Wikipedia kaawiki https://kaa.wikipedia.org/wiki/Bas_bet MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Media Arnawlı Sa'wbet Paydalanıwshı Paydalanıwshı sa'wbeti Wikipedia Wikipedia sa'wbeti Su'wret Su'wret sa'wbeti MediaWiki MediaWiki sa'wbeti Shablon Shablon sa'wbeti Anıqlama Anıqlama sa'wbeti Kategoriya Kategoriya sa'wbeti TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 166 45777 1048 2022-07-28T12:39:27Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Alpamıs da'stanı''' - "Alpamıs" tın' qaharmanlıq nusqasının' variantları XX a'sirdin' basında jazıp alınıp, baspa so'zde ko'riniwi sol da'wirden baslanadı. En' birinshi basılıp shıqqan Jiyemurat jıraw "Alpamıs"ı. Da'stanının' ekinshi variantı 1934-ılı O'giz jırawdan Q. Ayımbetov ta'repinen jazıp alındı. U'shinshi variantı 1955-jılı Qıyas jırawdan jazıp alındı. To'rtinshi variantı 1957-jılı Qurbanbay jırawdan, besinshi variantı 1958-jılı Esemurat jırawdan R. Xojambergenov ta'repinen, altınshı variantı 1959-jılı Arzımbet jırawdan Q.Maqsetov ta'repinen, jetinshi variantı 1959-jılı Karam jırawdan A. Jamalov, N. Kamalov, Q. Mambetnazarovlar ta'repinen, segizinshi varinatı 1960-jılı Ta'n'irbergen jırawdan A.Jamalov ta'repinen jazıp alındı. "Alpamıs" da'stanının' tiykarg'ı ideyası barlıq milliy nusqalarg'a ser salg'anda, a'sirese solardın' tolıg'ı qaraqalpaq, o'zbek, qazaq versiyalarına su'yengende ruwlardın' birigiwi ushın gu'resiw bolıp esaplanadı. "Alpamıs" da'stanının' tiykarg'ı ideyasının' ashılıwı, er ju'rkelik qa'siyetleri, Qarajan menen doslasıw, Tayshıxang'a qarsı gu'res alıp barıwı, ishki ha'm sırtqı dushpanlardın' qıyratılıwı menen izbe-izlik penen da'lilenip otıradı. "Alpamıs" da'stanındag'ı bahalı ideyalardın' tiykarg'ılarınan bir tuwg'an eldi su'yiw onın' ar-namısı ushın gu'resiw-teren' patriotizm sezimleri bolıp esaplanadı. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] e9svit0mcgchgjqktthznk3y4ps0v8l 0 167 45778 45508 2022-07-28T12:39:45Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''An'ızlar''' (legendalar) - qaraqalpaq ko'rkem awızeki do'retpelerinin' belgili bir janrı bolıp, do'reliwi jag'ınan ju'da' a'yyemgi zamanlarg'a barıp jetedi. Olar o'zinin' mazmunı, tu'r-tu'si boyınsha basqa xalıq awızeki do'retpelerinin' janrlarınan ayırılıp turadı. An'ızlar ko'pshilik jag'daylarda bolmag'an na'rselerdi bolg'anday etip su'wretleytug'ın awızeki prozalıq do'retpeler. Olardı burın a'psanalar ha'm ra'wiyatlar menen aralastırıp bir janr retinde u'yrenildi. An'ızlar qaraqalpaq ertekleri menen birge XIX-a'sirdin' 30-40 jıllarında XX a'sirdin' basında jıynala basladı. Olar ko'pshilik jag'dayda qaraqalpaq ertekleri menen toplamlarında basıldı. 1961-jılı Q.Maqsetov, N.Kamalov, Q.Mambetnazarov baspag'a tayarlag'an "Qaraqalpaq legendaları ha'm anekdotları" kitabında qaraqalpaq an'ızınan bir qansha u'lgiler berildi. Waqıyanın' sheberlik penen qurasatırılıwı bolatug'ın istin' sheshiminin' tabılıwı isendirerli etip tastıyqlanıwı an'ızlarg'a o'z aldına bir ko'rkemlik beredi, a'ngimenin' qonımlı etip su'wretleniwin ta'miyinleydi. Mısalı: Pıshıqlar ne ushın tamaq jep bolıp juwınadı an'ızın alayıq, qolayg'a keltirgen pıshıq esik aldında shashılg'an da'ndi jep ju'rgen torg'aydı qag'ıptı da alıptı. Endi jewge kirisip atırg'anda pıshıqqa qarap, men bir taza ju'retug'ın qus edim, senin' qolın'a tu'sip qaldım. Sen meni so'zsiz jeysen', sizden bir o'tinishim bar. Meni bet qolın'ızdı juwıp tazalap jesen'iz qalay boladı?-depti. Bul o'tinish pıshıqqa maqul tu'sipti de, torg'aydı erkine qoyıp juwına baslaptı. Tap usı waqıtta ku'tip turg'an torg'ay ushıptı da ketipti. Torg'aydan ayırılıp qalg'an pıshıq "Endigiden bılay awqatlanıp bolıp juwınaman"- dep sha'rt etipti. Sonnan baslap pıshıqlar awqatlanıp bolıp juwınatug'ın bolıptı. Joqarıdag'ı pıshıqtın' juwınıwı haqqındag'ı an'ızdın' qanshama isenimli, qanshama sulıw do'retilgenin esitip hayran qalasan'. Haqıyqatında pıshıq awqatın jep bolıp turıp awzıbasın juwg'anday bolıp sıypalaydı. O'mir shınlıg'ı qanday degen menen de an'ızlardın' tiykarg'ı ma'nisin qurap turadı. Ha'tteki turmısta bolmay turg'an waqiyalar su'wretlengende de onın' mazmunında haqıyqatlıqtın' o'z aldına bir su'wretleniw ushqınları ko'rinip turadı. [[Kategoriya:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] fjw16iyf1lrobvh3vxfmzngkesyn45y 0 171 45779 45769 2022-07-28T12:39:56Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Aqıl na'siyat qosıqları''' (yaki termeler) - qaraqalpaq xalıq qosıqlarının' belgili bir tu'rin qurap turadı. Aqıl na'siyat qosıqlarının' o'zgesheligi de onın' ba'rinen de burın aqıl aytadı, na'siyat beredi. Bul qosıqlardı ata-babalarımızdın' a'sirler boyı toplag'an ta'jireybesi, aqıl oyı ja'mlesken. Termeler - aqıl na'siyat qosıqları o'zinin' mazmunı boyınsha aq penen qaranı, jaqsı menen jamandı, baxıt penen baxıtsızlıqtı, a'dillik penen zulımlıqtı, qayg'ı menen quwanıshtı, sabırlıq penen biy sabırlıqtı, mu'layımlıq penen ta'kabırlıqtı, sıylasıq penen turpayılıqtı, miynetkeshlik penen jalqawshılıqtı, baylıq penen jarlılıqtı, bilimlilik penen nadanlıqtı, insanıylıq penen jalmawızlıqtı, opadarlıq penen opasızlıqtı, ma'rtlik penen na'ma'rtlikti, qorqaqlıq penen batırlıqtı qısqası adam minezine ta'n unamsız jag'daylar menen unamlı qa'siyetler sheber qurastırılg'an. Mısalı: <poem> :: ''Bir degende ne jaman? :: ''Bilimsiz o'sken ul jaman. :: ''Eki degende ne jaman? :: ''Erkelep o'sken qız jaman. :: ''U'shlenshi ne jaman? :: ''U'shkilsiz pishken ton jaman. :: ''To'rtlenshi ne jaman? :: ''To'rde otırg'an to're biy, :: ''To'resin buzsa sol jaman. </poem> Qaraqalpaq folklorının qosıqqa arnalg'an V-tomında termelerdin' bir neshe tu'rleri basılg'an, olardın' "Hasıl tuwg'an boz ayg'ır", "Jeti atası ko'rgensiz", "Mag'anshaq alsan' arıwdan al", "Atası jaman qandaydı", "Gu'ldir-gu'ldir kisnetip", "Telbe birew baylansa", "Ala qayıs at minse", "Balpan'-balpan' basqan ku'n", "Jigirma beste, otızda", "Ata da'rkar jigitke", "İyttu'ynekten qawın bolmas", "Esikte birew ko'rinse", "Erdin u'yi desedi", "Qırıq jigittin' azamatın", "Artqı ayıldın' batqanın iyesi bilmese at biler" termelerin atap o'tiwge boladı. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] d8pw4aau2nayml32xl7y4s5n1zjtcm7 0 174 45780 1065 2022-07-28T12:40:12Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''"Ashıq Na'jip" da'stanı''' - qaraqalpaq baqsılarının' arasında tu'rkmen baqsıları menen qarım-qatnasta taralg'an ha'm qaraqalpaq baqsılarının' repertuarına kirip, olardın' su'yip aytatug'ın da'stanı bolıp qalg'an. Da'stan tilekke qarsı o'z waqtında biletug'ın baqsılardan jazıp alınbag'an. O'zbekstan İlimler Akademiyası Qaraqalpaqstan filialının' qoljazbalar qorında 1960-jılları avtor ta'repinen Qarajan baqsıdan jazıp alıng'an birden-bir variantı saqlanadı. "Ashıq Na'jip" da'stanı o'zinin' janrlıq o'zgesheligi boyınsha liro-epikalıq da'stanlarg'a jaqın. Biraqta da'stan ulıwma alg'anda baqsıshılıq ko'rkem-o'nerin so'z etedi. Baqsılardın' ka'sibine arnalg'an bul da'standa shan'araq ha'm muxabbat ma'seleleri tujırımlı su'wretlenedi. "Ashıq Na'jip" da'stanının' Qarajan baqsı variantı "Ashıq Aydın" atlı ustazdın' A'lbent, Nawrız, Genjemurat, A'zben degen sha'kirtleri haqqında olardın' ishindegi A'lbent degennin' menmensip, ustazdan biyjuwap, o'z aldına baqsı bolaman dep, qolına sazın alıp shıg'ıp ketiwinen baslanadı. A'lbent Genjeqarabek eline Edilxan patsha jurtına barıp qasına 64 sha'kirt aldırıp, yalg'annan baqsıshılıq qıla baslaydı. Usı jerde ol Baharden degen bir balası bar bir hayalg'a u'ylenedi. Mine usı balanın' atı Na'jep bolıp, olda baqsı bolıwdı a'rman etedi. A'lbentten qasına ertip ju'riwdi soraydı. Sonda A'lbent "Ey Na'jep 7 jasın'a kelip turg'andag'ı isin' mınaw, 18 jasın'a shıqqanda, basıma tayaq ko'terip basımdı parra-parra qılatug'ın tu'rın' bar" - dep Na'jep ug'lannın' ha'r jag'ına 18 shappat uradı. Qapalang'an Na'jep bul jerden ketip, Ashıq Aydıng'a barıp sha'kirt boladı. Na'jep Ashıq Aydınnan ruxsat alıp A'lbentten o'sh almag'a Genjeqarabek eline keledi. Xannın' otırıspasında A'lbentti Na'jep so'zden utadı. A'lbent xan sarayınan quwılıp ketedi, bir neshe du'rre jep, xan baqsı degen ataqtan ayırıladı. Na'jep 64 sha'kirttke ustaz bolıp, u'lken baqsı atanadı. Ol Xannın' Minayım degen qızına ashıq boladı. Sonın' keyninde ju'rgen waqtında bunı sezgen A'lbent Na'jepti xang'a jamanlaydı. Xannın' g'a'zebi kelip Na'jepti darg'a astıradı. Dardan Na'jepti Axmedbek ha'm Yusupbek degen batırlar qutqarıp qaladı. Onı xannın' qızı Minayım menen qosıp murat-maqsetine jetkeredi. Da'stan usılay tamam boladı. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] 0vs57vho0zxom5zhens34a3l0e8qej6 0 179 45781 45771 2022-07-28T12:40:27Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Aytıs''' - qaraqalpaq xalq ko'rkem awızeki do'retpelerinin' belgili bir janrı retinde erteden tilge alınıp keldi. 