Ақмола облысы

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="kk">
  <siteinfo>
    <sitename>Уикипедия</sitename>
    <dbname>kkwiki</dbname>
    <base>https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.21</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Таспа</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Арнайы</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Талқылау</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Қатысушы</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Қатысушы талқылауы</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Уикипедия</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Уикипедия талқылауы</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Сурет</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Сурет талқылауы</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">МедиаУики</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">МедиаУики талқылауы</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Үлгі</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Үлгі талқылауы</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Анықтама</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Анықтама талқылауы</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Санат</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Санат талқылауы</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Портал</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Портал талқылауы</namespace>
      <namespace key="102" case="first-letter">Жоба</namespace>
      <namespace key="103" case="first-letter">Жоба талқылауы</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
      <namespace key="2600" case="first-letter">Topic</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Ақмола облысы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1650</id>
    <revision>
      <id>3054340</id>
      <parentid>3039160</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:16:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Malik Nursultan B</username>
        <id>111493</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="53034" xml:space="preserve">{{Қазақстан облысы
 |облыстың атауы      = Ақмола облысы
 |елтаңба             = Coat of Arms of Aqmola Province (new).png
 |карта               = {{Қазақстан облысы (карта)|Ақмола облысы|330|center|bottom-right|кедергілер=иә|жылжыту=15|тақырыбы=}}
  |lat_dir = N |lat_deg = 52 |lat_min = 0 |lat_sec = 
  |lon_dir = E |lon_deg = 69 |lon_min = 0 |lon_sec = 
  |region     = KZ
 |облыс орталығы      = [[Көкшетау]]
 |құрылған уақыты     = [[14 қазан]] [[1939 жыл]]
 |аудандар саны       = 17
 |ауылдық округтер саны   = 245
 |кенттік әкімдіктер саны = 
 |қалалық әкімдіктер саны = 
 |ауылдар саны       = 
 |тұрғыны            = {{өсім}} 739 778&lt;ref name=&quot;stat1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі 
Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}&lt;/ref&gt;
 |санақ жылы         = 2018
 |халық саны бойынша орны  = 10-шы
 |тығыздығы          = 5,05
 |тығыздығы бойынша орны   = 7-ші
 |ұлттық құрамы      = [[қазақтар]] 50,99 %&lt;br&gt;[[орыстар]] 33,13 %&lt;br&gt;[[украиндар]] 4,39 %&lt;br&gt;[[немістер]] 3,53 %&lt;br&gt;[[татарлар]] 1,79 %&lt;br&gt;басқалары 6,17 % (2018ж.)&lt;ref&gt;[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]&lt;/ref&gt;
 |жер аумағы         = 146 219 
 |жер аумағы бойынша орны  = 9-шы
 |су ауданы          = 
 |ЖІӨ                = 
 |ЖІӨ бойынша орны   = 
 |ЖІӨ жылы           = 
 |жан басына шаққанда ЖІӨ   = 
 |экономикалық аудан        = [[Солтүстік Қазақстан]]
 |ресми тілі         = 
 |әкімі              = [[Мәлік Кеңесбайұлы Мырзалин]]
 |ISO 3166-2 коды    = KZ-AKM
 |телефон коды       = +7 7162 xx-xx-xx
 |пошта индекстері   = 02xxxx
 |марапаттары        =
 |сайты              = http://akmo.gov.kz
 |ортаққордағы санаты = Aqmola Province
}}
'''Ақмола облысы''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның орталығында орналасқан әкімшілік-аумақтық бөлініс. [[1939 жыл]]ы құрылған. [[1961]] – [[1992|92]] жылдары Целиноград облысы болып аталды.

Жер аумағы 146,2 мың км². Тұрғыны 738 611 адам, орташа тығыздығы 1 км²-ге 5,05 адамнан келеді (2018)&lt;ref&gt;[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT250955  2018 жылдың 1 қаңтарға Қазақстан Республикасы халқының облыстар, қалалар және аудандар бойынша саны]&lt;/ref&gt;. Солтүстігінде [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]], шығысында [[Павлодар облысы|Павлодар]], оңтүстігінде [[Қарағанды облысы|Қарағанды]], батысында [[Қостанай облысы|Қостанай]] облыстарымен шектеседі. 14 ауылдық, 2 қалалық әкімшілік ауданға бөлінген. 10 қала, 13 кент, 245 ауылдық әкімшілік округ бар. Әкімшілік орталық – [[Көкшетау]] қаласы. Ақмола облысы [[Сарыарқа (Солтүстік Қазақ жазығы)|Сарыарқаның]] солтүстік-батыс бөлігінде, Есіл өзенінің жоғарғы ағысындағы дала белдемінде орналасқан. Жерінің басым бөлігі абсолюттік биіктігі 400 м-ден аспайтын аласа белесті, ұсақ төбелі жазық. Солтүстігінде Көкшетау қыратының сілемдері (Сандықтау, Домбыралы, т.б. аласа таулар) орналасқан. Облыстың батыс, орталық, шығыс бөліктерін Есіл, [[Атбасар]], [[Сілеті]] жазықтары алып жатыр. Оңтүстік-батысында [[Теңіз-Қорғалжын ойысы]] бар. Облыстың батыс жағында [[Есіл]] өзеніне дейін Торғай үстіртінің шығыс шеті еніп жатыр. Есіл өзенінің оң жағалауы Атбасар, сол жағалауы Теңіз жазықтарымен шектеседі. Оңтүстік-шығысында орманды, көркем Ерейментау өңірі орналасқан. Оның негізгі бөлігі жартасты, қырқалар тізбегінен (100 – 500 м) тұрады. Жерінің [[геология]]лық құрылымы каледон және герцин қатпарлығы кезеңінде қалыптасқан. [[Палеозой]] дәуірінің соңында континенттік түзілу кезеңі басталды. Өте ұзақ мерзімге созылған тегістелудің нәтижесінде пайда болған таулы өлке мезозой дәуірінде бірте-бірте қыраттарға айналды. Облыс жері негізінен палеозойдың метаморфтанған тақтатастарынан, кварциттерінен, құмтастарынан, альбитофириттерінен, әктастарынан, конгломераттарынан түзілген. Солармен бірге интрузивті (гранит, диорит, габбро, т.б.) және эффузивті жыныстар кең таралған. Байырғы жыныстарды неоген мен төрттік дәуірлердің сарғылтым шөгінділерінің қалың қабаттары жауып жатыр.&lt;ref&gt;Қазақ энциклопедиясы,  Қазақстан Республикасы табиғаты&lt;/ref&gt;

==Кен байлықтары==

Кен байлықтарынан [[алтын]], [[уран]], [[боксит]], [[сүрме]], [[мыс]], [[молибден]], [[кобальт]], [[көмір]], [[каолин сазы]], [[кварц құмы]], құрылыс материалдары, т.б. өндіріледі.

==Климаты==
Климаты тым [[континент]]тік, қысы ұзақ (5,5 айға созылады) суық, жазы қоңыржай ыстық. Қаңтардың орташа темпертурасы –16 – 18°С, шілдеде 19 – 21°С. Тұрақты қар жамылғысы қарашаның ортасында қалыптасып, оңтүстігінде 130 – 140 күн, солтүстігінде 150 – 155 күн жатады. Қардың орташа қалыңдығы 20 – 22 см. Солтүстігінде жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 400 мм, оңтүстігінде 250 мм. Облыста солтүстіктен оңтүстіке қарай қара қоңыр, қоңыр, ашық қоңыр топырақ белдемдері бірін-бірі алмастырады. Олардың көпшілігі жыртылған.

==Өзен-көлдері==
Ірі өзендері Есіл, оның салалары – [[Қалқұтан (өзен)|Қалқұтан]], [[Жабай]], [[Терісаққан]], [[Нұра]], [[Сілеті]], [[Өлеңті (өзен, Жайық алабы)|Өлеңті]], [[Құланөтпес]], т.б. Облыста көл көп, олардың 94-і тұщы. Ірі тұщы көлдері Қорғалжын, Қожакөл, Шолақшалқар, Балықтыкөл, Ұялышалқар, т.б. Ірі тұзды көлдері Теңіз, Керей, Итемген, Қыпшақ, Мамай, Үлкен Сарыоба және Астана, Сілеті бөгені бар. Олардан басқа жер суғаруға арналып 37 тоған салынған, жалпы су көл. 180,6 млн м3. Қорғалжын көл жүйесін сумен толықтыру және Астананың өнеркәсібін сумен қамтамасыз етуді жақсарту үшін Нұра өзені арқылы 70 – 74 млн м3 Ертіс суы беріледі.

==Флора мен фаунасы==

Өсімдіктің 73 тұқымдасы, 800-ден астам түрі кездеседі. Негізінен қылқан, селеу, бетеге, далалық жоңышқа, таспашөп, жебіршөп, қазтабан, сәбізшөп, жусан, т.б. өзен жайылмалары мен көл жағалауында астық тұқымдас және әр түрлі шөп аралас шалғын, ұсақ шоқыларда шоқ қарағай, қайың, көктерек, түрлі бұталар өседі. Облыс табиғатына сәйкес мұнда сүтқоректілердің 55, құстың 80, бауырымен жорғалаушылардың 8, қосмекенділердің 3, балықтың 30 түрі мекендейді. Облыстың солтүстігіндегі ормандарда бұлан, сібір елігі, сілеусін, ақкіс, ақ қоян, тиін, еуропа кірпісі, орман құстары (құр, аққұр, тоқылдақ, т.б.), [[жыртқыш құстар]] (қарақұс, шаңқылдақ қыран, кезқұйрық, жамансары, күйкентай, жағалтай), сауысқан, алақарға, жауқара, т.б. кездеседі. Су құстарынан қоқиқаз, қаз, үйрек, т.б., бауырымен жорғалаушылардан сарыбас, өрнекті қарашұбар жылан, сұр жылан, секіргіш кесіртке, т.б. мекендейді. Суларында мөңке, оңғақ, лақа, алабұға, торта, шортан, аққайран өседі. Қорғалжын, [[Ерейментау]], Атбасар мемлекеттік қорықтары бар. Облыста республика халқының 4,9%-ы тұрады. Солтүстік және орталық аудандарда халық жиі қоныстанған.

==Қалалары мен өнеркәсібі==
Қалалары – [[Нұр-Сұлтан]], [[Степногорск]], [[Атбасар]], [[Макинск]], [[Ақкөл]], [[Есіл (қала)|Есіл]], Ерейментау, [[Щучинск]], [[Көкшетау]] . Облыс өнеркәсібі өндіру және өңдеу салаларынан тұрады. Ауыл шаруашылық машиналарын жасауға, астық өндіруге, сүтті, етті мал өсіруге мамандандырылған. Ауыл шаруашылық  жері 12501,1 мың га, оның 4806,1 мың га-сы егістік, 287,8 мың га-сы шабындық, 72,2 мың га-сы жайылымдық (2006). Орман-тоғай 224,3 мың га жерді алып жатыр. Облыс аумағындағы темір жолдыңдың ұзындығы 1531 км. Облыс жері арқылы Петропавл – Астана – Қарағанды, Қарағанды – Астана – Павлодар темір жолдары, Көкшетау – Астана – Қарағанды, Қостанай – Астана – Павлодар, Астана – Алматы автомобиль жолдары өтеді.

== Халқы ==
Ақмола облысы халқының саны&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! 1970!!	1979!!	1989!!	1999!!	2003!!	2004!!	2005!!	2006!!	2007 
|-
|970 604	
|979 646	
|1 061 820	
|836 271	
|748 167	
|748 930	
|747 185	
|746 652	
|748 559
|}

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
!2008!!	2009!! 2010!!	2011!!	2012!!	2013!!	2014!!	2015!! 2016!! 2017!! 2018!! 2019!! 2020
|-
|747 447	
|738 824	
|735 135	
|733 212	
|731 328	
|732 947	
|735 566	
|736 605
|744 420&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Жыл басындағы халық саны, Қазақстан Республикасының өңірлері, 2000-2020]&lt;/ref&gt;
|734 369&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Жыл басындағы халық саны, Қазақстан Республикасының өңірлері, 2000-2020]&lt;/ref&gt;
|738 942&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Жыл басындағы халық саны, Қазақстан Республикасының өңірлері, 2000-2020]&lt;/ref&gt;
|738 587&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Жыл басындағы халық саны, Қазақстан Республикасының өңірлері, 2000-2020]&lt;/ref&gt;
|736 735&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Жыл басындағы халық саны, Қазақстан Республикасының өңірлері, 2000-2020]&lt;/ref&gt;	
|}

== Ақмола облысының аудандары ==
[[Сурет:Aqmola districts numbered.PNG|400px|right |Әкімшілік бөлінісі]]
# [[Ақкөл ауданы]]
# [[Аршалы ауданы]]
# [[Астрахан ауданы]]
# [[Атбасар ауданы]]
# [[Бұланды ауданы]]
# [[Бурабай ауданы|Бурабай ауданы (Щучинск ауданы)]]
# [[Егіндікөл ауданы]]
# [[Біржан сал ауданы]]
# [[Ерейментау ауданы]]
# [[Есіл ауданы (Ақмола облысы)|Есіл ауданы]]
# [[Жақсы ауданы]]
# [[Жарқайың ауданы]]
# [[Зеренді ауданы]]
# [[Қорғалжын ауданы]]
# [[Сандықтау ауданы]]
# [[Целиноград ауданы]]
# [[Шортанды ауданы]]

Ақмола облысы Қазақстан Республикасының орталық бөлігінің солтүстістігінде Қазақтың аласа белді- бетегейлі даласы (Сарыарқа) мен 
Теңіз жазығының арасында орналасқан. 1939 жылдың 14 қазанында құрылған. Батысында Қостанай, теріскейінде Солтүстік Қазақстан, шығысында Павлодар, оңтүстігінде Қарағанды облыстарымен шектесіп жатыр. Көлемі- 146,2 мың шаршы км. Облыс халқының саны- 739,042 мың адам (1.07.2006 жылға дейінгі мәлімет).
Облыс аумағының солтүстік бөлігін Көкшетау (Көкше тауы - 947 м), Жақсыжалғызтау (730 м), Жыланды (665 м), Зеренді (587 м) тауларымен бірге Көкшетау жотасының орта тұстары алып жатыр. Облыстың оңтүстік жағы - орташа биіктігі 300-400 метр болатын бұйратты, жон-жоталы жазық. Орталық бөлігінде Сандықтау, Домбыралы таулары орналасқан, оңтүстік-батысы Теңіз-Қорғалжын ойпатымен жалғасады. Ақмола облысының климатышұғыл континенталды, жазы ыстық та құрғақ болып келсе, қысы қатал.
Облыс құрамындағы екі қала - Көкшетау мен Степногорск обыстық маңызға ие, 8 қала (Ақкөл, Атбасар, Державинск, Ерейментау, Есіл, Макинск, Степняк, Щучинск) аудандық басқару жүйесінде, сондай-ақ мұнда 17ауылдық аудан (кестені қараңыз), 14кент және 244 ауылдық округ бар.

===Ақмола облысының әкімшілік-аумақтық бөлінуі===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Аудандар, қалалар атаулары !! Облыс, аудандар орталықтарыі !! Аумақ, мың шаршы км. !! Ауылдық және кенттік елді мекендер саны !!Көкшетау қаласына дейінгі қашықтық км. !! Ауылдық және кенттік округтар саны
|-
| Облыс || Көкшетау қ. || 146,2 || 665|| || 259
|-
| Ақкөл || Ақкөл қ. || 9,4 || 34 || 203 || 11
|-
| Аршалы || Аршалы кенті || 5,8|| 35 || 364 || 13
|-
| Астрахан || Астраханка а. || 7,4 || 40|| 250 || 16
|-
| Атбасар || Атбасар қ.|| 10,6 || 36 || 200 || 19
|-
| Бұланды || Макинск қ. || 5,1 || 38 || 120 || 11
|-
| Бұрабай || Щучинск қ. || 5,9 || 54 || 70 || 11
|-
| Егіндікөл || Егіндікөл а. || 5,4 || 14|| 410 || 9
|-
| Еңбекшілдер || Степняк қ. || 11 || 47 || 122 || 14
|-
| Ерейментау || Ерейментау қ. || 17,8 || 34 || 486 || 14
|-
| Есіл || Есіл қ. || 8 || 32 || 346 || 22
|-
| Жақсы|| Жақсы а. || 9,7 || 33|| 280 || 16
|-
| Жарқайық || Державинск қ. || 12,1 || 24 || 380 || 19
|-
| Зеренді || Зеренді а. || 7,8 || 81 || 50 || 24
|-
| Қорғалжын || Қорғалжын а. || 9,3 || 22 || 470 || 8
|-
| Сандықтау || Балкашино а. || 6,4 || 44 || 110 || 15
|-
| Целиноград || Ақмол а. || 7,9 || 55 || 340 || 18
|-
| Шортанды || Шортанды қ.|| 4,7 || 32 || 236 || 12
|-
| Степногорск қ. || - || 1,5 || 7 || - || 5
|-
| Көкшетау қ. || - || 0,4 || 3 || - || 2
|}

== Инвестициялық тартымдылығы ==
===Дамыған көлік-транзиттік әлеует===
Облыс аумағында Көкшетау халықаралық әуежайы, алты жолақты 205 шақырымдық Нұрсұлтан-Щучинск автобаны бар. Жыл сайын жергілікті автомобиль жолдарының жағдайын жақсартуды қаржыландыру ұлғаюда.
Облыстың дамыған темір жол желісі бар. Көкшетау қаласы арқылы темір жолдардың 4 тармағы өтеді. Облыста республика бойынша теміржолдардың ең жоғары тығыздығы – 1000 шаршы км аумаққа 10,66 км (ҚР бойынша орташа – 5,53).
===Өткізу нарықтарына қол жеткізу===
Облыс аумағында мемлекеттің астанасы – Нұр-Сұлтан қ. орналасқан. Облыс 4 өңірмен - Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Павлодар және Қарағанды облыстарымен шектеседі.
Ресей Федерациясының жақын аймақтары: Омбы, Новосибирск, Қорған, Челябинск, Түмен, Свердлов облыстары, оларға бір тәулік ішінде автомобиль көлігімен жетуге болады.
===Бай табиғи ресурстар===
Облыс пайдалы қазбаларға бай және Қазақстан Республикасының минералдық-шикізат кешенінде жетекші орындардың бірін алып жатыр. Өңірде өзінің құрамы мен ауқымдылығы жағынан бірегей алтын қоры (Ақкөл, Астрахан, Біржан сал, Бурабай, Бұланды, Зеренді, Шортанды аудандары және Степногорск қ.), уран (Ақкөл, Біржан Сал, Зеренді Сандықтау аудандары), молибден (Біржан Сал, Ерейментау, Сандықтау аудандары), техникалық алмас, каолин, мусковит және доломит (Зеренді ауданы), темір рудасы (Ақкөл, Біржан Сал, Жарқайың аудандары), тас көмір (Ерейментау, Ақкөл аудандары) жинақталған. пайдалы қазбаларды, минералдық сулары шоғырланған.
Жалпы жер қоры-14,6 млн. га, оның ішінде ауыл шаруашылығы алқаптары – 10,8 млн. га: егістік-6 млн. га, жайылым-4,4 млн. га. Орман қоры-522,7 мың га, су қоры – 201,2 мың га.
===Ауыл шаруашылығы===
Ақмола облысына астықтың 25% - дан астамы, сүттің 7% - ы, еттің 8% - ы және республикада өндірілетін жұмыртқаның 16% - ы келеді. Елдің ауыл шаруашылығының жалпы өнімін өндірудегі облыстың үлесі шамамен 10% құрайды.
Ақмола облысы республикада - ел бойынша ең үлкен астық жинау сынағы-4,8 млн. га, оның ішінде дәнді және дәнді-бұршақты дақылдар-4,4 млн. га.
Астықтың орташа жылдық өндірісі 5,0 млн.тоннаны құрайды, астықтың орташа жылдық экспорты – 2 млн. тоннаны құрайды, соңғы 3 жылда өсімдік шаруашылығының үлесі орта есеппен 70% құрады.
Облыстың барлық өңірлерінде мал шаруашылығын дамыту үшін мүмкіндіктер бар. Инвестицияларды тарту үшін ең перспективалы-Аршалы, Атбасар, Бурабай, Зеренді, Ерейментау және Целиноград аудандары.
===Өнеркәсіп===
Өнеркәсіп секторында облыс құрамында алтын бар кендерді, уранды, машина жасауды, химия өнеркәсібін өндіруге маманданған.
Ақмола облысына елде өндірілетін темір жол подшипниктерінің 100% - ы, жүк автомобильдерінің 36,3% - ы, өңделмеген алтынның 30,2% - ы, өңделген сүттің 12,1% - ы және ұнның 9% - ы келеді.
Өнеркәсіп өндірісінің құрылымында негізгі үлесті өңдеу өнеркәсібі алады - 80,4%, онда 533,1 млрд.теңгеге өнім өндірілді. Өңірдің өңдеу өнеркәсібі тамақ өнімдерін өндірумен, жеңіл және химиялық өнеркәсіптермен, резеңке және пластмасса бұйымдарын өндірумен, өзге де металл емес минералды өнімдерді өндірумен, түсті металлургиямен және машина жасаумен қамтылған.
Өңірдің жүйе құраушы кәсіпорындары «Көкшетауминводы» АҚ алкогольді және алкогольсіз сусындарды шығару зауыты, «Altyntau Kokshetau» АҚ алтын өндіру фабрикалары, «Қазақалтын» ТКМК» АҚ, «Kazakhaltyn Technology» ЖШС, «Агрофирма TNK» ЖШС ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру және қайта өңдеу компаниясы, «ЕПК-Степногорск» АҚ подшипник зауыты болып табылады.
===Туризм===
Ақмола облысы Қазақстан Республикасының туристік аймағы көшбасшыларының бестігіне кіреді.
Өңірдің туристік кластеріне туризм саласындағы 700-ден астам кәсіпорын (407 орналастыру объектісі, 45 санаторийлік-курорттық мекеме, 178 жол бойындағы сервис субъектісі, туристік қызметті жүзеге асыру құқығына лицензиясы бар 68 турфирмалар, «Көкшетау», «Бурабай», «Бұйратау» мемлекеттік ұлттық табиғи паркі, Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығы, «Бурабай даму» ЖШС) кіреді.
Кластердің мәдени-тарихи сегменті 900 ескерткіштен тұрады, олардың көпшілігі мемлекеттің қорғауында болады және экскурсиялық бағдарламаларды қамтамасыз ету кезінде пайдаланылады.
Облыста туроператорлар табысты іске асыратын және туристік маршруттардың мемлекеттік тізіліміне енгізілген 80-ге жуық туристік бағыт жұмыс істейді. Оның ішінде туроператорлар Көкшетау, Бурабай, Зеренді, Қорғалжын және Ерейментау аудандарының және Ақмола облысы Біржан Сал ауданының тарихи және киелі жерлері бойынша туристік маршруттарды әзірледі. Оның ішінде 8 бекітілген қасиетті орындар бойынша.
Туристік ағын жылына 813 мың келушіні құрайды.
===Баламалы энергетика===
Ақмола облысы әлемдік трендке сүйене отырып, жаңартылатын энергия көздерінің санын көбейту бойынша жоспарлы жұмыс жүргізуде.
Желдің орташа жылдық жылдамдығы 6 м/с артық, бұл оларды энергетиканы дамыту үшін тартымды етеді. Жел энергетикасын дамыту үшін Аршалы, Ерейментау аудандары перспективалы аудандар болып табылады.
Ақмола облысы елдің солтүстік бөлігінде орналасқанына қарамастан, облыс аумағындағы күн радиациясының әлеуеті айтарлықтай маңызды. Сонымен қатар, күн энергиясы тек электр энергиясын өндіру үшін ғана емес, сонымен қатар жылу да қолданылуы мүмкін, бұл күн қондырғыларын нүктелік енгізу мүмкіндігін, соның ішінде орталық электр және жылу жабдықтарынан алыс аудандарда да мүмкіндік береді.
Белгілі бір резервке биологиялық отынды қолдану бар екендігін айта кету керек. Атап айтқанда, ауыл шаруашылығы өндірісінің қалдықтарын қайта өңдеу есебінен электр энергиясы алынуы мүмкін.

==Дін==
2020 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Ақмола облысында ресми деректер бойынша 191 тіркелген діни бірлестік жұмыс істейді:
- 90 Ислам
- 45 православиелік
- 11 католиктік
- 43 протестанттық
- 1 бахаистік.
- 1 Ақмола облысы Кришна санасының қоғамы.
Сонымен қатар, облыста тіркелмеген Евангельдік христиан-баптистердің 10 діни бірлестігі жұмыс істегендігі туралы ресми хабарланған болатын.

== Туризм ==
Демалыс және туризм индустриясы экономиканың басым салаларының бiрi болып табылады. Өңiрдiң туристiк кластерiне туризм саласындағы 700-ден астам кәсiпорын кiредi (375 орналастыру объектiсi,45 санаторийлық-курорттық мекеме, 266 жол бойындағы қызмет көрсету субъектiсi, 68 туристiк қызметтi жүзеге асыру құқығына лицензиясы бар турфирма, 3 мемлекеттiк ұлттық табиғи парк -«Көкшетау», «Бурабай», «Бұйратау», Қорғалжын мемлекеттiк табиғи қорығы, «Бурабай даму» ЖШС).
&lt;br /&gt;
Кластердiң мәдени-тарихи сегментi 900 ескерткiштен тұрады, олардың көпшiлiгi мемлекеттiң қорғауында және экскурсиялық бағдарламаларды қамтамасыз ету кезiнде пайдаланылады.
&lt;br /&gt;
Облыста туроператорлар табысты iске асыратын және туристiк маршруттардың мемлекеттiк тiзiлiмiне енгiзiлген 80-ге жуық туристiк бағыт жұмыс iстейдi. Оның iшiнде 10 туроператор Көкшетау, Бурабай, Зерендi, Қорғалжын және Ерейментау аудандары мен Ақмола облысы Бiржан сал ауданының тарихи және киелi жерлерi бойынша туристiк маршруттарды әзiрлеп, пайдаланады. Олардың iшiнде қасиеттi орындарға бекiтiлген 8 маршрут бар.
&lt;br /&gt;
Статистикалық мәлiметтерге сәйкес 2019 жылдың бiрiншi тоқсанында орналастыру орындарының саны 375 бiрлiктi құрады, Қордың жалпы сыйымдылығы — 5159 нөмiр, бiр жолғы сыйымдылығы 13327 төсек-орын. Орналастыру орындары 1108,1 млн.теңгеге қызмет көрсеттi, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңiнен 9,4% артық. Орналастыру орындарында қызмет көрсетiлген келушiлер саны 67950 адамды құрады (2019 жылдың бiрiншi жартыжылдығындағы статистикалық ақпарат қазiргi күнге дейiн қалыптаспаған).
&lt;br /&gt;
2018 жылы «3 жұлдыз» санатын «ZERENDA PARK» қонақ үйi алды. «Rixos Borovoe» қонақ үйi халықаралық стандарттар шеңберiнде франшиза бойынша жұмыс iстейдi және «5 жұлдыз» санаты бар.
&lt;br /&gt;
7 орналастыру объектiсi («Оқ-Жетпес» ЕСК шипажайы, «Park House Kokshetau» қонақ үйi, «Алмаз» шипажайы, «Green Which Hotels» қонақ үйi, «Алтын күн» қонақ үйi, «Зеленый бор» шипажайы, «HOTEL INSAR» қонақ үйi) 2018 жылдың сертификаттарын ұзартты.
&lt;br /&gt;
Өңiрде 9 сертификатталған орналастыру орындары жұмыс iстейдi.
&lt;br /&gt;
Цифрландыру процесiн жүзеге асыру аясында 3 тiлдiк www.visitaqmola.kz интернет-ресурс жұмыс iстейдi, оған «Visit Aqmola» мобильдi қосымшасы, оның функционалына аймақтың танымал орындарын сканерлеу QR-коды кiредi. Бұл сайт электрондық ақпараттық дүңгiршектермен синхрондалған (Туристiк ақпараттық дүңгiршектер Астанада — «Нұрсұлтан Назарбаев» халықаралық әуежайында, Бурабай кентiнде — «Бурабай Даму» ЖШС визит-орталығы базасында бар, Астанада «Нұрлы жол» вокзалы ғимаратында орнатылған).
&lt;br /&gt;
Өңiрдiң туристiк өнiмiнiң қолжетiмдiлiгiн қамтамасыз ету үшiн туристiң «Burabay PASS» ресми картасы (жолсiлтеме, смарт-карта және Beeline SIM-картасы) сатылымға шығарылды. А.ж. 600-ден астам сату тiркелдi.
&lt;br /&gt;
== Спорт ==
Дене шынықтырумен және спортпен шұғылдану үшiн Ақмола облысында 2408 спорт ғимараты бар, оның iшiнде ауылда — 1690. Былтырғы жылмен салыстырғанда спорт ғимараттарының саны 53 бiрлiкке артты.
Бастауыш ұжымдар мен ауылдық округтерде 2108 штат қызметкерi жұмыс iстейдi, оның iшiнде ауылда — 1177 адам. Оның iшiнде 1117 жалпы бiлiм беретiн мектептерлiң мұғалiмдерi, 160 жоғары және орта оқу орындарының оқытушылары, 414 жаттықтырушы-оқытушы бар.
&lt;br /&gt;
Кәсiпорындар мен ауылдық округтерде жұмысты 172 спорт жөнiндегi нұсқаушы-әдiскер жүргiзедi, оның iшiнде ауылда — 160 адам, бұл ауылдық округтердiң қамтасыз етiлуiнiң 68,7% құрайды.

== Мәдениет ==
Ақмола облыста барлық меншiк түрiнiң мәдени объектiлерiнiң 694-i жұмыс iстедi, олардың 663-i мемлекеттiк, 31-i басқа меншiк объектiлерi:
&lt;br /&gt;-276 клуб (олардың iшiнде 256 мемлекеттiк және 20 жекеменшiк);
&lt;br /&gt;-378 кiтапхана (олардың iшiнде 370 мемлекеттiк және 8 ведомстволық);
&lt;br /&gt;-11 музей;
&lt;br /&gt;-2 театр;
&lt;br /&gt;-21 мемлекеттiк архив;
&lt;br /&gt;-облыстық филармония;
&lt;br /&gt;-тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану орталығы;
&lt;br /&gt;-облыстық халық шығармашылық және мәдени тынығу орталығы;
&lt;br /&gt;-3 жекеменшiк кинотеатр.
&lt;br /&gt;Облыста 2 513 клубтық құрылымдар жұмыс істейді.
&lt;br /&gt;Облыста &quot;Халықтық&quot; атағы 81 адам және &quot;Үлгілі&quot; атағы — 18 адам.
&lt;br /&gt;99 ұжым жұмыс жасайды: хореографиялық — 31; хор — 18; фольклор — 18; вокалды топтар — 14; әуесқой театрлар — 4; отбасылық ансамбльдер, цирк студиялары, орыс халық аспаптар ансамбльдерi, ән-би ансамбльдерi, қазақ халық аспаптар ансамбльдерi — 2-еуден, ВИА, фотостудия, орыс халық аспаптар оркестрi, поэтикалық студия — 1-ден.

== Денсаулық сақтау ==
Халыққа медициналық көмектi 568 денсаулық сақтау ұйымы көрсетедi: 23 (4%) ауруханалық ұйым, жедел медициналық жәрдем станциясы, қан орталығы, 537 амбулаторлық-емханалық көмек көрсететiн ұйым (94,5%): (3 қалалық емхана, 1 БМСК орталығы, 2 аудандық емхана, 1 ЖИТС орталығы, 100 дәрiгерлiк амбулатория (ДА), 44 фельдшерлiк- акушерлiк пункт (ФАП), 386 медициналық пункт (МП)).
&lt;br /&gt;Басқа да медициналық ұйымдар — 6 (1,6%).

== Ішкі саясат ==
Ақмола облысында «Nur Otan», ҚКХП, «Ауыл» ХДПП, «Ақ жол», «Бірлік», ЖСДП «Қазақстан» ҚДП 6 облыстық филиалы жұмыс істейді. 2 қоғамдық-саяси бірлестік («Лад» республикалық славян қозғалысы, &quot;Желтоқсан ақиқаты «патриоттық қозғалысы» РҚБ Ақмола облыстық филиалы).
&lt;br /&gt;Ақмола облысының аумағында 3 қоғамдық казактар ұйымы жұмыс істейді. Олар: «Дала өлкесінің казактары одағы» РҚБ Ақмола филиалы, Сібір казактарының Ақмола бөлімі, Ақмола казактары қоғамы. 
&lt;br /&gt;Ақмола облысында 718 үкіметтік емес ұйым тіркелген, олардың 
514 жұмыс істейді. 
&lt;br /&gt;Ақмола облысында 44 этномәдени бірлестік жұмыс істейді, оның ішінде этномәдени бірлестіктер ұсынған 18 этностық топ, сонымен қатар славян және казак бірлестіктері (3 орыс, 5 славян, 11 казак, 7 поляк, 3 неміс, 3 армян,  3 әзірбайжан, 
4 еврей, 2 шешен-ингуш, 2 өзбек, 1 украин, 2 корей, 2 татар-башқұрт, 1түрік, 1 чуваш, 
1 күрд, 1 тәжік.)
&lt;br /&gt;12 аудан мен Көкшетау, Степногорск қалаларында этномәдени бірлестіктер құрылды. Облыс аудандарында 18 бірлестік, Көкшетау қаласында - 33, Степногорск қаласында - 2 бірлестік тіркелген. 
&lt;br /&gt;Сонымен қатар, 4 Достық үйі, Қазақстан халқы Ақмола Ассамблеясы жанында «Шаңырақ» тілдерді оқытудың жексенбілік мектебі жұмыс істейді, онда 9 тіл оқытылады.
&lt;br /&gt;Ақмола облысында 37 кабинет жұмыс істейді. Жергілікті атқарушы органдарда 14 медиация кабинеті, 22-сі сотта, 1-еуі Ақмола Қазақстан халқы Ассамблеясы (Көкшетау қ., Достық үйі).

== Тілдерді дамыту ==
&lt;br /&gt;Облыстағы мемлекеттiк тiлдi меңгерген ересек тұрғындардың үлесi жоспар бойынша 2017 жылы — 70%, 2018 жылы — 74%, 2019 жылы — 76%.
&lt;br /&gt;Облыстағы орыс тiлiн меңгерген ересек тұрғындардың үлесi жоспар бойынша 2018 жылы — 83,6%, 2020 жылы — 84,3%.
&lt;br /&gt;Облыстағы ағылшын тiлiн меңгерген тұрғындардың үлесi жоспар бойынша 2018 жылы — 8%, 2019 жылы — 9%.
&lt;br /&gt;Облыстағы үш тiлдi (мемлекеттiк, орыс және ағылшын) меңгерген тұрғындардың үлесi жоспар бойынша 2018 жылы — 5%, 2019 жылы — 5,5%.
&lt;br /&gt;Этно-мәдени бiрлестiктер жанындағы қазақ және ана тiлдерiн оқытатын курстармен қамтылған этностардың үлесi жоспар бойынша 2018 жылы — 26%, 2019 жылы — 27%.
&lt;br /&gt;Бүгiнде облыста 614 мектепке дейiнгi мекемебар. Оларда жалпы саны 37675 бүлдiршiн оқиды, оның 23835-i (63,3%) қазақ тiлiнде тәрбиеленедi.
&lt;br /&gt;Биыл облыс бойынша 560 орта мектеп бар, оның iшiнде қазақ мектептерi — 159, аралас мектептер — 217, орыс мектептерi — 184. Оқушылардың жалпы саны — 121521, оның 58393-i, яғни 48%-ы қазақ сыныптарында оқиды. Соңғы үш жылда қазақ сыныптарында оқитын балалар санының динамикасы: 2015 жылы — 47%, 2016 жылы — 47,6%, 2017-2018 жылдары — 48%.
&lt;br /&gt;Қазiр облыста 33 колледж бар (қазақ тiлдi — 2, аралас тiлдi — 26, орыс тiлдi — 5). Оларда оқитын 21351 студенттiң 6232-i, яғни 29,1%-ы қазақ тiлiнде бiлiм алуда.
&lt;br /&gt;Қазiр облыс бойынша 20 орталық жұмыс iстейдi (17 аудандық, 2 қалалық және облыстық орталық). Олардың барлығында мемлекеттiк тiл үйретiледi, 18-де қазақ тiлiмен қатар ағылшын тiлi үйретiледi. 2017-2018 оқу жылында мемлекеттiк және ағылшын тiлдерiн оқитындар саны –5320 тыңдаушы, соның iшiнде мемлекеттiк тiлдi 4761 тыңдаушы оқуда.

== Жастар саясат ==
&lt;br /&gt;Облыста жастар құрамы 148 996 адамнан тұрады, бұл жалпы облыс халқының санынан 20,2 % құрайды.
&lt;br /&gt;«Қазақстан 2020: болашаққа жол» Қазақстан Республикасы мемлекеттiк жастар саясатының 2020 жылға дейiнгi тұжырымдамасын iске асыру шеңберiнде облыстың қалалары мен аудандарында жастар ресурстық орталықтары (17 орталық) жұмыс iстеуде, аталмыш орталықтарда әр адам тегiн түрде психологиялық, құқықтық, әдiстемелiк көмек алуына болады және жұмысқа орналасуға көмек көрсетiледi.
&lt;br /&gt;Жастарды жұмыспен қамту жөнiнде жұмыс жүргiзiлуде.
&lt;br /&gt;ҚР ҰЭМ Статистика комитетiнiң мәлiметi бойынша 2019 жылдың 4-тоқсанында жастар жұмыссыздығының деңгейi 3,1% құрады, бұл республикалық деңгейден 0,8 % төмен.
&lt;br /&gt;2019 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша NEET жастар үлесi (оқымайтын, жұмыс iстемейтiн және бiлiктiлiгiн жоғарылатпаған) 5,9% құрады, бұл республикалық деңгейден 1,1 % төмен.
&lt;br /&gt;Нәтижелi жұмыспен қамтуды және жаппай кәсiпкерлiктi дамытудың 2017 — 2021 жылдарға арналған «Еңбек» мемлекеттiк бағдарламасын жүзеге асыру аясында а.ж. басында 2059 жастар өкiлi қатысушылар болды, оның iшiнде 2784 адам ауылды жерлерден. Әлеуметтiк жұмыс орындарына 82 адам, ал жастар iс-тәжiрибесiне 179 адам жiберiлдi. Жалпы, а.ж. басында жұмыспен қамту органдарымен 1251 адам жұмыспен қамтылды.
&lt;br /&gt;Халықты жұмыспен қамту, ауылды жерлерге кадрлар әлеуетiнiң тоғысуына жағдай жасау мақсатында облыста «Дипломмен ауылға» бағдарламасы iске асырылуда.
&lt;br /&gt;2019 жылғы 1 мамырдағы жағдай бойынша 211 адам 372,9 млн теңге сомасына көтерме жәрдемақы алды, оның iшiнде мамандықтар бойында: бiлiм беру — 169 адам; денсаулық сақтау — 25 адам; әлеуметтiк қамтамасыз ету — 1; мәдениет — 2; спорт — 7; агроөнеркәсiптiк кешен — 7 адам.
&lt;br /&gt;Бюджеттiк несиелердi 374,5 млн теңге сомасына 502 адам алды, оның iшiнде мамандар бойынша: бiлiм беру — 72 адам, денсаулық сақтау — 21, мәдениет — 5, агроөнеркәсiптiк кешен — 4 адам.
&lt;br /&gt;Облыста әкiмдермен (облыстық, аудандық және қалалық) басқарылатын Мемлекеттiк жастар саясатын iске асыру жөнiндегi 20 кеңес жұмыс iстейдi (1 облыстық, 19 аудандық және қалалық).
&lt;br /&gt;Облыста жұмыс iстеп тұрған 24 жастар бiрлестiгi бар. Жастар ұйымдарына қолдау көрсету, әлеуметтiк бағдарламалар мен жобаларға тарту мақсатында мемлекеттiк әлеуметтiк тапсырысты iске асыру үшiн жастар саясаты мәселелерi басқармасымен жыл сайын қаржы қарастырылады.
&lt;br /&gt;Облыста әлеуметтiк қорғалмаған санаттағы жастарды қолдау, сапалы кәсiптiк бiлiм алуға ынталандыру үшiн облыс әкiмiнiң атаулы шәкiртақысы тағайындалды. 2018-2019 оқу жылында атаулы шәкiртақы иегерлерiнiң саны 275 адамға жеттi. 2019-20 жылы атаулы шәкiртақыны тағайындау үшiн облыстық бюджеттен 102,0 млн теңге бөлiндi.
&lt;br /&gt;Жастар iстерi жөнiндегi комитеттер облыстың 4 жоғары оқу орнының 3-iнде, ТжКБ-ның 38 ұйымында және облыстың 3 iрi кәсiпорын ұйымдарында жұмыс iстейдi.

== Ауыл шаруашылығы ==
&lt;br /&gt;2020 жылы жаздық егiс 4,9 млн. га алқапқа жоспарланған, оның iшiнде дәндi және дәндi бұршақты дақылдар — 4,4 млн га.
Майлы дақылдардың егiстерiн 254,0 мың га көлемде орналастыру жоспарлануда, 16,1 мың га — картоп, көкөнiстердi 3,4 мың га-ға отырғызу жоспарланған.
Мал азықтық дақылдарының жазғы егiсiн 181,0 мың га алқапқа орналастыру жоспарлануда.
&lt;br /&gt;2020 жылдың егiс науқанына 16,1 мыңнан астам бiрлiк астық тұқым сепкiштер және 1222 бiрлiк өнiмдiлiгi жоғары егiс кешендерi қатысатын болады, олар ағымдағы жылы 65% астық танабын егу жоспарланып отыр, бұл ылғал сақтау технологиялары бойынша егiс алқабын 3,3 млн. га дейiн жеткiзуге мүмкiндiк бередi.
&lt;br /&gt;Статистикалық деректер бойынша облыс шаруашылықтарының барлық санаттарындағы IҚМ басының жалпы саны 2019 жылғы 1 тамызға жағдай бойынша 466,4 мың басты құрайды (2018 жылдың сәйкес кезеңiне 104,5 %), оның iшiнде сиыр басы — 219,9 мың бас (106,5 %).
&lt;br /&gt;Жылқы басы 204,3 мың басты (108,9 %), құс — 8094,0 мың басты (122,8 %) құрады.
&lt;br /&gt;Қой мен ешкi басы 589,8 мың басты (101,1 %), шошқа 111,0 мың басты (94,1 %) құрады.

== Білім ==
===Мектепке дейінгі тәрбие және оқыту===
2020 жылдың 1 қаңтарына Ақмола облысында 614 мектепке дейінгі білім беру ұйымы жұмыс істейді, оның ішінде 240 балабақша және 37955 баланы қамтитын 374 мектепке дейінгі шағын орталық.
===Жалпы орта білім беру===
Облыста 579 мектеп жұмыс істейді, оның ішінде 560 мемлекеттік күндізгі жалпы білім беретін мектеп, 10 кешкі, 5 арнайы түзету, 2 ведомстводан тыс, 1 мемлекеттік емес, 1 Назарбаев Зияткерлік мектебі. Контингенті 124228 баланы құрайды.
===Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім===
Облыстың ТжКБ ұйымдарының желісін жалпы контингенті 21600 адамды құрайтын 33 мекеме құрайды. 33 колледждің ішінде: 26 — Мемлекеттік және 7 — жеке меншік. Оқыту ауыл және орман шаруашылығы, Құрылыс және коммуналдық шаруашылық, педагогика, медицина, тау-кен ісі, қызмет көрсету саласы, өнер және мәдениет, энергетика, машина жасау технологиясы, көлікті пайдалану сияқты бейіндегі 94 кәсіп (мамандық) және 139 біліктілік бойынша жүргізіледі. Облыс өңірлерін индустриялық-инновациялық дамыту жобалары үшін мамандар даярлау басымдыққа ие болып табылады.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Ақмола_облысы Ақмола облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225704/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%90%D2%9B%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B0_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }}
* [http://www.testent.ru/publ/kazak_tili_sabagi/astana_alasy/3-1-0-54 Астана]

{{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}}
{{Ақмола облысы}}

[[Санат:Ақмола облысы]]</text>
      <sha1>kklyn09br5sh7l0y0ih55ac4wgsc417</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қазақтар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3519</id>
    <revision>
      <id>3054409</id>
      <parentid>3053454</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T05:57:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazman322</username>
        <id>116706</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63693" xml:space="preserve">{{мағына|Қазақ (айрық)}}
{{Этникалық топ
|атауы      = Қазақтар
|сурет      = {{Фотомонтаж
| photo1a = AbaiPainting.jpg
| photo1b = Abylai khan.jpg
| photo1c = Kurmangazy 175.jpg
| photo1d = USSR stamp Ch.Valikhanov 1965 4k.jpg
| photo1e = Altynsarin.jpg
| photo2a = Mashhur Zhusup.jpg
| photo2b = Baitursynov.jpg
| photo2c = Timur Bekmambetov by Gage Skidmore.jpg
| size = 
| position = center
| spacing = 2
|color_border             = white
|color                    = white
|size                     = 266
| foot_montage =  [[Абай Құнанбайұлы]] • [[Абылай хан]] • [[Құрманғазы Сағырбайұлы]] • [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] &lt;br /&gt; [[Ыбырай Алтынсарин]] • [[Мәшһүр Жүсіп Көпеев]] • [[Ахмет Байтұрсынұлы]] • [[Темір Нұрбақытұлы Бекмамбетов|Темір Бекмамбетов]] 
}}
|сурет тақырыбы      =
|саны       = 16 000 000 аса
|аймақ1     = {{KAZ}} 
|саны1      = 13 029 227 (01.01.2021)&lt;ref name=&quot;KZ2021&quot;&gt;[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT414397 2021 жыл басына Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]&lt;/ref&gt; 
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{CHN}}
|саны2      = 1&amp;nbsp;400&amp;nbsp;000 — 1&amp;nbsp;500&amp;nbsp;000&lt;ref name=&quot;China&quot;&gt;Согласно переписи 2000 ж. численность казахов составила 1&amp;nbsp;250&amp;nbsp;458 чел.[http://www.china.org.cn/english/features/EthnicGroups/136924.htm], в последующие годы на численность казахского населения оказывали влияние не только более высокая по сравнению с ханьцами рождаемость, но и наличие определённых ассимиляционные процессы. Приводимые в некоторых источниках оценки, в основном, исходят из более быстрого роста казахского населения по сравнению с ханьским и, соответственно, некоторого увеличения доли казахов в населении КНР (составляла 0,104 % в 2000 ж.), но даже при сохранении этой доли численность казахов составит ок.1,4 млн чел.&lt;/ref&gt;
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{UZB}}
|саны3      = 800&amp;nbsp;000&amp;nbsp; — 1&amp;nbsp;100&amp;nbsp;000&lt;ref name=&quot;Uzb-2009&quot;&gt;доля казахов в населении Узбекистана по данным переписей 1959—1989 жж. оставалась стабильной ок.4,1 % (существует оценка, [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uz.html#People приводимая ЦРУ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160709035649/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uz.html#People |date=2016-07-09 }}, согласно которой в 1996 ж. доля казахов сократилась до 3 %). Имеется официальная оценка Узбекистана [http://books.google.com/books?ei=F-jgSZyCJI3aygSpidyzDQ&amp;id=wvnqAAAAIAAJ&amp;dq=%D0%9C%D0%B8%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F+%D0%B2+%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B5+%D0%BD%D0%B0+%D1%80%D1%83%D0%B1%D0%B5%D0%B6%D0%B5+XXI+%D0%B2%D0%B5%D0%BA%D0%B0%3A+%D0%BE%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D0%B5+%D1%82%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%B8+%D0%B8+%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%BF%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%B2%D1%8B.&amp;q=940&amp;pgis=1#search_anchor (цит. по книге Е. Ю. Садовской «Миграция в Казахстане на рубеже XXI века : основные тенденции и перспективы»] ISBN 9965-593-01-9), согласно которой в 1999 ж. численность казахов составляла 940,6 тыс. чел. или 3,8 %. Если принять сохранение доли казахов на уровне 4,1 % (без учета репатриации части казахов-оралманов в Казахстан) и [http://www.stat.uz/STAT/2008year/doklad_rus_tab.pdf численность населения Узбекистана в середине 2008 ж.] в размере 27,3 млн чел., то численность казахов в Узбекистане составит ок. 1,1 млн чел., если же применить оценку доли казахов в 3 %, их число в середине 2008 составит ок. 0,8 млн чел. По данным [http://www.library.cjes.ru/online/?a=con&amp;b_id=416 Этнического атласа Узбекистана] в 2000 ж. в стране было 990&amp;nbsp;022 казахов&lt;/ref&gt;
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{RUS}}
|саны4      = 647&amp;nbsp;732 (2010)&lt;ref name=&quot;Prerepis2010total&quot;&gt;[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab5.xls Данные переписи населения РФ 2010 ж.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211223052305/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab5.xls |date=2021-12-23 }}&lt;/ref&gt;
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = {{MNG}}
|саны5      = 101 526&lt;ref name=&quot;Mongol&quot;&gt;[http://www.toollogo2010.mn/doc/Main%20results_20110615_to%20EZBH_for%20print.pdf Перепись населения Монголии 2010 ж.]&lt;/ref&gt;
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = {{TKM}}
|саны6      = 40 000 &lt;ref name=&quot;Turkmen&quot;&gt;В 1995 ж. численность казахов составляла 86 987 чел [http://www.chrono-tm.org/?0248042254000000000000011000000] или 1,94 % населения. Впоследствии наблюдался массовый выезд казахов-оралманов в Казахстан: 22 тыс. до 2001 ж. и ещё 38-40 тыс. в период 2001—2007 жж. По сообщениям прессы [http://www.chrono-tm.org/?0248042562000000000000011000000], [http://www.chrono-tm.org/?0248042371000000000000011000000], [http://www.chrono-tm.org/?0248041957000000000000011000000] значительная часть казахов уже покинула Туркменистан&lt;/ref&gt;
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = {{KGZ}}
|саны7      = 32&amp;nbsp;900&lt;ref name=&quot;Киргизия&quot;&gt;[http://212.42.101.124:1041/stat1.kg/images/stories/docs/Kyrgyzstan%20v%20zifrah/Demo/6.pdf Национальный статистический комитет Кыргызской Республики. Национальный состав населения. Оценка на 1 қаңтар 2011 ж.]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} По переписи 1999 ж. в Киргизии было 42&amp;nbsp;657 казахов ([http://www.demoscope.ru/weekly/2005/0197/analit04.php/ Демографические тенденции, формирование наций и межэтнические отношения в Киргизии в 1926—2000 ж. Демоскоп]), численность казахов сокращается в результате выезда за пределы Киргизии, так в только за 2008 год убыль за счёт миграции составила 701 чел. или 2,1 % численности казахов ([http://www.stat.kg/stat.files/tematika/%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84/%D0%9A%D1%8B%D1%80%D0%B3%D1%8B%D0%B7%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%20%D0%B2%20%D1%86%D0%B8%D1%84%D1%80%D0%B0%D1%85/%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%BE11.pdf Распределение внешних мигрантов по национальностям в 2008 ж.]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}), в 2009 ж. убыль составила 630 чел. или 1,9 % ([http://www.stat.kg/stat.files/tematika/демограф/Кыргызстан%20в%20цифрах/демо11.pdf Распределение внешних мигрантов по национальностям в 2009 ж.]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}), в 2010 ж. — убыль 759 чел. или 2,3 % ([http://212.42.101.124:1041/stat1.kg/images/stories/docs/Kyrgyzstan%20v%20zifrah/Demo/11.pdf Распределение внешних мигрантов по национальностям в 2010 ж.]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}). Определённое влияние на численность казахов оказывает и их ассимиляция.&lt;/ref&gt;
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = {{IRN}}
|саны8      = 9&amp;nbsp;000&lt;ref name=&quot;Iran&quot;&gt;http://news.iran.ru/news/32852/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304075522/http://news.iran.ru/news/32852/ |date=2016-03-04 }} Казахи «ядерного» Ирана&lt;/ref&gt; 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = {{UKR}}
|саны9      = 5&amp;nbsp;526&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/nationality_popul1/select_51/?botton=cens_db&amp;box=5.1W&amp;k_t=00&amp;p=100&amp;rz=1_1&amp;rz_b=2_1%20%20%20%20%20%20%20%20%20 &amp;n_page=5|title=Всеукраинская перепись населения 2001 ж. Распределение населения по национальности и родному языку|publisher=Государственный комитет статистики Украины}}&lt;/ref&gt;
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = {{BLR}}
|саны10     = 1 068 (2019 ж.)&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/df5/df5842f32b1b8a711043f8f54856f5c8.pdf|title=Перепись населения Республики Беларусь 2019 года. Национальный состав населения Республики Беларусь|publisher=belstat.gov.by}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = {{TJK}}
|саны11     = 900&lt;ref name=&quot;Таджикистан&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.demoscope.ru/weekly/2005/0191/analit05.php|title=Итоги переписи населения Таджикистана 2000 ж.: национальный, возрастной, половой, семейный и образовательный составы|author=Михаил Тульский|publisher=«[[Демоскоп]]»|archiveurl=http://www.webcitation.org/61CULh3l6|archivedate=2011-08-25}}&lt;/ref&gt;
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[қазақ тілі|қазақша]]
|діні       = [[Ислам|Ислам діні]]
|этникалық топтары   =[[түркілер]], [[ноғайлар]],  [[қарақалпақтар]], [[башқұрттар]], [[татарлар]]
|ескертпелер  = 
}}
'''Қазақтар''' — Орталық Еуразияны мекендейтін түркітілдес [[этнос]] және [[ұлт]]. Дешті-Қыпшақ даласын мекендеген көптеген этностар мен этно бірлестіктердің өзара араласуының нәтижесінде қалыптасты. Қазақтар ретінде [[Қазақ хандығы]]ның құрылуымен белгілі бола бастады. Тілдік құрылымы жағынан  [[Түркі тілдері|Түркі тілдес халықтардың]] солтүстік-батыс [[Қыпшақ тілі тармағы|қыпшақ]] тобына жатады. [[Қазақ тілі]]нде сөйлейдi.

Қазақтар [[Қазақстан]]мен көршілес [[Моңғолия]] ([[Баян-Өлгей аймағы]]), [[Қытай]] ([[Іле Қазақ аутономиялық облысы]]), [[Ресей]], [[Өзбекстан]], [[Қырғызстан]], [[Түрікменстан]] елдерінің жерін бірыңғай қоныстаған. Қазақстандағы қазақтар саны 13 млн. адам (2021 ж), әлемде шамасында 16 млн. адам құрайды.

[[Сурет:Казахи в Казахстане.png|thumb|right|300px|2022 жыл басындағы Республика облыстары бойынша қазақтардың үлесі{{легенда|#f5fff5|10.0 - 19.9 %}}
{{легенда|#c3ffc3|20.0 - 29.9 %}}
{{легенда|#91ff91|30.0 - 39.9 %}}
{{легенда|#5fff5f|40.0 - 49.9 %}}
{{легенда|#2dff2d|50.0 - 59.9 %}}
{{легенда|#00fa00|60.0 - 69.9 %}}
{{легенда|#00c800|70.0 - 79.9 %}}
{{легенда|#009600|80.0 - 89.9 %}}
{{легенда|#006400| 90.0 % жоғары}}]]

== Қазақ халқының қалыптасуы ==
{{main|Қазақ халқының қалыптасуы}}
{{main|Қазақтар (этногенез)}}
== Қазақ халқының ру-тайпалық құрылымы ==
{{main|Қазақ рулары}}

== Тарихы ==
{{Қазақстан тарихы}}
==== Қазақ хандығы ====
Қазақ хандығының құрылуы және нығаюы (15-16 ғғ.)

Қазақ хандығының пайда болуы [[Қазақстан]] жерінде 14-15 ғғ. болған әлеуметтік-экономикалық және этникалық-саяси процестерден туған заңды құбылыс. Өндіргіш күштердің дамуы, көшпелі ақсүйектердің экономикалық қуатының артуы, феодалдық топтардың тәуелсіздікке ұмтылуы, осы негізде [[Әбілхайыр хандығы]] мен [[Моғолстан]] арасындағы тартыстың өршуі, әлеуметтік қайшылықтардың үдеyi 15 ғ. 2 жартысында бұл мемлекеттердің құлдырап ыдырауына апарып соқтырды.

Әсіресе Әбілхайыр (1428-1468) Жошы-Шайбан- Дәулет-Шайх оғланның ұлы хандығы өте нашар еді. Территориясы батысында [[Жайық]]тан бастап, шығысында Балқаш көліне дейін, оңтүстігінде Сырдың төменгі жағы мен Арал өңірінен, солтүстігінде [[Тобыл]]дың орта ағысы мен [[Ертіс]]ке дейінгі жерді алып жатты.Бір орталықа бағынған мемлекет болмады. Көптеген ұлыстарға бөлінді. Олардың басында Шыңғыс әулетінің әр тармақтағы ұрпақтары, көшпелі тайпалардың билеушілері тұрды. Әбілхайыр билік еткен кезде халық өзара қырқыс пен соғыстан шаршады. 30 жж. ол Тобыл бойында Шайбани ұрпағы Махмұт Қожаханды талқандады. Сыр бойындағы далада Жошы әулетінің Махмұтханы мен Ахметханын(Тоқа Темір тұқымы) жеңді. [[1446]] жылы Әбілхайыр Темір ұрпақтары мен Ақ Орда хандары ұрпақтарынан Сыр бойы мен Қаратау баурайындағы — [[Сығанақ]], [[Созақ]], [[Аққорған]], [[Өзгент]], Аркүк сияқты қалаларды басып алады. [[1457]] ж. Үз-Темір тайшы бастапан ойраттардан (жайылым жер іздеген) [[Түркістан]] өңірінде жеңіліп қалды. Масқара ауыр шарт жасасып, ойраттар [[Шу]] арқылы өз жерлеріне кетті. Ал Әбілхайыр өз ұлысында , қатал тәртіп шараларын орнатуға кіріседі. Бұл халық бұқарасының оған деге өшпенділігін күшейтті. Нәтижесінде халықтың жартысы Шығыс [[Дешті Қыпшақ]]тан Түркістан алқаптарына және [[Қаратау]] бөктерлерінен [[Жетісу]]дың батыс өңіріне көшіп барулары еді. Оны [[Жәнібек сұлтан]] пен [[Керей сұлтан]] басқарды.

[[Дешті Қыпшақ]] пен Жетісудағы көшпелі бұқара феодалдық қанаудың күшеюіне, соғыстарға наразылық ретінде , хандар мен феодалдардың қол астынан көшіп кетіп, қоныс аударды. Сөйтіп, 15 ғ. 50-70 жж, яғни 1459ж. Әбілхайыр хандығынан Жетісудың батысына Есенбұға хан иелігіне [[Шу]] мен [[Талас]] өзендерінің жазықтығына көшіп келді. Олардың қоныс аударуының бір себебі, оларды Шыңғыс әулетінен шыққан Керей хан мен Жәнібек ханның жаңа қалыптасып келе жатқан қазақ халқының дербес мемлекетін құру, оның тәуелсіз саяси және экономикалық дамуын қамтамасыз ету жолындағы қадамы мен қызметі өз ықпалын тигізді. Жетісу рулар мен тайпалар мемлекет бірлестігінің орталығына айналды. Олардың саны 200 мың адамға жетті. Моғолстан ханы Есенбұға өзінің солтүстік шекарасын қорғату үшін, сондай-ақ өзінің бауыры Тимурид Абу Саид қолдап отырған Жүністің шабуынан батыс шекарасын қорғату үшін пайдаланғысы келді. Жәнібек қазақ хандығының тұңғыш шаңырағын көтерген Барақ ханның ұлы, ал Керей оның ағасы Болат ханның баласы. Барақтан басталатын қазақтың дербес мемлекеттігі жолындағы күресті оның туған ұлы мен немересінің жалғастыруы табиғи құбылыс. [[Мырза Мұхамед хайдар Дулати]] Қазақ хандығының құрылған уақытын хижраның 870 жылына (1465-1466 жж.) жатқызады.

Қазақтың алғашқы ханы болып [[Керей]] жарияланды (1458-1473 жж.). Одан кейін қазақ ханы болып [[Жәнібек хан|Жәнібек]] сайланды (1473-1480 жж.). Бұлардың тұсында Жетісу халқы, 1462 жылы [[Моғолстан]] ханы Есенбұға өлгеннен кейін ондағы тартыстың күшеюіне байланысты, өзара ынтымақтықты нығайтуға үлес қосты. Әбілхайыр хандығынан көшіп келушілер Жәнібек пен Керейдің қазақ хандығын күшейте түсті. Едәуір әскери күш жинаған және Жетісуда берік қорғанысы бар Жәнібек пен Керей, [[Жошы әулеті]]нен шыққан сұлтандардың Шығыс Дешті Қыпшақты билеу жолындағы күресіне қосылды. Бұл күрес 1468 ж. Әбілхайыр өлгеннен кейін қайтадан өршіді. Қазақ хандарының басты жаулары Әбілхайырдың мұрагерлері- оның ұлы Шайх -хайдар мен немерелері [[Мұхамед Шайбан]] и мен [[Махмұд Сұлтан]] болды.

Сыр өңірі мен Қаратау — қазақ хандарының Батыс Жетісудағы иеліктеріне ең жақын болды. Жәнібек пен Керей хандар сауда-экономикалық байланыстардың маңызды орталықтары және күшті бекініс болатын Сыр бойындағы қалаларға өз құқықтарын орнатуға тырысты. Сондай-ақ Сырдың төменгі және орталық сағаларының жерлері қазақтың көшпелі тайпалары үшін қысқы жайылым да еді.

70-жылдары [[Сауран]], [[Созақ]] түбінде, үлкен шайқастар болды. Асыны ([[Түркістан]]ды), Сығанақты біресе қазақ хандары, біресе Мұхамед Шайбани басып алып отырды. Осындай шайқастардың бірінде көрнекті қолбасшы Керейдің ұлы [[Мұрындық]] болды. Ол 1480 жылдан бастап хан болды. Соның нәтижесінде 15 ғ. 70-ж-да қазақ хандығының шекарасы кеңейе берді. Оңтүстік Қазақстан қалалары үшін Шайбани әулетімен арадағы соғыстар Жәнібек ханнан кейін қазақ хандығын билеген Бұрындық хан (1480-1511 жж.) тұсында да толастамады. Батыс Жетісудағы иеліктеріне оңтүстіктегі өздеріне қараған қалаларға (Созақ, Сығанақ, Сауран) сүйене отырып, алғашқы қазақ хандары Дешті Қыпшақтағы өкімет билігіне талаптанушы барлық хандарды жеңіп, өз иеліктерін ұлғайтты. [[Дешті-қыпшақ мемлекеті|Дешті Қыпшақта]] қазақ хандары билігінің орнығуы, Мұхаммед Шайбаниды Дешті Қыпшақтағы тайпалардың кейбір бөлігін соңына ертіп Мәуереннахрға кетуге мәжбүр етті. Мұнда ол Темір әулеті арасындағы өзара тартысты пайдалана отырып, өкімет билігін басып алды.

Сонымен қазақ хандығының құрылуына ұйтқы болған себептер — саяси және этникалық процестер болды. Оның басты этапы — Керей мен Жәнібектің қол астындағылармен бірге көшпелі өзбектердің басшысы Әбілхайырдан кетіп, Моғолстанның батысына қоныс аударуы. Мұндағы маңызды оқиға — Керей мен Жәнібекті жақтаушылардың өзбек-қазақтар, кейін тек қазақтар деп аталуы. Әбілхайырдың өлімінен кейін Керей мен Жәнібектің Өзбек ұлысына келіп, үкімет билігін басып алуы. Жаңа мемлекеттік бірлестік [[Қазақстан]] атана бастады.

==== Қасым ханның тұсында Қазақ хандығы ====
16-17 ғғ. қазақ хандығы нығайып, оның шекарасы едәуір ұлғая түсті. Өз тұсында «жерді біріктіру» процесін жедел жүзеге асырып, көзге түскен хандардың бірі Жәнібектің ұлы Қасым.. [[Қасым хан]]ның (1511-1523 жж.) тұсында қазақ хандығының саяси және экономикалық жағдайы нығая түсті. Ол билік құрған жылдары қазақ халқының қазіргі мекен тұрағы қалыптасты. Бірсыпыра қалалар қосылды, солтүстікте Қасым ханның қол астындағы қазақтардың жайлауы Ұлытаудан асты. Оңтүстік-шығыста оған Жетісудың көп бөлігі (Шу, Талас, Қаратал, Іле өлкелері) қарады. Қасым ханның тұсында Орта Азия, Еділ бойы, [[Сібір]]мен сауда және елшілік байланыс жасалды. Орыс мемлекетімен байланыс болды. Ұлы князь 3 Василий (1505-1533) билік құрған кездегі [[Мәскеу мемлекеті]] еді. Батыс Еуропа да қазақ хандығын осы кезде танып білді.

'''«Қасым ханның қасқа жолы»''' деген әдет-ғұрып ережелері негізінде қазақ заңдары жасалынды.

Дегенмен Қасым хан тұсында Қазақ хандығы бір орталыққа бағынған мемлекет болмады. Ол Қасым өлгеннен кейін бірден байқалды. Өзара қырқыс, таққа талас басталды. Моғол және өзбек хандарының қазақ билеушілеріне қарсы одағы қалыптасты.

Өзара тартыс кезінде Қасым ханның ұлы және мұрагері Мамаш қаза тапты. Қасым ханның немере інісі Таһир (1523-1532) хан болды. Оның айырықша елшілік әне әскери қабілеті болмады. Маңғыт және Монғол хандарымен әскери қақтығыстар басталды. Бұл соғыстар қазақтар үшін сәтті болмады. Қазақ хандығы оңтүстіктегі және солтүстік-батыстағы жерінің бір бөлігінен айрылып, оның ықпалы тек Жетісуда сақталып қалды. ТаҺир ханның інісі Бұйдаштың (1533-1534) тұсында да феодалдық қырқысулар мен соғыстар тоқталған жоқ.

==== Хақназар ханның тұсында Қазақ хандығы ====

16 ғ. 2 ж. әлсіреген хандықты біріктіруде Қасым ханның баласы [[Ақназар хан|Ақназар]] (1538-1580 жж.) өз үлесін қосты. [[Ноғай ордасы]]ндағы алауыздықты сәтті пайдаланған ол, Жайық өзенінің сол жағындағы жерді қосып алды. Оның тұсында [[Жетісу]] мен Тянь-Шаньды басып алуды көздеген Моғол ханы [[Абд-Рашид]]ке қарсы ұтымды күрес жүргізілді. Ақназар өзара тартыста өзбек ханы Абдулланы қолдау арқылы Сыр бойындағы қалаларды (Сауран, Түркістан) өзіне бағындырды. Оның Абдулламен байланысынан қорыққан [[Ташкент]]тің ұлыстық әміршісі [[Баба сұлтан]] жансыздары арқылы Ақназарды у беріп өлтірді.

==== Тәуекел ханның тұсында Қазақ хандығы ====

Ақназардың мұрагері Жәдіктің баласы және [[Жәнібек хан]]ның немересі қартайған Шығай (1580-1582) болды. Ол өзінің баласы Тәуекелмен (1586-1598 хан болған) бірге Баба сұлтанға қарсы күресінде Бұқар ханы Абдоллаға келді. Абдолла Шығайға ходжент қаласын сыйға тартып онымен қосылып Баба сұлтанға қарсы Ұлытау жорығына шығады. Осы жорықта Шығай қайтыс болады. Қазақ хандығының иелігі енді Тәуекелге көшеді.

==== Есім ханның тұсында Қазақ хандығы ====

Тәуекел хан Орта Азияның сауда орталықтарына шығу үшін күресті. 1583 жылы ол бұрынырақ Бұқарамен жасалған шартты бұзып, Сыр бойындағы қалаларды алып, Ташкент, Андижан, Акси, Самарқанд сияқты қалаларды қазақ хандығына қаратты. Бұқара қаласын қоршауға алған кезде Тәуекел хан жараланып қаза болды. Одан соң хандыққа Есім хан Шығайұлы (1598-1628) билік етті. Ол 1598 жылы Бұқарамен бітім шартын жасасты, шарт бойынша өзбектер бұрын тартып алған Сыр бойы қалалар мен Ташкент қазақ хандығына бекітіп берілді. Сөйтіп, Сыр бойындағы қалалар үшін, Оңтүстік Қазақстанның жерін кеңейту үшін бір жарым ғасырға созылған күрес біраз бәсеңдеді.

Есім хан елді жуасытып бағындыру саясатын жүргізді. Сондықтан ол қанға қан, құн төлеу, барымта алу, құлды сату, зекет, ұшыр жинау, айып салу және т.б. уағыздады. Халық [[Есім хан]] заңдарын &quot;Есім хан салған ескі жол! Деп атады.

==== Қазақтардың өзара саяси қарым-қатынасы ====

16 ғасырда қазақ хандығы солтүстікте құрылған Сібір хандығымен (орталығы Түмен) шектесті. 1563 жылы Шайбани әулеті мен Тайбұғы руы арасындағы ұзақ жылдар бойы жүргізілген күрестен кейін Сібір хандығы Шайбани әулеті Көшім ханның қолына көшті.

Сібір хандығының халқы түркі тілдес қырық рудан құрылған және угар тайпаларының жиынтығынан тұрды. Хандықтың негізгі халқы түркі тілдес «Сібір татарлары» деген атпен белгілі болды. Сібір хандығы Қазақстанмен саяси және сауда байланысын жасап тұрды.

1552 ж. Ресей Қазан қаласын жаулап алғаннан кейін, ол Сібір хандығымен көрші болып шықты. 1581 ж. Ермактың сібірге жорығы басталды. Көшім хан жеңілгенмен, Ермак жеңісті баянды ете алмады, ол 1584 ж,. қаза тапты. Бірақ Сібір хандығы да көтерілмеді. Сөйтіп ол 1598 жылы Ресей құрамына енді.

17 ғ. 2 ж. [[Қазақ хандығы]]ның жағдайы нашар болды. Өзара қырқысты пайдаланған жоңғарлар Жетісудың бір бөлігін басып алып осы аймақта көшіп жүрген қазақтар мен қырғыздарды бағындырды. Бұқара әскерлері Ташкентті алып, қазақтарды ығыстыра бастапан кезде, қазақ хандарының бірі Жәңгір Бұқар әміршісін жоңғарларға қарсы күресу үшін әскери одақ жасауға көндірді. Жәңгір жоңғарларға қарсы жорықта 1652 ж. қаза тапты. 17 ғ. 90-ж-да жоңғарлардың қазақ жеріне шабуылы бәсеңдеді. Бұл кезде қазақ хандығының нығаюы, қырғыздар мен қазақтар арасындағы одақ және оған қарақалпақтардың қосылуы күшті жүрді.

==== Тәуке ханның тұсында Қазақ хандығы ====

1680 ж. [[Жәңгір хан|Жәңгірдің]] баласы Тәуке (1680-1718) хан болды. Оның тұсында «Жеті жарғы» деген заңдар жинапы құрастырылды. Жеті жарғы көшпелілердің ел билеу заңы болып табылады. Оның негізгі баптарының мазмұны: қанға қан алу, яғни біреудің кісісі өлтірілсе, оған ердің құнын төлеу (ер адамға 1000 қой, әйелге 500); ұрлық, қарақшылық, зорлық-зомбылыққа өлім жазасы кесіледі, жазаны ердің құнын төлеу арқылы жеңілдетуге болады; денеге зақым келтірсе, оған сәйкес құн төленеді (бас бармақ 100 қой, шынашақ 20 қой); егер әйел ерін өлтірсе өлім жазасына кесіледі (егер ағайындары кешірім жасаса, құн төлеумен ғана құтылады, мұндай қылмысты екіқабат әйел жасаса жазадан босатылады); төре мен қожаның құны қарашадан 7 есе артық төленеді; егер ері әйелін өлтірсе, әйел құнын төлейді.

==== Қазақ хандығының саяси-әлеуметтік шағы ====

Феодалдық қанау көптеген салық түрін енгізді. Малшыдан зекет, егіншіден ұшыр жиналды. Ең жоғары басқарушы хандар болды. Олар тек Шыңғыс тұқымынан шықты. Феодалдық шартты жер иеленушілік, жерге меншіктің тұрақты түрлері, әсіресе Қазақстанның оңтүстік аудандарында, Сыр бойындағы қалалар аймағында қалыптасты. Олардың сойырғал, иқта, милк, вакуф сияқты түрлері болды. Ханнан тархандық құқық алып, сыйлық жерді иеленушілер онда тұратын егіншілерден, қолөнершілерден өз пайдасына салық жинады. Қазақ қоғамын әлеуметтік-таптық топтарға бөлу негізіне әл-ауқаттылық жағдайынан гөрі, әлеуметтік шығу тегі негізге алынды. Жоғары аристократтық топ ақсүйектерге Шыңғыс әулеттері хандар, сұлтандар, оғландар төрелер, қожалар жатты. Ал басқа халық әл-ауқатына қарамастан қара сүйеккке жатқызылды.

*Қазақ хандығының мәдениеті:

Қазақ поэзиясының аса ірі тұлғалары Шалкиіз (15 ғ.), Доспамбет (16 ғ.), Жиембет (17 ғ.). Қазақтың батырлар жыры тарихи оқиғаларға құрылған. Мысалы: Қобыланды, [[Ер Тарғын]], [[Алпамыс батыр|Алпамыс]], [[Ер Сайын]], [[Қамбар Батыр|Қамбар батыр]] дастандары. Ислам діні толық тарады. Араб әліпбиі қолданылды.

18 ғасырда қазақтар үш жүзге бөлініп өмір сүріп жатты. Әр жүздің өз ханы болды. Кіші жүзді Әбілхайыр, Орта жүзде Сәмеке (Шахмұхамед), Ұлы Жүзде -Жолбарыс, Түркістан қаласын астана еткен Үлкен Орданың ханы Тәуке еді. Қазақ жерінде орталықтанған мемлекет болмауын көршілері өз пайдасына шешуді ойлады. Оңтүстік-батыстан Жайық казактарының қолдауымен Еділ бойындағы башқұрттар, қалмақтар Кіші жүзге тынымсыз шабуыл жасады. Солтүстіктен Сібір казактары тыным бермеді. Орта Азиядағы Бұқара мен хиуа хандықтары да қазақ жерінен дәмелі болды. Олардың бәрінен асып түскен жоңғарлар еді.

*Қазақ халқының ойраттарға қарсы күресі:

16 ғасырдың соңында ойраттар (қалмақтар) төрт тайпалық бірлестіктен тұрды. Олар Тарбағатайдан Шығысқа қарайғы өңірді алып жатқан торғауыттар, Ертістің жоғары ағысында қоныстанған дербеттер, қазіргі Дихуа қаласының маңындағы хошауыттар, Іле өзенінің жоғары жағындағы шоростар еді.

Қазақтар мен ойраттар арасындағы жайылым жер үшін күрес 15 ғасырда-ақ басталды. 16 ғ. соңында ойраттардың шағын бөлігі қазақ ханы Тәуекелге бағынды. 1635 ж. Хонтайшы Батурдың бастауымен Жоңғар хандығы құрылды. Қазақ-жоңғар қатынастары Батур хонтайшы (1634-1654) билік құрған кезде шиеленісе түсті. Онан кейінгі жоңғар хандары (Сенге, Қалдан) Оңтүстік Қазақстанды, маңызды сауда жолдары өтетін қалаларды өздеріне қаратуға тырысты.

*Қазақ халқының жоңғарларға қарсы күресі:

1718 жылы Тәуке дүние салғанда, орнына Болат хан болды. Оның кезінде қалмақтардың қазақ жеріне жорығы күшейді. Бұл жорықтардың табысты болуына шведтің артиилерия сержанты Иоганн Густав Ренаттың әсері күшті болды. 1709 жылы Полтава түбінде орыстардың қолына түскен Ренат Тобыл қаласына айдалды, осында Ертістің бойында Бухгольцтің экспедициясы құрамында Кереку қаласының маңында 1715 жылы қалмақтарға тұтқынға түседі. 1733 жылға дейін қалмақтардың қолында болды. Ол қалмақтарға зеңбірек құюды, баспахана жасап, әріп құюды үйретеді.

Жан-жақты әскери дайындығы бар жоңғарлар 1710-1711 жж. қазақ жеріне басып кіріп соғыс жүргізді. Олар 1717 жылы жазда Аякөз өзені жағасында қазақтардың 30 мың жасағын талқандады. Келесі жылы жоңғарлар қазақтарды Бөген, Шаян, Арыс өзендері бойында тағы да қырады.

*Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама:

1723 жылы ерте көктемде жоңғарлар қазақ жеріне тағы да соғысуға келді. Шуна Дабо деген қалмақ басқарған бұл шайқас екі бағытта жүруі тиіс еді. Бірінші бағыт Қаратауды басып өтіп, Шу мен Талас өзендеріне шығу болса, екінші бағыт қазақтарға соққы беріп, Шыршық өзеніне жету болатын. Бұл жоспарды іске асыру үшін әскерлер жеті топқа бөлініп, оның бірі Жетісу Алатауының етегіндегі Балқаш көліне құятын төрт өзеннің бойына топтастырылды. Қалмақтың ірі қолбасшысы Амурсана басқарған 70 мың адамнан тұратын екінші бір тобы Іле өзені бойына, Кеген өзенінің солтүстік жағасына, Нарын өзенінің күншығыс жағынадғы Кетпен тауы баурайына орналасты.

Бейғам отырған қазақтар аямай қырылды. Жоңғарлар Жетісуды, Ұлы жүзді қырып-жойып, Ұлы жүз, Кіші жүз жеріне де жетті. Халық басы ауған жаққа шұбырды. Ұлы Жүз бен Орта Жүздің қазақтары Самарқан мен Ходжентке қарай шұбырды. Кіші жүз қазағы Ххиуа мен Бұхараға ағылды. Босқындардың біразы Сырдың сол жағындағы Алакөл маңына топтасты. Халық бұл кезеңді «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» деп атады. «Елім-ай» деген ән туды.

Халық ең соңында бірігудің қажеттігін түсінді. 1728 жылы Әбілхайыр бастаған Кіші жүз жасақтары, Тайлақ батыр, Саурық батыр бастапан әскерлер Ырғыз уезінің оңтүстік шығыс бетіндегі Бұланты өзенінің жағасында «Қара сиыр» деген жерде қалмақтарға қарсы соққы берді.

1730 жылы көктемде Балқаш көлі маңында тағы соғыс басталды. Бөгенбай, Қабанбай, Наурызбай, сияқты батырлар бастапан қазақ жасақтары жоңғарларға аяусыз соққы берді. Бұл жер кейін «Аңырақай» деп аталып кетті. Шуно Дабо бастапан қалмақтар Іле өзені бойымен шығысқа қарай қашуға мәжбүр болды. Қазақ жерін азат ету жолындағы соғысты жеңіспен аяқтау үшін Үш жүздің әскерлері Шымкентке таяу Ордабасы деген жерге жиналды. Қолбасшы болып Әбілхайыр мен [[Бөгенбай батыр|Бөгенбай]] сайланды.

Осы тұста Тәуке ханның баласы Үлкен Орда иесі Болат хан қайтыс болды. Таққа талас басталды. Болат ханның інісі, Орта Жүздің ханы Сәмеке (Шахмұхамед) тақтан үміткер болды. Сондай-ақ қалмақты қыруда үлкен ерлік танытқан Кіші жүз ханы Әбілхайырда тақтан дәмеленді. Алайда аға хан болып Болаттың үшінші ұлы Әбілмәмбет сайланды. Әбілхайыр бұған наразы болып, майдан шебінен әскерін алып кетті. Сәмеке де Шу бойымен Бетпақдалаға қарай өз әскерін алып кетті. Жоңғарларға қарсы майдан әлсірей бастады. Ұлы Жүздің ханы Жолбарыс жоңғарлармен мәмлеге баруға мәжбүр болды.

Осы тұста әрбір жүздің ішінде феодалдың бытыраңқылық күшейді. Кіші жүз сұлтандары Батыр мен Нұралы ([[Әбілхайыр ханның тарихы|Әбілхайырдың]] баласы) өз алдына ел биледі. Сол сияқты Орта жүзде Күшік пен барақ сұлтандардың да өз иеліктері болды. Қазақ хандығының Бұхара, хиуамен қатынасы да нашар болды. Еділ өзені бойында қалмақтар мен башқұрттар Кіші Жүздің жеріне шабуыл жасап, үнемі қауіп туғызды.

==== Абылай ханның тұсында Қазақ хандығы ====
[[Сурет:Abylai.jpg|250px|thumb|&lt;center&gt;Абылай хан]]
1742 жылы 20 тамызда Ор қаласында Ресей, жоңғар және қарақалпақ, қазақтардың Кіші, Орта және Ұлы жүздің өкілдері қатысқан келіссөз жүргізілді. Онда Ресей өкілі қазақ пен жоңғар арасындағы қақтығысқа байланысты уәж айтпақшы болды. Бірақ жоңғарлар оны тыңдаған жоқ. Олар орыс қамал-бекіністеріне, қазақ қоныстарына жақын жерде 20 мың әскер ұстап, қазақты мазалауын қоймады. Ендігі жерде қазақтар өз күшіне ғана сенуіне тура келді. Осы идеяны орнықтыруға Абылай хан зор күш жұмсады.

1711 жылы дүниеге келген Абылай Уәлиұлының бастапқы есімі Әбілмансұр болды. Ол жастай жетім қалды. 1731 жылы жоңғарлармен шайқаста көзге түсті.

Жоңғарияның ханы Қалдан Серен 1745 жылы қайтыс болып, оның мұрагерлері таққа таласты. Осы кезде оған Цинь империясы тиісе бастайды. Абылай осы сәтті пайдаланды. Ол сыр бойындағы қалаларды азат етуге кірісті. Ол бұл жорықта қазақ әскерлерін үш топқа бөлді. Оның бірінші тобын Қанжығалы Бөгенбай мен Үмбетей жырау басқарды. Бөгенбай басқарған 10 мың әскер Түркістанның солтүстік жағына, Созақ бекінісіне барып тиісуге тиіс еді.

Екінші қолды Жәнібек батыр басқарды. Оған Тәтіқара жырау қосылды. Олар Сырдың төменгі ағасына қарай кетті. Үшінші негізгі қолды Абылайдың өзі басқарды. Жорыққа қатысушылар Шиелі, [[Жаңақорған]] бойымен Түркістанның күнбатыс жағына қарай жылжыды. Бұл топта [[Қабанбай батыр|Қабанбай]], [[Баян батыр|Баян]], Сырымбет, Малайсары,Желкілдек, Жанұзақ болды.

Жоңғар әскерін басқарған Қалдан Сереннің ортаншы ұлы Цевен Доржи де өз әскерін үшке бөлді. Ол өзінің басты күшін Абылайға қарай бағыттады. Оның қару-мылтығы, түйе үстіне орнатқан 15 зеңбірегі бар еді. Қазақ жасақтары сойыл, шоқпар, садақпен қаруланды.

Цевен Доржи өзінің ауыр қолымен Абылай әскерлерінен бұрын келіп, Жаңақорғанға бекініп алды. Абылай Жаңақорған бекінісін алуды Қабанбайға тапсырды. Сырымбетті оң жақ қанатқа, Баянды әскердің сол жақ қанатына қойды. Олардың сыртынан үш мың қолы бар Малайсары, Оразымбет батырлардың әскерін топтастырды.

Бұл соғыс екі айға созылды. Қазақ әскерлері Жаңақорғанды, Шымкентті жаудан тазартты. Түркістанға дейін жетті. Бөгенбай басқарған әскерлер Созақ пен Сайрамды босатты. Батыр Баян Талас өзеніне дейін барды. Жәнібек батырдың әскерлері қарақалпақ жерін босатып, қалмақтарды Сырдың жоғарғы сапасына шегіндірді. Амалы таусылған Цевен Доржи Абылайдан бітім сұрауға мәжбүр болды.

Келісім бойынша [[Созақ]], [[Сайрам]], [[Манкент]], [[Шымкент]] қалалары Әбілмәмбеттің қарамағына өтті. Түркістан туралы мәселе кейінірек шешілетін болды. Абылой бұл жолғы жеңістерін жоңғар хандығының күйреуінің бастамасы деп есептеді. 1745 жылғы соғыс осымен бітті.

Қазақ жерін қалмақтардан толық тазарту мақсатымен Абылай бастапан қазақ жасақтары 1750 жылы жауды жоңғар қақпасы маңында оңдырмай соққы берді.

1755 жылы жоңғарлар бірнеше ұсақ иеліктерге бөлініп кетті. Осыдан кейін 1758 жылы Жоңғар мемлекеті құлады. 1758 ж. Цинь қытайлары Шығыс Түркістандағы қазіргі [[Синь-Цзянь]] жерін басып алды. Цинь империясының батыс шекарасы қазақ жерімен шектесті. Қытайлар дүркін-дүркін шабуыл жасап қазақтарға тыным бермеді. Абылай келісімге келу туралы Пекинге адамдар жіберді. Сөйтіп, Қытаймен сауда, экономикалық қатынас орнату жолдарын іздестірді. Ол Ресеймен де қарым-қатынас орнатты.

1771 жылы [[Әбілмәмбет хан]] өлгеннен кейін, Түркістанда Абылайды Орта жүздің ханы етіп сайлады. Бір жылдан кейін 1772 жылы вице-канцлер М.Л. Воронцовтың жарлығымен Абылайға арналып Есіл өзеніне таяу жерде Жаңғызтөбеге ағаш үй салынды. Абылай 1780 жылы мамыр айында Ташкентте 69 жасында қайтыс болды. Орнына Уәли сайланды.

==== [[Ресей империясы]] құрамында ====
Саяси және экономикалық қиын жағдайда [[Қазақстан]]ның [[Ресей]]ге қосылу мәселесi алға тартылды. Қ-дың сыртқы саяси жағдайының күрделiлiгi [[Әбiлқайыр хан]]ды [[Кiшi жүз]]де Ресей протекторатын қабылдауға мәжбүр еттi. 1734 ж. [[Орта жүз]]дiң бiр бөлiгi Ресейге қосылды. 19 ғ-дың 2-жартысында Ресей үкiметiнiң жоспарлы түрде жүргiзген әскери-саяси шаралары нәтижесiнде, Қазақстанды империя құрамына қосу толық аяқталды.

Қ. арасында кейiнгi орта ғасырларда меншiктiң бiрнеше түрi айқындалды: 1) мал мен мал ш. өнiмдерiне деген меншiктiң жеке дербес отбасылық түрiндегi меншiгi; 2) жерге немесе жайылымдарға қауымдық меншiк; 3) су көздерiне меншiк; 4) қауымдар ассоциациясының қарамағындағы малшылар тобы көшiп-қонатын аймаққа қатысты экономикадан тыс меншiк, Қ-дың әлеум. ұйымдасуы адамдар арасындағы бiр-бiрiмен байланысты әр алуан қарым-қатынас түрлерiне (қандас туыстық-отбасылық, шаруашылықтық, әскери, мәдени, этн., т.б.) негiзделдi.

1824, 1867 — 68 жылдардағы әкiмшілік-саяси реформалары арқылы Ресей үкiметi қазақтарды басқарудың дәстүрлi жүйесiн жойды. Қазақстанның Ресейге қосылуы арқылы халықтар арасында шаруашылық айырбас пен басқа да қарым-қатынастар үшiн қолайлы жағдай туды, капиталистiк өндiрiс қатынастары кеңiстiгiне негiз қаланды.

Ресейдiң отаршыл саясатына қарсы қазақ халқының ұлт-азаттық көтерiлiстерi болып өттi. Оларды [[Сырым Датұлы]], [[Исатай Тайманұлы]], [[Кенесары Қасымұлы]], [[Жанқожа Нұрмұхамедұлы]], т.б. басқарды. 19 ғ-дың аяғы мен 20 ғ-дың басында Қазақстандағы егiншiлiкпен айналысатын халықтар арасындағы қазақтардың үлес салм. 55,4%-ға жеттi. Өнеркәсiп дамуы, т. ж-дар салынуы, су жолдарының кеңiнен пайдалануы қазақ жұмысшыларының қалыптасуының экон. негiздерiн қалады.

==== Кеңестік дәуір ====
1917 ж. [[Қазан төңкерiсi]]не дейiн Қ-дың негiзгi кәсiбi көшпелi немесе жартылай көшпелi жағдайда мал өсiру, суармалы егiншiлiк болса, аңшылық пен балық аулау және қолөнерi де [[халық]] тұрмысында берiк орын алды. Қоғам өмiрiнде [[рулық-патриархалдық қатынастар]] үстем болып келдi.

[[Кеңестiк үкiмет]] өткiзген кәмпескелеу, ұжымдастыру шаралары Қ-ды 1931 — 33 ж. ашаршылыққа ұшыратты. 1929 — 31 ж. Қазақстанда кеңес өкiметi саясатының асыра сiлтеулерiне қарсы 372 көтерiлiс болды. Көтерiлiстiң күшпен басылуына орай Қ. басқыншылыққа ұшырады. 1930 жылдың басынан 1931 жылдың ортасына дейiн [[Қазақстан]] аумағынан 281230 шаруа қожалығы сыртқа көшкен. Олардың едәуiр бөлiгi [[Қытай]]ға, [[Иран]]ға, [[Ауғанстан]]ға өтiп кеттi. Қазақ этносы осы жылдары аса көп шығынға ұшырады. Ашаршылық және онымен байланысты туған iндеттер салдарынан 2 млн. 200 мыңнан астам адам қырылды. Бұл барлық Қ-дың 48%-ын құрады.

Екiншi дүниежүзiлiк соғыс жылдарында мерт болған шамамен 410 мыңдай қазақстандықтардың басым бөлiгi Қ. едi.

==== Тәуелсіздік ====
1991 ж. 16 желтоқсанда мемлекет тәуелсiздiк жарияланған соң, қазақ ұлты өзiнiң ортақ мүддесi жолындағы бiрлiгiн нығайтты. Қазақ тiлi мемл. тiл болды. Қазақ халқының таңдаулы өкiлдерiнiң кеңестiк дәуiрде тыйым салынған есiмдерi ұлтымыздың мақтанышына айнала бастады, тарихи топонимика қалпына келтiрiлiп, ұлттық мәдениеттiң гүлденуiне жағдай жасалды. Шет елде жүрген отандастардың елге оралуына мүмкiндiк туды.
[[Сурет:ToktarAwbakirov.jpg|200px|right|thumb|[[Тоқтар Әубәкіров]] — Қазақтың тұңғыш ғарышкері]]

== Қазақ атауы пайда болуы ==
{{main|Қазақ (этноним)}}

== Діні ==
Қазақтар [[Ислам]] дiнiнiң [[Суннит]] бағытын қабылдаған. Оған дейiн шаман дiнiнiң негiзi болған тәңiрге, аруаққа сиыну нанымдары орын алды.

== Мәдениеті ==
{{main|Қазақ мәдениеті}}

{{main|Қазақтың XX ғасырдағы мәдениеті}}

== Тілі ==
{{main|Қазақ тілі}}

== Антроплогиясы==
[[Сурет:Kultigin.jpg|230*300|thumb|Күлтегін. Түрік қағанаты Әскербасы]] 
Жетiсудaн тaбылғaн Түркі зaмaнының бaс сүйектерi кaзiргi Қaзaқтaрдың тұрпaтынa жaкын. 
Құтлық (Елтеріс) қағанның екінші ұлы, Түрік Елінің 717—734 жж. билік құрған қағаны Білге қағанның  туған інісі  Күлтегін Суретi Қaзaқтарға ұқсaс.

== Тағы қараңыз ==
* [[Қазақ (этноним)]]
* [[Қазақ тілі]]
* [[Қазақтар (шетжұрты)]]
* [[Қазақтар тізімі]]
* [[:Санат:Қазақ салт-дәстүрлері|Қазақ салт-дәстүрлері]]

==Галерея==
&lt;gallery class=&quot;center&quot; caption=&quot;&quot;&gt;
File:Казахи. Юрта.jpg
File:Казахи. Детали богатого жилища.jpg
File:Казахи. Музыкальные инструменты.jpg
File:Казахи. Типы зимовок.jpg
File:Казахи. Оружие, плети.jpg
File:Казахи. Утварь, оросительные системы.jpg
File:Казахи. Утварь и сельскохозяйственные инструменты.jpg
File:Казахи. Костюм, всадническая культура, коневодство.jpg
File:Казахи. Конское снаряжение свадебное, женское в сборе.jpg
File:Казахи. Типы и детали украшений.jpg
File:Казахи. Утварь, мебель, музыкальные инструмент.jpg
File:Казахи. Головные уборы, украшения, типы причёсок.jpg
File:Казахи. Типы и детали женского костюма.jpg
File:Казахи. Типы и детали женских головных уборов.jpg
File:Казахи. Типы и детали женских головных уборов и тесьмы.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
{{commonscat|Kazakh people|Қазақ халқы}}
* [http://clp.arizona.edu/cls/kaz.htm Kazakh Language Courseware from University of Arizona Critical Languages Series] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080410091956/http://clp.arizona.edu/cls/kaz.htm |date=2008-04-10 }}
* [http://www.hunmagyar.org/turan/turk.html Қазақстанның этногарфиялық картасы]
* [http://www.akft.org Kazakhs in France - AKFT] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100316074821/http://www.akft.org/ |date=2010-03-16 }}
* [http://www.kazaktar.kz/ Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы]
* http://sana.gov.kz/showarticle.php?lang=eng&amp;id=342 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928070538/http://sana.gov.kz/showarticle.php?lang=eng&amp;id=342 |date=2007-09-28 }}
* [http://www.massagan.com Massagan.com (The largest web site in kazakh language)]
* [http://www.suhbat.com Suhbat (Atameken Toby)]
* [http://www.pbs.org/wnet/secrets/case_amazon/index.html Secrets of the Dead: Amazon Warrior Women (PBS)]
* [http://www.orientalistica.ru/resour/runica/collection/e3a.htm Turk monument of Uyuk-Turan mentioning the word ''&quot;qazğaq&quot;''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060205181454/http://www.orientalistica.ru/resour/runica/collection/e3a.htm |date=2006-02-05 }}
* [http://www.elim.kz/ Қазақ халқы]
* [http://www.mfa.kz/ Қазақстан Республикасының Сыртқы Істер Министрлігі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110929145154/http://www.mfa.kz/ |date=2011-09-29 }}
* [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Қоғам/ Қоғам] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170307082953/http://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D2%9A%D0%BE%D2%93%D0%B0%D0%BC/ |date=2017-03-07 }} — [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]]
* [http://www.kazaktar.kz/ Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы]
* [http://www.facebook.com/groups/ardakk/ Facebook әлеуметтік желісіндегі Қазақтар қауымдастығы]
{{Қазақтар}}
{{Әлем халықтары}}
[[Санат:Қазақтар|*]]
[[Санат:Қазақстан этникалық топтары]]
[[Санат:Қытай этникалық топтары]]
[[Санат:Моңғолия этникалық топтары]]
[[Санат:Ресей этникалық топтары]]
[[Санат:Қырғызстан этникалық топтары]]
[[Санат:Өзбекстан этникалық топтары]]
[[Санат:Түркия этникалық топтары]]
[[Санат:Түрікменстан этникалық топтары]]</text>
      <sha1>l7zmty3tnf8uhdhzy6he9n5p9nun3vq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қазақ әліпбиі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3612</id>
    <revision>
      <id>3054429</id>
      <parentid>3053905</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:44:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70881" xml:space="preserve">'''Қазақ әліпбиі''' — [[қазақ тілі]]нің әріптерінің жүйелі тізбегі, [[Қазақтар|қазақ]] халқының мәдени өмірінде басқа да түркі халықтарымен бірге пайдаланып келген әр түрлі әріп таңбаларынан тұратын дыбыстық жазу жүйесі.

[[Сурет:Eski_Qazaq_jazuvi.jpg|нобай|оңға|1902 жылғы Қазақ тілінде жазылған мәтін. Төте жазу және Радловтың кирилл графикасында. Ескертпе: ҕ - ғ; ä - ә; н астында түтікпен - ң; j - й; k - қ; џ - ж (джиптағы ж дыбысы); ÿ - ү. Қазіргі кирилшада: &quot;Буруңғу өткөн заманда бір даныспан кісі Бағдат сәәрінің бір үлкөн қазысының үйүнө келіп қонупту. Қазы-мінән сөйлөсүп, қазыны сөзгө жеңә-беріпті. Сонда қазы қорқуп, &quot;бул маған келгән бір бәлә: менің қазылығымны тартыб-алса, керәк!  Не-дә болса, буған жалынып, сый беріп, орнумда қалайын!&quot; деп, қатынына ақылдасыпты.&quot;]]

== Қазақ әліпбиінің жүйелері ==
Қазақ тілі үшін әр кезеңдерде және әр аймақтарда келесі жүйелер пайдаланылған:
* [[Қазақстан|Қазақстан Республикасында]] — [[кирил жазуы]] негізінде, ресми түрде Қазақстан бүкіл жерінде және [[Моңғолия]]ның [[Баян-Өлгей аймағы]]нда. Тағы да көршілес [[Қырғызстан]], [[Ресей]], [[Түрікменстан]] және [[Өзбекстан]] елдерін бірыңғай мекендеген қазақ жұрты пайдаланады, сонымен бірге басқа ыдыраған КСРО республикаларында да пайдаланылады.
* [[Қытай Халық Республикасы|Қытайда]] — [[араб жазуы]] негізінде, ресми түрде [[Шыңжаң Ұйғыр аутономиялық ауданы]]ндағы [[Іле Қазақ аутономиялық облысы]]нда. Тағы да [[Ауғанстан]], [[Иран]] және [[Пәкістан]] елдеріндегі қазақ диаспорасы да пайдаланады.
* [[Түркия|Түрік Республикасында]] — қазақ диаспорасы ресми емес түрде [[латын жазуы]] негізіндегі [[түрік әліпбиі]]н пайдаланады. Сонымен бірге [[Түркия]], [[Германия]], [[АҚШ]] т.б. батыс елдерінде қазақ диаспорасы әртүрлі қалыпты емес [[латын жазуы]]н пайдаланады.

== Ресми әліпбилер ==
=== Қазіргі латын әліпбиі ===
Қазіргі латын әліпбиі — 2017 жылдың 9 қазанында қазақ әліпбиін латын әліпбиіне көшіру жобасы ұсынылды&lt;ref&gt;https://www.zakon.kz/4882340-kakoy-proekt-alfavita-kazahskogo-yazyka.html&lt;/ref&gt;.[[2017 жыл]]ы қазақ тілінің жаңа латын әліпбиі 26 қазанда Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығымен бекітілді&lt;ref&gt;https://vlast.kz/obsshestvo/24755-glavnoe-ne-toropitsa-kazahskij-alfavit-na-latinice-prezentovan-v-parlamente.html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.zakon.kz/4877319-kakim-budet-novyy-kazahskiy-alfavit.html&lt;/ref&gt;. 2017 жылдың 26 қазанында бұл алфавит ресми түрде мақұлданды. 2018 жылғы 19 ақпанда осы қаулыға түзетулер енгізілді.&lt;ref&gt;http://www.zakon.kz/4882340-kakoy-proekt-alfavita-kazahskogo-yazyka.html&lt;/ref&gt;. 2017-2025 жылдары жаңа әліпбиге көшу жоспарлануда.
[[Сурет:2017 Kazakh Latin Alphabet.png|thumb|2017 нұсқасы|солға|237x237 нүкте]]
[[Сурет:2018 Kazakh Latin alphabet table - RU.svg|thumb|2018 нұсқасы]]
Әліпби 32 әріптен тұрады.

2020 жылы Президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] латын әліпбиін қазақ тілінің төл дыбыстары мен дыбысталуын сақтауға баса назар аударып, қайта қарауға шақырды.

Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институтының академиктері және сценарийлерге көшу жөніндегі ресми жұмыс тобына кіретін мамандар 2019 жылдың қараша айында көпшілікке ұсынған бұл редакция диграфтар мен өткір екпіндердің орнына умлауттарды, бревтер мен цедиллаларды қолданады және орфографиялық өзгерістерді ретімен енгізеді қазақ фонологиясын дәлірек көрсету.

Бұл түзету - [[Түрік әліпбиі|түрік әліпбиінің]] сәл өзгертілген нұсқасы, С әрпін түсіріп, түрік тілінде жоқ төрт қосымша әріпке ие: [[Ä]], [[Q]], [[Ŋ]] және [[W]].  
[[Сурет:2019 Kazakh Latin alphabet 2.png|thumb|2019 нұсқасы]]

Осы нұсқа мақұлдауын күткен кезде лингвисттер Ә, Ә, Ғ ғ, И и, Й, Ң ң, Ө ɵ, У у, Ұ ұ, Ү ү, Ы ы, Ч ч, Ш ш және І i. Екпінді таңбаларды енгізудің баламасы - диграфтарды көбірек пайдалану.

2021 жылы қаңтарда әріптерін енгізе отырып, қазақ латын әліпбиінің қайта қаралған нұсқасы ұсынылды, Ä ä (Ə ə), Ö ö (Ө ө), Ü ü (Ү ү), Ğ ğ (Ғ ғ), Ū ū (Ұ ұ), Ŋ ŋ (Ң ң) және Ş ş (Ш ш).

Бұл нұсқа 2023 жылдан бастап ресми түрде қолданысқа енеді.

'''Ресми латын әліпбиі (2021 нұсқасы)''':
{| style=&quot;font-family:Times New Roman; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF&quot;
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | A a
(А а)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Ä ä
(Ә ә)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | B b
(Б б)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | D d
(Д д)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | E e
(Е е)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | F f
(Ф ф)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | G g
(Г г)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Ğ ğ
(Ғ ғ)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | H h
(Х х)

(Һ һ)
|-
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | İ i
(И и)(Й й)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | I ı
(І і)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | J j
(Ж ж)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | K k
(К к)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | L l
(Л л)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | M m
(М м)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | N n
(Н н)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Ŋ ŋ
(Ң ң)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | O o
(О о)
|-
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Ö ö
(Ө ө)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | P p
(П п)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Q q
(Қ қ)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | R r
(Р р)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | S s
(С с)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Ş ş
(Ш ш)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | T t
(Т т)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | U u
(У у)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Ū ū
(Ұ ұ)
|-
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Ü ü
(Ү ү)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | V v
(В в)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Y y
(Ы ы)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Z z
(З з)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; |
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; |
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; |
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; |
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; |
|}

=== Кирил жазуы негізінде ===
{{Қазақ әліпбиі (кирил)}}
Қазақ кирил әліпбиі — көбінесе [[Қазақстан]] мен [[Моңғолия]]да пайданаланылатын әліпби. Бұл [[Сәрсен Аманжолұлы Аманжолов|Сәрсен Аманжолов]] ұсынған әліпби [[1940 жыл]]ы қабылданған, 42 әріп енген: 33 [[орыс әліпбиі]]нің әрпі және 9 өзіндік қазақша әріп [[Ә (кирил)|Ә]], [[Ғ]], [[Қ]], [[Ң]], [[Ө]], [[Ұ]] ([[1947 жыл]]ына дейін бұрын осы әріп орнына [[Ӯ (кирилл)|Ӯӯ]] пайдаланылған), [[Ү (кирил)|Ү]], [[Һ (кирил)|Һ]], [[І (кирил)|І]]. Ертеде қазақ әріптері [[орыс әліпбиі]] әріптерінің соңында қойылған, сосын дыбысы жақын орыс әріптерінің артына жылжытылған.

Келесі әріптер: [[В (кирил)|В]], [[Ё]] ([[1957 жыл]]), [[Ф]], [[Ц]], [[Ч]], [[Щ]], [[Ъ]], [[Ь]], [[Э]], қазақтың төл сөздерінде пайдаланылмайды. Бұл әріптер: [[Ё]], [[Ц]], [[Ч]], [[Щ]], [[Ъ]], [[Ь]], [[Э]], тек кеңестік дәуірінде [[орыс тілі]]нен, немесе [[орыс тілі]] арқылы енген сөздерде орыс емле нұсқауларымен пайдаланылған ([[1990 жыл]]ы бері ресми және жеке жария ақпараттарда, әдеби шығармаларда пайдалануы азая түсуде, сиректеніп кетті). Қазақ тілінің дұрыс табиғи фонетикасына байланысты [[Е (кирил)|Е]] әрпі орыс тліндегі [[Э]] сияқты дыбысталады (Екібастұз (қаз)- Экібастуз (орыс)). [[Ж]] әрпі қазақ тілінде орыс тіліндегі ДЖ әріптері арқылы берілетін аффрикаталық дыбысты береді (джігіт, джиһаз, джан, мұғалджар, үрджар, джас - айтылуы; жігіт, жиһаз, жан, мұғалжар, жас - жазылуы). [[Х (кирил)|Х]] әрпі қазақ фонетикасында қатаң айтылады. Сөз ортасындағы Қ (кейде соңындағы) сөйлеу барысында Х болып дыбысталады, егер [[Қ]] - дан кейін дауыссыз дыбыс келсе. [[Һ]] әрпі көбінесе араб-парсы кіріс сөздерінде кездеседі, жұмсақ, жеңіл [[Х (кирил)|Х]] сияқты айтылады. [[Е (кирил)|Е]] сөздің нағыз басында {{IPA|[e]}} боп сөйленеді. Сөздің ортасында я соңында [[Е (кирил)|Е]] дыбысы [[Ә]]-ге ұқсас айтылуы мүмкін. [[Э]] әрпі жазылмайды, бірақ [[Е (кирил)|Е]] әрпі [[Э]] сияқты дыбыс береді. [[О (кирил)|О]] сөздің нағыз басында {{IPA|[ʷo]}} дифтонгоиды болып айтыла алады. [[У]] әрпі буын жасамайтын дыбысты белгілейді, және де ҰУ, ҮУ, ЫУ, ІУ псевдодифтонгтерді алмастыру үшін пайдаланылады.

Келесі әріптер алдыңғы және артқы ретті дыбысты жұпты белгілейді (әдетте ''жіңішке'' мен ''жуан'' деп аталады):
*[[Е (кирил)|Е]] — [[А (кирил)|А]]
*[[Ө]] — [[О]]
*[[Ү (кирил)|Ү]] — [[Ұ]]
*[[І (кирил)|І]] — [[Ы]]
Араб-парсы кірме сөздерінде [[Ә]] — [[А (кирил)|А]] қарама-қарсы қоюы көрінеді.

Қазақ екпіні көбінесе соңғы буынға түсіп тұратындықтан жазуда белгіленбейді.

==== Белгішелеу ====
[[Сурет:IOS қазақша пернетақта.png|thumb|200px|[[iPhone]] смартфонына қондырылған қосымша пернетақтасы]]
Жақында өткен заманда қазақ мәтінін теру көбінесе қиыншылыққа ұшырайтын еді. Оның себебі [[Амал жүйесі|амал жүйелері]] мен мәтінтергіштерде [[Юникод]] арқауы жоқтығы, қалыпты түрде қазақша 8 бит [[белгішелеу парақ]] болмағаны және қалыпты компьютер [[әріп]]тері жетіспеушілігі. Осыған орай қазақ кирил әліпбиін компьютерлерде белгішелеу үшін 20-дан аса әртүрлі нұсқалары&lt;ref&gt;[http://www.sci.kz/~sairan/kazcode/kazcode_kk.html Қазақ тілінің кодтамалармен көрген бейнетіміз, себебі — стандартты бұзған оңбайды]&lt;/ref&gt; ұсынылған.

Кезінде [[Қазақстан]]да [[DOS амал жүйесі|DOS]] үшін ҚР МҚ 920-91 мемлекеттік қалпы қабылданған болатын. Бұл қалып [[CP866]] 8 бит кирил (славян) [[белгішелеу парақ]]тың негізінде жетілдірілген. Енді бірталай көп кідіріп [[Windows амал жүйесі|Windows]] жүйесіне арнап ҚР МҚ 1048—2002 қалпы бекітілген. Осы қалыптың қолдануы өте шектеулі болды, себебі ол [[Юникод]] басқа ескірген 8 бит белгішелеуді ығыстырып шығаруы қызған кезі болды. Сонымен, тек кейбір мемлекетттік және өкіметке жақын ұйымдар, соның ішінде «[[ҚазАқпарат]]» ақпарат агенттігі де, соңғы кезге дейін қолданған. Ағымда барлық жерде де [[UTF-8]] белгішелеу қолданылады.

==== Пернетақта жаймасы ====
[[Сурет:Keyboard KAZ.png|350 px|thumb|Қазақ [[пернетақта жаймасы]] ([[Ё]] әрпі әдетте орыс жаймасына көшіп теріледі)]]
Қазақ [[пернетақта жаймасы]] орыс теруіш жаймасы негізінде дамытылған және де РСТ ҚКСР 903-90 қалпында бекітілген. Осы жайма [[Юникод]]пен қуатталған: [[Windows]] (NT тұқымдасындағы [[Windows 2000|2000]], [[Windows XP|XP]], [[Windows Server 2003|Server 2003]], [[Windows Vista|Vista]] одан жоғары нұсқалары да) және [[Linux]] амал жүйелерімен жеткізіледі.

Қазақтың өзіндік әріптері пернетақтаның жоғарғы тізбегіндегі сан аясы орнында орналасады. Ал, сан және басқа нышандар (/, *, –, +) енгізу үшін көмекші сан пернетақтасы пайдаланылады. Осы себептен қалыпты жаймада бейәріп нышандарға және [[Ё]] әрпіне орын табылмаған.

=== Араб жазуы негізінде ===
'''Араб әліпбиінде''' — 29 [[әріп]] және бір белгіше бар ({{Unicode|ٴ}}) — «жоғарғы һәмзә», бүкіл сөздегі жіңішке дауысты дыбысты белгілеу үшін, сөздің басына қосылады (тек жіңішке дауыстыларымен әрдайым үйлесетін [[Г]] және [[К (кирил)|К]] әріптерінен тыс). Жазу әдісі парсы мәнерінде негізделінген. Жазу бағыты оңнан солға.

[[Қарахан әулеті]] мезгілінен ([[10 ғ.]]) бастап [[Қазақстан]] жерінде түркі тіліндегі мәтіндерді жазып алу үшін пайдаланылған.

Көп мезгілде [[абжад]] түрінде боп қалды, яғни тек дауыссыз дыбыстарды белгілеуімен. [[1924]] жылы қазақ [[фонетика]]сындағы дауысты дыбыстарын дұрыс белгілеу үшін қайта құрастырылған. Жобаны жасаған [[Ахмет Байтұрсынұлы]] оны «төте жазу» деп атаған («Жаңа емле» деп де аталған). [[1929]] жылы латын жазуы негізіндегі «[[Жаңәліп]]» әліпбиіне ауыстырылды.

Оны қазір де [[Шығыс Түркістан]] қазақтары (сонымен бірге кейбір ұлттық ерекше өзгешеліктерімен [[қырғыздар]] мен [[ұйғырлар]] да) қолданады. Араб жазуын пайдаланатын [[Ауғанстан]], [[Иран]] [[Пәкістан]] және [[Таяу Шығыс]] елдерінде де қазақ шетжұрты қолданады.

==== Төте жазу үлгілері ====
[[Сурет:Kazakh Arabic alphabet.jpg|250px|thumb|[[Ахмет Байтұрсынұлы]]ның «төте жазуы»]]
Төменгі кестеде төте жазуының әліпбиі берілген. Әр әріптің дара жазылу нұсқасы, сөздің басында, ортасында&lt;ref&gt;Кейбір әріптердің араб жазуының ерекшеліктері салдарынан сөз басындағы не ортасындағы нұсқалары болмауы мүмкін.&lt;/ref&gt; және аяғында жазылу нұсқалары берілген. Әріптердің үстінде сыртқы сілтеме&lt;ref&gt;Сілтемелер [http://www.fileformat.info fileformat.info] торабының тиісті бетіне нұсқайды. Бұл жерде әріпке қатысты анықтама ақпаратпен таныса аласыз&lt;/ref&gt; түрінде сәйкесті [[юникод]] кодтары&lt;ref&gt;Бұл код арқылы MS Word секілді кейбір мәтін редакторларында тиісті әріпті теруіңізге болады, ол үшін кодты жазып, «Alt» және «X» пернелерін қоса басыңыз&lt;/ref&gt; берілген.

{|class=&quot;wikitable&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Жалпы&lt;br /&gt;Unicode
!colspan=&quot;4&quot;|Сөздегі орны бойынша жазылу түрлері
!rowspan=&quot;2&quot;|Атауы
!rowspan=&quot;2&quot;|Кирил&lt;br /&gt;жазу сәйкесі
|-
!дара
!аяғында
!ортада
!басында
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0627}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ا}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE8D}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺍ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE8E}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺎ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;2&quot;|—
|әліп
| а,  ә¹
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0628}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ب}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE8F}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺏ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE90}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺐ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE92}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺒ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE91}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺑ}}&lt;/font&gt;
|ба
|б
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|067E}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|پ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB56}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﭖ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB57}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﭗ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB59}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﭙ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB58}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﭘ}}&lt;/font&gt;
|па
|п
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|062A}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ت}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE95}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺕ}}&lt;/font&gt; 
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE96}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺖ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE98}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺘ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE97}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺗ}}&lt;/font&gt;
|та
|т
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|062C}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ج}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE9D}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺝ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE9E}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺞ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEA0}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺠ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE9F}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺟ}}&lt;/font&gt;
|жійм
|ж
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|062D}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ح}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEA1}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺡ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEA2}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺢ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEA4}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺤ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEA3}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺣ}}&lt;/font&gt;
|ха
|х
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|062F}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|د}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEA9}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺩ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEAA}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺪ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;2&quot;|—
|дәл
|д
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0631}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ر}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEAD}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺭ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEAE}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺮ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;2&quot;|—
|ре
|р
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0632}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ز}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEAF}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺯ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEB0}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺰ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;2&quot;|—
|зайн
|з
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0633}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|س}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEB1}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺱ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEB2}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺲ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEB4}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺴ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEB3}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺳ}}&lt;/font&gt;
|сыйн
|с
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0634}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ش}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEB5}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺵ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEB6}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺶ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEB8}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺸ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEB7}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺷ}}&lt;/font&gt;
|шыйн&lt;br /&gt;(сыйн үш ноқат)
|ш
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0639}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ع}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEC9}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻉ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FECA}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻊ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FECC}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻌ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FECB}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻋ}}&lt;/font&gt;
|айн
|ғ
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0641}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ف}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FED1}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻑ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FED2}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻒ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FED4}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻔ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FED3}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻓ}}&lt;/font&gt;
|фа
|ф
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0642}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ق}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FED5}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻕ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FED6}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻖ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FED8}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻘ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FED7}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻗ}}&lt;/font&gt;
|қаф
|қ
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0643}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ك}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FED9}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻙ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEDA}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻚ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEDC}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻜ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEDB}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻛ}}&lt;/font&gt;
|кәф
|к
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|06AF}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|گ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB92}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﮒ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB93}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﮓ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB95}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﮕ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB94}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﮔ}}&lt;/font&gt;
|гәф
|г
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0644}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ل}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEDD}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻝ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEDE}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻞ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE0}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻠ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEDF}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻟ}}&lt;/font&gt;
|ләм
|л
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0645}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|م}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE1}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻡ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE2}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻢ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE4}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻤ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE3}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻣ}}&lt;/font&gt;
|мійм
|м
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0646}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ن}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE5}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻥ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE6}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻦ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE8}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻨ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE7}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻧ}}&lt;/font&gt;
|нұн
|н
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|06AD}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ڭ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBD3}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯓ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBD4}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯔ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBD6}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯖ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot;|—
|кәф үш ноқат
|ң
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|06D5}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ە}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE9}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻩ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEEA}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻪ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;2&quot;|—
|һә 
|е
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0648}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|و}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEED}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻭ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEEE}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻮ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;2&quot;|—
|уау
|о, ө¹
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|06C7}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ۇ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBD7}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯗ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBD8}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯘ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;2&quot;|—
|уау дамма
|ұ, ү¹
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|06CB}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ۋ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBDE}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯞ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBDF}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯟ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;2&quot;|—
|уау үш ноқат
|у
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|06C6}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ۆ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBD9}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯙ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBDA}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯚ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;2&quot;|—
|уау құсбелгі
|в
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0649}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ى}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEEF}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻯ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEF0}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻰ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBE9}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯩ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBE8}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯨ}}&lt;/font&gt;
|я
|ы, і¹ 
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|064A}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ي}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEF1}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻱ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEF2}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻲ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEF4}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻴ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEF3}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻳ}}&lt;/font&gt;
|я екі ноқат
|й
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0674}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ٴ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;4&quot;|—
|дәйекше (һәмзе)
|жіңішкелік белгісі
|-align=&quot;left&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;7&quot;|&lt;small&gt;¹Дәйекшемен&lt;/small&gt;
|}

Бейресми қосымша әріптер. Өте сирек кездеседі.

{|class=&quot;wikitable&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Жалпы&lt;br /&gt;Unicode
!colspan=&quot;4&quot;|Сөздегі орны бойынша жазылу түрлері
!rowspan=&quot;2&quot;|Атауы
!rowspan=&quot;2&quot;|Кирил&lt;br /&gt;жазу сәйкесі
|-
!дара
!аяғында
!ортада
!басында
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0686}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|چ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB7A}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﭺ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB7B}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﭻ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB7D}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﭽ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB7C}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﭼ}}&lt;/font&gt;
|ха үш ноқат
|ч
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|06BE}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ھ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBAA}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﮪ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBAB}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﮫ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBAD}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﮭ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBAC}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﮬ}}&lt;/font&gt;
|һә екі көз
|һ
|}

== Тарихы ==
{{main|Қазақ графикасының тарихы}}
Жазу тарихында қазақ тілінің әліпби жүйесі бірнеше тарихи кезеңдерді басынан өткізіп, ұлттық әліпби деңгейіне жеткен. Бірнеше ғасыр бойы қазақ халқы араб графикасына негізделген әліпби жүйесін пайдаланып келгені мәлім. 1929-40 жылдары аралығында латын графикасына негізделген әліпби жазу жүйесіне енгізілп, 1940 жылдан бері кирил әліпбиі қолданылып келеді.

=== Тарихи әліпбилер ===
[[Қазақстан]] жерін жайлаған көне [[Ғұндар|ғұн]], [[Сақтар|сақ]] тайпалары (б.з.б. 5 – 4 ғ.) пайдаланған көне (“Есік жазуы”) жазу сол тайпаларға тән мәдениеттің (жазуының да) тарихи мұрагері – қазақ халқының негізін құраушы [[Үйсін мемлекеті|үйсін]], [[қаңлы]], [[Қыпшақтар|қыпшақ]], т.б. [[тайпа]]лардың ең көне жазуы болып саналады. Көне замандағы қазақ ру-тайпаларының түркі дүниесіне  ортақ  [[Көне түркі жазуы|Орхон-Енисей]], [[Талас өзені|Талас]] ескерткіштеріне негіз болған “руна” жазуы (5 – 12 ғ.), көне [[Ұйғырлар|ұйғыр]] жазуы, 8 ғ-дан бастап күні бүгінге дейін қолданылып келе жатқан араб жазуы, Қытай қазақтары ағарту жүйесінде бір кездерде ([[1929 жыл|1929]] – [[1940 жыл|40 жылдары]]; [[1960 жыл|1960]]–[[1970 жыл]]дары) қолданыста болған латын жазуы, кирилл жазуы (1940 жылдан кейін) – осылардың бәрі Қазақ жазуының негізі болып саналады. Араб графикасына негізделген қазақ әліпбиін кезінде [[Ахмет Байтұрсынұлы|А.Байтұрсынұлы]] реттеп, тіл ерекшеліктеріне сай жетілдірген. Қазақстанда [[1930 жыл|30-шы жылдарға]] дейін “төте жазу” деген атпен қолданылып келген. Бұл жазудың емлесі морфологиялық дәстүрлі шарттарға негізделген. [[1940 жыл]]ы орыс графикасы негізінде қалыптасқан қазақ әліпбиі мен орфографиялық емлесіне әр кезде ([[1957 жыл]], [[1970 жыл]]) әртүрлі өзгерістер енгізілді. Кирилл негізіндегі жазудың қазақ тіліне тән ерекшеліктердің бәрін дұрыс көрсете алмауына байланысты кейінгі жылдары ([[1993 жыл]]дан бастап) қазақ ұлттық жазуын латын графикасы негізіне көшіру мәселесі қойылып отыр.&lt;ref&gt;[[Қазақ әдебиеті]]. Энциклопедиялық анықтамалық. – [[Алматы]]: «Аруна Ltd.» ЖШС, [[2010]]. ISBN 9965-26-096-6&lt;/ref&gt;

=== Қазақтан бұрынғы замандағы әліпбилер ===

==== Есікті жазбасы ====
{{main|Есік обасы}}
[[Сурет:IssykDish.gif|thumb|left|150px|Есікті қорғанынан табылған күміс легендегі жазба]]
'''Есікті жазбасы''' түрі бірнеше археология мұрасымен таныстырады, соның ішінде ең ежелгісі — Есікті қорғанынан табылған күміс легендегі жазба ([[б.з.б. 5 ғ.]] шамасы). Сол қорған әйгілі [[Есік Алтын адамы|Алтын адамның]] жаназа орны болыпты. Жазуы [[Көне түркі жазуы|көнетүркі жазуы]]на ұқсас. Кейбір зерттеушілер леген жазуын Солттүстік [[Үндістан]]дағы [[Кхароштхи]] жазу түрі деп шығарады. Жазба мұқамы әлде де анықталмаған.

==== Орхон жазуы ====
{{main|Көне түркі жазуы}}
[[Сурет:Orkhon.svg|thumb|150px|''Теңрі'' сөзі]]
[[Көне түркі жазуы]] (Орхон-Енесай жазуы деп те, руникалық жазу деп те аталады) — б.з.б. V - X ғасырларда [[Түркілер|түркі]] [[тайпа]]ларының жазуы. Оның руникалық жазуы деп аталу себебі — германдық халықтары өзінің ертедегі пайдаланған [[руналық жазу|руна жазуы]]на ұқсас болғандығынан (бірнеше руналарда бірдей дыбыстық және кескіндік тығыз ұқсастығы бар).

[[Көнетүркі жазуы]] қалыпы [[Қазақстан]] жерінде тұрған, сосын [[Қазақтар|қазақ этносына]] сіңірілген, көшпелі түркі тайпаларымен ([[5 ғ.|5]]—[[10 ғ.|10 ғғ.]]) қолданған. Моңғол шапқыншылық заманында ([[12 ғ.]]) [[көне түркі жазуы]] Ислам қысымы астында әбден араб жазуымен ысырылған.
[[Сурет:Kyzyl orkhon inscription.jpg|thumb|150px|[[Орхон-Енесай жазбалары|Орхон тас жазбасы]], [[Қызыл (қала)|Қызыл]] қаласы, Тыуа]]

==== Жебірей жазуы ====
[[Қазар қағандығы|Қазар (хазар) қағандары]] бүкіл ел діні есебінде [[яһуди]] дінінің [[қараим]] масхабын қабылдаған. Жебірей дінімен қолдасып [[жебірей жазуы]] да бірге келді. Сол [[қазарлар]] тайпаларының ішінде [[Украина]] және [[Солтүстік Кавказ]] жер атауларында көп ізі қалған ''беріш'' тайпасы болған. Қазір [[беріш]] [[Кіші жүз]]дің руы. [[Қарайлар]] (кейде масхаб атауымен шатастырып [[қараим]] деп те атайды), [[екінші дүниежүзілік соғыс]]ынан бұрын [[Қырым]]да тұрған, [[1920]] жж. дейін дәстүрлі [[жебірей жазуы]]н қолданған. [[Қарайлар]] өздерін түркі халқымыз деп таниды, [[қазарлар]]дың тікелей ұрпақтарымыз деп санайды.

Тағы да [[қырымшақтар]] деген — қыпшақ тілінде (бұрын өздері [[шағатай тілі]] деп те атаған) [[жебірейлер]] тобы белгілі. [[1941]]—[[1945|45]] жж. соғыс кезінде фашистік [[Германия]] [[қырымшақтар]] жұртын түгелге жуық қырған.

==== Юнан-қыпшақ жазуы ====
[[Юнан жазуы|Юнан (грек) жазуы]]н [[Қырым]]да тұрған [[ұрымдар]] (қыпшақ тілінде сөйлейтін [[юнандар]]) [[1917]] ж. дейін пайдаланған.

==== Әрмен-қыпшақ жазуы ====
[[XII]]—[[XIII]] ғасырлар аралығында [[Әрменстан тарихы|Әрмен патшалығына]] көшіп барған қыпшақтар қыпшақ тілінде ауқымды діни, заңгерлік және тағы басқа әдебиетті шығарды. Ол қыпшақ тілінің көне қазақ тілінен айырмашылығы — әрмен-қыпшақ тілінде әрмен-християн ұғымдары көп қолданылады. Бұл мәтіндер [[әрмен әліпбиі]]мен жазылды. Олардың бүкіл дүние жүзіне тарап кеткен ұрпақтары [[19 ғасыр]]дың соңына дейін шаруашылық жазбалары, жеке хаттар, т.б. секілді күнделікті жазбаларын әрмен-қыпшақ жазуымен жүргізіп келді.

==== Латын қыпшақ жазуы ====
[[Қырым]]дағы католик миссионерлері [[қазақ тілі]]нің ертеректегі түрі — [[қыпшақ тілі]]нде [[Інжіл]]дер және басқа да діни әдебиет шығарумен айналысты. Соның ең көрнекті мысалы — [[13 ғасыр|13-ші ғасыр]]дың соңында құрастырылған {{lang-la|«Codex Cumanicus»}}, [[Латын тілі|латынша]]-[[Парсы тілі|парсыша]]-[[Қыпшақ тілі|құманша]] сөздік. Онда италиян және оңтүстік герман тілдерінде түсініктеме сөздер де бар.

==== Басқа жазу жүйелері ====
Негізінен ислам дінінің үстемдік құрған кезеңге дейінгі уақытта [[Ұйғыр жазуы|ұйғыр]], [[Соғды жазуы|соғды]], [[Манихей жазуы|манихей]], [[Сурияни жазуы|сурияни]], [[Тибет жазуы|тибет]] және [[Брахми жазуы|брахми жазуларымен]] де жазылған түркі тайпаларының эпиграфикалық жазулары белгілі.

=== Қазақ әліпбилері ===

==== Шоқындырушылардың жазуы ====
Алғашқы қазақ кирил әліпбиін 19-шы ғасырда [[Ыбырай Алтынсарин]] жасап шығарған. Кирил әліпбиінің негізінде православ миссионерлері діни әдебиет{{ref|2}} және «орыс-түзем» мектептеріне арнап қазақ «миссионер» әліпбиі жасалды. Онда түрлі қосарланып жазылатын және диакритикалық таңбалар қолданылды. «Миссионерлік әліпби» 1917 жылға дейін шектеулі дәрежеде қолданылып келді.

==== Латындық Жаңәліп ====
[[Сурет:Kazakh latin alphabet (1931).JPG|нобай|Бастапқы Жаңәліп әліпбиі және онымен сәйкес араб әліпбиі (1931 ж.)]]
[[Сурет:Sotsijaldy qazaqstan.jpg|350 px|left|thumb|«Sotsijaldƅ&amp;nbsp;Qazaƣƅstan» (Социалды Қазақстан) газетінің 1937 жылғы сандарының бірі. (Қазақ КСР Конституциясына арналған төтенше саны)]]
[[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының Орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жанындағы [[Жаңа әліпби бойынша комитет]] тарапынан латын тіліне негізделген «Ортақ түркі әліпбиі» ([[Яналиф]] немесе {{lang-kk|Жаңәліп}}) ұсынылды. Қазақ тілінің талаптарына сай кейбір өзгерістер енгізілген бұл әліпби ресми түрде [[1929]] жылдан [[1940]] жылға дейін қолданылып келді, сосын кирил әліпбиімен алмастырылды.

==== Пинйін латыны ====
[[1950]]-шы жылдары Қытайда орын алған «[[Ұлы пролетарлық мәдени төңкеріс|мәдени төңкеріс]]» кезінде аз санды ұлттардың, соның ішінде қазақтардың жазуын [[Қытай жазуы|қытай]] [[иероглифтік жазуы]]на өткізуге талпыныстар жасалды. Бұл әрекеттер сәтсіз аяқталған соң арнайы бұйрықпен [[Шыңжаң Ұйғыр аутономиялық ауданы]]ның үш облысын мекендейтін қазақтарға арнап [[пінин]] негізіндегі жазу енгізілді. Ал пинйін жазуы 1950-ші жылдары Қытайдың Орталық үкіметінің қаулысы бойынша қалыптастырылған болатын. 1980-ші жылдардың соңында төте жазу қайта қабылданды.

== Әліпбиді реформалаудың жобалары ==
[[1990]]-шы жылдардың басынан жазу реформасының бірнеше түрлері ұсынылды:
# Қазақ тілінің дыбыс жүйесінде жоқ әріптерді қазақ әліпбиінен аластау (Ё, Һ, Ц, Ч, Щ, Ъ, Ь, Э), қазақ және орыс емле ережелерін қатар қолданудан бас тартып, тек морфо-фонемикалық ережені ғана ұстану, /w/ дыбысы үшін Ў әрпін енгізу, байырғы қазақ сөздерінде және қазақ тілінің дыбыстық ережелерімен айтылатын араб-парсы сөздеріндегі У әрпін ҮЎ, ҰЎ, ЫЎ ІЎ түрінде жазу (қарақалпақ емлесіндегі сияқты), И әрпінің орнына ІИ, ЫИ қолдану;
# Жоғарыда айтылған жаңа емле ережелерін қолдана отырып, латын әліпбиіне өту, не 30-шы жылдардағы латын әліпбиін толығымен немесе кейбір жақтарын қайта қабылдау (ресми татар әліпбиіндегі сияқты), не түрік әліпбиіне негізделген латын әліпбиіне өту (қырым-татар, гагауз және ғаламторда қолданылатын татар әліпбиіндегідей); не ағылшын әліпбиін қабылдау (өзбектер жасаған сияқты);
# Байтұрсыновтың төте жазуына қайту;
# Орхон-Енесай жазбасына өту.
Реформа туралы пікірталастардың бәрі түптеп келгенде екі таңдауға келіп тірелді: не кирил әліпбиін қалдыру керек, не түрік әліпбиінің негізіндегі латын әліпбиіне көшу керек (академик А. Хайдаридің нұсқасына).
Елбасы [[Назарбаев Нұрсұлтан Әбішұлы|Нұрсұлтан Назарбаев]]тың латын әліпбиіне көшудің тиімділігі туралы мәлімдемесінен кейін де әліпби туралы пікірталастар толастаған жоқ. Латын әліпбине өтуге қарсы пікір білдіретіндердің арасында әдебиетшілер басым. Болашақта әдеби шығармаларды жаңа әліпбиде қайта  басып шығару туралы шешім қабылданғанда кейбір шығармалар тізімге енбей қала ма, жаңа буынға керегі болмай қала ма деп қауіптенеді.

== Кирил және латын негізіндегі әліпбилердің салыстырылуы ==

=== әліпбилердің салыстырмалы кестесі ===

{| class=&quot;standard unicode&quot;
|-
!Кирил ||Христиан дін&lt;br /&gt;таратушылық|| Жәңәліп || Пинйін&lt;br /&gt;латыны||IPA&lt;br /&gt;транскрипциясы
|-
| Аa || Аa || {{Unicode|Aa}} || Аa||{{IPA|/a/}}
|-
| Әә|| Аa ||{{Unicode|Əə}}||{{Unicode|Əə}}||{{IPA|/æ/}}
|-
| Бб || Бб || {{Unicode|Bʙ}} || {{Unicode|Bb}}||{{IPA|/b/}}
|-
| Вв || Уу || {{Unicode|Vv}} ||{{Unicode|Vv}}||{{IPA|/v/}}
|-
| Гг || Гг || {{Unicode|Gg}} || {{Unicode|Gg}}||{{IPA|/ɡ/}}
|-
| Ғғ ||| Гг ||{{Unicode|Ƣƣ}}|| {{Unicode|Ƣƣ}}||{{IPA|/ɣ/}}
|-
| Дд || Дд || {{Unicode|Dd}} ||{{Unicode|Dd}}||{{IPA|/d/}}
|-
| Ее || Ее ||{{IPA|Ее}} ||{{Unicode|Êê}}||{{IPA|/e/}}
|-
| Ёё || Йо йо || || ||{{IPA|/jo/}}, {{IPA|/jø/}}
|-
| Жж || Жж ||{{Unicode|Çç}} ||{{Unicode|Jj}}|| {{IPA|/d͡ʒ/}}
|-
| Зз || Зз ||{{Unicode|Zz}} || {{Unicode|Zz}}|| {{IPA|/z/}}
|-
| Ии || Ии || ||{{Unicode|Yy}}||{{IPA|/ɯj/}}, {{IPA|/ɪj/}}
|-
| Йй || Йй || {{Unicode|Jj}} ||{{Unicode|Yy}}||{{IPA|/j/}}
|-
| Кк || Кк || {{Unicode|Kk}} ||{{Unicode|Kk}}||{{IPA|/k/}}
|-
| Ққ|| Кк || {{Unicode|Qq}} ||{{Unicode|Ⱪⱪ}}||{{IPA|/q/}}, {{IPA|/x/}}
|-
| Лл || Лл || {{Unicode|Lʟ}} || Ll||{{IPA|/l/}}
|-
| Мм || Мм ||{{Unicode|Mm}} ||{{Unicode|Mm}}||{{IPA|/m/}}
|-
| Нн || Нн || Nn || Nn||{{IPA|/n/}}
|-
| Ңң|| {{Unicode|Ҥҥ}} || {{Unicode|Ŋŋ}} ||{{Unicode|Ng ng}}|| {{IPA|/ŋ/}}
|-
| Оо || Оо || {{Unicode|Оо}} ||{{Unicode|Oo}}|| {{IPA|/o/}}, {{IPA|/o/}}
|-
| Өө || {{Unicode|Ӧӧ}} ||{{Unicode|Ɵɵ}} ||{{Unicode|Ɵɵ}}|| {{IPA|/ø/}}
|-
| Пп || Пп ||{{Unicode|Pp}} || {{Unicode|Pp}}||{{IPA|/p/}}
|-
| Рр || Рр ||{{Unicode|Rr}} || {{Unicode|Rr}}||{{IPA|/r/}}
|-
| Сс || Сс ||{{Unicode|Ss}} || {{Unicode|Ss}}||{{IPA|/s/}}
|-
| Тт || Тт ||{{Unicode|Tt}} ||{{Unicode|Tt}}||{{IPA|/t/}}
|-
| Уу || Уу ||{{Unicode|Vv}} ||{{Unicode|Ww}}||{{IPA|/w}}, {{IPA|/ɤw/}}, {{IPA|/yw/}}, {{IPA|/ɯw/}}, {{IPA|/ɪw/}}
|-
| Ұұ || Уу ||{{Unicode|Uu}} || {{Unicode|Uu}}||{{IPA|/ɤ/}}
|-
| Үү || {{Unicode|Ӱӱ}} ||{{Unicode|Yy}} || {{Unicode|Üü}}||{{IPA|/y/}}
|-
| Фф || ||{{Unicode|Ff}} || {{Unicode|Ff}}|| {{IPA|/f/}}
|-
| Хх || Хх ||{{Unicode|Hh}} || {{Unicode|Hh}}||{{IPA|/x/}}
|-
| Һһ || Хх || ||{{Unicode|Ⱨⱨ}} ||{{IPA|/h/}}
|-
| Цц || Тс тс || || ||{{IPA|/ts/}}
|-
| Чч || Тш тш || || {{Unicode|Qq}}||{{IPA|/tʃ/}}
|-
| Шш || Шш ||{{Unicode|Cc}} ||{{Unicode|Xx}}||{{IPA|/ʃ/}}
|-
| Щщ || Шш шш || || || {{IPA|/ʃʃ/}}
|-
| Ъъ || || || ||
|-
| Ыы ||Ыы || {{Unicode|Ƅƅ}} ||{{Unicode|Ee}} ||{{IPA|/ɯ/}}
|-
| Іі || Ии || {{Unicode|Ii}} || {{Unicode|Ii}} ||{{IPA|/ɪ/}}
|-
| Ьь || || || ||
|-
| Ээ || Ее || || ||{{IPA|/e/}}
|-
| Юю || Йу йу || || ||{{IPA|/jɤ/}}, {{IPA|/jy/}}
|-
| Яя || Йа йа || || ||{{IPA|/ja}}, {{IPA|/jæ/}}
|}

== Мысалы ==
Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы &lt;ref&gt;[http://wikisource.org/wiki/Адам_құқықтарының_жалпыға_бірдей_декларациясы Всеобщая декларация прав человека на казахском]&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot;
| align=&quot;center&quot; style=&quot;background:#f0f0f0;&quot;|'''Кирил'''
| align=&quot;center&quot; style=&quot;background:#f0f0f0;&quot;|'''Араб'''
| align=&quot;center&quot; style=&quot;background:#f0f0f0;&quot;|'''Латын'''
|-
| Барлық адамдар тумысынан азат және қадір-қасиеті мен кұқықтары тең болып дүниеге келеді. Адамдарға ақыл-парасат, ар-ождан берілген, сондықтан олар бір-бірімен туыстық, бауырмалдық қарым-қатынас жасаулары тиіс.||align=&quot;right&quot;|بارلىق ادامدار تۋمىسىنان ازات جانە قادىر-قاسيەتى مەن قۇقىقتارى تەڭ بولىپ دۇنيەگە كەلەدى. ادامدارعا اقىل-پاراسات، ار-وجدان بەرىلگەن، سوندىقتان ولار ءبىر-بىرىمەن تۋىستىق، باۋىرمالدىق قارىم-قاتىناس جاساۋلارى ءتيىس.|| Barlyq adamdar tumysynan azat jäne qadır-qasietı men qūqyqtary teñ bolyp düniege keledı. Adamdarğa aqyl-parasat, ar-ojdan berılgen, sondyqtan olar bır-bırımen tuystyq, bauyrmaldyq qarym-qatynas jasaulary tiıs.
|}

== Қазақтың өлшемді латын әліпбиі ==

2001 жылы қазақ фонетикасындағы дыбыстарды латынның стандартты әліпбесінде дұрыс белгілеу үшін құрастырылған. Жобаны дамытқан Өркен Тоқтарұлы «Қазақтың өлшемді латын әліпбиі» деп атаған. Қазақтың өлшемді латын әліпбиін жасауда  Ө.Тоқтарұлы полиграфиялық жағынан қолайлы-қолайсыз жерлерін, оқу-жазу үдерісіндегі тиімді-тиімсіз жақтарын таразылай отырып, латынның стандартты 26 әріпінен тұратын әліпби құрастырады.

{| class='standard' style='text-align: center;'
| colspan=6 | '''Негізгі таңбалар'''

|--- class='bright'
| colspan=2 | Латынша || colspan=2 | Кирил-қазақша
|--- class='shadow'
|Басылуы || 	Жазылуы  ||Аталуы || Оқылуы 
|---
|A a || ''A a'' ||а || а
|---
| B b || ''B b'' || бы || б 
|---
| C c || ''C c''  || шы || ш 
|---
| D d || ''D d'' || ды || д
|---
| E e || ''E e''  || е || е 
|---
| F f || ''F f'' || еф || ф 
|---
| G g || ''G g'' || гі || г
|---
| H h || ''H h'' || һа || һ
|---
| I i || ''I i'' || і || і 
|---
| J j || ''J j''  || жі || ж
|---
| K k || ''K k''  || кі || к
|---
| L l || ''L l'' || ел || л
|---
|M m || ''M m'' ||ем|| м
|---
| N n || ''N n'' || ен || н 
|---
| O o || ''O o''  || o || o 
|---
| P p || ''P p'' || пы || п
|---
| Q q || ''Q q''  || қу || қ 
|---
| R r || ''R r'' || ер || р 
|---
| S s || ''S s'' || ес || с
|---
| T t	 || ''T t'' || ті || т
|---
| U u || ''U u'' || ұ || ұ
|---
| V v|| ''V v'' || вый ||в
|---
| W w || ''W w''  || дабылу || у
|---
|X x|| ''X x'' || ғы || ғ
|---
| Y y || ''Y y''  || ай || й
|---
|Z z|| ''Z z'' || зет || з
|}

{| class='standard' style='text-align: center;'
| colspan=6 | '''Құрама таңбалар'''

|--- class='bright'
| colspan=2 |Басылуы|| Ықшам түрі || Оқылуы
|---
|AE || ae || Ää ||  ә
|---
| CH || ch ||   || ч
|---
|  GH || gh  || || ғ
|---
|I` ||  i` || Ĭ ĭ  || ы
|---
| KH || kh  ||   || х
|---
| NH || nh || Ŋŋ ||  ң
|---
| OE || oe || Öö || ө
|---
| PH || ph ||   || ф
|---
|  SH || sh ||   || ш
|---
| UE  || ue ||Üü ||ү
|}

Дыбыс құраудың қосалқы баламалары: gh, ph, sh.

'''Толықтыру:'''

1)	Жуандық белгісі '''«`» «i»''' таңбасына қойылып, жуан [ы] дыбысын беруге арналған. ''М: ti`nh [тың], i`s [ыс], mi`s [мыс], mi`y [мый] т.б.'' «q», «x», «o», «u», «a», «i`» дыбыстары бар жуан буынды сөздерде, қазақ тілінің үндестік заңы бойынша, жуандық белгiсi '''«`»''' қойылмай жазылады, ал оқылғанда [ы] болып оқылады. ''М: qisqa [қысқа], uzin [ұзын], xilim [ғылым], alim [алым], qorim [қорым], i`risti [ырысты].  t.b.;''

2)	Бір буындағы бір дыбыс беретін екі дауысты дыбысты диграф деп атайды. Олар: '''«ae»''' [ә] aera [әра] мыңжылдық, '''«ое»''' [ө] poena [пөна] жаза және '''«ue»''' [ү] true [трү] шындық. Егер әріптер тіркесін яғни диграфтарды бөлек оқу қажет болса, екінші әріптің үстінен қос нүкте [ ¨ ] (трема) немесе ұзақтық белгісі [ ‾ ] қойылады, мысалы: poёta немесе poēta [поета] ақын. Ал қазақ тілінде олардың арасына айыру белгісін '''«’»''' қою арқылы бөлек оқуға болады. ''М: po’eta, po’ema, a’edon, т.б.'' Латын тіліндегі қос таңбалы (диграф) '''«ae», «oe», «ue»''' дауысты дыбыстарының дыбысталуы қазақшадағы [ә], [ө], [ү] дыбыстарының дәл өзі. Бұл дыбыстар қазақ тілінде көбінесе бірінші буында келетіндіктен, диграф арқылы бейнелеу сөздің көлеміне онша әсер ете қоймайды. ''М: oezen, koel, daerya, kuen, tuen, Aebic, Aeset т.б.;''
3)	Қазақ тілінде, тіпті [[Ахмет Байтұрсынұлы|А.Байтұрсынұлы]]ның «Төте жазу» әліпбесінде [и] дыбысы болмаған Шынтуайтында [и] дыбысы қазақтың [ і ] дыбысымен орны сәйкес келуі керек. Бұл дыбыс өзбек, ұйғыр, татар тілдерінде [и] болып келеді. Сондықтан тілімізге артық [и] дыбысы мен таңбасын қазақ тілінен шығарып тастаған жөн.

4)	'''&quot;Y&quot;''' және '''&quot;Z&quot;'''  әріптері [[грек тілі]]нен  енген сөздерде кездеседі. Бұнда біз грек тілі вариантын ескермей, [[ағылшын тілі]] вариантына жүгінгеніміз жөн. Латыншадағы '''«y»''' таңбасы қазақшадағы дауысты-дауыссыз [й] мен [и] ге бiрдей қолданылады. Ол [ій]-[ый] дыбысынан құралады. Сол секілді '''«w»''' таңбасы да [іу]-[ыу] дыбысынан құралады. Тіліміздің нақтылығын арттыру үшін '''«y»''', '''«w»''' таңбалары түбір сөздердің бірінші буынында дауыссыз дыбыстармен [ы], [і], [ұ], [ү] фонемалары арқылы тіркесіп келулері керек. ''М: si`yliq, uw, uwis, kiyw, jetisw, Jetisuw, suewret, ti`yim''. Ал сөздің кейінгі буындарында дауыссыз дыбыстармен тікелей тіркесіп келулеріне болады. ''М: kelw, aedeby, sayasy, qi`ltyma т.б.;''

5)	 '''«і»''' таңбасы шет тілдерінен енген сөздерде, дауысты дыбыстармен тіркесіп келгенде [й] болып дыбысталады. ''М: Italia – італия, Russia – руссия;''

6)	Халықаралық өлшемге келтіру үшін, жер-су аттары мен адам есімдеріндегі ғ, ш, ф дыбыстарын құрама таңбалардың қосалқы баламалары (2) арқылы таңбалауға да болады. ''М: Manghistaw, Ghalim, Qaraghandi, Shi`mkent, Pharyza, Aebish т.б.''

7)	Бас әріптен [[латын тілі]]нде адам есімдері (Iulia, Marcus, Caesar), географиялық атаулар (Roma, Europa, Italia), халықтардың атаулары (Latini, Romanus, Graeci )және зат есімнен жасалған сын есімдер жазылады (lingua Latina, theatrum Graecum, philosophus Romanus,  nation Polona);

8)	Бір буындағы екі дауысты дыбыс дифтонг деп аталады. Латын тілінде екі дифтонг бар. Олар: «au» [ау] және «eu» [еу]. М: Eu-ro-pa [еуропа] Еуропа, causa [кауза] себеп;

9)	Латынның '''«c»''' таңбасы «[[Codex Cumanicus]]» әдебиетіндегі қолданылуы қыпшақ тіліндегі [ш] дыбысы. Соған негізделіп, [ш] фонемасын белгілеуді жөн. Латын тілінде, классикалық кезеңде  Сс әрпі тек қана [к] болып оқылады. Содан Gg әрпі келіп шыққан болатын. Сондықтан оны біздің [ғ] фонемамызға беруге болар еді. Алайда, XIII ғасырғы «[[Кодекс куманикус]]» әдебиеттерінде ол көбінесе [ш] фонемасына қолданылған болатын. Қазіргі бірталай түркі халықтарында ол [ж] немесе [ч] фонемасына қолданылады. Сондықтан оны біздің [ш] фонемамызға берген жөн;

10)	Ал латындағы '''«х»''' таңбасының қолдануына келсек, ол латынның классикалық түрінде [кс] немесе ұяң түрде [гз] болып дыбысталады. Бізде ондай дыбыс жоқ. Бір жағынан біз кирилицаның «х» әрпіне үйреніп қалғанбыз, ал екінші жағынан [кс] және [гс] дыбысы өзіміздің [ғ] фонемамызға біршама жақын. Сосын, XIII ғасырғы «[[Кодекс куманикус]]» әдебиеттерінде ол көбінесе [ғ] фонемасына қолданылған болатын. Сондықтан бұл әріпті [ғ] фонемамызға қолданғанымыз жөн;

11)	Латыншадағы '''«h»''' таңбасы [[қазақ тілі]]ндегі [һ] фонемасын белгілеуге арнадым. Бұл дыбыс қазақ тілінде сирек кездесіп, жиі қолданылмағанымен, құрама дыбыстарды жасауда ол өте қажет дыбыс таңбасы болып табылады. Сондықтан кез келген жағдайда бұл дыбысты қысқартуға немесе басқа дыбысқа пайдалануға болмайды. Таза өзін сақтау сөзсіз керек. ''М: sh, gh, th, ch, ph, nh, kh, zh, xh;''

12)	Қолдан келген жағдайда [ә], [ө], [ү], [ң], [ы] дыбыстарына құрама таңбалардың ықшам түрін қолдануға да болады. ''М: Äset (Aeset), änci (aenci), ädemi (aedemi), saŋlaq (sanhlaq), taŋ (tanh), Öskemen (Oeskemen), öner (oener), Ĭdĭrĭs (I’diris), sĭmbat (si’mbat), Sĭxanaq (Si`xanaq), Ürimci (Uerimci), ülken (uelken), üstel (uestel) т.б.;''

'''Mi`sali:'''
Barliq adamdar tuwmisinan azat jaene qadir-qasyeti men quqiqtari tenh bolip duenyege keledi. Adamdarxa aqil-parasat, ar-ojdan berilgen, sondiqtan olar bir-birimen tuwistiq, bawirmaldiq qarim-qatinas jasawlari tiyis.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Тағы қараңыз ==
* [[Қазақ тілі]]
* [[Әліпби]]
* [[Қазақ транслитерациясы]]

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://lugat.kz/ «Лұғат» қазақ тілінің сөздіктер кешені] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150713071213/http://lugat.kz/ |date=2015-07-13 }}
* [http://www.sozdik.kz/ Қазақ-Орыс-Қазақ сөздігі (виртуалды пернетақтасы бар)]
* [http://kz.kub.kz/cgi-bin/dictionary.pl Казахско-Русско-Английский словарь на казновице]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Ғылым/ Ғылым] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170307083012/http://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D2%92%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D0%BC/ |date=2017-03-07 }} — [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]]
* [http://irq.kaznpu.kz/?lang=k&amp;mod=1&amp;tid=20 Түрік бітік. Қазақ тілінің тарихи-мәдени қоры. Көне түрік таңбалары)]
* [http://www.qypchaq.unesco.kz/Main-Ru.htm Александр Николаевич Гаркавецтің түркі қолжазбаларының электронды жиынтығы.] {{ru icon}}
* [http://www.christusrex.org/www1/pater/JPN-kazakh.html «Святое Евангеліе» на казахском языке] {{en icon}}
* [http://www.obib.de/Schriften/AlteSchriften/alte_schriften.php?Runen/Orkhon/Runen.html~Text Köktürkische Schrift, Türkische Runen] {{de icon}}
* [http://www.kazakhsoft.com/Convert/ Төте жазуына және т.б-ларына конвертер] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111129050046/http://www.kazakhsoft.com/Convert/ |date=2011-11-29 }}

[[Санат:Түркі халықтарының жазуы]]
[[Санат:Әліпбилер]]</text>
      <sha1>e41b1lsd7t6o5hn1vxnmez198ey3ev1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054430</id>
      <parentid>3054429</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:44:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70887" xml:space="preserve">'''Қазақ әліпбиі''' — [[қазақ тілі]]нің әріптерінің жүйелі тізбегі, [[Қазақтар|қазақ]] халқының мәдени өмірінде басқа да түркі халықтарымен бірге пайдаланып келген әр түрлі әріп таңбаларынан тұратын дыбыстық жазу жүйесі.

[[Сурет:Eski_Qazaq_jazuvi.jpg|250px|нобай|оңға|1902 жылғы Қазақ тілінде жазылған мәтін. Төте жазу және Радловтың кирилл графикасында. Ескертпе: ҕ - ғ; ä - ә; н астында түтікпен - ң; j - й; k - қ; џ - ж (джиптағы ж дыбысы); ÿ - ү. Қазіргі кирилшада: &quot;Буруңғу өткөн заманда бір даныспан кісі Бағдат сәәрінің бір үлкөн қазысының үйүнө келіп қонупту. Қазы-мінән сөйлөсүп, қазыны сөзгө жеңә-беріпті. Сонда қазы қорқуп, &quot;бул маған келгән бір бәлә: менің қазылығымны тартыб-алса, керәк!  Не-дә болса, буған жалынып, сый беріп, орнумда қалайын!&quot; деп, қатынына ақылдасыпты.&quot;]]

== Қазақ әліпбиінің жүйелері ==
Қазақ тілі үшін әр кезеңдерде және әр аймақтарда келесі жүйелер пайдаланылған:
* [[Қазақстан|Қазақстан Республикасында]] — [[кирил жазуы]] негізінде, ресми түрде Қазақстан бүкіл жерінде және [[Моңғолия]]ның [[Баян-Өлгей аймағы]]нда. Тағы да көршілес [[Қырғызстан]], [[Ресей]], [[Түрікменстан]] және [[Өзбекстан]] елдерін бірыңғай мекендеген қазақ жұрты пайдаланады, сонымен бірге басқа ыдыраған КСРО республикаларында да пайдаланылады.
* [[Қытай Халық Республикасы|Қытайда]] — [[араб жазуы]] негізінде, ресми түрде [[Шыңжаң Ұйғыр аутономиялық ауданы]]ндағы [[Іле Қазақ аутономиялық облысы]]нда. Тағы да [[Ауғанстан]], [[Иран]] және [[Пәкістан]] елдеріндегі қазақ диаспорасы да пайдаланады.
* [[Түркия|Түрік Республикасында]] — қазақ диаспорасы ресми емес түрде [[латын жазуы]] негізіндегі [[түрік әліпбиі]]н пайдаланады. Сонымен бірге [[Түркия]], [[Германия]], [[АҚШ]] т.б. батыс елдерінде қазақ диаспорасы әртүрлі қалыпты емес [[латын жазуы]]н пайдаланады.

== Ресми әліпбилер ==
=== Қазіргі латын әліпбиі ===
Қазіргі латын әліпбиі — 2017 жылдың 9 қазанында қазақ әліпбиін латын әліпбиіне көшіру жобасы ұсынылды&lt;ref&gt;https://www.zakon.kz/4882340-kakoy-proekt-alfavita-kazahskogo-yazyka.html&lt;/ref&gt;.[[2017 жыл]]ы қазақ тілінің жаңа латын әліпбиі 26 қазанда Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығымен бекітілді&lt;ref&gt;https://vlast.kz/obsshestvo/24755-glavnoe-ne-toropitsa-kazahskij-alfavit-na-latinice-prezentovan-v-parlamente.html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.zakon.kz/4877319-kakim-budet-novyy-kazahskiy-alfavit.html&lt;/ref&gt;. 2017 жылдың 26 қазанында бұл алфавит ресми түрде мақұлданды. 2018 жылғы 19 ақпанда осы қаулыға түзетулер енгізілді.&lt;ref&gt;http://www.zakon.kz/4882340-kakoy-proekt-alfavita-kazahskogo-yazyka.html&lt;/ref&gt;. 2017-2025 жылдары жаңа әліпбиге көшу жоспарлануда.
[[Сурет:2017 Kazakh Latin Alphabet.png|thumb|2017 нұсқасы|солға|237x237 нүкте]]
[[Сурет:2018 Kazakh Latin alphabet table - RU.svg|thumb|2018 нұсқасы]]
Әліпби 32 әріптен тұрады.

2020 жылы Президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] латын әліпбиін қазақ тілінің төл дыбыстары мен дыбысталуын сақтауға баса назар аударып, қайта қарауға шақырды.

Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институтының академиктері және сценарийлерге көшу жөніндегі ресми жұмыс тобына кіретін мамандар 2019 жылдың қараша айында көпшілікке ұсынған бұл редакция диграфтар мен өткір екпіндердің орнына умлауттарды, бревтер мен цедиллаларды қолданады және орфографиялық өзгерістерді ретімен енгізеді қазақ фонологиясын дәлірек көрсету.

Бұл түзету - [[Түрік әліпбиі|түрік әліпбиінің]] сәл өзгертілген нұсқасы, С әрпін түсіріп, түрік тілінде жоқ төрт қосымша әріпке ие: [[Ä]], [[Q]], [[Ŋ]] және [[W]].  
[[Сурет:2019 Kazakh Latin alphabet 2.png|thumb|2019 нұсқасы]]

Осы нұсқа мақұлдауын күткен кезде лингвисттер Ә, Ә, Ғ ғ, И и, Й, Ң ң, Ө ɵ, У у, Ұ ұ, Ү ү, Ы ы, Ч ч, Ш ш және І i. Екпінді таңбаларды енгізудің баламасы - диграфтарды көбірек пайдалану.

2021 жылы қаңтарда әріптерін енгізе отырып, қазақ латын әліпбиінің қайта қаралған нұсқасы ұсынылды, Ä ä (Ə ə), Ö ö (Ө ө), Ü ü (Ү ү), Ğ ğ (Ғ ғ), Ū ū (Ұ ұ), Ŋ ŋ (Ң ң) және Ş ş (Ш ш).

Бұл нұсқа 2023 жылдан бастап ресми түрде қолданысқа енеді.

'''Ресми латын әліпбиі (2021 нұсқасы)''':
{| style=&quot;font-family:Times New Roman; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF&quot;
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | A a
(А а)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Ä ä
(Ә ә)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | B b
(Б б)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | D d
(Д д)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | E e
(Е е)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | F f
(Ф ф)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | G g
(Г г)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Ğ ğ
(Ғ ғ)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | H h
(Х х)

(Һ һ)
|-
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | İ i
(И и)(Й й)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | I ı
(І і)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | J j
(Ж ж)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | K k
(К к)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | L l
(Л л)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | M m
(М м)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | N n
(Н н)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Ŋ ŋ
(Ң ң)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | O o
(О о)
|-
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Ö ö
(Ө ө)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | P p
(П п)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Q q
(Қ қ)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | R r
(Р р)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | S s
(С с)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Ş ş
(Ш ш)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | T t
(Т т)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | U u
(У у)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Ū ū
(Ұ ұ)
|-
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Ü ü
(Ү ү)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | V v
(В в)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Y y
(Ы ы)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Z z
(З з)
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; |
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; |
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; |
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; |
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; |
|}

=== Кирил жазуы негізінде ===
{{Қазақ әліпбиі (кирил)}}
Қазақ кирил әліпбиі — көбінесе [[Қазақстан]] мен [[Моңғолия]]да пайданаланылатын әліпби. Бұл [[Сәрсен Аманжолұлы Аманжолов|Сәрсен Аманжолов]] ұсынған әліпби [[1940 жыл]]ы қабылданған, 42 әріп енген: 33 [[орыс әліпбиі]]нің әрпі және 9 өзіндік қазақша әріп [[Ә (кирил)|Ә]], [[Ғ]], [[Қ]], [[Ң]], [[Ө]], [[Ұ]] ([[1947 жыл]]ына дейін бұрын осы әріп орнына [[Ӯ (кирилл)|Ӯӯ]] пайдаланылған), [[Ү (кирил)|Ү]], [[Һ (кирил)|Һ]], [[І (кирил)|І]]. Ертеде қазақ әріптері [[орыс әліпбиі]] әріптерінің соңында қойылған, сосын дыбысы жақын орыс әріптерінің артына жылжытылған.

Келесі әріптер: [[В (кирил)|В]], [[Ё]] ([[1957 жыл]]), [[Ф]], [[Ц]], [[Ч]], [[Щ]], [[Ъ]], [[Ь]], [[Э]], қазақтың төл сөздерінде пайдаланылмайды. Бұл әріптер: [[Ё]], [[Ц]], [[Ч]], [[Щ]], [[Ъ]], [[Ь]], [[Э]], тек кеңестік дәуірінде [[орыс тілі]]нен, немесе [[орыс тілі]] арқылы енген сөздерде орыс емле нұсқауларымен пайдаланылған ([[1990 жыл]]ы бері ресми және жеке жария ақпараттарда, әдеби шығармаларда пайдалануы азая түсуде, сиректеніп кетті). Қазақ тілінің дұрыс табиғи фонетикасына байланысты [[Е (кирил)|Е]] әрпі орыс тліндегі [[Э]] сияқты дыбысталады (Екібастұз (қаз)- Экібастуз (орыс)). [[Ж]] әрпі қазақ тілінде орыс тіліндегі ДЖ әріптері арқылы берілетін аффрикаталық дыбысты береді (джігіт, джиһаз, джан, мұғалджар, үрджар, джас - айтылуы; жігіт, жиһаз, жан, мұғалжар, жас - жазылуы). [[Х (кирил)|Х]] әрпі қазақ фонетикасында қатаң айтылады. Сөз ортасындағы Қ (кейде соңындағы) сөйлеу барысында Х болып дыбысталады, егер [[Қ]] - дан кейін дауыссыз дыбыс келсе. [[Һ]] әрпі көбінесе араб-парсы кіріс сөздерінде кездеседі, жұмсақ, жеңіл [[Х (кирил)|Х]] сияқты айтылады. [[Е (кирил)|Е]] сөздің нағыз басында {{IPA|[e]}} боп сөйленеді. Сөздің ортасында я соңында [[Е (кирил)|Е]] дыбысы [[Ә]]-ге ұқсас айтылуы мүмкін. [[Э]] әрпі жазылмайды, бірақ [[Е (кирил)|Е]] әрпі [[Э]] сияқты дыбыс береді. [[О (кирил)|О]] сөздің нағыз басында {{IPA|[ʷo]}} дифтонгоиды болып айтыла алады. [[У]] әрпі буын жасамайтын дыбысты белгілейді, және де ҰУ, ҮУ, ЫУ, ІУ псевдодифтонгтерді алмастыру үшін пайдаланылады.

Келесі әріптер алдыңғы және артқы ретті дыбысты жұпты белгілейді (әдетте ''жіңішке'' мен ''жуан'' деп аталады):
*[[Е (кирил)|Е]] — [[А (кирил)|А]]
*[[Ө]] — [[О]]
*[[Ү (кирил)|Ү]] — [[Ұ]]
*[[І (кирил)|І]] — [[Ы]]
Араб-парсы кірме сөздерінде [[Ә]] — [[А (кирил)|А]] қарама-қарсы қоюы көрінеді.

Қазақ екпіні көбінесе соңғы буынға түсіп тұратындықтан жазуда белгіленбейді.

==== Белгішелеу ====
[[Сурет:IOS қазақша пернетақта.png|thumb|200px|[[iPhone]] смартфонына қондырылған қосымша пернетақтасы]]
Жақында өткен заманда қазақ мәтінін теру көбінесе қиыншылыққа ұшырайтын еді. Оның себебі [[Амал жүйесі|амал жүйелері]] мен мәтінтергіштерде [[Юникод]] арқауы жоқтығы, қалыпты түрде қазақша 8 бит [[белгішелеу парақ]] болмағаны және қалыпты компьютер [[әріп]]тері жетіспеушілігі. Осыған орай қазақ кирил әліпбиін компьютерлерде белгішелеу үшін 20-дан аса әртүрлі нұсқалары&lt;ref&gt;[http://www.sci.kz/~sairan/kazcode/kazcode_kk.html Қазақ тілінің кодтамалармен көрген бейнетіміз, себебі — стандартты бұзған оңбайды]&lt;/ref&gt; ұсынылған.

Кезінде [[Қазақстан]]да [[DOS амал жүйесі|DOS]] үшін ҚР МҚ 920-91 мемлекеттік қалпы қабылданған болатын. Бұл қалып [[CP866]] 8 бит кирил (славян) [[белгішелеу парақ]]тың негізінде жетілдірілген. Енді бірталай көп кідіріп [[Windows амал жүйесі|Windows]] жүйесіне арнап ҚР МҚ 1048—2002 қалпы бекітілген. Осы қалыптың қолдануы өте шектеулі болды, себебі ол [[Юникод]] басқа ескірген 8 бит белгішелеуді ығыстырып шығаруы қызған кезі болды. Сонымен, тек кейбір мемлекетттік және өкіметке жақын ұйымдар, соның ішінде «[[ҚазАқпарат]]» ақпарат агенттігі де, соңғы кезге дейін қолданған. Ағымда барлық жерде де [[UTF-8]] белгішелеу қолданылады.

==== Пернетақта жаймасы ====
[[Сурет:Keyboard KAZ.png|350 px|thumb|Қазақ [[пернетақта жаймасы]] ([[Ё]] әрпі әдетте орыс жаймасына көшіп теріледі)]]
Қазақ [[пернетақта жаймасы]] орыс теруіш жаймасы негізінде дамытылған және де РСТ ҚКСР 903-90 қалпында бекітілген. Осы жайма [[Юникод]]пен қуатталған: [[Windows]] (NT тұқымдасындағы [[Windows 2000|2000]], [[Windows XP|XP]], [[Windows Server 2003|Server 2003]], [[Windows Vista|Vista]] одан жоғары нұсқалары да) және [[Linux]] амал жүйелерімен жеткізіледі.

Қазақтың өзіндік әріптері пернетақтаның жоғарғы тізбегіндегі сан аясы орнында орналасады. Ал, сан және басқа нышандар (/, *, –, +) енгізу үшін көмекші сан пернетақтасы пайдаланылады. Осы себептен қалыпты жаймада бейәріп нышандарға және [[Ё]] әрпіне орын табылмаған.

=== Араб жазуы негізінде ===
'''Араб әліпбиінде''' — 29 [[әріп]] және бір белгіше бар ({{Unicode|ٴ}}) — «жоғарғы һәмзә», бүкіл сөздегі жіңішке дауысты дыбысты белгілеу үшін, сөздің басына қосылады (тек жіңішке дауыстыларымен әрдайым үйлесетін [[Г]] және [[К (кирил)|К]] әріптерінен тыс). Жазу әдісі парсы мәнерінде негізделінген. Жазу бағыты оңнан солға.

[[Қарахан әулеті]] мезгілінен ([[10 ғ.]]) бастап [[Қазақстан]] жерінде түркі тіліндегі мәтіндерді жазып алу үшін пайдаланылған.

Көп мезгілде [[абжад]] түрінде боп қалды, яғни тек дауыссыз дыбыстарды белгілеуімен. [[1924]] жылы қазақ [[фонетика]]сындағы дауысты дыбыстарын дұрыс белгілеу үшін қайта құрастырылған. Жобаны жасаған [[Ахмет Байтұрсынұлы]] оны «төте жазу» деп атаған («Жаңа емле» деп де аталған). [[1929]] жылы латын жазуы негізіндегі «[[Жаңәліп]]» әліпбиіне ауыстырылды.

Оны қазір де [[Шығыс Түркістан]] қазақтары (сонымен бірге кейбір ұлттық ерекше өзгешеліктерімен [[қырғыздар]] мен [[ұйғырлар]] да) қолданады. Араб жазуын пайдаланатын [[Ауғанстан]], [[Иран]] [[Пәкістан]] және [[Таяу Шығыс]] елдерінде де қазақ шетжұрты қолданады.

==== Төте жазу үлгілері ====
[[Сурет:Kazakh Arabic alphabet.jpg|250px|thumb|[[Ахмет Байтұрсынұлы]]ның «төте жазуы»]]
Төменгі кестеде төте жазуының әліпбиі берілген. Әр әріптің дара жазылу нұсқасы, сөздің басында, ортасында&lt;ref&gt;Кейбір әріптердің араб жазуының ерекшеліктері салдарынан сөз басындағы не ортасындағы нұсқалары болмауы мүмкін.&lt;/ref&gt; және аяғында жазылу нұсқалары берілген. Әріптердің үстінде сыртқы сілтеме&lt;ref&gt;Сілтемелер [http://www.fileformat.info fileformat.info] торабының тиісті бетіне нұсқайды. Бұл жерде әріпке қатысты анықтама ақпаратпен таныса аласыз&lt;/ref&gt; түрінде сәйкесті [[юникод]] кодтары&lt;ref&gt;Бұл код арқылы MS Word секілді кейбір мәтін редакторларында тиісті әріпті теруіңізге болады, ол үшін кодты жазып, «Alt» және «X» пернелерін қоса басыңыз&lt;/ref&gt; берілген.

{|class=&quot;wikitable&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Жалпы&lt;br /&gt;Unicode
!colspan=&quot;4&quot;|Сөздегі орны бойынша жазылу түрлері
!rowspan=&quot;2&quot;|Атауы
!rowspan=&quot;2&quot;|Кирил&lt;br /&gt;жазу сәйкесі
|-
!дара
!аяғында
!ортада
!басында
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0627}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ا}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE8D}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺍ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE8E}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺎ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;2&quot;|—
|әліп
| а,  ә¹
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0628}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ب}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE8F}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺏ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE90}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺐ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE92}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺒ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE91}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺑ}}&lt;/font&gt;
|ба
|б
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|067E}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|پ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB56}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﭖ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB57}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﭗ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB59}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﭙ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB58}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﭘ}}&lt;/font&gt;
|па
|п
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|062A}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ت}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE95}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺕ}}&lt;/font&gt; 
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE96}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺖ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE98}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺘ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE97}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺗ}}&lt;/font&gt;
|та
|т
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|062C}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ج}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE9D}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺝ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE9E}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺞ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEA0}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺠ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FE9F}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺟ}}&lt;/font&gt;
|жійм
|ж
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|062D}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ح}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEA1}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺡ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEA2}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺢ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEA4}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺤ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEA3}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺣ}}&lt;/font&gt;
|ха
|х
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|062F}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|د}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEA9}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺩ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEAA}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺪ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;2&quot;|—
|дәл
|д
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0631}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ر}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEAD}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺭ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEAE}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺮ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;2&quot;|—
|ре
|р
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0632}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ز}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEAF}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺯ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEB0}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺰ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;2&quot;|—
|зайн
|з
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0633}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|س}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEB1}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺱ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEB2}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺲ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEB4}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺴ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEB3}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺳ}}&lt;/font&gt;
|сыйн
|с
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0634}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ش}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEB5}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺵ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEB6}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺶ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEB8}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺸ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEB7}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﺷ}}&lt;/font&gt;
|шыйн&lt;br /&gt;(сыйн үш ноқат)
|ш
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0639}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ع}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEC9}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻉ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FECA}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻊ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FECC}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻌ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FECB}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻋ}}&lt;/font&gt;
|айн
|ғ
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0641}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ف}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FED1}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻑ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FED2}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻒ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FED4}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻔ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FED3}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻓ}}&lt;/font&gt;
|фа
|ф
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0642}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ق}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FED5}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻕ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FED6}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻖ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FED8}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻘ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FED7}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻗ}}&lt;/font&gt;
|қаф
|қ
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0643}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ك}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FED9}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻙ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEDA}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻚ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEDC}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻜ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEDB}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻛ}}&lt;/font&gt;
|кәф
|к
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|06AF}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|گ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB92}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﮒ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB93}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﮓ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB95}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﮕ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB94}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﮔ}}&lt;/font&gt;
|гәф
|г
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0644}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ل}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEDD}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻝ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEDE}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻞ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE0}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻠ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEDF}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻟ}}&lt;/font&gt;
|ләм
|л
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0645}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|م}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE1}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻡ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE2}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻢ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE4}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻤ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE3}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻣ}}&lt;/font&gt;
|мійм
|м
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0646}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ن}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE5}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻥ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE6}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻦ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE8}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻨ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE7}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻧ}}&lt;/font&gt;
|нұн
|н
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|06AD}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ڭ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBD3}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯓ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBD4}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯔ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBD6}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯖ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot;|—
|кәф үш ноқат
|ң
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|06D5}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ە}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEE9}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻩ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEEA}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻪ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;2&quot;|—
|һә 
|е
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0648}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|و}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEED}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻭ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEEE}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻮ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;2&quot;|—
|уау
|о, ө¹
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|06C7}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ۇ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBD7}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯗ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBD8}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯘ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;2&quot;|—
|уау дамма
|ұ, ү¹
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|06CB}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ۋ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBDE}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯞ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBDF}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯟ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;2&quot;|—
|уау үш ноқат
|у
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|06C6}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ۆ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBD9}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯙ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBDA}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯚ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;2&quot;|—
|уау құсбелгі
|в
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0649}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ى}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEEF}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻯ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEF0}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻰ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBE9}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯩ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBE8}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﯨ}}&lt;/font&gt;
|я
|ы, і¹ 
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|064A}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ي}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEF1}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻱ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEF2}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻲ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEF4}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻴ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FEF3}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﻳ}}&lt;/font&gt;
|я екі ноқат
|й
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0674}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ٴ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;4&quot;|—
|дәйекше (һәмзе)
|жіңішкелік белгісі
|-align=&quot;left&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;background:#EEEEEE&quot; colspan=&quot;7&quot;|&lt;small&gt;¹Дәйекшемен&lt;/small&gt;
|}

Бейресми қосымша әріптер. Өте сирек кездеседі.

{|class=&quot;wikitable&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Жалпы&lt;br /&gt;Unicode
!colspan=&quot;4&quot;|Сөздегі орны бойынша жазылу түрлері
!rowspan=&quot;2&quot;|Атауы
!rowspan=&quot;2&quot;|Кирил&lt;br /&gt;жазу сәйкесі
|-
!дара
!аяғында
!ортада
!басында
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|0686}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|چ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB7A}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﭺ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB7B}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﭻ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB7D}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﭽ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FB7C}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﭼ}}&lt;/font&gt;
|ха үш ноқат
|ч
|-align=&quot;center&quot;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|06BE}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ھ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBAA}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﮪ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBAB}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﮫ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBAD}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﮭ}}&lt;/font&gt;
|style=&quot;line-height:180%;padding:10px;&quot;|&lt;small&gt;{{char|FBAC}}&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;font size=&quot;5&quot;&gt;{{төте|ﮬ}}&lt;/font&gt;
|һә екі көз
|һ
|}

== Тарихы ==
{{main|Қазақ графикасының тарихы}}
Жазу тарихында қазақ тілінің әліпби жүйесі бірнеше тарихи кезеңдерді басынан өткізіп, ұлттық әліпби деңгейіне жеткен. Бірнеше ғасыр бойы қазақ халқы араб графикасына негізделген әліпби жүйесін пайдаланып келгені мәлім. 1929-40 жылдары аралығында латын графикасына негізделген әліпби жазу жүйесіне енгізілп, 1940 жылдан бері кирил әліпбиі қолданылып келеді.

=== Тарихи әліпбилер ===
[[Қазақстан]] жерін жайлаған көне [[Ғұндар|ғұн]], [[Сақтар|сақ]] тайпалары (б.з.б. 5 – 4 ғ.) пайдаланған көне (“Есік жазуы”) жазу сол тайпаларға тән мәдениеттің (жазуының да) тарихи мұрагері – қазақ халқының негізін құраушы [[Үйсін мемлекеті|үйсін]], [[қаңлы]], [[Қыпшақтар|қыпшақ]], т.б. [[тайпа]]лардың ең көне жазуы болып саналады. Көне замандағы қазақ ру-тайпаларының түркі дүниесіне  ортақ  [[Көне түркі жазуы|Орхон-Енисей]], [[Талас өзені|Талас]] ескерткіштеріне негіз болған “руна” жазуы (5 – 12 ғ.), көне [[Ұйғырлар|ұйғыр]] жазуы, 8 ғ-дан бастап күні бүгінге дейін қолданылып келе жатқан араб жазуы, Қытай қазақтары ағарту жүйесінде бір кездерде ([[1929 жыл|1929]] – [[1940 жыл|40 жылдары]]; [[1960 жыл|1960]]–[[1970 жыл]]дары) қолданыста болған латын жазуы, кирилл жазуы (1940 жылдан кейін) – осылардың бәрі Қазақ жазуының негізі болып саналады. Араб графикасына негізделген қазақ әліпбиін кезінде [[Ахмет Байтұрсынұлы|А.Байтұрсынұлы]] реттеп, тіл ерекшеліктеріне сай жетілдірген. Қазақстанда [[1930 жыл|30-шы жылдарға]] дейін “төте жазу” деген атпен қолданылып келген. Бұл жазудың емлесі морфологиялық дәстүрлі шарттарға негізделген. [[1940 жыл]]ы орыс графикасы негізінде қалыптасқан қазақ әліпбиі мен орфографиялық емлесіне әр кезде ([[1957 жыл]], [[1970 жыл]]) әртүрлі өзгерістер енгізілді. Кирилл негізіндегі жазудың қазақ тіліне тән ерекшеліктердің бәрін дұрыс көрсете алмауына байланысты кейінгі жылдары ([[1993 жыл]]дан бастап) қазақ ұлттық жазуын латын графикасы негізіне көшіру мәселесі қойылып отыр.&lt;ref&gt;[[Қазақ әдебиеті]]. Энциклопедиялық анықтамалық. – [[Алматы]]: «Аруна Ltd.» ЖШС, [[2010]]. ISBN 9965-26-096-6&lt;/ref&gt;

=== Қазақтан бұрынғы замандағы әліпбилер ===

==== Есікті жазбасы ====
{{main|Есік обасы}}
[[Сурет:IssykDish.gif|thumb|left|150px|Есікті қорғанынан табылған күміс легендегі жазба]]
'''Есікті жазбасы''' түрі бірнеше археология мұрасымен таныстырады, соның ішінде ең ежелгісі — Есікті қорғанынан табылған күміс легендегі жазба ([[б.з.б. 5 ғ.]] шамасы). Сол қорған әйгілі [[Есік Алтын адамы|Алтын адамның]] жаназа орны болыпты. Жазуы [[Көне түркі жазуы|көнетүркі жазуы]]на ұқсас. Кейбір зерттеушілер леген жазуын Солттүстік [[Үндістан]]дағы [[Кхароштхи]] жазу түрі деп шығарады. Жазба мұқамы әлде де анықталмаған.

==== Орхон жазуы ====
{{main|Көне түркі жазуы}}
[[Сурет:Orkhon.svg|thumb|150px|''Теңрі'' сөзі]]
[[Көне түркі жазуы]] (Орхон-Енесай жазуы деп те, руникалық жазу деп те аталады) — б.з.б. V - X ғасырларда [[Түркілер|түркі]] [[тайпа]]ларының жазуы. Оның руникалық жазуы деп аталу себебі — германдық халықтары өзінің ертедегі пайдаланған [[руналық жазу|руна жазуы]]на ұқсас болғандығынан (бірнеше руналарда бірдей дыбыстық және кескіндік тығыз ұқсастығы бар).

[[Көнетүркі жазуы]] қалыпы [[Қазақстан]] жерінде тұрған, сосын [[Қазақтар|қазақ этносына]] сіңірілген, көшпелі түркі тайпаларымен ([[5 ғ.|5]]—[[10 ғ.|10 ғғ.]]) қолданған. Моңғол шапқыншылық заманында ([[12 ғ.]]) [[көне түркі жазуы]] Ислам қысымы астында әбден араб жазуымен ысырылған.
[[Сурет:Kyzyl orkhon inscription.jpg|thumb|150px|[[Орхон-Енесай жазбалары|Орхон тас жазбасы]], [[Қызыл (қала)|Қызыл]] қаласы, Тыуа]]

==== Жебірей жазуы ====
[[Қазар қағандығы|Қазар (хазар) қағандары]] бүкіл ел діні есебінде [[яһуди]] дінінің [[қараим]] масхабын қабылдаған. Жебірей дінімен қолдасып [[жебірей жазуы]] да бірге келді. Сол [[қазарлар]] тайпаларының ішінде [[Украина]] және [[Солтүстік Кавказ]] жер атауларында көп ізі қалған ''беріш'' тайпасы болған. Қазір [[беріш]] [[Кіші жүз]]дің руы. [[Қарайлар]] (кейде масхаб атауымен шатастырып [[қараим]] деп те атайды), [[екінші дүниежүзілік соғыс]]ынан бұрын [[Қырым]]да тұрған, [[1920]] жж. дейін дәстүрлі [[жебірей жазуы]]н қолданған. [[Қарайлар]] өздерін түркі халқымыз деп таниды, [[қазарлар]]дың тікелей ұрпақтарымыз деп санайды.

Тағы да [[қырымшақтар]] деген — қыпшақ тілінде (бұрын өздері [[шағатай тілі]] деп те атаған) [[жебірейлер]] тобы белгілі. [[1941]]—[[1945|45]] жж. соғыс кезінде фашистік [[Германия]] [[қырымшақтар]] жұртын түгелге жуық қырған.

==== Юнан-қыпшақ жазуы ====
[[Юнан жазуы|Юнан (грек) жазуы]]н [[Қырым]]да тұрған [[ұрымдар]] (қыпшақ тілінде сөйлейтін [[юнандар]]) [[1917]] ж. дейін пайдаланған.

==== Әрмен-қыпшақ жазуы ====
[[XII]]—[[XIII]] ғасырлар аралығында [[Әрменстан тарихы|Әрмен патшалығына]] көшіп барған қыпшақтар қыпшақ тілінде ауқымды діни, заңгерлік және тағы басқа әдебиетті шығарды. Ол қыпшақ тілінің көне қазақ тілінен айырмашылығы — әрмен-қыпшақ тілінде әрмен-християн ұғымдары көп қолданылады. Бұл мәтіндер [[әрмен әліпбиі]]мен жазылды. Олардың бүкіл дүние жүзіне тарап кеткен ұрпақтары [[19 ғасыр]]дың соңына дейін шаруашылық жазбалары, жеке хаттар, т.б. секілді күнделікті жазбаларын әрмен-қыпшақ жазуымен жүргізіп келді.

==== Латын қыпшақ жазуы ====
[[Қырым]]дағы католик миссионерлері [[қазақ тілі]]нің ертеректегі түрі — [[қыпшақ тілі]]нде [[Інжіл]]дер және басқа да діни әдебиет шығарумен айналысты. Соның ең көрнекті мысалы — [[13 ғасыр|13-ші ғасыр]]дың соңында құрастырылған {{lang-la|«Codex Cumanicus»}}, [[Латын тілі|латынша]]-[[Парсы тілі|парсыша]]-[[Қыпшақ тілі|құманша]] сөздік. Онда италиян және оңтүстік герман тілдерінде түсініктеме сөздер де бар.

==== Басқа жазу жүйелері ====
Негізінен ислам дінінің үстемдік құрған кезеңге дейінгі уақытта [[Ұйғыр жазуы|ұйғыр]], [[Соғды жазуы|соғды]], [[Манихей жазуы|манихей]], [[Сурияни жазуы|сурияни]], [[Тибет жазуы|тибет]] және [[Брахми жазуы|брахми жазуларымен]] де жазылған түркі тайпаларының эпиграфикалық жазулары белгілі.

=== Қазақ әліпбилері ===

==== Шоқындырушылардың жазуы ====
Алғашқы қазақ кирил әліпбиін 19-шы ғасырда [[Ыбырай Алтынсарин]] жасап шығарған. Кирил әліпбиінің негізінде православ миссионерлері діни әдебиет{{ref|2}} және «орыс-түзем» мектептеріне арнап қазақ «миссионер» әліпбиі жасалды. Онда түрлі қосарланып жазылатын және диакритикалық таңбалар қолданылды. «Миссионерлік әліпби» 1917 жылға дейін шектеулі дәрежеде қолданылып келді.

==== Латындық Жаңәліп ====
[[Сурет:Kazakh latin alphabet (1931).JPG|нобай|Бастапқы Жаңәліп әліпбиі және онымен сәйкес араб әліпбиі (1931 ж.)]]
[[Сурет:Sotsijaldy qazaqstan.jpg|350 px|left|thumb|«Sotsijaldƅ&amp;nbsp;Qazaƣƅstan» (Социалды Қазақстан) газетінің 1937 жылғы сандарының бірі. (Қазақ КСР Конституциясына арналған төтенше саны)]]
[[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының Орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жанындағы [[Жаңа әліпби бойынша комитет]] тарапынан латын тіліне негізделген «Ортақ түркі әліпбиі» ([[Яналиф]] немесе {{lang-kk|Жаңәліп}}) ұсынылды. Қазақ тілінің талаптарына сай кейбір өзгерістер енгізілген бұл әліпби ресми түрде [[1929]] жылдан [[1940]] жылға дейін қолданылып келді, сосын кирил әліпбиімен алмастырылды.

==== Пинйін латыны ====
[[1950]]-шы жылдары Қытайда орын алған «[[Ұлы пролетарлық мәдени төңкеріс|мәдени төңкеріс]]» кезінде аз санды ұлттардың, соның ішінде қазақтардың жазуын [[Қытай жазуы|қытай]] [[иероглифтік жазуы]]на өткізуге талпыныстар жасалды. Бұл әрекеттер сәтсіз аяқталған соң арнайы бұйрықпен [[Шыңжаң Ұйғыр аутономиялық ауданы]]ның үш облысын мекендейтін қазақтарға арнап [[пінин]] негізіндегі жазу енгізілді. Ал пинйін жазуы 1950-ші жылдары Қытайдың Орталық үкіметінің қаулысы бойынша қалыптастырылған болатын. 1980-ші жылдардың соңында төте жазу қайта қабылданды.

== Әліпбиді реформалаудың жобалары ==
[[1990]]-шы жылдардың басынан жазу реформасының бірнеше түрлері ұсынылды:
# Қазақ тілінің дыбыс жүйесінде жоқ әріптерді қазақ әліпбиінен аластау (Ё, Һ, Ц, Ч, Щ, Ъ, Ь, Э), қазақ және орыс емле ережелерін қатар қолданудан бас тартып, тек морфо-фонемикалық ережені ғана ұстану, /w/ дыбысы үшін Ў әрпін енгізу, байырғы қазақ сөздерінде және қазақ тілінің дыбыстық ережелерімен айтылатын араб-парсы сөздеріндегі У әрпін ҮЎ, ҰЎ, ЫЎ ІЎ түрінде жазу (қарақалпақ емлесіндегі сияқты), И әрпінің орнына ІИ, ЫИ қолдану;
# Жоғарыда айтылған жаңа емле ережелерін қолдана отырып, латын әліпбиіне өту, не 30-шы жылдардағы латын әліпбиін толығымен немесе кейбір жақтарын қайта қабылдау (ресми татар әліпбиіндегі сияқты), не түрік әліпбиіне негізделген латын әліпбиіне өту (қырым-татар, гагауз және ғаламторда қолданылатын татар әліпбиіндегідей); не ағылшын әліпбиін қабылдау (өзбектер жасаған сияқты);
# Байтұрсыновтың төте жазуына қайту;
# Орхон-Енесай жазбасына өту.
Реформа туралы пікірталастардың бәрі түптеп келгенде екі таңдауға келіп тірелді: не кирил әліпбиін қалдыру керек, не түрік әліпбиінің негізіндегі латын әліпбиіне көшу керек (академик А. Хайдаридің нұсқасына).
Елбасы [[Назарбаев Нұрсұлтан Әбішұлы|Нұрсұлтан Назарбаев]]тың латын әліпбиіне көшудің тиімділігі туралы мәлімдемесінен кейін де әліпби туралы пікірталастар толастаған жоқ. Латын әліпбине өтуге қарсы пікір білдіретіндердің арасында әдебиетшілер басым. Болашақта әдеби шығармаларды жаңа әліпбиде қайта  басып шығару туралы шешім қабылданғанда кейбір шығармалар тізімге енбей қала ма, жаңа буынға керегі болмай қала ма деп қауіптенеді.

== Кирил және латын негізіндегі әліпбилердің салыстырылуы ==

=== әліпбилердің салыстырмалы кестесі ===

{| class=&quot;standard unicode&quot;
|-
!Кирил ||Христиан дін&lt;br /&gt;таратушылық|| Жәңәліп || Пинйін&lt;br /&gt;латыны||IPA&lt;br /&gt;транскрипциясы
|-
| Аa || Аa || {{Unicode|Aa}} || Аa||{{IPA|/a/}}
|-
| Әә|| Аa ||{{Unicode|Əə}}||{{Unicode|Əə}}||{{IPA|/æ/}}
|-
| Бб || Бб || {{Unicode|Bʙ}} || {{Unicode|Bb}}||{{IPA|/b/}}
|-
| Вв || Уу || {{Unicode|Vv}} ||{{Unicode|Vv}}||{{IPA|/v/}}
|-
| Гг || Гг || {{Unicode|Gg}} || {{Unicode|Gg}}||{{IPA|/ɡ/}}
|-
| Ғғ ||| Гг ||{{Unicode|Ƣƣ}}|| {{Unicode|Ƣƣ}}||{{IPA|/ɣ/}}
|-
| Дд || Дд || {{Unicode|Dd}} ||{{Unicode|Dd}}||{{IPA|/d/}}
|-
| Ее || Ее ||{{IPA|Ее}} ||{{Unicode|Êê}}||{{IPA|/e/}}
|-
| Ёё || Йо йо || || ||{{IPA|/jo/}}, {{IPA|/jø/}}
|-
| Жж || Жж ||{{Unicode|Çç}} ||{{Unicode|Jj}}|| {{IPA|/d͡ʒ/}}
|-
| Зз || Зз ||{{Unicode|Zz}} || {{Unicode|Zz}}|| {{IPA|/z/}}
|-
| Ии || Ии || ||{{Unicode|Yy}}||{{IPA|/ɯj/}}, {{IPA|/ɪj/}}
|-
| Йй || Йй || {{Unicode|Jj}} ||{{Unicode|Yy}}||{{IPA|/j/}}
|-
| Кк || Кк || {{Unicode|Kk}} ||{{Unicode|Kk}}||{{IPA|/k/}}
|-
| Ққ|| Кк || {{Unicode|Qq}} ||{{Unicode|Ⱪⱪ}}||{{IPA|/q/}}, {{IPA|/x/}}
|-
| Лл || Лл || {{Unicode|Lʟ}} || Ll||{{IPA|/l/}}
|-
| Мм || Мм ||{{Unicode|Mm}} ||{{Unicode|Mm}}||{{IPA|/m/}}
|-
| Нн || Нн || Nn || Nn||{{IPA|/n/}}
|-
| Ңң|| {{Unicode|Ҥҥ}} || {{Unicode|Ŋŋ}} ||{{Unicode|Ng ng}}|| {{IPA|/ŋ/}}
|-
| Оо || Оо || {{Unicode|Оо}} ||{{Unicode|Oo}}|| {{IPA|/o/}}, {{IPA|/o/}}
|-
| Өө || {{Unicode|Ӧӧ}} ||{{Unicode|Ɵɵ}} ||{{Unicode|Ɵɵ}}|| {{IPA|/ø/}}
|-
| Пп || Пп ||{{Unicode|Pp}} || {{Unicode|Pp}}||{{IPA|/p/}}
|-
| Рр || Рр ||{{Unicode|Rr}} || {{Unicode|Rr}}||{{IPA|/r/}}
|-
| Сс || Сс ||{{Unicode|Ss}} || {{Unicode|Ss}}||{{IPA|/s/}}
|-
| Тт || Тт ||{{Unicode|Tt}} ||{{Unicode|Tt}}||{{IPA|/t/}}
|-
| Уу || Уу ||{{Unicode|Vv}} ||{{Unicode|Ww}}||{{IPA|/w}}, {{IPA|/ɤw/}}, {{IPA|/yw/}}, {{IPA|/ɯw/}}, {{IPA|/ɪw/}}
|-
| Ұұ || Уу ||{{Unicode|Uu}} || {{Unicode|Uu}}||{{IPA|/ɤ/}}
|-
| Үү || {{Unicode|Ӱӱ}} ||{{Unicode|Yy}} || {{Unicode|Üü}}||{{IPA|/y/}}
|-
| Фф || ||{{Unicode|Ff}} || {{Unicode|Ff}}|| {{IPA|/f/}}
|-
| Хх || Хх ||{{Unicode|Hh}} || {{Unicode|Hh}}||{{IPA|/x/}}
|-
| Һһ || Хх || ||{{Unicode|Ⱨⱨ}} ||{{IPA|/h/}}
|-
| Цц || Тс тс || || ||{{IPA|/ts/}}
|-
| Чч || Тш тш || || {{Unicode|Qq}}||{{IPA|/tʃ/}}
|-
| Шш || Шш ||{{Unicode|Cc}} ||{{Unicode|Xx}}||{{IPA|/ʃ/}}
|-
| Щщ || Шш шш || || || {{IPA|/ʃʃ/}}
|-
| Ъъ || || || ||
|-
| Ыы ||Ыы || {{Unicode|Ƅƅ}} ||{{Unicode|Ee}} ||{{IPA|/ɯ/}}
|-
| Іі || Ии || {{Unicode|Ii}} || {{Unicode|Ii}} ||{{IPA|/ɪ/}}
|-
| Ьь || || || ||
|-
| Ээ || Ее || || ||{{IPA|/e/}}
|-
| Юю || Йу йу || || ||{{IPA|/jɤ/}}, {{IPA|/jy/}}
|-
| Яя || Йа йа || || ||{{IPA|/ja}}, {{IPA|/jæ/}}
|}

== Мысалы ==
Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы &lt;ref&gt;[http://wikisource.org/wiki/Адам_құқықтарының_жалпыға_бірдей_декларациясы Всеобщая декларация прав человека на казахском]&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot;
| align=&quot;center&quot; style=&quot;background:#f0f0f0;&quot;|'''Кирил'''
| align=&quot;center&quot; style=&quot;background:#f0f0f0;&quot;|'''Араб'''
| align=&quot;center&quot; style=&quot;background:#f0f0f0;&quot;|'''Латын'''
|-
| Барлық адамдар тумысынан азат және қадір-қасиеті мен кұқықтары тең болып дүниеге келеді. Адамдарға ақыл-парасат, ар-ождан берілген, сондықтан олар бір-бірімен туыстық, бауырмалдық қарым-қатынас жасаулары тиіс.||align=&quot;right&quot;|بارلىق ادامدار تۋمىسىنان ازات جانە قادىر-قاسيەتى مەن قۇقىقتارى تەڭ بولىپ دۇنيەگە كەلەدى. ادامدارعا اقىل-پاراسات، ار-وجدان بەرىلگەن، سوندىقتان ولار ءبىر-بىرىمەن تۋىستىق، باۋىرمالدىق قارىم-قاتىناس جاساۋلارى ءتيىس.|| Barlyq adamdar tumysynan azat jäne qadır-qasietı men qūqyqtary teñ bolyp düniege keledı. Adamdarğa aqyl-parasat, ar-ojdan berılgen, sondyqtan olar bır-bırımen tuystyq, bauyrmaldyq qarym-qatynas jasaulary tiıs.
|}

== Қазақтың өлшемді латын әліпбиі ==

2001 жылы қазақ фонетикасындағы дыбыстарды латынның стандартты әліпбесінде дұрыс белгілеу үшін құрастырылған. Жобаны дамытқан Өркен Тоқтарұлы «Қазақтың өлшемді латын әліпбиі» деп атаған. Қазақтың өлшемді латын әліпбиін жасауда  Ө.Тоқтарұлы полиграфиялық жағынан қолайлы-қолайсыз жерлерін, оқу-жазу үдерісіндегі тиімді-тиімсіз жақтарын таразылай отырып, латынның стандартты 26 әріпінен тұратын әліпби құрастырады.

{| class='standard' style='text-align: center;'
| colspan=6 | '''Негізгі таңбалар'''

|--- class='bright'
| colspan=2 | Латынша || colspan=2 | Кирил-қазақша
|--- class='shadow'
|Басылуы || 	Жазылуы  ||Аталуы || Оқылуы 
|---
|A a || ''A a'' ||а || а
|---
| B b || ''B b'' || бы || б 
|---
| C c || ''C c''  || шы || ш 
|---
| D d || ''D d'' || ды || д
|---
| E e || ''E e''  || е || е 
|---
| F f || ''F f'' || еф || ф 
|---
| G g || ''G g'' || гі || г
|---
| H h || ''H h'' || һа || һ
|---
| I i || ''I i'' || і || і 
|---
| J j || ''J j''  || жі || ж
|---
| K k || ''K k''  || кі || к
|---
| L l || ''L l'' || ел || л
|---
|M m || ''M m'' ||ем|| м
|---
| N n || ''N n'' || ен || н 
|---
| O o || ''O o''  || o || o 
|---
| P p || ''P p'' || пы || п
|---
| Q q || ''Q q''  || қу || қ 
|---
| R r || ''R r'' || ер || р 
|---
| S s || ''S s'' || ес || с
|---
| T t	 || ''T t'' || ті || т
|---
| U u || ''U u'' || ұ || ұ
|---
| V v|| ''V v'' || вый ||в
|---
| W w || ''W w''  || дабылу || у
|---
|X x|| ''X x'' || ғы || ғ
|---
| Y y || ''Y y''  || ай || й
|---
|Z z|| ''Z z'' || зет || з
|}

{| class='standard' style='text-align: center;'
| colspan=6 | '''Құрама таңбалар'''

|--- class='bright'
| colspan=2 |Басылуы|| Ықшам түрі || Оқылуы
|---
|AE || ae || Ää ||  ә
|---
| CH || ch ||   || ч
|---
|  GH || gh  || || ғ
|---
|I` ||  i` || Ĭ ĭ  || ы
|---
| KH || kh  ||   || х
|---
| NH || nh || Ŋŋ ||  ң
|---
| OE || oe || Öö || ө
|---
| PH || ph ||   || ф
|---
|  SH || sh ||   || ш
|---
| UE  || ue ||Üü ||ү
|}

Дыбыс құраудың қосалқы баламалары: gh, ph, sh.

'''Толықтыру:'''

1)	Жуандық белгісі '''«`» «i»''' таңбасына қойылып, жуан [ы] дыбысын беруге арналған. ''М: ti`nh [тың], i`s [ыс], mi`s [мыс], mi`y [мый] т.б.'' «q», «x», «o», «u», «a», «i`» дыбыстары бар жуан буынды сөздерде, қазақ тілінің үндестік заңы бойынша, жуандық белгiсi '''«`»''' қойылмай жазылады, ал оқылғанда [ы] болып оқылады. ''М: qisqa [қысқа], uzin [ұзын], xilim [ғылым], alim [алым], qorim [қорым], i`risti [ырысты].  t.b.;''

2)	Бір буындағы бір дыбыс беретін екі дауысты дыбысты диграф деп атайды. Олар: '''«ae»''' [ә] aera [әра] мыңжылдық, '''«ое»''' [ө] poena [пөна] жаза және '''«ue»''' [ү] true [трү] шындық. Егер әріптер тіркесін яғни диграфтарды бөлек оқу қажет болса, екінші әріптің үстінен қос нүкте [ ¨ ] (трема) немесе ұзақтық белгісі [ ‾ ] қойылады, мысалы: poёta немесе poēta [поета] ақын. Ал қазақ тілінде олардың арасына айыру белгісін '''«’»''' қою арқылы бөлек оқуға болады. ''М: po’eta, po’ema, a’edon, т.б.'' Латын тіліндегі қос таңбалы (диграф) '''«ae», «oe», «ue»''' дауысты дыбыстарының дыбысталуы қазақшадағы [ә], [ө], [ү] дыбыстарының дәл өзі. Бұл дыбыстар қазақ тілінде көбінесе бірінші буында келетіндіктен, диграф арқылы бейнелеу сөздің көлеміне онша әсер ете қоймайды. ''М: oezen, koel, daerya, kuen, tuen, Aebic, Aeset т.б.;''
3)	Қазақ тілінде, тіпті [[Ахмет Байтұрсынұлы|А.Байтұрсынұлы]]ның «Төте жазу» әліпбесінде [и] дыбысы болмаған Шынтуайтында [и] дыбысы қазақтың [ і ] дыбысымен орны сәйкес келуі керек. Бұл дыбыс өзбек, ұйғыр, татар тілдерінде [и] болып келеді. Сондықтан тілімізге артық [и] дыбысы мен таңбасын қазақ тілінен шығарып тастаған жөн.

4)	'''&quot;Y&quot;''' және '''&quot;Z&quot;'''  әріптері [[грек тілі]]нен  енген сөздерде кездеседі. Бұнда біз грек тілі вариантын ескермей, [[ағылшын тілі]] вариантына жүгінгеніміз жөн. Латыншадағы '''«y»''' таңбасы қазақшадағы дауысты-дауыссыз [й] мен [и] ге бiрдей қолданылады. Ол [ій]-[ый] дыбысынан құралады. Сол секілді '''«w»''' таңбасы да [іу]-[ыу] дыбысынан құралады. Тіліміздің нақтылығын арттыру үшін '''«y»''', '''«w»''' таңбалары түбір сөздердің бірінші буынында дауыссыз дыбыстармен [ы], [і], [ұ], [ү] фонемалары арқылы тіркесіп келулері керек. ''М: si`yliq, uw, uwis, kiyw, jetisw, Jetisuw, suewret, ti`yim''. Ал сөздің кейінгі буындарында дауыссыз дыбыстармен тікелей тіркесіп келулеріне болады. ''М: kelw, aedeby, sayasy, qi`ltyma т.б.;''

5)	 '''«і»''' таңбасы шет тілдерінен енген сөздерде, дауысты дыбыстармен тіркесіп келгенде [й] болып дыбысталады. ''М: Italia – італия, Russia – руссия;''

6)	Халықаралық өлшемге келтіру үшін, жер-су аттары мен адам есімдеріндегі ғ, ш, ф дыбыстарын құрама таңбалардың қосалқы баламалары (2) арқылы таңбалауға да болады. ''М: Manghistaw, Ghalim, Qaraghandi, Shi`mkent, Pharyza, Aebish т.б.''

7)	Бас әріптен [[латын тілі]]нде адам есімдері (Iulia, Marcus, Caesar), географиялық атаулар (Roma, Europa, Italia), халықтардың атаулары (Latini, Romanus, Graeci )және зат есімнен жасалған сын есімдер жазылады (lingua Latina, theatrum Graecum, philosophus Romanus,  nation Polona);

8)	Бір буындағы екі дауысты дыбыс дифтонг деп аталады. Латын тілінде екі дифтонг бар. Олар: «au» [ау] және «eu» [еу]. М: Eu-ro-pa [еуропа] Еуропа, causa [кауза] себеп;

9)	Латынның '''«c»''' таңбасы «[[Codex Cumanicus]]» әдебиетіндегі қолданылуы қыпшақ тіліндегі [ш] дыбысы. Соған негізделіп, [ш] фонемасын белгілеуді жөн. Латын тілінде, классикалық кезеңде  Сс әрпі тек қана [к] болып оқылады. Содан Gg әрпі келіп шыққан болатын. Сондықтан оны біздің [ғ] фонемамызға беруге болар еді. Алайда, XIII ғасырғы «[[Кодекс куманикус]]» әдебиеттерінде ол көбінесе [ш] фонемасына қолданылған болатын. Қазіргі бірталай түркі халықтарында ол [ж] немесе [ч] фонемасына қолданылады. Сондықтан оны біздің [ш] фонемамызға берген жөн;

10)	Ал латындағы '''«х»''' таңбасының қолдануына келсек, ол латынның классикалық түрінде [кс] немесе ұяң түрде [гз] болып дыбысталады. Бізде ондай дыбыс жоқ. Бір жағынан біз кирилицаның «х» әрпіне үйреніп қалғанбыз, ал екінші жағынан [кс] және [гс] дыбысы өзіміздің [ғ] фонемамызға біршама жақын. Сосын, XIII ғасырғы «[[Кодекс куманикус]]» әдебиеттерінде ол көбінесе [ғ] фонемасына қолданылған болатын. Сондықтан бұл әріпті [ғ] фонемамызға қолданғанымыз жөн;

11)	Латыншадағы '''«h»''' таңбасы [[қазақ тілі]]ндегі [һ] фонемасын белгілеуге арнадым. Бұл дыбыс қазақ тілінде сирек кездесіп, жиі қолданылмағанымен, құрама дыбыстарды жасауда ол өте қажет дыбыс таңбасы болып табылады. Сондықтан кез келген жағдайда бұл дыбысты қысқартуға немесе басқа дыбысқа пайдалануға болмайды. Таза өзін сақтау сөзсіз керек. ''М: sh, gh, th, ch, ph, nh, kh, zh, xh;''

12)	Қолдан келген жағдайда [ә], [ө], [ү], [ң], [ы] дыбыстарына құрама таңбалардың ықшам түрін қолдануға да болады. ''М: Äset (Aeset), änci (aenci), ädemi (aedemi), saŋlaq (sanhlaq), taŋ (tanh), Öskemen (Oeskemen), öner (oener), Ĭdĭrĭs (I’diris), sĭmbat (si’mbat), Sĭxanaq (Si`xanaq), Ürimci (Uerimci), ülken (uelken), üstel (uestel) т.б.;''

'''Mi`sali:'''
Barliq adamdar tuwmisinan azat jaene qadir-qasyeti men quqiqtari tenh bolip duenyege keledi. Adamdarxa aqil-parasat, ar-ojdan berilgen, sondiqtan olar bir-birimen tuwistiq, bawirmaldiq qarim-qatinas jasawlari tiyis.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Тағы қараңыз ==
* [[Қазақ тілі]]
* [[Әліпби]]
* [[Қазақ транслитерациясы]]

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://lugat.kz/ «Лұғат» қазақ тілінің сөздіктер кешені] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150713071213/http://lugat.kz/ |date=2015-07-13 }}
* [http://www.sozdik.kz/ Қазақ-Орыс-Қазақ сөздігі (виртуалды пернетақтасы бар)]
* [http://kz.kub.kz/cgi-bin/dictionary.pl Казахско-Русско-Английский словарь на казновице]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Ғылым/ Ғылым] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170307083012/http://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D2%92%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D0%BC/ |date=2017-03-07 }} — [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]]
* [http://irq.kaznpu.kz/?lang=k&amp;mod=1&amp;tid=20 Түрік бітік. Қазақ тілінің тарихи-мәдени қоры. Көне түрік таңбалары)]
* [http://www.qypchaq.unesco.kz/Main-Ru.htm Александр Николаевич Гаркавецтің түркі қолжазбаларының электронды жиынтығы.] {{ru icon}}
* [http://www.christusrex.org/www1/pater/JPN-kazakh.html «Святое Евангеліе» на казахском языке] {{en icon}}
* [http://www.obib.de/Schriften/AlteSchriften/alte_schriften.php?Runen/Orkhon/Runen.html~Text Köktürkische Schrift, Türkische Runen] {{de icon}}
* [http://www.kazakhsoft.com/Convert/ Төте жазуына және т.б-ларына конвертер] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111129050046/http://www.kazakhsoft.com/Convert/ |date=2011-11-29 }}

[[Санат:Түркі халықтарының жазуы]]
[[Санат:Әліпбилер]]</text>
      <sha1>isxs9liu9ut2iyo3lwlf2faepf9wy17</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Уикипедия:Форум</title>
    <ns>4</ns>
    <id>3909</id>
    <revision>
      <id>3054427</id>
      <parentid>3053499</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:39:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>AAkhmedova (WMF)</username>
        <id>114392</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="100198" xml:space="preserve">{{Уикипедия:Форум/Негіз}}
__NOTOC____NEWSECTIONLINK__
{{Жинақталған мазмұн|30|400}} 

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Leadership Development Working Group: Apply to join! (14 March to 10 April 2022)&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Leadership Development Working Group/Participate/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hello everyone,

Thank you to everyone who participated in the feedback period for the [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group|Leadership Development Working Group]] initiative. A [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate#5. Summary of Call for Feedback|summary of the feedback]] can be found on Meta-wiki. This feedback will be shared with the working group to inform their work. The application period to join the Working Group is now open and will close on April 10, 2022. Please [[m:Special:MyLanguage/Leadership_Development_Working_Group/Purpose_and_Structure#3._How_is_the_working_group_formed_and_structured?|review the information about the working group]], share with community members who might be interested, and '''[[m:Special:MyLanguage/Leadership_Development_Working_Group/Participate#1._How_to_participate|apply if you are interested]]'''.

Thank you,

From the Community Development team&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 01:50, 2022 ж. наурыздың 20 (+06)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Invitation to Hubs event: Global Conversation on 2022-03-12 at 13:00 UTC&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; == 
:''[[m:Special:MyLanguage/Hubs/Global Conversations March 12, 2022/Invitation|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Hubs/Global Conversations March 12, 2022/Invitation|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Hubs/Global Conversations March 12, 2022/Invitation}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
----
Hello all, please see an invitation from my colleague about an upcoming Global Conversation about Hubs. [[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 00:41, 2022 ж. наурыздың 10 (+06)
----
The Movement Strategy and Governance team of the Wikimedia Foundation would like to invite you to the next event about &quot;Regional and Thematic Hubs&quot;. The Wikimedia Movement is in the process of understanding what Regional and Thematic Hubs should be. Our workshop in November was a good start ([[m:Special:MyLanguage/Hubs/Documentation/27 November Workshop|read the report]]), but we're not finished yet. 

Over the last weeks we conducted about 16 interviews with groups working on establishing a Hub in their context ([[m:Special:MyLanguage/Hubs/Dialogue|see Hubs Dialogue]]). These interviews informed a report that will serve as a foundation for discussion on March 12. The report is planned to be published on March 9.

The event will take place on March 12, 13:00 to 16:00 UTC on Zoom. Interpretation will be provided in French, Spanish, Arabic, Russian, and Portuguese. Registration is open, and will close on March 10. Anyone interested in the topic is invited to join us. '''[[m:Special:MyLanguage/Hubs/Global Conversations March 12, 2022|More information on the event on Meta-wiki]]'''.

Best regards,

[[m:User:KVaidla (WMF)|Kaarel Vaidla]]&lt;br /&gt;Movement Strategy
&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Universal Code of Conduct Enforcement guidelines ratification voting open from 7 to 21 March 2022&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==

&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hello everyone,

The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]].

The Universal Code of Conduct (UCoC) provides a baseline of acceptable behavior for the entire movement. The revised enforcement guidelines were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the policy across the movement. You can [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|read more about the UCoC project]].

You can also comment on Meta-wiki talk pages in any language. You may also contact the team by email: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org

Sincerely,

Movement Strategy and Governance

Wikimedia Foundation&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
--[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 17:46, 2022 ж. наурыздың 7 (+06)

=== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Universal Code of Conduct Enforcement guidelines ratification voting is now closed&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ===

&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information/Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) came to a close on 21 March 2022. Over {{#expr:2300}} Wikimedians voted across different regions of our movement. Thank you to everyone who participated in this process! The scrutinizing group is now reviewing the vote for accuracy, so please allow up to two weeks for them to finish their work.

The final results from the voting process will be announced [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|here]], along with the relevant statistics and a summary of comments as soon as they are available. Please check out [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|the voter information page]] to learn about the next steps. You can comment on the project talk page [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|on Meta-wiki]] in any language. You may also contact the UCoC project team by email: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org

Best regards,

Movement Strategy and Governance&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 00:25, 2022 ж. наурыздың 23 (+06)

=== Next steps: Universal Code of Conduct (UCoC) and UCoC Enforcement Guidelines === 
After reviewing vote results and accompanying comments, the Community Affairs Committee decided to launch a fresh round of community consultations. After that, the refined text of the Guidelines will be put for another vote.

The comments have shown that community members unequivocally support creating a safe and welcoming culture that stops hostile and toxic behaviour, supports victims of such actions, and encourages good-faith people to be productive on the Wikimedia projects.
While the results did show that support for the UCoC Guidelines exceeded the required 50%+1 vote, the comments highlighted that further revisions would be required to have strong community support to follow through with enforcement.

Therefore the Committee instructed the Foundation to:

Conduct another round of community consultations, and put the newly-refined Guidelines for a community vote.

The WMF team will seek feedback on four topics that stood out among the voter comments. You can learn more about the four topics and the Committee's findings on [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/April_2022_-_Board_of_Trustees_on_Next_steps:_Universal_Code_of_Conduct_(UCoC)_and_UCoC_Enforcement_Guidelines this Meta page]. 

Best regards, --[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 17:59, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06)

=== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Report on Voter Feedback from Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines Ratification &lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt;===
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Report/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Report/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

The Universal Code of Conduct (UCoC) project team has completed the analysis of the feedback accompanying the ratification vote on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. 

Following the completion of the UCoC Enforcement Guidelines Draft in 2022, the guidelines were voted on by the Wikimedian community. Voters cast votes from 137 communities, with the top 9 communities being: English, German, French, Russian, Polish, Spanish, Chinese, Japanese, Italian Wikipedias, and Meta-wiki. 

Those voting had the opportunity to provide comments on the contents of the Draft document. 658 participants left comments. 77% of the comments are written in English. Voters wrote comments in 24 languages with the largest numbers in English (508), German (34), Japanese (28), French (25), and Russian (12). 

A report will be sent to the Revision Drafting Committee who will refine the enforcement guidelines based on the community feedback received from the recently concluded vote. A public version of the report is [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Report|'''published on Meta-wiki here''']].  The report is available in translated versions on Meta-wiki. {{int:please-translate}} 

Again, we thank all who participated in the vote and discussions. We invite everyone to contribute during the next community discussions. More information about the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines can be found [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|on Meta-wiki]].

On behalf of the Universal Code of Conduct project team&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
--[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 16:22, 2022 ж. мамырдың 26 (+06)

== Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open  ==
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''  
 
The Call for Feedback: Board of Trustees elections is now open and will close on &lt;s&gt;7&lt;/s&gt; 16 February 2022.

With this Call for Feedback, the Movement Strategy and Governance team is taking a different approach. This approach incorporates community feedback from 2021. Instead of leading with proposals, the Call is framed around key questions from the Board of Trustees. The key questions came from the feedback about the 2021 Board of Trustees election. The intention is to inspire collective conversation and collaborative proposal development about these key questions.
 
[https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Board_of_Trustees/Call_for_feedback:_Board_of_Trustees_elections Join the conversation.]  

Best,

Movement Strategy and Governance

[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 22:35, 2022 ж. қаңтардың 12 (+06)

== Question ==

Напишу здесь на русском языке, поскольку вижу в Казахстане лучше его понимают, чем английский. У меня возник вопрос: почему аглоязычний текст пишеться не как в оригинале, а своеобразным казахицированым способом.--[[Қатысушы:KHMELNYTSKYIA|KHMELNYTSKYIA]] ([[Қатысушы талқылауы:KHMELNYTSKYIA|талқылауы]]) 19:13, 2018 ж. шілденің 10 (+06)
: Hello! Could you please clarify which article are you talking about?--[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 11:11, 2018 ж. шілденің 11 (+06)
:: Hi! So, thank you for the quick response. For example, even your text is written so: &quot;Һелло! Цоұлд ёұ плеасе цларіфy уһіцһ артіцле аре ёұ талкінг абоұт&quot;. I think it is a bit strange. There may be a problem with my language settings.--[[Қатысушы:KHMELNYTSKYIA|KHMELNYTSKYIA]] ([[Қатысушы талқылауы:KHMELNYTSKYIA|талқылауы]]) 23:27, 2018 ж. шілденің 11 (+06)
::: Yes, you're right! You can check in your phone's settings. I am not sure what exactly, but I'm guessing it's something called 'Locale' or whatever. If you use English as a main language in your phone, then there won't be these kind of glitches. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 11:31, 2018 ж. шілденің 12 (+06)

== Editing News #2—2018 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
''[[metawiki:VisualEditor/Newsletter/2018/October|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]''

&lt;div style=&quot;float:right;width:270px;margin-left:1em;border-style:solid;border-width:1px;padding:1em;&quot;&gt;
[[File:VisualEditor-logo.svg|200px|center]]
'''Did you know?'''  
&lt;div class=&quot;thumbcaption&quot; style=&quot;font-size: 90%;&quot;&gt;  

Did you know that you can use the visual editor on a mobile device?
[[File:Mobile editing watchlist star editing pencil.png|alt=Screenshot showing the location of the pencil icon|center|frameless|250px]]

Tap on the pencil icon to start editing.  The page will probably open in the wikitext editor.

You will see another pencil icon in the toolbar.  Tap on that pencil icon to the switch between visual editing and wikitext editing.

[[File:Visual editing mobile switch wikitext.png|alt=Toolbar with menu opened|center|frameless|250px]]

Remember to publish your changes when you're done.

You can read and help translate [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide|the user guide]], which has more information about how to use the visual editor.&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;

Since the last newsletter, the [[mw:Editing|Editing Team]] has wrapped up most of their work on the [[mw:2017 wikitext editor|2017 wikitext editor]] and [[mw:VisualEditor/Diffs|the visual diff tool]].  The team has begun investigating the needs of editors who use mobile devices.  Their work board is available [[phab:project/view/3236/|in Phabricator]].  Their [[mw:Wikimedia Audiences/2018-19 Q2 Goals#Contributors|current priorities]] are fixing bugs and improving mobile editing.   

=== Recent changes ===
*The Editing team has published an [[mw:Mobile editing using the visual editor report|initial report about mobile editing]].  
*The Editing team has begun a design study of visual editing on the mobile website.  New editors have trouble doing basic tasks on a smartphone, such as adding links to Wikipedia articles.  You can [[c:File:Visual Editor Heuristic - Results.pdf|read the report]].
*The Reading team is working on a [[mw:Reading/Web/Advanced mobile contributions|separate mobile-based contributions project]].
*The 2006 wikitext editor is [[mw:Contributors/Projects/Removal of the 2006 wikitext editor|no longer supported]].  If you used [[:File:Edit toolbar - 2.png|that toolbar]], then you will no longer see any toolbar.  You may choose another editing tool in your [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing|editing preferences]], [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|local gadgets]], or [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|beta features]].
*The Editing team described the history and status of [[mw:Extension:VisualEditor|VisualEditor]] in [[m:Wikimedia monthly activities meetings/2018-03|this recorded public presentation]] (starting at 29 minutes, 30 seconds).
*The Language team released [[mw:Content translation/V2|a new version of Content Translation]] (CX2) last month, on [[foundationsite:2018/09/30/international-translation-day/|International Translation Day]]. It integrates the visual editor to support templates, tables, and images.  It also produces better wikitext when the translated article is published. [https://wikimediafoundation.org/2018/09/30/content-translation-version-two/]

=== Let's work together ===
* The Editing team wants to improve visual editing on the mobile website.  &lt;mark&gt;Please read [[mw:Visual-based mobile editing/Ideas/October 2018|their ideas]] and tell the team what you think would help editors who use the mobile site.&lt;/mark&gt;  
*The [[m:Community Wishlist Survey 2019|Community Wishlist Survey]] begins next week.
*If you aren't reading this in your preferred language, then please help us with translations! Subscribe to the [[mail:translators-l|Translators mailing list]] or [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User_talk:Elitre_(WMF)&amp;action=edit&amp;section=new contact us] directly. We will notify you when the next issue is ready for translation. {{int:Feedback-thanks-title}}

—[[mw:User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[mw:User talk:Whatamidoing (WMF)|talk]])
&lt;/div&gt; 20:17, 2018 ж. қарашаның 2 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&amp;oldid=17790200 тізімін пайдаланып User:Johan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Editing News #1—July 2019 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
''[[m:VisualEditor/Newsletter/2019/July|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]''

&lt;div style=&quot;float:right;width:270px;margin-left:1em;border-style:solid;border-width:1px;padding:1em;&quot;&gt;
[[File:VisualEditor-logo.svg|200px|center]]
&lt;big&gt;'''Did you know?'''&lt;/big&gt;
&lt;div class=&quot;thumbcaption&quot; style=&quot;font-size: 90%;&quot;&gt;  

Did you know that you can use the visual editor on a mobile device?

Every article has a pencil icon at the top.  Tap on the pencil icon [[File:OOjs UI icon edit-ltr.svg|frameless|16x16px]] to start editing.  

'''&lt;big&gt;Edit Cards&lt;/big&gt;'''

[[File:EditCards-v.20.png|alt=Toolbar with menu opened|center|frameless|250px]]

This is what the new '''Edit Cards for editing links''' in the mobile visual editor look like. You can try the prototype here: '''[[mw:Topic:V394zwrigth8ii7c|📲 Try Edit Cards]].'''
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;

Welcome back to the [[mw:Editing|Editing]] newsletter.

Since [[m:VisualEditor/Newsletter/2018/October|the last newsletter]], the team has released two new features for the [[mw:VisualEditor on mobile|mobile visual editor]] and has started developing three more.  All of this work is part of the team's goal to [[m:Wikimedia Foundation Annual Plan/2018-2019/Audiences#Outcome 3: Mobile Contribution|make editing on mobile web simpler]].  

Before talking about the team's recent releases, we have a question for you:  

&lt;strong&gt;Are you willing to try a new way to add and change links?&lt;/strong&gt;

If you are interested, we would value your input!  You can try this new link tool in the mobile visual editor on a separate wiki. 

&lt;em&gt;Follow these instructions and share your experience:&lt;/em&gt;

&lt;strong&gt;[[mw:Topic:V394zwrigth8ii7c|📲 Try Edit Cards]].&lt;/strong&gt;

=== Recent releases ===
The mobile visual editor is a simpler editing tool, for smartphones and tablets using the [[mw:Reading/Web/Mobile#About|mobile site]].  The Editing team recently launched two new features to improve the mobile visual editor: 

# [[mw:VisualEditor on mobile/Section editing|Section editing]]
#* The purpose is to help contributors focus on their edits.
#* The team studied this with an A/B test.  [[mw:VisualEditor on mobile/Section editing#16 June 2019|This test showed]] that contributors who could use section editing were '''1% more likely to publish''' the edits they started than people with only full-page editing.
# [[mw:VisualEditor on mobile#March 1, 2019|Loading overlay]]
#* The purpose is to smooth the transition between reading and editing.

Section editing and the new loading overlay are '''now available to everyone''' using the mobile visual editor.

=== New and active projects ===
This is a list of our most active projects. [[mw:Help:Watching pages|Watch]] these pages to learn about project updates and to share your input on new designs, prototypes and research findings.

*[[mw:VisualEditor on mobile/Edit cards|Edit cards]]: This is a clearer way to add and edit links, citations, images, templates, etc. in articles.  You can try this feature now.  &lt;em&gt;Go here to see how:&lt;/em&gt; [[mw:Topic:V394zwrigth8ii7c|📲 &lt;em&gt;Try Edit Cards&lt;/em&gt;]].
*[[mw:VisualEditor on mobile/Toolbar refresh|Mobile toolbar refresh]]: This project will learn if contributors are more successful when the editing tools are easier to recognize.
*[[mw:VisualEditor on mobile/VE mobile default|Mobile visual editor availability]]: This A/B test asks:  ''Are newer contributors more successful if they use the mobile visual editor?''  We are collaborating with [[mw:VisualEditor on mobile/VE mobile default#26 June 2019 %E2%80%93 Participating wikis and test start date|20 Wikipedias]] to answer this question.
*[[mw:VisualEditor on mobile/Usability improvements|Usability improvements]]: This project will make the mobile visual editor easier to use.  The goal is to let contributors stay focused on editing and to feel more confident in the editing tools.

=== Looking ahead ===

* '''Wikimania:'''  Several members of the Editing Team will be attending [[wmania:|Wikimania]] in August 2019.  They will lead a session about mobile editing in the [[wmania:2019:Community Growth/Visual editing on mobile: An accessible editor for all|Community Growth space]].  Talk to the team about how editing can be improved.
* '''Talk Pages:'''  In the coming months, the Editing Team will begin [[mw:Talk pages consultation 2019|improving talk pages]] and communication on the wikis.

=== Learning more ===
The [[mw:VisualEditor on mobile|VisualEditor on mobile]] is a good place to learn more about the projects we are working on. The team wants to talk with you about anything related to editing. If you have something to say or ask, please leave a message at [[mw:Talk:VisualEditor on mobile|Talk:VisualEditor on mobile]].

[[user:PPelberg (WMF)|PPelberg (WMF)]] ([[mw:user_talk:PPelberg (WMF)|talk]]) &amp; [[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[mw:user_talk:Whatamidoing (WMF)|talk]]) 
&lt;/div&gt; 00:32, 2019 ж. шілденің 24 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&amp;oldid=19175117 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Editing News #2 – Mobile editing and talk pages ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;em&gt;[[m:VisualEditor/Newsletter/2019/October|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]&lt;/em&gt;

Inside this newsletter, the [[mw:Editing|Editing team]] talks about their work on the [[mw:Mobile visual editor|mobile visual editor]], on [[mw:Talk pages project|the new talk pages project]], and at [[wikimania:|Wikimania 2019]].

=== Help ===
&lt;strong&gt;What talk page interactions do you remember?&lt;/strong&gt; Is it a story about how someone helped you to learn something new? Is it a story about how someone helped you get involved in a group? Something else?  Whatever your story is, we want to hear it!  

Please tell us a story about how you used a talk page.  &lt;mark&gt;Please share a link to a memorable discussion, or describe it on the &lt;strong&gt;[[mw:Topic:V8d91yh8gcg404dj|talk page for this project]]&lt;/strong&gt;.&lt;/mark&gt;  The team wants your examples.  These examples will help everyone develop a shared understanding of what this project should support and encourage.

=== Talk pages project ===
The [[mw:Talk pages consultation 2019|Talk Pages Consultation]] was a global consultation to define better tools for wiki communication. From February through June 2019, more than 500 volunteers on 20 wikis, across 15 languages and multiple projects, came together with members of the Foundation to create a product direction for a set of discussion tools.  The [[mw:Talk pages consultation 2019/Phase 2 report|Phase 2 Report]] of the Talk Page Consultation was published in August. It summarizes the product direction the team has started to work on, which you can read more about here: [[mw:Talk pages project|Talk Page Project project page]]. 

The team needs and wants your help at this early stage.  They are starting to develop the first idea. Please add your name to the [[mw:Talk pages project#Getting involved|&lt;strong&gt;&quot;Getting involved&quot;&lt;/strong&gt;]] section of the project page, if you would like to hear about opportunities to participate.

=== Mobile visual editor ===
The Editing team is trying to make it simpler to edit on mobile devices.  The team is changing the [[mw:VisualEditor on mobile|visual editor on mobile]]. If you have something to say about editing on a mobile device, please leave a message at [[mw:Talk:VisualEditor on mobile|Talk:VisualEditor on mobile]].

==== [[mw:VisualEditor on mobile/Edit cards|Edit Cards]] ====
[[File:Edit Cards-before-v3-comparison.png|thumb|486x486px|What happens when you click on a link.  The new Edit Card is bigger and has more options for editing links.]]

* On 3 September, the Editing team released [[:File:Edit Cards comparison v2 and v3.png|version 3 of Edit Cards]]. Anyone could use the new version in the mobile visual editor.
* There is an [[:File:Edit Cards comparison v2 and v3.png|updated design]] on the Edit Card for adding and modifying links.  There is also a new, [[mw:VisualEditor on mobile/Edit cards#2 September 2019 - v3 deployment timing|combined workflow for editing a link's display text and target]].
* Feedback: You can try the new Edit Cards by opening the mobile visual editor on a smartphone. Please post your feedback on the [[:mw:Topic:V5rg0cqmikpubmjj|Edit cards talk page]].

==== [[mw:VisualEditor on mobile/Toolbar refresh|Toolbar]] ====
[[File:Toolbar-comparison-v1.png|thumb|486px|The editing toolbar is changing in the mobile visual editor.  The old system had two different toolbars.  Now, all the buttons are together.  [[mw:Topic:V79x6zm8n6i4nb56|Tell the team what you think about the new toolbar]].]]

* In September, the Editing team updated the mobile visual editor's editing toolbar.  Anyone could see these changes in the mobile visual editor.
** &lt;em&gt;One toolbar:&lt;/em&gt; All of the editing tools are located in one toolbar.  Previously, the toolbar changed when you clicked on different things.
**&lt;em&gt;New navigation:&lt;/em&gt; The buttons for moving forward and backward in the edit flow have changed.
**&lt;em&gt;Seamless switching:&lt;/em&gt; an [[phab:T228159|improved workflow]] for switching between the visual and wikitext modes.
* Feedback: You can try the refreshed toolbar by opening the mobile VisualEditor on a smartphone. Please post your feedback on the [[mw:Topic:V79x6zm8n6i4nb56|Toolbar feedback talk page]].

=== Wikimania ===
The Editing Team attended [[wmania:2019:Program|Wikimania 2019]] in Sweden.  They led a session on [[wmania:2019:Community Growth/Visual editing on mobile: An accessible editor for all|the mobile visual editor]] and a session on [[wmania:2019:Community Growth/After Flow: A new direction for improving talk pages|the new talk pages project]].  They tested [[mw:VisualEditor on mobile/Toolbar refresh#v1 prototype|two]] new [[mw:VisualEditor on mobile/Edit cards#v3 prototype|features]] in the mobile visual editor with contributors.  You can read more about what the team did and learned in [[mw:VisualEditor on mobile#Wikimania Stockholm: Overview|the team's report on Wikimania 2019]].

=== Looking ahead ===

* &lt;strong&gt;Talk Pages Project:&lt;/strong&gt; The team is thinking about the first set of proposed changes.  The team will be working with a few communities to pilot those changes. The best way to stay informed is by adding your username to the list on the project page: [[mw:Talk pages project#Getting involved|&lt;strong&gt;Getting involved&lt;/strong&gt;]].
* &lt;strong&gt;Testing the mobile visual editor as the default:&lt;/strong&gt;  The Editing team plans to post results before the end of the calendar year. The best way to stay informed is by adding the project page to your watchlist: [[mw:VisualEditor on mobile/VE mobile default|&lt;strong&gt;VisualEditor as mobile default project page&lt;/strong&gt;]].
* &lt;strong&gt;Measuring the impact of Edit Cards:&lt;/strong&gt;  This study asks whether the project helped editors add links and citations.  The Editing team hopes to share results in November.  The best way to stay informed is by adding the project page to your watchlist: [[mw:VisualEditor on mobile/Edit cards|&lt;strong&gt;Edit Cards project page&lt;/strong&gt;]].

