વિકિપીડિયા guwiki https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AE%E0%AB%81%E0%AA%96%E0%AA%AA%E0%AB%83%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%A0 MediaWiki 1.39.0-wmf.21 first-letter દ્રશ્ય-શ્રાવ્ય (મિડિયા) વિશેષ ચર્ચા સભ્ય સભ્યની ચર્ચા વિકિપીડિયા વિકિપીડિયા ચર્ચા ચિત્ર ચિત્રની ચર્ચા મીડિયાવિકિ મીડિયાવિકિ ચર્ચા ઢાંચો ઢાંચાની ચર્ચા મદદ મદદની ચર્ચા શ્રેણી શ્રેણીની ચર્ચા TimedText TimedText talk વિભાગ વિભાગ ચર્ચા Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 1140 825550 821129 2022-07-21T02:34:46Z Snehrashmi 41463 [[શ્રેણી:૧૯૮૪માં મૃત્યુ]] ઉમેરી using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = અવિનાશ વ્યાસ | image = | imagesize = | caption = | birth_date = {{Birth date|1912|07|21|df=y}} | birth_place = ગુજરાત, ભારત | death_date = {{Death date and age|1984|08|20|1912|07|21|df=y}} | death_place = | restingplace = | restingplacecoordinates = | othername = | occupation = સંગીતકાર, ગીતકાર, ગાયક | yearsactive = ૧૯૪૦-૧૯૮૧ | known for = ગુજરાતી સુગમ સંગીત | spouse = | domesticpartner = | children = | parents = | website = | awards = [[પદ્મશ્રી]]<br>ગુજરાત રાજ્ય ફિલ્મ પુરસ્કાર – ગીતકાર<br>ગુજરાત રાજ્ય ફિલ્મ પુરસ્કાર – સંગીતકાર<br>ગુજરાત રાજ્ય સંગીત નૃત્ય અકાદમી ગૌરવ પુરસ્કાર }} '''અવિનાશ અનંતરાય વ્યાસ''' ભારતીય સંગીત નિર્દેશક, ગીતકાર અને [[ગુજરાતી સિનેમા]]ના ગાયક હતા<ref name="RajadhyakshaWillemen2014">{{cite book|author1=Ashish Rajadhyaksha|author2=Paul Willemen|title=Encyclopedia of Indian Cinema|url=http://books.google.com/books?id=rF8ABAAAQBAJ&pg=PA1994-IA463|date=૧૦ જુલાઇ ૨૦૧૪|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-135-94325-7|pages=૧૯૯૩}}</ref><ref name="IMDB Profile">{{cite web | url=http://www.imdb.com/name/nm1033520/ | title=IMDB Profile | publisher=IMDB | date=૨૦૧૫ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> જેમણે ૧૯૦ કરતાં વધુ ગુજરાતી ચલચિત્રોમાં સંગીત આપ્યું હતું.<ref name="Songs of Yore">{{cite web | url=http://www.songsofyore.com/forgotten-composers-unforgettable-melodies-8-avinash-vyas/ | title=Songs of Yore | publisher=Songs of Yore | date=૨૦૧૫ | access-date=૧૭ મે ૨૦૧૫}}</ref><ref name="Planet Radio City">{{cite web|date=૨૦૧૫|title=Planet Radio City|url=http://www.lyricsball.com/musicopedia/article-musicdir/Avinash-Vyas/812|url-status=dead|publisher=Planet Radio City|access-date=૧૭ મે ૨૦૧૫}}</ref> તેમણે ૨૫ વખત શ્રેષ્ઠ ગીતકાર અને શ્રેષ્ઠ સંગીત માટે ગુજરાત રાજ્ય ફિલ્મ પુરસ્કાર મેળવ્યો હતો.<ref name="Movies and Music of India">{{cite web | url=https://iyerbhaskar.wordpress.com/2012/03/20/movies-music-of-india-avinash-vyas/ | title=Movies and Music of India | publisher=Movies and Music of India | date=૨૦૧૫ | access-date=૧૭ મે ૨૦૧૫}}</ref> તેમને ભારત સરકાર તરફથી ૧૯૭૦માં ચોથો સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર [[પદ્મશ્રી]] અર્પણ થયો હતો.<ref name="Padma Shri">{{cite web | url=http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf | title=Padma Shri | publisher=Padma Shri | date=૨૦૧૫ | access-date=૧૧ નવેમ્બર ૨૦૧૪ | archive-date=2014-11-15 | archive-url=https://www.webcitation.org/6U68ulwpb?url=http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf | url-status=dead }}</ref> == જીવન == અવિનાશ વ્યાસનો જન્મ ગુજરાતમાં ૨૧ જુલાઇ ૧૯૧૨ના રોજ થયો હતો. તેમણે તેમની પ્રારંભિક સંગીત તાલીમ ઉસ્તાદ અલ્લાઉદિન ખાન પાસે લીધી હતી.<ref name="Songs of Yore" /> તેમની કારકિર્દીની શરૂઆત HMV સાથે ''યંગ ઇન્ડિયા'' હેઠળ થઇ હતી જ્યાં અવિનાશ વ્યાસે તેમની પ્રથમ ગ્રામોફોન રેકર્ડ ૧૯૪૦માં બહાર પાડી હતી<ref name="Movies and Music of India" /> અને ચલચિત્ર ઉદ્યોગમાં ગુજરાતી ચલચિત્ર ''મહાસતી અનસુયા'' સાથે ૧૯૪૩માં પ્રખ્યાત સંગીતકાર ઉસ્તાદ અલ્લા રખાં સાથે બેલડી બનાવીને કરી હતી.<ref name="Mahasati Ansuya">{{cite web | url=http://www.imdb.com/title/tt0376740/ | title=Mahasati Ansuya | publisher=IMDB | date=૨૦૧૫ | access-date=૧૮ મે ૨૦૧૫}}</ref><ref name="Songs of Yore" /> તેના પછીના વર્ષે તેમના બે ચલચિત્રો ''કૃષ્ણ ભક્ત બોદાણા'' અને ''લહેરી બદમાશ'' સફળ ન રહ્યા હતા.<ref name="Planet Radio City" /> તેમનું પ્રથમ મોટું સફળ ચલચિત્ર ૧૯૪૮માં ''ગુણસુંદરી'' હતું,<ref name="Gunsundari">{{cite web | url=http://www.imdb.com/title/tt0256064/fullcredits?ref_=tt_ov_st_sm | title=Gunsundari | publisher=IMDB | date=૨૦૧૫ | access-date=૧૮ મે ૨૦૧૫}}</ref> જે ગુજરાતી અને હિંદી બંને ભાષામાં દ્વિભાષી ચલચિત્ર હતું.<ref name="Songs of Yore" /> તેમણે ૧૯૦ હિંદી અને ગુજરાતી ચલચિત્રો માટે ૧૨૦૦ ગીતોને સંગીતબદ્ધ કર્યા હતા, તેમને સંગીત આપેલા કુલ ગીતોની સંખ્યા ૧૦,૦૦૦ જેટલી છે.<ref name="Songs of Yore" /> તેમણે તેમના સમયના મોટાભાગના મુખ્ય ગીતકારો જેવા કે [[લતા મંગેશકર]], [[મુકેશ]], [[આશા ભોંસલે]], [[મોહમ્મદ રફી]], [[મન્ના ડે]], ઉષા મંગેશકર, ગીતા દત્ત, સમુમન કલ્યાણપુર, મુકેશ, હેમંત કુમાર, તલત મહેમૂદ, કિશોર કુમાર, મહેન્દ્ર કપૂર અને ઉષા મંગેશકર સાથે કામ કર્યું હતું.<ref name="Planet Radio City" /> તેમણે કમાર જલાલાબાદી, ઇન્દિવર, ભરત વ્યાસ અને રાજા મહેંદી અલી ખાન જેવા ગીતકારો સાથે બેલડી બનાવીને ગીતો લખ્યા હતા.<ref name="Planet Radio City" /> ગીતા દત્ત તેમના માનીતા ગીતકાર હતા અને તેણીએ બંગાળી હોવા છતાં ગુજરાતી ચલચિત્રોમાં વધુ ગીતો ગાયા હતા.<ref name="Songs of Yore" /> અવિનાશ વ્યાસે [[ગીત]], [[ગઝલ]] અને [[ગરબા]] જેવા વિવિધ સાહિત્યપ્રકારોમાં અનેક કૃતિઓ રચી છે, પણ તેઓ તેમણે લખેલ ગરબા માટે સૌથી વધુ પ્રસિદ્ધ છે. તેમના ગરબાઓમાં છલકતો [[અંબાજી]] માટેનો ભક્તિભાવ તેની અભિવ્યક્તિ માટે અજોડ ગણાય છે. પોતે પુરુષ હોવા છતાં પુત્રીહૃદયથી ગરબા લખવા એ તેમની ખાસીયત હતી, જે તેમના મોટાભાગના ગરબાઓમાં દેખાય છે. અવિનાશ વ્યાસ પોતાની કૃતિઓ જાતે જ સ્વરબદ્ધ કરતા હતા. તેમની રચનાઓ જેટલી કાવ્યમય હતી તેટલી જ સુરીલી પણ હતી. [[સુગમ સંગીત]] ઉપરાંત તેમણે [[ગુજરાતી સિનેમા|ગુજરાતી ચલચિત્રો]]માં પણ સંગીત આપ્યું છે. કવિ પ્રદીપજીના ખૂબ પ્રખ્યાત ગીત "પીંજરે કે પંછી રે, તેરા દર્દ ના જાને કોઇ" ને તેમણે સ્વરબ્દ્ધ કરેલુ. તેમને [[કનૈયાલાલ મુનશી]]<nowiki/>એ [[ભારતીય વિદ્યા ભવન]]<nowiki/>ના સંગીત વિભાગના અધ્યક્ષ તરીકે નિયુક્ત કર્યા હતા.<ref>ગુજરાતી અસ્મિતાના જ્યોતિર્ધરો, માહિતિ કમિશનર, ગુજરાત રાજ્ય, ગાંધીનગર,નવેમ્બર ૨૦૧૪</ref> તેમને વાર્ષિક ગુજરાત રાજ્ય ફિલ્મ પુરસ્કાર ૨૫ વખત શ્રેષ્ઠ ગીતકાર અને શ્રેષ્ઠ સંગીત માટે મળ્યા હતા, જે એક કિર્તીમાન છે.<ref name="Movies and Music of India" /> ગુજરાત રાજ્ય સંગીત નૃત્ય અકાદમીએ તેમને "ગૌરવ પુરસ્કાર" એનાયત કર્યો હતો<ref name="Movies and Music of India" /> અને ૧૯૭૦માં ભારત સરકાર દ્વારા તેમને પદ્મ શ્રી પુરસ્કાર એનાયત થયો હતો.<ref name="Padma Shri" /> તેમની કેટલીક યાદગાર રચનાઓ ૨૯ માર્ચ ૨૦૧૨ના રોજ સંગ્રહ તરીકે ''અવિનાશ વ્યાસ - અ મ્યુઝિકલ જર્ની'' તરીકે બહાર પડ્યું હતું.<ref name="A Musical Journey With અવિનાશ વ્યાસ">{{cite AV media | url=https://myspace.com/variousartists-49036749/music/album/a-musical-journey-with-avinash-vyas-18472484 | title=A Musical Journey With અવિનાશ વ્યાસ | publisher=Saregama India Limited | date=૨૯ માર્ચ ૨૦૧૨ | medium=CD}}</ref> તેમનું અવસાન ૨૦ ઓગસ્ટ ૧૯૮૪ના રોજ ૭૨ વર્ષની ઉંમરે,<ref name="Songs of Yore" /><ref name="Movies and Music of India" /> તેમના છેલ્લા ચલચિત્ર ''ભક્ત ગોરા કુંભાર''ની રજૂઆતના ત્રણ વર્ષ પછી થયું હતું.<ref name="Planet Radio City" /> == જાણીતી રચનાઓ == {| class="wikitable sortable" cellspacing="2" style="width:100%; background:#edf3fe;" |- !વર્ષ !ગીત !ચલચિત્ર !ગીતકાર !ગાયકો |- |૧૯૪૯ ||''રાખના રમકડા''<ref name="Rakh na Ramakada">{{cite web | url=https://www.youtube.com/watch?v=NLlcw6q6LC4 | title=Rakh na Ramakada | publisher=[[યુ ટ્યુબ|યુટ્યુબ]] | date=૩ નવેમ્બર ૨૦૦૮ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||મંગળ ફેરા ||અવિનાશ વ્યાસ ||ગીતા દત્ત અને એ. આર. ઓઝા |- |૧૯૪૯ ||''અમે મુંબઈના રહેવાસી''<ref name="Ame Mumbai na rahevasi">{{cite web | url=https://www.youtube.com/watch?v=2eOZgruZBuA | title=Ame Mumbai na rahevasi | publisher=YouTube | date=૧૦ ડિસેમ્બર ૨૦૧૧ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||મંગળ ફેરા ||અવિનાશ વ્યાસ ||ગીતા રોય, ચુનીલાલ પરદેશી અને એ. આર. ઓઝા |- |૧૯૫૦ ||''રીતુ અનોખી પ્યાર અનોખા''<ref name="Ritu anokhi pyar anokha">{{cite web | url=https://www.youtube.com/watch?v=QHe5kDgSd-8 | title=Ritu anokhi pyar anokha | publisher=YouTube | date=૧૧ નવેમ્બર ૨૦૧૦ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||હર હર મહાદેવ ||અજ્ઞાત ||ઝોહરા અબાલેવાલી |- |૧૯૫૦ ||''ટીમ ટીમા ટીમ તારે''<ref name="Tim tima tim taare">{{cite web | url=https://www.youtube.com/watch?v=9qglcAY9j7M | title=Tim tima tim taare | publisher=YouTube | date=૧૧ નવેમ્બર ૨૦૧૦ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||હર હર મહાદેવ ||રમેશ શાસ્ત્રી ||મુકેશ અને સુલોચના કદમ |- |૧૯૫૨ ||''ચમક રહે તારે''<ref name="Chamak rahe tare">{{cite web | url=http://iflixworld.com/index.php/component/k2/item/29944/29944 | title=Chamak rahe tare | publisher=Iflixworld | date=૨૦૧૫ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫ }}{{Dead link|date=જુલાઈ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ||રાજરાણી દયમંતી ||નીલકંઠ તિવારી ||મધુબાલા ઝવેરી |- |૧૯૫૩ ||જાને દી કિસ્મત કી નાવ ||ભાગ્યવાન ||રમેશ ગુપ્તા ||[[મન્ના ડે]] અને વૃંદ |- |૧૯૫૪ ||''બી.એ., એમ.એ., બી.એડ.''<ref name="B. A. M. A. B Ed">{{cite web | url=https://www.youtube.com/watch?v=OFvSBE_W80o | title=B. A. M. A. B Ed | publisher=YouTube | date=૨૦ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૦ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||અધિકાર ||રાજા મહેંદી અલી ખાન ||[[આશા ભોંસલે]] અને વૃંદ |- |૧૯૫૪ ||''તીકડમ બાઝી તીકડમ બાઝી''<ref name="Tikadam baazi tikadam bazi">{{cite web | url=https://www.youtube.com/watch?v=Jx4zSSuNi70 | title=Tikadam baazi tikadam bazi | publisher=YouTube | date=૨૪ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૦ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||અધિકાર ||રાજા મહેંદી અલી ખાન ||કિશોર કુમાર |- |૧૯૫૪ ||''સુન ભી લે પરવરદિગાર દિલ કી ઇતની સી પુકાર''<ref name="Sun bhi le Paravardigar dil ki itni si pukar">{{cite web | url=https://www.youtube.com/watch?v=L_vNLF8i9BU | title=Sun bhi le Paravardigar dil ki itni si pukar | publisher=YouTube | date=૨૮ જાન્યુઆરી ૨૦૧૩ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||મલ્લિકા-એ-આલમ નૂરજહાં ||કેશવ ત્રિવેદી ||આશા ભોંસલે |- |૧૯૫૪ ||''એક ધરતી હૈ એક હૈ ગગન''<ref name="Ek dharti hai ek hai gagan">{{cite web | url=https://www.youtube.com/watch?v=BU-s1Ikj2h4 | title=Ek dharti hai ek hai gagan | publisher=YouTube | date=૨૯ જાન્યુઆરી ૨૦૧૩ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||અધિકાર ||નીલકંઠ તિવારી ||મીના કપૂર |- |૧૯૫૫ ||''કોઇ દુખીયારી આયી તેરે દ્વાર''<ref name="Koi dukhiyaari aayi tere dwar">{{cite web | url=http://www.hindilyrics.net/lyrics/of-Koi%20Dukhiyari%20Aayi%20Tore%20Dwar.html | title=Koi dukhiyaari aayi tere dwar | publisher=Hindi Lyrics | date=૨૦૧૫ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫ | archive-date=2015-05-02 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150502192031/http://www.hindilyrics.net/lyrics/of-Koi%20Dukhiyari%20Aayi%20Tore%20Dwar.html | url-status=dead }}</ref> ||અંધેરી નગરી ચોપટ રાજા ||ભરત વ્યાસ ||સુધા મલહોત્રા |- |૧૯૫૫ ||''તેરે દ્વાર ખડા ભગવાન''<ref name="Tere dwar khada Bhagwan">{{cite web | url=https://www.youtube.com/watch?v=b88D6z9N3eg | title=Tere dwar khada Bhagwan | publisher=YouTube | date=૨૩ ઓગસ્ટ ૨૦૦૯ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||વામન અવતાર ||કવિ પ્રદિપ ||કવિ પ્રદિપ |- |૧૯૫૫ ||''બડે બડે ઢૂંઢે પહાડ''<ref name="Bade bade dhoondhe pahaad">{{cite web | url=https://www.youtube.com/watch?v=ZElFtaU1kiM | title=Bade bade dhoondhe pahaad | publisher=YouTube | date=૨૦ માર્ચ ૨૦૧૨ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||જગતગુરુ શંકરાચાર્ય ||ભરત વ્યાસ ||હેમંત કુમાર |- |૧૯૫૫ ||''દીપ જલ રાહા હૈ''<ref name="Deep jal raha hai">{{cite web | url=https://www.youtube.com/watch?v=qVtAQ90afsw | title=Deep jal raha hai | publisher=YouTube | date=૩૧ જાન્યુઆરી ૨૦૧૪ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||અંધેરી નગરી ચોપટ રાજા ||ભરત વ્યાસ ||તલત મહેમૂદ |- |૧૯૫૫ ||''એક બાર તો મિલ લો ગલે''<ref name="Ek baar to mil lo gale">{{cite web | url=http://www.dailymotion.com/video/xmvra6_ik-baar-to-mil-lo-gale-andher-nagri-chaupat-raja-1955_shortfilms | title=Ek baar to mil lo gale | publisher=Daily Motion | date=૨૦૧૫ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||અંધેરી નગરી ચોપટ રાજા ||ભરત વ્યાસ ||તલત મહેમૂદ અને સુધા મલહોત્રા |- |૧૯૫૭ ||''આજ નહી તો કલ''<ref name="Aaj nahin to kal">{{cite web | url=https://www.youtube.com/watch?v=sbCAATD4p1M | title=Aaj nahin to kal | publisher=YouTube | date=૨૦ ઓગસ્ટ ૨૦૧૨ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||નાગમણી ||કવિ પ્રદિપ ||ગીતા દત્ત |- |૧૯૫૭ ||''આજ નહી તો કલ બિખરેંગે યે બાદલ''<ref name="Aaj bahi to kal bikharenge ye badal">{{cite web|url=http://hindigeetmala.net/song/aaj_nahi_to_kal_bikharenge_ye_badal.htm|title=Aaj nahi to kal bikharenge ye badal|last=|first=|date=૨૦૧૫|website=|publisher=Hindi Geet Mala|access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫|archive-date=2017-04-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20170417172138/http://www.hindigeetmala.net/song/aaj_nahi_to_kal_bikharenge_ye_badal.htm|url-status=dead}}</ref> ||નાગમણી ||કવિ પ્રદિપ ||ગીતા દત્ત |- |૧૯૫૭ ||''પોલમ પોલ''<ref name="Pollam poll">{{cite web | url=https://www.lyricsbogie.com/movies/lakshmi-1957/bol-bol-sach-sach-bol.html | title=Pollam poll | publisher=Lyrics Bogoe | date=૨૦૧૫ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||લક્ષ્મી ||કમાર જલાલબાદી ||[[મોહમ્મદ રફી]] |- |૧૯૫૭ ||''પિંજરે કે પંછી રે''<ref name="Pinjre ke panji re">{{cite web | url=https://www.youtube.com/watch?v=7TzNbuW2gzY | title=Pinjre ke panji re | publisher=YouTube | date=૨૮ માર્ચ ૨૦૦૮ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||નાગમણી ||કવિ પ્રદિપ ||કવિ પ્રદિપ |- |૧૯૫૭ ||''સો જા રે મેરે લાલ''<ref name="So ja re mere laal">{{cite web | url=https://www.youtube.com/watch?v=fDZoD9LRaAo | title=So ja re mere laal | publisher=YouTube | date=૧૫ નવેમ્બર ૨૦૧૧ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||આધી રોટી ||ભરત વ્યાસ ||ગીતા દત્ત |- |૧૯૬૦ ||''મહેંદી તે વાવી માળવે''<ref name="Mehndi te Vavi Malve">{{cite web | url=https://www.youtube.com/watch?v=BI4xVDoM4MU | title=Mehndi te Vavi Malve | publisher=YouTube | date=૨૫ જાન્યુઆરી ૨૦૧૨ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||મહેંદી રંગ લાગ્યો ||અવિનાશ વ્યાસ ||લતા મંગેશકર |- |૧૯૬૦ ||''રસ્તે રઝળતી વાર્તા'' ||મહેંદી રંગ લાગ્યો ||અવિનાશ વ્યાસ ||લતા મંગેશકર |- |૧૯૬૦ ||''તેરે બંગલે કી બાબુ મે મૈના''<ref name="Tere bangle ki main maina">{{cite web | url=https://www.youtube.com/watch?v=LSke4MkGTEk | title=Tere bangle ki main maina | publisher=YouTube | date=૩૦ જાન્યુઆરી ૨૦૧૪ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||ભક્ત રાજ ||ભરત વ્યાસ ||શમશાદ બેગમ |- |૧૯૬૦ ||''આ મુંબઈ છે''<ref name="Aa Mumbai chhe">{{cite web | url=https://www.youtube.com/watch?v=cZeSk58KlJU | title=Aa Mumbai chhe | publisher=YouTube | date=૧૮ નવેમ્બર ૨૦૧૧ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||મહેંદી રંગ લાગ્યો ||ચંદ્રકાંત સોલંકી ||મન્ના ડે |- |૧૯૬૨ ||''જા રે બાદલ જા''<ref name="Ja re badal ja">{{cite web | url=http://hindigeetmala.net/song/ja_re_badal_ja_desh_kiya_ke_ja.htm | title=Ja re badal ja | publisher=Hindi Geet Mala | date=૨૦૧૫ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫ | archive-date=2017-08-14 | archive-url=https://web.archive.org/web/20170814152705/http://www.hindigeetmala.net/song/ja_re_badal_ja_desh_kiya_ke_ja.htm | url-status=dead }}</ref> ||કૈલાશપતિ ||મદન ભારતી ||લતા મંગેશકર |- |૧૯૭૭ ||''હું અમદાવાદનો રીક્ષાવાળો''<ref name="Hoon Amdavad no rikshawalo">{{cite web | url=https://www.youtube.com/watch?v=XYP1qL8J47A | title=Hoon Amdavad no rikshawalo | publisher=YouTube | date=૯ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૨ | access-date=૧૯ મે ૨૦૧૫}}</ref> ||મા બાપ ||રુઇ રાજ ||કિશોર કુમાર |} == ચલચિત્રો == {{Div col|colwidth=20em}} # મહાસતી અનસૂયા (૧૯૪૩) # કૃષ્ણ ભક્ત બોદાણા (૧૯૪૪) # લહેરી બદમાશ (૧૯૪૪) # ગુણસંદરી (૧૯૪૮) # મંગળ ફેરા (૧૯૪૯) # હર હર મહાદેવ (૧૯૫૦) # વીર ભીમસેન (૧૯૫૦) # દશાવતાર (૧૯૫૧) # જય મહાલક્ષ્મી (૧૯૫૧) # રામ જન્મ (૧૯૫૧) # શ્રી વિષ્ણુ ભગવાન (૧૯૫૧) # રાજરાણી દયમંતી (૧૯૫૨) # શિવ શક્તિ (૧૯૫૨) # વાસના (૧૯૫૨) # ભાગ્યવાન (૧૯૫૩) # તીન બત્તી ચાર રાસ્તા (૧૯૫૩) # ચક્રધારી (૧૯૫૪) # મહા પૂજા (૧૯૫૪) # મલ્લિકા-એ-આલમ નૂરજહાં (૧૯૫૪) # અધિકાર (૧૯૫૪) # અંધેર નગરી ચોપટ રાજા (૧૯૫૫) # વામન અવતાર (૧૯૫૫) # એકાદશી (૧૯૫૫) # જગદગુરૂ શંકરાચાર્ય (૧૯૫૫) # રિયાસત (૧૯૫૫) # દ્વારકાધીશ (૧૯૫૬) # સુદર્શન ચક્ર (૧૯૫૬) # લક્ષ્મી (૧૯૫૭) # નાગ મણિ (૧૯૫૭) # રામ લક્ષ્મણ (૧૯૫૭) # સંત રઘુ (૧૯૫૭) # આધી રોટી (૧૯૫૭) # ગોપીચંદ (૧૯૫૮) # ગ્રેટ શો ઓફ ઇન્ડયા (૧૯૫૮) # જંગ બહાદુર (૧૯૫૮) # પતિ પરમેશ્વર (૧૯૫૮) # રામ ભક્તિ (૧૯૫૮) # ચરણોં કી દાસી (૧૯૫૯) # ગૃહલક્ષ્મી (૧૯૫૯) # મહેંદી રંગ લાગ્યો (૧૯૬૦) # ભક્ત રાજ (૧૯૬૦) # હેરોન મલ્લાત (૧૯૬૧) # હવા મહલ (૧૯૬૨) # કૈલાશપતિ (૧૯૬૨) # બાપુ ને કહા થા (૧૯૬૨) # રોયલ મેલ (૧૯૬૩) # ભક્ત ધ્રુવ કુમાર (૧૯૬૪) # કલાપી (૧૯૬૭) # બદમાશ (૧૯૬૯) # બેટી તુમ્હારે જૈસી (૧૯૬૯) # સૂર્ય દેવતા (૧૯૬૯) # તાકત ઔર તલવાર (૧૯૭૦) # જેસલ તોરલ (૧૯૭૧) # મહા સતી સાવિત્રી (૧૯૭૩) # ડાકુ ઔર ભગવાન (૧૯૭૫) # સોન બૈની ચુન દાદી (૧૯૭૬) # મા બાપ (૧૯૭૯) # ભક્ત ગોરા કુંભાર (૧૯૮૧) {{Div col end}} == સંદર્ભ == {{reflist|colwidth=30em}} == બાહ્ય કડીઓ == * {{cite AV media | url=https://myspace.com/variousartists-49036749/music/album/a-musical-journey-with-avinash-vyas-18472484 | title=A Musical Journey With Avinash Vyas | publisher=Saregama India Limited | date=૨૯ માર્ચ ૨૦૧૨ | medium=CD}} * {{IMDb name|id=1033520}} [[શ્રેણી:ગુજરાતી સાહિત્યકાર]] [[શ્રેણી:વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:સંગીતકાર]] [[શ્રેણી:પદ્મશ્રી પુરસ્કાર વિજેતાઓ]] [[શ્રેણી:૧૯૧૨માં જન્મ]] [[શ્રેણી:૧૯૮૪માં મૃત્યુ]] sloq02wfyh6x1uw80mo7cbg7gbngj5b 0 1677 825576 820321 2022-07-21T06:58:11Z 2405:201:6822:58C0:F983:2AC5:4118:B8D1 wikitext text/x-wiki {{cleanup}} {{Infobox Indian Jurisdiction |type = રાજધાની |type_2 = capital |native_name = દિલ્હી |other_name = दिल्ली |latd = 28 |latm = 36 |lats = 36 |longd = 77 |longm = 13 |longs = 48 |skyline = Delhi Montage.jpg |skyline_caption = From top clockwise: [[Lotus Temple]], [[Humayun's Tomb]], [[Connaught Place, New Delhi|Connaught Place]], [[Akshardham (Delhi)|Akshardham Temple]], and [[India Gate]]. |Nickname = Dili, The Heart of India, The City of Djinns, The Capital City, The First City, The Empire City, The City |locator_position = right |state_name = દિલ્હી |leader_title = રાજ્યપાલ |leader_name = અનિલ બૈજલ |leader_title_2 =મુખ્યમંત્રી |leader_name_2 = અરવિંદ કેજરીવાલ |leader_title_3 = મેયર |leader_name_3 = રવિન્દર ગુપ્તા |official_languages = [[હિન્દી ભાષા|હિન્દી]] (સત્તાવાર) <br> [[પંજાબી ભાષા|પંજાબી]],[[ઉર્દુ]] (વધારાની અધિકૃત) |legislature_type = Unicameral |legislature_strength = 70 |established_date = |area_total = 1483 |area_rank = 2nd |area_magnitude = 9 |altitude = 239 |altitude_cite = <ref name="altitude"><!-- -->{{cite web |url = http://isc2001.nic.in/delhi.htm |title = General info on Delhi |publisher = Government of India |access-date = 2006-05-03 |archive-date = 2007-04-30 |archive-url = https://web.archive.org/web/20070430162545/http://isc2001.nic.in/delhi.htm |url-status = dead }}</ref> |population_as_of = 2010 |population_rank = 2nd |population_total = 12,565,901 |population_total_cite = <ref name=census01del/> |population_as_of = 2010 |population_metro = 18,916,890 |population_metro_cite = <ref name="un"/> |population_metro_as_of = 2010 |population_metro_rank = 2nd |population_density = 11463 <!--| districts = 9--> |districts = |title=[[Districts of Delhi]] |1 = [[નવી દિલ્હી]] |2 = [[મધ્ય દિલ્હી]] |3 = [[ઉત્તર દિલ્હી]] |4 = [[ઉત્તર પૂર્વ દિલ્હી]] |5 = [[પૂર્વ દિલ્હી]] |6 = [[દક્ષિણ દિલ્હી]] |7 = [[દક્ષિણ પશ્ચિમ દિલ્હી]] |8 = [[પશ્ચિમ દિલ્હી]] |9 = [[ઉત્તર પશ્ચિમ દિલ્હી]] |Boroughs = |title=[[Boroughs]] / [[Suburbs]] of Delhi |1 = [[Gurgaon]], [[Haryana]] |2 = [[Noida]], [[Uttar Pradesh]] |3 = [[Greater Noida]], [[Uttar Pradesh]] |4 = [[Ghaziabad, India|Ghaziabad]], [[Uttar Pradesh]] |5 = [[Faridabad]], [[Haryana]] |6 = [[Panipat]], [[Haryana]] |7 = [[Meerut]], [[Uttar Pradesh]] |area_telephone = 011 |postal_code = 110 xxx |vehicle_code_range = DL-xx |unlocode = INDEL |website = delhigovt.nic.in |seal = Emblem of India.svg |footnotes = |map_caption = Location of Delhi in India }} '''દિલ્હી''' - સ્થાનિક રીતે '''દિલ્લી''' ({{lang-hi|दिल्ली}},''{{transl|hi|dillī}}'')ના અને '''નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી''' (National Capital Territory of Delhi - NCT)ના અધિકૃત નામથી પણ જાણીતું દિલ્હી એ [[ભારત]]નું [[ભારતના સૌથી વધુ ગીચ વસતિ ધરાવતાં શહેરોની યાદી|બીજા ક્રમનું સૌથી મોટું]] [[મહાનગર]] છે. આશરે 159 લાખ રહેવાસીઓ ધરાવતું આ શહેર [[વસ્તીના આધારે મહાનગરીય વિસ્તારોની યાદી|વસ્તીની દષ્ટિએ વિશ્વનું આઠમા ક્રમાંકનું સૌથી મોટું મહાનગર]] છે.<ref name="un">{{cite web|url=http://esa.un.org/unup/p2k0data.asp|title=World Urbanization Prospects: The 2007 Revision Population Database|access-date=2000-03-13|publisher=UN|archive-date=2007-03-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20070310025702/http://esa.un.org/unup/p2k0data.asp|url-status=dead}}</ref> એનસીટી(NCT)ની નજીક વસેલા કેટલાક શહેરી વિસ્તારો સમાવતાં શહેર માટે પણ સામાન્ય રીતે દિલ્હી નામ વાપરવામાં આવે છે, તેમ જ ભારતની રાજધાની [[નવી દિલ્હી]], જે એનસીટી(NCT)ની અંદર વસેલી છે તેના માટે પણ દિલ્હી નામનો જ ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. એનસીટી(NCT) એ સમવાયી વહીવટ ધરાવતો [[કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ]] છે. [[યમુના|યમુના નદી]]ને કાંઠે વસેલું દિલ્હી, કમ સે કમ [[6ઠ્ઠી સદી ઈ.સ. પૂર્વે|છઠ્ઠી સદી ઈ.સ. પૂર્વે]]થી [[સતત વસવાટ ધરાવતા સમયના આધારે શહેરોની યાદી|સતત માનવ વસવાટ]] ધરાવતું આવ્યું છે.<ref name="asherhabit">{{cite book |last=Asher |first=Catherine B |editor=James D. Tracy |title= City Walls |origyear=2000 |url=http://books.google.com/books?id=gSupaU3vVacC&pg=PA249&lpg=PA249&dq=delhi+continuously+inhabited&source=web&ots=Cq2KBU2l5_&sig=7u8ayI-C9NSfqv-_PAjQEX5SNIo&hl=en&sa=X&oi=book_result&resnum=4&ct=result#PPA247,M1 |access-date=2008-11-01|publisher=Cambridge University Press |location= |language= |isbn=0521652219 |pages= 247–281|chapter=Chapter 9:Delhi walled: Changing Boundaries|chapterurl= |year=2000}}</ref> [[દિલ્હી સલ્તનત]]ના ઉદય પછી, ઉત્તર-પશ્ચિમ ભારત અને [[ભારતીય ગંગાનો મેદાનપ્રદેશ|ભારતીય ગંગાનાં મેદાન પ્રદેશો]] વચ્ચેના [[વેપારી માર્ગ]] પર વસેલું આ શહેર એક રાજકીય, સાંસ્કૃતિક અને વેપારી રીતે અગત્યના શહેર તરીકે ઊભરી આવ્યું.<ref>{{cite book |last=Necipoglu |first=Gulru |title= Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World |origyear=2002 |url=http://books.google.com/books?id=UJc2u33fCKQC&pg=PA16&dq=delhi+sultanate+political+center+city+delhi&sig=ACfU3U3zNMesuCjnsH7iAlLe5mKHpddn8w#PPA12,M1|access-date=2008-11-01|publisher=BRILL|isbn=9004125930 |pages= 12–43|chapter=Epigraphs, Scripture, and Architecture in the Early Sultanate of Delhi|chapterurl= |year=2002}}</ref><ref>{{cite book |last=Aitken |first=Bill|title=Speaking Stones: World Cultural Heritage Sites in India |origyear=2002 |url=http://books.google.com/books?id=lu5jGGQ8fJkC&pg=PA21&dq=delhi+continuously+inhabited&sig=ACfU3U1Z52ojRmD1-ZS2QeQlb8UlGZeBhA|access-date=2008-11-01|publisher=Eicher Goodearth Limited|isbn=8187780002|pages=264 pages|chapter=|chapterurl= |year=2001}}</ref> અનેક પ્રાચીન અને મધ્યકાલીન સ્થાપત્યો, પુરાતત્ત્વીય સ્થળો અને તેમના અવશેષો દિલ્હીનો એક ભાગ છે. 1639માં, મુઘલ સમ્રાટ [[શાહજહાં]]એ દિલ્હીમાં નવું [[શાહજહાંબાદ|કોટ ધરાવતું શહેર]] બનાવ્યું, 1649થી 1857 સુધી આ શહેર મુઘલ સલ્તનતની રાજધાની તરીકે રહ્યું.<ref>{{cite book |title=The Encyclopedia Americana: A Library of Universal Knowledge |origyear=1918 |url=http://books.google.com/books?id=oa1PAAAAMAAJ&pg=PA621&dq=delhi+capital+1911#PPA621,M1|access-date=2008-11-01|publisher=Encyclopedia Americana Corp|isbn=|page=621|vlume=8}}</ref><ref>{{cite book |last=Sehgal|first=R.L.|title=Slum Upgradation: Emerging Issue & Policy Implication's |origyear=1998 |url=http://books.google.com/books?id=ONFPAAAAMAAJ&q=shahjanabad+built&dq=shahjanabad+built&pgis=1|access-date=2008-11-01|publisher=Bookwell Publications|isbn=8185040184|page=97|chapter=|chapterurl= |year=1998}}</ref> [[18મી સદી|18મી]] અને [[19મી સદી|19મી]] સદીમાં જયારે [[બ્રિટિશ ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપની]]એ ભારત પર પોતાનો કબજો જમાવી લીધો હતો ત્યારે [[ભારતમાં કંપનીનું શાસન|કંપનીના શાસન]]માં અને [[બ્રિટિશ રાજ]]માં પહેલાં [[કલકત્તા]] રાજધાની હતું, પરંતુ પછી 1911માં [[યુનાઈટેડ કિંગ્ડમના જયોર્જ પાંચમાં|જયોર્જ પાંચમા]]એ દિલ્હીને રાજધાની ઘોષિત કરી અને સમગ્ર કારભાર પાછો દિલ્હી ખસેડવામાં આવ્યો. [[1920નો દાયકો|1920ના દાયકા]]માં જૂના શહેરની દક્ષિણે નવી રાજધાની, [[નવી દિલ્હી]], નામે નવું શહેર બાંધવામાં આવ્યું.<ref>{{cite book |last=Vale|first=Lawrence J.|title=Architecture, power, and national identity|origyear=1992 |url=http://books.google.com/books?id=3Fm3XlYuSzAC&pg=RA1-PA88&dq=delhi+capital+india+calcutta+george&sig=ACfU3U29Ev4lebQwD-U-w7jrrAKN0L5p8g|access-date=2008-11-01|publisher=Yale University Press |isbn=030004958|pages=88–100|chapter=|chapterurl=}}</ref> 1947માં જયારે ભારતે [[પ્રજાસત્તાક ભારતનો ઇતિહાસ|બ્રિટિશ રાજમાંથી સ્વતંત્રતા]] મેળવી, ત્યારે નવી દિલ્હીને તેની રાજધાની તરીકે અને સમગ્ર [[સરકારનું મુખ્ય થાણું|સરકારી વહીવટ માટેના મુખ્ય મથક]] તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યું. આમ પણ, નવી દિલ્હીમાં સમવાયી સરકારની [[ભારતીય સંસદ]] સહિતની અગત્યની કચેરીઓ આવેલી છે. આખા દેશમાંથી સતત સ્થળાંતરિત થતા રહેતા લોકોને કારણે દિલ્હી એક [[બહુસંસ્કૃતિવાદ|સર્વદેશીય]] મહાનગર તરીકે વિકસ્યું છે. તેની વસતિની પ્રમાણમાં ઊંચી સરેરાશ આવક અને સાથોસાથ દિલ્હીના ઝડપી વિકાસ અને [[શહેરીકરણ]]ના કારણે દિલ્હીની કાયાપલટ થઈ ગઈ છે.<ref name="dayal" /> આજે દિલ્હી એ ભારતનું મુખ્ય સાંસ્કૃતિક, રાજકીય અને વેપારી મથક છે. == નામ == "દિલ્હી" નામની વ્યુત્પત્તિ વિશે કશું ચોક્કસપણે કહી શકાય તેમ નથી પરંતુ તેના અંગે અનેક સંભાવનાઓ પ્રવર્તે છે. સૌથી પ્રચલિત દષ્ટિકોણ પ્રમાણે તેનું નામ [[મૌર્ય રાજવંશ]]ના રાજા, ''ધિલ્લુ'' અથવા ''દિલુ'' પરથી પડ્યું છે, આ [https://www.aligarhup81.com/ Aligarh]રાજાએ ઈ.સ. પૂર્વે 50માં આ શહેર બાંધ્યું હતું અને પોતાના નામ પરથી તેને નામ આપ્યું હતું.<ref name="dhillu">{{cite book |last=Bakshi|first=S.R.|title=Delhi Through Ages|origyear=2002 |S_590M3cIxfi7Y1OFIk-cK9g|access-date=2008-11-01|publisher=Anmol Publications PVT. LTD|isbn=8174881387|page=2|chapter=|chapterurl= |year=1995}}</ref><ref name="ecosurv1">{{cite web |url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/1.pdf |title=Chapter 1: Introduction |access-date=2006-12-21 |format=PDF |work=Economic Survey of Delhi, 2005–2006 |publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi |pages=pp1–7 |archive-date=2016-11-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161113174155/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/1.pdf |url-status=dead }}</ref><ref name="geobritish">{{cite book |last=Smith|first=George|title=The Geography of British India, Political & Physical|origyear=1882 |url=http://books.google.com/books?id=C20DAAAAQAAJ&dq=raja+delhi+BC&pgis=1|access-date=2008-11-01|publisher=J. Murray|isbn=|pages=216–217|chapter=|chapterurl=}}</ref> [[તુર રાજપૂતો|તૂર રાજપૂતો]] આ શહેરને [[હિન્દી]]/[[પ્રાકૃત]] શબ્દ ઢીલી (પોચી)થી પણ સંબોધે છે, કારણ કે રાજા ધાવાએ ત્યાં જે [[દિલ્હીનો લોખંડનો સ્તંભ|લોખંડનો સ્તંભ]] બાંધ્યો તેનો પાયો નબળો હતો અને તેને બદલવો પડ્યો હતો.<ref name="geobritish"/> રાજપૂતોના શાસન હેઠળના વિસ્તારોમાં પ્રચલિત સિક્કાઓને ''દેહલીવાલ'' કહેવાતા.<ref name="ncertVII">{{cite web|url=http://ncert.nic.in/textbooks/testing/Index.htm|title=Our Pasts II, History Textbook for Class VII|access-date=2007-07-06|publisher=NCERT|archive-date=2007-06-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20070623140748/http://www.ncert.nic.in/textbooks/testing/Index.htm|url-status=dead}}</ref> કેટલાક બીજા ઇતિહાસકારોનું એવું માનવું છે કે આ નામ હિન્દીમાં "પ્રવેશદ્વાર/ઉંબરો" માટેના ''દહેલીઝ'' અથવા ''દેહલી'' શબ્દના અપભ્રંશ રૂપ એવા ''દિલ્લી'' શબ્દ પરથી આવ્યું છે, જે ભારત-ગંગાના મેદાન પ્રદેશોના પ્રવેશદ્વાર તરીકે આ શહેરના સ્થાન સાથે મેળ ખાય છે.<ref name="cohen">{{cite journal |last = Cohen |first=Richard J. |year=1989 | month = October–December |title=An Early Attestation of the Toponym Dhilli | journal = Journal of the American Oriental Society | volume = 109 | issue = 4 |pages=513–519 | doi = 10.2307/604073 }}</ref> બીજી એક માન્યતા પ્રમાણે આ શહેરનું મૂળ નામ ધિલ્લીકા હતું.<ref name="dhilika">{{Cite web |title=Chauhans (Cahamanas, Cauhans) |access-date=2006-12-22 |last=Austin |first=Ian |coauthors=Thhakur Nahar Singh Jasol |work=The Mewar Encyclopedia |publisher=mewarindia.com |url=http://www.mewarindia.com/ency/chat.html |archive-date=2006-11-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061114120751/http://mewarindia.com/ency/chat.html |url-status=dead }}</ref> == ઇતિહાસ == [[ચિત્ર:Qutab.jpg|thumb|left|[38]માં દર્શાવ્યા પ્રમાણે, કુતુબ મિનાર એ વિશ્વનો સૌથી ઊંચો, કોઈ પણ પ્રકારના ટેકા વિના ઊભો રહેલો ઈંટનો પાતળો ઊંચો મિનારો છે]] [[ચિત્ર:Humayun's Tomb Delhi .jpg|thumb|left|મુઘલ કબર સંકુલોનું પહેલું ઉદાહરણ 1560માં ચણાયેલી હુમાયુની કબર છે.]] [[ચિત્ર:Red Fort Delhi.jpg|thumb|left|1639માં શાહજહાંએ બંધાવેલા લાલ કિલ્લા પરથી, આજે પણ ભારતના વડાપ્રધાન સ્વતંત્રતા દિવસે આખા દેશને સંબોધતા હોય છે.]] [[ઈ.સ. પૂર્વે]]ની બીજી સહસ્ત્રાબ્દિ દરમ્યાન અને તે પહેલાં,<ref name="tourhist">{{cite web |url=http://www.indiatourism.com/delhi-history/index.html |title=Delhi History |access-date=2006-12-22 |work=Delhi Tourism |publisher=Advent InfoSoft (P) Ltd }}</ref> દિલ્હી અને તેની આસપાસના વિસ્તારોમાં માનવ વસતિ મોટા ભાગે મોજૂદ હતી અને કમ સે કમ [[6ઠ્ઠી સદી ઈ.સ. પૂર્વે|ઈ.સ. પૂર્વે છઠ્ઠી]] સદીથી તો ત્યાં [[સતત વસવાટ ધરાવતા સમયના આધારે શહેરોની યાદી|સતત માનવ વસવાટ]] રહ્યો હોવાના પુરાવા મળ્યા છે.<ref name="asherhabit"/> ભારતીય મહાકાવ્ય [[મહાભારત]]માં [[પાંડવો]]ની ભવ્ય રાજધાની, [[ઈન્દ્રપ્રસ્થ]] આ જ સ્થળે આવેલી હતી એવું માનવામાં આવે છે.<ref name="ecosurv1"/> [[મૌર્ય સામ્રાજય]]ના વખતથી (c.300 ઈ.સ. પૂર્વે) અહીં વસાહતો વિકસતી રહી છે.<ref name="tourhist"/> દિલ્હીમાંથી સાત મુખ્ય નગરોના અવશેષો મળ્યા છે.[[ઈ.સ.]]736માં [[તોમર]] રાજવંશે લાલ કોટવાળા શહેરને સ્થાપ્યું. ઈ.સ.1180માં [[અજમેર]]ના [[ચૌહાણ]] [[રાજપૂત|રાજપૂતો]]એ લાલ કોટ જીત્યો અને તેને [[કિલા રાઈ પિથોરા]]નું નવું નામ આપ્યું. [[અફઘાનિસ્તાન|અફઘાન]] [[મહમંદ ઘોરી]]એ 1192માં ચૌહાણોના વંશજ [[પૃથ્વીરાજ ત્રીજો|પૃથ્વીરાજ ત્રીજા]]ને હરાવ્યો.<ref name="ecosurv1"/> [[મામલુક રાજવંશ]]ના પહેલા શાસક, [[કુતુબુ-ઉદ-દીન ઐબક|કુતુબ-ઉદ-દિન અયબકે]] 1206માં [[દિલ્હી સલ્તનત]] સ્થાપી. કુતુબ-ઉદ-દિને [[કુતુબ મિનાર]] અને ''કુવાત-અલ-ઈસ્લામ'' (ઈસ્લામની શકિત) નામની અત્યારે હયાત એવી ભારતની સૌથી જૂની મસ્જિદનું બાંધકામ શરૂ કર્યું.<ref name="ecosurv1"/><ref name="Quwwat">{{cite web |url=http://whc.unesco.org/archive/periodicreporting/cycle01/section2/233-summary.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20060524155833/http://whc.unesco.org/archive/periodicreporting/cycle01/section2/233-summary.pdf |archive-date=2006-05-24 |title=India: Qutb Minar and its Monuments, Delhi |access-date=2006-12-22 |format=PDF |work=State of Conservation of the World Heritage Properties in the Asia-Pacific Region: : Summaries of Periodic Reports 2003 by property, Section II |publisher=[[UNESCO]] World Heritage Centre |pages=pp71–72 |url-status=live }}</ref> મધ્યકાલીન યુગના ઉત્તરાર્ધમાં, મામલુક વંશની પડતી પછી, તેમના પર વિજય મેળવી તુર્કી અને મધ્ય એશિયાના વંશજો આવ્યા, [[ખિલજી રાજવંશ]], [[તઘલખ રાજવંશ]], [[સૈયદ રાજવંશ]] અને [[લોદી રાજવંશ]] સત્તા પર આવ્યા અને અનેક કિલ્લા અને વસાહતો બાંધી, જે [[દિલ્હીના સાત નગર|દિલ્હીનાં સાત નગરો]]નો ભાગ છે.<ref>{{Cite web |url=http://www.sfusd.k12.ca.us/schwww/sch618/Ibn_Battuta/Battuta%27s_Trip_Seven.html |title=બાટ્ટુટાનો પ્રવાસઃ મુસ્લિમ ભારતની રાજધાની, દિલ્હી |access-date=2021-12-25 |archive-date=2008-04-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423014415/http://www.sfusd.k12.ca.us/schwww/sch618/Ibn_Battuta/Battuta%27s_Trip_Seven.html |url-status=dead }}</ref> 1398માં, દિલ્હીની મુસ્લિમ સલ્તનતો તેમની [[હિન્દુ]] પ્રજા પ્રત્યે બહુ કૂણું વલણ રાખે છે એવું બહાનું આગળ ધરીને [[તૈમુર લંગ|તૈમુર લંગે]] ભારત પર આક્રમણ કર્યું. તૈમુરે દિલ્હીમાં પ્રવેશ કર્યો અને શહેરને રોળી નાખ્યું, ચારેતરફ વિનાશ વેર્યો અને ખંડેર બનાવી દીધું.<ref>{{Cite web |url=http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/islam/mongols/timurid.html |title=1600 સુધીનું ઈસ્લામિક વિશ્વઃ મોંગોલ આક્રમણ (ટીમુરીડ સામ્રાજય) |access-date=2009-10-02 |archive-date=2009-08-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090816204247/http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/islam/mongols/timurid.html |url-status=dead }}</ref> સલ્તનત યુગમાં દિલ્હી [[સુફીવાદ|સૂફીવાદ]]નું એક મુખ્ય કેન્દ્ર રહ્યું.<ref name="sufi">{{cite web|url=http://www.saag.org/common/uploaded_files/paper924.html|title=Sufism in India: Its Origin, History and Politics|access-date=2007-01-20|last=Upadhyay|first=R|date=16 February 2004|publisher=South Asia Analysis Group|archive-date=2010-06-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20100612055259/http://www.saag.org/common/uploaded_files/paper924.html|url-status=dead}}</ref> 1526માં [[પાણીપતની પહેલી લડાઈ / પાણીપતનું પહેલું યુદ્ધ|પાણીપતની પહેલી લડાઈ]]માં, [[ઝહિરુદ્દીન બાબર|ઝહીરુદ્દીન બાબરે]] છેલ્લા લોદી સુલતાનને હરાવ્યો અને [[મુઘલ સામ્રાજય]]નો પાયો નાખ્યો, જે પછી દિલ્હીથી [[આગ્રા]] અને [[લાહોર]] પર રાજય કરતું રહ્યું.<ref name="ecosurv1"/> [[16મી સદી]]ના મધ્ય ભાગમાં [[શેર શાહ સૂરિ]]ના પાંચ વર્ષના રાજયકાળને બાદ કરતાં, મુઘલ સામ્રાજયે ઉત્તર ભારત પર ત્રણ સદીઓ કરતાં પણ વધુ શાસન કર્યું.<ref name="shershah">{{cite web |url=http://www.indhistory.com/sher-shah-suri.html |title=Sher Shah - The Lion King |access-date=2006-12-22 |work=India's History : Medieval India |publisher=indhistory.com |archive-date=2006-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061212214725/http://www.indhistory.com/sher-shah-suri.html |url-status=dead }}</ref> મુઘલ સમ્રાટ [[અકબર|અકબરે]] પોતાની રાજધાની આગ્રાથી દિલ્હી ખસેડી. [[શાહજહાં]]એ પોતાના નામ પર દિલ્હીનું સાતમું શહેર[[શાહજહાંબાદ]] બાંધ્યું, જે અત્યારે ''"જૂનું શહેર"'' અથવા ''"જૂની દિલ્હી"'' નામે વધુ જાણીતું છે. 1638થી આ જૂનું શહેર મુઘલ સામ્રાજયની રાજધાની રહ્યું હતું. 1739માં [[કર્નાલનું યુદ્ધ|કર્નાલની લડાઈ]]માં [[નાદિર શાહ|નાદિર શાહે]] મુઘલ લશ્કરને હરાવીને શહેરને લૂંટયું- [[મયુરાસન]] સહિતની અનેક અમૂલ્ય-વિરલ વસ્તુઓ તે લઈ ગયા.<ref>[http://www.avalanchepress.com/Soldier_Shah.php રાજના કાળમાં ઈરાન]</ref> 1761માં [[પાણીપતનો ત્રીજા રણસંગ્રામ|પાણીપતના ત્રીજા યુદ્ધ]] પછી [[અહેમદ શાહ અબ્દાલી|અહમદ શાહ અબ્દાલી]]એ દિલ્હી પર લશ્કરી હુમલો કરી દીધો. 11 સપ્ટેમ્બર, 1803ના [[દિલ્હીની લડાઈ|દિલ્હીના યુદ્ધ]]માં [[ગેરાર્ડ સરોવર, પહેલું વાઈકાઉન્ટ સરોવર|જનરલ લેક]]ના બ્રિટિશ સૈન્યે [[મરાઠા સામ્રાજ્ય|મરાઠા]]ઓને હરાવ્યા. [[1857નો ભારતીય વિપ્લવ|ભારતના 1857ના વિપ્લવ]] પછી દિલ્હી [[બ્રિટિશ સામ્રાજ્ય|બ્રિટિશ]]ના સીધા નિયંત્રણ હેઠળ આવ્યું.<ref name="ecosurv1"/> વિપ્લવના પછી થોડા જ સમયમાં, [[કોલકાતા|કલકત્તા]]ને [[બ્રિટિશ રાજ|બ્રિટિશ રાજ હેઠળના ભારત]]ની રાજધાની અને દિલ્હીને [[પંજાબ (બ્રિટિશ ભારત)|પંજાબ]]નું જિલ્લા-મથક ઘોષિત કરવામાં આવ્યા. 1911માં દિલ્હીને બ્રિટિશ ભારતની રાજધાની ઘોષિત કરવામાં આવ્યું અને [[ઍડવિન લુત્યેન્સ|એડવિન લુત્યેન્સ]]ની આગેવાનીમાં બ્રિશિટ સ્થપતિઓની એક ટીમે એક નવી રાજકીય અને વહીવટી રાજધાનીમાં સરકારી ઈમારતો કેવી રીતે ગોઠવાશે તે ડિઝાઈન કર્યું. લુત્યેન્સની દિલ્હી નામે પણ જાણીતું નવી દિલ્હી, 15 ઑગસ્ટ, 1947ના [[પ્રજાસત્તાક ભારતનો ઇતિહાસ|સ્વતંત્રતા]] મળ્યા પછી પણ પ્રજાસત્તાક ભારતની રાજધાની અને [[ભારત સરકાર]]ના મુખ્ય થાણા તરીકે કાયદેસર રીતે ઘોષિત કરવામાં આવ્યું. [[ભારતના ભાગલા]] વખતે [[પંજાબ, પાકિસ્તાન|પશ્ચિમ પંજાબ]] અને [[સિંધ]]માંથી હજારો [[હિન્દુ]]ઓ અને [[શીખ|શીખો]] દિલ્હી ભાગી આવ્યા હતા અને શહેરના ઘણા મુસ્લિમ રહેવાસીઓ [[પાકિસ્તાન]] જતા રહ્યા હતા. શીખોના સૌથી પવિત્ર સ્થાનમાં [[ઓપરેશન બ્લ્યૂ સ્ટાર]] દરમ્યાન કરાયેલા હુમલાનો બદલો લેવા માટે ત્યારના વડાપ્રધાન, શ્રીમતી [[ઈન્દિરા ગાંધી]]ની તેમના શીખ અંગરક્ષકોએ હત્યા કરી નાખી. આ હત્યા બાદ 31 ઑકટોબર, 1984ના શહેરમાં શીખ-વિરોધી રમખાણો ફાટી નીકળ્યાં, જે સતત ચાર દિવસ ચાલ્યાં અને આ [[1984ના શીખ-વિરોધી રમખાણો]]માં હિન્દુ ટોળાંઓએ ત્રણ હજાર શીખોને મારી નાખ્યા. આખા દેશમાંથી દિલ્હી તરફ લોકો આવતા રહે છે, તે દિલ્હીની વસ્તીના દિવસે દિવસે ઘટતાં જતા જન્મદરની સરખામણીએ દિલ્હીની વસતિમાં વધુ વધારો કરે છે.<ref name="migrationbirth">{{cite news |title=Fall in Delhi birth rate fails to arrest population rise |url=http://www.hindu.com/2005/01/03/stories/2005010311230300.htm |date=2005-01-03 |access-date=2006-12-19 |publisher=The Hindu |archive-date=2007-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070604194955/http://www.hindu.com/2005/01/03/stories/2005010311230300.htm |url-status=dead }}</ref> કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ દિલ્હીને ઔપચારિક રીતે નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી કહેવામાં આવે તેવું [[ભારતનું બંધારણ|બંધારણ (ઓગણસાઈઠમો સુધારો) ધારો, 1991]] મુજબ ઘોષિત થયું છે.<ref name="NCTact">{{cite web |url=http://indiacode.nic.in/coiweb/amend/amend69.htm|title= THE CONSTITUTION (SIXTY-NINTH AMENDMENT) ACT, 1991 |access-date=2007-01-08|work=THE CONSTITUTION (AMENDMENT) ACTS, THE CONSTITUTION OF INDIA |publisher= National Informatics Centre, Ministry of Communications and Information Technology, Government of India }}</ref> આ ધારા અનુસાર દિલ્હીને ભલે મર્યાદિત સત્તાઓ ધરાવતી પણ તેની પોતાની [[વિધાનસભા]] આપવામાં આવી છે.<ref name="NCTact"/> ડિસેમ્બર 2001માં, નવી દિલ્હીમાંના [[ભારતીય સંસદ|ભારતીય સંસદભવન]] પર સશસ્ત્ર ત્રાસવાદીઓએ [[2001નો ભારતની સંસદ પરનો હુમલો|હુમલો]] કર્યો હતો, જેમાં છ સુરક્ષા કર્મચારીઓનું મૃત્યુ નીપજયું હતું.<ref>{{cite news |title=Terrorists attack Parliament; five intruders, six cops killed |url=http://www.rediff.com/news/2001/dec/13parl1.htm |work= |publisher=rediff.com |date=December 13, 2001 |access-date=2008-11-02 }}</ref> આ હુમલા પાછળ પાકિસ્તાની ત્રાસવાદી જૂથોનો હાથ છે તેવી ભારતની શંકાને પરિણામે બંને દેશો વચ્ચે મોટી [[2001–2002 ભારત-પાકિસ્તાન વચ્ચે મડાગાંઠ|રાજદ્વારી કટોકટી]] ઊભી થઈ.<ref>{{cite news |title= India and Pakistan: Who will strike first?|url= http://www.economist.com/printedition/displayStory.cfm?Story_ID=917228|publisher= Economist|date=December 20, 2001 |access-date=2008-11-02 }}</ref> [[29 ઑકટોબર 2005- દિલ્હીમાં બૉમ્બ ધડાકા|ઑકટોબર 2005]]માં અને [[2008- દિલ્હીમાં બૉમ્બ ધડાકા|સપ્ટેમ્બર 2008]]માં ફરીથી દિલ્હી પર ત્રાસવાદી હુમલા થયા, જેમાં અનુક્રમે 62<ref>{{cite web |url=http://www.news24.com/News24/World/News/0,,2-10-1462_1826434,00.html |title=Delhi blasts death toll at 62: World: News: News24 |publisher=News24.com |date= |access-date=2008-11-03 |archive-date=2007-01-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070112042954/http://www.news24.com/News24/World/News/0,,2-10-1462_1826434,00.html |url-status=dead }}</ref> અને 30<ref>{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/Serial_blasts_rock_Delhi_18_dead/articleshow/3479914.cms |title=Serial blasts rock Delhi; 30 dead, 90 injured-India-The Times of India |publisher=Timesofindia.indiatimes.com |date= |access-date=2008-11-03}}</ref> સામાન્ય નાગરિકોનું મૃત્યુ થયું. == ભૂગોળ == [[ચિત્ર:YamunaRiver.jpg|thumb|દિલ્હી નજીકની યમુના નદી]] [[ચિત્ર:Indiagatelightening.jpg|thumb|ઈન્ડિયા ગેટ, નવી દિલ્હી ખાતે વીજળીક હડતાલજુલાઈથી ઑગસ્ટ દરમ્યાન રહેતા ચોમાસામાં દિલ્હીમાં તેનો મોટા ભાગનો વાર્ષિક વરસાદ થઈ જાય છે.]] નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી(રાષ્ટ્રીય રાજધાની દિલ્હીનો પ્રદેશ) {{convert|1484|km2|sqmi|abbr=on}} વિસ્તાર ધરાવે છે, જેને {{convert|783|km2|sqmi|abbr=on|0}}ગ્રામ્ય અને {{convert|700|km2|sqmi|abbr=on|0}}શહેરી એમ બે પ્રકારના વિસ્તારોમાં વિભાજીત કરવામાં આવે છે. દિલ્હીને મહત્તમ લંબાઈ {{convert|51.9|km|mi|abbr=on|0}} અને લઘુત્તમ પહોળાઈ {{convert|48.48|km|mi|abbr=on|0}} મળી છે.તે દિલ્હી મહાનગરપાલિકા (તેનો વિસ્તાર {{convert|1397.3|km2|sqmi|abbr=on|0|disp=or}}), નવી દિલ્હી મ્યુનિસિપલ કમિટિ ({{convert|42.7|km2|sqmi|abbr=on|0|disp=or}}) અને દિલ્હી કૅન્ટોનમેન્ટ બોર્ડ ({{convert|43|km2|sqmi|abbr=on|0|disp=or}}) એમ ત્રણ સ્થાનિક તંત્રો (કાયદાકીય નગરો) ધરાવે છે.<ref>{{cite web |url=http://www.ndmc.gov.in/AboutNDMC/NNDMCAct.aspx |title= Introduction|access-date=2007-07-03 |work=THE NEW DELHI MUNICIPAL COUNCIL ACT, 1994 |publisher=New Delhi Municipal Council}}</ref> દિલ્હી વિસ્તારક્ષમ છે, તેના બે અંતિમ છેડા જોઈએ તો તે ઉત્તરમાં સારુપ નગરથી શરૂ થઈને દક્ષિણમાં રજોરી સુધી વિસ્તરેલું છે. પશ્ચિમમાં તેના અંતિમ છેડા પર નજાફઘર છે અને પૂર્વમાં યમુના નદી (પૂર્વ છેડો પ્રમાણમાં મધ્યમસરનો છે) છે. એનસીઆર(NCR)ની ઉપરોકત સરહદના દક્ષિણ અને પૂર્વ છેડા પર નોઈડા અને ડીએલએફ(DLF) છે. વિચિત્ર રીતે, દિલ્હીનું મુખ્ય વિસ્તરણ કોઈ અમુક ચોક્કસ ભૌગલિક પરિમાણોને નથી અનુસરતું (ઉદારહરણ તરીકે, થેમ્સની આસપાસ કેન્દ્રિત થયેલા લંડનની ઉત્તર સરહદે તેની પહેલી ટેકરી, હમ્પસ્ટેડ હેથ છે અને તેની દક્ષિણ સરહદે નદી છે, એ જ રીતે તેની પશ્ચિમે નદીનો તટપ્રદેશ - પેડિંગટન છે. જયારે દિલ્હી તેનાથી તદ્દન વિપરીત છે). દિલ્હીનો મુખ્ય શહેરનો વિસ્તાર દક્ષિણમાં છેક સાકેત સુધી પૂરો થતો નથી, જયારે ઉત્તર દિશામાં કોનોટ પ્લેસ છે, અને પશ્ચિમ દિશામાં રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગ 8 (NH8) છે. દિલ્હીનો ભૂપ્રદેશ ખૂબ અનિયમિત છે. ઉત્તરમાં તેમાં સપાટ ખેતરો છે તો દક્ષિણમાં તે સૂકી, ઉજ્જડ ટેકરીઓમાં-([[રાજસ્થાન]]ની [[અરાવલ્લી પર્વતમાળા]]ના ફંટાળેલા હિસ્સામાં) પલટાઈ જાય છે. શહેરના દક્ષિણ ભાગમાં એક જમાનામાં વિશાળ કુદરતી સરોવરો હતાં, પરંતુ ખાણકામને કારણે તેમાંના મોટા ભાગના અત્યારે સુકાઈ ગયાં છે. યમુના નદી શહેરને સરહદ આપે છે, જો કે અનેક પુલ અને [[મેટ્રો]] સબ-વે હોવાથી તે પૂર્વ ભાગ સાથે સારી એવી જોડાણક્ષમતા ધરાવે છે, પણ નદીનો આ પૂર્વ ભાગ દિલ્હી શહેરમાં ગણાતો નથી. નવી દિલ્હી સહિતનું આખું શહેર નદીના પશ્ચિમ તરફના કિનારે વસેલું છે. નદીનો પૂર્વ કિનારો એનસીઆર(NCR- રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ)માં ગણાય છે, પણ દિલ્હીમાં નહીં. દિલ્હી [[ઉત્તર ભારત|ભારતના ઉત્તર ભાગ]]માં પર આવ્યું છે. ભારતનાં બીજાં બે રાજયો સાથે તે પોતાની સરહદ વહેંચે છે- પૂર્વ તરફ તે [[ઉત્તર પ્રદેશ]] સાથે અને પશ્ચિમ, ઉત્તર અને દક્ષિણ તરફ તે [[હરિયાણા]] સાથે સરહદો ધરાવે છે. આખેઆખું દિલ્હી લગભગ [[ગંગાનો મેદાનપ્રદેશ|ગંગાનાં મેદાનપ્રદેશ]] પર જ વસ્યું છે. [[યમુના]]નો પૂર-પટ અને [[દિલ્હી રિજ / ગિરિમાળા|દિલ્હી રિજ (ગિરિમાળા)]] એ દિલ્હીની ભૂગોળના બે ધ્યાન ખેંચનારાં પાસાં છે. નીચો-પથરાયેલો યમુનાનો પૂર-પટ કૃષિ માટે અનુકૂળ ફળદ્રુપ [[કાંપવાળી માટી]] પૂરી પાડે છે. જો કે આ પટ પર વારંવાર [[પૂર]] ફરી વળવાનું જોખમ તોળાતું રહે છે. 318 મીટર (1,043 ફૂટ)<ref name="gisridge">{{cite web |url=http://www.fig.net/pub/fig_2002/Ts3-9/TS3_9_mohan.pdf |title=GIS-Based Spatial Information Integration, Modeling and Digital Mapping: A New Blend of Tool for Geospatial Environmental Health Analysis for Delhi Ridge |access-date=2007-02-03 |last = Mohan |first = Madan |date= |year = 2002 |month = April |format=PDF |work=Spatial Information for Health Monitoring and Population Management |publisher=FIG XXII International Congress |pages = p5 }}</ref>ની ઊંચાઈએ પહોંચતી ગિરિમાળાની ટોચ (રિજ) આ વિસ્તારની સૌથી ધ્યાનપાત્ર લાક્ષણિકતાની રચના કરે છે. એ દક્ષિણ ભાગમાં [[અરાવલ્લી પર્વતમાળા]]માંથી ઉદ્ભવે છે અને પછી શહેરના પશ્ચિમ, ઈશાન અને વાયવ્ય ભાગને ઘેરે છે. [[હિંદુવાદ|હિન્દુત્વ]]માં ખૂબ પવિત્ર મનાતી યમુના એ દિલ્હીમાંથી પસાર થતી એક માત્ર મુખ્ય નદી છે. [[હિન્દોન નદી]] નામની બીજી એક નદી દિલ્હીના પૂર્વ ભાગને ગાઝિયાબાદથી જુદો કરે છે. દિલ્હી [[ધરતીકંપના જોખમ અનુસાર ભારતના વિસ્તારોનું આલેખન|સીઝમિક ઝોન-IV]](ધરતીકંપનું જોખમ ધરાવતો વિસ્તાર IV)માં આવેલું છે, જે તેને મોટા [[ધરતીકંપો]] પ્રત્યે જોખમી બનાવે છે.<ref name="hazardprofile">{{cite web |url=http://www.undp.org.in/dmweb/hazardprofile.pdf |title=Hazard profiles of Indian districts |access-date=2006-08-23 |format=PDF |work=National Capacity Building Project in Disaster Management |publisher=[[UNDP]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100611/http://www.undp.org.in/dmweb/hazardprofile.pdf |archive-date=2006-05-19 |url-status=live }}</ref> === આબોહવા === દિલ્હી ખંડીય આબોહવા ધરાવે છે, જેમાં ઉનાળા અને શિયાળાના તાપમાનમાં ઘણો મોટો ફેરફાર જોવા મળે છે. મધ્ય ભાગમાં [[ચોમાસુ|ચોમાસું]] ધરાવતો દિલ્હીનો ઉનાળો ખાસ્સો લાંબો, અત્યંત ગરમ હોય છે, જે એપ્રિલની શરૂઆતથી મધ્ય ઑકટોબર સુધી ચાલે છે. તે ઘણો વિકરાળ હોય છે અને નજીકના ભૂતકાળમાં ઉનાળાએ ઘણાનો ભોગ લીધો છે. માર્ચની શરૂઆતમાં પવનની દિશા પલટાય છે; વાયવ્ય દિશામાંથી વહેતા પવન, હવે નૈૠત્ય દિશામાંથી વહે છે. આ પવન રાજસ્થાનમાંથી ગરમ વાયરા લઈ આવે છે, જેની સાથે રેતીના કણો પણ તણાઈ આવે છે- દિલ્હીના ઉનાળાની આ એક લાક્ષણિકતા છે. આ વાયરાને [[લૂ (પવન)|લૂ]] કહેવામાં આવે છે. ફેબ્રુઆરીથી મે મહિના દરમ્યાનનો સમય અત્યંત ગરમ, ભોંકાતા-ચીરતા તાપવાળો અને ભારે કાટની સ્થિતિ (ઑકિસડાઈઝિંગ)વાળો હોય છે. જૂનના અંતમાં, હવામાં ભેજનું પ્રમાણ વધે છે, અને જુલાઈથી સપ્ટેમ્બર દરમ્યાન છુટક છુટક વરસાદને કારણે થોડી રાહત આપે છે. ઑકટોબરના અંતમાં શિયાળો બેસે છે પણ તેને જામતાં જાન્યુઆરી થાય છે, અને એ વખતે જામતાં ગાઢા ધુમ્મસ માટે દિલ્હી નામચીન છે.<ref name="Fog">{{cite news| publisher=The Hindu| url=http://www.hindu.com/2005/01/07/stories/2005010719480300.htm| title=Fog continues to disrupt flights, trains| date=2006-01-07| access-date=2006-05-16| archive-date=2005-01-13| archive-url=https://web.archive.org/web/20050113001515/http://www.hindu.com/2005/01/07/stories/2005010719480300.htm| url-status=dead}}</ref> તેના તાપમાનનાં અંતિમો "0.6[[સેલ્સિયસ|° સે.]] (30.9[[ફેરનહીટ|° ફે.]])થી {{convert|48|C|F}} જેટલાં રહે છે.<ref name="coldDelhi">{{cite news| publisher=Hindustan Times| url=http://www.hindustantimes.com/news/181_1593200,000600010001.htm| title=At 0.2 degrees Celsius, Delhi gets its coldest day| date=2006-01-08| access-date=2006-04-29| archive-url=https://web.archive.org/web/20060111153439/http://www.hindustantimes.com/news/181_1593200,000600010001.htm| archive-date=2006-01-11| url-status=live}}</ref> તેનું વાર્ષિક સરેરાશ તાપમાન 25° સે. (77° ફે.) છે; તેનું માસિક સરેરાશ તાપમાન 13°સે.થી 32°સે. (56° ફે.થી 90° ફે.) વચ્ચે રહે છે.<ref name="weatherbase"> {{cite web |publisher=Canty and Associates LLC | url=http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=28124&refer=&units=metric | title=Weatherbase entry for Delhi | access-date=2007-01-16 }}</ref> ત્યાં સરેરાશ વાર્ષિક વરસાદ આશરે 714 મિમી (28.1 ઈંચ) જેટલો થાય છે, જેમાંથી મોટાભાગનો જુલાઈથી ઑગસ્ટ દરમ્યાનના [[ચોમાસુ|ચોમાસા]]માં વરસી જાય છે.<ref name="ecosurv1"/> દિલ્હીમાં ચોમાસાના પવનનું આગમન થવાની સરેરાશ તારીખ 29 જૂન છે.<ref name="hindumonsoon"> {{cite news |first= Vinson |last= Kurian |title= Monsoon reaches Delhi two days ahead of schedule |url=http://www.thehindubusinessline.com/2005/06/28/stories/2005062800830200.htm |work= |publisher=The Hindu Business Line |date=28 June 2005 |access-date=2007-01-09 }}</ref> {{Infobox Weather <!-- Important: remove all unused fields--> |collapsed=Yes <!--Any entry in this line will make the template initially collapsed. Leave blank or remove line for uncollapsed.--> |metric_first= Yes <!--Any entry in this line will display metric first. Leave blank or remove line for imperial.--> |single_line=Yes <!--Any entry in this line will display metric and imperial units on same line. Leave blank or remove line for seperate lines--> |location =Delhi |Jan_Hi_°C =18 |Jan_REC_Hi_°C = 29 |Feb_Hi_°C =23 |Feb_REC_Hi_°C = 32 |Mar_Hi_°C =28 |Mar_REC_Hi_°C = 37 |Apr_Hi_°C =36 |Apr_REC_Hi_°C = 42 |May_Hi_°C =39 |May_REC_Hi_°C = 50 |Jun_Hi_°C =37 |Jun_REC_Hi_°C = 52 |Jul_Hi_°C =34 |Jul_REC_Hi_°C = 43 |Aug_Hi_°C =33 |Aug_REC_Hi_°C = 42 |Sep_Hi_°C =33 |Sep_REC_Hi_°C = 38 |Oct_Hi_°C =31 |Oct_REC_Hi_°C = 37 |Nov_Hi_°C =27 |Nov_REC_Hi_°C = 35 |Dec_Hi_°C =21 |Dec_REC_Hi_°C = 32 |Year_Hi_°C =30 |Year_REC_Hi_°C = 45 |Jan_Lo_°C =7 |Jan_REC_Lo_°C = -0.6 |Feb_Lo_°C =11 |Feb_REC_Lo_°C = 0 |Mar_Lo_°C =15 |Mar_REC_Lo_°C = 6 |Apr_Lo_°C =22 |Apr_REC_Lo_°C = 12 |May_Lo_°C =26 |May_REC_Lo_°C = 16 |Jun_Lo_°C =27 |Jun_REC_Lo_°C = 21 |Jul_Lo_°C =27 |Jul_REC_Lo_°C = 21 |Aug_Lo_°C =26 |Aug_REC_Lo_°C = 20 |Sep_Lo_°C =24 |Sep_REC_Lo_°C = 20 |Oct_Lo_°C =19 |Oct_REC_Lo_°C = 13 |Nov_Lo_°C =13 |Nov_REC_Lo_°C = 7 |Dec_Lo_°C =8 |Dec_REC_Lo_°C = 2 |Year_Lo_°C = 18.5 |Year_REC_Lo_°C = -0.6 <!-- Optional: This is total Precipitation. Rain & Snow fields can be used instead if Precip is NOT filled in --> |Year_Precip_inch = 28.1 |Jan_Precip_inch =0.9 |Feb_Precip_inch =0.8 |Mar_Precip_inch =0.6 |Apr_Precip_inch =0.4 |May_Precip_inch =0.6 |Jun_Precip_inch =2.8 |Jul_Precip_inch =9.3 |Aug_Precip_inch =9.3 |Sep_Precip_inch =4.4 |Oct_Precip_inch =0.7 |Nov_Precip_inch =0.4 |Dec_Precip_inch =0.4 |source =wunderground.com <ref name=weatherbox>{{cite web | url =http://www.wunderground.com/NORMS/DisplayIntlNORMS.asp?CityCode=42182&Units=both | title =Historical Weather for Delhi, India | dateformat =mdy | access-date =November 27 2008 | publisher =Weather Underground | language =English | archive-date =2019-01-06 | archive-url =https://web.archive.org/web/20190106223201/https://www.wunderground.com/NORMS/DisplayIntlNORMS.asp?CityCode=42182&Units=both%20 | url-status =dead }}</ref> |access-date = Nov 27th, 2008 }} == નગર વહીવટ == જુલાઈ 2007ની સ્થિતિ મુજબ, નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી(NCT) 9 જિલ્લાઓ, 27 [[તાલુકો|તાલુકા]], 59 નાનાં વસ્તીપક નગરો, 165 ગામ અને 3 કાયદાકીય નગરો{{ndash}} - દિલ્હી મહાનગરપાલિકા (ધ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન ઓફ દિલ્હી - MCD); ન્યૂ દિલ્હી મ્યુનિસિપલ કાઉન્સિલ (NDMC); અને ધ દિલ્હી કેન્ટોન્મેન્ટ બોર્ડ (DCB) - ધરાવે છે.<ref name="ecosurv0102chap3">{{cite web |url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/Ecosur2001-02/PDF/chap3(table).PDF |title=Table 3.1: Delhi Last 10 Years (1991–2001) — Administrative Set Up |access-date=2007-07-03 |format=PDF |work=Economic Survey of Delhi, 2001–2002 |publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi |pages=p177 |archive-date=2007-07-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070702220619/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/Ecosur2001-02/PDF/chap3(table).PDF |url-status=dead }}</ref> [[ચિત્ર:Delhi districts.svg|thumb|દિલ્હીના નવ જિલ્લાઓ દર્શાવતો નકશો]] દિલ્હી મહાનગર, નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી (NCT)માં જ વસેલું છે. રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ(NCT)માં ત્રણ સ્થાનિક મહાનગરપાલિકાઓ છે- [[દિલ્હી મહાનગરપાલિકા]] (ધ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન ઓફ દિલ્હી - MCD); [[નવી દિલ્હી મ્યુનિસિપલ કાઉન્સિલ|ન્યૂ દિલ્હી મ્યુનિસિપલ કાઉન્સિલ]] (NDMC); અને [[દિલ્હી કેન્ટોન્ટમેન્ટ|દિલ્હી કેન્ટોન્મેન્ટ બોર્ડ]](DCB). આશરે 137.8 લાખ લોકોને પાયાની નાગરિક સવલતો પૂરી પાડતી દિલ્હી મહાનગરપાલિકા (MCD) વિશ્વની સૌથી મોટી મહાનગરપાલિકાઓમાંની એક છે.<ref name="MCD"> {{cite web |url=http://www.mcdonline.gov.in/|title=About Us|publisher=Municipal Corporation of Delhi|access-date=2006-05-13}}</ref> ભારતની રાજધાની, નવી દિલ્હીનો વહીવટ ન્યૂ દિલ્હી મ્યુનિસિપલ કાઉન્સિલ(NDMC)ના હસ્તે છે. [[દિલ્હીના મુખ્યમંત્રી]] સાથે પરામર્શ કર્યા બાદ ભારત સરકાર આ કાઉન્સિલ(NDMC)ના પ્રમુખની નિમણૂક કરે છે. {{Fact|date=June 2009}} રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ((NCT))ની બહાર દિલ્હીમાં બીજાં ચાર મુખ્ય સેટેલાઈટ શહેરો આવેલાં છે. આ શહેરો છે- હરિયાણાના [[ગુડગાંવ]] અને [[ફરીદાબાદ]] તથા ઉત્તરપ્રદેશના [[નવું ઓખલા ઔદ્યોગિક વિકાસ સત્તામંડળ|નોઈડા]] અને [[ગાઝિયાબાદ, ભારત|ગાઝિયાબાદ]]. દિલ્હી કુલ 9 જિલ્લાઓમાં વહેંચાયેલું છે. દરેક જિલ્લો (વિભાગ) એક નાયબ કમિશનરની દેખરેખ હેઠળ ચાલે છે તથા તેની નીચે ત્રણ પેટાવિભાગો હોય છે. આ દરેક પેટાવિભાગની દેખરેખ જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટ હેઠળ હોય છે. તમામ નાયબ કમિશનરો, વિભાગીય કમિશનરને જવાબદાર હોય છે. તમામ પ્રકારની રાજય તેમ જ કેન્દ્રીય નીતિઓનું પાલન કરાવવાની તથા સરકારના બીજા અસંખ્ય કામકાજ પર દેખરેખ રાખવાની જવાબદારી દિલ્હીના જિલ્લા વહીવટ તંત્રે (ડિસ્ટ્રીકટ એડમિનિસ્ટ્રેશન ઓફ દિલ્હીએ) નિભાવવાની રહે છે. {{Fact|date=June 2009}} દિલ્હી, [[દિલ્હી હાઈ કોર્ટ (ઉચ્ચ ન્યાયાલય)|દિલ્હી હાઈ કોર્ટ]]ના અધિકારક્ષેત્ર હેઠળ આવે છે. દિલ્હીમાં બીજી નીચલી કોર્ટો પણ છેઃ દિવાની ખટલાઓ માટેની [[સ્મોલ કોઝિસ કોર્ટ]], અને ફોજદારી ખટલાઓ માટેની [[સેશન્સ કોર્ટ]]. [[દિલ્હીના પોલીસ કમિશનર|પોલીસ કમિશનર]]ના નેતૃત્વ હેઠળની [[દિલ્હી પોલીસ]], આખા વિશ્વમાંનાં સૌથી મોટાં મહાનગર પોલીસ દળોમાંની એક છે.