1939-jılları O.Kojurov ha'm Q.Ayımbetovlar aytıstın' folklorımızdın' bir janrı retinde ko'rsetse, 1951-jılı N.Baskakov qaraqalpaq folklorın tu'rlerge bo'lgende juwap ha'm aytıstı qız-kelinshekler qosıqlarına kirgizip belgilegen edi. Qaraqalpaq ko'rkem awızeki do'retpelerin pu'tini menen izertlew jumısın qolg'a alg'an, ol tuwralı u'lken izertlew dereklerin [[Na'jim Da'wqaraev|N.Da'wqaraev]] o'zinin' doktorlıq dissertatsiyasının' birinshi tomın folklorg'a arnap, onnan qaraqalpaq ko'rkem awızeki do'retpelerinin' janrlarına tallaw bergen edi. 1950-jıllardın' basında pitken bul jumıs 1959-jılı basıla basladı. 1977-jılı u'sh tomnın' birinshi folklorg'a arnalg'an tomı N.Da'wqaraevtın' "shıg'armalarının' tolıq jıynag'ı" menen (2-tom) o'z aldına kitap bolıp basıldı. Usı kitapta [[Na'jim Da'wqaraev|N.Da'wqaraev]] "Aytıs ha'm juwap" degen temada berilgen bo'limde, qaraqalpaq da'stu'rlerinde qız-jigitlerdin' otırıspa merekelerinde uyqasımlı, astarlı so'z benen aytısıwlar og'ada ko'p jıynalg'an. Bunday poetikalıq so'z benen aytısıw juwaptan baslanadı. Juwap demektin' ma'nisi egerde birew astarlıq, poetikalıq so'z benen sizge tiyip, ilip so'ylese sizde bul kisinin' so'zine ılayıqlı poetikalıq so'z benen juwap qaytarıwın'ız kerek. Qaraqalpaq da'stu'rinde juwaptan jen'iliw uyat sanalg'an. Juwap sol aytısqan waqıttag'ı payt, ha'reket, waqıya menen baylanıslı boldı. Ma'selen, jigit u'yge kirip kelip, u'yde otırg'an qızlardı ko'zge ilmey so'ylegendegi juwap aytıstın' bir tu'ri. <poem> ''Jigit:'' :: ''- Haw kim eken desem, :: ''- Qızlar eken g'oy. ''I- qız:'' :: ''- Ha' qız adamnın' xorıma, :: ''- Ko'zge ilinbes tarıma? ''II - qız:'' :: ''- Ko'zin'e mayda temeki az ko'rineme? ''Jigit:'' :: ''- Tawdın' jırası bar, :: ''- Ha'r so'zdin' ma'nisi bar, ''Qız:'' :: ''- Amanbısan' quda bala? ''Jigit:'' :: ''- Tentektin' aqılı tu'sten keyin degen. </poem> A'lbette bunda juwap aytısları qaraqalpaqlar arasında ha'zirgi ku'nde de ko'plep ushırasadı. Toy merekesiz jol-jo'nekey aytıla beretug'ın, bir-birewdi utıw ushın qollanılatug'ın juwap aytısları qız-jigitler, jigitler-kelinshekler arasında og'ada ko'p. Folklordag'ı shayırlar aytısın jazba a'debiyattag'ı aytıstan o'zgeshelikleri joqarıda ko'rsetip o'tilgen edi. Folklordag'ı shayırlar aytısı mısalında [[A'jiniyaz|A'jiniyaz]] benen Qız Men'eshtin', Mansur menen Da'menin' aytısların ko'rsetse boladı. Jazba aytıslarda bul aytıstın' o'zgesheligi folklorg'a ta'n bolg'an, olar bir-biri menen duslasqan waqıtta, yadtan shıg'arıp awızeki aytısqan. Shayırlar aytısqanda umtılıw-umıtıw ko'rkem so'zinin' ku'shliligi menen aytılıwınan degen oydın' teren', sheber, o'tkir beriliwi menen bayqaladı. [[A'jiniyaz|A'jiniyaz]] benen Men'eshtin' suw boyında ko'risip birinshi aytısı bılay baslanadı:<br> <poem> '''''A'jiniyaz:''''' :: ''Tosınnan jaw kelsede tartınbag'an, :: ''Ko'ldegi u'yrek-g'azday g'an'qıldag'an, :: ''Qudasha sa'lemberdik ko'riwden-aq, :: ''Ju'zlerin'iz jazg'ı tanday jarqırag'an, '''''Men'esh:''''' :: ''Sag'an men suwda turıp na'zer saldım, :: ''Ag'eke sa'lemin'di a'lik aldım, :: ''Keyinirek turın'ız, keyingenshe, :: ''Kelgenin'di g'apılda bilmey qaldım. </poem> [[A'jiniyaz|A'jiniyaz]] Qazaqstan shayır qızı Men'esh penen bir neshe jerde ko'zbe-ko'z, ju'zbe-ju'z turıp yadtan shıg'arıp aytısadı. Olar suw boyında, qonaqta, toyda aytısqan so'zlerin xalıq yadında saqlang'an. Bul aytıs 1878-jılı Tashkentte shıg'arılatug'ın "Tu'rkstan walayatı" (11-12sanları) gazetasında basılg'an. Bul aytıs mazmunı ha'm ko'rkemligi boyınsha folklordag'ı qaraqalpaqlar ushında, qazaqlar ushın da, shayırlar aytısının' o'z aldına "Klassikalıq shın'ı" desek boladı. Bul aytısta ko'rkem so'zdi qurastırıwdın' sonday ma'nili u'lgileri bar, bulardı basqa aytıslardan tabıw qıyın. Haqıyqatında da eki tuwısqan xalıqlar shayırlarının' aytısı folklordın' tariyxında, a'debiyatımız tariyxında bezep turadı. Sonday-aq Mansur menen Da'menin, Altın menen Seydalının aytıslarının da a'hmiyeti u'lken. Solay etip qaraqalpaq folklorındag'ı juwap aytısları menen awızeki, ju'zbe-ju'z turıp yadtan aytatug'ın shayırlar aytıs janrın qurap turadı ha'm usılar aytıs degennin' ne ekenin an'latadı. Belgili bir-eki tariyxsız, belgili bir waqıtsız, belgili bir orınsız eki jaqtın' yadtan shıg'arıp aytıwısız aytıs degendi ko'z aldın'a keltiriw qıyın. Bul janrdın' o'zgesheligi de usında. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] fyv37ny5uyak1eoj78g4hzffdq18f50 0 185 45773 1098 2022-07-28T12:36:21Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Balalar qosıqları''' - Qaraqalpaq xalıq qosıqlarının' belgili bir tu'rin balalar qosıqları quraydı. Balalar qosıqları bul balalar o'zleri aytatug'ın qosıqlar. Bul qosıqlardın' oyın menen, sawal-juwap penen baylanıslı keletug'ının atap o'tiw kerek. Balalar qosıqlarında balalardın' dunya tanıwı, orap alg'an ortalıqqa qatnası. Sulıwlıq haqqında oyları, qosıqtı oyın menen baylanıstırıwları ayqın ko'rinip turadı. Balalar qosıqlarının' o'zgesheliklerin kirigizip [[Na'jim Da'wqaraev|N.Da'wqaraev]] bılay dep jazadı: "Ol o'zgeshelikler en' aldı menen ja'ma'a't bolıp aytıladı. Ekinshiden qosıq tu'rin xalıq oyınların oynag'an waqıtlarda aralas aytıladı, u'shinshiden sawal juwap retinde aytıladı". Balalar arasında jiye aytılatug'ın "Tu'lkishek", "A'welemen-du'welemen", "Ha'kke qayda", "Ayqulash" qosıqların keltirip o'tiwge boladı. Mısalı: <poem> :: ''Tu'lki - tu'lki, tu'lkishek, :: ''Tu'nde qayda barasan', :: ''Mamamnın' u'yine baraman, :: ''Maman' sag'an ne berer? :: ''Eshki sawıp su't berer... </poem> [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] 41hemb8rlwtzdzo1wobbq2990wsemor 45782 45773 2022-07-28T12:40:46Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Balalar qosıqları''' - Qaraqalpaq xalıq qosıqlarının' belgili bir tu'rin balalar qosıqları quraydı. Balalar qosıqları bul balalar o'zleri aytatug'ın qosıqlar. Bul qosıqlardın' oyın menen, sawal-juwap penen baylanıslı keletug'ının atap o'tiw kerek. Balalar qosıqlarında balalardın' dunya tanıwı, orap alg'an ortalıqqa qatnası. Sulıwlıq haqqında oyları, qosıqtı oyın menen baylanıstırıwları ayqın ko'rinip turadı. Balalar qosıqlarının' o'zgesheliklerin kirigizip [[Na'jim Da'wqaraev|N.Da'wqaraev]] bılay dep jazadı: "Ol o'zgeshelikler en' aldı menen ja'ma'a't bolıp aytıladı. Ekinshiden qosıq tu'rin xalıq oyınların oynag'an waqıtlarda aralas aytıladı, u'shinshiden sawal juwap retinde aytıladı". Balalar arasında jiye aytılatug'ın "Tu'lkishek", "A'welemen-du'welemen", "Ha'kke qayda", "Ayqulash" qosıqların keltirip o'tiwge boladı. Mısalı: <poem> :: ''Tu'lki - tu'lki, tu'lkishek, :: ''Tu'nde qayda barasan', :: ''Mamamnın' u'yine baraman, :: ''Maman' sag'an ne berer? :: ''Eshki sawıp su't berer... </poem> [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] dwqbcmgw3a1023eoqvl9xt1ogp7jgwd 0 190 45774 2403 2022-07-28T12:37:41Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki {{Move to Wikisource}} ==Jaz keler me? (Berdaq)== :: ''Dawıl boldı, u’rgin u’rdi,<br/> :: ''Qosımnın’ qamısın tu’rdi,<br/> :: ''Duman bastı aspan jerdi,<br/> :: ''Puxarag’a jaz keler me? :: ''Tamag’ım joq isherime,<br/> :: ''Ko’ligim joq ko’sherime,<br/> :: ''To’segim joq to’serime,<br/> :: ''Men sorlıg’a jaz keler me? :: ''Ten’iz ashshi, suw sorlıq duz,<br/> :: ''Qostın’ ishi bolıp tur muz,<br/> :: ''Qattı g’a’zep etip tur qıs.<br/> :: ''Qıslar ketip jaz keler me? :: ''Arqam Toqtas, suwı teren’,<br/> :: ''Esitpeydi-aw quday geren’,<br/> :: ''Aqır zaman usı der em,<br/> :: ''Qıslar o’tip jaz keler me? [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] rgdunqnuiynxud7wtv0z5wntfksppej 0 194 45775 1126 2022-07-28T12:38:19Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Besik jırı''' - qaraqalpaq xalıq qosıqlarının' belgili bir tu'ri bolıp esaplanadı. Bir tiptegi [[Qosıq|qosıqlar]] xalıq tili menen aytqanda "ha'yiw" delinedi. "Ha'yiw" di ko'binese hayal-qızlar aytadı. Al burıng'ı g'arrılar aqlıqların aldına alıp na'siyat, terme qosıqların aytıp, balanı jubatqan, bunı "alla aytıw" dep ataydı. "Ha'yiw" qosıqları kishkene bo'bekti jubatıw ushın aytıladı. Besik jırında balanın' er jetiwi, u'yleniw toyların o'tkeriw, er bolsa yaki qızdın' jaqsı adam bolıp o'siwi ana armanı menen qosa su'wretlenedi. [[Na'jim Da'wqaraev|N.Da'wqaraev]] bul qosıqlar haqqında mınaday pikirler aytqan: "En' aldı menen analar balasının' keleshegin joybarlag'an. Balanın' u'lkeygende kimdey bolıwı kerekligin, onın' ne islewi kerekligin, balanın' u'yleniwinde aldında turg'an wazıypaların aytıp, na'resteni sol wazıypalarg'a biyimlep ta'rbiyalawg'a tırısqan. Ha'yiwde qosıqtın' mazmunıda usı maqsetke ılayıq bolg'an". Mısalı: <poem> :: ''Ha'yiw, ha'yiw qarag'ım-ay, :: ''Aynalayın shırag'ım-ay, :: ''Jurt su'ymese, su'ymesin-ay, :: ''O'zimnin su'ygen appag'ım-ay, :: ''Ha'yiw- ha'yiw haydası-ay, :: ''Qashan tiyer paydası-ay, :: ''Oqıp adam bolg'an son,-ay, :: ''Sonda tiyer paydası-ay, :: ''Aynanayın appag'ım-ay, :: ''Qızlar su'ygen qalpag'ım-ay, :: ''Qatarın'nan kem bolmay-ay, :: ''Ashılg'ay balam baxtın-ay. </poem> Besik jırı yaki xayya, ha'yiw qosıqlarının o'zine ta'n ko'rkemlik o'zgeshelikleri bar. Olardın' buwın birligi ko'pshilik jag'dayda saqlang'an menen geyde saqlanbay da qalıwı mu'mkin. Sonday-aq uyqas keletug'ın bolsa, geyde barlıq qatarlar uyqasıp keledi, geyde eki qatarda uyqasıp keliwi mu'mkin. Ko'pshilik uyqasatug'ın son'g'ı so'zdin' keyninde "ay" dın' qosılıp aytılıwı ushırasadı. Mısalı: "appag'ım-ay", "qalpag'ım-ay", "qarag'ım-ay" h.t.b. Sonın' menen birge [[Besik|besik]] jırında ko'plegen su'wretlew quralların da ushıratamız. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] 1zhe66rdun91cz1i6e5uboasbsdvid8 45783 45775 2022-07-28T12:40:57Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Besik jırı''' - qaraqalpaq xalıq qosıqlarının' belgili bir tu'ri bolıp esaplanadı. Bir tiptegi [[Qosıq|qosıqlar]] xalıq tili menen aytqanda "ha'yiw" delinedi. "Ha'yiw" di ko'binese hayal-qızlar aytadı. Al burıng'ı g'arrılar aqlıqların aldına alıp na'siyat, terme qosıqların aytıp, balanı jubatqan, bunı "alla aytıw" dep ataydı. "Ha'yiw" qosıqları kishkene bo'bekti jubatıw ushın aytıladı. Besik jırında balanın' er jetiwi, u'yleniw toyların o'tkeriw, er bolsa yaki qızdın' jaqsı adam bolıp o'siwi ana armanı menen qosa su'wretlenedi. [[Na'jim Da'wqaraev|N.Da'wqaraev]] bul qosıqlar haqqında mınaday pikirler aytqan: "En' aldı menen analar balasının' keleshegin joybarlag'an. Balanın' u'lkeygende kimdey bolıwı kerekligin, onın' ne islewi kerekligin, balanın' u'yleniwinde aldında turg'an wazıypaların aytıp, na'resteni sol wazıypalarg'a biyimlep ta'rbiyalawg'a tırısqan. Ha'yiwde qosıqtın' mazmunıda usı maqsetke ılayıq bolg'an". Mısalı: <poem> :: ''Ha'yiw, ha'yiw qarag'ım-ay, :: ''Aynalayın shırag'ım-ay, :: ''Jurt su'ymese, su'ymesin-ay, :: ''O'zimnin su'ygen appag'ım-ay, :: ''Ha'yiw- ha'yiw haydası-ay, :: ''Qashan tiyer paydası-ay, :: ''Oqıp adam bolg'an son,-ay, :: ''Sonda tiyer paydası-ay, :: ''Aynanayın appag'ım-ay, :: ''Qızlar su'ygen qalpag'ım-ay, :: ''Qatarın'nan kem bolmay-ay, :: ''Ashılg'ay balam baxtın-ay. </poem> Besik jırı yaki xayya, ha'yiw qosıqlarının o'zine ta'n ko'rkemlik o'zgeshelikleri bar. Olardın' buwın birligi ko'pshilik jag'dayda saqlang'an menen geyde saqlanbay da qalıwı mu'mkin. Sonday-aq uyqas keletug'ın bolsa, geyde barlıq qatarlar uyqasıp keledi, geyde eki qatarda uyqasıp keliwi mu'mkin. Ko'pshilik uyqasatug'ın son'g'ı so'zdin' keyninde "ay" dın' qosılıp aytılıwı ushırasadı. Mısalı: "appag'ım-ay", "qalpag'ım-ay", "qarag'ım-ay" h.t.b. Sonın' menen birge [[Besik|besik]] jırında ko'plegen su'wretlew quralların da ushıratamız. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] sfnfxgv0sns9te5axklhbicl357t8dn 0 195 45776 45385 2022-07-28T12:38:48Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Bet ashar''' - o'zinin' mazmunı ha'm forması boyınsha og'ada a'hmiyetli, jasawı jag'ınan uzaq keleshekke iye da'stu'r qosıqlarının' biri. Bet ashardın' aytılıwı jan'a tu'sken [[Kelinshek|kelinshektin']] kelgen jan'a [[U'y|u'yinin']] adamları, sol awıldın' belgili adamları menen tanıstırıwg'a, adamlardın' kimligin aytıp olardın' minez-qulqındag'ı a'hmiyetli belgilerdi ashıp beredi. Geyparlarının' yumor tili menen sol adamnın' jaqsı yamasa jaman qa'siyetlerinen jıynalg'an xalayıqqa bayanlawdan ibarat. Bet ashardı ha'mme asha bermeydi, onı aytıwg'a uqıplı, shayırshılıqqa beyimi bar, aytıw ushın dawıs tolqınları kelisetug'ın adamlar g'ana aytadı. Bet ashardın' o'zine ılayıq kirispesi boladı. Bul kirispede kelinshekke aqıl-na'siyat berip, onın' tuwrı jolda ju'rip, jaqsı bolıwın na'siyatlaydı. Mısalı: <poem> :: ''Jaqsı adam jamannın', :: ''Ko'pkin ashar kelinshek, :: ''Keshe shıqsan' u'yin'nen, :: ''Bet asharı kelinshek... :: ''... Eki jaqsı bas qossa, :: ''Birin-biri qıymaydı, :: ''Eki jaman qosılsa, :: ''Bir el-atqa sıymaydı, :: ''A'depli bolın' kelinshek, :: ''U'lken bolsın tu'yinin', :: ''Qızıq bolsın jıyının'. </poem> Bet ashardın' [[Na'siyat|na'siyat]] beretug'ın qatarları burınnan xalıq arasında bar so'zler. Na'siyat qatarları ha'r qıylı bolıp keledi. Geyparaları yumor-satirag'a tolı, u'lken ku'lkige alıp keledi. Bet asharda ag'ayın tuwg'anları menen tanıstırg'anda da'slep atası(a'kesi), onnan keyin anası menen tanıstıradı. Burınları olardın' tek jaqsı ta'replerin aytıp, usı xojalıqtın' tirewi, uyıtqısı ekenligin aytıp o'tken. Al ha'zirgi zamanımızda olardın' ka'sibinde qosıp aytıw u'rdiske aynalg'an. Bet ashar teren' realistlik, [[Turmıs|turmıs]] penen bekkem baylanısqan do'retiliwi ha'm atqarılıwı jag'ınan folklorlıq do'retpe bolıp esaplanadı. Onda o'mir shınlıg'ı, ha'r bir adamnın' minez qulqı, is ha'reketine baylanıslı sıpatlar qısqa ha'm a'dil beriledi. Jıynalg'an xalıqqa bet ashardın' ta'sir ku'shinin' o'tkirligi de sonda. Bet ashardın' ha'r bir juwmag'ı qısqa bolsa da sol na'zerde tutılg'an adamg'a ko'rkem obraz jasaladı. Xalıq uzaq da'wirler dawamında folklordın' ku'shi menen o'z a'wladın u'lken adamgershilikke, doslıqqa, sabırlıqqa, miynet su'ygishlikke h.t.b. adamzattın' en' jaqsı qa'siyetlerine ta'rbiyalang'an. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] jcst2lyedtozp2uwew5m0tlus3zvsrb 45784 45776 2022-07-28T12:41:09Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Bet ashar''' - o'zinin' mazmunı ha'm forması boyınsha og'ada a'hmiyetli, jasawı jag'ınan uzaq keleshekke iye da'stu'r qosıqlarının' biri. Bet ashardın' aytılıwı jan'a tu'sken [[Kelinshek|kelinshektin']] kelgen jan'a [[U'y|u'yinin']] adamları, sol awıldın' belgili adamları menen tanıstırıwg'a, adamlardın' kimligin aytıp olardın' minez-qulqındag'ı a'hmiyetli belgilerdi ashıp beredi. Geyparlarının' yumor tili menen sol adamnın' jaqsı yamasa jaman qa'siyetlerinen jıynalg'an xalayıqqa bayanlawdan ibarat. Bet ashardı ha'mme asha bermeydi, onı aytıwg'a uqıplı, shayırshılıqqa beyimi bar, aytıw ushın dawıs tolqınları kelisetug'ın adamlar g'ana aytadı. Bet ashardın' o'zine ılayıq kirispesi boladı. Bul kirispede kelinshekke aqıl-na'siyat berip, onın' tuwrı jolda ju'rip, jaqsı bolıwın na'siyatlaydı. Mısalı: <poem> :: ''Jaqsı adam jamannın', :: ''Ko'pkin ashar kelinshek, :: ''Keshe shıqsan' u'yin'nen, :: ''Bet asharı kelinshek... :: ''... Eki jaqsı bas qossa, :: ''Birin-biri qıymaydı, :: ''Eki jaman qosılsa, :: ''Bir el-atqa sıymaydı, :: ''A'depli bolın' kelinshek, :: ''U'lken bolsın tu'yinin', :: ''Qızıq bolsın jıyının'. </poem> Bet ashardın' [[Na'siyat|na'siyat]] beretug'ın qatarları burınnan xalıq arasında bar so'zler. Na'siyat qatarları ha'r qıylı bolıp keledi. Geyparaları yumor-satirag'a tolı, u'lken ku'lkige alıp keledi. Bet asharda ag'ayın tuwg'anları menen tanıstırg'anda da'slep atası(a'kesi), onnan keyin anası menen tanıstıradı. Burınları olardın' tek jaqsı ta'replerin aytıp, usı xojalıqtın' tirewi, uyıtqısı ekenligin aytıp o'tken. Al ha'zirgi zamanımızda olardın' ka'sibinde qosıp aytıw u'rdiske aynalg'an. Bet ashar teren' realistlik, [[Turmıs|turmıs]] penen bekkem baylanısqan do'retiliwi ha'm atqarılıwı jag'ınan folklorlıq do'retpe bolıp esaplanadı. Onda o'mir shınlıg'ı, ha'r bir adamnın' minez qulqı, is ha'reketine baylanıslı sıpatlar qısqa ha'm a'dil beriledi. Jıynalg'an xalıqqa bet ashardın' ta'sir ku'shinin' o'tkirligi de sonda. Bet ashardın' ha'r bir juwmag'ı qısqa bolsa da sol na'zerde tutılg'an adamg'a ko'rkem obraz jasaladı. Xalıq uzaq da'wirler dawamında folklordın' ku'shi menen o'z a'wladın u'lken adamgershilikke, doslıqqa, sabırlıqqa, miynet su'ygishlikke h.t.b. adamzattın' en' jaqsı qa'siyetlerine ta'rbiyalang'an. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] 3oqvhrdsqs9hbo6dzqjo4nawippe0ge 0 207 45785 45671 2022-07-28T12:41:24Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Da'stu'r qosıqları''' - qaysı xalıqtı alsaqta, onın' uzaq da'wirden kiyatırg'an ha'm o'mirde atqaratug'ın da'stu'r qosıqları bar. Olar ko'binese toy, mu'siybet penen baylanısıp keledi. Da'stu'r qosıqları o'zinin' xalıqtın' o'mirindegi tutqan ornı boyınsha basqa xalıq qosıqlarınan ayırılıp turadı. A'sirese olar xalıqtın' toy atqarıw, o'lini jerlew qusag'an u'rp-a'deti menen qalay bolsa solay baylanısqan. Sonlıqtan bul qosıqlar da'stu'r qosıqları dep ataladı. Da'stu'r qosıqların o'z ishinde maydalap otırmastan bes bo'limge bo'lip qarawg'a boladı. Olar: # [[Toy baslaw|toy baslaw]] # [[Ha'wjar|ha'wjar]] # [[Sın'sıw|sın'sıw]] # [[Bet ashar|bet ashar]] # [[Joqlaw qosıqları|joqlaw]]. # [[ba'dik]] [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] 8xphcp4kkj94gwj49pd2lvajbaq6eel 0 208 45786 1171 2022-07-28T12:41:51Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Dawletyarbek da'stanı''' - tariyxıy da'stanlardın' ishinde bul epos u'lken qızıg'ıwshılıq tuwdıradı. Da'stan XVIII a'sir waqıyaların qamtıydı ha'm usı da'wirde [[Qon'ırat|Qon'ıratta]] tuwılıp o'sken, qaharmanlıq isler, ko'rsetken shayır, batır, shabondoz, sazende Dawletyarbektin' o'mirine arnalg'an. Xorezm oazisi xalıqlarının' arasında, sonın' ishinde qaraqalpaqlarda baspag'a basılmay, tek qoljazba tu'rindegi da'stanlardı, olardın' jazba ha'm awızsha variantların ushıratamız. Solardın' birewi XVIII a'sirde ha'zirgi Qon'ırat rayonının' aymag'ında do'retilgen "Dawletyarbek" da'stanı ko'pten beri qaraqalpaq a'debiyatın izertlewshilerinin' dıqqatın o'zine awdarıp keledi ha'm bul da'stan qaraqalpaqlardın' tu'p do'retpesi ekenligi haqqında hesh qanday gu'man joq ekenligin aytıw kerek. [[O'zbekstan İlimler Akademiyası|O'zbekstan İlimler Akademiyası]] Qaraqalpaqstan bo'liminin' kitapxanasınla "Dawletyarbek" da'stanının' to'rt variantı saqlanadı. Urıstan burın 1930-jılları S.Mawlenov, Sh.Xojaniyazovlar ta'repinen Qarajan baqsı Qabulovtan "Dawletyarbek" da'stanının' birinshi variantı jazıp alındı. 1960-jılı Qon'ırat rayonında sho'lkemlestirilgen ekspedin'iya waqtında "Qon'ırat" kolxozında jasawshı Eshmurat degen kisiden alıng'an da'stannın' qol jazba nusqası pu'tinligi, xalıqlıg'ı jag'ınan ayrıqsha qızıg'ıwshılıq tuwdıradı. Ha'zirdin' o'zinde da'stannın' payda bolg'an ornı Qon'ıratta bizlerdin' anıqlawımızsha bizlerge belgisiz adamlardın' qolında. "Dawletyarbek" da'stanının' 4-5 qoljazbası saqlanadı. "Dawletyarbek" dastanının' do'regen jeri ha'zirgi Qaraqalpaqstannın' Qon'ırat rayonının' aymag'ı. Dawletyarbektin' urıwı balg'alı bolg'an, tariyxıy adam, shayır ha'm batır bolg'an kisi. Ol XVIII a'sirdin' ekinshi yarımında jasag'an Dawletyardın' Sarxun degen ataqlı, shapqısh atı bar boladı. Ol ju'yrekligi menen pu'tkil Xorezm oazisine dan'qın jayadı. Dawletyarbektin' Sarxunın qaraqalpaq shayırları obekt etip aladı. Xiywa xanı Aspandiyar Sarxunnın' xabarın esitip, o'zine almaqshı bolıp en' jaqın adamlarının' birin Qon'ıratqa jiberedi Qon'ırat wa'kili Xiywadan kelgen xannın' wa'kili menen birge Dawletyarbekten xang'a Sarxun atın beriwdi soraydı. Dawletyarbek xang'a atın bermeytug'ınlıg'ın aytadı. Olar Dawletyarg'a hu'jim etip, zorlıq ko'rsetpekshi boladı. Ashıwı kelgen Dawletyar a'dilsizlikke shıday almay, attı ku'sh penen almaqshı bolg'an xan wa'kilin o'ltiredi. Xang'a jaman atlı bolıp, jigitleri menen Qon'ırattan shıg'ıp ketedi. Atasının' dostı Tu'rkmen elinin' belgili adamlarınan birewi Ma'medjan Sa'rdardın' jurtında o'zine baspana tabadı. Dawletyarbek jigitleri menen birge Tu'rkmen elinin' jawı İran shaxlarına qarsı a'dillik, azatlıq, g'a'rezsizlik ushın urısqa qatnasadı. Dawletyarbek o'mirinin' aqırına shekem patriotizm, erkinlikti su'yiw, g'a'rezsiz jasaw ideyalarına sadıq bolıp turadı. Xalıqlar doslıg'ında u'lken ja'rdemdi sezedi. Tu'rkmen elinin jawına o'z elinin jawınday qarap og'an qarsı Dawletyarbektin atlanısı onı tariyxtag'ı en' unamlı qaharmanlar da'rejesine ko'teredi. "Dawletyarbek" da'stannın' qısqasha ideyalıq mazmunı da, haqıyqat bolg'an tariyxıy waqıya da usınday. Dawletyarbek da'stanı XVIII a'sirdin' tariyxıy, haqıyqıy adamnın' ornın so'z etkenlikten epos boyınsha barlıq materiallardı teren'nen u'yreniw menen o'zbek, tu'rkmen, qaraqalpaq versiyalarının' o'zgesheliklerin, bir-biri menen baylanıs tamırların ashıwımız kerek. Tariyxıy dastanlardın' jamiyet o'mirinde tutqan ornı, bul jardag'ı da'stanlarda tariyxıy waqıyalardın' su'wretleniw o'zgeshelikleri, tariyxıy waqıyalarg'a a'piwayı xalıqtın' ko'z-qarasları olardın' ko'rkem do'retpe iretindegi ideyalıq ha'm estetikalıq a'hmiyeti ele de izertlew jumısların talap etedi. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] oq7ni0zzhan74t8yrmhdyi5ow8bbcl6 0 218 45787 1198 2022-07-28T12:46:31Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''"Er Shora" da'stanı''' - da ko'p g'ana tu'rk tilles xalıqlarda ushırasadı. Bul da'stannın' qaraqalpaqsha nusqasının' da'slepki variantı A.Divaev ta'repinen jıynalıp ha'm baspag'a tayarlanıp 1922-jılı Ashxabadta "Шура сын Нарика батыра" degen at penen russha basılıp shıg'arılıdı. Son'g'ı jıllar dawamında qaraqalpaq folkloristleri ta'repinen jazıp alıng'an "Er Shora" da'stanının' Esemurat jıraw, O'teniyaz jırıw, Seytjan jıraw, Karam jıraw, Jannazar jıraw variantları bar. A.Divaev jariyalag'an "Shora" da'stanının' mazmunı to'mendegishe : Tama urıwınan Narik denen batırı o'zinin' tuwılg'an qalası Qazannan ag'ayinleri menen ja'njellesip, U'rgenishke Aqshaxannın' qarawına ko'ship ketedi, xang'a jaranıp onın' xızmetinde boladı. Bir ku'ni xan sayaxatqa ketkende, taxtın Narikke tapsırıp ketedi. Xannın' bir tazısı boladı, xan ketkende bul tazını hesh kimge bermewge Narikke tapsıradı. Narikti tın'lamay xannın' adamları tazını an'g'a alıp shıg'adı. Sonda xannın' tazısı qoyan quwıp ju'rip jog'aladı. Narik onı izleydi. So'ytip ju'rip ol tawdın' qarnındag'ı altıng'a jolıg'adı. Onnan ko'tergeninshe alıp bir jerge jasıradı. Tazını sorag'an xan Nariktin' altın tapqanına quwanadı, onı xoshametleydi. Aqshaxannın' jaqınları Narikti ku'nleydi. Narik Aqshaxang'a watanına ketetug'ının aytadı. Aqshaxan Narikti irkip qalıwdı oylaydı. Men'lisulıw degen qız Narikti irkip qaladı. Solay etip Narik batır Men'lisulıwg'a u'ylenedi. Nariktin' dushpanları onı Shangerey xannın' jurtına jumsap, o'ltirgisi keledi. Men'lisulıwdı Aqshaxang'a alıp beriwdi oylaydı. Narik sırdı bilip Shengerey xannın' jurtına ketpey qaladı. Men'lisulıwg'a kelgen Aqshaxang'a Men'lisulıw "qasqır jep tırttıq pitken baytaldı ko'rip", Arıslannın' "men basqanın' qaldıg'ın jemeymen"-degen so'zlerin tımsal etip, patshayım qaldıqtan arıslan jerkengende, Nariktin' qaldıg'ın sizge paydalanıwg'a bolama?- degen sawal qoyadı. Xan so'zden utılg'an, Narik o'limnen qutılg'an. Ayı, ku'ni jetip Narikten Men'lisulıw ul tuwıp, atın Shora qoyg'an. Shora jasınan batırlıqtın' jolın quwadı. Ata-anasının' jurtın izlep ketip, Qazang'a atlanadı. Onın' do'gereginde bir qansha nog'ay batırları da jıynaladı. Jolda Shora Ormanbet biy waqıyasınan xabarı bar Arıw Maqtım degen qızdı ushıratadı, og'an o'zinin' Qazang'a baratırg'anın aytadı. Qız joldın' qıyınshılıqların aytadı. Shora Qazang'a "Qar jawmaq tu'we, qan jawsa da" baratug'ının aytadı. Ol Qazang'a barıp dushpanları menen qattı urıs ju'rgizedi. Da'stan Shoranın' dushpanlardı jen'ip, U'rgenishke qaytıp keliwi menen tamam boladı. Shora tariyxta bolg'an adam. İlimpazlardın' tastıyqlawınsha a'sirese N.Baskakovtın' ko'rsetiwinshe eki Shora bolg'an. Birinshisi 1546-jılı Qazanda o'ltirilgen, rus jılnamalarına ushırasatug'ın Moskva partiyasının' bilimli ta'reptarı Chora Narikovich. Ekinshisi 1500-jılları rus jılnamalarında ushırasatug'ın rus sawdagerlerine topılıs jasap otırg'an Azov boyı dalalarının' baspashılarının' baslıg'ı "Qara Choro". Haqıyqatında elege shekem "Er Shora" da'stanında so'z etilgen Shoranın' qaysısı Shora ekenligi sheshilmegen. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] 8doipg99c8bre5kyf0p13ajycaidza3 0 237 45788 45670 2022-07-28T12:47:10Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Ha'wjar''' - [[Da'stu'r qosıqları|da'stu'r]] qosıqlarının' ishinde belgili orın tutatug'ın [[Qiz uzatıw|qızdın' uzatılıwına]] baylanıslı aytılatug'ın ha'wjar qosıg'ı. Ha'wjardı qız u'yinen uzatılıp ketip baratırıp nalısh penen aytqan. Onın' qasındag'ı qız-kelinshekler qosıqtın' qaytarmasına xor menen maqullag'an. Son'g'ı 70-80 jıl ishinde ha'wjar aytıw basqa tu'r bolıp, toylarda belgili bir ataqlı atqarıwshı ta'repinen atqarılatug'ın bolg'an. Ha'wjar qosıqları ko'pshilik tu'rkiy xalıqlardın' folklorında orın alg'an. Ha'wjar yaki "yar-yar" toyda kollektiv bolıp jır jırlag’anda, toy baslag’anda jırlag’an. “Ha’wjar” menen “yar-yar” ekewi bir so’z. Tu’rk tilles xalıqlardın’ “J” menen so’ylewshileri “Ha’wjar” degen, “Y” menen so’ylewshileri “yar-yar” degen. Ha’wjar aytıwdı burın “O’len’” depte atag’an. Qaraqalpaq xalıq legendalarında “Toy baslap, o’len’ ayttı” degen so’z ushırasadı. Shınında da toydi baslawshı termelep, yaki o’len’ qosıq qurılısında baslaydı, qaraqalpaq tilinde o’len’ so’zi son’g’I zamanları aktiv qollanılmaydı, bul tek [[Qazaq tili|qazaq]], [[O'zbek tili|o’zbek]] tilinde saqlang’an. Toydı qosıq aytıp baslag’anda ol qosıg’ın aytıp baslag’annan keyin onın’ qasında birneshe qiz-jigitler “ha’wjar”, “yar-yar” dep naqıratın qaytaradı. Ol kollektiv tu’rde aytılg’an xorg’a usap turadı. Toy baslawdı ka’sip qılıp ju’rgen ayırım so’z sheberleri de bolg’an. Toydı