Կաղապար:Արդեօք Գիտէ՞ք

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="hyw">
  <siteinfo>
    <sitename>Ուիքիփետիա</sitename>
    <dbname>hywwiki</dbname>
    <base>https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%82%D5%B8%D6%80_%D4%B7%D5%BB</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.22</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Մեդիա</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Սպասարկող</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Քննարկում</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Մասնակից</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Մասնակցի քննարկում</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Ուիքիփետիա</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Ուիքիփետիայի քննարկում</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Պատկեր</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Պատկերի քննարկում</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki քննարկում</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Կաղապար</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Կաղապարի քննարկում</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Օգնություն</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Օգնության քննարկում</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Ստորոգութիւն</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Կատեգորիայի քննարկում</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Մոդուլ</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Մոդուլի քննարկում</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Կաղապար:Արդեօք Գիտէ՞ք</title>
    <ns>10</ns>
    <id>24</id>
    <revision>
      <id>206026</id>
      <parentid>205259</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T20:00:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Azniv Stepanian</username>
        <id>8</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1214" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Lviv-Armenian.jpg|175px|մինի|աջից| Լվովի Ս. Աստուածածին հայկական եկեղեցին]]
*․․․ որ իր աղբիւրէն մինչեւ ծով, [[Տանուպ Գետ|Տանուպ գետը]] կ'անցնի տասը երկիրներէ. [[Գերմանիա]], [[Աւստրիա]], [[Սլովաքիա]], [[Հունգարիա]], [[Խրուաթիա]], [[Սերպիա]], [[Ռումանիա]], [[Պուլկարիա]], [[Մոլտովա]] եւ [[Ուքրանիա]]:
*․․․ որ աշխարհի 188 ամէնէն բարձր լեռները կը գտնուին [[Ասիա|Ասիոյ]] մէջ։
*․․․ որ աշխարհի բոլոր օդաչուները [[Անգլերէն|անգլերէն]] կը խօսին։
*․․․ որ [[Թուզ|թուզը]] հարուստ է հանքայիններով` [[Կիր|կիր]], [[պղինձ]], փոթասիոմ, մանկանէզ, [[Երկաթ|երկաթ]], սէլէնիոմ, [[Զինկ|զինկ]]:
*․․․ որ Ուքրանիոյ [[Լվով]] քաղաքին մէջ գտնուող Ս. Աստուածածին հայկական եկեղեցին ամէնէն յայտնի կրօնական շինութիւններու ցանկին վրայ է:</text>
      <sha1>obuvi1ilur0ofpt56ppy2lbufmvk19v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Պատմողական Սեռի Տեսակներ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5512</id>
    <revision>
      <id>206037</id>
      <parentid>205836</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T07:23:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10462" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Victor Hugo circa 1880.jpg|մինի|Հիւկօ]]
[[Պատկեր:Dickens Gurney head.jpg|մինի|Տիքընզ]]
[[Պատկեր:Abovianportrait.jpg|մինի|Աբովեան]]
[[Պատկեր:Homer British Museum.jpg|մինի|Հոմերոս]]
[[Պատկեր:Goethe (Stieler 1828).jpg|մինի|Կէօթէ]]
Պատմողական սեռի հին տեսակներէն են՝

* Դիցաբանական զրոյցը (ինչպէս՝ Պրոմեթէոսի, Վահագնի, եւ այլն)
* Առասպելը (ինչպէս՝ [[Հայկ եւ Բէլ|Հայկի եւ Բէլի]], Արտաւազդի, [[Սուրբ Սարգիս|Սուրբ Սարգիսի]]․․․)
* Աւանդութիւնը (ինչպէս՝ Մհերի Դրան, Լուսաւորիչի Կանթեղին, [[Խաչատուր Աբովեան|Աբովեանի]] անհետացման․․․)
* Հեքիաթը (ինչպէս՝ [[Հազար Ու Մէկ Գիշեր|Հազար ու Մէկ Գիշերներու]], Հազարան Պլպուլի․․․)
* Ժողովրդական դիւցազնավէպը (ինչպէս՝ [[հելլէններ]]ու «Իլիական»ը, [[ֆրանսա]]ցիներու «Ռոլանի Երգը», հայոց «[[Սասունցի Դաւիթ]]»ը ․․․)։

Այս տեսակներուն հասարակաց յատկանիշն է ժողովուրդին հաւաքական արտադրութիւն ըլլալը՝ բազմադարեան հոլովոյթի մը մէջ։ Բացի ատկէ՝ իւրաքանչիւրը ունի մասնայատկութիւններ։

Բոլոր այս տեսակներէն, իր կարեւորութեամբ կը զանազանուի վերջինը՝ ժողովրդական դիւցազնավէպը, որ հարազատ հայելին է տուեալ ժողովուրդի ազգային նկարագրին եւ ձգտումներուն, ինչպէս Սասունցի Դաւիթը՝ հայ ժողովուրդի պարագային։

== Պատմութիւն ==
Պատմողական այս նախնական տեսակներէն դէպի գրական տեսակներ անցումը եղած է աստիճանական, եւ ստացած է զանազան ձեւեր։ Մէկ կողմէ՝ գրի առնուած են բերանացի երկեր (ինչպէս «Իլիական»ը՝ [[Հոմերոս]]ի կողմէ, կամ շատ աւելի ուշ՝ «Սասունցի Դաւիթ»ը ԺԹ. դարուն)։ Միւս կողմէ, շատ գրողներ փորձած են արտադրել սեփական դիւցազնավէպ՝ իրենց ոճով, գրական դիւցազներգութիւններ։ Այս փորձը յաջող արդիւնք չէ տուած առհասարակ։

Սակայն դիւցազնավէպը, միւս հին տեսակներուն նման, նպաստած է նոր տեսակներու ծնունդին։

== Վէպ ==

Գալով նոր ժամանակներու պատմողական տեսակներուն, առաջին հերթին պիտի յիշատակենք վէպը։

Իր ներկայ ձեւին մօտիկ ձեւով մը ծնած՝ ԺԵ.- ԺԶ. դարերուն, պատմողական այս տեսակը աստիճանաբար կաղապար դարձաւ ծաւալուն ստեղծագործութիւններու, հանդիսանալով հին ժամանակներու դիւցազնավէպին մերօրեայ համարժէքը։

Առաջին նշանաւոր վէպերը ստեղծուեցան ԺԶ. եւ ԺԷ. դարերուն՝ [[Վերածնունդ]]ի եւ դասական գրականութեան դարերուն, [[Ռաբլե Ֆրանսուա|Ռապըլէի]] ու [[Սերուանտես|Սերուանտեսի]] պէս գրագէտներու գրիչով։ Իսկ ԺԸ. եւ ԺԹ. դարերը տեսան Լուսաւորման դարու, ապա իրապաշտ դպրոցի մտածողական-քննադատական վէպի ծաղկումը։ Միջանկեալ՝ վիպապաշտ կոչուած հոսանքէն եւս որոշ երկեր, տարբեր զգայնութեամբ, նոյն շարժումին է որ նպաստ բերին։

Արեւմտեան գրականութիւններու ծիրին մէջ, այս հանգրուանները նշող անուններ են՝ [[Ճոնաթան Սուիֆթ]], [[Ժան Ժաք Ռուսօ]], [[Վոլթեր|Վոլթէր]], [[Կէօթէ]], [[Պալզաք]], [[Սթենտալ]], [[Վիքթոր Հիւկօ]], [[Չարլզ Տիքընզ]], [[Թոլսթոյ]]։ Մեր մէջ՝ շրջանցելով դասական հոսանքը, որ չեղաւ մնայուն գործերու արտադրման վայր, ԺԹ. դարու կէսէն՝ պիտի նշենք [[Խաչատուր Աբովեան]]ի, [[Րաֆֆի]]ի, [[Նար-Դոս|Նար-Դոսի]], [[Շիրվանզադէ]]ի, [[Կամսարական|Տ․ Կամսարականի]], [[Գրիգոր Զօհրապ]]ի, [[Երուխան (արեւմտահայերէն)|Երուխանի]] անունները՝ իբր վէպի յղացքով, երկեր արտադրող գրագէտներ։

Ի. դարուն, վէպը շարունակեց պահել իր կենսունակութիւնը գրաւելով նոր գետիններ՝ խորացումի ուղղութեամբ, յատկապէս հոգեբանական, հոգեվերլուծական։ [[Տոսթոյեւսքի]], [[Փրուսթ]], [[Ֆոքնըր]], [[Ճոյս]]- Ի. դարու առաջին կէսին այս խորացումը գլխաւոր կատարողներն են։ Հայ գրականութեան մէջ, նոյն պահերուն կը համապատասխանեն [[Յակոբ Օշական|Յ․ Օշական]], [[Զապէլ Եսայեան|Զ․ Եսայեան]], [[Վահան Թոթովենց|Վ․ Թոթովենց]], [[Ակսել Բակունց]], եւ այլն։

Վէպին ծաղկումը վերջին երկու-երեք դարերուն, կը բացատրուի քանի մը բնորոշ գիծերով.

* Մեծ ծաւալը կարելի կը դարձնէ՝ անհատ-կերպարներու, թէ հաւաքական երեւոյթներու բազմակողմանի դրսեւորումն ու հոլովոյթը․ ապա նաեւ անոնց վերլուծումը, պատճառական թէ այլ կապակցութիւնները․
* Իբր տեսակ՝ իր արտօնած ազատութիւնները կու տան ճոխացումի, խորացումի, այլազանումի հարուստ առիթներ։ Անհատ-կերպարի յուզական աշխարհը բաող քնարական հատուածներէն՝ մինչեւ անհատներու միջեւ տռամային-բեմական կացութիւններու լարումը, մինչեւ պատմական տուեալներու եւ գաղափարագրական դրոյթներու յաւելումը, վէպը կ՛ընդունի բազմակի պատուաստումներ․
* Այս կենսունակութեան շնորհիւ, վէպը ծնունդ տուած է մի քանի տարբերակներու, ինչպէս պատմավէպը, գիտա-երեւակայական վէպը (ի դէպ՝ տարբեր ծաւալով կամ թատերգութեան ձեւի տակ)․
* Ծաւալի չափանիշը նկատի առած՝ պէտք է յիշել նախ՝ վիպակը, որ փոքր վէպ մըն է․ ապա վիպաշարը, այսինքն՝ մէկ մարմին կազմող կամ աւելի կամ նուազ իրարու կապուած մի քանի, երբեմն բազմաթիւ, վէպերու շարքը։

Պատմողական աւելի փոքր տեսակ մըն է պատմուածքը կամ նորավէպը։ Այս տեսակը զգալիօրէն կը տարբերի վէպէն, եւ ոչ միայն կերպարներու եւ միակ կացութեան մը՝ պատկերումին։ Ատոր փոխարէն՝ երբեմն ան կը հասնի մեծ խտութեան եւ խոր ճշմարտացիութեան։

== Քրոնիկ կամ փաստագրական ակնարկ ==

Պատմողական սեռի աւելի նոր տեսակ է քրոնիկը կամ փաստագրական ակնարկը՝ իր զանազան ձեւաւորումներով։ Ասոնց բնորոշ ընդհանուր գիծը՝ իրենց պատկերած դէպքերուն ու դէմքերուն իրական կեանքի մէջ պատահած ըլլալն է, իրական գոյութիւն ունենալը։

Քրոնիկ-ակնարկի տեսակին կը պատկանին՝
* Բուն լրագրական քրոնիկ-ակնարկը, հանրային՝ շահեկանութիւն ունեցող երեւոյթի մը շուրջ
* Յուշագրութիւնը
* Օրագրութիւնը կամ օրագիրը․
* Գրական կենդանագիրը կամ դիմանկարը, ապա՝ կենսագրութիւնը (կրնայ ըլլալ նաեւ ինքնակենսսագրութիւն)
* Լրագրական տոմսը՝ յաճախ կատակաշեշտ քննադատութիւն
* Պարսաւագիրը՝ աւելի ծաւալուն, եւ ծաղրող-դատապարտող շեշտով

Քրոնիկ տեսակի զանազան այս ձեւերուն մէջ, գրագէտին ազատութիւնը, երեւակայութեան թափը կը սահմանափակուին․ բայց երկը չի կորսնցներ գրական-գեղարուեստական գործի իր հանգամանքը, չի դառնար իրականութեան չոր տեղեկագրում։ Երեւակայութիւնը կ'օգնէ քրոնիկագիր հեղինակին նախ՝ ընտրելու իր նիւթը, ապա՝ անոր մէջընտրելու եւ շեշտելու որոշ երեսներ, որոշ փաստեր։ Ան յաճախ նաեւ անձամբ կ'երեւի ակնարկին մէջ, կը միջամտէ, կը մասնակցի․․․

Այլ խօսքով, քրոնիկ-ակնարկային երկը՝ կեանքի եւ գրականութեան կէս-ճամբուն վրայ՝ ձեւով մը կը կազմէ գրականութեան «հետախուզութիւնը», ճամբայ կը բանայ պատմողական միւս տեսակներուն։

Կեանքին մօտէն առնչուող գրականութեան մը մէջ, անփոխարինելի է քրոնիկային երկերու դերը։

[[Ստորոգութիւն:Գրականութիւն]]
[[Ստորոգութիւն:Գրական սեռեր]]</text>
      <sha1>5a3399itp5qkolzmkvgmhd90erd22rq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206038</id>
      <parentid>206037</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T07:25:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Քրոնիկ կամ փաստագրական ակնարկ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10471" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Victor Hugo circa 1880.jpg|մինի|Հիւկօ]]
[[Պատկեր:Dickens Gurney head.jpg|մինի|Տիքընզ]]
[[Պատկեր:Abovianportrait.jpg|մինի|Աբովեան]]
[[Պատկեր:Homer British Museum.jpg|մինի|Հոմերոս]]
[[Պատկեր:Goethe (Stieler 1828).jpg|մինի|Կէօթէ]]
Պատմողական սեռի հին տեսակներէն են՝

* Դիցաբանական զրոյցը (ինչպէս՝ Պրոմեթէոսի, Վահագնի, եւ այլն)
* Առասպելը (ինչպէս՝ [[Հայկ եւ Բէլ|Հայկի եւ Բէլի]], Արտաւազդի, [[Սուրբ Սարգիս|Սուրբ Սարգիսի]]․․․)
* Աւանդութիւնը (ինչպէս՝ Մհերի Դրան, Լուսաւորիչի Կանթեղին, [[Խաչատուր Աբովեան|Աբովեանի]] անհետացման․․․)
* Հեքիաթը (ինչպէս՝ [[Հազար Ու Մէկ Գիշեր|Հազար ու Մէկ Գիշերներու]], Հազարան Պլպուլի․․․)
* Ժողովրդական դիւցազնավէպը (ինչպէս՝ [[հելլէններ]]ու «Իլիական»ը, [[ֆրանսա]]ցիներու «Ռոլանի Երգը», հայոց «[[Սասունցի Դաւիթ]]»ը ․․․)։

Այս տեսակներուն հասարակաց յատկանիշն է ժողովուրդին հաւաքական արտադրութիւն ըլլալը՝ բազմադարեան հոլովոյթի մը մէջ։ Բացի ատկէ՝ իւրաքանչիւրը ունի մասնայատկութիւններ։

Բոլոր այս տեսակներէն, իր կարեւորութեամբ կը զանազանուի վերջինը՝ ժողովրդական դիւցազնավէպը, որ հարազատ հայելին է տուեալ ժողովուրդի ազգային նկարագրին եւ ձգտումներուն, ինչպէս Սասունցի Դաւիթը՝ հայ ժողովուրդի պարագային։

== Պատմութիւն ==
Պատմողական այս նախնական տեսակներէն դէպի գրական տեսակներ անցումը եղած է աստիճանական, եւ ստացած է զանազան ձեւեր։ Մէկ կողմէ՝ գրի առնուած են բերանացի երկեր (ինչպէս «Իլիական»ը՝ [[Հոմերոս]]ի կողմէ, կամ շատ աւելի ուշ՝ «Սասունցի Դաւիթ»ը ԺԹ. դարուն)։ Միւս կողմէ, շատ գրողներ փորձած են արտադրել սեփական դիւցազնավէպ՝ իրենց ոճով, գրական դիւցազներգութիւններ։ Այս փորձը յաջող արդիւնք չէ տուած առհասարակ։

Սակայն դիւցազնավէպը, միւս հին տեսակներուն նման, նպաստած է նոր տեսակներու ծնունդին։

== Վէպ ==

Գալով նոր ժամանակներու պատմողական տեսակներուն, առաջին հերթին պիտի յիշատակենք վէպը։

Իր ներկայ ձեւին մօտիկ ձեւով մը ծնած՝ ԺԵ.- ԺԶ. դարերուն, պատմողական այս տեսակը աստիճանաբար կաղապար դարձաւ ծաւալուն ստեղծագործութիւններու, հանդիսանալով հին ժամանակներու դիւցազնավէպին մերօրեայ համարժէքը։

Առաջին նշանաւոր վէպերը ստեղծուեցան ԺԶ. եւ ԺԷ. դարերուն՝ [[Վերածնունդ]]ի եւ դասական գրականութեան դարերուն, [[Ռաբլե Ֆրանսուա|Ռապըլէի]] ու [[Սերուանտես|Սերուանտեսի]] պէս գրագէտներու գրիչով։ Իսկ ԺԸ. եւ ԺԹ. դարերը տեսան Լուսաւորման դարու, ապա իրապաշտ դպրոցի մտածողական-քննադատական վէպի ծաղկումը։ Միջանկեալ՝ վիպապաշտ կոչուած հոսանքէն եւս որոշ երկեր, տարբեր զգայնութեամբ, նոյն շարժումին է որ նպաստ բերին։

Արեւմտեան գրականութիւններու ծիրին մէջ, այս հանգրուանները նշող անուններ են՝ [[Ճոնաթան Սուիֆթ]], [[Ժան Ժաք Ռուսօ]], [[Վոլթեր|Վոլթէր]], [[Կէօթէ]], [[Պալզաք]], [[Սթենտալ]], [[Վիքթոր Հիւկօ]], [[Չարլզ Տիքընզ]], [[Թոլսթոյ]]։ Մեր մէջ՝ շրջանցելով դասական հոսանքը, որ չեղաւ մնայուն գործերու արտադրման վայր, ԺԹ. դարու կէսէն՝ պիտի նշենք [[Խաչատուր Աբովեան]]ի, [[Րաֆֆի]]ի, [[Նար-Դոս|Նար-Դոսի]], [[Շիրվանզադէ]]ի, [[Կամսարական|Տ․ Կամսարականի]], [[Գրիգոր Զօհրապ]]ի, [[Երուխան (արեւմտահայերէն)|Երուխանի]] անունները՝ իբր վէպի յղացքով, երկեր արտադրող գրագէտներ։

Ի. դարուն, վէպը շարունակեց պահել իր կենսունակութիւնը գրաւելով նոր գետիններ՝ խորացումի ուղղութեամբ, յատկապէս հոգեբանական, հոգեվերլուծական։ [[Տոսթոյեւսքի]], [[Փրուսթ]], [[Ֆոքնըր]], [[Ճոյս]]- Ի. դարու առաջին կէսին այս խորացումը գլխաւոր կատարողներն են։ Հայ գրականութեան մէջ, նոյն պահերուն կը համապատասխանեն [[Յակոբ Օշական|Յ․ Օշական]], [[Զապէլ Եսայեան|Զ․ Եսայեան]], [[Վահան Թոթովենց|Վ․ Թոթովենց]], [[Ակսել Բակունց]], եւ այլն։

Վէպին ծաղկումը վերջին երկու-երեք դարերուն, կը բացատրուի քանի մը բնորոշ գիծերով.

