla a tháinig ón nGaeilge ar an liosta acu siúd. Ar nós na sanasaíochta in go leor teangacha bíonn [[bréagshanas|bréagshanais]] i gceist i gcás roinnt focal, ar nós a rá gur ón bhfocal Gaeilge ''teas'' a thagann ''jazz'' ([[snagcheol]]). ==Focail== * banshee – bean sí. * barmbrack – An Irish fruit loaf. ó bairín breac, speckled loaf. * bodhrán – A winnowing drum used as a musical instrument. * bog – (from bogach meaning “marsh/peatland”) a wetland (according to OED). * bonnaught – A type of billeting or a billeted soldier. From Irish buannacht, billeting or billeting tax. * boreen – (from bóithrín meaning “small road”) a narrow rural road in Ireland. * bother - is dócha gur ó 'bodhaire', 'bodhraim' a thagann sé. * brat – a cloak or overall – now only in regional dialects (from Old Irish bratt meaning “cloak, cloth”) * brehon – A judge of ancient Irish law. From Irish breitheamh. * brogue – (from bróg meaning “shoe”) a type of shoe (OED). * brogue – A strong regional accent, especially an Irish or one. Not as the OED says, a reference to the footwear of speakers of the brogue, but from barróg, an Irish word for a lisp or accent. * callow – A river meadow, a landing-place, from Irish caladh. * camogie – From Irish camóg, small hooked object, a camogue. The women’s equivalent of hurling. * carrageen – moss. From Irish carraigín, ‘little rock’. * carrow – An ancient Irish gambler, from cearrbhach. * caubeen – An Irish beret, adopted as part of the uniform of Irish regiments of the British Army. From cáibín. * clabber – also bonny-clabber (from clábar and bainne clábair) curdled milk. * clarsach – An ancient Irish and Scottish harp, from Irish cláirseach. * clock O.Ir. clocc meaning “bell”. Probably entered Germanic via the hand-bells used by early Irish missionaries. * coccagee Cac na gé – goose shit. The name of a type of cider apple found in Ireland, so called for its green colour. * colcannon – A kind of ‘bubble and squeak’. Probably from cál ceannfhionn, white headed cabbage. * colleen – (from cailín meaning “a girl”). * conk – Slang term for a big nose. The term Old Conky was a nickname for the Duke of Wellington. Dinneen gives coinncín as ‘a prominent nose’ and this seems to be related to terms like geanc, meaning a snub nose. * coshering – Nothing to do with Jewish dietary law. Coshering (from Irish cóisir, feast) was when a lord went round staying with his subjects and expecting to be entertained. Because of this cóisireacht can mean ‘sponging’ in Modern Irish, though cóisir usually just means a party. * coyne – A kind of billeting, from Irish coinmheadh. * cross – The ultimate source of this word is Latin crux. The English word comes from Old Irish cros via Old Norse kross. * cudeigh – A night’s lodging, from Irish cuid na hoíche. * curragh – An Irish boat made from skins or tarred canvas stretched over a wooden frame. Irish currach. * drum, drumlin – from Irish droim, droimlín. A ridge or small hill of glacial origin, such as in the landscape of Down. * drisheen – is a type of black pudding associated with Cork. From drisín. * dudeen – A clay pipe, from Irish dúidín. * dulse – From Irish duileasc, originally meaning water leaf. A type of edible seaweed. * erenagh – A hereditary holder of church lands. Irish aircheannach. * esker – From eiscir, an elongated ridge of post-glacial gravel, usually along a river valley (OED). * Fenian – From Fianna meaning “semi-independent warrior band”, a member of a 19th-century Irish nationalist group (OED). * fiacre – a small four-wheeled carriage for hire, a hackney-coach, associated with St Fiacre area of Paris. Named for Saint Fiachra. * fiorin – A type of long grass, derived from Irish feorthainn. * Gallowglass – (from gallóglach) a Scottish Gaelic mercenary soldier in Ireland between mid 13th and late 16th centuries. * galore – (from go leor meaning “plenty”) a lot. * gillaroo – A type of fish. From Irish giolla rua, red lad. * glib – An obsolete term for a kind of haircut associated with warriors (because it protected the forehead) banned by the English. Irish glib, fringe. * gob – (literally beak) mouth. From Irish gob. (OED) * grouse – In slang sense of grumble, perhaps from gramhas, meaning grin, grimace, ugly face. (Not from Cassidy’s cráite!) * griskin – (from griscín) a lean cut of meat from the loin of a pig, a chop. * hooligan – (from the Irish family name Ó hUallacháin, anglicised as Hooligan or Hoolihan). * keening – From caoinim (meaning “I wail”) to lament, to wail mournfully (OED. * kern – An outlaw or a common soldier. From ceithearn or ceithearnach, still the word in Irish for a pawn in chess. * Leprechaun – a fairy or spirit (from leipreachán) * Limerick – (from Luimneach). The limerick form was particularly associated in the 18th century with a group of Irish language poets called Filí na Máighe. * lough – (from loch) a lake, or arm of the sea. * madder – Also mether. A traditional square-sided wooden drinking vessel, Irish meadar. * merrow – An Irish mermaid. Irish murúch. * moiley An ancient breed of Irish hornless cattle, from maol, bald or hornless. * ogham Ancient Irish alphabet. The Irish is also ogham (pronounced oh-um). * orrery A mechanical model of solar system, named for the Earl of Orrery. This is an old Irish tribal name, Orbhraighe. * pampootie – pampúta A kind of shoe with good grip worn by men in the Aran Islands. * phoney – (probably from the English fawney meaning “gilt brass ring used by swindlers”, which is from Irish fáinne meaning “ring”) fake. * pinkeen – From pincín, a minnow or an insignificant person. This in turn comes from English pink + Irish diminutive –ín. * pollan – A fish found in Irish loughs, Irish pollán. * pookawn – A fishing boat, from Irish púcán. * poteen – (from poitín) hooch, bootleg alcoholic drink. * puck – (in hockey) Almost certainly from Irish poc, according to the OED. * puss – As in sourpuss, comes from Irish pus, a pouting mouth. * rapparee – An Irish highwayman, from ropaire (a stabber) * rath – A strong circular earthen wall forming an enclosure and serving as a fort and residence for a tribal chief. From Irish rath. * shamrock – (from seamróg) a shamrock, diminutive of seamair, clover, used as a symbol for Ireland. * Shan Van Vocht – (from seanbhean bhocht meaning “poor old woman”) a literary name for Ireland in the 18th and 19th centuries. * shebeen – (from síbín meaning “illicit whiskey, poteen”, apparently a diminutive of síob, which means drift, blow, ride) unlicensed house selling alcohol (OED). * shillelagh – (from sail éille meaning “a beam with a strap”) a wooden club or cudgel made from a stout knotty stick with a large knob on the end. * shoneen – A West Brit, an Irishman who apes English customs. From Irish Seoinín, a little John (in a Gaelic version of the English form, Seon, not the Irish Seán). * Sidhe Modern Sí – the fairies, fairyland. * slauntiagh – An obsolete word for sureties or guarantees, which comes from Irish sláinteacha with the same meaning. * sleveen, sleiveen – (from slíbhín) an untrustworthy or cunning person. Used in Ireland and Newfoundland (OED). * slew – (from slua meaning “a large number”) a great amount (OED). * slob – (from slab) mud (OED). * slogan – (from sluaghairm meaning “a battle-cry used by Gaelic clans”). I think this is more likely to be of Scottish origin. * smithereens small fragments, atoms. In phrases such as ‘to explode into smithereens’. This is the Irish word smidiríní. This is obviously Irish because of the –ín ending but the basic word seems to be Germanic, something to do with the work of a smith. * spalpeen – A migratory labourer in Ireland. From spailpín. * tanist – The deputy and successor of a chieftain or religious leader. A term used in anthropology. From Irish tánaiste, secondary person. * tilly – (from tuilleadh meaning “a supplement”) used in Newfoundland to refer to an additional luck-penny. It is used by Joyce in the first chapter of Ulysses. * tory – Originally an Irish outlaw, probably from the word tóraí meaning “pursuer”. * trousers – From Irish triús. * turlough – A seasonal lake in limestone area (OED). Irish turloch ‘dry lake.’ * uilleann pipes – Irish belows-blown bagpipes. Uilleann is Irish for ‘elbow’. * usker – From Irish uscar, a jewel sewn into an item of clothing. * whiskey – From uisce beatha meaning “water of life”. ==Féach freisin== * http://blog.oxforddictionaries.com/2012/03/unexpected-irish-words-in-english/ * http://cassidyslangscam.wordpress.com/2014/05/10/irish-words-in-english-a-list-2/ 2yp1t6tzlnflrwglq6ic4n12sd3obm8 0 57675 1085908 730146 2022-08-22T10:27:22Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is cathair i réigiún [[An Lombaird]] san [[An Iodáil|Iodáil]] é '''Como'''. Bhí 84,876 duine ina gcónaí i gComo i 2010. {{Síol-tír-it}} {{Cathracha na hIodáile}} [[Catagóir:Cathracha na hIodáile]] som6ew5qhlr6msjebysqjg0a6ydvifb 1085909 1085908 2022-08-22T10:28:01Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is cathair i réigiún [[An Lombaird|na Lombairde]] san [[An Iodáil|Iodáil]] é '''Como'''. Bhí 84,876 duine ina gcónaí i gComo i 2010. {{Síol-tír-it}} {{Cathracha na hIodáile}} [[Catagóir:Cathracha na hIodáile]] tsq24qpa6s0x95odo4n3vwngm2s4u1k 0 57856 1085377 747641 2022-08-21T14:08:46Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite in [[Essex]] é '''Loughton'''. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Loughton}} [[Catagóir:Bailte agus cathracha i Sasana]] [[Catagóir:Essex]] 7xajcjd8fm8kc6twsh6m1pbatnhc77m 0 57919 1085372 747582 2022-08-21T14:03:09Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} [[Íomhá:Thames_estuary_(aerial_view).jpg|deas|250px|thumb|Inbhear Tamais]] Is [[inbhear]] suite in [[Essex]] é '''Inbhear Tamais'''. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Inbhear Tamais}} [[Catagóir:Essex]] [[Catagóir:Tíreolaíocht na Sasana]] ofen87htxtvnr95zvpoim40rro56pwz 1085381 1085372 2022-08-21T14:12:03Z Ériugena 188 Bhog Ériugena an leathanach [[Inbhear Tamais]] go [[Inbhear na Tamaise]]: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/GA/TXT/HTML/?uri=CELEX:32021R1239&from=EN wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} [[Íomhá:Thames_estuary_(aerial_view).jpg|deas|250px|thumb|Inbhear Tamais]] Is [[inbhear]] suite in [[Essex]] é '''Inbhear Tamais'''. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Inbhear Tamais}} [[Catagóir:Essex]] [[Catagóir:Tíreolaíocht na Sasana]] ofen87htxtvnr95zvpoim40rro56pwz 1085392 1085381 2022-08-21T14:17:53Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} [[Íomhá:Thames_estuary_(aerial_view).jpg|deas|250px|thumb|Inbhear Tamais]] Is [[inbhear]] suite in [[Essex]] é '''Inbhear na Tamaise'''. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Inbhear Tamais}} [[Catagóir:Essex]] [[Catagóir:Tíreolaíocht Shasana]] [[Catagóir: Inbhear na Tamaise| ]] [[Catagóir:Timpeallacht chósta Essex]] [[Catagóir:Inbhir Shasana]] [[Catagóir: Imchuach draenála na Tamaise | ]] cxk3v69e6fvcnat9j99zv1280tjoeod 1085394 1085392 2022-08-21T14:20:27Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} [[Íomhá:Thames_estuary_(aerial_view).jpg|deas|250px|thumb|Inbhear Tamais]] Is é '''Inbhear na Tamaise''' an áit a dtagann [[Abhainn na Tamaise]] le chéile in uiscí na [[An Mhuir Thuaidh|Mara Thuaidh]], in oirdheisceart na [[An Bhreatain Mhór|Breataine Móire]]. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Inbhear Tamais}} [[Catagóir:Essex]] [[Catagóir:Tíreolaíocht Shasana]] [[Catagóir: Inbhear na Tamaise| ]] [[Catagóir:Timpeallacht chósta Essex]] [[Catagóir:Inbhir Shasana]] [[Catagóir: Imchuach draenála na Tamaise | ]] 62f2za2t4bpue3vzwju2ze8gjd6sdoz 0 57972 1085409 1009849 2022-08-21T14:31:34Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i [[Lincolnshire]] é '''Cleethorpes'''. Bhí 39,505 duine ina gcónaí i gCleethorpes sa bhliain 2011. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Cleethorpes}} [[Catagóir:Bailte agus cathracha i Sasana]] [[Catagóir:Lincolnshire]] lvd4elw1hry30n154lj4ig2wh1tm6xj 0 58115 1085463 761418 2022-08-21T17:56:22Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is [[oileán]] [[Oileáin Fharó|Faróch]] é '''Mykines.''' {{oileáin Faróch}} {{síol}} [[Catagóir:Oileáin Fharó]] nh3ypgkr3awu5lzd1zcdaq4deg500ay 0 58234 1085515 772395 2022-08-21T19:07:47Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite in [[Inis Iocht]] é '''Sandown'''. Bhí 8,455 duine ina gcónaí i Sandown sa bhliain 2012. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Sandown}} [[Catagóir:Inis Iocht]] pzjwb41lgahybjc5nc3ih82fwitv4ev 0 59768 1085825 820793 2022-08-22T07:26:23Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Ba [[stáisiún teilifíse]] é '''UTV Ireland''' atá mar chuid de [[TV3 Group]]. Thosaigh sé ag craoladh mar chuid de [[UTV]]. Chraol an chéad chlár ar an 1 Eanáir, 2015. D'athraigh sé go '''[[Be3]]''' ar an 9 Eanáir 2017. ==Cláir== ===Nuacht & Cúrsaí Reatha=== * {{bratach|Ireland}} ''[[Ireland Live]]'' * {{bratach|Ireland}} ''[[Ireland Live at 10]]'' ===Siamsaíocht=== * {{bratach|Ireland}} ''[[Daniel And Majella's B&B Road Trip]]'' ===Clár Saol=== * {{bratach|Ireland}} ''[[Lesser Spotted Journeys]]'' * {{bratach|Ireland}} ''[[Rare Breed]]'' ===Clár Faisnéise=== * {{bratach|Ireland}}/{{bratach|UK}} ''[[Wild Ireland]]'' ===Cláracha Iompórtáilte=== ====Ón An Ríocht Aontaithe==== * {{bratach|UK}} ''[[Coronation Street]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Emmerdale]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Ant & Dec's Saturday Night Takeaway]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Beowulf: Return to the Shieldlands]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Big Box Little Box]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Deals, Wheels and Steals]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Doc Martin]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Good Morning Britain]]'' * {{bratach|UK}} ''[[The Graham Norton Show]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Jeremy Kyle]]'' * {{bratach|UK}} ''[[The Jonathan Ross Show]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Judge Rinder]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Lewis]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Loose Women]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Lorraine (clár teilifís)|Lorraine]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Love Your Garden]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Mr Selfridge]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Parents]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Paul O'Grady - For the Love of Dogs]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Pick Me]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Piers Morgan's Life Stories]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Undeniable]]'' * {{bratach|UK}} ''[[The Chase]]'' * {{bratach|UK}} ''[[The Cube]]'' * {{bratach|UK}} ''[[The Only Way Is Essex]]'' ====Tiortha Eile==== * {{bratach|Canada}} ''[[Republic of Doyle]]'' * {{bratach|USA}} ''[[Sesame Street]]'' ===Iar-Chláir=== ====Siamsaíocht==== * {{bratach|Ireland}} ''[[Pat Kenny in the Round]]'' == Tagairtí == {{Reflist}} {{Teilifís in Éireann}} {{Síol}} [[Catagóir:UTV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na hÉireann]] dckuzecagm6u3d8vkvwplesppetd6ur 0 60370 1085397 1040898 2022-08-21T14:22:08Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} [[File:Gaul, 1st century BC.gif|thumb|270px|Léarscáil na Gaille sa 1ú haois RC, ag léiriú suíomhanna coibhneasta trí cinn dá chuid treibheanna: Celtae (Gallaigh), Belgae agus Aquitani. Is ionann an réigiún agus [[an Bheilg]], [[an Fhrainc]], [[an Eilvéis]], [[an Ísiltír]], [[An Ghearmáin|Iarthar na Ghearmáine]] agus [[An Iodáil|Tuaisceart na hIodáile]] an lae inniu.]] Ciníocha Ceilteacha ba ea na '''Gallaigh''' a bhí ina gcónaí san Ghaill le linn [[an Iarannaois| na hIarannaoise]] agus sa [[an Ghaill Rómhánach|tréimhse Rómhánach]] (a bheag nó a mhór ón 5ú haois RC go dtí an 5ú haois AD). Bhí [[An Ghaill|an Ghaill]] a thugtaí ar a a dtír dhúchais. Labhair siad an Ghallais, teanga Ceiltise na Mór-Roinne. {{Glanadh}} Tháinig na Gallaigh chun cinn timpeall an 5ú haois RC mar shealbhóirí na dtraidisiún cultúrtha 'La Tène' i dtuaisceart na hAlpa (scaipthe ar fud na tailte idir an tSéin, an Réin Láir agus an Eilbe Uachtarach). Faoin 4ú haois RC, bhog siad fud fad na [[An Fhrainc|Fraince, na [[An Bheilg|Beilge]], na [[An Spáinn|Spáinne]], na [[An Phortaingéil|Portaingéile]], na [[An Eilvéis|hEilvéise]], na [[an Ghearmáin|Gearmáine]] Theas, na [[an Ostair|hOstaire]], [[Poblacht na Seice|Phoblacht na Seice]] agus na [[an tSlóvaic|Slóvaice]] mar atá anois ann, de thairbhe an smachta a bhí acu ar na bealaí trádála a bhain le habhainn na Róine,na Séine , na Réine, agus [[an Danóib| na Danóibe]], agus go tapa leathnaigh siad isteach i dTuaisceart na hIodáile, na Balcáin, [[an Trasalváin]] agus [[an Ghaláit| na Galáite]]. Níor aontaíodh an Ghaill riamh faoi rialtóir nó rialtas amháin, ach bhí na treibheanna Gallacha in ann a gcuid fórsaí a aontú in oibríochtaí míleata ar scála mór. Bhí siad in ard a réime san 3ú haois luath RC. Chuir Poblacht na Róimhe, a bhí ag teacht chun cinn, ag deireadh [[an Chéad Chogadh Púnach|an Chéad Chogaidh Púnaigh]] níos mó brú ar réimse tionchair na nGallach; D'fhógair [[Cath Telamon]], sa bhliain 225 RC, meath de réir a chéile ar chumhacht na nGallach thar an 2ú haois, sular cuireadh an Ghaill faoi smacht sa deireadh i gCogaí na nGallach sna 50ú RC. Tar éis seo, rinneadh an Ghaill ina cúige den Impireacht Rómhánach, agus comhshamhlaíodh na Gaill i dtromlach na lonnaitheoirí Laidineacha (áitritheoirí Rómhánacha), ag cailliúint a bhféiniúlachtaí treibhe faoi dheireadh an 1ú haois AD. ==Cultúr== ===Teanga=== Ba í [[an Ghallais]] a bpríomhtheanga go dtí gur tháinig an Laidin ina háit. {{síol-stair}} {{DEFAULTSORT:Gallaigh}} [[Catagóir:Gallaigh]] [[Catagóir:Grúpaí eitneacha]] [[Catagóir:Grúpaí eitneacha san Eoraip]] d5jlx1qog7lab1w9zb3n7sz1voq32vl 0 60755 1085434 774828 2022-08-21T16:28:46Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is ceantar suite i [[Manchain]] é '''Castlefield'''. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Castlefield}} [[Catagóir:Bailte agus cathracha i Sasana]] [[Catagóir:Manchain]] mohyxf5th5kbcjc9vexjphmry33d5fz 0 61037 1085408 774867 2022-08-21T14:31:13Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is ceantar suite i [[Manchain]] é '''Northern Quarter'''. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Northern Quarter}} [[Catagóir:Bailte agus cathracha i Sasana]] [[Catagóir:Manchain]] h0yilpt6ofzyu4hp1tvdum9u03q28rk 0 62247 1085341 775357 2022-08-21T13:33:41Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is ceantar suite i [[Leeds]] é '''Lawnswood'''. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Lawnswood}} [[Catagóir:Bailte agus cathracha i Sasana]] [[Catagóir:Leeds]] glnayhikmw47bapu0zupjaaijnpdk5z 0 62249 1085452 775359 2022-08-21T16:44:51Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is ceantar suite i [[Leeds]] é '''Ledston'''. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Ledston}} [[Catagóir:Bailte agus cathracha i Sasana]] [[Catagóir:Leeds]] h79aszk8dm1vu6apj7rwhv68xhz9rz0 0 62704 1085837 823997 2022-08-22T07:31:16Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''ITV2''' atá mar chuid de [[ITV]]. Chraol an chéad chlár ar an 7 Nollaig 1998. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:ITV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] cgj71aiq6u28a8omtkt3rlgwdvv7tz5 0 62707 1085794 1012923 2022-08-22T07:20:53Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is stáisiún teilifíse é '''CBBC''' atá mar chuid de [[BBC]]. Chraol an chéad chlár ar an 1 Eanáir 1960. [[Blue Peter]] [[Grange Hill]] [[Newsround]] [[The Sarah Jane Adventures]] [[Shaun the Sheep]] [[The Dumping Ground]] [[Byker Grove]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:BBC]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] nt14o9cinssteo2q5211zi3uln3ni6j 0 62708 1085795 1018601 2022-08-22T07:21:02Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is stáisiún teilifíse é '''CBeebies''' atá mar chuid de [[BBC]]. Craoladh an chéad chlár ar an 11 Feabhra 2002. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:BBC]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] r4cglulmb9k2pi40agymyqo25bnj5bh 1085796 1085795 2022-08-22T07:21:15Z Alison 570 Removed protection from "[[CBeebies]]" wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is stáisiún teilifíse é '''CBeebies''' atá mar chuid de [[BBC]]. Craoladh an chéad chlár ar an 11 Feabhra 2002. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:BBC]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] r4cglulmb9k2pi40agymyqo25bnj5bh 0 62709 1085790 769067 2022-08-22T07:19:11Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is stáisiún raidió é '''BBC Asian Network''' atá mar chuid de [[BBC]]. == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol}} [[Catagóir:BBC]] 11wbnqw5bb244xrjdsl8t3k9mazmmbd 0 62711 1085802 769070 2022-08-22T07:22:11Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is stáisiún raidió é '''BBC Radio 5 Live Sports Extra''' atá mar chuid de [[BBC]]. == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol}} [[Catagóir:BBC|Raidió Radio 5 Live Sports Extra]] th6wv86bz5rpv6xf3b82yszuyy32412 0 62712 1085801 769071 2022-08-22T07:22:03Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is stáisiún raidió é '''BBC Radio 5 Live''' atá mar chuid de [[BBC]]. == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol}} [[Catagóir:BBC|Raidió 5 Live]] 28ph1trodz15a0x2nv8nqoi8c0j51rj 0 62713 1085800 769068 2022-08-22T07:21:55Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is stáisiún raidió é '''BBC Radio 4 Extra''' atá mar chuid de [[BBC]]. == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol}} [[Catagóir:BBC|Raidió 4 Extra]] jxlidhcj298u8bmg4vpdk5mmzb2eehv 0 62714 1085799 769072 2022-08-22T07:21:48Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is stáisiún raidió é '''BBC Radio 4''' atá mar chuid de [[BBC]]. == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol}} [[Catagóir:BBC|Raidió 4]] dkn0p97wchl6a1h9pb7bujsbei162lg 0 62715 1085798 769073 2022-08-22T07:21:41Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is stáisiún raidió é '''BBC Radio 3''' atá mar chuid de [[BBC]]. == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol}} [[Catagóir:BBC|Raidió 3]] ll0trmx2heoelxlyfg1rarz8jpe9ec9 0 62716 1085797 769074 2022-08-22T07:21:35Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is stáisiún raidió é '''BBC Radio 1Xtra''' atá mar chuid de [[BBC]]. == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol}} [[Catagóir:BBC|Raidió 1Xtra]] sjerwp04pji3n1khn9fgzc83nblsh1r 0 62719 1085830 823998 2022-08-22T07:29:47Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''ITV3''' atá mar chuid de [[ITV]]. Chraol an chéad chlár ar an 1 Samhain 2004. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:ITV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 7f2vd50f46b4ckp0dd5gl127lmz8pz1 0 62720 1085832 1031474 2022-08-22T07:30:10Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''ITVBe''' atá mar chuid de [[ITV]]. Craoladh an chéad chlár ar an 8 Deireadh Fómhair 2014. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:ITV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 7f8wfytetwzrpyw4equ3ih8esca24yr 0 62721 1085835 896252 2022-08-22T07:30:33Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Ba [[stáisiún teilifíse]] é '''ITV Encore''' atá mar chuid de [[ITV]]. Chraol an chéad chlár ar an 9 Meitheamh 2014. Chríochnaigh sé ag craoladh ar an 1 Bealtaine 2018. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:ITV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 1pgw4wa3sqv56ci7td8il2xlxf1qxea 0 62722 1085836 794562 2022-08-22T07:31:10Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''ITV HD''' atá mar chuid de [[ITV]]. Chraol an chéad chlár ar an 9 Meitheamh 2006. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:ITV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] ixthzdgz5rg9shjtcba0ip5sbvb2ybq 0 62723 1085831 823999 2022-08-22T07:29:55Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''ITV4''' atá mar chuid de [[ITV]]. Chraol an chéad chlár ar an 1 Samhain 2005. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:ITV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] ldu3eawhnvmj9gdpfoer1m2iuiny8mb 0 62724 1085834 824001 2022-08-22T07:30:27Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''ITV''' atá mar chuid de [[ITV]]. Chraol an chéad chlár ar an 22 Meán Fómhair 1955. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:ITV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] jofeisrce7x0k20xj5kt780x1pl26qe 0 62899 1085462 770105 2022-08-21T17:34:24Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i [[Staffordshire]] é '''Leek'''. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Leek}} [[Catagóir:Bailte agus cathracha i Sasana]] [[Catagóir:Staffordshire]] 513x8fkeysz5q588zgbokpywc9f7bht 0 62940 1085406 1050826 2022-08-21T14:29:34Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite in iarthar [[Yorkshire Thiar]], i [[Sasana]], é '''Hebden Bridge'''. Sa bhliain 2015 bhí 4,500 duine ina gcónaí sa bhaile féin, agus beagán breis ar 12,000 duine sa cheantar (Barda Calder) a bhfuil sé ina lár de. Seanbhaile margaidh atá ann. Le glúin nó dhó anuas d'éirigh an baile faiseanta i measc ealaontóirí, lucht gairmiúil, agus an phobail aeraigh. Tá praghsanna arda ar thithe ann dá bharr sin. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Hebden Bridge}} [[Catagóir:Bailte agus cathracha i Sasana]] [[Catagóir:Yorkshire Thiar]] 3tfjh98hdk7g2h5l2dfyw46sfxrm9kv 0 63782 1085750 1058951 2022-08-22T03:40:48Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i g[[Comhairle Dhùn Phris is Ghall-Ghàidhealaibh]] é '''Blaidneach'''. Tá sé suite 5m os cionn leibhéal na mara, ar Leth-Eilean na Machrach (nó 'Leithinis an Ghoirt' as Gaeilge na hÉirean), idir Baile Nua na Stiùbhartach agus [[Cille Chainneir]], agus taobh leis habhann an Bhlaidnigh. Tá geilleagar an bhaile bunaithe go háirithe ar an talmhaíocht, ar an turasóireacht agus ar an gcoillteoireacht. I dtaobh an oideachais, níl scoil ar bith sa bhaile, agus mar sin caithfidh dul go dtí an bhunscoil i mBaile na Clúide agus go dtí an ardscoil i mBaile Nua na Stiùbhartach.Tá cáil ar Bhlaidneach ar fud an domhain de bharr na drioglainne clúiteacha atá sa bhaile. {{Síol-tír-gd}} {{DEFAULTSORT:Blaidneach}} [[Catagóir:Bailte in Albain]] [[Catagóir:Comhairle Dhùn Phris is Ghall-Ghàidhealaibh]] fqdtniwb8zzlo8zqpjv7skkvrrxj6xf 0 63786 1085766 966336 2022-08-22T04:12:06Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is [[Teach|teach mór]] suite i n[[Derbyshire]] í '''Calke Abbey'''. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Calke Abbey}} [[Catagóir:Derbyshire]] [[Catagóir:Mainistreacha Shasana]] owklrtdn5w08fq2yye2msblin7elry1 0 63968 1085510 778882 2022-08-21T19:03:53Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[baile]] suite i [[Nottingham]] é '''Carrington'''. {{Síol-tír-en}} [[Catagóir:Bailte agus cathracha i Sasana]] [[Catagóir:Nottingham]] 1ulm1o2yultpshhruvtm2p3f37tg6fs 0 64011 1085573 778958 2022-08-21T20:41:56Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bia}} [[Íomhá:Caramels.jpg|deas|250px|thumb|Caramal]] Is [[siúcra]] nó [[síoróip]] teasa go dtí a thiontaíonn sé donn, úsáidte mar bhlasóir nó dathúchán i gcomhair [[bia]] nó [[deoch]] é '''caramal'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Caramal}} [[Catagóir:Bia agus deoch]] b1xjrywkp4g9kvz2kt7jn71590x8omv 0 64043 1085460 794624 2022-08-21T17:33:25Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is [[caisleán]] suite i g[[Kent]] é '''Caisleán Leeds'''. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Caisleán Leeds}} [[Catagóir:Kent]] [[Catagóir:Caisleáin i Sasana|Leeds]] 1tilxbibuhu1dph1hbppmlvixs854g7 0 64055 1085918 779291 2022-08-22T11:43:04Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is [[Siopalann|ionad siopadóireachta]] suite i g[[Kent]] é '''Bluewater'''. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Bluewater}} [[Catagóir:Kent]] heh9neu60f99wxwjp81b2uqap2e42n8 0 64059 1085816 874963 2022-08-22T07:25:01Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''E4''' atá mar chuid de [[Channel 4]]. Chraol an chéad chlár ar an 18 Eanáir 2001. ==Comhbhealach== *[[Channel 4]] *[[4seven]] *[[Film4]] *[[More4]] *[[4Music]] *[[Box Upfront]] *[[Kerrang! TV]] *[[Kiss TV]] *[[Magic (bealach teilifíse)|Magic]] *[[Box Hits]] *[[The Box (bealach teilifíse)|The&nbsp;Box]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Channel 4]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] p4uq0ouhzpuhv7dwsw1fyou7g0b0njg 0 64060 1085813 874960 2022-08-22T07:24:25Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Channel 4'''. Chraol an chéad chlár ar an 2 Samhain 1982. ==Comhbhealach== *[[4seven]] *[[Film4]] *[[E4]] *[[More4]] *[[4Music]] *[[Box Upfront]] *[[Kerrang! TV]] *[[Kiss TV]] *[[Magic (bealach teilifíse)|Magic]] *[[Box Hits]] *[[The Box (bealach teilifíse)|The&nbsp;Box]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Channel 4]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] i0iuq0ogrl2xqv2tu11w8w14lejtbb1 0 64061 1085814 874961 2022-08-22T07:24:38Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''4seven''' atá mar chuid de [[Channel 4]]. Chraol an chéad chlár ar an 4 Iúil 2012. ==Comhbhealach== *[[Channel 4]] *[[Film4]] *[[E4]] *[[More4]] *[[4Music]] *[[Box Upfront]] *[[Kerrang! TV]] *[[Kiss TV]] *[[Magic (bealach teilifíse)|Magic]] *[[Box Hits]] *[[The Box (bealach teilifíse)|The&nbsp;Box]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Channel 4]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 2jddzxb9h9j7dnktjsop7a249gr2yas 0 64062 1085815 874962 2022-08-22T07:24:47Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Film4''' atá mar chuid de [[Channel 4]]. Chraol an chéad chlár ar an 1 Samhain 1998. ==Comhbhealach== *[[Channel 4]] *[[4seven]] *[[E4]] *[[More4]] *[[4Music]] *[[Box Upfront]] *[[Kerrang! TV]] *[[Kiss TV]] *[[Magic (bealach teilifíse)|Magic]] *[[Box Hits]] *[[The Box (bealach teilifíse)|The&nbsp;Box]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Channel 4]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] r7mzu2aqdp31b45gxs7h0go788lsvyh 0 64063 1085817 874964 2022-08-22T07:25:08Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''More4''' atá mar chuid de [[Channel 4]]. Chraol an chéad chlár ar an 10 Deireadh Fómhair 2005. ==Comhbhealach== *[[Channel 4]] *[[4seven]] *[[Film4]] *[[E4]] *[[4Music]] *[[Box Upfront]] *[[Kerrang! TV]] *[[Kiss TV]] *[[Magic (bealach teilifíse)|Magic]] *[[Box Hits]] *[[The Box (bealach teilifíse)|The&nbsp;Box]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Channel 4]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] bgrbj69e3fklkrb83rya8gaowuylm9x 0 64064 1085818 874965 2022-08-22T07:25:16Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''4Music''' atá mar chuid de [[Channel 4]]. Chraol an chéad chlár ar an 15 Lúnasa 2008. ==Comhbhealach== *[[Channel 4]] *[[4seven]] *[[Film4]] *[[E4]] *[[More4]] *[[Box Upfront]] *[[Kerrang! TV]] *[[Kiss TV]] *[[Magic (bealach teilifíse)|Magic]] *[[Box Hits]] *[[The Box (bealach teilifíse)|The&nbsp;Box]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Channel 4]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 4gglvb56ughwkkl51exupgo8gvjanc4 0 64065 1085819 874971 2022-08-22T07:25:30Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Box Upfront''' (iar: '''Heat''') atá mar chuid de [[Channel 4]]. Chraol an chéad chlár ar an 3 Iúil 2012. ==Comhbhealach== *[[Channel 4]] *[[4seven]] *[[Film4]] *[[E4]] *[[More4]] *[[4Music]] *[[Kerrang! TV]] *[[Kiss TV]] *[[Magic (bealach teilifíse)|Magic]] *[[Box Hits]] *[[The Box (bealach teilifíse)|The&nbsp;Box]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Channel 4]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 7bqua7eqt2dgak1d398drlwwh1v7was 0 64066 1085820 874966 2022-08-22T07:25:36Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Kerrang! TV''' atá mar chuid de [[Channel 4]]. Chraol an chéad chlár san Earrach 2001. ==Comhbhealach== *[[Channel 4]] *[[4seven]] *[[Film4]] *[[E4]] *[[More4]] *[[4Music]] *[[Box Upfront]] *[[Kiss TV]] *[[Magic (bealach teilifíse)|Magic]] *[[Box Hits]] *[[The Box (bealach teilifíse)|The&nbsp;Box]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Channel 4]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] tcxnzxz427c9akubfcmrbuthprup8f4 0 64068 1085821 874967 2022-08-22T07:25:44Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Kiss TV''' atá mar chuid de [[Channel 4]]. Chraol an chéad chlár ar an 26 Meitheamh 1998. ==Comhbhealach== *[[Channel 4]] *[[4seven]] *[[Film4]] *[[E4]] *[[More4]] *[[4Music]] *[[Box Upfront]] *[[Kerrang! TV]] *[[Magic (bealach teilifíse)|Magic]] *[[Box Hits]] *[[The Box (bealach teilifíse)|The&nbsp;Box]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Channel 4]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 0bgneud9p3tiq3ne7q8pr49n4c5q1ii 0 64070 1085822 874968 2022-08-22T07:25:51Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Magic''' atá mar chuid de [[Channel 4]]. Chraol an chéad chlár ar an 13 Meán Fómhair 2001. ==Comhbhealach== *[[Channel 4]] *[[4seven]] *[[Film4]] *[[E4]] *[[More4]] *[[4Music]] *[[Box Upfront]] *[[Kerrang! TV]] *[[Kiss TV]] *[[Box Hits]] *[[The Box (bealach teilifíse)|The&nbsp;Box]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Channel 4]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 8pia74jp30miewf08u2rnroxxsvutwd 0 64071 1085823 874972 2022-08-22T07:25:59Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Box Hits''' (iar: '''Smash Hits''') atá mar chuid de [[Channel 4]]. Chraol an chéad chlár ar an 15 Bealtaine 2001. ==Comhbhealach== *[[Channel 4]] *[[4seven]] *[[Film4]] *[[E4]] *[[More4]] *[[4Music]] *[[Box Upfront]] *[[Kerrang! TV]] *[[Kiss TV]] *[[Magic (bealach teilifíse)|Magic]] *[[The Box (bealach teilifíse)|The&nbsp;Box]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Channel 4]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] lgny9s7l34e4j09bc81qzof7hda9ike 0 64072 1085824 874970 2022-08-22T07:26:06Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''The Box''' atá mar chuid de [[Channel 4]]. Chraol an chéad chlár san Aibreán 1992. ==Comhbhealach== *[[Channel 4]] *[[4seven]] *[[Film4]] *[[E4]] *[[More4]] *[[4Music]] *[[Box Upfront]] *[[Kerrang! TV]] *[[Kiss TV]] *[[Box Hits]] *[[Smash Hits (bealach teilifíse)|Smash Hits]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Channel 4]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] i1hw035zjbzc8gyic679wgwp0x39vmw 0 64111 1085554 779602 2022-08-21T20:25:05Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{glanadh}} [[Íomhá:Chocolate_Sour-Cream_Icing_on_cake.JPG|deas|250px|thumb|Reoán]] Is meascán na [[siúcra]] leis [[uisce]], gealacán uibhe, nó [[im]], úsáidte mar cumhdach le haghaidh [[Císte|cístí]] nó [[briosca|brioscaí]] é '''Reoán'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Reoan}} [[Catagóir:Bia]] l2jg7vd7kl4q21joryu74ggyh8qp1la 0 64329 1085503 1029727 2022-08-21T19:00:05Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is [[ardeaglais]] [[Eaglais Shasana|Anglacánach]] suite i [[Worcester]] í '''Ardeaglais Worcester'''. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Ardeaglais Worcester}} [[Catagóir:Eaglais Shasana]] [[Catagóir:Eaglaisí sa Bhreatain]] [[Catagóir:Foirgnimh i Sasana]] [[Catagóir:Worcestershire]] 6657sgph51zawibtkmea6dsb6vgpttj 0 64347 1085668 783260 2022-08-21T22:32:54Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is [[caisleán]] suite i [[Yorkshire Theas]] é '''Caisleán Conisbrough'''. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Caislean Conisbrough}} [[Catagóir:Yorkshire Theas]] 9f8yps2agu06jkadi1h61hxc866c9rr 0 64388 1085439 781884 2022-08-21T16:31:01Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is [[músaem]] suite i [[Yorkshire Thuaidh]] é '''Músaem Cuimhneachán Chaptaen Cook'''. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Musaem Cuimhneachan Chaptaen Cook}} [[Catagóir:Yorkshire Thuaidh]] [[Catagóir:Músaeim]] er961smgvgbmjavcvp811rtre7iv7j6 0 64717 1085921 784708 2022-08-22T11:46:46Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is teach cónaithe suite i [[Buirg Londan Hammersmith agus Fulham|London Borough of Hammersmith and Fulham]] é '''Fulham Palace'''. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Fulham Palace}} [[Catagóir:London Borough of Hammersmith and Fulham]] lz0xe7h5f5rzro1iuhe9l8laavy93ul 0 64813 1085761 943275 2022-08-22T04:00:24Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is [[Eaglais (foirgneamh)|eaglais]] [[Eaglais Chaitliceach Rómhánach|Chaitliceach]] suite sa [[Buirg Londan Camden| London Borough of Camden]] í '''St Peter's Italian Church'''. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:St Peter's Italian Church}} [[Catagóir:London Borough of Camden]] ew9pdhvbp3b610wldslgsbnmjuu1wuj 0 64900 1085922 1011508 2022-08-22T11:47:47Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is [[abtheach]] suite sa [[London Borough of Bexley]] é '''Lesnes Abbey'''. {{Síol-tír-en}} {{DEFAULTSORT:Lesnes Abbey}} [[Catagóir:London Borough of Bexley]] {{DEFAULTSORT: }} [[Catagóir:Mainistreacha Shasana]] [[Catagóir:Mainistreacha Agaistíneach]] jxnlycli3ugof691gvyrbfdqpzyq1d7 0 66264 1085617 1049906 2022-08-21T21:34:43Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is satailít inmheánach de chuid [[Satarn (pláinéad)|Shatarn]] é '''Pandora'''. Fionnadh é sa bhliain 1980 ó íomhaí glactha ag an tóireadóir [[Voyager 1]] agus tugadh an t-ainm sealadach 1980S26 dó. Níos déanaí sa bhliain 1985 ainmníodh é go hoifigiúil mar Pandora, duine sa mhiotaseolaíocht Gréagach. Tá ainm eile aige freisin, mar atá Satarn XVII. Measadh go raibh Pandora ina shatailít aoireach ar Fainne F ach aithnítear inniu go bhfuil an mhortabháil sin ag a chomharsa Prometheus agus ní ag Pandora é. Tá Pandora clúdaithe le cráitéir iombualaidh níos mó ná tá Prometheus agus tá dhá cráitéir móra ar a laghad, ar lárlíne 30 km (19 mi) aige. Tá formhór na gcráitéar ar Pandora éadomhain de bharr iad bheith líonta isteach le smionagar. Tá círíní agus claiseanna le feiceáil freisin ar an dromchla. Tá a lán sráitheanna athshondais ag Pandora lena chomharsana agus dá dheasca sin tá fithis éagruthach aige. Gach 6.2 blianta tagann na hathruithe is mó ina bhfithisí nuair a bhíonn periapsis Pandora ar line le apoapsis Prometheus agus nuair a thagann an dís taobh istigh de 1,400 ciliméadair (870 míle) le chéile. Tá athshondas le Mimas freisin ag Pandora. Dá thairbhe a dlús an íseal agus a bhánacht ard is dócha go réad an scagach, oighreata Pandora. Tá roinnt éideimhne sna sonraí seo agus tá sé le deimhniú go fóill. Áiléar - Íomhá de Pandora ó Voyager 2 (Lúnasa 1981) Pandora ón tóireadóir Cassini sa bhliain 2005. Tá fáinní Shatairn sa chúlra. Tógadh an dlúthradharc seo de Pandora ag Cassini le linn eitilt-thart an spáslong ar an 3ú Meitheamh 2010. [[Catagóir:Satarn]] ayk24m4wf8rd4eguhqykgll55rpji45 0 66408 1085616 1046573 2022-08-21T21:34:33Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(225088) Gonggong''', roimhe seo '''2007 OR10''', uimhir 25 de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas de thart ar 1,230 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper|Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus is dóigh gur [[abhacphláinéad|abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2007|225088]] f1ezs00weahnug2fmaebdn0aevng6ua 0 66409 1085720 1046574 2022-08-22T01:09:26Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(307261) 2002 MS4''' uimhir 34 de réadanna an[[Grianchóras| Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 995 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper|Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad| abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2002|307261]] p4gtgz2ch20nk5oyxxges9bbpit40dp 0 66410 1085615 1046575 2022-08-21T21:34:22Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''Orcus''' uimhir 35 de réadanna an [[Grianchóras|ghrianchórais]] in ord a méid. Is dócha go bhfuil [[abhacphláinéad]] ann. Tá trastomhas de 917±25 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper|Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad| abhacphláinéad]] é freisin. [[Íomhá:Orcus-motion.png|clé|mion|[[Fithis]]]] Tá [[gealach]] aige darbh’ ainm [[Vanth]]. == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:Abhacphláinéid]] ex9cnwqvyrl533tgzgdxcbgedmsbixi 0 66412 1085614 1046576 2022-08-21T21:34:12Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''Salacia''' uimhir '''36''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú na 917 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper|Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad| abhacphláinéad]] é freisin. D'aimsigh na réalteolaithe Meiriceánacha Henry Roe, Michael Brown agus Kristina Barkume Salacia an 22 Meán Fómhair 2004 ag Réadlann Palomar i California, Stáit Aontaithe Mheiriceá. 2k7t3mah4jez3474rj7dsr8y5b1q945 0 66413 1085699 1046577 2022-08-22T01:07:05Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(55565) 2002 AW197''' uimhir '''37''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 917 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad| abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2002|55565]] p2xzaogezggb3fgjact7cn920z5z48e 0 66415 1085707 1046579 2022-08-22T01:07:59Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(90568) 2004 GV9''' uimhir '''39''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 917 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad| abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2004|90568]] o5sg34n7d8mzh3hueifrz1cekdtjg0t 0 66416 1085613 1059240 2022-08-21T21:34:02Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''Varda''' uimhir '''40''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Glaotar '''174567 Varda''' agus '''2003 MW12''' mar ainmneacha eile air freisin. Tá '''trastomhas''' de '''705 +/- 78 km''' aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá tréan-fhéidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. Tá satailít amháin aige darbh’ ainm [[Ilmare]] a bhfuil '''trastomhas''' de tuairim is '''320 – 360 km''' agus a bhfuil ina uimhir '''101''' de réadanna an Ghrianchórais in ord a méid. qzf86skfjo2ocz5zrk3omysag67vxj9 0 66417 1085717 1046581 2022-08-22T01:09:06Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(202421) 2005 UQ513''' uimhir '''41''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 917 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper|Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2005|202421]] tgcmupx6hthqrgxuiahg8xocz0s57yg 0 66418 1085703 1046582 2022-08-22T01:07:33Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(145452) 2005 RN43''' uimhir '''43''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 917 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2005|145452]] 5kwgi656uctaz0lgohpmfnnctzp54ae 0 66419 1085706 1046583 2022-08-22T01:07:52Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(55637) 2002 UX25''' uimhir '''44''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 917 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2002|55637]] njiqyu78kl3nyo750cdquerrl82fjsy 0 66420 1085474 1046584 2022-08-21T18:17:44Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''2006 QH181''' uimhir '''46''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 650 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[ Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2006]] tblddx90izm9oyj44h26iecp36zwgoj 0 66421 1085719 1046585 2022-08-22T01:09:19Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(278361) 2007 JJ43''' uimhir '''47''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 650 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2007|278361]] md2zcbtcvsbsfbu81ta31tlhaxbql3o 0 66422 1085470 1046586 2022-08-21T18:17:16Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''Chaos''' uimhir '''48''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 650 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. mac5x6o8ze297m253dtbg870vgxtcno 0 66423 1085611 1046587 2022-08-21T21:33:49Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''Gǃkúnǁʼhòmdímà''' ('''(229762) 2007 UK126''') uimhir '''49''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 650 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2007|229762]] lm3nb2a117op4x5dwln5sqcykki2st5 0 66424 1085471 1046588 2022-08-21T18:17:23Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''2010 KZ39''' uimhir '''50''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 650 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper|Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2010]] odipo3j4zzpb6ytbs812strmzh6amm0 0 66425 1085709 1046589 2022-08-22T01:08:12Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(230965) 2004 XA192''' uimhir '''51''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 650 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2004|230965]] 2z6bwk40n8gob7cschb9koo7xfh6gvh 0 66426 1085481 1046590 2022-08-21T18:18:32Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''2010 RF43''' uimhir '''52''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 650 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2010]] 2ly6gzgzud2w1z3zk8rv5h6bnqs5gui 0 66427 1085708 1046591 2022-08-22T01:08:06Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(84522) 2002 TC302''' uimhir '''53''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 650 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper|Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2002|84522]] cenozfoj34d2vhf2mqqvyyshqyk1lk3 0 66428 1085718 1046592 2022-08-22T01:09:12Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(145451) 2005 RM43''' uimhir '''54''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 650 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2005|145451]] d04j74s3vg3bjak8xkt1ls2uarfffmq 0 66429 1085727 1046593 2022-08-22T01:10:04Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''2004 XR190''' uimhir '''55''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 650 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2004]] 8kqzyr8no1pkzvke5lcdpk46cfomhtw 0 66430 1085701 1046594 2022-08-22T01:07:19Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(444030) 2004 NT33''' uimhir '''56''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 650 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2004|444030]] 6v0w9clv4oj5rkv6dr7e281xcydpyxt 0 66431 1085723 1046595 2022-08-22T01:09:39Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(42301) 2001 UR163''' uimhir '''57''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 650 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2001|42301]] m564xnm52149p7jvkua89llw5i4y771 0 66432 1085610 1059323 2022-08-21T21:33:40Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(455502) 2003 UZ413''' uimhir '''58''' de réadanna an[[Grianchóras| Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 650 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol-réalteolaíocht}} [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2003|455502]] h2jv8hkwfy3p1gi24049flud2o8jgmf 0 66433 1085609 1059322 2022-08-21T21:33:30Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(120348) 2004 TY364''' uimhir '''59''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 650 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol-réalteolaíocht}} [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2004|120348]] tdz652rcqltf5qywq8qwhu2sxddosur 0 66434 1085608 1059321 2022-08-21T21:33:17Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''2010 VK201''' uimhir '''60''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 650 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol-réalteolaíocht}} [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2010]] nedo5agwmkgdpcisu7070r1w38wl5wz 0 66435 1085607 1059325 2022-08-21T21:33:03Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''2008 ST291''' uimhir '''61''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 650 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol-réalteolaíocht}} {{DEFAULTSORT:528381}} [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2008]] dalx5hct61wd9130ai7pe8mkov71twt 0 66436 1085479 1059245 2022-08-21T18:18:18Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''2010 RE64''' uimhir '''62''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 650 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2010]] itak0yh6fzal5yu7qlpamkvyb0mfzr2 0 66437 1085472 1059246 2022-08-21T18:17:30Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''2010 FX86''' uimhir '''63''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 650 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2010]] g0isu5vu4p3enoaidnjszu4ksyr50b2 0 66438 1085469 1046602 2022-08-21T18:13:03Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''2002 XV93''' uimhir '''64''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 650 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2002]] oqt0vz37d1mp8ho8h2uppyrbt8hixgq 0 66441 1085477 1059248 2022-08-21T18:18:04Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''2003 QX113''' uimhir '''69''' de réadanna an[[Grianchóras| Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 512 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2003]] ewxrec2dl4t968pvaj37uzggelhp4ro 0 66442 1085700 1059249 2022-08-22T01:07:12Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(175113) 2004 PF115''' uimhir '''72''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 512 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2004|175113]] 33c73fbnrnhtm6q1k2ctd1t71zyzvc2 0 66443 1085724 1059250 2022-08-22T01:09:45Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''2010 TY53''' uimhir '''73''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 512 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2010|523643]] bl2e3ipqr3ru1wk5uvkxmqqwxufbbk6 0 66444 1085705 1059251 2022-08-22T01:07:46Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''2011 GM27''' uimhir '''74''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 512 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2011|471288]] 05sowd32xdm8o7hwyb73ni6emnb73fp 0 66446 1085476 1059252 2022-08-21T18:17:58Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''2010 TJ''' uimhir '''76''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 512 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2010]] s09p3l8n03q1alfza5kljs6mfvqa961 0 66448 1085475 1059254 2022-08-21T18:17:50Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''2011 FW62''' uimhir '''78''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 512 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2011]] 0l17xlll1adsbnevbu9owgecjijscoa 0 66449 1085714 1059255 2022-08-22T01:08:46Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''2010 EK139''' uimhir '''80''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 512 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2010|471143]] hjd9h8lmefvg7z8gsf0nv6y019wjiwu 0 66450 1085722 1046354 2022-08-22T01:09:32Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(145480) 2005 TB190''' uimhir '''81''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 512 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Kuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus d'fhéadfadh sé gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2005|145480]] 2cw1894a1qlskoip5t1073swloqvehu 0 66451 1085711 1059256 2022-08-22T01:08:26Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(26375) 1999 DE9''' uimhir '''82''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 512 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 1999|26375]] 7yz87c5ga4voot9t6tbfbskqmdddmcd 0 66452 1085726 1059257 2022-08-22T01:09:58Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(120132) 2003 FY128''' uimhir '''83''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 512 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2003|120132]] 1fxoorbnc3x4wtum9osydwaanle67jh 0 66454 1085710 1059258 2022-08-22T01:08:19Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(119951) 2002 KX14''' uimhir '''85''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 512 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2002|119951]] cql7oiqfcago2l0slguco8srx5lymeb 0 66455 1085702 1059259 2022-08-22T01:07:26Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(82075) 2000 YW134''' uimhir '''86''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 512 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2000|82075]] p7ivzf9yymf8y3tfht4quy0jc9v6dl7 0 66456 1085473 1059260 2022-08-21T18:17:37Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''2012 VP₁₁₃''' ('''Biden''') uimhir '''87''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 512 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. 08v4qcw8ygn4vcm8i1b6dm7zg15sa6g 0 66457 1085712 1059261 2022-08-22T01:08:32Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(84719) 2002 VR128''' uimhir '''88''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 512 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2002|84719]] 75ouqos9zznhifx4tls79dbuuqt1wx0 0 66458 1085713 1059262 2022-08-22T01:08:38Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(119979) 2002 WC19''' uimhir '''89''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 512 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2002|119979]] j3w273bu6g805yj1eelpj9otoe2haeh 0 66459 1085482 1059263 2022-08-21T18:18:39Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''Huya''' uimhir '''90''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 512 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. pc9h1cpik5iysm8bfcd0dvy9o9ecouc 0 66460 1085485 1059264 2022-08-21T18:29:38Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is astaróideach é '''Hygiea''' agus é ina uimhir '''91''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid.^{[theipeann ar an bhfíorú, agus is dócha go bhfuil na céadta réad atá níos mó i méid ná Hygiea.]} Tá trastomhas níos lú ná 512 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian sa Chrios Astaróideach mar atá níos sia ná sin de Mars agus níos lú na sin de Iúpatar. Tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. lswphn8foh1fjz4g46gur0y41hdzcun 0 66461 1085725 1059265 2022-08-22T01:09:51Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(469306) 1999 CD158''' uimhir '''92''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 512 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 1999|469306]] 9yvlgymcp1dbddtvtckkkm5um7cpyyb 0 66463 1085715 1059266 2022-08-22T01:08:52Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(303775) 2005 QU182''' uimhir '''94''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 420 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2005|303775]] rvdqj5wnlqlpam9rwv95jylur90xq10 0 66464 1085704 1059267 2022-08-22T01:07:39Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(469372) 2001 QF298''' uimhir '''95''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 420 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2001|469372]] 4us3r60btq59bt31asi6ov9194uozli 0 66465 1085478 1059268 2022-08-21T18:18:11Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''(31107) 1997 PS3 = 1996 GO21''' uimhir '''96''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 420 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Cuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 1996|31107]] 61dd55hpbd8sn1tqf1xxxyj3saw3qfp 0 66466 1085716 1059269 2022-08-22T01:08:59Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''2002 CY248''' uimhir '''99''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. Tá trastomhas níos lú ná 420 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian níos sia amach ón ghrian ná fithis Neiptiúin agus tá sé ina bhall den [[Crios Kuiper |Chrios Chuiper]]. Is [[réad tras-Neiptiúnach]] é agus tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin. [[Catagóir:Rudaí réalteolaíoch aimsithe i 2002|524435]] tnqkusfeuc6eu3g7a6uq83xsfbumrwu 0 66477 1085605 1059270 2022-08-21T21:31:25Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is astaróideach é '''Pallas''' agus é ina uimhir '''65''' de réadanna an [[Grianchóras|Ghrianchórais]] in ord a méid. An dara astaróideadh a fionnadh, ag an [[réalteolaí]] is lia [[An Ghearmáin|Gearmánach]] Wilhelm Olbers ([[1758]]-[[1840]]) i [[1802]]. Ainmnithe as Palas Aitéine, bandia na heagnaíochta. Tá trastomhas de 512 ± 6 km aige. Tá a fhithis thart ar an ghrian sa [[Crios astaróideach|Chrios astaróideach]] mar atá níos sia ná sin de [[Mars]] agus níos lú na sin de [[Iúpatar]]. Tá féidearthacht ann gur [[abhacphláinéad]] é freisin de bharr a chuma sféarach. {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} jqsyr4f2u6pdg7wyffebb1bb4zaxcuy 0 66600 1085604 1019167 2022-08-21T21:31:11Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} S’é '''Altair''' ([[Alpha Aquilae|α Aquilae]], [[Alpha Aquilae|α Aql]]) an réalta is gile sa réaltbhuíon [[Aquila]] agus an dara réalta déag is gile i spéir na hoíche. Tá sé sa [[Cloud-G|néall–G]] i láthair na huaire. Is réalta Cineál A den phríomh ord é Altair a bhfuil ollméid radharcach fhollasach de 0.77 aige agus é ina cheann de trí rinn an [[Triantán Samhraidh|Triantáin Samhraidh]]. Is iad an beirt rinn eile ná [[Deneb]] agus [[Vega (réalta)|Vega]]. Tá sé faoi 16.7 solasbhlianta (5.13 parsoic) ón Domhain agus is ceann de na réaltaí is goire dúinn atá infheicthe don súil nocht. Rothlaíonn Altair go tapaidh, le luas ag an mheánchiorcal de tuairim is 286 clm/s. Nochtaigh staidéar leis an [[Palomar Testbed Interferometer|Palomar Triail-leaba Trasnamhéadar]] nach bhfuil Altair sféarúil ach go bhfuil sé maol treascartha ag na mólanna de bharr a ard ráta imrothlaithe. Dhearbhaigh staidéir trasnamhéadaracha eile le teileascóip iolracha ag oibriú san fhodhearg an feiniméan seo. [[Image:Aquila charta.png|thumb|Carta Altair sa réaltbhuíon Aquila]] ==Sonra Breathnaithe== '''Réaltbhuíon''' Aquila '''Ceartéirí''' 19u 50n 46.99855s '''Díochlaonadh''' +08° 52′ 05.9563″ '''Méid Fhollasach''' 0.76 ==Cailíochtaí== '''Céim éabhlóideach''' Príomh ord '''Cineál speictreach''' A7 V '''U−B Innéacs daith''' +0.09[2] '''B−V Innéacs daith''' +0.22[2] '''V−R Innéacs daith''' +0.14[2] '''R−I Innéacs daith''' +0.13[2] '''Cineál athróige''' Delta Scuti ==Réaltmhéadracht== '''Luas gathach''' −26.1 ± 0.9[3] clm/s '''Saobhdhiallas''' 194.95 ± 0.57 '''cianfhad''' 16.73 ± 0.05 (5.13 ± 0.01 '''Dearbhmhéid''' 2.22 ==Mionphointí== '''Mais''' 1.79 ± 0.018 '''M☉''' '''Ga''' 1.63 to 2.03 '''R☉''' '''Lonrachas''' 10.6 L☉ '''Imtharraingt dhromchlach (log g)''' 4.29 cgs '''Teocht''' 6,900 to 8,500 K '''Cóimheas miotalach [Fe/H]''' −0.2 dex '''Rothlú''' 8.9 hours[6] '''Luas rothlaithe''' (v sin i) 240[5] clm/s Aois 630[4] Msbh '''Ainmneacha eile''' [[Atair]], [[Alpha Aquilae|α Aquilae]], α Aql, Alpha Aquilae, Alpha Aql, [[53 Aquilae]], 53 Aql, BD+08°4236, FK5 745, GCTP 4665.00, GJ 768, HD 187642, HIP 97649, HR 7557, LFT 1499, LHS 3490, LTT 15795, NLTT 48314, SAO 125122, WDS 19508+0852A.[3][8][9] '''Tagairtí stórsonracha''' '''SIMBAD''' sonra [[Rang:Réaltaí]] mt9clmjjw6qwteanld9t3rnpon01i8y 0 66604 1085603 1019165 2022-08-21T21:30:53Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is '''Arcturus''' (α Boo, α Boötis, Alpha Boötis) sa réaltbhuíon [[Boötes]] an réalta is gile sa leathsféar thuaidh spéartha. Le mhéid radharcach de −0.05, s’é an ceathrú réalta is gile i spéir na hoíche ag leanúint [[Sirius]] de mhéid -1.46, [[Canopus]] de mhéid -0.86 agus [[Alpha Centauri]] de mhéid -0.27. Tá sé ina réalta i ngar go maith mar níl sé ach ar chianfhad de 36.7 solasbhliain ón Dhomhain agus mar aon le [[Vega]] agus [[Sirius]] is cheann de na réaltaí is lonraí i gcomharsanacht na [[An Ghrian|Gréine]] é. ==Cineál== Tá Arcturus ina réalta oráisteach de chineál K0 III le dearbhmhéid de -0.30. Is dócha go bhfuil a hidrigin cáite óna chorplár agus go bhfuil sé anois ina réim [[loscadh slige hidrigine| loscaidh slige hidrigine]]. Leanfaidh sé ag méadú roimh dul isteach sa réim [[craobh cothrománach]] dá thimthriall beatha. [[File:Bootes constellation map.png|250px]] Tá Arcturus i réaltbhuíon Boötes. ==Sonra Breathnaithe== '''Réaltbhuíon''' Boötes '''Fuaimneadh''' /ɑːrkˈtjʊərəs/ '''Ceartéirí''' 14u 15n 39.7s '''Díochlaonadh''' +19° 10′ 56″ '''Méid fhollasach (breathnaithe)''' −0.05 ==Tréithe== '''Cineál speictreach''' K0 III '''Méid fhollasach (radharcach)''' −2.25 '''U−B innéacs dathach''' +1.28 '''B−V innéacs dathach''' +1.23 '''R−I innéacs dathach''' +0.65 Nóta (catagóir: athrógach): H and K astaíocht ==Réaltmhéadracht== '''Luas gathach (Rv)''' −5.19 km/s '''Gluaiseacht ceart (μ)''' '''RA:''' −1093.45 mais/yr '''Dec.:''' −1999.40[5] mais/bhl '''Saobhdhiallas (π)''' 88.83 ± 0.54[1] mais '''Cianfhad''' 36.7 ± 0.2 sbh ,, (11.26 ± 0.07 pc) '''Dearbhmhéid (MV)''' −0.30±0.02 ==Mionphointí== '''Mais''' 1.08±0.06 '''M☉''' '''Ga''' 25.4±0.2 '''R☉''' '''Lonrachas''' 170 '''L☉''' '''Imtharraingt dromchlach (log g)''' 1.66±0.05 cgs '''Teocht''' 4286±30 K '''Cóimheas miotalach [Fe/H]''' −0.52±0.04 dex '''Luas rothlaithe (v sin i)''' 2.4±1.0 km/s '''Aois''' 7.1+1.5 | −1.2 Gbhl ==Ainmchomharthaí eile== [[Alramech]], [[Abramech]], [[Alpha Bootis|α Boötis]], [[16 Boötes]], BD+19°2777, GCTP 3242.00, GJ 541, HD 124897, HIP 69673, HR 5340, LHS 48, SAO 100944. '''Tagartaí storshonracha''' SIMBAD sonra [[Catagóir:Réaltaí]] 6zrqjapvqfc9c1jofybyt1cydwsblnr 0 66611 1085729 799254 2022-08-22T01:14:04Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''Canopus''' an réalta is gile sa réaltbhuíon theas [[Carina]] agus an dara réalta is gile i spéir na hoíche ag teacht tar éis [[Sirius]]. Tá '''méid radharcach''' de '''-0.74''' aige agus '''dearbhmhéid''' de '''-5.65'''. Tá '''Canopus''' ina sharfhathach de '''chineál speictreach – F''' sa [[phriomh shraith]] . Samhlaíonn sé bheith bán leis an tsúil nocht in ainneoin go dtugtar '''bán bhuí''' mar dath dá leithéid sin réaltaí. Tá sé suite i bhfad sa leathsféar theas ar [[díochlaonadh]] de -52'c' 42’ agus ar [[Ceartéirí|cheartéirí]] de 06u 24.0n. {{Other uses}} [[File:Canopus seen from Tokyo.jpg|mion|Canopus feicthe ó [[Tóiceo|Thóiceo]], [[an tSeapáin]]. 'S é an domhanleithead ná 35°38′N.]] == Sonra == {{Breathnú}} '''Díochlaonadh''' .... '''-52|41|44.3810''' '''Méid fhollasach (radharcach)'''-0.74 '''Dearbhmhéid''' -5.65 ==Tréithe== '''Cineál''' .. [[Sárfhathach Dearg]] '''Rang speictreach''' .. F0 III '''gorm-violáit'''=0.15 '''tharvioláit-gorm'''=0.10 ==Réaltmhéadracht== '''Luas gathach (v)''' ...20.3 km/s '''Ceart gluaiseacht'''... (céartéirí=19.93) ms/bhl '''Ceart gluaiseacht''' ...(díochlaonadh=23.24) ms/bhl '''saobhdhiallas''' ... 10.55 ms '''saobh. earráid''' ...0.56 ms '''mais''' ... 9.0–10.6 '''M☉''' '''Ga'''... 71.4 ± 4.0 '''R☉''' '''Imtharraingt''' ... 2.10 '''I☉''' '''Luas Rothlaithe''' ...8.0 km/s '''Lonras''' ...15,100 '''L☉''' '''Teocht''' ...7,350 K ==Ainmneacha eile== [[Suhayl]], [[Suhel]], [[Suhail]], [[Alpha Carinae]]. e0fyhpit7l09vqvlnsjs1z90z9il3ta 0 66625 1085736 1059487 2022-08-22T02:59:00Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''Capella''' an réalta is gile sa réaltbhuíon thuaidh [[Auriga]] agus an séú réalta is gile i spéir na hoíche ag teacht tar éis [[Vega (réalta)|Vega]]. Tá '''méid radharcach''' de '''0.08''' aige agus '''dearbhmhéid''' de '''0.296'''. Níl '''Capella''' ina réalta amháin ach ina '''chóras réaltach''' de cheithre réaltaí ina bhfuil dhá [[chúpla dénártha]]. Tá sa chéad chúpla dhá realtaí ollmhóra de chineál -G a nglaotar Capella Aa agus Capella Ab ortha. Tá siad i bhfithis an ghearr de chianfhad 0.76 Aonaid Réalteolaíochtacha (A.R.) as a chéile agus le tréimhse fithiseach de 104 lá. S’é [[Capella Aa]] an ceann níos gile den bheirt le rang speictreach G8III (G8 fathach) cé go bhfuil [[Capella Ab|Ab]] giota beag níos lú agus é sa rang G0III (G0 fathach). Tá mais ag '''Aa''' a bhfuil níos mó faoi 3.05 ná sin den [[An Ghrian|Ghrian]] agus ag '''Ab''' níos mó faoi 2.57. Tá a gcorplár de bhreosla hidrigineach caite ag a mbeirt acu agus rinneadh réaltaí ollmhóra díobh ach níl sé follasach go fóill cé'n áit go beacht a bhfuil siad ar an slí éabhlóideach réaltach. Ar chianfhad de 10,000 A.R. ón chéad chúpla tá an bheirt réaltai eile le fail agus iad ina dhá abhac dearg , lag, beag agus go measartha fionnuar. Tugtar [[Capella H]] agus [[Capella L]] dóibh. Tá a lán réaltaí eile a bhfuil Capella mar ainm acu ó [[Capella C]] go dtí [[Capella G]] agus ó [[Capella I|I]] go dtí [[Capella K|K]] ach níl siad gaolta le chéile ach go bhfuil siad go léir sa réimse radharcach céanna. Tá an [[Córas Capella|córas Capella]] go measartha in aice láithreach ar chianfhad nach bhfuil ach 42.8 solasbhlianta. ------------------------------------------------------------ ==Sonra breathnaigh== '''Tús-ré''' J2000.0 '''Cónocht''' J2000.0 (ICRS) '''Réaltbhuíon''' Auriga '''Ceartéirí''' 05h 16m 41.3591s '''Díochlaonadh''' +45° 59′ 52.768″ '''Méid fhollasach radharcach(V)''' 0.08[2] (0.03 - 0.16[3]) ==Tréithe== '''U−B inneacs dathach''' +0.44[2] '''B−V inneacs dathach''' +0.80[2] '''V−R inneacs dathach''' −0.3[2] '''R−I''' inneacs dathach +0.44[2] '''Cíneál athróige''' RS CVn[1] ==Aa== '''Cineál speictreach''' K0III[4] ==Ab== '''Cineál speictreach''' G1III[4] ==Réaltnhéidreacht== ==Aa== '''Luas gathach (Rv)''' +29.9387 ± 0.0032 clm/s '''fíorbhogadh (μ)''' RA: 75.52 mas/bl '''Dec.''': −427.11[1][note 1] mas/bl ''Saobhdhiallas (π)''' 76.20 ± 0.46[6] mas '''Cianfhad''' 13.159 ± 0.015[5] pc '''Dearbhmhéid''' (MV) 0.296 ==Ab== '''Dearbhmhéid (MV)''' 0.167 ==Fithis== '''Tréimhse (P)''' 104.02128 ± 0.00016 lá '''Ais leathmhór (a)''' 56.442 ± 0.023" (0.74272 ± 0.00069 AR) '''Éalárnacht (e)''' 0.00089 ± 0.00011 '''Claoine (i)''' 137.156& ± 0.046° '''Domhanfhad an nóid (Ω)''' 40.522 ± 0.039° '''Tús ré péiriréaltach (T)''' 2448147.6 ± 2.6 JD '''Argóint an phéiríréaltaigh (ω) (príomhréalta)''' 342.6 ± 9.0 JD° '''Leath Leithead (K1) (príomhréalta)''' 25.9611 ± 0.0044 clm/s '''Leath leithead (K2) (dararéalta)''' 26.860 ± 0.0017 clm/s ==Mionphointí== ==Aa== '''Mais''' 2.5687 ± 0.0074 '''M☉''' '''Ga''' 11.98 ± 0.57 '''R☉''' '''Lonrachas (bolomhéidreach)''' 78.7 ± 4.2 '''L☉''' '''Imtharraingt dromchlach (log g)''' 2.691 ± 0.041 cgs '''Teocht''' 4,970 ± 50 K '''Cóimheas miotalach (Fe/H)''' −0.04 ± 0.06 '''Rothlú''' 104 ± 3 '''Luas rothlach (v sin i)''' 4.1 ± 0.4 clm/s ==Ab== '''Mais''' 2.4828 ± 0.0067 '''M☉''' '''Ga''' 8.83 ± 0.33 '''R☉''' '''Lonrachas (bolomhéidreach)''' 72.7 ± 3.6 '''L☉''' '''Imtharraingt dromchlach (log g)''' 2.941 ± 0.032 cgs '''Teocht''' 5,730 ± 60 K '''Rothlú''' 8.5 ± 0.2 '''Luas rothlach (v sin i)''' 35.0 ± 0.5 clm/s '''Aois''' 590 - 650 Mbl ==Ainmneacha eile== Alhajoth, Capella, Hokulei, α Aurigae, α Aur, Alpha Aurigae, Alpha Aur, 13 Aurigae, 13 Aur, ADS 3841 AP, BD+45°1077, CCDM J05168+4559AP, FK5 193, GC 6427, GJ 194, HD 34029, HIP 24608, HR 1708, IDS 05093+4554 AP, LTT 11619, NLTT 14766, PPM 47925, SAO 40186, WDS 05167+4600Aa/Ab.[1][2][7][8] ==Tagairtí bunshonraí== '''SIMBAD''' ..... sonra 8p7bdis8hdupgde8bb5tuuiobpy5f3o 0 67321 1085574 950803 2022-08-21T20:42:07Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bia}} [[Íomhá:Barbecued_meats.jpg|deas|250px|thumb|Beárbaiciú]] [[Íomhá:Asado Gral Pico 2.JPG|deas|250px|thumb|Barbeque ullmhaithe i Patagonia, san Airgintín]] Is béile ina bhfuil [[feoil]], [[iasc]] nó [[bia]] cócaráilte amuigh ar raca thart tine oscailte nó ar fearas speisialta é '''beárbaiciú'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Bearbaiciu}} [[Catagóir:Cócaireacht]] bnohe9zc2qes5y29bq8f3wbi97t3ng8 0 68460 1085933 813349 2022-08-22T11:57:41Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bóthar}} Tá '''Ascaill a Cúig''' ar cheann de phríomhshráideanna lár Manhattan i g[[Nua-Eabhrac (cathair)|Cathair Nua-Eabhrac]]. Síneann sí feadh thaobh thoir na Páirce Láir agus trí Harlem agus lár Manhattan. Tá sí inchurtha le Hama i m[[Béiriút]], [[Sráid Oxford]] i [[Londain]] agus na [[Champs Élysées]] i b[[Páras]]. Tionóltar Paráid Lá Fhéile Pádraig Nua-Eabhrac ar an ascaill, i measc paráidí eile. Tá a fheidhm agus a chló cosúil le [[Sráid Uí Chonaill]] i m[[Baile Átha Cliath]], ach Ascaill a Cúig níos faide. Tá a deireadh thuaidh ag Harlem River Drive agus Sráid 143 i dtuaisceart Manhattan agus a tús ag Cearnóg Washington in [[Greenwich Village]]. ==Naisc sheachtracha== *[http://visit5thavenue.com/ Suíomh faoi Ascaill a Cúig. Arna rochtain ar 5 D.F. 2016] {{síol}} [[Catagóir:Nua-Eabhrac (cathair)]] 28ujx1wwxuz6agyv1uq2xpgwreo1jl6 0 69027 1085808 906872 2022-08-22T07:23:33Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Virgin Media Three''' atá mar chuid de [[Virgin Media Ireland]]. Thosaigh sé ag craoladh in áit [[UTV Ireland]] ar an 9 Eanáir 2017, nuair a bhí aithne ar mar ''Be3''. ==Cláir== ===Nuacht & Cúrsaí Reatha=== * {{bratach|Ireland}} ''[[Virgin Media News]]'' ===Siamsaíocht=== * {{bratach|Ireland}} ''[[Xposé]]'' ===Páistí (3Kids)=== ===Cláracha Iompórtáilte=== ====Ón An Ríocht Aontaithe==== * {{bratach|UK}} ''[[Babestation]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Benidorm]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Birds of a Feather]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Dickinson's Real Deal]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Doc Martin]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Endeavour]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Grantchester]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Loose Women]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Midsomer Murders]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Prime Suspect]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Surprise Surprise]]'' * {{bratach|UK}} ''[[The Chase (RA)|The Chase]]'' * {{bratach|UK}} ''[[The Cube]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Who's Doing the Dishes?]]'' * {{bratach|UK}} ''[[Vera]]'' ====Tíortha eile==== * {{bratach|Australia}} ''[[Nothing to Declare]]'' * {{bratach|Australia}} ''[[Wentworth (sraith theilifíse)|Wenworth]]'' * {{bratach|US}} ''[[Bull (sraith theilifíse 2016)|Bull]]'' == Tagairtí == {{reflist}} {{Teilifís in Éireann}} {{síol}} [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na hÉireann]] [[Catagóir:Virgin Media Ireland]] 5k06in4z27ns5v4i05nh6ehwwpiisjw 0 69221 1085804 820803 2022-08-22T07:22:29Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''BBC Thuaisceart Éireann a hAon''' atá mar chuid de [[BBC Thuaisceart Éireann]]. Chraol an chéad chlár sa bhliain 1955. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Teilifís in Éireann}} {{Síol}} [[Catagóir:BBC]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na hÉireann]] 3ilqj9072jqzpx3968kqs0rueu7920l 0 69222 1085805 820804 2022-08-22T07:22:39Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''BBC Thuaisceart Éireann a Dó''' atá mar chuid de [[BBC Thuaisceart Éireann]]. Chraol an chéad chlár ar an 20 Aibreán 1964. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Teilifís in Éireann}} {{Síol}} [[Catagóir:BBC]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na hÉireann]] bvtp7yk7z04l7vozk7d8k7b60lwi5ss 0 69589 1085339 1085246 2022-08-21T13:31:38Z Ériugena 188 Bhog Ériugena an leathanach [[Sléacht in Heabrón (1994)]] go [[Sléacht Mhosc Ibrahimi (1994)]]: مجزرة الحرم الإبراهيمي majzarat alharam al'iibrahimii wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} [[Íomhá:Baruch Goldstein tomb.jpg|mion|clé|Leac uaighe, áit a bhfuil Goldstein curtha inniu]] Ar an [[25 Feabhra]] [[1994]], rinne an [[Dochtúir leighis|dochtúir]] Baruch Goldstein sléacht [[Seicteachas|seicteach]] ar naonúr Palaistíneach is fiche, a bhí ag guí i mosc<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Cave of the Patriarchs|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cave_of_the_Patriarchs&oldid=1073701574|journal=Wikipedia|date=2022-02-24|language=en}}</ref> i [[Heabrón]].<ref>Cave of the Patriarchs massacre, Hebron</ref><ref>[http://www.feasta.ie/2008/nollaig/clar.html Feasta Nollaig 2008], Mo Chamchuairt sa Talamh Naofa le Colm Ó Neachtain, Feasta 62 (1), lch 28. </ref> Ach b'fhéidir gur bfhuair 50-70 bás in iomlán ar an lá sin,<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Jewish Terrorism in Israel|url=https://books.google.es/books?id=DF03xwLaPucC&pg=PA69&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|publisher=Columbia University Press|date=2009|language=en|author=Ami Pedahzur, Arie Perliger}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.aljazeera.com/gallery/2014/2/24/remembering-the-ibrahimi-mosque-massacre|teideal=Remembering the Ibrahimi Mosque massacre|language=en|work=www.aljazeera.com|dátarochtana=2022-02-26}}</ref>, agus 29-35 sna laethanta i ndiaidh na tragóide. [[Íomhá:Baruch Goldstein grave - הקבר של ברוך גולדשטיין (5700304136).jpg|mion|clé|Ionad oilithreachta, áit a bhfuil Goldstein curtha inniu]] == Cúlra == Bhain Goldstein cáilíocht amach mar dhochtúir san Albert Einstein College of Medicine,<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Albert Einstein College of Medicine|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Albert_Einstein_College_of_Medicine&oldid=1073302163|journal=Wikipedia|date=2022-02-22|language=en}}</ref> [[Nua-Eabhrac (cathair)|Nua-Eabhrac]]. Is i Heabrón atá an [[coilíneachas|choilíneacht]] mhíchlúiteach Kiryat Arba, áit a raibh tuairim is ocht gcéad [[An Giúdachas|Giúdach]] ag cur fúthu ag an am, agus bhí Goldstein ina chónaí ann sna [[1990idí]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://imemc.org/article/wafa-remembering-the-ibrahimi-mosque-massacre-of-1994/|teideal=WAFA: “Remembering the Ibrahimi Mosque massacre of 1994” – – IMEMC News|language=en-US|dátarochtana=2022-02-26}}</ref> == Ionsaí == Tá an t-ionsaí ar fad faoi fholach diamhair, fós inniu. Bhí dianslándáil i bhfeidhm sa láthair ag an am, agus an t-arm Iosraelach i mbun. Bhí Goldstein faoi éide de chuid an IDF, an t-arm Iosraelach agus raidhfil ionsaithe IMI Galil aige, rud nach raibh neamhghnách. Nuair a thosaigh an ionsaí, bhí timpeall 800 sa mhosc. Go díreach agus gan iontas, bhí slua ollmhór ann ina tháinrith. Ach thosaigh saighdiuirí eile ag scaoileadh leo, chun iarracht smut éigin de chosúlacht an oird a choinneáil, a dúirt siad, le linn an fhiosrúcháin níos déanaí. [[Íomhá:Open Shuhada Street demo 2010.jpg|clé|mion|Agóid sa bhliain 2010. Dúnadh an tsráid Al-Shuhada in Heabrón nuair a tharla an sladmharú, agus ní raibh na Palaistínaigh in ann dul ann.]] [[Íomhá:Hebron Cave of the Patriarchs.jpg|mion|Cave of the Patriarchs]] == Iarmhairtí == Sna laethanta i ndiaidh na tragóide, fuair 20-26 Palaistíneach, agus 9 Giúdach, bás le linn agóidí éagsúla.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=The Encyclopedia of the Arab-Israeli Conflict: A Political, Social, and Military History [4 volumes]: A Political, Social, and Military History|url=https://books.google.es/books?id=YAd8efHdVzIC&pg=PA438&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|publisher=ABC-CLIO|date=2008-05-12|language=en|author=Spencer C. Tucker, Priscilla Roberts}}</ref><ref name=":0" /> Reáchtáladh fhiosrúchán. Bhí ceisteanna ann an raibh an tslándáil sách maith. Ar a laghad, bhí an IDF réchúiseach faoin tslándáila agus bhí droch-chliseadh slándála ann. Is ionad oilithreachta inniu uaimh Goldstein do Ghiúdaigh áirithe.<ref>{{Lua idirlín|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/685792.stm|teideal=Graveside party celebrates Hebron massacre|údar=mar shampla, sa bhliain 2000 ... BBC News|dáta=2000|work=news.bbc.co.uk|dátarochtana=2022-02-26}}</ref> Tá plaic ann in aice leis an uaimh leis an inscríbhinn, "He gave his life for the people of Israel, its Torah and land.". == Féach freisin == * [[Seicteachas]] ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Sleacht in Heabron}} [[Catagóir:Giúdachas]] [[Catagóir:Eachtraí sceimhlitheoireachta]] [[Catagóir:An Phalaistín]] [[Catagóir:1994]] [[Catagóir:Stair Iosrael]] [[Catagóir:Seicteachas]] bv033619ar071t90um7lvsvicdkhhdy 1085348 1085339 2022-08-21T13:40:15Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} [[Íomhá:Baruch Goldstein tomb.jpg|mion|clé|Leac uaighe, áit a bhfuil Goldstein curtha inniu]] Ar an [[25 Feabhra]] [[1994]], rinne an [[Dochtúir leighis|dochtúir]] Baruch Goldstein sléacht [[Seicteachas|seicteach]] ar naonúr Palaistíneach is fiche, a bhí ag guí i Mosc Ibrahimi<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Cave of the Patriarchs|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cave_of_the_Patriarchs&oldid=1073701574|journal=Wikipedia|date=2022-02-24|language=en}}</ref> i [[Heabrón]].<ref>Cave of the Patriarchs massacre, Hebron</ref><ref>[http://www.feasta.ie/2008/nollaig/clar.html Feasta Nollaig 2008], Mo Chamchuairt sa Talamh Naofa le Colm Ó Neachtain, Feasta 62 (1), lch 28. </ref> Ach b'fhéidir gur bfhuair 50-70 bás in iomlán ar an lá sin,<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Jewish Terrorism in Israel|url=https://books.google.es/books?id=DF03xwLaPucC&pg=PA69&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|publisher=Columbia University Press|date=2009|language=en|author=Ami Pedahzur, Arie Perliger}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.aljazeera.com/gallery/2014/2/24/remembering-the-ibrahimi-mosque-massacre|teideal=Remembering the Ibrahimi Mosque massacre|language=en|work=www.aljazeera.com|dátarochtana=2022-02-26}}</ref>, agus 29-35 sna laethanta i ndiaidh na tragóide. [[Íomhá:Baruch Goldstein grave - הקבר של ברוך גולדשטיין (5700304136).jpg|mion|clé|Ionad oilithreachta, áit a bhfuil Goldstein curtha inniu]] == Cúlra == Bhain Goldstein cáilíocht amach mar dhochtúir san Albert Einstein College of Medicine,<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Albert Einstein College of Medicine|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Albert_Einstein_College_of_Medicine&oldid=1073302163|journal=Wikipedia|date=2022-02-22|language=en}}</ref> [[Nua-Eabhrac (cathair)|Nua-Eabhrac]]. Is i Heabrón atá an [[coilíneachas|choilíneacht]] mhíchlúiteach Kiryat Arba, áit a raibh tuairim is ocht gcéad [[An Giúdachas|Giúdach]] ag cur fúthu ag an am, agus bhí Goldstein ina chónaí ann sna [[1990idí]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://imemc.org/article/wafa-remembering-the-ibrahimi-mosque-massacre-of-1994/|teideal=WAFA: “Remembering the Ibrahimi Mosque massacre of 1994” – – IMEMC News|language=en-US|dátarochtana=2022-02-26}}</ref> == Ionsaí == Tá an t-ionsaí ar fad faoi fholach diamhair, fós inniu. Bhí dianslándáil i bhfeidhm sa láthair ag an am, agus an t-arm Iosraelach i mbun. Bhí Goldstein faoi éide de chuid an IDF, an t-arm Iosraelach agus raidhfil ionsaithe IMI Galil aige, rud nach raibh neamhghnách. Nuair a thosaigh an ionsaí, bhí timpeall 800 sa mhosc. Go díreach agus gan iontas, bhí slua ollmhór ann ina tháinrith. Ach thosaigh saighdiuirí eile ag scaoileadh leo, chun iarracht smut éigin de chosúlacht an oird a choinneáil, a dúirt siad, le linn an fhiosrúcháin níos déanaí. [[Íomhá:Open Shuhada Street demo 2010.jpg|clé|mion|Agóid sa bhliain 2010. Dúnadh an tsráid Al-Shuhada in Heabrón nuair a tharla an sladmharú, agus ní raibh na Palaistínaigh in ann dul ann.]] [[Íomhá:Hebron Cave of the Patriarchs.jpg|mion|Cave of the Patriarchs]] == Iarmhairtí == Sna laethanta i ndiaidh na tragóide, fuair 20-26 Palaistíneach, agus 9 Giúdach, bás le linn agóidí éagsúla.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=The Encyclopedia of the Arab-Israeli Conflict: A Political, Social, and Military History [4 volumes]: A Political, Social, and Military History|url=https://books.google.es/books?id=YAd8efHdVzIC&pg=PA438&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|publisher=ABC-CLIO|date=2008-05-12|language=en|author=Spencer C. Tucker, Priscilla Roberts}}</ref><ref name=":0" /> Reáchtáladh fhiosrúchán. Bhí ceisteanna ann an raibh an tslándáil sách maith. Ar a laghad, bhí an IDF réchúiseach faoin tslándáila agus bhí droch-chliseadh slándála ann. Is ionad oilithreachta inniu uaimh Goldstein do Ghiúdaigh áirithe.<ref>{{Lua idirlín|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/685792.stm|teideal=Graveside party celebrates Hebron massacre|údar=mar shampla, sa bhliain 2000 ... BBC News|dáta=2000|work=news.bbc.co.uk|dátarochtana=2022-02-26}}</ref> Tá plaic ann in aice leis an uaimh leis an inscríbhinn, "He gave his life for the people of Israel, its Torah and land.". == Féach freisin == * [[Seicteachas]] ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Sleacht in Heabron}} [[Catagóir:Giúdachas]] [[Catagóir:Eachtraí sceimhlitheoireachta]] [[Catagóir:An Phalaistín]] [[Catagóir:1994]] [[Catagóir:Stair Iosrael]] [[Catagóir:Seicteachas]] 4mp743eolct5raz3ay24jhkuzvzdwz2 1085365 1085348 2022-08-21T13:57:56Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} [[Íomhá:Baruch Goldstein tomb.jpg|mion|clé|Leac uaighe, áit a bhfuil Goldstein curtha inniu]] Ar an [[25 Feabhra]] [[1994]], rinne an [[Dochtúir leighis|dochtúir]] Baruch Goldstein sléacht [[Seicteachas|seicteach]] ar naonúr Palaistíneach is fiche, a bhí ag guí i [[Mosc Ibrahimi]]<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Cave of the Patriarchs|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cave_of_the_Patriarchs&oldid=1073701574|journal=Wikipedia|date=2022-02-24|language=en}}</ref> i [[Heabrón]].<ref>Cave of the Patriarchs massacre, Hebron</ref><ref>[http://www.feasta.ie/2008/nollaig/clar.html Feasta Nollaig 2008], Mo Chamchuairt sa Talamh Naofa le Colm Ó Neachtain, Feasta 62 (1), lch 28. </ref> Ach b'fhéidir gur bfhuair 50-70 bás in iomlán ar an lá sin,<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Jewish Terrorism in Israel|url=https://books.google.es/books?id=DF03xwLaPucC&pg=PA69&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|publisher=Columbia University Press|date=2009|language=en|author=Ami Pedahzur, Arie Perliger}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.aljazeera.com/gallery/2014/2/24/remembering-the-ibrahimi-mosque-massacre|teideal=Remembering the Ibrahimi Mosque massacre|language=en|work=www.aljazeera.com|dátarochtana=2022-02-26}}</ref>, agus 29-35 sna laethanta i ndiaidh na tragóide. [[Íomhá:Baruch Goldstein grave - הקבר של ברוך גולדשטיין (5700304136).jpg|mion|clé|Ionad oilithreachta, áit a bhfuil Goldstein curtha inniu]] == Cúlra == Bhain Goldstein cáilíocht amach mar dhochtúir san Albert Einstein College of Medicine,<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Albert Einstein College of Medicine|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Albert_Einstein_College_of_Medicine&oldid=1073302163|journal=Wikipedia|date=2022-02-22|language=en}}</ref> [[Nua-Eabhrac (cathair)|Nua-Eabhrac]]. Is i Heabrón atá an [[coilíneachas|choilíneacht]] mhíchlúiteach Kiryat Arba, áit a raibh tuairim is ocht gcéad [[An Giúdachas|Giúdach]] ag cur fúthu ag an am, agus bhí Goldstein ina chónaí ann sna [[1990idí]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://imemc.org/article/wafa-remembering-the-ibrahimi-mosque-massacre-of-1994/|teideal=WAFA: “Remembering the Ibrahimi Mosque massacre of 1994” – – IMEMC News|language=en-US|dátarochtana=2022-02-26}}</ref> == Ionsaí == Tá an t-ionsaí ar fad faoi fholach diamhair, fós inniu. Bhí dianslándáil i bhfeidhm sa láthair ag an am, agus an t-arm Iosraelach i mbun. Bhí Goldstein faoi éide de chuid an IDF, an t-arm Iosraelach agus raidhfil ionsaithe IMI Galil aige, rud nach raibh neamhghnách. Nuair a thosaigh an ionsaí, bhí timpeall 800 sa mhosc. Go díreach agus gan iontas, bhí slua ollmhór ann ina tháinrith. Ach thosaigh saighdiuirí eile ag scaoileadh leo, chun iarracht smut éigin de chosúlacht an oird a choinneáil, a dúirt siad, le linn an fhiosrúcháin níos déanaí. [[Íomhá:Open Shuhada Street demo 2010.jpg|clé|mion|Agóid sa bhliain 2010. Dúnadh an tsráid Al-Shuhada in Heabrón nuair a tharla an sladmharú, agus ní raibh na Palaistínaigh in ann dul ann.]] [[Íomhá:Hebron Cave of the Patriarchs.jpg|mion|Cave of the Patriarchs]] == Iarmhairtí == Sna laethanta i ndiaidh na tragóide, fuair 20-26 Palaistíneach, agus 9 Giúdach, bás le linn agóidí éagsúla.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=The Encyclopedia of the Arab-Israeli Conflict: A Political, Social, and Military History [4 volumes]: A Political, Social, and Military History|url=https://books.google.es/books?id=YAd8efHdVzIC&pg=PA438&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|publisher=ABC-CLIO|date=2008-05-12|language=en|author=Spencer C. Tucker, Priscilla Roberts}}</ref><ref name=":0" /> Reáchtáladh fhiosrúchán. Bhí ceisteanna ann an raibh an tslándáil sách maith. Ar a laghad, bhí an IDF réchúiseach faoin tslándáila agus bhí droch-chliseadh slándála ann. Is ionad oilithreachta inniu uaimh Goldstein do Ghiúdaigh áirithe.<ref>{{Lua idirlín|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/685792.stm|teideal=Graveside party celebrates Hebron massacre|údar=mar shampla, sa bhliain 2000 ... BBC News|dáta=2000|work=news.bbc.co.uk|dátarochtana=2022-02-26}}</ref> Tá plaic ann in aice leis an uaimh leis an inscríbhinn, "He gave his life for the people of Israel, its Torah and land.". == Féach freisin == * [[Seicteachas]] ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Sleacht in Heabron}} [[Catagóir:Giúdachas]] [[Catagóir:Eachtraí sceimhlitheoireachta]] [[Catagóir:An Phalaistín]] [[Catagóir:1994]] [[Catagóir:Stair Iosrael]] [[Catagóir:Seicteachas]] k2p4wvkfrssggm43t1tia0xioiqf0k4 0 69733 1085517 825513 2022-08-21T19:10:35Z Kevin Scannell 340 téarma.ie wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Mollah_imamzadeh_tabriz.jpg|deas|250px|thumb|Mullá]] Is Moslamach oillte i dlí diagacht [[An tIoslam|Ioslamach]] agua dlí é '''mullá'''.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/mull%E1/|title=“mullá” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Mullá}} [[Catagóir:An tIoslam]] aofs52vhywh20u3z8kczfubg57p9ce4 1085519 1085517 2022-08-21T19:16:45Z Kevin Scannell 340 forbairt wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Mollah_imamzadeh_tabriz.jpg|deas|250px|thumb|Mullá]] Is teideal onórach é '''Mullá''' (/ˈmʌlə, ˈmʊlə, ˈmuːlə/; [[Peirsis]]: ملا, rómánaithe: ''Mollā'') a thugtar ar chléir Shiach agus Shunnaíoch nó ceannaire mosc Mhoslamaigh.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/mull%E1/|title=“mullá” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> Úsáidtear an téarma uaireanta freisin do dhuine a bhfuil ardoideachas aige sa diagacht Ioslamach agus sa dlí Sharia. Tagann an focal ''mullá'' ón bhfocal [[Araibis]]e ''mawlā'' (Araibis: مَوْلَى), a chiallaíonn “biocáire”, “máistir”, agus “caomhnóir”. == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Mullá}} [[Catagóir:An tIoslam]] gwj93i8k3nlchlwgrsu0q90svj193qd 1085520 1085519 2022-08-21T19:17:06Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Mollah_imamzadeh_tabriz.jpg|deas|250px|thumb|Mullá]] Is teideal onórach é '''Mullá''' (/ˈmʌlə, ˈmʊlə, ˈmuːlə/; [[Peirsis]]: ملا, rómánaithe: ''Mollā'') a thugtar ar chléir Shiach agus Shunnaíoch nó ar cheannaire mosc Mhoslamaigh.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/mull%E1/|title=“mullá” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> Úsáidtear an téarma uaireanta freisin do dhuine a bhfuil ardoideachas aige sa diagacht Ioslamach agus sa dlí Sharia. Tagann an focal ''mullá'' ón bhfocal [[Araibis]]e ''mawlā'' (Araibis: مَوْلَى), a chiallaíonn “biocáire”, “máistir”, agus “caomhnóir”. == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Mullá}} [[Catagóir:An tIoslam]] 292kippsd8sznrmigklcjibpaitoaji 0 69850 1085575 826452 2022-08-21T20:42:19Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bia}} [[Íomhá:Schweinebauch-2.jpg|thumb|right|200px|Muiceoil]] Is [[feoil]] an [[Muc|mhuc]] úsáidte mar [[Bia|bhia]], go háirithe nuair atá neamhleasaithe í '''muiceoil.''' {{síol}} {{DEFAULTSORT:Muiceoil}} [[Catagóir:Bia]] [[Catagóir:Táirge feola]] 4dyy7bzqitlhjvf2onejgjaudnc0i66 0 69979 1085576 827499 2022-08-21T20:42:57Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bia}} [[Íomhá:Mutton_chop.jpg|thumb|right|200px|caoireoil]] Is [[feoil]] an [[uan]] nó [[caora]] úsáidte mar [[Bia|bhia]] iad '''uaineoil agus caoireoil.''' {{síol}} {{DEFAULTSORT:Uaineoil agus caoireoil}} [[Catagóir:Bia]] [[Catagóir:Táirge feola]] e5ld0bnk3894x7rtripb0r5j0qqt3ga 0 69980 1085578 842370 2022-08-21T20:43:06Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bia}} [[Íomhá:Standing-rib-roast.jpg|thumb|right|200px|Mairteoil]] Is [[feoil]] an [[bó|bhó]], [[tarbh]] nó [[damh]] úsáidte mar [[Bia|bhia]] í an '''mhairteoil.''' {{síol}} {{DEFAULTSORT:Mairteoil}} [[Catagóir:Bia]] [[Catagóir:Táirge feola]] hm02czi7o047i4607ikbb894tkxjo3t 1085579 1085578 2022-08-21T20:43:15Z Kevin Scannell 340 -pic wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bia}} Is [[feoil]] an [[bó|bhó]], [[tarbh]] nó [[damh]] úsáidte mar [[Bia|bhia]] í an '''mhairteoil.''' {{síol}} {{DEFAULTSORT:Mairteoil}} [[Catagóir:Bia]] [[Catagóir:Táirge feola]] tmyqxz201f0872e5esw80dvytpnpo7w 0 71803 1085335 1061470 2022-08-21T13:24:33Z Deirge Ó Dhaoinebeaga 51568 wl. wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is [[club oíche]] i m[[Baile Átha Cliath]] é '''Copper Face Jacks''' atá suite ar [[Shráid Fhearchair]]. Ainmníodh an club oíche tar éis [[John Scott]], an cheád iarla ar [[Cluain Meala|Chluain Meala]] ([[1739]]-[[1798]]). Breitheamh a bhí ann agus bhíodh an cháil air daoine iomadúla a sheoladh chun na croiche. Bhíodh cónaí air ar Shráid Fhearchair ag uimhir 16-17 agus meastar gurb é an t-ólachán trom a thug aghaidh dhearg an chopair dó. == Tagairtí == {{Reflist}} == Naisc sheachtracha == {{síol-ie}} [[Catagóir:Foirgnimh i mBaile Átha Cliath]] fw0b70pxy4ztbc3xzd5ztur9oqjvz6g 1085346 1085335 2022-08-21T13:39:29Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is [[club oíche]] i m[[Baile Átha Cliath]] é '''Copper Face Jacks''' atá suite ar [[Sráid Fhearchair|Shráid Fhearchair]]. Ainmníodh an club oíche tar éis [[John Scott]], an cheád iarla ar [[Cluain Meala|Chluain Meala]] ([[1739]]-[[1798]]). Breitheamh a bhí ann agus bhíodh an cháil air daoine iomadúla a sheoladh chun na croiche. Bhíodh cónaí air ar Shráid Fhearchair ag uimhir 16-17 agus meastar gurb é an t-ólachán trom a thug aghaidh dhearg an chopair dó. == Tagairtí == {{Reflist}} == Naisc sheachtracha == {{síol-ie}} [[Catagóir:Foirgnimh i mBaile Átha Cliath]] jlkxpvs6pyk4t1nrtlzrn1bk7ofkfm2 0 71809 1085401 1047867 2022-08-21T14:25:29Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is [[teach tábhairne]] i m[[Baile Átha Cliath]] é '''The Windjammer''' atá suite ar Shráid Chnoc na Lobhar. Teach óil luath é nó ‘early house’ a osclaíonn ag leathuair tar éis a seacht ar maidin. Is cosúil gur tháinig ann dá leithéid chun cead óil a thabhairt dóibh sin a bhíonn ag obair ag amanna aisteacha, iascairí ina measc. An rud ata i gceist leis an [[Windjammer]] féin ná bád seoil mór millteach a thógfadh lastas timpeall na cruinne. [[catagóir:Tithe tábhairne]] ssd9edl039gesccxz8ba369q1tkhrzh 0 74631 1085323 1085252 2022-08-21T12:04:02Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} [[Íomhá:The_Badshahi_in_all_its_glory_during_the_Eid_Prayers.JPG|clé|250px|mion|Eid al-Adha]] Is an fhéile [[Moslamach (an tIoslam)|Moslamach]] a tharlaíonn mar bhuaic an oilithreacht bhliantúil go [[Meice]] agus ag comóradh an íobairt [[Abrahám]] é '''Eid al-Adha'''. ([[An Araibis|Araibis]]: عيد الأضحى, rómhánaithe: ʿĪd al-ʾAḍḥā, go litriúil. 'Féile na híobartha') == Féach freisin == == Tagairtí == {{Reflist}} == Naisc sheachtracha == {{Síol-creid}} {{DEFAULTSORT:Eid al-Adha}} [[Catagóir:An tIoslam]] 49iusjbal3v37xjlw74fnvchjxbsyjs 1085330 1085323 2022-08-21T13:03:56Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} [[Íomhá:The_Badshahi_in_all_its_glory_during_the_Eid_Prayers.JPG|clé|250px|mion|Eid al-Adha]] Is an fhéile [[Moslamach (an tIoslam)|Moslamach]] a tharlaíonn mar bhuaic an oilithreacht bhliantúil go [[Meice]] agus ag comóradh an íobairt [[Abrahám]] é '''Eid al-Adha'''. ([[An Araibis|Araibis]]: عيد الأضحى, rómhánaithe: ʿĪd al-ʾAḍḥā, [[Aistriúchán litriúil|''go litriúil'']]. 'Féile na híobartha') == Féach freisin == == Tagairtí == {{Reflist}} == Naisc sheachtracha == {{Síol-creid}} {{DEFAULTSORT:Eid al-Adha}} [[Catagóir:An tIoslam]] 8d40un5ffl5xayzx0g02g7kmzb1hyh9 0 79137 1085765 1079958 2022-08-22T04:11:40Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Íomhá:Father_Robert_Barron.jpg|upright|thumb|An Sár-Oirmhinneach Robert Barron]] Is [[easpag]] [[Gael-Mheiriceánaigh|de phór na hÉireann]] é '''Robert Emmet Barron''' a rugadh ar 19 Samhain 1959 i [[Chicago, Illinois]]. == Naisc Sheachtracha == * [https://www.youtube.com/user/wordonfirevideo] {{síol}} {{DEFAULTSORT:Barron, Robert}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1932]] [[Catagóir:Daoine as Chicago]] [[Catagóir:Daoine Meiriceánacha de bhunadh na hEorpa]] [[Catagóir:Diaspóra Éireannach]] [[Catagóir:Eaglais Chaitliceach Rómhánach]] [[Catagóir:Easpaig]] [[Catagóir:Fir]] mgjlp007mu0bwyxotikj5q3ciz79u7s 0 79926 1085732 1063078 2022-08-22T01:15:25Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is í '''Alpheratz''' (α Andromedae, Alfa Andromedae, Alpha And) an [[réalta]] is gile ar [[réaltbhuíon]] na [[Andraiméide (réaltbhuíon)|Andraiméide]], agus is í an réalta is gile atá déanta de [[mearcair]]-[[mangainéis]] freisin. Is í [[déréalta]] i ndáiríre. ==Stair téarmaíochta== ==Airíonna== ==Breathnóireacht== ==Féach freisin== * [[Alpheratz i bhficsean]] ==Tagairtí== {{reflist}} ==Naisc sheachtracha== {{Síol-réalta}} [[Catagóir:Alpheratz]] [[Catagóir:Réaltaí sa réaltbhuíon Andraiméide]] [[Catagóir:Réaltaí is gile i réaltbhuíonta]] [[Catagóir:Réaltaí is gile sa spéir]] [[Catagóir:Déréaltaí]] tin02rj80ijh3vo0nya78w27yfvczwp 0 79942 1085730 1063081 2022-08-22T01:14:27Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is í '''Alfa Antliae''' (α Ant, Alpha Ant) an [[réalta]] is gile sa [[réaltbhuíon]] [[An tAerchaidéal]], ach níl ach [[méid dhealraitheach]] ([[Béarla]]: ''apparent magnitude'') ó 4.22 go 4.29 aici. Is í [[fathachréalta]] [[Aicme speictreach|cinéal-K]]. ==Stair téarmaíochta== ==Airíonna== ==Breathnóireacht== ==Féach freisin== ==Tagairtí== {{reflist}} ==Naisc sheachtracha== {{Síol-réalta}} [[Catagóir:Alfa Antliae]] [[Catagóir:Réaltaí sa réaltbhuíon An tAerchaidéal]] [[Catagóir:Réaltaí is gile i réaltbhuíonta]] [[Catagóir:Fathachréaltaí]] 5wj4ig58lkazz1fg1hs1cgarvktz629 0 80199 1085697 869653 2022-08-22T00:56:40Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{Bosca Sonraí Tacsanomaíocha | dath = #D6D3A5 | ainm = Breochruimh | íomhá = Firefly_Nevit_02670_cr.jpg | foscríbhinn_na_híomhá = | domain = [[Eukaryota]] | ríocht = [[Ainmhí|Animalia]] | fíleam = [[Artrapód|Arthropoda]] | aicme = [[Feithid|Insecta]] | ord = [[Coleoptera]] | familia = '''Lampyridae''' }} Is [[feithid]] í an '''bhreochruimh'''. Ball d'fhine na Lampyridae atá ann.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/breochruimh/|title=“breochruimh” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol ainmhí}} {{DEFAULTSORT:Breochruimh}} [[Catagóir:Feithidí]] r0ituzn02sy9igx8tkl80pgsde48krb 0 80927 1085906 906861 2022-08-22T07:49:44Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is cuid 3 huair do pháistí é '''3Kids''' a craolann gach lá ar [[Be3]]. Thosaigh sé ag craoladh ar 7 Meitheamh 2016 ar [[3e]]. Bhog sé go [[Be3]] ar 9 Eanáir 2017. ==Cláir== *[[Angry Birds Toons]] *[[Angry Birds Stella]] *[[The Adventures of Paddington Bear]] *[[Bob the Builder]] *[[Barney & Friends]] *[[Babar and the Adventures of Badou]] *[[Blaze and the Monster Machines]] *[[City of Friends]] *[[Caillou]] *[[Driver Dan's Story Train]] *Dive Olly Dive! *[[Elias: Rescue Team Adventures]] *[[Fireman Sam]] *[[Franny's Feet]] *Ghosts of Time *[[The Hive]] *[[In the Night Garden...]] *[[Jibber Jabber]] *[[Little Charmers]] *[[Lunar Jim]] *[[Little Princess]] *[[Mike the Knight]] *Origanimals *[[Piggy Tales]] *[[Pingu]] *[[Regal Academy]] *[[Rainbow Ruby]] *[[Ruff-Ruff, Tweet and Dave]] *[[Stella and Sam]] *[[The Sparticle Mystery]] *[[Skinner Boys: Guardians of the Lost Secrets]] *[[Sydney Sailboat]] *[[Shimmer and Shine]] *Tip the Mouse *[[Thomas & Friends]] *Toby's Travelling Circus *[[Teletubbies]] (sraith 2015) *[[Total Drama Island]] *[[Total Drama Action]] *[[Tiny Planets]] *[[The Wiggles]] *[[Winx Club]] *[[Waybuloo]] [[Catagóir:Virgin Media Ireland]] 6om24afj06j69xik23d56li3p3rhlfv 0 81312 1085852 875903 2022-08-22T07:34:04Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Boomerang''' atá mar chuid de [[Turner Broadcasting System Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an 27 Bealtaine 2000. ==Comhbhealach== *[[Cartoon Network (RA & Éire)|Cartoon Network]] *[[Cartoonito]] *[[Turner Classic Movies (RA & Éire)|Turner Classic Movies]] *[[TruTV (RA & Éire)|TruTV]] *[[Boomerang (An Fhrainc)|Boomerang]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 9n5r5zpvr2b2vv7fet5lt6z6bw88sjs 0 81313 1085851 1003570 2022-08-22T07:33:56Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Cartoon Network''' atá mar chuid de [[Turner Broadcasting System Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an 17 Meán Fómhair 1993. ==Comhbhealach== *[[Boomerang (RA & Éire)|Boomerang]] *[[Cartoonito]] *[[CNN International]] *[[Turner Classic Movies (RA & Éire)|Turner Classic Movies]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 4kiz70w01z35tz8hltt2sszq9z4aej7 0 81314 1085849 929920 2022-08-22T07:33:34Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is stáisiún teilifíse é '''Cartoonito''' atá mar chuid de Turner Broadcasting System Europe. Chraol an chéad chlár ar an 4 Meán Fómhair 2006. ==Comhbhealach== *[[Cartoon Network (RA & Éire)|Cartoon Network]] *[[Boomerang (RA & Éire)|Boomerang]] *[[TCM]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 2shhkei9t3w30g2268ylt2m0q5x03gy 0 81315 1085864 875950 2022-08-22T07:36:30Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''MTV Hits''' atá mar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an 1 Bealtaine 2001. ==Comhbhealach== *[[MTV (RA & Éire)|MTV]] *[[MTV Base (RA & Éire)|MTV Base]] *[[MTV Classic (RA & Éire)|MTV Classic]] *[[MTV Dance (RA & Éire)|MTV Dance]] *[[MTV Live HD|MTV Live]] *[[MTV Music (RA & Éire)|MTV Music]] *[[MTV Rocks (RA & Éire)|MTV Rocks]] *[[VH1 (RA & Éire)|VH1]] *[[Viva (RA & Éire)|Viva]] *[[BET International|BET]] *[[Channel 5 (RA)|Channel 5]] *[[5Star]] *[[5USA]] *[[My5]] *[[Comedy Central (RA & Éire)|Comedy Central]] *[[Comedy Central Extra]] *[[Nickelodeon (RA & Éire)|Nickelodeon]] *[[Nick Jr. (RA & Éire)|Nick Jr.]] *[[Nick Jr. Too]] *[[Nicktoons (RA & Éire)|Nicktoons]] *[[5Spike]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 3aren0h6xe8xambe8m7c64bnt6q93jw 0 81316 1085867 875947 2022-08-22T07:36:51Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''MTV''' atá mar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an 1 Iúil 1997. ==Comhbhealach== *[[MTV Hits (RA & Éire)|MTV Hits]] *[[MTV Base (RA & Éire)|MTV Base]] *[[MTV Classic (RA & Éire)|MTV Classic]] *[[MTV Dance (RA & Éire)|MTV Dance]] *[[MTV Live HD|MTV Live]] *[[MTV Music (RA & Éire)|MTV Music]] *[[MTV Rocks (RA & Éire)|MTV Rocks]] *[[VH1 (RA & Éire)|VH1]] *[[Viva (RA & Éire)|Viva]] *[[BET International|BET]] *[[Channel 5 (RA)|Channel 5]] *[[5Star]] *[[5USA]] *[[My5]] *[[Comedy Central (RA & Éire)|Comedy Central]] *[[Comedy Central Extra]] *[[Nickelodeon (RA & Éire)|Nickelodeon]] *[[Nick Jr. (RA & Éire)|Nick Jr.]] *[[Nick Jr. Too]] *[[Nicktoons (RA & Éire)|Nicktoons]] *[[5Spike]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 5zp1lfgfe0kvp4bwrwb1se9j4bmvjg0 0 81317 1085866 875948 2022-08-22T07:36:45Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''MTV Base''' atá mar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an 1 Iúil 1999. ==Comhbhealach== *[[MTV (RA & Éire)|MTV]] *[[MTV Hits (RA & Éire)|MTV Hits]] *[[MTV Classic (RA & Éire)|MTV Classic]] *[[MTV Dance (RA & Éire)|MTV Dance]] *[[MTV Live HD|MTV Live]] *[[MTV Music (RA & Éire)|MTV Music]] *[[MTV Rocks (RA & Éire)|MTV Rocks]] *[[VH1 (RA & Éire)|VH1]] *[[Viva (RA & Éire)|Viva]] *[[BET International|BET]] *[[Channel 5 (RA)|Channel 5]] *[[5Star]] *[[5USA]] *[[My5]] *[[Comedy Central (RA & Éire)|Comedy Central]] *[[Comedy Central Extra]] *[[Nickelodeon (RA & Éire)|Nickelodeon]] *[[Nick Jr. (RA & Éire)|Nick Jr.]] *[[Nick Jr. Too]] *[[Nicktoons (RA & Éire)|Nicktoons]] *[[5Spike]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 7isz168un8x6yf3cpb37k9l709zmmx7 0 81323 1085865 875949 2022-08-22T07:36:36Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''MTV Classic''' atá mar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an 1 Iúil 1999. ==Comhbhealach== *[[MTV (RA & Éire)|MTV]] *[[MTV Base (RA & Éire)|MTV Base]] *[[MTV Hits (RA & Éire)|MTV Hits]] *[[MTV Dance (RA & Éire)|MTV Dance]] *[[MTV Live HD|MTV Live]] *[[MTV Music (RA & Éire)|MTV Music]] *[[MTV Rocks (RA & Éire)|MTV Rocks]] *[[VH1 (RA & Éire)|VH1]] *[[Viva (RA & Éire)|Viva]] *[[BET International|BET]] *[[Channel 5 (RA)|Channel 5]] *[[5Star]] *[[5USA]] *[[My5]] *[[Comedy Central (RA & Éire)|Comedy Central]] *[[Comedy Central Extra]] *[[Nickelodeon (RA & Éire)|Nickelodeon]] *[[Nick Jr. (RA & Éire)|Nick Jr.]] *[[Nick Jr. Too]] *[[Nicktoons (RA & Éire)|Nicktoons]] *[[5Spike]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] hpd5fq7ha4xis5w8k8dq80nx0x18a59 0 81324 1085863 903060 2022-08-22T07:36:24Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Ba [[stáisiún teilifíse]] é '''MTV Dance''' atá mar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an 20 Aibreán 2001 agus chríochnaigh sé ag craoladh ar an 23 Bealtaine 2018. ==Comhbhealach== *[[MTV (RA & Éire)|MTV]] *[[MTV Base (RA & Éire)|MTV Base]] *[[MTV Classic (RA & Éire)|MTV Classic]] *[[MTV Hits (RA & Éire)|MTV Hits]] *[[MTV Live HD|MTV Live]] *[[MTV Music (RA & Éire)|MTV Music]] *[[MTV Rocks (RA & Éire)|MTV Rocks]] *[[VH1 (RA & Éire)|VH1]] *[[Viva (RA & Éire)|Viva]] *[[BET International|BET]] *[[Channel 5 (RA)|Channel 5]] *[[5Star]] *[[5USA]] *[[My5]] *[[Comedy Central (RA & Éire)|Comedy Central]] *[[Comedy Central Extra]] *[[Nickelodeon (RA & Éire)|Nickelodeon]] *[[Nick Jr. (RA & Éire)|Nick Jr.]] *[[Nick Jr. Too]] *[[Nicktoons (RA & Éire)|Nicktoons]] *[[5Spike]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] ogc6sszdm2fnadqvc5eadznvz055efn 0 81325 1085862 875952 2022-08-22T07:36:17Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''MTV Live HD''' atá mar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an 15 Meán Fómhair 2008. ==Comhbhealach== *[[MTV (RA & Éire)|MTV]] *[[MTV Base (RA & Éire)|MTV Base]] *[[MTV Classic (RA & Éire)|MTV Classic]] *[[MTV Hits (RA & Éire)|MTV Hits]] *[[MTV Dance (RA & Éire)|MTV Dance]] *[[MTV Music (RA & Éire)|MTV Music]] *[[MTV Rocks (RA & Éire)|MTV Rocks]] *[[VH1 (RA & Éire)|VH1]] *[[Viva (RA & Éire)|Viva]] *[[BET International|BET]] *[[Channel 5 (RA)|Channel 5]] *[[5Star]] *[[5USA]] *[[My5]] *[[Comedy Central (RA & Éire)|Comedy Central]] *[[Comedy Central Extra]] *[[Nickelodeon (RA & Éire)|Nickelodeon]] *[[Nick Jr. (RA & Éire)|Nick Jr.]] *[[Nick Jr. Too]] *[[Nicktoons (RA & Éire)|Nicktoons]] *[[5Spike]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] a99d0j9dwxh5nxm7t3lzeimo4h842uz 0 81327 1085861 875953 2022-08-22T07:36:04Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''MTV Music''' atá mar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an 1 Feabhra 2011. ==Comhbhealach== *[[MTV (RA & Éire)|MTV]] *[[MTV Base (RA & Éire)|MTV Base]] *[[MTV Classic (RA & Éire)|MTV Classic]] *[[MTV Hits (RA & Éire)|MTV Hits]] *[[MTV Dance (RA & Éire)|MTV Dance]] *[[MTV Live HD|MTV Live]] *[[MTV Rocks (RA & Éire)|MTV Rocks]] *[[VH1 (RA & Éire)|VH1]] *[[Viva (RA & Éire)|Viva]] *[[BET International|BET]] *[[Channel 5 (RA)|Channel 5]] *[[5Star]] *[[5USA]] *[[My5]] *[[Comedy Central (RA & Éire)|Comedy Central]] *[[Comedy Central Extra]] *[[Nickelodeon (RA & Éire)|Nickelodeon]] *[[Nick Jr. (RA & Éire)|Nick Jr.]] *[[Nick Jr. Too]] *[[Nicktoons (RA & Éire)|Nicktoons]] *[[5Spike]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 3kzcd8x0ljczmpg8dxhdmp3bq59zpiy 0 81328 1085860 875954 2022-08-22T07:35:55Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''MTV Rocks''' atá mar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an Deireadh Fómhair 1998. ==Comhbhealach== *[[MTV (RA & Éire)|MTV]] *[[MTV Base (RA & Éire)|MTV Base]] *[[MTV Classic (RA & Éire)|MTV Classic]] *[[MTV Hits (RA & Éire)|MTV Hits]] *[[MTV Dance (RA & Éire)|MTV Dance]] *[[MTV Live HD|MTV Live]] *[[MTV Music (RA & Éire)|MTV Music]] *[[VH1 (RA & Éire)|VH1]] *[[Viva (RA & Éire)|Viva]] *[[BET International|BET]] *[[Channel 5 (RA)|Channel 5]] *[[5Star]] *[[5USA]] *[[My5]] *[[Comedy Central (RA & Éire)|Comedy Central]] *[[Comedy Central Extra]] *[[Nickelodeon (RA & Éire)|Nickelodeon]] *[[Nick Jr. (RA & Éire)|Nick Jr.]] *[[Nick Jr. Too]] *[[Nicktoons (RA & Éire)|Nicktoons]] *[[5Spike]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 8e0f2tvvqonhugg2ltyddpbn2sj8omj 0 81329 1085859 875955 2022-08-22T07:35:48Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''VH1''' atá mar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an 10 Deireadh Fómhair 1994. ==Comhbhealach== *[[MTV (RA & Éire)|MTV]] *[[MTV Base (RA & Éire)|MTV Base]] *[[MTV Classic (RA & Éire)|MTV Classic]] *[[MTV Hits (RA & Éire)|MTV Hits]] *[[MTV Dance (RA & Éire)|MTV Dance]] *[[MTV Live HD|MTV Live]] *[[MTV Music (RA & Éire)|MTV Music]] *[[MTV Rocks (RA & Éire)|MTV Rocks]] *[[Viva (RA & Éire)|Viva]] *[[BET International|BET]] *[[Channel 5 (RA)|Channel 5]] *[[5Star]] *[[5USA]] *[[My5]] *[[Comedy Central (RA & Éire)|Comedy Central]] *[[Comedy Central Extra]] *[[Nickelodeon (RA & Éire)|Nickelodeon]] *[[Nick Jr. (RA & Éire)|Nick Jr.]] *[[Nick Jr. Too]] *[[Nicktoons (RA & Éire)|Nicktoons]] *[[5Spike]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] qp75la1lhu5oeaijc5o5j5l9xwhmzx1 0 81330 1085858 888184 2022-08-22T07:35:37Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Ba [[stáisiún teilifíse]] é '''Viva''' atá mar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an 26 Deireadh Fómhair 2009 agus chríochnaigh sé ar an 31 Eanáir 2018. ==Comhbhealach== *[[MTV (RA & Éire)|MTV]] *[[MTV Base (RA & Éire)|MTV Base]] *[[MTV Classic (RA & Éire)|MTV Classic]] *[[MTV Hits (RA & Éire)|MTV Hits]] *[[MTV Dance (RA & Éire)|MTV Dance]] *[[MTV Live HD|MTV Live]] *[[MTV Music (RA & Éire)|MTV Music]] *[[MTV Rocks (RA & Éire)|MTV Rocks]] *[[VH1 (RA & Éire)|VH1]] *[[BET International|BET]] *[[Channel 5 (RA)|Channel 5]] *[[5Star]] *[[5USA]] *[[My5]] *[[Comedy Central (RA & Éire)|Comedy Central]] *[[Comedy Central Extra]] *[[Nickelodeon (RA & Éire)|Nickelodeon]] *[[Nick Jr. (RA & Éire)|Nick Jr.]] *[[Nick Jr. Too]] *[[Nicktoons (RA & Éire)|Nicktoons]] *[[5Spike]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] ro5le2zh8iedj9j0d17pevjnpm67bgz 0 81332 1085853 875957 2022-08-22T07:34:36Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''BET International''' atá mar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an 27 Feabhra 2008. ==Comhbhealach== *[[MTV (RA & Éire)|MTV]] *[[MTV Base (RA & Éire)|MTV Base]] *[[MTV Classic (RA & Éire)|MTV Classic]] *[[MTV Hits (RA & Éire)|MTV Hits]] *[[MTV Dance (RA & Éire)|MTV Dance]] *[[MTV Live HD|MTV Live]] *[[MTV Music (RA & Éire)|MTV Music]] *[[MTV Rocks (RA & Éire)|MTV Rocks]] *[[VH1 (RA & Éire)|VH1]] *[[Viva (RA & Éire)|Viva]] *[[Channel 5 (RA)|Channel 5]] *[[5Star]] *[[5USA]] *[[My5]] *[[Comedy Central (RA & Éire)|Comedy Central]] *[[Comedy Central Extra]] *[[Nickelodeon (RA & Éire)|Nickelodeon]] *[[Nick Jr. (RA & Éire)|Nick Jr.]] *[[Nick Jr. Too]] *[[Nicktoons (RA & Éire)|Nicktoons]] *[[5Spike]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] qrlydwkpa4ryc6jpduyu5dxfndam5n6 0 81333 1085847 875959 2022-08-22T07:33:15Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Channel 5''' atá mar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an 30 Márta 1997. ==Comhbhealach== *[[MTV (RA & Éire)|MTV]] *[[MTV Base (RA & Éire)|MTV Base]] *[[MTV Classic (RA & Éire)|MTV Classic]] *[[MTV Hits (RA & Éire)|MTV Hits]] *[[MTV Dance (RA & Éire)|MTV Dance]] *[[MTV Live HD|MTV Live]] *[[MTV Music (RA & Éire)|MTV Music]] *[[MTV Rocks (RA & Éire)|MTV Rocks]] *[[VH1 (RA & Éire)|VH1]] *[[Viva (RA & Éire)|Viva]] *[[BET International|BET]] *[[5Star]] *[[5USA]] *[[My5]] *[[Comedy Central (RA & Éire)|Comedy Central]] *[[Comedy Central Extra]] *[[Nickelodeon (RA & Éire)|Nickelodeon]] *[[Nick Jr. (RA & Éire)|Nick Jr.]] *[[Nick Jr. Too]] *[[Nicktoons (RA & Éire)|Nicktoons]] *[[5Spike]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] opbaq29edtbiqx8j1ian5e3723oluji 0 81334 1085870 875958 2022-08-22T07:37:13Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''5Star''' atá mar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an 15 Deireadh Fómhair 2006. ==Comhbhealach== *[[MTV (RA & Éire)|MTV]] *[[MTV Base (RA & Éire)|MTV Base]] *[[MTV Classic (RA & Éire)|MTV Classic]] *[[MTV Hits (RA & Éire)|MTV Hits]] *[[MTV Dance (RA & Éire)|MTV Dance]] *[[MTV Live HD|MTV Live]] *[[MTV Music (RA & Éire)|MTV Music]] *[[MTV Rocks (RA & Éire)|MTV Rocks]] *[[VH1 (RA & Éire)|VH1]] *[[Viva (RA & Éire)|Viva]] *[[BET International|BET]] *[[Channel 5 (RA)|Channel 5]] *[[5USA]] *[[My5]] *[[Comedy Central (RA & Éire)|Comedy Central]] *[[Comedy Central Extra]] *[[Nickelodeon (RA & Éire)|Nickelodeon]] *[[Nick Jr. (RA & Éire)|Nick Jr.]] *[[Nick Jr. Too]] *[[Nicktoons (RA & Éire)|Nicktoons]] *[[5Spike]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 01mfdo0t198fmsbz9swhxqmq52qdtfy 0 81335 1085869 875960 2022-08-22T07:37:06Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''5USA''' atá mar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an 16 Deireadh Fómhair 2006. ==Comhbhealach== *[[MTV (RA & Éire)|MTV]] *[[MTV Base (RA & Éire)|MTV Base]] *[[MTV Classic (RA & Éire)|MTV Classic]] *[[MTV Hits (RA & Éire)|MTV Hits]] *[[MTV Dance (RA & Éire)|MTV Dance]] *[[MTV Live HD|MTV Live]] *[[MTV Music (RA & Éire)|MTV Music]] *[[MTV Rocks (RA & Éire)|MTV Rocks]] *[[VH1 (RA & Éire)|VH1]] *[[Viva (RA & Éire)|Viva]] *[[BET International|BET]] *[[Channel 5 (RA)|Channel 5]] *[[5Star]] *[[My5]] *[[Comedy Central (RA & Éire)|Comedy Central]] *[[Comedy Central Extra]] *[[Nickelodeon (RA & Éire)|Nickelodeon]] *[[Nick Jr. (RA & Éire)|Nick Jr.]] *[[Nick Jr. Too]] *[[Nicktoons (RA & Éire)|Nicktoons]] *[[5Spike]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] l87tqip533kcvb10d6mgb58n0rn9kve 0 81336 1085846 875961 2022-08-22T07:33:08Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Comedy Central''' atá mar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an 1 Samhain 1995. ==Comhbhealach== *[[MTV (RA & Éire)|MTV]] *[[MTV Base (RA & Éire)|MTV Base]] *[[MTV Classic (RA & Éire)|MTV Classic]] *[[MTV Hits (RA & Éire)|MTV Hits]] *[[MTV Dance (RA & Éire)|MTV Dance]] *[[MTV Live HD|MTV Live]] *[[MTV Music (RA & Éire)|MTV Music]] *[[MTV Rocks (RA & Éire)|MTV Rocks]] *[[VH1 (RA & Éire)|VH1]] *[[Viva (RA & Éire)|Viva]] *[[BET International|BET]] *[[Channel 5 (RA)|Channel 5]] *[[5Star]] *[[5USA]] *[[My5]] *[[Comedy Central Extra]] *[[Nickelodeon (RA & Éire)|Nickelodeon]] *[[Nick Jr. (RA & Éire)|Nick Jr.]] *[[Nick Jr. Too]] *[[Nicktoons (RA & Éire)|Nicktoons]] *[[5Spike]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] nxadgnfh3rt5z1bx0342poojrcioobg 0 81337 1085845 875962 2022-08-22T07:33:01Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Comedy Central Extra''' atá mar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an 1 Meán Fómhair 2003. ==Comhbhealach== *[[MTV (RA & Éire)|MTV]] *[[MTV Base (RA & Éire)|MTV Base]] *[[MTV Classic (RA & Éire)|MTV Classic]] *[[MTV Hits (RA & Éire)|MTV Hits]] *[[MTV Dance (RA & Éire)|MTV Dance]] *[[MTV Live HD|MTV Live]] *[[MTV Music (RA & Éire)|MTV Music]] *[[MTV Rocks (RA & Éire)|MTV Rocks]] *[[VH1 (RA & Éire)|VH1]] *[[Viva (RA & Éire)|Viva]] *[[BET International|BET]] *[[Channel 5 (RA)|Channel 5]] *[[5Star]] *[[5USA]] *[[My5]] *[[Comedy Central (RA & Éire)|Comedy Central]] *[[Nickelodeon (RA & Éire)|Nickelodeon]] *[[Nick Jr. (RA & Éire)|Nick Jr.]] *[[Nick Jr. Too]] *[[Nicktoons (RA & Éire)|Nicktoons]] *[[5Spike]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 9mzyc6w1a5j7zb9jlwkmkw3atof0h7o 0 81338 1085854 960428 2022-08-22T07:34:44Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[bealach teilifíse]] táille é '''Nickelodeon''' ar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]] é. Sa [[Ríocht Aontaithe]], craoladh an chéad chlár ar an 1 Meán Fómhair 1993, agus thosaigh an stáisiún ag craoladh in [[Éire|Éirinn]] go luath ina dhiaidh sin. In Éirinn, tá an bealach le fál ar Virgin Media Ireland, Eir TV agus Sky Ireland. Is é an chéad bhealach idirnáisiúnta taobh amuigh de Mheiriceá Thuaidh é. == Tagairtí == {{Reflist}} ==Naisc sheachtracha== *[http://www.nick.co.uk Suíomh oifigiúil, dáta rochtana is déanaí, 18 DF 2019] {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] gpvohsk5u3ghfneizqlvk4w0c3c70pc 0 81339 1085855 967368 2022-08-22T07:35:02Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is é '''Nick Jr.''' atá mar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]]. Craoladh an chéad chlár ar an 1 Meán Fómhair 1999. ==Comhbhealaigh== *[[MTV (RA & Éire)|MTV]] *[[MTV Base (RA & Éire)|MTV Base]] *[[MTV Classic (RA & Éire)|MTV Classic]] *[[MTV Hits (RA & Éire)|MTV Hits]] *[[MTV Dance (RA & Éire)|MTV Dance]] *[[MTV Live HD|MTV Live]] *[[MTV Music (RA & Éire)|MTV Music]] *[[MTV Rocks (RA & Éire)|MTV Rocks]] *[[VH1 (RA & Éire)|VH1]] *[[Viva (RA & Éire)|Viva]] *[[BET International|BET]] *[[Channel 5 (RA)|Channel 5]] *[[5Star]] *[[5USA]] *[[My5]] *[[Comedy Central (RA & Éire)|Comedy Central]] *[[Comedy Central Extra]] *[[Nickelodeon (RA & Éire)|Nickelodeon]] *[[Nick Jr. Too]] *[[Nicktoons (RA & Éire)|Nicktoons]] *[[5Spike]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] qxvp5rm5hi3jlpkn9w5icuwbl9ze7c8 0 81340 1085856 875965 2022-08-22T07:35:09Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Nick Jr. Too''' atá mar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an 24 Aibreán 2006. ==Comhbhealach== *[[MTV (RA & Éire)|MTV]] *[[MTV Base (RA & Éire)|MTV Base]] *[[MTV Classic (RA & Éire)|MTV Classic]] *[[MTV Hits (RA & Éire)|MTV Hits]] *[[MTV Dance (RA & Éire)|MTV Dance]] *[[MTV Live HD|MTV Live]] *[[MTV Music (RA & Éire)|MTV Music]] *[[MTV Rocks (RA & Éire)|MTV Rocks]] *[[VH1 (RA & Éire)|VH1]] *[[Viva (RA & Éire)|Viva]] *[[BET International|BET]] *[[Channel 5 (RA)|Channel 5]] *[[5Star]] *[[5USA]] *[[My5]] *[[Comedy Central (RA & Éire)|Comedy Central]] *[[Comedy Central Extra]] *[[Nickelodeon (RA & Éire)|Nickelodeon]] *[[Nick Jr. (RA & Éire)|Nick Jr.]] *[[Nicktoons (RA & Éire)|Nicktoons]] *[[5Spike]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 4fppg9o4w807xmr95p21jltk3pl7syu 0 81341 1085857 965767 2022-08-22T07:35:26Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|Alt i mBéarla. Scriosfaí láithreach é ach baineann sé le hÉirinn}} {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Nicktoons Too (UK and Ireland) was launched on May 1st, 2006. May 5, 2007 == Programming for Nicktoons Too == *"[[The Fairly OddParents]]" *"[[SpongeBob SquarePants]]" *"[[Rugrats]]" *"[[Oh Yeah! Cartoons]]" (late at night) *"[[My Life As A Teenage Robot]]" *"[[Danny Phantom]]" *"[[All Grown Up!]]" *"[[Avatar: The Last Airbender]]" *"[[Hey Arnold!]]" *"[[King Arthur's Disasters]]" *"[[KaBlam!]]" (late at night) *"[[Skyland]]" *"[[Silverwing]]" (late at night) *"[[Rocket Power]]" *"[[Mix Master]]" *"[[Monster by Mistake]]" *"[[Rocko's Modern Life]]" *"[[Jimmy Neutron]]" *"[[CatDog]]" *"[[Catscratch]]" *"[[The X's]]" *"[[The Angry Beavers]]" *"[[Ren & Stimpy]]" *"[[The Wild Thornberrys]]" *"[[Doug]]" *"[[Yu-Gi-Oh! GX]]" *"[[Yu-Gi-Oh!]]" == Former Programming == *"[[Winx Club]]" == Coming Soon == *"[[Viva Piñata]]" (From June 4) == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 6i948uxqj4kpx9u8ikmo6jq0ezcwlbz 0 81342 1085871 875946 2022-08-22T07:37:20Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''5Spike''' atá mar chuid de [[Viacom International Media Networks Europe]]. Chraol an chéad chlár ar an 15 Aibreán 2015. ==Comhbhealach== *[[MTV (RA & Éire)|MTV]] *[[MTV Base (RA & Éire)|MTV Base]] *[[MTV Classic (RA & Éire)|MTV Classic]] *[[MTV Hits (RA & Éire)|MTV Hits]] *[[MTV Dance (RA & Éire)|MTV Dance]] *[[MTV Live HD|MTV Live]] *[[MTV Music (RA & Éire)|MTV Music]] *[[MTV Rocks (RA & Éire)|MTV Rocks]] *[[VH1 (RA & Éire)|VH1]] *[[Viva (RA & Éire)|Viva]] *[[BET International|BET]] *[[Channel 5 (RA)|Channel 5]] *[[5Star]] *[[5USA]] *[[My5]] *[[Comedy Central (RA & Éire)|Comedy Central]] *[[Comedy Central Extra]] *[[Nickelodeon (RA & Éire)|Nickelodeon]] *[[Nick Jr. (RA & Éire)|Nick Jr.]] *[[Nick Jr. Too]] *[[Nicktoons (RA & Éire)|Nicktoons]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Turner Broadcasting System Europe]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 0y7jbhw1yx9kn29jlatzvej4pfb858q 0 81343 1085828 875967 2022-08-22T07:27:58Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Good Food''' (iar: '''UK Food''', '''UKTV Food''') atá mar chuid de [[UKTV]]. Chraol an chéad chlár ar an 5 Samhain 2001. ==Comhbhealach== *[[Alibi (bealach teilifíse)|Alibi]] *[[Dave (bealach teilifíse)|Dave]] *[[Drama (bealach teilifíse an RA)|Drama]] *[[Eden (bealach teilifíse)|Eden]] *[[Gold (bealach teilifíse an RA)|Gold]] *[[Home (bealach teilifíse)|Home]] *[[Really (bealach teilifíse)|Really]] *[[W (bealach teilifíse an RA)|W]] *[[Yesterday (bealach teilifíse)|Yesterday]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:UKTV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] cgglmokc7ev2bjen9055j44fvr41m80 0 81344 1085868 953427 2022-08-22T07:36:59Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Alibi''' (iar: '''UK Arena''' (1997–2000), '''UK Drama''' (2000–2004), '''UKTV Drama''' (2004–2008)) atá mar chuid de [[UKTV]]. Craoladh an chéad chlár ar an 1 Samhain 1997. ==Comhbhealach== *[[Dave (bealach teilifíse)|Dave]] *[[Drama (bealach teilifíse an RA)|Drama]] *[[Eden (bealach teilifíse)|Eden]] *[[Gold (bealach teilifíse an RA)|Gold]] *[[Good Food]] *[[Home (bealach teilifíse)|Home]] *[[Really (bealach teilifíse)|Really]] *[[W (bealach teilifíse an RA)|W]] *[[Yesterday (bealach teilifíse)|Yesterday]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:UKTV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] cn9tq1z8osb0cl5ymuljr38gj98zcgl 0 81345 1085838 875971 2022-08-22T07:31:59Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Dave''' (iar: '''UK Gold Classics''' (1998–1999), '''UK Gold 2''' (1999–2003), '''UKG²''' (2003–2004), '''UKTV G2''' (2004–2007)) atá mar chuid de [[UKTV]]. Chraol an chéad chlár ar an 2 Deireadh Fómhair 1998. ==Comhbhealach== *[[Alibi (bealach teilifíse)|Alibi]] *[[Drama (bealach teilifíse an RA)|Drama]] *[[Eden (bealach teilifíse)|Eden]] *[[Gold (bealach teilifíse an RA)|Gold]] *[[Good Food]] *[[Home (bealach teilifíse)|Home]] *[[Really (bealach teilifíse)|Really]] *[[W (bealach teilifíse an RA)|W]] *[[Yesterday (bealach teilifíse)|Yesterday]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:UKTV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] ip5xe3j5gkqzy81bn46nii3g72bagp2 0 81346 1085839 875972 2022-08-22T07:32:14Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Drama''' atá mar chuid de [[UKTV]]. Chraol an chéad chlár ar an 8 Iúil 2013. ==Comhbhealach== *[[Alibi (bealach teilifíse)|Alibi]] *[[Dave (bealach teilifíse)|Dave]] *[[Eden (bealach teilifíse)|Eden]] *[[Gold (bealach teilifíse an RA)|Gold]] *[[Good Food]] *[[Home (bealach teilifíse)|Home]] *[[Really (bealach teilifíse)|Really]] *[[W (bealach teilifíse an RA)|W]] *[[Yesterday (bealach teilifíse)|Yesterday]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:UKTV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 4r22lr14ryyivozros0wsr4iywckdzm 0 81347 1085840 875973 2022-08-22T07:32:24Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Eden''' (iar: '''UKTV Documentary''' (2004–2009)) atá mar chuid de [[UKTV]]. Chraol an chéad chlár ar an 8 Márta 2004. ==Comhbhealach== *[[Alibi (bealach teilifíse)|Alibi]] *[[Dave (bealach teilifíse)|Dave]] *[[Drama (bealach teilifíse an RA)|Drama]] *[[Gold (bealach teilifíse an RA)|Gold]] *[[Good Food]] *[[Home (bealach teilifíse)|Home]] *[[Really (bealach teilifíse)|Really]] *[[W (bealach teilifíse an RA)|W]] *[[Yesterday (bealach teilifíse)|Yesterday]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:UKTV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] r6roz8f54ff8ltkc5grqxbpklfrci23 0 81348 1085827 875974 2022-08-22T07:27:51Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Gold''' (iar: '''UK Gold''' (1992–2004), '''UKTV Gold''' (2004–2008), '''G.O.L.D.''' (2008–2012)) atá mar chuid de [[UKTV]]. Chraol an chéad chlár ar an 1 Samhain 1992. ==Comhbhealach== *[[Alibi (bealach teilifíse)|Alibi]] *[[Dave (bealach teilifíse)|Dave]] *[[Drama (bealach teilifíse an RA)|Drama]] *[[Eden (bealach teilifíse)|Eden]] *[[Good Food]] *[[Home (bealach teilifíse)|Home]] *[[Really (bealach teilifíse)|Really]] *[[W (bealach teilifíse an RA)|W]] *[[Yesterday (bealach teilifíse)|Yesterday]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:UKTV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] ccllf5b1aakzfqgrxd6h0ntyu69ql61 0 81349 1085841 940244 2022-08-22T07:32:30Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Home''' (iar: '''UK Style''' (1997-2004), '''UKTV Style''' (2004-2009)) atá mar chuid de [[UKTV]]. Craoladh an chéad chlár ar an 1 Samhain 1997. ==Comhbhealach== *[[Alibi (bealach teilifíse)|Alibi]] *[[Dave (bealach teilifíse)|Dave]] *[[Drama (bealach teilifíse an RA)|Drama]] *[[Eden (bealach teilifíse)|Eden]] *[[Gold (bealach teilifíse an RA)|Gold]] *[[Good Food]] *[[Really (bealach teilifíse)|Really]] *[[W (bealach teilifíse an RA)|W]] *[[Yesterday (bealach teilifíse)|Yesterday]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:UKTV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 9zne6thtm95yb0z03bkx12ndw9i5un9 0 81350 1085842 875976 2022-08-22T07:32:36Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Really''' atá mar chuid de [[UKTV]]. Chraol an chéad chlár ar an 19 Bealtaine 2009. ==Comhbhealach== *[[Alibi (bealach teilifíse)|Alibi]] *[[Dave (bealach teilifíse)|Dave]] *[[Drama (bealach teilifíse an RA)|Drama]] *[[Eden (bealach teilifíse)|Eden]] *[[Gold (bealach teilifíse an RA)|Gold]] *[[Good Food]] *[[Home (bealach teilifíse)|Home]] *[[W (bealach teilifíse an RA)|W]] *[[Yesterday (bealach teilifíse)|Yesterday]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:UKTV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 2p6d57j5vdrt7dedo84hu9lgsrd1e54 0 81351 1085843 875977 2022-08-22T07:32:43Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''W''' (iar: '''Watch''') atá mar chuid de [[UKTV]]. Chraol an chéad chlár ar an 7 Deireadh Fómhair 2008. ==Comhbhealach== *[[Alibi (bealach teilifíse)|Alibi]] *[[Dave (bealach teilifíse)|Dave]] *[[Drama (bealach teilifíse an RA)|Drama]] *[[Eden (bealach teilifíse)|Eden]] *[[Gold (bealach teilifíse an RA)|Gold]] *[[Good Food]] *[[Home (bealach teilifíse)|Home]] *[[Really (bealach teilifíse)|Really]] *[[Yesterday (bealach teilifíse)|Yesterday]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:UKTV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] od4jvzulni5hvny520f7r4p1tm8vj3c 0 81352 1085844 875978 2022-08-22T07:32:53Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Yesterday''' (iar: '''UK History''' (2002–04), '''UKTV History''' (2004–09)) atá mar chuid de [[UKTV]]. Chraol an chéad chlár ar an 30 Deireadh Fómhair 2002. ==Comhbhealach== *[[Alibi (bealach teilifíse)|Alibi]] *[[Dave (bealach teilifíse)|Dave]] *[[Drama (bealach teilifíse an RA)|Drama]] *[[Eden (bealach teilifíse)|Eden]] *[[Gold (bealach teilifíse an RA)|Gold]] *[[Good Food]] *[[Home (bealach teilifíse)|Home]] *[[Really (bealach teilifíse)|Really]] *[[W (bealach teilifíse an RA)|W]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:UKTV]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] n26wtshgi76mb45jfjuxlvbu8znavt5 0 81354 1085880 942460 2022-08-22T07:40:10Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Sky One''' (iar: '''Satellite Television''' (1982–1984), '''Sky Channel''' (1984–1989), '''Sky 1''' (1996–1997, 2008–2017)) atá mar chuid de [[Sky plc]]. Chraol an chéad chlár ar an [[26 Aibreán]] [[1982]]. ==Comhbhealach== *[[Challenge (bealach teilifíse)|Challenge]] *[[Pick (bealach teilifíse)|Pick]] *[[Real Lives (bealach teilifíse)|Real Lives]] *[[Sky Two]] *[[Sky Arts]] *[[Sky Atlantic]] *[[Sky Cinema]] *[[Sky Witness]] *[[Sky News]] *[[Sky Sports]] *[[Sky Sports F1]] *[[Sky Sports Box Office]] *[[Sky Sports News]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol-tv}} [[Catagóir:Bealaí theilifíse Sky plc]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] braauml8elzqnyz3hv910jv2nf3i3d0 0 81357 1085848 907547 2022-08-22T07:33:26Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Challenge''' (iar: '''The Family Channel''' (1993–97), '''Challenge TV''' (1997–2002), '''Challenge?''' (2002–2003)) atá mar chuid de [[Sky plc]]. Chraol an chéad chlár ar an 1 Meán Fómhair 1993. ==Comhbhealach== *[[Sky One]] *[[Pick (bealach teilifíse)|Pick]] *[[Real Lives (bealach teilifíse)|Real Lives]] *[[Sky Two]] *[[Sky Arts]] *[[Sky Atlantic]] *[[Sky Cinema]] *[[Sky Witness]] *[[Sky News]] *[[Sky Sports]] *[[Sky Sports F1]] *[[Sky Sports Box Office]] *[[Sky Sports News]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Bealaí theilifíse Sky plc]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 2nzgqo2w3vyth8ovl90m0vkxulsimsw 0 81360 1085873 907550 2022-08-22T07:39:04Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Pick''' (iar: '''Sky Three''' (2005–08), '''Sky 3''' (2008–11), '''Pick TV''' (2011–13)) atá mar chuid de [[Sky plc]]. Chraol an chéad chlár ar an 31 Deireadh Fómhair 2005. ==Comhbhealach== *[[Sky One]] *[[Challenge (bealach teilifíse)|Chalenge]] *[[Real Lives (bealach teilifíse)|Real Lives]] *[[Sky Two]] *[[Sky Arts]] *[[Sky Atlantic]] *[[Sky Cinema]] *[[Sky Witness]] *[[Sky News]] *[[Sky Sports]] *[[Sky Sports F1]] *[[Sky Sports Box Office]] *[[Sky Sports News]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Bealaí theilifíse Sky plc]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] ithv438y9gwqlbjnf17dx1a6lcbdm84 0 81361 1085875 907551 2022-08-22T07:39:23Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Real Lives''' (iar: '''LIVINGtv2''' (2004-2007), '''Living2''' (2007-2009), '''Livingit''' (2009-2011), '''Sky Livingit''' (2011-2015)) atá mar chuid de [[Sky plc]]. Chraol an chéad chlár ar an 13 Nollaig 2004. ==Comhbhealach== *[[Sky One]] *[[Challenge (bealach teilifíse)|Challenge]] *[[Pick (bealach teilifíse)|Pick]] *[[Sky Two]] *[[Sky Arts]] *[[Sky Atlantic]] *[[Sky Cinema]] *[[Sky Witness]] *[[Sky News]] *[[Sky Sports]] *[[Sky Sports F1]] *[[Sky Sports Box Office]] *[[Sky Sports News]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Bealaí theilifíse Sky plc]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] 2bkh7g0pkxbs1irfwhpxz7cdxep412s 0 81362 1085874 972082 2022-08-22T07:39:14Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Sky Two''' (iar: '''Sky One Mix''' (2002–2004), '''Sky Mix''' (2004–2005), '''Sky 2''' (2008–2017)) atá mar chuid de [[Sky plc]]. Chraol an chéad chlár ar an 9 Nollaig 2002. ==Comhbhealach== *[[Sky One]] *[[Challenge (bealach teilifíse)|Challenge]] *[[Pick (bealach teilifíse)|Pick]] *[[Real Lives (bealach teilifíse)|Real Lives]] *[[Sky Arts]] *[[Sky Atlantic]] *[[Sky Cinema]] *[[Sky Witness]] *[[Sky News]] *[[Sky Sports]] *[[Sky Sports F1]] *[[Sky Sports Box Office]] *[[Sky Sports News]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Bealaí theilifíse Sky plc]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] g8ab0s1etq4nx3hldwly4i0bs6y3pnv 0 81363 1085876 907553 2022-08-22T07:39:29Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Sky Arts''' (iar: '''Artsworld''' (2000–2007)) atá mar chuid de [[Sky plc]]. Chraol an chéad chlár ar an 1 Eanáir 2000. ==Comhbhealach== *[[Sky One]] *[[Challenge (bealach teilifíse)|Challenge]] *[[Pick (bealach teilifíse)|Pick]] *[[Real Lives (bealach teilifíse)|Real Lives]] *[[Sky Two]] *[[Sky Atlantic]] *[[Sky Cinema]] *[[Sky Witness]] *[[Sky News]] *[[Sky Sports]] *[[Sky Sports F1]] *[[Sky Sports Box Office]] *[[Sky Sports News]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Bealaí theilifíse Sky plc]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] kndiwqm1df5qxeylapvk3ml3qrx72on 0 81364 1085877 907554 2022-08-22T07:39:48Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Sky Atlantic''' atá mar chuid de [[Sky plc]]. Chraol an chéad chlár ar an 1 Feabhra 2011. ==Comhbhealach== *[[Sky One]] *[[Challenge (bealach teilifíse)|Challenge]] *[[Pick (bealach teilifíse)|Pick]] *[[Real Lives (bealach teilifíse)|Real Lives]] *[[Sky Two]] *[[Sky Arts]] *[[Sky Cinema]] *[[Sky Witness]] *[[Sky News]] *[[Sky Sports]] *[[Sky Sports F1]] *[[Sky Sports Box Office]] *[[Sky Sports News]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Bealaí theilifíse Sky plc]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] sykoc3a9o6g5jz1ad4esnvfx8myt0o5 0 81365 1085878 907559 2022-08-22T07:39:56Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is bailiúchán [[stáisiún teilifíse|stáisiúin teilifíse]] é '''Sky Cinema''' (iar: '''Sky Movies''') atá mar chuid de [[Sky plc]]. Chraol an chéad chlár ar an 26 Aibreán 1982. ==Bealaí teilifíse== *Sky Cinema Premiere (SD/+1/HD) *Sky Cinema Hits (SD/HD) *Sky Cinema Greats (SD/HD) *Sky Cinema Disney (SD/HD) *Sky Cinema Family (SD/HD) *Sky Cinema Action (SD/HD) *Sky Cinema Comedy (SD/HD) *Sky Cinema Thriller (SD/HD) *Sky Cinema Drama (SD/HD) *Sky Cinema Sci-Fi/Horror (SD/HD) *Sky Cinema Select (SD/HD) ==Comhbhealach== *[[Sky One]] *[[Challenge (bealach teilifíse)|Challenge]] *[[Pick (bealach teilifíse)|Pick]] *[[Real Lives (bealach teilifíse)|Real Lives]] *[[Sky Two]] *[[Sky Arts]] *[[Sky Atlantic]] *[[Sky Witness]] *[[Sky News]] *[[Sky Sports]] *[[Sky Sports F1]] *[[Sky Sports Box Office]] *[[Sky Sports News]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Bealaí theilifíse Sky plc]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] hre3vv9p8c0deqellg3wq4216yc7xkv 0 81366 1085881 907544 2022-08-22T07:40:29Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Sky Witness''' (iar: '''Living''' agus ansin '''Sky Living''') atá mar chuid de [[Sky plc]]. Chraol an chéad chlár ar an 1 Meán Fómhair 1993. ==Comhbhealach== *[[Sky One]] *[[Challenge (bealach teilifíse)|Challenge]] *[[Pick (bealach teilifíse)|Pick]] *[[Real Lives (bealach teilifíse)|Real Lives]] *[[Sky Two]] *[[Sky Arts]] *[[Sky Atlantic]] *[[Sky Cinema]] *[[Sky News]] *[[Sky Sports]] *[[Sky Sports F1]] *[[Sky Sports Box Office]] *[[Sky Sports News]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Bealaí theilifíse Sky plc]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] d2jx2z625mgil2npbfhzilxoxobkwwk 0 81367 1085879 931297 2022-08-22T07:40:03Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[stáisiún teilifíse]] é '''Sky News''' atá mar chuid de [[Sky plc]]. Craoladh an chéad chlár ar an 5 Feabhra 1989. ==Comhbhealaí== *[[Sky One]] *[[Challenge (bealach teilifíse)|Challenge]] *[[Pick (bealach teilifíse)|Pick]] *[[Real Lives (bealach teilifíse)|Real Lives]] *[[Sky Two]] *[[Sky Arts]] *[[Sky Atlantic]] *[[Sky Cinema]] *[[Sky Witness]] *[[Sky Sports]] *[[Sky Sports F1]] *[[Sky Sports Box Office]] *[[Sky Sports News]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Bealaí teilifíse Sky plc]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] a36g5jsnse6mxc0qdvgz7xnowmkjt5w 0 83336 1085744 1064705 2022-08-22T03:07:58Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Caisleán suite sa [[An Ghearmáin|Ghearmáin]] is ea '''Caisleán Colditz'''. Tá cáil ar an gcaisléan mar bhí oifigigh de chuid an R.A.F. agus na gComhghuaillithe gafa mar phríosúnaigh ann i rith [[an Dara Cogadh Domhanda]]. {{síol}} ex1ohx3tznkpqv8qaa22vai066p3l2m 0 84956 1085872 1049497 2022-08-22T07:38:57Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is [[bealach teilifíse]] é '''Paramount Network''' ar chuid de [[Viacom International Media Networks]] é. Craoladh an chéad chlár ar an 4 Iúil 2018. Craolann an stáisiún in Éirinn agus sa Ríocht Aontaithe. ==Cláir== * ''[[Access (RA)|Access]]'' * ''[[Agent Carter]]'' * ''[[Designated Survivor]]'' * ''Dogs Make You Laugh Out Loud'' * ''[[Gilmore Girls]]'' * ''[[Heroes Reborn (gearrsraith)|Heroes Reborn]]'' * ''[[Home and Away|Home And Away]]'' * ''[[Lip Sync Battle|Lip Sync Battle US]]'' * ''[[Neighbours]]'' * ''[[Suits]]'' * ''[[The Mick]]'' * ''[[Will & Grace]]'' == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol}} [[Catagóir:Viacom International Media Networks]] [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] tsp367bp6x4t6hd3yo4id9xyusu97w0 0 85444 1085752 898837 2022-08-22T03:42:04Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is portach i [[Longfort]] é '''An tEanach Rua''' ([[Béarla]]: ''the Brown Bog''). Faoi Rialacháin an Aontais Eorpaigh um Ghnáthóga is Limistéar Caomhantais Speisialta é. Féach https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002346 [[catagóir:Portaigh]] [[catagóir:Áiteanna in Éirinn]] qbc72zie03tuw5u56lynw7yyfxfnajg 1 89366 1085917 927405 2022-08-22T11:40:07Z Kevin Scannell 340 /* Iarratas Wikidata */ mír nua wikitext text/x-wiki Tá an liosta seo eagraithe in ord aibítre de réir sloinnte ''(Níl 'Mac', 'Ó', ná 'Ní' i gceist, mar ní mheastar iad mar chuid den sloinne!)'' == Iarratas Wikidata == [https://w.wiki/5bi8 cliceáil anseo!] [[Úsáideoir:Kevin Scannell|kscanne]] ([[Plé úsáideora:Kevin Scannell|plé]]) 11:40, 22 Lúnasa 2022 (UTC) sl6pjo9c2v8e47ltatr4qdtray9u4b4 0 90103 1085745 934111 2022-08-22T03:18:11Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} [[Íomhá:Chichen_Itza_3.jpg|deas|250px|thumb|[[El Castillo]]]] Is suíomh [[Seandálaíocht|seandálaíochta]] suite i [[Meicsiceo]] í '''Chichén Itzá'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Chichen Itza}} [[Catagóir:Meicsiceo]] gs6scv1s34lcyyio1a83py8szm0ai5d 1085746 1085745 2022-08-22T03:18:23Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is suíomh [[Seandálaíocht|seandálaíochta]] suite i [[Meicsiceo]] í '''Chichén Itzá'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Chichen Itza}} [[Catagóir:Meicsiceo]] 9vot891olpea7jviwnjdxn9xttpse5k 2 90902 1085414 1085295 2022-08-21T14:58:13Z Marcas.oduinn 33120 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Ag líonadh na mbearnaí: * [[Cú Connacht Ua Dálaigh]], [[Gillamaire Ua Conallta]], [[Tadhg Ua Dálaigh]], [[Máel Íosa Ua Dálaigh]], [[Giolla Ernain Ó Martain]], [[Máine Tethbae]], [[Uí Laoghaire]], [[Uí Dhálaigh]]-, [[Dáithí Ó Coimín]]=[[Dáithí Coimín]], [[Edward Gwynn]], [[Gearóid Mac Niocaill]], [[Margaret Dobbs]], [[Peter Berresford Ellis]], [[Marie-Louise Sjoestedt]], [[Pól Breathnach]]-, [[Kenneth Nicholls]], [[Patrick Weston Joyce]], [[Robert Dwyer Joyce]]-, [[Donncha Ó Cróinín]], [[Dáibhí Ó Cróinín]], [[Trevor Joyce]]-, [[Muireann Ní Bhrolcháin]], [[Meidhbhín Ní Úrdail]], [[Liosta de lámhscríbhinní Éireannacha]], [[Saltair Chaimín]], [[Leabhar Dhèir]]=[[Leabhar Dhéir]], [[Revue Celtique]]=[[Études Celtiques]], [[Uí Fergusa]]=[[Uí Fhearghasa]], [[Aedh Ua Conchobair]]=[[Aodh Ó Conchúir]]- mac Cathail Chrobhdheirg, [[Aedh mac Ruaidri Ua Conchobair]]=[[Aodh mac Ruairí Ó Conchúir]], [[Altram Tige Dá Medar]], [[Éadbhard Ó Raghallaigh]], [[Gormflaith ingen Murchada]]=[[Gormlaith ní Mhurchadha]], Miotaseolaíocht na nGael (tuilleadh), [[Nodens]]-, [[Lugus]]-, [[Taranis]]-, [[Ogmios]]-, [[Catubodua]]-, [[Brigantia]]- # [[Lámhscríbhinn dhathmhaisithe]]- #* [[Leabhar Soiscéal]]- # [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]] # [[Ildiachas Ceilteach]]-=[[???]] # [[Ceiltibéaraigh]]- # [[Ceiltigh na nOileán]]- # [[Na Briotanaigh Cheilteacha]]- # [[Miotaseolaíocht na Breataine Bige]]- # [[Ábhar na Breataine]]- # [[Niskai]]- # [[Triskelion]]- # [[Nóra Chadwick]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Éireannacha]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} Agus na bearnaí thuas líonta agam, beidh tionscadal nua agam (bliain 5): [[Téamh domhanda]] r3xjyiaxng3oap62r7h5dphvc5j6o9s 1085417 1085414 2022-08-21T15:01:28Z Marcas.oduinn 33120 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Ag líonadh na mbearnaí: * [[Cú Connacht Ua Dálaigh]], [[Gillamaire Ua Conallta]], [[Tadhg Ua Dálaigh]], [[Máel Íosa Ua Dálaigh]], [[Giolla Ernain Ó Martain]], [[Máine Tethbae]], [[Uí Laoghaire]], [[Uí Dhálaigh]]-, [[Dáithí Ó Coimín]]=[[Dáithí Coimín]], [[Edward Gwynn]], [[Gearóid Mac Niocaill]], [[Margaret Dobbs]], [[Peter Berresford Ellis]], [[Marie-Louise Sjoestedt]], [[Pól Breathnach]]-, [[Kenneth Nicholls]], [[Patrick Weston Joyce]], [[Robert Dwyer Joyce]]-, [[Donncha Ó Cróinín]], [[Dáibhí Ó Cróinín]], [[Trevor Joyce]]-, [[Muireann Ní Bhrolcháin]], [[Meidhbhín Ní Úrdail]], [[Liosta de lámhscríbhinní Éireannacha]], [[Saltair Chaimín]], [[Leabhar Dhèir]]=[[Leabhar Dhéir]], [[Revue Celtique]]=[[Études Celtiques]], [[Uí Fergusa]]=[[Uí Fhearghasa]], [[Aedh Ua Conchobair]]=[[Aodh Ó Conchúir]]- mac Cathail Chrobhdheirg, [[Aedh mac Ruaidri Ua Conchobair]]=[[Aodh mac Ruairí Ó Conchúir]], [[Altram Tige Dá Medar]], [[Éadbhard Ó Raghallaigh]], [[Gormflaith ingen Murchada]]=[[Gormlaith ní Mhurchadha]], Miotaseolaíocht na nGael (tuilleadh), [[Nodens]]-, [[Lugus]]-, [[Taranis]]-, [[Ogmios]]-, [[Catubodua]]-, [[Brigantia]]- # [[Lámhscríbhinn dhathmhaisithe]]- #* [[Leabhar Soiscéal]]- # [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]] # [[Ildiachas Ceilteach]]-=[[???]] # [[Ceiltibéaraigh]]- # [[Ceiltigh na nOileán]]- # [[Na Briotanaigh Cheilteacha]]- # [[Miotaseolaíocht na Breataine Bige]]- # [[Ábhar na Breataine]]- # [[Niskai]] # [[Triscéil]]- # [[Nóra Chadwick]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Éireannacha]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} Agus na bearnaí thuas líonta agam, beidh tionscadal nua agam (bliain 5): [[Téamh domhanda]] e15ezxggs54lsjw7zc2h27upctyrh2j 1085418 1085417 2022-08-21T15:08:45Z Marcas.oduinn 33120 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Ag líonadh na mbearnaí: * [[Cú Connacht Ua Dálaigh]], [[Gillamaire Ua Conallta]], [[Tadhg Ua Dálaigh]], [[Máel Íosa Ua Dálaigh]], [[Giolla Ernain Ó Martain]], [[Máine Tethbae]], [[Uí Laoghaire]], [[Uí Dhálaigh]]-, [[Dáithí Ó Coimín]]=[[Dáithí Coimín]], [[Edward Gwynn]], [[Gearóid Mac Niocaill]], [[Margaret Dobbs]], [[Peter Berresford Ellis]], [[Marie-Louise Sjoestedt]], [[Pól Breathnach]]-, [[Kenneth Nicholls]], [[Patrick Weston Joyce]], [[Robert Dwyer Joyce]]-, [[Donncha Ó Cróinín]], [[Dáibhí Ó Cróinín]], [[Trevor Joyce]]-, [[Muireann Ní Bhrolcháin]], [[Meidhbhín Ní Úrdail]], [[Liosta de lámhscríbhinní Éireannacha]], [[Saltair Chaimín]], [[Leabhar Dhèir]]=[[Leabhar Dhéir]], [[Revue Celtique]]=[[Études Celtiques]], [[Uí Fergusa]]=[[Uí Fhearghasa]], [[Aedh Ua Conchobair]]=[[Aodh Ó Conchúir]]- mac Cathail Chrobhdheirg, [[Aedh mac Ruaidri Ua Conchobair]]=[[Aodh mac Ruairí Ó Conchúir]], [[Altram Tige Dá Medar]], [[Éadbhard Ó Raghallaigh]], [[Gormflaith ingen Murchada]]=[[Gormlaith ní Mhurchadha]], Miotaseolaíocht na nGael (tuilleadh), [[Nodens]]-, [[Lugus]]-, [[Taranis]]-, [[Ogmios]]-, [[Catubodua]]-, [[Brigantia]]- # [[Lámhscríbhinn dhathmhaisithe]]- #* [[Leabhar Soiscéal]]- # [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]] # [[Ildiachas Ceilteach]]-=[[???]] # [[Ceiltibéaraigh]]- # [[Ceiltigh na nOileán]]- # [[Na Briotanaigh Cheilteacha]]- # [[Miotaseolaíocht na Breataine Bige]]- # [[Ábhar na Breataine]]- # [[Niskai]] # [[Triscéil]]- # [[Nora Chadwick]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Éireannacha]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} Agus na bearnaí thuas líonta agam, beidh tionscadal nua agam (bliain 5): [[Téamh domhanda]] mkcq9yzjsvm8wqo1hjcqkqnycnzss03 1085504 1085418 2022-08-21T19:00:43Z Marcas.oduinn 33120 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Ag líonadh na mbearnaí: * [[Cú Connacht Ua Dálaigh]], [[Gillamaire Ua Conallta]], [[Tadhg Ua Dálaigh]], [[Máel Íosa Ua Dálaigh]], [[Giolla Ernain Ó Martain]], [[Máine Tethbae]], [[Uí Laoghaire]], [[Uí Dhálaigh]]-, [[Dáithí Ó Coimín]]=[[Dáithí Coimín]], [[Edward Gwynn]], [[Gearóid Mac Niocaill]], [[Margaret Dobbs]], [[Peter Berresford Ellis]], [[Marie-Louise Sjoestedt]], [[Pól Breathnach]]-, [[Kenneth Nicholls]], [[Patrick Weston Joyce]], [[Robert Dwyer Joyce]]-, [[Donncha Ó Cróinín]], [[Dáibhí Ó Cróinín]], [[Trevor Joyce]]-, [[Muireann Ní Bhrolcháin]], [[Meidhbhín Ní Úrdail]], [[Liosta de lámhscríbhinní Éireannacha]], [[Saltair Chaimín]], [[Leabhar Dhèir]]=[[Leabhar Dhéir]], [[Revue Celtique]]=[[Études Celtiques]], [[Uí Fergusa]]=[[Uí Fhearghasa]], [[Aedh Ua Conchobair]]=[[Aodh Ó Conchúir]]- mac Cathail Chrobhdheirg, [[Aedh mac Ruaidri Ua Conchobair]]=[[Aodh mac Ruairí Ó Conchúir]], [[Altram Tige Dá Medar]], [[Éadbhard Ó Raghallaigh]], [[Gormflaith ingen Murchada]]=[[Gormlaith ní Mhurchadha]], Miotaseolaíocht na nGael (tuilleadh), [[Nodens]]-, [[Lugus]]-, [[Taranis]]-, [[Ogmios]]-, [[Catubodua]]-, [[Brigantia]]- # [[Lámhscríbhinn dhathmhaisithe]]- #* [[Leabhar Soiscéal]]- # [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]] # [[Ildiachas Ceilteach]]-=[[???]] # [[Ceiltibéaraigh]]- # [[Miotaseolaíocht Chantabrach]]- # [[Ceiltigh na nOileán]]- # [[Na Briotanaigh Cheilteacha]]- # [[Miotaseolaíocht na Breataine Bige]]- # [[Ábhar na Breataine]]- # [[Niskai]] # [[Triscéil]]- # [[Nora Chadwick]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Éireannacha]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} Agus na bearnaí thuas líonta agam, beidh tionscadal nua agam (bliain 5): [[Téamh domhanda]] fnr3j9nq9k5eyf7q1pnjv36nnb0lkn4 1085522 1085504 2022-08-21T19:26:47Z Marcas.oduinn 33120 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Ag líonadh na mbearnaí: * [[Cú Connacht Ua Dálaigh]], [[Gillamaire Ua Conallta]], [[Tadhg Ua Dálaigh]], [[Máel Íosa Ua Dálaigh]], [[Giolla Ernain Ó Martain]], [[Máine Tethbae]], [[Uí Laoghaire]], [[Uí Dhálaigh]]-, [[Dáithí Ó Coimín]]=[[Dáithí Coimín]], [[Edward Gwynn]], [[Gearóid Mac Niocaill]], [[Margaret Dobbs]], [[Peter Berresford Ellis]], [[Marie-Louise Sjoestedt]], [[Pól Breathnach]]-, [[Kenneth Nicholls]], [[Patrick Weston Joyce]], [[Robert Dwyer Joyce]]-, [[Donncha Ó Cróinín]], [[Dáibhí Ó Cróinín]], [[Trevor Joyce]]-, [[Muireann Ní Bhrolcháin]], [[Meidhbhín Ní Úrdail]], [[Liosta de lámhscríbhinní Éireannacha]], [[Saltair Chaimín]], [[Leabhar Dhèir]]=[[Leabhar Dhéir]], [[Revue Celtique]]=[[Études Celtiques]], [[Uí Fergusa]]=[[Uí Fhearghasa]], [[Aedh Ua Conchobair]]=[[Aodh Ó Conchúir]]- mac Cathail Chrobhdheirg, [[Aedh mac Ruaidri Ua Conchobair]]=[[Aodh mac Ruairí Ó Conchúir]], [[Altram Tige Dá Medar]], [[Éadbhard Ó Raghallaigh]], [[Gormflaith ingen Murchada]]=[[Gormlaith ní Mhurchadha]], Miotaseolaíocht na nGael (tuilleadh), [[Nodens]]-, [[Lugus]]-, [[Taranis]]-, [[Ogmios]]-, [[Catubodua]]-, [[Brigantia]]- # [[Lámhscríbhinn dhathmhaisithe]]- #* [[Leabhar Soiscéal]]- # [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]] # [[Ildiachas Ceilteach]]-=[[???]] # [[Ceiltibéaraigh]]- # [[Miotaseolaíocht Chantabrach]]- # [[Ceiltigh na nOileán]]- # [[Ceiltis na nOileán]]- # [[Na Briotanaigh Cheilteacha]]- # [[Miotaseolaíocht na Breataine Bige]]- # [[Ábhar na Breataine]]- # [[Niskai]] # [[Triscéil]]- # [[Nora Chadwick]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Éireannacha]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} Agus na bearnaí thuas líonta agam, beidh tionscadal nua agam (bliain 5): [[Téamh domhanda]] f26ovzjf1sscssw0w2qjj8srli8yy3e 1085671 1085522 2022-08-21T22:43:25Z Marcas.oduinn 33120 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Ag líonadh na mbearnaí: * [[Cú Connacht Ua Dálaigh]], [[Gillamaire Ua Conallta]], [[Tadhg Ua Dálaigh]], [[Máel Íosa Ua Dálaigh]], [[Giolla Ernain Ó Martain]], [[Máine Tethbae]], [[Uí Laoghaire]], [[Uí Dhálaigh]]-, [[Dáithí Ó Coimín]]=[[Dáithí Coimín]], [[Edward Gwynn]], [[Gearóid Mac Niocaill]], [[Margaret Dobbs]], [[Peter Berresford Ellis]], [[Marie-Louise Sjoestedt]], [[Pól Breathnach]]-, [[Kenneth Nicholls]], [[Patrick Weston Joyce]], [[Robert Dwyer Joyce]]-, [[Donncha Ó Cróinín]], [[Dáibhí Ó Cróinín]], [[Trevor Joyce]]-, [[Muireann Ní Bhrolcháin]], [[Meidhbhín Ní Úrdail]], [[Liosta de lámhscríbhinní Éireannacha]], [[Saltair Chaimín]], [[Leabhar Dhèir]]=[[Leabhar Dhéir]], [[Revue Celtique]]=[[Études Celtiques]], [[Uí Fergusa]]=[[Uí Fhearghasa]], [[Aedh Ua Conchobair]]=[[Aodh Ó Conchúir]]- mac Cathail Chrobhdheirg, [[Aedh mac Ruaidri Ua Conchobair]]=[[Aodh mac Ruairí Ó Conchúir]], [[Altram Tige Dá Medar]], [[Éadbhard Ó Raghallaigh]], [[Gormflaith ingen Murchada]]=[[Gormlaith ní Mhurchadha]], Miotaseolaíocht na nGael (tuilleadh), [[Nodens]]-, [[Lugus]]-, [[Taranis]]-, [[Ogmios]]-, [[Catubodua]]-, [[Brigantia]]- # [[Lámhscríbhinn dhathmhaisithe]]- #* [[Leabhar Soiscéal]]- # [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]] # [[Ildiachas Ceilteach]]-=[[???]] # [[Ceiltibéaraigh]]- # [[Miotaseolaíocht Chantabrach]]- # [[Ceiltigh na nOileán]]- # [[Ceiltis na nOileán]]- # [[Ceiltis na Mór-Roinne]]- # [[Na Briotanaigh Cheilteacha]]- # [[Miotaseolaíocht na Breataine Bige]]- # [[Ábhar na Breataine]]- # [[Niskai]] # [[Triscéil]]- # [[Nora Chadwick]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Éireannacha]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} Agus na bearnaí thuas líonta agam, beidh tionscadal nua agam (bliain 5): [[Téamh domhanda]] n922bp8wiwnke2jsfjsclh759o1ol47 1085782 1085671 2022-08-22T06:41:07Z Marcas.oduinn 33120 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Ag líonadh na mbearnaí: * [[Cú Connacht Ua Dálaigh]], [[Gillamaire Ua Conallta]], [[Tadhg Ua Dálaigh]], [[Máel Íosa Ua Dálaigh]], [[Giolla Ernain Ó Martain]], [[Máine Tethbae]], [[Uí Laoghaire]], [[Uí Dhálaigh]]-, [[Dáithí Ó Coimín]]=[[Dáithí Coimín]], [[Edward Gwynn]], [[Gearóid Mac Niocaill]], [[Margaret Dobbs]], [[Peter Berresford Ellis]], [[Marie-Louise Sjoestedt]], [[Pól Breathnach]]-, [[Kenneth Nicholls]], [[Patrick Weston Joyce]], [[Robert Dwyer Joyce]]-, [[Donncha Ó Cróinín]], [[Dáibhí Ó Cróinín]], [[Trevor Joyce]]-, [[Muireann Ní Bhrolcháin]], [[Meidhbhín Ní Úrdail]], [[Liosta de lámhscríbhinní Éireannacha]], [[Saltair Chaimín]], [[Leabhar Dhèir]]=[[Leabhar Dhéir]], [[Revue Celtique]]=[[Études Celtiques]], [[Uí Fergusa]]=[[Uí Fhearghasa]], [[Aedh Ua Conchobair]]=[[Aodh Ó Conchúir]]- mac Cathail Chrobhdheirg, [[Aedh mac Ruaidri Ua Conchobair]]=[[Aodh mac Ruairí Ó Conchúir]], [[Altram Tige Dá Medar]], [[Éadbhard Ó Raghallaigh]], [[Gormflaith ingen Murchada]]=[[Gormlaith ní Mhurchadha]], Miotaseolaíocht na nGael (tuilleadh), [[Nodens]]-, [[Lugus]]-, [[Taranis]]-, [[Ogmios]]-, [[Catubodua]]-, [[Brigantia]]- # [[Lámhscríbhinn dhathmhaisithe]]- #* [[Leabhar Soiscéal]]- # [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]] # [[Ildiachas Ceilteach]]-=[[???]] # [[Ceiltibéaraigh]]- # [[Miotaseolaíocht Chantabrach]]- # [[Ceiltigh na nOileán]]- # [[Ceiltis na nOileán]]- # [[Ceiltis na Mór-Roinne]]- # [[Na Briotanaigh Cheilteacha]]- # [[Miotaseolaíocht na mBreatnach]]- # [[Ábhar na Breataine]]- # [[Niskai]] # [[Triscéil]]- # [[Nora Chadwick]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Éireannacha]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} Agus na bearnaí thuas líonta agam, beidh tionscadal nua agam (bliain 5): [[Téamh domhanda]] qbrwbqsk8dfzbx86t4lisjit0yqgk1a 1085910 1085782 2022-08-22T10:28:32Z Marcas.oduinn 33120 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Ag líonadh na mbearnaí: * [[Cú Connacht Ua Dálaigh]], [[Gillamaire Ua Conallta]], [[Tadhg Ua Dálaigh]], [[Máel Íosa Ua Dálaigh]], [[Giolla Ernain Ó Martain]], [[Máine Tethbae]], [[Uí Laoghaire]], [[Uí Dhálaigh]]-, [[Dáithí Ó Coimín]]=[[Dáithí Coimín]], [[Edward Gwynn]], [[Gearóid Mac Niocaill]], [[Margaret Dobbs]], [[Peter Berresford Ellis]], [[Marie-Louise Sjoestedt]], [[Pól Breathnach]]-, [[Kenneth Nicholls]], [[Patrick Weston Joyce]], [[Robert Dwyer Joyce]]-, [[Donncha Ó Cróinín]], [[Dáibhí Ó Cróinín]], [[Trevor Joyce]]-, [[Muireann Ní Bhrolcháin]], [[Meidhbhín Ní Úrdail]], [[Liosta de lámhscríbhinní Éireannacha]], [[Saltair Chaimín]], [[Leabhar Dhèir]]=[[Leabhar Dhéir]], [[Revue Celtique]]=[[Études Celtiques]], [[Uí Fergusa]]=[[Uí Fhearghasa]], [[Aedh Ua Conchobair]]=[[Aodh Ó Conchúir]]- mac Cathail Chrobhdheirg, [[Aedh mac Ruaidri Ua Conchobair]]=[[Aodh mac Ruairí Ó Conchúir]], [[Altram Tige Dá Medar]], [[Éadbhard Ó Raghallaigh]], [[Gormflaith ingen Murchada]]=[[Gormlaith ní Mhurchadha]], Miotaseolaíocht na nGael (tuilleadh), [[Nodens]]-, [[Lugus]]-, [[Taranis]]-, [[Ogmios]]-, [[Catubodua]]-, [[Brigantia]]- # [[Lámhscríbhinn dhathmhaisithe]]- #* [[Leabhar Soiscéal]]- # [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]] # [[Ildiachas Ceilteach]]-=[[???]] # [[Ceiltibéaraigh]]- # [[Miotaseolaíocht Chantabrach]]- # [[Ceiltigh na nOileán]]- # [[Ceiltis na nOileán]]- # [[Ceiltis na Mór-Roinne]]- # [[Na Briotanaigh Cheilteacha]]- # [[Miotaseolaíocht na mBreatnach]]- # [[Ábhar na Breataine]]- # [[Niskai]] # [[Triscéil]]- # [[Nora Kershaw Chadwick]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Éireannacha]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} Agus na bearnaí thuas líonta agam, beidh tionscadal nua agam (bliain 5): [[Téamh domhanda]] lj3yv4joxpw7w8bwprw8zwlecgyq4nn 1085911 1085910 2022-08-22T10:28:42Z Marcas.oduinn 33120 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Ag líonadh na mbearnaí: * [[Cú Connacht Ua Dálaigh]], [[Gillamaire Ua Conallta]], [[Tadhg Ua Dálaigh]], [[Máel Íosa Ua Dálaigh]], [[Giolla Ernain Ó Martain]], [[Máine Tethbae]], [[Uí Laoghaire]], [[Uí Dhálaigh]]-, [[Dáithí Ó Coimín]]=[[Dáithí Coimín]], [[Edward Gwynn]], [[Gearóid Mac Niocaill]], [[Margaret Dobbs]], [[Peter Berresford Ellis]], [[Marie-Louise Sjoestedt]], [[Pól Breathnach]]-, [[Kenneth Nicholls]], [[Patrick Weston Joyce]], [[Robert Dwyer Joyce]]-, [[Donncha Ó Cróinín]], [[Dáibhí Ó Cróinín]], [[Trevor Joyce]]-, [[Muireann Ní Bhrolcháin]], [[Meidhbhín Ní Úrdail]], [[Liosta de lámhscríbhinní Éireannacha]], [[Saltair Chaimín]], [[Leabhar Dhèir]]=[[Leabhar Dhéir]], [[Revue Celtique]]=[[Études Celtiques]], [[Uí Fergusa]]=[[Uí Fhearghasa]], [[Aedh Ua Conchobair]]=[[Aodh Ó Conchúir]]- mac Cathail Chrobhdheirg, [[Aedh mac Ruaidri Ua Conchobair]]=[[Aodh mac Ruairí Ó Conchúir]], [[Altram Tige Dá Medar]], [[Éadbhard Ó Raghallaigh]], [[Gormflaith ingen Murchada]]=[[Gormlaith ní Mhurchadha]], Miotaseolaíocht na nGael (tuilleadh), [[Nodens]]-, [[Lugus]]-, [[Taranis]]-, [[Ogmios]]-, [[Catubodua]]-, [[Brigantia]]- # [[Lámhscríbhinn dhathmhaisithe]]- #* [[Leabhar Soiscéal]]- # [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]] # [[Ildiachas Ceilteach]]-=[[???]] # [[Ceiltibéaraigh]]- # [[Miotaseolaíocht Chantabrach]]- # [[Ceiltigh na nOileán]]- # [[Ceiltis na nOileán]]- # [[Ceiltis na Mór-Roinne]]- # [[Na Briotanaigh Cheilteacha]]- # [[Miotaseolaíocht na mBreatnach]]- # [[Ábhar na Breataine]]- # [[Niskai]] # [[Triscéil]]- # [[Nora Kershaw Chadwick]]- * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Éireannacha]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} Agus na bearnaí thuas líonta agam, beidh tionscadal nua agam (bliain 5): [[Téamh domhanda]] gl2p1adopxyf67r0n1wvuufi78z6mxw 1085925 1085911 2022-08-22T11:51:21Z Marcas.oduinn 33120 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Ag líonadh na mbearnaí: * [[Cú Connacht Ua Dálaigh]], [[Gillamaire Ua Conallta]], [[Tadhg Ua Dálaigh]], [[Máel Íosa Ua Dálaigh]], [[Giolla Ernain Ó Martain]], [[Máine Tethbae]], [[Uí Laoghaire]], [[Uí Dhálaigh]]-, [[Dáithí Ó Coimín]]=[[Dáithí Coimín]], [[Edward Gwynn]], [[Gearóid Mac Niocaill]], [[Margaret Dobbs]], [[Peter Berresford Ellis]], [[Marie-Louise Sjoestedt]], [[Pól Breathnach]]-, [[Kenneth Nicholls]], [[Patrick Weston Joyce]], [[Robert Dwyer Joyce]]-, [[Donncha Ó Cróinín]], [[Dáibhí Ó Cróinín]], [[Trevor Joyce]]-, [[Muireann Ní Bhrolcháin]], [[Meidhbhín Ní Úrdail]], [[Liosta de lámhscríbhinní Éireannacha]], [[Saltair Chaimín]], [[Leabhar Dhèir]]=[[Leabhar Dhéir]], [[Revue Celtique]]=[[Études Celtiques]], [[Uí Fergusa]]=[[Uí Fhearghasa]], [[Aedh Ua Conchobair]]=[[Aodh Ó Conchúir]]- mac Cathail Chrobhdheirg, [[Aedh mac Ruaidri Ua Conchobair]]=[[Aodh mac Ruairí Ó Conchúir]], [[Altram Tige Dá Medar]], [[Éadbhard Ó Raghallaigh]], [[Gormflaith ingen Murchada]]=[[Gormlaith ní Mhurchadha]], Miotaseolaíocht na nGael (tuilleadh), [[Nodens]]-, [[Lugus]]-, [[Taranis]]-, [[Ogmios]]-, [[Catubodua]]-, [[Brigantia]]- # [[Lámhscríbhinn dhathmhaisithe]]- #* [[Leabhar Soiscéal]]- # [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]] # [[Ildiachas Ceilteach]]-=[[???]] # [[Ceiltibéaraigh]]- # [[Miotaseolaíocht Chantabrach]]- # [[Ceiltigh na nOileán]]- # [[Ceiltis na nOileán]]- # [[Ceiltis na Mór-Roinne]]- # [[Na Briotanaigh Cheilteacha]]- # [[Miotaseolaíocht na mBreatnach]]- # [[Ábhar na Breataine]]- # [[Niskai]] # [[Triscéil]]- # [[Nora Kershaw Chadwick]]- # [[Léann Ceilteach]]- # [[Peritia]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Éireannacha]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} Agus na bearnaí thuas líonta agam, beidh tionscadal nua agam (bliain 5): [[Téamh domhanda]] 8uhdjettxvq4b3spf8uyfgqpryufnrl 1085927 1085925 2022-08-22T11:51:39Z Marcas.oduinn 33120 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Ag líonadh na mbearnaí: * [[Cú Connacht Ua Dálaigh]], [[Gillamaire Ua Conallta]], [[Tadhg Ua Dálaigh]], [[Máel Íosa Ua Dálaigh]], [[Giolla Ernain Ó Martain]], [[Máine Tethbae]], [[Uí Laoghaire]], [[Uí Dhálaigh]]-, [[Dáithí Ó Coimín]]=[[Dáithí Coimín]], [[Edward Gwynn]], [[Gearóid Mac Niocaill]], [[Margaret Dobbs]], [[Peter Berresford Ellis]], [[Marie-Louise Sjoestedt]], [[Pól Breathnach]]-, [[Kenneth Nicholls]], [[Patrick Weston Joyce]], [[Robert Dwyer Joyce]]-, [[Donncha Ó Cróinín]], [[Dáibhí Ó Cróinín]], [[Trevor Joyce]]-, [[Muireann Ní Bhrolcháin]], [[Meidhbhín Ní Úrdail]], [[Liosta de lámhscríbhinní Éireannacha]], [[Saltair Chaimín]], [[Leabhar Dhèir]]=[[Leabhar Dhéir]], [[Revue Celtique]]=[[Études Celtiques]], [[Uí Fergusa]]=[[Uí Fhearghasa]], [[Aedh Ua Conchobair]]=[[Aodh Ó Conchúir]]- mac Cathail Chrobhdheirg, [[Aedh mac Ruaidri Ua Conchobair]]=[[Aodh mac Ruairí Ó Conchúir]], [[Altram Tige Dá Medar]], [[Éadbhard Ó Raghallaigh]], [[Gormflaith ingen Murchada]]=[[Gormlaith ní Mhurchadha]], Miotaseolaíocht na nGael (tuilleadh), [[Nodens]]-, [[Lugus]]-, [[Taranis]]-, [[Ogmios]]-, [[Catubodua]]-, [[Brigantia]]- # [[Lámhscríbhinn dhathmhaisithe]]- #* [[Leabhar Soiscéal]]- # [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]] # [[Ildiachas Ceilteach]]-=[[???]] # [[Ceiltibéaraigh]]- # [[Miotaseolaíocht Chantabrach]]- # [[Ceiltigh na nOileán]]- # [[Ceiltis na nOileán]]- # [[Ceiltis na Mór-Roinne]]- # [[Na Briotanaigh Cheilteacha]]- # [[Miotaseolaíocht na mBreatnach]]- # [[Ábhar na Breataine]]- # [[Niskai]] # [[Triscéil]]- #* [[Nora Kershaw Chadwick]]- # [[Léann Ceilteach]]- # [[Peritia]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Éireannacha]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} Agus na bearnaí thuas líonta agam, beidh tionscadal nua agam (bliain 5): [[Téamh domhanda]] hogpsurzs9o9g7tt0e0y7yc8dy35qd9 0 91696 1085553 1027723 2022-08-21T20:23:48Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Aisteoir, stiúrthóir agus scríbhneoir [[An Bhreatain Bheag|Breatnach]] ab ea '''Terence Graham Parry Jones''', nó '''Terry Jones''' mar ab fhearr aithne air ([[1 Feabhra]] [[1942]]–[[21 Eanáir]] [[2020]]). Rugadh é in [[Bae Colwyn]], i dtuaisceart na Breataine Bige, agus fuair sé bás i [[Londain]] [[Sasana|Shasana]]. Ba bhall den ghrúpa [[Monty Python]] é. == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Jones, Terry}} [[Catagóir:Aisteoirí Breatnacha]] [[Catagóir:Daoine ón mBreatain Bheag]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1942]] [[Catagóir:Básanna in 2020]] 385aoeozhsvmoqw8gh3cf6zmsteruv2 0 92942 1085850 1000914 2022-08-22T07:33:46Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} [[Íomhá:Cartoon Network Too logo (2006-2012).png|mion]] Cainéal do [[Leanbh|pháistí]] ab ea '''Cartoon Network Too''', ó Turner Broadcasting, a bhí ann idir 2006-2007. == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Stáisiúin teilifíse na Breataine]] [[Catagóir:Beochantóirí]] 2eb1m25qwb03z6vtgd33qx1kbf8oxpz 0 93489 1085829 1036086 2022-08-22T07:28:37Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Sraith Teilifíse}} [[Clár teilifíse]] do leanaí de chuid [[Sesame Workshop]] a thosaigh i 1969 is ea '''''Sesame Street'''''. Craoladh an clár sna Stáit Aontaithe don chéad uair ar [[10 Samhain]] [[1969]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.youtube.com/watch?v=UafkGRI1ego|teideal=Amhrán as Gaeilge le fotheidil sa Mhandairínis|údar=Telegael|dáta=2007|dátarochtana=2020}}</ref> == As Gaeilge == Thosaigh [[TG4]] ag craoladh '''Tar ag Spraoi Sesame''"<ref>{{Lua idirlín|url=https://muppet.fandom.com/wiki/Tar_ag_Spraoi_Sesame|teideal=Tar ag Spraoi Sesame|language=en|work=Muppet Wiki|dátarochtana=2020-11-10}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.irelandlogue.com/craic/sean-auditions-for-the-irish-sesame-street.html|teideal=Seán auditions for the Irish Sesame Street|language=en|work=www.irelandlogue.com|dátarochtana=2020-11-10}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://cloud.wordpress.com/2007/11/03/mo-shaol-mar-muppet-my-life-as-a-muppet/|teideal=Mo shaol mar muppet (My life as a muppet)|údar=John Breslin|dáta=2007-11-03|language=en|work=Cloud|dátarochtana=2020-11-10}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.youtube.com/watch?v=3RmVn1MdAek&feature=youtu.be|teideal=Clár|údar=Telegael|dáta=2007|dátarochtana=2020}}</ref> (''Spraoi Liomsa Sesame'' ar dtús, nó "Play with me Sesame" i mBéarla) ar [[3 Samhain]] [[2007]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://muppet.fandom.com/wiki/Tar_ag_Spraoi_Sesame|teideal=Tar ag Spraoi Sesame|language=en|work=Muppet Wiki|dátarochtana=2020-11-10}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Play with Me Sesame|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Play_with_Me_Sesame&oldid=987681800|journal=Wikipedia|date=2020-11-08|language=en}}</ref> Bhí athghuthú [[Gaeilge]] déanta ar 78 eipeasóid.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.radiotimes.com/tv-programme/e/ws5/tar-ag-spraoi-sesame-episode-guide/series-1/|teideal=Tar ag Spraoi Sesame Series and Episode Guides {{!}} TV from RadioTimes|language=en|work=Radio Times|dátarochtana=2020-11-10}}</ref> [[Íomhá:Sesame Street (14380434613).jpg|clé|mion]] == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} [[Catagóir:Sraitheanna teilifíse a thosaigh i 1969]] [[Catagóir:Cláir TG4]] [[Catagóir:Cláir do pháistí]] eau9gdg69628i8x3yzyzqulfoa1qlkb 0 93528 1085426 965184 2022-08-21T15:29:31Z Panu Petteri Höglund 144 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Bon - Yungdrung.jpg|mion|An ''yungdrung'', siombail tábhachtach Bon]] Reiligiún [[An Tibéid|Tibéadach]] is ea '''Bon''' ([[An Tibéidis|Tib.]] བོན་ ''bon''). Tugtar Bonpos (Tib. བོན་པོ་ ''bonpo'') ar a lucht leanúna. Tá conspóid ann faoi bhunús Bon agus faoin mbaint atá aige leis an m[[An Búdachas|Búdachas]] [[Búdachas Tibéadach|Tibéadach]]. De réir stair Bhúdaíoch na Tibéide, is é Bon reiligiún dúchasach na Tibéide, ar ar bhuaigh an Búdachas sa 8ú céad CR. De réir na staire Bonpo, forbraíodh Bon i dtír ar an taobh thiar den Tibéid ar a dtugtar Tazig (Tib. སྟག་གཟིག་ ''stag gzig''). lbphnxj8cuhdi2abx81v6ce4x441hlk 1085428 1085426 2022-08-21T15:31:43Z Panu Petteri Höglund 144 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Bon - Yungdrung.jpg|mion|An ''yungdrung'', siombail thábhachtach de chuid Bon]] Reiligiún [[An Tibéid|Tibéadach]] is ea '''Bon''' ([[An Tibéidis|Tib.]] བོན་ ''bon''). Tugtar Bonpos (Tib. བོན་པོ་ ''bonpo'') ar a lucht leanúna. Tá conspóid ann faoi bhunús Bon agus faoin mbaint atá aige leis an m[[An Búdachas|Búdachas]] [[Búdachas Tibéadach|Tibéadach]]. De réir stair Bhúdaíoch na Tibéide, is é Bon reiligiún dúchasach na Tibéide, ar ar bhuaigh an Búdachas sa 8ú céad CR. De réir sheanchas na m''Bonpo''féin, forbraíodh Bon i dtír in Iarthar na Tibéide ar a dtugtar Tazig (Tib. སྟག་གཟིག་ ''stag gzig''). 0o6ifl1b5w9gxlklwyrgr3pllxxfoeq 1085431 1085428 2022-08-21T15:34:49Z Panu Petteri Höglund 144 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Bon - Yungdrung.jpg|mion|An ''yungdrung'', siombail tábhachtach Bon]] Reiligiún [[An Tibéid|Tibéadach]] is ea '''Bon''' ([[An Tibéidis|Tib.]] བོན་ ''bon''). Tugtar Bonpos (Tib. བོན་པོ་ ''bonpo'') ar a lucht leanúna. Tá conspóid ann faoi bhunús Bon agus faoin mbaint atá aige leis an m[[An Búdachas|Búdachas]] [[Búdachas Tibéadach|Tibéadach]]. De réir stair Bhúdaíoch na Tibéide, is é Bon reiligiún dúchasach na Tibéide, ar ar bhuaigh an Búdachas sa 8ú céad CR. De réir na staire Bonpo, forbraíodh Bon i dtír ar an taobh thiar den Tibéid ar a dtugtar Tazig (Tib. སྟག་གཟིག་ ''stag gzig''). Ní furasta a rá cá raibh Tazig suite, agus tá siad ann a deir nach raibh ann ach tír fantaisíochta cosúil le tír Shambala i mBúdachas na Tibéide. qbsq15sf3ajmp75dmlg7lpz30sa2gk3 1085432 1085431 2022-08-21T15:35:30Z Panu Petteri Höglund 144 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Bon - Yungdrung.jpg|mion|An ''yungdrung'', siombail thábhachtach de chuid Bon]] Reiligiún [[An Tibéid|Tibéadach]] is ea '''Bon''' ([[An Tibéidis|Tib.]] བོན་ ''bon''). Tugtar Bonpos (Tib. བོན་པོ་ ''bonpo'') ar a lucht leanúna. Tá conspóid ann faoi bhunús Bon agus faoin mbaint atá aige leis an m[[An Búdachas|Búdachas]] [[Búdachas Tibéadach|Tibéadach]]. De réir stair Bhúdaíoch na Tibéide, is é Bon reiligiún dúchasach na Tibéide, ar ar bhuaigh an Búdachas sa 8ú céad CR. De réir sheanchas na m''Bonpo'', forbraíodh Bon i dtír ar an taobh thiar den Tibéid ar a dtugtar Tazig (Tib. སྟག་གཟིག་ ''stag gzig''). Ní furasta a rá cá raibh Tazig suite, agus tá siad ann a deir nach raibh ann ach tír fantaisíochta cosúil le tír Shambala i mBúdachas na Tibéide. e2cmlnd31wpf988a5ufj483dsmk5bmd 0 94333 1085792 1048333 2022-08-22T07:20:26Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Sraith Teilifíse}} [[Íomhá:BBC Alba 2021.svg|mion]] Sraith teilifíse [[Gaeilge na hAlban|Gaeilge na hAlbain]] is ea '''''Bannan''''' ({{lang-ga|Bannaí}}; {{Lang-en|The Ties That Bind}}) a léiríonn Young Films agus a chraoltar ar [[BBC Alba]]. Fá philleadh Mhàiri NicDhòmhnaill go hoileán Chamus, oileán [[Gaeltacht na hAlban|Gaeltachta]] inar tógadh í, ó [[Glaschú|Ghlaschú]], agus an dóigh a dtagann sí chun réitigh leis an dráma [[Teaghlach|teaghlaigh]] a thug uirthi imeacht ocht mbliana roimhe sin atá an sraith. Craolaíodh an chéad shraith i 2014 agus tá sé shraith iomlán eile craolta ó shin. Fógraíodh gurb é an ochtú sraith an sraith deireanach agus craolfar an eipeasóid deireanach ar Lá na Bliana Úire 2022.<ref>{{Lua idirlín|url=https://mgalba.com/cunnart-agus-briseadh-cridhe-anns-an-t-sreath-mu-dheireadh-de-dhrama-bbc-alba-bannan/|teideal=Cunnart agus briseadh-cridhe anns an t-sreath mu dheireadh de dhràma BBC ALBA Bannan|dáta=2021-12-21|language=gd-UK|work=MG ALBA|dátarochtana=2021-12-28}}</ref> === Aisteoirí === Debbie NicAoidh - Màiri NicDhòmhnaill Dòl Eoin MacFhionnagain - Alasdair Iain MacRaith - Tormod MacDòmhnaill Ali Mac Gille Fhinnein - Iain Alastair MacAoidh - Donneil MacRaith Màiri Moireasdan - Iseabail Ellen NicDhòmhnaill - Ciorstaidh Cailean Collier - Cailean Ange NicAoidh - Sarah Jane Màiri Nic Gille Fhinnein- Isla Calum MacFhionnagain - Uncail Roddy == Tagairtí == <references /> == Nasc seachtrach == * [[imdbtitle:4396312|Iontráil IMDb]] [[Catagóir:Gaeilge na hAlban]] [[Catagóir:BBC]] cggo82fjj3lz5g13d3xqenuehm7tj1a 0 94698 1085361 1036332 2022-08-21T13:54:27Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Is [[leabhar]] é '''''Cúrsaí Staire''''' a scríobh an staraí, an Dochtúir [[Vincent Morley]]. Cnuasach aistí ar staraithe agus ar scríobh na staire atá sa leabhar seo. Ar na húdair a bhfuil saothar faoi chaibidil ann, tá leithéidí [[Eric Hobsbawm]], [[Jürgen Habermas]], [[Daniel Corkery (údar)|Daniel Corkery]], [[Fernand Braudel]] agus [[Pierre Nora]]. Tá plé déanta ar thábhacht na [[Ríomhaireacht|ríomhaireachta]], na teoirice agus na Gaeilge do shaothrú na staireagrafaíochta. Gheofar aistí sa chnuasach ar réimse leathan ábhar staire: [[náisiúnachas]] na Catalóine agus na hAlban, cúirteanna éigse an 18ú céad, gluaiseacht na n[[Éirí Amach na nÉireannach Óg|Éireannach Óg]], polaitíocht [[Conradh na Gaeilge|Chonradh na Gaeilge]], [[An Chéad Chogadh Domhanda|an Chéad Chogaidh Domhanda]], [[Breatimeacht|imeacht na Breataine]] ón [[An tAontas Eorpach|Aontas Eorpach]], agus tuilleadh nach iad. Tá 247 leathanach sa leabhar agus tá sé ar phraghas €10. D'fhoilsigh [[Coiscéim]] an leabhar sa bhliain 2018. Valery Seery a dhear an clúdach agus Johnswood Press Teo a chuir an leabhar i gcló. == Féach freisin == * [[Vincent Morley]] == Naisc sheachtracha == * [http://www.vmorley.org/ Suíomh] (vmorley.org) * [http://www.ucd.ie/mocleirigh/staffandscholarspastandpresent/ Staff and Scholars] (UCD) [[Catagóir:Leabhair le Vincent Morley]] [[Catagóir:Stair na hÉireann]] n1bnnaury07gkpef1vfmhytpdbyk3yp 0 94782 1085530 1012739 2022-08-21T19:55:35Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} [[Íomhá:Ode aan Dolores O'Riordan.webm|mion|[[Dolores O'Riordan|Dolores O’Riordan]] ]] Is [[Banna ceoil|banna]] [[pop-cheol|popcheoil]] as [[Éirinn]] é '''Irish Women in Harmony'''. Bhí 39 [[bean]] sa ghrúpa<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/music/irish-women-in-harmony-record-cranberries-song-in-aid-of-safe-ireland-1.4283348|teideal=Irish Women in Harmony record Cranberries song in aid of Safe Ireland|údar=Rosita Bol|language=en|work=The Irish Times|dátarochtana=2020-09-14}}</ref>, nuair a taifeadadh an chéad singil, "Dreams"<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.youtube.com/watch?v=oT8XyXaIvZI|teideal=Dreams ar Youtube|údar=Irish Women in Harmony|dáta=2020|dátarochtana=2020}}</ref> i mí Mheithimh 2020. Theastaigh ón ngrúpa ban [[Airgead (dúil)|airgead]] a bhailiú do [[Safe Ireland]], a chabhraíonn le mná agus le páistí na hÉireann.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.maynoothuniversity.ie/sites/default/files/filefield_paths/Eleathanach%20358%2014%20Me%CC%81an%20Fo%CC%81mhair%202020.pdf|teideal=Eleathanach 358|údar=maynoothuniversity.ie|dáta=14 Meán Fómhair 2020|dátarochtana=14 Meán Fómhair 2020}}</ref> D’éist breis agus 200 milliún duine le Irish Women in Harmony ar [[Spotify]] idir Meitheamh agus Lúnasa 2020. 'Sí RuthAnne, nó Ruth-Anne Cunningham, an bunaiheoir. An chéad amhrán a chan an grúpa ná ‘Dreams’ le [[The Cranberries]]. Dúirt RuthAnne gur ionsporáid í [[Dolores O'Riordan|Dolores O’Riordan]] don ghrúpa.. I measc na mná a chan ar an gcéad singil “Dreams”; bhí [[Moya Brennan]], [[Lisa Hannigan]], [[Imelda May]], [[Caroline Corr]], Allie Sherlock, Eve Belle, Faye O’Rourke, Loah, Lucia McPartlin, Saint Sister, Sibéal, Erica Cody, Soulé, Stephanie Rainey, Wyvern Lingo, Tolü Makay, Pillow Queens agus Una Healy, srl. == Tagairtí == {{reflist}}{{síol}} [[Catagóir:Bannaí ceoil]] [[Catagóir:Carthanais bunaithe in Éirinn]] 7andejd0j5x9hiyv3hip8kl6hnm5th6 0 95185 1085453 981034 2022-08-21T17:19:06Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Liosta bunachar sonraí]] go [[Rialú údaráis]]: nasctha leis an topaic seo ar Wikidata wikitext text/x-wiki Na bhunachair sonraí atá úsaidaithe mar rialú údaráis ("authority control") d'aithin daoine, áiteanna, no rudaí ar an idirlín. == Leabharlann Náisiúnta == * Biblioteca Nacional de España (''Leabharlann Náisiúnta na Spáinne'') (BNE)<ref>https://www.genbeta.com/web/biblioteca-nacional-espana-libera-30-millones-imagenes-que-podemos-descargar-utilizar-gratis</ref><ref>https://viaf.org/viaf/partnerpages/BNE.html</ref> * Bibliothèque nationale de France (''[[Leabharlann Náisiúnta na Fraince]]'') (BNF)<ref>https://www.ouest-france.fr/grand-est/langres-52200/haute-marne-langres-candidate-pour-heberger-une-antenne-de-la-bibliotheque-nationale-de-france-7037544</ref> * Library of Congress Control Number (''Uimhir Cumhacht Leabharlann Congress'') (LCCN)<ref>https://bookriot.com/books-copyright-page/</ref><ref>https://viaf.org/viaf/partnerpages/LC.html</ref> * National Library of Poland (NLP)<ref>https://journalnow.com/entertainment/back-to-the-future-beethoven-symphony-defies-time-and-space/article_56263d1e-2e23-5310-bd13-2570f2df5aa9.html</ref><ref>https://viaf.org/viaf/partnerpages/NLP.html</ref> * National Library of the Czech Republic (NKC)<ref>https://www.popularmechanics.com/technology/infrastructure/g30446675/beautiful-libraries/</ref><ref>https://viaf.org/viaf/partnerpages/NKC.html</ref> * Koninklijke Bibliotheek ('Leabharlann Náisiúnta an Ísiltír') (NTA)<ref>https://viaf.org/viaf/partnerpages/NTA.html</ref> * Système universitaire de documentation (SUDOC)<ref>https://viaf.org/viaf/partnerpages/SUDOC.html</ref> == Bunachair Sonraí Scannáin, Teilifís is a ndaoine == * AllMovie (''Scannáin go léir'') a bhaineann leis na scannáin, cláir teilifíse agus cláir físeáin..<ref name="isbn1-55652-550-8">{{cite book |author=Michael Haddad |title=The screenwriter's sourcebook: a comprehensive marketing guide for screen and television writers |language=[[An Béarla]] |page= 333 |publisher=Chicago Review Press |location=Chicago, Ill |year=2005 |isbn=1-55652-550-8 |url=https://books.google.com/books?id=6FXysyLEdoQC&pg=PA333&dq=Allmovie&lr=lang_en&num=20&as_brr=3&ei=krZySLXCKaCmigGJ1vGABg&sig=ACfU3U1iMXjt3Bj9IYN6-k7ZzGSSVhekUA }}</ref> * FilmAffinity (''FiníochtScannáin'') a bhaineann le moltaí scannáin <ref>{{Cite web|teideal=About Us: Who Are We? Our History |url=http://www.filmaffinity.com/en/meetus.php|website=FilmAffinity.com|publisher=FilmAffinity|accessdate=4 January 2014}}</ref> * Internet Movie Database (''Buanchar Sonraí Scannáin Idirlín'') (IMDb) a bhaineann leis na scannáin, cláir teilifíse, cláir físeáin, agus físchluichí.<ref>https://www.mediapost.com/publications/article/357409/imdb-tv-snags-judge-judy.html</ref> * RottenTomatoes (''TrátaíBréana'') a bhaineann le léirmheasanna scannáin/seóanna/taispeántais<ref>{{cite news |url=http://www.sfgate.com/default/article/Fresh-Look-For-Rotten-Tomatoes-Help-from-3304427.php |work=San Francisco Chronicle |teideal=Fresh Look For Rotten Tomatoes / Help from college buddies elevates movie-rating Web site beyond hobby status|publisher=Sfgate.com |date=26 April 2001|accessdate=2020-10-18 |first=David |last=Lazarus}}</ref> == Bunachair Sonraí eile == * Gemeinsame Normdatei (GND)<ref>https://www.theatlantic.com/technology/archive/2013/10/-wikipediaproblems-how-do-you-classify-everything/280178/</ref> * International Standard Book Number (''Uimhir Chaighdeánach Idirnáisiúnta Leabhar'') (ISBN) de Leabhar<ref>{{cite web |url=https://www.isbn-international.org/content/what-isbn |teideal=What is an isbn |language=[[An Béarla]]}}</ref> * International Standard Name Identifier (ISNI)<ref>https://completemusicupdate.com/article/youtube-to-start-issuing-isni-numbers-to-creators/</ref> * Online Computer Library Center (''Ionad Leabharlainne Ríomhaireachta Ar Líne'') (OCLC) seirbhís leabhlainn<ref>{{Cite web |url=http://oclc.org/us/en/about/default.htm |teideal=About OCLC |publisher=OCLC |accessdate=17 September 2009 |language=[[An Béarla]]}}</ref> * Wikidata, ghréasán-bhunaithe, ilteangach, bunachar sonraí a taca Vicipéid i chuile teanga.<ref>{{cite web |teanga=[[An Béarla]] |ainm=Tilman Bayer |url=https://blog.wikimedia.org/2013/04/25/the-wikidata-revolution/|teideal=The Wikidata revolution is here: enabling structured data on Wikipedia |accessdate=2020-10-18 |date=25 April 2013}}</ref> * Social Networks and Archival Context (SNAC)<ref>{{Cite web |last=Bromley |first=Anne |date=November 8, 2017 |teideal=Digital Social Network Linking the Living and the Dead Expands |publisher=UVA Today |url=https://news.virginia.edu/content/digital-social-network-linking-living-and-dead-expands |accessdate=10 January 2019}}</ref> * Virtual International Authority File (''Comhad Údaráis Idirnáisiúnta Fíorúil'') (VIAF)<ref name="LibraryJournal-VIAFtoOCLC">{{Cite journal |last=Kelley |first=Michael |last2=Schwartz |first2=Meredith |year=2012 |teideal=VIAF service transitions to OCLC |journal=[[Library Journal]] |publisher=[[Media Source Inc.]] |volume=137 |issue=8 |page=16}}&nbsp;{{closed access}}</ref> * WorldCat Identities (Worldcat) córas catalóige ar líne a liostaíonn bailiúcháin chomhcheangailte 70,000+ leabharlann i 170 tír.<ref name="statistics">Online computer Library Center (OCLC), [http://www.oclc.org/ca/en/worldcat/statistics/default.htm "WorldCat facts and statistics"]; retrieved 2012-10-19.</ref> == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Liostaí]] bg1f3cvfr2voedafmp70w1qxj8a4d6i 1085455 1085453 2022-08-21T17:25:41Z Kevin Scannell 340 forbairt wikitext text/x-wiki In [[eolaíocht na faisnéise]], is próiseas é '''rialú údaráis''' a eagraíonn faisnéis, mar shampla i gcatalóga [[Leabharlann|leabharlainne]], trí úsáid a bhaint as litriú aonair sainiúil ar ainm (a dtugtar ''ceannteideal'' air), nó as aitheantóir uimhriúil ar gach topaic. Eascraíonn an focal “údarás” ón smaoineamh go bhfuil ainmneacha daoine, áiteanna, rudaí, agus coincheapa “údaraithe”, .i., go bhfuil siad socraithe i bhfoirm amháin. Cuirtear na ceannteidil nó na haitheantóirí uathúla seo i bhfeidhm go comhsheasmhach ar fud na gcatalóg a bhaineann úsáid as an gcomhad údaráis, agus cuirtear i bhfeidhm iad ar mhodhanna eile chun sonraí a eagrú, mar shampla sonraí idirnasctha agus crostagairtí. Bunachair sonraí a mbaintear úsáid astu sa rialú údaráis: == Leabharlanna Náisiúnta == * Biblioteca Nacional de España (''Leabharlann Náisiúnta na Spáinne'') (BNE)<ref>https://www.genbeta.com/web/biblioteca-nacional-espana-libera-30-millones-imagenes-que-podemos-descargar-utilizar-gratis</ref><ref>https://viaf.org/viaf/partnerpages/BNE.html</ref> * Bibliothèque nationale de France (''[[Leabharlann Náisiúnta na Fraince]]'') (BNF)<ref>https://www.ouest-france.fr/grand-est/langres-52200/haute-marne-langres-candidate-pour-heberger-une-antenne-de-la-bibliotheque-nationale-de-france-7037544</ref> * Library of Congress Control Number (''Uimhir Cumhacht Leabharlann Congress'') (LCCN)<ref>https://bookriot.com/books-copyright-page/</ref><ref>https://viaf.org/viaf/partnerpages/LC.html</ref> * National Library of Poland (NLP)<ref>https://journalnow.com/entertainment/back-to-the-future-beethoven-symphony-defies-time-and-space/article_56263d1e-2e23-5310-bd13-2570f2df5aa9.html</ref><ref>https://viaf.org/viaf/partnerpages/NLP.html</ref> * National Library of the Czech Republic (NKC)<ref>https://www.popularmechanics.com/technology/infrastructure/g30446675/beautiful-libraries/</ref><ref>https://viaf.org/viaf/partnerpages/NKC.html</ref> * Koninklijke Bibliotheek ('Leabharlann Náisiúnta an Ísiltír') (NTA)<ref>https://viaf.org/viaf/partnerpages/NTA.html</ref> * Système universitaire de documentation (SUDOC)<ref>https://viaf.org/viaf/partnerpages/SUDOC.html</ref> == Bunachair Sonraí Scannáin, Teilifís agus Daoine == * AllMovie (''Scannáin go léir'') a bhaineann leis na scannáin, cláir teilifíse agus cláir físeáin..<ref name="isbn1-55652-550-8">{{cite book |author=Michael Haddad |title=The screenwriter's sourcebook: a comprehensive marketing guide for screen and television writers |language=[[An Béarla]] |page= 333 |publisher=Chicago Review Press |location=Chicago, Ill |year=2005 |isbn=1-55652-550-8 |url=https://books.google.com/books?id=6FXysyLEdoQC&pg=PA333&dq=Allmovie&lr=lang_en&num=20&as_brr=3&ei=krZySLXCKaCmigGJ1vGABg&sig=ACfU3U1iMXjt3Bj9IYN6-k7ZzGSSVhekUA }}</ref> * FilmAffinity (''FiníochtScannáin'') a bhaineann le moltaí scannáin <ref>{{Cite web|teideal=About Us: Who Are We? Our History |url=http://www.filmaffinity.com/en/meetus.php|website=FilmAffinity.com|publisher=FilmAffinity|accessdate=4 January 2014}}</ref> * Internet Movie Database (''Buanchar Sonraí Scannáin Idirlín'') (IMDb) a bhaineann leis na scannáin, cláir teilifíse, cláir físeáin, agus físchluichí.<ref>https://www.mediapost.com/publications/article/357409/imdb-tv-snags-judge-judy.html</ref> * RottenTomatoes (''TrátaíBréana'') a bhaineann le léirmheasanna scannáin/seóanna/taispeántais<ref>{{cite news |url=http://www.sfgate.com/default/article/Fresh-Look-For-Rotten-Tomatoes-Help-from-3304427.php |work=San Francisco Chronicle |teideal=Fresh Look For Rotten Tomatoes / Help from college buddies elevates movie-rating Web site beyond hobby status|publisher=Sfgate.com |date=26 April 2001|accessdate=2020-10-18 |first=David |last=Lazarus}}</ref> == Bunachair Sonraí eile == * Gemeinsame Normdatei (GND)<ref>https://www.theatlantic.com/technology/archive/2013/10/-wikipediaproblems-how-do-you-classify-everything/280178/</ref> * International Standard Book Number (''Uimhir Chaighdeánach Idirnáisiúnta Leabhar'') (ISBN) de Leabhar<ref>{{cite web |url=https://www.isbn-international.org/content/what-isbn |teideal=What is an isbn |language=[[An Béarla]]}}</ref> * International Standard Name Identifier (ISNI)<ref>https://completemusicupdate.com/article/youtube-to-start-issuing-isni-numbers-to-creators/</ref> * Online Computer Library Center (''Ionad Leabharlainne Ríomhaireachta Ar Líne'') (OCLC) seirbhís leabhlainn<ref>{{Cite web |url=http://oclc.org/us/en/about/default.htm |teideal=About OCLC |publisher=OCLC |accessdate=17 September 2009 |language=[[An Béarla]]}}</ref> * Wikidata, ghréasán-bhunaithe, ilteangach, bunachar sonraí a taca Vicipéid i chuile teanga.<ref>{{cite web |teanga=[[An Béarla]] |ainm=Tilman Bayer |url=https://blog.wikimedia.org/2013/04/25/the-wikidata-revolution/|teideal=The Wikidata revolution is here: enabling structured data on Wikipedia |accessdate=2020-10-18 |date=25 April 2013}}</ref> * Social Networks and Archival Context (SNAC)<ref>{{Cite web |last=Bromley |first=Anne |date=November 8, 2017 |teideal=Digital Social Network Linking the Living and the Dead Expands |publisher=UVA Today |url=https://news.virginia.edu/content/digital-social-network-linking-living-and-dead-expands |accessdate=10 January 2019}}</ref> * Virtual International Authority File (''Comhad Údaráis Idirnáisiúnta Fíorúil'') (VIAF)<ref name="LibraryJournal-VIAFtoOCLC">{{Cite journal |last=Kelley |first=Michael |last2=Schwartz |first2=Meredith |year=2012 |teideal=VIAF service transitions to OCLC |journal=[[Library Journal]] |publisher=[[Media Source Inc.]] |volume=137 |issue=8 |page=16}}&nbsp;{{closed access}}</ref> * WorldCat Identities (Worldcat) córas catalóige ar líne a liostaíonn bailiúcháin chomhcheangailte 70,000+ leabharlann i 170 tír.<ref name="statistics">Online computer Library Center (OCLC), [http://www.oclc.org/ca/en/worldcat/statistics/default.htm "WorldCat facts and statistics"]; retrieved 2012-10-19.</ref> == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Liostaí]] ktm68j9p2x9cs8jomrvtxyc7l9n83rh 0 96793 1085601 993294 2022-08-21T21:24:12Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Oliva abhainn]] go [[Oliva (abhainn)]] wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Abhainn i Calabria, Deisceart na hIodáile is ea '''Oliva''' (''Jumu d'Oliva'' sa chanúint áitiúil). Ar thaobh theas Thír Eoghain, laistigh de bhardas Amantea (roinnte do Frazioni [[Coreca]] agus [[Campora San Giovanni]]) i gCúige Cosenza, a thugann a ainm don ghleann iomlán a shníonn sé tríd (gleann Olivo). Ag teacht don nuacht maidir leis an truailliú comhshaoil líomhnaithe agus an "Jolly Rosso" i 1991 Dé [[Luan Cásca]]. == Cúrsa na habhann == Tá an abhantrach suite ar thaobh Thír Eoghain den Raon Cósta agus téann sé i dteagmháil le bardais sléibhe [[Malito]], [[Lago (commune) | Lago]], [[Grimaldi, Calabria | Grimaldi]], [[Aiello Calabro ]] agus [[San Pietro in Amantea]], tá an limistéar níos comhréidhe go hiomlán i gcríoch [[Amantea]]. Tá a fhorbairt ghinearálta feadh an treo thoir thuaidh-thiar theas agus tá sé teoranta ó thuaidh ó '' Monte Scudiero '' (1295 m.), Ó '' Monte Mondia '' (644 m.) Agus ó ''Monte Pellegrino '' (644 m.); ó dheas ó '' Monte Santa Lucerna '' (1256 mt.), ó '' Monte Faeto '' (1103 mt.) agus ó '' Monte Sant'Angelo '' (778 mt.) agus ó '' Cozzo Carmineantonio '' ('' Cnoc Carmineantonio) ''. Críochnaíonn an báisín a fhorbairt is cothroime i gcríoch [[Campora San Giovanni]]. Agus tú ag déanamh anailíse ar chúrsa na habhann is féidir leat líonra dlúth sruthchúrsaí a fheiceáil a shníonn isteach sa phríomh leaba: trí cinn ar dheis agus sé cinn ar chlé, chomh maith le mion-fo-aibhneacha, agus ar an gcaoi sin córas hidreagrafach dendritic a fhoirmiú. hawpefvv92znc6aijok5gp6mv0pueln 0 97204 1085789 999489 2022-08-22T07:18:02Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Carachtar}} I [[miotaseolaíocht na nGael]], scéal [[Immram|Iomraimh]]<ref>Helmut Birkhan: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur,'' lch.&nbsp;844.</ref> is ea '''Iomramh Curach Mhaoil Dúin''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Immram Curaig Maíle Dúin'''). '''Máel Dúin''' mac Ailealla Eochair Agartha is ea laoch an scéil. Is dúnmharú a athar é spreagadh an tsága. == Stair an téacs == Is scéal den genre ''[[Immram]]'', spreagtha b'fhéidir ag na scéalta clasaiceacha agus a laochra [[Jason]], [[Odaiséas]] agus [[Aeinéas]].<ref name="EB1911">Encyclopedia Britannica B1911, ''Maelduin, Voyage of'', imleabhar 17, lch. 297</ref> Téann an scéal féin, idir phrós agus fhilíocht Sean-Ghaeilge, siar go dtí an 8ú haoise. Caomhnaítear an téacs i leagan Meán-Ghaeilge ón de chuid na 11ú haoise, luaite le [[Áed the Fair]], a deirtear gurbh "[[ollamh Éireann|ard ollamh]]" é. Faightear an téacs i [[Leabhar na hUidhre]]; lámhscríbhinn in [[Acadamh Ríoga na hÉireann]]; agus i ''[[Leabhar Buí Leacáin]], MS. H. 216, [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]]. Tá blúiríní le feiceáil in Harleian MS. 5280 agus [[Egerton 1782|Egerton MS. 1782]] sa [[British Museum]].<ref name="EB1911"/> == Scéal == D'éignigh an gaiscíoch istAilill Eochair<ref>[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/eochair eochair²], béal, imeall, ar teanglann.ie FGB</ref> Agartha (''Ailill Ochair Aghra'') bean rialta as mainistir [[Cill Dara|Chill Dara]], agus rugadh Maol Dúin mar thoradh. Tar éis dúnmharú a athar ag foghlaí, tógadh é chuig dún an rí. Nuair a chuala sé sa deireadh scéal a thuistí – bás a athar ach go háirithe – d'imigh sé ar turas mara le [[currach]] le roinnt er compánach, chun díoltas a bhaint amach. Ag triall ar muir, bhuail siad ar scata oileán le seangáin daoniteacha, éin a d'itheadh úil óir (féach freisin [[Avalon]]), ar oileán na gáire síoraí b'éigean dóibh compánach a fhágáil ann (féach freisin ''[[Immram Brain]]''). Shroich siad faoi dheireadh oileán banfhlatha, agus cuireadh fáilte rompu le trí lá. Ach nuair a d'fhiafraigh compánach di ar mhaith léi fanacht le Maol Dúin, cuireadh ar an dtoirt an ruaig orthu ar an bhfarraige mhór amach ag ceo draíochta (''[[Féth fíada|Fíth-fáth]]''). Lean siad leo ar fánach, agus tar éis cuairt a thabhairt ar níos mó ná tríocha oileán, tháinig siad ar ais go hÉirinn. D'aimsigh Maol Dúin marfóirí a athar, agus mhaith sé iad as carthanas chríostaí. == Ábhar Críostaí == Molann Hans Oskamp gurb é ''Immram Maíle Dúin'' an scéal is luaite a bhaineann leas gan idirdhealú as ábhar págánach agus Críostaí indiscriminately.<ref name=Oskamp>{{ citation | last = Oskamp | first = H. P. A.| title = The Voyage of Máel Dúin. A study in early Irish voyage literature followed by an edition of Immram Curaig Máele Dúin from the YBL in TCD | publisher = Wolters-Noordhoff Publishing Company, Groningen | year = 1970 | page = 43 }}</ref> Tugann Elva Johnston faoi ndeara go dtugann an mhoill breis ama do Mhaol Dúin chun athmhachnamh a dhéanamh ar a dhíoltas, agus ríthábhachtach dá bharr ina slánú.<ref>{{ citation | last = Johnston | first = Elva | title = A Sailor on the Seas of Faith: The Individual and the Church in The Voyage of Mael Duin | work = European Encounters: Essays in Memory of Albert Lovett| editor-first = Judith | editor-last = Devlin | editor-first2 = Howard B. | editor-last2= Clarke | publisher = University College Dublin Press | year = 2003 | hdl = 10197/8328 | hdl-access = free }}</ref> Tá buíochas Mhaoil Dúin as ucht cabhair Dé níos treise ná fonn díoltais.<ref>{{ citation | last = Visser | first = Margaret | title = The Gift of Thanks: The Roots and Rituals of Gratitude | publisher = Houghton Mifflin Harcourt | year = 2009 | isbn = 9780547428444 }}</ref> == Cóirithe == * Ní fhaightear in ''Voyage of Maeldune'' le [[Alfred Tennyson]] oiread ach creatlach an scéal. * Chóirigh [[Thomas Wentworth Higginson]] an sága go garbh ina ghearrscéal ''Maelduin's Voyage''. Is ridire Éireannach é 'Maelduin' a chuirtear ar turas mara ag draoi.<ref>{{ citation| first = Thomas Wentworth| last = Higginson | authorlink = Thomas Wentworth Higginson | title = Tales of the Enchanted Islands of the Atlantic | publisher = The Macmillan Company | year = 1898 | url = https://archive.org/details/talesenchanted00higgrich | chapter-url = https://archive.org/stream/talesenchanted00higgrich#page/96/mode/2up | pages = 96–107 | chapter = XI. Maelduin's Voyage }}</ref> * D'eagraíodh [[Joseph Jacobs]] leagan dílis den scéal, fóirsteanach do pháistí, maraithe ag [[John D. Batten]], in ''Book of Wonder Voyages''.<ref>{{ citation | editor-first = Joseph| editor-last = Jacobs| editor-link = Joseph Jacobs | url = https://archive.org/details/bookofwondervoya00jacoiala | chapter-url = https://archive.org/stream/bookofwondervoya00jacoiala#page/90/mode/2up | title = The Book of Wonder Voyages | year = 1896 | pages = 91–185 | chapter = The Voyage of Maelduin }}</ref> [[Íomhá:The book of wonder voyages - page 107 inset.jpg|mion|upright|''"The mill of Grudging"'' le [[John D. Batten]], in ''The Book of Wonder Voyages'' le [[Joseph Jacobs]]]] * Scríobh [[Patricia Aakhus]] leagan úrscéalach, ''The Voyage of Mael Duin's Curragh'', foilsithe sa bhliain 1989.<ref>{{ citation | title = Review: The Voyage of Mael Duin | first = James Finn | last = Cotter | journal = The Hudson Review | volume = 43 | number = 1 | date = Earrach 1990 | pages = 165–169 | doi = 10.2307/3852359 | jstor = 3852359 }}</ref><ref>{{ citation | url = https://www.nytimes.com/1990/01/28/books/in-short-fiction-735690.html | title = IN SHORT; FICTION | first = Katherine | last = Weber | work = www.nytimes.com | date = 28ú Eanáir 1990 | page = 7007022 | edition = National }}</ref> * Ath-insint nua-aimsirthe den scéal is ea ''A Celtic Odyssey'' le [[Michael Scott (údar Éireannach)|Michael Scott]]. <!--* Máel Dúin is the inspiration of "Maeldun", [[asarlaí]] mentioned in the ''[[Miotas (sraith)|Miotas]]'' series of computer games.--> == Féach freisin == * [[Miotaseolaíocht na nGael]] * [[Navigatio Sancti Brendani]] == Foinsí == * [[Helmut Birkhan]], ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur.'' 2., korrigierte und erweiterte Auflage. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1997, ISBN 3-7001-2609-3. * [[Bernhard Maier]], ''Lexikon der keltischen Religion und Kultur''. Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5. * H. P. A. Oskamp, ''The Voyage of Mael Dúin. A Study in Early Irish Voyage Literature followed by an Edition of Immram Curaig Maele Dúin from the Yellow Book of Lecan, in Trinity College, Dublin.'' Wolters-Noordhoff, Groningen, 1970. == Naisc sheachtracha == * [https://en.wikisource.org/wiki/The_Book_of_Wonder_Voyages/The_Voyage_of_Maelduin ''The Voyage of Maelduin]'' in ''The Book of Wonder Voyages'' ar Wikisource (en) * ''[http://vanhamel.nl/codecs/Immram_curaig_Mail_Dúin Immram curaig Mail Dúin]'' ar CODECS == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Maol Duin}} [[Catagóir:Miotaseolaíocht na nGael]] [[Catagóir:Immram]] 9ommg0twvbwbsvxzgnfzcsyp3y7wq65 0 97295 1085627 1019160 2022-08-21T21:37:02Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is é '''Rigel''' (Beta Orionis, β Ori) an réalta is gile sa réaltbhuíon Oríon, cé gur cheart go bhfreagródh a hainmniú Bayer "beta" don dara réalta is gile sa réaltbhuíon, cuireann a méid dealraitheach +0.18 í os comhair na réalta α Orionis, Betelgeuse. Is ollfhathach gorm é agus tá sé faoi 860 solasbhliain (260 parsóic) dínn nó mar sin. Is [[réalta athraitheach Alpha Cygni]] é leis an aimplitiúid de 0.039 méid agus peiriad de 2.075 lá. Ceaptar go gcríochnóidh Rigel a shaol mar [[ollnóva]] de chinéal II <ref name=apj2012_749_74/>. Tá sé suite ar an gcos chlé ceaptha d’fhigiúr an sealgair Orion a chruthaigh réaltaí an réaltbhuíon. Dá bhrí sin a ainm de bhunadh Arabach, Rijl jauza al-Yusra, "cos chlé an lár", ag tagairt do Orion. Ainm Araibis eile atá aige freisin ná Algebar, a bhfuil a bhunús in ar-Rijl al-Jabbār, "cos an fhathaigh". Is eol gur [[déréalta]] amhairc é Rigel ó 1831, nuair a thomhais Friedrich Georg Wilhelm von Struve é den chéad uair. Cé go bhfuil méid +6.7 ag an réalta a ghabhann leis, Rigel B, tá a ghaireacht do Rigel A (níos mó ná 500 uair níos gile) ina dhúshlán do theileascóip níos lú ná 150 mm sa chró. Ag an bhfad measta ón gcóras, tá níos mó ná 2500 aonad réalteolaíoch (ua) scartha ó Rigel B ón bpríomh-réalta; dá bharr sin, níor aimsíodh aon gluaisne fithiseach, cé go roinneann siad a ngluaiseacht féin. Dá réir sin, is réalta dénártha é Rigel B, comhdhéanta de dhá réalta príomhsheichimh scartha le thart ar 100 ua. Tá tréimhse fithiseach an dénártha seo thart ar 400 bliain. Is cosúil go bhfuil baint ag ceathrú réalta de mhéid 15 leis an gcóras. D’fhéadfadh gur abhac de chineál K é atá ag 44 soicind stua go físiúil - a fhreagraíonn do scaradh iarbhír níos mó ná 11,500 au - agus thógann sé thart ar 250,000 bliain chun fithis a chríochnú timpeall an tríréad geal istigh. === Mionsonraí === Maise: mais na Gréine méadaithe faoi 21 Ga: ga na Gréine méadaithe faoi 78.9 Lonrachas: lonrachas na Gréine méadaithe faoi 120 míle Teocht: 12,100 K Miotalacht: -0.06 ± 0.10 dex Aois: (8 ± 1) × 10⁶ bliain === Tagairtí === {{Reflist|30em|refs= <ref name=apj2012_749_74>{{cite journal | last1=Moravveji | first1=Ehsan | last2=Moya | first2=Andres | last3=Guinan | first3=Edward F. | title=Asteroseismology of the nearby SN-II Progenitor: Rigel. Part II. ε-mechanism Triggering Gravity-mode Pulsations? | journal=The Astrophysical Journal | volume=749 | issue=1 | pages=74–84 |date=2012 | doi=10.1088/0004-637X/749/1/74 | bibcode=2012ApJ...749...74M |arxiv=1202.1836 | s2cid=119072203 }}</ref> }} {{síol-réalta}} [[Catagóir:Réaltaí]] ateb1ua6orqlgn6f3wksjxruji9hf9p 0 97413 1085464 1029725 2022-08-21T17:57:16Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} [[Íomhá:Entrance to Short Strand - panoramio.jpg|mion|Bealach isteach, Short Strand]] D'ionsaíodh an Strand Bar<ref>{{Lua idirlín|url=https://sluggerotoole.com/2011/01/07/potd-short-strand-mural/|teideal=Strand Bar|údar=sluggerotoole.com|dátarochtana=2021}}</ref> sa [[Short Strand]], [[Béal Feirste]] ar an [[11 Aibreán]] [[1975]]. Dúnnharaíodh seisear agus gortaíodh 50.<ref>{{Lua idirlín|url=https://cain.ulster.ac.uk/cgi-bin/dyndeaths.pl?querytype=date&day=12&month=04&year=1975|teideal=CAIN: Sutton Index of Deaths|work=cain.ulster.ac.uk|dátarochtana=2021-04-11}}</ref> Thit an [[foirgneamh]] anuas sa mhullach orthu. [[Óglaigh Uladh]] a bhí freagrach as an ionsaí. Dúmharaíodh Agnes McAnoy, Michael Milligan, Marie Bennett, Mary McAleaney, Elizabeth Carson agus Arthur Penn.<ref>{{Lua idirlín|url=https://dyingforapint.blogspot.com/2016/09/irish-pub-murders-northern-ireland-part_12.html|teideal=Irish Pub Murders - Northern Ireland Part Three - Episode Twenty Two|language=en|dátarochtana=2021-04-11}}</ref> [[Íomhá:The Short Strand peace line - panoramio.jpg|mion|Short Strand "peace line"]] Fuath seicteach, go príomha, ba bhun leis an ionsaí, agus na hionsaithe eile timpeall an ama seoː * Ar an 5 Aibreán, [[Ionsaithe seicteacha i mBéal Feirste (Aibreán 1975)|d'ionsaigh an "Protestant Action Force" McLaughlin's Bar]] agus ansin tráthnóna, d'ionsaigh an "Catholic Action Force" an Mountainview Tavern i ruathar díoltais. * Ar an 21 Aibreán, dúnmharaíodh triúr Caitliceach nuair a phléasc bobghaiste i n[[Dún Geanainn]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://cain.ulster.ac.uk/cgi-bin/dyndeaths.pl?querytype=date&day=21&month=04&year=1975|teideal=CAIN: Sutton Index of Deaths|work=cain.ulster.ac.uk|dátarochtana=2021-04-11}}</ref> * Ar an 27 Aibreán, dúnmharaíodh triúr Caitliceach nuair a scaoileadh iad sa [[An Lorgain|Lorgain]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://cain.ulster.ac.uk/cgi-bin/dyndeaths.pl?querytype=date&day=27&month=04&year=1975|teideal=CAIN: Sutton Index of Deaths|work=cain.ulster.ac.uk|dátarochtana=2021-04-11}}</ref> * Ar an 3 Bealtaine, dúnmharaíodh beirt Caitliceach nuair a scaoileadh iad sa [[An Lorgain|Lorgain]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://cain.ulster.ac.uk/cgi-bin/dyndeaths.pl?querytype=date&day=23&month=05&year=1975|teideal=CAIN: Sutton Index of Deaths|work=cain.ulster.ac.uk|dátarochtana=2021-04-11}}</ref> * Ar an 3 Meitheamh i g[[Cillín]]. scaoil an Republican Action Force triúr Protastúnach i ruathar díoltais, is cosúil.<ref>{{Lua idirlín|url=https://cain.ulster.ac.uk/cgi-bin/dyndeaths.pl?querytype=date&day=3&month=06&year=1975|teideal=CAIN: Sutton Index of Deaths|work=cain.ulster.ac.uk|dátarochtana=2021-04-11}}</ref> == Féach freisin == * [[Óglaigh Uladh|UVF]] ([[Óglaigh Uladh]]) * [[Ionsaithe seicteacha i mBéal Feirste (Aibreán 1975)|Buamáil McLaughlin's Bar agus Mountainview Tavern (1975)]] * [[Dúnmharú an Miami Showband (1975)|Dúnmharú an Miami Showband]] (31 Iúil 1975) * [[Sléacht Thulaigh Álainn (1975)|Sléacht Thulaigh Álainn]] (1 MF 1975) * [[Ráig foréigin de chuid an UVF (Deireadh Fómhair 1975, Tuaisceart Éireann)]] * [[Ionsaithe ar Donnelly's Bar agus Kay's Tavern (1975)|Ionsaithe ar Donnelly's Bar agus Kay's Tavern]] (19 Nollaig 1975) == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Eachtraí foréigin le linn na dTrioblóidí]] [[Catagóir:UVF]] [[Catagóir:Stair Bhéal Feirste]] [[Catagóir:1975]] trw6dxnqnvrt25zlw85iqamavz81c75 0 98444 1085555 1029624 2022-08-21T20:26:04Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} [[Íomhá:Aghowle.JPG|mion|Eaglais Achadh Abhall]] Séipéal meánaoiseach agus Séadchomhartha Náisiúnta i g[[Contae Chill Mhantáin]], in Éirinn, atá i bPáirc Achadhll. Ciallaíonn an logainm ([[Achadh Abhall]]) réimse úlla. Bhí sé ar cheann de na heaglaisí paróiste tuaithe ba mhó dá ré. == Stair == Deirtear gur bhunaigh [[Naomh Finian]], as [[Cluain Eraird|Cluain loraid]] i g [[Contae na Mí|Contae na hlarmhí]], mainistir anseo sa 6ú céad. <ref>{{Luaigh foilseachán|title=The Damhliag of Achadhabhall|url=https://www.jstor.org/stable/25506863|journal=The Journal of the Royal Historical and Archaeological Association of Ireland|date=1883|issn=0790-6382|pages=72–85|volume=6|issue=54|author=James Graves}}</ref> Ni aon rian den chéad mhainistir sin fágtha. I lár an 12ú céad a tógadh an séipéal dronuilleogach cloiche atá ina sheasamh ar an láthair anois. Tá doras breá ar an taobh thiar a bhfuil lindéar comhréidh air agus múnláil Rómhánúil ar an taobh amuigh mar aon le áirse chruinn ar an taobh istigh. Sa dá fhuinneog bheaga ar an mbinn thoir tá múnlálacha cruinne húda agus colúin á dtacú ar an dá thaobh. Tá a macasamhail d'fhuinneog bheag ar an mballa ó thuaidh. Tá fuinneog eile go hard ar an mbinn thiar agus áirse rinneach uirthi. Tá beanna an tséipéil os cionn 10 méadar ar airde. Tá an chuid is mó den bhalla ó dheas atógtha. Tá sampla annamh de [[piscina]] Rómhánúil. Tá [[ardchros]] soladach gan aon mhaisiú ina seasamh ar bhonn pirimidiúil sa reilig. Tá umar nó trach eibhir in aice láimhe. Is féidir bloghanna eile cloiche a fheiceáil sa reilig, ina measc dhá bhonn croise agus iarsmaí crosleaca. == Naisc sheachtracha == == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Achadh_Abhall}} [[Catagóir:Ardchrosa]] [[Catagóir:Contae Chill Mhantáin]] [[Catagóir:Eaglais Chaitliceach Rómhánach]] [[Catagóir:Eaglais na hÉireann]] [[Catagóir:Eaglaisí in Éirinn]] 8ev51up9so0ktsa8032afsvr8e6vfmv 1085556 1085555 2022-08-21T20:26:21Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} [[Íomhá:Aghowle.JPG|mion|Eaglais Achadh Abhall]] Séipéal meánaoiseach agus Séadchomhartha Náisiúnta i g[[Contae Chill Mhantáin]], in Éirinn, atá i bPáirc Achadhll. Ciallaíonn an logainm ([[Achadh Abhall]]) réimse úlla. Bhí sé ar cheann de na heaglaisí paróiste tuaithe ba mhó dá ré. == Stair == Deirtear gur bhunaigh [[Naomh Finian]], as [[Cluain Eraird|Cluain loraid]] i g[[Contae na Mí|Contae na hlarmhí]], mainistir anseo sa 6ú céad. <ref>{{Luaigh foilseachán|title=The Damhliag of Achadhabhall|url=https://www.jstor.org/stable/25506863|journal=The Journal of the Royal Historical and Archaeological Association of Ireland|date=1883|issn=0790-6382|pages=72–85|volume=6|issue=54|author=James Graves}}</ref> Ni aon rian den chéad mhainistir sin fágtha. I lár an 12ú céad a tógadh an séipéal dronuilleogach cloiche atá ina sheasamh ar an láthair anois. Tá doras breá ar an taobh thiar a bhfuil lindéar comhréidh air agus múnláil Rómhánúil ar an taobh amuigh mar aon le áirse chruinn ar an taobh istigh. Sa dá fhuinneog bheaga ar an mbinn thoir tá múnlálacha cruinne húda agus colúin á dtacú ar an dá thaobh. Tá a macasamhail d'fhuinneog bheag ar an mballa ó thuaidh. Tá fuinneog eile go hard ar an mbinn thiar agus áirse rinneach uirthi. Tá beanna an tséipéil os cionn 10 méadar ar airde. Tá an chuid is mó den bhalla ó dheas atógtha. Tá sampla annamh de [[piscina]] Rómhánúil. Tá [[ardchros]] soladach gan aon mhaisiú ina seasamh ar bhonn pirimidiúil sa reilig. Tá umar nó trach eibhir in aice láimhe. Is féidir bloghanna eile cloiche a fheiceáil sa reilig, ina measc dhá bhonn croise agus iarsmaí crosleaca. == Naisc sheachtracha == == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Achadh_Abhall}} [[Catagóir:Ardchrosa]] [[Catagóir:Contae Chill Mhantáin]] [[Catagóir:Eaglais Chaitliceach Rómhánach]] [[Catagóir:Eaglais na hÉireann]] [[Catagóir:Eaglaisí in Éirinn]] iaaf39p7q3fik2l997hq6wo95b2xh2i 1085557 1085556 2022-08-21T20:27:47Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} [[Íomhá:Aghowle.JPG|mion|Eaglais Achadh Abhall]] Séipéal meánaoiseach agus Séadchomhartha Náisiúnta i g[[Contae Chill Mhantáin]], in Éirinn, atá i bPáirc Achadhll. Ciallaíonn an logainm ([[Achadh Abhall]]) réimse úlla. Bhí sé ar cheann de na heaglaisí paróiste tuaithe ba mhó dá ré. == Stair == Deirtear gur bhunaigh [[Naomh Finian]], as [[Cluain Eraird|Cluain Ioraird]] i g[[Contae na Mí|Contae na hlarmhí]], mainistir anseo sa 6ú céad. <ref>{{Luaigh foilseachán|title=The Damhliag of Achadhabhall|url=https://www.jstor.org/stable/25506863|journal=The Journal of the Royal Historical and Archaeological Association of Ireland|date=1883|issn=0790-6382|pages=72–85|volume=6|issue=54|author=James Graves}}</ref> Ni aon rian den chéad mhainistir sin fágtha. I lár an 12ú céad a tógadh an séipéal dronuilleogach cloiche atá ina sheasamh ar an láthair anois. Tá doras breá ar an taobh thiar a bhfuil lindéar comhréidh air agus múnláil Rómhánúil ar an taobh amuigh mar aon le áirse chruinn ar an taobh istigh. Sa dá fhuinneog bheaga ar an mbinn thoir tá múnlálacha cruinne húda agus colúin á dtacú ar an dá thaobh. Tá a macasamhail d'fhuinneog bheag ar an mballa ó thuaidh. Tá fuinneog eile go hard ar an mbinn thiar agus áirse rinneach uirthi. Tá beanna an tséipéil os cionn 10 méadar ar airde. Tá an chuid is mó den bhalla ó dheas atógtha. Tá sampla annamh de [[piscina]] Rómhánúil. Tá [[ardchros]] soladach gan aon mhaisiú ina seasamh ar bhonn pirimidiúil sa reilig. Tá umar nó trach eibhir in aice láimhe. Is féidir bloghanna eile cloiche a fheiceáil sa reilig, ina measc dhá bhonn croise agus iarsmaí crosleaca. == Naisc sheachtracha == == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Achadh_Abhall}} [[Catagóir:Ardchrosa]] [[Catagóir:Contae Chill Mhantáin]] [[Catagóir:Eaglais Chaitliceach Rómhánach]] [[Catagóir:Eaglais na hÉireann]] [[Catagóir:Eaglaisí in Éirinn]] 27wxqor913beipi2swyt4hst55io9fi 1085559 1085557 2022-08-21T20:28:31Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} [[Íomhá:Aghowle.JPG|mion|Eaglais Achadh Abhall]] Séipéal meánaoiseach agus Séadchomhartha Náisiúnta i g[[Contae Chill Mhantáin]], in Éirinn, atá i bPáirc Achadhll. Ciallaíonn an logainm ([[Achadh Abhall]]) réimse úlla. Bhí sé ar cheann de na heaglaisí paróiste tuaithe ba mhó dá ré. == Stair == Deirtear gur bhunaigh [[Naomh Finian]], as [[Cluain Ioraird]] i g[[Contae na Mí|Contae na hlarmhí]], mainistir anseo sa 6ú céad. <ref>{{Luaigh foilseachán|title=The Damhliag of Achadhabhall|url=https://www.jstor.org/stable/25506863|journal=The Journal of the Royal Historical and Archaeological Association of Ireland|date=1883|issn=0790-6382|pages=72–85|volume=6|issue=54|author=James Graves}}</ref> Ni aon rian den chéad mhainistir sin fágtha. I lár an 12ú céad a tógadh an séipéal dronuilleogach cloiche atá ina sheasamh ar an láthair anois. Tá doras breá ar an taobh thiar a bhfuil lindéar comhréidh air agus múnláil Rómhánúil ar an taobh amuigh mar aon le áirse chruinn ar an taobh istigh. Sa dá fhuinneog bheaga ar an mbinn thoir tá múnlálacha cruinne húda agus colúin á dtacú ar an dá thaobh. Tá a macasamhail d'fhuinneog bheag ar an mballa ó thuaidh. Tá fuinneog eile go hard ar an mbinn thiar agus áirse rinneach uirthi. Tá beanna an tséipéil os cionn 10 méadar ar airde. Tá an chuid is mó den bhalla ó dheas atógtha. Tá sampla annamh de [[piscina]] Rómhánúil. Tá [[ardchros]] soladach gan aon mhaisiú ina seasamh ar bhonn pirimidiúil sa reilig. Tá umar nó trach eibhir in aice láimhe. Is féidir bloghanna eile cloiche a fheiceáil sa reilig, ina measc dhá bhonn croise agus iarsmaí crosleaca. == Naisc sheachtracha == == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Achadh_Abhall}} [[Catagóir:Ardchrosa]] [[Catagóir:Contae Chill Mhantáin]] [[Catagóir:Eaglais Chaitliceach Rómhánach]] [[Catagóir:Eaglais na hÉireann]] [[Catagóir:Eaglaisí in Éirinn]] cx7y0fub1k86c9a214mwago6cdpi8uy 0 98636 1085731 1009630 2022-08-22T01:14:44Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} [[Íomhá:Nearby Stars (14ly Radius).svg|mion]] Is é '''Theta Eridani''', [[Theta Eridani|θ Eri]], nó '''Acamar''', ceann de na réaltaí is tábhachtaí i [[réaltbhuíon]] na hAbhann. Is é Acamar an t-ainm traidisiúnta ar Theta Eridani''.'' Cosúil le h[[Achernar]], tá ainm Acamar bunaithe ar na focail [[An Araibis|Araibise]] a chiallaíos ”Deireadh na hAbhann”. Tá Acamar agus Achernar suite réasúnta cóngarach dá chéile mar a fheictear dúinn féin sa réaltbhuíon iad. Tá Acamar suite tuairim is céad is trí scór de sholasbhlianta uainn.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://irishforenglishspeakers.wordpress.com/author/gaeilgeoirnafionlainne/|teideal=gaeilgeoirnafionlainne|language=ga|work=Irish for English Speakers / Gaeilge do Bhéarlóirí|dátarochtana=2021-08-07}}</ref> Déréalta í Acamar, ach is mar A-réaltaí a aicmítear an dá chomhréalta ó thaobh an speictrim de – mar sin is réaltaí teo bána nó bánghorma iad. Mar sin, Is [[Rangú réaltach|A-réalta]] bán an [[réalta dhúbailte]] seo ar amharcmhéid 3.4, in éineacht le A-réalta eile atá ar méid 4.5; 2.9 an [[amharcmhéid chomhtháite]].<ref name=":0" /> Is furasta an péire optúil seo a scoilteadh le teileascóip bheaga. Ar [[Catalóg Tholamaes|chatalóg]] [[Tolamaes|Tholamaes]], is réalta den chéad mhéid í seo.<ref name=":0" /> Réaltaí príomhsheichimh iad an dá chomhréalta, agus níl mórán difríochta eatarthu ó thaobh na maise de: timpeall ar dhá oiread go leith de mhais na Gréine atá i ngach ceann acu. == Féach freisin == * [[:Catagóir:Réaltaí sa réaltbhuíon Eridanus (An Abhainn)|Réaltaí sa réaltbhuíon Eridanus (An Abhainn)]]‎ * [[:Catagóir:Achernar|Achernar]]‎ == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Réaltaí]] [[Catagóir:Eridanus (An Abhainn)]] 35ljccifbpy58srcgi7uznwy8b0n4gw 0 99237 1085459 1014333 2022-08-21T17:32:25Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Anatamaíocht}} [[Íomhá:Heart numlabels.png|mionsamhail|200px|1 Aitriam deas <br /> 2 Aitrium clé<br /> '''3 Vena cava uachtarach'''<br /> 4 Aorta<br /> 5 Artaire scamhógach<br /> 6 Féith scamhógach<br /> 7 Comhla bheannach<br /> 8 Comhla aortach<br /> 9 Méadailín clé<br /> 10 Méadailín deas<br /> 11 Vena cava íochtarach<br /> 12 Comhla thríchuspach<br /> 13 Comhla scamhógach]] Is [[féith]] mhór gan chomhla é an '''''vena cava''''' '''uachtarach''' ('''VCU''') a iompraíonn [[fuil]] fhéitheach ón leath uachtarach den chorp os cionn na [[Scairt thóracsach|scairte]], agus a chuireann fuil dhí-ocsaiginithe ón [[Córas Imsruthaithe|imshruthú sistéamach]] ar ais chuig [[Aitriam (bitheolaíocht)|aitriam deas]] an [[Croí|chroí]]. Tá trastomhas mór (24 mm) ag an fheith agus tá sí gearr ar fhad. Sreabhann an fhuil fhéitheach a fhilleann ón leath íochtarach, faoi bhun na [[Scairt thóracsach|scairte]], tríd an [[vena cava íochtarach]]. Tá an VCU suite sa [[spás meánchliabhraigh]] uachtaraigh ar dheis roimhe.<ref> General Practice Notebook.http://www.gpnotebook.co.uk/simplepage.cfm?ID=463077437&linkID=32255&cook=no</ref> Is é an suíomh tipiciúil a bhfuil rochtain lárnach féitheach air trí chaititéar féitheach lárnach nó trí chaititéar lárnach a chuirtear isteach go forimeallach. De ghnáth tagraíonn tagairtí "don chava" gan sonraíocht bhreise don VCU. ==Tagairtí== n7na57rvxzz0vz0527yfgug2rdzlv2v 0 99295 1085753 1014786 2022-08-22T03:42:48Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[barúntacht]] atá suite i g[[Contae Dhoire]] é '''Cianachta'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Cianachta}} [[Catagóir:Contae Dhoire]] [[Catagóir:Barúntachtaí Chontae Dhoire]] nmncxka23cbcpz021wu9yu7m3xbbx7w 0 100045 1085345 1021033 2022-08-21T13:39:09Z Deirge Ó Dhaoinebeaga 51568 wl. wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Iriseoir Éireannach ab ea '''Caitlín Ní Chionnaith Napoli''' (''Kathleen McKenna Napoli'' an [[Béarla|Bhéarla]]; [[9 Meán Fómhair]] [[1897]] – [[22 Márta]] [[1988]]). Rugadh Caitlín Ní Chionnaith sa [[An Seanchaisleán|Seanchaisleán]], [[Contae na Mí]]. Chaith sí seal gairid sa [[An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath|Choláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath]], ach i mí Márta na bliana 1916 d'aistrigh a teaghlach go [[Rugby, Warwickshire|Rugby]], i [[Warwickshire]], áit a ndeachaigh sí ag obair mar rúnaí i ngnólacht innealtóireachta. Le linn di cuairt a thabhairt ar Bhaile Átha Cliath i samhradh na bliana 1919, chuaigh Ní Chionnaith go dtí oifigí [[Sinn Féin|Shinn Féin]] ar [[Shráid Fhearchair]] agus litir aici óna hathair d'[[Art Ó Gríofa]] á cur in aithne, agus ag rá go raibh sí ag iarraidh páirt a bheith aici i ngluaiseacht na saoirse.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Kathleen McKenna: 'Dáil Girl' who spread the word about the War|url=https://www.rte.ie/history/2020/0727/1155853-kathleen-mckenna-dail-girl-who-spread-the-word-about-the-war/|date=2020-08-02|language=en}}</ref> D'oibrigh Ni Chionnaith i mbiúró preasa Shinn Féin ar feadh an chuid eile dá saoire agus i mí na Samhna 1919 thosaigh sí ag obair le foireann fhoras bolscaireachta nuabhunaithe na Dála, an Irish Bulletin. D'oibrigh Ní Chionnaith freisin mar theachtaire rúnda don Dáil agus don IRA araon. Tar éis an tsosa chogaidh chuaigh sí ag obair le foireann rúnaíochta Chomh-Aireacht na Dála i dTeach an Ardmhéara, agus baint aici i gcónaí le foilsiú an Irish Bulletin do roinn poiblíochta na Dála. I mí Dheireadh Fómhair 1921, ceapadh Ni Chionnaith ina bhall de thoscaireacht na hÉireann san idirbheartaíocht ar an gConradh agus í ag feidhmiú mar rúnai priobháideach don Ghríofach. ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Chionnaith Caitlin}} [[Catagóir:Iriseoirí Éireannacha]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1897]] [[Catagóir:Básanna i 1988]] 8qw5hvuje10n6sssm6j7006saoa7z5e 0 100094 1085883 1063098 2022-08-22T07:41:48Z Alison 570 +WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} [[Íomhá:McKee Barracks, Dublin 7.jpg|mion|an tarchuradóir suite i n[[Dún Mhic Aoidh]] (McKee Barracks), BÁC]] [[Íomhá:An Post Museum, GPO.JPG|mion|Bhí 2RN suite san [[Ard-Oifig an Phoist]], Sráid Anraí, sa bhliain 1928]] Bunaíodh an chéad stáisiún raidió, '''2RN''', seirbhís raidió na hÉireann, i mBaile Átha Cliath sa bhliain 1926. Chuir [[Dubhghlas de hÍde]] tús le 2RN go poiblí ar an 1 Eanáir 1926. .