baslawshı o’zinin’ u’renip alg’an toy baslaw qosıg’ın aytıp, ja’ne og’an o’zinin’ shayırshılıg’ın qosıp toydın’ bolıp atırg’an jag’dayın ko’pke tu’sindirip, toy beriwshini ko’termelep maqtaydı. Ha’wjar aytıwdın’ xalıq da’stanlarında izi ko’rinedi. Ma’selen, [[Alpamıs da'stanı|Alpamıs da’stanındag’I]] Gu’lshin shorı menen Qultaydın’ ha’wjar aydısıwı xalıq salt jırlarının’ sa’wleleniwi boladı. Toy baslap, ha’wjar aytıp, jır jırlap, ko’pshilikke oyın sawıq ko’rsetken so’z sheberi o’zinin’ poetikalıq so’zge ustalıg’ına qarap so’ylegen so’zin aytqan qosıg’ın ha’r muxamg’a do’ndirip, jiyilg’an ko’pti awzına qaratadı. Toy baslawshının’ qosıg’ın quwatlap ko’termelep, “ha’wjar” dep aytqan jaslardın’ xosh hawaz dawısları jıyılg’an ko’pti o’zine tartıp, ha’zirgi zaman saxna o’nerine usap keledi. Xalıq da’stu’ri boyınsha “baqsı bayraq” tag’ı da basqa sıylıqlar qatarında toy baslawshı da toy beriwshiden sıyliqlar alg’an. Geypara mısallar keltiremiz: <poem> :: ''O'z a'kemnin' esigi, jupar esik ha'wjar, :: ''Kirsem, shıqsam shashamdı sıypar esik, ha'wjar, :: ''Qayın atamnın' esigi shen'gel esik ha'wjar, :: ''Kirsem-shıqsam shashamdı jular esik, ha'wjar. :: ''Qoy su'yedi balasın qozım-ay dep, ha'wjar, :: ''Hesh na'rseni ko'rmegen bozım-ay dep, ha'wjar, :: ''Uzatqan qız jılap o'ksip-o'ksip, ha'wjar, :: ''Qa'ne menin' qızdag'ı nazım-ay dep, ha'wjar. :: ''Torg'ay su'yer balasın, tolg'anım dep, ha'wjar, :: ''Tobılg'ının basında qong'anım dep, ha'wjar, :: ''Uzatqanda qız jılar o'ksip-o'ksip, ha'wjar, :: ''Sonda menin' qurayday, solg'anım dep, ha'wjar. </poem> [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] f297ur7dk6ulv8k5sthctlz9sqk69l5 0 238 45789 1322 2022-07-28T12:47:52Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Ha'zil da'lkek qosıqlar''' - Qaraqalpaq xalıq qosıqlarının' ishinde ha'zil da'lkek qosıqların ushıratamız. Bul qosıqlar belgili bir waqıyag'a eki adamg'a baylanıslı do'retilip, ku'lki tuwdıratug'ın yaki mıyıq tarttıratug'ın bolıp keledi. Toylarda u'ylenip atırg'an jigittin' jaqın juwıqları bir-birinin' u'stinen nama aladı. Bul qosıqlardın' qattıraq tiyetug'ın jerleri bar. Merekede ma'lel tuwdırıwı mu'mkin degen menen jeke siyrek bolsada bul qosıqlar ushırasıp otıradı. Mısalı: <poem> :: ''... Jol u'stinde targ'ıl mıshıq, :: ''Otırıpsan' ha'wirın' ushıp... :: ''... Jıg'ılıp qaldı go'ne tamnın' tiyinde, :: ''Arman shaptın', berman shaptın', :: ''Aqırında kempir taptıq, :: ''Kempir ko'rsek qustay qattıq, :: ''Kempir yarın' qutlı bolsın. </poem> Ha'zil da'lkekke arnalg'an xalıq qosıqları o'zinin' tematikası boyınsha ha'r qıylı bolıp keliwi mu'mkin. Og'ada jen'il ku'lki de, o'tkir ku'lkide ushırasatug'ını so'zsiz, ashıwlanıwlarda bolıp otıradı. Ha'zil da'lkek qosıqları qaraqalpaqlardın' en' jaqsı ko'retug'ın da'stu'ri. Sonlıqtan bolsa kerek, otırıspalarda ushırasıwlarda, toy-merekelerde basqılaw, ha'zil da'lkek qosıqların aytıw u'rdiske aynalg'an. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] k56hndqudktnkvje80x2ax1jjw5mlh6 0 248 45790 1363 2022-07-28T12:48:30Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Joqlaw qosıqları''' - ha'm onın' o'zgeshelikleri haqqında birinshi ha'm tujırımlı pikir aytqan [[Na'jim Da'wqaraev|N.Da'wqaraev]] boldı. Onın' aytıwınsha [[Qaraqalpaq|qaraqalpaq]] da'stu'ri boyınsha adam o'lgen jerge erkekler eki bu'yirin tayanıp, daladan dawıs shıg'arıp baradı. Qatınlar u'yge kirgenen son' jılaydı. Biraz dawıs basılg'annan son' qatınlardın' ishinen birewi a'dette o'lgen adamnın' jaqını, qarındası, anası yaki o'lgen adamnın' jaqınlarınan birewi o'lgen adamdı aytıp jılaydı. Qosıqtın' bunday tu'ri qaraqalpaq tilinde "joqlaw" deydi. Joqlawdı tek qatınlar aytadı. Joqlawda o'lgen adamdı maqtaydı onın' islegen islerin, minezlerin aytadı, biraq jamanlamaydı. Joqlawdın' o'zine ta'n naması bolıp, ol qayg'ılı ırg'aq penen aytıladı. Ha'r to'rtinshi qatardan keyin "ax-way, wayy-ay" degen zarlanıw qosıladı. Joqlawdı aytatug'ın belgili adamlar boladı. Joqlawda ten'ew, salıstırıw ko'p gezlesedi. A'dette erkek adam, jas jigit bolsa qara qusqa, [[Bu'rkit|bu'rkitke]], [[Qoshqar|qoshqarg'a]], narg'a, [[Arıslan|arıslang'a]], hayal-qızlar bolsa perishtege, ayg'a, ku'nge, juldızg'a, qundızg'a, lashıng'a, kepterge, ko'girshinge ten'eydi. Og'ada arttırıp ten'ewler jiye gezlesedi. Joqlaw geypara waqıtlarda ulıwmalıq, barlıq adamlarg'a baylanıslı qayg'ılı, uwayımg'a aynalatug'ın waqıyaları boladı. Ko'p g'ana joqlawlar hayallardın' o'z qostarın joqlawg'a arnalg'an. Olarda qostarının' sın-sımbatın hayran qalarlıq ten'ewler menen beriledi. O'z erlerin "beglerim" dep jılaydı. <poem> :: ''On' jaqqa qurılg'an shımıldıq, :: ''Talqısar menen talıqta, :: ''Sol sıqıllı beglerim, :: ''Keler meken juwıqta, :: ''Esiktin' aldı shoq qamıs, :: ''Ushınan tartsam beri bos, :: ''Sen dunyadan ketkenli, :: ''Kewilimnin' ba'ri bos. </poem> Joqlaw aytılıp atırg'anda qasındag'ılar "shu'kir et" dep, qalg'anları saw bolsın, jılama dep tewelle beredi. Sol waqıtta jılap otırg'an adam mınaday qatarlardı keltiredi. <poem> :: ''Qoy dese xalqım qoyayın, :: ''Qoydan da juwas bolayın, :: ''A'rmanda ketken bawırımdı, :: ''Joqlawsız qalay qıyayın. </poem> Ulıwma alg'anda joqlaw qosıqları adamnın' o'miri, u'rp-da'stu'r menen teren' baylanısqan, xalıqtın' og'ada teren' qayg'ılı, mun'ı, zarın, qamtıytug'ın tirishilik haqqında adamnın' qıyalların, tileklerin bildiretug'ın o'z aldına ko'rkemlikke iye, xalıqtın' hasıl do'retpelerinen esaplanadı. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] bco0j7oi0ypfcqjaz1gktvon9lax99l 0 249 45791 30694 2022-07-28T12:48:49Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Jumbaq''' - [[Ko'rkem awızeki do'retpeler|ko'rkem awızeki do'retpelerinin']] belgili bir janrı bolıp esaplanadı. Uyqasımlı qatarlardın' ja'rdeminde bir na'rsege usatıw arqalı jasırg'an zattı tabıwdı qoyıw jumbaqlardın' tiykarg'ı mazmunın quraydı. Jumbaqlar adamlar arasında, a'sirese onın' jas buwını - balalar arasında ko'p aytılıwı, ko'p qollanılıwı menen ayrılıp turadı. [[Qaraqalpaq folklorı|Qaraqalpaq folklorındag'ı]] jumbaq janrın folklordın' basqa janrları menen shatastırıw kerek emes. Biz jumbaq degende xalıq ta'repinen do'retilgen bir, eki, to'rt, altı, onnan da ko'p qatardan turatug'ın, o'z betinshe ko'riniske iye, bo'lek aytılıp sheshiwdi talap etetug'ın tayar qa'liplesken tekstke iye, u'lkenler, ko'binese balalar arasında aytılatug'ın o'z aldına bir janrdı tu'sinemiz. Jumbaqlar tematikası jag'ınan og'ada bay. Olardın' bir qatarı ay, ku'n, haqqında, juldızlarg'a arnalg'an. Mısalı: ku'n haqqında "Aq sandıg'ım ashıldı, ishinen jipek shashıldı", "Bir pa'rshe pa'tir, a'lemge tatır" delinse, ay ha'm ku'n tuwralı "Bir ko'lde eki jayın, biri ketse biri tayın" degen jumbaqlar do'retilgen. Al [[Juldız|juldızlar]] jo'ninde "Tam basına tarı jaydım", "Biz, biz, biz edik, biz mınlag'an qız edik, tan' atqansha jayıldıq, tan' atqan son' joyıldıq"- degen jumbaq toqılg'an. Sonday-aq jumbaqlar burınnan son'g'ı o'z mazmunına iye aspan a'lemin qorshap alg'an ta'biyattı, haywanat ha'm o'simlikler dunyasın, adam ku'n-ko'risinin' barlıq ta'replerin, u'y ruzgershiligin zatlardın' ha'mmesin, o'ndiris quralların o'z qarmag'ına alıp, olardın' sır sandıg'ı etip, jas a'wladqa olardı sheshiwdi u'yretip baradı. Jumbaq balalardın' en' su'yikli janrı. Durısında da jas a'wladtın' g'ana emes, al ulıwma adamlardın' oy-o'risin, oylanıwın oy qortıwın salıstırmalı usıl menen belgili bir logikalıq juwmaqlarg'a kelip ta'miyinleytug'ın, ko'rinislerdi tolı sır menen o'zinshe ko'rkem bayanlawdı u'yretetug'ın qaraqalpaq ko'rkem awızeki xalıq do'retpelerinin' en' a'hmiyetli bir tu'ri bolıp esaplanadı. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] qjc62bhyh0m6w262ycv6fnyf0xg98bj 0 259 45793 31838 2022-07-28T12:49:33Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Ku'lkili so'zler''' - xalıq awzınan jıynaw ha'm baspa so'zde ja'riyalaw qaraqalpaq folklorının' basqa janrlarına qarag'anda son'ıraq qolg'a alındı. 1959-jılı [[O'zbekstan İlimler Akademiyası|O'zbekstan İlimler Akademiyası]] Qaraqalpaqstan filialının' [[Na'jim Da'wqaraev|N.Da'wqaraev]] atındag'ı tariyx til ha'm a'debiyat institutının' qaraqalpaq folklorı sektorının' xızmetkerleri folklorımızdın' basqa janrları menen qosa usı janırdı dı jıynawg'a kiristi. Usının' na'tiyjesinde 60-jıllardın' basında ku'lkili so'zler boyınsha biraz materiallar jıynaldı. 1962-jılı birinshi iret Q.Maqsetov, N.Kamalov, Q.Mambetnazarovlar ta'repinen "Qaraqalpaq xalıq do'retpeleri ha'm anekdotlar" degen kitap basıldı. Usı kitapta Xoja Nasreddin, O'mirbek atına baylanıslı ko'plegen anekdotlar berilgen. Anekdottı o'z aldına janr retinde qaraw N.A.Baskakovtan baslansa (1951), ol haqqında qısqa pikir ju'ritiw Q.Mambetnazarovtın' erteklerge baylanıslı izertlewinde ko'rinedi. 