<ref name="largepolice">{{cite web|url=http://www.delhipolice.nic.in/home/history1.htm|title=History of Delhi Police|access-date=2006-12-19|publisher=Delhi Police Headquarters, New Delhi, India|archive-date=2006-12-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20061207074711/http://www.delhipolice.nic.in/home/history1.htm|url-status=dead}}</ref> વહીવટની દષ્ટિએ દિલ્હી કુલ નવ [[દિલ્હી પોલીસ હેઠળના જિલ્લાઓ|પોલીસ-ક્ષેત્રો]]માં વહેંચાયેલું છે, અને આ પોલીસ-ક્ષેત્રો પણ પાછાં 95 સ્થાનિક પોલીસ સ્ટેશનોમાં વિભાજિત થયેલાં છે.<ref name="policestations">{{cite web|url=http://delhigovt.nic.in/newdelhi/police.html|title=Poile Stations|access-date=2006-12-19|publisher=Government of National Capital Territory of Delhi|archive-date=2007-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20070110174612/http://delhigovt.nic.in/newdelhi/police.html|url-status=dead}}</ref> == સરકાર અને રાજકારણ == [[ચિત્ર:NorthBlock.jpg|thumb|right|1931માં બ્રિટિશ રાજમાં બંધાયેલો ઉત્તર વિસ્તાર આજે પણ મુખ્ય સરકારી કચેરીઓ ધરાવે છે.]] એક વિશિષ્ટ [[કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ]] તરીકે જાણીતો, રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ દિલ્હી (ધ નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી) પોતાની વિધાનસભા, લેફટન્ટ ગવર્નર, મંત્રીઓની સમિતિ તથા મુખ્યમંત્રી ધરાવે છે. એનસીટીના મતદાર ક્ષેત્રોમાં સીધી ચૂંટણી થકી વિધાનસભાની બેઠકો ભરવામાં આવે છે. છતાં, નવી દિલ્હીનો વહીવટ ભારતની કેન્દ્ર સરકાર અને રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ દિલ્હી(NCT)ની સરકાર સંયુકતપણે ચલાવે છે. દિલ્હીમાં આવેલું નવી દિલ્હી એ રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ દિલ્હી (NCT) અને ભારત સરકાર એમ બંનેનું મુખ્ય મથક છે. {{Fact|date=June 2009}} પરિવહન અને તેના જેવી બીજી અન્ય સેવાઓ દિલ્હી સરકાર દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે પરંતુ પોલીસ જેવી સેવાઓ કેન્દ્ર સરકારના સીધા નિયંત્રણ હેઠળ હોય છે. 1956 પછી પહેલીવાર 1993માં વિધાનસભા પુન:સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી અને દિલ્હીમાં સીધું સમવાયી શાસન શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. આ ઉપરાંત, પંચાયત રાજ ધારાના એક ભાગરૂપે દિલ્હી મહાનગરપાલિકા(MCD) શહેરનો નગર વહીવટ પણ સંભાળે છે. નવી દિલ્હી, દિલ્હીનો શહેરી વિસ્તાર, એ દિલ્હીની રાજય સરકાર અને ભારત સરકાર એમ બંને સરકારોનું મુખ્ય મથક છે. ભારતનું [[ભારતીય સંસદ|સંસદભવન]], [[રાષ્ટ્રપતિભવન]] અને [[ભારતની સુપ્રિમ કોર્ટ (સર્વોચ્ચ ન્યાયલય)|ભારતનું સર્વોચ્ચ ન્યાયલય]] (સુપ્રિમ કોર્ટ) નવી દિલ્હી સ્થિત છે. દિલ્હીમાં કુલ 80 વિધાનસભા મતદારક્ષેત્રો છે અને 7 લોકસભા (ભારતની સંસદનું નીચલું ગૃહ) મતદારક્ષેત્રો છે.<ref name="assmbconst">{{cite web|url=http://www.mapsofindia.com/assemblypolls/delhi.html|title=Delhi: Assembly Constituencies|access-date=2006-12-19|publisher=Compare Infobase Limited|archive-date=2007-01-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20070101060414/http://www.mapsofindia.com/assemblypolls/delhi.html|url-status=dead}}</ref><ref name="loksabhaconst">{{cite news |title=Lok Sabha constituencies get a new profile |url=http://www.hindu.com/2006/09/07/stories/2006090710630400.htm |work=The Hindu |publisher=The Hindu |date=7 September 2006 |access-date=2006-12-19 |archive-date=2007-01-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070104221526/http://www.hindu.com/2006/09/07/stories/2006090710630400.htm |url-status=dead }}</ref> પરંપરાગત રીતે દિલ્હી, કૉંગ્રેસ પાર્ટીના નામથી પણ જાણીતી એવી [[ઈન્ડિયન નેશનલ કોંગ્રેસ|ઈન્ડિયન નેશનલ કૉંગ્રેસ]]નો ગઢ રહ્યું છે. 1990ના દાયકામાં [[મદનલાલ ખુરાના]]ના નેતૃત્વ હેઠળ [[બીજેપી|ભારતીય જનતા પાર્ટી]] (બીજેપી) સત્તા પર આવી હતી. પરંતુ ૧૯૯૮માં, હાલના મુખ્યમંત્રી [[શીલા દિક્ષિત]]ના નેજા હેઠળ કૉંગ્રેસે ફરીથી સત્તા હાંસલ કરી. 2003 અને 2008ની ચૂંટણીઓમાં કૉંગ્રેસે વિધાનસભામાં પણ ફરીથી સરસાઈ મેળવી હતી.{{Fact|date=June 2009}} == અર્થતંત્ર == [[સમાન ખરીદક્ષમતા|પીપીપી]](PPP) ટર્મ્સમાં રૂ. 3,364 અબજ (69.8 અબજ યુએસ ડૉલર) અને નોમિનલ ટર્મ્સમાં [[ભારતીય રૂપિયો|રૂ.]]1,182 અબજ (24.5 અબજ [[યુએસ$|યુએસ ડૉલર]]) જેટલી ચોખ્ખી રાજ્ય-આવક ([[રાજ્યની આવક (સ્ટેટ ડોમેસ્ટીક પ્રોડક્ટ)|સ્ટેટ ડોમેસ્ટીક પ્રોડકટ]]) (નાણાકીય વર્ષ 2007) ધરાવતું દિલ્હી,<ref name="delhigovt1">[http://finance.delhigovt.nic.in/circular/budget_speech2008-09.pdf 2008-2009ના બજેટનું વકતવ્ય]</ref><ref name="ecosurv2">{{cite web|url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/2.pdf|title=Chapter 2: State Income|access-date=|format=PDF|work=Economic Survey of Delhi, 2005–2006|publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi|pages=pp8–16|archive-date=2007-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614085129/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/2.pdf|url-status=dead}}</ref> એ [[ઉત્તર ભારત]]નું સૌથી મોટું વેપારી મથક છે.<ref>{{Cite web |url=http://india.gov.in/knowindia/ut_delhi.php |title=ભારતને જાણોઃ દિલ્હી |access-date=2009-10-02 |archive-date=2006-10-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061007063703/http://india.gov.in/knowindia/ut_delhi.php |url-status=dead }}</ref> 2007માં, હાલના ભાવ અનુસાર દિલ્હીની [[માથાદીઠ આવક]] રૂ.66,728 (1,450 યુએસ ડૉલર) છે, જે [[ચંદીગઢ]] અને [[ગોવા]] પછી ત્રીજા સ્થાને છે.<ref>{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/Chandigarhs_per_capita_income_highest_in_India/articleshow/3487128.cms |title=Chandigarh's per capita income highest in India-Chandigarh-Cities-The Times of India |publisher=Timesofindia.indiatimes.com |date= |access-date=2008-11-03}}</ref> દિલ્હીની કુલ રાજય દીઠ આવકમાં [[ઔદ્યોગિક એકમોનું પ્રાથમિક ક્ષેત્ર|મુખ્ય]] અને [[ઔદ્યોગિક એકમોનું ગૌણ ક્ષેત્ર|ગૌણ]] ક્ષેત્રો અનુક્રમે 3.85% અને 25.2% જેટલો ફાળો આપે છે, જયારે એ સિવાયનાં અન્ય [[ઔદ્યોગિક એકમોનું ત્રીજું ક્ષેત્ર|ત્રીજાં ક્ષેત્રો]] 70.95% જેટલો ફાળો આપે છે. દિલ્હીની 32.82% વસતિનું કાર્યબળ ધરાવે છે, જેમાં 1991 અને 2001 વચ્ચે 52.52%નો વધારો જોવા મળ્યો હતો.<ref name="ecosurv5">{{cite web|url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/5.pdf|title=Chapter 5: Employment and Unemployment|access-date=|format=PDF|work=Economic Survey of Delhi, 2005–06|publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi|pages=pp59–65|archive-date=2018-12-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225121659/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/5.pdf|url-status=dead}}</ref> વર્ષ 1999–2000માં દિલ્હીમાં બેરોજગારીનો દર 12.57% હતો, જે 2003માં ઘટીને 4.63% થયો હતો.<ref name="ecosurv5"/> ડિસેમ્બર 2004માં, 636,000 લોકોએ દિલ્હીમાં વિવિધ રોજગાર વિનિમય કાર્યક્રમોમાં પોતાનું નામ નોંધાવ્યું હતું.<ref name="ecosurv5"/> 2001માં તમામ સરકારી ક્ષેત્રમાં (કેન્દ્ર અને રાજયના સ્તરે) તથા સરકારી ઓઠાં હેઠળનાં ક્ષેત્રોમાં કુલ મળીને 620,000 જેટલું માનવબળ રોકાયેલું હતું. તેની સરખામણીમાં, સંગઠિત ખાનગી ક્ષેત્રે 219,000ને રોજગાર આપ્યો હતો.<ref name="ecosurv5"/> ઈન્ફર્મેશન ટેકનોલોજી, સંચારમાધ્યમો, હૉટલો, બેન્ક, પ્રસાર-માધ્યમો અને પ્રવાસ-પર્યટન એ દિલ્હીના મુખ્ય સેવા ઉદ્યોગો છે.<ref>[http://www.mapsofindia.com/delhi/industries-in-delhi.html દિલ્હીનાં ઔદ્યોગિક એકમો]</ref> ઘણી [[ભારતનું અર્થતંત્ર#ઉદ્યોગ|ખાણી-પીણી કે રોજબરોજના વપરાશની ચીજોના ઉદ્યોગ]] એકમો અને તેમનાં મુખ્ય મથક દિલ્હીમાં અને દિલ્હીની આસપાસ ઊભાં થયાં હોવાથી દિલ્હીમાં ઉત્પાદન ઉદ્યોગો પણ સારા એવા પ્રમાણમાં વિકસ્યા છે. દિલ્હીનું મોટું ગ્રાહક બજાર અને તેની સાથે સહેલાઈથી ઉપલબ્ધ કુશળ કામદારો(માનવશ્રમ)ને કારણે દિલ્હીમાં વિદેશી રોકાણ પણ આકર્ષાયું છે. 2001માં, ઉત્પાદન ક્ષેત્રે 1,29,000 જેટલાં ઉત્પાદન-એકમોની સામે, 14,40,000 કામદારોને રોજગાર આપ્યો હતો.<ref name="ecosurv9">{{cite web|url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/9.pdf|title=Chapter 9: Industrial Development|access-date=|format=PDF|work=Economic Survey of Delhi, 2005–06|publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi|pages=pp94–107|archive-date=2007-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614085148/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/9.pdf|url-status=dead}}</ref> બાંધકામ, વીજળી, સંચાર-માધ્યમો, આરોગ્ય અને બીજી સામાજિક સેવાઓ અને રીયલ એસ્ટેટ એ દિલ્હીના અર્થતંત્રના અભિન્ન અંગ છે. દિલ્હી ભારતના સૌથી વધુ અને સૌથી ઝડપથી વિકસતા રિટેલ ઉદ્યોગો ધરાવે છે.<ref>{{cite web|url=http://economictimes.indiatimes.com/News/News_By_Industry/Services/Hotels__Restaurants/Delhi_Indias_hot_favourite_retail_destination/rssarticleshow/2983387.cms |title=Delhi hot favourite retail destination in India- Corporate Trends-News By Company-News-The Economic Times |publisher=Economictimes.indiatimes.com |date= |access-date=2008-11-03}}</ref> પરિણામે, દિલ્હીમાં જમીનના ભાવ સાતમા આસમાને છે અને 145.16 ડૉલર પ્રતિ ચો.ફૂટનો ભાવ ધરાવતું દિલ્હી અત્યારે ઑફિસ ધરાવવા માટે વિશ્વનું સાતમું સૌથી મોઘું શહેર ક્રમાંકિત થયું છે.<ref name="IBEF">{{cite web| publisher=[[India Brand Equity Foundation]]| url=http://www.ibef.org/industry/retail.aspx| title=India's Retail Industry| access-date=2007-01-04}}</ref> આખા ભારતમાં, રિટેલ ઉદ્યોગોના વિકાસથી અત્યાર સુધી ચાલી આવતા પરંપરાગત, અસંગઠિત રિટેલ વેપારની પ્રથાને અસર પહોંચશે એવી ધારણા છે.<ref name="BBC070521">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/6667199.stm |title= Supermarkets devour Indian traders|access-date= 2007-07-03|last= Majumder |first=Sanjoy |authorlink= |date=2007-05-21 |work=South Asia |publisher=BBC}}</ref> == ઉપયોગી સેવાઓ == [[ચિત્ર:New Delhi NDMC building.jpg|thumb|upright|નવી દિલ્હી મહાનગરપાલિકા(NDMC)ની મુખ્ય કચેરી. સામે જંતરમંતર દેખાય છે.]] [[દિલ્હી જલ બોર્ડ]] (DJB), દિલ્હીમાં પાણી પુરવઠાની સેવા પૂરી પાડે છે. વર્ષ 2005–06ની અંદાજિત પાણીની જરૂરિયાત પ્રતિ દિવસ 963 મિલિયન ગૅલનની હતી, જેની સામે 2006ની સ્થિતિએ પ્રતિ દિવસ 650 મિલિયન ગૅલન જેટલું પાણી પૂરું પાડી શકયું હતું.<ref name="ecosurv13">{{cite web|url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/13.pdf|title=Chapter 13: Water Supply and Sewerage|access-date=2006-12-21|format=PDF|work=Economic Survey of Delhi, 2005–2006|publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi|pages=pp147–162|archive-date=2007-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614203642/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/13.pdf|url-status=dead}}</ref> પાણીની બાકીની આવશ્યકતા ખાનગી અને જાહેર, [[પાણીનો (પાતાળ) કૂવો|પાતાળ કૂવા]] અને [[હેન્ડ પંપ|હૅન્ડપંપ]]થી પૂરી થઈ હતી. ડીજેબી માટે 240 મિલિયન ગૅલન પ્રતિ દિવસની ક્ષમતા ધરાવતું ભાકરા જળસંગ્રાહાલય(સરોવર) સૌથી મોટો જળસ્રોત છે, જેના પછી બીજા ક્રમે યમુના અને [[ગંગા]] નદીનો વારો આવે છે.<ref name="ecosurv13"/> [[ભૂતળના જળ]]ની સતત નીચી જતી સપાટી અને સતત વધતી વસતિની ગીચતાના કારણે દિલ્હી પાણીની તંગીની તીવ્ર સમસ્યાનો સામનો કરે છે. દિલ્હી દૈનિક ધોરણે 8000 [[ટન]] જેટલો ઘન કચરો પેદા કરે છે જે દિલ્હી મહાનગરપાલિકા દ્વારા ત્રણ [[લેન્ડફિલ (પુરાંતની જમીન)|લેન્ડફિલ]] સાઈટ પર નાખવામાં આવે છે. દરરોજ 470 મિલિયન ગૅલન ઘરગથ્થુ કચરાવાળું પાણી અને 70 મિલિયન ગૅલન ઔદ્યોગિક કચરાવાળું પાણી નીકળે છે.<ref name="Delhirisks">{{cite web|url=http://www.gisdevelopment.net/application/natural_hazards/overview/nho0019pf.htm|title=Risks in Delhi: Environmental concerns|access-date=2006-12-19|last=Gadhok|first=Taranjot Kaur|work= Natural Hazard Management|publisher=GISdevelopment.net}}</ref> આ સ્યુઅરિજનો મોટો હિસ્સો, કોઈ પણ પ્રકારની પ્રક્રિયા વિના સીધો જ યમુના નદીમાં વાળવામાં આવે છે.<ref name="Delhirisks"/> શહેરનો માથાદીઠ વીજળી વપરાશ આશરે 1,265 [[વૉટ-અવર|kWh]] છે, પણ ખરેખર જરૂરિયાત/માંગ ઘણી વધુ છે.<ref name="ecosurv11">{{cite web|url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/11.pdf|title=Chapter 11: Energy|access-date=2006-12-21|format=PDF|work=Economic Survey of Delhi, 2005–06|publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi|pages=pp117–129|archive-date=2007-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614203731/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/11.pdf|url-status=dead}}</ref> 1997માં દિલ્હી મહાનગરપાલિકા દ્વારા સંચાલિત દિલ્હી ઈલેકટ્રીક સપ્લાય અન્ડરટેકિંગ દ્વારા [[દિલ્હી વિદ્યુત બોર્ડ]] (DVB)ની દૂર કરવામાં આવ્યું. શહેરની વીજળીની માંગ પૂરતી વીજળી દિલ્હી વિદ્યુત બોર્ડ જાતે ઉત્પાદિત કરી શકે તેમ નહોતું અને તેથી ભારતના ઉત્તર વિસ્તારોના વીજળીના તાર મારફત વીજળી ઉછીની લેવામાં આવતી. પરિણામે, દિલ્હી સતત વીજળીની ખેંચ સહન કરતું, વારંવાર [[વિજળી પ્રવાહની ખેંચ|અંધારપટ અને છતે સૂરજે વીજળી વિનાના ભૂખરાપટ]] છવાઈ જતા, ઉનાળામાં જયારે ઊર્જાની માંગ ટોચ પર હોય ત્યારે તો વિશેષ. દિલ્હીના વારંવાર ખોરવાતાં અને અનિયમિત વીજ પુરવઠા દરમ્યાન પોતાની વીજળીની માંગ પૂરી કરવા માટે અમુક ઔદ્યોગિક એકમો, ઈલેકટ્રીકલ જનરેટર વસાવીને તેની પર આધાર રાખે છે. થોડાં વર્ષો અગાઉ, દિલ્હીનું વીજ પુરવઠા ક્ષેત્ર ખાનગી કંપનીઓને સોંપી દેવામાં આવ્યું. [[ટાટા પાવર|તાતા પાવર]] અને [[રિલાયન્સ એનર્જી]] કંપની દિલ્હીમાં વીજળીનું વિતરણ કરે છે. [[દિલ્હી અગ્નિશમન સેવા|દિલ્હીની અગ્નિશામક સેવા]] હેઠળ 43 ફાયર સ્ટેશનો ચાલે છે જે દર વર્ષે આશરે 15,000 જેટલા કિસ્સાઓમાં અગ્નિશમન અને બચાવની કામગીરી કરે છે.<ref name="dfs">{{cite web|url=http://dfs.delhigovt.nic.in/aboutf.html|title=About Us|access-date=2007-01-09|work=Delhi Fire Service|publisher=Govt. of NCT of Delhi|archive-date=2007-01-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20070122143240/http://dfs.delhigovt.nic.in/aboutf.html|url-status=dead}}</ref> શહેરમાં રાજય હસ્તક [[મહાનગર ટેલિફોન નિગમ લિમિટેડ]] (MTNL) અને [[વોડાફોન એસ્સાર]], [[ભારતી ઍરટેલ|એરટેલ]], [[આઈડિયા સેલ્યુલર]], [[રિલાયન્સ ઈન્ફોકોમ|રિલાયન્સ ઈનફોકોમ]] અને [[ટાટા ઈન્ડીકોમ|તાતા ઈન્ડિકોમ]] [[ટેલિફોન સંવાહક|ટેલિફોન અને મોબાઈલ ફોન સેવા]]ઓ પૂરી પાડે છે. મે 2008માં, દિલ્હીમાં માત્ર એરટેલ જ 40 લાખ ગ્રાહકો ધરાવતું હતું.<ref>{{cite news |title=Airtel now has 40-lakh subscribers in Delhi |url=http://www.hindu.com/2008/05/17/stories/2008051750970300.htm |work=[[The Hindu]] |publisher= |date=May 17, 2008 |access-date=2008-11-02 |archive-date=2008-09-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080924193238/http://www.hindu.com/2008/05/17/stories/2008051750970300.htm |url-status=dead }}</ref> શહેરમાં સેલ્યુલર કવરેજ ઘણું વિસ્તૃત અને વ્યાપક છે અને [[જીએસએમ]](GSM) અને [[સીડીએમએ]](CDMA) (રિલાયન્સ અને તાતા ઈન્ડિકોમ તરફથી) એમ બંને સેવાઓ ઉપલબ્ધ છે. શહેરમાં પરવડી શકે તેવા [[બ્રોડબેન્ડ ઇન્ટરનેટ|બ્રોડબેન્ડ ઈન્ટરનેટ]]નો પણ ઝડપથી પ્રસાર થઈ રહ્યો છે.<ref name="hindumtnl">{{cite news |first=Sandeep |last=Joshi |title=MTNL stems decline in phone surrender rate |url=http://www.hindu.com/2007/01/02/stories/2007010220140300.htm |work=New Delhi Printer Friendly Page |publisher=The Hindu |date=2 January 2007 |access-date=2007-01-10 |archive-date=2007-10-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071001010820/http://www.hindu.com/2007/01/02/stories/2007010220140300.htm |url-status=dead }}</ref> == પરિવહન == [[ચિત્ર:Delhi Metro.jpeg|thumb|દિલ્હી મેટ્રો દરરોજ સરેરાશ 702,731 યાત્રીઓને લઈ જાય-લાવે છે અને અત્યારે ઓપરેશનલ નફા પર ચાલે છે.[163]]] [[ચિત્ર:Delhi Airport India.jpg|thumb|ઈન્દિરા ગાંધી આંતરરાષ્ટ્રીય વિમાનમથક એ દક્ષિણ એશિયાના સૌથી વ્યસ્ત રહેતા વિમાનમથકોમાંનું એક છે.[164] અહીં વિમાનમથકનું ટર્મિનલ 1ડી જોઈ શકાય છે.]] દિલ્હીમાં જાહેર પરિવહન માટે ત્રણ વિકલ્પો ઉપલબ્ધ છે- બસ, [[ઓટોરિક્ષા]] અને [[દિલ્હી મેટ્રો|મેટ્રો રેલ]] વ્યવસ્થા. પરિવહન માટે [[બસ]] એ સૌથી લોકપ્રિય વિકલ્પ છે, જે શહેરની પરિવહનની આશરે 60% માગને પૂર્ણ કરે છે.<ref name="ecosurv12">{{cite web|url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/12.pdf|title=Chapter 12: Transport|access-date=2006-12-21|format=PDF|work=Economic Survey of Delhi, 2005–2006|publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi|pages=pp130–146|archive-date=2007-01-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20070116044119/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/12.pdf|url-status=dead}}</ref> રાજય-હસ્તક [[દિલ્હી પરિવહન નિગમ|દિલ્હી ટ્રાન્સપોર્ટ કોર્પોરેશન]] (DTC) શહેરને મુખ્ય બસ સેવા પૂરી પાડે છે. ડીટીસી (DTC) વિશ્વના સૌથી મોટા, પર્યાવરણ મિત્ર એવી સીએનજી બસોના જૂથનું સંચાલન કરે છે.<ref name="DTC">{{cite web|url=http://dtc.nic.in/ccharter.htm|title=Citizen Charter|access-date=2006-12-21|work=|publisher=Delhi Transport Corporation|archive-date=2007-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20070110171420/http://dtc.nic.in/ccharter.htm|url-status=dead}}</ref> [[આંબેડકર નગર|આંબેડકરનગર]] અને [[દિલ્હી ગેટ]] વચ્ચે [[બસ રેપિડ ટ્રાન્સિટ (બસ માટે ઝડપી માર્ગ-વ્યવસ્થા)|બસ રેપિડ ટ્રાન્સિટ]] [[દિલ્હી બીઆરટીએસ (BRTS)|નેટવર્ક]] દોડે છે. દિલ્હીના ઘણા વિસ્તારોમાં સેવા આપતી [[દિલ્હી મેટ્રો]], બહોળા જનસમુદાયને પરિવહનની ઝડપી સેવા આપતી વ્યવસ્થા (માસ રેપિડ ટ્રાન્સિટ સિસ્ટમ)નું બાંધકામ અને સંચાલન દિલ્હી મેટ્રો રેલ કોર્પોરેશન (DMRC) દ્વારા કરવામાં આવે છે. 2007ની સ્થિતિએ, મેટ્રો કુલ 65 કિ.મી.(40 માઈલ)ની લંબાઈ ધરાવતી 3 લાઈનો ધરાવે છે અને 59 સ્ટેશનો આવરે છે; જયારે બીજી નવી લાઈનોનું બાંધકામ હજી ચાલુ છે.<ref name="metrostations">{{cite web|url=http://www.delhimetrorail.com/commuters/station_information.html|title=Station Information|access-date=2007-01-14|work=www.delhimetrorail.com|publisher=Delhi Metro Rail Corporation Ltd. (DMRC)|archive-date=2010-06-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20100619035828/http://delhimetrorail.com/commuters/station_information.html|url-status=dead}}</ref> લાઈન 1 રીથાલા અને શાહદારા વચ્ચે દોડે છે, લાઈન 2 જહાંગીરી અને કેન્દ્રીય સચિવાલય વચ્ચે ભૂગર્ભ માર્ગે દોડે છે અને લાઈન 3 ઈન્દ્રપ્રસ્થ, બારાખંભા રોડ અને [[દ્વારકા સબ-સિટી|દ્વારકા સબ સિટી]] વચ્ચે દોડે છે. Phase-II of the network is under construction and will have a total length of 128&nbsp;km. 2010 સુધીમાં તે પૂર્ણ થવાની અપેક્ષા છે.<ref>{{cite web|url=http://economictimes.indiatimes.com/Shipping__Transport/Get_ready_for_revolution_on_wheels/articleshow/3332826.cms |title=Get ready for revolution on wheels- Shipping / Transport-Transportation-News By Industry-News-The Economic Times |publisher=Economictimes.indiatimes.com |date= |access-date=2008-11-03}}</ref> મેટ્રો રેલનો પહેલો તબક્કો 2.3 અબજ યુ.એસ. ડૉલરના ખર્ચે બંધાયો છે અને બીજો તબક્કો બીજા 4.3 અબજ યુ.એસ. ડૉલરના ખર્ચે બંધાશે.<ref>{{cite web|url=http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601039&refer=columnist_mukherjee&sid=afv8Sf2MUvac |title=Bloomberg.com: Opinion |publisher=Bloomberg.com |date= |access-date=2008-11-03}}</ref> તેનો ત્રીજો અને ચોથો તબક્કો અનુક્રમે 2015 અને 2020માં પૂરો થશે અને આમ કુલ 413.8 કિ.મી.ને આવરતું નેટવર્ક તૈયાર થશે, જે [[લંડન અન્ડરગ્રાઉન્ડ]] કરતાં પણ વધુ લાંબું હશે.<ref>map of extensions www.delhimetrorail.com/commuters/images/metro_map_big.jpg</ref> ટેકસી કરતાં ઓછું ભાડું થતું હોવાથી દિલ્હીમાં જાહેર પરિવહન માટે [[ઓટોરિક્ષાઓ|ઓટોરિક્ષા]]ઓ વધુ લોકપ્રિય વાહન છે. પીળા અને લીલા રંગની આ મોટા ભાગની રિક્ષાઓ [[કમ્પ્રેસ્ડ નેચરલ ગૅસ]] (સીએનજી(CNG) - સંકોચાયેલો કુદરતી ગૅસ) પર ચાલે છે. [[ટેકસીકેબ (ભાડાની ગાડી)|ટૅકસી]]ઓ આસાનીથી ઉપલબ્ધ હોવા છતાં તે દિલ્હીના જાહેર પરિવહનનું અભિન્ન અંગ નથી. મોટા ભાગની ટૅકસીઓ ખાનગી સંચાલકો દ્વારા ચાલે છે અને મોટા ભાગના વિસ્તારોમાં જયાંથી ટૅકસી લઈ શકાય કે ઓર્ડર કરી શકાય તેવાં ટૅકસી સ્ટૅન્ડ પણ ધરાવે છે. આ ઉપરાંત, માત્ર એક મધ્યસ્થ નંબર પર ફોન કરીને ઓર્ડર કરી શકાતી, પ્રતિ કિ.મી. રૂ.15નો એકસરખો સપાટ દર ધરાવતી, ઍર-કન્ડીશન્ડ [[ટેકસીકેબ (ભાડાની ગાડી)|રેડિયો ટૅકસી]] પણ ઝડપથી લોકપ્રિય બની છે. દિલ્હી [[ઉત્તર રેલવે (ભારત)|ઉત્તર રેલવે]]નું મુખ્ય જંકશન અને વડુંમથક છે. તેનાં ચાર મુખ્ય રેલવે સ્ટેશનો છે- [[જૂની દિલ્હી]], [[નિઝામુદ્દીન રેલવે સ્ટેશન]], [[સરાઈ રોહિલ્લા|સરાઈ રોહીલ્લા]] અને [[નવી દિલ્હી રેલવે સ્ટેશન]].<ref name="ecosurv12"/> દિલ્હી બીજાં શહેરો સાથે અનેક ધોરી માર્ગો અને દ્રુતગતિ માર્ગોથી જોડાયેલું છે. હાલમાં દિલ્હી સાથે ત્રણ દ્રુતગતિ માર્ગો જોડાયેલા છે અને દિલ્હીને તેનાં સમૃદ્ધ અને વેપારી પરાંઓ સાથે જોડી આપનારા બીજાં ત્રણ દ્રુતગતિ માર્ગો બાંધકામ હેઠળ છે. દિલ્હી-ગુડગાંવ દ્રુતગતિ માર્ગ દિલ્હીને [[ગુડગાંવ]] સાથે અને આંતરરાષ્ટ્રીય વિમાનમથક સાથે જોડે છે. ડીએનડી (DND) ફલાયવે અને નોઈડા-ગ્રેટર નોઈડા દ્રુતગતિ માર્ગ દિલ્હીને તેનાં બે સમૃદ્ધ પરાં સાથે જોડે છે. ગ્રેટર નોઈડામાં નવું વિમાનમથક બનવાનું છે જયારે નોઈડામાં ઈન્ડિયન ગ્રાન્ડ પ્રિકસ (Indian Grand Prix) રમાવાનું છે. દિલ્હીના નૈર્ૠત્ય ખૂણામાં [[ઈન્દિરા ગાંધી આંતરરાષ્ટ્રીય વિમાનમથક]] (ડીઈએલ-DEL) આવેલું છે; શહેરમાં પ્રવેશતાં/નીકળતાં તમામ આંતરિક અને આંતરરાષ્ટ્રીય સામાન્ય નાગરિકો માટેના એર ટ્રાફિક માટે તે પ્રવેશદ્વાર સમું છે. વર્ષ 2006–07માં, આ વિમાનમથક પર 230 લાખ કરતાં વધુ યાત્રીઓની અવરજવર નોંધાઈ,<ref name="autogenerated1">[[ઈન્દિરા ગાંધી આંતરરાષ્ટ્રીય વિમાનમથક]]</ref><ref name="essentialtravel">{{cite web| publisher=Essential Travel Ltd., UK.| url=http://parking.essentialtravel.co.uk/worldairport/india/delhi.htm| title=Delhi – Indira Gandhi International Airport (DEL) information| access-date=2006-04-29| archive-date=2006-07-19| archive-url=https://web.archive.org/web/20060719165130/http://parking.essentialtravel.co.uk/worldairport/india/delhi.htm| url-status=dead}}</ref> અને તેથી દક્ષિણ એશિયાનાં સૌથી વધુ વ્યસ્ત રહેતાં વિમાનમથકોમાંથી એક તરીકે તેની ગણના થવા લાગી. 1.93 અબજના ખર્ચે નવું ટર્મિનલ 3 બાંધકામ હેઠળ છે; તે 2010 સુધીમાં અત્યારની ક્ષમતા ઉપરાંત વાર્ષિક ધોરણે 340 લાખ યાત્રીઓની અવરજવરને સમાવી શકશે.<ref>{{cite web |url=http://www.dailytimes.com.pk/default.asp?page=2007\02\18\story_18-2-2007_pg5_24 |title=Daily Times - Leading News Resource of Pakistan |publisher=Dailytimes.com.pk |date= |access-date=2008-11-03 |archive-url=https://archive.today/20120904074154/http://www.dailytimes.com.pk/default.asp?page=2007%5C02%5C18%5Cstory_18-2-2007_pg5_24 |archive-date=2012-09-04 |url-status=live }}</ref> આ ઉપરાંતના બીજાં વિસ્તીર્ણતાના કાર્યક્રમોના કારણે એરપોર્ટ 2020 સુધીમાં, 1000 લાખ કરતાં વધુ યાત્રીઓની અવરજવરને સમાવવા સક્ષમ બનશે. સામાન્ય વિમાન વ્યવહાર માટે દિલ્હીનું બીજું વિમાનમથક, સફદરજંગ એરપોર્ટ પણ વપરાય છે.<ref name="safdur">{{cite web|url=http://gc.kls2.com/airport/VIDD| title =VIDD - Airport|access-date=2007-01-14|work=Great Circle Search|publisher=Karl L. Swartz}}</ref> પરિવહનની કુલ આવશ્યકતા/માંગના 30% જેટલી ગરજ ખાનગી વાહનો સારે છે.<ref name="ecosurv12"/> દર 100 ચો.કિ.મી.માં 1922.32 કિ.મી. રોડ લંબાઈ ધરાવતું દિલ્હી, ભારતમાં સૌથી વધુ રસ્તાઓની ગીચતા ધરાવતાં શહેરોમાંનુ એક છે.<ref name="ecosurv12"/> પાંચ [[ભારતીય ધોરી માર્ગો|રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગો]] વડે દિલ્હી ભારતના બીજા ભાગો સાથે ઘનિષ્ઠ રીતે જોડાયેલું છેઃ [[ભારતમાંના રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગોની યાદી|રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગ]] (NH) 1, 2, 8, 10 અને 24. દિલ્હીમાંના તમામ માર્ગોની જાળવણી-નિભાવનું કામ દિલ્હી મહાનગરપાલિકા (MCD), એનડીએમસી (NDMC), દિલ્હી કેન્ટોન્ટમેન્ટ બોર્ડ, જાહેર કાર્યોનો વિભાગ (પબ્લિક વકર્સ ડિપાર્ટમેન્ટ- પીડબ્લ્યૂડી-PWD) અને [[દિલ્હી વિકાસ સત્તામંડળ]] દ્વારા કરવામાં આવે છે.<ref name="roadauth">{{cite web|url=http://www.gisdevelopment.net/proceedings/mapindia/2006/transportation/mi06tran_200.htm |title=GIS Based Maintenance Management System (GMMS) For Major Roads Of Delhi|access-date=2007-01-14|author=I.Prasada Rao| coauthors = Dr. P.K. Kanchan, Dr. P.K. Nanda|work= Map India 2006: Transportation|publisher=GISdevelopment.net}}</ref> દિલ્હીનો વસતિવધારાનો ઊંચો દર, અને ઊંચો આર્થિક વિકાસ દર સાથે જોડાવાથી દિલ્હીમાં પરિવહન માટેની માંગ હંમેશાં સતત વધતી રહે છે અને તેથી શહેરની વર્તમાન પરિવહન વ્યવસ્થા પર અતિશય દબાણ ઊભું થતું રહે છે. ૨૦૦૮ની સ્થિતિ મુજબ,દિલ્હીના મહાનગર વિસ્તારમાં વાહનોની સંખ્યા, એટલે કે રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ (ભારત))માં 112 લાખ (11.2 મિલિયન) વાહનો છે.<ref>{{cite web|url=http://www.igovernment.in/site/traffic-snarl-snaps-42-cr-man-hour-from-delhi-ncr-workers/ |title=Traffic snarl snaps 42 Cr man-hour from Delhi, NCR workers at iGovernment |publisher=Igovernment.in |date= |access-date=2008-11-03}}</ref> વર્ષ 2008માં, દિલ્હીમાં દર 1,000 રહેવાસીઓએ 85 કાર હતી.<ref>{{cite web|url=http://economictimes.indiatimes.com/Every_12th_Delhiite_owns_a_car/articleshow/2667484.cms |title=Every 12th Delhiite owns a car- Automobiles-Auto-News By Industry-News-The Economic Times |publisher=Economictimes.indiatimes.com |date= |access-date=2008-11-03}}</ref> દિલ્હીની પરિવહનની માંગ સંતોષવા માટે, રાજય અને કેન્દ્ર સરકારે, [[દિલ્હી માસ રેપિડ ટ્રાન્સિટ સિસ્ટમ|દિલ્હી મેટ્રો]] જેનો એક ભાગ છે તે માસ રેપિડ ટ્રાન્સિટ સિસ્ટમ (બહોળા જનસમુદાય માટે ઝડપી પરિવહન વ્યવસ્થા)નું બાંધકામ શરૂ કર્યું.<ref name="ecosurv12"></ref> 1998માં, [[ભારતની સુપ્રિમ કોર્ટ (સર્વોચ્ચ ન્યાયલય)|ભારતની સુપ્રિમ કોર્ટે]] તમામ જાહેર પરિવહન માટેનાં વાહનોમાં ડિઝલ કે અન્ય હાઈડ્રો-કાર્બન ઈંધણ વાપરવાની જગ્યાએ સંકોચેલો કુદરતી ગૅસ - ([[કમ્પ્રેસ્ડ નેચરલ ગૅસ|કમ્પ્રેસ્ડ નેચરલ ગૅસ]]- સીએનજી(CNG)) વાપરવાનો આદેશ આપ્યો.<ref name="supremelaw">{{cite web|url=http://www.cleanairnet.org/caiasia/1412/articles-69423_delhi_case.pdf|title=Introduction|access-date=2007-01-14|author=Armin Rosencranz|coauthors=Michael Jackson|format=PDF|work=The Delhi Pollution Case: The Supreme Court of India and the Limits of Judicial Power|publisher=indlaw.com|pages=p.3|archive-date=2007-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614203640/http://www.cleanairnet.org/caiasia/1412/articles-69423_delhi_case.pdf|url-status=dead}}</ref> == વસ્તી == {{IndiaCensusPop |title= Population Growth of Delhi |1901= 405819 |1911= 413851 |1921= 488452 |1931= 636246 |1941= 917939 |1951= 1744072 |1961= 2658612 |1971= 4065698 |1981= 6220406 |1991= 9420644 |2001= 13782976 |estimate= |estyear= |estref= |footnote= source: [http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/Ecosur2001-02/PDF/chapter3.pdf delhiplanning.nic.in]<br /> † Huge population rise in 1951 due to large<br /> scale migration after [[Partition of India]] in 1947. }} [[ચિત્ર:Akshardham_Delhi.jpg|thumb|દિલ્હીનું અક્ષરધામ મંદિર, વિશ્વનું સૌથી મોટું હિન્દુ મંદિર સંકુલ છે.]] [[ચિત્ર:Jama Masjid.jpg|thumb|જામા મસ્જિદ, ભારતની સૌથી મોટી મસ્જિદ]] દિલ્હીમાં અનેક વંશના જૂથો અને સંસ્કૃતિઓ મોજૂદ છે, જે શહેરને સર્વદેશીય (કોસ્મોપોલિટન) બનાવે છે. રાજકીય સત્તાનું વડું મથક અને વેપારનું કેન્દ્ર એવું આ શહેર ભારતના તમામ ભાગોમાંથી બંને પ્રકારના- [[બ્લ્યૂ કોલર કામદારો/કર્મચારીઓ|શ્રમજીવી(રોજદાર)]] અને [[વ્હાઈટ કોલર|વ્યાવસાયિકો]] -લોકોને આકર્ષે છે, જેથી તેના ચરિત્રમાં વધુ વિવિધ પાસાં ઉમેરાતાં રહે છે. રાજકીય મુત્સુદ્દી-બેઠકોનું મધ્યબિંદું, 160 દેશોના રાજદૂતાવાસો ધરાવતું દિલ્હી મોટા પ્રમાણમાં [[વિદેશી]] વસતિ પણ ધરાવે છે. {{Fact|date=June 2009}} 2001ના [[ભારતની વસ્તી ગણતરી|ભારતના સેન્સસ]] પ્રમાણે, એ વર્ષની દિલ્હીની વસતિ 13,782,976 હતી.<ref name="census01del">{{cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/|archive-url=https://web.archive.org/web/20070811095710/http://www.censusindia.net/profiles/del.html|archive-date=2007-08-11|title=Provisional Population Totals: Delhi|access-date=2007-01-08|work=Provisional Population Totals : India . Census of India 2001, Paper 1 of 2001|publisher=Office of the Registrar General, India|url-status=live}}</ref> તેની સામે તેની વસતિની ગીચતા દર ચો. કિ.મી.એ 9,294 વ્યકિતઓનો હતો, જાતિનો ગુણોત્તર દર 1000 પુરુષોએ 821 સ્ત્રીઓ જેટલો હતો અને [[સાક્ષરતા દર]] 81.82%નો હતો. 2003 સુધીમાં, રાષ્ટ્રીય રાજધાની દિલ્હી પ્રદેશની વસતિ 141 લાખ લોકો સુધી પહોંચી ગઈ, અને તે [[મુંબઈ]]ને વટાવીને ભારતનું સૌથી મોટું મહાનગર બન્યું.<ref>{{cite web|url=http://www.prb.org/Articles/2007/delhi.aspx |title=Is Delhi India's Largest City? - Population Reference Bureau |publisher=Prb.org |date= |access-date=2008-11-03}}</ref><ref name="unpopulation">{{cite web|author=|publisher=United Nations|url=http://www.un.org/esa/population/publications/wup2003/2003WUPHighlights.pdf|title=World Urbanization Prospects The 2003 Revision.|pages=p7|format=[PDF|access-date=2006-04-29|archive-date=2006-05-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20060513161036/http://www.un.org/esa/population/publications/wup2003/2003WUPHighlights.pdf|url-status=dead}}</ref> આ આંકડામાં નવી દિલ્હીમાં વસતા 295,000 લોકો અને દિલ્હી કેન્ટોન્ટમેન્ટમાં વસતા બીજા 125,000 લોકોને ગણવામાં આવ્યા છે. વર્ષ 2004 સુધીમાં, વસતિ 15,279,000 જેટલી અંદાજિત વધી હતી. એ વર્ષે, (દર 1000ની વસતિએ) [[જન્મ દર]], [[મૃત્યુ દર]] અને [[બાળમૃત્યુ દર]] અનુક્રમે 20.03, 5.59 અને 13.08 હતો.<ref name="ecosurv3">{{cite web|url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/3.pdf|title=Chapter 3: Demographic Profile|access-date=2006-12-21|format=PDF|work=Economic Survey of Delhi, 2005–2006|publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi|pages=pp17–31|archive-date=2007-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614203710/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/3.pdf|url-status=dead}}</ref> અત્યારે શહેરની નગરવસતિ 170 લાખ થવાનો અંદાજ છે, જેના પરિણામે તે વિશ્વનું સૌથી ગીચ વસતિવાળું શહેર બનશે<ref>[[વસ્તી મુજબ શહેરોની યાદી]]</ref> (પણ સૌથી ગીચ વસતિવાળું મહાનગર નહીં, તે [[ટોકયો]] છે). 1999–2000ના અંદાજ મુજબ [[ગરીબી રેખા]]ની નીચે જીવતા, એટલે કે વ્યાખ્યા અનુસાર માસિક 11 ડૉલરની આજીવિકાને આધારે ગુજરાન ચલાવતા લોકોની કુલ સંખ્યા 1,149,000 હતી (સમગ્ર ભારતના 27.5% સાપેક્ષે, આ સંખ્યા તેની કુલ વસતિના 8.23% હતી).<ref name="ecosurv21">{{cite web|url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/21.pdf|title=Chapter 21: Poverty Line in Delhi|access-date=2006-12-21|format=PDF|work=Economic Survey of Delhi, 2005–2006|publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi|pages=pp227–231|archive-date=2007-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614203650/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/21.pdf|url-status=dead}}</ref> વર્ષ 2001માં સતત સ્થળાંતર કરીને આવતા લોકોના કારણે અને તે ઉપરાંત કુદરતી વસતિવધારાના પરિણામે દિલ્હીની વસતિ અનુક્રમે 285,000 અને 215,000 જેટલી વધી<ref name="ecosurv3"/>- જેના પરિણામે, દિલ્હી વિશ્વનાં સૌથી ઝડપથી વિકસતાં શહેરોમાં સ્થાન પામ્યું. વર્ષ 2015 સુધીમાં દિલ્હી, [[ટોકયો]] પછી વિશ્વની બીજા ક્રમની [[એકત્રિત|એકત્રિત વસતિ]] ધરાવતું સ્થળ બનશે.<ref name="unpopulation"/> દિલ્હીની વસતિના 82% લોકો [[હિંદુવાદ|હિંદુ ધર્મ]]માં માને છે. આ ઉપરાંત શહેરમાં બીજાં મોટાં ધાર્મિક સમુદાયો પણ વસે છે, જેમ કે [[મુસ્લિમ|મુસ્લિમો]] (11.7%), [[શીખ]] (4.0%), [[જૈન]] (1.1%) અને [[ખ્રિસ્તી]]ઓ (0.9%).<ref>[http://www.censusindia.gov.in/ ભારતીય વસ્તીગણતરી]</ref> એ સિવાય અન્ય ગૌણ સમુદાયોમાં [[પારસી લોકો|પારસીઓ]], [[ઍંગ્લો-ઈન્ડિયન્સ]], [[બૌદ્ધો]] અને [[યહૂદી]]ઓનો સમાવેશ થાય છે.<ref name="Lonelyplanet">{{cite web|author= |publisher= Census of India 2001|url= http://www.censusindia.net/religiondata/|archive-url= https://web.archive.org/web/20070812011525/http://www.censusindia.net/religiondata/index.html|archive-date= 2007-08-12|title= Data on Religion|pages= 1|access-date= 2006-05-16|url-status= live}}</ref> શહેરમાં બોલચાલ અને લખાણની મુખ્ય ભાષા [[હિન્દી]] છે. આ ઉપરાંત [[ભારતીય છાંટવાળું અંગ્રેજી|અંગ્રેજી]], [[પંજાબી ભાષા|પંજાબી]] અને [[ઉર્દૂ ભાષા|ઉર્દૂ]] જેવી અન્ય ભાષાઓ પણ શહેરમાં સામાન્ય રીતે વપરાતી જોવા મળે છે. આમાંથી, અંગ્રેજી અઘિકૃત સંલગ્ન ભાષા છે, અને પંજાબી તથા ઉર્દૂ અઘિકૃત દ્વિતીય ભાષાઓ છે. આખા ભારતમાંના જુદા જુદા ભાષાકીય જૂથો શહેરમાં સરસ રીતે પ્રતિધિનિત્વ ધરાવે છે; આ ભાષાઓમાં [[મૈથિલી ભાષા|મૈથિલી]], [[બિહારી ભાષા|ભોજપુરી]], [[તેલગૂ ભાષા|તેલગૂ]], [[તમિલ ભાષા|તમિલ]], [[કન્નડ]], [[બંગાળી ભાષા|બંગાળી]], [[આસામી ભાષા|આસામી]] અને મરાઠીનો સમાવેશ થાય છે. જયારે [[પંજાબી લોકો|પંજાબી]], [[યાદવ]], [[જાટ લોકો|જાટ]] અને [[ગુજ્જર|ગુજ્જરો]] એ શહેરમાં વસતા વિવિધ વંશીય સમાજ/સમુદાયોનાં ઉદાહરણ છે. {{Fact|date=June 2009}} વર્ષ 2005માં, ભારતના [[ભારતનાં દસ લાખથી વધુ વસતિ ધરાવતાં શહેરો|10 લાખ કે તેથી વધુ]] વસતિ ધરાવતાં 35 શહેરોમાંથી, દિલ્હીમાં ગુનાઓનો સૌથી ઊંચો દર (16.2%) નોંધાયો હતો.<ref name="crmega">{{cite book |author=National Crime Records Bureau |year=2005 |title=Crime in India-2005 |chapter=Crimes in Megacities |chapterurl=http://ncrb.nic.in/crime2005/cii-2005/CHAP2.pdf |pages=159–160 |format=PDF |publisher=Ministry of Home Affairs |access-date=2007-01-09 |archive-date=2007-06-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070614203644/http://ncrb.nic.in/crime2005/cii-2005/CHAP2.pdf |url-status=dead }}</ref> સમગ્ર દેશમાં સ્ત્રીઓ સામે થતા ગુનાઓમાં પણ શહેરમાં સૌથી ઊંચો દર (દર 100,000 , રાષ્ટ્રીય સરેરાશ દર 14.1ની સરખામણીમાં દિલ્હીનો દર 27.6 હતો) નોંધાયો છે તેમ જ બાળકો સામેના ગુનાઓમાં પણ દર 100,000, રાષ્ટ્રીય સરેરાશ દર 1.4ની સરખામણીમાં દિલ્હીનો દર 6.5 હતો.<ref name="crisnap">{{cite book |author=National Crime Records Bureau |year=2005 |title=Crime in India-2005 |chapter=Snapshots-2005 |chapterurl=http://ncrb.nic.in/crime2005/cii-2005/Snapshots.pdf |page=3 |format=PDF |publisher=Ministry of Home Affairs |access-date=2007-01-09 |archive-date=2009-06-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619155433/http://ncrb.nic.in/crime2005/cii-2005/Snapshots.pdf |url-status=dead }}</ref> == સંસ્કૃતિ == [[ચિત્ર:Traditional_pottery_in_Dilli_Haat.jpg|thumb|દિલ્લી હાટમાં પ્રદર્શનમાં મૂકેલું પરંપરાગત માટીકામ]] [[ચિત્ર:Chicken Chili HR2.jpg|right|thumb|દિલ્હીના ભાત અને કઢાઈ ચીકન]] દિલ્હીની [[સંસ્કૃતિ]] પર તેના લાંબા ઇતિહાસ અને ભારતની રાજધાની તરીકેના તેના ઐતિહાસિક જોડાણનો પ્રભાવ રહ્યો હતો. શહેરમાંથી મળી આવેલાં ઘણાં નોંધપાત્ર સ્થાપત્યો/સ્મારકોના ઉદાહરણના આધારે તે સમજી શકાય છે; [[આર્કિયોલોજીકલ સર્વે ઓફ ઇન્ડિયા|ભારત પુરાતત્ત્વ સર્વેક્ષણે]] (આર્કિયોલોજી સર્વે ઓફ ઈન્ડિયા) શહેરમાં 1200 ઈમારતોને હેરિટેજ બિલ્ડીંગનો દરજજો<ref>[http://timesofindia.indiatimes.com/Cities/Promote-Delhi-heritage-for-Games/articleshow/4194014.cms ‘દિલ્હીના ઓછાં જાણીતાં સ્થાપત્યોને પ્રોત્સાહન આપો’- દિલ્હી સિટીઝ- ધ ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયા]</ref> અને દિલ્હીના 175 સ્મારકોને રાષ્ટ્રીય હેરિટેજ સાઈટનો દરજજો આપ્યો છે.<ref name="asimonuments">{{cite web |url=http://asi.nic.in/asi_monu_alphalist_delhi.asp |title=Delhi Circle (N.C.T. of Delhi) |access-date=2006-12-27 |work=List of Ancient Monuments and Archaeological Sites and Remains of National Importance |publisher=[[Archaeological Survey of India]] }}</ref> જૂનું શહેર એ એ જગ્યા છે જયાં મુઘલ અને તુર્કી શાસકોએ [[જામા મસ્જિદ, દિલ્હી|જામા મસ્જિદ]] (ભારતની સૌથી મોટી મસ્જિદ)<ref name="Jama">{{cite web| publisher=Terra Galleria|url= http://www.terragalleria.com/asia/india/delhi/picture.indi38660.html| title=Jama Masjid, India's largest mosque| access-date=2009-03-13}}</ref> અને [[લાલ કિલ્લો|લાલ કિલા]] જેવાં બેનમૂન સ્થાપત્યો બાંધ્યાં હતાં. લાલ કિલ્લો, [[કુતુબ મિનાર]] અને [[હુમાયુની કબર]]- આ ત્રણ [[વર્લ્ડ હેરીટેજ સાઈટ(વિશ્વનો સાંસ્કૃતિક વારસો)|વિશ્વ હેરિટેજ સ્થળો]] દિલ્હીમાં છે.<ref name="whsite">{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/in|title= Properties inscribed on the World Heritage List: India|access-date=2007-01-13|publisher=UNESCO World Heritage Centre}}</ref> અન્ય સ્થાપત્યો/સ્મારકોમાં [[ઈન્ડિયા ગેટ]], [[યંત્ર મંદિર (દિલ્હી)|જંતરમંતર]] (18મી સદીની વેધશાળા) અને [[પુરાના કિલા]] (16મી સદીનો લશ્કરી ગઢ)નો સમાવેશ થાય છે. [[લક્ષ્મીનારાયણ મંદિર]], [[અક્ષરધામ (દિલ્હી)|અક્ષરધામ]] અને [[બહાઈ પંથ|બહાઈ]] [[લોટસ ટેમ્પલ]] એ આધુનિક સ્થાપત્યોના નમૂના છે. [[રાજ ઘાટ અને સંલગ્ન સ્મારકો|રાજ ઘાટ અને તેની સાથે સંલગ્ન સ્મારકો]]માં [[મહાત્મા ગાંધી]] અને અન્ય નોંધપાત્ર વ્યકિતત્વોનાં સ્મારકો છે. નવી દિલ્હીમાં બ્રિટિશ [[સંસ્થાનિક સ્થાપત્ય|સાંસ્થાનિક સ્થાપત્ય]]ના ગતકાલીન નમૂનારૂપ કેટલીક સરકારી ઈમારતો અને અધિકૃત રહેઠાણો છે. મહત્ત્વની ઈમારતોમાં રાષ્ટ્રપતિભવન, [[સચિવાલય]], [[રાજપથ]], સંસદભવન અને [[વિજય ચોક]]નો સમાવેશ થાય છે. [[સફદરજંગની કબર]]માં [[મુઘલ બગીચા]] શૈલીનું પણ ઉદાહરણ મળે છે. {{Fact|date=June 2009}} રાજધાની [[નવી દિલ્હી]] સાથે દિલ્હીની સંલગ્નતા અને ભૌગોલિક સામીપ્યના કારણે, દિલ્હીમાં રાષ્ટ્રીય પ્રસંગો અને રજાઓનું મહત્ત્વ વધુ રહે છે. [[પ્રજાસત્તાક દિન (ભારત)|પ્રજાસત્તાક દિન]], [[સ્વતંત્રતા દિવસ (ભારત)|સ્વતંત્રતા દિવસ]] અને ''[[ગાંધી જયંતિ]]'' (ગાંધીજીનો જન્મદિવસ) જેવા રાષ્ટ્રીય તહેવારો દિલ્હીમાં ખૂબ ઉત્સાહપૂર્વક ઉજવાય છે. ભારતના સ્વતંત્રતા દિવસે (15 ઑગસ્ટ), વડાપ્રધાન લાલ કિલા પરથી સમગ્ર દેશને સંબોધે છે. મોટા ભાગના દિલ્હીવાસીઓ આ દિવસને સ્વતંત્રતાના પ્રતીક મનાતી પતંગો ચગાવીને ઉજવે છે.<ref name="freedom">{{cite web| work=123independenceday.com| publisher=Compare Infobase Limited| url=http://123independenceday.com/indian/gift_of/freedom/| title=Independence Day| access-date=2007-01-04| archive-date=2012-05-31| archive-url=https://www.webcitation.org/684WsTS3d?url=http://123independenceday.com/indian/gift_of/freedom/| url-status=dead}}</ref> [[પ્રજાસત્તાક દિનની કવાયત|પ્રજાસત્તાક દિને થતી કવાયત]] એ એક વિશાળ સાંસ્કૃતિક અને લશ્કરી કવાયત છે, જે ભારતની સાંસ્કૃતિક વિવિધતા અને લશ્કરી તાકાતનું પ્રદર્શન કરે છે.<ref name="repmil">{{cite web|url=http://www.thehindubusinessline.com/2002/01/28/stories/2002012800060800.htm |title= R-Day parade, an anachronism?|access-date=2007-01-13|last=Ray Choudhury|first=Ray Choudhury|date=28 January 2002|publisher=The Hindu Business Line}}</ref><ref name="repcul">{{cite web|url=http://www.india-tourism.org/delhi-travel/delhi-fairs-festivals.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20070319223442/http://www.india-tourism.org/delhi-travel/delhi-fairs-festivals.html|archive-date=2007-03-19|title=Fairs & Festivals of Delhi|access-date=2007-01-13|work=Delhi Travel|publisher=India Tourism.org|url-status=dead}}</ref>. સદીઓથી દિલ્હી તેની સર્વદેશીય સંસ્કૃતિ માટે જાણીતું છે અને [[ફૂલોવાલોં કી સૈર|ફૂલવાલોં કી સૈર]] નામનો ઉત્સવ તેને યોગ્ય રીતે વ્યકત કરે છે. આ ઉત્સવ દર વર્ષે સપ્ટેમ્બર માસમાં ઉજવાય છે અને તેમાં [[મેહરૌલી]]માં સ્થિત 13મી સદીના સૂફી સંત, [[ખ્વાજા બખ્તિયાર કાકી]]ની સમાધિ પર ફૂલો અને ફૂલો ગૂંથેલા પંખાથી ''પંખો'' નાખવામાં આવે છે, ખ્વાજાની સમાધિની બાજુમાં [[યોગમાયા મંદિર]] પણ આવેલું છે.<ref>[[ખુશવંત સિંઘ]] અને [[રઘુ રાય]] દ્વારા રચિત, ''દિલ્હીઃ એ પોટ્રેટ'' , [[દિલ્હી પ્રવાસન અને પરિવહન વિકાસ નિગમ|દિલ્હી પ્રવાસન વિકાસ નિગમ]] 1983 દ્વારા પ્રકાશિત.ISBN 0-19-561437-2. ''પૃષ્ઠ 15.'' .</ref>. [[દિવાળી]] (દીવડાઓનો ઉત્સવ), [[મહાવીર જયંતિ]], [[ગુરુનાનક જયંતિ]], [[દુર્ગા પૂજા|દુર્ગાપૂજા]], [[હોળી]], [[લોડી]], [[મહાશિવરાત્રિ]], [[ઈદ-ઉલ-ફિત્ર|ઈદ્-અલ-ફિત્ર]] અને [[બુદ્ધ જયંતિ]] જેવા ધાર્મિક તહેવારો અહીં ઉજવાય છે.<ref name="repcul"/> એ ઉપરાંત [[કુતુબ ઉત્સવ]] નામના સાંસ્કૃતિક ઉત્સવમાં દેશભરના સંગીતકારો અને નૃત્યાંગના/નર્તકો રાત્રે કુતુબ મિનારની પશ્ચાદ્ ભૂમાં પોતપોતાની કળા રજૂ કરે છે.[[ભારત|[239]]] પતંગોત્સવ, [[કુતુબ મિનાર|આંતરરાષ્ટ્રીય કેરી મહોત્સવ]] અને <ref name="qutubfest">{{cite news |first=Madhur |last=Tankha |title=It's Sufi and rock at Qutub Fest |url=http://www.hindu.com/2005/12/15/stories/2005121503090200.htm |work=New Delhi |publisher=The Hindu |date=15 December 2005 |access-date=2007-01-13 |archive-date=2006-05-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060513084038/http://www.hindu.com/2005/12/15/stories/2005121503090200.htm |url-status=dead }}</ref> (વસંતના આગમને ઉજવાતો ઉત્સવ) જેવા બીજા ઉત્સવો દર વર્ષે દિલ્હીમાં ઉજવાય છે. એશિયાનો સૌથી મોટું ઓટો પ્રદર્શન- ધ [[ઓટો એકસપો]],<ref name="autogenerated2">{{cite web |url=http://www.hindu.com/2008/01/09/stories/2008010953071500.htm |title=The Hindu : Front Page : Asia’s largest auto carnival begins in Delhi tomorrow |publisher=Thehindu.com |date= |access-date=2008-11-03 |archive-date=2008-01-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080112171521/http://www.hindu.com/2008/01/09/stories/2008010953071500.htm |url-status=dead }}</ref> દ્વિવાર્ષિક ધોરણે દિલ્હીમાં ભરાય છે. દ્વિવાર્ષિક ધોરણે દિલ્હીના [[પ્રગતિ મેદાન]]માં ભરાતો [[વિશ્વ પુસ્તકમેળો]], વૈશ્વિક ધોરણે યોજાતા સૌથી મોટા પુસ્તકમેળાઓમાં દ્વિતીય ક્રમે છે, જેમાં લગભગ 23 જુદા જુદા દેશો ભાગ લે છે.<ref name="indiatimes1">{{cite news |url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2008-07-01/delhi/27921191_1_ridership-delhi-metro-shahdara-dilshad-garden |title=Delhi Metro records 10% rise in commuters-Delhi-Cities-The Times of India |publisher=Timesofindia.indiatimes.com |date=1 July 2008 |access-date=3 November 2008 |archive-date=8 મે 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130508042058/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2008-07-01/delhi/27921191_1_ridership-delhi-metro-shahdara-dilshad-garden |url-status=dead }}</ref> વાચકોની ઊંચી સંખ્યાને કારણે દિલ્હીને ઘણી વાર "ભારતની પુસ્તકોની રાજધાની" પણ કહેવામાં આવે છે.<ref>{{cite web|url=http://www.business-standard.com/india/storypage.php?autono=313090 |title=Sunil Sethi: Why Delhi is India`s Book Capital |publisher=Business-standard.com |author=Sunil Sethi / New Delhi&nbsp;February 09, 2008 |date= |access-date=2008-11-03}}</ref>[[ચિત્ર:Delhi Auto Show.jpg|thumb|ઓટો એકસપો દર વર્ષે પ્રગતિ મેદાન પર ભરાય છે અને તેમાં ભારતીય ઓટોમોબાઈલ ઈન્ડસ્ટ્રીના પ્રૌદ્યોગિકી કૌશલ્યનું પ્રદર્શન કરવામાં આવે છે.]] દિલ્હીના કેટલાક વિસ્તારોની [[કબાબ]] અને [[બિરયાની]] જેવી [[પંજાબી વાનગી|પંજાબી]] અને [[મુઘલાઈ વાનગી|મુઘલાઈ]] વાનગીઓ ઘણી લોકપ્રિય છે.<ref>[http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/2060348.cms ખાદ્ય લારીગલ્લાઓમાં દિલ્હી અગ્ર ક્રમે] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090305151610/http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/2060348.cms |date=2009-03-05 }}, ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયા</ref><ref name="India Today Food">[http://conclave.digitaltoday.in/conclave2008/index.php?issueid=32&id=2427&option=com_content&task=view&sectionid=8 ડિસ્કવરીંગ ધા સ્પાઇસ રૂટ ટુ દિલ્હી] ઇન્ડિયા ટુડે</ref> દિલ્હીના મોટા પ્રમાણમાં છવાયેલી સર્વદેશીય સંસ્કૃતિને કારણે, ભારતના દરેક ભાગની [[ભારતીય વાનગી|વાનગીઓ]], પછી એ [[રાજસ્થાની વાનગી|રાજસ્થાની]], [[મહારાષ્ટ્રીયન વાનગી|મહારાષ્ટ્રીયન]], [[બંગાળી વાનગી|બંગાળી]], [[હૈદરાબાદી વાનગી|હૈદરાબાદી]] કે [[ઈડલી]], [[સંભાર (વાનગી)|સંભાર]] અને [[ઢોસા|દોસા]] જેવી [[દક્ષિણ ભારતીય વાનગી|દક્ષિણ ભારતીય વાનગીઓ]] કેમ ન હોય, દિલ્હીમાં વ્યાપક રીતે ઉપલબ્ધ હોય છે. સ્થાનિક વાનગીઓમાં ''[[ચાટ]]'' અને ''દહીં-પૂરી'' નો સમાવેશ થાય છે. દિલ્હીમાં અમુક જગ્યાઓએ [[ઈટાલિયન વાનગી|ઈટાલિયન]] અને [[ભારતીય ચાઈનીઝ વાનગી|ચાઈનીઝ]] જેવી આંતરરાષ્ટ્રીય વાનગીઓ પીરસતા હોય તેવી હૉટલ-રેસ્ટોરાં વગેરે પણ છે. ઐતિહાસિક દષ્ટિએ, દિલ્હી હંમેશાં ઉત્તર ભારતનું એક મહત્ત્વનું વેપારી કેન્દ્ર રહ્યું છે. જૂની દિલ્હીમાં હજી પણ સમૃદ્ધ મુઘલ ભૂતકાળનો વારસો સચવાયેલો છે જે શહેરની ગૂંચવાડાભરી, સર્પાકાર ગલીઓમાં અને ઠસોઠસ, ગીચ બજારોમાં જોવા મળે છે.[[મુઘલ|[248]]] પણ આ જૂની દિલ્હીનાં મેલાંઘેલાં દેખાતાં બજારોમાં ઉત્પાદનોની વિશાળ શ્રેણી જોવા મળે છે, તેમાં તેલમાં ડુબાડેલી કેરી, લીંબુ અને રીંગણીનાં અથાણાં, વિવિધ રંગોના પતાસાં, જડીબુટ્ટી/ઔષધિઓથી માંડીને દુલ્હનનો પોશાક, કાપ્યા વિનાનો કાપડનો તાકો અને લેનિન, મસાલાં અને મીઠાઈઓ મળે છે.<ref name="slt">{{cite news |first=Sarina |last=Singh |title=Delhi: Old, new, sleek and rambunctious too |url=http://www.sltrib.com/travel/ci_4853701 |work=Travels with Lonely Planet: India |publisher=The Salt Lake Tribune |date=16 December 2006 |access-date=2007-01-19 |archive-date=2007-10-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071010050635/http://www.sltrib.com/travel/ci_4853701 |url-status=dead }}</ref> જૂની દિલ્હીમાં હજી પણ કેટલીક જૂની બાદશાહી <ref name="slt"/> (ભવ્ય રહેઠાણો) મોજૂદ છે.''[251]'' ત્રણ સદીઓ પહેલાંનો જૂનો બજાર વિસ્તાર- <ref name="jacob">{{cite journal |last = Jacob |first=Satish |year=2002 | month = July |title=Wither, the walled city |journal = Seminar (web edition) | issue = 515 | url =http://www.india-seminar.com/2002/515/515%20satish%20jacob.htm |access-date=2007-01-19}}</ref>, આજે પણ દિલ્હીમાં જર-ઝવેરાત અને <ref name="slt"/>વાળી [[ચાંદની ચોક|સાડી]]ઓ માટે અત્યંત પ્રખ્યાત વિસ્તારોમાંનો એક છે.[[સાડી|[253]]] <ref name="slt"/> (સોનાના દોરાથી કરાયેલું ભરતકામ) અને <ref name="slt"/> (કાચ જેવા પદાર્થ મીનાનું કામ) એ દિલ્હીની નોંધપાત્ર હસ્તકળાઓ છે. [[દિલ્લી હાટ]], [[હોજ ખાસ]] અને [[પ્રગતિ મેદાન]] પર ભારતીય હસ્તકળાઓ અને હાથવણાટના કાપડની ભારે વિવિધતા જોવા મળે છે. આટલા સમયગાળામાં દિલ્હીમાં આખા દેશની મોટા ભાગની માનવતા ભળીને એકરસ ગઈ છે અને હવે એક વિલક્ષણ સાંસ્કૃતિક શૈલીમાં રૂપાંતર પામી છે.<ref name="dayal">{{cite journal |last = Dayal|first=Ravi|year=2002 | month = July |title=A Kayastha’s View |journal = Seminar (web edition) | issue = 515 | url =http://www.india-seminar.com/2002/515/515%20ravi%20dayal.htm |access-date=2007-01-29}}</ref><ref name="menon">{{cite journal |last = Menon |first=Anjolie Ela |year=2002 | month = July |title=The Age That Was |journal = Seminar (web edition) | issue = 515 | url =http://www.india-seminar.com/2002/515/515%20anjolie%20ela%20menon.htm |access-date=2007-01-29}}</ref> == સમકક્ષ શહેરો == {| class="wikitable" border="1" style="font-size:100%;background:#FFFFEF;float:center" |- ! style="background:#811541"| <span style="color:white">સમકક્ષ શહેરો<ref>{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/15278423.cms|publisher=India Times|title=Delhi to London, it’s a sister act|access-date=2009-02-18}}</ref></span> ! style="background:#811541"| <span style="color:white">દેશ</span> |- | [[શિકાગો]] | {{flagicon|USA}} [[યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સ ઓફ અમેરિકા|યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ ઓફ અમેરિકા]] |- | [[કુઆલા લુમ્પૂર|કુઆલા લુમ્પુર]] | {{flagicon|Malaysia}} [[મલેશિયા]] |- | [[લંડન]] | {{flagicon|England}} [[ઈંગ્લેન્ડ|ઇંગ્લેન્ડ]] |- | [[મોસ્કો]] | {{flagicon|Russia}} [[રશિયા]] |- | [[ટોકયો|ટોક્યો]] | {{flagicon|Japan}} [[જાપાન]] |- | [[ઉલાન બાટોર]] | {{flagicon|Mongolia}} [[મંગોલિયા|મોંગોલિયા]] |} == શિક્ષણ == [[ચિત્ર:AIIMS central lawn.jpg|thumb|ભારતની ટોચની મેડિકલ કૉલેજ તરીકે સાતત્યપૂર્ણ સ્થાન જાળવી રાખતી,[268] ઓલ ઈન્ડિયા ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ મેડિકલ સાયન્સિઝ, તબીબી સંશોધન અને સારવારના ક્ષેત્રમાં વૈશ્વિક આગેવાન છે.[270]]] દિલ્હીમાં [[શાળા#પ્રાદેશિક વિવિધતાઓ|શાળાઓ]] અને [[ઉચ્ચતર શિક્ષણ|ઉચ્ચ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ]]નો વહીવટ શિક્ષણ નિયામક, રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ (NCT) સરકાર અથવા ખાનગી સંસ્થા-સંગઠનો હસ્તક હોય છે. વર્ષ 2004–05માં, દિલ્હીમાં 2,515 પ્રાથમિક, 635 ઉત્તર-પ્રાથમિક, 504 માધ્યમિક અને 1,208 ઉચ્ચ માધ્યમિક શાળાઓ હતી. એ વર્ષે, શહેરમાં કુલ મળીને 165 ઉચ્ચ શિક્ષણ સંસ્થાઓ હતી, જેમાં પાંચ મેડિકલ કૉલેજ, આઠ ઈજનેરી કૉલેજ;<ref name="ecosurv15">{{cite web|url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/15.pdf|title=Chapter 15: Education|access-date=2006-12-21|format=PDF|work=Economic Survey of Delhi, 2005–06|publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi|pages=173–187|archive-date=2007-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614203748/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/15.pdf|url-status=dead}}</ref> [[દિલ્હી યુનિવર્સિટી|ડીયુ]](DU), [[જવાહરલાલ નહેરુ યુનિવર્સિટી|જેએનયુ]](JNU), [[જામીયા મિલીયા ઇસ્લામીયા|જેએમઆઈ]] (JMI), [[ગુરુ ગોવિંદ સિંઘ ઈન્દ્રપ્રસ્થ યુનિવર્સિટી|જીજીએસઆઈપીયુ]] (GGSIPU), [[ઈન્દિરા ગાંધી રાષ્ટ્રીય મુકત વિશ્વવિદ્યાલય|ઈગ્નુ]] (આઈજીએનઓયુ-IGNOU) અને [[જામિયા હમદર્દ]] એમ છ યુનિવર્સિટી અને નવ [[સ્વાયત્ત વિશ્વવિદ્યાલય|સ્વાયત્ત વિશ્વવિદ્યાલયો]] હતાં.<ref name="ecosurv15"/> [[ગુરુ ગોવિંદ સિંઘ ઈન્દ્રપ્રસ્થ યુનિવર્સિટી|જીજીએસઆઈપીયુ]] (GGSIPU) એ એક માત્ર [[રાજય હસ્તકની યુનિવર્સિટી]] છે; [[ઈન્દિરા ગાંધી રાષ્ટ્રીય મુકત વિશ્વવિદ્યાલય|ઈગ્નુ]] (IGNOU) એ મુક્ત/દૂરથી અભ્યાસ માટેની યુનિવર્સિટી છે; અને બાકીની તમામ [[મધ્યસ્થ યુનિવર્સિટી (ભારત)|કેન્દ્ર હસ્તક/મધ્યસ્થ યુનિવર્સિટીઓ]] છે. [[ચિત્ર:IITDelhiMath.jpg|thumb|left|દિલ્હીની ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ટૅકનોલૉજી એ ભારતની સૌથી જાણીતી ઈજનેરી સંસ્થાઓમાંની એક છે.]] અંગ્રેજી અથવા હિન્દી માધ્યમમાં શિક્ષણ આપતી દિલ્હીની ખાનગી શાળાઓએ બેમાંથી એક વહીવટી તંત્ર સાથે સંલગ્ન હોય છે- કાં તો [[કાઉન્સિલ ફોર ધ ઈન્ડિયન સ્કુલ સર્ટિફિકેટ|કાઉન્સિલ ફોર ધ ઈન્ડિયન સ્કૂલ સર્ટિફિકેટ એકઝામિનેશન્સ]] (CISCE) અથવા [[સેન્ટ્રલ બોર્ડ ફોર સેકેન્ડરી ઍજયુકેશન|સેન્ટ્રલ બોર્ડ ફોર સેકન્ડરી એજયુકેશન]] (CBSE). આખા દિલ્હીમાં વર્ષ 2004–05માં, આશરે 15.29 લાખ (1.529 મિલિયન) વિદ્યાર્થીઓએ પ્રાથમિક શાળામાં, આશરે 8.22 લાખ (0.822 મિલિયન) વિદ્યાર્થીઓએ ઉત્તર-પ્રાથમિક શાળામાં અને 6.69 લાખ (0.669 મિલિયન) વિદ્યાર્થીઓએ માધ્યમિક શાળાઓમાં પ્રવેશ લીધો હતો.<ref name="ecosurv15"/> કુલ પ્રવેશ લીધેલાં બાળકોમાંથી 49% વિદ્યાર્થિનીઓ હતી. એ જ વર્ષે, દિલ્હી સરકારે પોતાની કુલ રાજય આવકમાંથી 1.58%-1.95% જેટલો ખર્ચ શિક્ષણ પાછળ કર્યો હતો.<ref name="ecosurv15"/> [[10+2+3 યોજના|10+2+3 માળખા]] મુજબ દસ વર્ષનું પોતાનું માધ્યમિક તબક્કા સુધીનું શિક્ષણ પૂરું કર્યા પછી, વિદ્યાર્થીઓ બીજાં બે વર્ષ અથવા તો [[જુનિયર કોલેજ|જુનિયર કૉલેજ]]માં અથવા તો ''ઉચ્ચ માધ્યમિક'' વર્ગો ધરાવતી શાળાઓમાં ગાળે છે, આ ગાળા દરમ્યાન તેમનો અભ્યાસ વધુ કેન્દ્રિત થાય છે. તેઓ પોતાના અભ્યાસનો ''પ્રવાહ'' પસંદ કરે છે- [[લલિત કળાઓ|લલિત કળા]], વાણિજય, વિજ્ઞાન અથવા વ્યાવસાયિક, જે ઓછું જોવા મળે છે. આ બે વર્ષનો અભ્યાસ પૂરો કર્યા પછી, જેમને આગળ વધવાની ઇચ્છા હોય તે કૉલેજમાં અનુસ્નાતકની પદવી પ્રાપ્ત કરવા માટે ત્રણ વર્ષ ભણે છે અથવા તો કાયદાભ્યાસ, ઈજનેરી અથવા મેડિસિનની વ્યાવસાયિક પદવી મેળવવા માટે કૉલેજમાં જોડાય છે. દિલ્હીમાં આવેલી નોંધપાત્ર ઉચ્ચતર શિક્ષણની અથવા સંશોધનની સંસ્થાઓમાં [[ઓલ ઈન્ડિયા ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ મેડિકલ સાયન્સિઝ|ઓલ ઈન્ડિયા ઈન્સ્ટિટયૂટ ઓફ મેડિકલ સાયન્સિઝ]], [[લેડી હાર્ડિંજ મેડિકલ કૉલેજ|લેડી હાર્ડિંગ મેડિકલ કૉલેજ]], [[ડૉ. રામ મનોહર લોહિયા હૉસ્પિટલ અને પીજીઆઈએમઈઆર (PGIMER)|ડૉ.રામમનોહર લોહિયા હોસ્પિટલ અને પીજીઆઈએમઈઆર(PGIMER)]], [[ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ટેકનોલોજી, દિલ્હી|ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટયૂટ ઓફ ટેકનોલૉજી, દિલ્હી]], [[નેતાજી સુભાષ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ટૅકનોલૉજી|નેતાજી સુભાષ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ આોફ ટેકનોલૉજી]], [[દિલ્હી કૉલેજ ઓફ એન્જિનિયરિંગ]], [[ગુરુ ગોવિંદ સિંઘ ઈન્દ્રપ્રસ્થ યુનિવર્સિટી]], [[ફેકલ્ટી ઓફ મૅનેજમેન્ટ સ્ટડીઝ|ફેકલ્ટી ઓફ મેનેજમેન્ટ સ્ટડીઝ]], [[ઈન્ડિયન લૉ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ|ઈન્ડિયન લૉ ઈન્સ્ટિટયૂટ]], [[દિલ્હી સ્કૂલ ઓફ ઈકોનોમિકસ]], [[ઈન્ડિયન એગ્રીકલ્ચર રિસર્ચ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ|ઈન્ડિયન એગ્રીકલ્ચર રિસર્ચ ઈન્સ્ટિટયૂટ]] અને [[ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ફોરેન ટ્રેડ]] જેવી સંસ્થાઓનો સમાવેશ થાય છે. 2008ના એક સર્વેક્ષણ મુજબ, આશરે 16% દિલ્હીવાસીઓ કમ સે કમ કૉલેજમાંથી અનુસ્નાતક થયાની પદવી ધરાવતા હતા.<ref>{{cite web|url=http://www.outlookindia.com/pti_news.asp?id=325739 |title=outlookindia.com &#124; wired |publisher=Outlookindia.com |date= |access-date=2008-11-03}}</ref> == માધ્યમો == [[ચિત્ર:Pitampura_TV_Tower,_Delhi,_India.jpg|thumb|upright|દિલ્હી ખાતે પિતાંપુરા ટી.વી. ટાવર પ્રસારણ કાર્યક્રમ]] નવી દિલ્હી ભારતની રાજધાની હોવાથી રાજકીય [[છાપાં માટેનો અહેવાલ|અહેવાલો]] માટે તે મધ્યબિંદું સમાન છે, જેમાં ભારતીય સંસદના સત્રોનું નિયમિત પ્રસારણ પણ સમાવિષ્ટ છે. દેશભરમાં વ્યાપ્ત એવાં ઘણાં પ્રસાર-માધ્યમોની એજન્સીઓ દિલ્હી સ્થિત છે, જેમાં રાજય હસ્તકના [[પ્રેસ ટ્રસ્ટ ઓફ ઈન્ડિયા]] અને [[દૂરદર્શન]] પણ એક છે. શહેરમાં પ્રસારિત ટી.વી. પ્રોગ્રામોમાં દૂરદર્શનની બે નિઃશુલ્ક જમીન પરથી પ્રસારિત કરવામાં આવતી ટેલિવિઝન ચેનલો અને [[અનેક સિસ્ટમ સંચાલકો|અનેક સિસ્ટમ ઓપરેટરો]] દ્વારા ચાલતી કેટલીક હિન્દી, અંગ્રેજી અને ''પ્રાદેશિક ભાષા'' ની [[કેબલ ટેલિવિઝન|કેબલ]] ચેનલો પરથી કાર્યક્રમો જોવા મળે છે. તેનાથી વિપરીત, શહેરમાં [[ડાઈરેક્ટ બ્રોડકાસ્ટ સેટેલાઈટ|સૅટેલાઈટ ટેલિવિઝન]]ને હજુ બહોળા પાયા પર ગ્રાહકોનો સ્વીકાર મળ્યો નથી.<ref name="dthrediff">{{cite web|url=http://www.rediff.com///money/2006/sep/05iycu.htm|title=What is CAS? What is DTH?|access-date=2007-01-08 |author=Rediff Business Desk |date=5 September 2006 |work=rediff news: Business |publisher=[[Rediff.com]]}}</ref> દિલ્હીમાં હજી પણ મુદ્રિત સમાચાર-માધ્યમોની લોકપ્રિયતા જળવાઈ રહી છે. વર્ષ 2004–05માં, શહેરમાંથી કુલ તેર ભાષામાં 1029 સમાચારપત્રો પ્રકાશિત થયા હતા. આમાંથી ''[[નવભારત ટાઈમ્સ]]'' , ''[[હિન્દુસ્તાન દૈનિક]]'' , ''[[પંજાબ કેસરી]]'' , ''[[દૈનિક જાગરણ]]'' , ''[[દૈનિક ભાસ્કર]]'' , ''દૈનિક દેશબંધુ'' અને સૌથી ઝડપી વ્યાપ સાધનાર સાપ્તાહિક ''ધ સ્ટેજમૅન ઈન્ટરનેશનલ'' સહિત કુલ 492 [[હિન્દી]] ભાષાના સમાચાર-પત્રો હતા.<ref name="rnidata">{{cite web |url=https://rni.nic.in/pii.htm |title=General Review |access-date=2006-12-21 |work= |publisher=Registrar of Newspapers for India |archive-date=2006-07-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060713215421/http://www.rni.nic.in/pii.htm |url-status=dead }}</ref> [[અંગ્રેજી ભાષા]]માં પ્રકાશિત થતાં અખબારોમાં આશરે ૧૦ લાખ પ્રતનો રોજિંદો ફેલાવો ધરાવતું ''ધ હિન્દુસ્તાન ટાઈમ્સ'' , એક માત્ર મોટું દૈનિક હતું.