* Մեծ ծաւալը կարելի կը դարձնէ՝ անհատ-կերպարներու, թէ հաւաքական երեւոյթներու բազմակողմանի դրսեւորումն ու հոլովոյթը․ ապա նաեւ անոնց վերլուծումը, պատճառական թէ այլ կապակցութիւնները․
* Իբր տեսակ՝ իր արտօնած ազատութիւնները կու տան ճոխացումի, խորացումի, այլազանումի հարուստ առիթներ։ Անհատ-կերպարի յուզական աշխարհը բաող քնարական հատուածներէն՝ մինչեւ անհատներու միջեւ տռամային-բեմական կացութիւններու լարումը, մինչեւ պատմական տուեալներու եւ գաղափարագրական դրոյթներու յաւելումը, վէպը կ՛ընդունի բազմակի պատուաստումներ․
* Այս կենսունակութեան շնորհիւ, վէպը ծնունդ տուած է մի քանի տարբերակներու, ինչպէս պատմավէպը, գիտա-երեւակայական վէպը (ի դէպ՝ տարբեր ծաւալով կամ թատերգութեան ձեւի տակ)․
* Ծաւալի չափանիշը նկատի առած՝ պէտք է յիշել նախ՝ վիպակը, որ փոքր վէպ մըն է․ ապա վիպաշարը, այսինքն՝ մէկ մարմին կազմող կամ աւելի կամ նուազ իրարու կապուած մի քանի, երբեմն բազմաթիւ, վէպերու շարքը։

Պատմողական աւելի փոքր տեսակ մըն է պատմուածքը կամ նորավէպը։ Այս տեսակը զգալիօրէն կը տարբերի վէպէն, եւ ոչ միայն կերպարներու եւ միակ կացութեան մը՝ պատկերումին։ Ատոր փոխարէն՝ երբեմն ան կը հասնի մեծ խտութեան եւ խոր ճշմարտացիութեան։

== Քրոնիկ կամ փաստագրական ակնարկ ==

Պատմողական սեռի աւելի նոր տեսակ է քրոնիկը կամ փաստագրական ակնարկը՝ իր զանազան ձեւաւորումներով։ Ասոնց բնորոշ ընդհանուր գիծը՝ իրենց պատկերած դէպքերուն ու դէմքերուն իրական կեանքի մէջ պատահած ըլլալն է, իրական գոյութիւն ունենալը։

Քրոնիկ-ակնարկի տեսակին կը պատկանին՝
* Բուն լրագրական քրոնիկ-ակնարկը, հանրային՝ շահեկանութիւն ունեցող երեւոյթի մը շուրջ,
* Յուշագրութիւնը,
* Օրագրութիւնը կամ օրագիրը,
* Գրական կենդանագիրը կամ դիմանկարը, ապա՝ կենսագրութիւնը (կրնայ ըլլալ նաեւ ինքնակենսսագրութիւն),
* Լրագրական տոմսը՝ յաճախ կատակաշեշտ քննադատութիւն,
* Պարսաւագիրը՝ աւելի ծաւալուն, եւ ծաղրող-դատապարտող շեշտով:

Քրոնիկ տեսակի զանազան այս ձեւերուն մէջ, գրագէտին ազատութիւնը եւ երեւակայութեան թափը կը սահմանափակուին․ բայց երկը չի կորսնցներ գրական-գեղարուեստական գործի իր հանգամանքը, չի դառնար իրականութեան չոր տեղեկագրում։ Երեւակայութիւնը կ'օգնէ քրոնիկագիր հեղինակին նախ՝ ընտրելու իր նիւթը, ապա՝ անոր մէջ ընտրելու եւ շեշտելու որոշ երեսներ, որոշ փաստեր։ Ան յաճախ նաեւ անձամբ կ'երեւի ակնարկին մէջ, կը միջամտէ, կը մասնակցի․․․:

Այլ խօսքով, քրոնիկ-ակնարկային երկը՝ կեանքի եւ գրականութեան կէս-ճամբուն վրայ՝ ձեւով մը կը կազմէ գրականութեան «հետախուզութիւնը», ճամբայ կը բանայ պատմողական միւս տեսակներուն։

Կեանքին մօտէն առնչուող գրականութեան մը մէջ, անփոխարինելի է քրոնիկային երկերու դերը։

[[Ստորոգութիւն:Գրականութիւն]]
[[Ստորոգութիւն:Գրական սեռեր]]</text>
      <sha1>h29pgpnr7m7j6sq0ym6i5kztgjo3d97</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206039</id>
      <parentid>206038</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T07:26:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Վէպ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10458" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Victor Hugo circa 1880.jpg|մինի|Հիւկօ]]
[[Պատկեր:Dickens Gurney head.jpg|մինի|Տիքընզ]]
[[Պատկեր:Abovianportrait.jpg|մինի|Աբովեան]]
[[Պատկեր:Homer British Museum.jpg|մինի|Հոմերոս]]
[[Պատկեր:Goethe (Stieler 1828).jpg|մինի|Կէօթէ]]
Պատմողական սեռի հին տեսակներէն են՝

* Դիցաբանական զրոյցը (ինչպէս՝ Պրոմեթէոսի, Վահագնի, եւ այլն)
* Առասպելը (ինչպէս՝ [[Հայկ եւ Բէլ|Հայկի եւ Բէլի]], Արտաւազդի, [[Սուրբ Սարգիս|Սուրբ Սարգիսի]]․․․)
* Աւանդութիւնը (ինչպէս՝ Մհերի Դրան, Լուսաւորիչի Կանթեղին, [[Խաչատուր Աբովեան|Աբովեանի]] անհետացման․․․)
* Հեքիաթը (ինչպէս՝ [[Հազար Ու Մէկ Գիշեր|Հազար ու Մէկ Գիշերներու]], Հազարան Պլպուլի․․․)
* Ժողովրդական դիւցազնավէպը (ինչպէս՝ [[հելլէններ]]ու «Իլիական»ը, [[ֆրանսա]]ցիներու «Ռոլանի Երգը», հայոց «[[Սասունցի Դաւիթ]]»ը ․․․)։

Այս տեսակներուն հասարակաց յատկանիշն է ժողովուրդին հաւաքական արտադրութիւն ըլլալը՝ բազմադարեան հոլովոյթի մը մէջ։ Բացի ատկէ՝ իւրաքանչիւրը ունի մասնայատկութիւններ։

Բոլոր այս տեսակներէն, իր կարեւորութեամբ կը զանազանուի վերջինը՝ ժողովրդական դիւցազնավէպը, որ հարազատ հայելին է տուեալ ժողովուրդի ազգային նկարագրին եւ ձգտումներուն, ինչպէս Սասունցի Դաւիթը՝ հայ ժողովուրդի պարագային։

== Պատմութիւն ==
Պատմողական այս նախնական տեսակներէն դէպի գրական տեսակներ անցումը եղած է աստիճանական, եւ ստացած է զանազան ձեւեր։ Մէկ կողմէ՝ գրի առնուած են բերանացի երկեր (ինչպէս «Իլիական»ը՝ [[Հոմերոս]]ի կողմէ, կամ շատ աւելի ուշ՝ «Սասունցի Դաւիթ»ը ԺԹ. դարուն)։ Միւս կողմէ, շատ գրողներ փորձած են արտադրել սեփական դիւցազնավէպ՝ իրենց ոճով, գրական դիւցազներգութիւններ։ Այս փորձը յաջող արդիւնք չէ տուած առհասարակ։

Սակայն դիւցազնավէպը, միւս հին տեսակներուն նման, նպաստած է նոր տեսակներու ծնունդին։

== Վէպ ==

Գալով նոր ժամանակներու պատմողական տեսակներուն, առաջին հերթին պիտի յիշատակենք վէպը։

Իր ներկայ ձեւին մօտիկ ձեւով մը ծնած՝ ԺԵ.- ԺԶ. դարերուն, պատմողական այս տեսակը աստիճանաբար կաղապար դարձաւ ծաւալուն ստեղծագործութիւններու, հանդիսանալով հին ժամանակներու դիւցազնավէպին մերօրեայ համարժէքը։

Առաջին նշանաւոր վէպերը ստեղծուեցան ԺԶ. եւ ԺԷ. դարերուն՝ [[Վերածնունդ]]ի եւ դասական գրականութեան դարերուն, [[Ռաբլե Ֆրանսուա|Ռապըլէի]] ու [[Սերուանտես|Սերուանտեսի]] պէս գրագէտներու գրիչով։ Իսկ ԺԸ. եւ ԺԹ. դարերը տեսան Լուսաւորման դարու, ապա իրապաշտ դպրոցի մտածողական-քննադատական վէպի ծաղկումը։ Միջանկեալ՝ վիպապաշտ կոչուած հոսանքէն եւս որոշ երկեր, տարբեր զգայնութեամբ, նոյն շարժումին է որ նպաստ բերին։

Արեւմտեան գրականութիւններու ծիրին մէջ, այս հանգրուանները նշող անուններ են՝ [[Ճոնաթան Սուիֆթ]], [[Ժան Ժաք Ռուսօ]], [[Վոլթեր]], [[Կէօթէ]], [[Պալզաք]], [[Սթենտալ]], [[Վիքթոր Հիւկօ]], [[Չարլզ Տիքընզ]], [[Թոլսթոյ]]։ Մեր մէջ՝ շրջանցելով դասական հոսանքը, որ չեղաւ մնայուն գործերու արտադրման վայր, ԺԹ. դարու կէսէն՝ պիտի նշենք [[Խաչատուր Աբովեան]]ի, [[Րաֆֆի]]ի, [[Նար-Դոս|Նար-Դոսի]], [[Շիրվանզադէ]]ի, [[Կամսարական|Տ․ Կամսարականի]], [[Գրիգոր Զօհրապ]]ի, [[Երուխան (արեւմտահայերէն)|Երուխանի]] անունները՝ իբր վէպի յղացքով, երկեր արտադրող գրագէտներ։

Ի. դարուն, վէպը շարունակեց պահել իր կենսունակութիւնը գրաւելով նոր գետիններ՝ խորացումի ուղղութեամբ, յատկապէս հոգեբանական, հոգեվերլուծական։ [[Տոսթոյեւսքի]], [[Փրուսթ]], [[Ֆոքնըր]], [[Ճոյս]]- Ի. դարու առաջին կէսին այս խորացումը գլխաւոր կատարողներն են։ Հայ գրականութեան մէջ, նոյն պահերուն կը համապատասխանեն [[Յակոբ Օշական|Յ․ Օշական]], [[Զապէլ Եսայեան|Զ․ Եսայեան]], [[Վահան Թոթովենց|Վ․ Թոթովենց]], [[Ակսել Բակունց]], եւ այլն։

Վէպին ծաղկումը վերջին երկու-երեք դարերուն, կը բացատրուի քանի մը բնորոշ գիծերով.

* Մեծ ծաւալը կարելի կը դարձնէ՝ անհատ-կերպարներու, թէ հաւաքական երեւոյթներու բազմակողմանի դրսեւորումն ու հոլովոյթը․ ապա նաեւ անոնց վերլուծումը, պատճառական թէ այլ կապակցութիւնները․
* Իբր տեսակ՝ իր արտօնած ազատութիւնները կու տան ճոխացումի, խորացումի, այլազանումի հարուստ առիթներ։ Անհատ-կերպարի յուզական աշխարհը բաող քնարական հատուածներէն՝ մինչեւ անհատներու միջեւ տռամային-բեմական կացութիւններու լարումը, մինչեւ պատմական տուեալներու եւ գաղափարագրական դրոյթներու յաւելումը, վէպը կ՛ընդունի բազմակի պատուաստումներ․
* Այս կենսունակութեան շնորհիւ, վէպը ծնունդ տուած է մի քանի տարբերակներու, ինչպէս պատմավէպը, գիտա-երեւակայական վէպը (ի դէպ՝ տարբեր ծաւալով կամ թատերգութեան ձեւի տակ)․
* Ծաւալի չափանիշը նկատի առած՝ պէտք է յիշել նախ՝ վիպակը, որ փոքր վէպ մըն է․ ապա վիպաշարը, այսինքն՝ մէկ մարմին կազմող կամ աւելի կամ նուազ իրարու կապուած մի քանի, երբեմն բազմաթիւ, վէպերու շարքը։

Պատմողական աւելի փոքր տեսակ մըն է պատմուածքը կամ նորավէպը։ Այս տեսակը զգալիօրէն կը տարբերի վէպէն, եւ ոչ միայն կերպարներու եւ միակ կացութեան մը՝ պատկերումին։ Ատոր փոխարէն՝ երբեմն ան կը հասնի մեծ խտութեան եւ խոր ճշմարտացիութեան։

== Քրոնիկ կամ փաստագրական ակնարկ ==

Պատմողական սեռի աւելի նոր տեսակ է քրոնիկը կամ փաստագրական ակնարկը՝ իր զանազան ձեւաւորումներով։ Ասոնց բնորոշ ընդհանուր գիծը՝ իրենց պատկերած դէպքերուն ու դէմքերուն իրական կեանքի մէջ պատահած ըլլալն է, իրական գոյութիւն ունենալը։

Քրոնիկ-ակնարկի տեսակին կը պատկանին՝
* Բուն լրագրական քրոնիկ-ակնարկը, հանրային՝ շահեկանութիւն ունեցող երեւոյթի մը շուրջ,
* Յուշագրութիւնը,
* Օրագրութիւնը կամ օրագիրը,
* Գրական կենդանագիրը կամ դիմանկարը, ապա՝ կենսագրութիւնը (կրնայ ըլլալ նաեւ ինքնակենսսագրութիւն),
* Լրագրական տոմսը՝ յաճախ կատակաշեշտ քննադատութիւն,
* Պարսաւագիրը՝ աւելի ծաւալուն, եւ ծաղրող-դատապարտող շեշտով:

Քրոնիկ տեսակի զանազան այս ձեւերուն մէջ, գրագէտին ազատութիւնը եւ երեւակայութեան թափը կը սահմանափակուին․ բայց երկը չի կորսնցներ գրական-գեղարուեստական գործի իր հանգամանքը, չի դառնար իրականութեան չոր տեղեկագրում։ Երեւակայութիւնը կ'օգնէ քրոնիկագիր հեղինակին նախ՝ ընտրելու իր նիւթը, ապա՝ անոր մէջ ընտրելու եւ շեշտելու որոշ երեսներ, որոշ փաստեր։ Ան յաճախ նաեւ անձամբ կ'երեւի ակնարկին մէջ, կը միջամտէ, կը մասնակցի․․․:

Այլ խօսքով, քրոնիկ-ակնարկային երկը՝ կեանքի եւ գրականութեան կէս-ճամբուն վրայ՝ ձեւով մը կը կազմէ գրականութեան «հետախուզութիւնը», ճամբայ կը բանայ պատմողական միւս տեսակներուն։

Կեանքին մօտէն առնչուող գրականութեան մը մէջ, անփոխարինելի է քրոնիկային երկերու դերը։

[[Ստորոգութիւն:Գրականութիւն]]
[[Ստորոգութիւն:Գրական սեռեր]]</text>
      <sha1>9axaqkvj36ms9fqe220jpz8he8hsfhc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206040</id>
      <parentid>206039</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T07:27:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Վէպ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10454" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Victor Hugo circa 1880.jpg|մինի|Հիւկօ]]
[[Պատկեր:Dickens Gurney head.jpg|մինի|Տիքընզ]]
[[Պատկեր:Abovianportrait.jpg|մինի|Աբովեան]]
[[Պատկեր:Homer British Museum.jpg|մինի|Հոմերոս]]
[[Պատկեր:Goethe (Stieler 1828).jpg|մինի|Կէօթէ]]
Պատմողական սեռի հին տեսակներէն են՝

* Դիցաբանական զրոյցը (ինչպէս՝ Պրոմեթէոսի, Վահագնի, եւ այլն)
* Առասպելը (ինչպէս՝ [[Հայկ եւ Բէլ|Հայկի եւ Բէլի]], Արտաւազդի, [[Սուրբ Սարգիս|Սուրբ Սարգիսի]]․․․)
* Աւանդութիւնը (ինչպէս՝ Մհերի Դրան, Լուսաւորիչի Կանթեղին, [[Խաչատուր Աբովեան|Աբովեանի]] անհետացման․․․)
* Հեքիաթը (ինչպէս՝ [[Հազար Ու Մէկ Գիշեր|Հազար ու Մէկ Գիշերներու]], Հազարան Պլպուլի․․․)
* Ժողովրդական դիւցազնավէպը (ինչպէս՝ [[հելլէններ]]ու «Իլիական»ը, [[ֆրանսա]]ցիներու «Ռոլանի Երգը», հայոց «[[Սասունցի Դաւիթ]]»ը ․․․)։

Այս տեսակներուն հասարակաց յատկանիշն է ժողովուրդին հաւաքական արտադրութիւն ըլլալը՝ բազմադարեան հոլովոյթի մը մէջ։ Բացի ատկէ՝ իւրաքանչիւրը ունի մասնայատկութիւններ։

Բոլոր այս տեսակներէն, իր կարեւորութեամբ կը զանազանուի վերջինը՝ ժողովրդական դիւցազնավէպը, որ հարազատ հայելին է տուեալ ժողովուրդի ազգային նկարագրին եւ ձգտումներուն, ինչպէս Սասունցի Դաւիթը՝ հայ ժողովուրդի պարագային։

== Պատմութիւն ==
Պատմողական այս նախնական տեսակներէն դէպի գրական տեսակներ անցումը եղած է աստիճանական, եւ ստացած է զանազան ձեւեր։ Մէկ կողմէ՝ գրի առնուած են բերանացի երկեր (ինչպէս «Իլիական»ը՝ [[Հոմերոս]]ի կողմէ, կամ շատ աւելի ուշ՝ «Սասունցի Դաւիթ»ը ԺԹ. դարուն)։ Միւս կողմէ, շատ գրողներ փորձած են արտադրել սեփական դիւցազնավէպ՝ իրենց ոճով, գրական դիւցազներգութիւններ։ Այս փորձը յաջող արդիւնք չէ տուած առհասարակ։

Սակայն դիւցազնավէպը, միւս հին տեսակներուն նման, նպաստած է նոր տեսակներու ծնունդին։

== Վէպ ==

Գալով նոր ժամանակներու պատմողական տեսակներուն, առաջին հերթին պիտի յիշատակենք վէպը։

Իր ներկայ ձեւին մօտիկ ձեւով մը ծնած՝ ԺԵ.- ԺԶ. դարերուն, պատմողական այս տեսակը աստիճանաբար կաղապար դարձաւ ծաւալուն ստեղծագործութիւններու, հանդիսանալով հին ժամանակներու դիւցազնավէպին մերօրեայ համարժէքը։

Առաջին նշանաւոր վէպերը ստեղծուեցան ԺԶ. եւ ԺԷ. դարերուն՝ [[Վերածնունդ]]ի եւ դասական գրականութեան դարերուն, [[Ռաբլե Ֆրանսուա|Ռապըլէի]] ու [[Սերվանտես|Սերվանտեսի]] պէս գրագէտներու գրիչով։ Իսկ ԺԸ. եւ ԺԹ. դարերը տեսան Լուսաւորման դարու, ապա իրապաշտ դպրոցի մտածողական-քննադատական վէպի ծաղկումը։ Միջանկեալ՝ վիպապաշտ կոչուած հոսանքէն եւս որոշ երկեր, տարբեր զգայնութեամբ, նոյն շարժումին է որ նպաստ բերին։

Արեւմտեան գրականութիւններու ծիրին մէջ, այս հանգրուանները նշող անուններ են՝ [[Ճոնաթան Սուիֆթ]], [[Ժան Ժաք Ռուսօ]], [[Վոլթեր]], [[Կէօթէ]], [[Պալզաք]], [[Սթենտալ]], [[Վիքթոր Հիւկօ]], [[Չարլզ Տիքընզ]], [[Թոլսթոյ]]։ Մեր մէջ՝ շրջանցելով դասական հոսանքը, որ չեղաւ մնայուն գործերու արտադրման վայր, ԺԹ. դարու կէսէն՝ պիտի նշենք [[Խաչատուր Աբովեան]]ի, [[Րաֆֆի]]ի, [[Նար-Դոս|Նար-Դոսի]], [[Շիրվանզադէ]]ի, [[Կամսարական|Տ․ Կամսարականի]], [[Գրիգոր Զօհրապ]]ի, [[Երուխան (արեւմտահայերէն)|Երուխանի]] անունները՝ իբր վէպի յղացքով, երկեր արտադրող գրագէտներ։

Ի. դարուն, վէպը շարունակեց պահել իր կենսունակութիւնը գրաւելով նոր գետիններ՝ խորացումի ուղղութեամբ, յատկապէս հոգեբանական, հոգեվերլուծական։ [[Տոսթոյեւսքի]], [[Փրուսթ]], [[Ֆոքնըր]], [[Ճոյս]]- Ի. դարու առաջին կէսին այս խորացումը գլխաւոր կատարողներն են։ Հայ գրականութեան մէջ, նոյն պահերուն կը համապատասխանեն [[Յակոբ Օշական|Յ․ Օշական]], [[Զապէլ Եսայեան|Զ․ Եսայեան]], [[Վահան Թոթովենց|Վ․ Թոթովենց]], [[Ակսել Բակունց]], եւ այլն։

Վէպին ծաղկումը վերջին երկու-երեք դարերուն, կը բացատրուի քանի մը բնորոշ գիծերով.