<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie//archives/exhibitions/681-history-of-rte/682-rte-1920s/290010-this-is-dublin-calling/|teideal=This is Dublin Calling|language=en|work=RTÉ Archives|dátarochtana=2022-01-02}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Irish Media: A Critical History Since 1922|url=https://books.google.fr/books/about/Irish_Media.html?id=2Tkw4O_Ou_wC|publisher=Psychology Press|date=2001|language=en|author=John Horgan}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.amazon.com/Dublin-calling-birth-Irish-radio/dp/0860290093|teideal=Dublin calling : 2RN and the birth of Irish radio Paperback|údar=Paddy Clarke|dáta=1986|dátarochtana=2021}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie//archives/2017/0203/849939-2rn-the-origins-of-irish-radio/|teideal=2RN The Origins Of Irish Radio|language=en|work=RTÉ Archives|dátarochtana=2022-01-02}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://irishmediahistory.com/2021/03/29/the-irish-free-state-and-the-radio-age/|teideal=The Irish Free State and the Radio Age|údar=irishmediahistory|dáta=2021-03-29|language=en|work=Irish Media History|dátarochtana=2022-01-02}}</ref> === 1925-1926 === Tharla an chéad chraoladh 2RN an 14 [[An tSamhain|Samhain]] 1925 nuair a dúirt [[Seamus Clandillon,]] stiúrthóir an stáisiúin 2RN, 'Seo Raidió 2RN, Baile Átha Cliath ag tástáil'. Bhí an tarchuradóir suite i n[[Dún Mhic Aoidh]]. Cuireadh tús le seirbhís raidió na hÉireann ar bhun rialta ar [[1 Eanáir (Lá Caille)|1 Eanáir]] [[1926]]. Bhí an Ghaeilge i lár an aonaigh an oíche úd, nuair a d’oscail [[Dubhghlas de hÍde]] an stáisiún ar chuireadh ón stiúrthóir Séamus de Chlanndiolúin, ar Ghaeilgeoir mór é féin.<ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://comhar.ie/iris/78/9/an-gael-agus-an-raidio/|teideal=An Gael agus an raidió|údar=John Walsh|dáta=2018|language=ga|work=Comhar|dátarochtana=2022-01-02}}</ref> Níor labhair de hÍde ach cúpla abairt Bhéarla i dtús a chuid cainte agus chuir sé clabhsúr orthu mar seo: ‘This much I have said in English for any strangers who may be listening in. Now I address my own countrymen...’. Lean sé air i nGaeilge ina dhiaidh sin, rud a chuir an conach ar roinnt éisteoirí Éireannacha nár theastaigh go dtabharfaí ‘strangers’ orthu.<ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://comhar.ie/iris/78/9/an-gael-agus-an-raidio/|teideal=An Gael agus an raidió|údar=John Walsh|dáta=2018|language=ga|work=Comhar|dátarochtana=2022-01-02}}</ref> Ba é an breithiúnas a dhein staraí amháin ar oíche thionscnaimh na seirbhíse – le hóráid de hÍde, amhráin Ghaelacha ó de Chlanndiolúin agus a bhean agus ceol ón bparlús Victeoiriach – ná gur ‘Gaelic League night out’ a bhí ann.<ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://comhar.ie/iris/78/9/an-gael-agus-an-raidio/|teideal=An Gael agus an raidió|údar=John Walsh|dáta=2018|language=ga|work=Comhar|dátarochtana=2022-01-02}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://journalofmusic.com/focus/2rn-international-meta-community-irish-national-radio-and-traditional-music|teideal=From 2RN to International Meta-Community: Irish National Radio and Traditional Music|údar=NICHOLAS CAROLAN|language=en|work=The Journal of Music|dátarochtana=2022-01-02}}</ref> Bhí an chéad oíche mealltach do mheánaicme na cathrach amháin: ‘Is beag blas a gheobhadh muintir na tuaithe ná muintir na Gaeltachta ar a leithéid de chlár’.<ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://comhar.ie/iris/78/9/an-gael-agus-an-raidio/|teideal=An Gael agus an raidió|údar=John Walsh|dáta=2018|language=ga|work=Comhar|dátarochtana=2022-01-02}}</ref> === 1927 === Ní raibh an chuid is mó de mhuintir na hÉireann, afach, in ann comhartha raidió 2RN a fháil.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Broadcasting guidelines for RTE personnel.|url=http://worldcat.org/oclc/26307208|publisher=Radio Telefís Éireann|date=1989|oclc=26307208|author=Raidió Teilifís Éireann.}}</ref> Fuair ​​siad go leor gearán ó [[Corcaigh|Chorcaigh]] ach go háirithe agus bunaíodh 6CK i g[[Corcaigh]] i 1927 (dúnadh é sna [[1950idí|1950í]]). === 1932-1933 === Bunaíodh stáisiún náisiúnta i m[[Baile Átha Luain]] i 1932, “{{sic|R|adio|hide=y}} Átha Luain” agus bhí sé le fáil ar fud na tíre ar fad.<ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title=Raidió Teilifís Éireann|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Raidi%C3%B3_Teilif%C3%ADs_%C3%89ireann&oldid=935018107|journal=Wikipedia|date=2020-01-09|language=en}}</ref> Dúnadh 2RN sa bhliain 1933. Athainmníodh “{{sic|R|adio|hide=y}} Átha Luain” mar “{{sic|R|adio|hide=y}} Éireann” sa bhliain 1937.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=RTÉ sna 1930idí|url=https://www.rte.ie//archives/exhibitions/681-history-of-rte/683-rte-1930s/289511-rte-1930s/|language=en|author=RTÉ|date=|journal=|volume=|issue=}}</ref> {{Main|RTÉ Radio 1}} == Féach freisin == * [[Raidió Teilifís Éireann]] * [[RTÉ Radio 1]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:RTÉ]] [[Catagóir:Stáisiúin raidió a thosaigh ag craoladh i 1926]] [[Catagóir:Stáisiúin raidió Éireannacha]] e3icko764no0f4e59zvbl3g6w5gzaev 0 100680 1085626 1026777 2022-08-21T21:36:41Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} Is astaíocht dhépholach agus réaltnéal frithchaithimh é an '''An Réaltnéal Duineach''' timpeall ar an gcóras ollmhór réalta Eta Carinae, timpeall 7,500 solasbhliain (2,300 parsoic ) ón Domhan. Tá an réaltnéal leabaithe laistigh den Réaltnéal Carina atá i bhfad níos mó, réigiún mór H II a dhéanann réalta. Is éard atá sa réaltnéal na gás a heisteilgeadh as Eta Carinae le linn an bhrúchta mhóir, a tharla ~7,500 bliain sular breathnaíodh ar an Domhan é, ó 1838 go 1845. <ref name="teodoro">{{Luaigh foilseachán|bibcode=2008MNRAS.387..564T|title=Near-infrared integral field spectroscopy of the Homunculus nebula around η Carinae using Gemini/CIRPASS|journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|volume=387|issue=2|pages=564|author=Teodoro|first=M.|year=2008|doi=10.1111/j.1365-2966.2008.13264.x}}</ref> Tá deannach ann freisin a ionsúnn cuid mhór den solas ón chóras réaltach atá thar a bheith lonrúil agus a athghathaíonn mar [[Radaíocht infridhearg|infridhearg]] (IR). Is é an réad is gile sa spéir é ag tonnfhaid lár-IR. ==Tagairtí== . 7mpl4pof366buu7tfrpjp5t0cddvi9m 2 102228 1085582 1073084 2022-08-21T20:48:46Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki * 5 Meitheamh 2022: [[Neicreapholaitíocht]] * 5 Meitheamh 2022: [[Ispín faoi fhuidreamh]] * 13 Meitheamh 2022: [[Popcheol éadrom]] * 18 Meitheamh 2022: [[Tom Hanks (seismeolaí)]] * 24 Meitheamh 2022: [[Différance]] * 3 Iúil 2022: [[Seilidí mar bhia]] * 8 Iúil 2022: [[Cromluí coise]] * 15 Iúil 2022: [[Maquis]] * 16 Iúil 2022: [[Capall tarraingthe]] * 22 Iúil 2022: [[The Boondocks (clár teilifíse)]] * 22 Iúil 2022: [[Comh-intuigtheacht]] * 29 Iúil 2022: [[Fred McGriff]] * 29 Iúil 2022: [[Lisa Vanderpump]] * 6 Lúnasa 2022: [[Spaigitíúchán]] * 6 Lúnasa 2022: [[Portánú]] * 6 Lúnasa 2022: [[SWAG]] * 13 Lúnasa 2022: [[Slam-mhúscán]] * 13 Lúnasa 2022: [[Barry Bannan]] * 20 Lúnasa 2022: [[Don Cheadle]] * 20 Lúnasa 2022: [[Stardew Valley]] rbyzj8d8rvtvalz4hh8w63rtv1yiq8x 2 103502 1085698 1085199 2022-08-22T00:58:19Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki Glanadh: * [https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Speisialta:WhatLinksHere/Teimpl%C3%A9ad:Bosca_Sonra%C3%AD_Tacsanoma%C3%ADochta&limit=500 Seanbhoscaí tacsanomaíochta nach bhfuil ceangailte le tacsóin] Éireannaigh nach bhfuil alt acu fós: * [[:en:Peter O'Connor (republican)|Peter O'Connor (poblachtach)]] * [[:en:Seán Caughey|Seán Caughey]] * [[:en:Nelly O'Brien|Nelly O'Brien]] * [[:en:Patrick McCarry|Patrick McCarry]] * [[:en:Eithne Coyle|Eithne Coyle]] * [[:en:P. A. Ó Síocháin|P. A. Ó Síocháin]] * [[:en:Maighréad Nic Mhaicín|Maighréad Nic Mhaicín]] * [[:en:Lil Nic Dhonnchadha|Lil Nic Dhonnchadha]] * [[:en:Manchán Magan|Manchán Magan]] * [[:en:Mary Ann Hutton|Mary Ann Hutton]] * [[:en:Dessie Grew|Dessie Grew]] * [[:en:Niamh de Búrca|Niamh de Búrca]] * [[:en:Francie Brolly|Francie Brolly]] * [[:en:Lucilita Bhreatnach|Lucilita Bhreatnach]] * [[:en:Victor Bayda|Victor Bayda]] * [[:en:Seán Mac Stíofáin|Seán Mac Stíofáin]] * [[:en:Kathleen Cruise O'Brien|Kathleen Cruise O'Brien]] * [[:en:Jerome Fitzpatrick|Jerome Fitzpatrick]] * [[:en:William Haliday|William Haliday]] * [[:en:Benjamin Plunket|Benjamin Plunket]] Altanna fiúntacha eile i mBéarla: * [[:en:Irish language outside Ireland|An Gaeilge lasmuigh d'Éirinn]] * [[:en:Irish orthography|Litriú na Gaeilge]] * [[:en:Verb–subject–object word order]] * [[:en:Irish initial mutations|Irish initial mutations]] * [[:en:Linguistic imperialism|Linguistic imperialism]] * [[:en:Anti-Irish sentiment|Anti-Irish sentiment]] * [[:en:Irish syntax|Irish syntax]] * [[:en:Young Ireland|Young Ireland]] * [[:en:Border campaign (Irish Republican Army)|Border campaign (Irish Republican Army)]] myojfbwq5skx5wmi4zexeml4e7840x2 10 103674 1085483 1070603 2022-08-21T18:20:41Z Kevin Scannell 340 glanadh wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí |name = WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch |above = <span style="float:left;">[[Íomhá:Galaxy symbol (fixed width).svg|25px|WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch|link=]]</span>{{{nom|{{{nombre|{{{name|{{Teideal gan idirdhéalú}}}}}}}}}}}{{#if:{{#property:P367|from={{{item|}}}}}|<span>&nbsp;{{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#invoke:Wikidata |claim |property=P367 |value={{{simbol|}}} | list=false }} | size=25px | alt={{{alt|}}} }}</span>}} |titlestyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|eolaíocht}} |abovestyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|eolaíocht}}; |captionstyle = font-size:90%; |headerstyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|eolaíocht}}; |labelstyle = background:#eeeeee; width:40% | image = {{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#invoke:Wikidata |claim |property=P18 or P491 |value={{{imatge|{{{imagen|{{{image|}}}}}}}}} | list=false }} | size=300x300px | alt={{{alt|}}} }} | caption = {{#if:{{{imatge|{{{imagen|{{{image|}}}}}}}}} | {{{llegenda|{{{descripció|{{{peu_imatge|{{{peu|{{{caption|}}}}}}}}}}}}}}} {{#if:{{{credit|}}}|<br/><span style="font-size:smaller;">Creidmheas: {{{credit}}}</span> }} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P18 or P491 | qualifier=P2096 | list=false }} }} |label2 = Ainmniú |data2 = {{#ifeq:{{LcPlainText|{{{nom|{{{nombre|{{{name|{{Teideal gan idirdhéalú}}}}}}}}}}}}} |{{LcPlainText|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P1448 |list=false| formatting=$text |editicon=no }}}} |<!-- res -->|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P1448 |list=false | formatting=label|value={{{designacio|}}} }} }} |label3 = Ainmniú sealadach |data3 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P490 |qualifier= P582 |list=firstrank |separator=,&nbsp; | value={{{designacio_provisional|}}} | formatting=table | rowformat=$0$1| rowsubformat1=&nbsp;($1)}} |label5 = Ainmniúcháin eile |data5 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P2561 | value={{{altr_noms|{{{nombres|{{{names|}}}}}}}}} }} |label7 = Cineál |data7 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P31 | value={{{tipus|{{{type|{{{tipo|{{{class|}}}}}}}}}}}} }} |label8 = Grúpa mionphláinéid |data8 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P196 | value={{{categoria_planetes|}}} }} |label10 = [[Aicmiú moirfeolaíoch ar réaltraí|Cineál moirfeolaíoch]] |data10 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P223 | value={{{tipus_galaxia|}}} |formatting=table |references=si |rowformat=$0$R0}} |label12 = [[Cineál speictreach]] <small>(réalta)</small> |data12 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P215 | value={{{espectral_estel|{{{espectral|}}}}}} |formatting=table |references=si |rowformat=$0$R0}} |label13 = [[Cineál speictreach]] <small>(astaróideach)</small> |data13 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P720 | value={{{espectral_asteroide|{{{classe espectral|}}}}}} |formatting=table |references=si |rowformat=$0$R0}} |label14 = Fionnachtaí |data14 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P61 | value={{{descobridor|}}} | formatting=table | rowformat=$0$R0 |references=si}} |label16 = Dáta fionnachtana |data16 = {{Comma separated entries |{{#invoke:Wikidata | claim | property=P575 | value={{{descobriment|}}} |references=si |rowformat=$0$R0 }} |{{#invoke:Wikidata | claim | property=P65 | value={{{lloc_descobriment|}}} |references=si |rowformat=$0$R0 }} }} |label18 = Modh fionnachtana |data18 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1046 | value={{{metode_descoberta|}}} |references=si |rowformat=$0$R0}} |label19 = Eapainm |data19 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P138 | value={{{eponim|}}} |references=si |rowformat=$0$R0}} |label21 = Réad tuismitheora |data21 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P397 | value={{{cos_pare|}}} }} | label22 = Réad linbh | data22 = {{Collapsible conditional list|{{#invoke:Wikidades | claim | property=P398 | value={{{planetes|{{{fills|}}}}}} | formatting=table |rowformat=$0}}|10}} |label24 = Suite i |data24 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P376 | value={{{cos_astronomic|}}} }} |label28 = [[Réaltbhuíon]] |data28 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P59 | value={{{constellacio|{{{constelación|{{{constellation|{{{constellation name|{{{const|}}}}}}}}}}}}}}} |formatting=list |list=true }} | label30 = [[Aois (réalteolaíocht)|Aois]] | data30 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P6259 | value={{{epoca|{{{epoch|{{{època|}}}}}}}}} |formatting=$1}} |label33 = Cruthú |data33 = {{#invoke:Wikidata|claim|property=P571|formatting=unitcode|value={{{data_creacio|}}} }} <!-- Dades d'observació / Dades orbitals--> |header40 = {{#if:{{{tipus_orbita|}}} {{{apoapside|}}} {{{periapside|}}} {{{semieix_major|}}} {{{radi_orb_mitja|}}} {{{excentricitat|}}} {{{periode_orbital|}}} {{{periode_sinodic|}}} {{{velocitat_orb_mitja|}}} {{{anomalia_mitjana|}}} {{{inclinacio_orbital|}}} {{{distancia_angular|}}} {{{long_node_ascendent|}}} {{{long_peri|{{{long_periastre|}}}}}} {{{temps_periastre|{{{t_peri|}}}}}} {{{semi_amplitud|{{{semi-amp|}}}}}} {{{last_p|}}} {{{next_p|}}} {{{darrer_periheli|}}}{{{proper_periheli|}}} {{#invoke:Wikidata | claim | property=P522, P2243, P2244, P2233, P1096, P2146, P4341, P2325, P2045, P2212, P2213, P2285 }} | Sonraí fithiseach }} |data42 = {{#if:{{#Property:P716}}|&nbsp;<small>[https://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr={{#invoke:Wikidades|claim|property=P716|formatting=raw|item={{{item|}}}}};old=0;orb=1;cov=0;log=0;cad=0#orb Féach ar an staid reatha]</small>}} |label43 = Cineál fithiseach |data43 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P522 | value={{{tipus_orbita|}}} }} | label44 = [[Apoaipsis]] | data44 = {{#if:{{{apoapside|}}}|{{{apoapside|}}} |{{#invoke:Wikidades | claim | property=P2243 |qualifier=P2210 | formatting=table |list=firstrank |references=si |colformat0=unitcode | numformat=%.5f |rowformat=$0$1$R0 |rowsubformat1=&nbsp;↔&nbsp;$1 }} }} | label45 = [[Pearaipsis]] | data45 = {{#if:{{{periapside|}}}|{{{periapside|}}} |{{#invoke:Wikidades | claim | property=P2244 |qualifier=P2210 |qualifier2=/P2248 |formatting=table |list=firstrank |references=si |rowformat=$0$1$2$R0 |colformat0=unitcode | numformat=%.5f |rowsubformat1=&nbsp;↔&nbsp;$1 |rowsubformat2=<br />([[Argóint an pearaipsis|arg (ω)]]:&nbsp;$2)}} }} |label47 = [[Ais mhór]] ''a'' |data47 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P2233 | value={{{semieix_major|}}} | formatting=unitcode | numformat=%.5f |references=si |rowformat=$0$R0 }} |label50 = [[Ga (geoiméadracht)|Ga meánach fithiseach]] |data50 = {{{radi_orb_mitja|{{{mean_orbit_radius|}}}}}} |label52 = [[Éalárnacht fithiseach|Éalárnacht]] ''e'' |data52 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1096 | value={{{excentricitat|{{{eccentricity|}}}}}} | formatting=unitcode | numformat=%.5f | list=firstrank |separator=<br/> |references=si |rowformat=$0$R0}} |label55 = [[Tréimhse fithiseach]] ''P'' |data55 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P2146 | value={{{periode_orbital|{{{period|}}}}}} | formatting=unitcode | numformat=%.2f |references=si |rowformat=$0$R0}} |label57 = [[Tréimhse shionodúil]] |data57 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P4341 | value={{{periode_sinodic|{{{synodic_period|}}}}}} | formatting=unitcode | numformat=%.5f }} |label60 = [[Meántreoluas fithiseach]] |data60 = {{{velocitat_orb_mitja|{{{avg_speed|}}}}}} |label62 = [[Aimhrialtacht meán]] ''M'' |data62 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2325 |qualifier=P585 | formatting=table | value={{{anomalia_mitjana|}}} |colformat0=unitcode | numformat=%.5f |list=firstrank |references=si |rowformat=$0$1$R0 |rowsubformat1=&nbsp;($1) }} | label64 = [[claonadh fithiseach|Claonadh]] ''i'' | data64 = {{#if:{{{inclinacio_orbital|}}}|{{{inclinacio_orbital|}}} |{{#invoke:Wikidata | claim | property=P2045 |qualifier=P2210 or P518 | formatting=table |list=firstrank |references=si |rowformat=$0$1$R0 |colformat0=unitcode | numformat=%.5f |rowsubformat1=&nbsp;↔&nbsp;$1 }} }} |label66 = [[Fad uilleach]] ''θ'' |data66 = {{#invoke:Wikidata | claim |property=P2212 |value={{{distancia_angular|}}} |formatting=unitcode | numformat=%.5f}} |label68 = [[Fad an nód ardaitheach]] ''Ω'' |data68 = {{#invoke:Wikidata | claim |property=P2213 |value={{{long_node_ascendent|}}} |formatting=unitcode | numformat=%.5f |references=si |rowformat=$0$R0}} | label70 = Fad aipsise ''ω'' | data70 = {{#if:{{{long_peri|{{{long_periastre|}}}}}} | {{{long_peri|{{{long_periastre|}}}}}}° }} | label72 = Am aipsise ''τ'' | data72 = {{#if:{{{temps_periastre|{{{t_peri|}}}}}} | {{{temps_periastre|{{{t_peri|}}}}}} [[lá julian|JD]] }} |label74 = Leathaimplitiúid ''K'' |data74 = {{{semi_amplitud|{{{semi-amplitude|}}}}}} |label78 = Dátaí pearaipsis |data78 = {{#if: {{{last_p|}}}{{{next_p|}}}{{{darrer_periheli|}}}{{{proper_periheli|}}} | {{{last_p|{{{darrer_periheli}}}}}}<br>{{{next_p|{{{proper_periheli|}}}}}} |{{#invoke:Wikidata | claim | property=P2285 |separator=<br/> | tablesort=0}} }} <!-- Característiques físiques --> |header80 = {{#if:{{{ra|{{{ar|}}}}}} {{{dec|}}} {{{dist_allum|{{{dist_al|{{{dist_ly|}}}}}}}}}{{{dist_pc|}}} {{{z|{{{redshift|}}}}}}{{{radi_allum|{{{radio_al|{{{radius_ly|}}}}}}}}} {{{diametre|}}} {{{aplatament|}}} {{{area_superficie|}}} {{{abs_mag_v|{{{magabs_v|{{{absmag_v|}}}}}}}}} {{{volum|}}}{{{mass_kg|}}}{{{mass_msol|}}} {{{v_hb|}}} {{{age|}}} {{{edat|}}}{{{paral|}}} {{{mo_prop|}}} {{{volum|}}} {{{densitat|}}} {{{periode_rotacio|}}} {{{periode_rotacio_sideral|}}} {{{vel_rt|}}} {{{velocitat_rotacio|}}} {{{vel_rad|}}} {{{gravetat|}}} {{{velocitat_escapament|}}} {{{obliquitat|}}} {{{metallicitat|}}} {{{albedo|}}} {{{color|}}}{{{pressio_atmosferica_sup|}}} {{{composicio_atmosferica|}}} {{{edat_estimada|}}} {{{company|}}} {{{part_de|}}} {{{formatper|}}} {{{format_per|}}} {{{conte|}}} {{{nombre_galaxies|{{{member_no|}}}}}} {{{bmtype|}}} {{{velocity_dispersion|}}} {{{temperatura|}}} {{{luminosity|}}} {{{flux|}}} {{{notes|}}}{{{notas|}}} {{#invoke:Wikidata | claim | property=P6257, P6258, P2583, P1090, P2120, P2386, P1102, P2060, P1457, P1215, P5348, P2067, P2234, P2054, P2214, P2215, P2147, P4296, P2216, P7015, P2227, P4501, P7584, P399, P361, P527, P2076 }} | Saintréithe fisiceacha agus réaltmhéadracha}} |label85 = Fad ón Domhan |data85 = {{If empty|{{{dist_allum|{{{dist_al|{{{dist_ly|}}}}}}}}} | {{{dist_pc|}}} | {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2583 |qualifier=P1013 |qualifier2=P518 | list=firstrank | formatting=table | rowformat=$0 $2$1$R0 | colformat0=unitcode |rowsubformat2=($2) |rowsubformat1= ↔$1| references=si }} }} |label98 = [[Deargaistriú]] |data98 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P1090 | value={{{z|{{{redshift|}}}}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label135 = [[Ga (geoiméadracht)|Ga]] |data135 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2120 |qualifier=P518|qualifier2=P1480 |formatting=table | value={{{radi_allum|{{{radio_al|{{{radius_ly|}}}}}}}}} |list=firstrank | rowformat=$1 $0$2$R0 | colformat0=unitcode |references=si |rowsubformat1=$1:|rowsubformat2=<small>($2)</small>}} |label140 = [[Trastomhas]] |data140 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2386 | value={{{diametre|}}} |list=firstrank |formatting=table | rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label143 = [[Leacú]] |data143 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P1102 | value={{{aplatament|{{{flattening|}}}}}} |list=firstrank |formatting=table | rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label145 = [[Dearbhmhéid]] |data145 = {{#if:{{{abs_mag_v|{{{magabs_v|{{{absmag_v|}}}}}}}}}|{{{abs_mag_v|{{{magabs_v|{{{absmag_v|}}}}}}}}}| {{#invoke:Wikidades | claim | property=P1457 |list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 |references=si }} }} |label147 = [[Méid dhealraitheach]] ([[banda V|V]]) |data147 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P1215 | qualifier=P1227 | formatting = table | whitelist1 = Q4892529 | value={{{apar_mag_v|{{{magapa_v|{{{appmag_v|}}}}}}}}} | list=firstrank |separator= – |references=si |rowformat=$0$1$R0 |rowsubformat1 = }} <!--whitelist banda V--> |label148 = Trastomhas uilleach |data148 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P5348 | value={{{diametre_angular|}}} | list=firstrank |formatting=table |separator= – |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label151 = [[Achar dromchla]] |data151 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2046 | value={{{area_superficie|{{{surface_area|}}}}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label153 = Mais |data153 = {{#invoke: Wikidades | claim | property=P2067 | value={{{mass_kg|{{{mass_msol|{{{massa|}}}}}}}}} | formatting=unitcode |convert=default |rowformat=$0$R0 |references=si}} |label155 = Toirte |data155 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2234 | value={{{volum|}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label157 = Meándlús |data157 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2054 | value={{{densitat|}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label160 = V_HB<!-- Magnitud visual de les estrelles de la [[branca horitzontal]] del clúster. Vegeu [[:en:Infobox globular cluster]] --> |data160 = {{{v_hb|}}} |label165 = Aois |data165 = {{{edat|{{{age|}}}}}} | label170 = [[Saobhdhiallas]] | data170 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2214 | value={{{paral|}}} |list=firstrank |formatting=table | rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si }} | label175 = [[Gluaiseacht féin]] | data175 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2215 | value={{{mo_prop|}}} |qualifier=P642 | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0 $1$R0 |rowsubformat1=($1) |colformat0=unitcode |references=si }} | label176 = [[Gluaiseacht féin| Gluaiseacht féin (díochlaonadh)]] | data176 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P10751 | value={{{mo_prop|}}} |qualifier=P642 | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0 $1$R0 |rowsubformat1=($1) |colformat0=unitcode |references=si }} | label179 = [[Gluaiseacht féin| Gluaiseacht féin (dreapadh díreach)]] | data179 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P10752 | value={{{mo_prop|}}} |qualifier=P642 | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0 $1$R0 |rowsubformat1=($1) |colformat0=unitcode |references=si }} | label177 = Tréimhse uainíochta | data177 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2147 | value={{{periode_rotacio|}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si }} |label178 = [[Tréimhse uainíochta|Rothlú réaltach]] |data178 = {{{periode_rotacio_sideral|{{{sidereal_day|}}}}}} | label180 = Luas rothlaithe réaltach | data180 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P4296 | value={{{vel_rt|}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si }} |label183 = Luas rothlaithe meánchiorclach |data183 = {{{velocitat_rotacio|{{{rot_velocity|}}}}}} | label185 = Luas gathach | data185 = {{#if:{{{vel_rad|}}}|{{{vel_rad|}}}&nbsp;km/s|{{#invoke:Wikidades | claim | property=P2216 | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si }} }} | label190 = [[Domhantarraingt dromchla|Domhantarraingt dromchla meánchiorclach]] | data190 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P7015 | list=firstrank |formatting=table |separator= – | value={{{gravetat|}}} |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label193 = [[Treoluas éalaithe]] |data193 = {{{velocitat_escapament|{{{escape_velocity|}}}}}} |label195 = [[Sceabhacht]] |data195 = {{{obliquitat|{{{axial_tilt|}}}}}} |label198 = [[Dreapadh díreach]] (&alpha;) | data198 = {{#if:{{{ar|}}}|{{{ar|}}}|{{#invoke:Wikidades | claim | property=P6257 | formatting=table |list=false |references=si |rowformat={{((}}Deg2HMS{{!}}$0{{!}}p=4{{!}}sup=si{{))}}$R0}} }} | label203 = [[Díochlaonadh (réalteolaíocht)|Díochlaonadh]] (&delta;) | data203 = {{#if:{{{dec|}}}|{{{dec|}}}|{{#invoke:Wikidades | claim | property=P6258 | formatting=table |list=false |references=si |rowformat={{((}}Deg2DMS{{!}}$0{{!}}p=4{{))}}$R0 }} }} | label205 = [[Mhiotalacht]] | data205 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2227 | value={{{metallicitat|}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} | label207 = [[Ailbéideacht]] | data207 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P4501 | value={{{albedo|}}} |qualifier=P1013 or P459 | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0 $1$R0 |rowsubformat1=($1) |colformat0=unitcode |references=si }} |label208 = [[Innéacs dathanna|Dath]] |data208 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P1458 | qualifier=P1227 |formatting=table | list=firstrank | value={{{color|}}} |separator=</br> | rowformat=$1 $0 |rowsubformat1=$1=}} |label210 = [[Teocht|Teocht an dromchla]] |data210 = {{#if:{{#property:P2076 | from={{{item|}}} }} |<table> <tr><td>{{#invoke:Wikidades | claim | property=P2076 |qualifier=P1480|qualifier2=P518 |formatting=table | convert0=default | tablesort=0 |separator = &nbsp;&nbsp;</td><td> |list=firstrank | rowformat=$1 | colformat0=unitcode |editicon=no |rowsubformat1=<u>'''$1'''</u> | rowsubformat2=<small>($2)</small>}}</td></tr> <tr><td>{{#invoke:Wikidades | claim | property=P2076 |qualifier=P1480|qualifier2=P518 |formatting=table | convert0=default | tablesort=0 |separator = &nbsp;&nbsp;</td><td> |list=firstrank | rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si |rowsubformat1=$1:|rowsubformat2=<small>($2)</small>}}</td></tr></table> }} |label211 = [[lLonrachas]] |data211 = {{#if:{{{llum|}}}|{{{llum|}}} L_S | {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2060 | formatting=unit |rowformat=$0$R0 |references=si }} }} |label213 = [[Brú atmaisféarach|Brú dromchla]] |data213 = {{{pressio_atmosferica_sup|{{{surface_pressure|}}}}}} |label215 = [[Atmaisféar|Comhdhéanamh atmaisféarach]] |data215 = {{{composicio_atmosferica|{{{atmosphere_composition|}}}}}} | label220 = Aois measta | data220 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P7584 | value={{{edat_estimada|}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 |rowsubformat1=($1) |colformat0=unit |references=si }} | label222 = Cuideachta de | data222 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P399 | value={{{company|}}} }} | label224 = Cuid de | data224 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P361 | value={{{part_de|}}} }} | label226 = Bunaithe ag | data226 = {{Collapsible conditional list |{{#invoke:Wikidades | claim | property=P527 | value={{{formatper|{{{format_per|{{{conte|}}}}}}}}} | formatting=table |rowformat=$0}}|10}} <!-- CÚMULS --> |label230 = Líon réaltraí |data230 = {{{nombre_galaxies|{{{member_no|}}}}}} |label235 = [[Aicmiú Bautz-Morgan]] |data235 = {{{bmtype|}}} |label255 = [[Scaipeadh luas]] |data255 = {{{velocity_dispersion|}}} |label260 = [[Teocht mheán ion-réaltbhraisle|Teocht]] |data260 = {{{temperatura|}}} |label270 = Lonrachas X-ghathach |data270 = {{{luminosity|}}} |label280 = Flosc X-ghathach |data280 = {{{flux|}}} |label290 = Tréithe iontacha |data290 = {{{notes|{{{notas|}}}}}} <!-- IDs --> |header300 = {{#if:{{{messier|}}}{{{ngc|}}}{{{jpl|}}}{{#property:P716|from={{{item|}}}}} {{#property:P3208|from={{{item|}}}}}{{#property:P528 | from={{{item|}}} }} | [[Catalóg réalteolaíoch|Catalóga réalteolaíochta]] }} |label305 = Aitheantóir JPL |data305 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P716 | value={{{jpl|}}} | formatting= [http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=$1 $1] }} |label310 = [[Catalóg Messier]] |data310 = {{{messier|}}} |label320 = [[New General Catalogue|NGC]] |data320 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P3208 | value={{{ngc|}}} | formatting=[http://spider.seds.org/ngc/ngc.cgi?$1 $1] }} <!-- traslladat com a icona al header de dades orbitals |data322 = {{#if:{{#Property:P716}}|[https://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr={{#invoke:Wikidades|claim|property=P716|formatting=raw|item={{{item|}}}}};old=0;orb=1;cov=0;log=0;cad=0#orb '''Féach ar an staid reatha''']}} --> | labe325 = Cóid catalóg | data325 = {{Collapsible conditional list |{{#invoke:Wikidades | claim | property=P528 | value={{{codi|}}} | formatting=table | qualifier=P972 |rowformat=$0$1| rowsubformat1=&nbsp;($1) }}|40|3}} <!-- Sèries --> | header340 = {{#if:{{#Property:P155|from={{{item|}}}}}{{#Property:P156|from={{{item|}}}}}|Sèrie}} | data342 = {{#if:{{#Property:P155|from={{{item|}}}}}|«&nbsp;}}{{#invoke:Wikidades|claim|property=P155|formatting=internallink|item={{{item|}}}|list=false}}{{#if:{{#Property:P156|from={{{item|}}}}}|&nbsp;•&nbsp;}}{{#invoke:Wikidades|claim|property=P156|formatting=internallink|item={{{item|}}}|list=false}}{{#if:{{#Property:P156|from={{{item|}}}}}|&nbsp;»}} }}<!-- Parameter check: -->{{#invoke:TemplatePar |check |template=Plantilla:Infotaula objecte astronòmic |all= |opt= credit= llegenda= descripció= peu_imatge= peu= caption= imatge= imagen= image= simbol= nom= nombre= name= tipus_galaxia= tipus= type= tipo= class= altr_noms= nombres= names= designacio= designacio_provisional= categoria_planetes= lloc_descobriment= descobriment= descobridor= espectral_asteroide= classe espectral= espectral_estel= espectral= data_creacio= epoca= epoch= constellacio= constelación= constellation= constellation name= const= cos_astronomic= planetes= fills= cos_pare= eponim= metode_descoberta= excentricitat= eccentricity= radi_orb_mitja= mean_orbit_radius= semieix_major= periapside= apoapside= tipus_orbita= anomalia_mitjana= velocitat_orb_mitja= avg_speed= synodic_period= periode_sinodic= periode_orbital= period= darrer_periheli= proper_periheli= last_p= next_p= semi_amplitud= semi-amplitude= temps_periastre= t_peri= long_peri= long_periastre= long_node_ascendent= distancia_angular= inclinacio_orbital= radi_allum= radio_al= radius_ly z= redshift= dist_allum= dist_al= dist_ly= dist_pc= dec= dec= ar= ar= mo_prop= paral= edat= age= v_hb= densitat= volum= mass_kg= mass_msol= area_superficie= surface_area= diametre_angular= apar_mag_v= magapa_v= appmag_v= abs_mag_v= magabs_v= absmag_v= aplatament= flattening= diametre= mo_prop= paral= edat= age= v_hb= densitat= volum= mass_kg= mass_msol= massa= area_superficie= surface_area= diametre_angular= albedo= color= metallicitat= obliquitat= axial_tilt= velocitat_escapament= escape_velocity= gravetat= vel_rad= = vel_rad= velocitat_rotacio= rot_velocity= periode_rotacio_sideral= sidereal_day= periode_rotacio= formatper= format_per= conte= part_de= company= edat_estimada= composicio_atmosferica= atmosphere_composition= pressio_atmosferica_sup= surface_pressure= llum= = llum= notes= notas flux= luminosity= temperatura= velocity_dispersion= bmtype= nombre_galaxies= member_no= ngc= messier= <!-- a eliminar Posar aquí sota la llista de paràmetres que s'haurien d'eliminar, però els mantenim com a vàlids fins acabar migració --> |cat=Infotaules usades amb paràmetres desconeguts |format=0|preview=1|errNS=0 }}<!-- rastreig provisional de paràmetres -->{{#if: {{{tipus_espectral|}}} |{{#invoke:utilitats|rastreig|astronomia/tipus_espectral}} }}<!-- --><noinclude> {{Doiciméadú}} [[Catagóir:WD Boscaí sonraí|Réad Réalteolaíoch]]</noinclude> cypof1813yha6yu51c2cpenjgboiew0 1085484 1085483 2022-08-21T18:28:11Z Kevin Scannell 340 glanadh wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí |name = WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch |above = <span style="float:left;">[[Íomhá:Galaxy symbol (fixed width).svg|25px|WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch|link=]]</span>{{{nom|{{{nombre|{{{name|{{Teideal gan idirdhéalú}}}}}}}}}}}{{#if:{{#property:P367|from={{{item|}}}}}|<span>&nbsp;{{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#invoke:Wikidata |claim |property=P367 |value={{{simbol|}}} | list=false }} | size=25px | alt={{{alt|}}} }}</span>}} |titlestyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|eolaíocht}} |abovestyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|eolaíocht}}; |captionstyle = font-size:90%; |headerstyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|eolaíocht}}; |labelstyle = background:#eeeeee; width:40% | image = {{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#invoke:Wikidata |claim |property=P18 or P491 |value={{{imatge|{{{imagen|{{{image|}}}}}}}}} | list=false }} | size=300x300px | alt={{{alt|}}} }} | caption = {{#if:{{{imatge|{{{imagen|{{{image|}}}}}}}}} | {{{llegenda|{{{descripció|{{{peu_imatge|{{{peu|{{{caption|}}}}}}}}}}}}}}} {{#if:{{{credit|}}}|<br/><span style="font-size:smaller;">Creidmheas: {{{credit}}}</span> }} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P18 or P491 | qualifier=P2096 | list=false }} }} |label2 = Ainmniú |data2 = {{#ifeq:{{LcPlainText|{{{nom|{{{nombre|{{{name|{{Teideal gan idirdhéalú}}}}}}}}}}}}} |{{LcPlainText|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P1448 |list=false| formatting=$text |editicon=no }}}} |<!-- res -->|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P1448 |list=false | formatting=label|value={{{designacio|}}} }} }} |label3 = Ainmniú sealadach |data3 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P490 |qualifier= P582 |list=firstrank |separator=,&nbsp; | value={{{designacio_provisional|}}} | formatting=table | rowformat=$0$1| rowsubformat1=&nbsp;($1)}} |label5 = Ainmniúcháin eile |data5 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P2561 | value={{{altr_noms|{{{nombres|{{{names|}}}}}}}}} }} |label7 = Cineál |data7 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P31 | value={{{tipus|{{{type|{{{tipo|{{{class|}}}}}}}}}}}} }} |label8 = Grúpa mionphláinéid |data8 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P196 | value={{{categoria_planetes|}}} }} |label10 = [[Aicmiú moirfeolaíoch ar réaltraí|Cineál moirfeolaíoch]] |data10 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P223 | value={{{tipus_galaxia|}}} |formatting=table |references=si |rowformat=$0$R0}} |label12 = [[Cineál speictreach]] <small>(réalta)</small> |data12 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P215 | value={{{espectral_estel|{{{espectral|}}}}}} |formatting=table |references=si |rowformat=$0$R0}} |label13 = [[Cineál speictreach]] <small>(astaróideach)</small> |data13 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P720 | value={{{espectral_asteroide|{{{classe espectral|}}}}}} |formatting=table |references=si |rowformat=$0$R0}} |label14 = Fionnachtaí |data14 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P61 | value={{{descobridor|}}} | formatting=table | rowformat=$0$R0 |references=si}} |label16 = Dáta fionnachtana |data16 = {{Comma separated entries |{{#invoke:Wikidata | claim | property=P575 | value={{{descobriment|}}} |references=si |rowformat=$0$R0 }} |{{#invoke:Wikidata | claim | property=P65 | value={{{lloc_descobriment|}}} |references=si |rowformat=$0$R0 }} }} |label18 = Modh fionnachtana |data18 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1046 | value={{{metode_descoberta|}}} |references=si |rowformat=$0$R0}} |label19 = Eapainm |data19 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P138 | value={{{eponim|}}} |references=si |rowformat=$0$R0}} |label21 = Réad tuismitheora |data21 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P397 | value={{{cos_pare|}}} }} | label22 = Réad linbh | data22 = {{Collapsible conditional list|{{#invoke:Wikidades | claim | property=P398 | value={{{planetes|{{{fills|}}}}}} | formatting=table |rowformat=$0}}|10}} |label24 = Suite i |data24 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P376 | value={{{cos_astronomic|}}} }} |label28 = [[Réaltbhuíon]] |data28 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P59 | value={{{constellacio|{{{constelación|{{{constellation|{{{constellation name|{{{const|}}}}}}}}}}}}}}} |formatting=list |list=true }} | label30 = [[Aois (réalteolaíocht)|Aois]] | data30 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P6259 | value={{{epoca|{{{epoch|{{{època|}}}}}}}}} |formatting=$1}} |label33 = Cruthú |data33 = {{#invoke:Wikidata|claim|property=P571|formatting=unitcode|value={{{data_creacio|}}} }} <!-- Dades d'observació / Dades orbitals--> |header40 = {{#if:{{{tipus_orbita|}}} {{{apoapside|}}} {{{periapside|}}} {{{semieix_major|}}} {{{radi_orb_mitja|}}} {{{excentricitat|}}} {{{periode_orbital|}}} {{{periode_sinodic|}}} {{{velocitat_orb_mitja|}}} {{{anomalia_mitjana|}}} {{{inclinacio_orbital|}}} {{{distancia_angular|}}} {{{long_node_ascendent|}}} {{{long_peri|{{{long_periastre|}}}}}} {{{temps_periastre|{{{t_peri|}}}}}} {{{semi_amplitud|{{{semi-amp|}}}}}} {{{last_p|}}} {{{next_p|}}} {{{darrer_periheli|}}}{{{proper_periheli|}}} {{#invoke:Wikidata | claim | property=P522, P2243, P2244, P2233, P1096, P2146, P4341, P2325, P2045, P2212, P2213, P2285 }} | Sonraí fithiseach }} |data42 = {{#if:{{#Property:P716}}|&nbsp;<small>[https://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr={{#invoke:Wikidades|claim|property=P716|formatting=raw|item={{{item|}}}}};old=0;orb=1;cov=0;log=0;cad=0#orb Féach ar an staid reatha]</small>}} |label43 = Cineál fithiseach |data43 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P522 | value={{{tipus_orbita|}}} }} | label44 = [[Apaipsis]] | data44 = {{#if:{{{apoapside|}}}|{{{apoapside|}}} |{{#invoke:Wikidades | claim | property=P2243 |qualifier=P2210 | formatting=table |list=firstrank |references=si |colformat0=unitcode | numformat=%.5f |rowformat=$0$1$R0 |rowsubformat1=&nbsp;↔&nbsp;$1 }} }} | label45 = [[Pearaipsis]] | data45 = {{#if:{{{periapside|}}}|{{{periapside|}}} |{{#invoke:Wikidades | claim | property=P2244 |qualifier=P2210 |qualifier2=/P2248 |formatting=table |list=firstrank |references=si |rowformat=$0$1$2$R0 |colformat0=unitcode | numformat=%.5f |rowsubformat1=&nbsp;↔&nbsp;$1 |rowsubformat2=<br />([[Argóint an pearaipsis|arg (ω)]]:&nbsp;$2)}} }} |label47 = [[Ais mhór]] ''a'' |data47 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P2233 | value={{{semieix_major|}}} | formatting=unitcode | numformat=%.5f |references=si |rowformat=$0$R0 }} |label50 = [[Ga (geoiméadracht)|Ga meánach fithiseach]] |data50 = {{{radi_orb_mitja|{{{mean_orbit_radius|}}}}}} |label52 = [[Éalárnacht fithiseach|Éalárnacht]] ''e'' |data52 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1096 | value={{{excentricitat|{{{eccentricity|}}}}}} | formatting=unitcode | numformat=%.5f | list=firstrank |separator=<br/> |references=si |rowformat=$0$R0}} |label55 = [[Tréimhse fhithiseach]] ''P'' |data55 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P2146 | value={{{periode_orbital|{{{period|}}}}}} | formatting=unitcode | numformat=%.2f |references=si |rowformat=$0$R0}} |label57 = [[Tréimhse shionodúil]] |data57 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P4341 | value={{{periode_sinodic|{{{synodic_period|}}}}}} | formatting=unitcode | numformat=%.5f }} |label60 = [[Meántreoluas fithiseach]] |data60 = {{{velocitat_orb_mitja|{{{avg_speed|}}}}}} |label62 = [[Meán-Aimhrialtacht]] ''M'' |data62 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2325 |qualifier=P585 | formatting=table | value={{{anomalia_mitjana|}}} |colformat0=unitcode | numformat=%.5f |list=firstrank |references=si |rowformat=$0$1$R0 |rowsubformat1=&nbsp;($1) }} | label64 = [[claonadh fithiseach|Claonadh]] ''i'' | data64 = {{#if:{{{inclinacio_orbital|}}}|{{{inclinacio_orbital|}}} |{{#invoke:Wikidata | claim | property=P2045 |qualifier=P2210 or P518 | formatting=table |list=firstrank |references=si |rowformat=$0$1$R0 |colformat0=unitcode | numformat=%.5f |rowsubformat1=&nbsp;↔&nbsp;$1 }} }} |label66 = [[Fad uilleach]] ''θ'' |data66 = {{#invoke:Wikidata | claim |property=P2212 |value={{{distancia_angular|}}} |formatting=unitcode | numformat=%.5f}} |label68 = [[Fad an nóid éirithigh]] ''Ω'' |data68 = {{#invoke:Wikidata | claim |property=P2213 |value={{{long_node_ascendent|}}} |formatting=unitcode | numformat=%.5f |references=si |rowformat=$0$R0}} | label70 = Fad aipsise ''ω'' | data70 = {{#if:{{{long_peri|{{{long_periastre|}}}}}} | {{{long_peri|{{{long_periastre|}}}}}}° }} | label72 = Am aipsise ''τ'' | data72 = {{#if:{{{temps_periastre|{{{t_peri|}}}}}} | {{{temps_periastre|{{{t_peri|}}}}}} [[lá julian|JD]] }} |label74 = Leathaimplitiúid ''K'' |data74 = {{{semi_amplitud|{{{semi-amplitude|}}}}}} |label78 = Dátaí pearaipsise |data78 = {{#if: {{{last_p|}}}{{{next_p|}}}{{{darrer_periheli|}}}{{{proper_periheli|}}} | {{{last_p|{{{darrer_periheli}}}}}}<br>{{{next_p|{{{proper_periheli|}}}}}} |{{#invoke:Wikidata | claim | property=P2285 |separator=<br/> | tablesort=0}} }} <!-- Característiques físiques --> |header80 = {{#if:{{{ra|{{{ar|}}}}}} {{{dec|}}} {{{dist_allum|{{{dist_al|{{{dist_ly|}}}}}}}}}{{{dist_pc|}}} {{{z|{{{redshift|}}}}}}{{{radi_allum|{{{radio_al|{{{radius_ly|}}}}}}}}} {{{diametre|}}} {{{aplatament|}}} {{{area_superficie|}}} {{{abs_mag_v|{{{magabs_v|{{{absmag_v|}}}}}}}}} {{{volum|}}}{{{mass_kg|}}}{{{mass_msol|}}} {{{v_hb|}}} {{{age|}}} {{{edat|}}}{{{paral|}}} {{{mo_prop|}}} {{{volum|}}} {{{densitat|}}} {{{periode_rotacio|}}} {{{periode_rotacio_sideral|}}} {{{vel_rt|}}} {{{velocitat_rotacio|}}} {{{vel_rad|}}} {{{gravetat|}}} {{{velocitat_escapament|}}} {{{obliquitat|}}} {{{metallicitat|}}} {{{albedo|}}} {{{color|}}}{{{pressio_atmosferica_sup|}}} {{{composicio_atmosferica|}}} {{{edat_estimada|}}} {{{company|}}} {{{part_de|}}} {{{formatper|}}} {{{format_per|}}} {{{conte|}}} {{{nombre_galaxies|{{{member_no|}}}}}} {{{bmtype|}}} {{{velocity_dispersion|}}} {{{temperatura|}}} {{{luminosity|}}} {{{flux|}}} {{{notes|}}}{{{notas|}}} {{#invoke:Wikidata | claim | property=P6257, P6258, P2583, P1090, P2120, P2386, P1102, P2060, P1457, P1215, P5348, P2067, P2234, P2054, P2214, P2215, P2147, P4296, P2216, P7015, P2227, P4501, P7584, P399, P361, P527, P2076 }} | Saintréithe fisiceacha agus réaltmhéadracha}} |label85 = Fad ón Domhan |data85 = {{If empty|{{{dist_allum|{{{dist_al|{{{dist_ly|}}}}}}}}} | {{{dist_pc|}}} | {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2583 |qualifier=P1013 |qualifier2=P518 | list=firstrank | formatting=table | rowformat=$0 $2$1$R0 | colformat0=unitcode |rowsubformat2=($2) |rowsubformat1= ↔$1| references=si }} }} |label98 = [[Deargaistriú]] |data98 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P1090 | value={{{z|{{{redshift|}}}}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label135 = [[Ga (geoiméadracht)|Ga]] |data135 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2120 |qualifier=P518|qualifier2=P1480 |formatting=table | value={{{radi_allum|{{{radio_al|{{{radius_ly|}}}}}}}}} |list=firstrank | rowformat=$1 $0$2$R0 | colformat0=unitcode |references=si |rowsubformat1=$1:|rowsubformat2=<small>($2)</small>}} |label140 = [[Trastomhas]] |data140 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2386 | value={{{diametre|}}} |list=firstrank |formatting=table | rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label143 = [[Leacú]] |data143 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P1102 | value={{{aplatament|{{{flattening|}}}}}} |list=firstrank |formatting=table | rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label145 = [[Dearbhmhéid]] |data145 = {{#if:{{{abs_mag_v|{{{magabs_v|{{{absmag_v|}}}}}}}}}|{{{abs_mag_v|{{{magabs_v|{{{absmag_v|}}}}}}}}}| {{#invoke:Wikidades | claim | property=P1457 |list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 |references=si }} }} |label147 = [[Méid dhealraitheach]] ([[banda V|V]]) |data147 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P1215 | qualifier=P1227 | formatting = table | whitelist1 = Q4892529 | value={{{apar_mag_v|{{{magapa_v|{{{appmag_v|}}}}}}}}} | list=firstrank |separator= – |references=si |rowformat=$0$1$R0 |rowsubformat1 = }} <!--whitelist banda V--> |label148 = Trastomhas uilleach |data148 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P5348 | value={{{diametre_angular|}}} | list=firstrank |formatting=table |separator= – |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label151 = [[Achar dromchla]] |data151 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2046 | value={{{area_superficie|{{{surface_area|}}}}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label153 = Mais |data153 = {{#invoke: Wikidades | claim | property=P2067 | value={{{mass_kg|{{{mass_msol|{{{massa|}}}}}}}}} | formatting=unitcode |convert=default |rowformat=$0$R0 |references=si}} |label155 = Toirte |data155 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2234 | value={{{volum|}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label157 = Meándlús |data157 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2054 | value={{{densitat|}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label160 = V_HB<!-- Magnitud visual de les estrelles de la [[branca horitzontal]] del clúster. Vegeu [[:en:Infobox globular cluster]] --> |data160 = {{{v_hb|}}} |label165 = Aois |data165 = {{{edat|{{{age|}}}}}} | label170 = [[Saobhdhiallas]] | data170 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2214 | value={{{paral|}}} |list=firstrank |formatting=table | rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si }} | label175 = [[Gluaiseacht féin]] | data175 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2215 | value={{{mo_prop|}}} |qualifier=P642 | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0 $1$R0 |rowsubformat1=($1) |colformat0=unitcode |references=si }} | label176 = [[Gluaiseacht féin| Gluaiseacht féin (díochlaonadh)]] | data176 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P10751 | value={{{mo_prop|}}} |qualifier=P642 | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0 $1$R0 |rowsubformat1=($1) |colformat0=unitcode |references=si }} | label179 = [[Gluaiseacht féin| Gluaiseacht féin (dreapadh díreach)]] | data179 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P10752 | value={{{mo_prop|}}} |qualifier=P642 | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0 $1$R0 |rowsubformat1=($1) |colformat0=unitcode |references=si }} | label177 = Tréimhse uainíochta | data177 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2147 | value={{{periode_rotacio|}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si }} |label178 = [[Tréimhse uainíochta|Rothlú réaltach]] |data178 = {{{periode_rotacio_sideral|{{{sidereal_day|}}}}}} | label180 = Luas rothlaithe réaltach | data180 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P4296 | value={{{vel_rt|}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si }} |label183 = Luas rothlaithe meánchiorclach |data183 = {{{velocitat_rotacio|{{{rot_velocity|}}}}}} | label185 = Luas gathach | data185 = {{#if:{{{vel_rad|}}}|{{{vel_rad|}}}&nbsp;km/s|{{#invoke:Wikidades | claim | property=P2216 | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si }} }} | label190 = [[Domhantarraingt dromchla|Domhantarraingt dromchla meánchiorclach]] | data190 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P7015 | list=firstrank |formatting=table |separator= – | value={{{gravetat|}}} |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label193 = [[Treoluas éalaithe]] |data193 = {{{velocitat_escapament|{{{escape_velocity|}}}}}} |label195 = [[Sceabhacht]] |data195 = {{{obliquitat|{{{axial_tilt|}}}}}} |label198 = [[Dreapadh díreach]] (&alpha;) | data198 = {{#if:{{{ar|}}}|{{{ar|}}}|{{#invoke:Wikidades | claim | property=P6257 | formatting=table |list=false |references=si |rowformat={{((}}Deg2HMS{{!}}$0{{!}}p=4{{!}}sup=si{{))}}$R0}} }} | label203 = [[Díochlaonadh (réalteolaíocht)|Díochlaonadh]] (&delta;) | data203 = {{#if:{{{dec|}}}|{{{dec|}}}|{{#invoke:Wikidades | claim | property=P6258 | formatting=table |list=false |references=si |rowformat={{((}}Deg2DMS{{!}}$0{{!}}p=4{{))}}$R0 }} }} | label205 = [[Mhiotalacht]] | data205 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2227 | value={{{metallicitat|}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} | label207 = [[Ailbéideacht]] | data207 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P4501 | value={{{albedo|}}} |qualifier=P1013 or P459 | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0 $1$R0 |rowsubformat1=($1) |colformat0=unitcode |references=si }} |label208 = [[Innéacs dathanna|Dath]] |data208 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P1458 | qualifier=P1227 |formatting=table | list=firstrank | value={{{color|}}} |separator=</br> | rowformat=$1 $0 |rowsubformat1=$1=}} |label210 = [[Teocht|Teocht an dromchla]] |data210 = {{#if:{{#property:P2076 | from={{{item|}}} }} |<table> <tr><td>{{#invoke:Wikidades | claim | property=P2076 |qualifier=P1480|qualifier2=P518 |formatting=table | convert0=default | tablesort=0 |separator = &nbsp;&nbsp;</td><td> |list=firstrank | rowformat=$1 | colformat0=unitcode |editicon=no |rowsubformat1=<u>'''$1'''</u> | rowsubformat2=<small>($2)</small>}}</td></tr> <tr><td>{{#invoke:Wikidades | claim | property=P2076 |qualifier=P1480|qualifier2=P518 |formatting=table | convert0=default | tablesort=0 |separator = &nbsp;&nbsp;</td><td> |list=firstrank | rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si |rowsubformat1=$1:|rowsubformat2=<small>($2)</small>}}</td></tr></table> }} |label211 = [[lLonrachas]] |data211 = {{#if:{{{llum|}}}|{{{llum|}}} L_S | {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2060 | formatting=unit |rowformat=$0$R0 |references=si }} }} |label213 = [[Brú atmaisféarach|Brú dromchla]] |data213 = {{{pressio_atmosferica_sup|{{{surface_pressure|}}}}}} |label215 = [[Atmaisféar|Comhdhéanamh atmaisféarach]] |data215 = {{{composicio_atmosferica|{{{atmosphere_composition|}}}}}} | label220 = Aois measta | data220 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P7584 | value={{{edat_estimada|}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 |rowsubformat1=($1) |colformat0=unit |references=si }} | label222 = Cuideachta de | data222 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P399 | value={{{company|}}} }} | label224 = Cuid de | data224 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P361 | value={{{part_de|}}} }} | label226 = Bunaithe ag | data226 = {{Collapsible conditional list |{{#invoke:Wikidades | claim | property=P527 | value={{{formatper|{{{format_per|{{{conte|}}}}}}}}} | formatting=table |rowformat=$0}}|10}} <!-- CÚMULS --> |label230 = Líon réaltraí |data230 = {{{nombre_galaxies|{{{member_no|}}}}}} |label235 = [[Aicmiú Bautz-Morgan]] |data235 = {{{bmtype|}}} |label255 = [[Scaipeadh luas]] |data255 = {{{velocity_dispersion|}}} |label260 = [[Teocht mheán ion-réaltbhraisle|Teocht]] |data260 = {{{temperatura|}}} |label270 = Lonrachas X-ghathach |data270 = {{{luminosity|}}} |label280 = Flosc X-ghathach |data280 = {{{flux|}}} |label290 = Tréithe iontacha |data290 = {{{notes|{{{notas|}}}}}} <!-- IDs --> |header300 = {{#if:{{{messier|}}}{{{ngc|}}}{{{jpl|}}}{{#property:P716|from={{{item|}}}}} {{#property:P3208|from={{{item|}}}}}{{#property:P528 | from={{{item|}}} }} | [[Catalóg réalteolaíoch|Catalóga réalteolaíochta]] }} |label305 = Aitheantóir JPL |data305 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P716 | value={{{jpl|}}} | formatting= [http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=$1 $1] }} |label310 = [[Catalóg Messier]] |data310 = {{{messier|}}} |label320 = [[New General Catalogue|NGC]] |data320 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P3208 | value={{{ngc|}}} | formatting=[http://spider.seds.org/ngc/ngc.cgi?$1 $1] }} <!-- traslladat com a icona al header de dades orbitals |data322 = {{#if:{{#Property:P716}}|[https://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr={{#invoke:Wikidades|claim|property=P716|formatting=raw|item={{{item|}}}}};old=0;orb=1;cov=0;log=0;cad=0#orb '''Féach ar an staid reatha''']}} --> | labe325 = Cóid catalóg | data325 = {{Collapsible conditional list |{{#invoke:Wikidades | claim | property=P528 | value={{{codi|}}} | formatting=table | qualifier=P972 |rowformat=$0$1| rowsubformat1=&nbsp;($1) }}|40|3}} <!-- Sèries --> | header340 = {{#if:{{#Property:P155|from={{{item|}}}}}{{#Property:P156|from={{{item|}}}}}|Sèrie}} | data342 = {{#if:{{#Property:P155|from={{{item|}}}}}|«&nbsp;}}{{#invoke:Wikidades|claim|property=P155|formatting=internallink|item={{{item|}}}|list=false}}{{#if:{{#Property:P156|from={{{item|}}}}}|&nbsp;•&nbsp;}}{{#invoke:Wikidades|claim|property=P156|formatting=internallink|item={{{item|}}}|list=false}}{{#if:{{#Property:P156|from={{{item|}}}}}|&nbsp;»}} }}<!-- Parameter check: -->{{#invoke:TemplatePar |check |template=Plantilla:Infotaula objecte astronòmic |all= |opt= credit= llegenda= descripció= peu_imatge= peu= caption= imatge= imagen= image= simbol= nom= nombre= name= tipus_galaxia= tipus= type= tipo= class= altr_noms= nombres= names= designacio= designacio_provisional= categoria_planetes= lloc_descobriment= descobriment= descobridor= espectral_asteroide= classe espectral= espectral_estel= espectral= data_creacio= epoca= epoch= constellacio= constelación= constellation= constellation name= const= cos_astronomic= planetes= fills= cos_pare= eponim= metode_descoberta= excentricitat= eccentricity= radi_orb_mitja= mean_orbit_radius= semieix_major= periapside= apoapside= tipus_orbita= anomalia_mitjana= velocitat_orb_mitja= avg_speed= synodic_period= periode_sinodic= periode_orbital= period= darrer_periheli= proper_periheli= last_p= next_p= semi_amplitud= semi-amplitude= temps_periastre= t_peri= long_peri= long_periastre= long_node_ascendent= distancia_angular= inclinacio_orbital= radi_allum= radio_al= radius_ly z= redshift= dist_allum= dist_al= dist_ly= dist_pc= dec= dec= ar= ar= mo_prop= paral= edat= age= v_hb= densitat= volum= mass_kg= mass_msol= area_superficie= surface_area= diametre_angular= apar_mag_v= magapa_v= appmag_v= abs_mag_v= magabs_v= absmag_v= aplatament= flattening= diametre= mo_prop= paral= edat= age= v_hb= densitat= volum= mass_kg= mass_msol= massa= area_superficie= surface_area= diametre_angular= albedo= color= metallicitat= obliquitat= axial_tilt= velocitat_escapament= escape_velocity= gravetat= vel_rad= = vel_rad= velocitat_rotacio= rot_velocity= periode_rotacio_sideral= sidereal_day= periode_rotacio= formatper= format_per= conte= part_de= company= edat_estimada= composicio_atmosferica= atmosphere_composition= pressio_atmosferica_sup= surface_pressure= llum= = llum= notes= notas flux= luminosity= temperatura= velocity_dispersion= bmtype= nombre_galaxies= member_no= ngc= messier= <!-- a eliminar Posar aquí sota la llista de paràmetres que s'haurien d'eliminar, però els mantenim com a vàlids fins acabar migració --> |cat=Infotaules usades amb paràmetres desconeguts |format=0|preview=1|errNS=0 }}<!-- rastreig provisional de paràmetres -->{{#if: {{{tipus_espectral|}}} |{{#invoke:utilitats|rastreig|astronomia/tipus_espectral}} }}<!-- --><noinclude> {{Doiciméadú}} [[Catagóir:WD Boscaí sonraí|Réad Réalteolaíoch]]</noinclude> imkbz8keef22zgbizv3ww52ja97xvbc 1085676 1085484 2022-08-21T23:50:45Z Alison 570 ++ wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí |name = WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch |above = <span style="float:left;">[[Íomhá:Galaxy symbol (fixed width).svg|25px|WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch|link=]]</span>{{{nom|{{{nombre|{{{name|{{Teideal gan idirdhéalú}}}}}}}}}}}{{#if:{{#property:P367|from={{{item|}}}}}|<span>&nbsp;{{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#invoke:Wikidata |claim |property=P367 |value={{{simbol|}}} | list=false }} | size=25px | alt={{{alt|}}} }}</span>}} |titlestyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|eolaíocht}} |abovestyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|eolaíocht}}; |captionstyle = font-size:90%; |headerstyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|eolaíocht}}; |labelstyle = background:#eeeeee; width:40% | image = {{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#invoke:Wikidata |claim |property=P18 or P491 |value={{{imatge|{{{imagen|{{{image|}}}}}}}}} | list=false }} | size=300x300px | alt={{{alt|}}} }} | caption = {{#if:{{{imatge|{{{imagen|{{{image|}}}}}}}}} | {{{llegenda|{{{descripció|{{{peu_imatge|{{{peu|{{{caption|}}}}}}}}}}}}}}} {{#if:{{{credit|}}}|<br/><span style="font-size:smaller;">Creidmheas: {{{credit}}}</span> }} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P18 or P491 | qualifier=P2096 | list=false }} }} |label2 = Ainmniú |data2 = {{#ifeq:{{LcPlainText|{{{nom|{{{nombre|{{{name|{{Teideal gan idirdhéalú}}}}}}}}}}}}} |{{LcPlainText|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P1448 |list=false| formatting=$text |editicon=no }}}} |<!-- res -->|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P1448 |list=false | formatting=label|value={{{designacio|}}} }} }} |label3 = Ainmniú sealadach |data3 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P490 |qualifier= P582 |list=firstrank |separator=,&nbsp; | value={{{designacio_provisional|}}} | formatting=table | rowformat=$0$1| rowsubformat1=&nbsp;($1)}} |label5 = Ainmniúcháin eile |data5 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P2561 | value={{{altr_noms|{{{nombres|{{{names|}}}}}}}}} }} |label7 = Cineál |data7 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P31 | value={{{tipus|{{{type|{{{tipo|{{{class|}}}}}}}}}}}} }} |label8 = Grúpa mionphláinéid |data8 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P196 | value={{{categoria_planetes|}}} }} |label10 = [[Aicmiú moirfeolaíoch ar réaltraí|Cineál moirfeolaíoch]] |data10 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P223 | value={{{tipus_galaxia|}}} |formatting=table |references=si |rowformat=$0$R0}} |label12 = [[Cineál speictreach]] <small>(réalta)</small> |data12 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P215 | value={{{espectral_estel|{{{espectral|}}}}}} |formatting=table |references=si |rowformat=$0$R0}} |label13 = [[Cineál speictreach]] <small>(astaróideach)</small> |data13 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P720 | value={{{espectral_asteroide|{{{classe espectral|}}}}}} |formatting=table |references=si |rowformat=$0$R0}} |label14 = Fionnachtaí |data14 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P61 | value={{{descobridor|}}} | formatting=table | rowformat=$0$R0 |references=si}} |label16 = Dáta fionnachtana |data16 = {{Comma separated entries |{{#invoke:Wikidata | claim | property=P575 | value={{{descobriment|}}} |references=si |rowformat=$0$R0 }} |{{#invoke:Wikidata | claim | property=P65 | value={{{lloc_descobriment|}}} |references=si |rowformat=$0$R0 }} }} |label18 = Modh fionnachtana |data18 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1046 | value={{{metode_descoberta|}}} |references=si |rowformat=$0$R0}} |label19 = Eapainm |data19 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P138 | value={{{eponim|}}} |references=si |rowformat=$0$R0}} |label21 = Réad tuismitheora |data21 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P397 | value={{{cos_pare|}}} }} | label22 = Réad linbh | data22 = {{Collapsible conditional list|{{#invoke:Wikidades | claim | property=P398 | value={{{planetes|{{{fills|}}}}}} | formatting=table |rowformat=$0}}|10}} |label24 = Suite i |data24 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P376 | value={{{cos_astronomic|}}} }} |label28 = [[Réaltbhuíon]] |data28 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P59 | value={{{constellacio|{{{constelación|{{{constellation|{{{constellation name|{{{const|}}}}}}}}}}}}}}} |formatting=list |list=true }} | label30 = [[Aois (réalteolaíocht)|Aois]] | data30 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P6259 | value={{{epoca|{{{epoch|{{{època|}}}}}}}}} |formatting=$1}} |label33 = Cruthú |data33 = {{#invoke:Wikidata|claim|property=P571|formatting=unitcode|value={{{data_creacio|}}} }} <!-- Dades d'observació / Dades orbitals--> |header40 = {{#if:{{{tipus_orbita|}}} {{{apoapside|}}} {{{periapside|}}} {{{semieix_major|}}} {{{radi_orb_mitja|}}} {{{excentricitat|}}} {{{periode_orbital|}}} {{{periode_sinodic|}}} {{{velocitat_orb_mitja|}}} {{{anomalia_mitjana|}}} {{{inclinacio_orbital|}}} {{{distancia_angular|}}} {{{long_node_ascendent|}}} {{{long_peri|{{{long_periastre|}}}}}} {{{temps_periastre|{{{t_peri|}}}}}} {{{semi_amplitud|{{{semi-amp|}}}}}} {{{last_p|}}} {{{next_p|}}} {{{darrer_periheli|}}}{{{proper_periheli|}}} {{#invoke:Wikidata | claim | property=P522, P2243, P2244, P2233, P1096, P2146, P4341, P2325, P2045, P2212, P2213, P2285 }} | Sonraí fithiseach }} |data42 = {{#if:{{#Property:P716}}|&nbsp;<small>[https://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr={{#invoke:Wikidades|claim|property=P716|formatting=raw|item={{{item|}}}}};old=0;orb=1;cov=0;log=0;cad=0#orb Féach ar an staid reatha]</small>}} |label43 = Cineál fithiseach |data43 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P522 | value={{{tipus_orbita|}}} }} | label44 = [[Apaipsis]] | data44 = {{#if:{{{apoapside|}}}|{{{apoapside|}}} |{{#invoke:Wikidades | claim | property=P2243 |qualifier=P2210 | formatting=table |list=firstrank |references=si |colformat0=unitcode | numformat=%.5f |rowformat=$0$1$R0 |rowsubformat1=&nbsp;↔&nbsp;$1 }} }} | label45 = [[Pearaipsis]] | data45 = {{#if:{{{periapside|}}}|{{{periapside|}}} |{{#invoke:Wikidades | claim | property=P2244 |qualifier=P2210 |qualifier2=/P2248 |formatting=table |list=firstrank |references=si |rowformat=$0$1$2$R0 |colformat0=unitcode | numformat=%.5f |rowsubformat1=&nbsp;↔&nbsp;$1 |rowsubformat2=<br />([[Argóint an pearaipsis|arg (ω)]]:&nbsp;$2)}} }} |label47 = [[Ais mhór]] ''a'' |data47 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P2233 | value={{{semieix_major|}}} | formatting=unitcode | numformat=%.5f |references=si |rowformat=$0$R0 }} |label50 = [[Ga (geoiméadracht)|Ga meánach fithiseach]] |data50 = {{{radi_orb_mitja|{{{mean_orbit_radius|}}}}}} |label52 = [[Éalárnacht fithiseach|Éalárnacht]] ''e'' |data52 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1096 | value={{{excentricitat|{{{eccentricity|}}}}}} | formatting=unitcode | numformat=%.5f | list=firstrank |separator=<br/> |references=si |rowformat=$0$R0}} |label55 = [[Tréimhse fhithiseach]] ''P'' |data55 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P2146 | value={{{periode_orbital|{{{period|}}}}}} | formatting=unitcode | numformat=%.2f |references=si |rowformat=$0$R0}} |label57 = [[Tréimhse shionodúil]] |data57 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P4341 | value={{{periode_sinodic|{{{synodic_period|}}}}}} | formatting=unitcode | numformat=%.5f }} |label60 = [[Meántreoluas fithiseach]] |data60 = {{{velocitat_orb_mitja|{{{avg_speed|}}}}}} |label62 = [[Meán-Aimhrialtacht]] ''M'' |data62 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2325 |qualifier=P585 | formatting=table | value={{{anomalia_mitjana|}}} |colformat0=unitcode | numformat=%.5f |list=firstrank |references=si |rowformat=$0$1$R0 |rowsubformat1=&nbsp;($1) }} | label64 = [[claonadh fithiseach|Claonadh]] ''i'' | data64 = {{#if:{{{inclinacio_orbital|}}}|{{{inclinacio_orbital|}}} |{{#invoke:Wikidata | claim | property=P2045 |qualifier=P2210 or P518 | formatting=table |list=firstrank |references=si |rowformat=$0$1$R0 |colformat0=unitcode | numformat=%.5f |rowsubformat1=&nbsp;↔&nbsp;$1 }} }} |label66 = [[Fad uilleach]] ''θ'' |data66 = {{#invoke:Wikidata | claim |property=P2212 |value={{{distancia_angular|}}} |formatting=unitcode | numformat=%.5f}} |label68 = [[Fad an nóid éirithigh]] ''Ω'' |data68 = {{#invoke:Wikidata | claim |property=P2213 |value={{{long_node_ascendent|}}} |formatting=unitcode | numformat=%.5f |references=si |rowformat=$0$R0}} | label70 = Fad aipsise ''ω'' | data70 = {{#if:{{{long_peri|{{{long_periastre|}}}}}} | {{{long_peri|{{{long_periastre|}}}}}}° }} | label72 = Am aipsise ''τ'' | data72 = {{#if:{{{temps_periastre|{{{t_peri|}}}}}} | {{{temps_periastre|{{{t_peri|}}}}}} [[lá julian|JD]] }} |label74 = Leathaimplitiúid ''K'' |data74 = {{{semi_amplitud|{{{semi-amplitude|}}}}}} |label78 = Dátaí pearaipsise |data78 = {{#if: {{{last_p|}}}{{{next_p|}}}{{{darrer_periheli|}}}{{{proper_periheli|}}} | {{{last_p|{{{darrer_periheli}}}}}}<br>{{{next_p|{{{proper_periheli|}}}}}} |{{#invoke:Wikidata | claim | property=P2285 |separator=<br/> | tablesort=0}} }} <!-- Característiques físiques --> |header80 = {{#if:{{{ra|{{{ar|}}}}}} {{{dec|}}} {{{dist_allum|{{{dist_al|{{{dist_ly|}}}}}}}}}{{{dist_pc|}}} {{{z|{{{redshift|}}}}}}{{{radi_allum|{{{radio_al|{{{radius_ly|}}}}}}}}} {{{diametre|}}} {{{aplatament|}}} {{{area_superficie|}}} {{{abs_mag_v|{{{magabs_v|{{{absmag_v|}}}}}}}}} {{{volum|}}}{{{mass_kg|}}}{{{mass_msol|}}} {{{v_hb|}}} {{{age|}}} {{{edat|}}}{{{paral|}}} {{{mo_prop|}}} {{{volum|}}} {{{densitat|}}} {{{periode_rotacio|}}} {{{periode_rotacio_sideral|}}} {{{vel_rt|}}} {{{velocitat_rotacio|}}} {{{vel_rad|}}} {{{gravetat|}}} {{{velocitat_escapament|}}} {{{obliquitat|}}} {{{metallicitat|}}} {{{albedo|}}} {{{color|}}}{{{pressio_atmosferica_sup|}}} {{{composicio_atmosferica|}}} {{{edat_estimada|}}} {{{company|}}} {{{part_de|}}} {{{formatper|}}} {{{format_per|}}} {{{conte|}}} {{{nombre_galaxies|{{{member_no|}}}}}} {{{bmtype|}}} {{{velocity_dispersion|}}} {{{temperatura|}}} {{{luminosity|}}} {{{flux|}}} {{{notes|}}}{{{notas|}}} {{#invoke:Wikidata | claim | property=P6257, P6258, P2583, P1090, P2120, P2386, P1102, P2060, P1457, P1215, P5348, P2067, P2234, P2054, P2214, P2215, P2147, P4296, P2216, P7015, P2227, P4501, P7584, P399, P361, P527, P2076 }} | Saintréithe fisiceacha agus réaltmhéadracha}} |label85 = Fad ón Domhan |data85 = {{If empty|{{{dist_allum|{{{dist_al|{{{dist_ly|}}}}}}}}} | {{{dist_pc|}}} | {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2583 |qualifier=P1013 |qualifier2=P518 | list=firstrank | formatting=table | rowformat=$0 $2$1$R0 | colformat0=unitcode |rowsubformat2=($2) |rowsubformat1= ↔$1| references=si }} }} |label98 = [[Deargaistriú]] |data98 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P1090 | value={{{z|{{{redshift|}}}}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label135 = [[Ga (geoiméadracht)|Ga]] |data135 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2120 |qualifier=P518|qualifier2=P1480 |formatting=table | value={{{radi_allum|{{{radio_al|{{{radius_ly|}}}}}}}}} |list=firstrank | rowformat=$1 $0$2$R0 | colformat0=unitcode |references=si |rowsubformat1=$1:|rowsubformat2=<small>($2)</small>}} |label140 = [[Trastomhas]] |data140 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2386 | value={{{diametre|}}} |list=firstrank |formatting=table | rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label143 = [[Leacú]] |data143 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P1102 | value={{{aplatament|{{{flattening|}}}}}} |list=firstrank |formatting=table | rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label145 = [[Dearbhmhéid]] |data145 = {{#if:{{{abs_mag_v|{{{magabs_v|{{{absmag_v|}}}}}}}}}|{{{abs_mag_v|{{{magabs_v|{{{absmag_v|}}}}}}}}}| {{#invoke:Wikidades | claim | property=P1457 |list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 |references=si }} }} |label147 = [[Méid dhealraitheach]] ([[banda V|V]]) |data147 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P1215 | qualifier=P1227 | formatting = table | whitelist1 = Q4892529 | value={{{apar_mag_v|{{{magapa_v|{{{appmag_v|}}}}}}}}} | list=firstrank |separator= – |references=si |rowformat=$0$1$R0 |rowsubformat1 = }} <!--whitelist banda V--> |label148 = Trastomhas uilleach |data148 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P5348 | value={{{diametre_angular|}}} | list=firstrank |formatting=table |separator= – |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label151 = [[Achar dromchla]] |data151 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2046 | value={{{area_superficie|{{{surface_area|}}}}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label153 = Mais |data153 = {{#invoke: Wikidades | claim | property=P2067 | value={{{mass_kg|{{{mass_msol|{{{massa|}}}}}}}}} | formatting=unitcode |convert=default |rowformat=$0$R0 |references=si}} |label155 = Toirte |data155 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2234 | value={{{volum|}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label157 = Meándlús |data157 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2054 | value={{{densitat|}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label160 = V_HB<!