– [[User:PPelberg (WMF)|PPelberg (WMF)]] ([[mw:User talk:PPelberg (WMF)|talk]]) &amp; [[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[mw:User talk:Whatamidoing (WMF)|talk]])
&lt;/div&gt; 17:12, 2019 ж. қазанның 29 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/VE_201910/4&amp;oldid=19500850 тізімін пайдаланып User:Johan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== WikiGap 2020 Russia ==
Уважаемые коллеги, пожалуйста выскажите своё мнение по поводу ''[[m:CentralNotice/Request/WikiGap 2020 Russia|баннерной кампании CentralNotice]]'' для объявления о российском викимарафоне [[wmru:Конкурсы/WikiGap 2020 Russia|WikiGap 2020]] (8 марта - 8 мая, все IP из России, только Википедии, 1 показ в неделю). Спасибо. [[Қатысушы:JukoFF|JukoFF]] ([[Қатысушы талқылауы:JukoFF|талқылауы]]) 15:02, 2020 ж. ақпанның 27 (+06)

== 1 сәуірге орай Басты бетті өзгерту ==

Қайырлы күн, құрметті Уикипедия қатысушылары. 1 сәуір күні Алдар көсенің туған күні, яғни күлкі күні, осыған орай Басты бетті күлкілі етіп өзгертсек. Орыс Уикипедиясы жыл сайын өзгертіп отырады-мыс. Ұсыныс [[Қатысушы:Уикипедия:Форум/Басты бет|мынадай]]. Ортаға салып талқылайық, қосарыңыз болса, қарсылық не қолдау болса, жазып отырыңыз.--&lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-family:Georgia;&quot;&gt;&lt;i&gt;Мұхамеджан А.А.&lt;/i&gt;&lt;/span&gt;]]&lt;/font&gt; [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-size:90%&quot;&gt;&lt;font color=&quot;#0000FF&quot;&gt;(талқылау)&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 16:45, 2020 ж. наурыздың 26 (+06)
:Жақсы идея бірақ қазіргі пандемияға байланысты орынсыз деп ойлаймын және де онсызда қазуикидің сапасы сын көтермейтін жағдайда одан әрі беделі түсіп кететін сияқты. Сондықтан мен қарсымын --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 16:58, 2020 ж. наурыздың 28 (+06)
::Аса кісі қызығатын дүние емес екен. Өз тілімізді қорлаудан басқа ештеңе де емес. Қарсымын. -[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 14:13, 2020 ж. наурыздың 29 (+06)
: {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 17:10, 2020 ж. наурыздың 29 (+06)
: {{Қолдаймын}} Ешқандай сөкеттік көріп тұрғам жоқ. Қайта кей адамдарға ой салуы мүмкін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 21:44, 2020 ж. наурыздың 31 (+06)
:Бос тірлік, хайп жасау үшін инстаграмға көт ашып түсу керек бітті [[File:Face-grin.svg|23px]][[File:Face-grin.svg|23px]], ал бұндаймен бос уақыт шығындағаннан басқа ешқандай пайда жоқ --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 23:38, 2020 ж. наурыздың 29 (+06)
:: {{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:User 0100|User 0100]] ([[Қатысушы талқылауы:User 0100|талқылауы]]) 00:03, 2020 ж. сәуірдің 1 (+06)

Енді әлем бұрыңғыдай мүлдем болмайды, бұрыңғыдай жеңіл желпі тірліктер өз-өзін ақтамайды, кім ғылым білімді игереді, сол ғана бұл әлемде ары қарай жасайды, ескі әдіс тәсілдер жаңа заман талаптарына сай келмейді, мүлдем жаңаша ойлау мен жаңаша әдіс тәсілдер ғана өміршең болады.  --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 23:45, 2020 ж. наурыздың 29 (+06)

Қарсымын --[[Қатысушы:Магпар|Магпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Магпар|талқылауы]]) 10:00, 2020 ж. сәуірдің 1 (+06)

== Editing news 2020 #1 – Discussion tools ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;em&gt;[[m:VisualEditor/Newsletter/2020/April|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]&lt;/em&gt;

[[File:TalkPages-Reply-v1.0.png|thumb|300px|alt=Screenshot showing what the Reply tool looks like|This early version of the Reply tool automatically signs and indents comments.]]

The [[mw:Editing|Editing team]] has been working on [[mw:Talk pages project|the talk pages project]].  The goal of the talk pages project is to help contributors communicate on wiki more easily.  This project is the result of the [[mw:Talk pages consultation 2019|Talk pages consultation 2019]]. 

[[File:TalkPages-Reply-v2.0.png|thumb|300px|alt=Reply tool improved with edit tool buttons|In a future update, the team plans to test a tool for easily linking to another user's name, a rich-text editing option, and other tools.]]

The team is building a [[mw:Talk pages project/replying|new tool for replying]] to comments now.  This early version can sign and indent comments automatically.  &lt;strong&gt;Please [[mw:Talk pages project/replying/prototype testing#Reply%20version%201.0|test the new Reply tool]].&lt;/strong&gt;  

*On 31 March 2020, the new {{Int:discussiontools-replylink}} tool was offered as a [[mw:Beta Feature|Beta Feature]] editors at four Wikipedias:  [[w:ar:Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Arabic]], [[w:nl:Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Dutch]], [[w:fr:Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|French]], and [[w:hu:Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Hungarian]].  If your community also wants early access to the new tool, contact [[User:Whatamidoing (WMF)]].
*The team is planning some upcoming changes.  &lt;strong&gt;Please [[mw:Talk pages project/replying#Version%202.0|review the proposed design]] and share your thoughts on the talk page.&lt;/strong&gt;  The team will test features such as:
**an easy way to mention another editor (&quot;pinging&quot;), 
**a rich-text visual editing option, and 
**other features identified through user testing or recommended by editors.  

To hear more about Editing Team updates, please add your name to the [[mw:Talk pages project#Get involved|&lt;strong&gt;&quot;Get involved&quot;&lt;/strong&gt;]] section of the project page. You can also watch [[File:MediaWiki Vector skin blue star watchlist icon.svg|frameless|16px]] these pages: [[mw:Talk pages project|the main project page]], [[mw:Talk pages project/Updates|Updates]], [[mw:Talk pages project/replying|Replying]], and [[mw:Talk pages project/replying/prototype testing|User testing]].

– [[user:PPelberg (WMF)|PPelberg (WMF)]] ([[mw:User talk:PPelberg (WMF)|talk]]) &amp; [[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[mw:User talk:Whatamidoing (WMF)|talk]])
&lt;/div&gt; 01:24, 2020 ж. сәуірдің 9 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Quiddity_(WMF)/sandbox2&amp;oldid=19967064 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

==Help with translation==
(''I apologize for posting in English ''): 
Dear colleagues, We are organizing a project called WPWP that focus on the use of images collected as part of various contest and photowalks on Wikipedia articles across all languages and our team needs your help with translations into the language of this community. Here is the translation link: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikipedia+Pages+Wanting+Photos&amp;language=en&amp;action=page&amp;filter= I am sorry if I post in the won't venue. Thanks in anticipation. [[Қатысушы:T Cells|T Cells]] ([[Қатысушы талқылауы:T Cells|талқылауы]]) 22:30, 2020 ж. сәуірдің 13 (+06)

== Editing news 2020 #2 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;em&gt;[[m:Special:MyLanguage/VisualEditor/Newsletter/2020/June|Read this in another language]] • [[m:Special:MyLanguage/VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]&lt;/em&gt;

[[File:TalkPages-Reply-v2.0.png|alt=Mockup of the new reply feature, showing new editing tools|thumb|400x400px|The new features include a toolbar.  [[mw:Talk:Talk pages project/replying|What do you think should be in the toolbar?]]]]

This issue of the [[mw:Special:MyLanguage/Editing|Editing]] newsletter includes information the [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project|Talk pages project]], an effort to help contributors communicate on wiki more easily.

* [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying|&lt;strong&gt;Reply tool&lt;/strong&gt;]]: This is available as a Beta Feature at the four partner wikis (Arabic, Dutch, French, and Hungarian Wikipedias).  The Beta Feature is called &quot;{{int:discussiontools-preference-label}}&quot;.  The Beta Feature will get [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying#Version%202.0|new features]] soon.  The new features include writing comments in a new visual editing mode and pinging other users by typing &lt;code&gt;@&lt;/code&gt;. You can [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying/prototype testing#Reply%20tool%20version%202.0|test the new features]] on the [[mw:Special:MyLanguage/Beta Cluster|Beta Cluster]] now.  Some other wikis will have a chance to try the Beta Feature in the coming months.
* [[mw:Special:MyLanguage/New requirements for user signatures|&lt;strong&gt;New requirements for user signatures&lt;/strong&gt;]]:  Soon, users will not be able to save invalid custom signatures in [[Special:Preferences]]. This will reduce signature spoofing, prevent page corruption, and make new talk page tools more reliable.  Most editors will not be affected.
* [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/New discussion|&lt;strong&gt;New discussion tool&lt;/strong&gt;]]:  The Editing team is beginning work on a simpler process for starting new discussions.   You can [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/New discussion#Design|see the initial design on the project page]].
* [[m:Special:MyLanguage/Research:Usage of talk pages|&lt;strong&gt;Research on the use of talk pages&lt;/strong&gt;]]:  The Editing team worked with the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Research|Wikimedia research team]] to study how talk pages help editors improve articles.  We learned that new editors who use talk pages make more edits to the main namespace than new editors who don't use talk pages. 

– [[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[User talk:Whatamidoing (WMF)|talk]])
&lt;/div&gt; 02:33, 2020 ж. маусымның 18 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Trizek_(WMF)/sandbox/temp_MassMessage_list&amp;oldid=20184653 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Editing news 2020 #3 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

&lt;em&gt;[[m:VisualEditor/Newsletter/2020/July|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]&lt;/em&gt;

[[File:50M@2x.png|thumb|alt=A gold star with a blue ribbon, and the text 50m|More than &lt;strong&gt;50 million edits&lt;/strong&gt; have been made using the visual editor on desktop.|400px]]

Seven years ago this month, the [[mw:Editing team|Editing team]] offered the visual editor to most Wikipedia editors.  Since then, editors have achieved many milestones:

* More than &lt;strong&gt;50 million edits&lt;/strong&gt; have been made using the visual editor on desktop.
* More than &lt;strong&gt;2 million new articles&lt;/strong&gt; have been created in the visual editor. More than 600,000 of these new articles were created during 2019.
* The visual editor is &lt;strong&gt;increasingly popular&lt;/strong&gt;.  The proportion of all edits made using the visual editor has increased every year since its introduction.
* In 2019, &lt;strong&gt;35% of the edits by newcomers&lt;/strong&gt; (logged-in editors with ≤99 edits) used the visual editor. This percentage has &lt;strong&gt;increased every year&lt;/strong&gt;.
* Almost &lt;strong&gt;5 million edits on the mobile site&lt;/strong&gt; have been made with the visual editor.  Most of these edits have been made since the Editing team started improving the [[mw:Mobile visual editor|mobile visual editor]] in 2018.
* On 17 November 2019, the [https://discuss-space.wmflabs.org/t/first-edit-made-to-wikipedia-from-outer-space/2254 &lt;strong&gt;first edit from outer space&lt;/strong&gt;] was made in the mobile visual editor. 🚀 👩‍🚀
* Editors have made more than &lt;strong&gt;7 million edits in the 2017 wikitext editor&lt;/strong&gt;, including starting &lt;strong&gt;600,000 new articles&lt;/strong&gt; in it.  The [[mw:2017 wikitext editor|2017 wikitext editor]] is VisualEditor's built-in wikitext mode.  You can [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|enable it in your preferences]].

[[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[User talk:Whatamidoing (WMF)|talk]])

&lt;/div&gt; 18:55, 2020 ж. шілденің 9 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&amp;oldid=20232673 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

==Alumni and Mentors of Russia 2020==
Уважаемые коллеги, пожалуйста выскажите своё мнение по поводу ''[[m:CentralNotice/Request/Alumni and Mentors of Russia 2020|баннерной кампании CentralNotice]]'' для объявления о российском конкурсе статей [[wmru:Конкурсы/Выпускники и наставники России 2020|Конкурсы/Выпускники и наставники России 2020]] (20 августа - 10 ноября 2020, все IP из России, Википедии, 1 показ в две недели). Спасибо. [[Қатысушы:JukoFF|JukoFF]] ([[Қатысушы талқылауы:JukoFF|талқылауы]]) 23:26, 2020 ж. тамыздың 10 (+06)

== Proposal: Set two-letter project shortcuts as alias to project namespace globally ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{int:please-translate}}

Hello everyone,

I apologize for posting in English. I would like to inform everyone that I created a new global request for comment (GRFC) at Meta Wiki, which may affect your project: [[:m:Requests for comment/Set short project namespace aliases by default globally]].

In this GRFC, I propose that two-project shortcuts for project names will become a default alias for the project namespace. For instance, on all Wikipedias, WP will be an alias to the Wikipedia: namespace (and similar for other projects). Full list is available in the GRFC.

This is already the case for Wikivoyages, and many individual projects asked for this alias to be implemented. I believe this makes it easier to access the materials in the project namespace, as well as creating shortcuts like &lt;tt&gt;WP:NPOV&lt;/tt&gt;, as well as helps new projects to use this feature, without having to figure out how to request site configuration changes first.

As far as I can see, {{SITENAME}} currently does not have such an alias set. This means that such an alias will be set for you, if the GRFC is accepted by the global community.

I would like to ask all community members to participate in the request for comment at Meta-Wiki, see [[:m:Requests for comment/Set short project namespace aliases by default globally]].

Please feel free to [[:m:User talk:Martin Urbanec|ask me]] if you have any questions about this proposal.

Best regards,&lt;br /&gt;
--[[:m:User:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[:m:User talk:Martin Urbanec|talk]]) 20:12, 2021 ж. ақпанның 18 (+06)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Martin_Urbanec/MassMessage&amp;oldid=21125035 тізімін пайдаланып User:Martin Urbanec@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== WikiGap 2021 Russia ==
Уважаемые коллеги, пожалуйста выскажите своё мнение по поводу ''[[m:CentralNotice/Request/WikiGap 2021 Russia|баннерной кампании CentralNotice]]'' для объявления о российском викимарафоне [[wmru:Конкурсы/WikiGap 2021 Russia|WikiGap 2021]] (8 марта - 8 мая, все IP из России, только Википедии, 1 показ в неделю). Спасибо. --[[Қатысушы:Dmitry Rozhkov|Dmitry Rozhkov]] ([[Қатысушы талқылауы:Dmitry Rozhkov|талқылауы]]) 06:34, 2021 ж. наурыздың 7 (+06)

== Wikimania 2021: Individual Program Submissions ==

[[File:Wikimania logo with text 2.svg|right|200px]]
Dear all,

Wikimania 2021 will be [[:wikimania:2021:Save the date and the Core Organizing Team|hosted virtually]] for the first time in the event's 15-year history. Since there is no in-person host, the event is being organized by a diverse group of Wikimedia volunteers that form the [[:wikimania:2021:Organizers|Core Organizing Team]] (COT) for Wikimania 2021.

'''Event Program''' - Individuals or a group of individuals can submit their session proposals to be a part of the program. There will be translation support for sessions provided in a number of languages. See more information [[:wikimania:2021:Submissions/Guidelines#Language Accessibility|here]].

Below are some links to guide you through;
* [[:wikimania:2021:Submissions|Program Submissions]]
* [[:wikimania:2021:Submissions/Guidelines|Session Submission Guidelines]]
* [[:wikimania:2021:FAQ|FAQ]]

Please note that the deadline for submission is 18th June 2021. 

'''Announcements'''- To keep up to date with the developments around Wikimania, the COT sends out weekly updates. You can view them in the Announcement section [[:wikimania:2021:Announcements|here]]. 

'''Office Hour''' - If you are left with questions, the COT will be hosting some office hours (in multiple languages), in multiple time-zones, to answer any programming questions that you might have.  Details can be found [[:wikimania:2021:Organizers#Office hours schedule|here.]]

Best regards,

[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 10:18, 2021 ж. маусымның 16 (+06)

On behalf of Wikimania 2021 Core Organizing Team
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&amp;oldid=21597568 тізімін пайдаланып User:Bodhisattwa@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Editing news 2021 #2 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;em&gt;[[m:Special:MyLanguage/VisualEditor/Newsletter/2021/June|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]&lt;/em&gt;

[[File:Reply Tool A-B test comment completion.png|alt=Junior contributors comment completion rate across all participating Wikipedias|thumb|296x296px|When newcomers had the Reply tool and tried to post on a talk page, they were more successful at posting a comment. ([https://wikimedia-research.github.io/Reply-tools-analysis-2021/ Source])]]

Earlier this year, the Editing team ran a large study of [[mw:Talk pages project/Replying|the Reply Tool]].  The main goal was to find out whether the Reply Tool helped [[mw:Talk pages project/Glossary|newer editors]] communicate on wiki.  The second goal was to see whether the comments that newer editors made using the tool needed to be reverted more frequently than comments newer editors made with the existing wikitext page editor.

The key results were:

* Newer editors who had automatic (&quot;default on&quot;) access to the Reply tool were [https://wikimedia-research.github.io/Reply-tools-analysis-2021/ more likely] to post a comment on a talk page.
* The comments that newer editors made with the Reply Tool were also [https://wikimedia-research.github.io/Reply-tools-analysis-2021/ less likely] to be reverted than the comments that newer editors made with page editing.

These results give the Editing team confidence that the tool is helpful.

&lt;strong&gt;Looking ahead&lt;/strong&gt;

The team is planning to make the Reply tool available to everyone as an opt-out preference in the coming months.  This has already happened at the Arabic, Czech, and Hungarian Wikipedias.

The next step is to [[phab:T280599|resolve a technical challenge]]. Then, they will deploy the Reply tool first to the [[phab:T267379|Wikipedias that participated in the study]].  After that, they will deploy it, in stages, to the other Wikipedias and all WMF-hosted wikis.

You can turn on &quot;{{int:discussiontools-preference-label}}&quot; [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|in Beta Features]] now.  After you get the Reply tool, you can change your preferences at any time in [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion]].

–[[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[User talk:Whatamidoing (WMF)|talk]])
&lt;/div&gt; 20:14, 2021 ж. маусымның 24 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&amp;oldid=21624491 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== GFDL ==
Hi! I made a suggestion at [[МедиаУики талқылауы:Licenses]] to remove GFDL from the list of suggested licenses. I guess not many users watch that page. I just wanted to inform users of my suggestion. If there is a better place please let me know or make a notice for me. Thank you. --[[Қатысушы:MGA73|MGA73]] ([[Қатысушы талқылауы:MGA73|талқылауы]]) 18:31, 2021 ж. шілденің 3 (+06)

== Alumni and Mentors of Russia 2021 ==
Уважаемые коллеги, пожалуйста выскажите своё мнение по поводу ''[[m:CentralNotice/Request/Alumni and Mentors of Russia 2021|баннерной кампании CentralNotice]]'' для объявления о российском конкурсе статей [[wmru:Конкурсы/Выпускники и наставники России 2021|Конкурсы/Выпускники и наставники России 2021]] (15 сентября - 30 ноября 2021, все IP из России, Википедии, 3 показа в неделю, в течении ноября). Спасибо. [[Қатысушы:JukoFF|JukoFF]] ([[Қатысушы талқылауы:JukoFF|талқылауы]]) 19:43, 2021 ж. қазанның 11 (+06)

== IMPORTANT: Admin activity review ==

Hello. A policy regarding the removal of &quot;advanced rights&quot; (administrator, bureaucrat, interface administrator, etc.) was adopted by [[:m:Requests for comment/Activity levels of advanced administrative rights holders|global community consensus]] in 2013. According to this policy, the [[:m:stewards|stewards]] are reviewing administrators' activity on all Wikimedia Foundation wikis with no inactivity policy. To the best of our knowledge, your wiki does not have a formal process for removing &quot;advanced rights&quot; from inactive accounts. This means that the stewards will take care of this according to the [[:m:Admin activity review|admin activity review]].

We have determined that the following users meet the inactivity criteria (no edits and no logged actions for more than 2 years):

# GanS NIS (administrator)
# Qarakesek (administrator)

These users will receive a notification soon, asking them to start a community discussion if they want to retain some or all of their rights. If the users do not respond, then their advanced rights will be removed by the stewards.

However, if you as a community would like to create your own activity review process superseding the global one, want to make another decision about these inactive rights holders, or already have a policy that we missed, then please notify the [[:m:Stewards' noticeboard|stewards on Meta-Wiki]] so that we know not to proceed with the rights review on your wiki. Thanks, [[Қатысушы:Stanglavine|Stanglavine]] ([[Қатысушы талқылауы:Stanglavine|талқылауы]]) 06:05, 2022 ж. қаңтардың 17 (+06)

== Movement Strategy and Governance News – Issue 5 ==
&lt;section begin=&quot;ucoc-newsletter&quot;/&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Movement Strategy and Governance News'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Issue 5, January 2022'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5|'''Read the full newsletter''']]&lt;/span&gt;
----
Welcome to the fifth issue of Movement Strategy and Governance News (formerly known as Universal Code of Conduct News)! This revamped newsletter distributes relevant news and events about the Movement Charter, Universal Code of Conduct, Movement Strategy Implementation grants, Board elections and other relevant MSG topics.

This Newsletter will be distributed quarterly, while more frequent Updates will also be delivered weekly or bi-weekly to subscribers. Please remember to subscribe [[:m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive these updates.
&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt;

*'''Call for Feedback about the Board elections''' - We invite you to give your feedback on the upcoming WMF Board of Trustees election. This call for feedback went live on 10th January 2022 and will be concluded on 16th February 2022. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Call for Feedback about the Board elections|continue reading]])
*'''Universal Code of Conduct Ratification''' - In 2021, the WMF asked communities about how to enforce the Universal Code of Conduct policy text. The revised draft of the enforcement guidelines should be ready for community vote in March. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Universal Code of Conduct Ratification|continue reading]])
*'''Movement Strategy Implementation Grants''' - As we continue to review several interesting proposals, we encourage and welcome more proposals and ideas that target a specific initiative from the Movement Strategy recommendations. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Movement Strategy Implementation Grants|continue reading]])
*'''The New Direction for the Newsletter''' - As the UCoC Newsletter transitions into MSG Newsletter, join the facilitation team in envisioning and deciding on the new directions for this newsletter. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#The New Direction for the Newsletter|continue reading]])
*'''Diff Blogs''' - Check out the most recent publications about MSG on Wikimedia Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Diff Blogs|continue reading]])&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;ucoc-newsletter&quot;/&gt;

[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 13:25, 2022 ж. қаңтардың 24 (+06)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Leadership Development Task Force: Your feedback is appreciated&lt;section end=&quot;annoncement-header&quot; /&gt; ==

&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;:''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

The Community Development team at the Wikimedia Foundation is supporting the creation of a global, community-driven Leadership Development Task Force. The purpose of the task force is to advise leadership development work.

The team is looking for feedback about the responsibilities of the Leadership Development Task Force. This Meta page shares the proposal for a [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force|Leadership Development Task Force]] and how [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Participate|you can help.]] Feedback on the proposal will be collected from 7 to 25 February 2022.&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; --[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 23:38, 2022 ж. ақпанның 8 (+06)

== Updates on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines Review ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement/Short|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement/Short}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello everyone,

The '''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines]]''' were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the [[m:Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] across the movement. Comments about the guidelines can be shared here or [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|the Meta-wiki talk page]].

There will be conversations on Zoom on 25 February 2022 at 12:00 UTC, and 4 March 2022 at 15:00 UTC. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Conversations|Join the UCoC project team and drafting committee members to discuss the guidelines and voting process]].'''

The [[m:Universal Code of Conduct/Project#Timeline|timeline is available on Meta-wiki]]. The voting period is March 7 to 21. '''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|See the voting information page for more details]].'''

Thank you to everyone who has participated so far.

Sincerely,

Movement Strategy and Governance&lt;br/&gt;
Wikimedia Foundation 

[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 00:17, 2022 ж. ақпанның 17 (+06) &lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Movement Strategy and Governance News – Issue 6&lt;section end=&quot;announcement-header&quot;/&gt; == 

&lt;section begin=&quot;ucoc-newsletter&quot;/&gt;
&lt;div style = &quot;line-height: 1.2&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Movement Strategy and Governance News'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Issue 6, April 2022'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6|'''Read the full newsletter''']]&lt;/span&gt;
----

Welcome to the sixth issue of Movement Strategy and Governance News! This revamped newsletter distributes relevant news and events about the Movement Charter, Universal Code of Conduct, Movement Strategy Implementation grants, Board of trustees elections and other relevant MSG topics.

This Newsletter will be distributed quarterly, while the more frequent Updates will also be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter.
&lt;/div&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt;

*'''Leadership Development -''' A Working Group is Forming! - The application to join the Leadership Development Working Group closed on April 10th, 2022, and up to 12 community members will be selected to participate in the working group. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A1|continue reading]])
*'''Universal Code of Conduct Ratification Results are out! -''' The global decision process on the enforcement of the UCoC via SecurePoll was held from 7 to 21 March. Over 2,300 eligible voters from at least 128 different home projects submitted their opinions and comments. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A2|continue reading]])
*'''Movement Discussions on Hubs -''' The Global Conversation event on Regional and Thematic Hubs was held on Saturday, March 12, and was attended by 84 diverse Wikimedians from across the movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A3|continue reading]])
*'''Movement Strategy Grants Remain Open! -''' Since the start of the year, six proposals with a total value of about $80,000 USD have been approved. Do you have a movement strategy project idea? Reach out to us! ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A4|continue reading]])
*'''The Movement Charter Drafting Committee is All Set! -''' The Committee of fifteen members which was elected in October 2021, has agreed on the essential values and methods for its work, and has started to create the outline of the Movement Charter draft. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A5|continue reading]])
*'''Introducing Movement Strategy Weekly -''' Contribute and Subscribe! - The MSG team have just launched the updates portal, which is connected to the various Movement Strategy pages on Meta-wiki. Subscriber to get  up-to-date news about the various ongoing projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A6|continue reading]])
*'''Diff Blogs -''' Check out the most recent publications about Movement Strategy on Wikimedia Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A7|continue reading]])
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;ucoc-newsletter&quot;/&gt; 
--[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 17:58, 2022 ж. сәуірдің 14 (+06)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Join the Wikimedia Foundation Annual Plan conversations with Maryana Iskander&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
:[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|''You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.'']]
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hello,

The [[m:Special:MyLanguage/Movement Communications|Movement Communications]] and [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance]] teams invite you to discuss the '''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft|2022-23 Wikimedia Foundation Annual Plan]]''', a plan of record for the Wikimedia Foundation's work.

These conversations continue [[m:User:MIskander-WMF|Maryana Iskander]]'s [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Chief Executive Officer/Maryana’s Listening Tour|Wikimedia Foundation Chief Executive Officer listening tour]]. 

The conversations are about these questions:
* The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia 2030|2030 Wikimedia Movement Strategy]] sets a direction toward &quot;knowledge as a service&quot; and &quot;knowledge equity&quot;. The Wikimedia Foundation wants to plan according to these two goals. How do you think the Wikimedia Foundation should apply them to our work?
* The Wikimedia Foundation continues to explore better ways of working at a regional level. We have increased our regional focus in areas like grants, new features, and community conversations. What is working well? How can we improve?
* Anyone can contribute to the Movement Strategy process. Let's collect your activities, ideas, requests, and lessons learned. How can the Wikimedia Foundation better support the volunteers and affiliates working in Movement Strategy activities?

You can find [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft/Your Input|'''the schedule of calls on Meta-wiki''']].

The information will be available in multiple languages. Each call will be open to anyone to attend. Live interpretation will be available in some calls. 

Best regards,&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
--[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 15:59, 2022 ж. сәуірдің 15 (+06)


== [[incubator:Wp/nog|Wp/nog]] ==

Hello! Are there two users who can edit to test Nogai Wikipedia? It can be also a Turkic user who knows little bit Kipchak and the Cyrillic alphabet (mostly possible is Kazakh, Karakalpak, Crimean Tatar and other Turkic and Kipchak languages). When you know one user please ping it. Because we need only two users who need to be active in Wp/nog to approve Wp/nog.  [[Қатысушы:TayfunEt.|TayfunEt.]] ([[Қатысушы талқылауы:TayfunEt.|талқылауы]]) 14:15, 2022 ж. сәуірдің 18 (+06)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;2022 Board of Trustees Call for Candidates&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

The Board of Trustees seeks candidates for the 2022 Board of Trustees election. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Announcement/Call_for_Candidates|'''Read more on Meta-wiki.''']]

The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] is here! Please consider submitting your candidacy to serve on the Board of Trustees.

The Wikimedia Foundation Board of Trustees oversees the Wikimedia Foundation's operations. Community-and-affiliate selected trustees and Board-appointed trustees make up the Board of Trustees. Each trustee serves a three year term. The Wikimedia community has the opportunity to vote for community-and-affiliate selected trustees.

The Wikimedia community will vote to fill two seats on the Board in 2022. This is an opportunity to improve the representation, diversity, and expertise of the Board as a team.

Who are potential candidates? Are you a potential candidate? Find out more on the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|Apply to be a Candidate page]].

Thank you for your support, 

Movement Strategy and Governance on behalf of the Elections Committee and the Board of Trustees&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 

===&lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Объявление о выдвижении кандидатур в Совет попечителей Фонда Викимедиа 2022&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ===
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Совет попечителей объявляет поиск кандидатов на участие в выборах в Совет 2022 года. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Announcement/Call_for_Candidates|'''Подробнее на Мета-вики''']].

[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|Выборы в Совет попечителей 2022 года]] объявляются открытыми! Просим вас рассмотреть возможность выдвижения своей кандидатуры для службы в Совете попечителей.

Совет попечителей Фонда Викимедиа осуществляет контроль за деятельностью Фонда Викимедиа. В состав Совета входят попечители от сообществ и партнёрских организаций, а также назначенные попечители. Каждый попечитель служит три года. Сообщество Викимедиа имеет возможность голосовать за попечителей от сообществ и партнёрских организаций.

Участники_цы сообщества будут голосовать за два места в Совете попечителей в 2022 году. Это возможность улучшить представительство, разнообразие и компетентность Совета как команды.

Вы являетесь потенциальным кандидатом? Узнайте подробности на странице [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|Подать заявку на выдвижение своей кандидатуры]].

Благодарим вас за поддержку,

Команда по Стратегии движения и управлению от лица Комитета по выборам и Совета попечителей&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 

--[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 00:05, 2022 ж. сәуірдің 26 (+06)

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Editing news 2022 #1&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;message&quot;/&gt;&lt;i&gt;[[metawiki:VisualEditor/Newsletter/2022/April|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]&lt;/i&gt;
[[File:Junior Contributor New Topic Tool Completion Rate.png|thumb|New editors were more successful with this new tool.]]

The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New discussion tool|New topic tool]] helps editors create new ==Sections== on discussion pages.  New editors are more successful with this new tool.  You can [[mw:Talk pages project/New topic#21 April 2022|read the report]].  Soon, the Editing team will offer this to all editors at the 20 Wikipedias that participated in the test.  You will be able to turn it off at [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion]].&lt;section end=&quot;message&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] 00:55, 2022 ж. мамырдың 3 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&amp;oldid=22019984 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Wikimedia Foundation Board of Trustees election 2022 - Call for Election Volunteers&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
The Movement Strategy and Governance team is looking for community members to serve as election volunteers in the upcoming Board of Trustees election.

The idea of the Election Volunteer Program came up during the 2021 Wikimedia Board of Trustees Election. This program turned out to be successful. With the help of Election Volunteers we were able to increase outreach and participation in the election by 1,753 voters over 2017.  Overall turnout was 10.13%, 1.1 percentage points more, and 214 wikis were represented in the election. 

There were a total of 74 wikis that did not participate in 2017 that produced voters in the 2021 election. Can you help increase the participation even more?

Election volunteers will help in the following areas:
* Translate short messages and announce the ongoing election process in community channels
* Optional: Monitor community channels for community comments and questions

Volunteers should:

* Maintain the friendly space policy during conversations and events
* Present the guidelines and voting information to the community in a neutral manner

Do you want to be an election volunteer and ensure your community is represented in the vote? Sign up [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|here]] to receive updates. You can use the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|talk page]] for questions about translation.&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

=== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Выборы в Совет попечителей Фонда Викимедиа 2022. Приглашаем волонтёров&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ===
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers|Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Команда по Стратегии движения и управлению приглашает членов сообщества принять участие в качестве волонтёров на предстоящих выборах в Совет попечителей.

Идея программы &quot;Волонтёры на выборах&quot; возникла во время выборов в Совет попечителей Викимедиа в 2021 году. Программа была успешной. Благодаря помощи волонтёров на выборах мы смогли увеличить охват сообществ и участие в выборах на 1 753 избирателя по сравнению с 2017 годом. Общая явка составила 10,13%, что на 1,1 процентных пункта больше. Были представлены 214 википроектов. 

Но 74 вики, не участвовавших в 2017 году, дали голоса на выборах 2021 года. Хотите помочь изменить ситуацию с участием?

Волонтёры на выборах будут помогать в следующем:
* Переводить короткие сообщения и анонсировать текущий избирательный процесс на каналах сообщества
* По желанию: Мониторить каналы сообщества на предмет комментариев и вопросов

Волонтёры должны:

* Соблюдать политику дружественного пространства во время бесед и мероприятий
* Представлять руководящие принципы и информацию о голосовании сообществу в нейтральном ключе

Вы хотите стать волонтёром на выборах и обеспечить представительство вашего сообщества в голосовании? Подпишитесь [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|здесь]], чтобы получать обновления. Вы можете использовать [[m:Special:MyLanguage/Talk:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|страницу обсуждения]] для вопросов о переводе.&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; --[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 18:01, 2022 ж. мамырдың 6 (+06)

==Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines==

Hi all, 

After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Community_Affairs_Committee Community Affairs committee (CAC)] of the Board asked [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ that several areas of the guidelines be reviewed for improvements].

Having analysed the comments of community members who participated in the vote on the Guidelines for implementing the UCoC, the CAC decided to launch another round of community consultations. Upon completion of these consultations, the community will have an opportunity to vote on the revised UCoC Implementation Guidelines.

According to the analysis, the comments highlighted three critical groups of questions:

1. On (mandatory) training in the UCoC and its Guidelines;

2. On balancing privacy protection and due process;

3. On the requirement that certain groups of users affirm they will acknowledge and adhere to the Universal Code of Conduct.

The Revisions Committee kindly asks you to leave your answers and comments on [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions/en this Meta page]. (''[https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions/Announcement See full announcement]'').  

--[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 03:39, 2022 ж. маусымның 3 (+06)

== Тренинги по Викиданным для Тюркских Викимедийцев 2022 ==
[[File:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul]]
Дорогие друзья,

Я рад сообщить вам, что заявки на получение стипендии для участия в Стамбульской конференции по Викиданным теперь открыты. Если вы представляете тюркское сообщество и активно участвуете в проектах Викимедиа на тюркских языках, то вы можете подать заявку на получение стипендии. Заявки принимаются до 30 июня 2022 года, 23:59 UTC.

Кандидаты смогут подать заявку на получение полной стипендии. Полная стипендия покроет расходы на путешествие, проживание и питание во время конференции, организованное Тюркским ЮГ Викимедиа.

Конференция пройдет с 21 по 23 октября 2022 года в Стамбуле, Турция.

* Чтобы узнать больше о Тренингах по Викиданным для Тюркских Викимедийцев, пожалуйста, посетите: https://w.wiki/53dX

* Чтобы узнать больше о стипендии, регистрации и форме заявки, пожалуйста, посетите: https://w.wiki/5FFv

Кроме того, мы рекомендуем вам подписаться на наш список рассылки (https://w.wiki/5FFw) для получения информации и новостей о проектах и мероприятиях Тюркским ЮГ Викимедиа.

Всего наилучшего, [[User:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#ff0500&quot;&gt;'''''Mehman'''''&lt;/span&gt;]] [[User Talk:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#0500ff&quot;&gt;'''''97'''''&lt;/span&gt;]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt; Propose statements for the 2022 Election Compass&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all,

Community members in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass.]]

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

Here is the timeline for the Election Compass:

* July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass
* 
* July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements
* 
* July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
* 
* August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
* 
* August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
* 
* August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on.

Best,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
--[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 11:35, 2022 ж. шілденің 13 (+06)

== Открыт прием заявок для сессий ==

[[File:Wikidata_Istanbul_call_for_submissions_is_now_open_social_media_post.png|250px|right|thumb|Открыт прием заявок]]
Всем привет,

Команда организаторов [[:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Тренингов по Викиданных для Тюркских Викимедийцев]] рада сообщить вам, что [[:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians/Submissions|открыт прием заявок]] (https://w.wiki/5TFZ) на участие в программе конференции, которая пройдет в Стамбуле, Турции, с 21 по 23 октября. '''Мы будем принимать заявки до 10 августа 2022 года'''.

Вы можете подать заявку и выступить на конференции на трех языках: английском, турецком и русском, а также онлайн или очно. Предложения по сессиям могут быть представлены в 5 различных типах со стандартизированной продолжительностью выступления. Основная тема сессии должна быть связана с Викиданными, интегрированными данными, импортом данных, SPARQL или другими связанными темами. Вы также можете представить свои достижения или темы, связанные с развитием проектов Викимедиа и движения Викимедиа. Более подробно – https://w.wiki/5TFZ.

Мы хотели бы узнать и предоставить сообществу больше информации о тюркских сообществах, и мы надеемся, что вы поможете нам достичь этой цели.

С уважением, – [[User:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#ff0500&quot;&gt;'''''Mehman'''''&lt;/span&gt;]] [[User Talk:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#0500ff&quot;&gt;'''''97'''''&lt;/span&gt;]] 21:58, 2022 ж. шілденің 17 (+06)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt; Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi everyone,

The Affiliate Representatives have completed their voting period. The selected 2022 Board of Trustees candidates are:

* Tobechukwu Precious Friday ([[:m:User:Tochiprecious|Tochiprecious]])
* Farah Jack Mustaklem ([[:m:User:Fjmustak|Fjmustak]])
* Shani Evenstein Sigalov ([[:m:User:Esh77|Esh77]])
* Kunal Mehta ([[:m:User:Legoktm|Legoktm]])
* Michał Buczyński ([[:m:User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]])
* Mike Peel ([[:m:User:Mike Peel|Mike Peel]])

You may see more information about the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Results]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|Statistics]] of this Board election.

The Affiliate organizations selected representatives to vote on behalf of the Affiliate organization. The Affiliate Representatives proposed questions for the candidates to answer in mid-June. These answers from candidates and the information provided from the Analysis Committee provided support for the representatives as they made their decision.

Please take a moment to appreciate the Affiliate Representatives and Analysis Committee members for taking part in this process and helping to grow the Board of Trustees in capacity and diversity. These hours of volunteer work connect us across understanding and perspective. Thank you for your participation.

Thank you to the community members who put themselves forward as candidates for the Board of Trustees. Considering joining the Board of Trustees is no small decision. The time and dedication candidates have shown to this point speaks to their commitment to this movement. Congratulations to those candidates who have been selected. A great amount of appreciation and gratitude for those candidates not selected. Please continue to share your leadership with Wikimedia.

What can voters do now?

[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Review the results of the Affiliate selection process]].

[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|Read more here about the next steps in the 2022 Board of Trustee election]].

Best,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; --[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 01:54, 2022 ж. шілденің 21 (+06)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Movement Strategy and Governance News – Issue 7&lt;section end=&quot;announcement-header&quot;/&gt; ==

&lt;section begin=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;
&lt;div style = &quot;line-height: 1.2&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Movement Strategy and Governance News'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Issue 7, July-September 2022'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Read the full newsletter''']]&lt;/span&gt; 
----
Welcome to the 7th issue of Movement Strategy and Governance News! The newsletter distributes relevant news and events about the implementation of Wikimedia's [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy recommendations]], other relevant topics regarding Movement governance, as well as different projects and activities supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team of the Wikimedia Foundation.  

The MSG Newsletter is delivered quarterly, while the more frequent [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Movement Strategy Weekly]] will be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter.
&lt;/div&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt; 

* '''Movement sustainability''': Wikimedia Foundation's annual sustainability report has been published. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|continue reading]])
* '''Improving user experience''': recent improvements on the desktop interface for Wikimedia projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|continue reading]])
* '''Safety and inclusion''': updates on the revision process of the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|continue reading]])
* '''Equity in decisionmaking''': reports from Hubs pilots conversations, recent progress from the Movement Charter Drafting Committee, and a new white paper for futures of participation in the Wikimedia movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|continue reading]])
* '''Stakeholders coordination''': launch of a helpdesk for Affiliates and volunteer communities working on content partnership. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|continue reading]])
* '''Leadership development''': updates on leadership projects by Wikimedia movement organizers in Brazil and Cape Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|continue reading]])
* '''Internal knowledge management''': launch of a new portal for technical documentation and community resources. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|continue reading]])
* '''Innovate in free knowledge''': high-quality audiovisual resources for scientific experiments and a new toolkit to record oral transcripts. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|continue reading]])
* '''Evaluate, iterate, and adapt''': results from the Equity Landscape project pilot ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|continue reading]])
* '''Other news and updates''': a new forum to discuss Movement Strategy implementation, upcoming Wikimedia Foundation Board of Trustees election, a new podcast to discuss Movement Strategy, and change of personnel for the Foundation's Movement Strategy and Governance team. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|continue reading]])
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt; --[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 14:39, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>n0oga890npgovqke93fylqt2z0hgnxh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Талқылау:Ресей</title>
    <ns>1</ns>
    <id>6259</id>
    <revision>
      <id>3054448</id>
      <parentid>3054077</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:10:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/95.82.83.144|95.82.83.144]] ([[User talk:95.82.83.144|т]]) өңдемелерінен [[User:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1324" xml:space="preserve">{{ТМ}}

== Назар салыңыз: сурет жоюы ==
Келесі суреттер Ортаққордан жойылған, немесе жоюға белгіленген. Осы суреттерді мақалалардан аластатыңыз, не Ортаққордағы талқылауға қосылыңыз. ''Бұл хабарлар өздік түрде [[Уикипедия:CommonsTicker|CommonsTicker]] құралымен жасалған.
&lt;div class=&quot;tickerList&quot;&gt;
* {{TickerEntry
|status=
|editor=
|notice=
|page=Image:Russia_coa.svg
|image=Russia_coa.svg
|user=Siebrand
|type=deleted
|action=deleted
|action2=
|comment=Dupe of Image:Coat of Arms of the Russian Federation.svg
}}&lt;!-- ticker-id: 723127 --&gt; &lt;!-- timestamp: 20080525220014 --&gt; 
&lt;/div&gt;
-- [[Қатысушы:CommonsTicker|CommonsTicker]] 04:39, 2008 ж. мамырдың 26 (ALMT)

== Қазақстани мен рф арасындағы қарым-қатынас жайында ақпарат қосу ==

РФ, Қазақстан жасаған ықпалы мен отаршылдық саясаты жөнінде терең жазылуы абзал.
Қазіргі таңдағы қатынас пен неоотаршылдық саясаты да енгізілуі тиіс
--АК 16:09, 2013 ж. наурыздың 2 (ALMT)</text>
      <sha1>gh1hydcth5de5bujeds6kx4fh2rah6c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Нил Олден Армстронг</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7024</id>
    <revision>
      <id>3054374</id>
      <parentid>2819029</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T21:48:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>165</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:File:Ap11-s69-31740.jpg]]» деген «[[:File:Apollo_11_Prime_Crew_-_GPN-2000-001164_-_Ap11-s69-31740.jpg]]» дегенмен алмастырылды.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5742" xml:space="preserve">{{Infobox Astronaut
| name          = Нил Олден Армстронг
| image         = Neil Armstrong pose.jpg
| type          = Астронавт
| status        = Retired
| nationality   = [[АҚШ]]
| date_birth    = 05.08.1930
| place_birth = {{flagicon|USA}} [[Вапаконета]], [[Огайо]], [[АҚШ]]
| date_death = 25.08.2012
| previous_occupation = [[сынаушы ұшқыш]]
| selection = [[Man In Space Soonest|MISS]]; [[List of astronauts by selection#1960|Dyna-Soar]]; [[Astronaut Group 2]]
| time = 8 күн 14 сағат 10 минут
| mission = [[Gemini 8]], [[Apollo 11]]
| insignia = &lt;center&gt;[[Сурет:Ge08Patch orig.png|60px]] [[Сурет:Apollo 11 insignia.png|60px]]&lt;/center&gt;
}}
'''Нил Олден Армстронг'''&amp;nbsp;, {{lang-en|Neil Alden Armstrong}} ([[Тамыздың 5]], [[1930]] – [[Тамыздың 25]], [[2012]])— [[АҚШ]] ғарышкері (астронавты). [[Ай (серік)|Ай]]ға ең бірінші аяқ басқан адам.
[[Сурет:Apollo 11 Prime Crew - GPN-2000-001164 - Ap11-s69-31740.jpg|нобай|&quot;Аполлон-11&quot; экипажы]]
Нил Армстронгтың айға ұшуы [[Джон Кеннеди]]дің одан алты жыл бұрынғы берген уәдесі еді. [[КСРО]]-ның [[ғарыш]]ты зерттеуі, ғарышқа адамды ұшыруы оған себебін тигізді.
Жас кезінде авиамоделдеу спортымен айналысқан. 1949 жылы әскери-теңіз училищесін ([[Флорида]] штаты), 1955 жылы Пердью атындағы университетті ([[Индиана]] штаты) бітірген. 1955 — 1962 жылдары Эдуардс авиация базасы ([[Калифорния]] штаты) мен АҚШ Аэронавтика және ғарыш кеңістігін зерттеу жөніндегі басқармасында ([[НАСА]]) сынаушы ұшқыш болды. 1962 жылы НАСА орталығындағы астронавтар құрамына қабылданды. 1966 жылы астронавт Д. Скоттпен бірге “Джемини-8” ғарыш кемесінің командирі болып Жер төңірегінде ұшты. 1969 жылы 16-24 шілдеде “Аполло-11” ғарыш кемесінің командирі ретінде адамзат тарихындағы тұңғыш Айға ұшу сапарына (астронавтар Э. Олдрин және М. Коллинзбен бірге) қатысты. Э. Олдрин екеуі Ай бетінде 21 сағат 36 минут болып, ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізді. Астронавтардың Айға сапары 8 тәулік 3 сағае 18 минутқа созылды.
Ғарышқа Нил Армстронгпен бірге [[Эдуин Олдрин]] және [[Майкл Коллинз]] ұшты.

==Ерте өмір==
Армстронг 1930 жылы 5 тамызда [[Вапаконета (Огайо)|Вапаконета]], Огайо штатында дүниеге келді, Виола Луиза мен Стивен Кениг Армстронгтың ұлы. Ол неміс, шотланд-ирланд және шотланд тектес болған. Оның әкесі Огайо штатының ревизоры болған және отбасы штат бойынша бірнеше рет көшіп, келесі 14 жыл ішінде 16 қалада тұрды. Армстронгтың ұшуға деген сүйіспеншілігі осы уақытта екі жасында, әкесі оны Кливленд әуе жарысына апарған кезде басталды. Ол бес-алты жасында әкесі екеуі Форд Тримоторға мініп, Огайо штатындағы [[Варрэн (Огайо)|Варрэн]] өзінің алғашқы ұшақ рейсін басынан өткерді.
Отбасының соңғы қадамы 1944 жылы болды және олар Вапаконетаға оралды, ол орта мектепте оқыды және Вапаконета аэродромында ұшу сабақтарын алды.
1947 жылы 17 жасында Армстронг Индиана штатындағы Вест-Лафайеттегі Пурду университетінде аэронавигациялық инженерия бойынша оқи бастады.
Оның колледждегі ақысы Холлоуэй жоспары бойынша төленді. Сәтті үміткерлер екі жылдық оқуды, содан кейін екі жылдық ұшу дайындығын және АҚШ әскери-теңіз флотында авиатор ретінде бір жыл қызмет етуді, содан кейін бакалавриаттың соңғы екі жылын аяқтауды міндеттеді. Армстронг теңіз ғылымы курстарына қатысқан жоқ және Әскери-теңіз резервіндегі офицерлерді даярлау корпусына кірген жоқ.

{{commons|Neil Armstrong}}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}


[[Санат:5 тамызда туғандар]]
[[Санат:1930 жылы туғандар]]
[[Санат:Огайода туғандар]]
[[Санат:25 тамызда қайтыс болғандар]]
[[Санат:2012 жылы қайтыс болғандар]]
[[Санат:АҚШ ғарышкерлері]]</text>
      <sha1>ez6ivuw8kn21mt23bzdztihq4sdmz0c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Саналы адам</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9553</id>
    <revision>
      <id>3054466</id>
      <parentid>3054243</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:32:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/СеніңШешең|СеніңШешең]] ([[User talk:СеніңШешең|т]]) өңдемелерінен [[User:Xxxalibekacion|Xxxalibekacion]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47111" xml:space="preserve">{{Біріктірілсін|Һомо сапиенс}}
[[Сурет:Da Vinci Vitruve Luc Viatour.jpg|300 × 213px|нобай|оңға|]]
{{мағына|Адам}}
'''Саналы адам''' -  
# ({{lang-la|Homo sapiens}} - ''[[Һомо Сапиенс]]'' деп айтылады - [[Сүтқоректілер]] класының [[Приматтар]] отрядының [[гоминидтер]] тұқымдасының [[Адам]]дар тегінің жалғыз биологиялық түрі. 
# [[Ислам]] бойынша Адамды Алла тағала топырақтан жаратқан. Батыс елдерінде эволюциялық теориясын ұстанады, оған сәйкес адам — тірі жүйелер [[эволюция]]сының дамуының ең жоғарғы сатысы.

Адамның табиғаты мен пайда болуы осы күнге дейін философиялық және діни айтыстың негізгі тақырыбы болып келе жатыр.

Ағылшын ғылымы [[Чарльз Дарвин]] [[1871]] ж. шыққан «Адамның тегі және жыныстық сұрыпталу» деген еңбегінде: «Адам жануарлар әлемінің эволюциялық дамуы нәтижесінде, бәсекеге қабілеттілердің сұрыпталуы арқылы біртіндеп пайда болды», — деп түсіндіреді және хайуанат әлеміндегі түрлі эволюциялық белгілерді дәлел етеді.

== Адам және философия ==
[[Сурет:Human.svg|thumb|right|200px|Адам - ер және әйел SVG форматта]]
Адам — Жер бетіндегі ең жоғарғы [[даму]] сатысындағы тіршілік иесі, қоғамдық-тарихи әрекет пен мәдениетті жасаушы. Адам – [[философия]], [[әлеуметтану]], [[психология]], [[физиология]], педагогика, [[медицина]], т.б. ғылымдардың нысаны болып табылады. Адам мәселесі, оның пайда болуы, өмірде алатын орны, тіршілігінің мәні мен мақсаты адамзат танымының формалары – әпсаналардағы (мифологиядағы), діндегі, философиядағы, ғылымдағы ең негізгі мәселе. Бұл жөніндегі әңгімелер ертедегі Стоя қаласының ойшылдары (Сенека, т.б.) мен Сократтан басталады. (Протагор: «адам – заттардың өлшемі», Сократ: «өзіңді өзің танып біл»). Ежелгі Үнді, Қытай, Грек философиясында адам әлемнің бір бөлігі ретінде қарастырылады. Демокрит түсіндірмесінде адам микрокосм, «кіші әлем», ол сондай-ақ түпнегіздерден құралады; адам денесі мен рухы ақиқаттың екі аспектісі (аристотелизм) немесе екі ерекше түпкізаты (платонизм). Антикалық философия үшін (Аристотель) адамды қоғамдық өмірге икемді тіршілік, рух, парасат иесі ретінде тану анықтаушы [[фактор]] болды. Ортағасырлық шығыс өкілдері де (Әбу Наср әл-Фараби, т.б.) діннің ықпалы күшейіп тұрғандығына қарамастан, Аристотельдің осы түсінігін ары қарай жалғастырды.
[[Сурет:1 vyii4bFNa7N2i4T22Q6MIg.gif|thumb|right|200px|Адам құқы мен бостандығы, теңдігі]]
Қайта өркендеу дәуірінде адам құдайдан дарыған еріктілік күші арқасында өз өмірі мен тағдырының негізін қалаушы және табиғаттың шектеусіз билеушісі ретінде танылды, сондықтан шебер жаратушының бейнесі Ренессанс символына айналды. 17 ғасыр (ғылыми-революция ғасырында) мен 18 ғасыр (ағартушылық дәуірінде) рационалистерінің ұғынуында нақ сол парасат, ақыл-ой адамның түпкізаты, өзіне тән ерекшелігі ретінде қарастырылады.

Неміс классикалық философиясы үшін адам мәдениеттің жаратушысы, рухани іс-әрекет субъектісі және жалпы идеалдық бастау, яғни рух, парасат иесі. 19 – 20 ғасырлардағы постклассикалық философия (Фридрих Ницше, Артур Шопенгауэр, Серен Кьеркегор және т.б.) сезім, мықтылық және т.б. адамдық ақылдан шет қабілеттерге бет бұрады. Қазіргі философия адам тіршілігінің мәнін оның саналы қызметімен байланыстырады. Бұл қызметтің барысында адам тарихтың әрі алғышарты әрі жемісі болып шығады.

Адамның әлеуметтік мәніне назар аудара отырып, қазіргі [[философия]] сонымен бірге әлеуметтік және биологиялық факторлардың өзара күрделі әсерін, әлеуметтік факторлардың басымдылығын ескереді. Әйтсе де «табиғи түрде» әрекет ететін биологиялық факторлардың зор маңызы бар екендігін де ұмытпау қажет. Болашақтағы адам парасатты, иманды, елгезек те қарекетшіл, сонымен бірге сұлулықтан ләззат ала білетін, рухани кемел, жан-жақты дамыған тұлға. Ол қоғамдық тірлікте қайталанбас бітім, бірегей тұлға ретіндегі өзіндік «менімен» танылатын болады.&lt;ref&gt;Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7&lt;/ref&gt;

== Адам тарихы ==
[[Сурет:World map of prehistoric human migrations.jpg|thumb|right|250px|, [[Адамзаттың Африкадан басталу теориясы]] негізінде, Митохондриялық популяция генетикасы бойынша [[Адамзаттың алғашқы көшуі]]нің дүниежүзілік картасы (сандар мыңжыл бұрын, [[Солтүстік полюс]] орталықта)]]
Адам жерде шамамен осыдан 2 – 3 млн. жыл бұрын пайда болды. Ол бірнеше эволюциялық кезеңдерден (питекантроп, [[Һомо Хейдельберг]], [[Һомо Еректус]], [[Һомо Неандертал]]дар) өтіп, осыдан 30 – 40 мың жыл бұрын, [[Һомо Сапиенс]]тер (латынша - саналы адам) кейпіне енді де, бірте-бірте қазіргі адамдарға тән биологиялық қасиеттерге (кроманьондар) ие болды.

Абай, Шәкәрім және ислам теологы әл-Ғазали тәрізді даналардың айтуынша, адам болмысы үш бөліктен құралады: тән, нәзік болмыс және жан. Тән – табиғаттың негізгі бес элементінен: топырақтан, судан, ауадан, оттан және эфирден тұрады. Тәннің құрылысын, оның жұмысын, өзгеру заңдылықтарын медицинаға байланысты ғылым салалары зерттейді. Адамның нәзік болмысына – сезім, ой-өріс, ақыл-ес, түйсік және «мен» деген түсінік жатады. Бұлардың табиғатын ұғыну өте қиын.

[[Сурет:Humanist Logo.svg|thumb|Humanist Logo|thumb| alt=A.| ''[[Гуманизм]]''.]]
Нәзік болмыс табиғи және әлеуметтік ортаға байланысты қалыптасады. Оны психология, парапсихология, спиритуализм, магия, бақсылық, йога тәрізді адам психикасын зерттейтін ғылымдар мен окульттік ағымдар қарастырады. Нәзік болмыстың түрлі атаулары бар:  қазақша – рух, санскритте – аура, арабша – хауас сәлим, орысша – дух, латынша – спирит, ғылымда – психоэнергетикалық жүйе, т.б.

Жан – адам өмірін басқарушы, қуат көзі, мәңгілік болмысы болып табылады. Тән мен материалдық болмыс оның уақытша киген киімі тәрізді. Олар ауысып отырады. Жан білімге және рухани ләззатқа құштар болғандықтан, ол бұл қасиеттердің қайнар көзін қоршаған ортаның материалдық болмысынан іздейді. Материалдық болмыс болса, әрқашан ақиқатты көмескілеп, бұрмалап көрсетеді және мүмкіндігі шектеулі болғандықтан, ол жанды толық қанағаттандыра алмайды. Бұл жан мен тән арасындағы қайшылықты және олардың өзіндік сипаттағы үздіксіз күресін туғызады.
[[Сурет:04-09-12-Schaupflügen-Fahrenwalde-RalfR-IMG 1232.jpg|thumb|right|200px|Соқа айдаған адам: ауыл шаруашылығының өркендеуі және жануарларды қолға үйрету тұрақты елді мекендерді қалыптастырды.]]
Шығыс философиясы бойынша адамның жетілуі дегеніміз жанның материалдық құрсаудан босану барысы. Материалдық құрсаудан неғұрлым азат болса, жан солғұрлым жетілген болып есептеледі. Адамның басқа тіршілік иелерінен айырмашылығы да осында. Адам материалдық болмысқа хайуанат дүниесіне қарағанда әлдеқайда тәуелсіз. Сондықтан оның өмірлік мақсаттарға жету мүмкіндігі мол. Жанның толығуы тек рухани жолмен ғана іске асады. Оның қасиеттері жетілу барысында білінеді. Рухани жетілген адамның бүкіл болмысы кемелді келеді. Абай тәнді жан билеу керек екенін айтады. Жан тәнді нәзік болмыс арқылы билейді. Сондықтан жан неғұрлым таза болса, адамның іс-әрекеті де соғұрлым кемел. Бұл адам өмірін мазмұнды етіп, бақыт сезіміне бөлейді. Адам «микрокосм» болғандықтан, оның өмірі «макрокосм» болып табылатын бүкіл әлем өмірімен тығыз байланыста. Сондықтан әркімнің өмірі бүкіл әлем заңдылықтарымен толық үйлесімді болғаны абзал. Абай өзін тәнмен балап, табиғи сезімдерінің ықпалында жүргенді «пенде» деп, нәзік болмысын жетілдірген интеллектуалдарды «адам» деп, ал жан тазалығы үшін рухани жолға түскендерді «толық адам» деп атайды. Белгілі бір тарихи дәуірге немесе ортаға тән мәнділік сол дәуірдегі я ортадағы адамдардың жалпы рухани кескінін құрайтын нәрсе. Адамдардағы нақты істер мен мақсаттар, олардың ойлау ерекшелігі (менталитет), жалпы тіршілігі мен ойлауының логикасы сол ішкі мәнділікпен сәулеленіп тұрады, белгілі дәрежеде соның көрінісі деуге болады. Сондықтан да мәнділік көбінесе тікелей көзге көрінетін құбылыс емес.

Белгілі бір ортаның рухани мәдениетінің өзгеше болып тұратыны да оның түпкі негізінде ерекше мәннің жататындығынан. Осындай мән белгілі бір мәдениеттің ішкі ұйтқысы. Мысалы, байырғы қауымдасудың дәрежесінде 20 ғасырға дейін сақталған Америка, Австралияның, т.б. жерлердің тайпаларын зерттеген Еуропа ғалымдары сол тайпа адамдарының іс-әрекеттерін, әсіресе олардың ойлау логикасын көп уақыт түсіне алған жоқ. Оларға әуелде (Эмиль Дюркгейм, әсіресе Люсьен Леви-Брюль) қауым адамдарының ойлауында ешқандай логика жоқ сияқты көрінген. Бірақ, кейінгі кезеңдерде олардың ойлауы еуропалықтарға ұқсамайтын басқаша тәртіппен, заңдылықпен іске асатындығы айқындала бастады. Прологикалық (яғни логикалық дәрежеге дейінгі) деп есептеліп келген ойлаудың өзіндік өзгеше логикасының бар екені белгілі болды. Оның себебі ойлаудың барлық мәнін сыртқы объективтік дүниенің себеп-салдарлық байланыстары арқылы ғана көретін, сыртқы дүниені тек пайдалануға бағышталған еуропалық ойлау негізінде басқа мән жатқан ойлауды, рухани мәдениетті түсіне алмады. Байырғы қауым адамдарының мәдениетіне, ойлауына, табиғатқа, болмысқа осы тұрғыдан қарау жат нәрсе. Осы қатесін Леви-Брюль кейін өзі де мойындаған.
[[Сурет:Skyscrapers of Shinjuku 2009 January.jpg|thumb|right|250px|Адамзат прогрессі]]
Адамның дүниеге қатынасы, оның негізгі сипаты мен табиғаты осы мәнмен анықталады. Сыртқы табиғатты өзгерту қызметінің өзі негізгі екі түрлі мәнді іске асыру үшін болуы мүмкін: біріншіден, табиғат пен адамның бірін-бірі толықтыратын, жаңғыртатын үйлесімді байланысы және екіншіден, табиғатты тек пайдалануға ұмтылу. Табиғатқа тек қана пайдагершіліктің көзімен қарап, тек өзінің бір мұқтаждығының тұрғысынан қатынас жасау антикалық дәуірден бастап Еуропада кең өріс алды. Онда табиғатты тек адамның бір кәдесіне жарайтын немесе жарамайтын заттар мен құбылыстардың арсеналы, табиғи қоймасы ретінде ғана қарап, іс-әрекет жасау басым болды. Әрине, еуропалық өмірде басқа көзқарастар да бар, бірақ әңгіме қандай пиғылдың жетекші, басым болғандығында. Осы пайдагерлік қатынас үстем болған, тіпті баз біреулердің жан дүниесінде жалғыз ғана құмарлыққа ие болған жерде табиғаттың, басқа адамдардың, жалпы өзінен тыс құбылыстардың қайсысы болса да өзіндік дербес мағынасынан айрылады, оңдай жандар үшін табиғаттың кез келген заты я пайдалы, я пайдасыз, олардың өзіндік құндылығы ол үшін жоқпен тең. Сондықтан ондай адам, оңдай қоғам табиғатты тәуелсіз мағынасы үшін қастерлемейді, мәпелемейді, тіпті сақтауға да ұмтылмайды, одан тек керегін алып, жоя беруге даяр. Бұл белгілі бір мәнділіктің ешбір қоспасыз «таза» анықтамасы. Бірақ өмірде ол қатынас «кіршіксіз» күйінде кездесе бермейді. Өкінішке қарай өзіміз өмір сүріп отырған дүниемізде осы қатынас басым. Соның арқасында өзімізді қоршап отырған табиғат орасан зор зардап шегуде. Бұл қатынас түбірінен өзгермесе (бүкіл әлемдік шеңберде) адамзат қазіргісінен де зор апаттарға ұшырауы сөзсіз. Бұл тарихтағы жалған мәнділіктің бір көрінісі. Адамдарға өз құлқынан басқаның бәрін тәрік етушілік меңдеп кеткен дәуірлерде ол табиғатқа ғана емес, ең алдымен адамның адамға қатынасында ең үлкен апаттарға душар етеді. Осындай пиғыл 20 ғасырда айрықша зор алапаттар туғызды. Оның кейбір мысалдары: екі рет болған дүниежүзілік соғыс, белгілі кезеңде Еуропада бел алған фашизм, бұрынғы КСРО-дағы тоталитарлық тәртіп, бүкіл әлемді, соның ішінде Қазақстанды да қамтыған экологиялық дағдарыс. Екінші бір мәнділік: табиғатты өзгертуге, меңгеруге, үстемдік етуге, пайдалануға біршама енжарлық, бірақ оның есесіне, табиғатпен үйлесімді тіршілікке бейімділік, көбінесе, Шығыста айқынырақ көрінді. 20 ғасырға дейін осылай болды. Бірақ мұнда да мәнділіктің алғашқы үлгісі белең ала бастады.

=== Адамның қалыптасуы ===
[[Сурет:Anterior view of human female and male, with labels 2.png|thumb|right|200px|Адамның тыржалаңаш кескіні]]
[[Сурет:Yanomami Woman &amp; Child.jpg|thumb|right|200px|Адам сұлулығы туралы әралуан эстетика]]
Бүгінгі таңда адам баласының жер бетінде пайда болуы жөнінде түрлі көзқарастар бар. Ондай көзқарастардың кейі діни түсінік бойынша бүкіл әлемді, соның ішінде адамды да Құдай жаратты деген ұғым болса, кейбір ғылыми көзқарас бойынша адам баласы жер бетіне ғарыштан келген. Ал, үшінші пікір бойынша - адам баласы жер бетіндегі басқа да тіршілік иелері сияқты ұзақ эволюциялық даму нәтижесінде қалыптасқан. Әлемнің көпшілік ғалымдары осы көзқарасты жақтайды. Чарлз Дарвиннің ілімі бойынша адамның пайда болып, қалыптасуы мен дамуы қарапайымнан күрделіге қарай жүрген. Өйткені, алғашқы адамның қазіргі адамдардан көп айырмашылығы болды. Олар қолдары аяқтарынан ұзын, терісін қалың түк басқан ірі маймылдарға ұқсас келді.

Жер бетіндегі ең алғашқы адам қалдығы 1959-1963 жылдардағы археологиялық қазба жұмыстары барысында Шығыс Африканың Кения жеріндегі Олдувай шатқалынан табылды. Ғалымдар бұл ежелгі адамның түр-сипатына және қасынан табылған тас шапқыға қарап оны «епті адам» деп атады. «Епті адам» маймыл тәрізді төрт аяқпен емес, екі аяқпен жүрген. Оған табан сүйектерінің доғалданып келуі дәлел. Соңғы жылдары ғалымдар ашқан жаңалықтар жер бетінде адамның алғаш пайда болған отаны – Солтүстік-Шығыс Африка екенін дәлелдеді. Себебі ежелгі адамдардың қазынды қалдықтарының көбі осы аймақтан табылды.

Адамзаттың келесі даму сатысындағы тіршілік иесі [[Һомо Еректус]] (тік жүретін адам) деп аталады. Олардың ғылымға белгілі өкілдері питекантроп пен синантроптар. Олар бұдан 1 млн. жыл бұрын өмір сүрген. Бірінші питекантроп 1891 жылы Индонезиядағы Ява аралынан табылды. «Епті адаммен» салыстырғанда питекантроптың миының көлемі үлкейіп, бас және жақ сүйектері кішірейді, аяғы ұзарып, қолы қысқара бастаған. «Тік жүретін адамның» екінші бір түрі синантроп алғаш рет 1927 жылы Қытайдағы Чжоу-коу-дянь үңгірінен қазып алынды. Синантроп қаңқаларының жанынан түрлі пішіндегі тас құралдар мен күлдің, көмірдің, отқа күйген тастардың қалдықтары табылды.

Адам дамуының келесі сатысы – Һомо неандерталь адамының пайда болуы. Бұл адам 1856 жылы тұңғыш рет Германияның Неандерталь жотасынан табылды. [[Һомо Неандертал]] адамның өзінен бұрынғылармен салыстырғанда дене бітімі өзгеріп, қас үстіндегі дөңесі азайған және маңдайы жазылып, иек пайда болған . Қолдары күшті болғанымен, оларға қазіргі адамдарға тән икемділік пен шапшаң қимыл жетіспеді. 1938 жылы академик А.П.Окладников Өзбекстанның оңтүстігіндегі Тешіктас үңгірінен 8-9 жастағы неандерталь баланың қаңқа сүйегін тапты . Ал, бұл баланың бет әлпетін танымал антрополог-ғалым М.М.Герасимов қалпына келтірді.

Ежелгі дәуірде қоғамның дамуы өте баяу жүрген. Өйткені адамдар көп уақытын тамақ іздеумен өткізді. Дегенмен, адамзаттың жетілу құбылыстары да жүріп жатты. Олардың өмір сүру ортасына бейімделіп, денелерін тік ұстауы мен ойлау қабілеттерінің дамуы қазіргіге ұқсас адамдардың пайда болуына алып келді.
[[Сурет:Diagram of the human heart (cropped).svg|thumb|right|200px|Адам жүрегі]]
Адам дамуының келесі сатысында неандерталь адамнан кейін дене бітімі қазіргіге ұқсас [[Һомо Сапиенс]] (саналы адам) қалыптасты. Мұндай адамның сүйегі алғаш рет 1868 жылы Франциядағы Кро-Маньон үңгірінен табылғандықтан, оны «кроманьон» адам деп атайды. Бұл адамның түр-сипатында қазіргі адамдарға ұқсас белгілер көп. Олардың маңдайы жазық, қабақ үсті аздап шығыңқы, мұрны кішірек, бас сүйегі қазіргі адамдарға ұқсас болып келеді. Сондай-ақ, кроманьон адамның дене бітімінде қазіргі адамдардан еш айырмашылық болмаған . Олардың бойы биік, аяқтары ұзын болған және тік жүрген. Осылайша, сырт бейнесі жағынан маймылға көп ұқсастығы болғанына қарамастан, алғашқы адамдар өзінің ежелгі туысынан анағұрлым биік тұрды. Өйткені оның ойлау қабілеті бар еді. Алайда, ежелгі адамдардың ой-өрісі алғашқыда тым шектеулі болып, ауыр да баяу қалыптасқанын ұмытпауымыз керек.

== Адам анатомиясы ==
[[Сурет:Tubal Pregnancy with embryo.jpg|thumb|right|250px|5 айлық адам [[эмбрион]]ы]]
[[Сурет:NIA human brain drawing.jpg|thumb|right|200px|Адам миы құрылымы]]
'''Адам анатомиясы''' – адам денесінің құрылысын, пішінін, қимылдарын, мүшелердің өзара қарым-қатынасын зерттейтін жаратылыстану ғылымының бір саласы. Адам анатомиясының (латынша anatome – кесу, бөлшектеу деген ұғымды білдіреді) негізін салушы – ежелгі рим дәрігері Гален, одан кейін шығыс ғалымдары: ар-Рази, ибн-Рушд, Әбу Әли ибн Сина адам анатомиясына елеулі жаңалықтар қосты. Қазақ даласында адам анатомиясы мәселелері Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының (15 ғасыр), Халел Досмұхамбетұлы (20 ғасыр) еңбектерінде баяндалды.

Бүкіл тірі организмдер сияқты адам денесі торшадан (клеткадан) тұрады. Торшалар торшааралық затпен қосылып [[тін]] (ұлпа) құрайды. Тін: эпителиалдық, дәнекерлік, бұлшық еттік, жүйкелік болып 4 топқа бөлінеді. Тін қосылып ағзаларды (орган) құрайды. Жалпы құрылысы мен дамуы біртектес және ортақ қызмет атқаратын ағзалар – ағзалар жүйесіне біріктіріледі. Шығу тегі мен құрылыстары ұқсамайтын, бірақ ортақ [[қызмет]] атқаратын ағзалар – ағзалар аппараттары деген топқа бөлінеді. Ағзалар жүйесі мен аппараттары адам организмін құрайды. Ағзалар бірнеше жүйеге бөлінеді: 1) тірек-қимыл аппараты; 2) ас қорыту жүйесі; 3) тыныс алу жүйесі, 4) несеп-жыныс аппараты; 5) жүрек-тамыр жүйесі (бұл жүйе өз ішінде қан жасап шығаратын және иммундық жүйе ағзалары болып бөлінеді); 6) сезім ағзалары; 7) эндокриндік бездер; 8) жүйке жүйесі. Осылардың бәрі бірігіп, адамның қоршаған ортамен арақатынасын жүзеге асырады. Адам денесі бас, мойын, тұлға, қол және аяқ бөліктерінен тұрады. Адам қаңқасына тұлға қаңқасы (омыртқа бағанасы және кеуде клеткасын құрайтын сүйектер), бас сүйек және қол-аяқ қаңқалары жатады. Бас сүйек: ми сауыт пен бет сүйектеріне бөлінеді. Ми сауытының ішінде ми, есту және тепе-теңдікті сақтау, көру ағзалары орналасқан. Омыртқа бағанасы: мойын (7 омыртқа), кеуде (12), бел (5), сегізкөз (5) және құймышақ (3 – 5) бөліктерінен тұрады. Омыртқа бағанасының кеуделік бөлігіне 12 жұп қабырғалар бекиді. Олар алдыңғы жағында төс сүйекпен қосылып кеудені құрайды. Кеуде қуысында өкпе, жүрек, кеңірдек, өңеш, тамырлар мен жүйке талшықтары орналасқан. Омыртқа бағанасының бел бөлігі іш бұлшықеттерімен бірге іш қуысын түзеді. Yстіңгі жағында іш қуысы кеуде қуысынан көк ет арқылы бөлінеді.
[[Сурет:201 Elements of the Human Body-01.jpg|thumb|right|250px|Адам денесін құрайтын элементтер]]
Іш қуысында бауыр, асқазан, талақ, ішек, ұйқы безі, бүйректер, тамырлар, жүйке талшықтары орналасқан. Іш қуысы төменгі жағында жамбас астауы қуысына жалғасады. Бұл қуыста [[несеп]] қуығы, тік ішек және жыныс ағзалары жатады. Қол қаңқаларын жауырын, бұғана, тоқпан жілік, шынтақ жілік, кәрі жілік, қол басы сүйектері құрайды.

Аяқ қаңқасына жамбас сүйектері, ортан жілік, асықты жілік (кіші жілік) және аяқ басы сүйектері жатады. Сүйектер өзара буындар, шеміршектер арқылы жалғасады. Оларды бұлшықеттер жауып жатады. Адам анатомиясы зерттеу ерекшеліктеріне байланысты бірнеше салаларға бөлінеді: жүйелік немесе қалыпты анатомия – адам денесінің құрылысын ағзалар жүйелері бойынша баяндайды; патологиялық анатомия – ауруға шалдыққан ағзаларды зерттейді; топографиялық анатомия – денедегі ағзалардың, тамырлардың, жүйке талшықтарының өзара орналасуын, арақатынасын талдайды; пластикалық анатомия – адам денесінің сыртқы пішіні мен құрылысы туралы ілім; салыстырмалы анатомия – дамудың әр түрлі сатысында орналасқан тіршілік иелерінің дене құрылысын салыстыра зерттейді.

==Адам туралы қызықты деректер==
[[Сурет:2120 Major Systemic Artery.jpg|thumb|right|250px|[https://www.youtube.com/watch?v=Ae4MadKPJC0 Адам денесі жүйесі 101], ''National Geographic'', 5:10, 3 December 2017]]
[[Сурет:Skelett-Mensch-drawing.jpg|thumb|right|250px|Адамның қаңқа жүйесі]]
Қанмен қамтамасыз етілмейтін жалғыз орган - бұл көздің қабығы. Қасаң қабық ауадан тек оттегін алады.

Адам миының сыйымдылығы 4 [[терабайт]]тан асады.

7 айға дейін нәресте бір уақытта дем алып, жұта алады.

Сіздің миыңыз 29 сүйектен тұрады.

Жүйке импульстері мидан 274 км / сағ жылдамдықпен таралады.

Бір адамның миы күніне электр қуатын әлемдегі кез-келген басқа ұялы телефонға қарағанда көп шығарады.

Күніне орташа адам денесі: барлық иттердегі бүргелерді өлтіруге жеткілікті күкірт, 900 қарындаш жасауға қажетті көміртегі, 7 затқа арналған сабын майы, 50л бөшке толтыратын мөлшерде су шығарады. 

Адамның жүрегі тірі кезінде 182 миллион литр қан айдайды. Осы сөйлемді оқи отырып, сіздің денеңіздегі 50 000 жасуша өліп, бірқатар жаңа жасушалар пайда болады.

3 айлығында эмбрион саусақ іздерін дамытады. Әйелдің жүрегі еркекке қарағанда тезірек соғылады. 
Чарльз Осборн есімді адам 68 жыл бойы лоқсыпты. 

Солақайлар 9 жылға қысқа өмір сүреді.

Әлемдегі адамдардың үштен екісі сүйісу үшін басын оңға бұрады. 

Адамдар армандарының 90% -ын ұмытады. 

Адам ағзасындағы қан тамырларының жалпы ұзындығы 100000 км.

Көктемде тыныс алу жиілігі күзге қарағанда 1/3 есе жоғары.

Адамдар өмір бойы 150 триллион бит ақпаратты жаттайды.

Бас дене қызуының 80% жоғалтады.

Бетіңіз қызарған кезде, сіздің ішіңіз де қызыл болады.
 
Адам дене салмағының 1% жоғалтқанда, шөлдейді. 5% дегидратация сананы жоғалтуы мүмкін, ал 10% -дан жоғары жоғалту өлімге әкелуі мүмкін.

Адам ағзасында 700-ден астам ферменттер бар (Фермент - бұл жасуша ішіндегі химиялық реакцияны жеделдететін белок молекуласы).

Адам - шалқадан жатып ұйықтай алатын жалғыз тіршілік иесі.

4 жастағы бала күніне орта есеппен 450 сұрақ қояды. Адамдардан басқа, коаларда ерекше саусақ іздері бар. 

Барлық бактериялардың тек 1% -ы ғана адам ағзасында жағымсыз өзгерістер тудырады.

Әлемдегі барлық адамдар 1000 текше метр кубқа сыйып кетеді.
 
Жыныс туралы ғылымның атауы  – умбиликус.

Тістер - адам ағзасындағы қалпына келмейтін жалғыз орган.

Әдетте солақай адам иегінің сол жағымен шайнайды. Әлем халқының 7% -ы солақай. 

Алма мен бананның хош иісі арықтауға көмектеседі. 

Адамның басына өмір бойы өсетін шаштың жалпы ұзындығы 725 км құрайды. Құлақтарын қимылдата алатын адамдардың тек 1/3 бөлігі ғана бір құлақты қозғай алады. Орташа алғанда, адамдар тірі кезінде 8 кішкентай өрмекшіні жұтады.

Адам ағзасында өмір сүретін бактериялардың жалпы салмағы - 2 кг.

Адам ағзасындағы жалпы кальцийдің 99% -ы тістерде.

Адамның ерні саусақ ұшынан жүздеген есе сезімтал. Сүйгенде адамның жүрек соғысы минутына 100 соққыдан асады.

Жақтың бір жағындағы шайнау бұлшықеттерінің абсолютті күші - 195 кг.

Сүйісу кезінде бактериялардың 278 түрі бір адамнан екіншісіне беріледі. Бақытымызға орай, олардың 95% -ы адам ағзасына қауіпсіз.

Партенофобия - жаңа қыздардан қорқу.

Тіс эмаль - адам ағзасы шығаратын ең қиын материал. 

Адам денесіндегі темірді қосса кішкентай сағаттар бұрандасындай болады.

Тұмау тигізуі мүмкін вирустың 100-ден астам түрі бар.

Басыңызды қабырғаға соғу арқылы сіз сағатына 150 килокалория жоғалтуыңыз мүмкін.

Адам - түзу сызықтар жүргізуге қабілетті жалғыз тіршілік иесі.

Орташа алғанда, адамның өмір бойы терісі 1000 рет қабыршақтайды. Арқамыздың  төменгі артқы жағында шұңқырлар бар. 

Біреулер жарқын, біреулер күңгірт көрінеді. 

Депрессиялар бел және желке сүйектерінің түйіскен жерінде пайда болады.

Ерлердің көздері әйелдерге қарағанда екі есе жиі жыпылықтайды. 

Адам денесінің құрылымында тек төрт минерал бар: апатит, арагонит, кальцит және кристобалит.
 
Сексуалды сүйісу кезінде  дәл парашютпен секіргенде немесе мылтық атқандағы сияқты сіздің миыңызда химиялық реакцияны тудырады.

Ер адам ергежейлі болып саналады, егер ол 130 см, ал әйел 120 см-ден қысқа болса.

Аяқтың тырнақтарына қарағанда саусақ тырнақтар төрт есе тез өседі.

Көк көзді адамдар кез-келген ауруға басқа адамдарға қарағанда сезімтал.

Нерв импульсі адам ағзасы арқылы секундына 90 метр жылдамдықпен өтеді.

Адам миында секундына 100000 химиялық реакциялар жүреді.

Нәресте тізесі сүйексіз туып  2-6 жасында өсіп жетіледі.

Адамның өкпесінің беті теннис кортының көлемімен бірдей.

Сары шашты адамдар қоңыр шашты адамдарға қарағанда тезірек өседі.

[[Лейкоцит]]тер 2-4 күн, ал [[эритроцит]]тер 3-4 ай өмір сүреді.
 
Адам ағзасындағы ең күшті бұлшықет - тіл. Адамның жүрегі оны ұстап тұрған қолмен бірдей. Ересек адамның жүрегі 220-260 граммға жетеді. 

Адам дүниеге келгенде мида 14 миллиард жасуша болады. Бұл сан өлгенше көбеймейді. Керісінше, 25 жастан кейін ол тәулігіне 100000 жасушаға азаяды. Кітап бетін оқыған сайын шамамен 70 жасуша өледі.

40 жастан кейін ми тіндерінің [[некроз]]ы тездейді, ал 50 жастан кейін жүйке жасушалары құрғап, ми кішірейе бастайды. 

Сәби 300 сүйектен туады. Бірақ есейгенде 206 сүйек болады.

Тірі адамның аш ішегінің ұзындығы 2,5 метр. Өлімнен кейін бұлшықеттер әлсіреп, ұзындығы 6 метрге айналады.

Оң жақ өкпенің сыйымдылығы солға қарағанда көбірек.

Ересек адам күніне 23000 рет тыныс алады. 

Ер адамның денесіндегі ең кішкентай жасушалар - ұрық жасушалары.

Адамның аузында 40 000 бактерия бар.

Адам ағзасында 2000 [[рецептор]] бар. 

Адамның көзі 10 миллион түсті ажырата алады. 

Махаббатқа жауап беретін химиялық қосылыс (фенилэтиламин) шоколадтың құрамында болады.

Адамның жүрегі қанды одан 4 есе биіктікке айдайтын қысым жасайды.

Ұйықтағанда теледидар көріп отырғанда көбірек калория жағасың.

Балалар көктемде тез өседі.

Оң жақ рульді машиналар жылына 2000 солақай адамды өлтіреді.

300-ден бір ер адам жыныс мүшелерін аузымен ұстай алады.

Күлкі 17 бұлшықетті пайдаланады, ал ашу 43 бет бұлшық еттерін пайдаланады.

60 жасқа қарай адамдар дәм сезу қабілетінің жартысын жоғалтады.

Ұшақпен ұшқанда адамның шашы екі есе тез өседі.

Әлем халқының 1% -ы [[инфрақызыл сәуле]]лерді, ал 1% -ы [[ультракүлгін сәуле]]лерін көре алады. 

Егер сіз жабық бөлмеге қамалсаңыз, сіз ауа жетіспеуінен емес, көмірқышқыл газынан өлесіз. 

Статистикаға сүйенсек, 2 миллиард адамның 1-і ғана 116 жасқа дейін өмір сүреді.

Адам 24 сағат ішінде орта есеппен 4800 сөз сөйлейді. 

Адам көзінің торлы қабаты 650 шаршы метр аумақты қамтиды және 137 миллион жарық сезгіш жасушадан тұрады: 130 миллион ақ-қара жарық сезгіш шыбықтар және 7 миллион түсті ажырататын жасушалар.

Адам көзінің мөлшері туылғаннан бастап өзгермейді. Бірақ құлақ пен мұрын ұлғаяды.

Таңертең оянғаннан кейін адам түнде ұйықтауға қарағанда 8 мм биік.

Шоғырланған [[бұлшықет]] көзі күніне 100000 рет қозғалады. 

Аяқтың бірдей бұлшықеттерін жаттығу үшін күніне 80 км жүру керек.

Жөтелгенде тыныс алу 96 км / сағ жылдамдықпен таралады. 

Неміс зерттеушілерінің айтуынша, дүйсенбіде инфаркт ықтималдығы басқа планеталарға қарағанда жоғары. 

Адамның сүйектері болаттан бес есе күшті.

Көзіңізді ашып түшкірмеңіз. 

Тырнақты тістеу тұқым қуалайды. 

Қарапайым адамдар аштықтан емес, ұйқысыздықтан тез қайтыс болады. 10 күн ұйқысыз болғаннан кейін адам өлуі мүмкін, бірақ кейде бірнеше апта бойы тамақсыз жүре алады.

Адамның орташа өмір сүру ұзақтығы - 2 475 576 000 секунд. Өмірімізде 123 205 750 сөз айтамыз.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Адам]]
[[Санат:Антропология]]</text>
      <sha1>ox1jv9ukmm538p6viz1ir6ut4vins6s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қабдеш Жұмаділов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11086</id>
    <revision>
      <id>3054437</id>
      <parentid>3054008</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:57:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12238" xml:space="preserve">{{Тұлға
 |Есімі                 = Қабдеш Жұмаділов
 |Шынайы есімі          = 
 |Сурет                 = Қабдеш Жұмаділов.jpg
 |Сурет ені             =
 |Сурет атауы           = 
 |Туылған кездегі есімі = 
 |Туған күні          = 24.04.1936 
 |Туған жері          = {{туғанжері|Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы|Шыңжаңда}}, [[Қытай]]
 |Мансабы               = жазушы, қоғам, мемлекет қайраткері
 |Азаматтығы            = {{CHN}}{{USSR}}{{KAZ}}
 |Ұлты                  = [[Қазақтар|қазақ]]
 |Қайтыс болған күні    = 05.4.2021 
 |Қайтыс болған жері    = {{қайтысболғанжері|Алматы|Алматыда}}, [[Қазақстан]]
 |Әкесі                 = 
 |Анасы                 = 
 |Жұбайы                = 
 |Балалары              = 
 |Марапаттары           = 
 |Сайты                 =  
 |Басқалары             = 
 |Commons               = 
}}
'''Қабдеш Жұмаділов''' (24.04.[[1936]] - 05.04.2021&lt;ref&gt;[https://www.azattyq.org/a/31187073.html Жазушы Қабдеш Жұмаділов қайтыс болды]&lt;/ref&gt;) — [[жазушы]], [[Қазақстан]]ның [[халық]] жазушысы.&lt;ref&gt;Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6&lt;/ref&gt;

==Өмірбаяны ==
Қабдеш Жұмаділов 1936 жылы 24 сәуірде Шыңжаң өлкесінің Тарбағатай аймағы, Малдыбай ауылында дүниеге келген. [[Найман]] тайпасы [[Төртуыл]] руынан шыққан.&lt;ref&gt;https://adebiportal.kz/kz/news/view/19004&lt;/ref&gt; Ауылда бастауыш білім алып, кейін Шәуешек гимназиясын бітіреді. 1956 жылы Қытай үкіметінің жолдамасымен Алматыға келіп, Қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетіне оқуға түсті. Алайда университеттің екінші курсынан кейін екі ел арасындағы саяси жағдайға байланысты кері шақырылып, 1958–1962 жылдар аралығында Қытайда қуғын-сүргінге ұшырады. 1962 жылы империя шекарасын бұзып өткен қазақ көшімен бірге атамекенге қайтып оралып, ҚазМУ-дегі аяқталмай қалған оқуын қайта жалғап, 1965 жылы бітіріп шықты. «Қазақ әдебиеті» газетінде (1965–1967), «Жазушы» баспасында (1967–1976), Мемлекеттік баспалар комитетінде (1976–1981) жауапты қызметтер атқарды. 1981 жылдан бірыңғай шығармашылық жұмыста.

Жазушының әдеби қызметі Шәуешек гимназиясында оқып жүргенде басталған. 1954 жылы «Шыңжаң газетінде» алғашқы өлеңдері жарық көрді. «Жамал» атты тырнақалды әңгімесі 1956 жылы «Шұғыла» журналында басылды.

Жастық шақта жазылған өлеңдері 1967 жылы «Жас дәурен» деген атпен жеке жинақ болып шықты. Осыдан кейін жазушы бірыңғай проза жазуға ойысқан. «Қаздар қайтып барады» атты алғашқы әңгімелер жинағы 1968 жылы, «Көкейкесті» романы 1969 жылы жарық көрді. Содан бері жазушы қаламынан көптеген әңгіме, хикаяттар, он шақты роман туды. Романдарының дені тарихи тақырыпқа арналған. Оның екі кітаптан тұратын «[[Соңғы көш (роман)|Соңғы көш]]&lt;nowiki/&gt;» (1974–1981), «Атамекен» (1985), «[[Тағдыр]]&lt;nowiki/&gt;» (1988) романдары Шыңжаң қазақтарының өмірінен жазылған. «Соңғы көш» дилогиясына 1983 жылы М.Әуезов атындағы әдеби сыйлық, «Тағдыр» романына 1990 жылы Абай атындағы Мемлекеттік сыйлық берілді.

== Жазушы өмірінің елеулі кезеңдері ==
* 1936-жыл, 24-көкек. Жазушы Қабдеш Жұмаділов [[Тарбағатай]] тауының күнгей бетіндегі [[Малдыбай бұлағы]]ның бойында дүниеге келді.
* 1944-1947 жылдар. Өз әкесі салдырған [[Сібеті]]дегі бастауыш мектепте оқыды.
* 1949-жыл. [[Шәуешек]]тегі жеті жылдық қазақ мектебіне оқуға түсті.
* 1952-1956 жылдар. Шәуешек гимназиясында оқыды.
* 1954-жыл. [[Үрімші]]де шығатын «Шыңжаң газетінде» алғашқы өлеңі жарық көрді.
* 1956-жыл. «Шұғыла» журналының бірінші нөмірінде «Жамал» атты тұңғыш әңгімесі басылды.
* 1956-1958 жылдар. [[Қытай]] үкіметінің жолдауымен [[Алматы]]ға келіп, [[Қазақ мемлекеттік университеті]]нің физика факультетінде оқыды.
* 1958-1962 жылдар. Қытайда саяси қуғын-сүргінге ұшырады.
* 1962-жыл. [[Шыңжаң Ұйғыр аутономиялық ауданы‎|Шынжаң]]нан ауған қалың көштің бұйдасын ұстап, атажұрт Қазақстанға қайтып оралды.
* 1962-1965 жылдар. Алматыдағы оқуын қайта жалғастырып, Қазақ Мемлекеттік университетін бітіріп шықты.
* 1965-жыл. Өзімен тағдырлас Самал Әукенқызына үйленді.
* 1965-1967 жылдар. [[Қазақ әдебиеті (газет)|«Қазақ әдебиеті»]] газетінде қызмет істеді.
* 1967-1976 жылдар. «Жазушы» баспасының проза бөлімінде аға редактор болды.
* 1976-1981 жылдар. Мемлекетгік Баспасөз комитетінде қызмет атқарды.
* 1981-жыл. Кеңсе қызметін тастап, бірыңғай [[шығармашылық]] жұмысқа көшті.
* 1983-жыл. «[[Соңғы көш (роман)|Соңғы көш]]&lt;nowiki/&gt;» романы үшін жазушыға М. Әуезов атындағы әдеби сыйлық берілді.
* 1989-жыл. Жазушы арада отыз жыл өткенде [[Шыңжаң Ұйғыр аутономиялық ауданы‎|Шынжаң]]ға сапар шегіп, ата қонысын аралап қайтты.
* 1990-жыл. Қ. Жұмаділовке «[[Тағдыр]]&lt;nowiki/&gt;» романы үшін [[Қазақстанның мемлекеттік сыйлығы|Абай атындағы Мемлекеттік сыйлық]] берілді.
* 1996-жыл. Жазушының 60 жасқа толған мерейтойын республика жұртшылығы салтанатпен атап өтті.
* 1998-жыл, 23-қазан. Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың жарлығымен Қабдеш Жұмаділовке «Қазақстанның халық жазушысы» деген құрметті атақ берілді.

== Шығармалары ==
# «Жас дәурен». Өлеңдер жинағы: «Жазушы».— Алматы, 1966.
# «Қаздар қайтып барады». Әңгімелер жинағы: «Жазушы», 1968.
# «Көкейкесті». Роман. «Жазушы», 1969.
# «Зов» — «Көкейкесті» романының орысшасы: «Жазушы», 1972.
# «Соңғы көш». Роман, І-кітап: «Жазушы», 1974.
# «Бақыт жолында». Роман, әңгімелер: «Жазушы», 1976.
# «Саржайлау». Повестъ, әңгімелер: «Жазушы», 1978.
# «Последнее кочевье» — «Соңғы көштің» бірінші кітабы. Орыс тілінде: «Жазушы», 1980.
# «[[Соңғы көш (роман)|Соңғы көш]]&lt;nowiki/&gt;». Роман-дилогияның екінші кітабы: «Жазушы», 1981.
# «Шарайна». Роман. повесть, әңгімелер: «Жалын», 1982.
# «Көштен соңыра» - «Соңғы көштің» бірінші кітабы. Түрік тілінде: Стамбул, 1983.
# «Сәйгүліктер». Повестер топтамасы. «Жазушы», 1984.
# «Атамекен». Роман. «Жалын», 1985.
# «[[Тағдыр]]&lt;nowiki/&gt;». Роман. «Жазушы», 1988.
# «Екі томдық таңдамалы шығармалар». Повесть, әңгімелер: «Жазушы», 1989.
# «Последнее кочевье». Роман-дилогия. Орыс тілінде: «Жазушы», 1992.
# «Дарабоз». Тарихи романның бірінші кітабы: «Шабыт», 1994.
# «Земля отцов» — «Атамекен» романының орысша аудармасы; «Жалын», 1996.
# «Дарабоз». Тарихи романның екінші кітабы: «Жазушы», 1996.
# «Соңғы көш». Роман-дилогиясы көп жылдан кейін бірінші рет қайта басылды: «Жазушы», 1998.
# «Дарабоз». Тарихи роман-дилогия. Орыс тілінде: «Сөздік», 1999.
# «Қалың елім, қазағым». Пікірлер, ойлар, толғаныстар: «Қазақстан», 1999.
# «Таңғажайып дүние». Ғұмырнамалық роман: «Тамыр», 1999.

Жұмаділов шығармалары көптеген шет ел тілдерінде, соның ішінде орыс, украин, беларусь, өзбек, ұйғыр, қырғыз тілдерінде жарық көрген. Қазақстан Мемлекет сыйлығының лауреаты (1990).&lt;ref&gt;Жұмаділов Қ. К. Таңғажайып дүние: ғұмырнамалық роман. — Алматы: Тамыр, 1999. — 624 бет. ISBN 5-7090-0046-9&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Дәуір және әдебиет, А., 1996&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Тарихи роман және көркемдік шешім, А., 1998.&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Еренсілтемелер ==
*[http://www.zhasalash.kz/suhbattar/6684.html Қабдеш Жұмадiлов: Ынсап жоқ жерде ұят та болмайды] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305082023/http://www.zhasalash.kz/suhbattar/6684.html |date=2016-03-05 }}
*[http://www.zhasalash.kz/ruhaniyat/6508.html?lang=kz Диктатордың ажалы. Әңгiме-эссе] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305074444/http://www.zhasalash.kz/ruhaniyat/6508.html?lang=kz |date=2016-03-05 }}
*[http://urdzhar.pushkinlibrary.kz/jumakz.htm Жазушы туралы]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

[[Санат:Қазақстан жазушылары]]
[[Санат:Қазақстан халық жазушылары]]
[[Санат:Қазақстан мемлекеттік сыйлығының иегерлері]]</text>
      <sha1>fp694e4zb91b7dx62ipzl92oi0vvcmf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Араб мемлекеттері Лигасы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11321</id>
    <revision>
      <id>3054316</id>
      <parentid>2980079</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T12:37:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Malik Nursultan B</username>
        <id>111493</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12082" xml:space="preserve">{{Ұйым|атауы=Араб Лигасы&lt;br&gt;{{lang-ar|جامعة الدول العربية}}&lt;br&gt;Джа̄миаът әд-Дуаль әл-Аърабийя|background_color=green|логотип=[[image:Flag of the Arab League.svg|180px]]
Байрағы
&lt;br&gt;
[[image:Emblem of the Arab League.svg|120px]]
Эмблемасы|карта1=Arab League (orthographic projection) updated.svg|аңыз1=&lt;div style=&quot;text-align:center; padding-left:1em; font-size:85%&quot;&gt;Араб Лигасының мүше-мемлекеттері қара жасыл түспен; мүшелігін тоқтатқан мемлекеттер ашық жасыл түспен боялған&lt;/div&gt;|мүшелік=22 мүше мемлекеті бар:&lt;br&gt;{{байрақ|Алжир}}&lt;br&gt;{{байрақ|БАӘ}}&lt;br&gt;{{байрақ|Бахрейн}}&lt;br&gt;{{байрақ|Джибути}}&lt;br&gt;{{байрақ|Ирак}}&lt;br&gt;{{байрақ|Иордания}}&lt;br&gt;{{байрақ|Йемен}}&lt;br&gt;{{байрақ|Катар}}&lt;br&gt;{{байрақ|Коморлар}}&lt;br&gt;{{байрақ|Кувейт}}&lt;br&gt;{{байрақ|Ливан}}&lt;br&gt;{{байрақ|Ливия}}&lt;br&gt;{{байрақ|Мавритания}}&lt;br&gt;{{байрақ|Марокко}}&lt;br&gt;{{байрақ|Мысыр}}&lt;br&gt;{{байрақ|Оман}}&lt;br&gt;{{байрақ|Палестина}}&lt;br&gt;{{байрақ|Сауд Арабиясы}}&lt;br&gt;{{байрақ|Сирия}} (уақытша тоқтатылды)&lt;br&gt;{{байрақ|Сомали}}&lt;br&gt;{{байрақ|Судан}}&lt;br&gt;{{байрақ|Тунис}}|тіл=[[араб тілі]]|тип=Региондық [[Халықаралық ұйымдар|халықаралық ұйым]]|орталық=[[Каир]], Мысыр|орталық типі=Әкімшілік орталығы|басшы мансабы1=Бас Хатшысы|басшы есімі1=Ахмед Әбол Ғейт|басшы мансабы2=Парламент Спикері|басшы есімі2=Әли әл-Дақбааши|басшы мансабы3=Кеңес Президенттігі|басшы есімі3={{байрақ|Судан}}|құрылу оқиғалары1=[[Араб мемлекеттері Лигасы#Тарихы|Құрылуы]]|құрылу мерзімі1=22 наурыз 1945|сайт=http://www.lasportal.org/Pages/Welcome.aspx}}

'''Араб мемлекеттері Лигасы''' ({{Lang-ar|جامعة الدول العربية}}‎; Джамиғату ад-Дуали әл-Арабийя) – [[арабтар]] мекендеген елдерінің өзара ынтымағын нығайтуды, сыртқы саясатын үйлестіруді, тәуелсіздігі мен мүдделерін қорғауды мақсат еткен ұйым. Бас пәтері [[Мысыр]] астанасы – [[Каир]]да орналасқан.

== Тарихы ==
[[1945 жыл]]ы [[22 наурыз]]да [[әл-Қаһира]] қаласында құрылған.&lt;ref&gt;http://www.history.com/this-day-in-history/arab-league-formed (ағылшынша) Араб лигасының құрылуы. History.com. 2014.&lt;/ref&gt; Лиганың ресми штаб-пәтері [[Мысыр]] қаласы [[Каир]]дағы Бустан Сарайында болды. Құрамында басында 5 ел ([[Мысыр]], [[Ирак]] , [[Сирия]], [[Ливан]], [[Иордания]]) болған, кейін [[Йемен]] мен [[Сауд Арабиясы]] қосылды. Оған тәуелсіздікке қолы жеткен араб мемлекеттері қабылданып, қазір лига 22 елді біріктіріп отыр. Олар (жоғарыда айтылғандардан басқа): [[Мавритания]], [[Марокко]], [[Алжир]], [[Ливия]], [[Судан]], [[Джибути]], [[Эритрея]], [[Сомали]], [[Оман]], [[Біріккен Араб Әмірліктері]], [[Катар]], [[Бахрейн]], [[Кувейт]], [[Палестина]].

Жамағаттың жоғарғы құрымы – Сыртқы істер министрлерінің кеңесі. Кеңес жылына екі рет өтеді. Ұйымның тұрақты органдары – Бас хатшылық, Бас хатшы кеңсесі; арнайы күштерінің (саяси, әскери, заң, қаржы-экономикалық, мәдени, т.б.) штаб-пәтері [[Мысыр]] астанасы – [[әл-Қаһира]]да орналасқан.

Араб лигасы өз тарихында салыстырмалы түрде төмен деңгейде ынтымақтастыққа қол жеткізді. Майкл Барнетт пен Этел Солингеннің пікірінше, Араб Лигасының дизайны араб көшбасшыларының режимнің сақталуына деген жеке алаңдаушылығын көрсетеді. Араб елдерінің әр басшысы биліктен айырылудан қорыққандығынан, Араб Лигасы ынтымақтастық пен бірлікті жасаудағы нәтижесі нашар.&lt;ref&gt;Майкл Барнетт, Этел Солинген (2007), https://www.cambridge.org/core/books/crafting-cooperation/designed-to-fail-or-failure-of-design-the-origins-and-legacy-of-the-arab-league/5D266BBD41931A1E5D9CBE2266DABEBD Crafting Cooperation: Regional International Institutions in Comparative Perspective; Кэмбридж Университетінің прессасы.&lt;/ref&gt;

== Құрамы ==
* {{Байрақ|Мысыр|1922}} — [[22 наурыз]] [[1945 жыл]]. 26 наурыз 1979 - 23 мамыр 1989 жылдар аралығында Лига құрамынан шеттетілген. 
* {{Байрақ|Ирак|1924}} — [[22 наурыз]] [[1945 жыл]]. 
* {{Байрақ|Ливан|1943}} — [[22 наурыз]] [[1945 жыл]].
* {{Байрақ|Сауд Арабиясы|1938}} — [[22 наурыз]] [[1945 жыл]].
* {{Байрақ|Сирия}} — [[22 наурыз]] [[1945 жыл]]. 
* {{Байрақ|Иордания}} — [[22 наурыз]] [[1945 жыл]] (1949 жылға дейін — Трансиордания).
* {{Байрақ|Йемен}} — [[5 мамыр]] [[1945 жыл]]. 1990 жылы Оңтүстік Йеменмен бірікті.
* {{Байрақ|Ливия}} — [[28 наурыз]] [[1953 жыл]].
* {{Байрақ|Судан|1956}} — [[19 қаңтар]] [[1956 жыл]].
* {{Байрақ|Тунис|1831}} — [[1 қаңтар]] [[1958 жыл]].
* {{Байрақ|Марокко}} — [[1 қазан]] [[1958 жыл]].
* {{Байрақ|Кувейт}} — [[20 шілде]] [[1961 жыл]].
* {{Байрақ|Алжир}} — [[16 тамыз]] [[1962 жыл]].
* {{Байрақ|Йемен}} — [[12 желтоқсан]] [[1967 жыл]]. 1990 жылы Солтүстік Йеменмен бірікті.
* {{Байрақ|Бахрейн|1932}} — [[11 қыркүйек]] [[1971 жыл]].
* {{Байрақ|Катар}} — [[11 қыркүйек]] [[1971 жыл]].
* {{Байрақ|Оман}} — [[29 қыркүйек]] [[1971 жыл]].
* {{Байрақ|Біріккен Араб Әмірліктері}} — [[6 желтоқсан]] [[1971 жыл]].
* {{Байрақ|Мавритания}} — [[26 қараша]] [[1973 жыл]].
* {{Байрақ|Сомали}} — [[14 ақпан]] [[1974 жыл]].
* {{Байрақ|Палестина}} — [[9 қыркүйек]] [[1976 жыл]]. 
* {{Байрақ|Джибути}} — [[4 қыркүйек]] [[1977 жыл]].
* [[Комор аралдары]] — [[20 қараша]] [[1993 жыл]].

== Бас хатшылары ==
* {{Байрақ|Мысыр|1922}} Абдул Рахман Хассан Аззам (1945—1952);
* {{Байрақ|Мысыр|1958}} Абдул Халек Хасуна (1952—1972); 
* {{Байрақ|Мысыр|1972}} Махмуд Риад (1972—1979); 
* {{Байрақ|Тунис|1831}} Шедли Клиби (1979—1990);
* {{Байрақ|Ливан}} Ассад аль-Ассад (1990-1991); 
* {{Байрақ|Мысыр}} Ахмед Исмат Абдель Магид (1991—2001);
* {{Байрақ|Мысыр}} Амр Муса (2001-2011); 
* {{Байрақ|Мысыр}} Набиль аль-Араби (2011-2016); 
* {{Байрақ|Мысыр}} Ахмед Әбол Ғейт (2016 жылдан бастап).

== Саммиттері ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!#
!Датасы
!Мемлекет
!Қала
|-
|1
|13–17 қаңтар 1964
|{{Flagicon|Сирия}} [[Біріккен Араб Республикасы]]
|[[Каир]]
|-
|2
|5–11 қыркүйек 1964
|{{Flagicon|Сирия}} [[Біріккен Араб Республикасы]]
|[[Александрия (Мысыр)|Александрия]]
|-
|3
|13–17 қыркүйек 1965
|{{Байрақ|Марокко}}
|[[Касабланка]]
|-
|4
|29 тамыз 1967
|{{Байрақ|Судан}}
|[[Хартум]]
|-
|5
|21–23 желтоқсан 1969
|{{Байрақ|Марокко}}
|[[Рабат (қала)|Рабат]]
|-
|6
|26–28 қараша 1973
|{{Байрақ|Алжир}}
|[[Алжир (қала)|Алжир]]
|-
|7
|29 қазан 1974
|{{Байрақ|Марокко}}
|[[Рабат (қала)|Рабат]]
|-
|8
|25–26 қазан 1976
|{{Байрақ|Мысыр}}
|[[Каир]]
|-
|9
|2-5 қараша 1978
|{{Байрақ|Ирак|1963}}
|[[Бағдат]]
|-
|10
|20–22 қараша 1979
|{{Байрақ|Тунис}}
|[[Тунис (қала)|Тунис]]
|-
|11
|21–22 қараша 1980
|{{Байрақ|Иордания}}
|[[Амман]]
|-
|12
|6–9 қыркүйек 1982
|{{Байрақ|Марокко}}
|[[Фес]]
|-
|13
|1985
|{{Байрақ|Марокко}}
|[[Касабланка]]
|-
|14
|8 қараша 1987
|{{Байрақ|Иордания}}
|[[Амман]]
|-
|15
|маусым 1988
|{{Байрақ|Алжир}}
|[[Алжир (қала)|Алжир]]
|-
|16
|1989
|{{Байрақ|Марокко}}
|[[Касабланка]]
|-
|17
|1990
|{{Байрақ|Ирак|1963}}
|[[Бағдат]]
|-
|18
|1996
|{{Байрақ|Мысыр}}
|[[Каир]]
|-
|19
|27–28 наурыз 2001
|{{Байрақ|Иордания}}
|[[Амман]]
|-
|20
|27–28 наурыз 2002
|{{Байрақ|Ливан}}
|[[Бейрут]]
|-
|21
|1 наурыз 2003
|{{Байрақ|Мысыр}}
|[[Шарм-эш-Шейх]]
|-
|22
|22–23 мамыр 2004
|{{Байрақ|Тунис}}
|[[Тунис (қала)|Тунис]]
|-
|23
|22–23 наурыз 2005
|{{Байрақ|Алжир}}
|[[Алжир (қала)|Алжир]]
|-
|24
|28–30 наурыз 2006
|{{Байрақ|Судан}}
|[[Хартум]]
|-
|25
|27–28 наурыз 2007
|{{Байрақ|Сауд Арабиясы}}
|[[Эр-Рияд]]
|-
|26
|29–30 наурыз 2008
|{{Байрақ|Сирия}}
|[[Дамаск]]
|-
|27
|28–30 наурыз 2009
|{{Байрақ|Катар}}
|[[Доһа]]
|-
|28
|27–28 наурыз 2010
|{{Байрақ|Ливия|1977}} {{Flagicon||}}
|[[Сирт]]
|-
|29
|27–29 наурыз 2012
|{{Байрақ|Ирак}}
|[[Бағдат]]
|-
|30
|21–27 наурыз 2013
|{{Байрақ|Катар}}
|[[Доһа]]
|-
|31
|25–26 наурыз 2014
|{{Байрақ|Кувейт}}
|[[Эль-Кувейт|Кувейт]]
|-
|32
|28–29 наурыз 2015
|{{Байрақ|Мысыр}}
|[[Шарм-эш-Шейх]]
|-
|33
|20 шілде 2016
|{{Байрақ|Мавритания}}
|[[Нуакшот]]
|-
|34
|23–29 наурыз 2017
|{{Байрақ|Иордания}}
|[[Амман]]
|-
|35
|15 сәуір 2018
|{{Байрақ|Сауд Арабиясы}}
|[[Даһран]]
|-
|36
|31 наурыз 2019
|{{Байрақ|Тунис}}
|[[Тунис (қала)|Тунис]]
|-
|37
|1 қараша 2022
|{{Байрақ|Алжир}}
|[[Алжир (қала)|Алжир]]
|}
==Дереккөздер==
{{Дереккөздер}}

{{Араб мемлекеттері Лигасы}}

[[Санат:Араб әлемі]]
[[Санат:Халықаралық ұйымдар]]</text>
      <sha1>5eghb52sxy6wp9xah7ak6jcn6uzdu0o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Талқылау:Украина</title>
    <ns>1</ns>
    <id>12181</id>
    <revision>
      <id>3054440</id>
      <parentid>3054024</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:59:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/95.82.83.144|95.82.83.144]] ([[User talk:95.82.83.144|т]]) өңдемелерінен [[User:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8" xml:space="preserve">{{ТМ}}</text>
      <sha1>n0r0u89c9ixj9kxt9ve585fpgqf28cz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Яджуддин Ахмед</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12538</id>
    <revision>
      <id>3054313</id>
      <parentid>2724755</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T12:05:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mashkawat.ahsan</username>
        <id>84465</id>
      </contributor>
      <comment>сурет #WPWP</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2182" xml:space="preserve">[[File:Iajuddin Ahmed at Zia International Airport in Dhaka (cropped).jpg|right|200px]]

'''Яджуддин Ахмед'''(бенгалша: ইয়াজউদ্দিন আহম্মেদ)(1931 ж. ақпанның 1-і) -  2002 жылынан бастап [[Бангладеш президенттері|Бангладеш президенті]]. Мушигандж аумағында 1931 жылында туған.

Мулви Ибраһимның баласы. 1952 жылы Дакка университетінің бакалавриатын, ал 1954 жылы магистратурасын бітірді.Кейін Висконсин-Мэдисон университетінде ([[АҚШ]]) M.S. және Ph.D. (доктор) деңгейлеріне ие болды.

Дакка университетінде Биологиялық Ғылымдарының Факультетінде дәріс берген.  1984 жылында Корнэлл университетінде ([[АҚШ]]), Техникалық Университетінде([[Германия]]) және Готтинген Университетінде жұмыс істеген ([[Германия]]).

Яджуддин Ахмедтың екі әйелден үш баласы бар. Бірінші әйелден - Сьюзен деген қыз және Адам деген ұл бар. Қазіргі әйелден, Әнуара Бегумнан бір Имтаз деген ұл бар.

1991 жылында Яджуддин Ахмед үкіметте кеңесші болып істеген. 90-ыншы жылдарында саясатпен айналысады.

2002 жылында Бангладештің президенті болып кетті.

2006 жылының мамыр айында Сингапурда Яджуддин Ахмедтің жүрегіне операция жасалынған еді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:1931 жылы туғандар]]
[[Санат:Бангладеш саясаткерлері]]
[[Санат:Бангладеш президенттері]]</text>
      <sha1>1d7md06fb99go4qm52g73th0ybp01aw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абдур Рахман Бисуас</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12543</id>
    <revision>
      <id>3054401</id>
      <parentid>2445281</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T04:39:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mashkawat.ahsan</username>
        <id>84465</id>
      </contributor>
      <comment>сурет #WPWP</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1627" xml:space="preserve">[[File:Abdur Rahman Biswas.jpg|right|200px]]
'''Абдур Рахман Бисуас''' ({{lang-bn|আব্দুর রহমান বিশ্বাস}}, [[1 қыркүйек]], [[1926 жыл|1926]], [[Барисал]]) — [[Бангладеш]]тің 13-ші [[президент]]і.

== Өмірбаяны ==
* 1991 жылының қазанның 10-ында президент болып сайланды. Ұлтшылдар партиясының мүшесі. Сол кезде үкіметті Ұлтшылдар партиясы құрастырып, мемлекеттің премьер-министрі — партия жетекшісі [[Халеда Зия Бегум]] еді. 
* 1996 жылының сайлауында партия парламенттік сайлауында жеңіліп, билікке [[Авами лиг партиясы]] келді. 1996 жылының қазанның 9-ында орнынан кетті.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{start box}}
{{succession box|title=[[Бангладеш президенттері|Бангладеш президенті]]|before=[[Шаһабуддин Ахмед]]|after=[[Шаһабуддин Ахмед]] (2nd Term)|years=[[8 қазан]] [[1991]]&amp;ndash;[[8 қазан]] [[1996]]}}
{{end box}}
{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:1 қыркүйекте туғандар]]
[[Санат:Барисалда туғандар]]
[[Санат:1926 жылы туғандар]]
[[Санат:Бангладеш саясаткерлері]]
[[Санат:Бангладеш президенттері]]</text>
      <sha1>tmvukaxgwszmvr1w1muo6lfnqq8av95</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Волейбол</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13217</id>
    <revision>
      <id>3054464</id>
      <parentid>3054234</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:29:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Nurbekovanurly|Nurbekovanurly]] ([[User talk:Nurbekovanurly|т]]) өңдемелерінен [[User:Медет Нұрбек|Медет Нұрбек]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14498" xml:space="preserve">'''Волейбол'''&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;Балалар энциклопедиясы, III-том&lt;/ref&gt;({{lang-en|volleyball}}, volley — «қалқып ұру», ball — «доп») ) — [[спорт]] түрі, анығырақ айтқанда, командалық спорт түрі. Мұнда 2 команда тордың екі жағына бөлініп тұрып, әр команда өздеріне тиесілі арнайы алаңда ойнайды. Ойынның мақсаты - волейбол добын команда өкілдері өздерінің алаңдарына түсіріп алмау керек, керісінше, қарсылас команданың белгіленген алаңына түсіріп, ұпай алу қажет. Егер команда өкілдерінің біреуіне доп тиіп, ол доп аутқа кететін болса, қарсылас команда ұпай еншілейді. Сондықтан қарсыласты қателестіру арқылы ұпай алуға болады. Доп белгілі бір команданың алаңында болған кезде, ол командадан тек үш ойыншы ғана допты келесі жаққа асыруға көмек ете алады, яғни, үш реттен артық допқа қол тигізуге болмайды (блок қойған жағдайда ғана төртінші рет допты алаңда ұстауға болады). &lt;br /&gt; 

Волейболдың ережелерін бекітіп, басқа да волейболға қатысты маңызды істермен айналысатын басты кеңес - [[Халықаралық волейбол федерациясы]], [[FIVB]]{{ref-en}}. &lt;br/&gt;

Волейбол - комбинациялық спорт түрі. Волейбол алаңында әрбір спортшы маңызды рөл атқарады. Волейбол ойыншысы биіктікке секіру қабілеті жоғары, реакциясы мықты, командаластарымен еркін түсінесетін, физикалық әлеуетін соққы жасау кезінде орынды пайдаланатын ойыншы болғаны жөн. &lt;/br&gt;

Волейбол ойнаушы адамдардың бұл ойынды ұнатуының басты себептері: салауатты өмір салтын ұнату, ережелерінің оңай болуы және волейбол ойнау үшін көп құралдың қажет болмауы. &lt;/br&gt; 

Волейболдың бірнеше түрі бар: [[жағажай волейболы]], мини-волейбол, пионербол, саябақтағы (парктегі) волейбол (1998 жылы [[Токио]]дағы FIVB кеңесінде бекітілген).

== Тарих беттерінен ==
[[1995]] жылы әлемдік спорт шеберлері волейболдың 100 жылдық мерейтойын тойлады. Бұл ойынның ресми туған күні [[1985]] жыл деп есептелінеді. [[АҚШ]]-тың [[Массачусетс]] штатындағы белгілі Гелиокс колледжінде дене шынықтыру пәнінен сабақ берген американдық азамат Уильям Дж. [[1897]] жылы волейболдың 10 шартын ұсынған. Оның басты қағидалары төмендегідей: &lt;br /&gt;[[File:Voleibol Femenino.jpg|thumb|alt=A.| ''Волейбол''.]]
* Алаңның ауқымы белгіленуі тиіс.
* Алаң аумағы: 25х50 фут (7,6х15,1 метр).
* Себеттің көлемі 2х27 фут (0,61х8,2 метр).
* Биіктігі: 6,5 фут (198 сантиметр).
* Доп резіңке теріден жасалуы керек. Оның салмағы - 340 грамм
Уильям Дж. Морган бұл ойынды  «МИНТОНЕТ» деп атаған екен. Негізінен волейболдың тарихы он тоғызыншы ғасырдан бастау алады.  Кейбір ақпараттарға сүйенсек, [[Еуропа]], [[Орталық Америка|Орталық]] және [[Оңтүстік Америка]] халықтары осы тектес ойынды мыңдаған жыл бұрын ермекке айналдырған көрінеді. [[Ежелгі Рим]] жылнамаларында да біздің заманға дейін III ғасырда волейбол сынды фаустбол ойын түрі ұйымдастырылып тұрған. Олар әр командада 3-6 ойыншыдан бөлініп, допты алса қабырғадан лақтыруға тырысқан. Фаустбол ойыны әсіресе, Еуропа халықтарына кеңінен танылған. Ойын 15 минуттан 2 таимға созылған. &lt;br /&gt;
Десе де, волейболдың ресми  күні [[1895]] жыл деп белгіленді. Оны алғаш ойлап тапқан- У. Дж. Морган. &lt;br /&gt;
Арада бір жыл өткен соң, яғни [[1896]] жылы &quot;минтонет&quot; ойыны Спрингфилде ( АҚШ, Массачусетс штаты) Христиан Жастар Одағының конференциясында назарға ұсынылды.  Аталмыш одақ волейболдың бастамашылары бола білді.&lt;br /&gt; 
Кейіннен тас қамалдан емес, арнайы тордан допты лақтыру мүмкіндігі пайда болған кезде профессор Альфред Хальстед &quot;минтонетті&quot; &quot;волейбол&quot; атауымен алмастыру қажет деп мәлімдеме жасады. 
[[1897]] жылы Христиан жастары қауымдастығы волейболдың ресми шарттарын айқындап, арнайы анықтама ретінде шағын кітапша басып шығарды. &lt;br /&gt;
[[1900]] жылы волейбол танымалдығы жағынан АҚШ-тың шеңберінен шығып, әлемнің өзге елдеріне таныла бастады. Ойынға алғашында [[Канада]], кейін [[Үндістан]] және [[Азия]] елдерін қызығушылық танытқан.  1905 жылы [[Куба]], 1906 жылы [[Қытай]], 1908 жылы Жапонияда волейбол құрамалары құрылды. [[1909]] жылдан бастап [[Пуэрто-Рико]]да бұқаралық ақпарат құралдырында волейбол матчынан репортаждар беріледі бастады. Мысалы, [[1910]] жылы [[Перу]] мен [[Филиппин]]де, [[1912]] жылы [[Уругвай]] да, [[1914]] жылы [[Англия]]да, [[1917]] жылы [[Мексика]] мен [[Франция]]да, [[1918]] жылы [[Италия]]да, [[1919]] жылы [[Чехословакия]]да, [[1923]] жылы [[Африка]] құрлығындағы [[Мысыр]], [[Тунис]], [[Марокко]], ал [[1924]] жылы [[Испания]] мен [[Огославия]]да, [[1925]] жылы [[Голландия]]да Жастар Христиан Қауымдастығының бастамасымен арнайы командалар пайда болды.&lt;br /&gt;   
[[1900]] жылы АҚШ-тың  «Spalding» фирмасы алғашқы волейболдық доп жасап шығарды. Бүгінде ресми жарыстарда допты дайындауды жапондық &quot;Mikasa&quot; корпорациясы мен ағылшындық  &quot;Molten&quot; &quot;Wilson&quot; фирмасы жауапкершілікке алып отыр. 1900 жылы ойынның алғашқы ресми 12 ережесі қарастырылған. 
Оның ресми регламенті 20 жылдары қолданысқа енді. Сол кезде биресми халықаралық турнирлер өтіп тұрған болатын. [[1913]] жылы 16  ерлер командасымен Азия ойындары өтті. Оған Қытай мен Филиппин қатысты. &lt;br /&gt;
1913 жылы Манилда [[Қиыр Шығыс]] елдерінің ойын бағдарламаларына волейбол енгізілді. І-дүниежүзілік соғысқа дейін американдық әскерилер волейболды уақытты тиімді  өткізудің бір әдісі ретінде ойнаған. &lt;br /&gt;
[[1921]] жылы Қиыр Шығыста өткен чемпионат [[Азия]] мен [[Жапония]]да ерлер командалары арасында өткен алғашқы жоғары дәрежеде көрсетілді. &lt;br /&gt;
Ал, [[1922]] жылы Канада мен АҚШ-та Христиан Жастар Қауымдастығы жетекшілерінің қолдауымен волейболдан алғашқы ойын өткізілді. &lt;br /&gt;
Осы жылы Чехословакияда ерлер құрамасы арасында ұлттық чемпионат ұйымдастырылды. 1929 жылы Орталық Америкадағы олимпиадалық ұлттық комитет  ерлер волейбол құрамасын [[Куба]]да өтетін олимпиадалық аймақтық ойындар тізіміне қосты. Осы жылы АҚШ пен Польшада алғашқы ұлттық чемпионат өтті. Сонымен қатар біріншілік ойындары Еуропада, нақтырақ айтсақ, Англия, АҚШ, Франция мен [[Польша]] командалары өзара бәсекелесті. &lt;br /&gt;
Бірте-бірте волейбол халықаралық дәрежеге жетті. 1922 жылы АҚШ-та волейболды олимпиада ойындарына қосу туралы ұсыныс жасалды. &lt;br /&gt;
[[1932]] жылы әйелдерден құралған волейбол командасы [[Сальвадор]]да өткен аймақтық олимпиада жарысында өнер көрсетті. &lt;br /&gt;
Ал, [[1936]] жылы [[Стокгольм]]да [[гандбол]]дан халықаралық федерация мен Польша өкілдігі волейболды гандболдың бір түрі ретінде санау керектігі туралы бастама көтерген. Сол кезде Еуропадан 13, Америка елдерінен 5 және Азия мемлекеттерінен 4 елден арнайы комиссия құрылды. &lt;br /&gt;
1936 жылы волейболдан халықаралық федерацияның қолдауымен жарыстар өткізіліп тұрды. Алайда, [[Берлин]]де өтуі тиіс олимпидалық ойын екінші дүниежүзілік соғыс салдарынан үзіліс жасады. 
Әскери іс-қимыл аяқталған кезде, [[1944]] пен [[1946]] жылдары волейболдан әлем чемпионаты [[Бразилия]]да өткізілді. &lt;br /&gt;
[[1947]] жылдың 18 мен 20 сәуір аралығында [[Париж]]де 14 елдің қатысуымен (Белгия, Бразилия, [[Мажарстан]], Голландия, [[Мысыр]], Италия, Польша, [[Португалия]], [[Румыния]], АҚШ, Уругуай, Франция, Чехословакия және [[Югославия]]) Federation Internationale de Volleyball (FIVB - [[ФИВБ]]) Халықаралық волейбол федерациясы құрылды. Бұл волейболдың халықаралық деңгейде беделін арттыруға көп септігін тигізді. &lt;br /&gt;
80 жылдары ФИВБ-ға мүше болған елдер қатарын 156-ға өсті. [[1984]] жылы жаттықтыру курсының 100 жылдық мерейтойы.

==Қазақстандағы волейбол==
[[Сурет:Bulgaria-serbia volley 2012.jpg|thumb|right|388px]]
Қазақстанда алғашқы жарыс 1926 жылы [[Қызылорда]]да ұйымдастырылды. [[Қазақстан]] волейболы 20 ғасырдың 60-жылдары жақсы дамыған. Ол спорт шебері, КСРО-ның еңбек сіңірген жаттықтырушысы Октябрь Жарылғаповтың есіміне тікелей байланысты. Оның құрған «Буревестник» ерлер командасы 1969 жылы КСРО-ның, 1970 – 71 жылы Еуропа чемпиондарының кубогін жеңіп алды. Қазақстанда тәрбиеленген Валерий Кравченко, Олег Антропов, Надежда Смолеева 1968 жылы Мексикада өткен 19-Олимпиялық ойындардың, 1969 жылы Жәнібек Саурамбаев Еуропаның чемпионы атанды. Мұндай табысқа 1988 жылы С[[еул]]дегі 26-Олимпиялық ойындарда Ольга Кривошеева, Елена Чебукина, Татьяна Меньшовалар жетті. [[Алматы]]ның АДК әйелдер волейбол командасы 1984 жылы КСРО-ның чемпионы атанды. Волейболшылардың халықаралық одағы 1924 жылы құрылған; 1992 жылдан осы одаққа [[Қазақстан Республикасы]]ның Волейбол федерациясы мүше.

== Дереккөздер==
*Балалар энциклопедиясы
&lt;references/&gt;

==Сыртқы сілтемелер==
* [http://Malimetter.kz/volejbol/ Malimetter.kz Волейбол реферат] (қазақша)

{{wikify}}

[[Санат:Волейбол|*]]


{{stub}}</text>
      <sha1>j91ebqun52igquek1fi4of8d3ll4ydd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Арал (қала)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14187</id>
    <revision>
      <id>3054341</id>
      <parentid>2931673</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:19:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>сурет қою</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23979" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан
 |статусы                 = Қала
 |атауы                   = Арал
 |сурет                   = Aral tawelsizdik alani.jpg
 |әкімшілік күйі          = Облыстық маңызы бар қала
 |елтаңба                 = Emblem Aral.png
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_deg= 46|lat_min= 48|lat_sec=
  |lon_deg= 61|lon_min= 40|lon_sec=
  |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ
  |CoordScale             = 
 |ел картасының өлшемi    = 300 
 |облыс картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |облысы                  = Қызылорда облысы
 |кестедегі облыс         = Қызылорда облысы
 |ауданы                  = 
 |кестедегі аудан         = 
 |мекен түрі              = 
 |мекені                  = 
 |кестедегі мекен         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |әкімі                   = Бауыржан Махатов (2016 жыл)&lt;ref&gt;http://www.aralakimat.kz/kzv/memlekettik_organdar/apparat_akimov_poselkov_i_aylnyh_okrugov/Aral_kalasy/index.php&lt;/ref&gt;
 |құрылған уақыты         = 1905
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 1938
 |жер аумағы              = 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 30&amp;nbsp;505&lt;ref name=&quot;stat.kz&quot;&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]&lt;/ref&gt;
  |санақ жылы             = 2011 
  |тығыздығы              =  
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          =
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = аралдық
 |телефон коды            = 72433
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = 
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     = Aral
 |сайты                   = http://www.aralakimat.kz/
 |сайт тілі               = kz
 |сайт тілі 2             = ru
 |сайт тілі 3             = 
}}
{{мағына|Арал (айрық)}}
[[Сурет:C72603e9bdd3d6092f0caa512954d822 big.jpg|thumb|250px‎|right|Аудандық мешіт]]
[[Image:AralSquare.JPG|thumb|right|Арал көшелері|300px]]
[[Image:Aral harbour.jpg|thumb|right|Арал теңізінің іздері.|300px]]
[[Сурет:20497a5a366cc75246e217dee4409736 big.jpg|thumb|300px|right|Тәуелсіздік алаңы‎]]
'''Арал қаласы''' — [[Қызылорда облысы]]ндағы аудан орталығы, қала, темір жол стансасы. Арал теңізінің солтүстік-шығысындағы [[Үлкен Сарышығанақ]] қолтығында, шөл белдемінде орналасқан. Тұрғыны 30 505 адам (2011). Іргесі 1905 ж. “Алтықұдық” деп аталған кішкене қыстақ негізінде қаланған. Кеңес өкіметі орнағаннан соң жұмысшы поселкесіне, кейін қалаға айналды. А-да балық аулау флотилиясы, балық өңдеу комбинаты, [[Арал кеме жөндеу зауыты|кеме жөндеу]], шыны жасау, май з-ттары, тігін ф-касы жұмыс істеді. Сондай-ақ т.ж. көлігінің жұмысын қамтамасыз ету және тұрмыс қажетін өтеу кәсіпорындары, орта мектеп, мәдениет үйі, кинотеатр, өлкетану мұражайы, аудандық аурухана, санэпидстанса, газет баспаханасы, қонақ үй, мейрамхана, қоғамдық тамақтандыру мекемелері бар. А. арқылы [[Орынбор]] — [[Ташкент]] т.ж. мен Қызылорда — [[Ақтөбе]] автомобиль жолы өтеді. Қала тұрғындары елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.&lt;ref&gt;[http://www.aralakimat.kz/ www.aralakimat.kz Арал ауданы әкімшілігінің веб торабы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101219101358/http://www.aralakimat.kz/ |date=2010-12-19 }}&lt;/ref&gt;

==Тарихы==
[[Арал ауданы]] 1929 жылы құрылған. Алғашқы кезде оның құрамына Қамыстыбас және Арал болыстары кірді. 1938 жылғы 29 наурыздан бастап жұмысшы поселкесі қалаға айналды, яғни [[Арал поселкасы]] Арал қаласы болып аталды. Ауданның орталығы Арал қаласы. Ауданда 2008 жылғы 1 қаңтарға 72145 адам тұрады. Оның 30622-сі Арал қаласының тұрғындары. Территориясы 52,2 км².

1921 жылы қазан төңкерісінің көсемі В. И. Ленин (В. Ульянов) Поволжье мен Ресейдің орталық аудандарындағы құрғақшылыққа байланысты аштықтан зардап шеккен халыққа көмек көрсету жөнінде Арал балықшыларына әйгілі үндеу-хатын жолдап, көмек беруді сұраған. Аралдықтар бұл Үндеуге жауап ретінде [[Ресей]]ге 14 вагон балық жіберген. [[Болшевик]]тер партиясының көсемі [[В.И.Ленин]] аралдықтардың бұл игі ісін зор бағалап, токарлық станок Арал балықшыларына сыйға тартқан.

1930 жылдары ауданда 17 балық колхозы, 5 балық заводы, 20-дан астам мал колхозы ұйымдасқан. Аудан халқы Ұлы Отан соғысы уақытында де өшпес ерлік, асқақ рухтың үлгісін көрсетті. Ауданнан соғысқа 11 мыңнан астам адам кетіп, оның 6038 елге оралмай, майдан даласында қалды. 2005 жылы Арал боздақтарының рухына арналып аудан орталығының орталық алаңында Тағзым алаңы орнатылды.

Арал теңізі 1963 жылдардан бастап тартыла бастады. Арал теңізінің проблемасы жөнінде Алматы, Ташкент, Нөкіс, Қызылорда және Арал қалаларында мемлекетаралық деңгейде кеңестер өткізілді. Осының нәтижесінде құны 84,0 млн. АҚШ долларын құрайтын «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау» жобасы іске асып, жобаның І фазасы 2007 жылы аяқталды. Қазіргі таңда жобаның ІІ фазасының техникалық-экономикалық негіздемесі әзірленуде.

Бүгінгі таңда ауданда 51 мектеп, 1 аудандық, 1 қалалық мәдениет үйлері, 4 ауылдық мәдениет үйі, 25 ауылдық клуб, 2 демалыс кешені, 6 халықтық ұжымдар, 32 көпшілік кітапхана, 1 аудандық, 1 жүйке аурулар, 1 өкпе аурулар аруханалары мен 1 перзентхана, 1 медициналық жедел жәрдем стансасы, 8 жанұялық дәрігерлік емхана, 5 ауылдық аурухана және 28 басқа да емдеу мекемелері халыққа қызмет жасайды.&lt;ref&gt;[http://aral.ucoz.kz http://aral.ucoz.kz]&lt;/ref&gt;

== Географиясы ==
=== Климаты ===
&lt;div style=&quot;max-width:75%&quot;&gt;{{Қаланың ауа райы
|Жер_ілік = Арал 
|Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/арал/ Арал ауа райы мен климаты]
|Қаң_а_макс  = 5.8
|Ақп_а_макс  = 17.8
|Нау_а_макс  = 29.2
|Сәу_а_макс  = 33.9
|Мам_а_макс  = 38.3
|Мау_а_макс  = 44.6
|Шіл_а_макс  = 44.8
|Там_а_макс  = 44.4
|Қыр_а_макс  = 41.0
|Қаз_а_макс  = 32.6
|Қар_а_макс  = 24.7
|Жел_а_макс  = 10.3
|Жыл__а_макс  = 44.8
|Қаң_а_мин  = -33.9
|Ақп_а_мин  = -36.7
|Нау_а_мин  = -27.1
|Сәу_а_мин  = -11.8
|Мам_а_мин  = -1.5
|Мау_а_мин  = 6.3
|Шіл_а_мин  = 10.9
|Там_а_мин  = 6.9
|Қыр_а_мин  = -3.5
|Қаз_а_мин  = -13.6
|Қар_а_мин  = -27.0
|Жел_а_мин  = -31.8
|Жыл__а_мин  = -36.7
|Қаң_ор_макс  = -6.8
|Ақп_ор_макс  = -5.5
|Нау_ор_макс  = 3.9
|Сәу_ор_макс  = 17.9
|Мам_ор_макс  = 26.0
|Мау_ор_макс  = 32.3
|Шіл_ор_макс  = 34.2
|Там_ор_макс  = 32.4
|Қыр_ор_макс  = 25.1
|Қаз_ор_макс  = 15.1
|Қар_ор_макс  = 4.1
|Жел_ор_макс  = -3.9
|Жыл__ор_макс  = 14.6
|Қаң_ор_мин  = -14.5
|Ақп_ор_мин  = -14.3
|Нау_ор_мин  = -5.9
|Сәу_ор_мин  = 5.4
|Мам_ор_мин  = 12.3
|Мау_ор_мин  = 18.3
|Шіл_ор_мин  = 20.4
|Там_ор_мин  = 18.3
|Қыр_ор_мин  = 11.2
|Қаз_ор_мин  = 3.0
|Қар_ор_мин  = -4.3
|Жел_ор_мин  = -11.1
|Жыл__ор_мин  = 3.2
|Қаң_ор  = -10.7
|Ақп_ор  = -9.9
|Нау_ор  = -1.0
|Сәу_ор  = 11.7
|Мам_ор  = 19.2
|Мау_ор  = 25.3
|Шіл_ор  = 27.3
|Там_ор  = 25.3
|Қыр_ор  = 18.2
|Қаз_ор  = 9.0
|Қар_ор  = -0.1
|Жел_ор  = -7.5
|Жыл__ор  = 8.9
|Қаң_ор_ж-ш  = 11.5
|Ақп_ор_ж-ш  = 9.5
|Нау_ор_ж-ш  = 15.1
|Сәу_ор_ж-ш  = 13.9
|Мам_ор_ж-ш  = 15.2
|Мау_ор_ж-ш  = 14.9
|Шіл_ор_ж-ш  = 8.2
|Там_ор_ж-ш  = 5.0
|Қыр_ор_ж-ш  = 6.4
|Қаз_ор_ж-ш  = 13.4
|Қар_ор_ж-ш  = 14.5
|Жел_ор_ж-ш  = 12.0
|Жыл__ор_ж-ш  = 139.6
|}}
&lt;/div&gt;

==Аралда туғандар==
Ауданнан екі Кеңес Одағының батыры, 16 Социалистік Еңбек Ері шыққан. Аты əлемге əйгілі суретші, жұмыстары Еуропа мен басқа елдердің, белгілі мұражайларында тұрған, Қазақстан Суретшілер Одағының, Қазақстан Қолөнершілер Одағының мүшесі, суретші-зергер Құлмамбетов Құдайберген Тағжанұлының туған жері. Сонымен қатар, Арал ауданында мемлекеттік қайраткер [[Шапақ Артықбаев]], халық жазушысы [[Әбдіжәміл Нұрпейісов]], жазушы-ақын [[Зейнолла Шүкіров]], Қазақстан Республикасының тұңғыш Үкімет басшысы [[Ұзақбай Қараманов]], ғалым-профессор [[Нажмадин Күнқожаев]] секілді бүкіл әлемге белгілі қайраткерлер дүниеге келген.

=== Арал қаласының құрметті тұрғындары ===
*[[Рохлин, Лев Яковлевич|Лев Рохлин]] [[1947]] жылы Арал қаласында туған .
*[[Төлеген Медетбаев]] Арал қаласында туған.
*[[Әбдіжәміл Нұрпейісов]] Арал қаласының тумасы болып табылады.
*[[Зейнолла Шүкіров]] Арал ауданында туған.
*[[1951]] жылы [[Аралсульфат]] елді-мекенінде Кеңес Одағы Батыры генерал [[Валерий Очиров]] туған.

==Табиғаты==
Арал теңізі – құмды, құрғақ климатты үстірт қыратқа орналасқан. Ол – ертедегі [[Сармат]] теңізінің бір бөлігі.

Теңіздің 96 процентін су, 4 процентін жер құрайды. Арал жер шарының 60 градустық ендігінде орналасқан. Теңіз суы сағат тілі іспетті, оңнан солға қарай оралып ағады.

Кайназой дәуірінің орта шенінде, яғни бұдан 21 млн 1200 жыл бұрын, Арал каспий теңізіне қосылып жатқан. Бұл байланыс 1573 жылға дейін созылған.

==Арал шежіресі==
Осы дәәуірдің 950 жылы Ибн-Рустемнің замандасы Масуди « Балық өзені келіп құятын Джейнухом (Амудария) Тармидь, Испиран сияқты бірнеше салаға бөлініп, бір тарауы Хорасанмен көп қамалға айырылатын Ховарезм (Қият) қаласының төменгі жағымен Джоуджания (көне Үргеніш) жиегінде тұрған көлге құяды» деп жазған. Ғалымның көл деп отырғаны қазіргі Арал теңізі.

Бұдан 1800 жылдай бұрын өмір сүрген атақты грек оқымыстысы Кландин Птоломей өзінің «Алмагест» (Ұлы құрылыс) деген шығармасында жер шарының 27 бөліктен тұратын картасын жасаған. Оның 22-картасында Арал теңізі мен Каспий теңізі бейнеленген. Мұнда Зарафшан, Амудария (Оксус) өзендерінің Каспийге құйып жатқандығы көрсетілген.

Бұдан 62 мың жыл бұрын Амудария Ферғананың сайы арқылы Тянь-Шань тауынан басталған. Осы кезде жиһанкез Марко Поло да бұған «Ион» деп ат берген. Ал, Сырдария (Яксарт) мен қазіргі Бұхара облысындағы Кулдик тауының шығысындағы сайдың ізімен аққан.

Арал теңізінің терістік бетіндегі Саршығанақ, Ақеспе тұсынан 80м тереңдіктен Олигоцен уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектері тасқа айнала бастаған күйінде табылды. Бұл кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді.

Мезозой дәуірінде мұхит түбінде өмір сүрген фораменифер деген жәндіктің сыртқы қабыршағынан пайда болатын бор Арал теңізінің терістік жағындағы Ақкісіден табылып отыр.

Б.з.б 138 жылы Қытай үкіметінің елшісі Чжан-Цянь өзінің жазбаларында «Кан-гюй мемлекеті жарлы, жиексіз үлкен теңіздің жағасында жатыр. Бұл терістік теңізі» деп жазған.

Арал теңізі осы атауды иеленгенге дейін түрліше аталған. Оны саяхатшылардың еңбектерінен жиі кездестіреміз. Мысалы; 865 жылы Ибн-Хордарбек «Күрдер» көлі десе, 943 жылғы Масуди «Күрджани», 961 жылы Истахди «Казбин», 1339 жылы Хафизи «Абдуда», ХІІІ ғасырда Бекрон «Джент» көлі деп жазған. Бүгінгі Арал теңізі деген атау негізінен ХVІІ ғасырдан бергі жерде берілген.

Сырдарияға дейін құятын өзендер жайлы бірінші толық мағлұматты 1664-1665 жылдары голландиялық Николай витсе жазған. Ол 1692 жылы жарыққа шыққан «Терістік және Түстік Татария» деген еңбегінде Валин (каспий) теңізінен Көк(Арал) теңізіне дейін 250км. Көк теңізге оңтүстіктен буен (Шу) өзені құйып жатады» деп жазған.

Арал теңізін саяхатшылар әр ғасырда картаға түсірумен болған. Атап айтсақ, 1658 жылы ағылшын Дженкинсон, 1664 жылы голландиялық Николай витсен, 1723 жылы Далилия, 1734 жылы Крылов, 1741 жылы Муравин, 1834 жылы Левшин. Теңіз табиғатын зерттеуде капитан Бутаков пен ұлы кобзарь Шевченко да көп еңбек сіңірген.

Бутаков бастаған экспедиция 1 ай бойы Райым қорғанында 2 кеме жасаған. Алғашқы кеменің капитаны Қаратеңіз морягі Мертового болды, екіншісінің құрамындағы 27 кісінің бірі – Тарас Шевченко.

1853 жылы Арал теңізінде тұңғыш рет пароход жүрді. Ол 1850 жылғы қазан айындағы патшалық Ресейдің заказы бойынша Швецияның Мотол қаласында 49 347 сомға жасалған.

1886 жылы Аралдың оңтүстік бетінде А.Никольскийдің, ал солтүстік жағындаакадемик Бергтің басқаруымен эксредиция ұйымдастырылып, балық байлығы жете зерттелді. Патшалық Ресей осы мол олжаны игеру мақсатында 1905 жылы темір жол құрылысын салды. Осыдан кейін Астраханьнан, Доннан, Қаратеңіз маңынан, Орталық ресейден жеке балық аулаушылар келе бастады. Лапшин, Риткин, Красильников, Макеев секілді саудагерлер ірі-ірі балық кәсіпшіліктерін ашып, «Хиуа» атты акционерлік қоғам құрды.

1913 жылы арал поселка атанған. Онда 1026 адам тұрған.

Поволжье халқының басына ауыр күн туғанда В.И.Ленин 1921 жылы 7 қазанда: Арал балықшыларына хат жолдап, ашыққандарға көмек көрсетуін өтінген. Бөгендіктер телеграмманы алысымен 24 сағаттың ішінде 14 вагон балық жөнелтті

Арал балық зерттеу станциясы 1920 жылдан жұмыс істей бастады

1925 жылы қазіргі Арал ауданында «Серіктестік» деген балық аулайтын ұйым құрылды. Ұйымның алтауы Арал жерінде, төртеуі Мойнақ маңында болды.

1928 жылы Арал теңізінің балықшыларының басын біріктіріп «Балықшылар одағы құрылды. Басқарма председателі болып патша заманында жер ауып келген Дон казагі Дубовик (1897-1945) сайланды.

1928 жылы Арал аудан орталығы болды. Сол жылы кеме жасау заводы салынды.

1930 жылы Қазақ ССС Жоғарғы Кеңесінің арнайы қаулысымен Арал қала аталды.

1930 жылдан бастап профессор М.И.Ильиннің басқаруымен Мойнақ пен Арал қаласында консерві заводы салына бастады. Ол жылына 6 миллионнан астам консерві шығарды.

1932 жылы Арал ауданында 173 тұз өндіретін трест ұйымдастырылды. Ол жыл сайын орта есеппен 262 мың тонна тұз өндірді.

Аралда 1920 жылдан бері сульфат өндіріліп келді.

1940 жылы профессор Г.В.Никольский Арал теңізіндегі балықтардың түрі мен олардың қандай тереңдікте жүретіндігі жөнінде арнайы карта жасалды. Сол жоба бойынша бекіре, жайын, ақбалық, шортан, сазан, тісті, шабақ, алабұға, қаяз, табан, торта, айнакөз, шомая ауланды.

Соғыс жалдарында Арал балықшылары 23 430 тонна сапалы балықты Отан қорғаушылар мен туысқан республикаларға жөнелтті.

1946 жылы Арал қаласында шыны заводы салынды.

Кезінде Арал портының пароходствосы арқылы [[Түрікменстан]]ға баратын жүктің 25 проценті, [[Өзбекстан]]ға жеткізілетін заттың 70 проценті тасылған.

1946 жылғы мәлімет бойынша Арал қаласында қазақ, орыс, азербайжан, неміс, латыш, поляк, молдаван, қалмақ, чуваш секілді 33 ұлттың өкілі тұрған.

1960 жылға дейін Арал қаласынан Нүкіс, Мойнақ, Шаржауға жолаушылар таситын кемелер жүріп тұрған.

1970 жылға дейін Арал теңізінде балықтың 34 түрі есепке алынған.&lt;ref&gt;[http://aral.forever.kz http://aral.forever.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090211165324/http://aral.forever.kz/ |date=2009-02-11 }}&lt;/ref&gt;

== Қала суреттері ==
&lt;gallery&gt;
АралIMG 20220612 201445.jpg|Арал

&lt;/gallery&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Commonscat|Aral (city)}}
{{Қазақстан қалалары}}
{{Арал ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Арал қаласы]]
[[Санат:Арал ауданы елді мекендері]]
[[Санат:Арал теңізі]]
[[Санат:XX ғасырда құрылған қалалар]]</text>
      <sha1>toyis418ww295rjrnb8w8xmx8s9hae9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054342</id>
      <parentid>3054341</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:20:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Қала суреттері */ сурет қою</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24019" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан
 |статусы                 = Қала
 |атауы                   = Арал
 |сурет                   = Aral tawelsizdik alani.jpg
 |әкімшілік күйі          = Облыстық маңызы бар қала
 |елтаңба                 = Emblem Aral.png
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_deg= 46|lat_min= 48|lat_sec=
  |lon_deg= 61|lon_min= 40|lon_sec=
  |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ
  |CoordScale             = 
 |ел картасының өлшемi    = 300 
 |облыс картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |облысы                  = Қызылорда облысы
 |кестедегі облыс         = Қызылорда облысы
 |ауданы                  = 
 |кестедегі аудан         = 
 |мекен түрі              = 
 |мекені                  = 
 |кестедегі мекен         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |әкімі                   = Бауыржан Махатов (2016 жыл)&lt;ref&gt;http://www.aralakimat.kz/kzv/memlekettik_organdar/apparat_akimov_poselkov_i_aylnyh_okrugov/Aral_kalasy/index.php&lt;/ref&gt;
 |құрылған уақыты         = 1905
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 1938
 |жер аумағы              = 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 30&amp;nbsp;505&lt;ref name=&quot;stat.kz&quot;&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]&lt;/ref&gt;
  |санақ жылы             = 2011 
  |тығыздығы              =  
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          =
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = аралдық
 |телефон коды            = 72433
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = 
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     = Aral
 |сайты                   = http://www.aralakimat.kz/
 |сайт тілі               = kz
 |сайт тілі 2             = ru
 |сайт тілі 3             = 
}}
{{мағына|Арал (айрық)}}
[[Сурет:C72603e9bdd3d6092f0caa512954d822 big.jpg|thumb|250px‎|right|Аудандық мешіт]]
[[Image:AralSquare.JPG|thumb|right|Арал көшелері|300px]]
[[Image:Aral harbour.jpg|thumb|right|Арал теңізінің іздері.|300px]]
[[Сурет:20497a5a366cc75246e217dee4409736 big.jpg|thumb|300px|right|Тәуелсіздік алаңы‎]]
'''Арал қаласы''' — [[Қызылорда облысы]]ндағы аудан орталығы, қала, темір жол стансасы. Арал теңізінің солтүстік-шығысындағы [[Үлкен Сарышығанақ]] қолтығында, шөл белдемінде орналасқан. Тұрғыны 30 505 адам (2011). Іргесі 1905 ж. “Алтықұдық” деп аталған кішкене қыстақ негізінде қаланған. Кеңес өкіметі орнағаннан соң жұмысшы поселкесіне, кейін қалаға айналды. А-да балық аулау флотилиясы, балық өңдеу комбинаты, [[Арал кеме жөндеу зауыты|кеме жөндеу]], шыны жасау, май з-ттары, тігін ф-касы жұмыс істеді. Сондай-ақ т.ж. көлігінің жұмысын қамтамасыз ету және тұрмыс қажетін өтеу кәсіпорындары, орта мектеп, мәдениет үйі, кинотеатр, өлкетану мұражайы, аудандық аурухана, санэпидстанса, газет баспаханасы, қонақ үй, мейрамхана, қоғамдық тамақтандыру мекемелері бар. А. арқылы [[Орынбор]] — [[Ташкент]] т.ж. мен Қызылорда — [[Ақтөбе]] автомобиль жолы өтеді. Қала тұрғындары елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.&lt;ref&gt;[http://www.aralakimat.kz/ www.aralakimat.kz Арал ауданы әкімшілігінің веб торабы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101219101358/http://www.aralakimat.kz/ |date=2010-12-19 }}&lt;/ref&gt;

==Тарихы==
[[Арал ауданы]] 1929 жылы құрылған. Алғашқы кезде оның құрамына Қамыстыбас және Арал болыстары кірді. 1938 жылғы 29 наурыздан бастап жұмысшы поселкесі қалаға айналды, яғни [[Арал поселкасы]] Арал қаласы болып аталды. Ауданның орталығы Арал қаласы. Ауданда 2008 жылғы 1 қаңтарға 72145 адам тұрады. Оның 30622-сі Арал қаласының тұрғындары. Территориясы 52,2 км².

1921 жылы қазан төңкерісінің көсемі В. И. Ленин (В. Ульянов) Поволжье мен Ресейдің орталық аудандарындағы құрғақшылыққа байланысты аштықтан зардап шеккен халыққа көмек көрсету жөнінде Арал балықшыларына әйгілі үндеу-хатын жолдап, көмек беруді сұраған. Аралдықтар бұл Үндеуге жауап ретінде [[Ресей]]ге 14 вагон балық жіберген. [[Болшевик]]тер партиясының көсемі [[В.И.Ленин]] аралдықтардың бұл игі ісін зор бағалап, токарлық станок Арал балықшыларына сыйға тартқан.

1930 жылдары ауданда 17 балық колхозы, 5 балық заводы, 20-дан астам мал колхозы ұйымдасқан. Аудан халқы Ұлы Отан соғысы уақытында де өшпес ерлік, асқақ рухтың үлгісін көрсетті. Ауданнан соғысқа 11 мыңнан астам адам кетіп, оның 6038 елге оралмай, майдан даласында қалды. 2005 жылы Арал боздақтарының рухына арналып аудан орталығының орталық алаңында Тағзым алаңы орнатылды.

Арал теңізі 1963 жылдардан бастап тартыла бастады. Арал теңізінің проблемасы жөнінде Алматы, Ташкент, Нөкіс, Қызылорда және Арал қалаларында мемлекетаралық деңгейде кеңестер өткізілді. Осының нәтижесінде құны 84,0 млн. АҚШ долларын құрайтын «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау» жобасы іске асып, жобаның І фазасы 2007 жылы аяқталды. Қазіргі таңда жобаның ІІ фазасының техникалық-экономикалық негіздемесі әзірленуде.

Бүгінгі таңда ауданда 51 мектеп, 1 аудандық, 1 қалалық мәдениет үйлері, 4 ауылдық мәдениет үйі, 25 ауылдық клуб, 2 демалыс кешені, 6 халықтық ұжымдар, 32 көпшілік кітапхана, 1 аудандық, 1 жүйке аурулар, 1 өкпе аурулар аруханалары мен 1 перзентхана, 1 медициналық жедел жәрдем стансасы, 8 жанұялық дәрігерлік емхана, 5 ауылдық аурухана және 28 басқа да емдеу мекемелері халыққа қызмет жасайды.&lt;ref&gt;[http://aral.ucoz.kz http://aral.ucoz.kz]&lt;/ref&gt;

== Географиясы ==
=== Климаты ===
&lt;div style=&quot;max-width:75%&quot;&gt;{{Қаланың ауа райы
|Жер_ілік = Арал 
|Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/арал/ Арал ауа райы мен климаты]
|Қаң_а_макс  = 5.8
|Ақп_а_макс  = 17.8
|Нау_а_макс  = 29.2
|Сәу_а_макс  = 33.9
|Мам_а_макс  = 38.3
|Мау_а_макс  = 44.6
|Шіл_а_макс  = 44.8
|Там_а_макс  = 44.4
|Қыр_а_макс  = 41.0
|Қаз_а_макс  = 32.6
|Қар_а_макс  = 24.7
|Жел_а_макс  = 10.3
|Жыл__а_макс  = 44.8
|Қаң_а_мин  = -33.9
|Ақп_а_мин  = -36.7
|Нау_а_мин  = -27.1
|Сәу_а_мин  = -11.8
|Мам_а_мин  = -1.5
|Мау_а_мин  = 6.3
|Шіл_а_мин  = 10.9
|Там_а_мин  = 6.9
|Қыр_а_мин  = -3.5
|Қаз_а_мин  = -13.6
|Қар_а_мин  = -27.0
|Жел_а_мин  = -31.8
|Жыл__а_мин  = -36.7
|Қаң_ор_макс  = -6.8
|Ақп_ор_макс  = -5.5
|Нау_ор_макс  = 3.9
|Сәу_ор_макс  = 17.9
|Мам_ор_макс  = 26.0
|Мау_ор_макс  = 32.3
|Шіл_ор_макс  = 34.2
|Там_ор_макс  = 32.4
|Қыр_ор_макс  = 25.1
|Қаз_ор_макс  = 15.1
|Қар_ор_макс  = 4.1
|Жел_ор_макс  = -3.9
|Жыл__ор_макс  = 14.6
|Қаң_ор_мин  = -14.5
|Ақп_ор_мин  = -14.3
|Нау_ор_мин  = -5.9
|Сәу_ор_мин  = 5.4
|Мам_ор_мин  = 12.3
|Мау_ор_мин  = 18.3
|Шіл_ор_мин  = 20.4
|Там_ор_мин  = 18.3
|Қыр_ор_мин  = 11.2
|Қаз_ор_мин  = 3.0
|Қар_ор_мин  = -4.3
|Жел_ор_мин  = -11.1
|Жыл__ор_мин  = 3.2
|Қаң_ор  = -10.7
|Ақп_ор  = -9.9
|Нау_ор  = -1.0
|Сәу_ор  = 11.7
|Мам_ор  = 19.2
|Мау_ор  = 25.3
|Шіл_ор  = 27.3
|Там_ор  = 25.3
|Қыр_ор  = 18.2
|Қаз_ор  = 9.0
|Қар_ор  = -0.1
|Жел_ор  = -7.5
|Жыл__ор  = 8.9
|Қаң_ор_ж-ш  = 11.5
|Ақп_ор_ж-ш  = 9.5
|Нау_ор_ж-ш  = 15.1
|Сәу_ор_ж-ш  = 13.9
|Мам_ор_ж-ш  = 15.2
|Мау_ор_ж-ш  = 14.9
|Шіл_ор_ж-ш  = 8.2
|Там_ор_ж-ш  = 5.0
|Қыр_ор_ж-ш  = 6.4
|Қаз_ор_ж-ш  = 13.4
|Қар_ор_ж-ш  = 14.5
|Жел_ор_ж-ш  = 12.0
|Жыл__ор_ж-ш  = 139.6
|}}
&lt;/div&gt;

==Аралда туғандар==
Ауданнан екі Кеңес Одағының батыры, 16 Социалистік Еңбек Ері шыққан. Аты əлемге əйгілі суретші, жұмыстары Еуропа мен басқа елдердің, белгілі мұражайларында тұрған, Қазақстан Суретшілер Одағының, Қазақстан Қолөнершілер Одағының мүшесі, суретші-зергер Құлмамбетов Құдайберген Тағжанұлының туған жері. Сонымен қатар, Арал ауданында мемлекеттік қайраткер [[Шапақ Артықбаев]], халық жазушысы [[Әбдіжәміл Нұрпейісов]], жазушы-ақын [[Зейнолла Шүкіров]], Қазақстан Республикасының тұңғыш Үкімет басшысы [[Ұзақбай Қараманов]], ғалым-профессор [[Нажмадин Күнқожаев]] секілді бүкіл әлемге белгілі қайраткерлер дүниеге келген.

=== Арал қаласының құрметті тұрғындары ===
*[[Рохлин, Лев Яковлевич|Лев Рохлин]] [[1947]] жылы Арал қаласында туған .
*[[Төлеген Медетбаев]] Арал қаласында туған.
*[[Әбдіжәміл Нұрпейісов]] Арал қаласының тумасы болып табылады.
*[[Зейнолла Шүкіров]] Арал ауданында туған.
*[[1951]] жылы [[Аралсульфат]] елді-мекенінде Кеңес Одағы Батыры генерал [[Валерий Очиров]] туған.

==Табиғаты==
Арал теңізі – құмды, құрғақ климатты үстірт қыратқа орналасқан. Ол – ертедегі [[Сармат]] теңізінің бір бөлігі.

Теңіздің 96 процентін су, 4 процентін жер құрайды. Арал жер шарының 60 градустық ендігінде орналасқан. Теңіз суы сағат тілі іспетті, оңнан солға қарай оралып ағады.

Кайназой дәуірінің орта шенінде, яғни бұдан 21 млн 1200 жыл бұрын, Арал каспий теңізіне қосылып жатқан. Бұл байланыс 1573 жылға дейін созылған.

==Арал шежіресі==
Осы дәәуірдің 950 жылы Ибн-Рустемнің замандасы Масуди « Балық өзені келіп құятын Джейнухом (Амудария) Тармидь, Испиран сияқты бірнеше салаға бөлініп, бір тарауы Хорасанмен көп қамалға айырылатын Ховарезм (Қият) қаласының төменгі жағымен Джоуджания (көне Үргеніш) жиегінде тұрған көлге құяды» деп жазған. Ғалымның көл деп отырғаны қазіргі Арал теңізі.

Бұдан 1800 жылдай бұрын өмір сүрген атақты грек оқымыстысы Кландин Птоломей өзінің «Алмагест» (Ұлы құрылыс) деген шығармасында жер шарының 27 бөліктен тұратын картасын жасаған. Оның 22-картасында Арал теңізі мен Каспий теңізі бейнеленген. Мұнда Зарафшан, Амудария (Оксус) өзендерінің Каспийге құйып жатқандығы көрсетілген.

Бұдан 62 мың жыл бұрын Амудария Ферғананың сайы арқылы Тянь-Шань тауынан басталған. Осы кезде жиһанкез Марко Поло да бұған «Ион» деп ат берген. Ал, Сырдария (Яксарт) мен қазіргі Бұхара облысындағы Кулдик тауының шығысындағы сайдың ізімен аққан.

Арал теңізінің терістік бетіндегі Саршығанақ, Ақеспе тұсынан 80м тереңдіктен Олигоцен уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектері тасқа айнала бастаған күйінде табылды. Бұл кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді.

Мезозой дәуірінде мұхит түбінде өмір сүрген фораменифер деген жәндіктің сыртқы қабыршағынан пайда болатын бор Арал теңізінің терістік жағындағы Ақкісіден табылып отыр.

Б.з.б 138 жылы Қытай үкіметінің елшісі Чжан-Цянь өзінің жазбаларында «Кан-гюй мемлекеті жарлы, жиексіз үлкен теңіздің жағасында жатыр. Бұл терістік теңізі» деп жазған.

Арал теңізі осы атауды иеленгенге дейін түрліше аталған. Оны саяхатшылардың еңбектерінен жиі кездестіреміз. Мысалы; 865 жылы Ибн-Хордарбек «Күрдер» көлі десе, 943 жылғы Масуди «Күрджани», 961 жылы Истахди «Казбин», 1339 жылы Хафизи «Абдуда», ХІІІ ғасырда Бекрон «Джент» көлі деп жазған. Бүгінгі Арал теңізі деген атау негізінен ХVІІ ғасырдан бергі жерде берілген.

Сырдарияға дейін құятын өзендер жайлы бірінші толық мағлұматты 1664-1665 жылдары голландиялық Николай витсе жазған. Ол 1692 жылы жарыққа шыққан «Терістік және Түстік Татария» деген еңбегінде Валин (каспий) теңізінен Көк(Арал) теңізіне дейін 250км. Көк теңізге оңтүстіктен буен (Шу) өзені құйып жатады» деп жазған.

Арал теңізін саяхатшылар әр ғасырда картаға түсірумен болған. Атап айтсақ, 1658 жылы ағылшын Дженкинсон, 1664 жылы голландиялық Николай витсен, 1723 жылы Далилия, 1734 жылы Крылов, 1741 жылы Муравин, 1834 жылы Левшин. Теңіз табиғатын зерттеуде капитан Бутаков пен ұлы кобзарь Шевченко да көп еңбек сіңірген.

Бутаков бастаған экспедиция 1 ай бойы Райым қорғанында 2 кеме жасаған. Алғашқы кеменің капитаны Қаратеңіз морягі Мертового болды, екіншісінің құрамындағы 27 кісінің бірі – Тарас Шевченко.

1853 жылы Арал теңізінде тұңғыш рет пароход жүрді. Ол 1850 жылғы қазан айындағы патшалық Ресейдің заказы бойынша Швецияның Мотол қаласында 49 347 сомға жасалған.

1886 жылы Аралдың оңтүстік бетінде А.Никольскийдің, ал солтүстік жағындаакадемик Бергтің басқаруымен эксредиция ұйымдастырылып, балық байлығы жете зерттелді. Патшалық Ресей осы мол олжаны игеру мақсатында 1905 жылы темір жол құрылысын салды. Осыдан кейін Астраханьнан, Доннан, Қаратеңіз маңынан, Орталық ресейден жеке балық аулаушылар келе бастады. Лапшин, Риткин, Красильников, Макеев секілді саудагерлер ірі-ірі балық кәсіпшіліктерін ашып, «Хиуа» атты акционерлік қоғам құрды.

1913 жылы арал поселка атанған. Онда 1026 адам тұрған.

Поволжье халқының басына ауыр күн туғанда В.И.Ленин 1921 жылы 7 қазанда: Арал балықшыларына хат жолдап, ашыққандарға көмек көрсетуін өтінген. Бөгендіктер телеграмманы алысымен 24 сағаттың ішінде 14 вагон балық жөнелтті

Арал балық зерттеу станциясы 1920 жылдан жұмыс істей бастады

1925 жылы қазіргі Арал ауданында «Серіктестік» деген балық аулайтын ұйым құрылды. Ұйымның алтауы Арал жерінде, төртеуі Мойнақ маңында болды.

1928 жылы Арал теңізінің балықшыларының басын біріктіріп «Балықшылар одағы құрылды. Басқарма председателі болып патша заманында жер ауып келген Дон казагі Дубовик (1897-1945) сайланды.

1928 жылы Арал аудан орталығы болды. Сол жылы кеме жасау заводы салынды.

1930 жылы Қазақ ССС Жоғарғы Кеңесінің арнайы қаулысымен Арал қала аталды.

1930 жылдан бастап профессор М.И.Ильиннің басқаруымен Мойнақ пен Арал қаласында консерві заводы салына бастады. Ол жылына 6 миллионнан астам консерві шығарды.

1932 жылы Арал ауданында 173 тұз өндіретін трест ұйымдастырылды. Ол жыл сайын орта есеппен 262 мың тонна тұз өндірді.

Аралда 1920 жылдан бері сульфат өндіріліп келді.

1940 жылы профессор Г.В.Никольский Арал теңізіндегі балықтардың түрі мен олардың қандай тереңдікте жүретіндігі жөнінде арнайы карта жасалды. Сол жоба бойынша бекіре, жайын, ақбалық, шортан, сазан, тісті, шабақ, алабұға, қаяз, табан, торта, айнакөз, шомая ауланды.

Соғыс жалдарында Арал балықшылары 23 430 тонна сапалы балықты Отан қорғаушылар мен туысқан республикаларға жөнелтті.

1946 жылы Арал қаласында шыны заводы салынды.

Кезінде Арал портының пароходствосы арқылы [[Түрікменстан]]ға баратын жүктің 25 проценті, [[Өзбекстан]]ға жеткізілетін заттың 70 проценті тасылған.

1946 жылғы мәлімет бойынша Арал қаласында қазақ, орыс, азербайжан, неміс, латыш, поляк, молдаван, қалмақ, чуваш секілді 33 ұлттың өкілі тұрған.

1960 жылға дейін Арал қаласынан Нүкіс, Мойнақ, Шаржауға жолаушылар таситын кемелер жүріп тұрған.

1970 жылға дейін Арал теңізінде балықтың 34 түрі есепке алынған.&lt;ref&gt;[http://aral.forever.kz http://aral.forever.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090211165324/http://aral.forever.kz/ |date=2009-02-11 }}&lt;/ref&gt;

== Қала суреттері ==
&lt;gallery&gt;
АралIMG 20220612 201445.jpg|Арал
Арал MG 20220612 201634.jpg|Арал
&lt;/gallery&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Commonscat|Aral (city)}}
{{Қазақстан қалалары}}
{{Арал ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Арал қаласы]]
[[Санат:Арал ауданы елді мекендері]]
[[Санат:Арал теңізі]]
[[Санат:XX ғасырда құрылған қалалар]]</text>
      <sha1>c9cv71eu5qwpqesp6zmukdgsoyhj95s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054343</id>
      <parentid>3054342</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:20:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Қала суреттері */ сурет қою</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24064" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан
 |статусы                 = Қала
 |атауы                   = Арал
 |сурет                   = Aral tawelsizdik alani.jpg
 |әкімшілік күйі          = Облыстық маңызы бар қала
 |елтаңба                 = Emblem Aral.png
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_deg= 46|lat_min= 48|lat_sec=
  |lon_deg= 61|lon_min= 40|lon_sec=
  |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ
  |CoordScale             = 
 |ел картасының өлшемi    = 300 
 |облыс картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |облысы                  = Қызылорда облысы
 |кестедегі облыс         = Қызылорда облысы
 |ауданы                  = 
 |кестедегі аудан         = 
 |мекен түрі              = 
 |мекені                  = 
 |кестедегі мекен         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |әкімі                   = Бауыржан Махатов (2016 жыл)&lt;ref&gt;http://www.aralakimat.kz/kzv/memlekettik_organdar/apparat_akimov_poselkov_i_aylnyh_okrugov/Aral_kalasy/index.php&lt;/ref&gt;
 |құрылған уақыты         = 1905
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 1938
 |жер аумағы              = 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 30&amp;nbsp;505&lt;ref name=&quot;stat.kz&quot;&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]&lt;/ref&gt;
  |санақ жылы             = 2011 
  |тығыздығы              =  
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          =
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = аралдық
 |телефон коды            = 72433
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = 
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     = Aral
 |сайты                   = http://www.aralakimat.kz/
 |сайт тілі               = kz
 |сайт тілі 2             = ru
 |сайт тілі 3             = 
}}
{{мағына|Арал (айрық)}}
[[Сурет:C72603e9bdd3d6092f0caa512954d822 big.jpg|thumb|250px‎|right|Аудандық мешіт]]
[[Image:AralSquare.JPG|thumb|right|Арал көшелері|300px]]
[[Image:Aral harbour.jpg|thumb|right|Арал теңізінің іздері.|300px]]
[[Сурет:20497a5a366cc75246e217dee4409736 big.jpg|thumb|300px|right|Тәуелсіздік алаңы‎]]
'''Арал қаласы''' — [[Қызылорда облысы]]ндағы аудан орталығы, қала, темір жол стансасы. Арал теңізінің солтүстік-шығысындағы [[Үлкен Сарышығанақ]] қолтығында, шөл белдемінде орналасқан. Тұрғыны 30 505 адам (2011). Іргесі 1905 ж. “Алтықұдық” деп аталған кішкене қыстақ негізінде қаланған. Кеңес өкіметі орнағаннан соң жұмысшы поселкесіне, кейін қалаға айналды. А-да балық аулау флотилиясы, балық өңдеу комбинаты, [[Арал кеме жөндеу зауыты|кеме жөндеу]], шыны жасау, май з-ттары, тігін ф-касы жұмыс істеді. Сондай-ақ т.ж. көлігінің жұмысын қамтамасыз ету және тұрмыс қажетін өтеу кәсіпорындары, орта мектеп, мәдениет үйі, кинотеатр, өлкетану мұражайы, аудандық аурухана, санэпидстанса, газет баспаханасы, қонақ үй, мейрамхана, қоғамдық тамақтандыру мекемелері бар. А. арқылы [[Орынбор]] — [[Ташкент]] т.ж. мен Қызылорда — [[Ақтөбе]] автомобиль жолы өтеді. Қала тұрғындары елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.&lt;ref&gt;[http://www.aralakimat.kz/ www.aralakimat.kz Арал ауданы әкімшілігінің веб торабы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101219101358/http://www.aralakimat.kz/ |date=2010-12-19 }}&lt;/ref&gt;

==Тарихы==
[[Арал ауданы]] 1929 жылы құрылған. Алғашқы кезде оның құрамына Қамыстыбас және Арал болыстары кірді. 1938 жылғы 29 наурыздан бастап жұмысшы поселкесі қалаға айналды, яғни [[Арал поселкасы]] Арал қаласы болып аталды. Ауданның орталығы Арал қаласы. Ауданда 2008 жылғы 1 қаңтарға 72145 адам тұрады. Оның 30622-сі Арал қаласының тұрғындары. Территориясы 52,2 км².

1921 жылы қазан төңкерісінің көсемі В. И. Ленин (В. Ульянов) Поволжье мен Ресейдің орталық аудандарындағы құрғақшылыққа байланысты аштықтан зардап шеккен халыққа көмек көрсету жөнінде Арал балықшыларына әйгілі үндеу-хатын жолдап, көмек беруді сұраған. Аралдықтар бұл Үндеуге жауап ретінде [[Ресей]]ге 14 вагон балық жіберген. [[Болшевик]]тер партиясының көсемі [[В.И.Ленин]] аралдықтардың бұл игі ісін зор бағалап, токарлық станок Арал балықшыларына сыйға тартқан.

1930 жылдары ауданда 17 балық колхозы, 5 балық заводы, 20-дан астам мал колхозы ұйымдасқан. Аудан халқы Ұлы Отан соғысы уақытында де өшпес ерлік, асқақ рухтың үлгісін көрсетті. Ауданнан соғысқа 11 мыңнан астам адам кетіп, оның 6038 елге оралмай, майдан даласында қалды. 2005 жылы Арал боздақтарының рухына арналып аудан орталығының орталық алаңында Тағзым алаңы орнатылды.

Арал теңізі 1963 жылдардан бастап тартыла бастады. Арал теңізінің проблемасы жөнінде Алматы, Ташкент, Нөкіс, Қызылорда және Арал қалаларында мемлекетаралық деңгейде кеңестер өткізілді. Осының нәтижесінде құны 84,0 млн. АҚШ долларын құрайтын «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау» жобасы іске асып, жобаның І фазасы 2007 жылы аяқталды. Қазіргі таңда жобаның ІІ фазасының техникалық-экономикалық негіздемесі әзірленуде.

Бүгінгі таңда ауданда 51 мектеп, 1 аудандық, 1 қалалық мәдениет үйлері, 4 ауылдық мәдениет үйі, 25 ауылдық клуб, 2 демалыс кешені, 6 халықтық ұжымдар, 32 көпшілік кітапхана, 1 аудандық, 1 жүйке аурулар, 1 өкпе аурулар аруханалары мен 1 перзентхана, 1 медициналық жедел жәрдем стансасы, 8 жанұялық дәрігерлік емхана, 5 ауылдық аурухана және 28 басқа да емдеу мекемелері халыққа қызмет жасайды.&lt;ref&gt;[http://aral.ucoz.kz http://aral.ucoz.kz]&lt;/ref&gt;

== Географиясы ==
=== Климаты ===
&lt;div style=&quot;max-width:75%&quot;&gt;{{Қаланың ауа райы
|Жер_ілік = Арал 
|Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/арал/ Арал ауа райы мен климаты]
|Қаң_а_макс  = 5.8
|Ақп_а_макс  = 17.8
|Нау_а_макс  = 29.2
|Сәу_а_макс  = 33.9
|Мам_а_макс  = 38.3
|Мау_а_макс  = 44.6
|Шіл_а_макс  = 44.8
|Там_а_макс  = 44.4
|Қыр_а_макс  = 41.0
|Қаз_а_макс  = 32.6
|Қар_а_макс  = 24.7
|Жел_а_макс  = 10.3
|Жыл__а_макс  = 44.8
|Қаң_а_мин  = -33.9
|Ақп_а_мин  = -36.7
|Нау_а_мин  = -27.1
|Сәу_а_мин  = -11.8
|Мам_а_мин  = -1.5
|Мау_а_мин  = 6.3
|Шіл_а_мин  = 10.9
|Там_а_мин  = 6.9
|Қыр_а_мин  = -3.5
|Қаз_а_мин  = -13.6
|Қар_а_мин  = -27.0
|Жел_а_мин  = -31.8
|Жыл__а_мин  = -36.7
|Қаң_ор_макс  = -6.8
|Ақп_ор_макс  = -5.5
|Нау_ор_макс  = 3.9
|Сәу_ор_макс  = 17.9
|Мам_ор_макс  = 26.0
|Мау_ор_макс  = 32.3
|Шіл_ор_макс  = 34.2
|Там_ор_макс  = 32.4
|Қыр_ор_макс  = 25.1
|Қаз_ор_макс  = 15.1
|Қар_ор_макс  = 4.1
|Жел_ор_макс  = -3.9
|Жыл__ор_макс  = 14.6
|Қаң_ор_мин  = -14.5
|Ақп_ор_мин  = -14.3
|Нау_ор_мин  = -5.9
|Сәу_ор_мин  = 5.4
|Мам_ор_мин  = 12.3
|Мау_ор_мин  = 18.3
|Шіл_ор_мин  = 20.4
|Там_ор_мин  = 18.3
|Қыр_ор_мин  = 11.2
|Қаз_ор_мин  = 3.0
|Қар_ор_мин  = -4.3
|Жел_ор_мин  = -11.1
|Жыл__ор_мин  = 3.2
|Қаң_ор  = -10.7
|Ақп_ор  = -9.9
|Нау_ор  = -1.0
|Сәу_ор  = 11.7
|Мам_ор  = 19.2
|Мау_ор  = 25.3
|Шіл_ор  = 27.3
|Там_ор  = 25.3
|Қыр_ор  = 18.2
|Қаз_ор  = 9.0
|Қар_ор  = -0.1
|Жел_ор  = -7.5
|Жыл__ор  = 8.9
|Қаң_ор_ж-ш  = 11.5
|Ақп_ор_ж-ш  = 9.5
|Нау_ор_ж-ш  = 15.1
|Сәу_ор_ж-ш  = 13.9
|Мам_ор_ж-ш  = 15.2
|Мау_ор_ж-ш  = 14.9
|Шіл_ор_ж-ш  = 8.2
|Там_ор_ж-ш  = 5.0
|Қыр_ор_ж-ш  = 6.4
|Қаз_ор_ж-ш  = 13.4
|Қар_ор_ж-ш  = 14.5
|Жел_ор_ж-ш  = 12.0
|Жыл__ор_ж-ш  = 139.6
|}}
&lt;/div&gt;

==Аралда туғандар==
Ауданнан екі Кеңес Одағының батыры, 16 Социалистік Еңбек Ері шыққан. Аты əлемге əйгілі суретші, жұмыстары Еуропа мен басқа елдердің, белгілі мұражайларында тұрған, Қазақстан Суретшілер Одағының, Қазақстан Қолөнершілер Одағының мүшесі, суретші-зергер Құлмамбетов Құдайберген Тағжанұлының туған жері. Сонымен қатар, Арал ауданында мемлекеттік қайраткер [[Шапақ Артықбаев]], халық жазушысы [[Әбдіжәміл Нұрпейісов]], жазушы-ақын [[Зейнолла Шүкіров]], Қазақстан Республикасының тұңғыш Үкімет басшысы [[Ұзақбай Қараманов]], ғалым-профессор [[Нажмадин Күнқожаев]] секілді бүкіл әлемге белгілі қайраткерлер дүниеге келген.

=== Арал қаласының құрметті тұрғындары ===
*[[Рохлин, Лев Яковлевич|Лев Рохлин]] [[1947]] жылы Арал қаласында туған .
*[[Төлеген Медетбаев]] Арал қаласында туған.
*[[Әбдіжәміл Нұрпейісов]] Арал қаласының тумасы болып табылады.
*[[Зейнолла Шүкіров]] Арал ауданында туған.
*[[1951]] жылы [[Аралсульфат]] елді-мекенінде Кеңес Одағы Батыры генерал [[Валерий Очиров]] туған.

==Табиғаты==
Арал теңізі – құмды, құрғақ климатты үстірт қыратқа орналасқан. Ол – ертедегі [[Сармат]] теңізінің бір бөлігі.

Теңіздің 96 процентін су, 4 процентін жер құрайды. Арал жер шарының 60 градустық ендігінде орналасқан. Теңіз суы сағат тілі іспетті, оңнан солға қарай оралып ағады.

Кайназой дәуірінің орта шенінде, яғни бұдан 21 млн 1200 жыл бұрын, Арал каспий теңізіне қосылып жатқан. Бұл байланыс 1573 жылға дейін созылған.

==Арал шежіресі==
Осы дәәуірдің 950 жылы Ибн-Рустемнің замандасы Масуди « Балық өзені келіп құятын Джейнухом (Амудария) Тармидь, Испиран сияқты бірнеше салаға бөлініп, бір тарауы Хорасанмен көп қамалға айырылатын Ховарезм (Қият) қаласының төменгі жағымен Джоуджания (көне Үргеніш) жиегінде тұрған көлге құяды» деп жазған. Ғалымның көл деп отырғаны қазіргі Арал теңізі.

Бұдан 1800 жылдай бұрын өмір сүрген атақты грек оқымыстысы Кландин Птоломей өзінің «Алмагест» (Ұлы құрылыс) деген шығармасында жер шарының 27 бөліктен тұратын картасын жасаған. Оның 22-картасында Арал теңізі мен Каспий теңізі бейнеленген. Мұнда Зарафшан, Амудария (Оксус) өзендерінің Каспийге құйып жатқандығы көрсетілген.

Бұдан 62 мың жыл бұрын Амудария Ферғананың сайы арқылы Тянь-Шань тауынан басталған. Осы кезде жиһанкез Марко Поло да бұған «Ион» деп ат берген. Ал, Сырдария (Яксарт) мен қазіргі Бұхара облысындағы Кулдик тауының шығысындағы сайдың ізімен аққан.

Арал теңізінің терістік бетіндегі Саршығанақ, Ақеспе тұсынан 80м тереңдіктен Олигоцен уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектері тасқа айнала бастаған күйінде табылды. Бұл кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді.

Мезозой дәуірінде мұхит түбінде өмір сүрген фораменифер деген жәндіктің сыртқы қабыршағынан пайда болатын бор Арал теңізінің терістік жағындағы Ақкісіден табылып отыр.

Б.з.б 138 жылы Қытай үкіметінің елшісі Чжан-Цянь өзінің жазбаларында «Кан-гюй мемлекеті жарлы, жиексіз үлкен теңіздің жағасында жатыр. Бұл терістік теңізі» деп жазған.

Арал теңізі осы атауды иеленгенге дейін түрліше аталған. Оны саяхатшылардың еңбектерінен жиі кездестіреміз. Мысалы; 865 жылы Ибн-Хордарбек «Күрдер» көлі десе, 943 жылғы Масуди «Күрджани», 961 жылы Истахди «Казбин», 1339 жылы Хафизи «Абдуда», ХІІІ ғасырда Бекрон «Джент» көлі деп жазған. Бүгінгі Арал теңізі деген атау негізінен ХVІІ ғасырдан бергі жерде берілген.

Сырдарияға дейін құятын өзендер жайлы бірінші толық мағлұматты 1664-1665 жылдары голландиялық Николай витсе жазған. Ол 1692 жылы жарыққа шыққан «Терістік және Түстік Татария» деген еңбегінде Валин (каспий) теңізінен Көк(Арал) теңізіне дейін 250км. Көк теңізге оңтүстіктен буен (Шу) өзені құйып жатады» деп жазған.

Арал теңізін саяхатшылар әр ғасырда картаға түсірумен болған. Атап айтсақ, 1658 жылы ағылшын Дженкинсон, 1664 жылы голландиялық Николай витсен, 1723 жылы Далилия, 1734 жылы Крылов, 1741 жылы Муравин, 1834 жылы Левшин. Теңіз табиғатын зерттеуде капитан Бутаков пен ұлы кобзарь Шевченко да көп еңбек сіңірген.

Бутаков бастаған экспедиция 1 ай бойы Райым қорғанында 2 кеме жасаған. Алғашқы кеменің капитаны Қаратеңіз морягі Мертового болды, екіншісінің құрамындағы 27 кісінің бірі – Тарас Шевченко.

1853 жылы Арал теңізінде тұңғыш рет пароход жүрді. Ол 1850 жылғы қазан айындағы патшалық Ресейдің заказы бойынша Швецияның Мотол қаласында 49 347 сомға жасалған.

1886 жылы Аралдың оңтүстік бетінде А.Никольскийдің, ал солтүстік жағындаакадемик Бергтің басқаруымен эксредиция ұйымдастырылып, балық байлығы жете зерттелді. Патшалық Ресей осы мол олжаны игеру мақсатында 1905 жылы темір жол құрылысын салды. Осыдан кейін Астраханьнан, Доннан, Қаратеңіз маңынан, Орталық ресейден жеке балық аулаушылар келе бастады. Лапшин, Риткин, Красильников, Макеев секілді саудагерлер ірі-ірі балық кәсіпшіліктерін ашып, «Хиуа» атты акционерлік қоғам құрды.

1913 жылы арал поселка атанған. Онда 1026 адам тұрған.

Поволжье халқының басына ауыр күн туғанда В.И.Ленин 1921 жылы 7 қазанда: Арал балықшыларына хат жолдап, ашыққандарға көмек көрсетуін өтінген. Бөгендіктер телеграмманы алысымен 24 сағаттың ішінде 14 вагон балық жөнелтті

Арал балық зерттеу станциясы 1920 жылдан жұмыс істей бастады

1925 жылы қазіргі Арал ауданында «Серіктестік» деген балық аулайтын ұйым құрылды. Ұйымның алтауы Арал жерінде, төртеуі Мойнақ маңында болды.

1928 жылы Арал теңізінің балықшыларының басын біріктіріп «Балықшылар одағы құрылды. Басқарма председателі болып патша заманында жер ауып келген Дон казагі Дубовик (1897-1945) сайланды.

1928 жылы Арал аудан орталығы болды. Сол жылы кеме жасау заводы салынды.

1930 жылы Қазақ ССС Жоғарғы Кеңесінің арнайы қаулысымен Арал қала аталды.

1930 жылдан бастап профессор М.И.Ильиннің басқаруымен Мойнақ пен Арал қаласында консерві заводы салына бастады. Ол жылына 6 миллионнан астам консерві шығарды.

1932 жылы Арал ауданында 173 тұз өндіретін трест ұйымдастырылды. Ол жыл сайын орта есеппен 262 мың тонна тұз өндірді.

Аралда 1920 жылдан бері сульфат өндіріліп келді.

1940 жылы профессор Г.В.Никольский Арал теңізіндегі балықтардың түрі мен олардың қандай тереңдікте жүретіндігі жөнінде арнайы карта жасалды. Сол жоба бойынша бекіре, жайын, ақбалық, шортан, сазан, тісті, шабақ, алабұға, қаяз, табан, торта, айнакөз, шомая ауланды.

Соғыс жалдарында Арал балықшылары 23 430 тонна сапалы балықты Отан қорғаушылар мен туысқан республикаларға жөнелтті.

1946 жылы Арал қаласында шыны заводы салынды.

Кезінде Арал портының пароходствосы арқылы [[Түрікменстан]]ға баратын жүктің 25 проценті, [[Өзбекстан]]ға жеткізілетін заттың 70 проценті тасылған.

1946 жылғы мәлімет бойынша Арал қаласында қазақ, орыс, азербайжан, неміс, латыш, поляк, молдаван, қалмақ, чуваш секілді 33 ұлттың өкілі тұрған.

1960 жылға дейін Арал қаласынан Нүкіс, Мойнақ, Шаржауға жолаушылар таситын кемелер жүріп тұрған.

1970 жылға дейін Арал теңізінде балықтың 34 түрі есепке алынған.&lt;ref&gt;[http://aral.forever.kz http://aral.forever.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090211165324/http://aral.forever.kz/ |date=2009-02-11 }}&lt;/ref&gt;

== Қала суреттері ==
&lt;gallery&gt;
АралIMG 20220612 201445.jpg|Арал
Арал MG 20220612 201634.jpg|Арал
Арал IMG 20220612 201710.jpg|Арал


&lt;/gallery&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Commonscat|Aral (city)}}
{{Қазақстан қалалары}}
{{Арал ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Арал қаласы]]
[[Санат:Арал ауданы елді мекендері]]
[[Санат:Арал теңізі]]
[[Санат:XX ғасырда құрылған қалалар]]</text>
      <sha1>qvzo5s4ci52si4vs6tisiblvg8y62zy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054344</id>
      <parentid>3054343</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:21:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Қала суреттері */ сурет қою</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24106" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан
 |статусы                 = Қала
 |атауы                   = Арал
 |сурет                   = Aral tawelsizdik alani.jpg
 |әкімшілік күйі          = Облыстық маңызы бар қала
 |елтаңба                 = Emblem Aral.png
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_deg= 46|lat_min= 48|lat_sec=
  |lon_deg= 61|lon_min= 40|lon_sec=
  |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ
  |CoordScale             = 
 |ел картасының өлшемi    = 300 
 |облыс картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |облысы                  = Қызылорда облысы
 |кестедегі облыс         = Қызылорда облысы
 |ауданы                  = 
 |кестедегі аудан         = 
 |мекен түрі              = 
 |мекені                  = 
 |кестедегі мекен         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |әкімі                   = Бауыржан Махатов (2016 жыл)&lt;ref&gt;http://www.aralakimat.kz/kzv/memlekettik_organdar/apparat_akimov_poselkov_i_aylnyh_okrugov/Aral_kalasy/index.php&lt;/ref&gt;
 |құрылған уақыты         = 1905
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 1938
 |жер аумағы              = 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 30&amp;nbsp;505&lt;ref name=&quot;stat.kz&quot;&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]&lt;/ref&gt;
  |санақ жылы             = 2011 
  |тығыздығы              =  
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          =
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = аралдық
 |телефон коды            = 72433
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = 
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     = Aral
 |сайты                   = http://www.aralakimat.kz/
 |сайт тілі               = kz
 |сайт тілі 2             = ru
 |сайт тілі 3             = 
}}
{{мағына|Арал (айрық)}}
[[Сурет:C72603e9bdd3d6092f0caa512954d822 big.jpg|thumb|250px‎|right|Аудандық мешіт]]
[[Image:AralSquare.JPG|thumb|right|Арал көшелері|300px]]
[[Image:Aral harbour.jpg|thumb|right|Арал теңізінің іздері.|300px]]
[[Сурет:20497a5a366cc75246e217dee4409736 big.jpg|thumb|300px|right|Тәуелсіздік алаңы‎]]
'''Арал қаласы''' — [[Қызылорда облысы]]ндағы аудан орталығы, қала, темір жол стансасы. Арал теңізінің солтүстік-шығысындағы [[Үлкен Сарышығанақ]] қолтығында, шөл белдемінде орналасқан. Тұрғыны 30 505 адам (2011). Іргесі 1905 ж. “Алтықұдық” деп аталған кішкене қыстақ негізінде қаланған. Кеңес өкіметі орнағаннан соң жұмысшы поселкесіне, кейін қалаға айналды. А-да балық аулау флотилиясы, балық өңдеу комбинаты, [[Арал кеме жөндеу зауыты|кеме жөндеу]], шыны жасау, май з-ттары, тігін ф-касы жұмыс істеді. Сондай-ақ т.ж. көлігінің жұмысын қамтамасыз ету және тұрмыс қажетін өтеу кәсіпорындары, орта мектеп, мәдениет үйі, кинотеатр, өлкетану мұражайы, аудандық аурухана, санэпидстанса, газет баспаханасы, қонақ үй, мейрамхана, қоғамдық тамақтандыру мекемелері бар. А. арқылы [[Орынбор]] — [[Ташкент]] т.ж. мен Қызылорда — [[Ақтөбе]] автомобиль жолы өтеді. Қала тұрғындары елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.&lt;ref&gt;[http://www.aralakimat.kz/ www.aralakimat.kz Арал ауданы әкімшілігінің веб торабы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101219101358/http://www.aralakimat.kz/ |date=2010-12-19 }}&lt;/ref&gt;

==Тарихы==
[[Арал ауданы]] 1929 жылы құрылған. Алғашқы кезде оның құрамына Қамыстыбас және Арал болыстары кірді. 1938 жылғы 29 наурыздан бастап жұмысшы поселкесі қалаға айналды, яғни [[Арал поселкасы]] Арал қаласы болып аталды. Ауданның орталығы Арал қаласы. Ауданда 2008 жылғы 1 қаңтарға 72145 адам тұрады. Оның 30622-сі Арал қаласының тұрғындары. Территориясы 52,2 км².

1921 жылы қазан төңкерісінің көсемі В. И. Ленин (В. Ульянов) Поволжье мен Ресейдің орталық аудандарындағы құрғақшылыққа байланысты аштықтан зардап шеккен халыққа көмек көрсету жөнінде Арал балықшыларына әйгілі үндеу-хатын жолдап, көмек беруді сұраған. Аралдықтар бұл Үндеуге жауап ретінде [[Ресей]]ге 14 вагон балық жіберген. [[Болшевик]]тер партиясының көсемі [[В.И.Ленин]] аралдықтардың бұл игі ісін зор бағалап, токарлық станок Арал балықшыларына сыйға тартқан.

1930 жылдары ауданда 17 балық колхозы, 5 балық заводы, 20-дан астам мал колхозы ұйымдасқан. Аудан халқы Ұлы Отан соғысы уақытында де өшпес ерлік, асқақ рухтың үлгісін көрсетті. Ауданнан соғысқа 11 мыңнан астам адам кетіп, оның 6038 елге оралмай, майдан даласында қалды. 2005 жылы Арал боздақтарының рухына арналып аудан орталығының орталық алаңында Тағзым алаңы орнатылды.

Арал теңізі 1963 жылдардан бастап тартыла бастады. Арал теңізінің проблемасы жөнінде Алматы, Ташкент, Нөкіс, Қызылорда және Арал қалаларында мемлекетаралық деңгейде кеңестер өткізілді. Осының нәтижесінде құны 84,0 млн. АҚШ долларын құрайтын «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау» жобасы іске асып, жобаның І фазасы 2007 жылы аяқталды. Қазіргі таңда жобаның ІІ фазасының техникалық-экономикалық негіздемесі әзірленуде.

Бүгінгі таңда ауданда 51 мектеп, 1 аудандық, 1 қалалық мәдениет үйлері, 4 ауылдық мәдениет үйі, 25 ауылдық клуб, 2 демалыс кешені, 6 халықтық ұжымдар, 32 көпшілік кітапхана, 1 аудандық, 1 жүйке аурулар, 1 өкпе аурулар аруханалары мен 1 перзентхана, 1 медициналық жедел жәрдем стансасы, 8 жанұялық дәрігерлік емхана, 5 ауылдық аурухана және 28 басқа да емдеу мекемелері халыққа қызмет жасайды.&lt;ref&gt;[http://aral.ucoz.kz http://aral.ucoz.kz]&lt;/ref&gt;

== Географиясы ==
=== Климаты ===
&lt;div style=&quot;max-width:75%&quot;&gt;{{Қаланың ауа райы
|Жер_ілік = Арал 
|Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/арал/ Арал ауа райы мен климаты]
|Қаң_а_макс  = 5.8
|Ақп_а_макс  = 17.8
|Нау_а_макс  = 29.2
|Сәу_а_макс  = 33.9
|Мам_а_макс  = 38.3
|Мау_а_макс  = 44.6
|Шіл_а_макс  = 44.8
|Там_а_макс  = 44.4
|Қыр_а_макс  = 41.0
|Қаз_а_макс  = 32.6
|Қар_а_макс  = 24.7
|Жел_а_макс  = 10.3
|Жыл__а_макс  = 44.8
|Қаң_а_мин  = -33.9
|Ақп_а_мин  = -36.7
|Нау_а_мин  = -27.1
|Сәу_а_мин  = -11.8
|Мам_а_мин  = -1.5
|Мау_а_мин  = 6.3
|Шіл_а_мин  = 10.9
|Там_а_мин  = 6.9
|Қыр_а_мин  = -3.5
|Қаз_а_мин  = -13.6
|Қар_а_мин  = -27.0
|Жел_а_мин  = -31.8
|Жыл__а_мин  = -36.7
|Қаң_ор_макс  = -6.8
|Ақп_ор_макс  = -5.5
|Нау_ор_макс  = 3.9
|Сәу_ор_макс  = 17.9
|Мам_ор_макс  = 26.0
|Мау_ор_макс  = 32.3
|Шіл_ор_макс  = 34.2
|Там_ор_макс  = 32.4
|Қыр_ор_макс  = 25.1
|Қаз_ор_макс  = 15.1
|Қар_ор_макс  = 4.1
|Жел_ор_макс  = -3.9
|Жыл__ор_макс  = 14.6
|Қаң_ор_мин  = -14.5
|Ақп_ор_мин  = -14.3
|Нау_ор_мин  = -5.9
|Сәу_ор_мин  = 5.4
|Мам_ор_мин  = 12.3
|Мау_ор_мин  = 18.3
|Шіл_ор_мин  = 20.4
|Там_ор_мин  = 18.3
|Қыр_ор_мин  = 11.2
|Қаз_ор_мин  = 3.0
|Қар_ор_мин  = -4.3
|Жел_ор_мин  = -11.1
|Жыл__ор_мин  = 3.2
|Қаң_ор  = -10.7
|Ақп_ор  = -9.9
|Нау_ор  = -1.0
|Сәу_ор  = 11.7
|Мам_ор  = 19.2
|Мау_ор  = 25.3
|Шіл_ор  = 27.3
|Там_ор  = 25.3
|Қыр_ор  = 18.2
|Қаз_ор  = 9.0
|Қар_ор  = -0.1
|Жел_ор  = -7.5
|Жыл__ор  = 8.9
|Қаң_ор_ж-ш  = 11.5
|Ақп_ор_ж-ш  = 9.5
|Нау_ор_ж-ш  = 15.1
|Сәу_ор_ж-ш  = 13.9
|Мам_ор_ж-ш  = 15.2
|Мау_ор_ж-ш  = 14.9
|Шіл_ор_ж-ш  = 8.2
|Там_ор_ж-ш  = 5.0
|Қыр_ор_ж-ш  = 6.4
|Қаз_ор_ж-ш  = 13.4
|Қар_ор_ж-ш  = 14.5
|Жел_ор_ж-ш  = 12.0
|Жыл__ор_ж-ш  = 139.6
|}}
&lt;/div&gt;

==Аралда туғандар==
Ауданнан екі Кеңес Одағының батыры, 16 Социалистік Еңбек Ері шыққан. Аты əлемге əйгілі суретші, жұмыстары Еуропа мен басқа елдердің, белгілі мұражайларында тұрған, Қазақстан Суретшілер Одағының, Қазақстан Қолөнершілер Одағының мүшесі, суретші-зергер Құлмамбетов Құдайберген Тағжанұлының туған жері. Сонымен қатар, Арал ауданында мемлекеттік қайраткер [[Шапақ Артықбаев]], халық жазушысы [[Әбдіжәміл Нұрпейісов]], жазушы-ақын [[Зейнолла Шүкіров]], Қазақстан Республикасының тұңғыш Үкімет басшысы [[Ұзақбай Қараманов]], ғалым-профессор [[Нажмадин Күнқожаев]] секілді бүкіл әлемге белгілі қайраткерлер дүниеге келген.

=== Арал қаласының құрметті тұрғындары ===
*[[Рохлин, Лев Яковлевич|Лев Рохлин]] [[1947]] жылы Арал қаласында туған .
*[[Төлеген Медетбаев]] Арал қаласында туған.
*[[Әбдіжәміл Нұрпейісов]] Арал қаласының тумасы болып табылады.
*[[Зейнолла Шүкіров]] Арал ауданында туған.
*[[1951]] жылы [[Аралсульфат]] елді-мекенінде Кеңес Одағы Батыры генерал [[Валерий Очиров]] туған.

==Табиғаты==
Арал теңізі – құмды, құрғақ климатты үстірт қыратқа орналасқан. Ол – ертедегі [[Сармат]] теңізінің бір бөлігі.

Теңіздің 96 процентін су, 4 процентін жер құрайды. Арал жер шарының 60 градустық ендігінде орналасқан. Теңіз суы сағат тілі іспетті, оңнан солға қарай оралып ағады.

Кайназой дәуірінің орта шенінде, яғни бұдан 21 млн 1200 жыл бұрын, Арал каспий теңізіне қосылып жатқан. Бұл байланыс 1573 жылға дейін созылған.

==Арал шежіресі==
Осы дәәуірдің 950 жылы Ибн-Рустемнің замандасы Масуди « Балық өзені келіп құятын Джейнухом (Амудария) Тармидь, Испиран сияқты бірнеше салаға бөлініп, бір тарауы Хорасанмен көп қамалға айырылатын Ховарезм (Қият) қаласының төменгі жағымен Джоуджания (көне Үргеніш) жиегінде тұрған көлге құяды» деп жазған. Ғалымның көл деп отырғаны қазіргі Арал теңізі.

Бұдан 1800 жылдай бұрын өмір сүрген атақты грек оқымыстысы Кландин Птоломей өзінің «Алмагест» (Ұлы құрылыс) деген шығармасында жер шарының 27 бөліктен тұратын картасын жасаған. Оның 22-картасында Арал теңізі мен Каспий теңізі бейнеленген. Мұнда Зарафшан, Амудария (Оксус) өзендерінің Каспийге құйып жатқандығы көрсетілген.

Бұдан 62 мың жыл бұрын Амудария Ферғананың сайы арқылы Тянь-Шань тауынан басталған. Осы кезде жиһанкез Марко Поло да бұған «Ион» деп ат берген. Ал, Сырдария (Яксарт) мен қазіргі Бұхара облысындағы Кулдик тауының шығысындағы сайдың ізімен аққан.

Арал теңізінің терістік бетіндегі Саршығанақ, Ақеспе тұсынан 80м тереңдіктен Олигоцен уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектері тасқа айнала бастаған күйінде табылды. Бұл кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді.

Мезозой дәуірінде мұхит түбінде өмір сүрген фораменифер деген жәндіктің сыртқы қабыршағынан пайда болатын бор Арал теңізінің терістік жағындағы Ақкісіден табылып отыр.

Б.з.б 138 жылы Қытай үкіметінің елшісі Чжан-Цянь өзінің жазбаларында «Кан-гюй мемлекеті жарлы, жиексіз үлкен теңіздің жағасында жатыр. Бұл терістік теңізі» деп жазған.

Арал теңізі осы атауды иеленгенге дейін түрліше аталған. Оны саяхатшылардың еңбектерінен жиі кездестіреміз. Мысалы; 865 жылы Ибн-Хордарбек «Күрдер» көлі десе, 943 жылғы Масуди «Күрджани», 961 жылы Истахди «Казбин», 1339 жылы Хафизи «Абдуда», ХІІІ ғасырда Бекрон «Джент» көлі деп жазған. Бүгінгі Арал теңізі деген атау негізінен ХVІІ ғасырдан бергі жерде берілген.

Сырдарияға дейін құятын өзендер жайлы бірінші толық мағлұматты 1664-1665 жылдары голландиялық Николай витсе жазған. Ол 1692 жылы жарыққа шыққан «Терістік және Түстік Татария» деген еңбегінде Валин (каспий) теңізінен Көк(Арал) теңізіне дейін 250км. Көк теңізге оңтүстіктен буен (Шу) өзені құйып жатады» деп жазған.

Арал теңізін саяхатшылар әр ғасырда картаға түсірумен болған. Атап айтсақ, 1658 жылы ағылшын Дженкинсон, 1664 жылы голландиялық Николай витсен, 1723 жылы Далилия, 1734 жылы Крылов, 1741 жылы Муравин, 1834 жылы Левшин. Теңіз табиғатын зерттеуде капитан Бутаков пен ұлы кобзарь Шевченко да көп еңбек сіңірген.

Бутаков бастаған экспедиция 1 ай бойы Райым қорғанында 2 кеме жасаған. Алғашқы кеменің капитаны Қаратеңіз морягі Мертового болды, екіншісінің құрамындағы 27 кісінің бірі – Тарас Шевченко.

1853 жылы Арал теңізінде тұңғыш рет пароход жүрді. Ол 1850 жылғы қазан айындағы патшалық Ресейдің заказы бойынша Швецияның Мотол қаласында 49 347 сомға жасалған.

1886 жылы Аралдың оңтүстік бетінде А.Никольскийдің, ал солтүстік жағындаакадемик Бергтің басқаруымен эксредиция ұйымдастырылып, балық байлығы жете зерттелді. Патшалық Ресей осы мол олжаны игеру мақсатында 1905 жылы темір жол құрылысын салды. Осыдан кейін Астраханьнан, Доннан, Қаратеңіз маңынан, Орталық ресейден жеке балық аулаушылар келе бастады. Лапшин, Риткин, Красильников, Макеев секілді саудагерлер ірі-ірі балық кәсіпшіліктерін ашып, «Хиуа» атты акционерлік қоғам құрды.

1913 жылы арал поселка атанған. Онда 1026 адам тұрған.

Поволжье халқының басына ауыр күн туғанда В.И.Ленин 1921 жылы 7 қазанда: Арал балықшыларына хат жолдап, ашыққандарға көмек көрсетуін өтінген. Бөгендіктер телеграмманы алысымен 24 сағаттың ішінде 14 вагон балық жөнелтті

Арал балық зерттеу станциясы 1920 жылдан жұмыс істей бастады

1925 жылы қазіргі Арал ауданында «Серіктестік» деген балық аулайтын ұйым құрылды. Ұйымның алтауы Арал жерінде, төртеуі Мойнақ маңында болды.

1928 жылы Арал теңізінің балықшыларының басын біріктіріп «Балықшылар одағы құрылды. Басқарма председателі болып патша заманында жер ауып келген Дон казагі Дубовик (1897-1945) сайланды.

1928 жылы Арал аудан орталығы болды. Сол жылы кеме жасау заводы салынды.

1930 жылы Қазақ ССС Жоғарғы Кеңесінің арнайы қаулысымен Арал қала аталды.

1930 жылдан бастап профессор М.И.Ильиннің басқаруымен Мойнақ пен Арал қаласында консерві заводы салына бастады. Ол жылына 6 миллионнан астам консерві шығарды.

1932 жылы Арал ауданында 173 тұз өндіретін трест ұйымдастырылды. Ол жыл сайын орта есеппен 262 мың тонна тұз өндірді.

Аралда 1920 жылдан бері сульфат өндіріліп келді.

1940 жылы профессор Г.В.Никольский Арал теңізіндегі балықтардың түрі мен олардың қандай тереңдікте жүретіндігі жөнінде арнайы карта жасалды. Сол жоба бойынша бекіре, жайын, ақбалық, шортан, сазан, тісті, шабақ, алабұға, қаяз, табан, торта, айнакөз, шомая ауланды.

Соғыс жалдарында Арал балықшылары 23 430 тонна сапалы балықты Отан қорғаушылар мен туысқан республикаларға жөнелтті.

1946 жылы Арал қаласында шыны заводы салынды.

Кезінде Арал портының пароходствосы арқылы [[Түрікменстан]]ға баратын жүктің 25 проценті, [[Өзбекстан]]ға жеткізілетін заттың 70 проценті тасылған.

1946 жылғы мәлімет бойынша Арал қаласында қазақ, орыс, азербайжан, неміс, латыш, поляк, молдаван, қалмақ, чуваш секілді 33 ұлттың өкілі тұрған.

1960 жылға дейін Арал қаласынан Нүкіс, Мойнақ, Шаржауға жолаушылар таситын кемелер жүріп тұрған.

1970 жылға дейін Арал теңізінде балықтың 34 түрі есепке алынған.&lt;ref&gt;[http://aral.forever.kz http://aral.forever.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090211165324/http://aral.forever.kz/ |date=2009-02-11 }}&lt;/ref&gt;

== Қала суреттері ==
&lt;gallery&gt;
АралIMG 20220612 201445.jpg|Арал
Арал MG 20220612 201634.jpg|Арал
Арал IMG 20220612 201710.jpg|Арал
Арал IMG 20220612 201613.jpg |Арал


&lt;/gallery&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Commonscat|Aral (city)}}
{{Қазақстан қалалары}}
{{Арал ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Арал қаласы]]
[[Санат:Арал ауданы елді мекендері]]
[[Санат:Арал теңізі]]
[[Санат:XX ғасырда құрылған қалалар]]</text>
      <sha1>93865q2ctmsqbebg1fk7zhvimxf1jhv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054345</id>
      <parentid>3054344</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:21:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Қала суреттері */ сурет қою</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24148" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан
 |статусы                 = Қала
 |атауы                   = Арал
 |сурет                   = Aral tawelsizdik alani.jpg
 |әкімшілік күйі          = Облыстық маңызы бар қала
 |елтаңба                 = Emblem Aral.png
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_deg= 46|lat_min= 48|lat_sec=
  |lon_deg= 61|lon_min= 40|lon_sec=
  |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ
  |CoordScale             = 
 |ел картасының өлшемi    = 300 
 |облыс картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |облысы                  = Қызылорда облысы
 |кестедегі облыс         = Қызылорда облысы
 |ауданы                  = 
 |кестедегі аудан         = 
 |мекен түрі              = 
 |мекені                  = 
 |кестедегі мекен         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |әкімі                   = Бауыржан Махатов (2016 жыл)&lt;ref&gt;http://www.aralakimat.kz/kzv/memlekettik_organdar/apparat_akimov_poselkov_i_aylnyh_okrugov/Aral_kalasy/index.php&lt;/ref&gt;
 |құрылған уақыты         = 1905
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 1938
 |жер аумағы              = 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 30&amp;nbsp;505&lt;ref name=&quot;stat.kz&quot;&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]&lt;/ref&gt;
  |санақ жылы             = 2011 
  |тығыздығы              =  
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          =
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = аралдық
 |телефон коды            = 72433
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = 
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     = Aral
 |сайты                   = http://www.aralakimat.kz/
 |сайт тілі               = kz
 |сайт тілі 2             = ru
 |сайт тілі 3             = 
}}
{{мағына|Арал (айрық)}}
[[Сурет:C72603e9bdd3d6092f0caa512954d822 big.jpg|thumb|250px‎|right|Аудандық мешіт]]
[[Image:AralSquare.JPG|thumb|right|Арал көшелері|300px]]
[[Image:Aral harbour.jpg|thumb|right|Арал теңізінің іздері.|300px]]
[[Сурет:20497a5a366cc75246e217dee4409736 big.jpg|thumb|300px|right|Тәуелсіздік алаңы‎]]
'''Арал қаласы''' — [[Қызылорда облысы]]ндағы аудан орталығы, қала, темір жол стансасы. Арал теңізінің солтүстік-шығысындағы [[Үлкен Сарышығанақ]] қолтығында, шөл белдемінде орналасқан. Тұрғыны 30 505 адам (2011). Іргесі 1905 ж. “Алтықұдық” деп аталған кішкене қыстақ негізінде қаланған. Кеңес өкіметі орнағаннан соң жұмысшы поселкесіне, кейін қалаға айналды. А-да балық аулау флотилиясы, балық өңдеу комбинаты, [[Арал кеме жөндеу зауыты|кеме жөндеу]], шыны жасау, май з-ттары, тігін ф-касы жұмыс істеді. Сондай-ақ т.ж. көлігінің жұмысын қамтамасыз ету және тұрмыс қажетін өтеу кәсіпорындары, орта мектеп, мәдениет үйі, кинотеатр, өлкетану мұражайы, аудандық аурухана, санэпидстанса, газет баспаханасы, қонақ үй, мейрамхана, қоғамдық тамақтандыру мекемелері бар. А. арқылы [[Орынбор]] — [[Ташкент]] т.ж. мен Қызылорда — [[Ақтөбе]] автомобиль жолы өтеді. Қала тұрғындары елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.&lt;ref&gt;[http://www.aralakimat.kz/ www.aralakimat.kz Арал ауданы әкімшілігінің веб торабы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101219101358/http://www.aralakimat.kz/ |date=2010-12-19 }}&lt;/ref&gt;

==Тарихы==
[[Арал ауданы]] 1929 жылы құрылған. Алғашқы кезде оның құрамына Қамыстыбас және Арал болыстары кірді. 1938 жылғы 29 наурыздан бастап жұмысшы поселкесі қалаға айналды, яғни [[Арал поселкасы]] Арал қаласы болып аталды. Ауданның орталығы Арал қаласы. Ауданда 2008 жылғы 1 қаңтарға 72145 адам тұрады. Оның 30622-сі Арал қаласының тұрғындары. Территориясы 52,2 км².

1921 жылы қазан төңкерісінің көсемі В. И. Ленин (В. Ульянов) Поволжье мен Ресейдің орталық аудандарындағы құрғақшылыққа байланысты аштықтан зардап шеккен халыққа көмек көрсету жөнінде Арал балықшыларына әйгілі үндеу-хатын жолдап, көмек беруді сұраған. Аралдықтар бұл Үндеуге жауап ретінде [[Ресей]]ге 14 вагон балық жіберген. [[Болшевик]]тер партиясының көсемі [[В.И.Ленин]] аралдықтардың бұл игі ісін зор бағалап, токарлық станок Арал балықшыларына сыйға тартқан.

1930 жылдары ауданда 17 балық колхозы, 5 балық заводы, 20-дан астам мал колхозы ұйымдасқан. Аудан халқы Ұлы Отан соғысы уақытында де өшпес ерлік, асқақ рухтың үлгісін көрсетті. Ауданнан соғысқа 11 мыңнан астам адам кетіп, оның 6038 елге оралмай, майдан даласында қалды. 2005 жылы Арал боздақтарының рухына арналып аудан орталығының орталық алаңында Тағзым алаңы орнатылды.

Арал теңізі 1963 жылдардан бастап тартыла бастады. Арал теңізінің проблемасы жөнінде Алматы, Ташкент, Нөкіс, Қызылорда және Арал қалаларында мемлекетаралық деңгейде кеңестер өткізілді. Осының нәтижесінде құны 84,0 млн. АҚШ долларын құрайтын «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау» жобасы іске асып, жобаның І фазасы 2007 жылы аяқталды. Қазіргі таңда жобаның ІІ фазасының техникалық-экономикалық негіздемесі әзірленуде.

Бүгінгі таңда ауданда 51 мектеп, 1 аудандық, 1 қалалық мәдениет үйлері, 4 ауылдық мәдениет үйі, 25 ауылдық клуб, 2 демалыс кешені, 6 халықтық ұжымдар, 32 көпшілік кітапхана, 1 аудандық, 1 жүйке аурулар, 1 өкпе аурулар аруханалары мен 1 перзентхана, 1 медициналық жедел жәрдем стансасы, 8 жанұялық дәрігерлік емхана, 5 ауылдық аурухана және 28 басқа да емдеу мекемелері халыққа қызмет жасайды.&lt;ref&gt;[http://aral.ucoz.kz http://aral.ucoz.kz]&lt;/ref&gt;

== Географиясы ==
=== Климаты ===
&lt;div style=&quot;max-width:75%&quot;&gt;{{Қаланың ауа райы
|Жер_ілік = Арал 
|Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/арал/ Арал ауа райы мен климаты]
|Қаң_а_макс  = 5.8
|Ақп_а_макс  = 17.8
|Нау_а_макс  = 29.2
|Сәу_а_макс  = 33.9
|Мам_а_макс  = 38.3
|Мау_а_макс  = 44.6
|Шіл_а_макс  = 44.8
|Там_а_макс  = 44.4
|Қыр_а_макс  = 41.0
|Қаз_а_макс  = 32.6
|Қар_а_макс  = 24.7
|Жел_а_макс  = 10.3
|Жыл__а_макс  = 44.8
|Қаң_а_мин  = -33.9
|Ақп_а_мин  = -36.7
|Нау_а_мин  = -27.1
|Сәу_а_мин  = -11.8
|Мам_а_мин  = -1.5
|Мау_а_мин  = 6.3
|Шіл_а_мин  = 10.9
|Там_а_мин  = 6.9
|Қыр_а_мин  = -3.5
|Қаз_а_мин  = -13.6
|Қар_а_мин  = -27.0
|Жел_а_мин  = -31.8
|Жыл__а_мин  = -36.7
|Қаң_ор_макс  = -6.8
|Ақп_ор_макс  = -5.5
|Нау_ор_макс  = 3.9
|Сәу_ор_макс  = 17.9
|Мам_ор_макс  = 26.0
|Мау_ор_макс  = 32.3
|Шіл_ор_макс  = 34.2
|Там_ор_макс  = 32.4
|Қыр_ор_макс  = 25.1
|Қаз_ор_макс  = 15.1
|Қар_ор_макс  = 4.1
|Жел_ор_макс  = -3.9
|Жыл__ор_макс  = 14.6
|Қаң_ор_мин  = -14.5
|Ақп_ор_мин  = -14.3
|Нау_ор_мин  = -5.9
|Сәу_ор_мин  = 5.4
|Мам_ор_мин  = 12.3
|Мау_ор_мин  = 18.3
|Шіл_ор_мин  = 20.4
|Там_ор_мин  = 18.3
|Қыр_ор_мин  = 11.2
|Қаз_ор_мин  = 3.0
|Қар_ор_мин  = -4.3
|Жел_ор_мин  = -11.1
|Жыл__ор_мин  = 3.2
|Қаң_ор  = -10.7
|Ақп_ор  = -9.9
|Нау_ор  = -1.0
|Сәу_ор  = 11.7
|Мам_ор  = 19.2
|Мау_ор  = 25.3
|Шіл_ор  = 27.3
|Там_ор  = 25.3
|Қыр_ор  = 18.2
|Қаз_ор  = 9.0
|Қар_ор  = -0.1
|Жел_ор  = -7.5
|Жыл__ор  = 8.9
|Қаң_ор_ж-ш  = 11.5
|Ақп_ор_ж-ш  = 9.5
|Нау_ор_ж-ш  = 15.1
|Сәу_ор_ж-ш  = 13.9
|Мам_ор_ж-ш  = 15.2
|Мау_ор_ж-ш  = 14.9
|Шіл_ор_ж-ш  = 8.2
|Там_ор_ж-ш  = 5.0
|Қыр_ор_ж-ш  = 6.4
|Қаз_ор_ж-ш  = 13.4
|Қар_ор_ж-ш  = 14.5
|Жел_ор_ж-ш  = 12.0
|Жыл__ор_ж-ш  = 139.6
|}}
&lt;/div&gt;

==Аралда туғандар==
Ауданнан екі Кеңес Одағының батыры, 16 Социалистік Еңбек Ері шыққан. Аты əлемге əйгілі суретші, жұмыстары Еуропа мен басқа елдердің, белгілі мұражайларында тұрған, Қазақстан Суретшілер Одағының, Қазақстан Қолөнершілер Одағының мүшесі, суретші-зергер Құлмамбетов Құдайберген Тағжанұлының туған жері. Сонымен қатар, Арал ауданында мемлекеттік қайраткер [[Шапақ Артықбаев]], халық жазушысы [[Әбдіжәміл Нұрпейісов]], жазушы-ақын [[Зейнолла Шүкіров]], Қазақстан Республикасының тұңғыш Үкімет басшысы [[Ұзақбай Қараманов]], ғалым-профессор [[Нажмадин Күнқожаев]] секілді бүкіл әлемге белгілі қайраткерлер дүниеге келген.

=== Арал қаласының құрметті тұрғындары ===
*[[Рохлин, Лев Яковлевич|Лев Рохлин]] [[1947]] жылы Арал қаласында туған .
*[[Төлеген Медетбаев]] Арал қаласында туған.
*[[Әбдіжәміл Нұрпейісов]] Арал қаласының тумасы болып табылады.
*[[Зейнолла Шүкіров]] Арал ауданында туған.
*[[1951]] жылы [[Аралсульфат]] елді-мекенінде Кеңес Одағы Батыры генерал [[Валерий Очиров]] туған.

==Табиғаты==
Арал теңізі – құмды, құрғақ климатты үстірт қыратқа орналасқан. Ол – ертедегі [[Сармат]] теңізінің бір бөлігі.

Теңіздің 96 процентін су, 4 процентін жер құрайды. Арал жер шарының 60 градустық ендігінде орналасқан. Теңіз суы сағат тілі іспетті, оңнан солға қарай оралып ағады.

Кайназой дәуірінің орта шенінде, яғни бұдан 21 млн 1200 жыл бұрын, Арал каспий теңізіне қосылып жатқан. Бұл байланыс 1573 жылға дейін созылған.

==Арал шежіресі==
Осы дәәуірдің 950 жылы Ибн-Рустемнің замандасы Масуди « Балық өзені келіп құятын Джейнухом (Амудария) Тармидь, Испиран сияқты бірнеше салаға бөлініп, бір тарауы Хорасанмен көп қамалға айырылатын Ховарезм (Қият) қаласының төменгі жағымен Джоуджания (көне Үргеніш) жиегінде тұрған көлге құяды» деп жазған. Ғалымның көл деп отырғаны қазіргі Арал теңізі.

Бұдан 1800 жылдай бұрын өмір сүрген атақты грек оқымыстысы Кландин Птоломей өзінің «Алмагест» (Ұлы құрылыс) деген шығармасында жер шарының 27 бөліктен тұратын картасын жасаған. Оның 22-картасында Арал теңізі мен Каспий теңізі бейнеленген. Мұнда Зарафшан, Амудария (Оксус) өзендерінің Каспийге құйып жатқандығы көрсетілген.

Бұдан 62 мың жыл бұрын Амудария Ферғананың сайы арқылы Тянь-Шань тауынан басталған. Осы кезде жиһанкез Марко Поло да бұған «Ион» деп ат берген. Ал, Сырдария (Яксарт) мен қазіргі Бұхара облысындағы Кулдик тауының шығысындағы сайдың ізімен аққан.

Арал теңізінің терістік бетіндегі Саршығанақ, Ақеспе тұсынан 80м тереңдіктен Олигоцен уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектері тасқа айнала бастаған күйінде табылды. Бұл кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді.

Мезозой дәуірінде мұхит түбінде өмір сүрген фораменифер деген жәндіктің сыртқы қабыршағынан пайда болатын бор Арал теңізінің терістік жағындағы Ақкісіден табылып отыр.

Б.з.б 138 жылы Қытай үкіметінің елшісі Чжан-Цянь өзінің жазбаларында «Кан-гюй мемлекеті жарлы, жиексіз үлкен теңіздің жағасында жатыр. Бұл терістік теңізі» деп жазған.

Арал теңізі осы атауды иеленгенге дейін түрліше аталған. Оны саяхатшылардың еңбектерінен жиі кездестіреміз. Мысалы; 865 жылы Ибн-Хордарбек «Күрдер» көлі десе, 943 жылғы Масуди «Күрджани», 961 жылы Истахди «Казбин», 1339 жылы Хафизи «Абдуда», ХІІІ ғасырда Бекрон «Джент» көлі деп жазған. Бүгінгі Арал теңізі деген атау негізінен ХVІІ ғасырдан бергі жерде берілген.

Сырдарияға дейін құятын өзендер жайлы бірінші толық мағлұматты 1664-1665 жылдары голландиялық Николай витсе жазған. Ол 1692 жылы жарыққа шыққан «Терістік және Түстік Татария» деген еңбегінде Валин (каспий) теңізінен Көк(Арал) теңізіне дейін 250км. Көк теңізге оңтүстіктен буен (Шу) өзені құйып жатады» деп жазған.

Арал теңізін саяхатшылар әр ғасырда картаға түсірумен болған. Атап айтсақ, 1658 жылы ағылшын Дженкинсон, 1664 жылы голландиялық Николай витсен, 1723 жылы Далилия, 1734 жылы Крылов, 1741 жылы Муравин, 1834 жылы Левшин. Теңіз табиғатын зерттеуде капитан Бутаков пен ұлы кобзарь Шевченко да көп еңбек сіңірген.

Бутаков бастаған экспедиция 1 ай бойы Райым қорғанында 2 кеме жасаған. Алғашқы кеменің капитаны Қаратеңіз морягі Мертового болды, екіншісінің құрамындағы 27 кісінің бірі – Тарас Шевченко.

1853 жылы Арал теңізінде тұңғыш рет пароход жүрді. Ол 1850 жылғы қазан айындағы патшалық Ресейдің заказы бойынша Швецияның Мотол қаласында 49 347 сомға жасалған.

1886 жылы Аралдың оңтүстік бетінде А.Никольскийдің, ал солтүстік жағындаакадемик Бергтің басқаруымен эксредиция ұйымдастырылып, балық байлығы жете зерттелді. Патшалық Ресей осы мол олжаны игеру мақсатында 1905 жылы темір жол құрылысын салды. Осыдан кейін Астраханьнан, Доннан, Қаратеңіз маңынан, Орталық ресейден жеке балық аулаушылар келе бастады. Лапшин, Риткин, Красильников, Макеев секілді саудагерлер ірі-ірі балық кәсіпшіліктерін ашып, «Хиуа» атты акционерлік қоғам құрды.

1913 жылы арал поселка атанған. Онда 1026 адам тұрған.

Поволжье халқының басына ауыр күн туғанда В.И.Ленин 1921 жылы 7 қазанда: Арал балықшыларына хат жолдап, ашыққандарға көмек көрсетуін өтінген. Бөгендіктер телеграмманы алысымен 24 сағаттың ішінде 14 вагон балық жөнелтті

Арал балық зерттеу станциясы 1920 жылдан жұмыс істей бастады

1925 жылы қазіргі Арал ауданында «Серіктестік» деген балық аулайтын ұйым құрылды. Ұйымның алтауы Арал жерінде, төртеуі Мойнақ маңында болды.

1928 жылы Арал теңізінің балықшыларының басын біріктіріп «Балықшылар одағы құрылды. Басқарма председателі болып патша заманында жер ауып келген Дон казагі Дубовик (1897-1945) сайланды.

1928 жылы Арал аудан орталығы болды. Сол жылы кеме жасау заводы салынды.

1930 жылы Қазақ ССС Жоғарғы Кеңесінің арнайы қаулысымен Арал қала аталды.

1930 жылдан бастап профессор М.И.Ильиннің басқаруымен Мойнақ пен Арал қаласында консерві заводы салына бастады. Ол жылына 6 миллионнан астам консерві шығарды.

1932 жылы Арал ауданында 173 тұз өндіретін трест ұйымдастырылды. Ол жыл сайын орта есеппен 262 мың тонна тұз өндірді.

Аралда 1920 жылдан бері сульфат өндіріліп келді.

1940 жылы профессор Г.В.Никольский Арал теңізіндегі балықтардың түрі мен олардың қандай тереңдікте жүретіндігі жөнінде арнайы карта жасалды. Сол жоба бойынша бекіре, жайын, ақбалық, шортан, сазан, тісті, шабақ, алабұға, қаяз, табан, торта, айнакөз, шомая ауланды.

Соғыс жалдарында Арал балықшылары 23 430 тонна сапалы балықты Отан қорғаушылар мен туысқан республикаларға жөнелтті.

1946 жылы Арал қаласында шыны заводы салынды.

Кезінде Арал портының пароходствосы арқылы [[Түрікменстан]]ға баратын жүктің 25 проценті, [[Өзбекстан]]ға жеткізілетін заттың 70 проценті тасылған.

1946 жылғы мәлімет бойынша Арал қаласында қазақ, орыс, азербайжан, неміс, латыш, поляк, молдаван, қалмақ, чуваш секілді 33 ұлттың өкілі тұрған.

1960 жылға дейін Арал қаласынан Нүкіс, Мойнақ, Шаржауға жолаушылар таситын кемелер жүріп тұрған.

1970 жылға дейін Арал теңізінде балықтың 34 түрі есепке алынған.&lt;ref&gt;[http://aral.forever.kz http://aral.forever.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090211165324/http://aral.forever.kz/ |date=2009-02-11 }}&lt;/ref&gt;

== Қала суреттері ==
&lt;gallery&gt;
АралIMG 20220612 201445.jpg|Арал
Арал MG 20220612 201634.jpg|Арал
Арал IMG 20220612 201710.jpg|Арал
Арал IMG 20220612 201613.jpg |Арал
Арал IMG 20220612 201558.jpg |Арал

&lt;/gallery&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Commonscat|Aral (city)}}
{{Қазақстан қалалары}}
{{Арал ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Арал қаласы]]
[[Санат:Арал ауданы елді мекендері]]
[[Санат:Арал теңізі]]
[[Санат:XX ғасырда құрылған қалалар]]</text>
      <sha1>ah7nzzg86hzhcza5a465qe424ns4m1q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054346</id>
      <parentid>3054345</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:22:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Қала суреттері */ сурет қою</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24190" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан
 |статусы                 = Қала
 |атауы                   = Арал
 |сурет                   = Aral tawelsizdik alani.jpg
 |әкімшілік күйі          = Облыстық маңызы бар қала
 |елтаңба                 = Emblem Aral.png
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_deg= 46|lat_min= 48|lat_sec=
  |lon_deg= 61|lon_min= 40|lon_sec=
  |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ
  |CoordScale             = 
 |ел картасының өлшемi    = 300 
 |облыс картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |облысы                  = Қызылорда облысы
 |кестедегі облыс         = Қызылорда облысы
 |ауданы                  = 
 |кестедегі аудан         = 
 |мекен түрі              = 
 |мекені                  = 
 |кестедегі мекен         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |әкімі                   = Бауыржан Махатов (2016 жыл)&lt;ref&gt;http://www.aralakimat.kz/kzv/memlekettik_organdar/apparat_akimov_poselkov_i_aylnyh_okrugov/Aral_kalasy/index.php&lt;/ref&gt;
 |құрылған уақыты         = 1905
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 1938
 |жер аумағы              = 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 30&amp;nbsp;505&lt;ref name=&quot;stat.kz&quot;&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]&lt;/ref&gt;
  |санақ жылы             = 2011 
  |тығыздығы              =  
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          =
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = аралдық
 |телефон коды            = 72433
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = 
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     = Aral
 |сайты                   = http://www.aralakimat.kz/
 |сайт тілі               = kz
 |сайт тілі 2             = ru
 |сайт тілі 3             = 
}}
{{мағына|Арал (айрық)}}
[[Сурет:C72603e9bdd3d6092f0caa512954d822 big.jpg|thumb|250px‎|right|Аудандық мешіт]]
[[Image:AralSquare.JPG|thumb|right|Арал көшелері|300px]]
[[Image:Aral harbour.jpg|thumb|right|Арал теңізінің іздері.|300px]]
[[Сурет:20497a5a366cc75246e217dee4409736 big.jpg|thumb|300px|right|Тәуелсіздік алаңы‎]]
'''Арал қаласы''' — [[Қызылорда облысы]]ндағы аудан орталығы, қала, темір жол стансасы. Арал теңізінің солтүстік-шығысындағы [[Үлкен Сарышығанақ]] қолтығында, шөл белдемінде орналасқан. Тұрғыны 30 505 адам (2011). Іргесі 1905 ж. “Алтықұдық” деп аталған кішкене қыстақ негізінде қаланған. Кеңес өкіметі орнағаннан соң жұмысшы поселкесіне, кейін қалаға айналды. А-да балық аулау флотилиясы, балық өңдеу комбинаты, [[Арал кеме жөндеу зауыты|кеме жөндеу]], шыны жасау, май з-ттары, тігін ф-касы жұмыс істеді. Сондай-ақ т.ж. көлігінің жұмысын қамтамасыз ету және тұрмыс қажетін өтеу кәсіпорындары, орта мектеп, мәдениет үйі, кинотеатр, өлкетану мұражайы, аудандық аурухана, санэпидстанса, газет баспаханасы, қонақ үй, мейрамхана, қоғамдық тамақтандыру мекемелері бар. А. арқылы [[Орынбор]] — [[Ташкент]] т.ж. мен Қызылорда — [[Ақтөбе]] автомобиль жолы өтеді. Қала тұрғындары елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.&lt;ref&gt;[http://www.aralakimat.kz/ www.aralakimat.kz Арал ауданы әкімшілігінің веб торабы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101219101358/http://www.aralakimat.kz/ |date=2010-12-19 }}&lt;/ref&gt;

==Тарихы==
[[Арал ауданы]] 1929 жылы құрылған. Алғашқы кезде оның құрамына Қамыстыбас және Арал болыстары кірді. 1938 жылғы 29 наурыздан бастап жұмысшы поселкесі қалаға айналды, яғни [[Арал поселкасы]] Арал қаласы болып аталды. Ауданның орталығы Арал қаласы. Ауданда 2008 жылғы 1 қаңтарға 72145 адам тұрады. Оның 30622-сі Арал қаласының тұрғындары. Территориясы 52,2 км².