* Մեծ ծաւալը կարելի կը դարձնէ՝ անհատ-կերպարներու, թէ հաւաքական երեւոյթներու բազմակողմանի դրսեւորումն ու հոլովոյթը․ ապա նաեւ անոնց վերլուծումը, պատճառական թէ այլ կապակցութիւնները․
* Իբր տեսակ՝ իր արտօնած ազատութիւնները կու տան ճոխացումի, խորացումի, այլազանումի հարուստ առիթներ։ Անհատ-կերպարի յուզական աշխարհը բաող քնարական հատուածներէն՝ մինչեւ անհատներու միջեւ տռամային-բեմական կացութիւններու լարումը, մինչեւ պատմական տուեալներու եւ գաղափարագրական դրոյթներու յաւելումը, վէպը կ՛ընդունի բազմակի պատուաստումներ․
* Այս կենսունակութեան շնորհիւ, վէպը ծնունդ տուած է մի քանի տարբերակներու, ինչպէս պատմավէպը, գիտա-երեւակայական վէպը (ի դէպ՝ տարբեր ծաւալով կամ թատերգութեան ձեւի տակ)․
* Ծաւալի չափանիշը նկատի առած՝ պէտք է յիշել նախ՝ վիպակը, որ փոքր վէպ մըն է․ ապա վիպաշարը, այսինքն՝ մէկ մարմին կազմող կամ աւելի կամ նուազ իրարու կապուած մի քանի, երբեմն բազմաթիւ, վէպերու շարքը։

Պատմողական աւելի փոքր տեսակ մըն է պատմուածքը կամ նորավէպը։ Այս տեսակը զգալիօրէն կը տարբերի վէպէն, եւ ոչ միայն կերպարներու եւ միակ կացութեան մը՝ պատկերումին։ Ատոր փոխարէն՝ երբեմն ան կը հասնի մեծ խտութեան եւ խոր ճշմարտացիութեան։

== Քրոնիկ կամ փաստագրական ակնարկ ==

Պատմողական սեռի աւելի նոր տեսակ է քրոնիկը կամ փաստագրական ակնարկը՝ իր զանազան ձեւաւորումներով։ Ասոնց բնորոշ ընդհանուր գիծը՝ իրենց պատկերած դէպքերուն ու դէմքերուն իրական կեանքի մէջ պատահած ըլլալն է, իրական գոյութիւն ունենալը։

Քրոնիկ-ակնարկի տեսակին կը պատկանին՝
* Բուն լրագրական քրոնիկ-ակնարկը, հանրային՝ շահեկանութիւն ունեցող երեւոյթի մը շուրջ,
* Յուշագրութիւնը,
* Օրագրութիւնը կամ օրագիրը,
* Գրական կենդանագիրը կամ դիմանկարը, ապա՝ կենսագրութիւնը (կրնայ ըլլալ նաեւ ինքնակենսսագրութիւն),
* Լրագրական տոմսը՝ յաճախ կատակաշեշտ քննադատութիւն,
* Պարսաւագիրը՝ աւելի ծաւալուն, եւ ծաղրող-դատապարտող շեշտով:

Քրոնիկ տեսակի զանազան այս ձեւերուն մէջ, գրագէտին ազատութիւնը եւ երեւակայութեան թափը կը սահմանափակուին․ բայց երկը չի կորսնցներ գրական-գեղարուեստական գործի իր հանգամանքը, չի դառնար իրականութեան չոր տեղեկագրում։ Երեւակայութիւնը կ'օգնէ քրոնիկագիր հեղինակին նախ՝ ընտրելու իր նիւթը, ապա՝ անոր մէջ ընտրելու եւ շեշտելու որոշ երեսներ, որոշ փաստեր։ Ան յաճախ նաեւ անձամբ կ'երեւի ակնարկին մէջ, կը միջամտէ, կը մասնակցի․․․:

Այլ խօսքով, քրոնիկ-ակնարկային երկը՝ կեանքի եւ գրականութեան կէս-ճամբուն վրայ՝ ձեւով մը կը կազմէ գրականութեան «հետախուզութիւնը», ճամբայ կը բանայ պատմողական միւս տեսակներուն։

Կեանքին մօտէն առնչուող գրականութեան մը մէջ, անփոխարինելի է քրոնիկային երկերու դերը։

[[Ստորոգութիւն:Գրականութիւն]]
[[Ստորոգութիւն:Գրական սեռեր]]</text>
      <sha1>pzarioy6hk7j1txaxtljs048ijyir3g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206041</id>
      <parentid>206040</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T07:29:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Վէպ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10452" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Victor Hugo circa 1880.jpg|մինի|Հիւկօ]]
[[Պատկեր:Dickens Gurney head.jpg|մինի|Տիքընզ]]
[[Պատկեր:Abovianportrait.jpg|մինի|Աբովեան]]
[[Պատկեր:Homer British Museum.jpg|մինի|Հոմերոս]]
[[Պատկեր:Goethe (Stieler 1828).jpg|մինի|Կէօթէ]]
Պատմողական սեռի հին տեսակներէն են՝

* Դիցաբանական զրոյցը (ինչպէս՝ Պրոմեթէոսի, Վահագնի, եւ այլն)
* Առասպելը (ինչպէս՝ [[Հայկ եւ Բէլ|Հայկի եւ Բէլի]], Արտաւազդի, [[Սուրբ Սարգիս|Սուրբ Սարգիսի]]․․․)
* Աւանդութիւնը (ինչպէս՝ Մհերի Դրան, Լուսաւորիչի Կանթեղին, [[Խաչատուր Աբովեան|Աբովեանի]] անհետացման․․․)
* Հեքիաթը (ինչպէս՝ [[Հազար Ու Մէկ Գիշեր|Հազար ու Մէկ Գիշերներու]], Հազարան Պլպուլի․․․)
* Ժողովրդական դիւցազնավէպը (ինչպէս՝ [[հելլէններ]]ու «Իլիական»ը, [[ֆրանսա]]ցիներու «Ռոլանի Երգը», հայոց «[[Սասունցի Դաւիթ]]»ը ․․․)։

Այս տեսակներուն հասարակաց յատկանիշն է ժողովուրդին հաւաքական արտադրութիւն ըլլալը՝ բազմադարեան հոլովոյթի մը մէջ։ Բացի ատկէ՝ իւրաքանչիւրը ունի մասնայատկութիւններ։

Բոլոր այս տեսակներէն, իր կարեւորութեամբ կը զանազանուի վերջինը՝ ժողովրդական դիւցազնավէպը, որ հարազատ հայելին է տուեալ ժողովուրդի ազգային նկարագրին եւ ձգտումներուն, ինչպէս Սասունցի Դաւիթը՝ հայ ժողովուրդի պարագային։

== Պատմութիւն ==
Պատմողական այս նախնական տեսակներէն դէպի գրական տեսակներ անցումը եղած է աստիճանական, եւ ստացած է զանազան ձեւեր։ Մէկ կողմէ՝ գրի առնուած են բերանացի երկեր (ինչպէս «Իլիական»ը՝ [[Հոմերոս]]ի կողմէ, կամ շատ աւելի ուշ՝ «Սասունցի Դաւիթ»ը ԺԹ. դարուն)։ Միւս կողմէ, շատ գրողներ փորձած են արտադրել սեփական դիւցազնավէպ՝ իրենց ոճով, գրական դիւցազներգութիւններ։ Այս փորձը յաջող արդիւնք չէ տուած առհասարակ։

Սակայն դիւցազնավէպը, միւս հին տեսակներուն նման, նպաստած է նոր տեսակներու ծնունդին։

== Վէպ ==

Գալով նոր ժամանակներու պատմողական տեսակներուն, առաջին հերթին պիտի յիշատակենք վէպը։

Իր ներկայ ձեւին մօտիկ ձեւով մը ծնած՝ ԺԵ.- ԺԶ. դարերուն, պատմողական այս տեսակը աստիճանաբար կաղապար դարձաւ ծաւալուն ստեղծագործութիւններու, հանդիսանալով հին ժամանակներու դիւցազնավէպին մերօրեայ համարժէքը։

Առաջին նշանաւոր վէպերը ստեղծուեցան ԺԶ. եւ ԺԷ. դարերուն՝ [[Վերածնունդ]]ի եւ դասական գրականութեան դարերուն, [[Ռաբլե Ֆրանսուա|Ռապըլէի]] ու [[Սերվանտես|Սերվանտեսի]] պէս գրագէտներու գրիչով։ Իսկ ԺԸ. եւ ԺԹ. դարերը տեսան Լուսաւորման դարու, ապա իրապաշտ դպրոցի մտածողական-քննադատական վէպի ծաղկումը։ Միջանկեալ՝ վիպապաշտ կոչուած հոսանքէն եւս որոշ երկեր, տարբեր զգայնութեամբ, նոյն շարժումին է որ նպաստ բերին։

Արեւմտեան գրականութիւններու ծիրին մէջ, այս հանգրուանները նշող անուններ են՝ [[Ճոնաթան Սուիֆթ]], [[Ժան Ժաք Ռուսօ]], [[Վոլթեր]], [[Կէօթէ]], [[Պալզաք]], [[Սթենտալ]], [[Վիքթոր Հիւկօ]], [[Չարլզ Տիքընզ]], [[Թոլսթոյ]]։ Մեր մէջ՝ շրջանցելով դասական հոսանքը, որ չեղաւ մնայուն գործերու արտադրման վայր, ԺԹ. դարու կէսէն՝ պիտի նշենք [[Խաչատուր Աբովեան]]ի, [[Րաֆֆի]]ի, [[Նար-Դոս|Նար-Դոսի]], [[Շիրվանզադէ]]ի, [[Կամսարական|Տ․ Կամսարականի]], [[Գրիգոր Զօհրապ]]ի, [[Երուխան (արեւմտահայերէն)|Երուխանի]] անունները՝ իբր վէպի յղացքով, երկեր արտադրող գրագէտներ։

Ի. դարուն, վէպը շարունակեց պահել իր կենսունակութիւնը գրաւելով նոր գետիններ՝ խորացումի ուղղութեամբ, յատկապէս հոգեբանական, հոգեվերլուծական։ [[Տոսթոյեւսքի]], [[Փրուսթ]], [[Ֆոքնըր]] եւ [[Ճոյս]], Ի. դարու առաջին կէսին այս խորացումը գլխաւոր կատարողներն են։ Հայ գրականութեան մէջ, նոյն պահերուն կը համապատասխանեն [[Յակոբ Օշական|Յ․ Օշական]], [[Զապէլ Եսայեան|Զ․ Եսայեան]], [[Վահան Թոթովենց|Վ․ Թոթովենց]], [[Ակսել Բակունց]], եւ այլն։

Վէպին ծաղկումը վերջին երկու-երեք դարերուն, կը բացատրուի քանի մը բնորոշ գիծերով.

* Մեծ ծաւալը կարելի կը դարձնէ՝ անհատ-կերպարներու, թէ հաւաքական երեւոյթներու բազմակողմանի դրսեւորումն ու հոլովոյթը․ ապա նաեւ անոնց վերլուծումը, պատճառական թէ այլ կապակցութիւնները:
* Իբր տեսակ՝ իր արտօնած ազատութիւնները կու տան ճոխացումի, խորացումի, այլազանումի հարուստ առիթներ։ Անհատ-կերպարի յուզական աշխարհը բաող քնարական հատուածներէն՝ մինչեւ անհատներու միջեւ տռամային-բեմական կացութիւններու լարումը, մինչեւ պատմական տուեալներու եւ գաղափարագրական դրոյթներու յաւելումը, վէպը կ՛ընդունի բազմակի պատուաստումներ:
* Այս կենսունակութեան շնորհիւ, վէպը ծնունդ տուած է մի քանի տարբերակներու, ինչպէս պատմավէպը, գիտա-երեւակայական վէպը (ի դէպ՝ տարբեր ծաւալով կամ թատերգութեան ձեւի տակ):
* Ծաւալի չափանիշը նկատի առած՝ պէտք է յիշել նախ՝ վիպակը, որ փոքր վէպ մըն է․ ապա վիպաշարը, այսինքն՝ մէկ մարմին կազմող կամ աւելի կամ նուազ իրարու կապուած մի քանի, երբեմն բազմաթիւ, վէպերու շարքը։

Պատմողական աւելի փոքր տեսակ մըն է պատմուածքը կամ նորավէպը։ Այս տեսակը զգալիօրէն կը տարբերի վէպէն, եւ ոչ միայն կերպարներու եւ միակ կացութեան մը՝ պատկերումին։ Ատոր փոխարէն՝ երբեմն ան կը հասնի մեծ խտութեան եւ խոր ճշմարտացիութեան։

== Քրոնիկ կամ փաստագրական ակնարկ ==

Պատմողական սեռի աւելի նոր տեսակ է քրոնիկը կամ փաստագրական ակնարկը՝ իր զանազան ձեւաւորումներով։ Ասոնց բնորոշ ընդհանուր գիծը՝ իրենց պատկերած դէպքերուն ու դէմքերուն իրական կեանքի մէջ պատահած ըլլալն է, իրական գոյութիւն ունենալը։

Քրոնիկ-ակնարկի տեսակին կը պատկանին՝
* Բուն լրագրական քրոնիկ-ակնարկը, հանրային՝ շահեկանութիւն ունեցող երեւոյթի մը շուրջ,
* Յուշագրութիւնը,
* Օրագրութիւնը կամ օրագիրը,
* Գրական կենդանագիրը կամ դիմանկարը, ապա՝ կենսագրութիւնը (կրնայ ըլլալ նաեւ ինքնակենսսագրութիւն),
* Լրագրական տոմսը՝ յաճախ կատակաշեշտ քննադատութիւն,
* Պարսաւագիրը՝ աւելի ծաւալուն, եւ ծաղրող-դատապարտող շեշտով:

Քրոնիկ տեսակի զանազան այս ձեւերուն մէջ, գրագէտին ազատութիւնը եւ երեւակայութեան թափը կը սահմանափակուին․ բայց երկը չի կորսնցներ գրական-գեղարուեստական գործի իր հանգամանքը, չի դառնար իրականութեան չոր տեղեկագրում։ Երեւակայութիւնը կ'օգնէ քրոնիկագիր հեղինակին նախ՝ ընտրելու իր նիւթը, ապա՝ անոր մէջ ընտրելու եւ շեշտելու որոշ երեսներ, որոշ փաստեր։ Ան յաճախ նաեւ անձամբ կ'երեւի ակնարկին մէջ, կը միջամտէ, կը մասնակցի․․․:

Այլ խօսքով, քրոնիկ-ակնարկային երկը՝ կեանքի եւ գրականութեան կէս-ճամբուն վրայ՝ ձեւով մը կը կազմէ գրականութեան «հետախուզութիւնը», ճամբայ կը բանայ պատմողական միւս տեսակներուն։

Կեանքին մօտէն առնչուող գրականութեան մը մէջ, անփոխարինելի է քրոնիկային երկերու դերը։

[[Ստորոգութիւն:Գրականութիւն]]
[[Ստորոգութիւն:Գրական սեռեր]]</text>
      <sha1>2ffd9p0mbdyxn8i9v56iwqfryyl844p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206042</id>
      <parentid>206041</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T07:53:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Վէպ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10159" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Victor Hugo circa 1880.jpg|մինի|Հիւկօ]]
[[Պատկեր:Dickens Gurney head.jpg|մինի|Տիքընզ]]
[[Պատկեր:Abovianportrait.jpg|մինի|Աբովեան]]
[[Պատկեր:Homer British Museum.jpg|մինի|Հոմերոս]]
[[Պատկեր:Goethe (Stieler 1828).jpg|մինի|Կէօթէ]]
Պատմողական սեռի հին տեսակներէն են՝

* Դիցաբանական զրոյցը (ինչպէս՝ Պրոմեթէոսի, Վահագնի, եւ այլն)
* Առասպելը (ինչպէս՝ [[Հայկ եւ Բէլ|Հայկի եւ Բէլի]], Արտաւազդի, [[Սուրբ Սարգիս|Սուրբ Սարգիսի]]․․․)
* Աւանդութիւնը (ինչպէս՝ Մհերի Դրան, Լուսաւորիչի Կանթեղին, [[Խաչատուր Աբովեան|Աբովեանի]] անհետացման․․․)
* Հեքիաթը (ինչպէս՝ [[Հազար Ու Մէկ Գիշեր|Հազար ու Մէկ Գիշերներու]], Հազարան Պլպուլի․․․)
* Ժողովրդական դիւցազնավէպը (ինչպէս՝ [[հելլէններ]]ու «Իլիական»ը, [[ֆրանսա]]ցիներու «Ռոլանի Երգը», հայոց «[[Սասունցի Դաւիթ]]»ը ․․․)։

Այս տեսակներուն հասարակաց յատկանիշն է ժողովուրդին հաւաքական արտադրութիւն ըլլալը՝ բազմադարեան հոլովոյթի մը մէջ։ Բացի ատկէ՝ իւրաքանչիւրը ունի մասնայատկութիւններ։

Բոլոր այս տեսակներէն, իր կարեւորութեամբ կը զանազանուի վերջինը՝ ժողովրդական դիւցազնավէպը, որ հարազատ հայելին է տուեալ ժողովուրդի ազգային նկարագրին եւ ձգտումներուն, ինչպէս Սասունցի Դաւիթը՝ հայ ժողովուրդի պարագային։

== Պատմութիւն ==
Պատմողական այս նախնական տեսակներէն դէպի գրական տեսակներ անցումը եղած է աստիճանական, եւ ստացած է զանազան ձեւեր։ Մէկ կողմէ՝ գրի առնուած են բերանացի երկեր (ինչպէս «Իլիական»ը՝ [[Հոմերոս]]ի կողմէ, կամ շատ աւելի ուշ՝ «Սասունցի Դաւիթ»ը ԺԹ. դարուն)։ Միւս կողմէ, շատ գրողներ փորձած են արտադրել սեփական դիւցազնավէպ՝ իրենց ոճով, գրական դիւցազներգութիւններ։ Այս փորձը յաջող արդիւնք չէ տուած առհասարակ։

Սակայն դիւցազնավէպը, միւս հին տեսակներուն նման, նպաստած է նոր տեսակներու ծնունդին։

== Վէպ ==

Նոր ժամանակներու պատմողական տեսակներէն է վէպը։

Իր ներկայ ձեւին մօտիկ ձեւով մը ծնած՝ ԺԵ.- ԺԶ. դարերուն, պատմողական այս տեսակը աստիճանաբար հիմք դարձած է ծաւալուն ստեղծագործութիւններու, հանդիսանալով հին ժամանակներու դիւցազնավէպին նորօրեայ համարժէքը։

Առաջին նշանաւոր վէպերը կը ստեղծուին ԺԶ. եւ ԺԷ. դարերուն՝ [[Վերածնունդ]]ի եւ դասական գրականութեան դարերուն, [[Ռաբլե Ֆրանսուա|Ռապըլէի]] ու [[Սերվանտես|Սերվանտեսի]] պէս գրագէտներու գրիչով։ Իսկ ԺԸ. եւ ԺԹ. դարերը կը տեսնեն Լուսաւորման դարու, ապա իրապաշտ դպրոցի մտածողական-քննադատական վէպի ծաղկումը։ Միջանկեալ՝ վիպապաշտ կոչուած հոսանքէն եւս որոշ երկեր, տարբեր զգայնութեամբ, նոյն շարժումին կը նպաստեն։

Արեւմտեան գրականութիւններու ծիրին մէջ, այս հանգրուանները նշող անուններ են՝ [[Ճոնաթան Սուիֆթ]], [[Ժան Ժաք Ռուսօ]], [[Վոլթեր]], [[Կէօթէ]], [[Պալզաք]], [[Սթենտալ]], [[Վիքթոր Հիւկօ]], [[Չարլզ Տիքընզ]] եւ [[Թոլսթոյ]]։

Շրջանցելով դասական հոսանքը, իբր վէպի յղացքով երկեր արտադրող գրագէտներ, ԺԹ. դարու կէսէն նշանաւոր են՝ [[Խաչատուր Աբովեան]], [[Րաֆֆի]], [[Նար-Դոս]], [[Շիրվանզադէ]], [[Տիգրան Կամսարական]], [[Գրիգոր Զօհրապ]] եւ [[Երուխան (արեւմտահայերէն)|Երուխան]]։

Ի. դարուն, վէպը կը շարունակէ պահել իր կենսունակութիւնը գրաւելով նոր գետիններ՝ խորացումի ուղղութեամբ, յատկապէս հոգեբանական, հոգեվերլուծական։ [[Տոսթոյեւսքի]], [[Փրուսթ]], [[Ֆոքնըր]] եւ [[Ճոյս]], Ի. դարու առաջին կէսին այս խորացումը գլխաւոր կատարողներն են։ Հայ գրականութեան մէջ, նոյն պահերուն կը համապատասխանեն [[Յակոբ Օշական|Յ․ Օշական]], [[Զապէլ Եսայեան|Զ․ Եսայեան]], [[Վահան Թոթովենց|Վ․ Թոթովենց]], [[Ակսել Բակունց]], եւ այլն։

Վէպին ծաղկումը վերջին երկու-երեք դարերուն, կը բացատրուի քանի մը բնորոշ գիծերով.