<ref name="rnidata"/> એ સિવાય બીજાં અંગ્રેજી અખબારોમાં ''[[ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસ|ધ ઈન્ડિયન એકસપ્રેસ]]'' , ''[[બિઝનેસ સ્ટાન્ડર્ડ]]'' , ''[[ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયા(Times of India)|ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયા]]'' , ''[[ધી હિન્દુ|ધ હિન્દુ]]'' , ''[[ધ પાયોનિયર (દૈનિક)|ધ પાયોનિયર]]'' અને ''[[એશિયન એજ]]'' નો સમાવેશ થાય છે. દિલ્હીમાં રેડિયો એ પ્રમાણમાં ઓછું લોકપ્રિય પ્રસાર માધ્યમ છે, અલબત્ત 2006માં કેટલીક [[ફ્રિકવન્સી મોડ્યુલેશન (એફએમ - આવર્તનોની ગોઠવણી)|એફએમ]] (FM) ચેનલોના ઉદ્ઘાટનથી એફએમ રેડિયોએ શહેરમાં પોતાના પગ જમાવવા શરૂ કરી દીધા છે.<ref name="radiomass">{{cite web|url=http://downloads.bbc.co.uk/worldservice/trust/pdf/india_sex_selection/Chapter4.pdf |title=Chapter4: Towards a Mass Media Campaign: Analysing the relationship between target audiences and mass media|access-date=2007-01-08|last=Naqvi|first=Farah|date=14 November 2006|format=PDF|work=Images and icons: Harnessing the Power of Mass Media to Promote Gender Equality and Reduce Practices of Sex Selection|publisher=BBC World Service Trust|pages=26–36 }}</ref><ref name="asiawaves">{{cite web |url=http://www.asiawaves.net/india/delhi-radio.htm|title=Delhi: Radio Stations in Delhi, India|access-date=2007-01-07 |date=15 November 2006|work=ASIAWAVES: Radio and TV Broadcasting in South and South-East Asia|publisher=Alan G. Davies }}</ref> દિલ્હીથી અનેક રાજય હસ્તક અને ખાનગી રેડિયો સ્ટેશનો પ્રસારિત થાય છે, જેમાં દસ ભાષામાં છ રેડિયો ચેનલો આપતું [[ઓલ ઈન્ડિયા રેડિયો]] (AIR) સ્ટેશન એ વિશ્વનું સૌથી મોટું રેડિયો સેવા આપતું સ્ટેશન છે. શહેર સ્થિત અન્ય રેડિયો સ્ટેશનો છે- ''[[બિગ એફએમ (ભારતીય રેડિયો સ્ટેશન)|બીગ એફએમ]] (92.7 FM)'' , ''[[રેડિયો મિર્ચી]] (98.3 FM)'' , ''ફિવર (104.0 FM)'' , ''રેડિયો વન (94.3 FM)'' , ''રેડ એફએમ (93.5 FM)'' , ''[[રેડિયો સિટી (ભારતીય રેડિયો સ્ટેશન)|રેડિયો સિટી]] (91.1 FM)'' , ''હિટ ૯૫ (95.0 FM)'' અને ''મીઓવ (104.8FM)'' . == રમત ગમત == ભારતના અન્ય હિસ્સાઓની જેમ, દિલ્હીમાં પણ [[ક્રિકેટ]] સૌથી વધુ લોકપ્રિય રમત છે.<ref name="popular">{{cite web|url=http://www.aipsmedia.com/index.php?page=interview&cod=4|title=Cricket may be included in the 2010 Games|access-date=2007-01-07|last=Camenzuli|first=Charles|work=Interview|publisher=International Sports Press Association|archive-date=2007-09-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20070929074954/http://www.aipsmedia.com/index.php?page=interview&cod=4|url-status=dead}}</ref> ભારતના સૌથી જૂનાં ક્રિકેટ ''[[:wikt:મેદાન |મેદાનો]]'' માંથી એક, જયાં આંતરરાષ્ટ્રીય ક્રિકેટ મેચો પણ ગોઠવાય છે, તે [[ફીરોઝ શાહ કોટલા|ફિરોઝ શાહ કોટલા]] સ્ટેડિયમ ઉપરાંત શહેરભરમાં જુદા જુદા સ્થાને ક્રિકેટ મેદાનો આવેલાં છે. [[દિલ્હી ક્રિકેટ ટીમ]], ભારતની રાષ્ટ્રીય સ્તરની [[પ્રથમ કક્ષાની ક્રિકેટ]] ચેમ્પિયનશિપ-[[રણજી ટ્રોફી]]માં ભાગ લેતી હોય છે.<ref name="ranji">{{cite web |url=http://content.cricinfo.com/india/content/story/261615.html |title=A Brief History: The Ranji Trophy|access-date=2007-01-06|author=Cricinfo staff|work=Cricinfo|publisher=The Wisden Group}}</ref> આ ઉપરાંત [[ઇન્ડિયન પ્રીમિયર લીગ|આઈપીએલ]](IPL)ની [[દિલ્હી ડેરડેવિલ્સ]] ટીમ અને [[ઈન્ડિયન ક્રિકેટ લીગ|આઈસીએલ]](ICL)ની [[દિલ્હી જાયન્ટ્સ]] (પહેલાં [[દિલ્હી જેટ્સ]] નામ હતું) ટીમ પણ શહેર ધરાવે છે. [[મેદાની હોકી|મેદાની હૉકી]], [[ફૂટબોલ (સૉકર)]], [[બાસ્કેટબોલ|બાસ્કેટ બૉલ]], [[ટેનિસ]], [[ગોલ્ફ]], [[બેડમિન્ટન]], [[તરણસ્પર્ધા (રમત)|તરણ]], [[ગાડાંની દોડ|ગાડાંની રેસ]], [[વેઈટ લિફટીંગ|વેઈટ લિફિંટગ]] અને [[ટેબલ ટેનિસ]] જેવી અન્ય રમતો પણ શહેરમાં લોકપ્રિય છે.{{Fact|date=March 2009}} દિલ્હીમાં [[જવાહરલાલ નહેરુ સ્ટેડિયમ, નવી દિલ્હી|જવાહરલાલ નહેરુ સ્ટેડિયમ]] અને [[ઈન્દિરા ગાંધી એરેના|ઈન્દિરા ગાંધી ઈનડોર સ્ટેડિયમ]] જેવી રમતગમતની સવલતો છે. ભૂતકાળમાં દિલ્હી કેટલીક રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય રમતોનું યજમાન બન્યું છે, ઉ.દા. [[1951 એશિયન રમતો|પહેલી]] અને [[1982 એશિયન રમતો|નવમી]] [[એશિયન રમતો]].<ref name="asianbid">{{cite news |title=India to bid for 2014 Asian Games |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4389563.stm |work=South Asia |date=29 March 2005 |access-date=2006-12-21 |publisher=BBC }}</ref> હાલમાં દિલ્હી [[કોમનવેલ્થ ગેમ્સ 2010|2010]]ની [[કોમનવેલ્થ ગેમ્સ|કૉમનવેલ્થ ગેમ્સ]]ની યજમાની માટે તૈયારી કરી રહ્યું છે, જે શહેરમાં અત્યાર સુધી થયેલો સૌથી મોટો વિવિધ-રમતોનો સમારંભ હશે. 2014ની [[એશિયન રમતો|એશિયન ગેમ્સ]]નું યજમાનપદું મેળવવા માટેની હોડમાં દિલ્હી ચૂકી ગયું હતું,<ref name="hindulostbid">{{cite news |title=New Delhi loses bid |url=http://www.hindu.com/2007/04/18/stories/2007041802062000.htm |work=The Hindu |publisher=The Hindu |date=2007-04-18 |access-date=2007-04-18 |archive-date=2007-04-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070420171456/http://www.hindu.com/2007/04/18/stories/2007041802062000.htm |url-status=dead }}</ref> પરંતુ હવે તે [[2020 ઉનાળુ ઓલમ્પિકસ|2020]]ની [[ઓલમ્પિક રમતોત્સવ|ઓલમ્પિક રમતો]]ના યજમાન બનવા માટેની હોડમાં ઉતરવાની તૈયારી કરી રહ્યું છે.<ref name="asianbid"/><ref name="olympicbid"> {{cite web |url=http://www.gamesbids.com/eng/index.php?news=1177787226 |title= Delhi To Bid For 2020 Summer Games|access-date=2007-08-05 |date=2007-04-28 |work= gamesbids.com|publisher= Menscerto Inc. }}</ref> 2010ની [[ઈન્ડિયન ગ્રાન્ડ પ્રિકસ]]ની પહેલવહેલી રમતનું યજમાનપદું કરવા માટે દિલ્હીની પસંદગી થઈ છે.<ref>{{cite news | url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/motorsport/formula_one/6751929.stm| title=India agree grand prix | publisher=BBC Sport| date=| access-date=2007-09-07}}</ref> == સંદર્ભો == {{reflist|2}} == વધુ વાંચન == * [http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/ES2005-06.htm વર્ષ 2005–2006 માટે દિલ્હીનું આર્થિક સર્વેક્ષણ.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160215014054/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/ES2005-06.htm |date=2016-02-15 }}. આયોજન વિભાગ.નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી સરકાર. 12 ફેબ્રુઆરી 2007ના સુધારો. *[http://www.penguinbooksindia.com/delhi દિલ્હી: એડવેન્ચર ઇન એ મેગાસિટી] સેમ મિલર (લેખક અને પત્રકાર) દ્વારા == બાહ્ય કડીઓ == {{sisterlinks}} {{wikivoyage|Delhi}} ;સરકાર * [http://goidirectory.nic.in/delhi.htm ભારત સરકારની વેબસાઈટોની ડિરેકટરી, દિલ્હી] * [http://delhigovt.nic.in/ નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી સરકાર] * [http://www.mcdonline.gov.in/ દિલ્હી મહાનગરપાલિકા] * [http://www.ndmc.gov.in/index1024.aspx નવી દિલ્હી મ્યુનિસિપલ કાઉન્સિલ] ;અન્યઃ ;* [http://www.lonelyplanet.com/india/delhi લોન્લી પ્લેનેટ ગાઈડ] ;* [http://www.delhimetrorail.com '''દિલ્હી મેટ્રો રેલ કોર્પોરેશન'''] {{Template group |list = {{ભારત}} {{State and Union Territory capitals of India}} {{Million-plus cities in India}} }} {{ભારત}} [[શ્રેણી:કોમનવેલ્થ રમત માટે યજમાન રહી ચૂકેલા શહેરો]] [[શ્રેણી:ભારતનાં રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો]] [[શ્રેણી:એશીયામાં આવેલા દેશોની રાજધાનીઓ]] isighwnunc513q2bww53zb5t5uuhn2j 0 4422 825425 824705 2022-07-20T14:35:01Z 2401:4900:5633:1A1A:0:0:C26:31D2 /* રાજ્યો */Close wikitext text/x-wiki [[ભારત]] સંઘીય સંઘરાજ્ય છે.<ref>[https://www.india.gov.in/knowindia/state_uts.php રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો]</ref> જે '''૨૮''' [[રાજ્ય|રાજ્યો]] અને '''૮''' [[કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ|કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો]] ધરાવે છે. આ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો [[જિલ્લો|જિલ્લાઓ]]<nowiki/>માં અને જિલ્લાઓ [[તાલુકો|તાલુકાઓ]]<nowiki/>માં તથા તાલુકાઓ [[ગામ|ગામો]] અને નગરોમાં વહેંચાયેલા હોય છે.<ref>[https://www.india.gov.in/knowindia/state_uts.php રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો]</ref> == ૨૮ રાજ્યો અને ૮ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો == === રાજ્યો === {{col-begin}} {{col-4}} * [[આંધ્ર પ્રદેશ]] * [[અરુણાચલ પ્રદેશ]] * [[આસામ]] * [[બિહાર]] * [[છત્તીસગઢ]] * [[ગોઆ]] * [[ગુજર * [[હરિયાણા]] * [[હિમાચલ પ્રદેશ]] * [[ઝારખંડ]] * [[કર્ણાટક]] * [[કેરળ]] * [[મધ્ય પ્રદેશ]] * [[મહારાષ્ટ્ર]] {{col-4}} * [[મણિપુર]] * [[મેઘાલય]] * [[મિઝોરમ]] * [[નાગાલેંડ]] * [[ઑડિશા]] * [[પંજાબ, ભારત|પંજાબ]] * [[રાજસ્થાન]] {{col-4}} * [[સિક્કિમ]] * [[તમિલ નાડુ]] * [[તેલંગાણા]] * [[ત્રિપુરા]] * [[ઉત્તર પ્રદેશ]] * [[ઉત્તરાંચલ|ઉત્તરાંચલ/ઉત્તરાખંડ]] * [[પશ્ચિમ બંગાળ]] {{col-end}} === કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો === {{col-begin}} {{col-2}} * [[અંદામાન અને નિકોબાર દ્વીપસમૂહ]] * [[ચંડીગઢ]] * [[દાદરા અને નગર હવેલી અને દમણ અને દીવ]] * [[જમ્મુ અને કાશ્મીર]] {{col-2}} * [[લડાખ|લદ્દાખ]] * [[લક્ષદ્વીપ]] * [[દિલ્હી|રાષ્ટ્રીય રાજધાની દિલ્હી]] * [[પૉંડિચેરી]] {{col-end}} == ૧૯૫૬ પહેલાં == [[ચિત્ર:India_Administrative_Divisions_1951.svg|alt=|thumb|349x349px|ભારતના રાજ્યો, ૧૯૫૧.]] ભારતીય ઉપખંડ પર તેના ઇતિહાસમાં ઘણા અલગ અલગ શાસકોએ રાજ્ય કર્યું છે. દરેક રાજકર્તાએ પોતાની રીતે વહિવટી વિભાગો પાડેલ હતા. આધુનિક ભારતનાં હાલનાં વિભાગો તેનાં સર્વાંગી વિકાસને ધ્યાનમાં રાખી અને કરાયેલ છે. જેની શરૂઆત બ્રિટિશ શાસનકાળથી થયેલ. બ્રિટિશ ભારતમાં હાલનું [[ભારત]], [[પાકિસ્તાન]], [[બાંગ્લાદેશ]], તથા [[અફઘાનિસ્તાન]] અને તેનાં પ્રાંતો, [[બર્મા]] (મ્યાનમાર)ની વસાહતો વિગેરેનો સમાવેશ થાય છે. આ સમય દરમિયાન,[[ભારત]]નું શાસન સીધું અંગ્રેજોનાં કે પછી સ્થાનિક રાજાઓનાં હાથમાં હતું. ૧૯૪૭ માં આઝાદી વખતે પંજાબ તથા બંગાળનાં પ્રાંતોનું, ભારત અને [[પાકિસ્તાન]] વચ્ચે મોટાપાયે વિભાજન થયું,અને તે દરમિયાન તેમનાં વહિવટી વિભાગોને સુરક્ષિત રાખવાનું તથા ઘણાં બધાં રજવાડાંઓને ભારતસંઘમાં ભેળવવાનું, એ નવા રાષ્ટ્ર માટે પડકાર રૂપ કાર્ય હતું. જો કે સ્વતંત્રતા બાદ તુરંત ભારતમાં અસ્થિર પરિસ્થિતીઓ ઉત્પન્ન થઇ. બ્રિટિશરો દ્વારા રચાયેલાં ઘણાં પ્રાંતો તેમનાં ઉપનિવેશીય હેતુ માટેનાં હતાં,અને તે ભારતીયોની ઇચ્છાનું પ્રતિબિંબ પાડતાં નહોતાં કે ન તો તે જાતીય કે ભાષાકીય રીતે અનુકુળ હતાં. આ જાતીય અને ભાષાકીય તણાવને કારણે ભારતની સંસદને ૧૯૫૬માં રાજ્ય પુનર્ગઠન અધિનિયમ બનાવી અને નવેસરથી જાતીય અને ભાષાકીય ધોરણે રાજ્યોની રચના કરવાનું કારણ મળ્યું. સ્વતંત્રતા પ્રાપ્તિ બાદ બ્રિટીશ પ્રાંતો તથા દેશી રાજ્યોને એકીકૃત કરીને ભારતમાં રાજ્યોને ચાર શ્રેણીમાં વિભાજીત કરાયા હતા.<ref name="गर्ग२००९">{{cite book |last=गर्ग |first=राजीव |title=सामान्य ज्ञान संग्रह |page=४.१९ |edition= |year=2009 |publisher=टाटा मेकग्रो-हिल कंपनी लिमिटेड |location=नई दिल्ही | ISBN= 978-0-07-009007-1}}</ref> {| class="wikitable" |- ! ‘એ’ શ્રેણીના રાજ્યો !! ‘બી’ શ્રેણીના રાજ્યો !! ‘સી’ શ્રેણીના રાજ્યો !! ‘ડી’ શ્રેણીના રાજ્યો |- | ૧. બિહાર<br>૨. અસમ<br> ૩. સંયુક્ત પ્રાંત<br> ૪. ઉડિસા<br> ૫. મદ્રાસ<br> ૬. મધ્ય પ્રદેશ<br> ૭. પ. બંગાળ<br> ૮. મુંબઈ<br> ૯. પંજાબ<br>૧૦. આંધ્ર || ૧. જમ્મુ-કશ્મીર<br>૨. મૈસૂર<br> ૩. હૈદરાબાદ<br> ૪. મધ્ય ભારત<br> ૫. પેપ્સૂ (પટિયાલા અને પૂર્વ પંજાબના રાજ્યોનો સંઘ) <br>૬. ત્રાવણકોર-કોચીન<br>૭. રાજસ્થાન <br>૮. સૌરાષ્ટ્ર || ૧. ભોપાલ<br>૨. દુર્ગ<br>૩. દિલ્હી<br>૪. અજમેર<br>૫. વિલાસપુર<br>૬. હિમાચલ પ્રદેશ<br>૭. કચ્છ<br>૮. મણિપુર<br>૯. ત્રિપુરા<br>૧૦. વિંધ્ય પ્રદેશ || ૧. આંદામાન તથા નિકોબાર દ્વિપ સમૂહ. |} == ૧૯૫૬ પછી == ૨૭ નવેમ્બર ૧૯૪૭ ના રોજ સંવિધાન સભાના અધ્યક્ષ ડૉ. રાજેન્દ્રપ્રસાદએ અલ્હાબાદ ઉચ્ચ ન્યાયાલયના ન્યાયાધીશ ''એસ.કે.દર''ની અધ્યક્ષતામાં ચાર સભ્યોના એક આયોગની રચના કરી. આયોગે તેનો રિપોર્ટ ડિસેમ્બર ૧૯૪૮માં સુપ્રત કર્યો. રિપોર્ટમાં જણાવાયું કે રાજ્યોના ગઠનનો આધાર ભાષાકીય ન હોવો જોઈએ. રાજ્યોના ગઠનનો આધાર ભૌગોલિક રચના, આર્થિક નિર્ભરતા, પ્રશાસનિક સુગમતા અને વિકાસની ક્ષમતા પર હોવો જોઈએ. ત્યારબાદ ૨૨ ડિસેમ્બર ૧૯૫૩ના રોજ ભારતના સર્વોચ્ચ ન્યાયાલયના પૂર્વ ન્યાયાધીશ ''ફજલ અલી''ની અધ્યક્ષતામાં ત્રણ સભ્યોના ''રાજ્ય પુનર્ગઠન આયોગ''ની રચના કરવામાં આવી. પંડિત એચ.એન.કુંજરૂ અને સરદાર કે.એમ.પાણિક્કર તેના સભ્યો હતા. આયોગે ૩૦ ડિસેમ્બર ૧૯૫૫માં સુપ્રત કરેલા તેના રિપોર્ટમાં જણાવ્યું કે ચાર શ્રેણીમાં વિભાજીત રાજ્યોને વિભાજીત કરી તેમાથી ૧૬ નવાં રાજ્યો તથા ૩ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોનું નિર્માણ કરવું જોઈએ. આયોગની ભલામણોનો સ્વીકાર કરીને ૧૯૫૬માં ''રાજ્ય પુનર્ગઠન અધિનિયમ, ૧૯૫૬'' પસાર કરવામાં આવ્યો. આ અધિનિયમ અંતર્ગત ભારતમાં ૧૪ રાજ્યો અને ૫ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની રચના કરવામાં આવી. આ ચૌદ રાજ્યોમાં મધ્યપ્રદેશ, મદ્રાસ, મૈસૂર, આંધ્ર પ્રદેશ, અસમ, રાજસ્થાન, ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર, મુંબઈ, જમ્મુ-કાશ્મિર, કેરળ, પશ્ચિમ બંગાળ, ઉડિસા તથા પંજાબ તથા કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં હિમાચલ પ્રદેશ, દિલ્હી, ત્રિપુરા, મણિપુર અને અંડમાન નિકોબાર દ્વીપસમૂહનો સમાવેશ થાય છે.<ref name="गर्ग२००९"/> આયોગની ભલામણોના આધાર પર નીચેના રાજ્યોનું ગઠન કરવામાં આવ્યું.<ref name="गर्ग२००९"/> {| class="wikitable" |- ! ક્રમ !! રાજ્ય !! નિર્માણ પ્રક્રિયા |- | ૧. || [[આંધ્ર પ્રદેશ]] || આંધ્ર રાજ્ય અધિનિયમ, ૧૯૫૩ દ્વારા મદ્રાસ રાજ્યને વિભાજીત કરી બનાવવામાં આવ્યું. |- | ૨. || [[ગુજરાત]] તથા [[મહારાષ્ટ્ર]] || મુંબઈ પુનર્ગઠન અધિનિયમ, ૧૯૬૦ દ્વારા મુંબઈ રાજ્યને ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્ર રાજ્યમાં વિભાજીત કરવામાં આવ્યાં. (૧/૫/૧૯૬૦) |- | ૩. || [[કેરળ]] || રાજ્ય પુનર્ગઠન અધિનિયમ, ૧૯૫૬ દ્વારા ત્રાવણકોર-કોચીનની જગ્યાએ રચાયું. |- | ૪. || [[કર્ણાટક]] || રાજ્ય પુનર્ગઠન અધિનિયમ, ૧૯૫૬ દ્વારા તત્કાલીન મૈસૂર રાજ્યમાંથી બનાવવામાં આવ્યું. ૧૯૭૩માં કર્ણાટક નામ આપવામાં આવ્યું. |- | ૫. || [[નાગાલેંડ|નાગાલેન્ડ]] || નાગાલેન્ડ રાજ્ય અધિનિયમ, ૧૯૬૨ દ્વારા અસમ રાજ્યના કેટલાક ક્ષેત્રને અલગ કરી રચના કરવામાં આવી. જેમાં “નાગા પહાડી અને ત્યુએનસાંગ ક્ષેત્ર”નો પણ સમાવેશ કરવામાં આવ્યો. (૧/૨/૧૯૬૪) |- | ૬. || [[હરિયાણા]] || પંજાબ પુનર્ગઠન્ અધિનિયમ, ૧૯૬૬ દ્વારા પંજાબ રાજ્યના કેટલાક ક્ષેત્રને અલગ કરી રચના કરવામાં આવી. (૧/૧૧/૧૯૬૬) |- | ૭. || [[હિમાચલ પ્રદેશ]] || હિમાચલ સંઘ રાજ્ય ક્ષેત્ર (કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ)ને હિમાચલ પ્રદેશ રાજ્ય અધિનિયમ, ૧૯૭૦ અંતર્ગત રાજ્યનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો. |- | ૮. || [[મેઘાલય]] || સંવિધાનના ૨૩મા સંશોધન અધિનિયમ૧૯૬૯ દ્વારા મેઘાલયને અસમ રાજ્યનું ઉપરાજ્ય બનાવવામાં આવ્યું. પૂર્વોત્તર ક્ષેત્ર અધિનિયમ ૧૯૭૧ દ્વારા પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો અપાયો |- | ૯. || [[મણિપુર]], [[ત્રિપુરા]] || પૂર્વોત્તર ક્ષેત્ર અધિનિયમ ૧૯૭૧ દ્વારા કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશમાંથી પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો અપાયો. |- | ૧૦. || [[સિક્કિમ]] || સંવિધાનના ૩૫મા સંશોધન અધિનિયમ ૧૯૭૪ દ્વારા સંયુક્ત રાજ્યનો દરજ્જો પ્રાપ્ત થયો. ૩૬મા સંશોધન અધિનિયમ, ૧૯૭૫ દ્વારા પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો પ્રાપ્ત થયો. |- | ૧૧. || [[મિઝોરમ]] || મિઝોરમ રાજ્ય અધિનિયમ ૧૯૮૬ અંતર્ગત કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશમાંથી પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો પ્રાપ્ત થયો. |- | ૧૨. || [[અરુણાચલ પ્રદેશ]] || અરુણાચલ પ્રદેશ અધિનિયમ્ ૧૯૮૬ દ્વારા કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશમાંથી પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો પ્રાપ્ત થયો. |- | ૧૩. || [[ગોઆ|ગોવા]] || ગોવા, દમણ અને દીવ પુનર્ગઠન અધિનિયમ ૧૯૮૭ અન્વયે ગોવાને પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો પ્રાપ્ત થયો. (૩૦/૦૫/૧૯૮૭) |- | ૧૪. || [[છત્તીસગઢ]] || મધ્ય પ્રદેશ પુનર્ગઠન અધિનિયમ, ૨૦૦૦ દ્વારા મધ્ય પ્રદેશથી અલગ કરી પૃથક રાજ્ય બનાવવામાં આવ્યું. |- | ૧૫. || [[ઉત્તરાખંડ]] || ઉત્તર પ્રદેશ પુનર્ગઠન અધિનિયમ, ૨૦૦૦ દ્વારા ઉત્તર પ્રદેશથી અલગ કરી પૃથક રાજ્ય બનાવવામાં આવ્યું. (૯/૧૧/૨૦૦૦) |- | ૧૬. || [[ઝારખંડ]] || બિહાર પુનર્ગઠન અધિનિયમ, ૨૦૦૦ દ્વારા બિહાર રાજ્યના કેટલાક હિસ્સાને અલગ કરી પૃથક રાજ્ય બનાવવામાં આવ્યું. (૧૫/૧૧/૨૦૦૦) |- | ૧૭. || [[તેલંગાણા]] || આંધ્ર પ્રદેશના વિભાજનથી નવું રાજ્ય તેલંગાણા અસ્તિત્ત્વમાં આવ્યું. (૨/૬/૨૦૧૪)<ref>{{cite web | url=http://www.newindianexpress.com/states/andhra_pradesh/Telangana-State-to-Be-Born-on-June-2/2014/03/04/article2090470.ece | title=Telangana state formation gazette | publisher=The New Indian Express | access-date=૨૦૧૪-૦૫-૧૪}}</ref> |- | ૧૮. || [[જમ્મુ અને કાશ્મીર|જમ્મુ-કાશ્મીર]] અને [[લડાખ|લદ્દાખ]] || સંસદ દ્વારા અનુચ્છેદ ૩૭૦ નાબુદ કરી જ્મ્મુ-કાશ્મીરનો વિશેષ સંવૈધાનિક દરજ્જો સમાપ્ત કરી જમ્મુ-કાશ્મીર તથા લદ્દાખ (કારગિલ સહિત) એમ બે પૃથક કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની રચના કરવામાં આવી. (૫/૮/૨૦૧૯) |} નવેમ્બર ૨૦૧૯માં ભારત સરકારે [[દમણ અને દીવ]] અને [[દાદરા અને નગરહવેલી]]નું જોડાણ કરીને એક જ કેન્દ્ર શાસિત પ્રદેશ [[દાદરા અને નગર હવેલી અને દમણ અને દીવ]] બનાવ્યો હતો, જેનો અમલ ૨૬ જાન્યુઆરી ૨૦૨૦ના રોજ સત્તાવાર થયો હતો.<ref>{{cite news|url=https://theprint.in/india/there-will-be-one-ut-less-as-modi-govt-plans-to-merge-dadra-nagar-haveli-and-daman-diu/261056/|title=There will be one UT less as Modi govt plans to merge Dadra & Nagar Haveli and Daman & Diu|date=10 July 2019|agency=The Print|access-date=22 August 2019|author=Dutta, Amrita Nayak|location=New Delhi}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.devdiscourse.com/article/national/754685-govt-plans-to-merge-2-uts----daman-and-diu-dadra-and-nagar-haveli|title=Govt plans to merge 2 UTs -- Daman and Diu, Dadra and Nagar Haveli|website=Devdiscourse|access-date=26 March 2020}}</ref><ref>http://164.100.47.4/BillsTexts/LSBillTexts/Asintroduced/366_2019_LS_Eng.pdf</ref> ==સંદર્ભ== {{Reflist}} == બાહ્ય કડીઓ == * [https://www.india.gov.in/knowindia/state_uts.php ભારત સરકારની અધિકૃત વેબસાઇટ: રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો] {{ભારત}} [[Category:ભારતનાં રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો]] 37too6onxqsp622sogo4aie0v7pieb4 825429 825425 2022-07-20T15:41:01Z KartikMistry 10383 [[Special:Contributions/2401:4900:5633:1A1A:0:0:C26:31D2|2401:4900:5633:1A1A:0:0:C26:31D2]] ([[User talk:2401:4900:5633:1A1A:0:0:C26:31D2|talk]]) દ્વારા કરેલ ફેરફારોને [[User:Snehrashmi|Snehrashmi]] દ્વારા કરેલા છેલ્લા સુધારા સુધી ઉલટાવાયા. wikitext text/x-wiki [[ભારત]] સંઘીય સંઘરાજ્ય છે.<ref>[https://www.india.gov.in/knowindia/state_uts.php રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો]</ref> જે '''૨૮''' [[રાજ્ય|રાજ્યો]] અને '''૮''' [[કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ|કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો]] ધરાવે છે. આ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો [[જિલ્લો|જિલ્લાઓ]]<nowiki/>માં અને જિલ્લાઓ [[તાલુકો|તાલુકાઓ]]<nowiki/>માં તથા તાલુકાઓ [[ગામ|ગામો]] અને નગરોમાં વહેંચાયેલા હોય છે.<ref>[https://www.india.gov.in/knowindia/state_uts.php રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો]</ref> == ૨૮ રાજ્યો અને ૮ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો == === રાજ્યો === {{col-begin}} {{col-4}} * [[આંધ્ર પ્રદેશ]] * [[અરુણાચલ પ્રદેશ]] * [[આસામ]] * [[બિહાર]] * [[છત્તીસગઢ]] * [[ગોઆ]] * [[ગુજરાત]] {{col-4}} * [[હરિયાણા]] * [[હિમાચલ પ્રદેશ]] * [[ઝારખંડ]] * [[કર્ણાટક]] * [[કેરળ]] * [[મધ્ય પ્રદેશ]] * [[મહારાષ્ટ્ર]] {{col-4}} * [[મણિપુર]] * [[મેઘાલય]] * [[મિઝોરમ]] * [[નાગાલેંડ]] * [[ઑડિશા]] * [[પંજાબ, ભારત|પંજાબ]] * [[રાજસ્થાન]] {{col-4}} * [[સિક્કિમ]] * [[તમિલ નાડુ]] * [[તેલંગાણા]] * [[ત્રિપુરા]] * [[ઉત્તર પ્રદેશ]] * [[ઉત્તરાંચલ|ઉત્તરાંચલ/ઉત્તરાખંડ]] * [[પશ્ચિમ બંગાળ]] {{col-end}} === કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો === {{col-begin}} {{col-2}} * [[અંદામાન અને નિકોબાર દ્વીપસમૂહ]] * [[ચંડીગઢ]] * [[દાદરા અને નગર હવેલી અને દમણ અને દીવ]] * [[જમ્મુ અને કાશ્મીર]] {{col-2}} * [[લડાખ|લદ્દાખ]] * [[લક્ષદ્વીપ]] * [[દિલ્હી|રાષ્ટ્રીય રાજધાની દિલ્હી]] * [[પૉંડિચેરી]] {{col-end}} == ૧૯૫૬ પહેલાં == [[ચિત્ર:India_Administrative_Divisions_1951.svg|alt=|thumb|349x349px|ભારતના રાજ્યો, ૧૯૫૧.]] ભારતીય ઉપખંડ પર તેના ઇતિહાસમાં ઘણા અલગ અલગ શાસકોએ રાજ્ય કર્યું છે. દરેક રાજકર્તાએ પોતાની રીતે વહિવટી વિભાગો પાડેલ હતા. આધુનિક ભારતનાં હાલનાં વિભાગો તેનાં સર્વાંગી વિકાસને ધ્યાનમાં રાખી અને કરાયેલ છે. જેની શરૂઆત બ્રિટિશ શાસનકાળથી થયેલ. બ્રિટિશ ભારતમાં હાલનું [[ભારત]], [[પાકિસ્તાન]], [[બાંગ્લાદેશ]], તથા [[અફઘાનિસ્તાન]] અને તેનાં પ્રાંતો, [[બર્મા]] (મ્યાનમાર)ની વસાહતો વિગેરેનો સમાવેશ થાય છે. આ સમય દરમિયાન,[[ભારત]]નું શાસન સીધું અંગ્રેજોનાં કે પછી સ્થાનિક રાજાઓનાં હાથમાં હતું. ૧૯૪૭ માં આઝાદી વખતે પંજાબ તથા બંગાળનાં પ્રાંતોનું, ભારત અને [[પાકિસ્તાન]] વચ્ચે મોટાપાયે વિભાજન થયું,અને તે દરમિયાન તેમનાં વહિવટી વિભાગોને સુરક્ષિત રાખવાનું તથા ઘણાં બધાં રજવાડાંઓને ભારતસંઘમાં ભેળવવાનું, એ નવા રાષ્ટ્ર માટે પડકાર રૂપ કાર્ય હતું. જો કે સ્વતંત્રતા બાદ તુરંત ભારતમાં અસ્થિર પરિસ્થિતીઓ ઉત્પન્ન થઇ. બ્રિટિશરો દ્વારા રચાયેલાં ઘણાં પ્રાંતો તેમનાં ઉપનિવેશીય હેતુ માટેનાં હતાં,અને તે ભારતીયોની ઇચ્છાનું પ્રતિબિંબ પાડતાં નહોતાં કે ન તો તે જાતીય કે ભાષાકીય રીતે અનુકુળ હતાં. આ જાતીય અને ભાષાકીય તણાવને કારણે ભારતની સંસદને ૧૯૫૬માં રાજ્ય પુનર્ગઠન અધિનિયમ બનાવી અને નવેસરથી જાતીય અને ભાષાકીય ધોરણે રાજ્યોની રચના કરવાનું કારણ મળ્યું. સ્વતંત્રતા પ્રાપ્તિ બાદ બ્રિટીશ પ્રાંતો તથા દેશી રાજ્યોને એકીકૃત કરીને ભારતમાં રાજ્યોને ચાર શ્રેણીમાં વિભાજીત કરાયા હતા.<ref name="गर्ग२००९">{{cite book |last=गर्ग |first=राजीव |title=सामान्य ज्ञान संग्रह |page=४.१९ |edition= |year=2009 |publisher=टाटा मेकग्रो-हिल कंपनी लिमिटेड |location=नई दिल्ही | ISBN= 978-0-07-009007-1}}</ref> {| class="wikitable" |- ! ‘એ’ શ્રેણીના રાજ્યો !! ‘બી’ શ્રેણીના રાજ્યો !! ‘સી’ શ્રેણીના રાજ્યો !! ‘ડી’ શ્રેણીના રાજ્યો |- | ૧. બિહાર<br>૨. અસમ<br> ૩. સંયુક્ત પ્રાંત<br> ૪. ઉડિસા<br> ૫. મદ્રાસ<br> ૬. મધ્ય પ્રદેશ<br> ૭. પ. બંગાળ<br> ૮. મુંબઈ<br> ૯. પંજાબ<br>૧૦. આંધ્ર || ૧. જમ્મુ-કશ્મીર<br>૨. મૈસૂર<br> ૩. હૈદરાબાદ<br> ૪. મધ્ય ભારત<br> ૫. પેપ્સૂ (પટિયાલા અને પૂર્વ પંજાબના રાજ્યોનો સંઘ) <br>૬. ત્રાવણકોર-કોચીન<br>૭. રાજસ્થાન <br>૮. સૌરાષ્ટ્ર || ૧. ભોપાલ<br>૨. દુર્ગ<br>૩. દિલ્હી<br>૪. અજમેર<br>૫. વિલાસપુર<br>૬. હિમાચલ પ્રદેશ<br>૭. કચ્છ<br>૮. મણિપુર<br>૯. ત્રિપુરા<br>૧૦. વિંધ્ય પ્રદેશ || ૧. આંદામાન તથા નિકોબાર દ્વિપ સમૂહ. |} == ૧૯૫૬ પછી == ૨૭ નવેમ્બર ૧૯૪૭ ના રોજ સંવિધાન સભાના અધ્યક્ષ ડૉ. રાજેન્દ્રપ્રસાદએ અલ્હાબાદ ઉચ્ચ ન્યાયાલયના ન્યાયાધીશ ''એસ.કે.દર''ની અધ્યક્ષતામાં ચાર સભ્યોના એક આયોગની રચના કરી. આયોગે તેનો રિપોર્ટ ડિસેમ્બર ૧૯૪૮માં સુપ્રત કર્યો. રિપોર્ટમાં જણાવાયું કે રાજ્યોના ગઠનનો આધાર ભાષાકીય ન હોવો જોઈએ. રાજ્યોના ગઠનનો આધાર ભૌગોલિક રચના, આર્થિક નિર્ભરતા, પ્રશાસનિક સુગમતા અને વિકાસની ક્ષમતા પર હોવો જોઈએ. ત્યારબાદ ૨૨ ડિસેમ્બર ૧૯૫૩ના રોજ ભારતના સર્વોચ્ચ ન્યાયાલયના પૂર્વ ન્યાયાધીશ ''ફજલ અલી''ની અધ્યક્ષતામાં ત્રણ સભ્યોના ''રાજ્ય પુનર્ગઠન આયોગ''ની રચના કરવામાં આવી. પંડિત એચ.એન.કુંજરૂ અને સરદાર કે.એમ.પાણિક્કર તેના સભ્યો હતા. આયોગે ૩૦ ડિસેમ્બર ૧૯૫૫માં સુપ્રત કરેલા તેના રિપોર્ટમાં જણાવ્યું કે ચાર શ્રેણીમાં વિભાજીત રાજ્યોને વિભાજીત કરી તેમાથી ૧૬ નવાં રાજ્યો તથા ૩ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોનું નિર્માણ કરવું જોઈએ. આયોગની ભલામણોનો સ્વીકાર કરીને ૧૯૫૬માં ''રાજ્ય પુનર્ગઠન અધિનિયમ, ૧૯૫૬'' પસાર કરવામાં આવ્યો. આ અધિનિયમ અંતર્ગત ભારતમાં ૧૪ રાજ્યો અને ૫ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની રચના કરવામાં આવી. આ ચૌદ રાજ્યોમાં મધ્યપ્રદેશ, મદ્રાસ, મૈસૂર, આંધ્ર પ્રદેશ, અસમ, રાજસ્થાન, ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર, મુંબઈ, જમ્મુ-કાશ્મિર, કેરળ, પશ્ચિમ બંગાળ, ઉડિસા તથા પંજાબ તથા કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં હિમાચલ પ્રદેશ, દિલ્હી, ત્રિપુરા, મણિપુર અને અંડમાન નિકોબાર દ્વીપસમૂહનો સમાવેશ થાય છે.<ref name="गर्ग२००९"/> આયોગની ભલામણોના આધાર પર નીચેના રાજ્યોનું ગઠન કરવામાં આવ્યું.<ref name="गर्ग२००९"/> {| class="wikitable" |- ! ક્રમ !! રાજ્ય !! નિર્માણ પ્રક્રિયા |- | ૧. || [[આંધ્ર પ્રદેશ]] || આંધ્ર રાજ્ય અધિનિયમ, ૧૯૫૩ દ્વારા મદ્રાસ રાજ્યને વિભાજીત કરી બનાવવામાં આવ્યું. |- | ૨. || [[ગુજરાત]] તથા [[મહારાષ્ટ્ર]] || મુંબઈ પુનર્ગઠન અધિનિયમ, ૧૯૬૦ દ્વારા મુંબઈ રાજ્યને ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્ર રાજ્યમાં વિભાજીત કરવામાં આવ્યાં. (૧/૫/૧૯૬૦) |- | ૩. || [[કેરળ]] || રાજ્ય પુનર્ગઠન અધિનિયમ, ૧૯૫૬ દ્વારા ત્રાવણકોર-કોચીનની જગ્યાએ રચાયું. |- | ૪. || [[કર્ણાટક]] || રાજ્ય પુનર્ગઠન અધિનિયમ, ૧૯૫૬ દ્વારા તત્કાલીન મૈસૂર રાજ્યમાંથી બનાવવામાં આવ્યું. ૧૯૭૩માં કર્ણાટક નામ આપવામાં આવ્યું. |- | ૫. || [[નાગાલેંડ|નાગાલેન્ડ]] || નાગાલેન્ડ રાજ્ય અધિનિયમ, ૧૯૬૨ દ્વારા અસમ રાજ્યના કેટલાક ક્ષેત્રને અલગ કરી રચના કરવામાં આવી. જેમાં “નાગા પહાડી અને ત્યુએનસાંગ ક્ષેત્ર”નો પણ સમાવેશ કરવામાં આવ્યો. (૧/૨/૧૯૬૪) |- | ૬. || [[હરિયાણા]] || પંજાબ પુનર્ગઠન્ અધિનિયમ, ૧૯૬૬ દ્વારા પંજાબ રાજ્યના કેટલાક ક્ષેત્રને અલગ કરી રચના કરવામાં આવી. (૧/૧૧/૧૯૬૬) |- | ૭. || [[હિમાચલ પ્રદેશ]] || હિમાચલ સંઘ રાજ્ય ક્ષેત્ર (કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ)ને હિમાચલ પ્રદેશ રાજ્ય અધિનિયમ, ૧૯૭૦ અંતર્ગત રાજ્યનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો. |- | ૮. || [[મેઘાલય]] || સંવિધાનના ૨૩મા સંશોધન અધિનિયમ૧૯૬૯ દ્વારા મેઘાલયને અસમ રાજ્યનું ઉપરાજ્ય બનાવવામાં આવ્યું. પૂર્વોત્તર ક્ષેત્ર અધિનિયમ ૧૯૭૧ દ્વારા પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો અપાયો |- | ૯. || [[મણિપુર]], [[ત્રિપુરા]] || પૂર્વોત્તર ક્ષેત્ર અધિનિયમ ૧૯૭૧ દ્વારા કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશમાંથી પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો અપાયો. |- | ૧૦. || [[સિક્કિમ]] || સંવિધાનના ૩૫મા સંશોધન અધિનિયમ ૧૯૭૪ દ્વારા સંયુક્ત રાજ્યનો દરજ્જો પ્રાપ્ત થયો. ૩૬મા સંશોધન અધિનિયમ, ૧૯૭૫ દ્વારા પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો પ્રાપ્ત થયો. |- | ૧૧. || [[મિઝોરમ]] || મિઝોરમ રાજ્ય અધિનિયમ ૧૯૮૬ અંતર્ગત કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશમાંથી પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો પ્રાપ્ત થયો. |- | ૧૨. || [[અરુણાચલ પ્રદેશ]] || અરુણાચલ પ્રદેશ અધિનિયમ્ ૧૯૮૬ દ્વારા કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશમાંથી પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો પ્રાપ્ત થયો. |- | ૧૩. || [[ગોઆ|ગોવા]] || ગોવા, દમણ અને દીવ પુનર્ગઠન અધિનિયમ ૧૯૮૭ અન્વયે ગોવાને પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો પ્રાપ્ત થયો. (૩૦/૦૫/૧૯૮૭) |- | ૧૪. || [[છત્તીસગઢ]] || મધ્ય પ્રદેશ પુનર્ગઠન અધિનિયમ, ૨૦૦૦ દ્વારા મધ્ય પ્રદેશથી અલગ કરી પૃથક રાજ્ય બનાવવામાં આવ્યું. |- | ૧૫. || [[ઉત્તરાખંડ]] || ઉત્તર પ્રદેશ પુનર્ગઠન અધિનિયમ, ૨૦૦૦ દ્વારા ઉત્તર પ્રદેશથી અલગ કરી પૃથક રાજ્ય બનાવવામાં આવ્યું. (૯/૧૧/૨૦૦૦) |- | ૧૬. || [[ઝારખંડ]] || બિહાર પુનર્ગઠન અધિનિયમ, ૨૦૦૦ દ્વારા બિહાર રાજ્યના કેટલાક હિસ્સાને અલગ કરી પૃથક રાજ્ય બનાવવામાં આવ્યું. (૧૫/૧૧/૨૦૦૦) |- | ૧૭. || [[તેલંગાણા]] || આંધ્ર પ્રદેશના વિભાજનથી નવું રાજ્ય તેલંગાણા અસ્તિત્ત્વમાં આવ્યું. (૨/૬/૨૦૧૪)<ref>{{cite web | url=http://www.newindianexpress.com/states/andhra_pradesh/Telangana-State-to-Be-Born-on-June-2/2014/03/04/article2090470.ece | title=Telangana state formation gazette | publisher=The New Indian Express | access-date=૨૦૧૪-૦૫-૧૪}}</ref> |- | ૧૮. || [[જમ્મુ અને કાશ્મીર|જમ્મુ-કાશ્મીર]] અને [[લડાખ|લદ્દાખ]] || સંસદ દ્વારા અનુચ્છેદ ૩૭૦ નાબુદ કરી જ્મ્મુ-કાશ્મીરનો વિશેષ સંવૈધાનિક દરજ્જો સમાપ્ત કરી જમ્મુ-કાશ્મીર તથા લદ્દાખ (કારગિલ સહિત) એમ બે પૃથક કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની રચના કરવામાં આવી. (૫/૮/૨૦૧૯) |} નવેમ્બર ૨૦૧૯માં ભારત સરકારે [[દમણ અને દીવ]] અને [[દાદરા અને નગરહવેલી]]નું જોડાણ કરીને એક જ કેન્દ્ર શાસિત પ્રદેશ [[દાદરા અને નગર હવેલી અને દમણ અને દીવ]] બનાવ્યો હતો, જેનો અમલ ૨૬ જાન્યુઆરી ૨૦૨૦ના રોજ સત્તાવાર થયો હતો.<ref>{{cite news|url=https://theprint.in/india/there-will-be-one-ut-less-as-modi-govt-plans-to-merge-dadra-nagar-haveli-and-daman-diu/261056/|title=There will be one UT less as Modi govt plans to merge Dadra & Nagar Haveli and Daman & Diu|date=10 July 2019|agency=The Print|access-date=22 August 2019|author=Dutta, Amrita Nayak|location=New Delhi}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.devdiscourse.com/article/national/754685-govt-plans-to-merge-2-uts----daman-and-diu-dadra-and-nagar-haveli|title=Govt plans to merge 2 UTs -- Daman and Diu, Dadra and Nagar Haveli|website=Devdiscourse|access-date=26 March 2020}}</ref><ref>http://164.100.47.4/BillsTexts/LSBillTexts/Asintroduced/366_2019_LS_Eng.pdf</ref> ==સંદર્ભ== {{Reflist}} == બાહ્ય કડીઓ == * [https://www.india.gov.in/knowindia/state_uts.php ભારત સરકારની અધિકૃત વેબસાઇટ: રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો] {{ભારત}} [[Category:ભારતનાં રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો]] npnzaey4ji7jfyd7vh6o9it7ltv1mzt 0 7309 825437 725063 2022-07-20T18:28:33Z 2405:204:8182:C18F:32D4:9304:7598:AEB9 wikitext text/x-wiki {{Infobox Indian Jurisdiction | native_name = કેશોદ | type = નગર| latd = 21.300000| longd = 70.250000 | locator_position = right | state_name = ગુજરાત | district = [[જૂનાગઢ જિલ્લો|જુનાગઢ]] | leader_title = | leader_name = | altitude = 42 | population_as_of = ૨૦૦૧ | population_total = ૬૩૨૫૩| population_density = | area_magnitude= sq. km | area_total = | area_telephone = | postal_code = 362220| vehicle_code_range = | sex_ratio = | unlocode = | website = | footnotes = | સ્થિતિ = યોગ્ય }} '''કેશોદ''' [[ભારત]] દેશના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા [[ગુજરાત]] રાજ્યના [[સૌરાષ્ટ્ર]] પ્રદેશમાં આવેલા [[જૂનાગઢ જિલ્લો|જૂનાગઢ જિલ્લા]]ના કેશોદ તાલુકાનું નગર અને મુખ્ય મથક છે. == ભૂગોળ == કેશોદનું ભૌગોલીક સ્થાન {{coor d|21.3|N|70.25|E|}}<ref>[http://www.fallingrain.com/world/IN/9/Keshod.html Falling Rain Genomics, Inc - Keshod]</ref>. સમુદ્ર સપાટીથી સરાસરી ઊંચાઈ ૪૨ મીટર (૧૩૭ ફૂટ) જેટલી છે. કેશોદમાં [[કેશોદ હવાઈમથક|હવાઈમથક]] આવેલું છે. == વસ્તી == {| class="wikitable" |- ! કુલ વસ્તી <small>(૨૦૦૧)</small> ! પુરુષો<br /> <small>%</small> ! સ્ત્રીઓ<br /> <small>%</small> ! બાળકો<br />(૬ વર્ષથી નાના) <small>%</small> ! સાક્ષરતા દર<br /> <small>%</small> ! પુરુષ સાક્ષરતા <br /><small>%</small> ! સ્ત્રી સાક્ષરતા<br /> <small>%</small> ! રાષ્ટ્રીય સા.દ.<br />૫૯.૮ <small>%</small>થી |- | ૬૩,૨૫૩ | ૫૨ | ૪૮ | ૧૨ | ૭૨ | ૭૮ | ૬૬ | વધુ |} કેશોદ શહેરનો વસ્તી, કલા, શિક્ષણ, સુવિધા અને સાંસ્કૃતિક રીતે ઘણો ઝડપી વિકાસ થઇ રહ્યો છે. તાલુકામાં મગફળી વિણાટ મિલ અને તેલમિલનો ઉદ્યોગ છે. == સંદર્ભ == {{reflist}} {{સ્ટબ}} [[શ્રેણી:ગુજરાતનાં શહેરો અને નગરો]] [[શ્રેણી:ગુજરાતનાં તાલુકા મથકો]] [[શ્રેણી:કેશોદ તાલુકો]] esihq0bshn48xwl2b238p498c8gcl7z 0 13777 825552 788864 2022-07-21T02:47:34Z Snehrashmi 41463 અપડેટ wikitext text/x-wiki '''૨૧ જુલાઇ'''નો દિવસ [[ગ્રેગોરીયન પંચાંગ]] મુજબ વર્ષનો ૨૦૨મો ([[લિપ વર્ષ]] દરમ્યાન ૨૦૩મો) દિવસ છે. આ દિવસ પછી વર્ષ પુરું થવામાં ૧૬૩ દિવસ બાકી રહે છે. == મહત્વની ઘટનાઓ == * ૩૫૬ ઇ.પૂ. – [[આર્ટેમિસનું દેવળ]], [[વિશ્વની અજાયબીઓ|વિશ્વની સાત પ્રાચીન અજાયબીઓ]]માંની એક ને આગ લગાડી બાળી મુકાયું. * ૧૯૬૦ – સિરિમાવો ભંડારનાઇકે શ્રીલંકાના વડા પ્રધાન તરીકે ચૂંટાયા, તેઓ વિશ્વના પ્રથમ મહિલા વડાપ્રધાન બન્યા. * ૧૯૬૯ – [[નીલ આર્મસ્ટ્રોંગ]] ([[:en:Neil Armstrong|Neil Armstrong]]) અને [[એડવિન એલ્ડ્રિન]] ([[:en:Buzz Aldrin|Edwin "Buzz" Aldrin]]), [[એપોલો ૧૧]] કાર્યક્રમ અંતર્ગત, [[ચંદ્ર]]ની ધરતી પર ડગ માંડનાર પ્રથમ માનવો બન્યા. * ૧૯૭૦ – ૧૧ વર્ષના બાંધકામ પછી ઇજિપ્તમાં આસ્વાન બંધ પૂર્ણ થયો. * ૧૯૮૩ – વિશ્વનું સૌથી નીચું તાપમાન વોસ્ટોક સ્ટેશન, [[એન્ટાર્કટીકા]] ખાતે −૮૯.૨ °સે (−૧૨૮.૬ °ફે) નોંધાયું. * ૨૦૦૮ – રામ બરાન યાદવને નેપાળના પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ જાહેર કરવામાં આવ્યા. == જન્મ == * ૧૮૯૯ – [[અર્નેસ્ટ હેમિંગ્વે]], અમેરિકન નવલકથાકાર, ટૂંકી વાર્તા લેખક અને પત્રકાર, નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા (અ. ૧૯૬૧) * ૧૯૧૧ – [[ઉમાશંકર જોષી]], [[ગુજરાતી સાહિત્યકારો|ગુજરાતી સાહિત્યકાર અને લેખક]] (અ. ૧૯૮૮) * ૧૯૧૨ – [[અવિનાશ વ્યાસ]], ભારતીય સંગીત નિર્દેશક, ગીતકાર અને [[ગુજરાતી સિનેમા|ગુજરાતી સિનેમાના]] ગાયક (અ. ૧૯૮૪) * ૧૯૩૦ – [[આનંદ બક્ષી]], ભારતીય ગીતકાર (અ. ૨૦૦૨) * ૧૯૩૬ – [[બહેચરભાઈ પટેલ]], ગુજરાતી લેખક અને વિવેચક * ૧૯૪૦ - [[શંકરસિંહ વાઘેલા]], રાજકારણી અને [[ગુજરાતના મુખ્યમંત્રી|ગુજરાતના ૧૨મા મુખ્યમંત્રી]]. * ૧૯૪૭ – [[ચેતન ચૌહાણ]], ભારતીય ક્રિકેટર અને રાજકારણી (અ. ૨૦૨૦) == અવસાન == * ૨૦૦૧ – [[શિવાજી ગણેશન]], [[તમિલ ભાષા|તમિલ]] અભિનેતા (જ. ૧૯૨૭) * ૨૦૦૯ – [[ગંગુબાઇ હંગલ]], પ્રસિધ્ધ ભારતીય શાસ્ત્રીય ગાયિકા. (જ.૧૯૧૩) * ૨૦૨૦ – [[લાલજી ટંડન]], ભારતીય રાજકારણી (જ. ૧૯૩૫) * ૨૦૨૧ – [[અરવિંદ રાઠોડ]], ગુજરાતી નાટ્યમંચ અને ચલચિત્ર અભિનેતા (જ. ૧૯૪૧) == તહેવારો અને ઉજવણીઓ == * == બાહ્ય કડીઓ == * [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/july/21 બી.બી.સી.(BBC): આજનો દિવસ] {{commons|July 21}} ---- {{ઢાંચો:માસ}} [[શ્રેણી:જુલાઇ]] 7xsv4alt837hviqg5dor1ywzgc6s78e 0 13894 825564 809254 2022-07-21T03:04:01Z Snehrashmi 41463 [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં મૃત્યુ]] ઉમેરી using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{infobox person/Wikidata | fetchwikidata = ALL | onlysourced = no }} {{સંદર્ભ આપો}} '''નારાયણ સ્વામી''' એ [[ભારત]] દેશના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા [[ગુજરાત]] રાજ્યનાં [[રાજકોટ]] શહેરનાં વતની હતા. તેમનું મૂળ નામ શક્તિદાન મહીદાન લાંગાવદરા હતું. તેઓ ગુજરાતી [[ભજન]]ના એક ખૂબ જ જાણીતા ગાયક કલાકાર છે. તેઓના ભજનને લગતા કાર્યક્રમો, કે જેને ગુજરાતીઓ લોક ડાયરો અથવા સંતવાણી કહે છે એ ભારત સહિત વિદેશોમાં પણ થયા છે. જેમાં તેઓ [[દાસી જીવણ]], [[મીરાં બાઈ]], [[સંત કબીર|કબીરજી]], [[ગંગાસતી]] અને [[નરસિંહ મહેતા]] જેવા સાહિત્યકારોએ રચેલ [[ભજન|ભજનો]] સંભળાવીને બધા લોકોને મંત્રમુગ્ધ કરતા હતાં. નારાયણ સ્વામીએ સંસારમાંથી સન્યાસ લીધો હતો. [[શાપર (વેરાવળ)]]નાં પાટીયે આવેલા શ્રી પરબવાળા હનુમાન મંદીરે તેઓ થોડો સમય રહયા હતાં જયાં તેઓ દર શનિવારે [[ભજન]] કરતા હતાં. તેમની સાથે [[વેરાવળ (શાપર)]]ના મુળુભા (બચુભાઈ) તેમજ અન્ય સાથીદારોએ શરૂ કરેલ આ ક્રમ આજે પણ ચાલુ છે. ત્યાર પછીથી તેઓએ સ્થાપેલા આશ્રમમાં રહેતા હતાં. તેમનો આશ્રમ [[ગુજરાત]]ના [[કચ્છ જિલ્લો|કચ્છ જિલ્લા]]નાં [[માંડવી (કચ્છ)|માંડવી]] ખાતે આવેલો છે. જયાં તેઓએ બીમાર તથા અશક્ત [[ગાય]]ની સંભાળ માટે ગૌશાળા પણ સ્થાપેલી છે. [[રાજકોટ]] મ્યુનિસીપલ કોર્પોરેશને [[રાજકોટ]] શહેરમાં એક જાહેરમાર્ગનું નામ '''નારાયણ સ્વામી માર્ગ''' નામ આપેલું છે. ==વિડીયો== * {{YouTube|id=1ImBgzKJalo|title= નારાયણ સ્વામીના સ્વરમાં "રામ ભજ તું રામ ભજી લે}} * {{YouTube|id=i9UYFwwZJXk|title= નારાયણ સ્વામીના સ્વરમાં "ઈશ્વર તું પણ છે વિજ્ઞાની"}} * {{YouTube|id=pDwAH8-Oytw|title= નારાયણ સ્વામીના સ્વરમાં "ગુરુજીનાં નામની હો માળા"}} * {{YouTube|id=V0wafuCiNM4|title= નારાયણ સ્વામીના સ્વરમાં "દેખો હરિશ્રંદ્ર ચાલ્યા"}} * {{YouTube|id=orX7VkkSbiY|title= નારાયણ સ્વામીના સ્વરમાં "મન મુરત મોહન તેરી પ્રભુ"}} * {{YouTube|id=efCeUn9cGqw|title= નારાયણ સ્વામીના સ્વરમાં "કૈલાશ કે નિવાસી, નમુ બાર બાર હું, આયો શરણ તીહારે, પ્રભુ તાર તાર તું"}} * {{YouTube|id=3tFKNFMHdRQ|title= નારાયણ સ્વામીના સ્વરમાં "શંભુ શરણે પડી, માંગુ ઘડીએ ઘડી, કષ્ટ કાપો"}} * {{YouTube|id=vHvY6cYeQ20|title= નારાયણ સ્વામીના સ્વરમાં "હે જગ જનની, હે જગદંબા . . ."}} * {{YouTube|id=ZMq4LooJEfY|title= નારાયણ સ્વામીના સ્વરમાં "શું પુછો છો મુજ ને કે હું શું કરૂ છુ? મને જ્યાં ગમે ત્યાં હરૂ છું, ફરૂ છું."}} [[શ્રેણી:વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:ભજનીક]] [[શ્રેણી:૧૯૩૮માં જન્મ]] [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં મૃત્યુ]] 3oq5wiw9gzaykvfp3ogbyqdkswfg789 0 28367 825436 758595 2022-07-20T17:08:13Z 2409:4041:E87:7A63:85B:F97D:4527:3990 wikitext text/x-wiki {{Infobox Indian jurisdiction | type = ગામ | native_name = સાતસણ | state_name = ગુજરાત | district = બનાસકાંઠા | taluk_names = દાંતીવાડા | latd = 24.316453 | longd= 72.325193 | area_total = | altitude = | population_total = | population_as_of = | population_density = | leader_title_1 = | leader_name_1 = | leader_title_2 = | leader_name_2 = | footnotes = | blank_title_1 = સગવડો | blank_value_1 = [[પ્રાથમિક શાળા]], [[પંચાયતઘર]], [[આંગણવાડી]], દૂધની ડેરી | blank_title_2 = મુખ્ય વ્યવસાય | blank_value_2 = [[ખેતી]], [[ખેતમજૂરી]], [[પશુપાલન]] | blank_title_3 = મુખ્ય ખેતપેદાશ | blank_value_3 = [[મકાઈ]], [[બાજરી]], [[તુવર]], [[શાકભાજી]] | blank_title_4 = | blank_value_4 = }} '''સાતસણ (તા. દાંતીવાડા)''' [[ભારત]] દેશના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા [[ગુજરાત| ગુજરાત રાજ્ય]]ના ઉત્તર ભાગમાં આવેલા [[બનાસકાંઠા જિલ્લો|બનાસકાંઠા જિલ્લા]]માં આવેલા કુલ ૧૪ (ચૌદ) તાલુકાઓ પૈકીના એક એવા [[ દાંતીવાડા તાલુકો| દાંતીવાડા તાલુકા]]માં આવેલું એક ગામ છે. સાતસણ ગામના લોકોનો મુખ્ય વ્યવસાય [[ખેતી]], [[ખેતમજૂરી]] તેમ જ [[પશુપાલન]] છે. આ ગામમાં મુખ્યત્વે [[ઘઉં]], [[જીરુ]], [[વરિયાળી]], [[બાજરી]], [[કપાસ]], [[દિવેલી| દિવેલા]], [[રજકો]] તેમ જ અન્ય [[શાકભાજી]]ના પાકની [[ખેતી]] કરવામાં આવે છે. આ ગામમાં [[પ્રાથમિક શાળા]], [[પંચાયતઘર]], [[આંગણવાડી]] તેમ જ દૂધની ડેરી જેવી સવલતો પ્રાપ્ય થયેલી છે. ગામ મા શીતળા માં નું મંદીર આવેલુ છે જ્યાં શીતળા સાતમ નો મેળો ભરાય છે આ ગામ મા રામેશ્વર મહાદેવ નું મંદીર આવેલુ છે, જે અતિ સોંદર્ય અને રમણીય છે તથા જોવાલાયક આકર્ષક કેંદ્ર છે. {{ગુજરાત ગામ સ્ટબ}} [[શ્રેણી:દાંતીવાડા તાલુકો]] klm1s0qi92ow8dcv7uqj158w33b5lyi 825569 825436 2022-07-21T05:33:40Z KartikMistry 10383 સાફ-સફાઇ. wikitext text/x-wiki {{Infobox Indian jurisdiction | type = ગામ | native_name = સાતસણ | state_name = ગુજરાત | district = બનાસકાંઠા | taluk_names = [[દાંતીવાડા તાલુકો|દાંતીવાડા]] | latd = 24.316453 | longd = 72.325193 | area_total = | altitude = | population_total = | population_as_of = | population_density = | leader_title_1 = | leader_name_1 = | leader_title_2 = | leader_name_2 = | footnotes = | blank_title_1 = સગવડો | blank_value_1 = [[પ્રાથમિક શાળા]], [[પંચાયતઘર]], [[આંગણવાડી]], દૂધની ડેરી | blank_title_2 = મુખ્ય વ્યવસાય | blank_value_2 = [[ખેતી]], [[ખેતમજૂરી]], [[પશુપાલન]] | blank_title_3 = મુખ્ય ખેતપેદાશ | blank_value_3 = [[મકાઈ]], [[બાજરી]], [[તુવર]], [[શાકભાજી]] | blank_title_4 = | blank_value_4 = }} '''સાતસણ''' [[ભારત]] દેશના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા [[ગુજરાત|ગુજરાત રાજ્ય]]ના ઉત્તર ભાગમાં આવેલા [[બનાસકાંઠા જિલ્લો|બનાસકાંઠા જિલ્લા]]માં આવેલા કુલ ૧૪ (ચૌદ) તાલુકાઓ પૈકીના એક એવા [[દાંતીવાડા તાલુકો|દાંતીવાડા તાલુકા]]માં આવેલું એક ગામ છે. સાતસણ ગામના લોકોનો મુખ્ય વ્યવસાય [[ખેતી]], [[ખેતમજૂરી]] તેમ જ [[પશુપાલન]] છે. આ ગામમાં મુખ્યત્વે [[ઘઉં]], [[જીરુ]], [[વરિયાળી]], [[બાજરી]], [[કપાસ]], [[દિવેલી|દિવેલા]], [[રજકો]] તેમ જ અન્ય [[શાકભાજી]]ના પાકની [[ખેતી]] કરવામાં આવે છે. આ ગામમાં [[પ્રાથમિક શાળા]], [[પંચાયતઘર]], [[આંગણવાડી]] તેમ જ દૂધની ડેરી જેવી સવલતો પ્રાપ્ય થયેલી છે. == ધાર્મિક સ્થળો == ગામમાં શીતળા માતા અને રામેશ્વર મહાદેવના મંદિરો આવેલા છે. {{ગુજરાત ગામ સ્ટબ}} [[શ્રેણી:દાંતીવાડા તાલુકો]] ajqa4flb94c2poc7rwmu9tqjogkb0xq 0 50355 825579 818327 2022-07-21T10:05:04Z 2409:4055:2E85:E6C:0:0:D649:E114 wikitext text/x-wiki {{સંદર્ભ આપો}} [[ચિત્ર:સરદાર_બહાદુર_મહારાજ_જગત_સિંહ_જી.jpg|thumb|મહારાજ જગત સિંઘ જી]] પંજાબ, ભારતમાં એક સમૃદ્ધ શીખ ખેડૂત પરિવારમાં જન્મેલા, '''મહારાજ જગત સિંઘ જી''' (1884-1951) સુરત શબ્દ યોગ સાધક બન્યા અને સંત અને રાધા સોમી સત્સંગ બિયાસ ગુરુ બાબા સાવન સિંહની દીક્ષા લીધી. તેમણે એગ્રીકલ્ચર કોલેજ માં કોલેજ કેમિસ્ટ્રીના પ્રોફેસર તરીકે કામ કર્યું હતું અને બ્રિટિશરો દ્વારા સરદાર બહાદુર તરીકે સન્માનિત કરવામાં આવ્યા હતા. નિવૃત્તિ પછી તેમને તેમના આધ્યાત્મિક ગુરુ દ્વારા તેમના અનુગામી તરીકે પસંદ કરવામાં આવ્યા હતા, તેઓ રાધા સોમી સત્સંગ બિયાસના ત્રીજા ગુરુ બન્યા હતા. શાંત, અસ્પષ્ટ અને નિષ્કપટ તરીકે યાદ રાખતા, એક વખત તેમને લાયલપુરના મુસ્લિમ રહસ્યવાદી સાઈ બાબા લસૂરી શાહે "સંપૂર્ણ શિષ્ય" તરીકે વર્ણવ્યા હતા જેઓ "સંપૂર્ણ ગુરુ" બન્યા હતા. == પૃષ્ઠભૂમિ == બાબા જગત સિંહ કાલેરનો જન્મ 27 જુલાઈ 1884ના રોજ ભારતના પંજાબના જલંધર જિલ્લાના નાના ગામ નુસીમાં સમૃદ્ધ અને ધાર્મિક જાટ શીખ ખેડૂતોના પરિવારમાં થયો હતો. તેમના માતાપિતા સરદાર ભોલા સિંહ, એક ખેડૂત અને માતા નંદ કૌર હતા. જ્યારે તેઓ (સરદાર બહાદુર જી) પાંચ વર્ષના હતા ત્યારે તેમના પિતા સરદાર ભોલા સિંહનું અવસાન થયું હતું. તેમનો ઉછેર તેમના પિતાની કાકી (સાતકી માતા) બીબી રૂકમણી કૌર દ્વારા થયો હતો. તેમણે તેમનું પ્રારંભિક શિક્ષણ જલંધરની ક્રિશ્ચિયન મિશન સ્કૂલમાં મેળવ્યું હતું. ત્યારબાદ તેમણે લાહોરની સરકારી કોલેજમાંથી રસાયણશાસ્ત્રમાં એમએસસીની ડિગ્રી પાસ કરી. તેઓ 1911માં પંજાબ એગ્રીકલ્ચર કોલેજ, લાયલપુરમાં રસાયણશાસ્ત્રના આસિસ્ટન્ટ પ્રોફેસર તરીકે જોડાયા હતા અને 1943માં તેમની બત્રીસ વર્ષની શ્રેષ્ઠ સેવા બદલ સરદાર બહાદુરનું બિરુદ મેળવીને સંસ્થાના વાઇસ પ્રિન્સિપાલ તરીકે નિવૃત્ત થયા હતા. == આધ્યાત્મિક માર્ગ == એબોટાબાદમાં 28 ડિસેમ્બર 1910ના રોજ છવ્વીસ વર્ષની ઉંમરે, તેમને હઝુર મહારાજ સાવન સિંહ જી દ્વારા સુરત શબ્દ યોગ (જેને નામ ભક્તિ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે)ની ધ્યાન પ્રેક્ટિસમાં દીક્ષા આપવામાં આવી હતી. તેઓ તેમના પિતરાઈ ભાઈ સરદાર ભગતસિંહ કાલેર અને ન્યાયાધીશ રાય સાહિબ મુન્શી રામ સાથે તેમના ભાવિ ગુરુ, જેઓ હજી ત્યાં સેવામાં હતા, સત્સંગ સાંભળવા ગયા હતા. કોલેજના પ્રોફેસર તરીકેની તેમની પોતાની કારકિર્દી દરમિયાન તેમણે તેમના ગુરુ હઝુર મહારાજ સાવન સિંઘ સાથે ડેરામાં તેમના મોટા ભાગના સપ્તાહાંત વિતાવવા અને તેમનો મોટાભાગનો સમય સુરત શબ્દ યોગ ધ્યાન પ્રેક્ટિસમાં વિતાવવાનું નક્કી કર્યું. 1943 માં તેમની નિવૃત્તિ પછી, તેઓ કાયમી ધોરણે ડેરા બાબા જૈમલ સિંહમાં રહેતા હતા. == અવસાન == 23 ઓક્ટોબર 1951ના રોજ સવારે તેમનું અવસાન થયું. તેઓ મૃત્યુ પામ્યા તે પહેલાં તેમણે એક લેખિત વસિયતમાં મહારાજ ચરણ સિંહને તેમના આધ્યાત્મિક અનુગામી તરીકે નિયુક્ત કર્યા. == પુસ્તકો == તેમણે નીચેના પુસ્તકો લખ્યા. * આત્મજ્ઞાન * આધ્યાત્મિક પુષ્પો [[શ્રેણી:શીખ ધર્મ]] [[શ્રેણી:આધ્યાત્મ]] ddf3ydzr8ivjdiso1vc8sqh5zirigkn 828 50995 825434 825410 2022-07-20T15:52:28Z KartikMistry 10383 યોગ્ય ભાષાંતર. Scribunto text/plain --[[--------------------------< U N C A T E G O R I Z E D _ N A M E S P A C E S >------------------------------ List of namespaces that should not be included in citation error categories. Same as setting notracking = true by default. Note: Namespace names should use underscores instead of spaces. ]] local uncategorized_namespaces = { 'User', 'Talk', 'User_talk', 'Wikipedia_talk', 'File_talk', 'Template_talk', 'Help_talk', 'Category_talk', 'Portal_talk', 'Book_talk', 'Draft_talk', 'Education_Program_talk', 'Module_talk', 'MediaWiki_talk' }; local uncategorized_subpages = {'/[Ss]andbox', '/[Tt]estcases', '/[^/]*[Ll]og', '/[Aa]rchive'}; -- list of Lua patterns found in page names of pages we should not categorize --[[--------------------------< M E S S A G E S >-------------------------------------------------------------- Translation table The following contains fixed text that may be output as part of a citation. This is separated from the main body to aid in future translations of this module. ]] local messages = { ['agency'] = '$1 $2', -- $1 is sepc, $2 is agency ['archived-dead'] = '$1 માંથી $2 પર સંગ્રહિત', ['archived-live'] = 'મૂળ $1 માંથી $2 પર સંગ્રહિત', ['archived-missing'] = 'મૂળ $1 માંથી $2 પર સંગ્રહિત', ['archived-unfit'] = 'મૂળમાંથી અહીં સંગ્રહિત ', ['archived'] = 'સંગ્રહિત', ['by'] = 'વડે', -- contributions to authored works: introduction, foreword, afterword ['cartography'] = '$1 વડે નકશો', ['editor'] = 'સંપાદક', ['editors'] = 'સંપાદકો', ['edition'] = '($1&nbsp;આવૃત્તિ)', ['episode'] = 'પ્રકરણ $1', ['et al'] = 'et&nbsp;al.', ['in'] = 'માં', -- edited works ['inactive'] = 'અસક્રિય', ['inset'] = '$1 inset', ['interview'] = 'Interviewed by $1', ['lay summary'] = 'Lay summary', ['mismatch'] = '<code class="cs1-code">&#124;$1=</code> / <code class="cs1-code">&#124;$2=</code> mismatch', -- $1 is year param name; $2 is date param name ['newsgroup'] = '[[Usenet newsgroup|Newsgroup]]:&nbsp;$1', ['notitle'] = 'શીર્ષક નથી', -- for |title=(()) and (in the future) |title=none ['original'] = 'મૂળ', ['origdate'] = ' [$1]', ['published'] = ' (પ્રકાશિત $1)', ['retrieved'] = 'મેળવેલ $1', ['season'] = 'શ્રેણી $1', ['section'] = '§&nbsp;$1', ['sections'] = '§§&nbsp;$1', ['series'] = '$1 $2', -- $1 is sepc, $2 is series ['seriesnum'] = 'શ્રેણી $1', ['translated'] = '$1 વડે અનુવાદિત', ['type'] = ' ($1)', -- for titletype ['written'] = '$1 પર લખાયેલ', ['vol'] = '$1 ખંડ&nbsp;$2', -- $1 is sepc; bold journal style volume is in presentation{} ['vol-no'] = '$1 ખંડ&nbsp;$2 અંક&nbsp;$3', -- sepc, volume, issue ['issue'] = '$1 ક્રમાંક&nbsp;$2', -- $1 is sepc ['j-vol'] = '$1 $2', -- sepc, volume; bold journal volume is in presentation{} ['j-issue'] = ' ($1)', ['nopp'] = '$1 $2'; -- page(s) without prefix; $1 is sepc ['p-prefix'] = "$1 પૃષ્ઠ&nbsp;$2", -- $1 is sepc ['pp-prefix'] = "$1 પૃષ્ઠ&nbsp;$2", -- $1 is sepc ['j-page(s)'] = ': $1', -- same for page and pages ['sheet'] = '$1 Sheet&nbsp;$2', -- $1 is sepc ['sheets'] = '$1 Sheets&nbsp;$2', -- $1 is sepc ['j-sheet'] = ': Sheet&nbsp;$1', ['j-sheets'] = ': Sheets&nbsp;$1', ['language'] = '($1માં)', ['via'] = " &ndash; $1 વડે", ['event'] = 'Event occurs at', ['minutes'] = 'મિનિટમાં', -- Determines the location of the help page ['help page link'] = 'Help:CS1 errors', ['help page label'] = 'મદદ', -- categories ['cat wikilink'] = '[[Category:$1]]', -- $1 is the category name [':cat wikilink'] = '[[:Category:$1|link]]', -- category name as maintenance message wikilink; $1 is the category name -- Internal errors (should only occur if configuration is bad) ['undefined_error'] = 'Called with an undefined error condition', ['unknown_ID_key'] = 'Unrecognized ID key', -- an ID key in id_handlers not found in ~/Identifiers func_map{} ['unknown_argument_map'] = 'Argument map not defined for this variable', ['bare_url_no_origin'] = 'Bare URL found but origin indicator is nil or empty', } --[=[-------------------------< E T _ A L _ P A T T E R N S >-------------------------------------------------- This table provides Lua patterns for the phrase "et al" and variants in name text (author, editor, etc.). The main module uses these to identify and emit the 'etal' message. ]=] local et_al_patterns = { "[;,]? *[\"']*%f[%a][Ee][Tt]%.? *[Aa][Ll][%.\"']*$", -- variations on the 'et al' theme "[;,]? *[\"']*%f[%a][Ee][Tt]%.? *[Aa][Ll][Ii][AaIi][Ee]?[%.\"']*$", -- variations on the 'et alia', 'et alii' and 'et aliae' themes (false positive 'et aliie' unlikely to match) "[;,]? *%f[%a]and [Oo]thers", -- an alternative to et al. "%[%[ *[Ee][Tt]%.? *[Aa][Ll]%.? *%]%]", -- a wikilinked form "%(%( *[Ee][Tt]%.? *[Aa][Ll]%.? *%)%)", -- a double-bracketed form (to counter partial removal of ((...)) syntax) "[%(%[] *[Ee][Tt]%.? *[Aa][Ll]%.? *[%)%]]", -- a bracketed form } --[[--------------------------< E D I T O R _ M A R K U P _ P A T T E R N S >---------------------------------- This table provides Lua patterns for the phrase "ed" and variants in name text (author, editor, etc.). The main module uses these to identify and emit the 'extra_text_names' message. (It is not the only series of patterns for this message.) ]] local editor_markup_patterns = { -- these patterns match annotations at end of name '%f[%(%[][%(%[]%s*[Ee][Dd][Ss]?%.?%s*[%)%]]?$', -- (ed) or (eds): leading '(', case insensitive 'ed', optional 's', '.' and/or ')' '[,%.%s]%f[e]eds?%.?$', -- ed or eds: without '('or ')'; case sensitive (ED could be initials Ed could be name) '%f[%(%[][%(%[]%s*[Ee][Dd][Ii][Tt][Oo][Rr][Ss]?%.?%s*[%)%]]?$', -- (editor) or (editors): leading '(', case insensitive, optional '.' and/or ')' '[,%.%s]%f[Ee][Dd][Ii][Tt][Oo][Rr][Ss]?%.?$', -- editor or editors: without '('or ')'; case insensitive -- these patterns match annotations at beginning of name '^eds?[%.,;]', -- ed. or eds.: lower case only, optional 's', requires '.' '^[%(%[]%s*[Ee][Dd][Ss]?%.?%s*[%)%]]', -- (ed) or (eds): also sqare brackets, case insensitive, optional 's', '.' '^[%(%[]?%s*[Ee][Dd][Ii][Tt][Oo][Rr][Ss]?%A', -- (editor or (editors: also square brackets, case insensitive, optional brackets, 's' '^[%(%[]?%s*[Ee][Dd][Ii][Tt][Ee][Dd]%A', -- (edited: also square brackets, case insensitive, optional brackets -- these patterns match annotations that are the 'name' '^[Ee][Dd][Ii][Tt][Oo][Rr][Ss]?%.?$', -- editor or editors; case insensitive } --[[--------------------------< P R E S E N T A T I O N >------------------------ Fixed presentation markup. Originally part of citation_config.messages it has been moved into its own, more semantically correct place. ]] local presentation = { -- Error output -- .error class is specified at https://git.wikimedia.org/blob/mediawiki%2Fcore.git/9553bd02a5595da05c184f7521721fb1b79b3935/skins%2Fcommon%2Fshared.css#L538 -- .citation-comment class is specified at Help:CS1_errors#Controlling_error_message_display ['hidden-error'] = '<span class="cs1-hidden-error error citation-comment">$1</span>', ['visible-error'] = '<span class="cs1-visible-error error citation-comment">$1</span>', ['hidden-maint'] = '<span class="cs1-maint citation-comment">$1</span>', ['accessdate'] = '<span class="reference-accessdate">$1$2</span>', -- to allow editors to hide accessdate using personal CSS ['bdi'] = '<bdi$1>$2</bdi>', -- bidirectional isolation used with |script-title= and the like ['cite'] = '<cite class="$1">$2</cite>'; -- |ref= not set so no id="..." attribute ['cite-id'] = '<cite id="$1" class="$2">$3</cite>'; -- for use when |ref= is set ['format'] = ' <span class="cs1-format">($1)</span>', -- for |format=, |chapter-format=, etc. -- various access levels, for |access=, |doi-access=, |arxiv=, ... -- narrow no-break space &#8239; may work better than nowrap CSS. Or not? Browser support? ['ext-link-access-signal'] = '<span class="$1" title="$2">$3</span>', -- external link with appropriate lock icon ['free'] = {class='cs1-lock-free', title='Freely accessible'}, -- classes defined in Module:Citation/CS1/styles.css ['registration'] = {class='cs1-lock-registration', title='Free registration required'}, ['limited'] = {class='cs1-lock-limited', title='Free access subject to limited trial, subscription normally required'}, ['subscription'] = {class='cs1-lock-subscription', title='Paid subscription required'}, ['interwiki-icon'] = '<span class="$1" title="$2">$3</span>', ['class-wikisource'] = 'cs1-ws-icon', ['italic-title'] = "''$1''", ['kern-left'] = '<span class="cs1-kern-left">$1</span>$2', -- spacing to use when title contains leading single or double quote mark ['kern-right'] = '$1<span class="cs1-kern-right">$2</span>', -- spacing to use when title contains trailing single or double quote mark -- these for simple wikilinked titles [["text]], [[text"]] and [["text"]] -- span wraps entire wikilink ['kern-wl-left'] = '<span class="cs1-kern-wl-left">$1</span>', -- when title contains leading single or double quote mark ['kern-wl-right'] = '<span class="cs1-kern-wl-left">$1</span>', -- when title contains trailing single or double quote mark ['kern-wl-both'] = '<span class="cs1-kern-wl-left cs1-kern-wl-right">$1</span>', -- when title contains leading and trailing single or double quote marks ['nowrap1'] = '<span class="nowrap">$1</span>', -- for nowrapping an item: <span ...>yyyy-mm-dd</span> ['nowrap2'] = '<span class="nowrap">$1</span> $2', -- for nowrapping portions of an item: <span ...