1921 жылы қазан төңкерісінің көсемі В. И. Ленин (В. Ульянов) Поволжье мен Ресейдің орталық аудандарындағы құрғақшылыққа байланысты аштықтан зардап шеккен халыққа көмек көрсету жөнінде Арал балықшыларына әйгілі үндеу-хатын жолдап, көмек беруді сұраған. Аралдықтар бұл Үндеуге жауап ретінде [[Ресей]]ге 14 вагон балық жіберген. [[Болшевик]]тер партиясының көсемі [[В.И.Ленин]] аралдықтардың бұл игі ісін зор бағалап, токарлық станок Арал балықшыларына сыйға тартқан.

1930 жылдары ауданда 17 балық колхозы, 5 балық заводы, 20-дан астам мал колхозы ұйымдасқан. Аудан халқы Ұлы Отан соғысы уақытында де өшпес ерлік, асқақ рухтың үлгісін көрсетті. Ауданнан соғысқа 11 мыңнан астам адам кетіп, оның 6038 елге оралмай, майдан даласында қалды. 2005 жылы Арал боздақтарының рухына арналып аудан орталығының орталық алаңында Тағзым алаңы орнатылды.

Арал теңізі 1963 жылдардан бастап тартыла бастады. Арал теңізінің проблемасы жөнінде Алматы, Ташкент, Нөкіс, Қызылорда және Арал қалаларында мемлекетаралық деңгейде кеңестер өткізілді. Осының нәтижесінде құны 84,0 млн. АҚШ долларын құрайтын «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау» жобасы іске асып, жобаның І фазасы 2007 жылы аяқталды. Қазіргі таңда жобаның ІІ фазасының техникалық-экономикалық негіздемесі әзірленуде.

Бүгінгі таңда ауданда 51 мектеп, 1 аудандық, 1 қалалық мәдениет үйлері, 4 ауылдық мәдениет үйі, 25 ауылдық клуб, 2 демалыс кешені, 6 халықтық ұжымдар, 32 көпшілік кітапхана, 1 аудандық, 1 жүйке аурулар, 1 өкпе аурулар аруханалары мен 1 перзентхана, 1 медициналық жедел жәрдем стансасы, 8 жанұялық дәрігерлік емхана, 5 ауылдық аурухана және 28 басқа да емдеу мекемелері халыққа қызмет жасайды.&lt;ref&gt;[http://aral.ucoz.kz http://aral.ucoz.kz]&lt;/ref&gt;

== Географиясы ==
=== Климаты ===
&lt;div style=&quot;max-width:75%&quot;&gt;{{Қаланың ауа райы
|Жер_ілік = Арал 
|Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/арал/ Арал ауа райы мен климаты]
|Қаң_а_макс  = 5.8
|Ақп_а_макс  = 17.8
|Нау_а_макс  = 29.2
|Сәу_а_макс  = 33.9
|Мам_а_макс  = 38.3
|Мау_а_макс  = 44.6
|Шіл_а_макс  = 44.8
|Там_а_макс  = 44.4
|Қыр_а_макс  = 41.0
|Қаз_а_макс  = 32.6
|Қар_а_макс  = 24.7
|Жел_а_макс  = 10.3
|Жыл__а_макс  = 44.8
|Қаң_а_мин  = -33.9
|Ақп_а_мин  = -36.7
|Нау_а_мин  = -27.1
|Сәу_а_мин  = -11.8
|Мам_а_мин  = -1.5
|Мау_а_мин  = 6.3
|Шіл_а_мин  = 10.9
|Там_а_мин  = 6.9
|Қыр_а_мин  = -3.5
|Қаз_а_мин  = -13.6
|Қар_а_мин  = -27.0
|Жел_а_мин  = -31.8
|Жыл__а_мин  = -36.7
|Қаң_ор_макс  = -6.8
|Ақп_ор_макс  = -5.5
|Нау_ор_макс  = 3.9
|Сәу_ор_макс  = 17.9
|Мам_ор_макс  = 26.0
|Мау_ор_макс  = 32.3
|Шіл_ор_макс  = 34.2
|Там_ор_макс  = 32.4
|Қыр_ор_макс  = 25.1
|Қаз_ор_макс  = 15.1
|Қар_ор_макс  = 4.1
|Жел_ор_макс  = -3.9
|Жыл__ор_макс  = 14.6
|Қаң_ор_мин  = -14.5
|Ақп_ор_мин  = -14.3
|Нау_ор_мин  = -5.9
|Сәу_ор_мин  = 5.4
|Мам_ор_мин  = 12.3
|Мау_ор_мин  = 18.3
|Шіл_ор_мин  = 20.4
|Там_ор_мин  = 18.3
|Қыр_ор_мин  = 11.2
|Қаз_ор_мин  = 3.0
|Қар_ор_мин  = -4.3
|Жел_ор_мин  = -11.1
|Жыл__ор_мин  = 3.2
|Қаң_ор  = -10.7
|Ақп_ор  = -9.9
|Нау_ор  = -1.0
|Сәу_ор  = 11.7
|Мам_ор  = 19.2
|Мау_ор  = 25.3
|Шіл_ор  = 27.3
|Там_ор  = 25.3
|Қыр_ор  = 18.2
|Қаз_ор  = 9.0
|Қар_ор  = -0.1
|Жел_ор  = -7.5
|Жыл__ор  = 8.9
|Қаң_ор_ж-ш  = 11.5
|Ақп_ор_ж-ш  = 9.5
|Нау_ор_ж-ш  = 15.1
|Сәу_ор_ж-ш  = 13.9
|Мам_ор_ж-ш  = 15.2
|Мау_ор_ж-ш  = 14.9
|Шіл_ор_ж-ш  = 8.2
|Там_ор_ж-ш  = 5.0
|Қыр_ор_ж-ш  = 6.4
|Қаз_ор_ж-ш  = 13.4
|Қар_ор_ж-ш  = 14.5
|Жел_ор_ж-ш  = 12.0
|Жыл__ор_ж-ш  = 139.6
|}}
&lt;/div&gt;

==Аралда туғандар==
Ауданнан екі Кеңес Одағының батыры, 16 Социалистік Еңбек Ері шыққан. Аты əлемге əйгілі суретші, жұмыстары Еуропа мен басқа елдердің, белгілі мұражайларында тұрған, Қазақстан Суретшілер Одағының, Қазақстан Қолөнершілер Одағының мүшесі, суретші-зергер Құлмамбетов Құдайберген Тағжанұлының туған жері. Сонымен қатар, Арал ауданында мемлекеттік қайраткер [[Шапақ Артықбаев]], халық жазушысы [[Әбдіжәміл Нұрпейісов]], жазушы-ақын [[Зейнолла Шүкіров]], Қазақстан Республикасының тұңғыш Үкімет басшысы [[Ұзақбай Қараманов]], ғалым-профессор [[Нажмадин Күнқожаев]] секілді бүкіл әлемге белгілі қайраткерлер дүниеге келген.

=== Арал қаласының құрметті тұрғындары ===
*[[Рохлин, Лев Яковлевич|Лев Рохлин]] [[1947]] жылы Арал қаласында туған .
*[[Төлеген Медетбаев]] Арал қаласында туған.
*[[Әбдіжәміл Нұрпейісов]] Арал қаласының тумасы болып табылады.
*[[Зейнолла Шүкіров]] Арал ауданында туған.
*[[1951]] жылы [[Аралсульфат]] елді-мекенінде Кеңес Одағы Батыры генерал [[Валерий Очиров]] туған.

==Табиғаты==
Арал теңізі – құмды, құрғақ климатты үстірт қыратқа орналасқан. Ол – ертедегі [[Сармат]] теңізінің бір бөлігі.

Теңіздің 96 процентін су, 4 процентін жер құрайды. Арал жер шарының 60 градустық ендігінде орналасқан. Теңіз суы сағат тілі іспетті, оңнан солға қарай оралып ағады.

Кайназой дәуірінің орта шенінде, яғни бұдан 21 млн 1200 жыл бұрын, Арал каспий теңізіне қосылып жатқан. Бұл байланыс 1573 жылға дейін созылған.

==Арал шежіресі==
Осы дәәуірдің 950 жылы Ибн-Рустемнің замандасы Масуди « Балық өзені келіп құятын Джейнухом (Амудария) Тармидь, Испиран сияқты бірнеше салаға бөлініп, бір тарауы Хорасанмен көп қамалға айырылатын Ховарезм (Қият) қаласының төменгі жағымен Джоуджания (көне Үргеніш) жиегінде тұрған көлге құяды» деп жазған. Ғалымның көл деп отырғаны қазіргі Арал теңізі.

Бұдан 1800 жылдай бұрын өмір сүрген атақты грек оқымыстысы Кландин Птоломей өзінің «Алмагест» (Ұлы құрылыс) деген шығармасында жер шарының 27 бөліктен тұратын картасын жасаған. Оның 22-картасында Арал теңізі мен Каспий теңізі бейнеленген. Мұнда Зарафшан, Амудария (Оксус) өзендерінің Каспийге құйып жатқандығы көрсетілген.

Бұдан 62 мың жыл бұрын Амудария Ферғананың сайы арқылы Тянь-Шань тауынан басталған. Осы кезде жиһанкез Марко Поло да бұған «Ион» деп ат берген. Ал, Сырдария (Яксарт) мен қазіргі Бұхара облысындағы Кулдик тауының шығысындағы сайдың ізімен аққан.

Арал теңізінің терістік бетіндегі Саршығанақ, Ақеспе тұсынан 80м тереңдіктен Олигоцен уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектері тасқа айнала бастаған күйінде табылды. Бұл кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді.

Мезозой дәуірінде мұхит түбінде өмір сүрген фораменифер деген жәндіктің сыртқы қабыршағынан пайда болатын бор Арал теңізінің терістік жағындағы Ақкісіден табылып отыр.

Б.з.б 138 жылы Қытай үкіметінің елшісі Чжан-Цянь өзінің жазбаларында «Кан-гюй мемлекеті жарлы, жиексіз үлкен теңіздің жағасында жатыр. Бұл терістік теңізі» деп жазған.

Арал теңізі осы атауды иеленгенге дейін түрліше аталған. Оны саяхатшылардың еңбектерінен жиі кездестіреміз. Мысалы; 865 жылы Ибн-Хордарбек «Күрдер» көлі десе, 943 жылғы Масуди «Күрджани», 961 жылы Истахди «Казбин», 1339 жылы Хафизи «Абдуда», ХІІІ ғасырда Бекрон «Джент» көлі деп жазған. Бүгінгі Арал теңізі деген атау негізінен ХVІІ ғасырдан бергі жерде берілген.

Сырдарияға дейін құятын өзендер жайлы бірінші толық мағлұматты 1664-1665 жылдары голландиялық Николай витсе жазған. Ол 1692 жылы жарыққа шыққан «Терістік және Түстік Татария» деген еңбегінде Валин (каспий) теңізінен Көк(Арал) теңізіне дейін 250км. Көк теңізге оңтүстіктен буен (Шу) өзені құйып жатады» деп жазған.

Арал теңізін саяхатшылар әр ғасырда картаға түсірумен болған. Атап айтсақ, 1658 жылы ағылшын Дженкинсон, 1664 жылы голландиялық Николай витсен, 1723 жылы Далилия, 1734 жылы Крылов, 1741 жылы Муравин, 1834 жылы Левшин. Теңіз табиғатын зерттеуде капитан Бутаков пен ұлы кобзарь Шевченко да көп еңбек сіңірген.

Бутаков бастаған экспедиция 1 ай бойы Райым қорғанында 2 кеме жасаған. Алғашқы кеменің капитаны Қаратеңіз морягі Мертового болды, екіншісінің құрамындағы 27 кісінің бірі – Тарас Шевченко.

1853 жылы Арал теңізінде тұңғыш рет пароход жүрді. Ол 1850 жылғы қазан айындағы патшалық Ресейдің заказы бойынша Швецияның Мотол қаласында 49 347 сомға жасалған.

1886 жылы Аралдың оңтүстік бетінде А.Никольскийдің, ал солтүстік жағындаакадемик Бергтің басқаруымен эксредиция ұйымдастырылып, балық байлығы жете зерттелді. Патшалық Ресей осы мол олжаны игеру мақсатында 1905 жылы темір жол құрылысын салды. Осыдан кейін Астраханьнан, Доннан, Қаратеңіз маңынан, Орталық ресейден жеке балық аулаушылар келе бастады. Лапшин, Риткин, Красильников, Макеев секілді саудагерлер ірі-ірі балық кәсіпшіліктерін ашып, «Хиуа» атты акционерлік қоғам құрды.

1913 жылы арал поселка атанған. Онда 1026 адам тұрған.

Поволжье халқының басына ауыр күн туғанда В.И.Ленин 1921 жылы 7 қазанда: Арал балықшыларына хат жолдап, ашыққандарға көмек көрсетуін өтінген. Бөгендіктер телеграмманы алысымен 24 сағаттың ішінде 14 вагон балық жөнелтті

Арал балық зерттеу станциясы 1920 жылдан жұмыс істей бастады

1925 жылы қазіргі Арал ауданында «Серіктестік» деген балық аулайтын ұйым құрылды. Ұйымның алтауы Арал жерінде, төртеуі Мойнақ маңында болды.

1928 жылы Арал теңізінің балықшыларының басын біріктіріп «Балықшылар одағы құрылды. Басқарма председателі болып патша заманында жер ауып келген Дон казагі Дубовик (1897-1945) сайланды.

1928 жылы Арал аудан орталығы болды. Сол жылы кеме жасау заводы салынды.

1930 жылы Қазақ ССС Жоғарғы Кеңесінің арнайы қаулысымен Арал қала аталды.

1930 жылдан бастап профессор М.И.Ильиннің басқаруымен Мойнақ пен Арал қаласында консерві заводы салына бастады. Ол жылына 6 миллионнан астам консерві шығарды.

1932 жылы Арал ауданында 173 тұз өндіретін трест ұйымдастырылды. Ол жыл сайын орта есеппен 262 мың тонна тұз өндірді.

Аралда 1920 жылдан бері сульфат өндіріліп келді.

1940 жылы профессор Г.В.Никольский Арал теңізіндегі балықтардың түрі мен олардың қандай тереңдікте жүретіндігі жөнінде арнайы карта жасалды. Сол жоба бойынша бекіре, жайын, ақбалық, шортан, сазан, тісті, шабақ, алабұға, қаяз, табан, торта, айнакөз, шомая ауланды.

Соғыс жалдарында Арал балықшылары 23 430 тонна сапалы балықты Отан қорғаушылар мен туысқан республикаларға жөнелтті.

1946 жылы Арал қаласында шыны заводы салынды.

Кезінде Арал портының пароходствосы арқылы [[Түрікменстан]]ға баратын жүктің 25 проценті, [[Өзбекстан]]ға жеткізілетін заттың 70 проценті тасылған.

1946 жылғы мәлімет бойынша Арал қаласында қазақ, орыс, азербайжан, неміс, латыш, поляк, молдаван, қалмақ, чуваш секілді 33 ұлттың өкілі тұрған.

1960 жылға дейін Арал қаласынан Нүкіс, Мойнақ, Шаржауға жолаушылар таситын кемелер жүріп тұрған.

1970 жылға дейін Арал теңізінде балықтың 34 түрі есепке алынған.&lt;ref&gt;[http://aral.forever.kz http://aral.forever.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090211165324/http://aral.forever.kz/ |date=2009-02-11 }}&lt;/ref&gt;

== Қала суреттері ==
&lt;gallery&gt;
АралIMG 20220612 201445.jpg|Арал
Арал MG 20220612 201634.jpg|Арал
Арал IMG 20220612 201710.jpg|Арал
Арал IMG 20220612 201613.jpg |Арал
Арал IMG 20220612 201558.jpg |Арал
Арал IMG 20220612 201435.jpg |Арал
&lt;/gallery&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Commonscat|Aral (city)}}
{{Қазақстан қалалары}}
{{Арал ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Арал қаласы]]
[[Санат:Арал ауданы елді мекендері]]
[[Санат:Арал теңізі]]
[[Санат:XX ғасырда құрылған қалалар]]</text>
      <sha1>4zvbxx43ryvxjloejfjerwnbs1dko2t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054347</id>
      <parentid>3054346</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:22:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Қала суреттері */ сурет қою</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24233" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан
 |статусы                 = Қала
 |атауы                   = Арал
 |сурет                   = Aral tawelsizdik alani.jpg
 |әкімшілік күйі          = Облыстық маңызы бар қала
 |елтаңба                 = Emblem Aral.png
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_deg= 46|lat_min= 48|lat_sec=
  |lon_deg= 61|lon_min= 40|lon_sec=
  |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ
  |CoordScale             = 
 |ел картасының өлшемi    = 300 
 |облыс картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |облысы                  = Қызылорда облысы
 |кестедегі облыс         = Қызылорда облысы
 |ауданы                  = 
 |кестедегі аудан         = 
 |мекен түрі              = 
 |мекені                  = 
 |кестедегі мекен         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |әкімі                   = Бауыржан Махатов (2016 жыл)&lt;ref&gt;http://www.aralakimat.kz/kzv/memlekettik_organdar/apparat_akimov_poselkov_i_aylnyh_okrugov/Aral_kalasy/index.php&lt;/ref&gt;
 |құрылған уақыты         = 1905
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 1938
 |жер аумағы              = 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 30&amp;nbsp;505&lt;ref name=&quot;stat.kz&quot;&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]&lt;/ref&gt;
  |санақ жылы             = 2011 
  |тығыздығы              =  
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          =
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = аралдық
 |телефон коды            = 72433
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = 
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     = Aral
 |сайты                   = http://www.aralakimat.kz/
 |сайт тілі               = kz
 |сайт тілі 2             = ru
 |сайт тілі 3             = 
}}
{{мағына|Арал (айрық)}}
[[Сурет:C72603e9bdd3d6092f0caa512954d822 big.jpg|thumb|250px‎|right|Аудандық мешіт]]
[[Image:AralSquare.JPG|thumb|right|Арал көшелері|300px]]
[[Image:Aral harbour.jpg|thumb|right|Арал теңізінің іздері.|300px]]
[[Сурет:20497a5a366cc75246e217dee4409736 big.jpg|thumb|300px|right|Тәуелсіздік алаңы‎]]
'''Арал қаласы''' — [[Қызылорда облысы]]ндағы аудан орталығы, қала, темір жол стансасы. Арал теңізінің солтүстік-шығысындағы [[Үлкен Сарышығанақ]] қолтығында, шөл белдемінде орналасқан. Тұрғыны 30 505 адам (2011). Іргесі 1905 ж. “Алтықұдық” деп аталған кішкене қыстақ негізінде қаланған. Кеңес өкіметі орнағаннан соң жұмысшы поселкесіне, кейін қалаға айналды. А-да балық аулау флотилиясы, балық өңдеу комбинаты, [[Арал кеме жөндеу зауыты|кеме жөндеу]], шыны жасау, май з-ттары, тігін ф-касы жұмыс істеді. Сондай-ақ т.ж. көлігінің жұмысын қамтамасыз ету және тұрмыс қажетін өтеу кәсіпорындары, орта мектеп, мәдениет үйі, кинотеатр, өлкетану мұражайы, аудандық аурухана, санэпидстанса, газет баспаханасы, қонақ үй, мейрамхана, қоғамдық тамақтандыру мекемелері бар. А. арқылы [[Орынбор]] — [[Ташкент]] т.ж. мен Қызылорда — [[Ақтөбе]] автомобиль жолы өтеді. Қала тұрғындары елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.&lt;ref&gt;[http://www.aralakimat.kz/ www.aralakimat.kz Арал ауданы әкімшілігінің веб торабы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101219101358/http://www.aralakimat.kz/ |date=2010-12-19 }}&lt;/ref&gt;

==Тарихы==
[[Арал ауданы]] 1929 жылы құрылған. Алғашқы кезде оның құрамына Қамыстыбас және Арал болыстары кірді. 1938 жылғы 29 наурыздан бастап жұмысшы поселкесі қалаға айналды, яғни [[Арал поселкасы]] Арал қаласы болып аталды. Ауданның орталығы Арал қаласы. Ауданда 2008 жылғы 1 қаңтарға 72145 адам тұрады. Оның 30622-сі Арал қаласының тұрғындары. Территориясы 52,2 км².

1921 жылы қазан төңкерісінің көсемі В. И. Ленин (В. Ульянов) Поволжье мен Ресейдің орталық аудандарындағы құрғақшылыққа байланысты аштықтан зардап шеккен халыққа көмек көрсету жөнінде Арал балықшыларына әйгілі үндеу-хатын жолдап, көмек беруді сұраған. Аралдықтар бұл Үндеуге жауап ретінде [[Ресей]]ге 14 вагон балық жіберген. [[Болшевик]]тер партиясының көсемі [[В.И.Ленин]] аралдықтардың бұл игі ісін зор бағалап, токарлық станок Арал балықшыларына сыйға тартқан.

1930 жылдары ауданда 17 балық колхозы, 5 балық заводы, 20-дан астам мал колхозы ұйымдасқан. Аудан халқы Ұлы Отан соғысы уақытында де өшпес ерлік, асқақ рухтың үлгісін көрсетті. Ауданнан соғысқа 11 мыңнан астам адам кетіп, оның 6038 елге оралмай, майдан даласында қалды. 2005 жылы Арал боздақтарының рухына арналып аудан орталығының орталық алаңында Тағзым алаңы орнатылды.

Арал теңізі 1963 жылдардан бастап тартыла бастады. Арал теңізінің проблемасы жөнінде Алматы, Ташкент, Нөкіс, Қызылорда және Арал қалаларында мемлекетаралық деңгейде кеңестер өткізілді. Осының нәтижесінде құны 84,0 млн. АҚШ долларын құрайтын «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау» жобасы іске асып, жобаның І фазасы 2007 жылы аяқталды. Қазіргі таңда жобаның ІІ фазасының техникалық-экономикалық негіздемесі әзірленуде.

Бүгінгі таңда ауданда 51 мектеп, 1 аудандық, 1 қалалық мәдениет үйлері, 4 ауылдық мәдениет үйі, 25 ауылдық клуб, 2 демалыс кешені, 6 халықтық ұжымдар, 32 көпшілік кітапхана, 1 аудандық, 1 жүйке аурулар, 1 өкпе аурулар аруханалары мен 1 перзентхана, 1 медициналық жедел жәрдем стансасы, 8 жанұялық дәрігерлік емхана, 5 ауылдық аурухана және 28 басқа да емдеу мекемелері халыққа қызмет жасайды.&lt;ref&gt;[http://aral.ucoz.kz http://aral.ucoz.kz]&lt;/ref&gt;

== Географиясы ==
=== Климаты ===
&lt;div style=&quot;max-width:75%&quot;&gt;{{Қаланың ауа райы
|Жер_ілік = Арал 
|Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/арал/ Арал ауа райы мен климаты]
|Қаң_а_макс  = 5.8
|Ақп_а_макс  = 17.8
|Нау_а_макс  = 29.2
|Сәу_а_макс  = 33.9
|Мам_а_макс  = 38.3
|Мау_а_макс  = 44.6
|Шіл_а_макс  = 44.8
|Там_а_макс  = 44.4
|Қыр_а_макс  = 41.0
|Қаз_а_макс  = 32.6
|Қар_а_макс  = 24.7
|Жел_а_макс  = 10.3
|Жыл__а_макс  = 44.8
|Қаң_а_мин  = -33.9
|Ақп_а_мин  = -36.7
|Нау_а_мин  = -27.1
|Сәу_а_мин  = -11.8
|Мам_а_мин  = -1.5
|Мау_а_мин  = 6.3
|Шіл_а_мин  = 10.9
|Там_а_мин  = 6.9
|Қыр_а_мин  = -3.5
|Қаз_а_мин  = -13.6
|Қар_а_мин  = -27.0
|Жел_а_мин  = -31.8
|Жыл__а_мин  = -36.7
|Қаң_ор_макс  = -6.8
|Ақп_ор_макс  = -5.5
|Нау_ор_макс  = 3.9
|Сәу_ор_макс  = 17.9
|Мам_ор_макс  = 26.0
|Мау_ор_макс  = 32.3
|Шіл_ор_макс  = 34.2
|Там_ор_макс  = 32.4
|Қыр_ор_макс  = 25.1
|Қаз_ор_макс  = 15.1
|Қар_ор_макс  = 4.1
|Жел_ор_макс  = -3.9
|Жыл__ор_макс  = 14.6
|Қаң_ор_мин  = -14.5
|Ақп_ор_мин  = -14.3
|Нау_ор_мин  = -5.9
|Сәу_ор_мин  = 5.4
|Мам_ор_мин  = 12.3
|Мау_ор_мин  = 18.3
|Шіл_ор_мин  = 20.4
|Там_ор_мин  = 18.3
|Қыр_ор_мин  = 11.2
|Қаз_ор_мин  = 3.0
|Қар_ор_мин  = -4.3
|Жел_ор_мин  = -11.1
|Жыл__ор_мин  = 3.2
|Қаң_ор  = -10.7
|Ақп_ор  = -9.9
|Нау_ор  = -1.0
|Сәу_ор  = 11.7
|Мам_ор  = 19.2
|Мау_ор  = 25.3
|Шіл_ор  = 27.3
|Там_ор  = 25.3
|Қыр_ор  = 18.2
|Қаз_ор  = 9.0
|Қар_ор  = -0.1
|Жел_ор  = -7.5
|Жыл__ор  = 8.9
|Қаң_ор_ж-ш  = 11.5
|Ақп_ор_ж-ш  = 9.5
|Нау_ор_ж-ш  = 15.1
|Сәу_ор_ж-ш  = 13.9
|Мам_ор_ж-ш  = 15.2
|Мау_ор_ж-ш  = 14.9
|Шіл_ор_ж-ш  = 8.2
|Там_ор_ж-ш  = 5.0
|Қыр_ор_ж-ш  = 6.4
|Қаз_ор_ж-ш  = 13.4
|Қар_ор_ж-ш  = 14.5
|Жел_ор_ж-ш  = 12.0
|Жыл__ор_ж-ш  = 139.6
|}}
&lt;/div&gt;

==Аралда туғандар==
Ауданнан екі Кеңес Одағының батыры, 16 Социалистік Еңбек Ері шыққан. Аты əлемге əйгілі суретші, жұмыстары Еуропа мен басқа елдердің, белгілі мұражайларында тұрған, Қазақстан Суретшілер Одағының, Қазақстан Қолөнершілер Одағының мүшесі, суретші-зергер Құлмамбетов Құдайберген Тағжанұлының туған жері. Сонымен қатар, Арал ауданында мемлекеттік қайраткер [[Шапақ Артықбаев]], халық жазушысы [[Әбдіжәміл Нұрпейісов]], жазушы-ақын [[Зейнолла Шүкіров]], Қазақстан Республикасының тұңғыш Үкімет басшысы [[Ұзақбай Қараманов]], ғалым-профессор [[Нажмадин Күнқожаев]] секілді бүкіл әлемге белгілі қайраткерлер дүниеге келген.

=== Арал қаласының құрметті тұрғындары ===
*[[Рохлин, Лев Яковлевич|Лев Рохлин]] [[1947]] жылы Арал қаласында туған .
*[[Төлеген Медетбаев]] Арал қаласында туған.
*[[Әбдіжәміл Нұрпейісов]] Арал қаласының тумасы болып табылады.
*[[Зейнолла Шүкіров]] Арал ауданында туған.
*[[1951]] жылы [[Аралсульфат]] елді-мекенінде Кеңес Одағы Батыры генерал [[Валерий Очиров]] туған.

==Табиғаты==
Арал теңізі – құмды, құрғақ климатты үстірт қыратқа орналасқан. Ол – ертедегі [[Сармат]] теңізінің бір бөлігі.

Теңіздің 96 процентін су, 4 процентін жер құрайды. Арал жер шарының 60 градустық ендігінде орналасқан. Теңіз суы сағат тілі іспетті, оңнан солға қарай оралып ағады.

Кайназой дәуірінің орта шенінде, яғни бұдан 21 млн 1200 жыл бұрын, Арал каспий теңізіне қосылып жатқан. Бұл байланыс 1573 жылға дейін созылған.

==Арал шежіресі==
Осы дәәуірдің 950 жылы Ибн-Рустемнің замандасы Масуди « Балық өзені келіп құятын Джейнухом (Амудария) Тармидь, Испиран сияқты бірнеше салаға бөлініп, бір тарауы Хорасанмен көп қамалға айырылатын Ховарезм (Қият) қаласының төменгі жағымен Джоуджания (көне Үргеніш) жиегінде тұрған көлге құяды» деп жазған. Ғалымның көл деп отырғаны қазіргі Арал теңізі.

Бұдан 1800 жылдай бұрын өмір сүрген атақты грек оқымыстысы Кландин Птоломей өзінің «Алмагест» (Ұлы құрылыс) деген шығармасында жер шарының 27 бөліктен тұратын картасын жасаған. Оның 22-картасында Арал теңізі мен Каспий теңізі бейнеленген. Мұнда Зарафшан, Амудария (Оксус) өзендерінің Каспийге құйып жатқандығы көрсетілген.

Бұдан 62 мың жыл бұрын Амудария Ферғананың сайы арқылы Тянь-Шань тауынан басталған. Осы кезде жиһанкез Марко Поло да бұған «Ион» деп ат берген. Ал, Сырдария (Яксарт) мен қазіргі Бұхара облысындағы Кулдик тауының шығысындағы сайдың ізімен аққан.

Арал теңізінің терістік бетіндегі Саршығанақ, Ақеспе тұсынан 80м тереңдіктен Олигоцен уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектері тасқа айнала бастаған күйінде табылды. Бұл кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді.

Мезозой дәуірінде мұхит түбінде өмір сүрген фораменифер деген жәндіктің сыртқы қабыршағынан пайда болатын бор Арал теңізінің терістік жағындағы Ақкісіден табылып отыр.

Б.з.б 138 жылы Қытай үкіметінің елшісі Чжан-Цянь өзінің жазбаларында «Кан-гюй мемлекеті жарлы, жиексіз үлкен теңіздің жағасында жатыр. Бұл терістік теңізі» деп жазған.

Арал теңізі осы атауды иеленгенге дейін түрліше аталған. Оны саяхатшылардың еңбектерінен жиі кездестіреміз. Мысалы; 865 жылы Ибн-Хордарбек «Күрдер» көлі десе, 943 жылғы Масуди «Күрджани», 961 жылы Истахди «Казбин», 1339 жылы Хафизи «Абдуда», ХІІІ ғасырда Бекрон «Джент» көлі деп жазған. Бүгінгі Арал теңізі деген атау негізінен ХVІІ ғасырдан бергі жерде берілген.

Сырдарияға дейін құятын өзендер жайлы бірінші толық мағлұматты 1664-1665 жылдары голландиялық Николай витсе жазған. Ол 1692 жылы жарыққа шыққан «Терістік және Түстік Татария» деген еңбегінде Валин (каспий) теңізінен Көк(Арал) теңізіне дейін 250км. Көк теңізге оңтүстіктен буен (Шу) өзені құйып жатады» деп жазған.

Арал теңізін саяхатшылар әр ғасырда картаға түсірумен болған. Атап айтсақ, 1658 жылы ағылшын Дженкинсон, 1664 жылы голландиялық Николай витсен, 1723 жылы Далилия, 1734 жылы Крылов, 1741 жылы Муравин, 1834 жылы Левшин. Теңіз табиғатын зерттеуде капитан Бутаков пен ұлы кобзарь Шевченко да көп еңбек сіңірген.

Бутаков бастаған экспедиция 1 ай бойы Райым қорғанында 2 кеме жасаған. Алғашқы кеменің капитаны Қаратеңіз морягі Мертового болды, екіншісінің құрамындағы 27 кісінің бірі – Тарас Шевченко.

1853 жылы Арал теңізінде тұңғыш рет пароход жүрді. Ол 1850 жылғы қазан айындағы патшалық Ресейдің заказы бойынша Швецияның Мотол қаласында 49 347 сомға жасалған.

1886 жылы Аралдың оңтүстік бетінде А.Никольскийдің, ал солтүстік жағындаакадемик Бергтің басқаруымен эксредиция ұйымдастырылып, балық байлығы жете зерттелді. Патшалық Ресей осы мол олжаны игеру мақсатында 1905 жылы темір жол құрылысын салды. Осыдан кейін Астраханьнан, Доннан, Қаратеңіз маңынан, Орталық ресейден жеке балық аулаушылар келе бастады. Лапшин, Риткин, Красильников, Макеев секілді саудагерлер ірі-ірі балық кәсіпшіліктерін ашып, «Хиуа» атты акционерлік қоғам құрды.

1913 жылы арал поселка атанған. Онда 1026 адам тұрған.

Поволжье халқының басына ауыр күн туғанда В.И.Ленин 1921 жылы 7 қазанда: Арал балықшыларына хат жолдап, ашыққандарға көмек көрсетуін өтінген. Бөгендіктер телеграмманы алысымен 24 сағаттың ішінде 14 вагон балық жөнелтті

Арал балық зерттеу станциясы 1920 жылдан жұмыс істей бастады

1925 жылы қазіргі Арал ауданында «Серіктестік» деген балық аулайтын ұйым құрылды. Ұйымның алтауы Арал жерінде, төртеуі Мойнақ маңында болды.

1928 жылы Арал теңізінің балықшыларының басын біріктіріп «Балықшылар одағы құрылды. Басқарма председателі болып патша заманында жер ауып келген Дон казагі Дубовик (1897-1945) сайланды.

1928 жылы Арал аудан орталығы болды. Сол жылы кеме жасау заводы салынды.

1930 жылы Қазақ ССС Жоғарғы Кеңесінің арнайы қаулысымен Арал қала аталды.

1930 жылдан бастап профессор М.И.Ильиннің басқаруымен Мойнақ пен Арал қаласында консерві заводы салына бастады. Ол жылына 6 миллионнан астам консерві шығарды.

1932 жылы Арал ауданында 173 тұз өндіретін трест ұйымдастырылды. Ол жыл сайын орта есеппен 262 мың тонна тұз өндірді.

Аралда 1920 жылдан бері сульфат өндіріліп келді.

1940 жылы профессор Г.В.Никольский Арал теңізіндегі балықтардың түрі мен олардың қандай тереңдікте жүретіндігі жөнінде арнайы карта жасалды. Сол жоба бойынша бекіре, жайын, ақбалық, шортан, сазан, тісті, шабақ, алабұға, қаяз, табан, торта, айнакөз, шомая ауланды.

Соғыс жалдарында Арал балықшылары 23 430 тонна сапалы балықты Отан қорғаушылар мен туысқан республикаларға жөнелтті.

1946 жылы Арал қаласында шыны заводы салынды.

Кезінде Арал портының пароходствосы арқылы [[Түрікменстан]]ға баратын жүктің 25 проценті, [[Өзбекстан]]ға жеткізілетін заттың 70 проценті тасылған.

1946 жылғы мәлімет бойынша Арал қаласында қазақ, орыс, азербайжан, неміс, латыш, поляк, молдаван, қалмақ, чуваш секілді 33 ұлттың өкілі тұрған.

1960 жылға дейін Арал қаласынан Нүкіс, Мойнақ, Шаржауға жолаушылар таситын кемелер жүріп тұрған.

1970 жылға дейін Арал теңізінде балықтың 34 түрі есепке алынған.&lt;ref&gt;[http://aral.forever.kz http://aral.forever.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090211165324/http://aral.forever.kz/ |date=2009-02-11 }}&lt;/ref&gt;

== Қала суреттері ==
&lt;gallery&gt;
АралIMG 20220612 201445.jpg|Арал
Арал MG 20220612 201634.jpg|Арал
Арал IMG 20220612 201710.jpg|Арал
Арал IMG 20220612 201613.jpg |Арал
Арал IMG 20220612 201558.jpg |Арал
Арал IMG 20220612 201435.jpg |Арал
Арал IMG 20220612 201420.jpg |Арал
&lt;/gallery&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Commonscat|Aral (city)}}
{{Қазақстан қалалары}}
{{Арал ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Арал қаласы]]
[[Санат:Арал ауданы елді мекендері]]
[[Санат:Арал теңізі]]
[[Санат:XX ғасырда құрылған қалалар]]</text>
      <sha1>s0kj3btbxlzyid7vu873dv2fzuwty2i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054348</id>
      <parentid>3054347</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:23:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24278" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан
 |статусы                 = Қала
 |атауы                   = Арал
 |сурет                   = Aral tawelsizdik alani.jpg
 |әкімшілік күйі          = Облыстық маңызы бар қала
 |елтаңба                 = Emblem Aral.png
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_deg= 46|lat_min= 48|lat_sec=
  |lon_deg= 61|lon_min= 40|lon_sec=
  |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ
  |CoordScale             = 
 |ел картасының өлшемi    = 300 
 |облыс картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |облысы                  = Қызылорда облысы
 |кестедегі облыс         = Қызылорда облысы
 |ауданы                  = 
 |кестедегі аудан         = 
 |мекен түрі              = 
 |мекені                  = 
 |кестедегі мекен         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |әкімі                   = Бауыржан Махатов (2016 жыл)&lt;ref&gt;http://www.aralakimat.kz/kzv/memlekettik_organdar/apparat_akimov_poselkov_i_aylnyh_okrugov/Aral_kalasy/index.php&lt;/ref&gt;
 |құрылған уақыты         = 1905
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 1938
 |жер аумағы              = 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 30&amp;nbsp;505&lt;ref name=&quot;stat.kz&quot;&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]&lt;/ref&gt;
  |санақ жылы             = 2011 
  |тығыздығы              =  
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          =
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = аралдық
 |телефон коды            = 72433
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = 
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     = Aral, Кызылординская область
 |сайты                   = http://www.aralakimat.kz/
 |сайт тілі               = kz
 |сайт тілі 2             = ru
 |сайт тілі 3             = 
}}
{{мағына|Арал (айрық)}}
[[Сурет:C72603e9bdd3d6092f0caa512954d822 big.jpg|thumb|250px‎|right|Аудандық мешіт]]
[[Image:AralSquare.JPG|thumb|right|Арал көшелері|300px]]
[[Image:Aral harbour.jpg|thumb|right|Арал теңізінің іздері.|300px]]
[[Сурет:20497a5a366cc75246e217dee4409736 big.jpg|thumb|300px|right|Тәуелсіздік алаңы‎]]
'''Арал қаласы''' — [[Қызылорда облысы]]ндағы аудан орталығы, қала, темір жол стансасы. Арал теңізінің солтүстік-шығысындағы [[Үлкен Сарышығанақ]] қолтығында, шөл белдемінде орналасқан. Тұрғыны 30 505 адам (2011). Іргесі 1905 ж. “Алтықұдық” деп аталған кішкене қыстақ негізінде қаланған. Кеңес өкіметі орнағаннан соң жұмысшы поселкесіне, кейін қалаға айналды. А-да балық аулау флотилиясы, балық өңдеу комбинаты, [[Арал кеме жөндеу зауыты|кеме жөндеу]], шыны жасау, май з-ттары, тігін ф-касы жұмыс істеді. Сондай-ақ т.ж. көлігінің жұмысын қамтамасыз ету және тұрмыс қажетін өтеу кәсіпорындары, орта мектеп, мәдениет үйі, кинотеатр, өлкетану мұражайы, аудандық аурухана, санэпидстанса, газет баспаханасы, қонақ үй, мейрамхана, қоғамдық тамақтандыру мекемелері бар. А. арқылы [[Орынбор]] — [[Ташкент]] т.ж. мен Қызылорда — [[Ақтөбе]] автомобиль жолы өтеді. Қала тұрғындары елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.&lt;ref&gt;[http://www.aralakimat.kz/ www.aralakimat.kz Арал ауданы әкімшілігінің веб торабы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101219101358/http://www.aralakimat.kz/ |date=2010-12-19 }}&lt;/ref&gt;

==Тарихы==
[[Арал ауданы]] 1929 жылы құрылған. Алғашқы кезде оның құрамына Қамыстыбас және Арал болыстары кірді. 1938 жылғы 29 наурыздан бастап жұмысшы поселкесі қалаға айналды, яғни [[Арал поселкасы]] Арал қаласы болып аталды. Ауданның орталығы Арал қаласы. Ауданда 2008 жылғы 1 қаңтарға 72145 адам тұрады. Оның 30622-сі Арал қаласының тұрғындары. Территориясы 52,2 км².

1921 жылы қазан төңкерісінің көсемі В. И. Ленин (В. Ульянов) Поволжье мен Ресейдің орталық аудандарындағы құрғақшылыққа байланысты аштықтан зардап шеккен халыққа көмек көрсету жөнінде Арал балықшыларына әйгілі үндеу-хатын жолдап, көмек беруді сұраған. Аралдықтар бұл Үндеуге жауап ретінде [[Ресей]]ге 14 вагон балық жіберген. [[Болшевик]]тер партиясының көсемі [[В.И.Ленин]] аралдықтардың бұл игі ісін зор бағалап, токарлық станок Арал балықшыларына сыйға тартқан.

1930 жылдары ауданда 17 балық колхозы, 5 балық заводы, 20-дан астам мал колхозы ұйымдасқан. Аудан халқы Ұлы Отан соғысы уақытында де өшпес ерлік, асқақ рухтың үлгісін көрсетті. Ауданнан соғысқа 11 мыңнан астам адам кетіп, оның 6038 елге оралмай, майдан даласында қалды. 2005 жылы Арал боздақтарының рухына арналып аудан орталығының орталық алаңында Тағзым алаңы орнатылды.

Арал теңізі 1963 жылдардан бастап тартыла бастады. Арал теңізінің проблемасы жөнінде Алматы, Ташкент, Нөкіс, Қызылорда және Арал қалаларында мемлекетаралық деңгейде кеңестер өткізілді. Осының нәтижесінде құны 84,0 млн. АҚШ долларын құрайтын «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау» жобасы іске асып, жобаның І фазасы 2007 жылы аяқталды. Қазіргі таңда жобаның ІІ фазасының техникалық-экономикалық негіздемесі әзірленуде.

Бүгінгі таңда ауданда 51 мектеп, 1 аудандық, 1 қалалық мәдениет үйлері, 4 ауылдық мәдениет үйі, 25 ауылдық клуб, 2 демалыс кешені, 6 халықтық ұжымдар, 32 көпшілік кітапхана, 1 аудандық, 1 жүйке аурулар, 1 өкпе аурулар аруханалары мен 1 перзентхана, 1 медициналық жедел жәрдем стансасы, 8 жанұялық дәрігерлік емхана, 5 ауылдық аурухана және 28 басқа да емдеу мекемелері халыққа қызмет жасайды.&lt;ref&gt;[http://aral.ucoz.kz http://aral.ucoz.kz]&lt;/ref&gt;

== Географиясы ==
=== Климаты ===
&lt;div style=&quot;max-width:75%&quot;&gt;{{Қаланың ауа райы
|Жер_ілік = Арал 
|Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/арал/ Арал ауа райы мен климаты]
|Қаң_а_макс  = 5.8
|Ақп_а_макс  = 17.8
|Нау_а_макс  = 29.2
|Сәу_а_макс  = 33.9
|Мам_а_макс  = 38.3
|Мау_а_макс  = 44.6
|Шіл_а_макс  = 44.8
|Там_а_макс  = 44.4
|Қыр_а_макс  = 41.0
|Қаз_а_макс  = 32.6
|Қар_а_макс  = 24.7
|Жел_а_макс  = 10.3
|Жыл__а_макс  = 44.8
|Қаң_а_мин  = -33.9
|Ақп_а_мин  = -36.7
|Нау_а_мин  = -27.1
|Сәу_а_мин  = -11.8
|Мам_а_мин  = -1.5
|Мау_а_мин  = 6.3
|Шіл_а_мин  = 10.9
|Там_а_мин  = 6.9
|Қыр_а_мин  = -3.5
|Қаз_а_мин  = -13.6
|Қар_а_мин  = -27.0
|Жел_а_мин  = -31.8
|Жыл__а_мин  = -36.7
|Қаң_ор_макс  = -6.8
|Ақп_ор_макс  = -5.5
|Нау_ор_макс  = 3.9
|Сәу_ор_макс  = 17.9
|Мам_ор_макс  = 26.0
|Мау_ор_макс  = 32.3
|Шіл_ор_макс  = 34.2
|Там_ор_макс  = 32.4
|Қыр_ор_макс  = 25.1
|Қаз_ор_макс  = 15.1
|Қар_ор_макс  = 4.1
|Жел_ор_макс  = -3.9
|Жыл__ор_макс  = 14.6
|Қаң_ор_мин  = -14.5
|Ақп_ор_мин  = -14.3
|Нау_ор_мин  = -5.9
|Сәу_ор_мин  = 5.4
|Мам_ор_мин  = 12.3
|Мау_ор_мин  = 18.3
|Шіл_ор_мин  = 20.4
|Там_ор_мин  = 18.3
|Қыр_ор_мин  = 11.2
|Қаз_ор_мин  = 3.0
|Қар_ор_мин  = -4.3
|Жел_ор_мин  = -11.1
|Жыл__ор_мин  = 3.2
|Қаң_ор  = -10.7
|Ақп_ор  = -9.9
|Нау_ор  = -1.0
|Сәу_ор  = 11.7
|Мам_ор  = 19.2
|Мау_ор  = 25.3
|Шіл_ор  = 27.3
|Там_ор  = 25.3
|Қыр_ор  = 18.2
|Қаз_ор  = 9.0
|Қар_ор  = -0.1
|Жел_ор  = -7.5
|Жыл__ор  = 8.9
|Қаң_ор_ж-ш  = 11.5
|Ақп_ор_ж-ш  = 9.5
|Нау_ор_ж-ш  = 15.1
|Сәу_ор_ж-ш  = 13.9
|Мам_ор_ж-ш  = 15.2
|Мау_ор_ж-ш  = 14.9
|Шіл_ор_ж-ш  = 8.2
|Там_ор_ж-ш  = 5.0
|Қыр_ор_ж-ш  = 6.4
|Қаз_ор_ж-ш  = 13.4
|Қар_ор_ж-ш  = 14.5
|Жел_ор_ж-ш  = 12.0
|Жыл__ор_ж-ш  = 139.6
|}}
&lt;/div&gt;

==Аралда туғандар==
Ауданнан екі Кеңес Одағының батыры, 16 Социалистік Еңбек Ері шыққан. Аты əлемге əйгілі суретші, жұмыстары Еуропа мен басқа елдердің, белгілі мұражайларында тұрған, Қазақстан Суретшілер Одағының, Қазақстан Қолөнершілер Одағының мүшесі, суретші-зергер Құлмамбетов Құдайберген Тағжанұлының туған жері. Сонымен қатар, Арал ауданында мемлекеттік қайраткер [[Шапақ Артықбаев]], халық жазушысы [[Әбдіжәміл Нұрпейісов]], жазушы-ақын [[Зейнолла Шүкіров]], Қазақстан Республикасының тұңғыш Үкімет басшысы [[Ұзақбай Қараманов]], ғалым-профессор [[Нажмадин Күнқожаев]] секілді бүкіл әлемге белгілі қайраткерлер дүниеге келген.

=== Арал қаласының құрметті тұрғындары ===
*[[Рохлин, Лев Яковлевич|Лев Рохлин]] [[1947]] жылы Арал қаласында туған .
*[[Төлеген Медетбаев]] Арал қаласында туған.
*[[Әбдіжәміл Нұрпейісов]] Арал қаласының тумасы болып табылады.
*[[Зейнолла Шүкіров]] Арал ауданында туған.
*[[1951]] жылы [[Аралсульфат]] елді-мекенінде Кеңес Одағы Батыры генерал [[Валерий Очиров]] туған.

==Табиғаты==
Арал теңізі – құмды, құрғақ климатты үстірт қыратқа орналасқан. Ол – ертедегі [[Сармат]] теңізінің бір бөлігі.

Теңіздің 96 процентін су, 4 процентін жер құрайды. Арал жер шарының 60 градустық ендігінде орналасқан. Теңіз суы сағат тілі іспетті, оңнан солға қарай оралып ағады.

Кайназой дәуірінің орта шенінде, яғни бұдан 21 млн 1200 жыл бұрын, Арал каспий теңізіне қосылып жатқан. Бұл байланыс 1573 жылға дейін созылған.

==Арал шежіресі==
Осы дәәуірдің 950 жылы Ибн-Рустемнің замандасы Масуди « Балық өзені келіп құятын Джейнухом (Амудария) Тармидь, Испиран сияқты бірнеше салаға бөлініп, бір тарауы Хорасанмен көп қамалға айырылатын Ховарезм (Қият) қаласының төменгі жағымен Джоуджания (көне Үргеніш) жиегінде тұрған көлге құяды» деп жазған. Ғалымның көл деп отырғаны қазіргі Арал теңізі.

Бұдан 1800 жылдай бұрын өмір сүрген атақты грек оқымыстысы Кландин Птоломей өзінің «Алмагест» (Ұлы құрылыс) деген шығармасында жер шарының 27 бөліктен тұратын картасын жасаған. Оның 22-картасында Арал теңізі мен Каспий теңізі бейнеленген. Мұнда Зарафшан, Амудария (Оксус) өзендерінің Каспийге құйып жатқандығы көрсетілген.

Бұдан 62 мың жыл бұрын Амудария Ферғананың сайы арқылы Тянь-Шань тауынан басталған. Осы кезде жиһанкез Марко Поло да бұған «Ион» деп ат берген. Ал, Сырдария (Яксарт) мен қазіргі Бұхара облысындағы Кулдик тауының шығысындағы сайдың ізімен аққан.

Арал теңізінің терістік бетіндегі Саршығанақ, Ақеспе тұсынан 80м тереңдіктен Олигоцен уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектері тасқа айнала бастаған күйінде табылды. Бұл кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді.

Мезозой дәуірінде мұхит түбінде өмір сүрген фораменифер деген жәндіктің сыртқы қабыршағынан пайда болатын бор Арал теңізінің терістік жағындағы Ақкісіден табылып отыр.

Б.з.б 138 жылы Қытай үкіметінің елшісі Чжан-Цянь өзінің жазбаларында «Кан-гюй мемлекеті жарлы, жиексіз үлкен теңіздің жағасында жатыр. Бұл терістік теңізі» деп жазған.

Арал теңізі осы атауды иеленгенге дейін түрліше аталған. Оны саяхатшылардың еңбектерінен жиі кездестіреміз. Мысалы; 865 жылы Ибн-Хордарбек «Күрдер» көлі десе, 943 жылғы Масуди «Күрджани», 961 жылы Истахди «Казбин», 1339 жылы Хафизи «Абдуда», ХІІІ ғасырда Бекрон «Джент» көлі деп жазған. Бүгінгі Арал теңізі деген атау негізінен ХVІІ ғасырдан бергі жерде берілген.

Сырдарияға дейін құятын өзендер жайлы бірінші толық мағлұматты 1664-1665 жылдары голландиялық Николай витсе жазған. Ол 1692 жылы жарыққа шыққан «Терістік және Түстік Татария» деген еңбегінде Валин (каспий) теңізінен Көк(Арал) теңізіне дейін 250км. Көк теңізге оңтүстіктен буен (Шу) өзені құйып жатады» деп жазған.

Арал теңізін саяхатшылар әр ғасырда картаға түсірумен болған. Атап айтсақ, 1658 жылы ағылшын Дженкинсон, 1664 жылы голландиялық Николай витсен, 1723 жылы Далилия, 1734 жылы Крылов, 1741 жылы Муравин, 1834 жылы Левшин. Теңіз табиғатын зерттеуде капитан Бутаков пен ұлы кобзарь Шевченко да көп еңбек сіңірген.

Бутаков бастаған экспедиция 1 ай бойы Райым қорғанында 2 кеме жасаған. Алғашқы кеменің капитаны Қаратеңіз морягі Мертового болды, екіншісінің құрамындағы 27 кісінің бірі – Тарас Шевченко.

1853 жылы Арал теңізінде тұңғыш рет пароход жүрді. Ол 1850 жылғы қазан айындағы патшалық Ресейдің заказы бойынша Швецияның Мотол қаласында 49 347 сомға жасалған.

1886 жылы Аралдың оңтүстік бетінде А.Никольскийдің, ал солтүстік жағындаакадемик Бергтің басқаруымен эксредиция ұйымдастырылып, балық байлығы жете зерттелді. Патшалық Ресей осы мол олжаны игеру мақсатында 1905 жылы темір жол құрылысын салды. Осыдан кейін Астраханьнан, Доннан, Қаратеңіз маңынан, Орталық ресейден жеке балық аулаушылар келе бастады. Лапшин, Риткин, Красильников, Макеев секілді саудагерлер ірі-ірі балық кәсіпшіліктерін ашып, «Хиуа» атты акционерлік қоғам құрды.

1913 жылы арал поселка атанған. Онда 1026 адам тұрған.

Поволжье халқының басына ауыр күн туғанда В.И.Ленин 1921 жылы 7 қазанда: Арал балықшыларына хат жолдап, ашыққандарға көмек көрсетуін өтінген. Бөгендіктер телеграмманы алысымен 24 сағаттың ішінде 14 вагон балық жөнелтті

Арал балық зерттеу станциясы 1920 жылдан жұмыс істей бастады

1925 жылы қазіргі Арал ауданында «Серіктестік» деген балық аулайтын ұйым құрылды. Ұйымның алтауы Арал жерінде, төртеуі Мойнақ маңында болды.

1928 жылы Арал теңізінің балықшыларының басын біріктіріп «Балықшылар одағы құрылды. Басқарма председателі болып патша заманында жер ауып келген Дон казагі Дубовик (1897-1945) сайланды.

1928 жылы Арал аудан орталығы болды. Сол жылы кеме жасау заводы салынды.

1930 жылы Қазақ ССС Жоғарғы Кеңесінің арнайы қаулысымен Арал қала аталды.

1930 жылдан бастап профессор М.И.Ильиннің басқаруымен Мойнақ пен Арал қаласында консерві заводы салына бастады. Ол жылына 6 миллионнан астам консерві шығарды.

1932 жылы Арал ауданында 173 тұз өндіретін трест ұйымдастырылды. Ол жыл сайын орта есеппен 262 мың тонна тұз өндірді.

Аралда 1920 жылдан бері сульфат өндіріліп келді.

1940 жылы профессор Г.В.Никольский Арал теңізіндегі балықтардың түрі мен олардың қандай тереңдікте жүретіндігі жөнінде арнайы карта жасалды. Сол жоба бойынша бекіре, жайын, ақбалық, шортан, сазан, тісті, шабақ, алабұға, қаяз, табан, торта, айнакөз, шомая ауланды.

Соғыс жалдарында Арал балықшылары 23 430 тонна сапалы балықты Отан қорғаушылар мен туысқан республикаларға жөнелтті.

1946 жылы Арал қаласында шыны заводы салынды.

Кезінде Арал портының пароходствосы арқылы [[Түрікменстан]]ға баратын жүктің 25 проценті, [[Өзбекстан]]ға жеткізілетін заттың 70 проценті тасылған.

1946 жылғы мәлімет бойынша Арал қаласында қазақ, орыс, азербайжан, неміс, латыш, поляк, молдаван, қалмақ, чуваш секілді 33 ұлттың өкілі тұрған.

1960 жылға дейін Арал қаласынан Нүкіс, Мойнақ, Шаржауға жолаушылар таситын кемелер жүріп тұрған.

1970 жылға дейін Арал теңізінде балықтың 34 түрі есепке алынған.&lt;ref&gt;[http://aral.forever.kz http://aral.forever.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090211165324/http://aral.forever.kz/ |date=2009-02-11 }}&lt;/ref&gt;

== Қала суреттері ==
&lt;gallery&gt;
АралIMG 20220612 201445.jpg|Арал
Арал MG 20220612 201634.jpg|Арал
Арал IMG 20220612 201710.jpg|Арал
Арал IMG 20220612 201613.jpg |Арал
Арал IMG 20220612 201558.jpg |Арал
Арал IMG 20220612 201435.jpg |Арал
Арал IMG 20220612 201420.jpg |Арал
&lt;/gallery&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Commonscat|Aral (city)}}
{{Қазақстан қалалары}}
{{Арал ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Арал қаласы]]
[[Санат:Арал ауданы елді мекендері]]
[[Санат:Арал теңізі]]
[[Санат:XX ғасырда құрылған қалалар]]</text>
      <sha1>lupnxjlm1atpu8esfblut3bvt92yzj1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054349</id>
      <parentid>3054348</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:25:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24272" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан
 |статусы                 = Қала
 |атауы                   = Арал
 |сурет                   = Aral tawelsizdik alani.jpg
 |әкімшілік күйі          = Облыстық маңызы бар қала
 |елтаңба                 = Emblem Aral.png
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_deg= 46|lat_min= 48|lat_sec=
  |lon_deg= 61|lon_min= 40|lon_sec=
  |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ
  |CoordScale             = 
 |ел картасының өлшемi    = 300 
 |облыс картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |облысы                  = Қызылорда облысы
 |кестедегі облыс         = Қызылорда облысы
 |ауданы                  = 
 |кестедегі аудан         = 
 |мекен түрі              = 
 |мекені                  = 
 |кестедегі мекен         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |әкімі                   = Бауыржан Махатов (2016 жыл)&lt;ref&gt;http://www.aralakimat.kz/kzv/memlekettik_organdar/apparat_akimov_poselkov_i_aylnyh_okrugov/Aral_kalasy/index.php&lt;/ref&gt;
 |құрылған уақыты         = 1905
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 1938
 |жер аумағы              = 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 30&amp;nbsp;505&lt;ref name=&quot;stat.kz&quot;&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]&lt;/ref&gt;
  |санақ жылы             = 2011 
  |тығыздығы              =  
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          =
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = аралдық
 |телефон коды            = 72433
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = 
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     = Кызылординская область
 |сайты                   = http://www.aralakimat.kz/
 |сайт тілі               = kz
 |сайт тілі 2             = ru
 |сайт тілі 3             = 
}}
{{мағына|Арал (айрық)}}
[[Сурет:C72603e9bdd3d6092f0caa512954d822 big.jpg|thumb|250px‎|right|Аудандық мешіт]]
[[Image:AralSquare.JPG|thumb|right|Арал көшелері|300px]]
[[Image:Aral harbour.jpg|thumb|right|Арал теңізінің іздері.|300px]]
[[Сурет:20497a5a366cc75246e217dee4409736 big.jpg|thumb|300px|right|Тәуелсіздік алаңы‎]]
'''Арал қаласы''' — [[Қызылорда облысы]]ндағы аудан орталығы, қала, темір жол стансасы. Арал теңізінің солтүстік-шығысындағы [[Үлкен Сарышығанақ]] қолтығында, шөл белдемінде орналасқан. Тұрғыны 30 505 адам (2011). Іргесі 1905 ж. “Алтықұдық” деп аталған кішкене қыстақ негізінде қаланған. Кеңес өкіметі орнағаннан соң жұмысшы поселкесіне, кейін қалаға айналды. А-да балық аулау флотилиясы, балық өңдеу комбинаты, [[Арал кеме жөндеу зауыты|кеме жөндеу]], шыны жасау, май з-ттары, тігін ф-касы жұмыс істеді. Сондай-ақ т.ж. көлігінің жұмысын қамтамасыз ету және тұрмыс қажетін өтеу кәсіпорындары, орта мектеп, мәдениет үйі, кинотеатр, өлкетану мұражайы, аудандық аурухана, санэпидстанса, газет баспаханасы, қонақ үй, мейрамхана, қоғамдық тамақтандыру мекемелері бар. А. арқылы [[Орынбор]] — [[Ташкент]] т.ж. мен Қызылорда — [[Ақтөбе]] автомобиль жолы өтеді. Қала тұрғындары елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.&lt;ref&gt;[http://www.aralakimat.kz/ www.aralakimat.kz Арал ауданы әкімшілігінің веб торабы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101219101358/http://www.aralakimat.kz/ |date=2010-12-19 }}&lt;/ref&gt;

==Тарихы==
[[Арал ауданы]] 1929 жылы құрылған. Алғашқы кезде оның құрамына Қамыстыбас және Арал болыстары кірді. 1938 жылғы 29 наурыздан бастап жұмысшы поселкесі қалаға айналды, яғни [[Арал поселкасы]] Арал қаласы болып аталды. Ауданның орталығы Арал қаласы. Ауданда 2008 жылғы 1 қаңтарға 72145 адам тұрады. Оның 30622-сі Арал қаласының тұрғындары. Территориясы 52,2 км².

1921 жылы қазан төңкерісінің көсемі В. И. Ленин (В. Ульянов) Поволжье мен Ресейдің орталық аудандарындағы құрғақшылыққа байланысты аштықтан зардап шеккен халыққа көмек көрсету жөнінде Арал балықшыларына әйгілі үндеу-хатын жолдап, көмек беруді сұраған. Аралдықтар бұл Үндеуге жауап ретінде [[Ресей]]ге 14 вагон балық жіберген. [[Болшевик]]тер партиясының көсемі [[В.И.Ленин]] аралдықтардың бұл игі ісін зор бағалап, токарлық станок Арал балықшыларына сыйға тартқан.

1930 жылдары ауданда 17 балық колхозы, 5 балық заводы, 20-дан астам мал колхозы ұйымдасқан. Аудан халқы Ұлы Отан соғысы уақытында де өшпес ерлік, асқақ рухтың үлгісін көрсетті. Ауданнан соғысқа 11 мыңнан астам адам кетіп, оның 6038 елге оралмай, майдан даласында қалды. 2005 жылы Арал боздақтарының рухына арналып аудан орталығының орталық алаңында Тағзым алаңы орнатылды.

Арал теңізі 1963 жылдардан бастап тартыла бастады. Арал теңізінің проблемасы жөнінде Алматы, Ташкент, Нөкіс, Қызылорда және Арал қалаларында мемлекетаралық деңгейде кеңестер өткізілді. Осының нәтижесінде құны 84,0 млн. АҚШ долларын құрайтын «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау» жобасы іске асып, жобаның І фазасы 2007 жылы аяқталды. Қазіргі таңда жобаның ІІ фазасының техникалық-экономикалық негіздемесі әзірленуде.

Бүгінгі таңда ауданда 51 мектеп, 1 аудандық, 1 қалалық мәдениет үйлері, 4 ауылдық мәдениет үйі, 25 ауылдық клуб, 2 демалыс кешені, 6 халықтық ұжымдар, 32 көпшілік кітапхана, 1 аудандық, 1 жүйке аурулар, 1 өкпе аурулар аруханалары мен 1 перзентхана, 1 медициналық жедел жәрдем стансасы, 8 жанұялық дәрігерлік емхана, 5 ауылдық аурухана және 28 басқа да емдеу мекемелері халыққа қызмет жасайды.&lt;ref&gt;[http://aral.ucoz.kz http://aral.ucoz.kz]&lt;/ref&gt;

== Географиясы ==
=== Климаты ===
&lt;div style=&quot;max-width:75%&quot;&gt;{{Қаланың ауа райы
|Жер_ілік = Арал 
|Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/арал/ Арал ауа райы мен климаты]
|Қаң_а_макс  = 5.8
|Ақп_а_макс  = 17.8
|Нау_а_макс  = 29.2
|Сәу_а_макс  = 33.9
|Мам_а_макс  = 38.3
|Мау_а_макс  = 44.6
|Шіл_а_макс  = 44.8
|Там_а_макс  = 44.4
|Қыр_а_макс  = 41.0
|Қаз_а_макс  = 32.6
|Қар_а_макс  = 24.7
|Жел_а_макс  = 10.3
|Жыл__а_макс  = 44.8
|Қаң_а_мин  = -33.9
|Ақп_а_мин  = -36.7
|Нау_а_мин  = -27.1
|Сәу_а_мин  = -11.8
|Мам_а_мин  = -1.5
|Мау_а_мин  = 6.3
|Шіл_а_мин  = 10.9
|Там_а_мин  = 6.9
|Қыр_а_мин  = -3.5
|Қаз_а_мин  = -13.6
|Қар_а_мин  = -27.0
|Жел_а_мин  = -31.8
|Жыл__а_мин  = -36.7
|Қаң_ор_макс  = -6.8
|Ақп_ор_макс  = -5.5
|Нау_ор_макс  = 3.9
|Сәу_ор_макс  = 17.9
|Мам_ор_макс  = 26.0
|Мау_ор_макс  = 32.3
|Шіл_ор_макс  = 34.2
|Там_ор_макс  = 32.4
|Қыр_ор_макс  = 25.1
|Қаз_ор_макс  = 15.1
|Қар_ор_макс  = 4.1
|Жел_ор_макс  = -3.9
|Жыл__ор_макс  = 14.6
|Қаң_ор_мин  = -14.5
|Ақп_ор_мин  = -14.3
|Нау_ор_мин  = -5.9
|Сәу_ор_мин  = 5.4
|Мам_ор_мин  = 12.3
|Мау_ор_мин  = 18.3
|Шіл_ор_мин  = 20.4
|Там_ор_мин  = 18.3
|Қыр_ор_мин  = 11.2
|Қаз_ор_мин  = 3.0
|Қар_ор_мин  = -4.3
|Жел_ор_мин  = -11.1
|Жыл__ор_мин  = 3.2
|Қаң_ор  = -10.7
|Ақп_ор  = -9.9
|Нау_ор  = -1.0
|Сәу_ор  = 11.7
|Мам_ор  = 19.2
|Мау_ор  = 25.3
|Шіл_ор  = 27.3
|Там_ор  = 25.3
|Қыр_ор  = 18.2
|Қаз_ор  = 9.0
|Қар_ор  = -0.1
|Жел_ор  = -7.5
|Жыл__ор  = 8.9
|Қаң_ор_ж-ш  = 11.5
|Ақп_ор_ж-ш  = 9.5
|Нау_ор_ж-ш  = 15.1
|Сәу_ор_ж-ш  = 13.9
|Мам_ор_ж-ш  = 15.2
|Мау_ор_ж-ш  = 14.9
|Шіл_ор_ж-ш  = 8.2
|Там_ор_ж-ш  = 5.0
|Қыр_ор_ж-ш  = 6.4
|Қаз_ор_ж-ш  = 13.4
|Қар_ор_ж-ш  = 14.5
|Жел_ор_ж-ш  = 12.0
|Жыл__ор_ж-ш  = 139.6
|}}
&lt;/div&gt;

==Аралда туғандар==
Ауданнан екі Кеңес Одағының батыры, 16 Социалистік Еңбек Ері шыққан. Аты əлемге əйгілі суретші, жұмыстары Еуропа мен басқа елдердің, белгілі мұражайларында тұрған, Қазақстан Суретшілер Одағының, Қазақстан Қолөнершілер Одағының мүшесі, суретші-зергер Құлмамбетов Құдайберген Тағжанұлының туған жері. Сонымен қатар, Арал ауданында мемлекеттік қайраткер [[Шапақ Артықбаев]], халық жазушысы [[Әбдіжәміл Нұрпейісов]], жазушы-ақын [[Зейнолла Шүкіров]], Қазақстан Республикасының тұңғыш Үкімет басшысы [[Ұзақбай Қараманов]], ғалым-профессор [[Нажмадин Күнқожаев]] секілді бүкіл әлемге белгілі қайраткерлер дүниеге келген.

=== Арал қаласының құрметті тұрғындары ===
*[[Рохлин, Лев Яковлевич|Лев Рохлин]] [[1947]] жылы Арал қаласында туған .
*[[Төлеген Медетбаев]] Арал қаласында туған.
*[[Әбдіжәміл Нұрпейісов]] Арал қаласының тумасы болып табылады.
*[[Зейнолла Шүкіров]] Арал ауданында туған.
*[[1951]] жылы [[Аралсульфат]] елді-мекенінде Кеңес Одағы Батыры генерал [[Валерий Очиров]] туған.

==Табиғаты==
Арал теңізі – құмды, құрғақ климатты үстірт қыратқа орналасқан. Ол – ертедегі [[Сармат]] теңізінің бір бөлігі.

Теңіздің 96 процентін су, 4 процентін жер құрайды. Арал жер шарының 60 градустық ендігінде орналасқан. Теңіз суы сағат тілі іспетті, оңнан солға қарай оралып ағады.

Кайназой дәуірінің орта шенінде, яғни бұдан 21 млн 1200 жыл бұрын, Арал каспий теңізіне қосылып жатқан. Бұл байланыс 1573 жылға дейін созылған.

==Арал шежіресі==
Осы дәәуірдің 950 жылы Ибн-Рустемнің замандасы Масуди « Балық өзені келіп құятын Джейнухом (Амудария) Тармидь, Испиран сияқты бірнеше салаға бөлініп, бір тарауы Хорасанмен көп қамалға айырылатын Ховарезм (Қият) қаласының төменгі жағымен Джоуджания (көне Үргеніш) жиегінде тұрған көлге құяды» деп жазған. Ғалымның көл деп отырғаны қазіргі Арал теңізі.

Бұдан 1800 жылдай бұрын өмір сүрген атақты грек оқымыстысы Кландин Птоломей өзінің «Алмагест» (Ұлы құрылыс) деген шығармасында жер шарының 27 бөліктен тұратын картасын жасаған. Оның 22-картасында Арал теңізі мен Каспий теңізі бейнеленген. Мұнда Зарафшан, Амудария (Оксус) өзендерінің Каспийге құйып жатқандығы көрсетілген.

Бұдан 62 мың жыл бұрын Амудария Ферғананың сайы арқылы Тянь-Шань тауынан басталған. Осы кезде жиһанкез Марко Поло да бұған «Ион» деп ат берген. Ал, Сырдария (Яксарт) мен қазіргі Бұхара облысындағы Кулдик тауының шығысындағы сайдың ізімен аққан.

Арал теңізінің терістік бетіндегі Саршығанақ, Ақеспе тұсынан 80м тереңдіктен Олигоцен уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектері тасқа айнала бастаған күйінде табылды. Бұл кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді.

Мезозой дәуірінде мұхит түбінде өмір сүрген фораменифер деген жәндіктің сыртқы қабыршағынан пайда болатын бор Арал теңізінің терістік жағындағы Ақкісіден табылып отыр.

Б.з.б 138 жылы Қытай үкіметінің елшісі Чжан-Цянь өзінің жазбаларында «Кан-гюй мемлекеті жарлы, жиексіз үлкен теңіздің жағасында жатыр. Бұл терістік теңізі» деп жазған.

Арал теңізі осы атауды иеленгенге дейін түрліше аталған. Оны саяхатшылардың еңбектерінен жиі кездестіреміз. Мысалы; 865 жылы Ибн-Хордарбек «Күрдер» көлі десе, 943 жылғы Масуди «Күрджани», 961 жылы Истахди «Казбин», 1339 жылы Хафизи «Абдуда», ХІІІ ғасырда Бекрон «Джент» көлі деп жазған. Бүгінгі Арал теңізі деген атау негізінен ХVІІ ғасырдан бергі жерде берілген.

Сырдарияға дейін құятын өзендер жайлы бірінші толық мағлұматты 1664-1665 жылдары голландиялық Николай витсе жазған. Ол 1692 жылы жарыққа шыққан «Терістік және Түстік Татария» деген еңбегінде Валин (каспий) теңізінен Көк(Арал) теңізіне дейін 250км. Көк теңізге оңтүстіктен буен (Шу) өзені құйып жатады» деп жазған.

Арал теңізін саяхатшылар әр ғасырда картаға түсірумен болған. Атап айтсақ, 1658 жылы ағылшын Дженкинсон, 1664 жылы голландиялық Николай витсен, 1723 жылы Далилия, 1734 жылы Крылов, 1741 жылы Муравин, 1834 жылы Левшин. Теңіз табиғатын зерттеуде капитан Бутаков пен ұлы кобзарь Шевченко да көп еңбек сіңірген.

Бутаков бастаған экспедиция 1 ай бойы Райым қорғанында 2 кеме жасаған. Алғашқы кеменің капитаны Қаратеңіз морягі Мертового болды, екіншісінің құрамындағы 27 кісінің бірі – Тарас Шевченко.

1853 жылы Арал теңізінде тұңғыш рет пароход жүрді. Ол 1850 жылғы қазан айындағы патшалық Ресейдің заказы бойынша Швецияның Мотол қаласында 49 347 сомға жасалған.

1886 жылы Аралдың оңтүстік бетінде А.Никольскийдің, ал солтүстік жағындаакадемик Бергтің басқаруымен эксредиция ұйымдастырылып, балық байлығы жете зерттелді. Патшалық Ресей осы мол олжаны игеру мақсатында 1905 жылы темір жол құрылысын салды. Осыдан кейін Астраханьнан, Доннан, Қаратеңіз маңынан, Орталық ресейден жеке балық аулаушылар келе бастады. Лапшин, Риткин, Красильников, Макеев секілді саудагерлер ірі-ірі балық кәсіпшіліктерін ашып, «Хиуа» атты акционерлік қоғам құрды.

1913 жылы арал поселка атанған. Онда 1026 адам тұрған.

Поволжье халқының басына ауыр күн туғанда В.И.Ленин 1921 жылы 7 қазанда: Арал балықшыларына хат жолдап, ашыққандарға көмек көрсетуін өтінген. Бөгендіктер телеграмманы алысымен 24 сағаттың ішінде 14 вагон балық жөнелтті

Арал балық зерттеу станциясы 1920 жылдан жұмыс істей бастады

1925 жылы қазіргі Арал ауданында «Серіктестік» деген балық аулайтын ұйым құрылды. Ұйымның алтауы Арал жерінде, төртеуі Мойнақ маңында болды.

1928 жылы Арал теңізінің балықшыларының басын біріктіріп «Балықшылар одағы құрылды. Басқарма председателі болып патша заманында жер ауып келген Дон казагі Дубовик (1897-1945) сайланды.

1928 жылы Арал аудан орталығы болды. Сол жылы кеме жасау заводы салынды.

1930 жылы Қазақ ССС Жоғарғы Кеңесінің арнайы қаулысымен Арал қала аталды.

1930 жылдан бастап профессор М.И.Ильиннің басқаруымен Мойнақ пен Арал қаласында консерві заводы салына бастады. Ол жылына 6 миллионнан астам консерві шығарды.

1932 жылы Арал ауданында 173 тұз өндіретін трест ұйымдастырылды. Ол жыл сайын орта есеппен 262 мың тонна тұз өндірді.

Аралда 1920 жылдан бері сульфат өндіріліп келді.

1940 жылы профессор Г.В.Никольский Арал теңізіндегі балықтардың түрі мен олардың қандай тереңдікте жүретіндігі жөнінде арнайы карта жасалды. Сол жоба бойынша бекіре, жайын, ақбалық, шортан, сазан, тісті, шабақ, алабұға, қаяз, табан, торта, айнакөз, шомая ауланды.

Соғыс жалдарында Арал балықшылары 23 430 тонна сапалы балықты Отан қорғаушылар мен туысқан республикаларға жөнелтті.

1946 жылы Арал қаласында шыны заводы салынды.

Кезінде Арал портының пароходствосы арқылы [[Түрікменстан]]ға баратын жүктің 25 проценті, [[Өзбекстан]]ға жеткізілетін заттың 70 проценті тасылған.

1946 жылғы мәлімет бойынша Арал қаласында қазақ, орыс, азербайжан, неміс, латыш, поляк, молдаван, қалмақ, чуваш секілді 33 ұлттың өкілі тұрған.

1960 жылға дейін Арал қаласынан Нүкіс, Мойнақ, Шаржауға жолаушылар таситын кемелер жүріп тұрған.

1970 жылға дейін Арал теңізінде балықтың 34 түрі есепке алынған.&lt;ref&gt;[http://aral.forever.kz http://aral.forever.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090211165324/http://aral.forever.kz/ |date=2009-02-11 }}&lt;/ref&gt;

== Қала суреттері ==
&lt;gallery&gt;
АралIMG 20220612 201445.jpg|Арал
Арал MG 20220612 201634.jpg|Арал
Арал IMG 20220612 201710.jpg|Арал
Арал IMG 20220612 201613.jpg |Арал
Арал IMG 20220612 201558.jpg |Арал
Арал IMG 20220612 201435.jpg |Арал
Арал IMG 20220612 201420.jpg |Арал
&lt;/gallery&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Commonscat|Aral (city)}}
{{Қазақстан қалалары}}
{{Арал ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Арал қаласы]]
[[Санат:Арал ауданы елді мекендері]]
[[Санат:Арал теңізі]]
[[Санат:XX ғасырда құрылған қалалар]]</text>
      <sha1>t6zl1qnfpqevh4m5rgl72q8okomh183</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тофа тілі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16337</id>
    <revision>
      <id>3054515</id>
      <parentid>2565736</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T11:50:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Назерке Қуанышқызы</username>
        <id>69757</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1236" xml:space="preserve">'''Тофа тілі''' (тофаша ''тоъфа дыл'') — [[тофа халқы]]ның тілі, [[түркі тілдері]]не жатады. [[Ресей]]дің [[Үркіт облысы]]ның оңтүстік-батысында таралған. Тофа тілінде 378 адам сөйлейді ([[2002]], санақ). Жазуы [[кириллица]]ға негізделген. Н.А.Баскаковтың жіктемесі бойынша түрік тілдерінің ұйғыр-оғыз тобына жатады. Н.А.Баскаков осы топқа орхон-енисей түріктері мен ұйғырлардың көне тілдерімен қатар, тыва тілін де жатқызады. Тофалар өздерін  - тоъфа, ал 1930 жылдарға дейін оларды қарағастар деп атап келген. Бұл атау тофалардың бір руының (қара-һааш) өзгеріске ұшыраған атауынан шыққандығы жөнінде М.А.Кастрен және В.В.Радлов жазған.

{{stub}}
{{Түркі тілдері}}

{{Суретсіз мақала}}
[[Санат:Түркі тілдері]]</text>
      <sha1>m03ms3tj35r7k1k70m10pc7gye1qf25</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қырғыздар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17381</id>
    <revision>
      <id>3054426</id>
      <parentid>3053903</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:38:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/NusrTansj|NusrTansj]] ([[User talk:NusrTansj|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23288" xml:space="preserve">{{Халық
|атауы      = Қырғыздар
|сурет      = 
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 6 млн
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{KGZ}}
|саны1      = 5 037 430 (2018 ж.)&lt;ref&gt;[http://www.stat.kg/ru/statistics/download/dynamic/316/ Национальный состав населения]&lt;/ref&gt;
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{UZB}}
|саны2      = 274 400 (2017 ж.)&lt;ref name=&quot;НацсоставУЗ&quot;&gt;[https://stat.uz/ru/ofitsialnaya-statistika/demografiya-i-trud/demograficheskie-pokazateli/433-analiticheskie-materialy-ru/2055-demograficheskaya-situatsiya-v-respublike-uzbekistan Информация о национальном составе постоянного населения Республики Узбекистан] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190411075958/https://stat.uz/ru/ofitsialnaya-statistika/demografiya-i-trud/demograficheskie-pokazateli/433-analiticheskie-materialy-ru/2055-demograficheskaya-situatsiya-v-respublike-uzbekistan |date=2019-04-11 }}&lt;/ref&gt; 
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{CHN}}
|саны3      = 232 000 (2016 ж.)&lt;ref&gt;[https://joshuaproject.net/people_groups/12933/CH joshuaproject.net]&lt;/ref&gt; 
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{RUS}}
|саны4      = 103 422 (2010 ж.)([[Всероссийская перепись населения (2010)|2010]])&lt;ref name=&quot;пер.2010&quot;&gt;[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200430211642/https://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm |date=2020-04-30 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;этнорф2010&quot;&gt;[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab5.xls Всероссийская перепись населения 2010. Национальный состав населения РФ 2010] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211223052305/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab5.xls |date=2021-12-23 }}&lt;/ref&gt; 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = {{TJK}}
|саны5      = 74 000 (2016 ж.)&lt;ref&gt;[https://joshuaproject.net/people_groups/12933/TI joshuaproject.net]&lt;/ref&gt;
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = {{KAZ}}
|саны6      = 26 800 (2011 ж.)&lt;ref name=&quot;Казахстан 2011&quot;&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2011/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/12_2010-%D0%91-15-18-%D0%93.rar Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на 1 января 2011 года.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121116124224/http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2011/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/12_2010-%D0%91-15-18-%D0%93.rar |date=2012-11-16 }}&lt;/ref&gt;
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = {{TUR}}
|саны7      = 6000
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = {{UKR}}
|саны8      = 1128 (2001 ж.)
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = {{CAN}}
|саны9      = 1400 (2016 ж.)
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = қырғыз тілі
|діні       = ислам 
|этникалық топтары   = тарбағатай қырғыздары, фую қырғыздары 
|ескертпелер  = 
}}
'''Қырғыздар''' ({{lang-ky|кыргыздар, кыргыз}}) — түркі тілдес ұлт. Негізінен [[Қырғызстан|Қырғыз Республикасында]] тұрады. Халқының саңы 4,5 млн. адам. Тілдері - қырғыз тілі, 2,9 млн. адам [[Қырғыз_тілі|қырғыз тілінде]] сөйлейді. Қырғыздардың негізгі диаспоралары Өзбекстанда, Қытайда, Тәжікстанда, Ресейде, Қазақстанда, Түркияда, Ауғанстанда мекендейді.

== Тарихы ==
[[Сурет:Murghab Kyrgyz.jpg|нобай|оңға|200px|Қырғыз]]
Қырғыздар жерін адам баласы ежелгі тас дәуірінен (бұдан 300 мың жыл бұрын) мекендей бастаған. Б.з.б. 3-мыңжылдықта алдымен мыстан, кейіннен қоладан жасалған құралдар тарады. Б.з.б. 7 — 6 ғасырларда құрал-саймандар темірден жасалынып, мал шаруашылығы жетекші орынға шықты. Тайпалық одақтар, құл иеленуші мемлекеттер құрылды. Солтүстікте сақ тайпалары (б.з.б. 7 — 3 ғ.), кейіннен [[үйсін]]дер (б.з.б. 2 — б.з. 5 ғ.) өмір сүрді. Оңтүстік аудандар [[Кушан патшалығы]]на (б.з. 1 — 4 ғ-лары) бағынды. 6 — 7 ғ-ларда [[Батыс Түрік қағанаты]]ның орталығына айналды. Экономикасы жетіліп, су диірмені мен каналдар жүйесі салынды, жаңа дақылдар (мақта) егілді. Көшпелі тайпалар арасында орхон, соғды жазулары тарады. [[Шу]], [[Талас]], [[Ыстықкөл]] аудандарында қалалар бой көтерді. Орталық Азияның басқа аймақтарымен байланыс күшейді. 10 — 12 ғасырларда Жетісу мен қырғыз жерінде Қарахан мемлекеті құрылып, өндіргіш күштер жоғары сатыға көтерілді. Талас өңірі күміс шығарудың орталығына айналып, қолөнер, сауда дамыды. 13 ғасырдың бас кезінен [[Шыңғысхан империясы]]на, оның ішінде [[Шағатай ұлысы]]на қарады. 14 — 15 ғасырларда ел аумағы Моғолстан мемлекетінің құрамына кірді. 15 ғасырдың 2-жартысынан жергілікті қырғыз тайпалары бір орталыққа біріге бастады. Әсіресе жоңғар шапқыншылығы қырғыздарды қатты қырғынға ұшыратты. 

===Қоқан хандығының құрамында===
18 ғасырдың аяқ кезінен бастап олар Қоқан хандығына бағынышты болды. [[Қоқан]] езгісіне қарсы күресте қырғыздар Ресейден көмек алу мақсатында 1814 және 1824 жылдары Батыс Сібір үкімет орындарымен келіссөз жүргізді. 

===Ресей империясының құрамында===
1863 жылы елдің солтүстік бөлігі 1876 жылы оңтүстік бөлігі Ресейге қосылып, Түркістан генерал-губернаторлығына (1867 — 1917) қарады. Елге ішкі Ресейден казак-орыстар мен орыс шаруалары келіп, қоныстана бастады. Тауар-ақша қатынастары дамып, мақта тазалау, май айыру, тері өңдеу, сыра қайнату өндірістері пайда болды. Тау-кен, көмір өндіру өнеркәсіптері құрылды. Кредит мекемелері мен акционерлік серіктестіктер дүниеге келді. Бұған қоса отарлық езгі де күшейді. [[File:Kyrgyzstan 1996 CIA map.jpg|thumb| left| alt=A.| ''[[Қырғыз картасы]]''.]]Сырттан келушілер мен жергілікті халық арасы шиеленісе бастады. 1-дүниежүзілік соғыс жылдарында алым-салық күрт көбейіп, халықтың тұрмысы қатты нашарлады. 

===1916 жылғы көтеріліс===
1916 жылы қара жұмысқа адам алу жөніндегі патша жарлығына сәйкес қырғыздар да жаппай көтеріліске шықты. Бірақ бұл көтерілістер күшпен басылды. 1917 жылы Ақпан революциясынан кейін елде көп үкіметтілік орнады. Қырғыз интеллигенциясы автономияға қол жеткізуге тырысты. 

===Кеңес дәуірі===
1917 жылдың аяғы мен 1918 жылдың бас кезінде  Кеңес өкіметі жеңіске жетіп, ел сәуір айынан бастап (1918) Түркістан АКСР-інің құрамына кірді. Жергілікті халықтың бір бөлігі — наразы топтар Кеңес өкіметіне қарсы қарулы жасақтар құрды, ақ гвардияшылармен одақтасты. Бірақ бұл көтерілістерді [[Қызыл Армия]] басып тастады. Жер-су реформалары жасалды. 1924 — 25 жылдары Орта Азиядағы республикалардың ұлттық-мемлекеттік сипатының белгіленуі нәтижесінде БОАК-тың шешімімен 1924 ж.14 қазанда РКСФР құрамына кіретін [[Қара-Қырғыз]] АО құрылды, ол 1925 жылдың 25 мамырынан Қырғыз АО деп аталды, ал 1926 ж. 1 ақпанда Қырғыз АКСР-і болып қайта құрылды. 1925 — 40 ж. халық шаруашылығы жедел дамып, 140 өнеркәсіп орны салынды. Өнеркәсіптің металл өңдеу, мұнай, түсті металлургия, тоқыма, тағам, т.б. жаңа салалары пайда болды. Бай- манаптар кәмпескеленіп, шаруалар ұжымшарларға біріктірілді. КСРО-ның 1936 ж. 5 желтоқсанда қабылданған жаңа Конституциясы бойынша, Қырғыз АКСР-і Қырғыз КСР-іне айналды. 1939 ж. 21 қарашада республика іштей облыстарға бөлінді (Ош, Тянь-Шань (Нарын), Ыстықкөл, Жалалабад, Фрунзе). 2-дүниежүз. соғысқа қырғыз халқы да белсене араласты. 70 жауынгер Кеңес Одағының Батыры атанды. Соғыстан кейінгі жылдары ол индустриалды-аграрлы республикаға айналды. 1990 ж. қазанда өткен Қырғыз КСР Жоғ. Кеңесінің сессиясы елдің атауын Қырғызстан Республикасы деп өзгертті. Сол жылы 15 желтоқсанда Жоғарғы Кеңес елдің егемендігін жариялады. 

===Тәуелсіз Қырғызстан===
1991 ж. 31 тамызда елдің тәуелсіздігі туралы Декларация қабылданды. 1993 ж. 5 мамырда Жоғ. Кеңестің сессиясы Қырғызстан Республикасы атауын Қырғыз Республикасы деп өзгертті. Қырғыздар 1992 жылдан бастап БҰҰ-на мүше.

== Тілі мен жазуы ==

{{main|Қырғыз тілі}}
[[File:2005-10-04 Kyrgyz alphabet.jpg|thumb|[[Қырғыз әліпбиі]]]]
Қырғыз-қыпшақ тобына жатады. Қырғыз тіліне жақын тіл — алтайлықтар тілі, ол алтай тілі мен қазақ тілі ортасындағы аралық тіл секілді. Қырғыз тілінде моңғол тілінен ауысқан сөз көп те, араб-парсы кірме сөздері аз. Фонетикасында сөз басындағы спирант ж қатайып, аффрикат дж болып, ш дыбысы қатайып ч болып айтылады, с дыбысы ш дыбысымен алмасады. Ілік септігінің жалғауы н дыбысымен аяқталады: баланын, адамнын. Жалпы ң мұрын дыбысы сирек қолданылады. Қырғыз тілінде дифтонг дауыстылар аа, оо, уу, үү, ээ, өө бар, ерін үндестігі үлкен орын алады: тоо (тау), тоқум (тоқым), өзөн (өзен). Жазуда орыс тіліндегі 33 әріпке қосымша ң, ү, ө әріптері таңбаланған. Қазіргі Қырғыз тіліндегі 14 дауысты фонеманың сегізі — қысқа дауыстылар, алтауы — созылыңқы дауыстылар. Морфологиялық құрылымы жағынан Қырғыз тілі жалғамалы (агглютинативті) тілге жатады, солтүстік және оңтүстік диалектілеріне бөлінеді. Әдеби тілі солтүстік диалектісі негізінде қалыптасқан, оңтүстік диалектісінде қазақ, өзбек тілдерінің әсері байқалады. Қырғыз тілінің әліпбиі 1928 жылға дейін араб жазуы, кейін латын әліпбиі, 1940 жылдан кирилл әліпбиі негізінде қалыптасқан.

== Экономикасы ==

[[File:E7920-Dordoy-Bazaar-electronics.JPG|thumb| left|[[Дордой базары]]]]
Қырғыздар 1998 ж. желтоқсанда Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ) кірді. Ел пайдалы қазбаларға қоса су ресурстарына да бай. Экономикасы нарықтық қатынастарға көшірілген. Негізгі қатынас — автомобиль жолдары (37,7 мың км). Ыстықкөлде кеме жүзеді. Ел аумағы арқылы [[Бұқара]] — [[Ташкент]] — [[Бішкек]] — [[Алматы]] газ құбыры өтеді. Тұтынуға қажетті өнеркәсіп тауарларының (мұнай, газ өнімдері, машиналар мен электр тауарлары, дәрі-дәрмек, құрылыс материалдары, азық-түлік) 70 — 100%-ы шетелден (негізінен Ресейден) әкелінеді. Экспортқа алтын, сынап, ағаш және а. ш. өнімдерін шығарады. Тәуелсіздік алғаннан кейін Қырғыздар шетелдермен тығыз байланыс орнатып, көптеген халықаралық ұйымдарға мүше болды. Соның ішінде Қазақстанмен тығыз саяси-экономикалық, әскери, мәдени байланыс орнаған. 1993 ж. 8 шілдеде екі ел арасында достық, өзара көмек және экономикалық байланыс орнату жөнінде келісім жасалды. Екі жақты келісімдер бойынша екі ел арасында 50-ден астам құжатқа қол қойылған.

== Әдебиеті ==

Қырғыз ауыз әдебиетін әлемге танытқан — “[[Манас]]” эпосы. 19 ғасырдың ортасына қарай “зар заман” ақындары [[Қалығұл]], [[Арыстанбек]], [[Молда Қылыш]], т.б. шығармалары халық арасына кең тарады. Қырғыз халық поэзиясының классигі Тоқтоғұл Сатылғанов (1864 — 1933) болды. 1924 жылы алғашқы газеті “Эркин Тоо” шығарылды. Кеңес өкіметі жылдарында А.Тоқомбаев, М.Элебаев, А.Османов, Т.Садықбеков, т.б. ақын-жазушылар қырғыз әдебиетін жаңа белеске көтерді. 20 ғасырдың 2-жартысынан бастап Ш.Айтматовтың шығармалары дүние жүзіне таныла бастады. Қырғыз әдебиеті мен қазақ әдебиеті ежелден ұқсас. Көптеген қазақ ақын-жазушыларының еңбектері қырғыз тілінде, ал қырғыз ақын-жазушыларының еңбектері қазақ тілінде жарық көрген.

== Мәдениеті мен өнері ==

19 ғасырдың 2-жартысына дейін қырғыздар сауатын, негізінен, діни медреселерде ашты. 19 ғасырдың 80-жылдарында алғашқы орыс-түзем мектептері ашыла бастады. 1940 жылы қырғыз жазуы орыс графикасына көшірілді. Көптеген оқу орындары, ғылыми-зерттеу мекемелері мен мәдениет ошақтары ашылды. 1954 жылы Қырғыз КСР ҒА құрылды. 20 ғасырға дейін қырғыз музыкасы фольклорлық деңгейде болды. ұлттық музыка аспаптары: қомуз, сырнай, керней, т.б. 1930 — 40 жылдары кәсіби музикалық шығармалар (опера, балет, симфония, т.б.) пайда болды. 1939 жылы тұңғыш қырғыз операсы — “Айчурек” қойылды. 1930 жылы ұлттық драма театры құрылды. 1936 жылы одан опера және балет театры бөлініп шықты. 1939 жылы Композиторлар одағы құрылды. 1942 жылы Фрунзеде (Бішкек) кинохроника студиясы ашылып, ол 1961 жылы “Қырғызфильм” киностудиясы деп аталды. Студия 1970 — 80 жылдары біршама табыстарға жетті. Онда түсірген фильмдерге көптеген қазақ артистері шақырылды.&lt;ref&gt;«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9&lt;/ref&gt;

==Қоныстану аймақтары==

Қырғыздардың басым бөлігі Қырғыз Республикасында тұрады. Қырғыздардың ең ірі автохонды топтары Өзбекстанда, Қытайда (Шыңжаң-Ұйғыр автономиялы ауданының Қызылсу-Қырғыз автономиялы округі), Тәжікстанда (Таулы-Бадахшан автономиялы облысының Муграб ауданы мен Лахш ауданы), Қазақстанда мекендейді. Оған қоса қырғыздардың бір бөлігін Ресейде, Түркияда, Украинада, Солтүстік Ауғанстанда кездестіруге болады. 
Кеңес Одағының ыдырауынан кейін қырғыздардың бір бөлігі шетелге (негізінен Ресейге) қоныс аударған.

=== Қазақстандағы қырғыздар ===
Қырғыздар ежелден қазақтармен төскейде малы, төсекте басы қосылған, діні бір, тілі жақын, салт-дәстүрі ұқсас халық. Қырғыздар 1970-99 ж. аралығында республика халқының шамамсн 0,1%-ын құраса, қазіргі саны - 30 мың, оның ішінде [[Жамбыл облысы]]нда 9,2 мың, Оңтүстік Қазақстан облысында 2,8 мың, [[Маңғыстау облысы]]нда 588, [[Шығыс Қазақстан облысы]]нда 542, [[Алматы]] қаласында 6,7 мың. [[Нұр-Сұлтан]] қаласында 3,9 мың қырғыз (2014) тұрады.&lt;ref&gt;Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.- Алматы: «Қазақ  энциклопедиясы», 2016. 296-бет ISBN 978-601-7472-88-7&lt;/ref&gt;

==Рулық-тайпалық құрылымы==

* Оң қанат
** Тағай тармағы: Сарыбағыш, Бұғы, Солто, Карачоро, Саяк, Чегиртке, Жедигер, Черик, Азык, Бағыш, Қоңырат.
** Адигине тармағы: Баарын, Жолжакшы, Бёрю, Барғы, Сарттар, Қарабағыш.
** Наалы-эже тармағы: Моңол&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kyrgyz.ru/gen/naaly.shtml|title=:: племя Наалы-эже :: Генеалогии :: Центральноазиатский исторический сервер - www.kyrgyz.ru ::|publisher=kyrgyz.ru|accessdate=2020-03-29}}&lt;/ref&gt;.
** Муңгуш тармағы.
* Сол қанат&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kyrgyz.ru/articles/genealogy/spisok_kirgizskih_plemen_po_dzhamgerchinovu_bd/|title=Kyrgyz.Ru - Центральноазиатский исторический сервер - Генеалогия - СПИСОК КИРГИЗСКИХ ПЛЕМЕН|publisher=kyrgyz.ru|accessdate=2020-03-29}}&lt;/ref&gt;
** Кушчу
** Саруу
** Мундуз
** Қытай
** Басыз
** Чоңбагыш
** Жетіген
* Ішкілік тобы:
** Тёлёс
** Кыдырша
** Қаңлы
** Кесек
** Ават
** Жоокесек
** Бостон
** Найман
** Оргу
** Нойгут
** Теит
** Қыпшақ

== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;
{{Әлем халықтары}}
[[Санат:Түркі этникалық топтары]]
[[Санат:Қырғыздар|*]]</text>
      <sha1>cqfo2pikxvctp4qhkejwq5hyf30u493</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бішкек</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17682</id>
    <revision>
      <id>3054488</id>
      <parentid>2976727</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:55:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Malik Nursultan B</username>
        <id>111493</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23981" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = Қала
 |қазақша атауы           = Бішкек
 |шынайы атауы            = {{lang-ky|Бишкек}}
 |сурет                  = {{Фотомонтаж
 | photo1a = Ala-too Square in Bishkek, Kyrgyzstan, 2007-09-11 (color-corrected).jpg
 | photo2a = Bishkek.jpg
 | photo2b = High way 2.jpg
 | photo3a =
 | photo3b = Bishkek 10.JPG
 | photo4a =
 | photo4b = Katedrální kostel svatého Vzkříšení, Biškek.jpg
 | photo5a = BISHKEK KNATOB 3.jpg
 | photo5b = Bishkek-capital-of-Kyrgyzstan.jpg
 | spacing = 2
 |position      = center
 |color_border  = white
 |color         = white
 | size = 266
  }}
 |жағдайы                 = Астана
 |ел                      = Қырғызстан
 |елтаңба                 = Coat of arms of Bishkek Kyrgyzstan.svg
 |ту                      = Flag of Bishkek Kyrgyzstan.svg
 |елтаңба сипаттамасы     = Бішкек елтаңбасы
 |ту сипаттамасы          = Бішкек туы
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir = N|lat_deg = 42|lat_min = 52|lat_sec = 0
  |lon_dir = E|lon_deg = 74|lon_min = 34|lon_sec = 0
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 300
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = 
 |аймағы                   = 
 |кестедегі аймақ         = 
 |аудан түрі              = 
 |ауданы                  = 
 |кестедегі аудан         = 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 4 аудан&lt;br&gt;(Ленин, Октябрь, Первомай, Свердлов)
 |басшының түрi           = [[Бішкек мэрі|Мэрі]]
 |басшысы                   = [[Әзиз Қуанышбекұлы Әлиев|Әзиз Әлиев]]
 |құрылған уақыты         = 1825
 |алғашқы дерек           = 1860
 |бұрынғы атаулары        = Пішпек ([[1926 жыл|1926]] дейін)&lt;br /&gt;Фрунзе ([[1926 жыл|1926]]-[[1991 жыл|1991]])
 |статус алуы             = 1878
 |жер аумағы              = 160&lt;ref name=&quot;Мэрі&quot;&gt;{{Cite web |url=http://meria.kg/ky/history |title=Бишкек – Кыргыз Республикасынын борбору |accessdate=2018-09-11 |archiveurl= |archivedate= |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;
 |биiктiктiң түрi         = Биіктігі
 |орталығының биiктігі    = 750—900
 |климаты                 = қатаң континенталды
 |ресми тілі              = қырғыз 
  |тұрғыны                = {{өсім}}1 088 900&lt;ref name=&quot;Санақ 2021&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.stat.kg/ru/statistics/download/operational/769/ |title=Численность постоянного населения Кыргызской Республики на 1 января 2021 г. |accessdate=2021-05-13 |archiveurl= |archivedate= |deadlink= }}&lt;/ref&gt;
  |санақ жылы             = 2021
  |тығыздығы              = 6420
  |шоғырлануы             = 1 500 000 аса&lt;ref&gt;Рафис Абазов, Historical Dictionary of Kyrgyzstan, с. 91, ISBN 0-8108-4868-6&lt;/ref&gt;
  |ұлттық құрамы          = [[қырғыздар]] — 73,69 %&lt;br&gt;[[орыстар]] — 16,64 %&lt;br&gt;[[ұйғырлар]] — 1,57 %&lt;br&gt;басқалары — 8,10 %
  |конфессионалдық құрамы = [[Ислам|мұсылман]]дар, [[Христиандық|христиандар]] және басқалары
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +6
 |DST                     = 
 |телефон коды            = +996 312
 |пошта индексі           = 720001-720083&lt;ref name=&quot;Индекстер&quot;&gt;[http://kyrgyzpost.kg/ru/indeksy/category/bishkek.html Байланыс бөлімі. Бішкек] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170503175101/http://www.kyrgyzpost.kg/ru/indeksy/category/bishkek.html |date=2017-05-03 }}&lt;/ref&gt;
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = B, E және 01
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     = Bishkek
 |сайты                   = http://meria.kg
 |сайт тілі               = ky
|сайт тілі 2              = ru
}}
'''Бішкек''' ({{lang-ky|Бишкек}}) — [[Қырғызстан]]нның [[елорда|астанасы]] мен ең үлкен қаласы. Ерекше басқару бірлігі. Қала Қырғыз Республикасының солтүстігінде [[Қазақстан]] шекарасынан 25 км қашықтықта орналасқан.

== Құрылымы ==
Қала ауқымы — 160 км². Қала әкімшілігі төрт бөлікке бөлінген.

{| align=&quot;left&quot; border=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;4&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;margin-left: 1em; margin-bottom: 0.5em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
 |- bgcolor=&quot;#f9f9f9&quot;;
 !Аудан||Халық саны,мың адам||Аумағы, га
 |-
 |Лениндік||187,4||4373
 |-
 |Октябрлік||219,2||3200
 |-
 |Первомайлық||158,3||4715
 |-
 |Свердлов||207,1||2920
 |}

== Тарихы ==
Қала ежелден бері [[Ұлы Жібек жолы]] бойындағы қала болатын. [[1825 жыл]]ы [[Қоқан хандығы]]ның Өзбек Ханы қаланы күшейтіп, маңызды қалалардың біріне айналдырды. Алайда, [[1862 жыл]]ы [[Ресей империясы|Патшалық Ресей]] қанды шайқаста фортты жаулап алып, оны Орыстың гарнизонына айналдырды. [[1877 жыл|1877]] қала атауы Пішпекке өзгертілсе, [[1926 жыл]]ы қала жаңа құрылған [[Қырғыз Автономиялық Социалистік Кеңес Республикасы (1926—1936)|Қырғыз АКСР-ның]] астанасы болып белгіленіп оның аты Фрунзеге ауыстырылды.

[[1991 жыл]]дың 5 ақпанында қала қайтадан Бішкек болып аталынды. 1990 жылдары Кеңес үкіметінің құлдырауына байланысты күйсіздеуге ұшыраған қала, қазіргі уақытта жылдам дамушы қалалардың бірі.

==Халқы==

{| class=&quot;standard sortable&quot;
|+1989-2009 жылғы халық санақтары мен 2019 жылғы болжам бойынша тұрғындардың этникалық құрамы:
!
!1989 жылғы
саны&lt;ref name=&quot;Этно2009.Бишкек2&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20120321015617/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%20%D0%91%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B5%D0%BA.pdf Перепись населения Киргизии 2009. Бишкек]&lt;/ref&gt;
!%
!1999 жылғы
саны&lt;ref name=&quot;Этно2009.Бишкек2&quot; /&gt;
!%
!2009 жылғы
саны&lt;ref name=&quot;Этно2009.Бишкек2&quot; /&gt;
!%
!2019 жылғы
саны&lt;ref name=&quot;Демографический ежегодник&quot;&gt;[http://stat.kg/media/publicationarchive/124c2f33-e6f2-453d-91a8-4d916ce10a66.rar Демографический ежегодник Кыргызской Республики 2014—2018]&lt;/ref&gt;
!%
|-
|всего
| align=&quot;right&quot; |619903
| align=&quot;right&quot; |100,00 %
| align=&quot;right&quot; |762308
| align=&quot;right&quot; |100,00 %
| align=&quot;right&quot; |835743
| align=&quot;right&quot; |100,00 %
| align=&quot;right&quot; |1 027 245
| align=&quot;right&quot; |100,00 %
|-
|[[Қырғыздар]]
| align=&quot;right&quot; |141841
| align=&quot;right&quot; |22,88 %
| align=&quot;right&quot; |398000
| align=&quot;right&quot; |52,21 %
| align=&quot;right&quot; |552957
| align=&quot;right&quot; |66,16 %
| align=&quot;right&quot; |763 826
| align=&quot;right&quot; |74,36 %
|-
|[[Орыстар]]
| align=&quot;right&quot; |345387
| align=&quot;right&quot; |55,72 %
| align=&quot;right&quot; |252831
| align=&quot;right&quot; |33,17 %
| align=&quot;right&quot; |192080
| align=&quot;right&quot; |22,98 %
| align=&quot;right&quot; |165 029
| align=&quot;right&quot; |16,07 %
|-
|[[Ұйғырлар]]
| align=&quot;right&quot; |10977
| align=&quot;right&quot; |1,77 %
| align=&quot;right&quot; |13143
| align=&quot;right&quot; |1,72 %
| align=&quot;right&quot; |13380
| align=&quot;right&quot; |1,60 %
| align=&quot;right&quot; |15 983
| align=&quot;right&quot; |1,56 %
|-
|[[Өзбектер]]
| align=&quot;right&quot; |10390
| align=&quot;right&quot; |1,68 %
| align=&quot;right&quot; |12393
| align=&quot;right&quot; |1,63 %
| align=&quot;right&quot; |11801
| align=&quot;right&quot; |1,41 %
| align=&quot;right&quot; |13 990
| align=&quot;right&quot; |1,36 %
|-
|[[Корейлер]]
| align=&quot;right&quot; |10043
| align=&quot;right&quot; |1,62 %
| align=&quot;right&quot; |12710
| align=&quot;right&quot; |1,67 %
| align=&quot;right&quot; |12014
| align=&quot;right&quot; |1,44 %
| align=&quot;right&quot; |12 423
| align=&quot;right&quot; |1,21 %
|-
|[[Татарлар]]
| align=&quot;right&quot; |16984
| align=&quot;right&quot; |2,74 %
| align=&quot;right&quot; |15817
| align=&quot;right&quot; |2,07 %
| align=&quot;right&quot; |12712
| align=&quot;right&quot; |1,52 %
| align=&quot;right&quot; |11 775
| align=&quot;right&quot; |1,15 %
|-
|[[Қазақтар]]
| align=&quot;right&quot; |8943
| align=&quot;right&quot; |1,44 %
| align=&quot;right&quot; |12064
| align=&quot;right&quot; |1,58 %
| align=&quot;right&quot; |9013
| align=&quot;right&quot; |1,08 %
| align=&quot;right&quot; |10 301
| align=&quot;right&quot; |1,00 %
|-
|[[Дүнгендер]]
| align=&quot;right&quot; |2618
| align=&quot;right&quot; |0,42 %
| align=&quot;right&quot; |3558
| align=&quot;right&quot; |0,47 %
| align=&quot;right&quot; |4040
| align=&quot;right&quot; |0,48 %
| align=&quot;right&quot; |5 305
| align=&quot;right&quot; |0,52 %
|-
|[[Украиндар]]
| align=&quot;right&quot; |34321
| align=&quot;right&quot; |5,54 %
| align=&quot;right&quot; |16125
| align=&quot;right&quot; |2,12 %
| align=&quot;right&quot; |7987
| align=&quot;right&quot; |0,96 %
| align=&quot;right&quot; |4 630
| align=&quot;right&quot; |0,45 %
|-
|[[Түріктер]]
| align=&quot;right&quot; |908
| align=&quot;right&quot; |0,15 %
| align=&quot;right&quot; |2277
| align=&quot;right&quot; |0,30 %
| align=&quot;right&quot; |3149
| align=&quot;right&quot; |0,38 %
| align=&quot;right&quot; |3 746
| align=&quot;right&quot; |0,36 %
|-
|[[Әзірбайжандар]]
| align=&quot;right&quot; |2166
| align=&quot;right&quot; |0,35 %
| align=&quot;right&quot; |2454
| align=&quot;right&quot; |0,32 %
| align=&quot;right&quot; |2142
| align=&quot;right&quot; |0,26 %
| align=&quot;right&quot; |2 722
| align=&quot;right&quot; |0,26 %
|-
|[[Немістер]]
| align=&quot;right&quot; |13619
| align=&quot;right&quot; |2,20 %
| align=&quot;right&quot; |5228
| align=&quot;right&quot; |0,69 %
| align=&quot;right&quot; |2554
| align=&quot;right&quot; |0,31 %
| align=&quot;right&quot; |2 416
| align=&quot;right&quot; |0,24 %
|-
|[[Тәжіктер]]
| align=&quot;right&quot; |709
| align=&quot;right&quot; |0,11 %
| align=&quot;right&quot; |1828
| align=&quot;right&quot; |0,24 %
| align=&quot;right&quot; |817
| align=&quot;right&quot; |0,10 %
| align=&quot;right&quot; |1 055
| align=&quot;right&quot; |0,10 %
|-
|[[Түрікмендер]]
| align=&quot;right&quot; |369
| align=&quot;right&quot; |0,06 %
| align=&quot;right&quot; |132
| align=&quot;right&quot; |0,02 %
| align=&quot;right&quot; |703
| align=&quot;right&quot; |0,08 %
| align=&quot;right&quot; |784
| align=&quot;right&quot; |0,08 %
|-
|[[Армяндар]]
| align=&quot;right&quot; |1218
| align=&quot;right&quot; |0,20 %
| align=&quot;right&quot; |726
| align=&quot;right&quot; |0,10 %
| align=&quot;right&quot; |512
| align=&quot;right&quot; |0,06 %
| align=&quot;right&quot; |486
| align=&quot;right&quot; |0,05 %
|-
|[[Белорустар]]
| align=&quot;right&quot; |4119
| align=&quot;right&quot; |0,66 %
| align=&quot;right&quot; |1341
| align=&quot;right&quot; |0,18 %
| align=&quot;right&quot; |638
| align=&quot;right&quot; |0,08 %
| align=&quot;right&quot; |393
| align=&quot;right&quot; |0,04 %
|-
|[[Еврейлер]]
| align=&quot;right&quot; |4822
| align=&quot;right&quot; |0,78 %
| align=&quot;right&quot; |1293
| align=&quot;right&quot; |0,17 %
| align=&quot;right&quot; |498
| align=&quot;right&quot; |0,06 %
| align=&quot;right&quot; |379
| align=&quot;right&quot; |0,04 %
|-
|басқалары
| align=&quot;right&quot; |10469
| align=&quot;right&quot; |1,69 %
| align=&quot;right&quot; |10388
| align=&quot;right&quot; |1,36 %
| align=&quot;right&quot; |8746
| align=&quot;right&quot; |1,05 %
| align=&quot;right&quot; |12 002
| align=&quot;right&quot; |1,17 %
|}

==Білім және ғылым==
2018 жылғы ақпаратқа сәйкес Бішкекте 45 жоғарғы оқу орны тіркелген, оның 22-і мемлекеттік, ал қалған 23-і мемлекеттік емес.  

Қалада орналасқан жоғарғы оқу орындары:
* Жүсіп Баласағұн атындағы Қырғыз ұлттық университеті
* И. Раззаков атындағы Қырғыз мемлекеттік техникалық университеті
* Қырғыз ұлттық құрылыс, көлік және архитектура университеті
* К. Карасаев атындағы Бішкек гуманитарлық университеті
* Қырғыз ұлттық дене тәрбиесі және спорт академиясы
* Қырғыз ұлттық аграрлы университеті
* Қырғыз ұлттық консерваториясы
* Қырғыз-Ресей славян университеті
* Туризм және сервис академиясы
* Халықаралық Кувейт университеті
* Орталық Азиядағы Американдық университет
* Қырғыз-герман қолданбалы информатика институты
* &quot;Адам&quot; университеті
* Халықаралық &quot;Ала-Тоо&quot; университеті
* Иса Ахунбаев атындағы Қырғыз мемлекеттік академиясы

Бішкектегі 2 ірі кітапхана:
* А. Осмонов атындағы Ұлттық кітапхана
* Н. Г. Чернышевский атындағы Республикалық кітапхана

==Мәдениеті==
Мұражайлар:
* Қырғыз ұлттық тарихи мұражайы
* Г. Айтиев атындағы Ұлттық өнер мұражайы
* Минералогия мұражайы

Кинотеатрлар:
* Октябрь
* Дом кино
* Бишкек Парк
* Космопарк
* Ала-Тоо
* Манас
* Россия
* Вефа
* Кыргызкиносу
* Movie star

== Бауырлас қалалары ==
* {{flagicon|Kazakhstan}} [[Алматы]], [[Қазақстан]]
* {{flagicon|Kazakhstan}} [[Нұр-Сұлтан]], [[Қазақстан]]
* {{flagicon|USA}} [[Колорадо Спрингс (Колорадо)|Колорадо Спрингс]], [[АҚШ]] (1994 жылдан)
* {{flagicon|USA}} [[Мериден (Коннектикут)|Мериден]], [[АҚШ]] (2005 жылдан)
* {{flagicon|Turkey}} [[Анкара]], [[Түркия]]
* {{flagicon|Uzbekistan}} [[Ташкент]], [[Өзбекстан]]
* {{flagicon|Belarus}} [[Минск]], [[Беларусь]] (2008 жылдан)
* {{flagicon|Iran}} [[Тегеран]], [[Иран]] (1994 жылы 23 мамырдан)
* {{flagicon|Iran}} [[Казвин]], [[Иран]] (2003 жыл 14 сәуірден)
* {{flagicon|Germany}} [[Хемниц]], [[Германия]] (1997 жылы 19 наурыздан)
* {{flagicon|South Korea}} [[Куми]], [[Корея Республикасы]] (1991 жылы 14 тамыздан)&lt;ref&gt;[http://bishkekgov.in.kg/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=58%3A2010-05-19-13-56-51&amp;catid=38%3Ainterconnect&amp;Itemid=65&amp;lang=ru Бауырлас қалалар] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6BS3qvMBr?url=http://bishkekgov.in.kg/index.php?option=com_content |date=2012-10-16 }}&lt;/ref&gt;

== Суреттер ==
&lt;gallery perrow=&quot;3&quot; widths=&quot;170&quot; heights=&quot;120&quot; style=&quot;margin:0 auto&quot; caption=&quot;Бішкек&quot;&gt;
Сурет:Bishkek 01.jpg
Сурет:Bishkek 02.jpg
Сурет:Bishkek 03.jpg
Сурет:Bishkek 04.jpg
Сурет:Bishkek from the air 01.jpg
Сурет:Bishkek statue 01.jpg
Сурет:Muslim cemetery near Bishkek.jpg
Сурет:Katedrální kostel svatého Vzkříšení, Biškek.jpg|alt=Собор Воскресения Христова|[[Иса Мәсих|Христостың]] тірілу соборы
Сурет:Mosque under construction in Kyrgyzstan.jpg
&lt;/gallery&gt;

==География==
Бішкек [[Шу аңғары|Шу алқабының]] дәл ортасында Қырғыз Ала-Тоосының етегінде (ішкі Тянь-Шань тау жоталарының бірі), теңіз деңгейінен 700-900 м биіктікте орналасқан. Түркістан-Сібір темір жолы қосылған қалалармен Қазақстан шекарасынан 25 км қашықтықта орналасқан. Қаланың аумағы 127 км²&lt;ref name=&quot;UN&quot;&gt;[https://unstats.un.org/unsd/demographic-social/products/dyb/documents/dyb2015/table08.pdf Population of capital cities and cities of 100 000 or more inhabitants: latest available year, 1995—2015. DEMOGRAPHIC YEARBOOK 2015. United Nations]&lt;/ref&gt; немесе 160 км².

==Физикалық-географиялық сипаттамалар==
[[File:Kyrgyz Alatau from Bishkek 5.JPG|thumb|left|Бішкектен Ала-Тоо жотасының көрінісі]]
[[File:Ala Archa river in Bishkek near Osh Market after spring rains.jpg|thumb|left|Көктемгі жаңбырдан кейін Ош базарының маңындағы Ала Арча өзені]]
Климаттық жағдай бойынша Бішкек қоңыржай ендіктердің континенттік климатында экстремалды оңтүстік позицияны алады.

Күннің максималды айлық ұзақтығы шілдеде – 322 сағат, ең қысқасы желтоқсанда – 126 сағат.

===Климаты===
Қаланың климаты күрт континенттік. Жылдық орташа температура + 12,2 °C. Жауын-шашын жылына 451 миллиметрді құрайды. Жаздың орташа температурасы шамамен 25 ° C және қыстың орташа температурасы шамамен -2 ° C болғанда, жазда t 40 ° C-тан, қыста -30 ° C-қа дейін жетуі сирек емес. Ең суық ай қаңтар (-1,7°С), ең жылысы шілде (+25,3°С). Ауаның орташа айлық салыстырмалы ылғалдылығы маусым мен шілдедегі 44%-дан наурызда 74%-ға, орташа жылдық – 60%-ға дейін артады. Қала арқылы Ала-Арча және Аламедин өзендері ағып өтеді, оңтүстік таулардан бастау алады, Бішкектің солтүстік бөлігін бойлай шығыстан батысқа қарай Үлкен Шу каналы (БЧК) ағып өтеді.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ru.climate-data.org/%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D0%BA%D0%B8%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D1%87%D1%83%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C/%D0%B1%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B5%D0%BA-484/|title=Климат: Бишкек - Климатический график, График температуры, Климатическая таблица - Climate-Data.org|website=ru.climate-data.org|accessdate=2021-02-13}}&lt;/ref&gt;

===Бішкектің қазіргі климаты===
Бішкектің климаты, Чуй алқабындағы сияқты және Қырғыз жотасының солтүстік беткейі аймағындағы жердің ендігі мен биіктігіне, мұхиттардан аумақтық қашықтығына, жергілікті орографиялық жағдайлардың ерекшеліктеріне байланысты. және атмосфералық циркуляция. Осы көрсеткіштер бойынша зерттелетін аумақ субтропиктік және қоңыржай ендіктердің шекарасында, мұхиттардан алшақ орналасқан және қоңыржай белдеу климатынан құрғақ субтропиктердің климатына өтпелі жағдайларға ие. Бішкек (42 ° 52'11 ш.қ.) Жердің субтропиктік белдеуінің солтүстік шекарасында, оның ортаңғы ендік 45 ° оңтүстігінде орналасқан. Шу алқабының құрғақ, температурасы жоғары жазы климаттық жағдайда құрғақ субтропиктердің климатына жақын, ал қыста қоңыржай ендіктердің оңтүстік белдеуінің климатына сәйкес келеді.

Күн сәулесі мен бұлттылық климаттың ең көрінетін сипаттамалары болып табылады, олар оның жайлылығының жалпы көрсеткіштері ретінде қабылданады. Бішкекте күн сәулесінің жалпы ұзақтығы 2584 сағатты құрайды. Салыстыру үшін: [[Афины]] – 2655 сағат; [[Рим]] – 2362 сағат, яғни олардың әдеттегі субтропиктік климаты осы сипаттамасы бойынша Шу аңғары мен Қырғыз жотасының климатына жақын.

==Әкімшілік бөлінісі==
{{main|Бішкек қаласының әкімшілік бөлінісі}}
Әкімшілік жағынан 4 ауданға бөлінген. Халық саны – Қырғызстанның 2009 жылғы халық санағы бойынша.&lt;ref name=&quot;Этно2009.Бишкек&quot;&gt;{{Cite web|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%20%D0%91%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B5%D0%BA.pdf|title=Перепись населения Киргизии 2009. Бишкек|deadlink=yes|accessdate=2012-03-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120321015617/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%20%D0%91%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B5%D0%BA.pdf|archivedate=2012-03-21}}&lt;/ref&gt;

* Октябрь ауданы - 242 382 (2009);
* Бірінші Май ауданы – 175 894 (2009);
* Свердлов ауданы – 231 801 (2009);
* Ленин ауданы – 201 626 (2009 ж.):
* қала үлгісіндегі Шоң-Арық елді мекені – 9724 (2009);
* ауылы (ауыл) Орта-Сай – 4100 (2009).

Егер Бішкек қаласының ауданы 127 км² болса, онда қалаға бағынышты елді мекендермен бірге 160 км².

Аудан басшылары әкім тағайындайтын аудандардың муниципалдық басқармаларының басшылары болып табылады.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
{{commonscat|Bishkek}}
* [http://bishkekgov.in.kg Бішкек қ. әкімшілігінің ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131004225627/http://bishkekgov.in.kg/ |date=2013-10-04 }}{{ref-ru}}
* [http://www.gorkenesh.kg/index.php?lang=kg Бішкек қалалық депутаттар Кеңесі]{{ref-ky}}{{ref-ru}}
* [http://www.bs.kg/ Бишкек современный] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111118034951/http://www.bs.kg/ |date=2011-11-18 }} {{ref-ru}}

{{Азия елордалары}}
{{Қырғызстанның әкімшілік бөлінісі}}

[[Санат:Бішкек|*]]
[[Санат:Азия елордалары]]
[[Санат:Жібек жолының бойындағы қалалар]]</text>
      <sha1>7o3qfsxry29qrrwfrxht0kwjajr43bw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Солтүстік Атлантикалық Келісім Ұйымы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19109</id>
    <revision>
      <id>3054378</id>
      <parentid>2840552</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T22:31:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kwamikagami</username>
        <id>6854</id>
      </contributor>
      <comment>/* Кіріспе бөлімін өңдеді */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24098" xml:space="preserve">{| class=&quot;toccolours&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;4&quot; style=&quot;float: right; width: 300px; margin: 0 0 1em 1em; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|-
|+ style=&quot;font-size: larger; margin-left: inherit;&quot; | '''North Atlantic Treaty Organisation (NATO)'''&lt;br /&gt;'''Organisation du traité de l'Atlantique Nord'' (OTAN)'&lt;br /&gt;'''Солтүстік Атлантикалық Келісім Ұйымы'''
|-
| colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; |  &lt;br /&gt; НАТО жалауы
|-
| colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; style=&quot;background: #fff;&quot; | [[Сурет:NATO members (blue).svg|300px|НАТО Картасы]] &lt;br /&gt; Көк түспен НАТО елдері белгіленген
|-
| '''Штаб-пәтері'''
| {{flagicon|Belgium}} [[Бельгия]], [[Брюссель]]
|-
| '''Мүшелері'''
|  30 мемлекет
* {{flagicon|Albania}} [[Албания]]
* {{flagicon|USA}} [[Америка Құрама Штаттары]] ([[АҚШ]])
* {{flagicon|Belgium}} [[Бельгия]]
* {{flagicon|Bulgaria}} [[Болгария]]
* {{flagicon|United Kingdom}} [[Ұлыбритания]] 
* {{flagicon|Hungary}} [[Венгрия]]
* {{flagicon|Germany}} [[Германия]]
* {{flagicon|Greece}} [[Грекия]]
* {{flagicon|Denmark}} [[Дания]]
* {{flagicon|Iceland}} [[Исландия]]
* {{flagicon|Spain}} [[Испания]]
* {{flagicon|Italy}} [[Италия]]
* {{flagicon|Canada}} [[Канада]]
* {{flagicon|Latvia}} [[Латвия]]
* {{flagicon|Lithuania}} [[Литва]]
* {{flagicon|Luxembourg}} [[Люксембург]]
* {{flagicon|Netherlands}} [[Нидерланд]]
* {{flagicon|Norway}} [[Норвегия]]
* {{flagicon|Poland}} [[Польша]]
* {{flagicon|Portugal}} [[Португалия]] 
* {{flagicon|Romania}} [[Румыния]] 
* {{flagicon|Macedonia}} [[Солтүстік Македония]] 
* {{flagicon|Slovakia}} [[Словакия]]
* {{flagicon|Slovenia}} [[Словения]]
* {{flagicon|Turkey}} [[Түркия]]
* {{flagicon|France}} [[Франция]]
* {{flagicon|Croatia}} [[Хорватия]]
* {{flagicon|Czech Republic}} [[Чехия]]
* {{flagicon|Montenegro}} [[Черногория]]
* {{flagicon|Estonia}} [[Эстония]]
|-
| '''Ресми тілдері'''
| [[Халықаралық тілдер]]
* [[Ағылшын тілі|Ағылшын]], 
* [[Француз тілі|Француз тілдері]]
|- 
| '''Бас хатшы''' 
| {{flagicon|Norway}} [[Йенс Столтенберг]]
|-
| '''Құрылған күні'''
| [[4 сәуір]] [[1949]] жыл
|-
| '''Ресми торбеті'''
| http://www.nato.int/cps/ru/natolive/index.htm
|}

'''Солтүстік атлантикалық келісім ұйымы'''&lt;ref&gt;Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. - 569 б. ISBN 9965-808-89-9&lt;/ref&gt;, '''НАТО''' ([[ағылшын тілі|ағыл.]] - North Atlantic Treaty Organization, NATO; [[француз тілі|фр.]] Organisation du traité de l'Atlantique Nord, OTAN) — әскери-саяси одақ.

[[1949]] жылы 4 сәуірде 12 мемлекет ([[АҚШ]], [[Ұлыбритания]], [[Франция]], [[Бельгия]], [[Нидерланд]], [[Люксембург]], [[Канада]], [[Италия]], [[Португалия]], [[Норвегия]], [[Дания]], [[Исландия]]) қол қойған Солтүстік Атлантикалық келісімшарты негізінде құрылған. Кейінірек НАТО-ға басқа да еуропалық мемлекеттер кірді. Қазіргі таңда НАТО-ға 30 мемлекет мүшелік етеді.

[[1954]] жылы [[КСРО|Кеңес Одағы]] мүше болып кіруге сұранады, НАТО оған бас тартады.

НАТО-ның негізгі мақсаты шартқа қатысушы мемлекеттердің саяси ынтымақтастық және ұжымдық қорғаныс негізінде тәуелсіздікті, егемендікті және демократиялық құрылымды сыртқы агрессиядан қорғау екендігі 1946 жылғы Вашингтон шартында жазылған, бұл ұстаным 1990 жылғы [[Лондон декларациясы]]нда қуатталған. Альянстың іргелі мақсаттарының қатарында соғыстың алдын алу мен тиімді қорғанысты қамтамасыз етуге жеткілікті әскери мүмкіндіктерді нығайту, шарт мүшелерінің қауіпсіздігіне ықпал ететін дағдарыстарды еңсеру, басқа елдермен саяси үнқатысуды жолға қою және еуропалық қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастық жолдарын іздестіру аталады.

== НАТО құрылымы ==

НАТО-ның жоғарғы саяси органын Солтүстік Атланталық Кеңес (НАТО Кеңесі) атқарады. Кеңес барлық мүше елдердің өкілдерінен (елші лауазымдары ретінде) құрылып, бас хатшының басқаруымен 2 жылда бір өз мәжілісін өткізеді. НАТО сыртқы істер министрлері және мемлекет пен үкімет басшылары деңгейінде де отырыстарын өткізіп тұрады, әйтсе де бұл отырыстары сыртқы істер министрлері отырысындағыдай ғана дәрежесі бар. Кеңес шешімдерді бірдауыстан қабылдайды. Сессиялар арасындағы уақытта Кеңес функцияларын блоктың барлық мүшелері елші ретінде жіберген өкілдерінен тұратыен НАТО Тұрақты кеңесі атқарады.
Жоғарғы әскери-саяси органы қызметін [[1966]] жылдан бері жылына екі рет қорғаныс министрлер деңгейінде бас қосатын, бірақ тұрақты өкілдерінен тұратын Әскери жоспарлау Комитеті атқарады. Сессия-аралық уақытта бұл комитет қызметін барлық мүше елдер елші дәрежесіндегі өкілдерінен тұратын Тұрақты әскери жоспарлау комитеті атқарады.
НАТО-ның жоғарғы әскери органы - Әскери комитет. Жылына кем дегенде екі дүркін жиналып тұратын бұл Комитет мүше елдер бас штаб басшылары мен қарулы күштері жоқ Исландияның азаматтық өкілінен тұрады. Әскери комитет өзіне бағынышты екі аймақты қамтиды: [[Еуропа]] мен [[Атлантика]]. Еуропадағы жоғарғы басшылықты жоғарғы қолбасшы (әрқашан – американдық генерал) басқарады. Оның қол астына үш ұрыс алаңы басшылығы кіреді: Солтүстікеуропалық, Орталықеуропалық және Оңтүстікеуропалық. Сессияаралық уақыттта бұл комитет қызметін Тұрақты әскери комитет атқарады.

НАТО негізгі органдарына әдетте жылына екі рет қорғаныс министрлері деңгейінде көбінше НАТО Кеңесі мәжілісі болар алдында жиналатын Ядролық жоспарлау тобы да кіреді, [[Исландия]]ның өкілі болып бұл топта азаматтық байқаушы қатысады.

НАТО ресми тілдері ретінде [[ағылшын тілі|ағылшын]] мен [[француз тілі|француз]] тілдері пайдаланылады.

Ұйымның штаб-пәтері Брюсселде ([[Бельгия]]) орналасқан.

== НАТО мүшелері ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
! width=12% | Қосылу күні
! width=14% | Мемлекет атауы
! width=8% | Ұлғаю кезеңдері
! width=55% | Ескертулер
|-
| rowspan=12| Сәуірдің 4, 1949
| {{BEL}} || rowspan=12 align=center|Қалаушы елдер|| 
|-
| {{CAN}} ||
|-
| {{DNK}} ||
|- || Markland joined NATO on January 18, 2009. Although Markland doesn't have a military, all member countries have agreed to donate military equipment such as aircraft carriers, and destroyers, and oh yeah tanks and fighter jets. 
|-
| {{FRA}} || [[France]] withdrew from the integrated military command in 1966 to pursue an independent defence system but returned to full membership on сәуір 4, 2009.
Қорғаныстар тәуелсіз жүйеді өткізу керек үшін, 1966 жылда біріккен әскери қолбасшылықтан [[Франция]] шықты, бірақ 4 сәуір 2009 жылға толық құқықты болып мүшелікке қайтып келді.
|-
| {{flagcountry|Iceland}} || Iceland, the sole member that does not have its own standing army, joined on the condition that it would not be expected to establish one. However, its strategic geographic position in the Atlantic made it an invaluable member. It has a [[Icelandic Coast Guard|Coast Guard]] and has recently provided troops trained in Norway for NATO peacekeeping.
|-
| {{ITA}} ||
|-
| {{LUX}} ||
|-
| {{flagcountry|Netherlands}} || 
|-
| {{flagcountry|Norway}} ||
|-
| {{flagcountry|Portugal}} || 
|-
| {{flagcountry|United Kingdom}} ||  
|-
| {{flagcountry|USA}} ||  
|-
| rowspan=2| Ақпанның18, 1952 || {{flagcountry|Greece}} || rowspan=2 align=center |Бірінші кезең|| Greece withdrew its forces from NATO’s military command structure from 1974 to 1980 as a result of [[Greco-Turkish relations|Greco-Turkish tensions]] following the 1974 [[Turkish invasion of Cyprus]].
|-
| {{flagcountry|Turkey}} || 
|-
| Мамырдың 9, 1955 || {{flagcountry|Germany}} || align=center| Екінші кезең || Joined as [[West Germany]]; [[Saarland]] reunited with it in 1957 and the territories of [[Berlin]] and the former [[German Democratic Republic]] reunited with it on 3 қазан 1990.  The [[German Democratic Republic|GDR]] was a member of the rival [[Warsaw Pact]] 1956-1990.
|-
| Ммырдың 30, 1982 || {{flagcountry|Spain}} || align=center| Үшінші кезең || 
|-
| rowspan=3| Наурыздың 12, 1999 || {{flagcountry|Czech Republic}} || rowspan=3  align=center| Төртінші кезең || Member of the rival [[Warsaw Pact]] 1955-1991 as part of [[Czechoslovakia]].
|-
| {{flagcountry|Hungary}} || 1955-1991 жж. Қарсылас [[Варшава Шарты ұйымы]]ның мүшесі.
|- 
| {{flagcountry|Poland}} || 1955-1991 жж. Қарсылас [[Варшава Шарты ұйымы]]ның мүшесі.
|-
| rowspan=7| Наурыздың 29, 2004 || {{flagcountry|Bulgaria}} || rowspan=7  align=center| Бесінші кезең || Member of the rival [[Warsaw Pact]] 1955-1991.
|-
| {{flagcountry|Estonia}} || Member of the rival [[Warsaw Pact]] 1955-1991 as part of the [[Soviet Union]].
|-
| {{flagcountry|Latvia}} || Member of the rival [[Warsaw Pact]] 1955-1991 as part of the [[Soviet Union]].
|-
| {{flagcountry|Lithuania}} || Member of the rival [[Warsaw Pact]] 1955-1991 as part of the [[Soviet Union]].
|-
| {{flagcountry|Romania}} ||  1955-1991 жж. Қарсылас [[Варшава Шарты ұйымы]]ның мүшесі.
|-
| {{flagcountry|Slovakia}} || Member of the rival [[Warsaw Pact]] 1955-1991 as part of [[Czechoslovakia]].
|-
| {{flagcountry|Slovenia}} || Previously part of [[SFR Yugoslavia|Yugoslavia]] 1945-1991 ([[Non-aligned movement|Non-aligned]])
|-
| rowspan=2| Сәуірдің 1, 2009 || {{flagcountry|Albania}} || rowspan=2  align=center| Алтыншы кезең || Member of the rival [[Warsaw Pact]] 1955-1968.
|-
| {{flagcountry|Croatia}} || Previously part of [[SFR Yugoslavia|Yugoslavia]] 1945-1991 ([[Non-aligned movement|Non-aligned]])
|-
| rowspan=2| 05.07.2017 || {{flagicon|Montenegro}} [[Черногория]] || rowspan=2 align=center| ||
|}

== ”Бейбітшілік үшін ынтымақтастық” ==

НАТО осы ұйымға кіруге ұмтылатын немесе осы ұйым саясатын қолдайтын бірқатар еуропалық мемлекеттермен “'''Бейбітшілік үшін ынтымақтастық''' ” деп аталатын келісімге қол қояды. Бұл бағдарлама мүшелері: [[Албания]], [[Аустрия]], [[Әзірбайжан]], [[Армения]], [[Грузия]], [[Ирландия]], [[Қазақстан]], [[Қырғызстан]], [[Македония Республикасы]],[[Өзбекстан]], [[Молдова]], [[Ресей]], [[Тәжікстан]], [[Түрікменстан]], [[Украина]], [[Финляндия]], [[Хорватия]], [[Швейцария]], [[Швеция]].

== НАТО және Қазақстан ==
Қазақстан Республикасы және НАТО арасындағы ынтымақтастық 1992 жылы біздің елімізге 1997 жылы Еуроатлантикалық әріптестік кеңесіне (ЕАӘК) болып қайта құрған, Солтүстік Атлантикалық ынтымақтастық кеңесіне кіруімізден басталады. ЕАӘК Қазақстанға НАТО-ға қатысушы мемлекеттерімен және еуразиялық әріптестік мемлекеттерімен халықаралық қауіпсіздіктің ең өзекті мәселелері жөніндегі нәтижелі сұхбатты жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Қазақстан Республикасының ЕАӘК-ның жыл сайынғы Сыртқы істер және қорғаныс министрлерінің кеңесіне қатысуы ынтымақтастықтың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.

Саяси сұхбатты және әскери ынтымақтастықты терендету мақсатында 1994 жылы 27 маусымда Қазақстан «Бейбітшілік үшін әріптестік» (БҮӘ) атты бағдарламасына қосылған болатын.

1994 жылдың қаңтар айында қауіпсіздікті және тұрақтылықты нығайту, НАТО және әрбір қатысушы мемлекеттердің арасындағы нақты әріптестікке қол жеткізуді мақсат ететін НАТО ұсынған «Бейбітшілік үшін әріптестік» бағдарламасы кең ауқымды бастамашылық болып табылады. Бұл бағдарлама өте маңызды және қазіргі қауіпсіздікті құрудың ажырамас бөлігі болды.

Қазақстанның ынтымақтастығы БҮӘ бағдарламасының шеңберінде НАТО-мен ықпалдастықтың кең көлемін қамтиды, оған сондай-ақ азаматтық төтенше жоспарлау, дағдарысқа қарсы реттеушілік, қарулы күштерге және қорғаныс құрылымдарына демократиялық бақылау жасау, қорғаныс саясаты және стратегиясы, әскери оқулар және әскери білім және т.б. енеді.

Сұхбаттың тереңдеуіне екі жақты байланыстардың жоғары даму үрдісі куә. 2003 – 2004 жылдары НАТО Бас хатшысының көмекшілері Г.Альтенбург және Ж.Фурне, Директораттардың басшылары Я.Сконежка және Ф.Боланд, НАТО-ның Халықаралық әскери штабы басшысының көмекшісі, генерал-майор Ф.Яниз, сондай-ақ бейтарап сарапшы топтары Қазақстанға сапар жасаған болатын. 2005 жылдың наурыз және қазан айларында, 2006 жылдың шілде және қыркүйек айларында, 2007 жылдың ақпан, мамыр және қазан айларында, 2008 жылдың сәуір айында НАТО Бас хатшысының Орта Азиядағы және Кавказдағы Арнайы өкілі Р.Симмонстың ресми сапарлары болды. 2008 жылдың 9-12 маусымда НАТО-ның Парламенттік ассамблеясының (НАТО ПА) Президенті Ж.Лелло Қазақстанға алғашқы ресми сапары болды. 2008 жылғы 11 қыркүйекте ҚР Қорғаныс министрі Д.Ахметовтың шақыруымен НАТО Бас хатшысының орынбасары Клаудио Бисоньероның Қазақстанға алғашқы сапары өтті. 2008 жылғы 3 сәуірдегі Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрі Д.Әхметов басқарған қазақстан делегациясы Бухарестте өткен НАТО/СЕАП саммитіне қатысты. 2008 жылғы шілде айында Президент Н.Назарбаевтың бастамасымен Солтүстік Атлантикалық Кеңес келесі СЕАП Қауіпсіздік форумын (Сыртқы істер министрлер деңгейіндегі бейресми кездесу) Қазақстанда 2009 жылғы 24-25 маусым кезеңінде өткізу туралы шешім қабылдады. Қауіпсіздік форумы Саммиттен кейінгі НАТО-ның ең үлкен іс-шарасы.

2004 жылдың қазан айында Алматы қаласында және 2006 жылдың желтоқсан айында Брюссель қаласында ҚР Президенті Н.Назарбаевтың НАТО-ның Бас хатшысы Яап де Хооп Схеффермен болған кездесулері барысында күш-жігерді біріктіру және терроризммен, экстремизммен, есірткенің заңсыз айналымымен, сондай-ақ қару-жарақ контрабандасына қарсы күрес саласындағы ынтымақтастықты орнату жөнінде маңызды уағдаластықтарға қол жеткізілді. Осы бағыттағы бірлескен жұмыс 2006 жылғы 31 қаңтарда қабылданған Қазақстан және НАТО арасындағы Әріптестік іс-қимылы жөніндегі жеке жоспардың (ӘІЖЖ) шеңберінде іске асырылады.

ӘІЖЖ-нің қабылдануы Қазақстанның НАТО-мен өзара қарым-қатынастарын сапалы жаңа деңгейге шығарады және Солтүстік Атлантикалық Альянсімен халықаралық және өңірлік қауіпсіздіктің ең өзекті мәселелері жөнінде жан жақты сұхбатты тереңдетуді жәрдемдесуге бағытталған.

2006 жылы ӘІЖЖ жүзеге асыру аясында Қазақстан мен НАТО сарапшыларының жүмыс кездесулері болып өтті.

Альянспен сұхбатты нығайту үдерісіндегі маңызды оқиға Қазақтан Республикасы Парламентінің НАТО-ның Парламенттік Ассамблеясындағы (НАТО ПА) бақылаушы мәртебесін алуы болып табылады. Тиісті шешімді ҚР Парламентінің қос палатасының төрағалары жасаған өтініштерінен кейін 2004 жылғы 15 қарашада Парламенттік Ассамблеясының Тұрақты комитеті мәжілісінде қабылдаған болатын.

2008 жылғы 12-13 қараша кезеңінде Қазақстан Республикасының делегациясы Мемлекеттік хатшы Қ.Саудабаевтың басшылығымен Валенсия қаласында (Испания) өткен НАТО Парламенттік Ассамблеясы сессиясының жалпы отырысына қатысты. Мемлекеттік хатшы Қазақстанның ғаламдық және өңірлік қауіпсіздік мәселелеріне және НАТО-мен қарым-қатынасына көзқарасы туралы мәлімдеме жасады.

2008 жылғы 7-11 сәуір кезеңінде Астана және Алматы қалаларында екінші «НАТО мен Қазақстан әріптестігі аптасы» өтті. Оның шеңберінде ҚР Ұлттық Академиялық кітапханасының негізінде НАТО-ның депозитардық кітапханасын ашылуы болды.

Қазақстан НАТО-ның Білім жөніндегі комитетінің барлық шағын бағдарламаларына қатысады. Бірлескен жобалар, ең әуелі, Семейдің, Арал теңізінің, ядролық қаруды таратпау режимін нығайту және биоқауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелеріне бағытталған.

«Бейбітшілік үшін әріптестік» бағдарламасының шеңберінде төтенше азаматтық жоспарлаудың саласындағы ынтымақтастық дамуда. НАТО-ның әріптестері мен қатысушылары мамандандырылған құрылымдарының төтенше жағдайларды алдын алу және жоюдың ұлттық жүйесін жетілдіру, өртпен күресу, техногендік және табиғи апаттардың салдарын жою, азаматтық қорғаныс, босқындармен жұмыс істеу саласындағы тәжірибелері ерекше қызығушылық тудырады.&lt;ref&gt;Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007.
ISBN 9965-32-491-3&lt;/ref&gt;
== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;

{{NATO}}

[[Санат:Саяси ұйымдар]]
[[Санат:Қырғи қабақ соғысы]]
[[Санат:Халықаралық ұйымдар]]</text>
      <sha1>9807yfgovrhqwdrl1piv2yqa4ji6ns5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Телефон</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20337</id>
    <revision>
      <id>3054475</id>
      <parentid>3054263</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:36:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Nurbekovanurly|Nurbekovanurly]] ([[User talk:Nurbekovanurly|т]]) өңдемелерінен [[User:НЗМ Умида|НЗМ Умида]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7337" xml:space="preserve">'''Телефон''' (теле грекше ''τῆλε'' - &quot;алыс&quot; және  ''phone'' – &quot;дауыс, [[дыбыс|дыбыс&quot;]]) — қашықтықтан дыбысты таратуға және қабылдауға арналған құрылғы.
[[Сурет:AT&amp;T push button telephone western electric model 2500 dmg black.jpg|нобай|324x324 нүкте|Western Electric өндірген , [[AT&amp;T Inc.|AT&amp;T]] батырмалы телефоны, 2500 DMG моделі, қара түсті, [[1980 жыл|1980]] ж.]]
[[микрофон|Телефоннан]] шыққан [[электр]] тербелістерін дыбыс тербелістеріне түрлендіруге арналған [[электракустика|электроакустика]]лық аспап. Қазіргі заманғы телефондар  электр сигналдарының көмегімен алыс қашықтықтардан сигнал алмасуға мүмкіндік береді. '''Телефон''' деген кеңінен таралған қысқарған атауы патент берген сәттен бастан, бірден қолданысқа еніп кетті.&lt;ref&gt;https://www.etymonline.com/word/phone#etymonline_v_46245&lt;/ref&gt;

Телефонда [[электр]] тербелістерін дыбыс тербелістеріне, [[дыбыс]] тербелістерін электр тербелістеріне түрлендіру [[микрофон]] көмегімен атқарылады. Телефон электромагниттік, [[электрдинамика]]лық және [[пьезоэлектр]]лік болып бөлінеді. Қазіргі кезде электронды есте сақтау құрылғысымен жабдықталған телефон аппараттары бар.

[[1878 жыл]]ы әлемде алғашқы болып [[телефон]] сигналы [[Ағылшын]] сарайынан тартылды.

1876 жылы [[Александр Грэхэм Белл]] [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-]]&lt;nowiki/&gt;та адам дауысын басқа құрылғыда анық естіліп жеткізілетін құрылғы жасап шыққан, патент алған алғашқы адам болды.&lt;ref&gt;https://telhistory.ru/telephone_history/inostrannye-izobretateli/aleksandr-greyam-bell/&lt;/ref&gt; Бұл құрылғыны жасап шығаруға тырысқан өнертапқыштар көп еді, ойлап табылғаннан кейін бизнесте, үй шаруашылығында, жалпы тұрмыста кеңінен сипат алып таптырмас көмекшіге айналды.

Телефонның маңызды элементтеріне мыналар жатады:

сөйлесуге болатын [[микрофон]] (''таратқыш'') ; алыс қашықтықтан ойнатылған дауысты  қабылдап алатын [[құлаққап]] (''қабылдағыш'').Телефонның маңызды элементтері  — сөйлесуге болатын микрофон ( таратқыш) және қашықтан  дауысты ойнататын құлақаспап ( қабылдағыш). Сонымен қатар, телефондардың көпшілігінде кіріс телефон қоңырауы туралы ескерту қоңырауы және басқа телефон қоңырау шалғанда телефон нөмірін көрсететін дисплейі мен нөмір енгізуге арналған  пернетақтасы бар. Қабылдағыш пен таратқыш әдетте телефон түтігіне орнатылған, ол сөйлесу кезінде аузына және құлағына жеткізіледі. Дискіні түтікке немесе ол қосылған негізгі блокқа орналастыруға болады. Таратқыш дыбыстық толқындарды телефон желісі арқылы қабылдайтын телефонға жіберілетін электр сигналдарына айналдырады, ол сигналдарды қабылдағышта немесе кейде динамикте естілетін дыбысқа айналдырады . Телефондар [[дуплексті байланыс]] құрылғылары болып табылады, яғни телефонмен бір мезетте екі бағытта да деректерді жіберуге мүмкіндік береді.[[Сурет:1896 telephone.jpg|нобай|1896 жылғы телефон аппараты ([[Швеция]])|257x257 нүкте]]Алғашқы телефондар бір-бірімен кеңседен немесе бір клиенттің тұрғылықты жерінен басқа клиенттің орналасқан жеріне тікелей байланысты болды. Бірнеше тұтынушылар үшін бұл жүйелер тез арада орталықтандырылған қолмен басқарылатын коммутаторлармен алмастырылды . Бұл станциялар көп ұзамай бір-біріне қосылып, ақырында жалпыға ортақ пайдаланылатын автоматтандырылған бүкіл әлем бойынша коммутацияланған телефон желісін құрады . Үлкен ұтқырлық үшін 20 ғасырдың ортасында кемелер мен автомобильдердегі мобильді станциялар арасында тарату үшін әртүрлі радио жүйелері жасалды. Портативті [[ұялы телефон]]&lt;nowiki/&gt;дар [[1973 жыл]]&lt;nowiki/&gt;дан бастап әр жеке адам пайдалана алатындай қызмет ете алатын болды.  Келесі онжылдықтарда  олардың аналогтық ұялы жүйесі мүмкіндіктері  кеңейіп әрі құны төмен цифрлық желілерге алмастыра бастады.

Конвергенция қазіргі заманғы ұялы телефондардың көпшілігіне қарапайым дауыстық байланыс шеңберінен шығуға мүмкіндік берді. Олардың көпшілігі барлық ұялы байланыс пен көптеген есептеу тапсырмаларын біріктіретін [[смартфон]]&lt;nowiki/&gt;дар.
[[Сурет:Actor portraying Alexander Graham Bell in an AT&amp;T promotional film (1926).jpg|нобай|356x356px|[[Александр Грэхэм Белл|Белл]]&lt;nowiki/&gt;дің 1876 жылы жасаған алғашқы телефон таратқышы, 50 жылдан кейінгі жаңартылуы |солға]]


== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Телекоммуникация}}

[[Санат:Телекоммуникациялар]]
[[Санат:Байланыс]]
[[Санат:1878 жыл]]</text>
      <sha1>bzqa278y9lvqxgogy2clv0b9wrszqb3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Астана (футбол клубы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20564</id>
    <revision>
      <id>3054457</id>
      <parentid>3054117</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:22:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>/* Матчтары */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27673" xml:space="preserve">{{мағына|Астана (айрық)}}
{{Футбол клубы 
|атауы = {{ту|Қазақстан}} Астана
|логотипі = FC Astana Logo new.png
|толық атауы = Астана футбол клубы 
|лақап аты = ''«Сары-көктер»'', ''«Астаналықтар»'', ''«Қалалықтар»''
|құрылған = 2009 
|стадионы = [[Астана Арена]]
|сыйымдылығы = 30 200
|президенті = {{ту|Қазақстан}} [[Михаил Ильич Гурман|Михаил Гурман]]
|бас директоры = {{ту|Қазақстан}} [[Давид Григорьевич Лория|Давид Лория]]
|жаттықтырушы = {{ту|Сербия}} [[Срджан Благоевич]]
|капитаны = {{ту|Қазақстан}} [[Абзал Талғатұлы Бейсебеков|Абзал Бейсебеков]]
|жарыс = [[Қазақстан Премьер Лигасы]] 
|маусым = [[Футболдан Қазақстан Чемпионаты 2021|2021]]
|орын = '''2-ші орын'''
|демеушісі = [[Самұрық-Қазына]]
|бюджеті = 10 млн еуро
|сайты = {{URL|fcastana.kz}}
| pattern_la1 = _astana20h
| pattern_b1  = _astana20h
| pattern_ra1 = _astana20h
| pattern_sh1 = _astana20h
| pattern_so1 = _astana19h
| leftarm1    = FFFFFF
| body1       = FFFFFF
| rightarm1   = FFFFFF
| shorts1     = FFFFFF
| socks1      = fff200
| pattern_la2 = _astana20a
| pattern_b2  = _astana20a
| pattern_ra2 = _astana20a
| pattern_sh2 = _astana20a
| pattern_so2 = _astana19a
| leftarm2    = FFFFFF
| body2       = FFFFFF
| rightarm2   = FFFFFF
| shorts2     = FFFFFF
| socks2      = 87cefa
| pattern_la3 = 
| pattern_b3  = 
| pattern_ra3 = 
| pattern_sh3 = 
| pattern_so3 = 
| leftarm3    = 
| body3       = 
| rightarm3   = 
| shorts3     = 
| socks3      = 
}}
'''Астана футбол клубы''' — қазақстандық кәсіби футбол клубы. 2009 жылы құрылған. [[Нұр-Сұлтан|Астана]] қаласының [[Астана Арена]] стадионы клубтың базасы болып табылады. Астана клубы 2015-16 жылғы Еуро-кубоктар маусымында кипрлық АПОЕЛ-ды 2-1 жалпы есебімен жеңіп, [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|Еуропа Чемпиондар Лигасының]] топтық кезеңіне жолдама алған Қазақстан тарихындағы алғашқы клуб аталды.

== Тарихы ==
2009 жылы [[Алматы (футбол клубы)|&quot;Алматы&quot;]] мен  [[Мегаспорт (футбол клубы)|&quot;Мегаспорт]]&quot; клубтарының қосылуымен пайда болды. Клубтың тұңғыш жаттықтырушысы [[Вахид Юнусұлы Масудов|Вахид Масудов болды]]. Одан кейін клубты [[Сергей Николаевич Юран|Сергей Юран]] жаттықтырды. Алғашқы маусымда клуб сапында [[Егор Ильич Титов|Егор Титов]], Андрей Тихонов (кейін клубқа бапкер де болды) секілді ресейлік ардагер футболшылармен бірге қазақстандық [[Андрей Владимирович Карпович|Андрей Карпович]], [[Мақсат Дүйсенбекұлы Байжанов|Мақсат Байжанов]], [[Жамбыл Мұхитұлы Көкеев|Жамбыл Көкеев]], [[Давид Григорьевич Лория|Давид Лория]], өзбекстандық [[Максим Александрович Шацких|Максим Шацких]] секілді футболшылар ойнады.  

[[Футболдан Қазақстан Чемпионаты 2009|2009 жылғы Қазақстан чемпионатының]] бірінші айналымын клуб Алматыда өткізді. одан кейін клубтың базасы болып Астанада жаңадан салынған [[Астана Арена|&quot;Астана Арена&quot;]] стадионына ауысты. Маусым қорытындысында клуб екінші орын алды. Бірақ жалақыны уақытында ала алмағандықтан Сергей Юранмен бірге бірнеше легионерлер клубтан кетті. Күміс жүлде иеленгеніне қарамастан клуб 2010/11 жылғы Еуропа лигасына УЕФА-ның &quot;үш жыл ережесі&quot; бойынша қатыса алмады (еурокубоктерге ұлттық біріншілікте кемінде үш маусым ойнаған клуб қана қатыса алады).

2014 жылғы маусым айында клуб бапкері боп болгариялық [[Станимир Стоилов]] тағайындалды. [[Футболдан Қазақстан Чемпионаты 2014|Осы маусымда]] тұңғыш рет Қазақстан чемпионы атанды. 

2015 жылы 26 тамыз күні [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2015/16|Чемпиондар лигасының]] іріктеу кезеңінде Кипрде жергілікті [[АПОЭЛ (футбол клубы)|АПОЭЛ]] клубымен тең түсті (өз алаңында 1:0 есебімен ұтқан-ды). Екі ойын қорытындысы бойынша Чемпиондар лигасының топтық кезеңіне өтті. Қазақстан атынан [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|Чемпиондар лигасының]] топтық кезеңіне шыққан алғашқы клуб атанды.&lt;ref&gt;http://kaz.tengrinews.kz/football/astana-tungyish-ret-chempiondar-ligasyinyin-toptyik-kezenne-264455&lt;/ref&gt;

Топтық кезеңде &quot;[[Галатасарай]]&quot;, &quot;[[Атлетико Мадрид]]&quot;, [[Бенфика|&quot;Бенфика]]&quot; клубтарымен бір топқа түсті. Бұл жылы топтық турнирде жеңіс тойын тойлай алмады, алты кездесудің төртеуінде тең ойнап, төртінші орында қалды. Тек сырт алаңда &quot;Бенфика&quot; мен &quot;Атлетикодан&quot; ұтылды.

2016/17 жылғы маусымда тұңғыш рет [[УЕФА Еуропа лигасы 2016/17|УЕФА Еуропа Лигасының]] топтық турниріне жолдама алды. Бұл жолы да төртінші орында қалды.

[[УЕФА Еуропа лигасы 2017/18|2017/18 жылғы Еуропа Лигасында]] тұңғыш рет көктемгі плей-офф кезеңдеріне дейін жетіп, 1/16 финалда &quot;[[Спортинг Лиссабон|Спортинг Лиссабоннан]]&quot; ұтылды (үйде 1:3, сыртта 3:3). Осы матчтан соң бас бапкер [[Станимир Стоилов|Станимир Стойлов]] командадан кетіп, орнына [[Григорий Константинович Бабаян|Григорий Бабаян]] келді.

2019 жылдың басында команда тізгінін украиналық бапкер [[Роман Иосифович Григорчук|Роман Григорчук]] ұстады. Григорчуктың басқаруымен клуб тағы да [[Футболдан Қазақстан Чемпионаты 2019|Қазақстан чемпионы]] атанды және [[УЕФА Еуропа лигасы 2019/20|Еуропа лигасының]] топтық турниріне шықты. Бірақ Еуропа лигасының топтық турнирінде клуб бір рет қана жеңіске жетті (&quot;[[Манчестер Юнайтед|Манчестер Юнайтедті]]&quot; 2:1 есебімен ұтты), осы себеппен 2020 жылдың басында Григорчук қызметтен босады.

2020 жылдың басында клуб тізгінін сол кездегі [[Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы|Қазақстан Ұлттық құрамасының]] бапкері [[Михал Билек]] ұстады. [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2020/21|2020/21 жылғы чемпиондар лигасында]] клуб бірінші раундта-ақ [[Динамо Брест|&quot;Динамо Брест&quot;]] клубынан 3-6 есебімен ұтылып, [[УЕФА Еуропа лигасы 2020/21|Еуропа лигасына]] түсіп қалды. Осы жеңілістен соң ұзамай Билек орнын босатты, оның орнына келген Пол Эшуорт та клубтың құлдырауын тоқтата алмады, чемпионатта &quot;Қайратты&quot; турнир кестесінде өздерінен ұзатып алды, Еуропа лигасында &quot;[[Будучност (футбол клубы, Подгорица)|Будучностан]]&quot; ұтылып қалды да, соңғы алты жылда бірінші рет клуб еуротурнирлерде топтық кезеңге шыға алмады. Қыркүйек айының соңында енді тізгінді ресейлік маман Андрей Тихонов ұстады. Бірақ клуб [[Футболдан Қазақстан Чемпионаты 2020|2020 жылғы чемпионатты]] үшінші орынмен қорытындылады.

[[Сурет:Lokoastana.png|250px|нобай|Логотип 2009-2011 жж.]]
[[Сурет:FC Astana Logo.svg|250px|нобай|2014 — 2019 жж. логотипі]]
[[Сурет:FC Astana Logo new.png|250px|нобай|2020 жылдан бергі логотип]]

== Ойыншылар ==
''2021 маусым''
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size: 95%&quot;
!№
!Қақпашылар
!Туған күні
!Азаматтығы
|-
|1
|[[Дмитрий Михайлович Непогодов|Дмитрий Непогодов]]
|17.02.1988
|Қазақстан
|-
|55
|[[Александр Александрович Заруцкий|Александр Заруцкий]]
|26.08.1993
|Қазақстан
|-
!№
!Қорғаушылар
!Туған күні
!Азаматтығы
|-
|2
|[[Антонио Рукавина]]
|26.01.1984
|Сербия
|-
|2
|[[Вараздат Аршакович Ароян|Вараздат Ароян]]
|24.08.1992
|Армения
|-
|6
|[[Жарко Томашевич]]
|22.02.1990
|Черногрия
|-
|15
|[[Абзал Талғатұлы Бейсебеков|Абзал Бейсебеков]]
|30.11.1992
|Қазақстан
|-
|18
|[[Сағи Сенімұлы Совет|Сағи Совет]]
|15.03.2000
|Қазақстан
|-
|19
|[[Лев Сквортцов]]
|02.02.2000
|Қазақстан
|-
|21
|[[Кадете]]
|24.06.1994
|Испания
|-
|24
|[[Лука Шимунович]]
|05.06.1990
|Қазақстан
|-
|33
|[[Жарко Томашевич]]
|22.02.1990
|Черногрия
|-
!№
!Жартылай қорғаушылар
!Туған жері
!Азаматтығы
|-
|8
|[[Исламбек Ержанұлы Қуат|Исламбек Қуат]]
|12.01.1993
|Қазақстан
|-
|9
|[[Дорин Ротариу]]
|29.07.1995
|Румыния
|-
|92
|[[Валерий Николаевич Чуперка|Валерий Чуперка]]
|12.01.1992
|Ресей
|-
|14
|[[Марин Томасов]]
|31.08.1987
|Қазақстан
|-
|7
|[[Макс Эбонг]]
|26.08.1999
|Беларусь
|-
|29
|Мәди Жақыпбаев
|21.03.2000
|Қазақстан
|-
|70
|Сұлтан Сағынаев
|14.01.2000
|Қазақстан
|-
|81
|[[Рамазан Ерікұлы Кәрімов|Рамазан Кәрімов]]
|05.07.1999
|Қазақстан
|-
|5
|[[Марк Михаилович Гурман|Марк Гурман]]
|19.02.1989
|Қазақстан
|-
!№
!Шабуылшылар
!Туған жері
!Азаматтығы
|-
|45
|[[Роман Валерьевич Муртазаев|Роман Муртазаев]]
|10.09.1993
|Қазақстан
|-
|11
|[[Тигран Ашотұлы Барсегян|Тигран Барсегян]]
|22.09.1993
|Армения
|-
|17
|[[Абат Қайратұлы Айымбетов|Абат Айымбетов]]
|07.08.1995
|Қазақстан
|-
|99
|Самир Смайгалич
|18.09.1998
|Босния және Герцеговина
|-
|80
|Владислав Прокопенко
|01.07.2000
|Қазақстан
|-
|}

== Жетістіктері ==
==== Қазақстан чемпионатында ====

* [[Қазақстан Премьер Лигасы|Қазақстан чемпионы]] (6): [[Футболдан Қазақстан Чемпионаты 2015|2014]], 2015, 2016, 2017, 2018, 2019
* [[Қазақстан Премьер Лигасы|Қазақстанның күміс жүлдегері]] (1): [[Футболдан Қазақстан Чемпионаты 2009|2009]]
* [[Қазақстан Премьер Лигасы|Қазақстанның қола жүлдегері]] (1): [[Футболдан Қазақстан Чемпионаты 2020|2020]]
*Қазақстан кубогы (3): 2010, 2012, 2016.
*Қазақстан суперкубогы (4): 2011, 2015, 2018, 2019.

==== Ең үлкен жеңісі ====
Қазақстан чемпионаты
*[[Футболдан Қазақстан Чемпионаты 2009|2009]] — 4:0 ([[Тобыл (футбол клубы)|«Тобыл»]], [[Қостанай]])
*[[Футболдан Қазақстан Чемпионаты 2009|2009]] — 4:0 ([[Қайсар (футбол клубы)|«Қайсар»]], [[Қызылорда]])
*[[Футболдан Қазақстан Чемпионаты 2010|2010]] — 4:0 ([[Шахтер (футбол клубы, Қарағанды)|«Шахтер»]], [[Қарағанды]])
*[[Футболдан Қазақстан Чемпионаты 2010|2010]] — 4:0 ([[Оқжетпес (футбол клубы)|«Оқжетпес»]], [[Көкшетау]])
*[[Футболдан Қазақстан Чемпионаты 2009|2009]] — 5:1 ([[Оқжетпес (футбол клубы)|«Оқжетпес»]], [[Көкшетау]])

== Еуропадағы өнері ==
Астана клубы УЕФА чемпиондар лигасындағы Ыстамбұлдың &quot;Галатасарайымен&quot; Астанада 2-2 тең түсіп алғашқы ұпайын алады. 2015-2016 жылғы маусымда өз алаңында ұтылып көрмеді:
=== Матчтары ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Маусым
! Жарыс
! Раунд
! Қарсылас
! Үйде
! Сыртта
! Жалпы
|-
|2013/14
|[[УЕФА Еуропа лигасы 2013/14|УЕФА Еуропа Лигасы]]
|align=&quot;center&quot;|I КР
| align=&quot;center&quot; |[[Ботев (футбол клубы, Пловдив)|Ботев]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:5
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:6 [[File:Symbol delete vote.svg|17px]]
|-
|rowspan=&quot;4&quot;|2014/15
|rowspan=&quot;4&quot;|[[УЕФА Еуропа лигасы 2014/15|УЕФА Еуропа Лигасы]]
|align=&quot;center&quot;|I КР
| align=&quot;center&quot; |[[Пюник (футбол клубы)|Пюник]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|2:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|4:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|6:1 [[File:Symbol keep vote.svg|17px]]
|-
|align=&quot;center&quot;|II КР
| align=&quot;center&quot; |[[Хапоэль (футбол клубы, Тель-Авив)|Хапоэль Тель-Авив]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|3:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|3:1 [[File:Symbol keep vote.svg|17px]]
|-
|align=&quot;center&quot;|III КР
| align=&quot;center&quot; |[[АИК (футбол клубы)|АИК]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|1:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|3:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|4:1 [[File:Symbol keep vote.svg|17px]]
|-
|align=&quot;center&quot;|Плей-офф
| align=&quot;center&quot; |[[Вильярреал (футбол клубы)|Вильярреал]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:3
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:4
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:7 [[File:Symbol delete vote.svg|17px]]
|-
|rowspan=&quot;6&quot;|2015/16
|rowspan=&quot;6&quot;|[[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2015/16|УЕФА Чемпиондар Лигасы]]
|align=&quot;center&quot;|II КР
| align=&quot;center&quot; |[[Марибор (футбол клубы)|Марибор]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|3:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|3:2 [[File:Symbol keep vote.svg|17px]]
|-
|align=&quot;center&quot;|III КР
| align=&quot;center&quot; |[[ХИК]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|4:3
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|0:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|4:3 [[File:Symbol keep vote.svg|17px]]
|-
|align=&quot;center&quot;|Плей-офф
| align=&quot;center&quot; |[[АПОЭЛ (футбол клубы)|АПОЭЛ]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|1:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|1:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|2:1 [[File:Symbol keep vote.svg|17px]]
|-
|align=&quot;center&quot; rowspan=&quot;3&quot;|С тобы
| align=&quot;center&quot; |[[Бенфика]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|2:2
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:2
|align=&quot;center&quot; rowspan=&quot;3&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|4 орын [[File:Symbol delete vote.svg|17px]]
|-
|align=&quot;center&quot;|[[Атлетико Мадрид]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|0:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:4
|-
|align=&quot;center&quot;|[[Галатасарай]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|2:2
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|1:1
|-
|rowspan=&quot;6&quot;|2016/17
|rowspan=&quot;2&quot;|[[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2016/17|УЕФА Чемпиондар Лигасы]]
|align=&quot;center&quot;|II КР
| align=&quot;center&quot; |[[Жальгирис (футбол клубы)|Жальгирис]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|2:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|0:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|2:1 [[File:Symbol keep vote.svg|17px]]
|-
|align=&quot;center&quot;|III КР
| align=&quot;center&quot; |[[Селтик]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|1:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|1:2
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|2:3 [[File:Symbol delete vote.svg|17px]]
|-
|rowspan=&quot;4&quot;|[[УЕФА Еуропа лигасы 2016/17|УЕФА Еуропа Лигасы]]
|align=&quot;center&quot;|Плей-офф
| align=&quot;center&quot; |[[БАТЭ (футбол клубы)|БАТЭ]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|2:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|2:2
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|4:2 [[File:Symbol keep vote.svg|17px]]
|-
|align=&quot;center&quot; rowspan=&quot;3&quot;|В тобы
| align=&quot;center&quot; |[[Олимпиакос (футбол клубы)|Олимпиакос]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|1:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|1:4
|align=&quot;center&quot; rowspan=&quot;3&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|4 орын [[File:Symbol delete vote.svg|17px]]
|-
| align=&quot;center&quot; |[[Янг Бойз]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|0:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:3
|-
| align=&quot;center&quot; |[[АПОЭЛ (футбол клубы)|АПОЭЛ]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|2:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|1:2
|-
|rowspan=&quot;7&quot;|2017/18
|rowspan=&quot;3&quot;|[[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2017/18|УЕФА Чемпиондар Лигасы]]
|align=&quot;center&quot;|II КР
| align=&quot;center&quot; |[[Спартак (футбол клубы, Юрмала)|Спартак Юрмала]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|1:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|1:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|2:1 [[File:Symbol keep vote.svg|17px]]
|-
|align=&quot;center&quot;|III КР
| align=&quot;center&quot; |[[Легия (футбол клубы)|Легия]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|3:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|3:2 [[File:Symbol keep vote.svg|17px]]
|-
|align=&quot;center&quot;|Плей-офф
|align=&quot;center&quot;|[[Селтик]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|4:3
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:5
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|4:8 [[File:Symbol delete vote.svg|17px]]
|-
|rowspan=&quot;4&quot;|[[УЕФА Еуропа лигасы 2017/18|УЕФА Еуропа Лигасы]]
|align=&quot;center&quot; rowspan=&quot;3&quot;|А тобы
| align=&quot;center&quot; |[[Маккаби (футбол клубы, Тель-Авив)|Маккаби Тель-Авив]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|4:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|1:0
|align=&quot;center&quot; rowspan=&quot;3&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|2 орын [[File:Symbol keep vote.svg|17px]]
|-
| align=&quot;center&quot; |[[Славия (футбол клубы, Прага)|Славия Прага]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|1:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|1:0
|-
| align=&quot;center&quot; |[[Вильярреал (футбол клубы)|Вильярреал]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|2:3
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|1:3
|-
|align=&quot;center&quot;|1/16
| align=&quot;center&quot; |[[Спортинг Лиссабон|Спортинг]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|1:3
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|3:3
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|4:6 [[File:Symbol delete vote.svg|17px]]
|-
|rowspan=&quot;7&quot; align=&quot;center&quot;|2018/19
|rowspan=&quot;3&quot; align=&quot;center&quot;|[[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2018/19|УЕФА Чемпиондар Лигасы]]
|align=&quot;center&quot;|I КР
| align=&quot;center&quot; |[[Сутьеска (футбол клубы)|Сутьеска]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|1:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|2:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|3:0 [[File:Symbol keep vote.svg|17px]]
|-
|align=&quot;center&quot;|II КР
| align=&quot;center&quot; |[[Мидтьюлланд|Мидтьюлланн]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|2:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|0:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|2:1 [[File:Symbol keep vote.svg|17px]]
|-
|align=&quot;center&quot;|III КР
| align=&quot;center&quot; |[[Динамо (футбол клубы, Загреб)|Динамо Загреб]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:2
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:3 [[File:Symbol delete vote.svg|17px]]
|-
|rowspan=&quot;4&quot;|[[УЕФА Еуропа лигасы 2018/19|УЕФА Еуропа Лигасы]]
|align=&quot;center&quot;|Плей-офф
| align=&quot;center&quot; |[[АПОЭЛ (футбол клубы)|АПОЭЛ]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|1:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|1:1 (2:1)[[File:Symbol keep vote.svg|17px]]
|-
|align=&quot;center&quot; rowspan=&quot;3&quot;|К тобы
| align=&quot;center&quot; |[[Динамо (футбол клубы, Киев)|Динамо Киев]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|2:2
|align=&quot;center&quot; rowspan=&quot;3&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|3 орын [[File:Symbol delete vote.svg|17px]]
|-
| align=&quot;center&quot; |[[Ренн (футбол клубы)|Ренн]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|2:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:2
|-
| align=&quot;center&quot; |[[Яблонец (футбол клубы)|Яблонец]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|2:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|1:1
|-
|rowspan=&quot;7&quot; align=&quot;center&quot;|2019/20
|rowspan=&quot;1&quot; align=&quot;center&quot;|[[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2019/20|УЕФА Чемпиондар Лигасы]]
|align=&quot;center&quot;|I КР
| align=&quot;center&quot; |[[ЧФР (футбол клубы, Клуж)|ЧФР Клуж]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|1:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|1:3
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|2:3 [[File:Symbol delete vote.svg|17px]]
|-
|rowspan=&quot;6&quot;|[[УЕФА Еуропа лигасы 2019/20|УЕФА Еуропа Лигасы]]
|align=&quot;center&quot;|II КР
| align=&quot;center&quot; |[[Санта-Колома (футбол клубы)|Санта-Колома]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|4:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|0:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|4:1 [[File:Symbol keep vote.svg|17px]]
|-
|align=&quot;center&quot;|III КР
| align=&quot;center&quot; |[[Валлетта (футбол клубы)|Валлетта]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|5:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|4:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|9:1 [[File:Symbol keep vote.svg|17px]]
|-
|align=&quot;center&quot;|Плей-офф
| align=&quot;center&quot; |[[БАТЭ (футбол клубы)|БАТЭ]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|3:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:2
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|3:2 [[File:Symbol keep vote.svg|17px]]
|-
|align=&quot;center&quot; rowspan=&quot;3&quot;|L тобы
|align=&quot;center&quot;|[[Манчестер Юнайтед]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|2:1
|align=&quot;center&quot; rowspan=&quot;3&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|4 орын  [[File:Symbol delete vote.svg|17px]]
|-
| align=&quot;center&quot; |[[Партизан (футбол клубы, Белград)|Партизан]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:6
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:5
|-
| align=&quot;center&quot; |[[АЗ Алкмаар|АЗ]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|1:2
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|1:4
|-
|rowspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot;|2020/21
|rowspan=&quot;1&quot; align=&quot;center&quot;|[[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2020/21|УЕФА Чемпиондар Лигасы]]
|align=&quot;center&quot;|I КР
| align=&quot;center&quot; |{{ту|Беларусь}} [[Динамо Брест]]
|align=&quot;center&quot; |—
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|3:6
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|3:6 [[File:Symbol delete vote.svg|17px]]
|-
|rowspan=&quot;1&quot;|[[УЕФА Еуропа лигасы 2019/20|УЕФА Еуропа Лигасы]]
|align=&quot;center&quot;|II КР
| align=&quot;center&quot; |{{ту|Черногория}} [[Будучност (футбол клубы, Подгорица)|Будучность]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:1
|align=&quot;center&quot; |—
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:1 [[File:Symbol delete vote.svg|17px]]
|-
|rowspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot;|[[УЕФА Конференциялары лигасы 2021/22|2021/22]]
|rowspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot;|[[УЕФА Конференциялары лигасы]]
|align=&quot;center&quot;|II КР
| align=&quot;center&quot; |{{ту|Грекия}} [[Арис (футбол клубы, Салоники)|Арис]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|2:0
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|1:2
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot;|3:2 [[File:Symbol keep vote.svg|17px]]
|-
|align=&quot;center&quot;|III КР
| align=&quot;center&quot; | {{ту|Финляндия}}  [[КуПС]]
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|3:4
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot;|1:1
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|4:5 [[File:Symbol delete vote.svg|17px]]
|-
|rowspan=&quot;1&quot; align=&quot;center&quot;|[[УЕФА Конференциялары лигасы 2022/23|2022/23]]
|rowspan=&quot;1&quot; align=&quot;center&quot;|[[УЕФА Конференциялары лигасы]]
|align=&quot;center&quot;|II КР
| align=&quot;center&quot; | {{ту|Польша}} [[Ракув (футбол клубы)|Ракув]]
|align=&quot;center&quot; |?
|align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffdddd&quot;|0:5
|align=&quot;center&quot; |?
|}
;Notes
* І КР: Бірінші квалификациялық раунды
* ІІ КР: Екінші квалификациялық раунды
* ІІІ КР: Үшінші квалификациялық раунды

== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;
== Сілтемелер ==
* [https://fcastana.kz/ Ресми сайты] {{ref-ru}} {{ref-en}} {{ref-kk}}

{{Қазақстан Футболы}}
{{Қазақстан Премьер Лигасы 2019}}

[[Санат:Қазақстан футбол клубтары]]
[[Санат:Астана спорт клубтары]]
[[Санат:Астана ФК]]</text>
      <sha1>hxc9f3ti9zu4anehq2v809bbtn97msl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz</title>
    <ns>3</ns>
    <id>20659</id>
    <revision>
      <id>3054428</id>
      <parentid>3049871</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:43:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>/* NusrTansj қатысушы үлесі */ жаңа бөлім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="68472" xml:space="preserve">{{Мұрағат|2011 — Наурыз 2018}}
{{астынан}}

== [[Шерлок (телесериал)]] ==

{{Сұрақ}}Құрметты Батырбек, бұл мақаладағы өзгерістерді еш түйіндемесіз жоққа шығаруыныздың себебін айтып өтсеніз? Энциклопедиялық мағлұматты фотогалереяга айналдыруға болмайды ғой, Уикипедияның ережелеріне қайшы келеді емес па? Сіздің жағыныздан бұл шешімінізді ұқпадым, Қазақша Уикипедиясының әкімшісі ретінде осы жағдайды түсіндіріп жіберсеніз риза болар едім.
--[[Қатысушы:Arhaangell|Arhaangell]] ([[Қатысушы талқылауы:Arhaangell|талқылауы]]) 15:20, 2018 ж. қазанның 24 (+06)
: Уикипедияның қай ережесіне қайшы келеді, маған көрсетесіз бе? --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 15:54, 2018 ж. қазанның 24 (+06)
:: атап айтқанда [[Уикипедия:Ережелер_тізімі#Құқықтық_негіздер|'''мына жердегі''']] және [[Уикипедия:Уикипедия_—_бұл_энциклопедия#Уикипедия_—_серверлік-айна,_файлдар_мұрағаты_немесе_сiлтемелер_тізімдемесі_(каталог)_емес|'''мына жердегі''']] анық жазылған ережелерді қарап өтсеніз. Талқылап отырған мақаладағы мен жасаған өзгерістерді толықтай ережелерге сүйене отырып жасадым, ал сіздің позициянызды түсінсем бұйырмасын. Бір консенсусқа келейік, немесе бітікшілердің көмегіне жүгінгеніміз дұрыс болады ма? --[[Қатысушы:Arhaangell|Arhaangell]] ([[Қатысушы талқылауы:Arhaangell|талқылауы]]) 16:14, 2018 ж. қазанның 24 (+06)
Бұл жерде фотогалерея бөлімі артық емес, бірақ 56 сурет деген тым көп пе деп қалдым. Ағылшын, француз, орыс бөлімдеріне кіріп едім, суреттер топтамасы жоқ көрінді. Сондықтан, суретті 10-12 көлемінен аспағаны дұрыс болар деген пікірдемін. Суреттің молдығынан мақаланың мазмұны байымайды-ау деп ойлаймын. -[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 18:35, 2018 ж. қазанның 24 (+06)

== Әкімшілік  бірлік ==

Саламатсыз. Әкімшілік бірлік деген үлгі соны пайдалаңсаңыз дұрыс болар еді--[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 15:58, 2018 ж. қарашаның 15 (+06)
: Сәлем! Қай мақала жөнінде айтып тұрсың?) Қырғызстан елді мекендері ме?--[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 16:16, 2018 ж. қарашаның 15 (+06)
* Ауданы бойынша --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 16:39, 2018 ж. қарашаның 15 (+06)

== Қырғызстан аудандары ==

Батырбек мырза қалайсыз. Қырғыз аудандары бойынша үлгіге облыс, ел бойынша сілтеме жасаған дұрыс сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 20:04, 2018 ж. желтоқсанның 23 (+06)
: Сәлем! Ия, айтуың дұрыс. Ок, түзеймін. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 10:50, 2018 ж. желтоқсанның 24 (+06)

== Уикипедияшылар рейтингі ==

Сосын [[Уикипедия:Уикипедияшылар рейтингі]] дегенді жаңарттым, бірақта мақала санында екі қатысушының жаза алмадым және өңдеген беттер саны мен жүктеген файлдарды да біле алмадым (ашылмайды). Соны білсеңіз жаңартып беріңізші) '''Өңдеме саны мен жалпы рейтингті''' жаңарттым --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 22:29, 2018 ж. желтоқсанның 23 (+06)
* Тағы сұрақ: мен туған жылы үлгісіне баяғыдан бері жасай алмай жүрген нәрсем бар еді. Санатта автоматты түрде туған күнін көрсетеді. Алайда айдың аяғы -'''ның,''' '''-нің''' болып шығып жатыр. Соны білесіз бе, үлгіден емес қаз уикидің баптауында болып тұр --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:00, 2018 ж. желтоқсанның 24 (+06)
: Аталған сұрақтарға Арыстанбек мырза жауап бере алады деп ойлайм. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 10:51, 2018 ж. желтоқсанның 24 (+06)

== Бүтін бөлік ==

Бүтін бөлік‎ → Сан антьесі жаңа ресми атау ма? --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 17:40, 2019 ж. қаңтардың 8 (+06)
: Білмейм сол. Мен тек алғашқы әрпі қате болғасын (латынша С) ығыстырдым атауын. ''Бүтін бөлік'' не ''санның бүтін бөлігі'' деген дұрыс сияқты, жалпы (қатты мән бермедім, сөздің шыны керек). Ағылшын және орыс тілдеріндегімен бірдей қылған дұрыс болар. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 17:55, 2019 ж. қаңтардың 8 (+06)
::Онда бұрынғы атауын қайтарыңыз. Мектепте сондай атаумен өткенбіз --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 18:19, 2019 ж. қаңтардың 8 (+06)
:::Мен тек алғашқы әрпі латынша болғасын ауыстырдым. Сан антьесі деп мен емес атаған. :) (Егер ерініп тұрсаң, зім артынан асықпай түзермін :) ) --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 18:40, 2019 ж. қаңтардың 8 (+06)

== Адекват ==

Адекват бұл сөзді кімдерден көбірек еститінің таныс шығар [[File:Face-smile.svg|23px]]. Менің соңғы кездегі әкімшіні құрту деген сөздерді көрген соң осы термин сап етіп миыңа келе қалған шығар [[File:Face-wink.svg|23px]]. Иә бұны Нұрлан Жанай мен Садық Шерімбек көп қолданады. Нұрлан Жанай арасында жақсы танымдық посттар да жазып тұрады, ол шындық. Оларға фейсбутағы атейстер тобында дәлелдермен оларға жауап бердім, соңында Шерімбек шығып кетті. Шындығына келгенде '''солардың өздері''' адекват емес. Ол топта дінді жою керек, өйту керек бүйту керек дегенін көп айтады. Соңында мешіттердің табиғи апаттарды қирамай қалу туралы тартыс болды, мен өте көп дерек таптым, тіпті өзім таң қалдым. Сосын оларға ұнамай қалып мені топтан шығарып жіберді [[File:Face-grin.svg|23px]]. Атейстердің өздеріне ғылымды жақын етіп біреудің жүрегін басқа біреуге салса ештеңе өзгермейді, сол адам болып қалады, бәрі тек мида, жүрек деген қан айдап тұрған бір кесек ет дегені мүлдем ғылыми тұрғыдан да дұрыс болмай шықты. Ең соңғы ғылыми жаңалықтарда нейрондық байланыстар (Neural Network) тек мида ғана болмайды екен, жүректе де іште де болады екен. Кеше ғана Құраннан жүрек көзі дегенді оқып қалып едім. Қазақтың жүрегім бір жамандықты сезіп тұр, ішім сезіп тұр дегендері бос сөз емес сияқты. --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:26, 2019 ж. қаңтардың 13 (+06)

:Жүрек көзі деген ақпарат алушы деген мағына білдіруі мүмкін. Дарвинизм яғни адамның ата тегі маймыл тектес деген де өтірік болып шықты. Giant Human Skeletons деп іздесең көп ақпарат бар. Оны ғылымға дәлел ретінде келтірмей, жолатпай шағып отырған екен. Бұның бәрі адамдардың миын жуу үшін --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:35, 2019 ж. қаңтардың 13 (+06)
:: Сәлем! Рахмет. Қызық ақпарат екен. Мен соңғы кездері ол жөнінде тіпті пікір алмаспайды да екем. Жалпы, қатты-қатты айғайлап пост жазатындар (мейлі ол атеист болсын, мейлі әсіредіншіл болсын) әлі-ақ ойларын он өзгертеді. Бірнеше жыл бойы қазақ фейсбугында жүргенде түсінгенім сол. :) Сол себепті өзіммен-өзім уикиімді өңдеп, интеллектуал ойындарды ойнап, кітабымды оқып, сериалдарымды қарап, саяхатымды жасап жүре берем ешкімге тиіспей, өз-өзімді дамытып барынша. :) --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 11:40, 2019 ж. қаңтардың 14 (+06)
:::Сәлем мен негізі осы уикиде болмаса қатты талас тартыстарға араласа бермеймін. Фейзбукта 4-5 жыл үндемей тып тыныш жүрдім, сосын атейстер тобына кездестім, сосын қызық болсын деп талас тартыстарға араласып кеттім. Бірақ ешкімнің жағасын алып, боқтағам жоқ )))), барлығына ғылыми тұрғыда дәлелдермен, фактлермен жауап жазып отырдым, өзің білесің соңын мен аяқтап түйіндеймін, қандай пост болса да соңына мен нүкте қойып отырдым. Қазір маған телеграм деген бәле болды ))). --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:05, 2019 ж. қаңтардың 14 (+06)

== Қырғызстан әкімшілік бөліністері ==

{| style=&quot;border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; valign=&quot;middle&quot; | [[File:Compass Barnstar Hires.png|left|100px|ГеоЖұлдыз]]
|rowspan=&quot;2&quot; |
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;&quot; | '''[[Уикипедия:Марапаттама/ГеоЖұлдыз|ГеоЖұлдыз]]'''
|-
|style=&quot;vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;&quot; | Құрметті '''[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Батеке]]'''! Қырғызстан әкімшілік бөліністері тақырыбындағы мақалалар топтамасы үшін! --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 19:02, 2019 ж. қаңтардың 19 (+06)
|}
: Рахмет, Нұреке. Жуық арада бітірем деп отырм барлық аудандарын. :)--[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 10:19, 2019 ж. қаңтардың 21 (+06)

== Қырғызстан облыстары ==

Батырбек мырза Қырғызстан облыстары үлгіде координаттар толтырылмаған, ''coor title dm'' үлгісін алып тастау керек --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 22:19, 2019 ж. ақпанның 5 (+06)

== Қазақстан сайлаулары ==

Қазақстан сайлаулары үлгісін әрлеп қойдым. Енді парламент пен референдумды толықтырып жіберсеңіз жақсы болар еді --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 22:28, 2019 ж. мамырдың 19 (+06)

== Ақсуат (Бейімбет Майлин ауданы) ==

Ақсуат (Бейімбет Майлин ауданы) деп өзгерттім, себебі ондай аттас ауыл облыста бар --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 17:23, 2019 ж. маусымның 28 (+06)
: Жарайды. Байқамай қалғанмын ғой. Кешірім сұраймын.--[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 17:26, 2019 ж. маусымның 28 (+06)

== Мақалаға тапсырыс ==

Бір жігіт ағылшынша және қазақша Уикипедияға биография енгізбекші екен. Өзі де талпынып көрген екен бірақ мақаламды жойып қоймай жатыр дейді. Соны ақылы түрде енгізіп берші дейді, менің уақытым жоқ болып жүр, сен ағылшын тілін білесің ғой. Негізгі мәтіні дайын дейді, біраз толықтырулар енгізу керек екен. Сен нөміріңді берсең мен ол жігітпен байланыстырып берсем қалай қарайсың? Ол жігіт ақы төлеуге дайын. --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:38, 2019 ж. тамыздың 18 (+06)
:Ақылы мақала жазу Уикипедия ережесіне қайшы емес пе деген сұрақ туындаса https://www.freelancer.com/ осы сайтта көп адам ақылы түрде мақала жазуға тапсырыс береді. --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:24, 2019 ж. тамыздың 18 (+06)

== Community Insights Survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

'''Share your experience in this survey'''

Hi {{PAGENAME}},

The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey about your experience with {{SITENAME}} and Wikimedia. The purpose of this survey is to learn how well the Foundation is supporting your work on wiki and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation.

Please take 15 to 25 minutes  to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(asiawps,act5) give your feedback through this survey]'''.  It is available in various languages.

This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English).

Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey.

Sincerely,
&lt;/div&gt; [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 20:33, 2019 ж. қыркүйектің 6 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(asia_wps,act5)&amp;oldid=19352606 тізімін пайдаланып User:RMaung (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Reminder: Community Insights Survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

'''Share your experience in this survey'''

Hi {{PAGENAME}},

A couple of weeks ago, we invited you to take the Community Insights Survey. It is the Wikimedia Foundation’s annual survey of our global communities. We want to learn how well we support your work on wiki. We are 10% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal! '''Your voice matters to us.'''

Please take 15 to 25 minutes  to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(asiawps,act5) give your feedback through this survey]'''.  It is available in various languages.

This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English).

Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey.

Sincerely,
&lt;/div&gt; [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 21:09, 2019 ж. қыркүйектің 20 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(asia_wps,act5)&amp;oldid=19395159 тізімін пайдаланып User:RMaung (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Reminder: Community Insights Survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

'''Share your experience in this survey'''

Hi {{PAGENAME}},

There are only a few weeks left to take the Community Insights Survey! We are 30% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal!
With this poll, the Wikimedia Foundation gathers feedback on how well we support your work on wiki. It only takes 15-25 minutes to complete, and it has a direct impact on the support we provide.

Please take 15 to 25 minutes  to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(asiawps,act5) give your feedback through this survey]'''.  It is available in various languages.

This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English).

Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey.

Sincerely,
&lt;/div&gt; [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 01:01, 2019 ж. қазанның 4 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(asia_wps,act5)&amp;oldid=19433228 тізімін пайдаланып User:RMaung (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Тексерілмеген мақалалар ==

[[:Санат:Уикипедия:Тексерілмеген мақалалар]] бетінде бүгінгі таңда 1681 тексерілмеген мақала бар екен. Тексерілмеген мақаланың басы 2016 жылдан бастап қалыптасқан, яғни 4 жыл уақыт болды деген сөз. Осы санаттағы мақалаларды бәріміз жабылып 2016 жылғы мақаланы түгелге жуық тексеріп шықсақ қалай болады? Ай-айға бөліп алсақ. --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 00:08, 2020 ж. қаңтардың 9 (+06)
: Жақсы идея деп ойлаймын. Толықтай келісем. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 19:49, 2020 ж. қаңтардың 15 (+06)

==Translation request==
Hello.

Can you translate and upload the article [[:ru:Список птиц Азербайджана]] in Kazakh Wikipedia?

Yours sincerely, [[Қатысушы:Karalainza|Karalainza]] ([[Қатысушы талқылауы:Karalainza|талқылауы]]) 00:13, 2020 ж. сәуірдің 22 (+06)

== Қазақстан басшылары (1917 жылдан бастап) ==

Аталған үлгіде екінші бөлім қызыл болып тұр, мүмкін атауы дұрыс емес шығар. Сосын үшінші және төртінші бөлімдегі екі мақаланы біріктіріпті, дұрыс деп ойлайсыз ба? ''Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы (1925-1936)'' → ''Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы (1920-1936)'' деп өззгерткен, ал ''Қырғыз Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы (1920—1925)'' мақаласын жоғарыда айтылған мақала қосып жіберген --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 19:28, 2020 ж. сәуірдің 29 (+06)
:Шын айтсам, мен бұл тақырып жөнінде көп біле бермейді екем. Орысша уикиден қарап, салыстырып көрген дұрыс болар деп ойлайм. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 01:53, 2020 ж. мамырдың 1 (+06)

== Рон Уизли ==

'''Рон''' деген дұрыс болар --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:50, 2020 ж. мамырдың 2 (+06)

== Талқылау:Ұлтшылдық ==

[[Талқылау:Ұлтшылдық|Мұнда]] өз ойыңыз бен пікіріңізді айта кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 19:45, 2020 ж. мамырдың 16 (+06)

== Марафон ==

{{Уикипедия:Хабарлама тарату/Түркі марафоны 2020}}
16:57, 2020 ж. маусымның 2 (+06)
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=2769859 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Таңдаулы мақалаға үміткер ==

{{WAM
|header = [[АИВ/ЖИТС]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Red Ribbon.svg|150px|link=АИВ/ЖИТС]]&lt;/div&gt;
|subheader = Таңдаулы мақалаға жаңа үміткер ұсынылып, соған [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/АИВ/ЖИТС|дауыс беру жүргізіліп жатқанын]] хабарлаймыз!
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = Ұсынушы пікірі: Мақаланы ағылшын уикиінен аударып шықтым, сондай-ақ жаңа мәліметтер мен Қазақстандағы жағдайды қостым. АИВ пен ЖИТСті жеке қарастырмай бір мақалада жазған дұрыс деп шештім, әйтпесе көбі екеуін жеке дерт деп ойлап жатады. Сонымен қатар елімізде АИВ/ЖИТС жайлы ақпараттандыру жеткілікті деңгейде жүргізілмейді, сол себепті тіпті үлкен кісілер де аталған дерт жайлы бейхабар. Ал Уикипедияның басты беті көп қаралатын беттердің бірі (соңғы 20 күнде басты бетті 25 мың адам қараған екен), сондықтан басты бетте тұрса, көбі кіріп, оқып, таныса ма деген үміт бар. Мақала таңдаулы мақала критерийлеріне сай деп санаймын, ақпарат жаңартылып отырады.

|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]

Құрметпен, [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 11:38, 2020 ж. тамыздың 20 (+06)
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=2769859 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Жақсы мақала таңдау ==

[[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер|Жақсы мақала таңдалып жатқанын хабарлаймыз!]]. Ұсынылған 3 үміткер мақаланың біріне өз даусыңызды бере аласыз. 

Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]


19:16, 2020 ж. тамыздың 29 (+06)
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=2769859 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Транскрипция ==

[[Талқылау:Кек алушылар: Финал|Мұнда]] ойларыңызды жазып кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 18:47, 2020 ж. қыркүйектің 18 (+06)

== We sent you an e-mail ==

Hello {{PAGENAME}},

Really sorry for the inconvenience. This is a gentle note to request that you check your email. We sent you a message titled &quot;The Community Insights survey is coming!&quot;. If you have questions, email surveys@wikimedia.org. 

You can [[:m:Special:Diff/20479077|see my explanation here]].

[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 00:52, 2020 ж. қыркүйектің 26 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/Community_Insights_survey/other-languages&amp;oldid=20479295 тізімін пайдаланып User:Samuel (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;
: Done. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 23:43, 2020 ж. қыркүйектің 27 (+06)

== Талқылау ==

[[Уикипедия:Форум/Администраторлар#Таңдаулы мақала/жақсы мақала|Мында]] өз пікіріңізді білдіруіңізді сұраймын.

Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]


17:35, 2020 ж. қазанның 25 (+06)
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=2793590 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Таңдаулы/Жақсы мақала статусынан айыру жайында ==

[[Уикипедия:Форум/Администраторлар форумы#Таңдаулы мақала/жақсы мақала|Мында]] өз пікіріңізді білдіруіңізді сұраймын.

Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]


17:39, 2020 ж. қазанның 25 (+06)
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=2793590 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Түрлендіргіш/Converter ==

{{Уикипедия:Хабарлама тарату/Түрлендіргіш/Converter}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=2793590 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== BI Group ==

Саламатсыз. '''BI Group''' мақаласын жазыпсыз: неге бірнеше дереккөздер арасында интервал қойылған, сөздер арасын сияқты болып (түзетіп шықтым). Соңғы бөлімде дереккөздерге сандар қалып қойыпты'''[18]''' (түзеттім, бәлкім орысшадан аударғанда қалып қойған шығар). Дереккөздер деген үлгіні түзеттім. Кейбір сөздерге дұрыс сілтенбей қалыпты мысалы облысы орнына қалаға сілтеніп кеткен (түзеттім). Енді сізден өтініш: жасыл сілтемелерді, айрық беттерді түзетіп шығу керек, тарихы бөлімінде соңғы жағында орысша сөйлем тұр. Сізді сынап, жағаласып жатқан жоқпын, сіз әкімші әрі тәжірибелі қатысушы болғандықтан білген кеңесімді айтып жатырған түрім) (әйтпесе соңғы кездері кейбір қатысушылар дұрыс түсінбей жатыр). Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 17:31, 2021 ж. сәуірдің 6 (+06)
:Сәлем! Рахмет көп-көп! Басында аздап қателермен аударылып жасалған. Түзетіп жатырмын әлі де. Әлі де жөндеймін. Ал жалпы уикидегі белсенділігіме келсем, енді қайта жандандырудамын белсенділігімді. Сәл уақыт бер қайтадан &quot;оборот алвп кетуге&quot; :)) --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 17:38, 2021 ж. сәуірдің 6 (+06)
:: Жалпы, мақала шикі. Сын айтуың да жөн. Жай тексерместен салып, біратала өңдеп жатырған түрім ғой. Айыпқа бұйырмассың. :) --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 17:45, 2021 ж. сәуірдің 6 (+06)

== Марафон ==

{{WAM
|header = [[meta:m:Turkic_Marathon_2021|Түркі марафоны 2021]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Wikimedians of Turkic Languages User Group Logo.svg|150px|link=meta:Түркі тілді Уикимедиа конференциясы]]&lt;/div&gt;
|subheader = Түркі марафоны 2021 — 2021 жылдың 1 - 31 шілде  аралығында өтетін контент дамытуға бағытталған халықаралық жоба.
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = 
Жоба мақсаты — түркі тілдерінде сөйлейтін елдер және олардың мәдениеті туралы мақалалар жазып, түркі тілдерінде сөйлейтін уикипедияшылар арасындағы ынтымақтастықты нығайту. Әділқазылар алқасының бағалауынан кейін көрсетілген мерзім аралығында ең көп ұпай жинаған қатысушылар марапатталатын болады.

'''Марапаттар'''

* 1 орын: Meloman дүкендер желісінен 75 АҚШ доллары ( ≈ 32 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.
* 2 орын: Meloman дүкендер желісінен 60 АҚШ доллары ( ≈ 25 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.
* 3 орын: Meloman дүкендер желісінен 50 АҚШ доллары ( ≈ 21 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.
* 4 орын: Meloman дүкендер желісінен 40 АҚШ доллары ( ≈ 17 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.
* 5 орын: Meloman дүкендер желісінен 25 АҚШ доллары ( ≈ 10 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.

Қазақша Уикипедияға үлес қосқысы келетін кез келген адам жоба бетіне өтіп қатысушылар тізіміне өз атын қосса болады. Іске сәт!
&lt;center&gt;{{Clickable button 2|Жоба:Түркі_марафоны_2021|Жарысқа қатысу|class=mw-ui-progressive}}&lt;/center&gt;&lt;br /&gt;

|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=2885974 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Стефания Туркевич-Лукьянович ==

Hello Batyrbek.kz, When you have time, could you take a look at the article in my sandbox: [[Қатысушы:Nicola Mitchell/зертхана]]?  This article is originally from the English [[en: Stefania Turkewich]].  I found this translation on the internet.  Can its language be brought up to Wikipedia standards?  When you've had a chance to look at it, can you tell me if its fixable?  [[Қатысушы:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Қатысушы талқылауы:Nicola Mitchell|талқылауы]]) 19:32, 2021 ж. шілденің 25 (+06)

== Конвертер ==

Мына сұранысты жібергенімізге бір жыл жақындады: https://phabricator.wikimedia.org/T268143 Amir Aharoni- ден не үшін кешіктіріп созып жатқанын сұрау керек. Мен ғана сұрай берген болмайды. Meta wiki-дегі қатысушы беті сілтемесін берейін. Сен сонда жазшы. Кешегі екі скриншотты тағы жіберу керек. MetaWiki-ге жауап бермесе ағылшынша және ивритше Уикипедиядағы талқылау беттеріне жазу керек. Қайта қайта мазасын алмаса шешілмейді. &lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:46, 2021 ж. қыркүйектің 4 (+06)
: Жарайды. Сілтемесін жібершиш. :) --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 13:02, 2021 ж. қыркүйектің 6 (+06)
::[[:meta:User:Amire80]] --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:24, 2021 ж. қыркүйектің 6 (+06)
::: [https://meta.wikimedia.org/wiki/User_talk:Amire80#%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%B5%D1%80_%D0%B2_%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B8 Жаздым]. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 19:03, 2021 ж. қыркүйектің 28 (+06)
Сені ағылшынша біледі деп жазып отсам )))) --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:15, 2021 ж. қыркүйектің 28 (+06)
: Оның ана тілі - орыс тілі. :)[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 21:39, 2021 ж. қыркүйектің 28 (+06)
::Ол еврей ғой, екінші тілі шығар. Қазір ағылшынша көбірек қолданады. --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:26, 2021 ж. қыркүйектің 29 (+06)
::: Орыс тілін ана тілі ретінде көрсетіп қойған. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 11:16, 2021 ж. қыркүйектің 29 (+06)
Ал мен Ресейдегі орыс идеяластарыммен ағылшынша сөйлесем, керек болса скриншоттарын жібере алам. --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:37, 2021 ж. қазанның 1 (+06)
: Good for you. :)[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 16:21, 2021 ж. қазанның 1 (+06)

== Жақсы мақалаға үміткер ==
Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз|Қымыз]] мақаласы осыдан екі ай бұрын жақсы мақалалар тізіміне ұсынылған еді. Оны екі қатысушы қолдаған, қарсы дауыс болған жоқ. Сіз қорытынды шығарсаңыз, қалай қарайсыз... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 16:39, 2021 ж. желтоқсанның 14 (+06)
:Қайырлы күн! Біріншіден, жақсы мақалаға үміткерлікке мақала ұсынғаныңыз туралы және дауыс беруге шақырғаныңызды байқамаппын, яғни администраторлар мен ең белсенді қатысушылардың талқылау бетіне жазбаған сияқтысыз (өз бетімнен көрмегеніме қарай айтып отырмын). Екіншіден, дауыс бергендер саны әлі аз, әлі де көп дауыс керек. Үшіншіден, Қасымов мырзаның айтқанымен келісемін, әлі де жетілдіру керек - ең алдымен, бейтараптыққа мән беру керек. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 17:16, 2021 ж. желтоқсанның 14 (+06)
::Онда бұл мақаланы жетілдіру үшін үлесіңізді қосуға шақырамын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:11, 2021 ж. желтоқсанның 14 (+06)

== How we will see unregistered users ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=content/&gt;
Hi!

You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki.

When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed.

Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help.

If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]].

We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January.

Thank you. 
/[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]&lt;section end=content/&gt;
&lt;/div&gt;

00:17, 2022 ж. қаңтардың 5 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(5)&amp;oldid=22532651 тізімін пайдаланып User:Johan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Таңдаулы мақалаға үміткер ==

{{WAM
|header = [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Goldenwiki 2.png|100px|link=Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]]&lt;/div&gt;
|subheader = Қарақұрдым мақаласының таңдаулы мақалаға үміткерлігі.
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = [[Қара құрдым]] мақаласы таңдаулы мақалаға толық лайық деп санаймын. Мұл мақалыны жазған өзім емес {{@|Alphy Haydar}} мырза жеті жылдан бері қазақша Уикипедияға үлес қосып келеді. Мақала тілі өте жаттық, әрі ғылыми стилде жазылған. Қанша жылдан бері [[Басты бет]]тегі таңдаулы мақала өзгерген жоқ. Енді өзгерттетін кез келді. Сонымен қоса осы уақытқа дейін ғылымға қатысты мақалалар таңдаулы мақала статусын көп алған жоқ. Ғылымға басымдық бере отырып осы мақаланы таңдаулы мақала деңгейіне көтерейік. 

&lt;center&gt;{{Clickable button 2|Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым|Дауыс беру|class=mw-ui-progressive}}&lt;/center&gt;&lt;br /&gt;

|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=2970000 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Разрешение на публикацию статьи ==

Добрый день, [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek.kz]]! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 04:31, 2022 ж. сәуірдің 12 (+06)
:Добрый день, Buntarion! У Вас не получается публиковать? Или выходит, что не проверено? Если последнее, то могу аппрувнуть. Еслм первое, то спрошу у коллег. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 14:53, 2022 ж. сәуірдің 12 (+06)

== Дереккөздер қателігі ==

Саламатсыз, Батырбек мырза! Рустам Хальфин мақаласында туған/қайтысболған жері бойынша арнайы үлгі бар (жасап қойдым), сонда санаттар пайда болады. Дереккөздер қате көрсетіп тұр, соны түзетіп жіберсеңіз. Қазақша нұсқасы сол жерде көрсетіліп тұр --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 22:53, 2022 ж. мамырдың 26 (+06)
: Бір көргеннен дұрыс таба алмадым. Кейінірек тағы қарармын (жалпы сол дереккөз проблемасын біратала түсініп алу керек еді). --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 19:12, 2022 ж. мамырдың 31 (+06)
::''&lt;code&gt;{{Мақала}}&lt;/code&gt;'', ''&lt;code&gt;{{Кітап}}&lt;/code&gt;'' үлгілері сізде орысша болып тұр, соны қазақшалау керек --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:16, 2022 ж. маусымның 1 (+06)

== Ahan Zere  ==

Батырбек мырза, ''Ahan Zere'' деген қатысушы жылдар бойынша оқиғалар бөліміне мәліметтер қосыпты (100 шақты өңдеме). Енді мәселе ай мен күн бойынша бөлінбеген, әрі ешқандай сөздерге сілтенбеген. Кері қайтарсам обал, бірақ та олай жасалмасам жинақы емес сөздерге сілтенбей болып тұр. Көмектесіп жіберсеңіз ретке келтіруге --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:57, 2022 ж. мамырдың 31 (+06)
: Жарайды, кейін қарармын. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 19:10, 2022 ж. мамырдың 31 (+06)

== НЗМ өңдемелері ==

Батырбек мырза тағы да айтар назым/өтінішім/кеңесім бар: Телеграмда бір кісі НЗМ оқушыларының қосып жатқан үлесі жайлы айтып кетіп еді. Солардың қосқан үлестеріне назар аударып, сол баяғы шамам келгенше тексерістен өткізіп жатырмын (әлі де толып жатыр). Енді мәселе, кезінде 2014-2017 аралығында НЗМ оқушылары Мексикаға барамыз деп, жаппай мақала сымақ дүниелер толтырған еді, талай шу болып, жоймаңыз, уикипедияның дамуына кедергі келтіріп жатырсыз деп шулаған еді. Кейін ол мақалалар дамып, керемет болады деп жар салып айтып еді. Одан бері 70-80 процент мақала әлі күнге дейін дамымай, жетім мақала болып жатыр (интеруики жоқ; өтірік санаттар; сілтемелер қалай болса солай; мазмұны өте нашар, аз; сурет, үлгі жоқ; дубликат мақалалар; атауы дұрыс емес, тағы сол сияқтылар). Қазіргі қатысушылар (НЗМ) тағы да жаппай уикипедиядағы бар мақалаларға не бас жағына не ортасына интернеттен дайын нәрсені тексермей мақала ішіне тыға салып жатыр. Әрі бөлімдер атаулары қызық, мысалға ''суды жақсы көретін жануарлар, далада жайылатын жануарлар'' (шамалап келтергенім). Кейде қосқан мәліметтері артық, дубликат болып жатады. Бір мақалаға тез-тез жаңағы айтылған әрекетті жасайды, сосын екіншісіне көшеді, солай кете береді. Өте жылдам әрі сапасыз өңдемелер. Бәріңде бірдей дереккөз (''тіл әлемі'' дей ма солай). Сосын басқа тілден аударғаны көрініп тұр, сөздер мен тыныс белгілері арасында интервал сақталмаған, біресе бірігіп немесе алшақтап. Сол тілдің дереккөздер номерлері қалып қойған'''[5], [9]''' (осы сияқты). Мақалаға қатысты сілтемелер қойылмайды. Онсыз да сапасы ақсандап тұрған қазуикиге бұлар да үлес қосып жатыр, былыққа былық болып. Адам деген бір мақаланы жақсартқысы келсе бас аяғына дейін толықтырып, дереккөздерін келтіріп, санаттар қойып, әрлеп дамыту керек қой. Соны сіз телеграмға жазып түсіндіріп бере аласыз ба (НЗМ оқушыларын тексеретін кісіге)? Телеграм топта танымайтын 100 шақты адамға осыны жазып түсіндіргім келіп тұрған жоқ (Арыстанбек мырза неге рандомный адамдарды жинап алған). Ондай жағдайға келіспесе, өздерін де бізді де қинамай-ақ қойсың. Керек адам өз ынтасымен жасау керек. Олардың жасаған нәрселерін тек мектеп емес, кез-келген адам оқып көреді ғой. Көп жазып мазаңызды алғанға кешірім сұраймын, өз ана тілім елімізде екінші тіл болып жүргендіктен, сәлде болсын осында аптасына екі-үш рет кіріп үлес қосқан түрім ғой. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 02:09, 2022 ж. мамырдың 31 (+06)
: Айдын, айтып отырған мәселеңіз өте орынды әрі айтқаныңыздың бәріне келісем, тіпті бұған дейін толерантты болып жүрген менің өзімді де осы сіз атап өткен үрдіс жалықтырып, жүрегімді айнытып жіберді (осыны оқып отырған НЗМ өңдеулеріне қатысты адам болса, кешіріп қойсын). Әлбетте ол мәселені қозғаймын. Тегтеп, сұраймын. Өте дұрыс мәселені қозғап отырсыз. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 18:56, 2022 ж. мамырдың 31 (+06)

== Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 ==

{{WAM
|header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]&lt;/div&gt;
|subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді.
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = Құрметті достар,

Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады.

Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды.

* Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX
* Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv

Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз.

Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#ff0500&quot;&gt;'''''Mehman'''''&lt;/span&gt;]] [[User Talk:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#0500ff&quot;&gt;'''''97'''''&lt;/span&gt;]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06)


|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Please create user groups in other platforms. like telegram. ==

Hello. It would be convenient to communicate and other users to communicate promptly about problems and innovations in social networks.
[https://meta.m.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Community_of_Kazakh_language_User_Group Wikimedia Community of Kazakh language User Group]
[[Қатысушы:Gayrat98|Gayrat98]] ([[Қатысушы талқылауы:Gayrat98|талқылауы]]) 11:46, 2022 ж. маусымның 26 (+06)
: Hi Gayrat! If you go to the main page of the Kazakh Wikipedia, you can see a link to our Telegram channel and chat. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 21:19, 2022 ж. шілденің 5 (+06)

== Түркі марафоны 2022 ==

Баке, Түркі марафоны 2022-дегі Жаңа мақала қосу тетігі жасамай тұр, не істеуге болады, әлде қосу қажет емес пе? [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 19:10, 2022 ж. шілденің 5 (+06)
: Армысыз, Мәке! Осы жылы Түркі марафонын әр тілдегі бөлім өзі істеуі керек деді Мехман деген жігіт (Түркі тілдері Юзер групының ұйымдастырушыларының бірі). Яғни, грантқа тапсырыс беру дегенді де әр тіл бөлімі өзі істеу керек деді. Шын айтсам, менің уақытым болмады оған. Басқа ешкім жүргісі келмейді. Сол себепті осы жылы Түркі марафонын өткізуге біздің Қазақ уикипедиясы қатыспады. Өзіңіз үшін мақалалар жаза беруіңізге болады. Осындай ыңғайсыз жағдай болғаны үшін кешірім сұраймын. Бұл волонтерлік, яғни ерікті түрде жасалатын жоба болғандықтан, ешкім ешкімді күштей алмайды және әркім уақытының ыңғайына қарай істейді. Түсіністікпен қарарсыз деген үміттемін. Құрметпен, Батырбек. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 21:13, 2022 ж. шілденің 5 (+06)

== NusrTansj қатысушы үлесі ==

Саламатсыз, [[Қатысушы:NusrTansj|NusrTansj]] деген қатысушы тілдер жағынан көптеген өңдемелер жасап, өзгерістер жасап жатыр. Мен лингвистикадан аса хабарым жоқ, алайды бұл кісі '''ж''' әрпін қазақ тілде '''дж''' айтылады деп көрсетіп жатыр және '''әріп''' дегенді '''хәріп''' деп өзгертіп жатыр. Кейбір өңдемелерін жоққа шығардым. Уақыт тауып, осы қатысушының барлық өңдемелерін бір сүзгіден өткізіп жіберсеңіз  [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 14:43, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>bsx5jpnxg413vp8agvbhkeajw4r29nb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сағат</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22595</id>
    <revision>
      <id>3054481</id>
      <parentid>3054299</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:39:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Nurbekovanurly|Nurbekovanurly]] ([[User talk:Nurbekovanurly|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9601" xml:space="preserve">[[Сурет:Red Clock.jpg|thumb|Механикалық үстел сағаты.]]
'''Сағат''' — тәуліктiң ағымдағы уақытын анықтайтын және бір тәуліктен кіші уақыт аралықтарының ұзақтығын бірліктермен өлшейтін құрал.

== Тарихы ==
Жүректің соғуы, теңіз суының көтерілуі мен қайтуы, күннің шығуы мен батуы, жыл мезгілдерінің алмасуы, т.б. Осылардың бәрі белгілі бір уақыт аралығында үздіксіз қайталанып отырады. Күн мен түннің алмасуын, Күн мен Айдың қозғалысын бақылай отырып, адам баласы жылды айларға, айды күндерге, ал күнді бұдан анағұрлым қысқа уақыт бөліктері сағаттарға бөле бастаған. 

Бұрын уақытты күннің көмегімен анықтаған. Мұндай сағат – күн сағаты деп аталады. Сағат тілінің орнына таяқша пайдаланады. Таяқшаны айнала шеңбер сызылады. Шеңберді 12 сағатқа бөледі. Бірақ мұндай сағаттар бұлтты күндері немесе түнде уақыт көрсете алмайды. Сондықтан да адамдар уақыт анықтаудың басқа жолдарын қарастыра бастаған. Сөйтіп су сағаты ойлап табылған. 

== Топтастырылуы ==
[[Сурет:Wooden hourglass 3.jpg|thumb|right|200px|Құм сағаты]]
[[Сурет:Ancient Chinese Water Clock1.gif|thumb|right|200px|Қытай су сағаттары]]
[[Сурет:Radio-with-Alarm clock.jpg|thumb|right|200px|Қоңыраулы үстел сағаты]]
[[Сурет:St. Andrew's Catholic Church (Pasadena, California).JPG|thumb|right|200px|Мұнаралы сағат]]
Өлшемі мен ыңғайлылығына қарай: 
* қалта сағаттары;
* қол сағаттар;
* күйме сағаттары;
* үстелге қоятын сағаттар;
* қабырға сағаттары;
* жерде тұратын сағаттар;
* мұнаралы сағаттар.

Өлшеу механизмдері бойынша: 
* күн сағаттары;
* жалынды сағаттар;
* құмсағаттар;
* сағаттар су перiлерi;
* механикалық сағаттар;
* камертон сағаттары;
* кварц сағаттары;
* электрондық сағаттар;
* астрономиялық сағаттар;
* атом сағаттары.

== Су сағаттары ==
Су сағаттары немесе [[клепсидра]]. Негізгі механизмі құм сағаттар тәрізді&lt;ref&gt;Су, құм және от сағаттар таймен ретінде қолданыла алмайды&lt;/ref&gt;. Су сағатында су бір ыдыстан екінші ыдысқа бірқалыпты тамшылап құйылып тұратын. Мұндайда көрсеткіш тілі бар қалтқы жоғары көтеріліп немесе төмен түсіп, уақыттың дәл мезгілін білдірген. Бұл сағат уақытты күндіз де, түнде де көрсете беретін - тек суын еселеп отыруды ұмытпасаң, болғаны. Ал құм сағаты болса, осы заманға дейін пайдаланылып келеді.

== Құм сағат ==
Мұнда құм екі шыны сауыттан олардың тұтасқан тар мойыны арқылы бір-біріне алма-кезек сыздықтап, сусып ағып тұрады. Физиотерапиялық емшараларды мөлшерлеуде жиі қолданылады.

== Механикалық сағаттар ==
Механикалық сағаттар жөніндегі алғашқы деректі ғалымдар ежелгі византиялық қолжазба нұсқалардан тапты. Бұл кезең 578 жылмен тұспа-тұс келеді. 
 
Алғашқы мехникалық сағаттардың тек бір ғана - сағаттық тілі болған. Сағатты майлаған кезде майдың қоюлануы, механизмнің кірлеуі серіппелердің босаңсуы салдарынан сағаттың жүріс дәлдігі төмендейді, сол себепті механикалық сағаттарда (2-3 жылда бір рет) тазалап, майлап отыру керек. 

1404 жылы Мәскеуде Кремльде тұңғыш мұнара сағаты орнатылады. Көп кешікпей мұнара сағаттары басқа да көптеген қалаларда пайда болды. 

Шамамен, мұнан жүз жылдан кейін Еуропада алғашқы қалта сағаттары пайда бола бастады.

== Маятникті сағаттар ==
Голландиялық ғалым Х. Гюйгенс 1657 жылы маятникті сағат ойлап тапты. Маятник (ұзынша салмасы бар ұзын шыбықша) бірқалыпты тербеледі. Яғни, оның әр тербелісі бірдей уақыт аралығында қайталанады. Маятниксіз сағаттар күніне уақыттан 15 минут артта қалып, немесе озып кете беретін. Ал қазіргі маятникті сағаттардың дәл уақыттан ауытқуы бір секундтан аспайды. Маятник сағаттың жүрісін реттеп отырады.  Уақытты сақтауға арналған маятниктің артықшылығы - бұл гармоникалық осциллятор: Ол ұзындыққа байланысты нақты уақыт аралығында алға-артқа бұрылады және басқа жылдамдықтарда тербеліске қарсы тұрады. Маятникті сағаттар жұмыс істеу үшін стационар болуы керек. Кез келген қозғалыс немесе үдеулер маятниктің қозғалысына әсер етеді, дәлсіздіктер туғызады, сондықтан портативті сағатта қолданудың басқа механизмдері қажет болады. 

Бұған қоса, сағаттың барлығында да энергия көзі болып табылатын ең қажетті бөлшек болуға тиіс. Ол - салма тас, не болат серіппе, немесе электр батареясы.

== Қазіргі заман сағаттары ==
Соңғы бірнеше жылдарға дейін барлық сағатқа тән маңызды тетіктер - сағаттық, минуттық, секундтық уақыт бірліктерін көрсететін тілдері болып келеді. Ал бүгінгі таңда мұның басқа да түрлері кең тарай бастады, яғни, уақытты көрсететін тілі мен сандық межелері жоқ сағаттар шықты. 

Мұның орнына бетіндегі әйнекшелерден сағаттық, минуттық, секундтық, белгілерді санмен, санмен көрсетіп тұратын кішкене сағаттар дүниеге келді. Ал, кейбір сағаттар, сонымен бірге, жылдың айы мен күнін, аптаның қай күнін де көрсете алады. 

== Кварц сағаты ==
Қазіргі заманғы ғылым мен техника сағаттан механикалық маятниктің мүмкіндігі жетпейтін анағұрлым жоғары дәлдікті талап ете бастады. Осыған орай енді кварц сағаты жасалды. Мұнда &quot;маятниктің&quot;қызметін электр тогының әсерімен тербеліске келетін кварц пластинкасы атқарады. Кварц &quot;маятникті&quot; сағаттар отыз жыл ішінде бір секундқа ғана қателесуі мүмкін. Уақытты бұдан да дәлірек көрсететін &quot;маятниктер&quot; іздеу барысында ғылым өте күрделі тербеліс қимылдарын жүзеге асыратын молекулалар мен атомдарға назар аударды. Қазіргі кезде уақытты ең дәл көрсететін де осы атомдық және молекулалық сағаттар.тКварцтық сағат айына 40 секундқа дейін қателессе, механикалық сағат тәулік сайын 4-6 секундқа қалып кетеді.

{{уики}}
{{Уақытты өлшеу және уақыт стандарттары}}

[[Санат:Сағаттар]]</text>
      <sha1>jkxir3o73d5pmpr4l4klg32pb53wsnq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тың игеру</title>
    <ns>0</ns>
    <id>31729</id>
    <revision>
      <id>3054322</id>
      <parentid>2780390</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T14:03:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JrawX</username>
        <id>99398</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17110" xml:space="preserve">{{уикилендірілсін}}

'''Тың игеру''', тың және тыңайған жерлерді игеру — [[КСРО]]-да (Қазақстан, Сібір, Орал, т.б.) [[1954]] – [[1960]] ж. жүргізілген науқан. КСРО бойынша жалпы 41,8 млн га жер жыртылса, соның 25,5 млн га-сы қазақ жері болды. Тың игеру нәтижесінде [[Қазақ КСР|Қазақстан]] КСРО-дағы ең ірі астықты республикаларының біріне айналды. 
Тың игеру. Кеңес үкіметі тұсында ең көп тәжірибе жасалған сала – ауыл шаруашылығы. Жасалған реформалар аграрлық саланы дамытудың орнына, көбінесе үлкен қиындықтарға алып келді. Ауыл шаруашылығымен қазақ халқы тығыз байланысты екені белгілі. Сондықтан қазақ халқының басым бөлігі ауылдарда тұрғандықтан реформалардың зардабы бірінші кезекте қазақтарға тиді.
Ауыл шаруашылығындағы тәжірибелер 1950 жылдары өз жалғасын тапты.   1953 жылы қыркүйекте КОКП ОК пленумы ауыл шаруашылығында қалыптасқан жағдайды талқылады. Пленумда мемлекет басшысы Н.С.Хрущев баяндама жасады. Баяндамада аграрлық саланың артта қалу себептері талданды. Күштеп ұжымдастырудың зардаптары, миллиондаған  шаруалардың ашаршылық пен саяси қуғын–сүргіннің құрбаны болғандығы атап көрсетілді. Сонымен бірге, өнеркәсіпті ауыл  шаруашылығы есебінен дамыту ауыл тұрғындарының тұрмыс жағдайының төмендеуіне әкелді. Қыркүйек пленумы ауыл шаруалығының  артта қалуын жою жөніндегі нақты шараларды белгілді.
Мал шаруашылығының артта қалу себептері: матералдық-техникалық негізінің әлсіздігіне, жайылымдардың тың игеру кезінде егістікке айналуына тікелей байланысты болды. Ауыл шаруашылығындағы жағдайды жақсарту үшін  жемдік дақылдар егісінің көлемін ұлғайту жүзеге асырылды. Техникамен жабдықтау және малшыларды материалдық тұрғыда ынталандыру жұмысы жүргізілді. Еліміздегі 47 колхоз бен 225 совхоз ет өндіруге бағытталып қайта құрылды. Осы шараларды жүзеге асыру нәтижесінде мал шаруашылығының жағдайы біршама жақсара бастады.  1950 ж. басында колхоздарды ірілендіру нәтижесінде олардың саны республикада екі есе қысқарды. Сол себепті   Қазақстан колхоздары материалдық тұрғыда жарақтанған ірі шаруашылықтарға айналды.
Осы кезеңде шаруашылықты жүргізуде талантты ұйымдастырушылардың есімдері көпшілікке таныла бастады. Олардың еңбегін мемлекет жоғары бағалады. Мысалы, Алматы облысындағы «Алматы» колхозының бастығы Л.Манько, «Мичурин» атындағы колхоздың бастығы Қ. Әбдіғұлов Социалистік Еңбек Ері атанды. Ал, Талдықорған облысындағы «Жаңа талап» колхозының бастығы Н.Алдабергенов екі мәрте Социалистік Еңбек Ері атағын алды.
1950 ж. екінші жартысында МТС-тер таратылып, олардың қарамағындағы  ауыл шаруашылық техникасы колхоздарға берілді. Бұрынғы МТС-тер орнына республикада 213 машина жөндеу станциясы (МЖС) құрылды. Кейін олар «Казсельхозтехника» өндірістік–техникалық жабдықтау бірлестігінің құрамына енді. Мұндай қайта құрулар ауыл шаруашылығының дамуына кері әсерін тигізбей қойған жоқ. Оның материалдық–техникалық тұрғыда жабдықталуында тұрақтылық болмады.
1954 жылы 23 ақпан - 2 наурыз арлығында  Компартия ОК кезекті пленумы болып өтті. Онда «Елде астық өндіруді ұлғайту мен тың және тыңайған жерлерді игеру» туралы қаулы қабылданды.
Жалпы, астық мәселесін шешудің екі бағыты болды:
- интенсивтік бағыт, экономиканы реттеуде нарықтық қатынасқа көшу.  
- экстенсивтік бағыт, яғни астық өнімін тың жерлерді игеру арқылы арттыру жолы.
Шаруашылықты нарықтық қатынастарға көшіру социализм идеологиясына қайшы келетін еді.  Сондықтан, азық-түлік мәселесін шешуде Кеңес үкіметі осы екінші жолды таңдады.
Қаулы бойынша тың игерілетін аймақтар: Қазақстан, Сібір, Орал және Солтүстік Кавказ, Еділ өңірі. Бұл аймақтарда егіс көлемін арттыру көзделді.  Қазақстанда тың игерілетін аймақтарға солтүстік облыстар енді. Кеңес Одағы бойынша 1954 жылы 13,4 млн гектар тың жерлер  жыртылды. Оның ішінде Қазақстанда 6,5 млн гектар, яғни барлық жыртылған жердің 50%. Ал жоспар бойынша Қазақстанда 1954-1957 жылдары егіс алқабының көлемі 2,5 млн га. артуы тиіс еді.  Осылайша, жаппай тың игеру қозғалысы басталды. Тек 1954-1955 жылдары Қазақстанда жаңа 337 совхоз құрылды. Бұл совхоз атауларының өзі көп жәйтті аңғартып тұрса керек: «Москва», «Ленинград», «Киев», “Кантемировец”, “Тамановец”  «Ростов», «Одесса» т.б. Жаңадан құрылған совхоздарда тұрғын үйлермен бірге жаңа мектептер, бала бақшалар, мәдениет үйлері, спорт алаңдары, кітапханалар салынды. Бұл республиканың әлеуметтік және мәдени  дамуындағы оң істердің бірі еді. 
1954 жылы тамызда  КОКП ОК мен КСРО Министрлер Кеңесі «Астық өндіруді молайту үшін тың және тыңайған жерлерді одан әрі игеру туралы» жаңа қаулы қабылдады. Осы қаулыға сәйкес ауыл шаруашылығының техникалық базасын нығайту ісі қолға алынды. Қазақстан совхоздары сол кезеңде 169 мың трактор, 98 мың комбайн, 73 мың жүк машинасын және басқа да көптеген ауыл шаруашылық техникасын алды. КСРО Министрлер Кеңесі 1954 жылы қыркүйекте тың игерілген жерлерде темір жолдар мен автомобиль жолдарының құрылысын дамыту туралы қаулы қабылдады. Қаулы бойынша Қазақстанда 2.600 шақырым автомобиль жолы төселуге тиісті болды. Тың игеру барысында Тобыл–Жетіқара, Есіл–Арқалық темір жолдары іске қосылды.
Тың және тыңайған жерлерді игерудің үлкен зардаптары да болды. Билік басындағылар ғалымдардың пікірімен санаспады. Экология мен жергілікті халықтың ерекшеліктерін ескермеуі үлкен зиян әкелді. Қазақстанның тың өлкелерінде жер эрозияға ұшырады. 1960 жылдарға қарай Қазақстанның тың өлкелерінде 9 млн га жер жел эрозиясына ұшырады. Тың игерудің рухани және демографиялық зардаптары да зор болды. Қазақстанға 1954-1962 ж. тың игеруге КСРО-ның еуропалық бөлігінен 2 млн адам келді. Сол себепті қазақ халқы өз жерінде азшылық жағдайына түсті. 1959 жылғы халық санағы бойынша республикада тұратын жергілікті ұлт өкілдерінің саны 2 миллион 787 мың, яғни барлық халықтың 29 %  ғана құрады.
Тың игерілген облыстарда 700 қазақ мектебі жабылды. Енді қазақ балалары мектеп–интернаттарда оқытыла бастады. Олардың басым көпшілігінде оқу орыс тілінде жүргізілді. Бұл біріншіден, қазақ жастарының ұлттық тілі мен мәдениетінен қол үзуіне әкеп соқтырды. Екіншіден, Қазақ елінің елді-мекендері мен жер–су атаулары орысша атала бастады. 1962 жылы Н.Хрущевтің бастамасымен Қазақстанның солтүстік облыстарын тың өлкесіне біріктіріп, Ақмола қаласы  Целиноград деп өзгертілді. Мұндай орыстандыру саясатынан қазақ халқын еліміздің тәуелсіздігі ғана құтқарды. 
Тың игеру кезінде құрылған совхоздарда жергілікті халықтың ерекшеліктері ескерілмей, кейбір қазақ ауылдарына да шошқа өсіруге нұсқау берілді. Қазақ ауылдарында шошқа фермалары ашылғанымен олар көп ұзамай жабылып қалды. Өйткені, қазақтар шошқа шаруашылығын жүргізуден үзілді-кесілді бас тартты. Шошқа шаруашылығын дамыту мен жайылымдардың қысқаруы қазақ халқының дәстүрлі мал шаруашылығына кері әсерін тигізді.  Түйе мен жылқы шаруашылығы  құлдырап кетті. Емдік қасиеттері белгілі қымыз бен шұбат өндіру ұмытыла бастады. Халық үшін ең ауыр тигені сол кезеңде Кеңес үкіметінің жеке және қосалқы шаруашылық жүргізуге тиым салуы болды.
Тың игеру 1964 жылға дейін жалғасты. Оның  негізгі нәтижесі: сол уақыттан осы кезге дейін Қазақстан халқын нанмен қамтамасыз ету мәселесі шешілді. Сонымен бірге, Қазақстан астықты шет елдерге экспорттаушы елге айналды. Тың игерудің  экологиялық және рухани зардаптары болғанымен, ол XX ғасырдың аса ірі экономикалық жобаларының бірі болды.
 
==Түсіндірме сөздік==
Тың игеру – бұрын егін шаруашылығына қолданылмаған жерлерді егістік алқаптары үшін жырту.

[[Топырақ эрозиясы]]– жердің құнарлы, қара топырақты қабатының жыртылғаннан кейін сумен шайылуы немесе желмен ұшырылу құбылысы.

[[Әлеуметтік құрылым]] – адамдардың еңбек ету әрекетіне қарай топтарға бөлінуі және олардың материалдық хал ахуалы.