* Մեծ ծաւալը կարելի կը դարձնէ՝ անհատ-կերպարներու հաւաքական երեւոյթներու բազմակողմանի դրսեւորումն ու հոլովոյթը եւ անոնց վերլուծումը:
* Իբր տեսակ՝ իր արտօնած ազատութիւնները կու տան ճոխացումի, խորացումի եւ այլազանումի հարուստ առիթներ։ Անհատ-կերպարի յուզական աշխարհէն բխող քնարական հատուածներէն՝ մինչեւ անհատներու միջեւ թատերական-բեմական կացութիւններու լարումը, մինչեւ պատմական տուեալներու եւ գաղափարագրական դրոյթներու յաւելումը, վէպը կ'ընդունի բազմակի պատուաստումներ:
* Այս կենսունակութեան շնորհիւ, վէպը ծնունդ տուած է քանի մը տարբերակներու, ինչպէս՝ պատմավէպը, գիտա-երեւակայական վէպը (ի դէպ՝ տարբեր ծաւալով կամ թատրերգութեան ձեւի տակ):
* Ծաւալի չափանիշը նկատի առած՝ պէտք է յիշել նախ՝ վիպակը, որ փոքր վէպ մըն է, ապա վիպաշարը, այսինքն՝ մէկ մարմին կազմող կամ աւելի կամ նուազ իրարու կապուած քանի մը, երբեմն բազմաթիւ վէպերու շարքը։

Պատմողական աւելի փոքր տեսակ մըն է պատմուածքը կամ նորավէպը։ Այս տեսակը զգալիօրէն կը տարբերի վէպէն, եւ ոչ միայն կերպարներու եւ միակ կացութեան մը՝ պատկերումին։ Անոր փոխարէն՝ երբեմն ան կը հասնի մեծ խտութեան եւ խոր ճշմարտացիութեան։

== Քրոնիկ կամ փաստագրական ակնարկ ==

Պատմողական սեռի աւելի նոր տեսակ է քրոնիկը կամ փաստագրական ակնարկը՝ իր զանազան ձեւաւորումներով։ Ասոնց բնորոշ ընդհանուր գիծը՝ իրենց պատկերած դէպքերուն ու դէմքերուն իրական կեանքի մէջ պատահած ըլլալն է, իրական գոյութիւն ունենալը։

Քրոնիկ-ակնարկի տեսակին կը պատկանին՝
* Բուն լրագրական քրոնիկ-ակնարկը, հանրային՝ շահեկանութիւն ունեցող երեւոյթի մը շուրջ,
* Յուշագրութիւնը,
* Օրագրութիւնը կամ օրագիրը,
* Գրական կենդանագիրը կամ դիմանկարը, ապա՝ կենսագրութիւնը (կրնայ ըլլալ նաեւ ինքնակենսսագրութիւն),
* Լրագրական տոմսը՝ յաճախ կատակաշեշտ քննադատութիւն,
* Պարսաւագիրը՝ աւելի ծաւալուն, եւ ծաղրող-դատապարտող շեշտով:

Քրոնիկ տեսակի զանազան այս ձեւերուն մէջ, գրագէտին ազատութիւնը եւ երեւակայութեան թափը կը սահմանափակուին․ բայց երկը չի կորսնցներ գրական-գեղարուեստական գործի իր հանգամանքը, չի դառնար իրականութեան չոր տեղեկագրում։ Երեւակայութիւնը կ'օգնէ քրոնիկագիր հեղինակին նախ՝ ընտրելու իր նիւթը, ապա՝ անոր մէջ ընտրելու եւ շեշտելու որոշ երեսներ, որոշ փաստեր։ Ան յաճախ նաեւ անձամբ կ'երեւի ակնարկին մէջ, կը միջամտէ, կը մասնակցի․․․:

Այլ խօսքով, քրոնիկ-ակնարկային երկը՝ կեանքի եւ գրականութեան կէս-ճամբուն վրայ՝ ձեւով մը կը կազմէ գրականութեան «հետախուզութիւնը», ճամբայ կը բանայ պատմողական միւս տեսակներուն։

Կեանքին մօտէն առնչուող գրականութեան մը մէջ, անփոխարինելի է քրոնիկային երկերու դերը։

[[Ստորոգութիւն:Գրականութիւն]]
[[Ստորոգութիւն:Գրական սեռեր]]</text>
      <sha1>o5nc1mk0agklkthpbpwps5gt0gd1ilr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206043</id>
      <parentid>206042</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T07:53:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Սեւան Դանիէլեան Մկրեանը տեղափոխեց էջ [[Պատմողական տեսակներ]]էն էջ [[Պատմողական Սեռի Տեսակներ]] առանց վերայղում ձգելու</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10159" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Victor Hugo circa 1880.jpg|մինի|Հիւկօ]]
[[Պատկեր:Dickens Gurney head.jpg|մինի|Տիքընզ]]
[[Պատկեր:Abovianportrait.jpg|մինի|Աբովեան]]
[[Պատկեր:Homer British Museum.jpg|մինի|Հոմերոս]]
[[Պատկեր:Goethe (Stieler 1828).jpg|մինի|Կէօթէ]]
Պատմողական սեռի հին տեսակներէն են՝

* Դիցաբանական զրոյցը (ինչպէս՝ Պրոմեթէոսի, Վահագնի, եւ այլն)
* Առասպելը (ինչպէս՝ [[Հայկ եւ Բէլ|Հայկի եւ Բէլի]], Արտաւազդի, [[Սուրբ Սարգիս|Սուրբ Սարգիսի]]․․․)
* Աւանդութիւնը (ինչպէս՝ Մհերի Դրան, Լուսաւորիչի Կանթեղին, [[Խաչատուր Աբովեան|Աբովեանի]] անհետացման․․․)
* Հեքիաթը (ինչպէս՝ [[Հազար Ու Մէկ Գիշեր|Հազար ու Մէկ Գիշերներու]], Հազարան Պլպուլի․․․)
* Ժողովրդական դիւցազնավէպը (ինչպէս՝ [[հելլէններ]]ու «Իլիական»ը, [[ֆրանսա]]ցիներու «Ռոլանի Երգը», հայոց «[[Սասունցի Դաւիթ]]»ը ․․․)։

Այս տեսակներուն հասարակաց յատկանիշն է ժողովուրդին հաւաքական արտադրութիւն ըլլալը՝ բազմադարեան հոլովոյթի մը մէջ։ Բացի ատկէ՝ իւրաքանչիւրը ունի մասնայատկութիւններ։

Բոլոր այս տեսակներէն, իր կարեւորութեամբ կը զանազանուի վերջինը՝ ժողովրդական դիւցազնավէպը, որ հարազատ հայելին է տուեալ ժողովուրդի ազգային նկարագրին եւ ձգտումներուն, ինչպէս Սասունցի Դաւիթը՝ հայ ժողովուրդի պարագային։

== Պատմութիւն ==
Պատմողական այս նախնական տեսակներէն դէպի գրական տեսակներ անցումը եղած է աստիճանական, եւ ստացած է զանազան ձեւեր։ Մէկ կողմէ՝ գրի առնուած են բերանացի երկեր (ինչպէս «Իլիական»ը՝ [[Հոմերոս]]ի կողմէ, կամ շատ աւելի ուշ՝ «Սասունցի Դաւիթ»ը ԺԹ. դարուն)։ Միւս կողմէ, շատ գրողներ փորձած են արտադրել սեփական դիւցազնավէպ՝ իրենց ոճով, գրական դիւցազներգութիւններ։ Այս փորձը յաջող արդիւնք չէ տուած առհասարակ։

Սակայն դիւցազնավէպը, միւս հին տեսակներուն նման, նպաստած է նոր տեսակներու ծնունդին։

== Վէպ ==

Նոր ժամանակներու պատմողական տեսակներէն է վէպը։

Իր ներկայ ձեւին մօտիկ ձեւով մը ծնած՝ ԺԵ.- ԺԶ. դարերուն, պատմողական այս տեսակը աստիճանաբար հիմք դարձած է ծաւալուն ստեղծագործութիւններու, հանդիսանալով հին ժամանակներու դիւցազնավէպին նորօրեայ համարժէքը։

Առաջին նշանաւոր վէպերը կը ստեղծուին ԺԶ. եւ ԺԷ. դարերուն՝ [[Վերածնունդ]]ի եւ դասական գրականութեան դարերուն, [[Ռաբլե Ֆրանսուա|Ռապըլէի]] ու [[Սերվանտես|Սերվանտեսի]] պէս գրագէտներու գրիչով։ Իսկ ԺԸ. եւ ԺԹ. դարերը կը տեսնեն Լուսաւորման դարու, ապա իրապաշտ դպրոցի մտածողական-քննադատական վէպի ծաղկումը։ Միջանկեալ՝ վիպապաշտ կոչուած հոսանքէն եւս որոշ երկեր, տարբեր զգայնութեամբ, նոյն շարժումին կը նպաստեն։

Արեւմտեան գրականութիւններու ծիրին մէջ, այս հանգրուանները նշող անուններ են՝ [[Ճոնաթան Սուիֆթ]], [[Ժան Ժաք Ռուսօ]], [[Վոլթեր]], [[Կէօթէ]], [[Պալզաք]], [[Սթենտալ]], [[Վիքթոր Հիւկօ]], [[Չարլզ Տիքընզ]] եւ [[Թոլսթոյ]]։

Շրջանցելով դասական հոսանքը, իբր վէպի յղացքով երկեր արտադրող գրագէտներ, ԺԹ. դարու կէսէն նշանաւոր են՝ [[Խաչատուր Աբովեան]], [[Րաֆֆի]], [[Նար-Դոս]], [[Շիրվանզադէ]], [[Տիգրան Կամսարական]], [[Գրիգոր Զօհրապ]] եւ [[Երուխան (արեւմտահայերէն)|Երուխան]]։

Ի. դարուն, վէպը կը շարունակէ պահել իր կենսունակութիւնը գրաւելով նոր գետիններ՝ խորացումի ուղղութեամբ, յատկապէս հոգեբանական, հոգեվերլուծական։ [[Տոսթոյեւսքի]], [[Փրուսթ]], [[Ֆոքնըր]] եւ [[Ճոյս]], Ի. դարու առաջին կէսին այս խորացումը գլխաւոր կատարողներն են։ Հայ գրականութեան մէջ, նոյն պահերուն կը համապատասխանեն [[Յակոբ Օշական|Յ․ Օշական]], [[Զապէլ Եսայեան|Զ․ Եսայեան]], [[Վահան Թոթովենց|Վ․ Թոթովենց]], [[Ակսել Բակունց]], եւ այլն։

Վէպին ծաղկումը վերջին երկու-երեք դարերուն, կը բացատրուի քանի մը բնորոշ գիծերով.

* Մեծ ծաւալը կարելի կը դարձնէ՝ անհատ-կերպարներու հաւաքական երեւոյթներու բազմակողմանի դրսեւորումն ու հոլովոյթը եւ անոնց վերլուծումը:
* Իբր տեսակ՝ իր արտօնած ազատութիւնները կու տան ճոխացումի, խորացումի եւ այլազանումի հարուստ առիթներ։ Անհատ-կերպարի յուզական աշխարհէն բխող քնարական հատուածներէն՝ մինչեւ անհատներու միջեւ թատերական-բեմական կացութիւններու լարումը, մինչեւ պատմական տուեալներու եւ գաղափարագրական դրոյթներու յաւելումը, վէպը կ'ընդունի բազմակի պատուաստումներ:
* Այս կենսունակութեան շնորհիւ, վէպը ծնունդ տուած է քանի մը տարբերակներու, ինչպէս՝ պատմավէպը, գիտա-երեւակայական վէպը (ի դէպ՝ տարբեր ծաւալով կամ թատրերգութեան ձեւի տակ):
* Ծաւալի չափանիշը նկատի առած՝ պէտք է յիշել նախ՝ վիպակը, որ փոքր վէպ մըն է, ապա վիպաշարը, այսինքն՝ մէկ մարմին կազմող կամ աւելի կամ նուազ իրարու կապուած քանի մը, երբեմն բազմաթիւ վէպերու շարքը։

Պատմողական աւելի փոքր տեսակ մըն է պատմուածքը կամ նորավէպը։ Այս տեսակը զգալիօրէն կը տարբերի վէպէն, եւ ոչ միայն կերպարներու եւ միակ կացութեան մը՝ պատկերումին։ Անոր փոխարէն՝ երբեմն ան կը հասնի մեծ խտութեան եւ խոր ճշմարտացիութեան։

== Քրոնիկ կամ փաստագրական ակնարկ ==

Պատմողական սեռի աւելի նոր տեսակ է քրոնիկը կամ փաստագրական ակնարկը՝ իր զանազան ձեւաւորումներով։ Ասոնց բնորոշ ընդհանուր գիծը՝ իրենց պատկերած դէպքերուն ու դէմքերուն իրական կեանքի մէջ պատահած ըլլալն է, իրական գոյութիւն ունենալը։

Քրոնիկ-ակնարկի տեսակին կը պատկանին՝
* Բուն լրագրական քրոնիկ-ակնարկը, հանրային՝ շահեկանութիւն ունեցող երեւոյթի մը շուրջ,
* Յուշագրութիւնը,
* Օրագրութիւնը կամ օրագիրը,
* Գրական կենդանագիրը կամ դիմանկարը, ապա՝ կենսագրութիւնը (կրնայ ըլլալ նաեւ ինքնակենսսագրութիւն),
* Լրագրական տոմսը՝ յաճախ կատակաշեշտ քննադատութիւն,
* Պարսաւագիրը՝ աւելի ծաւալուն, եւ ծաղրող-դատապարտող շեշտով:

Քրոնիկ տեսակի զանազան այս ձեւերուն մէջ, գրագէտին ազատութիւնը եւ երեւակայութեան թափը կը սահմանափակուին․ բայց երկը չի կորսնցներ գրական-գեղարուեստական գործի իր հանգամանքը, չի դառնար իրականութեան չոր տեղեկագրում։ Երեւակայութիւնը կ'օգնէ քրոնիկագիր հեղինակին նախ՝ ընտրելու իր նիւթը, ապա՝ անոր մէջ ընտրելու եւ շեշտելու որոշ երեսներ, որոշ փաստեր։ Ան յաճախ նաեւ անձամբ կ'երեւի ակնարկին մէջ, կը միջամտէ, կը մասնակցի․․․:

Այլ խօսքով, քրոնիկ-ակնարկային երկը՝ կեանքի եւ գրականութեան կէս-ճամբուն վրայ՝ ձեւով մը կը կազմէ գրականութեան «հետախուզութիւնը», ճամբայ կը բանայ պատմողական միւս տեսակներուն։

Կեանքին մօտէն առնչուող գրականութեան մը մէջ, անփոխարինելի է քրոնիկային երկերու դերը։

[[Ստորոգութիւն:Գրականութիւն]]
[[Ստորոգութիւն:Գրական սեռեր]]</text>
      <sha1>o5nc1mk0agklkthpbpwps5gt0gd1ilr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206045</id>
      <parentid>206043</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T08:21:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10211" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Victor Hugo circa 1880.jpg|մինի|Հիւկօ]]
[[Պատկեր:Dickens Gurney head.jpg|մինի|Տիքընզ]]
[[Պատկեր:Abovianportrait.jpg|մինի|Աբովեան]]
[[Պատկեր:Homer British Museum.jpg|մինի|Հոմերոս]]
[[Պատկեր:Goethe (Stieler 1828).jpg|մինի|Կէօթէ]]
Պատմողական սեռի հին տեսակներէն են՝

* Դիցաբանական զրոյցը (ինչպէս՝ Պրոմեթէոսի, Վահագնի, եւ այլն),
* Առասպելը (ինչպէս՝ [[Հայկ եւ Բէլ|Հայկի եւ Բէլի]], Արտաւազդի, [[Սուրբ Սարգիս|Սուրբ Սարգիսի]], եւ այլն),
* Աւանդութիւնը (ինչպէս՝ Մհերի Դրան, Լուսաւորիչի Կանթեղին, [[Խաչատուր Աբովեան|Աբովեանի]] անհետացման, եւ այլն),
* Հեքիաթը (ինչպէս՝ [[Հազար Ու Մէկ Գիշեր|Հազար ու Մէկ Գիշերներու]], Հազարան Պլպուլի, եւ այլն),
* Ժողովրդական դիւցազնավէպը (ինչպէս՝ [[հելլէններ]]ու «Իլիական»ը, [[ֆրանսա]]ցիներու «Ռոլանի Երգը», հայոց «[[Սասունցի Դաւիթ]]»ը, եւ այլն)։

Այս տեսակներուն հասարակաց յատկանիշն է ժողովուրդին հաւաքական արտադրութիւն ըլլալը՝ բազմադարեան հոլովոյթի մը մէջ։ Բացի ատկէ՝ իւրաքանչիւրը ունի իր մասնայատկութիւնները։

Բոլոր այս տեսակներէն, իր կարեւորութեամբ կը զանազանուի վերջինը՝ ժողովրդական դիւցազնավէպը, որ հարազատ հայելին է տուեալ ժողովուրդի մը ազգային նկարագիրին եւ ձգտումներուն, ինչպէս Սասունցի Դաւիթը՝ հայ ժողովուրդի պարագային։