-- Magnitud visual de les estrelles de la [[branca horitzontal]] del clúster. Vegeu [[:en:Infobox globular cluster]] --> |data160 = {{{v_hb|}}} |label165 = Aois |data165 = {{{edat|{{{age|}}}}}} | label170 = [[Saobhdhiallas]] | data170 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2214 | value={{{paral|}}} |list=firstrank |formatting=table | rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si }} | label175 = [[Gluaiseacht féin]] | data175 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2215 | value={{{mo_prop|}}} |qualifier=P642 | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0 $1$R0 |rowsubformat1=($1) |colformat0=unitcode |references=si }} | label176 = [[Gluaiseacht féin| Gluaiseacht féin (díochlaonadh)]] | data176 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P10751 | value={{{mo_prop|}}} |qualifier=P642 | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0 $1$R0 |rowsubformat1=($1) |colformat0=unitcode |references=si }} | label179 = [[Gluaiseacht féin| Gluaiseacht féin (dreapadh díreach)]] | data179 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P10752 | value={{{mo_prop|}}} |qualifier=P642 | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0 $1$R0 |rowsubformat1=($1) |colformat0=unitcode |references=si }} | label177 = Tréimhse uainíochta | data177 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2147 | value={{{periode_rotacio|}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si }} |label178 = [[Tréimhse uainíochta|Rothlú réaltach]] |data178 = {{{periode_rotacio_sideral|{{{sidereal_day|}}}}}} | label180 = Luas rothlaithe réaltach | data180 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P4296 | value={{{vel_rt|}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si }} |label183 = Luas rothlaithe meánchiorclach |data183 = {{{velocitat_rotacio|{{{rot_velocity|}}}}}} | label185 = Luas gathach | data185 = {{#if:{{{vel_rad|}}}|{{{vel_rad|}}}&nbsp;km/s|{{#invoke:Wikidades | claim | property=P2216 | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si }} }} | label190 = [[Domhantarraingt dromchla|Domhantarraingt dromchla meánchiorclach]] | data190 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P7015 | list=firstrank |formatting=table |separator= – | value={{{gravetat|}}} |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} |label193 = [[Treoluas éalaithe]] |data193 = {{{velocitat_escapament|{{{escape_velocity|}}}}}} |label195 = [[Sceabhacht]] |data195 = {{{obliquitat|{{{axial_tilt|}}}}}} |label198 = [[Dreapadh díreach]] (&alpha;) | data198 = {{#if:{{{ar|}}}|{{{ar|}}}|{{#invoke:Wikidades | claim | property=P6257 | formatting=table |list=false |references=si |rowformat={{((}}Deg2HMS{{!}}$0{{!}}p=4{{!}}sup=si{{))}}$R0}} }} | label203 = [[Díochlaonadh (réalteolaíocht)|Díochlaonadh]] (&delta;) | data203 = {{#if:{{{dec|}}}|{{{dec|}}}|{{#invoke:Wikidades | claim | property=P6258 | formatting=table |list=false |references=si |rowformat={{((}}Deg2DMS{{!}}$0{{!}}p=4{{))}}$R0 }} }} | label205 = [[Mhiotalacht]] | data205 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2227 | value={{{metallicitat|}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si}} | label207 = [[Ailbéideacht]] | data207 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P4501 | value={{{albedo|}}} |qualifier=P1013 or P459 | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0 $1$R0 |rowsubformat1=($1) |colformat0=unitcode |references=si }} |label208 = [[Innéacs dathanna|Dath]] |data208 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P1458 | qualifier=P1227 |formatting=table | list=firstrank | value={{{color|}}} |separator=</br> | rowformat=$1 $0 |rowsubformat1=$1=}} |label210 = [[Teocht|Teocht an dromchla]] |data210 = {{#if:{{#property:P2076 | from={{{item|}}} }} |<table> <tr><td>{{#invoke:Wikidades | claim | property=P2076 |qualifier=P1480|qualifier2=P518 |formatting=table | convert0=default | tablesort=0 |separator = &nbsp;&nbsp;</td><td> |list=firstrank | rowformat=$1 | colformat0=unitcode |editicon=no |rowsubformat1=<u>'''$1'''</u> | rowsubformat2=<small>($2)</small>}}</td></tr> <tr><td>{{#invoke:Wikidades | claim | property=P2076 |qualifier=P1480|qualifier2=P518 |formatting=table | convert0=default | tablesort=0 |separator = &nbsp;&nbsp;</td><td> |list=firstrank | rowformat=$0$R0 | colformat0=unitcode |references=si |rowsubformat1=$1:|rowsubformat2=<small>($2)</small>}}</td></tr></table> }} |label211 = [[Lonrachas]] |data211 = {{#if:{{{llum|}}}|{{{llum|}}} L_S | {{#invoke:Wikidades | claim | property=P2060 | formatting=unit |rowformat=$0$R0 |references=si }} }} |label213 = [[Brú atmaisféarach|Brú dromchla]] |data213 = {{{pressio_atmosferica_sup|{{{surface_pressure|}}}}}} |label215 = [[Atmaisféar|Comhdhéanamh atmaisféarach]] |data215 = {{{composicio_atmosferica|{{{atmosphere_composition|}}}}}} | label220 = Aois measta | data220 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P7584 | value={{{edat_estimada|}}} | list=firstrank |formatting=table |rowformat=$0$R0 |rowsubformat1=($1) |colformat0=unit |references=si }} | label222 = Cuideachta de | data222 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P399 | value={{{company|}}} }} | label224 = Cuid de | data224 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P361 | value={{{part_de|}}} }} | label226 = Bunaithe ag | data226 = {{Collapsible conditional list |{{#invoke:Wikidades | claim | property=P527 | value={{{formatper|{{{format_per|{{{conte|}}}}}}}}} | formatting=table |rowformat=$0}}|10}} <!-- CÚMULS --> |label230 = Líon réaltraí |data230 = {{{nombre_galaxies|{{{member_no|}}}}}} |label235 = [[Aicmiú Bautz-Morgan]] |data235 = {{{bmtype|}}} |label255 = [[Scaipeadh luas]] |data255 = {{{velocity_dispersion|}}} |label260 = [[Teocht mheán ion-réaltbhraisle|Teocht]] |data260 = {{{temperatura|}}} |label270 = Lonrachas X-ghathach |data270 = {{{luminosity|}}} |label280 = Flosc X-ghathach |data280 = {{{flux|}}} |label290 = Tréithe iontacha |data290 = {{{notes|{{{notas|}}}}}} <!-- IDs --> |header300 = {{#if:{{{messier|}}}{{{ngc|}}}{{{jpl|}}}{{#property:P716|from={{{item|}}}}} {{#property:P3208|from={{{item|}}}}}{{#property:P528 | from={{{item|}}} }} | [[Catalóg réalteolaíoch|Catalóga réalteolaíochta]] }} |label305 = Aitheantóir JPL |data305 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P716 | value={{{jpl|}}} | formatting= [http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=$1 $1] }} |label310 = [[Catalóg Messier]] |data310 = {{{messier|}}} |label320 = [[New General Catalogue|NGC]] |data320 = {{#invoke:Wikidades | claim | property=P3208 | value={{{ngc|}}} | formatting=[http://spider.seds.org/ngc/ngc.cgi?$1 $1] }} <!-- traslladat com a icona al header de dades orbitals |data322 = {{#if:{{#Property:P716}}|[https://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr={{#invoke:Wikidades|claim|property=P716|formatting=raw|item={{{item|}}}}};old=0;orb=1;cov=0;log=0;cad=0#orb '''Féach ar an staid reatha''']}} --> | labe325 = Cóid catalóg | data325 = {{Collapsible conditional list |{{#invoke:Wikidades | claim | property=P528 | value={{{codi|}}} | formatting=table | qualifier=P972 |rowformat=$0$1| rowsubformat1=&nbsp;($1) }}|40|3}} <!-- Sèries --> | header340 = {{#if:{{#Property:P155|from={{{item|}}}}}{{#Property:P156|from={{{item|}}}}}|Sraith}} | data342 = {{#if:{{#Property:P155|from={{{item|}}}}}|«&nbsp;}}{{#invoke:Wikidades|claim|property=P155|formatting=internallink|item={{{item|}}}|list=false}}{{#if:{{#Property:P156|from={{{item|}}}}}|&nbsp;•&nbsp;}}{{#invoke:Wikidades|claim|property=P156|formatting=internallink|item={{{item|}}}|list=false}}{{#if:{{#Property:P156|from={{{item|}}}}}|&nbsp;»}} }}<!-- Parameter check: -->{{#invoke:TemplatePar |check |template=Plantilla:Infotaula objecte astronòmic |all= |opt= credit= llegenda= descripció= peu_imatge= peu= caption= imatge= imagen= image= simbol= nom= nombre= name= tipus_galaxia= tipus= type= tipo= class= altr_noms= nombres= names= designacio= designacio_provisional= categoria_planetes= lloc_descobriment= descobriment= descobridor= espectral_asteroide= classe espectral= espectral_estel= espectral= data_creacio= epoca= epoch= constellacio= constelación= constellation= constellation name= const= cos_astronomic= planetes= fills= cos_pare= eponim= metode_descoberta= excentricitat= eccentricity= radi_orb_mitja= mean_orbit_radius= semieix_major= periapside= apoapside= tipus_orbita= anomalia_mitjana= velocitat_orb_mitja= avg_speed= synodic_period= periode_sinodic= periode_orbital= period= darrer_periheli= proper_periheli= last_p= next_p= semi_amplitud= semi-amplitude= temps_periastre= t_peri= long_peri= long_periastre= long_node_ascendent= distancia_angular= inclinacio_orbital= radi_allum= radio_al= radius_ly z= redshift= dist_allum= dist_al= dist_ly= dist_pc= dec= dec= ar= ar= mo_prop= paral= edat= age= v_hb= densitat= volum= mass_kg= mass_msol= area_superficie= surface_area= diametre_angular= apar_mag_v= magapa_v= appmag_v= abs_mag_v= magabs_v= absmag_v= aplatament= flattening= diametre= mo_prop= paral= edat= age= v_hb= densitat= volum= mass_kg= mass_msol= massa= area_superficie= surface_area= diametre_angular= albedo= color= metallicitat= obliquitat= axial_tilt= velocitat_escapament= escape_velocity= gravetat= vel_rad= = vel_rad= velocitat_rotacio= rot_velocity= periode_rotacio_sideral= sidereal_day= periode_rotacio= formatper= format_per= conte= part_de= company= edat_estimada= composicio_atmosferica= atmosphere_composition= pressio_atmosferica_sup= surface_pressure= llum= = llum= notes= notas flux= luminosity= temperatura= velocity_dispersion= bmtype= nombre_galaxies= member_no= ngc= messier= <!-- a eliminar Posar aquí sota la llista de paràmetres que s'haurien d'eliminar, però els mantenim com a vàlids fins acabar migració --> |cat=Infotaules usades amb paràmetres desconeguts |format=0|preview=1|errNS=0 }}<!-- rastreig provisional de paràmetres -->{{#if: {{{tipus_espectral|}}} |{{#invoke:utilitats|rastreig|astronomia/tipus_espectral}} }}<!-- --><noinclude> {{Doiciméadú}} [[Catagóir:WD Boscaí sonraí|Réad Réalteolaíoch]]</noinclude> qioapc2ofokdabxok784idbpp79pfqk 10 103791 1085678 1075611 2022-08-21T23:53:03Z Alison 570 >ga wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí | name = WD Bosca Sonraí Bia | title = <span style="float:left; margin-left: 3px;">[[Íomhá:Emojione BW 1F36E.svg|28px|Bosca Sonraí Bia|link=]]</span>{{{name|{{{nom|{{Teideal gan idirdhéalú}}}}}}}} | titlestyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}}; font-size:120%; | abovestyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | captionstyle = font-size:90%; | headerstyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | labelstyle = background:#eeeeee |image = {{#ifeq:{{lc:{{{imatgeWD|}}}}} |no<!-- -->|{{#if:{{{image|}}} | {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image|{{{image|}}}}}} |size=300x300px |sizedefault=frameless|upright=1 |alt={{{alt|}}}|suppressplaceholder=yes}} | }}<!-- -->|{{#if:{{#invoke:Wikidata | claim| property=P18 | list=false | value={{{image|{{{image|}}}}}} }}<!-- hi ha foto -->| {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage |image={{#invoke:Wikidata | claim | property=P18 | list=false |value={{{image|{{{image|}}}}}} }} |size=300x300px |sizedefault=frameless|upright=1|alt={{{alt|}}} |suppressplaceholder=yes}}<!-- sense foto -->| }} }} | caption = {{#if:{{{image|{{{image|}}}}}} | {{{peu|{{{llegenda|}}}}}} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P18 | qualifier =P2096 | list=false }} }} | header1 = {{#if:{{{alternate_name|}}}{{{altres noms|}}}{{{altres_noms|}}} {{{eponim|}}}{{#property:P138|from={{{item|}}}}} {{{regio|}}}{{{region|}}}{{#property:P131|from={{{item|}}}}} {{{country|}}}{{{origen|}}}{{#property:P495|from={{{item|}}}}} {{{on|}}} {{{quan|}}} {{{creator|}}}{{{creador|}}}{{#property:P170|from={{{item|}}}}} {{{inici|}}}{{#property:P580|from={{{item|}}}}}{{#property:P571|from={{{item|}}}}} {{{type|{{{tipus cuina|{{{tipus_cuina|}}}}}}}}}{{#property:P361|from={{{item|}}}}} {{{fabricant|}}}{{#property:P176|from={{{item|}}}}} | Origen }} | label4 = Ainmneacha eile {{nowrap|noms}} | data4 = {{#invoke:Wikidata | claim | value= {{{alternate_name|{{{altres noms|{{{altres_noms|}}}}}}}}} | property=P2561 }} | label5 = Eapainm | data5 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P138 | value={{{eponim|}}} }} | label6 = Réigiún | data6 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P131 | value={{{region|{{{regio|}}}}}} }} | label7 = Tír dhúchais | data7 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P495 OR P17 | value={{{country|{{{origen|}}}}}} }} | label8 = Áit a ithe | data8 = {{{on|}}} | label12 = {{nowrap|Nuair a ithe}} | data12 = {{{quan|}}} | label13 = Cruthaitheoir | data13 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P170 | value={{{creator|{{{creador|}}}}}} }} | label14 = Dáta cruthaithe | data14 = {{if empty | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P580 | value={{{inici|}}} }} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P571 }} }} | label15 = Gastranómachais | data15 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P361 | value={{{type|{{{tipus cuina|{{{tipus_cuina|}}}}}}}}} }} | label16 = Déantóir | data16 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P176 | value={{{fabricant|}}} }} | label17 = Táirgeoir | data17 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1582 | value={{{productor|}}} }} | label18 = Aireagóir | data18 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P61 | value={{{inventor|}}} }} | header20 = {{#if:{{{course|}}}{{{Infotaula menjar|}}} {{{tipus|}}}{{#property:P279|from={{{item|}}}}}{{#property:P31|from={{{item|}}}}} {{{forma|}}}{{#property:P1419|from={{{item|}}}}} {{{metode|}}}{{#property:P2079|from={{{item|}}}}} {{{curacio|}}} {{{served|}}}{{{temperatura|}}} {{{main_ingredient|{{{ingredients destacats|{{{ingredients|}}}}}}}}} {{#property:P527|from={{{item|}}}}}{{#property:P186|from={{{item|}}}}} {{{variations|}}}{{{variacions|}}} {{{calories|}}} {{{other|}}}{{{altres|}}}{{{notes|}}} | Sonraí }} | label24 = Mias | data24 = {{{course|{{{Infotaula menjar|}}}}}} | label25 = Cineál | data25 = {{if empty | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P279 | value={{{tipus|}}} | list=firstrank }} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P31 }} }} | label30 = Múnlán | data30 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1419 | value={{{forma|}}} }} | label31 = Modh ullmhúcháin | data31 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P2079 | value={{{metode|}}} }} | label32 = Leighis | data32 = {{{curacio|}}} | label33 = Teocht a sheirbheáil | data33 = {{{served|{{{temperatura|}}}}}} | label40 = Príomh-chomhábhair | data40 = {{if empty | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P527 | value={{{main_ingredient|{{{ingredients destacats|{{{ingredients|}}}}}}}}} }} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P186 }} }} | label41 = Éagsúlachtaí | data41 = {{{variations|{{{altres|{{{variacions|}}}}}}}}} | label42 = [[Calra|Calraí]]<br />in aghaidh an riar | data42 = {{{calories|}}} | label50 = Suíomh ofigiúil | data50 = {{#ifeq:{{{lloc_web|}}} |NONE|<!-- saltar, no es vol recuperar WD -->|{{#if:{{{lloc_web|}}} |{{{lloc_web|}}} |{{#if:{{#invoke:Wikidata|validProperty|P856|item={{{item|}}} }} |{{#ifeq:{{#invoke:Wikidades |claim |property=P856 |list=false |formatting=table |qualifier=P582 |rowformat=$1 |editicon=no}} | {{somevalue|lang={{{lang|}}}}}<!-- -->|{{#invoke:Wikidata |claim |property=P856 |list=false |formatting=weblink }}<!-- -->|{{#invoke:Wikidades |claim |property=P856 |list=false |formatting=table |colformat0=weblink |qualifier =P582 |rowsubformat1=&nbsp;→&nbsp;$2$3 |qualifier2=P1065 |rowsubformat2=[[File:Cloud download font awesome.svg|15px|link=$2]] |qualifier3=P2960 |colformat3=Y |rowsubformat3=&nbsp;<small>($3)</small> |rowformat=$0$1 }} }} }} }} }} | label60 = Nótaí | data60 = {{{other|{{{altres|{{{notes|}}}}}}}}} }}<noinclude> {{Doiciméadú}} [[Catagóir:WD Boscaí sonraí|Bia]] </noinclude> 5uqezg94axdp57fwgvkl6qgdx2ktuie 0 103974 1085324 1085297 2022-08-21T12:06:22Z Marcas.oduinn 33120 /* Foinsí stairiúla */... Naisc wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} '' '''Celtic mythology''' is the body of [[miotas]]s belonging to the [[na Ceiltigh]].<ref name="Cunliffe">Cunliffe, Barry, (1997) ''The Ancient Celts''. Oxford, [[Oxford University Press]] {{ISBN|0-19-815010-5}}, ll. 183 (religion), 202, 204–8.</ref> Like other [[an Iarannaois]] Europeans, Celtic peoples followed [[Ancient Celtic religion|a polytheistic religion]], having many gods and goddesses. The mythologies of Ceiltigh na Mór-roinne peoples, such as the [[Gallaigh]] and [[Ceiltibéaraigh]], did not survive their conquest by the [[Impireacht na Róimhe]], the loss of a d[[Teangacha Ceilteacha]] and their subsequent conversion to [[Críostaíocht]]. Remnants are only found in Greco-Roman sources and archaeology. Most surviving Celtic mythology belongs to the [[Ceiltigh na nOileán]] peoples (the [[Gaeil]] of [[Éire]] agus [[Alba]]; the [[na Briotanaigh Cheilteacha]] of western [[An Bhreatain]] agus [[an Bhriotáin]]). They preserved some of their myths in [[béaloideas]], which were eventually written down by Christian scribes in the [[an Mheánaois]]. [[Miotaseolaíocht na nGael]] has the largest written body of myths, followed by [[miotaseolaíocht na Breataine Bige]]. '' The supernatural race called the [[Tuatha Dé Danann]] are believed to be based on the main Celtic gods of Ireland, while many Welsh characters belong either to the Plant Dôn ("Clann [[Dôn]]") and the Plant Llŷr ("Clann [[Llŷr]]"). Some figures in Insular Celtic myth have ancient continental parallels: Irish [[Lugh]] and Welsh [[Lleu]] are cognate with [[Lugus]]; [[Goibniu]] and [[Gofannon]] with Gobannos; [[Aengus|Macán]] and [[Mabon ap Modron|Mabon]] with Maponos; and so on. One common figure is the [[sovereignty goddess]], who represents the land and bestows sovereignty on a king by marrying him. The [[Alltar]] is also a common motif; a parallel realm of the supernatural races, which is visited by some mythical heroes. Celtic myth influenced later [[Ábhar na Breataine|Arthurian legend]]. == Léargas ginearálta == [[Íomhá:Gaul god Sucellus.jpg|mion|deis|The Celtic god [[Sucellus]]]] '' Though the Celtic world at its height covered much of western and central Europe, it was not politically unified nor was there any substantial central source of cultural influence or homogeneity; as a result, there was a great deal of variation in local practices of [[ildiachas Ceilteach]] (although certain motifs, for example the god [[Lugh]], appear to have diffused throughout the Celtic world). Inscriptions of more than three hundred deities, often equated with their Roman counterparts, have survived, but of these most appear to have been ''[[genius loci|genii locorum]]'', local or tribal gods, and few were widely worshiped. However, from what has survived of Celtic mythology, it is possible to discern commonalities which hint at a more unified pantheon than is often given credit. '' The nature and functions of these ancient gods can be deduced from their names, the location of their inscriptions, their [[iconography]], the [[Miotaseolaíocht na Róimhe]] they are equated with, and similar figures from later bodies of Celtic mythology. '' Celtic mythology is found in a number of distinct, if related, subgroups, largely corresponding to the branches of the [[Teangacha Ceilteacha]]: * Ancient Celtic religion (known primarily through archaeological sources rather than through written mythology) * mythology in [[teangacha Gaelacha]], represented chiefly by [[Miotaseolaíocht na nGael]]<ref>{{cite book |last=O'Rahilly |first=T. F. |title=Early Irish History and Mythology|year=1984 |orig-year= 1946, 1964, 1971 |publisher=Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath |isbn=0-901282-29-4}}</ref> (also shared with [[Scottish mythology]]) ** [[Na Scéalta Miotaseolaíochta]] ** [[An Rúraíocht]] ** [[An Fhiannaíocht]] ** [[Scéalaíocht na Ríthe]] * mythology in [[Teangacha Briotainice]] ** [[Miotaseolaíocht na Breataine Bige]] ** [[Cornish mythology]] ** [[Breton mythology]] == Foinsí stairiúla == [[Íomhá:Rouelle votive wheels.jpg|mion|'' Votive Celtic wheels thought to correspond to the cult of [[Taranis]]. Thousands of such wheels have been found in sanctuaries in [[Gallia Belgica]], dating from 50 RC to AD 50. [[Musée d'Archéologie Nationale]], [[An Fhrainc]] ]] '' As a result of the scarcity of surviving materials bearing written [[Gaillis]], it is surmised that the most of the Celtic writings were destroyed by the Romans, though a written form of Gaulish using [[aibítir na Gréigise|Greek]], [[aibítir na Laidine|Latin]] and [[Old Italic script|North Italic]] alphabets was used (as evidenced by votive items bearing inscriptions in Gaulish and the [[Coligny calendar]]).<ref>{{cite book|last=Ross|first=Anne|title=Everyday Life of the Pagan Celts|year=1972|publisher=Carousel Books|isbn=0-552-54021-8|pages=166–167}}</ref> [[Julius Caesar]] attests to the literacy of the Gauls, but also wrote that their priests, the [[draoi]]the, were forbidden to use writing to record certain verses of religious significance<ref>{{cite book |last=Chadwick |first=Nora Kershaw |authorlink=Nora K. Chadwick |title=The Celts |year=1970 |publisher=Penguin Books |isbn=978-0-14-021211-2 |page=149}}</ref> (Caesar, ''[[Commentarii de Bello Gallico]]'' 6.14) while also noting that the [[Helvetii]] had a written census (Caesar, ''De Bello Gallico'' 1.29). '' Rome introduced a more widespread habit of public inscriptions, and broke the power of the druids in the areas it conquered; in fact, most inscriptions to [[deity|deities]] discovered in [[an Ghaill]] (modern [[an Fhrainc]] and [[Northern Italy]]), [[Roman Britain|Britain]] and other formerly (or presently) Celtic-speaking areas post-date the Roman conquest. '' Though early Gaels in Ireland and parts of [[an Bhreatain Bheag]] used [[Ogham]] script to record short inscriptions (largely personal names), more sophisticated literacy was not introduced to Celtic areas that had not been conquered by Rome until the advent of [[Críostaíocht]]. Indeed, many Gaelic myths were first recorded by Christian monks, albeit without most of their original religious meanings.<ref>{{cite book |last=Ross |first=Anne |title=Everyday Life of the Pagan Celts |year=1972 |publisher=Carousel Books |isbn=0-552-54021-8 |pages=168–170}}</ref> == Miotaseolaíocht na nGael == {{príomhalt|Miotaseolaíocht na nGael}} [[Íomhá:Ferdiad.jpg|mion|Cuchulainn carries Ferdiad across the river]] '' The oldest body of myths stemming from the Heroic Age is found only from the early medieval period of Ireland.<ref>{{cite book|last=Jackson|first=Kenneth Hurlstone|title=A Celtic Miscellany|year=1971|publisher=Penguin Classics|isbn=0-14-044-247-2|pages=[https://archive.org/details/celticmiscellany00jack/page/27 27–28]|url=https://archive.org/details/celticmiscellany00jack/page/27}}</ref> As Christianity began to take over, the gods and goddesses were slowly eliminated as such from the culture. What survives includes material dealing with the [[Tuatha Dé Danann]] and the [[Fomorians]], which forms the basis for the text ''[[Cath Maige Tuired]]'', "The Battle of Mag Tuireadh", as well as portions of the history-focused ''[[Lebor Gabála Érenn]]'' (Book of Invasions). The Tuatha Dé represent the functions of human society such as kingship, crafts and war, while the Fomorians represent chaos and wild nature. ===An Dagda=== '' The leader of the gods for the Irish pantheon appears to have been [[the Dagda]].<ref>{{cite book|last=Geddes & Grosset Ltd|title=Dictionary of the Celts|year=1997|publisher=Brockhampton Press London|isbn=1-86019-709-4|pages=41}}</ref> The Dagda was the figure on which male humans and other gods were based because he embodied ideal Irish traits. Celtic gods were also considered to be a clan due to their lack of specialization and unknown origins. The particular character of the Dagda was as a figure of burlesque lampoonery in [[Irish mythology]], and some authors even conclude that he was trusted to be benevolent enough to tolerate jokes at his own expense. '' Irish tales depict the Dagda as a figure of power, armed with a club. In [[Dorset]] there is a famous outline of an [[phallus|ithyphallic]] giant called the [[Cerne Abbas Giant]] with a club cut into the chalky soil. While this was probably produced in relatively modern times ([[English Civil War]] era), it was long thought to be a representation of the Dagda. This has been called into question by recent studies which show that there may have been a representation of what looks like a large drapery hanging from the horizontal arm of the figure, leading to suspicion that this figure actually represents [[Hercules]] ([[Heracles]]), with the skin of the [[Nemean lion]] over his arm and carrying the club he used to kill it. In [[Gaul]], it is speculated that the Dagda is associated with [[Sucellus]], the striker, equipped with a hammer and cup. ===The Morrígan=== '' [[The Morrígan]] was a tripartite battle goddess of the Celts of Ancient Ireland and Scotland.<ref>{{cite book|last=Geddes & Grosset Ltd|title=Dictionary of the Celts|year=1997|publisher=Brockhampton Press London|isbn=1-86019-709-4|pages=130}}</ref><ref>Mammoth Book of Celtic Myths and Legends|year=1999|publisher= Constable & Robinson Ltd|</ref> She was known as the Morrígan, but the different sections she was divided into were also referred to as [[Nemain]], [[Macha]], and [[Badb]] (among other, less common names), with each representing different aspects of combat. She is most commonly known for her involvement in the ''[[Táin Bó Cúailnge]]''. === Lugh === [[Íomhá:Lugh spear Millar.jpg|mion|deis|x216px|''Lugh's Magic Spear''; léaráid le H. R. Millar]] '' The god appearing most frequently in the tales is [[Lugh]]. He is evidently a residual of the earlier, more widespread god [[Lugus]], whose diffusion in Celtic religion is apparent from the number of place names in which his name appears, occurring across the Celtic world. The most famous of these are the cities of [[Lugdunum]] (the modern French city of [[Lyon]]), Lugdunum Batavorum ([[Brittenburg]], 10 kilometers west of [[Leiden]] in the [[Netherlands]]) and [[Lugo|Lucus Augusti]] ({{lang-el|Λοuκος Λuγούστον}}, the modern Galician city of [[Lugo]]). Lug is described in the Celtic myths as the last to be added to the list of deities. In Ireland a festival called the [[Lughnasadh]] ({{lang-ir|Lúnasa}} "August") was held in his honor. === Eile === '' Other important goddesses include [[Brigid]], the Dagda's daughter; [[Aibell]], [[Áine]], [[Macha]], and the sovereign goddess, [[Ériu]]. Notable is [[Epona]], the horse goddess, celebrated with horse races at the summer festival. Significant Irish gods include [[Nuada Airgetlám]], the first king of the Tuatha Dé Danann; [[Goibniu]], the smith and brewer; [[Dian Cecht]], the patron of healing; and the sea god [[Manannán mac Lir]]. == Miotaseolaíocht na Breataine Bige == {{príomhalt|Welsh mythology}} [[Íomhá:Ler swans Millar.jpg|mion|deis|upright|'' An illustration of [[Llŷr]] and the swans by H. R. Millar]] [[Íomhá:Jesus-College-MS-111 00379 190r (cropped) Geraint.jpg|mion|clé|'' Opening lines of one of the Mabinogi tales from the [[Red Book of Hergest]]:<br />''Gereint vab Erbin. Arthur a deuodes dala llys yg Caerllion ar Wysc...'' <br />(Geraint the son of Erbin. Arthur was accustomed to hold his Court at Caerlleon upon Usk...)]] '' Important reflexes of British mythology appear in the [[Four Branches of the Mabinogi]], especially in the names of several characters, such as [[Rhiannon]], [[Teyrnon]], and [[Brân the Blessed]] (''Bendigeidfran'', "Bran [Crow] the Blessed"). Other characters, in all likelihood, derive from mythological sources, and various episodes, such as the appearance of [[Arawn]], a king of the Otherworld seeking the aid of a mortal in his own feuds, and the tale of the hero who cannot be killed except under seemingly contradictory circumstances, can be traced throughout [[Proto-Indo-European mythology]]. The children of [[Llŷr]] ("Sea" = Irish [[Ler (mythology)|Ler]]) in the Second and Third Branches, and the children of [[Dôn]] ([[Danu (Irish goddess)|Danu]] in Irish and earlier Indo-European tradition) in the Fourth Branch are major figures, but the tales themselves are not primary mythology. '' While further mythological names and references appear elsewhere in Welsh narrative and tradition, especially in the tale of ''[[Culhwch and Olwen]]'', where we find, for example, [[Mabon ap Modron]] ("Divine Son of the Divine Mother"), and in the collected [[Welsh Triads]], not enough is known of the British mythological background to reconstruct either a narrative of creation or a coherent pantheon of British deities. Indeed, though there is much in common with Irish myth, there may have been no unified British mythological tradition ''per se''. Whatever its ultimate origins, the surviving material has been put to good use in the service of literary masterpieces that address the cultural concerns of [[Wales]] in the early and later Middle Ages. ==Remnants of Gaulish and other mythology== {{príomhalt|Gallo-Roman religion}} [[Íomhá:Taranis Jupiter with wheel and thunderbolt Le Chatelet Gourzon Haute Marne.jpg|mion|clé|upright|'' [[Taranis]] (with Celtic wheel and [[thunderbolt]]), Le Chatelet, Gourzon, [[Haute-Marne]], France]] '' The Celts also worshiped a number of deities of which little more is known than [[list of Celtic deities|their names]]. Classical writers preserve a few fragments of legends or myths that may possibly be Celtic.<ref name="Duval">{{cite book |first=Paul-Marie |last=Duval |year=1993 |title=Les dieux de la Gaule |trans-title=The Gods of Gaul |publisher=Éditions Payot |location=Paris, FR |isbn=2-228-88621-1 |pages=94–98}}</ref> '' According to the Syrian rhetorician [[Lucian]], [[Ogmios]] was supposed to lead a band of men chained by their ears to his tongue as a symbol of the strength of his eloquence. '' The first-century Roman poet [[Lucan]] mentions the gods [[Taranis]], [[Toutatis|Teutates]] and [[Esus]], but there is little Celtic evidence that these were important deities. '' A number of [[objet d'art|objets d'art]], coins, and altars may depict scenes from lost myths, such as the representations of [[Tarvos Trigaranus]] or of an equestrian ‘[[Jupiter (mythology)|Jupiter]]’ surmounting the [[Anguiped]] (a snake-legged human-like figure). The [[Gundestrup cauldron]] has been also interpreted mythically.<ref>{{cite journal |first=G.S. |last=Olmsted |title=The Gundestrup version of ''Táin Bó Cuailnge'' |journal=[[Antiquity (journal)|Antiquity]] |year=1976 |volume=50 |issue=198 |pages=95–103|doi=10.1017/S0003598X00070836 }}</ref> '' Along with dedications giving us god names, there are also deity representations to which no name has yet been attached. Among these are images of a three-headed or three-faced god, a squatting god, a god with a snake, a god with a wheel, and a horseman with a kneeling giant.<ref name="Powell">{{cite book |author=Powell, T.G.E. |author-link=T. G. E. Powell|title=The Celts |publisher=Thames & Hudson |place=London, UK |year=1958}}</ref> Some of these images can be found in [[Bronze Age|Late Bronze Age]] [[Bog|peat bogs]] in Britain,<ref name="Chadwick">{{cite book |author=Chadwick, Nora |title=The Celts |publisher=Pelican Books |year=1970}}</ref> indicating the symbols were both pre-Roman and widely spread across Celtic culture. The distribution of some of the images has been mapped and shows a pattern of central concentration of an image along with a wide scatter indicating these images were most likely attached to specific tribes and were distributed from some central point of tribal concentration outward along lines of trade. The image of the three-headed god has a central concentration among the Belgae, between the Oise, Marne and Moselle rivers. The horseman with the kneeling giant is centered on either side of the Rhine. These examples seem to indicate regional preferences of a common image stock.<ref name="Powell"/> {{clear}} ===Julius Caesar on Celtic gods and their significance=== [[Íomhá:Rouelle d or Balesme Haute Marne.jpg|mion|deis|'' Golden Celtic wheel with symbols, Balesme, [[Haute-Marne]]. [[National Archaeological Museum (France)|National Archaeological Museum]]]] '' The classic entry about the Celtic gods of Gaul is by [[Julius Caesar]]'s history of his war in Gaul.<ref>{{cite book |author-link=Julius Caesar |first=Gaius Julius |last=Caesar |title=[[Commentarii de Bello Gallico]] |orig-date=52–51 BCE |trans-title=The Gallic War}}</ref> In this he names the five principal gods worshiped in Gaul (according to the [[interpretatio graeca|practice of his time]], he gives the names of the closest equivalent Roman gods) and describes their roles: '' [[Mercury (mythology)|Mercury]] was the most venerated of all the deities and numerous representations of him were to be discovered. Mercury was seen as the originator of all the arts (and is often taken to refer to [[Lugus]] for this reason), the supporter of adventurers and of traders, and the mightiest power concerning trade and profit. '' Next, the Gauls revered [[Apollo]], [[Mars (mythology)|Mars]], [[Jupiter (mythology)|Jupiter]], and [[Minerva]]. Among these divinities Caesar described the Celts as holding roughly equal views as did other populations: Apollo dispels sickness, Minerva encourages skills, Jupiter governs the skies, and Mars influences warfare. MacBain argues that Apollo corresponds to [[Lugh|Irish Lugh]], Mercury to [[Manannan mac Lir]], Jupiter to [[the Dagda]], Mars to [[Neit]], and Minerva to [[Brigit]].<ref>{{cite book |last=MacBain |first=Alexander |title=Celtic Mythology and Religion |year=1976 |publisher=Folcroft Library Editions |isbn=0-8414-6043-4 |pages=69–75}}</ref> '' In addition to these five, Caesar mentions that the Gauls traced their ancestry to [[Dīs Pater]]<ref>{{cite book |last=Ross |first=Anne |title=Everyday Life of the Pagan Celts |year=1972 |publisher=Carousel Books |isbn=0-552-54021-8 |pages=208}}</ref> (possibly Irish [[Donn]]). == Féach freisin == * [[Banshee]] * [[Cantabrian mythology]] * [[Celtic Christianity]] * [[Fisher King]] * [[Niskai]] * [[Triskelion]] == Foinsí == * de Vries, Jan, ''Keltische Religion'' (1961). *Duval, Paul-Marie, ''Les Dieux de la Gaule'', new ed. updated and enlarged (1976) *Mac Cana, Proinsias. ''Celtic Mythology''. New York: Hamlyn, 1970. {{ISBN|0-600-00647-6}} *Mac Cana, Proinsias, ''The Learned Tales of Medieval Ireland'' (Irish Literature – Studies), Dublin Institute for Advanced Studies (1980): {{ISBN|1-85500-120-9}} *MacKillop, James, ''Dictionary of Celtic Mythology''. Oxford: Oxford University Press, 1998. {{ISBN|0-19-280120-1}} *[[Bernhard Maier (religious studies professor)|Maier, Bernhard]], ''Dictionary of Celtic religion and culture'', Boydell & Brewer 1997 {{ISBN|978-0-85115-660-6}} *O'Rahilly, Thomas F. ''Early Irish History and Mythology'' (1991, reissued 1971) *Rolleston, T.W. ''Celtic Myths and Legend''s. Dover Publications Inc. (1911, 1990 reprint). {{ISBN|0486265072}} *[[John Rhys|Rhys, John]], ''Lectures on the Origin and Growth of Religion as Illustrated by Celtic Heathendom'' 3rd ed. (1898, reprinted 1979) *Sjoestedt, M. L., ''Gods and Heroes of the Celts''. 1949; translated by Myles Dillon. repr. Berkeley, CA: Turtle Press, 1990. {{ISBN|1-85182-179-1}} *Squire, Charles. ''Celtic Myth and Legend''. Newcastle Publishing Co. 1975. {{ISBN|0-87877-030-5}} *Stercks, Claude, ''Éléments de cosmogonie celtique'' (1986) *[[Joseph Vendryes|Vendryes, Joseph]]; Ernest Tonnelat & [[B.-O. Unbegaun]] ''Les Religions des Celtes, des Germains et des anciens Slaves'' (1948) == Naisc sheachtracha == *[http://www.unc.edu/celtic/catalogue/Gundestrup/kauldron.html Celtic Art & Cultures]: a detailed description of the [[Gundestrup cauldron]] *[https://web.archive.org/web/20100209003822/http://draeconin.com/database/celtreli.htm Celtic Religion – What Information do we really have] *[http://www.conjure.com/whocelts.html What We Don't Know About the Ancient Celts] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Na Ceiltigh]] cq89vhjldqyhfv9qwq0djd8bzozes8f 1085396 1085324 2022-08-21T14:20:54Z Marcas.oduinn 33120 /* Mór-Ríoghain */... Nasc wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} '' '''Celtic mythology''' is the body of [[miotas]]s belonging to the [[na Ceiltigh]].<ref name="Cunliffe">Cunliffe, Barry, (1997) ''The Ancient Celts''. Oxford, [[Oxford University Press]] {{ISBN|0-19-815010-5}}, ll. 183 (religion), 202, 204–8.</ref> Like other [[an Iarannaois]] Europeans, Celtic peoples followed [[Ancient Celtic religion|a polytheistic religion]], having many gods and goddesses. The mythologies of Ceiltigh na Mór-roinne peoples, such as the [[Gallaigh]] and [[Ceiltibéaraigh]], did not survive their conquest by the [[Impireacht na Róimhe]], the loss of a d[[Teangacha Ceilteacha]] and their subsequent conversion to [[Críostaíocht]]. Remnants are only found in Greco-Roman sources and archaeology. Most surviving Celtic mythology belongs to the [[Ceiltigh na nOileán]] peoples (the [[Gaeil]] of [[Éire]] agus [[Alba]]; the [[na Briotanaigh Cheilteacha]] of western [[An Bhreatain]] agus [[an Bhriotáin]]). They preserved some of their myths in [[béaloideas]], which were eventually written down by Christian scribes in the [[an Mheánaois]]. [[Miotaseolaíocht na nGael]] has the largest written body of myths, followed by [[miotaseolaíocht na Breataine Bige]]. '' The supernatural race called the [[Tuatha Dé Danann]] are believed to be based on the main Celtic gods of Ireland, while many Welsh characters belong either to the Plant Dôn ("Clann [[Dôn]]") and the Plant Llŷr ("Clann [[Llŷr]]"). Some figures in Insular Celtic myth have ancient continental parallels: Irish [[Lugh]] and Welsh [[Lleu]] are cognate with [[Lugus]]; [[Goibniu]] and [[Gofannon]] with Gobannos; [[Aengus|Macán]] and [[Mabon ap Modron|Mabon]] with Maponos; and so on. One common figure is the [[sovereignty goddess]], who represents the land and bestows sovereignty on a king by marrying him. The [[Alltar]] is also a common motif; a parallel realm of the supernatural races, which is visited by some mythical heroes. Celtic myth influenced later [[Ábhar na Breataine|Arthurian legend]]. == Léargas ginearálta == [[Íomhá:Gaul god Sucellus.jpg|mion|deis|The Celtic god [[Sucellus]]]] '' Though the Celtic world at its height covered much of western and central Europe, it was not politically unified nor was there any substantial central source of cultural influence or homogeneity; as a result, there was a great deal of variation in local practices of [[ildiachas Ceilteach]] (although certain motifs, for example the god [[Lugh]], appear to have diffused throughout the Celtic world). Inscriptions of more than three hundred deities, often equated with their Roman counterparts, have survived, but of these most appear to have been ''[[genius loci|genii locorum]]'', local or tribal gods, and few were widely worshiped. However, from what has survived of Celtic mythology, it is possible to discern commonalities which hint at a more unified pantheon than is often given credit. '' The nature and functions of these ancient gods can be deduced from their names, the location of their inscriptions, their [[iconography]], the [[Miotaseolaíocht na Róimhe]] they are equated with, and similar figures from later bodies of Celtic mythology. '' Celtic mythology is found in a number of distinct, if related, subgroups, largely corresponding to the branches of the [[Teangacha Ceilteacha]]: * Ancient Celtic religion (known primarily through archaeological sources rather than through written mythology) * mythology in [[teangacha Gaelacha]], represented chiefly by [[Miotaseolaíocht na nGael]]<ref>{{cite book |last=O'Rahilly |first=T. F. |title=Early Irish History and Mythology|year=1984 |orig-year= 1946, 1964, 1971 |publisher=Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath |isbn=0-901282-29-4}}</ref> (also shared with [[Scottish mythology]]) ** [[Na Scéalta Miotaseolaíochta]] ** [[An Rúraíocht]] ** [[An Fhiannaíocht]] ** [[Scéalaíocht na Ríthe]] * mythology in [[Teangacha Briotainice]] ** [[Miotaseolaíocht na Breataine Bige]] ** [[Cornish mythology]] ** [[Breton mythology]] == Foinsí stairiúla == [[Íomhá:Rouelle votive wheels.jpg|mion|'' Votive Celtic wheels thought to correspond to the cult of [[Taranis]]. Thousands of such wheels have been found in sanctuaries in [[Gallia Belgica]], dating from 50 RC to AD 50. [[Musée d'Archéologie Nationale]], [[An Fhrainc]] ]] '' As a result of the scarcity of surviving materials bearing written [[Gaillis]], it is surmised that the most of the Celtic writings were destroyed by the Romans, though a written form of Gaulish using [[aibítir na Gréigise|Greek]], [[aibítir na Laidine|Latin]] and [[Old Italic script|North Italic]] alphabets was used (as evidenced by votive items bearing inscriptions in Gaulish and the [[Coligny calendar]]).<ref>{{cite book|last=Ross|first=Anne|title=Everyday Life of the Pagan Celts|year=1972|publisher=Carousel Books|isbn=0-552-54021-8|pages=166–167}}</ref> [[Julius Caesar]] attests to the literacy of the Gauls, but also wrote that their priests, the [[draoi]]the, were forbidden to use writing to record certain verses of religious significance<ref>{{cite book |last=Chadwick |first=Nora Kershaw |authorlink=Nora K. Chadwick |title=The Celts |year=1970 |publisher=Penguin Books |isbn=978-0-14-021211-2 |page=149}}</ref> (Caesar, ''[[Commentarii de Bello Gallico]]'' 6.14) while also noting that the [[Helvetii]] had a written census (Caesar, ''De Bello Gallico'' 1.29). '' Rome introduced a more widespread habit of public inscriptions, and broke the power of the druids in the areas it conquered; in fact, most inscriptions to [[deity|deities]] discovered in [[an Ghaill]] (modern [[an Fhrainc]] and [[Northern Italy]]), [[Roman Britain|Britain]] and other formerly (or presently) Celtic-speaking areas post-date the Roman conquest. '' Though early Gaels in Ireland and parts of [[an Bhreatain Bheag]] used [[Ogham]] script to record short inscriptions (largely personal names), more sophisticated literacy was not introduced to Celtic areas that had not been conquered by Rome until the advent of [[Críostaíocht]]. Indeed, many Gaelic myths were first recorded by Christian monks, albeit without most of their original religious meanings.<ref>{{cite book |last=Ross |first=Anne |title=Everyday Life of the Pagan Celts |year=1972 |publisher=Carousel Books |isbn=0-552-54021-8 |pages=168–170}}</ref> == Miotaseolaíocht na nGael == {{príomhalt|Miotaseolaíocht na nGael}} [[Íomhá:Ferdiad.jpg|mion|Cuchulainn carries Ferdiad across the river]] '' The oldest body of myths stemming from the Heroic Age is found only from the early medieval period of Ireland.<ref>{{cite book|last=Jackson|first=Kenneth Hurlstone|title=A Celtic Miscellany|year=1971|publisher=Penguin Classics|isbn=0-14-044-247-2|pages=[https://archive.org/details/celticmiscellany00jack/page/27 27–28]|url=https://archive.org/details/celticmiscellany00jack/page/27}}</ref> As Christianity began to take over, the gods and goddesses were slowly eliminated as such from the culture. What survives includes material dealing with the [[Tuatha Dé Danann]] and the [[Fomorians]], which forms the basis for the text ''[[Cath Maige Tuired]]'', "The Battle of Mag Tuireadh", as well as portions of the history-focused ''[[Lebor Gabála Érenn]]'' (Book of Invasions). The Tuatha Dé represent the functions of human society such as kingship, crafts and war, while the Fomorians represent chaos and wild nature. ===An Dagda=== '' The leader of the gods for the Irish pantheon appears to have been [[the Dagda]].<ref>{{cite book|last=Geddes & Grosset Ltd|title=Dictionary of the Celts|year=1997|publisher=Brockhampton Press London|isbn=1-86019-709-4|pages=41}}</ref> The Dagda was the figure on which male humans and other gods were based because he embodied ideal Irish traits. Celtic gods were also considered to be a clan due to their lack of specialization and unknown origins. The particular character of the Dagda was as a figure of burlesque lampoonery in [[Irish mythology]], and some authors even conclude that he was trusted to be benevolent enough to tolerate jokes at his own expense. '' Irish tales depict the Dagda as a figure of power, armed with a club. In [[Dorset]] there is a famous outline of an [[phallus|ithyphallic]] giant called the [[Cerne Abbas Giant]] with a club cut into the chalky soil. While this was probably produced in relatively modern times ([[English Civil War]] era), it was long thought to be a representation of the Dagda. This has been called into question by recent studies which show that there may have been a representation of what looks like a large drapery hanging from the horizontal arm of the figure, leading to suspicion that this figure actually represents [[Hercules]] ([[Heracles]]), with the skin of the [[Nemean lion]] over his arm and carrying the club he used to kill it. In [[Gaul]], it is speculated that the Dagda is associated with [[Sucellus]], the striker, equipped with a hammer and cup. === Mór-Ríoghain === '' [[Mór-Ríoghain]] was a tripartite battle goddess of the Celts of Ancient Ireland and Scotland.<ref>{{cite book |last=Geddes & Grosset Ltd |title=Dictionary of the Celts |year=1997 |publisher=Brockhampton Press London |isbn=1-86019-709-4 |pages=130}}</ref><ref>Mammoth Book of Celtic Myths and Legends (1999), Constable & Robinson Ltd</ref> She was known as the Morrígan, but the different sections she was divided into were also referred to as [[Nemain|Neamhain]], [[Macha]] and [[Badb|Babhdh]] (among other, less common names), each representing different aspects of combat. She is most commonly known for her involvement in the ''[[Táin Bó Cúailnge]]''. === Lugh === [[Íomhá:Lugh spear Millar.jpg|mion|deis|x216px|''Lugh's Magic Spear''; léaráid le H. R. Millar]] '' The god appearing most frequently in the tales is [[Lugh]]. He is evidently a residual of the earlier, more widespread god [[Lugus]], whose diffusion in Celtic religion is apparent from the number of place names in which his name appears, occurring across the Celtic world. The most famous of these are the cities of [[Lugdunum]] (the modern French city of [[Lyon]]), Lugdunum Batavorum ([[Brittenburg]], 10 kilometers west of [[Leiden]] in the [[Netherlands]]) and [[Lugo|Lucus Augusti]] ({{lang-el|Λοuκος Λuγούστον}}, the modern Galician city of [[Lugo]]). Lug is described in the Celtic myths as the last to be added to the list of deities. In Ireland a festival called the [[Lughnasadh]] ({{lang-ir|Lúnasa}} "August") was held in his honor. === Eile === '' Other important goddesses include [[Brigid]], the Dagda's daughter; [[Aibell]], [[Áine]], [[Macha]], and the sovereign goddess, [[Ériu]]. Notable is [[Epona]], the horse goddess, celebrated with horse races at the summer festival. Significant Irish gods include [[Nuada Airgetlám]], the first king of the Tuatha Dé Danann; [[Goibniu]], the smith and brewer; [[Dian Cecht]], the patron of healing; and the sea god [[Manannán mac Lir]]. == Miotaseolaíocht na Breataine Bige == {{príomhalt|Welsh mythology}} [[Íomhá:Ler swans Millar.jpg|mion|deis|upright|'' An illustration of [[Llŷr]] and the swans by H. R. Millar]] [[Íomhá:Jesus-College-MS-111 00379 190r (cropped) Geraint.jpg|mion|clé|'' Opening lines of one of the Mabinogi tales from the [[Red Book of Hergest]]:<br />''Gereint vab Erbin. Arthur a deuodes dala llys yg Caerllion ar Wysc...'' <br />(Geraint the son of Erbin. Arthur was accustomed to hold his Court at Caerlleon upon Usk...)]] '' Important reflexes of British mythology appear in the [[Four Branches of the Mabinogi]], especially in the names of several characters, such as [[Rhiannon]], [[Teyrnon]], and [[Brân the Blessed]] (''Bendigeidfran'', "Bran [Crow] the Blessed"). Other characters, in all likelihood, derive from mythological sources, and various episodes, such as the appearance of [[Arawn]], a king of the Otherworld seeking the aid of a mortal in his own feuds, and the tale of the hero who cannot be killed except under seemingly contradictory circumstances, can be traced throughout [[Proto-Indo-European mythology]]. The children of [[Llŷr]] ("Sea" = Irish [[Ler (mythology)|Ler]]) in the Second and Third Branches, and the children of [[Dôn]] ([[Danu (Irish goddess)|Danu]] in Irish and earlier Indo-European tradition) in the Fourth Branch are major figures, but the tales themselves are not primary mythology. '' While further mythological names and references appear elsewhere in Welsh narrative and tradition, especially in the tale of ''[[Culhwch and Olwen]]'', where we find, for example, [[Mabon ap Modron]] ("Divine Son of the Divine Mother"), and in the collected [[Welsh Triads]], not enough is known of the British mythological background to reconstruct either a narrative of creation or a coherent pantheon of British deities. Indeed, though there is much in common with Irish myth, there may have been no unified British mythological tradition ''per se''. Whatever its ultimate origins, the surviving material has been put to good use in the service of literary masterpieces that address the cultural concerns of [[Wales]] in the early and later Middle Ages. ==Remnants of Gaulish and other mythology== {{príomhalt|Gallo-Roman religion}} [[Íomhá:Taranis Jupiter with wheel and thunderbolt Le Chatelet Gourzon Haute Marne.jpg|mion|clé|upright|'' [[Taranis]] (with Celtic wheel and [[thunderbolt]]), Le Chatelet, Gourzon, [[Haute-Marne]], France]] '' The Celts also worshiped a number of deities of which little more is known than [[list of Celtic deities|their names]]. Classical writers preserve a few fragments of legends or myths that may possibly be Celtic.<ref name="Duval">{{cite book |first=Paul-Marie |last=Duval |year=1993 |title=Les dieux de la Gaule |trans-title=The Gods of Gaul |publisher=Éditions Payot |location=Paris, FR |isbn=2-228-88621-1 |pages=94–98}}</ref> '' According to the Syrian rhetorician [[Lucian]], [[Ogmios]] was supposed to lead a band of men chained by their ears to his tongue as a symbol of the strength of his eloquence. '' The first-century Roman poet [[Lucan]] mentions the gods [[Taranis]], [[Toutatis|Teutates]] and [[Esus]], but there is little Celtic evidence that these were important deities. '' A number of [[objet d'art|objets d'art]], coins, and altars may depict scenes from lost myths, such as the representations of [[Tarvos Trigaranus]] or of an equestrian ‘[[Jupiter (mythology)|Jupiter]]’ surmounting the [[Anguiped]] (a snake-legged human-like figure). The [[Gundestrup cauldron]] has been also interpreted mythically.<ref>{{cite journal |first=G.S. |last=Olmsted |title=The Gundestrup version of ''Táin Bó Cuailnge'' |journal=[[Antiquity (journal)|Antiquity]] |year=1976 |volume=50 |issue=198 |pages=95–103|doi=10.1017/S0003598X00070836 }}</ref> '' Along with dedications giving us god names, there are also deity representations to which no name has yet been attached. Among these are images of a three-headed or three-faced god, a squatting god, a god with a snake, a god with a wheel, and a horseman with a kneeling giant.<ref name="Powell">{{cite book |author=Powell, T.G.E. |author-link=T. G. E. Powell|title=The Celts |publisher=Thames & Hudson |place=London, UK |year=1958}}</ref> Some of these images can be found in [[Bronze Age|Late Bronze Age]] [[Bog|peat bogs]] in Britain,<ref name="Chadwick">{{cite book |author=Chadwick, Nora |title=The Celts |publisher=Pelican Books |year=1970}}</ref> indicating the symbols were both pre-Roman and widely spread across Celtic culture. The distribution of some of the images has been mapped and shows a pattern of central concentration of an image along with a wide scatter indicating these images were most likely attached to specific tribes and were distributed from some central point of tribal concentration outward along lines of trade. The image of the three-headed god has a central concentration among the Belgae, between the Oise, Marne and Moselle rivers. The horseman with the kneeling giant is centered on either side of the Rhine. These examples seem to indicate regional preferences of a common image stock.<ref name="Powell"/> {{clear}} ===Julius Caesar on Celtic gods and their significance=== [[Íomhá:Rouelle d or Balesme Haute Marne.jpg|mion|deis|'' Golden Celtic wheel with symbols, Balesme, [[Haute-Marne]]. [[National Archaeological Museum (France)|National Archaeological Museum]]]] '' The classic entry about the Celtic gods of Gaul is by [[Julius Caesar]]'s history of his war in Gaul.<ref>{{cite book |author-link=Julius Caesar |first=Gaius Julius |last=Caesar |title=[[Commentarii de Bello Gallico]] |orig-date=52–51 BCE |trans-title=The Gallic War}}</ref> In this he names the five principal gods worshiped in Gaul (according to the [[interpretatio graeca|practice of his time]], he gives the names of the closest equivalent Roman gods) and describes their roles: '' [[Mercury (mythology)|Mercury]] was the most venerated of all the deities and numerous representations of him were to be discovered. Mercury was seen as the originator of all the arts (and is often taken to refer to [[Lugus]] for this reason), the supporter of adventurers and of traders, and the mightiest power concerning trade and profit. '' Next, the Gauls revered [[Apollo]], [[Mars (mythology)|Mars]], [[Jupiter (mythology)|Jupiter]], and [[Minerva]]. Among these divinities Caesar described the Celts as holding roughly equal views as did other populations: Apollo dispels sickness, Minerva encourages skills, Jupiter governs the skies, and Mars influences warfare. MacBain argues that Apollo corresponds to [[Lugh|Irish Lugh]], Mercury to [[Manannan mac Lir]], Jupiter to [[the Dagda]], Mars to [[Neit]], and Minerva to [[Brigit]].<ref>{{cite book |last=MacBain |first=Alexander |title=Celtic Mythology and Religion |year=1976 |publisher=Folcroft Library Editions |isbn=0-8414-6043-4 |pages=69–75}}</ref> '' In addition to these five, Caesar mentions that the Gauls traced their ancestry to [[Dīs Pater]]<ref>{{cite book |last=Ross |first=Anne |title=Everyday Life of the Pagan Celts |year=1972 |publisher=Carousel Books |isbn=0-552-54021-8 |pages=208}}</ref> (possibly Irish [[Donn]]). == Féach freisin == * [[Banshee]] * [[Cantabrian mythology]] * [[Celtic Christianity]] * [[Fisher King]] * [[Niskai]] * [[Triskelion]] == Foinsí == * de Vries, Jan, ''Keltische Religion'' (1961). *Duval, Paul-Marie, ''Les Dieux de la Gaule'', new ed. updated and enlarged (1976) *Mac Cana, Proinsias. ''Celtic Mythology''. New York: Hamlyn, 1970. {{ISBN|0-600-00647-6}} *Mac Cana, Proinsias, ''The Learned Tales of Medieval Ireland'' (Irish Literature – Studies), Dublin Institute for Advanced Studies (1980): {{ISBN|1-85500-120-9}} *MacKillop, James, ''Dictionary of Celtic Mythology''. Oxford: Oxford University Press, 1998. {{ISBN|0-19-280120-1}} *[[Bernhard Maier (religious studies professor)|Maier, Bernhard]], ''Dictionary of Celtic religion and culture'', Boydell & Brewer 1997 {{ISBN|978-0-85115-660-6}} *O'Rahilly, Thomas F. ''Early Irish History and Mythology'' (1991, reissued 1971) *Rolleston, T.W. ''Celtic Myths and Legend''s. Dover Publications Inc. (1911, 1990 reprint). {{ISBN|0486265072}} *[[John Rhys|Rhys, John]], ''Lectures on the Origin and Growth of Religion as Illustrated by Celtic Heathendom'' 3rd ed. (1898, reprinted 1979) *Sjoestedt, M. L., ''Gods and Heroes of the Celts''. 1949; translated by Myles Dillon. repr. Berkeley, CA: Turtle Press, 1990. {{ISBN|1-85182-179-1}} *Squire, Charles. ''Celtic Myth and Legend''. Newcastle Publishing Co. 1975. {{ISBN|0-87877-030-5}} *Stercks, Claude, ''Éléments de cosmogonie celtique'' (1986) *[[Joseph Vendryes|Vendryes, Joseph]]; Ernest Tonnelat & [[B.-O. Unbegaun]] ''Les Religions des Celtes, des Germains et des anciens Slaves'' (1948) == Naisc sheachtracha == *[http://www.unc.edu/celtic/catalogue/Gundestrup/kauldron.html Celtic Art & Cultures]: a detailed description of the [[Gundestrup cauldron]] *[https://web.archive.org/web/20100209003822/http://draeconin.com/database/celtreli.htm Celtic Religion – What Information do we really have] *[http://www.conjure.com/whocelts.html What We Don't Know About the Ancient Celts] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Na Ceiltigh]] 8xkrfv15iyx7yw5c2wyw0gsqem19xq5 1085402 1085396 2022-08-21T14:25:47Z Marcas.oduinn 33120 /* An Dagda */... Naisc wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} '' '''Celtic mythology''' is the body of [[miotas]]s belonging to the [[na Ceiltigh]].<ref name="Cunliffe">Cunliffe, Barry, (1997) ''The Ancient Celts''. Oxford, [[Oxford University Press]] {{ISBN|0-19-815010-5}}, ll. 183 (religion), 202, 204–8.</ref> Like other [[an Iarannaois]] Europeans, Celtic peoples followed [[Ancient Celtic religion|a polytheistic religion]], having many gods and goddesses. The mythologies of Ceiltigh na Mór-roinne peoples, such as the [[Gallaigh]] and [[Ceiltibéaraigh]], did not survive their conquest by the [[Impireacht na Róimhe]], the loss of a d[[Teangacha Ceilteacha]] and their subsequent conversion to [[Críostaíocht]]. Remnants are only found in Greco-Roman sources and archaeology. Most surviving Celtic mythology belongs to the [[Ceiltigh na nOileán]] peoples (the [[Gaeil]] of [[Éire]] agus [[Alba]]; the [[na Briotanaigh Cheilteacha]] of western [[An Bhreatain]] agus [[an Bhriotáin]]). They preserved some of their myths in [[béaloideas]], which were eventually written down by Christian scribes in the [[an Mheánaois]]. [[Miotaseolaíocht na nGael]] has the largest written body of myths, followed by [[miotaseolaíocht na Breataine Bige]]. '' The supernatural race called the [[Tuatha Dé Danann]] are believed to be based on the main Celtic gods of Ireland, while many Welsh characters belong either to the Plant Dôn ("Clann [[Dôn]]") and the Plant Llŷr ("Clann [[Llŷr]]"). Some figures in Insular Celtic myth have ancient continental parallels: Irish [[Lugh]] and Welsh [[Lleu]] are cognate with [[Lugus]]; [[Goibniu]] and [[Gofannon]] with Gobannos; [[Aengus|Macán]] and [[Mabon ap Modron|Mabon]] with Maponos; and so on. One common figure is the [[sovereignty goddess]], who represents the land and bestows sovereignty on a king by marrying him. The [[Alltar]] is also a common motif; a parallel realm of the supernatural races, which is visited by some mythical heroes. Celtic myth influenced later [[Ábhar na Breataine|Arthurian legend]]. == Léargas ginearálta == [[Íomhá:Gaul god Sucellus.jpg|mion|deis|The Celtic god [[Sucellus]]]] '' Though the Celtic world at its height covered much of western and central Europe, it was not politically unified nor was there any substantial central source of cultural influence or homogeneity; as a result, there was a great deal of variation in local practices of [[ildiachas Ceilteach]] (although certain motifs, for example the god [[Lugh]], appear to have diffused throughout the Celtic world). Inscriptions of more than three hundred deities, often equated with their Roman counterparts, have survived, but of these most appear to have been ''[[genius loci|genii locorum]]'', local or tribal gods, and few were widely worshiped. However, from what has survived of Celtic mythology, it is possible to discern commonalities which hint at a more unified pantheon than is often given credit. '' The nature and functions of these ancient gods can be deduced from their names, the location of their inscriptions, their [[iconography]], the [[Miotaseolaíocht na Róimhe]] they are equated with, and similar figures from later bodies of Celtic mythology. '' Celtic mythology is found in a number of distinct, if related, subgroups, largely corresponding to the branches of the [[Teangacha Ceilteacha]]: * Ancient Celtic religion (known primarily through archaeological sources rather than through written mythology) * mythology in [[teangacha Gaelacha]], represented chiefly by [[Miotaseolaíocht na nGael]]<ref>{{cite book |last=O'Rahilly |first=T. F. |title=Early Irish History and Mythology|year=1984 |orig-year= 1946, 1964, 1971 |publisher=Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath |isbn=0-901282-29-4}}</ref> (also shared with [[Scottish mythology]]) ** [[Na Scéalta Miotaseolaíochta]] ** [[An Rúraíocht]] ** [[An Fhiannaíocht]] ** [[Scéalaíocht na Ríthe]] * mythology in [[Teangacha Briotainice]] ** [[Miotaseolaíocht na Breataine Bige]] ** [[Cornish mythology]] ** [[Breton mythology]] == Foinsí stairiúla == [[Íomhá:Rouelle votive wheels.jpg|mion|'' Votive Celtic wheels thought to correspond to the cult of [[Taranis]]. Thousands of such wheels have been found in sanctuaries in [[Gallia Belgica]], dating from 50 RC to AD 50. [[Musée d'Archéologie Nationale]], [[An Fhrainc]] ]] '' As a result of the scarcity of surviving materials bearing written [[Gaillis]], it is surmised that the most of the Celtic writings were destroyed by the Romans, though a written form of Gaulish using [[aibítir na Gréigise|Greek]], [[aibítir na Laidine|Latin]] and [[Old Italic script|North Italic]] alphabets was used (as evidenced by votive items bearing inscriptions in Gaulish and the [[Coligny calendar]]).<ref>{{cite book|last=Ross|first=Anne|title=Everyday Life of the Pagan Celts|year=1972|publisher=Carousel Books|isbn=0-552-54021-8|pages=166–167}}</ref> [[Julius Caesar]] attests to the literacy of the Gauls, but also wrote that their priests, the [[draoi]]the, were forbidden to use writing to record certain verses of religious significance<ref>{{cite book |last=Chadwick |first=Nora Kershaw |authorlink=Nora K. Chadwick |title=The Celts |year=1970 |publisher=Penguin Books |isbn=978-0-14-021211-2 |page=149}}</ref> (Caesar, ''[[Commentarii de Bello Gallico]]'' 6.14) while also noting that the [[Helvetii]] had a written census (Caesar, ''De Bello Gallico'' 1.29). '' Rome introduced a more widespread habit of public inscriptions, and broke the power of the druids in the areas it conquered; in fact, most inscriptions to [[deity|deities]] discovered in [[an Ghaill]] (modern [[an Fhrainc]] and [[Northern Italy]]), [[Roman Britain|Britain]] and other formerly (or presently) Celtic-speaking areas post-date the Roman conquest. '' Though early Gaels in Ireland and parts of [[an Bhreatain Bheag]] used [[Ogham]] script to record short inscriptions (largely personal names), more sophisticated literacy was not introduced to Celtic areas that had not been conquered by Rome until the advent of [[Críostaíocht]]. Indeed, many Gaelic myths were first recorded by Christian monks, albeit without most of their original religious meanings.<ref>{{cite book |last=Ross |first=Anne |title=Everyday Life of the Pagan Celts |year=1972 |publisher=Carousel Books |isbn=0-552-54021-8 |pages=168–170}}</ref> == Miotaseolaíocht na nGael == {{príomhalt|Miotaseolaíocht na nGael}} [[Íomhá:Ferdiad.jpg|mion|Cuchulainn carries Ferdiad across the river]] '' The oldest body of myths stemming from the Heroic Age is found only from the early medieval period of Ireland.<ref>{{cite book|last=Jackson|first=Kenneth Hurlstone|title=A Celtic Miscellany|year=1971|publisher=Penguin Classics|isbn=0-14-044-247-2|pages=[https://archive.org/details/celticmiscellany00jack/page/27 27–28]|url=https://archive.org/details/celticmiscellany00jack/page/27}}</ref> As Christianity began to take over, the gods and goddesses were slowly eliminated as such from the culture. What survives includes material dealing with the [[Tuatha Dé Danann]] and the [[Fomorians]], which forms the basis for the text ''[[Cath Maige Tuired]]'', "The Battle of Mag Tuireadh", as well as portions of the history-focused ''[[Lebor Gabála Érenn]]'' (Book of Invasions). The Tuatha Dé represent the functions of human society such as kingship, crafts and war, while the Fomorians represent chaos and wild nature. ===An Dagda=== '' The leader of the gods for the Irish pantheon appears to have been [[an Dagda]].<ref>{{cite book |last=Geddes & Grosset Ltd|title=Dictionary of the Celts |year=1997 |publisher=Brockhampton Press London |isbn=1-86019-709-4|pages=41}}</ref> An Dagda was the figure on which male humans and other gods were based because he embodied ideal Irish traits. Celtic gods were also considered to be a clan due to their lack of specialization and unknown origins. The particular character of the Dagda was as a figure of burlesque lampoonery in [[Miotaseolaíocht na nGael]], and some authors even conclude that he was trusted to be benevolent enough to tolerate jokes at his own expense. '' Irish tales depict the Dagda as a figure of power, armed with a club. In [[Dorset]] there is a famous outline of an [[phallus|ithyphallic]] giant called the [[Cerne Abbas Giant]] with a club cut into the chalky soil. While this was probably produced in relatively modern times ([[Cogadh Cathartha Shasana]] era), it was long thought to be a representation of an Dagda. This has been called into question by recent studies which show that there may have been a representation of what looks like a large drapery hanging from the horizontal arm of the figure, leading to suspicion that this figure actually represents [[Earcail]], with the skin of the [[Nemean lion]] over his arm and carrying the club he used to kill it. In [[an Ghaill]], it is speculated that the Dagda is associated with [[Sucellus]], the striker, equipped with a hammer and cup. === Mór-Ríoghain === '' [[Mór-Ríoghain]] was a tripartite battle goddess of the Celts of Ancient Ireland and Scotland.<ref>{{cite book |last=Geddes & Grosset Ltd |title=Dictionary of the Celts |year=1997 |publisher=Brockhampton Press London |isbn=1-86019-709-4 |pages=130}}</ref><ref>Mammoth Book of Celtic Myths and Legends (1999), Constable & Robinson Ltd</ref> She was known as the Morrígan, but the different sections she was divided into were also referred to as [[Nemain|Neamhain]], [[Macha]] and [[Badb|Babhdh]] (among other, less common names), each representing different aspects of combat. She is most commonly known for her involvement in the ''[[Táin Bó Cúailnge]]''. === Lugh === [[Íomhá:Lugh spear Millar.jpg|mion|deis|x216px|''Lugh's Magic Spear''; léaráid le H. R. Millar]] '' The god appearing most frequently in the tales is [[Lugh]]. He is evidently a residual of the earlier, more widespread god [[Lugus]], whose diffusion in Celtic religion is apparent from the number of place names in which his name appears, occurring across the Celtic world. The most famous of these are the cities of [[Lugdunum]] (the modern French city of [[Lyon]]), Lugdunum Batavorum ([[Brittenburg]], 10 kilometers west of [[Leiden]] in the [[Netherlands]]) and [[Lugo|Lucus Augusti]] ({{lang-el|Λοuκος Λuγούστον}}, the modern Galician city of [[Lugo]]). Lug is described in the Celtic myths as the last to be added to the list of deities. In Ireland a festival called the [[Lughnasadh]] ({{lang-ir|Lúnasa}} "August") was held in his honor. === Eile === '' Other important goddesses include [[Brigid]], the Dagda's daughter; [[Aibell]], [[Áine]], [[Macha]], and the sovereign goddess, [[Ériu]]. Notable is [[Epona]], the horse goddess, celebrated with horse races at the summer festival. Significant Irish gods include [[Nuada Airgetlám]], the first king of the Tuatha Dé Danann; [[Goibniu]], the smith and brewer; [[Dian Cecht]], the patron of healing; and the sea god [[Manannán mac Lir]]. == Miotaseolaíocht na Breataine Bige == {{príomhalt|Welsh mythology}} [[Íomhá:Ler swans Millar.jpg|mion|deis|upright|'' An illustration of [[Llŷr]] and the swans by H. R. Millar]] [[Íomhá:Jesus-College-MS-111 00379 190r (cropped) Geraint.jpg|mion|clé|'' Opening lines of one of the Mabinogi tales from the [[Red Book of Hergest]]:<br />''Gereint vab Erbin. Arthur a deuodes dala llys yg Caerllion ar Wysc...'' <br />(Geraint the son of Erbin. Arthur was accustomed to hold his Court at Caerlleon upon Usk...)]] '' Important reflexes of British mythology appear in the [[Four Branches of the Mabinogi]], especially in the names of several characters, such as [[Rhiannon]], [[Teyrnon]], and [[Brân the Blessed]] (''Bendigeidfran'', "Bran [Crow] the Blessed"). Other characters, in all likelihood, derive from mythological sources, and various episodes, such as the appearance of [[Arawn]], a king of the Otherworld seeking the aid of a mortal in his own feuds, and the tale of the hero who cannot be killed except under seemingly contradictory circumstances, can be traced throughout [[Proto-Indo-European mythology]]. The children of [[Llŷr]] ("Sea" = Irish [[Ler (mythology)|Ler]]) in the Second and Third Branches, and the children of [[Dôn]] ([[Danu (Irish goddess)|Danu]] in Irish and earlier Indo-European tradition) in the Fourth Branch are major figures, but the tales themselves are not primary mythology. '' While further mythological names and references appear elsewhere in Welsh narrative and tradition, especially in the tale of ''[[Culhwch and Olwen]]'', where we find, for example, [[Mabon ap Modron]] ("Divine Son of the Divine Mother"), and in the collected [[Welsh Triads]], not enough is known of the British mythological background to reconstruct either a narrative of creation or a coherent pantheon of British deities. Indeed, though there is much in common with Irish myth, there may have been no unified British mythological tradition ''per se''. Whatever its ultimate origins, the surviving material has been put to good use in the service of literary masterpieces that address the cultural concerns of [[Wales]] in the early and later Middle Ages. ==Remnants of Gaulish and other mythology== {{príomhalt|Gallo-Roman religion}} [[Íomhá:Taranis Jupiter with wheel and thunderbolt Le Chatelet Gourzon Haute Marne.jpg|mion|clé|upright|'' [[Taranis]] (with Celtic wheel and [[thunderbolt]]), Le Chatelet, Gourzon, [[Haute-Marne]], France]] '' The Celts also worshiped a number of deities of which little more is known than [[list of Celtic deities|their names]]. Classical writers preserve a few fragments of legends or myths that may possibly be Celtic.<ref name="Duval">{{cite book |first=Paul-Marie |last=Duval |year=1993 |title=Les dieux de la Gaule |trans-title=The Gods of Gaul |publisher=Éditions Payot |location=Paris, FR |isbn=2-228-88621-1 |pages=94–98}}</ref> '' According to the Syrian rhetorician [[Lucian]], [[Ogmios]] was supposed to lead a band of men chained by their ears to his tongue as a symbol of the strength of his eloquence. '' The first-century Roman poet [[Lucan]] mentions the gods [[Taranis]], [[Toutatis|Teutates]] and [[Esus]], but there is little Celtic evidence that these were important deities. '' A number of [[objet d'art|objets d'art]], coins, and altars may depict scenes from lost myths, such as the representations of [[Tarvos Trigaranus]] or of an equestrian ‘[[Jupiter (mythology)|Jupiter]]’ surmounting the [[Anguiped]] (a snake-legged human-like figure). The [[Gundestrup cauldron]] has been also interpreted mythically.