1992-jılı Yu.Paxratdinovtın' "O'mirbek laqqı ha'm yumor-satira ma'selesine" kitabında O'mirbektin' ko'p g'ana tallaw islegeni ha'm olardın' ideyalıq ha'm ko'rkemlik o'zgesheliklerine durıs baha berilgen. Ku'lki so'zler bular belgili bir qısqa syujetke qurılg'an, aytılg'anda ku'lki tuwdıratug'ın, u'lken ko'lemli bolg'an awızeki [[Proza|prozalıq]] do'retpeler. Ku'lkili so'zlerdin' mazmunı og'ada bay. Olar ku'n ko'ristin', adam turmısının' ha'mme jaqları boyınsha da aytıla beriwi mu'mkin. Unamlı qubılıslar, waqıyalar haqqında da ku'lkili so'zler do'retilgen. Ha'r bir xalıqta ku'lkili so'zler belgili bir adamlardın' atına baylanıslı aytılıp, sonı qaharman qılıp aytıw da'stu'r bolıp ketken. Al qaraqalpaqlardın' ku'lkili so'zleri Xoja Nasraddin, [[Aldar ko'se|Aldar ko'se]] atlarına baylanıslı aytılsa da bizin xalqımızdın ku'lkili so'zinin' tiykarg'ı qaharmanı - O'mirbek laqqı bolıp esaplanadı. Laqqı dep ku'lkili so'z aytatug'ın adamlardı o'z so'zi menen ku'ldiretug'ın basqıshıl, so'z basqısının' ustasın, sheberin aytadı. [[O'mirbek laqqı|O'mirbek laqqı]] haqıyqatında da XIX a'sirdin' ekinshi yarımında [[Shımbay|Shımbay]] do'gereginde jasag'an adam. Ataqlı biy Erejep tentektin' zamanlası o'z da'wirinde-aq ushırma so'z aytıw boyınsha atı-hawazı pu'tkil elimizge jayılg'an ko'rkem so'z jarıstırıwda aldına adam salmag'an kisi bolg'an. Mısal: "Tabag'ımdı taba almay ju'rmen" ku'lkili so'zin alayıq. Onda O'mirbektin' bala waqtında qon'sıg'a bir tabaq duwrama alıp shıqqanı, shıqqan jerde to'gip alg'anı ga'p bolıp, mınaday juwmaqlap ku'lki so'z beriledi: - Bunı esiteken kempiri -To'ktin'be qırshın? - dep baqırıptı. - Sonda O'mirbek: - Yag'aw apa tabag'ımdı taba almay ju'rmen - depti. Joqarıdag'ı ku'lkili so'zlerdin' O'mirbektin' oylap tapqıshlıg'ı, danalıg'ı en' qıyın jag'dayda da onnan jol tawıp shıg'atug'ınlıg'ı ko'rkem so'zge asa uqıplılıg'ı adamlardı ha'tte esheyin ha'reketleri menen de ku'ldire alatug'ınlıg'ı ko'rinip turadı. O'mirbektin' ku'lkili so'zleri adamlarg'a ku'lkili la'zzet bag'ıshlaydı. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] 5f3w33v2egzk9pmyiacnubgax8jzr8r 0 277 45794 1443 2022-07-28T12:50:13Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki Qaraqalpaq xalıq qosıqlarının' belgili bir bo'limin '''[[Miynet|miynetke]] baylanıslı qosıqlar''' quraydı. Bul qosıqlardı miynet quralları, miynettin' tu'rin, egin egiw, jer su'riw, jer suwg'arıw, oraq orıw, qos aydaw, mal bag'ıw, arba aydaw h.t.b. haqqında so'z etiledi. Miynetke baylanıslı [[Qosıq|qosıqlarda]] miynettin' tu'rin so'z etiw menen olarg'a ıshqı sezimleride aralastırıladı. Bul qosıqlar tek qurı miynet haqqında bolıp o'mirinin' basqa ta'shwishleri aralastırılmag'anda bul qosıqlardın' qızıg'ı da bolmag'an bolar edi. Muxabbat sezimleri ha'mmenin' dıqqatın o'zine awdaratug'ın otlı sezimler. Sonlıqtan miynetti so'z etiw menen birge muxabbat tuyg'ıları menen baylanıstırılıp keledi. Bunday qosıqlarg'a xalıqqa ken'nen tanılg'an mına qatarlardı keltiriwge boladı: <poem> :: ''Arba aydasam altaqtag'a minemen, :: ''Bir pul tapsam belbewime tu'yermen, :: ''Arqası Dawqara qublası Shıg'ıs, :: ''Eki ortada qos aydadım bir tınbay... :: ''Ju'weri ektim kendir menen aralas, :: ''Bir yar tuttım orta boylı qa'lem qas, :: ''Jurt aytadı onın' yarı qara dep :: ''Qara bolsa ha'm hinji marjan aralas. </poem> [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] 57usikzc8qso1r8p5x12tlty017he2h 0 278 45795 1446 2022-07-28T12:51:07Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Muxabbatqa baylanıslı qosıqlar''' - Qaraqalpaq xalıq qosıqlarının' basım ko'pshiligi adamlardın' muxabbat sezimlerine arnalg'an qosıqlar quraydı. Jaslar o'zinin' jaqsı ko'rgen, su'ygen qızlarına, [[Qız|qızlar]] jaqsı ko'rgen [[Jigit|jigitlerine]] arnap qosıqlar do'retken. Bul qosıqlar burınnan do'retilip aytılıp keldi. Jan'adan do'rey beredi. Muxabbatqa arnalg'an qosıqlarda jaslardın' ıshqı muxabbatın, qosılıw haqqında oyları, ayralıq, opadarlıq, opasızlıq, qıyanet haqqında da pikirler boldı. Muxabbatqa arnalg'an xalıq qosıqlarında ba'rinen de burın en' sulıw, en' taza, en' teren' muxabbatqa ma'ngi bolıw so'z etiledi. XIX a'sirdin' aqırında N.Da'wqaraevtın' ko'rsetiwinen, Xorezm xalıq poeziyasının' ta'sirinde qaraqalpaqlar arasında muxabbatqa arnalg'an ba'ytler ken' taraldı. Sonın' menen birge xalıq arasında ashıq temasında arnalg'an jan'a ba'ytler do'redi: <poem> :: ''Go'zzalım ha' go'zzalım, :: ''Yu'rın' baa'da go'zzalım, :: ''Bag'ın'ızg'a suw tu'shipti, :: ''O'rdek bolıp yu'zzellim t.b. </poem> Sonday-aq aldıma nege tez-tez kelmeysen' dep o'kpelegen qızg'a juwap: <poem> :: ''Ko'k kene kepter emespen, :: ''Ku'nde-ku'nde kelmegen, :: ''Ayda, jılda bir kelippen :: ''Aq ju'zindi ko'rmege </poem> [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] oe0d39epf3dsqjwb6ch2nph54uo72qk 0 309 45792 1616 2022-07-28T12:49:10Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki ==Qaraqalpaq jumbaqları== <poem> Basında taqıya - ishi tolı waqıya. (?) Tonı zerden - jıltıraq Murtı kishi taraq, Shıraylı jasıl qanatı, Tapshı qa'ne nedur atı. (Jasıl-altın qon'ız) Qanatı [[Gu'l|gu'lge]] usar Tumsıg'ı qilg'a usar (Gu'belek) Otırısı tu'lkidey, Ot-sho'p jewi tu'yedey. (Shegirtke) Qatar-qatar [[Ka'rwan|ka'rwan]] o'ter. (Qumırısqa) Tez-tez sekirip o'ter, Uslayın desem qashıp keter. (Bu'rge) Iyis biledi, iyt emes O'zi kishi biyt emes, Adamdı jaqsı talaydı, Qan ishpey hesh toymaydı. (To'sek qandalası) Ushqanda qus demen' Qong'anda gu'l demen', Eger qashqanda siz onı Quwip a'were bolman'. (Gu'belek) Tut japirag'ınan toqıp ko'ylek. Terek shaqasında toqsan ma'yek. (Tut jipek qurtı) Zuw etip baradı, Zuw etip keledi, Gu'lge qonadı, Sherbet jıynaydı. (Pal ha'rre) Beli qilday Basi xumday. (Qumırısqa) Kishkene g'ana ja'niwar, Dizildap o'ter (Shıbın) Kishkene g'ana boyı, Qarnına jetpeydi tonı. (Qon'iz) Shapalaq penen ursam, Su'yeksiz eken-ezilip keter (Shıbınlar) </poem> {{DEFAULTSORT:Jumbaqlar}} [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq tili]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] mmxyf1vr3o5vzng5fwn9awtstcp0r1f 0 314 45796 1678 2022-07-28T12:51:44Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki [[Qaraqalpaq folklorı|Qaraqalpaq folklorında]] [[Qosıq|qosıqlar]] o'z aldına u'lken bir janrdı quraydı. Qosıqlardın' o'zinin' tematikası boyınsha ha'r tu'rli bolıp, qaraqalpaq xalqının' turmısında u'lken orın tutqan. Durısında olar adam balasının' tuwılg'anınan baslap o'mirinin' aqırına shekem, onın' turmısı ha'm sezimleri menen bekkem baylanısıp keledi. Folklorg'a qosıqlar menen jazba a'debiyattag'ı qosıqlardın' o'z ara baylanısı bolg'anı menen olardı bir birinen ayırıp turatug'ın o'zgeshelikler bar. Folklordag'ı qosıqlardın' baslı o'zgeshelikleri ko'binese xalıqtıq awzında jasap, xalıqtın' ku'n ko'risin, u'rp-a'det, da'stu'rleri, sezimleri menen tikkeley baylanıslı awızeki do'retiliwi. Geypara jag'dayda jazba kitabıy da'standag'ı qosıqlar, xalıq arasına ken'nen tarap, xalıq aldında aytılıp ju'rgen do'retiwshisi belgili qosıqlarda xalıq qosıg'ı bolıp ketiwi mu'mkin. Mısalı: "Bozataw", "Aqsu'ngil", "Ayjamal" qusag'an qosıqları usınday. Solay etip ulıwma xalıq qosıqları degende do'retiwshisi bir waqıtta bolsa da biz umıtılıp ketken, muxabbatqa, miynetke baylanıslı qosıqlardı, geypara tariyxıy waqıyag'a baylanıslı qosıqlardı, aqıl, na'siyat, terme qosıqların, besik jırın, balalar qosıqların, ha'wjardı, bet-asharlardı, joqlawlardı tu'sinemiz. Xalıq qosıqları degende xalıqtın' awızeki ha'm jazba do'retiwshisi belgisiz da'stanlardag'ı qosıqlar pu'tini menen kiredi. Mısalı: [[Alpamıs da'stanı|"Alpamıs"]] tag'ı yamasa "G'a'rib ashıq" h.t.b da'stanlardag'ı qosıqlar usılar qatarına jatadı. Xalıq qosıqları mazmunı ha'm qurılısı, ko'rkemligi jag'ınan a'piwayılıg'ı menen ayırılıp turadı. Xalıq qosıqlarının' o'zine ta'n haqıyqatlıqtı su'wretlew usılı bar. Mısalı, mına juwmaqqa na'zer awdarsan'ız sonı bayqaymız: <poem> :: ''Azan menen mal aydadım padag'a, :: ''Da'ste, da'ste gu'l tu'sipti qalag'a, :: ''Aytıp barın' Matjan degen balag'a, :: ''Atın taslap o'zi kelsin qalag'a </poem> bunday qurılıs xalıq qosıqlarında ko'plep ushırasadı, usınday su'wretlew usılları olarg'a ta'n bolıp keldi. Qaraqalpaq xalıq qosıqların jıynaw 30-jıllardan baslap qolg'a alıng'an. 1940-jılı O.Kojurov ta'repinen baspag'a tayarlang'an "Qaraqalpaq xalıq tvorchestvosı" atlı toplamında qaraqalpaq xalıq qosıqlarınan u'lgiler basılıp shıqtı. 