== Պատմութիւն ==
Պատմողական այս նախնական տեսակներէն դէպի գրական տեսակներ անցումը եղած է աստիճանական եւ ստացած է զանազան ձեւեր։ Մէկ կողմէ՝ գրի առնուած են բերանացի երկեր (ինչպէս «Իլիական»ը՝ [[Հոմերոս]]ի կողմէ, կամ շատ աւելի ուշ՝ «Սասունցի Դաւիթ»ը ԺԹ. դարուն)։ Միւս կողմէ, բազմաթիւ գրողներ փորձած են արտադրել սեփական դիւցազնավէպեր՝ իրենց ոճով, գրական դիւցազներգութիւններ։ Այս փորձը յաջող արդիւնք չէ տուած առհասարակ։

Սակայն դիւցազնավէպը, միւս հին տեսակներուն նման, նպաստած է նոր տեսակներու ծնունդին։

== Վէպ ==

Նոր ժամանակներու պատմողական տեսակներէն է վէպը։

Իր ներկայ ձեւին մօտիկ ձեւով մը ծնած՝ ԺԵ.- ԺԶ. դարերուն, պատմողական այս տեսակը աստիճանաբար հիմք դարձած է ծաւալուն ստեղծագործութիւններու, հանդիսանալով հին ժամանակներու դիւցազնավէպին նորօրեայ համարժէքը։

Առաջին նշանաւոր վէպերը կը ստեղծուին ԺԶ. եւ ԺԷ. դարերուն՝ [[Վերածնունդ]]ի եւ դասական գրականութեան դարերուն, [[Ռաբլե Ֆրանսուա|Ռապըլէի]] ու [[Սերվանտես|Սերվանտեսի]] պէս գրագէտներու գրիչով։ Իսկ ԺԸ. եւ ԺԹ. դարերը կը տեսնեն Լուսաւորման դարու, ապա իրապաշտ դպրոցի մտածողական-քննադատական վէպի ծաղկումը։ Միջանկեալ՝ վիպապաշտ կոչուած հոսանքէն եւս որոշ երկեր, տարբեր զգայնութեամբ, նոյն շարժումին կը նպաստեն։

Արեւմտեան գրականութիւններու ծիրին մէջ, այս հանգրուանները նշող անուններ են՝ [[Ճոնաթան Սուիֆթ]], [[Ժան Ժաք Ռուսօ]], [[Վոլթեր]], [[Կէօթէ]], [[Պալզաք]], [[Սթենտալ]], [[Վիքթոր Հիւկօ]], [[Չարլզ Տիքընզ]] եւ [[Թոլսթոյ]]։

Շրջանցելով դասական հոսանքը, իբր վէպի յղացքով երկեր արտադրող գրագէտներ, ԺԹ. դարու կէսէն նշանաւոր են՝ [[Խաչատուր Աբովեան]], [[Րաֆֆի]], [[Նար-Դոս]], [[Շիրվանզադէ]], [[Տիգրան Կամսարական]], [[Գրիգոր Զօհրապ]] եւ [[Երուխան (արեւմտահայերէն)|Երուխան]]։

Ի. դարուն, վէպը կը շարունակէ պահել իր կենսունակութիւնը գրաւելով նոր գետիններ՝ խորացումի ուղղութեամբ, յատկապէս հոգեբանական, հոգեվերլուծական։ [[Տոսթոյեւսքի]], [[Փրուսթ]], [[Ֆոքնըր]] եւ [[Ճոյս]], Ի. դարու առաջին կէսին այս խորացումը գլխաւոր կատարողներն են։ Հայ գրականութեան մէջ, նոյն պահերուն կը համապատասխանեն [[Յակոբ Օշական|Յ․ Օշական]], [[Զապէլ Եսայեան|Զ․ Եսայեան]], [[Վահան Թոթովենց|Վ․ Թոթովենց]], [[Ակսել Բակունց]], եւ այլն։

Վէպին ծաղկումը վերջին երկու-երեք դարերուն, կը բացատրուի քանի մը բնորոշ գիծերով.

* Մեծ ծաւալը կարելի կը դարձնէ՝ անհատ-կերպարներու հաւաքական երեւոյթներու բազմակողմանի դրսեւորումն ու հոլովոյթը եւ անոնց վերլուծումը:
* Իբր տեսակ՝ իր արտօնած ազատութիւնները կու տան ճոխացումի, խորացումի եւ այլազանումի հարուստ առիթներ։ Անհատ-կերպարի յուզական աշխարհէն բխող քնարական հատուածներէն՝ մինչեւ անհատներու միջեւ թատերական-բեմական կացութիւններու լարումը, մինչեւ պատմական տուեալներու եւ գաղափարագրական դրոյթներու յաւելումը, վէպը կ'ընդունի բազմակի պատուաստումներ:
* Այս կենսունակութեան շնորհիւ, վէպը ծնունդ տուած է քանի մը տարբերակներու, ինչպէս՝ պատմավէպը, գիտա-երեւակայական վէպը (ի դէպ՝ տարբեր ծաւալով կամ թատրերգութեան ձեւի տակ):
* Ծաւալի չափանիշը նկատի առած՝ պէտք է յիշել նախ՝ վիպակը, որ փոքր վէպ մըն է, ապա վիպաշարը, այսինքն՝ մէկ մարմին կազմող կամ աւելի կամ նուազ իրարու կապուած քանի մը, երբեմն բազմաթիւ վէպերու շարքը։

Պատմողական աւելի փոքր տեսակ մըն է պատմուածքը կամ նորավէպը։ Այս տեսակը զգալիօրէն կը տարբերի վէպէն, եւ ոչ միայն կերպարներու եւ միակ կացութեան մը՝ պատկերումին։ Անոր փոխարէն՝ երբեմն ան կը հասնի մեծ խտութեան եւ խոր ճշմարտացիութեան։

== Քրոնիկ կամ փաստագրական ակնարկ ==

Պատմողական սեռի աւելի նոր տեսակ է քրոնիկը կամ փաստագրական ակնարկը՝ իր զանազան ձեւաւորումներով։ Ասոնց բնորոշ ընդհանուր գիծը՝ իրենց պատկերած դէպքերուն ու դէմքերուն իրական կեանքի մէջ պատահած ըլլալն է, իրական գոյութիւն ունենալը։

Քրոնիկ-ակնարկի տեսակին կը պատկանին՝
* Բուն լրագրական քրոնիկ-ակնարկը, հանրային՝ շահեկանութիւն ունեցող երեւոյթի մը շուրջ,
* Յուշագրութիւնը,
* Օրագրութիւնը կամ օրագիրը,
* Գրական կենդանագիրը կամ դիմանկարը, ապա՝ կենսագրութիւնը (կրնայ ըլլալ նաեւ ինքնակենսագրութիւն),
* Լրագրական տոմսը՝ յաճախ կատակաշեշտ քննադատութիւն,
* Պարսաւագիրը՝ աւելի ծաւալուն, եւ ծաղրող-դատապարտող շեշտով:

Քրոնիկ տեսակի զանազան այս ձեւերուն մէջ, գրագէտին ազատութիւնը եւ երեւակայութեան թափը կը սահմանափակուին․ բայց երկը չի կորսնցներ գրական-գեղարուեստական գործի իր հանգամանքը, չի դառնար իրականութեան չոր տեղեկագրում։ Երեւակայութիւնը կ'օգնէ քրոնիկագիր հեղինակին նախ՝ ընտրելու իր նիւթը, ապա՝ անոր մէջ ընտրելու եւ շեշտելու որոշ երեսներ, որոշ փաստեր։ Ան յաճախ նաեւ անձամբ կ'երեւի ակնարկին մէջ, կը միջամտէ, կը մասնակցի․․․:

Այլ խօսքով, քրոնիկ-ակնարկային երկը՝ կեանքի եւ գրականութեան կէս-ճամբուն վրայ՝ ձեւով մը կը կազմէ գրականութեան «հետախուզութիւնը», ճամբայ կը բանայ պատմողական միւս տեսակներուն։

Կեանքին մօտէն առնչուող գրականութեան մը մէջ, անփոխարինելի է քրոնիկային երկերու դերը։

[[Ստորոգութիւն:Գրականութիւն]]
[[Ստորոգութիւն:Գրական սեռեր]]</text>
      <sha1>9zwkob9dibo18lztx95eovllqm64u3c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206046</id>
      <parentid>206045</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T08:33:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Վէպ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10212" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Victor Hugo circa 1880.jpg|մինի|Հիւկօ]]
[[Պատկեր:Dickens Gurney head.jpg|մինի|Տիքընզ]]
[[Պատկեր:Abovianportrait.jpg|մինի|Աբովեան]]
[[Պատկեր:Homer British Museum.jpg|մինի|Հոմերոս]]
[[Պատկեր:Goethe (Stieler 1828).jpg|մինի|Կէօթէ]]
Պատմողական սեռի հին տեսակներէն են՝

* Դիցաբանական զրոյցը (ինչպէս՝ Պրոմեթէոսի, Վահագնի, եւ այլն),
* Առասպելը (ինչպէս՝ [[Հայկ եւ Բէլ|Հայկի եւ Բէլի]], Արտաւազդի, [[Սուրբ Սարգիս|Սուրբ Սարգիսի]], եւ այլն),
* Աւանդութիւնը (ինչպէս՝ Մհերի Դրան, Լուսաւորիչի Կանթեղին, [[Խաչատուր Աբովեան|Աբովեանի]] անհետացման, եւ այլն),
* Հեքիաթը (ինչպէս՝ [[Հազար Ու Մէկ Գիշեր|Հազար ու Մէկ Գիշերներու]], Հազարան Պլպուլի, եւ այլն),
* Ժողովրդական դիւցազնավէպը (ինչպէս՝ [[հելլէններ]]ու «Իլիական»ը, [[ֆրանսա]]ցիներու «Ռոլանի Երգը», հայոց «[[Սասունցի Դաւիթ]]»ը, եւ այլն)։

Այս տեսակներուն հասարակաց յատկանիշն է ժողովուրդին հաւաքական արտադրութիւն ըլլալը՝ բազմադարեան հոլովոյթի մը մէջ։ Բացի ատկէ՝ իւրաքանչիւրը ունի իր մասնայատկութիւնները։

Բոլոր այս տեսակներէն, իր կարեւորութեամբ կը զանազանուի վերջինը՝ ժողովրդական դիւցազնավէպը, որ հարազատ հայելին է տուեալ ժողովուրդի մը ազգային նկարագիրին եւ ձգտումներուն, ինչպէս Սասունցի Դաւիթը՝ հայ ժողովուրդի պարագային։

== Պատմութիւն ==
Պատմողական այս նախնական տեսակներէն դէպի գրական տեսակներ անցումը եղած է աստիճանական եւ ստացած է զանազան ձեւեր։ Մէկ կողմէ՝ գրի առնուած են բերանացի երկեր (ինչպէս «Իլիական»ը՝ [[Հոմերոս]]ի կողմէ, կամ շատ աւելի ուշ՝ «Սասունցի Դաւիթ»ը ԺԹ. դարուն)։ Միւս կողմէ, բազմաթիւ գրողներ փորձած են արտադրել սեփական դիւցազնավէպեր՝ իրենց ոճով, գրական դիւցազներգութիւններ։ Այս փորձը յաջող արդիւնք չէ տուած առհասարակ։

Սակայն դիւցազնավէպը, միւս հին տեսակներուն նման, նպաստած է նոր տեսակներու ծնունդին։

== Վէպ ==

Նոր ժամանակներու պատմողական տեսակներէն է վէպը։

Իր ներկայ ձեւին մօտիկ ձեւով մը ծնած՝ ԺԵ.- ԺԶ. դարերուն, պատմողական այս տեսակը աստիճանաբար հիմք դարձած է ծաւալուն ստեղծագործութիւններու, հանդիսանալով հին ժամանակներու դիւցազնավէպին նորօրեայ համարժէքը։

Առաջին նշանաւոր վէպերը կը ստեղծուին ԺԶ. եւ ԺԷ. դարերուն՝ [[Վերածնունդ]]ի եւ դասական գրականութեան դարերուն, [[Ռաբլե Ֆրանսուա|Ռապըլէի]] ու [[Սերվանտես|Սերվանտեսի]] պէս գրագէտներու գրիչով։ Իսկ ԺԸ. եւ ԺԹ. դարերը կը տեսնեն Լուսաւորման դարու, ապա իրապաշտ դպրոցի մտածողական-քննադատական վէպի ծաղկումը։ Միջանկեալ՝ վիպապաշտ կոչուած հոսանքէն եւս որոշ երկեր, տարբեր զգայնութեամբ, նոյն շարժումին կը նպաստեն։

Արեւմտեան գրականութիւններու ծիրին մէջ, այս հանգրուանները նշող անուններ են՝ [[Ճոնաթան Սուիֆթ]], [[Ժան Ժաք Ռուսօ]], [[Վոլթեր]], [[Կէօթէ]], [[Պալզաք]], [[Սթենտալ]], [[Վիքթոր Հիւկօ]], [[Չարլզ Տիքընզ]] եւ [[Թոլսթոյ]]։

Շրջանցելով դասական հոսանքը, իբր վէպի յղացքով երկեր արտադրող գրագէտներ, ԺԹ. դարու կէսէն նշանաւոր են՝ [[Խաչատուր Աբովեան]], [[Րաֆֆի]], [[Նար-Դոս]], [[Շիրվանզադէ]], [[Տիգրան Կամսարական]], [[Գրիգոր Զօհրապ]] եւ [[Երուխան (արեւմտահայերէն)|Երուխան]]։

Ի. դարուն, վէպը կը շարունակէ պահել իր կենսունակութիւնը, սակայն աւելի խորանալով՝յատկապէս հոգեբանական եւ հոգեվերլուծական իմաստով։ [[Տոսթոյեւսքի]], [[Փրուսթ]], [[Ֆոքնըր]] եւ [[Ճոյս]], Ի. դարու առաջին կէսին այս խորացումը գլխաւոր կատարողներն են։ Հայ գրականութեան մէջ, այս ժամանակաշրջանի կարկառուն դէմքերէն են՝ [[Յակոբ Օշական|Յ․ Օշական]], [[Զապէլ Եսայեան|Զ․ Եսայեան]], [[Վահան Թոթովենց|Վ․ Թոթովենց]], [[Ակսել Բակունց]], եւ այլն։

Վէպին ծաղկումը վերջին երկու-երեք դարերուն, կը բացատրուի քանի մը բնորոշ գիծերով.

* Մեծ ծաւալը կարելի կը դարձնէ անհատ-կերպարներու հաւաքական երեւոյթներու բազմակողմանի դրսեւորումն ու հոլովոյթը եւ անոնց վերլուծումը:
* Իբր տեսակ՝ իր արտօնած ազատութիւնները կու տան ճոխացումի, խորացումի եւ այլազանումի հարուստ առիթներ։ Անհատ-կերպարին յուզական աշխարհէն բխող քնարական հատուածներէն՝ մինչեւ անհատներու միջեւ թատերական-բեմական կացութիւններու լարումը, մինչեւ պատմական տուեալներու եւ գաղափարագրական դրոյթներու յաւելումը, վէպը կ'ընդունի բազմակի պատուաստումներ:
* Այս կենսունակութեան շնորհիւ, վէպը ծնունդ տուած է քանի մը տարբերակներու, ինչպէս՝ պատմավէպը, գիտա-երեւակայական վէպը (ի դէպ՝ տարբեր ծաւալով կամ թատրերգութեան ձեւի տակ):
* Ծաւալի չափանիշը նկատի առած՝ պէտք է յիշել նախ՝ վիպակը, որ փոքր վէպ մըն է, ապա վիպաշարը, այսինքն՝ մէկ մարմին կազմող կամ աւելի կամ նուազ իրարու կապուած քանի մը, երբեմն բազմաթիւ վէպերու շարքը։

Պատմողական աւելի փոքր տեսակ մըն է պատմուածքը կամ նորավէպը։ Այս տեսակը զգալիօրէն կը տարբերի վէպէն, եւ ոչ միայն կերպարներու եւ միակ կացութեան մը՝ պատկերումին։ Անոր փոխարէն՝ երբեմն անիկա կը հասնի մեծ խտութեան եւ խոր ճշմարտացիութեան։

== Քրոնիկ կամ փաստագրական ակնարկ ==

Պատմողական սեռի աւելի նոր տեսակ է քրոնիկը կամ փաստագրական ակնարկը՝ իր զանազան ձեւաւորումներով։ Ասոնց բնորոշ ընդհանուր գիծը՝ իրենց պատկերած դէպքերուն ու դէմքերուն իրական կեանքի մէջ պատահած ըլլալն է, իրական գոյութիւն ունենալը։

Քրոնիկ-ակնարկի տեսակին կը պատկանին՝
* Բուն լրագրական քրոնիկ-ակնարկը, հանրային՝ շահեկանութիւն ունեցող երեւոյթի մը շուրջ,
* Յուշագրութիւնը,
* Օրագրութիւնը կամ օրագիրը,
* Գրական կենդանագիրը կամ դիմանկարը, ապա՝ կենսագրութիւնը (կրնայ ըլլալ նաեւ ինքնակենսագրութիւն),
* Լրագրական տոմսը՝ յաճախ կատակաշեշտ քննադատութիւն,
* Պարսաւագիրը՝ աւելի ծաւալուն, եւ ծաղրող-դատապարտող շեշտով:

Քրոնիկ տեսակի զանազան այս ձեւերուն մէջ, գրագէտին ազատութիւնը եւ երեւակայութեան թափը կը սահմանափակուին, բայց երկը չի կորսնցներ գրական-գեղարուեստական գործի իր հանգամանքը, չի դառնար իրականութեան չոր տեղեկագրում։ Երեւակայութիւնը կ'օգնէ քրոնիկագիր հեղինակին նախ՝ ընտրելու իր նիւթը, ապա՝ անոր մէջ ընտրելու եւ շեշտելու որոշ երեսներ, որոշ փաստեր։ Ան յաճախ նաեւ անձամբ կ'երեւի ակնարկին մէջ, կը միջամտէ, կը մասնակցի․․․:

Այլ խօսքով, քրոնիկ-ակնարկային երկը՝ կեանքի եւ գրականութեան կէս-ճամբուն վրայ՝ ձեւով մը կը կազմէ գրականութեան «հետախուզութիւնը», ճամբայ կը բանայ պատմողական միւս տեսակներուն։

Կեանքին մօտէն առնչուող գրականութեան մը մէջ, անփոխարինելի է քրոնիկային երկերու դերը։

[[Ստորոգութիւն:Գրականութիւն]]
[[Ստորոգութիւն:Գրական սեռեր]]</text>
      <sha1>h9r1fd3dybw7cclw8xiexkg4zulcnk5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Քննարկում:Պատմողական Սեռի Տեսակներ</title>
    <ns>1</ns>
    <id>14393</id>
    <revision>
      <id>206044</id>
      <parentid>138204</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T07:53:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Սեւան Դանիէլեան Մկրեանը տեղափոխեց էջ [[Քննարկում:Պատմողական տեսակներ]]էն էջ [[Քննարկում:Պատմողական Սեռի Տեսակներ]] առանց վերայղում ձգելու</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12" xml:space="preserve">{{ՎՃ2014}}</text>
      <sha1>fi2z0bfroof9887cjawc5ekypyduvkv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Դաւիթ Վարդանեան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22700</id>
    <revision>
      <id>206027</id>
      <parentid>203799</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T05:35:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3042" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}