<ref>{{cite journal |first=G.S. |last=Olmsted |title=The Gundestrup version of ''Táin Bó Cuailnge'' |journal=[[Antiquity (journal)|Antiquity]] |year=1976 |volume=50 |issue=198 |pages=95–103|doi=10.1017/S0003598X00070836 }}</ref> '' Along with dedications giving us god names, there are also deity representations to which no name has yet been attached. Among these are images of a three-headed or three-faced god, a squatting god, a god with a snake, a god with a wheel, and a horseman with a kneeling giant.<ref name="Powell">{{cite book |author=Powell, T.G.E. |author-link=T. G. E. Powell|title=The Celts |publisher=Thames & Hudson |place=London, UK |year=1958}}</ref> Some of these images can be found in [[Bronze Age|Late Bronze Age]] [[Bog|peat bogs]] in Britain,<ref name="Chadwick">{{cite book |author=Chadwick, Nora |title=The Celts |publisher=Pelican Books |year=1970}}</ref> indicating the symbols were both pre-Roman and widely spread across Celtic culture. The distribution of some of the images has been mapped and shows a pattern of central concentration of an image along with a wide scatter indicating these images were most likely attached to specific tribes and were distributed from some central point of tribal concentration outward along lines of trade. The image of the three-headed god has a central concentration among the Belgae, between the Oise, Marne and Moselle rivers. The horseman with the kneeling giant is centered on either side of the Rhine. These examples seem to indicate regional preferences of a common image stock.<ref name="Powell"/> {{clear}} ===Julius Caesar on Celtic gods and their significance=== [[Íomhá:Rouelle d or Balesme Haute Marne.jpg|mion|deis|'' Golden Celtic wheel with symbols, Balesme, [[Haute-Marne]]. [[National Archaeological Museum (France)|National Archaeological Museum]]]] '' The classic entry about the Celtic gods of Gaul is by [[Julius Caesar]]'s history of his war in Gaul.<ref>{{cite book |author-link=Julius Caesar |first=Gaius Julius |last=Caesar |title=[[Commentarii de Bello Gallico]] |orig-date=52–51 BCE |trans-title=The Gallic War}}</ref> In this he names the five principal gods worshiped in Gaul (according to the [[interpretatio graeca|practice of his time]], he gives the names of the closest equivalent Roman gods) and describes their roles: '' [[Mercury (mythology)|Mercury]] was the most venerated of all the deities and numerous representations of him were to be discovered. Mercury was seen as the originator of all the arts (and is often taken to refer to [[Lugus]] for this reason), the supporter of adventurers and of traders, and the mightiest power concerning trade and profit. '' Next, the Gauls revered [[Apollo]], [[Mars (mythology)|Mars]], [[Jupiter (mythology)|Jupiter]], and [[Minerva]]. Among these divinities Caesar described the Celts as holding roughly equal views as did other populations: Apollo dispels sickness, Minerva encourages skills, Jupiter governs the skies, and Mars influences warfare. MacBain argues that Apollo corresponds to [[Lugh|Irish Lugh]], Mercury to [[Manannan mac Lir]], Jupiter to [[the Dagda]], Mars to [[Neit]], and Minerva to [[Brigit]].<ref>{{cite book |last=MacBain |first=Alexander |title=Celtic Mythology and Religion |year=1976 |publisher=Folcroft Library Editions |isbn=0-8414-6043-4 |pages=69–75}}</ref> '' In addition to these five, Caesar mentions that the Gauls traced their ancestry to [[Dīs Pater]]<ref>{{cite book |last=Ross |first=Anne |title=Everyday Life of the Pagan Celts |year=1972 |publisher=Carousel Books |isbn=0-552-54021-8 |pages=208}}</ref> (possibly Irish [[Donn]]). == Féach freisin == * [[Banshee]] * [[Cantabrian mythology]] * [[Celtic Christianity]] * [[Fisher King]] * [[Niskai]] * [[Triskelion]] == Foinsí == * de Vries, Jan, ''Keltische Religion'' (1961). *Duval, Paul-Marie, ''Les Dieux de la Gaule'', new ed. updated and enlarged (1976) *Mac Cana, Proinsias. ''Celtic Mythology''. New York: Hamlyn, 1970. {{ISBN|0-600-00647-6}} *Mac Cana, Proinsias, ''The Learned Tales of Medieval Ireland'' (Irish Literature – Studies), Dublin Institute for Advanced Studies (1980): {{ISBN|1-85500-120-9}} *MacKillop, James, ''Dictionary of Celtic Mythology''. Oxford: Oxford University Press, 1998. {{ISBN|0-19-280120-1}} *[[Bernhard Maier (religious studies professor)|Maier, Bernhard]], ''Dictionary of Celtic religion and culture'', Boydell & Brewer 1997 {{ISBN|978-0-85115-660-6}} *O'Rahilly, Thomas F. ''Early Irish History and Mythology'' (1991, reissued 1971) *Rolleston, T.W. ''Celtic Myths and Legend''s. Dover Publications Inc. (1911, 1990 reprint). {{ISBN|0486265072}} *[[John Rhys|Rhys, John]], ''Lectures on the Origin and Growth of Religion as Illustrated by Celtic Heathendom'' 3rd ed. (1898, reprinted 1979) *Sjoestedt, M. L., ''Gods and Heroes of the Celts''. 1949; translated by Myles Dillon. repr. Berkeley, CA: Turtle Press, 1990. {{ISBN|1-85182-179-1}} *Squire, Charles. ''Celtic Myth and Legend''. Newcastle Publishing Co. 1975. {{ISBN|0-87877-030-5}} *Stercks, Claude, ''Éléments de cosmogonie celtique'' (1986) *[[Joseph Vendryes|Vendryes, Joseph]]; Ernest Tonnelat & [[B.-O. Unbegaun]] ''Les Religions des Celtes, des Germains et des anciens Slaves'' (1948) == Naisc sheachtracha == *[http://www.unc.edu/celtic/catalogue/Gundestrup/kauldron.html Celtic Art & Cultures]: a detailed description of the [[Gundestrup cauldron]] *[https://web.archive.org/web/20100209003822/http://draeconin.com/database/celtreli.htm Celtic Religion – What Information do we really have] *[http://www.conjure.com/whocelts.html What We Don't Know About the Ancient Celts] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Na Ceiltigh]] 0kdyowbihu05bnpg8p53xpj4tyqa6np 1085413 1085402 2022-08-21T14:47:39Z Marcas.oduinn 33120 /* Miotaseolaíocht na nGael */... Naisc wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} '' '''Celtic mythology''' is the body of [[miotas]]s belonging to the [[na Ceiltigh]].<ref name="Cunliffe">Cunliffe, Barry, (1997) ''The Ancient Celts''. Oxford, [[Oxford University Press]] {{ISBN|0-19-815010-5}}, ll. 183 (religion), 202, 204–8.</ref> Like other [[an Iarannaois]] Europeans, Celtic peoples followed [[Ancient Celtic religion|a polytheistic religion]], having many gods and goddesses. The mythologies of Ceiltigh na Mór-roinne peoples, such as the [[Gallaigh]] and [[Ceiltibéaraigh]], did not survive their conquest by the [[Impireacht na Róimhe]], the loss of a d[[Teangacha Ceilteacha]] and their subsequent conversion to [[Críostaíocht]]. Remnants are only found in Greco-Roman sources and archaeology. Most surviving Celtic mythology belongs to the [[Ceiltigh na nOileán]] peoples (the [[Gaeil]] of [[Éire]] agus [[Alba]]; the [[na Briotanaigh Cheilteacha]] of western [[An Bhreatain]] agus [[an Bhriotáin]]). They preserved some of their myths in [[béaloideas]], which were eventually written down by Christian scribes in the [[an Mheánaois]]. [[Miotaseolaíocht na nGael]] has the largest written body of myths, followed by [[miotaseolaíocht na Breataine Bige]]. '' The supernatural race called the [[Tuatha Dé Danann]] are believed to be based on the main Celtic gods of Ireland, while many Welsh characters belong either to the Plant Dôn ("Clann [[Dôn]]") and the Plant Llŷr ("Clann [[Llŷr]]"). Some figures in Insular Celtic myth have ancient continental parallels: Irish [[Lugh]] and Welsh [[Lleu]] are cognate with [[Lugus]]; [[Goibniu]] and [[Gofannon]] with Gobannos; [[Aengus|Macán]] and [[Mabon ap Modron|Mabon]] with Maponos; and so on. One common figure is the [[sovereignty goddess]], who represents the land and bestows sovereignty on a king by marrying him. The [[Alltar]] is also a common motif; a parallel realm of the supernatural races, which is visited by some mythical heroes. Celtic myth influenced later [[Ábhar na Breataine|Arthurian legend]]. == Léargas ginearálta == [[Íomhá:Gaul god Sucellus.jpg|mion|deis|The Celtic god [[Sucellus]]]] '' Though the Celtic world at its height covered much of western and central Europe, it was not politically unified nor was there any substantial central source of cultural influence or homogeneity; as a result, there was a great deal of variation in local practices of [[ildiachas Ceilteach]] (although certain motifs, for example the god [[Lugh]], appear to have diffused throughout the Celtic world). Inscriptions of more than three hundred deities, often equated with their Roman counterparts, have survived, but of these most appear to have been ''[[genius loci|genii locorum]]'', local or tribal gods, and few were widely worshiped. However, from what has survived of Celtic mythology, it is possible to discern commonalities which hint at a more unified pantheon than is often given credit. '' The nature and functions of these ancient gods can be deduced from their names, the location of their inscriptions, their [[iconography]], the [[Miotaseolaíocht na Róimhe]] they are equated with, and similar figures from later bodies of Celtic mythology. '' Celtic mythology is found in a number of distinct, if related, subgroups, largely corresponding to the branches of the [[Teangacha Ceilteacha]]: * Ancient Celtic religion (known primarily through archaeological sources rather than through written mythology) * mythology in [[teangacha Gaelacha]], represented chiefly by [[Miotaseolaíocht na nGael]]<ref>{{cite book |last=O'Rahilly |first=T. F. |title=Early Irish History and Mythology|year=1984 |orig-year= 1946, 1964, 1971 |publisher=Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath |isbn=0-901282-29-4}}</ref> (also shared with [[Scottish mythology]]) ** [[Na Scéalta Miotaseolaíochta]] ** [[An Rúraíocht]] ** [[An Fhiannaíocht]] ** [[Scéalaíocht na Ríthe]] * mythology in [[Teangacha Briotainice]] ** [[Miotaseolaíocht na Breataine Bige]] ** [[Cornish mythology]] ** [[Breton mythology]] == Foinsí stairiúla == [[Íomhá:Rouelle votive wheels.jpg|mion|'' Votive Celtic wheels thought to correspond to the cult of [[Taranis]]. Thousands of such wheels have been found in sanctuaries in [[Gallia Belgica]], dating from 50 RC to AD 50. [[Musée d'Archéologie Nationale]], [[An Fhrainc]] ]] '' As a result of the scarcity of surviving materials bearing written [[Gaillis]], it is surmised that the most of the Celtic writings were destroyed by the Romans, though a written form of Gaulish using [[aibítir na Gréigise|Greek]], [[aibítir na Laidine|Latin]] and [[Old Italic script|North Italic]] alphabets was used (as evidenced by votive items bearing inscriptions in Gaulish and the [[Coligny calendar]]).<ref>{{cite book|last=Ross|first=Anne|title=Everyday Life of the Pagan Celts|year=1972|publisher=Carousel Books|isbn=0-552-54021-8|pages=166–167}}</ref> [[Julius Caesar]] attests to the literacy of the Gauls, but also wrote that their priests, the [[draoi]]the, were forbidden to use writing to record certain verses of religious significance<ref>{{cite book |last=Chadwick |first=Nora Kershaw |authorlink=Nora K. Chadwick |title=The Celts |year=1970 |publisher=Penguin Books |isbn=978-0-14-021211-2 |page=149}}</ref> (Caesar, ''[[Commentarii de Bello Gallico]]'' 6.14) while also noting that the [[Helvetii]] had a written census (Caesar, ''De Bello Gallico'' 1.29). '' Rome introduced a more widespread habit of public inscriptions, and broke the power of the druids in the areas it conquered; in fact, most inscriptions to [[deity|deities]] discovered in [[an Ghaill]] (modern [[an Fhrainc]] and [[Northern Italy]]), [[Roman Britain|Britain]] and other formerly (or presently) Celtic-speaking areas post-date the Roman conquest. '' Though early Gaels in Ireland and parts of [[an Bhreatain Bheag]] used [[Ogham]] script to record short inscriptions (largely personal names), more sophisticated literacy was not introduced to Celtic areas that had not been conquered by Rome until the advent of [[Críostaíocht]]. Indeed, many Gaelic myths were first recorded by Christian monks, albeit without most of their original religious meanings.<ref>{{cite book |last=Ross |first=Anne |title=Everyday Life of the Pagan Celts |year=1972 |publisher=Carousel Books |isbn=0-552-54021-8 |pages=168–170}}</ref> == Miotaseolaíocht na nGael == {{príomhalt|Miotaseolaíocht na nGael}} [[Íomhá:Ferdiad.jpg|mion|Cuchulainn carries Ferdiad across the river]] '' The oldest body of myths stemming from the Heroic Age is found only from the early medieval period of Ireland.<ref>{{cite book |last=Jackson |first=Kenneth Hurlstone |title=A Celtic Miscellany |year=1971 |publisher=Penguin Classics |isbn=0-14-044-247-2 |pages=[https://archive.org/details/celticmiscellany00jack/page/27 27–28]|url=https://archive.org/details/celticmiscellany00jack/page/27}}</ref> As Christianity began to take over, the gods and goddesses were slowly eliminated as such from the culture. What survives includes material dealing with the [[Tuatha Dé Danann]] and the [[Fomhóraigh]], which forms the basis for the text [[Cath Maighe Tuireadh]], as well as portions of the history-focused [[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]. The Tuatha Dé represent the functions of human society such as kingship, crafts and war, while the Fomorians represent chaos and wild nature. ===An Dagda=== '' The leader of the gods for the Irish pantheon appears to have been [[an Dagda]].<ref>{{cite book |last=Geddes & Grosset Ltd|title=Dictionary of the Celts |year=1997 |publisher=Brockhampton Press London |isbn=1-86019-709-4|pages=41}}</ref> An Dagda was the figure on which male humans and other gods were based because he embodied ideal Irish traits. Celtic gods were also considered to be a clan due to their lack of specialization and unknown origins. The particular character of the Dagda was as a figure of burlesque lampoonery in [[Miotaseolaíocht na nGael]], and some authors even conclude that he was trusted to be benevolent enough to tolerate jokes at his own expense. '' Irish tales depict the Dagda as a figure of power, armed with a club. In [[Dorset]] there is a famous outline of an [[phallus|ithyphallic]] giant called the [[Cerne Abbas Giant]] with a club cut into the chalky soil. While this was probably produced in relatively modern times ([[Cogadh Cathartha Shasana]] era), it was long thought to be a representation of an Dagda. This has been called into question by recent studies which show that there may have been a representation of what looks like a large drapery hanging from the horizontal arm of the figure, leading to suspicion that this figure actually represents [[Earcail]], with the skin of the [[Nemean lion]] over his arm and carrying the club he used to kill it. In [[an Ghaill]], it is speculated that the Dagda is associated with [[Sucellus]], the striker, equipped with a hammer and cup. === Mór-Ríoghain === '' [[Mór-Ríoghain]] was a tripartite battle goddess of the Celts of Ancient Ireland and Scotland.<ref>{{cite book |last=Geddes & Grosset Ltd |title=Dictionary of the Celts |year=1997 |publisher=Brockhampton Press London |isbn=1-86019-709-4 |pages=130}}</ref><ref>Mammoth Book of Celtic Myths and Legends (1999), Constable & Robinson Ltd</ref> She was known as the Morrígan, but the different sections she was divided into were also referred to as [[Nemain|Neamhain]], [[Macha]] and [[Badb|Babhdh]] (among other, less common names), each representing different aspects of combat. She is most commonly known for her involvement in the ''[[Táin Bó Cúailnge]]''. === Lugh === [[Íomhá:Lugh spear Millar.jpg|mion|deis|x216px|''Lugh's Magic Spear''; léaráid le H. R. Millar]] '' The god appearing most frequently in the tales is [[Lugh]]. He is evidently a residual of the earlier, more widespread god [[Lugus]], whose diffusion in Celtic religion is apparent from the number of place names in which his name appears, occurring across the Celtic world. The most famous of these are the cities of [[Lugdunum]] (the modern French city of [[Lyon]]), Lugdunum Batavorum ([[Brittenburg]], 10 kilometers west of [[Leiden]] in the [[Netherlands]]) and [[Lugo|Lucus Augusti]] ({{lang-el|Λοuκος Λuγούστον}}, the modern Galician city of [[Lugo]]). Lug is described in the Celtic myths as the last to be added to the list of deities. In Ireland a festival called the [[Lughnasadh]] ({{lang-ir|Lúnasa}} "August") was held in his honor. === Eile === '' Other important goddesses include [[Brigid]], the Dagda's daughter; [[Aibell]], [[Áine]], [[Macha]], and the sovereign goddess, [[Ériu]]. Notable is [[Epona]], the horse goddess, celebrated with horse races at the summer festival. Significant Irish gods include [[Nuada Airgetlám]], the first king of the Tuatha Dé Danann; [[Goibniu]], the smith and brewer; [[Dian Cecht]], the patron of healing; and the sea god [[Manannán mac Lir]]. == Miotaseolaíocht na Breataine Bige == {{príomhalt|Welsh mythology}} [[Íomhá:Ler swans Millar.jpg|mion|deis|upright|'' An illustration of [[Llŷr]] and the swans by H. R. Millar]] [[Íomhá:Jesus-College-MS-111 00379 190r (cropped) Geraint.jpg|mion|clé|'' Opening lines of one of the Mabinogi tales from the [[Red Book of Hergest]]:<br />''Gereint vab Erbin. Arthur a deuodes dala llys yg Caerllion ar Wysc...'' <br />(Geraint the son of Erbin. Arthur was accustomed to hold his Court at Caerlleon upon Usk...)]] '' Important reflexes of British mythology appear in the [[Four Branches of the Mabinogi]], especially in the names of several characters, such as [[Rhiannon]], [[Teyrnon]], and [[Brân the Blessed]] (''Bendigeidfran'', "Bran [Crow] the Blessed"). Other characters, in all likelihood, derive from mythological sources, and various episodes, such as the appearance of [[Arawn]], a king of the Otherworld seeking the aid of a mortal in his own feuds, and the tale of the hero who cannot be killed except under seemingly contradictory circumstances, can be traced throughout [[Proto-Indo-European mythology]]. The children of [[Llŷr]] ("Sea" = Irish [[Ler (mythology)|Ler]]) in the Second and Third Branches, and the children of [[Dôn]] ([[Danu (Irish goddess)|Danu]] in Irish and earlier Indo-European tradition) in the Fourth Branch are major figures, but the tales themselves are not primary mythology. '' While further mythological names and references appear elsewhere in Welsh narrative and tradition, especially in the tale of ''[[Culhwch and Olwen]]'', where we find, for example, [[Mabon ap Modron]] ("Divine Son of the Divine Mother"), and in the collected [[Welsh Triads]], not enough is known of the British mythological background to reconstruct either a narrative of creation or a coherent pantheon of British deities. Indeed, though there is much in common with Irish myth, there may have been no unified British mythological tradition ''per se''. Whatever its ultimate origins, the surviving material has been put to good use in the service of literary masterpieces that address the cultural concerns of [[Wales]] in the early and later Middle Ages. ==Remnants of Gaulish and other mythology== {{príomhalt|Gallo-Roman religion}} [[Íomhá:Taranis Jupiter with wheel and thunderbolt Le Chatelet Gourzon Haute Marne.jpg|mion|clé|upright|'' [[Taranis]] (with Celtic wheel and [[thunderbolt]]), Le Chatelet, Gourzon, [[Haute-Marne]], France]] '' The Celts also worshiped a number of deities of which little more is known than [[list of Celtic deities|their names]]. Classical writers preserve a few fragments of legends or myths that may possibly be Celtic.<ref name="Duval">{{cite book |first=Paul-Marie |last=Duval |year=1993 |title=Les dieux de la Gaule |trans-title=The Gods of Gaul |publisher=Éditions Payot |location=Paris, FR |isbn=2-228-88621-1 |pages=94–98}}</ref> '' According to the Syrian rhetorician [[Lucian]], [[Ogmios]] was supposed to lead a band of men chained by their ears to his tongue as a symbol of the strength of his eloquence. '' The first-century Roman poet [[Lucan]] mentions the gods [[Taranis]], [[Toutatis|Teutates]] and [[Esus]], but there is little Celtic evidence that these were important deities. '' A number of [[objet d'art|objets d'art]], coins, and altars may depict scenes from lost myths, such as the representations of [[Tarvos Trigaranus]] or of an equestrian ‘[[Jupiter (mythology)|Jupiter]]’ surmounting the [[Anguiped]] (a snake-legged human-like figure). The [[Gundestrup cauldron]] has been also interpreted mythically.<ref>{{cite journal |first=G.S. |last=Olmsted |title=The Gundestrup version of ''Táin Bó Cuailnge'' |journal=[[Antiquity (journal)|Antiquity]] |year=1976 |volume=50 |issue=198 |pages=95–103|doi=10.1017/S0003598X00070836 }}</ref> '' Along with dedications giving us god names, there are also deity representations to which no name has yet been attached. Among these are images of a three-headed or three-faced god, a squatting god, a god with a snake, a god with a wheel, and a horseman with a kneeling giant.<ref name="Powell">{{cite book |author=Powell, T.G.E. |author-link=T. G. E. Powell|title=The Celts |publisher=Thames & Hudson |place=London, UK |year=1958}}</ref> Some of these images can be found in [[Bronze Age|Late Bronze Age]] [[Bog|peat bogs]] in Britain,<ref name="Chadwick">{{cite book |author=Chadwick, Nora |title=The Celts |publisher=Pelican Books |year=1970}}</ref> indicating the symbols were both pre-Roman and widely spread across Celtic culture. The distribution of some of the images has been mapped and shows a pattern of central concentration of an image along with a wide scatter indicating these images were most likely attached to specific tribes and were distributed from some central point of tribal concentration outward along lines of trade. The image of the three-headed god has a central concentration among the Belgae, between the Oise, Marne and Moselle rivers. The horseman with the kneeling giant is centered on either side of the Rhine. These examples seem to indicate regional preferences of a common image stock.<ref name="Powell"/> {{clear}} ===Julius Caesar on Celtic gods and their significance=== [[Íomhá:Rouelle d or Balesme Haute Marne.jpg|mion|deis|'' Golden Celtic wheel with symbols, Balesme, [[Haute-Marne]]. [[National Archaeological Museum (France)|National Archaeological Museum]]]] '' The classic entry about the Celtic gods of Gaul is by [[Julius Caesar]]'s history of his war in Gaul.<ref>{{cite book |author-link=Julius Caesar |first=Gaius Julius |last=Caesar |title=[[Commentarii de Bello Gallico]] |orig-date=52–51 BCE |trans-title=The Gallic War}}</ref> In this he names the five principal gods worshiped in Gaul (according to the [[interpretatio graeca|practice of his time]], he gives the names of the closest equivalent Roman gods) and describes their roles: '' [[Mercury (mythology)|Mercury]] was the most venerated of all the deities and numerous representations of him were to be discovered. Mercury was seen as the originator of all the arts (and is often taken to refer to [[Lugus]] for this reason), the supporter of adventurers and of traders, and the mightiest power concerning trade and profit. '' Next, the Gauls revered [[Apollo]], [[Mars (mythology)|Mars]], [[Jupiter (mythology)|Jupiter]], and [[Minerva]]. Among these divinities Caesar described the Celts as holding roughly equal views as did other populations: Apollo dispels sickness, Minerva encourages skills, Jupiter governs the skies, and Mars influences warfare. MacBain argues that Apollo corresponds to [[Lugh|Irish Lugh]], Mercury to [[Manannan mac Lir]], Jupiter to [[the Dagda]], Mars to [[Neit]], and Minerva to [[Brigit]].<ref>{{cite book |last=MacBain |first=Alexander |title=Celtic Mythology and Religion |year=1976 |publisher=Folcroft Library Editions |isbn=0-8414-6043-4 |pages=69–75}}</ref> '' In addition to these five, Caesar mentions that the Gauls traced their ancestry to [[Dīs Pater]]<ref>{{cite book |last=Ross |first=Anne |title=Everyday Life of the Pagan Celts |year=1972 |publisher=Carousel Books |isbn=0-552-54021-8 |pages=208}}</ref> (possibly Irish [[Donn]]). == Féach freisin == * [[Banshee]] * [[Cantabrian mythology]] * [[Celtic Christianity]] * [[Fisher King]] * [[Niskai]] * [[Triskelion]] == Foinsí == * de Vries, Jan, ''Keltische Religion'' (1961). *Duval, Paul-Marie, ''Les Dieux de la Gaule'', new ed. updated and enlarged (1976) *Mac Cana, Proinsias. ''Celtic Mythology''. New York: Hamlyn, 1970. {{ISBN|0-600-00647-6}} *Mac Cana, Proinsias, ''The Learned Tales of Medieval Ireland'' (Irish Literature – Studies), Dublin Institute for Advanced Studies (1980): {{ISBN|1-85500-120-9}} *MacKillop, James, ''Dictionary of Celtic Mythology''. Oxford: Oxford University Press, 1998. {{ISBN|0-19-280120-1}} *[[Bernhard Maier (religious studies professor)|Maier, Bernhard]], ''Dictionary of Celtic religion and culture'', Boydell & Brewer 1997 {{ISBN|978-0-85115-660-6}} *O'Rahilly, Thomas F. ''Early Irish History and Mythology'' (1991, reissued 1971) *Rolleston, T.W. ''Celtic Myths and Legend''s. Dover Publications Inc. (1911, 1990 reprint). {{ISBN|0486265072}} *[[John Rhys|Rhys, John]], ''Lectures on the Origin and Growth of Religion as Illustrated by Celtic Heathendom'' 3rd ed. (1898, reprinted 1979) *Sjoestedt, M. L., ''Gods and Heroes of the Celts''. 1949; translated by Myles Dillon. repr. Berkeley, CA: Turtle Press, 1990. {{ISBN|1-85182-179-1}} *Squire, Charles. ''Celtic Myth and Legend''. Newcastle Publishing Co. 1975. {{ISBN|0-87877-030-5}} *Stercks, Claude, ''Éléments de cosmogonie celtique'' (1986) *[[Joseph Vendryes|Vendryes, Joseph]]; Ernest Tonnelat & [[B.-O. Unbegaun]] ''Les Religions des Celtes, des Germains et des anciens Slaves'' (1948) == Naisc sheachtracha == *[http://www.unc.edu/celtic/catalogue/Gundestrup/kauldron.html Celtic Art & Cultures]: a detailed description of the [[Gundestrup cauldron]] *[https://web.archive.org/web/20100209003822/http://draeconin.com/database/celtreli.htm Celtic Religion – What Information do we really have] *[http://www.conjure.com/whocelts.html What We Don't Know About the Ancient Celts] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Na Ceiltigh]] avp6p5gup86c7ayp0wydmvz2fy1tulp 1085415 1085413 2022-08-21T14:59:35Z Marcas.oduinn 33120 /* Féach freisin */ wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} '' '''Celtic mythology''' is the body of [[miotas]]s belonging to the [[na Ceiltigh]].<ref name="Cunliffe">Cunliffe, Barry, (1997) ''The Ancient Celts''. Oxford, [[Oxford University Press]] {{ISBN|0-19-815010-5}}, ll. 183 (religion), 202, 204–8.</ref> Like other [[an Iarannaois]] Europeans, Celtic peoples followed [[Ancient Celtic religion|a polytheistic religion]], having many gods and goddesses. The mythologies of Ceiltigh na Mór-roinne peoples, such as the [[Gallaigh]] and [[Ceiltibéaraigh]], did not survive their conquest by the [[Impireacht na Róimhe]], the loss of a d[[Teangacha Ceilteacha]] and their subsequent conversion to [[Críostaíocht]]. Remnants are only found in Greco-Roman sources and archaeology. Most surviving Celtic mythology belongs to the [[Ceiltigh na nOileán]] peoples (the [[Gaeil]] of [[Éire]] agus [[Alba]]; the [[na Briotanaigh Cheilteacha]] of western [[An Bhreatain]] agus [[an Bhriotáin]]). They preserved some of their myths in [[béaloideas]], which were eventually written down by Christian scribes in the [[an Mheánaois]]. [[Miotaseolaíocht na nGael]] has the largest written body of myths, followed by [[miotaseolaíocht na Breataine Bige]]. '' The supernatural race called the [[Tuatha Dé Danann]] are believed to be based on the main Celtic gods of Ireland, while many Welsh characters belong either to the Plant Dôn ("Clann [[Dôn]]") and the Plant Llŷr ("Clann [[Llŷr]]"). Some figures in Insular Celtic myth have ancient continental parallels: Irish [[Lugh]] and Welsh [[Lleu]] are cognate with [[Lugus]]; [[Goibniu]] and [[Gofannon]] with Gobannos; [[Aengus|Macán]] and [[Mabon ap Modron|Mabon]] with Maponos; and so on. One common figure is the [[sovereignty goddess]], who represents the land and bestows sovereignty on a king by marrying him. The [[Alltar]] is also a common motif; a parallel realm of the supernatural races, which is visited by some mythical heroes. Celtic myth influenced later [[Ábhar na Breataine|Arthurian legend]]. == Léargas ginearálta == [[Íomhá:Gaul god Sucellus.jpg|mion|deis|The Celtic god [[Sucellus]]]] '' Though the Celtic world at its height covered much of western and central Europe, it was not politically unified nor was there any substantial central source of cultural influence or homogeneity; as a result, there was a great deal of variation in local practices of [[ildiachas Ceilteach]] (although certain motifs, for example the god [[Lugh]], appear to have diffused throughout the Celtic world). Inscriptions of more than three hundred deities, often equated with their Roman counterparts, have survived, but of these most appear to have been ''[[genius loci|genii locorum]]'', local or tribal gods, and few were widely worshiped. However, from what has survived of Celtic mythology, it is possible to discern commonalities which hint at a more unified pantheon than is often given credit. '' The nature and functions of these ancient gods can be deduced from their names, the location of their inscriptions, their [[iconography]], the [[Miotaseolaíocht na Róimhe]] they are equated with, and similar figures from later bodies of Celtic mythology. '' Celtic mythology is found in a number of distinct, if related, subgroups, largely corresponding to the branches of the [[Teangacha Ceilteacha]]: * Ancient Celtic religion (known primarily through archaeological sources rather than through written mythology) * mythology in [[teangacha Gaelacha]], represented chiefly by [[Miotaseolaíocht na nGael]]<ref>{{cite book |last=O'Rahilly |first=T. F. |title=Early Irish History and Mythology|year=1984 |orig-year= 1946, 1964, 1971 |publisher=Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath |isbn=0-901282-29-4}}</ref> (also shared with [[Scottish mythology]]) ** [[Na Scéalta Miotaseolaíochta]] ** [[An Rúraíocht]] ** [[An Fhiannaíocht]] ** [[Scéalaíocht na Ríthe]] * mythology in [[Teangacha Briotainice]] ** [[Miotaseolaíocht na Breataine Bige]] ** [[Cornish mythology]] ** [[Breton mythology]] == Foinsí stairiúla == [[Íomhá:Rouelle votive wheels.jpg|mion|'' Votive Celtic wheels thought to correspond to the cult of [[Taranis]]. Thousands of such wheels have been found in sanctuaries in [[Gallia Belgica]], dating from 50 RC to AD 50. [[Musée d'Archéologie Nationale]], [[An Fhrainc]] ]] '' As a result of the scarcity of surviving materials bearing written [[Gaillis]], it is surmised that the most of the Celtic writings were destroyed by the Romans, though a written form of Gaulish using [[aibítir na Gréigise|Greek]], [[aibítir na Laidine|Latin]] and [[Old Italic script|North Italic]] alphabets was used (as evidenced by votive items bearing inscriptions in Gaulish and the [[Coligny calendar]]).<ref>{{cite book|last=Ross|first=Anne|title=Everyday Life of the Pagan Celts|year=1972|publisher=Carousel Books|isbn=0-552-54021-8|pages=166–167}}</ref> [[Julius Caesar]] attests to the literacy of the Gauls, but also wrote that their priests, the [[draoi]]the, were forbidden to use writing to record certain verses of religious significance<ref>{{cite book |last=Chadwick |first=Nora Kershaw |authorlink=Nora K. Chadwick |title=The Celts |year=1970 |publisher=Penguin Books |isbn=978-0-14-021211-2 |page=149}}</ref> (Caesar, ''[[Commentarii de Bello Gallico]]'' 6.14) while also noting that the [[Helvetii]] had a written census (Caesar, ''De Bello Gallico'' 1.29). '' Rome introduced a more widespread habit of public inscriptions, and broke the power of the druids in the areas it conquered; in fact, most inscriptions to [[deity|deities]] discovered in [[an Ghaill]] (modern [[an Fhrainc]] and [[Northern Italy]]), [[Roman Britain|Britain]] and other formerly (or presently) Celtic-speaking areas post-date the Roman conquest. '' Though early Gaels in Ireland and parts of [[an Bhreatain Bheag]] used [[Ogham]] script to record short inscriptions (largely personal names), more sophisticated literacy was not introduced to Celtic areas that had not been conquered by Rome until the advent of [[Críostaíocht]]. Indeed, many Gaelic myths were first recorded by Christian monks, albeit without most of their original religious meanings.<ref>{{cite book |last=Ross |first=Anne |title=Everyday Life of the Pagan Celts |year=1972 |publisher=Carousel Books |isbn=0-552-54021-8 |pages=168–170}}</ref> == Miotaseolaíocht na nGael == {{príomhalt|Miotaseolaíocht na nGael}} [[Íomhá:Ferdiad.jpg|mion|Cuchulainn carries Ferdiad across the river]] '' The oldest body of myths stemming from the Heroic Age is found only from the early medieval period of Ireland.<ref>{{cite book |last=Jackson |first=Kenneth Hurlstone |title=A Celtic Miscellany |year=1971 |publisher=Penguin Classics |isbn=0-14-044-247-2 |pages=[https://archive.org/details/celticmiscellany00jack/page/27 27–28]|url=https://archive.org/details/celticmiscellany00jack/page/27}}</ref> As Christianity began to take over, the gods and goddesses were slowly eliminated as such from the culture. What survives includes material dealing with the [[Tuatha Dé Danann]] and the [[Fomhóraigh]], which forms the basis for the text [[Cath Maighe Tuireadh]], as well as portions of the history-focused [[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]. The Tuatha Dé represent the functions of human society such as kingship, crafts and war, while the Fomorians represent chaos and wild nature. ===An Dagda=== '' The leader of the gods for the Irish pantheon appears to have been [[an Dagda]].<ref>{{cite book |last=Geddes & Grosset Ltd|title=Dictionary of the Celts |year=1997 |publisher=Brockhampton Press London |isbn=1-86019-709-4|pages=41}}</ref> An Dagda was the figure on which male humans and other gods were based because he embodied ideal Irish traits. Celtic gods were also considered to be a clan due to their lack of specialization and unknown origins. The particular character of the Dagda was as a figure of burlesque lampoonery in [[Miotaseolaíocht na nGael]], and some authors even conclude that he was trusted to be benevolent enough to tolerate jokes at his own expense. '' Irish tales depict the Dagda as a figure of power, armed with a club. In [[Dorset]] there is a famous outline of an [[phallus|ithyphallic]] giant called the [[Cerne Abbas Giant]] with a club cut into the chalky soil. While this was probably produced in relatively modern times ([[Cogadh Cathartha Shasana]] era), it was long thought to be a representation of an Dagda. This has been called into question by recent studies which show that there may have been a representation of what looks like a large drapery hanging from the horizontal arm of the figure, leading to suspicion that this figure actually represents [[Earcail]], with the skin of the [[Nemean lion]] over his arm and carrying the club he used to kill it. In [[an Ghaill]], it is speculated that the Dagda is associated with [[Sucellus]], the striker, equipped with a hammer and cup. === Mór-Ríoghain === '' [[Mór-Ríoghain]] was a tripartite battle goddess of the Celts of Ancient Ireland and Scotland.<ref>{{cite book |last=Geddes & Grosset Ltd |title=Dictionary of the Celts |year=1997 |publisher=Brockhampton Press London |isbn=1-86019-709-4 |pages=130}}</ref><ref>Mammoth Book of Celtic Myths and Legends (1999), Constable & Robinson Ltd</ref> She was known as the Morrígan, but the different sections she was divided into were also referred to as [[Nemain|Neamhain]], [[Macha]] and [[Badb|Babhdh]] (among other, less common names), each representing different aspects of combat. She is most commonly known for her involvement in the ''[[Táin Bó Cúailnge]]''. === Lugh === [[Íomhá:Lugh spear Millar.jpg|mion|deis|x216px|''Lugh's Magic Spear''; léaráid le H. R. Millar]] '' The god appearing most frequently in the tales is [[Lugh]]. He is evidently a residual of the earlier, more widespread god [[Lugus]], whose diffusion in Celtic religion is apparent from the number of place names in which his name appears, occurring across the Celtic world. The most famous of these are the cities of [[Lugdunum]] (the modern French city of [[Lyon]]), Lugdunum Batavorum ([[Brittenburg]], 10 kilometers west of [[Leiden]] in the [[Netherlands]]) and [[Lugo|Lucus Augusti]] ({{lang-el|Λοuκος Λuγούστον}}, the modern Galician city of [[Lugo]]). Lug is described in the Celtic myths as the last to be added to the list of deities. In Ireland a festival called the [[Lughnasadh]] ({{lang-ir|Lúnasa}} "August") was held in his honor. === Eile === '' Other important goddesses include [[Brigid]], the Dagda's daughter; [[Aibell]], [[Áine]], [[Macha]], and the sovereign goddess, [[Ériu]]. Notable is [[Epona]], the horse goddess, celebrated with horse races at the summer festival. Significant Irish gods include [[Nuada Airgetlám]], the first king of the Tuatha Dé Danann; [[Goibniu]], the smith and brewer; [[Dian Cecht]], the patron of healing; and the sea god [[Manannán mac Lir]]. == Miotaseolaíocht na Breataine Bige == {{príomhalt|Welsh mythology}} [[Íomhá:Ler swans Millar.jpg|mion|deis|upright|'' An illustration of [[Llŷr]] and the swans by H. R. Millar]] [[Íomhá:Jesus-College-MS-111 00379 190r (cropped) Geraint.jpg|mion|clé|'' Opening lines of one of the Mabinogi tales from the [[Red Book of Hergest]]:<br />''Gereint vab Erbin. Arthur a deuodes dala llys yg Caerllion ar Wysc...'' <br />(Geraint the son of Erbin. Arthur was accustomed to hold his Court at Caerlleon upon Usk...)]] '' Important reflexes of British mythology appear in the [[Four Branches of the Mabinogi]], especially in the names of several characters, such as [[Rhiannon]], [[Teyrnon]], and [[Brân the Blessed]] (''Bendigeidfran'', "Bran [Crow] the Blessed"). Other characters, in all likelihood, derive from mythological sources, and various episodes, such as the appearance of [[Arawn]], a king of the Otherworld seeking the aid of a mortal in his own feuds, and the tale of the hero who cannot be killed except under seemingly contradictory circumstances, can be traced throughout [[Proto-Indo-European mythology]]. The children of [[Llŷr]] ("Sea" = Irish [[Ler (mythology)|Ler]]) in the Second and Third Branches, and the children of [[Dôn]] ([[Danu (Irish goddess)|Danu]] in Irish and earlier Indo-European tradition) in the Fourth Branch are major figures, but the tales themselves are not primary mythology. '' While further mythological names and references appear elsewhere in Welsh narrative and tradition, especially in the tale of ''[[Culhwch and Olwen]]'', where we find, for example, [[Mabon ap Modron]] ("Divine Son of the Divine Mother"), and in the collected [[Welsh Triads]], not enough is known of the British mythological background to reconstruct either a narrative of creation or a coherent pantheon of British deities. Indeed, though there is much in common with Irish myth, there may have been no unified British mythological tradition ''per se''. Whatever its ultimate origins, the surviving material has been put to good use in the service of literary masterpieces that address the cultural concerns of [[Wales]] in the early and later Middle Ages. ==Remnants of Gaulish and other mythology== {{príomhalt|Gallo-Roman religion}} [[Íomhá:Taranis Jupiter with wheel and thunderbolt Le Chatelet Gourzon Haute Marne.jpg|mion|clé|upright|'' [[Taranis]] (with Celtic wheel and [[thunderbolt]]), Le Chatelet, Gourzon, [[Haute-Marne]], France]] '' The Celts also worshiped a number of deities of which little more is known than [[list of Celtic deities|their names]]. Classical writers preserve a few fragments of legends or myths that may possibly be Celtic.<ref name="Duval">{{cite book |first=Paul-Marie |last=Duval |year=1993 |title=Les dieux de la Gaule |trans-title=The Gods of Gaul |publisher=Éditions Payot |location=Paris, FR |isbn=2-228-88621-1 |pages=94–98}}</ref> '' According to the Syrian rhetorician [[Lucian]], [[Ogmios]] was supposed to lead a band of men chained by their ears to his tongue as a symbol of the strength of his eloquence. '' The first-century Roman poet [[Lucan]] mentions the gods [[Taranis]], [[Toutatis|Teutates]] and [[Esus]], but there is little Celtic evidence that these were important deities. '' A number of [[objet d'art|objets d'art]], coins, and altars may depict scenes from lost myths, such as the representations of [[Tarvos Trigaranus]] or of an equestrian ‘[[Jupiter (mythology)|Jupiter]]’ surmounting the [[Anguiped]] (a snake-legged human-like figure). The [[Gundestrup cauldron]] has been also interpreted mythically.<ref>{{cite journal |first=G.S. |last=Olmsted |title=The Gundestrup version of ''Táin Bó Cuailnge'' |journal=[[Antiquity (journal)|Antiquity]] |year=1976 |volume=50 |issue=198 |pages=95–103|doi=10.1017/S0003598X00070836 }}</ref> '' Along with dedications giving us god names, there are also deity representations to which no name has yet been attached. Among these are images of a three-headed or three-faced god, a squatting god, a god with a snake, a god with a wheel, and a horseman with a kneeling giant.<ref name="Powell">{{cite book |author=Powell, T.G.E. |author-link=T. G. E. Powell|title=The Celts |publisher=Thames & Hudson |place=London, UK |year=1958}}</ref> Some of these images can be found in [[Bronze Age|Late Bronze Age]] [[Bog|peat bogs]] in Britain,<ref name="Chadwick">{{cite book |author=Chadwick, Nora |title=The Celts |publisher=Pelican Books |year=1970}}</ref> indicating the symbols were both pre-Roman and widely spread across Celtic culture. The distribution of some of the images has been mapped and shows a pattern of central concentration of an image along with a wide scatter indicating these images were most likely attached to specific tribes and were distributed from some central point of tribal concentration outward along lines of trade. The image of the three-headed god has a central concentration among the Belgae, between the Oise, Marne and Moselle rivers. The horseman with the kneeling giant is centered on either side of the Rhine. These examples seem to indicate regional preferences of a common image stock.<ref name="Powell"/> {{clear}} ===Julius Caesar on Celtic gods and their significance=== [[Íomhá:Rouelle d or Balesme Haute Marne.jpg|mion|deis|'' Golden Celtic wheel with symbols, Balesme, [[Haute-Marne]]. [[National Archaeological Museum (France)|National Archaeological Museum]]]] '' The classic entry about the Celtic gods of Gaul is by [[Julius Caesar]]'s history of his war in Gaul.<ref>{{cite book |author-link=Julius Caesar |first=Gaius Julius |last=Caesar |title=[[Commentarii de Bello Gallico]] |orig-date=52–51 BCE |trans-title=The Gallic War}}</ref> In this he names the five principal gods worshiped in Gaul (according to the [[interpretatio graeca|practice of his time]], he gives the names of the closest equivalent Roman gods) and describes their roles: '' [[Mercury (mythology)|Mercury]] was the most venerated of all the deities and numerous representations of him were to be discovered. Mercury was seen as the originator of all the arts (and is often taken to refer to [[Lugus]] for this reason), the supporter of adventurers and of traders, and the mightiest power concerning trade and profit. '' Next, the Gauls revered [[Apollo]], [[Mars (mythology)|Mars]], [[Jupiter (mythology)|Jupiter]], and [[Minerva]]. Among these divinities Caesar described the Celts as holding roughly equal views as did other populations: Apollo dispels sickness, Minerva encourages skills, Jupiter governs the skies, and Mars influences warfare. MacBain argues that Apollo corresponds to [[Lugh|Irish Lugh]], Mercury to [[Manannan mac Lir]], Jupiter to [[the Dagda]], Mars to [[Neit]], and Minerva to [[Brigit]].<ref>{{cite book |last=MacBain |first=Alexander |title=Celtic Mythology and Religion |year=1976 |publisher=Folcroft Library Editions |isbn=0-8414-6043-4 |pages=69–75}}</ref> '' In addition to these five, Caesar mentions that the Gauls traced their ancestry to [[Dīs Pater]]<ref>{{cite book |last=Ross |first=Anne |title=Everyday Life of the Pagan Celts |year=1972 |publisher=Carousel Books |isbn=0-552-54021-8 |pages=208}}</ref> (possibly Irish [[Donn]]). == Féach freisin == * [[Bean sí]] * [[Miotaseolaíocht Chantabriach]] * [[Críostaíocht Cheilteach]] * [[Rí Iascaire]] * [[Niskai]] * [[Triskelion]] == Foinsí == * de Vries, Jan, ''Keltische Religion'' (1961). *Duval, Paul-Marie, ''Les Dieux de la Gaule'', new ed. updated and enlarged (1976) *Mac Cana, Proinsias. ''Celtic Mythology''. New York: Hamlyn, 1970. {{ISBN|0-600-00647-6}} *Mac Cana, Proinsias, ''The Learned Tales of Medieval Ireland'' (Irish Literature – Studies), Dublin Institute for Advanced Studies (1980): {{ISBN|1-85500-120-9}} *MacKillop, James, ''Dictionary of Celtic Mythology''. Oxford: Oxford University Press, 1998. {{ISBN|0-19-280120-1}} *[[Bernhard Maier (religious studies professor)|Maier, Bernhard]], ''Dictionary of Celtic religion and culture'', Boydell & Brewer 1997 {{ISBN|978-0-85115-660-6}} *O'Rahilly, Thomas F. ''Early Irish History and Mythology'' (1991, reissued 1971) *Rolleston, T.W. ''Celtic Myths and Legend''s. Dover Publications Inc. (1911, 1990 reprint). {{ISBN|0486265072}} *[[John Rhys|Rhys, John]], ''Lectures on the Origin and Growth of Religion as Illustrated by Celtic Heathendom'' 3rd ed. (1898, reprinted 1979) *Sjoestedt, M. L., ''Gods and Heroes of the Celts''. 1949; translated by Myles Dillon. repr. Berkeley, CA: Turtle Press, 1990. {{ISBN|1-85182-179-1}} *Squire, Charles. ''Celtic Myth and Legend''. Newcastle Publishing Co. 1975. {{ISBN|0-87877-030-5}} *Stercks, Claude, ''Éléments de cosmogonie celtique'' (1986) *[[Joseph Vendryes|Vendryes, Joseph]]; Ernest Tonnelat & [[B.-O. Unbegaun]] ''Les Religions des Celtes, des Germains et des anciens Slaves'' (1948) == Naisc sheachtracha == *[http://www.unc.edu/celtic/catalogue/Gundestrup/kauldron.html Celtic Art & Cultures]: a detailed description of the [[Gundestrup cauldron]] *[https://web.archive.org/web/20100209003822/http://draeconin.com/database/celtreli.htm Celtic Religion – What Information do we really have] *[http://www.conjure.com/whocelts.html What We Don't Know About the Ancient Celts] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Na Ceiltigh]] iq2ybbf3pz4ae8qfknqvknigndnq8aq 1085416 1085415 2022-08-21T15:01:16Z Marcas.oduinn 33120 /* Féach freisin */ wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} '' '''Celtic mythology''' is the body of [[miotas]]s belonging to the [[na Ceiltigh]].<ref name="Cunliffe">Cunliffe, Barry, (1997) ''The Ancient Celts''. Oxford, [[Oxford University Press]] {{ISBN|0-19-815010-5}}, ll. 183 (religion), 202, 204–8.</ref> Like other [[an Iarannaois]] Europeans, Celtic peoples followed [[Ancient Celtic religion|a polytheistic religion]], having many gods and goddesses. The mythologies of Ceiltigh na Mór-roinne peoples, such as the [[Gallaigh]] and [[Ceiltibéaraigh]], did not survive their conquest by the [[Impireacht na Róimhe]], the loss of a d[[Teangacha Ceilteacha]] and their subsequent conversion to [[Críostaíocht]]. Remnants are only found in Greco-Roman sources and archaeology. Most surviving Celtic mythology belongs to the [[Ceiltigh na nOileán]] peoples (the [[Gaeil]] of [[Éire]] agus [[Alba]]; the [[na Briotanaigh Cheilteacha]] of western [[An Bhreatain]] agus [[an Bhriotáin]]). They preserved some of their myths in [[béaloideas]], which were eventually written down by Christian scribes in the [[an Mheánaois]]. [[Miotaseolaíocht na nGael]] has the largest written body of myths, followed by [[miotaseolaíocht na Breataine Bige]]. '' The supernatural race called the [[Tuatha Dé Danann]] are believed to be based on the main Celtic gods of Ireland, while many Welsh characters belong either to the Plant Dôn ("Clann [[Dôn]]") and the Plant Llŷr ("Clann [[Llŷr]]"). Some figures in Insular Celtic myth have ancient continental parallels: Irish [[Lugh]] and Welsh [[Lleu]] are cognate with [[Lugus]]; [[Goibniu]] and [[Gofannon]] with Gobannos; [[Aengus|Macán]] and [[Mabon ap Modron|Mabon]] with Maponos; and so on. One common figure is the [[sovereignty goddess]], who represents the land and bestows sovereignty on a king by marrying him. The [[Alltar]] is also a common motif; a parallel realm of the supernatural races, which is visited by some mythical heroes. Celtic myth influenced later [[Ábhar na Breataine|Arthurian legend]]. == Léargas ginearálta == [[Íomhá:Gaul god Sucellus.jpg|mion|deis|The Celtic god [[Sucellus]]]] '' Though the Celtic world at its height covered much of western and central Europe, it was not politically unified nor was there any substantial central source of cultural influence or homogeneity; as a result, there was a great deal of variation in local practices of [[ildiachas Ceilteach]] (although certain motifs, for example the god [[Lugh]], appear to have diffused throughout the Celtic world). Inscriptions of more than three hundred deities, often equated with their Roman counterparts, have survived, but of these most appear to have been ''[[genius loci|genii locorum]]'', local or tribal gods, and few were widely worshiped. However, from what has survived of Celtic mythology, it is possible to discern commonalities which hint at a more unified pantheon than is often given credit. '' The nature and functions of these ancient gods can be deduced from their names, the location of their inscriptions, their [[iconography]], the [[Miotaseolaíocht na Róimhe]] they are equated with, and similar figures from later bodies of Celtic mythology. '' Celtic mythology is found in a number of distinct, if related, subgroups, largely corresponding to the branches of the [[Teangacha Ceilteacha]]: * Ancient Celtic religion (known primarily through archaeological sources rather than through written mythology) * mythology in [[teangacha Gaelacha]], represented chiefly by [[Miotaseolaíocht na nGael]]<ref>{{cite book |last=O'Rahilly |first=T. F. |title=Early Irish History and Mythology|year=1984 |orig-year= 1946, 1964, 1971 |publisher=Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath |isbn=0-901282-29-4}}</ref> (also shared with [[Scottish mythology]]) ** [[Na Scéalta Miotaseolaíochta]] ** [[An Rúraíocht]] ** [[An Fhiannaíocht]] ** [[Scéalaíocht na Ríthe]] * mythology in [[Teangacha Briotainice]] ** [[Miotaseolaíocht na Breataine Bige]] ** [[Cornish mythology]] ** [[Breton mythology]] == Foinsí stairiúla == [[Íomhá:Rouelle votive wheels.jpg|mion|'' Votive Celtic wheels thought to correspond to the cult of [[Taranis]]. Thousands of such wheels have been found in sanctuaries in [[Gallia Belgica]], dating from 50 RC to AD 50. [[Musée d'Archéologie Nationale]], [[An Fhrainc]] ]] '' As a result of the scarcity of surviving materials bearing written [[Gaillis]], it is surmised that the most of the Celtic writings were destroyed by the Romans, though a written form of Gaulish using [[aibítir na Gréigise|Greek]], [[aibítir na Laidine|Latin]] and [[Old Italic script|North Italic]] alphabets was used (as evidenced by votive items bearing inscriptions in Gaulish and the [[Coligny calendar]]).<ref>{{cite book|last=Ross|first=Anne|title=Everyday Life of the Pagan Celts|year=1972|publisher=Carousel Books|isbn=0-552-54021-8|pages=166–167}}</ref> [[Julius Caesar]] attests to the literacy of the Gauls, but also wrote that their priests, the [[draoi]]the, were forbidden to use writing to record certain verses of religious significance<ref>{{cite book |last=Chadwick |first=Nora Kershaw |authorlink=Nora K. Chadwick |title=The Celts |year=1970 |publisher=Penguin Books |isbn=978-0-14-021211-2 |page=149}}</ref> (Caesar, ''[[Commentarii de Bello Gallico]]'' 6.14) while also noting that the [[Helvetii]] had a written census (Caesar, ''De Bello Gallico'' 1.29). '' Rome introduced a more widespread habit of public inscriptions, and broke the power of the druids in the areas it conquered; in fact, most inscriptions to [[deity|deities]] discovered in [[an Ghaill]] (modern [[an Fhrainc]] and [[Northern Italy]]), [[Roman Britain|Britain]] and other formerly (or presently) Celtic-speaking areas post-date the Roman conquest. '' Though early Gaels in Ireland and parts of [[an Bhreatain Bheag]] used [[Ogham]] script to record short inscriptions (largely personal names), more sophisticated literacy was not introduced to Celtic areas that had not been conquered by Rome until the advent of [[Críostaíocht]]. Indeed, many Gaelic myths were first recorded by Christian monks, albeit without most of their original religious meanings.<ref>{{cite book |last=Ross |first=Anne |title=Everyday Life of the Pagan Celts |year=1972 |publisher=Carousel Books |isbn=0-552-54021-8 |pages=168–170}}</ref> == Miotaseolaíocht na nGael == {{príomhalt|Miotaseolaíocht na nGael}} [[Íomhá:Ferdiad.jpg|mion|Cuchulainn carries Ferdiad across the river]] '' The oldest body of myths stemming from the Heroic Age is found only from the early medieval period of Ireland.<ref>{{cite book |last=Jackson |first=Kenneth Hurlstone |title=A Celtic Miscellany |year=1971 |publisher=Penguin Classics |isbn=0-14-044-247-2 |pages=[https://archive.org/details/celticmiscellany00jack/page/27 27–28]|url=https://archive.org/details/celticmiscellany00jack/page/27}}</ref> As Christianity began to take over, the gods and goddesses were slowly eliminated as such from the culture. What survives includes material dealing with the [[Tuatha Dé Danann]] and the [[Fomhóraigh]], which forms the basis for the text [[Cath Maighe Tuireadh]], as well as portions of the history-focused [[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]. The Tuatha Dé represent the functions of human society such as kingship, crafts and war, while the Fomorians represent chaos and wild nature. ===An Dagda=== '' The leader of the gods for the Irish pantheon appears to have been [[an Dagda]].<ref>{{cite book |last=Geddes & Grosset Ltd|title=Dictionary of the Celts |year=1997 |publisher=Brockhampton Press London |isbn=1-86019-709-4|pages=41}}</ref> An Dagda was the figure on which male humans and other gods were based because he embodied ideal Irish traits. Celtic gods were also considered to be a clan due to their lack of specialization and unknown origins. The particular character of the Dagda was as a figure of burlesque lampoonery in [[Miotaseolaíocht na nGael]], and some authors even conclude that he was trusted to be benevolent enough to tolerate jokes at his own expense. '' Irish tales depict the Dagda as a figure of power, armed with a club. In [[Dorset]] there is a famous outline of an [[phallus|ithyphallic]] giant called the [[Cerne Abbas Giant]] with a club cut into the chalky soil. While this was probably produced in relatively modern times ([[Cogadh Cathartha Shasana]] era), it was long thought to be a representation of an Dagda. This has been called into question by recent studies which show that there may have been a representation of what looks like a large drapery hanging from the horizontal arm of the figure, leading to suspicion that this figure actually represents [[Earcail]], with the skin of the [[Nemean lion]] over his arm and carrying the club he used to kill it. In [[an Ghaill]], it is speculated that the Dagda is associated with [[Sucellus]], the striker, equipped with a hammer and cup. === Mór-Ríoghain === '' [[Mór-Ríoghain]] was a tripartite battle goddess of the Celts of Ancient Ireland and Scotland.<ref>{{cite book |last=Geddes & Grosset Ltd |title=Dictionary of the Celts |year=1997 |publisher=Brockhampton Press London |isbn=1-86019-709-4 |pages=130}}</ref><ref>Mammoth Book of Celtic Myths and Legends (1999), Constable & Robinson Ltd</ref> She was known as the Morrígan, but the different sections she was divided into were also referred to as [[Nemain|Neamhain]], [[Macha]] and [[Badb|Babhdh]] (among other, less common names), each representing different aspects of combat. She is most commonly known for her involvement in the ''[[Táin Bó Cúailnge]]''. === Lugh === [[Íomhá:Lugh spear Millar.jpg|mion|deis|x216px|''Lugh's Magic Spear''; léaráid le H. R. Millar]] '' The god appearing most frequently in the tales is [[Lugh]]. He is evidently a residual of the earlier, more widespread god [[Lugus]], whose diffusion in Celtic religion is apparent from the number of place names in which his name appears, occurring across the Celtic world. The most famous of these are the cities of [[Lugdunum]] (the modern French city of [[Lyon]]), Lugdunum Batavorum ([[Brittenburg]], 10 kilometers west of [[Leiden]] in the [[Netherlands]]) and [[Lugo|Lucus Augusti]] ({{lang-el|Λοuκος Λuγούστον}}, the modern Galician city of [[Lugo]]). Lug is described in the Celtic myths as the last to be added to the list of deities. In Ireland a festival called the [[Lughnasadh]] ({{lang-ir|Lúnasa}} "August") was held in his honor. === Eile === '' Other important goddesses include [[Brigid]], the Dagda's daughter; [[Aibell]], [[Áine]], [[Macha]], and the sovereign goddess, [[Ériu]]. Notable is [[Epona]], the horse goddess, celebrated with horse races at the summer festival. Significant Irish gods include [[Nuada Airgetlám]], the first king of the Tuatha Dé Danann; [[Goibniu]], the smith and brewer; [[Dian Cecht]], the patron of healing; and the sea god [[Manannán mac Lir]]. == Miotaseolaíocht na Breataine Bige == {{príomhalt|Welsh mythology}} [[Íomhá:Ler swans Millar.jpg|mion|deis|upright|'' An illustration of [[Llŷr]] and the swans by H. R. Millar]] [[Íomhá:Jesus-College-MS-111 00379 190r (cropped) Geraint.jpg|mion|clé|'' Opening lines of one of the Mabinogi tales from the [[Red Book of Hergest]]:<br />''Gereint vab Erbin. Arthur a deuodes dala llys yg Caerllion ar Wysc...'' <br />(Geraint the son of Erbin. Arthur was accustomed to hold his Court at Caerlleon upon Usk...)]] '' Important reflexes of British mythology appear in the [[Four Branches of the Mabinogi]], especially in the names of several characters, such as [[Rhiannon]], [[Teyrnon]], and [[Brân the Blessed]] (''Bendigeidfran'', "Bran [Crow] the Blessed"). Other characters, in all likelihood, derive from mythological sources, and various episodes, such as the appearance of [[Arawn]], a king of the Otherworld seeking the aid of a mortal in his own feuds, and the tale of the hero who cannot be killed except under seemingly contradictory circumstances, can be traced throughout [[Proto-Indo-European mythology]]. The children of [[Llŷr]] ("Sea" = Irish [[Ler (mythology)|Ler]]) in the Second and Third Branches, and the children of [[Dôn]] ([[Danu (Irish goddess)|Danu]] in Irish and earlier Indo-European tradition) in the Fourth Branch are major figures, but the tales themselves are not primary mythology. '' While further mythological names and references appear elsewhere in Welsh narrative and tradition, especially in the tale of ''[[Culhwch and Olwen]]'', where we find, for example, [[Mabon ap Modron]] ("Divine Son of the Divine Mother"), and in the collected [[Welsh Triads]], not enough is known of the British mythological background to reconstruct either a narrative of creation or a coherent pantheon of British deities. Indeed, though there is much in common with Irish myth, there may have been no unified British mythological tradition ''per se''. Whatever its ultimate origins, the surviving material has been put to good use in the service of literary masterpieces that address the cultural concerns of [[Wales]] in the early and later Middle Ages. ==Remnants of Gaulish and other mythology== {{príomhalt|Gallo-Roman religion}} [[Íomhá:Taranis Jupiter with wheel and thunderbolt Le Chatelet Gourzon Haute Marne.jpg|mion|clé|upright|'' [[Taranis]] (with Celtic wheel and [[thunderbolt]]), Le Chatelet, Gourzon, [[Haute-Marne]], France]] '' The Celts also worshiped a number of deities of which little more is known than [[list of Celtic deities|their names]]. Classical writers preserve a few fragments of legends or myths that may possibly be Celtic.<ref name="Duval">{{cite book |first=Paul-Marie |last=Duval |year=1993 |title=Les dieux de la Gaule |trans-title=The Gods of Gaul |publisher=Éditions Payot |location=Paris, FR |isbn=2-228-88621-1 |pages=94–98}}</ref> '' According to the Syrian rhetorician [[Lucian]], [[Ogmios]] was supposed to lead a band of men chained by their ears to his tongue as a symbol of the strength of his eloquence. '' The first-century Roman poet [[Lucan]] mentions the gods [[Taranis]], [[Toutatis|Teutates]] and [[Esus]], but there is little Celtic evidence that these were important deities. '' A number of [[objet d'art|objets d'art]], coins, and altars may depict scenes from lost myths, such as the representations of [[Tarvos Trigaranus]] or of an equestrian ‘[[Jupiter (mythology)|Jupiter]]’ surmounting the [[Anguiped]] (a snake-legged human-like figure). The [[Gundestrup cauldron]] has been also interpreted mythically.<ref>{{cite journal |first=G.S. |last=Olmsted |title=The Gundestrup version of ''Táin Bó Cuailnge'' |journal=[[Antiquity (journal)|Antiquity]] |year=1976 |volume=50 |issue=198 |pages=95–103|doi=10.1017/S0003598X00070836 }}</ref> '' Along with dedications giving us god names, there are also deity representations to which no name has yet been attached. Among these are images of a three-headed or three-faced god, a squatting god, a god with a snake, a god with a wheel, and a horseman with a kneeling giant.<ref name="Powell">{{cite book |author=Powell, T.G.E. |author-link=T. G. E. Powell|title=The Celts |publisher=Thames & Hudson |place=London, UK |year=1958}}</ref> Some of these images can be found in [[Bronze Age|Late Bronze Age]] [[Bog|peat bogs]] in Britain,<ref name="Chadwick">{{cite book |author=Chadwick, Nora |title=The Celts |publisher=Pelican Books |year=1970}}</ref> indicating the symbols were both pre-Roman and widely spread across Celtic culture. The distribution of some of the images has been mapped and shows a pattern of central concentration of an image along with a wide scatter indicating these images were most likely attached to specific tribes and were distributed from some central point of tribal concentration outward along lines of trade. The image of the three-headed god has a central concentration among the Belgae, between the Oise, Marne and Moselle rivers. The horseman with the kneeling giant is centered on either side of the Rhine. These examples seem to indicate regional preferences of a common image stock.<ref name="Powell"/> {{clear}} ===Julius Caesar on Celtic gods and their significance=== [[Íomhá:Rouelle d or Balesme Haute Marne.jpg|mion|deis|'' Golden Celtic wheel with symbols, Balesme, [[Haute-Marne]]. [[National Archaeological Museum (France)|National Archaeological Museum]]]] '' The classic entry about the Celtic gods of Gaul is by [[Julius Caesar]]'s history of his war in Gaul.<ref>{{cite book |author-link=Julius Caesar |first=Gaius Julius |last=Caesar |title=[[Commentarii de Bello Gallico]] |orig-date=52–51 BCE |trans-title=The Gallic War}}</ref> In this he names the five principal gods worshiped in Gaul (according to the [[interpretatio graeca|practice of his time]], he gives the names of the closest equivalent Roman gods) and describes their roles: '' [[Mercury (mythology)|Mercury]] was the most venerated of all the deities and numerous representations of him were to be discovered. Mercury was seen as the originator of all the arts (and is often taken to refer to [[Lugus]] for this reason), the supporter of adventurers and of traders, and the mightiest power concerning trade and profit. '' Next, the Gauls revered [[Apollo]], [[Mars (mythology)|Mars]], [[Jupiter (mythology)|Jupiter]], and [[Minerva]]. Among these divinities Caesar described the Celts as holding roughly equal views as did other populations: Apollo dispels sickness, Minerva encourages skills, Jupiter governs the skies, and Mars influences warfare. MacBain argues that Apollo corresponds to [[Lugh|Irish Lugh]], Mercury to [[Manannan mac Lir]], Jupiter to [[the Dagda]], Mars to [[Neit]], and Minerva to [[Brigit]].<ref>{{cite book |last=MacBain |first=Alexander |title=Celtic Mythology and Religion |year=1976 |publisher=Folcroft Library Editions |isbn=0-8414-6043-4 |pages=69–75}}</ref> '' In addition to these five, Caesar mentions that the Gauls traced their ancestry to [[Dīs Pater]]<ref>{{cite book |last=Ross |first=Anne |title=Everyday Life of the Pagan Celts |year=1972 |publisher=Carousel Books |isbn=0-552-54021-8 |pages=208}}</ref> (possibly Irish [[Donn]]). == Féach freisin == * [[Bean sí]] * [[Miotaseolaíocht Chantabriach]] * [[Críostaíocht Cheilteach]] * [[Rí Iascaire]] * [[Niskai]] * [[Triscéil]] == Foinsí == * de Vries, Jan, ''Keltische Religion'' (1961). *Duval, Paul-Marie, ''Les Dieux de la Gaule'', new ed. updated and enlarged (1976) *Mac Cana, Proinsias. ''Celtic Mythology''. New York: Hamlyn, 1970. {{ISBN|0-600-00647-6}} *Mac Cana, Proinsias, ''The Learned Tales of Medieval Ireland'' (Irish Literature – Studies), Dublin Institute for Advanced Studies (1980): {{ISBN|1-85500-120-9}} *MacKillop, James, ''Dictionary of Celtic Mythology''. Oxford: Oxford University Press, 1998. {{ISBN|0-19-280120-1}} *[[Bernhard Maier (religious studies professor)|Maier, Bernhard]], ''Dictionary of Celtic religion and culture'', Boydell & Brewer 1997 {{ISBN|978-0-85115-660-6}} *O'Rahilly, Thomas F. ''Early Irish History and Mythology'' (1991, reissued 1971) *Rolleston, T.W. ''Celtic Myths and Legend''s. Dover Publications Inc. (1911, 1990 reprint). {{ISBN|0486265072}} *[[John Rhys|Rhys, John]], ''Lectures on the Origin and Growth of Religion as Illustrated by Celtic Heathendom'' 3rd ed. (1898, reprinted 1979) *Sjoestedt, M. L., ''Gods and Heroes of the Celts''. 1949; translated by Myles Dillon. repr. Berkeley, CA: Turtle Press, 1990. {{ISBN|1-85182-179-1}} *Squire, Charles. ''Celtic Myth and Legend''. Newcastle Publishing Co. 1975. {{ISBN|0-87877-030-5}} *Stercks, Claude, ''Éléments de cosmogonie celtique'' (1986) *[[Joseph Vendryes|Vendryes, Joseph]]; Ernest Tonnelat & [[B.-O. Unbegaun]] ''Les Religions des Celtes, des Germains et des anciens Slaves'' (1948) == Naisc sheachtracha == *[http://www.unc.edu/celtic/catalogue/Gundestrup/kauldron.html Celtic Art & Cultures]: a detailed description of the [[Gundestrup cauldron]] *[https://web.archive.org/web/20100209003822/http://draeconin.com/database/celtreli.htm Celtic Religion – What Information do we really have] *[http://www.conjure.com/whocelts.html What We Don't Know About the Ancient Celts] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Na Ceiltigh]] opq8p2taqzdalxwx0lcb1wc1a14e28d 1085505 1085416 2022-08-21T19:01:01Z Marcas.oduinn 33120 /* Féach freisin */ wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} '' '''Celtic mythology''' is the body of [[miotas]]s belonging to the [[na Ceiltigh]].<ref name="Cunliffe">Cunliffe, Barry, (1997) ''The Ancient Celts''. Oxford, [[Oxford University Press]] {{ISBN|0-19-815010-5}}, ll. 183 (religion), 202, 204–8.</ref> Like other [[an Iarannaois]] Europeans, Celtic peoples followed [[Ancient Celtic religion|a polytheistic religion]], having many gods and goddesses. The mythologies of Ceiltigh na Mór-roinne peoples, such as the [[Gallaigh]] and [[Ceiltibéaraigh]], did not survive their conquest by the [[Impireacht na Róimhe]], the loss of a d[[Teangacha Ceilteacha]] and their subsequent conversion to [[Críostaíocht]]. Remnants are only found in Greco-Roman sources and archaeology. Most surviving Celtic mythology belongs to the [[Ceiltigh na nOileán]] peoples (the [[Gaeil]] of [[Éire]] agus [[Alba]]; the [[na Briotanaigh Cheilteacha]] of western [[An Bhreatain]] agus [[an Bhriotáin]]). They preserved some of their myths in [[béaloideas]], which were eventually written down by Christian scribes in the [[an Mheánaois]]. [[Miotaseolaíocht na nGael]] has the largest written body of myths, followed by [[miotaseolaíocht na Breataine Bige]]. '' The supernatural race called the [[Tuatha Dé Danann]] are believed to be based on the main Celtic gods of Ireland, while many Welsh characters belong either to the Plant Dôn ("Clann [[Dôn]]") and the Plant Llŷr ("Clann [[Llŷr]]"). Some figures in Insular Celtic myth have ancient continental parallels: Irish [[Lugh]] and Welsh [[Lleu]] are cognate with [[Lugus]]; [[Goibniu]] and [[Gofannon]] with Gobannos; [[Aengus|Macán]] and [[Mabon ap Modron|Mabon]] with Maponos; and so on. One common figure is the [[sovereignty goddess]], who represents the land and bestows sovereignty on a king by marrying him. The [[Alltar]] is also a common motif; a parallel realm of the supernatural races, which is visited by some mythical heroes. Celtic myth influenced later [[Ábhar na Breataine|Arthurian legend]]. == Léargas ginearálta == [[Íomhá:Gaul god Sucellus.jpg|mion|deis|The Celtic god [[Sucellus]]]] '' Though the Celtic world at its height covered much of western and central Europe, it was not politically unified nor was there any substantial central source of cultural influence or homogeneity; as a result, there was a great deal of variation in local practices of [[ildiachas Ceilteach]] (although certain motifs, for example the god [[Lugh]], appear to have diffused throughout the Celtic world). Inscriptions of more than three hundred deities, often equated with their Roman counterparts, have survived, but of these most appear to have been ''[[genius loci|genii locorum]]'', local or tribal gods, and few were widely worshiped. However, from what has survived of Celtic mythology, it is possible to discern commonalities which hint at a more unified pantheon than is often given credit. '' The nature and functions of these ancient gods can be deduced from their names, the location of their inscriptions, their [[iconography]], the [[Miotaseolaíocht na Róimhe]] they are equated with, and similar figures from later bodies of Celtic mythology. '' Celtic mythology is found in a number of distinct, if related, subgroups, largely corresponding to the branches of the [[Teangacha Ceilteacha]]: * Ancient Celtic religion (known primarily through archaeological sources rather than through written mythology) * mythology in [[teangacha Gaelacha]], represented chiefly by [[Miotaseolaíocht na nGael]]<ref>{{cite book |last=O'Rahilly |first=T. F. |title=Early Irish History and Mythology|year=1984 |orig-year= 1946, 1964, 1971 |publisher=Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath |isbn=0-901282-29-4}}</ref> (also shared with [[Scottish mythology]]) ** [[Na Scéalta Miotaseolaíochta]] ** [[An Rúraíocht]] ** [[An Fhiannaíocht]] ** [[Scéalaíocht na Ríthe]] * mythology in [[Teangacha Briotainice]] ** [[Miotaseolaíocht na Breataine Bige]] ** [[Cornish mythology]] ** [[Breton mythology]] == Foinsí stairiúla == [[Íomhá:Rouelle votive wheels.jpg|mion|'' Votive Celtic wheels thought to correspond to the cult of [[Taranis]]. Thousands of such wheels have been found in sanctuaries in [[Gallia Belgica]], dating from 50 RC to AD 50. [[Musée d'Archéologie Nationale]], [[An Fhrainc]] ]] '' As a result of the scarcity of surviving materials bearing written [[Gaillis]], it is surmised that the most of the Celtic writings were destroyed by the Romans, though a written form of Gaulish using [[aibítir na Gréigise|Greek]], [[aibítir na Laidine|Latin]] and [[Old Italic script|North Italic]] alphabets was used (as evidenced by votive items bearing inscriptions in Gaulish and the [[Coligny calendar]]).