1951-jılı N.A.Baskakov I tomında Qaraqalpaq xalıq qosıqlarının' ko'p u'lgilerine qaraqalpaq xalıq arasınan 20-30-40 jıllarda jıynag'an materiaları edi. 50-jıllardın' basında qaraqalpaq xalıq qosıqların izertlew boyınsha jan'a da'wir baslandı. Bul u'sh tomnan ibarat "Qaraqalpaq a'debiyatı tariyxının' ocherkleri" atlı N.Da'wqaraevtın' doktorlıq dissertatsiyası boldı. Bul jumıstın' birinshi tomı pu'tini menen qaraqalpaq xalıq awızeki xalıq do'retpelerinen alıng'an edi. N.Da'wqaraevtın' bul miynetinin' 1-2 tomının' qısqasha variantı 1959-jılı [[Qaraqalpaq tili|qaraqalpaq tilinde]] Tashkentte basıldı. [[Na'jim Da'wqaraev|N.Da'wqaraev]] shıg'armanın' tolıq jıyag'ının' tomında 1977-jılı qaraqalpaq awızeki xalıq do'retpelerine arnalg'an jumısı qaraqalpaq tilinde tolıq basılıp shıqtı. 1959-jılı O'zbekstan İlimler Akademiyasının' quramında Qaraqalpaqstan filialının' du'ziliwi, onın' quramında tariyx, til ha'm a'debiyat institutının' sho'lkemlestiriliwi, onın' ishinde qaraqalpaq folklorı sektorının' payda bolıwı 50-jıldın' aqırı 60-jıldın' basınan baslap qaraqalpaq folklorın jıynaw, basıp shıg'arıw, izertlew jumısları, folklor ilimi tarawında joqarı mamanlıqtag'ı qa'nigelerdi tayarlawda jan'a da'wir ashtı. Folklordın' basqa janrlar menen bir qatarda xalıq qosıqların jıynaw ma'selesi qattı qolg'a alındı. Q.Maqsetov basshılıg'ındag'ı Qaraqalpaq [[Folklor|folklorı]] sektorının' xızmetkerleri Q.Ma'mbetnazarov, N.Kamalov, M.Nizamatdinov, T.Niyetullaev, O'.Erpolatov, A'.Ta'jimuratov t.b. folklor u'lgilerin Qaraqalpaqstan rayonlarında, onnan tıs jerlerde 1959-jıldan baslap jıynawg'a kiristi. Folklor sektorının' xızmetkerlerine sol waqıttın' o'zinde belgili temalar u'stinde jumıs alıp barıw, keleshekte kandidatlıq dissertatsiya qılıp jaqlaw tapsırıldı. Qosıqlar teması u'stinde A'.Ta'jimuratov, N.Kamalov, M.Nizamatdinov urıstan keyingi da'wirdegi poeziyanı, O'.Erpolatov urıstan burıng'ı poeziyanı tema etip aldı. Qaraqalpaq xalıq qosıqların A'.Ta'jimuratov da'stu'r qosıqlarınan bo'lip alıp mınaday tu'rlerge bo'ledi: # [[Miynetke baylanıslı qosıqlar|Miynet qosıqları]] # [[Muxabbatqa baylanıslı qosıqlar|Muxabbat qosıqları]] # Din iyelerin a'shkaralawshı qosıqları # [[Balalar qosıqları|Balalar qosıqları]] # Termeler # Tolg'awlar # Tariyxıy jırlar. A'.Ta'jimuratov da'stu'r qosıqların mınaday tu'rlerge bo'ldi: # Toy jırları #* [[Toy baslaw|toy baslar]] #* [[Aytıslar|aytıslar]] #* [[Bet ashar|bet ashar]] # Mun'-sher #* [[Joqlaw qosıqları|jılaw-joqlaw]] #* [[Sın'sıw|sın'sıw]] #* [[Ha'wjar|ha'wjar]] # Aytımlar # [[Besik jırı|Besik jırı]] # [[Aytıslar|Aytıslar]] Joqarıdag'ı turmıs da'stu'r qosıqlarının' bo'liniwinde de geypara anıqsızlıqlar bar ekenin aytıw kerek. Mısalı aytıslar qalay bolsa solay o'z aldına janr. Ha'zirgi waqıtta aytısqa juwap aytıs, shayır aytısı, sheshenlik aytısı kirgizilip o'z aldına janr retinde u'yrenilip atır. Sonın' menen birge aytıslarda (ba'dik, gu'lapsan, zikir salıw, yaramazan, pa'tiya) da'stu'r qosıqlarınan bo'linip qaralıp o'z aldına janr retinde u'yrenilmekte. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] d8slougsdsr2o878rwarzo93yoh6pct 0 323 45797 1755 2022-07-28T12:52:12Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Qoblan da'stanı''' qaraqalpaqlar arasında ken'nen taralg'an. Bul [[Da'stan|da'stannın']] İ.A.Belyaev variantın esaplang'anda son'g'ı jılları jazıp alıng'an 7 variantı bar. "Qoblan" da'stanının' qaraqalpaqsha variantın' birinshi ret xatqa tu'sirgen qaraqalpaq awızeki a'debiyatın jıynawdın' da'slepki baslawshılarınan biri rus ilimpazı İ.A Belyaev boldı. İ A Belyaevtin' Qıpshaqta turatug'ın İmamqul degen jırawdan jazıp alg'an "Qoblan" da'stannın' qol jazbası menen onda da'stan Qoblannın' Ko'biklige atlanıwınan baslanıp, Alshag'ırdı joq etip, muratı-maqsetke jetiwi menen tamamlanadı. Bul nusqa birinshi ret jazıp alınıwı ha'm baspadan ko'riniwi jag'ınan u'lken a'hmiyetke iye. Sonın' menen birge "Qoblan" bul nusqası til o'zgesheligin izertlew ma'selesinde de ayrıqsha kewil awdararlıq. "Qoblan" da'stanının' ekinshi nusqası 1940-jılı ataqlı qaraqalpaq jırawı Nurabullaev Esemurattan N.Japaqov ta'repinen jazıp alındı. "Qoblan" da'stanının' Esemurat jırawdan jazıp alıng'an nusqası usı da'stannın' qaraqalpaqsha nusqasının' mazmunı ha'm ko'rkemligi jag'ınan en' tolıg'ı, u'lkeni, en' bahalısı. Onın' ko'lemi 7000 g'a jaqın qosıq qatarlarınan ibarat. Da'stannın' u'shinshi nusqası 1959-jılı Arzımbet jırawdan jazıp alındı. Qoblannın' Qurtqag'a atlanatug'ın jerinen baslanıp, da'stan Qoblannın' Ko'bikli Alshag'ırdı jen'ip, Aqshaxandı o'ltiriwi menen tamamlanadı. To'rtinshi nusqası 1960- jılı Karam jıraw bergen. Karam jıraw Qoblan da'stanın o'zinin' a'kesi Nag'ım jırawdan u'yrengen. 1960-jılı avtor baslag'an ekspedin'iyalıq otryad bul da'stannın' ja'ne de u'shinshi nusqasın jazıp aladı. Qaraqalpaq qaharmanlıq da'stanlarında a'sirler boyı xalıqtın' awızında so'z bolg'an batırdın' ha'm hayalının', ata-anasnın' sonday-aq onın' dushpanlarının' tiplik obrazları do'retilgen. Bul da'standa Qoblan, Qurtqa, Qa'dirbay, Bozkempir, Mırzasayım, Polat, Ersayım, Sharıqlı t.b. obrazlar bunın' da'lili bola aladı. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] 9ebz5ilno80ez0krcjlldr7a50hzk2b 0 329 45798 1774 2022-07-28T12:52:32Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Ra'wiyatlar''' tariyxıy orınlarg'a, tariyxıy adamlarg'a, tariyxıy waqıyalarg'a baylanıslı ko'rkemlik pa'rwaz benen aytılatug'ın ishinde qıyalıy na'rseleri bar awızeki a'ngimeler. Haqıyqatında usı belgileri menen ra'wiyatlar [[An'ızlar|an'ızlardan]] ayırılıp turadı. Ra'wiyatlar tariyxta bolg'an adamlardın', urıwlardın', qa'wimlerdin', xalıqlardın' atamalarının' kelip shıg'ıwı menen, tariyxta bolg'an orınlardın', da'ryalardın', ko'llerdin', jerlerdin', qalalardın' atları menen, tariyxta belgili bolg'an tariyxıy waqıyalar menen baylanısta aytıladı. Bulardın' tariyxıy haqıyqatshılıq penen qosa qosımtaları da az emes. Degen menen ra'wiyatlar haqıyqatlıqtı qıyal ku'shi menen su'wretlewi jag'ınan ko'zge tu'sedi. Usı waqıtqa shekemgi ra'wiyatlar o'z aldına janr retinde qaralmay erteklerdin' ishinede an'ızlar menen qosa toplamlarda t.b. jıynaqlarda basılıp keldi. Qaraqalpaq xalqının' onın' ishindegi tolıp atırg'an urıwlardın' payda bolıwı haqqında ko'plegen ra'wiyatlar bar. Mısalı: Qaraqalpaq atamasının' kelip shıg'ıwı basına kiygen qalpaqtan da'lilenedi. Al urıwlardın' ha'r qaysısının' payda bolıwı haqqında o'z aldına ra'wiyat bar. Mısalı: Qon'ırat urıwının' atamasının' kelip shıg'ıwında [[Berdaq|Berdaq]] "Shejiresindegi” Qon'ırat atlı adam ma'nisinde bolsa, Abulg'azı Bahadırxan keltirgen ra'wiyatta Chorlıq mergennin' ulı Qon'ırattın' atına baylanıslı payda bolg'an. Qıpshaq so'zinin' kelip shıg'ıwıda [[Berdaq|Berdaq]] "Shejire" sinde mınaday ra'wiyat bar: <poem> :: ''Shaq yash bala erke ug'lı, :: ''"Qıp" demeklik a'reb tili, :: ''Qıpshaqlar tu'rki ma'nisi, :: ''Shunnan "qıpshaq" bolg'an eken. </poem> Solay etip Berdaqtın' "Shejire" sinde "Qıpshaq" so'zinin' kelip shıg'ıwı "qıp" so'zinen "shaq" degen adamnın' qosılıwı sebepshi bolg'an. [[Qon'ırat|Qon'ırat]], [[Shımbay|Shımbay]], [[Xojeli|Xojeli]], Gu'ldirsin h.t.b. qalalardın' payda bolıwı haqqında da bir neshe ra'wiyatlar do'retilgen. Gu'mis ko'l, Ko'kli ko'l, Qan'lı ko'l t.b., ayırım gu'mbezlerdin', minaralardın' atlarına baylanıslı da bir neshe ra'wiyatlar bar. Mısalı: Nazlımxan sulıw, To'rebekxanım ha'm t.b. Ko'p g'ana ra'wiyatlar batır, biyler, jırawlar, baqsı, shayırlar tuwralı da do'retilgen. Mısalı: [[Maman biy|Maman biy]], [[Aydos biy|Aydos biy]], [[Ernazar biy|Ernazar biy]], To're biy, Turımbiy, Amanbay batır, O'tesh batır, [[Soppaslı Sıpıra jıraw|Soppaslı Sıpıra jıraw]], Nurabulla jıraw, [[Berdaq|Berdaq shayır]], [[A'jiniyaz|A'jiniyaz shayır]] ha'm t.b. tuwralı. Joqarıdag'ı atamalarg'a baylanıslı ra'wiyatlar ha'mmesinen de haqıyqat tariyxıy bolg'an, bir na'rsenin' atlarına baylanıslı ko'rkem etip do'retilgen, a'ngimelerden bayqaymız. Solay etip bir ra'wiyattın' bir neshe tu'rleri bolıwı mu'mkin. Qansha pa'rwaz, qansha qıyal menen torlanıwına qaramastan ra'wiyatlar o'zlerinin' tariyxıylıg'ı menen ayrılıp turadı. Olar qaraqalpaq xalqının' tariyxın u'yreniwinde onı ken' teren' tu'sindiriwde u'lken qosımsha derek bolıp esaplanadı. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] 17jal5wsthr4ba3c2t5q6yozwqmb9ma 0 342 45799 1831 2022-07-28T12:52:47Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki Adamlar arasında hayran qalarlıq og'ada tapqırlılıq, ustalıq penen aytılatug'ın teren' ma'nili ko'rkem so'zler bar. Olar qanday da bir adam o'mirindegi, onın' ta'g'dirindegi ma'selelerdin' sheshiliwinde ayrıqsha orın tutadı. En' u'lken da'lil, tiykar sıpatında xızmet atqaradı. Olardı qaraqalpaq xalqı '''sheshenlik so'zler''' dep ataydı. Olardın' en' u'lkenin sheshenlik so'zler, a'sirese Jiyrenshe sheshen atına baylanıslı so'zlerdi ko'rsetiw mu'mkin. Xalıq [[Ertek|erteklerinde]], [[Da'stan|da'stanlarında]], an'ız, a'ngime, a'psanalarında, ra'wiyatlarında sheshenlik so'zler u'lgilerin ko'p ushıratamız. Olar o'zlerinin' mazmunı, qurılısı, tu'ri boyınsha aytıs janrınan tikkeley basqasha o'z aldına bir tu'rdi, janrdı qurap turadı. Sheshenlik so'zler ma'nisi, salmag'ı, ko'rkemligi jag'ınan teren' oydı an'latıwı jag'ınan naqıllarg'a jaqınlawday, biraq naqıl emes, qıyın bir istin', qıyın bir ma'selenin' o'z aldına bir sheshimi sıpatında beriledi. Mısalı: "Edige" da'stanındag'ı u'sh balası bar kempirdin' eshkinin' ayaqların bo'lisiwi, sınıq ayaq kempirge tiyisli bolıp, shu'berek baylap qoyg'an ayaq tu'tinlikti basın alıp, nog'aylılardın' qırmanın o'rtep ketiwi, patshag'a dawlasıp barg'anda, sınıq ayaq gu'nalı bolıp, gu'nanın' kempirge sho'giwi, ol o'limge giriptar bolg'anda Nuratdin aytqan "sınıq ayaq, o'li ayaq, su'yep barg'an saw ayaq" to'reli so'zi menen kempirdin' gu'nadan azat etiliwi usınday. Sonday "Sharyar" da'stanındag'ı Ja'ha'ngirdin' Sharyardı atası Darapsha menen tanıstırıwdag'ı aytqan so'zleri de sheshenlik ha'm to'relik so'zlerge kiredi. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] 4i904pir0zuuvmfcits8ibmjbexmk1a 0 352 45800 1862 2022-07-28T12:53:16Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki '''Sın'sıw''' [[Qız uzatıw|qız uzatılıp]] ketiw aldında qız ta'repinen aytılg'an. Ma'selen ha'wjar qosıg'ı uzatılıwshı qızdın' dosları, [[Qurdas|qurdasları]] menen yaki ko'pshilik bolıp xor menen aytılsa, sın'sıw uzatılıwshı qızdın' jeke o'zi ta'repinen atqarıladı. Qızlar uzatılıp ketip baratırg'anda o'z tuwılıp o'sken u'yi, ata-anası, tuwg'an-tuwısqanları, awıl-eli menen xoshlasıp sın'sıp qosıq aytqan. Mısalı: <poem> :: ''Kerilip o'sken keregem, :: ''Buralıp o'sken bosag'am, :: ''Shayqalıp o'sken shan'lag'am, :: ''Shayıljıg'an el-atım, :: ''To'rden de shıg'ıp baraman, :: ''Esikten orın alaman, :: ''Atası basqa jat elde, :: ''Ne qılıp kele bolaman. </poem> Solay etip sın'sıw (nalısh) qosıg'ında qız endigi baratug'ın u'ydin' adamlarının' minez qulqın, jag'day ta'rtibin bilmegenlikten qıynalıp nalısh etedi, ja'ne de sın'sıw qosıg'ında o'zinin' jaqın adamaları menen jılap xoshlasadı. Sın'sıw qosıqları ha'zirgi zamanımızda aytılmag'an menen burıng'ı da'wirdegi xalqımızdın' qız uzatıw toyında uzatılıwshı qız ta'repinen ishki mun'ın, debdiwin shıg'arıp aytıwı da'stu'r bolg'an. Sonlıqtan sın'sıw qosıqları biybaha miyrasımız sıpatında sın'sıw qosıqları bu'gingi kunimizge jetip otır. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] pw6latqqou3ha0zpn1mrp1p0bxlb48a 0 354 45801 1868 2022-07-28T12:53:59Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki ==Tariyxıy qosıqlar== [[Qaraqalpaq xalıq qosıqları|Qaraqalpaq xalıq qosıqlarının']] bir tu'ri tariyxıy qosıqlar bolıp esaplanadı. Folklordag'ı tariyxıy qosıqlar tariyxıy waqıyag'a baylanıslı do'retiledi. Tariyxıy qosıqlarg'a "Qaraqalpaq", "Baysıng'a", "Jeti u'yge bir beldar", "Kegeylinin' qazıwı", "Ma'rdikar", "A'wezjan” t. b. qosıqlardı kirgiziwge boladı. Mısalı: <poem> :: ''Ana jurtı Tu'rkstandı tasladı, :: ''Esengeldi mehrim joldı basladı, :: ''Qıtay, Qon'ırat eki eldin' da'stanı, :: ''Xalıq awızında an'ız boldı qaraqalpaq. :: ''Qıyın boldı qaraqalpaqtın' halları, :: ''Jolı uzaq, asqar miner tawları, :: ''Qıtay, qıpshaq, keneges balları, :: ''Mın' balanı jawg'a berdi qaraqalpaq. :: ''Qaraqalpaqtın' ko'ship, ku'shi bo'linip, :: ''Urıs bolıp biygu'na qan to'gildi, :: ''Jawg'a ketken mın' balanı esitip, :: ''Qon'ırattın' namısı keldi qaraqalpaq. :: ''Qırıq jıl ma'kan etti, Jan'a da'ryanı, :: ''Xalıqtın' to'men boldı turmıs awhalı, :: ''Qırıqbir degen jılda esin jıynadı, :: ''Xorezmge qayta ko'shti qaraqalpaq. :: ''Ayta bersen' ada bolmas bul so'zler, :: ''Go'neden shıqqalı dunyanı gezdi, :: ''Bes ju'z on bir jılda Xiywag'a keldi, :: ''Xorezmge qonıs bastı qaraqalpaq. </poem> Ha'r bir tariyxıy qosıq belgili bir da'wirlerden tariyxıy waqıyalardı o'zinshe ko'rkem so'z ja'rdeminde so'z etedi. "Qaraqalpaq" qosıg'ında qaraqalpaqlardın' jasag'an jerleri tuwralı so'z boladı, olardan Go'ne, Jiydeli, Baysın, Qırım, Oral tawı, Edil, Jayıq boyıları, [[Sırda'rya|Sırda'rya]], [[Tu'rkistan|Tu'rkistan]], [[Xorezm|Xorezm]], [[Xiywa|Xiywa]] degen atamalardı so'z qıladı. "Kegeylinin' qazıwı" atlı qosıqta revolyutsiyadan burıng'ı qazıw haqqında, qazıwdın' qıyınshılıg'ı, qıyamet isler so'z etiledi. "Ma'rdikar" qosıg'ındag'ı, "Jeti u'yge bir beldar" qosıg'ındag'ı sıyaqlı usı temag'a arnalg'an. Sonday-aq "Na'yleyin", "Tapsırdım" qosıqları da usı temag'a arnalg'an. Bul qosıqlarda da xalıqtın' ma'rdikarlıqqa narazıshıg'ı, ha'meldarlarg'a, aq patshag'a bolg'an qa'ha'ri so'z etiledi. "Bir a'lamat zaman boldı", "Zalım yawmıt", "Yaranlar" qosıqlarında revolyutsiyadan burıng'ı tu'rkmen baspashılarının' xalıqqa islegen qorlıqlı azapların so'z etedi. Tariyxıy qosıqlar belgili bir tariyxıy adam haqqında da do'rewi mu'mkin. Bunday qosıqlarg'a "Eshbay baqsı", "Panaxan", "A'wezjan" qosıqların ko'rsetiwge boladı. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] 4a52jfv6cbo56avx2mozwgmldnvks6v 0 374 45802 1956 2022-07-28T12:54:25Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki Toy [[Qaraqalpaq|qaraqalpaq]] xalqının' en' u'lken quwanıshlarının' belgisi. Xalıqta sonday so'z bar: "Jıyg'an tergenin' toyg'a buyırsın" degen, usı quwanısh belgisi bolg'an toylarda xalıqtın' ko'p g'ana u'rp-a'deti, da'stu'rleri islenedi. Toy ha'r qıylı sebepler menen beriledi. [[Qız uzatıw|Qız uzatıw]] toyı, bala u'ylendiriw toyı, jas toyı, jay toyı, u'y toyı, su'nnet toyı t. b. toylar. Olardın' ishinde en' u'lkeni en' qızıqlısı balanı u'ylendiriw toyı. Usı u'yleniw toyında qaraqalpaq xalqının' da'stu'r qosıqları toy baslaw, [[Ha'wjar|ha'wjar]], [[Sın'sıw|sın'sıw]], [[Bet ashar|bet ashar]] aytıladı. "Toydın' bolg'anınan boladısı qızıq" degendey kelinshek kelerdin' aldında, toydın' baslanıwında xızmet etiwshi qon'sılar en' birinshi "Qutlı bolsın toyların'ız" qosıg'ın aytadı. <poem> :: ''Toyların'ız, toyların'ız, :: ''Jarasadı boyların'ız, :: ''Biz otırmız toyxanada, :: ''Baxıtlar bolsın ziyada, :: ''Hawazlar jan'lap dunyada, :: ''Qutlı bolsın toyların'ız. </poem> Burıng'ı zamanlarda toy baslaw qosıg'ı basqasha bolg'an bolıwı mu'mkin. Mısalı: "Alpamıs" da'stanının' mazmunına na'zer awdarsaq toy baslaw qosıg'ı Ultannın' toyında jigit penen qızdın' da'sme-da's qosıq aytıwınan baslang'anday ko'rinedi. Sog'an qarag'anda burında toydı qız jigitler ha'wjar aytıwdan baslag'an bolıw kerek. Da'wir o'zgerisleri menen toydı baslaw, yag'nıy toydın' sa'n'ine qosıq yaki saz benen baslaw baqsı, jıraw, sazendelerdin' payına tiygen bolıwı mu'mkin. Qısqası toy baslaw qanday tu'rde bolmasın onda o'z aldına bir da'stu'r, o'z aldına saltanat ko'rinip turadı. Toydın' poeziya yaki muzıka menen baslanıwında bul sezilip turadı. [[Category:Qaraqalpaq a'debiyatı]] [[Category:Qaraqalpaq folklorı]] gpa5od4hbl6s7r93bxxc296sf4398io 14 6464 45814 45762 2022-07-28T17:11:12Z Islambiy97 9153 wikitext text/x-wiki Bul kategoriyag’a qaraqalpaq folklorına kiretug’ın janrlar, da’stanlar, qosıqlar h.t.b. kiredi [[Kategoriya:A'debiyat]] [[Kategoriya:Qaraqalpaqstan]] sdcy3t6d4qm2b09acps4oomfc4cx2o4 0 6467 45815 2022-07-29T11:53:59Z Eniran42 10246 Страница создана wikitext text/x-wiki [[Su'wret:Логотип музея Тансыкбаева.jpg|nobaý|149x149 nükte]] Oral Tansıqbaev memorial úy-muzeyi — Ózbekstan xalıq súwretshisi [[Órol Tansiqbaev|Órol Tansiqbaevǵa]] arnalǵan. == Tariyx == Bul muzey 1981-jıl 16 -yanvarda Ózbekstan mámleketlik kórkem óner muzeyi filialı retinde ashılǵan. Onıń tiykarın salıwshısı hám birinshi direktorı Oral Tansıqbaev  jesir ayeli Yelizaveta Yakovlevna bolǵan. 1994-jıl Oral Tansıqbaevtıń tuwılǵanına 90 jıl tolıwı múnásibeti menen muzey qasında kórgizbeler zalı da dúzildi. Bul memorial úy-muzeyi iskerligi Ózbekstannıń bay kórkem ónerin súwretleytuǵın Xalıq súwretshisi Oral Tansıqbaev turmısı hám dóretpelerin  úyreniw, saqlaw, ǵalabalastırıw, kórsetiwge qaratılǵan. Bunnan tısqarı, muzeydiń tiykarǵı wazıypalarınan biri súwretlew óneri qániygelerine ilimiy-metodikalıq járdem beriw, muzey arxivı tiykarında oqıw orınlarında metodikalıq xanalardı shólkemlestiriwden ibarat. Usı muzeyge tómendegi imaratlar kiredi: * Tiykarǵı imarat — memorial bólim (eki qabatlı kottej), súwretshi omiriniń aqırǵı 7 jılı sol imaratta ótken.  (1967—1974-jıl); * Administraciya ımaratları (lekciyalar zalı); * Súwretshiniń 90 jıllıǵı munasábeti menen paydalanıwǵa tapsırılǵan fondlar saqlanatuǵın eki qabatlı kórgizbeler zalı (galereya); Bul muzeydiń ulıwma maydanı 377 kv. m. Ekspoziciya-kórgizbe maydanı — 357 kv. m. Fondlar saqlanatuǵın maydan — 31 kv. m. quraydı. Memorial úydiń tiykarǵı fondında 4046 eksponatlar bolıp, bul jerde hújjetler, kitapxana, fotohujjetlar, buyımlar, jivopis, grafika, músinshilik kórkem óner úlgilerinde kóriw múmkin. e786auhn0uxq1fguy0wcm2x0y1adtrp