==Тарихи тұлғалар==
[[Сурет:Bundesarchiv Bild 183-B0628-0015-035, Nikita S. Chruschtschow.jpg|thumb|Хрущёв Никита Сергеевич]]

[[Хрущев Никита Сергеевич]] (1894, Ресей, Курск губ. - 1971, Мәскеу) -  мемлекет және қоғам қайраткері. Еңбек жолын 1908 жылдан Донбасстың шахталары мен зауыттарында жұмысшы болып бастаған. 1918-20ж. Азамат соғысына қатысып, онан кейін Донбасс пен Киевте шаруашылық және партиялық қызметте болған. 1929ж. Мәскеу Өнеркәсіп академиясын бітірген. 1931 жылдан Мәскеуде партия қызметінде, 1935-38ж. БК(б)П Мәскеу облыстық және қалалық комитеттерінің І-хатшысы, 1938-47ж. Украина Коммунистік Партиясы ОК-нің І-хатшысы қызметін атқарған. 1941-45ж. Ұлы Отан соғысы жылдарында бірқатар майдандардың Әскери Кеңестерінің мүшесі болған. Генерал-лейтенант дәрежесі берілген (1943). 1947ж. БК(б)П Мәскеу партия комитетінің І-хатшысы қызметінде болады. 1953 жылдың наурызынан СОКП ОК хатшысы, қыркүйектен бастап І-хатшысы, яғни, Кеңес Одағының жетекшісі болды. Сонымен бірге 1958-64ж. КСРО Министрлер Кеңесінің төрағасы қызметін қоса атқарған.

Н.Хрущев Кеңес Одағын басқарған кезде бірқатар демократиялық реформаларды жүзеге асыруға талпыныс жасалды. 1956ж. СОКП XX съезінде Сталиннің жеке басына табынудың зардаптары туралы мәселені көтеріп, сталиндік саясатты адамзатқа қарсы жасалған қылмыс ретінде бағалады. Сталиндік қуғын сүргіннің құрбандарын ақтау шараларын жүргізуге жол ашып берді. Ол Кеңес Одағында тың игеру саясатын жүзеге асырды. Алайда, Н.Хрущевтің демократиялық реформалары жартылай ғана орындалуымен ерекшеленді. Өйткені, ол өз қызметінде субъективизм мен волюнтаризмге жол берді. Сол себепті де, 1964ж. қазанда СОКП ОК-нің Пленумы Н.Хрущевті мемлекет пен Коммунистік партия жетекшілігінен кетуге мәжбүр етті.

==Дереккөздер==
Қазақстан тарих 11 класс
==Тағы қараңыз==

[[Санат:КСРО экономикасы]]
[[Санат:1954 жыл]]
[[Санат:Қазақстан тарихы]]</text>
      <sha1>8k5iiegj9210rdej23e4pag36halm2l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жамбайсор</title>
    <ns>0</ns>
    <id>32549</id>
    <revision>
      <id>3054406</id>
      <parentid>2634373</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T05:25:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Салиха</username>
        <id>17167</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2437" xml:space="preserve">{{Көл
 |Атауы             = Жамбайсор
  |Төл атауы        = 
 |Сурет             = 
  |Сурет тақырыбы   = 
 |Координаттары     = 53/36/27/N/72/7/33/E
  |CoordScale       = 
 |Теңiз деңгейiнен биіктігі   = 225
 |Ұзындығы       = 6,8
 |Ені            = 2,8
 |Ауданы         = 10,7
 |Көлемі         = 
 |Жағалау сызығының ұзындығы   = 
 |Тереңдігі   = 
  |Орташа тереңдігі      = 
 |Судың тұздылығы        =
 |Судың мөлдірлігі       = 
 |Суды жинау ауданы      = 
  |Құятын өзендер     = 
  |Шығатын өзендер    = 
 |Ел       = Қазақстан
  |Аймақ     = Солтүстік Қазақстан облысы
  |Аудан     = Уәлиханов ауданы
 |Позициялық карта       = 
  |Позициялық карта 1    =Қазақстан Солтүстік Қазақстан облысы 
 |Ортаққордағы санаты    = 
}}
'''Жамбайсор''' – [[Көкшетау қыраты]]ның шығысындағы тұйық көл. 

== Географиялық орны ==
[[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Уәлиханов ауданы]] жерінде орналасқан. Қарасу өзенінің оң жағында, теңіз деңгейінен 225 м биіктікте орналасқан.

== Гидрографикасы ==
Аумағы 10,7 км&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;, ұзындығы 6,8 км, енді жері 2,8 км. [[Атмосфералық жауын-шашын|Жауын-шашын]] және Қарасу өзенінің жайылма суымен толысады. Жағасы жайпақ, оңтүстік және шығыс жағы биік кемерлі келген. [[Қараша]] – [[сәуір]] аралығында мұзы қатады. Суы тұзды, [[мамыр]] айына дейін мал ішуге жарамды. Алабы – жайылым.&lt;ref&gt;АТАМЕКЕН: Географиялық энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. – 648 бет. ISBN 9965-893-70-5&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Уәлиханов ауданы көлдері]]</text>
      <sha1>69rll75n7559i9nquvll9wgebgzrjgy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054412</id>
      <parentid>3054406</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T06:06:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Салиха</username>
        <id>17167</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2518" xml:space="preserve">{{Көл
 |Атауы             = Жамбайсор
  |Төл атауы        = 
 |Сурет             = 
  |Сурет тақырыбы   = 
 |Координаттары     = 53/36/27/N/72/7/33/E
  |CoordScale       = 
 |Теңiз деңгейiнен биіктігі   = 225
 |Ұзындығы       = 6,8
 |Ені            = 2,8
 |Ауданы         = 10,7
 |Көлемі         = 
 |Жағалау сызығының ұзындығы   = 
 |Тереңдігі   = 
  |Орташа тереңдігі      = 
 |Судың тұздылығы        =
 |Судың мөлдірлігі       = 
 |Суды жинау ауданы      = 
  |Құятын өзендер     = 
  |Шығатын өзендер    = 
 |Ел       = Қазақстан
  |Аймақ     = Солтүстік Қазақстан облысы
  |Аудан     = Уәлиханов ауданы
 |Позициялық карта       = 
  |Позициялық карта 1    =Қазақстан Солтүстік Қазақстан облысы 
 |Ортаққордағы санаты    = 
}}
'''Жамбайсор''' – [[Көкшетау қыраты]]ның шығысындағы тұйық көл. 

== Географиялық орны ==
[[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Уәлиханов ауданы]] жерінде орналасқан. Қарасу өзенінің оң жағында, теңіз деңгейінен 225 м биіктікте орналасқан.

== Гидрографикасы ==
Аумағы 10,7 км&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;, ұзындығы 6,8 км, енді жері 2,8 км. [[Атмосфералық жауын-шашын|Жауын-шашын]] және Қарасу өзенінің жайылма суымен толысады. Жағасы жайпақ, оңтүстік және шығыс жағы биік кемерлі келген. [[Қараша]] – [[сәуір]] аралығында мұзы қатады. Суы тұзды, [[мамыр]] айына дейін мал ішуге жарамды. Алабы – жайылым.&lt;ref&gt;АТАМЕКЕН: Географиялық энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. – 648 бет. ISBN 9965-893-70-5&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Солтүстік Қазақстан облысы таулары]]
[[Санат:Уәлиханов ауданы көлдері]]</text>
      <sha1>7mh51eima6j6cjx7yls8saztbnjv6te</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054413</id>
      <parentid>3054412</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T06:06:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Салиха</username>
        <id>17167</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2518" xml:space="preserve">{{Көл
 |Атауы             = Жамбайсор
  |Төл атауы        = 
 |Сурет             = 
  |Сурет тақырыбы   = 
 |Координаттары     = 53/36/27/N/72/7/33/E
  |CoordScale       = 
 |Теңiз деңгейiнен биіктігі   = 225
 |Ұзындығы       = 6,8
 |Ені            = 2,8
 |Ауданы         = 10,7
 |Көлемі         = 
 |Жағалау сызығының ұзындығы   = 
 |Тереңдігі   = 
  |Орташа тереңдігі      = 
 |Судың тұздылығы        =
 |Судың мөлдірлігі       = 
 |Суды жинау ауданы      = 
  |Құятын өзендер     = 
  |Шығатын өзендер    = 
 |Ел       = Қазақстан
  |Аймақ     = Солтүстік Қазақстан облысы
  |Аудан     = Уәлиханов ауданы
 |Позициялық карта       = 
  |Позициялық карта 1    =Қазақстан Солтүстік Қазақстан облысы 
 |Ортаққордағы санаты    = 
}}
'''Жамбайсор''' – [[Көкшетау қыраты]]ның шығысындағы тұйық көл. 

== Географиялық орны ==
[[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Уәлиханов ауданы]] жерінде орналасқан. Қарасу өзенінің оң жағында, теңіз деңгейінен 225 м биіктікте орналасқан.

== Гидрографикасы ==
Аумағы 10,7 км&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;, ұзындығы 6,8 км, енді жері 2,8 км. [[Атмосфералық жауын-шашын|Жауын-шашын]] және Қарасу өзенінің жайылма суымен толысады. Жағасы жайпақ, оңтүстік және шығыс жағы биік кемерлі келген. [[Қараша]] – [[сәуір]] аралығында мұзы қатады. Суы тұзды, [[мамыр]] айына дейін мал ішуге жарамды. Алабы – жайылым.&lt;ref&gt;АТАМЕКЕН: Географиялық энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. – 648 бет. ISBN 9965-893-70-5&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Солтүстік Қазақстан облысы көлдері]]
[[Санат:Уәлиханов ауданы көлдері]]</text>
      <sha1>5ct5d823qb3flvgwr7xznhwf69kdxfh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Аяққамыс</title>
    <ns>0</ns>
    <id>35334</id>
    <revision>
      <id>3054414</id>
      <parentid>2619328</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T06:16:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Салиха</username>
        <id>17167</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2114" xml:space="preserve">{{Көл
 |Атауы             = Аяққамыс
  |Төл атауы        = 
 |Сурет             = 
  |Сурет тақырыбы   = 
 |Координаттары     =50/1/33/N/64/1/22/E 
  |CoordScale       = 
 |Теңiз деңгейiнен биіктігі   = 
 |Ұзындығы       = 6,7
 |Ені            = 2,5
 |Ауданы         = 12
 |Көлемі         = 
 |Жағалау сызығының ұзындығы   = 
 |Тереңдігі   = 
  |Орташа тереңдігі      = 
 |Судың тұздылығы        =
 |Судың мөлдірлігі       = 
 |Суды жинау ауданы      = 
  |Құятын өзендер     = 
  |Шығатын өзендер    = 
 |Ел       = Қазақстан
  |Аймақ     = Қостанай облысы
  |Аудан     = Жангелді ауданы
 |Позициялық карта       = 
  |Позициялық карта 1    = Қазақстан Өостанай облысы
 |Ортаққордағы санаты    = 
}}
'''Аяққамыс''', ''Аққамыс'' – [[Қостанай облысы]] [[Жангелді ауданы]]ндағы Шолаққарасу ауылының оңтүстік-батысында 24 км жердегі тұйық көл. 

== Гидрографикасы ==
Ұзындығы 6,7 км, ені 2,5 км, аумағы 12 км&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; (жауын-шашынға байланысты өзгеріп отырады). Жағасы жазық. [[Қараша]]ның аяғында суы қатып, [[сәуір]]дің аяғында мұзы ериді. Суы ащы. Жағалауы мал жайылымы, алабының 30 – 40%-ы егіндік.&lt;ref&gt;АТАМЕКЕН: Географиялық энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. – 648 бет. ISBN 9965-893-70-5&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қостанай облысы көлдері]]
[[Санат:Жангелді ауданы көлдері]]</text>
      <sha1>jsu6mkagsfjd35jwwn5t56oyj7n6ztq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054415</id>
      <parentid>3054414</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T06:17:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Салиха</username>
        <id>17167</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2114" xml:space="preserve">{{Көл
 |Атауы             = Аяққамыс
  |Төл атауы        = 
 |Сурет             = 
  |Сурет тақырыбы   = 
 |Координаттары     =50/1/33/N/64/1/22/E 
  |CoordScale       = 
 |Теңiз деңгейiнен биіктігі   = 
 |Ұзындығы       = 6,7
 |Ені            = 2,5
 |Ауданы         = 12
 |Көлемі         = 
 |Жағалау сызығының ұзындығы   = 
 |Тереңдігі   = 
  |Орташа тереңдігі      = 
 |Судың тұздылығы        =
 |Судың мөлдірлігі       = 
 |Суды жинау ауданы      = 
  |Құятын өзендер     = 
  |Шығатын өзендер    = 
 |Ел       = Қазақстан
  |Аймақ     = Қостанай облысы
  |Аудан     = Жангелді ауданы
 |Позициялық карта       = 
  |Позициялық карта 1    = Қазақстан Қостанай облысы
 |Ортаққордағы санаты    = 
}}
'''Аяққамыс''', ''Аққамыс'' – [[Қостанай облысы]] [[Жангелді ауданы]]ндағы Шолаққарасу ауылының оңтүстік-батысында 24 км жердегі тұйық көл. 

== Гидрографикасы ==
Ұзындығы 6,7 км, ені 2,5 км, аумағы 12 км&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; (жауын-шашынға байланысты өзгеріп отырады). Жағасы жазық. [[Қараша]]ның аяғында суы қатып, [[сәуір]]дің аяғында мұзы ериді. Суы ащы. Жағалауы мал жайылымы, алабының 30 – 40%-ы егіндік.&lt;ref&gt;АТАМЕКЕН: Географиялық энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. – 648 бет. ISBN 9965-893-70-5&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қостанай облысы көлдері]]
[[Санат:Жангелді ауданы көлдері]]</text>
      <sha1>s0aab2ya66dxyl2c7xpnu1ey407zequ</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054417</id>
      <parentid>3054415</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T06:23:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Салиха</username>
        <id>17167</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2110" xml:space="preserve">{{Көл
 |Атауы             = Аяққамыс
  |Төл атауы        = 
 |Сурет             = 
  |Сурет тақырыбы   = 
 |Координаттары     =50/1/33/N/64/1/22/E 
  |CoordScale       = 
 |Теңiз деңгейiнен биіктігі   = 
 |Ұзындығы       = 6,7
 |Ені            = 2,5
 |Ауданы         = 12
 |Көлемі         = 
 |Жағалау сызығының ұзындығы   = 
 |Тереңдігі   = 
  |Орташа тереңдігі      = 
 |Судың тұздылығы        =
 |Судың мөлдірлігі       = 
 |Суды жинау ауданы      = 
  |Құятын өзендер     = 
  |Шығатын өзендер    = 
 |Ел       = Қазақстан
  |Аймақ     = Қостанай облысы
  |Аудан     = Жангелді ауданы
 |Позициялық карта       = 
  |Позициялық карта 1    = Қазақстан Қостанай облысы
 |Ортаққордағы санаты    = 
}}
'''Аяққамыс''', ''Аққамыс'' – [[Қостанай облысы]] [[Жангелді ауданы]]ндағы [[Тоқанай]] ауылының оңтүстік-батысында 32 км жердегі тұйық көл. 

== Гидрографикасы ==
Ұзындығы 6,7 км, ені 2,5 км, аумағы 12 км&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; (жауын-шашынға байланысты өзгеріп отырады). Жағасы жазық. [[Қараша]]ның аяғында суы қатып, [[сәуір]]дің аяғында мұзы ериді. Суы ащы. Жағалауы мал жайылымы, алабының 30 – 40%-ы егіндік.&lt;ref&gt;АТАМЕКЕН: Географиялық энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. – 648 бет. ISBN 9965-893-70-5&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қостанай облысы көлдері]]
[[Санат:Жангелді ауданы көлдері]]</text>
      <sha1>3x3gfdbmaxw5hz0fv3153e2ockw1hpr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әлитау</title>
    <ns>0</ns>
    <id>35366</id>
    <revision>
      <id>3054418</id>
      <parentid>2233527</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T06:32:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Салиха</username>
        <id>17167</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2345" xml:space="preserve">{{Тау
 |Түрі                     = Тау сілемі
 |Атауы                = Әлитау
  |Шынайы атауы  = 
 |Сурет             =     
  |Сурет ені     = 
  |Сурет атауы                =       
  |lat_dir = |lat_deg = 47|lat_min =30|lat_sec =55  
  |lon_dir = |lon_deg = 57|lon_min =49|lon_sec =37   
  |region                 =  
  |CoordScale             = 
 |Орналасуы            =  {{KAZ}}, [[Ақтөбе облысы]] [[Байғанин ауданы]] жерінде
  |Тау жүйесі         = [[Мұғалжар тауы]]
 |Пайда болған кезеңі     = [[Бор кезеңі|Бор]]-[[Палеоген кезеңі|палеоген]]    
 |Аумағы                 =  
  |Ұзындығы                  = 5
  |Ені                 =  3
 |Ең биік шыңы      = 
  |Биіктігі                 = 354
 |Карта                   = 
 |Позициялық карта 1     =  Қазақстан
  |ПозКарта 1 ені     = 
  |crosses180             = 
 |Позициялық карта 2     = Қазақстан Ақтөбе облысы
  |ПозКарта 2 ені     = 
 |Ортаққордағы санаты = 
}}
'''Әлитау ''' – [[Мұғалжар тауы]]ның оңтүстігіндегі сілемдерінің бірі.

== Географиялық орны ==
[[Ақтөбе облысы]] [[Байғанин ауданы]] жерінде орналасқан.  

== Жер бедері, геологиясы ==
Ұзындығы 5 км, ені 3 км, абсолюттік биіктігі 354 м. Етегінің жер бедері жыралы-сайлы келеді. [[Бор кезеңі|Бор]]-[[Палеоген кезеңі|палеоген]] кезеңдерінің бор-мергельді және құмдақты-саздақты шөгінділерінен түзілген. 

== Өсімдігі ==
Сортаң келген топырағында тасбұйырғын, боз жусан, баялыш, күйреуік сияқты жусанды-сораңды өсімдіктер өседі.&lt;ref&gt;Қазақстан энциклопедиясы 1-том&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Ақтөбе облысы таулары]]</text>
      <sha1>lpdth5tac2mwdlw4b1ukrkw2dyzr358</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әулиетөбе</title>
    <ns>0</ns>
    <id>35408</id>
    <revision>
      <id>3054421</id>
      <parentid>2846344</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T06:53:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Салиха</username>
        <id>17167</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2355" xml:space="preserve">{{Тау
 |Түрі                     = Тау сілемі
 |Атауы                = Әулиетөбе
  |Шынайы атауы  = 
 |Сурет             =     
  |Сурет ені     = 
  |Сурет атауы                =     
  |lat_dir = |lat_deg =  50|lat_min =  47|lat_sec = 32
  |lon_dir = |lon_deg =  73|lon_min =  34|lon_sec = 42
  |region                 =  
  |CoordScale             = 
 |Орналасуы            =  {{KAZ}}, [[Қарағанды облысы]]
  |Тау жүйесі         =  
 |Пайда болған кезеңі     =      
 |Аумағы                 =  
  |Ұзындығы                  =3,5
  |Ені                 =  2,5
 |Ең биік шыңы      =   
  |Биіктігі                 = 571
 |Карта                   = 
 |Позициялық карта 1     =  Қазақстан
  |ПозКарта 1 ені     = 
  |crosses180             = 
 |Позициялық карта 2     = Қазақстан Қарағанды облысы 
  |ПозКарта 2 ені     = 
 |Ортаққордағы санаты = 
}}
'''Әулиетөбе''' – [[Қарағанды облысы]] [[Осакаров ауданы]]ның шығыс бөлігінде, Молодежный кентінен солтүстік-шығысқа қарай 10 км жерде, [[Ертіс-Қарағанды каналы|Ертіс-Қарағанды]] каналның оң жағалауындағы шоқы. 

== Жер бедері мен геологиялық құрылымы ==
Ең биік жері 571 м. Оңтүстік-батыстан солтүстік-шығысқа қарай 3,5 км-ге созылып жатыр, ені 2,5 км. Тас көмір жыныстарынан түзілген. 

== Өсімдігі ==
Қызғылт қоңыр топырағында жусан, бетеге, қызыл селеу, сұлыбас, қозықұлақ, т.б. өседі.&lt;ref&gt;АТАМЕКЕН: Географиялық энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. – 648 бет. ISBN 9965-893-70-5&lt;/ref&gt;  

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қарағанды облысы таулары]]
[[Санат:Қазақстан шоқылары]]</text>
      <sha1>1k5w5sqc760vt1bmhiavws1qwcbldwh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054422</id>
      <parentid>3054421</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T06:54:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Салиха</username>
        <id>17167</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2416" xml:space="preserve">{{Тау
 |Түрі                     = Тау сілемі
 |Атауы                = Әулиетөбе
  |Шынайы атауы  = 
 |Сурет             =     
  |Сурет ені     = 
  |Сурет атауы                =     
  |lat_dir = |lat_deg =  50|lat_min =  47|lat_sec = 32
  |lon_dir = |lon_deg =  73|lon_min =  34|lon_sec = 42
  |region                 =  
  |CoordScale             = 
 |Орналасуы            =  {{KAZ}}, [[Қарағанды облысы]]
  |Тау жүйесі         =  
 |Пайда болған кезеңі     =      
 |Аумағы                 =  
  |Ұзындығы                  =3,5
  |Ені                 =  2,5
 |Ең биік шыңы      =   
  |Биіктігі                 = 571
 |Карта                   = 
 |Позициялық карта 1     =  Қазақстан
  |ПозКарта 1 ені     = 
  |crosses180             = 
 |Позициялық карта 2     = Қазақстан Қарағанды облысы 
  |ПозКарта 2 ені     = 
 |Ортаққордағы санаты = 
}}
'''Әулиетөбе''' – [[Қарағанды облысы]] [[Осакаров ауданы]]ның шығыс бөлігінде, [[Молодежный (Қарағанды облысы)|Молодежный]] кентінен солтүстік-шығысқа қарай 10 км жерде, [[Ертіс-Қарағанды каналы|Ертіс-Қарағанды]] каналының оң жағалауындағы шоқы. 

== Жер бедері мен геологиялық құрылымы ==
Ең биік жері 571 м. Оңтүстік-батыстан солтүстік-шығысқа қарай 3,5 км-ге созылып жатыр, ені 2,5 км. Тас көмір жыныстарынан түзілген. 

== Өсімдігі ==
Қызғылт қоңыр топырағында жусан, бетеге, қызыл селеу, сұлыбас, қозықұлақ, т.б. өседі.&lt;ref&gt;АТАМЕКЕН: Географиялық энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. – 648 бет. ISBN 9965-893-70-5&lt;/ref&gt;  

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қарағанды облысы таулары]]
[[Санат:Қазақстан шоқылары]]</text>
      <sha1>3sa92vgrf8ous7f1inb123abt2ftm2e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Боралдай (өзен)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>42740</id>
    <revision>
      <id>3054320</id>
      <parentid>2975164</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T13:25:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4791" xml:space="preserve">{{Өзен
 |атауы                   = Боралдай
  |шынайы атауы           = 
 |сурет                  = Boraldai.jpg
  |сурет ені             = 300
  |сурет атауы           = Боралдай өзені, [[Қазақстан]]
 |ұзындығы               = 130 
 |су алабының ауданы     = 1&amp;nbsp;760
 |су шығыны              = 10,5 
 |бастауы                =[[Қаратау жотасы (Тянь-Шань)|Қаратау]]дағы Ақшоқы, Арқарлы, [[Боралдай жотасы|Боралдай]] таулары
  |бастауының орны        = 
  |бастауының биіктігі    = 
  |s_lat_dir = |s_lat_deg = 42|s_lat_min = 41|s_lat_sec =37
  |s_lon_dir = |s_lon_deg = 70|s_lon_min = 19|s_lon_sec =50
 |сағасы                 = [[Арыс өзені]]
  |сағасының орны        =  
  |сағасының биіктігі    = 
  |m_lat_dir = |m_lat_deg = 42|m_lat_min = 35|m_lat_sec =54 
  |m_lon_dir = |m_lon_deg = 69|m_lon_min = 20|m_lon_sec = 36
 |еңістігі               = 
 |ел                      = {{KZ}} 
  |аймақ                  =[[Түркістан облысы]]ның [[Бәйдібек ауданы|Бәйдібек]], [[Ордабасы ауданы|Ордабасы]] аудандары
 |ортаққордағы санаты    = 
}}

'''Боралдай''' - [[Арыс өзені]]нің оң саласы.

== Географиялық орны ==
[[Түркістан облысы]]ның [[Бәйдібек ауданы|Бәйдібек]], [[Ордабасы ауданы|Ордабасы]] аудандарымен ағып өтеді. Ұзындығы 130 км, су жинайтын алабының аумағы 1760 км&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.

==Бастауы ==
[[Қаратау жотасы (Тянь-Шань)|Қаратау]]дағы Ақшоқы, Арқарлы, [[Боралдай жотасы|Боралдай]] тауларынан басталып Ордабасы ауданындағы Шұбар ауылының маңында Арыс өзеніне құяды.

== Гидрологиясы == 
Жоғары ағысы тау шатқалымен өтеді, аңғарында жабайы жеміс ағаштары ([[алма]], [[долана]], жабайы жүзім, т.б.) басым. Арыс өзеніне құятын тұсында аңғары кеңейіп, ені 1 - 4 км-ге жетеді. [[Қар]], [[Атмосфералық жауын-шашын|жаңбыр]] және [[Жер асты суы|жер асты сулары]]мен толығады. [[Боралдай (Бәйдібек ауданы)|Боралдай]] ауылы тұсындағы жылдық орташа су ағыны 10,5 м&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;/с. Суы тұщы. Минералдылығы 0,2—0,4 г/л. Жергілікті тұрғындар Боралдайдың суын егін, бау-бақша суаруға, ауыз суға пайдаланады. Өзеннен тікелей 10-нан астам ирригациялық каналдар тартылған.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[[Қазақ энциклопедиясы]]&lt;/ref&gt;

== Атау сыры==
Боралдай атауына байланысты нұсқалар:
* Боралдай - [[Қалмақтар|қалмақ]] тілінде &quot;лай су&quot; деген мағынаны білдіреді. Тау суы тасыған жолындағы жер қыртысын қопара ағады.
&lt;br /&gt;Боралдайдың боры бар,
&lt;br /&gt;Даңғараған жолы бар.
&lt;br /&gt;Боралдайға бармаған,
&lt;br /&gt;Адамдардың соры бар.
* Боралдай - [[Моңғол шапқыншылығы|моңғол]] әскерінің батыры Бұрындаймен байланысты. 1236 жылы Бұрындай әскері қыстап шыққан.
* Боралдай - қалмақ тілінде &quot;буурулда&quot; сөзі [[жусан]] (өсімдік) деген ұғымды бреді. Демек, &quot;Боралдай&quot; дегеніміз - &quot;жусанды, жусан көп өсетін жер&quot;, ал, [[тыва тілі]]нде (түркі тілі тобына жататын) &quot;боралдыр&quot; сөзі &quot;күлгін&quot; түсті, [[түрік тілі]]&lt;nowiki/&gt;нде &quot;бурулдай&quot; сөзі &quot;күлгін түсті құс&quot; деген мағынан білдіреді
.&lt;ref&gt;Жамбыл облысының топономикалық атауларының анықтамалығы&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Түркістан облысы өзендері]]
[[Санат:Сырдария су алабы]]</text>
      <sha1>j67jknz06b0cy6zjx06x103pl90gsve</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жаншора</title>
    <ns>0</ns>
    <id>47925</id>
    <revision>
      <id>3054410</id>
      <parentid>2806322</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T06:04:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Салиха</username>
        <id>17167</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2219" xml:space="preserve">{{Көл
 |Атауы             = Жаншора
  |Төл атауы        = 
 |Сурет             = 
  |Сурет тақырыбы   = 
 |Координаттары     = 52/35/52/N/66/0/34/E
  |CoordScale       = 
 |Теңiз деңгейiнен биіктігі   =  
 |Ұзындығы       = 8,2
 |Ені            = 2,8
 |Ауданы         = 15,79
 |Көлемі         = 
 |Жағалау сызығының ұзындығы   = 
 |Тереңдігі   = 
  |Орташа тереңдігі      = 
 |Судың тұздылығы        =
 |Судың мөлдірлігі       = 
 |Суды жинау ауданы      = 
  |Құятын өзендер     = 
  |Шығатын өзендер    = 
 |Ел       = Қазақстан
  |Аймақ     = Қостанай облысы
  |Аудан     = Қарасу ауданы
 |Позициялық карта       = 
  |Позициялық карта 1    =Қазақстан Қостанай облысы 
 |Ортаққордағы санаты    = 
}}
'''Жаншора''' – [[Құсмұрын (тау, Қостанай облысы)|Құсмұрын]] тауының шығысындағы тұйық көл. 

== Географиялық орны ==
[[Қостанай облысы]] [[Қарасу ауданы]]нда, [[Қозыбай (ауыл)|Қозыбай]] ауылының оңтүстік батысында 8 км жерде орналасқан. 

== Гидрографикасы ==
Ауданы – 15,79 км&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;, ұзындығы – 8,2 км, ені – 2,8 км шамасында. Қазаншұңқырда жатқан көлдің жағасы онша тілімделмеген. Суы тұщы, минералдығы 300-400 мг/л, жазда 600-700 мг/л-ге дейін артады. Жаншораға [[Тімтуір өзені|Тімтәуір (Тымтәуір)]] өзeні құяды. Көл суы шаруашылық қажеттеріне пайдаланылады.&lt;ref&gt;[[Қазақ энциклопедиясы]]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қарасу ауданы көлдері]]
[[Санат:Обаған су алабы]]</text>
      <sha1>2pvoilpkpr776v7of5sip1umrtxidaa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054411</id>
      <parentid>3054410</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T06:05:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Салиха</username>
        <id>17167</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2278" xml:space="preserve">{{Көл
 |Атауы             = Жаншора
  |Төл атауы        = 
 |Сурет             = 
  |Сурет тақырыбы   = 
 |Координаттары     = 52/35/52/N/66/0/34/E
  |CoordScale       = 
 |Теңiз деңгейiнен биіктігі   =  
 |Ұзындығы       = 8,2
 |Ені            = 2,8
 |Ауданы         = 15,79
 |Көлемі         = 
 |Жағалау сызығының ұзындығы   = 
 |Тереңдігі   = 
  |Орташа тереңдігі      = 
 |Судың тұздылығы        =
 |Судың мөлдірлігі       = 
 |Суды жинау ауданы      = 
  |Құятын өзендер     = 
  |Шығатын өзендер    = 
 |Ел       = Қазақстан
  |Аймақ     = Қостанай облысы
  |Аудан     = Қарасу ауданы
 |Позициялық карта       = 
  |Позициялық карта 1    =Қазақстан Қостанай облысы 
 |Ортаққордағы санаты    = 
}}
'''Жаншора''' – [[Құсмұрын (тау, Қостанай облысы)|Құсмұрын]] тауының шығысындағы тұйық көл. 

== Географиялық орны ==
[[Қостанай облысы]] [[Қарасу ауданы]]нда, [[Қозыбай (ауыл)|Қозыбай]] ауылының оңтүстік батысында 8 км жерде орналасқан. 

== Гидрографикасы ==
Ауданы – 15,79 км&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;, ұзындығы – 8,2 км, ені – 2,8 км шамасында. Қазаншұңқырда жатқан көлдің жағасы онша тілімделмеген. Суы тұщы, минералдығы 300-400 мг/л, жазда 600-700 мг/л-ге дейін артады. Жаншораға [[Тімтуір өзені|Тімтәуір (Тымтәуір)]] өзeні құяды. Көл суы шаруашылық қажеттеріне пайдаланылады.&lt;ref&gt;[[Қазақ энциклопедиясы]]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
[[Санат:Қостанай облысы көлдері]]
[[Санат:Қарасу ауданы көлдері]]
[[Санат:Обаған су алабы]]</text>
      <sha1>i7q7c4kyd6xwkelukpjt8p3cij32w3x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Максвелл үлестірілуі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51748</id>
    <revision>
      <id>3054489</id>
      <parentid>535252</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T10:01:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Karelj</username>
        <id>12370</id>
      </contributor>
      <comment>commons</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2962" xml:space="preserve">'''Максвелл үлестірілуі''' — [[молекула|молекулаларының]] қозғалысы [[классикалық механика]] заңдарына (мысалы, [[классикалық идеал газ]]) бағынатын [[статистикалық тепе-теңдік|статистикалық тепе-теңдікте]] тұрған [[макроскопиялық физикалық жүйе]] молекулаларының жылдамдықтары бойынша үлестірілуі. Алғаш рет [[Максвелл Джеймс Клерк]]  дәлелдеген (1859). Максвелл үлестірілуі бойынша жылдамдық компоненттері х-тен х+dх-ке, у-тен у+dу-ке, және z-тен z+dz-ке дейінгі [[интервал|интервалдарда]] жататын f () бірлік көлеміндегі молекулалардың [[ықтимал саны]] Максвелдің үлестірілу функциясымен:
, (1)
анықталады, мұндағы m —  [[молекула массасы]], n — бірлік көлемдегі [[молекулалар саны]]. Осы өрнектен жылдамдықтарының [[абсолюттік мәні]] -ден +d-ға дейінгі интервалда жататын молекула саны да Максвелл үлестірілуі деп аталады және ол мынадай түрде беріледі: dn=F()d= =     (2)
Ол ең [[ықтимал жылдамдық]] деп аталатын  жылдамдығы кезінде өзінің [[максимум|максимумына]] жетеді. [[Сутегі молекуласы]] үшін Т=273 К кезінде b=1506 м/с. [[Температура]] жоғарылаған сайын Максвелл үлестірілуінің максимумы (b) шамасы жоғарылау температураларға қарай ығысады. Максвелл үлестірілуі молекулалар арасындағы өзара әсерге тәуелді емес және классиклық сипаттама мүмкін болған жағдайда тек [[газдар]] үшін ғана емес, [[сұйықтықтар]] үшін де орындалады. Ол, сондай-ақ, сұйықтықтағы не газдағы (қалқыған) [[броундық бөлшектер]] ([[Броундық қозғалыс]]) үшін де орынды. Максвелл үлестірілуін 1920 жылы [[неміс]] физигі О.[[Штерн]] тәжірибе жүзінде растаған.
&lt;ref&gt;[[Қазақ энциклопедиясы]] 6 том&lt;/ref&gt;

* {{Commonscat|Maxwell–Boltzmann distributions}}

==Пайдаланған әдебиет==
&lt;references/&gt;
{{stub}}
{{wikify}}</text>
      <sha1>srqvmo20b1la6f3ney0eln076yul4fy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Планшет</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52271</id>
    <revision>
      <id>3054476</id>
      <parentid>3054264</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:36:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Nurbekovanurly|Nurbekovanurly]] ([[User talk:Nurbekovanurly|т]]) өңдемелерінен [[User:Мирамқызы Зарина|Мирамқызы Зарина]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2401" xml:space="preserve">[[Сурет:Tablet.jpeg|thumb|right|Планшет]]
'''Планшет''' ({{lang-fr|planchette}} тақтайша) — 
#[[топография]]лық суретке , түсіруге арналған аспаптар жиынтығына  кіретін тегіс төрт бұрышты ағаш тақта және тақтаны үш аяқты мосыға бекітуге арналған құрылғы; 
#Далалық топографиялық суретке түсіру кезіндегі [[карта]] бетінің түпнұсқасы; 
#[[Графикалық сызбалар]] мен олар бойынша есептеулер жүргізуге арналған тендес көрсеткішпен қосылатын [[сызық]] торлары бар [[географиялық карта]] (сызба қағазының парағы) бекітілген тақта. Бұлар [[артиллериялық атыс]], гидрографикалық жұмыстар жүргізуде және басқа жағдайларда қолданылады; 
#Әуедегі және теңіздегі жағдайларды суреттеуге, [[маневр]] жасау міндеттерін орындауға, нысананы көрсетіп беруге және т.б. арналған [[әскери-теңіз флоты]] (ӘТФ) және [[әуе]] шабуылына қарсы қорғаныс (ӘШҚҚ) авиацияларындағы басшылық пункттерінің жауынгерлік-ақпараттық постарындағы арнайы құрылғы. Координаттың тік бұрышты немесе полярлы жүйесінде орындалған ашық (мөлдір) негізді [[координаталық тор]] оның құрама бөлігі болып табылады. Бұл құрылғылар механикаландырылған немесе автоматтандырылған болуы мүмкін.&lt;ref&gt;Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Әскери іс. Алматы: «Мектеп» ААҚ , 2001 жыл&lt;/ref&gt;

==Дереккөздер==
&lt;references/&gt;
{{stub:Әскери іс}}
{{wikify}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Әскери іс]]
[[Санат:Аспаптар]]</text>
      <sha1>medqt06u2bm95wsxm9b5cdvy6rjj1fz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жаманшоқы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>53511</id>
    <revision>
      <id>3054408</id>
      <parentid>2258529</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T05:43:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Салиха</username>
        <id>17167</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2946" xml:space="preserve">{{Тау
 |Түрі       = Тау сілемі
 |Атауы      = Жаманшоқы тауы 
  |Шынайы атауы  = 
 |Сурет           = 
  |Сурет өлшемі   = 
  |Сурет атауы    = 
  |lat_dir =N |lat_deg = 53|lat_min =49|lat_sec =09 
  |lon_dir =E |lon_deg = 68|lon_min =32|lon_sec =17 
  |region         = 
  |CoordScale     = 
 |Орналасуы       = {{KAZ}}, [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есіл]] және [[Айыртау ауданы|Айыртау]] аудандары    
 |Пайда болған кезеңі    = Кейінгі [[девон кезеңі]]
 |Аумағы          = 
  |Ұзындығы       = 
  |Ені            = 
 |Ең биік шыңы    = 
  |Биіктігі       =  372
 |Карта           = 
 |Позициялық карта 1     =  Қазақстан
  |ПозКарта 1 ені     = 
  |crosses180             = 
 |Позициялық карта 2     = Қазақстан Солтүстік Қазақстан облысы 
  |ПозКарта 2 ені     = 
 |Ортаққордағы санаты   = 
}}

'''Жаманшоқы''', ''Бүркітті'' – [[Көкшетау антиклинорийі]]нің солтүстік-батыс шегінде орналасқан шоқылы тау. 

== Геогрофиялық орны ==
[[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есіл]] және [[Айыртау ауданы|Айыртау]] аудандары жерінде орналасқан. Абсолюттік биіктігі 372 метр.

== Геологиялық құрылымы ==
Кейінгі [[девон кезеңі]]нде (360–390 млн. жыл бұрын) пайда болған. Дальний атты интрузивті кешеніндегі ашық жатқан шағын [[плутоний]]. Көбіне орташа және ірі түйірлі сұр, қызғылт сұр биотитті және мүйіз тәрізді биотитті граниттерінен түзілген. Олар табиғат және шаруашылық-тұрмыстық факторлармен бірге осы жерде қалыптасқан жайсыз экология ахуалды айқындайды. Шоқы етегінде орналасқан Горный ауылының суы мен ауасы гамма-сәулелі және радонды, адам денсаулығына қауіпті деп саналады. Сондықтан шоқының аты «Жаман» деп аталған.&lt;ref&gt;[[Қазақ энциклопедиясы]]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Солтүстік Қазақстан облысы таулары]]</text>
      <sha1>egf62dv5uz6u0rv1xrse8rgl5cth43s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әулие (тау)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56928</id>
    <revision>
      <id>3054419</id>
      <parentid>2244990</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T06:34:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Салиха</username>
        <id>17167</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1912" xml:space="preserve">{{Тау
 |Түрі                     = Тау сілемі  
 |Атауы                = Әулие тау
  |Шынайы атауы  = 
 |Сурет             =       
  |Сурет ені     = 
  |Сурет атауы                =     
  |lat_dir = |lat_deg = 50|lat_min = 23|lat_sec = 56
  |lon_dir = |lon_deg =76 |lon_min = 9|lon_sec = 15
  |region                 = 
  |CoordScale             = 
 |Орналасуы            =  {{KAZ}}, [[Павлодар облысы]] [[Баянауыл ауданы]]
  |Тау жүйесі         =  [[Қарақуыс (тау, Қызылтау таулары)|Қарақуыс]] тауы
 |Пайда болған кезеңі     =   
 |Аумағы                 = 
  |Ұзындығы                  =  
  |Ені                 =  
 |Ең биік шыңы      = 
  |Биіктігі                 = 1055
 |Карта                   = 
 |Позициялық карта 1     =  Қазақстан
  |ПозКарта 1 ені     = 
  |crosses180             = 
 |Позициялық карта 2     = Қазақстан Павлодар облысы 
  |ПозКарта 2 ені     = 
 |Ортаққордағы санаты = 
}}
'''Әулие''' – [[Қарақуыс (тау, Қызылтау таулары)|Қарақуыс]] тауының оңтүстік-шығысындағы тау. 

== Географиялық орны ==
[[Павлодар облысы]] [[Баянауыл ауданы]]нда орналасқан. Абсолюттiк биіктігі 1055 м. 

== Өсімдігі ==
Қызғылт қоңыр топырағында бұталы ағаштар, жусан, астық тұқымдас шөптесіндер өседі.&lt;ref&gt;[[Қазақ энциклопедиясы]]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}} 

[[Санат:Павлодар облысы таулары]]</text>
      <sha1>5xkdemsqo22391idxhiref4mwn82bhc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Варшава келісімі ұйымы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>70431</id>
    <revision>
      <id>3054383</id>
      <parentid>3027543</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T00:20:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kwamikagami</username>
        <id>6854</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11486" xml:space="preserve">{{Ұйым
 |атауы        = Варшава келісімі ұйымы
 |альтернативті   = 
 |background_color = 
 |атау түсі    = 
 |логотип          = Warsaw Pact Logo.svg
 |логотип еі  = 50
 |анықтама          = ВКҰ белгісі
 |карта1           = Warsaw Pact in 1990 (orthographic projection).svg
 |карта1 ені    = 
 |аңыз1         = 1990 жылы қатысушы мемлекеттердің(қою жасыл) және бұрын қатысқан мемлекеттер (ашық жасыл) картасы
 |карта2           = Location Warsaw Pakt.svg
 |карта2 ені    = 300px
 |аңыз2         = 
 |мүшелік         = {{USSR}}&lt;br /&gt;[[Сурет:Flag of Albania (1946–1992).svg|23px]] [[Албания Халық Социалистік Республикасы|Албания]] {{small|(1968 шығып кетті)}}&lt;br /&gt;[[Сурет:Flag of Bulgaria (1971–1990).svg|23px]] [[Болгария Халық Республикасы|Болгария]]&lt;br /&gt;[[Сурет:Flag of the Czech Republic.svg|23px]] [[Чехословакия Социалистік Республикасы|Чехословакия]]&lt;br /&gt;[[Сурет:Flag of the German Democratic Republic.svg|23px]] [[Германия Демократиялық Республикасы|ГДР]]&lt;br /&gt;[[Сурет:Flag of Hungary (1949-1956).svg|23px]] [[Мажарстан Халық Республикасы|Мажарстан]]&lt;br /&gt;[[Сурет:Flag of Poland (1927–1980).svg|23px]] [[Польша Халық Республикасы|Польша]]&lt;br /&gt;[[Сурет:Flag of Romania (1965–1989).svg|23px]] [[Румыния Социалистік Республикасы|Румыния]]
 |орталық типі      = штаб-пәтер
 |орталық            = {{USSR}}, [[Мәскеу]], Ленинградский даң., 41
 |тип              = 
 |тілдер            = [[Орыс тілі|орысша]], [[Неміс тілі|немісше]], [[Поляк тілі|полякша]], [[Мажар тілі|мажарша]], [[Чех тілі|чехше]], [[Словак тілі|словакша]], [[Румын тілі|румынша]], [[Болгар тілі|болгарша]]
 |тіл             = 
 |басшы мансабы1 = Қолбасшы
 |басшы есімі1       = 1955—1960: [[Иван Степанович Конев|И. С. Конев]]
 |басшы мансабы2 = 
 |басшы есімі2       = 1960—1967: [[Андрей Антонович Гречко|А. А. Гречко]]
 |басшы мансабы3 = 
 |басшы есімі3       = 1967—1976: [[Иван Игнатьевич Якубовский|И. И. Якубовский]]
 |басшы мансабы4 = 
 |басшы есімі4       = 1977—1989: [[Виктор Георгиевич Куликов|В. Г. Куликов]]
 |басшы мансабы10 = 
 |басшы есімі10       = 1989—1991: [[Пётр Георгиевич Лушев|П. Г. Лушев]]
 |негізін салушы1        = 
 |құрылу оқиғалары1 = Келісімшартқа қол қою
 |құрылу мерзімі1    = [[14 мамыр]] [[1955 жыл|1955 жылы]]
 |негізін салушы2        = 
 |құрылу оқиғалары2 = 
 |құрылу мерзімі2    = 
 &lt;!-- … --&gt;
 |негізін салушы6        = 
 |құрылу оқиғалары6 = 
 |құрылу мерзімі6    = 
 |ыдырау оқиғалары = Таратылу
 |ыдырау уақыты    = [[1 шілде]] [[1991 жыл|1991 жылы]]
 |түсініктемелер1      = 
 |түсініктемелер2      = 
 &lt;!-- … --&gt;
 |мекен-жай            = 
 |сайт             = 
 |ортаққор        = Warsaw Pact
}}
[[File:Iron Curtain map.svg|right|thumb|260px|'''Қырғи-қабақ соғысы (1945–90):''' НАТО мен Варшава пактісі, 1973 жылғы күш балансы]]
'''Варшава келісімі ұйымы''' ([[Орыс тілі|орыс]]: ''Организация Варшавского договора'') — [[1955 жыл]]ы достық, әріптестік және өзара кәмек жөнінде [[Албания]], [[Болгария]], [[Мажарстан]], [[Германия Демократиялық Республикасы|ГДР]], [[Польша]], [[Румыния]], [[Чехословакия]] және [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] арасында Варшава келісімі негізінде құрылған әскери-саяси одақ. 

[[1955 жыл]]ы [[14 мамыр]]да Варшавада Келісімге қол қойылды, 1955 жылдың 5 маусымында күшіне енді, қызмет ету мерзімі - 20 жыл, 1975 жылы 10 жылға жалғастырылды, 1985 жылы 20 жылға созылды. [[Ұйым]] 1955 жылы 9 мамырда [[ГФР]] НАТО-ның құрамына кіргеннен кейін, оған қарама-қарсы сес ретінде &quot;қырғи-қабақ соғыс&quot; жағдайында құрылды. Жоғарғы саяси басқару органы - ВКҰ, үкіметтердің өкілдерінен құралған кеңесші комитет. 1976 жылы көмекші органдар - Бірлескен секретариат пен сыртқы істер министрлерінің комитеті құрылды. 

Әскери басшылық бірлескен қарулы күштерді басқарды, резиденциялары Мәскеу қаласында орналасқан. 1969 жылдан Әскери кеңес пен Қорғаныс министрлер комитеті құрылған. 1987 жылы қорғаныстық әскери доктрина қабылданды. 1989-1990 жылдардағы Орталық, Оңтүстік-шығыс Еуропадағы саяси өзгерістерден кейін [[1990 жыл]]дың ақпанында әскери органдар таратылды. 

Варшава Келісіміне қатысушы елдердің Қарулы Күштерінің саны 1987 жылдың 1 шілдеде 6 435 900 адамды құрады. 

[[1991 жыл]]дың [[1 шілде]]сінде [[Прага|Прагада]], [[Болгария]], [[Мажарстан]], [[Польша]], [[Румыния]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] және [[Чехословакия]] өкілдері ВКұ-ның жүмысын тоқтату жөніндегі хаттамаға қол қойды.&lt;ref&gt;Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3&lt;/ref&gt;

== Құрамы ==
Құрамына сегіз социалистік мемлекет кірді:
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Республика !! [[Бірпартиялық жүйе|Билік ететін партия]]
|-
| [[Сурет:Flag of the Soviet Union.svg|border|25px]] [[Сурет:State Emblem of the Soviet Union.svg|25px]] [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]
|| [[Сурет:КПСС.svg|15px]] [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы]] (КОКП)&lt;br&gt;&lt;small&gt;(алдында [[Ресей социал-демократиялық жұмысшы партиясы|РСДЖП]], [[Ресей социал-демократиялық жұмысшы (большевиктер) партиясы|РСДЖ(б)П]], [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы#Ресей Коммунистік (большевиктер) партиясы|РК(б)П]], [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы#Бүкілодақтық Коммунистік (большевиктер) партиясы|БК(б)П]])&lt;/small&gt;
|-
| [[Сурет:Flag of East Germany.svg|border|25px]] [[Сурет:Coat of arms of East Germany.svg|25px]] [[Германия Демократиялық Республикасы|ГДР]] || [[Сурет:Sozialistische Einheitspartei Deutschlands Logo.svg|15px]] [[Германия социалистік бірлік партиясы]]&lt;br&gt;{{lang-de|Sozialistische Einheitspartei Deutschlands}}&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Германияны біріктіру (1990)|Германияны біріктіру]] үдерісіне дайындық кезінде — 1990 жылдың қыркүйегінде ресми түрде шығарылды)&lt;/small&gt;
|-
| [[Сурет:Flag of Czechoslovakia.svg|border|25px]] [[Сурет:Coat of arms of Czechoslovakia (1961-1989).svg|25px]] [[Чехословакия Социалистік Республикасы|ЧССР]] || [[Сурет:Emblem of the Communist Party of Czechoslovakia.svg|15px]] [[Чехословакия коммунистік партиясы]]&lt;br&gt;{{lang-cs|Komunistická strana Československa}}
|-
| [[Сурет:Flag of Bulgaria (1971-1990).svg|border|25px]] [[Сурет:Coat of arms of Bulgaria (1971-1990).svg|25px]] [[Болгария Халық Республикасы|БХР]] || [[Сурет:LogoBKP.svg|15px]] [[Болгария коммунистік партиясы]]&lt;br&gt;{{lang-bg|Българска комунистическа партия}}
|-
| [[Сурет:Flag of Hungary.svg|border|25px]] [[Сурет:Coat of arms of Hungary (1957-1990).svg|25px]] [[Мажарстан Халық Республикасы|МХР]] || [[Сурет:Mszmp.svg|15px]] [[Мажарстан социалистік жұмысшы партиясы]]&lt;br&gt;{{lang-hu|Magyar Szocialista Munkáspárt}}
|-
| [[Сурет:Flag of Poland.svg|border|25px]] [[Сурет:Coat of arms of Poland (1955-1980).svg|25px]] [[Польша Халық Республикасы|ПХР]] || [[Сурет:POL PZPR logo.svg|15px]] [[Польшалық біріккен жұмысшы партиясы]]&lt;br&gt;{{lang-pl|Polska Zjednoczona Partia Robotnicza}}
|-
| [[Сурет:Flag of Romania (1965-1989).svg|border|25px]] [[Сурет:Coat of arms of the Socialist Republic of Romania.svg|25px]] [[Румыния Социалистік Республикасы|РСР]] || [[Сурет:Coat of arms of PCR.svg|15px]] [[Румыния коммунистік партиясы]]&lt;br&gt;{{lang-ro|Partidul Comunist Român}}
|-
| [[Сурет:Flag of Albania 1946.svg|border|25px]] [[Сурет:Coat of arms of the People's Republic of Albania.svg|25px]] [[Албания Халық Социалистік Республикасы|АХСР]] ||  [[Албания еңбек партиясы]]&lt;br&gt;{{lang-sq|Partia e Punës e Shqipërisë}}&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Кеңестік-албандық жікке бөліну|идеологиялық қайшылықтарға]] байланысты 1961 жылы одақтан шықты; [[Чехословакияға әскерлерді кіргізу (1968)|ВКҰ әскерлері Чехословакияға кіргеннен]] кейін — 1968 жылдың қыркүйегінде ресми түрде шықты)&lt;/small&gt;
|}

== Келісім шарттары ==

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

[[Санат:Қырғи қабақ соғысы]]
[[Санат:1955 жыл]]
{{Stub}}</text>
      <sha1>2sgi8lrzqk7uiuny6vxg6dtr6wtw7sq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Таразы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82823</id>
    <revision>
      <id>3054463</id>
      <parentid>3054200</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:28:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Nurbekovanurly|Nurbekovanurly]] ([[User talk:Nurbekovanurly|т]]) өңдемелерінен [[User:ArystanbekBot|ArystanbekBot]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2996" xml:space="preserve">[[Сурет:Balance à tabac 1850.JPG|150px|right|thumb]]
'''Таразы''' - [[дененің массасы]]н оған әсер етуші [[ауырлық күші]]нің көмегімен анықтайтын құрал.&lt;ref&gt;Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Механика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын — Павлодар  : «ЭКО» ҒӨФ. 2007 жыл.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0&lt;/ref&gt;
Таразының [[үй]] жағдайында пайдалану үшін қолға ұстайтын, қабырғала ілетін және стол не еденге қоятын түрлері шығарылады. Пайдалануға ыңғайлы, ықшам, құрылымы қарапайым келеді. Дегенмен, [[лаборатория]] немесе дүкен таразыларымен салыстырғанда дәлдігі төмендеу болады. Тұрмыстық таразылардың серіппелі және иінді түрлері көбірек тараған. Серіппелі таразының негізіне жазық не цилиндр спиральді серіппе алынады. Оның қызметі өлшенетің заттық салмағы мен сығылған не созылған [[серіппе]] күшін теңестіруге негізделеді; таразының көрсетуін шкала бойынша есептейді. Ал, шкала бойымен серіппе арқылы жалғасқан көрсеткіш жыл жын отырады. Серіппелі қол таразысы 6 немесе 10 килограмдық (шкаласы 200 г және 250 г-дық бөліктерге бөлінген) болып шығарылады. Тамақ дайындағанда не қайнатпа әзірлегенде қажетті өнім мөлшерін білу үшін серіппелі стол немесе қабырға тарамысы.&lt;ref&gt;Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9&lt;/ref&gt;

'''Таразы'''- әсер ететін ауырлық күші бойынша дененің салмағын немесе массасын анықтауға арнапған аспап.&lt;ref&gt;Орысша-қазақша түсіндірме жалпы сөздік: Көлік	/ профессор Е. Арын — Павлодар : «ЭКО» ҒӨФ. 2006.&lt;/ref&gt;
== Серіппелі таразы ==
Серіппелі таразы - серіппенің серпімді [[деформация]]лануын тудыратын күшке байланысты дене салмағын өлшейтін құрал.
== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;

{{wikify}}

[[Санат:Механика]]

[[Санат:Тұрмыс]]


{{stub}}</text>
      <sha1>p8j2cxbvc9kigxpyzn3uca8q0f1h3fm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Герпес</title>
    <ns>0</ns>
    <id>88788</id>
    <revision>
      <id>3054435</id>
      <parentid>3053987</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:53:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1244" xml:space="preserve">[[Сурет:Cold sore.jpg|thumb|right|200px|Герпес(Ұшық)]]
'''Герпес''' (''Herpes'', от ''һерrо'' -  жайылмалы - көшпелі) — герпес, ұшық. Аттас [[вирус]]тар тудыратын аурулар тобының жалпы аты. Эритемалы тері мен кілегей үстінде топтасқан көпіршіктер болады.&lt;ref&gt;Патологиялық анотомия терминдерінің орысша – латынша – қазақша түсініктеме сөздігі.- Ақтөбе. ISBN 9965-437-40-8&lt;/ref&gt; 
[[Сурет:Herpes(PHIL 1573 lores).jpg|thumb|right|200px]]

== Сипаттама ==
Көбінесе вирус жұқтыратын:
* [[тері|теріні]], [[көз]] ([[конъюнктивит]], [[кератит]]),
* сыртқы [[жыныс мүшелері]]

Ауырудың ауыр жағдайында орталық жүйке жүйесі зақымдалуымен бірге герпетикалық менингит пен энцефалиттің дамуына әкелуі мімкін.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

[[Санат:Патология]]

{{Stub}}</text>
      <sha1>jqedvfa6llau9d71cenxxm3zb3nr8h9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054436</id>
      <parentid>3054435</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:55:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Патология|Патология]]» деген санатты аластады; «[[Санат:Вирустық аурулар|Вирустық аурулар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1257" xml:space="preserve">[[Сурет:Cold sore.jpg|thumb|right|200px|Герпес(Ұшық)]]
'''Герпес''' (''Herpes'', от ''һерrо'' -  жайылмалы - көшпелі) — герпес, ұшық. Аттас [[вирус]]тар тудыратын аурулар тобының жалпы аты. Эритемалы тері мен кілегей үстінде топтасқан көпіршіктер болады.&lt;ref&gt;Патологиялық анотомия терминдерінің орысша – латынша – қазақша түсініктеме сөздігі.- Ақтөбе. ISBN 9965-437-40-8&lt;/ref&gt; 
[[Сурет:Herpes(PHIL 1573 lores).jpg|thumb|right|200px]]

== Сипаттама ==
Көбінесе вирус жұқтыратын:
* [[тері|теріні]], [[көз]] ([[конъюнктивит]], [[кератит]]),
* сыртқы [[жыныс мүшелері]]

Ауырудың ауыр жағдайында орталық жүйке жүйесі зақымдалуымен бірге герпетикалық менингит пен энцефалиттің дамуына әкелуі мімкін.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

[[Санат:Вирустық аурулар]]

{{Stub}}</text>
      <sha1>jr6c22v4se8qzqgbirv6zuf7ay0fsyw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Һомо Сапиенс</title>
    <ns>0</ns>
    <id>91562</id>
    <revision>
      <id>3054465</id>
      <parentid>3054244</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:32:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/СеніңШешең|СеніңШешең]] ([[User talk:СеніңШешең|т]]) өңдемелерінен [[User:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6789" xml:space="preserve">[[Сурет:Human.svg|thumb|right|300px|Адамзат - Һомо сапиенстер]]
'''Һомо сапиенс''' - бірден-бір кезекте өмір сүріп жатқан [[саналы адам]] түрі. Һомо сапиенс сөзі латынның &quot;Ақылды адам&quot; деген сөзінен жасалған болып&lt;ref&gt;Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – [[Павлодар]]: «ЭКО» ҒӨФ. [[2006]]. – 569 б. ISBN 9965-808-89-9&lt;/ref&gt;, 1758 жылы [[Карл Линней]] оны алғаш қолданысқа енгізген болатын. 

Жойылған [[Һомо Еректус]] секілділерді қамтыған Һомо (адам) түрлері, сондай-ақ кейбіреулер бойынша Һомо Еректус пен Һомо сапиенстің ұсақ түрлері шамамен 1.9-0.4 миллион жылдар бұрын жер бетінде жасаған. Һомо сапиенс ұрпақтарының Һомо Еректустан бөлініп шығуы шамамен Африкада 500 000 жыл бұрын болған деп болжанады. Һомо сапиенстің ең ежелгі қазындылары шамамен 300 000 жылдық тарихқа ие. Деректер бойынша, қазіргі адамның генетикалық бөлініп шығуы осы мезгілге тура келеді. Архаикалық бірігу [[Африка]]да және кейінгі зерттеулер бойынша [[Еуразия]]да шамамен 100 000-30 000 жылдар аралығында ұзақ жалғасқаны белгілі болды.&lt;ref name=&quot;NAT-20190910&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mounier |first1=Aurélien |last2=Lahr |first2=Marta |title=Deciphering African late middle Pleistocene hominin diversity and the origin of our species |journal=[[Nature Communications]] |volume=10 |issue=1 |page=3406 |doi=10.1038/s41467-019-11213-w |pmid=31506422 |pmc=6736881 |year=2019 |bibcode=2019NatCo..10.3406M }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite journal|last=Scerri|first=Eleanor M. L.|last2=Thomas|first2=Mark G.|last3=Manica|first3=Andrea|last4=Gunz|first4=Philipp|last5=Stock|first5=Jay T.|last6=Stringer|first6=Chris|last7=Grove|first7=Matt|last8=Groucutt|first8=Huw S.|last9=Timmermann|first9=Axel|last10=Rightmire|first10=G. Philip|last11=d’Errico|first11=Francesco|date=2018-08-01|title=Did Our Species Evolve in Subdivided Populations across Africa, and Why Does It Matter?|url=https://www.cell.com/trends/ecology-evolution/abstract/S0169-5347(18)30117-4|journal=Trends in Ecology &amp; Evolution|language=English|volume=33|issue=8|pages=582–594|doi=10.1016/j.tree.2018.05.005|issn=0169-5347|pmid=30007846|pmc=6092560}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Schlebusch350-260&gt;{{cite journal |last=Schlebusch |display-authors=etal |title=Southern African ancient genomes estimate modern human divergence to 350,000 to 260,000 years ago |journal=Science |volume=358 |issue=6363 |date=3 November 2017 |pages=652–655 |doi=10.1126/science.aao6266 |pmid=28971970 |bibcode=2017Sci...358..652S }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://d2ufo47lrtsv5s.cloudfront.net/content/sci/early/2017/09/27/science.aao6266/F3.large.jpg&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Stringer2012&gt;{{cite journal|last=Stringer |first=C |title=What makes a modern human |journal=Nature |year=2012 |volume=485 |issue=7396 |pages=33–35 |doi=10.1038/485033a |pmid=22552077 |bibcode=2012Natur.485...33S }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite journal|last=Neubauer|first=Simon|last2=Hublin|first2=Jean-Jacques|last3=Gunz|first3=Philipp|date=2018-01-01|title=The evolution of modern human brain shape|url=https://advances.sciencemag.org/content/4/1/eaao5961|journal=Science Advances|language=en|volume=4|issue=1|pages=eaao5961|doi=10.1126/sciadv.aao5961|issn=2375-2548}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Harrod2014&gt;{{cite document|url= https://www.academia.edu/34411084 |title=Harrod (2014) Suppl File Table 1 mtDNA language myth Database rev May 17 2019.doc |journal=Mother Tongue |last1=Harrod |first1=James }}&lt;/ref&gt;

Анатомиялық [[қазіргі адам]]&lt;ref&gt;{{cite book|url= https://books.google.com/books?id=tzb5BwAAQBAJ |last1=Nitecki |first1=Matthew H |last2=Nitecki |first2=Doris V |year=1994 |title=Origins of Anatomically Modern Humans |publisher=Springer |isbn=1489915079}}&lt;/ref&gt; (AҚА) термині қазіргі адамдарда кездесетін фенотиптердің спектріне сәйкес келетін анатомиясы бар Һома Сапиенстерді жойылып кеткен [[архаикалық адам]] түрлерінен ажырату үшін қолданылады. Бұл әсіресе анатомиялық қазіргі және архаикалық адам бірге өмір сүрген уақыттар мен аймақтар үшін керек, мысалы, палеолитті Еуропада. [[Эфиопия]]ның оңтүстігінен шыққан Омо-Кибиш I (Omo I) түрі ең ежелгі анатомиялық Һомо сапиеніс қаңқасы есептеледі.&lt;ref name=&quot;Hammond 199–219&quot;&gt;{{Cite journal|last=Hammond|first=Ashley S.|last2=Royer|first2=Danielle F.|last3=Fleagle|first3=John G.|date=Jul 2017|title=The Omo-Kibish I pelvis|journal=Journal of Human Evolution|volume=108|pages=199–219|doi=10.1016/j.jhevol.2017.04.004|issn=1095-8606|pmid=28552208}}&lt;/ref&gt;

Һомо сапиенстер [[Адамзаттың алғашқы көшуі]]нде Шығыс Африкадан шамамен 70 000-50 000 жылдар бұрын аттанып шығып, 50 000 жыл бұрын [[Азия]]ның оңтүстік теңіз жағалауын бойлай [[Океания]]ға дейін барған. Сондай-ақ Қазіргі адам шамамен 40 мың жыл бұрын [[Еуразия]]ға тарала бастайды.&lt;ref&gt; Zimmer, Carl (4 July 2017). &quot;In Neanderthal DNA, Signs of a Mysterious Human Migration&quot;. New York Times. Retrieved 4 July 2017. &lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; Posth, Cosimo; et al. (4 July 2017).&quot;Deeply divergent archaic mitochondrial genome provides lower time boundary for African gene flow into Neanderthals&quot;. Nature Communications.doi:10.1038/ncomms16046. Retrieved4 July 2017. &lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{commons|Category:Homo sapiens}}

[[Санат:Қауіптен тыс түрлер]]
[[Санат:Антропогенез]]
[[Санат:Homo sapiens]]
[[Санат:1758 жылы зерттелген жануарлар]]</text>
      <sha1>5ohprg2rieiu1xpdcspwxcixlrslotj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Балық аулау</title>
    <ns>0</ns>
    <id>92576</id>
    <revision>
      <id>3054482</id>
      <parentid>3054307</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:41:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>[[Арнайы:Үлесі/Nurbekovanurly|Nurbekovanurly]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurbekovanurly|талқылауы]]) істеген нөмір 3054307 нұсқасын [[Уикипедия:Жоққа шығару|жоққа шығарды]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9460" xml:space="preserve">{{Unreferenced}}
[[Сурет:Kochi fishermen.jpg|thumb|200px|Үндістанның Кочи порттық қаласындағы балықшы]]
[[Сурет:Fishing in Seychelles.jpg|thumb|Сейшель аралдарындағы балық аулау]]
'''Балық аулау''' — тіршілік қамымен немесе емдік дәрі үшін [[Балықтар|балық]] ұстау. [[Мал шаруашылығы]]мен айналысқан қазақ халқы ертеде балық аулауды арнайы кәсіпке айналдырмағанымен, үлкен [[дария]] мен [[теңіз]], көл жағасындағылар қарапайым тәсілдермен балық аулағандығы туралы бізге жеткен деректерде айтылады.{{citation needed}} Олар қарапайым құрал түрлерімен, [[Шанышқы|шанышқымен]], [[Қармақ|қармақ сапу]], [[Найза|найзамен]] түйреу, [[Ілмек|ілме]] салу, тоспа, сүзу сияқты тәсілдермен аулаған. Балық аулауға сере, шанышқы, тартпа (шаппа) сияқты шаншып аулау құралдарын, қармақты пайдапанған. Сонымен қатар ұзын таяққа аттың құйрық қылын бекітіп жасаған ілмені суға салып, балық түсуін асықпай күтіп, ілме қозғалғанда оны тартып алып ұстайтын болған. Қармақтың түрі көп, соған орай құраушы бөлшектері де сан алуан: ине қармақ, әттік, жебе, темелек, жұтпа, шортан қармақ, жалтырауық, топтап салған бір етек қармақ, шаппа қармақ, салма қармақ т.б. Қазақтар орыс қоныстанушыларынан ау құрудың, көл ортасына «ыспамен» жетудің жолдарын үйренген. Балықшылық кәсібіне үйренген қазақтар малға айырбастап қайық сатып ала бастады. [[Ташкент]] темір жолы жүргізілген соң балық аулау одан әрі дами түсті.

Балық аулауға сәуір мен маусым аралығы және қыркүйек пен қазан айының бірінші жартысы ыңғайлы деп есептелген. [[Балық уылдырығы|Балықтың уылдырық]] шашар кезі су жылып, өзен тасыған маусым-шілде айларында болады. Өзендер тасып арнасынан асқан кезде, жайылма суларға да уылдырық шашады. Бұл кезде балық ауланбайды.

Балық мәселесін арнайы зерттеген Л.С. Бергтің жазуына қарағанда 1930 жылдары Аралда көктем мен күзде құрма, тоспа аулармен, [[бекіре]] мен [[ақ қайран]], [[сазан]], [[Торта балық|торта]], [[шортан]], [[көксерке]], [[ақмарқа]], [[жайын]] ауланған. Қаяз бен бекіреге ақан аулар салады. Сүзгі аулармен өзен суларынан ұсақ қаяз, тісті және ақмарқа аулайды. Қазақтар итбалықты еті мен майы үшін қыстыгүні аулаған.

Балық аулаудың күрделі түрі желі қармақпен балық аулау әдісі. Желі қармақ ұзындығы 50-60 м кендір арқанның бойына 2 м сайын 20-30 қармақ, бір жерге 40- 60 желі қатарынан жалғастырылып құрылатын құрылғы. Жүз елудей қармақ байланған алты кішкене желінің қосындысын балықшылар «сүре» деп атайды. Сүрелердің аралығына байлап, су түбіне тасталатын салмағы 20 кг-дай ауыртпалық желілерді бір орында қозғалтпай ұстап тұрады. Су бетінде жиырма шақты қалтқыдан тұратын көтергі оны батырмай көтеріп тұрады. Ертедегі қарапайым желінің ұзындығы 11-13 құлаш, желі аралары 18 см етіп байланған, бауы қысқалау бір қарыс қана кендірден жасалған. Бекіре, шоқыр, қорытпа аулаудың бір әдісі - қарашағырмаққа кендірден желі жасап, жіптің бойына 8-10 см сайын қара қармақтар байлау.

== Сөздің шығу тегі ==
Бұрынғы заманда «балық аулау» деген мағынаны білдірсе, кейбір диалектілерде әлі күнге дейін балық ауламайтын, балықшы дегенді білдіреді.

== Қамап аулау ==
'''Балықты қамап аулау''' - судың арнасын жырып жасаған жасанды айырықтан бөгеу (қарабура) жасап, айырықтың соңына тоғанша істеп, қамалған балықты аулау әдісі. Сондай-ақ иірімдегі балықты атпен, құрал көмегімен таяз қайраңға қаумалап айдап, жондары көрініп қашқан балықты таяқ, сабау, серемен соғып алады.

== Қыстыгүні аулау ==
'''Балықты қыстыгүні аулау''' - қыстыгүні балық жиналатын орынды - балық қазанын тауып, самал деп аталатын құралмен мұзын ойып, «үкіжасап», жылымды су түбіне салады. Ойылған «үкінің» біріншісінен екіншісіне қарай жылымның қанатын нәрелмен (ұзын сырықпен) айдап отырады. Егер кішілеу ay болса, үкі аралығын сегіз метрдей етіп ояды да, астаумен байланыстырып қойып, ауды бір ойықтан салып, екінші жағынан түскен балықтарды майлық ыдысқа тоғытып ала береді. Мұз ойып, аумен балық сүзіп алуды «үкі сүзу» деп атайды. Жылымды қыстыгүні мұз астына құлақ / жетек арқанмен тартып жылжытып отырады да, мұз бетіне шығарар кезде айыр ағаш тәпекпен оның екі қанатын қосып, арасынан балық шығып кетуін бөгейді. Аудың қатқан мұзын шаулап қайтадан суға салып отырады. Жылымды тек қыста ғана салып отыратын болса, алты-жеті жылға, ұдайы қолданса екі жыл ғана қолдануға жарайды.&lt;ref&gt; Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. - Алматы: DPS, 2011. - ISBN 978-601-7026-17-2 &lt;/ref&gt;

== Балық аулауда қолданылатын құрал-жабдықтар ==
# Ақпа - үлкен өзендерге пайдаланылатын аудың бір түрі.
# Ақан ау - қызылбалық аулайтын ау.
# Жорамал - ұстаған балықты тізетін жіп.
# Жұтпа - балық жұтып қоятын қармақ.
# Жылым - теңізден балық аулау үшін қолданылатын ау.
# Ине қармақ - инеден иіп жасалған қармақ.
# Керме - балық аулайтын тор, ау.
# Қабадан - талдан тоқып жасалған балық аулайтын құрал.
# Қаза - балық ұстау үшін нар қамыстан тоқыған қоршау.
# Қама - қамыстан буып я тоқып жасаған ау.
# Қармақ - балық аулауға арналған қарапайым құрал.
# Қоржын ау - балық аулайтын екі бөлімді ау.
# Құрма ау - балық аулайтын үлкен ау.
# Сүзгі - судағы балықты сүзіп алатын ау.
# Сүймен - балық аулауда қолданылатын құрал.
# Сүңгі - балық аулайтын құрал.
# Тартым - балық аулайтын аудың бір түрі.
# Тор - балық аулайтын ау.
# Шанышқы - балық ұстайтын үш айыр істігі бар құрал.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

{{Балық аулау}}

[[Санат:Балық аулау]]</text>
      <sha1>68n04zpjfgg17mq9hz9poh0lcqpf7ob</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054492</id>
      <parentid>3054482</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T10:08:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ерден Карсыбеков</username>
        <id>3744</id>
      </contributor>
      <comment>[[Арнайы:Үлесі/Nurbekovanurly|Nurbekovanurly]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurbekovanurly|талқылауы]]) істеген нөмір 3054306 нұсқасын [[Уикипедия:Жоққа шығару|жоққа шығарды]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9168" xml:space="preserve">{{Unreferenced}}
[[Сурет:Kochi fishermen.jpg|thumb|200px|Үндістанның Кочи порттық қаласындағы балықшы]]
[[Сурет:Fishing in Seychelles.jpg|thumb|Сейшель аралдарындағы балық аулау]]
'''Балық аулау''' — тіршілік қамымен немесе емдік дәрі үшін [[Балықтар|балық]] ұстау. [[Мал шаруашылығы]]мен айналысқан қазақ халқы ертеде балық аулауды арнайы кәсіпке айналдырмағанымен, үлкен [[дария]] мен [[теңіз]], көл жағасындағылар қарапайым тәсілдермен балық аулағандығы туралы бізге жеткен деректерде айтылады.{{citation needed}} Олар қарапайым құрал түрлерімен, [[Шанышқы|шанышқымен]], [[Қармақ|қармақ сапу]], [[Найза|найзамен]] түйреу, [[Ілмек|ілме]] салу, тоспа, сүзу сияқты тәсілдермен аулаған. Балық аулауға сере, шанышқы, тартпа (шаппа) сияқты шаншып аулау құралдарын, қармақты пайдапанған. Сонымен қатар ұзын таяққа аттың құйрық қылын бекітіп жасаған ілмені суға салып, балық түсуін асықпай күтіп, ілме қозғалғанда оны тартып алып ұстайтын болған. Қармақтың түрі көп, соған орай құраушы бөлшектері де сан алуан: ине қармақ, әттік, жебе, темелек, жұтпа, шортан қармақ, жалтырауық, топтап салған бір етек қармақ, шаппа қармақ, салма қармақ т.б. Қазақтар орыс қоныстанушыларынан ау құрудың, көл ортасына «ыспамен» жетудің жолдарын үйренген. Балықшылық кәсібіне үйренген қазақтар малға айырбастап қайық сатып ала бастады. [[Ташкент]] темір жолы жүргізілген соң балық аулау одан әрі дами түсті.

Балық аулауға сәуір мен маусым аралығы және қыркүйек пен қазан айының бірінші жартысы ыңғайлы деп есептелген. [[Балық уылдырығы|Балықтың уылдырық]] шашар кезі су жылып, өзен тасыған маусым-шілде айларында болады. Өзендер тасып арнасынан асқан кезде, жайылма суларға да уылдырық шашады. Бұл кезде балық ауланбайды.

Балық мәселесін арнайы зерттеген Л.С. Бергтің жазуына қарағанда 1930 жылдары Аралда көктем мен күзде құрма, тоспа аулармен, [[бекіре]] мен [[ақ қайран]], [[сазан]], [[Торта балық|торта]], [[шортан]], [[көксерке]], [[ақмарқа]], [[жайын]] ауланған. Қаяз бен бекіреге ақан аулар салады. Сүзгі аулармен өзен суларынан ұсақ қаяз, тісті және ақмарқа аулайды. Қазақтар итбалықты еті мен майы үшін қыстыгүні аулаған.

Балық аулаудың күрделі түрі желі қармақпен балық аулау әдісі. Желі қармақ ұзындығы 50-60 м кендір арқанның бойына 2 м сайын 20-30 қармақ, бір жерге 40- 60 желі қатарынан жалғастырылып құрылатын құрылғы. Жүз елудей қармақ байланған алты кішкене желінің қосындысын балықшылар «сүре» деп атайды. Сүрелердің аралығына байлап, су түбіне тасталатын салмағы 20 кг-дай ауыртпалық желілерді бір орында қозғалтпай ұстап тұрады. Су бетінде жиырма шақты қалтқыдан тұратын көтергі оны батырмай көтеріп тұрады. Ертедегі қарапайым желінің ұзындығы 11-13 құлаш, желі аралары 18 см етіп байланған, бауы қысқалау бір қарыс қана кендірден жасалған. Бекіре, шоқыр, қорытпа аулаудың бір әдісі - қарашағырмаққа кендірден желі жасап, жіптің бойына 8-10 см сайын қара қармақтар байлау.

== Қамап аулау ==
'''Балықты қамап аулау''' - судың арнасын жырып жасаған жасанды айырықтан бөгеу (қарабура) жасап, айырықтың соңына тоғанша істеп, қамалған балықты аулау әдісі. Сондай-ақ иірімдегі балықты атпен, құрал көмегімен таяз қайраңға қаумалап айдап, жондары көрініп қашқан балықты таяқ, сабау, серемен соғып алады.

== Қыстыгүні аулау ==
'''Балықты қыстыгүні аулау''' - қыстыгүні балық жиналатын орынды - балық қазанын тауып, самал деп аталатын құралмен мұзын ойып, «үкіжасап», жылымды су түбіне салады. Ойылған «үкінің» біріншісінен екіншісіне қарай жылымның қанатын нәрелмен (ұзын сырықпен) айдап отырады. Егер кішілеу ay болса, үкі аралығын сегіз метрдей етіп ояды да, астаумен байланыстырып қойып, ауды бір ойықтан салып, екінші жағынан түскен балықтарды майлық ыдысқа тоғытып ала береді. Мұз ойып, аумен балық сүзіп алуды «үкі сүзу» деп атайды. Жылымды қыстыгүні мұз астына құлақ / жетек арқанмен тартып жылжытып отырады да, мұз бетіне шығарар кезде айыр ағаш тәпекпен оның екі қанатын қосып, арасынан балық шығып кетуін бөгейді. Аудың қатқан мұзын шаулап қайтадан суға салып отырады. Жылымды тек қыста ғана салып отыратын болса, алты-жеті жылға, ұдайы қолданса екі жыл ғана қолдануға жарайды.&lt;ref&gt; Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. - Алматы: DPS, 2011. - ISBN 978-601-7026-17-2 &lt;/ref&gt;

== Балық аулауда қолданылатын құрал-жабдықтар ==
# Ақпа - үлкен өзендерге пайдаланылатын аудың бір түрі.
# Ақан ау - қызылбалық аулайтын ау.
# Жорамал - ұстаған балықты тізетін жіп.
# Жұтпа - балық жұтып қоятын қармақ.
# Жылым - теңізден балық аулау үшін қолданылатын ау.
# Ине қармақ - инеден иіп жасалған қармақ.
# Керме - балық аулайтын тор, ау.
# Қабадан - талдан тоқып жасалған балық аулайтын құрал.
# Қаза - балық ұстау үшін нар қамыстан тоқыған қоршау.
# Қама - қамыстан буып я тоқып жасаған ау.
# Қармақ - балық аулауға арналған қарапайым құрал.
# Қоржын ау - балық аулайтын екі бөлімді ау.
# Құрма ау - балық аулайтын үлкен ау.
# Сүзгі - судағы балықты сүзіп алатын ау.
# Сүймен - балық аулауда қолданылатын құрал.
# Сүңгі - балық аулайтын құрал.
# Тартым - балық аулайтын аудың бір түрі.
# Тор - балық аулайтын ау.
# Шанышқы - балық ұстайтын үш айыр істігі бар құрал.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

{{Балық аулау}}

[[Санат:Балық аулау]]</text>
      <sha1>3puh9ieasqgknyrk1nz4lmotfg9oegy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жапон музыкасы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>95037</id>
    <revision>
      <id>3054425</id>
      <parentid>2741258</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:18:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Artanisen</username>
        <id>89571</id>
      </contributor>
      <comment>Koto_by_Fumie_Hihara_2016.png</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20617" xml:space="preserve">'''Жапон музыкасы''' — Шығыс Азияның сансыз көп аралдарын, [[Хоккайдо көлі]]нен бастап [[Рюкю архипелагы]]на дейін мекендейтін халықтардың өзіндік музыкалық дәстүрлерінің жиынтығы болып табылады. III ғасырда бастап [[Қытай музыкасы|қытай]] жәнө [[корей музыкасы]]мен өзара байланыста дамып, ортаазиялық және Оңтүстік-шығыс азиялық, сондай-ак индиялық-буддалық, XIX ғасырда соңынан бастап еуропалық және америкалық мәдениеттердің ықпалына ұшырады.
[[Яёи мәдениеті]] кезеңінде (біздің заманымызға дейінгі V ғасырда — біздің заманымыздың IV ғасырда) сиқыршылық ритуалдарда қытай және корей аспаптарына ұқсатылып, қоладан жасалынған музыкалық аспаптар ([[барабан]]дар, [[қоңырау]]лар) қолданылған. [[Ямато ірі тайпалық одағы]] құрылған соң, [[синтоизм]]мен (табиғат Құдайларына және бабаларының діни нанымдарына негізделген сенім жүйесі) байланысты би билеп, ән айтып, аспаптарда ойнау аркылы жүргізілетін мистериялық кагура діни нанымы кең таралады.
[[Буддизм]]нің калыптасуына байланысты (VI ғасырда) сёмё атты буддалық он айту салты дамиды. [[Сёмё]]нің негізгі категорияларына сан гимндері жатады. Санскрит тілінде — бонсан, қытай тілінде — кансан, жапон тілінде — васан деп аталады. Өн айту құрылысы (композициясы) қысқа ұзінділерден (сэнрицу-кэи) құралады. XIII ғасырда бастап Жапонияда [[дзэн]] - буддизм мектебінің таралуына байланысты ыдыс ([[тәрелке]]), [[сылдырмақ]], барабан сияқты соқпа аспаптар ұнімен үйлестіріліп айтылатын [[Сұң кезеңі]]нің (X—XIII ғасырлар) қытай-буддалық ән айту мәнері енді. Буддалық дәстүрлер (өсіресе орта ғасырда) ақсүйектік жапон музыкасының жеке өн түрлеріне, жанрына, стиліне әсер еткен.
Нара және [[Хэйан дәуірі]]нде (VIII—XII ғасырлар) конфуцизм әсерімен Жапонияның сарай маңындағы музыкалық өмірі [[Таң дәуірі]]ндегі Қытайдағыдай ұйымдастырылған еді, яғни &quot;[[Гагакурё]]&quot; музыкалық басқармасы, &quot;0 ута докоро&quot; ән айту баскармасы, маманданған музыканттар кауымы құрылды.
Сарай ән-би өнерінің түрі және жанрлары, әсіресе &quot;Гагаку&quot; қытай, корей, [[Үндістан]], [[Тибет]], Орта, Орталық және Оңтүстік-Шығыс Азия, маньчжур-тунгус халықтарының әсеріне ұшырады. VIII ғасырда бастап сарайда жапон аңыздарында сүйенген, бимен бейнеленген жапон музыкасының өзіндік түрі калыптасты. Гагакуді жапондандыру барысында халықтың музыка стильдері негізінде жаңа вокалды- аспапты жанр пайда болды. Ол Сайбара (әнші мен хордың гагаку оркестрінің сүйемелдеуімен кезектесіп айтылатын &quot;Жылқышылар өні&quot;), имаё (тәрелкелер-ыдыс және барабандардың сүйемелдеуімен айтылатын &quot;жаңа кезеңдегі әндер&quot;), роэй (хордың және ұш флейтаның сүйемелдеуімен поэмаларды кытай, жапон тілдерінде дәстүрлі әнмен айту) сиякты ұлттық стильдерге негізделген.
[[Комакуро]] (1192—1333) және [[Асикага]] (1335/38—1573) дәуірінде әскери жүйенің орнығуына және әскери әулеттің (самурайлар) өлеуметтік рөлінің өсуіне байланысты сарай музыкасының маңызы азайды. [[Энкёку]] (сарай мерекелері), жиџанкез монахтардың орындауындағы биве аспабының сүйемелдеуімен айтатын хэйкёку (әйгілі &quot;хэйкэ-моногатари&quot; аңызынан), сондай-ақ өнер театры сияқты вокалды стильдің негізгі түрлері дами бастады.
XVI ғасырда ортасынан бастап [[Жапония]]да португал христиандық миссионерлері пайда болды, католиктік мессаның музыкасында дәстүрлі жапон әні колданылды, еуропа музыкалық аспаптары — орган, [[скрипка]], [[гобой]] (Арима және Нагасаки қалаларында) кең тарай бастады.
[[Сурет:Man playing shamisen.jpg|right|thumb|[[Cямисэн]]де ойнаушылар]]
[[Токугава]] (1603—1867) дөуірінде, яғни Жапонияның сыртқы өлемнен бөлектенуі кезінде христиандықты жою саясаты жүргізілді. Қалалардың маңызының өсуіне байланысты театр жанрлары — ноо музыкалық драмасы, кейіннен кабуки драмасы, буираку қуыршақ театры дами бастады. Мамандандырылған орындаушылар мектебі дең- гейіндегі және әуесқой музыканттар арасында котоның сүйемелдеуімен өнді жеке орындау, [[сямисэн]]де, [[сякухати]]де ойнау кең тарай бастады.
[[Сурет:Japanese Koto.jpg|left|thumb|[[Кото]]]]
Музыка жөніндегі жапон ғылымының негізгі ережелері [[Кома Тикадзанэ]]нің &quot;[[Кёкунсё]]&quot;(1231), [[Абэ Суэнао]]ның &quot;[[Гаккароку]]&quot; (1690), т.б. трактаттарында айтылған. Гагаку музыкасына қарағанда [[бива]], [[сякухати]], [[кото]], [[сямисэне]]де аспаптарында ойнаумен (әндетіп) байланысты музыкалық дәстүрлер үлкен ұлттық ерекшелік болып есептелінеді. [[Мёсёбива]] (VII ғасырда бастап) — будда сутраларын, діни аңыз поэмаларды биваның сүйемелдеуімен өуендетіп айту, [[хэйкэбива]] (XII— XIV ғасырлар) — &quot;[[Хэйкэ-моногатари]]&quot; эпосынан аңыздар, (соқыр [[монах]]тар — [[мёсё]] орындаған); [[сацумабива]] (XVI ғасырда) — [[самурай]]лар арасында, кейіннен жалпы халық арасында кең тараған мёсёбиваның бір түрі; [[тикуд- зэнбива]] (XIX ғасырда — XX ғасырда басы — сямисэнға арналған музыка және мёсёбива негізінде құралған) сияқты әр түрлі орындаушылық дәстүрлер бивамен байланысты.
[[Сурет:Koto_by_Fumie_Hihara_2016.png|right|thumb|[[Масаё Исигурэ]] [[кото]]да ойнап жатыр]]
[[Кото]]да жеке ойнау дәстүрі XVI ғасырда соңына қарай дами түсті, яғни будда монахтары мен конфуцилік ортада цикусигото дәстүріндегі музыка кең тарады, ол қытайдағы цин аспабында орындау аясында қарастырылған арнайы философиялық-этникалық доктринаға сүйенді. Атақты орындаушы [[Яцухаси Кэнгё]] (XVII ғасырда) [[Хэйан дәуірі]]нде орындалып жүрген сюита түріндегі котоға арналған таза аспаптық композициясы — [[данмоно]]ны қайта жаңғыртты. Оның орындаушылық мөнері Икутарю (XVII ғасырда аяғы), [[Ямадарю]] (XVIII—XIX ғасырлар) атты кейінгі [[Кото мектебі|Кото мектептеріне]] негіз болды.
XIII—XIV ғасырлар будда монахтары арасында сякухатида ойнау дәстүрі дамыды. Сякухатиге (XVIII ғасырда бастап) арналған музыканың классикалық түрлері 2 типке бөлінеді: [[хонкёку]] (ерекше музыка), [[гайкеку]] (өзгелерден қабылдаған пьесалар).
XVI—XIX ғасырлар сямисэнеде ойнау дәстүрі барлық әлеуемттік таптар мәдениеті арасында тарады. Әсіресе бунраку қуыршақ театрында және бабуки театрында сямисэн аса маңызды рөл ойнай бастады. Вокалды аспапты композицияларда сямисэн партиясы вокалдан қалыспады.
XVII ғасырда бастап кото және сямисэн аспаптарында катар орындау төжірбиесі (дуэт), ал XIX ғасырда екінші жартысынан бастап трио (кото, сямисэн, сякухати), яғни санкёку композициясын орындаушылар қалыптаса бастайды.
[[Сурет:Bugak001.jpg|left|thumb|[[Бугаку]] би қойылымы]]
Ежелгі синтоистік мистериялар, маска киген буддалық би драмасы спектакльдері — [[гигаку]], сарайдағы би қойылымдары — [[бугаку]], қарапайым халықтық сюжеттік қойылым — [[саругаку]], ақсаңдап билеу драмасы — [[эннэ-но маи]], [[дэнгаку]] спектакльдері, т.б. Жапон театрының түрлі дәстүрлі формалары XIV—XV ғасырларда [[ноо]] музыкалық би драмасында талданып, жинақталып алынды. Нооның көркемдік принципі (негізі) [[дзэн]] — буддизмнің ыкпалымен калыптасты. Нооның негізін салушы артистер [[Киёцугу Канъами]] (1333—1384) және оның баласы [[Мотокиё Дзэами]] (1363—1443),олар Ноопринциптерін арнайы трактаттарда теориялық жағынан калыптастырды. Ноода сөз сөйлеу және көркем сөз оқу шеберліғі ән айтумен кезектесіп келіп отырады. Онда негізгі кейіпкерлермен катар спектакльде дзи вокалды тобы және құрамында тайко, оцудзуми, коцудзуми барабандары, нокан флейтасы бар хаяси аспабы ансамблі бірге қатысады. Нооның дәстүрлі репертуарында 200-ден астам пьеса бар.
XVI ғасырда аяғы—XVII ғасырда басында жапон театр дәстүрінде Ноодан баска [[Кабуки]] және [[Дзёрури театры|Дзёрури театрлары]] болды. Кабуки — ән айту мен аспапты интерлюдия, нэмбуцу-одори биі негізінде калыптасқан. [[Сямисэн]] сүйемелдеу дәстүрлі кабуки және дзёрури театрларының карым-қатынасын жақындастыра түседі. I
[[Миндзоку-онгану]] дәстүрлі музыкалық шығармашылық стилі мен түрлерінің әржактылығымен ерекшеленеді. Рюкю, Окинава аралдары музыкасының құрылымдық негізі ерекше, айндар шығармашылығы да өзінше ерекшеленіп көрінеді. Мамандар 3 негізгі бағытты белгілеп отыр. Олар: варабэута (балалар әні), минъё (халық әндері), миндзокугэйно (дәстүрлі театрлық қойылымдарға арналған музыка). Минъёге 2 музыкалық стиль — оивакэ, ягибуси кіреді. Минъёда 5 сатылы дыбыс текшелерінің 4 түрі қолданылады. Дәстүрлі қойылымдар — идиофоны-[[дэбёси]] (табак), [[канэ]], [[сури-дзасара]], [[биндзасара]], [[ецудакё]], т.б. түрлі аспаптардың сүйемелдеуімен жүргізіледі.
[[Сурет:Two geishas playing shamisen.jpg|right|thumb|[[Гейша]]лар [[сямисэн]]де ойнап жатыр]]
Аяқталмаған буржуазиялық революция (1867—1868) [[Мэйдзи дәуірі]]ндегі (1868—1912) жапон музыкалық мәдениетінің дамуының жаңа кезеңі болды, яғни өзге Еуропа мемлекеттері мен АҚШ-тың тәжірбиелері музыка өмірін ұйымдастыруда колданыла бастады. XIX ғасырда соңынан бастап армияда Еуропа үлгісінде әскери оркестрлер кұрылды. 1880 Батыс Еуропалық негіздегі музыкалық педагогикалық білім беру жүйесін қалыптастыруда жапон ағартушысы және музыка қайраткері Идзава Сюдзи және американдық педагог, сазгер Л.У.[[Мейзон]] үлкен рөл атқарды. Арнайы музыкалық білім беру жүйесімен катар бастауыш мектептерде музыкалық білім беру тәжірибесі енгізілді. 1887 жылы [[Токио музыка мектебі]], кейін [[Осака]], [[Киото]], т.б. қалаларда музыкалық оқу орындары ашыла бастады, дәстүрлі музыка оқу институты да өз жұмыстарын токтатқан жоқ. XX ғасырда басынан бастап Жапонияға жұмыс істеуге және гастрольге шетелдік музыканттар келіп (Я.Хейфец, Ф.Крейслер, С.С.Прокофьев, А.Н.Черепнин, Й.Цимбалист, А.Я.Могилевский, т.б.), көптеген жапон музыканттары Еуропа және АҚШ елдерінде білім ала бастады. XIX ғасырда аяғы мен XX ғасырда басында симфониялық оркестрлер, &quot;[[Асакуса&quot; опералық труппасы]] (1920), [[&quot;Еуропа музыкасын насихаттаушы қоғам&quot;]] (1911), жапон филормониялық қоғамы (1925), жаңашыл сазгерлер федерациясы (1930), Шығыс Азия музыкасын зерттеуші жапон коғамы құрылды. Музыкалық журналдар &quot;Онгаку хёрон&quot; (&quot;Музыкалық сын&quot;, 1933 ж. бастап) шыға бастады. Атақты музыканттар ішінен, [[сазгер]] әрі [[дирижер]] — [[Ясмада Косаку]]; сазгерлер — [[Киёсэ Ясудзи]], [[Мияги Митио]], [[Набутоки Киёсэн]], [[Мацудайра Ерицунэ]]; музыкатанушылар — [[Хиросада Тамура]], [[Танабэ Хисао]], [[Танака Сёхэй]]лерді атауға болады.
1945 жылдан соң ұлттық музыкалық өнерге негізделген, шетелдік авангардизм са/іасына бағытталған және дәстүрлі жапон музыкасы элементтерін авангардизм элементтерімен байланыстырған кешенді бағыт қалыптасып, поп-музыка, рок-музыкамен қатар түрлі ойын-сауық түрлері кең тарай бастады. 1950—1960 жылдары джаз музыкасы дами бастады: [[дирижер]]лер — [[Уэда Масаси]], [[Сайто Хидзо]], [[Ватанабэ Акзо]]; әнші — [[Оно Тэруко]]; [[пианист]]ер — [[Накамура Хироко]], [[Мауцуура Тосико]]; [[скрипкашы]] — [[Сато Еко]]; [[виолончелист]] — [[Ивасаки Юдзи]]ді атауға болады. [[Музыкатанушы]]лар — [[Сонобэ Сабуро]], [[Кисибэ Сигео]], [[Тамба Акира]], [[Ямагути Осаму]]ды атап өтуге болады.
Жапонияның қазіргі музыкалық өмірі көптеген қоғамдар мен ұйымдардьш қызметіне байланысты. [[Токио]]да [[Халықаралық музыкалық коғам]]ның жапон бөлімі, [[Халықаралық өнер қоры]] және т.б. орналасқан. Жапонияда &quot;[[Фудзивара кагэкидан]]&quot; және [[&quot;Никкикай&quot; опералық труппасы|&quot;Никкикай&quot; опералық труппалары]], [[&quot;Сицунай кагэкидан&quot; камералық опера ансамблі]], 20 шақты симфониялық [[оркестр]], камералық, аспапты ансамбльдер, сонымен қатар [[Токио ішекті аспаптар квартеті]], [[Камимото Есио]], [[Сиран]], т.б. жетекшілігіндегі хор ұжымдары жұмыс істейді. Дәстүрлі музыкалық театр ұжымдары музыка өнерінде маңызды рөл атқарады. Мысалы, [[Император сарайының &quot;Сигэнкан&quot; гагаку оркестрі]], [[&quot;Ниппония&quot; ұлт аспаптар оркестрі]], [[Ұлттық театр труппасы]].&lt;ref&gt;Өнер: Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 
11-сыныбына арналған оқулык/Қ.Болатбаев, Е.Қосбармақов, А.Еркебай. — Алматы: &quot;Мектеп&quot; баспасы, 2007. ISBN 9965-33-998-8&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;

{{wikify}}

[[Санат:Өнер]]
[[Санат:Жапония музыкасы]]


{{stub}}</text>
      <sha1>m0wtfjcuft8v4divrv09gqvu4845li6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>МузАРТ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>120001</id>
    <revision>
      <id>3054329</id>
      <parentid>2927945</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T15:21:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>BirJarq</username>
        <id>120985</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9716" xml:space="preserve">{{Музыкалық топ
 |Топ атауы           = МузАРТ
 |Шынайы атауы        =
 |Логотипі            = 
 |Логотип ені         = 
 |Суреті              =MuzART.jpg 
 |Сурет тақырыбы      = МузАРТ&lt;br /&gt;
Солдан оңға қарай:  Кенжебек Жанәбілов,  Сәкен Майғазиев, Мейрамбек Бесбаев.
 |Сурет ені           = 300px
 |Фон                 = 
 |Жанры               =  эстрада
 |Белсенділік жылдары     = 2001 — осы уақытқа дейін
 |Мемлекет            = {{KAZ}}
 |Қайдан              = Алматы
 |Тілі                = [[қазақ тілі|қазақша]]
 |Басқаша атауы       = 
 |Лейблы              = 
 |Басқа да жобалары   = Меломен
 |Құрамы              = [[Сәкен Қордабайұлы Майғазиев|Сәкен Майғазиев]], [[Мейрамбек Әбіләшімұлы Бесбаев|Мейрамбек Бесбаев]], [[Кенжебек Тұрсынбайұлы Жанәбілов|Кенжебек Жанәбілев]]
 |Бұрынғы қатысушылары    = [[Мақсат Базарбаев]], Болат Жолдасов
 |Сайты               = [http://www.via-muzart.kz/ via-muzart.kz]
}}
'''МузАРТ''' — [[Қазақстан]]дық вокалды-аспапты ансамбль. «МузАРТ» – көне түркі тілінен шыққан, «УЗ» – сал, сері, тағы сол сияқты ер азаматқа тән қасиеттерді, ал «АРТ» - биік, шың, [[тау]] деген мағынаны білдіреді.

Топ алғаш құрылғанда құрамында үш әнші өнер көрсетсе, қазіргі уақытта ВИА сегіз мүшеден тұрады: [[Мейрамбек Әбіләшімұлы Бесбаев|Мейрамбек Бесбаев]], [[Сәкен Қордабайұлы Майғазиев|Сәкен Майғазиев]], [[Кенжебек Тұрсынбайұлы Жанәбілов|Кенжебек Жанәбілев]], Ғалымжан Артықбаев, Ерлан Құлахметов, Бексұлтан Арман, Ерік Жасақбаев. Сонымен қатар, топтың құрамында [[Мақсат Базарбаев]] және Болат Жолдасовтар өнер көрсетті. Топ құрылғалы бері топтың арт-директоры қызметін Ерлан Жүнісбай, музыкалық продюсері қызметін Бексұлтан Арман атқарып келеді.

== Топтың тарихы ==
[[Сурет:Muzart ансамблі.jpg|thumb|250px|right|МузАРТ ансамблі]]
МузАРТ тобы 2001 жылдың сәуір айында құрамында Сәкен Майғазиев, Мейрамбек Бесбаев және Мақсат Базарбаев бар [[трио]] ретінде құрылған. Топтың алғашқы орындаған әні – [[Мұқағали Сүлейменұлы Мақатаев|Мұқағали Мақатаевтың]] сөзіне жазылған [[Қанат Ибраимов]]тың «Сенің көзің» атты шығармасы. Бұл әнді олар алғаш рет Алтынбек Қоразбаевтің концертіне алып шығады. Содан бері МузАРТ елге таныла бастаиды.

* [[2003 жыл|2003]] жылы 16-17 желтоқсан «Өз елім» атты жеке концерті өтті. 
* [[2003 жыл|2003]] - [[2004 жыл|2004]] [[Қытай|Қытай Халық Республикасында]] және [[Ресей]]де ән сапары өтті.
* [[2005 жыл]]ы топ мүшелерінің бірі Мақсат Базарбаев жеке әншілік жолына түсіп, орнына топтың жаңа мүшесі ретінде [[Кенжебек Тұрсынбайұлы Жанәбілов|Кенжебек Жанәбілов]] келеді. 
* [[2006 жыл]]ы [[Түркия]] елінде жеке концертін берді.
* [[2007 жыл]]ы «МузАРТтың» құрамы кеңейтіліп, топ вокалды – аспапты ансамбль ретінде өз жұмысын бастады.
* [[2008 жыл]]ы мамырда «МузАРТ» ансамблінің есеп беру концерті өтті.
* [[2008 жыл]]ы 14 желтоқсан Ансамбль Ресейдің [[Санкт-Петербург]] қаласында жеке концертін берді.
* [[2009 жыл]]ы [[Алматы облысы]]ндағы «Максимум» Акционерлік Қоғамы өнімдерінің біріне ансамбльдің атын беруді ұсынды. 
* [[2011 жыл]]ы «МузАРТ» тобына 10 жыл толуына байланысты 27 сәуір күні Астана қаласындағы «Қазақстан» орталық концерт залында мерейтойлық концертері өткізіледі.
* [[2013 жыл]]ы «МузАРТ» тобына 12 жыл толуына байланысты 20 сәуір күні Алматы қаласындағы Республика Сарайында концерт берді.&lt;ref name=Appliances&gt;[http://www.via-muzart.kz Топтың тарихы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120104065632/http://www.via-muzart.kz/ |date=2012-01-04 }}&lt;/ref&gt;
* [[2016 жыл]]ы «МузАРТ» тобына 15 жыл толуына орай 8 шілде күні Астанада &quot;Қазақстан&quot; орталық концерт залында үлкен концерттерін берді.

== Шығармашылығы ==
«МузАРТ» вокалды-аспапты ансамблінің орындайтын әндерінің көпшілігі эстрада жанрына жататын шығармалар. Сонымен қатар, ансамбль репертуарынан халық әндері мен ретро әндерді де табуға болады. 2011 жылға дейінгі он жылдық тарихында 46 ән жазған. Олардың қатарында «Өз елім», «Шынарым», «Шашбаулым», «Қазақтай ел қайда», «Сағындым Алматымды», «Үшқоңыр», «Анаға сәлем», «Қайран көңіл» атты әндері бар. 

4 альбомы жарық көрген: 
* «Сенің көзің» (2003)
* «Әттең-ай» (2005)
* «Есіңе ал» (2007) &lt;ref name=Appliances/&gt;
*«Рахмет саған туған ел» (2014)

=== Жеке альбомдары ===
'''Мейрамбек Бесбаев'''

* «Ән-термелер»
* «Аяулыма»

'''Сәкен Майғазиев'''

* «Бал әнім» (2012)

'''Кенжебек Жанәбілев'''

* «Сағыныш, тамшылары»

== Жетістіктері ==
«МузАРТ» тобының әншілері Сәкен Қордабайұлы Майғазиев, Мейрамбек Әбіләшімұлы Бесбаев және Кенжебек Тұрсынбайұлы Жанәбіловтер «Дарын» жастар сыйлығының иегерлері болып, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген мәдениет қайраткерлері атанды. Алтын Самұрық «Ұлттық үздік әнші жүлдесі» жобасының он үздігінің қатарына енгені үшін марапатталды.&lt;ref name=Appliances/&gt;
2013 жылы қыркүйекте MUZZONE телеарнасынын ЕМА премиясында МузАРТ тобы &quot;Үздік ұжым&quot; номинациясын жеңіп алды.

==Топ мүшелері==
* '''Сәкен Майғазиев''' - 1975 жылы 1 қаңтарда [[Түркістан облысы]], [[Созақ ауданы]]нда туған. 1997 жылы үйленген, әйелінің аты - Динара, ұлының аты - Әділет 1998 жылы дүниеге келген, қызы - Раяна 2014 жылы дүниеге келген, қызы - Мариам (2016). 
* '''Мейрамбек Бесбаев''' - 1976 жылы 8 қарашада [[Жамбыл облысы]], [[Меркі ауданы]]нда туған. Үйленген. Жарының есімі - Мархабат, қызы - Кәусар, ұлы - Әбухайыр (2015).
* '''Кенжебек Жанәбілов''' - 1982 жылы 14 шілдеде [[Түркістан облысы]], [[Созақ ауданы]]нда туған. 2005 жылы топ құрамындағы Мақсат Базарбаевтің орнына келген. Бір ұл, екі қыздың әкесі.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.via-muzart.kz/ Топтың ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120104065632/http://www.via-muzart.kz/ |date=2012-01-04 }}
* [https://nodir.net/artist/muzart/ Песни МузАрт] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180808234434/https://nodir.net/artist/muzart/ |date=2018-08-08 }}
* [https://bisyor.net/tags/%D0%9C%D1%83%D0%B7%D0%90%D1%80%D1%82+2018/ https://bisyor.net/tags/МузАрт+2018/]

[[Санат:Қазақстан музыкалық ұжымдары]]</text>
      <sha1>l2p6y57rvbjfe9sfram5js60w2hl6kz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Kasymov</title>
    <ns>3</ns>
    <id>122375</id>
    <revision>
      <id>3054490</id>
      <parentid>3053036</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T10:06:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ерден Карсыбеков</username>
        <id>3744</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="95158" xml:space="preserve">{{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022}}
 
{{астынан}}

== Кері байланыс ==

{{@|Madi Dos}}, {{@|Аrysтanbek}} телеграмда бармын, менде уақыт тығыз, оны түсіндіріп отыратын уақытым болмайды. Сосын нені түсіндермін? ''Болмасаңда ұқсап бақ'' демекші үлгілерді мен көбіне орыс, кейде ағылшын уикиден қарап жасаймын. Madi Dos қатысушыға дені дұрыс мақала, санаттарға қарап көрсеңіз болады деп түсіндіргенмін. Өзіміз де уикипедияны солай ізденіп, сұрап үйренгенбіз. --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 15:01, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06)

:Елдің бәрі бірдей емес Касымов мырза. Жарайсыз, үйренгеніңіз жақсы екен. Алайда уикиді түсінбейтін, бірақ мақала қосып өңдегісі келетін, үлес қосқысы келетін адамдар бар. Сондай энтуазистердің бетін бұрып бағыт сілтеп жіберуге қазіргі зымыраған уақытта  уики беті жеткіліксіз сияқты.Ал мессенжерлерге, Телеграмға адамдар  жедел кіріп сұрақтарына жауап алуға ыңғайлы. Топқа кіргіңіз келмегенді мен сізді &quot;ұрының арты қуыс&quot;  дегендей басқаша түсіндім. 
:''Сосын нені түсіндіремін?'' Уикиде жетеді түсіндіретін нәрсе.  [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 01:13, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06)
::@[[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] мырза бізде онсызда белсенді қатысушыдар өте аз, жеке басына тиісіп белсенділерді Уикипедиядан суытып алуымыз мүмкін, бізге арбаны да сындырмайтын, өгізді де өлтірмейтін бейтарап жолды ұстану керек. Қараңыз: [[Уикипедия:Сыпайылық]] &lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:39, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06)
:::{{@|Madi Dos}} мен оны жазып көрсете алмаймын, осында н/е телеграмда қандай айырмашылық бар? ''Энтуазистер'' мысалы ретінде таңдаулы/жақсы мақалаларды қараса болады, тегі болмай жатса басқа дамыған уикилерді қарап көрсің. Кезінде жоғарыда айтып кеткендей басқа уикиден қарап, қиналсақта біршама нәрсені үйрендік (біраз қатысушылар солай жасады). Қазір қайта көптеген үлгі, санаттар, жақсы көлемді мақалалар жетіп тұр ғой. Егер шын ыңталары болса, менің (өзіне көп алатын админ сымақ демекші) көмегім шамалы болады-ау. Түсінгенім мен оларға түсіндірмегендіктен дамуыларына кедергі жасап жүрсіз деген сізден сондай ой келді, бұл еркін тегін, әркім өз ыңтасы мен шабытына байланысты дамитын жоба негізі. --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 21:34, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06)

== Мәліметті неге өшірдің? ==
[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA_%D3%A9%D0%BD%D0%B5%D1%80&amp;action=history Зергерлік өнер мақаласындағы мәліметті] неге өшірдің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06)
:Айдын мырза екеуі мүлдем бөлек тақырыптар ғой. Зергерлік өнер ол дереккіз зат еcім, зергерлік бұйымдар деректі зат есім, яғни қолға ұстап көзбен көріп, тістеп иіскеп көруге болатын заттар. --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:47, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06)
:: Arystanbek, мақаланы дұрыс қалыпқа келтіргеніңіз үшін рақмет! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:54, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06)
:{{@|Arystanbek}} алты жыл бұрынғы нәрсе екен, тәжірибе аз болғаннан дұрыс біріктірмеген екенмін, интеруики мен санатты қойып шығу керек. Маған сілтей бермей --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 21:21, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06)

== Бұрыс белсенділік ==

[[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы қандай мақсатпен жойып тастағансың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:58, 2022 ж. қаңтардың 28 (+06)
*Әй, админсымақ, сұраққа неге жауап бермей жүрсің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:15, 2022 ж. ақпанның 11 (+06)

== Неге Ғабдул-Ғани деген адамқа бан бермейсіз? ==

Неге осы адамға бан бермейсіз? Ол жалайыр тайпасы туралы өтірік деректер қоса береді! Наймандар жайлы өтірік қоса береді! Бұл деген таза ақымақтық! Уикипедия админдары қайда қарап жүр? [[Қатысушы:Zhursin|Zhursin]] ([[Қатысушы талқылауы:Zhursin|талқылауы]]) 16:09, 2022 ж. ақпанның 4 (+06)

== Үлгі:Кино→ |Жыл ==

Қайырлы кеш Kasymov! Сізге жүгінбегелі біраз уақыт болыпты, 2020 жылдағыдай сіздің талқылауыңызға жиі жазған кездерді сағынып кетіппін, шынында!:)

Іске келер болсақ, [[:Үлгі:Кино]] үлгісіндегі Жыл бөлімінде автоматты сілтемені дұрыстау керек сияқты, өйткені қандай да бір фильмнің шыққан жылын мысалы 2007 деп жазғанда тек сол жазған 2007 ге ғана сілтейді, ал «2007» дегеніміз «2007 жыл» деген мақалаға айдау беті болып табылады, сондықтан мақаланың үлгісінде жасыл сілтеме пайда болады. Сол жасыл сілтеме пайда болмайтындай, автоматты түрде «???? жыл» дегенге сілтейтіндей жөндесеңіз.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 18:10, 2022 ж. ақпанның 5 (+06)

:@[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] [[Арнайы:Diff/2982636|осылай жазса]] жетпей ме? Осылай дұрыс сияқты. &lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. ақпанның 5 (+06)
::{{@|Nurtenge}} жасалды, тек санмен көрсету керек: '''2009''', {{@|Arystanbek}} мырза олай жасаса санат шықпай қалады --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 18:27, 2022 ж. ақпанның 6 (+06)
:::Рахмет көп-көп! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 21:38, 2022 ж. ақпанның 6 (+06)

== Туған күнге байланысты санатты неге алып тастадың(ыз)??? ==

Мысалы, 5 мамырда туғандар деген санатты алып тастапсыз, не үшін? Олар басты бетте бүгін туғандар деген бетте шығып тұрмай ма??? Қандай себеппен алып тастадыңыз. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. ақпанның 5 (+06)
:{{@|Madi Dos}} Нақтырақ қай мақалада алынып тастады? Дәлірек көрсетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 18:28, 2022 ж. ақпанның 6 (+06)
::[[:Санат:5 мамырда туғандар|Санат:5 мамырда туғандар]] осы санатты кеше  [[Ілияс Жансүгіров]] бетінен аластапсың. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06):
:::{{@|Madi Dos}} иә алдым, себебі үлгіні дұрыс толтырса ондай санаттың қажеттілігі шамалы. Егер ''туған/қайтыс болған күні'' параметрін дұрыс толтырса автоматты түрде туған жылы және күні бойынша санаттар пайда болады. Сондай нәрсе туған/қайтыс болған жері және мамандықтары бойынша арналған үлгілер бар. Асықпай дұрыстап қарасаңыз, ''5 мамырда туғандар'' санат ешқайда кеткен жоқ. Түсінген шығарсыз деген ойдамын. Бір данышпан кісі ұқсап шайып кетпейтіңізге үміттемін) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 17:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06)

== Тағы қате үлгі ==
[[Ричард Брэнсон]] дегенді жедел жоюға ұсыныпсың, еш түзетпей. Жою үлгісін қате қойғансың, аударманың сапасына байланысты арнайы үлгілер бар. Ондай есуастықты қою керек, Kasymov. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:19, 2022 ж. ақпанның 6 (+06)

:мына мақаланың аудармасы шынында да мағынасыз болып кеткен екен, бұлай өтірік санын көбейткенше, аз да болса саз аударып мағыналы қылып салу керек еді. Менің ойым. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:24, 2022 ж. ақпанның 7 (+06)
:мынаны түзетпей ақ жаңасын бастай салған дұрыс сияқты қайтадан. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:26, 2022 ж. ақпанның 7 (+06)

* Kasymov, сен қате қойған үлгіні Nurkhan деген саналы қатысушы алып тастаған. Содан үйреніп жүр... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:11, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)

== Дереккөздерді жою вандализмге жатады ==

[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&amp;type=revision&amp;diff=2949388&amp;oldid=2946292 Мына өңдемемен] сен [[Қымыз]] мақаласындағы дереккөзді жойып тастағансың. Бұл қатеңді мен өшірдім. Администратордан вандализмді ешкім күтпейді, бірақ сен шын администратор емес екенін түсінемін. Ескерту ретінде қалсын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. ақпанның 14 (+06)
:Сол өте мықты дереккөзді пдф немесе скан нұсқасында ''Қазақ совет энциклопедиясы, 7-том.'' '''Қымыздың шипалық, емдік маңызы зор''' деген сөзін көрсетуіңзді өтінемін, және кітаптың авторы мен жылы қай бетте алынғаны баспасын көрсетуді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 15:53, 2022 ж. ақпанның 14 (+06)
:: Сен осы мықты дереккөзді өміріңде көрмегенсің ба? Онда [[Қазақ Кеңес энциклопедиясы|мына мақаланы]] оқып шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:39, 2022 ж. ақпанның 16 (+06)

== Мақаланы жою себебі ==

Сәлеметсіз бе, өзімнің жеке кеңістігіме жарияланған мақалалар неге жойылды? Себебін айтсаңыз [[Қатысушы:Aubakirova Aisana|Aubakirova Aisana]] ([[Қатысушы талқылауы:Aubakirova Aisana|талқылауы]]) 23:20, 2022 ж. ақпанның 20 (+06)
:Саламатсыз, {{@|Aubakirova Aisana}} мақаланы зертханаңызда немесе инкубатор арқылы бастасаңыз дұрыс болар еді. --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 10:28, 2022 ж. ақпанның 22 (+06)

== Өңдемені өшіру ==

Қайырлы күн! Неліктен DariaUrinbasarova21nis есімді қолданушының соңғы өңдемелерін шегіндірдіңіз? Соңғы өңдемелері: [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов]], [[Криштиану Роналду]], [[Мұхаммед Фетхуллаһ Гүлен]]. --[[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]]) 23:37, 2022 ж. ақпанның 22 (+06)
:Қайырлы кеш, себебі мақаланы тізім арқылы толтырып жатыр. Әрлеу жағынан әдемі емес көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 22:47, 2022 ж. ақпанның 23 (+06)

== Имам Шамиль ==

Сәлеметсіз бе. [[Шәміл]] мен [[Имам Шамиль]] деген мақалаларды байланыстыру (біріктіру десе де болады?) керек еді. Егер мүмкіндігіңіз болса, біріктіре аласыз ба? Кейбір қатысушылардан ұсыныс келіп жатқан еді. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 19:28, 2022 ж. ақпанның 27 (+06)
:Жасалынды --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 14:35, 2022 ж. ақпанның 28 (+06)

== Өндемені жою. ==

Сәлеметсізбе Қасымов! Сіз неге менің өндемемді алып тастап жатсыз онда не қателік бар ма не мен бәрін дұрыс істеген едімғо немесе карточка дұрыс қойылмаған ба? [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 17:58, 2022 ж. наурыздың 9 (+06)
:қатысушы дегенге жылжытыпсыз, зертхана немес инкубаторға бастасаңыз дұрыс болар еді --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 18:06, 2022 ж. наурыздың 9 (+06)

Қатысушы деген бетке жылжытсам өзімнің бетіме жылжыттымғо онда не қателік Нұрлан Қоянбаевты сонда жасап жатырмын ғой қате болғаннан кейін өзім өндеп қайтіп аударып аламғо. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 18:20, 2022 ж. наурыздың 9 (+06)
:{{@|J.J.Portman}} қолданыстан шығып кеткен, әрі қате жоюлыға ұсынылған үлгілерді қойып жатырсыз. Сонымен қатар оның қойған өзінінде де толтырмай жатсыз. Сондықтан кері қайтарылды. Қазуикиде тұлғаларға арналған әртүрлі үлгілер бар --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:25, 2022 ж. наурыздың 9 (+06)

Жарайды ал мақұл енді оны нестей алам оны тіпті менің зертхана қатысушы черновигінен алып тастасаңыз мен нені өзгерте аламын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:29, 2022 ж. наурыздың 9 (+06)
:Зертхана бетіңізге көшірдім. Үстіңгі сол жақта орналасқан --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:33, 2022 ж. наурыздың 9 (+06)

Жарайды ниетіңізге рахмет қазір кіріп көрем сосын жақын арада өңдеп сізге тексеруге жіберем жасап біткен соң сіз соны тексеріп талаптарға сай келсе негізгі кеңістікке аударасыз келмесе аяғына дейін жөндеп ережеге сай етіп қайта жасаймын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. наурыздың 9 (+06)

== Жаңа бастама ==

Қайырлы түн, Kasymov! Мүмкін менің идеям сізге орынсыз немесе абсурд болып көрінер, бірақ мен оған назар аударуыңызды сұраймын. Өзіңіз білетіндей, қазақша Уикипедиясындағы мақалалардың сапасы шетелдік бөлімдерден айтарлықтай артта қалып отыр. Көптеген мақалалар қысқа, сапасыз, және әшейін, қалай болса солай жазылған. Мен қазақша бөліміндегі мақаладар сапасын көтеру үшін орыс бөлімінің үлгісі бойынша мақалалар жазу арқылы түзетуге тырысып жатырмын. Алайда, көбірек сапалы мақалаларды жазуға уақыт жетпейді. Сол себепті, [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|Сенімді дереккөздерге]] сүйене отырып, нақты, сапалы мақалалар жаза алатын кем дегенде 5-10 адамнан тұратын топты жинау керек. Менің ойымша, мақала жазуды толығымен реформалау керек: ағылшын тіліндегі үлгіге сәйкес сенімді дереккөздермен сапалы мақалалар жазу. 

Уикипедия — әркім өз өзгерістерін жасай алатын бос орын. Тәуелсіз сауатты қатысушылар белгілі бір «альянсқа» құрылуы болатын еді. Сондықтан Мен сізге осы жобаны құрметті администратор ретінде қарастыруды ұсынамын! Сізден нұсқаулар, кеңестер мен сын беруіңізді сұраймын. Сұрақтарыңыз болса сұрай беріңіз!

Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:33, 2022 ж. наурыздың 12 (+06)
:{{@|Айвентадор}} Рахмет, осыны Салиха, Мықтыбек мырзаларға да жазыңыз. Мен қолымнан келгенше көмектесуге тырысамын. Кеңесім мақаланың мазмұнын сапалы, мағыналы болуын тілеймін. Себебі, көп қатысушы аудару функциясы арқылы орыс немесе ағылшын уикидің дубликатын жасап жатыр, әрі кейбіреулерінің мағыналары қызық шығып жатады. Ьастысы соған назар аударса, менен жетіспейтін үлгілерді жасауға тырысамын) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:27, 2022 ж. наурыздың 13 (+06)

* Кеңесіңізге үлкен рақмет! Мықтыбек мырза мен Салиха ханымға жаздым. Жауап күтудемін. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 10:51, 2022 ж. наурыздың 13 (+06)

* Қайырлы кеш, Kasymov мырза! Жобаны іске асыру процессі созылып кеткенінен кешірім сұраймын (алдында айтқандай, уақытым өте шектеулі. Бүгінгі күні демалыс басталғаннан соң жазып отырмын). Қазір менде жобамның бағдарламасы және негізгі принциптері жазылған «Уикипедия:Альянс» деген атты мақала дайындамасы бар. Жазуға рұқсат ете аласыз ба? (Мақаламды орынсыз деп өшіріп тастайды деп ойлап отырмын). Қазір администрация мүшелеріне және тәжірибелі қатысушыларға ұсыныс тастаудамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:45, 2022 ж. наурыздың 18 (+06)

== Анықтауға көмектесіңіз, мен жаңа қызмын ==

Сәлеметсіз бе, құрметті Kasymov. 
Өкінішке орай, мен мақаланы негізгі бөлімге қалай аударуға болатынын түсінбедім (барлығы оқиды). Мақала орыс википедиясынан аударылған. Олар маңыздылығын растады.Менің зертханадағы мақалам, Intis Telecom деп аталады.[[Қатысушы:Technoperi|Technoperi]] ([[Қатысушы талқылауы:Technoperi|талқылауы]]) 23:43, 2022 ж. наурыздың 23 (+06)Technoperi

== Санат:Ергежейлі ғаламшарлар ==

Қазақша Уикипедияда [[:Санат:Шағын ғаламшарлар]] және [[:Санат:Ергежейлі планеталар]] деген екі санат бар екен. Әдейі істегендей, біріншісінің бірінші сөзі қазақ тіліне келмесе, екіншісінің екінші сөзі қазақ тіліне келмейді :) Яғни, екеуі де «Карликовые планеты» деген сөздің аудармасы, бірақ қазақи-ғылыми тұрғыда Карлик — Ергежейлі болса, Планета — Ғаламшар емес пе? Яғни, «Категория:Карликовые планеты» дегеннің қазақша дұрыс атауы [[:Санат:Ергежейлі ғаламшарлар]]. Тіпті орыс тіліне қарамаймыз дегеннің өзінде ағылшын тілінде де атауы осыны білдіреді. 

Енді, алдыңғы екеуін соңғы дұрыс санатқа қалай біріктірсе болады? Сол үшеуін біріктіріп берсеңіз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 17:23, 2022 ж. наурыздың 24 (+06)
:Екеуін жойғаннан басқа амал жоқ, меніңше --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 21:41, 2022 ж. наурыздың 24 (+06)
::Ең бірінші санатты дұрыс атауға аудардым, яғни бірінші санатты аман алып қалайық, не дегенмен 2008 жылы пайда болды:) Ал екінші санат пен «Шағын ғаламшарлар» деген айдау бетін жойсаңыз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 22:30, 2022 ж. наурыздың 25 (+06)
:::Ок, сұрақты дұрыс түсінбеген сияқтымын ғой) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 22:29, 2022 ж. наурыздың 26 (+06)

== Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы  ==

Саламатсызба! [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%80%D0%B0%D0%BC_%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%8F_%D0%B2_%D0%90%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D0%B5 Храм Доброго Пастыря в Актобе] менде осы бетінің қазақ мәтін бар, бірақ маған бетінді жанадан бастау болмайды. Сізден кешірім сұрап, мақала бастауыңызды өтінемін. Бірінші абзац осындай: &quot;Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы - Атырау Апостол Әкімшілігіне қарасты Ақтөбе қаласындағы (Ақтөбе облысы) Рим-католик Ғибадатханасы.&quot;--[[Қатысушы:Dmitriymoroz1006|Dmitriymoroz1006]] ([[Қатысушы талқылауы:Dmitriymoroz1006|талқылауы]]) 21:30, 2022 ж. наурыздың 28 (+06)
:Саламатсыз, менен '''неге кешірім сұрап жатырсыз'''? Менің жеке энциклопедиям емес қой. Бастай беріңіз, кейінерек тексерістен өткізіп аламыз) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:36, 2022 ж. наурыздың 28 (+06)

== Сіз әдейі істейсізбе? ==

Менің өңдеген бетімді неге жоққа шығарып, өшіріп тастап жатырсыз? Себебі не ешқандай бұзушылық көріп тұрған жоқпын өзімнен. [[Қатысушы:Taragtybalasy|Taragtybalasy]] ([[Қатысушы талқылауы:Taragtybalasy|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. наурыздың 29 (+06)
:{{@|Taragtybalasy}}, сіз ешқандай дереккөздерсіз руды өзгертіп жатырсыз. Оған күмән туындағандықтан, кері қайтарып жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 19:49, 2022 ж. наурыздың 31 (+06)

== Кавилл, Генри мақаласын ретке келтіріңіз ==

[[Кавилл, Генри]] мақаласын аударып бастапсыз, бірақ аударма аяқталмаған. Осындай секілді басқа да мақалаларыңыз болса дұрыстап ретке келтіруіңізді сұраймын. Бастаған соң аяқтамайсыз ба. Шала пұла , шала жансар мақалалармен қазақ Уикипедиясына ешкім кірмей қашып кетер. Одан да аз да болса, мақалаңызды мән-мағыналы қылып ретке келтіріп қойсаңыз сол дұрыс болады. Рахмет. [[--[[Қатысушы:Nurkhan|Nureke]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurkhan|талқылауы]]) 07:32, 2022 ж. наурыздың 31 (+06)]]
:{{@|Nurkhan}} ''[[Кавилл, Генри]]'' деген мақала бастаған емеспін, мен бастаған мақала '''[[Генри Кавилл]]'''. Иә дұрыс айтасыз, қазуикидің сапасы сын көтермей тұр, өкінішке орай. Мен админ болғандықтан жуықтағы өзгерістерді тексерумен және де елді-мекен, әкімшілік бірлік бойынша үлгілерді қазақша нұсқасымен алмастыру жұмыстарынан қол босамай тұр. Өзімде ой да бар негізі --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 19:46, 2022 ж. наурыздың 31 (+06)

== Разрешение на публикацию статьи ==

Добрый день! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 18:29, 2022 ж. сәуірдің 11 (+06)
:{{@|Buntarion}} Добрый вечер, добро пожаловать) Если честно я не знаю как это делается, наверно бюрократы решает этот вопрос. Свяжетесь с {{@|Arystanbek}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} или {{@|Batyrbek.kz}} --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 22:21, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06)
::Хорошо. Благодарю Вас! --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 23:52, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06)

== Қорытынды шығару ==

[[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] бетіне қорытынды шығару керек. Негізі, бұл админнің жұмысы. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06)
:Арыстанбек, Нұрлан мырзаларға айтып көріңізші. Осыға дейін қорытынды жасап көрмедім, әрі ол жерде 50/50 болып тұрған сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 22:56, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06)
::Қап, админ емес екеніңді білдім ғой. Санау қабілетің де бүртүрлі екен: 7 дауыс қолдады, 1 дауыс қарсы болды — бұл 50/50 емес қой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:59, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06)
:::1 қарсы дауыс, 3 қалыс олардың айтылғаны түзетілді ме екен? Және бір қызығы қолдаған дауыстардың арасында да комментариялар жазған екен. Шешімді бюрократтарға тапсырдым. Меніңше кішкене болсын дереккөздер көбейтіліп, қазіргі уақыттағы жағдайын жазып кетсе жақсы болар еді. Сондықтан мен қалыс қойып отырмын. Ренжімеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:20, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06)

== [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] ==

Сәлеметсіз бе? Қазіргі уақытта [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] жұмыс істеуде ме?

Ренжімеңіз, бірақ Сіз және [[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|сіздің оппоненттіңіздің]] араларыңызда жарты жылға созылған ұрыстарыңыз шеттен бір түрлі көрінеді. Мен, әрине, сіздердің жеке қарым-қатынастарыңызға араласқым келмейді, бірақ кішкентай балалар сияқты ұрыса бергенше, Арбитражда шешерсіз? Бір жағынан, басқа қатысушыларға өздерінің мәселелерін шешуге көмектесер.

Қазіргі уақытта комитеттің бетін өңдеп жатырмын, өтініш, ресімдеуге көмектесесіз бе? (Өтінімдер (заявки) мен шешімдер, арбитражға қабылданбаған өтінімдер мұрағаты және т.б.).

Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 09:35, 2022 ж. мамырдың 2 (+06)
:Саламатсыз, {{@|Айвентадор}}. Иә өкінішке орай сондай түсініксіз жағдай туындап жатыр. Себебі белсенді қатысушылар аз (болғанын өзінде тек өз жұмыстарынан ары аспайды), ережелердің толық немес шала жазылуы, содан анархия туындап жатыр. Жалпы уикипедияғы қатысты ережелер мен жобаларға аса қызығушылық жоқ еді) Ұсыныстар мен ережелер дайын болып жатса, өз тарапынан пікір мен дауыс беруге дайынмын. --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 22:27, 2022 ж. мамырдың 2 (+06)

== Админге тән емес салақтық ==

[[Қатысушы талқылауы:Абай Кенжетай|Мына бетте]] сен ''«Мақалаларға мән-мағынасыз сөздерді қосуыңызды сұраймын»'' деп жазыпсың, бұл қатеңді тек бір жарым айдан кейін түзеп алдың. Ал сол ''мән-мағынасыз сөздердің'' қосылған-қосылмағанын тексердің ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:41, 2022 ж. мамырдың 4 (+06)
:{{@|Ерден Карсыбеков}} Мені тінтіп жүргенше, өзің де қазуикидің дамуына үлес қоспайсың ба? Қырағы екенсің, сол соңғы өзгерістерді қадағалап жөндеп отырсаң, үлкен көмек болар еді. Мен нақты айта аламын: жуықтағы өзгерістерді менен басқа ешкім өкінішке орай тексерістен өткізбей отыр, қаншама боқ-ауыз сөздер жазылып, интернеттен дайын нәрсені мақаланың ортасына тыға салып, тағы сол сияқты көптеген өңдемелер болып жатыр. Соның бәрін тексерістен өткізу 2-3 адамға үлкен салмақ түседі. Содан '''сұраймын''' деген қателік кетіп жатыр. Аталған қатысушы: ''болған екен'' орнына ''болған'' немесе керісінше өңдемелер жасап жатыр. Ондай мазмұнды толықтырмайтын өңдемелер қаншалықты қажетті? 7-8 өңдеме болса болар еді, жүйелі түрде болып тұр. Орыс уикиден келдіңіз ғой, жалғыз админдер емес сіз сияқты қырағы, жауап қайтара алатын тәжірибелі қатысушылар да автопатруль жасай алады. Жалғыз админдерге бүкіл сынды лақтыра бермей.

'''Бір айдан кейін''' де өзің де жоғарғы жаққа түсініксіз жауып жазыпсың ғой. Сосын неге сенде жаңа жазылған мақалалар да бір ғана санаттан болып жатыр, мысалға ''алфавит бойынша әндер''. Автор өзі бастаған мақаласын мейлінше мазмұны толығырақ және санаттар қоюға тырысу керек. Сосын талқылау бетімді қайта-қайта кері қайтарып, басқаларға шағымданып еді, қатарынан екі тақырыпты алып тастапсың) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 20:57, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)
* Көмек сұрасаң, дұрыстап сұра, есуастанбай. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)
: {{@|Arystanbek}}, бұл қатысушы бір емес бірнеше рет балағат сөздер жазып, компьютердың артынан клавиатура қаһарманы болып отыр. Бір шара қолданбаса болмайды. Мен уақытымды бөліп қазуикиге жұмыс жасап жатсам, артымнан тінтіп болмашы нәрселерге мазаны алып жатыр. Енді келіп мен көмек сұрап жатыр деп, мәселені басқа жағынан айналдырып шықты. О, Алла танымайтын біреудің соншама қадалғаны өте қызық екен. --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:56, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)

== Одан да Уикипедияға үлес қоспайсың ба? ==
Kasymov, сен болмашы нәрседен ұрыс-керісті іздей бермей, одан да Уикипедияға үлес қоспайсың ба? Сен былтыр &lt;big&gt;0&lt;/big&gt; мақала жазған екенсің, биыл да әлі &lt;big&gt;0&lt;/big&gt; мақала болып тұр. Есің дұрыс болса, менен үлгі алып, жетіспейтін материалдарды жазсаш. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 10:40, 2022 ж. мамырдың 6 (+06)
:МММ, аман бол {{@|Ерден Карсыбеков}}. Өзі соқтығысып, енді ұрыспай жөнімен жүр деген нәрсесі қызық екен --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 20:10, 2022 ж. мамырдың 6 (+06)
:: Жаза алмасаң — солай айт, балақай. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:41, 2022 ж. мамырдың 6 (+06)
:::мммм, көп жасағаннан емес, көпті көргеннен сұрау керек екен деген осы екен ғой --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 22:44, 2022 ж. мамырдың 6 (+06)
:::: Мақалдағаның орынды емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:48, 2022 ж. мамырдың 6 (+06)

== Үлгі:Шатастырмау ==

Қайырлы күн! «Үлгі:Шатастырмау» (орыс тілінде: «''Шаблон:Не путать''») санатын жасай аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. мамырдың 7 (+06)
:Уақыт тапсам, тырысып көрейін --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 19:05, 2022 ж. мамырдың 10 (+06)

== Беттерді жою туралы ==

* Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы
* &lt;s&gt;Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы/зертхана
&lt;/s&gt;* Қатысушы талқылауы:Тұран Нұрәліұлы
- Осы беттерді жойып беруіңізді сұраймын. Себебі, бұлар менің қатысушы атымды өзгетркен кезде қалып қалған беттер болатын. Көп уақытыңызды алмайды деп ойлаймын. Сіз админдердің бірі болғандықтан сізге жүгініп отырмын. Алдын-ала рахмет! [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:05, 2022 ж. мамырдың 13 (+06)
:Тек екіншісін ғана жоя алдым, қалғандары басқалардың талқылау беттеріне сілтеп тұр. Жалпы қала берсін. Қатысушы атын өзгерткенде ондай нәрсе болып тұрады --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 16:19, 2022 ж. мамырдың 13 (+06)

== Goodbye ==

Hi Kasymov, I'm going to block globally because I made the bad translations.--[[Қатысушы:Martorellpedro|Martorellpedro]] ([[Қатысушы талқылауы:Martorellpedro|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. мамырдың 16 (+06)

== Топастық жаман болады‎ ==
&lt;s&gt;
[[Топастық жаман болады‎|Мына мақалаға]] санат қосуға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:07, 2022 ж. мамырдың 17 (+06)

:Жанама түрде қатысушылардың ар ожданына тиісе беруге болмайды. Сіздің бұл жазғаныңыз өрескелдік болады. [[Уикипедия:Сыпайылық]] сақтау керек, ейтпесе бұл әрекеттеріңіз бұғаттауға дейін жеткізуі мүмкін. &lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 23:23, 2022 ж. мамырдың 17 (+06)
::Сіз де бүйректен сирақ шығаратын болдыңыз ба? Бұл қатысушы санаттарды қоюға әуес еді, мен соны ескеріп, оған қол ұшымды создым ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:51, 2022 ж. мамырдың 17 (+06)&lt;/s&gt;

== Сенің ауытқуыңды басқа қатысушылар да байқапты ==

[[Талқылау:Cоңғы кесу (фильм, 2022)|Мұнда]] сенің басқа қатысушылардың еңбегіне жармасатыныңды бекерден бекер сынап тұрған жоқ. Бұдан дұрыс түйін шығаруың керексің, бұрыс белсенділікті қою керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:48, 2022 ж. мамырдың 22 (+06)
:Сен де жағаласпашы, жауап жаздым (қандай қате кеткенін оқи алатын шығарсың) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:50, 2022 ж. мамырдың 22 (+06)
::Балақай, өтірік соқпасаш, сен кіріскенге дейін ол жерде еш қате болған жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:21, 2022 ж. мамырдың 23 (+06)
::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] қателеспейтін адам болмайды, мен де тәжірибелі қатысушы болсам да қателесемін. Кішкентай қате үшін жерден алып жерге салудың қажеті жоқ. Менен де мыңдаған қате табылады, мені неге осылай жерден алып жерге салмайсыз? --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:03, 2022 ж. мамырдың 23 (+06)
:::: Мәселе қателердің тым көп болуында және оларды мойындамауда. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06)
::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] сенен бір қате: &lt;s&gt;шығаруың керексің&lt;/s&gt; деген сөз қайдан шыққан? Дұрысы &lt;code&gt;шығаруың керек&lt;/code&gt; --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:11, 2022 ж. мамырдың 23 (+06)
:::: Бұл қате емес, екінші нұсқаны да пайдалануға болады. Мысалы, [https://taraztv.kz/kz/news/society/zhurekke-ota-zhasaudan-sheberlik-synyby-otti мына сілтемедегі] жетінші абзацта сондай сөз тіркесі кездеседі. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06)
Қате, бұны БАҚ қате қалыптасытырып жіберді, әдеби тілде бұл өрескел қателік. --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:51, 2022 ж. мамырдың 23 (+06)
:Уикипедия әдеби сайт болмаған соң, мұнда басқа стильдердің сөз байлығын қажетінше пайдалануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:26, 2022 ж. мамырдың 23 (+06)
::'''Мәселе қателердің тым көп болуында:''' соны алғашқысынан бастап соңғы нәрсеге шейін тізбектеп көрсетуіңді '''міндеттеймін'''. Өзіне қатысы жоқ мәселеге кірісіп, бәле іздеген біреу екенсің. Әлі күнге дейін таң қаламын, танымайтын біреуге қастасып, балағаттап, дөрекі сөйлеп, ашуын менен алып жүргеніне. Сол жерде сенің атын немесе саған қатысты нәрсе айтылды ма? Соған да жауап берші? --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 19:25, 2022 ж. мамырдың 23 (+06)
::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] әдепсіздерге арналған сайт бар шығар? Ал біз әдеби, ғылыми стилде жазамыз, бұл өз қолымызда. Әдепсіздер Уикипедияға әдепсіз жазды екен деп бізде әдепсіз жазбайтын шығармыз? --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:04, 2022 ж. мамырдың 23 (+06)
:::: Әдепсіздікті не үшін айттыңыз? Менің қандай да бір сөзіме ренжігенсіз ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. мамырдың 23 (+06)

Осы оқиғаға араласып жатқаным үшін кешірім сұраймын, алайда өзімнің пікірімді айтып кетуді орынды көремін. Мен үшін, зайырлы '''энциклопедиялық''' сайтта «үлкен» кісілер бір-бірімен кішкентай балалар сияқты ұрысып жатқаны бір түрлі көрінеді. Ашуға салмай және дұрыс емес түсініп қалмаңыз, @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден мырза]], сіз мен үшін — осы бөлімдегі ең алғашқы қол ұшын берген адамсыз, және мен сізге үлкен ризамын. Алайда, сіздің іс-қылығыңыз (нақтырақ айтқанда — бейтаныс адаммен [[Уикипедия:Сыпайылық|дөрекі түрде сөйлеу]], және ізінен қалмай қудалау) үшін сізге административті істі ашу — өте жеңіл. Сол себепті, бұның алдын-алу үшін, мәселені үлкен адамдар сияқты өзара шешімге келіп, немесе, [[Уикипедия:Арбитражды комитет|Арбитражды]] жаңа сайлап, сол жақта мәселені шешу керек деген ойдамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 00:28, 2022 ж. мамырдың 24 (+06)
: Бұл талқылауға пікір қосқаныңыз орынды емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:38, 2022 ж. мамырдың 24 (+06)

::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]], орынды болсын, болмасын, дөрекілікті еш жерде (әсіресе әлеуметтік желілерде) құптамайды. Егер бір нәрсемен келіспесеңіз, немесе өзіңіздің пікіріңізді жеткізгіңіз келсе, агрессиясыз, [[Уикипедия: Сыпайылық|сыпайы түрде]] жеткізіңіз. Бұл этикеттің қарапайым ережелері: ''басқалардың өзіңе қандай қарым – қатынаста болсын десең, басқаларға да сондай қарым – қатынаста бол''. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 17:49, 2022 ж. мамырдың 24 (+06)
::: Бірінші қатеңіз міні: бұл жер — әлеуметтік желі емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. маусымның 28 (+06)

== Қате үлгі ==
Мен [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласында статистиканы өзгертіп едім. Үлгі:Инфобокс деп қызыл болып шығып тұр. Сосын Үлгі:Боксшы қарасам сіз жаңа ғана өзгертіпсіз. Айтайын дегенім неге олай болып тұр, сондықтан мен өзгерткеңізді жоққа шығардым, сонда да қате. Үлгіні қалпына келтріңізші, өтініш -- [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 23 (+06)
:{{@|TuranNur}} Мен '''Инфобокс''' үлгісін жойып тастадым. Жоғарыда ''ұрыс іздеп жүрген немесе Альфи мырзалар'' өздері мықты қырағы білімдерімен соны ағылшын немесе орыс уикиден аударып, жасап шықсың. Соларға айтсаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 19:27, 2022 ж. мамырдың 23 (+06)
::Инфобокс үлгісін не үшін жойып тастадыңыз, соны түсінбедім? [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 23:13, 2022 ж. мамырдың 23 (+06)
:::Жоғарыда себебін жазып көрсеттім, менің жасаған нәрселерім ылғи да қате әрі қазуикиге пайдасы жоқ екен. (бұдан басқа көптеген үлгілер бар, оларды жою жоспары тұр) Аталған кісілер өздері жасап шығарсың, ''инфобокс-2'' немесе ''карточка'' деп --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:23, 2022 ж. мамырдың 23 (+06)

== Қатысушыны бұғаттау ==

'''Гранқа Түсіпкеткір Диас''' осы қатысушыны 1 айға болса да бұғаттай аласыз ба? [https://kk.m.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D2%AE%D0%BB%D0%B5%D1%81%D1%96/%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%BD%D2%9B%D0%B0_%D0%A2%D2%AF%D1%81%D1%96%D0%BF%D0%BA%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D1%80_%D0%94%D0%B8%D0%B0%D1%81 Өңдеген өңдемелерінен] қарасаңыз көресіз. Ерігіп жүрген біреу ғой, осындайларды алдын алмаса бұзғыншылық жасап жүре береді. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 00:07, 2022 ж. мамырдың 25 (+06)

== Үлгі:Боксшы ==

Боксшы үлгісінде boxrec_id сілтемесін дұрыстайын деп едім, бетті қорғап тастапсыз. BoxRec сайтына кіргенде профилі көрініп тұру керек қой. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 00:43, 2022 ж. мамырдың 25 (+06)
:{{@|TuranNur}} қорғағам себебім, әркім өзгерістер жасай бермеу үшін. Көбісі үлгіні түсінбейді. ''boxrec_id сілтемесін'' үлгіден емес, мақалада қосу керек (жасап қойдым) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 22:29, 2022 ж. мамырдың 26 (+06)
::'''Мысалы''': [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласындағы ''Қызметтік тізімі (boxrec)'' деп тұрған көк сілтемені бассаңыз BoxRec профилі шықпай тұр, соны көрсеңіз. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 27 (+06)
:::{{@|TuranNur}} түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 18:17, 2022 ж. мамырдың 28 (+06)

== [[Украин тілі]] ==

«[[Украин тілі]]» мақаласын [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA орыс тіліндегі нұсқаға] сәйкес бірге қайта жазуды ұсынамын! [[Сурет:Smile-big.svg|30px]] [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. мамырдың 28 (+06)
:Рахмет, ұсынысыңызға. Бірақ мен қазір қазуикиде бар үлгілерді тексерістен өткізіп, инфобокс үлгісін алмастыру жұмыстары мен айналысып жатырмын. Сондықтан көмектесе алмаймын( --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 18:27, 2022 ж. мамырдың 28 (+06)

== Севилья ==

== Севилья ==

Мен [[Севилья]] мақаласын [[Севилья (футбол клубы)]] деп ауыстыруды ұсынамын. Ал, [[Севилья]] мақаласы Севилья мақаласына сілтену керек деп ойлаймын. Ойыңызды [[Талқылау:Севилья]] бетіне білдірсеңіз.--[[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 14:01, 2022 ж. мамырдың 31 (+06)
:{{@|TuranNur}}, Мықтыбек мырзаға айтасыз ғой деймін. ''Севилья'' сөзіне көптеген мақалалар сілтеніп тұр. Оның бәрін түзетіп шығу керек--[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 22:06, 2022 ж. мамырдың 31 (+06)

== Сәлеметсізбе ==

[[Kazman322]] деген қатысушыға бан беруіңізді сұраймын. Руларды өңдеуін, беттерді бүлдіруді қоймайды. Вандализм жасап жатыр. [[Қатысушы:Granttka tus Diyas|Granttka tus Diyas]] ([[Қатысушы талқылауы:Granttka tus Diyas|талқылауы]]) 14:52, 2022 ж. маусымның 6 (+06)

* [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%8B:Kazman322&amp;oldid=3039671 1] [[Қатысушы:Kazman322|Kazman322]] ([[Қатысушы талқылауы:Kazman322|талқылауы]]) 14:56, 2022 ж. маусымның 6 (+06)

:Мына боқтығыңызға қарағанда сізді бұғаттау керек сияқты ғой &lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:46, 2022 ж. маусымның 6 (+06)

== Сүзгі ==

Бүгін [[Үлгі:АҚШ саясаты]] жасадым, алғашында үлгі түгел дайын болып, оны бір ғана өңдемемен жарыққа шығаруға болатын еді. Бірақ сүзгі оны жібермей, қай жерден кеткенін іздеу үшін бөліп-бөліп 8 өңдемемен жүктеуге тура келді. Сондағысы жібермей тұрғаны мына мақаланың [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B5%D0%BD,_%D0%AD%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8] атауы екен🤦‍♂️ Тіпті қазірдің өзінде сілтеме ретінде жазғанның өзін өткізбей тұр. Осы мақаланың атауы үлгідегі &quot;Сытқы саясат&quot;→&quot;Мемлекеттік хатшы:&quot; деген жерге қойып беріңізші! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 15:30, 2022 ж. маусымның 9 (+06)
:{{@|Nurtenge}} сол сүзгіні қателеспесем Арыстанбек мырза қойды, сол кісіге өтініп көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:11, 2022 ж. маусымның 11 (+06)
::Болды, қойылды, рахмет) Тағы бір рет тексерейінші деп қойып көрсем қойылды. Сүзгі қуып тұрған ғой шамасы))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 11 (+06)

== Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 ==

{{WAM
|header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]&lt;/div&gt;
|subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді.
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = Құрметті достар,

Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады.

Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды.

* Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX
* Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv

Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз.

Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#ff0500&quot;&gt;'''''Mehman'''''&lt;/span&gt;]] [[User Talk:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#0500ff&quot;&gt;'''''97'''''&lt;/span&gt;]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06)


|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Сауатсыз ==

Терминология — бұл терминдердің жиынтығы. [[Мизансцена|Мына мақалада]] сен ''терминология'' орнына ''терминологиялар'' дегенді қолданыпсың. Қатеңді түзеп шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:29, 2022 ж. маусымның 11 (+06)
:Түзетілді, сондағы қазуикиге анда-сонда кіріп менің өңдемелерімді андып отыру ма? 3 облыс пайда болды, соған қатысты мақалаларды ретке келтіруге көмек ұшын берсеңіз, одан да пайдалы жұмыс болар еді. Әттең орыс уики маңыздырақ((( --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 02:59, 2022 ж. маусымның 12 (+06)
:: Сен қате жасамай жүре алмайды екенсің. Өзің '''0''' мақала жазып, қалай ғана ақыл бермекші болып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 12 (+06)
* Сен «анда-санда» дегенді де дұрыс жаза алмағаның тіпті масқара ғой админ үшін. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:52, 2022 ж. маусымның 12 (+06)

&lt;s&gt;:Бұл жер талқылау беті, яғни еркін түрде жазуға болады. Менің жерімде ағаларға ''тәте'' деп атайды, анда-санда немесе анда-сонда деп айтады, енді уикипедияны тастап менің қалай сөйлетініме тиісе бастадың ба? Сосын 0 мақала жазатын кісі қазуикиде өңдеу жағынан 2 орында, көрші елдің уикиін дамыта бергенше осында кезінде келгенде мүмкін сенде алғашқылардың қатары болар ма едің. 12 жылда қазуикиге 4000-ға жуық өңдеу жасау аз енді.
* Талқылау бетімді өз бетінше өзгертуді доғарыңыз, бітікшілерге хабарлама тастап, талқылау бетімді өзге қатысушының өзгерткені үшін бұғаттауға ұсынатын боламын. Соңғы ескертуім --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:39, 2022 ж. маусымның 13 (+06)&lt;/s&gt;
* Ештеңені де түсіндірмей-ақ қойшы, сауатсыз екеніңді баяғыдан білемін. Одан да өзің жойған [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|осы мақаланы]] қалпына келтірші және оқып шықшы, мүмкін қателерің де азаятын шығар. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 06:42, 2022 ж. маусымның 13 (+06)

== Қате қойған үлгіңді жойдым ==

Пайдалы мақалаларды жоюға тырысып, Қазақ Уикипедиясына қиянат жасаудан тайынбағаның жаман болды. [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоймақшы болдың, бірақ сенің жою үлгісін қайта мен жойдым. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:06, 2022 ж. маусымның 13 (+06)
	
* Сен неге басқа адамдардың пікірлерін жойып жүрсің? Вандализмге ұрынған нағыз сорлы болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:56, 2022 ж. маусымның 13 (+06)

**Тағы да жасаған нәрсемді кері қайтарсаң, мен дауысқа салмай бұғаттай саламын --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 22:40, 2022 ж. маусымның 13 (+06)

* Ие, &quot;ақымаққа айтқан сөз далаға атқан оқпен тең&quot; деген осы екен. Саған сөзім жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:23, 2022 ж. маусымның 29 (+06)
::{{@|Ерден Карсыбеков}} деген мырзаның іші пысып, не естерін білмей жүр екен? {{@|Білгіш Шежіреші}} мырза, {{@|Салиха}} ханым бәлкім осы кісі ''Көкпекті және Самар ауданындағы ауылдарды'' қалай бөлгенін білетін шығар. --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 17:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06)
:::Сенің қателерің бітпейді екен. Осы &quot;естер&quot; деген сөзді қайдан алып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:42, 2022 ж. маусымның 29 (+06)
::::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] Неге админмен сіз деп сөйлеспейсіз, ұят емес пе? Қателеспейтін адам жоқ, бәріміз де қателесеміз. Әрі бұл жай ғана талқылау ғой. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 21:54, 2022 ж. маусымның 29 (+06)

Біледі деп ойламаймын. Есесіне [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ханым Көкпекті ауданы әкімдігіне шейін хабарласып, ауылдарды қалай бөлгенін біліп алыпты👍 [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 18:12, 2022 ж. маусымның 29 (+06)

== Жаңа облыстар туралы ==

Қайырлы күн! Сізге екі облысты өңдеуде (Ұлытау, Жетісу) көмек керек болса айтыңыз, көмектесеміз, нақтылап берсеңіз болды. [[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] де көмектесуге сұранып отыр. [[Абай облысы]]нан [[Көкпекті ауданы]] елді мекендері ғана қалды, ертең бітіремін. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 15:19, 2022 ж. маусымның 21 (+06)
:{{@|Салиха}} мен сіздерге көмектесіп жатқанмын) Меніңше екі облысты да бастай беріңіз, үш жақтан жабылып тез аяқтап жібереміз --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:10, 2022 ж. маусымның 21 (+06)
::Жақсы онда, [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]]мен бөліп алармыз. [[Көкпекті ауданы]]н өңдеуде қиындық туындап тұр, ауылдар аудандар арасында (Самар ауданымен) қалай бөлінгені белгісіз, еш жерден таба алмадым. Сізге белгілі ақпарат бар ма? [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:34, 2022 ж. маусымның 22 (+06)
:::Кеш жарық, [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]! Аққаладан басқа ауылдық округтердің қай ауданға жататынын таптым.
:::* [[Көкпекті ауданы]]: Биғаш, Көкжайық, '''Көкпекті''', Қ. Аухадиев, Тассай, Теректі, Үлгілі Малшы, Үлкен Бөкен, Шұғылбай. 
:::* [[Самар ауданы]]: Бастаушы, Құлынжон, Мариногор, Миролюбов, Палатцы, '''Самар''', Сарыбел. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:01, 2022 ж. маусымның 23 (+06)
::Рахмет: Көкпекті ауданы әкімшілігіне хабарласып, анықтап алғанмын. [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]--Салиха 15:39, 2022 ж. маусымның 26 (+06)

Сонда да бір қателіктер кеткен сияқты. Себебі Самарда 8, Көкпектіде 9 а/о болуы керек еді. Тіпті Көкпектінің 1 а/о Самар ауданының ішінде тұр. Түсініксіздеу [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06)

== Кент пе, облыс па ==

Мырза, [[Қызылжар (Жаңаарқа ауданы)]] бетін [[Қызылжар (Ұлытау облысы)]] деп пе, әлде [[Қызылжар (кент)]] деп өзгерте ме? Себебі Қызылжар деген кент Қазақстанда жалғыз екен. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:18, 2022 ж. маусымның 24 (+06)
:{{@|Білгіш Шежіреші}}  ''Қызылжар (Ұлытау облысы)'' деген дұрыс, осыға дейін қаншама кенттерді облыс немесе аудандарын көрсетіп атадық --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:50, 2022 ж. маусымның 26 (+06)

Жарайды, рахмет [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. маусымның 27 (+06)

Тағы да сұрарым, жаңадан жасаған &quot;Қазақстан кенттері&quot; санатын кенттердің мақалаларына қосу үшін &quot;... облысы кенттері&quot; деген подкатегория жасау керек пе? Немесе кенттерге &quot;Қазақстан кенттері&quot; санатын тікелей қоса берейін бе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:04, 2022 ж. маусымның 27 (+06)
:Нақты жауап бере алмадым, Нұрлан немесе Батырбек мырзадан сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:06, 2022 ж. маусымның 27 (+06)

Сәлеметсіз бе, мына айдағыш бетті [[Балықшы ауылдық округі (Атырау)]] жойып жібере аласыз ба [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 19:40, 2022 ж. шілденің 10 (+06)

== Жаңа облыстар картасы ==

Қайырлы күн! Үлгілер үшін (мысалы,тау) жаңа облыстардың картасын жасап берсеңіз жақсы болар еді. Үлгілер картамен көркем әрі әсерлі шығады. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 17:19, 2022 ж. маусымның 30 (+06)
:Саламатсыз, {{@|Салиха}}. Иә ол туралы ойлап жүр едім. Бірақ та ондай әрлеу жағын білмедім, Арыстанбек мырза айтып көріңіз, ол кісі жаңа Қазақстанның әкімішілік картасын ортаққорға жүктеу алатын қатысушыны тауып қалар. --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 13:25, 2022 ж. шілденің 2 (+06)

== Конкурс мақаласы ==

Kasymov мырза, неге логотивті өшіре бересіз, конкурсқа ұсынылған мақалалар осы логотивпен жазылып жатыр, білмесеңіз басқа уикипедиялардағы ұсынылып жатырған мақалаларды қараңыз. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. шілденің 4 (+06)
:{{@|Мағыпар}} Меніңше мақалаға емес, сол конкурс жобасына немесе өзіңіздің жеке бетіңізге тізімдеп көрсеткен дұрыс болар. Кейін конкурс аяқталғанда жаңағы үлгілеріңізді кім алады? Уайымдамаңыз, мен немесе басқа да қатысушылар кішігірім өңдеу жасап кетсе де, авторы ылғи да сіз боласыз. Егер сол жағын ойлап жатсаңыз. Ең дұрысы жоба бетіне көрсеткен дұрыс-ау) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:43, 2022 ж. шілденің 4 (+06)

== Тәулік суреті ==

Армысыз, ''Kasymov''. Қазір уақытыңыз болса, басты беттегі ''тәулік суретін'' жөндеп қойсаңыз дұрыс болар еді. Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 00:35, 2022 ж. шілденің 7 (+06)
:Ертең жасауға тырысамын --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:43, 2022 ж. шілденің 7 (+06)

== Хауа ==

«[[Хауа Ана]]» және «[[Хауа ана]]» деген мақалаларды біріктіріп, атын жәй ғана «Хауа» дегенге ауыстыруды жөн көремін. Өтініш, біріктіре аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 14:38, 2022 ж. шілденің 11 (+06)

== Дұрыс тұрған санатты неге алып тастадың? ==
[[Фрэнсис Бэкон]] мақаласын шұқылап, ондағы [[:Санат:Англия философтары]] деген сілтемені жойғанда, мақсатың не еді? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:18, 2022 ж. шілденің 16 (+06)

== Мақаланы қалпына келтір ==
Әй, саған Ахмет Байтұрсынов не жамандық істеді? [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|Мына мақаланы]] қандай мақсатпен жойдың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:12, 2022 ж. шілденің 18 (+06)

== Мән-мағынасыз үлес қосқанды қоймадың-ә ==
[[Алан Менкен|Мына мақалаға]] жағаласып, шағын өңдеме жасапсың. Бірақ сол өңдеменің өзі мағынасыз болып шықты. Kasymov, есуастықтан арылу керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 16:06, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>lwlc3baqluuhgfkvowcsqjsft1lgtx7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хэйли Джоэл Осмент</title>
    <ns>0</ns>
    <id>137606</id>
    <revision>
      <id>3054404</id>
      <parentid>2888050</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T05:01:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nurbekovanurly</username>
        <id>121316</id>
      </contributor>
      <comment>/* Кіріспе бөлімін өңдеді */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5882" xml:space="preserve">{{Кинематограф
  |есімі                  = Хэйли Джоэл Осмент
  |шынайы есімі           = Haley Joel Osment
  |сурет                  = Haley_Joel_Osment_in_2001.jpg
  |сурет ені              =
  |сурет атауы            = 2001 жылы түскен фото
  |туған кездегі есімі  = 
  |туған күні           = 10.04.1988
  |туған жері           = [[Лос-Анджелес]], [[Калифорния]]
  |қайтыс болған күні     =
  |қайтыс болған жері     =
  |мамандығы              = актёр
  |азаматтығы             = {{USA}}
  |белсенді жылдары       = 1992 — осы уақыт
  |бағыты                 =
  |киностудия             =
  |марапаттары            = 
  |imdb_id                = 0005286
  |сайты                  =
}}
'''Хэйли Джоэл Осмент''' {{lang-en|Haley Joel Osment}}; 10 сәуір 1988 жыл, Лос-Анджелес, АҚШ) — америка актері. Актриса және әнші [[Эмилия Осмент]]тің туған ағасы.

Бес жасында жарнама ролигіне түсіп, режиссер [[Роберт Земекис]]тің көзіне түсіп, өзіне атақ алып келген «[[Форрест Гамп]]» фильміне түседі. Сонымен қатар 1994-1999 жылдар аралығында бірқатар телехикаяларда рөлдерде ойнайды. Алғашқы басты рөлін [[Богус]] (1996) фильмінде сомдаған. Ал «[[Алтыншы сезім (фильм)|Алтыншы сезім]]» (1999) фильміндегі өзінің актерлік талантымен бәрін таңғалдырады. Ол көптеген сыйлықтардың иегері.


== Өмір баяны==
Хейли Джоэл Осмент 1988 жылы 10 сәуірде [[Лос-Анджелес]]те [[актер]] Майкл Юджин Осмент пен ағылшын тілі мұғалімі Тереза ​​Осменттің отбасында дүниеге келген. Әпкесі - әйгілі актриса және әнші [[Осмент, Эмили|Эмили Осмент]]. Ол әпкесін актерлік мамандықты таңдауға шабыттандырды. 5 жасында ол Pizza Hut-тың жарнамалық бет-бейнесі болды. Көп ұзамай оны атақты режиссер [[Земекис, Роберт|Роберт Земекис]] байқады. Ол Хейлиді әйгілі «[[Форрест Гамп]]»  фильміне апарды, онда ол кіші Форрест Гамп рөлін ойнады.

«Форресттен» кейін Хейли киноға шақырыла бастады. Алдымен бұл «Жүректің өтірігі» фильмі, содан кейін «Найзағай аллеясы» сериясы және тағы бірнеше фильмдер болды. Оның комедиялық шеберлігі ерте жаста пайда болды, ал «Дауыл аллеясы» тағы екі комедиялық сериалға ұласты. Норман Джуисон Хейлиге [[Богус]] фильміндегі алғашқы үлкен экрандағы басты рөлін берді.

«Алтыншы сезім» (1999) фильмінде жас актердің ойыны көрерменге үлкен әсер қалдырды. Оның Коул Сайды тамаша орындауы оған 11 жасында [[Оскар (кинопремия)|Оскар]] номинациясын және жеңімпаз [[Майкл Кейн|Майкл Кейн]] тарапынан есте қаларлық құрметке ие болды.

Біраз уақыттан кейін ол «Оскар» жүлдегерлері [[Хант, Хелен|Хелен Хант]] және [[Спейси, Кевин|Кевин Спейси]] басты рөлдерді сомдаған [[Pay It Forward]] (2000) фильмінде дәл осындай күшті спектакль көрсетті. 2001 жылы 29 маусымда Стивен Спилбергтің Хейли мен Джуд Лоу ойнаған «[[Жасанды интеллект (фильм)|Жасанды интеллект]] (2001) футуристік ертегісі шықты. Сол жылы ол фильмге түсті «[[Лики смерти (фильм, 2001)|Лики смерти]]»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://variety.com/2000/film/news/osment-dafoe-honing-edges-1117780884/ |title=Osment, Dafoe honing ‘Edges’ |access-date=2020-09-07 |archive-date=2021-02-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225061756/https://variety.com/2000/film/news/osment-dafoe-honing-edges-1117780884/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

Осмент өзін дауыс актері ретінде де көрсетті: оның даусы сөйлейді [[Сора (Патшалық жүректер) | Сора]] - ойындар сериясының басты кейіпкері [[Kingdom Hearts]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.behindthevoiceactors.com/Haley-Joel-Osment/ |title=Haley Joel Osment |access-date=2017-03-17 |archive-date=2017-03-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170317234121/http://www.behindthevoiceactors.com/Haley-Joel-Osment/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

== Фильмдері ==
* «Невеста в кредит» (1996), 
* «Заплати другому» (2000),
* «Истина и измена» (2008), т.б.

== Дереккөздер ==
 &lt;references/&gt;

{{жаңарту}}

[[Санат:Киноактерлер]]</text>
      <sha1>ky1mc13jg50cg538ubmtgyg9de6mt2y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мостовица (Мухачиха тармағы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>144648</id>
    <revision>
      <id>3054433</id>
      <parentid>3030579</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:49:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3885" xml:space="preserve">{{Өзен
 |атауы                   = Мостовица 
  |шынайы атауы           = 
 |сурет                  = 
  |сурет ені             = 
  |сурет атауы           = 
 |карта                  = 
  |карта ені             = 
  |карта атауы           = 
 |ұзындығы               = 11 
 |су алабының ауданы     = ? 
 |су алабы               = [[Вятка (өзен)|Вятка]] [[Вятка (өзен)|Вятка]] қаласынан [[Котельнич]] қаласына дейін 
 |өзендердің су алабы    = Кама 
 |су шығыны              = 
  |өлшеу орны            = 
 |бастауы                = 
  |бастауының орны        = 
  |бастауының биіктігі    = 
  |s_lat_dir = |s_lat_deg = |s_lat_min = |s_lat_sec = 
  |s_lon_dir = |s_lon_deg = |s_lon_min = |s_lon_sec = 
 |сағасы                 = [[Дубяна|Мухачиха]] өзенінің сол жағалауынан 4,4 км қашықтықта 
  |сағасының орны        = 
  |сағасының биіктігі    = 
  |m_lat_dir = |m_lat_deg = |m_lat_min = |m_lat_sec = 
  |m_lon_dir = |m_lon_deg = |m_lon_min = |m_lon_sec = 
 |еңістігі               = 
 |ел                     = [[Ресей]] 
  |аймақ                  = Киров облысы 
 |commons                = 
}}

'''Мостовица''' — [[Ресей]]дегі өзен. Киров облысы&lt;ref name='РФГМ'&gt;{{cite journal|title=Ресейлік «Гидротехникалық құрылыстарды және мемлекеттік су кадастрларын» тіркеу орталығы}}&lt;/ref&gt; жер аумақтарынан ағып өтеді. Өзен сағасы [[Дубяна|Мухачиха]] өзенінің сол жағалауынан 4,4 км қашықтықта орналасқан. Өзен ұзындығы 11 км-ді құрайды.

== Су реестрінің мәліметтері ==
[[Ресей мемлекеттік су тізілімі]]нің  мәліметі бойынша [[Кама су алабы өңірі]]не жатады, өзеннің сушаруашылық бөлігі — [[Вятка (өзен)|Вятка]] [[Вятка (өзен)|Вятка]] қаласынан [[Котельнич]] қаласына дейін. Өзен саласы — Вятка, өзен алабы — Кама&lt;ref name='Ресей МСР'/&gt;.

[[Ресей су ресурстары федералды агенттігі]] дайындаған РФ аумағын сушаруашылығы бойынша аудандастыру жөніндегі геоақпараттық жүйе мәліметтері бойынша&lt;ref name='Ресей МСР'&gt;{{cite web|url=http://textual.ru/gvr/index.php?card=182724|title=РФ мемлекеттік су реестрі: Мостовица}}&lt;/ref&gt;:
* Мемлекеттік су тізіліміндегі су ысанының коды — 10010300312111100036109
* Гидрологиялық тұрғыдан зерттелу (ГЗ) коды — 111103610
* Су алабының коды — 10.01.03.003
* ГЗ томының нөмірі — 11
* ГЗ бойынша шығарылуы — 1

== Дереккөздер ==
{{reflist}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.mnr.gov.ru/ Ресей Федерациясы Табиғи ресурстар және экология министрлігі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150526193507/http://www.mnr.gov.ru/ |date=2015-05-26 }}

{{Суретсіз мақала}}
{{тексерілмеген өзен}}

[[Санат:Киров облысы өзендері]]
[[Санат:Кама су алабы өңірі өзендері]]


{{hydro-stub}}</text>
      <sha1>msokcivq5ubu9jd0cdeypoctpmdv1dv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Инку-Яга</title>
    <ns>0</ns>
    <id>151321</id>
    <revision>
      <id>3054434</id>
      <parentid>2273446</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:50:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3809" xml:space="preserve">{{Өзен
 |атауы                   = Инку-Яга 
  |шынайы атауы           = 
 |сурет                  = 
  |сурет ені             = 
  |сурет атауы           = 
 |карта                  = 
  |карта ені             = 
  |карта атауы           = 
 |ұзындығы               = 13 
 |су алабының ауданы     = ? 
 |су алабы               = [[Обь]] [[Нефтеюганск]] қаласынан [[Ертіс]] өзенінің құйылысына дейін  
 |өзендердің су алабы    = Ертіске қосылу құйылысына дейінгі (Жоғарғы) Обь 
 |су шығыны              = 
  |өлшеу орны            = 
 |бастауы                = 
  |бастауының орны        = 
  |бастауының биіктігі    = 
  |s_lat_dir = |s_lat_deg = |s_lat_min = |s_lat_sec = 
  |s_lon_dir = |s_lon_deg = |s_lon_min = |s_lon_sec = 
 |сағасы                 = [[3-Лямин|Котута-Яга]] өзенінің сол жағалауынан 22 км қашықтықта 
  |сағасының орны        = 
  |сағасының биіктігі    = 
  |m_lat_dir = |m_lat_deg = |m_lat_min = |m_lat_sec = 
  |m_lon_dir = |m_lon_deg = |m_lon_min = |m_lon_sec = 
 |еңістігі               = 
 |ел                     = [[Ресей]] 
  |аймақ                  = Ханты-Мансий АҚ  
 |commons                = 
}}

'''Инку-Яга''' — [[Ресей]]дегі өзен. Ханты-Мансий АҚ &lt;ref name='РФГМ'&gt;{{cite journal|title=Ресейлік «Гидротехникалық құрылыстарды және мемлекеттік су кадастрларын» тіркеу орталығы}}&lt;/ref&gt; жер аумақтарынан ағып өтеді. Өзен сағасы [[3-Лямин|Котута-Яга]] өзенінің сол жағалауынан 22 км қашықтықта орналасқан.  Өзен ұзындығы 13 км-ді құрайды.

== Су реестрінің мәліметтері ==
[[Ресей мемлекеттік су тізілімі]]нің мәліметі бойынша [[Жоғарғы Обь су алабы өңірі]]не жатады, өзеннің сушаруашылық бөлігі — [[Обь]] [[Нефтеюганск]] қаласынан [[Ертіс]] өзенінің құйылысына дейін . Өзен саласы — Вах, өзен алабы — Ертіске қосылу құйылысына дейінгі (Жоғарғы) Обь&lt;ref name='Ресей МСР'/&gt;.

[[Ресей су ресурстары федералды агенттігі]] дайындаған РФ территориясын сушаруашылығы бойынша аудандастыру жөніндегі геоақпараттық жүйе мәліметтері бойынша&lt;ref name='Ресей МСР'&gt;{{cite web|url=http://textual.ru/gvr/index.php?card=182724|title=РФ мемлекеттік су реестрі: Инку-Яга}}&lt;/ref&gt;:
* Мемлекеттік су реестріндегі су объектісінің коды — 13011100212115200046539
* Гидрологиялық тұрғыдан зерттелу (ГЗ) коды — 115204653
* Су алабының коды — 13.01.11.002
* ГЗ томының нөмірі — 15
* ГЗ бойынша шығарылуы — 2

== Дереккөздер ==
{{reflist}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.mnr.gov.ru/ Ресей Федерациясы Табиғи ресурстар және экология министрлігі]

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Ресей өзендері]]


{{hydro-stub}}</text>
      <sha1>pg8f25h4fdw72g0r4a6oev3bud2tj3i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Етікті мысық</title>
    <ns>0</ns>
    <id>158243</id>
    <revision>
      <id>3054460</id>
      <parentid>3054189</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:27:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1313" xml:space="preserve">«'''Етікті мысық'''» ({{lang-fr|Le Maître chat ou le chat botté}}) – француз жазушысы [[Шарль Перро]]ның танымал ертегілерінің бірі. «Етікті мысық» ертегісі [[XVII ғасыр]]да жазылып, арада ғасырлар өткенімен де балалардың сүйікті ертегісі болып қала бермек.

== Сюжеті ==
Диірменші кіші ұлына мұра ретінде мысық қалдырады. Ал басқасын ағаларына қалдырады. Кіші ұлы мұраға қанағаттанады, себебі мысық ерекше болады. Мысықтың іскерлік икемінің және де қулығының арқасында иесі армандағанының бәріне жетеді. Олар: мәртебе, қамал, байлық және де ғажайып ханшайымның махаббаты.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Француз әдебиеті]]
[[Санат:Шарль Перроның ертегілері]]
[[Санат:Ойдан шығарылған мысықтар]]
[[Санат:Етік киген мысық]]</text>
      <sha1>qy1c42uw0q7vdbas51fvuckvkjxwtdc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Starbucks</title>
    <ns>0</ns>
    <id>176923</id>
    <revision>
      <id>3054477</id>
      <parentid>3054288</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:38:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:АҚШ компаниялары|АҚШ компаниялары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10203" xml:space="preserve">{{Компания
|атауы = Starbucks Corporation
|логотипі = Starbucks Corporation Logo 2011.png
|түрі = [[Қоғамдық компания]]
|биржадағы листингі = {{NASDAQ|SBUX}}
|қызметі = 
|ұраны = 
|құрылды = 1971
|жабылды = 
|жабылуының себебі = 
|ізбасары = 
|бұрынғы атауы = 
|құрушы = Джерри Болдуин, Гордон Боукер және Зев Сигл
|орналасуы = {{flagicon|USA}} [[Сиэтл]], [[Вашингтон (штат)|Вашингтон]]
|басты адамдары = [[Говард Шульц]]
|саласы = [[Кофехана]]
|өнімі = [[кофе]], [[шай]], смузи (жеміс-жидектен жасалған сусын), дәмді пісірілген нан
|айналым = {{өсім}} 29,1 млрд $&lt;br&gt;([[3 қазан]] [[2021 жыл|2021]])&lt;ref name=&quot;Starbucks2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://s22.q4cdn.com/869488222/files/doc_financials/2021/ar/Starbucks-Fiscal-2021-Annual-Report.pdf|title=Starbucks Corporation Annual Report 2021|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=|lang=en}}&lt;/ref&gt;
|операциялық кіріс = {{өсім}} 4,87 млрд $&lt;br&gt;([[3 қазан]] [[2021 жыл|2021]])&lt;ref name=&quot;Starbucks2021&quot;/&gt;
|таза табысы = {{өсім}} 4,2 млрд $&lt;br&gt;(3 қазан 2021)&lt;ref name=&quot;Starbucks2021&quot;/&gt;
|қызметкерлер саны = {{өсім}} 383 000 адам&lt;br&gt;([[3 қазан]] [[2021 жыл|2021]])&lt;ref name=&quot;Starbucks2021&quot;/&gt;
|меншікті капиталы = −5,32 млрд $&lt;br&gt;([[3 қазан]] [[2021 жыл|2021]])&lt;ref name=&quot;Starbucks2021&quot;/&gt;
|басшы компания = 
|бағынышты компания = 
|аудитор = [[Deloitte]]
|сайты = {{URL|starbucks.com}}{{ref-en}}
}}
'''Starbucks''' («Ста́рбакс» деп оқылады) — клиенттеріне [[кофе]] сусындарын ұсынып, сатуға бағытталған және де [[кофехана]]лар атауы болып келетін американдық [[компания]]. Басқарушы компания - Starbucks Corporation болып табылады. Starbucks - дүниежүзіндегі ең ірі кофеханалар ұстайтын компания болып табылады. Starbacks компаниясы 64 елдегі 20,5 мың кофехананың ,оның ішіндегі 12 781 АҚШ-тың,1241 Канаданың ,62 Жапонияның, 976 Ұлыбританияның және 99 Ресейдің кофеханалырың иесі болып табылады.Starbucks [[эспрессо]], [[капучино]], [[латте макиато]] және өзге де ыстық және салқын кофе сусындарын, ыстық және салқын [[сэндвич]]терді, [[бәліш]]терді, шайнамаларды, стақан мен шыны-аяқтарды да сатумен айналысады. Компанияның штаб-пәтері - [[Сиэтл]]де, [[Вашингтон (штат)|Вашингтон]] штатында орналасқан.

== Тарихы ==
1971 ж. ағылшын тілінің мұғалімі [[Джерри Болдуин]], тарих пәнінің мұғалімі [[Зев Сигл]] және [[Гордон Боукер]] атты жазушы 1350 доллардан жинап, тағы 5000-ын қарызға алып, кофе мен оның [[кофе дәндері|дән]]дерін сатуға арналған [[дүкен]]ді ашады. Ол Сиэтле қаласында, [[Вашингтон штаты]]нда болған болатын. Дүкеннің атауын [[Германа Мелвилл]]дің  «[[Моби Дик (роман)|Моби Дик]]» атты романындағы персонаж  Ахава капитанының бірінші көмекшісінің атымен қояды; логотипінде - [[сирена]]ның суреті қойылады. Сорттарды таңдау мен кофенің дәндерін дұрыс қуыруды олар Peet’s Coffee компаниясының басшысы Альфред Питтен үйренеді. Starbucks алғашқы 9 ай бойы дәндерді Peet’s Coffee компаниясынан сатып алып жүреді, кейін серіктестер өздерінің дүкендеріне жаңадан қуыратын [[пеш]] орнатып, екінші дүкен ашады. 1981 ж. 5 дүкендей орнатып, кофені қуыратын кішкене [[фабрика]] және кофе дәндерін [[бар]]лар, [[кафе]]лер, [[мейрамхана]]ларға тасымалдауға арнайы сату бөлімі жұмыс істейді. 1979 ж. Starbucks иелері  Peet’s Coffee компаниясын сатып алады. 1987 ж. Starbucks дүкендері  Il Giornale (Starbucks-тың бұрынғы қызметкері) кофейняларының иесі Говард Шульцке 4 млн. доллар шамасында сатылады. Өздерінің кофйеняларын ол Starbucks деп, ал компаниясын  «Starbucks Corporation» деп өзгертеді. 1988 ж. компания [[пошта]] бойынша сатуды жүзеге асырып, өздерінің өнімдерінің бірінші каталогын жасап, АҚШ-тың әр түрлі штаттарындағы 33 дүкендермен байланыстарын орнатады. 1996 ж. АҚШ-тан тыс ең бірінші кофейня [[Жапония]]да ашылады. 1990 ж. Starbucks әр жұмыс күні жаңа дүкен ашып отырған, осы концепциясын компания 2000 ж.-ға дейін ұстап отырды.

== Иелері мен басшылығы ==
[[Сурет:Original Starbucks.jpg|230px|нобай|Вашингтон штаты Сиэтл қаласында 1977 жылы ашылған кофехана]]
2011 жылдың көктеміндегі компанияның аса ірі акционерлері: Fidelity Investments (11,1 %), BlackRock (5,7 %), Capital World Investors (5,4 %), компания менеджменті (4,8 %). Starbucks Corporation-нің директорлар кеңесінің төрағасы, бас басқарушы мен президенті — Говард Шульц (Howard Schultz).

== Қызметі ==
[[Сурет:Starbuckscenter.jpg|250px|нобай|Компанияның Сиэтлдегі штаб-пәтері]]
2007 ж. қорытындылары бойынша, Starbucks дүниежүзінің 43 елінде 15 700-ден астам кофейнялар ашқан, оның 7500-дейі Starbucks Corporation-ге тиесілі, ал қалғандары [[лицензия]] мен [[франчайзинг]] бойынша ашылған болатын. Starbucks Entertainment департаменті мен  Hear Music брендінің көмегімен компания кітаптар, музыкалық жинақтар мен видеофильмдерді таратады. Ондай тауарлардың көбісі маусымдық және белгілі бір салада сатуға арналған. Starbucks-тың фирмалық балмұздағы және кофені азық-түлік сататын дүкендер де бар. Желінің жалпы персоналының саны - 140 мың. адам. Компанияның 2010 ж.табысы 10,7 млрд.$-ды құрады, оның ішінде таза табысы 945 млн. болды.

== Қызықты айғақтар ==
Starbucks кофейняларына орын таңдаған кезде негізгі бір талап бар ( дегенмен, ол әрқашанда орындала бермейді): кіре беріс есік шығыс немесе оңтүстікке қарауы тиіс, тек солтүстікке ғана емес. Starbucks брендінің негізін қалағандардың бірі Сиотт Берберидің айтуы бойынша, бұл талап мәні - келушілер тек қана түскі күншуақпен ғана рахаттануы тиіс, дегенмен оның барысында күн олардың беттеріне түспеуі керек. 2006 ж. компаниямен сатылған кофенің 1,36 кг.-ның 6% Fair trade болып сертификацияланды.

'''Starbucks''' - өмірдің соншалықты қарапайым әдеті болып кеткен, ол тіпті көптеген әзілдердің тақырыбына айналып отыр. Мысалы, &quot;Шрек 2&quot; мультфильмінде Farbucks атты кофейнялар желісі жұмыс істейді. Brandchannel компаниясының бағалауы бойынша, Starbucks дүниежүзіндегі ең ірі әрі танымал деген 10 брендтің қатарына кіреді. Бәрінен қызығы, компания ешқашан маркетинг пен жарнамаға қаражат бөлмеген. 90 ж. ортасында  Starbucks шетелдік нарықтарға кіре бастаған кезінде, оның жылдық жарнамалық бюджеті небәрі 15 млн.$ құраған, ал [[Кока-кола|Coca-Cola]] жарнамаға күніне одан да көп қаражат жұмсайды.

'''Starbucks''' дәмді сусынды ұнататын адамдарға жаңа қызмет көрсетудің стандартын енгізген болатын: барлық кофейняларды коф картондық станқандарда ұсыныла бастады.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:АҚШ компаниялары]]</text>
      <sha1>czpjwywmsurytbtm42rvzpdqae8o1kz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>IPhone</title>
    <ns>0</ns>
    <id>192166</id>
    <revision>
      <id>3054478</id>
      <parentid>3054275</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:38:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Nurbekovanurly|Nurbekovanurly]] ([[User talk:Nurbekovanurly|т]]) өңдемелерінен [[User:Arystanbek|Arystanbek]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31375" xml:space="preserve">{{lowercase}}
{{Ұялы телефон
|аты = iPhone
|логотипі = IPhonelogo.svg
|логотип_ені = 100px
|сурет =IPhone_7_Jet_Black.svg
|сурет_ені = 200
|сурет_тақырыбы = iPhone 7
|өндіруші = [[Apple Inc.]]
|желілер = '''(бірінші) iPhone''':
[[GSM]]/[[EDGE]]: 850/900/1800/1900 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[Wi-Fi]] 802.11b/g&lt;br /&gt;
[[Bluetooth]] 2.0 + EDR&lt;br /&gt;
[[USB]] 2.0&lt;br /&gt;
'''iPhone 3G, 3GS''':&lt;br /&gt;
[[GSM]]/[[EDGE]]: 850/900/1800/1900 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[UMTS]]/[[HSDPA]] 3.6: 850/1900/2100 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[Wi-Fi]] 802.11[[802.11b|b]]/[[802.11g|g]]&lt;br /&gt;
[[Bluetooth]] 2.0/2.1 + EDR&lt;br /&gt;
[[GPS]]&lt;br /&gt;
[[A-GPS]]&lt;br /&gt;
[[USB]] 2.0&lt;br /&gt;
'''iPhone 4''':&lt;br /&gt;
[[GSM]]/[[EDGE]]: 850/900/1800/1900 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[UMTS]]/[[HSDPA]]/[[HSUPA]] 7.2: 850/900/1900/2100 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[CDMA]]/[[EV-DO]] Rev.&lt;ref name=rev&gt;«Rev.» - {{lang-en|revision}} сөзінен қысқартылған, «темір» нұсқасының нөмірі.&lt;/ref&gt; A 800/1900 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[Wi-Fi]] [[802.11]][[802.11b|b]]/[[802.11g|g]]/[[802.11n|n]] (802.11n только 2,4 [[гига-|Г]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]])&lt;br /&gt;
[[Bluetooth]] 2.1 + EDR&lt;br /&gt;
[[A-GPS]]&lt;br /&gt;
[[USB]] 2.0&lt;br /&gt;
'''iPhone 4S''':&lt;br /&gt;
[[GSM]]/[[EDGE]]: 850/900/1800/1900 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[UMTS]]/[[HSDPA]]/[[HSUPA]] 14.4: 850/900/1900/2100 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[CDMA]]/[[EV-DO]] Rev.&lt;ref name=rev /&gt; A 800/1900[[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[Wi-Fi]] [[802.11]][[802.11b|b]]/[[802.11g|g]]/[[802.11n|n]] (802.11n только 2,4 [[гига-|Г]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]])&lt;br /&gt;
[[Bluetooth]] 4.0&lt;br /&gt;
[[GPS]] и [[ГЛОНАСС]]&lt;br /&gt;
[[A-GPS]]&lt;br /&gt;
[[USB]] 2.0&lt;br /&gt;
'''iPhone 5''':&lt;br /&gt;
[[GSM]]/[[EDGE]]: 850/900/1800/1900 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[UMTS]]/[[HSPA+]]/DC-[[HSDPA]]: 800/850/900/1700/1900/2100 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[CDMA]]/[[EV-DO]] Rev.&lt;ref name=rev /&gt; A/Rev. B 800/1900/2100 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[LTE]] (полосы 1, 2, 3, 4, 5, 13, 17, 25)&lt;br /&gt;
[[A-GPS]] и [[ГЛОНАСС]]&lt;br /&gt;
[[Wi-Fi]] 802.11a/b/g/n (802.11n — 2,4 [[гига-|Г]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]] и 5 [[гига-|Г]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]])&lt;br /&gt;
[[Bluetooth]] 4.0&lt;br /&gt;
[[USB]] 3.0&lt;br /&gt;
'''iPhone 5s, 5c''':&lt;br /&gt;
[[GSM]]/[[EDGE]]: 850/900/1800/1900 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[UMTS]]/[[HSPA+]]/DC-[[HSDPA]]: 850/900/1700/1900/2100 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[CDMA]]/[[EV-DO]] Rev.&lt;ref name=rev /&gt; A/Rev. B 800/1700/1900/2100 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[LTE]] (полосы 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 13, 17, 18, 19, 20, 25, 26)&lt;br /&gt;
FDD-LTE (полосы 1, 2, 3, 5, 7 , 8, 20)&lt;br /&gt;
TD-LTE (полосы 38, 39, 40)&lt;br /&gt;
[[A-GPS]] и [[ГЛОНАСС]]&lt;br /&gt;
[[Wi-Fi]] 802.11a/b/g/n (802.11n — 2,4 [[гига-|Г]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]] и 5 [[гига-|Г]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]])&lt;br /&gt;
[[Bluetooth]] 4.0&lt;br /&gt;
[[USB]] 3.0|сату_датасы = '''бірінші iPhone''': [[2007 жыл]] &lt;br /&gt;
'''3G''': [[2008 жыл]]&lt;br /&gt;
'''3GS''': [[2009 жыл]]&lt;br /&gt;
'''4''': [[2010 жыл]] &lt;br /&gt;
'''4S''': [[2011 жыл]]&lt;br /&gt;
'''5''': [[2012 жыл]]&lt;br /&gt;
'''5c/5s''': [[2013 жыл]]&lt;br/&gt;
'''6/6 Plus''': [[2014 жыл]]|оперативтік_зерде = '''бірінші/3G''': 128 MB&lt;br /&gt;
'''3GS''': 256 MB&lt;br /&gt;
'''4/4S''': 512 MB&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.mobi.ru/News/10929/Apple_iPhone_4_obladaet_512_Mb_OZU.htm | title=Apple iPhone 4 обладает 512 Мб [[Оперативная память|ОЗУ]] | publisher=mobi.ru | date=18 маусым 2010 | accessdate=10 шілде 2010 | archiveurl=http://archive.is/20120918/http://www.mobi.ru/News/10929/Apple_iPhone_4_obladaet_512_Mb_OZU.htm | archivedate=2012-09-18}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;
'''5/5s/5c''': 1024 MB&lt;br /&gt;
'''6/6 Plus''': 1024 MB|жады = '''бірінші''': 4, 8 немесе 16 GB&lt;br /&gt;
'''3G''': 8 немесе 16 GB&lt;br /&gt;
'''3GS''': 8, 16 немесе 32 GB&lt;br /&gt;
'''4''': 8, 16 немесе 32 GB&lt;br /&gt;
'''4S''': 8, 16, 32 немесе 64 GB&lt;br /&gt;
'''5''': 16, 32 немесе 64 GB&lt;br /&gt;
'''5s''': 16, 32 немесе 64 GB&lt;br /&gt;
'''5c''': 8, 16 немесе 32 GB&lt;br /&gt;
'''6/6 Plus''': 16, 64 немесе 128 GB|операциялық_жүйе = '''бірінші''': [[iOS|iPhone OS]] 3.1.3&lt;br /&gt;
'''3G''': [[iOS]] 4.2.1&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://support.apple.com/kb/DL1472?viewlocale=ru_RU|title=Обновление ПО iOS 4.3.5|publisher=www.apple.com|date=10 қараша 2011|accessdate=10 қараша 2011 |archiveurl=http://archive.is/20120918/http://support.apple.com/kb/DL1472?viewlocale=ru_RU |archivedate=2012-09-18}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;
'''3GS''': [[iOS]] 6.1.6&lt;br /&gt;
'''4''': [[iOS]] 7.1.2&lt;br /&gt;
'''4S/5/5s/5c/6/6 Plus''': [[iOS]] 8.4&lt;br /&gt;|ввод = [[Сенсорлық экран#Проекциялау-ауқымды сенсорлы экрандар|проектициялы-ауқымдық сенсорлық]]|өлшемдері = '''бірінші''': 115,5×61×11,6 [[Миллиметр|мм]]&lt;br /&gt;
'''3G, 3GS''': 115,5×62,1×12,3 [[Миллиметр|мм]]&lt;br /&gt;
'''4, 4S''': 115,2×58,6×9,3 [[Миллиметр|мм]]&lt;br /&gt;
'''5/5s''': 123,8×58,6×7.6 [[Миллиметр|мм]]&lt;br /&gt;
'''6''': 138,1×67×6,9 [[Миллиметр|мм]]&lt;br /&gt;
'''6 Plus''': 158,1×77,8×7,1 [[Миллиметр|мм]]|камера = '''бірінші/3G''': 2 [[мегапиксель|Мп]]&lt;br /&gt; 
'''3GS''': 3 [[мегапиксель|Мп]] [[автофокус]]мен &lt;br /&gt; 
'''4''': 5 [[Мегапиксель|Мп]] [[Ажыратымдылығы жоғары теледидар#Форматтары|HD-видео 720p]] жазу кезінде автофокусы бар, және бейне қоңыраулар үшін  0,3 [[Мегапиксель|Мп]] алдыңғы камера бар&lt;br /&gt; 
'''4S''': 8 [[Мегапиксель|Мп]] [[Ажыратымдылығы жоғары теледидар#Форматтары|HD-видео 1080p]] жазу кезінде автофокусы бар, және бейне қоңыраулар үшін  0,3 [[Мегапиксель|Мп]] алдыңғы камера бар&lt;br /&gt; 
'''5/5s/5c''': 8 [[Мегапиксель|Мп]] [[Ажыратымдылығы жоғары теледидар#Форматтары|HD-видео 1080p]] жазу кезінде автофокусы бар, және бейне қоңыраулар үшін  1,2 [[Мегапиксель|Мп]] алдыңғы камера бар|аккумулятор = ауыстырылмайтын [[Li-Ion]]&lt;br /&gt; 
'''бірінші''': 3,7 [[вольт|В]], 1400 [[милли-|м]][[Ампер-сағатат|А·с]]&lt;br /&gt;
'''3G''': 3,7 [[вольт|В]], 1150 [[милли-|м]][[Ампер-сағат|А·с]]&lt;br /&gt;
'''3GS''': 3,7 [[вольт|В]], 1219 [[милли-|м]][[Ампер-сағат|А·с]]&lt;ref name=&quot;3GS teardown&quot;&gt;{{cite web | url= http://www.ifixit.com/Teardown/iPhone-3G-S/817/2 | title= iPhone 3GS Teardown | date= 19 маусым 2009 | publisher= iFixit.com | pages= 2 | accessdate= 14 сәуір 2010 | archiveurl= http://www.webcitation.org/651EH5jjL | archivedate= 2012-01-28}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt; 
'''4''': 3,7 [[вольт|В]], 1420 [[милли-|м]][[Ампер-сағат|А·с]]&lt;ref&gt;{{cite web | url= http://www.ifixit.com/Teardown/iPhone-4-Teardown/3130 | title= iPhone 4 Teardown | date= 24 маусым 2010 | publisher= iFixit.com | pages= 1 | archiveurl= http://www.webcitation.org/651EI0qlR | archivedate= 2012-01-28}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt; 
'''4S''': 3,7 [[вольт|В]], 1432 [[милли-|м]][[Ампер-сағат|А·с]]&lt;br /&gt;
'''5''': 3,8 [[вольт|В]], 1440 [[милли-|м]][[Ампер-сағат|А·с]]&lt;br /&gt;
'''5s''': 3,8 [[вольт|В]], 1560 [[милли-|м]][[Ампер-сағат|А·с]]|цпу = '''бірінші''': [[Samsung]] S3C6400 [[ARM (архитектура)|ARM]] 620 [[мега-|M]][[Герц (өлшем бірлік)|Hz]] (программно снижена до 412 [[мега-|M]][[Герц (өлшем бірлік)|Hz]]&lt;ref name='overclock'&gt;{{cite news|url=http://www.xard.ru/post/18530/default.asp |title=Айфон немесе Ipod Touch процессорын оңай бағдарламалық үдеткіш жолы табылды |date=8 мамыр 2010 |accessdate=20 маусым 2010 |archiveurl=http://archive.is/20120918/http://www.xard.ru/post/18530/default.asp |archivedate=2012-09-18}}&lt;/ref&gt;)&lt;br /&gt;
'''3G''': [[Samsung]] S3C6400 [[ARM (архитектура)|ARM]] 620 [[мега-|M]][[Герц (өлшем бірлік)|Hz]] (бағдарламалы түрде 412 [[мега-|M]][[Герц (өлшем бірлік)|Hz]] дейін төмендетілді &lt;ref name=overclock/&gt;)&lt;br /&gt;
'''3GS''': [[Samsung]] S5PC100 [[ARM (архитектура)|ARM]] 833 [[мега-|M]][[Герц (өлшем бірлік)|Hz]] (бағдарламалы түрде 600 [[мега-|M]][[Герц (өлшем бірлік)|Hz]] дейін төмендетілді &lt;ref name=overclock/&gt;)&lt;br /&gt;
'''4''': [[Apple A4]] APL0398 [[ARM (архитектура)|ARM]] 1 [[гига-|G]][[Герц (өлшем бірлік)|Hz]] (бағдарламалы түрде 800 [[мега-|M]][[Герц (өлшем бірлік)|Hz]] дейін төмендетілді &lt;ref name=overclock/&gt;)&lt;br /&gt;
'''4S''': [[Apple A5]] &lt;br /&gt;
'''5''': [[Apple A6]]&lt;br /&gt;
'''5s''': [[Apple A7]] (64-[[Бит|bit]]), со-процессор [[Apple M7|M7]]&lt;br/&gt;
'''6/6 Plus''': [[Apple A8]] (64-[[Бит|bit]]), сопроцессор [[Apple M7|M8]]|экран = [[Сенсорлық экран#Проекциялау-ауқымды сенсорлы экрандар|проектициялы-ауқымдық сенсорлық экран]]&lt;br /&gt;
'''бірінші/3G/3GS/4/4S''' - 3,5[[дюйм|″]]&lt;br /&gt;
'''5/5s/5c''' - 4[[дюйм|″]]&lt;br /&gt;
'''бірінші/3G/3GS''': [[Жұқақабықты транзистор|TFT]] 320 × 480&lt;br /&gt;
'''4/4S''': [[Retina]] 640 × 960&lt;br /&gt;
'''5/5s''':  [[Retina]] 640 × 1136&lt;br/&gt;
'''6''': [[Retina]] HD 750 × 1334; 4,7[[дюйм|″]]&lt;br /&gt;
'''6 Plus''': [[Retina]] HD 1080 × 1920; 5,5[[дюйм|″]]|салмағы = '''бірінші''': 135 [[Грамм|г]]&lt;br /&gt;
'''3G''': 133 [[Грамм|г]]&lt;br /&gt;
'''3GS''': 135 [[Грамм|г]]&lt;br /&gt;
'''4''' : 137 [[Грамм|г]]&lt;br /&gt;
'''4S''' : 140 [[Грамм|г]]&lt;br /&gt;
'''5/5s''': 112 [[Грамм|г]]&lt;br /&gt;
'''6''': 129 [[Грамм|г]]&lt;br /&gt;
'''6 Plus''': 172 [[Грамм|г]]
}}
{{IPhone_модельдері}}
[[File:3frontiphoneviews.jpg|thumb|300px|right|Солдан оңға қарай: iPhone, iPhone 3G, iPhone 4]]

'''iPhone''' — [[Apple]] компаниясының төрт диапазонды мультимедиалық [[смартфон]]дары. Смартфондар iPod плеерінің, коммуникатордың және интернет-планшеттің қызметін атқарады. Mac OS X операциялық жүйесінің аздап жеңілдетілген түрі Apple iOS операциялық жүйесінде жұмыс істейді.&lt;ref name=Original_release&gt;{{cite news
|url=http://www.mp3newswire.net/stories/7002/iphone-line.html|title=Steve iPhone: Hundreds Come, Lines Orderly
|publisher=[[MP3 Newswire]]
|date=29 маусым 2007
|accessdate=31 мамыр 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt; '''3G''': [[11 маусым]] [[2008 жыл]]&lt;ref name=&quot;tuaw&quot;&gt;{{cite web
 | url         = http://www.tuaw.com/2008/06/09/iphone-3g-announced/
 | title       = iPhone 3G announced&amp;nbsp;— The Unofficial Apple Weblog (TUAW)
 | accessdate  = 31 мамыр 2010
 | date        = 6 қыркүйек 2008
 | author      = Robert PalmerFiled
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/651EGEFaI
 | archivedate = 2012-01-28
}}&lt;/ref&gt;

iPhone алғаш рет [[9 қаңтар]] [[2007 жыл]]ы MacWorldExpo конференциясында көпшілікке таныстырылды. [[29 маусым]] [[2007 жыл]]ы саудаға түсіп, [[АҚШ]]-тағы смартфондар саудасының едәуір бөлігін жаулап алды.&lt;ref name=&quot;3G_S_PR&quot;&gt;{{cite news
|url=http://www.apple.com/pr/library/2009/06/08iphone.html
|title=Apple Announces the New iPhone 3GS—The Fastest, Most Powerful iPhone Yet
|date=6 тамыз 2009
|accessdate=31 мамыр 2010}}&lt;/ref&gt;

2008 жылы 10 маусымда WWDC 2008 конференциясында бағдарламалық және аппараттық кемшіліктері жойылған телефонның саудаға түскеннен бергі үшінші моделі - iPhone 3G таныстырылды. Бұл модель операциялық жүйенің жаңа нұсқасы iPhone OS 2.0 платформасында жұмыс істейді.&lt;ref name='4geniphone'&gt;{{cite web
 | url        = http://www.apple.com/iphone/notify-me/
 | title      = iPhone 4. Pre-order starts маусым 15. Available маусым 24.
 | date       = 
 | accessdate = 7 маусым 2010
 | deadlink   = 404
}}&lt;/ref&gt;
Сондай-ақ, iPhone 3G, Ресейде сатылған және орыс тілінде қолдау алған бірінші iPhone болды.

[[2008 жыл]]ы iPhone [[PC World]] басылымының нұсқасы бойынша қазіргі заманғы ең пайдалы технологиялар рейтингінде екінші орынға шықты&lt;ref&gt;{{cite news |url = http://lenta.ru/articles/2008/05/28/top100/|title = Қазіргі уақытта пайдаланылатын технологиялардың ішінен ең пайдалыларының рейтингісі құрылды|publisher = Lenta.ru|date = 28 мамыр 2008|accessdate = 7 наурыз 2014|archiveurl = http://archive.is/iXhbs|archivedate = 2014-03-07}}&lt;/ref&gt;.

[[2009 жыл]]ы [[8 маусым]]да қатарынан үшінші телефон моделі, келесі буыны  — Iphone 3GS, таныстырылды, бұл iPhone 3G жетілдірілген нұсқасы еді. iPhone 3GS, [[Жедел жадтау құрылғысы|оперативті жады]] екі есе үлкейтілді, жұмыс істеу жылдамдығы өсті,  және 32 ГБ [[ROM|ішкі жадпен]] және [[IOS|iPhone OS 3.0]] операциялық жүйесімен  жабдықталған, алдыңғы үлгілердегі бағдарламалық қамтамасыз етілуіндегі кемшіліктерінің елеулі бөлігі жойылған және қосымша функциялармен қамтамасыз етілген: [[Қиып алу, көшіру, қою|көшіру және қою]], [[MMS]] жіберу мүмкіндігі, [[Spotlight (бағдарламалық қамтамасыз ету)|Spotlight]], Speak Notes, iPhoneға телешоу, сазды видео, фильмдер және аудиокітаптарды тікелей жүктеу мүмкіндігі, Find My iPhone, [[SMS]] жіберу/жою және т.б.
[[2010 жыл]]ы [[7 маусым]]да жаңартылған операциялық жүйесі бар (осы күні iPhone OS жаңа - iOS атауын алды) бар [[iPhone 4]] таныстырылды, ізашардың елеулі бірқатар артықшылықтары бар, соның ішінде неғұрлым қуатты [[Apple A4]] процессорі, ажыратымдылығы 640 × 960 пиксель IPS-матрицалы СК-дисплей, 5 мегапиксельді камера, және [[Видеотелефония|бейнетелефония]] үшін  камера (0,3 мегапиксель).
 
[[2011 жыл]]ы [[4 қазан]]да iOS 5 операциялық  жүйесімен [[iPhone 4S]] (келесі күні, 2011 жылы 5 қазанда, [[Стив Джобс]] қайтыс болды). Жаңартылған телефон [[iPad 2]] [[Apple A5]] процессорін алды, 8-Мп камера және GSM/CDMA гибридті жүйесімен қамтамасыз етілді. Сондай-ақ WWDC 2012-ге дейін [[Voice Control|Voice Control-]]мен бірге келген, [[Siri]] дауыстық көмекшісі, тек iPhone 4Sте қол жетімді болды.

[[2012 жыл]]дың [[шілде]]сіне дейін 250 млннан аса iPhone сатылды&lt;ref&gt;{{cite news |url = http://www.macrumors.com/2012/06/27/iphone-turning-five-years-old-with-250-million-units-sold-150-billion-in-revenue/|title = iPhone-ға бес жыл толды|publisher = Mac Rumours|date = 28 маусым 2012|accessdate = 22 наурыз 2013}}&lt;/ref&gt;.

2012 жылы 19 қыркүйекте компания әдеттегі жаңартылған буынды — [[iPhone 5]] таныстырды. Бұл модель біршама «биік» экранымен (экран диагоналі 3,5 дюмдік алдыңғыларға қарағанда 4 дюймдік экранмен шықты), бұл iPhone пайда болғаннан бергі өндірістегі ең елеулі өзгеріс болды. Сондай-ақ, жаңа [[IOS 6]] таныстырылды.

2013 жылдың маусым айында [[Apple]] компаниясы оның АҚШ-тағы пайдаланушылар үшін айырмашылық бағасы үшін қосымша төлей отырып ескісін жаңа телефонға алмасу мүмкіндігін енгізді&lt;ref&gt;[http://runews24.ru/technology/exchange-of-old-phones-iphone.html Apple қосымша төлей отырып, жаңасына ескі телефондарды алмасуды енгізеді]&lt;/ref&gt;.

2013 жылы 10 қыркүйекте [[IPhone 5S|iPhone 5s]] таныстырылды. Телефон 64-разрядты А7/М7 процессорін, дактилоскопиялық сенсор,  жаңартылған Lightning ұясын алды. Сондай-ақ, неғұрлым арзанырақ поликарбонаттан жасалған және саусақ сенсор жоқ [[IPhone 5C|iPhone 5c]] таныстырды.

2014 жылы 9 қыркүйекте ұлғайтылған жақсартылған экранымен [[iPhone 6]] және [[IPhone 6|iPhone 6 Plus]] таныстырылды, А8/М8 жаңа процессорымен, фазалық назар аудару жүйесімен камерамен жабдықталды.
2017 жылы 18 қарашада [[IPhone 8]] шықты.

== Өнімдерді салыстыру ==

=== Батареядан жұмыс жасауы, с ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center; width: auto;&quot; id=&quot;mwBEo&quot;
! rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;width:12em;&quot; id=&quot;mwBE0&quot; | Модель
! colspan=&quot;12&quot; | iPhone
|- id=&quot;mwBE8&quot;
! id=&quot;mwBFA&quot; | [[IPhone 2G|2G]]
! id=&quot;mwBFI&quot; | [[IPhone 3G|3G]]
! id=&quot;mwBFQ&quot; | [[IPhone 3GS|3GS]]
! id=&quot;mwBFY&quot; | [[IPhone 4|4]]
! id=&quot;mwBFg&quot; | [[IPhone 4S|4S]]
! id=&quot;mwBFo&quot; | [[IPhone 5|5]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url = http://appleinsider.ru/iphone/realnye-rezultaty-testov-batarei-iphone-5-ogorchayut.html|title = Реальные результаты тестов батареи iPhone 5 огорчают|author = |date = |publisher = }}&lt;/ref&gt;
! id=&quot;mwBF0&quot; | [[IPhone 5c|5c]]
! id=&quot;mwBF8&quot; | [[IPhone 5s|5s]]

! id=&quot;mwBGE&quot; | [[IPhone 6|6]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url = http://ukrainianiphone.com/10/09/2014/189832|title = Предварительный обзор iPhone 6 и iPhone 6 Plus|author = |date = |publisher = }}&lt;/ref&gt;
! id=&quot;mwBGQ&quot; | [[IPhone 6|6 Plus]]
![[IPhone 6s|6s]]&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|accessdate = 2015-09-10|title = Apple|url = https://www.apple.com/ru/iphone-6s/specs/|publisher = Apple}}&lt;/ref&gt;
![[IPhone 6s|6s Plus]]&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
|- id=&quot;mwBGU&quot;
! id=&quot;mwBGY&quot; | [[Бейне]]
| id=&quot;mwBGg&quot; | 7
| id=&quot;mwBGk&quot; | 7
| id=&quot;mwBGo&quot; | 10
| id=&quot;mwBGs&quot; | 10
| id=&quot;mwBGw&quot; | 10
| id=&quot;mwBG0&quot; | 10
| id=&quot;mwBG4&quot; | 10
| id=&quot;mwBG8&quot; | 11
| id=&quot;mwBHA&quot; | 14
| id=&quot;mwBHE&quot; | 10
|11
|14
|- id=&quot;mwBHI&quot;
! id=&quot;mwBHM&quot; | [[Музыка]]
| id=&quot;mwBHU&quot; | 24
| id=&quot;mwBHY&quot; | 24
| id=&quot;mwBHc&quot; | 30
| id=&quot;mwBHg&quot; | 40
| id=&quot;mwBHk&quot; | 40
| id=&quot;mwBHo&quot; | 40
| id=&quot;mwBHs&quot; | 40
| id=&quot;mwBHw&quot; |40
| id=&quot;mwBH0&quot; | 50
| id=&quot;mwBH4&quot; | 80
|50
|80
|- id=&quot;mwBH8&quot;
! id=&quot;mwBIA&quot; | Веб-парақшаларды қарау: [[Wi-Fi]]
| id=&quot;mwBII&quot; | 6
| id=&quot;mwBIM&quot; | 6
| id=&quot;mwBIQ&quot; | 9
| id=&quot;mwBIU&quot; | 10
| id=&quot;mwBIY&quot; | 9
| id=&quot;mwBIc&quot; | 10
| id=&quot;mwBIg&quot; | 10
| id=&quot;mwBIk&quot; | 11
| id=&quot;mwBIo&quot; | 12
| id=&quot;mwBIs&quot; | 10
|11
|12
|- id=&quot;mwBIw&quot;
! id=&quot;mwBI0&quot; | Веб-парақшаларды қарау: [[3G]]
| {{n/a}}
| id=&quot;mwBJE&quot; | 5
| id=&quot;mwBJI&quot; | 5
| id=&quot;mwBJM&quot; | 6
| id=&quot;mwBJQ&quot; | 6
| id=&quot;mwBJU&quot; | 8
| id=&quot;mwBJY&quot; | 8
| id=&quot;mwBJc&quot; | 10
| id=&quot;mwBJg&quot; | 12
| id=&quot;mwBJk&quot; | 8
|10
|12
|- id=&quot;mwBJo&quot;
! id=&quot;mwBJs&quot; | Веб-парақшаларды қарау: [[LTE]]
| {{n/a}} || {{n/a}} || {{n/a}} || {{n/a}} || {{n/a}}
| id=&quot;mwBKc&quot; | 8
| id=&quot;mwBKg&quot; | 10
| id=&quot;mwBKk&quot; | 10
| id=&quot;mwBKo&quot; | 10
| id=&quot;mwBKs&quot; | 12
|10
|12
|- id=&quot;mwBKw&quot;
! id=&quot;mwBK0&quot; | [[2.5G|2G]] 3G сөйлесу уақыты
| id=&quot;mwBK8&quot; | 8
| id=&quot;mwBLA&quot; | 10
| id=&quot;mwBLE&quot; | 12
| id=&quot;mwBLI&quot; | 14
| id=&quot;mwBLM&quot; | 14
| id=&quot;mwBLQ&quot; | 8
| id=&quot;mwBLU&quot; | 10
| id=&quot;mwBLY&quot; | 10
| id=&quot;mwBLc&quot; | 14
| id=&quot;mwBLg&quot; | 24
|14
|24
|- id=&quot;mwBLk&quot;
! id=&quot;mwBLo&quot; | Күту режимінде
| id=&quot;mwBLs&quot; | 250
| id=&quot;mwBLw&quot; | 300
| id=&quot;mwBL0&quot; | 300
| id=&quot;mwBL4&quot; | 300
| id=&quot;mwBL8&quot; | 200
| id=&quot;mwBMA&quot; | 225
| id=&quot;mwBME&quot; | 250
| id=&quot;mwBMI&quot; | 250
| id=&quot;mwBMM&quot; | 250
| id=&quot;mwBMQ&quot; | 400
|240
|384
|}

=== Жад ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center; width: auto;&quot; id=&quot;mwBMY&quot;
! rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;width:12em;&quot; id=&quot;mwBMk&quot; | Модель
! colspan=&quot;15&quot; id=&quot;mwBMo&quot; | iPhone
|- id=&quot;mwBMs&quot;
! id=&quot;mwBMw&quot; | [[IPhone 2G|2G]]
! id=&quot;mwBM4&quot; | [[IPhone 3G|3G]]
! id=&quot;mwBNA&quot; | [[IPhone 3GS|3GS]]
! id=&quot;mwBNI&quot; | [[IPhone 4|4]]
! id=&quot;mwBNQ&quot; | [[IPhone 4S|4S]]
! id=&quot;mwBNY&quot; | [[IPhone 5|5]]
! id=&quot;mwBNg&quot; | [[IPhone 5C|5C]]
! id=&quot;mwBNo&quot; | [[IPhone 5S|5S]]
! id=&quot;mwBNw&quot; | [[IPhone 6|6]]
! id=&quot;mwBN4&quot; | [[IPhone 6 Plus|6 Plus]]
! id=&quot;mwBN5&quot; | [[IPhone 6S|6s]]
! id=&quot;mwBN6&quot; | [[IPhone 6s Plus|6s Plus]]
! id=&quot;mwBN7&quot; | [[IPhone SE|SE]]
! id=&quot;mwBN8&quot; | [[IPhone 7|7]]
! id=&quot;mwBN9&quot; | [[IPhone 7 Plus|7 Plus]]
|- id=&quot;mwBOA&quot;
! id=&quot;mwBOE&quot; | 4 ГБ
| style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}}
|- id=&quot;mwBOw&quot;
! id=&quot;mwBO0&quot; | 8 ГБ
| style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || {{No}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}}
|- id=&quot;mwBPg&quot;
! id=&quot;mwBPk&quot; | 16 ГБ
| style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || {{No}} || {{No}}
|- id=&quot;mwBQQ&quot;
! id=&quot;mwBQU&quot; | 32 ГБ
| {{No}} || {{No}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}}
|- id=&quot;mwBRA&quot;
! id=&quot;mwBRE&quot; | 64 ГБ
| {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || {{No}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || {{No}} || {{No}}
|- id=&quot;mwBRw&quot;
! id=&quot;mwBR0&quot; | 128 ГБ
| {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || {{No}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}}
|-
! id=&quot;mwBR1&quot; | 256 ГБ
| {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}}
|}

== iPhone сатылымдар географиясы  ==
Төменде Apple IPhone ресми түрде сатылатын елдердің тізімі&lt;ref name=&quot;geogr&quot;&gt;{{cite web |url = http://www.apple.com/choose-your-country/|title = Выбор страны или региона на сайте Apple|archiveurl = http://archive.is/20120721/http://www.apple.com/choose-your-country/|archivedate = 2012-07-21}}&lt;/ref&gt;.
[[Сурет:IPhone_3G_Availability.svg|left|thumb|180x180px|IPhone сатылатын елдер: {{legend|#305ba3|бірінші буыннан бастап}} {{legend|#7e98ce|екінші буыннан бастап}} {{legend|#52cf0a|жақын арада күтілуде}}]]
{{Multicol|70%}}
* {{Байрақ|АҚШ}}
* {{Байрақ|Аустралия}}
* {{Байрақ|Аустрия}}
* {{Байрақ|Аргентина}}
* {{Байрақ|Армения}}
* {{Байрақ|Әзірбайжан}}
* {{Байрақ|Біріккен Араб Әмірліктері}}
* {{Байрақ|Бельгия}}
* {{Байрақ|Болгария}}
* {{Байрақ|Бразилия}}
* {{Байрақ|Венесуэла}}
* {{Байрақ|Вьетнам}}
* {{Байрақ|Гватемала}}
* {{Байрақ|Германия}}
* {{Байрақ|Гондурас}}
* {{Байрақ|Гонконг}}
* {{Байрақ|Грекия}}
* {{Байрақ|Грузия}}
* {{Байрақ|Дания}}
{{Multicol-break}}
* {{Байрақ|Доминикан Республикасы}}
* {{Байрақ|Жапония}}
* {{Байрақ|Израиль}}
* {{Байрақ|Индонезия}}
* {{Байрақ|Ирландия}}
* {{Байрақ|Испания}}
* {{Байрақ|Италия}}
* {{Байрақ|Камерун}}
* {{Байрақ|Канада}}
* {{Байрақ|Тайвань}}
* {{Байрақ|Колумбия}}
* {{Байрақ|Қытай}}
* {{Байрақ|Латвия}}
* {{Байрақ|Литва}}
* {{Байрақ|Лихтенштейн}}
* {{Байрақ|Люксембург}}
* {{Байрақ|Мадагаскар}}
* {{Байрақ|Македония}}
* {{Байрақ|Малайзия}}
{{Multicol-break}}
* {{Байрақ|Мысыр}}
* {{Байрақ|Марокко}}
* {{Байрақ|Мексика}}
* {{Байрақ|Молдова}}
* {{Байрақ|Нигер}}
* {{Байрақ|Нидерланд}}
* {{Байрақ|Жаңа Зеландия}}
* {{Байрақ|Норвегия}}
* {{Байрақ|ОАР}}
* {{Байрақ|Парагвай}}
* {{Байрақ|Перу}}
* {{Байрақ|Польша}}
* {{Байрақ|Португалия}}
* {{Байрақ|Оңтүстік Корея}}
* {{Байрақ|Ресей}}
* {{Байрақ|Румыния}}
* {{Байрақ|Сальвадор}}
* {{Байрақ|Сингапур}}
* {{Байрақ|Словакия}}
{{Multicol-break}}
* {{Байрақ|Тринидад және Тобаго}}
* {{Байрақ|Тунис}}
* {{Байрақ|Түркия}}
* {{Байрақ|Уганда}}
* {{Байрақ|Украина}}
* {{Байрақ|Уругвай}}
* {{Байрақ|Ұлыбритания}}
* {{Байрақ|Үндістан}}
* {{Байрақ|Филиппиндер}}
* {{Байрақ|Финляндия}}
* {{Байрақ|Франция}}
* {{Байрақ|Хорватия}}
* {{Байрақ|Чехия}}
* {{Байрақ|Черногория}}
* {{Байрақ|Чили}}
* {{Байрақ|Швейцария}}
* {{Байрақ|Швеция}}
* {{Байрақ|Эквадор}}
* {{Байрақ|Эстония}}
{{Multicol-end}}
{{навигация}}
== IPhone таймлайны ==

{{Timeline of iPhone models}}

== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;
{{бастама}}
{{уики}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.apple.com/ru/iphone/ iPhone] Apple ресми сайтында {{ref-ru}}	
{{commons|iPhone}}
{{Commonscat}}

{{iPhone}}
{{Apple}}
{{Apple компаниясының бағдарламалық қамтамасыз етуі}}
{{Ақпараттық технологиялармен айналысатын компаниялар}}

[[Санат:IPhone]]
[[Санат:Apple]]
[[Санат:Ұялы телефондар]]</text>
      <sha1>fw3oseddo0frf4g00kyvq5of4dh0lus</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054479</id>
      <parentid>3054478</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:39:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31372" xml:space="preserve">{{lowercase}}
{{Ұялы телефон
|аты = iPhone
|логотипі = IPhonelogo.svg
|логотип_ені = 100px
|сурет =IPhone_7_Jet_Black.svg
|сурет_ені = 
|сурет_тақырыбы = iPhone 7
|өндіруші = [[Apple Inc.]]
|желілер = '''(бірінші) iPhone''':
[[GSM]]/[[EDGE]]: 850/900/1800/1900 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[Wi-Fi]] 802.11b/g&lt;br /&gt;
[[Bluetooth]] 2.0 + EDR&lt;br /&gt;
[[USB]] 2.0&lt;br /&gt;
'''iPhone 3G, 3GS''':&lt;br /&gt;
[[GSM]]/[[EDGE]]: 850/900/1800/1900 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[UMTS]]/[[HSDPA]] 3.6: 850/1900/2100 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[Wi-Fi]] 802.11[[802.11b|b]]/[[802.11g|g]]&lt;br /&gt;
[[Bluetooth]] 2.0/2.1 + EDR&lt;br /&gt;
[[GPS]]&lt;br /&gt;
[[A-GPS]]&lt;br /&gt;
[[USB]] 2.0&lt;br /&gt;
'''iPhone 4''':&lt;br /&gt;
[[GSM]]/[[EDGE]]: 850/900/1800/1900 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[UMTS]]/[[HSDPA]]/[[HSUPA]] 7.2: 850/900/1900/2100 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[CDMA]]/[[EV-DO]] Rev.&lt;ref name=rev&gt;«Rev.» - {{lang-en|revision}} сөзінен қысқартылған, «темір» нұсқасының нөмірі.&lt;/ref&gt; A 800/1900 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[Wi-Fi]] [[802.11]][[802.11b|b]]/[[802.11g|g]]/[[802.11n|n]] (802.11n только 2,4 [[гига-|Г]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]])&lt;br /&gt;
[[Bluetooth]] 2.1 + EDR&lt;br /&gt;
[[A-GPS]]&lt;br /&gt;
[[USB]] 2.0&lt;br /&gt;
'''iPhone 4S''':&lt;br /&gt;
[[GSM]]/[[EDGE]]: 850/900/1800/1900 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[UMTS]]/[[HSDPA]]/[[HSUPA]] 14.4: 850/900/1900/2100 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[CDMA]]/[[EV-DO]] Rev.&lt;ref name=rev /&gt; A 800/1900[[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[Wi-Fi]] [[802.11]][[802.11b|b]]/[[802.11g|g]]/[[802.11n|n]] (802.11n только 2,4 [[гига-|Г]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]])&lt;br /&gt;
[[Bluetooth]] 4.0&lt;br /&gt;
[[GPS]] и [[ГЛОНАСС]]&lt;br /&gt;
[[A-GPS]]&lt;br /&gt;
[[USB]] 2.0&lt;br /&gt;
'''iPhone 5''':&lt;br /&gt;
[[GSM]]/[[EDGE]]: 850/900/1800/1900 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[UMTS]]/[[HSPA+]]/DC-[[HSDPA]]: 800/850/900/1700/1900/2100 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[CDMA]]/[[EV-DO]] Rev.&lt;ref name=rev /&gt; A/Rev. B 800/1900/2100 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[LTE]] (полосы 1, 2, 3, 4, 5, 13, 17, 25)&lt;br /&gt;
[[A-GPS]] и [[ГЛОНАСС]]&lt;br /&gt;
[[Wi-Fi]] 802.11a/b/g/n (802.11n — 2,4 [[гига-|Г]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]] и 5 [[гига-|Г]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]])&lt;br /&gt;
[[Bluetooth]] 4.0&lt;br /&gt;
[[USB]] 3.0&lt;br /&gt;
'''iPhone 5s, 5c''':&lt;br /&gt;
[[GSM]]/[[EDGE]]: 850/900/1800/1900 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[UMTS]]/[[HSPA+]]/DC-[[HSDPA]]: 850/900/1700/1900/2100 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[CDMA]]/[[EV-DO]] Rev.&lt;ref name=rev /&gt; A/Rev. B 800/1700/1900/2100 [[мега-|М]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]]&lt;br /&gt;
[[LTE]] (полосы 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 13, 17, 18, 19, 20, 25, 26)&lt;br /&gt;
FDD-LTE (полосы 1, 2, 3, 5, 7 , 8, 20)&lt;br /&gt;
TD-LTE (полосы 38, 39, 40)&lt;br /&gt;
[[A-GPS]] и [[ГЛОНАСС]]&lt;br /&gt;
[[Wi-Fi]] 802.11a/b/g/n (802.11n — 2,4 [[гига-|Г]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]] и 5 [[гига-|Г]][[Герц (өлшем бірлік)|Гц]])&lt;br /&gt;
[[Bluetooth]] 4.0&lt;br /&gt;
[[USB]] 3.0|сату_датасы = '''бірінші iPhone''': [[2007 жыл]] &lt;br /&gt;
'''3G''': [[2008 жыл]]&lt;br /&gt;
'''3GS''': [[2009 жыл]]&lt;br /&gt;
'''4''': [[2010 жыл]] &lt;br /&gt;
'''4S''': [[2011 жыл]]&lt;br /&gt;
'''5''': [[2012 жыл]]&lt;br /&gt;
'''5c/5s''': [[2013 жыл]]&lt;br/&gt;
'''6/6 Plus''': [[2014 жыл]]|оперативтік_зерде = '''бірінші/3G''': 128 MB&lt;br /&gt;
'''3GS''': 256 MB&lt;br /&gt;
'''4/4S''': 512 MB&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.mobi.ru/News/10929/Apple_iPhone_4_obladaet_512_Mb_OZU.htm | title=Apple iPhone 4 обладает 512 Мб [[Оперативная память|ОЗУ]] | publisher=mobi.ru | date=18 маусым 2010 | accessdate=10 шілде 2010 | archiveurl=http://archive.is/20120918/http://www.mobi.ru/News/10929/Apple_iPhone_4_obladaet_512_Mb_OZU.htm | archivedate=2012-09-18}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;
'''5/5s/5c''': 1024 MB&lt;br /&gt;
'''6/6 Plus''': 1024 MB|жады = '''бірінші''': 4, 8 немесе 16 GB&lt;br /&gt;
'''3G''': 8 немесе 16 GB&lt;br /&gt;
'''3GS''': 8, 16 немесе 32 GB&lt;br /&gt;
'''4''': 8, 16 немесе 32 GB&lt;br /&gt;
'''4S''': 8, 16, 32 немесе 64 GB&lt;br /&gt;
'''5''': 16, 32 немесе 64 GB&lt;br /&gt;
'''5s''': 16, 32 немесе 64 GB&lt;br /&gt;
'''5c''': 8, 16 немесе 32 GB&lt;br /&gt;
'''6/6 Plus''': 16, 64 немесе 128 GB|операциялық_жүйе = '''бірінші''': [[iOS|iPhone OS]] 3.1.3&lt;br /&gt;
'''3G''': [[iOS]] 4.2.1&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://support.apple.com/kb/DL1472?viewlocale=ru_RU|title=Обновление ПО iOS 4.3.5|publisher=www.apple.com|date=10 қараша 2011|accessdate=10 қараша 2011 |archiveurl=http://archive.is/20120918/http://support.apple.com/kb/DL1472?viewlocale=ru_RU |archivedate=2012-09-18}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;
'''3GS''': [[iOS]] 6.1.6&lt;br /&gt;
'''4''': [[iOS]] 7.1.2&lt;br /&gt;
'''4S/5/5s/5c/6/6 Plus''': [[iOS]] 8.4&lt;br /&gt;|ввод = [[Сенсорлық экран#Проекциялау-ауқымды сенсорлы экрандар|проектициялы-ауқымдық сенсорлық]]|өлшемдері = '''бірінші''': 115,5×61×11,6 [[Миллиметр|мм]]&lt;br /&gt;
'''3G, 3GS''': 115,5×62,1×12,3 [[Миллиметр|мм]]&lt;br /&gt;
'''4, 4S''': 115,2×58,6×9,3 [[Миллиметр|мм]]&lt;br /&gt;
'''5/5s''': 123,8×58,6×7.6 [[Миллиметр|мм]]&lt;br /&gt;
'''6''': 138,1×67×6,9 [[Миллиметр|мм]]&lt;br /&gt;
'''6 Plus''': 158,1×77,8×7,1 [[Миллиметр|мм]]|камера = '''бірінші/3G''': 2 [[мегапиксель|Мп]]&lt;br /&gt; 
'''3GS''': 3 [[мегапиксель|Мп]] [[автофокус]]мен &lt;br /&gt; 
'''4''': 5 [[Мегапиксель|Мп]] [[Ажыратымдылығы жоғары теледидар#Форматтары|HD-видео 720p]] жазу кезінде автофокусы бар, және бейне қоңыраулар үшін  0,3 [[Мегапиксель|Мп]] алдыңғы камера бар&lt;br /&gt; 
'''4S''': 8 [[Мегапиксель|Мп]] [[Ажыратымдылығы жоғары теледидар#Форматтары|HD-видео 1080p]] жазу кезінде автофокусы бар, және бейне қоңыраулар үшін  0,3 [[Мегапиксель|Мп]] алдыңғы камера бар&lt;br /&gt; 
'''5/5s/5c''': 8 [[Мегапиксель|Мп]] [[Ажыратымдылығы жоғары теледидар#Форматтары|HD-видео 1080p]] жазу кезінде автофокусы бар, және бейне қоңыраулар үшін  1,2 [[Мегапиксель|Мп]] алдыңғы камера бар|аккумулятор = ауыстырылмайтын [[Li-Ion]]&lt;br /&gt; 
'''бірінші''': 3,7 [[вольт|В]], 1400 [[милли-|м]][[Ампер-сағатат|А·с]]&lt;br /&gt;
'''3G''': 3,7 [[вольт|В]], 1150 [[милли-|м]][[Ампер-сағат|А·с]]&lt;br /&gt;
'''3GS''': 3,7 [[вольт|В]], 1219 [[милли-|м]][[Ампер-сағат|А·с]]&lt;ref name=&quot;3GS teardown&quot;&gt;{{cite web | url= http://www.ifixit.com/Teardown/iPhone-3G-S/817/2 | title= iPhone 3GS Teardown | date= 19 маусым 2009 | publisher= iFixit.com | pages= 2 | accessdate= 14 сәуір 2010 | archiveurl= http://www.webcitation.org/651EH5jjL | archivedate= 2012-01-28}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt; 
'''4''': 3,7 [[вольт|В]], 1420 [[милли-|м]][[Ампер-сағат|А·с]]&lt;ref&gt;{{cite web | url= http://www.ifixit.com/Teardown/iPhone-4-Teardown/3130 | title= iPhone 4 Teardown | date= 24 маусым 2010 | publisher= iFixit.com | pages= 1 | archiveurl= http://www.webcitation.org/651EI0qlR | archivedate= 2012-01-28}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt; 
'''4S''': 3,7 [[вольт|В]], 1432 [[милли-|м]][[Ампер-сағат|А·с]]&lt;br /&gt;
'''5''': 3,8 [[вольт|В]], 1440 [[милли-|м]][[Ампер-сағат|А·с]]&lt;br /&gt;
'''5s''': 3,8 [[вольт|В]], 1560 [[милли-|м]][[Ампер-сағат|А·с]]|цпу = '''бірінші''': [[Samsung]] S3C6400 [[ARM (архитектура)|ARM]] 620 [[мега-|M]][[Герц (өлшем бірлік)|Hz]] (программно снижена до 412 [[мега-|M]][[Герц (өлшем бірлік)|Hz]]&lt;ref name='overclock'&gt;{{cite news|url=http://www.xard.ru/post/18530/default.asp |title=Айфон немесе Ipod Touch процессорын оңай бағдарламалық үдеткіш жолы табылды |date=8 мамыр 2010 |accessdate=20 маусым 2010 |archiveurl=http://archive.is/20120918/http://www.xard.ru/post/18530/default.asp |archivedate=2012-09-18}}&lt;/ref&gt;)&lt;br /&gt;
'''3G''': [[Samsung]] S3C6400 [[ARM (архитектура)|ARM]] 620 [[мега-|M]][[Герц (өлшем бірлік)|Hz]] (бағдарламалы түрде 412 [[мега-|M]][[Герц (өлшем бірлік)|Hz]] дейін төмендетілді &lt;ref name=overclock/&gt;)&lt;br /&gt;
'''3GS''': [[Samsung]] S5PC100 [[ARM (архитектура)|ARM]] 833 [[мега-|M]][[Герц (өлшем бірлік)|Hz]] (бағдарламалы түрде 600 [[мега-|M]][[Герц (өлшем бірлік)|Hz]] дейін төмендетілді &lt;ref name=overclock/&gt;)&lt;br /&gt;
'''4''': [[Apple A4]] APL0398 [[ARM (архитектура)|ARM]] 1 [[гига-|G]][[Герц (өлшем бірлік)|Hz]] (бағдарламалы түрде 800 [[мега-|M]][[Герц (өлшем бірлік)|Hz]] дейін төмендетілді &lt;ref name=overclock/&gt;)&lt;br /&gt;
'''4S''': [[Apple A5]] &lt;br /&gt;
'''5''': [[Apple A6]]&lt;br /&gt;
'''5s''': [[Apple A7]] (64-[[Бит|bit]]), со-процессор [[Apple M7|M7]]&lt;br/&gt;
'''6/6 Plus''': [[Apple A8]] (64-[[Бит|bit]]), сопроцессор [[Apple M7|M8]]|экран = [[Сенсорлық экран#Проекциялау-ауқымды сенсорлы экрандар|проектициялы-ауқымдық сенсорлық экран]]&lt;br /&gt;
'''бірінші/3G/3GS/4/4S''' - 3,5[[дюйм|″]]&lt;br /&gt;
'''5/5s/5c''' - 4[[дюйм|″]]&lt;br /&gt;
'''бірінші/3G/3GS''': [[Жұқақабықты транзистор|TFT]] 320 × 480&lt;br /&gt;
'''4/4S''': [[Retina]] 640 × 960&lt;br /&gt;
'''5/5s''':  [[Retina]] 640 × 1136&lt;br/&gt;
'''6''': [[Retina]] HD 750 × 1334; 4,7[[дюйм|″]]&lt;br /&gt;
'''6 Plus''': [[Retina]] HD 1080 × 1920; 5,5[[дюйм|″]]|салмағы = '''бірінші''': 135 [[Грамм|г]]&lt;br /&gt;
'''3G''': 133 [[Грамм|г]]&lt;br /&gt;
'''3GS''': 135 [[Грамм|г]]&lt;br /&gt;
'''4''' : 137 [[Грамм|г]]&lt;br /&gt;
'''4S''' : 140 [[Грамм|г]]&lt;br /&gt;
'''5/5s''': 112 [[Грамм|г]]&lt;br /&gt;
'''6''': 129 [[Грамм|г]]&lt;br /&gt;
'''6 Plus''': 172 [[Грамм|г]]
}}
{{IPhone_модельдері}}
[[File:3frontiphoneviews.jpg|thumb|300px|right|Солдан оңға қарай: iPhone, iPhone 3G, iPhone 4]]

'''iPhone''' — [[Apple]] компаниясының төрт диапазонды мультимедиалық [[смартфон]]дары. Смартфондар iPod плеерінің, коммуникатордың және интернет-планшеттің қызметін атқарады. Mac OS X операциялық жүйесінің аздап жеңілдетілген түрі Apple iOS операциялық жүйесінде жұмыс істейді.&lt;ref name=Original_release&gt;{{cite news
|url=http://www.mp3newswire.net/stories/7002/iphone-line.html|title=Steve iPhone: Hundreds Come, Lines Orderly
|publisher=[[MP3 Newswire]]
|date=29 маусым 2007
|accessdate=31 мамыр 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt; '''3G''': [[11 маусым]] [[2008 жыл]]&lt;ref name=&quot;tuaw&quot;&gt;{{cite web
 | url         = http://www.tuaw.com/2008/06/09/iphone-3g-announced/
 | title       = iPhone 3G announced&amp;nbsp;— The Unofficial Apple Weblog (TUAW)
 | accessdate  = 31 мамыр 2010
 | date        = 6 қыркүйек 2008
 | author      = Robert PalmerFiled
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/651EGEFaI
 | archivedate = 2012-01-28
}}&lt;/ref&gt;

iPhone алғаш рет [[9 қаңтар]] [[2007 жыл]]ы MacWorldExpo конференциясында көпшілікке таныстырылды. [[29 маусым]] [[2007 жыл]]ы саудаға түсіп, [[АҚШ]]-тағы смартфондар саудасының едәуір бөлігін жаулап алды.&lt;ref name=&quot;3G_S_PR&quot;&gt;{{cite news
|url=http://www.apple.com/pr/library/2009/06/08iphone.html
|title=Apple Announces the New iPhone 3GS—The Fastest, Most Powerful iPhone Yet
|date=6 тамыз 2009
|accessdate=31 мамыр 2010}}&lt;/ref&gt;

2008 жылы 10 маусымда WWDC 2008 конференциясында бағдарламалық және аппараттық кемшіліктері жойылған телефонның саудаға түскеннен бергі үшінші моделі - iPhone 3G таныстырылды. Бұл модель операциялық жүйенің жаңа нұсқасы iPhone OS 2.0 платформасында жұмыс істейді.&lt;ref name='4geniphone'&gt;{{cite web
 | url        = http://www.apple.com/iphone/notify-me/
 | title      = iPhone 4. Pre-order starts маусым 15. Available маусым 24.
 | date       = 
 | accessdate = 7 маусым 2010
 | deadlink   = 404
}}&lt;/ref&gt;
Сондай-ақ, iPhone 3G, Ресейде сатылған және орыс тілінде қолдау алған бірінші iPhone болды.