>dd mmmm</span> yyyy (note white space) ['ocins'] = '<span title="$1" class="Z3988"></span>', ['parameter'] = '<code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', ['ps_cs1'] = '.'; -- CS1 style postscript (terminal) character ['ps_cs2'] = ''; -- CS2 style postscript (terminal) character (empty string) ['quoted-text'] = '<q>$1</q>', -- for wrapping |quote= content ['quoted-title'] = '"$1"', ['sep_cs1'] = '.', -- CS1 element separator ['sep_cs2'] = ',', -- CS2 separator ['sep_nl'] = ';', -- CS1|2 style name-list separator between names is a semicolon ['sep_nl_and'] = ' and ', -- used as last nl sep when |name-list-style=and and list has 2 items ['sep_nl_end'] = '; and ', -- used as last nl sep when |name-list-style=and and list has 3+ names ['sep_name'] = ', ', -- CS1|2 style last/first separator is <comma><space> ['sep_nl_vanc'] = ',', -- Vancouver style name-list separator between authors is a comma ['sep_name_vanc'] = ' ', -- Vancouver style last/first separator is a space ['sep_list'] = ', ', -- used for |language= when list has 3+ items except for last sep which uses sep_list_end ['sep_list_pair'] = ' and ', -- used for |language= when list has 2 items ['sep_list_end'] = ', and ', -- used as last list sep for |language= when list has 3+ items ['trans-italic-title'] = "&#91;''$1''&#93;", ['trans-quoted-title'] = "&#91;$1&#93;", -- for |trans-title= and |trans-quote= ['vol-bold'] = '$1 <b>$2</b>', -- sepc, volume; for bold journal cites; for other cites ['vol'] in messages{} } --[[--------------------------< A L I A S E S >--------------------------------- Aliases table for commonly passed parameters. Parameter names on the right side in the assignments in this table must have been defined in the Whitelist before they will be recognized as valid parameter names ]] local aliases = { ['AccessDate'] = {'access-date', 'accessdate'}, -- Used by InternetArchiveBot ['Agency'] = 'agency', ['ArchiveDate'] = {'archive-date', 'archivedate'}, -- Used by InternetArchiveBot ['ArchiveFormat'] = 'archive-format', ['ArchiveURL'] = {'archive-url', 'archiveurl'}, -- Used by InternetArchiveBot ['ASINTLD'] = 'asin-tld', ['At'] = 'at', -- Used by InternetArchiveBot ['Authors'] = {'authors', 'people', 'credits'}, ['BookTitle'] = {'book-title', 'booktitle'}, ['Cartography'] = 'cartography', ['Chapter'] = {'chapter', 'contribution', 'entry', 'article', 'section'}, ['ChapterFormat'] = {'chapter-format', 'contribution-format', 'entry-format', 'article-format', 'section-format'}; ['ChapterURL'] = {'chapter-url', 'contribution-url', 'entry-url', 'article-url', 'section-url', 'chapterurl'}, -- Used by InternetArchiveBot ['ChapterUrlAccess'] = {'chapter-url-access', 'contribution-url-access', 'entry-url-access', 'article-url-access', 'section-url-access'}, -- Used by InternetArchiveBot ['Class'] = 'class', -- cite arxiv and arxiv identifiers ['Collaboration'] = 'collaboration', ['Conference'] = {'conference', 'event'}, ['ConferenceFormat'] = 'conference-format', ['ConferenceURL'] = 'conference-url', -- Used by InternetArchiveBot ['Date'] = {'date', 'air-date', 'airdate'}, -- air-date and airdate for cite episode and cite serial only ['Degree'] = 'degree', ['DF'] = 'df', ['DisplayAuthors'] = {'display-authors', 'display-subjects'}, ['DisplayContributors'] = 'display-contributors', ['DisplayEditors'] = 'display-editors', ['DisplayInterviewers'] = 'display-interviewers', ['DisplayTranslators'] = 'display-translators', ['Docket'] = 'docket', ['DoiBroken'] = 'doi-broken-date', ['Edition'] = 'edition', ['Embargo'] = 'pmc-embargo-date', ['Encyclopedia'] = {'encyclopedia', 'encyclopaedia', 'dictionary'}, -- cite encyclopedia only ['Episode'] = 'episode', -- cite serial only TODO: make available to cite episode? ['Format'] = 'format', ['ID'] = {'id', 'ID'}, ['Inset'] = 'inset', ['Issue'] = {'issue', 'number'}, ['Language'] = {'language', 'lang'}, ['LayDate'] = 'lay-date', ['LayFormat'] = 'lay-format', ['LaySource'] = 'lay-source', ['LayURL'] = 'lay-url', ['MailingList'] = {'mailing-list', 'mailinglist'}, -- cite mailing list only ['Map'] = 'map', -- cite map only ['MapFormat'] = 'map-format', -- cite map only ['MapURL'] = {'map-url', 'mapurl'}, -- cite map only -- Used by InternetArchiveBot ['MapUrlAccess'] = 'map-url-access', -- cite map only -- Used by InternetArchiveBot ['Minutes'] = 'minutes', ['Mode'] = 'mode', ['NameListStyle'] = 'name-list-style', ['Network'] = 'network', ['Newsgroup'] = 'newsgroup', -- cite newsgroup only ['NoPP'] = {'no-pp', 'nopp'}, ['NoTracking'] = {'no-tracking', 'template-doc-demo'}, ['Number'] = 'number', -- this case only for cite techreport ['OrigDate'] = {'orig-date', 'orig-year', 'origyear'}, ['Others'] = 'others', ['Page'] = {'page', 'p'}, -- Used by InternetArchiveBot ['Pages'] = {'pages', 'pp'}, -- Used by InternetArchiveBot ['Periodical'] = {'journal', 'magazine', 'newspaper', 'periodical', 'website', 'work'}, ['Place'] = {'place', 'location'}, ['PostScript'] = 'postscript', ['PublicationDate'] = {'publication-date', 'publicationdate'}, ['PublicationPlace'] = {'publication-place', 'publicationplace'}, ['PublisherName'] = {'publisher', 'institution'}, ['Quote'] = {'quote', 'quotation'}, ['QuotePage'] = 'quote-page', ['QuotePages'] = 'quote-pages', ['Ref'] = 'ref', ['Scale'] = 'scale', ['ScriptChapter'] = {'script-chapter', 'script-contribution', 'script-entry', 'script-article', 'script-section'}, ['ScriptMap'] = 'script-map', ['ScriptPeriodical'] = {'script-journal', 'script-magazine', 'script-newspaper', 'script-periodical', 'script-website', 'script-work'}, ['ScriptQuote'] = 'script-quote', ['ScriptTitle'] = 'script-title', -- Used by InternetArchiveBot ['Season'] = 'season', ['Sections'] = 'sections', -- cite map only ['Series'] = {'series', 'version'}, ['SeriesLink'] = {'series-link', 'serieslink'}, ['SeriesNumber'] = {'series-number', 'series-no'}, ['Sheet'] = 'sheet', -- cite map only ['Sheets'] = 'sheets', -- cite map only ['Station'] = 'station', ['Time'] = 'time', ['TimeCaption'] = 'time-caption', ['Title'] = 'title', -- Used by InternetArchiveBot ['TitleLink'] = {'title-link', 'episode-link', 'episodelink'}, -- Used by InternetArchiveBot ['TitleNote'] = 'department', ['TitleType'] = {'type', 'medium'}, ['TransChapter'] = {'trans-article', 'trans-chapter', 'trans-contribution', 'trans-entry', 'trans-section'}, ['Transcript'] = 'transcript', ['TranscriptFormat'] = 'transcript-format', ['TranscriptURL'] = {'transcript-url', 'transcripturl'}, -- Used by InternetArchiveBot ['TransMap'] = 'trans-map', -- cite map only ['TransPeriodical'] = {'trans-journal', 'trans-magazine', 'trans-newspaper', 'trans-periodical', 'trans-website', 'trans-work'}, ['TransQuote'] = 'trans-quote', ['TransTitle'] = 'trans-title', -- Used by InternetArchiveBot ['URL'] = {'url', 'URL'}, -- Used by InternetArchiveBot ['UrlAccess'] = 'url-access', -- Used by InternetArchiveBot ['UrlStatus'] = 'url-status', -- Used by InternetArchiveBot ['Vauthors'] = 'vauthors', ['Veditors'] = 'veditors', ['Via'] = 'via', ['Volume'] = 'volume', ['Year'] = 'year', ['AuthorList-First'] = {"first#", "author-first#", "author#-first", "given#", "author-given#", "author#-given"}, ['AuthorList-Last'] = {"last#", "author-last#", "author#-last", "surname#", "author-surname#", "author#-surname", "author#", "subject#", 'host#'}, ['AuthorList-Link'] = {"author-link#", "author#-link", "subject-link#", "subject#-link", "authorlink#", "author#link"}, ['AuthorList-Mask'] = {"author-mask#", "author#-mask", "subject-mask#", "subject#-mask"}, ['ContributorList-First'] = {'contributor-first#', 'contributor#-first', 'contributor-given#', 'contributor#-given'}, ['ContributorList-Last'] = {'contributor-last#', 'contributor#-last', 'contributor-surname#', 'contributor#-surname', 'contributor#'}, ['ContributorList-Link'] = {'contributor-link#', 'contributor#-link'}, ['ContributorList-Mask'] = {'contributor-mask#', 'contributor#-mask'}, ['EditorList-First'] = {"editor-first#", "editor#-first", "editor-given#", "editor#-given"}, ['EditorList-Last'] = {"editor-last#", "editor#-last", "editor-surname#", "editor#-surname", "editor#"}, ['EditorList-Link'] = {"editor-link#", "editor#-link"}, ['EditorList-Mask'] = {"editor-mask#", "editor#-mask"}, ['InterviewerList-First'] = {'interviewer-first#', 'interviewer#-first', 'interviewer-given#', 'interviewer#-given'}, ['InterviewerList-Last'] = {'interviewer-last#', 'interviewer#-last', 'interviewer-surname#', 'interviewer#-surname', 'interviewer#'}, ['InterviewerList-Link'] = {'interviewer-link#', 'interviewer#-link'}, ['InterviewerList-Mask'] = {'interviewer-mask#', 'interviewer#-mask'}, ['TranslatorList-First'] = {'translator-first#', 'translator#-first', 'translator-given#', 'translator#-given'}, ['TranslatorList-Last'] = {'translator-last#', 'translator#-last', 'translator-surname#', 'translator#-surname', 'translator#'}, ['TranslatorList-Link'] = {'translator-link#', 'translator#-link'}, ['TranslatorList-Mask'] = {'translator-mask#', 'translator#-mask'}, } --[[--------------------------< P U N C T _ S K I P >--------------------------- builds a table of parameter names that the extraneous terminal punctuation check should not check. ]] local punct_skip = {}; local meta_params = { -- table of aliases[] keys (meta parameters); each key has a table of parameter names for a value 'BookTitle', 'Chapter', 'ScriptChapter', 'ScriptTitle', 'Title', 'TransChapter', 'Transcript', 'TransMap', 'TransTitle', -- title-holding parameters 'AuthorList-Mask', 'ContributorList-Mask', 'EditorList-Mask', 'InterviewerList-Mask', 'TranslatorList-Mask', -- name-list mask may have name separators 'PostScript', 'Quote', 'ScriptQuote', 'TransQuote', 'Ref', -- miscellaneous 'ArchiveURL', 'ChapterURL', 'ConferenceURL', 'LayURL', 'MapURL', 'TranscriptURL', 'URL', -- URL-holding parameters } for _, meta_param in ipairs (meta_params) do -- for each meta parameter key local params = aliases[meta_param]; -- get the parameter or the table of parameters associated with the meta parameter name if 'string' == type (params) then punct_skip[params] = 1; -- just a single parameter else for _, param in ipairs (params) do -- get the parameter name punct_skip[param] = 1; -- add the parameter name to the skip table local count; param, count = param:gsub ('#', ''); -- remove enumerator marker from enumerated parameters if 0 ~= count then -- if removed punct_skip[param] = 1; -- add param name without enumerator marker end end end end --[[-----------< S P E C I A L C A S E T R A N S L A T I O N S >------------ This table is primarily here to support internationalization. Translations in this table are used, for example, when an error message, category name, etc., is extracted from the English alias key. There may be other cases where this translation table may be useful. ]] local special_case_translation = { ['AuthorList'] = 'authors list', -- used to assemble maintenance category names ['ContributorList'] = 'contributors list', -- translation of these names plus translation of the base mainenance category names in maint_cats{} table below ['EditorList'] = 'editors list', -- must match the names of the actual categories ['InterviewerList'] = 'interviewers list', -- this group or translations used by name_has_ed_markup() and name_has_mult_names() ['TranslatorList'] = 'translators list', -- Lua patterns to match pseudo-titles used by InternetArchiveBot and others as placeholder for unknown |title= value ['archived_copy'] = { -- used with CS1 maint: Archive[d] copy as title ['en'] = '^archived?%s+copy$', -- for English; translators: keep this because templates imported from en.wiki ['local'] = nil, -- translators: replace ['local'] = nil with lowercase translation only when bots or tools create generic titles in your language }, -- Lua patterns to match generic titles; usually created by bots or reference filling tools -- translators: replace ['local'] = nil with lowercase translation only when bots or tools create generic titles in your language ['generic_titles'] = { -- patterns in this table should be lowercase only -- leave ['local'] nil except when there is a matching generic title in your language -- generic titles must be lowercase -- boolean 'true' for plain-text searches; 'false' for pattern searches {['en'] = {'^wayback%s+machine$', false}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'are you a robot', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'hugedomains.com', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'^[%(%[{<]?no +title[>}%]%)]?$', false}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'page not found', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'subscribe to read', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'^[%(%[{<]?unknown[>}%]%)]?$', false}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'website is for sale', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'^404', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'internet archive wayback machine', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'log into facebook', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'redirecting...', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'webcite query result', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'wikiwix\'s cache', true}, ['local'] = nil}, } } --[[--------------------------< D A T E _ N A M E S >---------------------------------------------------------- This table of tables lists local language date names and fallback English date names. The code in Date_validation will look first in the local table for valid date names. If date names are not found in the local table, the code will look in the English table. Because citations can be copied to the local wiki from en.wiki, the English is required when the date-name translation function date_name_xlate() is used. In these tables, season numbering is defined by Extended Date/Time Format (EDTF) Specification (https://www.loc.gov/standards/datetime/) which became part of ISO 8601 in 2019. See '§Sub-year groupings'. The standard defines various divisions using numbers 21-41. CS1|2 only supports generic seasons. EDTF does support the distinction between north and south hemisphere seasons but CS1|2 has no way to make that distinction. 33-36 = Quarter 1, Quarter 2, Quarter 3, Quarter 4 (3 months each) The standard does not address 'named' dates so, for the purposes of CS1|2, Easter and Christmas are defined here as 98 and 99, which should be out of the ISO 8601 (EDTF) range of uses for a while. ]] local date_names = { ['en'] = { -- English ['long'] = {['January'] = 1, ['February'] = 2, ['March'] = 3, ['April'] = 4, ['May'] = 5, ['June'] = 6, ['July'] = 7, ['August'] = 8, ['September'] = 9, ['October'] = 10, ['November'] = 11, ['December'] = 12}, ['short'] = {['Jan'] = 1, ['Feb'] = 2, ['Mar'] = 3, ['Apr'] = 4, ['May'] = 5, ['Jun'] = 6, ['Jul'] = 7, ['Aug'] = 8, ['Sep'] = 9, ['Oct'] = 10, ['Nov'] = 11, ['Dec'] = 12}, ['quarter'] = {['First Quarter'] = 33, ['Second Quarter'] = 34, ['Third Quarter'] = 35, ['Fourth Quarter'] = 36}, ['season'] = {['Winter'] = 24, ['Spring'] = 21, ['Summer'] = 22, ['Fall'] = 23, ['Autumn'] = 23}, ['named'] = {['Easter'] = 98, ['Christmas'] = 99}, }, ['local'] = { -- replace these English date names with the local language equivalents ['long'] = {['જાન્યુઆરી'] = 1, ['ફેબ્રુઆરી'] = 2, ['માર્ચ'] = 3, ['એપ્રિલ'] = 4, ['મે'] = 5, ['જૂન'] = 6, ['જુલાઇ'] = 7, ['ઓગસ્ટ'] = 8, ['સપ્ટેમ્બર'] = 9, ['ઓક્ટોબર'] = 10, ['નવેમ્બર'] = 11, ['ડિસેમ્બર'] = 12}, ['short'] = {['જાન'] = 1, ['ફેબ'] = 2, ['માર્ચ'] = 3, ['એપ્ર'] = 4, ['મે'] = 5, ['જૂન'] = 6, ['જુલ'] = 7, ['ઓગ'] = 8, ['સપ્ટ'] = 9, ['ઓક્ટ'] = 10, ['નવે'] = 11, ['ડિસે'] = 12}, ['quarter'] = {['First Quarter'] = 33, ['Second Quarter'] = 34, ['Third Quarter'] = 35, ['Fourth Quarter'] = 36}, ['season'] = {['શિયાળો'] = 24, ['Spring'] = 21, ['ઉનાળો'] = 22, ['Fall'] = 23, ['Autumn'] = 23}, ['named'] = {['Easter'] = 98, ['Christmas'] = 99}, }, ['inv_local_l'] = {}, -- used in date reformatting; copy of date_names['local'].long where k/v are inverted: [1]='<local name>' etc. ['inv_local_s'] = {}, -- used in date reformatting; copy of date_names['local'].short where k/v are inverted: [1]='<local name>' etc. ['local_digits'] = {['૦'] = '0', ['૧'] = '1', ['૨'] = '2', ['૩'] = '3', ['૪'] = '4', ['૫'] = '5', ['૬'] = '6', ['૭'] = '7', ['૮'] = '8', ['૯'] = '9'}, -- used to convert local language digits to Western 0-9 ['xlate_digits'] = {}, } for name, i in pairs (date_names['local'].long) do -- this table is ['name'] = i date_names['inv_local_l'][i] = name; -- invert to get [i] = 'name' for conversions from ymd end for name, i in pairs (date_names['local'].short) do -- this table is ['name'] = i date_names['inv_local_s'][i] = name; -- invert to get [i] = 'name' for conversions from ymd end for ld, ed in pairs (date_names.local_digits) do -- make a digit translation table for simple date translation from en to local language using local_digits table date_names.xlate_digits [ed] = ld; -- en digit becomes index with local digit as the value end local df_template_patterns = { -- table of redirects to {{Use dmy dates}} and {{Use mdy dates}} '{{ *[Uu]se +(dmy) +dates *[|}]', -- 1159k -- sorted by approximate transclusion count '{{ *[Uu]se +(mdy) +dates *[|}]', -- 212k '{{ *[Uu]se +(MDY) +dates *[|}]', -- 788 '{{ *[Uu]se +(DMY) +dates *[|}]', -- 343 '{{ *([Mm]dy) *[|}]', -- 176 '{{ *[Uu]se *(dmy) *[|}]', -- 156 + 18 '{{ *[Uu]se *(mdy) *[|}]', -- 149 + 11 '{{ *([Dd]my) *[|}]', -- 56 '{{ *[Uu]se +(MDY) *[|}]', -- 5 '{{ *([Dd]MY) *[|}]', -- 3 '{{ *[Uu]se(mdy)dates *[|}]', -- 1 '{{ *[Uu]se +(DMY) *[|}]', -- 0 '{{ *([Mm]DY) *[|}]', -- 0 } local function get_date_format () local content = mw.title.getCurrentTitle():getContent() or ''; -- get the content of the article or ''; new pages edited w/ve do not have 'content' until saved; ve does not preview; phab:T221625 for _, pattern in ipairs (df_template_patterns) do -- loop through the patterns looking for {{Use dmy dates}} or {{Use mdy dates}} or any of their redirects local start, _, match = content:find(pattern); -- match is the three letters indicating desired date format if match then content = content:match ('%b{}', start); -- get the whole template if content:match ('| *cs1%-dates *= *[lsy][sy]?') then -- look for |cs1-dates=publication date length access-/archive-date length return match:lower() .. '-' .. content:match ('| *cs1%-dates *= *([lsy][sy]?)'); else return match:lower() .. '-all'; -- no |cs1-dates= k/v pair; return value appropriate for use in |df= end end end end local global_df = get_date_format (); --[[-----------------< V O L U M E , I S S U E , P A G E S >------------------ These tables hold cite class values (from the template invocation) and identify those templates that support |volume=, |issue=, and |page(s)= parameters. Cite conference and cite map require further qualification which is handled in the main module. ]] local templates_using_volume = {'citation', 'audio-visual', 'book', 'conference', 'encyclopaedia', 'interview', 'journal', 'magazine', 'map', 'news', 'report', 'techreport', 'thesis'} local templates_using_issue = {'citation', 'conference', 'episode', 'interview', 'journal', 'magazine', 'map', 'news', 'podcast'} local templates_not_using_page = {'audio-visual', 'episode', 'mailinglist', 'newsgroup', 'podcast', 'serial', 'sign', 'speech'} --[[ Patterns for finding extra text in |volume=, |issue=, |page=, |pages= ]] local vol_iss_pg_patterns = { good_ppattern = '^P[^%.PpGg]', -- OK to begin with uppercase P: P7 (page 7 of section P), but not p123 (page 123); TODO: this allows 'Pages' which it should not bad_ppatterns = { -- patterns for |page= and |pages= '^[Pp][PpGg]?%.?[ %d]', '^[Pp]ages?', '^[Pp]gs.?', }, vpatterns = { -- patterns for |volume= '^volumes?', '^vols?[%.:=]?' }, ipatterns = { -- patterns for |issue= '^issues?', '^iss[%.:=]?', '^numbers?', '^nos?%A', -- don't match 'november' or 'nostradamus' '^nr[%.:=]?', '^n[%.:= ]' -- might be a valid issue without separator (space char is sep char here) } } --[[--------------------------< K E Y W O R D S >------------------------------- These tables hold keywords for those parameters that have defined sets of acceptable keywords. ]] --[[-------------------< K E Y W O R D S T A B L E >-------------------------- this is a list of keywords; each key in the list is associated with a table of synonymous keywords possibly from different languages. for I18N: add local-language keywords to value table; do not change the key. For example, adding the German keyword 'ja': ['affirmative'] = {'yes', 'true', 'y', 'ja'}, Because CS1|2 templates from en.wiki articles are often copied to other local wikis, it is recommended that the English keywords remain in these tables. ]] local keywords = { ['amp'] = {'&', 'amp', 'ampersand'}, -- |name-list-style= ['and'] = {'and', 'serial'}, -- |name-list-style= ['affirmative'] = {'yes', 'true', 'y'}, -- |no-tracking=, |no-pp= -- Used by InternetArchiveBot ['afterword'] = {'afterword'}, -- |contribution= ['bot: unknown'] = {'bot: unknown'}, -- |url-status= -- Used by InternetArchiveBot ['cs1'] = {'cs1'}, -- |mode= ['cs2'] = {'cs2'}, -- |mode= ['dead'] = {'dead'}, -- |url-status= -- Used by InternetArchiveBot ['dmy'] = {'dmy'}, -- |df= ['dmy-all'] = {'dmy-all'}, -- |df= ['foreword'] = {'foreword'}, -- |contribution= ['free'] = {'free'}, -- |url-access= -- Used by InternetArchiveBot ['introduction'] = {'introduction'}, -- |contribution= ['limited'] = {'limited'}, -- |url-access= -- Used by InternetArchiveBot ['live'] = {'live'}, -- |url-status= -- Used by InternetArchiveBot ['mdy'] = {'mdy'}, -- |df= ['mdy-all'] = {'mdy-all'}, -- |df= ['none'] = {'none'}, -- |postscript=, |ref=, |title=, |type= -- Used by InternetArchiveBot ['off'] = {'off'}, -- |title= (potentially also: |title-link=, |postscript=, |ref=, |type=) ['preface'] = {'preface'}, -- |contribution= ['registration'] = {'registration'}, -- |url-access= -- Used by InternetArchiveBot ['subscription'] = {'subscription'}, -- |url-access= -- Used by InternetArchiveBot ['unfit'] = {'unfit'}, -- |url-status= -- Used by InternetArchiveBot ['usurped'] = {'usurped'}, -- |url-status= -- Used by InternetArchiveBot ['vanc'] = {'vanc'}, -- |name-list-style= ['ymd'] = {'ymd'}, -- |df= ['ymd-all'] = {'ymd-all'}, -- |df= -- ['yMd'] = {'yMd'}, -- |df=; not supported at en.wiki -- ['yMd-all'] = {'yMd-all'}, -- |df=; not supported at en.wiki } --[[------------------------< X L A T E _ K E Y W O R D S >--------------------- this function builds a list, keywords_xlate{}, of the keywords found in keywords{} where the values from keywords{} become the keys in keywords_xlate{} and the keys from keywords{} become the values in keywords_xlate{}: ['affirmative'] = {'yes', 'true', 'y'}, -- in keywords{} becomes ['yes'] = 'affirmative', -- in keywords_xlate{} ['true'] = 'affirmative', ['y'] = 'affirmative', the purpose of this function is to act as a translator between a non-English keyword and its English equivalent that may be used in other modules of this suite ]] local function xlate_keywords () local out_table = {}; -- output goes here for k, keywords_t in pairs (keywords) do -- spin through the keywords table for _, keyword in ipairs (keywords_t) do -- for each keyword out_table[keyword] = k; -- create an entry in the output table where keyword is the key end end return out_table; end local keywords_xlate = xlate_keywords (); -- the list of translated keywords --[[----------------< M A K E _ K E Y W O R D S _ L I S T >--------------------- this function assembles, for parameter-value validation, the list of keywords appropriate to that parameter. keywords_lists{}, is a table of tables from keywords{} ]] local function make_keywords_list (keywords_lists) local out_table = {}; -- output goes here for _, keyword_list in ipairs (keywords_lists) do -- spin through keywords_lists{} and get a table of keywords for _, keyword in ipairs (keyword_list) do -- spin through keyword_list{} and add each keyword, ... table.insert (out_table, keyword); -- ... as plain text, to the output list end end return out_table; end --[[----------------< K E Y W O R D S _ L I S T S >----------------------------- this is a list of lists of valid keywords for the various parameters in [key]. Generally the keys in this table are the canonical en.wiki parameter names though some are contrived because of use in multiple differently named parameters: ['yes_true_y'], ['id-access']. The function make_keywords_list() extracts the individual keywords from the appropriate list in keywords{}. The lists in this table are used to validate the keyword assignment for the parameters named in this table's keys. ]] local keywords_lists = { ['yes_true_y'] = make_keywords_list ({keywords.affirmative}), ['contribution'] = make_keywords_list ({keywords.afterword, keywords.foreword, keywords.introduction, keywords.preface}), ['df'] = make_keywords_list ({keywords.dmy, keywords['dmy-all'], keywords.mdy, keywords['mdy-all'], keywords.ymd, keywords['ymd-all']}), -- ['df'] = make_keywords_list ({keywords.dmy, keywords['dmy-all'], keywords.mdy, keywords['mdy-all'], keywords.ymd, keywords['ymd-all'], keywords.yMd, keywords['yMd-all']}), -- not supported at en.wiki ['mode'] = make_keywords_list ({keywords.cs1, keywords.cs2}), ['name-list-style'] = make_keywords_list ({keywords.amp, keywords['and'], keywords.vanc}), ['url-access'] = make_keywords_list ({keywords.subscription, keywords.limited, keywords.registration}), ['url-status'] = make_keywords_list ({keywords.dead, keywords.live, keywords.unfit, keywords.usurped, keywords['bot: unknown']}), ['id-access'] = make_keywords_list ({keywords.free}), } --[[---------------------< S T R I P M A R K E R S >---------------------------- Common pattern definition location for stripmarkers so that we don't have to go hunting for them if (when) MediaWiki changes their form. ]] local stripmarkers = { ['any'] = '\127[^\127]*UNIQ%-%-(%a+)%-[%a%d]+%-QINU[^\127]*\127', -- capture returns name of stripmarker ['math'] = '\127[^\127]*UNIQ%-%-math%-[%a%d]+%-QINU[^\127]*\127' -- math stripmarkers used in coins_cleanup() and coins_replace_math_stripmarker() } --[[------------< I N V I S I B L E _ C H A R A C T E R S >--------------------- This table holds non-printing or invisible characters indexed either by name or by Unicode group. Values are decimal representations of UTF-8 codes. The table is organized as a table of tables because the Lua pairs keyword returns table data in an arbitrary order. Here, we want to process the table from top to bottom because the entries at the top of the table are also found in the ranges specified by the entries at the bottom of the table. Also here is a pattern that recognizes stripmarkers that begin and end with the delete characters. The nowiki stripmarker is not an error but some others are because the parameter values that include them become part of the template's metadata before stripmarker replacement. ]] local invisible_defs = { del = '\127', -- used to distinguish between stripmarker and del char zwj = '\226\128\141', -- used with capture because zwj may be allowed } local invisible_chars = { {'replacement', '\239\191\189'}, -- U+FFFD, EF BF BD {'zero width joiner', '('.. invisible_defs.zwj .. ')'}, -- U+200D, E2 80 8D; capture because zwj may be allowed {'zero width space', '\226\128\139'}, -- U+200B, E2 80 8B {'hair space', '\226\128\138'}, -- U+200A, E2 80 8A {'soft hyphen', '\194\173'}, -- U+00AD, C2 AD {'horizontal tab', '\009'}, -- U+0009 (HT), 09 {'line feed', '\010'}, -- U+000A (LF), 0A {'no-break space', '\194\160'}, -- U+00A0 (NBSP), C2 A0 {'carriage return', '\013'}, -- U+000D (CR), 0D {'stripmarker', stripmarkers.any}, -- stripmarker; may or may not be an error; capture returns the stripmaker type {'delete', '('.. invisible_defs.del .. ')'}, -- U+007F (DEL), 7F; must be done after stripmarker test; capture to distinguish isolated del chars not part of stripmarker {'C0 control', '[\000-\008\011\012\014-\031]'}, -- U+0000–U+001F (NULL–US), 00–1F (except HT, LF, CR (09, 0A, 0D)) {'C1 control', '[\194\128-\194\159]'}, -- U+0080–U+009F (XXX–APC), C2 80 – C2 9F -- {'Specials', '[\239\191\185-\239\191\191]'}, -- U+FFF9-U+FFFF, EF BF B9 – EF BF BF -- {'Private use area', '[\238\128\128-\239\163\191]'}, -- U+E000–U+F8FF, EE 80 80 – EF A3 BF -- {'Supplementary Private Use Area-A', '[\243\176\128\128-\243\191\191\189]'}, -- U+F0000–U+FFFFD, F3 B0 80 80 – F3 BF BF BD -- {'Supplementary Private Use Area-B', '[\244\128\128\128-\244\143\191\189]'}, -- U+100000–U+10FFFD, F4 80 80 80 – F4 8F BF BD } --[[ Indic script makes use of zero width joiner as a character modifier so zwj characters must be left in. This pattern covers all of the unicode characters for these languages: Devanagari 0900–097F – https://unicode.org/charts/PDF/U0900.pdf Devanagari extended A8E0–A8FF – https://unicode.org/charts/PDF/UA8E0.pdf Bengali 0980–09FF – https://unicode.org/charts/PDF/U0980.pdf Gurmukhi 0A00–0A7F – https://unicode.org/charts/PDF/U0A00.pdf Gujarati 0A80–0AFF – https://unicode.org/charts/PDF/U0A80.pdf Oriya 0B00–0B7F – https://unicode.org/charts/PDF/U0B00.pdf Tamil 0B80–0BFF – https://unicode.org/charts/PDF/U0B80.pdf Telugu 0C00–0C7F – https://unicode.org/charts/PDF/U0C00.pdf Kannada 0C80–0CFF – https://unicode.org/charts/PDF/U0C80.pdf Malayalam 0D00–0D7F – https://unicode.org/charts/PDF/U0D00.pdf plus the not-necessarily Indic scripts for Sinhala and Burmese: Sinhala 0D80-0DFF - https://unicode.org/charts/PDF/U0D80.pdf Myanmar 1000-109F - https://unicode.org/charts/PDF/U1000.pdf Myanmar extended A AA60-AA7F - https://unicode.org/charts/PDF/UAA60.pdf Myanmar extended B A9E0-A9FF - https://unicode.org/charts/PDF/UA9E0.pdf the pattern is used by has_invisible_chars() and coins_cleanup() ]] local indic_script = '[\224\164\128-\224\181\191\224\163\160-\224\183\191\225\128\128-\225\130\159\234\167\160-\234\167\191\234\169\160-\234\169\191]'; -- list of emoji that use zwj character (U+200D) to combine with another emoji local emoji = { -- indexes are decimal forms of the hex values in U+xxxx [127752] = true, -- U+1F308 🌈 rainbow [127806] = true, -- U+1F33E 🌾 ear of rice [127859] = true, -- U+1F373 🍳 cooking [127891] = true, -- U+1F393 🎓 graduation cap [127908] = true, -- U+1F3A4 🎤 microphone [127912] = true, -- U+1F3A8 🎨 artist palette [127979] = true, -- U+1F3EB 🏫 school [127981] = true, -- U+1F3ED 🏭 factory [128102] = true, -- U+1F466 👦 boy [128103] = true, -- U+1F467 👧 girl [128104] = true, -- U+1F468 👨 man [128105] = true, -- U+1F469 👩 woman [128139] = true, -- U+1F48B 💋 kiss mark [128187] = true, -- U+1F4BB 💻 personal computer [128188] = true, -- U+1F4BC 💼 brief case [128295] = true, -- U+1F527 🔧 wrench [128300] = true, -- U+1F52C 🔬 microscope [128488] = true, -- U+1F5E8 🗨 left speech bubble [128640] = true, -- U+1F680 🚀 rocket [128658] = true, -- U+1F692 🚒 fire engine [129309] = true, -- U+1F91D 🤝 handshake [129455] = true, -- U+1F9AF 🦯 probing cane [129456] = true, -- U+1F9B0 🦰 emoji component red hair [129457] = true, -- U+1F9B1 🦱 emoji component curly hair [129458] = true, -- U+1F9B2 🦲 emoji component bald [129459] = true, -- U+1F9B3 🦳 emoji component white hair [129466] = true, -- U+1F9BA 🦺 safety vest [129468] = true, -- U+1F9BC 🦼 motorized wheelchair [129469] = true, -- U+1F9BD 🦽 manual wheelchair [129489] = true, -- U+1F9D1 🧑 adult [9760] = true, -- U+2620 ☠ skull and crossbones [9792] = true, -- U+2640 ♀ female sign [9794] = true, -- U+2642 ♂ male sign [9877] = true, -- U+2695 ⚕ staff of aesculapius [9878] = true, -- U+2696 ⚖ scales [9992] = true, -- U+2708 ✈ airplane [10084] = true, -- U+2764 ❤ heavy black heart } --[[----------------------< L A N G U A G E S U P P O R T >------------------- These tables and constants support various language-specific functionality. ]] local this_wiki_code = mw.getContentLanguage():getCode(); -- get this wiki's language code if string.match (mw.site.server, 'wikidata') then this_wiki_code = mw.getCurrentFrame():preprocess('{{int:lang}}'); -- on Wikidata so use interface language setting instead end local languages = mw.language.fetchLanguageNames (this_wiki_code, 'all'); -- get a list of language names known to Wikimedia; used for |language= and interwiki tests local inter_wiki_map = {}; -- map of interwiki prefixes that are language-code prefixes for k, v in pairs (mw.site.interwikiMap ('local')) do -- spin through the base interwiki map (limited to local) if languages[v["prefix"]] then -- if the prefix matches a known language code inter_wiki_map[v["prefix"]] = true; -- add it to our local map end end local local_lang_cat_enable = false; -- set to true to categorize pages where |language=<local wiki's language> --[[--------------------< S C R I P T _ L A N G _ C O D E S >------------------- This table is used to hold ISO 639-1 two-character and ISO 639-3 three-character language codes that apply only to |script-title= and |script-chapter= ]] local script_lang_codes = { 'am', 'ar', 'be', 'bg', 'bn', 'bo', 'bs', 'dv', 'dz', 'el', 'fa', 'gu', 'he', 'hi', 'hy', 'ja', 'ka', 'kk', 'km', 'kn', 'ko', 'ku', 'ky', 'lo', 'mk', 'ml', 'mn', 'mr', 'my', 'ne', 'or', 'ota', 'ps', 'ru', 'sd', 'si', 'sr', 'ta', 'te', 'tg', 'th', 'ti', 'ug', 'uk', 'ur', 'uz', 'yi', 'zh' }; --[[---------------< L A N G U A G E R E M A P P I N G >---------------------- These tables hold language information that is different (correct) from MediaWiki's definitions For each ['code'] = 'language name' in lang_code_remap{} there must be a matching ['language name'] = {'language name', 'code'} in lang_name_remap{} lang_code_remap{}: key is always lowercase ISO 639-1, -2, -3 language code or a valid lowercase IETF language tag value is properly spelled and capitalized language name associated with key only one language name per key; key/value pair must have matching entry in lang_name_remap{} lang_name_remap{}: key is always lowercase language name value is a table the holds correctly spelled and capitalized language name [1] and associated code [2] (code must match a code key in lang_code_remap{}) may have multiple keys referring to a common preferred name and code; For example: ['kolsch'] and ['kölsch'] both refer to 'Kölsch' and 'ksh' ]] local lang_code_remap = { -- used for |language= and |script-title= / |script-chapter= ['als'] = 'Tosk Albanian', -- MediaWiki returns Alemannisch ['bh'] = 'Bihari', -- MediaWiki uses 'bh' as a subdomain name for Bhojpuri Wikipedia: bh.wikipedia.org ['bla'] = 'Blackfoot', -- MediaWiki/IANA/ISO 639: Siksika; use en.wiki preferred name ['bn'] = 'Bengali', -- MediaWiki returns Bangla ['ca-valencia'] = 'Valencian', -- IETF variant of Catalan ['crh'] = 'Crimean Tatar', -- synonymous with Crimean Turkish (return value from {{#language:crh|en}}) ['ilo'] = 'Ilocano', -- MediaWiki/IANA/ISO 639: Iloko; use en.wiki preferred name ['ksh'] = 'Kölsch', -- MediaWiki: Colognian; use IANA/ISO 639 preferred name ['ksh-x-colog'] = 'Colognian', -- override MediaWiki ksh; no IANA/ISO 639 code for Colognian; IETF private code created at Module:Lang/data ['mis-x-ripuar'] = 'Ripuarian', -- override MediaWiki ksh; no IANA/ISO 639 code for Ripuarian; IETF private code created at Module:Lang/data ['nan-tw'] = 'Taiwanese Hokkien', -- make room for MediaWiki/IANA/ISO 639 nan: Min Nan Chinese and support en.wiki preferred name } local lang_name_remap = { -- used for |language= ['alemannisch'] = {'Swiss German', 'gsw'}, -- not an ISO or IANA language name; MediaWiki uses 'als' as a subdomain name for Alemannic Wikipedia: als.wikipedia.org ['bangla'] = {'Bengali', 'bn'}, -- MediaWiki returns Bangla (the endonym) but we want Bengali (the exonym); here we remap ['bengali'] = {'Bengali', 'bn'}, -- MediaWiki doesn't use exonym so here we provide correct language name and 639-1 code ['bhojpuri'] = {'Bhojpuri', 'bho'}, -- MediaWiki uses 'bh' as a subdomain name for Bhojpuri Wikipedia: bh.wikipedia.org ['bihari'] = {'Bihari', 'bh'}, -- MediaWiki replaces 'Bihari' with 'Bhojpuri' so 'Bihari' cannot be found ['blackfoot'] = {'Blackfoot', 'bla'}, -- MediaWiki/IANA/ISO 639: Siksika; use en.wiki preferred name ['colognian'] = {'Colognian', 'ksh-x-colog'}, -- MediaWiki preferred name for ksh ['crimean tatar'] = {'Crimean Tatar', 'crh'}, -- MediaWiki uses 'crh' as a subdomain name for Crimean Tatar Wikipedia: crh.wikipedia.org ['ilocano'] = {'Ilocano', 'ilo'}, -- MediaWiki/IANA/ISO 639: Iloko; use en.wiki preferred name ['kolsch'] = {'Kölsch', 'ksh'}, -- use IANA/ISO 639 preferred name (use non-diacritical o instead of umlaut ö) ['kölsch'] = {'Kölsch', 'ksh'}, -- use IANA/ISO 639 preferred name ['ripuarian'] = {'Ripuarian', 'mis-x-ripuar'}, -- group of dialects; no code in MediaWiki or in IANA/ISO 639 ['taiwanese hokkien'] = {'Taiwanese Hokkien', 'nan-TW'}, -- make room for MediaWiki/IANA/ISO 639 nan: Min Nan Chinese ['tosk albanian'] = {'Tosk Albanian', 'als'}, -- MediaWiki replaces 'Tosk Albanian' with 'Alemannisch' so 'Tosk Albanian' cannot be found ['valencian'] = {'Valencian', 'ca'}, -- variant of Catalan; categorizes as Catalan } --[[---------------< P R O P E R T I E S _ C A T E G O R I E S >---------------- Properties categories. These are used for investigating qualities of citations. ]] local prop_cats = { ['foreign_lang_source'] = 'CS1 $1-language sources ($2)', -- |language= categories; $1 is foreign-language name, $2 is ISO639-1 code ['foreign_lang_source_2'] = 'CS1 foreign language sources (ISO 639-2)|$1', -- |language= category; a cat for ISO639-2 languages; $1 is the ISO 639-2 code used as a sort key ['local_lang_source'] = 'CS1 $1-language sources ($2)', -- |language= categories; $1 is local-language name, $2 is ISO639-1 code; not emitted when local_lang_cat_enable is false ['location test'] = 'CS1 location test', ['script'] = 'CS1 uses foreign language script', -- when language specified by |script-title=xx: doesn't have its own category ['script_with_name'] = 'CS1 uses $1-language script ($2)', -- |script-title=xx: has matching category; $1 is language name, $2 is ISO639-1 code ['jul_greg_uncertainty'] = 'CS1: Julian–Gregorian uncertainty', -- probably temporary cat to identify scope of template with dates 1 October 1582 – 1 January 1926 ['long_vol'] = 'CS1: long volume value', -- probably temporary cat to identify scope of |volume= values longer than 4 charachters ['year_range_abbreviated'] = 'CS1: abbreviated year range', -- probably temporary cat to identify scope of |date=, |year= values using YYYY–YY form } --[[-------------------< T I T L E _ T Y P E S >-------------------------------- Here we map a template's CitationClass to TitleType (default values for |type= parameter) ]] local title_types = { ['AV-media-notes'] = 'Media notes', ['interview'] = 'Interview', ['mailinglist'] = 'Mailing list', ['map'] = 'Map', ['podcast'] = 'Podcast', ['pressrelease'] = 'Press release', ['report'] = 'Report', ['techreport'] = 'Technical report', ['thesis'] = 'Thesis', } --[[===================<< E R R O R M E S S A G I N G >>====================== ]] --[[----------< E R R O R M E S S A G E S U P P L I M E N T S >------------- I18N for those messages that are supplemented with additional specific text that describes the reason for the error TODO: merge this with special_case_translations{}? ]] local err_msg_supl = { ['char'] = 'invalid character', -- |isbn=, |sbn= ['check'] = 'checksum', -- |isbn=, |sbn= ['flag'] = 'flag', -- |archive-url= ['form'] = 'invalid form', -- |isbn=, |sbn= ['group'] = 'invalid group id', -- |isbn= ['initials'] = 'initials', -- Vancouver ['journal'] = 'journal', -- |bibcode= ['length'] = 'length', -- |isbn=, |bibcode=, |sbn= ['liveweb'] = 'liveweb', -- |archive-url= ['missing comma'] = 'missing comma', -- Vancouver ['name'] = 'name', -- Vancouver ['non-Latin char'] = 'non-Latin character', -- Vancouver ['path'] = 'path', -- |archive-url= ['prefix'] = 'invalid prefix', -- |isbn= ['punctuation'] = 'punctuation', -- Vancouver ['save'] = 'save command', -- |archive-url= ['suffix'] = 'suffix', -- Vancouver ['timestamp'] = 'timestamp', -- |archive-url= ['value'] = 'value', -- |bibcode= ['year'] = 'year', -- |bibcode= } --[[--------------< E R R O R _ C O N D I T I O N S >--------------------------- Error condition table. This table has two sections: errors at the top, maintenance at the bottom. Maint 'messaging' does not have a 'message' (message=nil) The following contains a list of IDs for various error conditions defined in the code. For each ID, we specify a text message to display, an error category to include, and whether the error message should be wrapped as a hidden comment. Anchor changes require identical changes to matching anchor in Help:CS1 errors TODO: rename error_conditions{} to something more generic; create separate error and maint tables inside that? ]] local error_conditions = { err_accessdate_missing_url = { message = '<code class="cs1-code">&#124;access-date=</code> requires <code class="cs1-code">&#124;url=</code>', anchor = 'accessdate_missing_url', category = 'CS1 errors: access-date without URL', hidden = false }, err_apostrophe_markup = { message = 'Italic or bold markup not allowed in: <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'apostrophe_markup', category = 'CS1 errors: markup', hidden = false }, err_archive_missing_date = { message = '<code class="cs1-code">&#124;archive-url=</code> requires <code class="cs1-code">&#124;archive-date=</code>', anchor = 'archive_missing_date', category = 'CS1 errors: archive-url', hidden = false }, err_archive_missing_url = { message = '<code class="cs1-code">&#124;archive-url=</code> requires <code class="cs1-code">&#124;url=</code>', anchor = 'archive_missing_url', category = 'CS1 errors: archive-url', hidden = false }, err_archive_url = { message = '<code class="cs1-code">&#124;archive-url=</code> is malformed: $1', -- $1 is error message detail anchor = 'archive_url', category = 'CS1 errors: archive-url', hidden = false }, err_arxiv_missing = { message = '<code class="cs1-code">&#124;arxiv=</code> required', anchor = 'arxiv_missing', category = 'CS1 errors: arXiv', -- same as bad arxiv hidden = false }, err_asintld_missing_asin = { message = '<code class="cs1-code">&#124;$1=</code> requires <code class="cs1-code">&#124;asin=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'asintld_missing_asin', category = 'CS1 errors: ASIN TLD', hidden = false }, err_bad_arxiv = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;arxiv=</code> value', anchor = 'bad_arxiv', category = 'CS1 errors: arXiv', hidden = false }, err_bad_asin = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;asin=</code> value', anchor = 'bad_asin', category ='CS1 errors: ASIN', hidden = false }, err_bad_asin_tld = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;asin-tld=</code> value', anchor = 'bad_asin_tld', category ='CS1 errors: ASIN TLD', hidden = false }, err_bad_bibcode = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;bibcode=</code> $1', -- $1 is error message detail anchor = 'bad_bibcode', category = 'CS1 errors: bibcode', hidden = false }, err_bad_biorxiv = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;biorxiv=</code> value', anchor = 'bad_biorxiv', category = 'CS1 errors: bioRxiv', hidden = false }, err_bad_citeseerx = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;citeseerx=</code> value', anchor = 'bad_citeseerx', category = 'CS1 errors: citeseerx', hidden = false }, err_bad_date = { message = 'Check date values in: $1', -- $1 is a parameter name list anchor = 'bad_date', category = 'CS1 errors: dates', hidden = true }, err_bad_doi = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;doi=</code> value', anchor = 'bad_doi', category = 'CS1 errors: DOI', hidden = false }, err_bad_hdl = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;hdl=</code> value', anchor = 'bad_hdl', category = 'CS1 errors: HDL', hidden = false }, err_bad_isbn = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;isbn=</code> value: $1', -- $1 is error message detail anchor = 'bad_isbn', category = 'CS1 errors: ISBN', hidden = false }, err_bad_ismn = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;ismn=</code> value', anchor = 'bad_ismn', category = 'CS1 errors: ISMN', hidden = false }, err_bad_issn = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;$1issn=</code> value', -- $1 is 'e' or '' for eissn or issn anchor = 'bad_issn', category = 'CS1 errors: ISSN', hidden = false }, err_bad_jfm = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;jfm=</code> value', anchor = 'bad_jfm', category = 'CS1 errors: JFM', hidden = false }, err_bad_jstor = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;jstor=</code> value', anchor = 'bad_jstor', category = 'CS1 errors: JSTOR', hidden = false }, err_bad_lccn = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;lccn=</code> value', anchor = 'bad_lccn', category = 'CS1 errors: LCCN', hidden = false }, err_bad_mr = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;mr=</code> value', anchor = 'bad_mr', category = 'CS1 errors: MR', hidden = false }, err_bad_oclc = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;oclc=</code> value', anchor = 'bad_oclc', category = 'CS1 errors: OCLC', hidden = false }, err_bad_ol = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;ol=</code> value', anchor = 'bad_ol', category = 'CS1 errors: OL', hidden = false }, err_bad_osti = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;osti=</code> value', anchor = 'bad_osti', category = 'CS1 errors: OSTI', hidden = false }, err_bad_paramlink = { -- for |title-link=, |author/editor/translator-link=, |series-link=, |episode-link= message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;$1=</code> value', -- $1 is parameter name anchor = 'bad_paramlink', category = 'CS1 errors: parameter link', hidden = false }, err_bad_pmc = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;pmc=</code> value', anchor = 'bad_pmc', category = 'CS1 errors: PMC', hidden = false }, err_bad_pmid = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;pmid=</code> value', anchor = 'bad_pmid', category = 'CS1 errors: PMID', hidden = false }, err_bad_rfc = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;rfc=</code> value', anchor = 'bad_rfc', category = 'CS1 errors: RFC', hidden = false }, err_bad_s2cid = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;s2cid=</code> value', anchor = 'bad_s2cid', category = 'CS1 errors: S2CID', hidden = false }, err_bad_sbn = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;sbn=</code> value: $1', -- $1 is error message detail anchor = 'bad_sbn', category = 'CS1 errors: SBN', hidden = false }, err_bad_ssrn = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;ssrn=</code> value', anchor = 'bad_ssrn', category = 'CS1 errors: SSRN', hidden = false }, err_bad_url = { message = 'Check $1 value', -- $1 is parameter name anchor = 'bad_url', category = 'CS1 errors: URL', hidden = false }, err_bad_usenet_id = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;message-id=</code> value', anchor = 'bad_message_id', category = 'CS1 errors: message-id', hidden = false }, err_bad_zbl = { message = 'Check <code class="cs1-code">&#124;zbl=</code> value', anchor = 'bad_zbl', category = 'CS1 errors: Zbl', hidden = false }, err_bare_url_missing_title = { message = '$1 missing title', -- $1 is parameter name anchor = 'bare_url_missing_title', category = 'CS1 errors: bare URL', hidden = false }, err_biorxiv_missing = { message = '<code class="cs1-code">&#124;biorxiv=</code> required', anchor = 'biorxiv_missing', category = 'CS1 errors: bioRxiv', -- same as bad bioRxiv hidden = false }, err_chapter_ignored = { message = '<code class="cs1-code">&#124;$1=</code> ignored', -- $1 is parameter name anchor = 'chapter_ignored', category = 'CS1 errors: chapter ignored', hidden = false }, err_citation_missing_title = { message = 'Missing or empty <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'citation_missing_title', category = 'CS1 errors: missing title', hidden = false }, err_citeseerx_missing = { message = '<code class="cs1-code">&#124;citeseerx=</code> required', anchor = 'citeseerx_missing', category = 'CS1 errors: citeseerx', -- same as bad citeseerx hidden = false }, err_cite_web_url = { -- this error applies to cite web and to cite podcast message = 'Missing or empty <code class="cs1-code">&#124;url=</code>', anchor = 'cite_web_url', category = 'CS1 errors: requires URL', hidden = false }, err_class_ignored = { message = '<code class="cs1-code">&#124;class=</code> ignored', anchor = 'class_ignored', category = 'CS1 errors: class', hidden = false }, err_contributor_ignored = { message = '<code class="cs1-code">&#124;contributor=</code> ignored', anchor = 'contributor_ignored', category = 'CS1 errors: contributor', hidden = false }, err_contributor_missing_required_param = { message = '<code class="cs1-code">&#124;contributor=</code> requires <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'contributor_missing_required_param', category = 'CS1 errors: contributor', hidden = false }, err_deprecated_params = { message = 'Cite uses deprecated parameter <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'deprecated_params', category = 'CS1 errors: deprecated parameters', hidden = false }, err_disp_name = { message = 'Invalid <code class="cs1-code">&#124;$1=$2</code>', -- $1 is parameter name; $2 is the assigned value anchor = 'disp_name', category = 'CS1 errors: display-names', hidden = false, }, err_doibroken_missing_doi = { message = '<code class="cs1-code">&#124;$1=</code> requires <code class="cs1-code">&#124;doi=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'doibroken_missing_doi', category = 'CS1 errors: DOI', hidden = false }, err_embargo_missing_pmc = { message = '<code class="cs1-code">&#124;$1=</code> requires <code class="cs1-code">&#124;pmc=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'embargo_missing_pmc', category = 'CS1 errors: PMC embargo', hidden = false }, err_empty_citation = { message = 'Empty citation', anchor = 'empty_citation', category = 'CS1 errors: empty citation', hidden = false }, err_etal = { message = 'Explicit use of et al. in: <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'explicit_et_al', category = 'CS1 errors: explicit use of et al.', hidden = false }, err_extra_text_edition = { message = '<code class="cs1-code">&#124;edition=</code> has extra text', anchor = 'extra_text_edition', category = 'CS1 errors: extra text: edition', hidden = false, }, err_extra_text_issue = { message = '<code class="cs1-code">&#124;$1=</code> has extra text', -- $1 is parameter name anchor = 'extra_text_issue', category = 'CS1 errors: extra text: issue', hidden = false, }, err_extra_text_pages = { message = '<code class="cs1-code">&#124;$1=</code> has extra text', -- $1 is parameter name anchor = 'extra_text_pages', category = 'CS1 errors: extra text: pages', hidden = false, }, err_extra_text_volume = { message = '<code class="cs1-code">&#124;$1=</code> has extra text', -- $1 is parameter name anchor = 'extra_text_volume', category = 'CS1 errors: extra text: volume', hidden = true, }, err_first_missing_last = { message = '<code class="cs1-code">&#124;$1=</code> missing <code class="cs1-code">&#124;$2=</code>', -- $1 is first alias, $2 is matching last alias anchor = 'first_missing_last', category = 'CS1 errors: missing name', -- author, contributor, editor, interviewer, translator hidden = false }, err_format_missing_url = { message = '<code class="cs1-code">&#124;$1=</code> requires <code class="cs1-code">&#124;$2=</code>', -- $1 is format parameter $2 is url parameter anchor = 'format_missing_url', category = 'CS1 errors: format without URL', hidden = false }, err_generic_title = { message = 'Cite uses generic title', anchor = 'generic_title', category = 'CS1 errors: generic title', hidden = false, }, err_invalid_param_val = { message = 'Invalid <code class="cs1-code">&#124;$1=$2</code>', -- $1 is parameter name $2 is parameter value anchor = 'invalid_param_val', category = 'CS1 errors: invalid parameter value', hidden = false }, err_invisible_char = { message = '$1 in $2 at position $3', -- $1 is invisible char $2 is parameter name $3 is position number anchor = 'invisible_char', category = 'CS1 errors: invisible characters', hidden = false }, err_missing_name = { message = 'Missing <code class="cs1-code">&#124;$1$2=</code>', -- $1 is modified NameList; $2 is enumerator anchor = 'missing_name', category = 'CS1 errors: missing name', -- author, contributor, editor, interviewer, translator hidden = false }, err_missing_periodical = { message = 'Cite $1 requires <code class="cs1-code">&#124;$2=</code>', -- $1 is cs1 template name; $2 is canonical periodical parameter name for cite $1 anchor = 'missing_periodical', category = 'CS1 errors: missing periodical', hidden = true }, err_missing_pipe = { message = 'Missing pipe in: <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'missing_pipe', category = 'CS1 errors: missing pipe', hidden = false }, err_param_access_requires_param = { message = '<code class="cs1-code">&#124;$1-access=</code> requires <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'param_access_requires_param', category = 'CS1 errors: param-access', hidden = false }, err_param_has_ext_link = { message = 'External link in <code class="cs1-code">$1</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'param_has_ext_link', category = 'CS1 errors: external links', hidden = false }, err_parameter_ignored = { message = 'Unknown parameter <code class="cs1-code">&#124;$1=</code> ignored', -- $1 is parameter name anchor = 'parameter_ignored', category = 'CS1 errors: unsupported parameter', hidden = true }, err_parameter_ignored_suggest = { message = 'Unknown parameter <code class="cs1-code">&#124;$1=</code> ignored (<code class="cs1-code">&#124;$2=</code> suggested)', -- $1 is unknown parameter $2 is suggested parameter name anchor = 'parameter_ignored_suggest', category = 'CS1 errors: unsupported parameter', hidden = false }, err_redundant_parameters = { message = 'More than one of $1 specified', -- $1 is error message detail anchor = 'redundant_parameters', category = 'CS1 errors: redundant parameter', hidden = false }, err_script_parameter = { message = 'Invalid <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>: $2', -- $1 is parameter name $2 is script language code or error detail anchor = 'script_parameter', category = 'CS1 errors: script parameters', hidden = false }, err_ssrn_missing = { message = '<code class="cs1-code">&#124;ssrn=</code> required', anchor = 'ssrn_missing', category = 'CS1 errors: SSRN', -- same as bad arxiv hidden = false }, err_text_ignored = { message = 'Text "$1" ignored', -- $1 is ignored text anchor = 'text_ignored', category = 'CS1 errors: unrecognized parameter', hidden = false }, err_trans_missing_title = { message = '<code class="cs1-code">&#124;trans-$1=</code> requires <code class="cs1-code">&#124;$1=</code> or <code class="cs1-code">&#124;script-$1=</code>', -- $1 is base parameter name anchor = 'trans_missing_title', category = 'CS1 errors: translated title', hidden = false }, err_param_unknown_empty = { message = 'Cite has empty unknown parameter$1: $2', -- $1 is 's' or empty space; $2 is emty unknown param list anchor = 'param_unknown_empty', category = 'CS1 errors: empty unknown parameters', hidden = false }, err_vancouver = { message = 'Vancouver style error: $1 in name $2', -- $1 is error detail, $2 is the nth name anchor = 'vancouver', category = 'CS1 errors: Vancouver style', hidden = false }, err_wikilink_in_url = { message = 'URL–wikilink conflict', -- uses ndash anchor = 'wikilink_in_url', category = 'CS1 errors: URL–wikilink conflict', -- uses ndash hidden = false }, --[[--------------------------< M A I N T >------------------------------------- maint messages do not have a message (message = nil); otherwise the structure is the same as error messages ]] maint_archived_copy = { message = nil, anchor = 'archived_copy', category = 'CS1 maint: archived copy as title', hidden = true, }, maint_authors = { message = nil, anchor = 'authors', category = 'CS1 maint: uses authors parameter', hidden = true, }, maint_bot_unknown = { message = nil, anchor = 'bot:_unknown', category = 'CS1 maint: bot: original URL status unknown', hidden = true, }, maint_date_format = { message = nil, anchor = 'date_format', category = 'CS1 maint: date format', hidden = true, }, maint_date_year = { message = nil, anchor = 'date_year', category = 'CS1 maint: date and year', hidden = true, }, maint_discouraged = { message = nil, anchor = 'discouraged', category = 'CS1 maint: discouraged parameter', hidden = true, }, maint_doi_ignore = { message = nil, anchor = 'doi_ignore', category = 'CS1 maint: ignored DOI errors', hidden = true, }, maint_doi_inactive = { message = nil, anchor = 'doi_inactive', category = 'CS1 maint: DOI inactive', hidden = true, }, maint_doi_inactive_dated = { message = nil, anchor = 'doi_inactive_dated', category = 'CS1 maint: DOI inactive as of $2$3$1', -- $1 is year, $2 is month-name or empty string, $3 is space or empty string hidden = true, }, maint_extra_punct = { message = nil, anchor = 'extra_punct', category = 'CS1 maint: extra punctuation', hidden = true, }, maint_extra_text_names = { message = nil, anchor = 'extra_text_names', category = 'CS1 maint: extra text: $1', -- $1 is '<name>s list'; gets value from special_case_translation table hidden = true, }, maint_isbn_ignore = { message = nil, anchor = 'ignore_isbn_err', category = 'CS1 maint: ignored ISBN errors', hidden = true, }, maint_issn_ignore = { message = nil, anchor = 'ignore_issn', category = 'CS1 maint: ignored ISSN errors', hidden = true, }, maint_jfm_format = { message = nil, anchor = 'jfm_format', category = 'CS1 maint: JFM format', hidden = true, }, maint_location = { message = nil, anchor = 'location', category = 'CS1 maint: location', hidden = true, }, maint_mr_format = { message = nil, anchor = 'mr_format', category = 'CS1 maint: MR format', hidden = true, }, maint_mult_names = { message = nil, anchor = 'mult_names', category = 'CS1 maint: multiple names: $1', -- $1 is '<name>s list'; gets value from special_case_translation table hidden = true, }, maint_numeric_names = { message = nil, anchor = 'numeric_names', category = 'CS1 maint: numeric names: $1', -- $1 is '<name>s list'; gets value from special_case_translation table hidden = true, }, maint_others = { message = nil, anchor = 'others', category = 'CS1 maint: others', hidden = true, }, maint_others_avm = { message = nil, anchor = 'others_avm', category = 'CS1 maint: others in cite AV media (notes)', hidden = true, }, maint_pmc_embargo = { message = nil, anchor = 'embargo', category = 'CS1 maint: PMC embargo expired', hidden = true, }, maint_pmc_format = { message = nil, anchor = 'pmc_format', category = 'CS1 maint: PMC format', hidden = true, }, maint_postscript = { message = nil, anchor = 'postscript', category = 'CS1 maint: postscript', hidden = true, }, maint_ref_duplicates_default = { message = nil, anchor = 'ref_default', category = 'CS1 maint: ref duplicates default', hidden = true, }, maint_ref_harv = { message = nil, anchor = 'ref_harv', category = 'CS1 maint: ref=harv', hidden = true, }, maint_unfit = { message = nil, anchor = 'unfit', category = 'CS1 maint: unfit URL', hidden = true, }, maint_unknown_lang = { message = nil, anchor = 'unknown_lang', category = 'CS1 maint: unrecognized language', hidden = true, }, maint_untitled = { message = nil, anchor = 'untitled', category = 'CS1 maint: untitled periodical', hidden = true, }, maint_zbl = { message = nil, anchor = 'zbl', category = 'CS1 maint: Zbl', hidden = true, }, } --[[--------------------------< I D _ H A N D L E R S >-------------------------------------------------------- The following contains a list of values for various defined identifiers. For each identifier we specify a variety of information necessary to properly render the identifier in the citation. parameters: a list of parameter aliases for this identifier; first in the list is the canonical form link: Wikipedia article name redirect: a local redirect to a local Wikipedia article name; at en.wiki, 'ISBN (identifier)' is a redirect to 'International Standard Book Number' q: Wikidata q number for the identifier label: the label preceeding the identifier; label is linked to a Wikipedia article (in this order): redirect from id_handlers['<id>'].redirect when use_identifier_redirects is true Wikidata-supplied article name for the local wiki from id_handlers['<id>'].q local article name from id_handlers['<id>'].link prefix: the first part of a URL that will be concatenated with a second part which usually contains the identifier suffix: optional third part to be added after the identifier encode: true if URI should be percent-encoded; otherwise false COinS: identifier link or keyword for use in COinS: for identifiers registered at info-uri.info use: info:.... where '...' is the appropriate identifier label for identifiers that have COinS keywords, use the keyword: rft.isbn, rft.issn, rft.eissn for |asin= and |ol=, which require assembly, use the keyword: url for others make a URL using the value in prefix/suffix and #label, use the keyword: pre (not checked; any text other than 'info', 'rft', or 'url' works here) set to nil to leave the identifier out of the COinS separator: character or text between label and the identifier in the rendered citation id_limit: for those identifiers with established limits, this property holds the upper limit access: use this parameter to set the access level for all instances of this identifier. the value must be a valid access level for an identifier (see ['id-access'] in this file). custom_access: to enable custom access level for an identifier, set this parameter to the parameter that should control it (normally 'id-access') ]] local id_handlers = { ['ARXIV'] = { parameters = {'arxiv', 'eprint'}, link = 'arXiv', redirect = 'arXiv (identifier)', q = 'Q118398', label = 'arXiv', prefix = '//arxiv.org/abs/', -- protocol-relative tested 2013-09-04 encode = false, COinS = 'info:arxiv', separator = ':', access = 'free', -- free to read }, ['ASIN'] = { parameters = { 'asin', 'ASIN' }, link = 'Amazon Standard Identification Number', redirect = 'ASIN (identifier)', q = 'Q1753278', label = 'ASIN', prefix = '//www.amazon.', COinS = 'url', separator = '&nbsp;', encode = false; }, ['BIBCODE'] = { parameters = {'bibcode'}, link = 'Bibcode', redirect = 'Bibcode (identifier)', q = 'Q25754', label = 'Bibcode', prefix = 'https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/', encode = false, COinS = 'info:bibcode', separator = ':', custom_access = 'bibcode-access', }, ['BIORXIV'] = { parameters = {'biorxiv'}, link = 'bioRxiv', redirect = 'bioRxiv (identifier)', q = 'Q19835482', label = 'bioRxiv', prefix = '//doi.org/', COinS = 'pre', -- use prefix value access = 'free', -- free to read encode = true, separator = '&nbsp;', }, ['CITESEERX'] = { parameters = {'citeseerx'}, link = 'CiteSeerX', redirect = 'CiteSeerX (identifier)', q = 'Q2715061', label = 'CiteSeerX', prefix = '//citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/summary?doi=', COinS = 'pre', -- use prefix value access = 'free', -- free to read encode = true, separator = '&nbsp;', }, ['DOI'] = { -- Used by InternetArchiveBot parameters = { 'doi', 'DOI'}, link = 'Digital object identifier', redirect = 'doi (identifier)', q = 'Q25670', label = 'doi', prefix = '//doi.org/', COinS = 'info:doi', separator = ':', encode = true, custom_access = 'doi-access', }, ['EISSN'] = { parameters = {'eissn', 'EISSN'}, link = 'International Standard Serial Number#Electronic ISSN', redirect = 'eISSN (identifier)', q = 'Q46339674', label = 'eISSN', prefix = '//www.worldcat.org/issn/', COinS = 'rft.eissn', encode = false, separator = '&nbsp;', }, ['HDL'] = { parameters = { 'hdl', 'HDL' }, link = 'Handle System', redirect = 'hdl (identifier)', q = 'Q3126718', label = 'hdl', prefix = '//hdl.handle.net/', COinS = 'info:hdl', separator = ':', encode = true, custom_access = 'hdl-access', }, ['ISBN'] = { -- Used by InternetArchiveBot parameters = {'isbn', 'ISBN', 'isbn13', 'ISBN13'}, link = 'International Standard Book Number', redirect = 'ISBN (identifier)', q = 'Q33057', label = 'ISBN', prefix = 'Special:BookSources/', COinS = 'rft.isbn', separator = '&nbsp;', }, ['ISMN'] = { parameters = {'ismn', 'ISMN'}, link = 'International Standard Music Number', redirect = 'ISMN (identifier)', q = 'Q1666938', label = 'ISMN', prefix = '', -- not currently used; COinS = nil, -- nil because we can't use pre or rft or info: separator = '&nbsp;', }, ['ISSN'] = { parameters = {'issn', 'ISSN'}, link = 'International Standard Serial Number', redirect = 'ISSN (identifier)', q = 'Q131276', label = 'ISSN', prefix = '//www.worldcat.org/issn/', COinS = 'rft.issn', encode = false, separator = '&nbsp;', }, ['JFM'] = { parameters = {'jfm', 'JFM'}, link = 'Jahrbuch über die Fortschritte der Mathematik', redirect = 'JFM (identifier)', q = '', label = 'JFM', prefix = '//zbmath.org/?format=complete&q=an:', COinS = 'pre', -- use prefix value encode = true, separator = '&nbsp;', }, ['JSTOR'] = { parameters = {'jstor', 'JSTOR'}, link = 'JSTOR', redirect = 'JSTOR (identifier)', q = 'Q1420342', label = 'JSTOR', prefix = '//www.jstor.org/stable/', -- protocol-relative tested 2013-09-04 COinS = 'pre', -- use prefix value encode = false, separator = '&nbsp;', custom_access = 'jstor-access', }, ['LCCN'] = { parameters = {'lccn', 'LCCN'}, link = 'Library of Congress Control Number', redirect = 'LCCN (identifier)', q = 'Q620946', label = 'LCCN', prefix = '//lccn.loc.gov/', -- protocol-relative tested 2015-12-28 COinS = 'info:lccn', encode = false, separator = '&nbsp;', }, ['MR'] = { parameters = {'mr', 'MR'}, link = 'Mathematical Reviews', redirect = 'MR (identifier)', q = 'Q211172', label = 'MR', prefix = '//www.ams.org/mathscinet-getitem?mr=', -- protocol-relative tested 2013-09-04 COinS = 'pre', -- use prefix value encode = true, separator = '&nbsp;', }, ['OCLC'] = { parameters = {'oclc', 'OCLC'}, link = 'OCLC', redirect = 'OCLC (identifier)', q = 'Q190593', label = 'OCLC', prefix = '//www.worldcat.org/oclc/', COinS = 'info:oclcnum', encode = true, separator = '&nbsp;', id_limit = 9999999999, -- 10-digits }, ['OL'] = { parameters = { 'ol', 'OL' }, link = 'Open Library', redirect = 'OL (identifier)', q = 'Q1201876', label = 'OL', prefix = '//openlibrary.org/', COinS = 'url', separator = '&nbsp;', encode = true, custom_access = 'ol-access', }, ['OSTI'] = { parameters = {'osti', 'OSTI'}, link = 'Office of Scientific and Technical Information', redirect = 'OSTI (identifier)', q = 'Q2015776', label = 'OSTI', prefix = '//www.osti.gov/biblio/', -- protocol-relative tested 2018-09-12 COinS = 'pre', -- use prefix value encode = true, separator = '&nbsp;', id_limit = 23000000, custom_access = 'osti-access', }, ['PMC'] = { parameters = {'pmc', 'PMC'}, link = 'PubMed Central', redirect = 'PMC (identifier)', q = 'Q229883', label = 'PMC', prefix = '//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC', suffix = '', COinS = 'pre', -- use prefix value encode = true, separator = '&nbsp;', id_limit = 8300000, access = 'free', -- free to read }, ['PMID'] = { parameters = {'pmid', 'PMID'}, link = 'PubMed Identifier', redirect = 'PMID (identifier)', q = 'Q2082879', label = 'PMID', prefix = '//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/', COinS = 'info:pmid', encode = false, separator = '&nbsp;', id_limit = 34400000, }, ['RFC'] = { parameters = {'rfc', 'RFC'}, link = 'Request for Comments', redirect = 'RFC (identifier)', q = 'Q212971', label = 'RFC', prefix = '//tools.ietf.org/html/rfc', COinS = 'pre', -- use prefix value encode = false, separator = '&nbsp;', id_limit = 9000, access = 'free', -- free to read }, ['SBN'] = { parameters = {'sbn', 'SBN'}, link = 'Standard Book Number', -- redirect to International_Standard_Book_Number#History redirect = 'SBN (identifier)', label = 'SBN', prefix = 'Special:BookSources/0-', -- prefix has leading zero necessary to make 9-digit sbn a 10-digit isbn COinS = nil, -- nil because we can't use pre or rft or info: separator = '&nbsp;', }, ['SSRN'] = { parameters = {'ssrn', 'SSRN'}, link = 'Social Science Research Network', redirect = 'SSRN (identifier)', q = 'Q7550801', label = 'SSRN', prefix = '//ssrn.com/abstract=', -- protocol-relative tested 2013-09-04 COinS = 'pre', -- use prefix value encode = true, separator = '&nbsp;', id_limit = 4000000, access = 'free', -- always free to read }, ['S2CID'] = { parameters = {'s2cid', 'S2CID'}, link = 'Semantic Scholar', redirect = 'S2CID (identifier)', q = 'Q22908627', label = 'S2CID', prefix = 'https://api.semanticscholar.org/CorpusID:', COinS = 'pre', -- use prefix value encode = false, separator = '&nbsp;', id_limit = 235000000, custom_access = 's2cid-access', }, ['USENETID'] = { parameters = {'message-id'}, link = 'Usenet', redirect = 'Usenet (identifier)', q = 'Q193162', label = 'Usenet:', prefix = 'news:', encode = false, COinS = 'pre', -- use prefix value separator = '&nbsp;', }, ['ZBL'] = { parameters = {'zbl', 'ZBL' }, link = 'Zentralblatt MATH', redirect = 'Zbl (identifier)', q = 'Q190269', label = 'Zbl', prefix = '//zbmath.org/?format=complete&q=an:', COinS = 'pre', -- use prefix value encode = true, separator = '&nbsp;', }, } --[[--------------------------< E X P O R T S >--------------------------------- ]] return { use_identifier_redirects = true, -- when true use redirect name for identifier label links aliases = aliases, special_case_translation = special_case_translation, date_names = date_names, err_msg_supl = err_msg_supl, error_conditions = error_conditions, editor_markup_patterns = editor_markup_patterns, et_al_patterns = et_al_patterns, global_df = global_df, id_handlers = id_handlers, keywords_lists = keywords_lists, keywords_xlate = keywords_xlate, stripmarkers=stripmarkers, invisible_chars = invisible_chars, invisible_defs = invisible_defs, indic_script = indic_script, emoji = emoji, local_lang_cat_enable = local_lang_cat_enable, maint_cats = maint_cats, messages = messages, presentation = presentation, prop_cats = prop_cats, punct_skip = punct_skip, script_lang_codes = script_lang_codes, lang_code_remap = lang_code_remap, lang_name_remap = lang_name_remap, this_wiki_code = this_wiki_code, title_types = title_types, uncategorized_namespaces = uncategorized_namespaces, uncategorized_subpages = uncategorized_subpages, templates_using_volume = templates_using_volume, templates_using_issue = templates_using_issue, templates_not_using_page = templates_not_using_page, vol_iss_pg_patterns = vol_iss_pg_patterns, inter_wiki_map = inter_wiki_map, languages = languages, } lx7zemu13h9vgofbh3mdhekrjuzwnje 0 54888 825424 812469 2022-07-20T13:52:32Z Meghdhanu 67011 Created by translating the section "હાલની સ્થિતિ " from the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1007255773|Tuna Port]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox Indian Jurisdiction | native_name = {{PAGENAME}} | type = ગામ | latd = 22.984412 | longd = 70.080693 | locator_position = right | state_name = ગુજરાત | state_name2 = | district = [[કચ્છ જિલ્લો|કચ્છ]] | leader_title = | leader_name = | altitude = | population_as_of = | population_total = | population_density = | area_magnitude= sq. km | area_total = | area_telephone = | postal_code = | vehicle_code_range = GJ-12| sex_ratio = | unlocode = | website = | footnotes = | સ્થિતિ = યોગ્ય }} '''{{PAGENAME}}''' [[ભારત]]ના [[ગુજરાત]] રાજ્યના [[કચ્છ જિલ્લો|કચ્છ જિલ્લા]]ના [[અંજાર તાલુકો|અંજાર તાલુકા]]માં આવેલું એક ગામ<ref name="bvndp1234">{{cite web |url = http://kutchdp.gujarat.gov.in/kutch/marugam-2.htm |title = કચ્છ જીલ્લા પંચાયત - મારો તાલુકો - અંજાર |archive-url = https://web.archive.org/web/20110104084135/https://kutchdp.gujarat.gov.in/kutch/marugam-2.htm |archive-date = ૪ જાન્યુઆરી ૨૦૧૧ |publisher = ગુજરાત સરકાર}}</ref> અને બંદર<ref name="gbp">{{cite book|title=Gazetteer of the Bombay Presidency: Cutch, Palanpur, and Mahi Kantha|url=https://books.google.com/books?id=dLUBAAAAYAAJ|year=૧૮૮૦|publisher=Printed at the Government Central Press|page=૨૫૨}}</ref> છે. આ ગામના લોકોનો મુખ્ય વ્યવસાય [[ખેતી]], [[ખેતમજૂરી]], નોકરી તેમ જ [[પશુપાલન]] છે. આ ગામમાં મુખ્યત્વે [[મગ]], [[તલ]], [[બાજરી]], [[જુવાર]], [[રજકો]] તેમ જ અન્ય શાકભાજીના પાકની ખેતી કરવામાં આવે છે. આ ગામમાં [[પ્રાથમિક શાળા]], [[પંચાયતઘર]], [[આંગણવાડી]] તેમ જ દૂધની ડેરી જેવી સવલતો પ્રાપ્ય થયેલી છે<ref name="bvndp1234"></ref>. == તુણા બંદર == તુણા બંદર અઢારમી સદીના મધ્ય ભાગમાં કચ્છ રજવાડાના રાવ દ્વારા વિકસાવવામાં આવ્યું હતું. ફતેહ મહંમદ (૧૭૮૬ -૧૮૧૩) દ્વારા [[માંડવી (કચ્છ)|માંડવી]], તુણા અને [[લખપત]] બંદરનો વધુ વિકાસ કચ્છના રાજવી રાવ રાયધણજી ત્રીજાના સમયમાં કરવામાં આવ્યો હતો. તુણા બંદરનું નામ નજીકમાં જ આવેલા તુણા ગામ પરથી પડ્યું હતું.<ref>[http://timesofindia.indiatimes.com/city/ahmedabad/Jamadars-hazira-Survived-but-neglected/articleshow/1310851.cms Fatehmamad also constructed many forts in Kutch to save the state from invaders]</ref> [[File:Bombay Prov north 1909.jpg|thumb|ભુજ સાથે તુણા બંદરને જોડતી રેલ્વે લાઇન દર્શાવતો ઉત્તર બોમ્બે પ્રેસિડેન્સીનો નકશો, ૧૯૦૯. અહીં કંડલા બંદર દર્શાવેલ નથી, કારણકે તે ૧૯૩૦ પછી જ વિકસાવવામાં આવ્યું હતું.]] ૧૯૦૦-૦૧ દરમિયાન જાડેજા રાજા મહારાવ શ્રી ખેંગારજી બાવા (૧૮૭૫ – ૧૯૪૨) ના શાસન દરમિયાન તુણા બંદરથી [[અંજાર]] વચ્ચે નેરોગેજ રેલ્વે લાઇન નાખવામાં આવી હતી, જે કચ્છ રાજ્ય રેલ્વેનો ભાગ હતી અને રજવાડાની માલિકીની હતી. ૧૯૦૫માં તુણાથી અંજાર વચ્ચે પ્રથમ ટ્રેન દોડી હતી. ૧૯૦૮માં આ લાઇન વિસ્તૃત કરીને રાજધાની [[ભુજ]] સુધી લંબાવવામાં આવી હતી. હાલમાં તુણા-અંજાર વચ્ચેની આ રેલ્વે લાઇન અસ્તિત્વમાં નથી પણ તેને ફરી શરૂ કરવાની યોજના પ્રસ્તાવ હેઠળ છે. ૧૯૩૦ના દાયકામાં તુણા બંદરે કંડલા બંદરનો વિકાસ મહારાવ શ્રી ખેંગારજી ત્રીજા દ્વારા કરવાનું નક્કી કરવામાં આવતા પોતાનું મહત્વ ગુમાવ્યું. અંજાર અને કંડલા વચ્ચે કચ્છ રાજ્ય વચ્ચે રેલ્વે લાઇન શરૂ કરવામાં આવી. ભારતની સ્વતંત્રતા પછી [[કરાચી]] બંદર પાકિસ્તાનમાં જતા ૧૯૫૦માં ભારત સરકાર દ્વારા કંડલા બંદરનો વિકાસ કરવામાં આવ્યો. કંડલા રેલ્વે સ્ટેશનનું [[ગાંધીધામ]] નામ આપવામાં આવ્યું, જ્યાં સિંધી નિરાશ્રતો માટે નવા નગરનો વિકાસ કરવામાં આવ્યો હતો. તુણા બંદર કંડલા પોર્ટ ટ્રસ્ટ દ્વારા સંચાલિત છે. ટ્રસ્ટે તુણાનો કંડલાના બાહ્ય બંદર તરીકે વિકાસ કરવાનું નક્કી કર્યું છે, જેથી તે અદાણી જૂથ દ્વારા સંચાલિત [[મુન્દ્રા]] બંદરની હરિફાઇ કરી શકે.<ref>{{Cite web |url=http://www.expressindia.com/latest-news/development-of-tuna-port-crucial-for-kandla-ports-survival/300551/ |title=Development of Tuna Port crucial for Kandla Port’s survival |access-date=2018-03-09 |archive-date=2012-10-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121010043443/http://www.expressindia.com/latest-news/development-of-tuna-port-crucial-for-kandla-ports-survival/300551/ |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.business-standard.com/india/news/kandla-port-trust-to-develop-satellite-project/220712/ Kandla Port is now coming up with a project in Tuna Port to be developed as satellite port in Gujarat.]</ref> કંડલા પોર્ટ ટ્રસ્ટ વડે વિકસાવવામાં આવેલું આ બંદર વાડીનાર પછીનું બીજું બંદર છે.<ref>[http://www.financialexpress.com/news/tuna-port-to-be-upgraded/140487/ Tuna Port, which is under the control of Kandla Port Trust (KPT), will be developed as Satellite Port in Gujarat. This will be the second port, after the Vadinar Port, to be developed by KPT in Gujarat]{{Dead link|date=ઑગસ્ટ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == વાહનવ્યવહાર == કંડલા હવાઇમથક સૌથી નજીકનું હવાઇમથક અને ગાંધીધામ સૌથી નજીકનું રેલ્વે સ્ટેશન છે. {{અંજાર તાલુકાના ગામ}} == હાલની સ્થિતિ == હાલમાં તુણા પોર્ટનું સંચાલન [[કંડલા બંદર|કંડલા પોર્ટ ટ્રસ્ટ]] દ્વારા કરવામાં આવે છે. કંડલા પોર્ટ ટ્રસ્ટે નજીકમાં આવેલા, અદાણી ગ્રૂપ દ્વારા સંચાલિત નજીકના ખાનગી માલિકીના મુન્દ્રા પોર્ટ સાથે સ્પર્ધા કરવા માટે કચ્છમાં તુણાને સેટેલાઇટ બંદર તરીકે વિકસાવવાનું નક્કી કર્યું છે. <ref>[http://www.expressindia.com/latest-news/development-of-tuna-port-crucial-for-kandla-ports-survival/300551/ Development of Tuna Port crucial for Kandla Port’s survival] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121010043443/http://www.expressindia.com/latest-news/development-of-tuna-port-crucial-for-kandla-ports-survival/300551/|date=2012-10-10}}</ref> <ref>[http://www.business-standard.com/india/news/kandla-port-trust-to-develop-satellite-project/220712/ Kandla Port is now coming up with a project in Tuna Port to be developed as satellite port in Gujarat.]</ref> કંડલા પોર્ટ ટ્રસ્ટ દ્વારા વિકસાવવામાં આવેલ વાડીનાર બંદર પછી આ બીજું બંડા છે. <ref>[http://www.financialexpress.com/news/tuna-port-to-be-upgraded/140487/ Tuna Port, which is under the control of Kandla Port Trust (KPT), will be developed as Satellite Port in Gujarat. This will be the second port, after the Vadinar Port, to be developed by KPT in Gujarat]</ref> == સંદર્ભ == {{reflist}} {{ગુજરાત ગામ સ્ટબ}} 8u204pl7uhmlo55afkrygqlj9b3q1p8 825433 825424 2022-07-20T15:46:35Z KartikMistry 10383 સાફ-સફાઇ. wikitext text/x-wiki {{Infobox Indian Jurisdiction | native_name = {{PAGENAME}} | type = ગામ | latd = 22.984412 | longd = 70.080693 | locator_position = right | state_name = ગુજરાત | state_name2 = | district = [[કચ્છ જિલ્લો|કચ્છ]] | leader_title = | leader_name = | altitude = | population_as_of = | population_total = | population_density = | area_magnitude= sq. km | area_total = | area_telephone = | postal_code = | vehicle_code_range = GJ-12 | sex_ratio = | unlocode = | website = | footnotes = | સ્થિતિ = યોગ્ય }} '''તુણા''' [[ભારત]]ના [[ગુજરાત]] રાજ્યના [[કચ્છ જિલ્લો|કચ્છ જિલ્લા]]ના [[અંજાર તાલુકો|અંજાર તાલુકા]]માં આવેલું એક ગામ<ref name="bvndp1234">{{cite web |url = http://kutchdp.gujarat.gov.in/kutch/marugam-2.htm |title = કચ્છ જીલ્લા પંચાયત - મારો તાલુકો - અંજાર |archive-url = https://web.archive.org/web/20110104084135/https://kutchdp.gujarat.gov.in/kutch/marugam-2.htm |archive-date = ૪ જાન્યુઆરી ૨૦૧૧ |publisher = ગુજરાત સરકાર}}</ref> અને બંદર<ref name="gbp">{{cite book|title=Gazetteer of the Bombay Presidency: Cutch, Palanpur, and Mahi Kantha|url=https://books.google.com/books?id=dLUBAAAAYAAJ|year=૧૮૮૦|publisher=Printed at the Government Central Press|page=૨૫૨}}</ref> છે. આ ગામના લોકોનો મુખ્ય વ્યવસાય [[ખેતી]], [[ખેતમજૂરી]], નોકરી તેમ જ [[પશુપાલન]] છે. આ ગામમાં મુખ્યત્વે [[મગ]], [[તલ]], [[બાજરી]], [[જુવાર]], [[રજકો]] તેમ જ અન્ય શાકભાજીના પાકની ખેતી કરવામાં આવે છે. આ ગામમાં [[પ્રાથમિક શાળા]], [[પંચાયતઘર]], [[આંગણવાડી]] તેમ જ દૂધની ડેરી જેવી સવલતો પ્રાપ્ય થયેલી છે.<ref name="bvndp1234"></ref> == તુણા બંદર == તુણા બંદર અઢારમી સદીના મધ્ય ભાગમાં કચ્છ રજવાડાના રાવ દ્વારા વિકસાવવામાં આવ્યું હતું. ફતેહ મહંમદ (૧૭૮૬ -૧૮૧૩) દ્વારા [[માંડવી (કચ્છ)|માંડવી]], તુણા અને [[લખપત]] બંદરનો વધુ વિકાસ કચ્છના રાજવી રાવ રાયધણજી ત્રીજાના સમયમાં કરવામાં આવ્યો હતો. તુણા બંદરનું નામ નજીકમાં જ આવેલા તુણા ગામ પરથી પડ્યું હતું.<ref>[http://timesofindia.indiatimes.com/city/ahmedabad/Jamadars-hazira-Survived-but-neglected/articleshow/1310851.cms Fatehmamad also constructed many forts in Kutch to save the state from invaders]</ref> [[File:Bombay Prov north 1909.jpg|thumb|ભુજ સાથે તુણા બંદરને જોડતી રેલ્વે લાઇન દર્શાવતો ઉત્તર બોમ્બે પ્રેસિડેન્સીનો નકશો, ૧૯૦૯. અહીં કંડલા બંદર દર્શાવેલ નથી, કારણકે તે ૧૯૩૦ પછી જ વિકસાવવામાં આવ્યું હતું.]] ૧૯૦૦-૦૧ દરમિયાન જાડેજા રાજા મહારાવ શ્રી ખેંગારજી બાવા (૧૮૭૫ – ૧૯૪૨) ના શાસન દરમિયાન તુણા બંદરથી [[અંજાર]] વચ્ચે નેરોગેજ રેલ્વે લાઇન નાખવામાં આવી હતી, જે કચ્છ રાજ્ય રેલ્વેનો ભાગ હતી અને રજવાડાની માલિકીની હતી. ૧૯૦૫માં તુણાથી અંજાર વચ્ચે પ્રથમ ટ્રેન દોડી હતી. ૧૯૦૮માં આ લાઇન વિસ્તૃત કરીને રાજધાની [[ભુજ]] સુધી લંબાવવામાં આવી હતી. હાલમાં તુણા-અંજાર વચ્ચેની આ રેલ્વે લાઇન અસ્તિત્વમાં નથી પણ તેને ફરી શરૂ કરવાની યોજના પ્રસ્તાવ હેઠળ છે. ૧૯૩૦ના દાયકામાં તુણા બંદરે કંડલા બંદરનો વિકાસ મહારાવ શ્રી ખેંગારજી ત્રીજા દ્વારા કરવાનું નક્કી કરવામાં આવતા પોતાનું મહત્વ ગુમાવ્યું. અંજાર અને કંડલા વચ્ચે કચ્છ રાજ્ય વચ્ચે રેલ્વે લાઇન શરૂ કરવામાં આવી. ભારતની સ્વતંત્રતા પછી [[કરાચી]] બંદર પાકિસ્તાનમાં જતા ૧૯૫૦માં ભારત સરકાર દ્વારા કંડલા બંદરનો વિકાસ કરવામાં આવ્યો. કંડલા રેલ્વે સ્ટેશનનું [[ગાંધીધામ]] નામ આપવામાં આવ્યું, જ્યાં સિંધી નિરાશ્રતો માટે નવા નગરનો વિકાસ કરવામાં આવ્યો હતો. તુણા બંદર કંડલા પોર્ટ ટ્રસ્ટ દ્વારા સંચાલિત છે. ટ્રસ્ટે તુણાનો કંડલાના બાહ્ય બંદર તરીકે વિકાસ કરવાનું નક્કી કર્યું છે, જેથી તે અદાણી જૂથ દ્વારા સંચાલિત [[મુન્દ્રા]] બંદરની હરિફાઇ કરી શકે.<ref>{{Cite web |url=http://www.expressindia.com/latest-news/development-of-tuna-port-crucial-for-kandla-ports-survival/300551/ |title=Development of Tuna Port crucial for Kandla Port’s survival |access-date=2018-03-09 |archive-date=2012-10-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121010043443/http://www.expressindia.com/latest-news/development-of-tuna-port-crucial-for-kandla-ports-survival/300551/ |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.business-standard.com/india/news/kandla-port-trust-to-develop-satellite-project/220712/ Kandla Port is now coming up with a project in Tuna Port to be developed as satellite port in Gujarat.]</ref> કંડલા પોર્ટ ટ્રસ્ટ વડે વિકસાવવામાં આવેલું આ બંદર વાડીનાર પછીનું બીજું બંદર છે.<ref>[http://www.financialexpress.com/news/tuna-port-to-be-upgraded/140487/ Tuna Port, which is under the control of Kandla Port Trust (KPT), will be developed as Satellite Port in Gujarat. This will be the second port, after the Vadinar Port, to be developed by KPT in Gujarat]{{Dead link|date=ઑગસ્ટ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == વાહનવ્યવહાર == કંડલા હવાઇમથક સૌથી નજીકનું હવાઇમથક અને ગાંધીધામ સૌથી નજીકનું રેલ્વે સ્ટેશન છે. == હાલની સ્થિતિ == હાલમાં તુણા પોર્ટનું સંચાલન [[કંડલા બંદર|કંડલા પોર્ટ ટ્રસ્ટ]] દ્વારા કરવામાં આવે છે. કંડલા પોર્ટ ટ્રસ્ટે નજીકમાં આવેલા, અદાણી ગ્રૂપ દ્વારા સંચાલિત નજીકના ખાનગી માલિકીના મુન્દ્રા પોર્ટ સાથે સ્પર્ધા કરવા માટે કચ્છમાં તુણાને સેટેલાઇટ બંદર તરીકે વિકસાવવાનું નક્કી કર્યું છે. <ref>[http://www.expressindia.com/latest-news/development-of-tuna-port-crucial-for-kandla-ports-survival/300551/ Development of Tuna Port crucial for Kandla Port’s survival] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121010043443/http://www.expressindia.com/latest-news/development-of-tuna-port-crucial-for-kandla-ports-survival/300551/|date=2012-10-10}}</ref> <ref>[http://www.business-standard.com/india/news/kandla-port-trust-to-develop-satellite-project/220712/ Kandla Port is now coming up with a project in Tuna Port to be developed as satellite port in Gujarat.]</ref> કંડલા પોર્ટ ટ્રસ્ટ દ્વારા વિકસાવવામાં આવેલ વાડીનાર બંદર પછી આ બીજું બંડા છે. <ref>[http://www.financialexpress.com/news/tuna-port-to-be-upgraded/140487/ Tuna Port, which is under the control of Kandla Port Trust (KPT), will be developed as Satellite Port in Gujarat. This will be the second port, after the Vadinar Port, to be developed by KPT in Gujarat]</ref> == સંદર્ભ == {{reflist}} {{અંજાર તાલુકાના ગામ}} {{ગુજરાત ગામ સ્ટબ}} [[શ્રેણી:અંજાર તાલુકો]] [[શ્રેણી:ગુજરાતનાં બંદરો]] fdnspm9juebpxe4mwe8agmtqpxt330h 4 71517 825430 427727 2022-07-20T15:41:30Z 2402:8100:2680:9FCF:2513:544A:E757:396A wikitext text/x-wiki આ બધું સાચું હોય છે. 3e1149lzuv1bvnefeundndtgjnhtebf 825432 825430 2022-07-20T15:43:43Z KartikMistry 10383 [[Special:Contributions/2402:8100:2680:9FCF:2513:544A:E757:396A|2402:8100:2680:9FCF:2513:544A:E757:396A]] ([[User talk:2402:8100:2680:9FCF:2513:544A:E757:396A|talk]]) દ્વારા કરેલ ફેરફારોને [[User:KartikMistry|KartikMistry]] દ્વારા કરેલા છેલ્લા સુધારા સુધી ઉલટાવાયા. wikitext text/x-wiki === [[:પ્લાસીનું યુદ્ધ]] === જ્યાં સુધી વધુ માહિતી ન ઉમેરાય ત્યાં સુધી... [[User:KartikMistry|કાર્તિક મિસ્ત્રી]] ^{[[User talk:KartikMistry|ચર્ચા]]} ૦૧:૪૦, ૧૧ જાન્યુઆરી ૨૦૧૬ (IST) frojb4cnuhsn9y794dbr7sywusckaam 0 75093 825562 790983 2022-07-21T03:03:22Z Snehrashmi 41463 [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં મૃત્યુ]] ઉમેરી using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox writer | name = મીનપિયાસી | image = | caption = | birth_name = દિનકરરાય કેશવલાલ વૈદ્ય | birth_date = ૨૧ સપ્ટેમ્બર, ૧૯૧૦ | birth_place = | death_date = ૨૦૦૦ | death_place = | occupation = કવિ, પક્ષીવિદ્, ખગોળવિદ, પ્રકૃતિવિદ્ | pseudonym = મીનપિયાસી | language = [[ગુજરાતી ભાષા|ગુજરાતી]] | nationality = ભારતીય | education = | alma_mater = | period = | genres = કવિતા | subjects = | notableworks = {{plainlist|* વર્ષાજલ (૧૯૬૬)|* ગુલછડી અને જુઈ (૧૯૮૬)}} | spouse = મનોરમા ‍(૧૯૩૧-૧૯૫૬‌) | children = વર્ષા (પુત્રી)<ref name="sandesh2">{{cite web|url=http://www.sandesh.com/article.aspx?newsid=3461228|title=હું અલબેલો અલગારી... (ટેક ઓફ)|author=શિશિર રામાવત|date=૨૦ જુલાઇ ૨૦૧૬|access-date=૨૧ જુલાઇ ૨૦૧૬|publisher=[[સંદેશ દૈનિક|સંદેશ]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20200526132027/http://sandesh.com/%E0%AA%B9%E0%AB%81%E0%AA%82-%E0%AA%85%E0%AA%B2%E0%AA%AC%E0%AB%87%E0%AA%B2%E0%AB%8B-%E0%AA%85%E0%AA%B2%E0%AA%97%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%80/|archive-date=૨૬ મે ૨૦૨૦}}</ref> | awards = | signature = | years_active = }} મીન પિયાસી (૧૯૧૦-૨૦૦૦). મૂળ નામ દિનકરરાય કેશવલાલ વૈદ્ય. જેઓ તેમના ઉપનામ '''મીનપિયાસી''' વડે વધુ જાણીતાં છે<ref>{{Cite web|url=https://www.divyabhaskar.co.in/news/MAG-poverty-is-very-good-in-poems-4624235-NOR.html|title=અિંકચનત્વ બદમાસીવાળી વિપુલતા કરતા બહેતર|date=2014-05-24|website=divyabhaskar|access-date=2020-05-26}}{{Dead link|date=જુલાઈ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>, ગુજરાતી ભાષાના કવિ અને પક્ષીવિદ્ હતા.<ref name="sandesh">{{cite web|url=http://www.sandesh.com/article.aspx?newsid=3448652|title=મીનપિયાસીની ડાયરીનું અંગત અંગત... (ટેક ઓફ)|author=શિશિર રામાવત|date=૧૩ જુલાઇ ૨૦૧૬|access-date=૧૩ જુલાઇ ૨૦૧૬|publisher=[[સંદેશ]]}}{{Dead link|date=જુલાઈ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> મીનપિયાસી કવિ,પક્ષીવિદ્, ખગોળવિદ્, થિયોસોફિસ્ટ હતાં. તેઓ પ્રકૃતિપ્રેમી હતાં. તેમનો [[નળ સરોવર]]ના પક્ષીઓનો અભ્યાસ ઘણો જાણીતો બન્યો હતો.<ref>{{cite book|url=https://books.google.co.in/books?id=jiUbAAAAIAAJ|title=Gujarat State Gazetteers: Surendranagar District|publisher=Directorate of Government Print., Stationery and Publications, Gujarat State|year=૧૯૭૭|page=૬૨૩|access-date=૧૪ જુલાઇ ૨૦૧૬}}</ref> == જીવન == તેમનો જન્મ ૨૧ સપ્ટેમ્બર, ૧૯૧૦ના રોજ [[જેતપુર]]<nowiki/>માં થયો હતો. તેમના પિતા કેશવલાલ અને માતા મુક્તાબહેન હતાં. જ્ઞાતીએ પ્ર્શ્નોરા નાગર અને પિતાનો વ્યવસાય વૈદ્યનો. તેઓ [[ચુડા રજવાડું|ચુડા રજવાડા]]ના રાજવૈદ્ય હતા. કવિ મુંબઈની ન્યુ ભરડા હાઇસ્કુલમાંથી ઈ.સ.૧૯૨૯ માં મેટ્રિક અને પછી નેશનલ મેડિકલ કોલેજમાંથી ઇન્ટર એલ.સી.પી.એસ. થયા. મુંબઈનું વાતાવરણ માફક ન આવતાં તબિયત નાદુરસ્ત રહેતી હોવાથી ચુડા આવી પિતાની સાથે વૈદકના વ્યવસાયમાં જોડાઈ ગયા. વૈદકીય વ્યવસાય વારસામાં મળ્યો. કવિના પિતાશ્રી ઝંડુ ભટ્ટજીના સગા ભત્રીજા થાય છે. કવિના પિતાશ્રી થિયોસોફિસ્ટ હતાં તેમણે ચુડા ગામમાં અંગ્રેજી માધ્યમની સ્કુલ શરૂ કરાવી હતી. આજે તેમાથી હાઇસ્કુલ થઈ છે. ઈ.સ.૧૯૩૧ માં મંજુલાબહેન,(એમનું નામ મનોરમા પણ હતું.) સાથે લગ્ન થયા. પરંતુ ૧૯૫૬ વિધુર થયા અને કવિની કલ્પનાની પાંખ કપાઇ ગઈ. તેમને એક પુત્રી છે જેમનું નામ વર્ષાબહેન છે. કવિ પાસે કાયમ દૂરબીન રહેતું. વિશિષ્ટ્તા એ છે કે કવિએ પોતાના વતન ચુડા ગામમાં જ રહીને ખગોળ તથા પક્ષીઓનો અભ્યાસ કરી તેમના વિશે લખ્યું. બસ્સો થી વધુ પક્ષીઓને લગતી વિગતો શાસ્ત્રીય ઢબે એકત્ર કરી નોંધ કરેલ છે. તેમની અંગત લાઈબ્રેરી પંખીઓના તથા ખગોળ શાસ્ત્રના તેમજ થિયોસોફિના પુસ્તકોથી સમૃદ્ધ છે. == સર્જન == તેમના બે કાવ્યસંગ્રહો પ્રકાશિત થયા હતા.<ref name="sandesh" /> ૨૦૧૬ માં ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી દ્વારા મીનપિયાસીની તમામ રચનાઓ પ્રકાશિત અને અપ્રકાશિત ''ઝુલ ઝાલાવાડ ઝુલ'' શીર્ષક હેઠળ પુસ્તક રૂપે પ્રગટ થઇ છે. કવિતા ઉપરાંત ખગોળ પર, પક્ષીઓ ઉપર અને થિયોસોફી પર પણ પુસ્તકો પ્રકાશીત થયા છે. === કાવ્યસંગ્રહો === * વર્ષાજલ (૧૯૬૬) * ગુલછડી અને જુઈ (૧૯૮૬) *ઝુલ ઝાલાવાડ ઝુલ (૨૦૧૬) (સંપૂર્ણ સર્જન) === અન્ય === * ખગોળની ખુબીઓ * પંખીમેળો (૧૯૯૨) *નળ સરોવરના પંખી *મરણ તો નથી જ (૧૯૯૭) *અથ થી ઇતિ == સંદર્ભ == {{Reflist}} {{સાહિત્ય સ્ટબ}} [[શ્રેણી:ગુજરાતી સાહિત્યકાર]] [[શ્રેણી:ગુજરાતી વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:૧૯૧૦માં જન્મ]] [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં મૃત્યુ]] c46kc4ukzdzjpx0ppczrm911hkgina5 0 76137 825413 824578 2022-07-20T12:53:02Z 103.85.10.165 wikitext text/x-wiki {{infobox person/Wikidata | fetchwikidata = ALL | onlysourced = no }} '''હરદ્વાર ગોસ્વામી''' ગુજરાતી કવિ ગીતકાર અને નાટ્યકાર છે. તેમનો જન્મ ૧૮ જુલાઈ, ૧૯૭૬ના રોજ [[ભાવનગર જિલ્લો|ભાવનગર જિલ્લા]]ના [[તળાજા]] ગામે થયો હતો. તેમણે ભાવનગર વિશ્વવિદ્યાલયમાંથી M.A. કરી અને [[ગુજરાત વિદ્યાપીઠ]] ખાતેથી M.Phil.ની પદવી પ્રાપ્ત કરેલી છે. સને: ૨૦૦૫માં તેમનો ગઝલસંગ્રહ ‘હવાને કિનારે’ પ્રકાશિત થયો હતો. ગુજરાત સરકાર અને ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી દ્ધારા દર વર્ષે એક યુવા સાહિત્યકારને અપાતો [[યુવા ગૌરવ પુરસ્કાર|યુવા ગૌરવ પુરસ્કાર]] ૨૦૦૯ના વર્ષ માટે તેમને પ્રાપ્ત થયેલ છે.<ref name="મોરપીંછ 2016">{{cite web|url=http://heenaparekh.com/2016/04/15/hardwar-goswami|title="હરદ્વાર ગોસ્વામી, મોરપીંછ"|access-date= ૧૫ એપ્રિલ ૨૦૧૬}}</ref> તેમનાં નાટકો ‘ડો. અયન કાચવાલા’ ને ૧૯૯૫નું જ્યારે ‘નાટકનું નાટક’ ને ૧૯૯૬નું બટુભાઈ ઉમરવાડિયા પારિતોષિક પ્રાપ્ત થયેલ છે. વિવિધ ગુજરાતી સામાયિકોમાં તેમની કવિતાઓ સ્થાન પામી છે. '''ગઝલ એટલે અસ્તિત્વના ઉત્સવનું તીર્થધામ. જે ઉમળકાથી ગોસ્વામી તુલસીદાસની ચોપાઈ ગાઉ છું, એ જ રીતે ગોસ્વામી હરદ્વારના શેર રજૂ કરું છું. મંદિરમાં ટોકરી વગાડતા વગાડતા હરદ્વારે ગઝલમાં ડંકા વગાડ્યા છે. સ્વબળે વિકસેલા અને વિસ્તરેલા હરદ્વારની ગઝલનું મેઘધનુષ્ય સીધું હૃદયને સ્પર્શે છે. ઓછું બોલતો હરદ્વાર ગઝલમાં ગાજે છે. ‘લખચોર્યાસી લાગણી’માં શોકથી શ્લોક સુધીનો વિસ્તાર છે. જેમ સાગરમાં કાંઠે બેસવાની મજા છે, પગ પલાળો તો ઓર મજા આવે, ડૂબકી મારો તો જલસો પડે અને મરજીવા બની તળિયે જશો તો તો અવર્ણનીય આનંદ. એમ હરદ્વારની ગઝલમાં જેમ ઊંડા ઉતારશો એમ શબ્દોના સાગરમાં ભીંજાતા જશો.''' '''       -મોરારિબાપુ''' == સંદર્ભ == {{Reflist}} {{સાહિત્ય-સ્ટબ}} [[શ્રેણી:૧૯૭૬માં જન્મ]] [[શ્રેણી:ગુજરાતી સાહિત્યકાર]] [[શ્રેણી:જીવિત લોકો]] ton7glr3t8rrj50qm4rzaiepa988fsp 825414 825413 2022-07-20T12:56:22Z 103.85.10.165 wikitext text/x-wiki {{infobox person/Wikidata | fetchwikidata = ALL | onlysourced = no }} '''હરદ્વાર ગોસ્વામી''' ગુજરાતી કવિ ગીતકાર અને નાટ્યકાર છે. તેમનો જન્મ ૧૮ જુલાઈ, ૧૯૭૬ના રોજ [[ભાવનગર જિલ્લો|ભાવનગર જિલ્લા]]ના [[તળાજા]] ગામે થયો હતો. તેમણે ભાવનગર વિશ્વવિદ્યાલયમાંથી M.A. કરી અને [[ગુજરાત વિદ્યાપીઠ]] ખાતેથી M.Phil.ની પદવી પ્રાપ્ત કરેલી છે. સને: ૨૦૦૫માં તેમનો ગઝલસંગ્રહ ‘હવાને કિનારે’ પ્રકાશિત થયો હતો. ગુજરાત સરકાર અને ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી દ્ધારા દર વર્ષે એક યુવા સાહિત્યકારને અપાતો [[યુવા ગૌરવ પુરસ્કાર|યુવા ગૌરવ પુરસ્કાર]] ૨૦૦૯ના વર્ષ માટે તેમને પ્રાપ્ત થયેલ છે.<ref name="મોરપીંછ 2016">{{cite web|url=http://heenaparekh.com/2016/04/15/hardwar-goswami|title="હરદ્વાર ગોસ્વામી, મોરપીંછ"|access-date= ૧૫ એપ્રિલ ૨૦૧૬}}</ref> તેમનાં નાટકો ‘ડો. અયન કાચવાલા’ ને ૧૯૯૫નું જ્યારે ‘નાટકનું નાટક’ ને ૧૯૯૬નું બટુભાઈ ઉમરવાડિયા પારિતોષિક પ્રાપ્ત થયેલ છે. વિવિધ ગુજરાતી સામાયિકોમાં તેમની કવિતાઓ સ્થાન પામી છે. '''ગઝલ એટલે અસ્તિત્વના ઉત્સવનું તીર્થધામ. જે ઉમળકાથી ગોસ્વામી તુલસીદાસની ચોપાઈ ગાઉ છું, એ જ રીતે ગોસ્વામી હરદ્વારના શેર રજૂ કરું છું. મંદિરમાં ટોકરી વગાડતા વગાડતા હરદ્વારે ગઝલમાં ડંકા વગાડ્યા છે. સ્વબળે વિકસેલા અને વિસ્તરેલા હરદ્વારની ગઝલનું મેઘધનુષ્ય સીધું હૃદયને સ્પર્શે છે. ઓછું બોલતો હરદ્વાર ગઝલમાં ગાજે છે. ‘લખચોર્યાસી લાગણી’માં શોકથી શ્લોક સુધીનો વિસ્તાર છે. જેમ સાગરમાં કાંઠે બેસવાની મજા છે, પગ પલાળો તો ઓર મજા આવે, ડૂબકી મારો તો જલસો પડે અને મરજીવા બની તળિયે જશો તો તો અવર્ણનીય આનંદ. એમ હરદ્વારની ગઝલમાં જેમ ઊંડા ઉતારશો એમ શબ્દોના સાગરમાં ભીંજાતા જશો.''' '''       -મોરારિબાપુ''' હરદ્વારની રચનાઓ બાપુનાં મુખેથી રજૂ થઇ અને વિશાળ વર્ગ સુધી પહોંચી છે. તે મંચ ઉપર સફળ સંચાલક અને મંચ પાછળ સફળ આયોજક તરીકે અવનવા પ્રયોગો કરે. કલાને સમજનારા આવા આયોજકોની આજે તાતી જરૂર છે.  હરદ્વાર સમધર્મી કટારલેખક પણ ખરો. ચિંતનશીલ લેખો પર એની વિશેષ હથોટી. કવિ હોવાને નાતે શબ્દોની ડાળને કલ્પનાનાં સુંદર ફૂલો પણ ફૂટતાં રહે છે. સાંપ્રત વિષયોની સહેલગાહ પણ એ કરાવે. એમની પાસેથી ગુજરાતી ભાષાને રળિયાત કરતી રચનાઓ મળતી રહે છે. હરદ્વાર ગોસ્વામી એટલે ખેતરની માટીથી નગરનાં ગગન સુધીનો વિસ્તાર. અનેક ઠેકાણે અડીંગો નાખીને આસ્વાદવાનું મન થાય એવા એના લેખો હોય  છે. કાઠિયાવાડીમાં કહું તો હરદ્વારે કાઠું કાઢ્યું છે.                                                      -જય વસાવડા == સંદર્ભ == {{Reflist}} {{સાહિત્ય-સ્ટબ}} [[શ્રેણી:૧૯૭૬માં જન્મ]] [[શ્રેણી:ગુજરાતી સાહિત્યકાર]] [[શ્રેણી:જીવિત લોકો]] b5u5pox5l5r4njqjj24hs035n2ftxjr 825415 825414 2022-07-20T12:57:24Z 103.85.10.165 wikitext text/x-wiki {{infobox person/Wikidata | fetchwikidata = ALL | onlysourced = no }} '''હરદ્વાર ગોસ્વામી''' ગુજરાતી કવિ ગીતકાર અને નાટ્યકાર છે. તેમનો જન્મ ૧૮ જુલાઈ, ૧૯૭૬ના રોજ [[ભાવનગર જિલ્લો|ભાવનગર જિલ્લા]]ના [[તળાજા]] ગામે થયો હતો. તેમણે ભાવનગર વિશ્વવિદ્યાલયમાંથી M.A. કરી અને [[ગુજરાત વિદ્યાપીઠ]] ખાતેથી M.Phil.ની પદવી પ્રાપ્ત કરેલી છે. સને: ૨૦૦૫માં તેમનો ગઝલસંગ્રહ ‘હવાને કિનારે’ પ્રકાશિત થયો હતો. ગુજરાત સરકાર અને ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી દ્ધારા દર વર્ષે એક યુવા સાહિત્યકારને અપાતો [[યુવા ગૌરવ પુરસ્કાર|યુવા ગૌરવ પુરસ્કાર]] ૨૦૦૯ના વર્ષ માટે તેમને પ્રાપ્ત થયેલ છે.<ref name="મોરપીંછ 2016">{{cite web|url=http://heenaparekh.com/2016/04/15/hardwar-goswami|title="હરદ્વાર ગોસ્વામી, મોરપીંછ"|access-date= ૧૫ એપ્રિલ ૨૦૧૬}}</ref> તેમનાં નાટકો ‘ડો. અયન કાચવાલા’ ને ૧૯૯૫નું જ્યારે ‘નાટકનું નાટક’ ને ૧૯૯૬નું બટુભાઈ ઉમરવાડિયા પારિતોષિક પ્રાપ્ત થયેલ છે. વિવિધ ગુજરાતી સામાયિકોમાં તેમની કવિતાઓ સ્થાન પામી છે. '''ગઝલ એટલે અસ્તિત્વના ઉત્સવનું તીર્થધામ. જે ઉમળકાથી ગોસ્વામી તુલસીદાસની ચોપાઈ ગાઉ છું, એ જ રીતે ગોસ્વામી હરદ્વારના શેર રજૂ કરું છું. મંદિરમાં ટોકરી વગાડતા વગાડતા હરદ્વારે ગઝલમાં ડંકા વગાડ્યા છે. સ્વબળે વિકસેલા અને વિસ્તરેલા હરદ્વારની ગઝલનું મેઘધનુષ્ય સીધું હૃદયને સ્પર્શે છે. ઓછું બોલતો હરદ્વાર ગઝલમાં ગાજે છે. ‘લખચોર્યાસી લાગણી’માં શોકથી શ્લોક સુધીનો વિસ્તાર છે. જેમ સાગરમાં કાંઠે બેસવાની મજા છે, પગ પલાળો તો ઓર મજા આવે, ડૂબકી મારો તો જલસો પડે અને મરજીવા બની તળિયે જશો તો તો અવર્ણનીય આનંદ. એમ હરદ્વારની ગઝલમાં જેમ ઊંડા ઉતારશો એમ શબ્દોના સાગરમાં ભીંજાતા જશો.''' '''       -મોરારિબાપુ''' હરદ્વારની રચનાઓ બાપુનાં મુખેથી રજૂ થઇ અને વિશાળ વર્ગ સુધી પહોંચી છે. તે મંચ ઉપર સફળ સંચાલક અને મંચ પાછળ સફળ આયોજક તરીકે અવનવા પ્રયોગો કરે. કલાને સમજનારા આવા આયોજકોની આજે તાતી જરૂર છે.  હરદ્વાર સમધર્મી કટારલેખક પણ ખરો. ચિંતનશીલ લેખો પર એની વિશેષ હથોટી. કવિ હોવાને નાતે શબ્દોની ડાળને કલ્પનાનાં સુંદર ફૂલો પણ ફૂટતાં રહે છે. સાંપ્રત વિષયોની સહેલગાહ પણ એ કરાવે. એમની પાસેથી ગુજરાતી ભાષાને રળિયાત કરતી રચનાઓ મળતી રહે છે. હરદ્વાર ગોસ્વામી એટલે ખેતરની માટીથી નગરનાં ગગન સુધીનો વિસ્તાર. અનેક ઠેકાણે અડીંગો નાખીને આસ્વાદવાનું મન થાય એવા એના લેખો હોય  છે. કાઠિયાવાડીમાં કહું તો હરદ્વારે કાઠું કાઢ્યું છે.             -જય વસાવડા ઘણા લેખકોના લેખોમાં ચડાવ ઉતાર જોવા મળતા હોય છે. એક-બે લેખ પછી એકાદ નબળો લેખ આવી જાય. બહુ ઓછા લેખકો સતત લખી શકે છે અને સતત સારું લખી શકે છે. હરદ્વારને હું એવી કેટેગરીમાં મૂકું છું જે સતત સારા લેખો લખી જાણે છે. હરદ્વારના લેખોમાં બીજા લેખકો અને કવિઓની વાત ટાંકવામાં આવે છે. પોતે કવિ હોવા છતાં બીજા કવિઓની પંક્તિ પ્રસિદ્ધ કરીને એની તારીફ કરવી એ પણ બધાનું ગજુ નથી. -કૃષ્ણકાન્ત ઉનડકટ == સંદર્ભ == {{Reflist}} {{સાહિત્ય-સ્ટબ}} [[શ્રેણી:૧૯૭૬માં જન્મ]] [[શ્રેણી:ગુજરાતી સાહિત્યકાર]] [[શ્રેણી:જીવિત લોકો]] 5buy5wzob4acgua2osj3u50dk922w0m 825416 825415 2022-07-20T12:58:48Z 103.85.10.165 wikitext text/x-wiki {{infobox person/Wikidata | fetchwikidata = ALL | onlysourced = no }} '''હરદ્વાર ગોસ્વામી''' ગુજરાતી કવિ ગીતકાર અને નાટ્યકાર છે. તેમનો જન્મ ૧૮ જુલાઈ, ૧૯૭૬ના રોજ [[ભાવનગર જિલ્લો|ભાવનગર જિલ્લા]]ના [[તળાજા]] ગામે થયો હતો. તેમણે ભાવનગર વિશ્વવિદ્યાલયમાંથી M.A. કરી અને [[ગુજરાત વિદ્યાપીઠ]] ખાતેથી M.Phil.ની પદવી પ્રાપ્ત કરેલી છે. સને: ૨૦૦૫માં તેમનો ગઝલસંગ્રહ ‘હવાને કિનારે’ પ્રકાશિત થયો હતો. ગુજરાત સરકાર અને ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી દ્ધારા દર વર્ષે એક યુવા સાહિત્યકારને અપાતો [[યુવા ગૌરવ પુરસ્કાર|યુવા ગૌરવ પુરસ્કાર]] ૨૦૦૯ના વર્ષ માટે તેમને પ્રાપ્ત થયેલ છે.<ref name="મોરપીંછ 2016">{{cite web|url=http://heenaparekh.com/2016/04/15/hardwar-goswami|title="હરદ્વાર ગોસ્વામી, મોરપીંછ"|access-date= ૧૫ એપ્રિલ ૨૦૧૬}}</ref> તેમનાં નાટકો ‘ડો. અયન કાચવાલા’ ને ૧૯૯૫નું જ્યારે ‘નાટકનું નાટક’ ને ૧૯૯૬નું બટુભાઈ ઉમરવાડિયા પારિતોષિક પ્રાપ્ત થયેલ છે. વિવિધ ગુજરાતી સામાયિકોમાં તેમની કવિતાઓ સ્થાન પામી છે. '''ગઝલ એટલે અસ્તિત્વના ઉત્સવનું તીર્થધામ. જે ઉમળકાથી ગોસ્વામી તુલસીદાસની ચોપાઈ ગાઉ છું, એ જ રીતે ગોસ્વામી હરદ્વારના શેર રજૂ કરું છું. મંદિરમાં ટોકરી વગાડતા વગાડતા હરદ્વારે ગઝલમાં ડંકા વગાડ્યા છે. સ્વબળે વિકસેલા અને વિસ્તરેલા હરદ્વારની ગઝલનું મેઘધનુષ્ય સીધું હૃદયને સ્પર્શે છે. ઓછું બોલતો હરદ્વાર ગઝલમાં ગાજે છે. ‘લખચોર્યાસી લાગણી’માં શોકથી શ્લોક સુધીનો વિસ્તાર છે. જેમ સાગરમાં કાંઠે બેસવાની મજા છે, પગ પલાળો તો ઓર મજા આવે, ડૂબકી મારો તો જલસો પડે અને મરજીવા બની તળિયે જશો તો તો અવર્ણનીય આનંદ. એમ હરદ્વારની ગઝલમાં જેમ ઊંડા ઉતારશો એમ શબ્દોના સાગરમાં ભીંજાતા જશો.''' '''       -મોરારિબાપુ''' હરદ્વારની રચનાઓ બાપુનાં મુખેથી રજૂ થઇ અને વિશાળ વર્ગ સુધી પહોંચી છે. તે મંચ ઉપર સફળ સંચાલક અને મંચ પાછળ સફળ આયોજક તરીકે અવનવા પ્રયોગો કરે. કલાને સમજનારા આવા આયોજકોની આજે તાતી જરૂર છે.  હરદ્વાર સમધર્મી કટારલેખક પણ ખરો. ચિંતનશીલ લેખો પર એની વિશેષ હથોટી. કવિ હોવાને નાતે શબ્દોની ડાળને કલ્પનાનાં સુંદર ફૂલો પણ ફૂટતાં રહે છે. સાંપ્રત વિષયોની સહેલગાહ પણ એ કરાવે. એમની પાસેથી ગુજરાતી ભાષાને રળિયાત કરતી રચનાઓ મળતી રહે છે. હરદ્વાર ગોસ્વામી એટલે ખેતરની માટીથી નગરનાં ગગન સુધીનો વિસ્તાર. અનેક ઠેકાણે અડીંગો નાખીને આસ્વાદવાનું મન થાય એવા એના લેખો હોય  છે. કાઠિયાવાડીમાં કહું તો હરદ્વારે કાઠું કાઢ્યું છે.             -જય વસાવડા ઘણા લેખકોના લેખોમાં ચડાવ ઉતાર જોવા મળતા હોય છે. એક-બે લેખ પછી એકાદ નબળો લેખ આવી જાય. બહુ ઓછા લેખકો સતત લખી શકે છે અને સતત સારું લખી શકે છે. હરદ્વારને હું એવી કેટેગરીમાં મૂકું છું જે સતત સારા લેખો લખી જાણે છે. હરદ્વારના લેખોમાં બીજા લેખકો અને કવિઓની વાત ટાંકવામાં આવે છે. પોતે કવિ હોવા છતાં બીજા કવિઓની પંક્તિ પ્રસિદ્ધ કરીને એની તારીફ કરવી એ પણ બધાનું ગજુ નથી. -કૃષ્ણકાન્ત ઉનડકટ '''સાંપ્રત ગુજરાતી ગઝલનો સબળ અને સફળ સ્વર એટલે હરદ્વાર ગોસ્વામી. જેમ કાર્યક્રમના આયોજનમાં નાનામાં નાની બાબતોનું ધ્યાન હોય એમ ગઝલમાં પણ એની બારીકીઓ દેખાય છે. જેમ સભાસંચાલનમાં  To be precise બોલે છે એમ ગઝલમાં પણ એક એક શબ્દ જોખી જોખીને પ્રયોજે છે. લેખનની આ જ ગતિ બરકરાર રહે એવી શુભકામના.''' '''                                                                          - પદ્મશ્રી વિષ્ણુ પંડ્યા''' '''હરદ્વાર ગોસ્વામી ગુજરાતી ગઝલની શાન છે. ઉત્તમ ગુજરાતી ગઝલ લખે, એટલું જ નહીં પણ ‘ગઝલોત્સવ’ જેવા સળંગ સાત દિવસના ફેન્ટાસ્ટિક ફેસ્ટિવલનું આયોજન પણ કરે. એમનું ગઝલ વિશેનું શાસ્ત્રીય જ્ઞાન પણ ઊંડું. જય જય ગરવી ગઝલ ગુજરાત.''' '''                                                                                -મનહર ઉધાસ''' '''ગઝલના ગગનમાં  ઝગમગતો સિતારો હરદ્વાર છે. એની ગઝલમાં ફ્રેશનેસ છે અને અંદાજે બયા પણ છે. એનું વક્તવ્ય રસાળ શૈલીમાં હોવાથી સાંભળવું ગમે છે. ‘ગુજરાત સમાચાર’ની એમની કોલમથી એના ગદ્યની વિધવિધ રમણીય છટાનો પરિચય થયો, વાંચવાની મજા પડે છે. એ મારો ગમતો એન્કર છે. શ્રોતાઓની નાડ પારખતા એને આવડે છે.''' '''                                                                          -પદ્મશ્રી ખલીલ ધનતેજવી''' '''‘કુમાર’ સામયિકની મારી કૉલમ ‘ઊર્મિની ઓળખ’માં મેં લખ્યું હતું કે ‘નવા ગઝલકારમાં હરદ્વાર ગોસ્વામીનું નામ પ્રથમ હરોળમાં મુકવું પડે.’ હરદ્વારમાં બહુમુખી પ્રતિભા છે. સૌથી અગત્યનું એ માણસ તરીકે પણ ઉત્તમ છે. મુશાયરામાં એની રજૂઆત કાબિલે દાદ હોય છે. અસંખ્ય કવિતાઓ એને કંઠસ્ત છે. એના અનેક શેર લોક હૈયે વસેલા છે.''' '''                                                                              -જલન માતરી''' '''ગઝલકાર તરીકેનો હરદ્વારનો વિકાસ મેં મારી નજરે નિહાળ્યો છે. એની અનેક વિશેષતાઓ છે એમાંની એક ‘એ સતત વિકસતો રહ્યો છે.’ એની ગઝલો મને ગમે છે. કેટલીક ગઝલ તો બહુ મોટી અપેક્ષા જન્માવે છે. એના શબ્દ અને સ્વભાવની સહજતા મને ગમે છે. ગઝલના ગામે એનો વસવાટ સાહિત્યજગત માટે સારા સમાચાર છે.''' '''                                   ''' '''                                                                          -ચિનુ મોદી  ‘ઈર્શાદ’''' == સંદર્ભ == {{Reflist}} {{સાહિત્ય-સ્ટબ}} [[શ્રેણી:૧૯૭૬માં જન્મ]] [[શ્રેણી:ગુજરાતી સાહિત્યકાર]] [[શ્રેણી:જીવિત લોકો]] 2wrzgz670lm9sr85w8c65sgqqatvm3u 825417 825416 2022-07-20T12:59:49Z 103.85.10.165 wikitext text/x-wiki {{infobox person/Wikidata | fetchwikidata = ALL | onlysourced = no }} '''હરદ્વાર ગોસ્વામી''' ગુજરાતી કવિ ગીતકાર અને નાટ્યકાર છે. તેમનો જન્મ ૧૮ જુલાઈ, ૧૯૭૬ના રોજ [[ભાવનગર જિલ્લો|ભાવનગર જિલ્લા]]ના [[તળાજા]] ગામે થયો હતો. તેમણે ભાવનગર વિશ્વવિદ્યાલયમાંથી M.A. કરી અને [[ગુજરાત વિદ્યાપીઠ]] ખાતેથી M.Phil.ની પદવી પ્રાપ્ત કરેલી છે. સને: ૨૦૦૫માં તેમનો ગઝલસંગ્રહ ‘હવાને કિનારે’ પ્રકાશિત થયો હતો. ગુજરાત સરકાર અને ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી દ્ધારા દર વર્ષે એક યુવા સાહિત્યકારને અપાતો [[યુવા ગૌરવ પુરસ્કાર|યુવા ગૌરવ પુરસ્કાર]] ૨૦૦૯ના વર્ષ માટે તેમને પ્રાપ્ત થયેલ છે.<ref name="મોરપીંછ 2016">{{cite web|url=http://heenaparekh.com/2016/04/15/hardwar-goswami|title="હરદ્વાર ગોસ્વામી, મોરપીંછ"|access-date= ૧૫ એપ્રિલ ૨૦૧૬}}</ref> તેમનાં નાટકો ‘ડો. અયન કાચવાલા’ ને ૧૯૯૫નું જ્યારે ‘નાટકનું નાટક’ ને ૧૯૯૬નું બટુભાઈ ઉમરવાડિયા પારિતોષિક પ્રાપ્ત થયેલ છે. વિવિધ ગુજરાતી સામાયિકોમાં તેમની કવિતાઓ સ્થાન પામી છે. '''હરદ્વાર ગોસ્વામીની ‘ગુજરાત સમાચાર’માં દર બુધવારે પ્રગટ થતી  ‘તર-બ-તર’ કૉલમનો મોટો વાચકવર્ગ છે. તેઓએ અમેરિકા, U.S., કેનિયા, આફ્રિકા, ભૂતાન, ચીન, દોહા, કતાર, દુબઈ, નેપાળ ઈત્યાદિ દેશોની સાહિત્યિક યાત્રા કરી છે. માત્ર ૧૫ વર્ષની વયે સુપ્રસિદ્ધ સામયિક ‘કવિલોક’માં છાંદસ રચના પ્રગટ થઇ હતી. કોલેજ કાળથી મુશાયરાના મંચ ગજાવવાનું શરુ કર્યું હતું. M.A.,M.Phil., Ph.D. સુધીનો અભ્યાસ કર્યો  અને યુનિવર્સીટી ફર્સ્ટ [ગોલ્ડમેડાલિસ્ટ] હોવા છતાં નોકરી નહીં કરીને ફ્રિલાન્સ રાઈટર તરીકે કાર્યરત છે. 5૦૦૦થી વધુ કાર્યક્રમો કરી ચુક્યા છે. અમેરિકામાં યોજાયેલ ત્રિદિવસીય ‘વર્લ્ડ ગુજરાતી કોન્ફરન્સ’માં દસ હજાર ગુજરાતીઓ સમક્ષ ‘નોખો અનોખો ગુજરાતી’ વિષય પર વક્તવ્ય આપ્યું હતું. ૧૦૦થી વધુ સિરિયલ, ફિલ્મનું લેખન કરી ચુક્યા છે. એમણે લખેલું ટ્રાન્સમીડિયા નોમિની કોમેડી પ્લે ‘મિસિસનો મિસકોલ’ના ૧૦૦ જેટલા શો થયા છે. F.Y.B.A.માં હતા ત્યારે નાટકનો પ્રતિષ્ઠિત એવોર્ડ બટુભાઈ ઉમરવાડિયા પુરસ્કાર શ્રી હસમુખ બારાડીના હસ્તે અમદાવાદ મુકામે પ્રાપ્ત થયો હતો.  નાની વયે ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમીનો  પ્રતિષ્ઠિત યુવા ગૌરવ પુરસ્કાર અર્પણ થયો હતો. આત્મનિર્ભર ગુજરાત એવોર્ડ, દિલ્હી સાહિત્ય અકાદમી અને યંગ ટેલેન્ટેડ પોએટ (ન્યુ જર્સી, U.S.), AMCનો બેસ્ટ એન્કર એવોર્ડ, સંસ્કાર ભારતી એવોર્ડ, સરસ્વતી સન્માન, બેસ્ટ કૉલમ રાઈટર એવોર્ડ ઈત્યાદિ સન્માન પ્રાપ્ત થઇ ચુક્યા છે. ભારત સરકારના કલ્ચરલ એમ્બેસેડર તરીકે વિદેશ પ્રવાસ પણ કરી ચુક્યા છે. આકાશવાણી અને દૂરદર્શનના ‘A’ ગ્રેડના આર્ટીસ્ટ છે. 3૦થી વધુ પુસ્તકો પ્રગટ થઇ ચુક્યા છે.''' '''ગઝલ એટલે અસ્તિત્વના ઉત્સવનું તીર્થધામ. જે ઉમળકાથી ગોસ્વામી તુલસીદાસની ચોપાઈ ગાઉ છું, એ જ રીતે ગોસ્વામી હરદ્વારના શેર રજૂ કરું છું. મંદિરમાં ટોકરી વગાડતા વગાડતા હરદ્વારે ગઝલમાં ડંકા વગાડ્યા છે. સ્વબળે વિકસેલા અને વિસ્તરેલા હરદ્વારની ગઝલનું મેઘધનુષ્ય સીધું હૃદયને સ્પર્શે છે. ઓછું બોલતો હરદ્વાર ગઝલમાં ગાજે છે. ‘લખચોર્યાસી લાગણી’માં શોકથી શ્લોક સુધીનો વિસ્તાર છે. જેમ સાગરમાં કાંઠે બેસવાની મજા છે, પગ પલાળો તો ઓર મજા આવે, ડૂબકી મારો તો જલસો પડે અને મરજીવા બની તળિયે જશો તો તો અવર્ણનીય આનંદ. એમ હરદ્વારની ગઝલમાં જેમ ઊંડા ઉતારશો એમ શબ્દોના સાગરમાં ભીંજાતા જશો.''' '''       -મોરારિબાપુ''' હરદ્વારની રચનાઓ બાપુનાં મુખેથી રજૂ થઇ અને વિશાળ વર્ગ સુધી પહોંચી છે. તે મંચ ઉપર સફળ સંચાલક અને મંચ પાછળ સફળ આયોજક તરીકે અવનવા પ્રયોગો કરે. કલાને સમજનારા આવા આયોજકોની આજે તાતી જરૂર છે.  હરદ્વાર સમધર્મી કટારલેખક પણ ખરો. ચિંતનશીલ લેખો પર એની વિશેષ હથોટી. કવિ હોવાને નાતે શબ્દોની ડાળને કલ્પનાનાં સુંદર ફૂલો પણ ફૂટતાં રહે છે. સાંપ્રત વિષયોની સહેલગાહ પણ એ કરાવે. એમની પાસેથી ગુજરાતી ભાષાને રળિયાત કરતી રચનાઓ મળતી રહે છે. હરદ્વાર ગોસ્વામી એટલે ખેતરની માટીથી નગરનાં ગગન સુધીનો વિસ્તાર. અનેક ઠેકાણે અડીંગો નાખીને આસ્વાદવાનું મન થાય એવા એના લેખો હોય  છે. કાઠિયાવાડીમાં કહું તો હરદ્વારે કાઠું કાઢ્યું છે.             -જય વસાવડા ઘણા લેખકોના લેખોમાં ચડાવ ઉતાર જોવા મળતા હોય છે. એક-બે લેખ પછી એકાદ નબળો લેખ આવી જાય. બહુ ઓછા લેખકો સતત લખી શકે છે અને સતત સારું લખી શકે છે. હરદ્વારને હું એવી કેટેગરીમાં મૂકું છું જે સતત સારા લેખો લખી જાણે છે. હરદ્વારના લેખોમાં બીજા લેખકો અને કવિઓની વાત ટાંકવામાં આવે છે. પોતે કવિ હોવા છતાં બીજા કવિઓની પંક્તિ પ્રસિદ્ધ કરીને એની તારીફ કરવી એ પણ બધાનું ગજુ નથી. -કૃષ્ણકાન્ત ઉનડકટ '''સાંપ્રત ગુજરાતી ગઝલનો સબળ અને સફળ સ્વર એટલે હરદ્વાર ગોસ્વામી. જેમ કાર્યક્રમના આયોજનમાં નાનામાં નાની બાબતોનું ધ્યાન હોય એમ ગઝલમાં પણ એની બારીકીઓ દેખાય છે. જેમ સભાસંચાલનમાં  To be precise બોલે છે એમ ગઝલમાં પણ એક એક શબ્દ જોખી જોખીને પ્રયોજે છે. લેખનની આ જ ગતિ બરકરાર રહે એવી શુભકામના.''' '''                                                                          - પદ્મશ્રી વિષ્ણુ પંડ્યા''' '''હરદ્વાર ગોસ્વામી ગુજરાતી ગઝલની શાન છે. ઉત્તમ ગુજરાતી ગઝલ લખે, એટલું જ નહીં પણ ‘ગઝલોત્સવ’ જેવા સળંગ સાત દિવસના ફેન્ટાસ્ટિક ફેસ્ટિવલનું આયોજન પણ કરે. એમનું ગઝલ વિશેનું શાસ્ત્રીય જ્ઞાન પણ ઊંડું. જય જય ગરવી ગઝલ ગુજરાત.''' '''                                                                                -મનહર ઉધાસ''' '''ગઝલના ગગનમાં  ઝગમગતો સિતારો હરદ્વાર છે. એની ગઝલમાં ફ્રેશનેસ છે અને અંદાજે બયા પણ છે. એનું વક્તવ્ય રસાળ શૈલીમાં હોવાથી સાંભળવું ગમે છે. ‘ગુજરાત સમાચાર’ની એમની કોલમથી એના ગદ્યની વિધવિધ રમણીય છટાનો પરિચય થયો, વાંચવાની મજા પડે છે. એ મારો ગમતો એન્કર છે. શ્રોતાઓની નાડ પારખતા એને આવડે છે.''' '''                                                                          -પદ્મશ્રી ખલીલ ધનતેજવી''' '''‘કુમાર’ સામયિકની મારી કૉલમ ‘ઊર્મિની ઓળખ’માં મેં લખ્યું હતું કે ‘નવા ગઝલકારમાં હરદ્વાર ગોસ્વામીનું નામ પ્રથમ હરોળમાં મુકવું પડે.’ હરદ્વારમાં બહુમુખી પ્રતિભા છે. સૌથી અગત્યનું એ માણસ તરીકે પણ ઉત્તમ છે. મુશાયરામાં એની રજૂઆત કાબિલે દાદ હોય છે. અસંખ્ય કવિતાઓ એને કંઠસ્ત છે. એના અનેક શેર લોક હૈયે વસેલા છે.''' '''                                                                              -જલન માતરી''' '''ગઝલકાર તરીકેનો હરદ્વારનો વિકાસ મેં મારી નજરે નિહાળ્યો છે. એની અનેક વિશેષતાઓ છે એમાંની એક ‘એ સતત વિકસતો રહ્યો છે.’ એની ગઝલો મને ગમે છે. કેટલીક ગઝલ તો બહુ મોટી અપેક્ષા જન્માવે છે. એના શબ્દ અને સ્વભાવની સહજતા મને ગમે છે. ગઝલના ગામે એનો વસવાટ સાહિત્યજગત માટે સારા સમાચાર છે.''' '''                                   ''' '''                                                                          -ચિનુ મોદી  ‘ઈર્શાદ’''' == સંદર્ભ == {{Reflist}} {{સાહિત્ય-સ્ટબ}} [[શ્રેણી:૧૯૭૬માં જન્મ]] [[શ્રેણી:ગુજરાતી સાહિત્યકાર]] [[શ્રેણી:જીવિત લોકો]] 0cnn16jlhmnfczxcr38a4eqpgyc6gj3 825418 825417 2022-07-20T13:06:13Z 103.85.10.165 wikitext text/x-wiki {{infobox person/Wikidata | fetchwikidata = ALL | onlysourced = no }} '''હરદ્વાર ગોસ્વામી''' ગુજરાતી કવિ ગીતકાર અને નાટ્યકાર છે. તેમનો જન્મ ૧૮ જુલાઈ, ૧૯૭૬ના રોજ [[ભાવનગર જિલ્લો|ભાવનગર જિલ્લા]]ના [[તળાજા]] ગામે થયો હતો. તેમણે ભાવનગર વિશ્વવિદ્યાલયમાંથી M.A. કરી અને [[ગુજરાત વિદ્યાપીઠ]] ખાતેથી M.Phil.ની પદવી પ્રાપ્ત કરેલી છે. સને: ૨૦૦૫માં તેમનો ગઝલસંગ્રહ ‘હવાને કિનારે’ પ્રકાશિત થયો હતો. ગુજરાત સરકાર અને ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી દ્ધારા દર વર્ષે એક યુવા સાહિત્યકારને અપાતો [[યુવા ગૌરવ પુરસ્કાર|યુવા ગૌરવ પુરસ્કાર]] ૨૦૦૯ના વર્ષ માટે તેમને પ્રાપ્ત થયેલ છે.<ref name="મોરપીંછ 2016">{{cite web|url=http://heenaparekh.com/2016/04/15/hardwar-goswami|title="હરદ્વાર ગોસ્વામી, મોરપીંછ"|access-date= ૧૫ એપ્રિલ ૨૦૧૬}}</ref> તેમનાં નાટકો ‘ડો. અયન કાચવાલા’ ને ૧૯૯૫નું જ્યારે ‘નાટકનું નાટક’ ને ૧૯૯૬નું બટુભાઈ ઉમરવાડિયા પારિતોષિક પ્રાપ્ત થયેલ છે. વિવિધ ગુજરાતી સામાયિકોમાં તેમની કવિતાઓ સ્થાન પામી છે. '''હરદ્વાર ગોસ્વામીની ‘ગુજરાત સમાચાર’માં દર બુધવારે પ્રગટ થતી  ‘તર-બ-તર’ કૉલમનો મોટો વાચકવર્ગ છે. તેઓએ અમેરિકા, U.S., કેનિયા, આફ્રિકા, ભૂતાન, ચીન, દોહા, કતાર, દુબઈ, નેપાળ ઈત્યાદિ દેશોની સાહિત્યિક યાત્રા કરી છે. માત્ર ૧૫ વર્ષની વયે સુપ્રસિદ્ધ સામયિક ‘કવિલોક’માં છાંદસ રચના પ્રગટ થઇ હતી. કોલેજ કાળથી મુશાયરાના મંચ ગજાવવાનું શરુ કર્યું હતું. M.A.,M.Phil., Ph.D. સુધીનો અભ્યાસ કર્યો  અને યુનિવર્સીટી ફર્સ્ટ [ગોલ્ડમેડાલિસ્ટ] હોવા છતાં નોકરી નહીં કરીને ફ્રિલાન્સ રાઈટર તરીકે કાર્યરત છે. 5૦૦૦થી વધુ કાર્યક્રમો કરી ચુક્યા છે. અમેરિકામાં યોજાયેલ ત્રિદિવસીય ‘વર્લ્ડ ગુજરાતી કોન્ફરન્સ’માં દસ હજાર ગુજરાતીઓ સમક્ષ ‘નોખો અનોખો ગુજરાતી’ વિષય પર વક્તવ્ય આપ્યું હતું. ૧૦૦થી વધુ સિરિયલ, ફિલ્મનું લેખન કરી ચુક્યા છે. એમણે લખેલું ટ્રાન્સમીડિયા નોમિની કોમેડી પ્લે ‘મિસિસનો મિસકોલ’ના ૧૦૦ જેટલા શો થયા છે. F.Y.B.A.માં હતા ત્યારે નાટકનો પ્રતિષ્ઠિત એવોર્ડ બટુભાઈ ઉમરવાડિયા પુરસ્કાર શ્રી હસમુખ બારાડીના હસ્તે અમદાવાદ મુકામે પ્રાપ્ત થયો હતો.  નાની વયે ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમીનો  પ્રતિષ્ઠિત યુવા ગૌરવ પુરસ્કાર અર્પણ થયો હતો. આત્મનિર્ભર ગુજરાત એવોર્ડ, દિલ્હી સાહિત્ય અકાદમી અને યંગ ટેલેન્ટેડ પોએટ (ન્યુ જર્સી, U.S.), AMCનો બેસ્ટ એન્કર એવોર્ડ, સંસ્કાર ભારતી એવોર્ડ, સરસ્વતી સન્માન, બેસ્ટ કૉલમ રાઈટર એવોર્ડ ઈત્યાદિ સન્માન પ્રાપ્ત થઇ ચુક્યા છે. ભારત સરકારના કલ્ચરલ એમ્બેસેડર તરીકે વિદેશ પ્રવાસ પણ કરી ચુક્યા છે. આકાશવાણી અને દૂરદર્શનના ‘A’ ગ્રેડના આર્ટીસ્ટ છે. 3૦થી વધુ પુસ્તકો પ્રગટ થઇ ચુક્યા છે.''' પુસ્તકો : હવાના કિનારે, સ્વચ્છતા .com, કલરવ, વીસ પંચા, ત્રણ ગઝલકાર: એક અધ્યયન, કાવ્યો, ગરિમા, માનસમર્મ, મિસિસનો મિસકોલ, ભારતના ૭૫ ગીત સંગીતના રત્નો, રહસ્યોના પડદાઓ , ગુજરાતી છું , શ્રાવણ સુવાસ, તરબતર , સંસ્કૃતિસુધા વગેરે. '''ગઝલ એટલે અસ્તિત્વના ઉત્સવનું તીર્થધામ. જે ઉમળકાથી ગોસ્વામી તુલસીદાસની ચોપાઈ ગાઉ છું, એ જ રીતે ગોસ્વામી હરદ્વારના શેર રજૂ કરું છું. મંદિરમાં ટોકરી વગાડતા વગાડતા હરદ્વારે ગઝલમાં ડંકા વગાડ્યા છે. સ્વબળે વિકસેલા અને વિસ્તરેલા હરદ્વારની ગઝલનું મેઘધનુષ્ય સીધું હૃદયને સ્પર્શે છે. ઓછું બોલતો હરદ્વાર ગઝલમાં ગાજે છે. ‘લખચોર્યાસી લાગણી’માં શોકથી શ્લોક સુધીનો વિસ્તાર છે. જેમ સાગરમાં કાંઠે બેસવાની મજા છે, પગ પલાળો તો ઓર મજા આવે, ડૂબકી મારો તો જલસો પડે અને મરજીવા બની તળિયે જશો તો તો અવર્ણનીય આનંદ. એમ હરદ્વારની ગઝલમાં જેમ ઊંડા ઉતારશો એમ શબ્દોના સાગરમાં ભીંજાતા જશો.''' '''       -મોરારિબાપુ''' હરદ્વારની રચનાઓ બાપુનાં મુખેથી રજૂ થઇ અને વિશાળ વર્ગ સુધી પહોંચી છે. તે મંચ ઉપર સફળ સંચાલક અને મંચ પાછળ સફળ આયોજક તરીકે અવનવા પ્રયોગો કરે. કલાને સમજનારા આવા આયોજકોની આજે તાતી જરૂર છે.  હરદ્વાર સમધર્મી કટારલેખક પણ ખરો. ચિંતનશીલ લેખો પર એની વિશેષ હથોટી. કવિ હોવાને નાતે શબ્દોની ડાળને કલ્પનાનાં સુંદર ફૂલો પણ ફૂટતાં રહે છે. સાંપ્રત વિષયોની સહેલગાહ પણ એ કરાવે. એમની પાસેથી ગુજરાતી ભાષાને રળિયાત કરતી રચનાઓ મળતી રહે છે. હરદ્વાર ગોસ્વામી એટલે ખેતરની માટીથી નગરનાં ગગન સુધીનો વિસ્તાર. અનેક ઠેકાણે અડીંગો નાખીને આસ્વાદવાનું મન થાય એવા એના લેખો હોય  છે. કાઠિયાવાડીમાં કહું તો હરદ્વારે કાઠું કાઢ્યું છે.             -જય વસાવડા ઘણા લેખકોના લેખોમાં ચડાવ ઉતાર જોવા મળતા હોય છે. એક-બે લેખ પછી એકાદ નબળો લેખ આવી જાય. બહુ ઓછા લેખકો સતત લખી શકે છે અને સતત સારું લખી શકે છે. હરદ્વારને હું એવી કેટેગરીમાં મૂકું છું જે સતત સારા લેખો લખી જાણે છે. હરદ્વારના લેખોમાં બીજા લેખકો અને કવિઓની વાત ટાંકવામાં આવે છે. પોતે કવિ હોવા છતાં બીજા કવિઓની પંક્તિ પ્રસિદ્ધ કરીને એની તારીફ કરવી એ પણ બધાનું ગજુ નથી. -કૃષ્ણકાન્ત ઉનડકટ '''સાંપ્રત ગુજરાતી ગઝલનો સબળ અને સફળ સ્વર એટલે હરદ્વાર ગોસ્વામી. જેમ કાર્યક્રમના આયોજનમાં નાનામાં નાની બાબતોનું ધ્યાન હોય એમ ગઝલમાં પણ એની બારીકીઓ દેખાય છે. જેમ સભાસંચાલનમાં  To be precise બોલે છે એમ ગઝલમાં પણ એક એક શબ્દ જોખી જોખીને પ્રયોજે છે. લેખનની આ જ ગતિ બરકરાર રહે એવી શુભકામના.''' '''                                                                          - પદ્મશ્રી વિષ્ણુ પંડ્યા''' '''હરદ્વાર ગોસ્વામી ગુજરાતી ગઝલની શાન છે. ઉત્તમ ગુજરાતી ગઝલ લખે, એટલું જ નહીં પણ ‘ગઝલોત્સવ’ જેવા સળંગ સાત દિવસના ફેન્ટાસ્ટિક ફેસ્ટિવલનું આયોજન પણ કરે. એમનું ગઝલ વિશેનું શાસ્ત્રીય જ્ઞાન પણ ઊંડું. જય જય ગરવી ગઝલ ગુજરાત.''' '''                                                                                -મનહર ઉધાસ''' '''ગઝલના ગગનમાં  ઝગમગતો સિતારો હરદ્વાર છે. એની ગઝલમાં ફ્રેશનેસ છે અને અંદાજે બયા પણ છે. એનું વક્તવ્ય રસાળ શૈલીમાં હોવાથી સાંભળવું ગમે છે. ‘ગુજરાત સમાચાર’ની એમની કોલમથી એના ગદ્યની વિધવિધ રમણીય છટાનો પરિચય થયો, વાંચવાની મજા પડે છે. એ મારો ગમતો એન્કર છે. શ્રોતાઓની નાડ પારખતા એને આવડે છે.''' '''                                                                          -પદ્મશ્રી ખલીલ ધનતેજવી''' '''‘કુમાર’ સામયિકની મારી કૉલમ ‘ઊર્મિની ઓળખ’માં મેં લખ્યું હતું કે ‘નવા ગઝલકારમાં હરદ્વાર ગોસ્વામીનું નામ પ્રથમ હરોળમાં મુકવું પડે.’ હરદ્વારમાં બહુમુખી પ્રતિભા છે. સૌથી અગત્યનું એ માણસ તરીકે પણ ઉત્તમ છે. મુશાયરામાં એની રજૂઆત કાબિલે દાદ હોય છે. અસંખ્ય કવિતાઓ એને કંઠસ્ત છે. એના અનેક શેર લોક હૈયે વસેલા છે.''' '''                                                                              -જલન માતરી''' '''ગઝલકાર તરીકેનો હરદ્વારનો વિકાસ મેં મારી નજરે નિહાળ્યો છે. એની અનેક વિશેષતાઓ છે એમાંની એક ‘એ સતત વિકસતો રહ્યો છે.’ એની ગઝલો મને ગમે છે. કેટલીક ગઝલ તો બહુ મોટી અપેક્ષા જન્માવે છે. એના શબ્દ અને સ્વભાવની સહજતા મને ગમે છે. ગઝલના ગામે એનો વસવાટ સાહિત્યજગત માટે સારા સમાચાર છે.''' '''                                   ''' '''                                                                          -ચિનુ મોદી  ‘ઈર્શાદ’''' == સંદર્ભ == {{Reflist}} {{સાહિત્ય-સ્ટબ}} [[શ્રેણી:૧૯૭૬માં જન્મ]] [[શ્રેણી:ગુજરાતી સાહિત્યકાર]] [[શ્રેણી:જીવિત લોકો]] ca2lkk0scobm6z0updlu0jjq3vso3la 825431 825418 2022-07-20T15:42:33Z KartikMistry 10383 [[Special:Contributions/103.85.10.165|103.85.10.165]] ([[User talk:103.85.10.165|talk]]) દ્વારા કરેલ ફેરફારોને [[User:KartikMistry|KartikMistry]] દ્વારા કરેલા છેલ્લા સુધારા સુધી ઉલટાવાયા. wikitext text/x-wiki {{infobox person/Wikidata | fetchwikidata = ALL | onlysourced = no }} '''હરદ્વાર ગોસ્વામી''' ગુજરાતી કવિ ગીતકાર અને નાટ્યકાર છે. તેમનો જન્મ ૧૮ જુલાઈ, ૧૯૭૬ના રોજ [[ભાવનગર જિલ્લો|ભાવનગર જિલ્લા]]ના [[તળાજા]] ગામે થયો હતો. તેમણે ભાવનગર વિશ્વવિદ્યાલયમાંથી M.A. કરી અને [[ગુજરાત વિદ્યાપીઠ]] ખાતેથી M.Phil.ની પદવી પ્રાપ્ત કરેલી છે. સને: ૨૦૦૫માં તેમનો ગઝલસંગ્રહ ‘હવાને કિનારે’ પ્રકાશિત થયો હતો. ગુજરાત સરકાર અને ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી દ્ધારા દર વર્ષે એક યુવા સાહિત્યકારને અપાતો [[યુવા ગૌરવ પુરસ્કાર|યુવા ગૌરવ પુરસ્કાર]] ૨૦૦૯ના વર્ષ માટે તેમને પ્રાપ્ત થયેલ છે.<ref name="મોરપીંછ 2016">{{cite web|url=http://heenaparekh.com/2016/04/15/hardwar-goswami|title="હરદ્વાર ગોસ્વામી, મોરપીંછ"|access-date= ૧૫ એપ્રિલ ૨૦૧૬}}</ref> તેમનાં નાટકો ‘ડો. અયન કાચવાલા’ ને ૧૯૯૫નું જ્યારે ‘નાટકનું નાટક’ ને ૧૯૯૬નું બટુભાઈ ઉમરવાડિયા પારિતોષિક પ્રાપ્ત થયેલ છે. વિવિધ ગુજરાતી સામાયિકોમાં તેમની કવિતાઓ સ્થાન પામી છે. == સંદર્ભ == {{Reflist}} {{સાહિત્ય-સ્ટબ}} [[શ્રેણી:૧૯૭૬માં જન્મ]] [[શ્રેણી:ગુજરાતી સાહિત્યકાર]] [[શ્રેણી:જીવિત લોકો]] 98j44rg3qrcn5vad2gs343lnqm8193i 0 81835 825559 815423 2022-07-21T03:02:48Z Snehrashmi 41463 [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં મૃત્યુ]] ઉમેરી using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox writer |name=હરિવલ્લભ ભાયાણી |image= |caption= |native_name=હરિવલ્લભ ચુનીલાલ ભાયાણી |native_name_lang=gu |birth_name= |birth_date={{birth date|df=y|1917|5|26}} |birth_place=[[મહુવા]], [[ગુજરાત]] |death_date=[[નવેમ્બર ૧૧|૧૧ નવેમ્બર]], ૨૦૦૦ |death_place= |occupation=સંશોધક, સંપાદક, ભાષાશાસ્ત્રી, વિવેચક, અનુવાદક |language=[[ગુજરાતી ભાષા|ગુજરાતી]] |nationality=ભારતીય |education=એમ.એ., પીએચ.ડી. |alma_mater=[[ભારતીય વિદ્યા ભવન]] |period= |genres= |subject= |movement= |notableworks=''રચના સમરચના'' (૧૯૮૦) |spouse={{marriage|ચંદ્રકલા|1950}} |children= |relatives= |awards={{plainlist| * [[રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક]] (૧૯૬૩), * સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર (૧૯૮૧), * [[નર્મદ સુવર્ણ ચંદ્રક]] (૧૯૮૫), * પ્રેમાનંદ સુવર્ણ ચંદ્રક (૧૯૮૭), * સાહિત્ય ગૌરવ પુરસ્કાર (૧૯૮૯) }} |signature=Harivallabh Bhayani signature.jpg |years_active= | module ={{Infobox academic | doctoral_students = {{plainlist| * [[જયંત ગાડીત]] * ઉર્મિ દેસાઈ}} }} }} '''હરિવલ્લભ ચુનીલાલ ભાયાણી''' ([[મે ૨૬|૨૬ મે]] ૧૯૧૭ - [[નવેમ્બર ૧૧|૧૧ નવેમ્બર]] ૨૦૦૦) ગુજરાતી સંશોધક, સંપાદક, ભાષાશાસ્ત્રી, વિવેચક, અનુવાદક હતા. == જીવન == તેમનો જન્મ ગુજરાતના [[મહુવા]] નગરમાં થયો હતો. === શિક્ષણ === ૧૯૩૪માં મહુવાની એમ.એન. હાઈસ્કૂલમાંથી મેટ્રિક કર્યા બાદ તેમણે ૧૯૩૯માં સંસ્કૃત વિષય સાથે બી.એ. અને ૧૯૪૧માં સંસ્કૃત અને અર્ધમાગધી વિષયોમાં ભારતીય વિદ્યાભવન, [[મુંબઈ]]થી એમ.એ.ની પદવી મેળવી.<ref name="hb">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=WOpfQmlmfiwC&pg=PA1|title=Eng Hem Chandra Barua|last=Jani|first=Balwant|publisher=Sahitya Akademi|isbn=978-81-260-2024-9|location=New Delhi|pages=૧–૩|access-date= ૨૬ માર્ચ ૨૦૧૭}}</ref> ૧૯૫૧માં મુનિ જિનવિજયજીના માર્ગદર્શન હેઠળ કવિ સ્વયંભૂદેવકૃત અપભ્રંશ ભાષાના રામાયણ વિષયક મહાકાવ્ય ‘પઉમચરિય’ પર મહાનિબંધ દ્વારા પીએચડીની પદવી પ્રાપ્ત કરી. ૧૧ નવેમ્બર ૨૦૦૦ના રોજ તેમનું અવસાન થયું હતું.<ref name="AGSI">{{cite book|title=અર્વાચીન ગુજરાતી સાહિત્યનો ઈતિહાસ - આધુનિક અને અનુઆધુનિક યુગ|last=Brahmabhatt|first=Prasad|publisher=પાર્શ્વ પ્રકાશન|year=૨૦૧૦|isbn=978-93-5108-247-7|location=અમદાવાદ|pages=૩૧૨-૩૧૪}}</ref> == વ્યવસાય == [[File:School_of_Languages_in_Gujarat_University_Ahmedabad.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:School_of_Languages_in_Gujarat_University_Ahmedabad.jpg|thumb|ભાષાસાહિત્યભવન{{Dead link|date=ઑગસ્ટ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, જ્યાં હરિવલ્લભ ભાયાણી પ્રાધ્યાપક રહ્યા હતા]] ૧૯૪૫થી ૧૯૬૫ સુધી [[ભારતીય વિદ્યા ભવન]]માં તેઓ સંશોધક–અધ્યાપક રહ્યા હતા. ૧૯૬૫થી ૧૯૭૫ પર્યંત [[ગુજરાત યુનિવર્સિટી]]ના ભાષાસાહિત્ય ભવન સાથે સંલગ્ન હતા. ૧૯૭૫માં સ્વૈચ્છિક નિવૃત્તિ લીધા પછી લાલભાઈ દલપતભાઈ પ્રાચ્યવિદ્યામંદિર, અમદાવાદમાં માનદ પ્રાધ્યાપક હતા. ૧૯૮૦માં તેઓ ઈન્ટરનેશનલ સ્કૂલ ઑવ દ્રવિડિયન લિંગ્વિસ્ટિક્સ, ત્રિવેન્દ્રમમાં ગુજરાતીના પ્રોફેસર રહ્યા હતા. == સર્જન == {{div col|colwidth=22em}} * ''શબ્દકથા'' (૧૯૬૩) * ''અનુશીલનો'' (૧૯૬૫) * ''શોધ અને અને સ્વાધ્યાય'' (૧૯૬૫) * ''અનુસંધાન'' (૧૯૭૨) * ''શબ્દ-પરિશીલન'' (૧૯૭૩) * ''વ્યુત્પત્તિવિકાર'' (૧૯૭૫) * ''કાવ્યનું સંવેદન' (૧૯૭૬) * ''ગુજરાતી ભાષાના ઇતિહાસની કેટલીક સમસ્યાઓ'' (૧૯૭૬) * ''ગુજરાતી ભાષાનું ઐતિહાસિક વ્યાકરણ, ૧. ૧૧૫૦ થી ૧૫૫૦ સુધી'' (૧૯૮૮) * ''ભાવના, વિભાવના'' (૧૯૯૧) * ''કમળના તંતુ'' (૧૯૯૪) - પ્રાચીન કથાઓનું આસ્વાદ્ય વાર્તા સ્વરૂપ. * ''શોધ ઔર સ્વાધ્યાય'' (૧૯૯૬) * ''મુક્તક-મમરા'' (૧૯૯૮) * ''તે હી નો દિવસ'' (૧૯૯૮) - આત્મકથા. * ''સેતુબંધ'' (૨૦૦૨) {{col div end}} === અંગ્રેજી === {{div col|colwidth=22em}} * ''Studies in Hemacandra's Deśināmamālā'' (૧૯૬૬) * ''Thodoka vyākaraṇa vicāra'' (૧૯૬૯) * ''Racanā ane samracanā'' (૧૯૮૦) * ''Videharāja ane camatkārī '' (૧૯૮૨) * ''Kāvyavyāpāra'' (૧૯૮૨) * ''Prācīna-madhyakālīna Kr̥shṇa-kāvya ane Narasiṃha-svādhyāya'' (૧૯૮૬) * ''Kāvyakautuka'' (૧૯૮૭) * ''Studies in Deśya Prakrit'' (૧૯૮૮) * ''Apabhramśa language and literature'' (૧૯૮૯) * ''Kāvyaprapañca'' (૧૯૮૯) * ''Lokakathānāṃ mūla ane kula'' (૧૯૯૦) * ''Lokasāhitya, sampādana ane saṃśodhana'' (૧૯૯૧) * ''Indological studies'' (૧૯૯૩) * ''Gujarātī bhāshāno laghu vyutpattikośa'' (૧૯૯૪) * ''Bhāratīya sanskāraparamparā ane āpano vartamāna'' (૧૯૯૪) * ''Śabdaprayogonī pagadandi par'' (૧૯૯૪) * ''Rāüla vela of Roḍa'' (૧૯૯૬) * ''Śodhakhoḷanī pagadandḍī para'' (૧૯૯૭) * ''Some topics in the development of OIA, MIA, NIA'' (૧૯૯૭) {{col div end}} == પુરસ્કારો == * ૧૯૬૩ - [[રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક]] * ૧૯૮૧ - સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર * ૧૯૯૨ - પી. વી. કાણે સુવર્ણ ચંદ્રક<ref>{{cite news |title=Untitled|newspaper=The Times of India|date=5 April 1995|location=Ahmedabad|page=3}}</ref> == સંદર્ભ == {{Reflist}} {{સાહિત્ય-સ્ટબ}} [[શ્રેણી:રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક વિજેતા]] [[શ્રેણી:ગુજરાતી સાહિત્યકાર]] [[શ્રેણી:નર્મદ સુવર્ણચંદ્રક વિજેતા]] [[શ્રેણી:૧૯૧૭માં જન્મ]] [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં મૃત્યુ]] c8w6bzs4fbl4vnq9blyxz1l7t6f670g 0 84528 825563 817410 2022-07-21T03:03:51Z Snehrashmi 41463 [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં મૃત્યુ]] ઉમેરી using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{માહિતીચોકઠું વ્યક્તિ |નામ = ઉષા મહેતા |ફોટો = Usha Mehta.png |જન્મ તારીખ = {{Birth date|1920|03|25}} |જન્મ સ્થળ = [[સરસ (ઓલપાડ)]], [[ગુજરાત]] ભારત |મૃત્યુ તારીખ = ઓગસ્ટ ૧૧, ૨૦૦૦ (ઉંમર ૮૦) |વ્યવસાય = સત્યાગ્રહી |ખિતાબ = પદ્મવિભૂષણ |ખ્યાતનામી = ગાંધીવાદી અને સ્વાતંત્ર્ય સેનાની }} '''ઉષા મહેતા''' (૨૫ માર્ચ ૧૯૨૦ – ૧૧ ઑગસ્ટ ૨૦૦૦) એ એક ગાંધીવાદી સ્વાતંત્ર્ય સેનાની અને સમાજ સેવિકા હતા. ઈ.સ ૧૯૪૨ ના [[ભારત છોડો આંદોલન]] સમયે તેમણે રાષ્ટ્રીય મહાસભા (કોંગ્રેસ)ના છૂપા કે ભૂમિગત રેડિયો ચલાવવામાં યોગદાન આપ્યું હતું. ઈસ. ૧૯૯૮માં [[ભારત સરકાર|ભારત સરકારે]] તેમને ભારતનો બીજો સૌથી ગૌરવશાળી પુરસ્કાર, [[પદ્મવિભૂષણ]]નો ખિતાબ આપ્યો હતો. == બાળપણ == ઉષા મહેતાનો જન્મ [[નવસારી જિલ્લો|નવસારી જિલ્લા]]ના [[સરસ (ઓલપાડ)]] ગામમાં થયો હતો. તેમણે તેમની ૫ વર્ષની ઉંમરે [[ગાંધીજી]]ને અમદાવાદ આશ્રમમાં જતા જોયા હતા. ત્યાર બાદ અમુક સમય પછી, તેમના ગામ નજીક ગાંધીજીએ એક શિબિર યોજી હતી, તેમાં ઉષા મહેતાએ ભાગ લીધો હતો અને થોડું કાંતણ શીખ્યા હતા. ઈ.સ ૧૯૨૮માં તેમણે સાયમન કમિશન વિરોધી પદયાત્રામાં ભાગ લીધો અને "સાયમન પાછો જા" નો ઘોષ કર્યો. તેઓ અન્ય બાળકો સાથે પ્રભાતફેરી અને દારૂની દુકાન સામે પિકેટિંગ કરવામાં ભાગ લેતા. આવા એક વિરોધ પ્રદર્શન સમયે ભારતીય ધ્વજ ધરીને ચાલતી એક બાલિકાને પોલીસે લાઠી મારતા તે ધ્વજ સહિત પડી ગઈ. આ વાત બાળકોએ તેમના માતા-પિતાઓને કહી. માતા પિતાઓએ બાળકોને ત્રિરંગા ધ્વજના વસ્ત્રો પહેરાવી ફેરીઓમાં મોકલ્યા. આ રંગના વસ્ત્રો પહેરી બાળકોએ પોલીસને પડકાર ફેંક્યો કે "પોલીસ, તમે તમારી લાઠીઓ મારી શકશો પણ મારા ધ્વજને નીચે નહીં ઉતારી શકો." ઉષા મહેતાના પિતાજી બ્રિટિશ રાજ્યના ન્યાયાલયમાં ન્યાયાધીશ હતા. આથી તેમણે ઉષાના સ્વતંત્રતાની ચળવળમાં ભાગ લેવાને ઉત્તેજન ન આપ્યું. પણ ૧૯૩૦માં પિતાજી સેવા નિવૃત થતા આ મર્યાદા સમાપ્ત થઈ. ઈ.સ. ૧૯૩૨માં ઉષાબેનનું કુટુંબ [[મુંબઈ]]માં સ્થાયી થયું આથી તેમને સ્વતંત્રતાની ચળવળમાં ભાગ લેવાના વધુ અવસરો મળ્યા. તેઓ અન્ય બાળકો સાથે મળી ગુપ્ત ચોપાનિયાઓ વહેંચતા, જેલવાસી સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓના સગા વહાલાંઓને મળવા જતાં અને તેમન સુધી સંદેશાઓ પહોંચાડતા. ઉષાના જીવન પર [[ગાંધીજી]]નો ઘણો જ પ્રભાવ હતો આથી આગળ જતાં તેઓ ગાંધીવાદી બન્યા. તેમણે શરૂઆતમાં જ આજીવન બ્રહ્મચારી રહીને સંયમી જીવન જીવવાનો નિર્ણય લીધો. તેમણે ગાંધી જીવન ચર્યા અપનાવી અને તેઓ હંમેશાં ખાદી પહેરતા અને તેમણે સર્વ વૈભવ વિલાસ ત્યાગ કર્યો હતો. સમય જતાં તેઓ પ્રખર ગાંધીવાદી વિચારધારાના સમર્થક તરીકે ઉભરી આવ્યા. ઉષાબેનનો શરૂઆતી શાળાકીય અભ્યાસ [[ખેડા]] અને [[ભરૂચ]]માં થયો ત્યાર બાદનો અભ્યાસ તેમણે ચંદારામજી હાઈસ્કુલ, મુંબઈમાં કર્યો. તેઓ અભ્યાસમાં સામાન્ય વિદ્યાર્થીની હતા. ૧૯૩૫ની મેટ્રિક્યુલેશનની પરીક્ષામાં તેઓ તેમના વર્ગના ટોચના ૨૫ વિદ્યાર્થીઓમાં સ્થાન પામ્યા હતા. તેમણે મુંબઈની વિલ્સન કૉલેજમાં અભ્યાસ ચાલુ કર્યો અને ૧૯૩૯માં પ્રથમ વર્ગમાં તત્વજ્ઞાન વિષયમાં સ્નાતક થયા. ત્યાર બાદ તેમણે કાયદાનો અભ્યાસ ચાલુ કર્યો, પણ ૧૯૪૨માં ભારત છોડો ચળવળમાં ભાગ લેવા તે અભ્યાસ છોડી દીધો. ૨૨ વર્ષની ઉંમરે તેઓ [[ભારતીય સ્વતંત્રતા ચળવળ|ભારતની સ્વતંત્રતાની ચળવળ]]માં સંપૂર્ણ રીતે સક્રીય બન્યા. == સ્વતંત્રતાની લડતમાં કાર્યભાર == ગાંધીજી અને કોંગ્રેસે જાહેરાત કરી હતી કે ૯ ઑગસ્ટ ૧૯૪૨ના દિવસે ગોવાલિયા ટેંક મેદાનથી અંગ્રેજો વિરૂદ્ધ 'ભારત છોડો' ચળવળ ચાલુ થશે. તે દિવસ પહેલાં જ ગાંધીજી અને અન્ય નેતાઓની ધરપકડ કરવામાં આવી. તેમ છતાં તે દિવસે ઘણી મોટી માનવ મેદની ગોવાલિયા ટેંક મેદાનમાં જમા થઈ. લોકોને ઉદ્દેશીને ભાષણ કરવા અને ધ્વજ ફરકાવવાની જવાબદારી કાર્યકરો અને નાના નેતાઓ પર આવી પડી. ૯ ઑગસ્ટ ૧૯૪૨ના દિવસે જેમણે ત્યાં ધ્વજ ફરકાવ્યો તેમાં ઉષા મહેતા પણ એક હતાં. પાછળથી તે મેદાનનું "ઑગસ્ટ ક્રાંતિ મેદાન" રાખવામાં આવ્યું. ૧૪ ઑગસ્ટ ૧૯૪૨ના દિવસે ઉષા મહેતા અને તેમના અમુક સાથીઓએ ભૂમિગત કોંગ્રેસ રેડિયો શરૂ કર્યો. આ રેડિયો પર તેમણે પ્રથમ શબ્દો ઉચ્ચાર્યા હતા કે: "૪૨.૩૪ (વેવલેન્થ)પર ભારતના અમુક સ્થળેથી પ્રદર્સ્થિત થતો આ કોંગ્રેસ રેડિયો છે." વિઠ્ઠલભાઈ ઝવેરી, ચંદ્રકાંત ઝવેરી, બાહુભાઈ ઠક્કર અને શિકાગો રેડિયોના માલિક નાન્કા મોટવાણી (તકનીકી સહયોગ પૂરા પાડનાર) તેમના સાથીઓ હતા. અન્ય કોંગ્રેસી નેતાઓ જેમ કે ડૉ [[રામ મનોહર લોહિયા|રામ મનોહર લોહીયા]], અચ્યુતરાવ પટવર્ધન અને પુરુષોત્તમ ત્રિકમદાસ આદિએ રેડિયોને માર્ગદર્શન આપ્યું. રેડિયો પરથી મહાત્મા ગાંધી અને અન્ય જાણીતા ભારતીય નેતાઓના સંદેશાઓ પ્રસારીત કરવામાં આવતા. સત્તાધીશો ને થાપ આપવા આ રેડિયોન અપ્રસારણનું સ્થાન રોજ બદલવામાં આવતું. છેવટે ૧૨ નવેમ્બર ૧૯૪૨માં પોલીસે તેમને પકડી પાડ્યા અને ઉષા મહેતા સહીત અન્ય આયોજકોની ધરપકડ કરવામાં આવી. અને સૌને જેલ થઈ. ભારતીય પોલીસની સી.આઇ.ડી.એ છ મહિના સુધી તેમની પુછ પરછ કરી. આ સમય દરમ્યાન તેમને ચળવળ સંબંધી ગુપ્ત માહિતી આપવા વિદેશમાં અભ્યાસ આદિ પ્રલોભનો આપવામાં આવ્યા. પરંતુ તેઓ ચુપ રહ્યા અને હાઈ કોર્ટના ખટલા વખતે તેમણે ન્યાયાધીશને પૂછ્યું શું તેમને તે જવાબ આપવા જ પડશે. જ્યારે ન્યાયધીશે કહ્યું કે તે જરૂરી નથી ત્યારે તેમણે કહ્યું કે તેઓ પોતાને બચાવવા ખાતર પણ મોં નહી ખોલે. ખટલા પછી તેમને ચાર વર્ષની (૧૯૪૨-૧૯૪૬) સજા થઈ. તેમના બે સાથીઓને પણ સજા થઈ. ઉષા મહેતાને [[પુના]]ની યરવાડા જેલમાં રાખવામાં આવ્યા હતાં. તેમની તબિયત બગડાતા તેમને મુંબઈની જે. જે, હોસ્પિટલમાં લઈ જવામાં આવ્યા. હોસ્પિટલમાં તેમની ઉપર સતત ચાર પોલીસનો પહેરો રહેતો. તેમની તબિયત સુધરતા તેમને ફરી યરવાડા જેલમાં લઈ જવાયા. ઈ.સ. મુંબઈમાં મોરારજી દેસાઈ જ્યારે અંતરિમ ગૃહરાજ્ય મંત્રી બન્યા ત્યારે તેમના આદેશથી માર્ચ ૧૯૪૬માં મુક્તિ પામનાર ઉષા મહેતા પ્રથમ રાજદ્વારી કેદી હતા. કોંગ્રેસ રેડિયો જોકે ત્રણ જ મહીના ચાલ્યો, પણ તે સમય દરમ્યાન અંગ્રેજ સરકાર દ્વારા છુપા રાખવામાં આવતા સમાચારો આ રેડિયો પર પ્રસારિત થતા ચળવળને ઘણી મદદ મળી. આ રેડિયોને કારણે નેતાઓ જનતાના સંપર્કમાં રહ્યા. તે દિવસોને યાદ કરતાં ઉષા મહેતા કહે છે કે, એ તેમના સૌથી સુંદર દિવસોમાંના એક હતા, પણ એ સાથે તેમની માટે તે દિવસો દુઃખમય પણ રહ્યા કેમકે તેમાંના એક તકનીક સહાયક ફૂટી ગયો અને સરકારને જાણ કરી દીધી હતી. == સ્વતંત્રતા બાદ == કથળતી તબિયતને કારણે ઉષા મહેતા રાજનીતિ કે સમાજ સેવામાં સક્રીય રહી શક્યા નહી. સ્વતંત્રતા મળી તે દિવસે ઉષા મહેતા પથારીવશ હતા આથી તેઓ દિલ્હીમાં સ્વતંત્રતા સમારંભમાં ભાગ લઇ શક્યા નહી. ત્યાર બાદ તેમણે પોતાનો અભ્યાસ ફરી શરૂ કર્યો અને મુંબઈ યુનિવર્સિટીમાંથી ગાંધીજીના સામાજિક અને રાજનૈતિક વિચારો એ વિષય પર પીએચ.ડી. કરી ડૉક્ટરેટની પદવી મેળવી. મુંબઈ યુનિવર્સિટી સાથે એક વિદ્યાર્થીની, સંશોધક, પ્રાધ્યાપક, વ્યાખ્યાતા અને નાગરિક શાસ્ત્ર અને રાજનીતિ વિભાગના મુખ્ય પ્રાધ્યાપિકા રહ્યા. તેઓ ૧૯૮૦માં સેવા નિવૃત્ત થયા. ભારતની સ્વતંત્રતા પછી પણ ઉષા બહેન ખાસ કરીને ગાંધીવાદી વિચારધારાના પ્રસાર કાર્યમાં સક્રીય રહ્યા. તેમણે ગુજરાતી અને અંગ્રેજી ભાષામાં ઘણાં લેખો અને પુસ્તકો લખ્યા. ગાંધી વારસાની જાળવણી કરતા ગાંધી સ્મારક નીધિના તેઓ પ્રમુખ ચુંટાયા હતા. આ નીધિએ સરદાર વલ્લભભાઇ પટેલની દીકરી મણિબેનના નિવાસસ્થાન (મુંબઈ રોકાણ દરમ્યાન જ્યાં ગાંધીજી હંમેશા ઉતરતા)ને ગાંધી સ્મારકમાં ફેરવ્યું. તેઓ ''ગાંધી પિસ ફાઉન્ડેશન'', નવી દીલ્હીના સભ્ય હતા.તેઓ [[ભારતીય વિદ્યા ભવન]]ના કાર્યો સાથે પણ જોડાયેલા હતા. સ્વતંત્રતાની ૫૦મી વર્ષગાંઠના ઘણાં કાર્યક્રમોમાં ભારત સરકારે તેમને શામિલ કર્યા. ઈ.સ. ૧૯૯૮માં ભારત સરકારે તેમને પદ્મવિભૂષણનો ખિતાબ અપ્યો. જે ભારતનું બીજું સર્વોચ્ચ સન્માન છે. == પાછલા વર્ષો == સમય જતાં ઉષા બહેન સામાજિક અને રાજનીતિના ક્ષેત્રોમાં થયેલા ફેરફારોથી દુઃખ રહેતા. એક વખત ''ઇન્ડિયા ટુડે'' ને આપેલા સાક્ષાતકારમાં તેમણે જણાવ્યું હતું કે: "અમે જે આઝાદી માટે લડ્યા તે આવી તો ન હતી." તેમણે આગળ જણાવ્યું હતું કે તેમના સમવયસ્ક સ્વતંત્રસેનાનીઓ માનતા કે "જો વ્યક્તિના હાથમાં સત્તા આવે તો સડો દાખલ થાય જ છે." જો કે તેમના શબ્દોમાં, "અમે ધાર્યું નહોતું કે સડો આટલો જલ્દી ઘર કરી જશે." જોકે, સ્વતંત્રતા બાદ ભારતે કરેલા વિકાસને પણ તેમણે વણદેખ્યું ન કર્યું હતું: "ભારતમાં લોકશાહી સફળ રહી અને ઔદ્યોગિક ક્ષેત્રે પણ ભારતે સારી પ્રગતિ કરી," તેમણે કહ્યું "તેમ છતાં પણ અમારા સપનાઓનું ભારત નથી". ઑગસ્ટ ૨૦૦૦ની સાલમાં તબિયત નાદુરસ્ત હોવા છતાં પણ દર વર્ષની જેમ તેમણે ઑગસ્ટ ક્રાંતિ મેદાનમાં થતી ભારત છોડો ઉજવણીમાં ભાગ લીધો. તેઓ ઘરમાં ખૂબ થાકેલા પહોંચ્યા. તે પછી બે દિવસે ૧૧ ઑગસ્ટ ૨૦૦૦ના દિવસે તેમણે શાંતિ પૂર્વક, ૮૦ વર્ષની વયે, પ્રાણ ત્યાગ કર્યો. તેમની પાછળ તેમના મોટા ભાઈ અને બે ભત્રીજા છે. એમનો એક ભત્રીજો [[કેતન મેહતા|કેતન મહેતા]] જાણીતા ફીલ્મ નિર્માતા છે. તેમનો અન્ય ભત્રીજા, ડૉ યતીન મહેતા જાણીતા એનસ્થેટીસ્ટ છે અને ગુરગાંવમાં તબીબી ક્ષેત્રે કાર્યરત છે. == આ પણ જુઓ == * [[ભારતનો સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામ]] == પૂરક વાચન == * ''India’s 50 Most Illustrious Women'' (ISBN 81-88086-19-3) by Indra Gupta == બાહ્ય કડીઓ == * [http://www.schoolsahead.com/sandstime/flag1.html#usha ડૉ. ઉષા મહેતા] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070630233628/http://www.schoolsahead.com/sandstime/flag1.html#usha |date=2007-06-30 }} [[શ્રેણી: ગુજરાતી વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:સ્વાતંત્ર્ય સેનાની]] [[શ્રેણી:૧૯૨૦માં જન્મ]] [[શ્રેણી:પદ્મવિભૂષણ પુરસ્કાર વિજેતાઓ]] [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં મૃત્યુ]] 11tgqb4vfnosx7rku76uc3tugfivs7j 0 99681 825423 825333 2022-07-20T13:48:18Z Gazal world 28391 en dash wikitext text/x-wiki {{Infobox writer | name = જન્મશંકર મહાશંકર બૂચ | image = Janmashankar Buch.jpg | imagesize = | caption = જન્મશંકર મહાશંકર બૂચ | pseudonym = લલિત | birth_date = {{birth date|df=yes|1877|6|30}} | birth_place = [[જૂનાગઢ]], [[ગુજરાત]] | death_date = {{Death date and age|df=yes|1947|3|24|1877|6|30}} | death_place = | occupation = [[કવિ]] | alma_mater = | nationality = ભારતીય | period = ગાંધીયુગ | genre = | subject = | movement = | awards = | signature = | website = }} '''જન્મશંકર મહાશંકર બૂચ''' (૩૦ જૂન ૧૮૭૭ – ૨૪ માર્ચ ૧૯૪૭) ગુજરાતી સાહિત્યના જાણીતા કવિ હતા. 'લલિત' તેમનું ઉપનામ હતું. 'લલિતના કાવ્યો' (૧૯૧૨), 'વડોદરાને વડલે' (૧૯૧૪), 'લલિતના બીજાં કાવ્યો' (૧૯૩૪) તેમના કાવ્ય સંગ્રહો છે. ==જીવન== તેમનો જન્મ [[જૂન ૩૦|૩૦ જૂન]] ૧૮૭૭ના દિવસે જૂનાગઢ વડનગરા નાગર કુટુંબમાં મૂળશંકર અને સાર્થક ગૌરીને ઘેર થયો હતો.<ref name=ગુ-વિ-કો>{{cite book |last=શેઠ |first=વીણા |date=January 2004 |title=ગુજરાતી વિશ્વકોશ |volume=ખંડ ૧૮ (રિ - લૂ) |location= અમદાવાદ|publisher=[[ગુજરાતી વિશ્વકોશ|ગુજરાતી વિશ્વકોશ ટ્રસ્ટ]] |page=૫૦૨ }}</ref> તેમણે પ્રાથમિક શિક્ષણ [[જૂનાગઢ]] અને [[રાજકોટ]]માં મેળવ્યું હતું. ઈ.સ. ૧૯૦૩માં તેઓ એસ.ટી.સી.ની પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ થયા હતા.<ref name=ગુ-સા-કો>{{cite book|editor-last=ટોપીવાળા|editor-first=ચંદ્રકાન્ત|editor-link=ચંદ્રકાન્ત ટોપીવાળા|title=ગુજરાતી સાહિત્યકોશ (અર્વાચીનકાળ)|volume=ખંડ ૨|publisher=[[ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ]]|year=૧૯૯૦|location=અમદાવાદ|page=૩૯૬-૩૯૭}}</ref> તેમણે સંસ્કૃત, અંગ્રેજી, વ્રજ અને ગુજરાતી સાહિત્યનો અભ્યાસ કર્યો હતો. <ref name=ગુ-સા-ઈ/><ref name=ગુ-સા-ભ/> ઈ.સ. ૧૮૮૭માં તેમના પ્રથમ લગ્ન લલિતા સાથે થયા હતા અને ઈ.સ. ૧૮૯૬માં બીજ લગ્ન તારાબેન સાથે થયા હતા.<ref name=ગુ-સા-ઈ/><ref name=ગુ-સા-ભ/> વ્યાવસાયિક જીવનની શરૂઆતમાં તેમણે [[લાઠી]] રજવાડાના રાજપરિવારના શિક્ષક તરીકે કાર્ય કર્યું. અહીં લગભગ દશ વર્ષ કાર્ય કર્યા બાદ તેઓ ગોંડલની સંગ્રામજી હાઈસ્કુલમાં શિક્ષક તરીકે રોકાયા<ref name=ગુ-વિ-કો/>. ઈ.સ. ૧૯૦૮થી ૧૯૦૧૦ દરમ્યાન રાજકોટથી પ્રસિદ્ધ થતા વર્તમાનપત્ર કાઠીયાવાડી ટાઈમ્સના તંત્રી હતા આ સાથે તેઓ એજન્સીની સનદથી કોર્ટમાં ભાષાંતર કરવાનું કાર્ય પણ કરતા. ૧૯૧૩થી ૧૯૨૦ તરીકે તેમણે વડોદરામાં લોકોપદેશક તરીકે સેવા આપી. ઈસ. ૧૯૨૫થી લેડી નૉર્થકૉટ હિંદુ ઑર્ફનેજ (ગ્રાંટ રોડ, મુંબઈ)માં તેમણે શિક્ષણ કાર્ય કર્યું. ઈ.સ ૧૯૨૧થી ૧૯૨૫ સુધી રાષ્ટ્રીય મહાવિદ્યાલય, મુંબઈમાં તેઓ ભાષા સાહિત્યના અધ્યાપક રહ્યા અને ૧૯૩૮માં નિવૃત્ત થયા.<ref name=ગુ-સા-કો/> [[માર્ચ ૨૪|૨૪ માર્ચ]] ૧૯૪૭ના દિવસે તેઓ અવસાન પામ્યા હતા. ==સાહિત્ય રચના== પ્રથમ પત્ની લલિતા પ્રત્યેના ઉત્કટ પ્રેમને કારણે તેમણે ‘લલિત’ ઉપનામ સ્વીકાર્યું હતું.<ref name=ગુ-સા-ઈ/><ref name=ગુ-સા-ભ/> 'લલિતનાં કાવ્યો' (૧૯૧૨), 'વડોદરાને વડલે' (૧૯૧૪), 'લલિતનાં બીજાં કાવ્યો' (૧૯૩૪) એ એમના કાવ્યસંગ્રહો છે. તેમનાં સમગ્ર લેખનને તેમના મરણોપરાંત 'લલિતનો લલકાર' (૧૯૫૧) નામના ગ્રંથમાં પ્રકાશીત કરવામાં આવ્યું છે. તેમનાં મોટા ભાગનાં કાવ્યો નારીસંવેદના, દેશભક્તિ, દામ્પત્યજીવન અને પ્રણય જેવા વિષયો પર આધારિત છે.<ref name=ગુ-સા-કો/> 'ઉત્તરરામચરિતમાનસ'ને આધારે તેમણે 'સીતા-વનવાસ' (૧૯૦૩-૦૪) નામે એક નાટક પણ લખ્યું હતું. આ નાટક તે સમયે ઘણું પ્રચલિત થયું હતું. <ref name=ગુ-સા-કો/> તેમણે કાલિદાસ રચિત 'મેઘદૂત'નો ગુજરાતીમાં અનુવાદ પણ કર્યો હતો. તેમને [[ઝવેરચંદ મેઘાણી]] તરફથી ‘મધુકંઠીલા ભજનીક’, [[ન્હાનાલાલ]] તરફથી ‘ગીતકવિ’, [[મનસુખલાલ ઝવેરી]] તરફથી ‘મોસમી ગુલાબ’, શંકરલાલ શાસ્ત્રી તરફથી ‘સોરઠકોકિલ’, વગેરે જેવા બિરુદો મેળવ્યા હતા. કલાપીએ તેમના માટે 'બાલકવિ'નું કાવ્ય લખ્યું છે.<ref name=ગુ-સા-ઈ>{{cite book|url=|title=ગુજરાતી સાહિત્યનો ઇતિહાસ : ખંડ ૪|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|page=}}</ref><ref name=ગુ-સા-ભ>{{cite book|url=|title=ગુર્જર સાહિત્ય ભવન – અમૃતપર્વ યોજના|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|page=}}</ref> તેઓ પ્રાયઃ મંજીરા સાથે પોતાની કવિતાઓ રજૂ કરતાં.<ref name=ગુ-સા-ઈ/><ref name=ગુ-સા-ભ/> ==સંદર્ભો== {{Reflist}} ==બાહ્ય કડીઓ== * [https://www.gandhiheritageportal.org/gu/ghp_booksection_detail/ODM4LTE0NjgtMTE=#page/1/mode/2up લલિતનાં કાવ્યો] (કાવ્યસંગ્રહ) * [https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.537638/mode/2up 'લલિતનો રણકાર'] (સમગ્ર કાવ્યગ્રંથ) * {{ ગુજરાતી વિશ્વકોશ }} [[શ્રેણી:ગુજરાતી સાહિત્યકાર]] [[શ્રેણી:૧૯૪૭માં મૃત્યુ]] 44ybojvp8nix9hspzpkp80ry26mibo6 0 109711 825572 814544 2022-07-21T06:32:43Z KartikMistry 10383 ઇન્ફોબોક્સ અને અન્ય અપડેટ. wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = દીલીપ સંઘવી | image = Dilip Shanghvi1.jpg | birth_date = {{Birth date and age|1955|10|1|df=y}} | birth_place = [[અમરેલી]], [[ગુજરાત]], ભારત<ref name=dna/> | alma_mater = ભવાનીપુર એજ્યુકેશન સોસાયટી કોલેજ, યુનિવર્સિટી ઓફ કલકત્તા | occupation = સન ફાર્માસ્યૂટિકલ્સન સ્થાપક અને મેનેજિંગ ડિરેક્ટર | net worth = US$૧૪.૩ બિલિયન (ઓક્ટોબર ૨૦૨૧)<ref name="forbes1">{{Cite web|title=Dilip Shanghvi & family|url=https://www.forbes.com/profile/dilip-shanghvi-1/|access-date=2022-01-19|website=Forbes|language=en}}</ref> | spouse = વિભા સંઘવી | children = આલોક (પુત્ર), વિભા (પુત્રી) | awards = [[પદ્મશ્રી]] (૨૦૧૬) }} '''દિલીપ સંઘવી''' (જન્મ ૧ ઓક્ટોબર ૧૯૫૫) એ એક ભારતીય ઉદ્યોગપતિ અને દેશના અબજપતિ ધનિકોમાંના એક છે. તેમણે ''સન ફાર્માસ્યુટિકલ્સ''ની સ્થાપના કરી હતી. <ref name="BBProfile">{{Cite web|url=https://www.bloomberg.com/billionaires/profile/dilip-shanghvi|title=Bloomberg Billionaires: today's ranking of the world's richest people: Dilip Shanghvi|publisher=Bloomberg|access-date=2 October 2014}}</ref> [[ભારત સરકાર|ભારત સરકારે]] તેમને ૨૦૧૬ માં [[પદ્મશ્રી]] નાગરિક સન્માન આપ્યું હતું.<ref name="Padma Awards 2016">{{Cite web|url=http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=135783|title=Padma Awards 2016|date=2016|publisher=Press Information Bureau, Government of India|access-date=February 2, 2016}}</ref> ''ઈન્ડિયા ટુડે'' મેગેઝિને તેમને ૨૦૧૭ ના ભારતના સૌથી શક્તિશાળી લોકોની યાદીમાં ૮ મો ક્રમ આપ્યો છે.<ref>{{Cite news|title=50 power people|url=http://indiatoday.intoday.in/story/india-today-top-50-powerful-indians-mukesh-ambani-ratan-tata-kumar-mangalam-birla-gautam-adani-anand-mahindra-srk-amitabh-bacchan/1/928939.html|publisher=India Today|date=April 14, 2017}}</ref> ''ફોર્બ્સ'' અનુસાર, ઑક્ટોબર ૨૦૨૧માં, સંઘવી ભારતના ૧૪મા સૌથી ધનિક વ્યક્તિ છે અને તેમની સંપત્તિ $૧૪.૩ અબજ ડોલર છે.<ref name="forbes1"> == પ્રારંભિક જીવન == દિલીપ સંઘવી ગુજરાતી કપોળ વૈષ્ણવ પરિવાર<ref name="itn">{{Cite news|url=https://www.indiatvnews.com/business/india/top-10-gujarati-billionaires-3732.html?page=2|title=Top 10 Gujarati billionaires|date=2015-08-01|publisher=India TV News}}</ref> <ref>Das Soma, The Reluctant Billionaire: How Dilip Shanghvi Became the Richest Self-Made Indian, 2019, Penguin, {{ISBN|9780670088577}}</ref> માં જન્મ્યા હતા. તેમનો જન્મ ગુજરાતના [[અમરેલી]] નામના એક નાના શહેરમાં શાંતિલાલ સંઘવી અને કુમુદ સંઘવીને ઘેર થયો હતો.<ref name="dna">{{Cite news|title=From a drug distributor to global pharma tycoon|url=http://www.dnaindia.com/money/report-from-a-drug-distributor-to-global-pharma-tycoon-1976158|access-date=9 April 2015|agency=DNA India|date=8 April 2014}}</ref><ref name="ft">{{Cite news|title=Dilip Shanghvi’s mother gifts Sun Pharma shares to his wife|url=http://www.financialexpress.com/article/markets/dilip-shanghvis-mother-gifts-sun-pharma-shares-to-his-wife/38877/|access-date=5 July 2016|agency=Financial Express|date=4 February 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150926050202/http://www.financialexpress.com/article/markets/dilip-shanghvis-mother-gifts-sun-pharma-shares-to-his-wife/38877/|archive-date=26 September 2015}}</ref> સંઘવીએ કલકત્તા વિશ્વવિદ્યાલયમાંથી કોમર્સ સ્નાતકની પદવી મેળવી હતી.<ref name="Forbes tag">{{Cite web|url=https://www.forbes.com/profile/dilip-shanghvi/|title=Forbes – Dilip Shanghvi|publisher=Forbes|access-date=31 August 2014}}</ref> તેમણે પોતાનું બાળપણ અને કૉલેજ જીવન તેમના માતાપિતા સાથે કલકત્તાના બૂર્રાબજાર વિસ્તારમાં પસાર કર્યું હતું. તેઓ જે. જે. અજમેરા હાઈસ્કૂલ અને ભવાનીપુર એજ્યુકેશન સોસાયટી કોલેજના આદ્ય વિદ્યાર્થી છે, જ્યાં તેમણે શાલેય અભ્યાસ અને સ્નાતક (ગ્રેજ્યુએશન)નો અભ્યાસ કર્યો.<ref>{{Cite news|title=The Rise of a Common Man: Dilip Shanghavi - KnowStartup|url=http://knowstartup.com/2015/08/the-rise-of-dilip-shanghavi/|access-date=19 April 2018|work=KnowStartup|date=4 August 2015|archive-date=19 એપ્રિલ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180419183709/http://knowstartup.com/2015/08/the-rise-of-dilip-shanghavi/|url-status=dead}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.bigpharmasuccessstories.com/2016/12/07/dilip-shanghvi-from-start-up-to-indias-largest-drug-maker/|title=Dilip Shanghvi- From start up to India's largest drug maker|access-date=19 April 2018|archive-date=20 એપ્રિલ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180420010540/http://www.bigpharmasuccessstories.com/2016/12/07/dilip-shanghvi-from-start-up-to-indias-largest-drug-maker/|url-status=dead}}</ref><ref name="zee">{{Cite news|title=Govt appoints Dilip Shanghvi, PK Monhanty at RBI’s central board|url=http://www.zeebiz.com/india/news-govt-appoints-dilip-shanghvi-pk-monhanty-at-rbi-s-central-board-35736|access-date=30 April 2018|work=Zee Business|date=25 January 2018|language=en}}</ref> == કારકિર્દી == તેમણે પોતાની કારકીર્દીની શરૂઆત [[કોલકાતા|કોલકાતામાં]] પિતાના જેનરિક દવાઓના જથ્થાબંધ વ્યવસાયથી કરી.<ref name="dna">{{Cite news|title=From a drug distributor to global pharma tycoon|url=http://www.dnaindia.com/money/report-from-a-drug-distributor-to-global-pharma-tycoon-1976158|access-date=9 April 2015|agency=DNA India|date=8 April 2014}}</ref> આ કાર્ય દરમ્યાન જ તેમણે બીજાઓના ઉત્પાદનો વેચવાને બદલે પોતાની દવાઓ બનાવવાનો વિચાર કર્યો. સંઘવીએ ૧૯૮૨ માં રૂ. ૧૦,૦૦૦ ની મૂડી સાથે [[વાપી|વાપીમાં]] એક મનોચિકિત્સાની દવાના ઉત્પાદનનું કારખાનું સ્થાપી ''સન ફાર્માસ્યુટિકલ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ'' શરૂ કરી હતી.<ref name="dna">{{Cite news|title=From a drug distributor to global pharma tycoon|url=http://www.dnaindia.com/money/report-from-a-drug-distributor-to-global-pharma-tycoon-1976158|access-date=9 April 2015|agency=DNA India|date=8 April 2014}}</ref> <ref name="BBProfile">{{Cite web|url=https://www.bloomberg.com/billionaires/profile/dilip-shanghvi|title=Bloomberg Billionaires: today's ranking of the world's richest people: Dilip Shanghvi|publisher=Bloomberg|access-date=2 October 2014}}</ref> ૧૯૯૭ માં, આ કંપનીએ યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં ગ્રાહકો સુધી પહોંચવા ત્યાંની ''કારાકો ફાર્મા'' નામની ખોટ કરતી એક અમેરિકન કંપની હસ્તગત કરી. ઈ.સ. ૨૦૦૭ માં ઇઝરાઇલની ''ટેરો ફાર્મા'' પણ તેમણે ખરીદી હતી. <ref name="BS-14">{{Cite news|last=Balakrishnan|first=Reghu|title=Newsmaker: Dilip Shanghvi|url=http://www.business-standard.com/article/companies/newsmaker-dilip-shanghvi-114041001381_1.html|access-date=31 August 2014|work=Business Standard|date=10 April 2014}}</ref> સંઘવીએ ૨૦૧૨ માં કંપનીનું અધ્યક્ષ અને સીઈઓ પદ છોડ્યું હતું અને ''તેવા ફાર્માસ્યુટિકલ્સ''ના પૂર્વ સીઇઓ ઇઝરાઇલ મૅકોવને તેમના અનુગામી તરીકે પસંદ કર્યા અને પોતે મેનેજિંગ ડિરેક્ટર બન્યા.<ref>Economic Times Bureau May 30, 2012 [http://articles.economictimes.indiatimes.com/2012-05-30/news/31900473_1_taro-pharma-net-profit-israeli-subsidiary Sun Pharma's Dilip Shanghvi steps down in favour of Israel Markov]</ref> એપ્રિલ ૨૦૧૪ માં, સન, [[રૅનબૅક્સી લેબોરેટરીઝ લિમિટેડ|રેનબેક્સી]] અને દાઇચી સાન્ક્યો (રેનબેક્સીમાં બહુમતી શેરધારક) એ વાતે સંમત થયા હતા કે સન ફાર્મા $ ૩.૨ અબજમાં રૅનબૅક્સીના તમામ શેર હસ્તગત કરશે અને સાથે રેનબેક્સીનું $ ૮૦૦ મિલિયન દેવું પણ લેશે. આ સોદો માર્ચ ૨૦૧૫ માં પૂરો થયો હતો અને સન એ ભારતની સૌથી મોટી દવા કંપની અને વિશ્વની પાંચમી સૌથી મોટી દવાની કંપની બની હતી અને ડાઇચીને સનનો બીજો સૌથી મોટો શેરહોલ્ડર બનાવ્યો હતો.<ref>Economic Times. 11 Apr, 2014 [http://economictimes.indiatimes.com/industry/healthcare/biotech/pharmaceuticals/ranbaxy-sun-pharma-merger-deal-may-close-by-2014-end-daiichi-sankyo/articleshow/33617708.cms Ranbaxy-Sun Pharma merger deal may close by 2014 end: Daiichi Sankyo]</ref> <ref>BBC 7 April 2014 [https://www.bbc.com/news/business-26917569 Sun Pharmaceutical to acquire Ranbaxy in $4bn deal]</ref> <ref name="Fierce">Eric Palmer for FiercePharma Mar 26, 2015 [http://www.fiercepharma.com/regulatory/deal-done-sun-pharma-must-now-fix-ranbaxy-s-deep-problems Deal done, Sun Pharma must now fix Ranbaxy's deep problems]</ref> == સમુદાય == જાન્યુઆરી ૨૦૧૮ માં, ભારત સરકારે સંઘવીને ભારતીય [[ભારતીય રિઝર્વ બેંક|રિઝર્વ બેંકની]] ૨૧-સભ્યોની ''સેન્ટ્રલ બોર્ડ કમિટી''માં નિયુક્ત કર્યા હતા.<ref name="zee">{{Cite news|title=Govt appoints Dilip Shanghvi, PK Monhanty at RBI’s central board|url=http://www.zeebiz.com/india/news-govt-appoints-dilip-shanghvi-pk-monhanty-at-rbi-s-central-board-35736|access-date=30 April 2018|work=Zee Business|date=25 January 2018|language=en}}</ref> તે આઈ. આઈ. ટી. મુંબઈના ''બોર્ડ ઓફ ગવર્નર્સ''ના અધ્યક્ષ છે.<ref>{{Cite news|title=HRD ministry finalises Sun Pharma head as IIT-Bombay chairman|url=https://www.hindustantimes.com/education/hrd-ministry-finalises-sun-pharma-head-dilip-shanghvi-as-iit-bombay-chairman/story-80pzxxztQz4e9BESJpucZJ.html|access-date=18 September 2018|publisher=Hindustan Times|date=19 March 2016}}</ref> તેમને ૨૦૧૭ માં [[ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટી|ઑક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટીમાં]] ''રોડ્સ શિષ્યવૃત્તિ'' કાર્યક્રમના ટ્રસ્ટી બનાવવામાં આવ્યા હતા.<ref>{{Cite web|url=https://www.rhodeshouse.ox.ac.uk/about/trustees/|title=Rhodes House - Home of The Rhodes Scholarships|website=Rhodes House - Home of The Rhodes Scholarships|language=en|access-date=2018-04-01}}</ref> == અંગત જીવન == તેમણે વિભા સંઘવી સાથે લગ્ન કર્યા છે.<ref name="ft">{{Cite news|title=Dilip Shanghvi’s mother gifts Sun Pharma shares to his wife|url=http://www.financialexpress.com/article/markets/dilip-shanghvis-mother-gifts-sun-pharma-shares-to-his-wife/38877/|access-date=5 July 2016|agency=Financial Express|date=4 February 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150926050202/http://www.financialexpress.com/article/markets/dilip-shanghvis-mother-gifts-sun-pharma-shares-to-his-wife/38877/|archive-date=26 September 2015}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2014-04-08/news/48971238_1_sun-pharmaceutical-industries-novartis-india-dilip-s-shanghvi|title=Dilip Shanghvi, Sun Pharma promoter, a pharma maven with midas touch|last=|first=|date=8 April 2014|work=|agency=Economic Times|access-date=|via=}}</ref> તેમને એક આલોક નામનો એક પુત્ર અને વિધી નામની એક પુત્રી છે, જે બંને સન ફાર્માસ્યુટિકલ્સમાં કામ કરે છે.<ref>{{Cite news|title=Sun rises on Ranbaxy|url=http://indiatoday.intoday.in/story/dilip-shanghvi-ceo-sun-pharma-ranbaxy-laboratories/1/356394.html|access-date=5 July 2016|agency=India Today|date=18 April 2014}}</ref> == સંદર્ભ == {{Reflist}} [[શ્રેણી:જીવિત લોકો]] [[શ્રેણી:ગુજરાતી વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:૧૯૫૫માં જન્મ]] 8bzidc1c9eh4aly5o9f64wl7uh0btyw 825573 825572 2022-07-21T06:33:11Z KartikMistry 10383 Ref tag. wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = દીલીપ સંઘવી | image = Dilip Shanghvi1.jpg | birth_date = {{Birth date and age|1955|10|1|df=y}} | birth_place = [[અમરેલી]], [[ગુજરાત]], ભારત<ref name=dna/> | alma_mater = ભવાનીપુર એજ્યુકેશન સોસાયટી કોલેજ, યુનિવર્સિટી ઓફ કલકત્તા | occupation = સન ફાર્માસ્યૂટિકલ્સન સ્થાપક અને મેનેજિંગ ડિરેક્ટર | net worth = US$૧૪.૩ બિલિયન (ઓક્ટોબર ૨૦૨૧)<ref name="forbes1">{{Cite web|title=Dilip Shanghvi & family|url=https://www.forbes.com/profile/dilip-shanghvi-1/|access-date=2022-01-19|website=Forbes|language=en}}</ref> | spouse = વિભા સંઘવી | children = આલોક (પુત્ર), વિભા (પુત્રી) | awards = [[પદ્મશ્રી]] (૨૦૧૬) }} '''દિલીપ સંઘવી''' (જન્મ ૧ ઓક્ટોબર ૧૯૫૫) એ એક ભારતીય ઉદ્યોગપતિ અને દેશના અબજપતિ ધનિકોમાંના એક છે. તેમણે ''સન ફાર્માસ્યુટિકલ્સ''ની સ્થાપના કરી હતી. <ref name="BBProfile">{{Cite web|url=https://www.bloomberg.com/billionaires/profile/dilip-shanghvi|title=Bloomberg Billionaires: today's ranking of the world's richest people: Dilip Shanghvi|publisher=Bloomberg|access-date=2 October 2014}}</ref> [[ભારત સરકાર|ભારત સરકારે]] તેમને ૨૦૧૬ માં [[પદ્મશ્રી]] નાગરિક સન્માન આપ્યું હતું.<ref name="Padma Awards 2016">{{Cite web|url=http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=135783|title=Padma Awards 2016|date=2016|publisher=Press Information Bureau, Government of India|access-date=February 2, 2016}}</ref> ''ઈન્ડિયા ટુડે'' મેગેઝિને તેમને ૨૦૧૭ ના ભારતના સૌથી શક્તિશાળી લોકોની યાદીમાં ૮ મો ક્રમ આપ્યો છે.<ref>{{Cite news|title=50 power people|url=http://indiatoday.intoday.in/story/india-today-top-50-powerful-indians-mukesh-ambani-ratan-tata-kumar-mangalam-birla-gautam-adani-anand-mahindra-srk-amitabh-bacchan/1/928939.html|publisher=India Today|date=April 14, 2017}}</ref> ''ફોર્બ્સ'' અનુસાર, ઑક્ટોબર ૨૦૨૧માં, સંઘવી ભારતના ૧૪મા સૌથી ધનિક વ્યક્તિ છે અને તેમની સંપત્તિ $૧૪.૩ અબજ ડોલર છે.<ref name="forbes1" /> == પ્રારંભિક જીવન == દિલીપ સંઘવી ગુજરાતી કપોળ વૈષ્ણવ પરિવાર<ref name="itn">{{Cite news|url=https://www.indiatvnews.com/business/india/top-10-gujarati-billionaires-3732.html?page=2|title=Top 10 Gujarati billionaires|date=2015-08-01|publisher=India TV News}}</ref> <ref>Das Soma, The Reluctant Billionaire: How Dilip Shanghvi Became the Richest Self-Made Indian, 2019, Penguin, {{ISBN|9780670088577}}</ref> માં જન્મ્યા હતા. તેમનો જન્મ ગુજરાતના [[અમરેલી]] નામના એક નાના શહેરમાં શાંતિલાલ સંઘવી અને કુમુદ સંઘવીને ઘેર થયો હતો.<ref name="dna">{{Cite news|title=From a drug distributor to global pharma tycoon|url=http://www.dnaindia.com/money/report-from-a-drug-distributor-to-global-pharma-tycoon-1976158|access-date=9 April 2015|agency=DNA India|date=8 April 2014}}</ref><ref name="ft">{{Cite news|title=Dilip Shanghvi’s mother gifts Sun Pharma shares to his wife|url=http://www.financialexpress.com/article/markets/dilip-shanghvis-mother-gifts-sun-pharma-shares-to-his-wife/38877/|access-date=5 July 2016|agency=Financial Express|date=4 February 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150926050202/http://www.financialexpress.com/article/markets/dilip-shanghvis-mother-gifts-sun-pharma-shares-to-his-wife/38877/|archive-date=26 September 2015}}</ref> સંઘવીએ કલકત્તા વિશ્વવિદ્યાલયમાંથી કોમર્સ સ્નાતકની પદવી મેળવી હતી.<ref name="Forbes tag">{{Cite web|url=https://www.forbes.com/profile/dilip-shanghvi/|title=Forbes – Dilip Shanghvi|publisher=Forbes|access-date=31 August 2014}}</ref> તેમણે પોતાનું બાળપણ અને કૉલેજ જીવન તેમના માતાપિતા સાથે કલકત્તાના બૂર્રાબજાર વિસ્તારમાં પસાર કર્યું હતું. તેઓ જે. જે. અજમેરા હાઈસ્કૂલ અને ભવાનીપુર એજ્યુકેશન સોસાયટી કોલેજના આદ્ય વિદ્યાર્થી છે, જ્યાં તેમણે શાલેય અભ્યાસ અને સ્નાતક (ગ્રેજ્યુએશન)નો અભ્યાસ કર્યો.<ref>{{Cite news|title=The Rise of a Common Man: Dilip Shanghavi - KnowStartup|url=http://knowstartup.com/2015/08/the-rise-of-dilip-shanghavi/|access-date=19 April 2018|work=KnowStartup|date=4 August 2015|archive-date=19 એપ્રિલ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180419183709/http://knowstartup.com/2015/08/the-rise-of-dilip-shanghavi/|url-status=dead}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.bigpharmasuccessstories.com/2016/12/07/dilip-shanghvi-from-start-up-to-indias-largest-drug-maker/|title=Dilip Shanghvi- From start up to India's largest drug maker|access-date=19 April 2018|archive-date=20 એપ્રિલ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180420010540/http://www.bigpharmasuccessstories.com/2016/12/07/dilip-shanghvi-from-start-up-to-indias-largest-drug-maker/|url-status=dead}}</ref><ref name="zee">{{Cite news|title=Govt appoints Dilip Shanghvi, PK Monhanty at RBI’s central board|url=http://www.zeebiz.com/india/news-govt-appoints-dilip-shanghvi-pk-monhanty-at-rbi-s-central-board-35736|access-date=30 April 2018|work=Zee Business|date=25 January 2018|language=en}}</ref> == કારકિર્દી == તેમણે પોતાની કારકીર્દીની શરૂઆત [[કોલકાતા|કોલકાતામાં]] પિતાના જેનરિક દવાઓના જથ્થાબંધ વ્યવસાયથી કરી.<ref name="dna">{{Cite news|title=From a drug distributor to global pharma tycoon|url=http://www.dnaindia.com/money/report-from-a-drug-distributor-to-global-pharma-tycoon-1976158|access-date=9 April 2015|agency=DNA India|date=8 April 2014}}</ref> આ કાર્ય દરમ્યાન જ તેમણે બીજાઓના ઉત્પાદનો વેચવાને બદલે પોતાની દવાઓ બનાવવાનો વિચાર કર્યો. સંઘવીએ ૧૯૮૨ માં રૂ. ૧૦,૦૦૦ ની મૂડી સાથે [[વાપી|વાપીમાં]] એક મનોચિકિત્સાની દવાના ઉત્પાદનનું કારખાનું સ્થાપી ''સન ફાર્માસ્યુટિકલ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ'' શરૂ કરી હતી.<ref name="dna">{{Cite news|title=From a drug distributor to global pharma tycoon|url=http://www.dnaindia.com/money/report-from-a-drug-distributor-to-global-pharma-tycoon-1976158|access-date=9 April 2015|agency=DNA India|date=8 April 2014}}</ref> <ref name="BBProfile">{{Cite web|url=https://www.bloomberg.com/billionaires/profile/dilip-shanghvi|title=Bloomberg Billionaires: today's ranking of the world's richest people: Dilip Shanghvi|publisher=Bloomberg|access-date=2 October 2014}}</ref> ૧૯૯૭ માં, આ કંપનીએ યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં ગ્રાહકો સુધી પહોંચવા ત્યાંની ''કારાકો ફાર્મા'' નામની ખોટ કરતી એક અમેરિકન કંપની હસ્તગત કરી. ઈ.સ. ૨૦૦૭ માં ઇઝરાઇલની ''ટેરો ફાર્મા'' પણ તેમણે ખરીદી હતી. <ref name="BS-14">{{Cite news|last=Balakrishnan|first=Reghu|title=Newsmaker: Dilip Shanghvi|url=http://www.business-standard.com/article/companies/newsmaker-dilip-shanghvi-114041001381_1.html|access-date=31 August 2014|work=Business Standard|date=10 April 2014}}</ref> સંઘવીએ ૨૦૧૨ માં કંપનીનું અધ્યક્ષ અને સીઈઓ પદ છોડ્યું હતું અને ''તેવા ફાર્માસ્યુટિકલ્સ''ના પૂર્વ સીઇઓ ઇઝરાઇલ મૅકોવને તેમના અનુગામી તરીકે પસંદ કર્યા અને પોતે મેનેજિંગ ડિરેક્ટર બન્યા.<ref>Economic Times Bureau May 30, 2012 [http://articles.economictimes.indiatimes.com/2012-05-30/news/31900473_1_taro-pharma-net-profit-israeli-subsidiary Sun Pharma's Dilip Shanghvi steps down in favour of Israel Markov]</ref> એપ્રિલ ૨૦૧૪ માં, સન, [[રૅનબૅક્સી લેબોરેટરીઝ લિમિટેડ|રેનબેક્સી]] અને દાઇચી સાન્ક્યો (રેનબેક્સીમાં બહુમતી શેરધારક) એ વાતે સંમત થયા હતા કે સન ફાર્મા $ ૩.૨ અબજમાં રૅનબૅક્સીના તમામ શેર હસ્તગત કરશે અને સાથે રેનબેક્સીનું $ ૮૦૦ મિલિયન દેવું પણ લેશે. આ સોદો માર્ચ ૨૦૧૫ માં પૂરો થયો હતો અને સન એ ભારતની સૌથી મોટી દવા કંપની અને વિશ્વની પાંચમી સૌથી મોટી દવાની કંપની બની હતી અને ડાઇચીને સનનો બીજો સૌથી મોટો શેરહોલ્ડર બનાવ્યો હતો.<ref>Economic Times. 11 Apr, 2014 [http://economictimes.indiatimes.com/industry/healthcare/biotech/pharmaceuticals/ranbaxy-sun-pharma-merger-deal-may-close-by-2014-end-daiichi-sankyo/articleshow/33617708.cms Ranbaxy-Sun Pharma merger deal may close by 2014 end: Daiichi Sankyo]</ref> <ref>BBC 7 April 2014 [https://www.bbc.com/news/business-26917569 Sun Pharmaceutical to acquire Ranbaxy in $4bn deal]</ref> <ref name="Fierce">Eric Palmer for FiercePharma Mar 26, 2015 [http://www.fiercepharma.com/regulatory/deal-done-sun-pharma-must-now-fix-ranbaxy-s-deep-problems Deal done, Sun Pharma must now fix Ranbaxy's deep problems]</ref> == સમુદાય == જાન્યુઆરી ૨૦૧૮ માં, ભારત સરકારે સંઘવીને ભારતીય [[ભારતીય રિઝર્વ બેંક|રિઝર્વ બેંકની]] ૨૧-સભ્યોની ''સેન્ટ્રલ બોર્ડ કમિટી''માં નિયુક્ત કર્યા હતા.<ref name="zee">{{Cite news|title=Govt appoints Dilip Shanghvi, PK Monhanty at RBI’s central board|url=http://www.zeebiz.com/india/news-govt-appoints-dilip-shanghvi-pk-monhanty-at-rbi-s-central-board-35736|access-date=30 April 2018|work=Zee Business|date=25 January 2018|language=en}}</ref> તે આઈ. આઈ. ટી. મુંબઈના ''બોર્ડ ઓફ ગવર્નર્સ''ના અધ્યક્ષ છે.<ref>{{Cite news|title=HRD ministry finalises Sun Pharma head as IIT-Bombay chairman|url=https://www.hindustantimes.com/education/hrd-ministry-finalises-sun-pharma-head-dilip-shanghvi-as-iit-bombay-chairman/story-80pzxxztQz4e9BESJpucZJ.html|access-date=18 September 2018|publisher=Hindustan Times|date=19 March 2016}}</ref> તેમને ૨૦૧૭ માં [[ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટી|ઑક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટીમાં]] ''રોડ્સ શિષ્યવૃત્તિ'' કાર્યક્રમના ટ્રસ્ટી બનાવવામાં આવ્યા હતા.<ref>{{Cite web|url=https://www.rhodeshouse.ox.ac.uk/about/trustees/|title=Rhodes House - Home of The Rhodes Scholarships|website=Rhodes House - Home of The Rhodes Scholarships|language=en|access-date=2018-04-01}}</ref> == અંગત જીવન == તેમણે વિભા સંઘવી સાથે લગ્ન કર્યા છે.<ref name="ft">{{Cite news|title=Dilip Shanghvi’s mother gifts Sun Pharma shares to his wife|url=http://www.financialexpress.com/article/markets/dilip-shanghvis-mother-gifts-sun-pharma-shares-to-his-wife/38877/|access-date=5 July 2016|agency=Financial Express|date=4 February 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150926050202/http://www.financialexpress.com/article/markets/dilip-shanghvis-mother-gifts-sun-pharma-shares-to-his-wife/38877/|archive-date=26 September 2015}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2014-04-08/news/48971238_1_sun-pharmaceutical-industries-novartis-india-dilip-s-shanghvi|title=Dilip Shanghvi, Sun Pharma promoter, a pharma maven with midas touch|last=|first=|date=8 April 2014|work=|agency=Economic Times|access-date=|via=}}</ref> તેમને એક આલોક નામનો એક પુત્ર અને વિધી નામની એક પુત્રી છે, જે બંને સન ફાર્માસ્યુટિકલ્સમાં કામ કરે છે.<ref>{{Cite news|title=Sun rises on Ranbaxy|url=http://indiatoday.intoday.in/story/dilip-shanghvi-ceo-sun-pharma-ranbaxy-laboratories/1/356394.html|access-date=5 July 2016|agency=India Today|date=18 April 2014}}</ref> == સંદર્ભ == {{Reflist}} [[શ્રેણી:જીવિત લોકો]] [[શ્રેણી:ગુજરાતી વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:૧૯૫૫માં જન્મ]] 4ldold8odv56c2b6ltee76jewh2bnq8 825574 825573 2022-07-21T06:34:10Z KartikMistry 10383 નામ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = દીલીપ સંઘવી | image = Dilip Shanghvi1.jpg | birth_date = {{Birth date and age|1955|10|1|df=y}} | birth_place = [[અમરેલી]], [[ગુજરાત]], ભારત<ref name=dna/> | alma_mater = ભવાનીપુર એજ્યુકેશન સોસાયટી કોલેજ, યુનિવર્સિટી ઓફ કલકત્તા | occupation = સન ફાર્માસ્યૂટિકલ્સન સ્થાપક અને મેનેજિંગ ડિરેક્ટર | net worth = US$૧૪.૩ બિલિયન (ઓક્ટોબર ૨૦૨૧)<ref name="forbes1">{{Cite web|title=Dilip Shanghvi & family|url=https://www.forbes.com/profile/dilip-shanghvi-1/|access-date=2022-01-19|website=Forbes|language=en}}</ref> | spouse = વિભા સંઘવી | children = આલોક (પુત્ર), વિભા (પુત્રી) | awards = [[પદ્મશ્રી]] (૨૦૧૬) }} '''દીલીપ સંઘવી''' (જન્મ ૧ ઓક્ટોબર ૧૯૫૫) એ એક ભારતીય ઉદ્યોગપતિ અને દેશના અબજપતિ ધનિકોમાંના એક છે. તેમણે ''સન ફાર્માસ્યુટિકલ્સ''ની સ્થાપના કરી હતી. <ref name="BBProfile">{{Cite web|url=https://www.bloomberg.com/billionaires/profile/dilip-shanghvi|title=Bloomberg Billionaires: today's ranking of the world's richest people: Dilip Shanghvi|publisher=Bloomberg|access-date=2 October 2014}}</ref> [[ભારત સરકાર|ભારત સરકારે]] તેમને ૨૦૧૬ માં [[પદ્મશ્રી]] નાગરિક સન્માન આપ્યું હતું.<ref name="Padma Awards 2016">{{Cite web|url=http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=135783|title=Padma Awards 2016|date=2016|publisher=Press Information Bureau, Government of India|access-date=February 2, 2016}}</ref> ''ઈન્ડિયા ટુડે'' મેગેઝિને તેમને ૨૦૧૭ ના ભારતના સૌથી શક્તિશાળી લોકોની યાદીમાં ૮ મો ક્રમ આપ્યો છે.<ref>{{Cite news|title=50 power people|url=http://indiatoday.intoday.in/story/india-today-top-50-powerful-indians-mukesh-ambani-ratan-tata-kumar-mangalam-birla-gautam-adani-anand-mahindra-srk-amitabh-bacchan/1/928939.html|publisher=India Today|date=April 14, 2017}}</ref> ''ફોર્બ્સ'' અનુસાર, ઑક્ટોબર ૨૦૨૧માં, સંઘવી ભારતના ૧૪મા સૌથી ધનિક વ્યક્તિ છે અને તેમની સંપત્તિ $૧૪.