'''Դաւիթ Վարդանեան''' (յիշուած է նաեւ իբրեւ Դաւիթ Վարդունեան, {{ԱԾ}}), խորտակուած «Թայթենիք» նաւին 771 փրկուողներէն մին։ «&lt;nowiki/&gt;[[Թիթանիք]]&lt;nowiki/&gt;» նաւուն վրայ գտնուած են վեց հայեր, որոնցմէ երկուքը՝ Դաւիթ Վարդանեանն ու Նշան Գրիգորեանը յաջողած են փրկուիլ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.iammedia.am/hy/post/The-Armenian-who-survived-the-sinking-of-the-Titanic-ship-David-Vardanyan|title=«Թիթանիք» նաւի խորտակումից փրկուած հայը՝ Դաւիթ Վարդանեան|website=www.iammedia.am|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;:

== Կենսագրութիւն ==
Ծնած է [[Էրզրում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.encyclopedia-titanica.org/titanic-survivor/david-vartanian.html|title=David Vartanian : Titanic Survivor|website=www.encyclopedia-titanica.org|language=անգլերէն|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;։ Դաւիթ Վարդանեան երիտասարդ տարիքին ամուսնացած է Էրզրումի մէջ, սակայն նկատի ունենալով երկիրի քաղաքական ու տնտեսական վիճակը, որոշած է իր կինն ու ընտանիքը ձգելով Էրզրումի մէջ երթալ Քանատա՝ աշխատելու համար ձուլարանի մէջ․ Դաւիթ իր երեք ընկերներուն հետ միասին մեկնած է Քանատա:

Վարդանեան [[Ֆրանսա|Ֆրանսայի]] մէջ բարձրացած է «Թիթանիք» նաւը, ստանալով թիւ 2658-րդ տոմսը: Նաւակի խորտակումը պատահած է Դաւիթի ծնունդէն մէկ օր առաջ՝ 14 ապրիլին, 1912 թուականին. Դաւիթ լողալու վարժութեան շնորհիւ յաջողած է ողջ մնալ եւ որոշ ժամանակ լողալէ ետք փրկուած է փրկարար խումբերու կողմէ: 

Փրկուելէ ետք որոշ ժամանակ ապրած է Քանատա, ապա անցած է [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ]]: [[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ|Համաշխարհային Ա. պատերազմի]] ընթացքին Դաւիթ կարծած է, թէ կոտորուած է իր ընտանիքը, սակայն յոյսը չկտրելով նամակներու ճամբով փորձած է գտնել իր ընտանիքի հետքը. 11 տարիներ ետք յաջողած է Քանատայի մէջ կնոջը հանդիպիլ:

Դաւիթ Վարդանեան մահացած է 3 օգոստոս 1966 թուականին, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու մէջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.jamanak.com/|title=ԴԱՒԻԹ ՎԱՐԴԱՆԵԱՆ (1890-1966)|website=www.jamanak.com|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;:

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}</text>
      <sha1>2hmdeqvclbfbvpo0tnxaadsgrc0px56</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206028</id>
      <parentid>206027</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T05:40:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3021" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}

'''Դաւիթ Վարդանեան''' (յիշուած է նաեւ իբրեւ Դաւիթ Վարդունեան, {{ԱԾ}}), խորտակուած «Թայթենիք» նաւին 771 փրկուողներէն մին։ «&lt;nowiki/&gt;[[Թիթանիք|Թաթենիք]]&lt;nowiki/&gt;» նաւուն վրայ գտնուած է վեց հայ, որոնցմէ երկուքը՝ Դաւիթ Վարդանեանն ու Նշան Գրիգորեանը յաջողած են փրկուիլ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.iammedia.am/hy/post/The-Armenian-who-survived-the-sinking-of-the-Titanic-ship-David-Vardanyan|title=«Թիթանիք» նաւի խորտակումից փրկուած հայը՝ Դաւիթ Վարդանեան|website=www.iammedia.am|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;:

== Կենսագրութիւն ==
Ծնած է [[Էրզրում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.encyclopedia-titanica.org/titanic-survivor/david-vartanian.html|title=David Vartanian : Titanic Survivor|website=www.encyclopedia-titanica.org|language=անգլերէն|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;։

Դաւիթ Վարդանեան երիտասարդ տարիքին ամուսնացած է Էրզրումի մէջ, սակայն նկատի ունենալով երկիրին քաղաքական ու տնտեսական պայմանները, որոշած է իր կինն ու ընտանիքը Էրզրում ձգելով, իր երեք ընկերներուն հետ մեկնիլ Քանատա՝ աշխատելու համար ձուլարանի մը մէջ:

Վարդանեան [[Ֆրանսա|Ֆրանսայի]] մէջ բարձրացած է «Թայթենիք» նաւը, ստանալով թիւ 2658-րդ տոմսը: Նաւակին խորտակումը պատահած է Դաւիթին ծննդեան տարեդարձէն մէկ օր առաջ՝ 14 Ապրիլ, 1912 թուականին: Դաւիթին լողալու վարժութեան շնորհիւ յաջողած է ողջ մնալ եւ որոշ ժամանակ լողալէ ետք, փրկուած է փրկարար խումբերու կողմէ: 

Փրկուելէ ետք որոշ ժամանակ մը ապրած է Քանատա, ապա անցած է [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ]]: [[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ|Համաշխարհային Ա. պատերազմի]] ընթացքին Դաւիթ կարծած է, թէ կոտորուած է իր ընտանիքը, սակայն յոյսը չկտրելով նամակներու ճամբով փորձած է գտնել անոնց հետքը. 11 տարի ետք յաջողած է Քանատայի մէջ կնոջը հանդիպիլ:

Դաւիթ Վարդանեան մահացած է 3 Օգոստոս 1966 թուականին, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներուն մէջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.jamanak.com/|title=ԴԱՒԻԹ ՎԱՐԴԱՆԵԱՆ (1890-1966)|website=www.jamanak.com|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;:

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}</text>
      <sha1>dm1d9swzgbf0mc6caybmmyr55gjov7c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206029</id>
      <parentid>206028</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T05:42:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կենսագրութիւն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3022" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}

'''Դաւիթ Վարդանեան''' (յիշուած է նաեւ իբրեւ Դաւիթ Վարդունեան, {{ԱԾ}}), խորտակուած «Թայթենիք» նաւին 771 փրկուողներէն մին։ «&lt;nowiki/&gt;[[Թիթանիք|Թաթենիք]]&lt;nowiki/&gt;» նաւուն վրայ գտնուած է վեց հայ, որոնցմէ երկուքը՝ Դաւիթ Վարդանեանն ու Նշան Գրիգորեանը յաջողած են փրկուիլ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.iammedia.am/hy/post/The-Armenian-who-survived-the-sinking-of-the-Titanic-ship-David-Vardanyan|title=«Թիթանիք» նաւի խորտակումից փրկուած հայը՝ Դաւիթ Վարդանեան|website=www.iammedia.am|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;:

== Կենսագրութիւն ==
Ծնած է [[Էրզրում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.encyclopedia-titanica.org/titanic-survivor/david-vartanian.html|title=David Vartanian : Titanic Survivor|website=www.encyclopedia-titanica.org|language=անգլերէն|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;։

Դաւիթ Վարդանեան երիտասարդ տարիքին ամուսնացած է Էրզրումի մէջ, սակայն նկատի ունենալով երկիրին քաղաքական ու տնտեսական պայմանները, որոշած է իր կինն ու ընտանիքը Էրզրում ձգելով, իր երեք ընկերներուն հետ մեկնիլ Քանատա՝ աշխատելու համար ձուլարանի մը մէջ:

Վարդանեան [[Ֆրանսա|Ֆրանսայի]] մէջ բարձրացած է «Թայթենիք» նաւը, ստանալով թիւ 2658-րդ տոմսը: Նաւակին խորտակումը պատահած է Դաւիթին ծննդեան տարեդարձէն մէկ օր առաջ՝ 14 Ապրիլ, 1912 թուականին: Դաւիթին լողալու վարժութեան շնորհիւ յաջողած է ողջ մնալ եւ որոշ ժամանակ լողալէ ետք, փրկուած է փրկարար խումբերու կողմէ: 

Փրկուելէ ետք որոշ ժամանակ մը ապրած է Քանատա, ապա անցած է [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ]]: [[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ|Համաշխարհային Ա. պատերազմի]] ընթացքին Դաւիթ կարծած է, թէ կոտորուած է իր ընտանիքը, սակայն յոյսը չկտրելով նամակներու ճամբով փորձած է գտնել անոնց հետքը. 11 տարի ետք յաջողած է Քանատայի մէջ կնոջը հանդիպիլ:

Դաւիթ Վարդանեան մահացած է 3 Օգոստոս 1966 թուականին, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներուն մէջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.jamanak.com/|title=ԴԱՒԻԹ ՎԱՐԴԱՆԵԱՆ (1890-1966)|website=www.jamanak.com|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;: 

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}</text>
      <sha1>muc9v31tevubq1rcykl21y39coig7ji</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206030</id>
      <parentid>206029</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T06:14:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կենսագրութիւն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3669" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}

'''Դաւիթ Վարդանեան''' (յիշուած է նաեւ իբրեւ Դաւիթ Վարդունեան, {{ԱԾ}}), խորտակուած «Թայթենիք» նաւին 771 փրկուողներէն մին։ «&lt;nowiki/&gt;[[Թիթանիք|Թաթենիք]]&lt;nowiki/&gt;» նաւուն վրայ գտնուած է հինգ հայ, որոնցմէ երկուքը՝ Դաւիթ Վարդանեանն ու Նշան Գրիգորեանը յաջողած են փրկուիլ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.iammedia.am/hy/post/The-Armenian-who-survived-the-sinking-of-the-Titanic-ship-David-Vardanyan|title=«Թիթանիք» նաւի խորտակումից փրկուած հայը՝ Դաւիթ Վարդանեան|website=www.iammedia.am|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;:

== Կենսագրութիւն ==
Ծնած է [[Էրզրում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.encyclopedia-titanica.org/titanic-survivor/david-vartanian.html|title=David Vartanian : Titanic Survivor|website=www.encyclopedia-titanica.org|language=անգլերէն|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;։

Դաւիթ Վարդանեան երիտասարդ տարիքին ամուսնացած է Էրզրումի մէջ, սակայն նկատի ունենալով երկիրին քաղաքական ու տնտեսական պայմանները, որոշած է իր կինն ու ընտանիքը Էրզրում ձգելով, իր երեք ընկերներուն հետ մեկնիլ Քանատա՝ աշխատելու համար ձուլարանի մը մէջ:

[[Ֆրանսա|Ֆրանսայի]] [[Մարսէյլ|Մարսէյ]] քաղաքին մէջ, այդ օրերու ամէնէն ապահով եւ ամէնէն շքեղ զբօսանաւը համարուող «Թայթենիք» նաւուն վրայ, իբրեւ երրորդ կարգի ուղեւորներ, Օսմանեան անցագիրերով  կը յայտնուին 5 հայեր` Նշան Գրիգորեանը, Օրսէն Սիրայանեանը, Օրթին Զաքարեանը, Դաւիթ Վարդանեանը եւ Մափրիետետեր Զաքարեանը&lt;ref&gt;[https://www.iammedia.am/hy/post/The-Armenian-who-survived-the-sinking-of-the-Titanic-ship-David-Vardanyan Հինգ Հայ Ուղեւորները]&lt;/ref&gt;:

Դաւիթ Վարդանեան կը ստանայ թիւ 2658 տոմսը: Նաւակին խորտակումը կը պատահի Դաւիթին ծննդեան տարեդարձէն մէկ օր առաջ՝ 14 Ապրիլ, 1912 թուականին: Շնորհիւ լողալու իր ունեցած վարժութեան, ան կը յաջողի ողջ մնալ եւ որոշ ժամանակ մը լողալէ ետք, կը փրկուի ազատարար խումբերու կողմէ: 

Փրկուելէ ետք, որոշ ժամանակ մը կ'ապրի Քանատա, ապա կ'անցնի [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ]]:

[[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ|Համաշխարհային Ա. պատերազմի]] ընթացքին, Դաւիթ կ'ենթադրէ, թէ իր ընտանիքը կոտորուած է, սակայն առանց յուսահատելու, նամակներու ճամբով կը փորձէ գտնել անոնց հետքը: 11 տարի ետք, Քանատայի մէջ կը հանդիպի կնոջը :

Դաւիթ Վարդանեան մահացած է 3 Օգոստոս 1966 թուականին, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներուն մէջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.jamanak.com/|title=ԴԱՒԻԹ ՎԱՐԴԱՆԵԱՆ (1890-1966)|website=www.jamanak.com|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;: 

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}</text>
      <sha1>45g1wxhnlxnu9y8fmksbkbul7k24dqa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206031</id>
      <parentid>206030</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T06:17:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կենսագրութիւն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3897" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}

'''Դաւիթ Վարդանեան''' (յիշուած է նաեւ իբրեւ Դաւիթ Վարդունեան, {{ԱԾ}}), խորտակուած «Թայթենիք» նաւին 771 փրկուողներէն մին։ «&lt;nowiki/&gt;[[Թիթանիք|Թաթենիք]]&lt;nowiki/&gt;» նաւուն վրայ գտնուած է հինգ հայ, որոնցմէ երկուքը՝ Դաւիթ Վարդանեանն ու Նշան Գրիգորեանը յաջողած են փրկուիլ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.iammedia.am/hy/post/The-Armenian-who-survived-the-sinking-of-the-Titanic-ship-David-Vardanyan|title=«Թիթանիք» նաւի խորտակումից փրկուած հայը՝ Դաւիթ Վարդանեան|website=www.iammedia.am|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;:

== Կենսագրութիւն ==
Ծնած է [[Էրզրում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.encyclopedia-titanica.org/titanic-survivor/david-vartanian.html|title=David Vartanian : Titanic Survivor|website=www.encyclopedia-titanica.org|language=անգլերէն|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;։

Դաւիթ Վարդանեան երիտասարդ տարիքին ամուսնացած է Էրզրումի մէջ, սակայն նկատի ունենալով երկիրին քաղաքական ու տնտեսական պայմանները, որոշած է իր կինն ու ընտանիքը Էրզրում ձգելով, իր երեք ընկերներուն հետ մեկնիլ Քանատա՝ աշխատելու համար ձուլարանի մը մէջ:

[[Ֆրանսա|Ֆրանսայի]] [[Մարսէյլ|Մարսէյ]] քաղաքին մէջ, այդ օրերու ամէնէն ապահով եւ ամէնէն շքեղ զբօսանաւը համարուող «Թայթենիք» նաւուն վրայ, իբրեւ երրորդ կարգի ուղեւորներ, Օսմանեան անցագիրերով  կը յայտնուին 5 հայեր` Նշան Գրիգորեանը, Օրսէն Սիրայանեանը, Օրթին Զաքարեանը, Դաւիթ Վարդանեանը եւ Մափրիետետեր Զաքարեանը&lt;ref&gt;[https://www.iammedia.am/hy/post/The-Armenian-who-survived-the-sinking-of-the-Titanic-ship-David-Vardanyan Հինգ Հայ Ուղեւորները]&lt;/ref&gt;:

Դաւիթ Վարդանեան կը ստանայ թիւ 2658 տոմսը: Նաւակին խորտակումը կը պատահի Դաւիթին ծննդեան տարեդարձէն մէկ օր առաջ՝ 14 Ապրիլ, 1912 թուականին: Շնորհիւ լողալու իր ունեցած վարժութեան, ան կը յաջողի ողջ մնալ եւ որոշ ժամանակ մը լողալէ ետք, կը փրկուի ազատարար խումբերու կողմէ: 

Փրկուելէ ետք, որոշ ժամանակ մը կ'ապրի Քանատա, ուր կը դառնայ երկիրին առաջին հայկական եկեղեցւոյ հիմնադիրը. աւելի ուշ՝ կ'անցնի [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ]]:

[[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ|Համաշխարհային Ա. պատերազմի]] ընթացքին, Դաւիթ կ'ենթադրէ, թէ իր ընտանիքը կոտորուած է, սակայն առանց յուսահատելու, նամակներու ճամբով կը փորձէ գտնել անոնց հետքը: 11 տարի ետք, Քանատայի մէջ կը հանդիպի կնոջը:

Դաւիթ Վարդանեան մահացած է 3 Օգոստոս 1966 թուականին, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներուն մէջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.jamanak.com/|title=ԴԱՒԻԹ ՎԱՐԴԱՆԵԱՆ (1890-1966)|website=www.jamanak.com|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;: 

Իր շրջապատին կողմէ ճանչցուած է «Թայթենիք Դաւիթ» անունով: 

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}</text>
      <sha1>i6lrrlnxs88zzmv896dhw9hd4unkpfm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206032</id>
      <parentid>206031</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T06:23:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4137" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}

'''Դաւիթ Վարդանեան''' (յիշուած է նաեւ իբրեւ Դաւիթ Վարդունեան, {{ԱԾ}}), խորտակուած «Թայթենիք» նաւին 771 փրկուողներէն մին։ «&lt;nowiki/&gt;[[Թիթանիք|Թաթենիք]]&lt;nowiki/&gt;» նաւուն վրայ գտնուած է եօթ հայ, որոնցմէ երկուքը՝ Դաւիթ Վարդանեանն ու Նշան Գրիգորեանը յաջողած են փրկուիլ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.iammedia.am/hy/post/The-Armenian-who-survived-the-sinking-of-the-Titanic-ship-David-Vardanyan|title=«Թիթանիք» նաւի խորտակումից փրկուած հայը՝ Դաւիթ Վարդանեան|website=www.iammedia.am|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;:

== Կենսագրութիւն ==
Ծնած է [[Էրզրում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.encyclopedia-titanica.org/titanic-survivor/david-vartanian.html|title=David Vartanian : Titanic Survivor|website=www.encyclopedia-titanica.org|language=անգլերէն|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;։

Դաւիթ Վարդանեան երիտասարդ տարիքին ամուսնացած է Էրզրումի մէջ, սակայն նկատի ունենալով երկիրին քաղաքական ու տնտեսական պայմանները, որոշած է իր կինն ու ընտանիքը Էրզրում ձգելով, իր երեք ընկերներուն հետ մեկնիլ Քանատա՝ աշխատելու համար ձուլարանի մը մէջ:

[[Ֆրանսա|Ֆրանսայի]] [[Մարսէյլ|Մարսէյ]] քաղաքին մէջ, այդ օրերու ամէնէն ապահով եւ ամէնէն շքեղ զբօսանաւը համարուող «Թայթենիք» նաւուն վրայ, իբրեւ երրորդ կարգի ուղեւորներ, Օսմանեան անցագիրերով  կը յայտնուին 5 հայեր` Գրիգորեան Նշան, Մարտիրոսեան Սարգիս, Սիրականեան Արսէն, Վարդանեան Դաւիթ, Տէր Զաքարեան Մամբրէ, Տէր Ղուկասեան Արթին եւ զէյթունցի յայտնի գրող Սմբատ Բիւրատի տղան` Վաղինակ Բիւրատ&lt;ref&gt;[https://www.iammedia.am/hy/post/The-Armenian-who-survived-the-sinking-of-the-Titanic-ship-David-Vardanyan Հայ Ուղեւորները]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://archive.aztagdaily.com/archives/20910 Հայ ուղեւորներուն անունները]&lt;/ref &gt;:

Դաւիթ Վարդանեան կը ստանայ թիւ 2658 տոմսը: Նաւակին խորտակումը կը պատահի Դաւիթին ծննդեան տարեդարձէն մէկ օր առաջ՝ 14 Ապրիլ, 1912 թուականին: Շնորհիւ լողալու իր ունեցած վարժութեան, ան կը յաջողի ողջ մնալ եւ որոշ ժամանակ մը լողալէ ետք, կը փրկուի ազատարար խումբերու կողմէ: 

Փրկուելէ ետք, որոշ ժամանակ մը կ'ապրի Քանատա, ուր կը դառնայ երկիրին առաջին հայկական եկեղեցւոյ հիմնադիրը. աւելի ուշ՝ կ'անցնի [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ]]:

[[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ|Համաշխարհային Ա. պատերազմի]] ընթացքին, Դաւիթ կ'ենթադրէ, թէ իր ընտանիքը կոտորուած է, սակայն առանց յուսահատելու, նամակներու ճամբով կը փորձէ գտնել անոնց հետքը: 11 տարի ետք, Քանատայի մէջ կը հանդիպի կնոջը:

Դաւիթ Վարդանեան մահացած է 3 Օգոստոս 1966 թուականին, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներուն մէջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.jamanak.com/|title=ԴԱՒԻԹ ՎԱՐԴԱՆԵԱՆ (1890-1966)|website=www.jamanak.com|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;: 

Իր շրջապատին կողմէ ճանչցուած է «Թայթենիք Դաւիթ» անունով: 

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}</text>
      <sha1>mulltdtagy1ce1aoins59cujyj6z6gi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206033</id>
      <parentid>206032</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T06:43:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կենսագրութիւն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4646" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}

'''Դաւիթ Վարդանեան''' (յիշուած է նաեւ իբրեւ Դաւիթ Վարդունեան, {{ԱԾ}}), խորտակուած «Թայթենիք» նաւին 771 փրկուողներէն մին։ «&lt;nowiki/&gt;[[Թիթանիք|Թաթենիք]]&lt;nowiki/&gt;» նաւուն վրայ գտնուած է եօթ հայ, որոնցմէ երկուքը՝ Դաւիթ Վարդանեանն ու Նշան Գրիգորեանը յաջողած են փրկուիլ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.iammedia.am/hy/post/The-Armenian-who-survived-the-sinking-of-the-Titanic-ship-David-Vardanyan|title=«Թիթանիք» նաւի խորտակումից փրկուած հայը՝ Դաւիթ Վարդանեան|website=www.iammedia.am|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;:

== Կենսագրութիւն ==
Ծնած է [[Էրզրում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.encyclopedia-titanica.org/titanic-survivor/david-vartanian.html|title=David Vartanian : Titanic Survivor|website=www.encyclopedia-titanica.org|language=անգլերէն|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;։

Դաւիթ Վարդանեան երիտասարդ տարիքին ամուսնացած է Էրզրումի մէջ, սակայն նկատի ունենալով երկիրին քաղաքական ու տնտեսական պայմանները, որոշած է իր կինն ու ընտանիքը Էրզրում ձգելով, իր երեք ընկերներուն հետ մեկնիլ Քանատա՝ աշխատելու համար ձուլարանի մը մէջ:

[[Ֆրանսա|Ֆրանսայի]] [[Մարսէյլ|Մարսէյ]] քաղաքին մէջ, այդ օրերու ամէնէն ապահով եւ ամէնէն շքեղ զբօսանաւը համարուող «Թայթենիք» նաւուն վրայ, իբրեւ երրորդ կարգի ուղեւորներ, Օսմանեան անցագիրերով  կը յայտնուին 5 հայեր` Գրիգորեան Նշան, Մարտիրոսեան Սարգիս, Սիրականեան Արսէն, Վարդանեան Դաւիթ, Տէր Զաքարեան Մամբրէ, Տէր Ղուկասեան Արթին եւ զէյթունցի յայտնի գրող Սմբատ Բիւրատի տղան՝ Վաղինակ Բիւրատ&lt;ref&gt;[https://www.iammedia.am/hy/post/The-Armenian-who-survived-the-sinking-of-the-Titanic-ship-David-Vardanyan Հայ Ուղեւորները]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://archive.aztagdaily.com/archives/20910 Հայ ուղեւորներուն անունները]&lt;/ref &gt;:

Դաւիթ Վարդանեան կը ստանայ թիւ 2658 տոմսը: Նաւակին խորտակումը կը պատահի Դաւիթին ծննդեան տարեդարձէն մէկ օր առաջ՝ 14 Ապրիլ, 1912 թուականին: Շնորհիւ լողալու իր ունեցած վարժութեան, ան կը յաջողի ողջ մնալ եւ որոշ ժամանակ մը լողալէ ետք, կը փրկուի ազատարար խումբերու կողմէ: 

Փրկուելէ ետք, Նշան Գրիգորեանին հետ միասին, կ'երթայ պարոն Փոլ Մարթինին քով (Princess Street 108, Համիլթոն, Օնթարիօ) եւ որոշ ժամանակ մը կ'ապրի Քանատա, ուր կը դառնայ երկիրին առաջին հայկական եկեղեցւոյ հիմնադիրը. աւելի ուշ՝ կ'անցնի [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ]]:

[[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ|Համաշխարհային Ա. պատերազմի]] ընթացքին, Դաւիթ կ'ենթադրէ, թէ իր ընտանիքը կոտորուած է, սակայն առանց յուսահատելու, նամակներու ճամբով կը փորձէ գտնել անոնց հետքը: 11 տարի ետք, Քանատայի մէջ կը հանդիպի կնոջը. անոնց հանդիպումը տեղի կ'ունենայ Նիակարա ջրվէժին Ռէյնպօ (Rainbow) կամուրջին վրայ՝ կինը քանատական կողմէն, ամուսինը՝ ամերիկեան:

Դաւիթ Վարդանեան մահացած է 3 Օգոստոս 1966 թուականին, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներուն մէջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.jamanak.com/|title=ԴԱՒԻԹ ՎԱՐԴԱՆԵԱՆ (1890-1966)|website=www.jamanak.com|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;: 

Իր շրջապատին կողմէ ճանչցուած է «Թայթենիք Դաւիթ» անունով: 

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
== Արտաքին յղումներ ==
*[https://www.youtube.com/watch?v=31IrINXGVUo Դաւիթ Վարդանեան]</text>
      <sha1>ese38sbmn8b7xntoa4wa061cr5v3u58</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206034</id>
      <parentid>206033</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T06:57:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կենսագրութիւն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5384" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}

'''Դաւիթ Վարդանեան''' (յիշուած է նաեւ իբրեւ Դաւիթ Վարդունեան, {{ԱԾ}}), խորտակուած «Թայթենիք» նաւին 771 փրկուողներէն մին։ «&lt;nowiki/&gt;[[Թիթանիք|Թաթենիք]]&lt;nowiki/&gt;» նաւուն վրայ գտնուած է եօթ հայ, որոնցմէ երկուքը՝ Դաւիթ Վարդանեանն ու Նշան Գրիգորեանը յաջողած են փրկուիլ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.iammedia.am/hy/post/The-Armenian-who-survived-the-sinking-of-the-Titanic-ship-David-Vardanyan|title=«Թիթանիք» նաւի խորտակումից փրկուած հայը՝ Դաւիթ Վարդանեան|website=www.iammedia.am|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;:

== Կենսագրութիւն ==
Ծնած է [[Էրզրում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.encyclopedia-titanica.org/titanic-survivor/david-vartanian.html|title=David Vartanian : Titanic Survivor|website=www.encyclopedia-titanica.org|language=անգլերէն|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;։

Դաւիթ Վարդանեան երիտասարդ տարիքին ամուսնացած է Էրզրումի մէջ, սակայն նկատի ունենալով երկիրին քաղաքական ու տնտեսական պայմանները, որոշած է իր կինն ու ընտանիքը Էրզրում ձգելով, իր երեք ընկերներուն հետ մեկնիլ Քանատա՝ աշխատելու համար ձուլարանի մը մէջ:

[[Ֆրանսա|Ֆրանսայի]] [[Մարսէյլ|Մարսէյ]] քաղաքին մէջ, այդ օրերու ամէնէն ապահով եւ ամէնէն շքեղ զբօսանաւը համարուող «Թայթենիք» նաւուն վրայ, իբրեւ երրորդ կարգի ուղեւորներ, Օսմանեան անցագիրերով  կը յայտնուին 5 հայեր` Գրիգորեան Նշան, Մարտիրոսեան Սարգիս, Սիրականեան Արսէն, Վարդանեան Դաւիթ, Տէր Զաքարեան Մամբրէ, Տէր Ղուկասեան Արթին եւ զէյթունցի յայտնի գրող Սմբատ Բիւրատի տղան՝ Վաղինակ Բիւրատ&lt;ref&gt;[https://www.iammedia.am/hy/post/The-Armenian-who-survived-the-sinking-of-the-Titanic-ship-David-Vardanyan Հայ Ուղեւորները]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://archive.aztagdaily.com/archives/20910 Հայ ուղեւորներուն անունները]&lt;/ref &gt;:

Դաւիթ Վարդանեան կը ստանայ թիւ 2658 տոմսը: Նաւակին խորտակումը կը պատահի Դաւիթին ծննդեան տարեդարձէն մէկ օր առաջ՝ 14 Ապրիլ, 1912 թուականին: Շնորհիւ լողալու իր ունեցած վարժութեան, ան կը յաջողի ողջ մնալ եւ որոշ ժամանակ մը լողալէ ետք, կը փրկուի ազատարար խումբերու կողմէ: 

Փրկուելէ ետք, Նշան Գրիգորեանին հետ միասին, կ'երթայ պարոն Փոլ Մարթինին քով (Princess Street 108, Համիլթոն, Օնթարիօ) եւ որոշ ժամանակ մը կ'ապրի Քանատա, ուր կը դառնայ երկիրին առաջին հայկական եկեղեցւոյ հիմնադիրը. աւելի ուշ՝ կ'անցնի [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ]]:

[[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ|Համաշխարհային Ա. պատերազմի]] ընթացքին, Դաւիթ կ'ենթադրէ, թէ իր ընտանիքը կոտորուած է, սակայն առանց յուսահատելու, նամակներու ճամբով կը փորձէ գտնել անոնց հետքը: 11 տարի ետք, Քանատայի մէջ կը հանդիպի կնոջը. անոնց հանդիպումը տեղի կ'ունենայ [[Նիակարայի ջրվէժը|Նիակարայի ջրվէժին]] Ռէյնպօ (Rainbow) կամուրջին վրայ՝ կինը քանատական կողմէն, ամուսինը՝ ամերիկեան:

Դաւիթ եւ կինը բնակութիւն կը հաստատեն Քրօֆորտի Միտվիլ (Crawford Meadville) քաղաքին մէջ ([[Փենսիլվանիա]])։ Կ'ունենան երեք երեխայ՝ Ճեք (1924-1986), Ռոզ (1926-2012, հետագային ամուսնացած՝ Գէորգ Վարդանեանին հետ) եւ Ալիս (ծն. 1931, հետագային՝ ամուսնացած Թեն Վոյտիլակին հետ)։ 1940-ի մարդահամարին ընտանիքը կը բնակէր Միտվիլի մէջ, բայց հետագային կը տեղափոխուի եւ կը հաստատուի [[Միշիկըն|Միշիկընի]] [[Տիթրոյթ]] քաղաքին մէջ։

Դաւիթ Վարդանեան մահացած է 3 Օգոստոս 1966 թուականին, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներուն մէջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.jamanak.com/|title=ԴԱՒԻԹ ՎԱՐԴԱՆԵԱՆ (1890-1966)|website=www.jamanak.com|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;: 

Իր շրջապատին կողմէ ճանչցուած է «Թայթենիք Դաւիթ» անունով: 

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
== Արտաքին յղումներ ==
*[https://www.youtube.com/watch?v=31IrINXGVUo Դաւիթ Վարդանեան]</text>
      <sha1>r8ywmyj967kwgaj2gcyjrymrp9vbf8g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206035</id>
      <parentid>206034</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T06:59:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5386" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}

'''Դաւիթ Վարդանեան''' (յիշուած է նաեւ իբրեւ Դաւիթ Վարդունեան, {{ԱԾ}}), խորտակուած «Թայթենիք» նաւին 771 փրկուողներէն մին։ «&lt;nowiki/&gt;[[Թիթանիք|Թայթենիք]]&lt;nowiki/&gt;» նաւուն վրայ գտնուած է եօթ հայ, որոնցմէ երկուքը՝ Դաւիթ Վարդանեանն ու Նշան Գրիգորեանը յաջողած են փրկուիլ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.iammedia.am/hy/post/The-Armenian-who-survived-the-sinking-of-the-Titanic-ship-David-Vardanyan|title=«Թիթանիք» նաւի խորտակումից փրկուած հայը՝ Դաւիթ Վարդանեան|website=www.iammedia.am|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;:

== Կենսագրութիւն ==
Ծնած է [[Էրզրում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.encyclopedia-titanica.org/titanic-survivor/david-vartanian.html|title=David Vartanian : Titanic Survivor|website=www.encyclopedia-titanica.org|language=անգլերէն|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;։

Դաւիթ Վարդանեան երիտասարդ տարիքին ամուսնացած է Էրզրումի մէջ, սակայն նկատի ունենալով երկիրին քաղաքական ու տնտեսական պայմանները, որոշած է իր կինն ու ընտանիքը Էրզրում ձգելով, իր երեք ընկերներուն հետ մեկնիլ Քանատա՝ աշխատելու համար ձուլարանի մը մէջ:

[[Ֆրանսա|Ֆրանսայի]] [[Մարսէյլ|Մարսէյ]] քաղաքին մէջ, այդ օրերու ամէնէն ապահով եւ ամէնէն շքեղ զբօսանաւը համարուող «Թայթենիք» նաւուն վրայ, իբրեւ երրորդ կարգի ուղեւորներ, Օսմանեան անցագիրերով  կը յայտնուին 5 հայեր` Գրիգորեան Նշան, Մարտիրոսեան Սարգիս, Սիրականեան Արսէն, Վարդանեան Դաւիթ, Տէր Զաքարեան Մամբրէ, Տէր Ղուկասեան Արթին եւ զէյթունցի յայտնի գրող Սմբատ Բիւրատի տղան՝ Վաղինակ Բիւրատ&lt;ref&gt;[https://www.iammedia.am/hy/post/The-Armenian-who-survived-the-sinking-of-the-Titanic-ship-David-Vardanyan Հայ Ուղեւորները]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://archive.aztagdaily.com/archives/20910 Հայ ուղեւորներուն անունները]&lt;/ref &gt;:

Դաւիթ Վարդանեան կը ստանայ թիւ 2658 տոմսը: Նաւակին խորտակումը կը պատահի Դաւիթին ծննդեան տարեդարձէն մէկ օր առաջ՝ 14 Ապրիլ, 1912 թուականին: Շնորհիւ լողալու իր ունեցած վարժութեան, ան կը յաջողի ողջ մնալ եւ որոշ ժամանակ մը լողալէ ետք, կը փրկուի ազատարար խումբերու կողմէ: 

Փրկուելէ ետք, Նշան Գրիգորեանին հետ միասին, կ'երթայ պարոն Փոլ Մարթինին քով (Princess Street 108, Համիլթոն, Օնթարիօ) եւ որոշ ժամանակ մը կ'ապրի Քանատա, ուր կը դառնայ երկիրին առաջին հայկական եկեղեցւոյ հիմնադիրը. աւելի ուշ՝ կ'անցնի [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ]]:

[[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ|Համաշխարհային Ա. պատերազմի]] ընթացքին, Դաւիթ կ'ենթադրէ, թէ իր ընտանիքը կոտորուած է, սակայն առանց յուսահատելու, նամակներու ճամբով կը փորձէ գտնել անոնց հետքը: 11 տարի ետք, Քանատայի մէջ կը հանդիպի կնոջը. անոնց հանդիպումը տեղի կ'ունենայ [[Նիակարայի ջրվէժը|Նիակարայի ջրվէժին]] Ռէյնպօ (Rainbow) կամուրջին վրայ՝ կինը քանատական կողմէն, ամուսինը՝ ամերիկեան:

Դաւիթ եւ կինը բնակութիւն կը հաստատեն Քրօֆորտի Միտվիլ (Crawford Meadville) քաղաքին մէջ ([[Փենսիլվանիա]])։ Կ'ունենան երեք երեխայ՝ Ճեք (1924-1986), Ռոզ (1926-2012, հետագային ամուսնացած՝ Գէորգ Վարդանեանին հետ) եւ Ալիս (ծն. 1931, հետագային՝ ամուսնացած Թեն Վոյտիլակին հետ)։ 1940-ի մարդահամարին ընտանիքը կը բնակէր Միտվիլի մէջ, բայց հետագային կը տեղափոխուի եւ կը հաստատուի [[Միշիկըն|Միշիկընի]] [[Տիթրոյթ]] քաղաքին մէջ։

Դաւիթ Վարդանեան մահացած է 3 Օգոստոս 1966 թուականին, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներուն մէջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.jamanak.com/|title=ԴԱՒԻԹ ՎԱՐԴԱՆԵԱՆ (1890-1966)|website=www.jamanak.com|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;: 

Իր շրջապատին կողմէ ճանչցուած է «Թայթենիք Դաւիթ» անունով: 

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
== Արտաքին յղումներ ==
*[https://www.youtube.com/watch?v=31IrINXGVUo Դաւիթ Վարդանեան]</text>
      <sha1>0073jix0pivzrvmx1t4tr4rcm60mz8f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206036</id>
      <parentid>206035</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T07:11:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կենսագրութիւն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5455" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}

'''Դաւիթ Վարդանեան''' (յիշուած է նաեւ իբրեւ Դաւիթ Վարդունեան, {{ԱԾ}}), խորտակուած «Թայթենիք» նաւին 771 փրկուողներէն մին։ «&lt;nowiki/&gt;[[Թիթանիք|Թայթենիք]]&lt;nowiki/&gt;» նաւուն վրայ գտնուած է եօթ հայ, որոնցմէ երկուքը՝ Դաւիթ Վարդանեանն ու Նշան Գրիգորեանը յաջողած են փրկուիլ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.iammedia.am/hy/post/The-Armenian-who-survived-the-sinking-of-the-Titanic-ship-David-Vardanyan|title=«Թիթանիք» նաւի խորտակումից փրկուած հայը՝ Դաւիթ Վարդանեան|website=www.iammedia.am|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;:

== Կենսագրութիւն ==
Ծնած է [[Էրզրում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.encyclopedia-titanica.org/titanic-survivor/david-vartanian.html|title=David Vartanian : Titanic Survivor|website=www.encyclopedia-titanica.org|language=անգլերէն|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;։

Դաւիթ Վարդանեան 1911-ին ամուսնացած է Էրզրումի մէջ, Մարիամ Պայծառին հետ (ծն. 15 Ապրիլ, 1895-ին, Քղիի Ճերմակ գիւղը)։ Նկատի ունենալով երկիրին քաղաքական ու տնտեսական պայմանները, որոշած է իր կինն ու ընտանիքը Էրզրում ձգելով, իր երեք ընկերներուն հետ մեկնիլ Քանատա՝ աշխատելու համար ձուլարանի մը մէջ:

[[Ֆրանսա|Ֆրանսայի]] [[Մարսէյլ|Մարսէյ]] քաղաքին մէջ, այդ օրերու ամէնէն ապահով եւ ամէնէն շքեղ զբօսանաւը համարուող «Թայթենիք» նաւուն վրայ, իբրեւ երրորդ կարգի ուղեւորներ, Օսմանեան անցագիրերով  կը յայտնուին 5 հայեր` Գրիգորեան Նշան, Մարտիրոսեան Սարգիս, Սիրականեան Արսէն, Վարդանեան Դաւիթ, Տէր Զաքարեան Մամբրէ, Տէր Ղուկասեան Արթին եւ զէյթունցի յայտնի գրող Սմբատ Բիւրատի տղան՝ Վաղինակ Բիւրատ&lt;ref&gt;[https://www.iammedia.am/hy/post/The-Armenian-who-survived-the-sinking-of-the-Titanic-ship-David-Vardanyan Հայ Ուղեւորները]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://archive.aztagdaily.com/archives/20910 Հայ ուղեւորներուն անունները]&lt;/ref &gt;:

Դաւիթ Վարդանեան կը ստանայ թիւ 2658 տոմսը: Նաւակին խորտակումը կը պատահի Դաւիթին ծննդեան տարեդարձէն մէկ օր առաջ՝ 14 Ապրիլ, 1912 թուականին: Շնորհիւ լողալու իր ունեցած վարժութեան, ան կը յաջողի ողջ մնալ եւ որոշ ժամանակ մը լողալէ ետք, կը փրկուի ազատարար խումբերու կողմէ: 