[[2008 жыл]]ы iPhone [[PC World]] басылымының нұсқасы бойынша қазіргі заманғы ең пайдалы технологиялар рейтингінде екінші орынға шықты&lt;ref&gt;{{cite news |url = http://lenta.ru/articles/2008/05/28/top100/|title = Қазіргі уақытта пайдаланылатын технологиялардың ішінен ең пайдалыларының рейтингісі құрылды|publisher = Lenta.ru|date = 28 мамыр 2008|accessdate = 7 наурыз 2014|archiveurl = http://archive.is/iXhbs|archivedate = 2014-03-07}}&lt;/ref&gt;.

[[2009 жыл]]ы [[8 маусым]]да қатарынан үшінші телефон моделі, келесі буыны  — Iphone 3GS, таныстырылды, бұл iPhone 3G жетілдірілген нұсқасы еді. iPhone 3GS, [[Жедел жадтау құрылғысы|оперативті жады]] екі есе үлкейтілді, жұмыс істеу жылдамдығы өсті,  және 32 ГБ [[ROM|ішкі жадпен]] және [[IOS|iPhone OS 3.0]] операциялық жүйесімен  жабдықталған, алдыңғы үлгілердегі бағдарламалық қамтамасыз етілуіндегі кемшіліктерінің елеулі бөлігі жойылған және қосымша функциялармен қамтамасыз етілген: [[Қиып алу, көшіру, қою|көшіру және қою]], [[MMS]] жіберу мүмкіндігі, [[Spotlight (бағдарламалық қамтамасыз ету)|Spotlight]], Speak Notes, iPhoneға телешоу, сазды видео, фильмдер және аудиокітаптарды тікелей жүктеу мүмкіндігі, Find My iPhone, [[SMS]] жіберу/жою және т.б.
[[2010 жыл]]ы [[7 маусым]]да жаңартылған операциялық жүйесі бар (осы күні iPhone OS жаңа - iOS атауын алды) бар [[iPhone 4]] таныстырылды, ізашардың елеулі бірқатар артықшылықтары бар, соның ішінде неғұрлым қуатты [[Apple A4]] процессорі, ажыратымдылығы 640 × 960 пиксель IPS-матрицалы СК-дисплей, 5 мегапиксельді камера, және [[Видеотелефония|бейнетелефония]] үшін  камера (0,3 мегапиксель).
 
[[2011 жыл]]ы [[4 қазан]]да iOS 5 операциялық  жүйесімен [[iPhone 4S]] (келесі күні, 2011 жылы 5 қазанда, [[Стив Джобс]] қайтыс болды). Жаңартылған телефон [[iPad 2]] [[Apple A5]] процессорін алды, 8-Мп камера және GSM/CDMA гибридті жүйесімен қамтамасыз етілді. Сондай-ақ WWDC 2012-ге дейін [[Voice Control|Voice Control-]]мен бірге келген, [[Siri]] дауыстық көмекшісі, тек iPhone 4Sте қол жетімді болды.

[[2012 жыл]]дың [[шілде]]сіне дейін 250 млннан аса iPhone сатылды&lt;ref&gt;{{cite news |url = http://www.macrumors.com/2012/06/27/iphone-turning-five-years-old-with-250-million-units-sold-150-billion-in-revenue/|title = iPhone-ға бес жыл толды|publisher = Mac Rumours|date = 28 маусым 2012|accessdate = 22 наурыз 2013}}&lt;/ref&gt;.

2012 жылы 19 қыркүйекте компания әдеттегі жаңартылған буынды — [[iPhone 5]] таныстырды. Бұл модель біршама «биік» экранымен (экран диагоналі 3,5 дюмдік алдыңғыларға қарағанда 4 дюймдік экранмен шықты), бұл iPhone пайда болғаннан бергі өндірістегі ең елеулі өзгеріс болды. Сондай-ақ, жаңа [[IOS 6]] таныстырылды.

2013 жылдың маусым айында [[Apple]] компаниясы оның АҚШ-тағы пайдаланушылар үшін айырмашылық бағасы үшін қосымша төлей отырып ескісін жаңа телефонға алмасу мүмкіндігін енгізді&lt;ref&gt;[http://runews24.ru/technology/exchange-of-old-phones-iphone.html Apple қосымша төлей отырып, жаңасына ескі телефондарды алмасуды енгізеді]&lt;/ref&gt;.

2013 жылы 10 қыркүйекте [[IPhone 5S|iPhone 5s]] таныстырылды. Телефон 64-разрядты А7/М7 процессорін, дактилоскопиялық сенсор,  жаңартылған Lightning ұясын алды. Сондай-ақ, неғұрлым арзанырақ поликарбонаттан жасалған және саусақ сенсор жоқ [[IPhone 5C|iPhone 5c]] таныстырды.

2014 жылы 9 қыркүйекте ұлғайтылған жақсартылған экранымен [[iPhone 6]] және [[IPhone 6|iPhone 6 Plus]] таныстырылды, А8/М8 жаңа процессорымен, фазалық назар аудару жүйесімен камерамен жабдықталды.
2017 жылы 18 қарашада [[IPhone 8]] шықты.

== Өнімдерді салыстыру ==

=== Батареядан жұмыс жасауы, с ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center; width: auto;&quot; id=&quot;mwBEo&quot;
! rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;width:12em;&quot; id=&quot;mwBE0&quot; | Модель
! colspan=&quot;12&quot; | iPhone
|- id=&quot;mwBE8&quot;
! id=&quot;mwBFA&quot; | [[IPhone 2G|2G]]
! id=&quot;mwBFI&quot; | [[IPhone 3G|3G]]
! id=&quot;mwBFQ&quot; | [[IPhone 3GS|3GS]]
! id=&quot;mwBFY&quot; | [[IPhone 4|4]]
! id=&quot;mwBFg&quot; | [[IPhone 4S|4S]]
! id=&quot;mwBFo&quot; | [[IPhone 5|5]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url = http://appleinsider.ru/iphone/realnye-rezultaty-testov-batarei-iphone-5-ogorchayut.html|title = Реальные результаты тестов батареи iPhone 5 огорчают|author = |date = |publisher = }}&lt;/ref&gt;
! id=&quot;mwBF0&quot; | [[IPhone 5c|5c]]
! id=&quot;mwBF8&quot; | [[IPhone 5s|5s]]

! id=&quot;mwBGE&quot; | [[IPhone 6|6]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url = http://ukrainianiphone.com/10/09/2014/189832|title = Предварительный обзор iPhone 6 и iPhone 6 Plus|author = |date = |publisher = }}&lt;/ref&gt;
! id=&quot;mwBGQ&quot; | [[IPhone 6|6 Plus]]
![[IPhone 6s|6s]]&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|accessdate = 2015-09-10|title = Apple|url = https://www.apple.com/ru/iphone-6s/specs/|publisher = Apple}}&lt;/ref&gt;
![[IPhone 6s|6s Plus]]&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
|- id=&quot;mwBGU&quot;
! id=&quot;mwBGY&quot; | [[Бейне]]
| id=&quot;mwBGg&quot; | 7
| id=&quot;mwBGk&quot; | 7
| id=&quot;mwBGo&quot; | 10
| id=&quot;mwBGs&quot; | 10
| id=&quot;mwBGw&quot; | 10
| id=&quot;mwBG0&quot; | 10
| id=&quot;mwBG4&quot; | 10
| id=&quot;mwBG8&quot; | 11
| id=&quot;mwBHA&quot; | 14
| id=&quot;mwBHE&quot; | 10
|11
|14
|- id=&quot;mwBHI&quot;
! id=&quot;mwBHM&quot; | [[Музыка]]
| id=&quot;mwBHU&quot; | 24
| id=&quot;mwBHY&quot; | 24
| id=&quot;mwBHc&quot; | 30
| id=&quot;mwBHg&quot; | 40
| id=&quot;mwBHk&quot; | 40
| id=&quot;mwBHo&quot; | 40
| id=&quot;mwBHs&quot; | 40
| id=&quot;mwBHw&quot; |40
| id=&quot;mwBH0&quot; | 50
| id=&quot;mwBH4&quot; | 80
|50
|80
|- id=&quot;mwBH8&quot;
! id=&quot;mwBIA&quot; | Веб-парақшаларды қарау: [[Wi-Fi]]
| id=&quot;mwBII&quot; | 6
| id=&quot;mwBIM&quot; | 6
| id=&quot;mwBIQ&quot; | 9
| id=&quot;mwBIU&quot; | 10
| id=&quot;mwBIY&quot; | 9
| id=&quot;mwBIc&quot; | 10
| id=&quot;mwBIg&quot; | 10
| id=&quot;mwBIk&quot; | 11
| id=&quot;mwBIo&quot; | 12
| id=&quot;mwBIs&quot; | 10
|11
|12
|- id=&quot;mwBIw&quot;
! id=&quot;mwBI0&quot; | Веб-парақшаларды қарау: [[3G]]
| {{n/a}}
| id=&quot;mwBJE&quot; | 5
| id=&quot;mwBJI&quot; | 5
| id=&quot;mwBJM&quot; | 6
| id=&quot;mwBJQ&quot; | 6
| id=&quot;mwBJU&quot; | 8
| id=&quot;mwBJY&quot; | 8
| id=&quot;mwBJc&quot; | 10
| id=&quot;mwBJg&quot; | 12
| id=&quot;mwBJk&quot; | 8
|10
|12
|- id=&quot;mwBJo&quot;
! id=&quot;mwBJs&quot; | Веб-парақшаларды қарау: [[LTE]]
| {{n/a}} || {{n/a}} || {{n/a}} || {{n/a}} || {{n/a}}
| id=&quot;mwBKc&quot; | 8
| id=&quot;mwBKg&quot; | 10
| id=&quot;mwBKk&quot; | 10
| id=&quot;mwBKo&quot; | 10
| id=&quot;mwBKs&quot; | 12
|10
|12
|- id=&quot;mwBKw&quot;
! id=&quot;mwBK0&quot; | [[2.5G|2G]] 3G сөйлесу уақыты
| id=&quot;mwBK8&quot; | 8
| id=&quot;mwBLA&quot; | 10
| id=&quot;mwBLE&quot; | 12
| id=&quot;mwBLI&quot; | 14
| id=&quot;mwBLM&quot; | 14
| id=&quot;mwBLQ&quot; | 8
| id=&quot;mwBLU&quot; | 10
| id=&quot;mwBLY&quot; | 10
| id=&quot;mwBLc&quot; | 14
| id=&quot;mwBLg&quot; | 24
|14
|24
|- id=&quot;mwBLk&quot;
! id=&quot;mwBLo&quot; | Күту режимінде
| id=&quot;mwBLs&quot; | 250
| id=&quot;mwBLw&quot; | 300
| id=&quot;mwBL0&quot; | 300
| id=&quot;mwBL4&quot; | 300
| id=&quot;mwBL8&quot; | 200
| id=&quot;mwBMA&quot; | 225
| id=&quot;mwBME&quot; | 250
| id=&quot;mwBMI&quot; | 250
| id=&quot;mwBMM&quot; | 250
| id=&quot;mwBMQ&quot; | 400
|240
|384
|}

=== Жад ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center; width: auto;&quot; id=&quot;mwBMY&quot;
! rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;width:12em;&quot; id=&quot;mwBMk&quot; | Модель
! colspan=&quot;15&quot; id=&quot;mwBMo&quot; | iPhone
|- id=&quot;mwBMs&quot;
! id=&quot;mwBMw&quot; | [[IPhone 2G|2G]]
! id=&quot;mwBM4&quot; | [[IPhone 3G|3G]]
! id=&quot;mwBNA&quot; | [[IPhone 3GS|3GS]]
! id=&quot;mwBNI&quot; | [[IPhone 4|4]]
! id=&quot;mwBNQ&quot; | [[IPhone 4S|4S]]
! id=&quot;mwBNY&quot; | [[IPhone 5|5]]
! id=&quot;mwBNg&quot; | [[IPhone 5C|5C]]
! id=&quot;mwBNo&quot; | [[IPhone 5S|5S]]
! id=&quot;mwBNw&quot; | [[IPhone 6|6]]
! id=&quot;mwBN4&quot; | [[IPhone 6 Plus|6 Plus]]
! id=&quot;mwBN5&quot; | [[IPhone 6S|6s]]
! id=&quot;mwBN6&quot; | [[IPhone 6s Plus|6s Plus]]
! id=&quot;mwBN7&quot; | [[IPhone SE|SE]]
! id=&quot;mwBN8&quot; | [[IPhone 7|7]]
! id=&quot;mwBN9&quot; | [[IPhone 7 Plus|7 Plus]]
|- id=&quot;mwBOA&quot;
! id=&quot;mwBOE&quot; | 4 ГБ
| style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}}
|- id=&quot;mwBOw&quot;
! id=&quot;mwBO0&quot; | 8 ГБ
| style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || {{No}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}}
|- id=&quot;mwBPg&quot;
! id=&quot;mwBPk&quot; | 16 ГБ
| style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || {{No}} || {{No}}
|- id=&quot;mwBQQ&quot;
! id=&quot;mwBQU&quot; | 32 ГБ
| {{No}} || {{No}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}}
|- id=&quot;mwBRA&quot;
! id=&quot;mwBRE&quot; | 64 ГБ
| {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || {{No}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || {{No}} || {{No}}
|- id=&quot;mwBRw&quot;
! id=&quot;mwBR0&quot; | 128 ГБ
| {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || {{No}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}}
|-
! id=&quot;mwBR1&quot; | 256 ГБ
| {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || {{No}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}} || style=&quot;background:#90ff90; color:black;&quot; class=&quot;table-yes&quot;|{{{1|Иә}}}
|}

== iPhone сатылымдар географиясы  ==
Төменде Apple IPhone ресми түрде сатылатын елдердің тізімі&lt;ref name=&quot;geogr&quot;&gt;{{cite web |url = http://www.apple.com/choose-your-country/|title = Выбор страны или региона на сайте Apple|archiveurl = http://archive.is/20120721/http://www.apple.com/choose-your-country/|archivedate = 2012-07-21}}&lt;/ref&gt;.
[[Сурет:IPhone_3G_Availability.svg|left|thumb|180x180px|IPhone сатылатын елдер: {{legend|#305ba3|бірінші буыннан бастап}} {{legend|#7e98ce|екінші буыннан бастап}} {{legend|#52cf0a|жақын арада күтілуде}}]]
{{Multicol|70%}}
* {{Байрақ|АҚШ}}
* {{Байрақ|Аустралия}}
* {{Байрақ|Аустрия}}
* {{Байрақ|Аргентина}}
* {{Байрақ|Армения}}
* {{Байрақ|Әзірбайжан}}
* {{Байрақ|Біріккен Араб Әмірліктері}}
* {{Байрақ|Бельгия}}
* {{Байрақ|Болгария}}
* {{Байрақ|Бразилия}}
* {{Байрақ|Венесуэла}}
* {{Байрақ|Вьетнам}}
* {{Байрақ|Гватемала}}
* {{Байрақ|Германия}}
* {{Байрақ|Гондурас}}
* {{Байрақ|Гонконг}}
* {{Байрақ|Грекия}}
* {{Байрақ|Грузия}}
* {{Байрақ|Дания}}
{{Multicol-break}}
* {{Байрақ|Доминикан Республикасы}}
* {{Байрақ|Жапония}}
* {{Байрақ|Израиль}}
* {{Байрақ|Индонезия}}
* {{Байрақ|Ирландия}}
* {{Байрақ|Испания}}
* {{Байрақ|Италия}}
* {{Байрақ|Камерун}}
* {{Байрақ|Канада}}
* {{Байрақ|Тайвань}}
* {{Байрақ|Колумбия}}
* {{Байрақ|Қытай}}
* {{Байрақ|Латвия}}
* {{Байрақ|Литва}}
* {{Байрақ|Лихтенштейн}}
* {{Байрақ|Люксембург}}
* {{Байрақ|Мадагаскар}}
* {{Байрақ|Македония}}
* {{Байрақ|Малайзия}}
{{Multicol-break}}
* {{Байрақ|Мысыр}}
* {{Байрақ|Марокко}}
* {{Байрақ|Мексика}}
* {{Байрақ|Молдова}}
* {{Байрақ|Нигер}}
* {{Байрақ|Нидерланд}}
* {{Байрақ|Жаңа Зеландия}}
* {{Байрақ|Норвегия}}
* {{Байрақ|ОАР}}
* {{Байрақ|Парагвай}}
* {{Байрақ|Перу}}
* {{Байрақ|Польша}}
* {{Байрақ|Португалия}}
* {{Байрақ|Оңтүстік Корея}}
* {{Байрақ|Ресей}}
* {{Байрақ|Румыния}}
* {{Байрақ|Сальвадор}}
* {{Байрақ|Сингапур}}
* {{Байрақ|Словакия}}
{{Multicol-break}}
* {{Байрақ|Тринидад және Тобаго}}
* {{Байрақ|Тунис}}
* {{Байрақ|Түркия}}
* {{Байрақ|Уганда}}
* {{Байрақ|Украина}}
* {{Байрақ|Уругвай}}
* {{Байрақ|Ұлыбритания}}
* {{Байрақ|Үндістан}}
* {{Байрақ|Филиппиндер}}
* {{Байрақ|Финляндия}}
* {{Байрақ|Франция}}
* {{Байрақ|Хорватия}}
* {{Байрақ|Чехия}}
* {{Байрақ|Черногория}}
* {{Байрақ|Чили}}
* {{Байрақ|Швейцария}}
* {{Байрақ|Швеция}}
* {{Байрақ|Эквадор}}
* {{Байрақ|Эстония}}
{{Multicol-end}}
{{навигация}}
== IPhone таймлайны ==

{{Timeline of iPhone models}}

== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;
{{бастама}}
{{уики}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.apple.com/ru/iphone/ iPhone] Apple ресми сайтында {{ref-ru}}	
{{commons|iPhone}}
{{Commonscat}}

{{iPhone}}
{{Apple}}
{{Apple компаниясының бағдарламалық қамтамасыз етуі}}
{{Ақпараттық технологиялармен айналысатын компаниялар}}

[[Санат:IPhone]]
[[Санат:Apple]]
[[Санат:Ұялы телефондар]]</text>
      <sha1>rklhfqh0zivc8gbfcy3pbk1jyxilm9b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Германия:Шаумбург ауданы:Қалалар</title>
    <ns>10</ns>
    <id>203642</id>
    <revision>
      <id>3054384</id>
      <parentid>1889345</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T00:30:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>165</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:File:Wappen_Landkreis_Schaumburg.svg]]» деген «[[:File:DEU_Landkreis_Schaumburg_COA.svg]]» дегенмен алмастырылды.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1991" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
|түс={{түс|Германия}}
|state=&lt;includeonly&gt;collapsed&lt;/includeonly&gt;
|сурет = [[Сурет:DEU Landkreis Schaumburg COA.svg|40px|Таңба]]
|тақырыбы    = [[Шаумбург (аудан)|Шаумбург ауданының]] қалалар және кенттер ([[Төменгі Саксония]])  &lt;small&gt; — [[:de:Landkreis Schaumburg|Landkreis Schaumburg]]&lt;/small&gt; 
|мазмұны  = 
[[Анзен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Апелерн]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Аухаген]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Ауэталь]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Бад-Айльзен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Бад-Нендорф]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Беккедорф]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Бухгольц (Штадтхаген)|Бухгольц]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Бюккебург]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Вёльпингхаузен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Видензаль]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Заксенхаген]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Зеггебрух]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Зутфельд]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Лауэнау]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Лауэнхаген]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Линдхорст]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Луден (Германия)|Луден]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Людерсфельд]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Мербек]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Мессенкамп]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Нидернвёрен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Нинштедт]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Нордзель]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Обернкирхен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Поле (посёлок в Германии)|Поле]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Польхаген]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Ринтельн]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Роденберг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Хагенбург]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Хасте]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Хельпзен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Хесен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Хеспе]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Хойерсен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Хонхорст]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Хюльзеде]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Штадтхаген]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Уикипедия:Тюрингия географиясы бойынша навигациялық үлгілер]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qyrb3iwtcojoco1vjurvoe7q1xqwtcu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаумбург (аудан)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>203652</id>
    <revision>
      <id>3054385</id>
      <parentid>1821442</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T00:31:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>165</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:File:Wappen_Landkreis_Schaumburg.svg]]» деген «[[:File:DEU_Landkreis_Schaumburg_COA.svg]]» дегенмен алмастырылды.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3809" xml:space="preserve">{{Германия ауданы
|Қазақша атауы         = Шаумбург (аудан)
|Шынайы атауы   = Landkreis Schaumburg
|Таңбасы                   =  DEU Landkreis Schaumburg COA.svg
|Орналасуы            =  Lage des Landkreises Schaumburg in Deutschland.GIF
|Ел                    =  [[Германия]]
|Жері        =  [[Төменгі Саксония]]
|Басшысы                   = Heinz-Gerhard Schöttelndreier ([[Германия социал-демократиялық партиясы|ГСДП]])
|Басшының түрi          =  [[Ландрат]]
|Жер аумағы                =  675,59
|Тілі                     =  [[неміс тілі|немісше]] 
|Тілдері                   =   
|Тұрғыны              =  165 557
|Тығыздығы    =  245
|Карта                  =  Lower saxony shg.png
|Ресми коды      =  03 2 57
|Автомобиль коды      =  SHG
|Сайты                   =  http://www.schaumburg.de/ www.schaumburg.de
|Мекен-жайы                   =  Jahnstraße 20&lt;br /&gt;31653 Stadthagen
|Орталығы                   =  [[Штадтхаген]]
}}
'''Шаумбург''' ({{lang-de|Landkreis Schaumburg}}) - [[Германия]] [[Германия ауданы|ауданы]]. Аудан орталығы — [[Штадтхаген]] қаласы. Аудан [[Төменгі Саксония]] [[Германия әкімшілік бөлінісі|жерінде]] орналасқан. Жер аумағы 675,59 км² шамасында. Тұрғыны 165 245 адамды құрайды. Халық тығыздығы 245 адам/км². 
Ауданның ресми коды —  03 2 57.

Аудан 38 елді мекенге бөлінеді.

== Қалалар мен қауымдар ==
# [[Ауэталь]] (6 531)
# [[Бюккебург]] (20 922)
# [[Обернкирхен]] (9 884)
# [[Ринтельн]] (27 806)
# [[Штадтхаген]] (23 181)
;Айльзен басқармасы
# [[Анзен]] (1 163)
# [[Бад-Айльзен]] (2 292)
# [[Бухгольц (Штадтхаген)|Бухгольц]] (769)
# [[Хесен]] (1 593)
# [[Луден (Германия)|Луден]] (1 150)
;[[Линдхорст]] басқармасы
# [[Беккедорф]] (1 594)
# [[Хойерсен]] (1 004)
# [[Линдхорст]] (4 617)
# [[Людерсфельд]] (1 113)
;Ненндорф басқармасы
# [[Бад-Нендорф]] (10 296)
# [[Хасте]] (2 656)
# [[Хонхорст]] (2 227)
# [[Зутфельд]] (1 492)
;[[Нидернвёрен]] басқармасы
# [[Лауэнхаген]] (1 470)
# [[Мербек]] (2 098)
# [[Нидернвёрен]] (2 012)
# [[Нордзель]] (827)
# [[Польхаген]] (1 239)
# [[Видензаль]] (1 066)
;[[Нинштедт]] басқармасы
# [[Хельпзен]] (2 022)
# [[Хеспе]] (2 183)
# [[Нинштедт]] (4 905)
# [[Зеггебрух]] (1 639)
;[[Роденберг]] басқармасы
# [[Апелерн]] (2 690)
# [[Хюльзеде]] (1 068)
# [[Лауэнау]] (4 159)
# [[Мессенкамп]] (843)
# [[Поле (Германиядағы кент)|Поле]] (962)
# [[Роденберг]] (6 313)

;[[Заксенхаген]] басқармасы
# [[Аухаген]] (1 320)
# [[Хагенбург]] (4 559)
# [[Заксенхаген]] (2 135)
# [[Вёльпингхаузен]] (1 757)

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.schaumburg.de/ www.schaumburg.de Ресми сайты]

{{Төменгі Саксония аудандары}}
{{Үлгі:Германия:Шаумбург ауданы:Қалалар}}
{{germany-geo-stub}}

[[Санат:Төменгі Саксония аудандары]]</text>
      <sha1>oamr3ah5dt0jayvh4r6ges5savi86ka</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Нойфраунхофен</title>
    <ns>0</ns>
    <id>205136</id>
    <revision>
      <id>3054420</id>
      <parentid>1822129</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T06:43:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gliwi</username>
        <id>67438</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen von Neufraunhofen.png]] → [[File:DEU Neufraunhofen COA.svg]] PNG → SVG</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4891" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Нойфраунхофен 
 |шынайы атауы            = Neufraunhofen 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Neufraunhofen COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=48 |lat_min=24 |lat_sec=0 
  |lon_dir=E |lon_deg=12 |lon_min=13 |lon_sec=0 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Бавария 
 |кестедегі аймақ         = Бавария 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Ландсхут 
 |кестедегі аудан         = Ландсхут (аудан){{!}}Ландсхут 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 2 ішкі аудан 
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Бернхард Герауэр 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 17,94 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 495 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 1073 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 08742 
 |пошта индексі           = 84181 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = LA 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 09 2 74 154 
 |ортаққордағы санаты     = Neufraunhofen 
 |сайты                   = http://www.vg-velden.de/ 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Нойфраунхофен''' ({{lang-de|Neufraunhofen}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Төменгі Бавария (округ)|Төменгі Бавария]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Ландсхут (аудан)|Ландсхут]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 1073 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 17,94 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 2 74 154''. Муниципалитеттің басшысы — Бернхард Герауэр.

Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 2 қалалық ауданға бөлінеді.

== Дереккөздер ==
{{reflist}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.vg-velden.de/ Ресми сайты]

{{Бавария аудандары}}
{{Германия:Ландсхут ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария елді мекендері]]</text>
      <sha1>d7weyrh2xdjrvbaw631zxpcfh05ft9d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054485</id>
      <parentid>3054420</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:49:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4868" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Нойфраунхофен 
 |шынайы атауы            = Neufraunhofen 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Neufraunhofen COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=48 |lat_min=24 |lat_sec=0 
  |lon_dir=E |lon_deg=12 |lon_min=13 |lon_sec=0 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Бавария 
 |кестедегі аймақ         = Бавария 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Ландсхут 
 |кестедегі аудан         = Ландсхут (аудан){{!}}Ландсхут 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 2 ішкі аудан 
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Бернхард Герауэр 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 17,94 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 495 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 1073 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 08742 
 |пошта индексі           = 84181 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = LA 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 09 2 74 154 
 |ортаққордағы санаты     = Neufraunhofen 
 |сайты                   = http://www.vg-velden.de/ 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Нойфраунхофен''' ({{lang-de|Neufraunhofen}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Төменгі Бавария (округ)|Төменгі Бавария]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Ландсхут (аудан)|Ландсхут]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 1073 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 17,94 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 2 74 154''. Муниципалитеттің басшысы — Бернхард Герауэр.

Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 2 қалалық ауданға бөлінеді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.vg-velden.de/ Ресми сайты]

{{Германия:Ландсхут ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария елді мекендері]]</text>
      <sha1>hcdz7irfp9r1r93z7px0pxdol4w8cq5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Оберзюсбах</title>
    <ns>0</ns>
    <id>205448</id>
    <revision>
      <id>3054423</id>
      <parentid>1822246</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T07:20:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gliwi</username>
        <id>67438</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen von Obersüßbach.png]] → [[File:DEU Obersüßbach COA.svg]] PNG → SVG</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4727" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Оберзюсбах 
 |шынайы атауы            = Obersüßbach 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Obersüßbach COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=478 |lat_min=36 |lat_sec=0 
  |lon_dir=E |lon_deg=11 |lon_min=56 |lon_sec=0 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Бавария 
 |кестедегі аймақ         = Бавария 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Ландсхут 
 |кестедегі аудан         = Ландсхут (аудан){{!}}Ландсхут 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           =  
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Альфонс Зацль 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 23,58 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 472 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 1727 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 08708, 08754, 08766 
 |пошта индексі           = 84101 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = LA 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 09 2 74 165 
 |ортаққордағы санаты     = Obersüßbach 
 |сайты                   = http://www.obersuessbach.de 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Оберзюсбах''' ({{lang-de|Obersüßbach}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Төменгі Бавария (округ)|Төменгі Бавария]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Ландсхут (аудан)|Ландсхут]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 1727 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 23,58 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 2 74 165''. Муниципалитеттің басшысы — Альфонс Зацль.


== Дереккөздер ==
{{reflist}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.obersuessbach.de Ресми сайты]

{{Бавария аудандары}}
{{Германия:Ландсхут ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария елді мекендері]]</text>
      <sha1>bk5ljkf4jnuwyq7lj9ibkdkkjfhmgt7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054486</id>
      <parentid>3054423</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:49:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4702" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Оберзюсбах 
 |шынайы атауы            = Obersüßbach 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Obersüßbach COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=478 |lat_min=36 |lat_sec=0 
  |lon_dir=E |lon_deg=11 |lon_min=56 |lon_sec=0 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Бавария 
 |кестедегі аймақ         = Бавария 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Ландсхут 
 |кестедегі аудан         = Ландсхут (аудан){{!}}Ландсхут 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           =  
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Альфонс Зацль 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 23,58 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 472 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 1727 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 08708, 08754, 08766 
 |пошта индексі           = 84101 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = LA 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 09 2 74 165 
 |ортаққордағы санаты     = Obersüßbach 
 |сайты                   = http://www.obersuessbach.de 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Оберзюсбах''' ({{lang-de|Obersüßbach}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Төменгі Бавария (округ)|Төменгі Бавария]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Ландсхут (аудан)|Ландсхут]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 1727 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 23,58 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 2 74 165''. Муниципалитеттің басшысы — Альфонс Зацль.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.obersuessbach.de Ресми сайты]

{{Германия:Ландсхут ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария елді мекендері]]</text>
      <sha1>gplzf8gykaubxhl5l5vpcpei7ycap4f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054487</id>
      <parentid>3054486</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:49:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4689" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Оберзюсбах 
 |шынайы атауы            = Obersüßbach 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Obersüßbach COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
|lat_dir=N|lat_deg=48|lat_min=36|lat_sec=0
|lon_dir=E|lon_deg=11|lon_min=56|lon_sec=0
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Бавария 
 |кестедегі аймақ         = Бавария 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Ландсхут 
 |кестедегі аудан         = Ландсхут (аудан){{!}}Ландсхут 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           =  
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Альфонс Зацль 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 23,58 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 472 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 1727 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 08708, 08754, 08766 
 |пошта индексі           = 84101 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = LA 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 09 2 74 165 
 |ортаққордағы санаты     = Obersüßbach 
 |сайты                   = http://www.obersuessbach.de 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Оберзюсбах''' ({{lang-de|Obersüßbach}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Төменгі Бавария (округ)|Төменгі Бавария]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Ландсхут (аудан)|Ландсхут]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 1727 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 23,58 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 2 74 165''. Муниципалитеттің басшысы — Альфонс Зацль.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.obersuessbach.de Ресми сайты]

{{Германия:Ландсхут ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария елді мекендері]]</text>
      <sha1>h1kxf1iwjt1y6vrulveb1r9c7b02uir</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Видензаль</title>
    <ns>0</ns>
    <id>210249</id>
    <revision>
      <id>3054388</id>
      <parentid>2951831</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T00:36:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>165</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:File:Wappen_Landkreis_Schaumburg.svg]]» деген «[[:File:DEU_Landkreis_Schaumburg_COA.svg]]» дегенмен алмастырылды.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4652" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Видензаль 
 |шынайы атауы            = Wiedensahl 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Landkreis Schaumburg COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=52 |lat_min=22 |lat_sec=57 
  |lon_dir=E |lon_deg=9 |lon_min=7 |lon_sec=10 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Төменгі Саксония 
 |кестедегі аймақ         = Төменгі Саксония 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Шаумбург 
 |кестедегі аудан         = Шаумбург (аудан){{!}}Шаумбург 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           =  
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Хельмут Шер 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 11,7 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 62 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 1067 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 05726 
 |пошта индексі           = 31719 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = SHG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 03 2 57 037 
 |ортаққордағы санаты     =  
 |сайты                   = http://www.wiedensahl.de/ 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Видензаль''' ({{lang-de|Wiedensahl}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Төменгі Саксония]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]].  [[Шаумбург (аудан)|Шаумбург]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 1067 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[http://www1.nls.niedersachsen.de/statistik/html/parametereingabe.asp?DT=K1000014&amp;CM=Bev%F6lkerungsfortschreibung Landesbetrieb für Statistik und Kommunikationstechnologie Niedersachsen – Bevölkerungsfortschreibung] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160206072230/http://www1.nls.niedersachsen.de/statistik/html/parametereingabe.asp?DT=K1000014&amp;CM=Bev%F6lkerungsfortschreibung |date=2016-02-06 }}&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 11,7 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''03 2 57 037''. Муниципалитеттің басшысы — Хельмут Шер.


== Дереккөздер ==
{{reflist}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.wiedensahl.de/ Ресми сайты]

{{Төменгі Саксония аудандары}}
{{Германия:Шаумбург ауданы:Қалалар}}
{{LowerSaxony-geo-stub}}

[[Санат:Төменгі Саксония елді мекендері]]</text>
      <sha1>ghosqn1gakjgq4cect93q4md9zh7e1y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Халықаралық туризм күні</title>
    <ns>0</ns>
    <id>250702</id>
    <revision>
      <id>3054330</id>
      <parentid>2995647</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T15:44:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nurbekovanurly</username>
        <id>121316</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6970" xml:space="preserve">'''Халықаралық туризм күні''' — дүниежүзілік туристер ұйымының бас ассамблеясының 3-ші мәжілісінде, [[1979 |1979 ж.]] [[Манила|Манилада]] қаралып бекітілген. [[1980|1980 ж.]] 27 қыркүйегінен бастап жыл сайын аталып өтілуде. [[Туризм|Туризмнің]] мәдениет саласын дамытудағы үлкен жетістігіне, әлем халықтар арасындағы достықты нығайтуға бағытталған жұмыстарды насихаттау мақсатында аталып өтуде. 27 қыркүйекте атап өтілді. Мерекенің мақсаты – туризмді дамыту, оның әлемдік қауымдастықтың экономикасына қосқан үлесін көрсету, түрлі елдердің халықтары арасындағы байланысты дамыту.

2003 жылы Ресей төрағалық етті. Солтүстік жарты шарда туристік маусымның аяқталуына және оңтүстікте басталуына сәйкес келеді. Мереке әлемнің көптеген елдерінде тойланады, туристер жиналып, мерекелік іс-шаралар мен фестивальдар өткізіледі. 2006 жылдың ұраны туризмнің адамдарды байытатын экономикалық фактор ретіндегі маңыздылығын атап көрсетуге арналған, ал кейбір елдерде туризм мемлекеттік бюджеттің негізгі кіріс көзі болып табылады. 
&lt;ref&gt;Қазақстан - спортшылар елі. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: &quot;Сөздік-Словарь&quot;. ISBN 9965-822-57-3 &lt;/ref&gt;


== Мерекелік ұраны==
* [[1980]] — Туризмнің мәдени мұраны сақтауға, жаһандық бейбітшілік пен өзара түсіністікке қосқан үлесі
* [[1981]] — Туризм және өмір сапасы
* [[1982]] — Саяхаттың ең жақсысы: жақсы қонақтар және жақсы хосттар
* [[1983]] — Саяхат және демалыс тек жалпыға бірдей құқық емес, сонымен қатар жауапкершілік
* [[1984]] — Халықаралық түсіністік, бейбітшілік және ынтымақтастық үшін туризм
* [[1985]] — Жастар туризмі: бейбітшілік пен достық үшін мәдени-тарихи мұра
* [[1986]] — Туризм – әлем тыныштығының қан тамыры
* [[1987]] — Туризм даму үшін
* [[1988]] — Туризм: барлығына арналған білім
* [[1989]] — Туристердің еркін қозғалысы жаңа әлем жасайды
* [[1990]] — Туризм – мойындалмаған сала, іске асыруды қажет ететін қызмет түрі 
* [[1991]] — Байланыс, ақпарат және білім беру: туризмді дамыту бағыттарын анықтау
* [[1992]] — Туризм: адамдар арасындағы әлеуметтік-экономикалық ынтымақтастық пен таныстықтың өсу факторы
* [[1993]] — Туризмді дамыту және қоршаған ортаны қорғау: тұрақты үйлесімділікке қарай
* [[1994]] — Жоғары сапалы персонал, сапалы туризм
* [[1995]] — [[Дүниежүзілік сауда ұйымы|ДСҰ]]: 20 жыл бойы әлемдік туризмнің қызметінде
* [[1996]] — Туризм – толеранттылық пен бейбітшілік факторы
* [[1997]] — Туризм: 21-ші ғасырдағы жұмыс орындарын құру және қоршаған ортаны қорғау
* [[1998]] — Мемлекеттік-жекеменшік әріптестік: туризмді дамыту мен ілгерілетудің кілті
* [[1999]] — Туризм: Жаңа мыңжылдық үшін дүниежүзілік мұраны сақтау
* [[2000]] — Технология және табиғат: ХХІ ғасырдың басындағы туризм үшін екі мәселе
* [[2001]] — Туризм: өркениеттер арасындағы бейбітшілік пен диалогқа шақыру
* [[2002]] — Экотуризм – тұрақты дамудың кілті
* [[2003]] — Туризм кедейшілікпен күресудің, жұмыс орындарын құрудың және қоғамдық келісімді қамтамасыз етудің қуатты факторы болып табылады
* [[2004]] — Спорт және туризм: өзара түсіністіктің, мәдениеттің және қоғамдардың дамуының екі тірі күші
* [[2005]] — Саяхат және көлік: Жюль Верн қиялынан 21 ғасыр шындығына дейін
* [[2006]] — Туризм байытады
* [[2007]] — Туризм әйелдерге есік ашады
* [[2008]] — Туризм климаттың өзгеру мәселесін өз мойнына алады
* [[2009]] — Туризм – әртүрліліктің мерекесі
* [[2010]] — Туризм байытады
* [[2011]] — Туризм мәдениеттерді біріктіреді
* [[2012]] — Туризм және тұрақты энергия
* [[2013]] — Туризм және су ресурстары: ортақ болашағымызды қорғау
* [[2014]] — Туризм және қоғамдастықтың дамуы
* [[2015]] — Бір миллиард турист, бір миллиард мүмкіндік
* [[2016]] — Барлығына арналған туризм – туризмнің әмбебап қолжетімділігін ынталандыру
* [[2017]] — Тұрақты туризм – даму құралы
* [[2018]] — Туризм және цифрлық трансформация
* [[2019]] — Туризм және жұмыс орындары: барлығы үшін жақсы болашақ
* [[2020]] — Ауылдық и экологиялық туризм
* [[2021]]— Инклюзивті өсуге арналған туризм


== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{wikify}}
{{stub}}
[[Санат:Спорт]]</text>
      <sha1>jsllly92ng44d95ae1ox3lwr8u12o8b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054484</id>
      <parentid>3054330</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:46:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Nurbekovanurly|Nurbekovanurly]] ([[User talk:Nurbekovanurly|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="979" xml:space="preserve">'''Халықаралық туризм күні''' — дүниежүзілік туристер ұйымының бас ассамблеясының 3-ші мәжілісінде, [[1979 |1979 ж.]] [[Манила|Манилада]] қаралып бекітілген. [[1980|1980 ж.]] 27 қыркүйегінен бастап жыл сайын аталып өтілуде. [[Туризм|Туризмнің]] мәдениет саласын дамытудағы үлкен жетістігіне, әлем халықтар арасындағы достықты нығайтуға бағытталған жұмыстарды насихаттау мақсатында аталып өтуде.&lt;ref&gt;Қазақстан - спортшылар елі. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: &quot;Сөздік-Словарь&quot;. ISBN 9965-822-57-3 &lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{wikify}}
{{stub}}
[[Санат:Спорт]]</text>
      <sha1>p95gfrsc42ekgz2be7mtutdx87eikgd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>SQL</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308964</id>
    <revision>
      <id>3054309</id>
      <parentid>2821504</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T11:59:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nurbekovanurly</username>
        <id>121316</id>
      </contributor>
      <comment>/* Тарихы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8655" xml:space="preserve">{{Unreferenced}}
{{Infobox programming language
| name                   = SQL
| paradigm               = [[Multi-paradigm programming language|Multi-paradigm]]
| year                   = 1974
| designer               = [[Donald D. Chamberlin]]&lt;br /&gt;[[Raymond F. Boyce]]
| developer              = [[ISO]]/[[International Electrotechnical Commission|IEC]]
| latest_release_version = [[SQL:2011]]
| latest_release_date    = 2011
| turing-complete        = No
| typing                 = [[Static typing|Static]], [[strong typing|strong]]
| implementations        = [[List of relational database management systems|Many]]
| dialects               = SQL-86, SQL-89, [[SQL-92]], [[SQL:1999]], [[SQL:2003]], [[SQL:2008]], [[SQL:2011]]
| influenced_by          = [[Datalog]]
| influenced             = [[Common Query Language|CQL]], [[Language Integrated Query|LINQ]], [[Windows PowerShell]]&lt;ref name=ars&gt;{{cite web|last=Paul|first=Ryan|title=A guided tour of the Microsoft Command Shell|url=http://arstechnica.com/business/news/2005/10/msh.ars/4|publisher=Ars Technica|accessdate=10 April 2011}}&lt;/ref&gt;
| operating_system       = [[Cross-platform]]
| website                = {{cite web | url = http://www.iso.org/iso/catalogue_detail.htm?csnumber=45498 | title = ISO/IEC 9075-1:2008: Information technology – Database languages – SQL – Part 1: Framework (SQL/Framework) | postscript = &lt;!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to &quot;.&quot; for the cite to end in a &quot;.&quot;, as necessary. --&gt;{{inconsistent citations}}}}
| file_ext               = .sql
}}
{{Infobox file format
| name                   = SQL
| screenshot             =
| caption                = Structured Query Language
| extension              = .sql
| mime                   = application/x-sql
| uniform type           =
| owner                  = [[ISO]]/[[International Electrotechnical Commission|IEC]]
| released               = {{Start date|1986|df=yes}}
| latest release version = SQL:2008
| latest release date    = {{Start date and age|2008|df=yes}}
| genre                  = Database
| standard               = ISO/IEC 9075
| free                   = Yes
| url                    = &lt;ref name=&quot;Ars Technica&quot;&gt;{{cite web | url = http://www.iso.org/iso/catalogue_detail.htm?csnumber=45498 | title = ISO/IEC 9075-1:2008: Information technology – Database languages – SQL – Part 1: Framework (SQL/Framework) | postscript = &lt;!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to &quot;.&quot; for the cite to end in a &quot;.&quot;, as necessary. --&gt;{{inconsistent citations}}}}&lt;/ref&gt;
}}

'''SQL''' ({{lang-en|Structured Query Language}}) — реляциялық [[дерекқор]]ларын құруға, өзгертуге және басқаруға арналған әмбебап компьютер тілі. 
&lt;!--SQL основывается на [[исчисление кортежей|исчислении кортежей]].
'''SQL''' ({{IPAc-en|icon|ˈ|ɛ|s|_|k|juː|_|ˈ|ɛ|l}} &quot;S-Q-L&quot;;&lt;ref&gt;{{cite book |last= Beaulieu | first = Alan |title=Learning SQL |editor=Mary E Treseler |publisher=O'Reilly |location=Sebastapol, CA, USA |date=April 2009 |edition= 2nd | isbn = 978-0-596-52083-0}}&lt;/ref&gt; or &quot;sequel&quot;; or '''Structured Query Language''') is a special-purpose [[programming language]] designed for managing data in [[relational database management system]]s (RDBMS).
--&gt;
==Тарихы==

=== Алғашқы әзірлемелер ===

1970 жылдардың басында IBM зерттеу зертханаларының бірінде тәжірибелік реляциялық ДҚБЖ IBM System R әзірленді, ол үшін арнайы SEQUEL тілі жасалды, бұл осы ДҚБЖ-дағы деректерді басқаруды салыстырмалы түрде жеңілдетеді. SEQUEL аббревиатурасы Structured English QUEry Language – «Structured English Query Language» дегенді білдіреді. Кейінірек заңды себептерге байланысты SEQUEL тілі SQL деп өзгертілді.
1986 жылы ANSI (Американдық ұлттық стандарттар институты) бірінші SQL тіл стандартын қабылдаған кезде, ресми айтылымы [ˈɛsˈkjuˈɛl] - es-q-el болды. Осыған қарамастан, ағылшын тілінде сөйлейтін сарапшылар көбінесе SQL-ді жалғасы ретінде оқи береді (орыс тілінде олар «es-ku-el» деп жиі айтады).
Әзірлеудің мақсаты бағдарламалау дағдыларынсыз да кез келген қолданушы қолдана алатын қарапайым процедуралық емес тілді құру болды. Сұрау тілінің өзін Дональд Д.Чемберлин мен Рэй Бойс жасаған. Пэт Селингер шығынға негізделген оңтайландырғышты, ал Рэймонд Лори сұрау компиляторын әзірледі.

SEQUEL бұл мақсатқа арналған жалғыз тіл емес еді. Калифорния университетінде, Берклиде коммерциялық емес Ingres DBMS (қазіргі танымал коммерциялық емес PostgreSQL ДҚБЖ-ның алыстағы бастаушысы болды) жасалды, ол реляциялық ДҚБЖ болды, бірақ өзінің QUEL тілін қолданды, ол SQL тілі оны қолдайтын МҚБЖ саны бойынша бәсекеге төтеп бере алмады. Қолданушының дерекқорларға қол жеткізуін қамтамасыз етудің баламалы тәсілі ретінде 1970 жылдары пайда болған QBE әдісі де қарастырылды, ол кейіннен деректерді басқарудың бірқатар интеграцияланған орталарында өзгертілген түрде пайда болды, бірақ SQL-ті алмастырмады, тек толықтырды.
Жаңа тілді қолдайтын алғашқы ДҚБЖ 1979 жылы Relational Software компаниясының (кейінірек Oracle) VAX машиналарына арналған Oracle V2 және System/R негізіндегі IBM компаниясының System/38 болды.

==Тіл элементтері==
[[File:SQL ANATOMY wiki.svg|thumb|275px|This chart shows several of the SQL language elements that compose a single statement.]]
SQL тілі келесі тіл элементтеріне бөлінген:
* '''Clauses'''&lt;!--, which are constituent components of statements and queries. (In some cases, these are optional.)&lt;ref&gt;ANSI/ISO/IEC International Standard (IS). Database Language SQL—Part 2: Foundation (SQL/Foundation). 1999.&lt;/ref&gt;--&gt;
* '''Expressions'''&lt;!--, which can produce either [[scalar (computing)|scalar]] values or [[table (database)|tables]] consisting of [[column (database)|columns]] and [[row (database)|rows]] of data.--&gt;
* '''Predicates'''&lt;!--, which specify conditions that can be evaluated to SQL [[ternary logic|three-valued logic (3VL)]] or [[Boolean logic|Boolean]] (true/false/unknown) [[truth value]]s and which are used to limit the effects of statements and queries, or to change program flow.--&gt;
* '''Queries'''&lt;!--, which retrieve the data based on specific criteria. This is the most important element of '''SQL'''.--&gt;
* '''Statements'''&lt;!--, which may have a persistent effect on schemata and data, or which may control transactions, program flow, connections, sessions, or diagnostics.
** SQL statements also include the [[semicolon]] (&quot;;&quot;) statement terminator. Though not required on every platform, it is defined as a standard part of the SQL grammar.--&gt;
* '''[[Whitespace (computer science)|Insignificant whitespace]]''' &lt;!--is generally ignored in SQL statements and queries, making it easier to format SQL code for readability.--&gt;

==Сипаттамасы==
SQL тілі келесі бөлімдердің жиынтығынан құралады:
* операторлар;
* инструкциялар;
* және есептуіш функциялары.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{SQL}}
{{ISO}}
{{Дерекқор басқару жүйесі}}

[[Санат:Бағдарламалау тілдері]]
[[Санат:Дерекқор]]
[[Санат:Ақпараттану]]
[[Санат:SQL]]</text>
      <sha1>2mbm5tmmdsu4u6og51hly5nq8j4u7gn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054311</id>
      <parentid>3054309</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T12:00:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nurbekovanurly</username>
        <id>121316</id>
      </contributor>
      <comment>/* Дереккөздер */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8737" xml:space="preserve">{{Unreferenced}}
{{Infobox programming language
| name                   = SQL
| paradigm               = [[Multi-paradigm programming language|Multi-paradigm]]
| year                   = 1974
| designer               = [[Donald D. Chamberlin]]&lt;br /&gt;[[Raymond F. Boyce]]
| developer              = [[ISO]]/[[International Electrotechnical Commission|IEC]]
| latest_release_version = [[SQL:2011]]
| latest_release_date    = 2011
| turing-complete        = No
| typing                 = [[Static typing|Static]], [[strong typing|strong]]
| implementations        = [[List of relational database management systems|Many]]
| dialects               = SQL-86, SQL-89, [[SQL-92]], [[SQL:1999]], [[SQL:2003]], [[SQL:2008]], [[SQL:2011]]
| influenced_by          = [[Datalog]]
| influenced             = [[Common Query Language|CQL]], [[Language Integrated Query|LINQ]], [[Windows PowerShell]]&lt;ref name=ars&gt;{{cite web|last=Paul|first=Ryan|title=A guided tour of the Microsoft Command Shell|url=http://arstechnica.com/business/news/2005/10/msh.ars/4|publisher=Ars Technica|accessdate=10 April 2011}}&lt;/ref&gt;
| operating_system       = [[Cross-platform]]
| website                = {{cite web | url = http://www.iso.org/iso/catalogue_detail.htm?csnumber=45498 | title = ISO/IEC 9075-1:2008: Information technology – Database languages – SQL – Part 1: Framework (SQL/Framework) | postscript = &lt;!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to &quot;.&quot; for the cite to end in a &quot;.&quot;, as necessary. --&gt;{{inconsistent citations}}}}
| file_ext               = .sql
}}
{{Infobox file format
| name                   = SQL
| screenshot             =
| caption                = Structured Query Language
| extension              = .sql
| mime                   = application/x-sql
| uniform type           =
| owner                  = [[ISO]]/[[International Electrotechnical Commission|IEC]]
| released               = {{Start date|1986|df=yes}}
| latest release version = SQL:2008
| latest release date    = {{Start date and age|2008|df=yes}}
| genre                  = Database
| standard               = ISO/IEC 9075
| free                   = Yes
| url                    = &lt;ref name=&quot;Ars Technica&quot;&gt;{{cite web | url = http://www.iso.org/iso/catalogue_detail.htm?csnumber=45498 | title = ISO/IEC 9075-1:2008: Information technology – Database languages – SQL – Part 1: Framework (SQL/Framework) | postscript = &lt;!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to &quot;.&quot; for the cite to end in a &quot;.&quot;, as necessary. --&gt;{{inconsistent citations}}}}&lt;/ref&gt;
}}

'''SQL''' ({{lang-en|Structured Query Language}}) — реляциялық [[дерекқор]]ларын құруға, өзгертуге және басқаруға арналған әмбебап компьютер тілі. 
&lt;!--SQL основывается на [[исчисление кортежей|исчислении кортежей]].
'''SQL''' ({{IPAc-en|icon|ˈ|ɛ|s|_|k|juː|_|ˈ|ɛ|l}} &quot;S-Q-L&quot;;&lt;ref&gt;{{cite book |last= Beaulieu | first = Alan |title=Learning SQL |editor=Mary E Treseler |publisher=O'Reilly |location=Sebastapol, CA, USA |date=April 2009 |edition= 2nd | isbn = 978-0-596-52083-0}}&lt;/ref&gt; or &quot;sequel&quot;; or '''Structured Query Language''') is a special-purpose [[programming language]] designed for managing data in [[relational database management system]]s (RDBMS).
--&gt;
==Тарихы==

=== Алғашқы әзірлемелер ===

1970 жылдардың басында IBM зерттеу зертханаларының бірінде тәжірибелік реляциялық ДҚБЖ IBM System R әзірленді, ол үшін арнайы SEQUEL тілі жасалды, бұл осы ДҚБЖ-дағы деректерді басқаруды салыстырмалы түрде жеңілдетеді. SEQUEL аббревиатурасы Structured English QUEry Language – «Structured English Query Language» дегенді білдіреді. Кейінірек заңды себептерге байланысты SEQUEL тілі SQL деп өзгертілді.
1986 жылы ANSI (Американдық ұлттық стандарттар институты) бірінші SQL тіл стандартын қабылдаған кезде, ресми айтылымы [ˈɛsˈkjuˈɛl] - es-q-el болды. Осыған қарамастан, ағылшын тілінде сөйлейтін сарапшылар көбінесе SQL-ді жалғасы ретінде оқи береді (орыс тілінде олар «es-ku-el» деп жиі айтады).
Әзірлеудің мақсаты бағдарламалау дағдыларынсыз да кез келген қолданушы қолдана алатын қарапайым процедуралық емес тілді құру болды. Сұрау тілінің өзін Дональд Д.Чемберлин мен Рэй Бойс жасаған. Пэт Селингер шығынға негізделген оңтайландырғышты, ал Рэймонд Лори сұрау компиляторын әзірледі.

SEQUEL бұл мақсатқа арналған жалғыз тіл емес еді. Калифорния университетінде, Берклиде коммерциялық емес Ingres DBMS (қазіргі танымал коммерциялық емес PostgreSQL ДҚБЖ-ның алыстағы бастаушысы болды) жасалды, ол реляциялық ДҚБЖ болды, бірақ өзінің QUEL тілін қолданды, ол SQL тілі оны қолдайтын МҚБЖ саны бойынша бәсекеге төтеп бере алмады. Қолданушының дерекқорларға қол жеткізуін қамтамасыз етудің баламалы тәсілі ретінде 1970 жылдары пайда болған QBE әдісі де қарастырылды, ол кейіннен деректерді басқарудың бірқатар интеграцияланған орталарында өзгертілген түрде пайда болды, бірақ SQL-ті алмастырмады, тек толықтырды.
Жаңа тілді қолдайтын алғашқы ДҚБЖ 1979 жылы Relational Software компаниясының (кейінірек Oracle) VAX машиналарына арналған Oracle V2 және System/R негізіндегі IBM компаниясының System/38 болды.

==Тіл элементтері==
[[File:SQL ANATOMY wiki.svg|thumb|275px|This chart shows several of the SQL language elements that compose a single statement.]]
SQL тілі келесі тіл элементтеріне бөлінген:
* '''Clauses'''&lt;!--, which are constituent components of statements and queries. (In some cases, these are optional.)&lt;ref&gt;ANSI/ISO/IEC International Standard (IS). Database Language SQL—Part 2: Foundation (SQL/Foundation). 1999.&lt;/ref&gt;--&gt;
* '''Expressions'''&lt;!--, which can produce either [[scalar (computing)|scalar]] values or [[table (database)|tables]] consisting of [[column (database)|columns]] and [[row (database)|rows]] of data.--&gt;
* '''Predicates'''&lt;!--, which specify conditions that can be evaluated to SQL [[ternary logic|three-valued logic (3VL)]] or [[Boolean logic|Boolean]] (true/false/unknown) [[truth value]]s and which are used to limit the effects of statements and queries, or to change program flow.--&gt;
* '''Queries'''&lt;!--, which retrieve the data based on specific criteria. This is the most important element of '''SQL'''.--&gt;
* '''Statements'''&lt;!--, which may have a persistent effect on schemata and data, or which may control transactions, program flow, connections, sessions, or diagnostics.
** SQL statements also include the [[semicolon]] (&quot;;&quot;) statement terminator. Though not required on every platform, it is defined as a standard part of the SQL grammar.--&gt;
* '''[[Whitespace (computer science)|Insignificant whitespace]]''' &lt;!--is generally ignored in SQL statements and queries, making it easier to format SQL code for readability.--&gt;

==Сипаттамасы==
SQL тілі келесі бөлімдердің жиынтығынан құралады:
* операторлар;
* инструкциялар;
* және есептуіш функциялары.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{SQL}}
{{ISO}}
{{Дерекқор басқару жүйесі}}

[[Санат:Бағдарламалау тілдері]]
[[Санат:Дерекқор]]
[[Санат:Ақпараттану]]
[[Санат:SQL]]

{{Дерекқор басқару жүйесі}}
[[Санат:Дерекқор]]</text>
      <sha1>l0483dda6c57znczsxl853q8ghee5ka</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054314</id>
      <parentid>3054311</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T12:06:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nurbekovanurly</username>
        <id>121316</id>
      </contributor>
      <comment>/* Кіріспе бөлімін өңдеді */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8832" xml:space="preserve">[[Сурет:SQL логотип.png|нобай|alt=SQL логотип|SQL логотип]]


{{Unreferenced}}
{{Infobox programming language
| name                   = SQL
| paradigm               = [[Multi-paradigm programming language|Multi-paradigm]]
| year                   = 1974
| designer               = [[Donald D. Chamberlin]]&lt;br /&gt;[[Raymond F. Boyce]]
| developer              = [[ISO]]/[[International Electrotechnical Commission|IEC]]
| latest_release_version = [[SQL:2011]]
| latest_release_date    = 2011
| turing-complete        = No
| typing                 = [[Static typing|Static]], [[strong typing|strong]]
| implementations        = [[List of relational database management systems|Many]]
| dialects               = SQL-86, SQL-89, [[SQL-92]], [[SQL:1999]], [[SQL:2003]], [[SQL:2008]], [[SQL:2011]]
| influenced_by          = [[Datalog]]
| influenced             = [[Common Query Language|CQL]], [[Language Integrated Query|LINQ]], [[Windows PowerShell]]&lt;ref name=ars&gt;{{cite web|last=Paul|first=Ryan|title=A guided tour of the Microsoft Command Shell|url=http://arstechnica.com/business/news/2005/10/msh.ars/4|publisher=Ars Technica|accessdate=10 April 2011}}&lt;/ref&gt;
| operating_system       = [[Cross-platform]]
| website                = {{cite web | url = http://www.iso.org/iso/catalogue_detail.htm?csnumber=45498 | title = ISO/IEC 9075-1:2008: Information technology – Database languages – SQL – Part 1: Framework (SQL/Framework) | postscript = &lt;!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to &quot;.&quot; for the cite to end in a &quot;.&quot;, as necessary. --&gt;{{inconsistent citations}}}}
| file_ext               = .sql
}}
{{Infobox file format
| name                   = SQL
| screenshot             =
| caption                = Structured Query Language
| extension              = .sql
| mime                   = application/x-sql
| uniform type           =
| owner                  = [[ISO]]/[[International Electrotechnical Commission|IEC]]
| released               = {{Start date|1986|df=yes}}
| latest release version = SQL:2008
| latest release date    = {{Start date and age|2008|df=yes}}
| genre                  = Database
| standard               = ISO/IEC 9075
| free                   = Yes
| url                    = &lt;ref name=&quot;Ars Technica&quot;&gt;{{cite web | url = http://www.iso.org/iso/catalogue_detail.htm?csnumber=45498 | title = ISO/IEC 9075-1:2008: Information technology – Database languages – SQL – Part 1: Framework (SQL/Framework) | postscript = &lt;!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to &quot;.&quot; for the cite to end in a &quot;.&quot;, as necessary. --&gt;{{inconsistent citations}}}}&lt;/ref&gt;
}}

'''SQL''' ({{lang-en|Structured Query Language}}) — реляциялық [[дерекқор]]ларын құруға, өзгертуге және басқаруға арналған әмбебап компьютер тілі. 
&lt;!--SQL основывается на [[исчисление кортежей|исчислении кортежей]].
'''SQL''' ({{IPAc-en|icon|ˈ|ɛ|s|_|k|juː|_|ˈ|ɛ|l}} &quot;S-Q-L&quot;;&lt;ref&gt;{{cite book |last= Beaulieu | first = Alan |title=Learning SQL |editor=Mary E Treseler |publisher=O'Reilly |location=Sebastapol, CA, USA |date=April 2009 |edition= 2nd | isbn = 978-0-596-52083-0}}&lt;/ref&gt; or &quot;sequel&quot;; or '''Structured Query Language''') is a special-purpose [[programming language]] designed for managing data in [[relational database management system]]s (RDBMS).
--&gt;

==Тарихы==

=== Алғашқы әзірлемелер ===

1970 жылдардың басында IBM зерттеу зертханаларының бірінде тәжірибелік реляциялық ДҚБЖ IBM System R әзірленді, ол үшін арнайы SEQUEL тілі жасалды, бұл осы ДҚБЖ-дағы деректерді басқаруды салыстырмалы түрде жеңілдетеді. SEQUEL аббревиатурасы Structured English QUEry Language – «Structured English Query Language» дегенді білдіреді. Кейінірек заңды себептерге байланысты SEQUEL тілі SQL деп өзгертілді.
1986 жылы ANSI (Американдық ұлттық стандарттар институты) бірінші SQL тіл стандартын қабылдаған кезде, ресми айтылымы [ˈɛsˈkjuˈɛl] - es-q-el болды. Осыған қарамастан, ағылшын тілінде сөйлейтін сарапшылар көбінесе SQL-ді жалғасы ретінде оқи береді (орыс тілінде олар «es-ku-el» деп жиі айтады).
Әзірлеудің мақсаты бағдарламалау дағдыларынсыз да кез келген қолданушы қолдана алатын қарапайым процедуралық емес тілді құру болды. Сұрау тілінің өзін Дональд Д.Чемберлин мен Рэй Бойс жасаған. Пэт Селингер шығынға негізделген оңтайландырғышты, ал Рэймонд Лори сұрау компиляторын әзірледі.

SEQUEL бұл мақсатқа арналған жалғыз тіл емес еді. Калифорния университетінде, Берклиде коммерциялық емес Ingres DBMS (қазіргі танымал коммерциялық емес PostgreSQL ДҚБЖ-ның алыстағы бастаушысы болды) жасалды, ол реляциялық ДҚБЖ болды, бірақ өзінің QUEL тілін қолданды, ол SQL тілі оны қолдайтын МҚБЖ саны бойынша бәсекеге төтеп бере алмады. Қолданушының дерекқорларға қол жеткізуін қамтамасыз етудің баламалы тәсілі ретінде 1970 жылдары пайда болған QBE әдісі де қарастырылды, ол кейіннен деректерді басқарудың бірқатар интеграцияланған орталарында өзгертілген түрде пайда болды, бірақ SQL-ті алмастырмады, тек толықтырды.
Жаңа тілді қолдайтын алғашқы ДҚБЖ 1979 жылы Relational Software компаниясының (кейінірек Oracle) VAX машиналарына арналған Oracle V2 және System/R негізіндегі IBM компаниясының System/38 болды.

==Тіл элементтері==
[[File:SQL ANATOMY wiki.svg|thumb|275px|This chart shows several of the SQL language elements that compose a single statement.]]
SQL тілі келесі тіл элементтеріне бөлінген:
* '''Clauses'''&lt;!--, which are constituent components of statements and queries. (In some cases, these are optional.)&lt;ref&gt;ANSI/ISO/IEC International Standard (IS). Database Language SQL—Part 2: Foundation (SQL/Foundation). 1999.&lt;/ref&gt;--&gt;
* '''Expressions'''&lt;!--, which can produce either [[scalar (computing)|scalar]] values or [[table (database)|tables]] consisting of [[column (database)|columns]] and [[row (database)|rows]] of data.--&gt;
* '''Predicates'''&lt;!--, which specify conditions that can be evaluated to SQL [[ternary logic|three-valued logic (3VL)]] or [[Boolean logic|Boolean]] (true/false/unknown) [[truth value]]s and which are used to limit the effects of statements and queries, or to change program flow.--&gt;
* '''Queries'''&lt;!--, which retrieve the data based on specific criteria. This is the most important element of '''SQL'''.--&gt;
* '''Statements'''&lt;!--, which may have a persistent effect on schemata and data, or which may control transactions, program flow, connections, sessions, or diagnostics.
** SQL statements also include the [[semicolon]] (&quot;;&quot;) statement terminator. Though not required on every platform, it is defined as a standard part of the SQL grammar.--&gt;
* '''[[Whitespace (computer science)|Insignificant whitespace]]''' &lt;!--is generally ignored in SQL statements and queries, making it easier to format SQL code for readability.--&gt;

==Сипаттамасы==
SQL тілі келесі бөлімдердің жиынтығынан құралады:
* операторлар;
* инструкциялар;
* және есептуіш функциялары.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{SQL}}
{{ISO}}
{{Дерекқор басқару жүйесі}}

[[Санат:Бағдарламалау тілдері]]
[[Санат:Дерекқор]]
[[Санат:Ақпараттану]]
[[Санат:SQL]]

{{Дерекқор басқару жүйесі}}
[[Санат:Дерекқор]]</text>
      <sha1>28zmmpzld1m1qmlz08q8vmyrrdpz12j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054483</id>
      <parentid>3054314</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:41:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Nurbekovanurly|Nurbekovanurly]] ([[User talk:Nurbekovanurly|т]]) өңдемелерінен [[User:Nurtenge|Nurtenge]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5505" xml:space="preserve">{{Unreferenced}}
{{Infobox programming language
| name                   = SQL
| paradigm               = [[Multi-paradigm programming language|Multi-paradigm]]
| year                   = 1974
| designer               = [[Donald D. Chamberlin]]&lt;br /&gt;[[Raymond F. Boyce]]
| developer              = [[ISO]]/[[International Electrotechnical Commission|IEC]]
| latest_release_version = [[SQL:2011]]
| latest_release_date    = 2011
| turing-complete        = No
| typing                 = [[Static typing|Static]], [[strong typing|strong]]
| implementations        = [[List of relational database management systems|Many]]
| dialects               = SQL-86, SQL-89, [[SQL-92]], [[SQL:1999]], [[SQL:2003]], [[SQL:2008]], [[SQL:2011]]
| influenced_by          = [[Datalog]]
| influenced             = [[Common Query Language|CQL]], [[Language Integrated Query|LINQ]], [[Windows PowerShell]]&lt;ref name=ars&gt;{{cite web|last=Paul|first=Ryan|title=A guided tour of the Microsoft Command Shell|url=http://arstechnica.com/business/news/2005/10/msh.ars/4|publisher=Ars Technica|accessdate=10 April 2011}}&lt;/ref&gt;
| operating_system       = [[Cross-platform]]
| website                = {{cite web | url = http://www.iso.org/iso/catalogue_detail.htm?csnumber=45498 | title = ISO/IEC 9075-1:2008: Information technology – Database languages – SQL – Part 1: Framework (SQL/Framework) | postscript = &lt;!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to &quot;.&quot; for the cite to end in a &quot;.&quot;, as necessary. --&gt;{{inconsistent citations}}}}
| file_ext               = .sql
}}
{{Infobox file format
| name                   = SQL
| screenshot             =
| caption                = Structured Query Language
| extension              = .sql
| mime                   = application/x-sql
| uniform type           =
| owner                  = [[ISO]]/[[International Electrotechnical Commission|IEC]]
| released               = {{Start date|1986|df=yes}}
| latest release version = SQL:2008
| latest release date    = {{Start date and age|2008|df=yes}}
| genre                  = Database
| standard               = ISO/IEC 9075
| free                   = Yes
| url                    = &lt;ref name=&quot;Ars Technica&quot;&gt;{{cite web | url = http://www.iso.org/iso/catalogue_detail.htm?csnumber=45498 | title = ISO/IEC 9075-1:2008: Information technology – Database languages – SQL – Part 1: Framework (SQL/Framework) | postscript = &lt;!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to &quot;.&quot; for the cite to end in a &quot;.&quot;, as necessary. --&gt;{{inconsistent citations}}}}&lt;/ref&gt;
}}

'''SQL''' ({{lang-en|Structured Query Language}}) — реляциялық [[дерекқор]]ларын құруға, өзгертуге және басқаруға арналған әмбебап компьютер тілі. 
&lt;!--SQL основывается на [[исчисление кортежей|исчислении кортежей]].
'''SQL''' ({{IPAc-en|icon|ˈ|ɛ|s|_|k|juː|_|ˈ|ɛ|l}} &quot;S-Q-L&quot;;&lt;ref&gt;{{cite book |last= Beaulieu | first = Alan |title=Learning SQL |editor=Mary E Treseler |publisher=O'Reilly |location=Sebastapol, CA, USA |date=April 2009 |edition= 2nd | isbn = 978-0-596-52083-0}}&lt;/ref&gt; or &quot;sequel&quot;; or '''Structured Query Language''') is a special-purpose [[programming language]] designed for managing data in [[relational database management system]]s (RDBMS).
--&gt;
==Тарихы==
==Тіл элементтері==
[[File:SQL ANATOMY wiki.svg|thumb|275px|This chart shows several of the SQL language elements that compose a single statement.]]
SQL тілі келесі тіл элементтеріне бөлінген:
* '''Clauses'''&lt;!--, which are constituent components of statements and queries. (In some cases, these are optional.)&lt;ref&gt;ANSI/ISO/IEC International Standard (IS). Database Language SQL—Part 2: Foundation (SQL/Foundation). 1999.&lt;/ref&gt;--&gt;
* '''Expressions'''&lt;!--, which can produce either [[scalar (computing)|scalar]] values or [[table (database)|tables]] consisting of [[column (database)|columns]] and [[row (database)|rows]] of data.--&gt;
* '''Predicates'''&lt;!--, which specify conditions that can be evaluated to SQL [[ternary logic|three-valued logic (3VL)]] or [[Boolean logic|Boolean]] (true/false/unknown) [[truth value]]s and which are used to limit the effects of statements and queries, or to change program flow.--&gt;
* '''Queries'''&lt;!--, which retrieve the data based on specific criteria. This is the most important element of '''SQL'''.--&gt;
* '''Statements'''&lt;!--, which may have a persistent effect on schemata and data, or which may control transactions, program flow, connections, sessions, or diagnostics.
** SQL statements also include the [[semicolon]] (&quot;;&quot;) statement terminator. Though not required on every platform, it is defined as a standard part of the SQL grammar.--&gt;
* '''[[Whitespace (computer science)|Insignificant whitespace]]''' &lt;!--is generally ignored in SQL statements and queries, making it easier to format SQL code for readability.--&gt;

==Сипаттамасы==
SQL тілі келесі бөлімдердің жиынтығынан құралады:
* операторлар;
* инструкциялар;
* және есептуіш функциялары.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{SQL}}
{{ISO}}
{{Дерекқор басқару жүйесі}}

[[Санат:Бағдарламалау тілдері]]
[[Санат:Дерекқор]]
[[Санат:Ақпараттану]]
[[Санат:SQL]]</text>
      <sha1>7s81ikogniaioubn6hty53qx7dog4nc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Түмен облысы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>480451</id>
    <revision>
      <id>3054354</id>
      <parentid>3025758</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:55:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Malik Nursultan B</username>
        <id>111493</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7382" xml:space="preserve">{{Әкімшілік бірлік|Статусы=[[Ресейдің әкімшілік-аумақтық құрылымы|Ресей Федерация субъекті]]|Қазақша атауы=Түмен облысы|Шынайы атауы={{lang-ru|Тюменская область}}|Суреті=River Sob north of Kharp.jpg|Елтаңба=Coat of Arms of Tyumen Oblast.svg|Ту=Flag of Tyumen Oblast.svg|Ел=Ресей|Түс1={{түс|Ресей}}|Тудың аты=Түмен облысының туы|Елтаңбаның аты=Түмен облысының елтаңбасы|Астанасы=[[Түмен (қала)|Түмен]]|Басшының түрі=Губернаторы|Басшысы=Александр Викторович Моор|Жер аумағы=143,520 км²|Жер аумағы бойынша орны=3|Ірі қалалары=Түмен, [[Сургут]], [[Нижневартовск]], [[Нефтетюганск]]|Елтаңбаның ені=100|Әкімшілік құрылыстың түрі1=[[Ресейдің федералды округтары|Федералды округі]]|Кіреді1=[[Орал федералды округі|Орал]]|Кіреді2=[[Батыс Сібір экономикалық ауданы]]|Әкімшілік құрылыстың түрі2=[[Ресейдің экономикалық аудандары|Экономикалық ауданы]]|Тұрғыны=3,395,755|Санақ жылы=2010|Халық саны бойынша орны=36|Тығыздығы=24 адам/км²|Ұлттық құрамы=[[орыстар]], [[татарлар]], [[украиндар]], [[башқұрттар]], [[әзірбайжандар]], [[ненецтер]], [[шуаштар]], [[ханты]]|Конфессионалдық құрамы=[[христиандық]], [[ислам]]|Тілі=[[орыс тілі]]|ISO=RU-TYU|автомобиль коды=72|Идентификатор түрі=ОКТМО коды|Сандық идентификаторы=71000000|Commons=Түмен облысы|Әкімшілік бірліктің картасы=Map_of_Russia_-_Tyumen_Oblast.svg|Сайты=https://admtyumen.ru/|Сайт тілі=ru|Сайт тілі 2=en|Сайт тілі 3=de|Автомобиль коды=72|lat_deg=57|lon_deg=69|lat_min=50|lon_min=00|Түсініктемелер=Картада: қызылмен Түмен облысы, қызғылтпен [[Ханты-Манси автономиялық округі|Ханты-Манси]] және [[Ямал-Ненец автономиялық округі|Ямал-Ненец автономиялық округтары]]}}

'''Түмен облысы'''&amp;nbsp;({{lang-ru|Тюме́нская о́бласть}}) — [[Ресей Федерация]]сындағы әкімшілік субъект, [[Орал федералды округі]]нің құрамына кіреді. Әкімшілік орталығы — [[Түмен (қала)|Түмен]] қаласы.

Облыстың әкімшілік юрисдикциясы екі автономиялық округке ([[Ханты-Манси автономиялық округі|Ханты-Манси]] және [[Ямал-Ненец автономиялық округі|Ямал-Ненец]]) тиісті. Түмен облысы (округтерді қосқанда) Ресей субъектілерінің ішінде жер аумағы бойынша 3 орында.

[[Қорған]], [[Свердловск облысы|Свердловск]], [[Омбы облысы|Омбы]], [[Томск облысы|Томск]] облыстарымен, [[Ненец автономиялық округі]]мен, [[Коми Республикасы]]мен, [[Красноярск өлкесі]]мен, [[Пермь өлкесі]]мен, сондай-ақ [[Қазақстан Республикасы]]ның [[Солтүстік Қазақстан облысы]]мен шектеседі; Шекарасы солтүстігінде [[Солтүстік мұзды мұхиты]]нан оңтүстігінде мемлекеттік шекараға дейін созылып жатқан Ресейдің жалғыз аймағы (автономиялық округтерін қосқанда).

== Тарихы ==

== Халқы ==
2012 жылдың 1 қаңтарындағы Ресей мемлекеттік статистика комитетінің мәліметі бойынша Түмен облысының халқы ([[Ханты-Манси автономиялық округі]] мен [[Ямал-Ненец автономиялық округі]]н қоса есептегенде) 3 459 438 адамды құрайды. Оның ішінде қала халқы  —  2 721 925 адам (78,68 %).&lt;ref name=&quot;1.1.2012&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat/rosstatsite/main/population/demography/|title=Оценка численности постоянного населения РФ на 1 қаңтар 2012 г.|archiveurl=http://www.webcitation.org/68cxRrwa9|archivedate=2012-06-23|accessdate=2012-05-07}} ([http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2011-2012.xls xls])&lt;/ref&gt;

Облыстың төменгі бөлігінде ([[Ханты-Манси автономиялық округі]] мен [[Ямал-Ненец автономиялық округі]]н есептемегенде) 1 361 642 адам мекендейді, қала халқы 835 184 адамды құрайды (61,34 %).&lt;ref name=&quot;1.1.2012&quot;/&gt;

2010 жылғы бүкілресейлік халық санағының мәліметтері бойынша облыстың ([[Ханты-Манси автономиялық округі|ХМАО]] және [[Ямал-Ненец автономиялық округі|ЯНАО]] қоса есептегенде) ұлттық құрамы төмендегідей болды.
{| class=&quot;standard&quot;
!Халық ||Саны &lt;br&gt;[[2010 жыл]]да, &lt;br/&gt; адам&lt;ref&gt;[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls *] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200501193326/https://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls |date=2020-05-01 }}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Орыстар]]|| align=&quot;right&quot; | 2 352 063
|-
|[[Татарлар]]|| align=&quot;right&quot; | 239 995
|-
|[[Украиндар]]|| align=&quot;right&quot; | 157 296
|-
|[[Башқұрттар]]|| align=&quot;right&quot; | 46 405
|-
|[[Әзірбайжандар]]|| align=&quot;right&quot; | 43 610
|-
|[[Ненецтер]]|| align=&quot;right&quot; | 31 621
|-
|[[Ханты]]|| align=&quot;right&quot; | 29 277
|-
|[[Шуаштар]]|| align=&quot;right&quot; | 25 690
|-
|[[Белорустар]]|| align=&quot;right&quot; | 25 648
|-
|[[Немістер]]|| align=&quot;right&quot; | 20 723
|-
|[[Қазақтар]]|| align=&quot;right&quot; | 19 146
|-
|[[Құмықтар]]|| align=&quot;right&quot; | 18 668
|-
|[[Молдовандар]]|| align=&quot;right&quot; | 15 806
|-
|[[Армяндар]]|| align=&quot;right&quot; | 15 542
|-
|[[Мансилер]]|| align=&quot;right&quot; | 11 614
|-
|[[Селькуптар]]|| align=&quot;right&quot; | 2 065
|-
|[[Эвенкілер]]|| align=&quot;right&quot; | 87
|-
|
|}

== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер}}

== Тағы қараңыз ==
* [[Түмен (қала)|Түмен]]

[[Санат:Ресей облыстары]]
[[Санат:Түмен облысы]]</text>
      <sha1>r0vczrg0e4l6hd7t1p8y79poql7wfb7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сұлы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>485583</id>
    <revision>
      <id>3054498</id>
      <parentid>2865027</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T10:32:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nurbekovanurly</username>
        <id>121316</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7911" xml:space="preserve">{{taxobox
| name = Сұлы
| image = Avena fatua1.jpg
| image_caption = [[Қара сұлы]]
|regnum = [[Өсімдіктер]]
|unranked_divisio = [[Гүлді өсімдіктер]]
|unranked_classis = [[Дара жарнақтылар]]
|unranked_ordo = [[Commelinids]]
|ordo = [[Poales]]
|familia = [[Астық тұқымдасы|Poaceae]]
|subfamilia = [[Pooideae]]
|tribus = [[Aveneae]]
| genus = '''''Avena'''''
| genus_authority = [[Carolus Linnaeus|L.]]
|subdivision_ranks = түрлері
|subdivision = 22 түрі белгілі
}}
'''Сұлы''' ({{lang-la|Avena}}) – [[Астық тұқымдасы|астық]] тұқымдасына жататын бір жылдық және көп жылдық шөптесін өсімдіктер туысы. [[Қазақстан]]да 7 [[түр]]і бар. Ең маңыздысы - [[Екпе сұлы]] (''Avena sativa''). Дәнінде крахмал, нәруызды заттар, камедь, эфир майы, қант, май, минералды фосфор, кальций тұздары бар. Сұлы ұнынан жасалған қоймалжың іш өтумен қабаттасатын ауруларға қарсы пайданаланылады.

[[Санат:Астық тұқымдасы]]


==Сұлының еммдік қасиеттері==
Cұлы (овсянка) – адамға күш беретін дәнді дақылдың бірі. Халықтық медицинада қаншама жыл тәжірибеден өткен сұлының қай-қай дертке де шипасы тиеді. Оны қайнатып, езіп, ботқа жасап және салатқа қосып та пайдалануға болады. Сұлыдан дайындалатын қайнатпалар түрлерін, емдік қасиеттерін ұсынамыз.

'''Дертке дауа қайнатпалар'''
1. 2 стақан сұлы дәніне 5 стақан қайнаған су құйып, 2 минут қайнатады. Жарты сағат суытқан соң сүзгіден өткізеді. Қайнатпаны 2 ай бойы күніне 3 рет ас ішерден жарты сағат бұрын ішеді. Бір ай үзіліс жасап, емді қайта жалғастырады. Бұл қайнатпаны бүйрек ауырғанда, дене ісінгенде, асқазанның ойық жарасы, аш ішек дерті мен жүйке қызметі бұзылысында емдік пайдасы жақсы нәтиже береді.

2. 100 гр сұлы жармасын 1 бас жуашықпен 1 литр суға қайнатады. Күніне 4 рет 1 ас қасықтан ішеді. Қайнатпаға 1 шай қасық бал қосуға болады. Бұл қайнатпа құрғақ жөтелден тез айықтырады.

3. 1 ас қасық сұлы дәні немесе сұлы жармасына (овсяные хлопья) 2 стақан қайнаған су құяды. Мұны келесі күні шай орнына ішеді. Ол әлсіз адамға күш береді, әсіресе отадан кейін және ауыр дертпен ауырған науқастардың беті бері қарағанда әлсіреген ағзаны тез оңалтады.

'''Дәрілік шөптің пайдасы'''
1. Сұлы шөбінен дайындалған тұнба зәр жолдарындағы дерт, іштің желденуі, әлсіреу, жұмыстан шаршап, қалжырау және ұйқысыздықта пайдалы. 2 ас қасық шөпті еттартқыштан өткізіп, үстіне 1 стақан спирт құяды. Тұнба жылы жерде 14 күн тұрады. Күніне 2 рет тамақтың алдында осыдан 20-30 тамшыдан қабылдайды.

2. Ревматизм, радикулит, буынның өзге дерттерінде балғын сұлы сабанынан бұлау дайындаса шипа болады. Ол үшін 1 кг сұлы сабанына 5 литр су құяды да жарты сағат қайнатады. Сосын сүзгіден өткізіп, ваннадағы суға қайнатпаны құяды.

3. Сұлыдан дайындалған квас асқазан үшін пайдасы бар. 1 стақан сұлыны 3 литрлік банкіге салады да үстіне 3-4 ас қасық қант, сол мөлшерде мейіз қосып, су құяды. Бетін дәкемен жабады да 3-4 күн қояды. Дайын квасты шыны ыдысқа құйып, тоңазытқышта сақтайды.

==Сұлының пайдалы қасиеттері мен қарсы көрсетілімдері==

• Сұлы бүкіл ағзаны жалпы нығайтатын қасиетке ие.

• Оның құрамында дәрумендер мен минералдардың үлкен тобы бар. А, Е дәрумендері шаш пен тырнақтың өсуіне, саулығына, терінің серпімділігіне пайдалы болса, B, F дәрумендері жүйке жүйесінің дұрыс жұмыс істеуіне әсер етеді, асқазан-ішек жолдарына оң ықпал етеді, күрделі көмірсуларды глюкозаға айналдырады.

• Қан құрамындағы қант деңгейін азайтады, сондықтан сұлыны қант диабетіне шалдыққан адамдардың тұтынғаны жөн.

• Сұлының пайдалы қасиеттерінің бірі ол организмдегі артық сұйықтықты шығарады, ісінулермен қоса зиянды заттарды да шығарады. Бұл жағынан, сұлыны ұзақ медикаментозды емнен кейін пайдаланған жақсы.

• Сонымен қатар, ол несеп-тас ауруыменде күресуге көмектеседі.

• Холестеринді түсіруге әсер етеді.

• Сұлы асқазан-ішек жолының қызметіне оң әсер етеді: тыныштандырады, бүкіл ас қорыту жүйесін қалыпқа келтіреді. Сұлының ішекке пайдасы – ол іш қатумен күреседі.

• Жүйке жүйесін нығайтады, күйзеліс кезінде көмектеседі.

• Сұлының суы мен тұнбасы ыстықты түсіретін, терлететін қасиетке ие.

• Сұлы бауырға өте пайдалы. Белгілі болғандай, бауыр – біздің қан түзу мүшеміз. Онда бүкіл токсиндер мен шлактар жиналады. Бауырымызды тазалай отырып, біз ағзамызға жаңа күш береміз.

• Сұлы азғаның ауруға төтеп беру қабілетін арттырады.

• Жөтелді өте жақсы емдейді және қалқанша безге өте пайдалы.

• Сұлы дәндерінде құрамы бойынша бұлшық ет ақуыздарына жақын аминоқышқылдар бар.

• Сұлының құрамында пайдалы ферменттер мен органикалық қосындылар бар.

Бірақ, сұлының пайдалы қасиеттерімен қоса, қарсы көрсетілімдерінің де бар екенін білген жөн.</text>
      <sha1>2qizzv3ycvmmskqgpyzoj9tahrxlk3n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054501</id>
      <parentid>3054498</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T10:48:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nurbekovanurly</username>
        <id>121316</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9242" xml:space="preserve">{{taxobox
| name = Сұлы
| image = Avena fatua1.jpg
| image_caption = [[Қара сұлы]]
|regnum = [[Өсімдіктер]]
|unranked_divisio = [[Гүлді өсімдіктер]]
|unranked_classis = [[Дара жарнақтылар]]
|unranked_ordo = [[Commelinids]]
|ordo = [[Poales]]
|familia = [[Астық тұқымдасы|Poaceae]]
|subfamilia = [[Pooideae]]
|tribus = [[Aveneae]]
| genus = '''''Avena'''''
| genus_authority = [[Carolus Linnaeus|L.]]
|subdivision_ranks = түрлері
|subdivision = 22 түрі белгілі
}}
'''Сұлы''' ({{lang-la|Avena}}) – [[Астық тұқымдасы|астық]] тұқымдасына жататын бір жылдық және көп жылдық шөптесін өсімдіктер туысы. [[Қазақстан]]да 7 [[түр]]і бар. Ең маңыздысы - [[Екпе сұлы]] (''Avena sativa''). Дәнінде крахмал, нәруызды заттар, камедь, эфир майы, қант, май, минералды фосфор, кальций тұздары бар. Сұлы ұнынан жасалған қоймалжың іш өтумен қабаттасатын ауруларға қарсы пайданаланылады.

[[Санат:Астық тұқымдасы]]

==Сұлының еммдік қасиеттері==
Cұлы (овсянка) – адамға күш беретін дәнді дақылдың бірі. Халықтық медицинада қаншама жыл тәжірибеден өткен сұлының қай-қай дертке де шипасы тиеді. Оны қайнатып, езіп, ботқа жасап және салатқа қосып та пайдалануға болады. Сұлыдан дайындалатын қайнатпалар түрлерін, емдік қасиеттерін ұсынамыз.

'''Дертке дауа қайнатпалар'''
1. 2 стақан сұлы дәніне 5 стақан қайнаған су құйып, 2 минут қайнатады. Жарты сағат суытқан соң сүзгіден өткізеді. Қайнатпаны 2 ай бойы күніне 3 рет ас ішерден жарты сағат бұрын ішеді. Бір ай үзіліс жасап, емді қайта жалғастырады. Бұл қайнатпаны бүйрек ауырғанда, дене ісінгенде, асқазанның ойық жарасы, аш ішек дерті мен жүйке қызметі бұзылысында емдік пайдасы жақсы нәтиже береді.

2. 100 гр сұлы жармасын 1 бас жуашықпен 1 литр суға қайнатады. Күніне 4 рет 1 ас қасықтан ішеді. Қайнатпаға 1 шай қасық бал қосуға болады. Бұл қайнатпа құрғақ жөтелден тез айықтырады.

3. 1 ас қасық сұлы дәні немесе сұлы жармасына (овсяные хлопья) 2 стақан қайнаған су құяды. Мұны келесі күні шай орнына ішеді. Ол әлсіз адамға күш береді, әсіресе отадан кейін және ауыр дертпен ауырған науқастардың беті бері қарағанда әлсіреген ағзаны тез оңалтады.

'''Дәрілік шөптің пайдасы'''
1. Сұлы шөбінен дайындалған тұнба зәр жолдарындағы дерт, іштің желденуі, әлсіреу, жұмыстан шаршап, қалжырау және ұйқысыздықта пайдалы. 2 ас қасық шөпті еттартқыштан өткізіп, үстіне 1 стақан спирт құяды. Тұнба жылы жерде 14 күн тұрады. Күніне 2 рет тамақтың алдында осыдан 20-30 тамшыдан қабылдайды.

2. Ревматизм, радикулит, буынның өзге дерттерінде балғын сұлы сабанынан бұлау дайындаса шипа болады. Ол үшін 1 кг сұлы сабанына 5 литр су құяды да жарты сағат қайнатады. Сосын сүзгіден өткізіп, ваннадағы суға қайнатпаны құяды.

3. Сұлыдан дайындалған квас асқазан үшін пайдасы бар. 1 стақан сұлыны 3 литрлік банкіге салады да үстіне 3-4 ас қасық қант, сол мөлшерде мейіз қосып, су құяды. Бетін дәкемен жабады да 3-4 күн қояды. Дайын квасты шыны ыдысқа құйып, тоңазытқышта сақтайды.

==Сұлының пайдалы қасиеттері мен қарсы көрсетілімдері==

• Сұлы бүкіл ағзаны жалпы нығайтатын қасиетке ие.

• Оның құрамында дәрумендер мен минералдардың үлкен тобы бар. А, Е дәрумендері шаш пен тырнақтың өсуіне, саулығына, терінің серпімділігіне пайдалы болса, B, F дәрумендері жүйке жүйесінің дұрыс жұмыс істеуіне әсер етеді, асқазан-ішек жолдарына оң ықпал етеді, күрделі көмірсуларды глюкозаға айналдырады.

• Қан құрамындағы қант деңгейін азайтады, сондықтан сұлыны қант диабетіне шалдыққан адамдардың тұтынғаны жөн.

• Сұлының пайдалы қасиеттерінің бірі ол организмдегі артық сұйықтықты шығарады, ісінулермен қоса зиянды заттарды да шығарады. Бұл жағынан, сұлыны ұзақ медикаментозды емнен кейін пайдаланған жақсы.

• Сонымен қатар, ол несеп-тас ауруыменде күресуге көмектеседі.

• Холестеринді түсіруге әсер етеді.

• Сұлы асқазан-ішек жолының қызметіне оң әсер етеді: тыныштандырады, бүкіл ас қорыту жүйесін қалыпқа келтіреді. Сұлының ішекке пайдасы – ол іш қатумен күреседі.

• Жүйке жүйесін нығайтады, күйзеліс кезінде көмектеседі.

• Сұлының суы мен тұнбасы ыстықты түсіретін, терлететін қасиетке ие.

• Сұлы бауырға өте пайдалы. Белгілі болғандай, бауыр – біздің қан түзу мүшеміз. Онда бүкіл токсиндер мен шлактар жиналады. Бауырымызды тазалай отырып, біз ағзамызға жаңа күш береміз.

• Сұлы азғаның ауруға төтеп беру қабілетін арттырады.

• Жөтелді өте жақсы емдейді және қалқанша безге өте пайдалы.

• Сұлы дәндерінде құрамы бойынша бұлшық ет ақуыздарына жақын аминоқышқылдар бар.

• Сұлының құрамында пайдалы ферменттер мен органикалық қосындылар бар.

Бірақ, сұлының пайдалы қасиеттерімен қоса, қарсы көрсетілімдерінің де бар екенін білген жөн.

==Теріні тазалайды әрі нәрлендіреді==

Теріні тазалайтын косметикалық зат ретінде пайдалана аласыз. Сұлы жармасын еттартқыштан немесе кофе ұнтағыштан өткізіп, 2 ас қасығына қайнаған су құйып, ботқа жасайды. Масканы бетте 20 минут ұстайды.

Ұнтақталған сұлы жармасына 1 шай қасық ас содасы мен 2 шай қасық тұз қосып, су құяды. Қою болған масканы бет пен мойынға жақса, теріні тереңінен тазартады.

2 ас қасық бал, 1 ас қасық қою қара шай, 2 ас қасық сұлы жармасы, жарты ас қасық зәйтүн майы – барлығын бірге араластырып, бетте 15 минут ұстайды. Артынан жылы сумен жуады.  Құрғақ бет терісі үшін сұлы ұнын жарты стақан сүтпен араластырып қайнатады. Суыған соң 1 ас қасық бал қосып, бетте 20 минут ұстап тұрады. Артынан жылы сумен жуып тастайды.</text>
      <sha1>6bhgdv9kt92n5rdj5avc7p1p96dgj88</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Уикипедия:Белсенді қатысушылар</title>
    <ns>4</ns>
    <id>492279</id>
    <revision>
      <id>3054312</id>
      <parentid>3054023</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T12:02:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jembot</username>
        <id>36112</id>
      </contributor>
      <comment>Bot: Рейтингті жаңарту</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5581" xml:space="preserve">{{/begin|200}}
|-
| 1 || [[User:Мағыпар|Мағыпар]] || [[Special:Contributions/Мағыпар|{{formatnum:981}}]] || {{Permissions|Мағыпар}}
|-
| 2 || [[User:Салиха|Салиха]] || [[Special:Contributions/Салиха|{{formatnum:683}}]] || {{Permissions|Салиха}}
|-
| 3 || [[User:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] || [[Special:Contributions/Білгіш Шежіреші|{{formatnum:624}}]] || {{Permissions|Білгіш Шежіреші}}
|-
| 4 || [[User:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] || [[Special:Contributions/Ұлы Тұран|{{formatnum:365}}]] || {{Permissions|Ұлы Тұран}}
|-
| 5 || [[User:Kasymov|Kasymov]] || [[Special:Contributions/Kasymov|{{formatnum:353}}]] || {{Permissions|Kasymov}}
|-
| 6 || [[User:Kas77777|Kas77777]] || [[Special:Contributions/Kas77777|{{formatnum:280}}]] || {{Permissions|Kas77777}}
|-
| 7 || [[User:Орел Карл|Орел Карл]] || [[Special:Contributions/Орел Карл|{{formatnum:262}}]] || {{Permissions|Орел Карл}}
|-
| 8 || [[User:Қайсар Қылышбек|Қайсар Қылышбек]] || [[Special:Contributions/Қайсар Қылышбек|{{formatnum:156}}]] || {{Permissions|Қайсар Қылышбек}}
|-
| 9 || [[User:TuranNur|TuranNur]] || [[Special:Contributions/TuranNur|{{formatnum:112}}]] || {{Permissions|TuranNur}}
|-
| 10 || [[User:NusrTansj|NusrTansj]] || [[Special:Contributions/NusrTansj|{{formatnum:101}}]] || {{Permissions|NusrTansj}}
|-
| 11 || [[User:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] || [[Special:Contributions/Dimash Kenesbek|{{formatnum:96}}]] || {{Permissions|Dimash Kenesbek}}
|-
| 12 || [[User:Хомелка|Хомелка]] || [[Special:Contributions/Хомелка|{{formatnum:90}}]] || {{Permissions|Хомелка}}
|-
| 13 || [[User:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] || [[Special:Contributions/Ерқанат Рыскулбеков|{{formatnum:89}}]] || {{Permissions|Ерқанат Рыскулбеков}}
|-
| 14 || [[User:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] || [[Special:Contributions/Malik Nursultan B|{{formatnum:80}}]] || {{Permissions|Malik Nursultan B}}
|-
| 15 || [[User:Kristianmusic|Kristianmusic]] || [[Special:Contributions/Kristianmusic|{{formatnum:66}}]] || {{Permissions|Kristianmusic}}
|-
| 16 || [[User:Madi Dos|Madi Dos]] || [[Special:Contributions/Madi Dos|{{formatnum:54}}]] || {{Permissions|Madi Dos}}
|-
| 17 || [[User:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] || [[Special:Contributions/Alphy Haydar|{{formatnum:53}}]] || {{Permissions|Alphy Haydar}}
|-
| 18 || [[User:Nurkhan|Nurkhan]] || [[Special:Contributions/Nurkhan|{{formatnum:48}}]] || {{Permissions|Nurkhan}}
|-
| 19 || [[User:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] || [[Special:Contributions/Мықтыбек Оразтайұлы|{{formatnum:42}}]] || {{Permissions|Мықтыбек Оразтайұлы}}
|-
| 20 || [[User:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] || [[Special:Contributions/Ерден Карсыбеков|{{formatnum:37}}]] || {{Permissions|Ерден Карсыбеков}}
|-
| 21 || [[User:Arris17|Arris17]] || [[Special:Contributions/Arris17|{{formatnum:34}}]] || {{Permissions|Arris17}}
|-
| 22 || [[User:Didar.Bayan21NS|Didar.Bayan21NS]] || [[Special:Contributions/Didar.Bayan21NS|{{formatnum:28}}]] || {{Permissions|Didar.Bayan21NS}}
|-
| 23 || [[User:Arystanbek|Arystanbek]] || [[Special:Contributions/Arystanbek|{{formatnum:23}}]] || {{Permissions|Arystanbek}}
|-
| 24 || [[User:Мият|Мият]] || [[Special:Contributions/Мият|{{formatnum:23}}]] || {{Permissions|Мият}}
|-
| 25 || [[User:Asantashanov|Asantashanov]] || [[Special:Contributions/Asantashanov|{{formatnum:22}}]] || {{Permissions|Asantashanov}}
|-
| 26 || [[User:Doc Taxon|Doc Taxon]] || [[Special:Contributions/Doc Taxon|{{formatnum:22}}]] || {{Permissions|Doc Taxon}}
|-
| 27 || [[User:Gerelyi|Gerelyi]] || [[Special:Contributions/Gerelyi|{{formatnum:21}}]] || {{Permissions|Gerelyi}}
|-
| 28 || [[User:Айвентадор|Айвентадор]] || [[Special:Contributions/Айвентадор|{{formatnum:20}}]] || {{Permissions|Айвентадор}}
|-
| 29 || [[User:B25es|B25es]] || [[Special:Contributions/B25es|{{formatnum:19}}]] || {{Permissions|B25es}}
|-
| 30 || [[User:Сәуір 1|Сәуір 1]] || [[Special:Contributions/Сәуір 1|{{formatnum:19}}]] || {{Permissions|Сәуір 1}}
|-
| 31 || [[User:Nurbekovanurly|Nurbekovanurly]] || [[Special:Contributions/Nurbekovanurly|{{formatnum:19}}]] || {{Permissions|Nurbekovanurly}}
|-
| 32 || [[User:Coffee86|Coffee86]] || [[Special:Contributions/Coffee86|{{formatnum:17}}]] || {{Permissions|Coffee86}}
|-
| 33 || [[User:Wolfgang1212|Wolfgang1212]] || [[Special:Contributions/Wolfgang1212|{{formatnum:16}}]] || {{Permissions|Wolfgang1212}}
|-
| 34 || [[User:Шілбай Амандық|Шілбай Амандық]] || [[Special:Contributions/Шілбай Амандық|{{formatnum:16}}]] || {{Permissions|Шілбай Амандық}}
|-
| 35 || [[User:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] || [[Special:Contributions/Нұрлан Рахымжанов|{{formatnum:16}}]] || {{Permissions|Нұрлан Рахымжанов}}
|-
| 36 || [[User:TheWikipedian1250|TheWikipedian1250]] || [[Special:Contributions/TheWikipedian1250|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|TheWikipedian1250}}
|-
| 37 || [[User:Kazman322|Kazman322]] || [[Special:Contributions/Kazman322|{{formatnum:11}}]] || {{Permissions|Kazman322}}
{{/end}}</text>
      <sha1>0cj7et55ofk843hakg8e6dtjupxlf9q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Wolfgang1212</title>
    <ns>3</ns>
    <id>496195</id>
    <revision>
      <id>3054472</id>
      <parentid>1943752</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:34:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>/* Үлгі:Байрақ/ту */ жаңа бөлім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="574" xml:space="preserve">{{Welcome|--[[Қатысушы:BolatbekBot|BBot]] ([[Қатысушы талқылауы:BolatbekBot|талқ]]) 05:41, 2013 ж. қыркүйектің 2 (ALMT)}}

== Үлгі:Байрақ/ту ==

Саламатсыз, байрақ немесе ту үлгісін пайдаланыңыз [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 15:34, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>pbqtkyh5f1lfq4wk0xzxsrlt238s2wj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054474</id>
      <parentid>3054472</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:35:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>/* Үлгі:Байрақ/ту */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="600" xml:space="preserve">{{Welcome|--[[Қатысушы:BolatbekBot|BBot]] ([[Қатысушы талқылауы:BolatbekBot|талқ]]) 05:41, 2013 ж. қыркүйектің 2 (ALMT)}}

== Үлгі:Байрақ/ту ==

Саламатсыз, '''{{tl|байрақ}}''' немесе '''{{tl|ту}}''' үлгісін пайдаланыңыз [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 15:34, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>nq4qgcg9l47i7a2tbkhiorzn6dg9hpf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Уикипедия:Форум/Мұрағат/Қателер туралы хабарлау</title>
    <ns>4</ns>
    <id>500003</id>
    <revision>
      <id>3054454</id>
      <parentid>3054108</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:16:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/5.76.134.206|5.76.134.206]] ([[User talk:5.76.134.206|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymbot|Kasymbot]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="143707" xml:space="preserve">{{Форум мұрағаттары|Қателер туралы хабарлау}}
{{Жинақталған мазмұн|30|400}}

==Ағымдағы оқиғалар==

Ағым деген сөз ол тек религияға байланысты айтылатын сөз. Ағымдағы жыл, ағымдағы баға, ағымдағы оқиға өте қисық аударылған сөз тіркестері. Дұрысы биылғы жылы немесе осы жылы, қазіргі баға, бүгінгі оқиғалар деп аудару керек.

Қазақ тілінде немесе басқа тілдерде де бір тәртіп бар, ол жазылуы мен айтылуы бөлек сөздер. Мысалға алсақ, завод жазылуы, ал айтылуы зауыт, почта жазылуы, ал айтылуы пошта. Сөздің дұрыс жазылмауы, адамды бұрыс оқуға әкеп соқтырады.
Қазіргі уақытта аударған сөздер қазақ тілінің дамуының ең бір басты проблемасы.  


== Қотару сөзін өзгерту ==
Осы бетке Кез келген кателер жайында үсыныстар жіберіп отырайық. Мысалы Қотару деген сөзі Жүкеуге өзгертуге өз ұсынысымды айқым келеді. Себебі Қотару дегенді алғаш естуім. Жазған кезде кате кетпей тұрмайды алғаш өшірмес бұрын осы жіберге жіберіп тұрғанымызда бзал сяқты. Оны админдер коре жатар. Осыны жазғаным үшін бұғаттамауларынызды сұраймын. Бұгаттайтын қылықтарынды түсінбеймін. ескерту жасау керек ең бірінші бұғаттамас бұрын. {{Unsigned|Syrlybek|00:22, 2011 ж. қарашаның 25 (ALMT)}}
:Ұсынысыңызға рахмет. «Қотару» сөзіне &lt;small&gt;(яғни «Upload file»-дың аудармасы ретінде ғана)&lt;/small&gt; өзім де қарсымын, мен де «Жүктеу» дегенді қолдаймын, бұл жайында басқа админдер қалай ойлайтынын сұрап көру қажет. Ұсыныс жазғаныңыз үшін сізді ешкім бұғаттамайды, бұл бет сол үшін арналған). Тағы айтарым, талқылауға қатысқан кезде қолтаңба қоюды ұмытпаңыз, себебі мәлімдемені кімнің және қашан қалдырғаны маңызды, қолтаңба қою үшін төрт &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;(~~~~)&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; ирекше нышанын енгізіңіз немесе аспаптар жақтауындағы [[Сурет:Insert-signature.png]] батырмасын басыңыз. Құрметпен -- '''[[User:Bolatbek|&lt;span style=&quot;color:green; font-family:Comic Sans MS; font-size:107%&quot;&gt;Bolatbek&lt;/span&gt;]]''' 00:54, 2011 ж. қарашаның 25 (ALMT)
:: Болатбек сұрайтын бір сұрақ туындап тұр! Мендегі үлкен фоталарды калай кішірейтіп коюға болады? окысан жауап жаза салшы кез келген мүшелер

== Дөрекі сөздер.  ==
[[Жасушадағы зат және энергия алмасулар. АТФ және оның атқаратын қызметі]]  &quot;Энергетикалық алмасу кезеңдері&quot; тақырыпшасының үстіндегі сөйлемді оқыңыз. Бұл wikipedia - ға ұят болу керек. {{Unsigned|2.135.132.98|21:03, 2012 ж. наурыздың 16‎}}
:Қате дұрысталды. Бұл IP-адреспен кірген [[Арнайы:Үлесі/95.59.78.187|95.59.78.187]] анонимді кірушінің үлесі. -- '''[[Қатысушы:Daniyar|&lt;span style=&quot;color:#1E50FF; font-family:Candara; font-size:130%&quot;&gt;Daniyar&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;&lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Daniyar|&lt;span style=&quot;color:#1E50FF&quot;&gt;✉&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt;''' 21:18, 2012 ж. наурыздың 16 (ALMT)

Негізгі беттегі &quot;Һартсуоод Філмс&quot; деген несі? &quot;Hartswood Films&quot; емес пе?  Латын қаріптерін кирилицаға аударудың қажеті не? Жалпы бұл қателік пе немесе әдейі жасалған нәрсе ме? Қате болса дереу жөндеу керек, әйтпесе жаман көрінеді екен.
== Ацидофилия ==
Жалпы ұғым дұрыс түсіндірілмеген. Қара: &quot;Ацидофилия&quot;.

Ғабдулғани НМЗ ХББ 10:01, 2014 ж. сәуірдің 12 (ALMT)

== У сарғалдақ ==
Мына мақалада қате. У сарғалдақты орысшаға чистотел большой деп, сол чистотел туралы жазылған мақала. Шын мәнісәнде у сарғалдақ  - лютик ядовитый, демек басқа шөп. 

Қара:  01:38, 2014 ж. ақпанның 10 ‎Усарғалдақ (тарихы) ‎[2941 байт] ‎Өстемірова Ұлдана (Талқылауы | үлесі) (Жаңа бетте: &quot;='''Усарғалдақ(чистотел большой)'''= Усарғалдақ- көп жылдық, шөп тектес өсімдік. ='''Сипаты'''= *Биік...&quot;)


Ал чистотел большой - үлкен сүйелшөп, ол туралы жақсы мақала бар. Қара.
Ғабдулғани НМЗ ХББ 01:06, 2014 ж. ақпанның 11 (ALMT)

== Апан құдық ==
Апан құдық деген - пайдаланудан қалған ескі құдық.

&quot;Апан құдық&quot; мақаласында басқаша айтылған. қара. Ғабдулғани НМЗ ХББ 01:06, 2014 ж. ақпанның 11 (ALMT)

==Сунь ятсен==
Сунь ятсен атауы қате жазылған. Мақала атауы қате.Мақала авторы Алтынай Төребай
[[Арнайы:Үлесі/37.17.182.188|37.17.182.188]] 20:05, 2014 ж. ақпанның 22 (ALMT)

== [[:764 жыл]] ==

{{Талқылау статусы|ескі}}
Бұл сынақтық хабарландыру. Хабарландыру жіберген: ''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:59, 2014 ж. қарашаның 29 (ALMT)

== [[:Григорий Тимофеевич Шереметьев]] ==

{{Талқылау статусы|ескі}}
Тек бұл файлда ғана емес, жалпы уикипедияда қателер өте көп! Дұрыстап, қатесіз жазыңыздар! Хабарландыру жіберген: Жади [[Арнайы:Үлесі/2.132.180.75|2.132.180.75]] 18:39, 2014 ж. желтоқсанның 6 (ALMT)
:Ия, бұл мақалада көптеген қателер бар екен. Оларды реттегендей болдым. Бұл жөнінде тәжірибелі қатысушылардың жеке бетіне хабарлауыңызға немесе өзіңіз де өңдеуіңізге болар еді. --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов 19:51, 2014 ж. желтоқсанның 6 (ALMT)]]

== [[:Қатысушы:Aizere]] ==

{{Талқылау статусы|ескі}}
&quot;Жайық Шұғыласы&quot; газеті Батыс Қазақстан емес, Атырау облысында шығатын газет. Махамбет ауданы Атырау облысына қарайды. Хабарландыру жіберген: Тарас Наурызәлі, журналист. [[Арнайы:Үлесі/2.134.14.71|2.134.14.71]] 17:03, 2014 ж. желтоқсанның 23 (ALMT)
:[[Арнайы:Diff/2201497|Орындалды!]] --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:35, 2014 ж. желтоқсанның 23 (ALMT)
== [[:Салық]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
еңгізіледі - енгізіледі Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/2.132.206.8|2.132.206.8]] 17:53, 2015 ж. қаңтардың 4 (ALMT)
:[[Арнайы:Diff/2205446|Орындалды!]] ''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:25, 2015 ж. қаңтардың 4 (ALMT)

== [[:Айжігіт Асанова]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Айжігіт Асанова мен боламын. Басты бетте менің фамилиям дұрыс жазылмапты. Мен ер кісімн. Фамилиям Асанова деп тұр. Сондықтан Сіздерден Асанов деп түзетулеріңізді сұранамын. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Айжігіт Қалмырзаұлы Асанов|Айжігіт Қалмырзаұлы Асанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Айжігіт Қалмырзаұлы Асанов|талқылауы]]) 19:49, 2015 ж. қаңтардың 6 (ALMT)
:[[Арнайы:Diff/2206097|Орындалды!]]. --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 19:59, 2015 ж. қаңтардың 6 (ALMT)

== [[:Тұйық етістік]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Тұйық, етістік — етістіктің ерекше түрі. Мағынасы жағынан ол қимылдың, іс-әрекеттің атын білдіреді де, шақпен де, жақпен де байланысты болмайды. Сөйтіп, тұйық етістік қимылдың, іс-әрекеттің атауы ретінде қолданылады да, етістік тұлғаларына тән шақтык, мағынаны да, жақтық мағынаны да білдірмейді. Хабарландыру жіберген: Мадина [[Арнайы:Үлесі/95.59.229.192|95.59.229.192]] 19:29, 2015 ж. қаңтардың 11 (ALMT)
:Мұны өзіңізде жасаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 20:06, 2015 ж. қаңтардың 11 (ALMT)

== [[:Тараз энциклопедиясы]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
&quot;Тараз энциклопедиясыдағы&quot; Тамды ауылы анықтамасындағы &quot;Ауыл 1936-97 жылы қой өсіретін &quot;Майтөбе&quot; кеңшарының бөлімшесі болып келді&quot; деген мәлімет дұрыс емес. &quot;Тамды аулы көлеміндегі &quot;Тамды&quot;, &quot;Ақшұқыр, &quot;Молотов&quot;, &quot;Жаңаөткел&quot; және &quot;Жалтөбе&quot;, колхоздары Тамды кеңшарына біріктірілген. Бұл шаруашылық кейіннен Шолақтау совхозы, &quot;Қойкелді батыр&quot; агробірлестігі, соңынан &quot;Қойкелді батыр&quot; өндірістік кооперативі болып жұмыс істеді. Хабарландыру жіберген: Сламбек Меркібайұлы Тілегени-Талас ауданының құрметті азаматы, Қазақстанның құрметті құрылысшысы [[Арнайы:Үлесі/89.218.225.190|89.218.225.190]] 10:32, 2015 ж. қаңтардың 29 (ALMT)

Мәліметіңізге рахмет.
{{Орындалды}}--[[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;FaбдyлFани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 19:05, 2015 ж. қаңтардың 29 (ALMT)

== [[:Албан руы]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Албаннан - Сары, Шыбыл болып таралады. Шыбылдан - Қызылбөрік (Молболды),
Қоңырбөрік (Жолболды) туған. Қоңырбөріктен Бөтей батыр. Одан
Өтей батыр. Өтейден- Қалқаман, Жарман, Боти (Бода), Тілеуқабыл
таралады. Қалқаманнан - Сарқұл, Қарақұл, Кешкіл, Сарысүйіндік
болып тарайды. Жарманнан - Біте, Майлы, Тама, Базар, Алаша,
делінеді. Ботидан - Құртқа, Мамай. Тілеуқабылдан - Бойдақ
(Өтейбойдақ), Топай таралған.(Бәйдібек Баба-Алып Бәйтерек, Албан руы шежіресі кітабынан) Хабарландыру жіберген: Айнабек Жандос Бақытжанұлы [[Арнайы:Үлесі/147.30.182.171|147.30.182.171]] 00:10, 2015 ж. қаңтардың 30 (ALMT)

== [[:Тараз энциклопедиясы]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
&quot;Орта, орталау мектеп&quot; деген сөз қате. &quot;Қолбасшы Қойгелді  батыр атындағы орта мектеп&quot; деген сөзбен ауыстырылу керек Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/145.255.165.84|145.255.165.84]] 12:15, 2015 ж. қаңтардың 30 (ALMT)

== [[:Тараз энциклопедиясы]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
&quot;Орта, орталау мектеп&quot; деген сөз қате. Бұл сөз &quot;Қолбасшы Қойкелді батыр атындағы орта  мектеп&quot; деген сөзбен ауыстырылсын. Хабарландыру жіберген: Сламбек Меркібайұлы Тілегени. Қазақстанның құрметті құрылысшысы, Талас ауданының құрметті азаматы. [[Арнайы:Үлесі/145.255.165.84|145.255.165.84]] 12:19, 2015 ж. қаңтардың 30 (ALMT)

{{Рахмет}} --[[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;FaбдyлFани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 09:31, 2015 ж. қаңтардың 31 (ALMT)

== [[:Махамбет Өтемісұлы]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Қараой  сөзінде  қателік жіберілген мәтінде Қарой деп жазылған.сурет Хабарландыру жіберген: Альбина [[Арнайы:Үлесі/178.91.62.42|178.91.62.42]] 20:38, 2015 ж. қаңтардың 30 (ALMT)
{{Рахмет}}--[[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;FaбдyлFани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 09:33, 2015 ж. қаңтардың 31 (ALMT)

== [[:Жұбан Молдағалиев]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
5 қазан 1920жылы Сайқұдық ауылы емес, 19920 жылы 5 қыркүйекте Жылыандыды дүниеге келген Хабарландыру жіберген: Сақбай Айгерім [[Арнайы:Үлесі/145.255.165.165|145.255.165.165]] 23:43, 2015 ж. ақпанның 1 (ALMT)
:{{Орындалды}}.--[[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;FaбдyлFани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 08:12, 2015 ж. ақпанның 2 (ALMT)

== [[:Жұбан Молдағалиев]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Кешірім сұраймын, Жыланды деген жерде дүниеге келген Хабарландыру жіберген: Сақбай Айгерім [[Арнайы:Үлесі/145.255.165.165|145.255.165.165]] 23:46, 2015 ж. ақпанның 1 (ALMT)
:{{Орындалды}}.--[[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;FaбдyлFани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 08:12, 2015 ж. ақпанның 2 (ALMT)

== [[:Жұбан Молдағалиев]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
(1954 54: 1963 71; 1 секретары) қызмет іетді болмайды &quot;істеді&quot; деп жазылуы керек Хабарландыру жіберген: Сақбай Айгерім [[Арнайы:Үлесі/145.255.165.165|145.255.165.165]] 00:07, 2015 ж. ақпанның 2 (ALMT)
:{{Орындалды}}.--[[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;FaбдyлFани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 08:12, 2015 ж. ақпанның 2 (ALMT)

== [[:Қазақ энциклопедиясы]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
&quot;Облыстар мен қалалар тарихына арналған энциклопедяиалр&quot; деген тақырыпшада &quot;энциклопедяиалр&quot; деген сөзді дұрыстап    &quot;энциклопедиялар&quot;  деп жазу керек Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/178.91.253.3|178.91.253.3]] 09:34, 2015 ж. ақпанның 4 (ALMT)
:[[Арнайы:Diff/2220322|Орындалды!]] --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 09:43, 2015 ж. ақпанның 4 (ALMT)

== 4 ақпан 2015 кезіндегі хабарлама ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
&lt;!-- БҰЛ ЖОЛДАН КЕЙІН УИКИПЕДИЯДА КЕЗДЕСКЕН ҚАТЕ ТУРАЛЫ ЖАЗЫҢЫЗ--&gt;
Жиделі (Іле өзенінің оң тармағы) тақырыбын алып тастау керек. Қайталанған, Жиделі өзені (Алматы облысы)
&lt;!-- ҚАТЕ ТУРАЛЫ ОСЫ ЖОЛДЫҢ БАС ЖАҒЫНА ЖАЗЫҢЫЗ --&gt;Хабарландыру жіберген:
[[Қатысушы:Магпар|Магпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Магпар|талқылауы]]) 11:03, 2015 ж. ақпанның 5 (ALMT) &lt;!-- БҰЛ СІЗДІҢ ҚОЛТАҢБАҢЫЗ ОНЫ ӨШІРМЕҢІЗ --&gt;
:{{@|Магпар}} [[Арнайы:Diff/2221042|орындалды!]] ''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 14:31, 2015 ж. ақпанның 5 (ALMT)

== [[:Бауыржан Момышұлы]] ==

{{Талқылау статусы|қабылданды}}
фотосуреттері көрінбейді және көп сөздер қатеменен жазылған Хабарландыру жіберген: жолд [[Арнайы:Үлесі/145.255.160.59|145.255.160.59]] 20:17, 2015 ж. ақпанның 6 (ALMT)
:Қате көрсеңіз бірден түзете беріңіз. --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 00:28, 2015 ж. маусымның 3 (ALMT)

== [[:Бауыржан Момышұлы]] ==

{{Талқылау статусы|қабылданды}}
Бауыржанның отбасы туралы деректемелер өте аз. Отбасысы туралы көбірек жазсаңыздар деймін. Және де дәл қазір Хабарландыру жіберген: жолд [[Арнайы:Үлесі/145.255.160.59|145.255.160.59]] 20:20, 2015 ж. ақпанның 6 (ALMT)
:Уақыты келгенде басқа қатысушылар толықтыра жатар. --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 00:32, 2015 ж. маусымның 3 (ALMT)

== [[:Бауыржан Момышұлы]] ==

{{Талқылау статусы|қаралынбады}}
Тағы бір айтайын дегенім неге шығармаларының аттары ғана берілген? Бауыржанның жалпы шығармашылығын неге жазбасқа?  Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/145.255.160.59|145.255.160.59]] 20:37, 2015 ж. ақпанның 6 (ALMT)
:Әрине бұл сіздің де қолыңыздан келеді. --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 00:26, 2015 ж. маусымның 3 (ALMT)

== 9 ақпан 2015 кезіндегі хабарлама ==


{{Талқылау статусы|орындалды}}
&lt;!-- БҰЛ ЖОЛДАН КЕЙІН УИКИПЕДИЯДА КЕЗДЕСКЕН ҚАТЕ ТУРАЛЫ ЖАЗЫҢЫЗ--&gt;
Қате: Өсімдік ұлпалары деген тақырыпта қате деректер берілген. Өсімдік ұлпалараның жалпы саны 6. Ал мақалада 3 ұлпа деп берілген.
&lt;!-- ҚАТЕ ТУРАЛЫ ОСЫ ЖОЛДЫҢ БАС ЖАҒЫНА ЖАЗЫҢЫЗ --&gt;Хабарландыру жіберген: 
[[Қатысушы:Mandarinka^^|Mandarinka^^]] ([[Қатысушы талқылауы:Mandarinka^^|талқылауы]]) 20:16, 2015 ж. ақпанның 9 (ALMT) &lt;!-- БҰЛ СІЗДІҢ ҚОЛТАҢБАҢЫЗ ОНЫ ӨШІРМЕҢІЗ --&gt;

Мәліметіңізге рахмет.
{{Орындалды}}--[[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;FaбдyлFани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 00:58, 2015 ж. ақпанның 10 (ALMT)

== [[:Қатысушы талқылауы:Mandarinka^^]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
[[Өсімдік ұлпасы]] тақырыбында Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Mandarinka^^|Mandarinka^^]] ([[Қатысушы талқылауы:Mandarinka^^|талқылауы]]) 20:34, 2015 ж. ақпанның 9 (ALMT)


Мәліметіңізге рахмет. Өзіңіз өңдесеңіз де болар еді.
{{Орындалды}}--[[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;FaбдyлFани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 00:58, 2015 ж. ақпанның 10 (ALMT)

* 
== [[:Лозанна бітім шарты]] ==

{{Талқылау статусы|қате}}
Лозанна шарты италия жане грекия да  болган Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/185.57.75.234|185.57.75.234]] 10:54, 2015 ж. ақпанның 10 (ALMT)

:Мемлекеттің атауын үлкен әріптен жазу керек. Ал енді мақаланы дұрыс оқысаңыз, бітім шарт Лозанна конференциясында қабылданған деген. Ал қатысушылардың тізімінде Италия да, Грекия да болған деп жазылған. ----[[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;FaбдyлFани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 16:12, 2015 ж. ақпанның 17 (ALMT)

== 17 ақпан 2015 кезіндегі хабарлама Испанияны кім басқарады, сонымен??? ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
&lt;!-- БҰЛ ЖОЛДАН КЕЙІН УИКИПЕДИЯДА КЕЗДЕСКЕН ҚАТЕ ТУРАЛЫ ЖАЗЫҢЫЗ--&gt;
Испанияны монарх басқарады деп жазыпсыздар. Аты да қате. Негізі Кароль Филип VI емес пе?

&lt;!-- ҚАТЕ ТУРАЛЫ ОСЫ ЖОЛДЫҢ БАС ЖАҒЫНА ЖАЗЫҢЫЗ --&gt;Хабарландыру жіберген:
[[Арнайы:Үлесі/147.30.81.50|147.30.81.50]] 15:26, 2015 ж. ақпанның 17 (ALMT) &lt;!-- БҰЛ СІЗДІҢ ҚОЛТАҢБАҢЫЗ ОНЫ ӨШІРМЕҢІЗ --&gt;
:Назарыңызға рахмет. {{Орындалды}} --[[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;FaбдyлFани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 16:15, 2015 ж. ақпанның 17 (ALMT)

== [[:Шанышқылы]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
дархан дегенды дурыстап жаз Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/37.99.45.82|37.99.45.82]] 15:02, 2015 ж. наурыздың 17 (ALMT)
:[[Арнайы:Diff/2243134|Орындалды!]] ''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:54, 2015 ж. наурыздың 17 (ALMT)

== [[:Астық тұқымдасы]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
сыпыртқыгұл емес сыпыртқыгүл Хабарландыру жіберген: жс [[Арнайы:Үлесі/145.255.161.190|145.255.161.190]] 11:14, 2015 ж. сәуірдің 2 (ALMT)
:Дәл қай жер екенін көрсетіп жіберіңізші --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 14:43, 2015 ж. сәуірдің 2 (ALMT)
::{{@|Kasymov}} үлкен көлемде мәтіні бар мақала немесе беттерде сөзді тауып алмастырудың оңай жолы бар ғой. [[Уикипедия:Өңдеу құралдары үстелі]] бетінен қарасаңыз бәрін білесіз. --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:00, 2015 ж. сәуірдің 2 (ALMT)
[[Арнайы:Diff/2261839|Орындалды]]! --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 12:38, 2015 ж. сәуірдің 6 (ALMT)

== 6 сәуір 2015 кезіндегі хабарлама ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
&lt;!-- БҰЛ ЖОЛДАН КЕЙІН УИКИПЕДИЯДА КЕЗДЕСКЕН ҚАТЕ ТУРАЛЫ ЖАЗЫҢЫЗ--&gt;

Саламатсыздар ма! Мен Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің өкілімін.  Сіздерге үлкен өтініш, Уикипедиядағы біздің оқу орны туралы толығымен қате ақпараттарды жөндесеңіздер, барлық тілдегі. Өйткені бұл қателіктерге ақпарат әлемінде, халық арасында өте зиян келтіруі әбден ықтимал. Мен өз тарапымнан өңдеуге тырыстым, бірақ өңдеуді сіздердің талаптарыңызға сай етіп жасауға мүмкіндігім болмауда. Сіздердегі қателіктер жақын уақытта жөнделеді деген үміттеміз. Бүкіл мәліметтерді www.nmu.kz сайтынан қарай аласыздар. Алдын ала рахмет! 

&lt;!-- ҚАТЕ ТУРАЛЫ ОСЫ ЖОЛДЫҢ БАС ЖАҒЫНА ЖАЗЫҢЫЗ --&gt;Хабарландыру жіберген:
[[Қатысушы: aiken07|aiken07]] ([[Қатысушы талқылауы:aiken07|талқылауы]]) 10:15, 2015 ж. сәуірдің 6 (ALMT) &lt;!-- БҰЛ СІЗДІҢ ҚОЛТАҢБАҢЫЗ ОНЫ ӨШІРМЕҢІЗ --&gt;
:Оны өзіңізде жөндеп, қайта жазсаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 14:35, 2015 ж. сәуірдің 6 (ALMT)

== [[:Барбаросса жоспары]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Ф.Паулюстың деген сөзде -тың жалғауы емес,-тің жалғауы жалғанады Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/2.133.68.215|2.133.68.215]] 20:30, 2015 ж. сәуірдің 6 (ALMT)
:[[Арнайы:Diff/2262953|Орындалды]]! --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:43, 2015 ж. сәуірдің 6 (ALMT)

== [[:Асқар Тоқмағамбетов]] ==

{{Талқылау статусы|қабылданбады}}
1932 жылы  масква полиграфия Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/178.91.79.150|178.91.79.150]] 22:51, 2015 ж. сәуірдің 6 (ALMT)
:Олай жазылып тұрған жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:41, 2015 ж. сәуірдің 7 (ALMT)

== [[:Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Шоқан Уалиханов Құсмұрын бекетінде қазіргі Қостанай облысы &quot;Әулиекөл&quot; ауданында дүниеге келген.
Ал бұл сайтта &quot;Сарыкөл&quot; деп жазылып тұр Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/37.151.184.223|37.151.184.223]] 01:27, 2015 ж. сәуірдің 10 (ALMT)
:{{Орындалды}} --[[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов 23:07, 2015 ж. сәуірдің 10 (ALMT)]]

== [[:Несіпбек Айтов]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
с жүсуев емес жай ғана с жүсуевтің  өлеңдерін ғой Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/178.91.72.72|178.91.72.72]] 19:50, 2015 ж. сәуірдің 10 (ALMT)
:{{Орындалды}} --[[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов 23:07, 2015 ж. сәуірдің 10 (ALMT)]]

== [[:Махаббат қызық мол жылдар (повесть)]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Ербол - шығарманың негізгі кейіпкері Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/89.218.8.238|89.218.8.238]] 08:56, 2015 ж. сәуірдің 11 (ALMT)
:{{Орындалды}} --[[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов 11:30, 2015 ж. сәуірдің 11 (ALMT)]]

== [[:Жетісу]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Жетісу қандай қала Жетісу деп аталу себебін неге жазбағансыздар маған өте керек еді. Жетісу деп аталу себебі жоқ. Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/145.255.164.184|145.255.164.184]] 21:49, 2015 ж. сәуірдің 17 (ALMT)
:Жетісу қала емес өңір. Жетісу атауы Балқаш көліне құятын жеті өзенге байланысты аталған (Іле, Лепсі, Қапал, Сарқан...). Жетісуға қазіргі Алматы облысы аумағы толықтай кіреді, кейде Шу өзені мен Талас өзені алқабы да Жетісуға жатқызылады, Қазақстан территориясынан тысқары жатқан Іле өзенінің жоғарғы ағысы да (Қытайдың ШҰАР-ның Іле аймағы) Жетісуға кіреді. Жетісу солтүстікте Көкше теңізбен (Балқаш көлі) оңтүстігінде Тянь-Шань тауларымен шектеседі. --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:38, 2015 ж. сәуірдің 17 (ALMT)

== [[:Алматы облысы]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Алматы облысының телефон коды +7 727 ******* емес + 7 728 *****деп басталады Хабарландыру жіберген: Сабит [[Арнайы:Үлесі/178.90.114.106|178.90.114.106]] 14:42, 2015 ж. сәуірдің 21 (ALMT)
:[[Арнайы:Diff/2301668|Орындалы]]! ''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:33, 2015 ж. сәуірдің 21 (ALMT)

== [[:Алматы облысы]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
&quot;Медеу&quot; стадионы деген бөлімде Медеу - деген сөзден кейін 15 км от - деген сөз артық Хабарландыру жіберген: Сабит [[Арнайы:Үлесі/178.90.114.106|178.90.114.106]] 14:47, 2015 ж. сәуірдің 21 (ALMT)
:[[Арнайы:Diff/2301667|Орындалды]]! --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:32, 2015 ж. сәуірдің 21 (ALMT)

== [[:Соңғы сөз]] ==

{{Талқылау статусы|қабылданбады}}
Шығарманын мазмұнына, басылымның түр-сипатына сәйкес автордың соңғы сөзден басқа кейде сыншының, кұрастырушының, редактордың, аудармашының атынан да жазылады. Соңғы сөз өзінің кұрылысы жағынан кіріспеге немесе алғы сөзге ұқсас болып келеді. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Gauhar12|Gauhar12]] ([[Қатысушы талқылауы:Gauhar12|талқылауы]]) 22:33, 2015 ж. сәуірдің 21 (ALMT)

== [[:Қарабайыр жылқы]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Қарабайыр жылқының ірі әрі жақсысы Самарқанда өсіріледі:деген сөйлемде жылқының сөзі жылқысының деп жазылады Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/95.59.211.160|95.59.211.160]] 17:27, 2015 ж. мамырдың 10 (ALMT)
:[[Арнайы:Diff/2312927|Орындалды]]! --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:30, 2015 ж. мамырдың 15 (ALMT)

== [[:Биогенетикалық заң]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Сіз Биогенетикалық Заі деп жаздыңыз бірақ дұрыс нұсқасы Биогенетикалық ЗАҢ Хабарландыру жіберген: АКБ [[Арнайы:Үлесі/109.229.173.27|109.229.173.27]] 18:02, 2015 ж. мамырдың 10 (ALMT)
:[[Арнайы:Diff/2312926|Орындалды]]! --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:33, 2015 ж. мамырдың 15 (ALMT)

== [[:Ақсу-Жабағылы қорығы]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Ақсу-Жабағылы қорығы жыланбүркіт мекендейді. Хабарландыру жіберген: асан [[Арнайы:Үлесі/145.255.176.180|145.255.176.180]] 11:32, 2015 ж. мамырдың 11 (ALMT)
:Мәліметіңізге рахмет! --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:34, 2015 ж. мамырдың 15 (ALMT)

== [[:Нормативтік құқықтық акт]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
&quot;Нормативтік құқықтық акт — референдума қабылданған не уәкілетті орган немесе мемлекеттін лауазымды адамы қабылдаған, құқықтық нормаларды белгілейтін, олардың қолданылуын өзгертетін, тоқтататын немесе тоқтата тұратын белгіленген нысандағы жазбаша ресми құжат&quot;. Негізі &quot;референдумда&quot; болу керек. Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/2.132.224.40|2.132.224.40]] 19:25, 2015 ж. мамырдың 24 (ALMT)
:[[Арнайы:Diff/2342269|Орындалды]]-- [[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;FaбдyлFани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 23:43, 2015 ж. шілденің 31 (ALMT)

== [[:Жәнібек Тархан Қошқарұлы]] ==

{{Талқылау статусы|Қабылданбады}}
Ол 17-18 жасында Абылай хан бастаған жасақта болып, жоңғар, қалмақ шапқыншылығына қарсы жорық, соғыстарға қатысып ерлік көрсеткен. Абылай 1711 жылдары туған болса, Жәнібек қалайша оның жасағында батырлықпен көзге түседі? Қисын жоқ. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/212.76.31.85|212.76.31.85]] 23:33, 2015 ж. маусымның 2 (ALMT)
:Оқығанда дұрыстап түсініп, оқыған абзал болады. Оқыңыз: &quot;Жәнібек Тархан 1710 жылы он жеті жасында [[Тәуке хан]]ның қолымен бірге жауға шауып, жекпе-жекте қалмақтың бас батырын өлтірген. [[Абылай хан]]ның тұсында қол бастап, ханның негізгі кеңесшілерінің бірі болған, ел басқару және мемлекетаралық қатынастарға белсене араласқан. Алғаш рет 1717 жылғы [[Аягөз]] маңындағы шайқаста 24 жасында қол бастап, ерлік көрсеткен&quot; деп тұр ғой. Ренжімеңіз, сіздің әңгімеңіз де қисынға келмейді. --[[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов 00:05, 2015 ж. маусымның 3 (ALMT)]]

== [[:Төлеген Айбергенұлы Айбергенов]] ==

{{Талқылау статусы|қабылданбады}}
&quot;Сурет&quot; Сәлеметсізбе  Төлнген Айбергенов атамыздың туылған жері сол кездегі атауы Каракалпакские АССР Г.Кунград и Г.Нукус. ал қазіргі атауы Өзбеістан республикасы Қарақалпақстан автаномиясы Қоңырат ауданы Нөкіс қаласы. меніңше осылай сыйяқты қателеспесем әрбір жазған әріптерге мән берсеңіз деимін. Хабарландыру жіберген: Т.Қ.Ж. [[Арнайы:Үлесі/185.57.72.160|185.57.72.160]] 13:19, 2015 ж. маусымның 13 (ALMT)

== [[:Парасат журналы]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Мен сіздің журналды бала кезімнен білемін десем артық емес. Себебі  &quot;Мәдениет және тұрмысты&quot; марқұм ата-анам жаздырып  оқығанды.ал мен кітапханадан барып оқып тұрам. Сол бір оқу уақытымда осы жылғы маусым айындағы журнал мұқабасының ішкі бетінде өлең авторын А.Байтұрсынұлы деп жібергенсіздер. Ол өлең авторы Ы.Алтынсарин емес пе? Хабарландыру жіберген: Ақтөбелік  оқырманыңыз Орынгул Бижанқызы. [[Арнайы:Үлесі/92.47.179.234|92.47.179.234]] 11:33, 2015 ж. шілденің 24 (ALMT)

== [[:Желтоқсан көтерілісі]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Солдан оңға қарай: Түгелбай Тәшенов, Жамбылбек Тайджумаев, Қайрат Рысқұлбеков, Қайыргелді Күзембаев. Қатысушыларды жеке танимын, және оны желтоқсандықтар растайды. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Абайқызы|Абайқызы]] ([[Қатысушы талқылауы:Абайқызы|талқылауы]]) 20:12, 2015 ж. шілденің 29 (ALMT)

{{Орындалды}}-- [[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;FaбдyлFани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 16:57, 2015 ж. қазанның 7 (ALMT)

== [[:Балғынбек Имашев]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Қарасай батырдың 400 Хабарландыру жіберген: Батракова Нургуль [[Арнайы:Үлесі/92.46.51.19|92.46.51.19]] 10:15, 2015 ж. шілденің 31 (ALMT)
:[[Арнайы:Diff/2342269|Орындалды]]! --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:41, 2015 ж. шілденің 31 (ALMT)

== [[:Қызыл балдырлар]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
бұл жерде барлығы қате Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2.135.222.172|2.135.222.172]] 13:27, 2015 ж. қыркүйектің 5 (ALMT)
:Нақты, қай жері қате?-- [[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;FaбдyлFани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 17:20, 2015 ж. қазанның 7 (ALMT)

== [[:Кентау қалалық әкімдігі]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Бүргеш емес Бүргем. Күшата емес Құшата. Және Балалар көркемсурет мектебі бар (1976 жылы құрылған). Хабарландыру жіберген: Нұржан [[Арнайы:Үлесі/37.150.40.194|37.150.40.194]] 15:25, 2015 ж. қыркүйектің 12 (ALMT)
:[[Арнайы:Diff/2351520|Орындалды!]] --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:23, 2015 ж. қыркүйектің 12 (ALMT)

== [[:Юпитер]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
оянган емес ояткан шыда емес шыдай Хабарландыру жіберген: нж [[Арнайы:Үлесі/178.91.16.170|178.91.16.170]] 12:48, 2015 ж. қазанның 4 (ALMT)
:{{Орындалды}}-- [[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;FaбдyлFани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 17:03, 2015 ж. қазанның 7 (ALMT)

== [[:Балуан Шолақ]] ==

{{Талқылау статусы|қабылданбады}}
жауыры жерге тимеген балуан Хабарландыру жіберген: адилет [[Арнайы:Үлесі/2.132.235.222|2.132.235.222]] 10:18, 2015 ж. қазанның 9 (ALMT)

== [[:Шәкәрім Құдайбердіұлы]] ==

{{Талқылау статусы|Орындалды}}
Алла сөзі кіші әріппен жазылған Хабарландыру жіберген: Алтайқызы Айдана [[Арнайы:Үлесі/178.88.23.230|178.88.23.230]] 18:21, 2015 ж. қазанның 22 (ALMT)
:{{Орындалды}}--&lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-family:Georgia;&quot;&gt;&lt;i&gt;Мұхамеджан А.А.&lt;/i&gt;&lt;/span&gt;]]&lt;/font&gt; [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-size:90%&quot;&gt;&lt;font color=&quot;#0000FF&quot;&gt;(талқылау)&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 12:04, 2015 ж. желтоқсанның 29 (ALMT)

== [[:Ығысу]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Бүрыштық ығысу емес,бҰрыштық ығысу болуы керек Хабарландыру жіберген: Алиби [[Арнайы:Үлесі/89.33.214.104|89.33.214.104]] 18:52, 2015 ж. қазанның 28 (ALMT)
:[[Арнайы:Diff/2364392|Орындалды]]! --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:15, 2015 ж. қазанның 28 (ALMT)

== [[:Қазақстан Республикасының ұлттық мұрағаттары]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Олар атақты тарихшы Ш. Берсиев, Кеңес Одағының Батырлары С.В. Вавилов, М.Бөкенбаев, өлкетанушы Еламанов тағы басқалар.
Ш.Берсиев ақ тарының атасы еңбек ардагері. Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/85.117.96.121|85.117.96.121]] 21:13, 2015 ж. қарашаның 2 (ALMT)

== [[:Қырықбуын]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Маған қырықбуынның маңызы керек бұл бетте ол туралы жазылмаған Хабарландыру жіберген: Аманқосова [[Арнайы:Үлесі/2.132.181.191|2.132.181.191]] 19:49, 2015 ж. қарашаның 5 (ALMT)

== [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Уикипедияда шаринган деген мақала бар.Ол мақала кесте түрінде жазылған.Мақалада мақалаға сай еш зат кездеспейді.Админдер болса сол мақаланы жоюларыңызды сұраймын.Шаринган(Наруто) емес жәй шаринган. Хабарландыру жіберген:  AydosMakh 20:37, 2015 ж. қарашаның 21 (ALMT) AydosMakh 20:37, 2015 ж. қарашаның 21 (ALMT)
:{{@|Айдос уики}} [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Шаринган&amp;action=edit&amp;redlink=1 орындалды] --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:59, 2015 ж. қарашаның 21 (ALMT)

== [[:Атмосфера]] ==

{{Талқылау статусы|Орындалды}}
Сіз &quot;Тропосфера&quot; тақырыпшасында &quot;қалыңдығы&quot; деген сөзді &quot;қальңдығы&quot; деп қойғансыз. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/5.63.66.106|5.63.66.106]] 13:58, 2015 ж. қарашаның 29 (ALMT) 
:[[Арнайы:Diff/2377418|Орындалды]] --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:31, 2015 ж. қарашаның 29 (ALMT)

== [[:Махмұд Қашқари]] ==

{{Талқылау статусы|қабылданбады}}
Махмұд Қашқари 1030 жылы туып, 1090 жылы қайтыс болды БҰЛ ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ КІТАБЫНДА ЖАЗЫЛЫП ТҰР, Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Мадина бимаганбет|Мадина бимаганбет]] ([[Қатысушы талқылауы:Мадина бимаганбет|талқылауы]]) 21:17, 2015 ж. желтоқсанның 9 (ALMT)
:Мектеп баспасы бойынша көптеген қателіктер бар. Қазақ Кеңес Энциклопедиясы бойынша туған кезі 1029/1039 ({{ҚКЭ|3|503}}). Қайтыс болған кезі белгісіз, алайда жаңа деректер бойынша 1101. --&lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-family:Georgia;&quot;&gt;&lt;i&gt;Мұхамеджан А.А.&lt;/i&gt;&lt;/span&gt;]]&lt;/font&gt; [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-size:90%&quot;&gt;&lt;font color=&quot;#0000FF&quot;&gt;(талқылау)&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 12:00, 2015 ж. желтоқсанның 29 (ALMT)

== [[:Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
&quot;Шоқан 1835 жылдың қараша айында Құсмұрын бекетінде қазіргі Қостанай облысы Сарыкөл ауданындағы Күнтимес ордасында (қыстауында) атақты аға сұлтан Шыңғыс Уәлиханов отбасында дүниеге келген.&quot; деген сөйлемде ғалымның үш әртүрлі аймақта туылғаны айтылып отыр. Құсмұрын бөлек, Сарыкөл қайда, ал Күнтимес қайда жатыр, Оның нақты туған жері қазіргі Қостанай облысы, Әулиекөл ауданы, Құсмұрын жері (бұрын Құсмұрын бекеті болған). Бұл дерек ғалымдармен зерттелді, нақты дәлелдер көрсетілген. Хабарландыру жіберген: Абжанова Жанна [[Арнайы:Үлесі/147.30.233.79|147.30.233.79]] 00:24, 2015 ж. желтоқсанның 29 (ALMT)
:{{Қабылданды}} Қазақ Кеңес Энцикловпедиясы бойынша Жанна ханымның дерегі дұрыс. (Дереккөзі: {{ҚКЭ|5|281|Уалиханов}}) Қазақ Уикипедиясының дамуына қосқан үлесіңіз үшін алғыс білдіреміз.--&lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-family:Georgia;&quot;&gt;&lt;i&gt;Мұхамеджан А.А.&lt;/i&gt;&lt;/span&gt;]]&lt;/font&gt; [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-size:90%&quot;&gt;&lt;font color=&quot;#0000FF&quot;&gt;(талқылау)&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 11:44, 2015 ж. желтоқсанның 29 (ALMT)


== [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
ru.wikipedia.org сайтынан аударылған &quot;Зеленая стрела&quot; мақаласының тақырыбында қате кетіпті: &quot;Жысыл жебе&quot;. Өзім тақырыпты қалай түзеуді білмеймін, мүмкін болса, түзеңіздерші. Орыс сыныбының оқушысы жазған, өшіріп тастамаңыздаршы, ықыласы түсіп қалуы мүмкін. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Нурсауле Нурмагамбетова|Нурсауле Нурмагамбетова]] ([[Қатысушы талқылауы:Нурсауле Нурмагамбетова|талқылауы]]) 17:41, 2016 ж. қаңтардың 12 (ALMT)
: &quot;Жысыл жебені&quot; мен жедел жоюға ұсындым. &quot;[[Жасыл жебе]]&quot; деп жазылған мақаланы қалдырдым. Оған интеруики сілтемелерін, санатты қостым. Қате жазылған мақала жуық арада жойылады. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 17:43, 2016 ж. қаңтардың 12 (ALMT)

== [[:Қиял Сабдалин]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Оу, ағайын! Тірі пенденің авторлық құқығына қол сұқпадым. &quot;Өз суретің өзіңдікі емес, өзге біреудікі&quot; дегенге жылайсыз ба, күлесіз бе? Суретті сыртымнан кім малданып кетіп жүргенін мен қайдан білейін?
Ешкімге ондай құқық бергенім жоқ. Бұл осыдан бірнеше жыл бұрын Уикипедияға шығарар алдында Алматы фото-студиясында арнайы түскен өз суретім (жекеменшік). 
Қайтадан қалыпқа келтірулеріңізді сұраймын.

Сәлеммен Қиял Сабдалин Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/5.76.214.246|5.76.214.246]] 09:51, 2016 ж. қаңтардың 22 (ALMT)
:Сіздің суретіңізді біздің админдер жоймапты, оны ортаққордағы шетел админдері жойыпты, наразылығыңызды соларға білдірсеңіз болады. --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:18, 2016 ж. қаңтардың 22 (ALMT)

== [[:Еуразиялық Экономикалық Одақ]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Евразия экономикалық одағының жұрты: 183 053 180 адам

2018 016 222 адам мүмкін емес!!!! ЕЭО-ның құрамына кіретін елдердің санын санап көріңіз! Хабарландыру жіберген: Гаджиева [[Арнайы:Үлесі/91.79.224.70|91.79.224.70]] 15:38, 2016 ж. ақпанның 1 (ALMT)

== [[:Сайлау Әшенұлы Байболсынов (Байбосын)]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Сайлау Байбосынов Әже ауылында емес Ажы ауылында дүниеге келген. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Канапиянова Аяулым|Канапиянова Аяулым]] ([[Қатысушы талқылауы:Канапиянова Аяулым|талқылауы]]) 13:40, 2016 ж. ақпанның 6 (ALMT)

== [[:Қатысушы талқылауы:KAbzal nis]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Сіз мақаланы аудару барысында көп қате жібересіз, гугл немесе басқада аудармаларды қолданбағаныңызды сұраймын. Мақаланы жазу алдында, мақаланы  қалай жазу екенін оқыңыз Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Mrx.nis|Mrx.nis]] ([[Қатысушы талқылауы:Mrx.nis|талқылауы]]) 16:33, 2016 ж. ақпанның 6 (ALMT)

== [[:Міржақып Дулатұлы]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Міржақып Дулатұлы болу керек. Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/178.91.16.119|178.91.16.119]] 19:03, 2016 ж. ақпанның 9 (ALMT)

== [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Куйрыксыздар макаласы кате онын 1600 ден астам емес 4000 астам тури бар Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/95.59.225.217|95.59.225.217]] 19:25, 2016 ж. ақпанның 9 (ALMT)

== Қоянды Астана ==

--[[Арнайы:Үлесі/85.117.122.12|85.117.122.12]] 00:42, 2016 ж. ақпанның 10 (ALMT)Бұл жазылған мәліметтеріңіз өте ескі! қазіргі Қоянды жағдайы біршама өзгерген , бірақ кемшіліктері жоқ емес
--[[Арнайы:Үлесі/85.117.122.12|85.117.122.12]] 00:42, 2016 ж. ақпанның 10 (ALMT)

== [[:Коньки]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
коньки макаласында бир кате бар ол  казба жумыстары кезинде анда ештене жазылып турган жок ал осылаи жазылуы керк казба жумыстары кезинде табылды Хабарландыру жіберген: кож  [[Арнайы:Үлесі/178.91.217.155|178.91.217.155]] 21:21, 2016 ж. ақпанның 11 (ALMT)

== [[:Сара Алпысқызы Назарбаева]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
шолулар шоулар емес неге қате жазасыз Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/92.46.15.242|92.46.15.242]] 21:56, 2016 ж. ақпанның 11 (ALMT)

== [[:Инвестиция]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
құды қағаздарға емес құнды қағаздарды болуы тиіс, ке сөзі керек емес (ке келешекте) деп жазылған Хабарландыру жіберген: Несібелі Гачурина [[Арнайы:Үлесі/178.90.163.188|178.90.163.188]] 12:06, 2016 ж. ақпанның 13 (ALMT)
:[[Арнайы:Diff/2404347|Орындалды]]! --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 12:49, 2016 ж. ақпанның 13 (ALMT)

== [[:Инвестиция]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
серпін емес септігін немесе әсерін деп жазылса дұрыс сияқты, бұл менің ойым, сіздерде салыстырып көріңіздер Хабарландыру жіберген: Несібелі Гачурина [[Арнайы:Үлесі/178.90.163.188|178.90.163.188]] 12:10, 2016 ж. ақпанның 13 (ALMT)

== [[:Инвестиция]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
дамуы жұмсалану үшін салынатын салымдар болып табылады деген сөзді дамуына жұмсалатын салымдар болып табылады деп жазса түсінікті болатын сияқты. Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/178.90.163.188|178.90.163.188]] 12:22, 2016 ж. ақпанның 13 (ALMT)
:[[Арнайы:Diff/2404355|Орындалды]]! --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 12:55, 2016 ж. ақпанның 13 (ALMT)

== [[:Инвестиция]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
акционерлік қоғамдар және мемлекет шығарған акцияларға, облигациялар және басқадай құнды қағаздарға банктердің депозиттерін салынған салымдар болып табылады деген сөйлемді түсінікті етіп жазсаңыздар. 
акционерлік қоғамдарға, мемлекет шығарған акцияларға, облигацияларға және басқа құнды қағаздарға деп жазылса, банктегі депозиттеріне салынған салықтар ма? салымдар ма? түсініксіз, кімнің екені де белгісіз. Менің түсінігім былай: Қаржылық инвестиция дегеніміз- акционерлік қоғамдарға, мемлекет шығарған акцияларға,облигацияларға, басқадай (басқа) құнды қағаздарға және банктегі депозиттерге салынатын салық болып табылады деп жазылса мағыналы болар ма еді, ойланып көріңіздер осы саладағы мамандармен кеңесіп көріңіздер. Хабарландыру жіберген: Несібелі Гачурина [[Арнайы:Үлесі/178.90.163.188|178.90.163.188]] 12:53, 2016 ж. ақпанның 13 (ALMT)

== [[:Инвестиция]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Қатені тез арада түзетейміз емес түзетеміз, ақпарат сөзі де қате жазылған. Хабарландыру жіберген: Несібелі Гачурина [[Арнайы:Үлесі/178.90.163.188|178.90.163.188]] 13:08, 2016 ж. ақпанның 13 (ALMT)
:Орындалды! Ақпарат сөзі қай жерде қате жазылған? Қателерді түзетуге көмектескеніңіз үшін алғысымызды білдіреміз --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 13:17, 2016 ж. ақпанның 13 (ALMT)

== [[:Инвестиция]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Шет ел сөзі қосылып жазылса. Экспорт сөзін қазақша жазсаңыздар екен. Категория емес қазақша мынадай түрлерге бөлінеді деп жазылса. Түр дегеніміз орысшада вид болып аударылады, бірақ сөздің мағынасы өзгермейді емес пе, талқылап көріңіздер. Қателерді тез арада түзетіп жатқандарыңызға рахмет. Хабарландыру жіберген: Несібелі Гачурина [[Арнайы:Үлесі/178.90.163.188|178.90.163.188]] 13:21, 2016 ж. ақпанның 13 (ALMT)

== [[:Инвестиция]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Ақпарат сөзі қате туралы хабарлау пунктында. Хабарландыру жіберген: Несібелі [[Арнайы:Үлесі/178.90.163.188|178.90.163.188]] 13:25, 2016 ж. ақпанның 13 (ALMT)
:Орындалды! --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 13:38, 2016 ж. ақпанның 13 (ALMT)

== [[:Инвестиция]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
бейматериалдық сөзі маған түсініксіз орыс тілінен тікелей аударылған сөз болуы мүмкін, сөздіктен іздеп мағыналы етіп аударсаңыздар екен. Хабарландыру жіберген: Несібелі. [[Арнайы:Үлесі/178.90.163.188|178.90.163.188]] 13:29, 2016 ж. ақпанның 13 (ALMT)

== [[:Инвестиция]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
дәнді дақылдапр емес  дәнді дақылдар, ароөнеркәсіп емес агроөнеркәсіп болса керек. Хабарландыру жіберген: Несібелі. [[Арнайы:Үлесі/178.90.163.188|178.90.163.188]] 13:37, 2016 ж. ақпанның 13 (ALMT)

== [[:Инвестиция]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Деңгейін емес деңгейіне болуы керек. Мен қатесін қалай түзетемін, қай өңдеу тармағына кіріум керек пе? Хабарландыру жіберген: Несібелі. [[Арнайы:Үлесі/178.90.163.188|178.90.163.188]] 14:39, 2016 ж. ақпанның 13 (ALMT)
:Қосқан үлесіңізге алғыс білдіреміз! Уикипедиядағ барлық мақаланың жоғары жағында іздеу бөлігінен сол жақта &quot;Оқу&quot;, &quot;Өңдеу&quot;, &quot;Өңделу тарихы&quot; бөлімдері бар. Мақаланы өңдеу үшін &quot;Өңдеу&quot; батырмысын басу керек. Сонымен қатар, сұрақтарыңыз туындап жатса [[Уикипедия:Уикипедия туралы|мында]] қосымша ақпарат ала аласыз. [[Қатысушы:AlibekKS|AlibekKS]] ([[Қатысушы талқылауы:AlibekKS|талқылауы]]) 20:10, 2016 ж. ақпанның 13 (ALMT)

== [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
сазан туралы мәлімет керек бірақ онда қате бар түсініксіз Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/37.150.98.20|37.150.98.20]] 16:00, 2016 ж. ақпанның 15 (ALMT)

== [[:Инвестиция]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
рыногі деген сөздің қазақшасы жоқ па? қорланымы деген не? бұл сөздерді қайдан тауып жазасыздар? еш мағынасы жоқ, қазақша сөздіктің жоғы қиын.Шын мәнінде мен қазақ болған соң қазақ тілінің басқа тілдерден кем болмауын қалаймын, сіздердің көңілдеріңізге келмесін, бірақ қазақша жазғыларыңыз келсе, ең бастысы қазақ тілін жақсы білулеріңіз керек. Хабарландыру жіберген: Несібелі. [[Арнайы:Үлесі/178.90.140.109|178.90.140.109]] 09:52, 2016 ж. ақпанның 17 (ALMT)

== [[:Уикипедия:Бейтарап көзқарас]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
факттың қазақшасы мәлімет, творчество-шығармашылық,сюжет-арқау. Хабарландыру жіберген: Несібелі. [[Арнайы:Үлесі/178.90.140.109|178.90.140.109]] 10:58, 2016 ж. ақпанның 17 (ALMT)

''Мәлімет'' сөзінің - орысшасы ''сведения'', ''сводка'', ''данные''. Ал ''факт'' сөзі қазақшаға ''факт'' деп аударылады[https://sozdik.kz/ru/dictionary/translate/ru/kk/%D1%84%D0%B0%D0%BA%D1%82/]. творчество мен сюжет деген сөз мақалада жоқ.-- [[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;Fани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 01:44, 2016 ж. наурыздың 24 (ALMT)

== [[:Миссисипи (өзен)]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Миннесота штатындағы шағын көлден басталып, АҚШ-ты солтүстігінен оңтүстікке қарай өлі жазықтарды бойлап қиып өтеді де, Мексика шығанағына үлкен атырау жасап құяды. Хабарландыру жіберген: Мағжан [[Арнайы:Үлесі/178.90.193.79|178.90.193.79]] 21:40, 2016 ж. ақпанның 20 (ALMT)

== [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
қазақша бәрін қатемен жазғансызар мысалы,түрады Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/2.135.234.17|2.135.234.17]] 11:35, 2016 ж. ақпанның 25 (ALMT)
:Бұл қатені бот арқылы түзетіп шықтым. Тағы қандай сөз қате жазылған? --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:43, 2016 ж. ақпанның 25 (ALMT)

== [[:Қатысушы талқылауы:Лашкар]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Домалақ ана жайлы деректер ешқандай да тарихи фактілермен сай келмейді. Немересі Дулат тайпасынан шыққан Ұран Майқы би, Дулат Өртөбе би Шыңғыс хан ордасында билік құрса, Домалақ ана қалайша 14-15 ғасырда өмір сүреді? Мұндай &quot;Пәленше Қожаның қызы&quot; деген жалған аңыз деректер қаншалықты уикипедияның талаптарына сай келеді? М.Х Дулатидің &quot;Тарихи и рашиди&quot; жазбасында Ұран Майқы би жайлы: - &quot;Майқы би, Шыңғыс ордасында дүйім жұртты билеген. Оған дейін елді осылай билеген оның арғы атасы Байдібек болған&quot; деп Байдібек атаның Шыңғыс ханнан бұрын өмір сүргенін нақты жазып қалдырған. Админ мамандар нақты тарихи фактілерді неге ескермейді? Жауаптарыңызды күтемін.... Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Лашкар|Лашкар]] ([[Қатысушы талқылауы:Лашкар|талқылауы]]) 04:14, 2016 ж. ақпанның 27 (ALMT)

== [[:Уикипедия:Уикипедияға қош келдіңіз!]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
куруга ниеттымыз емес куруга тиыстымыз деу керек еды Хабарландыру жіберген: ппв [[Арнайы:Үлесі/85.117.108.128|85.117.108.128]] 11:16, 2016 ж. наурыздың 1 (ALMT)

== [[:Абайдың қара сөздері]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
бул керемет паракша дами бериндер Хабарландыру жіберген: самира закирова [[Арнайы:Үлесі/37.150.255.127|37.150.255.127]] 17:20, 2016 ж. наурыздың 5 (ALMT)

== [[:Қобыланды батыр (жыр)]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
кеде емес кезде сіз қазіргі кезде деп жазуыныз керек Хабарландыру жіберген: ахметжановадарина [[Арнайы:Үлесі/2.133.221.180|2.133.221.180]] 19:35, 2016 ж. наурыздың 9 (ALMT)

== [[:Үлгі:Түркі тілді Уикипедиялардың өзара үлесі]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Kyrgyz Wikipedia need actualization (should be above Bashkir Wikipedia). Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Orbwiki107|Orbwiki107]] ([[Қатысушы талқылауы:Orbwiki107|талқылауы]]) 21:26, 2016 ж. наурыздың 9 (ALMT)
:{{@|Orbwiki107}} [[Арнайы:Diff/2415262|done]]! --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:43, 2016 ж. наурыздың 9 (ALMT)

== [[:Тоғай бей]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Description of picture is not translated. I corrected links. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Orbwiki107|Orbwiki107]] ([[Қатысушы талқылауы:Orbwiki107|талқылауы]]) 00:34, 2016 ж. наурыздың 10 (ALMT)

== [[:Үлгі:Ірі 40 Уикипедия]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Page to actualization. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Orbwiki107|Orbwiki107]] ([[Қатысушы талқылауы:Orbwiki107|талқылауы]]) 00:37, 2016 ж. наурыздың 10 (ALMT)

== [[:Адам Мицкевич]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Infobox to translate. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Orbwiki107|Orbwiki107]] ([[Қатысушы талқылауы:Orbwiki107|талқылауы]]) 00:41, 2016 ж. наурыздың 10 (ALMT)

== [[:Вильнюс]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Names of cities to translate. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Orbwiki107|Orbwiki107]] ([[Қатысушы талқылауы:Orbwiki107|талқылауы]]) 00:45, 2016 ж. наурыздың 10 (ALMT)

== [[:Мұхтар Омарханұлы Әуезов]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Сіздер неге марапаттарын ағылшынша жазғансыздар Хабарландыру жіберген: ТЕ [[Арнайы:Үлесі/95.56.30.9|95.56.30.9]] 08:38, 2016 ж. наурыздың 12 (ALMT)
:[[Арнайы:Diff/2416713|Орындалды]] --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 09:28, 2016 ж. наурыздың 12 (ALMT)

== [[:Солтүстік Атлантикалық Келісім Ұйымы]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Descriptions to translate. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Orbwiki107|Orbwiki107]] ([[Қатысушы талқылауы:Orbwiki107|талқылауы]]) 22:40, 2016 ж. наурыздың 16 (ALMT)

== [[:Әуесқой бокстан әлем чемпионаты 2007]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Names of sportsmen to translate. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Orbwiki107|Orbwiki107]] ([[Қатысушы талқылауы:Orbwiki107|талқылауы]]) 22:41, 2016 ж. наурыздың 16 (ALMT)

== [[:Парламенттік республика]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Descriptions to translate. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Orbwiki107|Orbwiki107]] ([[Қатысушы талқылауы:Orbwiki107|талқылауы]]) 22:42, 2016 ж. наурыздың 16 (ALMT)

== [[:Математикалық және ғылыми навигациялық меткеп]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Бұл мақаланы жоюларыңызды сұраймын. Себебі мұндай мақала уикипедияда бар (Дұрыс атауымен). Және мақала аты қате жазылған. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Айдос уики|AidosMakh]] ([[Қатысушы талқылауы:Айдос уики|талқылауы]]) 23:35, 2016 ж. наурыздың 23 (ALMT)
:Орындалды-- [[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;Fани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 01:34, 2016 ж. наурыздың 24 (ALMT)

== [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Батырхан Қамалұлы Шөкеновтың жеке өмірі жайлы ақпарат түсініксіз. Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/178.89.56.67|178.89.56.67]] 19:10, 2016 ж. наурыздың 28 (ALMT)

== [[:Қатысушы талқылауы:Kremennet]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Сәлем ол мақала жасау мүмкін емес , мен өңдеу мүмкін емес қате бар Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Nwst1221|Nwst1221]] ([[Қатысушы талқылауы:Nwst1221|талқылауы]]) 19:48, 2016 ж. наурыздың 30 (ALMT)

== Солтүстік Қазақстанның шаруашылық географиясы ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
е әріптерін ө әріпінің орнына жазылған Хабарландыру жіберген: МЖА [[Арнайы:Үлесі/212.96.87.226|212.96.87.226]] 00:31, 2016 ж. сәуірдің 7 (ALMT)

== [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Көмек керек!!!! Менің аудармаларымды тексеріңіздерші, өтініш. Ондағы астыңғы қатардағы тексерілмеді деген жолақты жоя алмай тұрмын. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Айдос уики|AidosMakh]] ([[Қатысушы талқылауы:Айдос уики|талқылауы]]) 17:15, 2016 ж. сәуірдің 9 (ALMT)

== [[:Уикипедия талқылауы:Мақалаға бастама]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Бәйдібек би 6-7 ғасырларда өмір сүрсе ол кезде қалмақтар болмаған, себебі қалмақтар монғолдардың шығыс тармағы болып табылады, монғолдар тарих сахнасына шынайы түрде 12-13 ғасырларда, Шыңғысхан тұсында көтерілді, сондықтан ешқандай Дөде батыр деген қалмақ батырымен соғысулары тарихи шындыққа жатпайды, осы ауызша тарихты шығарушылар тарихтан хабары жоқ топас адамдар ма деп ойлаймын немесе суайт өтірікшілер шығар, әйтеуір ойларына келгенді көкіп шығарып алады да онысымен қоймай ол жалған &quot;тарихи фактілерді&quot; шын тарих етіп көрсетіп, оқулықтар мен ғылыми айналымға енгізіп жібереді, тарихқа жасалған қиянат қазіргі заман мен болашаққа жасалған қиянат деп білуіміз керек, бұдан басқа да тарихи асыра сілтеушіліктер өріп жүр бұл мақалада, ең алдымен Алланың, одан кейін Бәйдібек бабаларыңыздың аруағының алдында ұят емес пе..... Хабарландыру жіберген: Талғат [[Арнайы:Үлесі/95.56.32.66|95.56.32.66]] 21:16, 2016 ж. сәуірдің 9 (ALMT)

== [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Қалампыр бұл орысша Гвоздка пряность. Ал мақалада қарапайым гүл туралы жазылған Хабарландыру жіберген: Бейбіт Ишенгелді [[Арнайы:Үлесі/2.132.249.126|2.132.249.126]] 18:03, 2016 ж. сәуірдің 14 (ALMT)

== [[:Уикипедия:Уикипедияға қош келдіңіз!]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Теңеу туралы анықтаманы оқи отырып, онда мына қатені байқадым:   Абай ақынның &quot;Шоқпардай кекілі бар, қамыс құлақ&quot; деген өлең жолы уикипедияда &quot;Шокпардай кекілі бар, қамық құлақ&quot; деп жазылған. Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/85.29.132.194|85.29.132.194]] 23:04, 2016 ж. сәуірдің 20 (ALMT)
:{{Орындалды}} --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов 09:22, 2016 ж. сәуірдің 21 (ALMT)]]

== [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Сурет
Қателерді көбінесе қазақ әріптерінен жібергенсіздер!
Мысалы:
Дөліз-дӘліз
Пілікті-Шілікті
Тағы сондай сияқты. Менің байқағыным осы қателер! Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/2.134.25.172|2.134.25.172]] 11:15, 2016 ж. мамырдың 3 (+06)

== [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
ТМД бойынша ірі қала шоғырларының бірі - Донецк агломерациясы қалыптаскан. Хабарландыру жіберген: Ақгүл [[Арнайы:Үлесі/178.90.225.158|178.90.225.158]] 20:52, 2016 ж. мамырдың 3 (+06)

== [[:Тұтынушы құқығы]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
ТАУАРЛАР ҒОЙ ТАРАУ ЕМЕС Хабарландыру жіберген: ҰЛМЕКЕН [[Арнайы:Үлесі/178.88.128.150|178.88.128.150]] 20:22, 2016 ж. мамырдың 4 (+06)

== [[:Қатысушы талқылауы:Ү.Кеңесбаева]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Үлкен ақ акула туралы мақаланы Алып ақ акула деп түзеткен дұрыс. Өйткені оның ағылшын тіліндегі атауы &quot;Great whte shark&quot;,  &quot;Great  - алып деп аударылады. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Ү.Кеңесбаева|Ү.Кеңесбаева]] ([[Қатысушы талқылауы:Ү.Кеңесбаева|талқылауы]]) 21:49, 2016 ж. мамырдың 5 (+06)

== [[:Том Сойер ]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Том Сойер мен Том Сойердің басынан кешкендері. Бұл екі мақала бір-біріне өте қатты ұқсас. Тіпті бірдей десең де болады. Осы екі мақаланы біріктірулеріңізді сұраймынү Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Айдос уики|AidosMakh]] ([[Қатысушы талқылауы:Айдос уики|талқылауы]]) 18:28, 2016 ж. мамырдың 9 (+06)
--[[Қатысушы:Айдос уики|AidosMakh]] ([[Қатысушы талқылауы:Айдос уики|талқылауы]]) 18:30, 2016 ж. мамырдың 9 (+06)
:Бұл жерде Том Сойердің басынан кешкендері шығарма. Ал, Том Сойер сол шығармадағы кейіпкер. Том Сойер мақаласында Том Сойердің басынан кешкендері шығармасы туралы жазылған. Бұл мақалаларды біріктірмей, Том Сойер мақаласындағы мәліметтерді жаңарту керек (википедиядан аудару т.б.).--[[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]]) 20:18, 2016 ж. мамырдың 9 (+06)

== [[:Капитан Америка: Азамат соғысы]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Альрон емес Альтрон Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/178.88.6.10|178.88.6.10]] 10:35, 2016 ж. мамырдың 12 (+06)

== [[:Қазақстан тарихы]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
дамуы деген созди дамыу деп жазды Хабарландыру жіберген: рамазан [[Арнайы:Үлесі/37.150.167.30|37.150.167.30]] 18:25, 2016 ж. мамырдың 25 (+06)

== [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Қазіргі кезде бүкіл құрлықтардың 55%-і таулы және 45%-і жазық өлкелер. Жер бедерін геоморфология ғылымы зерттейді.
Қатесі- 55%-і емес, 55%-ы, 45%-і емес, 45%-ы Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/5.34.120.163|5.34.120.163]] 19:02, 2016 ж. мамырдың 27 (+06)

== [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Балуан Шолақ баймырзаұлы 1919 жылы дүниеден отти. 1916 деп жазылып тұр Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/92.46.25.42|92.46.25.42]] 18:32, 2016 ж. мамырдың 31 (+06)

== [[:Мұзафар Әлімбаев]] ==

{{Талқылау статусы|орындалды}}
Мұзафар Әлімбаев 2007 жылы қайтыс болған делініпті. Ол қате. Қазір 93 жасқа келген. Хабарландыру жіберген: Ақжолова [[Арнайы:Үлесі/2.133.59.85|2.133.59.85]] 16:18, 2016 ж. маусымның 13 (+06)

== [[:Тұрар Рысқұлов]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Осыған орай (2002→1918) жылы 28 қарашада ерекше Орталық Комиссия ұйымдастырылып, оның төрағасы болып Рысқұлов тағайындалды. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Даулет01|Даулет01]] ([[Қатысушы талқылауы:Даулет01|талқылауы]]) 17:31, 2016 ж. маусымның 13 (+06)
:Түзетілді.--[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 10:49, 2016 ж. шілденің 21 (+06)

== [[:Қатысушы талқылауы:Нұрлыбек Жеңісбек]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Құрметті админ! есімім Нұрлыбек Жеңісбек! менің түсінбегенім сіздердің қатысушы талқылау бетінде менің есімім неліктен шығып тұрғаны. Атымды гуглға терген адам бірінші уикипедиядан тек &quot;Қатысушы талқылауы: Нұрлыбек Жеңісбек&quot; деп тұратынына куә болады. Сондықтан менің өз есімімді өз базаларыңыздан алып тастауларыңызды сұраймын. Мүмкін болса өшіріп тастасаңыздар. Хабарландыру жіберген: қосымша ақпарат 87252247153  [[Арнайы:Үлесі/37.151.156.70|37.151.156.70]] 14:20, 2016 ж. шілденің 22 (+06)
: Бұның себебі [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special%3ACentralAuth&amp;target=Нұрлыбек%20Жеңісбек|'''18:03, 6 қараша 2011'''] күні сіздің есіміңізбен әлдекім Уикипедия жобасына тіркелген. --&lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-family:Georgia;&quot;&gt;&lt;i&gt;Мұхамеджан А.А.&lt;/i&gt;&lt;/span&gt;]]&lt;/font&gt; [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-size:90%&quot;&gt;&lt;font color=&quot;#0000FF&quot;&gt;(талқылау)&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 14:35, 2016 ж. шілденің 22 (+06)
::Өкінішке орай, ол бетті өшіре алмаймыз. Қазақта, бір ғана Нұрлыбек Жеңісбек болмауы мүмкін. --[[қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 15:49, 2016 ж. шілденің 22 (+06)

==[[:Ит]]==
{{Талқылау статусы|жасалды}}
Ит (лат. Canis lupus familiaris) - ұй жануары. Бұл жерде ұй жануары емес, үй жануары. Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/89.40.195.171|89.40.195.171]] 16:19, 2016 ж. тамыздың 2 (+06)

== [[:Құсайын Айтқалиев]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
КСРО  Халық    мұғалімі (12.5.1980) Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/95.56.26.80|95.56.26.80]] 17:51, 2016 ж. тамыздың 18 (+06)

== Дос(фильм) ==

Осы мақаланы тексерілді деп білгілеп беріңдерші, өтініш!
[[Қатысушы:Baurzhan.mobi|Baurzhan.mobi]]

== Вич-жұқпалы дертін жұқтыру ==

{{Талқылау статусы|жасалды}} 
Вич орысша жазылып кеткен негізі ЖИТС деп қазақша жазылуы керек.
Өтініш, осы мақаланың атауын қазақша жазыңдаршы. 
[[Қатысушы:Сабыржан Сабыров|Сабыржан Сабыров]]
:[[Арнайы:Diff/2473789|Орындалды!]] --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 14:59, 2016 ж. тамыздың 28 (+06)

== Хайз ==

{{Талқылау статусы|жаңа}} 
Өтініш, осы мақаланы жылжытып беріңдерші.
[[Қатысушы:Бауыржан Жақсылық|Бауыржан Жақсылық]]

== [[Мағжан Жұмабай]]  ==

{{Талқылау статусы|қабылданбады}}
Мағажан Жұмабай емес Мағжан Жұмабаев деп жазған дұрыс. 
[[Қатысушы:Бауыржан Жақсылық|Бауыржан Жақсылық]]

== Аб Кинг Про ==

{{Талқылау статусы|жаңа}} 

Бұл мақаланы жоймау керек, тек жөндеу керек. 
[[Қатысушы:Бауыржан Жақсылық|Бауыржан Жақсылық]]

== [[:Уикипедия:Уикипедияға қош келдіңіз!]] ==

{{Талқылау статусы|қабылданбады}}
Барлығы да қате екенін барлығы да біледі. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Нұрсұлтан Нұрмахан|Нұрсұлтан Нұрмахан]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрсұлтан Нұрмахан|талқылауы]]) 22:01, 2016 ж. қыркүйектің 5 (+06)
:{{@|Нұрсұлтан Нұрмахан}} [[File:Face-smile.svg|23px]]. Сол қателерді азайтуға көмектесіп жіберіңіз [[File:Face-tongue.svg|23px]]. --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 23:17, 2016 ж. қыркүйектің 5 (+06)

== [[Диуана]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}} Осы мақалада көптеген қателер бар сенбесең қарап көр. 
[[Қатысушы:Бауыржан Жақсылық|Бауыржан Жақсылық]]--10:41, 10.09.2016 жылы.

== [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
байкалатын емес байқалатын Хабарландыру жіберген: бека [[Арнайы:Үлесі/178.90.66.242|178.90.66.242]] 11:50, 2016 ж. қыркүйектің 17 (+06)
:{{Орындалды}} --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 12:10, 2016 ж. қыркүйектің 17 (+06)

== [[:Ежелгі Қазақстан тарихы жазба деректерде]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
қытай жазба деректеріндегі. Үшінші абзацтың соңғы жағында. назар аударып жазылуының орнына &quot;пазар&quot; аударып деп жазылған Хабарландыру жіберген: Балжан [[Арнайы:Үлесі/188.0.144.5|188.0.144.5]] 20:45, 2016 ж. қыркүйектің 20 (+06)
:{{Орындалды}} --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:07, 2016 ж. қазанның 2 (+06)

== [[:Бауырмалдық]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
кез келген деген сөзде дефис бар Хабарландыру жіберген: чапай [[Арнайы:Үлесі/37.150.162.84|37.150.162.84]] 19:47, 2016 ж. қазанның 2 (+06)
:{{Орындалды}} --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:08, 2016 ж. қазанның 2 (+06)

== [[:Әбеулов Мұқатай]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Шұбартау ауданы Шұбарау емес Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/2.135.192.15|2.135.192.15]] 23:43, 2016 ж. қазанның 6 (+06)
:[[Арнайы:Diff/2483517|Орындалды!]] --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 00:01, 2016 ж. қазанның 7 (+06)

== [[:Абай Құнанбайұлы]] ==

{{Талқылау статусы|қабылданбады}}
Абай деп Ибраһимді Зере әжесі еркелетіп айтқан Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/95.56.203.122|95.56.203.122]] 21:48, 2016 ж. қазанның 7 (+06)
:Бұл қатеге жатпайды ғой. --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:28, 2016 ж. қазанның 8 (+06)

== [[:Азаматтар және қоғамдық бірлестіктер]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
сурет ''сажи партиялар'', Хабарландыру жіберген: бекболат [[Арнайы:Үлесі/37.150.224.203|37.150.224.203]] 18:06, 2016 ж. қазанның 11 (+06)

== [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
нацисттік Алмания емес,нацисттік Германия Хабарландыру жіберген: Ерасыл [[Арнайы:Үлесі/2.132.88.129|2.132.88.129]] 21:41, 2016 ж. қазанның 11 (+06)

== [[:Бактериялар]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Менің байқаған қатем, &quot;сүттегі бактериялардың құрамы&quot; дегенді &quot;сұттегі бактериялардың құрамы&quot; деп теріп қойыпты. Хабарландыру жіберген: Есимбекова [[Арнайы:Үлесі/95.56.159.31|95.56.159.31]] 14:23, 2016 ж. қазанның 18 (+06)

== [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Абу-Ханифа мәсхабі бойынша Қиямда тұрғанда қолды кіндіктен төмен ұстайды. іздер Қай мәсхап бойынша көрсеттіңіздер? Қазақстан, тіпті орта азия 80 пайызы Абу-Ханифаны ұстанады Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/90.143.23.77|90.143.23.77]] 21:12, 2016 ж. қазанның 21 (+06)

== [[:Баубек Бұлқышев]] ==

{{Талқылау статусы|Орындалды}}
Уикипедиядағы Баубек Бұлқышев туралы мақалада қателіктерге жол берілген. 
1. Қарсақпайдағы ФЗО-да 1932-1934 жылдары оқыған.
2. Аманкелді Иманов Баубектің әкесі емес, оның әкесі Найман Бағаналы елінің төрт босағасының бірі Бабыр бидің немересі Бұлқыш. Баубек Бұлқышев та, қазақтан шыққан тұңғыш истебитель ұшқыш Серікбай Асатов та Бабыр бидің шөберелері. Хабарландыру жіберген: Жезқазған қаласының мемлекеттік архивінің директоры Байжантаев Бағдат Тілеуліұлы [[Арнайы:Үлесі/2.134.193.21|2.134.193.21]] 15:19, 2016 ж. қазанның 25 (+06)
:{{Орындалды}} --Қатысушы талқылауы:Бегулы Отагасы 19:37, 2016 ж. қарашаның 2 (+06)

== [[:Республика күні (Қазақстан)]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Республика күні - 16 желтоқсан. 2010 жылдан бері бұл күнді мерекелер санатынан алып тастаған. Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/95.141.140.126|95.141.140.126]] 19:09, 2016 ж. қазанның 25 (+06)

== [[:Көшетхана эффекті]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
&quot;радиакциясының&quot; емес &quot;радиациясының&quot; болу керек Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/90.143.176.57|90.143.176.57]] 02:10, 2016 ж. қазанның 26 (+06)

== [[:Фалес]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Фалестің әлемге мәшүр Анаксимандр, Анаксимен делінетін екі *шәкәрті* болған Хабарландыру жіберген: Нүркен Әбдікан [[Арнайы:Үлесі/149.27.135.132|149.27.135.132]] 22:57, 2016 ж. қазанның 26 (+06)

== [[:Фалес]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Ол табиғаттың бойында бұлқынған жанды тірі күш бар деп сенген, *&quot;*магниттің темірді тартуын сол жанның құдіреті** деп түсіндірген.
Тырнақша жабылмаған Хабарландыру жіберген: Нүркен Әбдікан [[Арнайы:Үлесі/149.27.135.132|149.27.135.132]] 23:03, 2016 ж. қазанның 26 (+06)

== [[:Фалес]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
деп өлең қал*д*ырыпты Хабарландыру жіберген: Нүркен Әбдікан [[Арнайы:Үлесі/149.27.135.132|149.27.135.132]] 23:12, 2016 ж. қазанның 26 (+06)

== [[:Фалес]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
'Ғұмырбаяны
↓
Ғұмырбаяны
Андағы белгінің қажеті жоқ-ау шамасы Хабарландыру жіберген: Нүркен Әбдікан [[Арнайы:Үлесі/149.27.135.132|149.27.135.132]] 23:18, 2016 ж. қазанның 26 (+06)

== [[:Арнайы:Қатысушы кіруі]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Құпия сөз'''д'''іңізді ұмыттыңыз ба? сөзіңізді д әріпі басылып кеткен Хабарландыру жіберген: Нүркен Әбдікан [[Арнайы:Үлесі/149.27.135.132|149.27.135.132]] 23:21, 2016 ж. қазанның 26 (+06)
:[[translatewiki:Special:Diff/7084558|Орындалды]]! --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:19, 2016 ж. қазанның 27 (+06)

== [[:Арнайы:Қатысушы кіруі]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Құпия сөзді қалпына кеттіру
Келтіру болуы керек Хабарландыру жіберген: Нүркен Әбдікан [[Арнайы:Үлесі/149.27.135.132|149.27.135.132]] 23:24, 2016 ж. қазанның 26 (+06)
:[[translatewiki:Special:Diff/7084556|Орындалды]]! --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:14, 2016 ж. қазанның 27 (+06)

== [[:Ақпараттық қауіпсіздік]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Мемлекеттік сөзі қате жазылған Хабарландыру жіберген: Темиргалиева Назым Дулатовна [[Арнайы:Үлесі/178.88.205.238|178.88.205.238]] 18:58, 2016 ж. қарашаның 1 (+06)
:[[Арнайы:Diff/2490002|Орындалды]]! --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:28, 2016 ж. қарашаның 2 (+06)

== [[:Циклон]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Циклон грекше kyklon емес cyclon Хабарландыру жіберген: akrom222@gmail.com [[Арнайы:Үлесі/37.151.72.195|37.151.72.195]] 14:37, 2016 ж. қарашаның 2 (+06)
:[[Арнайы:Diff/2489998|Орындалды!]] --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:27, 2016 ж. қарашаның 2 (+06)

== [[:Шәкәрім Құдайбердіұлы]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
өкеден деген сөз қандай сөз әлде әкеден немесе әкесінен деген сөзбе Хабарландыру жіберген: Ару [[Арнайы:Үлесі/92.46.182.209|92.46.182.209]] 20:47, 2016 ж. қарашаның 8 (+06)
:[[Арнайы:Diff/2492197|Орындалды]]! --''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:37, 2016 ж. қарашаның 8 (+06)

== [[:Цинь империясы]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Цинь Империясының жері дұрыс емес көрсетілген. Цинь Империясының жері қандай мәліметтерге сүйеніп, салынған? Кез келген адам фотошопты алып жерін сары түске бояй алады Хабарландыру жіберген: Олжас [[Арнайы:Үлесі/185.106.156.5|185.106.156.5]] 22:32, 2016 ж. қарашаның 14 (+06)
:[[Арнайы:Diff/2494713|Орындалды]]! Картаны қытай қатысушы жасапты, әрине өз еліне бұра таратды ғой. Басқа картамен алмастырып қойдым. --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 13:28, 2016 ж. қарашаның 15 (+06)

== [[:Цинь империясы]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Цин Империясының шекарасы өтірік көрсетілген Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/185.106.156.5|185.106.156.5]] 22:44, 2016 ж. қарашаның 14 (+06)
:[[Арнайы:Diff/2494713|Орындалды]]! Картаны қытай қатысушы жасапты, әрине өз еліне бұра таратды ғой. Басқа картамен алмастырып қойдым. --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 13:29, 2016 ж. қарашаның 15 (+06)

== [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
АҚШ-ның жаңа президенті Дональд Трамп. Ал ескі бетте Барак Обама деп жазылған. Хабарландыру жіберген: Алтынбек Жармұхамет [[Арнайы:Үлесі/145.249.225.12|145.249.225.12]] 19:10, 2016 ж. қарашаның 15 (+06)
:[[Арнайы:Diff/2495300|Орындалды]]. --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:43, 2016 ж. қарашаның 17 (+06)

== [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
сіз меркурий жайлы жазған кезде алмайды деген сөзді алмайлы деп жазғансыз Хабарландыру жіберген: сиз меркурий туралы жазганда алмайды деген созди алмайлы деп жазгансыз [[Арнайы:Үлесі/178.90.173.105|178.90.173.105]] 09:53, 2016 ж. қарашаның 17 (+06)
:[[Арнайы:Diff/2495290|Орындалды]]. --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:33, 2016 ж. қарашаның 17 (+06)

== [[:Шортанбай Қанайұлы]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Өмірбаянда орфографиялық қате бар. Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/188.0.131.2|188.0.131.2]] 22:09, 2016 ж. қарашаның 18 (+06)

== [[:Шортанбай Қанайұлы]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Өмірбаянда орфографиялық қате бар. Және бөлек жазылатын сөздер қосылып жазылып кеткен. Хабарландыру жіберген: Бегім [[Арнайы:Үлесі/188.0.131.2|188.0.131.2]] 22:15, 2016 ж. қарашаның 18 (+06)

== [[:Бегім Ана]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Менің де атым Бегім негізі))) Оқып отырып қате тауып алдым. Ата-бабасының қасиеті дарып, уейін Бегім Ана әулие атанады. Кейін деген сөзді уейін деп қойғансыздар. Ең соңғы сөйлемнің алдындағы сөйлем. Түзейсіздер деп үміттенемін. Хабарландыру жіберген: Бегім [[Арнайы:Үлесі/188.0.131.2|188.0.131.2]] 23:05, 2016 ж. қарашаның 18 (+06)

== [[:Матақ батыр]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
С.Даулетбеков емес С.Даулетбаев Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/92.46.137.10|92.46.137.10]] 15:29, 2016 ж. қарашаның 22 (+06)

== [[:Символизм (өнер)]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Қате жазылған сөздер бар. Бас әріппен жазылмаған сөйлемдер бар. Грамматикалық қателер көп!!! Хабарландыру жіберген: М.С. [[Арнайы:Үлесі/2.132.235.77|2.132.235.77]] 18:15, 2016 ж. қарашаның 22 (+06)

== [[:Қасым ханның қасқа жолы]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
бір жол екі рет қайталанып кетіпті, әскери заң турал жол. Хабарландыру жіберген: Арипова [[Арнайы:Үлесі/2.132.81.239|2.132.81.239]] 22:22, 2016 ж. қарашаның 22 (+06)

== [[:Кемел Ақышев]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Етістік дұрыс қойылмаған Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/95.57.58.221|95.57.58.221]] 19:46, 2016 ж. қарашаның 27 (+06)

== [[:Павел Васильевич Коваленко]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
Автордың көптеген қателері болды . Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/89.218.234.226|89.218.234.226]] 15:58, 2016 ж. қарашаның 30 (+06)

== [[:Буынаяқтылар типіне жататын жәндіктер]] ==

{{Талқылау статусы|жаңа}}
өрмекшітәріздестер класы баскөкірек пен құрсақтан тұрады Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/5.250.143.223|5.250.143.223]] 11:08, 2016 ж. желтоқсанның 1 (+06)

== [[:Қазақтың ұлттық тағамдары]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Шұжық сөзі екі рет жазылған. Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/90.143.157.158|90.143.157.158]] 18:25, 2016 ж. желтоқсанның 4 (+06)


== [[:Домбыра]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
қате жібермеңіз . Ш-емес с-ай-тан деп жазыңыз негізі ібі-ліс деп Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/37.150.240.52|37.150.240.52]] 21:33, 2016 ж. желтоқсанның 5 (+06)
:Орындалды. ---[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 11:05, 2018 ж. наурыздың 13 (+06)

== [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
жарылыдары деген не??түсінбедім қате деп ойлаймын Хабарландыру жіберген: оралбай анель [[Арнайы:Үлесі/95.56.101.151|95.56.101.151]] 22:33, 2016 ж. желтоқсанның 7 (+06)

== [[:Кекуле]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
А.Кекуле болуы керек,есім мен тегі арасында бос орын қалмауы қажет Хабарландыру жіберген: Айна [[Арнайы:Үлесі/147.30.0.123|147.30.0.123]] 21:27, 2016 ж. желтоқсанның 8 (+06)

== [[:Орфографиялық сөздік]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Бапақаев емес Балақаев! Хабарландыру жіберген: Жайдарлым [[Арнайы:Үлесі/37.150.161.60|37.150.161.60]] 22:36, 2016 ж. желтоқсанның 11 (+06)

== [[ Тіл саясаты]] ==
{{Талқылау статусы|жасалды}}
Неге интеруикисі дұрыс бағытталмаған? [[:en:Language policy]] [https://m.wikidata.org/wiki/Q334451#sitelinks-wikipedia] дұрыс емес пе? [[Қатысушы:Taknujno55|Taknujno55]] ([[Қатысушы талқылауы:Taknujno55|талқылауы]]) 23:40, 2016 ж. желтоқсанның 11 (+06)
:{{@|Taknujno55}} [[:d:Special:Diff/415825100|орындалды]] --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 08:45, 2016 ж. желтоқсанның 12 (+06)

== [[:Мұхит]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
жалпы мәлімет деген жерде 3711метр дегенді бөлек жазып қойған.Ол жерде 3711 деген санның қасына жазуы керек еді? Хабарландыру жіберген: айгерім [[Арнайы:Үлесі/178.89.49.62|178.89.49.62]] 21:18, 2016 ж. желтоқсанның 20 (+06)

== [[:Төлеген Айбергенұлы Айбергенов]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
бұл мәтінде қате &quot;туған ауылында мұғалымдық&quot; деген сөз оны тез арада түзету керек деп ойлаймын Хабарландыру жіберген: Махаббат  Абайқызы [[Арнайы:Үлесі/2.132.176.209|2.132.176.209]] 23:29, 2017 ж. қаңтардың 26 (+06)

== [[:Қазақстанның пайдалы қазбалары]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Маңқыстау емес  Маңғыстау. Мұнай мен газ туралы абзацта Маңқыстау деп қате жазылған. Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/2.132.138.193|2.132.138.193]] 00:07, 2018 ж. сәуірдің 4 (+06)

== [[:Шертер]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
The article is in English not in Kazakh Хабарландыру жіберген: Steven [[Арнайы:Үлесі/193.0.162.39|193.0.162.39]] 09:36, 2018 ж. сәуірдің 11 (+06)

== [[:Балқадиша әні]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Мәтінде жазылған дастархан сөзі қате жазылған Хабарландыру жіберген: Ержанқызы Назгүл [[Арнайы:Үлесі/2.135.64.53|2.135.64.53]] 01:16, 2018 ж. мамырдың 2 (+06)

== [[:Ники Минаж]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Анасы анда-санда қызын хал-жағдайын біліп жүріп, (сонында) қызын [[Куинс]]қа өзімен алып кетті
&quot;сонында емес соңында деп жазылу тиіс&quot;

== [[:Кір сабын]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
қрспасынан-қоспасынан; ерітіндесінде-ерітіндісінде Хабарландыру жіберген: Аягөз [[Арнайы:Үлесі/5.76.9.161|5.76.9.161]] 19:43, 2018 ж. мамырдың 14 (+06)

== [[:Оспанхан Әубәкіров]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Э.Распе Мюнхаузеннің хикаялары Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/95.57.84.77|95.57.84.77]] 23:30, 2018 ж. мамырдың 14 (+06)

== [[:Ым-ишара]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
&quot;Көптеген&quot; сөзі қате жазылған. Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/178.90.105.205|178.90.105.205]] 23:29, 2018 ж. мамырдың 17 (+06)

== [[:Түрік қағанаты]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Солтүстік Казказ емес Кавказ шығар Хабарландыру жіберген: Aidyn Kadyrbekov [[Арнайы:Үлесі/37.17.180.59|37.17.180.59]] 21:13, 2018 ж. мамырдың 26 (+06)

== [[:Ке­дендік одақ]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
please, replace raster map with more used vector version: Customs Unions World.svg Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/153.2.246.38|153.2.246.38]] 20:56, 2018 ж. тамыздың 28 (+06)

== [[:Сұйықтар мен газдардың қозғалысы]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
аөөыш емес аққыш. Бұл жерде қате грамматикалық тұрғыдан жіберілген. Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/188.247.213.80|188.247.213.80]] 23:07, 2018 ж. қыркүйектің 13 (+06)

== Бекхожин ==
(Простите что по-русски). [[Қайыржан Нұрғожаұлы Бекқожин]] и [[Қайыржан Нұрғожаұлы Бекхожин]] - один и тот же человек, стоит объединить статьи (через автопереводчик: бір адам, мақаланы біріктіру керек). [[Қатысушы:SolArt|SolArt]] ([[Қатысушы талқылауы:SolArt|талқылауы]]) 04:58, 2019 ж. қаңтардың 9 (+06)
* {{Done}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 12:50, 2019 ж. қаңтардың 9 (+06)

== [[:Мыс-тас ғасыры]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Мына мыс тасығы палеолитте сөзден қате кеткен тобылған обаны жатқызуға болды емес болады ! Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/5.76.5.12|5.76.5.12]] 00:43, 2016 ж. желтоқсанның 27 (+06)

== [[:Кәдірбек Сегізбайұлы]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
ол әзірлеп-шығаруда дегенде н әріпін ұмытқан Хабарландыру жіберген: назым [[Арнайы:Үлесі/178.88.242.197|178.88.242.197]] 18:45, 2017 ж. қаңтардың 8 (+06)

== [[:Дидар Амантай]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Орта мектепті бітірген соң, 1986 жылы Қазақ политехникалық институтына, металлургия факультетіне (орыс бөлімі) оқуға түседі түседі. Осы жерде &quot;түседі&quot; екі рет қайталанған. Хабарландыру жіберген: Алма [[Арнайы:Үлесі/188.0.142.225|188.0.142.225]] 18:24, 2017 ж. наурыздың 1 (+06)

== [[:Майкл Джексон]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
15 Грэмми марапаты бар. Ал сіздерде 13 деп тұр. Хабарландыру жіберген: Махатбек Ілияс [[Арнайы:Үлесі/95.58.239.5|95.58.239.5]] 09:32, 2017 ж. наурыздың 12 (+06)

== [[:UNIX]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
тарихина -&gt; тарихына Хабарландыру жіберген: Сайранбек [[Арнайы:Үлесі/93.185.65.187|93.185.65.187]] 11:48, 2017 ж. қыркүйектің 22 (+06)

== [[:Сквош]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
анау жерде скрвш деп жазылып тур негизинде сквош болу керек Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/46.36.146.207|46.36.146.207]] 12:52, 2019 ж. ақпанның 25 (+06)

== [[:Алаш партиясы]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
АКСР боладыю АССР деген республика жоқю Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/178.89.188.118|178.89.188.118]] 20:52, 2019 ж. наурыздың 5 (+06)

== [[:Дипломатиялық дәреже]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Батые Европада - Дұрысы Батыс (орфографиялық қате) Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/37.151.72.195|37.151.72.195]] 15:43, 2019 ж. сәуірдің 2 (+06)

== [[:Лауреат]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
latyn tilinde durys emes jazylgan Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/90.143.27.99|90.143.27.99]] 17:44, 2019 ж. сәуірдің 13 (+06)


== [[:Спирттер]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
&quot;Химиялыц&quot; деген сөзде қате бар, түзетуді өтінем Хабарландыру жіберген: Қаб [[Арнайы:Үлесі/2.132.236.221|2.132.236.221]] 21:36, 2019 ж. мамырдың 2 (+06)

== [[:Ішекқуыстылар]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Мэтінде &quot;онтоген&quot; деп жазылып тұр, Дұрыс атауы &quot;онтогенездік&quot; Хабарландыру жіберген: aman2003kz@mail.ru [[Арнайы:Үлесі/5.250.150.111|5.250.150.111]] 22:34, 2019 ж. мамырдың 6 (+06)

== [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Добрый день, исправьте, пожалуйста Зервахун Молотов у вас написано неверено Молтов. Правильно Молотов. Заранее спасибо! Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/185.97.113.94|185.97.113.94]] 16:07, 2019 ж. мамырдың 30 (+06)

== [[:Зейін Жүнісбекұлы Шашкин]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
педогогиялық емес, педагогикалық болуы тиіс Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/79.142.51.170|79.142.51.170]] 10:52, 2019 ж. маусымның 18 (+06)

== [[:Едіге]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Мына мәтінде бір абзац бірнеше рет қайталанған. Түзету керек. Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/213.109.221.105|213.109.221.105]] 21:51, 2019 ж. тамыздың 25 (+06)

== [[:Жетісу Алатауы]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
&quot;Географиялық сипаттамасы&quot; бөлімі &quot;ГеоГРОграфиялық құрылысы&quot; деп қате басылған Хабарландыру жіберген: ЕЕС [[Арнайы:Үлесі/82.200.236.246|82.200.236.246]] 16:07, 2019 ж. қазанның 4 (+06)

== [[:Linux]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
жүйелеррмен - жүйелерімен Хабарландыру жіберген: Askar Askaerov [[Арнайы:Үлесі/95.161.184.210|95.161.184.210]] 12:27, 2019 ж. қазанның 18 (+06)

== [[:Сырдария]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Худжанд сөзі т әріпімен қате жазылған. Хабарландыру жіберген: sssmm [[Арнайы:Үлесі/2.135.222.174|2.135.222.174]] 10:41, 2019 ж. қарашаның 27 (+06)

== [[:Шәймерген Әлдибекұлы]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Ақынның дұрыс аты Шаймерген Әлдибекұлы [https://adebiportal.kz/kz/authors/view/1334]болады[[Қатысушы:Мұрат Әлдибек|Мұрат Әлдибек]]  ([[Қатысушы талқылауы:Мұрат Әлдибек|талқылауы]]) 20:58, 2019 ж. желтоқсанның 14 (+06) Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Мұрат Әлдибек|Мұрат Әлдибек]] ([[Қатысушы талқылауы:Мұрат Әлдибек|талқылауы]]) 20:47, 2019 ж. желтоқсанның 14 (+06)[[Қатысушы:Мұрат Әлдибек|Мұрат Әлдибек]] ([[Қатысушы талқылауы:Мұрат Әлдибек|талқылауы]]) 11:00, 2019 ж. желтоқсанның 15 (+06)

== [[:Абай Құнанбайұлы]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Абай Құнанбаев туралы беттің оң жағында Абай Құнанбаев туралы мәліметтер берілген. Осы жердегі &quot;Азаматтығы&quot; деген жердегі Ресей империясы деген дұрыс емес деп есептеймін. Осы ақпаратты алып тастау қажет деп есептеймін. Азаматтығын көрсетпей ақ қою қажет. Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/212.96.69.137|212.96.69.137]] 01:22, 2019 ж. желтоқсанның 17 (+06)
:Түзетілді. Айтуыңыз дұрыс. Орыс уикиінен көшірген ғой біреу кезінде. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 08:45, 2019 ж. желтоқсанның 18 (+06)


== [[:Данияр Маратұлы Елеусінов]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Астана қаласында тұрып, сол жерде әкесі Елеусинов Марат қол астында жаттығады Хабарландыру жіберген: мереке [[Арнайы:Үлесі/95.59.239.87|95.59.239.87]] 10:32, 2017 ж. қаңтардың 23 (+06)
:Ол сөздер алынып тасталды. [[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 19:59, 2020 ж. қаңтардың 18 (+06)


== [[:Жәңгір-Керей хан]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Мына сөйлемде текстологиялық қате бар, яғни бір сөз жетіспейді де, жалпы сөйлем құрылымы толық емес:
Хан тағы мұрагерлік жолмен Бөкейдің артында қалған үш баласының үлкені сыртта Астрахань губернотары Андреевскийдің үйінде оқып жүруіне байланысты, ол ер жетіп, оң солын жете танығанша билікті Бөкейдің інісі Шығай сұлтан қолға алады.
Өңделген нұсқасы: 
Хан тағы мұрагерлік жолмен Бөкейдің артында қалған үш баласының үлкеніне берілетін, бірақ оның сыртта (Астрахань губернотары Андреевскийдің  үйінде) оқып жүруіне байланысты,  ер жетіп, оң солын жете танығанша, билікті  Бөкейдің інісі Шығай сұлтан қолға алады. Хабарландыру жіберген: Абунасыр Қаржауов [[Арнайы:Үлесі/178.89.57.201|178.89.57.201]] 00:00, 2017 ж. қаңтардың 24 (+06)
:Өңдемеңіз қабылданды. Тура бұрынғы нұсқамен көптеген сайттарда түсініксіз мәтінде жазылып кетіпті. [[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 20:05, 2020 ж. қаңтардың 18 (+06)

== [[:Жанша Досмұхамедов]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Жаһанша Досмұхамедов Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/82.179.50.140|82.179.50.140]] 18:47, 2020 ж. қаңтардың 18 (+06)
:Тиісті түзетулер енгізіліп, мақала атауы ауыстырылды. [[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 19:55, 2020 ж. қаңтардың 18 (+06)

== [[:Мұқтар Омарұлы Жанғалин]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Аласталған Алитет.Алитет кісі аты.Бас әріптен жазылады Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/145.255.163.130|145.255.163.130]] 22:51, 2017 ж. ақпанның 11 (+06)

== [[:Мұхит Құлжанұлы Бөпежанов]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
1999 жылы қайтыс болды атамыз. Хабарландыру жіберген: Гауһар Шаңғытбаева [[Арнайы:Үлесі/95.57.126.104|95.57.126.104]] 21:21, 2018 ж. қаңтардың 30 (+06)

== [[:Альберт Эйнштейн]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
1971 ДЕГЕН 1917 БОЛУ КЕРЕК Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/212.96.79.148|212.96.79.148]] 15:46, 2018 ж. ақпанның 4 (+06)
:Рахмет! --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 20:23, 2020 ж. ақпанның 21 (+06)

== [[:Өрт]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
жагғыш- жаңғыш сөзңне ауыстыру керек Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/185.113.38.60|185.113.38.60]] 20:45, 2018 ж. ақпанның 7 (+06)
:Орындалды. --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 20:21, 2020 ж. ақпанның 21 (+06)

== [[:Елена Мәжитқызы Әбдіхалықова]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
&quot;Филология ғылдарының&quot; деп жазылыпты, &quot;филология ғылымдарының&quot; Хабарландыру жіберген: Еркін [[Арнайы:Үлесі/212.154.154.216|212.154.154.216]] 17:50, 2018 ж. ақпанның 8 (+06)
:Рахмет! --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 20:18, 2020 ж. ақпанның 21 (+06)

== [[:Қазақстанның халық жазушысы]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Қуандық Шаңғытбаевтың ҚР халық жазушысы атағын алған жылы - 1995.
Және Уикипедияда ақынның парақшасы да бар (өзім жаздым).
Рахмет! Хабарландыру жіберген: Гауһар Қуандыққызы Шаңғытбаева [[Арнайы:Үлесі/2.134.112.78|2.134.112.78]] 13:37, 2020 ж. наурыздың 4 (+06)
.Орындалды [[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 12:16, 2020 ж. наурыздың 18 (+06)

== [[:Комикс]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Олардың барлығы ақыр соңында оның белгілі бір әңгіме туралы сөз шертетін суреттердің тізіміне сай келеді.
Неге сай келеді? тізіміне* Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/109.201.38.50|109.201.38.50]] 09:44, 2020 ж. наурыздың 17 (+06)
:Орындалды [[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 12:12, 2020 ж. наурыздың 18 (+06)

== [[:Сезім]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
жОнді - жӨнді түзету керек Хабарландыру жіберген: Ғалым [[Арнайы:Үлесі/37.17.180.166|37.17.180.166]] 15:46, 2020 ж. наурыздың 18 (+06)


== [[:Қазақ мәдениеті]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Қазіргі уақытта ҚР жан саны 18млн Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/178.90.231.110|178.90.231.110]] 12:56, 2020 ж. наурыздың 23 (+06)
:Бұл жерде ҚР халқы емес, қазақ халқының дүние жүзі бойынша жалпы саны туралы айтылған. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 02:22, 2020 ж. маусымның 1 (+06)

== [[:Орман ресурстары]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
кәсіпшілік деген сөз қате жазылған, ол косіпшілік деп жазылып тұр Хабарландыру жіберген: АМ [[Арнайы:Үлесі/178.90.229.96|178.90.229.96]] 22:07, 2020 ж. сәуірдің 12 (+06)

== [[:Маргарет Тэтчер]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Қатар сөзінің орнына қатыр деп жазылды Хабарландыру жіберген: Аноним [[Арнайы:Үлесі/5.34.23.245|5.34.23.245]] 19:26, 2020 ж. сәуірдің 17 (+06)

== [[:Тәуліктік наряд]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Здравствуйте, вы там написали &quot;қаружаракты&quot;, а в самом деле должно быть &quot;қару-жарақты&quot; Хабарландыру жіберген: Ерланулы Ерсайын [[Арнайы:Үлесі/2.132.90.209|2.132.90.209]] 16:22, 2020 ж. сәуірдің 27 (+06)

== [[:Жетібай (Маңғыстау облысы)]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Қарақия ауданы деген бар,бірақ Қарақия кенті деген жоқ, Құрық кенті дегісі келген болар Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/178.90.252.162|178.90.252.162]] 15:57, 2020 ж. сәуірдің 28 (+06)


== [[:Қасым хан]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
мен катени атала бастады деген жерден таптым бамталды деп жазыпсыздар Хабарландыру жіберген: Үкілім [[Арнайы:Үлесі/147.30.179.42|147.30.179.42]] 12:01, 2020 ж. мамырдың 9 (+06)

== [[:Антагонизм]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
мүлдем сөзі мұлдем деп жазылған Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/85.29.147.82|85.29.147.82]] 14:29, 2020 ж. мамырдың 12 (+06)

== [[:Экологиялық жүйе]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
қаситтер деп жазылып тұр. Қасиеттер деген дұрыс. Хабарландыру жіберген: АманМер [[Арнайы:Үлесі/95.56.225.7|95.56.225.7]] 23:52, 2020 ж. мамырдың 12 (+06)

== [[:Әл-Қадр сүресі]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Ассалаумағалейкум! &quot;Сілтеме&quot; сөзінде тек бір ғана т әрпі болады, ал бұл статьяда екі т әрпі көрсетілген (&quot;сілттеме&quot; деп жазылған). Түзетулеріңізді сұраймын! Хабарландыру жіберген: Даурен Кенжебекұлы [[Арнайы:Үлесі/89.42.206.179|89.42.206.179]] 02:28, 2020 ж. мамырдың 20 (+06)

== [[:Бауман Салықбайұлы Амандосов]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
&quot;Бауман&quot; емес, &quot;Тауман&quot; Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/95.58.235.100|95.58.235.100]] 21:38, 2020 ж. мамырдың 23 (+06)
:Дұрыс атпен жазылған мақала бұрыннан бар екен. Сіз көрсеткен мақала жойылды.--[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 02:24, 2020 ж. маусымның 1 (+06)

== [[:Дизель Студио]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
Осы мақала басқа тілдегі (орыс және украин) бетке сілтенбейді! Сілтенбек түгілі сілтейтін бөлім мүлде жоқ. Бұрын барлық мақала &quot;басқа тілдегі беттерге сілтеу&quot; бөлімі болатын еді, мынада мүлдем жоқ. Көмек беріңіздер! Орыс және украин тіліне сілтеп беріңіздерші! Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 15:20, 2020 ж. мамырдың 27 (+06)

== [[:Тұщы су]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
ЕЕуропа деген сөзде екі Е бас әрпі кетіп қалған Хабарландыру жіберген: Назиля Толегенова [[Арнайы:Үлесі/178.91.71.102|178.91.71.102]] 11:38, 2020 ж. мамырдың 31 (+06)


== [[:Квадраттық түбір]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
2-теоремада
&quot;божа&quot; емес &quot;болса&quot; Хабарландыру жіберген: АТ [[Арнайы:Үлесі/212.96.80.21|212.96.80.21]] 17:03, 2020 ж. шілденің 22 (+06)

== [[:Шарана шайқау]] ==

{{Талқылау статусы|жасалды}}
бәйбшелер емес бәйбішелер Хабарландыру жіберген:  [[Арнайы:Үлесі/95.57.34.143|95.57.34.143]] 17:03, 2020 ж. қаңтардың 20 (+06)
:Қателерін жөндедік. --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 19:08, 2020 ж. қаңтардың 20 (+06)</text>
      <sha1>agcvzmz66tb7yj4swzp1uy083ta2928</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әйелдің бас киімдері</title>
    <ns>0</ns>
    <id>516022</id>
    <revision>
      <id>3054480</id>
      <parentid>3054286</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:39:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Nurbekovanurly|Nurbekovanurly]] ([[User talk:Nurbekovanurly|т]]) өңдемелерінен [[User:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2414" xml:space="preserve">'''Орамал''' - әртүрлі матадан, әр алуан үлгіде жасалған басқа тартар.

'''Біртартар''' – үшкіл, кішігірім бас [[орамал]].

'''Түрме''' – түре тартатын жеңіл орамал.

'''Шаршы''' – кішкене шаршы бас орамал.

'''Байлама''' – басқа салатын шағын орамал.

'''Шылауыш''' – [[кимешек]] үстінен байланатын үлкен ақ шаршы.

'''Кимешек''' – ақ матадан тігілген, омырау мен арқаны жауып тұратын, беті ойылып жасалған әртүрлі үлгідегі бас киім.

'''[[Жаулық]]''' – ақ матадан, ақ жібектен тігілген бас киім. Үлгісі көп.

'''[[Бергек]]''' – жаңа түскен келіншектің әшекейлі бас киімі, той өткен соң киетін [[сәукеле]]&lt;nowiki/&gt;нің жеңіл түрі.

'''Сораба''' – [[тақия]] тәріздес, артында шалпыншағы бар, төңірегі шашақты қыздар киетін бас киім.

'''[[Делегей]]''' – ертеде қыздардың қыста киетін бас киімі.

'''[[Жырға]]''' – асыл тас, моншақ тізіп тіккен, көп салпыншақты сәнді бас киім.

'''Тақия''' – қызыл, жасыл, көгілдір түсті шұға, мауыт, мақпалдан ұлттық өрнек салып тіккен қыздардың үкілі жаздық бас киімі. Айшықты, зерлі түрлері болады.

'''[[Қасаба]]''' – үшкір төбесіне бір шоқы үкі қадап, маңдай тұсын алтын, күміс, асыл тастармен безендірген, оң жақ самайлығына моншақты 5-6 қатар төгілдіре қадап, ұзын салпыншақты етіп тіккен қыздар тақиясының бір түрі.

'''[[Зере]]''' – ұзын, іші қуыс, сәукелемен бірге киетін бас киім.

== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;

1. Сән үлгі журналы, 2002ж, 101б

[[Санат:Әйел киімі]]</text>
      <sha1>n7nnla4hvmlrxq04b1dddcu5m6ej7hv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Петро Олексійович Порошенко</title>
    <ns>0</ns>
    <id>516721</id>
    <revision>
      <id>3054370</id>
      <parentid>3016829</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T20:13:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Malik Nursultan B</username>
        <id>111493</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="161028" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
|түс=мемлекет басшысы
| Қазақша есімі        = Петро Олексійович Порошенко
| Шынайы есімі         = {{lang-uk|Петро Олексійович Порошенко}}
| Суреті               = Official portrait of Petro Poroshenko.jpg
| Сурет ені            = 
| Атауы                =
| Титулы               =[[Украина]]ның 5-ші Президенті
| Ту                  =Flag of the President of Ukraine.svg
 | Ту2                  = Lesser Coat of Arms of Ukraine.svg
| Басқара бастады      = [[25 мамыр]] [[2014 жыл]]
| Басқаруын аяқтады    =[[20 мамыр]] [[2019 жыл]]
| Президент            =
| Премьер            =[[Арсеній Петрович Яценюк|Арсеній Яценюк]]&lt;br /&gt;[[Володимир Борисович Гройсман|Володимир Гройсман]]
| Ізашары              =[[Виктор Федорович Янукович|Віктор Янукович]]&lt;br /&gt;[[Олександр Валентинович Турчинов|Олександр Турчинов]]  (м. а.)
| Ізбасары             = [[Володимир Олександрович Зеленський|Володимир Зеленський]]
| Титулы_2             = Сауда және экономикалық даму министрі
| Ту_2                 = Flag of Ukraine.svg
| Ту2_2                = 
| Реті_2               = 
| Басқара бастады_2    = [[23 наурыз]] [[2012 жыл]]
| Басқаруын аяқтады_2  = [[24 желтоқсан]] [[2012 жыл]]
| Премьер_2            = [[Микола Янович Азаров|Микола Азаров]]
| Президент_2          = [[Віктор Федорович Янукович|Віктор Янукович]]
| Ізашары_2            = [[Андрій Петрович Клюєв|Андрій Клюєв]]
| Ізбасары_2           = [[Ігор Миколайович Прасолов|Ігор Миколайович Прасолов]]
| Титулы_3             =Украина Сыртқы істер министрі
| Ту_3                 =MFA UA Full.svg
| Ту2_3                = Flag of Ukraine.svg
| Реті_3               = 2
| Басқара бастады_3    = [[9 қазан]] [[2005 жыл]]
| Басқаруын аяқтады_3  = 3 наурыз [[2010 жыл]]
| Премьер_3            = [[Юлія Володимирівна Тимошенко|Юлія Тимошенко]]
| Ізашары_3            = [[Віктор Андрійович Ющенко|Віктор Ющенко]]&lt;br /&gt;[[Віктор Федорович Янукович]]
| Ізбасары_3           = 
| Титулы_4             = Украина Ұлттық банкі кеңесінің төрағасы
| Ту_4                 =NBU logo.svg
| Ту2_4                = Flag of Ukraine.svg
| Реті_4               = 
| Басқара бастады_4    = [[22 ақпан]] 2007 жыл
| Басқаруын аяқтады_4  = [[26 сәуір]] [[2012 жыл]]
| Премьер_4            =[[Віктор Федорович Янукович|Віктор Янукович]]&lt;br /&gt;[[Юлія Володимирівна Тимошенко|Юлія Тимошенко]]&lt;br /&gt;[[Микола Янович Азаров|Микола Азаров]]
| Президент_4          = [[Віктор Андрійович Ющенко|Віктор Ющенко]]&lt;br /&gt;[[Віктор Федорович Янукович]]
| Ізашары_4            = [[Валерій Михайлович Геєць|Валерій Геєць]]
| Ізбасары_4           = [[Ігор Миколайович Прасолов|Ігор Прасолов]]
| Титулы_5             = Украина Ұлттық қауіпсіздік және қорғаныс кеңесінің хатшысы
| Ту_5                 = 
| Ту2_5                = 
| Реті_5               = 
| Басқара бастады_5    = [[8 ақпан]]
| Басқаруын аяқтады_5  =[[5 қыркүйек]] [[2005 жыл]]
| Премьер_5            =[[Юлія Володимирівна Тимошенко|Юлія Тимошенко]]
| Президент_5          = [[Віктор Андрійович Ющенко|Віктор Ющенко]]
| Ізашары_5            = [[Володимир Іванович Радченко|Володимир Радченко]]
| Ізбасары_5           = [[Анатолій Кирилович Кінах|Анатолій Кирилович Кінах]]
| Титулы_6             = Украина Халық депутаты, III, IV, V, VII шақырылымдары
| Ту_6                 = Logo of the Verkhovna Rada of Ukraine.svg
| Ту2_6                = Flag of Ukraine.svg
| Реті_6               = 
| Басқара бастады_6    = 12 мамыр, 2002 жыл - 14 мамыр 2002 жыл - 14 мамыр 2002 жыл - 8 қыркүйек 2005 жыл &lt;br&gt; 25 мамыр 2006 жыл - 14 маусым 2007 &lt;br&gt; 12 желтоқсан 2012 ж. - 3 маусым, 2014
| Басқаруын аяқтады_6  =
| Туған күні         = 26.09.1965
| Туған жері         = [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украин КСР]], [[Одесса облысы]], [[Болград]]
| Қызмет еткен жылдары       = 
| Атағы                = 
| Әскер түрі           = 
| Қайтыс болған күні   = 
| Қайтыс болған жері   = 
| Жерленді             = 
| Діні                 = [[Православие]]
| Әкесі                = [[Олексій Іванович Порошенко|Олексій Порошенко]]
| Анасы                = Євгенія Порошенко
| Жұбайы               = [[Марина Анатоліївна Порошенко|Марина Порошенко]]
| Балалары             = '''ұлдары:''' Олексей және Михайло, '''қыздары:''' Евгения және Александра 
| Партиясы             = УСДП (o) (1998-2000)
Аймақтар партиясы (2000-2001)
Ынтымақтастық (2001-2005 жж.)
Біздің Украина (2005—2010)
| Білімі               = Халықаралық қатынастар институты, Тарас Шевченко атындағы Киев ұлттық университеті
| Қолтаңбасы           = Petro Poroshenko Signature 2014.png
| Сайты                = [http://www.president.gov.ua/ Ресми сайты]
| Commons              = Петро Олексійович Порошенко
| Марапаттары          =[[File:Order of Merit 1st Class of Ukraine.png|50px]] [[File:Order of Merit 1st Class of Ukraine.png|50px]] [[File:POL Order Orła Białego BAR.svg|50px]][[File:MD Orden of Republicl Rib.png|50px]] [[File:Order of Civil Merit (Spain) - Crosses.svg|50px]] [[File:BUL Order Stara planina ribbon.svg|50px]] [[File:Order for Exceptional Merits (Slovenia).png|50px]] [[File:Spange des König-Abdulaziz-Ordens.png|50px]] [[File:LTU Order of Vytautas the Great - Knight's Cross BAR.png|50px]]
}}

'''Петро Олексійович Порошенко''' ({{lang-uk|Петро Олексійович Порошенко}}; [[26 қыркүйек]] [[1965 жыл]], [[Болград]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украин КСР]], [[КСРО]])&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/lib/14159935/|title=Порошенко, Петр — министр экономического развития и торговли Украины|publisher=''[[Лента.ру]]''|lang=ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/6HwB8JFAi|archivedate=2013-07-07}}&lt;/ref&gt; — [[Украина|украиндық]] мемлекет және саяси қайраткер, бизнесмен, миллиардер және 2014 ж. 25 мамырында сайланған [[Украина]]ның [[Украина президенті|президенті]]. Украина Президенті 2014 жылғы 7 маусымнан бастап 2019 жылғы 20 мамырға дейін [[Forbes]]-тың соңғы бағалауына сәйкес, украинаның дәулетті адамдарының арасында 7-ші орында тұр.&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/milliardery-photogallery/251658-9-bogateishikh-ukraintsev-v-reitinge-forbes-2014/photo/7 9 богатейших украинцев в рейтинге Forbes-2014] Forbes.ru&lt;/ref&gt; Украинада VII шақырылымның халық депутаты. «Укрпроминвест» концернінің негізін қалаушы және құрметті президенті. 2007 жылдан 2012 жылға дейін Украина Ұлттық банк кеңесін басқарған.

==Шығу тегі==
Оның әкесі — [[Олексій Іванович Порошенко]] (1936 ж.т.), Сафьяны ауылы ([[Бессарабия]], Румыния Корольдігі, қазір Измаил ауданы, [[Одесса облысы]]); 1959 жылдан бері ол Бельгияда жұмыс істеді. Порошенконың отбасыларын Бесарабия провинциясының Измаил ауданы Сафьяана ауылында жазған алғашқы құжаттардың бірі, Порошенконың отбасыларын Бесарабия провинциясының Измаил ауданы Сафьяна ауылында жазған алғашқы құжаттардың бірі — [[1835 жыл]]ға арналған Сафьяна ауылының кішкентай орыс қоғамының аудиті&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://familysearch.org/ark:/61903/3:1:3QS7-993Y-YHG4?mode=g&amp;cc=1985804&amp;cat=1172784|title=Ревизия 1835 года|author=|website=|date=|publisher=}}&lt;/ref&gt;.

[[Румыния]]ның (қазір Измаил ауданы, Одесса облысы) Багдадалық Когурлы-Матросска, [[Бессарабия]] ауылынан шыққан Ана - Евгения Порошенко (не Григорчук 1937-2004), сондай-ақ Бельгияда жұмыс істеді.

==Ерте жылдары==
[[File:Bulgarian_high_school_02.jpg|thumb|right|263x263px|Порошенконы оқыған Болградтағы мектеп]]
Петро Порошенко 1965 жылы 26 қыркүйекте Одесса облысының батысында орналасқан, Молдова шекарасында орналасқан Болград қаласында дүниеге келген. Оның алғашқы сегіз жылдығы Ленин көшесіне өтті&lt;ref name=&quot;st1&quot;&gt;{{cite news | title=НЕИЗВЕСТНАЯ ЖИЗНЬ ПОРОШЕНКО: ЛЮБОВЬ К КОНФЕТАМ И БОЙ С ПУТИНЫМ, КОТОРЫЙ НЕ СОСТОЯЛСЯ|publisher= ТСН.ua| url=https://ru.tsn.ua/vybory-2014/vybory-prezidenta/neizvestnaya-zhizn-poroshenko-lyubov-k-konfetam-i-boy-s-putinym-kotoryy-ne-sostoyalsya-367683.html|date=04/06/2015|author=|date=26 мая 2014 |lang=ru}}&lt;/ref&gt;.

Ол Болградта мектепке барды, бірақ ол бастауыш мектепте болғанда, әкесі Бендерьер ғылыми-тәжірибелік-жөндеу зауыты жұмысқа ауысты, ал бүкіл отбасы Молдовадағы Бендерри қаласына көшті. Кейбір бұқаралық ақпарат құралдары Порошенконың [[1974 жыл]]дан бері Бендерейде өмір сүргенін айтады, ал кейбіреулерінде 1978 жылы отбасы көшіп келген. Бендерде Петро мектепті бітірді. 1970 жылдары ол және оның ата-анасы КСРО-ның оңтүстігінде, Комрат ауданының Светлы кентінде тұрды&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=pX6LUYmMTEk|title=В Гагаузии помнят школьника Петро Порошенко|author=leonewua|date=2015-03-04|accessdate=2018-09-01}}&lt;/ref&gt;.

10 жасынан бастап дзюдодан айналысып, КСРО спорт шебері кандидаты деңгейін орындады&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/vybory-2014/vybory-prezidenta/neizvestnaya-zhizn-poroshenko-lyubov-k-konfetam-i-boy-s-putinym-kotoryy-ne-sostoyalsya-367683.html Выборы-2014: Украина проголосовала за нового президента]&lt;/ref&gt;. Бендердің Баданов атындағы Олимпиадалық резервтегі кіші мектепте дзюдодан шықты. Мектеп директоры, КСРО спорт шебері және [[Молдован Кеңестік Социалистік Республикасы|Молдован КСР]]-ның еңбек сіңірген жаттықтырушысы Герис Порошенконы осы мектепте әкесімен әкелді, бірақ Петр ешқандай күресуге ниет танытпады, бірақ ол ата-анасына ренжіген жоқ.

1982 жылы ол құжаттарды тапсырды және Одессадағы жоғары навигациялық мектепке және Киев мемлекеттік университетінің халықаралық қатынастар және халықаралық құқық факультеттеріне конкурс жариялады&lt;ref name=autogenerated2&gt;[http://forbes.net.ua/lifestyle/1401756-burnaya-yunost-est-li-u-ukrainskih-politikov-chechenskij-sled Бурная юность: есть ли у украинских политиков чеченский след — Стиль жизни — Forbes Украина] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160520145445/http://forbes.net.ua/lifestyle/1401756-burnaya-yunost-est-li-u-ukrainskih-politikov-chechenskij-sled |date=2016-05-20 }}.&lt;/ref&gt;. Екінші жылы ол үйленді.

[[1984 жыл]]ы университеттегі екінші жылы Петро Порошенко Кеңес Армиясы қатарына шақырылды (оқушыларды кейінге қалдырды), [[Қазақстан]]да қызмет етті және өз сөзінде «қақтығыстарға қатысқан».&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/society/1558742-poroshenko-rasskazal-pro-svoy-boevoy-opyit-vo-vremya-slujbyi-v-sovetskoy-armii.html Порошенко рассказал про свой боевой опыт во время службы в советской армии]&lt;/ref&gt; Армияда болашақ серіктесі Игорь Кононенкомен кездесті. Әскерде болған кезімде мен әкем болдым – [[1985 жыл]]ы Алексей туылды.

[[1986 жыл]]ы демобилизацией болды, содан кейін ол үшінші жылына университетке оралды. 1989 жылы халықаралық қатынастар факультетін және халықаралық құқық мамандығы бойынша халықаралық экономика мамандығы бойынша бітіргеннен кейін, Порошенко 1990 жылға дейін аспирантурада оқып,&lt;ref name=autogenerated1&gt;[http://www.president.gov.ua/ru/president/petro-poroshenko Биография Петра Порошенко — Официальное интернет-представительство Президента Украины]&lt;/ref&gt; Киевте Тарас Шевченко атындағы Халықаралық экономикалық қатынастар кафедрасында ассистент болып жұмыс істеді.

Порошенко қант диабетімен ауырады.&lt;ref name=&quot;bbc1&quot;&gt;{{cite news | title=Пятый президент: путь Порошенко к должности|publisher= ВВС Украина| url=https://www.bbc.com/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/05/140528_ru_s_poroshenko_biography_profile|date=04/06/2015|author=Виталий Червоненко|date=28 мая 2014|lang=ru}}&lt;/ref&gt; Әскери дәреже - майор. [[Украин тілі|Украин]], [[Ағылшын тілі|ағылшын]], [[Румын тілі|румын]] және [[Орыс тілі|орыс тілдерін]] еркін меңгерген.

==Бизнес==
[[File:George Papandreou and Petro Poroshenko 2009.jpg|left|thumb|Украинаның сыртқы істер министрі Петр Порошенко Польша Сенатында Грекияның бұрынғы премьер-министрі [[Георгиос Папандреу (кішісі)|Джордж Папандреуі]] мен.]]
[[1986 жыл]]ы ол бизнеспен айналыса бастады, ал бастапқыда биржада 4-5 жоғары оқу орнынан компьютерлік бағдарламаларды әзірлеуге және күйге келтіруге арналған компанияны ұйымдастырды.&lt;ref name=&quot;sb1&quot;&gt;{{cite news | title=Петр Порошенко. Биография|publisher=tass.ru| url=https://tass.ru/info/1242494|date=6 ИЮН 2014|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt; Бесінші жылы Порошенко өз Волгада жүрді.&lt;ref name=&quot;vn1&quot;&gt;{{cite news | title=Петр Порошенко: от сласти к власти|publisher=Журнал &quot;Коммерсантъ Деньги&quot; №20| url=https://www.kommersant.ru/doc/2465569|date=26.05.2014|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt;

Қалпына келтіру кезеңінде ол республикада алғашқы кооперативтердің бірі болған сервис орталығы ұйымдастырды. Бұл мекеме кеңестік кәсіпорындарға сыртқы нарықтарға шығу туралы кеңес беріп қана қоймай, келісім-шарт жасасуға да көмектесті, ал келісімшарт көлемі бойынша комиссия 0,5% -дан 1,5% -ға дейін өзгерді. Оның клиенттері арасында болат зауыты, әскери-өнеркәсіптік кешен (МИК) кәсіпорындары және құрылыс бөлімдері болды. 1990 жылдан 1991 жылға дейін Порошенко Республикалық шағын кәсіпкерлік және кәсіпкерлер ассоциациясының бас директорының орынбасары болып жұмыс істеді.