૩ અબજ ડોલર છે.<ref name="forbes1" /> == પ્રારંભિક જીવન == દીલીપ સંઘવી ગુજરાતી કપોળ વૈષ્ણવ પરિવાર<ref name="itn">{{Cite news|url=https://www.indiatvnews.com/business/india/top-10-gujarati-billionaires-3732.html?page=2|title=Top 10 Gujarati billionaires|date=2015-08-01|publisher=India TV News}}</ref> <ref>Das Soma, The Reluctant Billionaire: How Dilip Shanghvi Became the Richest Self-Made Indian, 2019, Penguin, {{ISBN|9780670088577}}</ref> માં જન્મ્યા હતા. તેમનો જન્મ ગુજરાતના [[અમરેલી]] નામના એક નાના શહેરમાં શાંતિલાલ સંઘવી અને કુમુદ સંઘવીને ઘેર થયો હતો.<ref name="dna">{{Cite news|title=From a drug distributor to global pharma tycoon|url=http://www.dnaindia.com/money/report-from-a-drug-distributor-to-global-pharma-tycoon-1976158|access-date=9 April 2015|agency=DNA India|date=8 April 2014}}</ref><ref name="ft">{{Cite news|title=Dilip Shanghvi’s mother gifts Sun Pharma shares to his wife|url=http://www.financialexpress.com/article/markets/dilip-shanghvis-mother-gifts-sun-pharma-shares-to-his-wife/38877/|access-date=5 July 2016|agency=Financial Express|date=4 February 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150926050202/http://www.financialexpress.com/article/markets/dilip-shanghvis-mother-gifts-sun-pharma-shares-to-his-wife/38877/|archive-date=26 September 2015}}</ref> સંઘવીએ કલકત્તા વિશ્વવિદ્યાલયમાંથી કોમર્સ સ્નાતકની પદવી મેળવી હતી.<ref name="Forbes tag">{{Cite web|url=https://www.forbes.com/profile/dilip-shanghvi/|title=Forbes – Dilip Shanghvi|publisher=Forbes|access-date=31 August 2014}}</ref> તેમણે પોતાનું બાળપણ અને કૉલેજ જીવન તેમના માતાપિતા સાથે કલકત્તાના બૂર્રાબજાર વિસ્તારમાં પસાર કર્યું હતું. તેઓ જે. જે. અજમેરા હાઈસ્કૂલ અને ભવાનીપુર એજ્યુકેશન સોસાયટી કોલેજના આદ્ય વિદ્યાર્થી છે, જ્યાં તેમણે શાલેય અભ્યાસ અને સ્નાતક (ગ્રેજ્યુએશન)નો અભ્યાસ કર્યો.<ref>{{Cite news|title=The Rise of a Common Man: Dilip Shanghavi - KnowStartup|url=http://knowstartup.com/2015/08/the-rise-of-dilip-shanghavi/|access-date=19 April 2018|work=KnowStartup|date=4 August 2015|archive-date=19 એપ્રિલ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180419183709/http://knowstartup.com/2015/08/the-rise-of-dilip-shanghavi/|url-status=dead}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.bigpharmasuccessstories.com/2016/12/07/dilip-shanghvi-from-start-up-to-indias-largest-drug-maker/|title=Dilip Shanghvi- From start up to India's largest drug maker|access-date=19 April 2018|archive-date=20 એપ્રિલ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180420010540/http://www.bigpharmasuccessstories.com/2016/12/07/dilip-shanghvi-from-start-up-to-indias-largest-drug-maker/|url-status=dead}}</ref><ref name="zee">{{Cite news|title=Govt appoints Dilip Shanghvi, PK Monhanty at RBI’s central board|url=http://www.zeebiz.com/india/news-govt-appoints-dilip-shanghvi-pk-monhanty-at-rbi-s-central-board-35736|access-date=30 April 2018|work=Zee Business|date=25 January 2018|language=en}}</ref> == કારકિર્દી == તેમણે પોતાની કારકીર્દીની શરૂઆત [[કોલકાતા|કોલકાતામાં]] પિતાના જેનરિક દવાઓના જથ્થાબંધ વ્યવસાયથી કરી.<ref name="dna">{{Cite news|title=From a drug distributor to global pharma tycoon|url=http://www.dnaindia.com/money/report-from-a-drug-distributor-to-global-pharma-tycoon-1976158|access-date=9 April 2015|agency=DNA India|date=8 April 2014}}</ref> આ કાર્ય દરમ્યાન જ તેમણે બીજાઓના ઉત્પાદનો વેચવાને બદલે પોતાની દવાઓ બનાવવાનો વિચાર કર્યો. સંઘવીએ ૧૯૮૨ માં રૂ. ૧૦,૦૦૦ ની મૂડી સાથે [[વાપી|વાપીમાં]] એક મનોચિકિત્સાની દવાના ઉત્પાદનનું કારખાનું સ્થાપી ''સન ફાર્માસ્યુટિકલ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ'' શરૂ કરી હતી.<ref name="dna">{{Cite news|title=From a drug distributor to global pharma tycoon|url=http://www.dnaindia.com/money/report-from-a-drug-distributor-to-global-pharma-tycoon-1976158|access-date=9 April 2015|agency=DNA India|date=8 April 2014}}</ref> <ref name="BBProfile">{{Cite web|url=https://www.bloomberg.com/billionaires/profile/dilip-shanghvi|title=Bloomberg Billionaires: today's ranking of the world's richest people: Dilip Shanghvi|publisher=Bloomberg|access-date=2 October 2014}}</ref> ૧૯૯૭ માં, આ કંપનીએ યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં ગ્રાહકો સુધી પહોંચવા ત્યાંની ''કારાકો ફાર્મા'' નામની ખોટ કરતી એક અમેરિકન કંપની હસ્તગત કરી. ઈ.સ. ૨૦૦૭ માં ઇઝરાઇલની ''ટેરો ફાર્મા'' પણ તેમણે ખરીદી હતી. <ref name="BS-14">{{Cite news|last=Balakrishnan|first=Reghu|title=Newsmaker: Dilip Shanghvi|url=http://www.business-standard.com/article/companies/newsmaker-dilip-shanghvi-114041001381_1.html|access-date=31 August 2014|work=Business Standard|date=10 April 2014}}</ref> સંઘવીએ ૨૦૧૨ માં કંપનીનું અધ્યક્ષ અને સીઈઓ પદ છોડ્યું હતું અને ''તેવા ફાર્માસ્યુટિકલ્સ''ના પૂર્વ સીઇઓ ઇઝરાઇલ મૅકોવને તેમના અનુગામી તરીકે પસંદ કર્યા અને પોતે મેનેજિંગ ડિરેક્ટર બન્યા.<ref>Economic Times Bureau May 30, 2012 [http://articles.economictimes.indiatimes.com/2012-05-30/news/31900473_1_taro-pharma-net-profit-israeli-subsidiary Sun Pharma's Dilip Shanghvi steps down in favour of Israel Markov]</ref> એપ્રિલ ૨૦૧૪ માં, સન, [[રૅનબૅક્સી લેબોરેટરીઝ લિમિટેડ|રેનબેક્સી]] અને દાઇચી સાન્ક્યો (રેનબેક્સીમાં બહુમતી શેરધારક) એ વાતે સંમત થયા હતા કે સન ફાર્મા $ ૩.૨ અબજમાં રૅનબૅક્સીના તમામ શેર હસ્તગત કરશે અને સાથે રેનબેક્સીનું $ ૮૦૦ મિલિયન દેવું પણ લેશે. આ સોદો માર્ચ ૨૦૧૫ માં પૂરો થયો હતો અને સન એ ભારતની સૌથી મોટી દવા કંપની અને વિશ્વની પાંચમી સૌથી મોટી દવાની કંપની બની હતી અને ડાઇચીને સનનો બીજો સૌથી મોટો શેરહોલ્ડર બનાવ્યો હતો.<ref>Economic Times. 11 Apr, 2014 [http://economictimes.indiatimes.com/industry/healthcare/biotech/pharmaceuticals/ranbaxy-sun-pharma-merger-deal-may-close-by-2014-end-daiichi-sankyo/articleshow/33617708.cms Ranbaxy-Sun Pharma merger deal may close by 2014 end: Daiichi Sankyo]</ref> <ref>BBC 7 April 2014 [https://www.bbc.com/news/business-26917569 Sun Pharmaceutical to acquire Ranbaxy in $4bn deal]</ref> <ref name="Fierce">Eric Palmer for FiercePharma Mar 26, 2015 [http://www.fiercepharma.com/regulatory/deal-done-sun-pharma-must-now-fix-ranbaxy-s-deep-problems Deal done, Sun Pharma must now fix Ranbaxy's deep problems]</ref> == સમુદાય == જાન્યુઆરી ૨૦૧૮ માં, ભારત સરકારે સંઘવીને ભારતીય [[ભારતીય રિઝર્વ બેંક|રિઝર્વ બેંકની]] ૨૧-સભ્યોની ''સેન્ટ્રલ બોર્ડ કમિટી''માં નિયુક્ત કર્યા હતા.<ref name="zee">{{Cite news|title=Govt appoints Dilip Shanghvi, PK Monhanty at RBI’s central board|url=http://www.zeebiz.com/india/news-govt-appoints-dilip-shanghvi-pk-monhanty-at-rbi-s-central-board-35736|access-date=30 April 2018|work=Zee Business|date=25 January 2018|language=en}}</ref> તે આઈ. આઈ. ટી. મુંબઈના ''બોર્ડ ઓફ ગવર્નર્સ''ના અધ્યક્ષ છે.<ref>{{Cite news|title=HRD ministry finalises Sun Pharma head as IIT-Bombay chairman|url=https://www.hindustantimes.com/education/hrd-ministry-finalises-sun-pharma-head-dilip-shanghvi-as-iit-bombay-chairman/story-80pzxxztQz4e9BESJpucZJ.html|access-date=18 September 2018|publisher=Hindustan Times|date=19 March 2016}}</ref> તેમને ૨૦૧૭ માં [[ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટી|ઑક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટીમાં]] ''રોડ્સ શિષ્યવૃત્તિ'' કાર્યક્રમના ટ્રસ્ટી બનાવવામાં આવ્યા હતા.<ref>{{Cite web|url=https://www.rhodeshouse.ox.ac.uk/about/trustees/|title=Rhodes House - Home of The Rhodes Scholarships|website=Rhodes House - Home of The Rhodes Scholarships|language=en|access-date=2018-04-01}}</ref> == અંગત જીવન == તેમણે વિભા સંઘવી સાથે લગ્ન કર્યા છે.<ref name="ft">{{Cite news|title=Dilip Shanghvi’s mother gifts Sun Pharma shares to his wife|url=http://www.financialexpress.com/article/markets/dilip-shanghvis-mother-gifts-sun-pharma-shares-to-his-wife/38877/|access-date=5 July 2016|agency=Financial Express|date=4 February 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150926050202/http://www.financialexpress.com/article/markets/dilip-shanghvis-mother-gifts-sun-pharma-shares-to-his-wife/38877/|archive-date=26 September 2015}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2014-04-08/news/48971238_1_sun-pharmaceutical-industries-novartis-india-dilip-s-shanghvi|title=Dilip Shanghvi, Sun Pharma promoter, a pharma maven with midas touch|last=|first=|date=8 April 2014|work=|agency=Economic Times|access-date=|via=}}</ref> તેમને એક આલોક નામનો એક પુત્ર અને વિધી નામની એક પુત્રી છે, જે બંને સન ફાર્માસ્યુટિકલ્સમાં કામ કરે છે.<ref>{{Cite news|title=Sun rises on Ranbaxy|url=http://indiatoday.intoday.in/story/dilip-shanghvi-ceo-sun-pharma-ranbaxy-laboratories/1/356394.html|access-date=5 July 2016|agency=India Today|date=18 April 2014}}</ref> == સંદર્ભ == {{Reflist}} [[શ્રેણી:જીવિત લોકો]] [[શ્રેણી:ગુજરાતી વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:૧૯૫૫માં જન્મ]] gdgxmcqyoawndv3769qbfni9prn9u6d 825575 825574 2022-07-21T06:34:32Z KartikMistry 10383 [[શ્રેણી:પદ્મશ્રી પુરસ્કાર વિજેતાઓ]] ઉમેરી using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = દીલીપ સંઘવી | image = Dilip Shanghvi1.jpg | birth_date = {{Birth date and age|1955|10|1|df=y}} | birth_place = [[અમરેલી]], [[ગુજરાત]], ભારત<ref name=dna/> | alma_mater = ભવાનીપુર એજ્યુકેશન સોસાયટી કોલેજ, યુનિવર્સિટી ઓફ કલકત્તા | occupation = સન ફાર્માસ્યૂટિકલ્સન સ્થાપક અને મેનેજિંગ ડિરેક્ટર | net worth = US$૧૪.૩ બિલિયન (ઓક્ટોબર ૨૦૨૧)<ref name="forbes1">{{Cite web|title=Dilip Shanghvi & family|url=https://www.forbes.com/profile/dilip-shanghvi-1/|access-date=2022-01-19|website=Forbes|language=en}}</ref> | spouse = વિભા સંઘવી | children = આલોક (પુત્ર), વિભા (પુત્રી) | awards = [[પદ્મશ્રી]] (૨૦૧૬) }} '''દીલીપ સંઘવી''' (જન્મ ૧ ઓક્ટોબર ૧૯૫૫) એ એક ભારતીય ઉદ્યોગપતિ અને દેશના અબજપતિ ધનિકોમાંના એક છે. તેમણે ''સન ફાર્માસ્યુટિકલ્સ''ની સ્થાપના કરી હતી. <ref name="BBProfile">{{Cite web|url=https://www.bloomberg.com/billionaires/profile/dilip-shanghvi|title=Bloomberg Billionaires: today's ranking of the world's richest people: Dilip Shanghvi|publisher=Bloomberg|access-date=2 October 2014}}</ref> [[ભારત સરકાર|ભારત સરકારે]] તેમને ૨૦૧૬ માં [[પદ્મશ્રી]] નાગરિક સન્માન આપ્યું હતું.<ref name="Padma Awards 2016">{{Cite web|url=http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=135783|title=Padma Awards 2016|date=2016|publisher=Press Information Bureau, Government of India|access-date=February 2, 2016}}</ref> ''ઈન્ડિયા ટુડે'' મેગેઝિને તેમને ૨૦૧૭ ના ભારતના સૌથી શક્તિશાળી લોકોની યાદીમાં ૮ મો ક્રમ આપ્યો છે.<ref>{{Cite news|title=50 power people|url=http://indiatoday.intoday.in/story/india-today-top-50-powerful-indians-mukesh-ambani-ratan-tata-kumar-mangalam-birla-gautam-adani-anand-mahindra-srk-amitabh-bacchan/1/928939.html|publisher=India Today|date=April 14, 2017}}</ref> ''ફોર્બ્સ'' અનુસાર, ઑક્ટોબર ૨૦૨૧માં, સંઘવી ભારતના ૧૪મા સૌથી ધનિક વ્યક્તિ છે અને તેમની સંપત્તિ $૧૪.૩ અબજ ડોલર છે.<ref name="forbes1" /> == પ્રારંભિક જીવન == દીલીપ સંઘવી ગુજરાતી કપોળ વૈષ્ણવ પરિવાર<ref name="itn">{{Cite news|url=https://www.indiatvnews.com/business/india/top-10-gujarati-billionaires-3732.html?page=2|title=Top 10 Gujarati billionaires|date=2015-08-01|publisher=India TV News}}</ref> <ref>Das Soma, The Reluctant Billionaire: How Dilip Shanghvi Became the Richest Self-Made Indian, 2019, Penguin, {{ISBN|9780670088577}}</ref> માં જન્મ્યા હતા. તેમનો જન્મ ગુજરાતના [[અમરેલી]] નામના એક નાના શહેરમાં શાંતિલાલ સંઘવી અને કુમુદ સંઘવીને ઘેર થયો હતો.<ref name="dna">{{Cite news|title=From a drug distributor to global pharma tycoon|url=http://www.dnaindia.com/money/report-from-a-drug-distributor-to-global-pharma-tycoon-1976158|access-date=9 April 2015|agency=DNA India|date=8 April 2014}}</ref><ref name="ft">{{Cite news|title=Dilip Shanghvi’s mother gifts Sun Pharma shares to his wife|url=http://www.financialexpress.com/article/markets/dilip-shanghvis-mother-gifts-sun-pharma-shares-to-his-wife/38877/|access-date=5 July 2016|agency=Financial Express|date=4 February 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150926050202/http://www.financialexpress.com/article/markets/dilip-shanghvis-mother-gifts-sun-pharma-shares-to-his-wife/38877/|archive-date=26 September 2015}}</ref> સંઘવીએ કલકત્તા વિશ્વવિદ્યાલયમાંથી કોમર્સ સ્નાતકની પદવી મેળવી હતી.<ref name="Forbes tag">{{Cite web|url=https://www.forbes.com/profile/dilip-shanghvi/|title=Forbes – Dilip Shanghvi|publisher=Forbes|access-date=31 August 2014}}</ref> તેમણે પોતાનું બાળપણ અને કૉલેજ જીવન તેમના માતાપિતા સાથે કલકત્તાના બૂર્રાબજાર વિસ્તારમાં પસાર કર્યું હતું. તેઓ જે. જે. અજમેરા હાઈસ્કૂલ અને ભવાનીપુર એજ્યુકેશન સોસાયટી કોલેજના આદ્ય વિદ્યાર્થી છે, જ્યાં તેમણે શાલેય અભ્યાસ અને સ્નાતક (ગ્રેજ્યુએશન)નો અભ્યાસ કર્યો.<ref>{{Cite news|title=The Rise of a Common Man: Dilip Shanghavi - KnowStartup|url=http://knowstartup.com/2015/08/the-rise-of-dilip-shanghavi/|access-date=19 April 2018|work=KnowStartup|date=4 August 2015|archive-date=19 એપ્રિલ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180419183709/http://knowstartup.com/2015/08/the-rise-of-dilip-shanghavi/|url-status=dead}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.bigpharmasuccessstories.com/2016/12/07/dilip-shanghvi-from-start-up-to-indias-largest-drug-maker/|title=Dilip Shanghvi- From start up to India's largest drug maker|access-date=19 April 2018|archive-date=20 એપ્રિલ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180420010540/http://www.bigpharmasuccessstories.com/2016/12/07/dilip-shanghvi-from-start-up-to-indias-largest-drug-maker/|url-status=dead}}</ref><ref name="zee">{{Cite news|title=Govt appoints Dilip Shanghvi, PK Monhanty at RBI’s central board|url=http://www.zeebiz.com/india/news-govt-appoints-dilip-shanghvi-pk-monhanty-at-rbi-s-central-board-35736|access-date=30 April 2018|work=Zee Business|date=25 January 2018|language=en}}</ref> == કારકિર્દી == તેમણે પોતાની કારકીર્દીની શરૂઆત [[કોલકાતા|કોલકાતામાં]] પિતાના જેનરિક દવાઓના જથ્થાબંધ વ્યવસાયથી કરી.<ref name="dna">{{Cite news|title=From a drug distributor to global pharma tycoon|url=http://www.dnaindia.com/money/report-from-a-drug-distributor-to-global-pharma-tycoon-1976158|access-date=9 April 2015|agency=DNA India|date=8 April 2014}}</ref> આ કાર્ય દરમ્યાન જ તેમણે બીજાઓના ઉત્પાદનો વેચવાને બદલે પોતાની દવાઓ બનાવવાનો વિચાર કર્યો. સંઘવીએ ૧૯૮૨ માં રૂ. ૧૦,૦૦૦ ની મૂડી સાથે [[વાપી|વાપીમાં]] એક મનોચિકિત્સાની દવાના ઉત્પાદનનું કારખાનું સ્થાપી ''સન ફાર્માસ્યુટિકલ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ'' શરૂ કરી હતી.<ref name="dna">{{Cite news|title=From a drug distributor to global pharma tycoon|url=http://www.dnaindia.com/money/report-from-a-drug-distributor-to-global-pharma-tycoon-1976158|access-date=9 April 2015|agency=DNA India|date=8 April 2014}}</ref> <ref name="BBProfile">{{Cite web|url=https://www.bloomberg.com/billionaires/profile/dilip-shanghvi|title=Bloomberg Billionaires: today's ranking of the world's richest people: Dilip Shanghvi|publisher=Bloomberg|access-date=2 October 2014}}</ref> ૧૯૯૭ માં, આ કંપનીએ યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં ગ્રાહકો સુધી પહોંચવા ત્યાંની ''કારાકો ફાર્મા'' નામની ખોટ કરતી એક અમેરિકન કંપની હસ્તગત કરી. ઈ.સ. ૨૦૦૭ માં ઇઝરાઇલની ''ટેરો ફાર્મા'' પણ તેમણે ખરીદી હતી. <ref name="BS-14">{{Cite news|last=Balakrishnan|first=Reghu|title=Newsmaker: Dilip Shanghvi|url=http://www.business-standard.com/article/companies/newsmaker-dilip-shanghvi-114041001381_1.html|access-date=31 August 2014|work=Business Standard|date=10 April 2014}}</ref> સંઘવીએ ૨૦૧૨ માં કંપનીનું અધ્યક્ષ અને સીઈઓ પદ છોડ્યું હતું અને ''તેવા ફાર્માસ્યુટિકલ્સ''ના પૂર્વ સીઇઓ ઇઝરાઇલ મૅકોવને તેમના અનુગામી તરીકે પસંદ કર્યા અને પોતે મેનેજિંગ ડિરેક્ટર બન્યા.<ref>Economic Times Bureau May 30, 2012 [http://articles.economictimes.indiatimes.com/2012-05-30/news/31900473_1_taro-pharma-net-profit-israeli-subsidiary Sun Pharma's Dilip Shanghvi steps down in favour of Israel Markov]</ref> એપ્રિલ ૨૦૧૪ માં, સન, [[રૅનબૅક્સી લેબોરેટરીઝ લિમિટેડ|રેનબેક્સી]] અને દાઇચી સાન્ક્યો (રેનબેક્સીમાં બહુમતી શેરધારક) એ વાતે સંમત થયા હતા કે સન ફાર્મા $ ૩.૨ અબજમાં રૅનબૅક્સીના તમામ શેર હસ્તગત કરશે અને સાથે રેનબેક્સીનું $ ૮૦૦ મિલિયન દેવું પણ લેશે. આ સોદો માર્ચ ૨૦૧૫ માં પૂરો થયો હતો અને સન એ ભારતની સૌથી મોટી દવા કંપની અને વિશ્વની પાંચમી સૌથી મોટી દવાની કંપની બની હતી અને ડાઇચીને સનનો બીજો સૌથી મોટો શેરહોલ્ડર બનાવ્યો હતો.<ref>Economic Times. 11 Apr, 2014 [http://economictimes.indiatimes.com/industry/healthcare/biotech/pharmaceuticals/ranbaxy-sun-pharma-merger-deal-may-close-by-2014-end-daiichi-sankyo/articleshow/33617708.cms Ranbaxy-Sun Pharma merger deal may close by 2014 end: Daiichi Sankyo]</ref> <ref>BBC 7 April 2014 [https://www.bbc.com/news/business-26917569 Sun Pharmaceutical to acquire Ranbaxy in $4bn deal]</ref> <ref name="Fierce">Eric Palmer for FiercePharma Mar 26, 2015 [http://www.fiercepharma.com/regulatory/deal-done-sun-pharma-must-now-fix-ranbaxy-s-deep-problems Deal done, Sun Pharma must now fix Ranbaxy's deep problems]</ref> == સમુદાય == જાન્યુઆરી ૨૦૧૮ માં, ભારત સરકારે સંઘવીને ભારતીય [[ભારતીય રિઝર્વ બેંક|રિઝર્વ બેંકની]] ૨૧-સભ્યોની ''સેન્ટ્રલ બોર્ડ કમિટી''માં નિયુક્ત કર્યા હતા.<ref name="zee">{{Cite news|title=Govt appoints Dilip Shanghvi, PK Monhanty at RBI’s central board|url=http://www.zeebiz.com/india/news-govt-appoints-dilip-shanghvi-pk-monhanty-at-rbi-s-central-board-35736|access-date=30 April 2018|work=Zee Business|date=25 January 2018|language=en}}</ref> તે આઈ. આઈ. ટી. મુંબઈના ''બોર્ડ ઓફ ગવર્નર્સ''ના અધ્યક્ષ છે.<ref>{{Cite news|title=HRD ministry finalises Sun Pharma head as IIT-Bombay chairman|url=https://www.hindustantimes.com/education/hrd-ministry-finalises-sun-pharma-head-dilip-shanghvi-as-iit-bombay-chairman/story-80pzxxztQz4e9BESJpucZJ.html|access-date=18 September 2018|publisher=Hindustan Times|date=19 March 2016}}</ref> તેમને ૨૦૧૭ માં [[ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટી|ઑક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટીમાં]] ''રોડ્સ શિષ્યવૃત્તિ'' કાર્યક્રમના ટ્રસ્ટી બનાવવામાં આવ્યા હતા.<ref>{{Cite web|url=https://www.rhodeshouse.ox.ac.uk/about/trustees/|title=Rhodes House - Home of The Rhodes Scholarships|website=Rhodes House - Home of The Rhodes Scholarships|language=en|access-date=2018-04-01}}</ref> == અંગત જીવન == તેમણે વિભા સંઘવી સાથે લગ્ન કર્યા છે.<ref name="ft">{{Cite news|title=Dilip Shanghvi’s mother gifts Sun Pharma shares to his wife|url=http://www.financialexpress.com/article/markets/dilip-shanghvis-mother-gifts-sun-pharma-shares-to-his-wife/38877/|access-date=5 July 2016|agency=Financial Express|date=4 February 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150926050202/http://www.financialexpress.com/article/markets/dilip-shanghvis-mother-gifts-sun-pharma-shares-to-his-wife/38877/|archive-date=26 September 2015}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2014-04-08/news/48971238_1_sun-pharmaceutical-industries-novartis-india-dilip-s-shanghvi|title=Dilip Shanghvi, Sun Pharma promoter, a pharma maven with midas touch|last=|first=|date=8 April 2014|work=|agency=Economic Times|access-date=|via=}}</ref> તેમને એક આલોક નામનો એક પુત્ર અને વિધી નામની એક પુત્રી છે, જે બંને સન ફાર્માસ્યુટિકલ્સમાં કામ કરે છે.<ref>{{Cite news|title=Sun rises on Ranbaxy|url=http://indiatoday.intoday.in/story/dilip-shanghvi-ceo-sun-pharma-ranbaxy-laboratories/1/356394.html|access-date=5 July 2016|agency=India Today|date=18 April 2014}}</ref> == સંદર્ભ == {{Reflist}} [[શ્રેણી:જીવિત લોકો]] [[શ્રેણી:ગુજરાતી વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:૧૯૫૫માં જન્મ]] [[શ્રેણી:પદ્મશ્રી પુરસ્કાર વિજેતાઓ]] fuza95kicsbq8zqwnae4x526h6ja18m 2 112388 825440 694671 2022-07-20T19:43:59Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[સભ્ય:Snehrashmi/Sandbox/List of Miniature Sheets from India Post]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[સભ્ય:Snehrashmi/Sandbox/List of Miniature Sheets from India Post]] fin9pavwzpfvcwdpekdg88vq74tc2ur 2 112399 825441 694651 2022-07-20T19:44:09Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[સભ્ય:Snehrashmi/Sandbox/પિટનો ઈન્ડિયા ધારો, ૧૭૮૪]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[સભ્ય:Snehrashmi/Sandbox/પિટનો ઈન્ડિયા ધારો, ૧૭૮૪]] bp4br75tuknbavdffa8y30smll3yoe0 2 112414 825439 694672 2022-07-20T19:43:49Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[સભ્ય:Snehrashmi]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[સભ્ય:Snehrashmi]] 2vrgpbklzs97ns7s90g71f73440lfw1 2 112419 825444 694681 2022-07-20T19:44:29Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[સભ્ય:Snehrashmi/Sandbox/મારું અંગત પુસ્તકાલય]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[સભ્ય:Snehrashmi/Sandbox/મારું અંગત પુસ્તકાલય]] 6kcgxsx0o2xedq8xlefy86ntwrg0k3p 3 112423 825549 694649 2022-07-20T20:02:00Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[સભ્યની ચર્ચા:Snehrashmi]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[સભ્યની ચર્ચા:Snehrashmi]] lpgp2nrux0bg4g0tvk55pgo5t6z46y5 2 112425 825442 694686 2022-07-20T19:44:19Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[સભ્ય:Snehrashmi/Sandbox/બારડોલી (લોકસભા મતવિસ્તાર)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[સભ્ય:Snehrashmi/Sandbox/બારડોલી (લોકસભા મતવિસ્તાર)]] r6rog4p9j5jcgy9ys3b3lq391ipst7u 0 123812 825556 801064 2022-07-21T03:01:47Z Snehrashmi 41463 [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં જન્મ]] ઉમેરી using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{સુધારો}} {{Infobox sportsperson | name = દીક્ષા ડાગર | birth_date = ૧૪ ડિસેમ્બર, ૨૦૦૦ | birth_place = ઝજ્જર, હરિયાણા | sport = મહિલા ગોલ્ફ | coach = નરીન્દાર ડાગર | nationality = ભારત | medaltemplates = {{MedalCompetition|[[Deaflympics]]}} {{MedalSilver|[[2017 Summer Deaflympics|2017 Samsun]]|[[Golf at the 2017 Summer Deaflympics|Individual]]}} }} '''દીક્ષા ડાગર''' (જન્મ: ૧૪ ડિસેમ્બર, ૨૦૦૦) ભારતનાં પ્રોફેશનલ ગોલ્ફર છે. ડાગર મૂળ [[હરિયાણા]]ના ઝજ્જરનાં છે અને દિલ્હીમાં રહે છે. તેઓ 2018માં લેડીઝ યુરોપિયન ટૂરનો ખિતાબ જીતીને સૌથી યુવા ભારતીય મહિલા અને ભારતનાં બીજાં ખિતાબ જીતનારાં મહિલા બન્યાં.<ref name="LT">{{Cite web|title=GOLF: दीक्षा डागर ने रचा इतिहास, जीता दक्षिण अफ्रीकी ओपन खिताब|url=https://www.livehindustan.com/sports/story-indian-golfer-diksha-dagar-create-history-wins-south-africa-womens-open-2450925.html%20%5B1%5D%20https:/www.livehindustan.com/sports/story-indian-golfer-diksha-dagar-create-history-wins-south-africa-womens-open-2450925.html|access-date=2021-10-28|website=Hindustan|language=hindi}}</ref> સાંભળવાની ખામીને સાથે જન્મેલાં આ યુવતીએ 2017માં સમર ડેફ્લિમ્પિક્સમાં દેશને સિલ્વર મેડલ અપાવ્યો હતો.<ref name="HT">{{Cite web|date=2017-07-28|title=Indian amateur golfer Diksha Dagar credits dad for her silver win at Deaflympics|url=https://www.hindustantimes.com/other-sports/indian-amateur-golfer-diksha-dagar-credits-dad-for-her-silver-win-at-deaflympics/story-ZQUIqD3vOP6UPUVb4f7rfO.html|access-date=2021-10-28|website=Hindustan Times|language=en}}</ref> ઉપરાંત 2018માં એશિયન ગેમ્સમાં પણ ભારતનું પ્રતિનિધિત્વ કર્યું હતું.<ref name="IT">{{Cite web|title=India at Asian Games 2018: Full squad|url=https://www.indiatoday.in/sports/asian-games-2018/story/india-at-asian-games-2018-full-squad-of-india-1310326-2018-08-09|access-date=2021-10-28|website=India Today|language=en}}</ref> == વ્યક્તિગત જીવન અને ભૂમિકા == 14 ડિસેમ્બર 2000ના રોજ હરિયાણામાં દીક્ષાનો જન્મ થયો ત્યારે દીક્ષાના પિતા કર્નલ નરીન્દર ડાગર અને માતા સુનીતા ડાગર ચિંતામાં હતાં કારણ કે દીક્ષાનો મોટો ભાઈ યોગેશ પણ સાંભળવાની ખામી સાથે જન્મ્યો હતો. દીક્ષાના જન્મના ત્રણ વર્ષ બાદ તેમનાં માતાપિતાનો ડર સાચો ઠર્યો. તેમણે અનેક ટેસ્ટ કરાવ્યા બાદ તેમને ખબર પડી કે દીક્ષા પણ સાંભળવામાં અસમર્થ છે. આમ છતાં તેમનાં માતા-પિતાએ સંકલ્પ કર્યો કે તેમની આ ક્ષતિ દૂર કરવા તે તમામ પ્રસાયો કરશે. દીક્ષાએ કોક્લીયર ઇમ્પ્લાન્ટ અને સ્પીચ થૅરપી લીધી. ત્યારબાદ તેમની 60 થી 70 ટકા સાંભળવાની ક્ષમતા વધી અને હવે પહેલાં કરતાં સારી રીતે સાંભળી શકે છે.<ref name="BBC">{{Cite news|title=वो सुन नहीं सकती, लेकिन है नम्बर वन गोल्फर|url=https://www.bbc.com/hindi/india-45195574|newspaper=BBC News हिंदी|access-date=2021-10-28|language=hi}}</ref> ડાગરના પિતા પણ એક ગોલ્ફર છે. જ્યારે તેમણે છ વર્ષે ગોલ્ફ સ્ટીક ઉપાડી ત્યારે તેમના પિતા કર્નલ ડાગરે જ તેમને તાલીમ આપી હતી અને આ સમયે બીજું કોઈ તેમને તાલીમ આપવા તૈયાર ન હતું. દીક્ષા ગોલ્ફ સિવાય સ્વિમિંગ, ટેનિસ અને બૅડમિન્ટન પણ રમે છે.<ref name="ZN">{{Cite web|title=महिला गोल्फर दीक्षा ने कहा- पिता को जाता है मेरी सफलता का श्रेय|url=https://zeenews.india.com/hindi/sports/indian-amateur-golfer-diksha-dagar-credits-dad-for-success/432133|access-date=2021-10-28|website=Zee News|language=hi}}</ref> 2012માં તેમની પહેલી ટુર્નામેન્ટ ઇન્ડિયન ગોલ્ફ યુનિયન (સબ) જુનિયર સર્કિટમાં ભાગ લીધા બાદ તેમણે આ રમતમાં કારકિર્દી બનવાનો નિર્ણય લીધો.<ref name="ZN" /> ડાગર માટે આ રમત રમવી સહેલી ન હતી કારણ કે આ રમત ઘણી ખર્ચાળ હતી. આ રમતમાં એક ટુર્નામેન્ટમાં 35થી 40 હજાર રૂપિયા ખર્ચ થતા હતા.<ref name="BBC" /> તેમની સામે એક બીજો પડકાર હતો કે તેઓ ડાબોડી હતાં અને ડાબા હાથે રમી શકાય એવાં સાધનો સહેલાઈથી ઉપલબ્ધ ન હતાં. ડાબા હાથથી રમવા માટે તેમના માટે ક્લબ શોધવી એટલી મુશ્કેલ હતી કે તેઓ ઘણી વાર જમણા હાથથી જ રમવાનો પ્રયત્ન કરતાં હતાં. ભાગ્યે જ 10 ટકા ગોલ્ફર જ ડાબોડી હોવાથી સ્પૉર્ટ્સના સાધનો આયાત કરનાર વેપારીઓ તેના માટે જલદી તૈયાર નહોતા થતા. આખરે તેઓ ઑસ્ટ્રેલિયામાં ટુર્નામેન્ટ રમવા ગયાં અને ત્યાં તેમને દુકાનમાં તેમનાં યોગ્ય સાધનો મળી ગયાં.<ref name="ESPN">{{Cite web|date=2019-03-17|title=The right clubs changed everything for left-handed Diksha Dagar|url=https://www.espn.in/golf/story/_/id/26286722/the-right-clubs-changed-everything-left-handed-diksha-dagar|access-date=2021-10-28|website=ESPN|language=en}}</ref> == કારકિર્દી == દીક્ષાએ ઇન્ડિયન તેમણે યુનિયન સબ જુનિયર સર્કિટમાં ભાગ લઈને 12 વર્ષની ઉંમરે કારકિર્દીની શરૂઆત કરી અને તેઓ અંડર-15 અને અંડર-18ના ગ્રૂપમાં ટોચનાં ભારતીય મહિલા ગોલ્ફર બન્યાં. 2015માં તેઓ લેડીઝ યુરોપિયન ટૂરમાં વિમેન્સ હીરો ઇન્ડિયન ઓપનમાં પ્રવેશ મેળવીને દેશના ટોચનાં ઍમેચ્યોર મહિલા ગોલ્ફર બન્યાં.<ref name="HT" /> 2017માં તેઓ ઍમેચ્યોર તરીકે પ્રથમ વખત પ્રોફેશનલ ઇવૅન્ટ હીરો વુમન્સ પ્રો ગોલ્ફ ટૂરમાં જીત્યાં. ત્યારબાદ તેમને એ જ વર્ષે તુર્કીમાં ડેફ્લિમ્પિક્સમાં સિલ્વર મેડલ જીતનારાં પ્રથમ ભારતીય ગોલ્ફર બન્યાં.<ref name="HT" /> 2018માં તેમણે સિંગાપોર ઓપન જીત્યું. જર્કાતામાં એશિયન ગેમ્સમાં ભારતનું પ્રતિનિધિત્વ કર્યું અને થાઇલૅન્ડની ક્વીન સરકિટ કપમાં ટીમ ઇવૅન્ટમાં ભારત તરફથી શ્રેષ્ઠ સ્કોર બનાવ્યો.<ref name="HBL">{{Cite web|last=Krishnaswamy|first=V.|title=Diksha Dagar becomes youngest Indian woman to win on Ladies European Tour|url=https://www.thehindubusinessline.com/news/sports/diksha-dagar-becomes-youngest-indian-woman-to-win-on-ladies-european-tour/article26561497.ece|access-date=2021-10-28|website=@businessline|language=en}}</ref> ડિસેમ્બર 2018માં તેઓ વ્યાવસાયિક રીતે યુવા ગોલ્ફર બન્યાં. માર્ચ 2019માં ઑસ્ટ્રેલિયામાં કેટલીક ઇવૅન્ટ રમ્યા પછી તેઓ કેપટાઉનમાં સાઉથ આફ્રિકન લેડીઝ યુરોપિયન ટૂર જીત્યા. આ તેમની મોટી સિદ્ધિ હતી.<ref name="LT" /> == સંદર્ભ == {{Reflist}} [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં જન્મ]] 7rt8vnanwmyox0wvtbn90170c795933 825557 825556 2022-07-21T03:02:12Z Snehrashmi 41463 [[શ્રેણી:વ્યક્તિત્વ]] ઉમેરી using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{સુધારો}} {{Infobox sportsperson | name = દીક્ષા ડાગર | birth_date = ૧૪ ડિસેમ્બર, ૨૦૦૦ | birth_place = ઝજ્જર, હરિયાણા | sport = મહિલા ગોલ્ફ | coach = નરીન્દાર ડાગર | nationality = ભારત | medaltemplates = {{MedalCompetition|[[Deaflympics]]}} {{MedalSilver|[[2017 Summer Deaflympics|2017 Samsun]]|[[Golf at the 2017 Summer Deaflympics|Individual]]}} }} '''દીક્ષા ડાગર''' (જન્મ: ૧૪ ડિસેમ્બર, ૨૦૦૦) ભારતનાં પ્રોફેશનલ ગોલ્ફર છે. ડાગર મૂળ [[હરિયાણા]]ના ઝજ્જરનાં છે અને દિલ્હીમાં રહે છે. તેઓ 2018માં લેડીઝ યુરોપિયન ટૂરનો ખિતાબ જીતીને સૌથી યુવા ભારતીય મહિલા અને ભારતનાં બીજાં ખિતાબ જીતનારાં મહિલા બન્યાં.<ref name="LT">{{Cite web|title=GOLF: दीक्षा डागर ने रचा इतिहास, जीता दक्षिण अफ्रीकी ओपन खिताब|url=https://www.livehindustan.com/sports/story-indian-golfer-diksha-dagar-create-history-wins-south-africa-womens-open-2450925.html%20%5B1%5D%20https:/www.livehindustan.com/sports/story-indian-golfer-diksha-dagar-create-history-wins-south-africa-womens-open-2450925.html|access-date=2021-10-28|website=Hindustan|language=hindi}}</ref> સાંભળવાની ખામીને સાથે જન્મેલાં આ યુવતીએ 2017માં સમર ડેફ્લિમ્પિક્સમાં દેશને સિલ્વર મેડલ અપાવ્યો હતો.<ref name="HT">{{Cite web|date=2017-07-28|title=Indian amateur golfer Diksha Dagar credits dad for her silver win at Deaflympics|url=https://www.hindustantimes.com/other-sports/indian-amateur-golfer-diksha-dagar-credits-dad-for-her-silver-win-at-deaflympics/story-ZQUIqD3vOP6UPUVb4f7rfO.html|access-date=2021-10-28|website=Hindustan Times|language=en}}</ref> ઉપરાંત 2018માં એશિયન ગેમ્સમાં પણ ભારતનું પ્રતિનિધિત્વ કર્યું હતું.<ref name="IT">{{Cite web|title=India at Asian Games 2018: Full squad|url=https://www.indiatoday.in/sports/asian-games-2018/story/india-at-asian-games-2018-full-squad-of-india-1310326-2018-08-09|access-date=2021-10-28|website=India Today|language=en}}</ref> == વ્યક્તિગત જીવન અને ભૂમિકા == 14 ડિસેમ્બર 2000ના રોજ હરિયાણામાં દીક્ષાનો જન્મ થયો ત્યારે દીક્ષાના પિતા કર્નલ નરીન્દર ડાગર અને માતા સુનીતા ડાગર ચિંતામાં હતાં કારણ કે દીક્ષાનો મોટો ભાઈ યોગેશ પણ સાંભળવાની ખામી સાથે જન્મ્યો હતો. દીક્ષાના જન્મના ત્રણ વર્ષ બાદ તેમનાં માતાપિતાનો ડર સાચો ઠર્યો. તેમણે અનેક ટેસ્ટ કરાવ્યા બાદ તેમને ખબર પડી કે દીક્ષા પણ સાંભળવામાં અસમર્થ છે. આમ છતાં તેમનાં માતા-પિતાએ સંકલ્પ કર્યો કે તેમની આ ક્ષતિ દૂર કરવા તે તમામ પ્રસાયો કરશે. દીક્ષાએ કોક્લીયર ઇમ્પ્લાન્ટ અને સ્પીચ થૅરપી લીધી. ત્યારબાદ તેમની 60 થી 70 ટકા સાંભળવાની ક્ષમતા વધી અને હવે પહેલાં કરતાં સારી રીતે સાંભળી શકે છે.<ref name="BBC">{{Cite news|title=वो सुन नहीं सकती, लेकिन है नम्बर वन गोल्फर|url=https://www.bbc.com/hindi/india-45195574|newspaper=BBC News हिंदी|access-date=2021-10-28|language=hi}}</ref> ડાગરના પિતા પણ એક ગોલ્ફર છે. જ્યારે તેમણે છ વર્ષે ગોલ્ફ સ્ટીક ઉપાડી ત્યારે તેમના પિતા કર્નલ ડાગરે જ તેમને તાલીમ આપી હતી અને આ સમયે બીજું કોઈ તેમને તાલીમ આપવા તૈયાર ન હતું. દીક્ષા ગોલ્ફ સિવાય સ્વિમિંગ, ટેનિસ અને બૅડમિન્ટન પણ રમે છે.<ref name="ZN">{{Cite web|title=महिला गोल्फर दीक्षा ने कहा- पिता को जाता है मेरी सफलता का श्रेय|url=https://zeenews.india.com/hindi/sports/indian-amateur-golfer-diksha-dagar-credits-dad-for-success/432133|access-date=2021-10-28|website=Zee News|language=hi}}</ref> 2012માં તેમની પહેલી ટુર્નામેન્ટ ઇન્ડિયન ગોલ્ફ યુનિયન (સબ) જુનિયર સર્કિટમાં ભાગ લીધા બાદ તેમણે આ રમતમાં કારકિર્દી બનવાનો નિર્ણય લીધો.<ref name="ZN" /> ડાગર માટે આ રમત રમવી સહેલી ન હતી કારણ કે આ રમત ઘણી ખર્ચાળ હતી. આ રમતમાં એક ટુર્નામેન્ટમાં 35થી 40 હજાર રૂપિયા ખર્ચ થતા હતા.<ref name="BBC" /> તેમની સામે એક બીજો પડકાર હતો કે તેઓ ડાબોડી હતાં અને ડાબા હાથે રમી શકાય એવાં સાધનો સહેલાઈથી ઉપલબ્ધ ન હતાં. ડાબા હાથથી રમવા માટે તેમના માટે ક્લબ શોધવી એટલી મુશ્કેલ હતી કે તેઓ ઘણી વાર જમણા હાથથી જ રમવાનો પ્રયત્ન કરતાં હતાં. ભાગ્યે જ 10 ટકા ગોલ્ફર જ ડાબોડી હોવાથી સ્પૉર્ટ્સના સાધનો આયાત કરનાર વેપારીઓ તેના માટે જલદી તૈયાર નહોતા થતા. આખરે તેઓ ઑસ્ટ્રેલિયામાં ટુર્નામેન્ટ રમવા ગયાં અને ત્યાં તેમને દુકાનમાં તેમનાં યોગ્ય સાધનો મળી ગયાં.<ref name="ESPN">{{Cite web|date=2019-03-17|title=The right clubs changed everything for left-handed Diksha Dagar|url=https://www.espn.in/golf/story/_/id/26286722/the-right-clubs-changed-everything-left-handed-diksha-dagar|access-date=2021-10-28|website=ESPN|language=en}}</ref> == કારકિર્દી == દીક્ષાએ ઇન્ડિયન તેમણે યુનિયન સબ જુનિયર સર્કિટમાં ભાગ લઈને 12 વર્ષની ઉંમરે કારકિર્દીની શરૂઆત કરી અને તેઓ અંડર-15 અને અંડર-18ના ગ્રૂપમાં ટોચનાં ભારતીય મહિલા ગોલ્ફર બન્યાં. 2015માં તેઓ લેડીઝ યુરોપિયન ટૂરમાં વિમેન્સ હીરો ઇન્ડિયન ઓપનમાં પ્રવેશ મેળવીને દેશના ટોચનાં ઍમેચ્યોર મહિલા ગોલ્ફર બન્યાં.<ref name="HT" /> 2017માં તેઓ ઍમેચ્યોર તરીકે પ્રથમ વખત પ્રોફેશનલ ઇવૅન્ટ હીરો વુમન્સ પ્રો ગોલ્ફ ટૂરમાં જીત્યાં. ત્યારબાદ તેમને એ જ વર્ષે તુર્કીમાં ડેફ્લિમ્પિક્સમાં સિલ્વર મેડલ જીતનારાં પ્રથમ ભારતીય ગોલ્ફર બન્યાં.<ref name="HT" /> 2018માં તેમણે સિંગાપોર ઓપન જીત્યું. જર્કાતામાં એશિયન ગેમ્સમાં ભારતનું પ્રતિનિધિત્વ કર્યું અને થાઇલૅન્ડની ક્વીન સરકિટ કપમાં ટીમ ઇવૅન્ટમાં ભારત તરફથી શ્રેષ્ઠ સ્કોર બનાવ્યો.<ref name="HBL">{{Cite web|last=Krishnaswamy|first=V.|title=Diksha Dagar becomes youngest Indian woman to win on Ladies European Tour|url=https://www.thehindubusinessline.com/news/sports/diksha-dagar-becomes-youngest-indian-woman-to-win-on-ladies-european-tour/article26561497.ece|access-date=2021-10-28|website=@businessline|language=en}}</ref> ડિસેમ્બર 2018માં તેઓ વ્યાવસાયિક રીતે યુવા ગોલ્ફર બન્યાં. માર્ચ 2019માં ઑસ્ટ્રેલિયામાં કેટલીક ઇવૅન્ટ રમ્યા પછી તેઓ કેપટાઉનમાં સાઉથ આફ્રિકન લેડીઝ યુરોપિયન ટૂર જીત્યા. આ તેમની મોટી સિદ્ધિ હતી.<ref name="LT" /> == સંદર્ભ == {{Reflist}} [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં જન્મ]] [[શ્રેણી:વ્યક્તિત્વ]] d7224hu1gistt7exrfa2n7lz58mj98k 825558 825557 2022-07-21T03:02:28Z Snehrashmi 41463 [[શ્રેણી:જીવિત લોકો]] ઉમેરી using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{સુધારો}} {{Infobox sportsperson | name = દીક્ષા ડાગર | birth_date = ૧૪ ડિસેમ્બર, ૨૦૦૦ | birth_place = ઝજ્જર, હરિયાણા | sport = મહિલા ગોલ્ફ | coach = નરીન્દાર ડાગર | nationality = ભારત | medaltemplates = {{MedalCompetition|[[Deaflympics]]}} {{MedalSilver|[[2017 Summer Deaflympics|2017 Samsun]]|[[Golf at the 2017 Summer Deaflympics|Individual]]}} }} '''દીક્ષા ડાગર''' (જન્મ: ૧૪ ડિસેમ્બર, ૨૦૦૦) ભારતનાં પ્રોફેશનલ ગોલ્ફર છે. ડાગર મૂળ [[હરિયાણા]]ના ઝજ્જરનાં છે અને દિલ્હીમાં રહે છે. તેઓ 2018માં લેડીઝ યુરોપિયન ટૂરનો ખિતાબ જીતીને સૌથી યુવા ભારતીય મહિલા અને ભારતનાં બીજાં ખિતાબ જીતનારાં મહિલા બન્યાં.<ref name="LT">{{Cite web|title=GOLF: दीक्षा डागर ने रचा इतिहास, जीता दक्षिण अफ्रीकी ओपन खिताब|url=https://www.livehindustan.com/sports/story-indian-golfer-diksha-dagar-create-history-wins-south-africa-womens-open-2450925.html%20%5B1%5D%20https:/www.livehindustan.com/sports/story-indian-golfer-diksha-dagar-create-history-wins-south-africa-womens-open-2450925.html|access-date=2021-10-28|website=Hindustan|language=hindi}}</ref> સાંભળવાની ખામીને સાથે જન્મેલાં આ યુવતીએ 2017માં સમર ડેફ્લિમ્પિક્સમાં દેશને સિલ્વર મેડલ અપાવ્યો હતો.<ref name="HT">{{Cite web|date=2017-07-28|title=Indian amateur golfer Diksha Dagar credits dad for her silver win at Deaflympics|url=https://www.hindustantimes.com/other-sports/indian-amateur-golfer-diksha-dagar-credits-dad-for-her-silver-win-at-deaflympics/story-ZQUIqD3vOP6UPUVb4f7rfO.html|access-date=2021-10-28|website=Hindustan Times|language=en}}</ref> ઉપરાંત 2018માં એશિયન ગેમ્સમાં પણ ભારતનું પ્રતિનિધિત્વ કર્યું હતું.<ref name="IT">{{Cite web|title=India at Asian Games 2018: Full squad|url=https://www.indiatoday.in/sports/asian-games-2018/story/india-at-asian-games-2018-full-squad-of-india-1310326-2018-08-09|access-date=2021-10-28|website=India Today|language=en}}</ref> == વ્યક્તિગત જીવન અને ભૂમિકા == 14 ડિસેમ્બર 2000ના રોજ હરિયાણામાં દીક્ષાનો જન્મ થયો ત્યારે દીક્ષાના પિતા કર્નલ નરીન્દર ડાગર અને માતા સુનીતા ડાગર ચિંતામાં હતાં કારણ કે દીક્ષાનો મોટો ભાઈ યોગેશ પણ સાંભળવાની ખામી સાથે જન્મ્યો હતો. દીક્ષાના જન્મના ત્રણ વર્ષ બાદ તેમનાં માતાપિતાનો ડર સાચો ઠર્યો. તેમણે અનેક ટેસ્ટ કરાવ્યા બાદ તેમને ખબર પડી કે દીક્ષા પણ સાંભળવામાં અસમર્થ છે. આમ છતાં તેમનાં માતા-પિતાએ સંકલ્પ કર્યો કે તેમની આ ક્ષતિ દૂર કરવા તે તમામ પ્રસાયો કરશે. દીક્ષાએ કોક્લીયર ઇમ્પ્લાન્ટ અને સ્પીચ થૅરપી લીધી. ત્યારબાદ તેમની 60 થી 70 ટકા સાંભળવાની ક્ષમતા વધી અને હવે પહેલાં કરતાં સારી રીતે સાંભળી શકે છે.<ref name="BBC">{{Cite news|title=वो सुन नहीं सकती, लेकिन है नम्बर वन गोल्फर|url=https://www.bbc.com/hindi/india-45195574|newspaper=BBC News हिंदी|access-date=2021-10-28|language=hi}}</ref> ડાગરના પિતા પણ એક ગોલ્ફર છે. જ્યારે તેમણે છ વર્ષે ગોલ્ફ સ્ટીક ઉપાડી ત્યારે તેમના પિતા કર્નલ ડાગરે જ તેમને તાલીમ આપી હતી અને આ સમયે બીજું કોઈ તેમને તાલીમ આપવા તૈયાર ન હતું. દીક્ષા ગોલ્ફ સિવાય સ્વિમિંગ, ટેનિસ અને બૅડમિન્ટન પણ રમે છે.<ref name="ZN">{{Cite web|title=महिला गोल्फर दीक्षा ने कहा- पिता को जाता है मेरी सफलता का श्रेय|url=https://zeenews.india.com/hindi/sports/indian-amateur-golfer-diksha-dagar-credits-dad-for-success/432133|access-date=2021-10-28|website=Zee News|language=hi}}</ref> 2012માં તેમની પહેલી ટુર્નામેન્ટ ઇન્ડિયન ગોલ્ફ યુનિયન (સબ) જુનિયર સર્કિટમાં ભાગ લીધા બાદ તેમણે આ રમતમાં કારકિર્દી બનવાનો નિર્ણય લીધો.<ref name="ZN" /> ડાગર માટે આ રમત રમવી સહેલી ન હતી કારણ કે આ રમત ઘણી ખર્ચાળ હતી. આ રમતમાં એક ટુર્નામેન્ટમાં 35થી 40 હજાર રૂપિયા ખર્ચ થતા હતા.<ref name="BBC" /> તેમની સામે એક બીજો પડકાર હતો કે તેઓ ડાબોડી હતાં અને ડાબા હાથે રમી શકાય એવાં સાધનો સહેલાઈથી ઉપલબ્ધ ન હતાં. ડાબા હાથથી રમવા માટે તેમના માટે ક્લબ શોધવી એટલી મુશ્કેલ હતી કે તેઓ ઘણી વાર જમણા હાથથી જ રમવાનો પ્રયત્ન કરતાં હતાં. ભાગ્યે જ 10 ટકા ગોલ્ફર જ ડાબોડી હોવાથી સ્પૉર્ટ્સના સાધનો આયાત કરનાર વેપારીઓ તેના માટે જલદી તૈયાર નહોતા થતા. આખરે તેઓ ઑસ્ટ્રેલિયામાં ટુર્નામેન્ટ રમવા ગયાં અને ત્યાં તેમને દુકાનમાં તેમનાં યોગ્ય સાધનો મળી ગયાં.<ref name="ESPN">{{Cite web|date=2019-03-17|title=The right clubs changed everything for left-handed Diksha Dagar|url=https://www.espn.in/golf/story/_/id/26286722/the-right-clubs-changed-everything-left-handed-diksha-dagar|access-date=2021-10-28|website=ESPN|language=en}}</ref> == કારકિર્દી == દીક્ષાએ ઇન્ડિયન તેમણે યુનિયન સબ જુનિયર સર્કિટમાં ભાગ લઈને 12 વર્ષની ઉંમરે કારકિર્દીની શરૂઆત કરી અને તેઓ અંડર-15 અને અંડર-18ના ગ્રૂપમાં ટોચનાં ભારતીય મહિલા ગોલ્ફર બન્યાં. 2015માં તેઓ લેડીઝ યુરોપિયન ટૂરમાં વિમેન્સ હીરો ઇન્ડિયન ઓપનમાં પ્રવેશ મેળવીને દેશના ટોચનાં ઍમેચ્યોર મહિલા ગોલ્ફર બન્યાં.<ref name="HT" /> 2017માં તેઓ ઍમેચ્યોર તરીકે પ્રથમ વખત પ્રોફેશનલ ઇવૅન્ટ હીરો વુમન્સ પ્રો ગોલ્ફ ટૂરમાં જીત્યાં. ત્યારબાદ તેમને એ જ વર્ષે તુર્કીમાં ડેફ્લિમ્પિક્સમાં સિલ્વર મેડલ જીતનારાં પ્રથમ ભારતીય ગોલ્ફર બન્યાં.<ref name="HT" /> 2018માં તેમણે સિંગાપોર ઓપન જીત્યું. જર્કાતામાં એશિયન ગેમ્સમાં ભારતનું પ્રતિનિધિત્વ કર્યું અને થાઇલૅન્ડની ક્વીન સરકિટ કપમાં ટીમ ઇવૅન્ટમાં ભારત તરફથી શ્રેષ્ઠ સ્કોર બનાવ્યો.<ref name="HBL">{{Cite web|last=Krishnaswamy|first=V.|title=Diksha Dagar becomes youngest Indian woman to win on Ladies European Tour|url=https://www.thehindubusinessline.com/news/sports/diksha-dagar-becomes-youngest-indian-woman-to-win-on-ladies-european-tour/article26561497.ece|access-date=2021-10-28|website=@businessline|language=en}}</ref> ડિસેમ્બર 2018માં તેઓ વ્યાવસાયિક રીતે યુવા ગોલ્ફર બન્યાં. માર્ચ 2019માં ઑસ્ટ્રેલિયામાં કેટલીક ઇવૅન્ટ રમ્યા પછી તેઓ કેપટાઉનમાં સાઉથ આફ્રિકન લેડીઝ યુરોપિયન ટૂર જીત્યા. આ તેમની મોટી સિદ્ધિ હતી.<ref name="LT" /> == સંદર્ભ == {{Reflist}} [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં જન્મ]] [[શ્રેણી:વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:જીવિત લોકો]] m8b7s893m1no5umd4y04lwht5753b6m 0 127521 825571 823617 2022-07-21T05:42:52Z KartikMistry 10383 ઇન્ફોબોક્સ અપડેટ. wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ફાતમા બેગમ | image = Fatimabegumframe.jpg | imagesize = 150px | birth_date = ૧૮૯૨ | birth_place = ભારત | death_date = {{death year and age|1983|1892}} | death_place = ભારત | occupation = અભિનેત્રી, દિગ્દર્શક, પટકથા લેખિકા, નિર્માત્રી | spouse = નવાબ સીદી ઇબ્રાહિમ મહોમ્મદ યાકુત ખાન ત્રીજા (કહેવાતા) | children = ૩, [[ઝુબેદા]], સુલતાના અને શહેઝાદી | relatives = રીયા પિલ્લાઈ (પ્રપૌત્રી) }} '''ફાતમા બેગમ''' (૧૮૯૨-૧૯૮૩) એક ભારતીય અભિનેત્રી, દિગ્દર્શિકા અને પટકથા લેખિકા હતા. તેમને પ્રાયઃ [[ભારતીય સિનેમા|ભારતીય સિનેમાની]] પ્રથમ મહિલા ફિલ્મ નિર્દેશિકા ગણવામાં આવે છે.<ref name=":0">{{Cite book|title=Encyclopedia of Indian Cinema|publisher=Routledge|year=1999|isbn=1579581463|editor-last=Rajadhyaksha|editor-first=Ashish|edition=2|location=New York|pages=95|editor-last2=Willemen|editor-first2=Paul}}</ref> ચાર વર્ષના સમય ગાળામાં, તેમણે ઘણી ફિલ્મો લખી, નિર્માણ કરી અને નિર્દેશન કર્યું. તેમણે પોતાનું પ્રોડક્શન હાઉસ ''ફાતમા ફિલ્મ્સ'' શરૂ કર્યું, જે પાછળથી ''વિક્ટોરિયા-ફાતમા ફિલ્મ્સ'' બની અને ૧૯૨૬માં તેમણે તેમની પ્રથમ ફિલ્મ ''બુલબુલ-એ-પરિસ્તાન''નું નિર્દેશન કર્યું.<ref>{{Cite web|title=Bollywood's unforgettable women - Times of India|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Bollywoods-unforgettable-women/articleshow/5650530.cms|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170202001530/http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Bollywoods-unforgettable-women/articleshow/5650530.cms|archive-date=2 February 2017|access-date=2016-03-31|website=The Times of India}}</ref> <ref>{{Cite web|last=Pandya|first=Sonal|title=Fatma Begum, Jaddanbai: The earliest female filmmakers of Indian cinema|url=https://www.cinestaan.com/articles/2017/feb/9/4220|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20200226220137/https://www.cinestaan.com/articles/2017/feb/9/4220|archive-date=26 February 2020|access-date=2020-02-26|website=Cinestaan}}</ref> તેઓ ૧૮૯૨-૧૯૮૩ સુધી જીવ્યા અને તેમને ત્રણ બાળકો હતા. == કુટુંબ == ફાતમા બેગમનો જન્મ ભારતમાં [[ઉર્દૂ]] ભાષી [[મુસલમાન]] પરિવારમાં થયો હતો. ફાતમા બેગમના લગ્ન [[સચીન રજવાડું|સચિન રાજ્ય]]<nowiki/>ના નવાબ સીદી ઇબ્રાહિમ મહોમ્મદ યાકુત ખાન ત્રીજા સાથે થયા હતા.<ref>{{Cite web|title=Sachin Princely State (9 gun salute)|url=http://members.iinet.net.au/~royalty/ips/s/sachin.html|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170423041551/http://members.iinet.net.au/~royalty/ips/s/sachin.html|archive-date=23 April 2017|access-date=25 June 2014}}</ref> જો કે, નવાબ અને ફાતમા બાઈ વચ્ચે લગ્ન થયાનો કોઈ કરાર કે દસ્તાવેજ નથી, વળી તેમના કોઈ પણ સંતાનને નવાબે પોતાના તરીકે માન્યતા આપી ન હતી, જે મુસ્લિમ કાનૂની કૌટુંબિક કાયદામાં પિતૃત્વની પૂર્વશરત છે. તેઓ મૂંગી ફિલ્મના સુપરસ્ટાર [[ઝુબેદા]], સુલતાના અને શહેઝાદીની માતા હતા.<ref name=":0"/> તે ઝુબેદા અને હૈદરાબાદના મહારાજા નરસિંગીર ધનરાજગીરના પુત્ર અને પુત્રી હુમાયું ધનરાજગીર અને દુરેશ્વર ધનરાજગીરની તથા કરાંચીના અગ્રણી ઉદ્યોગપતિ શેઠ રઝાક અને સુલતાનાની પુત્રી જમીલા રઝાકની દાદી પણ હતા. તેઓ મોડેલ બનેલી અભિનેત્રી રિયા પિલ્લઇની પરદાદી પણ હતા, જે તેમની પૌત્રી દુર્રેશ્વર ધનરાજગીરની પુત્રી છે.<ref>{{Cite web|title=Archived copy|url=https://mdaily.bhaskar.com/news/SPO-OTS-who-is-rhea-pillai-4602228-PHO.html|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20190822173622/https://mdaily.bhaskar.com/news/SPO-OTS-who-is-rhea-pillai-4602228-PHO.html|archive-date=22 August 2019|access-date=22 August 2019}}</ref> == કારકિર્દી == તેમણે પોતાની કારકિર્દીની શરૂઆત ઉર્દૂ મંચ પરથી કરી હતી. બાદમાં તેઓ ફિલ્મો તરફ વળ્યા અને અર્દેશિર ઈરાનીની મૂંગી ફિલ્મ ''વીર અભિમન્યુ'' (૧૯૨૨) થી ફિલ્મી કારકિર્દી આરંભી.<ref name=":0"/> તે સમયે પુરુષો જ નાટકો અને ફિલ્મોમાં મહિલાઓની ભૂમિકા ભજવતા, તેથી તેઓ એક જાણીતા મહિલા સુપરસ્ટાર બન્યા. ફાતમા બેગમ ગોરી ત્વચા ધરાવતા હતા અને સ્ક્રીન પરની સેપિયા/બ્લેક એન્ડ વ્હાઇટ ઇમેજને અનુરૂપ ડાર્ક મેક-અપ લગાવતા હતા. તે સમયે મોટાભાગની ભૂમિકાઓ માટે નાયકો તેમજ નાયિકાઓ માટે વિગની જરૂર રહેતી. ઈ. સ. ૧૯૨૬માં, તેમણે ''ફાતમા ફિલ્મ્સ''ની સ્થાપના કરી જે પાછળથી ૧૯૨૮માં ''વિક્ટોરિયા-ફાતમા'' ફિલ્મ્સ તરીકે જાણીતી બની. તેઓ કાલ્પનિક સિનેમાના નિર્માણમાં અગ્રણી બન્યા. જ્યાં તેમણે પ્રારંભિક ટ્રીક ફોટોગ્રાફી વાપરી વિશેષ અસરો ઉપજાવી હતી. તેઓ કોહિનૂર સ્ટુડિયો અને શાહી સ્ટુડિયોના અભિનેત્રી હતા, જ્યારે ફાતમા ફિલ્મ્સ હેઠળ તેઓ પોતાની ફિલ્મોમાં લેખન, દિગ્દર્શન, નિર્માણ સાથે અભિનય પણ કરતા હતા. બેગમ તેમની ૧૯૨૬ ની ફિલ્મ ''બુલબુલ-એ-પરિસ્તાનથી'' [[ભારતીય સિનેમા|ભારતીય સિનેમાની]] પ્રથમ મહિલા નિર્દેશક બન્યા.<ref>{{Cite web|title=100 Years of Indian Cinema: The first women directors|url=http://www.ibnlive.com/news/india/100-years-of-indian-cinema-the-first-women-directors-599939.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160312133532/http://www.ibnlive.com/news/india/100-years-of-indian-cinema-the-first-women-directors-599939.html|archive-date=12 March 2016|access-date=2016-03-04|website=IBNLive}}</ref> હાલમાં આ ફિલ્મની કોઈ પ્રિન્ટ અસ્તિત્વમાં નથી, વધારે બજેટ ધરાવતી આ ફિલ્મને ઘણી ખાસ અસરો દર્શાવતી કાલ્પનિક ફિલ્મ તરીકે વર્ણવવામાં આવી છે. જો આ સાચું હોય તો, આ ફિલ્મ બેગમને જ્યોર્જ મેલીઝ જેવા કાલ્પનિક સિનેમાના પ્રારંભિક અગ્રણીઓમાં સ્થાન આપે છે. પોતાની ફિલ્મોના નિર્માણ અને અભિનયનું કાર્ય ચાલુ રાખવા સાથે તેમણે કોહિનૂર સ્ટુડિયો અને શાહી સ્ટુડિયો માટે, ૧૯૩૮ ''સુધી,'' તેમની છેલ્લી ફિલ્મ, ''દુનિયા ક્યા હૈ'' માં કામ કર્યું? તેમણે બીજી ઘણી ફિલ્મોનું નિર્દેશન કર્યું, ૧૯૨૯ ની ''ગોડેસ ઑફ લક'' એ તેમની અંતિમ દિગ્દર્શીત ફિલ્મ હતી. == ફિલ્મોગ્રાફી == {| class="wikitable sortable" !વર્ષ ! ફિલ્મ ! ભૂમિકા ! નોંધો |- | ૧૯૨૨ | વીર અભિમન્યુ | અભિનેત્રી | અર્દેશિર ઈરાનીની મૂંગી ફિલ્મમાં પ્રથમ અભિનય. |- | ૧૯૨૬ | બુલબુલ-એ-પરિસ્તાન | દિગ્દર્શક | ભારતીય સિનેમાની પ્રથમ મહિલા દિગ્દર્શક;<br />પોતાના પ્રોડક્શન હાઉસ 'ફાતમા ફિલ્મ્સ' નો ઉપયોગ કર્યો. |- | ૧૯૨૬ | ''ગોડેસ ઑફ લક'' | દિગ્દર્શક | |- | ૧૯૩૮ | દુનિયા ક્યા હૈ? | અભિનેત્રી | |- |} == વારસો == તેઓ ૧૯૮૩ માં ૯૧ વર્ષની વયે અવસાન પામ્યા. તેમનો વારસો તેમની પુત્રી ઝુબેદાએ આગળ ચલાવ્યો હતો, તેઓ એક મૌન ફિલ્મ સ્ટાર હતા. આ ઉપરાંત તેમણે ભારતની પ્રથમ બોલતી ફિલ્મ ''આલમ આરામાં'' પણ અભિનય કર્યો હતો.<ref name=":0"/> == સંદર્ભ == {{reflist}}  == બાહ્ય કડીઓ == * {{commons category-inline}} * {{Imdb name|0066828}} [[શ્રેણી:ગુજરાતી અભિનેત્રી]] [[શ્રેણી:ભારતીય મુસ્લિમો]] [[શ્રેણી:ભારતીય અભિનેત્રી]] [[શ્રેણી:૧૯૮૩માં મૃત્યુ]] jo03t4ibn1umv4i06i7sop44dxvp65e 0 127525 825570 821398 2022-07-21T05:40:06Z KartikMistry 10383 ઇન્ફોબોક્સ અપડેટ અને અન્ય સાફ-સફાઇ. wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = પ્રીતિ ગૌતમ અદાણી | image = | caption = | birth_name = | birth_date = ૧૯૬૫ | birth_place = [[મુંબઈ]], [[મહારાષ્ટ્ર]], ભારત | education = બી.ડી.એસ. | alma_mater = ગવર્નમેંટ ડેન્ટલ કૉલેજ, અમદાવાદ, [[ગુજરાત યુનિવર્સિટી]] | spouse = [[ગૌતમ અદાણી]] | children = કરણ અદાણી, જીત અદાણી (પુત્રો) | relatives = પરિધી અદાણી (પુત્રવધુ)<br/>પ્રણવ અદાણી (ભાણિયો) | occupation = {{hlist|ઉદ્યોગ સાહસિક|દાનવીર}} | title = ચેરપર્સન, અદાણી ફાઉન્ડેશન }} '''પ્રીતિ ગૌતમ અદાણી''' (જન્મ: ૧૯૬૫) એક ભારતીય દાનવીર અને અદાણી ફાઉન્ડેશનના અધ્યક્ષા છે.<ref>{{Cite web|date=February 21, 2020|title=Adani Vidya Mandirs win Samagra Shiksha awards|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/ahmedabad/adani-vidya-mandirs-win-samagra-shiksha-awards/articleshow/74232885.cms|access-date=2021-03-08|website=The Times of India|language=en}}</ref> <ref>{{Cite web|date=August 22, 2019|title=Leading by example|url=https://ahmedabadmirror.indiatimes.com/columns/the-informer/leading-by-example/articleshow/70777999.cms|access-date=2021-03-08|website=Ahmedabad Mirror|language=en}}</ref> તેઓ [[ગુજરાત]] રાજ્યના અગ્રણી મહિલા શિક્ષણશાસ્ત્રીઓમાંના એક છે.<ref>{{Cite web|date=2010-11-01|title=A few good women|url=https://www.financialexpress.com/archive/a-few-good-women/704930/|access-date=2021-03-08|website=The Financial Express|language=en-US}}</ref> == પ્રારંભિક જીવન અને શિક્ષણ == પ્રીતિ અદાણીનો જન્મ ૧૯૬૫માં [[મુંબઈ|મુંબઈમાં]] એક ગુજરાતી કુટુંબમાં થયો હતો. તેમણે ગવર્નમેંટ ડેન્ટલ કૉલેજ, અમદાવાદમાંથી ડેન્ટલ સર્જરીમાં (દંત ચિકિત્સા) સ્નાતકની પદવી મેળવી.<ref>{{Cite news|last=Kohli|first=Namrata|date=2019-03-13|title=A business can only thrive if it is sensitive to its society: Priti Adani|work=Business Standard India|url=https://www.business-standard.com/article/companies/a-business-can-only-thrive-if-it-is-sensitive-to-its-society-priti-adani-119031300642_1.html|access-date=2021-03-08}}</ref> તેમણે અદાણી ગ્રુપના ચેરમેન [[ગૌતમ અદાણી]] સાથે લગ્ન કર્યા છે. == કારકિર્દી == કારકિર્દીના પ્રારંભિક દિવસો દરમિયાન, તેમણે દંત ચિકિત્સક તરીકે વ્યવસાયની શરૂઆત કરી હતી. વર્ષ ૧૯૯૬માં, તેમને અદાણી ફાઉન્ડેશનના અધ્યક્ષ તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા. ઈ. સ. ૨૦૦૧ માં, [[૨૦૦૧ ગુજરાત ધરતીકંપ|ભૂજ ભૂકંપ]] પછી, તેમણે મુન્દ્રામાં અદાણી ડી.એ.વી. શાળા શરૂ કરી. પછીથી શાળાનું નામ બદલીને અદાણી પબ્લિક સ્કૂલ રાખવામાં આવ્યું. જૂન ૨૦૦૯ માં, તેમણે અને તેમના પતિએ [[ભદ્રેસર (તા. મુન્દ્રા)|ભદ્રેસર]] ([[મુન્દ્રા]] નજીક) અને અમદાવાદમાં અદાણી વિદ્યા મંદિરની સ્થાપના કરી.<ref>{{Cite web|title=Goodness at the grassroots: Dr Priti G Adani explains how Adani Foundation is changing lives|url=https://www.freepressjournal.in/interviews/goodness-at-the-grassroots|access-date=2021-03-08|website=Free Press Journal|language=en}}</ref> અદાણી વિદ્યા મંદિર વંચિત બાળકોને મફત ઉચ્ચતર માધ્યમિક શિક્ષણ આપે છે.<ref>{{Cite web|last=Ranjan|first=Abhinav|date=2017-05-08|title=This Ahmedabad school offers free education to poor children|url=https://www.indiatvnews.com/news/good-news-this-ahmedabad-school-offers-free-education-to-poor-children-380667|access-date=2021-03-08|website=www.indiatvnews.com|language=en}}</ref> તેમના નેતૃત્વમાં, અદાણી જૂથનું ૨૦૧૮-૧૯નું સી.એસ.આર. બજેટ એક વર્ષમાં રૂ. ૯૫ કરોડથી વધીને ૧૨૮ કરોડ રૂપિયા થયું.<ref>{{Cite news|agency=Press Trust of India|date=2019-09-10|title=Our projects aligned with nation-building: Priti Adani|work=Business Standard India|url=https://www.business-standard.com/article/pti-stories/our-projects-aligned-with-nation-building-priti-adani-119091001127_1.html|access-date=2021-03-08}}</ref> <ref>{{Cite web|title=Our projects aligned with nation-building Priti Adani|url=https://www.theweek.in/content/archival/wire-updates/business/2019/09/10/des40-adani-csr-skill.html|access-date=2021-03-08|website=The Week|language=en}}{{Dead link|date=ઑક્ટોબર 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == પુરસ્કારો == * એફ. આઈ. સી. સી. આઈ. - ફ્લો મહિલા દાનવીર એવોર્ડ (૨૦૧૦–૧૧).<ref>{{Cite web|title=Women Philanthropist Awards 2010-11, FICCI|url=http://www.ficciflo.com/wp-content/uploads/2017/01/AWARDS-2010-11.pdf|url-status=live|access-date=8 March 2021|website=Federation of Indian Chambers of Commerce & Industry}}</ref> * ગુજરાત લો સોસાયટી યુનિવર્સિટી દ્વારા માનદ ડોક્ટરેટ પદવી.<ref>{{Cite web|title=Dr. Priti Adani receives Doctorate for her contribution to CSR|url=https://www.outlookindia.com/newsscroll/dr-priti-adani-receives-doctorate-for-her-contribution-to-csr/1730315|url-status=live|access-date=2021-03-08|website=Outlook India}}</ref> == અંગત જીવન == પ્રીતિ અદાણીએ અદાણી ગ્રુપના વર્તમાન ચેરમેન [[ગૌતમ અદાણી]] સાથે લગ્ન કર્યા છે.<ref>{{Cite web|date=2019-08-29|title=Ratio of working women in India lower than in Afghanistan, Bangladesh: Priti Adani|url=https://indianexpress.com/article/cities/ahmedabad/ratio-of-indias-working-women-is-low-priti-adani-5946258/|access-date=2021-03-08|website=The Indian Express|language=en}}</ref> તેમને બે પુત્રો છે - કરણ અદાણી<ref>{{Cite news|last=Saxena|first=Aditi|title=Adani household in celebration mode, Karan & Paridhi to become first-time parents|work=The Economic Times|url=https://economictimes.indiatimes.com/magazines/panache/adani-household-in-celebration-mode-karan-paridhi-to-become-first-time-parents/articleshow/52035250.cms|access-date=2021-03-08}}</ref> અને જીત અદાણી. == સંદર્ભ == {{Reflist}} == બાહ્ય કડીઓ == * [https://adanifoundation.org/About-Us/Chairperson-Message સત્તાવાર સાઇટ]   [[શ્રેણી:ભારતીય ઉદ્યોગપતિઓ]] [[શ્રેણી:જીવિત લોકો]] [[શ્રેણી:૧૯૬૫માં જન્મ]] gpejcrhwh7kqnj7tvbe3dmpafvmqw2o 0 127674 825555 806099 2022-07-21T03:01:36Z Snehrashmi 41463 [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં જન્મ]] ઉમેરી using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox sportsperson |name = માના પટેલ |image = Maana Patel Ahmedabad 2021.jpg |image_size = 250px |caption = ૨૦૨૧માં અમદાવાદમાં એક પ્રેક્ટિસ સેશન સમયે માના |alt = |birth_date = {{birth date and age|2000|03|18|df=yes}} |birth_place = |sport = તરણ |event = બેકસ્ટ્રોક |pb = {{ubl|'''૫૦&nbsp;મી બેકસ્ટ્રોક''': ૨૯.૩૦ (૨૦૧૫, '''NR''') |'''૧૦૦&nbsp;મી બેકસ્ટ્રોક''': 1:03.77 (૨૦૨૧, '''NR''') |'''૨૦૦&nbsp;મી બેકસ્ટ્રોક''': ૨:૧૯.