Փրկուելէ ետք, Նշան Գրիգորեանին հետ միասին, կ'երթայ պարոն Փոլ Մարթինին քով (Princess Street 108, Համիլթոն, Օնթարիօ) եւ որոշ ժամանակ մը կ'ապրի Քանատա, ուր կը դառնայ երկիրին առաջին հայկական եկեղեցւոյ հիմնադիրը. աւելի ուշ՝ կ'անցնի [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ]]:

[[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ|Համաշխարհային Ա. պատերազմի]] ընթացքին, Դաւիթ կ'ենթադրէ, թէ իր ընտանիքը կոտորուած է, սակայն առանց յուսահատելու, նամակներու ճամբով կը փորձէ գտնել անոնց հետքը: 11 տարի ետք, Քանատայի մէջ կը հանդիպի կնոջը. անոնց հանդիպումը տեղի կ'ունենայ [[Նիակարայի ջրվէժը|Նիակարայի ջրվէժին]] Ռէյնպօ (Rainbow) կամուրջին վրայ՝ կինը քանատական կողմէն, ամուսինը՝ ամերիկեան:

Դաւիթ եւ կինը բնակութիւն կը հաստատեն Քրօֆորտի Միտվիլ (Crawford Meadville) քաղաքին մէջ ([[Փենսիլվանիա]])։ Կ'ունենան երեք երեխայ՝ Ճեք (1924-1986), Ռոզ (1926-2012, հետագային ամուսնացած՝ Գէորգ Վարդանեանին հետ) եւ Ալիս (ծն. 1931, հետագային՝ ամուսնացած Թեն Վոյտիլակին հետ)։ 1940-ի մարդահամարին ընտանիքը կը բնակէր Միտվիլի մէջ, բայց հետագային կը տեղափոխուի եւ կը հաստատուի [[Միշիկըն|Միշիկընի]] [[Տիթրոյթ]] քաղաքին մէջ։

Դաւիթ Վարդանեան մահացած է 3 Օգոստոս 1966 թուականին, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներուն մէջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.jamanak.com/|title=ԴԱՒԻԹ ՎԱՐԴԱՆԵԱՆ (1890-1966)|website=www.jamanak.com|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;: 

Իր շրջապատին կողմէ ճանչցուած է «Թայթենիք Դաւիթ» անունով: 

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
== Արտաքին յղումներ ==
*[https://www.youtube.com/watch?v=31IrINXGVUo Դաւիթ Վարդանեան]</text>
      <sha1>dmaopjyktoxvlo2oi6axli4tegzmir9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ուիքիփետիա:Ամսուան Իրադարձութիւնները/08-2022</title>
    <ns>4</ns>
    <id>23110</id>
    <revision>
      <id>206025</id>
      <timestamp>2022-07-31T19:59:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Azniv Stepanian</username>
        <id>8</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «* «Ֆէյհա» Լիբանանի ազգային երգչախումբը [[Լիբանան|Լիբանանը]] պիտի ներկայացնէ տեղական եւ միջազգային փառատօներուն ընթացքին։ * [[Յունաստան|Յունաստանի]] մէջ ջախջախուած ուքրանական «Ան-12» օդանաւի անձնակազմին բոլոր ութ անդամները մահացած են: * [[Երեւան|Երեւանի]] Աբովեան...»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1057" xml:space="preserve">* «Ֆէյհա» Լիբանանի ազգային երգչախումբը [[Լիբանան|Լիբանանը]] պիտի ներկայացնէ տեղական եւ միջազգային փառատօներուն ընթացքին։
* [[Յունաստան|Յունաստանի]] մէջ ջախջախուած ուքրանական «Ան-12» օդանաւի անձնակազմին բոլոր ութ անդամները մահացած են:
* [[Երեւան|Երեւանի]] [[Աբովեան Փողոց (Երեւան)|Աբովեան փողոցին]] վրայ գտնուող «Կրանտ հոթել Երեւան» պանդոկին մէջ բացուած է հայ երաժշտահան [[Արամ Խաչատուրեան|Արամ Խաչատուրեանի]] անունը կրող սենեակը: 
* [[Գերմանիա|Գերմանիոյ]] կառավարութիւնը [[Կազ|կազի]] տագնապի լոյսին տակ մտադիր է դիմել [[Ածուխ|ածուխով]] բանող ուժանիւթի կայարաններու օգտագործման ընտրանքին:</text>
      <sha1>kcni37wjrb01ftnkbz1k6i4cqh54bmq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ժան Ժաք Ռուսօ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>23111</id>
    <revision>
      <id>206047</id>
      <timestamp>2022-08-01T08:46:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «{{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Ժան-Ժաք Ռուսօ''' ({{lang-fr|Jean-Jacques Rousseau}}, [[Լուսաւորութեան դարաշրջան]]ի ֆրանսացի նշանաւոր փիլիսոփայ, մանկավարժ, երաժշտահան եւ գրող։»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="263" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Ժան-Ժաք Ռուսօ''' ({{lang-fr|Jean-Jacques Rousseau}}, [[Լուսաւորութեան դարաշրջան]]ի ֆրանսացի նշանաւոր փիլիսոփայ, մանկավարժ, երաժշտահան եւ գրող։</text>
      <sha1>4qnhqfme3lif1oqlic9f7cg5p6t9s3y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206048</id>
      <parentid>206047</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T08:47:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="326" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Ժան-Ժաք Ռուսօ''' ({{lang-fr|Jean-Jacques Rousseau}}, [[Լուսաւորութեան դարաշրջան]]ի ֆրանսացի նշանաւոր փիլիսոփայ, մանկավարժ, երաժշտահան եւ գրող։
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}</text>
      <sha1>33g445y4xcroqw537155200n1dw4sly</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206049</id>
      <parentid>206048</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T09:12:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1638" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Ժան-Ժաք Ռուսօ''' ({{lang-fr|Jean-Jacques Rousseau}}, [[Լուսաւորութեան դարաշրջան]]ի ֆրանսացի նշանաւոր փիլիսոփայ, մանկավարժ, երաժշտահան եւ գրող։

ֆրանսական լուսաւորութեան ամէնէն ազդեցիկ գործիչներէն մէկն է։ Ծնած է աղքատ ժամագործի մը ընտանիքին մէջ։ Փոքր տարիքէն զրկուած է ծնողներէն, իսկ հարազատները չեն մտահոգուած անոր կրթութեան ու դաստիարակութեան հարցերով։ Ռուսօ թափառաշրջիկ կեանք վարած է, շրջագայած է Զուիցերիոյ քաղաքներն ու գիւղերը, հարուստ ընտանիքի մը քով աշխատած է իբրեւ սպասաւոր, որոշ ժամանակ մը ուսած է դպրեվանքի մը եւ աշխատած՝ երաժշտական դպրոցի մը մէջ։ 

Թափառաշրջիկ կեանքը Ռուսոյին հնարաւորութիւն տուած է մօտէն ծանօթանալու ժողովուրդին իրաւազուրկ վիճակին, անձամբ տեսնելու եւ զգալու աւատատիրական դասին մէջ իշխող ընկերային անհաւասարութիւններն ու անարդարութիւնները, ինչ որ ատելութիւն յառաջացուցած է իր մէջ՝ ազնուականութեան ու հոգեւոր դասին նկատմամբ։
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}</text>
      <sha1>5no3cib1xjf4gx9897ii5yt061jrt1l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206050</id>
      <parentid>206049</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T09:19:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2287" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Ժան-Ժաք Ռուսօ''' ({{lang-fr|Jean-Jacques Rousseau}}, [[Լուսաւորութեան դարաշրջան]]ի ֆրանսացի նշանաւոր փիլիսոփայ, մանկավարժ, երաժշտահան եւ գրող։

ֆրանսական լուսաւորութեան ամէնէն ազդեցիկ գործիչներէն մէկն է։ Ծնած է աղքատ ժամագործի մը ընտանիքին մէջ։ Փոքր տարիքէն զրկուած է ծնողներէն, իսկ հարազատները չեն մտահոգուած անոր կրթութեան ու դաստիարակութեան հարցերով։ Ռուսօ թափառաշրջիկ կեանք վարած է, շրջագայած է Զուիցերիոյ քաղաքներն ու գիւղերը, հարուստ ընտանիքի մը քով աշխատած է իբրեւ սպասաւոր, որոշ ժամանակ մը ուսած է դպրեվանքի մը եւ աշխատած՝ երաժշտական դպրոցի մը մէջ։ 

Թափառաշրջիկ կեանքը Ռուսոյին հնարաւորութիւն տուած է մօտէն ծանօթանալու ժողովուրդին իրաւազուրկ վիճակին, անձամբ տեսնելու եւ զգալու աւատատիրական դասին մէջ իշխող ընկերային անհաւասարութիւններն ու անարդարութիւնները, ինչ որ ատելութիւն յառաջացուցած է իր մէջ՝ ազնուականութեան ու հոգեւոր դասին նկատմամբ։

Ռուսոյի հասարակական եւ քաղաքաիրաւական հայեացքները շարադրուած են «Դատողութիւն գիտութիւններու եւ արուեստներու մասին» (1750), «Դատողութիւններ մարդոց միջեւ անհաւասարութեան ծագման մասին» (1755), «Հասարակական դաշինք» (1762), «Էմիլ կամ դաստիարակութեան մասին» (1762), «Դատողութիւններ յաւերժական աշխարհի մասին» (առաջին անգամ հրատարակուած է մահէն ետք, 1782) երկերուն մէջ։
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}</text>
      <sha1>qnz2pippailh588q6hmnt2y09fir93y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206051</id>
      <parentid>206050</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T09:25:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2288" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Ժան-Ժաք Ռուսօ''' ({{lang-fr|Jean-Jacques Rousseau}}, [[Լուսաւորութեան դարաշրջան]]ի ֆրանսացի նշանաւոր փիլիսոփայ, մանկավարժ, երաժշտահան եւ գրող։

ֆրանսական լուսաւորութեան ամէնէն ազդեցիկ գործիչներէն մէկն է։ Ծնած է աղքատ ժամագործի մը ընտանիքին մէջ։ Փոքր տարիքէն զրկուած է ծնողներէն, իսկ հարազատները չեն մտահոգուած անոր կրթութեան ու դաստիարակութեան հարցերով։ Ռուսօ թափառաշրջիկ կեանք վարած է, շրջագայած է Զուիցերիոյ քաղաքներն ու գիւղերը, հարուստ ընտանիքի մը քով աշխատած է իբրեւ սպասաւոր, որոշ ժամանակ մը ուսած է դպրեվանքի մը եւ աշխատած՝ երաժշտական դպրոցի մը մէջ։ 

Թափառաշրջիկ կեանքը Ռուսոյին հնարաւորութիւն տուած է մօտէն ծանօթանալու ժողովուրդին իրաւազուրկ վիճակին, անձամբ տեսնելու եւ զգալու աւատատիրական դասին մէջ իշխող ընկերային անհաւասարութիւններն ու անարդարութիւնները, ինչ որ ատելութիւն յառաջացուցած է իր մէջ՝ ազնուականութեան ու հոգեւոր դասին նկատմամբ։

Ռուսոյի հասարակական եւ քաղաքաիրաւական հայեացքները շարադրուած են «Դատողութիւն գիտութիւններու եւ արուեստներու մասին» (1750), «Դատողութիւններ մարդոց միջեւ անհաւասարութեան ծագման մասին» (1755), «Հասարակական դաշինք» (1762), «Էմիլ կամ դաստիարակութեան մասին» (1762), «Դատողութիւններ յաւերժական աշխարհի մասին» (առաջին անգամ հրատարակուած է մահէն ետք, 1782) երկերուն մէջ։ 
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}</text>
      <sha1>nql3ek53o8al9r2xr3xozb9bk1tqomf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206052</id>
      <parentid>206051</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T09:35:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3936" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Ժան-Ժաք Ռուսօ''' ({{lang-fr|Jean-Jacques Rousseau}}, [[Լուսաւորութեան դարաշրջան]]ի ֆրանսացի նշանաւոր փիլիսոփայ, մանկավարժ, երաժշտահան եւ գրող։

ֆրանսական լուսաւորութեան ամէնէն ազդեցիկ գործիչներէն մէկն է։ Ծնած է աղքատ ժամագործի մը ընտանիքին մէջ։ Փոքր տարիքէն զրկուած է ծնողներէն, իսկ հարազատները չեն մտահոգուած անոր կրթութեան ու դաստիարակութեան հարցերով։ Ռուսօ թափառաշրջիկ կեանք վարած է, շրջագայած է Զուիցերիոյ քաղաքներն ու գիւղերը, հարուստ ընտանիքի մը քով աշխատած է իբրեւ սպասաւոր, որոշ ժամանակ մը ուսած է դպրեվանքի մը եւ աշխատած՝ երաժշտական դպրոցի մը մէջ։ 

Թափառաշրջիկ կեանքը Ռուսոյին հնարաւորութիւն տուած է մօտէն ծանօթանալու ժողովուրդին իրաւազուրկ վիճակին, անձամբ տեսնելու եւ զգալու աւատատիրական դասին մէջ իշխող ընկերային անհաւասարութիւններն ու անարդարութիւնները, ինչ որ ատելութիւն յառաջացուցած է իր մէջ՝ ազնուականութեան ու հոգեւոր դասին նկատմամբ։

Ռուսոյի հասարակական եւ քաղաքաիրաւական հայեացքները շարադրուած են «Դատողութիւն գիտութիւններու եւ արուեստներու մասին» (1750), «Դատողութիւններ մարդոց միջեւ անհաւասարութեան ծագման մասին» (1755), «Հասարակական դաշինք» (1762), «Էմիլ կամ դաստիարակութեան մասին» (1762), «Դատողութիւններ յաւերժական աշխարհի մասին» (առաջին անգամ հրատարակուած է մահէն ետք, 1782) երկերուն մէջ։ 

Ռուսօ մեծ ճանաչում գտած է «Դատողութիւն գիտութիւններու եւ արուեստներու մասին» գործը, որ արժանացած է Տիժոնի կաճարի մրցանակին։ Այս գործին մէջ քննադատելով իր ժամանակի հասարակական կարգերը՝ Ռուսօ կը ձգտի ապացուցել, որ քաղաքականութիւնը, գիտութիւններն ու արուեստները ոչ թէ կը ծառայեն հասարակութեան առաջընթաց զարգացման, այլ կը ստրկացնեն մարդը։ Ան, քննադատելով քաղաքակրթութիւնը, առաջին հերթին կը քննադատէ զայն կրողները, այն քաղաքակրթութիւնը, որուն քօղին տակ ազնուականութիւնը կը թաքցէ այլասերուած բարքերը։ Ռուսօ կը քննադատէ աւատատիրական դասակարգին կեղծ քաղաքակրթութիւնն ու մշակոյթը։

1755-ին լոյս տեսած «Դատողութիւնը հասարակական անհաւասարութեան մասին» գործին մէջ նոյնպէս Ռուսօ կը քննադատէ մշակոյթը եւ քաղաքակրթութիւնը, կը ձգտի ապացուցել, որ ժամանակակից քաղաքակրթութիւնը կը փճացնէ մարդը։ Ան այս գործին մէջ կը փորձէ գտնել քաղաքակրթութեան բարոյալքող ազդեցութեան եւ ընկերային չարիքներու սկզբնապատճառը։

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}</text>
      <sha1>6tsd8vo1ugvr9kkehht8q5viw307nk2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206053</id>
      <parentid>206052</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T09:42:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4575" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Ժան-Ժաք Ռուսօ''' ({{lang-fr|Jean-Jacques Rousseau}}, [[Լուսաւորութեան դարաշրջան]]ի ֆրանսացի նշանաւոր փիլիսոփայ, մանկավարժ, երաժշտահան եւ գրող։

ֆրանսական լուսաւորութեան ամէնէն ազդեցիկ գործիչներէն մէկն է։ Ծնած է աղքատ ժամագործի մը ընտանիքին մէջ։ Փոքր տարիքէն զրկուած է ծնողներէն, իսկ հարազատները չեն մտահոգուած անոր կրթութեան ու դաստիարակութեան հարցերով։ Ռուսօ թափառաշրջիկ կեանք մը վարած է, շրջագայած՝ Զուիցերիոյ քաղաքներն ու գիւղերը, հարուստ ընտանիքի մը քով աշխատած է իբրեւ սպասաւոր, որոշ ժամանակ մը ուսած է դպրեվանքի մը եւ աշխատած՝ երաժշտական դպրոցի մը մէջ։ 

Թափառաշրջիկ կեանքը Ռուսոյին հնարաւորութիւն տուած է մօտէն ծանօթանալու ժողովուրդին իրաւազուրկ վիճակին, անձամբ տեսնելու եւ զգալու աւատատիրական դասին մէջ իշխող ընկերային անհաւասարութիւններն ու անարդարութիւնները, ինչ որ ատելութիւն յառաջացուցած է իր մէջ՝ ազնուականութեան ու հոգեւոր դասին նկատմամբ։

Ռուսոյի հասարակական եւ քաղաքաիրաւական հայեացքները շարադրուած են «Դատողութիւն գիտութիւններու եւ արուեստներու մասին» (1750), «Դատողութիւններ մարդոց միջեւ անհաւասարութեան ծագման մասին» (1755), «Հասարակական դաշինք» (1762), «Էմիլ կամ դաստիարակութեան մասին» (1762), «Դատողութիւններ յաւերժական աշխարհի մասին» (առաջին անգամ հրատարակուած է մահէն ետք, 1782) երկերուն մէջ։ 

Ռուսօ մեծ ճանաչում գտած է «Դատողութիւն գիտութիւններու եւ արուեստներու մասին» գործը, որ արժանացած է Տիժոնի կաճարի մրցանակին։ Այս գործին մէջ քննադատելով իր ժամանակի հասարակական կարգերը՝ Ռուսօ կը ձգտի ապացուցել, որ քաղաքականութիւնը, գիտութիւններն ու արուեստները ոչ թէ կը ծառայեն հասարակութեան յառաջընթաց զարգացման, այլ կը ստրկացնեն մարդը։ Ան, քննադատելով քաղաքակրթութիւնը, առաջին հերթին կը քննադատէ զայն կրողները, այն քաղաքակրթութիւնը, որուն քօղին տակ ազնուականութիւնը կը թաքցէ այլասերուած բարքերը։ Ռուսօ կը քննադատէ աւատատիրական դասակարգին կեղծ քաղաքակրթութիւնն ու մշակոյթը։

1755-ին լոյս տեսած «Դատողութիւնը հասարակական անհաւասարութեան մասին» գործին մէջ նոյնպէս Ռուսօ կը քննադատէ մշակոյթը եւ քաղաքակրթութիւնը, կը ձգտի ապացուցել, որ ժամանակակից քաղաքակրթութիւնը կը փճացնէ մարդը։ Ան այս գործին մէջ կը փորձէ գտնել քաղաքակրթութեան բարոյալքող ազդեցութեան եւ ընկերային չարիքներու սկզբնապատճառը։

1761-ի սկիզբը լոյս տեսած «Եուլիա կամ Նոր Էլոիզ» գեղարուեստական վէպը, որ ֆրանսական զգացապաշտ գրականութեան առաջին լաւագոյն գործերէն մէկն էր։ Անիկա թարգմանուած եւ տարածուած է Եւրոպայի բոլոր երկիրներուն մէջ։ Իր վէպին մէջ Ռուսօ երկու սիրահարներու ողբերգական սիրոյ մասին խօսելու ատեն կը պաշտպանէ ազատ, դասային սահմանազատում չճանչցող սիրոյ գաղափարը։

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}</text>
      <sha1>37n4bxj3s5srmxgz3e4ri2q0jh5ltyq</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>