Сонымен қатар ол сауда жасаған. 1990 жылдардың басында Порошенко Украинаға какао бұршақтарын жеткізумен айналысты. Кейінірек Roshen компаниясындағы сыртқы саудаға жауапты болған сыныптастары Сергей Зайецпен бірге бүкіл [[Еуропа]] бойынша кондитерлік өнімдерді қайта сататын Еуропада шикізат сатып алды. 1991 жылдан 1993 жылға дейін «Украина үйі» АҚ бас директоры болды.&lt;ref name=&quot;rb&quot;&gt;{{cite news | title=Петр Алексеевич Порошенко. Биографическая справка|publisher=РИА Новости | url=https://ria.ru/20120323/603982773.html|date=23 марта 2012|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt;

1993 жылы ол вагондар мен шикізатты кондитерлік өнімдерге сататын бизнесті біріктіретін «Укрпроминвест» Украиналық Индустриялық және Инвестициялық Концерні »ЖАҚ бас директоры болды. Төлемсіз дағдарыс басталып, жеткізілген шикізатқа ақы төлеу мүмкіндігінің жоқтығы және өндіріс тоқтағаннан кейін, «Укрпроминвест» Винница кондитерлік фабрикасын сатып алып, 1996 жылы 7 миллион доллар төледі. 1996 жылдан бастап Порошенко Винница кондитерлік фабрикасының байқаушы кеңесінің төрағасы болды. 1997-1998 жылдары Винница кондитерлік фабрикасын Мариуполь және Кременчугтегі зауыттар бақылаған. 1999 жылы Порошенко Киевтегі Карл Маркс кондитерлік фабрикасының ең ірі үлесіне бақылау пакетін сатып алды.

Университетті бітіргеннен кейін Порошенко әкесі мен ағасымен бірге Винница кондитерлік фабрикасын сатып алды, оның негізінде Roshen корпорациясы пайда болды. Өзі жасаған кондитерлік өндіріс кәсіпорындары оны «шоколадты патшаның» лақап атын алды&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://zn.ua/POLITICS/ukraina_partiynaya_chast_ii_nasha_ukrayina-27329.html |title=Украина партийная. Часть II. «Наша Україна» |author=С. Рахманин, Ю. Мостовая |date=16 февраля 2002| work=Зеркало недели|accessdate=2011-11-27 |archiveurl=https://www.webcitation.org/687QL4JSp |archivedate=2012-06-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://korrespondent.net/worldabus/130121-the-times-gorkij-privkus-oranzhevoj-revolyucii-shokoladnogo-korolya-obvinyayut-v-korrupcii |title=The Times: Горький привкус «оранжевой революции»: «шоколадного короля» обвиняют в коррупции |date=7 сентября 2005 |accessdate=2011-11-27 |archiveurl=https://www.webcitation.org/687QMRDQo |archivedate=2012-06-02}}&lt;/ref&gt;.

[[2003 жыл]]ы елдің алғашқы жаңалықтар арнасы - 5-арна орнатылды&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kommersant.ua/doc/2177532|title=Внештатный «Корреспондент»}}&lt;/ref&gt;.

Қазіргі уақытта Порошенконың бизнес империясында бірнеше автокөлік және автобус зауыттары (Луцкий автокөлік зауыты, Богдан корпорациясы), Рыбальск кеме жасау зауыты, «5 арна» телеарнасы және басқа да бірқатар кәсіпорындар кіреді.

Корпорация Порошенконың портфолиосында медиа активтері болды. 2011 жылы Петро Порошенко UMH тобының негізін қалаушы және президенті Борис Ложкинмен бірлесіп американдық бизнесмен Джед Санден KP Media (корреспонденттік журнал,[http://www.korrespondent.net korrespondent.net], [[Bigmir)net|bigmir.net]]  порталдары, bigmir.net және т.б.) сатып алды. Сонымен қатар, Порошенко мен Ложкин бірлесіп «Біздің радио», «Ретро FM», «Келесі» станцияларына ие болды.

2013 жылы Борис Ложкин Петро Порошенконың KP Медиа және радио бизнесі бөліміндегі үлесін сатып алу мүмкіндігін пайдаланды.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kommersant.ua/doc/2177532|title=Внештатный «Корреспондент»}}&lt;/ref&gt;

Forbes рейтингіне сәйкес (1,1 млрд доллар), 1,3 миллиард доллар табысымен Порошенко Украинадағы ең бай адамдар арасында 6-шы орынды иеленді&lt;ref&gt;[http://forbes.ua/ratings/1 100 богатейших — 2014 — Рейтинги — Forbes Украина] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140606041209/http://forbes.ua/ratings/1 |date=2014-06-06 }}&lt;/ref&gt;.

===Бизнес құрылымы===
[[2006 жыл]]ы диверсификацияланған холдинг құрылды, оның 100% акциялары Порошенкоге тиесілі. Басқарушы компанияның толық атауы «Корпоративтік инвестициялық қор» Prime Assess Capital «(ЗНКИФ), бас атқарушы директоры - [[Олексій Іванович Порошенко|Олексій Порошенко]]:&lt;ref&gt;[http://finance.bigmir.net/business/48721-Chem-vladeet-Poroshenko--polnyj-spisok Чем владеет Порошенко: полный список — Финансы]&lt;/ref&gt;

* Roshen кондитерлік корпорациясы
* Киев кондитерлік фабрикасы ([[Украина]])
* Винница кондитерлік фабрикасы (Украина)
* Винница сүт зауыты (Украина)
* Кременчуг кондитерлік фабрикасы (Украина)
* Липецк кондитерлік фабрикасы (Ресей)
* Клайпеда кондитерлік фабрикасы (Литва)
* Bonbonetti Choco Kft ([[Мажарстан]])
** Коммуникация
* Фирма «Экран»
* [[Бұқаралық ақпарат құралдары|БАҚ]]
* 5 арна
* ТРТ
* Твоё радио
* Пилот-Украина
* [[Радио Next]]
* Радио Нико FM
* Радио 5
** [[Кеме жасау]]
* Севастополь теңіз зауыты (2015 жылғы 28 ақпанда Ресейдің Севастополя билік органдары ұлттандырды, 2018 жылы федералды меншікке&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3700328 Севморзавод передан в федеральную собственность // Коммерсантъ, 28.07.2018]&lt;/ref&gt;)
* Рыбальскийге ауысу
* Аграрлық сектор
* Укрпроминвест-Агро
* Поділля
** [[Автомобиль өнеркәсібі]]
* Богдан корпорациясы
** Шыны өндіру
* Песковский шыны ыдыс зауыты
* [[Крахмал]] өндірісі
* Крохмалопродукт
* Интеркорнды каустикалық өңдеу өнеркәсібі
* Днепровский крохмалопатоковый комбинаты
** [[Сақтандыру]]
* Страховая компания «Країна»
* Дайындалған [[Аккумулятор|Аккумуляторлық батарея]]
* Энергоавтоматика
** Сфера услуг
* Спортивно-оздоровительный комплекс «Монитор»
* Спортивный клуб «5 элемент»

==Саяси мансабы==
===III және IV шақырылымдағы Парламентте===
[[1998 жыл]]ы Украинаның Жоғарғы Радасы (Одақ) (СДПУ (о)) (партиялық тізімде 11-орын) және Вьетнам облысының 12 бірыңғай сайлау округтерінде кандидат ретінде сайлануына дейін, Жоғарғы Радада (Украина парламенті) ал 2000 жылы партияны [[2002 жыл]]ға дейін басқарған тәуелсіз орталық-сол жақтың парламенттік фракциясының «Ынтымақтастық» құру үшін қалдырды. 2001 жылы Порошенко Региондар партиясын құруда маңызды рөл атқарды, ол сондай-ақ президент Кушманаға адал, бірақ оны басқармады. 2001 жылдың көктемінде ол және оның фракциясы Жоғарғы Радада президенттік басым көпшіліктен босатылған Виктор Ющенконың үкіметіне қолдау білдірді. Кейінірек ол «Біздің Украина» [[Віктор Андрійович Ющенко|Віктор Ющенко]]ың оппозициялық блогының акциясын басқарды. 2002 жылғы наурызда өткен парламенттік сайлаулардан кейін біздің Украина Украинадағы ең үлкен дауысқа ие болған кезде Порошенко парламенттегі бюджеттік комитетті басқарды.

2000-2004 жылдары - Украина Ұлттық банкі Басқарма Төрағасының орынбасары.

Порошенко Порошенконың қыздарының әкесі [[Виктор Андреевич Ющенко|Віктор Ющенконың]] жақын досы деп саналды. Бәлкім, Ющенконың жақтастары арасында ең бай бизнесмен бола отырып, Порошенко біздің «Украина» және «қызғылт революцияның» негізгі демеушілерінің бірі ретінде айтылды. Ол Юлия Тимошенкоға барған президент Ющенконың басшылығындағы премьер-министр қызметін атқаруға үміттенгені белгілі.

===Ұлттық қауіпсіздік және қорғаныс кеңесінің хатшысы===
[[File:Petro Poroshenko (2005 ).jpg|thumb|Порошенко (оң жақта) және Игорь Гринев 2005 жылы Киевтегі Америка елшілігінде]]
Віктор Ющенконың 2004 жылғы президенттік сайлаудағы жеңісінен кейін Порошенко Украинаның Ұлттық қауіпсіздік және қорғаныс кеңесінің хатшысы болып тағайындалды. Украинадағы саяси дағдарыс кезінде, ол украиналық саясаткерлер арасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы қоғамдық айыптауларға байланысты басталды, Порошенконы премьер-министр Юлия Тимошенко бастаған бүкіл министрлер кабинетін босатып, Порошенконың сарғыш төңкерісінен кейінгі бәсекелесі.&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/articles/2005/09/8/4391683/ Заявление Ющенко. Тимошенко и Порошенко идут в отставку] «[[Украинская Правда]]», 08.09.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/articles/2005/09/8/4391711/ С отставкой Тимошенко закончилась революция. Начинается эволюция] «[[Украинская Правда]]», 08.09.2015&lt;/ref&gt;.

===V шақырылған депутат және Ұлттық Банктің басшысы===
2006 жылғы наурызда болған парламенттік сайлауда Порошенко Украиналық парламентке «Біздің Украина» сайлау блогы тізіміне қайта сайланды. Қаржы және банк ісі жөніндегі парламенттік комитетті басқарды. Порошенко украин парламентінің спикері болғанын мәлімдегенімен, социалистік партия «Ұлттық бірліктің» Альянсына кіру туралы шешім қабылдады, өйткені коалиция болған жағдайда социалистік көшбасшы Александр Морозға төрағалық етуге уәде берді. Нәтижесінде Порошенко біздің Украина және Юлия Тимошенконың блогы үкіметте өкілдігі жоқ қалды.

[[2007 жыл]]дың ақпан айынан бастап Порошенко Украинаның Ұлттық Банкінің Кеңесін басқарды, оның үш жылдық мерзімі 2010 жылғы 23 ақпанда аяқталды, бірақ 2012 жылдың 26 сәуіріне дейін НБУ Кеңесі кездесуді (2010 жылдың наурыз айынан бастап алғаш рет) өткізді, онда жаңа басшысы Игорь Прасолов сайланды&lt;ref&gt;[http://www.interfax.com.ua/rus/eco/102486/ Главой Совета НБУ избран Игорь Прасолов — Новости Украины. Интерфакс-Украина] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120502074740/http://www.interfax.com.ua/rus/eco/102486/ |date=2012-05-02 }}&lt;/ref&gt;.

===Сыртқы істер министрі===
[[Сурет:Yulia Tymoshenko November 2009-4.jpeg|нобай|Ресей-Украина мемлекетаралық комиссиясының бөлігі ретінде Порошенко. 19 қараша 2009 ж]]
[[2009 жыл]]дың 7 қазанында Украинаның президенті Ющенко Порошенконың сыртқы істер министріне тағайындалды. Порошенко 2009 жылдың 9 қазанында Жоғарғы Рада басқармасымен тағайындалды. 2009 жылдың 12 қазанында Ющенко Украинаның Ұлттық қауіпсіздік және қорғаныс кеңесіне Порошенконы қайтарды.

Порошенко Украинаны НАТО-ға 2009 жылдың желтоқсанында жариялады: «Мен мұны саяси ерік бар болса, қоғамдық мүдделер бар болса, оны жасайтын саясаткерлердің қолдауы бар болса, бір жыл ішінде жасай алады деп ойлаймын. және дұрыс ақпараттық саясат. « Сонымен бірге, ол Украинаның мақсаты НАТО-ға мүше болуға болмайтындығын, алайда реформа, елдің қауіпсіздігін нығайту және халықтың өмір сүру деңгейін көтеру керек екенін атап өтті&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.unian.net/rus/news/news-350228.html|title=Срок вступления Украины в НАТО может составить 1-2 года|date=3 декабря 2009|work=УНИАН|accessdate=2011-11-27}}&lt;/ref&gt;.

[[2010 жыл]]ғы 3 наурыздан бастап, Юлия Тимошенконың үкіметінің орнынан түсуінен кейін, Порошенко бір апта бойы Майкл Азаров үкіметін қалыптастырғанға дейін уақытша министр болған&lt;ref&gt;[http://zakon5.rada.gov.ua/laws/show/1965-17 Про припинення повноважень ч… | від 11.03.2010 № 1965-VI]&lt;/ref&gt;.

===Экономикалық даму және сауда министрі===
[[2011 жыл]]дың желтоқсанында «Сегодня» газеті Петро Порошенконың Константин Гришенконы сыртқы істер министрі етіп алмастыра алатынын хабарлады.&lt;ref&gt;{{cite news|author=Дмитрий Коротков|title=В среду Кабмин ждет большая чистка, но Азарова оставят|url=http://www.segodnya.ua/news/14321576.html|work=Сегодня|date=2011-12-18|accessdate=2012-03-23}}&lt;/ref&gt; Порошенко өзі үкіметте жұмыс істеуге бармайтынын айтты&lt;ref&gt;{{cite news|title=Порошенко просить позбавити його від турботи працевлаштування|url=http://www.pravda.com.ua/news/2011/12/20/6850903/|work=Українська правда|date=2011-12-20|lang=uk|accessdate=2012-03-23}}&lt;/ref&gt;.

2012 жылғы 23 ақпанда Порошенкомен кездесуден кейін президент Виктор Янукович Порошенконың ұсынған реформа жоспарын талқылаған соң,&lt;ref&gt;{{cite news|title=ЯНУКОВИЧ ЧЕКАЄ ВІДПОВІДІ ВІД ПОРОШЕНКА|url=http://www.pravda.com.ua/news/2012/02/23/6959336/|work=Українська правда|date=2012-02-23|lang=uk|accessdate=2012-03-23}}&lt;/ref&gt; ол экономика министрі лауазымына ұсынылды.&lt;ref&gt;{{cite news|author=Валерий Калныш, Ольга Куришко, Юрий Панченко|title=Постом вышел: Пётр Порошенко готов стать министром экономразвития и торговли|url=http://www.kommersant.ua/doc/1898491|work=Ъ.Украина-Газета|date=2012-03-23|accessdate=2012-03-23}}&lt;/ref&gt; 2012 жылғы 23 наурызда Янукович Порошенконы Экономикалық даму және сауда министрі етіп тағайындау туралы жарлыққа қол қойды.&lt;ref&gt;{{cite news|title=ЯНУКОВИЧ ПРИЗНАЧИВ ПОРОШЕНКА|url=http://www.pravda.com.ua/news/2012/03/23/6961297/|work=Українська правда|date=2012-03-23|lang=uk|accessdate=2012-03-23}}&lt;/ref&gt;

===VII шақырылымдағы депутат===
Порошенко 2012 жылы парламенттік сайлауда Винницкая облысындағы № 12 сайлау округінде 70% дауыс жинағаннан кейін парламентке оралды.&lt;ref&gt;[https://archive.is/20130419142930/www.cvk.gov.ua/pls/vnd2012/WP040?PT001F01=900&amp;pf7331=12 Одномандатний виборчий округ № 12]&lt;/ref&gt; Депутат ретінде сайлануына байланысты ол министр лауазымынан босатылды.&lt;ref&gt;[http://www.president.gov.ua/documents/15176.html Указ Президента України № 679/2012 Про звільнення П.Порошенка з посади Міністра економічного розвитку і торгівлі України]&lt;/ref&gt;

2012 жылғы 12 желтоқсанда ол парламенттегі кез келген фракцияға қосылмайтыны туралы мәлімдеді.&lt;ref&gt;[http://www.kyivpost.com/content/politics/poroshenko-not-intending-to-join-any-faction-317539.html Poroshenko not intending to join any faction], Kyiv Post (12 December 2012)&lt;/ref&gt; Порошенко парламенттік экономикалық саясат комитетінің жетекшісінің лауазымын атады,&lt;ref&gt;{{cite news|title=Ахметов і Яценюк прикупилися. Найбільші переможці парламентського розподілу|url=http://www.pravda.com.ua/articles/2012/12/26/6980553/|work=Українська правда|date=2012-12-26|lang=uk|accessdate=2013-01-02}}&lt;/ref&gt; бірақ «Батькивщина» фракциясына қосылу туралы келісімге келмеді. Нәтижесінде ол Еуропалық интеграциялық комитет мүшесі болды&lt;ref&gt;{{cite news|title=РАДА ПОДІЛИЛА КОМІТЕТИ|url=http://www.pravda.com.ua/news/2012/12/25/6980446/|work=Українська правда|date=2012-12-25|lang=uk|accessdate=2013-01-02}}&lt;/ref&gt;.

2013 жылдың наурыз айында Порошенко парламенттік оппозицияны қолдаса, Киев мэрі сайлауына қатысуға ниет білдірді&lt;ref&gt;[http://focus.ua/kiev/264482/ Порошенко готов участвовать в выборах Киева, если его поддержат все оппозиционные партии], Фокус (19 марта 2013)&lt;/ref&gt;.

===Еуромайдан===
[[Сурет:Petro Poroshenko addresses Euromaidan.jpg|нобай|солға|Порошенко Еуромайданда, 8 желтоқсан 2013 жыл]]
[[Сурет:Secretary Kerry Poses for a Photo With Ukranian Opposition Leaders in Munich.jpg|нобай|солға|Украиндық оппозиция жетекшілері АҚШ Мемлекеттік хатшысы Джон Керримен 2014 жылғы 1 ақпандағы оппозицияның жетекшілері]]
[[2013 жыл]]ы басталған [[Еуромайдан]] барысында ол наразылық білдірушілерге қолдау көрсетіп, Майдан туралы көп айтқан. Бірқатар ресейлік БАҚ Петро Порошенконы наразылық акциясының демеушісі деп атады. «Новая газетаға» берген сұхбатында ол «революцияны тамақпен, сумен,&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2014/02/26/mnenie-site.html Евгений Шестаков: «Политруки» с «майдана» пришли во власть] // Российская газета.&lt;/ref&gt; отынмен қамтамасыз етеді» деп мойындады.&lt;ref&gt;[https://dalanews.kz/10731 Порошенко, Украина және Еуромайдан] // Новая газета.&lt;/ref&gt;

1 желтоқсан күні Банковамен болған қақтығыстар кезінде, Порошенко және басқалары полицияға баратын тракторды қоршап алды. Трактордан Порошенко құлап түсіп, әңгімесіне сәйкес, оған балта, конструкциялы арматура және пышақпен соқты, бірақ ''адамдар, бейбіт демонстранттар, мені қорғау үшін дереу шаппады, қазанды шығарып тастады. Және олар мені тракторға алып келді''.

2014 жылғы 18 ақпанда Киевте еуромайдандықтар мен полиция арасындағы қақтығыстар болды. Ішкі істер министрінің бұрынғы кеңесшісі Кива И.В. 2018 жылдың қараша айында Порошенко Кәсіподақтар үйінің екінші қабатында оппозицияның штаб-пәтерінде мас болып отырғанын айтты. Порошенко туралы әңгімеге сәйкес, ол оқиға орнында, таңертең тоғызда, Бүркіт наразылық білдірушілерге атуды бастады және жараланғандарды өз бетімен орындауға көмектесті. Тәуелсіз жаңалықтар бюросының редакторы Татьяна А. Высоцкая 9-да «Беркутовцы» әлі жұмысын тоқтатпағанын, Порошенко тарихты қайта жазуға тырысатынын айтты. Содан кейін, 2014 жылдың 18 ақпанында Порошенконың жараланған адамның жанында тұрып жатқан бейнесін көріп, жәбірленушіні қалқанға апарып, тыныш жерге көшіруге шақырады.

Қырымдағы ахуалдың күшеюі кезінде 28 ақпан күні Петр Порошенко Симферопольге Украинаның билік өкілі ретінде Қырым Жоғары Кеңесінің депутаттарымен кездесуге келді. Дегенмен, Симферополь әуежайында Порошенко жергілікті анти-Майдандық белсенділердің пикеттерімен кездесті.&lt;ref&gt;[http://kp.ua/daily/280214/441394/ Крымчане кричали Порошенко: «Вон из Крыма» — Ситуация в Крыму] // KP.UA.&lt;/ref&gt; Порошенконың Қырым парламентінің ғимаратына кіруіне жол берілмеген соң, жергілікті полиция оған әуежайға баруға көмектесті, ол жерден Киевке оралды.&lt;ref&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/poroshenko-priehavshiy-v-krym-dlya-peregovorov-ne-smog-popast-v-zdanie-krymskogo-parlamenta-140071_.html Порошенко, приехавший в Крым для переговоров, не смог попасть в здание крымского парламента] «Зеркало недели», 28.02.2014&lt;/ref&gt;

=== 2014 жылғы Президенттік сайлау ===
[[File:Poroshenko 2014(PR) Rus.png|нобай|солға|Петро Порошенконың аймақ бойынша нәтижесі]]
Бір мезгілде 25 мамыр, 2014 жылдың кезектен тыс президенттік сайлау Жоғарғы Радасының президенті ретінде [[Виктор Фёдорович Янукович|Виктор Янукович]] ауыстырылған. Сайлау алдындағы сауалнама нәтижелері бойынша Порошенко барлық ықтимал кандидаттар арасында ең үлкен қолдауды пайдаланды.

[[29 наурыз]]да ол президент сайлауға қатысатыны туралы жариялады; Сонымен қатар, тағы бір жетекші кандидат Виталий Кличко Порошенконы қолдаған президенттік жарыстан кетіп қалды. Бұл [[Вена]]да екі саясаткердің арасында жасырын келісімге қол қоюдың нәтижесі болды;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://en.interfax.com.ua/news/general/198350.html|title=Klitschko will run for mayor of Kyiv|accessdate=29 March 2014|agency=Interfax-Ukraine|date=29 March 2014|archivedate=30 March 2014 |deadurl=no|archiveurl=//web.archive.org/web/20140330005126/http://en.interfax.com.ua/news/general/198350.html}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|agency=Interfax-Ukraine|date=29 March 2014|accessdate=29 March 2014 |url=http://newsvideo.su/video/893342|title=Украинадағы президенттік сайлау барысында 55 мың тәртіп сақшысы қауіпсіздікті қамтамасыз етеді|deadurl=no|archivedate=30 наурыз 2014 |archiveurl=//web.archive.org/web/20141011034026/http://en.interfax.com.ua/news/general/198348.html}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|date=29 March 2014|accessdate=29 March 2014|author=Colin Freeman|url= http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10731848/Petro-Poroshenko-the-billionaire-chocolate-baron-hoping-to-become-Ukraines-next-president.html|title=Petro Poroshenko, the billionaire chocolate baron hoping to become Ukraine's next president|work=The Daily Telegraph|archiveurl=//web.archive.org/web/20140330003104/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10731848/Petro-Poroshenko-the-billionaire-chocolate-baron-hoping-to-become-Ukraines-next-president.html|deadurl=no|archivedate=30 March 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.euronews.com/2014/03/29/ukraine-former-boxer-vitaliy-klitschko-ends-presidential-bid-and-backs-/|title=Ukraine: former boxer Vitaliy Klitschko ends presidential bid and backs Poroshenko|publisher=[[Euronews]]|date=29 March 2014|archivedate=30 March 2014|archiveurl=//web.archive.org/web/20140330021851/http://www.euronews.com/2014/03/29/ukraine-former-boxer-vitaliy-klitschko-ends-presidential-bid-and-backs-/|deadurl=no}}&lt;/ref&gt; Кездесуге бизнесмен Дмитрий Фирташ және Украинаның президент әкімшілігінің бұрынғы қызметкері Сергей Ловочкин де қатысты&lt;ref&gt;''[[Лещенко, Сергей Анатольевич|Сергей Лещенко]]''. [https://www.pravda.com.ua/rus/articles/2014/04/2/7021142/ Порошенко — Кличко. Венский альянс под патронатом Фирташа] ''[[Украинская Правда]]'', 02.04.2014&lt;/ref&gt;.

Порошенко айтуынша, егер ол сайлауда жеңіске жетсе, ол өз алаңдаушылығын сатады [[Roshen]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://en.interfax.com.ua/news/economic/198849.html|title=Poroshenko ready to sell Roshen if elected president|agency=Interfax-Ukraine|date=2 April 2014|accessdate=2 April 2014|archiveurl=//web.archive.org/web/20140407080918/http://en.interfax.com.ua/news/economic/198849.html|archivedate=7 April 2014|deadurl=no}}&lt;/ref&gt;, бірақ [[5 арна]]ны иеленуді жалғастырады.

Порошенко акциясы «Жаңа өмірде өмір» ұранымен өтті ({{lang-ru|«Жить по-новому»}})&lt;ref name=PpofileSO&gt;{{cite news|url=http://www.spiegel.de/international/europe/profile-of-petro-poroshenko-in-the-run-up-to-the-ukraine-elections-a-970325.html|title=Ukraine Election: The Chocolate King Rises|publisher=[[Spiegel Online]]|date=22 May 2014|deadurl=no|archivedate=28 May 2014|archiveurl=//web.archive.org/web/20140528051631/http://www.spiegel.de/international/europe/profile-of-petro-poroshenko-in-the-run-up-to-the-ukraine-elections-a-970325.html}}&lt;/ref&gt;. Порошенко сайлаушыларға олигархтардың саяси ықпалын тоқтатуға уәде берді.&lt;ref&gt;[http://news.finance.ua/ru/news/-/355883/opasnye-svyazi Опасные связи / Статьи / Finance.UA].&lt;/ref&gt;

Оның сайлау алдындағы науқанында Порошенко Донбасстағы «сепаратистермен» келіссөз жүргізуге ниеті болмағанын мәлімдеді, өйткені олар ешкімді ұсынбайды: «Біз заңдар мен тәртіпті қалпына келтіріп, террористерді көшелерден сүртуіміз керек»&lt;ref name=separatists&gt;{{cite news|url=http://www.dw.de/poroshenko-no-negotiations-with-separatists/a-17619764|title=Poroshenko: 'No negotiations with separatists'|publisher=[[Deutsche Welle]]|date=8 May 2014|deadurl=no |archiveurl=//web.archive.org/web/20140524124039/http://www.dw.de/poroshenko-no-negotiations-with-separatists/a-17619764|archivedate=24 May 2014}}&lt;/ref&gt;.

Порошенко 25 мамырда өткен сайлаудың бірінші турында жеңіске жетті&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cvk.gov.ua/info/protokol_cvk_25052014.pdf|title=Протокол Центральноï виборчоï комiciï|accessdate=2014-06-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140625061215/http://www.cvk.gov.ua/info/protokol_cvk_25052014.pdf|archivedate=2014-06-25|deadlink=404}}&lt;/ref&gt;.

==Украина Президенті==
[[File:Мария и Петр Порошенко.jpg|thumb|Мария және Петро Порошенко]]
Инаугурация 2014 жылдың 7 маусымында өтті. Украинаның жаңа президентінің тағайындалуына орай 60-қа жуық ресми шетелдік делегациялар, соның ішінде 23 мемлекет&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/1982612-inauguratsiya_petra_poroshenko_sostoitsya_v_verkhovnoy_rade_7_iyunya.htm Инаугурация Петра Порошенко состоится в Верховной Раде 7 июня]&lt;/ref&gt;, үкімет, парламент және халықаралық ұйымдардың басшылары, сондай-ақ Украинада тіркелген дипломатиялық корпустың өкілдері қатысты.&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/na-inauguracii-poroshenka-prisutstvovali-60-oficialnyh-zarubezhnyh-delegaciy-281774.html На инаугурации Порошенко присутствовали 60 официальных зарубежных делегаций — Политика — Главред]&lt;/ref&gt; Инаугурация инциденттен басталды - Порошенко автокөліктен Жоғарғы Рада ғимаратына өтіп бара жатқанда, құрметті президенттік күзетшінің жауынгері, [[Күн өту және ыстық өту|күн шуағы]] себебінен көмірге құлады.&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/926441-soldat-pochetnogo-prezidentskogo-karaula-uronil-ruje-kogda-poroshenko-prohodil-v-vr.html Солдат почетного президентского караула уронил ружьё, когда Порошенко проходил в ВР //] [[УНИАН|Информационное агентство УНИАН]], 07.06.2014&lt;/ref&gt;
[[File:Петр Порошенко.jpg|300px|thumb|Мелитополь қаласында Порошенко, 2014]]
Петро Порошенко өз сөзінде Украинаның президенті ретіндегі басымдықтарын сипаттады

# Украинаның бірлігін сақтау және нығайту, Қырымды қайтару&lt;ref name=&quot;Инаугурационная речь&quot;&gt;[http://news.bigmir.net/ukraine/822312-Inaygyracionnaya-rech-Poroshenko-polnii-tekst Инаугурационная речь Порошенко: полный текст]&lt;/ref&gt;;
# украин тілінің мәртебесін жалғыз мемлекеттік тіл ретінде сақтау, Донбасста орыс тілін еркін пайдалану кепілдігі
# Украина - унитарлық мемлекет;
# Донбасста жергілікті сайлауды өткізу;
# визасыз саяхат және Еуропалық Одаққа мүше болу;
# мерзімінен бұрын парламенттік сайлау;
# Украинаның әскери күштерін нығайту&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://korrespondent.net/ukraine/politics/3375046-hlavnye-tezysy-ynauhuratsyonnoi-rechy-petra-poroshenko|title=Главные тезисы инаугурационной речи Петра Порошенко|date=2014-06-07|publisher=[[Корреспондент.нет]]|accessdate=2014-06-10}}&lt;/ref&gt;.

Гэллап институтының мәліметі бойынша, Порошенконың азаматтары 2015 жылдың желтоқсан айындағы рейтингін қолдайды - 17% (сайланғаннан кейінгі 47% салыстырғанда). Оңтүстікте және шығысқа (7 және 11%) ең аз қолдау көрсетілді, батыста және елдің орталығында (22%) ең үлкен қолдау. Порошенконың сайлануынан бір жыл өткен соң, «Өтпелі демократия» жобасының президенті Брюс Джексон былай деді: «Петро Порошенко, сіз оны ұнатасыз ба, жоқ па, нәтиже жасамайды. Украин үкіметі соншалықты нәзік,&lt;ref&gt;[http://www.gallup.com/poll/187931/ukrainians-disillusioned-leadership.aspx?version=print Julie Ray. Ukrainians Disillusioned With Leadership]&lt;/ref&gt; сондықтан біртұтас және тәуелсіз мемлекетті құру үшін қажетті нәрселерді жасауға әлсіз. 2016 жылдың наурызында «Нью-Йорк Таймс» газетінің редакциясы «Украинаның президенті Петр Порошенко ескі дәуірдің өнімі болып қала берді» деп атап өтті.&lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2016/04/01/opinion/ukraines-unyielding-corruption.html?_r=0 Ukraine’s Unyielding Corruption — The New York Times].&lt;/ref&gt; Оның пікірінше, үйде жемқорлық Халықаралық Валюта Қорынан (ХВҚ) және донорлардан кейінгі қаржылық көмек алу үшін маневр жасауға арналған бөлмені босатуға тырысуда. 2016 жылдың мамыр айында «The Economist» басылымы Украинады «күрделі капитализм» үшін әлемдік рейтингте бесінші орында деп атады&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/business/economics/3679342-Economist-ukrayna-v-lyderakh-po-kumovskomu-kapytalyzmu Economist: Украина — в лидерах по «кумовскому капитализму»]&lt;/ref&gt;.

===Ішкі саясат===
====Децентрализация====
[[File:Normandy format talks in Minsk (February 2015) 03.jpeg|нобай|солға|Норман Төрт және [[Александр Григорьевич Лукашенко|Александр Лукашенко]] [[Минск]]іде, 11 ақпан 2015 жыл]]
2014 жылдың маусым айының ортасында Порошенко басшылықты орталықсыздандыру мақсатында Украинаның Конституциясына түзетулер енгізді.&lt;ref name=&quot;Poro dc Powers&quot;&gt;{{cite news|url=http://en.interfax.com.ua/news/general/209550.html|title=Amendments to Ukraine's Constitution to be tabled in parliament this week - Poroshenko|agency=[[Interfax-Ukraine]]|date=16 June 2014|archivedate=1 July 2014|archiveurl=//web.archive.org/web/20140701043708/http://en.interfax.com.ua/news/general/209550.html}}&lt;/ref&gt; Порошенконың айтуынша (2014 жылғы 16 маусым) бұл өзгерістер «бейбітшілік жоспарының негізгі элементі» болды. Порошенко Украинаның әкімшілік бөлімшесін өзгертуді ұсынды, ол аймақтарды (қазіргі өңірлердің орнына)&lt;ref&gt;{{cite news|agency=[[Interfax-Ukraine]]|url=http://en.interfax.com.ua/news/general/211043.html|title= Poroshenko suggests granting status of regions to Crimea, Kyiv, Sevastopol, creating new political subdivision of 'community'|date=26 June 2014|accessdate=26 June 2014|archiveurl=//web.archive.org/web/20140701043549/http://en.interfax.com.ua/news/general/211043.html|archivedate=1 July 2014}}&lt;/ref&gt;, аудандарды және қауымдастықты қамтуы тиіс. Порошенко сондай-ақ, президенттік өкілдердің лауазымын құруды ұсынды, олар Украина Конституциясының және заңдарының облыстар мен аудандардағы адам құқықтары мен бостандықтарына сәйкес жүзеге асырылуын қадағалайтын болады. «Төтенше немесе соғыс туралы» заңдар болған жағдайда, олар өз аумақтарын «басқарады және ұйымдастырады»&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/2014/07/03/us-ukraine-crisis-defence-idUSKBN0F80CF20140703|title=Ukraine's Poroshenko names new defence chiefs in shake-up|agency=Reuters|archiveurl=//web.archive.org/web/20140703140826/http://www.reuters.com/article/2014/07/03/us-ukraine-crisis-defence-idUSKBN0F80CF20140703|archivedate=3 July 2014|deadurl=no|date=3 July 2014}}&lt;/ref&gt;. Арсений Яценюктің үкіметіндегі басты коалициялық серіктесі Баткивщина бұл жоспарды қарсы алды. Ол губернаторларды сайлауға қарсы сөз сөйледі, өйткені оның пікірінше, бұл «федерализацияға жол бермейді, ол оған жол бермейді»&lt;ref&gt;[http://rian.com.ua/politics/20160203/1004635824.html Порошенко: избрание губернаторов — «прямой шаг» к федерализации]&lt;/ref&gt;.

====Жоғарғы Радасының таратылуы====
[[File:Порошенко, Пётр Алексеевич 0028 Чуприна Вадим А.jpg|нобай|солға|Петро Порошенко Жоғарғы Радада, 2016 жылғы 2 маусым]]
[[2014 жыл]]дың 25 тамызында Порошенко 2014 жылдың 26 қазанында өткен Жоғарғы Радасына (Украина парламенті) мерзімінен бұрын сайлау туралы жариялады. Оның айтуынша,&lt;ref name=PsUE25814&gt;{{cite news|url=https://www.bloomberg.com/news/2014-08-25/ukraine-president-poroshenko-calls-snap-general-election.html|title=Ukraine President Poroshenko Calls Snap General Election|publisher=[[Bloomberg News]] |date=25 August 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=BBCtsP25814&gt;{{cite news|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-28931054|title=Ukraine crisis: President calls snap vote amid fighting|publisher=[[BBC News]]|date=25 August 2014|accessdate=30 August 2014|archivedate=27 August 2014|deadurl=no|archiveurl=//web.archive.org/web/20140827104753/http://www.bbc.com/news/world-europe-28931054}}&lt;/ref&gt; «Раданы [бұрынғы президент] Виктор Януковичтің бекінісін тазарту керек»&lt;ref name=IUEEUZZ&gt;{{cite news|accessdate=30 August 2014|url= http://en.interfax.com.ua/news/general/211079.html|title=Poroshenko hopes early parliamentary elections in Ukraine will take place in October|agency=[[Interfax-Ukraine]]|date=26 June 2014|archivedate=27 October 2014|deadurl=no|archiveurl=//web.archive.org/web/20141027041537/http://en.interfax.com.ua/news/general/211079.html}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=IUEEU&gt;{{cite news|accessdate=30 August 2014|date=19 June 2014 |url=http://en.interfax.com.ua/news/general/210172.html|title=Poroshenko hopes for early parliamentary elections in Ukraine this fall - presidential envoy|agency=[[Interfax-Ukraine]]|archivedate=18 October 2014|deadurl=no|archiveurl=//web.archive.org/web/20141018230314/http://en.interfax.com.ua/news/general/210172.html}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=WPEEU&gt;{{cite news|url=https://www.washingtonpost.com/world/ukrainians-head-to-the-polls-to-elect-a-new-president-except-in-the-restive-east/2014/05/25/2680fad4-e9f7-4118-923e-852b01351b39_story.html|title=In Ukrainian election, chocolate tycoon Poroshenko claims victory|work=[[The Washington Post]]|date=25 May 2014|accessdate=30 August 2014}}&lt;/ref&gt;. Порошенко айтуынша, бұл депутаттар Рада деп аталатын «диктаторлық заңдарға» жауапты. Порошенконың айтуынша, көптеген депутаттар «тікелей демеушілер және жақтастар, немесе&lt;ref name=&quot;renamed Bloc of Petro Poroshenko&quot;&gt;{{cite news|date=27 August 2014|accessdate=30 August 2014|url=http://en.interfax.com.ua/news/general/220240.html|title=Poroshenko wants coalition to be formed before parliamentary elections|agency=[[Interfax-Ukraine]]|archivedate=31 August 2014 |deadurl=no|archiveurl=//web.archive.org/web/20140703140826/http://en.interfax.com.ua/news/general/220240.html}}&lt;br&gt;{{cite news|url=http://en.interfax.com.ua/news/general/220216.html|title=Solidarity Party to be renamed Bloc of Petro Poroshenko – congress|agency=[[Interfax-Ukraine]]|date=27 August 2014|archiveurl=//web.archive.org/web/20140831002633/http://en.interfax.com.ua/news/general/220216.html |archivedate=31 August 2014|deadurl=no}}&lt;/ref&gt;. Поскольку на Украине президент не имеет права быть членом партий&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://en.rian.ru/exsoviet/20100423/158710254.html|title=Ukraine's Party of Regions to choose new leader|agency=[[RIA Novosti]]|date=23 April 2010 |archivedate=17 October 2012|deadurl=no|archiveurl=//web.archive.org/web/20121017165304/http://en.rian.ru/exsoviet/20100423/158710254.html}}&lt;/ref&gt;, кем дегенде, сепаратистік жауынгерлерге рақымшылық жасаған». 2014 жылдың 27 тамызында «Православие Платонщик» блогының партиялық съезінде жаңа атау қабылданды. Президенттің Украинадағы партияларға қатысуға құқығы жоқ болғандықтан, Порошенко блоктың құрметті көшбасшысы болды.

===Декоммунизация===
Порошенко 2014 жылы парламенттік сайлаулардың қорытындысы бойынша Жоғарғы Радасының 96 жылда тұңғыш рет коммунистсіз болмағанын және президенттің айтуы бойынша «халық сотында. УКП өлім жазасына кесілді»'&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко: впервые за 96 лет в парламенте страны не будет коммунистов|publisher=РИА Новости| url=https://ria.ru/20141026/1030244996.html|date=26 октября 2014|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt; деп танылды. Порошенконың 2015 жылғы маусым айында жасаған парламентке берген мәлімдемесінде [[Коммунизм|коммунизмнің]] «басынан шағылысуы» керек екенін айтты&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко потребовал «выветрить коммунизм» из голов украинцев|publisher= Аргументы и Факты| url=http://www.aif.ru/politics/world/poroshenko_potreboval_vyvetrit_kommunizm_iz_golov_ukraincev|date=04/06/2015|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt;.

Елде ол Ленинге ескерткіштерді бұзуды жалғастырды. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде Харьков қаласында Лениннің ескерткіші 20 метрден астам биіктіктен қиратылған кезде (Харьковтың бірнеше тұрғыны ескерткішті қайта қалпына келтіруге шақырды), Порошенко бұл әрекетті айыптай бастады: , Ол ешқашан болған емес, ''[[Владимир Ильич Ленин]]'' тоқтаған жоқ. Украинада қалалар мен көшелер массив болып өзгертілді, ал украин коммунистері қудаланды. Украин президентінің 2016 жылдың мамыр айында жасаған мәлімдемесіне сәйкес,&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко отказался осудить снос памятника Ленину в Харькове|publisher= tass.ru| url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1502441|date=12 ОКТ 2014|author=|date=20 мая 2018|lang=ru}}&lt;/ref&gt; украиналық қалалар [[Сергей Миронович Киров|С.М Киров]], [[Феликс Эдмундович Дзержинский,|Ф.Э. Дзержинский]] немесе Г.И. Петровскийдің есімдерін алып жүруі мүмкін емес. Сол жылдың қараша айында ол коммуникацияның аяқталуын тоқтатуға шақырды, өйткені «бұл Украина ұлттық қауіпсіздік мәселесі»&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко пообещал стереть с карты Украины названия времен СССР и Новороссии|publisher= tass.ru| url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3282396|date=15 МАЯ 2016|author=|date=20 мая 2018|lang=ru}}&lt;/ref&gt;. Біздің большевиктерді жойған миллиондаған және миллиондаған украиндерге моральдық борыш, сондай-ақ болашаққа деген жауапкершілігіміз ». Бірақ, бір жылдан кейін&lt;ref&gt;{{cite news | title=Петр Порошенко призвал завершить процесс декоммунизации на Украине|publisher= .kommersant.ru| url=https://www.kommersant.ru/doc/2987889|date=04/06/2015|author=|date=15.05.2016|lang=ru}}&lt;/ref&gt;, Жоғарғы Радаға жыл сайынғы жолдауында Порошенко «декоммунизация сыныптық өшпенділіктің коммунистік идеологиясына сұранысты жоймады. Оның үстіне, бұл сұраныс әлеуметтік-экономикалық дағдарыстың және байлар мен кедейлер арасындағы стратификацияны тереңдетуге байланысты объективті түрде өсті ».

[[2018 жыл]]дың мамыр айында Порошенко [[Владимир Ильич Ленин|Ленин]]ге 1,5 мыңға жуық ескерткіш жойылғанын, 52 мың шаршы метр мен көше мен мыңға жуық елді мекеннің қайта аталуы туралы жариялады.&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко посчитал, сколько памятников Ленину снесли на Украине|publisher= РИА Новости| url=https://ria.ru/20180520/1520951020.html|date=04/06/2015|author=|date=20 мая 2018|lang=ru}}&lt;/ref&gt; Сол жылы ол Днепр (Петровский атындағы) Днепропетровск облысының қайта атау Жоғарғы Радасының ұсынды және Г.И. Петровский, «Тарих, оны қоқыс шелегі» үшін Порошенконы сәйкес, орны, қызметі туралы әңгімеледі:

{{дәйексөз|Украина картасында Петровскийге орын болмайды. Коммунистік диктатураның көшбасшыларының бірі ғана емес, ол сонымен бірге Голодомордың бірлескен ұйымдастырушысы және орындаушысы, украин халқының геноциді&lt;ref&gt;{{cite news | title=Прощай, СССР: Порошенко продолжает декоммунизацию|publisher= gazeta.ru| url=https://www.gazeta.ru/social/2018/11/21/12067267.shtml|date=04/06/2015|author=Мисник Лидия|date=21.11.2018|lang=ru}}&lt;/ref&gt;.|автор=}}

====Тіл саясаты====
====Орыс және украин тілдері====
Украина Конституциясына сәйкес Украинаның мемлекеттік тілі - украин тілі. 2012 жылы Жоғарғы Рада «Мемлекеттік тіл саясатының негіздері туралы» заң қабылдады, соның арқасында орыс тілі Украинаның бірнеше аймағында аймақтық мәртебеге ие болды. 2014 жылдың ақпанында билік ауысқаннан кейін, оппозицияны қолдаған Жоғарғы Рада осы заңды оның алғашқы әрекеттерінің бірі ретінде жоюға тырысты. туралы Президент Олександр Турчинов Жоғарғы Радасының шешіміне қол қойған жоқ. Заң 2018 жылы Конституциялық Сот шешімімен аяқталды.
[[Сурет:Munich Security Conference 2010 - KM 001 Sigorski.jpg|thumb|right|200px|[[Мюнхен]] қауіпсіздік конференциясында, 2010 ж]]
Билікке келгеннен кейін, Порошенко өз сөзінде «Сіздің аймағыңыздағы ''[[орыс тілі]]н'' еркін пайдалануды» президент ретінде кепілдік беретінін айтты&lt;ref name=&quot;n1&quot;&gt;{{cite news | title=Пётр Порошенко: Вторым языком должен быть английский, а уж никак не русский|publisher=russian.rt.com| url=https://russian.rt.com/article/52749|date=3 октября 2014|author= | lang=ru}}&lt;/ref&gt;. Француздық «Фигаро» газетіне берген сұхбатында ол Жоғарғы Радасының ресейлік аймақтық мәртебесін алып тастау туралы шешімінің қате екенін және «менің сайлау науқанымда мұндай заң ешқашан менің мақұлдауымды қабылдамайтындығын бірнеше рет атап өтті» деп мәлімдеді&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко: решение Рады о лишении русского языка статуса регионального было ошибкой|publisher=tass.ru| url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1285750|date=28 ИЮН 2014|author= | lang=ru}}&lt;/ref&gt;.

[[2016 жыл]]дың 6-шы шілдесінде украин тіліндегі бағдарламаларда және әндерде міндетті түрде күнделікті таратылатын әндердің жалпы көлемінің кем дегенде 35% -ы және әрбір уақыт аралығында таратылатын әндердің жалпы көлемінің кемінде 35% 07:00 және 14:00 және 15: 00-ден 22: 00-ге дейін&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко подписал закон, увеличивающий долю украиноязычных песен в эфире радиостанций| url=https://112.ua/obshchestvo/poroshenko-podpisal-zakon-uvelichivayushhiy-dolyu-ukrainoyazychnyh-pesen-v-efire-radiostanciy-323210.html|date=06.07.2016|author= |publisher=112.ua| lang=ru}}&lt;/ref&gt;. Келесі жылдың 7 маусымында ол теледидардағы тілдік квоталар туралы заңға қол қойды (ұлттық және аймақтық компаниялар үшін украин тілінде кем дегенде 75%, жергілікті теле-радиокомпаниялар үшін 60%, басқа тілдерге, атап айтқанда, Қырым татарларына)&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко подписал закон о языковых квотах на ТВ| url=https://www.bbc.com/ukrainian/news-russian-40175969|date=7 июня 2017|author= |publisher=ВВС| lang=ru}}&lt;/ref&gt;. Нәтижесінде теледидардан және радиодан орыс тілін толықтай өшіру болды. 2018 жылы ұлттық телеарналарда украин тілінің үлесі орта есеппен 92%, ұлттық радиостанцияларда 86%, ал ресейлік мазмұнның тарихи ең аз дегенде 7% төмендейді&lt;ref&gt;{{cite news | title=На Украине доля украинского языка на ТВ достигла 92 %|publisher= tass.ru| url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5967178|date=30 дек 2018|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt;.
[[Сурет:Petro Poroshenko and Donald Trump in the Oval Office, June 2017 (1).jpg|thumb|right|200px|[[Дональд Трамп]] пен кездесуде, 2017 жылғы 20 маусым]]
2017 жылдың қыркүйегінде Петро Порошенко Жоғарғы Радасының қабылдаған ''Білім туралы'' заңға білім беру мекемелеріндегі оқу процесінің тілі ретінде украин құруды тапсырды&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко подписал закон об украинизации образования| url=https://lenta.ru/news/2017/09/25/zakon/|date= 25 сентября 2017|author= |publisher=Лента.Ру| lang=ru}}&lt;/ref&gt;. Заң 2018 жылдың 1 қыркүйегіне дейін оқыған азшылықтардың өкілдері 2010 жылдың 1 қыркүйегіне дейін украин тілінде пәндердің саны біртіндеп көбейе отырып, білімін жалғастырады. Ол мемлекеттік және азшылық тілдерімен (сыныптар арқылы) бірге коммуналдық мекемелерде оқуға құқық берді&lt;ref&gt;{{cite news | title=Рада приняла закон об образовании: в Украине вводится 12-летнее школьное обучение| url=https://www.unian.net/politics/2117276-rada-prinyala-zakon-ob-obrazovanii-v-ukraine-vvoditsya-12-letnee-shkolnoe-obuchenie.html|date= 20.09.2018|author= |publisher=[[УНИАН]]| lang=ru}}&lt;/ref&gt;. Екінші жағынан, бұл заң бір немесе бірнеше пәндерді ағылшын тілінде және ЕО елдерінің басқа тілдерінде оқытуға мүмкіндік береді. ЕКПА-ның қазан пленарлық отырысында Порошенко Украинаның осы заңның тілдік мақаласы бойынша Венеция комиссиясының қорытындыларын назарға алатындығын және оның елі «ұлттық заңнама мен халықаралық міндеттемелер мен стандарттарға сәйкес тілдік құқықтарды дұрыс кепілдендіретінін» мәлімдеді. Комиссия заң ережелерін қарастырып, өнерді сынға алды. 7 және оған ұсыныс берді. Ол ЕО тілдерінде кейбір пәндерді оқыту үшін құқықтық негіз берілсе де, заңда «ЕО-ның ресми тілдері емес&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко пообещал учесть выводы Венецианской комиссии по закону об образовании| url=http://www.rosbalt.ru/world/2017/10/11/1652341.html|date=11 октября 2017|author=|publisher=Информационное агентство «Росбалт»| lang=ru}}&lt;/ref&gt;, әсіресе, орыс тілінде кең таралған мемлекеттік емес тіл ретінде қолданылатын тілдерге арналған шешімдер» жоқ екенін атап өтті. «бұл тілдерге қатысты қолайсыз қарым-қатынас ешқандай жағдайда ақтауға қиын, демек, бұл кемсітушілік мәселесін көтереді» деген тұжырымға келді&lt;ref&gt;{{cite news | title=Венецианская комиссия рекомендовала Киеву исправить закон &quot;Об образовании&quot;| url=https://rg.ru/2017/12/08/venecianskaia-komissiia-rekomendovala-kievu-ispravit-zakon-ob-obrazovanii.html|date= 08.12.2017|author= Иван Беляков|publisher=Российская газета| lang=ru}}&lt;/ref&gt;.

2018 жылы Порошенко украин тілінің онкүндігі (осы жылдан бастап) туралы жарлыққа қол қойды&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко подписал указ об укреплении статуса украинского языка| url=https://ria.ru/world/20180531/1521780633.html|date= 31.05.2018|author= |publisher=РИА Новости| lang=ru}}&lt;/ref&gt;. Келесі жылдың наурыз айында ол Тарас шатқалында, Украина ақыны мен жазушысы [[Тарас Григорьевич Шевченко|Тарас Шевченко]]ның туғанына 205 жыл толуына байланысты, Канивтегі іс-шараға қатысты. Порошенко өзінің сөйлеген сөзінде Украина Украинаның украин тілінің ұстанымын нығайтуды ұзақ жылдар бойы жалғастырып келе жатқан «мәдени іс-әрекеттерден» босатқанын мәлімдеді:

{{дәйексөз|Біз Украинадағы украин тілін сөзбе-сөз құтқару керек болғанда, көптеген жылдар бойы қорлауды болдырмадық. Бүгінде біздің амбицияларымыз одан да жоғары: біздің мәдениетіміз бен тілімізді бүкіл әлем өз сұлулығын және күш-жігерін бағалайтын етіп көрсету.&lt;ref&gt;{{cite news | title=Прощай, СССР: Порошенко продолжает декоммунизацию|publisher= gazeta.ru| url=https://www.gazeta.ru/social/2018/11/21/12067267.shtml|date=04/06/2015|author=Мисник Лидия|date=21.11.2018|lang=ru}}&lt;/ref&gt;.|автор=}}

Сонымен қатар, президент бола отырып, Порошенко жиі өзін орыс тілінде сөйлейтін адам деп атайды&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко: Большинство бойцов АТО - русскоязычные|publisher= Медиа группа «Объектив» | url=http://archive.objectiv.tv/260315/111774.html|date=26 марта 2015 г|author=|lang=ru}}&lt;/ref&gt;. [[2015 жыл]]ы ол былай деді: «АТО аймағында соғысқан біздің жауынгерлердің 61% орыс тілінде сөйлейтінін өзіме келтірдім. ''Мен сияқты. Мен Одесса облысында тудым''&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко назвал себя русскоязычным человеком|publisher=РИА Новости| url=https://ria.ru/20190409/1552496961.html|date=9 апреля 2019 года|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt;, мен орыс тілінде сөйлеймін. Ол 2019 жылы өтетін президенттік сайлау кезінде орыс тілінде сөйлеп, ИКТВ-да сөз сөйлеу еркіндігі бағдарламасына тиісті өтініш жасады. Оның үстіне, 2018 жылы ол украин тілін 1997 жылға дейін сөйлемейтінін және ол өскен тіл ортасын түсіндірді: «Мен Одесса облысында дүниеге келдім, әжем ауылда сяржик болды, мен орыс тілінде барлық уақытта оқыдым»&lt;ref&gt;{{cite news | title=Отвечая на неудобный вопрос, Порошенко забыл украинский язык|publisher= kp.ru| url=https://www.kp.ru/daily/26480/3350364/|date=04/06/2015|author=|date=14.01.16|lang=ru}}&lt;/ref&gt;. Басқа жағдайда, 2016 жылы баспасөз мәслихатының бірінде хатшыдан «әмияныңыз қалай болады?» Деген сұраққа көмек сұрауға тура келді. Ресейлік сенатор А.К. Пушковтың айтуынша, 2019 жылы наурыз айында «Порошенко орыс тілін украин тілінен жақсы біледі» және украиналық ''соншалықты жасырын''&lt;ref&gt;{{cite news | title=Алексей Пушков: Если Порошенко снова станет президентом, это не значит, что он победит Украину|publisher=kp.ru| url=https://www.kp.ru/daily/26958/4012316/|date=26.03.2009| lang=ru}}&lt;/ref&gt;.

Порошенко [[2019 жыл]]ы 25 сәуірде украиндықтардың «ақыл-ойдың тәуелсіздік жолында тағы бір маңызды қадамы» деп аталатын «Украин тілін мемлекеттік тіл ретінде жұмыс істеуін қамтамасыз ету туралы» Заңның Жоғарғы Радасының қабылдауын құптайды: және автоцефалия алу. Украин тілі - біздің халқымыздың, мемлекетіміздің және ұлттың символы », - деп жазды ол өзінің [[Facebook]] парағында&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3955153?from=doc_mail «Веками украинцы пытались добиться права на свой собственный язык». Верховная рада приняла закон о госязыке // «Коммерсантъ» от 25.04.2019]&lt;/ref&gt;.

===Басқа тілдерге қатысты===
Львовқа 2014 жылы жасаған жұмыс сапары кезінде Порошенко «орыс тіліндегі ерекше мәртебе туралы емес, ағылшын тілінің ерекше мәртебесі туралы» емес, «мектептер мен жоғары оқу орындарында оқуға міндетті екінші тіл тек ағылшын тілінде болуы керек және ешбір жағдайда орыс емес. « Кейінгі жылдары ол бірнеше рет ағылшын тілін қолданады. 2015 жылдың қазан айында Порошенко Украинаның екінші жұмыс тілін жасауды ұсынды&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко предложил сделать английский вторым рабочим языком на Украине|publisher=Лента.Ру| url=https://lenta.ru/news/2015/10/15/english/|date=15 октября 2015|author= | lang=ru}}&lt;/ref&gt;. Бір айдан кейін ол Украинаның азаматының ішкі паспортында орыс тіліндегі ақпараттың қайталануына байланысты Украинаның азаматтарының электронды өтінішін қолдап, ағылшын тілінде қайталанатын ақпарат пайда болды&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко: Русский язык в паспортах необходимо заменить на английский|publisher=Комсомольская правда| url=https://www.kp.ru/online/news/2226322/|date=19.11.15|author= ДАРЬЯ ШЕФЕР| lang=ru}}&lt;/ref&gt;. 2017 жылғы 23 сәуірде ағылшын тілінің халықаралық күнінде Порошенко Facebook-дағы украиналық азаматтарды ағылшын тілін үйренуге шақырды: ''Ағылшын тілін білу қазіргі заманғы өркениетті әлеммен бірдей толқын бойында болу, өзін-өзі дамытуға және бірегей білім деңгейіне қол жеткізудің қуатты құралына айналуы тиіс''&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко призвал украинцев учить английский|publisher=Лента.Ру| url=https://lenta.ru/news/2017/04/23/learn_explore/|date= 23 апреля 2017|author= | lang=ru}}&lt;/ref&gt;.

[[2018 жыл]]дың қазан айында ол Запорожье облысындағы кейбір мектептерде [[Болгар тілі|болгар тілін]] енгізу туралы жариялады: ''Сіз көп тіл білетіндіктен, еуропалық өмірге көбірек дайынсыз''&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко: В Запорожье в отдельных классах будут изучать болгарский язык|publisher= 112.ua| url=https://112.ua/obshchestvo/poroshenko-v-zaporozhe-v-otdelnyh-klassah-budut-izuchat-bolgarskiy-yazyk-464942.html|date= 05.10.2018|author= | lang=ru}}&lt;/ref&gt;.

====Ресейге қарсы риторика====
Сонымен бірге Порошенко [[Ресей президенті]] В.В.Путинге бірнеше айып тағылды: [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|Кеңес Одағын]] қалпына келтіру және Украинаны жаулап алу ниеті;&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко обвинил Путина в стремлении вернуть Советский Союз|publisher=Лента.Ру| url=https://lenta.ru/news/2018/05/08/ussr/|date=8 мая 2018|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt; Еуропалық Одақтан шығу ниеті; Украинаны терең және шынайы жек көру, сондай-ақ «Украинаны орыс түстерімен безендіру» ниеті. 2019 жылы наурызда Қырымда болған Путин Украинаның билік органдарымен түсіністікке жету қиын екенін және «ботқа пісіріп, қандай да бір оң нәтижеге қол жеткізу мүмкін емес» деп жауап бергенде,&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко обвинил Путина в желании «разукрасить Украину в русские цвета»|publisher=rbc| url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/58a75f939a7947d8b7ee4d86|date=18 ФЕВ 2017|author=Анна Трунина| lang=ru}}&lt;/ref&gt; Порошенко:&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко обвинил Путина в попытке ослабить ЕС|publisher=rbc| url=https://www.rbc.ru/politics/25/01/2017/5888bc5c9a79471d4e561f9e|date=25 ЯНВ 2017|author=Анастасия Юдицкая| lang=ru}}&lt;/ref&gt; «біреудің қолы жетпейтініне байланысты. біреу ''«ботқа пісірмейді», мен ботқаны жеп,&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко обвинил Путина в стремлении вернуть Советский Союз|publisher=Лента.Ру| url=https://lenta.ru/news/2018/05/08/ussr/|date=8 мая 2018|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt; тамақ ішпеймін, балық аулауға бармаймын »''деп ант қабылдады және Ресейге қарсы санкцияларды күшейтемін деп қорқытты.&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко отказался &quot;варить кашу&quot; с Путиным|publisher=РИА Новости| url=https://ria.ru/20190319/1551912293.html|date=| lang=ru}}&lt;/ref&gt; Украина президентінің мәлімдемесіне түсінік бере отырып,&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко обвинил Путина в попытке ослабить ЕС|publisher=rbc| url=https://www.rbc.ru/politics/25/01/2017/5888bc5c9a79471d4e561f9e|date=25 ЯНВ 2017|author=Анастасия Юдицкая| lang=ru}}&lt;/ref ресейлік сенатор [[Алексей Константинович Пушков|А.К.Пушков]] «ботқаның кез келген түрін пісіру» құқығынан айырылуы мүмкін деді&lt;ref&gt;{{cite news | title=Пушков высмеял отказ Порошенко &quot;варить кашу&quot; с Путиным|publisher=РИА Новости| url=https://ria.ru/20190319/1551937869.html|date=| lang=ru}}&lt;/ref&gt;.

2017 жылдың мамырында Порошенко Путиннің Анна ханшайым туралы [[Ресей-Франция қатынастары|ресей-француз қарым-қатынастарының]] тарихы туралы айтқан сөзіне жауап бере отырып, [[Ярослав Владимирович Мудрый|Ярослав Мудрый]]ды «Данышпан ескі украин князі» деп атаған жоқ, сонымен қатар ''«Путин бүкіл Еуропаның көз алдында Ресей тарихына [[Анна Ярославна]]ны ұрлап әкетуге тырысты. »''&lt;ref&gt;{{cite news | title=Дележ Ярославны|publisher= Газета.Ру| url=https://www.gazeta.ru/social/2017/05/30/10699775.shtml#page1|date=30.05.2017|author=Рафаэль Фахрутдинов| lang=ru}}&lt;/ref&gt;. Бір айдан аз уақыт өткен соң, [[Париж]]де украин диаспорасымен кездесуінде Порошенко орыстарға өздерінің тарихын ұрлауға жол бермейтіндіктерін және ''«енді бүкіл әлем Аннаны Анна Киевская және Франция мен Украина арасындағы серіктестіктің нышаны ретінде білетінін» мәлімдеді. Желтоқсан айында ол «[[Русская Правда]]»'' тоқталып, бұл Ресейдің тарихына ешқандай қатысы жоқ деді,&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко заявил, что весь мир будет знать Анну Ярославну как Анну Киевскую|publisher= РИА Новости| url=https://ria.ru/world/20170626/1497333820.html|date=26.06.2017|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt; өйткені «Ресей ол кезде болмаған». Сонымен бірге, Порошенко украин прокуратурасы үшін жаңа символизмді мақұлдады, оның элементтерінің бірі - қылыштың қайнар көзі, оның айтуынша,&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко заявил, что &quot;Русская правда&quot; не имеет отношения к России|publisher= Вести.Ру| url=https://www.vesti.ru/doc.html?id=2960765|date=1 декабря 2017|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt; «Украинадағы ең көне сот төрелігінің бірі -» Орыс ақиқаты «Ярослав даналығы»&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко ввел новую символику для Генпрокуратуры|publisher=  Интерфакс-Украина| url=https://interfax.com.ua/news/general/466276.html|date=01.12.2017|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt;.

===Ядролық қару===
[[Сурет:Petro Poroshenko Senate of Poland.jpg|thumb|right|200px|2009 жылдың қарашасында [[Польша Сенаты]]нда]]
2014 жылдың 13 желтоқсанында Порошенко Украинаның тағы да ядролық энергетикаға айналуын қаламайтынын айтты&lt;ref&gt;[http://en.interfax.com.ua/news/economic/239730.html Ukraine has no ambitions to become nuclear power again — Poroshenko], [[Interfax-Ukraine]] (13 December 2014)&lt;/ref&gt;.

===УАП қатынасы===
[[File:Тернопіль - Візит Петра Порошенка - 15043059.jpg|thumb|Порошенко және Тернопольдегі [[Степан Андреевич Бандера|Степану Бандере]] ескерткіші]]
2014 жылдың 25 қыркүйегінде Киевтегі баспасөз мәслихатында Порошенко мемлекеттік деңгейде Украина қорғаушылар армиясының сарбаздарының мәртебесі туралы Украинаның қорғаушылары ретінде шешім қабылдауға келісті.&lt;ref&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/poroshenko-hochet-reshit-vopros-o-statuse-voinov-upa-kak-zaschitnikov-ukrainy-154239_.html Порошенко хочет решить вопрос о статусе воинов УПА как защитников Украины — zn.ua].&lt;/ref&gt; Порошенко УАП туралы бұрынғы сұрақ елге бөлініп, күн тәртібіне қойылмағанын еске салды. 2014 жылдың 14 қазанында Порошенконың УКА және Украин казактары күнін құрайтын ең қасиетті Теотоконы қорғау туралы мерейтойлық қаулысы Украина қорғаушылары күнін атап өтіп, жыл сайын атап өтілетін мемлекеттік мереке деп жарияланды. Отан «) жойылды&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/poroshenko-otmenil-23-fevralya-i-ustanovil-na-segodnya-den-zaschitnika-ukrainy-391454.html Президент Украины отменил 23 февраля и установил на 14 октября День защитника Украины]&lt;/ref&gt;.

[[2015 жыл]]дың [[15 мамыр]]ында Порошенко «Украинаның тәуелсіздігіне арналған жауынгерлердің құқықтық мәртебесі және XX ғасырдағы тәуелсіздігі үшін» заңына қол қойды, оған сәйкес УАП сарбаздарына «Украинаның тәуелсіздігі үшін күресуші» мәртебесі берілді&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/Poroshenko-podpisal-paket-zakonov-o-dekommunizacii-81056.html Порошенко подписал пакет законов о декоммунизации / Гордон].&lt;/ref&gt;.

===Донбасстағы жанжалдарды шешу===
[[File:Poroschenko Merkel and Biden Security Conference February 2015.jpg|thumb|51 Қауіпсіздік Конференциясы Мюнхен 2015]]
[[File:T-80BV 2S3 Poroshenko Ukrainian Armed Forces.jpg|thumb|Порошенко сарбаздармен, 2016]]
Порошенконың Украинаның ресми өкілі ретінде тағайындалған Кучмаға қол қойғанына қарамастан&lt;ref&gt;[http://www.president.gov.ua/documents/9532014-rp-17449 РОЗПОРЯДЖЕННЯ ПРЕЗИДЕНТА УКРАЇНИ № 953/2014-рп Про уповноваження Л.Кучми на участь у Тристоронній контактній групі з мирного врегулювання ситуації в Донецькій і Луганській областях]&lt;/ref&gt;, Донбасстағы бейбіт реттеу жөніндегі Минск келісімімен Порошенко кейіннен осы келісімдерде жазылған пікірлерге қарама-қайшы болып саналатын мәлімдеме жасап, шешім қабылдады. Кейін Порошенко соғыс Украина Донбасс пен Қырымға қайта оралғанда ғана аяқталады деп мәлімдеді. [[Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесі|БҰҰ]] Қауіпсіздік Кеңесінің S / RES / 2202 қарарымен бекітілген Минск келісім-шарттарын орындау жөніндегі шаралар пакетіне сәйкес, Украинаның Украинаның өкілеттігі жоқ Донбасстың аймақтарымен рақымшылық жасау және әлеуметтік-экономикалық байланыстарды қалпына келтіру қажет. Сондай-ақ, Донецк және Луганск облыстарының бақылаусыз аймақтарының өкілдерімен келісе отырып, Украина билігі осы салаларда жергілікті сайлау өткізу туралы заң қабылдауға, сондай-ақ Конституцияға түзетулермен және осы аумақтардың ерекше мәртебесі туралы заңның қабылдануымен терең саяси реформа жүргізуге тиіс. Шарттар пакетіне сәйкес, осы ережелерді орындау тек Украинаға өзін-өзі жариялаған [[Донецк Халық Республикасы|ДХР]] мен [[Луганск Халық Республикасы|ЛХР]] пен Ресей арасындағы шекараны бақылауды бастауға мүмкіндік береді: құжатқа сәйкес (9-тармақ) бұл бағдарлама жергілікті сайлаудан кейінгі бірінші күні басталуы керек және кейін реттеу. Порошенконың басшылығымен украиндық тарап бұл жағдайды мүлдем елеусіз қалдырады: ол өз міндеттерін орындамай, шекараны бақылауға беруді талап етеді&lt;ref&gt;[https://www.azattyq.org/a/26694145.html Порошенко Донбасс туралы жарлыққа қол қойды.] РИА Новости, 29/VII/2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/news/2015/07/29/n_7418985.shtml Порошенко готов обсуждать особый статус Донбасса после установления контроля над границей.] Газета РУ, 29/VII/2015&lt;/ref&gt;. Донбасстың бақылаусыз бөлігінде де сайлау үшін Порошенко шекарадағы бақылауды Минск келісімдеріне тікелей қайшы келетін украиналық қарулы күштерге беруді талап етті. Сонымен қатар, оның күш-жігерінің арқасында осы заңдарға сәйкес, қолданыстағы келісімдерге қайшы келетін, Украина заңдары бойынша сайлаудан кейін ғана күшіне енетін осы аумақтардағы жергілікті өзін-өзі басқарудың уақытша тәртібі туралы заңға түзетулер енгізілді. Сонымен қатар, украин президенті Донбасстың белгілі бір аудандары бойынша шаралар кешені белгілеген арнайы мәртебені алу мүмкіндігін жоққа шығарады&lt;ref&gt;[http://www.novayagazeta.ru/politics/67977.html Кто срывает Минские соглашения?] Новая газета, 7/IV/2015 — «Однако, согласно договоренностям лидеров стран „нормандской четверки“, достигнутым в Минске 12 февраля, последовательность иная: восстановление полного контроля над государственной границей должно начаться в первый день после местных выборов и завершиться „после всеобъемлющего политического урегулирования (местные выборы в отдельных районах Донецкой и Луганской областей на основании Закона Украины и конституционной реформы) к концу 2015 года“. Таким образом, заявление украинского президента нарушает хронологию, предписанную Минскими договоренностями. Кроме того, в Минских договоренностях пункт о выводе всех иностранных вооруженных формирований значится обязательным, но не увязан с выборами»&lt;/ref&gt;, сондай-ақ шекараға бақылауды беру арқылы шекаралас аймақтардан экономикалық қысымға жол бермеу мүмкіндігін байланыстырады. Дегенмен, Петро Порошенко ақ Минскі келісімдерінің Украинаға әкелетінін атап өтті: оның тұрғысынан олар «қорғаныс қабілетін нығайтуға» уақыт берді.&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20150828/1212739605.html Порошенко: федерализации или особых статусов на Украине не будет] РИА Новости, 28/VIII/2015&lt;/ref&gt;, а возможность снятия с отколовшихся районов экономической блокады тоже увязывает с передачей контроля над границей. Тем не менее, Пётр Порошенко отмечает и пользу, которую принесели Украине Минские соглашения: с его точки зрения, они дали ей время для «укрепления обороноспособности»&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20150822/1200859200.html Порошенко: «Минск-2» дал Украине время для укрепления обороны.] РИА Новости, 22/VIII/2015&lt;/ref&gt;

===Сөз бостандығы===
2017 жылдың мамыр айында Порошенконың Ресейлік БАҚ пен Интернет-ресурстарға ([[ВКонтакте]], [[Одноклассники]], [[Яндекс]] және [[Mail.ru]]) қарсы санкцияларын енгізу Human Rights Watch халықаралық ұйымы тарапынан «Украинадағы сөз бостандығына қатаң соққы» . «Бұл сөз бостандығы мен баспасөз бостандығы қағидаттарына қайшы келетін цензураның нысаны»,&lt;ref&gt;[https://www.hrw.org/news/2017/05/16/ukraine-revoke-ban-dozens-russian-web-companies Ukraine: Revoke Ban on Dozens of Russian Web Companies | Human Rights Watch&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://regnum.ru/news/polit/2276033.html Указ Порошенко назвали «страшным ударом» по свободе слова на Украине — ИА REGNUM&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt; - деді Халықаралық журналистер федерациясының президенті Филип Лерут&lt;ref&gt;[https://ria.ru/world/20170516/1494427543.html В Международной федерации журналистов назвали санкции Киева формой цензуры — РИА Новости, 16.05.2017&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;.

===Дін===
[[2018 жыл]]ғы 17 сәуірде парламент фракциясының басшыларымен кездесуде Петр Порошенко Киев Патриархатының (УОК-KP) украин православиелік шіркеуінің иерархтары мен Украинаның Автоцефалиялық православиелік шіркеуі Православиелік шіркеудің автоцефалиясына өтінішпен ресми түрде Экуменической Патриархы Бартоломейге бет бұруға шешім қабылдады [[Украина]]да осы өтінішті қолдауға парламентке сұрақ қойыңыз&lt;ref name=&quot;unian.net&quot;&gt;[https://www.unian.net/politics/10098308-sobytiya-nedeli-versiya-chitateley-unian-reyting-poroshenko-ushel-na-dno-cerkovnyy-vopros-i-maydan-v-armenii.html Источник: События недели: версия читателей УНИАН — рейтинг Порошенко ушёл на дно, церковный вопрос и Майдан в Армении]&lt;/ref&gt;.

2018 жылғы 19 сәуірде Жоғарғы Рада Петро Порошенконың экумениялық патриархқа Украинаның православиелік шіркеуінің автоцефалиясына көмек көрсету туралы үндеуін қолдау туралы шешім қабылдады. Осыдан кейін Петро Порошенко біздің [[Facebook]] парағымызда Екінші Патриархаттың Қасиетті және Қасиетті Синодына украин православ шіркеуіне автоцефалия беру үшін қажетті процедуралардың басталғаны туралы хабарлады&lt;ref name=&quot;ukrinform.ru&quot;&gt;[https://www.ukrinform.ru/rubric-polytics/2444849-avtokefalia-upc-udalit-rudimenty-russkogo-mira-v-ukraine-porosenko.html Источник: Автокефалия УПЦ удалит рудименты «русского мира» в Украине — Порошенко]&lt;/ref&gt;.

[[2018 жыл]]ғы [[19 сәуір]]де Мәскеу уақыты бойынша 11 сағат 32 минутта Петро Порошенконы Жоғарғы Рададағы сөйлеген сөзінде ЮНИА «Укринформ» ресми сайтында айтылды:

{{quotation|—Көптен күткен томдар Украинадағы діни бостандықты одан әрі нығайтады және конфессияаралық бейбітшілікті нығайтады, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын нығайтады, олар біртұтас бола алады және сөз жүзінде канондық және болжанбайтын каноникалық емес деп саналады. Мұндай тәуелсіздік біздің тәуелсіздігімізді нығайтады. Ол осы саяси жобаның рудименттерін жойып, «Орыс әлемі» деп атайды және ол Орыс Православие шіркеуінің иерархтары ойлап тапқан. Кейінірек [[Ресей|Ресей Федерациясының]] секулярлық билігі Украина үшін қауіпті саяси ересьді алды&lt;ref name=&quot;ukrinform.ru&quot;&gt;[https://www.ukrinform.ru/rubric-polytics/2444849-avtokefalia-upc-udalit-rudimenty-russkogo-mira-v-ukraine-porosenko.html Источник: Автокефалия УПЦ удалит рудименты «русского мира» в Украине — Порошенко]&lt;/ref&gt;.|}}

Петро Порошенконың айтуы бойынша, «Томас» тек «Православие салтанаты» ғана емес, сонымен қатар тарихи әділеттілікті терең қалпына келтіру актісі болады:

{{quotation|—«[[Ыстанбұл|Царьградадан]] біздің христиан дінінің нұры біздің батыл жерімізге әсер етті. Кейінірек біз оны Залеспен бөліскен болатынбыз, мұнда көне Князьдіктің князьдері [[Мәскеу]]ді негізсіз қалады».|}}

2018 жылы 19 сәуірде Жоғарғы Радада сөйлеген сөзінде Петро Порошенко біртұтас украин православиелік шіркеуі православиелік әлемдегі ең ірі бола алатындығын білдірді, сонымен бірге, оның Питердің бұрынғы Патриархы Бартоломеймен жақында кездесуі бірінші емес екенін атап өтті:

{{quotation|—«... Барлық осы жылдар жаһандық тағына отырып шетелдік көз диалог көрінбейтін жалғастырды ...»|}}

2018 жылғы 23 сәуірде Мәскеу уақыты бойынша 23 сағат 41 минутта Петро Порошенконың пікірлері ЮНИА «Укринформ» ресми сайтында орналастырылды, ол ол Жоғарғы Радада дауыс беру туралы ICTV бойынша сөйлеген сөз бостандығы туралы хабар тарату барысында атап өтілді Президент Патриархатқа Украинаның православиелік шіркеуіне автоцефалия беру туралы өтінішпен:

«Біз адамдар атынан халықтың атынан сайлауға тиіспіз, өйткені президент пен парламент халық сайлайды. Сондықтан президент пен парламенттен - парламенттен, саяси күштердің басым көпшілігін билік пен оппозициядан біріктіретін шағымы болғаны маңызды болды. Шын мәнінде, тек бір саяси күш, «бесінші бағана» бола отырып, қарсы тұрды.&lt;ref&gt;[https://www.ukrinform.ru/rubric-polytics/2447560-avtokefalia-dla-upc-prezident-skazal-kto-v-vr-povel-seba-kak-pataa-kolonna.html Источник: Автокефалия для УПЦ: Президент сказал, кто в ВР повёл себя как пятая колонна]&lt;/ref&gt;

===Сыртқы саясат===
[[File:Obama - Poroshenko.jpg|нобай|солға|Порошенко мен [[АҚШ президенті]] [[Барак Обама]], 7 маусым 2014 жыл.]]
Президенттің үшінші жылында (инаугурация 2014 жылғы 7 маусымда болған) 2016-2017 жылдары Порошенко 225 кездесу, 79 телефон сөйлесу өткізді, сондай-ақ шет мемлекеттердің өкілдерімен 38 іс-шараға қатысты (АҚШ өкілдерімен 37 байланыс, 26-ы - Германия) және халықаралық ұйымдармен (44 Еуропалық Одақпен байланыс, 14 НАТО-мен)&lt;ref&gt;{{cite news | title=Стало известно, сколько поездок и встреч совершил Порошенко за год|publisher=«Слово и Дело»| url=https://ru.slovoidilo.ua/2017/06/06/infografika/politika/stalo-izvestno-skolko-poezdok-i-vstrech-sovershil-poroshenko-god|date=6 июня 2017|author= | lang=ru}}&lt;/ref&gt;.

====Ресей====
[[File:Ukraine – NATO Commission chaired by Petro Poroshenko (2017-07-10) 41.jpg|thumb|Порошенко мен НАТО Бас хатшысы [[Йенс Столтенберг]]]]
2014 жылдың маусым айында Порошенко Ресеймен әскери салада ынтымақтастық орнатуға тыйым салды.

26 маусым, 2014 Порошенко, ЕКПА айтқанда, Ресей Қырымда бас тарту емес, егер Ресеймен екіжақты қарым-қатынастар, нормаланған болуы мүмкін емес екенін айтты. Ресей Сыртқы істер министрі [[Сергей Викторович Лавров|Сергей Лавров]] Украинаның шығысындағы жағдайды «ультиматум» деп шешу үшін Президентдің бейбітшілік жоспарын атады&lt;ref&gt;{{cite news|url= http://en.interfax.com.ua/news/general/211091.html|title=Ukraine cannot normalize relations with Russia without return of Crimea, says Poroshenko|agency=[[Interfax-Ukraine]]|date=26 June 2014|accessdate=26 June 2014|archivedate=27 June 2014|archiveurl=//web.archive.org/web/20140627221848/http://en.interfax.com.ua/news/general/211091.html}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Plan B&quot;&gt;&quot;{{cite news|url=http://www.aljazeerah.info/News/2014/June/22%20n/Poroshenko%20Warns%20of%20Detailed%20Plan%20B%20If%20Ukraine%20Ceasefire%20Fails,%20Gets%20Limited%20Support%20from%20Putin,%20June%2022,%202014.htm|title=Poroshenko warns of ‘detailed Plan B’ if Ukraine ceasefire fails|publisher=[[Al Jazeera]]|date=22 June 2014|deadurl=no|archivedate=1 July 2014|archiveurl=//web.archive.org/web/20140701211805/http://www.aljazeerah.info/News/2014/June/22%20n/Poroshenko%20Warns%20of%20Detailed%20Plan%20B%20If%20Ukraine%20Ceasefire%20Fails,%20Gets%20Limited%20Support%20from%20Putin,%20June%2022,%202014.htm}}&lt;/ref&gt;.

2014 жылғы 26 тамызда Порошенко Ресей Федерациясының Президенті [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]]мен [[Минск]]іде кездесті, онда Путин Украинаны шабуылдарды күшейтуге шақырды. Порошенко «ресейлік қаруды боевиктерге беруді тоқтату» сұранысына жауап берді. Оның айтуынша, оның елі саяси ымыраға келіп, шығыс Украинаның орыс тілінде сөйлейтін адамдарының мүдделерін ескеруге уәде берді&lt;ref name=&quot;PutinPoroshenko&quot;&gt;{{cite news|title=Eastern Ukraine tensions figure in Putin and Poroshenko talks|url=http://www.moscownews.net/index.php/sid/225119533|date=26 August 2014|accessdate=28 August 2014|publisher=Moscow News|deadurl=no|archivedate=3 September 2014|archiveurl=//web.archive.org/web/20140903063542/http://www.moscownews.net/index.php/sid/225119533}}&lt;/ref&gt;.

2015 жылғы 20 ақпанда П.А.Порошенко 25 қаңтарда «Ресей Федерациясының қолдауымен Ресейдің қауіп-қатеріне және терроризмнің көріністеріне қарсы іс-қимыл туралы шұғыл шаралар туралы» ҚІЖК-нің шешімдерін қабылдауға қаулы қабылдады. Екі жыл өткен соң,&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко подписал указ о противодействии «российской угрозе»|publisher= РИА Новости| url=https://ria.ru/world/20150220/1048855862.html|date=20.02.2015|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt; 2018 жылдың 9 ақпанында ол «Ресей Федерациясының ақпараттық агрессиясына қарсы тұрудың қосымша шаралары туралы» жарлыққа қол қойды&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко подписал указ о противодействии «информационной агрессии» России|publisher= РИА Новости| url=https://ria.ru/world/20180209/1514347596.html|date=09.02.2018|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt;.

Украина Ресейге қарсы санкциялар енгізді. Өзінің жарлығымен П.Порошенко бірқатар ресейлік ақпараттық агенттіктердің,&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко подписал указ о санкциях в отношении руководителей ряда российских СМИ|publisher= Тасс| url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3320543|date=27 МАЯ 2016|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt; телеарналардың және интернет-басылымдардың басшыларына жеке санкциялар енгізді. [[2019 жыл]]ғы [[20 наурыз]]да Порошенко Ұлттық Қауіпсіздік және Қорғаныс Кеңесінің 19 наурыздағы Ресейге қарсы қосымша жеке санкциялар туралы шешімін бекітті,&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко подписал указ о дополнительных санкциях против России|publisher= iz.ru| url=https://iz.ru/858688/2019-03-20/poroshenko-podpisal-ukaz-o-dopolnitelnykh-sanktciiakh-protiv-rossii|date=20 марта 2019|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt; бұл 294 заңды тұлғаға және 848 адамға, оның ішінде Ресей Федерациясы Мемлекеттік Думасының төрағасы В.Володинге қатысты&lt;ref&gt;{{cite news | title=Власти Украины ввели санкции против Володина|publisher= tass.ru| url=https://tass.ru/politika/6241754|date=21 марта 2019|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt;.

[[2018 жыл]]ғы 28 тамызда Порошенко Сыртқы істер министрлігіне Ресеймен достық, ынтымақтастық және серіктестік туралы шартты бұзуға дайындалуды тапсырды және 17 қыркүйекте ол Ұлттық қауіпсіздік кеңесінің 6 қыркүйек келісімшартты бұзу туралы шешімін бекітті. Біраз уақыттан кейін, қарашада Керчь шатқалында қарулы шабуыл болды, Ресей Федерациясы Қарулы Күштері мен Ресей ФСБ Шекара қызметінің жағалау қорғау кемелері борты арқылы өтуге тырысқан украиналық кемелерді ұстады. Осы оқиғаның аясында Порошенко 3 желтоқсанда парламентке осы Келісімді бұзу туралы заң жобасын ұсынды және Жоғарғы Рада мақұлдағаннан кейін 10 желтоқсан күні 2019 жылғы 1 сәуірден бастап «Ресей Федерациясы мен Украина арасындағы достық, ынтымақтастық және серіктестік туралы шартты» бұзу туралы заңға қол қойды. , бұл қадамды ''[[Отаршылдық|отарлық]] одақпен соңғы үзіліс және Еуропаға бағыт беру'' деп қарауды ұсынды.

2018 жылғы 7 қарашада Порошенко Украина парламентінің 18 қазанда қабылдаған заңға қол қойды, оған сәйкес Украинаның Қылмыстық кодексі жаңа бап (332-бап «Мемлекеттік шекараны заңсыз өткізу»)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3725928 |title=Порошенко поручил МИДу подготовиться к разрыву договора о дружбе с Россией |date=2018-08-28 |lang=ru |accessdate=2018-09-17}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ria.ru/world/20180828/1527396196.html На Украине назвали сроки уведомления России о разрыве договора о дружбе]&lt;/ref&gt; енгізді,&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Порошенко прекратил договор о дружбе между Украиной и Россией|url=https://www.interfax.ru/world/629536|work=Interfax.ru|date=2018-09-17|accessdate=2018-09-17|language=ru-RU}}&lt;/ref&gt; оған сәйкес «агрессорды мемлекет немесе басқа азаматтардың азаматтығы агрессорлық мемлекеттің мүдделері «заңсыз украиналық шекарадан өту үшін қылмыстық қудалауға ұшырайды.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Порошенко внес в Раду проект о расторжении договора о дружбе с Россией|url=https://rg.ru/2018/12/03/poroshenko-vnes-v-radu-proekt-o-rastorzhenii-dogovora-o-druzhbe-s-rossiej.html|work=Интернет-портал «Российской газеты»|author=Когалов Юрий|date=03.12.2018|language=ru-RU}}&lt;/ref&gt; Ресей Мемлекеттік Думасының сыртқы істер жөніндегі комитеті төрағасының орынбасары А.В.Чепа бұл қадамды «Ресейдің азаматтарына және Донбассқа, Луганске және Қырымға баратын басқа елдердің азаматтарына қарсы бағытталған»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://rg.ru/2018/11/07/poroshenko-podpisal-zakon-o-nakazanii-rossiian-za-narushenie-granicy.html |title=Порошенко подписал закон о наказании россиян за нарушение границы|publisher= Российская газета|date=07.11.2018 |lang=ru |author=Юрий Когалов}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;b1&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.gazeta.ru/politics/2018/11/07_a_12050299.shtml?updated |title=Запретные зоны: Украина будет сажать россиян|publisher= gazeta.ru|date=07.11.2018 |lang=ru |author=Лидия Мисник}}&lt;/ref&gt; арандатушылық деп сипаттады&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Порошенко внес в Раду проект о расторжении договора о дружбе с Россией|url=https://lenta.ru/news/2018/12/10/zakon/|work=lenta.ru|date=10 декабря 2018|language=ru-RU}}&lt;/ref&gt;.

===Ресеймен әскери-техникалық ынтымақтастықты тоқтату===
2014 жылғы 16 маусымда инаугурациядан бірнеше күн өткен соң, Порошенко Ресей президенті сайлауына дейін тоқтатылған әскери-өнеркәсіптік кешенде Ресеймен ынтымақтастықты тоқтатты, ал 27 тамызда Ұлттық қауіпсіздік пен қорғаныс кеңесі әскери мақсаттағы тауарларды экспорттауды және Ресейге қосарланған қолдануды бұйырды. Президент осы тауарларды экспорттауға тыйым салу бойынша шаралар қабылдауды тапсырды.&lt;ref name=&quot;t1&quot;&gt;{{cite news | title=Какие договоры с Россией разорвала Украина|publisher= Тасс| url=https://tass.ru/info/5571791|date=17 СЕН|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt; 2015 жылғы 8 маусымда Порошенко Ресеймен әскери ынтымақтастық туралы, әскери барлау, әскери мемлекетаралық тасымалдауды ұйымдастыру және олар үшін елді мекендер туралы келісімдердің күшін жою туралы заңға қол қойды.&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко подписал законы о денонсации военного сотрудничества с РФ|publisher= РИА Новости| url=https://ria.ru/world/20150608/1068860097.html|date=08.06.2015|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt;

Бұған дейін Украинаның әскери-өнеркәсіптік кешені орыс тілімен тығыз байланысты. Украинада КСРО ыдырағаннан кейін көптеген қорғаныс кәсіпорындары қалады (мысалы, КСРО-ның зымыран және авиациялық салаларының кәсіпорындары мен конструкторлық бюроларының үштен біріне жуық ел алады)&lt;ref name=&quot;t0&quot;&gt;{{cite news | title=Военно-техническое сотрудничество Украины и России. Досье|publisher= Тасс| url=https://tass.ru/info/1266442|date=19 ИЮН 2014|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt;. 2015 жылға дейін авиация өнеркәсібінде Ресей еліміздің басты әріптестерінің бірі болды, ал украиндық ұшақтар ресейлік компоненттердің жартысы болды. Ресеймен ынтымақтастық байланыстарының нашарлауы нәтижесінде украиналық концерн [[Антонов]] Ресей-Украина бірлескен кәсіпорнынан шығарылды. 2016 жылы концерннің кәсіпорындарын «Укроборонпромның» құрамына кіргізуіне байланысты билік Антоновты жою туралы шешім қабылдады. Содан кейін, «Укроборонпром» концернінің құрамдас бөлігі ретінде Антоновтың авиакомпаниясы американдық «Boeing» компаниясымен Порошенко қолдау көрсеткен компоненттерді жеткізу туралы келісімге келді&lt;ref&gt;{{cite news | title=Украина ликвидирует концерн &quot;Антонов&quot; в течение двух месяцев|publisher= РИА Новости | url=https://ria.ru/world/20170726/1499161044.html|date=26.07.2017|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt;, мұндай келісімдер Украинаның Ресейден авиациялық тәуелсіздік кепілі болатынын ескертті.&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко назвал поставки Boeing залогом авиационной независимости Украины|publisher=iz.ru | url=https://iz.ru/769373/2018-07-21/poroshenko-nazval-postavki-boeing-zalogom-aviatcionnoi-nezavisimosti-ukrainy|date=21 июля 2018|author=| lang=ru}}&lt;/ref&gt;

===2019 Президенттік сайлау===
[[Сурет:Debates of Petro Poroshenko and Vladimir Zelensky (2019-04-19) 11.jpg|thumb|&lt;center&gt;Володимир Зеленський мен пікірталас. ҰСК «[[Олимпиада стадионы (Киев)|Олимпиялық]]» 2019 жылғы 19 сәуір]]
2019 жылғы 29 қаңтарда Порошенко президенттікке өз кандидатурасын өздігінен ұсынған кандидат ретінде ұсынды. ЕҚЫҰ-ның ресейлік байқаушылары алдын-ала сайлауға қатысуға тыйым салынды:&lt;ref&gt;[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/6054322 Порошенко выдвинул свою кандидатуру для участия в президентских выборах]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://gordonua.com/news/politics/petr-poroshenko-obyavil-o-vydvizhenii-kandidatury-na-vybory-697861.html Порошенко объявил о намерении баллотироваться на второй срок]&lt;/ref&gt; 26 ақпанда Порошенко «Агрессорды мемлекет» немесе «шабуылшы мемлекет» азаматы немесе осы мемлекеттің ұсынған басқа тұлғалары президенттік сайлау үшін байқаушы бола алмайтын Жоғарғы Рада туралы 7 ақпанда қабылданған заңға қол қойды. парламенттік немесе жергілікті сайлау&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко подписал закон о запрете гражданам РФ быть наблюдателями ОБСЕ на выборах в марте|publisher=tass.ru| url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/6159385|date=2019 26 ФЕВ|author= | lang=ru}}&lt;/ref&gt;.

Сонымен қатар, Ресей президенті Путиннің негізгі бәсекелесі бірнеше рет жарияланды. Порошенко өз кандидатурасын ұсынған кезде, қонақтар оны босатпас бұрын, Порошенко мен Путинмен плакаттар мен «Порошенко немесе Путин» деп жазылған плакаттың бірінде бейнежазбаны көре алды&lt;ref name=&quot;r8&quot;&gt;{{cite news | title=Захарова пошутила над предвыборным плакатом Порошенко с Путиным|publisher=РИА Новости| url=https://ria.ru/20190129/1550090597.html#gref|date=29 января 2019 года|author= | lang=ru}}&lt;/ref&gt;. Осыған байланысты Ресей Сыртқы істер министрлігінің ресми өкілі Мария Захарова [[Facebook]]-де «Путин Украинадағы Украина орнына Порошенко таңдауға болатынын біледі» деген сұраққа ғана жауап берді.&lt;ref&gt;{{cite news | title=Порошенко о выборах президента Украины: мой единственный оппонент - Путин|publisher=Московский Комсомолец| url=https://www.mk.ru/politics/2019/03/27/poroshenko-moy-opponent-putin.html|date=27.03.2019|author= | lang=ru}}&lt;/ref&gt; Содан кейін наурыз айында болған ICTV телеарнасында «Сөйлейтін сөз бостандығы» бағдарламасын тарату кезінде Порошенко [[Ресей президенті]] Путинді сайлауда жалғыз қарсылас деп атады. Ресейдің сенаторы А.К. Пушков жауап бергендей, Украина президенті өзінің салмағын асыра бағалап, негізгі қарсыласы Владимир Зеленскийді және негізгі қарсылас ретінде тұра алмаған украиндықтардың 75-80 пайызын атады.&lt;ref&gt;{{cite news | title=Пушков: Порошенко завышает свой вес, называя Путина главным соперником|publisher=РИА Новости| url=https://ria.ru/20190327/1552145455.html|date=27.03.2019|author= | lang=ru}}&lt;/ref&gt;

[[2019 жыл]]дың 31 наурызында өткен сайлаудың бірінші турының соңында Порошенко Володимир Зеленський ден кейін екінші орынды иеленіп,&lt;ref&gt;[https://sputniknews.kz/world/20190422/9905878/ukraina-prezident-sailauy-2019-zelenskiy.html Украинаның президент сайлауында бастапқы нәтижелер бойынша сайлаушылардың 73,2 проценті Владимир Зеленскийге дауыс берген]&lt;/ref&gt; 15,94% дауыс жинап,&lt;ref&gt;[https://www.cvk.gov.ua/pls/vp2019/wp300pt001f01=719.html ЦИК Украины] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190401234201/https://www.cvk.gov.ua/pls/vp2019/wp300pt001f01=719.html |date=2019-04-01 }}&lt;/ref&gt; екінші айналымға шығып кетті. Екінші айналымда ол 24,46% дауыс жинады (оған 4,5 млн сайлаушы дауыс берді), ал сайлаушылардың 73% -ы Зеленцкийге дауыс берді. Ресми сайлау нәтижелерін жариялағанға дейін Порошенко жеңіліске ұшырады&lt;ref name=&quot;Porospriznalporaz&quot;&gt;{{cite web |url= https://www.interfax.ru/world/658889 |title= Порошенко признал поражение на выборах, но пообещал остаться в политике |author=  |publisher= [[Известия]] |date= 2019-04-21|accessdate= 2019-04-21 |quote= }}&lt;/ref&gt;.

===Орғаныс сатып алумен дау===
2019 жылдың 25 ақпанында журналистік тергеу веб-сайтындағы Bigus Info ұлттық қауіпсіздік пен қорғаныс кеңесінің хатшысының бірінші орынбасары Олег Гладковский Украинаның әскери техникасына арналған ресейлік қосалқы бөлшектерді сатып алуға қатысы бар екенін мәлімдеді.&lt;ref name=&quot;УНИАН050319&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.unian.net/politics/10469484-zhurnalisty-rasskazali-zachem-poroshenko-uvolil-gladkovskogo-video.html|title=Журналисты рассказали, зачем Порошенко уволил Гладковского (видео)|publisher=[[УНИАН]]|date=2019-03-05|accessdate=2019-03-12}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;DW&quot;/&gt; закупке [[Россия|российских]] запчастей для украинской военной техники. Продажа этих деталей по завышенным ценам принесла участникам схемы 250 млн гривен&lt;ref name=&quot;DW&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.dw.com/ru/порошенко-уволил-замсекретаря-снбо/a-47766087|title=Порошенко уволил замсекретаря СНБО|publisher=[[Deutsche Welle]]|author=Елена Гункель|lang=ru|date=2019-03-04|accessdate=2019-03-12}}&lt;/ref&gt; Бұл бөлшектерді сатылған бағамен сатуға схемаға қатысушылар 250 млн грн. Тергеу барысында ұсынылған құжаттарға сәйкес, үш негізгі фирма арқылы мәміле жасалды, олардың біреуі («Рыбальскийге арналған Форпе») Петро Порошенконы сол кезде тиесілі болды&lt;ref name=&quot;24tv&quot;&gt;{{Cite web|url=https://24tv.ua/ru/skandal_v_ukroboronprome_chto_izvestno_pro_figurantov_shemy_n1118551|title=Скандал в «Укроборонпроме»: что известно про фигурантов схемы|publisher=Телеканал 24|author=Евгения Мазур|lang=uk|date=2019-02-26|accessdate=2019-03-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://bihus.info/armiya-druzi-babki-chastina-persha|title=Армія. Друзі. Бабки. Частина перша|publisher=bihus.info|author=Леся Иванова|lang=uk|date=2019-02-27|accessdate=2019-03-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://strana.ua/news/188114-oleh-hladkovskij-i-petr-poroshenko-novye-skhemy-korruptsii-v-oboronke.html|title=«Мы цену умножили на 2. Умножь еще на 2,5». Как сын друга Порошенко грабил оборонку |publisher=[[Страна.ua]]|author=|lang=ru|date=2019-02-26|accessdate=2019-03-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://gordonua.com/news/politics/stado-kotoromu-nuzhno-davat-pidy-nash-grosh-s-denisom-bigusom-obnarodovali-rassledovanie-o-hishcheniyah-v-oboronnom-komplekse-druzyami-poroshenko-768088.html|title=«Стадо, которому нужно давать п…зды». «Наші гроші» обнародовали расследование о хищениях в оборонном комплексе «друзьями» Порошенко|publisher=gordonua.com|author=|lang=ru|date=2019-02-26|accessdate=2019-03-13}}&lt;/ref&gt;.

==Отбасы==
[[Сурет:Petro Poroshenko in Slovenia in 2016 01.jpg|thumb|Порошенконың жұбайы Словениядан, 2016]]
[[Сурет:The President's family on the 27th anniversary of Ukraine's Independence - 2018.jpg|thumb|2018 жылы Порошенконың әйелі, қызы мен кіші ұлы]]
* Оның жұбайы Марина Анатольевна Порошенко (не Переведенцев), Анатолий Переведенцев Михайловичтің қызы (1933 жылы 13 наурызда дүниеге келген), Украин КСР Денсаулық сақтау министрінің орынбасары, КСРО Моңғолиядағы Елшісі (1985-1988). 1962 жылы 1 ақпанда Киевте туған. Киевтік медицина институтын,&lt;ref name=&quot;dt56yg&quot;&gt;[http://trud-ost.ru/?p=281280 Марина Порошенко, первая леди Украины с 7 июня 2014 года. Биография]&lt;/ref&gt; кардиологты оқыту бойынша бітірді; бітіргеннен кейін Киевтегі Октябрь клиникалық ауруханасының кардиология бөлімінде дәрігер [[Ғылым кандидаты]] қызметін атқарды, философия докторы&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/politika/maybutnya-persha-ledi-cikavi-fakti-pro-marinu-poroshenko-351597.html?fb_action_ids=644715662284141&amp;fb_action_types=og.recommends&amp;fb_ref=fb-btm-btn Майбутня перша леді: цікаві факти про Марину Порошенко] // ТСН, 26.05.2014.{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;. Үй шаруасындағы әйел. Қайырымдылық қорының төрағасы Петро Порошенко&lt;ref name=&quot;fdgf&quot;&gt;[http://www.misto.vn.ua/ua/archive/2012-12-18/days/5504 45 тисяч солодких подарунків для дітей передав місту благодійний фонд петра порошенка] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140605053057/http://www.misto.vn.ua/ua/archive/2012-12-18/days/5504 |date=2014-06-05 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;456f&quot;&gt;[http://itar-tass.com/info/1242877 Марина Порошенко, первая леди Украины с 7 июня 2014 года. Биография]&lt;/ref&gt;.

'''Төрт бала:'''
:* Олексей (1985 т. ж.),
:* Пётр (2014 т. ж.)
::* Елизавета (2016 т. ж.)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kp.ua/politics/533695-maryna-poroshenko-rasskazala-zhurnalystam-chto-u-nee-rodylas-vnuchka|title=Марина Порошенко рассказала журналистам, что у нее родилась внучка|author=|work=|date=2016-03-24|publisher=kp.ua}}&lt;/ref&gt;.
::* Евгения (2000 т. ж.),
Александра (2000 т. ж.)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kp.ua/politics/533695-maryna-poroshenko-rasskazala-zhurnalystam-chto-u-nee-rodylas-vnuchka|title=Марина Порошенко рассказала журналистам, что у нее родилась внучка|author=|work=|date=2016-03-24|publisher=kp.ua}}&lt;/ref&gt;,
Михаил (2001 т. ж.).

Евгения мен Александьяның құдайлары - [[Виктор Андреевич Ющенко|Виктор Ющенко]] және Оксана Бойджер.&lt;ref&gt;https://strana.ua/articles/private-life/165771-misha-poroshenko-prodolzhaet-obuchenie-v-britanskom-konkord-kolledzhe.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190411222010/https://strana.ua/articles/private-life/165771-misha-poroshenko-prodolzhaet-obuchenie-v-britanskom-konkord-kolledzhe.html |date=2019-04-11 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.gazeta.ru/lifestyle/style/2018/12/a_12114751.shtml&lt;/ref&gt;

Порошенко балалары Ұлыбританияда оқитын және үйде сирек болып табылады.&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/politics-newspaper/_petr-poroshenko-hodil-vokrug-hrama-v-stihare/296559 Петр Порошенко ходил вокруг храма в стихаре] 16 июня 2009.&lt;/ref&gt;

Бұқаралық ақпарат құралдарының хабарлауынша, 2009 жылы Петро Порошенко Мәскеу православиелік шіркеуінің украин православиелік шіркеуінің қарамағында орналасқан Киев Ионы ғибадатханасының приходшысы болған&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://therussiantimes.com/news/260346.html|title=Ирину Бережную похоронили рядом с родственниками президента Украины|author=|work=|date=2017-08-16|publisher=therussiantimes.com}}&lt;/ref&gt;.

Ағасы - Михаил Алексеевич Порошенко (28 тамыз 1957 - 25 тамыз 1997 жыл). Ол «Укрпроминвест» компаниясының құрылтайшыларының бірі болған, жол апатынан қайтыс болды. Ол Киевтің Зверинецкий зиратында отбасылық скрипте жерленген. Михаил мен Петрдің анасы - Евгений Порошенко де жерленген.

==Табысы==
[[2013 жыл]]ы салық декларациясына сәйкес Петро Олексійович 51 миллион гривен (6,4 миллион доллар), ал 2014 жылы - 368 миллион гривен (17,5 миллион доллар) табыс тапты&lt;ref&gt;{{cite web |author=[[RT]] |url=https://www.youtube.com/watch?v=3yKN5Ny2Rj0 |title=Доходы Порошенко в 2014 году выросли в три раза |lang=ru |publisher=[[YouTube]] |date=2015-05-29 |accessdate=2016-11-03}}&lt;/ref&gt;.

2015 жылы Украина Президентінің жалақысы 121,54 мың гривенді құрады.&lt;ref&gt;{{cite web |author=[[RT]] |url=https://www.youtube.com/watch?v=9h_0zjujQwo |title=Чем богаты: украинские политики декларируют вилы и святые мощи |lang=ru |publisher=[[YouTube]] |date=2016-11-03 |accessdate=2016-11-03}}&lt;/ref&gt; 2015 жылға арналған декларацияға сәйкес, оның банктік шоттарында 540 478 гривен, 26 324 870 доллар және 14372 еуро болды. Бір жыл ішінде ол үшінші тараптарға $ 3.85 млн және 1.111 млн гривен. Петро Порошенко Украинаның, [[Ресей]]дің, [[Польша]]ның, [[Испания]]ның, Венгрияның, Литваның және Қытайдың, Кипрдің, Британияның Виргин аралдарының және Нидерландының 100-ден астам компаниясында меншік құқығын жариялады. Жалақыдан басқа, кірістер көрсетіледі - 12,375,404 гривен сомасындағы сыйақы және 49,665,361 гривен, тұрғын үй, жер, пәтер, автокөлік және т.б. көлеміндегі инвестициялық кіріс&lt;ref&gt;https://public.nazk.gov.ua/declaration/3371ace7-177b-44d6-ba2a-53e023f740be&lt;/ref&gt;.

Алайда, Порошенконың түпкілікті бенефициары, оның кейбір декларацияларына енгізілмеген кейбір қасиеттер болды.&lt;ref&gt;[https://ru.tsn.ua/groshi/u-poroshenko-nashli-nezadeklarirovannuyu-villu-v-ispanii-745930.html Журналисты рассказали об испанских виллах Порошенко и его окружения]&lt;/ref&gt; Осылайша, вилла Испанияның Малага провинциясында орналасқан 4 миллион еуроға бағаланбаған. Украинаның Ұлттық сыбайлас жемқорлыққа қарсы бюросының өкілдері мәлімдегендей, еліміздің президенті бұл нысанды декларацияда атап өткен&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/ru/zhurnalisty_pokazali_foto_roskoshnoj_villy_poroshenko_v_ispanii_n747820 Журналисты показали фото роскошной виллы Порошенко в Испании]&lt;/ref&gt;.

Украина декларацияларының бірыңғай мемлекеттік тізілімінде жарияланған мәліметтерге сәйкес 2018 жылы Порошенконың кірісі 2018 жылы 95 есеге артып, шамамен 1,56 миллиард гривенді құрады (шамамен 3,7 миллиард рубль)&lt;ref&gt;[https://www.vedomosti.ru/politics/news/2019/04/01/797885-dohodi-poroshenko Доходы Порошенко в 2018 году выросли почти в 100 раз / [[vedomosti.ru]], 01.04.2019]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://public.nazk.gov.ua/declaration/c1d19887-53fe-4f99-8cef-6cbe5155ccb2  Декларация в Едином государственном реестре деклараций Украины]&lt;/ref&gt;.

Украина Министрлер Кабинетінің 2016 жылғы 27 шілдедегі № 493 жарлығына сәйкес, президенттің жалақысы 28 мың гривен болатын&lt;ref&gt;[http://search.ligazakon.ua/l_doc2.nsf/link1/KP160493.html Постанова КМ № 493 от 27.07.2016, Про внесення змін до постанови Кабінету Міністрів України від 20 квітня 2016 р. N 304 та визнання такою, що втратила чинність, постанови Кабінету Міністрів України від 30 червня 2005 р. N 518].{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;.

==Марапаттары==
* ІІ дәрежелі «Еңбегі үшін» ордені (24 қыркүйек 1999 ж.) - ''Украинаның саласын реформалауға қосқан елеулі үлесі, заң шығармашылығына белсенді қатысуы үшін''&lt;ref&gt;[http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/1225/99 Указ Президента України від 24 вересня 1999 року № 1225/99 «Про нагородження відзнакою Президента України — орденом „За заслуги“»]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;.
* Құрмет грамотасы, ІІІ дәрежелі (9 желтоқсан 1998 ж.) - ''көптеген жылдар бойы адал еңбек үшін, украиндық мемлекеттіліктің дамуына қосқан зор үлесі үшін''&lt;ref&gt;[http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/1342/98 Указ Президента України від 9 грудня 1998 року № 1342/98 ''Про нагородження відзнакою Президента України'' — орденом „За заслуги“»]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;.
* Украинаның еңбек сіңірген экономисті (1997 ж. 21 тамыз) - ''еңбегі, кәсіби біліктілігі мен Украина тәуелсіздігінің алтыншы жылдығына орай елеулі табыстарға қол жеткізді''.
* Украинаның ғылым және техника саласындағы мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1 желтоқсан 1999 ж.) - қорғасын-қышқылды аккумуляторларды өндіру бойынша ғылыми-өндірістік кешен құру үшін.
* Азаматтық еңбегі орденінің үлкен кресті (Испания, 2010 жылғы 29 қаңтар).
* Республика ордені (Молдова, 2014).
* Ақ бүркіттің ордені (Польша, 2014 ж. 16 желтоқсан).
* Лентадағы «Stara Planina» ордені (Болгария, маусым 2016).
«Ерекше еңбегі үшін» ордені (Словения, 2016).
* Веронаның құрметті азаматы (Италия, 2016, Кастельвеко музейінің кескіндемесінің туындыларын Украинаның қайтаруына байланысты). 2018 жылғы 20 қыркүйекте қалалық кеңестің шешімінен айрылған.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Порошенко стал почетным гражданином Вероны|url=http://polytika.ru/info/61425.html|date=1 июня 2016|publisher=polytika.ru|accessdate=2016-06-14|language=ru|archiveurl=https://archive.is/OS3zQ|archivedate=14 июня 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Порошенко лишили звания почетного гражданина Вероны|url=https://ria.ru/world/20180920/1529035907.html|date=20 сентября 2018|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2018-09-21|language=ru|archiveurl=}}&lt;/ref&gt;
* Премиум қару - Cabot Gun «Jones 1911» тапаншасы.&lt;ref&gt;{{cite web| url = http://www.pravda.com.ua/rus/news/2017/01/13/7132322/ | title = Порошенко получил в подарок от главы МВД изысканный пистолет | date = 2017-01-13 | acessdate = 2017-06-13 | lang = ru}}&lt;/ref&gt;
* Патша Әбдел-Әзиздің ордені ([[Сауд Арабиясы]], 2017 жылғы 1 қараша)&lt;ref&gt;[http://www.president.gov.ua/news/prezident-ukrayini-vruchiv-orden-knyazya-yaroslava-mudrogo-k-44226 Президент Украины вручил орден князя Ярослава Мудрого Королю Саудовской Аравии]&lt;/ref&gt;.
* Ыстанбұл университетінің Құрметті докторы (Түркия, 2018 жылғы 3 қараша)&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.president.gov.ua/ru/news/ce-investiciyi-u-rozvitok-vidnosin-mizh-nashimi-krayinami-pr-50786 |title=Это инвестиции в развитие отношений между нашими странами — Президент Украины студентам Стамбульского университета, изучающим украинский язык |subtitle= |author= |date=03.11.2018 |website=https://www.president.gov.ua/ru |publisher=Официальное интернет-представительство Президента Украины |lang= |archiveurl=  |archivedate= |deadurl= |accessdate=06.11.2018 }}&lt;/ref&gt;.
* Үлкен Витаута орденінің Үлкен Кресті (Литва, 2018)&lt;ref&gt;{{cite web|title=Порошенко вручил патриарху Варфоломею орден «За заслуги»|url=https://www.kommersant.ru/doc/3849286|publisher=Коммерсантъ|date=2019-01-05|accessdate=2019-01-05|language=ru}}&lt;/ref&gt;

'''Әлеуметтік марапаттары'''
* Николайдың ғажайып шығармашылығының ордені (Украин православие шіркеуі (Мәскеу православиесі))&lt;ref&gt;[http://ukranews.com/news/137700.26-veresnya-vidznachae-49-richchya-pyatiy-Prezident-Ukraini-Petro-Poroshenko.ru 26 сентября отмечает 49-летие пятый Президент Украины Петр Порошенко]&lt;/ref&gt;.
* Владимир І дәрежелі Владимир І дәрежелі ордені (Киев Патриархының украин православиелік шіркеуі, 22 қазан 2015 ж.)&lt;ref&gt;{{Cite web|url = http://ukranews.com/news/186635.Filaret-vruchil-Prezidentu-orden-svyatogo-Knyazya-Vladimira-I-stepeni.ru|title = Филарет вручил Президенту орден святого Князя Владимира I степени (фото)|author = |work = [[Украинские новости]]|date = 2015-10-22|publisher = ukranews.com}}&lt;/ref&gt;.
* Global Citizen Award (АҚШ Атлантикалық Кеңесі, 2014)&lt;ref&gt;[http://news.bigmir.net/ukraine/846357-Poroshenko-polychil-nagrady-ot-Atlanticheskogo-Soveta-SShA Порошенко получил награду от Атлантического Совета США]&lt;/ref&gt;.
* Панагия Паммакаристос Кресті (Константинопольдың православиелік шіркеуі, 5.1.2019)&lt;ref&gt;{{cite web|title=Порошенко вручил патриарху Варфоломею орден «За заслуги»|url=https://www.kommersant.ru/doc/3849286|publisher=Коммерсантъ|date=2019-01-05|accessdate=2019-01-05|language=ru}}&lt;/ref&gt;.

==Ғылыми атағы және спорттық санаты==
* Заң ғылымдарының кандидаты, 2002 жылы «Одесса заң академиясы» Ұлттық университеті «Украинаның мемлекеттік корпоративтік құқықтарын басқарудың құқықтық реттеуі» тақырыбында кандидаттық диссертация қорғады&lt;ref&gt;{{кітап |автор= |часть= |ссылка часть= |заглавие=Правове регулювання управління державними корпоративними правами в Україні : автореф. дис. ... канд. юрид. наук : 12.00.07 |оригинал= |ссылка=http://dspace.onua.edu.ua/bitstream/handle/11300/1345/Порошенко.pdf |викитека= |ответственный= |издание= |место=О. |издательство=Національний університет «Одеська юридична академія» |год=2002 |том= |страницы= |столбцы= |страниц=17 |серия= |isbn= |тираж= |ref= }}{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;.
* [[Дзюдо]]дан КСРО спорт шеберіне үміткер.

==Ғылыми еңбектер==
* Монография «Украинаның корпоративтік құқықтарын мемлекеттік басқару. Құқықтық қатынастарды қалыптастыру теориясы »(2000) және басқа да көптеген ғылыми басылымдар&lt;ref&gt;{{кітап |автор=Порошенко&amp;nbsp;П.&amp;nbsp;О. |часть= |ссылка часть= |заглавие= Державне управління корпоративними правами в Україні. Теорія формування правовідносин |оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный= |издание= |место=К. |издательство=Інститут держави і права ім. В.М. Корецького НАН України |год=2000 |том= |страницы= |столбцы= |страниц=104 |серия= |isbn=966-02-1808-7 |тираж= |ref= }}{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;
* «Қазіргі халықаралық экономикалық қатынастар» оқулығының авторы

== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;

[[Санат:Украина президенттері]]
[[Санат:Одесса облысында туғандар]]
[[Санат:Украина сыртқы істер министрлері]]
[[Санат:Болграда туғандар]]</text>
      <sha1>t1zsmdwku7nnepefmnjvhmvi2oj5z94</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дэвид Кэмерон</title>
    <ns>0</ns>
    <id>528990</id>
    <revision>
      <id>3054442</id>
      <parentid>3054028</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:04:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>/* Тағы қараңыз */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11544" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
 | түс                  = 
 | Қазақша есімі        = Дэвид Кэмерон
 | Шынайы есімі         = {{lang-en|David Cameron}}
 | Суреті               = David Cameron official.jpg
 | Сурет ені            = 
 | Атауы                = Ресми портреті
 | Титулы               = [[Ұлыбритания]]ның 75-ші [[Ұлыбритания премьер-министрі|премьер-министрі]]
 | Ту                   = Royal Coat of Arms of the United Kingdom (HM Government).svg
 | Ту2                  = Flag of the United Kingdom.svg
 | Реті                 = 75
 | Басқара бастады      = [[11 мамыр]] [[2010 жыл|2010]]
 | Басқаруын аяқтады    =[[13 шілде]] [[2016 жыл|2016]] 
 | Ізашары              = [[Гордон Браун]]
 | Ізбасары             =[[Тереза Мэй]] 
 | Монарх= [[II Елизавета]]
 | Титулы_2             = [[Ұлыбритания консервативтік партиясы]]ның көшбасшы
 | Ту_2                 = Flag of the United Kingdom.svg
 | Ту2_2                =Royal Coat of Arms of the United Kingdom (HM Government).svg 
 | Реті_2               = 
 | Басқара бастады_2    = [[6 желтоқсан]] [[2005 жыл|2005]]
 | Басқаруын аяқтады_2  =[[11 шілде]] [[2016 жыл|2016]] 
 | Ізашары_2            = Майкл Говард
 | Ізбасары_2           =Тереза Мэй 
 | Титулы_3             =[[Ресми оппозиция (Ұлыбритания)|Оппозиция]] лидері 
 | Ту_3                 =Flag of the United Kingdom.svg 
 | Ту2_3                =Royal Coat of Arms of the United Kingdom (HM Government).svg 
 | Реті_3               = 
 | Басқара бастады_3    =[[6 желтоқсан]] [[2005 жыл|2005]] 
 | Басқаруын аяқтады_3  =[[11 мамыр]] [[2010 жыл|2010]] 
 | Ізашары_3            =Майкл Говард 
 | Ізбасары_3           =Гарриет Гарман 
 | Титулы_4             = [[Ұлыбритания Қауымдар палатасы]]ның мүшесі
 | Ту_4                 = Flag of the United Kingdom.svg
 | Ту2_4                =Flag House of Commons.svg 
 | Реті_4               = 
 | Басқара бастады_4    = [[7 маусым]] [[2001 жыл|2001]]
 | Басқаруын аяқтады_4  =[[12 қыркүйек]] [[2016 жыл|2016]] 
 | Ізашары_4            = Шон Вудворд
 | Ізбасары_4           =Роберт Кортс 
 | Туған күні         = 09.10.1966
 | Туған жері         = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]]
 | Қайтыс болған күні   = 
 | Қайтыс болған жері   = 
 | Жерленді             = 
 | Діні                 = [[Англикандық]]
 | Әкесі                =
 | Анасы                =
 | Жұбайы               = Саманта Шеффилд
 | Балалары             = Иван Реджинальд Иан&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;, Нэнси Гвен, Артур Илвэн, Флоренс Роуз Энделлион
 | Партиясы             = [[Ұлыбритания консервативтік партиясы]]
 | Білімі               = [[Оксфорд университетi]]
 | Мамандығы            = 
 | Қолтаңбасы           = Accession Treaty 2011 David Cameron signature.svg
 | Сайты                = 
 | Commons              = 
 | Марапаттары          =
}}
'''Дэвид Уильям Дональд Кэмерон''' ('''Камерон''') ({{lang-en|David William Donald Cameron}}; 9 қазан 1966, [[Лондон]]) — британдық саясаткер, [[Ұлыбритания консервативтік партиясы]]ның көшбасшы, [[Ұлыбритания]]ның 2010 мен 2016 жылдар арасындағы [[Ұлыбритания премьер-министрлерінің тізімі|Премьер-Министрі]].

==Жастық шағы ==
[[Сурет:Cameron of Lochiel arms.svg|thumb|left|Кэмерон руының елтаңбасы]]
Кэмерон ақсүйектер тұқымынан шыққан  брокер Ян Дональд Кэмерон және оның әйелі Мэри Флер отбасында, [[Лондон]] қаласында туған. Дэвид Кэмеронның ағасы  Алан Александр және екі әпкелері Таня-Рэйчелл  мен  Клэр-Луиз бар. Бала кезінен бастап өнерге қызығулышық танытты&lt;ref name=autogenerated1&gt;[http://www.gmu-countries.ru/europa/uk/uk-encl-dcameron.html Соединённое Королевство Великобритании и Северной Ирландии — Биография Дэвида Кэмерона&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140912140508/http://www.gmu-countries.ru/europa/uk/uk-encl-dcameron.html |date=2014-09-12 }}&lt;/ref&gt;. 
Ол [[Итон колледжі]]н және [[Оксфорд университеті]]н (үздік) бітірген, сол жерде ол [[саясат]], [[философия]] және [[экономика]]дан білім алды.

== Қызмет жолы==
Институтты бітіргеннен кейін, [[Ұлыбритания консервативтік партиясы|консервативтік партиясының]] зерттеу бөлімінде жұмыс істей бастады. Ұлыбритания Қаржы Министрінің кеңесшісі болды. 1993 жылы Кэмерон Біріккен Патшалықтың Ішкі істер министрлігінде жұмысын бастады. 1997 жылы  Стаффорд округiнен сайлауға қатысты, бірақ жеңіліс тапты. Кейiн жеті жыл бойы Ұлыбританияның ең ірі медиа-компаниялардын бірінде басқарушылар кеңесінде қызмет iстейдi. 2001 жылы сайлауында [[Ұлыбритания Қауымдар палатасы]]ның мүшесі болып сайланды. 2005 жылы Майкл Говард отставкаға кеткеннен кейiн партия көшбасшысы сайланды. Оның басшылығы кезiнде сайлаушылар арасында партияның қолдау айтарлықтай өсуі байқалды.

==Үкімет басқаруы==
2010 жылы 11 мамырда премьер-министр [[Гордон Браун]] [[Үкімет басшысы]] және [[Лейбористiк партия]] көшбасшысы ретінде оның орнынан түсуi туралы жариялады&lt;ref&gt;[http://rian.ru/world/20100511/233216724.html Гордон Браун объявил об уходе с поста премьер-министра Великобритании] [[РИА «Новости»]], 11 мамыр 2010, 22:20 мск.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://newsru.com/world/11may2010/gordon.html Гордон Браун уходит в отставку и называет королеве имя своего преемника] NEWSru, 11 мамыр 2010.&lt;/ref&gt; . Сол күні кешке [[Британ монархиясы|патшайым]] [[II Елизавета]] Дэвид Кэмеронге үкімет қалыптастыру туралы ұсыныс жасаған&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/election_2010/8675265.stm David Cameron is UK’s new prime minister] [[БиБиСи]], 11 мамыр 2010, 19:54 [[Среднее время по Гринвичу|GMT]].&lt;/ref&gt;. 6 мамырда Кэмерон [[Либералдық демократтар]]мен  [[билеуші коалиция]] қалыптастыру ниеті бар туралы жариялады. 12 мамырда соғыстан кейінгі Британ тарихында тұңғыш рет, коалициялық үкімет құрылды, ал 43-жастағы Кэмерон 1812 жылдан бастап ең жас британдық премьер-министрі атанды.

[[Сурет:David Cameron and Barack Obama at the G20 Summit in Toronto.jpg|thumb|right|G20 саммитіндегі Дэвид Кэмерон мен [[Барак Обама]], [[Торонто]], 2010]]2010 жылы маусым айында Кэмерон Ұлыбританияның экономикасы жайлы «ойлағанымыздан да нашар» деп атап, қиын шешімдердің жасалуы туралы мәлімдеген.

2010 жылы желтоқсанда ол ФИФА вице-президенті Чоң Моңджунмен кездесіп, 2018 әлем кубогының Англияда өткізілуі ұсынысын талқылады.&lt;ref&gt;[https://www.belfasttelegraph.co.uk/video-news/video-david-cameron-and-prince-william-implicated-in-fifa-corruption-probe-35874189.html Видео: Дэвид Кэмерон мен Ханзада Уильям ФИФА жемқорлығымен айыпталуда] (ағылшынша) Belfast Telegraph.&lt;/ref&gt;

Кэмерон [[Шотландия]]дағы [[Шотландия тәуелсіздік референдумы (2014)|тәуелсіздік референдумын]] да қолдады және өткізуге рұқсат берді.

Өзінің партиясы мүшелерінің келіспегеніне қарамастан, Дэвид Кэмерон Ұлыбританиядағы [[бір жынысты неке]]ні қолдады. Парламенттің келіспеушілігінен бұл заң қабылдана алмады.

Халықаралық істе Кэмеронның үкіметі [[Ливия интервенциясы]]на қатысты және [[Ирак және Шам Ислам мемлекеті|Ислам мемлекетінің]] бомбалануын қолдады. 2015 жалпылама сайлауда консервативтік партияның жеңісінен кейін Дэвид Кэмерон қайта сайланды және премьер-министр болуын жалғастырды. Екінші мерзімінде ол Ұлыбританияның [[Еуропа одағы|ЕуроОдақ]] құрамында болуын жалғастыру референдумын да өткізді, алайда бұл мәселе жайлы ол көпшіліктен қолдау көре алмады және Кэмеронның танымалдылығы түсті. Кейінірек ол отставкаға кетіп, [[Тереза Мэй]] премьер-министр орнын алды.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.davidcameronmp.com/ Ресми веб-сайт]
* {{Twitter|David_Cameron|Дэвид Кэмерон}}

[[Санат:Ұлыбритания премьер-министрлері]]
[[Санат:Ұлыбритания саясаткерлері]]</text>
      <sha1>2niob09w2pbijldtj4ns9idixdf433s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаһабуддин Ахмед</title>
    <ns>0</ns>
    <id>533271</id>
    <revision>
      <id>3054391</id>
      <parentid>2445277</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T04:05:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mashkawat.ahsan</username>
        <id>84465</id>
      </contributor>
      <comment>сурет #WPWP</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3539" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
|түс=мемлекет басшысы
| Қазақша есімі        = Шаһабуддин Ахмед
| Шынайы есімі         =শাহাবুদ্দিন আহমেদ 
| Суреті               = Shahabuddin Ahmed.jpg
| Сурет ені            = 
| Атауы                = 
| Титулы               =Бангладеш президенті
| Ту                   = 
| Ту2                  = 
| Басқара бастады      = 9 қыркүйек 1996 жыл 
| Басқаруын аяқтады    =14 қараша 2001 жыл
| Президент            = 
| Ізашары              = [[Абдур Рахман Бисуас]]
| Ізбасары             =[[Бадруддоза Чоудхури]]
| Титулы_2             = 
| Ту_2                 =
| Ту2_2                = 
| Реті_2               = 
| Басқара бастады_2    = 
| Басқаруын аяқтады_2  =
| Президент_2          = 
| Ізашары_2            = 
| Ізбасары_2           = 
| Титулы_3             = 
| Ту_3                 = 
| Ту2_3                = 
| Реті_3               = 
| Басқара бастады_3    =
| Басқаруын аяқтады_3  = 
| Премьер_5            = 
| Ізашары_3            =  
| Ізбасары_3           = 
| Титулы_4             = 
| Ту_4                 = 
| Ту2_4                = 
| Реті_4               = 
| Басқара бастады_4    = 
| Басқаруын аяқтады_4  =
| Президент_4          =
| Ізашары_4            = 
| Ізбасары_4           = 
| Титулы_5             = 
| Ту_5                 = 
| Ту2_5                = 
| Реті_5               = 
| Басқара бастады_5    = 
| Басқаруын аяқтады_5  =
| Президент_5          = 
| Ізашары_5            = 
| Ізбасары_5           = 
| Туған күні         =01.01.1930
| Туған жері         = Нетрокон атырауы,Британдық [[Үндістан]]
| Қызмет еткен жылдары       =
| Атағы                = 
| Әскер түрі           = 
| Қайтыс болған күні   = 
| Қайтыс болған жері   = 
| Жерленді             = 
| Діні                 =[[ислам]]
| Әкесі                = 
| Анасы                = 
| Жұбайы               = Ановара Бегум
| Балалары             = 5
| Партиясы             = 
| Білімі               = 
| Қолтаңбасы           = 
| Сайты                = 
| Commons              = 
| Марапаттары          =

}}
'''Шаһабуддин Ахмед''' (бенг. শাহাবুদ্দিন আহমেদ, р.1930) — Бангладештің мемлекеттік және политикалық қайраткері.

== Өмірбаяны ==
Ол Нетрокон атырауында туған, 1951 жылы Дакки университетінде  бакалавр экономика дәрежесімен бітірген.1993 жылы 23 маусымда Ахмед Бангладеш президенті болып сайланған болатын.Ахмед қыркүйектің 9 ант қабылдады.

== Дереккөздер ==

[[Санат:1930 жылы туғандар]]
[[Санат:Бангладеш президенттері]]</text>
      <sha1>qv9ovidkylfa04pwi73a4oq5nx8jm9m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Аустралиядағы ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандар тізімі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>548959</id>
    <revision>
      <id>3054380</id>
      <parentid>2911556</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T23:07:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>165</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:File:Uluru_Australia(1).jpg]]» деген «[[:File:Sunset_at_Uluru_on_July_30,_2005.jpg]]» дегенмен алмастырылды.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9430" xml:space="preserve">[[Әлемдік мұра|ЮНЕСКО Әлемдік мұра]] тізімінде [[Аустралия]]ның 19 нысаны бар (2012 жылғы мәліметі бойынша). Бұл нысан тізімге 2 нысан мәдени, 12 табиғи және 5 - аралас критерийлар бойынша іліккен&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/criteria/|title=Критерии|archiveurl=http://www.webcitation.org/6BlVTLwk6|archivedate=2012-10-29}}&lt;/ref&gt;.

== Тізім ==
Берілген кестеде нысандар Юнеско Әлемдік мұра тізіміне қосылуының хронологиялық тәртібінде орналасқан.

{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align: center&quot;
|- bgcolor=&quot;#cccccc&quot;
! class=&quot;unsortable&quot; width=3%|#
! class=&quot;unsortable&quot; width=15%|Сурет
! width=37%|Аты
! width=19%|Мекені
! class=&quot;unsortable&quot; width=9%|Жасалған кезі
! width=5%|Тізімге кірген жылы
! class=&quot;unsortable&quot; width=6%|№
! class=&quot;unsortable&quot; width=6%|Критерийлер
|-
|-
|-
| '''1'''
| &lt;center&gt;[[Сурет:Coral Outcrop Flynn Reef.jpg|150px]]&lt;/center&gt;
| [[Үлкен тосқауылды риф]]&lt;br /&gt;({{lang-en|Great Barrier Reef}})
| [[Корал теңізі]]
| —
| [[1981]]
| [http://whc.unesco.org/en/list/154 154]
| vii, viii, ix, x
|-
| '''2'''
| &lt;center&gt;[[Сурет:Kakadu 2534.jpg|150px]]&lt;/center&gt;
| [[Какаду ұлттық паркі]]&lt;br /&gt;({{lang-en|Kakadu National Park}})
| [[Австралияның Солтүстік аймағы]]
| —
| [[1981]], [[1987]], [[1992]]
| [http://whc.unesco.org/en/list/147 147]
| i, vi, vii, ix, x
|-
| '''3'''
| &lt;center&gt;[[Сурет:Mungo lake 1.jpg|150px]]&lt;/center&gt;
| [[Уилландра]] көлінің аймағы&lt;br /&gt;({{lang-en|Willandra Lakes Region}})
| Штат: [[Жаңа Оңтүстік Уэльс]]
| —
| [[1981]]
| [http://whc.unesco.org/en/list/167 167]
| iii, viii
|-
| '''4'''
| &lt;center&gt;[[Сурет:LordHoweIslandFromKimsLookout.jpg|150px]]&lt;/center&gt;
| Лорд-Хау аралдары ({{lang-en|Lord Howe Island Group}}):&lt;br /&gt;[[Лорд-Хау]] ({{lang-en|Lord Howe Island}})&lt;br /&gt;[[Болс-Пирамид]] ({{lang-en|Ball's Pyramid}})
| Штат: [[Жаңа Оңтүстік Уэльс]]
| —
| [[1982]]
| [http://whc.unesco.org/en/list/186 186]
| vii, x
|-
| '''5'''
| &lt;center&gt;[[Сурет:CradleMountain.jpg|150px]]&lt;/center&gt;
| [[Тасманияның жабайы табиғаты]]&lt;br /&gt;({{lang-en|Tasmanian Wilderness}})
| Штат: [[Тасмания]]
| —
| [[1982]], [[1989]]
| [http://whc.unesco.org/en/list/181 181]
| iii, iv, vi, vii, viii, ix, x
|-
| '''6'''
| &lt;center&gt;[[Сурет:Elabana Falls.jpg|150px]]&lt;/center&gt;
| [[Австралияның шығыс жағалауының жаңбырлы ормандары]]&lt;br /&gt;({{lang-en|Gondwana Rainforests of Australia}})
| Штаттар: [[Жаңа Оңтүстік Уэльс]] және [[Квинсленд]] шекарасында
| —
| [[1986]], [[1994]]
| [http://whc.unesco.org/en/list/368 368]
| viii, ix, x
|-
| '''7'''
| &lt;center&gt;[[Сурет:Sunset at Uluru on July 30, 2005.jpg|150px]]&lt;/center&gt;
| [[Улуру-Ката Тьюта ұлттық паркі]]&lt;br /&gt;({{lang-en|Uluru-Kata Tjuta National Park}})&lt;br /&gt;(бұрынғы атауы Айерс-Рок — Маунт-Олга,&lt;br /&gt;{{lang-en|Ayers Rock – Mount Olga}})
| [[Австралияның Солтүстік аймағы]]
| —
| [[1986]], [[1994]]
| [http://whc.unesco.org/en/list/447 447]
| viii, ix, x
|-
| '''8'''
| &lt;center&gt;[[Сурет:Daintree National Park.jpg|150px]]&lt;/center&gt;
| [[Квинслендтің ылғалды тропиктері]]&lt;br /&gt;({{lang-en|Wet Tropics of Queensland }})
| —
| —
| [[1988]]
| [http://whc.unesco.org/en/list/486 486]
| vii, viii, ix, x
|-
| '''9'''
| &lt;center&gt;[[Сурет:Stromatolites in Sharkbay.jpg|150px]]&lt;/center&gt;
| [[Шарк-Бей]]&lt;br /&gt;({{lang-en|Shark Bay}})
| Штат: [[Батыс Австралия]]
| —
| [[1991]]
| [http://whc.unesco.org/en/list/578 578]
| vii, viii, ix, x
|-
| '''10'''
| &lt;center&gt;[[Сурет:Fraser Island view from Indian Head.jpg|150px]]&lt;/center&gt;
| [[Фрейзер аралы]]&lt;br /&gt;({{lang-en|Fraser Island}})
| Штат: [[Квинсленд]]
| —
| [[1992]]
| [http://whc.unesco.org/en/list/620 620]
| vii, ix
|-
| '''11'''
| &lt;center&gt;[[Сурет:Riversleigh.jpg|150px]]&lt;/center&gt;
| [[Аустралиялық сүткөріктілерінің қазбалары]]&lt;br /&gt;({{lang-en|Australian Fossil Mammal Sites}}): &lt;br /&gt;[[Риверслей]] ('''11а'''; {{lang-en|Riversleigh}}) &lt;br /&gt;[[Наракорт]] ('''11б'''; {{lang-en|Naracoorte}})
| Штаты: [[Квинсленд]]; [[Оңтүстік Аустралия]]
| —
| [[1994]]
| [http://whc.unesco.org/en/list/698 698]
| viii, ix
|-
| '''12'''
| &lt;center&gt;[[Сурет:Heard.jpg|150px]]&lt;/center&gt;
| [[Херд аралы және Макдональд аралдары]]&lt;br /&gt;({{lang-en|Heard and McDonald Islands}})
| —
| —
| [[1997]]
| [http://whc.unesco.org/en/list/577 577]
| viii, ix
|-
| '''13'''
| &lt;center&gt;[[Сурет:RoyalPenguins4.JPG|150px]]&lt;/center&gt;
| [[Маккуори аралы]]&lt;br /&gt;({{lang-en|Macquarie Island}})
| Штат: [[Тасмания]]
| —
| [[1997]]
| [http://whc.unesco.org/en/list/629 629]
| vii, viii
|-
| '''14'''
| &lt;center&gt;[[Сурет:Blue mountains - three sisters.jpg|150px]]&lt;/center&gt;
| [[Блу-Маунтинстаулы жер]]&lt;br /&gt;({{lang-en|Greater Blue Mountains Area}})
| Штат: [[Жаңа Оңтүстік Уэльс]],  [[Катумба]] қаласының маңында
| —
| [[2000]]
| [http://whc.unesco.org/en/list/917 917]
| ix, x
|-
| '''15'''
| &lt;center&gt;[[Сурет:Purnululu National Park Peter Ruckstuhl -2.jpg|150px]]&lt;/center&gt;
| [[Пурнулулу ұлттық паркі]]&lt;br /&gt;({{lang-en|Purnululu National Park}})
| Штат: [[Батыс Аустралия]]
| —
| [[2003]]
| [http://whc.unesco.org/en/list/1094 1094]
| vii, viii
|-
| '''16'''
| &lt;center&gt;[[Сурет:Royal exhibition building tulips straight.jpg|150px]]&lt;/center&gt;
| [[Мельбурн көрме орталығы]] және [[Карлто бақтары]]&lt;br /&gt;({{lang-en|Royal Exhibition Building and Carlton Gardens}})
| Штат: [[Виктория (Авутралия)|Виктория]],  [[Мельбурн]] қаласы
| [[XIX ғ.]]
| [[2004]]
| [http://whc.unesco.org/en/list/1131 1131]
| ii
|-
| '''17'''
| &lt;center&gt;[[Сурет:SydneyOperaHouse.jpg|150px]]&lt;/center&gt;
| [[Сидней опера театры]]&lt;br /&gt;({{lang-en|Sydney Opera House}})
| Штат:  [[Жаңа Оңтүстік Уэльс]],  [[Сидней]]
| [[XX ғасыр]]
| [[2007]]
| [http://whc.unesco.org/en/list/166 166]
| i
|-
| '''18'''
| &lt;center&gt;[[Сурет:CockatooIslandPanorama.jpg|150px]]&lt;/center&gt;
| [[Австралияның каторгалық қоныстары]]&lt;br /&gt;({{lang-en|Australian Convict Sites}})
| 11 объектов в разных штатах
| [[XVIII ғасыр]], [[XIX ғасыр]]
| [[2010]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_inscribes_seven_cultural_sites_on_world_heritage_list/|title=Комитет всемирного наследия включил семь культурных объектов в Список всемирного наследия|author=[[ЮНЕСКО|ЮНЕСКО-Пресс]].|date=1 тамыз 2010 ж.|accessdate=2011-10-19|archiveurl=http://www.webcitation.org/65D7MPpsz|archivedate=2012-02-05}}&lt;/ref&gt;
| [http://whc.unesco.org/en/list/1306 1306]
| iv, vi
|-
| '''19'''
| &lt;center&gt;[[Сурет:Ningaloo.jpg|150px]]&lt;/center&gt;
| [[Нингалу жағалауы]] ({{lang-en|Ningaloo Coast}})
| Штат: [[Батыс Аустралия]]
| —
| [[2011]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/kenya_lake_system_in_the_great_rift_valley_and_australias_ningaloo_coast_inscribed_on_unescos_world_heritage_list/|title=Система озер в Великой рифтовой долине (Кения) и Берег Нингалу (Австралия) включены в Список Всемирного наследия ЮНЕСКО|author=[[ЮНЕСКО|ЮНЕСКО-Пресс]].|date=24 маусым 2011 ж.|accessdate=2011-10-19|archiveurl=http://www.webcitation.org/65D7NHFc7|archivedate=2012-02-05}}&lt;/ref&gt;
| [http://whc.unesco.org/en/list/1369 1369]
| vii, x
|-
|}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

==Тағы қараңыз==
* [[Әлемдік мұра]]
* [[Океаниядағы Әлемдік мұра нысандары]]
* [[ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандарының тізімдері]]
* [[ЮНЕСКО]]

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://whc.unesco.org/pg.cfm?cid=31 ЮНЕСКОның ресми сайты: Аустралиядағы ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандар тізімі]
* [http://www.thesalmons.org/lynn/wh-australia.htmll Аустралиядағы ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандарының сілтемелерінің каталогі]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

{{Әлемдік мұралардың тізімі}}

[[Санат:Әлемдік мұра нысандары тізімі]]
[[Санат:Аустралия]]</text>
      <sha1>owli2x37wkp8oi36ebw0nphzyzv0687</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Санта-Клара (округ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>562321</id>
    <revision>
      <id>3054495</id>
      <parentid>2979680</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T10:15:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>105421</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.8</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6648" xml:space="preserve">{{Әкімшілік бірлік
 |Түс1            = {{Түс | АҚШ}}
 |Қазақша атауы   = Санта-Клара
 |Шынайы атауы    = Santa Clara
 |Елтаңба         = 
 |Ту              = 
 |Елтаңбаның ені  = 
 |Тудың ені       = 
 |Елтаңбаның аты  = 
 |Тудың аты       = 
 |Ел              = [[АҚШ]]
  |lat_dir = N |lat_deg = 37.36 |lat_min =  |lat_sec = 
  |lon_dir = W |lon_deg = 121.97 |lon_min =  |lon_sec = 
  |region         = US-CA
  |type           = 
  |деңгей         = 2
  |CoordScale     =  
 |Әнұраны         = 
 |Статусы         = [[Округ]]
 |Кіреді          = [[Калифорния]]
 |Енеді           = 
 |Астанасы        = [[Сан-Хосе]]
 |Ірі қаласы      = 
 |Ірі қалалары    = 
 |Құрылды         = [[1850 жыл]]
 |Таратылған уақыты      = 
 |Басшысы                = 
  |Басшының түрі         = Округ басшысы
 |Басшысы2               = 
  |Басшының түрі2        = 
 |ЖІӨ                    = 
  |ЖІӨ жылы              = 
  |ЖІӨ бойынша орны              = 
  |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны  = 
 |Тілі                           = 
 |Тілдері                        = 
 |Тұрғыны                        = 1 685 585 адам
  |Санақ жылы                    = 2000
  |Пайызы                        = 
  |Халық саны бойынша орны       = 
  |Тығыздығы                     = 544
  |Тығыздығы бойынша орны        = 
  |Ұлттық құрамы                 = 
  |Конфессиялық құрамы        = 
 |Жер аумағы                     = 3377,3
  |Жер аумағының пайызы          = 
  |Жер аумағы бойынша орны       = 
 |Максималды биіктігі            = 
 |Орташа биіктігі                = 
 |Минималды биіктігі             = 
 |Ендік                          = 
 |Бойлық                         = 
 |Карта                          = Map of California highlighting Santa Clara County.svg
 |Карта ені                      = 
 |Әкімшілік бірліктің картасы    = 
  |Әкімшілік бірлік картасының ені  = 
 |Уақыт белдеуі                  = UTC - 8
 |Аббревиатура                   = 
 |ISO                            = 
 |FIPS                           = 
 |Телефон коды                   = 
 |Пошта индекстері               = 
 |Интернет-үйшігі                = 
 |Автомобиль коды                = 
 |Сайты                          = http://www.sccgov.org 
 |Commons санаты                 = Santa Clara
 |Түсініктемелер                 = 
}}
'''Санта-Клара''' ([[Ағылшын тілі|ағылш]].&amp;nbsp;''&lt;span lang=&quot;en&quot;&gt;Santa Clara County&lt;/span&gt;'') — [[Сан-Франциско (шығанақ)|Сан-Франциско шығанағының]] облысында орналасқан, [[Калифорния]] штатындағы [[округ]]. Округтің аумағында [[Силикон алқабы]] орналасқан.

Округтің әкімшілік орталығы — [[Сан Хосе|Сан-Хосе]] қаласы. Сондай-ақ округте [[Санта Клара|Санта-Клара]] аттас қаласы орналасқан — Сан-Хоседен батысқа қарай орналасып, онымен шектеседі.

== Географиялық жағдайы ==
Округ солтүстік-батысында Сан-Матео округімен шектеседі.

Оңтүстігінде Санта-Крус таулары арқылы Сан-Андреас жарығы өтеді.

== Тарихы ==
Санта-Клара округі  — Калифорнияның ең алғашқы округтерінің бірі, ол [[1850 жыл|1850 жылы]] құрылған.

[[Округ]] өз атауын мұнда [[1777 жыл|1777 жылы]] туындаған Қасиетті Клара католик миссиясының атауы бойынша алған.

== Өнеркәсіп ==
Бастапқыда округтің тұрғындары екі ғасыр бойы ауыл шаруашылығымен айналысқан. Содан кейін орнына технологиялар келген. [[1971 жыл|1971 жылы]] [[Силикон алқабы]] пайда болған, округте [[Apple Inc.|Apple]], [[Hewlett-Packard|Hewlett Packard]], Google, [[Yahoo!|Yahoo]], [[eBay]], [[Intel]], [[NVIDIA|Nvidia]] секілді ірі технологиялық компаниялардың штаб-пәтері орналасқан.

== Әкімшілік бөлінісі ==
Округтің аумағында 15 қала орналасқан:
* [[Сан Хосе|Сан-Хосе]]
* Кэмпбелл
* Купертино
* Гилрой 
* Лос-Алтос
* Лос-Алтос-Хиллз
* Лос-Гатос
* Милпитас
* Монте-Серено
* Морган-Хилл
* Маунтин-Вью
* [[Пало Альто|Пало-Альто]]
* [[Санта Клара|Санта-Клара]]
* Саратога
* Саннивейл

== Сілтемелер ==
* [http://www.valleywater.org/tapvbottle Santa Clara Valley Water District — Drinking Water]
* [http://www.sccgov.org Santa Clara County official website]
* [http://www.sccgov.org/portal/site/scc/bosagendalist/?agendaType=Committee%20Agenda Santa Clara County governmental committee agendas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100726165913/http://www.sccgov.org/portal/site/scc/bosagendalist/?agendaType=Committee%20Agenda |date=2010-07-26 }}
* [http://www.sccgov.org/portal/site/planning Santa Clara County Planning Office] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120223225754/http://www.sccgov.org/portal/site/planning/ |date=2012-02-23 }}
* [http://www.santaclara.lafco.ca.gov/specialdistricts.html List of special districts in Santa Clara County (LAFCo)]
* [http://www.santaclaracountylib.org/ Santa Clara County Library]
* [http://www.nps.gov/history/nr/travel/santaclara/ Santa Clara County: California’s Historic Silicon Valley, a National Park Service ''Discover Our Shared Heritage'' Travel Itinerary]

[[Санат:Калифорния округтері]]</text>
      <sha1>2qk57sztcpj8omxit8paxgjlxokugbw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сургут</title>
    <ns>0</ns>
    <id>576228</id>
    <revision>
      <id>3054376</id>
      <parentid>2836894</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T21:56:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>165</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:File:Coat_of_Arms_of_Surgut_(2003).png]]» деген «[[:File:Coat_of_Arms_of_Surgut.png]]» дегенмен алмастырылды.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2370" xml:space="preserve">{{инфобокс қажет}}
{{бастама}}
[[Сурет:Coat of Arms of Surgut.png|thumb|Елтаңбасы]]
'''Сургут''' — [[Ресей]]дегі қала, [[Түмен облысы]]на қарасты [[Ханты-Манси автономдық округі]]ндегі Сургут ауданының әкімшілік орталығы.

Қалада әлемдегі ең ірі [[жылу электр станциялары]]ның бірі - ГРЭС-1 и ГРЭС-2 орналасқан.
== Халқы ==
Қала халқының саны 348 643 адам (2016 жыл).
== Географиялық орны ==
Географиялық координаталары: 61°41′солтүстік [[ендік]] , 73°26′ шығыс [[бойлық]], және теңіз деңгейінен 250 метр биіктікте орналсқан.

[[Мәскеу]]ден 2889 км алыс орналасқан. Қаланың ауданы - 353,97 км².

== Климаты ==
[[Климат]]ы- [[континенталды]]. [[Қыс]]ы суық, ұзақ мерзімді- қазанның екінші жартысынан сәуірдің ортасына дейін. Қаңтар айының орташа температурасы — −20 °C. [[Шілде]] айының орташа температурасы— +18,2 °C.

'''Жылдық орташа көрсеткіштер:'''
* Жылдық орташа температура — 1,7 °C
* Жылдық орташа желдің жылдамдығы — 4,1 м/с
* Жылдық орташа ауаның ылғалдылығы - 76 %

== Ұлттық құрамы ==
* [[Орыстар]] - 197 876
* [[Украиндар]] - 18 327
* [[Татарлар]] - 16 110
* [[Башқұрттар]] - 5432
* [[Әзірбайжандар]] - 4286
* [[Чуваштар]] - 2766
* [[Лезгиндер]] - 2436
* [[Беларустар]] - 2413
* [[Молдавандар]] - 2141
* [[Армяндар]] -  2118
* [[Марилер]] - 1424
* [[Немістер]] -  1292
* [[Ноғайлар]] - 1126
* [[Өзбектер]] - 1009
* [[Тәжіктер]] - 1001

== Білім ==
Сургут қаласында 54 мектепке дейінгі оқу орны, 5 балабақша, 33 мектеп, 3 гимназия және 4 лицей бар.

== Дереккөздер ==</text>
      <sha1>5njdcr1arzb5f5j3gk62txwdhxvay8m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Morc'hast</title>
    <ns>3</ns>
    <id>588018</id>
    <revision>
      <id>3054324</id>
      <parentid>2749843</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T14:46:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Céréales Killer</username>
        <id>39050</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Céréales Killer [[Қатысушы талқылауы:TaylorSnail]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Morc'hast]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/TaylorSnail|TaylorSnail]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/Morc'hast|Morc'hast]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="347" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Goprake}}

-- [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 08:32, 2017 ж. қазанның 23 (+06)</text>
      <sha1>idhdg58eyt3uoscu6zoee84siojoaq0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ривердэйл (телесериал)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>638748</id>
    <revision>
      <id>3054389</id>
      <parentid>3052956</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T01:01:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stephan1000000</username>
        <id>88032</id>
      </contributor>
      <comment>сериялар саны</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27416" xml:space="preserve">{{Телесериал
 | Қазақша атауы = Ривердэйл
 | Шынайы атауы = {{lang-en|Riverdale}}
 | суреті = Riverdale season 4.jpeg
 | тақырыбы = 
 | сурет ені = 
 | жанры = [[Жасөспірімдік драма]]&lt;br&gt;[[детектив]]
 | формат = 
 | авторы = Робэрто Агуиррэ-Сакаса
 | желісі = Арчи комикс
 | өндіріс = Warner Bros. Television Distribution
 | рөлдерде = 
[[К. Ж. АПА]]&lt;br&gt;[[Лили Райнхарт]]&lt;br&gt;[[Камила Мэндэс]]&lt;br&gt;[[Коул Спраус]]&lt;br&gt;[[Мәделин Петш]]&lt;br&gt;[[Әшли Марри]]&lt;br&gt;[[Мэдхен Амик]]&lt;br&gt;[[Мәрисол Никлз]]&lt;br&gt;[[Лүк Пэрри]]&lt;br&gt;[[Кэйси Котт]]&lt;br&gt;[[Скит Үлрих]]&lt;br&gt;[[Марк Консуэлос]]&lt;br&gt;[[Чарлз Мэлтен]]&lt;br&gt;[[Ванэсса Морган]]
 | баяндаушы = Коул Спраус
 | бет басы = 
 | композиторы = [[Блэйк Нили]]&lt;br&gt;[[Шерри Чаң]]
 | мемлекет = {{USA}}
 | тілі = [[ағылшын]]
 | маусымдар = 6
 | сериялар саны = 116
 | сериялардың тізімі = 
 | атқарушы продюсері = Джон Голдуотэр&lt;br&gt;Сара Шехтэр&lt;br&gt;Грег Бэрланти&lt;br&gt;Робэрто Агуиррэ-Сакаса
 | продюсері = Ж.Б.Моранвилл
 | режиссёрі = 
 | операторы = Стивэн Джәксэн&lt;br&gt;Дейвид Ләнзенбөрг
 | сценарист = Пол Карасик&lt;br&gt;Хәрри Джирджин&lt;br&gt;Марвин Матайка
 | түсірілім орны = [[Ванкувер]], Британдық Колумбия, [[Канада]]
 | ұзақтығы = 42-46 мин
 | студия = Berlanti Productions&lt;br&gt;Archie Comics&lt;br&gt;Warner Bros. Television&lt;br&gt;CBS Television Studios
 | статусы = 
 | телеарна = [[The CW]]
 | бейне форматы = [[1080i]] ([[16:9]] [[Айқындығы жоғары теледидар|HDTV]])
 | дыбыс форматы = 
 | көрсете бастады = 26.01.2017
 | соңғы рет көрсетілді = 
 | алдыңғы = 
 | келесі = 
 | байланысы бар шоу = [[Сабринаның көңілді шытырман оқиғалары]]&lt;br&gt;[[Кэти Кин]]
 | imdb_id = 5420376
 | tv_com_id = 
 | сайт = http://www.cwtv.com/shows/riverdale| Ресми сайт]
}}
'''Ривердэйл''' ({{lang-en|Riverdale}}) — Арчи комикстерінің кейіпкерлеріне негізделген американдық жасөспірім драмалық телесериал. Сериал Арчи комикс бас креативті директоры және [[Warner Bros.]] продюсері [[Робэрто Агуиррэ-Сакаса]] үшін бейімделген , ''Television'' және ''CBS Television Studios''-пен бірге ''Berlanti Productions'' және ''Арчи Комикс''-пен жасалған.  Фильмнің түсірілімі [[Ванкувер]]де, Британдық Колумбияда өтті.

2017 жылы 7 наурызда ''The CW'' телеарнасы телехикаяны екінші маусымға  ұзартты&lt;ref&gt;name=&quot;:3&quot;&gt;{{Cite news|title=‘Riverdale’ Renewed For Season 2 By the CW|author=|first=Nellie|last=Andreeva|url=http://deadline.com/2017/03/riverdale-renewed-season-2-the-cw-archie-comics-1202038629/|work=Deadline.com|date=2017-03-07|accessdate=2017-03-17|language=en}}&lt;/ref&gt;, оның тұсаукесері 2017 жылдың 11 қазанында өтті&lt;ref&gt;name=&quot;Season2&quot;&gt;{{Cite news|title=The CW Sets Fall 2017 Premiere Dates For ‘Dynasty’ &amp; ‘Valor’ And Returning Series|author=|first=Nellie|last=Andreeva|url=http://deadline.com/2017/06/the-cw-fall-premiere-dates-dynasty-valor-the-flash-1202109659/|work=Deadline.com|date=2017-06-08|accessdate=2017-06-12|language=en}}&lt;/ref&gt;. 2018 жылдың 2 сәуірінде сериал үшінші маусымға ұзартылды&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.hollywoodreporter.com/live-feed/riverdale-flash-supernatural-10-cw-renewals-1098997|title='Riverdale,' 'Flash,' 'Supernatural' Among 10 CW Renewals|last=Goldberg|first=Leslie|work=The Holywood Reporter|date=2018-04-02|accessdate=2018-04-02}}&lt;/ref&gt;. Оның тұсаукесері 10 қазан 2018 жылы өтті. Екінші маусымның аяғында сериалды [[Netflix]] компаниясы сатып алып, ''Netflix Original Series'' құрамына ресми түрде кірді. 31 қаңтар 2018 жылы The CW телеарнасы серияны төртінші маусымға ұзартты&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.hollywoodreporter.com/live-feed/cw-renews-flash-charmed-riverdale-supernatural-6-more-1181714|title=CW Renews 'The Flash,' 'Charmed,' 'Riverdale,' 'Supernatural,' 6 More|publisher=The Hollywood Reporter|lang=en|accessdate=2019-02-01}}&lt;/ref&gt;. Сондай-ақ, «[[Кэти Кин]]» деп аталатын спин-офф нұсқасы да әзірленуде&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://deadline.com/2019/01/riverdale-spinoff-katy-keene-jane-the-novela-spinoffs-nancy-drew-the-lost-boys-the-cw-pilot-orders-1202540608/|title=‘Riverdale’ &amp; ‘Jane’ Spinoffs, ‘Nancy Drew’ &amp; ‘The Lost Boys’ Get the CW Pilot Orders|author=Nellie Andreeva, Nellie Andreeva|date=2019-01-24|publisher=Deadline|lang=en|accessdate=2019-03-12}}&lt;/ref&gt;. 2020 жылдың 7 қаңтарында телехикая бесінші маусымға ұзартылды&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.etonline.com/the-cw-renews-13-shows-including-riverdale-the-flash-legacies-and-more-139018|title=The CW Renews 13 Shows, Including 'Riverdale,' 'The Flash' &amp; More|author=Liz Calvario|website=Entertainment Tonight|date=2020-01-07|publisher=CBS Television Distribution|lang=en|accessdate=2020-01-08|archiveurl=http://archive.md/wip/gpVpK|archivedate=2020-01-08}}&lt;/ref&gt;.

== Сюжет ==
«Ривердэйл» сериалының сюжеті үш жасөспірім - ''Арчи'', ''Бэтти'' және ''Вероника'' төңірегінде өрбиді, олар бір-бірімен күрделі қарым-қатынаста ғана емес, сонымен қатар шағын қаланың қара құпиясымен де айналысады.

=== 1 маусым ===
Ривердэйлде жаңа оқу жылы ''Джэйсон Блоссом''ның қайғылы өлімінен басталады.
Арчи Әндрюс - әлі де қарапайым американдық жасөспірім, алайда жазғы оқиғалар жас музыка мұғалімі, мисс Грандимен тыйым салынған қарым-қатынастың кенеттен тоқтауына қарамастан, әкесінің ізімен емес, музыкалық мансабын жалғастырғысы келетініне көз жеткізді.
Бұл дегеніміз оның тәлімгері болатын ешкім жоқ дегенді білдіреді — әнші Джози Маккой емес, ол тек өз тобына — ''Джози мен Марғаулар'' бүкіл әлемдік танымалдыққа барады.

Мұның бәрі, соның ішінде бастаушы, бірақ табысты жазушы және сыныптасы Джагхэд Джонспен бірге ерекше перспективалы достық Арчиге қатты әсер етеді.

Бұл уақытта оның көршісі Бэтти Купер қатты сүйсінеді, өйткені ол өзінің сүйікті Арчиді жаз бойы кеткеннен кейін көреді.  Алайда ол өзінің сезімдерін оған білдіруге дайын емес.  Ал Бэттидің анасы Элис оны тежей алмайтындықтан, оны тоқтата алатын жалғыз нәрсе емес.

Нью-Йорктен жаңа оқушы Вероника Лодж өзінің анасы Хәрмионамен бірге келеді. Бэтти ''Вероника'' мен ''Арчи'' арасында махаббат ұшқынын байқайды. Алайда, Вероника Арчимен кездесіп, Бэттимен достығына қауіп төндіргісі келмейді.

Тағы ''Шэрил Блоссом'' бар...  Ривердэйл түлкілерінің патшайымы. Арчи, Бэтти және Вероника арасындағы қиындықтарға қуанышты, бірақ ол  құлшыныспен өз құпияларын сақтайды. Ол өзінің егіз інісі ''Джэйсон''ның жұмбақ өлімі туралы не жасырады? Ривердэйл сылбыр, тыныш қалашық сияқты көрінуі мүмкін, бірақ қауіптер көлеңкеде жасырылады...

=== 2 маусым ===
Ривердэйлде қаланы күнәһарлардан тазарту мақсаты бар сериялық маньяк ''Қара Капюшон'' пайда болды. Жасөспірімдер үшін бұл іс жеке сипатқа ие, және олар оның жеке тұлғасын ашуды қалайды.

Сонымен қатар, қалаға Хайрам Лодж қайтып келеді, оның осы қалаға өз жоспарлары бар.

=== 3 маусым ===
''Қара Капюшон''ды жеңгеннен кейін, шериф ''Минэтта'' Арчиді ол жасамаған қылмыс үшін тұтқындады. Бұған Хайрам Лодждың қатысы бар. Бэтти, Джагхэд және Вероника жаз бойы Арчидан айыпты алып тастау тергеуімен өткізеді, бірақ Арчи прокурордың ұсынысын қабылдайды да, колонияға жіберіледі.
Содан кейін, жаңа қауіп пайда болды - &quot;Гаргоил патшасы&quot; атты біреу, жасөспірімдерді өзіне-өзі қол жұмсау үшін &quot;Гаргоилдер мен Гріффіндер&quot; ойынын ойнауға шақырады. Джагхэд пен Бэтти бұл істі тергеуді шешеді.

== Рөлдерде ==

=== Негізгі құрам ===
: {{colorbox|red}} = Басты рөл
: {{colorbox|yellow}} = Қосалқы рөл
: {{colorbox|magenta}} = Қонақ рөл
: {{colorbox|white}} = Пайда болмайды

{| class=&quot;wikitable sortable&quot; border=&quot;1&quot;
|-&quot;
!rowspan=2 |Актёр
!rowspan=2 |Кейіпкер
!colspan=5 |Маусымдарда пайда болуы
|-
|-
!'''[[«Ривэрдейл» телехикаясының бөлімдер тізімі#Маусым 1 (2017)|1]]'''
!'''[[«Ривэрдейл» телехикаясының бөлімдер тізімі#Маусым 2 (2017—2018)|2]]'''
!'''[[«Ривэрдейл» телехикаясының бөлімдер тізімі#Маусым 3 (2018—2019)|3]]'''
!'''[[«Ривэрдейл» телехикаясының бөлімдер тізімі#Маусым 4 (2019—2020)|4]]'''
!'''Бөлім'''
|-
|[[К. Ж. Апа]]||Арчи Әндрүс
| style=&quot;background:red;&quot; |13|| style=&quot;background:red;&quot; |22|| style=&quot;background:red;&quot; |22|| style=&quot;background:red;&quot; |17
|74
|-
|[[Лили Райнхарт]]|| Элизабетт (Бэтти) Күпер|| style=&quot;background:red;&quot; |13|| style=&quot;background:red;&quot; |22|| style=&quot;background:red;&quot; |22|| style=&quot;background:red;&quot; |17
|74
|-
|[[Камила Мэндэс]]||Вероника Лодж|| style=&quot;background:red;&quot; |13|| style=&quot;background:red;&quot; |22|| style=&quot;background:red;&quot; |22|| style=&quot;background:red;&quot; |17
|74
|-
|[[Коул Спраус]]||Форсайт Пэндлтен (Джагхэд) Джонс ІІІ|| style=&quot;background:red;&quot; |13|| style=&quot;background:red;&quot; |22|| style=&quot;background:red;&quot; |22|| style=&quot;background:red;&quot; |17
|74
|-
|[[Мәделин Петш]]||Шэрил Блоссом|| style=&quot;background:red;&quot; |12|| style=&quot;background:red;&quot; |21|| style=&quot;background:red;&quot; |20|| style=&quot;background:red;&quot; |16
|69
|-
|[[Мәрисол Никлз]]||Хәрмиона Лодж|| style=&quot;background:red;&quot; |13|| style=&quot;background:red;&quot; |20|| style=&quot;background:red;&quot; |15|| style=&quot;background:red;&quot; |9
|57
|-
|[[Мэдхен Амик]]||Элис Күпер|| style=&quot;background:red;&quot; |12|| style=&quot;background:red;&quot; |20|| style=&quot;background:red;&quot; |19|| style=&quot;background:red;&quot; |14
|65
|-
|[[Әшли Марри]]||Джози МакКой|| style=&quot;background:red;&quot; |7|| style=&quot;background:red;&quot; |17|| style=&quot;background:red;&quot; |14|| style=&quot;background:magenta;&quot; |1
|39
|-
|[[Лүк Пэрри]]||Фрэдрик (Фрэд) Әндрүс|| style=&quot;background:red;&quot; |13|| style=&quot;background:red;&quot; |20|| style=&quot;background:red;&quot; |13|| style=&quot;background:magenta;&quot; |1
|47
|-
|[[Марк Консуэлос]]||Хайрам Лодж|| style=&quot;background:white;&quot; | || style=&quot;background:red;&quot; |21|| style=&quot;background:red;&quot; |20|| style=&quot;background:red;&quot; |15
|56
|-
|[[Кэйси Котт]]||Кэвин Кәллер|| style=&quot;background:yellow;&quot; |13|| style=&quot;background:red;&quot; |21|| style=&quot;background:red;&quot; |20|| style=&quot;background:red;&quot; |17
|71
|-
|[[Скит Үлрих]]||Форсайт Пэндлтен (ЭфПи) Джонс ІІ|| style=&quot;background:yellow;&quot; |8|| style=&quot;background:red;&quot; |17 || style=&quot;background:red;&quot; |20|| style=&quot;background:red;&quot;|16
|61
|-
|{{abbr|Росс Батлер|1 маусым|Батлер, Росс}}&lt;br&gt;{{abbr|Чарлз Мэлтен|сезоны 2-4|Мэлтен, Чарлз|0}}||Рэджи Мәнтл|| style=&quot;background:yellow;&quot; |6|| style=&quot;background:yellow;&quot; |15|| style=&quot;background:red;&quot; |16|| style=&quot;background:red;&quot;|11
|48
|-
|[[Ванэсса Морган]]||Тони Топаз || style=&quot;background:white;&quot; | || style=&quot;background:yellow;&quot; |17|| style=&quot;background:red;&quot; |17|| style=&quot;background:red;&quot;|16
|50
|-
| colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; |'''Барлық бөлімдер'''||'''13'''||'''22'''||'''22'''||'''19'''||'''76'''
|}

== Бөлімдер ==
&lt;onlyinclude&gt;{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;width: auto; text-align: center;&quot;
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;2&quot;| Маусым
! rowspan=&quot;2&quot;| Бөлім
! colspan=&quot;2&quot;| Түпкі шығарылым күні
! colspan=&quot;2&quot;| [[Нилсен рейтингі]]
|-
! Алғашқы көрсетілім
! Соңғы көрсетілім
! Дәреже
! Көрермен&lt;br&gt;(млн. DVR есебімен)
|-
| style=&quot;background:#813D3A; color:#100; text-align:center;&quot;|
| '''[[«Ривердэйл» телехикаясының бөлімдер тізімі#1 маусым (2017)|1]]'''
| 13
| 26 қаңтар 2017
| 11 мамыр 2017
| 154
| 1,69&lt;ref name=&quot;2016-2017AvgRatings&quot;&gt;{{cite web|url=http://deadline.com/2017/05/2016-2017-tv-season-ratings-series-rankings-list-1202102340/ |title=Final 2016-17 TV Rankings: 'Sunday Night Football' Winning Streak Continues |website=[[Deadline.com]] |last=de Moraes |first=Lisa |date=2017-05-26 |accessdate=2017-05-26}}&lt;/ref&gt;
|-
| style=&quot;background:#232427; color:#100; text-align:center;&quot;|
| '''[[«Ривердэйл» телехикаясының бөлімдер тізімі#2 маусым (2017—2018)|2]]'''
| 22
| 11 қазан 2017
| 16 мамыр 2018
| 173
| 2,11&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://deadline.com/2018/05/2017-2018-tv-series-ratings-rankings-full-list-of-shows-1202395851/ |title=2017–18 TV Series Ratings Rankings: NFL Football, 'Big Bang' Top Charts |website=[[Deadline Hollywood]] |first=Lisa |last=de Moraes |date=2018-05-22 |accessdate=2018-05-23 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6zgomkMzR?url=http://deadline.com/2018/05/2017-2018-tv-series-ratings-rankings-full-list-of-shows-1202395851/ |archivedate=2018-05-25 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|-
| style=&quot;background:#AB9176; color:#100; text-align:center;&quot;|
| '''[[«Ривердэйл» телехикаясының бөлімдер тізімі#3 маусым (2018—2019)|3]]'''
| 22
| 10 қазан 2018
| 15 мамыр 2019
| 166
| TBA
|-
| style=&quot;background:#5B94F6; color:#100; text-align:center;&quot;|
| '''[[«Ривердэйл» телехикаясының бөлімдер тізімі#4 маусым (2019—2020)|4]]'''
| 19
| 9 қазан 2019
| 6 мая 2020
| TBA
| TBA
|}&lt;/onlyinclude&gt;

== Өндіріс ==
Бастапқыда, телехикая ''FOX'' арнасында 2014 жылы шығуы керек еді&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Archie Comics Drama Series ‘Riverdale’ Set At Fox With Greg Berlanti Producing|first=Nellie|last=Andreeva|url=https://deadline.com/2014/10/archie-comics-series-riverdale-greg-berlanti-roberto-aguirre-sacasa-fox-858971/|work=Deadline|date=2014-10-23|accessdate=2016-12-28|language=en}}&lt;/ref&gt;.  Кейіннен телеарна бұдан бас тартты.  2015 жылы телехикая ''The CW''-ге көшті, ол 2015 жылдың 29 қаңтарында ұшқыштық бөлімге ресми түрде тапсырыс берді.  Ұшқыштық түсірілім 2015 жылдың 14 наурызында басталып, 1 сәуірде аяқталды&lt;ref&gt;{{Cite news|title=#RIVERDALE has officially wrapped filming!|author=|url=https://twitter.com/cwriverdalenews/status/715981233214394369|work=Twitter|date=2016-04-01|accessdate=2016-12-28}}&lt;/ref&gt;.

=== Түсірілім ===
Ұшқыштық фильмнің түсірілімі 2016 жылдың 14 наурызында басталды және 31 наурызда Ванкуверде, Британдық Колумбияда аяқталды&lt;ref&gt;https://deadline.com/2016/02/pilot-locations-2016-data-los-angeles-new-york-canada-1201706710/&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.whatsfilming.ca/2016/09/07/riverdale-season-1-starts-filming-in-vancouver-area/&lt;/ref&gt;. Бірінші маусымның қалған 12 бөлімін өндіру 7 қыркүйек 2016 Ванкуверде басталды&lt;ref&gt;http://www.whatsfilming.ca/upcoming/&lt;/ref&gt;. Жинақтар «''Pop Tate's Chock'lit Shoppe''» дәмхананы қамтиды, ұшқышта қолданылатын қызмет ететін дәмдеуіштің көшірмесі, ол соншалықты шынайы, жүк көлігінің жүргізушісі оны ашық деп ойлап өзінің 18-дөңгелекті автомобилін соның жанына қойыпты&lt;ref&gt;https://www.vulture.com/2017/02/cole-sprouse-riverdale-jughead-trump.HTML {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201209101305/https://www.vulture.com/2017/02/cole-sprouse-riverdale-jughead-trump.html |date=2020-12-09 }}&lt;/ref&gt;.

Қолды тіпті [[пенопласт]] арқылы сындыра аласыз. Көріністердің бірінде ''К. Ж. Апа'' мұз астында жасырылған көбіктенген пластик сынуы керек еді,бірақ актер артық күш жұмсап, сынық алды. Даладағы аяздан актер не болғанын да бірден түсінбеді.&lt;ref&gt;https://www.warnerbros.com/&lt;/ref&gt;

2017 жылдың 25 сәуірінде ''Марк Консуэлос'' Вероника Лоджтың әкесі «Хайрам Лодж» рөлінде телехикаяның екінші маусымында пайда болатыны туралы айтылды&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Mark Consuelos Joins ‘Riverdale’ For Season 2; ‘Suits’ Casts Dulé Hill|first=Denise|last=Petski|url=http://deadline.com/2017/04/mark-consuelos-cast-riverdale-season-2-suits-dule-hill-1202077582/|work=Deadline|date=2017-04-26|accessdate=2017-05-24|language=en}}&lt;/ref&gt;. 2017 жылдың 12 мамырында ''Чарлз Мелтэн'' екінші маусымдағы «Рэджи» рөліне таңдалды. Росс Батлер телехикаядан «''[[13 себеп неге]]''» фильмінің түсірілуіне байланысты кетті&lt;ref&gt;name=&quot;:4&quot;&lt;/ref&gt;. Сол күні екінші маусымда актер ''Кэйси Котт'' тұрақты құрамда ойнайтыны айтылды&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Riverdale: Kevin Keller Actor Promoted to Series Regular|author=Daniel Falconer|url=http://screenrant.com/riverdale-season-2-casey-cott-kevin-series-regular/|work=Screen Rant|date=2017-05-12|accessdate=2017-05-24|language=en}}&lt;/ref&gt;.

2019 жылдың 5 наурызында сериалдың басты актёрлерінің бірі қайтыс болуына байланысты үшінші маусымның соңғы бөлімдерінің сценарийін қайта жазу үшін сериал қысқа мерзімге тоқтатылды: ''Фрэд Әндрүс'' рөлін ойнаған Лүк Пэрри 2019 жылдың 4 наурызында [[Лос-Анджелес]]те инсульттан қайтыс болды&lt;ref&gt;https://www.bbc.com/news/entertainment-arts-47448666&lt;/ref&gt;.

== Шығарылым ==
=== Хабар тарату ===
«[[Netflix]]» ''Ривердэйл''-ге хабар таратуға айрықша халықаралық құқықты сатып алды, сериалды өзінің платформасында түпнұсқалық сериал ретінде АҚШ-та алғашқы трансляциядан кейін бір күн өткен соң қол жетімді болды.&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{Cite press release |url=https://media.netflix.com/en/only-on-netflix/116026 |title=Riverdale |publisher=[[Netflix]] |accessdate=December 31, 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;auto1&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.tvwise.co.uk/2016/12/netflix-uk-acquires-cws-archie-comics-series-riverdale-freeform-supernatural-drama-beyond-polyamorous-comedy/ |title=Netflix UK Acquires The CW's 'Riverdale', Freeform's 'Beyond' &amp; Polyamorous Comedy 'You Me Her' |publisher=TVWise.co.uk |last=Munn |first=Patrick |date=December 16, 2016 |accessdate=December 20, 2016}}&lt;/ref&gt;

=== Маркетинг ===
2016 жылдың шілде айында актерлік құрам және атқарушы продюсерлер алдағы серияны насихаттау үшін [[San Diego Comic-Con]]-да болып, онда ''«Бірінші тарау: Өзен жағасы»'' атты алғашқы эпизодты ұсынды.&lt;ref&gt;https://ew.com/article/2016/07/23/comic-con-riverdale-pilot-5-things/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170130084845/http://ew.com/article/2016/07/23/comic-con-riverdale-pilot-5-things/ |date=2017-01-30 }}&lt;/ref&gt; Сериалдың алғашқы трейлері 2016 жылдың желтоқсан айының соңында шығарылды.&lt;ref&gt;https://deadline.com/2016/12/riverdale-trailer-archie-comics-drama-series-the-cw-kj-apa-1201875052/&lt;/ref&gt; «[[CW]]» сонымен бірге бірнеше ''Tastemade'' бейнелеріне демеушілік жасады, онда олар Арчи әлемінде танымал бірнеше тағамды дайындады.&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://instagram.com/p/BPvYEgbjz42/ |title=&quot;New Girl in Town&quot; Cherry Chocolate Malt #Sponsored by @TheCWRiverdale, tonight 9/8c on The CW.... |author=Tastemade |via=[[Instagram]] |date=January 26, 2017 |accessdate=February 23, 2018|author-link=Tastemade }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://instagram.com/p/BPnyALtDqrB/ |title=&quot;The Archie Original&quot; Bacon Burger #Sponsored by @TheCWRiverdale, Thurs Jan 26 on The CW... |author=Tasetmade |via=Instagram|date=January 23, 2017 |accessdate=February 23, 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://instagram.com/p/BPYM6qSDVLS/ |title=&quot;Blonde Next Door&quot; Creamy Shake #Sponsored by @TheCWRiverdale, Thurs Jan 26 on The CW. |author=Tasetmade |via=Instagram |date=January 17, 2017 |accessdate=February 23, 2018}}&lt;/ref&gt;

=== Комикстерді бейімдеу ===
2017 жылдың қаңтар айынан бастап өзінің тұрақты комикстерінде телехикаяларды едәуір алға жылжытумен қатар, [[Арчи Комикс]] ''Ривердэйл''дің комикстерге бейімделуін шығарады, онда телехикаяның өзіндік сабақтастығы аясында көмекші сюжеттік доғалар бар.  Комикстерге бейімделуді шоудың басқа жазушыларымен бірге [[Робэрто Агуиррэ-Сакаса]] өзі басқарады. 2017 жылы наурызда шыққан [[Алита Мартинэз]] суреттеген бір ұшқыштық нөмірмен қатар,&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://archiecomics.com/firstlooks3-1-17/ |title=Check out a preview of 'Riverdale One Shot' and more new Archie Comics on sale 3/1/17! |publisher=[[Archie Comics]] |last=C. |first=Ron |date=February 28, 2017 |accessdate=March 7, 2017}}&lt;/ref&gt; ''Ривердэйл''дің комикс сериясының алғашқы шығарылымы 2017 жылдың сәуірінде шығарылды.&lt;ref name=&quot;AprilSolicits&quot; /&gt;

Бейімделуден басқа, «Арчи Комикс» '' Ривердэйлге барар жол'' шыққан компиляциялық графикалық романдар сериясын шығарады. Бұл серия «[[Жаңа Ривердэйл]]» қайта қосу желісіндегі алғашқы шығарылымдарды қамтиды, сериалдардың көрермендерін оны шабыттандырған тұрақты жалғасатын күлкілі серияларымен таныстырады.  «Арчи Комикс» ''Ривердэйлге барар жол'' топтамасын кейінгі айларда дайджэст журналдары түрінде қайта шығаруды жоспарлап отыр.  Бірінші топтама 2017 жылдың наурызында жарық көрді.&lt;ref name=&quot;AprilSolicits&quot;&gt;{{cite web |url=http://archiecomics.com/april2017solicits/ |title=Get a sneak peek at the Archie Comics solicitations for April 2017! |publisher=Archie Comics |last=C. |first=Ron |date=January 23, 2017 |accessdate=March 7, 2017}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сілтемелер ==
* [http://www.cwtv.com/shows/riverdale|Ривердэйл Ресми сайт]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [https://www.kinopoisk.ru/film/962012/ Ривердэйл] [[КиноПоиск]] сайтында
* [https://www.instagram.com/thecwriverdale/ Instagram]
* [https://m.facebook.com/CWRiverdale Facebook]
* [https://mobile.twitter.com/cw_riverdale Twitter]

[[Санат:АҚШ телесериалдары]]
[[Санат:Warner Bros. Television телесериалдары]]
[[Санат:CBS Paramount Television телесериалдары]]
[[Санат:Ағылшын тіліндегі телесериалдар]]</text>
      <sha1>316muxvs8rgq63hophgcz7zhtmpyo1i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Мағыпар</title>
    <ns>3</ns>
    <id>642479</id>
    <revision>
      <id>3054507</id>
      <parentid>3050319</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T11:11:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Санат */ жаңа бөлім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39523" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Мағыпар}}

-- &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-family:Georgia;&quot;&gt;&lt;i&gt;Мұхамеджан А.А.&lt;/i&gt;&lt;/span&gt;]]&lt;/font&gt; [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-size:90%&quot;&gt;&lt;font color=&quot;#0000FF&quot;&gt;(талқылауы)&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 14:55, 2020 ж. маусымның 29 (+06)

== Сөздерге сілтеу ==

Мақалаға тікелей қатысы жоқ әрі дұрыс сілтеме жасауыңызды доғарыңыз! Атырау облысы десе атырауға бір бөлек облысқа бір бөлек сияқты сілтеме жасауға болмайды. Тек тікелей мақалаға қатысты нәрселер болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 11:34, 2020 ж. шілденің 2 (+06)

== Жаңа мақала ==

Мақала жазғанда жалпы санат қоя салмай мақалаға тікелей қатысты санат қою керек, интеруики ұмытпаңыз. Сосын дереккөздер көшіре салмай қазақстандық сайттардан алу керек. Бір сөзде он рет сілтеудің қажеті жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 17:38, 2020 ж. шілденің 10 (+06)

== Сурет ==

Сурет:Атырау.Формация АҚ.jpg 
*Фармация АҚ деп өзгерте қоясыңдар ма?--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 22:46, 2020 ж. шілденің 10 (+06)

== Интервал сақтау ==

Неге дереккөздеріңіз сөйлемнен бөлек арасы алшақ қойып жатсыз --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 12:45, 2020 ж. шілденің 13 (+06)

:Қосып шығайын. Копировать еткеннен кейін түсуіне байланысты кеткен ғой, өзім де солай ойлағам бірақ әсері барын білмеппін. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 13:31, 2020 ж. шілденің 13 (+06)

== Мақала мазмұны ==

Мақала жазғанда тікелей көшере салмай (газет, журнал, жаңалықтар сияқты жазылған), энциклопедиялық стильде бейтараптылықты сақтап жазған дұрыс. Байқағаным жазған мақалаларыңыз көбісі дайын нәрсені көшіре салғансыз. Солардың бәрін түзетіп шығыңыз --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 12:06, 2020 ж. шілденің 15 (+06)

:Қолымнан келгенше тырысайын.  Мен Атырау облысын  ықшамға келтіруге тырысқам. Енді бір ғана Атырау спортын толықтыру қалды, сосын болдым.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 13:55, 2020 ж. шілденің 15 (+06)
::Содан кейін түзетерсіз) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 13:24, 2020 ж. шілденің 17 (+06)

== Сурет жүктеу ==

Суреттің дереккөзі дұрыс емес қой сізде. яндекс деп жалпылама емес қандай сайттан алғанын көрсет керек --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 12:32, 2020 ж. шілденің 20 (+06)
*Менің алдымдағы автордың дереккөзі --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 14:30, 2020 ж. шілденің 20 (+06)
::Түсінбедім --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 14:34, 2020 ж. шілденің 20 (+06)
:::Ол суретті мен жүктеген жоқпын, тек көшіріп алдым, Аркадий Юрьевич Волож --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 14:39, 2020 ж. шілденің 20 (+06)
:Уикипедияға сіз жүктедіңіз ғой. Сондықтан дұрыстап көрсету керек қайнарын --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 16:12, 2020 ж. шілденің 20 (+06)

== Сурет:Шоқпартоғай.jpg ==

Сізге айтыпедім ғой суреттердің нақты дереккөзін көрсетіңіз деп, аталған суретті жедел жоюға ұсындым. Дереккөзді бассам яндекстің басты беті ғана шығып тұр ғой--[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:46, 2020 ж. шілденің 31 (+06)

:Енді өзім түсірген фотоларды жүктеймін. Яндекстен алғасын соның дереккөзін көрсеттім.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:52, 2020 ж. шілденің 31 (+06)
::Өзіңіздікі болса тіпті керемет[[File:SMirC-thumbsup.svg|20px]] --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:18, 2020 ж. тамыздың 1 (+06)

::Байқап отырған боларсың суреттердің 90 пайызы өзім түсірген суреттер. Негізі Атырау облысында 200 ден астам елді мекен болсы соның 160 елді мекенін өзім түсіргем, өкінішке орай ноутбукка программа ауыстырғанда бәрі кетіп қалап 30-40 елді мекен қалды. Ең өкініштісі шетелдің 48 қаласының фотосы бірге жойылып кетті. Түсінбей отырғаным фотоның көбі Яндексте, сонда мен қандай дереккөз көрсетуім керек? Акиматтың сайты ма?--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 00:31, 2020 ж. тамыздың 1 (+06)
:::Иә оны байқадым, бірақ та арасында интернеттен алынған суреттер бар екен, соны дұрыстап көрсету керек болған-ды. Авторын, жылын, қандай интернет сайттан және авторлық құқық бұзылмауы тиіс --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 17:03, 2020 ж. тамыздың 4 (+06)

== We sent you an e-mail ==

Hello {{PAGENAME}},

Really sorry for the inconvenience. This is a gentle note to request that you check your email. We sent you a message titled &quot;The Community Insights survey is coming!&quot;. If you have questions, email surveys@wikimedia.org. 

You can [[:m:Special:Diff/20479077|see my explanation here]].

[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 00:52, 2020 ж. қыркүйектің 26 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/Community_Insights_survey/other-languages&amp;oldid=20479295 тізімін пайдаланып User:Samuel (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Қазақстан ауданы ==

{{tl|Қазақстан ауданы}} деген Қазақстанға арналған үлгі бар. Соны қолдану керек --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 22:21, 2021 ж. сәуірдің 1 (+06)

*Мен ештеңеге ұрынған жоқпын.Үлгі бұрыннан тұр. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 22:29, 2021 ж. сәуірдің 1 (+06)
::МММММММММ, сізді ұрынды деп сынап тұрған жоқпын, Атырау облысының аудандарын дамытып жатыр екенсіз. Соған ақыры үлгіні де ауыстырып жаңартып кетсеңіз деген кеңесімді айттым)

ПС: Тек мен үшін кетіп қалмаңыз (Нұрлан мырза айтып еді менің кесірімнен деп) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 22:41, 2021 ж. сәуірдің 1 (+06)

:::Мен тағы не бүлдірдім деп шошып кетіп едім, сонда бұрынғы үлгілер қате ме? --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 22:45, 2021 ж. сәуірдің 1 (+06)

Түсіндім, айырмашылық бар екен. Сәл кейінірек түзермін. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 22:52, 2021 ж. сәуірдің 1 (+06)
:Жоқ ол үлгі қате емес. Жалпыға арналған үлгі ғой. Кезінде Қазақстан үшін үлгілер жасағанмын (облыс, аудан, ауылдық округ үшін). Мысал ретінде Меркі ауданы мақаласын қарап шықсаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 22:57, 2021 ж. сәуірдің 1 (+06)

== шы, ші жалғаулары ==

: цифрдан кейін - тұрса шы, ші т.б. жазылмайды. Мектепте жүргенде сызықшадан кейін осы жалғауларды жалғаймын деп мұғалімдерден талай ескерту алғанмын.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:54, 2021 ж. сәуірдің 16 (+06)
:онда сызықшаныды алып тастау керек --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:16, 2021 ж. сәуірдің 17 (+06)

== Ордендер ==

Қазақстанға қатысты ордендер мен медальдар үлгісі бар. Соны қойсаңыз санаттар автоматты түрде пайда болады. '''Санат:Үлгілер:Марапаттар:Қазақстан''' санатына өтіңіз. Туған/өлген жылдарда да солай --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 17:32, 2021 ж. маусымның 17 (+06)

== Санат қою ==

Саламатсыз, сізде санаттарды дүрыс бастап жатқан жоқсыз (түзетіп жатырмын). Солардың өңдеу тарихына кіріп көрсеңіз болады --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 17:09, 2021 ж. шілденің 19 (+06)

== Толық мақала ==

Саламатсыз, ''толық мақала'' деген үлгіні қолдаңсаңыз дұрыс болар еді. Алғашқы бөлімді түзетіп шықтым --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 16:43, 2021 ж. тамыздың 5 (+06)
:: Саламатсыз ба?, сол толық мақала деген толық болмағасын ''қараңыз'' деп қосып едім, мыс. [[Қарақытай мемлекеті]], [[Найман мемлекеті]] тағы басқалары бар, толық деп айтуға барар ма екен? Меніңше сол мақалаларды толықтырғаннан кейін қою керек сияқты.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 00:57, 2021 ж. тамыздың 8 (+06)
:::Жоқ мәселе ол мақала толық/мықты деген сөз емес: тек толығырақ білгіңіз келсе осыған өтіңіз деген арнайы үлгі-сілтеме --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 19:59, 2021 ж. тамыздың 11 (+06)
::::Түсінікті.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 14:02, 2021 ж. тамыздың 12 (+06)

== Әліпов (ауыл) ==

Сәламатсыздар ма? Әліпов елді мекені екі жерде тұр екен. '''[[Әліпов (ауыл)]] және [[Ғизат Әліпов ауылы]].''' Екеуін [[Әліпов (ауыл)]] ға біріктірдім. Енді сіздерден көмек керек болып тұр. Әліпов (ауыл) тақырыбын Ғизат Әліпов (ауыл) ға өзгертіп, Ғизат Әліпов ауылы тақырыбын өшіру керек. Және елді мекендердегі үлгіні де өзгерту керек. Рахмет!--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 18:50, 2021 ж. қыркүйектің 26 (+06)

[[Қатысушы:Мағыпар|Магпар]] мырза, бұл екі ауыл аттас болса да, бөлек-бөлек ауылдар емес пе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 15:08, 2022 ж. маусымның 27 (+06)

::Бір ауыл, ол ауылда болдым...--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 18:30, 2022 ж. маусымның 27 (+06)

== Санат бастау ==

Мағыпар мырза санатқа сол санатты қайтадан қоюға болмайды, сіз орысша айтқанда ''замкнутый круг'' жасап отырсыз. ''Исатай ауданы географиясы'' санатын түзетіп шықтым, соған назар аударып көрсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:34, 2021 ж. қарашаның 24 (+06)

== Намыс → Ар-намыс ==

Қайырлы кеш, бір кісі '''Намыс → Ар-намыс''' деп атауын өзгертіпті, қаншалықты дұрыс деп ойласыз? Меніңше намыс қала берген дұрыс-ау, ол кісіге жазайын десем дұрыс қабылдамай дүрсе қоя береді. Оның алдында талай мақала атауын өз бетінше өзгерте берген-ді. Сіздің пікіріңізді күтемін--[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:11, 2021 ж. желтоқсанның 3 (+06)
:: Сәләматсыз ба? ҚР Азаматтық кодексiнің 143-бабында  Ар-намыс деп жазылған.
*'''Мысалы''': Азамат өзінің ар-намысына, қадір-қасиетіне немесе іскерлік беделіне нұқсан келтіретін мәліметтерді сот тәртібімен теріске шығаруды талап етуге құқылы. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 10:49, 2021 ж. желтоқсанның 3 (+06)
:Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 17:00, 2021 ж. желтоқсанның 3 (+06)

== [[Ғизат Әліпов ауылы]] ==

Бұл мақаланы жоюға ұсыныпсыз. Себебін айтсаңыз деген тілек. Тарап кеткен ауыл болса да, қалдыруға болады. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 16:01, 2021 ж. желтоқсанның 7 (+06)
:: Әліпов деген ауыл жазылған, онда [[Әліпов (ауыл)|Әліповты]] жойып, Ғизат Әліповты қалдыру керек, себебі бір ауыл екі бетте жүр.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 16:11, 2021 ж. желтоқсанның 7 (+06)
:::Негізі Ғизат Әліпов деп қалдырған дұрыс сияқты, мен үлгіде Әліпов тұрғасын сол үлгіге жаздым. Онда үлгіні де өзгертіп кету керек--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 16:14, 2021 ж. желтоқсанның 7 (+06)

== Таңдаулы мақалаға үміткер ==

{{WAM
|header = [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Goldenwiki 2.png|100px|link=Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]]&lt;/div&gt;
|subheader = Қарақұрдым мақаласының таңдаулы мақалаға үміткерлігі.
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = [[Қара құрдым]] мақаласы таңдаулы мақалаға толық лайық деп санаймын. Мұл мақалыны жазған өзім емес {{@|Alphy Haydar}} мырза жеті жылдан бері қазақша Уикипедияға үлес қосып келеді. Мақала тілі өте жаттық, әрі ғылыми стилде жазылған. Қанша жылдан бері [[Басты бет]]тегі таңдаулы мақала өзгерген жоқ. Енді өзгерттетін кез келді. Сонымен қоса осы уақытқа дейін ғылымға қатысты мақалалар таңдаулы мақала статусын көп алған жоқ. Ғылымға басымдық бере отырып осы мақаланы таңдаулы мақала деңгейіне көтерейік. 

&lt;center&gt;{{Clickable button 2|Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым|Дауыс беру|class=mw-ui-progressive}}&lt;/center&gt;&lt;br /&gt;

|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=2970000 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Миллион деген сөзді қосыңыз ==

[[Кубалықтар|Мына мақалада]] 11,2 деген сандардан кейін ''миллион'' дегенді қосу керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 15:22, 2022 ж. ақпанның 21 (+06)

== Халық ==

Саламатсыз, {{tl|Халық}} үлгі бар, соны қолдансаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:52, 2022 ж. ақпанның 26 (+06)

== Білгенге маржан айдарына ұсыныстар беріңіз ==
Ассалаумағалейкум, қалайсыз. Сіз Уикипедияда көп мақалалар  жазып шығарып жүрсіз. Енді сол жаңа мақалаларыңыздың арасынан [[Жоба:Білгенге маржан/Ұсыныстар/2022]] айдарына жақсы, қолданушыларға қызықты, пайдалы дәйектеріңізбен бөлісіңіз. Білгенге маржан айдары аз да болса жаңарып тұрсын. Рахмет. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 18:15, 2022 ж. наурыздың 14 (+06)
::Сәләматсыз ба? Ұсыныс жібердім, егер осындай бағытта болса табуға болады, қиындығы жоқ. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 19:36, 2022 ж. наурыздың 14 (+06)
:::Білгенге маржан айдарына ұсыныстар беріпсіз, рахмет. Дегенмен, оларды өзіңіз қосқан жаңа мақалалар арасынан, немесе басқа қолданушылардың жаңа мақалаларына сілтеме бере отырып  көрсетуге тырысыңыз. 
:::Мысалы, сіздің ұсыныстарыңыздағы  
:::Шимпанзе - өзін айнадан тани алатын жалғыз жануар деген ақпаратты 
:::[[Шимпанзе]] - өзін айнадан тани алатын жалғыз жануар деп  шимпанзе деген жаңа мақалаға сілтей отырып көрсетуге болады. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 17:45, 2022 ж. наурыздың 15 (+06)

== Амбондықтар ==

[[Амбондықтар]] туралы мақала жазғаныңыз үшін рақмет. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:57, 2022 ж. наурыздың 24 (+06)

== Мақаланың аты қате ==

[[Андо-цез халықтары‎]] деген мақаланың атын өзгерту керек, дұрысы — ''Андий-цез халықтары‎''. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 15:57, 2022 ж. наурыздың 25 (+06)

:Рахмет! Алға қарай байқасаңыздар ескертіп отырарсыздар, кейде переводтардан аударғанда дұрыс шықпай жатады, кейде сілтемелерде де қателер кездесіп отырады. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 16:11, 2022 ж. наурыздың 25 (+06)

== Қажетсіз сілтеме ==

[[Үлгі:Мұхтар Әуезов шығармалары|Мына үлгіге]] екі сілтеме қосып қойыпсыз. [[Ақын аға]] — бұл [[Абай жолы (роман)|Абай жолының]] бір бөлігі ғана, сондықтан да сілтемені алып тастадым. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 16:41, 2022 ж. наурыздың 30 (+06)
:: Алып тастаған сияқты едім, қалып қойған ғой. Менде Әуезовтың жазған шығармаларының бәрі бар еді 100%, соны толтырам ба ойлағам, оған көп уақыт керек екен, сосын қоя қойдым...--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 16:49, 2022 ж. наурыздың 30 (+06)

==  [[Қатысушы:Мағыпар/зертхана‎]] ==

Әлем халықтарының тізімі‎ үлгісі [[Қатысушы:Мағыпар/зертхана‎]] дұрыс па екен? Дұрыс болса [[Әлем халықтарының тізімі]] мақаласының астына орналастырып берсеңіздер мен қызыл бояулардан құтылуды бастайын. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 15:51, 2022 ж. сәуірдің 4 (+06)
:Дұрыс, бірақ құрлық бойынша бөліп-бөліп жасаған дұрыс сияқты. Телеграмға жазсаңыз мен егжей тегжейлі үйретіп берейін. --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:25, 2022 ж. сәуірдің 4 (+06)

== Санат:Малайзия халықтары ==

Мағыпар мырза, қалайсыз? Санат жасауды ақыры үйренбейтін болдыңыз ғой)) ''Санат:Малайзия халықтары'' санатына өтіп, өңделу тарихына үңіліп кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 19:11, 2022 ж. сәуірдің 27 (+06)

== Тағы мен сол ==

Мағыпар мырза, ''үлгі:***'' деп жазудың қажеті, жоқ тек үлгі атауы болса болды) Сосын соңына емес санаттың алдына қою керек. Мынау қайта-қайта маған жаза берді деп ренжімеңіз, кейін екі жұмыс болмасын деген кеңесім) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:45, 2022 ж. мамырдың 2 (+06)
::Қайта ескерткенің дұрыс болды, енді бәрі түсінікті, рахмет!, үлгіні бірінші рет қойып тұрмын...--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 10:32, 2022 ж. мамырдың 3 (+06)

== Мұқият болыңыз ==

[[Буриши]] деген мақаланы аударыпсыз, бұл атау қате, себебі соңғы «и» — орыстардың көптік жалғауы. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:20, 2022 ж. мамырдың 9 (+06)

== Үлгіні қолдану ==

Саламатсыз, қазуикиге баға жетпес үлкен үлес қосып жатсыз. Халықтар жайлы мақалаға неге ''халық'' үлгісін қолданбасқа, сол үшін жасалған үлгі еді) Әрі мақаланы көрнекі қылып көрсетеді --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:47, 2022 ж. мамырдың 17 (+06)

:Бүгін бастаймын. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 15:20, 2022 ж. мамырдың 17 (+06)

== Ачелер ==

Ачелер мақаласын жоюға ұсынып отырмын, себебі Ачех мақаласы бар, екеуі бір ұлт. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 22:26, 2022 ж. мамырдың 21 (+06)

== Этникалық топ ==

Мағыпар мырза жоғарыда айтылған үлгінің атауы өзгеріп, сәл дизайны басқаша болды: {{tl|Этникалық топ}} --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:35, 2022 ж. мамырдың 24 (+06)
: &lt;code&gt;|сурет   = The Pearl Harvester.jpg&lt;/code&gt; деген параметрге осылай қойып жатса жетіп жатыр. Ешқандай ''сурет, 300px'' керегі жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 19:56, 2022 ж. мамырдың 28 (+06)
::Рахмет, Мағыпар мырза. Кері байланысқа шығып, мақалаларды ерінбей әрлеп, түзеткеңіз үшін) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:37, 2022 ж. мамырдың 31 (+06)

== Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 ==

{{WAM
|header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]&lt;/div&gt;
|subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді.
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = Құрметті достар,

Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады.

Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды.

* Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX
* Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv

Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз.

Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#ff0500&quot;&gt;'''''Mehman'''''&lt;/span&gt;]] [[User Talk:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#0500ff&quot;&gt;'''''97'''''&lt;/span&gt;]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06)


|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Басқа ұлттардың тегі ==

Орыс, татар т.б. ұлттардың әкесінің атын ұлы деп аудару дұрыс па? (мыс:Сергеевич, Сергейұлы) [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 17:19, 2022 ж. шілденің 7 (+06)

== Санат ==

Орыс тілінде бар санат, неге қазақ уикипедиясына болмайды? Мыс:Ғағауызстан елді мекендері, орысшасында Гагаузские поселения деп берілген, әлде ғағауыз елді мекендері деп беру керек пе? Кім түсіндіре алады? [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 17:11, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>j8b4xv91twiyx6gkbrlwnli0ldnlxug</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Dimash Kenesbek</title>
    <ns>3</ns>
    <id>646547</id>
    <revision>
      <id>3054447</id>
      <parentid>3053868</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:09:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17326" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=DISEKenesbek}}

-- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 14:55, 2020 ж. қыркүйектің 28 (+06)

== Калатрава ордені ==

Қандай үлгі керек? сіз әрине ағылшынша жазсаңыз жасамайды үлгі (шаблон) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 17:19, 2020 ж. қарашаның 2 (+06)

([[ОУ:Kasymov|обс.]]) Маған «діни тапсырыс» шаблоны ғана керек болды. Мен оны ағылшынша википедиядан userbox order ретіндегідей қолдануға тырыстым.
Мен жай ғана мақала жазу, құру және редактировка жасап өте ыңғайсыз деп айтамын. Мысалы, мақала жасаудың визуал тәсілі бар Орысша және Ағылшы Википедиядағы сияқты.
Егер біздің Уикипедияда жоқ болса, онда мен ештеңе айтпаймын.
--[[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Dimash Kenesbek|талқылауы]]) 19:36, 2020 ж. қарашаның 2 (+06)
:Орыс уикиден келген қатысушысыз ғой деймін, тіпті мені белгілеген үлгі де дұрыс емес (маған ешқандай хабарламалар көрінбеді). Ендеше қазақ тілінде жоқ болса тырысып жасап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 16:51, 2020 ж. қарашаның 19 (+06)
:Қазақша Уикипедияда визуал өңдеу бар. Бар болғаны бета нұсқаға өтіп ауыстырсаңыз болды, бәрі ауысады.  [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 14:27, 2021 ж. мамырдың 17 (+06)

== Байрақ/ту ==

''Флаг, flagicon'' қазақша дұрыс нұсқасы бар. {{tl|Байрақ}} немесе {{tl|Ту}} --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:01, 2021 ж. қыркүйектің 11 (+06)

:Білемін, жай ғана мен бұл команданы жиі қолданамын. [[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Dimash Kenesbek|талқылауы]]) 01:05, 2021 ж. қыркүйектің 11 (+06)
::Түсінікті, алайда қазуики болғандықтан сол үлгіні пайдалануды өтінемін (себеп: ол дубликат үлгілерді жою жоспарда бар) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:00, 2021 ж. қыркүйектің 12 (+06)

== Туған/қайтысболған ==

Саламатсыз, тұлғаларға арналған үлгіде: туған/қайтысболған параметрде санмен толтыру керек. ''1.11.1111''. Сонда жасын жазып әлек болмайсыз, әрі автоматты түрде санаттар пайда болады (туған жылдары мен күндері). Сосын туғанжері, қайтысболғанжері деген үлгілер бар: сол арқылы санатта осындай жерде туғандар деген санат пайда болады. Түніксіз болса: ''Крис Эванс'', ''Скарлетт Йоханссон'' мақаласын қарап көріңіз. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 18:58, 2021 ж. қазанның 26 (+06)

:Сәлеметсіз бе, кеңес үшін рахмет. Бастапқыда мен туған күн мен өлімнің осы параметрін білдім. Менің жалғыз қиындықдығым ғасырлар бұрын өмір сүрген тұлғалармен болды. [[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Dimash Kenesbek|талқылауы]]) 22:29, 2021 ж. қазанның 26 (+06)

== Жақсы мақалаға дауыс беру ==

Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:29, 2021 ж. желтоқсанның 14 (+06)

== Таңдаулы мақалаға үміткер ==

{{WAM
|header = [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Goldenwiki 2.png|100px|link=Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]]&lt;/div&gt;
|subheader = Қарақұрдым мақаласының таңдаулы мақалаға үміткерлігі.
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = [[Қара құрдым]] мақаласы таңдаулы мақалаға толық лайық деп санаймын. Мұл мақалыны жазған өзім емес {{@|Alphy Haydar}} мырза жеті жылдан бері қазақша Уикипедияға үлес қосып келеді. Мақала тілі өте жаттық, әрі ғылыми стилде жазылған. Қанша жылдан бері [[Басты бет]]тегі таңдаулы мақала өзгерген жоқ. Енді өзгерттетін кез келді. Сонымен қоса осы уақытқа дейін ғылымға қатысты мақалалар таңдаулы мақала статусын көп алған жоқ. Ғылымға басымдық бере отырып осы мақаланы таңдаулы мақала деңгейіне көтерейік. 

&lt;center&gt;{{Clickable button 2|Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым|Дауыс беру|class=mw-ui-progressive}}&lt;/center&gt;&lt;br /&gt;

|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=2970000 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Туғанжері ==

Саламатсыз, мақалаларға үлгілермен әрлегеңізге рахмет. Туған/қайтыс болған жері параметріне: {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген арнайы үлгілер бар, сонда **** туғандар, **** қайтыс болғандар деген санаттар пайда болады. Сосын дубликат санаттарды алып тастауыңызды өтінемін. Жоғарыда осы туралы айтылған сияқты еді) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 14:47, 2022 ж. ақпанның 20 (+06)

:Сәлеметсіз бе, Мен бәрін түсіндім, кеңес үшін рахмет. [[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Dimash Kenesbek|талқылауы]]) 23:07, 2022 ж. ақпанның 21 (+06)

== Үлес қосу ==

Саламатсыз, қосып жатқан үлесіңіз өте зор. Алайда үлгілер мен мақаланы толықтырып кеткенде, сәйкесінше дубликат, орынсыз санаттарды алып тастап, мақалаға қатысты жаңа санаттармен алмастыра жүрсеңіз. Мысаллы ретінде ''Виктория сарқырамысы''н қарап кетсеңіз. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 17:42, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06)

== Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 ==

{{WAM
|header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]&lt;/div&gt;
|subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді.
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = Құрметті достар,

Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады.

Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды.

* Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX
* Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv

Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз.

Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#ff0500&quot;&gt;'''''Mehman'''''&lt;/span&gt;]] [[User Talk:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#0500ff&quot;&gt;'''''97'''''&lt;/span&gt;]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06)


|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Байрақ/ту, туған қайтыс болған жері ==

Құрметті қатысушы, қосып жатқан үлесіңіз бен белсенділікке үлкен рахмет) Үлгілерге қазақша Байрақ/ту үлгісін және туған/қайтыс болған жері үлгісін пайдаланып жүрсеңіз дұрыс болып кетер еді. Байрақ үлгілерінде тарихи тулары да бар. Мысалы ретінде өзіңіз өңдеп кеткен Тоқаш Бокин мақаласында азаматтығы параметрінде өзгеріс жасадым. Соған назар аударсаңыз. Бұның айту себебім: flag/flagicon  үлгілері қате, ағылшынша әрі дубликат (оларды жою керек келешекте) [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 21:33, 2022 ж. маусымның 17 (+06)

:Сәлеметсіз бе Қасымов мырза, бәрін түсіндім, мен бұл команданы қолдануды ұмытып кеттім. Бірақ кеңес үшін рахмет [[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Dimash Kenesbek|талқылауы]]) 21:44, 2022 ж. маусымның 17 (+06)

== Назар аудару ==

[[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B#Ким Чен Ын|Мына кемшіліктерге]] назар аударып кетсеңіз (санат пен дереккөз үлгісін қалай қою керектігі жайлы)  [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:07, 2022 ж. шілденің 23 (+06)

== Мақаланы санаттау ==
{{ambox
|type = style
|image = &lt;imagemap&gt;
    Сурет:Kpdf bookish.svg|48px
    default [[Уикипедия:Санаттау|Санаттау]]
    desc none
  &lt;/imagemap&gt;
|text =Сіздің [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?limit=100&amp;title=Арнайы:Үлесі&amp;contribs=user&amp;target={{urlencode:{{BASEPAGENAME}}}}&amp;namespace=0&amp;newOnly=1 жазып жатқан мақалаларыңызда] [[Уикипедия:Санаттау|санат]] қойылмаған. Санат қою үшін мақаланың соңына '''&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;[[Санат:Санат атауы]]&lt;/nowiki&gt; &lt;/code&gt;''' деп жазыңыз.&lt;br /&gt;
Санаттауды жеңілдету үшін [[Уикипедия:Гаджеттер/HotCat|HotCat]] құралын қолданыңыз. Қараңыз: [[Уикипедия:Жиі_қойылатын_сұрақтар#Санатты қалай қоя аламын?]] {{#if:[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 15:09, 2022 ж. шілденің 25 (+06)|[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 15:09, 2022 ж. шілденің 25 (+06)}}
}}</text>
      <sha1>qxpb9u5kxhigzr8i9uqz1q7qkgwr4q0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Заттыбек Көпбосынұлы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>650008</id>
    <revision>
      <id>3054424</id>
      <parentid>3046963</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T07:45:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Lientyai</username>
        <id>121093</id>
      </contributor>
      <comment>Қатені түзедім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3508" xml:space="preserve">{{Unreferenced}}
{{Музыкант
 |Есімі                = Заттыбек Көпбосынұлы
 |Атауы                = 
 |Сурет                = 
 |Сурет ені            = 
 |Сурет тақырыбы       = 
 |Фон                  = 
 |Туған кездегі есімі = 
 |Толық аты            = Заттыбек Көпбосынұлы Буленов
 |Туған күні         = 1974
 |Туған жері         = {{туғанжері|Бәйдібек ауданы|Бәйдібек ауданында|Бәйдібек ауданы}}, [[Түркістан облысы]], [[Қазақстан]]
 |Қайтыс болған күні   = 
 |Қайтыс болған жері   = 
 |Белсенділік жылдары  = 1995—қазіргі күн
 |Мемлекет             = {{Байрақ|Қазақстан}}
 |Мамандықтары         = {{әнші|Қазақстан}}
 |Дауыс түрі           = 
 |Аспаптары            = 
 |Жанрлары             = 
 |Лақап аттары         = 
 |Ұжымдары             = 
 |Қызметтес болған     = 
 |Лейблдері            = 
 |Марапаттары          = 
 |Сайты                = http://zattybek.kz/mirbayany
}}
'''Заттыбек Көпбосынұлы Буленов''' ([[1974 жыл]], [[Бәйдібек ауданы]], [[Түркістан облысы]], [[Қазақстан]]) — қазақстандық [[әнші]] және [[музыкант]].

== Өмірбаяны ==
[[1974 жыл|1974 жылы]] [[Түркістан облысы|Оңтүстік Қазақстан облысы]], [[Бәйдібек ауданы]] [[Кеңес ауылы|Кеңес ауылындa]] қарапайым отбасында дүниеге келген. Шығармашылық жолын [[1995 жыл|1995 жылы]] [[Бәйдібек ауданы]] [[«Шалдар» балалар саз мектебі|«Шалдар» балалар саз мектебінде]] мұғалім болған. [[1997 жыл|1997]]-[[1998 жыл|1998]] жылдары Шалдар мәдениет уйінде көркемдік жетекші. [[1999 жыл|1999]]-[[2000 жыл|2000]] жылдары Шаншар таетрында өнерін көрсетті. [[2000 жыл|2000]]-[[2003 жыл|2003 жылы]] [[Шымкент]] қаласы [[№71 орта мектеп|№71 орта мектеп]] музыка пәнінің мұғалімі болып жұмыс атқарған. [[2004 жыл|2004]]-[[2007 жыл|2007 жылы]] [[Шымкент]] қаласы [[№2 балалар музыка мектебі|№2 балалар музыка мектебінде]] домбыра пәні мұғалімі қызметін атқарады. [[2001 жыл|2001]], [[2005 жыл|2005 жылдары]] [[Республикалық «Шалқар термесі» термешілер байқауы|Республикалық «Шалқар термесі» термешілер байқауының]] лауреаты. [[2008 жыл|2008 жылдан]] бері жеке шағырмашылықпен айналысуда. Халық арасында тараған бірнеше «[[Ақмаржан]]», «[[Немерем]]» тағы басқа әндердің авторы.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сілтемелер ==
* [http://zattybek.kz/mirbayany Ресми сайт]</text>
      <sha1>sq88myrfmyqavwdu1my5bxoa6fszql6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Фумио Кисида</title>
    <ns>0</ns>
    <id>669980</id>
    <revision>
      <id>3054382</id>
      <parentid>3032596</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T23:39:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>165</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:File:Fumio_Kishida_20211004.jpg]]» деген «[[:File:Fumio_Kishida_20211005.jpg]]» дегенмен алмастырылды.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12775" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
|Шынайы есімі=岸田 文雄|Ту_5=Flag of Japan.svg|Басқаруын аяқтады_4=3 тамыз 2017|Премьер_4=[[Синдзо Абэ]]|Ізашары_4=[[Коичиро Гэмба]]|Ізбасары_4=[[Таро Коно]]|Титулы_5=[[Жапонияның Сыртқы істер министрлігі|Сыртқы істер министрі]]|Басқара бастады_5=28 шілде 2017|Басқаруын аяқтады_5=3 тамыз 2017|Ізашары_5=[[Томоми Инада]]|Ізбасары_3=[[Ёшимаса Хаяши]]|Ізбасары_5=[[Ицунори Онодэра]]|Туған жері=Сибуя, {{туғанжері|Токио|Токиода}}, [[Жапония]]|Туған кездегі есімі=岸田文雄 (Кишида Фумио)|Туған күні=29.07.1957|Партиясы=[[Либералды-демократиялық партия (Жапония)|Либералды-демократиялық]]|Жұбайы=[[Юко Кисида]] (1988-ден бері)|Балалары=3|Білімі=Кайсей Академиясы|Басқара бастады_4=26 желтоқсан 2012|Ізашары_3=[[Тосимицу Мотэги]]|Суреті=Fumio Kishida 20211005.jpg|Вице-президент_2=[[Таро Асо]]|Титулы=[[Жапония]] [[Жапония Премьер-министрі|Премьер-министрі]]|Ту=Standard of the Prime Minister of Japan.svg|Ту2=Emblem of the Prime Minister of Japan.svg|Басқара бастады=4 қазан 2021 —|Монарх=[[Нарухито]]|Ізашары=[[Йошихиде Сыга]]|Титулы_2=[[Либералды-демократиялық партия (Жапония)|Либералды-демократиялық партиясының]] Президенті|Ізашары_2=[[Йошихиде Сыга]]|Ту2_3=|Ту_2=Liberal Democratic Party of Japan logo.svg|Ту2_2=Liberal Democratic Party (Japan) Emblem.svg|Титулы_3=|Басқара бастады_2=29 қыркүйек 2021 —|Басқаруын аяқтады_3=10 қараша 2021|Басқара бастады_3=4 қараша 2021|Премьер_3=''Өзі''|Ту_3=Flag of Japan.svg|Қолтаңбасы=Fumio Kishida signature.svg}}
{{Нихонго|'''Фумио Кисида''' немесе '''Кишида'''|岸田 文雄|Кисида Фумио|[[29 шілде]] [[1957 жыл|1957]] ж.т, [[Сибуя (арнайы аудан)|Сибуя]], [[Токио]]&lt;ref name=&quot;автоссылка2&quot;&gt;{{cite web |last1=Akimoto |first1=Daisuke |title=The Arrival of Kishida Diplomacy? |url=https://thediplomat.com/2021/09/the-arrival-of-kishida-diplomacy/ |website=The Diplomat |access-date=29 September 2021 |date=7 September 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=kantei&gt;{{cite web|title=Fumio Kishida|url=https://japan.kantei.go.jp/96_abe/meibo/daijin/kishida_e.html |publisher=Kantei|access-date=30 September 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=jtimes&gt;{{cite news|title=Abe Cabinet (Formed December 26, 2012)|url=https://www.japantimes.co.jp/cabinet-profiles/abe-cabinet-formed-december-26-2012|access-date=30 September 2021|newspaper=The Japan Times}}&lt;/ref&gt;}} — [[Жапония|жапон]] саясаткері. 2021 жылдың 29 қыркүйегінен Жапонияның [[Либерал-демократиялық партия (Жапония)|Либерал -демократиялық партиясының]] төрағасы. Жапонияның 2021 жылдың 4 қазанынан премьер -министрі&lt;ref&gt;{{Cite news|date=2021-10-04|title=Fumio Kishida: Japan's new prime minister takes office|language=en-GB|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-58784635}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2021/09/29/asia/japan-leadership-election-kishida-intl-hnk/index.html|title=Fumio Kishida likely to become Japan's next Prime Minister after winning leadership election|accessdate=29 September 2021|work=CNN}}&lt;/ref&gt;.

Жапония Сыртқы істер министрі (26 желтоқсан 2012 ж. - 3 тамыз 2017 ж.).

== Өмірбаян ==
Фумио Кишида [[1957 жыл|1957 жылы]] [[29 шілде|29 шілдеде]] [[Токио|Токиодағы]] Сибуя қаласында саясаткерлер отбасында дүниеге келген. Оның әкесі Фумитакэ Кишида Жапонияның Экономика, сауда және өнеркәсіп министрлігінде мемлекеттік қызметкер ''және Шағын және орта кәсіпкерлік агенттігінің'' директоры болған. Кишида отбасы Хиросима қаласынан болғандықтан, отбасы әр жазда Хиросимаға қайтып оралатын. Кишида отбасының көптеген мүшелері [[Хиросима мен Нагасакиге атом бомбаларын тасталуы|Хиросимадағы атом бомбасынан]] қайтыс болды, ал Фумио аман қалған туыстарының атом бомбалауы туралы әңгімелердің әсерімен өсті. Хиросиманың алтыншы мэрі  Канъити Ода (1909 жылдың мамырынан шілдесіне дейін) оның атасы. Оның әкесі  Фумитакэ Кишида мен атасы Масаки Кишида парламенттің төменгі палатасында саясаткерлер болған. Жапон саясаткері Еити Миядзава  - оның немере ағасы, 1973-1981 жылдары Хиросима префектурасының бұрынғы губернаторы және 1995-1996 жылдары әділет министрі, ал Жапонияның бұрынғы премьер-министрі Киичи Миязава - оның алыс туысы&lt;ref name=&quot;yomiuri2020-09-09&quot;&gt;{{Cite web|date=2020-09-09|title=［自民党総裁選］岸田さんこんな人…「勝つまで戦う」酒豪 : トピックス : ニュース|url=https://www.yomiuri.co.jp/topics/20200909-OYT8T50012/|work=読売新聞オンライン|lang=ja|accessdate=2020-09-19}}&lt;/ref&gt; .

[[Нью-Йорк|Фумио Кишида Нью]]-Йорктегі Квинстегі PS 013 Clement C. Moore бастауыш мектебінде оқыды, себебі оның әкесі сол кезде [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ -та]] жұмыс істеді&lt;ref&gt;{{Cite web|date=3 September 2021|title=Japan's Next Prime Minister: Who Are the Candidates to Succeed Yoshihide Suga?|url=https://www.wsj.com/articles/japans-next-prime-minister-who-are-the-candidates-to-succeed-yoshihide-suga-11630657293|accessdate=28 September 2021|work=Wall Street Journal|lang=en-US}}&lt;/ref&gt;. Фумио Кишида жоғары мектепті Кайседе бітірген, ол сонда бейсбол командасында ойнады.

Фумио Кишида Васеда университетінде заңгер мамандығын оқып, [[1982 жыл|1982 жылы]]&lt;ref name=&quot;Straits&quot;&gt;{{Cite news|last=Sin|first=Walter|date=2 October 2021|title=Fumio Kishida: Japan's ronin turned prime minister-designate|url=https://www.straitstimes.com/asia/east-asia/fumio-kishida-japans-ronin-turned-prime-minister-designate|work=[[The Straits Times]]|accessdate=4 October 2021}}&lt;/ref&gt; бітірді. Васеда университетінде ол болашақ жапон саясаткері Такэси Иваямен&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite news|last=Reynolds|first=Isabel|date=20 July 2017|title=Abe's Low-Key Foreign Minister Watched as Potential Rival|work=Bloomberg.com|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-07-20/abe-s-low-key-foreign-minister-emerges-as-key-rival-to-run-japan|accessdate=29 August 2020}}&lt;/ref&gt; дос болды.

== Саяси карьера ==
Алғашында ''Long-Term Credit Bank of Japan'' жұмыс істегеннен кейін, Өкілдер палатасының мүше хатшысы ретінде Фумио Кишида бірінші болып 1993 жылы шілдеде Либерал-демократиялық партиядан Өкілдер палатасына сайланды. Хиросима бірінші ауданының атынан болды&lt;ref name=&quot;asahi&quot;&gt;{{Cite news|title=Profiles of key ministers in Abe's new Cabinet|url=http://ajw.asahi.com/article/behind_news/politics/AJ201212260086|accessdate=27 December 2012|date=26 December 2012}}&lt;/ref&gt;.

Кишида 2007-2008 жылдар аралығында Окинава мен Солтүстік территориялар (даулы Курил аралдары) министрі қызметін, алдымен Синдзо Абэнің кабинетінде, сосын Ясуо Фукудада атқарды.&lt;ref name=&quot;hofj&quot;&gt;{{Cite news|title=Profile: Foreign Minister Kishida boasts background in Okinawa affairs|url=http://www.houseofjapan.com/local/profile-foreign-minister-kishida-boasts-background-in-okinawa-affairs|accessdate=3 January 2013}}&lt;/ref&gt; Ол 2008 жылы сол кездегі премьер-министр Ясуо Фукуданың кабинетінде тұтынушылармен жұмыс және азық -түлік қауіпсіздігі жөніндегі мемлекеттік министр болып тағайындалды. Кишида сонымен қатар Ясуо Фукуда кабинетінде Ғылым және технология саясаты, өмір сапасы мен мемлекеттік -құқықтық реформа бойынша мемлекеттік министр болды &lt;ref name=&quot;hofj&quot; /&gt; .

Ол Макото Когамен жақын болды, ол Котикай фракциясының көшбасшы еді, және Макото Кога саясаттан өз еркiмен кеткенін жариялағаннан кейін 2012 жылдың қазан айында өз бақылауына алды.

=== Абэ үкіметі ===
Премьер -министр Синдзо Абэ кабинетінде 2012 жылдың 26 желтоқсанында Сыртқы істер министрі болып тағайындалды&lt;ref&gt;http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20121226135437.shtml {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305035112/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20121226135437.shtml |date=2016-03-05 }} Новый премьер Японии С. Абэ сформировал кабинет министров&lt;/ref&gt;.

Кишида соғыстан кейінгі кезеңде Жапонияның ең ұзақ сыртқы істер министрі болды.

2017 жылдың 3 тамызында министрлер кабинетінің елеулі өзгерісінен кейін Абэ сыртқы істер министрі қызметінен кетіп, Либералды -демократиялық партияның саяси кеңесінің басшысы болды.

2021 жылы 29 қыркүйекте Жапонияның Либерал -демократиялық партиясының төрағалығынан сайланды&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2021/09/29/asia/japan-leadership-election-kishida-intl-hnk/index.html|title=Fumio Kishida likely to become Japan's next Prime Minister after winning leadership election|accessdate=29 September 2021|work=CNN}}&lt;/ref&gt; .

== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* {{Cite web|url=http://www.kantei.go.jp/foreign/hukudadaijin/070926/15kisida_e.html|title=Minister of State for Okinawa and Northern Territories Affairs|publisher=[http://www.kantei.go.jp/foreign/index-e.html kantei.go.jp]|accessdate=2007-10-01|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Dwg7CxNx?url=http://www.kantei.go.jp/foreign/hukudadaijin/070926/15kisida_e.html|archivedate=2013-01-25}}
* {{Cite web|url=http://ajw.asahi.com/article/behind_news/politics/AJ201212260086|title=Profiles of key ministers in Abe's new Cabinet|publisher=[http://ajw.asahi.com]|accessdate=2012-12-26|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Dwg7nnOI?url=http://ajw.asahi.com/article/behind_news/politics/AJ201212260086|archivedate=2013-01-25}}

[[Санат:Қазіргі мемлекет басшылары]]
[[Санат:Жапония сыртқы істер министрлері]]
[[Санат:Жапония премьер-министрлері]]</text>
      <sha1>s629z9cpic5evxwg7xdmfrntjyod3sk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Viktor Sonyboy</title>
    <ns>3</ns>
    <id>675232</id>
    <revision>
      <id>3054470</id>
      <parentid>2964699</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:34:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vladimir Solovjev</username>
        <id>28571</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Vladimir Solovjev [[Қатысушы талқылауы:ViktorChik VTR]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Viktor Sonyboy]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/ViktorChik VTR|ViktorChik VTR]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/Viktor Sonyboy|Viktor Sonyboy]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="309" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=ViktorChik VTR}}

-- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 20:21, 2022 ж. қаңтардың 5 (+06)</text>
      <sha1>9oxpc4okjb64g1dazugycus59xz8j30</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Атырау облысы мектептері</title>
    <ns>0</ns>
    <id>678500</id>
    <revision>
      <id>3054371</id>
      <parentid>3049504</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T21:19:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Атырау қалалық әкімшілігі */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21208" xml:space="preserve">== Атырау қалалық әкімшілігі ==
# № 1 [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жұмабаев]] (бұр. Ленин) орта мектебі ([[Атырау]])
# № 2 [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] орта мектебі (Атырау)
# № 3 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 4 [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 5 [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] орта мектебі (Атырау)
# № 6 [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі (Атырау)
# № 7 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі (Атырау, Химпосёлок ы/а)
# № 8 Өтешқали Атамбаев орта мектебі (Атырау)
# № 9 [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі (Атырау)
# № 10 [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі (Атырау)
# № 11 [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 12 Фаина Досымова орта мектебі (Атырау)
# № 13 Дүйсенғали Байбосынов мектеп-гимназиясы (Атырау)
# № 14 [[Антон Павлович Чехов|Антон Чехов]] орта мектебі (Атырау)
# № 15 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Атырау)
# № 16 Жапақ Қаражігітов мектеп-лицейі (Атырау)
# № 17 мектеп-лицей (Атырау, Орталық ы/а)
# № 18 [[Хиуаз Қайырқызы Доспанова|Хиуаз Доспанова]] (бұр. Крупская) орта мектебі (Атырау)
# № 19 [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Авангард-2 ы/а)
# № 20 [[Александр Сергеевич Пушкин|Александр Пушкин]] мектеп-лицейі (Атырау, Жилгородок ы/а)
# № 21 [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі (Атырау)
# № 22 [[Әлия Нұрмұхамедқызы Молдағұлова|Әлия Молдағұлова]] орта мектебі (Атырау)
# № 23 [[Ахмет Байтұрсынұлы|Ахмет Байтұрсынов]] орта мектебі (Атырау, СМП-163 ы/а)
# № 24 орта мектеп (Атырау, Привокзальный-5 ы/а)
# № 25 [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Ақсай (Атырау облысы)|Ақсай]])
# № 26 [[Сырым Датұлы|Сырым Датов]] орта мектебі ([[Ақжар (Атырау облысы)|Ақжар]])
# № 27 [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, Привокзальный-3 ы/а)
# № 28 орта мектеп (Атырау, Лесхоз ы/а)
# № 30 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 31 мектеп-гимназия (Атырау, Атырау ы/а)
# № 32 орта мектеп (Атырау, [[Көкарна (Атырау қалалық әкімдігі)|Көкарна]] ы/а)
# № 33 [[Қасым Қайсенов]] орта мектебі (Атырау, Сарықамыс ы/а)
# № 34 көпбейінді мектеп-гимназия (Атырау, Алмагүл ы/а)
# № 35 [[Хамит Ерғалиев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Өркен ы/а)
# № 36 мектеп-гимназия (Атырау, Мирас ы/а)
# № 37 [[Салық Зиманов]] орта мектебі&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000785|title=&quot;Жалпы білім беретін № 37 орта мектеп&quot; коммуналдық мемлекеттік мекемесіне Салық Зимановтың есімін беру туралы|accessdate=2021-11-04}}&lt;/ref&gt; (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 38 мектеп-лицей (Атырау)
# № 39 орта мектеп (Томарлы, Жұлдыз ы/а)
# № 40 орта мектеп (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 41 мектеп-гимназия (Атырау, Самал ы/а)
# № 42 орта мектеп (Атырау, Береке ы/а)
# Алмалы орта мектебі ([[Алмалы (Атырау облысы)|Алмалы]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Дамба (ауыл)|Дамбы]])
# [[Әліби Тоқжанұлы Жанкелдин|Әліби Жангелдин]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Береке орта мектебі ([[Береке (Атырау облысы)|Береке]])
# Бесікті орта мектебі ([[Бесікті (ауыл)|Бесікті]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Бірлік (Атырау қалалық әкімдігі)|Бірлік]] ы/а)
# [[Ғани Мұратбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# Еркінқала орта мектебі ([[Еркінқала]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Жаңаталап (Атырау облысы)|Жаңаталап]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# [[Қайырғали Смағұлов]] орта мектебі ([[Томарлы]])
# [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Геолог (ауыл)|Геолог]] ы/а)
# [[Мақаш Шолтырұлы Бекмұхамедов|Мақаш Бекмұхамбетов]] (бұр. Абай) орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Марат Отаралиев орта мектебі (Атырау, [[Ақжайық (Атырау қалалық әкімдігі)|Ақжайық]] ы/а)
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет Өтемісов]] орта мектебі ([[Ракуша]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Талғайран негізгі мектебі ([[Талқайран|Талғайран]])
# [[Тауман Салықбайұлы Амандосов|Тауман Амандосов]] орта мектебі ([[Тасқала (Атырау облысы)|Тасқала]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау, [[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]] ы/а)
# [[Фариза Оңғарсынова]] орта мектебі ([[Қызыл балық (ауыл)|Қызылбалық]] ауылы)

== Жылыой ауданы ==
# № 1 орта мектеп ([[Құлсары]])
# № 2 орта мектеп ([[Қосшағыл]])
# № 3 орта мектеп ([[Шоқпартоғай]])
# № 4 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Тұрғызба (Жем ауылдық округі)|Тұрғызба]])
# № 5 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Құлсары)
# № 6 орта мектеп (Құлсары)
# № 7 Есқайыр Халықов орта мектебі (Құлсары)
# № 8 орта мектеп (Құлсары)
# № 9 орта мектеп (Құлсары)
# № 10 [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Ақкиізтоғай]])
# № 13 орта мектеп (Құлсары)
# № 15 Сүлеймен Қарабалин орта мектебі (Құлсары)
# № 16 [[Далабай Жазықбаев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 17 орта мектеп ([[Майкөмген]])
# № 18 [[Меңдекеш Сатыбалдиев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 19 орта мектеп (Құлсары)
# № 20 орта мектеп (Құлсары)
# № 21 орта мектеп (Құлсары)
# № 22 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])
# № 23 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])

== Индер ауданы ==
# [[Әбіш Кекілбайұлы]] (бұр. Гребенщик) орта мектебі ([[Ынтымақ (Атырау облысы)|Ынтымақ]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі ([[Көктоғай (Атырау облысы)|Көктоғай]])
# Бөдене орта мектебі ([[Бөдене (Атырау облысы)|Бөдене]])
# Есбол орта мектебі (бұр. Кулагин ұлттық гимназиясы) ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# Көктем орта мектебі ([[Индербор]])
# Қабижан Абаханов орта мектебі ([[Өрлік]])
# Қалам Есқалиев (бұр. Кулагин) орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет]] орта мектебі ([[Жарсуат (Атырау облысы)|Жарсуат]])
# Мұқанғазы Сиранов орта мектебі ([[Елтай (Атырау облысы)|Елтай]])
# [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі ([[Құрылыс (Атырау облысы)|Құрылыс]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Сәкен Сейфуллин]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Индербор]])

== Исатай ауданы ==
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Аққыстау орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Ғибатолла Мәсәлімов орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] (бұр. Чапаев) бастауыш мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# Жаңа Жанбай бастауыш мектебі ([[Жаңа Жанбай]])
# Жасқайрат бастауыш мектебі ([[Жасқайрат (Исатай ауданы)|Жасқайрат]])
# Жұмабай Мырзағалиев орта мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай]] орта мектебі ([[Исатай (Атырау облысы)|Исатай]])
# Қызылүй негізгі мектебі ([[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызылүй]])
# Новобогат орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# Өркен орта мектебі ([[Өркен (Атырау облысы)|Өркен]])
# Томан бастауыш мектебі ([[№17-темір жол айрығы (Атырау облысы)|17-разъезд]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Нарын) орта мектебі ([[Нарын (Атырау облысы)|Нарын]])
# Хамидолла Нәубетов орта мектебі ([[Жанбай]]) 
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Зинеден]])

== Құрманғазы ауданы ==
# № 80 бастауыш мектеп ([[Афанасьев (разъезд)|Афанасьев]] станциясы)
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# Азғыр негізгі мектебі ([[Азғыр]])
# Ақкөл орта мектебі ([[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді Иманов]] негізгі мектебі ([[Амангелді (Құрманғазы ауданы)|Амангелді]])
# [[Әбу Сәрсенбаев]] орта мектебі ([[Алға (Құрманғазы ауданы)|Алға]])
# Балқұдық орта мектебі ([[Балқұдық]])
# Батырбек бастауыш мектебі ([[Батырбек]])
# Бауыржан Бегалиев орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Асан (Атырау облысы)|Асан]])
# [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] (бұр. Гоголь) орта мектебі ([[Кудряшов]])
# Ғизат Алипов бастауыш мектебі (Ниетбай)
# [[Дина Кенжеқызы Нұрпейісова|Дина Нұрпейісова]] орта мектебі ([[Жыланды (Атырау облысы)|Жыланды]])
# Еңбекші орта мектебі ([[Жұмекен]])
# [[Жұмекен Нәжімеденов]] негізгі мектебі ([[Ғизат Әліпов ауылы|Ғизат Әліпов]])
# [[Иван Васильевич Панфилов|Иван Панфилов]] орта мектебі ([[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]])
# [[Қадыр Мырза Әлі|Қадыр Мырза Әли]] (бұр. Энгельс) орта мектебі ([[Сафоновка]])
# Қиғаш орта мектебі ([[Қиғаш (Атырау облысы)|Қиғаш]])
# Қоңыртерек бастауыш мектебі ([[Қоңыртерек]])
# [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазы]] орта мектебі ([[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]])
# Лабай орта мектебі ([[Жалғызапан]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Нұғман Сәрсенұлы Манаев|Нұғыман Манаев]] орта мектебі ([[Орлы]])
# Нұржау орта мектебі ([[Нұржау]])
# [[Саттар Нұрмашұлы Имашев|Саттар Имашев]] орта мектебі ([[Бірлік (Құрманғазы ауданы)|Бірлік]])
# [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі ([[Көптоғай (Атырау облысы)|Көптоғай]])
# Сүйіндік орта мектебі ([[Сүйіндік (ауыл)|Сүйіндік]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Крупская) орта мектебі ([[Котяевка]])
# Шәден Тұржанов бастауыш мектебі ([[Егінқұдық]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Жасталап (Алматы облысы)|Жасталап]])
# Шортанбай орта мектебі ([[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі ([[Хиуаз]])
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]])

== Қызылқоға ауданы ==
# № 2 орта мектеп ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# № 9 орта мектеп ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# № 75 бастауыш мектеп ([[Жантерек]])
# [[Берқайыр Сәлімұлы Аманшин|Берқайыр Аманшин]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Ғабдол Сланов]] орта мектебі ([[Тайсойған (Атырау облысы)|Тайсойған]])
# Жамансор бастауыш мектебі ([[Жамансор]])
# Жаңашаруа орта мектебі ([[Қоныстану (Көздіқара ауылдық округі)|Қоныстану]])
# Кенбай орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Қарабау орта мектебі ([[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау]])
# Қаракөл орта мектебі ([[Қаракөл (Қызылқоға ауданы)|Қаракөл]])
# Миялы орта мектебі ([[Жангелдин]])
# Мұқыр орта мектебі ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# Сағыз орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Тасқұдық бастауыш мектебі ([[Тасқұдық (Атырау облысы)|Тасқұдық]])
# Тасшағыл орта мектебі ([[Тасшағыл]])
# Тасым Жанұзақов бастауыш мектебі ([[Кенбай (Сағыз ауылдық округі)|Кенбай]])
# [[Халел Досмұхамедов]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Шүкір Таңатарұлы Еркінов|Шүкір Еркінов]] орта мектебі ([[Жасқайрат (Қызылқоға ауданы)|Жасқайрат]])
# [[Ығылман Шөрекұлы|Ығылман Шөреков]] (бұр. №1 мектеп-гимназия) мектеп-гимназиясы ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])

== Мақат ауданы ==
# № 2 бастауыш мектеп ([[Мақат]])
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай Құнанбаев]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Бәйгетөбе орта мектебі ([[Бәйгетөбе]])
# Бержан Қанатбаев орта мектебі ([[Доссор]])
# Ләтип Шахатов орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Мұса Баймұханұлы Баймұханов|Мұса Баймұханов]] орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Ораз Сарғұнанов]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Хамза Санбаев орта мектебі ([[Мақат]])

== Махамбет ауданы ==
# Ақтоғай орта мектебі ([[Ақтоғай (Атырау облысы)|Ақтоғай]])
# Алға орта мектебі ([[Алға (Махамбет ауданы)|Алға]])
# [[Ахмет Байтұрсынұлы]] (бұр. Чкалов) орта мектебі ([[Бейбарыс (ауыл)|Бейбарыс]])
# Дүйсенғали Төленов мектеп-гимназиясы ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Еңбекшіл негізгі мектебі ([[Еңбекшіл (Атырау облысы)|Еңбекшіл]])
# Есбол орта мектебі ([[Есбол (Махамбет ауданы)|Есбол]])
# [[Есенбай Ағелеуов]] орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Жалғансай орта мектебі ([[Жалғансай]])
# Қазмұхамбед Қарашаұлы орта мектебі ([[Сарайшық (ауыл)|Сарайшық]])
# Қарабай Қалыбеков орта мектебі ([[Сарытоғай (Атырау облысы)|Сарытоғай]])
# [[Қаршыға Ахмедьяров|Қаршымбай Ахмедияров]] (бұр. Таңдай) орта мектебі ([[Таңдай (ауыл)|Таңдай]])
# Қосарал орта мектебі ([[Ортақшыл (Атырау облысы)|Ортақшыл]])
# Қызылүй орта мектебі ([[Ақжайық (Махамбет ауданы)|Ақжайық]])
# Оңай Шонаев орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Талдыкөл орта мектебі ([[Талдыкөл (Атырау облысы)|Талдыкөл]])

[[Санат:Қазақстан мектептері]]</text>
      <sha1>oit6ykh459gvtgem6x4ryvlvmllsken</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054372</id>
      <parentid>3054371</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T21:19:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Махамбет ауданы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21265" xml:space="preserve">== Атырау қалалық әкімшілігі ==
# № 1 [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жұмабаев]] (бұр. Ленин) орта мектебі ([[Атырау]])
# № 2 [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] орта мектебі (Атырау)
# № 3 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 4 [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 5 [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] орта мектебі (Атырау)
# № 6 [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі (Атырау)
# № 7 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі (Атырау, Химпосёлок ы/а)
# № 8 Өтешқали Атамбаев орта мектебі (Атырау)
# № 9 [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі (Атырау)
# № 10 [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі (Атырау)
# № 11 [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 12 Фаина Досымова орта мектебі (Атырау)
# № 13 Дүйсенғали Байбосынов мектеп-гимназиясы (Атырау)
# № 14 [[Антон Павлович Чехов|Антон Чехов]] орта мектебі (Атырау)
# № 15 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Атырау)
# № 16 Жапақ Қаражігітов мектеп-лицейі (Атырау)
# № 17 мектеп-лицей (Атырау, Орталық ы/а)
# № 18 [[Хиуаз Қайырқызы Доспанова|Хиуаз Доспанова]] (бұр. Крупская) орта мектебі (Атырау)
# № 19 [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Авангард-2 ы/а)
# № 20 [[Александр Сергеевич Пушкин|Александр Пушкин]] мектеп-лицейі (Атырау, Жилгородок ы/а)
# № 21 [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі (Атырау)
# № 22 [[Әлия Нұрмұхамедқызы Молдағұлова|Әлия Молдағұлова]] орта мектебі (Атырау)
# № 23 [[Ахмет Байтұрсынұлы|Ахмет Байтұрсынов]] орта мектебі (Атырау, СМП-163 ы/а)
# № 24 орта мектеп (Атырау, Привокзальный-5 ы/а)
# № 25 [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Ақсай (Атырау облысы)|Ақсай]])
# № 26 [[Сырым Датұлы|Сырым Датов]] орта мектебі ([[Ақжар (Атырау облысы)|Ақжар]])
# № 27 [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, Привокзальный-3 ы/а)
# № 28 орта мектеп (Атырау, Лесхоз ы/а)
# № 30 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 31 мектеп-гимназия (Атырау, Атырау ы/а)
# № 32 орта мектеп (Атырау, [[Көкарна (Атырау қалалық әкімдігі)|Көкарна]] ы/а)
# № 33 [[Қасым Қайсенов]] орта мектебі (Атырау, Сарықамыс ы/а)
# № 34 көпбейінді мектеп-гимназия (Атырау, Алмагүл ы/а)
# № 35 [[Хамит Ерғалиев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Өркен ы/а)
# № 36 мектеп-гимназия (Атырау, Мирас ы/а)
# № 37 [[Салық Зиманов]] орта мектебі&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000785|title=&quot;Жалпы білім беретін № 37 орта мектеп&quot; коммуналдық мемлекеттік мекемесіне Салық Зимановтың есімін беру туралы|accessdate=2021-11-04}}&lt;/ref&gt; (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 38 мектеп-лицей (Атырау)
# № 39 орта мектеп (Томарлы, Жұлдыз ы/а)
# № 40 орта мектеп (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 41 мектеп-гимназия (Атырау, Самал ы/а)
# № 42 орта мектеп (Атырау, Береке ы/а)
# Алмалы орта мектебі ([[Алмалы (Атырау облысы)|Алмалы]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Дамба (ауыл)|Дамбы]])
# [[Әліби Тоқжанұлы Жанкелдин|Әліби Жангелдин]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Береке орта мектебі ([[Береке (Атырау облысы)|Береке]])
# Бесікті орта мектебі ([[Бесікті (ауыл)|Бесікті]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Бірлік (Атырау қалалық әкімдігі)|Бірлік]] ы/а)
# [[Ғани Мұратбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# Еркінқала орта мектебі ([[Еркінқала]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Жаңаталап (Атырау облысы)|Жаңаталап]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# [[Қайырғали Смағұлов]] орта мектебі ([[Томарлы]])
# [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Геолог (ауыл)|Геолог]] ы/а)
# [[Мақаш Шолтырұлы Бекмұхамедов|Мақаш Бекмұхамбетов]] (бұр. Абай) орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Марат Отаралиев орта мектебі (Атырау, [[Ақжайық (Атырау қалалық әкімдігі)|Ақжайық]] ы/а)
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет Өтемісов]] орта мектебі ([[Ракуша]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Талғайран негізгі мектебі ([[Талқайран|Талғайран]])
# [[Тауман Салықбайұлы Амандосов|Тауман Амандосов]] орта мектебі ([[Тасқала (Атырау облысы)|Тасқала]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау, [[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]] ы/а)
# [[Фариза Оңғарсынова]] орта мектебі ([[Қызыл балық (ауыл)|Қызылбалық]] ауылы)

== Жылыой ауданы ==
# № 1 орта мектеп ([[Құлсары]])
# № 2 орта мектеп ([[Қосшағыл]])
# № 3 орта мектеп ([[Шоқпартоғай]])
# № 4 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Тұрғызба (Жем ауылдық округі)|Тұрғызба]])
# № 5 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Құлсары)
# № 6 орта мектеп (Құлсары)
# № 7 Есқайыр Халықов орта мектебі (Құлсары)
# № 8 орта мектеп (Құлсары)
# № 9 орта мектеп (Құлсары)
# № 10 [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Ақкиізтоғай]])
# № 13 орта мектеп (Құлсары)
# № 15 Сүлеймен Қарабалин орта мектебі (Құлсары)
# № 16 [[Далабай Жазықбаев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 17 орта мектеп ([[Майкөмген]])
# № 18 [[Меңдекеш Сатыбалдиев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 19 орта мектеп (Құлсары)
# № 20 орта мектеп (Құлсары)
# № 21 орта мектеп (Құлсары)
# № 22 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])
# № 23 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])

== Индер ауданы ==
# [[Әбіш Кекілбайұлы]] (бұр. Гребенщик) орта мектебі ([[Ынтымақ (Атырау облысы)|Ынтымақ]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі ([[Көктоғай (Атырау облысы)|Көктоғай]])
# Бөдене орта мектебі ([[Бөдене (Атырау облысы)|Бөдене]])
# Есбол орта мектебі (бұр. Кулагин ұлттық гимназиясы) ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# Көктем орта мектебі ([[Индербор]])
# Қабижан Абаханов орта мектебі ([[Өрлік]])
# Қалам Есқалиев (бұр. Кулагин) орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет]] орта мектебі ([[Жарсуат (Атырау облысы)|Жарсуат]])
# Мұқанғазы Сиранов орта мектебі ([[Елтай (Атырау облысы)|Елтай]])
# [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі ([[Құрылыс (Атырау облысы)|Құрылыс]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Сәкен Сейфуллин]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Индербор]])

== Исатай ауданы ==
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Аққыстау орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Ғибатолла Мәсәлімов орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] (бұр. Чапаев) бастауыш мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# Жаңа Жанбай бастауыш мектебі ([[Жаңа Жанбай]])
# Жасқайрат бастауыш мектебі ([[Жасқайрат (Исатай ауданы)|Жасқайрат]])
# Жұмабай Мырзағалиев орта мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай]] орта мектебі ([[Исатай (Атырау облысы)|Исатай]])
# Қызылүй негізгі мектебі ([[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызылүй]])
# Новобогат орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# Өркен орта мектебі ([[Өркен (Атырау облысы)|Өркен]])
# Томан бастауыш мектебі ([[№17-темір жол айрығы (Атырау облысы)|17-разъезд]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Нарын) орта мектебі ([[Нарын (Атырау облысы)|Нарын]])
# Хамидолла Нәубетов орта мектебі ([[Жанбай]]) 
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Зинеден]])

== Құрманғазы ауданы ==
# № 80 бастауыш мектеп ([[Афанасьев (разъезд)|Афанасьев]] станциясы)
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# Азғыр негізгі мектебі ([[Азғыр]])
# Ақкөл орта мектебі ([[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді Иманов]] негізгі мектебі ([[Амангелді (Құрманғазы ауданы)|Амангелді]])
# [[Әбу Сәрсенбаев]] орта мектебі ([[Алға (Құрманғазы ауданы)|Алға]])
# Балқұдық орта мектебі ([[Балқұдық]])
# Батырбек бастауыш мектебі ([[Батырбек]])
# Бауыржан Бегалиев орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Асан (Атырау облысы)|Асан]])
# [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] (бұр. Гоголь) орта мектебі ([[Кудряшов]])
# Ғизат Алипов бастауыш мектебі (Ниетбай)
# [[Дина Кенжеқызы Нұрпейісова|Дина Нұрпейісова]] орта мектебі ([[Жыланды (Атырау облысы)|Жыланды]])
# Еңбекші орта мектебі ([[Жұмекен]])
# [[Жұмекен Нәжімеденов]] негізгі мектебі ([[Ғизат Әліпов ауылы|Ғизат Әліпов]])
# [[Иван Васильевич Панфилов|Иван Панфилов]] орта мектебі ([[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]])
# [[Қадыр Мырза Әлі|Қадыр Мырза Әли]] (бұр. Энгельс) орта мектебі ([[Сафоновка]])
# Қиғаш орта мектебі ([[Қиғаш (Атырау облысы)|Қиғаш]])
# Қоңыртерек бастауыш мектебі ([[Қоңыртерек]])
# [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазы]] орта мектебі ([[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]])
# Лабай орта мектебі ([[Жалғызапан]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Нұғман Сәрсенұлы Манаев|Нұғыман Манаев]] орта мектебі ([[Орлы]])
# Нұржау орта мектебі ([[Нұржау]])
# [[Саттар Нұрмашұлы Имашев|Саттар Имашев]] орта мектебі ([[Бірлік (Құрманғазы ауданы)|Бірлік]])
# [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі ([[Көптоғай (Атырау облысы)|Көптоғай]])
# Сүйіндік орта мектебі ([[Сүйіндік (ауыл)|Сүйіндік]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Крупская) орта мектебі ([[Котяевка]])
# Шәден Тұржанов бастауыш мектебі ([[Егінқұдық]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Жасталап (Алматы облысы)|Жасталап]])
# Шортанбай орта мектебі ([[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі ([[Хиуаз]])
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]])

== Қызылқоға ауданы ==
# № 2 орта мектеп ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# № 9 орта мектеп ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# № 75 бастауыш мектеп ([[Жантерек]])
# [[Берқайыр Сәлімұлы Аманшин|Берқайыр Аманшин]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Ғабдол Сланов]] орта мектебі ([[Тайсойған (Атырау облысы)|Тайсойған]])
# Жамансор бастауыш мектебі ([[Жамансор]])
# Жаңашаруа орта мектебі ([[Қоныстану (Көздіқара ауылдық округі)|Қоныстану]])
# Кенбай орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Қарабау орта мектебі ([[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау]])
# Қаракөл орта мектебі ([[Қаракөл (Қызылқоға ауданы)|Қаракөл]])
# Миялы орта мектебі ([[Жангелдин]])
# Мұқыр орта мектебі ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# Сағыз орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Тасқұдық бастауыш мектебі ([[Тасқұдық (Атырау облысы)|Тасқұдық]])
# Тасшағыл орта мектебі ([[Тасшағыл]])
# Тасым Жанұзақов бастауыш мектебі ([[Кенбай (Сағыз ауылдық округі)|Кенбай]])
# [[Халел Досмұхамедов]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Шүкір Таңатарұлы Еркінов|Шүкір Еркінов]] орта мектебі ([[Жасқайрат (Қызылқоға ауданы)|Жасқайрат]])
# [[Ығылман Шөрекұлы|Ығылман Шөреков]] (бұр. №1 мектеп-гимназия) мектеп-гимназиясы ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])

== Мақат ауданы ==
# № 2 бастауыш мектеп ([[Мақат]])
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай Құнанбаев]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Бәйгетөбе орта мектебі ([[Бәйгетөбе]])
# Бержан Қанатбаев орта мектебі ([[Доссор]])
# Ләтип Шахатов орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Мұса Баймұханұлы Баймұханов|Мұса Баймұханов]] орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Ораз Сарғұнанов]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Хамза Санбаев орта мектебі ([[Мақат]])

== Махамбет ауданы ==
# Ақтоғай орта мектебі ([[Ақтоғай (Атырау облысы)|Ақтоғай]])
# Алға орта мектебі ([[Алға (Махамбет ауданы)|Алға]])
# [[Ахмет Байтұрсынұлы]] (бұр. Чкалов) орта мектебі ([[Бейбарыс (ауыл)|Бейбарыс]])
# Дүйсенғали Төленов мектеп-гимназиясы ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Еңбекшіл негізгі мектебі ([[Еңбекшіл (Атырау облысы)|Еңбекшіл]])
# Есбол орта мектебі ([[Есбол (Махамбет ауданы)|Есбол]])
# [[Есенбай Ағелеуов]] орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Жалғансай орта мектебі ([[Жалғансай]])
# Қазмұхамбед Қарашаұлы орта мектебі ([[Сарайшық (ауыл)|Сарайшық]])
# Қарабай Қалыбеков орта мектебі ([[Сарытоғай (Атырау облысы)|Сарытоғай]])
# [[Қаршыға Ахмедьяров|Қаршымбай Ахмедияров]] (бұр. Таңдай) орта мектебі ([[Таңдай (ауыл)|Таңдай]])
# Қосарал орта мектебі ([[Ортақшыл (Атырау облысы)|Ортақшыл]])
# Қызылүй орта мектебі ([[Ақжайық (Махамбет ауданы)|Ақжайық]])
# Оңай Шонаев орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Талдыкөл орта мектебі ([[Талдыкөл (Атырау облысы)|Талдыкөл]])

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан мектептері]]</text>
      <sha1>rfxvryqesqjehnx45ptj25zdi177wek</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054392</id>
      <parentid>3054372</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T04:13:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Атырау қалалық әкімшілігі */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21646" xml:space="preserve">== Атырау қалалық әкімшілігі ==
# № 1 [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жұмабаев]] (бұр. Ленин) орта мектебі ([[Атырау]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|accessdate=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# № 2 [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 3 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 4 [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 5 [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] орта мектебі (Атырау)
# № 6 [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 7 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі (Атырау, Химпосёлок ы/а)
# № 8 Өтешқали Атамбаев орта мектебі (Атырау)
# № 9 [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі (Атырау)
# № 10 [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі (Атырау)
# № 11 [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 12 Фаина Досымова орта мектебі (Атырау)
# № 13 Дүйсенғали Байбосынов мектеп-гимназиясы (Атырау)
# № 14 [[Антон Павлович Чехов|Антон Чехов]] орта мектебі (Атырау)
# № 15 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Атырау)
# № 16 Жапақ Қаражігітов мектеп-лицейі (Атырау)
# № 17 мектеп-лицей (Атырау, Орталық ы/а)
# № 18 [[Хиуаз Қайырқызы Доспанова|Хиуаз Доспанова]] (бұр. Крупская) орта мектебі (Атырау)
# № 19 [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Авангард-2 ы/а)
# № 20 [[Александр Сергеевич Пушкин|Александр Пушкин]] мектеп-лицейі (Атырау, Жилгородок ы/а)
# № 21 [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі (Атырау)
# № 22 [[Әлия Нұрмұхамедқызы Молдағұлова|Әлия Молдағұлова]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 23 [[Ахмет Байтұрсынұлы|Ахмет Байтұрсынов]] орта мектебі (Атырау, СМП-163 ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 24 орта мектеп (Атырау, Привокзальный-5 ы/а)
# № 25 [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Ақсай (Атырау облысы)|Ақсай]])
# № 26 [[Сырым Датұлы|Сырым Датов]] орта мектебі ([[Ақжар (Атырау облысы)|Ақжар]])
# № 27 [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, Привокзальный-3 ы/а)
# № 28 орта мектеп (Атырау, Лесхоз ы/а)
# № 30 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 31 мектеп-гимназия (Атырау, Атырау ы/а)
# № 32 орта мектеп (Атырау, [[Көкарна (Атырау қалалық әкімдігі)|Көкарна]] ы/а)
# № 33 [[Қасым Қайсенов]] орта мектебі (Атырау, Сарықамыс ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 34 көпбейінді мектеп-гимназия (Атырау, Алмагүл ы/а)
# № 35 [[Хамит Ерғалиев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Өркен ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 36 мектеп-гимназия (Атырау, Мирас ы/а)
# № 37 [[Салық Зиманов]] орта мектебі&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000785|title=&quot;Жалпы білім беретін № 37 орта мектеп&quot; коммуналдық мемлекеттік мекемесіне Салық Зимановтың есімін беру туралы|accessdate=2021-11-04}}&lt;/ref&gt; (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 38 мектеп-лицей (Атырау)
# № 39 орта мектеп (Томарлы, Жұлдыз ы/а)
# № 40 орта мектеп (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 41 мектеп-гимназия (Атырау, Самал ы/а)
# № 42 орта мектеп (Атырау, Береке ы/а)
# Алмалы орта мектебі ([[Алмалы (Атырау облысы)|Алмалы]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Дамба (ауыл)|Дамбы]])
# [[Әліби Тоқжанұлы Жанкелдин|Әліби Жангелдин]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Береке орта мектебі ([[Береке (Атырау облысы)|Береке]])
# Бесікті орта мектебі ([[Бесікті (ауыл)|Бесікті]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Бірлік (Атырау қалалық әкімдігі)|Бірлік]] ы/а)
# [[Ғани Мұратбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# Еркінқала орта мектебі ([[Еркінқала]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Жаңаталап (Атырау облысы)|Жаңаталап]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# [[Қайырғали Смағұлов]] орта мектебі ([[Томарлы]])
# [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Геолог (ауыл)|Геолог]] ы/а)
# [[Мақаш Шолтырұлы Бекмұхамедов|Мақаш Бекмұхамбетов]] (бұр. Абай) орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# Марат Отаралиев орта мектебі (Атырау, [[Ақжайық (Атырау қалалық әкімдігі)|Ақжайық]] ы/а)
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет Өтемісов]] орта мектебі ([[Ракуша]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Талғайран негізгі мектебі ([[Талқайран|Талғайран]])
# [[Тауман Салықбайұлы Амандосов|Тауман Амандосов]] орта мектебі ([[Тасқала (Атырау облысы)|Тасқала]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау, [[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]] ы/а)
# [[Фариза Оңғарсынова]] орта мектебі ([[Қызыл балық (ауыл)|Қызылбалық]] ауылы)

== Жылыой ауданы ==
# № 1 орта мектеп ([[Құлсары]])
# № 2 орта мектеп ([[Қосшағыл]])
# № 3 орта мектеп ([[Шоқпартоғай]])
# № 4 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Тұрғызба (Жем ауылдық округі)|Тұрғызба]])
# № 5 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Құлсары)
# № 6 орта мектеп (Құлсары)
# № 7 Есқайыр Халықов орта мектебі (Құлсары)
# № 8 орта мектеп (Құлсары)
# № 9 орта мектеп (Құлсары)
# № 10 [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Ақкиізтоғай]])
# № 13 орта мектеп (Құлсары)
# № 15 Сүлеймен Қарабалин орта мектебі (Құлсары)
# № 16 [[Далабай Жазықбаев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 17 орта мектеп ([[Майкөмген]])
# № 18 [[Меңдекеш Сатыбалдиев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 19 орта мектеп (Құлсары)
# № 20 орта мектеп (Құлсары)
# № 21 орта мектеп (Құлсары)
# № 22 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])
# № 23 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])

== Индер ауданы ==
# [[Әбіш Кекілбайұлы]] (бұр. Гребенщик) орта мектебі ([[Ынтымақ (Атырау облысы)|Ынтымақ]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі ([[Көктоғай (Атырау облысы)|Көктоғай]])
# Бөдене орта мектебі ([[Бөдене (Атырау облысы)|Бөдене]])
# Есбол орта мектебі (бұр. Кулагин ұлттық гимназиясы) ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# Көктем орта мектебі ([[Индербор]])
# Қабижан Абаханов орта мектебі ([[Өрлік]])
# Қалам Есқалиев (бұр. Кулагин) орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет]] орта мектебі ([[Жарсуат (Атырау облысы)|Жарсуат]])
# Мұқанғазы Сиранов орта мектебі ([[Елтай (Атырау облысы)|Елтай]])
# [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі ([[Құрылыс (Атырау облысы)|Құрылыс]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Сәкен Сейфуллин]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Индербор]])

== Исатай ауданы ==
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Аққыстау орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Ғибатолла Мәсәлімов орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] (бұр. Чапаев) бастауыш мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# Жаңа Жанбай бастауыш мектебі ([[Жаңа Жанбай]])
# Жасқайрат бастауыш мектебі ([[Жасқайрат (Исатай ауданы)|Жасқайрат]])
# Жұмабай Мырзағалиев орта мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай]] орта мектебі ([[Исатай (Атырау облысы)|Исатай]])
# Қызылүй негізгі мектебі ([[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызылүй]])
# Новобогат орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# Өркен орта мектебі ([[Өркен (Атырау облысы)|Өркен]])
# Томан бастауыш мектебі ([[№17-темір жол айрығы (Атырау облысы)|17-разъезд]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Нарын) орта мектебі ([[Нарын (Атырау облысы)|Нарын]])
# Хамидолла Нәубетов орта мектебі ([[Жанбай]]) 
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Зинеден]])

== Құрманғазы ауданы ==
# № 80 бастауыш мектеп ([[Афанасьев (разъезд)|Афанасьев]] станциясы)
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# Азғыр негізгі мектебі ([[Азғыр]])
# Ақкөл орта мектебі ([[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді Иманов]] негізгі мектебі ([[Амангелді (Құрманғазы ауданы)|Амангелді]])
# [[Әбу Сәрсенбаев]] орта мектебі ([[Алға (Құрманғазы ауданы)|Алға]])
# Балқұдық орта мектебі ([[Балқұдық]])
# Батырбек бастауыш мектебі ([[Батырбек]])
# Бауыржан Бегалиев орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Асан (Атырау облысы)|Асан]])
# [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] (бұр. Гоголь) орта мектебі ([[Кудряшов]])
# Ғизат Алипов бастауыш мектебі (Ниетбай)
# [[Дина Кенжеқызы Нұрпейісова|Дина Нұрпейісова]] орта мектебі ([[Жыланды (Атырау облысы)|Жыланды]])
# Еңбекші орта мектебі ([[Жұмекен]])
# [[Жұмекен Нәжімеденов]] негізгі мектебі ([[Ғизат Әліпов ауылы|Ғизат Әліпов]])
# [[Иван Васильевич Панфилов|Иван Панфилов]] орта мектебі ([[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]])
# [[Қадыр Мырза Әлі|Қадыр Мырза Әли]] (бұр. Энгельс) орта мектебі ([[Сафоновка]])
# Қиғаш орта мектебі ([[Қиғаш (Атырау облысы)|Қиғаш]])
# Қоңыртерек бастауыш мектебі ([[Қоңыртерек]])
# [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазы]] орта мектебі ([[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]])
# Лабай орта мектебі ([[Жалғызапан]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Нұғман Сәрсенұлы Манаев|Нұғыман Манаев]] орта мектебі ([[Орлы]])
# Нұржау орта мектебі ([[Нұржау]])
# [[Саттар Нұрмашұлы Имашев|Саттар Имашев]] орта мектебі ([[Бірлік (Құрманғазы ауданы)|Бірлік]])
# [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі ([[Көптоғай (Атырау облысы)|Көптоғай]])
# Сүйіндік орта мектебі ([[Сүйіндік (ауыл)|Сүйіндік]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Крупская) орта мектебі ([[Котяевка]])
# Шәден Тұржанов бастауыш мектебі ([[Егінқұдық]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Жасталап (Алматы облысы)|Жасталап]])
# Шортанбай орта мектебі ([[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі ([[Хиуаз]])
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]])

== Қызылқоға ауданы ==
# № 2 орта мектеп ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# № 9 орта мектеп ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# № 75 бастауыш мектеп ([[Жантерек]])
# [[Берқайыр Сәлімұлы Аманшин|Берқайыр Аманшин]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Ғабдол Сланов]] орта мектебі ([[Тайсойған (Атырау облысы)|Тайсойған]])
# Жамансор бастауыш мектебі ([[Жамансор]])
# Жаңашаруа орта мектебі ([[Қоныстану (Көздіқара ауылдық округі)|Қоныстану]])
# Кенбай орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Қарабау орта мектебі ([[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау]])
# Қаракөл орта мектебі ([[Қаракөл (Қызылқоға ауданы)|Қаракөл]])
# Миялы орта мектебі ([[Жангелдин]])
# Мұқыр орта мектебі ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# Сағыз орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Тасқұдық бастауыш мектебі ([[Тасқұдық (Атырау облысы)|Тасқұдық]])
# Тасшағыл орта мектебі ([[Тасшағыл]])
# Тасым Жанұзақов бастауыш мектебі ([[Кенбай (Сағыз ауылдық округі)|Кенбай]])
# [[Халел Досмұхамедов]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Шүкір Таңатарұлы Еркінов|Шүкір Еркінов]] орта мектебі ([[Жасқайрат (Қызылқоға ауданы)|Жасқайрат]])
# [[Ығылман Шөрекұлы|Ығылман Шөреков]] (бұр. №1 мектеп-гимназия) мектеп-гимназиясы ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])

== Мақат ауданы ==
# № 2 бастауыш мектеп ([[Мақат]])
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай Құнанбаев]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Бәйгетөбе орта мектебі ([[Бәйгетөбе]])
# Бержан Қанатбаев орта мектебі ([[Доссор]])
# Ләтип Шахатов орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Мұса Баймұханұлы Баймұханов|Мұса Баймұханов]] орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Ораз Сарғұнанов]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Хамза Санбаев орта мектебі ([[Мақат]])

== Махамбет ауданы ==
# Ақтоғай орта мектебі ([[Ақтоғай (Атырау облысы)|Ақтоғай]])
# Алға орта мектебі ([[Алға (Махамбет ауданы)|Алға]])
# [[Ахмет Байтұрсынұлы]] (бұр. Чкалов) орта мектебі ([[Бейбарыс (ауыл)|Бейбарыс]])
# Дүйсенғали Төленов мектеп-гимназиясы ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Еңбекшіл негізгі мектебі ([[Еңбекшіл (Атырау облысы)|Еңбекшіл]])
# Есбол орта мектебі ([[Есбол (Махамбет ауданы)|Есбол]])
# [[Есенбай Ағелеуов]] орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Жалғансай орта мектебі ([[Жалғансай]])
# Қазмұхамбед Қарашаұлы орта мектебі ([[Сарайшық (ауыл)|Сарайшық]])
# Қарабай Қалыбеков орта мектебі ([[Сарытоғай (Атырау облысы)|Сарытоғай]])
# [[Қаршыға Ахмедьяров|Қаршымбай Ахмедияров]] (бұр. Таңдай) орта мектебі ([[Таңдай (ауыл)|Таңдай]])
# Қосарал орта мектебі ([[Ортақшыл (Атырау облысы)|Ортақшыл]])
# Қызылүй орта мектебі ([[Ақжайық (Махамбет ауданы)|Ақжайық]])
# Оңай Шонаев орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Талдыкөл орта мектебі ([[Талдыкөл (Атырау облысы)|Талдыкөл]])

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан мектептері]]</text>
      <sha1>8a71dg6zhi1x6ols4a12t1ii5zc31w9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054393</id>
      <parentid>3054392</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T04:28:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Атырау қалалық әкімшілігі */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21634" xml:space="preserve">== Атырау қалалық әкімшілігі ==
# № 1 [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жұмабаев]] (бұр. Ленин) орта мектебі ([[Атырау]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# № 2 [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 3 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 4 [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 5 [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] орта мектебі (Атырау)
# № 6 [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 7 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі (Атырау, Химпосёлок ы/а)
# № 8 Өтешқали Атамбаев орта мектебі (Атырау)
# № 9 [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі (Атырау)
# № 10 [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі (Атырау)
# № 11 [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 12 Фаина Досымова орта мектебі (Атырау)
# № 13 Дүйсенғали Байбосынов мектеп-гимназиясы (Атырау)
# № 14 [[Антон Павлович Чехов|Антон Чехов]] орта мектебі (Атырау)
# № 15 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Атырау)
# № 16 Жапақ Қаражігітов мектеп-лицейі (Атырау)
# № 17 мектеп-лицей (Атырау, Орталық ы/а)
# № 18 [[Хиуаз Қайырқызы Доспанова|Хиуаз Доспанова]] (бұр. Крупская) орта мектебі (Атырау)
# № 19 [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Авангард-2 ы/а)
# № 20 [[Александр Сергеевич Пушкин|Александр Пушкин]] мектеп-лицейі (Атырау, Жилгородок ы/а)
# № 21 [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі (Атырау)
# № 22 [[Әлия Нұрмұхамедқызы Молдағұлова|Әлия Молдағұлова]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 23 [[Ахмет Байтұрсынұлы|Ахмет Байтұрсынов]] орта мектебі (Атырау, СМП-163 ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 24 орта мектеп (Атырау, Привокзальный-5 ы/а)
# № 25 [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Ақсай (Атырау облысы)|Ақсай]])
# № 26 [[Сырым Датұлы|Сырым Датов]] орта мектебі ([[Ақжар (Атырау облысы)|Ақжар]])
# № 27 [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, Привокзальный-3 ы/а)
# № 28 орта мектеп (Атырау, Лесхоз ы/а)
# № 30 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 31 мектеп-гимназия (Атырау, Атырау ы/а)
# № 32 орта мектеп (Атырау, [[Көкарна (Атырау қалалық әкімдігі)|Көкарна]] ы/а)
# № 33 [[Қасым Қайсенов]] орта мектебі (Атырау, Сарықамыс ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 34 көпбейінді мектеп-гимназия (Атырау, Алмагүл ы/а)
# № 35 [[Хамит Ерғалиев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Өркен ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 36 мектеп-гимназия (Атырау, Мирас ы/а)
# № 37 [[Салық Зиманов]] орта мектебі&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000785|title=&quot;Жалпы білім беретін № 37 орта мектеп&quot; коммуналдық мемлекеттік мекемесіне Салық Зимановтың есімін беру туралы|date=2021-11-04}}&lt;/ref&gt; (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 38 мектеп-лицей (Атырау)
# № 39 орта мектеп (Томарлы, Жұлдыз ы/а)
# № 40 орта мектеп (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 41 мектеп-гимназия (Атырау, Самал ы/а)
# № 42 орта мектеп (Атырау, Береке ы/а)
# Алмалы орта мектебі ([[Алмалы (Атырау облысы)|Алмалы]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Дамба (ауыл)|Дамбы]])
# [[Әліби Тоқжанұлы Жанкелдин|Әліби Жангелдин]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Береке орта мектебі ([[Береке (Атырау облысы)|Береке]])
# Бесікті орта мектебі ([[Бесікті (ауыл)|Бесікті]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Бірлік (Атырау қалалық әкімдігі)|Бірлік]] ы/а)
# [[Ғани Мұратбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# Еркінқала орта мектебі ([[Еркінқала]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Жаңаталап (Атырау облысы)|Жаңаталап]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# [[Қайырғали Смағұлов]] орта мектебі ([[Томарлы]])
# [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Геолог (ауыл)|Геолог]] ы/а)
# [[Мақаш Шолтырұлы Бекмұхамедов|Мақаш Бекмұхамбетов]] (бұр. Абай) орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# Марат Отаралиев орта мектебі (Атырау, [[Ақжайық (Атырау қалалық әкімдігі)|Ақжайық]] ы/а)
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет Өтемісов]] орта мектебі ([[Ракуша]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Талғайран негізгі мектебі ([[Талқайран|Талғайран]])
# [[Тауман Салықбайұлы Амандосов|Тауман Амандосов]] орта мектебі ([[Тасқала (Атырау облысы)|Тасқала]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау, [[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]] ы/а)
# [[Фариза Оңғарсынова]] орта мектебі ([[Қызыл балық (ауыл)|Қызылбалық]] ауылы)

== Жылыой ауданы ==
# № 1 орта мектеп ([[Құлсары]])
# № 2 орта мектеп ([[Қосшағыл]])
# № 3 орта мектеп ([[Шоқпартоғай]])
# № 4 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Тұрғызба (Жем ауылдық округі)|Тұрғызба]])
# № 5 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Құлсары)
# № 6 орта мектеп (Құлсары)
# № 7 Есқайыр Халықов орта мектебі (Құлсары)
# № 8 орта мектеп (Құлсары)
# № 9 орта мектеп (Құлсары)
# № 10 [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Ақкиізтоғай]])
# № 13 орта мектеп (Құлсары)
# № 15 Сүлеймен Қарабалин орта мектебі (Құлсары)
# № 16 [[Далабай Жазықбаев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 17 орта мектеп ([[Майкөмген]])
# № 18 [[Меңдекеш Сатыбалдиев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 19 орта мектеп (Құлсары)
# № 20 орта мектеп (Құлсары)
# № 21 орта мектеп (Құлсары)
# № 22 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])
# № 23 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])

== Индер ауданы ==
# [[Әбіш Кекілбайұлы]] (бұр. Гребенщик) орта мектебі ([[Ынтымақ (Атырау облысы)|Ынтымақ]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі ([[Көктоғай (Атырау облысы)|Көктоғай]])
# Бөдене орта мектебі ([[Бөдене (Атырау облысы)|Бөдене]])
# Есбол орта мектебі (бұр. Кулагин ұлттық гимназиясы) ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# Көктем орта мектебі ([[Индербор]])
# Қабижан Абаханов орта мектебі ([[Өрлік]])
# Қалам Есқалиев (бұр. Кулагин) орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет]] орта мектебі ([[Жарсуат (Атырау облысы)|Жарсуат]])
# Мұқанғазы Сиранов орта мектебі ([[Елтай (Атырау облысы)|Елтай]])
# [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі ([[Құрылыс (Атырау облысы)|Құрылыс]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Сәкен Сейфуллин]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Индербор]])

== Исатай ауданы ==
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Аққыстау орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Ғибатолла Мәсәлімов орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] (бұр. Чапаев) бастауыш мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# Жаңа Жанбай бастауыш мектебі ([[Жаңа Жанбай]])
# Жасқайрат бастауыш мектебі ([[Жасқайрат (Исатай ауданы)|Жасқайрат]])
# Жұмабай Мырзағалиев орта мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай]] орта мектебі ([[Исатай (Атырау облысы)|Исатай]])
# Қызылүй негізгі мектебі ([[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызылүй]])
# Новобогат орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# Өркен орта мектебі ([[Өркен (Атырау облысы)|Өркен]])
# Томан бастауыш мектебі ([[№17-темір жол айрығы (Атырау облысы)|17-разъезд]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Нарын) орта мектебі ([[Нарын (Атырау облысы)|Нарын]])
# Хамидолла Нәубетов орта мектебі ([[Жанбай]]) 
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Зинеден]])

== Құрманғазы ауданы ==
# № 80 бастауыш мектеп ([[Афанасьев (разъезд)|Афанасьев]] станциясы)
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# Азғыр негізгі мектебі ([[Азғыр]])
# Ақкөл орта мектебі ([[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді Иманов]] негізгі мектебі ([[Амангелді (Құрманғазы ауданы)|Амангелді]])
# [[Әбу Сәрсенбаев]] орта мектебі ([[Алға (Құрманғазы ауданы)|Алға]])
# Балқұдық орта мектебі ([[Балқұдық]])
# Батырбек бастауыш мектебі ([[Батырбек]])
# Бауыржан Бегалиев орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Асан (Атырау облысы)|Асан]])
# [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] (бұр. Гоголь) орта мектебі ([[Кудряшов]])
# Ғизат Алипов бастауыш мектебі (Ниетбай)
# [[Дина Кенжеқызы Нұрпейісова|Дина Нұрпейісова]] орта мектебі ([[Жыланды (Атырау облысы)|Жыланды]])
# Еңбекші орта мектебі ([[Жұмекен]])
# [[Жұмекен Нәжімеденов]] негізгі мектебі ([[Ғизат Әліпов ауылы|Ғизат Әліпов]])
# [[Иван Васильевич Панфилов|Иван Панфилов]] орта мектебі ([[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]])
# [[Қадыр Мырза Әлі|Қадыр Мырза Әли]] (бұр. Энгельс) орта мектебі ([[Сафоновка]])
# Қиғаш орта мектебі ([[Қиғаш (Атырау облысы)|Қиғаш]])
# Қоңыртерек бастауыш мектебі ([[Қоңыртерек]])
# [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазы]] орта мектебі ([[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]])
# Лабай орта мектебі ([[Жалғызапан]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Нұғман Сәрсенұлы Манаев|Нұғыман Манаев]] орта мектебі ([[Орлы]])
# Нұржау орта мектебі ([[Нұржау]])
# [[Саттар Нұрмашұлы Имашев|Саттар Имашев]] орта мектебі ([[Бірлік (Құрманғазы ауданы)|Бірлік]])
# [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі ([[Көптоғай (Атырау облысы)|Көптоғай]])
# Сүйіндік орта мектебі ([[Сүйіндік (ауыл)|Сүйіндік]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Крупская) орта мектебі ([[Котяевка]])
# Шәден Тұржанов бастауыш мектебі ([[Егінқұдық]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Жасталап (Алматы облысы)|Жасталап]])
# Шортанбай орта мектебі ([[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі ([[Хиуаз]])
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]])

== Қызылқоға ауданы ==
# № 2 орта мектеп ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# № 9 орта мектеп ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# № 75 бастауыш мектеп ([[Жантерек]])
# [[Берқайыр Сәлімұлы Аманшин|Берқайыр Аманшин]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Ғабдол Сланов]] орта мектебі ([[Тайсойған (Атырау облысы)|Тайсойған]])
# Жамансор бастауыш мектебі ([[Жамансор]])
# Жаңашаруа орта мектебі ([[Қоныстану (Көздіқара ауылдық округі)|Қоныстану]])
# Кенбай орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Қарабау орта мектебі ([[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау]])
# Қаракөл орта мектебі ([[Қаракөл (Қызылқоға ауданы)|Қаракөл]])
# Миялы орта мектебі ([[Жангелдин]])
# Мұқыр орта мектебі ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# Сағыз орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Тасқұдық бастауыш мектебі ([[Тасқұдық (Атырау облысы)|Тасқұдық]])
# Тасшағыл орта мектебі ([[Тасшағыл]])
# Тасым Жанұзақов бастауыш мектебі ([[Кенбай (Сағыз ауылдық округі)|Кенбай]])
# [[Халел Досмұхамедов]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Шүкір Таңатарұлы Еркінов|Шүкір Еркінов]] орта мектебі ([[Жасқайрат (Қызылқоға ауданы)|Жасқайрат]])
# [[Ығылман Шөрекұлы|Ығылман Шөреков]] (бұр. №1 мектеп-гимназия) мектеп-гимназиясы ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])

== Мақат ауданы ==
# № 2 бастауыш мектеп ([[Мақат]])
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай Құнанбаев]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Бәйгетөбе орта мектебі ([[Бәйгетөбе]])
# Бержан Қанатбаев орта мектебі ([[Доссор]])
# Ләтип Шахатов орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Мұса Баймұханұлы Баймұханов|Мұса Баймұханов]] орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Ораз Сарғұнанов]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Хамза Санбаев орта мектебі ([[Мақат]])

== Махамбет ауданы ==
# Ақтоғай орта мектебі ([[Ақтоғай (Атырау облысы)|Ақтоғай]])
# Алға орта мектебі ([[Алға (Махамбет ауданы)|Алға]])
# [[Ахмет Байтұрсынұлы]] (бұр. Чкалов) орта мектебі ([[Бейбарыс (ауыл)|Бейбарыс]])
# Дүйсенғали Төленов мектеп-гимназиясы ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Еңбекшіл негізгі мектебі ([[Еңбекшіл (Атырау облысы)|Еңбекшіл]])
# Есбол орта мектебі ([[Есбол (Махамбет ауданы)|Есбол]])
# [[Есенбай Ағелеуов]] орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Жалғансай орта мектебі ([[Жалғансай]])
# Қазмұхамбед Қарашаұлы орта мектебі ([[Сарайшық (ауыл)|Сарайшық]])
# Қарабай Қалыбеков орта мектебі ([[Сарытоғай (Атырау облысы)|Сарытоғай]])
# [[Қаршыға Ахмедьяров|Қаршымбай Ахмедияров]] (бұр. Таңдай) орта мектебі ([[Таңдай (ауыл)|Таңдай]])
# Қосарал орта мектебі ([[Ортақшыл (Атырау облысы)|Ортақшыл]])
# Қызылүй орта мектебі ([[Ақжайық (Махамбет ауданы)|Ақжайық]])
# Оңай Шонаев орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Талдыкөл орта мектебі ([[Талдыкөл (Атырау облысы)|Талдыкөл]])

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан мектептері]]</text>
      <sha1>c541ie2h1jt8ht8k2qjbumxlrvgqymp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054394</id>
      <parentid>3054393</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T04:31:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Махамбет ауданы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21883" xml:space="preserve">== Атырау қалалық әкімшілігі ==
# № 1 [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жұмабаев]] (бұр. Ленин) орта мектебі ([[Атырау]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# № 2 [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 3 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 4 [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 5 [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] орта мектебі (Атырау)
# № 6 [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 7 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі (Атырау, Химпосёлок ы/а)
# № 8 Өтешқали Атамбаев орта мектебі (Атырау)
# № 9 [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі (Атырау)
# № 10 [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі (Атырау)
# № 11 [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 12 Фаина Досымова орта мектебі (Атырау)
# № 13 Дүйсенғали Байбосынов мектеп-гимназиясы (Атырау)
# № 14 [[Антон Павлович Чехов|Антон Чехов]] орта мектебі (Атырау)
# № 15 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Атырау)
# № 16 Жапақ Қаражігітов мектеп-лицейі (Атырау)
# № 17 мектеп-лицей (Атырау, Орталық ы/а)
# № 18 [[Хиуаз Қайырқызы Доспанова|Хиуаз Доспанова]] (бұр. Крупская) орта мектебі (Атырау)
# № 19 [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Авангард-2 ы/а)
# № 20 [[Александр Сергеевич Пушкин|Александр Пушкин]] мектеп-лицейі (Атырау, Жилгородок ы/а)
# № 21 [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі (Атырау)
# № 22 [[Әлия Нұрмұхамедқызы Молдағұлова|Әлия Молдағұлова]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 23 [[Ахмет Байтұрсынұлы|Ахмет Байтұрсынов]] орта мектебі (Атырау, СМП-163 ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 24 орта мектеп (Атырау, Привокзальный-5 ы/а)
# № 25 [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Ақсай (Атырау облысы)|Ақсай]])
# № 26 [[Сырым Датұлы|Сырым Датов]] орта мектебі ([[Ақжар (Атырау облысы)|Ақжар]])
# № 27 [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, Привокзальный-3 ы/а)
# № 28 орта мектеп (Атырау, Лесхоз ы/а)
# № 30 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 31 мектеп-гимназия (Атырау, Атырау ы/а)
# № 32 орта мектеп (Атырау, [[Көкарна (Атырау қалалық әкімдігі)|Көкарна]] ы/а)
# № 33 [[Қасым Қайсенов]] орта мектебі (Атырау, Сарықамыс ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 34 көпбейінді мектеп-гимназия (Атырау, Алмагүл ы/а)
# № 35 [[Хамит Ерғалиев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Өркен ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 36 мектеп-гимназия (Атырау, Мирас ы/а)
# № 37 [[Салық Зиманов]] орта мектебі&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000785|title=&quot;Жалпы білім беретін № 37 орта мектеп&quot; коммуналдық мемлекеттік мекемесіне Салық Зимановтың есімін беру туралы|date=2021-11-04}}&lt;/ref&gt; (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 38 мектеп-лицей (Атырау)
# № 39 орта мектеп (Томарлы, Жұлдыз ы/а)
# № 40 орта мектеп (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 41 мектеп-гимназия (Атырау, Самал ы/а)
# № 42 орта мектеп (Атырау, Береке ы/а)
# Алмалы орта мектебі ([[Алмалы (Атырау облысы)|Алмалы]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Дамба (ауыл)|Дамбы]])
# [[Әліби Тоқжанұлы Жанкелдин|Әліби Жангелдин]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Береке орта мектебі ([[Береке (Атырау облысы)|Береке]])
# Бесікті орта мектебі ([[Бесікті (ауыл)|Бесікті]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Бірлік (Атырау қалалық әкімдігі)|Бірлік]] ы/а)
# [[Ғани Мұратбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# Еркінқала орта мектебі ([[Еркінқала]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Жаңаталап (Атырау облысы)|Жаңаталап]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# [[Қайырғали Смағұлов]] орта мектебі ([[Томарлы]])
# [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Геолог (ауыл)|Геолог]] ы/а)
# [[Мақаш Шолтырұлы Бекмұхамедов|Мақаш Бекмұхамбетов]] (бұр. Абай) орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# Марат Отаралиев орта мектебі (Атырау, [[Ақжайық (Атырау қалалық әкімдігі)|Ақжайық]] ы/а)
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет Өтемісов]] орта мектебі ([[Ракуша]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Талғайран негізгі мектебі ([[Талқайран|Талғайран]])
# [[Тауман Салықбайұлы Амандосов|Тауман Амандосов]] орта мектебі ([[Тасқала (Атырау облысы)|Тасқала]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау, [[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]] ы/а)
# [[Фариза Оңғарсынова]] орта мектебі ([[Қызыл балық (ауыл)|Қызылбалық]] ауылы)

== Жылыой ауданы ==
# № 1 орта мектеп ([[Құлсары]])
# № 2 орта мектеп ([[Қосшағыл]])
# № 3 орта мектеп ([[Шоқпартоғай]])
# № 4 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Тұрғызба (Жем ауылдық округі)|Тұрғызба]])
# № 5 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Құлсары)
# № 6 орта мектеп (Құлсары)
# № 7 Есқайыр Халықов орта мектебі (Құлсары)
# № 8 орта мектеп (Құлсары)
# № 9 орта мектеп (Құлсары)
# № 10 [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Ақкиізтоғай]])
# № 13 орта мектеп (Құлсары)
# № 15 Сүлеймен Қарабалин орта мектебі (Құлсары)
# № 16 [[Далабай Жазықбаев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 17 орта мектеп ([[Майкөмген]])
# № 18 [[Меңдекеш Сатыбалдиев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 19 орта мектеп (Құлсары)
# № 20 орта мектеп (Құлсары)
# № 21 орта мектеп (Құлсары)
# № 22 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])
# № 23 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])

== Индер ауданы ==
# [[Әбіш Кекілбайұлы]] (бұр. Гребенщик) орта мектебі ([[Ынтымақ (Атырау облысы)|Ынтымақ]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі ([[Көктоғай (Атырау облысы)|Көктоғай]])
# Бөдене орта мектебі ([[Бөдене (Атырау облысы)|Бөдене]])
# Есбол орта мектебі (бұр. Кулагин ұлттық гимназиясы) ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# Көктем орта мектебі ([[Индербор]])
# Қабижан Абаханов орта мектебі ([[Өрлік]])
# Қалам Есқалиев (бұр. Кулагин) орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет]] орта мектебі ([[Жарсуат (Атырау облысы)|Жарсуат]])
# Мұқанғазы Сиранов орта мектебі ([[Елтай (Атырау облысы)|Елтай]])
# [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі ([[Құрылыс (Атырау облысы)|Құрылыс]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Сәкен Сейфуллин]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Индербор]])

== Исатай ауданы ==
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Аққыстау орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Ғибатолла Мәсәлімов орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] (бұр. Чапаев) бастауыш мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# Жаңа Жанбай бастауыш мектебі ([[Жаңа Жанбай]])
# Жасқайрат бастауыш мектебі ([[Жасқайрат (Исатай ауданы)|Жасқайрат]])
# Жұмабай Мырзағалиев орта мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай]] орта мектебі ([[Исатай (Атырау облысы)|Исатай]])
# Қызылүй негізгі мектебі ([[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызылүй]])
# Новобогат орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# Өркен орта мектебі ([[Өркен (Атырау облысы)|Өркен]])
# Томан бастауыш мектебі ([[№17-темір жол айрығы (Атырау облысы)|17-разъезд]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Нарын) орта мектебі ([[Нарын (Атырау облысы)|Нарын]])
# Хамидолла Нәубетов орта мектебі ([[Жанбай]]) 
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Зинеден]])

== Құрманғазы ауданы ==
# № 80 бастауыш мектеп ([[Афанасьев (разъезд)|Афанасьев]] станциясы)
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# Азғыр негізгі мектебі ([[Азғыр]])
# Ақкөл орта мектебі ([[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді Иманов]] негізгі мектебі ([[Амангелді (Құрманғазы ауданы)|Амангелді]])
# [[Әбу Сәрсенбаев]] орта мектебі ([[Алға (Құрманғазы ауданы)|Алға]])
# Балқұдық орта мектебі ([[Балқұдық]])
# Батырбек бастауыш мектебі ([[Батырбек]])
# Бауыржан Бегалиев орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Асан (Атырау облысы)|Асан]])
# [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] (бұр. Гоголь) орта мектебі ([[Кудряшов]])
# Ғизат Алипов бастауыш мектебі (Ниетбай)
# [[Дина Кенжеқызы Нұрпейісова|Дина Нұрпейісова]] орта мектебі ([[Жыланды (Атырау облысы)|Жыланды]])
# Еңбекші орта мектебі ([[Жұмекен]])
# [[Жұмекен Нәжімеденов]] негізгі мектебі ([[Ғизат Әліпов ауылы|Ғизат Әліпов]])
# [[Иван Васильевич Панфилов|Иван Панфилов]] орта мектебі ([[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]])
# [[Қадыр Мырза Әлі|Қадыр Мырза Әли]] (бұр. Энгельс) орта мектебі ([[Сафоновка]])
# Қиғаш орта мектебі ([[Қиғаш (Атырау облысы)|Қиғаш]])
# Қоңыртерек бастауыш мектебі ([[Қоңыртерек]])
# [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазы]] орта мектебі ([[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]])
# Лабай орта мектебі ([[Жалғызапан]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Нұғман Сәрсенұлы Манаев|Нұғыман Манаев]] орта мектебі ([[Орлы]])
# Нұржау орта мектебі ([[Нұржау]])
# [[Саттар Нұрмашұлы Имашев|Саттар Имашев]] орта мектебі ([[Бірлік (Құрманғазы ауданы)|Бірлік]])
# [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі ([[Көптоғай (Атырау облысы)|Көптоғай]])
# Сүйіндік орта мектебі ([[Сүйіндік (ауыл)|Сүйіндік]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Крупская) орта мектебі ([[Котяевка]])
# Шәден Тұржанов бастауыш мектебі ([[Егінқұдық]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Жасталап (Алматы облысы)|Жасталап]])
# Шортанбай орта мектебі ([[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі ([[Хиуаз]])
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]])

== Қызылқоға ауданы ==
# № 2 орта мектеп ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# № 9 орта мектеп ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# № 75 бастауыш мектеп ([[Жантерек]])
# [[Берқайыр Сәлімұлы Аманшин|Берқайыр Аманшин]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Ғабдол Сланов]] орта мектебі ([[Тайсойған (Атырау облысы)|Тайсойған]])
# Жамансор бастауыш мектебі ([[Жамансор]])
# Жаңашаруа орта мектебі ([[Қоныстану (Көздіқара ауылдық округі)|Қоныстану]])
# Кенбай орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Қарабау орта мектебі ([[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау]])
# Қаракөл орта мектебі ([[Қаракөл (Қызылқоға ауданы)|Қаракөл]])
# Миялы орта мектебі ([[Жангелдин]])
# Мұқыр орта мектебі ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# Сағыз орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Тасқұдық бастауыш мектебі ([[Тасқұдық (Атырау облысы)|Тасқұдық]])
# Тасшағыл орта мектебі ([[Тасшағыл]])
# Тасым Жанұзақов бастауыш мектебі ([[Кенбай (Сағыз ауылдық округі)|Кенбай]])
# [[Халел Досмұхамедов]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Шүкір Таңатарұлы Еркінов|Шүкір Еркінов]] орта мектебі ([[Жасқайрат (Қызылқоға ауданы)|Жасқайрат]])
# [[Ығылман Шөрекұлы|Ығылман Шөреков]] (бұр. №1 мектеп-гимназия) мектеп-гимназиясы ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])

== Мақат ауданы ==
# № 2 бастауыш мектеп ([[Мақат]])
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай Құнанбаев]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Бәйгетөбе орта мектебі ([[Бәйгетөбе]])
# Бержан Қанатбаев орта мектебі ([[Доссор]])
# Ләтип Шахатов орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Мұса Баймұханұлы Баймұханов|Мұса Баймұханов]] орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Ораз Сарғұнанов]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Хамза Санбаев орта мектебі ([[Мақат]])

== Махамбет ауданы ==
# Ақтоғай орта мектебі ([[Ақтоғай (Атырау облысы)|Ақтоғай]])
# Алға орта мектебі ([[Алға (Махамбет ауданы)|Алға]])
# [[Ахмет Байтұрсынұлы]] (бұр. Чкалов) орта мектебі ([[Бейбарыс (ауыл)|Бейбарыс]])
# Дүйсенғали Төленов мектеп-гимназиясы ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Еңбекшіл негізгі мектебі ([[Еңбекшіл (Атырау облысы)|Еңбекшіл]])
# Есбол орта мектебі ([[Есбол (Махамбет ауданы)|Есбол]])
# [[Есенбай Ағелеуов]] орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Жалғансай орта мектебі ([[Жалғансай]])
# Қазмұхамбед Қарашаұлы орта мектебі ([[Сарайшық (ауыл)|Сарайшық]])
# Қарабай Қалыбеков орта мектебі ([[Сарытоғай (Атырау облысы)|Сарытоғай]])
# [[Қаршыға Ахмедьяров|Қаршымбай Ахмедияров]] (бұр. Таңдай) орта мектебі ([[Таңдай (ауыл)|Таңдай]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# Қосарал орта мектебі ([[Ортақшыл (Атырау облысы)|Ортақшыл]])
# Қызылүй орта мектебі ([[Ақжайық (Махамбет ауданы)|Ақжайық]])
# Оңай Шонаев орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Талдыкөл орта мектебі ([[Талдыкөл (Атырау облысы)|Талдыкөл]])

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан мектептері]]</text>
      <sha1>1o31tay6vtsx1vfytsl300wrzyak8pl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054395</id>
      <parentid>3054394</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T04:31:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Қызылқоға ауданы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22132" xml:space="preserve">== Атырау қалалық әкімшілігі ==
# № 1 [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жұмабаев]] (бұр. Ленин) орта мектебі ([[Атырау]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# № 2 [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 3 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 4 [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 5 [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] орта мектебі (Атырау)
# № 6 [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 7 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі (Атырау, Химпосёлок ы/а)
# № 8 Өтешқали Атамбаев орта мектебі (Атырау)
# № 9 [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі (Атырау)
# № 10 [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі (Атырау)
# № 11 [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 12 Фаина Досымова орта мектебі (Атырау)
# № 13 Дүйсенғали Байбосынов мектеп-гимназиясы (Атырау)
# № 14 [[Антон Павлович Чехов|Антон Чехов]] орта мектебі (Атырау)
# № 15 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Атырау)
# № 16 Жапақ Қаражігітов мектеп-лицейі (Атырау)
# № 17 мектеп-лицей (Атырау, Орталық ы/а)
# № 18 [[Хиуаз Қайырқызы Доспанова|Хиуаз Доспанова]] (бұр. Крупская) орта мектебі (Атырау)
# № 19 [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Авангард-2 ы/а)
# № 20 [[Александр Сергеевич Пушкин|Александр Пушкин]] мектеп-лицейі (Атырау, Жилгородок ы/а)
# № 21 [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі (Атырау)
# № 22 [[Әлия Нұрмұхамедқызы Молдағұлова|Әлия Молдағұлова]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 23 [[Ахмет Байтұрсынұлы|Ахмет Байтұрсынов]] орта мектебі (Атырау, СМП-163 ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 24 орта мектеп (Атырау, Привокзальный-5 ы/а)
# № 25 [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Ақсай (Атырау облысы)|Ақсай]])
# № 26 [[Сырым Датұлы|Сырым Датов]] орта мектебі ([[Ақжар (Атырау облысы)|Ақжар]])
# № 27 [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, Привокзальный-3 ы/а)
# № 28 орта мектеп (Атырау, Лесхоз ы/а)
# № 30 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 31 мектеп-гимназия (Атырау, Атырау ы/а)
# № 32 орта мектеп (Атырау, [[Көкарна (Атырау қалалық әкімдігі)|Көкарна]] ы/а)
# № 33 [[Қасым Қайсенов]] орта мектебі (Атырау, Сарықамыс ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 34 көпбейінді мектеп-гимназия (Атырау, Алмагүл ы/а)
# № 35 [[Хамит Ерғалиев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Өркен ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 36 мектеп-гимназия (Атырау, Мирас ы/а)
# № 37 [[Салық Зиманов]] орта мектебі&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000785|title=&quot;Жалпы білім беретін № 37 орта мектеп&quot; коммуналдық мемлекеттік мекемесіне Салық Зимановтың есімін беру туралы|date=2021-11-04}}&lt;/ref&gt; (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 38 мектеп-лицей (Атырау)
# № 39 орта мектеп (Томарлы, Жұлдыз ы/а)
# № 40 орта мектеп (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 41 мектеп-гимназия (Атырау, Самал ы/а)
# № 42 орта мектеп (Атырау, Береке ы/а)
# Алмалы орта мектебі ([[Алмалы (Атырау облысы)|Алмалы]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Дамба (ауыл)|Дамбы]])
# [[Әліби Тоқжанұлы Жанкелдин|Әліби Жангелдин]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Береке орта мектебі ([[Береке (Атырау облысы)|Береке]])
# Бесікті орта мектебі ([[Бесікті (ауыл)|Бесікті]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Бірлік (Атырау қалалық әкімдігі)|Бірлік]] ы/а)
# [[Ғани Мұратбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# Еркінқала орта мектебі ([[Еркінқала]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Жаңаталап (Атырау облысы)|Жаңаталап]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# [[Қайырғали Смағұлов]] орта мектебі ([[Томарлы]])
# [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Геолог (ауыл)|Геолог]] ы/а)
# [[Мақаш Шолтырұлы Бекмұхамедов|Мақаш Бекмұхамбетов]] (бұр. Абай) орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# Марат Отаралиев орта мектебі (Атырау, [[Ақжайық (Атырау қалалық әкімдігі)|Ақжайық]] ы/а)
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет Өтемісов]] орта мектебі ([[Ракуша]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Талғайран негізгі мектебі ([[Талқайран|Талғайран]])
# [[Тауман Салықбайұлы Амандосов|Тауман Амандосов]] орта мектебі ([[Тасқала (Атырау облысы)|Тасқала]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау, [[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]] ы/а)
# [[Фариза Оңғарсынова]] орта мектебі ([[Қызыл балық (ауыл)|Қызылбалық]] ауылы)

== Жылыой ауданы ==
# № 1 орта мектеп ([[Құлсары]])
# № 2 орта мектеп ([[Қосшағыл]])
# № 3 орта мектеп ([[Шоқпартоғай]])
# № 4 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Тұрғызба (Жем ауылдық округі)|Тұрғызба]])
# № 5 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Құлсары)
# № 6 орта мектеп (Құлсары)
# № 7 Есқайыр Халықов орта мектебі (Құлсары)
# № 8 орта мектеп (Құлсары)
# № 9 орта мектеп (Құлсары)
# № 10 [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Ақкиізтоғай]])
# № 13 орта мектеп (Құлсары)
# № 15 Сүлеймен Қарабалин орта мектебі (Құлсары)
# № 16 [[Далабай Жазықбаев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 17 орта мектеп ([[Майкөмген]])
# № 18 [[Меңдекеш Сатыбалдиев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 19 орта мектеп (Құлсары)
# № 20 орта мектеп (Құлсары)
# № 21 орта мектеп (Құлсары)
# № 22 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])
# № 23 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])

== Индер ауданы ==
# [[Әбіш Кекілбайұлы]] (бұр. Гребенщик) орта мектебі ([[Ынтымақ (Атырау облысы)|Ынтымақ]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі ([[Көктоғай (Атырау облысы)|Көктоғай]])
# Бөдене орта мектебі ([[Бөдене (Атырау облысы)|Бөдене]])
# Есбол орта мектебі (бұр. Кулагин ұлттық гимназиясы) ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# Көктем орта мектебі ([[Индербор]])
# Қабижан Абаханов орта мектебі ([[Өрлік]])
# Қалам Есқалиев (бұр. Кулагин) орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет]] орта мектебі ([[Жарсуат (Атырау облысы)|Жарсуат]])
# Мұқанғазы Сиранов орта мектебі ([[Елтай (Атырау облысы)|Елтай]])
# [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі ([[Құрылыс (Атырау облысы)|Құрылыс]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Сәкен Сейфуллин]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Индербор]])

== Исатай ауданы ==
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Аққыстау орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Ғибатолла Мәсәлімов орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] (бұр. Чапаев) бастауыш мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# Жаңа Жанбай бастауыш мектебі ([[Жаңа Жанбай]])
# Жасқайрат бастауыш мектебі ([[Жасқайрат (Исатай ауданы)|Жасқайрат]])
# Жұмабай Мырзағалиев орта мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай]] орта мектебі ([[Исатай (Атырау облысы)|Исатай]])
# Қызылүй негізгі мектебі ([[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызылүй]])
# Новобогат орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# Өркен орта мектебі ([[Өркен (Атырау облысы)|Өркен]])
# Томан бастауыш мектебі ([[№17-темір жол айрығы (Атырау облысы)|17-разъезд]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Нарын) орта мектебі ([[Нарын (Атырау облысы)|Нарын]])
# Хамидолла Нәубетов орта мектебі ([[Жанбай]]) 
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Зинеден]])

== Құрманғазы ауданы ==
# № 80 бастауыш мектеп ([[Афанасьев (разъезд)|Афанасьев]] станциясы)
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# Азғыр негізгі мектебі ([[Азғыр]])
# Ақкөл орта мектебі ([[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді Иманов]] негізгі мектебі ([[Амангелді (Құрманғазы ауданы)|Амангелді]])
# [[Әбу Сәрсенбаев]] орта мектебі ([[Алға (Құрманғазы ауданы)|Алға]])
# Балқұдық орта мектебі ([[Балқұдық]])
# Батырбек бастауыш мектебі ([[Батырбек]])
# Бауыржан Бегалиев орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Асан (Атырау облысы)|Асан]])
# [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] (бұр. Гоголь) орта мектебі ([[Кудряшов]])
# Ғизат Алипов бастауыш мектебі (Ниетбай)
# [[Дина Кенжеқызы Нұрпейісова|Дина Нұрпейісова]] орта мектебі ([[Жыланды (Атырау облысы)|Жыланды]])
# Еңбекші орта мектебі ([[Жұмекен]])
# [[Жұмекен Нәжімеденов]] негізгі мектебі ([[Ғизат Әліпов ауылы|Ғизат Әліпов]])
# [[Иван Васильевич Панфилов|Иван Панфилов]] орта мектебі ([[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]])
# [[Қадыр Мырза Әлі|Қадыр Мырза Әли]] (бұр. Энгельс) орта мектебі ([[Сафоновка]])
# Қиғаш орта мектебі ([[Қиғаш (Атырау облысы)|Қиғаш]])
# Қоңыртерек бастауыш мектебі ([[Қоңыртерек]])
# [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазы]] орта мектебі ([[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]])
# Лабай орта мектебі ([[Жалғызапан]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Нұғман Сәрсенұлы Манаев|Нұғыман Манаев]] орта мектебі ([[Орлы]])
# Нұржау орта мектебі ([[Нұржау]])
# [[Саттар Нұрмашұлы Имашев|Саттар Имашев]] орта мектебі ([[Бірлік (Құрманғазы ауданы)|Бірлік]])
# [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі ([[Көптоғай (Атырау облысы)|Көптоғай]])
# Сүйіндік орта мектебі ([[Сүйіндік (ауыл)|Сүйіндік]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Крупская) орта мектебі ([[Котяевка]])
# Шәден Тұржанов бастауыш мектебі ([[Егінқұдық]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Жасталап (Алматы облысы)|Жасталап]])
# Шортанбай орта мектебі ([[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі ([[Хиуаз]])
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]])

== Қызылқоға ауданы ==
# № 2 орта мектеп ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# № 9 орта мектеп ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# № 75 бастауыш мектеп ([[Жантерек]])
# [[Берқайыр Сәлімұлы Аманшин|Берқайыр Аманшин]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Ғабдол Сланов]] орта мектебі ([[Тайсойған (Атырау облысы)|Тайсойған]])
# Жамансор бастауыш мектебі ([[Жамансор]])
# Жаңашаруа орта мектебі ([[Қоныстану (Көздіқара ауылдық округі)|Қоныстану]])
# Кенбай орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Қарабау орта мектебі ([[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау]])
# Қаракөл орта мектебі ([[Қаракөл (Қызылқоға ауданы)|Қаракөл]])
# Миялы орта мектебі ([[Жангелдин]])
# Мұқыр орта мектебі ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# Сағыз орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Тасқұдық бастауыш мектебі ([[Тасқұдық (Атырау облысы)|Тасқұдық]])
# Тасшағыл орта мектебі ([[Тасшағыл]])
# Тасым Жанұзақов бастауыш мектебі ([[Кенбай (Сағыз ауылдық округі)|Кенбай]])
# [[Халел Досмұхамедов]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Шүкір Таңатарұлы Еркінов|Шүкір Еркінов]] орта мектебі ([[Жасқайрат (Қызылқоға ауданы)|Жасқайрат]])
# [[Ығылман Шөрекұлы|Ығылман Шөреков]] (бұр. №1 мектеп-гимназия) мектеп-гимназиясы ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;

== Мақат ауданы ==
# № 2 бастауыш мектеп ([[Мақат]])
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай Құнанбаев]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Бәйгетөбе орта мектебі ([[Бәйгетөбе]])
# Бержан Қанатбаев орта мектебі ([[Доссор]])
# Ләтип Шахатов орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Мұса Баймұханұлы Баймұханов|Мұса Баймұханов]] орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Ораз Сарғұнанов]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Хамза Санбаев орта мектебі ([[Мақат]])

== Махамбет ауданы ==
# Ақтоғай орта мектебі ([[Ақтоғай (Атырау облысы)|Ақтоғай]])
# Алға орта мектебі ([[Алға (Махамбет ауданы)|Алға]])
# [[Ахмет Байтұрсынұлы]] (бұр. Чкалов) орта мектебі ([[Бейбарыс (ауыл)|Бейбарыс]])
# Дүйсенғали Төленов мектеп-гимназиясы ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Еңбекшіл негізгі мектебі ([[Еңбекшіл (Атырау облысы)|Еңбекшіл]])
# Есбол орта мектебі ([[Есбол (Махамбет ауданы)|Есбол]])
# [[Есенбай Ағелеуов]] орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Жалғансай орта мектебі ([[Жалғансай]])
# Қазмұхамбед Қарашаұлы орта мектебі ([[Сарайшық (ауыл)|Сарайшық]])
# Қарабай Қалыбеков орта мектебі ([[Сарытоғай (Атырау облысы)|Сарытоғай]])
# [[Қаршыға Ахмедьяров|Қаршымбай Ахмедияров]] (бұр. Таңдай) орта мектебі ([[Таңдай (ауыл)|Таңдай]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# Қосарал орта мектебі ([[Ортақшыл (Атырау облысы)|Ортақшыл]])
# Қызылүй орта мектебі ([[Ақжайық (Махамбет ауданы)|Ақжайық]])
# Оңай Шонаев орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Талдыкөл орта мектебі ([[Талдыкөл (Атырау облысы)|Талдыкөл]])

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан мектептері]]</text>
      <sha1>2ghswwxhp9mld402srm9y2083dbnva6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054396</id>
      <parentid>3054395</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T04:33:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Махамбет ауданы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22407" xml:space="preserve">== Атырау қалалық әкімшілігі ==
# № 1 [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жұмабаев]] (бұр. Ленин) орта мектебі ([[Атырау]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# № 2 [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 3 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 4 [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 5 [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] орта мектебі (Атырау)
# № 6 [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 7 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі (Атырау, Химпосёлок ы/а)
# № 8 Өтешқали Атамбаев орта мектебі (Атырау)
# № 9 [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі (Атырау)
# № 10 [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі (Атырау)
# № 11 [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 12 Фаина Досымова орта мектебі (Атырау)
# № 13 Дүйсенғали Байбосынов мектеп-гимназиясы (Атырау)
# № 14 [[Антон Павлович Чехов|Антон Чехов]] орта мектебі (Атырау)
# № 15 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Атырау)
# № 16 Жапақ Қаражігітов мектеп-лицейі (Атырау)
# № 17 мектеп-лицей (Атырау, Орталық ы/а)
# № 18 [[Хиуаз Қайырқызы Доспанова|Хиуаз Доспанова]] (бұр. Крупская) орта мектебі (Атырау)
# № 19 [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Авангард-2 ы/а)
# № 20 [[Александр Сергеевич Пушкин|Александр Пушкин]] мектеп-лицейі (Атырау, Жилгородок ы/а)
# № 21 [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі (Атырау)
# № 22 [[Әлия Нұрмұхамедқызы Молдағұлова|Әлия Молдағұлова]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 23 [[Ахмет Байтұрсынұлы|Ахмет Байтұрсынов]] орта мектебі (Атырау, СМП-163 ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 24 орта мектеп (Атырау, Привокзальный-5 ы/а)
# № 25 [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Ақсай (Атырау облысы)|Ақсай]])
# № 26 [[Сырым Датұлы|Сырым Датов]] орта мектебі ([[Ақжар (Атырау облысы)|Ақжар]])
# № 27 [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, Привокзальный-3 ы/а)
# № 28 орта мектеп (Атырау, Лесхоз ы/а)
# № 30 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 31 мектеп-гимназия (Атырау, Атырау ы/а)
# № 32 орта мектеп (Атырау, [[Көкарна (Атырау қалалық әкімдігі)|Көкарна]] ы/а)
# № 33 [[Қасым Қайсенов]] орта мектебі (Атырау, Сарықамыс ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 34 көпбейінді мектеп-гимназия (Атырау, Алмагүл ы/а)
# № 35 [[Хамит Ерғалиев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Өркен ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 36 мектеп-гимназия (Атырау, Мирас ы/а)
# № 37 [[Салық Зиманов]] орта мектебі&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000785|title=&quot;Жалпы білім беретін № 37 орта мектеп&quot; коммуналдық мемлекеттік мекемесіне Салық Зимановтың есімін беру туралы|date=2021-11-04}}&lt;/ref&gt; (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 38 мектеп-лицей (Атырау)
# № 39 орта мектеп (Томарлы, Жұлдыз ы/а)
# № 40 орта мектеп (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 41 мектеп-гимназия (Атырау, Самал ы/а)
# № 42 орта мектеп (Атырау, Береке ы/а)
# Алмалы орта мектебі ([[Алмалы (Атырау облысы)|Алмалы]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Дамба (ауыл)|Дамбы]])
# [[Әліби Тоқжанұлы Жанкелдин|Әліби Жангелдин]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Береке орта мектебі ([[Береке (Атырау облысы)|Береке]])
# Бесікті орта мектебі ([[Бесікті (ауыл)|Бесікті]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Бірлік (Атырау қалалық әкімдігі)|Бірлік]] ы/а)
# [[Ғани Мұратбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# Еркінқала орта мектебі ([[Еркінқала]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Жаңаталап (Атырау облысы)|Жаңаталап]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# [[Қайырғали Смағұлов]] орта мектебі ([[Томарлы]])
# [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Геолог (ауыл)|Геолог]] ы/а)
# [[Мақаш Шолтырұлы Бекмұхамедов|Мақаш Бекмұхамбетов]] (бұр. Абай) орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# Марат Отаралиев орта мектебі (Атырау, [[Ақжайық (Атырау қалалық әкімдігі)|Ақжайық]] ы/а)
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет Өтемісов]] орта мектебі ([[Ракуша]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Талғайран негізгі мектебі ([[Талқайран|Талғайран]])
# [[Тауман Салықбайұлы Амандосов|Тауман Амандосов]] орта мектебі ([[Тасқала (Атырау облысы)|Тасқала]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау, [[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]] ы/а)
# [[Фариза Оңғарсынова]] орта мектебі ([[Қызыл балық (ауыл)|Қызылбалық]] ауылы)

== Жылыой ауданы ==
# № 1 орта мектеп ([[Құлсары]])
# № 2 орта мектеп ([[Қосшағыл]])
# № 3 орта мектеп ([[Шоқпартоғай]])
# № 4 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Тұрғызба (Жем ауылдық округі)|Тұрғызба]])
# № 5 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Құлсары)
# № 6 орта мектеп (Құлсары)
# № 7 Есқайыр Халықов орта мектебі (Құлсары)
# № 8 орта мектеп (Құлсары)
# № 9 орта мектеп (Құлсары)
# № 10 [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Ақкиізтоғай]])
# № 13 орта мектеп (Құлсары)
# № 15 Сүлеймен Қарабалин орта мектебі (Құлсары)
# № 16 [[Далабай Жазықбаев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 17 орта мектеп ([[Майкөмген]])
# № 18 [[Меңдекеш Сатыбалдиев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 19 орта мектеп (Құлсары)
# № 20 орта мектеп (Құлсары)
# № 21 орта мектеп (Құлсары)
# № 22 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])
# № 23 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])

== Индер ауданы ==
# [[Әбіш Кекілбайұлы]] (бұр. Гребенщик) орта мектебі ([[Ынтымақ (Атырау облысы)|Ынтымақ]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі ([[Көктоғай (Атырау облысы)|Көктоғай]])
# Бөдене орта мектебі ([[Бөдене (Атырау облысы)|Бөдене]])
# Есбол орта мектебі (бұр. Кулагин ұлттық гимназиясы) ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# Көктем орта мектебі ([[Индербор]])
# Қабижан Абаханов орта мектебі ([[Өрлік]])
# Қалам Есқалиев (бұр. Кулагин) орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет]] орта мектебі ([[Жарсуат (Атырау облысы)|Жарсуат]])
# Мұқанғазы Сиранов орта мектебі ([[Елтай (Атырау облысы)|Елтай]])
# [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі ([[Құрылыс (Атырау облысы)|Құрылыс]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Сәкен Сейфуллин]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Индербор]])

== Исатай ауданы ==
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Аққыстау орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Ғибатолла Мәсәлімов орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] (бұр. Чапаев) бастауыш мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# Жаңа Жанбай бастауыш мектебі ([[Жаңа Жанбай]])
# Жасқайрат бастауыш мектебі ([[Жасқайрат (Исатай ауданы)|Жасқайрат]])
# Жұмабай Мырзағалиев орта мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай]] орта мектебі ([[Исатай (Атырау облысы)|Исатай]])
# Қызылүй негізгі мектебі ([[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызылүй]])
# Новобогат орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# Өркен орта мектебі ([[Өркен (Атырау облысы)|Өркен]])
# Томан бастауыш мектебі ([[№17-темір жол айрығы (Атырау облысы)|17-разъезд]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Нарын) орта мектебі ([[Нарын (Атырау облысы)|Нарын]])
# Хамидолла Нәубетов орта мектебі ([[Жанбай]]) 
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Зинеден]])

== Құрманғазы ауданы ==
# № 80 бастауыш мектеп ([[Афанасьев (разъезд)|Афанасьев]] станциясы)
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# Азғыр негізгі мектебі ([[Азғыр]])
# Ақкөл орта мектебі ([[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді Иманов]] негізгі мектебі ([[Амангелді (Құрманғазы ауданы)|Амангелді]])
# [[Әбу Сәрсенбаев]] орта мектебі ([[Алға (Құрманғазы ауданы)|Алға]])
# Балқұдық орта мектебі ([[Балқұдық]])
# Батырбек бастауыш мектебі ([[Батырбек]])
# Бауыржан Бегалиев орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Асан (Атырау облысы)|Асан]])
# [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] (бұр. Гоголь) орта мектебі ([[Кудряшов]])
# Ғизат Алипов бастауыш мектебі (Ниетбай)
# [[Дина Кенжеқызы Нұрпейісова|Дина Нұрпейісова]] орта мектебі ([[Жыланды (Атырау облысы)|Жыланды]])
# Еңбекші орта мектебі ([[Жұмекен]])
# [[Жұмекен Нәжімеденов]] негізгі мектебі ([[Ғизат Әліпов ауылы|Ғизат Әліпов]])
# [[Иван Васильевич Панфилов|Иван Панфилов]] орта мектебі ([[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]])
# [[Қадыр Мырза Әлі|Қадыр Мырза Әли]] (бұр. Энгельс) орта мектебі ([[Сафоновка]])
# Қиғаш орта мектебі ([[Қиғаш (Атырау облысы)|Қиғаш]])
# Қоңыртерек бастауыш мектебі ([[Қоңыртерек]])
# [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазы]] орта мектебі ([[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]])
# Лабай орта мектебі ([[Жалғызапан]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Нұғман Сәрсенұлы Манаев|Нұғыман Манаев]] орта мектебі ([[Орлы]])
# Нұржау орта мектебі ([[Нұржау]])
# [[Саттар Нұрмашұлы Имашев|Саттар Имашев]] орта мектебі ([[Бірлік (Құрманғазы ауданы)|Бірлік]])
# [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі ([[Көптоғай (Атырау облысы)|Көптоғай]])
# Сүйіндік орта мектебі ([[Сүйіндік (ауыл)|Сүйіндік]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Крупская) орта мектебі ([[Котяевка]])
# Шәден Тұржанов бастауыш мектебі ([[Егінқұдық]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Жасталап (Алматы облысы)|Жасталап]])
# Шортанбай орта мектебі ([[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі ([[Хиуаз]])
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]])

== Қызылқоға ауданы ==
# № 2 орта мектеп ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# № 9 орта мектеп ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# № 75 бастауыш мектеп ([[Жантерек]])
# [[Берқайыр Сәлімұлы Аманшин|Берқайыр Аманшин]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Ғабдол Сланов]] орта мектебі ([[Тайсойған (Атырау облысы)|Тайсойған]])
# Жамансор бастауыш мектебі ([[Жамансор]])
# Жаңашаруа орта мектебі ([[Қоныстану (Көздіқара ауылдық округі)|Қоныстану]])
# Кенбай орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Қарабау орта мектебі ([[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау]])
# Қаракөл орта мектебі ([[Қаракөл (Қызылқоға ауданы)|Қаракөл]])
# Миялы орта мектебі ([[Жангелдин]])
# Мұқыр орта мектебі ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# Сағыз орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Тасқұдық бастауыш мектебі ([[Тасқұдық (Атырау облысы)|Тасқұдық]])
# Тасшағыл орта мектебі ([[Тасшағыл]])
# Тасым Жанұзақов бастауыш мектебі ([[Кенбай (Сағыз ауылдық округі)|Кенбай]])
# [[Халел Досмұхамедов]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Шүкір Таңатарұлы Еркінов|Шүкір Еркінов]] орта мектебі ([[Жасқайрат (Қызылқоға ауданы)|Жасқайрат]])
# [[Ығылман Шөрекұлы|Ығылман Шөреков]] (бұр. №1 мектеп-гимназия) мектеп-гимназиясы ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;

== Мақат ауданы ==
# № 2 бастауыш мектеп ([[Мақат]])
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай Құнанбаев]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Бәйгетөбе орта мектебі ([[Бәйгетөбе]])
# Бержан Қанатбаев орта мектебі ([[Доссор]])
# Ләтип Шахатов орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Мұса Баймұханұлы Баймұханов|Мұса Баймұханов]] орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Ораз Сарғұнанов]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Хамза Санбаев орта мектебі ([[Мақат]])

== Махамбет ауданы ==
# Ақтоғай орта мектебі ([[Ақтоғай (Атырау облысы)|Ақтоғай]])
# Алға орта мектебі ([[Алға (Махамбет ауданы)|Алға]])
# [[Ахмет Байтұрсынұлы]] (бұр. Чкалов) орта мектебі ([[Бейбарыс (ауыл)|Бейбарыс]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# Дүйсенғали Төленов мектеп-гимназиясы ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Еңбекшіл негізгі мектебі ([[Еңбекшіл (Атырау облысы)|Еңбекшіл]])
# Есбол орта мектебі ([[Есбол (Махамбет ауданы)|Есбол]])
# [[Есенбай Ағелеуов]] орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Жалғансай орта мектебі ([[Жалғансай]])
# Қазмұхамбед Қарашаұлы орта мектебі ([[Сарайшық (ауыл)|Сарайшық]])
# Қарабай Қалыбеков орта мектебі ([[Сарытоғай (Атырау облысы)|Сарытоғай]])
# [[Қаршыға Ахмедьяров|Қаршымбай Ахмедияров]] (бұр. Таңдай) орта мектебі ([[Таңдай (ауыл)|Таңдай]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# Қосарал орта мектебі ([[Ортақшыл (Атырау облысы)|Ортақшыл]])
# Қызылүй орта мектебі ([[Ақжайық (Махамбет ауданы)|Ақжайық]])
# Оңай Шонаев орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Талдыкөл орта мектебі ([[Талдыкөл (Атырау облысы)|Талдыкөл]])

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан мектептері]]</text>
      <sha1>3eg3sas3idsdp66san1aobml0n1hni3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054397</id>
      <parentid>3054396</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T04:34:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Исатай ауданы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22682" xml:space="preserve">== Атырау қалалық әкімшілігі ==
# № 1 [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жұмабаев]] (бұр. Ленин) орта мектебі ([[Атырау]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# № 2 [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 3 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 4 [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 5 [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] орта мектебі (Атырау)
# № 6 [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 7 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі (Атырау, Химпосёлок ы/а)
# № 8 Өтешқали Атамбаев орта мектебі (Атырау)
# № 9 [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі (Атырау)
# № 10 [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі (Атырау)
# № 11 [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 12 Фаина Досымова орта мектебі (Атырау)
# № 13 Дүйсенғали Байбосынов мектеп-гимназиясы (Атырау)
# № 14 [[Антон Павлович Чехов|Антон Чехов]] орта мектебі (Атырау)
# № 15 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Атырау)
# № 16 Жапақ Қаражігітов мектеп-лицейі (Атырау)
# № 17 мектеп-лицей (Атырау, Орталық ы/а)
# № 18 [[Хиуаз Қайырқызы Доспанова|Хиуаз Доспанова]] (бұр. Крупская) орта мектебі (Атырау)
# № 19 [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Авангард-2 ы/а)
# № 20 [[Александр Сергеевич Пушкин|Александр Пушкин]] мектеп-лицейі (Атырау, Жилгородок ы/а)
# № 21 [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі (Атырау)
# № 22 [[Әлия Нұрмұхамедқызы Молдағұлова|Әлия Молдағұлова]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 23 [[Ахмет Байтұрсынұлы|Ахмет Байтұрсынов]] орта мектебі (Атырау, СМП-163 ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 24 орта мектеп (Атырау, Привокзальный-5 ы/а)
# № 25 [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Ақсай (Атырау облысы)|Ақсай]])
# № 26 [[Сырым Датұлы|Сырым Датов]] орта мектебі ([[Ақжар (Атырау облысы)|Ақжар]])
# № 27 [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, Привокзальный-3 ы/а)
# № 28 орта мектеп (Атырау, Лесхоз ы/а)
# № 30 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 31 мектеп-гимназия (Атырау, Атырау ы/а)
# № 32 орта мектеп (Атырау, [[Көкарна (Атырау қалалық әкімдігі)|Көкарна]] ы/а)
# № 33 [[Қасым Қайсенов]] орта мектебі (Атырау, Сарықамыс ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 34 көпбейінді мектеп-гимназия (Атырау, Алмагүл ы/а)
# № 35 [[Хамит Ерғалиев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Өркен ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 36 мектеп-гимназия (Атырау, Мирас ы/а)
# № 37 [[Салық Зиманов]] орта мектебі&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000785|title=&quot;Жалпы білім беретін № 37 орта мектеп&quot; коммуналдық мемлекеттік мекемесіне Салық Зимановтың есімін беру туралы|date=2021-11-04}}&lt;/ref&gt; (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 38 мектеп-лицей (Атырау)
# № 39 орта мектеп (Томарлы, Жұлдыз ы/а)
# № 40 орта мектеп (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 41 мектеп-гимназия (Атырау, Самал ы/а)
# № 42 орта мектеп (Атырау, Береке ы/а)
# Алмалы орта мектебі ([[Алмалы (Атырау облысы)|Алмалы]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Дамба (ауыл)|Дамбы]])
# [[Әліби Тоқжанұлы Жанкелдин|Әліби Жангелдин]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Береке орта мектебі ([[Береке (Атырау облысы)|Береке]])
# Бесікті орта мектебі ([[Бесікті (ауыл)|Бесікті]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Бірлік (Атырау қалалық әкімдігі)|Бірлік]] ы/а)
# [[Ғани Мұратбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# Еркінқала орта мектебі ([[Еркінқала]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Жаңаталап (Атырау облысы)|Жаңаталап]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# [[Қайырғали Смағұлов]] орта мектебі ([[Томарлы]])
# [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Геолог (ауыл)|Геолог]] ы/а)
# [[Мақаш Шолтырұлы Бекмұхамедов|Мақаш Бекмұхамбетов]] (бұр. Абай) орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# Марат Отаралиев орта мектебі (Атырау, [[Ақжайық (Атырау қалалық әкімдігі)|Ақжайық]] ы/а)
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет Өтемісов]] орта мектебі ([[Ракуша]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Талғайран негізгі мектебі ([[Талқайран|Талғайран]])
# [[Тауман Салықбайұлы Амандосов|Тауман Амандосов]] орта мектебі ([[Тасқала (Атырау облысы)|Тасқала]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау, [[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]] ы/а)
# [[Фариза Оңғарсынова]] орта мектебі ([[Қызыл балық (ауыл)|Қызылбалық]] ауылы)

== Жылыой ауданы ==
# № 1 орта мектеп ([[Құлсары]])
# № 2 орта мектеп ([[Қосшағыл]])
# № 3 орта мектеп ([[Шоқпартоғай]])
# № 4 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Тұрғызба (Жем ауылдық округі)|Тұрғызба]])
# № 5 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Құлсары)
# № 6 орта мектеп (Құлсары)
# № 7 Есқайыр Халықов орта мектебі (Құлсары)
# № 8 орта мектеп (Құлсары)
# № 9 орта мектеп (Құлсары)
# № 10 [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Ақкиізтоғай]])
# № 13 орта мектеп (Құлсары)
# № 15 Сүлеймен Қарабалин орта мектебі (Құлсары)
# № 16 [[Далабай Жазықбаев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 17 орта мектеп ([[Майкөмген]])
# № 18 [[Меңдекеш Сатыбалдиев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 19 орта мектеп (Құлсары)
# № 20 орта мектеп (Құлсары)
# № 21 орта мектеп (Құлсары)
# № 22 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])
# № 23 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])

== Индер ауданы ==
# [[Әбіш Кекілбайұлы]] (бұр. Гребенщик) орта мектебі ([[Ынтымақ (Атырау облысы)|Ынтымақ]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі ([[Көктоғай (Атырау облысы)|Көктоғай]])
# Бөдене орта мектебі ([[Бөдене (Атырау облысы)|Бөдене]])
# Есбол орта мектебі (бұр. Кулагин ұлттық гимназиясы) ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# Көктем орта мектебі ([[Индербор]])
# Қабижан Абаханов орта мектебі ([[Өрлік]])
# Қалам Есқалиев (бұр. Кулагин) орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет]] орта мектебі ([[Жарсуат (Атырау облысы)|Жарсуат]])
# Мұқанғазы Сиранов орта мектебі ([[Елтай (Атырау облысы)|Елтай]])
# [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі ([[Құрылыс (Атырау облысы)|Құрылыс]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Сәкен Сейфуллин]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Индербор]])

== Исатай ауданы ==
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Аққыстау орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Ғибатолла Мәсәлімов орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] (бұр. Чапаев) бастауыш мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# Жаңа Жанбай бастауыш мектебі ([[Жаңа Жанбай]])
# Жасқайрат бастауыш мектебі ([[Жасқайрат (Исатай ауданы)|Жасқайрат]])
# Жұмабай Мырзағалиев орта мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай]] орта мектебі ([[Исатай (Атырау облысы)|Исатай]])
# Қызылүй негізгі мектебі ([[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызылүй]])
# Новобогат орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# Өркен орта мектебі ([[Өркен (Атырау облысы)|Өркен]])
# Томан бастауыш мектебі ([[№17-темір жол айрығы (Атырау облысы)|17-разъезд]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Нарын) орта мектебі ([[Нарын (Атырау облысы)|Нарын]])
# Хамидолла Нәубетов орта мектебі ([[Жанбай]]) 
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Зинеден]])

== Құрманғазы ауданы ==
# № 80 бастауыш мектеп ([[Афанасьев (разъезд)|Афанасьев]] станциясы)
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# Азғыр негізгі мектебі ([[Азғыр]])
# Ақкөл орта мектебі ([[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді Иманов]] негізгі мектебі ([[Амангелді (Құрманғазы ауданы)|Амангелді]])
# [[Әбу Сәрсенбаев]] орта мектебі ([[Алға (Құрманғазы ауданы)|Алға]])
# Балқұдық орта мектебі ([[Балқұдық]])
# Батырбек бастауыш мектебі ([[Батырбек]])
# Бауыржан Бегалиев орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Асан (Атырау облысы)|Асан]])
# [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] (бұр. Гоголь) орта мектебі ([[Кудряшов]])
# Ғизат Алипов бастауыш мектебі (Ниетбай)
# [[Дина Кенжеқызы Нұрпейісова|Дина Нұрпейісова]] орта мектебі ([[Жыланды (Атырау облысы)|Жыланды]])
# Еңбекші орта мектебі ([[Жұмекен]])
# [[Жұмекен Нәжімеденов]] негізгі мектебі ([[Ғизат Әліпов ауылы|Ғизат Әліпов]])
# [[Иван Васильевич Панфилов|Иван Панфилов]] орта мектебі ([[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]])
# [[Қадыр Мырза Әлі|Қадыр Мырза Әли]] (бұр. Энгельс) орта мектебі ([[Сафоновка]])
# Қиғаш орта мектебі ([[Қиғаш (Атырау облысы)|Қиғаш]])
# Қоңыртерек бастауыш мектебі ([[Қоңыртерек]])
# [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазы]] орта мектебі ([[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]])
# Лабай орта мектебі ([[Жалғызапан]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Нұғман Сәрсенұлы Манаев|Нұғыман Манаев]] орта мектебі ([[Орлы]])
# Нұржау орта мектебі ([[Нұржау]])
# [[Саттар Нұрмашұлы Имашев|Саттар Имашев]] орта мектебі ([[Бірлік (Құрманғазы ауданы)|Бірлік]])
# [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі ([[Көптоғай (Атырау облысы)|Көптоғай]])
# Сүйіндік орта мектебі ([[Сүйіндік (ауыл)|Сүйіндік]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Крупская) орта мектебі ([[Котяевка]])
# Шәден Тұржанов бастауыш мектебі ([[Егінқұдық]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Жасталап (Алматы облысы)|Жасталап]])
# Шортанбай орта мектебі ([[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі ([[Хиуаз]])
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]])

== Қызылқоға ауданы ==
# № 2 орта мектеп ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# № 9 орта мектеп ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# № 75 бастауыш мектеп ([[Жантерек]])
# [[Берқайыр Сәлімұлы Аманшин|Берқайыр Аманшин]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Ғабдол Сланов]] орта мектебі ([[Тайсойған (Атырау облысы)|Тайсойған]])
# Жамансор бастауыш мектебі ([[Жамансор]])
# Жаңашаруа орта мектебі ([[Қоныстану (Көздіқара ауылдық округі)|Қоныстану]])
# Кенбай орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Қарабау орта мектебі ([[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау]])
# Қаракөл орта мектебі ([[Қаракөл (Қызылқоға ауданы)|Қаракөл]])
# Миялы орта мектебі ([[Жангелдин]])
# Мұқыр орта мектебі ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# Сағыз орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Тасқұдық бастауыш мектебі ([[Тасқұдық (Атырау облысы)|Тасқұдық]])
# Тасшағыл орта мектебі ([[Тасшағыл]])
# Тасым Жанұзақов бастауыш мектебі ([[Кенбай (Сағыз ауылдық округі)|Кенбай]])
# [[Халел Досмұхамедов]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Шүкір Таңатарұлы Еркінов|Шүкір Еркінов]] орта мектебі ([[Жасқайрат (Қызылқоға ауданы)|Жасқайрат]])
# [[Ығылман Шөрекұлы|Ығылман Шөреков]] (бұр. №1 мектеп-гимназия) мектеп-гимназиясы ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;

== Мақат ауданы ==
# № 2 бастауыш мектеп ([[Мақат]])
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай Құнанбаев]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Бәйгетөбе орта мектебі ([[Бәйгетөбе]])
# Бержан Қанатбаев орта мектебі ([[Доссор]])
# Ләтип Шахатов орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Мұса Баймұханұлы Баймұханов|Мұса Баймұханов]] орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Ораз Сарғұнанов]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Хамза Санбаев орта мектебі ([[Мақат]])

== Махамбет ауданы ==
# Ақтоғай орта мектебі ([[Ақтоғай (Атырау облысы)|Ақтоғай]])
# Алға орта мектебі ([[Алға (Махамбет ауданы)|Алға]])
# [[Ахмет Байтұрсынұлы]] (бұр. Чкалов) орта мектебі ([[Бейбарыс (ауыл)|Бейбарыс]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# Дүйсенғали Төленов мектеп-гимназиясы ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Еңбекшіл негізгі мектебі ([[Еңбекшіл (Атырау облысы)|Еңбекшіл]])
# Есбол орта мектебі ([[Есбол (Махамбет ауданы)|Есбол]])
# [[Есенбай Ағелеуов]] орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Жалғансай орта мектебі ([[Жалғансай]])
# Қазмұхамбед Қарашаұлы орта мектебі ([[Сарайшық (ауыл)|Сарайшық]])
# Қарабай Қалыбеков орта мектебі ([[Сарытоғай (Атырау облысы)|Сарытоғай]])
# [[Қаршыға Ахмедьяров|Қаршымбай Ахмедияров]] (бұр. Таңдай) орта мектебі ([[Таңдай (ауыл)|Таңдай]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# Қосарал орта мектебі ([[Ортақшыл (Атырау облысы)|Ортақшыл]])
# Қызылүй орта мектебі ([[Ақжайық (Махамбет ауданы)|Ақжайық]])
# Оңай Шонаев орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Талдыкөл орта мектебі ([[Талдыкөл (Атырау облысы)|Талдыкөл]])

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан мектептері]]</text>
      <sha1>3qew3ib2bc56ve3fqww1rbs8w1sykqc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054398</id>
      <parentid>3054397</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T04:34:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Индер ауданы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22957" xml:space="preserve">== Атырау қалалық әкімшілігі ==
# № 1 [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жұмабаев]] (бұр. Ленин) орта мектебі ([[Атырау]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# № 2 [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 3 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 4 [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 5 [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] орта мектебі (Атырау)
# № 6 [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 7 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі (Атырау, Химпосёлок ы/а)
# № 8 Өтешқали Атамбаев орта мектебі (Атырау)
# № 9 [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі (Атырау)
# № 10 [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі (Атырау)
# № 11 [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 12 Фаина Досымова орта мектебі (Атырау)
# № 13 Дүйсенғали Байбосынов мектеп-гимназиясы (Атырау)
# № 14 [[Антон Павлович Чехов|Антон Чехов]] орта мектебі (Атырау)
# № 15 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Атырау)
# № 16 Жапақ Қаражігітов мектеп-лицейі (Атырау)
# № 17 мектеп-лицей (Атырау, Орталық ы/а)
# № 18 [[Хиуаз Қайырқызы Доспанова|Хиуаз Доспанова]] (бұр. Крупская) орта мектебі (Атырау)
# № 19 [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Авангард-2 ы/а)
# № 20 [[Александр Сергеевич Пушкин|Александр Пушкин]] мектеп-лицейі (Атырау, Жилгородок ы/а)
# № 21 [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі (Атырау)
# № 22 [[Әлия Нұрмұхамедқызы Молдағұлова|Әлия Молдағұлова]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 23 [[Ахмет Байтұрсынұлы|Ахмет Байтұрсынов]] орта мектебі (Атырау, СМП-163 ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 24 орта мектеп (Атырау, Привокзальный-5 ы/а)
# № 25 [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Ақсай (Атырау облысы)|Ақсай]])
# № 26 [[Сырым Датұлы|Сырым Датов]] орта мектебі ([[Ақжар (Атырау облысы)|Ақжар]])
# № 27 [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, Привокзальный-3 ы/а)
# № 28 орта мектеп (Атырау, Лесхоз ы/а)
# № 30 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 31 мектеп-гимназия (Атырау, Атырау ы/а)
# № 32 орта мектеп (Атырау, [[Көкарна (Атырау қалалық әкімдігі)|Көкарна]] ы/а)
# № 33 [[Қасым Қайсенов]] орта мектебі (Атырау, Сарықамыс ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 34 көпбейінді мектеп-гимназия (Атырау, Алмагүл ы/а)
# № 35 [[Хамит Ерғалиев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Өркен ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 36 мектеп-гимназия (Атырау, Мирас ы/а)
# № 37 [[Салық Зиманов]] орта мектебі&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000785|title=&quot;Жалпы білім беретін № 37 орта мектеп&quot; коммуналдық мемлекеттік мекемесіне Салық Зимановтың есімін беру туралы|date=2021-11-04}}&lt;/ref&gt; (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 38 мектеп-лицей (Атырау)
# № 39 орта мектеп (Томарлы, Жұлдыз ы/а)
# № 40 орта мектеп (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 41 мектеп-гимназия (Атырау, Самал ы/а)
# № 42 орта мектеп (Атырау, Береке ы/а)
# Алмалы орта мектебі ([[Алмалы (Атырау облысы)|Алмалы]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Дамба (ауыл)|Дамбы]])
# [[Әліби Тоқжанұлы Жанкелдин|Әліби Жангелдин]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Береке орта мектебі ([[Береке (Атырау облысы)|Береке]])
# Бесікті орта мектебі ([[Бесікті (ауыл)|Бесікті]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Бірлік (Атырау қалалық әкімдігі)|Бірлік]] ы/а)
# [[Ғани Мұратбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# Еркінқала орта мектебі ([[Еркінқала]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Жаңаталап (Атырау облысы)|Жаңаталап]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# [[Қайырғали Смағұлов]] орта мектебі ([[Томарлы]])
# [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Геолог (ауыл)|Геолог]] ы/а)
# [[Мақаш Шолтырұлы Бекмұхамедов|Мақаш Бекмұхамбетов]] (бұр. Абай) орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# Марат Отаралиев орта мектебі (Атырау, [[Ақжайық (Атырау қалалық әкімдігі)|Ақжайық]] ы/а)
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет Өтемісов]] орта мектебі ([[Ракуша]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Талғайран негізгі мектебі ([[Талқайран|Талғайран]])
# [[Тауман Салықбайұлы Амандосов|Тауман Амандосов]] орта мектебі ([[Тасқала (Атырау облысы)|Тасқала]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау, [[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]] ы/а)
# [[Фариза Оңғарсынова]] орта мектебі ([[Қызыл балық (ауыл)|Қызылбалық]] ауылы)

== Жылыой ауданы ==
# № 1 орта мектеп ([[Құлсары]])
# № 2 орта мектеп ([[Қосшағыл]])
# № 3 орта мектеп ([[Шоқпартоғай]])
# № 4 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Тұрғызба (Жем ауылдық округі)|Тұрғызба]])
# № 5 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Құлсары)
# № 6 орта мектеп (Құлсары)
# № 7 Есқайыр Халықов орта мектебі (Құлсары)
# № 8 орта мектеп (Құлсары)
# № 9 орта мектеп (Құлсары)
# № 10 [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Ақкиізтоғай]])
# № 13 орта мектеп (Құлсары)
# № 15 Сүлеймен Қарабалин орта мектебі (Құлсары)
# № 16 [[Далабай Жазықбаев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 17 орта мектеп ([[Майкөмген]])
# № 18 [[Меңдекеш Сатыбалдиев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 19 орта мектеп (Құлсары)
# № 20 орта мектеп (Құлсары)
# № 21 орта мектеп (Құлсары)
# № 22 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])
# № 23 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])

== Индер ауданы ==
# [[Әбіш Кекілбайұлы]] (бұр. Гребенщик) орта мектебі ([[Ынтымақ (Атырау облысы)|Ынтымақ]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі ([[Көктоғай (Атырау облысы)|Көктоғай]])
# Бөдене орта мектебі ([[Бөдене (Атырау облысы)|Бөдене]])
# Есбол орта мектебі (бұр. Кулагин ұлттық гимназиясы) ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# Көктем орта мектебі ([[Индербор]])
# Қабижан Абаханов орта мектебі ([[Өрлік]])
# Қалам Есқалиев (бұр. Кулагин) орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет]] орта мектебі ([[Жарсуат (Атырау облысы)|Жарсуат]])
# Мұқанғазы Сиранов орта мектебі ([[Елтай (Атырау облысы)|Елтай]])
# [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі ([[Құрылыс (Атырау облысы)|Құрылыс]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Сәкен Сейфуллин]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Индербор]])

== Исатай ауданы ==
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Аққыстау орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Ғибатолла Мәсәлімов орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] (бұр. Чапаев) бастауыш мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# Жаңа Жанбай бастауыш мектебі ([[Жаңа Жанбай]])
# Жасқайрат бастауыш мектебі ([[Жасқайрат (Исатай ауданы)|Жасқайрат]])
# Жұмабай Мырзағалиев орта мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай]] орта мектебі ([[Исатай (Атырау облысы)|Исатай]])
# Қызылүй негізгі мектебі ([[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызылүй]])
# Новобогат орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# Өркен орта мектебі ([[Өркен (Атырау облысы)|Өркен]])
# Томан бастауыш мектебі ([[№17-темір жол айрығы (Атырау облысы)|17-разъезд]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Нарын) орта мектебі ([[Нарын (Атырау облысы)|Нарын]])
# Хамидолла Нәубетов орта мектебі ([[Жанбай]]) 
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Зинеден]])

== Құрманғазы ауданы ==
# № 80 бастауыш мектеп ([[Афанасьев (разъезд)|Афанасьев]] станциясы)
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# Азғыр негізгі мектебі ([[Азғыр]])
# Ақкөл орта мектебі ([[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді Иманов]] негізгі мектебі ([[Амангелді (Құрманғазы ауданы)|Амангелді]])
# [[Әбу Сәрсенбаев]] орта мектебі ([[Алға (Құрманғазы ауданы)|Алға]])
# Балқұдық орта мектебі ([[Балқұдық]])
# Батырбек бастауыш мектебі ([[Батырбек]])
# Бауыржан Бегалиев орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Асан (Атырау облысы)|Асан]])
# [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] (бұр. Гоголь) орта мектебі ([[Кудряшов]])
# Ғизат Алипов бастауыш мектебі (Ниетбай)
# [[Дина Кенжеқызы Нұрпейісова|Дина Нұрпейісова]] орта мектебі ([[Жыланды (Атырау облысы)|Жыланды]])
# Еңбекші орта мектебі ([[Жұмекен]])
# [[Жұмекен Нәжімеденов]] негізгі мектебі ([[Ғизат Әліпов ауылы|Ғизат Әліпов]])
# [[Иван Васильевич Панфилов|Иван Панфилов]] орта мектебі ([[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]])
# [[Қадыр Мырза Әлі|Қадыр Мырза Әли]] (бұр. Энгельс) орта мектебі ([[Сафоновка]])
# Қиғаш орта мектебі ([[Қиғаш (Атырау облысы)|Қиғаш]])
# Қоңыртерек бастауыш мектебі ([[Қоңыртерек]])
# [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазы]] орта мектебі ([[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]])
# Лабай орта мектебі ([[Жалғызапан]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Нұғман Сәрсенұлы Манаев|Нұғыман Манаев]] орта мектебі ([[Орлы]])
# Нұржау орта мектебі ([[Нұржау]])
# [[Саттар Нұрмашұлы Имашев|Саттар Имашев]] орта мектебі ([[Бірлік (Құрманғазы ауданы)|Бірлік]])
# [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі ([[Көптоғай (Атырау облысы)|Көптоғай]])
# Сүйіндік орта мектебі ([[Сүйіндік (ауыл)|Сүйіндік]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Крупская) орта мектебі ([[Котяевка]])
# Шәден Тұржанов бастауыш мектебі ([[Егінқұдық]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Жасталап (Алматы облысы)|Жасталап]])
# Шортанбай орта мектебі ([[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі ([[Хиуаз]])
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]])

== Қызылқоға ауданы ==
# № 2 орта мектеп ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# № 9 орта мектеп ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# № 75 бастауыш мектеп ([[Жантерек]])
# [[Берқайыр Сәлімұлы Аманшин|Берқайыр Аманшин]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Ғабдол Сланов]] орта мектебі ([[Тайсойған (Атырау облысы)|Тайсойған]])
# Жамансор бастауыш мектебі ([[Жамансор]])
# Жаңашаруа орта мектебі ([[Қоныстану (Көздіқара ауылдық округі)|Қоныстану]])
# Кенбай орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Қарабау орта мектебі ([[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау]])
# Қаракөл орта мектебі ([[Қаракөл (Қызылқоға ауданы)|Қаракөл]])
# Миялы орта мектебі ([[Жангелдин]])
# Мұқыр орта мектебі ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# Сағыз орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Тасқұдық бастауыш мектебі ([[Тасқұдық (Атырау облысы)|Тасқұдық]])
# Тасшағыл орта мектебі ([[Тасшағыл]])
# Тасым Жанұзақов бастауыш мектебі ([[Кенбай (Сағыз ауылдық округі)|Кенбай]])
# [[Халел Досмұхамедов]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Шүкір Таңатарұлы Еркінов|Шүкір Еркінов]] орта мектебі ([[Жасқайрат (Қызылқоға ауданы)|Жасқайрат]])
# [[Ығылман Шөрекұлы|Ығылман Шөреков]] (бұр. №1 мектеп-гимназия) мектеп-гимназиясы ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;

== Мақат ауданы ==
# № 2 бастауыш мектеп ([[Мақат]])
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай Құнанбаев]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Бәйгетөбе орта мектебі ([[Бәйгетөбе]])
# Бержан Қанатбаев орта мектебі ([[Доссор]])
# Ләтип Шахатов орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Мұса Баймұханұлы Баймұханов|Мұса Баймұханов]] орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Ораз Сарғұнанов]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Хамза Санбаев орта мектебі ([[Мақат]])

== Махамбет ауданы ==
# Ақтоғай орта мектебі ([[Ақтоғай (Атырау облысы)|Ақтоғай]])
# Алға орта мектебі ([[Алға (Махамбет ауданы)|Алға]])
# [[Ахмет Байтұрсынұлы]] (бұр. Чкалов) орта мектебі ([[Бейбарыс (ауыл)|Бейбарыс]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# Дүйсенғали Төленов мектеп-гимназиясы ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Еңбекшіл негізгі мектебі ([[Еңбекшіл (Атырау облысы)|Еңбекшіл]])
# Есбол орта мектебі ([[Есбол (Махамбет ауданы)|Есбол]])
# [[Есенбай Ағелеуов]] орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Жалғансай орта мектебі ([[Жалғансай]])
# Қазмұхамбед Қарашаұлы орта мектебі ([[Сарайшық (ауыл)|Сарайшық]])
# Қарабай Қалыбеков орта мектебі ([[Сарытоғай (Атырау облысы)|Сарытоғай]])
# [[Қаршыға Ахмедьяров|Қаршымбай Ахмедияров]] (бұр. Таңдай) орта мектебі ([[Таңдай (ауыл)|Таңдай]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# Қосарал орта мектебі ([[Ортақшыл (Атырау облысы)|Ортақшыл]])
# Қызылүй орта мектебі ([[Ақжайық (Махамбет ауданы)|Ақжайық]])
# Оңай Шонаев орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Талдыкөл орта мектебі ([[Талдыкөл (Атырау облысы)|Талдыкөл]])

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан мектептері]]</text>
      <sha1>p6828sxp8jqy9096x7urfewb5ki28b0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054399</id>
      <parentid>3054398</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T04:35:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Исатай ауданы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23238" xml:space="preserve">== Атырау қалалық әкімшілігі ==
# № 1 [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жұмабаев]] (бұр. Ленин) орта мектебі ([[Атырау]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# № 2 [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 3 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 4 [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 5 [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] орта мектебі (Атырау)
# № 6 [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 7 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі (Атырау, Химпосёлок ы/а)
# № 8 Өтешқали Атамбаев орта мектебі (Атырау)
# № 9 [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі (Атырау)
# № 10 [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі (Атырау)
# № 11 [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 12 Фаина Досымова орта мектебі (Атырау)
# № 13 Дүйсенғали Байбосынов мектеп-гимназиясы (Атырау)
# № 14 [[Антон Павлович Чехов|Антон Чехов]] орта мектебі (Атырау)
# № 15 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Атырау)
# № 16 Жапақ Қаражігітов мектеп-лицейі (Атырау)
# № 17 мектеп-лицей (Атырау, Орталық ы/а)
# № 18 [[Хиуаз Қайырқызы Доспанова|Хиуаз Доспанова]] (бұр. Крупская) орта мектебі (Атырау)
# № 19 [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Авангард-2 ы/а)
# № 20 [[Александр Сергеевич Пушкин|Александр Пушкин]] мектеп-лицейі (Атырау, Жилгородок ы/а)
# № 21 [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі (Атырау)
# № 22 [[Әлия Нұрмұхамедқызы Молдағұлова|Әлия Молдағұлова]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 23 [[Ахмет Байтұрсынұлы|Ахмет Байтұрсынов]] орта мектебі (Атырау, СМП-163 ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 24 орта мектеп (Атырау, Привокзальный-5 ы/а)
# № 25 [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Ақсай (Атырау облысы)|Ақсай]])
# № 26 [[Сырым Датұлы|Сырым Датов]] орта мектебі ([[Ақжар (Атырау облысы)|Ақжар]])
# № 27 [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, Привокзальный-3 ы/а)
# № 28 орта мектеп (Атырау, Лесхоз ы/а)
# № 30 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 31 мектеп-гимназия (Атырау, Атырау ы/а)
# № 32 орта мектеп (Атырау, [[Көкарна (Атырау қалалық әкімдігі)|Көкарна]] ы/а)
# № 33 [[Қасым Қайсенов]] орта мектебі (Атырау, Сарықамыс ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 34 көпбейінді мектеп-гимназия (Атырау, Алмагүл ы/а)
# № 35 [[Хамит Ерғалиев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Өркен ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 36 мектеп-гимназия (Атырау, Мирас ы/а)
# № 37 [[Салық Зиманов]] орта мектебі&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000785|title=&quot;Жалпы білім беретін № 37 орта мектеп&quot; коммуналдық мемлекеттік мекемесіне Салық Зимановтың есімін беру туралы|date=2021-11-04}}&lt;/ref&gt; (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 38 мектеп-лицей (Атырау)
# № 39 орта мектеп (Томарлы, Жұлдыз ы/а)
# № 40 орта мектеп (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 41 мектеп-гимназия (Атырау, Самал ы/а)
# № 42 орта мектеп (Атырау, Береке ы/а)
# Алмалы орта мектебі ([[Алмалы (Атырау облысы)|Алмалы]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Дамба (ауыл)|Дамбы]])
# [[Әліби Тоқжанұлы Жанкелдин|Әліби Жангелдин]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Береке орта мектебі ([[Береке (Атырау облысы)|Береке]])
# Бесікті орта мектебі ([[Бесікті (ауыл)|Бесікті]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Бірлік (Атырау қалалық әкімдігі)|Бірлік]] ы/а)
# [[Ғани Мұратбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# Еркінқала орта мектебі ([[Еркінқала]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Жаңаталап (Атырау облысы)|Жаңаталап]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# [[Қайырғали Смағұлов]] орта мектебі ([[Томарлы]])
# [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Геолог (ауыл)|Геолог]] ы/а)
# [[Мақаш Шолтырұлы Бекмұхамедов|Мақаш Бекмұхамбетов]] (бұр. Абай) орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# Марат Отаралиев орта мектебі (Атырау, [[Ақжайық (Атырау қалалық әкімдігі)|Ақжайық]] ы/а)
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет Өтемісов]] орта мектебі ([[Ракуша]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Талғайран негізгі мектебі ([[Талқайран|Талғайран]])
# [[Тауман Салықбайұлы Амандосов|Тауман Амандосов]] орта мектебі ([[Тасқала (Атырау облысы)|Тасқала]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау, [[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]] ы/а)
# [[Фариза Оңғарсынова]] орта мектебі ([[Қызыл балық (ауыл)|Қызылбалық]] ауылы)

== Жылыой ауданы ==
# № 1 орта мектеп ([[Құлсары]])
# № 2 орта мектеп ([[Қосшағыл]])
# № 3 орта мектеп ([[Шоқпартоғай]])
# № 4 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Тұрғызба (Жем ауылдық округі)|Тұрғызба]])
# № 5 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Құлсары)
# № 6 орта мектеп (Құлсары)
# № 7 Есқайыр Халықов орта мектебі (Құлсары)
# № 8 орта мектеп (Құлсары)
# № 9 орта мектеп (Құлсары)
# № 10 [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Ақкиізтоғай]])
# № 13 орта мектеп (Құлсары)
# № 15 Сүлеймен Қарабалин орта мектебі (Құлсары)
# № 16 [[Далабай Жазықбаев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 17 орта мектеп ([[Майкөмген]])
# № 18 [[Меңдекеш Сатыбалдиев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 19 орта мектеп (Құлсары)
# № 20 орта мектеп (Құлсары)
# № 21 орта мектеп (Құлсары)
# № 22 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])
# № 23 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])

== Индер ауданы ==
# [[Әбіш Кекілбайұлы]] (бұр. Гребенщик) орта мектебі ([[Ынтымақ (Атырау облысы)|Ынтымақ]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі ([[Көктоғай (Атырау облысы)|Көктоғай]])
# Бөдене орта мектебі ([[Бөдене (Атырау облысы)|Бөдене]])
# Есбол орта мектебі (бұр. Кулагин ұлттық гимназиясы) ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# Көктем орта мектебі ([[Индербор]])
# Қабижан Абаханов орта мектебі ([[Өрлік]])
# Қалам Есқалиев (бұр. Кулагин) орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет]] орта мектебі ([[Жарсуат (Атырау облысы)|Жарсуат]])
# Мұқанғазы Сиранов орта мектебі ([[Елтай (Атырау облысы)|Елтай]])
# [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі ([[Құрылыс (Атырау облысы)|Құрылыс]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Сәкен Сейфуллин]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Индербор]])

== Исатай ауданы ==
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Аққыстау орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Ғибатолла Мәсәлімов орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] (бұр. Чапаев) бастауыш мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# Жаңа Жанбай бастауыш мектебі ([[Жаңа Жанбай]])
# Жасқайрат бастауыш мектебі ([[Жасқайрат (Исатай ауданы)|Жасқайрат]])
# Жұмабай Мырзағалиев орта мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай]] орта мектебі ([[Исатай (Атырау облысы)|Исатай]])
# Қызылүй негізгі мектебі ([[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызылүй]])
# Новобогат орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# Өркен орта мектебі ([[Өркен (Атырау облысы)|Өркен]])
# Томан бастауыш мектебі ([[№17-темір жол айрығы (Атырау облысы)|17-разъезд]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Нарын) орта мектебі ([[Нарын (Атырау облысы)|Нарын]])&lt;ref name=&quot;Д2&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2000000124|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет объектілеріне атау беру және қайта атау туралы|date=2020-03-19}}&lt;/ref&gt;
# Хамидолла Нәубетов орта мектебі ([[Жанбай]]) 
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Зинеден]])

== Құрманғазы ауданы ==
# № 80 бастауыш мектеп ([[Афанасьев (разъезд)|Афанасьев]] станциясы)
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# Азғыр негізгі мектебі ([[Азғыр]])
# Ақкөл орта мектебі ([[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді Иманов]] негізгі мектебі ([[Амангелді (Құрманғазы ауданы)|Амангелді]])
# [[Әбу Сәрсенбаев]] орта мектебі ([[Алға (Құрманғазы ауданы)|Алға]])
# Балқұдық орта мектебі ([[Балқұдық]])
# Батырбек бастауыш мектебі ([[Батырбек]])
# Бауыржан Бегалиев орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Асан (Атырау облысы)|Асан]])
# [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] (бұр. Гоголь) орта мектебі ([[Кудряшов]])
# Ғизат Алипов бастауыш мектебі (Ниетбай)
# [[Дина Кенжеқызы Нұрпейісова|Дина Нұрпейісова]] орта мектебі ([[Жыланды (Атырау облысы)|Жыланды]])
# Еңбекші орта мектебі ([[Жұмекен]])
# [[Жұмекен Нәжімеденов]] негізгі мектебі ([[Ғизат Әліпов ауылы|Ғизат Әліпов]])
# [[Иван Васильевич Панфилов|Иван Панфилов]] орта мектебі ([[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]])
# [[Қадыр Мырза Әлі|Қадыр Мырза Әли]] (бұр. Энгельс) орта мектебі ([[Сафоновка]])
# Қиғаш орта мектебі ([[Қиғаш (Атырау облысы)|Қиғаш]])
# Қоңыртерек бастауыш мектебі ([[Қоңыртерек]])
# [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазы]] орта мектебі ([[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]])
# Лабай орта мектебі ([[Жалғызапан]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Нұғман Сәрсенұлы Манаев|Нұғыман Манаев]] орта мектебі ([[Орлы]])
# Нұржау орта мектебі ([[Нұржау]])
# [[Саттар Нұрмашұлы Имашев|Саттар Имашев]] орта мектебі ([[Бірлік (Құрманғазы ауданы)|Бірлік]])
# [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі ([[Көптоғай (Атырау облысы)|Көптоғай]])
# Сүйіндік орта мектебі ([[Сүйіндік (ауыл)|Сүйіндік]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Крупская) орта мектебі ([[Котяевка]])
# Шәден Тұржанов бастауыш мектебі ([[Егінқұдық]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Жасталап (Алматы облысы)|Жасталап]])
# Шортанбай орта мектебі ([[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі ([[Хиуаз]])
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]])

== Қызылқоға ауданы ==
# № 2 орта мектеп ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# № 9 орта мектеп ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# № 75 бастауыш мектеп ([[Жантерек]])
# [[Берқайыр Сәлімұлы Аманшин|Берқайыр Аманшин]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Ғабдол Сланов]] орта мектебі ([[Тайсойған (Атырау облысы)|Тайсойған]])
# Жамансор бастауыш мектебі ([[Жамансор]])
# Жаңашаруа орта мектебі ([[Қоныстану (Көздіқара ауылдық округі)|Қоныстану]])
# Кенбай орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Қарабау орта мектебі ([[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау]])
# Қаракөл орта мектебі ([[Қаракөл (Қызылқоға ауданы)|Қаракөл]])
# Миялы орта мектебі ([[Жангелдин]])
# Мұқыр орта мектебі ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# Сағыз орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Тасқұдық бастауыш мектебі ([[Тасқұдық (Атырау облысы)|Тасқұдық]])
# Тасшағыл орта мектебі ([[Тасшағыл]])
# Тасым Жанұзақов бастауыш мектебі ([[Кенбай (Сағыз ауылдық округі)|Кенбай]])
# [[Халел Досмұхамедов]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Шүкір Таңатарұлы Еркінов|Шүкір Еркінов]] орта мектебі ([[Жасқайрат (Қызылқоға ауданы)|Жасқайрат]])
# [[Ығылман Шөрекұлы|Ығылман Шөреков]] (бұр. №1 мектеп-гимназия) мектеп-гимназиясы ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;

== Мақат ауданы ==
# № 2 бастауыш мектеп ([[Мақат]])
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай Құнанбаев]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Бәйгетөбе орта мектебі ([[Бәйгетөбе]])
# Бержан Қанатбаев орта мектебі ([[Доссор]])
# Ләтип Шахатов орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Мұса Баймұханұлы Баймұханов|Мұса Баймұханов]] орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Ораз Сарғұнанов]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Хамза Санбаев орта мектебі ([[Мақат]])

== Махамбет ауданы ==
# Ақтоғай орта мектебі ([[Ақтоғай (Атырау облысы)|Ақтоғай]])
# Алға орта мектебі ([[Алға (Махамбет ауданы)|Алға]])
# [[Ахмет Байтұрсынұлы]] (бұр. Чкалов) орта мектебі ([[Бейбарыс (ауыл)|Бейбарыс]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# Дүйсенғали Төленов мектеп-гимназиясы ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Еңбекшіл негізгі мектебі ([[Еңбекшіл (Атырау облысы)|Еңбекшіл]])
# Есбол орта мектебі ([[Есбол (Махамбет ауданы)|Есбол]])
# [[Есенбай Ағелеуов]] орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Жалғансай орта мектебі ([[Жалғансай]])
# Қазмұхамбед Қарашаұлы орта мектебі ([[Сарайшық (ауыл)|Сарайшық]])
# Қарабай Қалыбеков орта мектебі ([[Сарытоғай (Атырау облысы)|Сарытоғай]])
# [[Қаршыға Ахмедьяров|Қаршымбай Ахмедияров]] (бұр. Таңдай) орта мектебі ([[Таңдай (ауыл)|Таңдай]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# Қосарал орта мектебі ([[Ортақшыл (Атырау облысы)|Ортақшыл]])
# Қызылүй орта мектебі ([[Ақжайық (Махамбет ауданы)|Ақжайық]])
# Оңай Шонаев орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Талдыкөл орта мектебі ([[Талдыкөл (Атырау облысы)|Талдыкөл]])

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан мектептері]]</text>
      <sha1>ai1u1wk92wo8hwjunirjqfsvqr7igqo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054400</id>
      <parentid>3054399</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T04:38:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Құрманғазы ауданы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23555" xml:space="preserve">== Атырау қалалық әкімшілігі ==
# № 1 [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жұмабаев]] (бұр. Ленин) орта мектебі ([[Атырау]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# № 2 [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 3 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 4 [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 5 [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] орта мектебі (Атырау)
# № 6 [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 7 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі (Атырау, Химпосёлок ы/а)
# № 8 Өтешқали Атамбаев орта мектебі (Атырау)
# № 9 [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі (Атырау)
# № 10 [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі (Атырау)
# № 11 [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 12 Фаина Досымова орта мектебі (Атырау)
# № 13 Дүйсенғали Байбосынов мектеп-гимназиясы (Атырау)
# № 14 [[Антон Павлович Чехов|Антон Чехов]] орта мектебі (Атырау)
# № 15 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Атырау)
# № 16 Жапақ Қаражігітов мектеп-лицейі (Атырау)
# № 17 мектеп-лицей (Атырау, Орталық ы/а)
# № 18 [[Хиуаз Қайырқызы Доспанова|Хиуаз Доспанова]] (бұр. Крупская) орта мектебі (Атырау)
# № 19 [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Авангард-2 ы/а)
# № 20 [[Александр Сергеевич Пушкин|Александр Пушкин]] мектеп-лицейі (Атырау, Жилгородок ы/а)
# № 21 [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі (Атырау)
# № 22 [[Әлия Нұрмұхамедқызы Молдағұлова|Әлия Молдағұлова]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 23 [[Ахмет Байтұрсынұлы|Ахмет Байтұрсынов]] орта мектебі (Атырау, СМП-163 ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 24 орта мектеп (Атырау, Привокзальный-5 ы/а)
# № 25 [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Ақсай (Атырау облысы)|Ақсай]])
# № 26 [[Сырым Датұлы|Сырым Датов]] орта мектебі ([[Ақжар (Атырау облысы)|Ақжар]])
# № 27 [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, Привокзальный-3 ы/а)
# № 28 орта мектеп (Атырау, Лесхоз ы/а)
# № 30 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 31 мектеп-гимназия (Атырау, Атырау ы/а)
# № 32 орта мектеп (Атырау, [[Көкарна (Атырау қалалық әкімдігі)|Көкарна]] ы/а)
# № 33 [[Қасым Қайсенов]] орта мектебі (Атырау, Сарықамыс ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 34 көпбейінді мектеп-гимназия (Атырау, Алмагүл ы/а)
# № 35 [[Хамит Ерғалиев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Өркен ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 36 мектеп-гимназия (Атырау, Мирас ы/а)
# № 37 [[Салық Зиманов]] орта мектебі&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000785|title=&quot;Жалпы білім беретін № 37 орта мектеп&quot; коммуналдық мемлекеттік мекемесіне Салық Зимановтың есімін беру туралы|date=2021-11-04}}&lt;/ref&gt; (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 38 мектеп-лицей (Атырау)
# № 39 орта мектеп (Томарлы, Жұлдыз ы/а)
# № 40 орта мектеп (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 41 мектеп-гимназия (Атырау, Самал ы/а)
# № 42 орта мектеп (Атырау, Береке ы/а)
# Алмалы орта мектебі ([[Алмалы (Атырау облысы)|Алмалы]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Дамба (ауыл)|Дамбы]])
# [[Әліби Тоқжанұлы Жанкелдин|Әліби Жангелдин]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Береке орта мектебі ([[Береке (Атырау облысы)|Береке]])
# Бесікті орта мектебі ([[Бесікті (ауыл)|Бесікті]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Бірлік (Атырау қалалық әкімдігі)|Бірлік]] ы/а)
# [[Ғани Мұратбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# Еркінқала орта мектебі ([[Еркінқала]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Жаңаталап (Атырау облысы)|Жаңаталап]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# [[Қайырғали Смағұлов]] орта мектебі ([[Томарлы]])
# [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Геолог (ауыл)|Геолог]] ы/а)
# [[Мақаш Шолтырұлы Бекмұхамедов|Мақаш Бекмұхамбетов]] (бұр. Абай) орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# Марат Отаралиев орта мектебі (Атырау, [[Ақжайық (Атырау қалалық әкімдігі)|Ақжайық]] ы/а)
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет Өтемісов]] орта мектебі ([[Ракуша]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Талғайран негізгі мектебі ([[Талқайран|Талғайран]])
# [[Тауман Салықбайұлы Амандосов|Тауман Амандосов]] орта мектебі ([[Тасқала (Атырау облысы)|Тасқала]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау, [[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]] ы/а)
# [[Фариза Оңғарсынова]] орта мектебі ([[Қызыл балық (ауыл)|Қызылбалық]] ауылы)

== Жылыой ауданы ==
# № 1 орта мектеп ([[Құлсары]])
# № 2 орта мектеп ([[Қосшағыл]])
# № 3 орта мектеп ([[Шоқпартоғай]])
# № 4 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Тұрғызба (Жем ауылдық округі)|Тұрғызба]])
# № 5 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Құлсары)
# № 6 орта мектеп (Құлсары)
# № 7 Есқайыр Халықов орта мектебі (Құлсары)
# № 8 орта мектеп (Құлсары)
# № 9 орта мектеп (Құлсары)
# № 10 [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Ақкиізтоғай]])
# № 13 орта мектеп (Құлсары)
# № 15 Сүлеймен Қарабалин орта мектебі (Құлсары)
# № 16 [[Далабай Жазықбаев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 17 орта мектеп ([[Майкөмген]])
# № 18 [[Меңдекеш Сатыбалдиев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 19 орта мектеп (Құлсары)
# № 20 орта мектеп (Құлсары)
# № 21 орта мектеп (Құлсары)
# № 22 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])
# № 23 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])

== Индер ауданы ==
# [[Әбіш Кекілбайұлы]] (бұр. Гребенщик) орта мектебі ([[Ынтымақ (Атырау облысы)|Ынтымақ]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі ([[Көктоғай (Атырау облысы)|Көктоғай]])
# Бөдене орта мектебі ([[Бөдене (Атырау облысы)|Бөдене]])
# Есбол орта мектебі (бұр. Кулагин ұлттық гимназиясы) ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# Көктем орта мектебі ([[Индербор]])
# Қабижан Абаханов орта мектебі ([[Өрлік]])
# Қалам Есқалиев (бұр. Кулагин) орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет]] орта мектебі ([[Жарсуат (Атырау облысы)|Жарсуат]])
# Мұқанғазы Сиранов орта мектебі ([[Елтай (Атырау облысы)|Елтай]])
# [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі ([[Құрылыс (Атырау облысы)|Құрылыс]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Сәкен Сейфуллин]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Индербор]])

== Исатай ауданы ==
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Аққыстау орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Ғибатолла Мәсәлімов орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] (бұр. Чапаев) бастауыш мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# Жаңа Жанбай бастауыш мектебі ([[Жаңа Жанбай]])
# Жасқайрат бастауыш мектебі ([[Жасқайрат (Исатай ауданы)|Жасқайрат]])
# Жұмабай Мырзағалиев орта мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай]] орта мектебі ([[Исатай (Атырау облысы)|Исатай]])
# Қызылүй негізгі мектебі ([[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызылүй]])
# Новобогат орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# Өркен орта мектебі ([[Өркен (Атырау облысы)|Өркен]])
# Томан бастауыш мектебі ([[№17-темір жол айрығы (Атырау облысы)|17-разъезд]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Нарын) орта мектебі ([[Нарын (Атырау облысы)|Нарын]])&lt;ref name=&quot;Д2&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2000000124|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет объектілеріне атау беру және қайта атау туралы|date=2020-03-19}}&lt;/ref&gt;
# Хамидолла Нәубетов орта мектебі ([[Жанбай]]) 
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Зинеден]])

== Құрманғазы ауданы ==
# № 80 бастауыш мектеп ([[Афанасьев (разъезд)|Афанасьев]] станциясы)
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# Азғыр негізгі мектебі ([[Азғыр]])
# Ақкөл орта мектебі ([[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді Иманов]] негізгі мектебі ([[Амангелді (Құрманғазы ауданы)|Амангелді]])
# [[Әбу Сәрсенбаев]] орта мектебі ([[Алға (Құрманғазы ауданы)|Алға]])
# Балқұдық орта мектебі ([[Балқұдық]])
# Батырбек бастауыш мектебі ([[Батырбек]])
# Бауыржан Бегалиев орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Асан (Атырау облысы)|Асан]])
# [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] (бұр. Гоголь) орта мектебі ([[Кудряшов]])&lt;ref name=&quot;Д2&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2000000124|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет объектілеріне атау беру және қайта атау туралы|date=2020-03-19}}&lt;/ref&gt;
# Ғизат Алипов бастауыш мектебі (Ниетбай)
# [[Дина Кенжеқызы Нұрпейісова|Дина Нұрпейісова]] орта мектебі ([[Жыланды (Атырау облысы)|Жыланды]])
# Еңбекші орта мектебі ([[Жұмекен]])
# [[Жұмекен Нәжімеденов]] негізгі мектебі ([[Ғизат Әліпов ауылы|Ғизат Әліпов]])
# [[Иван Васильевич Панфилов|Иван Панфилов]] орта мектебі ([[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]])
# [[Қадыр Мырза Әлі|Қадыр Мырза Әли]] (бұр. Энгельс) орта мектебі ([[Сафоновка]])&lt;ref name=&quot;Д2&quot; /&gt;
# Қиғаш орта мектебі ([[Қиғаш (Атырау облысы)|Қиғаш]])
# Қоңыртерек бастауыш мектебі ([[Қоңыртерек]])
# [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазы]] орта мектебі ([[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]])
# Лабай орта мектебі ([[Жалғызапан]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Нұғман Сәрсенұлы Манаев|Нұғыман Манаев]] орта мектебі ([[Орлы]])
# Нұржау орта мектебі ([[Нұржау]])
# [[Саттар Нұрмашұлы Имашев|Саттар Имашев]] орта мектебі ([[Бірлік (Құрманғазы ауданы)|Бірлік]])
# [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі ([[Көптоғай (Атырау облысы)|Көптоғай]])
# Сүйіндік орта мектебі ([[Сүйіндік (ауыл)|Сүйіндік]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Крупская) орта мектебі ([[Котяевка]])&lt;ref name=&quot;Д2&quot; /&gt;
# Шәден Тұржанов бастауыш мектебі ([[Егінқұдық]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Жасталап (Алматы облысы)|Жасталап]])
# Шортанбай орта мектебі ([[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі ([[Хиуаз]])
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]])

== Қызылқоға ауданы ==
# № 2 орта мектеп ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# № 9 орта мектеп ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# № 75 бастауыш мектеп ([[Жантерек]])
# [[Берқайыр Сәлімұлы Аманшин|Берқайыр Аманшин]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Ғабдол Сланов]] орта мектебі ([[Тайсойған (Атырау облысы)|Тайсойған]])
# Жамансор бастауыш мектебі ([[Жамансор]])
# Жаңашаруа орта мектебі ([[Қоныстану (Көздіқара ауылдық округі)|Қоныстану]])
# Кенбай орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Қарабау орта мектебі ([[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау]])
# Қаракөл орта мектебі ([[Қаракөл (Қызылқоға ауданы)|Қаракөл]])
# Миялы орта мектебі ([[Жангелдин]])
# Мұқыр орта мектебі ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# Сағыз орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Тасқұдық бастауыш мектебі ([[Тасқұдық (Атырау облысы)|Тасқұдық]])
# Тасшағыл орта мектебі ([[Тасшағыл]])
# Тасым Жанұзақов бастауыш мектебі ([[Кенбай (Сағыз ауылдық округі)|Кенбай]])
# [[Халел Досмұхамедов]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Шүкір Таңатарұлы Еркінов|Шүкір Еркінов]] орта мектебі ([[Жасқайрат (Қызылқоға ауданы)|Жасқайрат]])
# [[Ығылман Шөрекұлы|Ығылман Шөреков]] (бұр. №1 мектеп-гимназия) мектеп-гимназиясы ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;

== Мақат ауданы ==
# № 2 бастауыш мектеп ([[Мақат]])
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай Құнанбаев]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Бәйгетөбе орта мектебі ([[Бәйгетөбе]])
# Бержан Қанатбаев орта мектебі ([[Доссор]])
# Ләтип Шахатов орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Мұса Баймұханұлы Баймұханов|Мұса Баймұханов]] орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Ораз Сарғұнанов]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Хамза Санбаев орта мектебі ([[Мақат]])

== Махамбет ауданы ==
# Ақтоғай орта мектебі ([[Ақтоғай (Атырау облысы)|Ақтоғай]])
# Алға орта мектебі ([[Алға (Махамбет ауданы)|Алға]])
# [[Ахмет Байтұрсынұлы]] (бұр. Чкалов) орта мектебі ([[Бейбарыс (ауыл)|Бейбарыс]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# Дүйсенғали Төленов мектеп-гимназиясы ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Еңбекшіл негізгі мектебі ([[Еңбекшіл (Атырау облысы)|Еңбекшіл]])
# Есбол орта мектебі ([[Есбол (Махамбет ауданы)|Есбол]])
# [[Есенбай Ағелеуов]] орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Жалғансай орта мектебі ([[Жалғансай]])
# Қазмұхамбед Қарашаұлы орта мектебі ([[Сарайшық (ауыл)|Сарайшық]])
# Қарабай Қалыбеков орта мектебі ([[Сарытоғай (Атырау облысы)|Сарытоғай]])
# [[Қаршыға Ахмедьяров|Қаршымбай Ахмедияров]] (бұр. Таңдай) орта мектебі ([[Таңдай (ауыл)|Таңдай]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# Қосарал орта мектебі ([[Ортақшыл (Атырау облысы)|Ортақшыл]])
# Қызылүй орта мектебі ([[Ақжайық (Махамбет ауданы)|Ақжайық]])
# Оңай Шонаев орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Талдыкөл орта мектебі ([[Талдыкөл (Атырау облысы)|Талдыкөл]])

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан мектептері]]</text>
      <sha1>tr812v0ds1yzhrsgt98kou455ut0fmx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054402</id>
      <parentid>3054400</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T04:55:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Атырау қалалық әкімшілігі */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23764" xml:space="preserve">== Атырау қалалық әкімшілігі ==
# № 1 [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жұмабаев]] (бұр. Ленин) орта мектебі ([[Атырау]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# № 2 [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 3 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 4 [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 5 [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] орта мектебі (Атырау)
# № 6 [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 7 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі (Атырау, Химпосёлок ы/а)
# № 8 Өтешқали Атамбаев орта мектебі (Атырау)
# № 9 [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі (Атырау)
# № 10 [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі (Атырау)
# № 11 [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 12 Фаина Досымова орта мектебі (Атырау)
# № 13 Дүйсенғали Байбосынов мектеп-гимназиясы (Атырау)
# № 14 [[Антон Павлович Чехов|Антон Чехов]] орта мектебі (Атырау)
# № 15 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Атырау)
# № 16 Жапақ Қаражігітов мектеп-лицейі (Атырау)
# № 17 мектеп-лицей (Атырау, Орталық ы/а)
# № 18 [[Хиуаз Қайырқызы Доспанова|Хиуаз Доспанова]] (бұр. Крупская) орта мектебі (Атырау)&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1800000152|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарын қайта атау туралы|date=2018-04-03}}&lt;/ref&gt;
# № 19 [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Авангард-2 ы/а)
# № 20 [[Александр Сергеевич Пушкин|Александр Пушкин]] мектеп-лицейі (Атырау, Жилгородок ы/а)
# № 21 [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі (Атырау)
# № 22 [[Әлия Нұрмұхамедқызы Молдағұлова|Әлия Молдағұлова]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 23 [[Ахмет Байтұрсынұлы|Ахмет Байтұрсынов]] орта мектебі (Атырау, СМП-163 ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 24 орта мектеп (Атырау, Привокзальный-5 ы/а)
# № 25 [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Ақсай (Атырау облысы)|Ақсай]])
# № 26 [[Сырым Датұлы|Сырым Датов]] орта мектебі ([[Ақжар (Атырау облысы)|Ақжар]])
# № 27 [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, Привокзальный-3 ы/а)
# № 28 орта мектеп (Атырау, Лесхоз ы/а)
# № 30 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 31 мектеп-гимназия (Атырау, Атырау ы/а)
# № 32 орта мектеп (Атырау, [[Көкарна (Атырау қалалық әкімдігі)|Көкарна]] ы/а)
# № 33 [[Қасым Қайсенов]] орта мектебі (Атырау, Сарықамыс ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 34 көпбейінді мектеп-гимназия (Атырау, Алмагүл ы/а)
# № 35 [[Хамит Ерғалиев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Өркен ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 36 мектеп-гимназия (Атырау, Мирас ы/а)
# № 37 [[Салық Зиманов]] орта мектебі&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000785|title=&quot;Жалпы білім беретін № 37 орта мектеп&quot; коммуналдық мемлекеттік мекемесіне Салық Зимановтың есімін беру туралы|date=2021-11-04}}&lt;/ref&gt; (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 38 мектеп-лицей (Атырау)
# № 39 орта мектеп (Томарлы, Жұлдыз ы/а)
# № 40 орта мектеп (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 41 мектеп-гимназия (Атырау, Самал ы/а)
# № 42 орта мектеп (Атырау, Береке ы/а)
# Алмалы орта мектебі ([[Алмалы (Атырау облысы)|Алмалы]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Дамба (ауыл)|Дамбы]])
# [[Әліби Тоқжанұлы Жанкелдин|Әліби Жангелдин]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Береке орта мектебі ([[Береке (Атырау облысы)|Береке]])
# Бесікті орта мектебі ([[Бесікті (ауыл)|Бесікті]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Бірлік (Атырау қалалық әкімдігі)|Бірлік]] ы/а)
# [[Ғани Мұратбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# Еркінқала орта мектебі ([[Еркінқала]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Жаңаталап (Атырау облысы)|Жаңаталап]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# [[Қайырғали Смағұлов]] орта мектебі ([[Томарлы]])
# [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Геолог (ауыл)|Геолог]] ы/а)
# [[Мақаш Шолтырұлы Бекмұхамедов|Мақаш Бекмұхамбетов]] (бұр. Абай) орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# Марат Отаралиев орта мектебі (Атырау, [[Ақжайық (Атырау қалалық әкімдігі)|Ақжайық]] ы/а)
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет Өтемісов]] орта мектебі ([[Ракуша]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Талғайран негізгі мектебі ([[Талқайран|Талғайран]])
# [[Тауман Салықбайұлы Амандосов|Тауман Амандосов]] орта мектебі ([[Тасқала (Атырау облысы)|Тасқала]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау, [[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]] ы/а)
# [[Фариза Оңғарсынова]] орта мектебі ([[Қызыл балық (ауыл)|Қызылбалық]] ауылы)

== Жылыой ауданы ==
# № 1 орта мектеп ([[Құлсары]])
# № 2 орта мектеп ([[Қосшағыл]])
# № 3 орта мектеп ([[Шоқпартоғай]])
# № 4 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Тұрғызба (Жем ауылдық округі)|Тұрғызба]])
# № 5 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Құлсары)
# № 6 орта мектеп (Құлсары)
# № 7 Есқайыр Халықов орта мектебі (Құлсары)
# № 8 орта мектеп (Құлсары)
# № 9 орта мектеп (Құлсары)
# № 10 [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Ақкиізтоғай]])
# № 13 орта мектеп (Құлсары)
# № 15 Сүлеймен Қарабалин орта мектебі (Құлсары)
# № 16 [[Далабай Жазықбаев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 17 орта мектеп ([[Майкөмген]])
# № 18 [[Меңдекеш Сатыбалдиев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 19 орта мектеп (Құлсары)
# № 20 орта мектеп (Құлсары)
# № 21 орта мектеп (Құлсары)
# № 22 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])
# № 23 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])

== Индер ауданы ==
# [[Әбіш Кекілбайұлы]] (бұр. Гребенщик) орта мектебі ([[Ынтымақ (Атырау облысы)|Ынтымақ]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі ([[Көктоғай (Атырау облысы)|Көктоғай]])
# Бөдене орта мектебі ([[Бөдене (Атырау облысы)|Бөдене]])
# Есбол орта мектебі (бұр. Кулагин ұлттық гимназиясы) ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# Көктем орта мектебі ([[Индербор]])
# Қабижан Абаханов орта мектебі ([[Өрлік]])
# Қалам Есқалиев (бұр. Кулагин) орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет]] орта мектебі ([[Жарсуат (Атырау облысы)|Жарсуат]])
# Мұқанғазы Сиранов орта мектебі ([[Елтай (Атырау облысы)|Елтай]])
# [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі ([[Құрылыс (Атырау облысы)|Құрылыс]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Сәкен Сейфуллин]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Индербор]])

== Исатай ауданы ==
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Аққыстау орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Ғибатолла Мәсәлімов орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] (бұр. Чапаев) бастауыш мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# Жаңа Жанбай бастауыш мектебі ([[Жаңа Жанбай]])
# Жасқайрат бастауыш мектебі ([[Жасқайрат (Исатай ауданы)|Жасқайрат]])
# Жұмабай Мырзағалиев орта мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай]] орта мектебі ([[Исатай (Атырау облысы)|Исатай]])
# Қызылүй негізгі мектебі ([[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызылүй]])
# Новобогат орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# Өркен орта мектебі ([[Өркен (Атырау облысы)|Өркен]])
# Томан бастауыш мектебі ([[№17-темір жол айрығы (Атырау облысы)|17-разъезд]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Нарын) орта мектебі ([[Нарын (Атырау облысы)|Нарын]])&lt;ref name=&quot;Д2&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2000000124|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет объектілеріне атау беру және қайта атау туралы|date=2020-03-19}}&lt;/ref&gt;
# Хамидолла Нәубетов орта мектебі ([[Жанбай]]) 
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Зинеден]])

== Құрманғазы ауданы ==
# № 80 бастауыш мектеп ([[Афанасьев (разъезд)|Афанасьев]] станциясы)
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# Азғыр негізгі мектебі ([[Азғыр]])
# Ақкөл орта мектебі ([[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді Иманов]] негізгі мектебі ([[Амангелді (Құрманғазы ауданы)|Амангелді]])
# [[Әбу Сәрсенбаев]] орта мектебі ([[Алға (Құрманғазы ауданы)|Алға]])
# Балқұдық орта мектебі ([[Балқұдық]])
# Батырбек бастауыш мектебі ([[Батырбек]])
# Бауыржан Бегалиев орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Асан (Атырау облысы)|Асан]])
# [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] (бұр. Гоголь) орта мектебі ([[Кудряшов]])&lt;ref name=&quot;Д2&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2000000124|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет объектілеріне атау беру және қайта атау туралы|date=2020-03-19}}&lt;/ref&gt;
# Ғизат Алипов бастауыш мектебі (Ниетбай)
# [[Дина Кенжеқызы Нұрпейісова|Дина Нұрпейісова]] орта мектебі ([[Жыланды (Атырау облысы)|Жыланды]])
# Еңбекші орта мектебі ([[Жұмекен]])
# [[Жұмекен Нәжімеденов]] негізгі мектебі ([[Ғизат Әліпов ауылы|Ғизат Әліпов]])
# [[Иван Васильевич Панфилов|Иван Панфилов]] орта мектебі ([[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]])
# [[Қадыр Мырза Әлі|Қадыр Мырза Әли]] (бұр. Энгельс) орта мектебі ([[Сафоновка]])&lt;ref name=&quot;Д2&quot; /&gt;
# Қиғаш орта мектебі ([[Қиғаш (Атырау облысы)|Қиғаш]])
# Қоңыртерек бастауыш мектебі ([[Қоңыртерек]])
# [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазы]] орта мектебі ([[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]])
# Лабай орта мектебі ([[Жалғызапан]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Нұғман Сәрсенұлы Манаев|Нұғыман Манаев]] орта мектебі ([[Орлы]])
# Нұржау орта мектебі ([[Нұржау]])
# [[Саттар Нұрмашұлы Имашев|Саттар Имашев]] орта мектебі ([[Бірлік (Құрманғазы ауданы)|Бірлік]])
# [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі ([[Көптоғай (Атырау облысы)|Көптоғай]])
# Сүйіндік орта мектебі ([[Сүйіндік (ауыл)|Сүйіндік]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Крупская) орта мектебі ([[Котяевка]])&lt;ref name=&quot;Д2&quot; /&gt;
# Шәден Тұржанов бастауыш мектебі ([[Егінқұдық]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Жасталап (Алматы облысы)|Жасталап]])
# Шортанбай орта мектебі ([[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі ([[Хиуаз]])
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]])

== Қызылқоға ауданы ==
# № 2 орта мектеп ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# № 9 орта мектеп ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# № 75 бастауыш мектеп ([[Жантерек]])
# [[Берқайыр Сәлімұлы Аманшин|Берқайыр Аманшин]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Ғабдол Сланов]] орта мектебі ([[Тайсойған (Атырау облысы)|Тайсойған]])
# Жамансор бастауыш мектебі ([[Жамансор]])
# Жаңашаруа орта мектебі ([[Қоныстану (Көздіқара ауылдық округі)|Қоныстану]])
# Кенбай орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Қарабау орта мектебі ([[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау]])
# Қаракөл орта мектебі ([[Қаракөл (Қызылқоға ауданы)|Қаракөл]])
# Миялы орта мектебі ([[Жангелдин]])
# Мұқыр орта мектебі ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# Сағыз орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Тасқұдық бастауыш мектебі ([[Тасқұдық (Атырау облысы)|Тасқұдық]])
# Тасшағыл орта мектебі ([[Тасшағыл]])
# Тасым Жанұзақов бастауыш мектебі ([[Кенбай (Сағыз ауылдық округі)|Кенбай]])
# [[Халел Досмұхамедов]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Шүкір Таңатарұлы Еркінов|Шүкір Еркінов]] орта мектебі ([[Жасқайрат (Қызылқоға ауданы)|Жасқайрат]])
# [[Ығылман Шөрекұлы|Ығылман Шөреков]] (бұр. №1 мектеп-гимназия) мектеп-гимназиясы ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;

== Мақат ауданы ==
# № 2 бастауыш мектеп ([[Мақат]])
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай Құнанбаев]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Бәйгетөбе орта мектебі ([[Бәйгетөбе]])
# Бержан Қанатбаев орта мектебі ([[Доссор]])
# Ләтип Шахатов орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Мұса Баймұханұлы Баймұханов|Мұса Баймұханов]] орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Ораз Сарғұнанов]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Хамза Санбаев орта мектебі ([[Мақат]])

== Махамбет ауданы ==
# Ақтоғай орта мектебі ([[Ақтоғай (Атырау облысы)|Ақтоғай]])
# Алға орта мектебі ([[Алға (Махамбет ауданы)|Алға]])
# [[Ахмет Байтұрсынұлы]] (бұр. Чкалов) орта мектебі ([[Бейбарыс (ауыл)|Бейбарыс]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# Дүйсенғали Төленов мектеп-гимназиясы ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Еңбекшіл негізгі мектебі ([[Еңбекшіл (Атырау облысы)|Еңбекшіл]])
# Есбол орта мектебі ([[Есбол (Махамбет ауданы)|Есбол]])
# [[Есенбай Ағелеуов]] орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Жалғансай орта мектебі ([[Жалғансай]])
# Қазмұхамбед Қарашаұлы орта мектебі ([[Сарайшық (ауыл)|Сарайшық]])
# Қарабай Қалыбеков орта мектебі ([[Сарытоғай (Атырау облысы)|Сарытоғай]])
# [[Қаршыға Ахмедьяров|Қаршымбай Ахмедияров]] (бұр. Таңдай) орта мектебі ([[Таңдай (ауыл)|Таңдай]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# Қосарал орта мектебі ([[Ортақшыл (Атырау облысы)|Ортақшыл]])
# Қызылүй орта мектебі ([[Ақжайық (Махамбет ауданы)|Ақжайық]])
# Оңай Шонаев орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Талдыкөл орта мектебі ([[Талдыкөл (Атырау облысы)|Талдыкөл]])

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан мектептері]]</text>
      <sha1>g63qqakgtfmoyqs6h0fin9984zlpor9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054403</id>
      <parentid>3054402</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T04:57:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Махамбет ауданы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24047" xml:space="preserve">== Атырау қалалық әкімшілігі ==
# № 1 [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жұмабаев]] (бұр. Ленин) орта мектебі ([[Атырау]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# № 2 [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 3 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 4 [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 5 [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] орта мектебі (Атырау)
# № 6 [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 7 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі (Атырау, Химпосёлок ы/а)
# № 8 Өтешқали Атамбаев орта мектебі (Атырау)
# № 9 [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі (Атырау)
# № 10 [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі (Атырау)
# № 11 [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 12 Фаина Досымова орта мектебі (Атырау)
# № 13 Дүйсенғали Байбосынов мектеп-гимназиясы (Атырау)
# № 14 [[Антон Павлович Чехов|Антон Чехов]] орта мектебі (Атырау)
# № 15 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Атырау)
# № 16 Жапақ Қаражігітов мектеп-лицейі (Атырау)
# № 17 мектеп-лицей (Атырау, Орталық ы/а)
# № 18 [[Хиуаз Қайырқызы Доспанова|Хиуаз Доспанова]] (бұр. Крупская) орта мектебі (Атырау)&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1800000152|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарын қайта атау туралы|date=2018-04-03}}&lt;/ref&gt;
# № 19 [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Авангард-2 ы/а)
# № 20 [[Александр Сергеевич Пушкин|Александр Пушкин]] мектеп-лицейі (Атырау, Жилгородок ы/а)
# № 21 [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі (Атырау)
# № 22 [[Әлия Нұрмұхамедқызы Молдағұлова|Әлия Молдағұлова]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 23 [[Ахмет Байтұрсынұлы|Ахмет Байтұрсынов]] орта мектебі (Атырау, СМП-163 ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 24 орта мектеп (Атырау, Привокзальный-5 ы/а)
# № 25 [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Ақсай (Атырау облысы)|Ақсай]])
# № 26 [[Сырым Датұлы|Сырым Датов]] орта мектебі ([[Ақжар (Атырау облысы)|Ақжар]])
# № 27 [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, Привокзальный-3 ы/а)
# № 28 орта мектеп (Атырау, Лесхоз ы/а)
# № 30 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 31 мектеп-гимназия (Атырау, Атырау ы/а)
# № 32 орта мектеп (Атырау, [[Көкарна (Атырау қалалық әкімдігі)|Көкарна]] ы/а)
# № 33 [[Қасым Қайсенов]] орта мектебі (Атырау, Сарықамыс ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 34 көпбейінді мектеп-гимназия (Атырау, Алмагүл ы/а)
# № 35 [[Хамит Ерғалиев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Өркен ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 36 мектеп-гимназия (Атырау, Мирас ы/а)
# № 37 [[Салық Зиманов]] орта мектебі&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000785|title=&quot;Жалпы білім беретін № 37 орта мектеп&quot; коммуналдық мемлекеттік мекемесіне Салық Зимановтың есімін беру туралы|date=2021-11-04}}&lt;/ref&gt; (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 38 мектеп-лицей (Атырау)
# № 39 орта мектеп (Томарлы, Жұлдыз ы/а)
# № 40 орта мектеп (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 41 мектеп-гимназия (Атырау, Самал ы/а)
# № 42 орта мектеп (Атырау, Береке ы/а)
# Алмалы орта мектебі ([[Алмалы (Атырау облысы)|Алмалы]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Дамба (ауыл)|Дамбы]])
# [[Әліби Тоқжанұлы Жанкелдин|Әліби Жангелдин]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Береке орта мектебі ([[Береке (Атырау облысы)|Береке]])
# Бесікті орта мектебі ([[Бесікті (ауыл)|Бесікті]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Бірлік (Атырау қалалық әкімдігі)|Бірлік]] ы/а)
# [[Ғани Мұратбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# Еркінқала орта мектебі ([[Еркінқала]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Жаңаталап (Атырау облысы)|Жаңаталап]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# [[Қайырғали Смағұлов]] орта мектебі ([[Томарлы]])
# [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Геолог (ауыл)|Геолог]] ы/а)
# [[Мақаш Шолтырұлы Бекмұхамедов|Мақаш Бекмұхамбетов]] (бұр. Абай) орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# Марат Отаралиев орта мектебі (Атырау, [[Ақжайық (Атырау қалалық әкімдігі)|Ақжайық]] ы/а)
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет Өтемісов]] орта мектебі ([[Ракуша]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Талғайран негізгі мектебі ([[Талқайран|Талғайран]])
# [[Тауман Салықбайұлы Амандосов|Тауман Амандосов]] орта мектебі ([[Тасқала (Атырау облысы)|Тасқала]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау, [[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]] ы/а)
# [[Фариза Оңғарсынова]] орта мектебі ([[Қызыл балық (ауыл)|Қызылбалық]] ауылы)

== Жылыой ауданы ==
# № 1 орта мектеп ([[Құлсары]])
# № 2 орта мектеп ([[Қосшағыл]])
# № 3 орта мектеп ([[Шоқпартоғай]])
# № 4 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Тұрғызба (Жем ауылдық округі)|Тұрғызба]])
# № 5 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Құлсары)
# № 6 орта мектеп (Құлсары)
# № 7 Есқайыр Халықов орта мектебі (Құлсары)
# № 8 орта мектеп (Құлсары)
# № 9 орта мектеп (Құлсары)
# № 10 [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Ақкиізтоғай]])
# № 13 орта мектеп (Құлсары)
# № 15 Сүлеймен Қарабалин орта мектебі (Құлсары)
# № 16 [[Далабай Жазықбаев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 17 орта мектеп ([[Майкөмген]])
# № 18 [[Меңдекеш Сатыбалдиев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 19 орта мектеп (Құлсары)
# № 20 орта мектеп (Құлсары)
# № 21 орта мектеп (Құлсары)
# № 22 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])
# № 23 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])

== Индер ауданы ==
# [[Әбіш Кекілбайұлы]] (бұр. Гребенщик) орта мектебі ([[Ынтымақ (Атырау облысы)|Ынтымақ]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі ([[Көктоғай (Атырау облысы)|Көктоғай]])
# Бөдене орта мектебі ([[Бөдене (Атырау облысы)|Бөдене]])
# Есбол орта мектебі (бұр. Кулагин ұлттық гимназиясы) ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# Көктем орта мектебі ([[Индербор]])
# Қабижан Абаханов орта мектебі ([[Өрлік]])
# Қалам Есқалиев (бұр. Кулагин) орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет]] орта мектебі ([[Жарсуат (Атырау облысы)|Жарсуат]])
# Мұқанғазы Сиранов орта мектебі ([[Елтай (Атырау облысы)|Елтай]])
# [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі ([[Құрылыс (Атырау облысы)|Құрылыс]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Сәкен Сейфуллин]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Индербор]])

== Исатай ауданы ==
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Аққыстау орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Ғибатолла Мәсәлімов орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] (бұр. Чапаев) бастауыш мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# Жаңа Жанбай бастауыш мектебі ([[Жаңа Жанбай]])
# Жасқайрат бастауыш мектебі ([[Жасқайрат (Исатай ауданы)|Жасқайрат]])
# Жұмабай Мырзағалиев орта мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай]] орта мектебі ([[Исатай (Атырау облысы)|Исатай]])
# Қызылүй негізгі мектебі ([[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызылүй]])
# Новобогат орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# Өркен орта мектебі ([[Өркен (Атырау облысы)|Өркен]])
# Томан бастауыш мектебі ([[№17-темір жол айрығы (Атырау облысы)|17-разъезд]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Нарын) орта мектебі ([[Нарын (Атырау облысы)|Нарын]])&lt;ref name=&quot;Д2&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2000000124|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет объектілеріне атау беру және қайта атау туралы|date=2020-03-19}}&lt;/ref&gt;
# Хамидолла Нәубетов орта мектебі ([[Жанбай]]) 
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Зинеден]])

== Құрманғазы ауданы ==
# № 80 бастауыш мектеп ([[Афанасьев (разъезд)|Афанасьев]] станциясы)
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# Азғыр негізгі мектебі ([[Азғыр]])
# Ақкөл орта мектебі ([[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді Иманов]] негізгі мектебі ([[Амангелді (Құрманғазы ауданы)|Амангелді]])
# [[Әбу Сәрсенбаев]] орта мектебі ([[Алға (Құрманғазы ауданы)|Алға]])
# Балқұдық орта мектебі ([[Балқұдық]])
# Батырбек бастауыш мектебі ([[Батырбек]])
# Бауыржан Бегалиев орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Асан (Атырау облысы)|Асан]])
# [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] (бұр. Гоголь) орта мектебі ([[Кудряшов]])&lt;ref name=&quot;Д2&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2000000124|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет объектілеріне атау беру және қайта атау туралы|date=2020-03-19}}&lt;/ref&gt;
# Ғизат Алипов бастауыш мектебі (Ниетбай)
# [[Дина Кенжеқызы Нұрпейісова|Дина Нұрпейісова]] орта мектебі ([[Жыланды (Атырау облысы)|Жыланды]])
# Еңбекші орта мектебі ([[Жұмекен]])
# [[Жұмекен Нәжімеденов]] негізгі мектебі ([[Ғизат Әліпов ауылы|Ғизат Әліпов]])
# [[Иван Васильевич Панфилов|Иван Панфилов]] орта мектебі ([[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]])
# [[Қадыр Мырза Әлі|Қадыр Мырза Әли]] (бұр. Энгельс) орта мектебі ([[Сафоновка]])&lt;ref name=&quot;Д2&quot; /&gt;
# Қиғаш орта мектебі ([[Қиғаш (Атырау облысы)|Қиғаш]])
# Қоңыртерек бастауыш мектебі ([[Қоңыртерек]])
# [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазы]] орта мектебі ([[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]])
# Лабай орта мектебі ([[Жалғызапан]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Нұғман Сәрсенұлы Манаев|Нұғыман Манаев]] орта мектебі ([[Орлы]])
# Нұржау орта мектебі ([[Нұржау]])
# [[Саттар Нұрмашұлы Имашев|Саттар Имашев]] орта мектебі ([[Бірлік (Құрманғазы ауданы)|Бірлік]])
# [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі ([[Көптоғай (Атырау облысы)|Көптоғай]])
# Сүйіндік орта мектебі ([[Сүйіндік (ауыл)|Сүйіндік]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Крупская) орта мектебі ([[Котяевка]])&lt;ref name=&quot;Д2&quot; /&gt;
# Шәден Тұржанов бастауыш мектебі ([[Егінқұдық]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Жасталап (Алматы облысы)|Жасталап]])
# Шортанбай орта мектебі ([[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі ([[Хиуаз]])
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]])

== Қызылқоға ауданы ==
# № 2 орта мектеп ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# № 9 орта мектеп ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# № 75 бастауыш мектеп ([[Жантерек]])
# [[Берқайыр Сәлімұлы Аманшин|Берқайыр Аманшин]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Ғабдол Сланов]] орта мектебі ([[Тайсойған (Атырау облысы)|Тайсойған]])
# Жамансор бастауыш мектебі ([[Жамансор]])
# Жаңашаруа орта мектебі ([[Қоныстану (Көздіқара ауылдық округі)|Қоныстану]])
# Кенбай орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Қарабау орта мектебі ([[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау]])
# Қаракөл орта мектебі ([[Қаракөл (Қызылқоға ауданы)|Қаракөл]])
# Миялы орта мектебі ([[Жангелдин]])
# Мұқыр орта мектебі ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# Сағыз орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Тасқұдық бастауыш мектебі ([[Тасқұдық (Атырау облысы)|Тасқұдық]])
# Тасшағыл орта мектебі ([[Тасшағыл]])
# Тасым Жанұзақов бастауыш мектебі ([[Кенбай (Сағыз ауылдық округі)|Кенбай]])
# [[Халел Досмұхамедов]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Шүкір Таңатарұлы Еркінов|Шүкір Еркінов]] орта мектебі ([[Жасқайрат (Қызылқоға ауданы)|Жасқайрат]])
# [[Ығылман Шөрекұлы|Ығылман Шөреков]] (бұр. №1 мектеп-гимназия) мектеп-гимназиясы ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;

== Мақат ауданы ==
# № 2 бастауыш мектеп ([[Мақат]])
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай Құнанбаев]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Бәйгетөбе орта мектебі ([[Бәйгетөбе]])
# Бержан Қанатбаев орта мектебі ([[Доссор]])
# Ләтип Шахатов орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Мұса Баймұханұлы Баймұханов|Мұса Баймұханов]] орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Ораз Сарғұнанов]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Хамза Санбаев орта мектебі ([[Мақат]])

== Махамбет ауданы ==
# Ақтоғай орта мектебі ([[Ақтоғай (Атырау облысы)|Ақтоғай]])
# Алға орта мектебі ([[Алға (Махамбет ауданы)|Алға]])
# [[Ахмет Байтұрсынұлы]] (бұр. Чкалов) орта мектебі ([[Бейбарыс (ауыл)|Бейбарыс]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# Дүйсенғали Төленов мектеп-гимназиясы ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Еңбекшіл негізгі мектебі ([[Еңбекшіл (Атырау облысы)|Еңбекшіл]])
# Есбол орта мектебі ([[Есбол (Махамбет ауданы)|Есбол]])
# [[Есенбай Ағелеуов]] орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P990000441_|title=Қазақстан Республикасының білім және мәдениет мекемелеріне есімдер беру және оларды қайта атау туралы|date=1999-04-21}}&lt;/ref&gt;
# Жалғансай орта мектебі ([[Жалғансай]])
# Қазмұхамбед Қарашаұлы орта мектебі ([[Сарайшық (ауыл)|Сарайшық]])
# Қарабай Қалыбеков орта мектебі ([[Сарытоғай (Атырау облысы)|Сарытоғай]])
# [[Қаршыға Ахмедьяров|Қаршымбай Ахмедияров]] (бұр. Таңдай) орта мектебі ([[Таңдай (ауыл)|Таңдай]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# Қосарал орта мектебі ([[Ортақшыл (Атырау облысы)|Ортақшыл]])
# Қызылүй орта мектебі ([[Ақжайық (Махамбет ауданы)|Ақжайық]])
# Оңай Шонаев орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Талдыкөл орта мектебі ([[Талдыкөл (Атырау облысы)|Талдыкөл]])

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан мектептері]]</text>
      <sha1>0gm32v7vduvvfydbqqcgqo4t587op5r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054407</id>
      <parentid>3054403</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T05:34:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Индер ауданы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24283" xml:space="preserve">== Атырау қалалық әкімшілігі ==
# № 1 [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жұмабаев]] (бұр. Ленин) орта мектебі ([[Атырау]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# № 2 [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 3 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 4 [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 5 [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] орта мектебі (Атырау)
# № 6 [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 7 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі (Атырау, Химпосёлок ы/а)
# № 8 Өтешқали Атамбаев орта мектебі (Атырау)
# № 9 [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі (Атырау)
# № 10 [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі (Атырау)
# № 11 [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау)
# № 12 Фаина Досымова орта мектебі (Атырау)
# № 13 Дүйсенғали Байбосынов мектеп-гимназиясы (Атырау)
# № 14 [[Антон Павлович Чехов|Антон Чехов]] орта мектебі (Атырау)
# № 15 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Атырау)
# № 16 Жапақ Қаражігітов мектеп-лицейі (Атырау)
# № 17 мектеп-лицей (Атырау, Орталық ы/а)
# № 18 [[Хиуаз Қайырқызы Доспанова|Хиуаз Доспанова]] (бұр. Крупская) орта мектебі (Атырау)&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1800000152|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарын қайта атау туралы|date=2018-04-03}}&lt;/ref&gt;
# № 19 [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Авангард-2 ы/а)
# № 20 [[Александр Сергеевич Пушкин|Александр Пушкин]] мектеп-лицейі (Атырау, Жилгородок ы/а)
# № 21 [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі (Атырау)
# № 22 [[Әлия Нұрмұхамедқызы Молдағұлова|Әлия Молдағұлова]] орта мектебі (Атырау)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 23 [[Ахмет Байтұрсынұлы|Ахмет Байтұрсынов]] орта мектебі (Атырау, СМП-163 ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 24 орта мектеп (Атырау, Привокзальный-5 ы/а)
# № 25 [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Ақсай (Атырау облысы)|Ақсай]])
# № 26 [[Сырым Датұлы|Сырым Датов]] орта мектебі ([[Ақжар (Атырау облысы)|Ақжар]])
# № 27 [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, Привокзальный-3 ы/а)
# № 28 орта мектеп (Атырау, Лесхоз ы/а)
# № 30 мектеп-гимназия (Атырау)
# № 31 мектеп-гимназия (Атырау, Атырау ы/а)
# № 32 орта мектеп (Атырау, [[Көкарна (Атырау қалалық әкімдігі)|Көкарна]] ы/а)
# № 33 [[Қасым Қайсенов]] орта мектебі (Атырау, Сарықамыс ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 34 көпбейінді мектеп-гимназия (Атырау, Алмагүл ы/а)
# № 35 [[Хамит Ерғалиев]] мектеп-гимназиясы (Атырау, Өркен ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# № 36 мектеп-гимназия (Атырау, Мирас ы/а)
# № 37 [[Салық Зиманов]] орта мектебі&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000785|title=&quot;Жалпы білім беретін № 37 орта мектеп&quot; коммуналдық мемлекеттік мекемесіне Салық Зимановтың есімін беру туралы|date=2021-11-04}}&lt;/ref&gt; (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 38 мектеп-лицей (Атырау)
# № 39 орта мектеп (Томарлы, Жұлдыз ы/а)
# № 40 орта мектеп (Атырау, Нұрсая ы/а)
# № 41 мектеп-гимназия (Атырау, Самал ы/а)
# № 42 орта мектеп (Атырау, Береке ы/а)
# Алмалы орта мектебі ([[Алмалы (Атырау облысы)|Алмалы]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Дамба (ауыл)|Дамбы]])
# [[Әліби Тоқжанұлы Жанкелдин|Әліби Жангелдин]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Береке орта мектебі ([[Береке (Атырау облысы)|Береке]])
# Бесікті орта мектебі ([[Бесікті (ауыл)|Бесікті]])
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Бірлік (Атырау қалалық әкімдігі)|Бірлік]] ы/а)
# [[Ғани Мұратбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# Еркінқала орта мектебі ([[Еркінқала]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Жаңаталап (Атырау облысы)|Жаңаталап]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай Тайманов]] орта мектебі (Атырау, [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] ы/а)
# [[Қайырғали Смағұлов]] орта мектебі ([[Томарлы]])
# [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] орта мектебі (Атырау, [[Геолог (ауыл)|Геолог]] ы/а)
# [[Мақаш Шолтырұлы Бекмұхамедов|Мақаш Бекмұхамбетов]] (бұр. Абай) орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)&lt;ref name=&quot;Д1&quot; /&gt;
# Марат Отаралиев орта мектебі (Атырау, [[Ақжайық (Атырау қалалық әкімдігі)|Ақжайық]] ы/а)
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет Өтемісов]] орта мектебі ([[Ракуша]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі (Атырау, [[Балықшы кенті|Балықшы]] ы/а)
# Талғайран негізгі мектебі ([[Талқайран|Талғайран]])
# [[Тауман Салықбайұлы Амандосов|Тауман Амандосов]] орта мектебі ([[Тасқала (Атырау облысы)|Тасқала]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі (Атырау, [[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]] ы/а)
# [[Фариза Оңғарсынова]] орта мектебі ([[Қызыл балық (ауыл)|Қызылбалық]] ауылы)

== Жылыой ауданы ==
# № 1 орта мектеп ([[Құлсары]])
# № 2 орта мектеп ([[Қосшағыл]])
# № 3 орта мектеп ([[Шоқпартоғай]])
# № 4 [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Тұрғызба (Жем ауылдық округі)|Тұрғызба]])
# № 5 [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі (Құлсары)
# № 6 орта мектеп (Құлсары)
# № 7 Есқайыр Халықов орта мектебі (Құлсары)
# № 8 орта мектеп (Құлсары)
# № 9 орта мектеп (Құлсары)
# № 10 [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді]] орта мектебі ([[Ақкиізтоғай]])
# № 13 орта мектеп (Құлсары)
# № 15 Сүлеймен Қарабалин орта мектебі (Құлсары)
# № 16 [[Далабай Жазықбаев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 17 орта мектеп ([[Майкөмген]])
# № 18 [[Меңдекеш Сатыбалдиев]] орта мектебі (Құлсары)
# № 19 орта мектеп (Құлсары)
# № 20 орта мектеп (Құлсары)
# № 21 орта мектеп (Құлсары)
# № 22 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])
# № 23 орта мектеп ([[Жаңа Қаратон]])

== Индер ауданы ==
# [[Әбіш Кекілбайұлы]] (бұр. Гребенщик) орта мектебі ([[Ынтымақ (Атырау облысы)|Ынтымақ]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# [[Боран Нысанбаев]] орта мектебі ([[Көктоғай (Атырау облысы)|Көктоғай]])
# Бөдене орта мектебі ([[Бөдене (Атырау облысы)|Бөдене]])
# Есбол орта мектебі (бұр. Кулагин ұлттық гимназиясы) ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])
# Көктем орта мектебі ([[Индербор]])
# Қабижан Абаханов орта мектебі ([[Өрлік]])
# Қалам Есқалиев (бұр. Кулагин) орта мектебі ([[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]])&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1600000662|title=Атырау облысының кейбір мемлекеттік білім беру мекемелерін қайта атау туралы|date=2016-11-05}}&lt;/ref&gt;
# [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет]] орта мектебі ([[Жарсуат (Атырау облысы)|Жарсуат]])
# Мұқанғазы Сиранов орта мектебі ([[Елтай (Атырау облысы)|Елтай]])
# [[Мұрат Мөңкеұлы]] орта мектебі ([[Құрылыс (Атырау облысы)|Құрылыс]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Сәкен Сейфуллин]] орта мектебі ([[Индербор]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Индербор]])

== Исатай ауданы ==
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Аққыстау орта мектебі ([[Аққыстау]])
# Ғибатолла Мәсәлімов орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] (бұр. Чапаев) бастауыш мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# Жаңа Жанбай бастауыш мектебі ([[Жаңа Жанбай]])
# Жасқайрат бастауыш мектебі ([[Жасқайрат (Исатай ауданы)|Жасқайрат]])
# Жұмабай Мырзағалиев орта мектебі ([[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]])
# [[Исатай Тайманұлы|Исатай]] орта мектебі ([[Исатай (Атырау облысы)|Исатай]])
# Қызылүй негізгі мектебі ([[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызылүй]])
# Новобогат орта мектебі ([[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]])
# Өркен орта мектебі ([[Өркен (Атырау облысы)|Өркен]])
# Томан бастауыш мектебі ([[№17-темір жол айрығы (Атырау облысы)|17-разъезд]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Нарын) орта мектебі ([[Нарын (Атырау облысы)|Нарын]])&lt;ref name=&quot;Д2&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2000000124|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет объектілеріне атау беру және қайта атау туралы|date=2020-03-19}}&lt;/ref&gt;
# Хамидолла Нәубетов орта мектебі ([[Жанбай]]) 
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Зинеден]])

== Құрманғазы ауданы ==
# № 80 бастауыш мектеп ([[Афанасьев (разъезд)|Афанасьев]] станциясы)
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# Азғыр негізгі мектебі ([[Азғыр]])
# Ақкөл орта мектебі ([[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]])
# [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді Иманов]] негізгі мектебі ([[Амангелді (Құрманғазы ауданы)|Амангелді]])
# [[Әбу Сәрсенбаев]] орта мектебі ([[Алға (Құрманғазы ауданы)|Алға]])
# Балқұдық орта мектебі ([[Балқұдық]])
# Батырбек бастауыш мектебі ([[Батырбек]])
# Бауыржан Бегалиев орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Бауыржан Момышұлы]] орта мектебі ([[Асан (Атырау облысы)|Асан]])
# [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] (бұр. Гоголь) орта мектебі ([[Кудряшов]])&lt;ref name=&quot;Д2&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2000000124|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет объектілеріне атау беру және қайта атау туралы|date=2020-03-19}}&lt;/ref&gt;
# Ғизат Алипов бастауыш мектебі (Ниетбай)
# [[Дина Кенжеқызы Нұрпейісова|Дина Нұрпейісова]] орта мектебі ([[Жыланды (Атырау облысы)|Жыланды]])
# Еңбекші орта мектебі ([[Жұмекен]])
# [[Жұмекен Нәжімеденов]] негізгі мектебі ([[Ғизат Әліпов ауылы|Ғизат Әліпов]])
# [[Иван Васильевич Панфилов|Иван Панфилов]] орта мектебі ([[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]])
# [[Қадыр Мырза Әлі|Қадыр Мырза Әли]] (бұр. Энгельс) орта мектебі ([[Сафоновка]])&lt;ref name=&quot;Д2&quot; /&gt;
# Қиғаш орта мектебі ([[Қиғаш (Атырау облысы)|Қиғаш]])
# Қоңыртерек бастауыш мектебі ([[Қоңыртерек]])
# [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазы]] орта мектебі ([[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]])
# Лабай орта мектебі ([[Жалғызапан]])
# [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] орта мектебі ([[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]])
# [[Нұғман Сәрсенұлы Манаев|Нұғыман Манаев]] орта мектебі ([[Орлы]])
# Нұржау орта мектебі ([[Нұржау]])
# [[Саттар Нұрмашұлы Имашев|Саттар Имашев]] орта мектебі ([[Бірлік (Құрманғазы ауданы)|Бірлік]])
# [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] орта мектебі ([[Көптоғай (Атырау облысы)|Көптоғай]])
# Сүйіндік орта мектебі ([[Сүйіндік (ауыл)|Сүйіндік]])
# [[Фариза Оңғарсынова]] (бұр. Крупская) орта мектебі ([[Котяевка]])&lt;ref name=&quot;Д2&quot; /&gt;
# Шәден Тұржанов бастауыш мектебі ([[Егінқұдық]])
# [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] орта мектебі ([[Жасталап (Алматы облысы)|Жасталап]])
# Шортанбай орта мектебі ([[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай]])
# [[Ыбырай Алтынсарин]] орта мектебі ([[Хиуаз]])
# [[Юрий Алексеевич Гагарин|Юрий Гагарин]] орта мектебі ([[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]])

== Қызылқоға ауданы ==
# № 2 орта мектеп ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# № 9 орта мектеп ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# № 75 бастауыш мектеп ([[Жантерек]])
# [[Берқайыр Сәлімұлы Аманшин|Берқайыр Аманшин]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Ғабдол Сланов]] орта мектебі ([[Тайсойған (Атырау облысы)|Тайсойған]])
# Жамансор бастауыш мектебі ([[Жамансор]])
# Жаңашаруа орта мектебі ([[Қоныстану (Көздіқара ауылдық округі)|Қоныстану]])
# Кенбай орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Қарабау орта мектебі ([[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау]])
# Қаракөл орта мектебі ([[Қаракөл (Қызылқоға ауданы)|Қаракөл]])
# Миялы орта мектебі ([[Жангелдин]])
# Мұқыр орта мектебі ([[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]])
# Сағыз орта мектебі ([[Сағыз (ауыл)|Сағыз]])
# Тасқұдық бастауыш мектебі ([[Тасқұдық (Атырау облысы)|Тасқұдық]])
# Тасшағыл орта мектебі ([[Тасшағыл]])
# Тасым Жанұзақов бастауыш мектебі ([[Кенбай (Сағыз ауылдық округі)|Кенбай]])
# [[Халел Досмұхамедов]] орта мектебі ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])
# [[Шүкір Таңатарұлы Еркінов|Шүкір Еркінов]] орта мектебі ([[Жасқайрат (Қызылқоға ауданы)|Жасқайрат]])
# [[Ығылман Шөрекұлы|Ығылман Шөреков]] (бұр. №1 мектеп-гимназия) мектеп-гимназиясы ([[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;

== Мақат ауданы ==
# № 2 бастауыш мектеп ([[Мақат]])
# [[Абай Құнанбайұлы|Абай Құнанбаев]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Бәйгетөбе орта мектебі ([[Бәйгетөбе]])
# Бержан Қанатбаев орта мектебі ([[Доссор]])
# Ләтип Шахатов орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Мұса Баймұханұлы Баймұханов|Мұса Баймұханов]] орта мектебі ([[Мақат]])
# [[Ораз Сарғұнанов]] орта мектебі ([[Доссор]])
# Хамза Санбаев орта мектебі ([[Мақат]])

== Махамбет ауданы ==
# Ақтоғай орта мектебі ([[Ақтоғай (Атырау облысы)|Ақтоғай]])
# Алға орта мектебі ([[Алға (Махамбет ауданы)|Алға]])
# [[Ахмет Байтұрсынұлы]] (бұр. Чкалов) орта мектебі ([[Бейбарыс (ауыл)|Бейбарыс]])&lt;ref name=&quot;Д3&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000009|title=Атырау облысының кейбір білім беру және мәдениет ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2019-01-24}}&lt;/ref&gt;
# Дүйсенғали Төленов мектеп-гимназиясы ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Еңбекшіл негізгі мектебі ([[Еңбекшіл (Атырау облысы)|Еңбекшіл]])
# Есбол орта мектебі ([[Есбол (Махамбет ауданы)|Есбол]])
# [[Есенбай Ағелеуов]] орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P990000441_|title=Қазақстан Республикасының білім және мәдениет мекемелеріне есімдер беру және оларды қайта атау туралы|date=1999-04-21}}&lt;/ref&gt;
# Жалғансай орта мектебі ([[Жалғансай]])
# Қазмұхамбед Қарашаұлы орта мектебі ([[Сарайшық (ауыл)|Сарайшық]])
# Қарабай Қалыбеков орта мектебі ([[Сарытоғай (Атырау облысы)|Сарытоғай]])
# [[Қаршыға Ахмедьяров|Қаршымбай Ахмедияров]] (бұр. Таңдай) орта мектебі ([[Таңдай (ауыл)|Таңдай]])&lt;ref name=&quot;Д1&quot;&gt;{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000369|title=Атырау облысының кейбір білім беру ұйымдарына атау беру және қайта атау туралы|date=2017-06-15}}&lt;/ref&gt;
# Қосарал орта мектебі ([[Ортақшыл (Атырау облысы)|Ортақшыл]])
# Қызылүй орта мектебі ([[Ақжайық (Махамбет ауданы)|Ақжайық]])
# Оңай Шонаев орта мектебі ([[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]])
# Талдыкөл орта мектебі ([[Талдыкөл (Атырау облысы)|Талдыкөл]])

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан мектептері]]</text>
      <sha1>dz6clt9497b5z7nkp9co6zce44p128v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:M. Taron</title>
    <ns>3</ns>
    <id>679982</id>
    <revision>
      <id>3054468</id>
      <parentid>3017421</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:33:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vladimir Solovjev</username>
        <id>28571</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Vladimir Solovjev [[Қатысушы талқылауы:Taron Lam]] бетін [[Қатысушы талқылауы:M. Taron]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/Taron Lam|Taron Lam]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/M. Taron|M. Taron]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="235" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Lamro ML}}

-- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 00:35, 2022 ж. наурыздың 27 (+06)</text>
      <sha1>qt1w9bufbqx04u3crv3fnlv6ctb12qc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жоба:Түркі марафоны 2022</title>
    <ns>102</ns>
    <id>681433</id>
    <revision>
      <id>3054310</id>
      <parentid>3054278</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T11:59:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12078" xml:space="preserve">[[Сурет:Wikimedians_of_Turkic_Languages_User_Group_Logo.svg|150px|right]]
'''&lt;center&gt;&lt;big&gt; Түркі марафоны 2022&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;
&lt;center&gt;&lt;big&gt;1 - 31 шілде 2022&lt;/big&gt;'''&lt;/center&gt;
&lt;p&gt;&lt;/p&gt;
'''&lt;small&gt;&lt;center&gt;Жобаның халықаралық негізгі бетіне өту үшін [[m:Turkic_Marathon_2022|осында басыңыз]]&lt;/small&gt;'''&lt;/center&gt;&lt;p&gt;&lt;/p&gt;


&lt;big&gt;&lt;center&gt;'''Түркі марафоны 2022''' — 2022 жылдың 1 - 31 шілде аралығында өтетін контент дамытуға бағытталған халықаралық жоба. Жоба мақсаты — түркі тілдерінде сөйлейтін елдер және олардың мәдениеті туралы мақалалар жазып, түркі тілдерінде сөйлейтін уикипедияшылар арасындағы ынтымақтастықты нығайту. Әділқазылар алқасының бағалауынан кейін көрсетілген мерзім аралығында ең көп ұпай жинаған қатысушылар марапатталатын болады. Қазақ Уикипедиясына үлес қосқысы келетін кез келген адам төмендегі қатысушылар тізіміне өз атын қосса болады. Іске сәт!&lt;/center&gt;&lt;/big&gt;


'''&lt;center&gt;Төмендегі жалауларды түрту арқылы сол елдегі уикипедияшылардың ұсынған өздерінің мәдениеті туралы жаңадан жасауға тұрарлық мақалалар тізімін көре аласыз.&lt;/center&gt;'''
'''&lt;center&gt;Ескерту: Төмендегі тізімдегі мақалалар тек ұсыныс қана, одан өзге шарттарға сәйкес келетін мақалалар да сайысқа қатыса алады.&lt;/center&gt;'''
&lt;gallery mode=packed-hover  heights=30px&gt;
File:Flag_of__Azerbaijan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Azerbaijan|Әзірбайжан]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Azerbaijan]]|alt=Әзірбайжан
File:Flag_of__Bashkortostan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Bashkortostan|Башқұртстан]]|link=[[meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Bashkortostan]]|alt=Башқұртстан
File:Flag_of__East Turkestan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/East Turkestan|Шығыс Түркістан]]|link=[[meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Bashkortostan]]|alt=Шығыс Түркістан
File:Flag_of_Gagauzia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Gagauz|Ғағауыз]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Gagauz]]|alt=Ғағауыз
File:Flag_of__Kazakhstan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Kazakhstan|Қазақстан]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Kazakhstan]]|alt=Қазақстан
File:Flag_of__Kyrgyzstan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Kyrgyzstan|Қырғызстан]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Kyrgyzstan]]|alt=Қырғызстан
File:Flag of the crimeans.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Crimean Tatars|Қырым татарлары]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Crimean Tatars]]|alt=Қырым татарлары
File:Flag_of_Tatarstan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Tatarstan|Татарстан]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Kazakhstan]]|alt=Татарстан
File:Flag_of_Uzbekistan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Uzbekistan|Өзбекстан]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Uzbekistan]]|alt=Өзбекстан
File:Flag_of__Tuva.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Tuva|Тува Республикасы]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Tuva]]|alt=Тува
File:Flag_of_Turkey.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List of Articles/Turkey|Түркия]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Turkey]]|alt=Түркия
File:Flag of Sakha.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List of Articles/Sakha|Саха]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Sakha]]|alt=Саха
&lt;/gallery&gt;

&lt;br /&gt;
&lt;center&gt;''Конкурсқа қатысушылардың бастаған және жетілдірілген мақалаларының тізімі''&lt;/center&gt;
&lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;
&lt;!-- Please edit the &quot;URL&quot; accordingly, especially the &quot;section&quot; number; thanks --&gt;
{{Clickable button 2|Жаңа мақалалар|url=https://tools.wmflabs.org/fountain/editathons/turkic-marathon-2022-kk|class=mw-ui-progressive}}  
&lt;/div&gt;
&lt;center&gt;''Конкурс барысында бастаған мақалаңызды осында қосыңыз.''&lt;/center&gt;
&lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;
&lt;!-- Please edit the &quot;URL&quot; accordingly, especially the &quot;section&quot; number; thanks --&gt;
{{Clickable button 2|Жаңа мақала қосу|url=https://tools.wmflabs.org/fountain/editathons/turkic-marathon-2022-kk/add |class=mw-ui-progressive}} 
&lt;/div&gt;
&lt;br /&gt;

{{multicol}}
; Сайысқа қатысу үшін
# Төмендегі &quot;қатысушылар&quot; бөліміне өз атыңызды қосыңыз.
# Қазақ Уикипедиясында тізімде аталған елдер мен халықтардың мәдениеті туралы мақала жазыңыз.
# Бастауға ұсынылған мақалалар тізімін ел атауларының үстіне басу арқылы көре аласыз. 
# Тізімдегі мақалалар тек ұсыныс қана; Сайыс тақырыбына сай келетін, бірақ тізімге қосылмаған басқа да мақалаларды да жаза аласыз. Мақалаларыңыз [[Уикипедия:Маңыздылық|маңыздылық]] критерилеріне сай келетініне көз жеткізіңіз.

; Марапаттар
* 1 орын:


; Ұйымдастырушылар мен әділқазылар
* Ұйымдастырушы: [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Community_of_Kazakh_language_User_Group Уикимедиа қауымдастығының қазақтілді қолданушылар тобы]
* Әділқазы:
# [[User:Mehman97|Mehman97]]
# {{u|Batyrbek.kz|Batyrbek.kz}}
# {{u|Kaiyr|Kaiyr}}
;Қатысушылар
[[File:BoNM_-_Turkic_Council.png|right|120px|«Түркі» марапаттамасы]]
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|- align=&quot;left&quot;
! Қатысушы
! Мақала
! Талапқа сай мақала саны 
! Ұпай
|-
|{{u|Мағыпар}}
|{{ту|Әзірбайжан}}  [[Әзірбайжан]] 

1.[[Аршын мал алан (оперетта)]] 

2.[[Балабан (музыкалық аспап)]] 

3.[[Баку теңіз жағалауы бульвары]]

{{flag|Башқұртстан}} 

4.[[Денис Шафиков]]

5.[[Тарихи Башқұртстан]]
6.[[Башқұртстан Республикасының Ұлттық мұражайы]]

[[Сурет:Kokbayraq flag.svg|солға|25px|]] [[Шығыс Түркістан]] 
7.[[Қызыл үңгірлері]]

8.[[Ұйғыр әліпбиі]]

9.[[Сайфуддин Азизи]]

{{ту|Қырғызстан}} [[Қырғызстан]]

10.[[Эрлис Джекшенұлы Тердикбаев]]

11.[[Қырғызстандағы көлік жүйесі]]

[[Сурет:Flag of the Crimean Tatar people.svg|солға|right|25px|]] [[Қырым татарлары]] 
12.[[Әбіләкім Сәлімұлы Ғафаров]]

13.[[Исмаил Болатұлы Болатов]]

[[Сурет:Flag of Tatarstan.svg|25px|border]] [[Татарстан]] 

14.[[Әгерже ауданы]]

15.[[Татарстан халқы]]

{{ту|Өзбекстан}} [[Өзбекстан]] 

16.[[Ичан-Қала]]

17.[[Чор-Бакр]]

[[Сурет:Flag of Tuva.svg|25px|border]] [[Тыва]]

18.[[Шагаа]]

19.[[Танну-Ола]]

{{ту|Түркия}} [[Түркия]]

20.[[Сангариус көпірі]]

21.[[Сагалассос]]

[[Сурет:Flag of Sakha.svg|солға|25px]] [[Саха Республикасы]]

22.[[Саха пышағы]]

23.[[Василий Михайлович Егоров (боксёр)]]

[[Сурет:Flag of Gagauzia.svg|солға|25px|]] [[Ғағауызстан]] 
24.[[Етулия]]

25.[[Чок-Майдан]]

26.[[Бешалма]]

27.[[Авдарма]]

28.[[Буджак (Ғағауызстан)]]

29.[[Комрат]]

30.[[Дезгинжа]]

31.[[Русская Киселия]]
| 
|
|-
|{{u|Dimash Kenesbek}}
|{{ту|Әзірбайжан}}  [[Әзірбайжан]] 
1. [[Ішкі қала (Баку)]]

2. [[Мұхаммед мешіті (Баку)]] 

3. [[Қыз мұнарасы (Баку)]]

4. [[Атешгях]]

5. [[Ширван-Абшерон сәулет мектебі]]

{{ту|Өзбекстан}}  [[Өзбекстан]],&lt;br /&gt;  {{ту|Түрікменстан}}  [[Түрікменстан]]&lt;br /&gt; 
6. [[Жалаладдин Мәңгіберді]]

[[Сурет:Flag of Tatarstan.svg|25px|border]] [[Татарстан]]

7. [[Құл Шәриф]]

{{ту|Түркия}}  [[Түркия]]

8. [[Хайреддин Барбаросса]]

9. [[Ибраһим Шинаси]]

10. [[Осман Хамди Бей]]

{{ту|Өзбекстан}}  [[Өзбекстан]]

11. [[Хамит Әлімжан]]

12. [[Әбділхамит Шолпан]]

13. [[Тесік-Тас Үңгірі]]
|
|
|-
|{{u|?}}
|{{ту|?}}  [[?]], 
|
|
|-
|{{u|?}}
|{{ту|?}}  [[?]], 
|
|
|-
|}
;Ұпайлар
#{{u|?}} 

* 
{{multicol-break}}
; Ережелер
# Сайыс барысында [[meta:Turkic Marathon 2022/Participants|осы жердегі]] тізімде көрсетілген '''Қазақстаннан басқа''' жарысқа қатысатын елдер (және де өзге түркі тілдес елдер) туралы бір тақырыпта жаңа мақала бастау керек.
# &lt;small&gt;'''2022 жылдың 1 шілдесі сағат 00.00 (UTC)''' мен '''2022 жылдың 31 шілдесі сағат 00.00 (UTC)'''&lt;/small&gt; арасында жаңадан жасалған мақалалар ғана сайысқа қатыса алады.
# Сайысқа ұйымдастырушылар мен әділқазылар алқасынан өзге барлық қатысушылар қатыса алады.
# Жарыс бойы кез келген уақытта қатысуға болады.
# Мақалалардағы ақпарат [[Уикипедия:Тексерілмелдігі|тексерілген]] болуы керек, [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|сенімді дереккөздер]]ге сүйеніп жазылып, [[Уикипедия:Мақаланы безендіру|мақаланы безендіру]] шарттарына сәйкес болу керек.
# Жоба барысында жасалған жаңа мақалалардың көлемі кем дегенде 2500 байт және 200 сөзден болуы керек.
# Ең кемі екі [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|сенімді дереккөз]] қосу, санат, интеруики, басқа бетке сілтемелер болуы керек.
# Тізім, кесте, үлгі не санаттар сайыс аясына кірмейді. Тізімдер мен кестелерде мәтін болса, олар есептеледі.
# 1-орын иелену үшін ең кемі 30 мақала, 2-орын үшін - 20 мақала, 3-орын үшін 10 мақала жазылуы керек.
{{multicol-end}}

[[Санат:Уикипедия:Жобалар]]</text>
      <sha1>3746qg5wmwl4oauwq4ggphdz1wfrst2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054445</id>
      <parentid>3054310</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:08:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12078" xml:space="preserve">[[Сурет:Wikimedians_of_Turkic_Languages_User_Group_Logo.svg|150px|right]]
'''&lt;center&gt;&lt;big&gt; Түркі марафоны 2022&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;
&lt;center&gt;&lt;big&gt;1 - 31 шілде 2022&lt;/big&gt;'''&lt;/center&gt;
&lt;p&gt;&lt;/p&gt;
'''&lt;small&gt;&lt;center&gt;Жобаның халықаралық негізгі бетіне өту үшін [[m:Turkic_Marathon_2022|осында басыңыз]]&lt;/small&gt;'''&lt;/center&gt;&lt;p&gt;&lt;/p&gt;


&lt;big&gt;&lt;center&gt;'''Түркі марафоны 2022''' — 2022 жылдың 1 - 31 шілде аралығында өтетін контент дамытуға бағытталған халықаралық жоба. Жоба мақсаты — түркі тілдерінде сөйлейтін елдер және олардың мәдениеті туралы мақалалар жазып, түркі тілдерінде сөйлейтін уикипедияшылар арасындағы ынтымақтастықты нығайту. Әділқазылар алқасының бағалауынан кейін көрсетілген мерзім аралығында ең көп ұпай жинаған қатысушылар марапатталатын болады. Қазақ Уикипедиясына үлес қосқысы келетін кез келген адам төмендегі қатысушылар тізіміне өз атын қосса болады. Іске сәт!&lt;/center&gt;&lt;/big&gt;


'''&lt;center&gt;Төмендегі жалауларды түрту арқылы сол елдегі уикипедияшылардың ұсынған өздерінің мәдениеті туралы жаңадан жасауға тұрарлық мақалалар тізімін көре аласыз.&lt;/center&gt;'''
'''&lt;center&gt;Ескерту: Төмендегі тізімдегі мақалалар тек ұсыныс қана, одан өзге шарттарға сәйкес келетін мақалалар да сайысқа қатыса алады.&lt;/center&gt;'''
&lt;gallery mode=packed-hover  heights=30px&gt;
File:Flag_of__Azerbaijan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Azerbaijan|Әзірбайжан]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Azerbaijan]]|alt=Әзірбайжан
File:Flag_of__Bashkortostan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Bashkortostan|Башқұртстан]]|link=[[meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Bashkortostan]]|alt=Башқұртстан
File:Flag_of__East Turkestan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/East Turkestan|Шығыс Түркістан]]|link=[[meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Bashkortostan]]|alt=Шығыс Түркістан
File:Flag_of_Gagauzia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Gagauz|Ғағауыз]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Gagauz]]|alt=Ғағауыз
File:Flag_of__Kazakhstan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Kazakhstan|Қазақстан]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Kazakhstan]]|alt=Қазақстан
File:Flag_of__Kyrgyzstan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Kyrgyzstan|Қырғызстан]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Kyrgyzstan]]|alt=Қырғызстан
File:Flag of the crimeans.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Crimean Tatars|Қырым татарлары]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Crimean Tatars]]|alt=Қырым татарлары
File:Flag_of_Tatarstan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Tatarstan|Татарстан]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Kazakhstan]]|alt=Татарстан
File:Flag_of_Uzbekistan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Uzbekistan|Өзбекстан]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Uzbekistan]]|alt=Өзбекстан
File:Flag_of__Tuva.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Tuva|Тува Республикасы]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Tuva]]|alt=Тува
File:Flag_of_Turkey.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List of Articles/Turkey|Түркия]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Turkey]]|alt=Түркия
File:Flag of Sakha.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Turkic Marathon 2022/List of Articles/Sakha|Саха]]|link=[[:meta:Turkic Marathon 2022/List_of_Articles/Sakha]]|alt=Саха
&lt;/gallery&gt;

&lt;br /&gt;
&lt;center&gt;''Конкурсқа қатысушылардың бастаған және жетілдірілген мақалаларының тізімі''&lt;/center&gt;
&lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;
&lt;!-- Please edit the &quot;URL&quot; accordingly, especially the &quot;section&quot; number; thanks --&gt;
{{Clickable button 2|Жаңа мақалалар|url=https://tools.wmflabs.org/fountain/editathons/turkic-marathon-2022-kk|class=mw-ui-progressive}}  
&lt;/div&gt;
&lt;center&gt;''Конкурс барысында бастаған мақалаңызды осында қосыңыз.''&lt;/center&gt;
&lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;
&lt;!-- Please edit the &quot;URL&quot; accordingly, especially the &quot;section&quot; number; thanks --&gt;
{{Clickable button 2|Жаңа мақала қосу|url=https://tools.wmflabs.org/fountain/editathons/turkic-marathon-2022-kk/add |class=mw-ui-progressive}} 
&lt;/div&gt;
&lt;br /&gt;

{{multicol}}
; Сайысқа қатысу үшін
# Төмендегі &quot;қатысушылар&quot; бөліміне өз атыңызды қосыңыз.
# Қазақ Уикипедиясында тізімде аталған елдер мен халықтардың мәдениеті туралы мақала жазыңыз.
# Бастауға ұсынылған мақалалар тізімін ел атауларының үстіне басу арқылы көре аласыз. 
# Тізімдегі мақалалар тек ұсыныс қана; Сайыс тақырыбына сай келетін, бірақ тізімге қосылмаған басқа да мақалаларды да жаза аласыз. Мақалаларыңыз [[Уикипедия:Маңыздылық|маңыздылық]] критерилеріне сай келетініне көз жеткізіңіз.

; Марапаттар
* 1 орын:


; Ұйымдастырушылар мен әділқазылар
* Ұйымдастырушы: [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Community_of_Kazakh_language_User_Group Уикимедиа қауымдастығының қазақтілді қолданушылар тобы]
* Әділқазы:
# [[User:Mehman97|Mehman97]]
# {{u|Batyrbek.kz|Batyrbek.kz}}
# {{u|Kaiyr|Kaiyr}}
;Қатысушылар
[[File:BoNM_-_Turkic_Council.png|right|120px|«Түркі» марапаттамасы]]
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|- align=&quot;left&quot;
! Қатысушы
! Мақала
! Талапқа сай мақала саны 
! Ұпай
|-
|{{u|Мағыпар}}
|{{ту|Әзірбайжан}}  [[Әзірбайжан]] 

1.[[Аршын мал алан (оперетта)]] 

2.[[Балабан (музыкалық аспап)]] 

3.[[Баку теңіз жағалауы бульвары]]

{{flag|Башқұртстан}} 

4.[[Денис Шафиков]]

5.[[Тарихи Башқұртстан]]
6.[[Башқұртстан Республикасының Ұлттық мұражайы]]

[[Сурет:Kokbayraq flag.svg|солға|25px|]] [[Шығыс Түркістан]] 
7.[[Қызыл үңгірлері]]

8.[[Ұйғыр әліпбиі]]

9.[[Сайфуддин Азизи]]

{{ту|Қырғызстан}} [[Қырғызстан]]

10.[[Эрлис Джекшенұлы Тердикбаев]]

11.[[Қырғызстандағы көлік жүйесі]]

[[Сурет:Flag of the Crimean Tatar people.svg|солға|right|25px|]] [[Қырым татарлары]] 
12.[[Әбіләкім Сәлімұлы Ғафаров]]

13.[[Исмаил Болатұлы Болатов]]

[[Сурет:Flag of Tatarstan.svg|25px|border]] [[Татарстан]] 

14.[[Әгерже ауданы]]

15.[[Татарстан халқы]]

{{ту|Өзбекстан}} [[Өзбекстан]] 

16.[[Ичан-Қала]]

17.[[Чор-Бакр]]

[[Сурет:Flag of Tuva.svg|25px|border]] [[Тыва]]

18.[[Шагаа]]

19.[[Танну-Ола]]

{{ту|Түркия}} [[Түркия]]

20.[[Сангариус көпірі]]

21.[[Сагалассос]]

[[Сурет:Flag of Sakha.svg|солға|25px]] [[Саха Республикасы]]

22.[[Саха пышағы]]

23.[[Василий Михайлович Егоров (боксёр)]]

[[Сурет:Flag of Gagauzia.svg|солға|25px|]] [[Ғағауызстан]] 
24.[[Етулия]]

25.[[Чок-Майдан]]

26.[[Бешалма]]

27.[[Авдарма]]

28.[[Буджак (Ғағауызстан)]]

29.[[Комрат]]

30.[[Дезгинжа]]

31.[[Русская Киселия]]
| 
|
|-
|{{u|Dimash Kenesbek}}
|{{ту|Әзірбайжан}}  [[Әзірбайжан]] 
1. [[Ішкі қала (Баку)]]

2. [[Мұхаммед мешіті (Баку)]] 

3. [[Қыз мұнарасы (Баку)]]

4. [[Атешгях]]

5. [[Ширван-Абшерон сәулет мектебі]]

{{ту|Өзбекстан}}  [[Өзбекстан]],&lt;br /&gt;  {{ту|Түрікменстан}}  [[Түрікменстан]]&lt;br /&gt; 
6. [[Жалаладдин Мәңгіберді]]

[[Сурет:Flag of Tatarstan.svg|25px|border]] [[Татарстан]]

7. [[Құл Шәриф]]

{{ту|Түркия}}  [[Түркия]]

8. [[Хайреддин Барбаросса]]

9. [[Ибраһим Шинаси]]

10. [[Осман Хамди Бей]]

{{ту|Өзбекстан}}  [[Өзбекстан]]

11. [[Хамит Әлімжан]]

12. [[Әбділхамит Шолпан]]

13. [[Тесік-Тас үңгірі]]
|
|
|-
|{{u|?}}
|{{ту|?}}  [[?]], 
|
|
|-
|{{u|?}}
|{{ту|?}}  [[?]], 
|
|
|-
|}
;Ұпайлар
#{{u|?}} 

* 
{{multicol-break}}
; Ережелер
# Сайыс барысында [[meta:Turkic Marathon 2022/Participants|осы жердегі]] тізімде көрсетілген '''Қазақстаннан басқа''' жарысқа қатысатын елдер (және де өзге түркі тілдес елдер) туралы бір тақырыпта жаңа мақала бастау керек.
# &lt;small&gt;'''2022 жылдың 1 шілдесі сағат 00.00 (UTC)''' мен '''2022 жылдың 31 шілдесі сағат 00.00 (UTC)'''&lt;/small&gt; арасында жаңадан жасалған мақалалар ғана сайысқа қатыса алады.
# Сайысқа ұйымдастырушылар мен әділқазылар алқасынан өзге барлық қатысушылар қатыса алады.
# Жарыс бойы кез келген уақытта қатысуға болады.
# Мақалалардағы ақпарат [[Уикипедия:Тексерілмелдігі|тексерілген]] болуы керек, [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|сенімді дереккөздер]]ге сүйеніп жазылып, [[Уикипедия:Мақаланы безендіру|мақаланы безендіру]] шарттарына сәйкес болу керек.
# Жоба барысында жасалған жаңа мақалалардың көлемі кем дегенде 2500 байт және 200 сөзден болуы керек.
# Ең кемі екі [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|сенімді дереккөз]] қосу, санат, интеруики, басқа бетке сілтемелер болуы керек.
# Тізім, кесте, үлгі не санаттар сайыс аясына кірмейді. Тізімдер мен кестелерде мәтін болса, олар есептеледі.
# 1-орын иелену үшін ең кемі 30 мақала, 2-орын үшін - 20 мақала, 3-орын үшін 10 мақала жазылуы керек.
{{multicol-end}}

[[Санат:Уикипедия:Жобалар]]</text>
      <sha1>ixyjehrpjxlqgmh8q0mjk6lsmrtkcxe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Корбут, Ольга Валентиновна</title>
    <ns>0</ns>
    <id>681851</id>
    <revision>
      <id>3054386</id>
      <parentid>3038907</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T00:32:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>165</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:File:Madame_Tussauds_London_00813_Nevit.jpg]]» деген «[[:File:Olga_Korbut_at_Madame_Tussauds_London.jpg]]» дегенмен алмастырылды.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19219" xml:space="preserve">{{Тексерілмеген мақала|date=мамыр 2022}}

{{Спортшы|есімі=Ольга Корбут|туған күні=16.05.1955 (66 жаста)|медальдары={{Медальдар
| ені = 309px
| суреті = 
| медальдар = 
{{медаль|Күміс|[[Варна 1974 ж]]|тепе-теңдік арқалығы}}
{{медаль|Алтын|[[Мюнхен 1972ж]]|команда}}
{{медаль|Алтын|[[Мюнхен 1972ж]]|еркін}}
{{медаль|Алтын|[[Мюнхен 1972ж]]|тепе-теңдік арқалығы}}
{{медаль|Күміс|[[Варна 1974 ж]]|теңгерім}}
{{медаль|Күміс|[[Варна 1974 ж]]|еркін}}
}}|атақтары=|салмағы=39 кг|бойы=152 см|бапкерлері=Ренальд Кныш|карьера жылдары=|қайтыс болған жері=|қайтыс болған күні=|туған жері=[[Гродно]], [[КСРО]]|клубы=|шынайы есімі=|мамандандыру=|азаматтығы={{Байрақ|Беларусь}}|лақап аты=Тhe Sparrow from Minsk|туған кездегі есімі=|толық есімі=Ольга Валентиновна Корбут|жынысы=Әйел|сурет тақырыбы=|сурет ені=200px|суреті=Olga Korbut c1972.jpg|ортаққор=}}

'''Ольга Валентиновна Корбут''' ( {{Lang-be|Вольга Валянцінаўна Корбут}}, б. [[16 мамыр]] [[1955 жыл|1955 ж]] ., Гродно қ., [[Белорус Кеңестік Социалистік Республикасы|Беларусь КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] ) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|кеңестік]] [[Спорттық гимнастика|гимнастшы]], төрт дүркін Олимпиада чемпионы, КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (1972). Қарулы Күштер қатарында ойнаған. Ренальд Кнышпен бірге жаттықты  . Гродно мемлекеттік педагогикалық институтын (1977) жаттықтырушы-оқытушы мамандығы бойынша бітірген &lt;ref name=&quot;guardian&quot;&gt;{{Cite web|last=Doyle|first=Paul|title=50 stunning Olympic moments No47: Olga Korbut redefines gymnastics|date=6 July 2012|publisher=[[The Guardian]]|url=http://www.guardian.co.uk/sport/blog/2012/jul/06/50-stunning-olympic-moments-olga-korbut}}&lt;/ref&gt;  .

== Өмірбаяны ==
[[Сурет:Olga Korbut at Madame Tussauds London.jpg|нобай| Лондондағы Мадам Тюссодағы Ольга Корбуттың балауыз фигурасы]]
Ольга Корбут гимнастикаға 1963 жылы мектепте екінші сыныпта Ярослав Иванович Королдың гимнастика үйірмесіне келді. 10 жасында, 1965 жылы ол Ренальд Кныш тобына қосылды. Алғашқы үлкен жетістік 1970 жылы келді - ол секіруден КСРО чемпионы болды және КСРО құрамасына кірді. Тарихта теңгерімде сальто жасаған алғашқы гимнаст.

Людмила Турищева мен Ольга Корбут арасындағы текетірес көркем гимнастика тарихына енді. 20-дағы Турищева ескі академиялық гимнастикалық мектепті бейнеледі, ал 17 жасар Ольга Корбут спорттағы жаңа тенденцияларды: тәуекелді элементтерді, атлетизмді және жастықты бейнеледі. Людмила Турищева өзінің алғашқы алтын Олимпиада жүлдесін 16 жасында жеңіп алды, бұл [[1968 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|1968 жылғы Мехико Олимпиадасында]] болды. 1972 жылғы [[1972 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Мюнхен Олимпиадасында]] Корбут инновациялық гимнастикалық элементтерді көрсетіп, көпшіліктің сүйіктісіне айналды. Алайда абсолютті басымдық үшін тартысты күресте ол Турищевадан жеңіліп қалды &lt;ref name=&quot;guardian&quot;&gt;{{Cite web|last=Doyle|first=Paul|title=50 stunning Olympic moments No47: Olga Korbut redefines gymnastics|date=6 July 2012|publisher=[[The Guardian]]|url=http://www.guardian.co.uk/sport/blog/2012/jul/06/50-stunning-olympic-moments-olga-korbut}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=353735 «Нашу гимнастику губит увлечение трюкачеством»]&lt;/ref&gt; . Абсолюттік чемпионат барысында өзінің біркелкі емес жолақтарында сөз сөйлей отырып, ол өрескел қателік жіберіп, соңында жүлдегерлерге де кіре алмады &lt;ref name=&quot;Ref1&quot;&gt;[https://books.google.kz/books?id=mYBtMajLAaAC&amp;pg=RA1-PA333 Sports around the World: History, Culture, and Practice] / Ed. by John Nauright, Charles Parrish. — [[Санта-Барбара (Калифорния)|Santa Barbara]]: [[ABC-CLIO]], 2012. — p. 333. — ISBN 978-1-59884-300-2 {{v|25|12|2015}}&lt;/ref&gt; .

1976 жылы Корбут Монреальда өткен ойындарда КСРО құрама командасына қосылып, команда құрамында алтын жеңіп алды және арқан бойынша күміс алды.

1991 жылдан бастап ол [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] -та тұрады , Америка азаматтығы бар &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://novosti24.by/sport/olga-korbut-hotya-ya-imeyu-amerikanskoe-grazhdanstvo-dusha-u-menya-vse-ravno-ostalas-belorusskoy.html|title=Ольга Корбут: «Хотя я имею американское гражданство, душа у меня всё равно осталась белорусской»|accessdate=2014-06-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131227192831/http://novosti24.by/sport/olga-korbut-hotya-ya-imeyu-amerikanskoe-grazhdanstvo-dusha-u-menya-vse-ravno-ostalas-belorusskoy.html|archivedate=2013-12-27|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.sport-express.ru/newspaper/2017-03-06/15_1/ Работать Ольгой КОРБУТ]&lt;/ref&gt; .

1999 жылы ол өзінің жаттықтырушысы Ренальд Кныштың қолынан зардап шекті деген болжамды жыныстық зорлық-зомбылық және зорлау туралы айтты, бірақ ол оны жоққа шығарды. Кейінірек 2018 жылы Корбут телешоуда пайда болды, онда ол жаттықтырушы оны жыныстық зорлықпен зорлады деп мәлімдеген бірнеше оқиға туралы тағы да айтты &lt;ref&gt;[https://sputnik.by/20180406/trener-rasskazal-pravdu-o-korbut-pridumala-iznasilovanie-iz-mesti-1034676385.html Тренер рассказал правду о Корбут: придумала изнасилование из мести]&lt;/ref&gt; . Корбуттың көпшілік алдында шығуының нәтижесінде Кныштың қол астында жаттыққан бірнеше басқа гимнастшылар Корбуттың айыптауларын растайтын ұқсас оқиғалар туралы айтты &lt;ref&gt;{{Cite web|author=Alyaksandra Dynko, Pete Baumgartner|url=https://www.rferl.org/a/metoo-in-belarus-ex-teammates-bolster-korbut-s-sexual-assault-charges-against-coach/29230312.html|title=#MeToo In Belarus: Ex-Teammates Bolster Korbut's Sexual-Assault Charges Against Coach|publisher=// [[Радио «Свобода»]], 16.05.2018.|accessdate=2021-03-03}}&lt;/ref&gt; .

В 2017 году выставила на аукцион свои пять Олимпийских медалей и некоторые другие предметы, связанные со спортивными победами, выручив за них {{Nowrap|183 тысячи}} долларов&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sport.mail.ru/news/gymnastics/28900918/|title=Гимнастка Корбут выручила 180 тысяч долларов за проданные Олимпийские медали|accessdate=2017-02-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170228075319/https://sport.mail.ru/news/gymnastics/28900918/|archivedate=2017-02-28|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;. По данным The Daily Telegraph, продажа Корбут медалей и личных вещей была вызвана финансовыми трудностями и проблемами в личной жизни, хотя Корбут опровергала сам факт продажи медалей&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sport.tut.by/news/gymnastics/533523.html|title=Легендарная белорусская гимнастка возмутилась публикациями о продаже её Олимпийских медалей|accessdate=2017-03-01|archivedate=2017-03-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170315204946/https://sport.tut.by/news/gymnastics/533523.html|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;.

=== Жеке өмірі ===
1972 жылғы Олимпиададан кейін Ольга Корбут эфирде жұлдызға айналды және келесіде 1973 жылы [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] -қа гастрольге шақырылды. Ақ үйдегі қабылдауда АҚШ президенті [[Ричард Никсон|Р.]] [[Ричард Никсон|Никсон]] Корбутқа: ''Сен өте кішкентайсың!'' &lt;ref&gt;[https://rsport.ria.ru/20131203/705368617.html Ольга Корбут — чудо с косичками] // [[РИА Новости]], 29.02.2016.&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;автоссылка370&quot;&gt;https://www.kp.by/daily/26813/3849849/{{Deadlink|date=June 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

1974 жылы оның өмірбаянына сүйене отырып, ол өзі спорттық жаттығуларды орындаған ( Ирина Мазуркевичтің рөлін сомдаған) «Шошқалармен керемет » көркем фильмі түсірілді. Ол спорттық мансабын [[1976 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Монреальдағы Олимпиададан]] кейін аяқтады. 1977 жылы Гродно университетінің тарих факультетінің дипломын алды.

1978 жылы ол әнші, « [[Песняры]] » тобының солисі Леонид Борткевичке үйленіп, онымен 22 жыл бірге тұрды, Ричард есімді ұлы бар. Олар 2000 жылы тарады &lt;ref name=&quot;CNN&quot;&gt;{{Cite web|author=Callum Tennent|title=Olga Korbut: 'The Sparrow from Minsk' who changed gymnastics|url=http://edition.cnn.com/2012/08/06/sport/olympics-olga-korbut-gymnastics-munich-anniversary|publisher=// [[CNN]]|date=6 August 2012|accessdate=22 July 2013}}&lt;/ref&gt; . Корбут Алексей Войничке үйленді. Американдық Джей Шенфилтпен бірге тұрады &lt;ref name=&quot;автоссылка370&quot;&gt;https://www.kp.by/daily/26813/3849849/&lt;/ref&gt; .

Скотсдейлде (Аризона, АҚШ) тұрады &lt;ref&gt;[https://www.nbcnews.com/news/us-news/former-soviet-gymnast-olga-korbut-says-goodbye-her-medals-n726726 Former Soviet Gymnast Olga Korbut Says Goodbye to Her Medals]&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;автоссылка370&quot;&gt;https://www.kp.by/daily/26813/3849849/&lt;/ref&gt; .

== «Корбут циклі» ==
Ол Ольга Корбут бірегей элементі « Корбуттың ілмегі » бірінші орындаған деп саналады &lt;ref&gt;[http://www.olympic.org/Assets/MediaPlayer/Photos/1972/09/02/3301271%2010/3301271_10_HD.jpg «Петля Корбут» — фото на официальном сайте olimpic.org]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://sputnik.by/20180613/pirogova-korbut-knysh-obvineniya-1035971111.html Первая исполнительница &quot;сальто Корбут&quot; на бревне доктор медицинских наук, профессор, мастер спорта СССР Лариса Пирогова рассказала в интервью о гимнастике и околоспортивных страстях]&lt;/ref&gt; . Гимнаст біркелкі емес сырықтардың биік бөлігінде тұрып, өз қолдарымен сырықтардың үстіңгі арқауына жабысып , колба жасайды. Элемент Мюнхен Олимпиадасында біркелкі емес барларда оның жаттығулары кезінде орындалды.

Кейіннен элементті Елена Мухина жетілдірді - ол оған бұранданы қосты. Қазіргі уақытта «Корбут ілмегі» ресми жарыстарда орындалмайды, өйткені оған ереже бойынша тыйым салынған (гимнасттарға аяқтарын штанганың басына қоюға болмайды) &lt;ref&gt;[http://www.olympic.ru/news/news-russia/main/16-maia-v-istorii-sporta/ 16 мая в истории спорта — НОК РФ]&lt;/ref&gt; .

== Жетістіктер ==
[[Сурет:Olga_Korbut_on_a_Stamp_of_Azerbaijan_386.jpg|нобай| Ольга Корбуттың фотосуреті бар Әзірбайжанның пошта маркасы - 1996 ж]]

* 4 дүркін Олимпиада чемпионы:
** 1972 ж. - командалық біріншілік, тепе-теңдік арқалығы мен еден жаттығулары,
** 1976 ж. – командалық біріншілік
* Олимпиада ойындарының екі дүркін вице-чемпионы (1972 - біркелкі емес барлар, 1976 ж.) - журнал)
* 1974 жылы екі дүркін Әлем чемпионы (командалық біріншілік және секіру),
* КСРО халықтары Спартакиадасының жеңімпазы және 1975 жылғы КСРО-ның абсолютті чемпионы, КСРО-ның бірнеше дүркін чемпионы,
* 1973 жылғы Еуропа чемпионатының абсолюттік біріншілікте күміс жүлдегері.

== Медаль ==
Корбут 46 жыл бұрын спортшыдан ұрланған 1972 жылғы Олимпиаданың алтын медалін Мәскеудегі спорт мұражайынан тауып алғанын, бірақ ол жүлдені қайтарудан бас тартқанын айтты &lt;ref&gt;[https://rsport.ria.ru/20180331/1134825780.html Музей отказался вернуть гимнастке Корбут медаль ОИ, украденную 46 лет назад - Спорт РИА Новости, 31.03.2018]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://russian.rt.com/sport/news/498526-muzei-gimnastka-korbut Музей отказался вернуть гимнастке Корбут медаль Олимпиады, украденную 46 лет назад — РТ на русском]&lt;/ref&gt; .

== Жүзу киімі ==


Аукционда Корбут 1973 жылы Лондонда өнер көрсеткен гимнастикалық леотард және оның Sports Illustrated мұқабасындағы қолтаңбасы сатылды. Бірінші лоттың бағасы 3 мың доллар, екіншісі 49 доллар болды &lt;ref&gt;[https://russian.rt.com/sport/news/362892-korbut-medali-aukcion Советская гимнастка Корбут продала пять олимпийских медалей с аукциона — РТ на русском]&lt;/ref&gt; .