<ref>{{cite book|last=Ross|first=Anne|title=Everyday Life of the Pagan Celts|year=1972|publisher=Carousel Books|isbn=0-552-54021-8|pages=166–167}}</ref> [[Julius Caesar]] attests to the literacy of the Gauls, but also wrote that their priests, the [[draoi]]the, were forbidden to use writing to record certain verses of religious significance<ref>{{cite book |last=Chadwick |first=Nora Kershaw |authorlink=Nora K. Chadwick |title=The Celts |year=1970 |publisher=Penguin Books |isbn=978-0-14-021211-2 |page=149}}</ref> (Caesar, ''[[Commentarii de Bello Gallico]]'' 6.14) while also noting that the [[Helvetii]] had a written census (Caesar, ''De Bello Gallico'' 1.29). '' Rome introduced a more widespread habit of public inscriptions, and broke the power of the druids in the areas it conquered; in fact, most inscriptions to [[deity|deities]] discovered in [[an Ghaill]] (modern [[an Fhrainc]] and [[Northern Italy]]), [[Roman Britain|Britain]] and other formerly (or presently) Celtic-speaking areas post-date the Roman conquest. '' Though early Gaels in Ireland and parts of [[an Bhreatain Bheag]] used [[Ogham]] script to record short inscriptions (largely personal names), more sophisticated literacy was not introduced to Celtic areas that had not been conquered by Rome until the advent of [[Críostaíocht]]. Indeed, many Gaelic myths were first recorded by Christian monks, albeit without most of their original religious meanings.<ref>{{cite book |last=Ross |first=Anne |title=Everyday Life of the Pagan Celts |year=1972 |publisher=Carousel Books |isbn=0-552-54021-8 |pages=168–170}}</ref> == Miotaseolaíocht na nGael == {{príomhalt|Miotaseolaíocht na nGael}} [[Íomhá:Ferdiad.jpg|mion|Cuchulainn carries Ferdiad across the river]] '' The oldest body of myths stemming from the Heroic Age is found only from the early medieval period of Ireland.<ref>{{cite book |last=Jackson |first=Kenneth Hurlstone |title=A Celtic Miscellany |year=1971 |publisher=Penguin Classics |isbn=0-14-044-247-2 |pages=[https://archive.org/details/celticmiscellany00jack/page/27 27–28]|url=https://archive.org/details/celticmiscellany00jack/page/27}}</ref> As Christianity began to take over, the gods and goddesses were slowly eliminated as such from the culture. What survives includes material dealing with the [[Tuatha Dé Danann]] and the [[Fomhóraigh]], which forms the basis for the text [[Cath Maighe Tuireadh]], as well as portions of the history-focused [[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]. The Tuatha Dé represent the functions of human society such as kingship, crafts and war, while the Fomorians represent chaos and wild nature. ===An Dagda=== '' The leader of the gods for the Irish pantheon appears to have been [[an Dagda]].<ref>{{cite book |last=Geddes & Grosset Ltd|title=Dictionary of the Celts |year=1997 |publisher=Brockhampton Press London |isbn=1-86019-709-4|pages=41}}</ref> An Dagda was the figure on which male humans and other gods were based because he embodied ideal Irish traits. Celtic gods were also considered to be a clan due to their lack of specialization and unknown origins. The particular character of the Dagda was as a figure of burlesque lampoonery in [[Miotaseolaíocht na nGael]], and some authors even conclude that he was trusted to be benevolent enough to tolerate jokes at his own expense. '' Irish tales depict the Dagda as a figure of power, armed with a club. In [[Dorset]] there is a famous outline of an [[phallus|ithyphallic]] giant called the [[Cerne Abbas Giant]] with a club cut into the chalky soil. While this was probably produced in relatively modern times ([[Cogadh Cathartha Shasana]] era), it was long thought to be a representation of an Dagda. This has been called into question by recent studies which show that there may have been a representation of what looks like a large drapery hanging from the horizontal arm of the figure, leading to suspicion that this figure actually represents [[Earcail]], with the skin of the [[Nemean lion]] over his arm and carrying the club he used to kill it. In [[an Ghaill]], it is speculated that the Dagda is associated with [[Sucellus]], the striker, equipped with a hammer and cup. === Mór-Ríoghain === '' [[Mór-Ríoghain]] was a tripartite battle goddess of the Celts of Ancient Ireland and Scotland.<ref>{{cite book |last=Geddes & Grosset Ltd |title=Dictionary of the Celts |year=1997 |publisher=Brockhampton Press London |isbn=1-86019-709-4 |pages=130}}</ref><ref>Mammoth Book of Celtic Myths and Legends (1999), Constable & Robinson Ltd</ref> She was known as the Morrígan, but the different sections she was divided into were also referred to as [[Nemain|Neamhain]], [[Macha]] and [[Badb|Babhdh]] (among other, less common names), each representing different aspects of combat. She is most commonly known for her involvement in the ''[[Táin Bó Cúailnge]]''. === Lugh === [[Íomhá:Lugh spear Millar.jpg|mion|deis|x216px|''Lugh's Magic Spear''; léaráid le H. R. Millar]] '' The god appearing most frequently in the tales is [[Lugh]]. He is evidently a residual of the earlier, more widespread god [[Lugus]], whose diffusion in Celtic religion is apparent from the number of place names in which his name appears, occurring across the Celtic world. The most famous of these are the cities of [[Lugdunum]] (the modern French city of [[Lyon]]), Lugdunum Batavorum ([[Brittenburg]], 10 kilometers west of [[Leiden]] in the [[Netherlands]]) and [[Lugo|Lucus Augusti]] ({{lang-el|Λοuκος Λuγούστον}}, the modern Galician city of [[Lugo]]). Lug is described in the Celtic myths as the last to be added to the list of deities. In Ireland a festival called the [[Lughnasadh]] ({{lang-ir|Lúnasa}} "August") was held in his honor. === Eile === '' Other important goddesses include [[Brigid]], the Dagda's daughter; [[Aibell]], [[Áine]], [[Macha]], and the sovereign goddess, [[Ériu]]. Notable is [[Epona]], the horse goddess, celebrated with horse races at the summer festival. Significant Irish gods include [[Nuada Airgetlám]], the first king of the Tuatha Dé Danann; [[Goibniu]], the smith and brewer; [[Dian Cecht]], the patron of healing; and the sea god [[Manannán mac Lir]]. == Miotaseolaíocht na Breataine Bige == {{príomhalt|Welsh mythology}} [[Íomhá:Ler swans Millar.jpg|mion|deis|upright|'' An illustration of [[Llŷr]] and the swans by H. R. Millar]] [[Íomhá:Jesus-College-MS-111 00379 190r (cropped) Geraint.jpg|mion|clé|'' Opening lines of one of the Mabinogi tales from the [[Red Book of Hergest]]:<br />''Gereint vab Erbin. Arthur a deuodes dala llys yg Caerllion ar Wysc...'' <br />(Geraint the son of Erbin. Arthur was accustomed to hold his Court at Caerlleon upon Usk...)]] '' Important reflexes of British mythology appear in the [[Four Branches of the Mabinogi]], especially in the names of several characters, such as [[Rhiannon]], [[Teyrnon]], and [[Brân the Blessed]] (''Bendigeidfran'', "Bran [Crow] the Blessed"). Other characters, in all likelihood, derive from mythological sources, and various episodes, such as the appearance of [[Arawn]], a king of the Otherworld seeking the aid of a mortal in his own feuds, and the tale of the hero who cannot be killed except under seemingly contradictory circumstances, can be traced throughout [[Proto-Indo-European mythology]]. The children of [[Llŷr]] ("Sea" = Irish [[Ler (mythology)|Ler]]) in the Second and Third Branches, and the children of [[Dôn]] ([[Danu (Irish goddess)|Danu]] in Irish and earlier Indo-European tradition) in the Fourth Branch are major figures, but the tales themselves are not primary mythology. '' While further mythological names and references appear elsewhere in Welsh narrative and tradition, especially in the tale of ''[[Culhwch and Olwen]]'', where we find, for example, [[Mabon ap Modron]] ("Divine Son of the Divine Mother"), and in the collected [[Welsh Triads]], not enough is known of the British mythological background to reconstruct either a narrative of creation or a coherent pantheon of British deities. Indeed, though there is much in common with Irish myth, there may have been no unified British mythological tradition ''per se''. Whatever its ultimate origins, the surviving material has been put to good use in the service of literary masterpieces that address the cultural concerns of [[Wales]] in the early and later Middle Ages. ==Remnants of Gaulish and other mythology== {{príomhalt|Gallo-Roman religion}} [[Íomhá:Taranis Jupiter with wheel and thunderbolt Le Chatelet Gourzon Haute Marne.jpg|mion|clé|upright|'' [[Taranis]] (with Celtic wheel and [[thunderbolt]]), Le Chatelet, Gourzon, [[Haute-Marne]], France]] '' The Celts also worshiped a number of deities of which little more is known than [[list of Celtic deities|their names]]. Classical writers preserve a few fragments of legends or myths that may possibly be Celtic.<ref name="Duval">{{cite book |first=Paul-Marie |last=Duval |year=1993 |title=Les dieux de la Gaule |trans-title=The Gods of Gaul |publisher=Éditions Payot |location=Paris, FR |isbn=2-228-88621-1 |pages=94–98}}</ref> '' According to the Syrian rhetorician [[Lucian]], [[Ogmios]] was supposed to lead a band of men chained by their ears to his tongue as a symbol of the strength of his eloquence. '' The first-century Roman poet [[Lucan]] mentions the gods [[Taranis]], [[Toutatis|Teutates]] and [[Esus]], but there is little Celtic evidence that these were important deities. '' A number of [[objet d'art|objets d'art]], coins, and altars may depict scenes from lost myths, such as the representations of [[Tarvos Trigaranus]] or of an equestrian ‘[[Jupiter (mythology)|Jupiter]]’ surmounting the [[Anguiped]] (a snake-legged human-like figure). The [[Gundestrup cauldron]] has been also interpreted mythically.<ref>{{cite journal |first=G.S. |last=Olmsted |title=The Gundestrup version of ''Táin Bó Cuailnge'' |journal=[[Antiquity (journal)|Antiquity]] |year=1976 |volume=50 |issue=198 |pages=95–103|doi=10.1017/S0003598X00070836 }}</ref> '' Along with dedications giving us god names, there are also deity representations to which no name has yet been attached. Among these are images of a three-headed or three-faced god, a squatting god, a god with a snake, a god with a wheel, and a horseman with a kneeling giant.<ref name="Powell">{{cite book |author=Powell, T.G.E. |author-link=T. G. E. Powell|title=The Celts |publisher=Thames & Hudson |place=London, UK |year=1958}}</ref> Some of these images can be found in [[Bronze Age|Late Bronze Age]] [[Bog|peat bogs]] in Britain,<ref name="Chadwick">{{cite book |author=Chadwick, Nora |title=The Celts |publisher=Pelican Books |year=1970}}</ref> indicating the symbols were both pre-Roman and widely spread across Celtic culture. The distribution of some of the images has been mapped and shows a pattern of central concentration of an image along with a wide scatter indicating these images were most likely attached to specific tribes and were distributed from some central point of tribal concentration outward along lines of trade. The image of the three-headed god has a central concentration among the Belgae, between the Oise, Marne and Moselle rivers. The horseman with the kneeling giant is centered on either side of the Rhine. These examples seem to indicate regional preferences of a common image stock.<ref name="Powell"/> {{clear}} ===Julius Caesar on Celtic gods and their significance=== [[Íomhá:Rouelle d or Balesme Haute Marne.jpg|mion|deis|'' Golden Celtic wheel with symbols, Balesme, [[Haute-Marne]]. [[National Archaeological Museum (France)|National Archaeological Museum]]]] '' The classic entry about the Celtic gods of Gaul is by [[Julius Caesar]]'s history of his war in Gaul.<ref>{{cite book |author-link=Julius Caesar |first=Gaius Julius |last=Caesar |title=[[Commentarii de Bello Gallico]] |orig-date=52–51 BCE |trans-title=The Gallic War}}</ref> In this he names the five principal gods worshiped in Gaul (according to the [[interpretatio graeca|practice of his time]], he gives the names of the closest equivalent Roman gods) and describes their roles: '' [[Mercury (mythology)|Mercury]] was the most venerated of all the deities and numerous representations of him were to be discovered. Mercury was seen as the originator of all the arts (and is often taken to refer to [[Lugus]] for this reason), the supporter of adventurers and of traders, and the mightiest power concerning trade and profit. '' Next, the Gauls revered [[Apollo]], [[Mars (mythology)|Mars]], [[Jupiter (mythology)|Jupiter]], and [[Minerva]]. Among these divinities Caesar described the Celts as holding roughly equal views as did other populations: Apollo dispels sickness, Minerva encourages skills, Jupiter governs the skies, and Mars influences warfare. MacBain argues that Apollo corresponds to [[Lugh|Irish Lugh]], Mercury to [[Manannan mac Lir]], Jupiter to [[the Dagda]], Mars to [[Neit]], and Minerva to [[Brigit]].<ref>{{cite book |last=MacBain |first=Alexander |title=Celtic Mythology and Religion |year=1976 |publisher=Folcroft Library Editions |isbn=0-8414-6043-4 |pages=69–75}}</ref> '' In addition to these five, Caesar mentions that the Gauls traced their ancestry to [[Dīs Pater]]<ref>{{cite book |last=Ross |first=Anne |title=Everyday Life of the Pagan Celts |year=1972 |publisher=Carousel Books |isbn=0-552-54021-8 |pages=208}}</ref> (possibly Irish [[Donn]]). == Féach freisin == * [[Bean sí]] * [[Miotaseolaíocht Chantabrach]] * [[Críostaíocht Cheilteach]] * [[Rí Iascaire]] * [[Niskai]] * [[Triscéil]] == Foinsí == * de Vries, Jan, ''Keltische Religion'' (1961). *Duval, Paul-Marie, ''Les Dieux de la Gaule'', new ed. updated and enlarged (1976) *Mac Cana, Proinsias. ''Celtic Mythology''. New York: Hamlyn, 1970. {{ISBN|0-600-00647-6}} *Mac Cana, Proinsias, ''The Learned Tales of Medieval Ireland'' (Irish Literature – Studies), Dublin Institute for Advanced Studies (1980): {{ISBN|1-85500-120-9}} *MacKillop, James, ''Dictionary of Celtic Mythology''. Oxford: Oxford University Press, 1998. {{ISBN|0-19-280120-1}} *[[Bernhard Maier (religious studies professor)|Maier, Bernhard]], ''Dictionary of Celtic religion and culture'', Boydell & Brewer 1997 {{ISBN|978-0-85115-660-6}} *O'Rahilly, Thomas F. ''Early Irish History and Mythology'' (1991, reissued 1971) *Rolleston, T.W. ''Celtic Myths and Legend''s. Dover Publications Inc. (1911, 1990 reprint). {{ISBN|0486265072}} *[[John Rhys|Rhys, John]], ''Lectures on the Origin and Growth of Religion as Illustrated by Celtic Heathendom'' 3rd ed. (1898, reprinted 1979) *Sjoestedt, M. L., ''Gods and Heroes of the Celts''. 1949; translated by Myles Dillon. repr. Berkeley, CA: Turtle Press, 1990. {{ISBN|1-85182-179-1}} *Squire, Charles. ''Celtic Myth and Legend''. Newcastle Publishing Co. 1975. {{ISBN|0-87877-030-5}} *Stercks, Claude, ''Éléments de cosmogonie celtique'' (1986) *[[Joseph Vendryes|Vendryes, Joseph]]; Ernest Tonnelat & [[B.-O. Unbegaun]] ''Les Religions des Celtes, des Germains et des anciens Slaves'' (1948) == Naisc sheachtracha == *[http://www.unc.edu/celtic/catalogue/Gundestrup/kauldron.html Celtic Art & Cultures]: a detailed description of the [[Gundestrup cauldron]] *[https://web.archive.org/web/20100209003822/http://draeconin.com/database/celtreli.htm Celtic Religion – What Information do we really have] *[http://www.conjure.com/whocelts.html What We Don't Know About the Ancient Celts] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Na Ceiltigh]] 2xa9lmz5dsgihf8aeq1ik26v5twk58k 0 104015 1085591 1085322 2022-08-21T21:08:19Z Deirge Ó Dhaoinebeaga 51568 +Foirgneamh wikitext text/x-wiki {{Athbhreithniú}} {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is sráid suite i m[[Baile Átha Cliath]], [[Éire]] í '''Sráid Fhearchair''', a shíneann ó dheas ó [[Faiche Stiabhna|Fhaiche Stiabhna]] ar feadh thart ar leathchiliméadar.<ref name="x0001"/> ==Foirgneamh== Is sampla slán den chuid is mó d’ailtireacht Sheoirseach í Sráid Fhearchair. ==Daoine== Áirítear ar na daoine a raibh baint acu le Sráid Fhearchair ná: * [[Edward Carson]] (1854—1935), polaiteoir == Tagairtí == {{Reflist|refs= * <ref name="x0001">{{Lua idirlín|teideal=1776 − Harcourt Street, Dublin |url=https://www.archiseek.com/2010/1776-harcourt-street-dublin/|language=en|dátarochtana=21 Lúnasa 2022}}</ref> }} {{síol}} [[Catagóir:Sráideanna i mBaile Átha Cliath]] iaglr82wyi1xckpwf05gfbom4gsplft 1085593 1085591 2022-08-21T21:10:42Z Deirge Ó Dhaoinebeaga 51568 /* Foirgneamh */ +ref wikitext text/x-wiki {{Athbhreithniú}} {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is sráid suite i m[[Baile Átha Cliath]], [[Éire]] í '''Sráid Fhearchair''', a shíneann ó dheas ó [[Faiche Stiabhna|Fhaiche Stiabhna]] ar feadh thart ar leathchiliméadar.<ref name="x0001"/> ==Foirgneamh== Is sampla slán den chuid is mó d’ailtireacht Sheoirseach í Sráid Fhearchair.<ref name="x0001"/> ==Daoine== Áirítear ar na daoine a raibh baint acu le Sráid Fhearchair ná: * [[Edward Carson]] (1854—1935), polaiteoir == Tagairtí == {{Reflist|refs= * <ref name="x0001">{{Lua idirlín|teideal=1776 − Harcourt Street, Dublin |url=https://www.archiseek.com/2010/1776-harcourt-street-dublin/|language=en|dátarochtana=21 Lúnasa 2022}}</ref> }} {{síol}} [[Catagóir:Sráideanna i mBaile Átha Cliath]] snbuff3f7uqwsnj0pu92sxc09pj9drt 1085597 1085593 2022-08-21T21:17:55Z Deirge Ó Dhaoinebeaga 51568 Staire wikitext text/x-wiki {{Athbhreithniú}} {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is sráid suite i m[[Baile Átha Cliath]], [[Éire]] í '''Sráid Fhearchair''', a shíneann ó dheas ó [[Faiche Stiabhna|Fhaiche Stiabhna]] ar feadh thart ar leathchiliméadar.<ref name="x0001"/> ==Staire== Ainmníodh an tsráid i ndiaidh [[:en:Simon Harcourt, 1st Earl Harcourt|Simon Harcourt, 1st Earl Harcourt]].<ref name="x0001"/> ==Foirgneamh== Is sampla slán den chuid is mó d’ailtireacht Sheoirseach í Sráid Fhearchair.<ref name="x0001"/> ==Daoine== Áirítear ar na daoine a raibh baint acu le Sráid Fhearchair ná: * [[Edward Carson]] (1854—1935), polaiteoir == Tagairtí == {{Reflist|refs= * <ref name="x0001">{{Lua idirlín|teideal=1776 − Harcourt Street, Dublin |url=https://www.archiseek.com/2010/1776-harcourt-street-dublin/|language=en|dátarochtana=21 Lúnasa 2022}}</ref> }} {{síol}} [[Catagóir:Sráideanna i mBaile Átha Cliath]] scvqwa2m2qrw7t7oo1heiar8umwew6d 1085600 1085597 2022-08-21T21:22:03Z Deirge Ó Dhaoinebeaga 51568 Staire wikitext text/x-wiki {{Athbhreithniú}} {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is sráid suite i m[[Baile Átha Cliath]], [[Éire]] í '''Sráid Fhearchair''', a shíneann ó dheas ó [[Faiche Stiabhna|Fhaiche Stiabhna]] ar feadh thart ar leathchiliméadar. ==Staire== Ainmníodh an tsráid i ndiaidh [[:en:Simon Harcourt, 1st Earl Harcourt|Simon Harcourt, 1st Earl Harcourt]].<ref name="x0001"/> Bhí sé ina chéad tiarna leifteanant na hÉireann ó 1772 go 1776.<ref name="x0001"/> ==Foirgneamh== Is sampla slán den chuid is mó d’ailtireacht Sheoirseach í Sráid Fhearchair.<ref name="x0001"/> ==Daoine== Áirítear ar na daoine a raibh baint acu le Sráid Fhearchair ná: * [[Edward Carson]] (1854—1935), polaiteoir == Tagairtí == {{Reflist|refs= * <ref name="x0001">{{Lua idirlín|teideal=1776 − Harcourt Street, Dublin |url=https://www.archiseek.com/2010/1776-harcourt-street-dublin/|language=en|dátarochtana=21 Lúnasa 2022}}</ref> }} {{síol}} [[Catagóir:Sráideanna i mBaile Átha Cliath]] k2t2bxdhul9ca8or9fim09dmoxl08ej 1085667 1085600 2022-08-21T22:10:59Z Deirge Ó Dhaoinebeaga 51568 +stáisiún wikitext text/x-wiki {{Athbhreithniú}} {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is sráid suite i m[[Baile Átha Cliath]], [[Éire]] í '''Sráid Fhearchair''', a shíneann ó dheas ó [[Faiche Stiabhna|Fhaiche Stiabhna]] ar feadh thart ar leathchiliméadar. ==Staire== Ainmníodh an tsráid i ndiaidh [[:en:Simon Harcourt, 1st Earl Harcourt|Simon Harcourt, 1st Earl Harcourt]].<ref name="x0001"/> Bhí sé ina chéad tiarna leifteanant na hÉireann ó 1772 go 1776.<ref name="x0001"/> Tógadh stáisiún traenach sa bhliain 1859.<ref name="x0002"/> Dúnadh an stáisiún i 1958.<ref name="x0002"/> ==Foirgneamh== Is sampla slán den chuid is mó d’ailtireacht Sheoirseach í Sráid Fhearchair.<ref name="x0001"/> ==Daoine== Áirítear ar na daoine a raibh baint acu le Sráid Fhearchair ná: * [[Edward Carson]] (1854—1935), polaiteoir == Tagairtí == {{Reflist|refs= * <ref name="x0001">{{Lua idirlín|teideal=1776 − Harcourt Street, Dublin |url=https://www.archiseek.com/2010/1776-harcourt-street-dublin/|language=en|dátarochtana=21 Lúnasa 2022}}</ref> * <ref name="x0002">{{Lua idirlín|teideal=Harcourt Street |url=http://eiretrains.com/Photo_Gallery/Railway%20Stations%20H/Harcourt%20Street/IrishRailwayStations.html|language=en|dátarochtana=21 Lúnasa 2022}}</ref> }} {{síol}} [[Catagóir:Sráideanna i mBaile Átha Cliath]] bhgqqvrawe6qluz0ln00j7jmg4swdp7 1085742 1085667 2022-08-22T03:03:38Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{Athbhreithniú}} {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is sráid suite i m[[Baile Átha Cliath]], [[Éire]] í '''Sráid Fhearchair''', a shíneann ó dheas ó [[Faiche Stiabhna|Fhaiche Stiabhna]] ar feadh thart ar leathchiliméadar. ==Stair== Ainmníodh an tsráid i ndiaidh [[:en:Simon Harcourt, 1st Earl Harcourt|Simon Harcourt, 1st Earl Harcourt]].<ref name="x0001"/> Bhí sé ina chéad tiarna leifteanant na hÉireann ó 1772 go 1776.<ref name="x0001"/> Tógadh stáisiún traenach sa bhliain 1859.<ref name="x0002"/> Dúnadh an stáisiún i 1958.<ref name="x0002"/> ==Foirgneamh== Is sampla slán den chuid is mó d’ailtireacht Sheoirseach í Sráid Fhearchair.<ref name="x0001"/> ==Daoine== Áirítear ar na daoine a raibh baint acu le Sráid Fhearchair ná: * [[Edward Carson]] (1854—1935), polaiteoir == Tagairtí == {{Reflist|refs= * <ref name="x0001">{{Lua idirlín|teideal=1776 − Harcourt Street, Dublin |url=https://www.archiseek.com/2010/1776-harcourt-street-dublin/|language=en|dátarochtana=21 Lúnasa 2022}}</ref> * <ref name="x0002">{{Lua idirlín|teideal=Harcourt Street |url=http://eiretrains.com/Photo_Gallery/Railway%20Stations%20H/Harcourt%20Street/IrishRailwayStations.html|language=en|dátarochtana=21 Lúnasa 2022}}</ref> }} {{síol}} [[Catagóir:Sráideanna i mBaile Átha Cliath]] 3bka0qieiiy0b7gl671gkpm9kihuqpn 0 104022 1085325 2022-08-21T12:48:47Z Ériugena 188 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1082494954|Literal translation]]" wikitext text/x-wiki '''Is éar is aistriúchán litriúil, aistriúchán''' '''díreach nó''' aistriú focal ar fhocal ann ná aistriúchán ar théacs a dhéantar trí gach focal a aistriú ar leithligh, gan féachaint ar an gcaoi a n-úsáidtear na focail le chéile i bhfrása nó in abairt. <ref>{{Cite web-en|url=https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/literal|title=LITERAL {{!}} meaning in the Cambridge English Dictionary|language=en|work=dictionary.cambridge.org|access-date=2019-09-21}}</ref> I dteoiric an aistriúcháin, téarma eile ar "aistriúchán litriúil" is ea ''meiteafrása'' (seachas ''parafrása nó athinsint'' le haghaidh aistriúcháin analógaigh atá ar aon dul leis). Is éard a bhíonn mar thoradh ar aistriúchán litriúil ná mí-aistriúcháin ar nathanna cainte, fadhb thromchúiseach í sin le haghaidh [[Ríomhaistriúchán|aistriúcháin mheaisín]] . <ref name="Hutchins">{{Luaigh foilseachán|author=Hutchins|first=John|title="The whisky was invisible", or Persistent myths of MT|journal=MT News International|date=June 1995|issue=11|pages=17-18|url=http://www.hutchinsweb.me.uk/MTNI-11-1995.pdf|accessdate=16 February 2022|format=PDF}}</ref> == An téarma mar a úsáidtear i staidéir aistriúcháin == [[Catagóir:Leathanaigh le haistriúcháin neamh-measúnaithe]] lvjc8y5ma2ra0mzkj94d4t6rhls3301 1085329 1085325 2022-08-21T13:02:40Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki '''Aistriúchán litriúil''', '''aistriúchán díreach''' nó '''aistriú focal ar fhocal''' is ea aistriúchán ar théacs ó theanga amháin go teanga eile, déanta trí gach focal a aistriú go leithleach, gan féachaint ar an gcaoi a n-úsáidtear na focail le chéile in abairt nó i bhfrása.<ref>[https://www.purefluent.com/wiki-page/literal-translation/ Pure Fluent]</ref> <ref>{{Cite web-en|url=https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/literal|title=LITERAL {{!}} meaning in the Cambridge English Dictionary|language=en|work=dictionary.cambridge.org|access-date=2019-09-21}}</ref> ([[An Laidin|Laidin]]: ''verbum pro verbo''). I dteoiric an aistriúcháin, téarma eile ar "aistriúchán litriúil" is ea ''meiteafrása'' (seachas ''parafrása nó athinsint'' le haghaidh aistriúcháin analógaigh atá ar aon dul leis). Is éard a bhíonn mar thoradh ar aistriúchán litriúil ná mí-aistriúcháin ar nathanna cainte, fadhb thromchúiseach í sin le haghaidh [[Ríomhaistriúchán|aistriúcháin mheaisín]] . <ref name="Hutchins">{{Luaigh foilseachán|author=Hutchins|first=John|title="The whisky was invisible", or Persistent myths of MT|journal=MT News International|date=June 1995|issue=11|pages=17-18|url=http://www.hutchinsweb.me.uk/MTNI-11-1995.pdf|accessdate=16 February 2022|format=PDF}}</ref> == An téarma mar a úsáidtear i staidéir an aistriúcháin é== ==Tagairtí== [[Catagóir:Staidéir aistriúcháin]] [[Catagóir:Earráid]] 25iqxzxgrrzwh70iz8re6gjoz5wzhkj 1085342 1085329 2022-08-21T13:36:04Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki '''Aistriúchán litriúil''', '''aistriúchán díreach''' nó '''aistriú focal ar fhocal''' is ea aistriúchán ar théacs ó theanga amháin go teanga eile, déanta trí gach focal a aistriú go leithleach, gan féachaint ar an gcaoi a n-úsáidtear na focail le chéile in abairt nó i bhfrása.<ref>[https://www.purefluent.com/wiki-page/literal-translation/ Pure Fluent]</ref> <ref>{{Cite web-en|url=https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/literal|title=LITERAL {{!}} meaning in the Cambridge English Dictionary|language=en|work=dictionary.cambridge.org|access-date=2019-09-21}}</ref> ([[An Laidin|Laidin]]: ''verbum pro verbo''). I dteoiric an aistriúcháin, téarma eile ar "aistriúchán litriúil" is ea ''meiteafrása'' (seachas ''parafrása nó athinsint'' le haghaidh aistriúcháin analógaigh atá ar aon dul leis). Is éard a bhíonn mar thoradh ar aistriúchán litriúil ná mí-aistriúcháin ar nathanna cainte, fadhb thromchúiseach í sin le haghaidh [[Ríomhaistriúchán|aistriúcháin mheaisín]].<ref name="Hutchins">{{Luaigh foilseachán|last=Hutchins|first=John|title="The whisky was invisible", or Persistent myths of MT|journal=MT News International|date=June 1995|issue=11|pages=17-18|url=http://www.hutchinsweb.me.uk/MTNI-11-1995.pdf|accessdate=16 February 2022|format=PDF}}</ref> == An téarma mar a úsáidtear i staidéir an aistriúcháin é== ==Tagairtí== [[Catagóir:Staidéir aistriúcháin]] [[Catagóir:Earráid]] kv84wka5q3jwuajv3r6nz5e5j891j8v 0 104023 1085326 2022-08-21T12:56:29Z Kevin Scannell 340 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1101658814|Don Cheadle]]" wikitext text/x-wiki Is aisteoir agus scannánóir Meiriceánach é '''Donald Frank Cheadle Jr.''' (/ˈtʃiːdəl/; rugadh 29 Samhain 1964)<ref>{{Cite news-en|url=https://www.upi.com/Top_News/2019/11/29/UPI-Almanac-for-Friday-Nov-29-2019/6411574957229/|title=UPI Almanac for Friday, Nov. 29, 2019|date=November 29, 2019|work=[[United Press International]]|access-date=January 11, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191224110508/https://www.upi.com/Top_News/2019/11/29/UPI-Almanac-for-Friday-Nov-29-2019/6411574957229//|archive-date=December 24, 2019|quote=…actor Don Cheadle in 1964 (age 55)}}</ref>. Tá iliomad gradam faighte aige, lena n-áirítear dhá [[Gradam Grammy|Ghradam Grammy]], Gradam Tony, dhá Ghradam Golden Globe agus dhá Ghradam ón Screen Actors Guild; chomh maith leis sin, ainmníodh do [[Gradaim an Acadaimh|Ghradam an Acadaimh]] é, agus 11 [[Gradam Primetime Emmy|Ghradam Emmy]] freisin. Mar gheall ar a chuid ainmniúchán Emmy, Grammy, Oscar agus Tony (na gradaim “EGOT” mar a deirtear leo), tá sé ar cheann den bheagán daoine gorma a ainmníodh do na ceithre mhórghradam Mheiriceánacha seo. Tar éis ról in ''Hamburger Hill'' (1987), agus páirt an drongadóra “Rocket” sa scannán ''Colors'' (1988), tharraing Cheadle cáil air féin sna 1990idí le rólanna in ''Devil in a Blue Dress'' (1995), ''Rebound: The Legend of Earl ‘The Goat’ Manigault'' (1996), ''Rosewood'' (1997), agus ''Boogie Nights'' (1997). D'éirigh na scannáin ''Out of Sight'' (1998), ''Traffic'' (2000), agus ''The Ocean's Trilogy'' (2001-2007) as a chomhoibriú leis an stiúrthóir Steven Soderbergh. Ainmníodh Cheadle do Ghradam Acadaimh don Aisteoir is Fearr as an léiriú a rinne sé ar an mbainisteoir óstáin Ruandach Paul Rusesabagina sa dráma cumhachtach ''Hotel Rwanda'' (2004). Bhí sé ina chomhléiritheoir ar ''Crash'', scannán a bhuaigh Gradam an Acadaimh don Scannán is Fearr in 2005. D'fhás a chlú ar fud an domhain lena ról mar James Rhodes/War Machine i [[Uilebhith Cineamatach Marvel|gCruinne Chineamatach Marvel]], ag tosú le ''Iron Man 2'' (2010), ag dul in ionad Terrence Howard. Beidh an phríomhpháirt aige sa tsraith ''Armor Wars'' ar Disney+ mar chuid den saincheadúnas Marvel. Is minic a bhíonn sé le feiceáil ar an teilifís freisin, i dtús báire le páirteanna in ''Night Court'' (1988), ''The Fresh Prince of Bel-Air'' (1990), ''Booker'' (1990) ''Picket Fences'' (1993–1995), ''The Bernie Mac Show'' (2002), agus ''ER'' (2002). Bhuaigh sé Gradam Golden Globe as a shaothar mar Marty Kaan in ''House of Lies'' (2012–2016), chomh maith le ceithre ainmniúchán do Ghradam Emmy. Ó 2019, tá an phríomhpháirt ag Cheadle sa tsraith ''Black Monday,'' agus ainmníodh do Ghradam Emmy faoi dhó é. In 2016, bronnadh Gradam Grammy air den chéad uair, as an bhfuaimrian <nowiki><i id="mwXg">Miles Ahead</i></nowiki>. In 2022, bhuaigh sé Grammy den dara huair as an insint a rinne sé ar an leabhar fuaime ''Carry On: Reflections for a New Generation ó John Lewis''; fuair sé Gradam Tony freisin don Cheoldráma is Fearr mar léiritheoir ar ''A Strange Loop''.<ref>{{Cite news-en|url=https://www.nytimes.com/live/2022/06/12/theater/tony-awards|title=Tony Awards 2022 Live Updates: ‘A Strange Loop’ Wins Best Musical|author=Jacobs|first=Julia|date=2022-06-12|language=en-US|work=The New York Times|access-date=2022-06-13}}</ref> == Luathshaol == Rugadh Cheadle i [[Kansas City, Missouri]] do Bettye Cheadle (née North), múinteoir, agus Donald Frank Cheadle Sr., síceolaí cliniciúil. Tá deirfiúr aige, Cindy, agus deartháir, Colin. Bhog an teaghlach ó chathair go cathair nuair a bhí sé óg. D’fhreastail sé ar Bhunscoil Hartley in [[Lincoln, Nebraska]] ó 1970 go 1974.<ref>{{Cite news-en|url=http://journalstar.com/lifestyles/today-s-random-fact-cheadle-was-here/article_bc27fa60-610d-5827-822d-a9a2307177fd.html|title=Today's random fact: Cheadle was here|language=en|work=JournalStar.com|access-date=April 26, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20180507153321/http://journalstar.com/lifestyles/today-s-random-fact-cheadle-was-here/article_bc27fa60-610d-5827-822d-a9a2307177fd.html|archive-date=May 7, 2018}}</ref> Bhain Cheadle céim amach ó East High School in [[Denver, Colorado|Denver]], [[Colorado]] sa bhliain 1982. Sheinn sé sacsafón sa bhanna snagcheoil san ardscoil, chan sé i gcór, agus bhí sé gníomhach san amharclannaíocht, ag glacadh páirteanna i gceoldrámaí, i ndrámaí, agus seónna míme.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.5280.com/2020/08/don-cheadle-was-once-a-mime-in-denver/|title=Don Cheadle Was Once a Mime in Denver|author=Campbell|first=Spencer|date=August 12, 2020|language=en|work=5280|access-date=May 20, 2021}}</ref> D'fhreastail Cheadle ar Institiúid Ealaíon California, agus bhain sé Baitsiléir sna Mínealaíona amach san amharclannaíocht sa bhliain 1986. == Gníomhaíocht pholaitiúil == Bhí Cheadle i mbun feachtais chun deireadh a chur leis an gcinedhíothú in Darfur sa [[An tSúdáin|tSúdáin]]. Bhí Cheadle agus John Prendergast ina gcomhúdar ar leabhar faoin mhórcheist seo dar teideal ''Not On Our Watch: The Mission to End Genocide in Darfur and Beyond''. In éineacht le [[George Clooney]], [[Brad Pitt]], [[Matt Damon]], David Pressman agus Jerry Weintraub, bhunaigh Cheadle an tionscadal ''Not On Our Watch'', eagraíocht a dhíríonn aird an domhain ar ainghníomhartha cogaidh chun stop a chur leo. Bronnadh Gradam BET do Dhaonchara na Bliana 2007 ar Cheadle as a chuid oibre daonnúla ar son mhuintir Darfur agus Ruanda.<ref>{{Cite web-en|url=http://www.bet.com/video/betawards/2007/acceptance/don-cheadle-acceptance-speech-beta-2007.html|title=BET AWARDS '07: HUMANITARIAN AWARD|work=[[BET]]|access-date=November 4, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120702185555/http://www.bet.com/video/betawards/2007/acceptance/don-cheadle-acceptance-speech-beta-2007.html|archive-date=July 2, 2012}}</ref> D’oibrigh Cheadle leis na Náisiúin Aontaithe ar cheisteanna a bhaineann le hathrú aeráide.<ref>{{Cite web-en|url=https://time.com/4143871/climate-change-conference-don-cheadle/|title=Don Cheadle: Protect the World's Vulnerable From Climate Change|language=en|publisher=Time|access-date=December 11, 2015}}</ref> I gcomhar le [[Harrison Ford]], chruthaigh sé sraith scannán faisnéise dar teideal ''Years of Living Dangerously'' a sholáthair tuairiscí pearsanta orthu siúd atá faoi thionchar athrú aeráide. Tá sé ar bhord comhairleach Citizens' Climate Lobby.<ref>{{Cite web-en|url=http://citizensclimatelobby.org/about-ccl/#advisoryboard|title=About CCL – Citizens' Climate Lobby|language=en-US|work=Citizens' Climate Lobby|access-date=December 5, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151210001355/http://citizensclimatelobby.org/about-ccl/#advisoryboard|archive-date=December 10, 2015}}</ref> == Saol pearsanta == In 2008, rinneadh próifíl ar ghinealach Cheadle ar an tsraith ''African American Lives 2'' ar PBS. Léirigh tástáil DNA gur de bhunadh [[Camarún|Camarúnach]] é Cheadle.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.pbs.org/wnet/aalives/profiles/cheadle.html|title=African American Lives 2 Profiles: Don Cheadle|publisher=PBS|access-date=March 29, 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130607091213/http://www.pbs.org/wnet/aalives/profiles/cheadle.html|archive-date=June 7, 2013}}</ref> Léirigh tástáil eile gur tháinig trian amháin dá chuid sinsear Afracach ón réigiún ón [[An tSeineagáil|tSeineagáil]] go dtí [[an Libéir]], tháinig beagán níos mó ná an ceathrú cuid ón réigiún Chongó-[[Angóla]], agus tháinig an chuid eile ó iarthar na [[An Nigéir|Nigéire]] agus [[Beinin]].<ref>{{Cite book-en|url=https://books.google.com/books?id=0cralRa6tlYC&q=don+cheadle+benin&pg=PA359|title=''In Search of Our Roots: How 19 Extraordinary African Americans Reclaimed Their Past''|year=2009|author=Gates, Jr.|first=Henry L.|access-date=July 31, 2018}}</ref> Phós Cheadle a pháirtí fadtréimhseach, ban-aisteoir agus comhréalta in ''Rosewood'', Bridgid Coulter,<ref>{{Cite web-en|url=http://www.imdb.com/name/nm0183499/|title=Bridgid Coulter|work=IMDb|access-date=March 2, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190520095200/https://www.imdb.com/name/nm0183499/|archive-date=May 20, 2019}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://www.bustle.com/entertainment/who-is-don-cheadles-wife-bridgid-coulter-is-designer-actor-activist-blackbird-house|title=Don Cheadle's Wife Bridgid Coulter Is A Hollywood Powerhouse|language=en|work=Bustle|access-date=May 29, 2021}}</ref> go luath in 2020. Tá an lánúin le chéile ó na 1990idí agus tá beirt leanaí acu.<ref>{{Cite web-en|url=https://people.com/movies/don-cheadle-longtime-girlfriend-bridgid-coulter-got-married-amid-covid/|title=Don Cheadle Reveals He and Longtime Girlfriend Bridgid Coulter Got Married amid COVID Pandemic|author=Rice|first=Nicholas|language=en|work=PEOPLE.com|access-date=March 29, 2022}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://edition.cnn.com/2021/07/15/entertainment/don-cheadle-married-trnd/index.html|title=Don Cheadle explains why he got married to Bridgid Coulter after 28 years of dating|work=CNN|access-date=July 15, 2021}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://www.hollywoodreporter.com/lifestyle/lifestyle-news/don-cheadle-bridgid-coulter-married-pandemic-wanda-sykes-ellen-show-1234976106/|title=Don Cheadle Married His Long-Time Partner Bridgid Coulter During the Pandemic|date=June 30, 2021|publisher=The Hollywood Reporter|access-date=June 30, 2021}}</ref> [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1964]] [[Catagóir:Aisteoirí Meiriceánacha]] [[Catagóir:Daonchairde]] [[Catagóir:Stiúrthóirí Meiriceánacha]] qthfb060x1xyo7bdxwyyuvc68vov801 1085327 1085326 2022-08-21T12:56:51Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is aisteoir agus scannánóir Meiriceánach é '''Donald Frank Cheadle Jr.''' (/ˈtʃiːdəl/; rugadh 29 Samhain 1964)<ref>{{Cite news-en|url=https://www.upi.com/Top_News/2019/11/29/UPI-Almanac-for-Friday-Nov-29-2019/6411574957229/|title=UPI Almanac for Friday, Nov. 29, 2019|date=November 29, 2019|work=[[United Press International]]|access-date=January 11, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191224110508/https://www.upi.com/Top_News/2019/11/29/UPI-Almanac-for-Friday-Nov-29-2019/6411574957229//|archive-date=December 24, 2019|quote=…actor Don Cheadle in 1964 (age 55)}}</ref>. Tá iliomad gradam faighte aige, lena n-áirítear dhá [[Gradam Grammy|Ghradam Grammy]], Gradam Tony, dhá Ghradam Golden Globe agus dhá Ghradam ón Screen Actors Guild; chomh maith leis sin, ainmníodh do [[Gradaim an Acadaimh|Ghradam an Acadaimh]] é, agus 11 [[Gradam Primetime Emmy|Ghradam Emmy]] freisin. Mar gheall ar a chuid ainmniúchán Emmy, Grammy, Oscar agus Tony (na gradaim “EGOT” mar a deirtear leo), tá sé ar cheann den bheagán daoine gorma a ainmníodh do na ceithre mhórghradam Mheiriceánacha seo. Tar éis ról in ''Hamburger Hill'' (1987), agus páirt an drongadóra “Rocket” sa scannán ''Colors'' (1988), tharraing Cheadle cáil air féin sna 1990idí le rólanna in ''Devil in a Blue Dress'' (1995), ''Rebound: The Legend of Earl ‘The Goat’ Manigault'' (1996), ''Rosewood'' (1997), agus ''Boogie Nights'' (1997). D'éirigh na scannáin ''Out of Sight'' (1998), ''Traffic'' (2000), agus ''The Ocean's Trilogy'' (2001-2007) as a chomhoibriú leis an stiúrthóir Steven Soderbergh. Ainmníodh Cheadle do Ghradam Acadaimh don Aisteoir is Fearr as an léiriú a rinne sé ar an mbainisteoir óstáin Ruandach Paul Rusesabagina sa dráma cumhachtach ''Hotel Rwanda'' (2004). Bhí sé ina chomhléiritheoir ar ''Crash'', scannán a bhuaigh Gradam an Acadaimh don Scannán is Fearr in 2005. D'fhás a chlú ar fud an domhain lena ról mar James Rhodes/War Machine i [[Uilebhith Cineamatach Marvel|gCruinne Chineamatach Marvel]], ag tosú le ''Iron Man 2'' (2010), ag dul in ionad Terrence Howard. Beidh an phríomhpháirt aige sa tsraith ''Armor Wars'' ar Disney+ mar chuid den saincheadúnas Marvel. Is minic a bhíonn sé le feiceáil ar an teilifís freisin, i dtús báire le páirteanna in ''Night Court'' (1988), ''The Fresh Prince of Bel-Air'' (1990), ''Booker'' (1990) ''Picket Fences'' (1993–1995), ''The Bernie Mac Show'' (2002), agus ''ER'' (2002). Bhuaigh sé Gradam Golden Globe as a shaothar mar Marty Kaan in ''House of Lies'' (2012–2016), chomh maith le ceithre ainmniúchán do Ghradam Emmy. Ó 2019, tá an phríomhpháirt ag Cheadle sa tsraith ''Black Monday,'' agus ainmníodh do Ghradam Emmy faoi dhó é. In 2016, bronnadh Gradam Grammy air den chéad uair, as an bhfuaimrian <nowiki><i id="mwXg">Miles Ahead</i></nowiki>. In 2022, bhuaigh sé Grammy den dara huair as an insint a rinne sé ar an leabhar fuaime ''Carry On: Reflections for a New Generation ó John Lewis''; fuair sé Gradam Tony freisin don Cheoldráma is Fearr mar léiritheoir ar ''A Strange Loop''.<ref>{{Cite news-en|url=https://www.nytimes.com/live/2022/06/12/theater/tony-awards|title=Tony Awards 2022 Live Updates: ‘A Strange Loop’ Wins Best Musical|author=Jacobs|first=Julia|date=2022-06-12|language=en-US|work=The New York Times|access-date=2022-06-13}}</ref> == Luathshaol == Rugadh Cheadle i [[Kansas City, Missouri]] do Bettye Cheadle (née North), múinteoir, agus Donald Frank Cheadle Sr., síceolaí cliniciúil. Tá deirfiúr aige, Cindy, agus deartháir, Colin. Bhog an teaghlach ó chathair go cathair nuair a bhí sé óg. D’fhreastail sé ar Bhunscoil Hartley in [[Lincoln, Nebraska]] ó 1970 go 1974.<ref>{{Cite news-en|url=http://journalstar.com/lifestyles/today-s-random-fact-cheadle-was-here/article_bc27fa60-610d-5827-822d-a9a2307177fd.html|title=Today's random fact: Cheadle was here|language=en|work=JournalStar.com|access-date=April 26, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20180507153321/http://journalstar.com/lifestyles/today-s-random-fact-cheadle-was-here/article_bc27fa60-610d-5827-822d-a9a2307177fd.html|archive-date=May 7, 2018}}</ref> Bhain Cheadle céim amach ó East High School in [[Denver, Colorado|Denver]], [[Colorado]] sa bhliain 1982. Sheinn sé sacsafón sa bhanna snagcheoil san ardscoil, chan sé i gcór, agus bhí sé gníomhach san amharclannaíocht, ag glacadh páirteanna i gceoldrámaí, i ndrámaí, agus seónna míme.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.5280.com/2020/08/don-cheadle-was-once-a-mime-in-denver/|title=Don Cheadle Was Once a Mime in Denver|author=Campbell|first=Spencer|date=August 12, 2020|language=en|work=5280|access-date=May 20, 2021}}</ref> D'fhreastail Cheadle ar Institiúid Ealaíon California, agus bhain sé Baitsiléir sna Mínealaíona amach san amharclannaíocht sa bhliain 1986. == Gníomhaíocht pholaitiúil == Bhí Cheadle i mbun feachtais chun deireadh a chur leis an gcinedhíothú in Darfur sa [[An tSúdáin|tSúdáin]]. Bhí Cheadle agus John Prendergast ina gcomhúdar ar leabhar faoin mhórcheist seo dar teideal ''Not On Our Watch: The Mission to End Genocide in Darfur and Beyond''. In éineacht le [[George Clooney]], [[Brad Pitt]], [[Matt Damon]], David Pressman agus Jerry Weintraub, bhunaigh Cheadle an tionscadal ''Not On Our Watch'', eagraíocht a dhíríonn aird an domhain ar ainghníomhartha cogaidh chun stop a chur leo. Bronnadh Gradam BET do Dhaonchara na Bliana 2007 ar Cheadle as a chuid oibre daonnúla ar son mhuintir Darfur agus Ruanda.<ref>{{Cite web-en|url=http://www.bet.com/video/betawards/2007/acceptance/don-cheadle-acceptance-speech-beta-2007.html|title=BET AWARDS '07: HUMANITARIAN AWARD|work=[[BET]]|access-date=November 4, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120702185555/http://www.bet.com/video/betawards/2007/acceptance/don-cheadle-acceptance-speech-beta-2007.html|archive-date=July 2, 2012}}</ref> D’oibrigh Cheadle leis na Náisiúin Aontaithe ar cheisteanna a bhaineann le hathrú aeráide.<ref>{{Cite web-en|url=https://time.com/4143871/climate-change-conference-don-cheadle/|title=Don Cheadle: Protect the World's Vulnerable From Climate Change|language=en|publisher=Time|access-date=December 11, 2015}}</ref> I gcomhar le [[Harrison Ford]], chruthaigh sé sraith scannán faisnéise dar teideal ''Years of Living Dangerously'' a sholáthair tuairiscí pearsanta orthu siúd atá faoi thionchar athrú aeráide. Tá sé ar bhord comhairleach Citizens' Climate Lobby.<ref>{{Cite web-en|url=http://citizensclimatelobby.org/about-ccl/#advisoryboard|title=About CCL – Citizens' Climate Lobby|language=en-US|work=Citizens' Climate Lobby|access-date=December 5, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151210001355/http://citizensclimatelobby.org/about-ccl/#advisoryboard|archive-date=December 10, 2015}}</ref> == Saol pearsanta == In 2008, rinneadh próifíl ar ghinealach Cheadle ar an tsraith ''African American Lives 2'' ar PBS. Léirigh tástáil DNA gur de bhunadh [[Camarún|Camarúnach]] é Cheadle.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.pbs.org/wnet/aalives/profiles/cheadle.html|title=African American Lives 2 Profiles: Don Cheadle|publisher=PBS|access-date=March 29, 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130607091213/http://www.pbs.org/wnet/aalives/profiles/cheadle.html|archive-date=June 7, 2013}}</ref> Léirigh tástáil eile gur tháinig trian amháin dá chuid sinsear Afracach ón réigiún ón [[An tSeineagáil|tSeineagáil]] go dtí [[an Libéir]], tháinig beagán níos mó ná an ceathrú cuid ón réigiún Chongó-[[Angóla]], agus tháinig an chuid eile ó iarthar na [[An Nigéir|Nigéire]] agus [[Beinin]].<ref>{{Cite book-en|url=https://books.google.com/books?id=0cralRa6tlYC&q=don+cheadle+benin&pg=PA359|title=''In Search of Our Roots: How 19 Extraordinary African Americans Reclaimed Their Past''|year=2009|author=Gates, Jr.|first=Henry L.|access-date=July 31, 2018}}</ref> Phós Cheadle a pháirtí fadtréimhseach, ban-aisteoir agus comhréalta in ''Rosewood'', Bridgid Coulter,<ref>{{Cite web-en|url=http://www.imdb.com/name/nm0183499/|title=Bridgid Coulter|work=IMDb|access-date=March 2, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190520095200/https://www.imdb.com/name/nm0183499/|archive-date=May 20, 2019}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://www.bustle.com/entertainment/who-is-don-cheadles-wife-bridgid-coulter-is-designer-actor-activist-blackbird-house|title=Don Cheadle's Wife Bridgid Coulter Is A Hollywood Powerhouse|language=en|work=Bustle|access-date=May 29, 2021}}</ref> go luath in 2020. Tá an lánúin le chéile ó na 1990idí agus tá beirt leanaí acu.<ref>{{Cite web-en|url=https://people.com/movies/don-cheadle-longtime-girlfriend-bridgid-coulter-got-married-amid-covid/|title=Don Cheadle Reveals He and Longtime Girlfriend Bridgid Coulter Got Married amid COVID Pandemic|author=Rice|first=Nicholas|language=en|work=PEOPLE.com|access-date=March 29, 2022}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://edition.cnn.com/2021/07/15/entertainment/don-cheadle-married-trnd/index.html|title=Don Cheadle explains why he got married to Bridgid Coulter after 28 years of dating|work=CNN|access-date=July 15, 2021}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://www.hollywoodreporter.com/lifestyle/lifestyle-news/don-cheadle-bridgid-coulter-married-pandemic-wanda-sykes-ellen-show-1234976106/|title=Don Cheadle Married His Long-Time Partner Bridgid Coulter During the Pandemic|date=June 30, 2021|publisher=The Hollywood Reporter|access-date=June 30, 2021}}</ref> [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1964]] [[Catagóir:Aisteoirí Meiriceánacha]] [[Catagóir:Daonchairde]] [[Catagóir:Stiúrthóirí Meiriceánacha]] kg1pgczds5z4y5apfpnbu70r0pf8ijo 1085328 1085327 2022-08-21T13:01:30Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is aisteoir agus scannánóir Meiriceánach é '''Donald Frank Cheadle Jr.''' (/ˈtʃiːdəl/; rugadh 29 Samhain 1964)<ref>{{Cite news-en|url=https://www.upi.com/Top_News/2019/11/29/UPI-Almanac-for-Friday-Nov-29-2019/6411574957229/|title=UPI Almanac for Friday, Nov. 29, 2019|date=29 Samhain 2019|work=[[United Press International]]|access-date=11 Eanáir 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191224110508/https://www.upi.com/Top_News/2019/11/29/UPI-Almanac-for-Friday-Nov-29-2019/6411574957229//|archive-date=24 Nollaig 2019|quote=…actor Don Cheadle in 1964 (age 55)}}</ref>. Tá iliomad gradam faighte aige, lena n-áirítear dhá [[Gradam Grammy|Ghradam Grammy]], Gradam Tony, dhá Ghradam Golden Globe agus dhá Ghradam ón Screen Actors Guild; chomh maith leis sin, ainmníodh do [[Gradaim an Acadaimh|Ghradam an Acadaimh]] é, agus 11 [[Gradam Primetime Emmy|Ghradam Emmy]] freisin. Mar gheall ar a chuid ainmniúchán Emmy, Grammy, Oscar agus Tony (na gradaim “EGOT” mar a deirtear leo), tá sé ar cheann den bheagán daoine gorma a ainmníodh do na ceithre mhórghradam Mheiriceánacha seo. Tar éis ról in ''Hamburger Hill'' (1987), agus páirt an drongadóra “Rocket” sa scannán ''Colors'' (1988), tharraing Cheadle cáil air féin sna 1990idí le rólanna in ''Devil in a Blue Dress'' (1995), ''Rebound: The Legend of Earl ‘The Goat’ Manigault'' (1996), ''Rosewood'' (1997), agus ''Boogie Nights'' (1997). D'éirigh na scannáin ''Out of Sight'' (1998), ''Traffic'' (2000), agus ''The Ocean's Trilogy'' (2001-2007) as a chomhoibriú leis an stiúrthóir Steven Soderbergh. Ainmníodh Cheadle do Ghradam Acadaimh don Aisteoir is Fearr as an léiriú a rinne sé ar an mbainisteoir óstáin Ruandach Paul Rusesabagina sa dráma cumhachtach ''Hotel Rwanda'' (2004). Bhí sé ina chomhléiritheoir ar ''Crash'', scannán a bhuaigh Gradam an Acadaimh don Scannán is Fearr in 2005. D'fhás a chlú ar fud an domhain lena ról mar James Rhodes/War Machine i [[Uilebhith Cineamatach Marvel|gCruinne Chineamatach Marvel]], ag tosú le ''Iron Man 2'' (2010), ag dul in ionad Terrence Howard. Beidh an phríomhpháirt aige sa tsraith ''Armor Wars'' ar Disney+ mar chuid den saincheadúnas Marvel. Is minic a bhíonn sé le feiceáil ar an teilifís freisin, i dtús báire le páirteanna in ''Night Court'' (1988), ''The Fresh Prince of Bel-Air'' (1990), ''Booker'' (1990) ''Picket Fences'' (1993–1995), ''The Bernie Mac Show'' (2002), agus ''ER'' (2002). Bhuaigh sé Gradam Golden Globe as a shaothar mar Marty Kaan in ''House of Lies'' (2012–2016), chomh maith le ceithre ainmniúchán do Ghradam Emmy. Ó 2019, tá an phríomhpháirt ag Cheadle sa tsraith ''Black Monday,'' agus ainmníodh do Ghradam Emmy faoi dhó é. In 2016, bronnadh Gradam Grammy air den chéad uair, as an bhfuaimrian <nowiki><i id="mwXg">Miles Ahead</i></nowiki>. In 2022, bhuaigh sé Grammy den dara huair as an insint a rinne sé ar an leabhar fuaime ''Carry On: Reflections for a New Generation ó John Lewis''; fuair sé Gradam Tony freisin don Cheoldráma is Fearr mar léiritheoir ar ''A Strange Loop''.<ref>{{Cite news-en|url=https://www.nytimes.com/live/2022/06/12/theater/tony-awards|title=Tony Awards 2022 Live Updates: ‘A Strange Loop’ Wins Best Musical|last=Jacobs|first=Julia|date=2022-06-12|language=en-US|work=The New York Times|access-date=2022-06-13}}</ref> == Luathshaol == Rugadh Cheadle i [[Kansas City, Missouri]] do Bettye Cheadle (née North), múinteoir, agus Donald Frank Cheadle Sr., síceolaí cliniciúil. Tá deirfiúr aige, Cindy, agus deartháir, Colin. Bhog an teaghlach ó chathair go cathair nuair a bhí sé óg. D’fhreastail sé ar Bhunscoil Hartley in [[Lincoln, Nebraska]] ó 1970 go 1974.<ref>{{Cite news-en|url=http://journalstar.com/lifestyles/today-s-random-fact-cheadle-was-here/article_bc27fa60-610d-5827-822d-a9a2307177fd.html|title=Today's random fact: Cheadle was here|language=en|work=JournalStar.com|access-date=26 Aibreán 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20180507153321/http://journalstar.com/lifestyles/today-s-random-fact-cheadle-was-here/article_bc27fa60-610d-5827-822d-a9a2307177fd.html|archive-date=7 Bealtaine 2018}}</ref> Bhain Cheadle céim amach ó East High School in [[Denver, Colorado|Denver]], [[Colorado]] sa bhliain 1982. Sheinn sé sacsafón sa bhanna snagcheoil san ardscoil, chan sé i gcór, agus bhí sé gníomhach san amharclannaíocht, ag glacadh páirteanna i gceoldrámaí, i ndrámaí, agus seónna míme.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.5280.com/2020/08/don-cheadle-was-once-a-mime-in-denver/|title=Don Cheadle Was Once a Mime in Denver|last=Campbell|first=Spencer|date=12 Lúnasa 2020|language=en|work=5280|access-date=20 Bealtaine 2021}}</ref> D'fhreastail Cheadle ar Institiúid Ealaíon California, agus bhain sé Baitsiléir sna Mínealaíona amach san amharclannaíocht sa bhliain 1986. == Gníomhaíocht pholaitiúil == Bhí Cheadle i mbun feachtais chun deireadh a chur leis an gcinedhíothú in Darfur sa [[An tSúdáin|tSúdáin]]. Bhí Cheadle agus John Prendergast ina gcomhúdar ar leabhar faoin mhórcheist seo dar teideal ''Not On Our Watch: The Mission to End Genocide in Darfur and Beyond''. In éineacht le [[George Clooney]], [[Brad Pitt]], [[Matt Damon]], David Pressman agus Jerry Weintraub, bhunaigh Cheadle an tionscadal ''Not On Our Watch'', eagraíocht a dhíríonn aird an domhain ar ainghníomhartha cogaidh chun stop a chur leo. Bronnadh Gradam BET do Dhaonchara na Bliana 2007 ar Cheadle as a chuid oibre daonnúla ar son mhuintir Darfur agus Ruanda.<ref>{{Cite web-en|url=http://www.bet.com/video/betawards/2007/acceptance/don-cheadle-acceptance-speech-beta-2007.html|title=BET AWARDS '07: HUMANITARIAN AWARD|work=[[BET]]|access-date=November 4, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120702185555/http://www.bet.com/video/betawards/2007/acceptance/don-cheadle-acceptance-speech-beta-2007.html|archive-date=2 Iúil 2012}}</ref> D’oibrigh Cheadle leis na Náisiúin Aontaithe ar cheisteanna a bhaineann le hathrú aeráide.<ref>{{Cite web-en|url=https://time.com/4143871/climate-change-conference-don-cheadle/|title=Don Cheadle: Protect the World's Vulnerable From Climate Change|language=en|publisher=Time|access-date=11 Nollaig 2015}}</ref> I gcomhar le [[Harrison Ford]], chruthaigh sé sraith scannán faisnéise dar teideal ''Years of Living Dangerously'' a sholáthair tuairiscí pearsanta orthu siúd atá faoi thionchar athrú aeráide. Tá sé ar bhord comhairleach Citizens' Climate Lobby.<ref>{{Cite web-en|url=http://citizensclimatelobby.org/about-ccl/#advisoryboard|title=About CCL – Citizens' Climate Lobby|language=en-US|work=Citizens' Climate Lobby|access-date=5 Nollaig 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151210001355/http://citizensclimatelobby.org/about-ccl/#advisoryboard|archive-date=10 Nollaig 2015}}</ref> == Saol pearsanta == In 2008, rinneadh próifíl ar ghinealach Cheadle ar an tsraith ''African American Lives 2'' ar PBS. Léirigh tástáil DNA gur de bhunadh [[Camarún|Camarúnach]] é Cheadle.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.pbs.org/wnet/aalives/profiles/cheadle.html|title=African American Lives 2 Profiles: Don Cheadle|publisher=PBS|access-date=29 Márta 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130607091213/http://www.pbs.org/wnet/aalives/profiles/cheadle.html|archive-date=June 7, 2013}}</ref> Léirigh tástáil eile gur tháinig trian amháin dá chuid sinsear Afracach ón réigiún ón [[An tSeineagáil|tSeineagáil]] go dtí [[an Libéir]], tháinig beagán níos mó ná an ceathrú cuid ón réigiún Chongó-[[Angóla]], agus tháinig an chuid eile ó iarthar na [[An Nigéir|Nigéire]] agus [[Beinin]].<ref>{{Cite book-en|url=https://books.google.com/books?id=0cralRa6tlYC&q=don+cheadle+benin&pg=PA359|title=''In Search of Our Roots: How 19 Extraordinary African Americans Reclaimed Their Past''|year=2009|last=Gates, Jr.|first=Henry L.|access-date=31 Iúil 2018}}</ref> Phós Cheadle a pháirtí fadtréimhseach, ban-aisteoir agus comhréalta in ''Rosewood'', Bridgid Coulter,<ref>{{Cite web-en|url=http://www.imdb.com/name/nm0183499/|title=Bridgid Coulter|work=IMDb|access-date=2 Márta 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190520095200/https://www.imdb.com/name/nm0183499/|archive-date=20 Bealtaine 2019}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://www.bustle.com/entertainment/who-is-don-cheadles-wife-bridgid-coulter-is-designer-actor-activist-blackbird-house|title=Don Cheadle's Wife Bridgid Coulter Is A Hollywood Powerhouse|language=en|work=Bustle|access-date=29 Bealtaine 2021}}</ref> go luath in 2020. Tá an lánúin le chéile ó na 1990idí agus tá beirt leanaí acu.<ref>{{Cite web-en|url=https://people.com/movies/don-cheadle-longtime-girlfriend-bridgid-coulter-got-married-amid-covid/|title=Don Cheadle Reveals He and Longtime Girlfriend Bridgid Coulter Got Married amid COVID Pandemic|last=Rice|first=Nicholas|language=en|work=PEOPLE.com|access-date=29 Márta 2022}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://edition.cnn.com/2021/07/15/entertainment/don-cheadle-married-trnd/index.html|title=Don Cheadle explains why he got married to Bridgid Coulter after 28 years of dating|work=CNN|access-date=15 Iúil 2021}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://www.hollywoodreporter.com/lifestyle/lifestyle-news/don-cheadle-bridgid-coulter-married-pandemic-wanda-sykes-ellen-show-1234976106/|title=Don Cheadle Married His Long-Time Partner Bridgid Coulter During the Pandemic|date=30 Meitheamh 2021|publisher=The Hollywood Reporter|access-date=20 Meitheamh 2021}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1964]] [[Catagóir:Aisteoirí Meiriceánacha]] [[Catagóir:Daonchairde]] [[Catagóir:Stiúrthóirí Meiriceánacha]] c7uy403rmqaeq2spmdmucq3fuye15fq 1085331 1085328 2022-08-21T13:05:31Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is aisteoir agus scannánóir Meiriceánach é '''Donald Frank Cheadle Jr.''' (/ˈtʃiːdəl/; rugadh 29 Samhain 1964)<ref>{{Cite news-en|url=https://www.upi.com/Top_News/2019/11/29/UPI-Almanac-for-Friday-Nov-29-2019/6411574957229/|title=UPI Almanac for Friday, Nov. 29, 2019|date=29 Samhain 2019|work=[[United Press International]]|access-date=11 Eanáir 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191224110508/https://www.upi.com/Top_News/2019/11/29/UPI-Almanac-for-Friday-Nov-29-2019/6411574957229//|archive-date=24 Nollaig 2019|quote=…actor Don Cheadle in 1964 (age 55)}}</ref>. Tá iliomad gradam faighte aige, lena n-áirítear dhá [[Gradam Grammy|Ghradam Grammy]], Gradam Tony, dhá Ghradam Golden Globe agus dhá Ghradam ón Screen Actors Guild; chomh maith leis sin, ainmníodh do [[Gradaim an Acadaimh|Ghradam an Acadaimh]] é, agus 11 [[Gradam Primetime Emmy|Ghradam Emmy]] freisin. Mar gheall ar a chuid ainmniúchán Emmy, Grammy, Oscar agus Tony (na gradaim “EGOT” mar a deirtear leo), tá sé ar cheann den bheagán daoine gorma a ainmníodh do na ceithre mhórghradam Mheiriceánacha seo. Tar éis ról in ''Hamburger Hill'' (1987), agus páirt an drongadóra “Rocket” sa scannán ''Colors'' (1988), tharraing Cheadle cáil air féin sna 1990idí le rólanna in ''Devil in a Blue Dress'' (1995), ''Rebound: The Legend of Earl ‘The Goat’ Manigault'' (1996), ''Rosewood'' (1997), agus ''Boogie Nights'' (1997). D'éirigh na scannáin ''Out of Sight'' (1998), ''Traffic'' (2000), agus ''The Ocean's Trilogy'' (2001–2007) as a chomhoibriú leis an stiúrthóir Steven Soderbergh. Ainmníodh Cheadle do Ghradam an Acadaimh don Aisteoir is Fearr as an léiriú a rinne sé ar an mbainisteoir óstáin Ruandach Paul Rusesabagina sa dráma cumhachtach ''Hotel Rwanda'' (2004). Bhí sé ina chomhléiritheoir ar ''Crash'', scannán a bhuaigh Gradam an Acadaimh don Scannán is Fearr in 2005. D'fhás a chlú ar fud an domhain lena ról mar James Rhodes/War Machine i g[[Cruinne Chineamatach Marvel]], ag tosú le ''Iron Man 2'' (2010), ag dul in ionad Terrence Howard. Beidh an phríomhpháirt aige sa tsraith ''Armor Wars'' ar Disney+ mar chuid den saincheadúnas Marvel. Is minic a bhíonn sé le feiceáil ar an teilifís freisin, i dtús báire le páirteanna in ''Night Court'' (1988), ''The Fresh Prince of Bel-Air'' (1990), ''Booker'' (1990) ''Picket Fences'' (1993–1995), ''The Bernie Mac Show'' (2002), agus ''ER'' (2002). Bhuaigh sé Gradam Golden Globe as a shaothar mar Marty Kaan in ''House of Lies'' (2012–2016), chomh maith le ceithre ainmniúchán do Ghradam Emmy. Ó 2019, tá an phríomhpháirt ag Cheadle sa tsraith ''Black Monday'', agus ainmníodh do Ghradam Emmy faoi dhó é. In 2016, bronnadh Gradam Grammy air den chéad uair, as an bhfuaimrian ''Miles Ahead''. In 2022, bhuaigh sé Grammy den dara huair as an insint a rinne sé ar an leabhar fuaime ''Carry On: Reflections for a New Generation ó John Lewis''; fuair sé Gradam Tony freisin don Cheoldráma is Fearr mar léiritheoir ar ''A Strange Loop''.<ref>{{Cite news-en|url=https://www.nytimes.com/live/2022/06/12/theater/tony-awards|title=Tony Awards 2022 Live Updates: ‘A Strange Loop’ Wins Best Musical|last=Jacobs|first=Julia|date=2022-06-12|language=en-US|work=The New York Times|access-date=2022-06-13}}</ref> == Luathshaol == Rugadh Cheadle i [[Kansas City, Missouri]] do Bettye Cheadle (née North), múinteoir, agus Donald Frank Cheadle Sr., síceolaí cliniciúil. Tá deirfiúr aige, Cindy, agus deartháir, Colin. Bhog an teaghlach ó chathair go cathair nuair a bhí sé óg. D’fhreastail sé ar Bhunscoil Hartley in [[Lincoln, Nebraska]] ó 1970 go 1974.<ref>{{Cite news-en|url=http://journalstar.com/lifestyles/today-s-random-fact-cheadle-was-here/article_bc27fa60-610d-5827-822d-a9a2307177fd.html|title=Today's random fact: Cheadle was here|language=en|work=JournalStar.com|access-date=26 Aibreán 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20180507153321/http://journalstar.com/lifestyles/today-s-random-fact-cheadle-was-here/article_bc27fa60-610d-5827-822d-a9a2307177fd.html|archive-date=7 Bealtaine 2018}}</ref> Bhain Cheadle céim amach ó East High School in [[Denver, Colorado|Denver]], [[Colorado]] sa bhliain 1982. Sheinn sé sacsafón sa bhanna snagcheoil san ardscoil, chan sé i gcór, agus bhí sé gníomhach san amharclannaíocht, ag glacadh páirteanna i gceoldrámaí, i ndrámaí, agus seónna míme.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.5280.com/2020/08/don-cheadle-was-once-a-mime-in-denver/|title=Don Cheadle Was Once a Mime in Denver|last=Campbell|first=Spencer|date=12 Lúnasa 2020|language=en|work=5280|access-date=20 Bealtaine 2021}}</ref> D'fhreastail Cheadle ar Institiúid Ealaíon California, agus bhain sé Baitsiléir sna Mínealaíona amach san amharclannaíocht sa bhliain 1986. == Gníomhaíocht pholaitiúil == Bhí Cheadle i mbun feachtais chun deireadh a chur leis an gcinedhíothú in Darfur sa [[An tSúdáin|tSúdáin]]. Bhí Cheadle agus John Prendergast ina gcomhúdar ar leabhar faoin mhórcheist seo dar teideal ''Not On Our Watch: The Mission to End Genocide in Darfur and Beyond''. In éineacht le [[George Clooney]], [[Brad Pitt]], [[Matt Damon]], David Pressman agus Jerry Weintraub, bhunaigh Cheadle an tionscadal ''Not On Our Watch'', eagraíocht a dhíríonn aird an domhain ar ainghníomhartha cogaidh chun stop a chur leo. Bronnadh Gradam BET do Dhaonchara na Bliana 2007 ar Cheadle as a chuid oibre daonnúla ar son mhuintir Darfur agus Ruanda.<ref>{{Cite web-en|url=http://www.bet.com/video/betawards/2007/acceptance/don-cheadle-acceptance-speech-beta-2007.html|title=BET AWARDS '07: HUMANITARIAN AWARD|work=[[BET]]|access-date=November 4, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120702185555/http://www.bet.com/video/betawards/2007/acceptance/don-cheadle-acceptance-speech-beta-2007.html|archive-date=2 Iúil 2012}}</ref> D’oibrigh Cheadle leis na Náisiúin Aontaithe ar cheisteanna a bhaineann le hathrú aeráide.<ref>{{Cite web-en|url=https://time.com/4143871/climate-change-conference-don-cheadle/|title=Don Cheadle: Protect the World's Vulnerable From Climate Change|language=en|publisher=Time|access-date=11 Nollaig 2015}}</ref> I gcomhar le [[Harrison Ford]], chruthaigh sé sraith scannán faisnéise dar teideal ''Years of Living Dangerously'' a sholáthair tuairiscí pearsanta orthu siúd atá faoi thionchar athrú aeráide. Tá sé ar bhord comhairleach Citizens' Climate Lobby.<ref>{{Cite web-en|url=http://citizensclimatelobby.org/about-ccl/#advisoryboard|title=About CCL – Citizens' Climate Lobby|language=en-US|work=Citizens' Climate Lobby|access-date=5 Nollaig 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151210001355/http://citizensclimatelobby.org/about-ccl/#advisoryboard|archive-date=10 Nollaig 2015}}</ref> == Saol pearsanta == In 2008, rinneadh próifíl ar ghinealach Cheadle ar an tsraith ''African American Lives 2'' ar PBS. Léirigh tástáil DNA gur de bhunadh [[Camarún|Camarúnach]] é Cheadle.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.pbs.org/wnet/aalives/profiles/cheadle.html|title=African American Lives 2 Profiles: Don Cheadle|publisher=PBS|access-date=29 Márta 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130607091213/http://www.pbs.org/wnet/aalives/profiles/cheadle.html|archive-date=June 7, 2013}}</ref> Léirigh tástáil eile gur tháinig trian amháin dá chuid sinsear Afracach ón réigiún ón [[An tSeineagáil|tSeineagáil]] go dtí [[an Libéir]], tháinig beagán níos mó ná an ceathrú cuid ón réigiún Chongó-[[Angóla]], agus tháinig an chuid eile ó iarthar na [[An Nigéir|Nigéire]] agus [[Beinin]].<ref>{{Cite book-en|url=https://books.google.com/books?id=0cralRa6tlYC&q=don+cheadle+benin&pg=PA359|title=''In Search of Our Roots: How 19 Extraordinary African Americans Reclaimed Their Past''|year=2009|last=Gates, Jr.|first=Henry L.|access-date=31 Iúil 2018}}</ref> Phós Cheadle a pháirtí fadtréimhseach, ban-aisteoir agus comhréalta in ''Rosewood'', Bridgid Coulter,<ref>{{Cite web-en|url=http://www.imdb.com/name/nm0183499/|title=Bridgid Coulter|work=IMDb|access-date=2 Márta 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190520095200/https://www.imdb.com/name/nm0183499/|archive-date=20 Bealtaine 2019}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://www.bustle.com/entertainment/who-is-don-cheadles-wife-bridgid-coulter-is-designer-actor-activist-blackbird-house|title=Don Cheadle's Wife Bridgid Coulter Is A Hollywood Powerhouse|language=en|work=Bustle|access-date=29 Bealtaine 2021}}</ref> go luath in 2020. Tá an lánúin le chéile ó na 1990idí agus tá beirt leanaí acu.<ref>{{Cite web-en|url=https://people.com/movies/don-cheadle-longtime-girlfriend-bridgid-coulter-got-married-amid-covid/|title=Don Cheadle Reveals He and Longtime Girlfriend Bridgid Coulter Got Married amid COVID Pandemic|last=Rice|first=Nicholas|language=en|work=PEOPLE.com|access-date=29 Márta 2022}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://edition.cnn.com/2021/07/15/entertainment/don-cheadle-married-trnd/index.html|title=Don Cheadle explains why he got married to Bridgid Coulter after 28 years of dating|work=CNN|access-date=15 Iúil 2021}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://www.hollywoodreporter.com/lifestyle/lifestyle-news/don-cheadle-bridgid-coulter-married-pandemic-wanda-sykes-ellen-show-1234976106/|title=Don Cheadle Married His Long-Time Partner Bridgid Coulter During the Pandemic|date=30 Meitheamh 2021|publisher=The Hollywood Reporter|access-date=20 Meitheamh 2021}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1964]] [[Catagóir:Aisteoirí Meiriceánacha]] [[Catagóir:Daonchairde]] [[Catagóir:Stiúrthóirí Meiriceánacha]] k28q3pfwgzqqlbmis9tx6kzju3axf3s 0 104024 1085340 2022-08-21T13:31:38Z Ériugena 188 Bhog Ériugena an leathanach [[Sléacht in Heabrón (1994)]] go [[Sléacht Mhosc Ibrahimi (1994)]]: مجزرة الحرم الإبراهيمي majzarat alharam al'iibrahimii wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Sléacht Mhosc Ibrahimi (1994)]] 6nej07aijay3ghjyyuix4xnrbacxpsi 0 104025 1085344 2022-08-21T13:37:01Z Deirge Ó Dhaoinebeaga 51568 C. wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Sráid Fhearchair]] ph0hj1e7ce9cg7jmwd4ce735g1hn054 0 104026 1085353 2022-08-21T13:44:56Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Gleann Ráthais]] go [[Gleann Rathais]]: ainmean-aite.scot wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Gleann Rathais]] 7dh03ss6lj3ukfk8ga2i9f3pdbl7pl6 0 104027 1085359 2022-08-21T13:53:26Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Inbhir Líobhann]] go [[Inbhir Lìobhann]]: gd wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Inbhir Lìobhann]] f411ww2ywhwmh880vc18mtpwqt0liu0 0 104028 1085362 2022-08-21T13:54:52Z Ériugena 188 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1101867440|Cave of the Patriarchs]]" wikitext text/x-wiki   Sraith uaimheanna is ea Mosc Ibrahimi ( Araibis:ٱلْمَسْجِد ٱلْإِبْرَاهِيمِيّ, ''{{Audio|ArIbrahimiMosque.ogg|al-Masjid al-Ibrahimi}}'' rómhánaithe: al-Masjid al-Ibrahimi. [[Aistriúchán litriúil|''go litriúil'']]. 'Mosc Abrahám'), atá suite 30 ciliméadar ó dheas ó Iarúsailéim i gcroílár Sheanchathair Heabrón, sa Bhruach Thiar. [[Catagóir:Geineasas]] [[Catagóir:Ailt le téacs san Araibís]] [[Catagóir:Ailt le téacs san Eabhrais]] [[Catagóir:Leathanaigh le haistriúcháin neamh-measúnaithe]] 63z207c6djni0jkcvgx1l0oufhft24i 1085366 1085362 2022-08-21T13:58:19Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki  {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh‎}} Sraith uaimheanna is ea Mosc Ibrahimi ( Araibis:ٱلْمَسْجِد ٱلْإِبْرَاهِيمِيّ, ''{{Audio|ArIbrahimiMosque.ogg|al-Masjid al-Ibrahimi}}'' rómhánaithe: al-Masjid al-Ibrahimi. [[Aistriúchán litriúil|''go litriúil'']]. 