૩૦ (૨૦૧૫, '''NR''')}} |country = {{IND}} |nationality = ભારત |national_team = {{IND}} |medaltemplates = {{MedalSport | મહિલા તરણ સ્પર્ધા}} {{MedalCountry | {{IND}} }} {{MedalCompetition|સાઉથ એશિયન ગેમ્સ}} {{MedalGold|૨૦૧૯ કાઠમંડુ|૫૦ મી બેકસ્ટ્રોક}} {{MedalGold|૨૦૧૯ કાઠમંડુ|૧૦૦ મી બેકસ્ટ્રોક}} {{MedalGold|૨૦૧૬ ગુવાહટી|૪x૧૦૦ ફ્રી સ્ટાઈલ રીલે}} {{MedalGold|૨૦૧૬ ગુવાહટી|૪x૧૦૦ ફ્રી મેડલી રીલે}} {{MedalGold|૨૦૧૯ કાઠમંડુ|૪x૧૦૦ ફ્રી સ્ટાઈલ રીલે}} {{MedalGold|૨૦૧૯ કાઠમંડુ|૪x૧૦૦ ફ્રી મેડલી રીલે}} {{MedalSilver|૨૦૧૬ ગુવાહટી|૫૦ મી બેકસ્ટ્રોક}} {{MedalSilver|૨૦૧૬ ગુવાહટી|૧૦૦ મી બેકસ્ટ્રોક}} {{MedalSilver|૨૦૧૬ ગુવાહટી|૨૦૦ મી બેકસ્ટ્રોક}} {{MedalSilver|૨૦૧૯ કાઠમંડુ|૨૦૦ મી બેકસ્ટ્રોક}} {{MedalBronze|૨૦૧૬ ગુવાહટી|૫૦ મી ફ્રી સ્ટાઈલ}} }} '''માના પટેલ''' (જન્મ: ૧૮ માર્ચ ૨૦૦૦) <ref name="aa">{{Cite web|title=Maana Patel – Swimming Federation of India|url=http://swimming.org.in/swimmers/maana-patel/|access-date=2018-05-13|website=swimming.org.in|language=en-US|archive-date=2018-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20180514143052/http://swimming.org.in/swimmers/maana-patel/|url-status=dead}}</ref> [[અમદાવાદ]], [[ગુજરાત|ગુજરાતના]] ભારતીય બેકસ્ટ્રોક સ્વીમર (તરણવીર) છે. == તરણ કારકિર્દી == તેઓ સાત વર્ષના હતા ત્યારે તેમણે તરવાનું શરૂ કર્યું.<ref name="dna1">{{Cite news|url=http://www.dnaindia.com/sports/report-maana-patel-the-15-year-old-girl-who-is-making-waves-2106517|title=Maana Patel, the 15-year-old girl who is making waves|date=2015-07-21|work=dna|access-date=2018-05-12|language=en-US}}</ref> તેઓ ટોક્યો ઓલિમ્પિક માટે ક્વોલિફાય કરનાર પ્રથમ ભારતીય મહિલા તરવૈયા બન્યા, તેમણે ૧૦૦ મીટર બેકસ્ટ્રોક ઇવેન્ટમાં ભાગ લીધો હતો.<ref name="bg">{{Cite web|date=July 2, 2021|title=Maana Patel becomes first Indian female swimmer to qualify for Tokyo 2020 Olympics|url=https://www.indiatoday.in/sports/tokyo-olympics/story/maana-patel-first-indian-female-swimmer-to-qualify-for-tokyo-2020-olympics-1823099-2021-07-02|access-date=2021-07-26|website=India Today|language=en}}</ref> ૨૦૧૯ માં તેમને પગની ઘૂંટીમાં ઈજા થઈ હતી અને ૨૦૨૧ વર્ષની શરૂઆતમાં જ તેણે તરવામાં પુનરાગમન કર્યું હતું.<ref name="bg" /> જ્યારે તેઓ ૧૩ વર્ષના હતા, ત્યારે ૪૦ મી જુનિયર નેશનલ એક્વેટિક્સ ચૅમ્પિયનશિપ [[હૈદરાબાદ]] ખાતે ૨૦૦ મી બેકસ્ટ્રોક માં ૨.૨૩.૪૧ સેકન્ડ લઈ તેમણે શિખા ટંડનનો ૨૦૦૯નો એશિયન એજ ગ્રુપ ચેમ્પિયનશિપ, ટોક્યોનો, ૨.૨૬.૪૧ સેકન્ડનો રાષ્ટ્રીય વિક્રમ તોડ્યો હતો.<ref name="dna1"/> તેમણે નેશનલ ગેમ્સમાં પણ ૫૦ મીટર બેકસ્ટ્રોક અને ૨૦૦ મીટર બેકસ્ટ્રોકમાં સુવર્ણ ચંદ્રક જીત્યા છે. તેમણે ૬૦ મી નેશનલ સ્કૂલ ગેમ્સ (૨૦૧૫) માં ૧૦૦ મીટર બેકસ્ટ્રોકમાં ગોલ્ડ મેડલ જીત્યો છે અને બેકસ્ટ્રોકમાં રાષ્ટ્રીય રેકોર્ડ તોડ્યો છે. તેમણે, રાશી પટેલ, ગીતાંજલિ પાંડે અને દિલપ્રીત કૌરે સાથે મળીને ૬૦મી નેશનલ સ્કૂલ ગેમ્સમાં ૪ X ૧૦૦ મીટર ફ્રી-સ્ટાઇલ રિલેમાં રજત ચંદ્રક જીત્યો હતો.<ref>{{Cite news|url=http://indianexpress.com/article/sports/sport-others/swimmer-manna-patel-clinches-gold-setting-new-record-at-60th-national-school-games/|title=Swimmer Manna Patel clinches gold setting new record at 60th National School Games|date=2015-02-17|work=The Indian Express|access-date=2018-05-13|language=en-US}}</ref> તેઓ ૨૦૧૫ માં ઓલિમ્પિક ગોલ્ડ ક્વેસ્ટ માટે પસંદગી પામ્યા હતા.<ref name="dna1"/> તેમણે ૫૦ મીટર, ૧૦૦ મીટર અને ૨૦૦ મીટર બેકસ્ટ્રોકમાં રજત પદક જીત્યા હતા; ૫૦ મીટર ફ્રી સ્ટાઇલમાં કાંસ્ય, ૪ × ૧૦૦ મીટર ફ્રી સ્ટાઇલ રિલે; ૧૨ મી સાઉથ એશિયન ગેમ્સ (2016) માં ૪ × ૧૦૦ મીટર મેડલી રિલેમાં સુવર્ણ પદકો જીત્યા હતા.<ref name="aa"/> ૭૧ મી સિનિયર નેશનલ એક્વેટિક ચેમ્પિયનશિપ - ૨૦૧૮ માં તેમણે ૩ સુવર્ણ ચંદ્રકો જીત્યા.<ref>{{Cite news|url=https://epaper.timesgroup.com/Olive/ODN/TimesOfIndia/shared/ShowArticle.aspx?doc=TOIA%2F2018%2F10%2F08&entity=Ar02102&sk=16BA6AC1&mode=text#|title=Maana's comeback from injury|date=2018-08-10|work=epaper.timesgroup.com|access-date=2018-08-10|language=en-US}}</ref> બેંગલુરુમાં યોજાયેલી ૧૦ મી એશિયન એજ-ગ્રુપ ચેમ્પિયનશિપ - ૨૦૧૯ માં તેમણે છ પદકો (૧ સુવર્ણ, ૪ રજત, ૧ કાંસ્ય) જીત્યા હતા.<ref>{{Cite news|url=https://mumbaimirror.indiatimes.com/sport/others/after-six-medals-in-asian-age-group-cship-maana-feels-shes-back/articleshow/71365104.cms|title=After six medals Maana feels she is back|date=2019-09-30|work=mumbaimirror.indiatimes.com|access-date=2019-09-30|language=en-US}}</ref> <ref>{{Cite news|url=https://sportstar.thehindu.com/swimming/maana-patel-asian-age-group-swimming-championship-gold-medal-50m-backstroke/article29522444.ece|title=Maana makes comeback|date=2019-09-26|work=sportstar.thehindu.com|access-date=2019-09-26|language=en-US}}</ref> == અંગત જીવન == તેણે [[અમદાવાદ|અમદાવાદની]] ઉદ્‌ગમ સ્કૂલ ફોર ચિલ્ડ્રનમાં કોમર્સનો અભ્યાસ કર્યો છે.<ref name="dna1"/> તેમને [[ગુજરાત વિદ્યાપીઠ]] સ્વિમિંગ સેન્ટરમાં કમલેશ નાણાવટી દ્વારા કોચિંગ આપવામાં આવી હતી.<ref>{{Cite news|url=http://zeenews.india.com/sports/others/maana-patel-15-year-old-national-swimming-champion-targets-2016-rio-olympics_1634384.html|title=Maana Patel, 15-year-old national swimming champion targets 2016 Rio Olympics|date=2015-07-22|work=Zee News|access-date=2018-05-13|language=en}}</ref> <ref>{{Cite news|url=https://www.siliconindia.com/news/general/Maana-Patel-The-Girl-With-A-Swing-nid-185169-cid-1.html|title=Maana Patel, The Girl With A Swing!|work=siliconindia|access-date=2018-05-13}}</ref> તે હાલમાં મુંબઈના ગ્લેનમાર્ક એક્વાટિક ફાઉન્ડેશનમાં કોચ પીટર કાર્સવેલ હેઠળ ટ્રેનિંગ લે છે. == સંદર્ભ == {{reflist}} [[શ્રેણી:ગુજરાતી વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:જીવિત લોકો]] [[શ્રેણી:ગુજરાતી ખેલાડી]] [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં જન્મ]] 7qv4twhcctkyv9dzil494k0he2qb0sv 0 128803 825565 801511 2022-07-21T03:04:14Z Snehrashmi 41463 [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં મૃત્યુ]] ઉમેરી using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | honorific_prefix = નિશાને ઈમ્તિયાઝ | name = શાઇસ્તા ઇકરામુલ્લાહ <br> '''شائستہ اکرام الله''' | image = Begum Shaista Suhrawardy.jpg | caption = બેગમ શાઇસ્તા ઇકરામુલ્લાહ | office1 = | office2 = પાકિસ્તાન બંધારણસભાના સભ્ય | termstart2 = ૧૦ ઓગસ્ટ ૧૯૪૭ | termend2 = ૨૪ ઓક્ટોબર ૧૯૫૪ | constituency2 = પૂર્વીય બંગાળ | birth_date = {{birth date|df=yes|1915|07|22}} | birth_place = [[કલકત્તા]], બ્રિટીશ ભારત<br>(વર્તમાન [[પશ્ચિમ બંગાળ]], [[ભારત]]) | death_date = {{death date and age|df=yes|2000|12|11|1915|07|22}} | death_place = [[કરાચી]], [[સિંધ]], [[પાકિસ્તાન]] | nationality = પાકિસ્તાની | alma_mater = કલકત્તા વિશ્વવિદ્યાલય (બી.એ)<br />સ્કૂલ ઓફ ઓરિએન્ટલ એન્ડ આફ્રિકન સ્ટડીઝ, લંડન (પીએચડી) | occupation = રાજનેત્રી, રાજદ્વારી, લેખક | spouse = મોહમ્મદ ઇકરામુલ્લાહ | children = ઈનામ ઇકરામુલ્લાહ<br />નાઝ ઇકરામુલ્લાહ<br />સલમા ઇકરામુલ્લાહ<br />સાર્વથ ઇકરામુલ્લાહ }} '''બેગમ શાઇસ્તા સુહરાવર્દી ઇકરામુલ્લાહ''' ([[જુલાઇ ૨૨|૨૨ જુલાઈ]] ૧૯૧૫ – [[ડિસેમ્બર ૧૧|૧૧ ડિસેમ્બર]], ૨૦૦૦) બંગાળના પાકિસ્તાની રાજકારણી, રાજદ્વારી અને લેખક હતા.<ref name="Smith2008">{{cite book|author=Bonnie G. Smith|title=The Oxford Encyclopedia of Women in World History|url=https://books.google.com/books?id=EFI7tr9XK6EC&pg=PA528|year=2008|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-514890-9|pages=528–}}</ref> લંડન યુનિવર્સિટીમાંથી પીએચડી મેળવનારા તેઓ પ્રથમ [[મુસ્લિમ]] મહિલા હતા.<ref name="Shamsie2015">{{cite book|author=Muneeza Shamsie|title=And the World Changed: Contemporary Stories by Pakistani Women|url=https://books.google.com/books?id=82NFCgAAQBAJ&pg=PA6|date=11 July 2015|publisher=Feminist Press at CUNY|isbn=978-1-55861-931-9|pages=6–}}</ref> તેઓ ૧૯૬૪થી ૧૯૬૭ સુધી મોરોક્કોમાં પાકિસ્તાનના રાજદૂત રહ્યા હતા. ઉપરાંત તેઓ [[સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘ|સંયુક્ત રાષ્ટ્ર]]માં પણ પાકિસ્તાનના પ્રતિનિધિ રહ્યા હતા.<ref name="Smith2008"/> == પ્રારંભિક જીવન == ઇકરામુલ્લાહનો જન્મ શાઇસ્તા અખ્તરબાનુ સુહરાવર્દી તરીકે થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ હસન ઇકરામુલ્લાહ હતું. તેમની માતા નવાબ અબ્દુલ લતીફના પૌત્રી હતા.<ref name="Smith2008"/> તેમણે લોરેટો કોલેજ, [[કોલકાતા]]માં અભ્યાસ કર્યો હતો.<ref name="ncr-iran1">{{cite web |url=http://www.women.ncr-iran.org/women-in-history/4139-women-in-history-22-july |title=NCRI Women's Committee - Women in History - 22 July |publisher=Women.ncr-iran.org |date=28 July 2018 |access-date=9 April 2019 |archive-date=14 February 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180214073404/http://www.women.ncr-iran.org/women-in-history/4139-women-in-history-22-july |url-status=dead }}</ref> તેઓ લંડન યુનિવર્સિટીમાંથી પીએચડી મેળવનારા પ્રથમ મુસ્લિમ મહિલા પણ હતા.<ref name="Shamsie2015"/> તેમનો શોધનિબંધ, "ઉર્દૂ નવલકથા અને ટૂંકી વાર્તાનો વિકાસ" ઉર્દૂ સાહિત્યનો એક વિવેચનાત્મક અભ્યાસ હતો.<ref name=hhh>[http://storyofpakistan.com/begum-shaista-ikramullah Begum Shaista Ikramullah] storyofpakistan.com website, Retrieved 8 April 2019</ref> તેમણે ૧૯૩૩ માં મોહમ્મદ ઇકરામુલ્લાહ સાથે લગ્ન કર્યા હતા.<ref name="Pothen2012">{{cite book|author=Nayantara Pothen|title=Glittering Decades: New Delhi in Love and War|url=https://books.google.com/books?id=FCgbjKrfkyMC&pg=PT218|date=30 January 2012|publisher=Penguin Books Limited|isbn=978-81-8475-601-2|pages=218–}}</ref> તેમને ચાર સંતાનો હતા.<ref>{{cite news |author=Muhammad Ikramullah |url=http://www.thefridaytimes.com/04022011/page30.shtml |title=Doc Kazi's collection by Muhammad Ikramullah |newspaper=The Friday Times |date=2006-02-03 |access-date=2018-02-13 |archive-date=30 September 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130930154322/http://www.thefridaytimes.com/04022011/page30.shtml |url-status=dead }}</ref> == રાજકીય કારકિર્દી == લગ્ન બાદ તેઓ પડદા પ્રથા છોડનારા પ્રથમ ભારતીય મુસ્લિમ મહિલાઓમાંના એક હતા.<ref name="Smith2008"/> [[મહમદ અલી ઝીણા]]એ તેમને રાજકારણમાં સામેલ થવા માટે પ્રેરણા આપી હતી.<ref name="Smith2008"/> તેઓ 'મુસ્લિમ મહિલા વિદ્યાર્થી સંઘ' અને 'અખિલ ભારતીય મુસ્લિમ લીગ'ની મહિલા પાંખની પેટા સમિતિમાં નેતા હતા.<ref name="Smith2008"/> ૧૯૪૫માં, તેમને ભારત સરકારે પેસિફિક રિલેશન્સ કોન્ફરન્સમાં ભાગ લેવા જણાવ્યું હતું. જોકે, [[મહમદ અલી ઝીણા|ઝીણા]]એ તેમને આ પ્રસ્તાવ ન સ્વીકારવા જણાવ્યું હતું. ઝીણાની ઈચ્છા તેઓ મુસ્લિમ લીગના પ્રતિનિધિ તરીકે સંમેલનમાં હાજરી આપે એમ હતી. તેઓ ૧૯૪૬માં ભારતની બંધારણ સભામાં ચૂંટાયા હતા, પરંતુ મુસ્લિમ લીગના ઠરાવને કારણે તેમણે ક્યારેય આ બેઠક લીધી ન હતી.<ref name="McDermottGordon2014">{{cite book|editor1=Rachel Fell McDermott|editor2=Leonard A. Gordon|editor3=Ainslie T. Embree|editor4=Frances W. Pritchett|editor5=Dennis Dalton|title=Sources of Indian Traditions: Modern India, Pakistan, and Bangladesh|url=https://books.google.com/books?id=w8qJAwAAQBAJ&pg=PA574|date=15 April 2014|publisher=Columbia University Press|isbn=978-0-231-51092-9|pages=574–}}</ref><ref name="Smith2008"/> ૧૯૪૭માં પાકિસ્તાનની પ્રથમ બંધારણ સભામાં તેઓ બે મહિલા પ્રતિનિધિઓ પૈકીના એક હતા.<ref name=hhh/> તેઓ સંયુક્ત રાષ્ટ્રના પ્રતિનિધિ પણ રહ્યા હતા અને માનવ અધિકારોની સાર્વત્રિક ઘોષણા (૧૯૪૮) અને નરસંહાર વિરુદ્ધ સંમેલન (૧૯૫૧) પર કામ કર્યું હતું. તેઓ ૧૯૬૪થી ૧૯૬૭ સુધી મોરોક્કોમાં પાકિસ્તાનના રાજદૂત રહ્યા હતા.<ref name="Smith2008"/><ref name="McDermottGordon2014"/><ref name="ncr-iran1"/><ref>[http://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=UNTSONLINE&tabid=2&mtdsg_no=IV-1&chapter=4&lang=en#Participants Status of the Convention] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140924170456/http://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=UNTSONLINE&tabid=2&mtdsg_no=IV-1&chapter=4&lang=en |date=24 September 2014 }}</ref> == લેખન == તેમણે ઉર્દૂ મહિલા સામયિકો 'તહઝીબ-એ-નિસ્વાન' અને 'ઇસ્મત' માટે લખ્યું હતું અને બાદમાં અંગ્રેજી ભાષાના અખબારો માટે પણ લખ્યું હતું.<ref name="Smith2008"/> ૧૯૫૦માં તેમનો 'કોશિશ-એ-ના તમામ' નામનો ટૂંકી વાર્તાઓનો સંગ્રહ પ્રકાશિત થયો હતો.<ref>{{cite news|url=https://www.dawn.com/news/1076933|title=COLUMN: Forgotten literary past|first=Aamer|last=Hussein|date=29 December 2013|work=Dawn |access-date=8 April 2019}}</ref> ૧૯૫૧માં તેમનું પુસ્તક 'લેટર્સ ટુ નીના' પ્રકાશિત થયું; તે ભારતીયોને લખેલા દસ ખુલ્લા પત્રોનો સંગ્રહ છે.<ref name="Pirbhai2017">{{cite book|author=M. Reza Pirbhai|title=Fatima Jinnah|url=https://books.google.com/books?id=pU7ODgAAQBAJ&pg=PA143|date=27 May 2017|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-107-19276-8|pages=143–}}</ref> [[ભારતના ભાગલા]] પછી તેમણે પાકિસ્તાન સરકાર માટે ઇસ્લામ વિશે લખ્યું હતું, અને તે નિબંધો આખરે 'બિયોન્ડ ધ વેઇલ' (૧૯૫૩) તરીકે પ્રકાશિત થયા હતા.<ref name="Smith2008"/> તેમની આત્મકથા, "ફ્રોમ પરદાહ ટુ સંસદ" (પડદાથી સંસદ સુધી) (૧૯૬૩) તેમની સૌથી જાણીતી રચના છે.<ref name="Smith2008"/><ref name="storyofpakistan.com">{{cite web|url=http://storyofpakistan.com/begum-shaista-ikramullah|title=Begum Shaista Ikramullah - Former First Female Representative of the first Constituent Assembly of Pakistan|date=21 October 2013|access-date=8 April 2019}}</ref> ૧૯૯૧માં તેમના કાકા વિશેનું પુસ્તક 'હુસેન શહીદ સુહરાવર્દી: અ બાયોગ્રાફી' પ્રકાશિત થયું હતું.<ref name="storyofpakistan.com"/> તેઓ ભારત અને પાકિસ્તાન વિશેના 'કોમન હેરિટેજ; (૧૯૯૭) પુસ્તકના આઠ લેખકોમાંના એક હતા.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=lSHYAAAAMAAJ|title=Common Heritage|first1=Muḥammad ʻAlī|last1=Ṣiddīqī|first2=Shaista Suhrawardy|last2=Ikramullah|date=13 February 1997|publisher=Oxford University Press|isbn=9780195778083}}</ref> પોતાના અંતિમ દિવસોમાં તેમણે ''મિરાત ઉલ ઉરોસ'' ઉપરાંત કહેવતો અને રૂઢિપ્રયોગો પરના ઉર્દૂ ગ્રંથનું અંગ્રેજી ભાષાંતર કર્યું હતું. ૨૦૦૫માં તેમનું 'દિલ્લી કી ખાવતીનકી કહાવતે ઔર મુહાવરે' નામનું પુસ્તક ઉર્દૂમાં મરણોપરાંત પ્રકાશિત થયું હતું.<ref name="Smith2008"/> તેમણે ઉર્દૂમાં ''સફરનામા'' શીર્ષકથી પ્રવાસનિબંધો પણ લખ્યા હતા.<ref name="storyofpakistan.com"/> == અવસાન == ૧૧ ડિસેમ્બર, ૨૦૦૦ના રોજ કરાચીમાં ૮૫ વર્ષની વયે તેમનું અવસાન થયું હતું.<ref name="ncr-iran1"/> == પુરસ્કાર == ૨૦૦૨માં, પાકિસ્તાનના રાષ્ટ્રપતિએ તેમને મરણોપરાંત પાકિસ્તાનના સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર, નિશાન-એ-ઇમ્તિયાઝ (ઓર્ડર ઓફ એક્સેલન્સ)થી સન્માનિત કર્યા હતા.<ref>[https://www.dawn.com/news/27371/president-gives-away-civil-military-awards President gives away civil, military awards] Dawn (newspaper), Published 24 March 2002, Retrieved 9 April 2019</ref><ref name="ncr-iran1"/> == સંદર્ભ == {{Reflist}} [[શ્રેણી:૧૯૧૫માં જન્મ]] [[શ્રેણી:વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં મૃત્યુ]] t10oa9eomfw9rqr6rqgj1pc09yexe4q 2 129010 825443 801994 2022-07-20T19:44:20Z 2409:4041:6E3A:39F:64B1:5436:D61D:AEE3 wikitext text/x-wiki Padma vibhushan Nomination2022 <nowiki>https://gujaratupdate.in/12369-2-takshshila-fire-death-child-save-hero-surat-gujarat/</nowiki> <nowiki>*</nowiki>તક્ષશિલા અગ્નિકાંડ માં પોતાનો જીવ જોખમે મૂકી બાળકો નો જીવ બચાવનાર આ હીરો ને પદ્મ પુરસ્કાર આપવા ની માંગ ઉઠી* <nowiki>*</nowiki>ધારાસભ્ય ,કોર્પોરેટર અને સાંસદ અને ટ્રસ્ટો દ્વારા ઉઠી માંગ* તક્ષશીલા અગ્નિકાંડમાં બાળકોના જીવ બચાવનાર આ હીરો માટે સાંસદ, ધારાસભ્ય, કોર્પોરેટરોએ કરી પહ્મ પુરસ્કાર માટે ભલામણ <nowiki>https://trishulnews.com/ketan-sojitra-unsung-hero-of-takshshila-fire-tragedys-unsung-hero/editorial/</nowiki> તક્ષશીલા અગ્નિકાંડમાં બાળકોના જીવ બચાવનાર આ હીરો માટે સાંસદ, ધારાસભ્ય, કોર્પોરેટરોએ કરી પહ્મ પુરસ્કાર માટે ભલામણ <nowiki>http://jaldigitalindia.com/1848/</nowiki> o3fdyq1q7ddj5h2coqm3rs6rburrza7 0 129620 825560 805829 2022-07-21T03:02:55Z Snehrashmi 41463 [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં મૃત્યુ]] ઉમેરી using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | honorific-prefix = | name = ચિદંબરમ સુબ્રમણ્યમ | image = File:Chidambaram Subramaniam.jpg | caption = સી. સુબ્રમણ્યમ, સન્માન સમારોહ દરમિયાન | office1 = કૃષિ મંત્રી | term_start1 = ૧૯૬૪ | term_end1 = ૧૯૬૬ | primeminister1 = [[લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી]] | predecessor1 = સ્વર્ણ સિંહ | successor1 = જગજીવન રામ | office2 = આયોજન સમિતિના ડેપ્યુટી ચેરમેન | term_start2 = ૨ મે ૧૯૭૧ | term_end2 = ૨૨ જુલાઇ ૧૯૭૨ | primeminister2 = [[ઈન્દિરા ગાંધી]] | predecessor2 = ડી. આર. ગાડગીલ | successor2 = દુર્ગા પ્રસાદ ધાર | office3 = નાણાં મંત્રી | term_start3 = ૧૯૭૫ | term_end3 = ૧૯૭૭ | primeminister3 = ઈન્દિરા ગાંધી | predecessor3 = યશવંતરાવ ચૌહાણ | successor3 = હરિભાઇ એમ. પટેલ | office4 = રક્ષા મંત્રી | term_start4 = ૨૮ જુલાઇ ૧૯૭૯ | term_end4 = ૧૪ જાન્યુઆરી ૧૯૮૦ | primeminister4 = ચરણ સિંહ | predecessor4 = જગજીવન રામ | successor4 = [[ઈન્દિરા ગાંધી]] | office5 = મહારાષ્ટ્રના ગવર્નર | term_start5 = ૧૫ ફેબ્રુઆરી ૧૯૯૦ | term_end5 = ૯ જાન્યુઆરી ૧૯૯૩ | predecessor5 = કાસુ બ્રહ્માનંદ રેડ્ડી | successor5 = પી. સી. એલેક્ઝાન્ડર | birth_date = {{birth date|df=yes|1910|01|30}} | death_date = {{death date and age|df=yes|2000|11|07|1910|01|30}} | party = [[ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ]] | awards = [[ભારત રત્ન]] (૧૯૯૮) | alma_mater = મદ્રાસ યુનિવર્સિટી }} '''ચિદંબરમ સુબ્રમણ્યમ''' (૩૦ જાન્યુઆરી ૧૯૧૦ - ૭મી નવેમ્બર ૨૦૦૦) એક રાજકારણી અને સ્વતંત્ર સેનાની હતાં જેઓએ ભારતનાં નાણાં, કૃષિ અને સંરક્ષણ ખાતાનાં મંત્રીની જવાબદારીઓ સંભાળી હતી. તેમની આગેવાની દરમ્યાન થયેલ હરિત ક્રાંતિ બદલ દેશનો સર્વોચ્ય [[ભારત રત્ન]] ખીતાબ આપવામાં આવ્યો હતો. == જન્મ અને શિક્ષણ == ચિદંબરમ સુબ્રમણ્યમનો જન્મ [[તમિલનાડુ|તામિલનાડુ રાજ્ય]]ના [[કોઇમ્બતુર જિલ્લો|કોઈમ્બતુર જિલ્લા]]નાં પોલાચીમાં થયો હતો. ચેન્નાઇની પ્રેસીડન્સી કોલેજમાંથી ભૌતિકશાસ્ત્રમાં સ્નાતક અને મદ્રાસ (ચેન્નઈ) લો કોલેજમાંથી કાયદાની પદવી લીધી હતી. પોતાના કોલેજકાળ દરમ્યાન તેઓએ 'વનામાલર સંગમ' સંસ્થાની સ્થાપના કરી હતી આ ઉપરાંત 'પીથાન' નામનું સામયિક પણ ચાલુ કર્યુ હતું. == રાજકીય કારકિર્દી == ચિદંબરમ સુબ્રમણ્યમે તેમની કોલેજ કાર્યકાળ દરમ્યાન [[અસહયોગ આંદોલન|અસહકાર]] અને [[ભારત છોડો આંદોલન|ભારત છોડો]] આંદોલનોમાં ભાગ લિધો હતો. ૧૯૪૭માં તેઓ બંધારણ સભામાં ચૂંટાયા હતા. સ્વતંત્રતા બાદ તેઓ તત્કાલીન મદ્રાસ રાજ્યમાં ૧૯૫૨ થી ૧૯૬૨ સુધી શિક્ષણ,કાયદા અને નાંણા મંત્રી તરીકે સેવાઓ આપી હતી. ૧૯૬૨માં લોકસભાની ચૂંટણીમાં ચૂંટાયા બાદ તેઓ કેન્દ્ર સરકારમાં પ્રથમ પોલાદ અને ખાણ અને બાદમાં અન્ન અને કૃષિ મંત્રીનો કાર્યભાર સંભાળ્યો હતો. ૧૯૭૧ થી ૧૯૭૨ના સમયગાળા દરમ્યાન તેઓ આયોજન મંત્રાલયના ઉપસભાપતી પદે રહ્યા હતા. ૧૯૬૯માં કોંગ્રેસના ભાગલા બાદ તેઓ કોંગ્રેસ (શાસક)ના પ્રમુખ પદે નિમાયા હતા અને આજગાળા દરમ્યાન ભારતીય રુપિયાનું સૌપ્રથમ વખત અવમુલ્યન કરવામાં આવ્યુ હતુ. ૧૯૭૫થી ૧૯૭૭ ના ગાળા (કટોકટીના સમય) દરમ્યાન તેઓએ દેશનાં નાણાં મંત્રીના રુપે સેવાઓ આપી હતી. ૧૯૭૭ની ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસની હાર બાદ થયેલ ભાગલામાં તેઓ કોંગ્રેસ (ઉર્સ)માં જોડાયા હતા. ૧૯૭૯માં તેઓએ ચૌધરી ચરનસિંઘની અલ્પકાલીન સરકારમાં સંરક્ષણ મંત્રી અને ત્યારબાદ ૧૯૯૦-૯૩ ના સમયગાળામાં મહારાષ્ટ્ર રાજ્યનાં રાજ્યપાલની સેવાઓ આપી હતી. == હરિત ક્રાંતિમાં ફાળો == તેમનાં કૃષિ મંત્રીના પદભાર દરમ્યાન ડો. સ્વમિનાથન અને ડો. નોર્મન બાર્લોગના સહયોગથી ભારત સૌપ્રથમ વખત અનાજ ઉત્પાદનમાં સ્વાવલંબી થયો હતો અને દેશમાં હરિત ક્રાંતિના મંડાણ થયા હતા. આ ઉપરાંત દુધ ઉત્પાદન વધારવા માટે કરેલ 'ઓપરેશન ફ્લ્ડ'માં પણ તેઓએ યોગદાન આપ્યુ હતું. == સન્માનો == * ભારત રત્ન - ૧૯૮૮ * વાય.બી.ચવાણ રાષ્ટ્રીય એક્તા પુરસ્કાર<ref>http://www.thehindubusinessline.in/2000/11/08/stories/14085505.htm</ref> * યુ-થાન્ટ શાંતિ પુરસ્કાર ૧૯૯૬ * નોર્મન બાર્લોગ પુરસ્કાર - ૧૯૯૬<ref>{{Cite web |url=http://hindu.com/thehindu/2000/11/08/stories/01080009.htm |title=આર્કાઇવ ક .પિ |access-date=2021-12-15 |archive-date=2013-01-25 |archive-url=https://archive.today/20130125062656/http://hindu.com/thehindu/2000/11/08/stories/01080009.htm |url-status=dead }}</ref> * અનુવ્રુત પુરસ્કાર - ૧૯૮૮ == સંદર્ભ == {{Reflist}} {{ભારત રત્ન}} [[શ્રેણી:ભારત રત્ન પુરસ્કારના વિજેતા]] [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં મૃત્યુ]] a3wd76cjld4ra16c8hexvr7pgwti2z2 825561 825560 2022-07-21T03:03:09Z Snehrashmi 41463 [[શ્રેણી:૧૯૧૦માં જન્મ]] ઉમેરી using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | honorific-prefix = | name = ચિદંબરમ સુબ્રમણ્યમ | image = File:Chidambaram Subramaniam.jpg | caption = સી. સુબ્રમણ્યમ, સન્માન સમારોહ દરમિયાન | office1 = કૃષિ મંત્રી | term_start1 = ૧૯૬૪ | term_end1 = ૧૯૬૬ | primeminister1 = [[લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી]] | predecessor1 = સ્વર્ણ સિંહ | successor1 = જગજીવન રામ | office2 = આયોજન સમિતિના ડેપ્યુટી ચેરમેન | term_start2 = ૨ મે ૧૯૭૧ | term_end2 = ૨૨ જુલાઇ ૧૯૭૨ | primeminister2 = [[ઈન્દિરા ગાંધી]] | predecessor2 = ડી. આર. ગાડગીલ | successor2 = દુર્ગા પ્રસાદ ધાર | office3 = નાણાં મંત્રી | term_start3 = ૧૯૭૫ | term_end3 = ૧૯૭૭ | primeminister3 = ઈન્દિરા ગાંધી | predecessor3 = યશવંતરાવ ચૌહાણ | successor3 = હરિભાઇ એમ. પટેલ | office4 = રક્ષા મંત્રી | term_start4 = ૨૮ જુલાઇ ૧૯૭૯ | term_end4 = ૧૪ જાન્યુઆરી ૧૯૮૦ | primeminister4 = ચરણ સિંહ | predecessor4 = જગજીવન રામ | successor4 = [[ઈન્દિરા ગાંધી]] | office5 = મહારાષ્ટ્રના ગવર્નર | term_start5 = ૧૫ ફેબ્રુઆરી ૧૯૯૦ | term_end5 = ૯ જાન્યુઆરી ૧૯૯૩ | predecessor5 = કાસુ બ્રહ્માનંદ રેડ્ડી | successor5 = પી. સી. એલેક્ઝાન્ડર | birth_date = {{birth date|df=yes|1910|01|30}} | death_date = {{death date and age|df=yes|2000|11|07|1910|01|30}} | party = [[ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ]] | awards = [[ભારત રત્ન]] (૧૯૯૮) | alma_mater = મદ્રાસ યુનિવર્સિટી }} '''ચિદંબરમ સુબ્રમણ્યમ''' (૩૦ જાન્યુઆરી ૧૯૧૦ - ૭મી નવેમ્બર ૨૦૦૦) એક રાજકારણી અને સ્વતંત્ર સેનાની હતાં જેઓએ ભારતનાં નાણાં, કૃષિ અને સંરક્ષણ ખાતાનાં મંત્રીની જવાબદારીઓ સંભાળી હતી. તેમની આગેવાની દરમ્યાન થયેલ હરિત ક્રાંતિ બદલ દેશનો સર્વોચ્ય [[ભારત રત્ન]] ખીતાબ આપવામાં આવ્યો હતો. == જન્મ અને શિક્ષણ == ચિદંબરમ સુબ્રમણ્યમનો જન્મ [[તમિલનાડુ|તામિલનાડુ રાજ્ય]]ના [[કોઇમ્બતુર જિલ્લો|કોઈમ્બતુર જિલ્લા]]નાં પોલાચીમાં થયો હતો. ચેન્નાઇની પ્રેસીડન્સી કોલેજમાંથી ભૌતિકશાસ્ત્રમાં સ્નાતક અને મદ્રાસ (ચેન્નઈ) લો કોલેજમાંથી કાયદાની પદવી લીધી હતી. પોતાના કોલેજકાળ દરમ્યાન તેઓએ 'વનામાલર સંગમ' સંસ્થાની સ્થાપના કરી હતી આ ઉપરાંત 'પીથાન' નામનું સામયિક પણ ચાલુ કર્યુ હતું. == રાજકીય કારકિર્દી == ચિદંબરમ સુબ્રમણ્યમે તેમની કોલેજ કાર્યકાળ દરમ્યાન [[અસહયોગ આંદોલન|અસહકાર]] અને [[ભારત છોડો આંદોલન|ભારત છોડો]] આંદોલનોમાં ભાગ લિધો હતો. ૧૯૪૭માં તેઓ બંધારણ સભામાં ચૂંટાયા હતા. સ્વતંત્રતા બાદ તેઓ તત્કાલીન મદ્રાસ રાજ્યમાં ૧૯૫૨ થી ૧૯૬૨ સુધી શિક્ષણ,કાયદા અને નાંણા મંત્રી તરીકે સેવાઓ આપી હતી. ૧૯૬૨માં લોકસભાની ચૂંટણીમાં ચૂંટાયા બાદ તેઓ કેન્દ્ર સરકારમાં પ્રથમ પોલાદ અને ખાણ અને બાદમાં અન્ન અને કૃષિ મંત્રીનો કાર્યભાર સંભાળ્યો હતો. ૧૯૭૧ થી ૧૯૭૨ના સમયગાળા દરમ્યાન તેઓ આયોજન મંત્રાલયના ઉપસભાપતી પદે રહ્યા હતા. ૧૯૬૯માં કોંગ્રેસના ભાગલા બાદ તેઓ કોંગ્રેસ (શાસક)ના પ્રમુખ પદે નિમાયા હતા અને આજગાળા દરમ્યાન ભારતીય રુપિયાનું સૌપ્રથમ વખત અવમુલ્યન કરવામાં આવ્યુ હતુ. ૧૯૭૫થી ૧૯૭૭ ના ગાળા (કટોકટીના સમય) દરમ્યાન તેઓએ દેશનાં નાણાં મંત્રીના રુપે સેવાઓ આપી હતી. ૧૯૭૭ની ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસની હાર બાદ થયેલ ભાગલામાં તેઓ કોંગ્રેસ (ઉર્સ)માં જોડાયા હતા. ૧૯૭૯માં તેઓએ ચૌધરી ચરનસિંઘની અલ્પકાલીન સરકારમાં સંરક્ષણ મંત્રી અને ત્યારબાદ ૧૯૯૦-૯૩ ના સમયગાળામાં મહારાષ્ટ્ર રાજ્યનાં રાજ્યપાલની સેવાઓ આપી હતી. == હરિત ક્રાંતિમાં ફાળો == તેમનાં કૃષિ મંત્રીના પદભાર દરમ્યાન ડો. સ્વમિનાથન અને ડો. નોર્મન બાર્લોગના સહયોગથી ભારત સૌપ્રથમ વખત અનાજ ઉત્પાદનમાં સ્વાવલંબી થયો હતો અને દેશમાં હરિત ક્રાંતિના મંડાણ થયા હતા. આ ઉપરાંત દુધ ઉત્પાદન વધારવા માટે કરેલ 'ઓપરેશન ફ્લ્ડ'માં પણ તેઓએ યોગદાન આપ્યુ હતું. == સન્માનો == * ભારત રત્ન - ૧૯૮૮ * વાય.બી.ચવાણ રાષ્ટ્રીય એક્તા પુરસ્કાર<ref>http://www.thehindubusinessline.in/2000/11/08/stories/14085505.htm</ref> * યુ-થાન્ટ શાંતિ પુરસ્કાર ૧૯૯૬ * નોર્મન બાર્લોગ પુરસ્કાર - ૧૯૯૬<ref>{{Cite web |url=http://hindu.com/thehindu/2000/11/08/stories/01080009.htm |title=આર્કાઇવ ક .પિ |access-date=2021-12-15 |archive-date=2013-01-25 |archive-url=https://archive.today/20130125062656/http://hindu.com/thehindu/2000/11/08/stories/01080009.htm |url-status=dead }}</ref> * અનુવ્રુત પુરસ્કાર - ૧૯૮૮ == સંદર્ભ == {{Reflist}} {{ભારત રત્ન}} [[શ્રેણી:ભારત રત્ન પુરસ્કારના વિજેતા]] [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં મૃત્યુ]] [[શ્રેણી:૧૯૧૦માં જન્મ]] 09rkfc4tgq8sjmtxub3jr5oz0oltvv6 2 130567 825438 825168 2022-07-20T19:43:39Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[સભ્ય:Snehrashmi/પ્રયોગપૃષ્ઠ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[સભ્ય:Snehrashmi/પ્રયોગપૃષ્ઠ]] aje71bttfgvlkphkmmwjyshpqikkem9 2 134017 825445 825217 2022-07-20T19:44:39Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[અઝેરબીજાનની ટપાલ ટિકિટ અને ટપાલસેવાનો ઇતિહાસ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[અઝેરબીજાનની ટપાલ ટિકિટ અને ટપાલસેવાનો ઇતિહાસ]] lk74ik5d6zqq2j5nj8j7zvf23wbq85c 2 134019 825446 825214 2022-07-20T19:44:49Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[અબ્બાસ તૈયબજી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[અબ્બાસ તૈયબજી]] pmb0pxtp9u38l2z7dyhke8wlj04d3u5 2 134020 825449 825209 2022-07-20T19:45:19Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ઈરાકની ટપાલ ટિકિટ અને ટપાલસેવાનો ઇતિહાસ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ઈરાકની ટપાલ ટિકિટ અને ટપાલસેવાનો ઇતિહાસ]] 46dw2ja9800rooj9umfqo1rcx0oqw8m 2 134021 825459 825170 2022-07-20T19:46:59Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ગોડી મંદિર, નગરપારકર]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ગોડી મંદિર, નગરપારકર]] eijbhv0kn9bu6hr99l7uvrgsz5l919u 2 134022 825450 825207 2022-07-20T19:45:29Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[એમ. એસ. સુબ્બુલક્ષ્મી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[એમ. એસ. સુબ્બુલક્ષ્મી]] ktg0wxg7m6gn4px0lswjzl24a68d9xh 2 134023 825451 825205 2022-07-20T19:45:39Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[કમલાદેવી ચટ્ટોપાધ્યાય]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[કમલાદેવી ચટ્ટોપાધ્યાય]] nxvspv8s3pzqscxkhfspz7x3ppwqo92 2 134024 825452 825200 2022-07-20T19:45:49Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[કાદમ્બિની ગાંગુલી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[કાદમ્બિની ગાંગુલી]] rhp9iik26aoesoz4zz7gs1hl4r54lbq 2 134025 825453 825192 2022-07-20T19:45:59Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[કે. કામરાજ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[કે. કામરાજ]] dzia88w1589t6549zz05vi3pqiw15c4 2 134026 825458 825173 2022-07-20T19:46:49Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ગુજરાતમાં વાવનો ઇતિહાસ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ગુજરાતમાં વાવનો ઇતિહાસ]] bjuk1s6kjjpw3g71lb906ujpn5bcs3h 2 134027 825447 825212 2022-07-20T19:44:59Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[અરુંધતિ રોય]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[અરુંધતિ રોય]] rnx75m0gerfjey109e8hd6jm4ws8gtz 2 134028 825462 825162 2022-07-20T19:47:29Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[જામીની રોય]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[જામીની રોય]] hhd5rw4z2iy5vle50uebb987ux9o7yz 2 134029 825448 825210 2022-07-20T19:45:09Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[અરુણા આસફ અલી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[અરુણા આસફ અલી]] cc8y5c92oaw5opbwgae1svn094ybfe8 2 134031 825456 825179 2022-07-20T19:46:29Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ખેડા સત્યાગ્રહ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ખેડા સત્યાગ્રહ]] jwk7tmynk1mupaisrc7ewk5jkjp0m4q 2 134032 825454 825187 2022-07-20T19:46:09Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[કોંગ્રેસના પક્ષ પ્રમુખોની યાદી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[કોંગ્રેસના પક્ષ પ્રમુખોની યાદી]] c6rrcexfpm06uohq5cnit5cfzf39vt3 2 134033 825469 825149 2022-07-20T19:48:39Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[નિર્મલા દેશપાંડે]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[નિર્મલા દેશપાંડે]] ovi4hi7ss1ckt5gpietth5skeook6xi 2 134034 825463 825161 2022-07-20T19:47:39Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટો]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટો]] 6tay68485m58bq9j1nbja9r0r6ugxpq 2 134035 825467 825153 2022-07-20T19:48:19Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[દુર્ગાબાઈ દેશમુખ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[દુર્ગાબાઈ દેશમુખ]] lodu3rzcbfzon05ezx2bqao3hy2c27v 2 134036 825468 825151 2022-07-20T19:48:29Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[નગરપારકર જૈન મંદિરો]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[નગરપારકર જૈન મંદિરો]] o3yl60n9knjc0ylkiho080nde6cp5qo 2 134037 825457 825176 2022-07-20T19:46:39Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ગિલોટીન]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ગિલોટીન]] otgw6nswz5zi08xdfep1hdfhb08hcc6 2 134038 825466 825156 2022-07-20T19:48:09Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[તક્ષશિલા]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[તક્ષશિલા]] jziydr3v16gz4ytjubmgl1h7dfqpgg6 2 134039 825465 825157 2022-07-20T19:47:59Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ઢાંચો:વિડિયોવિકિ/doc]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ઢાંચો:વિડિયોવિકિ/doc]] sw01n7ze4yiuus07qgdclntnb85ft2b 2 134040 825470 825146 2022-07-20T19:48:49Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[પંડિતા રમાબાઈ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[પંડિતા રમાબાઈ]] fpwoxlulr1bsekpjxrl0eqs9055wprc 2 134041 825455 825182 2022-07-20T19:46:19Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ખુદીરામ બોઝ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ખુદીરામ બોઝ]] tskxm717wpnwr2l61gslt59bac904mi 2 134042 825461 825163 2022-07-20T19:47:19Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[જનરલ મોહન સિંહ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[જનરલ મોહન સિંહ]] iqjstjxhttludtrrc623jf6adjof0wl 2 134043 825471 825145 2022-07-20T19:48:59Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[પરવીન શાકીર]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[પરવીન શાકીર]] rlqujleru954s5mrxi25lywydv3d1q2 2 134044 825460 825165 2022-07-20T19:47:09Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ગોળમેજી પરિષદ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ગોળમેજી પરિષદ]] 1m20hjh1k5wwczewp6pngi0ifgwfza3 2 134045 825464 825160 2022-07-20T19:47:49Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ઢાંચો:વિડિયોવિકિ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ઢાંચો:વિડિયોવિકિ]] 846btztsyf3w1njs6q41mg1pdbhpc3m 2 134046 825479 825130 2022-07-20T19:50:19Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[રોમિલા થાપર]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[રોમિલા થાપર]] kymg9fdyc0ojh2y7gtlra92g0ul15d6 2 134048 825477 825132 2022-07-20T19:49:59Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[રમાબાઈ રાનડે]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[રમાબાઈ રાનડે]] cknl9ct4rwaf6xd9ir8010dbaqff15w 2 134049 825472 825141 2022-07-20T19:49:09Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ભારતીય બંધારણ સભા]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ભારતીય બંધારણ સભા]] qi1j4nfhfyxiwd9kuyjxs4a1sutp4vw 2 134050 825476 825134 2022-07-20T19:49:49Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[મદનલાલ ધિંગરા]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[મદનલાલ ધિંગરા]] pidmtn24xzb3rdhy0xb9kiz59198i5r 2 134051 825480 825129 2022-07-20T19:50:29Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[રાસબિહારી બોઝ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[રાસબિહારી બોઝ]] hj9ie337eig7pbrv19fyjq3t9naberg 2 134052 825474 825137 2022-07-20T19:49:29Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[બિધાન ચંદ્ર રોય]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[બિધાન ચંદ્ર રોય]] 8s704kyae5ya9athwdg4254vek05dri 2 134053 825478 825131 2022-07-20T19:50:09Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[રાજકુમારી અમૃત કૌર]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[રાજકુમારી અમૃત કૌર]] 9ydet8gfvgk7ckyvdgg9nnweksxd00s 2 134054 825475 825135 2022-07-20T19:49:39Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ભારતીય પુરાતત્ત્વ સર્વેક્ષણ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ભારતીય પુરાતત્ત્વ સર્વેક્ષણ]] sniq47uj8rw66waroimu1qoll179baw 2 134055 825481 825128 2022-07-20T19:50:39Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[લાલભાઈ દલપતભાઈ સંગ્રહાલય]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[લાલભાઈ દલપતભાઈ સંગ્રહાલય]] qo1o56psxvz3ebj7zfz4u3pqjiarhl9 2 134056 825482 825127 2022-07-20T19:50:49Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[વાસુદેવ બળવંત ફડકે]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[વાસુદેવ બળવંત ફડકે]] rdoowt07kzk82f3h8anhqqxjmii0f3j 2 134057 825473 825139 2022-07-20T19:49:19Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[બારિન્દ્રકુમાર ઘોષ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[બારિન્દ્રકુમાર ઘોષ]] 6perj9ktzkslmmsl5rb8wbloz487p2q 2 134058 825484 825125 2022-07-20T19:51:09Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[વરાહગીરી વેંકટગીરી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[વરાહગીરી વેંકટગીરી]] ky48y57hqwyz1y2j71l1uywsvcnyehw 2 134060 825483 825126 2022-07-20T19:50:59Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[વિન્સ્ટન ચર્ચિલ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[વિન્સ્ટન ચર્ચિલ]] atn1ayposd650285knse18y11ik0wye 2 134061 825488 825120 2022-07-20T19:51:50Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[સરલાબહેન]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[સરલાબહેન]] 4ckss5ni5y85x8i1ysgsxvt7h9q377m 2 134062 825485 825124 2022-07-20T19:51:19Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[વીરચંદ રાઘવજી ગાંધી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[વીરચંદ રાઘવજી ગાંધી]] qxbfqezay7hifgyvsthgw0l8jkhy22m 2 134063 825486 825123 2022-07-20T19:51:29Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[શબાના આઝમી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[શબાના આઝમી]] bsjsx1afu7lgk4mcbtc83bphnvfum6s 2 134064 825487 825122 2022-07-20T19:51:39Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[શિમલા કરાર]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[શિમલા કરાર]] ne1q3m84a0rr74jpw7495b609mn433l 2 134067 825489 825138 2022-07-20T19:51:59Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[સાવિત્રીબાઈ ફુલે]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[સાવિત્રીબાઈ ફુલે]] 2psit9iesf2328vbfkvgrrkkf43mpny 2 134068 825490 825144 2022-07-20T19:52:10Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[સાહિર લુધિયાનવી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[સાહિર લુધિયાનવી]] 38lh14r6jwcbny9n5rwuupfad4me5mz 2 134069 825491 825159 2022-07-20T19:52:20Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[અજયપાળ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[અજયપાળ]] cu622ss4urvh6fzjlb5logdkbpjicw2 2 134070 825493 825152 2022-07-20T19:52:40Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[અહિલ્યાબાઈ હોલકર]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[અહિલ્યાબાઈ હોલકર]] pfjmuz8xhv0tzrtkw0vmhzi3kegh2fn 2 134071 825492 825154 2022-07-20T19:52:30Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[અસૂર્યલોક]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[અસૂર્યલોક]] jj8fsvy1kx20jo3jhlf3o45iodi2pow 2 134072 825494 825158 2022-07-20T19:52:50Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[આંતરરાષ્ટ્રીય માતૃભાષા દિવસ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[આંતરરાષ્ટ્રીય માતૃભાષા દિવસ]] i2h1ggm2zmyy2inuzlcwigrgd563g0r 2 134073 825495 825206 2022-07-20T19:53:00Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[આશાદેવી આર્યનાયકમ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[આશાદેવી આર્યનાયકમ]] 9m2gcfb0xlgfrryhwtbhqzyx294kzz5 2 134074 825500 825181 2022-07-20T19:53:50Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ગુજરાત સલ્તનત]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ગુજરાત સલ્તનત]] 5708dfoxbobwhh6582iwc4b96hhm2u9 2 134075 825501 825178 2022-07-20T19:54:00Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ગુજરાતી સાહિત્ય મહોત્સવ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ગુજરાતી સાહિત્ય મહોત્સવ]] qsi13ggnmg8u50094qthpa9nftyft9v 2 134076 825497 825197 2022-07-20T19:53:20Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[કવિજીવન]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[કવિજીવન]] 6ltm6utyzhgqjdizzatmlkmz2800thp 2 134077 825496 825203 2022-07-20T19:53:10Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[સભ્ય:Snehrashmi/પ્રયોગપૃષ્ઠ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[સભ્ય:Snehrashmi/પ્રયોગપૃષ્ઠ]] aje71bttfgvlkphkmmwjyshpqikkem9 2 134078 825498 825191 2022-07-20T19:53:30Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ગંગારામ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ગંગારામ]] 3osthi9frpnonpe4ed1u6mim78cdb8u 2 134079 825502 825174 2022-07-20T19:54:10Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ગુજરાતનું સ્થાપત્ય]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ગુજરાતનું સ્થાપત્ય]] a8v8ulq1p0244i6ngxa5zwwbslnz6jv 2 134080 825504 825190 2022-07-20T19:54:30Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ચૌધરી રહમત અલી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ચૌધરી રહમત અલી]] lcnefj7p0pd2e9vm4g51sfkv0k5vl1l 2 134081 825499 825185 2022-07-20T19:53:40Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ગણેશ શંકર વિદ્યાર્થી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ગણેશ શંકર વિદ્યાર્થી]] b1ryue954u7q6oe8sj2zeiqgi6ghpa2 2 134082 825505 825186 2022-07-20T19:54:40Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[જશવંત ઠાકર]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[જશવંત ઠાકર]] 6gz65x78ecgqthq4df47hrh2emph4jg 2 134083 825507 825246 2022-07-20T19:55:00Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ડાંડિયો]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ડાંડિયો]] 78arod3c8a29xtwuj3oxihz9hmfrerl 2 134084 825503 825198 2022-07-20T19:54:20Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ચંદ્રમુખી બસુ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ચંદ્રમુખી બસુ]] cyje62jwj5ej4x94wi8b392fip6zpxr 2 134085 825508 825243 2022-07-20T19:55:10Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ત્રિભુવનપાળ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ત્રિભુવનપાળ]] bveeksoc95m5rje94nge3432a8n3fl3 2 134086 825509 825240 2022-07-20T19:55:20Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[દુર્લભરાજ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[દુર્લભરાજ]] kuk5fu6azszpzzia5elttpdcycw1y0w 2 134087 825511 825234 2022-07-20T19:55:40Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[નીરજા ભનોત]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[નીરજા ભનોત]] s8auywiz1hcixuce8fduwsovy23zcz9 2 134088 825506 825250 2022-07-20T19:54:50Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[જસ્મા ઓડણ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[જસ્મા ઓડણ]] 2g39sf5pmztkjs26wms12e5mzocoyyl 2 134089 825513 825228 2022-07-20T19:56:00Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[પોસ્ટ ઑફિસ (ટૂંકી વાર્તા)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[પોસ્ટ ઑફિસ (ટૂંકી વાર્તા)]] dmitdunw2r7gttk1bd4m6ubpvzd5znd 2 134090 825510 825237 2022-07-20T19:55:30Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[નટમંડળ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[નટમંડળ]] 1325yvrwkbl4n2mi2bpxsmuur6swecd 2 134091 825512 825230 2022-07-20T19:55:50Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[વેસ્ટર્ન ઇન્ડિયા સ્ટેટ્સ એજન્સી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[વેસ્ટર્ન ઇન્ડિયા સ્ટેટ્સ એજન્સી]] kjzau5hmmveamx2ol272oyitssvflpi 2 134092 825514 825225 2022-07-20T19:56:10Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[પ્રકાશ ન. શાહ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[પ્રકાશ ન. શાહ]] jvjmjd5zeznfk0gtzyxeis3qjxhpyhd 2 134093 825515 825211 2022-07-20T19:56:20Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[પ્રવીણ પંડ્યા]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[પ્રવીણ પંડ્યા]] tmag0cr5lolyeegjrfwfnux7gp2z2bm 2 134094 825516 825224 2022-07-20T19:56:30Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[પ્રિયંવદા]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[પ્રિયંવદા]] qvr8fn8nukqjjvtowv8lgdr9buwx64h 2 134095 825517 825222 2022-07-20T19:56:40Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[પ્રેમલતા અગ્રવાલ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[પ્રેમલતા અગ્રવાલ]] bkzvx1dmf6q9rab83die54fo950jifv 2 134096 825518 825219 2022-07-20T19:56:50Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[બચેન્દ્રી પાલ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[બચેન્દ્રી પાલ]] m1kxs2wxanvxa9dyq3wszv6voxu0zv2 2 134098 825519 825229 2022-07-20T19:57:00Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[બાદશાહનો હજીરો]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[બાદશાહનો હજીરો]] tmczn4pcklta4t94k6s3fi5qtrzyfsg 2 134099 825521 825231 2022-07-20T19:57:20Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[મણિલાલ દ્વિવેદીની કૃતિઓની યાદી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[મણિલાલ દ્વિવેદીની કૃતિઓની યાદી]] p6rltmu18ja6vjv4qdipltjgsiengpe 2 134101 825523 825235 2022-07-20T19:57:40Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[મહાવીર પ્રસાદ દ્વિવેદી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[મહાવીર પ્રસાદ દ્વિવેદી]] m5rs346aw351mzf2egm1mjxq5b3n8i2 2 134102 825520 825239 2022-07-20T19:57:10Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[ભીમદેવ દ્વિતીય]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ભીમદેવ દ્વિતીય]] q4kmnwpgpc13o1hq9qc2xshlijbvy4d 2 134103 825522 825241 2022-07-20T19:57:30Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[મનીષા જોશી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[મનીષા જોશી]] 7phm3km58s8l2drrnj1qqqqmqvgq4ab 2 134104 825524 825242 2022-07-20T19:57:50Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[મારી હકીકત]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[મારી હકીકત]] nveajclk3nflmmeukcjcqzuj9ugefis 2 134105 825525 825256 2022-07-20T19:58:00Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[મિથ્યાભિમાન (નાટક)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[મિથ્યાભિમાન (નાટક)]] smu3pgftot7nkhpxju64wodz0k4u1te 2 134106 825526 825255 2022-07-20T19:58:10Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[મીરપુર ખાસ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[મીરપુર ખાસ]] lpd3vip6s3lqut6ulf918fazu0eebnv 2 134107 825528 825251 2022-07-20T19:58:30Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[રમાબાઈ આંબેડકર]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[રમાબાઈ આંબેડકર]] fnr1juk1t8129y4rus2vua4d0wggrjl 2 134108 825527 825252 2022-07-20T19:58:20Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[મૂળરાજ દ્વિતીય]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[મૂળરાજ દ્વિતીય]] irxnlmyzpy520ygiri4n96jq72yo0f6 2 134109 825529 825258 2022-07-20T19:58:40Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[રૂપાબાઈ ફરદૂનજી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[રૂપાબાઈ ફરદૂનજી]] 7fa68paspa2svx52qphy1yea13gzkoa 2 134110 825530 825257 2022-07-20T19:58:50Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[લાટના ચાલુક્ય]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[લાટના ચાલુક્ય]] 7tqozwd2e4qbou3nwx6c6ytjb0ufqbn 2 134111 825535 825305 2022-07-20T19:59:40Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[શરીફા વીજળીવાળા]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[શરીફા વીજળીવાળા]] 0uyvrpfqi68byn5ij7wo9f2p8lb6zvh 2 134112 825534 825306 2022-07-20T19:59:30Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[શબવાહિની ગંગા]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[શબવાહિની ગંગા]] 6dehl6lo3y62qv0vge0aam4zrntfrcr 2 134113 825533 825307 2022-07-20T19:59:20Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[શકુંતલા દેવી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[શકુંતલા દેવી]] iiglh8xviwum1u27wapwmnwixve828u 2 134114 825537 825303 2022-07-20T20:00:00Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[શાઇસ્તા સુહરાવર્દી ઇકરામુલ્લાહ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[શાઇસ્તા સુહરાવર્દી ઇકરામુલ્લાહ]] 3nymjn6cgkse9vm3y58fdp9hrx95pax 2 134115 825536 825304 2022-07-20T19:59:50Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[શાન્તા ગાંધી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[શાન્તા ગાંધી]] aq6a7k33fe1hnf8b2qdfpmh6prf1bqo 2 134116 825538 825302 2022-07-20T20:00:10Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[શેખ મુજીબુર રહેમાન]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[શેખ મુજીબુર રહેમાન]] bz9dgsyzvh9zaq7xaf743mgftylqkde 2 134117 825531 825310 2022-07-20T19:59:00Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[લાહોર સંગ્રહાલય]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[લાહોર સંગ્રહાલય]] boz2kaplzoykxqo2t7e5k8dzd18fz4y 2 134118 825540 825299 2022-07-20T20:00:30Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[સંસ્કૃતિ દિવસ (જાપાન)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[સંસ્કૃતિ દિવસ (જાપાન)]] s2s7x52c4abk0fw2a4zsablg9tzkx8c 2 134119 825541 825298 2022-07-20T20:00:40Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[સવિતા આંબેડકર]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[સવિતા આંબેડકર]] 4vhr47halevpdt765ndkg9lfx1y1cla 2 134120 825542 825296 2022-07-20T20:00:50Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[સાવિત્રી ખાનોલકર]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[સાવિત્રી ખાનોલકર]] llzlm05kdd4nzlojlsay9xhboocintm 2 134121 825544 825293 2022-07-20T20:01:10Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[સુભદ્રા કુમારી ચૌહાણ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[સુભદ્રા કુમારી ચૌહાણ]] gmlodoumjn95eo9tqfovb2fuw9eusxq 2 134122 825543 825295 2022-07-20T20:01:00Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[સુભદ્રા જોશી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[સુભદ્રા જોશી]] p7rrla9y0fv7imuoxnjb2ip50dhaubu 2 134123 825539 825301 2022-07-20T20:00:20Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[શ્રીસ્થલ સંગ્રહાલય]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[શ્રીસ્થલ સંગ્રહાલય]] p4qlia9s79twhwnyd6ujgi7vchkfvmv 2 134125 825547 825288 2022-07-20T20:01:40Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[હરિપ્રસાદ શાસ્ત્રી]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[હરિપ્રસાદ શાસ્ત્રી]] rzz029e3s3wyv4asayxmypvube22ndy 2 134126 825532 825309 2022-07-20T19:59:10Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[વલ્લભરાજ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[વલ્લભરાજ]] ftwzckqz2jp5muta7ve3gufcvkt7sph 2 134127 825545 825291 2022-07-20T20:01:20Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[સુમના રોય]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[સુમના રોય]] g2b4rdh9k71wgi6p6bb8jbcfg1aqvix 2 134128 825546 825289 2022-07-20T20:01:30Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[સુશીલા ગણેશ માવળંકર]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[સુશીલા ગણેશ માવળંકર]] 2mkfa5761yusgi9smju8yft1a50p1tj 2 134134 825548 825285 2022-07-20T20:01:50Z EmausBot 4503 Bot: Fixing double redirect to [[૧૮૩૭ સુરત અગ્નિકાંડ]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[૧૮૩૭ સુરત અગ્નિકાંડ]] ivvnwemdy020zq4oosrl2eytok7wjsb 3 134138 825577 825389 2022-07-21T08:04:32Z Ramesh kandli 69701 પાનું ખાલી કરી દેવાયું wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 3 134176 825412 2022-07-20T12:12:48Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Shailesh padvi}} -- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૧૭:૪૨, ૨૦ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) fxy8c4msnkqsk7wgy4govphm5wj5g2d 3 134177 825419 2022-07-20T13:28:24Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=અમિત શુક્લ}} -- [[:User:Dsvyas|ધવલ સુધન્વા વ્યાસ]]^{[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]} ૧૮:૫૮, ૨૦ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) 97649xi1l9br278a72l27yks0mhyqze 3 134178 825420 2022-07-20T13:29:20Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Aranciomassimo6194}} -- [[:User:Dsvyas|ધવલ સુધન્વા વ્યાસ]]^{[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]} ૧૮:૫૯, ૨૦ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) qu35nxw9jfgtmh5z1sphm5j59e1zflu 3 134179 825421 2022-07-20T13:35:02Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Vishal8076983382}} -- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૧૯:૦૫, ૨૦ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) pb7yygzu6hyjs2yxo75t4js28dhlrrq 3 134180 825422 2022-07-20T13:44:51Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Autokrabbe}} -- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૧૯:૧૪, ૨૦ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) kg5d1tyk9tkl1j3gv027g0ihi6k2dsw 3 134181 825426 2022-07-20T14:37:42Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Arjun Jadeja49}} -- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૨૦:૦૭, ૨૦ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) 0w8g3q3mfiwycxvisf3qo4xphwzy6or 3 134182 825427 2022-07-20T15:12:40Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Narigara jaydip govind bhai}} -- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૨૦:૪૨, ૨૦ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) 6kadg46ck6mkjbtlr0hssngfj373ex6 3 134183 825428 2022-07-20T15:21:28Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Solanki jaydip j.d}} -- [[:User:Dsvyas|ધવલ સુધન્વા વ્યાસ]]^{[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]} ૨૦:૫૧, ૨૦ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) 7tsrn2mo25mbupyh705dtchby1ex9i1 3 134184 825435 2022-07-20T16:35:29Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Sagar j pandya 21}} -- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૨૨:૦૫, ૨૦ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) 0uqa9fk8mkn39tnvindqrajfv8mrlx9 3 134185 825551 2022-07-21T02:44:46Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Rathava Mehul}} -- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૦૮:૧૪, ૨૧ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) 9ac9pq8xzuzdnzxnyoduq0xxhdwumdp 14 134186 825553 2022-07-21T03:00:09Z Snehrashmi 41463 [[શ્રેણી:વર્ષ પ્રમાણે જન્મ]] wikitext text/x-wiki આ શ્રેણીમાં ઇ.સ. ૨૦૦૦ના વર્ષમાં જન્મેલા લોકોની માહિતી છે. {{Commons category|2000 births|૨૦૦૦માં જન્મ}} [[શ્રેણી:વર્ષ પ્રમાણે જન્મ]] elzydagysa2s0fdniej5lx785bhghwi 14 134187 825554 2022-07-21T03:00:12Z Snehrashmi 41463 [[શ્રેણી:વર્ષ પ્રમાણે મૃત્યુ]] wikitext text/x-wiki આ શ્રેણીમાં ઇ.સ. ૨૦૦૦ના વર્ષમાં મૃત્યુ પામેલા લોકોની માહિતી છે. {{Commons category|2000 deaths|૨૦૦૦માં મૃત્યુ}} [[શ્રેણી:વર્ષ પ્રમાણે મૃત્યુ]] lnbxxrfxjg6z7405k1bilxy2i9iysvk 3 134188 825566 2022-07-21T03:10:13Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Maheshbhai Prajapati}} -- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૦૮:૪૦, ૨૧ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) tmdjev8d56gfhuhoqid7exa38bp5f9q 3 134189 825567 2022-07-21T03:46:42Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=DrQuinnEskimoWoman}} -- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૦૯:૧૬, ૨૧ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) n8of7tdvzkfdjsbg43293ei6awvxluk 3 134190 825568 2022-07-21T04:00:13Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Dev Sadisatsowala}} -- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૦૯:૩૦, ૨૧ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) 0v8z6ex2ky9ywqdshobe4lo8wltmhyy 3 134191 825578 2022-07-21T09:09:02Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Bhurabhai Rathod}} -- [[:User:Dsvyas|ધવલ સુધન્વા વ્યાસ]]^{[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]} ૧૪:૩૯, ૨૧ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) idhwvhzuy478afocv5t1dyh6mewgmod 3 134192 825580 2022-07-21T11:58:39Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Dmehta81}} -- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૧૭:૨૮, ૨૧ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) 0a0nmfksyrety4lrp542d8zh9nkd94q