'Mosc Abrahám'), atá suite 30 ciliméadar ó dheas ó Iarúsailéim i gcroílár Sheanchathair Heabrón, sa Bhruach Thiar. [[Catagóir:Geineasas]] [[Catagóir:Ailt le téacs san Araibís]] lildzoqhy6unsu9w6rgdyj3pts6jijb 1085371 1085366 2022-08-21T14:03:02Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki  {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh‎}} Sraith uaimheanna is ea '''Mosc Ibrahimi''' ( Araibis:ٱلْمَسْجِد ٱلْإِبْرَاهِيمِيّ, ''{{Audio|ArIbrahimiMosque.ogg|al-Masjid al-Ibrahimi}}'' rómhánaithe: al-Masjid al-Ibrahimi. [[Aistriúchán litriúil|''go litriúil'']]. 'Mosc Abrahám'), atá suite 30 ciliméadar ó dheas ó Iarúsailéim i gcroílár Sheanchathair Heabrón, sa Bhruach Thiar. ==Tagairtí== [[Catagóir:Abraham]] [[Catagóir:Ailtireacht Arabach]] [[Catagóir:Uaimheanna Stát na Palaistíne]] [[Catagóir:Cenotaphs]] [[Catagóir:Suíomhanna oilithreachta Críostaí]] [[Catagóir: Foirgnimh agus struchtúir reiligiúnacha arna n-athrú ina moscanna]] [[Catagóir:Oilithreachtaí Ioslamacha]] [[Catagóir:Moscanna in Hebron]] [[Catagóir:Moscanna an 7ú haois]] [[Catagóir:Láithreáin Oidhreachta Domhanda i Stát na Palaistíne]] [[Catagóir: Foirgnimh agus struchtúir reiligiúnacha ar an mBruach Thiar]] [[Catagóir:Tuamaí i Stát na Palaistíne]] [[Catagóir:Pluaiseanna Naofa]] dm723acq2sejtsvfnzkwe3i4c590jvo 1085433 1085371 2022-08-21T16:26:04Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki  {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh‎}} Sraith uaimheanna is ea '''Mosc Ibrahimi''' ( Araibis:ٱلْمَسْجِد ٱلْإِبْرَاهِيمِيّ, ''{{Audio|ArIbrahimiMosque.ogg|al-Masjid al-Ibrahimi}}'' rómhánaithe: al-Masjid al-Ibrahimi. [[Aistriúchán litriúil|''go litriúil'']]. 'Mosc Abrahám'), atá suite 30 ciliméadar ó dheas ó Iarúsailéim i gcroílár Sheanchathair Heabrón, sa [[An Bruach Thiar|Bhruach Thiar]]. ==Tagairtí== {{reflist}} [[Catagóir:Abraham]] [[Catagóir:Ailtireacht Arabach]] [[Catagóir:Uaimheanna Stát na Palaistíne]] [[Catagóir:Cenotaphs]] [[Catagóir:Suíomhanna oilithreachta Críostaí]] [[Catagóir: Foirgnimh agus struchtúir reiligiúnacha arna n-athrú ina moscanna]] [[Catagóir:Oilithreachtaí Ioslamacha]] [[Catagóir:Moscanna in Hebron]] [[Catagóir:Moscanna an 7ú haois]] [[Catagóir:Láithreáin Oidhreachta Domhanda i Stát na Palaistíne]] [[Catagóir: Foirgnimh agus struchtúir reiligiúnacha ar an mBruach Thiar]] [[Catagóir:Tuamaí i Stát na Palaistíne]] [[Catagóir:Pluaiseanna Naofa]] ru8rg92zn84a78dxk9ctck18we0jhmo 1 104029 1085379 2022-08-21T14:11:22Z Ériugena 188 /* Inbhear na Tamaise */ mír nua wikitext text/x-wiki == Inbhear na Tamaise == "Cé is moite de stoc Blackwater: táthar ag tagairt do stoc na scadán i réigiún muirí inbhear na Tamaise laistigh de limistéar atá teorannaithe le rumlíne a théann ó dheas díreach ó Landguard Point (51° 56' T, 1° 19,1' O) go domhanleithead 51° 33' T agus as sin siar díreach go pointe ar chósta na Ríochta Aontaithe." (Tagairt:https://eur-lex.europa.eu/legal-content/GA/TXT/HTML/?uri=CELEX:32021R1239&from=EN )[[Úsáideoir:Ériugena|Ériugena]] ([[Plé úsáideora:Ériugena|plé]]) 14:11, 21 Lúnasa 2022 (UTC) 6ndru4o9bdq5ft5f4e6zslckbls68wl 1085383 1085379 2022-08-21T14:12:04Z Ériugena 188 Bhog Ériugena an leathanach [[Plé:Inbhear Tamais]] go [[Plé:Inbhear na Tamaise]]: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/GA/TXT/HTML/?uri=CELEX:32021R1239&from=EN wikitext text/x-wiki == Inbhear na Tamaise == "Cé is moite de stoc Blackwater: táthar ag tagairt do stoc na scadán i réigiún muirí inbhear na Tamaise laistigh de limistéar atá teorannaithe le rumlíne a théann ó dheas díreach ó Landguard Point (51° 56' T, 1° 19,1' O) go domhanleithead 51° 33' T agus as sin siar díreach go pointe ar chósta na Ríochta Aontaithe." (Tagairt:https://eur-lex.europa.eu/legal-content/GA/TXT/HTML/?uri=CELEX:32021R1239&from=EN )[[Úsáideoir:Ériugena|Ériugena]] ([[Plé úsáideora:Ériugena|plé]]) 14:11, 21 Lúnasa 2022 (UTC) 6ndru4o9bdq5ft5f4e6zslckbls68wl 0 104030 1085382 2022-08-21T14:12:04Z Ériugena 188 Bhog Ériugena an leathanach [[Inbhear Tamais]] go [[Inbhear na Tamaise]]: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/GA/TXT/HTML/?uri=CELEX:32021R1239&from=EN wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Inbhear na Tamaise]] ngzy7szwksrb9fhiwjnxv5igv4f671f 1 104031 1085384 2022-08-21T14:12:04Z Ériugena 188 Bhog Ériugena an leathanach [[Plé:Inbhear Tamais]] go [[Plé:Inbhear na Tamaise]]: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/GA/TXT/HTML/?uri=CELEX:32021R1239&from=EN wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Plé:Inbhear na Tamaise]] 8ir2iimg2vvwmkknvlx8sn6qcr1sv9s 0 104032 1085386 2022-08-21T14:12:49Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Allt A'Mhuilinn]] go [[Allt a' Mhuilinn]]: ainmean-aite.scot wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Allt a' Mhuilinn]] nt8r6g271h9la3iylp9xpu087s0z47b 1 104033 1085420 2022-08-21T15:16:30Z Ériugena 188 /* Carnwadric Scottish Gaelic: A' Chloch */ mír nua wikitext text/x-wiki == Carnwadric Scottish Gaelic: A' Chloch == Cheapfadh duine gur cheart 'An Càrn' a bheith ann, ní 'A'Chloch'![[Úsáideoir:Ériugena|Ériugena]] ([[Plé úsáideora:Ériugena|plé]]) 15:16, 21 Lúnasa 2022 (UTC) mdq86850m2gbvawi6ceq4euusul4hlo 0 104034 1085422 2022-08-21T15:19:43Z Ériugena 188 Bhog Ériugena an leathanach [[Comhairle Shiorrachd Rinn Friù an Ear]] go [[Comhairle Siorrachd Rinn Friù an Ear]]: gd wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Comhairle Siorrachd Rinn Friù an Ear]] f5yqgi1kyg2x3mujc1wn05rzsxdsi0h 0 104035 1085430 2022-08-21T15:32:02Z Ériugena 188 Bhog Ériugena an leathanach [[Aipnia codlata]] go [[Aipnia chodlata]]: 'aipnia bain4 chodlata' Tearma.ie wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Aipnia chodlata]] d2dxjkvhiy989bh6j6efi7i5j0ruq1d 0 104036 1085437 2022-08-21T16:30:04Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Inbhir Snáthaid]] go [[Inbhir Snàthaid]]: gd wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Inbhir Snàthaid]] k0qt5dibcvep3n64y17xpnln4w7d1ul 1 104037 1085443 2022-08-21T16:38:01Z Kevin Scannell 340 /* Nasc Wikidata */ mír nua wikitext text/x-wiki == Nasc Wikidata == [https://w.wiki/5bYx] [[Úsáideoir:Kevin Scannell|kscanne]] ([[Plé úsáideora:Kevin Scannell|plé]]) 16:38, 21 Lúnasa 2022 (UTC) 7ayp2klm2p5b2g9cq1h86kq7z86lppr 0 104038 1085454 2022-08-21T17:19:06Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Liosta bunachar sonraí]] go [[Rialú údaráis]]: nasctha leis an topaic seo ar Wikidata wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Rialú údaráis]] fonphum5wteild22ol0ruqbgkwbflff 0 104039 1085480 2022-08-21T18:18:25Z HusseyBot 17099 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch}} mm5grtvfg1jpeyru1ilhs2zqxsbj2qg 1085486 1085480 2022-08-21T18:30:16Z Kevin Scannell 340 Ag athdhíriú go [[Hygiea]] wikitext text/x-wiki #redirect [[Hygiea]] s71ly4fjzkcvzdna0ym9nrsurnr09rp 1 104040 1085488 2022-08-21T18:31:52Z Ériugena 188 /* Murchadh na dTóiteán */ mír nua wikitext text/x-wiki == Murchadh na dTóiteán == https://www.historyirelandbooks.com/murrough-the-burner-murchadh-na-dt%C3%B3ite%C3%A1n [[Úsáideoir:Ériugena|Ériugena]] ([[Plé úsáideora:Ériugena|plé]]) 18:31, 21 Lúnasa 2022 (UTC) k68e7113i62brbbb1brrk6whyzqn6or 0 104041 1085502 2022-08-21T18:55:09Z Ériugena 188 Ériugena moved page [[Ríocht Éireann]] to [[Ríoghacht Éireann]] over redirect wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Ríoghacht Éireann]] hzxz7uoi4vnr25n6oxwqw2x27vw1ery 0 104042 1085508 2022-08-21T19:02:12Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Monadh Rois]] go [[Mon Rois]]: AAA+AFB wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Mon Rois]] an4uf6jjb6sje83rsc95oumann4ya0j 0 104044 1085518 2022-08-21T19:15:46Z Marcas.oduinn 33120 Síol cruthaithe ó enwiki wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} [[Íomhá:Map Gaels Brythons Picts.png|mion|deis|'' Britain & Ireland in the early–mid 1st millennium, before the [[Anglo-Saxon settlement of Britain|founding of Anglo-Saxon kingdoms]]. {{legend|#c14135|outline=#676767|[[Celtic Britons]].}} {{legend|#4970c0|outline=#676767|[[Picts]].}} {{legend|#64855a|outline=#676767|[[Gaels]].}}]] [[Íomhá:Celtic dagger, scabbard and buckle.JPG|mionn|'' Celtic dagger found in Britain.]] '' The '''Insular Celts''' were speakers of the [[Insular Celtic languages]] in the [[British Isles]] and [[Brittany]]. The term is mostly used for the Celtic peoples of the isles up until the [[early Middle Ages]], covering the [[British Iron Age|British]]–[[Iron Age Ireland|Irish Iron Age]], [[Roman Britain]] and [[Sub-Roman Britain]]. They included the [[Celtic Britons]], the [[Picts]], and the [[Gaels]]. '' The Insular Celtic languages spread throughout the islands during the [[Bronze Age Britain|Bronze Age]] or early Iron Age. They are made up of two major groups: [[Brittonic languages|Brittonic]] in the east and [[Goidelic languages|Goidelic]] in the west. While there are records of [[Continental Celtic languages]] from the sixth century BC, allowing a confident reconstruction of [[Proto-Celtic]], Insular Celtic languages became attested only during the early first millennium AD. The Insular Celts followed an [[Ancient Celtic religion]] overseen by [[druid]]s. Some of the southern British tribes had strong links with mainland Europe, especially [[Gaul]] and [[Belgica]], and [[Celtic currency of Britain|minted their own coins]]. '' The [[Roman Empire]] [[Roman conquest of Britain|conquered most of Britain]] in the 1st century AD, and a [[Romano-British culture]] emerged in the southeast. The Britons and Picts in the north, and the Gaels of Ireland, remained outside the empire. During the [[end of Roman rule in Britain]] in the 400s, there was significant [[Anglo-Saxon settlement of Britain|Anglo-Saxon settlement]] of eastern and southern Britain, and some Gaelic settlement of its western coast. During this time, some Britons migrated to the [[Armorica]]n peninsula, where their culture became dominant. Meanwhile, much of northern Britain ([[Kingdom of Alba|Scotland]]) became Gaelic. '' By the 10th century, the Insular Celts had diversified into the Brittonic-speaking [[Welsh people|Welsh]] (in [[Wales]]), [[Cornish people|Cornish]] (in [[Cornwall]]), [[Breton people|Bretons]] (in Brittany) and Cumbrians (in the [[Hen Ogledd|Old North]]); and the Goidelic-speaking [[Irish people|Irish]] (in Ireland), [[Scottish people|Scots]] (in Scotland) and [[Manx people|Manx]] (on the [[Isle of Man]]). in southern Scotland and northern England, and the remnants of the [[Picts|Pictish people]] in northern Scotland. == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} so32oamngme03hraqoa3jazojzr8jn5 1085521 1085518 2022-08-21T19:24:29Z Marcas.oduinn 33120 /* Tagairtí */... catagóir wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} [[Íomhá:Map Gaels Brythons Picts.png|mion|deis|'' Britain & Ireland in the early–mid 1st millennium, before the [[Anglo-Saxon settlement of Britain|founding of Anglo-Saxon kingdoms]]. {{legend|#c14135|outline=#676767|[[Celtic Britons]].}} {{legend|#4970c0|outline=#676767|[[Picts]].}} {{legend|#64855a|outline=#676767|[[Gaels]].}}]] [[Íomhá:Celtic dagger, scabbard and buckle.JPG|mionn|'' Celtic dagger found in Britain.]] '' The '''Insular Celts''' were speakers of the [[Insular Celtic languages]] in the [[British Isles]] and [[Brittany]]. The term is mostly used for the Celtic peoples of the isles up until the [[early Middle Ages]], covering the [[British Iron Age|British]]–[[Iron Age Ireland|Irish Iron Age]], [[Roman Britain]] and [[Sub-Roman Britain]]. They included the [[Celtic Britons]], the [[Picts]], and the [[Gaels]]. '' The Insular Celtic languages spread throughout the islands during the [[Bronze Age Britain|Bronze Age]] or early Iron Age. They are made up of two major groups: [[Brittonic languages|Brittonic]] in the east and [[Goidelic languages|Goidelic]] in the west. While there are records of [[Continental Celtic languages]] from the sixth century BC, allowing a confident reconstruction of [[Proto-Celtic]], Insular Celtic languages became attested only during the early first millennium AD. The Insular Celts followed an [[Ancient Celtic religion]] overseen by [[druid]]s. Some of the southern British tribes had strong links with mainland Europe, especially [[Gaul]] and [[Belgica]], and [[Celtic currency of Britain|minted their own coins]]. '' The [[Roman Empire]] [[Roman conquest of Britain|conquered most of Britain]] in the 1st century AD, and a [[Romano-British culture]] emerged in the southeast. The Britons and Picts in the north, and the Gaels of Ireland, remained outside the empire. During the [[end of Roman rule in Britain]] in the 400s, there was significant [[Anglo-Saxon settlement of Britain|Anglo-Saxon settlement]] of eastern and southern Britain, and some Gaelic settlement of its western coast. During this time, some Britons migrated to the [[Armorica]]n peninsula, where their culture became dominant. Meanwhile, much of northern Britain ([[Kingdom of Alba|Scotland]]) became Gaelic. '' By the 10th century, the Insular Celts had diversified into the Brittonic-speaking [[Welsh people|Welsh]] (in [[Wales]]), [[Cornish people|Cornish]] (in [[Cornwall]]), [[Breton people|Bretons]] (in Brittany) and Cumbrians (in the [[Hen Ogledd|Old North]]); and the Goidelic-speaking [[Irish people|Irish]] (in Ireland), [[Scottish people|Scots]] (in Scotland) and [[Manx people|Manx]] (on the [[Isle of Man]]). in southern Scotland and northern England, and the remnants of the [[Picts|Pictish people]] in northern Scotland. == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Na Ceiltigh]] {{síol}} dfh35u9kdjxw79jpsm4re85uyphekvz 0 104045 1085523 2022-08-21T19:39:17Z Kevin Scannell 340 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1105743230|Stardew Valley]]" wikitext text/x-wiki Is físchluiche insamhalta rólimeartha é '''''Stardew Valley''''' a d'fhorbair Eric “ConcernedApe” Barone idir 2012 agus 2016. Sa chluiche, glacann an t-imreoir seilbh ar fheirm a bhfuil drochbhail uirthi in áit darb ainm Stardew Valley. Eisíodh an cluiche ar [[Microsoft Windows]] i mí Feabhra 2016 sular cuireadh ar fáil ar ardáin éagsúla é: ríomhairí, consóil, agus gléasanna soghluaiste freisin. Is cluiche ceannoscailte é ''Stardew Valley'', rud a ligeann do na himreoirí dul i mbun gníomhaíochtaí éagsúla: barra a shaothrú, beostoc a chothú, iascaireacht, cócaireacht, mianadóireacht, sealgaireacht, caidreamh a dhéanamh le muintir na háite, pósadh agus clann a thógáil san áireamh..Is féidir le suas le ceathrar imirt ar líne le chéile. D'fhorbair Barone ''Stardew Valley'' ina aonar thar tréimhse ceithre bliana. Bhí sé go mór faoi anáil na sraithe ''Harvest Moon'', le gnéithe nua chun dul i ngleic le roinnt de na fadhbanna sna cluichí sin. D’úsáid sé é mar chleachtadh chun snas a chur ar a scileanna ríomhchláraithe féin. Chuaigh an stiúideo físchluichíochta Chucklefish i dteagmháil le Barone leath bealaigh tríd an bhforbairt agus thairg siad an cluiche a fhoilsiú, rud a lig dó díriú níos mó ar é a chríochnú. Thug na léirmheastóirí ardmholadh do ''Stardew Valley'', ag tarraingt suntais ar an gceol, na carachtair, agus cáilíochtaí suaimhneacha an chluiche, agus anois áirítear é ar cheann de na físchluichí is fearr riamh. Mhol Yasuhiro Wada, cruthaitheoir ''Harvest Moon'', an cluiche freisin as an tsaoirse a bhí caillte sna leaganacha deireanacha dá shraith féin a choinneáil. D’éirigh go maith leis an gcluiche ó thaobh díolacháin freisin, ag díol breis agus 20 milliún cóip faoin mbliain 2022. [[Catagóir:Cluichí ríomhaire agus físchluichí]] [[Catagóir:Cluichí ríomhaireachta]] axupa1t6iade68kerphs93fyijm6zwu 1085524 1085523 2022-08-21T19:39:32Z Kevin Scannell 340 WD wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bogearraí}} Is físchluiche insamhalta rólimeartha é '''''Stardew Valley''''' a d'fhorbair Eric “ConcernedApe” Barone idir 2012 agus 2016. Sa chluiche, glacann an t-imreoir seilbh ar fheirm a bhfuil drochbhail uirthi in áit darb ainm Stardew Valley. Eisíodh an cluiche ar [[Microsoft Windows]] i mí Feabhra 2016 sular cuireadh ar fáil ar ardáin éagsúla é: ríomhairí, consóil, agus gléasanna soghluaiste freisin. Is cluiche ceannoscailte é ''Stardew Valley'', rud a ligeann do na himreoirí dul i mbun gníomhaíochtaí éagsúla: barra a shaothrú, beostoc a chothú, iascaireacht, cócaireacht, mianadóireacht, sealgaireacht, caidreamh a dhéanamh le muintir na háite, pósadh agus clann a thógáil san áireamh..Is féidir le suas le ceathrar imirt ar líne le chéile. D'fhorbair Barone ''Stardew Valley'' ina aonar thar tréimhse ceithre bliana. Bhí sé go mór faoi anáil na sraithe ''Harvest Moon'', le gnéithe nua chun dul i ngleic le roinnt de na fadhbanna sna cluichí sin. D’úsáid sé é mar chleachtadh chun snas a chur ar a scileanna ríomhchláraithe féin. Chuaigh an stiúideo físchluichíochta Chucklefish i dteagmháil le Barone leath bealaigh tríd an bhforbairt agus thairg siad an cluiche a fhoilsiú, rud a lig dó díriú níos mó ar é a chríochnú. Thug na léirmheastóirí ardmholadh do ''Stardew Valley'', ag tarraingt suntais ar an gceol, na carachtair, agus cáilíochtaí suaimhneacha an chluiche, agus anois áirítear é ar cheann de na físchluichí is fearr riamh. Mhol Yasuhiro Wada, cruthaitheoir ''Harvest Moon'', an cluiche freisin as an tsaoirse a bhí caillte sna leaganacha deireanacha dá shraith féin a choinneáil. D’éirigh go maith leis an gcluiche ó thaobh díolacháin freisin, ag díol breis agus 20 milliún cóip faoin mbliain 2022. [[Catagóir:Cluichí ríomhaire agus físchluichí]] [[Catagóir:Cluichí ríomhaireachta]] ms8p1ol4zraiiovetjlg3co144yqst3 1085525 1085524 2022-08-21T19:43:36Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Bogearraí}} Is físchluiche insamhalta rólimeartha é '''''Stardew Valley''''' a d'fhorbair Eric “ConcernedApe” Barone idir 2012 agus 2016. Sa chluiche, glacann an t-imreoir seilbh ar fheirm a bhfuil drochbhail uirthi in áit darb ainm Stardew Valley. Eisíodh an cluiche ar [[Microsoft Windows]] i mí Feabhra 2016 sular cuireadh ar fáil ar ardáin éagsúla é: ríomhairí, consóil, agus gléasanna soghluaiste freisin. Is cluiche ceannoscailte é ''Stardew Valley'', rud a ligeann do na himreoirí dul i mbun gníomhaíochtaí éagsúla: barra a shaothrú, beostoc a chothú, iascaireacht, cócaireacht, mianadóireacht, sealgaireacht, caidreamh a dhéanamh le muintir na háite, pósadh agus clann a thógáil san áireamh..Is féidir le suas le ceathrar imirt ar líne le chéile. D'fhorbair Barone ''Stardew Valley'' ina aonar thar tréimhse ceithre bliana. Bhí sé go mór faoi anáil na sraithe ''Harvest Moon'', le gnéithe nua chun dul i ngleic le roinnt de na fadhbanna sna cluichí sin. D’úsáid sé é mar chleachtadh chun snas a chur ar a scileanna ríomhchláraithe féin. Chuaigh an stiúideo físchluichíochta Chucklefish i dteagmháil le Barone leath bealaigh tríd an bhforbairt agus thairg siad an cluiche a fhoilsiú, rud a lig dó díriú níos mó ar é a chríochnú. Thug na léirmheastóirí ardmholadh do ''Stardew Valley'', ag tarraingt suntais ar an gceol, na carachtair, agus cáilíochtaí suaimhneacha an chluiche, agus anois áirítear é ar cheann de na físchluichí is fearr riamh. Mhol Yasuhiro Wada, cruthaitheoir ''Harvest Moon'', an cluiche freisin as an tsaoirse a bhí caillte sna leaganacha deireanacha dá shraith féin a choinneáil. D’éirigh go maith leis an gcluiche ó thaobh díolacháin freisin, ag díol breis agus 20 milliún cóip faoin mbliain 2022. [[Catagóir:Cluichí ríomhaire agus físchluichí]] [[Catagóir:Cluichí ríomhaireachta]] 66cde0s4jxul1ze8m0uljj2qbctk96b 1085526 1085525 2022-08-21T19:44:10Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Bogearraí}} Is físchluiche insamhalta rólimeartha é '''''Stardew Valley''''' a d'fhorbair Eric “ConcernedApe” Barone idir 2012 agus 2016. Sa chluiche, glacann an t-imreoir seilbh ar fheirm a bhfuil drochbhail uirthi in áit darb ainm Stardew Valley. Eisíodh an cluiche ar [[Microsoft Windows]] i mí Feabhra 2016 sular cuireadh ar fáil ar ardáin éagsúla é: ar ríomhairí, ar chonsóil, agus ar ghléasanna soghluaiste freisin. Is cluiche ceannoscailte é ''Stardew Valley'', rud a ligeann do na himreoirí dul i mbun gníomhaíochtaí éagsúla: barra a shaothrú, beostoc a chothú, iascaireacht, cócaireacht, mianadóireacht, sealgaireacht, caidreamh a dhéanamh le muintir na háite, pósadh agus clann a thógáil san áireamh..Is féidir le suas le ceathrar imirt ar líne le chéile. D'fhorbair Barone ''Stardew Valley'' ina aonar thar tréimhse ceithre bliana. Bhí sé go mór faoi anáil na sraithe ''Harvest Moon'', le gnéithe nua chun dul i ngleic le roinnt de na fadhbanna sna cluichí sin. D’úsáid sé é mar chleachtadh chun snas a chur ar a scileanna ríomhchláraithe féin. Chuaigh an stiúideo físchluichíochta Chucklefish i dteagmháil le Barone leath bealaigh tríd an bhforbairt agus thairg siad an cluiche a fhoilsiú, rud a lig dó díriú níos mó ar é a chríochnú. Thug na léirmheastóirí ardmholadh do ''Stardew Valley'', ag tarraingt suntais ar an gceol, na carachtair, agus cáilíochtaí suaimhneacha an chluiche, agus anois áirítear é ar cheann de na físchluichí is fearr riamh. Mhol Yasuhiro Wada, cruthaitheoir ''Harvest Moon'', an cluiche freisin as an tsaoirse a bhí caillte sna leaganacha deireanacha dá shraith féin a choinneáil. D’éirigh go maith leis an gcluiche ó thaobh díolacháin freisin, ag díol breis agus 20 milliún cóip faoin mbliain 2022. [[Catagóir:Cluichí ríomhaire agus físchluichí]] [[Catagóir:Cluichí ríomhaireachta]] hre7l0enjoc6sgfgyxtekm61ukn8phr 1085527 1085526 2022-08-21T19:44:50Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Bogearraí}} Is físchluiche insamhalta rólimeartha é '''''Stardew Valley''''' a d'fhorbair Eric “ConcernedApe” Barone idir 2012 agus 2016. Sa chluiche, glacann an t-imreoir seilbh ar fheirm a bhfuil drochbhail uirthi in áit darb ainm Stardew Valley. Eisíodh an cluiche ar [[Microsoft Windows]] i mí Feabhra 2016 sular cuireadh ar fáil ar ardáin éagsúla é: ar ríomhairí, ar chonsóil, agus ar ghléasanna soghluaiste freisin. Is cluiche ceannoscailte é ''Stardew Valley'', rud a ligeann do na himreoirí dul i mbun gníomhaíochtaí éagsúla: barra a shaothrú, beostoc a chothú, iascaireacht, cócaireacht, mianadóireacht, sealgaireacht, caidreamh a dhéanamh le muintir na háite, pósadh agus tógáil clainne san áireamh. Is féidir le suas le ceathrar imirt ar líne le chéile. D'fhorbair Barone ''Stardew Valley'' ina aonar thar tréimhse ceithre bliana. Bhí sé go mór faoi anáil na sraithe ''Harvest Moon'', le gnéithe nua chun dul i ngleic le roinnt de na fadhbanna sna cluichí sin. D’úsáid sé é mar chleachtadh chun snas a chur ar a scileanna ríomhchláraithe féin. Chuaigh an stiúideo físchluichíochta Chucklefish i dteagmháil le Barone leath bealaigh tríd an bhforbairt agus thairg siad an cluiche a fhoilsiú, rud a lig dó díriú níos mó ar é a chríochnú. Thug na léirmheastóirí ardmholadh do ''Stardew Valley'', ag tarraingt suntais ar an gceol, na carachtair, agus cáilíochtaí suaimhneacha an chluiche, agus anois áirítear é ar cheann de na físchluichí is fearr riamh. Mhol Yasuhiro Wada, cruthaitheoir ''Harvest Moon'', an cluiche freisin as an tsaoirse a bhí caillte sna leaganacha deireanacha dá shraith féin a choinneáil. D’éirigh go maith leis an gcluiche ó thaobh díolacháin freisin, ag díol breis agus 20 milliún cóip faoin mbliain 2022. [[Catagóir:Cluichí ríomhaire agus físchluichí]] [[Catagóir:Cluichí ríomhaireachta]] hd50159hcy735nkqetx1pocafdf3imn 1085528 1085527 2022-08-21T19:45:49Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Bogearraí}} Is físchluiche insamhalta rólimeartha é '''''Stardew Valley''''' a d'fhorbair Eric “ConcernedApe” Barone idir 2012 agus 2016. Sa chluiche, glacann an t-imreoir seilbh ar fheirm a bhfuil drochbhail uirthi in áit darb ainm Stardew Valley. Eisíodh an cluiche ar [[Microsoft Windows]] i mí Feabhra 2016 sular cuireadh ar fáil ar ardáin éagsúla é: ar ríomhairí, ar chonsóil, agus ar ghléasanna soghluaiste freisin. Is cluiche ceannoscailte é ''Stardew Valley'', rud a ligeann do na himreoirí dul i mbun gníomhaíochtaí éagsúla: barra a shaothrú, beostoc a chothú, iascaireacht, cócaireacht, mianadóireacht, sealgaireacht, caidreamh a dhéanamh le muintir na háite, pósadh agus tógáil clainne san áireamh. Is féidir le suas le ceathrar imirt ar líne le chéile. D'fhorbair Barone ''Stardew Valley'' ina aonar thar tréimhse ceithre bliana. Bhí sé go mór faoi anáil na sraithe ''Harvest Moon'', le gnéithe nua chun dul i ngleic le roinnt de na fadhbanna sna cluichí sin. D’úsáid sé é mar chleachtadh chun snas a chur ar a scileanna ríomhchláraithe féin. Chuaigh an stiúideo físchluichíochta Chucklefish i dteagmháil le Barone leath bealaigh tríd an bpróiseas forbartha agus thairg siad an cluiche a fhoilsiú, rud a lig do Barone díriú níos mó ar é a chríochnú. Thug na léirmheastóirí ardmholadh do ''Stardew Valley'', ag tarraingt suntais ar an gceol, na carachtair, agus cáilíochtaí suaimhneacha an chluiche, agus anois áirítear é ar cheann de na físchluichí is fearr riamh. Mhol Yasuhiro Wada, cruthaitheoir ''Harvest Moon'', an cluiche freisin as an tsaoirse a bhí caillte sna leaganacha deireanacha dá shraith féin a choinneáil. D’éirigh go maith leis an gcluiche ó thaobh díolacháin freisin, ag díol breis agus 20 milliún cóip faoin mbliain 2022. [[Catagóir:Cluichí ríomhaire agus físchluichí]] [[Catagóir:Cluichí ríomhaireachta]] p0oftm6xglrgxxwgdl5gigc9jyk3aws 1085529 1085528 2022-08-21T19:47:08Z Kevin Scannell 340 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Bogearraí}} Is físchluiche insamhalta rólimeartha é '''''Stardew Valley''''' a d'fhorbair Eric “ConcernedApe” Barone idir 2012 agus 2016. Sa chluiche, glacann an t-imreoir seilbh ar fheirm a bhfuil drochbhail uirthi in áit darb ainm Stardew Valley. Eisíodh an cluiche ar [[Microsoft Windows]] i mí Feabhra 2016 sular cuireadh ar fáil ar ardáin éagsúla é: ar ríomhairí, ar chonsóil, agus ar ghléasanna soghluaiste freisin. Is cluiche ceannoscailte é ''Stardew Valley'', rud a ligeann do na himreoirí dul i mbun gníomhaíochtaí éagsúla: barra a shaothrú, beostoc a chothú, iascaireacht, cócaireacht, mianadóireacht, sealgaireacht, caidreamh a dhéanamh le muintir na háite, pósadh agus tógáil clainne san áireamh. Is féidir le suas le ceathrar imirt ar líne le chéile. D'fhorbair Barone ''Stardew Valley'' ina aonar thar tréimhse ceithre bliana. Bhí sé go mór faoi anáil na sraithe ''Harvest Moon'', le gnéithe nua chun dul i ngleic le roinnt de na fadhbanna sna cluichí sin. D’úsáid sé é mar chleachtadh chun snas a chur ar a scileanna ríomhchláraithe féin. Chuaigh an stiúideo físchluichíochta Chucklefish i dteagmháil le Barone leath bealaigh tríd an bpróiseas forbartha agus thairg siad an cluiche a fhoilsiú, rud a lig do Barone díriú níos mó ar é a chríochnú. Thug na léirmheastóirí ardmholadh do ''Stardew Valley'', ag tarraingt suntais ar an gceol, na carachtair, agus cáilíochtaí suaimhneacha an chluiche, agus anois áirítear é ar cheann de na físchluichí is fearr riamh. Mhol Yasuhiro Wada, cruthaitheoir ''Harvest Moon'', an cluiche as an tslí ar chaomhnaigh Barone an tsaoirse a bhí caillte sna leaganacha deireanacha dá shraith féin. D’éirigh go maith leis an gcluiche ó thaobh díolacháin freisin, ag díol breis agus 20 milliún cóip faoin mbliain 2022. [[Catagóir:Cluichí ríomhaire agus físchluichí]] [[Catagóir:Cluichí ríomhaireachta]] fz93tltx1xdxoxslzt1q8cxmzzfrac4 0 104046 1085532 2022-08-21T19:58:28Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Leum-iochd]] go [[Iomaire bán]]: chaco wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Iomaire bán]] nf8oaj508jm5zoevemqk9b8w3omgm31 0 104047 1085539 2022-08-21T20:07:09Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Cille Bhríghde]] go [[Cille Bhrìghde]]: gd wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Cille Bhrìghde]] 3dh7wq5uvqx3h5qp4sdi76xnirnnkt5 0 104049 1085584 2022-08-21T20:51:40Z TGcoa 21229 Leathanach cruthaithe le '[[Íomhá:Melkmeid Dutch girl milks a cow.jpg|mion|cailín crúite na mbó, 1933<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.nationaalarchief.nl/nationaal-archief|teideal=Nationaal Archief|language=nl|work=Nationaal Archief|dátarochtana=2022-08-21}}</ref>]] Is éard '''bleán''' ná [[bainne]] a bhaint de [[Bó|bhó]], de [[Gabhar|ghabhar]] srl (crú; an bainne a fhaightear amhlaidh).<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.teanglann.ie/en/fb/ble%C3%A1n|teideal=An Foclóir Be...' wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Melkmeid Dutch girl milks a cow.jpg|mion|cailín crúite na mbó, 1933<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.nationaalarchief.nl/nationaal-archief|teideal=Nationaal Archief|language=nl|work=Nationaal Archief|dátarochtana=2022-08-21}}</ref>]] Is éard '''bleán''' ná [[bainne]] a bhaint de [[Bó|bhó]], de [[Gabhar|ghabhar]] srl (crú; an bainne a fhaightear amhlaidh).<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.teanglann.ie/en/fb/ble%C3%A1n|teideal=An Foclóir Beag: bleán|language=en|work=www.teanglann.ie|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> Is é bliteoir, nó crúiteoir, an duine a dhéanann bleán. [[Íomhá:Irish Boys and Milk Cart.jpg|mion|Buachaillí in Éirinn, 1962]] == Féach freisin == * [[Bainne]] * [[Béal na Blá]] == Tagairtí == {{reflist}}{{síol}} [[Catagóir:Bó-ainmhithe]] [[Catagóir:Bainne]] [[Catagóir:Feirmeoireacht déiríochta]] kjkei0ij2hxrgni1xukngxx39czwzj2 1085586 1085584 2022-08-21T20:59:04Z TGcoa 21229 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Melkmeid Dutch girl milks a cow.jpg|mion|cailín crúite na mbó, 1933<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.nationaalarchief.nl/nationaal-archief|teideal=Nationaal Archief|language=nl|work=Nationaal Archief|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> Póraítear an bhó seo chun bainne a tháirgeadh]] Is éard '''bleán''' ná [[bainne]] a bhaint de [[Bó|bhó]], de [[Gabhar|ghabhar]] srl (crú; an bainne a fhaightear amhlaidh).<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.teanglann.ie/en/fb/ble%C3%A1n|teideal=An Foclóir Beag: bleán|language=en|work=www.teanglann.ie|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> Is é bliteoir, nó crúiteoir, an duine a dhéanann bleán. Bíonn sé nó sí ag bleán na bó (nó ag bleán na mbó). [[Íomhá:Irish Boys and Milk Cart.jpg|mion|bainne na bó agus buachaillí in Éirinn, 1962]] == Féach freisin == * [[Bainne]] * [[Béal na Blá]] == Tagairtí == {{reflist}}{{síol}} [[Catagóir:Bó-ainmhithe]] [[Catagóir:Bainne]] [[Catagóir:Feirmeoireacht déiríochta]] [[Catagóir:Buaibhide]] 3z9ncd2yzre5m3ffr8f6fk5l6lfrxec 1085606 1085586 2022-08-21T21:32:18Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Melkmeid Dutch girl milks a cow.jpg|mion|cailín crúite na mbó, 1933<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.nationaalarchief.nl/nationaal-archief|teideal=Nationaal Archief|language=nl|work=Nationaal Archief|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> Póraítear an bhó seo chun bainne a tháirgeadh]] Is éard is bleán ann ná bainne a bhaint as faireoga mhamach eallaí, buabhall uisce, daoine, gabhar, caorach, agus, níos annamhaí, camall, capall agus asal. (crú; an bainne a fhaightear amhlaidh).<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.teanglann.ie/en/fb/ble%C3%A1n|teideal=An Foclóir Beag: bleán|language=en|work=www.teanglann.ie|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> Is é bliteoir, nó crúiteoir, an duine a bhleán. Bíonn sé nó sí ag bleán na bó, nó na mbó. [[Íomhá:Irish Boys and Milk Cart.jpg|mion|bainne na bó agus buachaillí in Éirinn, 1962]] == Féach freisin == * [[Bainne]] * [[Béal na Blá]] == Tagairtí == {{reflist}}{{síol}} [[Catagóir:Bó-ainmhithe]] [[Catagóir:Bainne]] [[Catagóir:Feirmeoireacht déiríochta]] [[Catagóir:Buaibhide]] 1hodphy724ez2yvykod2a4yhlu4zyqi 1085612 1085606 2022-08-21T21:34:01Z Ériugena 188 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Melkmeid Dutch girl milks a cow.jpg|mion|cailín crúite na mbó, 1933<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.nationaalarchief.nl/nationaal-archief|teideal=Nationaal Archief|language=nl|work=Nationaal Archief|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> Póraítear an bhó seo chun bainne a tháirgeadh]] Is éard is bleán ann ná bainne a bhaint as [[Faireog|faireoga]] [[Mamach|mhamach]] [[Eallach|eallaí]], [[buabhall uisce]], [[Duine|daoine]], [[gabhar]], caorach, agus, níos annamhaí, [[camall]], [[capall]] agus [[asal]]. (crú; an bainne a fhaightear amhlaidh).<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.teanglann.ie/en/fb/ble%C3%A1n|teideal=An Foclóir Beag: bleán|language=en|work=www.teanglann.ie|dátarochtana=2022-08-21}}</ref> Is é bliteoir, nó crúiteoir, an duine a bhleán. Bíonn sé nó sí ag bleán na bó, nó na mbó. [[Íomhá:Irish Boys and Milk Cart.jpg|mion|bainne na bó agus buachaillí in Éirinn, 1962]] == Féach freisin == * [[Bainne]] * [[Béal na Blá]] == Tagairtí == {{reflist}}{{síol}} [[Catagóir:Bó-ainmhithe]] [[Catagóir:Bainne]] [[Catagóir:Feirmeoireacht déiríochta]] [[Catagóir:Buaibhide]] bw3j2mrqrtij87b8o2bft4l4t82ub5f 0 104050 1085602 2022-08-21T21:24:12Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Oliva abhainn]] go [[Oliva (abhainn)]] wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Oliva (abhainn)]] 5fva3nzcoyvpj3gsqvvt97ruw4ncx7w 0 104051 1085628 2022-08-21T21:40:08Z Marcas.oduinn 33120 Síol cruthaithe ó enwiki wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} {{Infobox language family |name = Insular Celtic |acceptance = generally accepted |region = [[Brittany]], [[Cornwall]], [[Ireland]], the [[Isle of Man]], [[Scotland]], and [[Wales]] |familycolor = Indo-European |fam2 = [[Celtic languages|Celtic]] |fam3 = Nuclear Celtic |fam4 = Gaulish–Goidelic–Brittonic |child1 = [[Brittonic languages|Brittonic]] |child2 = [[Goidelic languages|Goidelic]] |glotto = insu1254 |glottorefname = Insular Celtic }} '''Insular Celtic languages''' are the group of [[Celtic languages]] of [[Brittany]], [[Great Britain]], [[Ireland]], and the [[Isle of Man]]. All surviving Celtic languages are in the Insular group, including Breton, which is spoken on continental Europe in Brittany, [[France]]. The Continental Celtic languages, although once quite widely spoken in [[continental Europe|mainland Europe]] and in Anatolia,<ref>{{cite encyclopedia|last=Eska|first=Joseph F.|editor=John T. Koch|encyclopedia=Celtic culture: a historical encyclopedia|title=Galatian language|url=https://books.google.com/books?id=f899xH_quaMC&pg=PA788|year=2006|publisher=ABC-CLIO|volume=III: G—L|location=Santa Barbara, California|isbn=1-85109-440-7}}</ref> are extinct. Six Insular Celtic languages are extant (in all cases written and spoken) in two distinct groups: * [[Brittonic languages|Brittonic (or Brythonic) languages]]: [[Breton language|Breton]], [[Cornish language|Cornish]], and [[Welsh language|Welsh]] * [[Goidelic languages]]: [[Irish language|Irish]], [[Manx language|Manx]], and [[Scottish Gaelic]] == Foinsí == *{{cite book| last=Cowgill |first=Warren |author-link=Warren Cowgill |year=1975 |chapter=The origins of the Insular Celtic conjunct and absolute verbal endings |editor=H. Rix|title=Flexion und Wortbildung: Akten der V. Fachtagung der Indogermanischen Gesellschaft, Regensburg, 9.–14. September 1973 |location=Wiesbaden |pages=40–70 |publisher=Reichert |isbn=3-920153-40-5}} *{{cite book |title=Alba : Celtic Scotland in the Middle Ages |first1=Edward J. |last1=Cowan |first2=R Andrew |last2=McDonald | location= East Linton |publisher=Tuckwell Press |date=2000 |isbn=9781862321519 |oclc=906858507}} *{{cite book |title=Language in Pictland : the case against 'non-Indo-European Pictish' | first=Katherine |last=Forsyth |series=Studia Hameliana, 2. |date=1997 |isbn=9789080278554 |oclc= 906776861 |location=Utrecht |publisher=De Keltische Draak}} *{{cite journal| last=McCone |first=Kim |year=1991 |title=The PIE stops and syllabic nasals in Celtic |journal=Studia Celtica Japonica |volume=4 |pages=37–69}} *{{cite book| last=McCone |first=Kim |year=1992 |chapter=Relative Chronologie: Keltisch |title=Rekonstruktion und relative Chronologie: Akten Der VIII. Fachtagung Der Indogermanischen Gesellschaft, Leiden, 31. August–4. September 1987 |editor=R. Beekes |editor2=A. Lubotsky |editor3=J. Weitenberg|pages=12–39 |publisher=Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck |isbn=3-85124-613-6}} *{{cite book| last=Schrijver |first=Peter |year=1995 |title=Studies in British Celtic historical phonology |location=Amsterdam |publisher=Rodopi |isbn=90-5183-820-4}} *{{cite book| last=Schumacher |first=Stefan |year=2004 |title=Die keltischen Primärverben. Ein vergleichendes, etymologisches und morphologisches Lexikon |location=Innsbruck |pages=97–114 |publisher=Institut für Sprachen und Literaturen der Universität Innsbruck |isbn=3-85124-692-6}} == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Teangacha Ceilteacha]] {{síol}} 8wtpk893oeezx1oup0g4l37vytrywdz 1085669 1085628 2022-08-21T22:36:09Z Marcas.oduinn 33120 ... naisc wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} <!-- |region = [[an Bhriotáin]], [[Corn na Breataine]], [[Éire]], the [[Oileán Mhanann]], [[Alba]] and [[an Bhreatain Bheag]] |familycolor = Indo-European |fam2 = [[Ceiltis]] |fam3 = Nuclear Celtic |fam4 = Gaulish–Goidelic–Brittonic |child1 = [[Brittonic languages|Brittonic]] |child2 = [[Gaeilis]] --> '''Insular Celtic languages''' are the group of [[Teangacha Ceilteacha]] of [[an Bhriotáin]], [[an Bhreatain]], [[Éire]] agus [[Oileán Mhanann]]. All surviving Celtic languages are in the Insular group, including Breton, which is spoken on continent al Europe in Brittany, [[an Fhrainc]]. The Continental Celtic languages, although once quite widely spoken in [[mór-roinn]] and in Anatolia,<ref>{{cite encyclopedia |last=Eska|first=Joseph F. |editor=John T. Koch |encyclopedia=Celtic culture: a historical encyclopedia |title=Galatian language |url=https://books.google.com/books?id=f899xH_quaMC&pg=PA788 |year=2006 |publisher=ABC-CLIO |volume=III: G—L|location=Santa Barbara, California |isbn=1-85109-440-7}}</ref> are extinct. '' Six Insular Celtic languages are extant (in all cases written and spoken) in two distinct groups: * [[Teangacha Breatnacha|Briotainic]] ** [[Breatnais]] ** [[Briotáinis]] ** [[Coirnis]] * [[Teangacha Gaelacha|Gaeilis]] ** [[Gaeilge]] ** [[Gaeilge Mhanann]] ** [[Gaeilge na hAlban]] == Foinsí == *{{cite book| last=Cowgill |first=Warren |author-link=Warren Cowgill |year=1975 |chapter=The origins of the Insular Celtic conjunct and absolute verbal endings |editor=H. Rix|title=Flexion und Wortbildung: Akten der V. Fachtagung der Indogermanischen Gesellschaft, Regensburg, 9.–14. September 1973 |location=Wiesbaden |pages=40–70 |publisher=Reichert |isbn=3-920153-40-5}} *{{cite book |title=Alba : Celtic Scotland in the Middle Ages |first1=Edward J. |last1=Cowan |first2=R Andrew |last2=McDonald | location= East Linton |publisher=Tuckwell Press |date=2000 |isbn=9781862321519 |oclc=906858507}} *{{cite book |title=Language in Pictland : the case against 'non-Indo-European Pictish' | first=Katherine |last=Forsyth |series=Studia Hameliana, 2. |date=1997 |isbn=9789080278554 |oclc= 906776861 |location=Utrecht |publisher=De Keltische Draak}} *{{cite journal| last=McCone |first=Kim |year=1991 |title=The PIE stops and syllabic nasals in Celtic |journal=Studia Celtica Japonica |volume=4 |pages=37–69}} *{{cite book| last=McCone |first=Kim |year=1992 |chapter=Relative Chronologie: Keltisch |title=Rekonstruktion und relative Chronologie: Akten Der VIII. Fachtagung Der Indogermanischen Gesellschaft, Leiden, 31. August–4. September 1987 |editor=R. Beekes |editor2=A. Lubotsky |editor3=J. Weitenberg|pages=12–39 |publisher=Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck |isbn=3-85124-613-6}} *{{cite book| last=Schrijver |first=Peter |year=1995 |title=Studies in British Celtic historical phonology |location=Amsterdam |publisher=Rodopi |isbn=90-5183-820-4}} *{{cite book| last=Schumacher |first=Stefan |year=2004 |title=Die keltischen Primärverben. Ein vergleichendes, etymologisches und morphologisches Lexikon |location=Innsbruck |pages=97–114 |publisher=Institut für Sprachen und Literaturen der Universität Innsbruck |isbn=3-85124-692-6}} == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Teangacha Ceilteacha]] {{síol}} 5dn26eapxju87hd4yfm7hybr2rqkw2v 1085670 1085669 2022-08-21T22:40:22Z Marcas.oduinn 33120 /* Tagairtí */ wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} <!-- |region = [[an Bhriotáin]], [[Corn na Breataine]], [[Éire]], the [[Oileán Mhanann]], [[Alba]] and [[an Bhreatain Bheag]] |familycolor = Indo-European |fam2 = [[Ceiltis]] |fam3 = Nuclear Celtic |fam4 = Gaulish–Goidelic–Brittonic |child1 = [[Brittonic languages|Brittonic]] |child2 = [[Gaeilis]] --> '''Insular Celtic languages''' are the group of [[Teangacha Ceilteacha]] of [[an Bhriotáin]], [[an Bhreatain]], [[Éire]] agus [[Oileán Mhanann]]. All surviving Celtic languages are in the Insular group, including Breton, which is spoken on continent al Europe in Brittany, [[an Fhrainc]]. The Continental Celtic languages, although once quite widely spoken in [[mór-roinn]] and in Anatolia,<ref>{{cite encyclopedia |last=Eska|first=Joseph F. |editor=John T. Koch |encyclopedia=Celtic culture: a historical encyclopedia |title=Galatian language |url=https://books.google.com/books?id=f899xH_quaMC&pg=PA788 |year=2006 |publisher=ABC-CLIO |volume=III: G—L|location=Santa Barbara, California |isbn=1-85109-440-7}}</ref> are extinct. '' Six Insular Celtic languages are extant (in all cases written and spoken) in two distinct groups: * [[Teangacha Breatnacha|Briotainic]] ** [[Breatnais]] ** [[Briotáinis]] ** [[Coirnis]] * [[Teangacha Gaelacha|Gaeilis]] ** [[Gaeilge]] ** [[Gaeilge Mhanann]] ** [[Gaeilge na hAlban]] == Foinsí == *{{cite book| last=Cowgill |first=Warren |author-link=Warren Cowgill |year=1975 |chapter=The origins of the Insular Celtic conjunct and absolute verbal endings |editor=H. Rix|title=Flexion und Wortbildung: Akten der V. Fachtagung der Indogermanischen Gesellschaft, Regensburg, 9.–14. September 1973 |location=Wiesbaden |pages=40–70 |publisher=Reichert |isbn=3-920153-40-5}} *{{cite book |title=Alba : Celtic Scotland in the Middle Ages |first1=Edward J. |last1=Cowan |first2=R Andrew |last2=McDonald | location= East Linton |publisher=Tuckwell Press |date=2000 |isbn=9781862321519 |oclc=906858507}} *{{cite book |title=Language in Pictland : the case against 'non-Indo-European Pictish' | first=Katherine |last=Forsyth |series=Studia Hameliana, 2. |date=1997 |isbn=9789080278554 |oclc= 906776861 |location=Utrecht |publisher=De Keltische Draak}} *{{cite journal| last=McCone |first=Kim |year=1991 |title=The PIE stops and syllabic nasals in Celtic |journal=Studia Celtica Japonica |volume=4 |pages=37–69}} *{{cite book| last=McCone |first=Kim |year=1992 |chapter=Relative Chronologie: Keltisch |title=Rekonstruktion und relative Chronologie: Akten Der VIII. Fachtagung Der Indogermanischen Gesellschaft, Leiden, 31. August–4. September 1987 |editor=R. Beekes |editor2=A. Lubotsky |editor3=J. Weitenberg|pages=12–39 |publisher=Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck |isbn=3-85124-613-6}} *{{cite book| last=Schrijver |first=Peter |year=1995 |title=Studies in British Celtic historical phonology |location=Amsterdam |publisher=Rodopi |isbn=90-5183-820-4}} *{{cite book| last=Schumacher |first=Stefan |year=2004 |title=Die keltischen Primärverben. Ein vergleichendes, etymologisches und morphologisches Lexikon |location=Innsbruck |pages=97–114 |publisher=Institut für Sprachen und Literaturen der Universität Innsbruck |isbn=3-85124-692-6}} == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Teangacha Ceilteacha| ]] {{síol}} ek219049ix656i3sqasmzngrnptr2uj 1 104052 1085661 2022-08-21T21:57:42Z Kevin Scannell 340 /* ainm */ mír nua wikitext text/x-wiki == ainm == Éamonn — tá mé ag iarraidh na háitainmneacha Gàidhlig a ghlanadh, agus ba mhaith liom na litrithe ar ainmean-aite.scot ("AAA") a leanúint mura bhfuil fianaise láidir ina n-aghaidh... is é an suíomh sin an rud is gaire do logainm.ie. Tuigim gur féidir litrithe eile a aimsiú ar líne mar a rinne tú (tá "Euraboll" agus "Eurabol" ann freisin), is é AAA an foinse is údarásaí. [[Úsáideoir:Kevin Scannell|kscanne]] ([[Plé úsáideora:Kevin Scannell|plé]]) 21:57, 21 Lúnasa 2022 (UTC) qpqmfg3pq7vty13udg924vmyd0roa0n 1085664 1085661 2022-08-21T21:59:04Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Plé:Earabol]] go [[Plé:Eireabol]]: AAA wikitext text/x-wiki == ainm == Éamonn — tá mé ag iarraidh na háitainmneacha Gàidhlig a ghlanadh, agus ba mhaith liom na litrithe ar ainmean-aite.scot ("AAA") a leanúint mura bhfuil fianaise láidir ina n-aghaidh... is é an suíomh sin an rud is gaire do logainm.ie. Tuigim gur féidir litrithe eile a aimsiú ar líne mar a rinne tú (tá "Euraboll" agus "Eurabol" ann freisin), is é AAA an foinse is údarásaí. [[Úsáideoir:Kevin Scannell|kscanne]] ([[Plé úsáideora:Kevin Scannell|plé]]) 21:57, 21 Lúnasa 2022 (UTC) qpqmfg3pq7vty13udg924vmyd0roa0n 0 104053 1085663 2022-08-21T21:59:04Z Kevin Scannell 340 Kevin Scannell moved page [[Earabol]] to [[Eireabol]] over redirect: AAA wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Eireabol]] ird5kr2nimpbe3j4ex267i0409c06oi 1 104054 1085665 2022-08-21T21:59:04Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Plé:Earabol]] go [[Plé:Eireabol]]: AAA wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Plé:Eireabol]] 5adsivyb0txjjojie559bonogv1xjb0 0 104055 1085672 2022-08-21T22:50:49Z Marcas.oduinn 33120 Síol cruthaithe ó enwiki wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} {{Infobox language family | name = Continental Celtic | acceptance = geographic | region = Continental Europe, Anatolia | familycolor = Indo-European | fam2 = [[Celtic languages|Celtic]] | child1 = [[Gaulish language|Gaulish]] | child2 = ''[[Lepontic]]'' | child3 = ''[[Hispano-Celtic languages|Hispano-Celtic]]'' | child4 = ''[[Noric language|Noric]]'' | iso2 = | iso5 = | lingua = | glotto = none | glottorefname = | map = Celtes-carte.PNG | mapcaption = Celtic languages during the Iron Age and classical Antiquity. 1: early Iron Age core region (Hallstatt -H-, early La Tène -L-) 2: assumed Celtic expansion by the 4th century BC L: La Tène site H: Hallstatt site I: Iberia B: British Isles G: Galatia, settled in the 3rd century BC (after 279 BC) }} '' The '''Continental Celtic languages''' are the now-extinct group of the [[Celtic languages]] that were spoken on the continent of Europe and in central [[Anatolia]], as distinguished from the [[Insular Celtic languages]] of the [[British Isles]] and [[Brittany]]. ''Continental Celtic'' is a geographic, rather than linguistic, grouping of the ancient Celtic languages. '' These languages were spoken by the people known to Roman and Greek writers as the ''Keltoi'', ''Celtae'', ''Galli'', and ''Galatae''.{{citation needed|reason=evidence required for the Greek/Roman names for the peoples|date=June 2021}} They were spoken in an area arcing from the northern half of [[Iberian Peninsula|Iberia]] in the west to north of [[Belgium]], and east to the [[Carpathian basin]] and the [[Balkans]] as [[Noric language|Noric]], and in inner Anatolia (modern day Turkey) as [[Galatian language|Galatian]]. '' Even though [[Breton language|Breton]] is spoken in [[continental Europe]], and has been since at least the 6th century AD, it is not considered one of the continental Celtic languages, as it is a [[Brittonic languages|Brittonic language]], the same as [[Cornish language|Cornish]] and [[Welsh language|Welsh]]. Whilst a Gaulish substratum in Breton has been suggested, this is debated. == Foinsí == * {{cite book |last1=Ball |first1=M. |last2=Fife |first2=J. |date=1993 |title=The Celtic Languages |publisher=[[Routledge]]}} * {{cite book |last=Cowgill |first=Warren |author-link=Warren Cowgill |year=1975 |chapter=The origins of the Insular Celtic conjunct and absolute verbal endings |editor=H. Rix |title=Flexion und Wortbildung: Akten der V. Fachtagung der Indogermanischen Gesellschaft, Regensburg, 9.–14. September 1973 |location=Wiesbaden |pages=40–70 |publisher=Reichert |isbn=3-920153-40-5}} * {{cite book |last1=Galliou |first1=Patrick |last2=Jones |first2=Michael |year=1991 |title=The Bretons |location=Oxford |publisher=[[Blackwell Publishing]] |isbn=0-631-16406-5 |url-access=registration |url=https://archive.org/details/bretons00gall}} * {{cite book |last=Lambert |first=Pierre-Yves |author-link=Pierre-Yves Lambert |title=La langue gauloise |language=fr |trans-title=The Gallic language |publisher=éditions errance |date=1994 |isbn=978-2877722247}} * {{cite journal |last=McCone |first=Kim |year=1991 |title=The PIE stops and syllabic nasals in Celtic |journal=Studia Celtica Japonica |volume=4 |pages=37–69}} * {{cite book |last=McCone |first=Kim |year=1992 |chapter=Relative Chronologie: Keltisch |title=Rekonstruktion und relative Chronologie: Akten Der VIII. Fachtagung Der Indogermanischen Gesellschaft, Leiden, 31. August–4. September 1987 |editor1-first=R. |editor1-last=Beekes |editor2-first=A. |editor2-last=Lubotsky |editor3-first=J. |editor3-last=Weitenberg |pages=12–39 |publisher=Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck |isbn=3-85124-613-6}} * {{cite book |last=Schrijver |first=Peter |year=1995 |title=Studies in British Celtic historical phonology |location=Amsterdam |publisher=Rodopi |isbn=90-5183-820-4}} * {{lua idirlín |sloinne=Stifter |ainm=David |dáta=2008 |teideal=Old Celtic |url=http://www.univie.ac.at/indogermanistik/dateien.cgi?download |archive-url=https://web.archive.org/web/20080705092001/http://www.univie.ac.at/indogermanistik/dateien.cgi?download |archive-date=5ú Iúil 2008 |url-status=dead}} == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Teangacha Ceilteacha| ]] {{síol}} pyf9u3fnwwti2g07kzd1e9g88jv6k5t 1085675 1085672 2022-08-21T23:45:29Z Alison 570 ++ wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} {{WD Bosca Sonraí Teanga}} <!-- {{Infobox language family | name = Continental Celtic | acceptance = geographic | region = Continental Europe, Anatolia | familycolor = Indo-European | fam2 = [[Celtic languages|Celtic]] | child1 = [[Gaulish language|Gaulish]] | child2 = ''[[Lepontic]]'' | child3 = ''[[Hispano-Celtic languages|Hispano-Celtic]]'' | child4 = ''[[Noric language|Noric]]'' | iso2 = | iso5 = | lingua = | glotto = none | glottorefname = | map = Celtes-carte.PNG | mapcaption = Celtic languages during the Iron Age and classical Antiquity. 1: early Iron Age core region (Hallstatt -H-, early La Tène -L-) 2: assumed Celtic expansion by the 4th century BC L: La Tène site H: Hallstatt site I: Iberia B: British Isles G: Galatia, settled in the 3rd century BC (after 279 BC) }} --> '' The '''Continental Celtic languages''' are the now-extinct group of the [[Celtic languages]] that were spoken on the continent of Europe and in central [[Anatolia]], as distinguished from the [[Insular Celtic languages]] of the [[British Isles]] and [[Brittany]]. ''Continental Celtic'' is a geographic, rather than linguistic, grouping of the ancient Celtic languages. '' These languages were spoken by the people known to Roman and Greek writers as the ''Keltoi'', ''Celtae'', ''Galli'', and ''Galatae''.{{citation needed|reason=evidence required for the Greek/Roman names for the peoples|date=June 2021}} They were spoken in an area arcing from the northern half of [[Iberian Peninsula|Iberia]] in the west to north of [[Belgium]], and east to the [[Carpathian basin]] and the [[Balkans]] as [[Noric language|Noric]], and in inner Anatolia (modern day Turkey) as [[Galatian language|Galatian]]. '' Even though [[Breton language|Breton]] is spoken in [[continental Europe]], and has been since at least the 6th century AD, it is not considered one of the continental Celtic languages, as it is a [[Brittonic languages|Brittonic language]], the same as [[Cornish language|Cornish]] and [[Welsh language|Welsh]]. Whilst a Gaulish substratum in Breton has been suggested, this is debated. == Foinsí == * {{cite book |last1=Ball |first1=M. |last2=Fife |first2=J. |date=1993 |title=The Celtic Languages |publisher=[[Routledge]]}} * {{cite book |last=Cowgill |first=Warren |author-link=Warren Cowgill |year=1975 |chapter=The origins of the Insular Celtic conjunct and absolute verbal endings |editor=H. Rix |title=Flexion und Wortbildung: Akten der V. Fachtagung der Indogermanischen Gesellschaft, Regensburg, 9.–14. September 1973 |location=Wiesbaden |pages=40–70 |publisher=Reichert |isbn=3-920153-40-5}} * {{cite book |last1=Galliou |first1=Patrick |last2=Jones |first2=Michael |year=1991 |title=The Bretons |location=Oxford |publisher=[[Blackwell Publishing]] |isbn=0-631-16406-5 |url-access=registration |url=https://archive.org/details/bretons00gall}} * {{cite book |last=Lambert |first=Pierre-Yves |author-link=Pierre-Yves Lambert |title=La langue gauloise |language=fr |trans-title=The Gallic language |publisher=éditions errance |date=1994 |isbn=978-2877722247}} * {{cite journal |last=McCone |first=Kim |year=1991 |title=The PIE stops and syllabic nasals in Celtic |journal=Studia Celtica Japonica |volume=4 |pages=37–69}} * {{cite book |last=McCone |first=Kim |year=1992 |chapter=Relative Chronologie: Keltisch |title=Rekonstruktion und relative Chronologie: Akten Der VIII. Fachtagung Der Indogermanischen Gesellschaft, Leiden, 31. August–4. September 1987 |editor1-first=R. |editor1-last=Beekes |editor2-first=A. |editor2-last=Lubotsky |editor3-first=J. |editor3-last=Weitenberg |pages=12–39 |publisher=Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck |isbn=3-85124-613-6}} * {{cite book |last=Schrijver |first=Peter |year=1995 |title=Studies in British Celtic historical phonology |location=Amsterdam |publisher=Rodopi |isbn=90-5183-820-4}} * {{lua idirlín |sloinne=Stifter |ainm=David |dáta=2008 |teideal=Old Celtic |url=http://www.univie.ac.at/indogermanistik/dateien.cgi?download |archive-url=https://web.archive.org/web/20080705092001/http://www.univie.ac.at/indogermanistik/dateien.cgi?download |archive-date=5ú Iúil 2008 |url-status=dead}} == Tagairtí == {{reflist}} {{síol-teanga}} [[Catagóir:Teangacha Ceilteacha| ]] 5ly3m9872ymaei0rj38r7bpxlej0bt9 1 104056 1085685 2022-08-22T00:01:50Z Kevin Scannell 340 /* WD */ mír nua wikitext text/x-wiki == WD == {{ping|Alison}} — arbh mhiste leat na boscaí WD a fhágáil amach ar feadh tamaill... tá thart ar 100 "ainmneacha coitianta" ar phlandaí agus ar ainmhithe fágtha, ach déanfaidh mé iarracht iad a ghlanadh suas go luath. [[Úsáideoir:Kevin Scannell|kscanne]] ([[Plé úsáideora:Kevin Scannell|plé]]) 00:01, 22 Lúnasa 2022 (UTC) 4ew361xvkgbmkd2k6t30sserluq2iqe 1085686 1085685 2022-08-22T00:02:32Z Alison 570 /* WD */ Reply wikitext text/x-wiki == WD == {{ping|Alison}} — arbh mhiste leat na boscaí WD a fhágáil amach ar feadh tamaill... tá thart ar 100 "ainmneacha coitianta" ar phlandaí agus ar ainmhithe fágtha, ach déanfaidh mé iarracht iad a ghlanadh suas go luath. [[Úsáideoir:Kevin Scannell|kscanne]] ([[Plé úsáideora:Kevin Scannell|plé]]) 00:01, 22 Lúnasa 2022 (UTC) :Fadhb ar bith! - [[Úsáideoir:Alison|<span style="color:#FF823D;font-family: comic sans ms">'''A<font color= "#FF7C0A">l<font color= "#FFB550">is</font>o</font>n'''</span>]] ^{[[Plé_úsáideora:Alison|plé]]} 00:02, 22 Lúnasa 2022 (UTC) 6ilh7uzlgblfvsrsyzgemjndbuzsfkn 1085688 1085686 2022-08-22T00:07:11Z Kevin Scannell 340 /* WD */ Reply wikitext text/x-wiki == WD == {{ping|Alison}} — arbh mhiste leat na boscaí WD a fhágáil amach ar feadh tamaill... tá thart ar 100 "ainmneacha coitianta" ar phlandaí agus ar ainmhithe fágtha, ach déanfaidh mé iarracht iad a ghlanadh suas go luath. [[Úsáideoir:Kevin Scannell|kscanne]] ([[Plé úsáideora:Kevin Scannell|plé]]) 00:01, 22 Lúnasa 2022 (UTC) :Fadhb ar bith! - [[Úsáideoir:Alison|<span style="color:#FF823D;font-family: comic sans ms">'''A<font color= "#FF7C0A">l<font color= "#FFB550">is</font>o</font>n'''</span>]] ^{[[Plé_úsáideora:Alison|plé]]} 00:02, 22 Lúnasa 2022 (UTC) ::Go raibh maith agat. Seo dhuit sampla den phlean atá agam: [[Coinín]]. Roghnaigh mé an tacsón is gaire don ainmhí, ansin rinne mé míniú ar an scéal (nach bhfuil siad ina speiceas nó géineas, srl srl) san alt. Is féidir íomhá dhifriúil a roghnú i do bhosca tacsanomaíochta freisin... úsáideach sa chás seo toisc go raibh giorria (seachas coinín) sa bpictiúr réamhshocraithe. [[Úsáideoir:Kevin Scannell|kscanne]] ([[Plé úsáideora:Kevin Scannell|plé]]) 00:07, 22 Lúnasa 2022 (UTC) t1tx7l67y4qx7jucnlreboc5c6q2oi1 0 104057 1085772 2022-08-22T04:15:25Z Kevin Scannell 340 Bhog Kevin Scannell an leathanach [[Dún Beithe]] go [[Dùn Bheathadh]]: AA wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Dùn Bheathadh]] mqqx4u96y1prsnfuy9izwboy8efqw8r 0 104058 1085781 2022-08-22T06:38:30Z Marcas.oduinn 33120 Síol cruthaithe ó enwiki wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} [[Íomhá:Triple-Spiral-Symbol.svg|mion|'' Neolithic triple spiral symbol]] '' A '''triskelion''' or '''triskeles''' is an [[ancient]] [[Motif (visual arts)|motif]] consisting of a '''triple spiral''' exhibiting [[rotational symmetry]]. The spiral design can be based on interlocking [[Archimedean spiral]]s, or represent three bent human legs. It is found in artefacts of the European [[Neolithic Europe|Neolithic]] and [[Bronze Age Europe|Bronze Age]] with continuation into the [[Iron Age]] especially in the context of the [[La Tène culture]] and related [[Celtic peoples|Celtic]] traditions. The actual ''triskeles'' symbol of three human legs is found especially in [[Ancient Greece|Greek antiquity]], beginning in [[Archaic Greece|archaic]] pottery and continued in [[Ancient Greek coinage|coinage]] of the [[Classical Greece|classical period]]. '' In the [[Hellenistic period]], the symbol becomes associated with the island of [[Sicily]], appearing on coins minted under [[Dionysius I of Syracuse]] beginning in c. 382 BC.<ref>Arthur Bernard Cook, ''Zeus: a study in ancient religion'', Volume 3, Part 2 (1940), p. 1074.</ref> It later appears in [[heraldry]], and, other than in the [[flag of Sicily]], came to be used in the flag of the [[Isle of Man]] (known as ''ny tree cassyn'' "the three legs").<ref>Adopted in 1932, the [[flag of the Isle of Man]] is derived from the arms of the [[King of Mann]] recorded in the 13th century.</ref> '' Greek {{lang|grc|τρισκελής}} (''triskelḗs'') means "three-legged".<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dtriskelh%2Fs τρισκελής], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on [[Perseus Digital Library]]; from τρι- (''tri-''), "three times" ([https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0058%3Aentry%3Dtri- τρι-] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121004181219/http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0058%3Aentry%3Dtri- |date=2012-10-04 }}, Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus Digital Library) and "σκέλος" (''skelos''), "leg ([https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dske%2Flos σκέλος], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek–English Lexicon'', on Perseus Digital Library)</ref> '' While the Greek adjective {{lang|grc|τρισκελής}} "three-legged [e.g. of a table]" is ancient, use of the term for the symbol is modern, introduced in 1835 by [[Honoré Théodoric d'Albert de Luynes]] as French {{lang|fr|triskèle}},<ref name=Luynes83>Honore-Theodoric-Paul-Joseph d'Albert de Luynes, ''Etudes numismatiques sur quelques types relatifs au culte d'Hecate'' (1835), [https://books.google.ch/books?id=Ssylqnh2GXYC&pg=PA83 83f.]</ref> and adopted in the spelling ''triskeles'' following Otto Olshausen (1886).<ref>Johannes Maringer, "Das Triskeles in der vor- und frühgeschichtlichen Kunst", ''Anthropos'' 74.3/4 (1979), pp. 566-576</ref> '' The form ''triskelion'' (as it were Greek {{lang|grc|τρισκέλιον}}<ref>Classical Greek does not have {{lang|grc|*τρισκέλιον}}, but the form {{Lang|grc|τρισκελίδιον}} "small tripod" is on record as the diminutive of {{lang|grc|τρισκελίς}} "three-pronged". The form {{lang|el|τρισκέλιον}} does exist in [[Katharevousa]], however, as the term for a small three-legged chair or table (and also of the "[[Cross-multiplication#Rule of Three|Rule of Three]]" in elementary arithmetic or generally of an analogy). [[Adamantios Korais]], '' Atakta'' (Modern Greek Dictionary), vol. 5 (1835), [https://books.google.ch/books?id=k7c-AAAAcAAJ&pg=PA54#v=onepage&q&f=false p. 54].</ref>) is a diminutive which entered English usage in [[numismatics]] in the late 19th century.<ref>Barclay Vincent Head, ''A Guide to the Principal Gold and Silver Coins of the Ancients: From Circ. B.C. 700 to A.D. 1'', British Museum. Department of Coins and Medals, The Trustees, 1881, pp. 23, 67f.</ref><ref>English ''triskelion'' is recorded in 1880 ([[etymonline.com]]); the form ''triskele'' in English is occasionally found beginning in c. 1885 (e.g. in ''Proceedings of the Literary and Philosophical Society of Liverpool'' 39, 1885, p. 220), presumably as a direct representation of the French form ''triskèle''.</ref> '' The form consisting of three human legs (as opposed to the triple spiral) has also been called a "[[triquetra]] of legs" or ''triskelos'', ''triskel''.<ref>[[Samuel Birch]], [[Charles Thomas Newton]], ''A Catalogue of the Greek and Etruscan Vases in the British Museum'' vol. 1 (1851), [https://books.google.ch/books?id=qU0VAAAAQAAJ&pg=PA61 p. 61]. Samuel Birch, ''History of Ancient Pottery'' vol. 1 (1858), [https://books.google.ch/books?id=pbwiNnFR5lEC&pg=PA164 p. 164]. Birch's use of ''triskelos'' is informed by the Duc de Luynes' ''triskèle'', and it continues to see some use alongside the better-formed ''triskeles'' into the 20th century in both English and German, e.g. in a 1932 lecture by [[C. G. Jung]] (lecture of 26 October, edited in ''The Psychology of Kundalini Yoga: Notes of the Seminar Given in 1932''. 1996, [https://books.google.ch/books?id=Z-nKNaXCYlQC&pg=PA43 43ff.]).</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} cw7ssct2ycaqiwgq0q2tzwj59fff1nj 0 104059 1085783 2022-08-22T06:55:46Z Marcas.oduinn 33120 Síol cruthaithe ó enwiki wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} '' '''Welsh mythology''' ([[Welsh language|Welsh]]: ''Mytholeg Cymru'') consists of both folk traditions developed in [[Wales]], and traditions developed by the [[Celtic Britons]] elsewhere before the end of the first millennium. As in most of the predominantly oral societies [[Celtic mythology]] and history were recorded orally by specialists such as [[druid]]s ({{lang-cy|derwyddon}}). This oral record has been lost or altered as a result of outside contact and invasion over the years. Much of this altered mythology and history is preserved in [[Medieval Welsh literature|medieval Welsh manuscripts]], which include the [[Red Book of Hergest]], the [[White Book of Rhydderch]], the [[Book of Aneirin]] and the [[Book of Taliesin]]. Other works connected to Welsh mythology include the ninth-century [[Latin]] historical compilation ''[[Historia Brittonum]]'' ("History of the Britons") and [[Geoffrey of Monmouth]]'s twelfth-century Latin [[chronicle]] ''[[Historia Regum Britanniae]]'' ("History of the Kings of Britain"), as well as later [[folklore]], such as the materials collected in ''The Welsh Fairy Book'' by [[William Jenkyn Thomas]] (1908). == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} rpqty5oijmthdux7ajzht3tfx81cpnj 1085784 1085783 2022-08-22T06:57:55Z Marcas.oduinn 33120 ... féach freisin wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} '' '''Welsh mythology''' ([[Welsh language|Welsh]]: ''Mytholeg Cymru'') consists of both folk traditions developed in [[Wales]], and traditions developed by the [[Celtic Britons]] elsewhere before the end of the first millennium. As in most of the predominantly oral societies [[Celtic mythology]] and history were recorded orally by specialists such as [[druid]]s ({{lang-cy|derwyddon}}). This oral record has been lost or altered as a result of outside contact and invasion over the years. Much of this altered mythology and history is preserved in [[Medieval Welsh literature|medieval Welsh manuscripts]], which include the [[Red Book of Hergest]], the [[White Book of Rhydderch]], the [[Book of Aneirin]] and the [[Book of Taliesin]]. Other works connected to Welsh mythology include the ninth-century [[Latin]] historical compilation ''[[Historia Brittonum]]'' ("History of the Britons") and [[Geoffrey of Monmouth]]'s twelfth-century Latin [[chronicle]] ''[[Historia Regum Britanniae]]'' ("History of the Kings of Britain"), as well as later [[folklore]], such as the materials collected in ''The Welsh Fairy Book'' by [[William Jenkyn Thomas]] (1908). == Féach freisin == * [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]] * [[Miotaseolaíocht na nGael]] == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} p34im0vh7w6ha2l1t8u0oe2395ly3s4 1085785 1085784 2022-08-22T06:59:49Z Marcas.oduinn 33120 /* Tagairtí */... catagóir wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} '' '''Welsh mythology''' ([[Welsh language|Welsh]]: ''Mytholeg Cymru'') consists of both folk traditions developed in [[Wales]], and traditions developed by the [[Celtic Britons]] elsewhere before the end of the first millennium. As in most of the predominantly oral societies [[Celtic mythology]] and history were recorded orally by specialists such as [[druid]]s ({{lang-cy|derwyddon}}). This oral record has been lost or altered as a result of outside contact and invasion over the years. Much of this altered mythology and history is preserved in [[Medieval Welsh literature|medieval Welsh manuscripts]], which include the [[Red Book of Hergest]], the [[White Book of Rhydderch]], the [[Book of Aneirin]] and the [[Book of Taliesin]]. Other works connected to Welsh mythology include the ninth-century [[Latin]] historical compilation ''[[Historia Brittonum]]'' ("History of the Britons") and [[Geoffrey of Monmouth]]'s twelfth-century Latin [[chronicle]] ''[[Historia Regum Britanniae]]'' ("History of the Kings of Britain"), as well as later [[folklore]], such as the materials collected in ''The Welsh Fairy Book'' by [[William Jenkyn Thomas]] (1908). == Féach freisin == * [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]] * [[Miotaseolaíocht na nGael]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Miotaseolaíocht na mBreatnach]] {{síol}} fp6bhiyv1a2j0pw4o6ni2gqjl75cnko 14 104060 1085786 2022-08-22T07:00:47Z Marcas.oduinn 33120 Cruthaithe wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Miotaseolaíocht na gCeilteach]] tq97lq3f1ml0dh7xje92l0u357vp04f 14 104061 1085787 2022-08-22T07:01:39Z Marcas.oduinn 33120 Cruthaithe wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Miotaseolaíocht]] rzxo7sv9my3crz218mh9bhaa91fjl1o 0 104062 1085793 2022-08-22T07:20:33Z Marcas.oduinn 33120 Síol cruthaithe ó enwiki wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} '' The '''Matter of Britain''' is the body of [[medieval literature]] and [[legend]]ary material associated with [[Great Britain]] and [[Brittany]] and the [[list of legendary kings of Britain|legendary kings]] and heroes associated with it, particularly [[King Arthur]]. It was one of the three great Western [[Literary cycle|story cycles]] recalled repeatedly in medieval literature, together with the [[Matter of France]], which concerned the legends of [[Charlemagne]], and the [[Matter of Rome]], which included material derived from or inspired by [[classical mythology]].<ref>{Evans (2012)</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} att5xua0lfinfip58awl2znaz41k3b8 0 104063 1085916 2022-08-22T11:36:55Z Marcas.oduinn 33120 Síol cruthaithe ó enwiki wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} {{WD Bosca Sonraí Duine}} '' '''Nora Kershaw Chadwick''' [[Commander of the Order of the British Empire|CBE]] [[Fellow of the Society of Antiquaries|FSA]] [[Fellow of the British Academy|FBA]] (28 January 1891 – 24 April 1972)<ref>[http://www.ukwhoswho.com/view/article/oupww/whowaswho/U153078 CHADWICK, Nora Kershaw], ''Who Was Who'', A & C Black, 1920–2015; online edn, Oxford University Press, 2014</ref> was an English [[philologist]] who specialized in [[Anglo-Saxon]], [[Celtic studies|Celtic]] and [[Old Norse studies]]. == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} j103tt5z2p13g0ef4l3l3h40knqb2ge 1085923 1085916 2022-08-22T11:50:05Z Marcas.oduinn 33120 ... ag aistriú wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|ag aistriú go Gaeilge}} {{WD Bosca Sonraí Duine}} Fileolaí Sasanach ba ea ''' Nora Kershaw Chadwick ''' [[Commander of the Order of the British Empire|CBE]] [[Fellow of the Society of Antiquaries|FSA]] [[Fellow of the British Academy|FBA]] (28ú Eanáir 1891 – 24ú Aibreán 1972).<ref>[http://www.ukwhoswho.com/view/article/oupww/whowaswho/U153078 CHADWICK, Nora Kershaw], ''Who Was Who'', A & C Black, 1920–2015; eagrán ar líne Oxford University Press, 2014</ref> Bhí sure ar leith aici i Léann [[Angla-Shacsanaigh|Angla-Shacsanach]], [[Léann Ceilteach|Ceilteach]] agus [[Léann Sean-Lochlannach|Lochlannach]]. == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} mth6vpx2kqwja6lru6g3vtnghxz5b6x 1085924 1085923 2022-08-22T11:50:33Z Marcas.oduinn 33120 ... Síol aistrithe wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Fileolaí Sasanach ba ea ''' Nora Kershaw Chadwick ''' [[Commander of the Order of the British Empire|CBE]] [[Fellow of the Society of Antiquaries|FSA]] [[Fellow of the British Academy|FBA]] (28ú Eanáir 1891 – 24ú Aibreán 1972).<ref>[http://www.ukwhoswho.com/view/article/oupww/whowaswho/U153078 CHADWICK, Nora Kershaw], ''Who Was Who'', A & C Black, 1920–2015; eagrán ar líne Oxford University Press, 2014</ref> Bhí suim ar leith aici i Léann [[Angla-Shacsanaigh|Angla-Shacsanach]], [[Léann Ceilteach|Ceilteach]] agus [[Léann Sean-Lochlannach|Lochlannach]]. == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} 1vjlb7lyjg16svyrw8m4rt7h5effgav