== Ескертпелер ==
&lt;references group=&quot;&quot; responsive=&quot;1&quot;&gt;&lt;/references&gt;

== Сілтемелер ==
{{External media}}

* [https://web.archive.org/web/20070929190916/http://slovari.incd.info/content-id-29506.html энциклопедиялық сөздік]
* [http://www.olgakorbut.com/ Ресми сайт]
* [https://www.youtube.com/watch?v=NZYPcdj_wn4 Корбут циклі 1972 жылы Мюнхенде өткен Олимпиадада Корбуттың өзі орындаған]
* {{Cite news|author=Змитер Панковец|title=Ольга Корбут: Меня изнасиловал тренер перед Олимпиадой, когда мне было 17 лет. Кныш: Дура дурой|url=https://ex-press.by/rubrics/sport/2018/04/03/olga-korbut-menya-iznasiloval-trener-pered-olimpiadoj-kogda-mne-bylo-17-let-knysh-dura-duroj|publisher=// EX-PRESS.BY|date=2018-04-03|accessdate=2018-04-24|language=}}
* {{Cite news|author=Ирина Чернявка|title=Клевета разрушает жизнь так же, как её разрушает насилие|url=https://ex-press.by/rubrics/obshhestvo/2018/04/09/irina-chernyavka-pro-knysha-i-korbut-kleveta-razrushaet-zhizn-tak-zhe-kak-ee-razrushaet-nasilie|publisher=// EX-PRESS.BY|date=2018-04-09|accessdate=2018-04-24|language=}}
[[Санат:Гимнастикадан Еуропа чемпиондары]]
[[Санат:Гимнастикадан әлем чемпиондары]]
[[Санат:1976 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының күміс жүлдегерлері]]
[[Санат:1972 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының күміс жүлдегерлері]]
[[Санат:1976 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының чемпиондары]]
[[Санат:1972 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының чемпиондары]]
[[Санат:КСРО-ның Олимпиада чемпиондары]]
[[Санат:Гимнастикадан Олимпиада чемпиондары]]
[[Санат:КСРО-ның еңбек сіңірген спорт шеберлері]]
[[Санат:Құрмет Белгісі орденінің иегерлері]]
[[Санат:Халықтар Достығы орденінің иегерлері]]
[[Санат:Уикипедия:Ортаққорға сілтенген мақалалар]]
[[Санат:Тірі тұлғалар]]
[[Санат:1955 жылы туғандар]]
[[Санат:16 мамырда туғандар]]
[[Санат:Pages with unreviewed translations]]</text>
      <sha1>4fefwhpguuwbm1b1iwnswhe59usiyrs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Afshar-beg</title>
    <ns>3</ns>
    <id>683945</id>
    <revision>
      <id>3054327</id>
      <parentid>3044427</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T15:07:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Deepfriedokra</username>
        <id>74131</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Deepfriedokra [[Қатысушы талқылауы:Ultimete]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Afshar-beg]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/Ultimete|Ultimete]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/Afshar-beg|Afshar-beg]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="304" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Ultimete}}

-- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 13:24, 2022 ж. маусымның 18 (+06)</text>
      <sha1>gfp4agnxk1lnywq0gwo0hl268atatym</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Авдарма</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685412</id>
    <revision>
      <id>3054351</id>
      <parentid>3054292</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:51:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12897" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = 
 |қазақша атауы           = Авдарма
 |шынайы атауы            = {{lang-gag|Avdarma}}
 |сурет                   = Stefanita Ion - Avdarma, downtown - may 2016 - 02.jpg
 |сурет атауы             = 
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Молдова
 |елтаңба                 = 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir =N |lat_deg =46 |lat_min =15 |lat_sec =15     
  |lon_dir =E |lon_deg =28 |lon_min =50 |lon_sec =22
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |аймақ түрі              = 
 |аймағы                  = Ғағауызстан
 |кестедегі аймақ         = 
 |аудан түрі              = 
 |ауданы                  = 
 |кестедегі аудан         = Комрат
 |қауым округі түрі       = 
 |қауым округі            = 
 |кестедегі қауым округі  =  
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = коммуна
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 1811
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 23,5
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 3 564
  |санақ жылы             = 2004
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 94,16% - [[ғағауыздар]], 1,32% - [[орыстар]], 1,21% - [[украиндар]],
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +2:00
 |DST                     = 
 |телефон коды            = +373 298 -----
 |пошта индексі           = MD-3817
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = GE XX yyy
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     = 
 |сайты                   = 
 |сайт тілі               = 
}}
'''Авдарма''' ({{lang-gag|Avdarma}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігі]]нің құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Avdarma https://www.keeptravel.com/ru/moldova/avdarma&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;село Авдарма (Комратский район, Автономное территориальное образование Гагаузия, Молдова) https://xn----8sbqinjjbgkiavfo2f1c.xn--p1ai/locality/233152-selo-avdarma/&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Авдарма https://www.citipedia.info/city/general/Moldova__G%C4%83g%C4%83uzia_Avdarma_id_618629_lang_ru&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Авдарма на карте Молдовы, https://tm.maptons.com/3383368&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Жақын жерде ұзындығы 20 км-дей Лунга өзенінің оң саласы, Ялпуг өзенінің сол саласы Авдарма өзен ағып жатыр. [[Комрат]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 18 км және Кишиневтен оңтүстікке қарай 123 км қашықтықта орналасқан.&lt;ref&gt;с. Авдарма https://www.gagauzia.md/ru/ato-gagauziya/naselennyie-punktyi/komratskij-rajon/avdarma.html&lt;/ref&gt; Аймақтың жалпы ауданы 23,5 шаршы метрді құрайды, бұл ауданның 7,5% пайызы.
Ауылда 23 шаруашылық субъектілері тіркелген, оның ішінде:
*10 сауда кәсіпорны, 
*1 диірмен,&lt;ref&gt;Авдарминская мельница возобновила свою деятельность http://old.avdarma.md/ru/index.php?newsid=3940&lt;/ref&gt; 
*1 шағын наубайхана,&lt;ref&gt;Торты на заказ от пекарни &quot;Bereket&quot; !!! http://www.bereket.md/&lt;/ref&gt; 
*1 май цехы, 
*1 азық-түлік дүкені, 
*8 аралас дүкен, 
*1 жанармай құю бекеті, т.б.&lt;ref name=&quot;Reference1&quot;&gt;Примария с. Авдарма https://www.gagauzia.md/ru/administracziya-regiona/primarii/primariya-s.-avdarma.html&lt;/ref&gt;

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 3564 адам тұрса, оның 50,08%-ы ерлер, 49,92%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*94,16% - [[ғағауыздар]],
*1,32% - [[орыстар]],
*1,21% - [[украиндар]],
*1,18% - [[молдовандар]],    
*0,90% - [[бұлғарлар]], 
*0,70% - [[сығандар]], 
*0,53% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Авдарма, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1650&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Авдарма ауылы 1811 жылы құрылған. «Авдарма» татар сөзінен шыққан, аң аулайтын жер, аңшылардың тоқтайтын жері дегенді білдіреді. Басқа деректерде бұл термин «алдырма» сөзінен шыққан, ол да татар тілінен шыққан сөз. «Аударм» антропонимі (түбірі «аударм», «авдар» - балық, аң аулау) немесе «аудерма» – кез келген аумақтың бір бөлігіне қатысты термин. Бұл ауыл 1563 жылдан бері бар деген аңызды ауылдың аға буын ата-бабасынан мұра етіп қалдырған. Сондай-ақ, ескілердің айтуы бойынша, осы аңыз бойынша ауылдағы тас көпір орыс-түрік соғысы кезінде салынған және одан Суворов әскері өткен. Болгар деп есептелген ғағауыздар да осында өмір сүрген.

[[Кишинев]] ұлттық мұрағатының қорларында 1841 жылы Авдарма ауылында орыс тілінде оқытатын алғашқы мектеп ашылған құжаттар бар. 1864 жылы бұл мектепте 38 бала оқыды. 1897 жылы мектепте 14 жасқа толмаған 179 бала оқуға ниет білдіргенімен 68 бала ғана оқыды. 1852 жылы ауылда 603 адам (304 еркек пен 289 әйел) тұрған, олардың 5700 десятина жері, 200 [[жылқы]], 300 [[өгіз]], 260 [[сиыр]], 6000 [[қой]]ы болған. Авдарма ауылының тұрғындары 1853-1856 жылдардағы [[Қырым соғысы]]на қатысқан.

1877 жылы орыс әскері Авдарма арқылы Балқанға қарай өтіп, осында әскери бөлім құрады. 1877 жылы [[оба індеті]] 21 маусымнан 1 шілдеге дейін 44 адамның өмірін қиды, 1 шілдеден 15 шілдеге дейін тағы 200 адам, 15 шілдеден 21 шілдеге дейін - 136 адам, 21 шілдеден 1 тамызға дейін - 39 адам қайтыс болды. Осылайша, 1877 жылдың 21 маусымы мен 1 тамызы аралығында 419 адам қайтыс болды, бұл ауыл халқының 40% -ын құрады! 1892 жылы жазда [[дифтерия]]ның жаңа [[эпидемия]]сы пайда болып, 2,5 айда тағы 60 адамның өмірін қиды.
[[Сурет:Stefanita Ion - Avdarma, fountain - may 2016.jpg |нобай|солға|200px|Авдарма, субұрқақ ]] [[Сурет: Stefanita Ion - Museum of Avdarma - may 2016 - 04.jpg|нобай|оңға|200px|Авдарма мұражайы]]
1923 жылы ауылда 462 шаруашылық (1165 ер адам, 1101 әйел) болған. Азырақ жері бар отбасылар тағы 874 гектар жері бар «Наш дом» земствосына біріктірілді. 1940 жылы ауылда 3500 адам тұрса, оның 3492-сі ғағауыздар еді. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін әртүрлі депортациялар мен аштықтардың салдарынан ауылда 2060 тұрғын қалды, оның ішінде 2015 ғағауыз. 1969 жылдың басына қарай ауылда 3967 адам болған.

Ауылдағы алғашқы [[колхоз]] 1948 жылы 3 наурызда ұйымдастырылды. Содан кейін екі колхоз ұйымдастырылып, олар 1956 жылы [[мал шаруашылығы]]на маманданған «КПСС ХХ съезі» колхозына біріктірілді.

1991 жылы ауылда 3924 адам болды. 80-90-жылдары Авдарма ауылының тұрғындары алдымен 1989 жылы 12 қарашада МССР құрамындағы Ғағауыз АССР-ін, содан кейін 1990 жылы 19 тамызда тәуелсіз [[Ғағауызстан Республикасы]]н құруды белсенді түрде қолдады. 1995 жылы 5 наурызда ауыл тұрғындары абсолютті көпшілікпен АТУ [[Ғағауызстан]]ға (Ғағауыз жері) қосылу үшін дауыс берді. 1995 жылдың желтоқсан айынан бастап ауыл Бессарабия облысынан Ғағауызстан АТУ Комрат аймағына (Ғағауыз жері) ауыстырылды. 1995 жылы бұрынғы «Авдарма» колхозы АҚ болып өзгертілді. 1998 жылы «Агро-Алиман-Прим» АҚ болып қайта құрылды.&lt;ref&gt;Авдарма – древнее село https://lookmaps.3dn.ru/forum/5-16-1&lt;/ref&gt;

== Инфрақұрылымы ==
Ауыл аумағында әлеуметтік нысандар:&lt;ref&gt;Примар гагаузского села-сказки Авдарма, которому может позавидовать Кишинев https://www.kp.md/daily/27039/4103785/&lt;/ref&gt; 
*1 балалар мектепке дейінгі мекеме,&lt;ref&gt;Детский сад «Ивушка» https://old.avdarma.md/ru/index.php?do=static&amp;page=catdsi&lt;/ref&gt; 
*1 лицей,&lt;ref&gt;Теоретический лицей им. Д. Челенгир с. Авдарма https://guogagauzii.md/teoreticheskij-litsej-im-d-chelengir-s-avdarma&lt;/ref&gt; [[Сурет:Stefanita Ion - Avdarma, tennis court - may 2016 - 02.jpg |нобай|оңға|200px| Авдарма, теннис корты - 02.05.2016 ж.]]
*мәдениет үйі,&lt;ref&gt;Дом культуры https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD-biz/%D0%B4%D0%BE%D0%BC-%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B_19i&lt;/ref&gt; 
*3 кітапхана,&lt;ref&gt;Сельская библиотека Авдармы – место встречи книголюбов https://avdarma1563.md/?p=10815&lt;/ref&gt; 
*1 этнографиялық мұражай,&lt;ref&gt;ИСТОРИКО-КРАЕВЕДЧЕСКИЙ МУЗЕЙ АВДАРМА https://discovergagauzia.md/ru/%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-ru/avdarma-museum/&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Исторический музей села Авдарма Гагаузия (Молдавия, Авдарма) https://otzovik.com/review_6647877.html&lt;/ref&gt; 
*сауықтыру пункті мен фельдшерлік пункт, 
*күрес залы, 
*теннис корты,&lt;ref&gt;В селе Авдарма открылся теннисный корт (Фото) https://moldovenii.md/ru/news/view/taxon/1650/id/20910&lt;/ref&gt; 
*шағын футбол алаңы,
*Православие шіркеуі бар.&lt;ref&gt;Свято - Михайловская церковь https://old.avdarma.md/ru/index.php?do=static&amp;page=catcer&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Reference1&quot;/&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>jth1cr68ilzlbhsuesyod0xld72ocsj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Атешгях</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685448</id>
    <revision>
      <id>3054431</id>
      <parentid>3054022</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:46:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Баку мұражайлары|Баку мұражайлары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34066" xml:space="preserve">{{Ғимарат|ғимараттың аты=Атешгях|шынайы аты={{Lang-az|Atəşgah}}|суреті=Ateshgah Fire Temple.jpg|ені=300px|сурет атауы=Орталық өрт ғибадатханасы|Статусы=Мемлекеттік-тарихи сәулет ескерткіші;&lt;br/&gt;
Ашық аспан астындағы мұражай|ғимарат түрі=Зороастрлық ғибадатхана|сәулет стилі=[[Ширван-Абшерон сәулет мектебі]]|орналасуы=Сураханы ауылы|мемлекет={{Байрақ|Әзірбайжан}}|қала=[[Баку]]|позициялық карта=Әзірбайжан|region=Caucas|құрылысы басталды=I немесе XVII ғасыр|ашылған уақыты=1975.ж|бұзылған уақыты=1925.ж|жөнделген уақыты=2007.ж|құрылыс материалы=тас}}

'''Атешгях''' ({{Lang-az|Atəşgah}}) — Әзірбайжанда, Бакуден 30 шақырым жерде орналасқан от ғибадатханасы. Түрлі уақытта зороастрийлер, индустар және сикхтер киелі орын ретінде пайдаланған.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;Әзірбайжанның құрылыс өнері (көне дәуірден 19 ғасырға дейін), Баку, 1983 ж. К.М.Мамедзаде.&lt;/ref&gt;

{{ЮНЕСКО әлемдік мұрасы|KazName=Атешгях|Name=The Ateshgah at Surakhany, Baku|State Party={{AZE}}|Type=тарихи-мәдени|Criteria=i, iii|Link=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/1172/|ID=1172|Region=Кавказ|Coordinates={{coord|40|24|56|N|50|0|31|E|region:AZ_type:landmark_source:kolossus-ruwiki|display=inline,title}}|Year=1998|Session=22}}

17-18 ғасырларда табиғи газ бөлінетін сөнбейтін жалынның орнына салынған ғибадатхананың атауы «''жалын үйі''» немесе «''жалын орны''» дегенді білдіреді.

Архитектуралық кешен бес қырлы кертпелі қорғаныс қабырғалары мен жоспардағы үлкен кіреберіс пен аумақтың ортасында орналасқан төртбұрышты құрбандық үстелі - жалын ғибадатханасынан тұрады. 

Кіреберістің үстінде Ширван-Абшерон сәулет мектебіне тән тұрғын үй-жайлар салынды – Балахандар.&lt;!-- Балахана - бірқатар шығыс елдеріндегі тұрғын үйлердің үстінде орналасқан бөлме. Балахана жазғы маусымда қонақтарға және демалуға арналған бөлме болды, сондықтан мұндай бөлменің іші де, сырты да безендірілген.

Әзірбайжан аумағында балахана Нахичеванда, Ордубадта, Апшеронда (Баку) және Лэнкарандағы үйлерге таратылды, сонымен қатар керуен сарайлар қақпаларының үстіне салынды. --&gt;

Кешеннің құрылысы 1713 жылдан басталады. Ғибадатхананың өзі ежелгі дәуірден бері өмір сүрген және өзінің бастапқы құрылымын сақтай отырып, біздің уақытқа дейін сақталған. Жалынның құрбандық ошағы Мидия заманынан бері Әзірбайжан аумағында таралған құрбандық үстелінің ежелгі дәстүрлерін бейнелейді. Сонымен қатар күмбезбен көмкерілген және төрт жағынан ашық төрт бұрыштық бағандармен бекітілген жалынның құрбандық үстелінің дәстүрлі формасы.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Әзірбайжан Президентінің бұйрығына сәйкес, кешеннің айналасында ашық аспан астындағы мұражай құрылды, кешен мемлекеттік тарихи-сәулет қорығы деп жарияланды.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Әзірбайжан Республикасы Президентінің «Әзербайжан Республикасы Баку қаласының Сурахани ауданындағы Атешгах ғибадатханың аумағын «Атешгах ғибадатханасы» мемлекеттік тарихи-сәулет қорығы деп жариялау туралы» Жарлығы|url=http://www.anl.az/down/medeniyyet2007/dekabr/medeniyyet2007_dekabr_367.htm|lang=ru|date=19.12.2007|location=Баку}}&lt;/ref&gt; Жыл сайын мұражайға орташа есеппен 145 000 адам келеді.

1998 жылы Атешгях [[ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандарының тізімдері|ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мұра]] тізіміне қосылуға үміткерлер тізіміне енгізілді.

== Тарихы ==

=== Ерте орта ғасыр кезеңі ===
Баку төңірегі дереккөздерде ерте орта ғасырлардан бастап Өшпейтін оттың орны ретінде аталған. Сара Ашурбейли бұл құбылыс туралы ең алғашқы ақпаратты Византия тарихшысы [[Приск Паний]] бергенін айтады.&lt;ref&gt;Ашурбейлі, С.А. Баку қаласының тарихы (408). Баку: Әзірнешр. 1992. 327.

Атешгхты жергілікті шеберлер салған болса керек, бұл ескерткішке тапсырыс берген үндістердің жоспары бойынша. Баку аймағы ерте орта ғасырларда сөнбейтін өрттер жанған аймақ ретінде дереккөздерде атап өтілгені белгілі. Бұл туралы ең алғашқы ескерту біздің эрамызға дейінгі 5 ғасырдағы византиялық авторда кездеседі. 

Паниискийдің Прискасы. Жанғыш газдың жарылыстарын 7-10 ғасырлардағы ортағасырлық армян және араб авторлары атап өтті. әл-Истахри, Масуди, т.б. және одан кейінгі шығыс және батыс еуропалық дереккөздер 

Абшерон түбегінде – Пир-Аллахи аралында, ауылда. Сураханы, Баку шығанағында, Шубаны тауында. Дегенмен, газдың ең күшті ағыны Сураханы ауылдарда болды.&lt;/ref&gt;

Приск Паний кейіннен Скифиядан Мидияға дейінгі жолды &quot;''Римге одақ құру үшін келген''&quot; ғұн басшыларының сөзімен сипаттаған, парсылар қудалаған ғұн әскерлері елді Мидиядан Скифияға басқа жолмен тонады дейді &quot;...''су астындағы жартастардан жалын''... ''(ex Petra maritim tlamma ardet)''&quot;. олар қайтып келді. Н. Ханиковтың айтуынша, бұл ақпарат сөзсіз &quot;''Бакудегі мәңгілік алауға қатысты''&quot;.&lt;ref&gt;Х.О.Ханыков, Каспий теңізі деңгейінің мезгіл-мезгіл өзгеруі туралы. Тбилиси: Батыс Кавказ. т.б. Имп. орыс. геоф. туралы. 1853. 86–89.&lt;/ref&gt;

Бұл аумақтарда жанған газдың шығуы туралы ақпарат VII–X ғасырларда жұмыс істеген армян және араб тарихшыларының еңбектерінде де кездеседі. Оңтүстік Кавказда зороастризмге табыну дәстүрлері осында от ғибадатханаларын салған сасанидтердің кезінде тарала бастады.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Заратуштра: миф-хабарлама-тарих. FriesenPress.|url=https://books.google.az/books?redir_esc=y&amp;hl=ru&amp;id=UkEVCwAAQBAJ&amp;q=baku#v=onepage&amp;q=baku&amp;f=false|author=Аболхассем Хамнейпур|year=2015|pages=504}}&lt;/ref&gt;

Кабея зороастриялық Картирдің (III ғасыр) кітабынан ол Оңтүстік Кавказдағы қасиетті от үшін ғибадатхана салуды тапсырып, осы ғибадатханаларда ғибадат ету үшін діни қызметкерлерді тағайындағаны белгілі: &lt;ref&gt;{{Cite web|title=Картирдің Накши-Рустамдағы «Зәрдушт Қағбасындағы» жазуы (3-7 ғасырлардағы Әзірбайжан. Этно-мәдени және әлеуметтік-экономикалық тарих).|url=https://www.ebooks.az/view/nrMj0LOq.pdf|lang=ru|year=1993|format=PDF|author=Касумова, С. Ю.}}&lt;/ref&gt;
{{Дәйексөз|&quot;бүкіл елден....Албания мен Баласаканда мен сиқыршылар мен шамдарды ретке келтірдім...Албания қақпасы ретінде мен олардың ренжуіне және тоналуына жол бермедім, мен оларға алған барлық нәрселерін қайтардым; мен олардың кейбірін біздің елге алып келдім және жақсы магтарды керемет және құрметті магтарға айналдырып, Маздакқа деген сенімімді осында әкелдім.&quot;}}{{Фотоқатар|Ateshgah by Moynet.jpg|Guebre ceremony in Ateshgah.jpg|align=left|мәтін=Суретшінің ұсынысында Атешгяхты қайта құру}}
Армян тарихшы, Мовсес Каганкатваци өзінің &quot;''Албан елінің тарихы''&quot;&lt;!-- Қазіргі Әзірбайжанның аумағы мен аймағы «Албания» және «Кавказ Албаниясы» деп аталды. --&gt; атты еңбегінде &quot;''Атли Багаван''&quot; топонимін қолданады&lt;ref&gt;Пepeв. Дayceттa, кн.З,гл.I9, c.214 Мовсес Каганкатваци.&lt;/ref&gt;, Патканов&lt;ref&gt;Армян географиясы, 50–51 б&lt;/ref&gt; және Сара Ашурбейли&lt;ref&gt;С.Ашурбейли – Ширваншаһтар мемлекеті, Баку, 2007, 38-бет.&lt;/ref&gt; бұл топоним Аташи-Багаван атауының бұрмалануы нәтижесінде пайда болды деп санайды.

Мовсес Каганкатваци Багаван провинциясын сипаттаған кезде, ол оны &quot;''Атли багаван''&quot; деп атады және шахиншаһ I Ардаширдің (227-241) нұсқауымен багаванда өрт ғибадатханасы салынды дейді.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Армения тарихы. Аударма. ежелгі армян|url=http://www.vehi.net/istoriya/armenia/khorenaci/02.html#_ftnref330|year=1990 ж|lang=ru|location=Ереван|author=Хоренский.М, Г. Саркисян}}&lt;/ref&gt;

624 жылы Бакуге басып кірген Византия императоры Ираклий &quot;''парсылар жанып жатқан отқа табынатын көптеген ғибадатханаларды қиратты''&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=&quot;Г.Харт. Венециандық Марко Поло. М., 1956, 114-бет&quot;|url=https://web.archive.org/web/20170907122747/http://www.litmir.info/br/?b=232463&amp;p=24|lang=ru}}&lt;/ref&gt;

Ашурбейлидің айтуынша, бұл отқа табынушылар ғибадатханасына байланысты.&lt;ref&gt;С.Ашурбейлі – Баку қаласының тарихы, Баку, 2007, 32 б.&lt;/ref&gt;

VIII ғасырдағы армян тарихшысы Гевонд өз еңбегінде өшпес алау жағылатын &quot;Атши-Багуан&quot; қаласын атап өтеді.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Халифтардың тарихы|url=https://www.vostlit.info/Texts/rus11/Gewond/frametext2.htm|lang=ru|author=Армян тарихшы - Гевонд}}&lt;/ref&gt;

Кейбір зерттеушілердің пікірінше, &quot;''атши''&quot; – &quot;''от''&quot; сөзінің өзгертілген түрі және &quot;''Атши-Багуан''&quot; — &quot;''қасиетті шамдардың орны''&quot; дегенді білдіреді,&lt;ref&gt;С.Б.Ашурбейли. Ортағасырлық Баку тарихының очеркі (VIII – XIX ғ. басы), Әзірбайжан Ғылым академиясының баспасы. ССР, Баку 1964. 336 бет (21 парақ)&lt;/ref&gt; және бұл атау Баку қаласын білдірді.&lt;ref&gt;Ахмад Касрави Табризи. Намха-йе шахрха ва дейеха-йе Иран, I, Тегеран, 1929 ж. (نام شهرها و ديه‌هاي ايران)&lt;/ref&gt;

930 жылы [[Әл-Истахри]] &quot;''Жолдар мен жерлер кітаб''&quot;-ында Бакудің жанында зороастрлықтар тұратын ауылдар бар деп жазды.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=«Масалик әл-Мамалик» кітабы. BGA, 1, ред. M. J. De Goeje.|url=https://archive.org/download/BibliothecaGeographorumArabicorum1927Vol1ViaeRegnorumDescriptio/Istakhri-Leiden1927Ed.pdf|year=1927|authorlink=Әл-Истахри|author=Әл-Истахри|format=PDF}}&lt;/ref&gt; Кейінірек дәл осындай ақпаратты араб географы Әбілфада қайталайды.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Geographie d’Aboulfeda traduite de Parabe en francais et accompagnee de notes et d’eclaircissements par M. Reinaud, t. I–II, Paris, 1848–1883|url=https://archive.org/download/gographiedabou00abal/gographiedabou00abal.pdf|format=PDF}}&lt;/ref&gt; &quot;''Картлис Цховреба''&quot; атты грузин шежіресінде Баку қаласы XIII ғасырға дейін Багаван деген атпен аталған.&lt;ref&gt;Картлис Цховреба, I том, Тбилиси, 1955, б. 371 (француз тілінде); II том, Тбилиси, 1959 ж., б. 166 (грузин тілінде)&lt;/ref&gt;

=== XVII-XVIII ғасырларда ===
XV – XVI ғасырлар шамасында Ширван мен Үндістан арасындағы дипломатиялық және сауда қатынастары кеңейе бастады. Сол уақытта Солтүстік Үндістаннан келген мата және дәмдеуіштер саудагерлері, сондай-ақ шиваизм сектасының мүшелері мен сикх монахтары&lt;ref&gt;Сара Ашурбейли. Сураханның отқа табынушылар ғибадатханасының тарихы туралы&lt;/ref&gt; Сурахани ғибадатхананың қайта салып, оны индуизм мен сикх ғибадатхана ретінде пайдаланды.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=&quot;Ежелгі бақылаулар&quot;, Azerbaijan International 11 (2): &quot;тарихи деректерге сүйенсек, 17 ғасырдың аяғында Сураханда Үнді от ғибадатханасы (Аташгах) салынғанға дейін жергілікті тұрғындар да осы жерде ғибадат еткен, өйткені &quot;жанып тұрған жеті тесіктен&quot;.&quot;|url=http://azeri.org/Azeri/az_latin/manuscripts/land_of_fire/english/112_observations_farid.html|author=Фарид Алакбаров|lang=en|year=2003}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Орта Азиядағы Үнді диаспорасы және оның саудасы, 1550-1900|url=https://books.google.kz/books?id=9qVkNBge8mIC&amp;redir_esc=y|lang=en|author=Джордж Фостер}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Менің Бомбей сыртындағы саяхаттарым: Иран, Әзірбайжан, Баку|url=http://www.avesta.org/modi/baku.htm|lang=en|author=доктор Эрвад Шамс-Ул-Улама. Аударған Соли Дастур (1926)}}&lt;/ref&gt; 

XVII ғасырдағы дереккөздерде Бакудегі отқа табынуға келген индус қажылары туралы мәліметтер бар. Ғибадатхана аймағындағы ең көне ғимарат 1713 жылдан басталады, ал ең жаңа ғимарат жазуға сәйкес 1810 жылы көпес Канчанагараның қаражатына салынған орталық құрбандық үстелі болып табылады.
[[Сурет:MEK-Schaudepot Kiesewetter-32.tif|нобай|283x283 нүкте|&quot;''Атешгях''&quot;, суретші Виллем Кизеветтер. Еуропалық мәдениеттер мұражайы, Берлин]]
18 ғасырда капелланың айналасында көршілес намазханалар, камералар мен керуен сарай салынды. Ұяшықтарда давангари және гумруки үнді әліпбиінде жасалған әртүрлі мазмұндағы жазулар біздің заманымызға дейін жеткен. 19 ғасырдың басында ғибадатхана кешені біздің уақытқа дейін жеткен пішінге ие болды. Жергілікті сәулет дәстүрлері негізінде салынған Атешгада ежелгі өрт құрбандық орындарының ерекшеліктері біріктірілген. Архитектуралық кешен бесбұрышты кертпелі және үлкен кіреберіс порталы бар қорғаныс қабырғаларынан, сондай-ақ алаңның ортасында орналасқан төрт бұрышты құрбандық үстелінен – ​​от ғибадатханасынан тұрады.

Ғибадатхананың жанында қазір тастармен жабылған төртбұрышты терең құдық болды. Бұрын бұл құдықта өлген сенушілердің денелері қасиетті отқа жағылатын. Монастырь аумағында өмір сүрген ондаған тақуа монахтар оңаша өмір салтын ұстанып, мүбәрәк оттың көмегімен тәні мен жанын тазартты. Олар мойындарына салмағы 30 келіге дейінгі шынжырларды іліп, дененің әртүрлі бөліктері жанып кеткенше кальций оксидінің үстінде жатты. Ғибадатхананың діни қызметкерлері жұмыс істемеді және қажылардың садақаларына өмір сүрді. Олар өлгеннен кейін адамның жаны тіріліп, жерге қайтады деп сенген. Жанның құрметті адам немесе жануар кейпінде қайта оралуы адамның өмір бойы жинаған оң кармасының мөлшеріне байланысты.

Сонымен қатар, бірқатар дереккөздер ғибадатхананы индустар мен сикхтердің, сондай-ақ зороастрийлердің (парсилер&lt;!-- Парсылармен шатастырмау керек.
Парсилер – зороастризм дінін ұстанатын халықтың аты. --&gt; мен гебралар) пайдаланғаны туралы мәліметтерді қамтиды. 

17 ғасырдың 60-жылдарында француз саяхатшысы Жан Шарден Шамахи қаласынан, яғни Абшерон түбегінде екі күндік жерде болған мәңгілік оттарға табынатын гебра парсылары туралы баяндаған.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Шарден Дж. Перс және Шығыстың басқа елдері арқылы саяхат. Көлемі. II. Амстердам,. б. 311|url=https://books.google.kz/books?id=tpQOAAAAQAAJ&amp;vq=Igmcoles&amp;dq=related:OXFORD555089148&amp;hl=ru&amp;pg=PA311&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q&amp;f=false|author=Жан Шарден|lang=fr|year=1735|location=Амстердам}}&lt;/ref&gt;

1689 жылы Әзірбайжанда өмір сүрген француз иезуиті Вийо Атешгяхқа ежелгі парсилердың мұрагерлері болып табылатын индустар мен гебралар келетінін хабарлайды.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=&quot;Миссионердің Иса қоғамынан Түркияға, Персияға, Арменияға, Арабияға саяхаты&quot;.|url=https://books.google.az/books?id=MQsPAAAAQAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Voyage+d%25E2%2580%2599un+missionnaire+de+la+Compagnie+de+J%25C3%25A9sus+en+Turquie&amp;source=bl&amp;ots=BBnluidwBi&amp;sig=fnBZSnJwTj1BgKN-e8TtdImCI_I&amp;hl=ru&amp;ei=Ce9XTYCiL4O88gaKoKCZBw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=r#v=onepage&amp;q&amp;f=false|author=Вийо|lang=fr|year=1730 ж.|location=Париж}}&lt;/ref&gt; 1733 жылы ғибадатханаға барған неміс саяхатшысы Леркс мұнда «12 гебралар немесе отты жақсы көретін ежелгі парсилер» өмір сүрген деп жазды.&lt;ref&gt;Джон Леркс. Джон Леркстің 1733-1735 жылдар аралығында Мәскеуден Астраханға, одан Каспий теңізінің батыс жағалауындағы елдер арқылы өткен саяхатынан үзінді. «Жаңа айлық шығармалар», XLIV бөлім, ақпан, Петербург, 1790, б. 75&lt;/ref&gt; 1747 жылы Бакуге келген Джонас Хенвей де Атешгях туралы мәлімет беріп, мұнда қызмет еткен діни қызметкерлерді индустар, парсилер және гебралар деп атайды.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Ағылшындардың Каспий теңізі арқылы өткен саудасының тарихи есебі.|url=https://books.google.kz/books?id=etApAAAAYAAJ&amp;redir_esc=y|author=Джонас Хенвей|year=1753 ж|lang=en}}&lt;/ref&gt; 1770 жылы Атешгаға барған Самуил Готтлиб Гмелин ғибадатханада индустар мен ежелгі гебрлердің мұрагерлері тұратынын жазады.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=&quot;Табиғат әлемінің үш патшалығын зерттеу үшін Ресей арқылы саяхат&quot;, б. 45|url=https://books.google.az/books?id=X5AaAAAAYAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Reise+durch+Russland+zur+Untersuchung+der+drey+Natur-Reiche&amp;source=bl&amp;ots=ckkAWDAx4D&amp;sig=VCXNEJ5Q-bP3EAq9yu2tLLAF1Vk&amp;hl=ru&amp;ei=NUZWTYHsGoH78Ab08PnwBg&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1#v=onepage&amp;q=Reise%20durch%20Russland%20zur%20Untersuchung%20der%20drey%20Natur-Reiche&amp;f=false|author=Самуэль Готтлиб Гмелин|lang=de}}&lt;/ref&gt;

=== XIX-XX ғасырларда ===
XIX ғасырда Ресей-Иран соғысы аяқталып, бізге қол қойылғаннан кейін Оңтүстік Кавказ Ресей империясына толық қосылғаннан кейін Сурахани Ресейде танымалболды, Атешгях ғибадатханасына еуропалық және орыс саяхатшылары жиі болды. 1820 жылы ғибадатханаға француз консулы Жак Франсуа Гамба келді.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Ресей арқылы саяхат|url=https://books.google.az/books?id=ZUJCAAAAcAAJ&amp;dq=related:HARVARD32044004538021&amp;hl=ru&amp;pg=PA299#v=onepage&amp;q&amp;f=false|author=Жак Франсуа Гамба|lang=fr}}&lt;/ref&gt; 

Осыдан кейін Атешгяхке көптеген еуропалық саяхатшылар келді, олардың арасында [[Александр Дюма]] да болды.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=&quot;Саяхат әсерлері: Кавказ&quot;|url=https://archive.org/details/impressionsdevo53dumagoog|author=Александр Дюма|authorlink=Александр Дюма|lang=fr|year=1866.ж}}&lt;/ref&gt;

Мұнай және газ өнеркәсібі дами бастаған кезде-1855 жылы Атешгях маңында 

зауыт салынып, ғибадатхананың табиғи жалыны біртіндеп әлсірей бастады. 1887 жылы ғибадатханаға жалын әлсіреген Ресей императоры III Александр келді.
[[Сурет:Gagarin. Bakou. Ateseh-Gah, Indiens adonnes au culte du feu.jpg|нобай|304x304 нүкте|&quot;''Атешгяхдегі үнділік ғибадат''&quot;, суретші Григорий Гагарин. 1847 жыл. Нью-Йорк көпшілік кітапханасы.]]
1902 жылы 6 қаңтарда Баку ғибадатханасының соңғы табиғи алауы жойылды.&lt;ref&gt;Сысоев В., Садиги Г. Атешях немесе Сураханидегі отқа табынушылардың ғибадатханасы және Садиги Г. Шихово ауылының көне жәдігерлері Әзірбайжан археологиялық комитетінің еңбектері, 1-санынан бөлек басылым. Баку Слово 1925. 32б.&lt;/ref&gt;

XX ғасырдың басында зерттеуші М.С.Саяпин Сураханадан 11 км қашықтықта орналасқан Говсан тұрғынынан алған ақпаратты атап өтіп, XIX ғасырдың екінші жартысында ғибадатханада отқа табынған қарттар әлі де айналасында өмір сүргенін және олардың балалары қазірдің өзінде мұсылман болғанын айтты.&lt;ref&gt;Саяпин М.С. &quot;Баку көне заттары (Тұрғынның көзқарасы)&quot;. Әзірбайжан Ұлттық Ғылым Академиясы кітапханасының ФП-328 қолжазбасы, 1930 ж.&lt;/ref&gt;

1925 жылы парси профессоры С.С.Моди Бакуге &quot;''Әзірбайжан ғылыми-зерттеу қоғамының''&quot; шақыруымен келді. Моди Әзірбайжанның сол кездегі басшысы [[Сәмәд Аға Ағамалыоғлы|Сәмәд Аға Ағамалыоғлымен]] кездеседі. Кездесу барысында ғалым парси дәстүрі әрдайым Әзірбайжанды Мәңгілік от елі деп атайды және ол бұл сапарды Мәңгілік от ғибадатханасына бару деп санайды. Ғалым сонымен қатар парси қолжазбаларында &quot;Каспий теңізінің батыс жағалауындағы от ғибадатхана&quot; туралы ақпарат бар деп мәлімдейді.&lt;ref&gt;(«Ағарту және мәдениет»), № 2, 1925, Баку, 2-бет. 37–38&lt;/ref&gt;

1925 жылдан кейін ғибадатхана елу жыл бойы қараусыз қалды. 1975 жылы егжей-тегжейлі қалпына келтіру жұмыстары аяқталғаннан кейін Атешгах көпшілікке қайта ашылды. 2007 жылы ғибадатханада қайта қалпына келтіру жұмыстары жүргізілді.

1998 жылы Атешгях ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұралар тізіміне енгізуге ұсынылды.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Атешгях, Сурахандар (отқа табынушылар, Сурахандағы ғибадатхана — мұражай). ЮНЕСКО|url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/1172/|lang=en}}&lt;/ref&gt; Қазірдің өзінде Атешгях парсилер мен зороастрийлер ғұрыптар мен ғибадат үшін пайдаланады.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Атешгяхтағы ирандық зороастриялықтар|url=https://avesta-ru.livejournal.com/82834.html#cutid1|lang=ru}}&lt;/ref&gt;

== Жазулар ==
Кейбір ұяшықтардың кіреберіс есіктерінде тасқа жазылған арнау жазбалары бар. Ескерткіш аумағында бүгінгі күнге дейін 14 үнділік, 2 сикх және 1 зороастризм жазулары сақталған. XX ғасырдың басында ескерткішке барған Джексон 18 жазуды санағанын жазады.&lt;ref&gt;Джексон, А. В. Уильямс (Абрахам Валентайн Уильямс). Константинопольден Омар Хайямның үйіне&lt;/ref&gt; Олардың ең ертесі 1770 (б. з. 1713) Самваттан келеді.&lt;gallery mode=&quot;packed&quot;&gt;
Сурет:Персидская надпись в храме огня Атешгях.jpg|alt=|Зороастрлық жазба
Сурет:Atəşgah altarında sankrit və hindistani dillərində kitabə.jpg|alt=|Құрбандық үстеліндегі санскрит пен хинди тіліндегі жазу
Сурет:Ateshgah door 18 inscription.png|alt=|Сикхтардың жазуы
&lt;/gallery&gt;

== Ғибадатхананың құрылымы ==
[[Сурет:Suraxanı atəşgahının planı.jpg|нобай|236x236 нүкте|кешенді жоспар]]
Кешеннің бесбұрышты жоспары орталықта ғибадатхана орналасқан керуен сарайға ұқсайды. 

және қабырғалардың периметрі бойынша камералар мен шіркеулер салынды. 19 ғасырдың басында ғибадатхананың аумағында бүгінгі күнге дейін жеткен барлық ғимараттар болды. Атешгях жергілікті сәулет дәстүрлеріне сәйкес салынған және ежелгі өрт құрбандықтарының барлық ерекшеліктерін бойына сіңірген. Аумағы қырлы сыртқы қабырғамен қоршалған және

Оның кіреберіс порталы бар, оның үстінде Абшерондағы дәстүрлі қонақ бөлмесі – балахана орналасқан.

Кешен бір-біріне іргелес жатқан әртүрлі мақсаттағы 26 ғимараттан және төртбұрышты чахартагтың ортасында бөлек орналасқан, төртбұрышты күмбезбен жабылған бас киелі ғибадатханадан тұрады. Киелі жердің ортасында газ келетін шұңқыр бар. Ғимараттарда екі қора, тұрғын камералар және екі дұға оқу бөлмелері бар.

Бесбұрышты ауланың ортасында чахартаг болып табылатын ғибадатхана-ғибадатхана орналасқан. Қабырғалары жергілікті әктастардан қаланған.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=&quot;Атешгях&quot; Ғибадатхана кешенін қалпына келтіру
Баку қаласының сурахан ауылында|url=https://marhi.ru/AMIT/2014/4kvart14/kerimli/kerimli.pdf|lang=ru|author=Тельман Керимли|format=PDF|publisher=&quot;АЗЕРБЕРПА&quot; ғылыми-зерттеу жобалау институты, Әзірбайжан}}&lt;/ref&gt;&lt;gallery mode=&quot;packed&quot;&gt;
Сурет:Absheron Ateshgah 004 9912.jpg|alt=|Кіру порталындағы Балахана
Сурет:Templo de fuego, Baku, Azerbaiyán, 2016-09-27, DD 28-31 PAN.jpg|alt=|Ғибадатхананың ауласының жалпы көрінісі
Сурет:Absheron Ateshgah 004 9841.jpg|alt=|Орталық от құрбандық шалатын орын-чахартаг
Сурет:Atesgah 13 02 36 849000.jpeg|alt=|бөлмелердің бірінің ішінен
Сурет:Absheron Ateshgah 004 9927.jpg|alt=|От шұңқырына кіру көрінісі
Сурет:Atəşgah.JPG|alt=|Ғибадатхана ішіндегі от
Сурет:Templo de fuego, Baku, Azerbaiyán, 2016-09-27, DD 34.jpg|alt=|Ғибадатхананың қабырғалары
&lt;/gallery&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
[[Санат:Әзірбайжанның көрікті жерлері]]
[[Санат:Баку мұражайлары]]</text>
      <sha1>7dnd3fduoco9z8s9fspqot7sk6sfs5o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ибраһим Шинаси</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685449</id>
    <revision>
      <id>3054432</id>
      <parentid>3053915</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:48:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>−[[Санат:Түрік ақындары]]; +[[Санат:Османлы империясы ақындары]]; ±[[Санат:Түрік жазушылары]]→[[Санат:Түркия жазушылары]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15873" xml:space="preserve">{{Тұлға|Есімі=Ибраһим Шинаси|Шынайы есімі={{Lang-ota|ابراهيم شناسى}}|Сурет=Ibrahim-shinassi-effendi.jpg|ені=200px|Туған күні=05.08.1826|Қайтыс болған күні=13.09.1871|Туған жері={{Туғанжері|Ыстанбұл|Ыстанбұлда}}, [[Осман империясы]]|Қайтыс болған жері={{Қайтысболғанжері|Ыстанбұл|Ыстанбұлда}}, [[Осман империясы]]|Азаматтығы={{Байрақ|Осман империясы}}|Ұлты=[[Түріктер|Түрік]] (болжам бойынша, рутулдан шыққан)|Мансабы=жазушы, журналист, баспагер, ақын және драматург|Әкесі=Мехмет аға|Анасы=Эсма Ханым|Commons=İbrahim Şinasi}}

'''Ибраһим Шинаси''' ({{Lang-ota|ابراهيم شناسى}}; [[5 тамыз]] [[1826 жыл]] – [[13 қыркүйек|13 Қыркүйек]] [[1871 жыл]]) — түрік журналисті, жазушы, баспагері, ақын және драматург.&lt;ref&gt;Ибраһим Ага Чубукчу, Түрік ойы тарихындағы философиялық қозғалыстар (басылым: 2, Түрік тарих қоғамы баспасөзі, Анкара: 1991), шамамен. 174 - 1986 - 247 б.&lt;/ref&gt; Ол түрік қоғамында Танзиматты жариялаудан Ол бірнеше салада жаңашыл болды: ол осман пьесасының ең алғашқы үлгілерінің бірін жазды, поэзияны француз тілінен түрік тіліне аудару үрдісін ынталандырды, осман түрікшесінің жазуын жеңілдетеді және алғашқылардың бірі болды. қалың жұртшылық үшін арнайы жазған османлы жазушылары.

Шинаси «''Тержуман-и Ахвал''» және «''Тасвир-и Эфкар''» газеттерін Танзимат дәуірінде Еуропалық ағартушылық идеяларын тарату үшін пайдаланды және сауатты Османлы жұртшылығын тәрбиелеуді өзінің жеке міндетіне айналдырды. Шинасидің көптеген жобалары ол қайтыс болған кезде аяқталмағанымен.

Шинаси империя Конституциясының алғашқы жақтаушыларының бірі болды.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;Түркиядағы зайырлылықтың дамуы. Ниязи Беркес, Монреаль;&lt;/ref&gt;

Өзінің әріптесі және досы Намык Кемал Шинасимен бірге, &quot;Жас османдықтардың&quot; жетекші жетекшілерінің бірі болды, Осман түрік зиялыларының құпия қоғамы Танзиматтан кейін Осман империясында оны модернизациялауды және жандандыруды жақтап, оны Еуропаның қалған бөлігіне сәйкес келтірді.

Шинаси олардың реформалық мақсаттары жүзеге асырылғанға дейін қайтыс болғанына қарамастан, жас османдықтардың күш-жігері 1876 жылы империяда конституциялық монархия құрудың алғашқы әрекетін тудырды, сол кезде қысқа мерзімді алғашқы конституциялық дәуір Осман Конституциясын жазуға және құруға негіз болды палаталы парламент.

Саяси қайраткер және өз заманының көрнекті әдеби қайраткерлерінің бірі ретіндегі жұмысының арқасында Шинаси Османлы империясындағы, содан кейін қазіргі Түркия Республикасындағы қазіргі және кейінгі реформалардың негізін қалады.

== Өмірбаян ==
Ибрахим Шинаси 1826 жылы Ыстамбұлда дүниеге келген.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;Салжұқ Ақшын Сомел. т.б. Осман империясы А-дан З. Ланхамға дейін, MD: 2010. Басып шығару.&lt;/ref&gt; Шинасидің әкесі Османлы армиясында артиллерия капитаны болып қызмет еткен және орыс-түрік соғыстарының бірінде қайтыс болған. Анасы мен туған-туыстарының қолында өскен ол жергілікті мектепте білім ала бастаған.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|title=Ибраһим Шинаси. Өмірбаяны. NP, 2011 ж.|url=https://www.biyografi.info/kisi/ibrahim-sinasi|lang=tr}}&lt;/ref&gt; Шинаси әскерде клерк болу ниетімен бастауыш мектепке барды.&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;«Ибраһим Шинаси [1826–1871]». Қазіргі Таяу Шығыс және Солтүстік Африка энциклопедиясында. Ред. Филип Матер. 2-ші басылым. Көлемі. 4. Нью-Йорк: Макмиллан анықтамалығы, 2004. 2068–2069. Gale виртуалды анықтамалық кітапханасы. Захари Карабелл. &lt;/ref&gt; Ол араб, парсы және француз тілдерінен сабақ алып жүріп, қару-жарақ қоймасына жұмысқа орналасты.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt; Жас кезінде ол әйгілі реформатор [[Қожа Мұстафа Рәшіт паша|Мұстафа Рәшіт пашамен]] тығыз қарым-қатынас орнатып, оған Парижде қаржы саласы бойынша оқуға мемлекеттік грант алуға көмектесті.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

Парижде болған кезде Шинаси математиканы, ғылымды және тарихты зерттеді, бірақ ол әдебиетке өмір бойына жақын болатын нәрсені дамыта бастады. Онда Шинаси француз әдебиетімен және зиялыларымен танысады; ол ағартушылық идеяларына тәнті болды және Ламартинмен, Эрнест Ренанмен және басқа француз зиялыларымен қарым-қатынаста болды.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt; Басқа нәрселермен қатар, ол (''Société Asiatique'') мүшесі болды. Парижде болған кезінде француз тілінен осман түрік тіліне бірнеше шығармаларды аударған.

== Мемлекеттік мансап ==
Шинасидің мемлекеттік қызметкер ретіндегі қысқаша жұмысы Білім комитетіндегі лауазымды қамтыды. Бұл топ Османлы мектептерін бағалау мен қайта құрылымдауға жауапты болды. Ол 1853 жылы Парижден оралған соң жұмыстан шығарылғанға дейін осы ұйымның мүшесі болды.

Ол қалпына келтірілді, тек 1863 жылы қайтадан қызметінен босатылады. Оның жұмыстан босатылуы оның журналистік белсенділігінің артуы, билікті сынап, «еуропалық» идеяларды алға тартуының нәтижесі болса керек.

Шинаси білім комитетінен екінші рет жұмыстан босатылар алдында бір күн бұрын ол «өкілдіксіз салық салуға болмайды» деген қағиданы жақтайтын мақала жазды. Мемлекеттік қызметтен босатылғаннан кейін Шинаси Парижге қайтып оралып, жазу және лингвистикалық зерттеулермен айналысады.&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;«Ибраһим Шинаси». Ислам әлемінің Оксфорд энциклопедиясында. Джон Л. Эспозито өңдеген. 5-том. Нью-Йорк: Оксфорд университетінің баспасы, 2009 ж.&lt;/ref&gt;

Мехмед Эмин Әли паша және Мехмед Фуад паша сияқты кейбір танзимат реформаторларымен қақтығыстар Шинасиді елден кетуге итермеледі деген болжам бар.&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;

== Реформалар ==

=== Тіл ===
Шинасидің реформаларға, осман және түрік мәдениетіне қосқан зор үлесі оның тілді қолдануының нәтижесі болды. Чинаси, Намық Кемал және Зия пашаға дейін Османлы жазуы негізінен элиталық әдебиет пен халық әдебиеті болып екіге бөлінді.

Элитаның жазуы тек қана қатаң формадағы, метрлік және рифмадағы поэзия (диван сири) болды. Ол қатал түрде Осман-түрік тілінде жазылған, оған араб және парсы тілдерінен енген қарапайым халық түсінбейтін (қазіргі түрік тіліне көбірек ұқсайтын «тұрқы түрік» (''kaba Türkçe'') сөйлейтін) сөздік сөздер кірді; ол қарым-қатынастан гөрі көркемдік шеберлікке баса назар аударды. Элита қарапайым халық үшін емес, бір-біріне жазды. Элистік әдебиет те, халықтық әдебиет те ислам дәстүрінің элементтерін қамтыды, бірақ танымал әдебиет Османлылардың Орта Азиялық тамырларына көп сүйенді. Ол поэзияны да, прозаны да пайдаланды, бірақ элита өкілдері оны байыппен қабылдамады.&lt;ref&gt;Беррилл, Кэтлин Р.Ф. «Әдебиет: түрік тілі». Қазіргі Таяу Шығыс және Солтүстік Африка энциклопедиясы. Ред. Филип Маттар. 2-ші басылым. Т. 3. Нью-Йорк: Макмиллан анықтамасы, 2004. 1437–1440. Gale виртуалды анықтамалық кітапханасы. 2013 жылғы 16 желтоқсан.&lt;/ref&gt;

Шинаси Осман империясындағы жазу парадигмасын өзгертіп, тілді жеңілдетіп, сауаттылығы артып келе жатқан жұртшылықпен әдейі тікелей араласып, қалың бұқараға еуропалық жаңа жанрларды енгізді. Шығармасының мазмұны мен стилін тартымды және түсінікті ету үшін басқа тілдерден алынған сөздерді алып тастап, таза түрік тілін (''öz Türkçe'') жасауға тырысты. Ол қайтыс болған кезде Чинаси тілді ресмилендіруге көмектесу үшін ірі түрік сөздігін жасаумен айналысты. Ол сондай-ақ араб негізіндегі осман-түрік жазуын наск пен куфи каллиграфиясын біріктіру арқылы жеңілдетеді, бірақ ол «Мутеферрика өзінің жазуын 112-ге дейін қысқартқаннан бері қолданыста болған бес жүзден астам таңбаны ғана қысқартуға қол жеткізді».&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

=== Әдебиет ===
Шинаси журналистік жұмысымен қатар ақын, аудармашы және драматург болды. 1853 жылы «''Диван-и шинасы''» атты өлеңдер жинағын шығарды. Оны көбінесе «''османлы әдебиетінің қазіргі мектебінің негізін салушы''» деп атайды.&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;«Шинаси, Ибраһим». Мерриам Вебстер әдеби энциклопедиясы. Спрингфилд, MA: Merriam-Webster, 1995. Шекспирдің онлайн сыны. Желі. 2013 жылғы 16 желтоқсан&lt;/ref&gt; Ол бұл атақты түрік өлеңін француз үлгісіне жақсырақ сай етіп өзгертуі және көптеген француз өлеңдерін түрік тіліне аударуы негізінде алды. «Ол Еуропа әдебиетіне назар аударып, одан аудармалар жасау қажеттігін жариялап, қазіргі түрік әдебиетінің батыс әдебиеті үлгілерінде туады деген ақиқат болжамға айналған сенімін таратқан». &lt;ref name=&quot;:5&quot; /&gt; 

Оның поэзиялық аудармалары Ағартушы ойшылдарының француз тілінен түрік тіліне аудармаларымен қатар, басқаларды еуропалық ойшылдардың маңызды шығармаларын аударуға шақырып, Осман империясының батыстануына үлес қосты.&lt;ref&gt;Каяли, Хасан. «Жас Османдықтар». Қазіргі Таяу Шығыс және Солтүстік Африка энциклопедиясында. Ред. Филип Матер. 2-ші басылым. Көлемі. 4. Нью-Йорк: Макмиллан анықтамалығы, 2004. 2405–2407. Gale виртуалды анықтамалық кітапханасы.&lt;/ref&gt;

== Соңғы жылдары ==
Шинаси 1869 жылы Ыстамбұлға оралып, онда қаржылық қиындықтарға тап болды.&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt; Ол баспахана ашып, өз жұмысын басып шығара бастады. Көп ұзамай, 1871 жылы 13 қыркүйекте ол 45 жасында ми ісігінен қайтыс болды.

== Еңбектері ==

* Тержуме-и Манзуме (1859, Лафонтен, Ламартин, Гилберт және Расиннің француз тілінен поэзиясының аудармасы)
* Шаир Эвленмеси (1859, Османлы дәуірінің бірінші пьесасы «Ақынның үйленуі»)
* Дуруб-и Эмсал-и Османие (1863, түрік мақал-мәтелдерінің бірінші кітабы)
* «Мунтахабат-и Эшар» (1863, өлеңдер жинағы)

== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер}}

[[Санат:Түркия жазушылары]]
[[Санат:Османлы империясы ақындары]]</text>
      <sha1>q57w0idquz15jsxw86cucgrcmzdy6et</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алан Менкен</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685464</id>
    <revision>
      <id>3054438</id>
      <parentid>3054085</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:58:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6914" xml:space="preserve">{{Музыкант
 |Есімі                = Алан Ирвин Менкен
 |Атауы                = Alan Irwin Menken
 |Сурет                = Alan Menken 2013 (cropped).jpg
 |Сурет ені            = 
 |Сурет тақырыбы       = 
 |Фон                  = non_performing_personnel
 |Туған кездегі есімі  =
 |Толық аты            = 
 |Туған күні         = 22.07.1949
 |Туған жері         = [[Нью-Йорк]]
 |Қайтыс болған күні   = 
 |Қайтыс болған жері   = 
 |Белсенділік жылдары  = 1972 - қазіргі күнге дейін
 |Мемлекет             = {{USA}}
 |Мамандықтары         = композитор, ән авторы, дирижёр, музыкалық продюсер
 |Дауыс түрі           = 
 |Аспаптары            = [[фортепиано]], [[аккордеон]], [[гитара]], [[скрипка]]
 |Жанрлары             = [[поп-музыка]], [[киномузыка]]
 |Лақап аттары         = 
 |Ұжымдары             = 
 |Қызметтес болған     = 
 |Лейблдері            = Walt Disney Records
 |Марапаттары          = 
 |Сайты                = http://alanmenken-live.herokuapp.com/
}}
'''Алан Менкен''' — америкалық [[композитор]], Walt Disney мультфильмдері үшін ән мен музыка жазған автор, сондай-ақ Бродвейде мюзиклдерді қоюшы.

Өз мансабында ол 8 [[Оскар марапаты|Оскар]] сыйлығын, 7 [[Алтын глобус]], 11 [[Грэмми]], [[Тони жүлдесі|Тони]] және [[Эмми]] сыйлықтарын жеңіп алған.

=== Фильмдері ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-  style=&quot;background:#ccc; text-align:center;&quot;
! rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;width:33px;&quot;|Жыл
! rowspan=&quot;2&quot;|Атауы
! colspan=&quot;3&quot;|Қызметі
! rowspan=&quot;2&quot;|Қосымша ақпарат
|-
! Композитор
! Ән авторы
! Муз. продюсер
|-
| 1986
| [[Сұмдықтардың дүкені]]
| {{no}}
| {{yes}}
| {{no}}
| [[Ховард Эшман]]ның әндеріне музыка жазған
|-
| 1989
| [[Су перісі (мультфильм)|Су перісі]]
| {{yes}}
| {{yes}}
| {{yes}}
| Ховард Эшманның әндеріне музыка жазған
|-
| 1990
| [[Рокки 5]]
| {{no}}
| {{yes}}
| {{no}}
| [[Элтон Джон]]мен және [[Тим Райс]]пен бірге ''Measure of a Man'' әнін жазған
|-
| 1991
| [[Ару мен Құбыжық (мультфильм)|Ару мен Құбыжық]]
| {{yes}}
| {{yes}}
| {{yes}}
| Ховард Эшманның әндеріне музыка жазған
|-
|rowspan=&quot;3&quot;| 1992
| [[Жаңалық таратушылар]]
| {{no}}
| {{yes}}
| {{no}}
| 
|-
| [[Үйде жалғыз қалғанда 2]]
| {{no}}
| {{yes}}
| {{no}}
| ''My Christmas Tree'' әнін жазысқан
|-
| [[Аладдин (мультфильм, 1992)|Аладдин]]
| {{yes}}
| {{yes}}
| {{yes}}
| Ховард Эшман мен Тим Райс әндеріне музыка жазған
|-
| 1993
| Life with Mikey
| {{yes}}
| {{no}}
| {{no}}
|
|-
| 1995
| [[Покахонтас (мультфильм)|Покахонтас]]
| {{yes}}
| {{yes}}
| {{yes}}
| [[Стивен Шварц]] әндеріне музыка жазған
|-
| 1996
| [[Нотр-Дам бүкірі (мультфильм)|Нотр-Дам бүкірі]]
| {{yes}}
| {{yes}}
| {{yes}}
| Стивен Шварц әндеріне музыка жазған
|-
| 1997
| [[Геркулес (мультфильм)|Геркулес]]
| {{yes}}
| {{yes}}
| {{yes}}
| [[Дэвид Зиппель]] әндеріне музыка жазған
|-
|rowspan=&quot;2&quot;| 2004
| [[Ранчодағы үй]]
| {{yes}}
| {{yes}}
| {{no}}
| [[Гленн Слейтер]] әндеріне музыка жазған
|-
| [[Ноэль (фильм)|Ноэль]]
| {{yes}}
| {{no}}
| {{yes}}
|
|-
| 2006
| [[Сабалақ төбет]]
| {{yes}}
| {{no}}
| {{no}}
|
|-
| 2007
| [[Дуаланған]]
| {{yes}}
| {{yes}}
| {{no}}
| Стивен Шварц әндеріне музыка жазған
|-
| 2010
| [[Рапунцель (мультфильм)|Рапунцель]]
| {{yes}}
| {{yes}}
| {{yes}}
| Гленн Слейтер әндеріне музыка жазған
|-
| rowspan=&quot;2&quot;| 2011
| [[Капитан Америка: Бірінші кек алушы]]
| {{no}}
| {{yes}}
| {{no}}
| ''Star Spangled Man'' әнін жазысқан
|-
| [[Джок (мультфильм)|Джок]]
| {{no}}
| {{yes}}
| {{no}}
| ''Howling at the moon'' әнін жазысқан
|-
| 2012
| [[Айна, айна]]
| {{yes}}
| {{no}}
| {{no}}
|
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 2016
| [[Шұжықтар сауық кеші]]
| {{yes}}
| {{yes}}
| {{no}}
| 
|-
| Сиырға арналған ария
| {{yes}}
| {{yes}}
| {{no}}
| қысқаметражды фильм; Ховард Эшманның әніне музыка жазған
|-
| 2017
| [[Ару мен Құбыжық (фильм)|Ару мен Құбыжық]]
| {{yes}}
| {{yes}}
| {{no}}
| 1991 жылғы мультфильм негізінде түсірілген фильмдегі ескі және жаңа әндердің композиторы
|-
| rowspan=&quot;3&quot;| 2018
| [[Ральф интернетке қарсы]]
| {{no}}
| {{yes}}
| {{no}}
| 
|-
| [[Холмс &amp; Ватсон]]
| {{no}}
| {{yes}}
| {{no}}
| ''Strange Sensation'' әнін жазысқан
|-
| [[Ховард (фильм)|Ховард]]
| {{yes}}
| {{no}}
| {{no}}
| деректі фильм
|-
| 2019
| [[Аладдин (фильм, 2019)|Аладдин]]
| {{yes}}
| {{yes}}
| {{no}}
| 1992 жылғы мультфильм негізінде түсірілген фильмдегі ескі және жаңа әндердің композиторы
|-
| rowspan=&quot;2&quot;| 2022
| Spellbound
| {{yes}}
| {{yes}}
| {{no}}
| Гленн Слейтер әндеріне музыка жазған
|-
| [[Дуаланған 2]]
| {{yes}}
| {{yes}}
| {{no}}
| Стивен Шварц әндеріне музыка жазған
|-
|}

[[Санат:Оскар сыйлығының иегерлері]]
[[Санат:Грэмми сыйлығының иегерлері]]
[[Санат:Эмми сыйлығының иегерлері]]
[[Санат:Тони сыйлығының иегерлері]]
[[Санат:Сатурн сыйлығының иегерлері]]
[[Санат:Алтын глобус сыйлығының иегерлері]]
[[Санат:Голливуд Даңқ аллеясы]]
[[Санат:XX ғасыр музыканттары]]
[[Санат:XXI ғасыр музыканттары]]
[[Санат:АҚШ сазгерлері]]</text>
      <sha1>556sk0yc2aapqcqvbxwmyw4d9y5g4zw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ширван-Абшерон сәулет мектебі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685466</id>
    <revision>
      <id>3054439</id>
      <parentid>3054109</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:59:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>+[[Санат:Әзірбайжан сәулеті]]; +[[Санат:Сәулет стильдері]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3613" xml:space="preserve">'''Ширван-Абшерон сәулет мектебі''' ({{Lang-az|Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbi}}) — Әзірбайжан сәулет тарихында белгілі бір орын мен маңызы бар сәулет мектептерінің бірі. Ол VIII-IX ғасырларда пайда болды.&lt;ref&gt;Ширван-Абшерон сәулет мектебі / редакцияланған. Дж. Кулиева. - Әзірбайжан кеңес энциклопедиясы: Әзірбайжан кеңес энциклопедиясының бас басылымы, 1987. - Вып. Х. — С. 541.&lt;/ref&gt;

Кесранидтер әулеті кезеңіндегі Ширваншах мемлекетінің нығаюы және осылайша құрылысқа қолайлы жағдай жасау жергілікті сәулет мектебінің гүлденуіне жол ашады.

Ширваншах мемлекетінің аумағы табиғи құрылыс тастарына бай болғандықтан, ежелгі дәуірден бастап бұл аймақта әктас құрылыс материалы және ғимараттарды безендіруде қолданылатын жалғыз материал болды. Ширван-Абшерон сәулет өнерінің стильдік ерекшеліктері оған қолданылған тас пен ою-өрнек оюларының біріккен әсері негізінде қалыптасты. Әдемі жергілікті тасты мұқият төсеу және оның бетін тегістеу Ширван құрылымдарының кірпішіне ерекше көрініс береді. Мұндай сыланған беттерге салынған жұқа тасты оюлар композицияның көрнекті жерлеріне шоғырланып, көркемдігімен назар аудартады.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Ұлы Кеңес энциклопедиясы|url=http://gatchina3000.ru/great-soviet-encyclopedia/bse/002/932.htm|lang=ru}}&lt;/ref&gt;

Ширван сәулет өнерінің осы бағытта дамуы мұндағы композициялардың қарапайымдылығын анықтап, жеке элементтерді адал өңдеуге басты назар аударылды.&lt;gallery mode=&quot;packed&quot;&gt;
Сурет:Şirvanşahlar saray kompleksi.jpg|alt=|[[Ширваншаһтар сарайы|Ширваншаһтардың сарайы]]
Сурет:Восстанавливаемый Ханский дворец.jpg|alt=|Дербент хан сарайы
Сурет:Qoşa minarəli məscid. Şamaxı şəhəri.JPG|alt=|Шамахида Жұма мешіті
Сурет:Muhammad Mosque, Baku, 2006.jpg|alt=|[[Мұхаммед мешіті (Баку)|Мұхаммед мешіті]]
Сурет:Kələxana türbələri.jpg|alt=|Келахан кесенесі
Сурет:Qız qalası ümumi 2016.jpg|alt=|[[Қыз мұнарасы (Баку)|Қыз мұнарасы]]
Сурет:Rəhimə xanım məscidi.jpg|alt=|Нардаран мешіті
Сурет:Absheron Ateshgah 004 9841.jpg|alt=|[[Атешгях]]
&lt;/gallery&gt;

== Әдебиет ==
* Усейнов М, Бретаницкий Л., Саламзаде А. Әзірбайжан сәулет өнерінің тарихы. М., 1963 ж.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Әзірбайжан сәулеті]]
[[Санат:Сәулет стильдері]]</text>
      <sha1>5r40fjdqzl59wbjl3wjrs4hd9dk6hrm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хамит Әлімжан</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685467</id>
    <revision>
      <id>3054441</id>
      <parentid>3054025</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:03:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>+ 12 санат ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6871" xml:space="preserve">{{Тұлға|Есімі=Хамит Әлімжан|Шынайы есімі={{Lang-uz|Hamid Olimjon}}|Сурет=Olimjon Hamid.jpg|Туған кездегі есімі=Хамит Әлімжанұлы Әзімов|Туған күні=12.12.1909|Қайтыс болған күні=03.07.1944|ені=150px|Туған жері={{Туғанжері|Жызақ|Жызақта}}, [[Самарқан облысы (Ресей империясы)|Самарқан облысы]], [[Түркістан генерал-губернаторлығы]], [[Ресей империясы]]|Қайтыс болған жері={{Қайтысболғанжері|Ташкент|Ташкентте}}, [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]|Азаматтығы=[[File:Flag of the Russian Empire (black-yellow-white).svg|22px|border]] [[Ресей империясы]] →&lt;br/&gt;
{{Байрақ|КСРО}}|Ұлты=[[Өзбектер|Өзбек]]|Мансабы=Ақын, драматург, әдебиеттанушы|Анасы=Кәмила|Жұбайы=[[Зульфия|Зульфия Исраилова]]|Commons=Hamid Olimjon}}

'''Хамит Әлімжан''' ({{Lang-uz|Hamid Olimjon}}) шынайы есімі – '''''Хамит Әлімжанұлы Әзімов''''' ({{Lang-uz|Hamid Olimjonovich Ozimov}}) — өзбек ақыны, драматург, әдебиеттанушы, ХХ ғасырдағы өзбек поэтикалық классикасының өкілі. 

== Өмірбаян ==
1909 жылы [[Жызақ]] қаласында дүниеге келген. Кішкентай кезінен анасы Кәмила мен атасы Молла Әзімнен ел аузындағы ертегілерді, дастандар мен жырларды көп естіген. Жазушы бола отырып, фольклорға жинаушы ретінде де, зерттеуші ретінде де бет бұрды.

Әлімжан 1918 жылы Жызақ қаласында ашылған толық емес орта мектепке түсіп, кейін Самарқандқа университетке оқуға түседі. Самарқандтағы Өзбекстан педагогикалық академиясында (1928-1931) оқыған.

1928 жылы Әлімжанның «Көктем» атты тұңғыш жыр жинағы жарық көрді. Арада көп жылдар өткен соң [[Мұса Ташмұхамедов]], Хамит Әлімжан туралы мақаласында бұл есімнің символдық мәніне ерекше тоқталды.

Самарқандтағы оқуының аяқталып, Ташкентке көшуі Әлімжан үшін жаңа, маңызды өмірбаяндық және шығармашылық кезеңнің басталуы болды.
{{Дәйексөз|“Хамит, – деп еске алады [[Ұйғын]], – Ташкентке менен кейін келді. Уақыт тар болды: қағаз жоқ. Баспаханадан алған ұзын тар үзінділерге жаздық, бірақ жақсы жаздық; Сондықтан да болар, Хамид те, мен де тар, ұзын қағаз жолақтарын мәңгілікке сақтап қалдым.&quot;}}
Әлімжан газет-журналдарда журналист, редактор болып көп жұмыс істейді, бірақ әдеби жұмысын жалғастырады. 1930 жылдары Әлімжан бақшының орындауындағы «Айгүл мен Бақтияр», «Семұрғ» дастандарының әсерінен үлкен туындылар жасайды.

1939 жылы Хамит Әлімжан Өзбекстан Жазушылар одағының жауапты хатшысы болып, 1944 жылы жол апатынан қайтыс болғанға дейін осы қызметте болды.

Ол Ташкенттегі Александров алаңында жерленген, кешегі кеңестік кезеңде күлі Шығатай зиратына [[Зульфия|әйеліні]]&lt;nowiki/&gt;ң жерленген жеріне ауыстырылған.

== Жад ==
Хамит Әлімжанның құрметіне Ташкент метрополитенінің станциясы; Самарқанд облыстық Музыка және драма театры; Қаршы мемлекеттік педагогикалық институты аталды.

1990 жылы 19 мамырда Ташкентте мүсінші Я.Шапиро мен сәулетші С. Адыловтың еңбегі үшін ақын ескерткіші салтанатты түрде ашылды.&lt;ref&gt;Хамит Әлімжанға ескерткіш / / Шығыс ақиқаты: газет. — 1990. - 20 мамыр (вып. 22281, № 115). — С. 1. Э.Тухватуллина. &lt;/ref&gt; 2017 жылдың желтоқсан айында ескерткіш Жазушылар аллеясына көшірілді.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Зульфия, Х.Әлімжан және Ғ.Гулям ескерткіштері Жазушылар аллеясына көшірілді. 2019 жылдың 10 қаңтарында алынды.|url=https://www.gazeta.uz/ru/2017/12/11/monuments/|lang=ru|date=11.12.2017|publisher=Gazeta.uz}}&lt;/ref&gt;

2004 жылы Хамит Әлімжан қайтыс болғаннан кейін &quot;''Буюк хизматлари учун''&quot; орденімен марапатталды.&lt;ref&gt;Өзбекстан Республикасы Президентінің Жарлығы. 2004 жылғы 23 тамыздағы

&quot;Өзбекстанның ғылымы мен мәдениетінің дамуына зор үлес қосқан ғылым, әдебиет және өнер қайраткерлерін қайтыс болғаннан кейін марапаттау туралы&quot; &lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Ақындар]]
[[Санат:КСРО ақындары]]
[[Санат:Өзбекстан ақындары]]
[[Санат:Драматургтер]]
[[Санат:КСРО драматургтері]]
[[Санат:Өзбекстан драматургтері]]
[[Санат:КСРО әдебиет сыншылары]]
[[Санат:Өзбекстан әдебиет сыншылары]]
[[Санат:Аудармашылар]]
[[Санат:КСРО аудармашылары]]
[[Санат:Өзбекстан аудармашылары]]
[[Санат:Өзбекстан жазушылары]]</text>
      <sha1>mkykh2r2susacp7f6w3k4e9662gjuek</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ракув (футбол клубы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685475</id>
    <revision>
      <id>3054496</id>
      <parentid>3054221</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T10:29:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Wolfgang1212</username>
        <id>24174</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2338" xml:space="preserve">{{Футбол клубы
| атауы        = {{ту|Польша}} Ракув
| құрылған         = 1921
|логотипі = RKS Raków Częstochowa.svg
| стадионы         = Қалалық Стадион ([[Ченстохова]])
| сыйымдылығы     = '''4200'''
| сайты            = [https://rakow.com/ rakow.com]
| жарыс    = [[Футболдан Польша чемпионаты|Экстракласа]]
| маусым           = 2021/22
| орын          = '''2-орын'''
&lt;!-- ФОРМА --&gt;
|pattern_la1 = _rakow2122h
|pattern_b1  = _rakow2122h
|pattern_ra1 = _rakow2122h
|pattern_sh1 = 
|leftarm1    = ff0000
|body1       = ff0000
|rightarm1   = ff0000
|shorts1     = 0000FF
|socks1      = ff0000
|pattern_la2 = _rakow2122a
|pattern_b2  = _rakow2122a
|pattern_ra2 = _rakow2122a
|pattern_sh2 = 
|leftarm2    = FFFFFF
|body2       = FFFFFF
|rightarm2   = FFFFFF
|shorts2     = FFFFFF
|socks2      = FFFFFF
}}
«'''Ракув'''» ({{lang-pl|Raków Częstochowa}}) — [[Польша|Польшаның]] Ченстохова  қаласындағы футбол клубы. 
[[File:Stadion Raków otwarcie.jpg|thumb|290px|Қалалық Стадион]]
== Атаулары ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|'''Жыл'''
|'''Атауы'''
|- style=&quot;background-color:#FFD5D5&quot;
|1921
|СФК «Раковия»
|- style=&quot;background-color:#D5D7FF&quot;
|1927
|РСК «Ракув»
|- style=&quot;background-color:#FFD5D5&quot;
|1951
|Ченстохова
|- style=&quot;background-color:#D5D7FF&quot;
|1956
|РКС «Ракув»
|- style=&quot;background-color:#FFD5D5&quot;
|2002
|СК «Ракув»
|- style=&quot;background-color:#D5D7FF&quot;
|2011
|РКС «Ракув» Ченстохова
|}

== Жетстіктері ==

=== Ұлттық ===

* [[Экстракласса]]
** Вице-чемпион (2): 2021, 2022
* Кубок 
** Жеңімпаз (2): 2021, 2022
** Финалист: 1967
* Суперкубок
** Жеңімпаз: (2): 2021, 2022

== Ойыншылар ==
''2022 шілде''

* [http://www.90minut.pl/kadra.php?id_sezon=101&amp;jesien=1&amp;id_klub=330 Ойыншылар 2022]

== Сілтемелер ==
* [http://www.rksrakow.pl/ '''www.rksrakow.pl''']
* [http://www.90minut.pl/skarb.php?id_klub=330&amp;id_sezon=101 Ракув] (90minut.pl)

{{бастама}}
[[Санат:Польша футбол клубтары]]</text>
      <sha1>no29wh2wrv3waltrzoqf0kkequapqs2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тесік-Тас үңгірі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685477</id>
    <revision>
      <id>3054443</id>
      <parentid>3054060</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:07:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>+[[Санат:Өзбекстан үңгірлері]]; +[[Санат:Өзбекстандағы археологиялық нысандар]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5811" xml:space="preserve">{{Үңгір|Атауы=Тесік-Тас|Төл атауы=uz/Teshiktosh|Сурет=Skull of Teshik-Tash Boy.jpg|Сурет тақырыбы=үңгірден неандертальдық баланың бас сүйегі|Ұзындығы=21|Тереңдігі=7|Координаттары=38/18/24/N/67/05/05/E|Ел=Өзбекстан|Ашылған жылы=1938 – 1939|Ортаққордағы санаты=Teshik-Tash 1}}

'''Тесік-Тас''' ({{Lang-uz|Teshik-Tosh}}) — Өзбекстандағы, Байсунтау тауларындағы үңгір-грот. Бұл үңгірде 1938 – 1939 жылдары кеңес археологы Алексей Павлович Окладников неандертальдық қыздың [[Мустье мәдениеті|Мустье мәдениетінен]] жерлеу рәсімін ашты.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|title=Неандертальдық жерлеу|url=http://historia-site.narod.ru/chronik/pokolenie.htm|lang=ru|date=02.05.2010}}&lt;/ref&gt; Неандертальдық қаңқа қызға тиесілі, бірақ бұрын ол ұлға тиесілі деп есептелген.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;Окладников а.п. өнер таңы. — Л.: Өнер, 1967. — 135 б.&lt;/ref&gt; 

== Табылған заттың сипаттамасы ==

=== Жерлеу ===
1938-1939 жылдары кеңес археологы А.П.Окладников Амудария облысының солтүстігінде 8-9 жастағы&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Тесік-Тастың баласы. Неандертальдықтардың Еуропада ғана емес, Өзбекстан мен Алтайда да өмір сүргенін неміс ғалымдары дәлелдеді|url=http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1191394740|lang=ru}}&lt;/ref&gt; неандертальдық баланың қаңқасының қалдықтарымен (бас сүйегі және кейбір сүйектері) мустье мәдениетінің тұрағы мен жерлеуін тапты. Жерлеу жерге қазылған тау ешкілерінің мүйіздерімен қоршалған, бұл неандертальдарда діни және салттық діндердің бар екенін көрсетуі мүмкін. Теcік-Тастың бас сүйегі өте үлкен (1490 см&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;), неандертальдарға тән инфраорбитальды ролик тым дамымаған, шығатын мұрын көрінеді, ал иек, әдеттегідей, неандертальдарда жоқ. Кейінгі зерттеулерге сәйкес, қаңқа қызға тиесілі.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Окладниковтың өзі айтқандай, ол мынадай тұжырымдар жасады:&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
{{Дәйексөз|Әрі қарай жүргізілген қазба жұмыстары кез-келген зерттеуші көрмеген күтпеген және шынымен таңғажайып суретті анықтады: бір кездері мустье адамының бас сүйегінің айналасында қатаң тәртіппен, шеңбер түрінде белгілі бір жоспарға сәйкес тау ешкісінің мүйіздері орналастырылған. Бұл жерде ақыл-ой, логикалық іс-қимыл жоспары, осы әрекеттің артында тұрған идеялардың бүкіл әлемі бар екендігі сөзсіз дәлелденді.}}
2007 жылы Сванте Паабо Лейпцигтегі Макс Планк эволюциялық антропология институтының зерттеушілер тобымен бірге Тесік-Тастан келген неандертальдық сол жақ аналық митохондриялық ДНҚ-ны, сондай-ақ Окладников үңгіріндегі сүйектерді зерттеді. Сібір мен Еуропалық неандертальдардың митохондриялық ДНҚ ұқсастығын көрсететін 13 еуропалық неандертальдардың бұрын шифрланған геномдарымен салыстыру жүргізілді. Мұндай талдау үшін қажет коллагеннің тым аз болуына байланысты Тесік-Тас сүйектерінің радиокөміртегін талдау мүмкін болмады.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Палеогенетикалық деректер неандертальдардың ауқымын шығысқа қарай 2000 км-ге кеңейтті.|url=https://elementy.ru/novosti_nauki/430605|author=Александр Марков.|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Шығыс Еуропа мен Азияның іргелес аймақтарындағы гоминид қазбаларын табу (1 бөлім)|url=https://antropogenez.ru/article/121/|author=Харитонов В. М.|lang=ru}}&lt;/ref&gt;

Үңгірдің мәдени қабаттарында (1,5 м дейін) тұрақ тұрғындары аулаған жабайы жылқы, тау ешкісі, бұғы, аю және басқа жануарлардың сүйектері табылды. Құнды олжалар көптеген тас өнімдері болды (мысалы, диск тәрізді ядролар, қырғыштар).

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Өзбекстан үңгірлері]]
[[Санат:Өзбекстандағы археологиялық нысандар]]</text>
      <sha1>kr9d5cgfhjtbgrgar81a5munn9shbpa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054444</id>
      <parentid>3054443</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:07:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Kasymov [[Тесік-Тас Үңгірі]] бетін [[Тесік-Тас үңгірі]] бетіне жылжытты (айдатқыш қалдырмады)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5811" xml:space="preserve">{{Үңгір|Атауы=Тесік-Тас|Төл атауы=uz/Teshiktosh|Сурет=Skull of Teshik-Tash Boy.jpg|Сурет тақырыбы=үңгірден неандертальдық баланың бас сүйегі|Ұзындығы=21|Тереңдігі=7|Координаттары=38/18/24/N/67/05/05/E|Ел=Өзбекстан|Ашылған жылы=1938 – 1939|Ортаққордағы санаты=Teshik-Tash 1}}

'''Тесік-Тас''' ({{Lang-uz|Teshik-Tosh}}) — Өзбекстандағы, Байсунтау тауларындағы үңгір-грот. Бұл үңгірде 1938 – 1939 жылдары кеңес археологы Алексей Павлович Окладников неандертальдық қыздың [[Мустье мәдениеті|Мустье мәдениетінен]] жерлеу рәсімін ашты.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|title=Неандертальдық жерлеу|url=http://historia-site.narod.ru/chronik/pokolenie.htm|lang=ru|date=02.05.2010}}&lt;/ref&gt; Неандертальдық қаңқа қызға тиесілі, бірақ бұрын ол ұлға тиесілі деп есептелген.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;Окладников а.п. өнер таңы. — Л.: Өнер, 1967. — 135 б.&lt;/ref&gt; 

== Табылған заттың сипаттамасы ==

=== Жерлеу ===
1938-1939 жылдары кеңес археологы А.П.Окладников Амудария облысының солтүстігінде 8-9 жастағы&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Тесік-Тастың баласы. Неандертальдықтардың Еуропада ғана емес, Өзбекстан мен Алтайда да өмір сүргенін неміс ғалымдары дәлелдеді|url=http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1191394740|lang=ru}}&lt;/ref&gt; неандертальдық баланың қаңқасының қалдықтарымен (бас сүйегі және кейбір сүйектері) мустье мәдениетінің тұрағы мен жерлеуін тапты. Жерлеу жерге қазылған тау ешкілерінің мүйіздерімен қоршалған, бұл неандертальдарда діни және салттық діндердің бар екенін көрсетуі мүмкін. Теcік-Тастың бас сүйегі өте үлкен (1490 см&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;), неандертальдарға тән инфраорбитальды ролик тым дамымаған, шығатын мұрын көрінеді, ал иек, әдеттегідей, неандертальдарда жоқ. Кейінгі зерттеулерге сәйкес, қаңқа қызға тиесілі.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Окладниковтың өзі айтқандай, ол мынадай тұжырымдар жасады:&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
{{Дәйексөз|Әрі қарай жүргізілген қазба жұмыстары кез-келген зерттеуші көрмеген күтпеген және шынымен таңғажайып суретті анықтады: бір кездері мустье адамының бас сүйегінің айналасында қатаң тәртіппен, шеңбер түрінде белгілі бір жоспарға сәйкес тау ешкісінің мүйіздері орналастырылған. Бұл жерде ақыл-ой, логикалық іс-қимыл жоспары, осы әрекеттің артында тұрған идеялардың бүкіл әлемі бар екендігі сөзсіз дәлелденді.}}
2007 жылы Сванте Паабо Лейпцигтегі Макс Планк эволюциялық антропология институтының зерттеушілер тобымен бірге Тесік-Тастан келген неандертальдық сол жақ аналық митохондриялық ДНҚ-ны, сондай-ақ Окладников үңгіріндегі сүйектерді зерттеді. Сібір мен Еуропалық неандертальдардың митохондриялық ДНҚ ұқсастығын көрсететін 13 еуропалық неандертальдардың бұрын шифрланған геномдарымен салыстыру жүргізілді. Мұндай талдау үшін қажет коллагеннің тым аз болуына байланысты Тесік-Тас сүйектерінің радиокөміртегін талдау мүмкін болмады.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Палеогенетикалық деректер неандертальдардың ауқымын шығысқа қарай 2000 км-ге кеңейтті.|url=https://elementy.ru/novosti_nauki/430605|author=Александр Марков.|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Шығыс Еуропа мен Азияның іргелес аймақтарындағы гоминид қазбаларын табу (1 бөлім)|url=https://antropogenez.ru/article/121/|author=Харитонов В. М.|lang=ru}}&lt;/ref&gt;

Үңгірдің мәдени қабаттарында (1,5 м дейін) тұрақ тұрғындары аулаған жабайы жылқы, тау ешкісі, бұғы, аю және басқа жануарлардың сүйектері табылды. Құнды олжалар көптеген тас өнімдері болды (мысалы, диск тәрізді ядролар, қырғыштар).

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Өзбекстан үңгірлері]]
[[Санат:Өзбекстандағы археологиялық нысандар]]</text>
      <sha1>kr9d5cgfhjtbgrgar81a5munn9shbpa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054446</id>
      <parentid>3054444</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:08:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>/* Жерлеу */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5801" xml:space="preserve">{{Үңгір|Атауы=Тесік-Тас|Төл атауы=uz/Teshiktosh|Сурет=Skull of Teshik-Tash Boy.jpg|Сурет тақырыбы=үңгірден неандертальдық баланың бас сүйегі|Ұзындығы=21|Тереңдігі=7|Координаттары=38/18/24/N/67/05/05/E|Ел=Өзбекстан|Ашылған жылы=1938 – 1939|Ортаққордағы санаты=Teshik-Tash 1}}

'''Тесік-Тас''' ({{Lang-uz|Teshik-Tosh}}) — Өзбекстандағы, Байсунтау тауларындағы үңгір-грот. Бұл үңгірде 1938 – 1939 жылдары кеңес археологы Алексей Павлович Окладников неандертальдық қыздың [[Мустье мәдениеті|Мустье мәдениетінен]] жерлеу рәсімін ашты.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|title=Неандертальдық жерлеу|url=http://historia-site.narod.ru/chronik/pokolenie.htm|lang=ru|date=02.05.2010}}&lt;/ref&gt; Неандертальдық қаңқа қызға тиесілі, бірақ бұрын ол ұлға тиесілі деп есептелген.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;Окладников а.п. өнер таңы. — Л.: Өнер, 1967. — 135 б.&lt;/ref&gt; 

== Табылған заттың сипаттамасы ==

=== Жерлеу ===
1938-1939 жылдары кеңес археологы А.П.Окладников Амудария облысының солтүстігінде 8-9 жастағы&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Тесік-Тастың баласы. Неандертальдықтардың Еуропада ғана емес, Өзбекстан мен Алтайда да өмір сүргенін неміс ғалымдары дәлелдеді|url=http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1191394740|lang=ru}}&lt;/ref&gt; неандертальдық баланың қаңқасының қалдықтарымен (бас сүйегі және кейбір сүйектері) мустье мәдениетінің тұрағы мен жерлеуін тапты. Жерлеу жерге қазылған тау ешкілерінің мүйіздерімен қоршалған, бұл неандертальдарда діни және салттық діндердің бар екенін көрсетуі мүмкін. Теcік-Тастың бас сүйегі өте үлкен (1490 см³), неандертальдарға тән инфраорбитальды ролик тым дамымаған, шығатын мұрын көрінеді, ал иек, әдеттегідей, неандертальдарда жоқ. Кейінгі зерттеулерге сәйкес, қаңқа қызға тиесілі.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Окладниковтың өзі айтқандай, ол мынадай тұжырымдар жасады:&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
{{Дәйексөз|Әрі қарай жүргізілген қазба жұмыстары кез-келген зерттеуші көрмеген күтпеген және шынымен таңғажайып суретті анықтады: бір кездері мустье адамының бас сүйегінің айналасында қатаң тәртіппен, шеңбер түрінде белгілі бір жоспарға сәйкес тау ешкісінің мүйіздері орналастырылған. Бұл жерде ақыл-ой, логикалық іс-қимыл жоспары, осы әрекеттің артында тұрған идеялардың бүкіл әлемі бар екендігі сөзсіз дәлелденді.}}
2007 жылы Сванте Паабо Лейпцигтегі Макс Планк эволюциялық антропология институтының зерттеушілер тобымен бірге Тесік-Тастан келген неандертальдық сол жақ аналық митохондриялық ДНҚ-ны, сондай-ақ Окладников үңгіріндегі сүйектерді зерттеді. Сібір мен Еуропалық неандертальдардың митохондриялық ДНҚ ұқсастығын көрсететін 13 еуропалық неандертальдардың бұрын шифрланған геномдарымен салыстыру жүргізілді. Мұндай талдау үшін қажет коллагеннің тым аз болуына байланысты Тесік-Тас сүйектерінің радиокөміртегін талдау мүмкін болмады.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Палеогенетикалық деректер неандертальдардың ауқымын шығысқа қарай 2000 км-ге кеңейтті.|url=https://elementy.ru/novosti_nauki/430605|author=Александр Марков.|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Шығыс Еуропа мен Азияның іргелес аймақтарындағы гоминид қазбаларын табу (1 бөлім)|url=https://antropogenez.ru/article/121/|author=Харитонов В. М.|lang=ru}}&lt;/ref&gt;

Үңгірдің мәдени қабаттарында (1,5 м дейін) тұрақ тұрғындары аулаған жабайы жылқы, тау ешкісі, бұғы, аю және басқа жануарлардың сүйектері табылды. Құнды олжалар көптеген тас өнімдері болды (мысалы, диск тәрізді ядролар, қырғыштар).

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Өзбекстан үңгірлері]]
[[Санат:Өзбекстандағы археологиялық нысандар]]</text>
      <sha1>g1vgtmmtixr0u1k0uj2paety2o72a23</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әбділхамит Сүлейменұлы Шолпан</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685482</id>
    <revision>
      <id>3054449</id>
      <parentid>3054080</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:12:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>+[[Санат:КСРО жазушылары]]; +[[Санат:Өзбекстан жазушылары]]; +[[Санат:Өзбекстан ақындары]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7076" xml:space="preserve">{{Тұлға|Есімі=Әбділхамит Шолпан|Шынайы есімі={{Lang-uz|Abdulhamid Choʻlpon}}|Сурет=Abdulhamid Cholpon.jpg|ені=200px|Сурет атауы=1925.ж|Туған кездегі есімі=Әбділхамит Сүлейменұлы Жүнісов|Туған күні=1897|Қайтыс болған күні=04.10.1938|Туған жері={{Туғанжері|Әндіжан|Әндіжанда}}, Әндіжан уезі, [[Ферғана облысы (Ресей империясы)|Ферғана облысы]], [[Ресей империясы]]|Қайтыс болған жері={{Қайтысболғанжері|Ташкент|Ташкентте}}, [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]|Азаматтығы=[[File:Flag of the Russian Empire (black-yellow-white).svg|22px|border]] [[Ресей империясы]] →&lt;br/&gt;
{{Байрақ|КСРО}}|Ұлты=[[Өзбектер|Өзбек]]|Мансабы=Ақын, жазушы, аудармашы, драматург және публицист|Әкесі=Сүлеймен Жүнісұлы|Марапаттары=Әлішер Науаи атындағы Мемлекеттік сыйлық (1991.ж).&lt;br/&gt;
Тәуелсіздік ордені (1999.ж)|Commons=Choʻlpon}}

'''Әбділхамит Сүлейменұлы Шолпан''' ({{Lang-uz|Abdulhamid Sulaymon oʻgʻli Choʻlpon}}) шынайы есімі – ''Әбділхамит Сүлейменұлы Жүнісов'' ({{Lang-uz|Abdulhamid Sulaymon o’g’li Yunusov}}) — өзбек кеңес ақыны, жазушы, драматург және публицист, жаңа өзбек поэзиясының негізін қалаушылардың бірі. Ол шығармаларына '''''Шолпан''''' деген бүркеншік атпен қол қойған.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|title=Әбділхамит Шолпан|url=http://jadid.uz/cholpon/|lang=ru}}&lt;/ref&gt;

== Өмірбаян ==
Әбділхамит Жүнісов, Әндіжан қаласында 1897 жылы дүниеге келген. Әбділхамит өзінің білімін дәстүрлі жергілікті мектеп-медреседен бастайды, онда міндетті оқу бағдарламасын үйренумен қатар, философияға, логика мен тарихқа белсенді қызығушылық танытады, поэзияға қызығушылық танытады.

Әбділхамит полиглот бола отырып, түпнұсқада Шығыстың ұлы ақындары — [[Әбілқасым Фирдауси]], [[Сағди Ширази|Саади]], [[Хафиз Ширази]], [[Омар Хайям|Омар Хайямның]] шығармаларын оқиды. Кейінірек орыс-жергілікті мектептің оқушысы бола отырып, ол орыс ақындары мен жазушыларының – Пушкин мен Достоевскийдің мұрасымен танысады, орыс тілін үйрену оған еуропалық мәдениетті де ашады.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Шолпан|url=http://literature.uz/chulpan/|lang=uz}}&lt;/ref&gt;

1919 – 1920 жылдары Әбділхамит «''ТүркРОСТА''» газетінің бас редакторы болып жұмыс істеді. Сондай-ақ «''Иштирокиюн''», «''Гызыл Байрок – Қызыл Байрақ''», «''Туркистон – Түркістан''», «''Бухаро Ахбори – Бұхара жаңалықтары''», «''Дархон''» сияқты көптеген басқа басылымдардың редакциялық алқасында қызмет етті.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;Зуфаров, Комилжон, редакциясы. (1979). «''Чолпон''». Өзбек кеңестік энциклопедиясы (өзбек тілінде). Көлемі. 12. Ташкент: Өзбек кеңестік энциклопедиясы. 601.&lt;/ref&gt;

Шолпанның сан қырлы таланты жан-жақты ашылып, 1917 жылы «''Қолөнерші Халил''» драмасын, 1920 жылы «''Яркин''» пьесасын, «''Ояну''» (1922), «''Деректер''» (1923), «''Таңғы сүйкімді''» (1926), «''Сөз''» (1935) поэзиялық жинақтарын жазды. 1924 жылы Шолпанның кейбір өлеңдері А.Самойловичтің аудармасымен орыс тілінде басылып шықты. 1936 жылы жазушының «''Түн мен күн''» романы жарық көрді. Шығармашылығының шыңы болған Шолпанның бұл шығармасы өзбек романы дәстүрінің қалыптасуына орасан зор ықпал етті.

Шолпан драматург ретінде де жарқын талантын көрсетеді, оның авторлығымен қойылған ондаған пьесалар театр сахнасынан кетпейді. Шолпан, сондай-ақ, өзбек тіліне Әбілқасым Лахутидің «''Еуропаға саяхат''», Пушкиннің «''Дубровский''» және «''Борис Годунов''», Горькийдің «''Ана''» және «''Егор Булычов''», Шекспирдің «''Гамлетін''» аударады.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Шолпан ел аралап, Орынборда болып, біраз уақыт Мәскеуде жұмыс істеген.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Шолпан өлеңдері|url=http://kh-davron.uz/kutubxona/uzbek/chulpan-stixi.html|lang=uz}}&lt;/ref&gt;

== Соңғы жылдары ==
Абдулла Қадіри және Абдулрауф Фитрат көптеген өзбек ақындары мен жазушылары сияқты Шолпан, Иосиф Сталиннің басшылығымен ұлы террор кезінде құрбан болды.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Шолпан|url=https://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=100&amp;Itemid=210|lang=uz}}&lt;/ref&gt;

Ол 1937 жылы &quot;''Халық жауы''&quot; ретінде тұтқындалып, 1938 жылы 4 қазанда атылды.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

== Еңбектері ==
* «Қолөнерші Халил» (1917.ж)
* «Яркин» (1920.ж)
* «Ояну» (1922.ж)
* «Деректер» (1923.ж)
* «Таңғы сүйкімді» (1926.ж)
* «Сөз» (1935.ж)
* «Түн мен күн» (1936.ж)

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:КСРО жазушылары]]
[[Санат:Өзбекстан жазушылары]]
[[Санат:Өзбекстан ақындары]]</text>
      <sha1>r96u7hy6w121ydgzoytdpbew6neg7y0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054450</id>
      <parentid>3054449</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:12:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Kasymov [[Әбділхамит Шолпан]] бетін [[Әбділхамит Сүлейменұлы Шолпан]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7076" xml:space="preserve">{{Тұлға|Есімі=Әбділхамит Шолпан|Шынайы есімі={{Lang-uz|Abdulhamid Choʻlpon}}|Сурет=Abdulhamid Cholpon.jpg|ені=200px|Сурет атауы=1925.ж|Туған кездегі есімі=Әбділхамит Сүлейменұлы Жүнісов|Туған күні=1897|Қайтыс болған күні=04.10.1938|Туған жері={{Туғанжері|Әндіжан|Әндіжанда}}, Әндіжан уезі, [[Ферғана облысы (Ресей империясы)|Ферғана облысы]], [[Ресей империясы]]|Қайтыс болған жері={{Қайтысболғанжері|Ташкент|Ташкентте}}, [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]|Азаматтығы=[[File:Flag of the Russian Empire (black-yellow-white).svg|22px|border]] [[Ресей империясы]] →&lt;br/&gt;
{{Байрақ|КСРО}}|Ұлты=[[Өзбектер|Өзбек]]|Мансабы=Ақын, жазушы, аудармашы, драматург және публицист|Әкесі=Сүлеймен Жүнісұлы|Марапаттары=Әлішер Науаи атындағы Мемлекеттік сыйлық (1991.ж).&lt;br/&gt;
Тәуелсіздік ордені (1999.ж)|Commons=Choʻlpon}}

'''Әбділхамит Сүлейменұлы Шолпан''' ({{Lang-uz|Abdulhamid Sulaymon oʻgʻli Choʻlpon}}) шынайы есімі – ''Әбділхамит Сүлейменұлы Жүнісов'' ({{Lang-uz|Abdulhamid Sulaymon o’g’li Yunusov}}) — өзбек кеңес ақыны, жазушы, драматург және публицист, жаңа өзбек поэзиясының негізін қалаушылардың бірі. Ол шығармаларына '''''Шолпан''''' деген бүркеншік атпен қол қойған.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|title=Әбділхамит Шолпан|url=http://jadid.uz/cholpon/|lang=ru}}&lt;/ref&gt;

== Өмірбаян ==
Әбділхамит Жүнісов, Әндіжан қаласында 1897 жылы дүниеге келген. Әбділхамит өзінің білімін дәстүрлі жергілікті мектеп-медреседен бастайды, онда міндетті оқу бағдарламасын үйренумен қатар, философияға, логика мен тарихқа белсенді қызығушылық танытады, поэзияға қызығушылық танытады.

Әбділхамит полиглот бола отырып, түпнұсқада Шығыстың ұлы ақындары — [[Әбілқасым Фирдауси]], [[Сағди Ширази|Саади]], [[Хафиз Ширази]], [[Омар Хайям|Омар Хайямның]] шығармаларын оқиды. Кейінірек орыс-жергілікті мектептің оқушысы бола отырып, ол орыс ақындары мен жазушыларының – Пушкин мен Достоевскийдің мұрасымен танысады, орыс тілін үйрену оған еуропалық мәдениетті де ашады.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Шолпан|url=http://literature.uz/chulpan/|lang=uz}}&lt;/ref&gt;

1919 – 1920 жылдары Әбділхамит «''ТүркРОСТА''» газетінің бас редакторы болып жұмыс істеді. Сондай-ақ «''Иштирокиюн''», «''Гызыл Байрок – Қызыл Байрақ''», «''Туркистон – Түркістан''», «''Бухаро Ахбори – Бұхара жаңалықтары''», «''Дархон''» сияқты көптеген басқа басылымдардың редакциялық алқасында қызмет етті.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;Зуфаров, Комилжон, редакциясы. (1979). «''Чолпон''». Өзбек кеңестік энциклопедиясы (өзбек тілінде). Көлемі. 12. Ташкент: Өзбек кеңестік энциклопедиясы. 601.&lt;/ref&gt;

Шолпанның сан қырлы таланты жан-жақты ашылып, 1917 жылы «''Қолөнерші Халил''» драмасын, 1920 жылы «''Яркин''» пьесасын, «''Ояну''» (1922), «''Деректер''» (1923), «''Таңғы сүйкімді''» (1926), «''Сөз''» (1935) поэзиялық жинақтарын жазды. 1924 жылы Шолпанның кейбір өлеңдері А.Самойловичтің аудармасымен орыс тілінде басылып шықты. 1936 жылы жазушының «''Түн мен күн''» романы жарық көрді. Шығармашылығының шыңы болған Шолпанның бұл шығармасы өзбек романы дәстүрінің қалыптасуына орасан зор ықпал етті.

Шолпан драматург ретінде де жарқын талантын көрсетеді, оның авторлығымен қойылған ондаған пьесалар театр сахнасынан кетпейді. Шолпан, сондай-ақ, өзбек тіліне Әбілқасым Лахутидің «''Еуропаға саяхат''», Пушкиннің «''Дубровский''» және «''Борис Годунов''», Горькийдің «''Ана''» және «''Егор Булычов''», Шекспирдің «''Гамлетін''» аударады.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Шолпан ел аралап, Орынборда болып, біраз уақыт Мәскеуде жұмыс істеген.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Шолпан өлеңдері|url=http://kh-davron.uz/kutubxona/uzbek/chulpan-stixi.html|lang=uz}}&lt;/ref&gt;

== Соңғы жылдары ==
Абдулла Қадіри және Абдулрауф Фитрат көптеген өзбек ақындары мен жазушылары сияқты Шолпан, Иосиф Сталиннің басшылығымен ұлы террор кезінде құрбан болды.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Шолпан|url=https://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=100&amp;Itemid=210|lang=uz}}&lt;/ref&gt;

Ол 1937 жылы &quot;''Халық жауы''&quot; ретінде тұтқындалып, 1938 жылы 4 қазанда атылды.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

== Еңбектері ==
* «Қолөнерші Халил» (1917.ж)
* «Яркин» (1920.ж)
* «Ояну» (1922.ж)
* «Деректер» (1923.ж)
* «Таңғы сүйкімді» (1926.ж)
* «Сөз» (1935.ж)
* «Түн мен күн» (1936.ж)

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:КСРО жазушылары]]
[[Санат:Өзбекстан жазушылары]]
[[Санат:Өзбекстан ақындары]]</text>
      <sha1>r96u7hy6w121ydgzoytdpbew6neg7y0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054452</id>
      <parentid>3054450</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:14:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7121" xml:space="preserve">{{Тұлға|Есімі=Әбділхамит Шолпан|Шынайы есімі={{Lang-uz|Abdulhamid Choʻlpon}}|Сурет=Abdulhamid Cholpon.jpg|ені=200px|Сурет атауы=1925.ж|Туған кездегі есімі=Әбділхамит Сүлейменұлы Жүнісов|Туған күні=1897|Қайтыс болған күні=04.10.1938|Туған жері={{Туғанжері|Әндіжан|Әндіжанда}}, Әндіжан уезі, [[Ферғана облысы (Ресей империясы)|Ферғана облысы]], [[Ресей империясы]]|Қайтыс болған жері={{Қайтысболғанжері|Ташкент|Ташкентте}}, [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]|Азаматтығы=[[File:Flag of the Russian Empire (black-yellow-white).svg|22px|border]] [[Ресей империясы]] →&lt;br/&gt;
{{Байрақ|КСРО}}|Ұлты=[[Өзбектер|Өзбек]]|Мансабы=Ақын, жазушы, аудармашы, драматург және публицист|Әкесі=Сүлеймен Жүнісұлы|Марапаттары={{Мұстақыллық ордені}}&lt;br /&gt;Әлішер Науаи атындағы Мемлекеттік сыйлық (1991.ж).&lt;br/&gt;
Тәуелсіздік ордені (1999.ж)|Commons=Choʻlpon}}

'''Әбділхамит Сүлейменұлы Шолпан''' ({{Lang-uz|Abdulhamid Sulaymon oʻgʻli Choʻlpon}}) шынайы есімі – ''Әбділхамит Сүлейменұлы Жүнісов'' ({{Lang-uz|Abdulhamid Sulaymon o’g’li Yunusov}}) — өзбек кеңес ақыны, жазушы, драматург және публицист, жаңа өзбек поэзиясының негізін қалаушылардың бірі. Ол шығармаларына '''''Шолпан''''' деген бүркеншік атпен қол қойған.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|title=Әбділхамит Шолпан|url=http://jadid.uz/cholpon/|lang=ru}}&lt;/ref&gt;

== Өмірбаян ==
Әбділхамит Жүнісов, Әндіжан қаласында 1897 жылы дүниеге келген. Әбділхамит өзінің білімін дәстүрлі жергілікті мектеп-медреседен бастайды, онда міндетті оқу бағдарламасын үйренумен қатар, философияға, логика мен тарихқа белсенді қызығушылық танытады, поэзияға қызығушылық танытады.

Әбділхамит полиглот бола отырып, түпнұсқада Шығыстың ұлы ақындары — [[Әбілқасым Фирдауси]], [[Сағди Ширази|Саади]], [[Хафиз Ширази]], [[Омар Хайям|Омар Хайямның]] шығармаларын оқиды. Кейінірек орыс-жергілікті мектептің оқушысы бола отырып, ол орыс ақындары мен жазушыларының – Пушкин мен Достоевскийдің мұрасымен танысады, орыс тілін үйрену оған еуропалық мәдениетті де ашады.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Шолпан|url=http://literature.uz/chulpan/|lang=uz}}&lt;/ref&gt;

1919 – 1920 жылдары Әбділхамит «''ТүркРОСТА''» газетінің бас редакторы болып жұмыс істеді. Сондай-ақ «''Иштирокиюн''», «''Гызыл Байрок – Қызыл Байрақ''», «''Туркистон – Түркістан''», «''Бухаро Ахбори – Бұхара жаңалықтары''», «''Дархон''» сияқты көптеген басқа басылымдардың редакциялық алқасында қызмет етті.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;Зуфаров, Комилжон, редакциясы. (1979). «''Чолпон''». Өзбек кеңестік энциклопедиясы (өзбек тілінде). Көлемі. 12. Ташкент: Өзбек кеңестік энциклопедиясы. 601.&lt;/ref&gt;

Шолпанның сан қырлы таланты жан-жақты ашылып, 1917 жылы «''Қолөнерші Халил''» драмасын, 1920 жылы «''Яркин''» пьесасын, «''Ояну''» (1922), «''Деректер''» (1923), «''Таңғы сүйкімді''» (1926), «''Сөз''» (1935) поэзиялық жинақтарын жазды. 1924 жылы Шолпанның кейбір өлеңдері А.Самойловичтің аудармасымен орыс тілінде басылып шықты. 1936 жылы жазушының «''Түн мен күн''» романы жарық көрді. Шығармашылығының шыңы болған Шолпанның бұл шығармасы өзбек романы дәстүрінің қалыптасуына орасан зор ықпал етті.

Шолпан драматург ретінде де жарқын талантын көрсетеді, оның авторлығымен қойылған ондаған пьесалар театр сахнасынан кетпейді. Шолпан, сондай-ақ, өзбек тіліне Әбілқасым Лахутидің «''Еуропаға саяхат''», Пушкиннің «''Дубровский''» және «''Борис Годунов''», Горькийдің «''Ана''» және «''Егор Булычов''», Шекспирдің «''Гамлетін''» аударады.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Шолпан ел аралап, Орынборда болып, біраз уақыт Мәскеуде жұмыс істеген.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Шолпан өлеңдері|url=http://kh-davron.uz/kutubxona/uzbek/chulpan-stixi.html|lang=uz}}&lt;/ref&gt;

== Соңғы жылдары ==
Абдулла Қадіри және Абдулрауф Фитрат көптеген өзбек ақындары мен жазушылары сияқты Шолпан, Иосиф Сталиннің басшылығымен ұлы террор кезінде құрбан болды.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Шолпан|url=https://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=100&amp;Itemid=210|lang=uz}}&lt;/ref&gt;

Ол 1937 жылы &quot;''Халық жауы''&quot; ретінде тұтқындалып, 1938 жылы 4 қазанда атылды.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

== Еңбектері ==
* «Қолөнерші Халил» (1917.ж)
* «Яркин» (1920.ж)
* «Ояну» (1922.ж)
* «Деректер» (1923.ж)
* «Таңғы сүйкімді» (1926.ж)
* «Сөз» (1935.ж)
* «Түн мен күн» (1936.ж)

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:КСРО жазушылары]]
[[Санат:Өзбекстан жазушылары]]
[[Санат:Өзбекстан ақындары]]</text>
      <sha1>q9oag5uuia4bkg4vl0imevsl32o28jx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Oriiiiii</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685483</id>
    <revision>
      <id>3054500</id>
      <parentid>3054086</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T10:45:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Oriiiiii</username>
        <id>121992</id>
      </contributor>
      <comment>Беттің барлық мағлұматын аластады</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Осман Хамди Бей</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685485</id>
    <revision>
      <id>3054453</id>
      <parentid>3054097</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:16:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>+[[Санат:Түркия суретшілері]]; +[[Санат:Түркия археологтары]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11346" xml:space="preserve">{{Тұлға|Есімі=Осман Хамди Бей|Шынайы есімі={{Lang-tr|Osman Hamdi Bey}}|Сурет=Osman Hamdi Bey.jpg|ені=200px|Туған кездегі есімі=Осман Хамди|Туған күні=30.12.1842|Қайтыс болған күні=24.01.1910|Туған жері={{Туғанжері|Ыстанбұл|Ыстанбұлда}}, [[Осман империясы]]|Қайтыс болған жері={{Қайтысболғанжері|Ыстанбұл|Ыстанбұлда}}, [[Осман империясы]]|Азаматтығы={{Байрақ|Осман империясы}}|Ұлты=[[Түріктер|Түрік]]|Мансабы=суретші, өнертанушысы, зияткер, мұражай қараушысы, және археолог|Әкесі=Ибраһим Эдхем паша|Жұбайы=Мари|Commons=Osman Hamdi Bey}}

'''Осман Хамди Бей''' ({{Lang-tr|Osman Hamdi Bey}}) — түрік өнертанушысы, зияткер, мұражай қараушысы, сонымен қатар көрнекті ізашар суретші. Ол сондай-ақ тәжірибелі археолог болды және Түркияда осы істе ізашар болып саналады.

Ол Ыстанбұл археологиялық мұражайы мен Ыстанбұл бейнелеу өнері академиясының негізін қалаушы болды, ол бүгінде Мимар Синан бейнелеу өнері университеті ретінде белгілі. Ол сонымен бірге Кадыкёйдің (Ыстанбұлдың әкімшілік ауданы) алғашқы мэрі болды.

== Өмірбаян ==
Осман Хамди 1842 жылы 30 желтоқсанда Ыстанбұлда Османлы бас уәзірі Ибраһим Эдхем пашаның отбасында дүниеге келген.

Ибраһим Эдхем Паша Хиос аралынан шыққан және грек тегі. Жастайынан жетім қалған.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;Shaw, Wendy M. K. (12 June 2003). ''Possessors and possessed: museums, archaeology, and the visualization of history in the late Ottoman Empire''. University of California Press. p. 2003.&lt;/ref&gt; Хиостағы қырғыннан кейін&lt;ref&gt;Литтелл, Элиаким (1888). Өмір ғасыры. The Living Age Co. 614 бет. OCLC 10173561. Едхем паша грек шыққан, таза және ашылмаған, ол әлі күнге дейін Хиос аралынан ұрланған, сол жерде үлкен қырғын кезінде&lt;/ref&gt; оны Хюсрев паша&lt;ref&gt;&quot;Тасбақа тамшысы&quot;, Осман Хамди бейдің романы, Эмре Кан, есік басылымдары, 2008, 200-201 беттер&lt;/ref&gt; асырап алды және ақырында Осман империясының билеуші ​​табының қатарына көтерілді. 

Осман Хамди Ыстанбұлдың Бешикташ орамында бастауыш мектепке барды;&lt;ref&gt;Британ энциклопедиясы, 7-том, Хью Чишолма өңдеген (1911), 3; &quot;Константинополь, Түркия империясының астанасы...&quot;.&lt;/ref&gt; содан кейін ол алдымен Ыстанбұлда (1856), содан кейін Парижде (1860) заң мамандығы бойынша білім алды. Алайда, оның орнына ол сурет салуды шешті, заң бағдарламасын тастап, француз шығыстанушылары Жан-Леон Жером мен Гюстав Буланжерден оқыды.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Сол кездегі бейнелеу өнерінің халықаралық астанасы Парижде тоғыз жыл болған кезінде ол өз заманындағы көркемдік дамуға үлкен қызығушылық танытты.&lt;ref&gt;Блум Дж. және Блэр с., Гроув Ислам өнері және сәулет энциклопедиясы, Оксфорд университетінің баспасы, 2009, 3 Том, 361 бет&lt;/ref&gt;
[[Сурет:Osman hamdi genclik.jpg|солға|нобай|215x215 нүкте|Осман Хамди Бей жас кезінде (1860.ж)]]
Оның Парижде болуы Османлы сұлтанының Батыс Еуропаға жасаған алғашқы сапары болды, сол кезде Сұлтан [[Әбділғазиз (Османлы сұлтаны)|Әбділғазиз]] император III Наполеон Дүниежүзілік көрмеге (1867) шақырды. Ол сондай-ақ Парижде көптеген «''Жас Османдықтар''»-мен кездесті және олардың либералдық идеяларымен таныс болғанымен, ол сұлтанға адал, османлы пашасының ұлы болғандықтан, олардың саяси қызметіне қатыспады және оларға қарсылық көрсетпеді ескі абсолюттік жүйе. Осман Хамди Бей де өзінің алғашқы француз әйелі Маримен студент кезінде Парижде танысқан. Әкесінің батасын алғаннан кейін ол 1869 жылы қайтып оралғанда Стамбулға еріп, екеуі үйленіп, екі қызды болды.

Осман империясына оралғаннан кейін ол Бағдад провинциясына Ахмет Паша әкімшілік тобының құрамында жіберілді (1876 жылы алғашқы Османлы Конституциясын қабылдаған &quot;''жас османдықтар''&quot; арасындағы жетекші саясаткер және реформатор, Ахмет паша 1876 – 1877 жылдары Ұлы Визир болды, оның орнына Османның әкесі Ибраһим Эдхем паша келді).&lt;ref&gt;У. Шоу, 98 бет&lt;/ref&gt;

1871 жылы Осман Хамди Ыстамбұлға сарайдың хаттама бөлімі директорының орынбасары болып оралды.

1870 жылдары ол Османлы бюрократиясының жоғарғы эшелонында бірнеше тапсырмаларды орындады. Ол 1875 жылы Кадыкёйдың бірінші әкімі болып тағайындалды және бір жыл қызметте қалды.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=&quot;Хамди мырзаның қайтыс болғанына 100 жыл болды, ол менің алғашқы Кадыкөй қаламды аралап көрді. Бір жылы ол құрметпен еске алынды&quot;|url=https://web.archive.org/web/20150219104318/http://www.kadikoy.bel.tr/haberDetay.aspx?haberID=497|lang=tr}}&lt;/ref&gt;

== Еңбектері ==
Осман Хамди таяу шығыстағы археология, саяхат және халық әдет-ғұрыптарымен айналысқан жемісті суретші және жазушы болды.

Хамди Парижде француз ориенталист мектебінің екі көрнекті суретшісі Гюстав Буланжер мен Жан-Леон Жеромның қолынан сурет өнерін оқыды.

Жером мен Буланжермен бірге зерттеп, еуропалық ориенталистлар мотивтерін қайта шығарса да. Хамдидің картиналары Османлы тақырыптарын өз замандастарынан өзгеше көрсетеді, ең алдымен оларға белсенді және интеллектуалдық рөлдерді беру арқылы.

Көзі тірісінде оның жұмыстары Түркияға қарағанда Еуропада жиі қойылды. &lt;ref&gt;Елдем, Эдхем (2012 жылдың 1 қаңтары). «Осман Хамди Бей және оның картиналарын түсіну». Муқарнас онлайн. 29(1): 339–383.&lt;/ref&gt;

1880 жылдан бастап ол Парижде, Венада, Берлинде, Мюнхенде және Лондонда көрмеге қойылып, сондай-ақ Ыстанбұлда салон ашты.

Оның еңбектері шыдамды және саналы әдісті көрсетеді және оны өнер тарихының құжаттары ретінде қарастыруға болады. Ол түрік бейнелеу дәстүрімен бірінші болып ажырасуға батылы бар еді.&lt;gallery mode=&quot;packed&quot;&gt;
Сурет:Osman Hamdi Bey - Arzuhalci , Public Scribe - Google Art Project.jpg|alt=|&quot;''Хатшы''&quot; (1910.ж)
Сурет:Osman Hamdi Bey - Kur’an Tilaveti , Reciting the Quran - Google Art Project.jpg|alt=|&quot;''Құран оқыған адам''&quot; (1910.ж)
Сурет:Osman Hamdi Bey - Naile Hanım Portresi , Portrait of Naile Hanım - Google Art Project.jpg|alt=|&quot;''Леди Нил''&quot; (1910.ж)
Сурет:Osman hamdi bey mihrap.jpg|alt=|&quot;''Михраб''&quot; (1901.ж)
Сурет:Osman Hamdi Bey - The Tortoise Trainer - Google Art Project.jpg|alt=|Тасбақа жаттықтырушысы (1906.ж)
Сурет:OsmanHamdiBeyTwoYoungGirlsVisitingAShrine.jpg|alt=|&quot;''Екі жас қыз қабірге барады''&quot; (1890.ж)
Сурет:Osman Hamdi Bey 002.jpg|alt=|&quot;''Серуендегі әйелдер''&quot; (1887.ж)
Сурет:Osman Hamdi Bey 005.jpg|alt=|&quot;''Гаремнен''&quot; (1880.ж)
Сурет:1888 Bey Persischer Teppichhändler auf der Straße anagoria.JPG|alt=|&quot;''Көшедегі парсы кілемдерін сатушы''&quot; (1888.ж)
Сурет:Osman-hamdi-bey-girl-reciting-qu-ran-1880.jpg|alt=|Құран оқыған қыз (1880.ж)
Сурет:Reading the Coran, 1890.jpg|alt=|&quot;''Құран оқу''&quot; (1890.ж)
Сурет:Osman Hamdi Bey - Two Musician Girls - Google Art Project.jpg|alt=|&quot;''Екі музыкант қыз''&quot; (1880.ж)
Сурет:Osman hamdi bey silah taciri.jpg|alt=|&quot;''Қару сатушы''&quot; (1908.ж)
Сурет:Osman Hamdi Bey 004.jpg|alt=|&quot;''Мешіт алдындағы әйелдер''&quot; (1882.ж)
Сурет:Osman Hamdi Bey - Kahve Ocağı (2B low resolution).jpg|alt=|&quot;''Кофе үстелі''&quot; (1879.ж)
Сурет:A Lady of Constantinople - Osman Hamdi Bey.jpg|alt=|&quot;''Константинополь ханымы''&quot; (1881.ж)
Сурет:Osman Hamdi Bey - Leylak Toplayan Kız.jpg|alt=|&quot;''Сирень жинайтын қыз''&quot; (1881.ж)
Сурет:Osman Hamdi Bey Kökenoğlu Riza Efendi.jpg|alt=|&quot;''Көкенұлы Риза Эфенди''&quot; (1871.ж)
Сурет:Osman Hamdi Bey Girl with Pink Cap.jpg|alt=|&quot;''Қызғылт қалпақ киген қыз''&quot; (1904.ж)
&lt;/gallery&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Түркия суретшілері]]
[[Санат:Түркия археологтары]]</text>
      <sha1>ou9py8uctj0l4pxuroin5a9jdpfo48x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Томирис Байсафаның ісі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685494</id>
    <revision>
      <id>3054331</id>
      <parentid>3054199</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T15:51:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kristianmusic</username>
        <id>92559</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13688" xml:space="preserve">'''Томирис Байсафаның ісі''' — 2018 жылдың 13 сәуірінде ММХҚИ университетінің халықаралық экономикалық қатынастар кафедрасының төртінші курсының үздік студенті Томирис Байсафа үзіліс кезінде университеттің жұмбақ жағдайда ЖОО-ның төртінші қабатындағы терезеден құлап кеткен болатын. Құлағаннан кейін оны дереу ауруханаға жеткізген. Сол жылдың 3 мамырында Томирис Склифосовский атындағы ғылыми-зерттеу институтында қайтыс болды. Аталған факті бойынша қылмыстық іс қозғалды. Тергеу шаралары мен сот талқысы үш жыл уақытқа созылды.

[[Мәскеу]]дің Измайловский аудандық сотының алқабилері қазақстандық студент Томирис Байсафаның өліміне қатысты іс бойынша [[Дағыстан]]ның бұрынғы вице-премьерінің ұлы Муртузали Меджидовты кінәлі деп тапты&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stan.kz/tomiris-baysafanin-isi-kazilar-alkasi-ukim-shigardi-366519/|title=Томирис Байсафаның ісі: Қазылар алқасы үкім шығарды|website=stan.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Томирис Байсафаны өлтіргені үшін Меджидовты 13 жылға бас бостандығынан айырған болатын&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stan.kz/tomiris-baysafanin-isi-13-zhilga-sottalgan-medzhidovtin-366614/|title=Томирис Байсафаның ісі: 13 жылға сотталған Меджидовтың адвокаттары аппелляциялық шағым түсірмек|website=stan.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Мұртузали Томиристі терезеден қасақана итеріп құлатқаны дәлелденген. 

== Оқиғалар барысы  ==
=== Өлтіруі ===
21 жастағы Томирис Байсафа ММХҚИ Халықаралық экономикалық қатынастар кафедрасының 4-курсында оқып жүрген. Оның өз-өзіне қол жұмсайтын ойы болған жоқ. Ол өмір сүргісі келетін, көңілді адам болған. Жоғары оқу орнында Томирис Муртузали Меджидовпен танысқан. Олар бір-бірін ұнатып, екі жылға жуық кездескен. Қыз Қазақстанға кеткенде жігіт оны қызғанып, жиі хат жазған. Кейін екеуі ажырасып, қыз басқа жігітпен танысқан. Оның есімі - Вадим. Бірге киноға барды. Құлағаннан кейін оны дереу ауруханаға жеткізген. Оның көптеген жері сынған еді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://aikyn.kz/61345/tomiris-bajsafanyng-isi-daghystan-eks-premerining-uly-ustaldy/|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан экс-премьерінің ұлы ұсталды|website=aikyn.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Ауыр жарақат алып, көп қан жоғалтқан&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ult.kz/post/tomiris-baysafanyn-isi-boyynsha-sot-tergeui-ayaktaldy|title=ТОМИРИС БАЙСАФАНЫҢ ІСІ БОЙЫНША СОТ ТЕРГЕУІ АЯҚТАЛДЫ|website=ult.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Дәрігерлер оған бірнеше ота жасады, бірақ үш аптадан кейін 3 мамырында 4:00-де Томирис Склифосовский ғылыми-зерттеу институтында қайтыс болды. Ол кезде аудиторияда текі екі адам ғана болған. Бірі Томирис. Екіншісі Дағыстан үкіметінің бұрынғы төрағасы, беделді бизнесменнің ұлы Мұртузали Меджидов. Трагедия орын алған күні оны Томириспен бірге бір аудиторияда көргендер бар. Жігіт пен қыз қатты-қатты сөйлескен.

=== Жерлеу ===
Қыз қайтыс болған соң оның денесі [[Астана]] қаласына әкелінді.

=== Тергеу ===
Істің бас фигуранты - Муртузали Меджидов. Томирис Байсафаның терезеден секірген сәті жоқ. Ал оған дейін және кейінгі кезі бейнебақылауға жазылған. Түсініксіз тұстар өте көп.
Томиристің анасының айтуынша, Меджидовтың өзі тергеу барысында оқиғаның үш нұсқасын айтқан. Бірақ олар тергеуде расталмаған. Біріншісі, ол бір қадам жасап, құлап кеткен. Екіншісі, оны итеріп жіберіп, секіріп кеткен. Олай болуы мүмкін емес. Терезенің алды кең онда жай құлап кету мүмкін емес, ал өзі секірсе ештеңеге тимеуі керек болған. Үшінші нұсқа бойынша, ол құлаған кезде Томиристің көзін көрген. Оны көру үшін ол терезеде тұруы керек. Томириске жету үшін оған кем дегенде үш секунд қажет, ал құлаудың өзі 1,7 секундқа созылған. Ол тек терезе алдында тұрса ғана көруі мүмкін еді. Марқұмның анасы &quot;құлау кезінде қосымша үдеу берілген, яғни оны бөтен адам итеріп жіберді&quot; деп қосты&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/tozaktan-shyikkanday-bolamyin-tomiris-baysafanyin-anasyi-sot-323097/|title=&quot;Тозақтан шыққандай боламын&quot; - Томирис Байсафаның анасы сот отырыстары туралы|website=kaz.tengrinews.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

Оқиға кезінде қыз жігіті Муртазали Меджидовпен сөйлесіп тұрған. Кейін жігіт жазатайым жағдай болғанын айтты. Тергеу барысында ол айғақтарын бірнеше рет өзгерткен. Бірақ қыздың өліміне кәнілі емес екенін айтты. Іс бойынша бірқатар сараптама жүргізілген. Олардың бірінде жасанды адам денесімен тәжірибе жүргізілді. Олар денені Меджидовтың айтуы бойынша 4-ші қабаттан құлатып көрді. Ол бірнеше рет аяғымен және бетімен жерге түскен. Алайда, шын мәнінде, қыз арқасымен құлаған. Сондықтан ауыр жарақаттар алған. Марқұмның туыстары қызды итеріп жібергеніне сенімді. Оның мәйіті де терезеден бірнеше метр жерде жатқан. Мұның бәрі қызы итеріп жібергенін көрсетеді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.tengrinews.kz/crime/bak-tomiris-baysafa-sne-katyistyi-ukmd-kumand-dep-atadyi-323307/|title=БАҚ Томирис Байсафа ісіне қатысты үкімді күмәнді деп атады|website=kaz.tengrinews.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

== Іс  ==
Алғашында Ресейдің тергеу комитеті &quot;[[Өзін-өзі өлтіру]]&quot; бабы бойынша іс қозғады. Кейін іс 105-бап &quot;[[Кісі өлтіру]]&quot; бабы бойынша қайта сараланып, тағайындалды&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. 

Екі жылдан кейін, 2020 жылы 28 шілдеде бұл іс бойынша Мәскеуде Муртузали Меджидов ұсталды. Тергеу мәліметтері бойынша, Меджидов қызды ұрып, терезеден итеріп жіберген&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

2021 жылы 7 маусымда Мәскеудің Никулин сотында алқабилер Меджидовты ақтап алды, олардың үкімінің негізінде сот ақтау үкімін шығарған еді, бірақ Мәскеу қалалық соты үкімнің күшін жойып, істі қайта қарауға жіберді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. 

Сот шешіміне қатысты өз пікірімен бөлісті. Томирис Байсафаның анасы Жанна Ахметова айтуынша, судья оны сот залынан шығарып жіберген. Соңғы кездері өтінішхат жолдауға, түсініктемелер беруге, ескертулер жасауға мүмкіндік бермеді, соңғы сөзде  айтқандарымды жақтырмады. Содан кейін қорғалушы тарап сөз сөйлеген кезде, жиіркенішті өтіріктер айтылған сәтте Жанна үнсіз тұра алмады.

2022 жылы 2 қаңтарда Мәскеудің Никулин соты Томирис Байсафаны өлтірді деп айыпталған Муртузали Меджидовтың ісін қайта қарайтыны белгілі болды&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

Алқабилер соты басты күдікті Муртузали Меджидовты кінәлі деп тапты. Мәскеудің Измайлов сотының үкіміне сәйкес, Муртузали Меджидов 13 жылға бас бостандығынан айырылды. Дағыстанның бұрынғы вице-премьерінің ұлы енді қатаң режимдегі колонияда жазасын өтейді.

=== Қоғамдық реакция ===

Бұдан кейін Қазақстандағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл ресейлік әріптесі Татьяна Москальковадан істі жеке бақылауға алуды және &quot;объективті тергеу жүргізуді&quot; сұрағанын хабарлады&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://paryz.kz/proishestviya/18459-tomiris-baisafanyn-olimi-medzhidov-13-zhylga-sottaldy|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстанның бұрынғы вице-премьерінің ұлы 13 жылға сотталды|website=paryz.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. 2019 жылы президент Тоқаев Томирис Байсафаның анасын қабылдап, іске ерекше мәртебе берілді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://baq.kz/tomiris-baysafany-isi-da-ystan-eks-premerini-ly-staldy-_229206/|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан экс-премьерінің ұлы ұсталды|website=baq.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

== Сілтемелер ==
* {{YouTube|R20y8gCRt8Q&amp;t|Томирис Байсафаның ісіне нүкте қойылды ма? // Хабар 24. — 2022.|logo=1}}
* {{YouTube|ld_ZgTjHZOM|Мәскеуде жапа шеккен студент Томирис Байсафаның ісі әлі қаралуда // Ақпарат. — 2018.|logo=1}}
* {{YouTube|Sh09FgHKcpQ|Жанна Ахметова, Томирис Байсафаның анасы: &quot;Мен бұл істі балаларымның абыройы үшін жүргіздім&quot; // Ләйлә Сұлтанқызы. — 2020.|logo=1}}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}</text>
      <sha1>eeiiy41ub3l0mmci7c2pawjls68jmhn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054332</id>
      <parentid>3054331</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T15:52:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kristianmusic</username>
        <id>92559</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13731" xml:space="preserve">'''Томирис Байсафаның ісі''' — 2018 жылдың 13 сәуірінде ММХҚИ университетінің халықаралық экономикалық қатынастар кафедрасының төртінші курсының үздік студенті Томирис Байсафа үзіліс кезінде университеттің жұмбақ жағдайда ЖОО-ның төртінші қабатындағы терезеден құлап кеткен болатын. Құлағаннан кейін оны дереу ауруханаға жеткізген. Сол жылдың 3 мамырында Томирис Склифосовский атындағы ғылыми-зерттеу институтында қайтыс болды. Аталған факті бойынша қылмыстық іс қозғалды. Тергеу шаралары мен сот талқысы үш жыл уақытқа созылды.

[[Мәскеу]]дің Измайловский аудандық сотының алқабилері қазақстандық студент Томирис Байсафаның өліміне қатысты іс бойынша [[Дағыстан]]ның бұрынғы вице-премьерінің ұлы Муртузали Меджидовты кінәлі деп тапты&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stan.kz/tomiris-baysafanin-isi-kazilar-alkasi-ukim-shigardi-366519/|title=Томирис Байсафаның ісі: Қазылар алқасы үкім шығарды|website=stan.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Томирис Байсафаны өлтіргені үшін Меджидовты 13 жылға бас бостандығынан айырған болатын&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stan.kz/tomiris-baysafanin-isi-13-zhilga-sottalgan-medzhidovtin-366614/|title=Томирис Байсафаның ісі: 13 жылға сотталған Меджидовтың адвокаттары аппелляциялық шағым түсірмек|website=stan.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Мұртузали Томиристі терезеден қасақана итеріп құлатқаны дәлелденген. 

== Оқиғалар барысы  ==
=== Өлтіруі ===
21 жастағы Томирис Байсафа ММХҚИ Халықаралық экономикалық қатынастар кафедрасының 4-курсында оқып жүрген. Оның өз-өзіне қол жұмсайтын ойы болған жоқ. Ол өмір сүргісі келетін, көңілді адам болған. Жоғары оқу орнында Томирис Муртузали Меджидовпен танысқан. Олар бір-бірін ұнатып, екі жылға жуық кездескен. Қыз Қазақстанға кеткенде жігіт оны қызғанып, жиі хат жазған. Кейін екеуі ажырасып, қыз басқа жігітпен танысқан. Оның есімі - Вадим. Бірге киноға барды. Құлағаннан кейін оны дереу ауруханаға жеткізген. Оның көптеген жері сынған еді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://aikyn.kz/61345/tomiris-bajsafanyng-isi-daghystan-eks-premerining-uly-ustaldy/|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан экс-премьерінің ұлы ұсталды|website=aikyn.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Ауыр жарақат алып, көп қан жоғалтқан&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ult.kz/post/tomiris-baysafanyn-isi-boyynsha-sot-tergeui-ayaktaldy|title=ТОМИРИС БАЙСАФАНЫҢ ІСІ БОЙЫНША СОТ ТЕРГЕУІ АЯҚТАЛДЫ|website=ult.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Дәрігерлер оған бірнеше ота жасады, бірақ үш аптадан кейін 3 мамырында 4:00-де Томирис Склифосовский ғылыми-зерттеу институтында қайтыс болды. Ол кезде аудиторияда текі екі адам ғана болған. Бірі Томирис. Екіншісі Дағыстан үкіметінің бұрынғы төрағасы, беделді бизнесменнің ұлы Мұртузали Меджидов. Трагедия орын алған күні оны Томириспен бірге бір аудиторияда көргендер бар. Жігіт пен қыз қатты-қатты сөйлескен.

=== Жерлеу ===
Қыз қайтыс болған соң оның денесі [[Астана]] қаласына әкелінді.

=== Тергеу ===
Істің бас фигуранты - Муртузали Меджидов. Томирис Байсафаның терезеден секірген сәті жоқ. Ал оған дейін және кейінгі кезі бейнебақылауға жазылған. Түсініксіз тұстар өте көп.
Томиристің анасының айтуынша, Меджидовтың өзі тергеу барысында оқиғаның үш нұсқасын айтқан. Бірақ олар тергеуде расталмаған. Біріншісі, ол бір қадам жасап, құлап кеткен. Екіншісі, оны итеріп жіберіп, секіріп кеткен. Олай болуы мүмкін емес. Терезенің алды кең онда жай құлап кету мүмкін емес, ал өзі секірсе ештеңеге тимеуі керек болған. Үшінші нұсқа бойынша, ол құлаған кезде Томиристің көзін көрген. Оны көру үшін ол терезеде тұруы керек. Томириске жету үшін оған кем дегенде үш секунд қажет, ал құлаудың өзі 1,7 секундқа созылған. Ол тек терезе алдында тұрса ғана көруі мүмкін еді. Марқұмның анасы &quot;құлау кезінде қосымша үдеу берілген, яғни оны бөтен адам итеріп жіберді&quot; деп қосты&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/tozaktan-shyikkanday-bolamyin-tomiris-baysafanyin-anasyi-sot-323097/|title=&quot;Тозақтан шыққандай боламын&quot; - Томирис Байсафаның анасы сот отырыстары туралы|website=kaz.tengrinews.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

Оқиға кезінде қыз жігіті Муртазали Меджидовпен сөйлесіп тұрған. Кейін жігіт жазатайым жағдай болғанын айтты. Тергеу барысында ол айғақтарын бірнеше рет өзгерткен. Бірақ қыздың өліміне кәнілі емес екенін айтты. Іс бойынша бірқатар сараптама жүргізілген. Олардың бірінде жасанды адам денесімен тәжірибе жүргізілді. Олар денені Меджидовтың айтуы бойынша 4-ші қабаттан құлатып көрді. Ол бірнеше рет аяғымен және бетімен жерге түскен. Алайда, шын мәнінде, қыз арқасымен құлаған. Сондықтан ауыр жарақаттар алған. Марқұмның туыстары қызды итеріп жібергеніне сенімді. Оның мәйіті де терезеден бірнеше метр жерде жатқан. Мұның бәрі қызы итеріп жібергенін көрсетеді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.tengrinews.kz/crime/bak-tomiris-baysafa-sne-katyistyi-ukmd-kumand-dep-atadyi-323307/|title=БАҚ Томирис Байсафа ісіне қатысты үкімді күмәнді деп атады|website=kaz.tengrinews.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

== Іс  ==
Алғашында Ресейдің тергеу комитеті &quot;[[Өзін-өзі өлтіру]]&quot; бабы бойынша іс қозғады. Кейін іс 105-бап &quot;[[Өмірге қарсы қылмыстар|Кісі өлтіру]]&quot; бабы бойынша қайта сараланып, тағайындалды&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. 

Екі жылдан кейін, 2020 жылы 28 шілдеде бұл іс бойынша Мәскеуде Муртузали Меджидов ұсталды. Тергеу мәліметтері бойынша, Меджидов қызды ұрып, терезеден итеріп жіберген&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

2021 жылы 7 маусымда Мәскеудің Никулин сотында алқабилер Меджидовты ақтап алды, олардың үкімінің негізінде сот ақтау үкімін шығарған еді, бірақ Мәскеу қалалық соты үкімнің күшін жойып, істі қайта қарауға жіберді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. 

Сот шешіміне қатысты өз пікірімен бөлісті. Томирис Байсафаның анасы Жанна Ахметова айтуынша, судья оны сот залынан шығарып жіберген. Соңғы кездері өтінішхат жолдауға, түсініктемелер беруге, ескертулер жасауға мүмкіндік бермеді, соңғы сөзде  айтқандарымды жақтырмады. Содан кейін қорғалушы тарап сөз сөйлеген кезде, жиіркенішті өтіріктер айтылған сәтте Жанна үнсіз тұра алмады.

2022 жылы 2 қаңтарда Мәскеудің Никулин соты Томирис Байсафаны өлтірді деп айыпталған Муртузали Меджидовтың ісін қайта қарайтыны белгілі болды&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

Алқабилер соты басты күдікті Муртузали Меджидовты кінәлі деп тапты. Мәскеудің Измайлов сотының үкіміне сәйкес, Муртузали Меджидов 13 жылға бас бостандығынан айырылды. Дағыстанның бұрынғы вице-премьерінің ұлы енді қатаң режимдегі колонияда жазасын өтейді.

=== Қоғамдық реакция ===

Бұдан кейін Қазақстандағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл ресейлік әріптесі Татьяна Москальковадан істі жеке бақылауға алуды және &quot;объективті тергеу жүргізуді&quot; сұрағанын хабарлады&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://paryz.kz/proishestviya/18459-tomiris-baisafanyn-olimi-medzhidov-13-zhylga-sottaldy|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстанның бұрынғы вице-премьерінің ұлы 13 жылға сотталды|website=paryz.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. 2019 жылы президент Тоқаев Томирис Байсафаның анасын қабылдап, іске ерекше мәртебе берілді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://baq.kz/tomiris-baysafany-isi-da-ystan-eks-premerini-ly-staldy-_229206/|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан экс-премьерінің ұлы ұсталды|website=baq.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

== Сілтемелер ==
* {{YouTube|R20y8gCRt8Q&amp;t|Томирис Байсафаның ісіне нүкте қойылды ма? // Хабар 24. — 2022.|logo=1}}
* {{YouTube|ld_ZgTjHZOM|Мәскеуде жапа шеккен студент Томирис Байсафаның ісі әлі қаралуда // Ақпарат. — 2018.|logo=1}}
* {{YouTube|Sh09FgHKcpQ|Жанна Ахметова, Томирис Байсафаның анасы: &quot;Мен бұл істі балаларымның абыройы үшін жүргіздім&quot; // Ләйлә Сұлтанқызы. — 2020.|logo=1}}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}</text>
      <sha1>heuo8el3o66nb3hmjckdyonp16ue030</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054333</id>
      <parentid>3054332</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T15:53:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kristianmusic</username>
        <id>92559</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13735" xml:space="preserve">'''Томирис Байсафаның ісі''' — 2018 жылдың 13 сәуірінде ММХҚИ университетінің халықаралық экономикалық қатынастар кафедрасының төртінші курсының үздік студенті Томирис Байсафа үзіліс кезінде университеттің жұмбақ жағдайда ЖОО-ның төртінші қабатындағы терезеден құлап кеткен болатын. Құлағаннан кейін оны дереу ауруханаға жеткізген. Сол жылдың 3 мамырында Томирис Склифосовский атындағы ғылыми-зерттеу институтында қайтыс болды. Аталған факті бойынша [[қылмыстық іс]] қозғалды. Тергеу шаралары мен сот талқысы үш жыл уақытқа созылды.

[[Мәскеу]]дің Измайловский аудандық сотының алқабилері қазақстандық студент Томирис Байсафаның өліміне қатысты іс бойынша [[Дағыстан]]ның бұрынғы вице-премьерінің ұлы Муртузали Меджидовты кінәлі деп тапты&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stan.kz/tomiris-baysafanin-isi-kazilar-alkasi-ukim-shigardi-366519/|title=Томирис Байсафаның ісі: Қазылар алқасы үкім шығарды|website=stan.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Томирис Байсафаны өлтіргені үшін Меджидовты 13 жылға бас бостандығынан айырған болатын&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stan.kz/tomiris-baysafanin-isi-13-zhilga-sottalgan-medzhidovtin-366614/|title=Томирис Байсафаның ісі: 13 жылға сотталған Меджидовтың адвокаттары аппелляциялық шағым түсірмек|website=stan.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Мұртузали Томиристі терезеден қасақана итеріп құлатқаны дәлелденген. 

== Оқиғалар барысы  ==
=== Өлтіруі ===
21 жастағы Томирис Байсафа ММХҚИ Халықаралық экономикалық қатынастар кафедрасының 4-курсында оқып жүрген. Оның өз-өзіне қол жұмсайтын ойы болған жоқ. Ол өмір сүргісі келетін, көңілді адам болған. Жоғары оқу орнында Томирис Муртузали Меджидовпен танысқан. Олар бір-бірін ұнатып, екі жылға жуық кездескен. Қыз Қазақстанға кеткенде жігіт оны қызғанып, жиі хат жазған. Кейін екеуі ажырасып, қыз басқа жігітпен танысқан. Оның есімі - Вадим. Бірге киноға барды. Құлағаннан кейін оны дереу ауруханаға жеткізген. Оның көптеген жері сынған еді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://aikyn.kz/61345/tomiris-bajsafanyng-isi-daghystan-eks-premerining-uly-ustaldy/|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан экс-премьерінің ұлы ұсталды|website=aikyn.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Ауыр жарақат алып, көп қан жоғалтқан&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ult.kz/post/tomiris-baysafanyn-isi-boyynsha-sot-tergeui-ayaktaldy|title=ТОМИРИС БАЙСАФАНЫҢ ІСІ БОЙЫНША СОТ ТЕРГЕУІ АЯҚТАЛДЫ|website=ult.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Дәрігерлер оған бірнеше ота жасады, бірақ үш аптадан кейін 3 мамырында 4:00-де Томирис Склифосовский ғылыми-зерттеу институтында қайтыс болды. Ол кезде аудиторияда текі екі адам ғана болған. Бірі Томирис. Екіншісі Дағыстан үкіметінің бұрынғы төрағасы, беделді бизнесменнің ұлы Мұртузали Меджидов. Трагедия орын алған күні оны Томириспен бірге бір аудиторияда көргендер бар. Жігіт пен қыз қатты-қатты сөйлескен.

=== Жерлеу ===
Қыз қайтыс болған соң оның денесі [[Астана]] қаласына әкелінді.

=== Тергеу ===
Істің бас фигуранты - Муртузали Меджидов. Томирис Байсафаның терезеден секірген сәті жоқ. Ал оған дейін және кейінгі кезі бейнебақылауға жазылған. Түсініксіз тұстар өте көп.
Томиристің анасының айтуынша, Меджидовтың өзі тергеу барысында оқиғаның үш нұсқасын айтқан. Бірақ олар тергеуде расталмаған. Біріншісі, ол бір қадам жасап, құлап кеткен. Екіншісі, оны итеріп жіберіп, секіріп кеткен. Олай болуы мүмкін емес. Терезенің алды кең онда жай құлап кету мүмкін емес, ал өзі секірсе ештеңеге тимеуі керек болған. Үшінші нұсқа бойынша, ол құлаған кезде Томиристің көзін көрген. Оны көру үшін ол терезеде тұруы керек. Томириске жету үшін оған кем дегенде үш секунд қажет, ал құлаудың өзі 1,7 секундқа созылған. Ол тек терезе алдында тұрса ғана көруі мүмкін еді. Марқұмның анасы &quot;құлау кезінде қосымша үдеу берілген, яғни оны бөтен адам итеріп жіберді&quot; деп қосты&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/tozaktan-shyikkanday-bolamyin-tomiris-baysafanyin-anasyi-sot-323097/|title=&quot;Тозақтан шыққандай боламын&quot; - Томирис Байсафаның анасы сот отырыстары туралы|website=kaz.tengrinews.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

Оқиға кезінде қыз жігіті Муртазали Меджидовпен сөйлесіп тұрған. Кейін жігіт жазатайым жағдай болғанын айтты. Тергеу барысында ол айғақтарын бірнеше рет өзгерткен. Бірақ қыздың өліміне кәнілі емес екенін айтты. Іс бойынша бірқатар сараптама жүргізілген. Олардың бірінде жасанды адам денесімен тәжірибе жүргізілді. Олар денені Меджидовтың айтуы бойынша 4-ші қабаттан құлатып көрді. Ол бірнеше рет аяғымен және бетімен жерге түскен. Алайда, шын мәнінде, қыз арқасымен құлаған. Сондықтан ауыр жарақаттар алған. Марқұмның туыстары қызды итеріп жібергеніне сенімді. Оның мәйіті де терезеден бірнеше метр жерде жатқан. Мұның бәрі қызы итеріп жібергенін көрсетеді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.tengrinews.kz/crime/bak-tomiris-baysafa-sne-katyistyi-ukmd-kumand-dep-atadyi-323307/|title=БАҚ Томирис Байсафа ісіне қатысты үкімді күмәнді деп атады|website=kaz.tengrinews.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

== Іс  ==
Алғашында Ресейдің тергеу комитеті &quot;[[Өзін-өзі өлтіру]]&quot; бабы бойынша іс қозғады. Кейін іс 105-бап &quot;[[Өмірге қарсы қылмыстар|Кісі өлтіру]]&quot; бабы бойынша қайта сараланып, тағайындалды&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. 

Екі жылдан кейін, 2020 жылы 28 шілдеде бұл іс бойынша Мәскеуде Муртузали Меджидов ұсталды. Тергеу мәліметтері бойынша, Меджидов қызды ұрып, терезеден итеріп жіберген&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

2021 жылы 7 маусымда Мәскеудің Никулин сотында алқабилер Меджидовты ақтап алды, олардың үкімінің негізінде сот ақтау үкімін шығарған еді, бірақ Мәскеу қалалық соты үкімнің күшін жойып, істі қайта қарауға жіберді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. 

Сот шешіміне қатысты өз пікірімен бөлісті. Томирис Байсафаның анасы Жанна Ахметова айтуынша, судья оны сот залынан шығарып жіберген. Соңғы кездері өтінішхат жолдауға, түсініктемелер беруге, ескертулер жасауға мүмкіндік бермеді, соңғы сөзде  айтқандарымды жақтырмады. Содан кейін қорғалушы тарап сөз сөйлеген кезде, жиіркенішті өтіріктер айтылған сәтте Жанна үнсіз тұра алмады.

2022 жылы 2 қаңтарда Мәскеудің Никулин соты Томирис Байсафаны өлтірді деп айыпталған Муртузали Меджидовтың ісін қайта қарайтыны белгілі болды&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

Алқабилер соты басты күдікті Муртузали Меджидовты кінәлі деп тапты. Мәскеудің Измайлов сотының үкіміне сәйкес, Муртузали Меджидов 13 жылға бас бостандығынан айырылды. Дағыстанның бұрынғы вице-премьерінің ұлы енді қатаң режимдегі колонияда жазасын өтейді.

=== Қоғамдық реакция ===

Бұдан кейін Қазақстандағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл ресейлік әріптесі Татьяна Москальковадан істі жеке бақылауға алуды және &quot;объективті тергеу жүргізуді&quot; сұрағанын хабарлады&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://paryz.kz/proishestviya/18459-tomiris-baisafanyn-olimi-medzhidov-13-zhylga-sottaldy|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстанның бұрынғы вице-премьерінің ұлы 13 жылға сотталды|website=paryz.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. 2019 жылы президент Тоқаев Томирис Байсафаның анасын қабылдап, іске ерекше мәртебе берілді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://baq.kz/tomiris-baysafany-isi-da-ystan-eks-premerini-ly-staldy-_229206/|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан экс-премьерінің ұлы ұсталды|website=baq.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

== Сілтемелер ==
* {{YouTube|R20y8gCRt8Q&amp;t|Томирис Байсафаның ісіне нүкте қойылды ма? // Хабар 24. — 2022.|logo=1}}
* {{YouTube|ld_ZgTjHZOM|Мәскеуде жапа шеккен студент Томирис Байсафаның ісі әлі қаралуда // Ақпарат. — 2018.|logo=1}}
* {{YouTube|Sh09FgHKcpQ|Жанна Ахметова, Томирис Байсафаның анасы: &quot;Мен бұл істі балаларымның абыройы үшін жүргіздім&quot; // Ләйлә Сұлтанқызы. — 2020.|logo=1}}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}</text>
      <sha1>5rwtl4tgnte4uib1shob6r164vtbohc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054334</id>
      <parentid>3054333</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T15:54:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kristianmusic</username>
        <id>92559</id>
      </contributor>
      <comment>/* Жерлеу */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13755" xml:space="preserve">'''Томирис Байсафаның ісі''' — 2018 жылдың 13 сәуірінде ММХҚИ университетінің халықаралық экономикалық қатынастар кафедрасының төртінші курсының үздік студенті Томирис Байсафа үзіліс кезінде университеттің жұмбақ жағдайда ЖОО-ның төртінші қабатындағы терезеден құлап кеткен болатын. Құлағаннан кейін оны дереу ауруханаға жеткізген. Сол жылдың 3 мамырында Томирис Склифосовский атындағы ғылыми-зерттеу институтында қайтыс болды. Аталған факті бойынша [[қылмыстық іс]] қозғалды. Тергеу шаралары мен сот талқысы үш жыл уақытқа созылды.

[[Мәскеу]]дің Измайловский аудандық сотының алқабилері қазақстандық студент Томирис Байсафаның өліміне қатысты іс бойынша [[Дағыстан]]ның бұрынғы вице-премьерінің ұлы Муртузали Меджидовты кінәлі деп тапты&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stan.kz/tomiris-baysafanin-isi-kazilar-alkasi-ukim-shigardi-366519/|title=Томирис Байсафаның ісі: Қазылар алқасы үкім шығарды|website=stan.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Томирис Байсафаны өлтіргені үшін Меджидовты 13 жылға бас бостандығынан айырған болатын&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stan.kz/tomiris-baysafanin-isi-13-zhilga-sottalgan-medzhidovtin-366614/|title=Томирис Байсафаның ісі: 13 жылға сотталған Меджидовтың адвокаттары аппелляциялық шағым түсірмек|website=stan.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Мұртузали Томиристі терезеден қасақана итеріп құлатқаны дәлелденген. 

== Оқиғалар барысы  ==
=== Өлтіруі ===
21 жастағы Томирис Байсафа ММХҚИ Халықаралық экономикалық қатынастар кафедрасының 4-курсында оқып жүрген. Оның өз-өзіне қол жұмсайтын ойы болған жоқ. Ол өмір сүргісі келетін, көңілді адам болған. Жоғары оқу орнында Томирис Муртузали Меджидовпен танысқан. Олар бір-бірін ұнатып, екі жылға жуық кездескен. Қыз Қазақстанға кеткенде жігіт оны қызғанып, жиі хат жазған. Кейін екеуі ажырасып, қыз басқа жігітпен танысқан. Оның есімі - Вадим. Бірге киноға барды. Құлағаннан кейін оны дереу ауруханаға жеткізген. Оның көптеген жері сынған еді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://aikyn.kz/61345/tomiris-bajsafanyng-isi-daghystan-eks-premerining-uly-ustaldy/|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан экс-премьерінің ұлы ұсталды|website=aikyn.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Ауыр жарақат алып, көп қан жоғалтқан&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ult.kz/post/tomiris-baysafanyn-isi-boyynsha-sot-tergeui-ayaktaldy|title=ТОМИРИС БАЙСАФАНЫҢ ІСІ БОЙЫНША СОТ ТЕРГЕУІ АЯҚТАЛДЫ|website=ult.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Дәрігерлер оған бірнеше ота жасады, бірақ үш аптадан кейін 3 мамырында 4:00-де Томирис Склифосовский ғылыми-зерттеу институтында қайтыс болды. Ол кезде аудиторияда текі екі адам ғана болған. Бірі Томирис. Екіншісі Дағыстан үкіметінің бұрынғы төрағасы, беделді бизнесменнің ұлы Мұртузали Меджидов. Трагедия орын алған күні оны Томириспен бірге бір аудиторияда көргендер бар. Жігіт пен қыз қатты-қатты сөйлескен.

=== Жерлеу ===
Қыз қайтыс болған соң оның денесі [[Нұр-Сұлтан|Астана]] қаласына әкелінді.

=== Тергеу ===
Істің бас фигуранты - Муртузали Меджидов. Томирис Байсафаның терезеден секірген сәті жоқ. Ал оған дейін және кейінгі кезі бейнебақылауға жазылған. Түсініксіз тұстар өте көп.
Томиристің анасының айтуынша, Меджидовтың өзі тергеу барысында оқиғаның үш нұсқасын айтқан. Бірақ олар тергеуде расталмаған. Біріншісі, ол бір қадам жасап, құлап кеткен. Екіншісі, оны итеріп жіберіп, секіріп кеткен. Олай болуы мүмкін емес. Терезенің алды кең онда жай құлап кету мүмкін емес, ал өзі секірсе ештеңеге тимеуі керек болған. Үшінші нұсқа бойынша, ол құлаған кезде Томиристің көзін көрген. Оны көру үшін ол терезеде тұруы керек. Томириске жету үшін оған кем дегенде үш секунд қажет, ал құлаудың өзі 1,7 секундқа созылған. Ол тек терезе алдында тұрса ғана көруі мүмкін еді. Марқұмның анасы &quot;құлау кезінде қосымша үдеу берілген, яғни оны бөтен адам итеріп жіберді&quot; деп қосты&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/tozaktan-shyikkanday-bolamyin-tomiris-baysafanyin-anasyi-sot-323097/|title=&quot;Тозақтан шыққандай боламын&quot; - Томирис Байсафаның анасы сот отырыстары туралы|website=kaz.tengrinews.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

Оқиға кезінде қыз жігіті Муртазали Меджидовпен сөйлесіп тұрған. Кейін жігіт жазатайым жағдай болғанын айтты. Тергеу барысында ол айғақтарын бірнеше рет өзгерткен. Бірақ қыздың өліміне кәнілі емес екенін айтты. Іс бойынша бірқатар сараптама жүргізілген. Олардың бірінде жасанды адам денесімен тәжірибе жүргізілді. Олар денені Меджидовтың айтуы бойынша 4-ші қабаттан құлатып көрді. Ол бірнеше рет аяғымен және бетімен жерге түскен. Алайда, шын мәнінде, қыз арқасымен құлаған. Сондықтан ауыр жарақаттар алған. Марқұмның туыстары қызды итеріп жібергеніне сенімді. Оның мәйіті де терезеден бірнеше метр жерде жатқан. Мұның бәрі қызы итеріп жібергенін көрсетеді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.tengrinews.kz/crime/bak-tomiris-baysafa-sne-katyistyi-ukmd-kumand-dep-atadyi-323307/|title=БАҚ Томирис Байсафа ісіне қатысты үкімді күмәнді деп атады|website=kaz.tengrinews.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

== Іс  ==
Алғашында Ресейдің тергеу комитеті &quot;[[Өзін-өзі өлтіру]]&quot; бабы бойынша іс қозғады. Кейін іс 105-бап &quot;[[Өмірге қарсы қылмыстар|Кісі өлтіру]]&quot; бабы бойынша қайта сараланып, тағайындалды&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. 

Екі жылдан кейін, 2020 жылы 28 шілдеде бұл іс бойынша Мәскеуде Муртузали Меджидов ұсталды. Тергеу мәліметтері бойынша, Меджидов қызды ұрып, терезеден итеріп жіберген&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

2021 жылы 7 маусымда Мәскеудің Никулин сотында алқабилер Меджидовты ақтап алды, олардың үкімінің негізінде сот ақтау үкімін шығарған еді, бірақ Мәскеу қалалық соты үкімнің күшін жойып, істі қайта қарауға жіберді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. 

Сот шешіміне қатысты өз пікірімен бөлісті. Томирис Байсафаның анасы Жанна Ахметова айтуынша, судья оны сот залынан шығарып жіберген. Соңғы кездері өтінішхат жолдауға, түсініктемелер беруге, ескертулер жасауға мүмкіндік бермеді, соңғы сөзде  айтқандарымды жақтырмады. Содан кейін қорғалушы тарап сөз сөйлеген кезде, жиіркенішті өтіріктер айтылған сәтте Жанна үнсіз тұра алмады.

2022 жылы 2 қаңтарда Мәскеудің Никулин соты Томирис Байсафаны өлтірді деп айыпталған Муртузали Меджидовтың ісін қайта қарайтыны белгілі болды&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

Алқабилер соты басты күдікті Муртузали Меджидовты кінәлі деп тапты. Мәскеудің Измайлов сотының үкіміне сәйкес, Муртузали Меджидов 13 жылға бас бостандығынан айырылды. Дағыстанның бұрынғы вице-премьерінің ұлы енді қатаң режимдегі колонияда жазасын өтейді.

=== Қоғамдық реакция ===

Бұдан кейін Қазақстандағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл ресейлік әріптесі Татьяна Москальковадан істі жеке бақылауға алуды және &quot;объективті тергеу жүргізуді&quot; сұрағанын хабарлады&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://paryz.kz/proishestviya/18459-tomiris-baisafanyn-olimi-medzhidov-13-zhylga-sottaldy|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстанның бұрынғы вице-премьерінің ұлы 13 жылға сотталды|website=paryz.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. 2019 жылы президент Тоқаев Томирис Байсафаның анасын қабылдап, іске ерекше мәртебе берілді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://baq.kz/tomiris-baysafany-isi-da-ystan-eks-premerini-ly-staldy-_229206/|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан экс-премьерінің ұлы ұсталды|website=baq.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

== Сілтемелер ==
* {{YouTube|R20y8gCRt8Q&amp;t|Томирис Байсафаның ісіне нүкте қойылды ма? // Хабар 24. — 2022.|logo=1}}
* {{YouTube|ld_ZgTjHZOM|Мәскеуде жапа шеккен студент Томирис Байсафаның ісі әлі қаралуда // Ақпарат. — 2018.|logo=1}}
* {{YouTube|Sh09FgHKcpQ|Жанна Ахметова, Томирис Байсафаның анасы: &quot;Мен бұл істі балаларымның абыройы үшін жүргіздім&quot; // Ләйлә Сұлтанқызы. — 2020.|logo=1}}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}</text>
      <sha1>6i45sl1qu12cx7nltr2oco0bpnos3km</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054459</id>
      <parentid>3054334</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:25:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>+[[Санат:Мәскеудегі кісі өлтіру]]; +[[Санат:2018 жылғы кісі өлімдері]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13871" xml:space="preserve">'''Томирис Байсафаның ісі''' — 2018 жылдың 13 сәуірінде ММХҚИ университетінің халықаралық экономикалық қатынастар кафедрасының төртінші курсының үздік студенті Томирис Байсафа үзіліс кезінде университеттің жұмбақ жағдайда ЖОО-ның төртінші қабатындағы терезеден құлап кеткен болатын. Құлағаннан кейін оны дереу ауруханаға жеткізген. Сол жылдың 3 мамырында Томирис Склифосовский атындағы ғылыми-зерттеу институтында қайтыс болды. Аталған факті бойынша [[қылмыстық іс]] қозғалды. Тергеу шаралары мен сот талқысы үш жыл уақытқа созылды.

[[Мәскеу]]дің Измайловский аудандық сотының алқабилері қазақстандық студент Томирис Байсафаның өліміне қатысты іс бойынша [[Дағыстан]]ның бұрынғы вице-премьерінің ұлы Муртузали Меджидовты кінәлі деп тапты&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stan.kz/tomiris-baysafanin-isi-kazilar-alkasi-ukim-shigardi-366519/|title=Томирис Байсафаның ісі: Қазылар алқасы үкім шығарды|website=stan.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Томирис Байсафаны өлтіргені үшін Меджидовты 13 жылға бас бостандығынан айырған болатын&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stan.kz/tomiris-baysafanin-isi-13-zhilga-sottalgan-medzhidovtin-366614/|title=Томирис Байсафаның ісі: 13 жылға сотталған Меджидовтың адвокаттары аппелляциялық шағым түсірмек|website=stan.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Мұртузали Томиристі терезеден қасақана итеріп құлатқаны дәлелденген. 

== Оқиғалар барысы  ==
=== Өлтіруі ===
21 жастағы Томирис Байсафа ММХҚИ Халықаралық экономикалық қатынастар кафедрасының 4-курсында оқып жүрген. Оның өз-өзіне қол жұмсайтын ойы болған жоқ. Ол өмір сүргісі келетін, көңілді адам болған. Жоғары оқу орнында Томирис Муртузали Меджидовпен танысқан. Олар бір-бірін ұнатып, екі жылға жуық кездескен. Қыз Қазақстанға кеткенде жігіт оны қызғанып, жиі хат жазған. Кейін екеуі ажырасып, қыз басқа жігітпен танысқан. Оның есімі - Вадим. Бірге киноға барды. Құлағаннан кейін оны дереу ауруханаға жеткізген. Оның көптеген жері сынған еді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://aikyn.kz/61345/tomiris-bajsafanyng-isi-daghystan-eks-premerining-uly-ustaldy/|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан экс-премьерінің ұлы ұсталды|website=aikyn.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Ауыр жарақат алып, көп қан жоғалтқан&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ult.kz/post/tomiris-baysafanyn-isi-boyynsha-sot-tergeui-ayaktaldy|title=ТОМИРИС БАЙСАФАНЫҢ ІСІ БОЙЫНША СОТ ТЕРГЕУІ АЯҚТАЛДЫ|website=ult.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. Дәрігерлер оған бірнеше ота жасады, бірақ үш аптадан кейін 3 мамырында 4:00-де Томирис Склифосовский ғылыми-зерттеу институтында қайтыс болды. Ол кезде аудиторияда текі екі адам ғана болған. Бірі Томирис. Екіншісі Дағыстан үкіметінің бұрынғы төрағасы, беделді бизнесменнің ұлы Мұртузали Меджидов. Трагедия орын алған күні оны Томириспен бірге бір аудиторияда көргендер бар. Жігіт пен қыз қатты-қатты сөйлескен.

=== Жерлеу ===
Қыз қайтыс болған соң оның денесі [[Нұр-Сұлтан|Астана]] қаласына әкелінді.

=== Тергеу ===
Істің бас фигуранты - Муртузали Меджидов. Томирис Байсафаның терезеден секірген сәті жоқ. Ал оған дейін және кейінгі кезі бейнебақылауға жазылған. Түсініксіз тұстар өте көп.
Томиристің анасының айтуынша, Меджидовтың өзі тергеу барысында оқиғаның үш нұсқасын айтқан. Бірақ олар тергеуде расталмаған. Біріншісі, ол бір қадам жасап, құлап кеткен. Екіншісі, оны итеріп жіберіп, секіріп кеткен. Олай болуы мүмкін емес. Терезенің алды кең онда жай құлап кету мүмкін емес, ал өзі секірсе ештеңеге тимеуі керек болған. Үшінші нұсқа бойынша, ол құлаған кезде Томиристің көзін көрген. Оны көру үшін ол терезеде тұруы керек. Томириске жету үшін оған кем дегенде үш секунд қажет, ал құлаудың өзі 1,7 секундқа созылған. Ол тек терезе алдында тұрса ғана көруі мүмкін еді. Марқұмның анасы &quot;құлау кезінде қосымша үдеу берілген, яғни оны бөтен адам итеріп жіберді&quot; деп қосты&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/tozaktan-shyikkanday-bolamyin-tomiris-baysafanyin-anasyi-sot-323097/|title=&quot;Тозақтан шыққандай боламын&quot; - Томирис Байсафаның анасы сот отырыстары туралы|website=kaz.tengrinews.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

Оқиға кезінде қыз жігіті Муртазали Меджидовпен сөйлесіп тұрған. Кейін жігіт жазатайым жағдай болғанын айтты. Тергеу барысында ол айғақтарын бірнеше рет өзгерткен. Бірақ қыздың өліміне кәнілі емес екенін айтты. Іс бойынша бірқатар сараптама жүргізілген. Олардың бірінде жасанды адам денесімен тәжірибе жүргізілді. Олар денені Меджидовтың айтуы бойынша 4-ші қабаттан құлатып көрді. Ол бірнеше рет аяғымен және бетімен жерге түскен. Алайда, шын мәнінде, қыз арқасымен құлаған. Сондықтан ауыр жарақаттар алған. Марқұмның туыстары қызды итеріп жібергеніне сенімді. Оның мәйіті де терезеден бірнеше метр жерде жатқан. Мұның бәрі қызы итеріп жібергенін көрсетеді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.tengrinews.kz/crime/bak-tomiris-baysafa-sne-katyistyi-ukmd-kumand-dep-atadyi-323307/|title=БАҚ Томирис Байсафа ісіне қатысты үкімді күмәнді деп атады|website=kaz.tengrinews.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

== Іс  ==
Алғашында Ресейдің тергеу комитеті &quot;[[Өзін-өзі өлтіру]]&quot; бабы бойынша іс қозғады. Кейін іс 105-бап &quot;[[Өмірге қарсы қылмыстар|Кісі өлтіру]]&quot; бабы бойынша қайта сараланып, тағайындалды&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. 

Екі жылдан кейін, 2020 жылы 28 шілдеде бұл іс бойынша Мәскеуде Муртузали Меджидов ұсталды. Тергеу мәліметтері бойынша, Меджидов қызды ұрып, терезеден итеріп жіберген&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

2021 жылы 7 маусымда Мәскеудің Никулин сотында алқабилер Меджидовты ақтап алды, олардың үкімінің негізінде сот ақтау үкімін шығарған еді, бірақ Мәскеу қалалық соты үкімнің күшін жойып, істі қайта қарауға жіберді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. 

Сот шешіміне қатысты өз пікірімен бөлісті. Томирис Байсафаның анасы Жанна Ахметова айтуынша, судья оны сот залынан шығарып жіберген. Соңғы кездері өтінішхат жолдауға, түсініктемелер беруге, ескертулер жасауға мүмкіндік бермеді, соңғы сөзде  айтқандарымды жақтырмады. Содан кейін қорғалушы тарап сөз сөйлеген кезде, жиіркенішті өтіріктер айтылған сәтте Жанна үнсіз тұра алмады.

2022 жылы 2 қаңтарда Мәскеудің Никулин соты Томирис Байсафаны өлтірді деп айыпталған Муртузали Меджидовтың ісін қайта қарайтыны белгілі болды&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.zakon.kz/6009096-tomiris-baisafanyn-isi-dagystannyn-shendisinin-balasyna-katysty-sot-ukimi-shykty.html|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан шендісінің баласына қатысты сот үкімі шықты|website=kaz.zakon.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

Алқабилер соты басты күдікті Муртузали Меджидовты кінәлі деп тапты. Мәскеудің Измайлов сотының үкіміне сәйкес, Муртузали Меджидов 13 жылға бас бостандығынан айырылды. Дағыстанның бұрынғы вице-премьерінің ұлы енді қатаң режимдегі колонияда жазасын өтейді.

=== Қоғамдық реакция ===

Бұдан кейін Қазақстандағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл ресейлік әріптесі Татьяна Москальковадан істі жеке бақылауға алуды және &quot;объективті тергеу жүргізуді&quot; сұрағанын хабарлады&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://paryz.kz/proishestviya/18459-tomiris-baisafanyn-olimi-medzhidov-13-zhylga-sottaldy|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстанның бұрынғы вице-премьерінің ұлы 13 жылға сотталды|website=paryz.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;. 2019 жылы президент Тоқаев Томирис Байсафаның анасын қабылдап, іске ерекше мәртебе берілді&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://baq.kz/tomiris-baysafany-isi-da-ystan-eks-premerini-ly-staldy-_229206/|title=Томирис Байсафаның ісі: Дағыстан экс-премьерінің ұлы ұсталды|website=baq.kz|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;.

== Сілтемелер ==
* {{YouTube|R20y8gCRt8Q&amp;t|Томирис Байсафаның ісіне нүкте қойылды ма? // Хабар 24. — 2022.|logo=1}}
* {{YouTube|ld_ZgTjHZOM|Мәскеуде жапа шеккен студент Томирис Байсафаның ісі әлі қаралуда // Ақпарат. — 2018.|logo=1}}
* {{YouTube|Sh09FgHKcpQ|Жанна Ахметова, Томирис Байсафаның анасы: &quot;Мен бұл істі балаларымның абыройы үшін жүргіздім&quot; // Ләйлә Сұлтанқызы. — 2020.|logo=1}}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Мәскеудегі кісі өлтіру]]
[[Санат:2018 жылғы кісі өлімдері]]</text>
      <sha1>0pw7lz8r52v5aasq4pj2k5i72pda7pq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Адам</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685501</id>
    <revision>
      <id>3054467</id>
      <parentid>3054265</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:32:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15564" xml:space="preserve">{{Біріктірілсін|Һомо сапиенс}}

[[Сурет:Da Vinci Vitruve Luc Viatour.jpg|300 × 213px|нобай|оңға|]]
{{мағына|Адам (айрық)}}
'''Адам''' (''Homo sapiens'') ― приматтардың ең кең таралған түрі. Бипедализм мен үлкен, дамыған миымен ерекшеленеді. Бұл адамға күрделі құрал жасап, тіл мен мәдинетті дамытуға мүмкіндік берген. Адамдарға отбасы, ұжым, мемлекет сияқты бір-бірімен серіктесіп, бір-бірімен бәсекелесетін күрделі әлеуметтік құрылымдарда өмір сүру тән. Адамдар арасындағы әлеуметтік әрекеттесу алуан түрлі құндылықтар, нормалар және ритуалдарды туғызды. Білімқұмарлық пен табиғи құбылыстарды түсінуге және өз пайдасына жұмсауға деген талпыныс адамдарда ғылым, философия, мифология, дін және т.с.с. салалардың пайда болуына әкелді.

Ағылшын ғылымы [[Чарльз Дарвин]] [[1871]] ж. шыққан «Адамның тегі және жыныстық сұрыпталу» деген еңбегінде: «Адам жануарлар әлемінің эволюциялық дамуы нәтижесінде, бәсекеге қабілеттілердің сұрыпталуы арқылы біртіндеп пайда болды», — деп түсіндіреді және хайуанат әлеміндегі түрлі эволюциялық белгілерді дәлел етеді.

=== Адамның қалыптасуы ===
[[Сурет:Anterior view of human female and male, with labels 2.png|thumb|right|200px|Адамның тыржалаңаш кескіні]]
[[Сурет:Yanomami Woman &amp; Child.jpg|thumb|right|200px|Адам сұлулығы туралы әралуан эстетика]]
Бүгінгі таңда адам баласының жер бетінде пайда болуы жөнінде түрлі көзқарастар бар. Ондай көзқарастардың кейі діни түсінік бойынша бүкіл әлемді, соның ішінде адамды да Құдай жаратты деген ұғым болса, кейбір ғылыми көзқарас бойынша адам баласы жер бетіне ғарыштан келген. Ал, үшінші пікір бойынша - адам баласы жер бетіндегі басқа да тіршілік иелері сияқты ұзақ эволюциялық даму нәтижесінде қалыптасқан. Әлемнің көпшілік ғалымдары осы көзқарасты жақтайды. Чарлз Дарвиннің ілімі бойынша адамның пайда болып, қалыптасуы мен дамуы қарапайымнан күрделіге қарай жүрген. Өйткені, алғашқы адамның қазіргі адамдардан көп айырмашылығы болды. Олар қолдары аяқтарынан ұзын, терісін қалың түк басқан ірі маймылдарға ұқсас келді.

Жер бетіндегі ең алғашқы адам қалдығы 1959-1963 жылдардағы археологиялық қазба жұмыстары барысында Шығыс Африканың Кения жеріндегі Олдувай шатқалынан табылды. Ғалымдар бұл ежелгі адамның түр-сипатына және қасынан табылған тас шапқыға қарап оны «епті адам» деп атады. «Епті адам» маймыл тәрізді төрт аяқпен емес, екі аяқпен жүрген. Оған табан сүйектерінің доғалданып келуі дәлел. Соңғы жылдары ғалымдар ашқан жаңалықтар жер бетінде адамның алғаш пайда болған отаны – Солтүстік-Шығыс Африка екенін дәлелдеді. Себебі ежелгі адамдардың қазынды қалдықтарының көбі осы аймақтан табылды.

Адамзаттың келесі даму сатысындағы тіршілік иесі [[Һомо Еректус]] (тік жүретін адам) деп аталады. Олардың ғылымға белгілі өкілдері питекантроп пен синантроптар. Олар бұдан 1 млн. жыл бұрын өмір сүрген. Бірінші питекантроп 1891 жылы Индонезиядағы Ява аралынан табылды. «Епті адаммен» салыстырғанда питекантроптың миының көлемі үлкейіп, бас және жақ сүйектері кішірейді, аяғы ұзарып, қолы қысқара бастаған. «Тік жүретін адамның» екінші бір түрі синантроп алғаш рет 1927 жылы Қытайдағы Чжоу-коу-дянь үңгірінен қазып алынды. Синантроп қаңқаларының жанынан түрлі пішіндегі тас құралдар мен күлдің, көмірдің, отқа күйген тастардың қалдықтары табылды.

Адам дамуының келесі сатысы – Һомо неандерталь адамының пайда болуы. Бұл адам 1856 жылы тұңғыш рет Германияның Неандерталь жотасынан табылды. [[Һомо Неандертал]] адамның өзінен бұрынғылармен салыстырғанда дене бітімі өзгеріп, қас үстіндегі дөңесі азайған және маңдайы жазылып, иек пайда болған . Қолдары күшті болғанымен, оларға қазіргі адамдарға тән икемділік пен шапшаң қимыл жетіспеді. 1938 жылы академик А.П.Окладников Өзбекстанның оңтүстігіндегі Тешіктас үңгірінен 8-9 жастағы неандерталь баланың қаңқа сүйегін тапты . Ал, бұл баланың бет әлпетін танымал антрополог-ғалым М.М.Герасимов қалпына келтірді.

Ежелгі дәуірде қоғамның дамуы өте баяу жүрген. Өйткені адамдар көп уақытын тамақ іздеумен өткізді. Дегенмен, адамзаттың жетілу құбылыстары да жүріп жатты. Олардың өмір сүру ортасына бейімделіп, денелерін тік ұстауы мен ойлау қабілеттерінің дамуы қазіргіге ұқсас адамдардың пайда болуына алып келді.
[[Сурет:Diagram of the human heart (cropped).svg|thumb|right|200px|Адам жүрегі]]
Адам дамуының келесі сатысында неандерталь адамнан кейін дене бітімі қазіргіге ұқсас [[Һомо Сапиенс]] (саналы адам) қалыптасты. Мұндай адамның сүйегі алғаш рет 1868 жылы Франциядағы Кро-Маньон үңгірінен табылғандықтан, оны «кроманьон» адам деп атайды. Бұл адамның түр-сипатында қазіргі адамдарға ұқсас белгілер көп. Олардың маңдайы жазық, қабақ үсті аздап шығыңқы, мұрны кішірек, бас сүйегі қазіргі адамдарға ұқсас болып келеді. Сондай-ақ, кроманьон адамның дене бітімінде қазіргі адамдардан еш айырмашылық болмаған . Олардың бойы биік, аяқтары ұзын болған және тік жүрген. Осылайша, сырт бейнесі жағынан маймылға көп ұқсастығы болғанына қарамастан, алғашқы адамдар өзінің ежелгі туысынан анағұрлым биік тұрды. Өйткені оның ойлау қабілеті бар еді. Алайда, ежелгі адамдардың ой-өрісі алғашқыда тым шектеулі болып, ауыр да баяу қалыптасқанын ұмытпауымыз керек.

== Адам анатомиясы ==
[[Сурет:Tubal Pregnancy with embryo.jpg|thumb|right|250px|5 айлық адам [[эмбрион]]ы]]
[[Сурет:NIA human brain drawing.jpg|thumb|right|200px|Адам миы құрылымы]]
'''Адам анатомиясы''' – адам денесінің құрылысын, пішінін, қимылдарын, мүшелердің өзара қарым-қатынасын зерттейтін жаратылыстану ғылымының бір саласы. Адам анатомиясының (латынша anatome – кесу, бөлшектеу деген ұғымды білдіреді) негізін салушы – ежелгі рим дәрігері Гален, одан кейін шығыс ғалымдары: ар-Рази, ибн-Рушд, Әбу Әли ибн Сина адам анатомиясына елеулі жаңалықтар қосты. Қазақ даласында адам анатомиясы мәселелері Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының (15 ғасыр), Халел Досмұхамбетұлы (20 ғасыр) еңбектерінде баяндалды.

Бүкіл тірі организмдер сияқты адам денесі торшадан (клеткадан) тұрады. Торшалар торшааралық затпен қосылып [[тін]] (ұлпа) құрайды. Тін: эпителиалдық, дәнекерлік, бұлшық еттік, жүйкелік болып 4 топқа бөлінеді. Тін қосылып ағзаларды (орган) құрайды. Жалпы құрылысы мен дамуы біртектес және ортақ қызмет атқаратын ағзалар – ағзалар жүйесіне біріктіріледі. Шығу тегі мен құрылыстары ұқсамайтын, бірақ ортақ [[қызмет]] атқаратын ағзалар – ағзалар аппараттары деген топқа бөлінеді. Ағзалар жүйесі мен аппараттары адам организмін құрайды. Ағзалар бірнеше жүйеге бөлінеді: 1) тірек-қимыл аппараты; 2) ас қорыту жүйесі; 3) тыныс алу жүйесі, 4) несеп-жыныс аппараты; 5) жүрек-тамыр жүйесі (бұл жүйе өз ішінде қан жасап шығаратын және иммундық жүйе ағзалары болып бөлінеді); 6) сезім ағзалары; 7) эндокриндік бездер; 8) жүйке жүйесі. Осылардың бәрі бірігіп, адамның қоршаған ортамен арақатынасын жүзеге асырады. Адам денесі бас, мойын, тұлға, қол және аяқ бөліктерінен тұрады. Адам қаңқасына тұлға қаңқасы (омыртқа бағанасы және кеуде клеткасын құрайтын сүйектер), бас сүйек және қол-аяқ қаңқалары жатады. Бас сүйек: ми сауыт пен бет сүйектеріне бөлінеді. Ми сауытының ішінде ми, есту және тепе-теңдікті сақтау, көру ағзалары орналасқан. Омыртқа бағанасы: мойын (7 омыртқа), кеуде (12), бел (5), сегізкөз (5) және құймышақ (3 – 5) бөліктерінен тұрады. Омыртқа бағанасының кеуделік бөлігіне 12 жұп қабырғалар бекиді. Олар алдыңғы жағында төс сүйекпен қосылып кеудені құрайды. Кеуде қуысында өкпе, жүрек, кеңірдек, өңеш, тамырлар мен жүйке талшықтары орналасқан. Омыртқа бағанасының бел бөлігі іш бұлшықеттерімен бірге іш қуысын түзеді. Yстіңгі жағында іш қуысы кеуде қуысынан көк ет арқылы бөлінеді.
[[Сурет:201 Elements of the Human Body-01.jpg|thumb|right|250px|Адам денесін құрайтын элементтер]]
Іш қуысында бауыр, асқазан, талақ, ішек, ұйқы безі, бүйректер, тамырлар, жүйке талшықтары орналасқан. Іш қуысы төменгі жағында жамбас астауы қуысына жалғасады. Бұл қуыста [[несеп]] қуығы, тік ішек және жыныс ағзалары жатады. Қол қаңқаларын жауырын, бұғана, тоқпан жілік, шынтақ жілік, кәрі жілік, қол басы сүйектері құрайды.

Аяқ қаңқасына жамбас сүйектері, ортан жілік, асықты жілік (кіші жілік) және аяқ басы сүйектері жатады. Сүйектер өзара буындар, шеміршектер арқылы жалғасады. Оларды бұлшықеттер жауып жатады. Адам анатомиясы зерттеу ерекшеліктеріне байланысты бірнеше салаларға бөлінеді: жүйелік немесе қалыпты анатомия – адам денесінің құрылысын ағзалар жүйелері бойынша баяндайды; патологиялық анатомия – ауруға шалдыққан ағзаларды зерттейді; топографиялық анатомия – денедегі ағзалардың, тамырлардың, жүйке талшықтарының өзара орналасуын, арақатынасын талдайды; пластикалық анатомия – адам денесінің сыртқы пішіні мен құрылысы туралы ілім; салыстырмалы анатомия – дамудың әр түрлі сатысында орналасқан тіршілік иелерінің дене құрылысын салыстыра зерттейді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{уики}}
{{толықтыру}}
{{clear}}

[[Санат:Адам]]
[[Санат:Антропология]]</text>
      <sha1>btp7ichuc03okm6i7cxrkvjruwhcb8e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Русская Киселия</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685506</id>
    <revision>
      <id>3054353</id>
      <parentid>3054308</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:54:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Кіріспе бөлімін өңдеді */ қате</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6034" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = 
 |қазақша атауы           = Русская Киселия
 |шынайы атауы            = {{lang-gag|Köseli Rus}}
 |сурет                   = 
 |сурет атауы             = 
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Молдова
 |елтаңба                 = 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir =N |lat_deg =46 |lat_min =05 |lat_sec =00    
  |lon_dir =E |lon_deg =28 |lon_min =31 |lon_sec =00
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |аймақ түрі              = 
 |аймағы                  = Ғағауызстан
 |кестедегі аймақ         = 
 |аудан түрі              = 
 |ауданы                  = 
 |кестедегі аудан         = Комрат
 |қауым округі түрі       = 
 |қауым округі            = 
 |кестедегі қауым округі  =  
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = коммуна
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 1891
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 10,5
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 689
  |санақ жылы             = 2015
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 215 молдаван, 211 украин, 201 ғағауыз
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +2:00
 |DST                     = 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = MD-3812
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = 
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     = 
 |сайты                   = 
 |сайт тілі               = 
}}
'''Русская Киселия''' ({{lang-gag|Köseli Rus}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Русская Киселия https://allcitymap.com/city-5346893&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Село Русская Киселия (Комратский район, Автономное территориальное образование Гагаузия, Молдова) https://routemaps.ru/l/256508-selo-russkaya-kiseliya/&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Русская Киселия на карте Молдовы, https://tm.maptons.com/3383616&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Русская Киселия ауылы 1891 жылы құрылған.&lt;ref&gt;Русская Кисилия http://klise.ru/index.php/2011-04-02-17-04-20&lt;/ref&gt; Аймақтың жалпы ауданы 10,5 шаршы метрді құрайды, бұл ауданның 1,2 пайызы.&lt;ref&gt;Все о Комратском районе https://raioncomrat.md/naselennyie-punktyi/selo-russkaya-kiseliya/&lt;/ref&gt;
Кишиневтан қашықтығы шамамен 127 шақырым.&lt;ref&gt;РАССТОЯНИЕ РУССКАЯ КИСЕЛИЯ — КИШИНЁВ https://ru.needcalc.com/distance/420147-2003&lt;/ref&gt;
Бұл елді мекен тек екі негізгі Молодежная және Победа [[көше]]лерінен тұрады. Ауыл тұрғындары ауылдан тыс орналасқан «Fudjikura» және «Asena-Tekstil» кәсіпорындарында жұмыс істейді.&lt;ref&gt;Киселия Русская, автономия гагаузская, проблема общемолдавская https://bloknot-moldova.ru/news/kiseliya-russkaya-avtonomiya-gagauzskaya-problema--1300509&lt;/ref&gt;

== Халқы ==
01.01.2015 жылғы жағдай бойынша ауылда 689 адам немесе аудан халқының 1,0% тұрады:
*215 молдаван, 
*211 украин, 
*201 ғағауыз және басқа ұлт өкілдері тұрады.&lt;ref name=&quot;Reference1&quot;&gt;Географическая справка с. Русская Киселия https://www.gagauzia.md/ru/administracziya-regiona/primarii/primariya-s.-russkaya-kiseliya.html&lt;/ref&gt;

== Инфрақұрылымы ==
Ауылда 241 шаруашылық субъектілері тіркелген, оның ішінде 188 ауыл шаруашылығы кәсіпорны, 4 азық-түлік дүкені, т.б.

Русская Киселия ауылының аумағында әлеуметтік нысандар: 
*1 мектепке дейінгі мекеме,&lt;ref&gt;Учреждение раннего образования села Русская Киселия https://guogagauzii.md/uchrezhdenie-rannego-obrazovaniya-sela-russkaya-kiseliya&lt;/ref&gt; 
*1 лицей,&lt;ref&gt;Теоретический лицей им. Г.Виеру с. Русская Киселия https://guogagauzii.md/teoreticheskij-litsej-im-g-vieru-s-russkaya-kiseliya&lt;/ref&gt; 
*мәдениет үйі, 
*2 кітапхана, 
*отбасылық дәрігерлер кабинеті орналасқан.&lt;ref name=&quot;Reference1&quot;/&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>712c6oqtg6sxmgt99i0iu3rg8hdqhm5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Египетский татарин</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685508</id>
    <revision>
      <id>3054315</id>
      <timestamp>2022-07-24T12:13:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="373" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Египетский татарин}}

-- ''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:13, 2022 ж. шілденің 24 (+06)</text>
      <sha1>dw6e3cp4oqxstlfh3nk1ropemiu0evf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Ruben4ik00</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685509</id>
    <revision>
      <id>3054317</id>
      <timestamp>2022-07-24T12:39:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="208" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Ruben4ik00}}

-- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 18:39, 2022 ж. шілденің 24 (+06)</text>
      <sha1>402p6sjdlhl2v0y2q2s2g64ingtbfgm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:George Demchenko</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685511</id>
    <revision>
      <id>3054321</id>
      <timestamp>2022-07-24T13:43:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="235" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=George Demchenko}}

-- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 19:43, 2022 ж. шілденің 24 (+06)</text>
      <sha1>dteuonn7vptbgt05st4zuovncspnpvl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Zhasiksf</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685512</id>
    <revision>
      <id>3054323</id>
      <timestamp>2022-07-24T14:26:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="206" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Zhasiksf}}

-- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 20:26, 2022 ж. шілденің 24 (+06)</text>
      <sha1>9m118hqcj446xd1y1atzj1tsblhs7u5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:TaylorSnail</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685513</id>
    <redirect title="Қатысушы талқылауы:Morc&#039;hast" />
    <revision>
      <id>3054325</id>
      <timestamp>2022-07-24T14:46:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Céréales Killer</username>
        <id>39050</id>
      </contributor>
      <comment>Céréales Killer [[Қатысушы талқылауы:TaylorSnail]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Morc'hast]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/TaylorSnail|TaylorSnail]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/Morc'hast|Morc'hast]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="61" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:Morc'hast]]</text>
      <sha1>04z7ub2qizbrdtwjh5n01jab0rntikz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Kanclerz K-Tech</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685514</id>
    <revision>
      <id>3054326</id>
      <timestamp>2022-07-24T15:02:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="234" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Kanclerz K-Tech}}

-- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 21:02, 2022 ж. шілденің 24 (+06)</text>
      <sha1>k05big5ixux7l8ly2kclhy402f1em5r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Ultimete</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685515</id>
    <redirect title="Қатысушы талқылауы:Afshar-beg" />
    <revision>
      <id>3054328</id>
      <timestamp>2022-07-24T15:07:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Deepfriedokra</username>
        <id>74131</id>
      </contributor>
      <comment>Deepfriedokra [[Қатысушы талқылауы:Ultimete]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Afshar-beg]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/Ultimete|Ultimete]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/Afshar-beg|Afshar-beg]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:Afshar-beg]]</text>
      <sha1>03d1ailepny2tew3bp53avxtkyqn3oo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:مصعب العبود</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685516</id>
    <revision>
      <id>3054335</id>
      <timestamp>2022-07-24T16:14:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="250" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=مصعب العبود}}

-- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 22:14, 2022 ж. шілденің 24 (+06)</text>
      <sha1>jmusdji1gp6pbc74cmnbu8oyxpif7hr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Yusuf Hassen</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685517</id>
    <revision>
      <id>3054336</id>
      <timestamp>2022-07-24T17:00:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="318" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Yusuf Hassen}}

-- [[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;Fани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 23:00, 2022 ж. шілденің 24 (+06)</text>
      <sha1>r45zfyrjnk6g3wzq3ek9mvmd8me9d9y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Kenshiyog</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685518</id>
    <revision>
      <id>3054337</id>
      <timestamp>2022-07-24T17:06:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="206" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Kenshiyog}}

-- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 23:06, 2022 ж. шілденің 24 (+06)</text>
      <sha1>0n7dfkyn5ktxviawtof6lhwywwu28ws</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Nurmuratov.abzal</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685519</id>
    <revision>
      <id>3054338</id>
      <timestamp>2022-07-24T17:16:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="322" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Nurmuratov.abzal}}

-- [[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;Fани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 23:16, 2022 ж. шілденің 24 (+06)</text>
      <sha1>bh03xcshapveyxxhhodm315sf0x6m6p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Hatake Ryu</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685520</id>
    <revision>
      <id>3054339</id>
      <timestamp>2022-07-24T17:51:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="316" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Hatake Ryu}}

-- [[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;Fани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 23:51, 2022 ж. шілденің 24 (+06)</text>
      <sha1>1shjr7mgluzplm9wpdbh4og548jedht</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Балия</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685521</id>
    <revision>
      <id>3054350</id>
      <timestamp>2022-07-24T18:46:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="293" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Балия}}

-- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]])  00:46, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>c8hvy2ewz6tlhbtpn480rm3t86h0jvm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кирсово</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685522</id>
    <revision>
      <id>3054352</id>
      <timestamp>2022-07-24T18:52:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>Жаңа бетте: '''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.  == Дереккөздер == {{дереккөздер}}</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="357" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}</text>
      <sha1>h1k9f2twtv3qbhb5zrxyqygegz70rzw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054355</id>
      <parentid>3054352</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:57:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="416" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}</text>
      <sha1>eumtd0t830s0a8h0bp91bzptioankbk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054356</id>
      <parentid>3054355</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:58:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="581" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}</text>
      <sha1>hnwvfwt08ziameh279ifzqa11db3jgn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054357</id>
      <parentid>3054356</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:00:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="647" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}</text>
      <sha1>4389rts9glm5o018sxvrxu24879g70e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054358</id>
      <parentid>3054357</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:01:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="735" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}</text>
      <sha1>q6o7miy37fu3bfoclkaghdpxnu0h7y5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054360</id>
      <parentid>3054358</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:08:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1059" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}</text>
      <sha1>5nt2pjfwahfb6iez7408h9jg17rzivr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054361</id>
      <parentid>3054360</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:14:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1308" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.


== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}</text>
      <sha1>p3cx92l6ssjab6jatzi6a7h4z8kmhi1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054362</id>
      <parentid>3054361</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:16:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Сипаттама */ дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1361" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}</text>
      <sha1>hp7y5bpay2ksvg8yhayfptzwdf6ad4g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054364</id>
      <parentid>3054362</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:21:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1791" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - бұлғарлар,
*45,59% - ғағауыздар,
*2,29% - молдовандар, 
*1,73% - орыстар,
*1,43% - украиндар,    
*0,13% - сығандар, 
*0,35% - басқа ұлттар.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}</text>
      <sha1>bsvzujxpf8rkqzy4kzps6qauad6cjj0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054365</id>
      <parentid>3054364</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:22:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Халқы */ дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1888" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - бұлғарлар,
*45,59% - ғағауыздар,
*2,29% - молдовандар, 
*1,73% - орыстар,
*1,43% - украиндар,    
*0,13% - сығандар, 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}</text>
      <sha1>ipm18jz3cctz2npxtubmla09ynzn1hy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054366</id>
      <parentid>3054365</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:22:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Молдова елді мекендері|Молдова елді мекендері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1947" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - бұлғарлар,
*45,59% - ғағауыздар,
*2,29% - молдовандар, 
*1,73% - орыстар,
*1,43% - украиндар,    
*0,13% - сығандар, 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]</text>
      <sha1>ixwj7kt1yya3ba9efopenpt6wf5e4kr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054367</id>
      <parentid>3054366</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:23:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері|Ғағауызстан елді мекендері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2013" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - бұлғарлар,
*45,59% - ғағауыздар,
*2,29% - молдовандар, 
*1,73% - орыстар,
*1,43% - украиндар,    
*0,13% - сығандар, 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>0tpgohx5wh2b0t9c5hzrbzfihitrb3n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054368</id>
      <parentid>3054367</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:24:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Халқы */ уикилендіру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2037" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>mpvsrhtjtie6cqdrqf4k0l6z36ribnr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054461</id>
      <parentid>3054368</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:27:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2284" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812. Кирсовоның орнында бұрын ноғай жайлаулары болған.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>kvbstg55bz1f02hu8qsq25c81vsy5me</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054462</id>
      <parentid>3054461</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:28:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Тарихы */ дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2376" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812. Кирсовоның орнында бұрын ноғай жайлаулары болған.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>2et8hgjb3ip2g6aditpup6mt899pacc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054473</id>
      <parentid>3054462</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:35:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Тарихы */ толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2785" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

1787-1792 жылдардағы орыс-түрік соғысының аяғында бұл аймақ [[ноғайлар]]дың қолында болды. Молдавиялық зерттеуші Ион Дрон ауылдың негізі 1791 жылы қаланған деп есептеген. 1806 жылға дейін 37 қоныстанушы отбасы болды. Бірақ олар басқа ауылдардағы помещиктердің жерлеріне қоныстанды.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>qtlc6t5l1vv5znq2li0g1xotcgwlpnx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054491</id>
      <parentid>3054473</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T10:07:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Тарихы */ толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5523" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

1787-1792 жылдардағы орыс-түрік соғысының аяғында бұл аймақ [[ноғайлар]]дың қолында болды. Молдавиялық зерттеуші Ион Дрон ауылдың негізі 1791 жылы қаланған деп есептеген. 1806 жылға дейін 37 қоныстанушы отбасы болды. Бірақ олар басқа ауылдардағы помещиктердің жерлеріне қоныстанды.

Кейбір зерттеушілер 1811 жылды дұрыс құрылған жыл деп есептесе, орыс авторы А.Скалковский 1830 жылды айтады. Расында, А.Скалковский орыс болгарлары туралы көлемді де құнды статистикалық және тарихи материал жинап, жариялаған алғашқы зерттеуші болды. «Бессарабия және Новороссийск аймағындағы болгар колониялары» кітабын жазды (I және II бөлімдер. Одесса, 1850 - 1853). Бұл кітапта ол болгарлардың қоныс аударуы, әрбір болгар ауылының іргетасы қаланған уақыты туралы жинақталған мәліметтерді жариялап, болгар отарларының жағдайының статистикалық нобайын келтірді. Өкінішке орай, бұл кітапта көптеген қателер бар (негізінен болгар ауылдарының негізін салу кезінде). Осылайша, Кирсово Скалковский атап өткендей 1830 жылы емес, Бухарест бітім шарты жасалғаннан кейін көп ұзамай құрылды. Александр I-нің 1819 жылғы 29 желтоқсандағы «болгарлар және басқа да қоныстанушылар» мәртебесін реттейтін жарлығында Кирсово Буджак ауданындағы ауыл ретінде көрсетілген.

Мұрағат деректерінің арқасында 1810 жылы Кирсовоға 10 қоныстанушы отбасы қоныстанғаны, оның 24-і ер, 29-ы әйел жандар екені белгілі. Бұл мерзімді «1816 жылғы Кирсов селосына қоныстанған болгарлар тізімі» растайды, онда жоғарыда аталған адамдар тобының 1810 жылы қоныстанғаны анық көрсетілген. 1817 жылы 11 Наурызда 18 отбасы Капаклиядан Кирсовоға қоныс аударды. Сол жылдың 11 мамырында Томай, Инжир және Капаклия ауылдарынан шыққан отбасылар тобы Кирсовода да қоныстанды. Нәтижесінде Кирсовоға тағы 37 отбасы қоныс аударды, олардың 103 - і ер адамдар, 97-і әйелдер.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>ewbdtpuuuq93qpa2the002ri1d5udjq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054493</id>
      <parentid>3054491</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T10:13:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Тарихы */ толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6280" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

1787-1792 жылдардағы орыс-түрік соғысының аяғында бұл аймақ [[ноғайлар]]дың қолында болды. Молдавиялық зерттеуші Ион Дрон ауылдың негізі 1791 жылы қаланған деп есептеген. 1806 жылға дейін 37 қоныстанушы отбасы болды. Бірақ олар басқа ауылдардағы помещиктердің жерлеріне қоныстанды.

Кейбір зерттеушілер 1811 жылды дұрыс құрылған жыл деп есептесе, орыс авторы А.Скалковский 1830 жылды айтады. Расында, А.Скалковский орыс болгарлары туралы көлемді де құнды статистикалық және тарихи материал жинап, жариялаған алғашқы зерттеуші болды. «Бессарабия және Новороссийск аймағындағы болгар колониялары» кітабын жазды (I және II бөлімдер. Одесса, 1850 - 1853). Бұл кітапта ол болгарлардың қоныс аударуы, әрбір болгар ауылының іргетасы қаланған уақыты туралы жинақталған мәліметтерді жариялап, болгар отарларының жағдайының статистикалық нобайын келтірді. Өкінішке орай, бұл кітапта көптеген қателер бар (негізінен болгар ауылдарының негізін салу кезінде). Осылайша, Кирсово Скалковский атап өткендей 1830 жылы емес, Бухарест бітім шарты жасалғаннан кейін көп ұзамай құрылды. Александр I-нің 1819 жылғы 29 желтоқсандағы «болгарлар және басқа да қоныстанушылар» мәртебесін реттейтін жарлығында Кирсово Буджак ауданындағы ауыл ретінде көрсетілген.

Мұрағат деректерінің арқасында 1810 жылы Кирсовоға 10 қоныстанушы отбасы қоныстанғаны, оның 24-і ер, 29-ы әйел жандар екені белгілі. Бұл мерзімді «1816 жылғы Кирсов селосына қоныстанған болгарлар тізімі» растайды, онда жоғарыда аталған адамдар тобының 1810 жылы қоныстанғаны анық көрсетілген. 1817 жылы 11 Наурызда 18 отбасы Капаклиядан Кирсовоға қоныс аударды. Сол жылдың 11 мамырында Томай, Инжир және Капаклия ауылдарынан шыққан отбасылар тобы Кирсовода да қоныстанды. Нәтижесінде Кирсовоға тағы 37 отбасы қоныс аударды, олардың 103 - і ер адамдар, 97-і әйелдер.

1817-1819 жылдары Буджакты зерттеген орыс шенеунігі Корнилович «Кирсов колониясы алдымен Кирсов өзеніне қоныстанды, кейін 1821 жылы осы өзеннің оң жағалауында екі қатарда орналасқан Ялпуг өзеніне көшті. 1827-1829 жж. Кирсовоға 28 ер адам және 26 әйел жаннан тұратын тағы 15 отбасы қоныстанды. 1830 жылы болгарлар мен ғағауыздар Кирсового Болгарияның Котель қаласынан және Сливен ауданындағы Башкиой (Жеравна) ауылынан келген.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>bx9cjaz6arasattsfynq8jsr0b5e5c5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054494</id>
      <parentid>3054493</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T10:14:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Тарихы */ дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6419" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

1787-1792 жылдардағы орыс-түрік соғысының аяғында бұл аймақ [[ноғайлар]]дың қолында болды. Молдавиялық зерттеуші Ион Дрон ауылдың негізі 1791 жылы қаланған деп есептеген. 1806 жылға дейін 37 қоныстанушы отбасы болды. Бірақ олар басқа ауылдардағы помещиктердің жерлеріне қоныстанды.

Кейбір зерттеушілер 1811 жылды дұрыс құрылған жыл деп есептесе, орыс авторы А.Скалковский 1830 жылды айтады. Расында, А.Скалковский орыс болгарлары туралы көлемді де құнды статистикалық және тарихи материал жинап, жариялаған алғашқы зерттеуші болды. «Бессарабия және Новороссийск аймағындағы болгар колониялары» кітабын жазды (I және II бөлімдер. Одесса, 1850 - 1853). Бұл кітапта ол болгарлардың қоныс аударуы, әрбір болгар ауылының іргетасы қаланған уақыты туралы жинақталған мәліметтерді жариялап, болгар отарларының жағдайының статистикалық нобайын келтірді. Өкінішке орай, бұл кітапта көптеген қателер бар (негізінен болгар ауылдарының негізін салу кезінде). Осылайша, Кирсово Скалковский атап өткендей 1830 жылы емес, Бухарест бітім шарты жасалғаннан кейін көп ұзамай құрылды. Александр I-нің 1819 жылғы 29 желтоқсандағы «болгарлар және басқа да қоныстанушылар» мәртебесін реттейтін жарлығында Кирсово Буджак ауданындағы ауыл ретінде көрсетілген.

Мұрағат деректерінің арқасында 1810 жылы Кирсовоға 10 қоныстанушы отбасы қоныстанғаны, оның 24-і ер, 29-ы әйел жандар екені белгілі. Бұл мерзімді «1816 жылғы Кирсов селосына қоныстанған болгарлар тізімі» растайды, онда жоғарыда аталған адамдар тобының 1810 жылы қоныстанғаны анық көрсетілген. 1817 жылы 11 Наурызда 18 отбасы Капаклиядан Кирсовоға қоныс аударды. Сол жылдың 11 мамырында Томай, Инжир және Капаклия ауылдарынан шыққан отбасылар тобы Кирсовода да қоныстанды. Нәтижесінде Кирсовоға тағы 37 отбасы қоныс аударды, олардың 103 - і ер адамдар, 97-і әйелдер.

1817-1819 жылдары Буджакты зерттеген орыс шенеунігі Корнилович «Кирсов колониясы алдымен Кирсов өзеніне қоныстанды, кейін 1821 жылы осы өзеннің оң жағалауында екі қатарда орналасқан Ялпуг өзеніне көшті. 1827-1829 жж. Кирсовоға 28 ер адам және 26 әйел жаннан тұратын тағы 15 отбасы қоныстанды. 1830 жылы болгарлар мен ғағауыздар Кирсового Болгарияның Котель қаласынан және Сливен ауданындағы Башкиой (Жеравна) ауылынан келген.&lt;ref&gt;Материалы по истории с. Кирсово http://klise.ru/index.php/2011-04-02-16-57-06/1449-2014-02-06-21-50-45&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>h570fi649066bcfl0jedbpd4qt1fp8b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054497</id>
      <parentid>3054494</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T10:30:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Тарихы */ толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6773" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

1787-1792 жылдардағы орыс-түрік соғысының аяғында бұл аймақ [[ноғайлар]]дың қолында болды. Молдавиялық зерттеуші Ион Дрон ауылдың негізі 1791 жылы қаланған деп есептеген. 1806 жылға дейін 37 қоныстанушы отбасы болды. Бірақ олар басқа ауылдардағы помещиктердің жерлеріне қоныстанды.

Кейбір зерттеушілер 1811 жылды дұрыс құрылған жыл деп есептесе, орыс авторы А.Скалковский 1830 жылды айтады. Расында, А.Скалковский орыс болгарлары туралы көлемді де құнды статистикалық және тарихи материал жинап, жариялаған алғашқы зерттеуші болды. «Бессарабия және Новороссийск аймағындағы болгар колониялары» кітабын жазды (I және II бөлімдер. Одесса, 1850 - 1853). Бұл кітапта ол болгарлардың қоныс аударуы, әрбір болгар ауылының іргетасы қаланған уақыты туралы жинақталған мәліметтерді жариялап, болгар отарларының жағдайының статистикалық нобайын келтірді. Өкінішке орай, бұл кітапта көптеген қателер бар (негізінен болгар ауылдарының негізін салу кезінде). Осылайша, Кирсово Скалковский атап өткендей 1830 жылы емес, Бухарест бітім шарты жасалғаннан кейін көп ұзамай құрылды. Александр I-нің 1819 жылғы 29 желтоқсандағы «болгарлар және басқа да қоныстанушылар» мәртебесін реттейтін жарлығында Кирсово Буджак ауданындағы ауыл ретінде көрсетілген.

Мұрағат деректерінің арқасында 1810 жылы Кирсовоға 10 қоныстанушы отбасы қоныстанғаны, оның 24-і ер, 29-ы әйел жандар екені белгілі. Бұл мерзімді «1816 жылғы Кирсов селосына қоныстанған болгарлар тізімі» растайды, онда жоғарыда аталған адамдар тобының 1810 жылы қоныстанғаны анық көрсетілген. 1817 жылы 11 Наурызда 18 отбасы Капаклиядан Кирсовоға қоныс аударды. Сол жылдың 11 мамырында Томай, Инжир және Капаклия ауылдарынан шыққан отбасылар тобы Кирсовода да қоныстанды. Нәтижесінде Кирсовоға тағы 37 отбасы қоныс аударды, олардың 103 - і ер адамдар, 97-і әйелдер.

1817-1819 жылдары Буджакты зерттеген орыс шенеунігі Корнилович «Кирсов колониясы алдымен Кирсов өзеніне қоныстанды, кейін 1821 жылы осы өзеннің оң жағалауында екі қатарда орналасқан Ялпуг өзеніне көшті. 1827-1829 жж. Кирсовоға 28 ер адам және 26 әйел жаннан тұратын тағы 15 отбасы қоныстанды. 1830 жылы болгарлар мен ғағауыздар Кирсового Болгарияның Котель қаласынан және Сливен ауданындағы Башкиой (Жеравна) ауылынан келген.&lt;ref&gt;Материалы по истории с. Кирсово http://klise.ru/index.php/2011-04-02-16-57-06/1449-2014-02-06-21-50-45&lt;/ref&gt;

1857 жылы Кирсово шекаралық елді мекен болды. Бессарабия губерниясының Бендери уезінің Комрат болысының құрамында болды. Кейіннен - Румынияның (1918/40) және Молдавия КСР-нің (1944/91) бір бөлігі болды.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>om2pgfj5ajo1vqfrqhj4q62fx3vh6bp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054499</id>
      <parentid>3054497</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T10:34:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Сипаттама */ толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7485" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

Жер бедері тегіс. [[Қара теңіз]] деңгейінен ең жоғары биіктігі - 240 метр. Топырағы сазды. Кирсово жері қара топырағымен әйгілі. Климаты континенттік. Қаңтардың температурасы -10°, ал шілдеде +25°. Ауылдан солтүстік-батысқа қарай бес шақырым жерде Кирсов өзенінің құрғақ арнасы бар, оның жайылмасында екі жасанды көл қалыптасқан. Олардың су беті 800 гектарды құрайды. Суды суару үшін пайдаланады.

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

1787-1792 жылдардағы орыс-түрік соғысының аяғында бұл аймақ [[ноғайлар]]дың қолында болды. Молдавиялық зерттеуші Ион Дрон ауылдың негізі 1791 жылы қаланған деп есептеген. 1806 жылға дейін 37 қоныстанушы отбасы болды. Бірақ олар басқа ауылдардағы помещиктердің жерлеріне қоныстанды.

Кейбір зерттеушілер 1811 жылды дұрыс құрылған жыл деп есептесе, орыс авторы А.Скалковский 1830 жылды айтады. Расында, А.Скалковский орыс болгарлары туралы көлемді де құнды статистикалық және тарихи материал жинап, жариялаған алғашқы зерттеуші болды. «Бессарабия және Новороссийск аймағындағы болгар колониялары» кітабын жазды (I және II бөлімдер. Одесса, 1850 - 1853). Бұл кітапта ол болгарлардың қоныс аударуы, әрбір болгар ауылының іргетасы қаланған уақыты туралы жинақталған мәліметтерді жариялап, болгар отарларының жағдайының статистикалық нобайын келтірді. Өкінішке орай, бұл кітапта көптеген қателер бар (негізінен болгар ауылдарының негізін салу кезінде). Осылайша, Кирсово Скалковский атап өткендей 1830 жылы емес, Бухарест бітім шарты жасалғаннан кейін көп ұзамай құрылды. Александр I-нің 1819 жылғы 29 желтоқсандағы «болгарлар және басқа да қоныстанушылар» мәртебесін реттейтін жарлығында Кирсово Буджак ауданындағы ауыл ретінде көрсетілген.

Мұрағат деректерінің арқасында 1810 жылы Кирсовоға 10 қоныстанушы отбасы қоныстанғаны, оның 24-і ер, 29-ы әйел жандар екені белгілі. Бұл мерзімді «1816 жылғы Кирсов селосына қоныстанған болгарлар тізімі» растайды, онда жоғарыда аталған адамдар тобының 1810 жылы қоныстанғаны анық көрсетілген. 1817 жылы 11 Наурызда 18 отбасы Капаклиядан Кирсовоға қоныс аударды. Сол жылдың 11 мамырында Томай, Инжир және Капаклия ауылдарынан шыққан отбасылар тобы Кирсовода да қоныстанды. Нәтижесінде Кирсовоға тағы 37 отбасы қоныс аударды, олардың 103 - і ер адамдар, 97-і әйелдер.

1817-1819 жылдары Буджакты зерттеген орыс шенеунігі Корнилович «Кирсов колониясы алдымен Кирсов өзеніне қоныстанды, кейін 1821 жылы осы өзеннің оң жағалауында екі қатарда орналасқан Ялпуг өзеніне көшті. 1827-1829 жж. Кирсовоға 28 ер адам және 26 әйел жаннан тұратын тағы 15 отбасы қоныстанды. 1830 жылы болгарлар мен ғағауыздар Кирсового Болгарияның Котель қаласынан және Сливен ауданындағы Башкиой (Жеравна) ауылынан келген.&lt;ref&gt;Материалы по истории с. Кирсово http://klise.ru/index.php/2011-04-02-16-57-06/1449-2014-02-06-21-50-45&lt;/ref&gt;

1857 жылы Кирсово шекаралық елді мекен болды. Бессарабия губерниясының Бендери уезінің Комрат болысының құрамында болды. Кейіннен - Румынияның (1918/40) және Молдавия КСР-нің (1944/91) бір бөлігі болды.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>bdi1y9yu6jjg8xn3m092fvwxzs5n53e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054502</id>
      <parentid>3054499</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T10:48:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8033" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

Жер бедері тегіс. [[Қара теңіз]] деңгейінен ең жоғары биіктігі - 240 метр. Топырағы сазды. Кирсово жері қара топырағымен әйгілі. Климаты континенттік. Қаңтардың температурасы -10°, ал шілдеде +25°. Ауылдан солтүстік-батысқа қарай бес шақырым жерде Кирсов өзенінің құрғақ арнасы бар, оның жайылмасында екі жасанды көл қалыптасқан. Олардың су беті 800 гектарды құрайды. Суды суару үшін пайдаланады.

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

1787-1792 жылдардағы орыс-түрік соғысының аяғында бұл аймақ [[ноғайлар]]дың қолында болды. Молдавиялық зерттеуші Ион Дрон ауылдың негізі 1791 жылы қаланған деп есептеген. 1806 жылға дейін 37 қоныстанушы отбасы болды. Бірақ олар басқа ауылдардағы помещиктердің жерлеріне қоныстанды.

Кейбір зерттеушілер 1811 жылды дұрыс құрылған жыл деп есептесе, орыс авторы А.Скалковский 1830 жылды айтады. Расында, А.Скалковский орыс болгарлары туралы көлемді де құнды статистикалық және тарихи материал жинап, жариялаған алғашқы зерттеуші болды. «Бессарабия және Новороссийск аймағындағы болгар колониялары» кітабын жазды (I және II бөлімдер. Одесса, 1850 - 1853). Бұл кітапта ол болгарлардың қоныс аударуы, әрбір болгар ауылының іргетасы қаланған уақыты туралы жинақталған мәліметтерді жариялап, болгар отарларының жағдайының статистикалық нобайын келтірді. Өкінішке орай, бұл кітапта көптеген қателер бар (негізінен болгар ауылдарының негізін салу кезінде). Осылайша, Кирсово Скалковский атап өткендей 1830 жылы емес, Бухарест бітім шарты жасалғаннан кейін көп ұзамай құрылды. Александр I-нің 1819 жылғы 29 желтоқсандағы «болгарлар және басқа да қоныстанушылар» мәртебесін реттейтін жарлығында Кирсово Буджак ауданындағы ауыл ретінде көрсетілген.

Мұрағат деректерінің арқасында 1810 жылы Кирсовоға 10 қоныстанушы отбасы қоныстанғаны, оның 24-і ер, 29-ы әйел жандар екені белгілі. Бұл мерзімді «1816 жылғы Кирсов селосына қоныстанған болгарлар тізімі» растайды, онда жоғарыда аталған адамдар тобының 1810 жылы қоныстанғаны анық көрсетілген. 1817 жылы 11 Наурызда 18 отбасы Капаклиядан Кирсовоға қоныс аударды. Сол жылдың 11 мамырында Томай, Инжир және Капаклия ауылдарынан шыққан отбасылар тобы Кирсовода да қоныстанды. Нәтижесінде Кирсовоға тағы 37 отбасы қоныс аударды, олардың 103 - і ер адамдар, 97-і әйелдер.

1817-1819 жылдары Буджакты зерттеген орыс шенеунігі Корнилович «Кирсов колониясы алдымен Кирсов өзеніне қоныстанды, кейін 1821 жылы осы өзеннің оң жағалауында екі қатарда орналасқан Ялпуг өзеніне көшті. 1827-1829 жж. Кирсовоға 28 ер адам және 26 әйел жаннан тұратын тағы 15 отбасы қоныстанды. 1830 жылы болгарлар мен ғағауыздар Кирсового Болгарияның Котель қаласынан және Сливен ауданындағы Башкиой (Жеравна) ауылынан келген.&lt;ref&gt;Материалы по истории с. Кирсово http://klise.ru/index.php/2011-04-02-16-57-06/1449-2014-02-06-21-50-45&lt;/ref&gt;

1857 жылы Кирсово шекаралық елді мекен болды. Бессарабия губерниясының Бендери уезінің Комрат болысының құрамында болды. Кейіннен - [[Румыния]]ның (1918/40) және [[Молдован Кеңестік Социалистік Республикасы|Молдавия КСР-нің]] (1944/91) бір бөлігі болды.

== Инфрақұрылымы ==
Ауылда 249 шаруашылық субъектілері тіркелген, оның ішінде:
*175 ауылшаруашылық кәсіпорны, 
*7 өнеркәсіп және қайта өңдеу кәсіпорны, 
*1 [[диірмен]], 
*1 шағын [[наубайхана]], 
*45 сауда кәсіпорны, 2
*8 азық-түлік дүкені, 
*1 жанармай құю бекеті, т.б.


== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>c9a5rknr32o1sdcx6305m9a3r5k2ep3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054504</id>
      <parentid>3054502</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T10:50:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Инфрақұрылымы */ толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8393" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

Жер бедері тегіс. [[Қара теңіз]] деңгейінен ең жоғары биіктігі - 240 метр. Топырағы сазды. Кирсово жері қара топырағымен әйгілі. Климаты континенттік. Қаңтардың температурасы -10°, ал шілдеде +25°. Ауылдан солтүстік-батысқа қарай бес шақырым жерде Кирсов өзенінің құрғақ арнасы бар, оның жайылмасында екі жасанды көл қалыптасқан. Олардың су беті 800 гектарды құрайды. Суды суару үшін пайдаланады.

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

1787-1792 жылдардағы орыс-түрік соғысының аяғында бұл аймақ [[ноғайлар]]дың қолында болды. Молдавиялық зерттеуші Ион Дрон ауылдың негізі 1791 жылы қаланған деп есептеген. 1806 жылға дейін 37 қоныстанушы отбасы болды. Бірақ олар басқа ауылдардағы помещиктердің жерлеріне қоныстанды.

Кейбір зерттеушілер 1811 жылды дұрыс құрылған жыл деп есептесе, орыс авторы А.Скалковский 1830 жылды айтады. Расында, А.Скалковский орыс болгарлары туралы көлемді де құнды статистикалық және тарихи материал жинап, жариялаған алғашқы зерттеуші болды. «Бессарабия және Новороссийск аймағындағы болгар колониялары» кітабын жазды (I және II бөлімдер. Одесса, 1850 - 1853). Бұл кітапта ол болгарлардың қоныс аударуы, әрбір болгар ауылының іргетасы қаланған уақыты туралы жинақталған мәліметтерді жариялап, болгар отарларының жағдайының статистикалық нобайын келтірді. Өкінішке орай, бұл кітапта көптеген қателер бар (негізінен болгар ауылдарының негізін салу кезінде). Осылайша, Кирсово Скалковский атап өткендей 1830 жылы емес, Бухарест бітім шарты жасалғаннан кейін көп ұзамай құрылды. Александр I-нің 1819 жылғы 29 желтоқсандағы «болгарлар және басқа да қоныстанушылар» мәртебесін реттейтін жарлығында Кирсово Буджак ауданындағы ауыл ретінде көрсетілген.

Мұрағат деректерінің арқасында 1810 жылы Кирсовоға 10 қоныстанушы отбасы қоныстанғаны, оның 24-і ер, 29-ы әйел жандар екені белгілі. Бұл мерзімді «1816 жылғы Кирсов селосына қоныстанған болгарлар тізімі» растайды, онда жоғарыда аталған адамдар тобының 1810 жылы қоныстанғаны анық көрсетілген. 1817 жылы 11 Наурызда 18 отбасы Капаклиядан Кирсовоға қоныс аударды. Сол жылдың 11 мамырында Томай, Инжир және Капаклия ауылдарынан шыққан отбасылар тобы Кирсовода да қоныстанды. Нәтижесінде Кирсовоға тағы 37 отбасы қоныс аударды, олардың 103 - і ер адамдар, 97-і әйелдер.

1817-1819 жылдары Буджакты зерттеген орыс шенеунігі Корнилович «Кирсов колониясы алдымен Кирсов өзеніне қоныстанды, кейін 1821 жылы осы өзеннің оң жағалауында екі қатарда орналасқан Ялпуг өзеніне көшті. 1827-1829 жж. Кирсовоға 28 ер адам және 26 әйел жаннан тұратын тағы 15 отбасы қоныстанды. 1830 жылы болгарлар мен ғағауыздар Кирсового Болгарияның Котель қаласынан және Сливен ауданындағы Башкиой (Жеравна) ауылынан келген.&lt;ref&gt;Материалы по истории с. Кирсово http://klise.ru/index.php/2011-04-02-16-57-06/1449-2014-02-06-21-50-45&lt;/ref&gt;

1857 жылы Кирсово шекаралық елді мекен болды. Бессарабия губерниясының Бендери уезінің Комрат болысының құрамында болды. Кейіннен - [[Румыния]]ның (1918/40) және [[Молдован Кеңестік Социалистік Республикасы|Молдавия КСР-нің]] (1944/91) бір бөлігі болды.

== Инфрақұрылымы ==
Ауылда 249 шаруашылық субъектілері тіркелген, оның ішінде:
*175 ауылшаруашылық кәсіпорны, 
*7 өнеркәсіп және қайта өңдеу кәсіпорны, 
*1 [[диірмен]], 
*1 шағын [[наубайхана]], 
*45 сауда кәсіпорны, 2
*8 азық-түлік дүкені, 
*1 жанармай құю бекеті, т.б.

Кирсово кентінің аумағында әлеуметтік нысандар: 2 мектепке дейінгі мекеме, 1 лицей, 1 гимназия, мәдениет үйі, тарихи-өлкетану мұражайы, 4 кітапхана, сауықтыру пункті, православие шіркеуі орналасқан.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>6ql4ycy0uwczvk1t3mfsbl9273llo5h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054505</id>
      <parentid>3054504</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T10:57:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Инфрақұрылымы */ дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8552" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

Жер бедері тегіс. [[Қара теңіз]] деңгейінен ең жоғары биіктігі - 240 метр. Топырағы сазды. Кирсово жері қара топырағымен әйгілі. Климаты континенттік. Қаңтардың температурасы -10°, ал шілдеде +25°. Ауылдан солтүстік-батысқа қарай бес шақырым жерде Кирсов өзенінің құрғақ арнасы бар, оның жайылмасында екі жасанды көл қалыптасқан. Олардың су беті 800 гектарды құрайды. Суды суару үшін пайдаланады.

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

1787-1792 жылдардағы орыс-түрік соғысының аяғында бұл аймақ [[ноғайлар]]дың қолында болды. Молдавиялық зерттеуші Ион Дрон ауылдың негізі 1791 жылы қаланған деп есептеген. 1806 жылға дейін 37 қоныстанушы отбасы болды. Бірақ олар басқа ауылдардағы помещиктердің жерлеріне қоныстанды.

Кейбір зерттеушілер 1811 жылды дұрыс құрылған жыл деп есептесе, орыс авторы А.Скалковский 1830 жылды айтады. Расында, А.Скалковский орыс болгарлары туралы көлемді де құнды статистикалық және тарихи материал жинап, жариялаған алғашқы зерттеуші болды. «Бессарабия және Новороссийск аймағындағы болгар колониялары» кітабын жазды (I және II бөлімдер. Одесса, 1850 - 1853). Бұл кітапта ол болгарлардың қоныс аударуы, әрбір болгар ауылының іргетасы қаланған уақыты туралы жинақталған мәліметтерді жариялап, болгар отарларының жағдайының статистикалық нобайын келтірді. Өкінішке орай, бұл кітапта көптеген қателер бар (негізінен болгар ауылдарының негізін салу кезінде). Осылайша, Кирсово Скалковский атап өткендей 1830 жылы емес, Бухарест бітім шарты жасалғаннан кейін көп ұзамай құрылды. Александр I-нің 1819 жылғы 29 желтоқсандағы «болгарлар және басқа да қоныстанушылар» мәртебесін реттейтін жарлығында Кирсово Буджак ауданындағы ауыл ретінде көрсетілген.

Мұрағат деректерінің арқасында 1810 жылы Кирсовоға 10 қоныстанушы отбасы қоныстанғаны, оның 24-і ер, 29-ы әйел жандар екені белгілі. Бұл мерзімді «1816 жылғы Кирсов селосына қоныстанған болгарлар тізімі» растайды, онда жоғарыда аталған адамдар тобының 1810 жылы қоныстанғаны анық көрсетілген. 1817 жылы 11 Наурызда 18 отбасы Капаклиядан Кирсовоға қоныс аударды. Сол жылдың 11 мамырында Томай, Инжир және Капаклия ауылдарынан шыққан отбасылар тобы Кирсовода да қоныстанды. Нәтижесінде Кирсовоға тағы 37 отбасы қоныс аударды, олардың 103 - і ер адамдар, 97-і әйелдер.

1817-1819 жылдары Буджакты зерттеген орыс шенеунігі Корнилович «Кирсов колониясы алдымен Кирсов өзеніне қоныстанды, кейін 1821 жылы осы өзеннің оң жағалауында екі қатарда орналасқан Ялпуг өзеніне көшті. 1827-1829 жж. Кирсовоға 28 ер адам және 26 әйел жаннан тұратын тағы 15 отбасы қоныстанды. 1830 жылы болгарлар мен ғағауыздар Кирсового Болгарияның Котель қаласынан және Сливен ауданындағы Башкиой (Жеравна) ауылынан келген.&lt;ref&gt;Материалы по истории с. Кирсово http://klise.ru/index.php/2011-04-02-16-57-06/1449-2014-02-06-21-50-45&lt;/ref&gt;

1857 жылы Кирсово шекаралық елді мекен болды. Бессарабия губерниясының Бендери уезінің Комрат болысының құрамында болды. Кейіннен - [[Румыния]]ның (1918/40) және [[Молдован Кеңестік Социалистік Республикасы|Молдавия КСР-нің]] (1944/91) бір бөлігі болды.

== Инфрақұрылымы ==
Ауылда 249 шаруашылық субъектілері тіркелген, оның ішінде:
*175 ауылшаруашылық кәсіпорны, 
*7 өнеркәсіп және қайта өңдеу кәсіпорны, 
*1 [[диірмен]], 
*1 шағын [[наубайхана]], 
*45 сауда кәсіпорны, 2
*8 азық-түлік дүкені, 
*1 жанармай құю бекеті, т.б.

Кирсово кентінің аумағында әлеуметтік нысандар: 2 мектепке дейінгі мекеме, 1 лицей, 1 гимназия, мәдениет үйі, тарихи-өлкетану мұражайы, 4 кітапхана, сауықтыру пункті, православие шіркеуі орналасқан.&lt;ref&gt;Географическая справка с. Кирсово https://www.gagauzia.md/ru/administracziya-regiona/primarii/primariya-s.-kirsovo.html&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>1bifl78zf5luiz26j6rrdcz1a95q26i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054506</id>
      <parentid>3054505</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T11:06:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Инфрақұрылымы */ дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8935" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

Жер бедері тегіс. [[Қара теңіз]] деңгейінен ең жоғары биіктігі - 240 метр. Топырағы сазды. Кирсово жері қара топырағымен әйгілі. Климаты континенттік. Қаңтардың температурасы -10°, ал шілдеде +25°. Ауылдан солтүстік-батысқа қарай бес шақырым жерде Кирсов өзенінің құрғақ арнасы бар, оның жайылмасында екі жасанды көл қалыптасқан. Олардың су беті 800 гектарды құрайды. Суды суару үшін пайдаланады.

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

1787-1792 жылдардағы орыс-түрік соғысының аяғында бұл аймақ [[ноғайлар]]дың қолында болды. Молдавиялық зерттеуші Ион Дрон ауылдың негізі 1791 жылы қаланған деп есептеген. 1806 жылға дейін 37 қоныстанушы отбасы болды. Бірақ олар басқа ауылдардағы помещиктердің жерлеріне қоныстанды.

Кейбір зерттеушілер 1811 жылды дұрыс құрылған жыл деп есептесе, орыс авторы А.Скалковский 1830 жылды айтады. Расында, А.Скалковский орыс болгарлары туралы көлемді де құнды статистикалық және тарихи материал жинап, жариялаған алғашқы зерттеуші болды. «Бессарабия және Новороссийск аймағындағы болгар колониялары» кітабын жазды (I және II бөлімдер. Одесса, 1850 - 1853). Бұл кітапта ол болгарлардың қоныс аударуы, әрбір болгар ауылының іргетасы қаланған уақыты туралы жинақталған мәліметтерді жариялап, болгар отарларының жағдайының статистикалық нобайын келтірді. Өкінішке орай, бұл кітапта көптеген қателер бар (негізінен болгар ауылдарының негізін салу кезінде). Осылайша, Кирсово Скалковский атап өткендей 1830 жылы емес, Бухарест бітім шарты жасалғаннан кейін көп ұзамай құрылды. Александр I-нің 1819 жылғы 29 желтоқсандағы «болгарлар және басқа да қоныстанушылар» мәртебесін реттейтін жарлығында Кирсово Буджак ауданындағы ауыл ретінде көрсетілген.

Мұрағат деректерінің арқасында 1810 жылы Кирсовоға 10 қоныстанушы отбасы қоныстанғаны, оның 24-і ер, 29-ы әйел жандар екені белгілі. Бұл мерзімді «1816 жылғы Кирсов селосына қоныстанған болгарлар тізімі» растайды, онда жоғарыда аталған адамдар тобының 1810 жылы қоныстанғаны анық көрсетілген. 1817 жылы 11 Наурызда 18 отбасы Капаклиядан Кирсовоға қоныс аударды. Сол жылдың 11 мамырында Томай, Инжир және Капаклия ауылдарынан шыққан отбасылар тобы Кирсовода да қоныстанды. Нәтижесінде Кирсовоға тағы 37 отбасы қоныс аударды, олардың 103 - і ер адамдар, 97-і әйелдер.

1817-1819 жылдары Буджакты зерттеген орыс шенеунігі Корнилович «Кирсов колониясы алдымен Кирсов өзеніне қоныстанды, кейін 1821 жылы осы өзеннің оң жағалауында екі қатарда орналасқан Ялпуг өзеніне көшті. 1827-1829 жж. Кирсовоға 28 ер адам және 26 әйел жаннан тұратын тағы 15 отбасы қоныстанды. 1830 жылы болгарлар мен ғағауыздар Кирсового Болгарияның Котель қаласынан және Сливен ауданындағы Башкиой (Жеравна) ауылынан келген.&lt;ref&gt;Материалы по истории с. Кирсово http://klise.ru/index.php/2011-04-02-16-57-06/1449-2014-02-06-21-50-45&lt;/ref&gt;

1857 жылы Кирсово шекаралық елді мекен болды. Бессарабия губерниясының Бендери уезінің Комрат болысының құрамында болды. Кейіннен - [[Румыния]]ның (1918/40) және [[Молдован Кеңестік Социалистік Республикасы|Молдавия КСР-нің]] (1944/91) бір бөлігі болды.

== Инфрақұрылымы ==
Ауылда 249 шаруашылық субъектілері тіркелген, оның ішінде:
*175 ауылшаруашылық кәсіпорны, 
*7 өнеркәсіп және қайта өңдеу кәсіпорны, 
*1 [[диірмен]], 
*1 шағын [[наубайхана]], 
*45 сауда кәсіпорны, 2
*8 азық-түлік дүкені, 
*1 жанармай құю бекеті, т.б.

Кирсово кентінің аумағында әлеуметтік нысандар: 2 мектепке дейінгі мекеме&lt;ref&gt;Дошкольные Учреждения И Детские Сады в Кирсово https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD/%D0%BA%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%BE/%D0%B4%D0%BE%D1%88%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5-%D1%83%D1%87%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D0%B8-%D0%B4%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%B0%D0%B4%D1%8B/&lt;/ref&gt;, 1 лицей, 1 гимназия, мәдениет үйі, тарихи-өлкетану мұражайы, 4 кітапхана, сауықтыру пункті, православие шіркеуі орналасқан.&lt;ref&gt;Географическая справка с. Кирсово https://www.gagauzia.md/ru/administracziya-regiona/primarii/primariya-s.-kirsovo.html&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>1bi20wryi9chcx1rbzxfb67z2u9a29s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054509</id>
      <parentid>3054506</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T11:14:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Инфрақұрылымы */ дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9095" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

Жер бедері тегіс. [[Қара теңіз]] деңгейінен ең жоғары биіктігі - 240 метр. Топырағы сазды. Кирсово жері қара топырағымен әйгілі. Климаты континенттік. Қаңтардың температурасы -10°, ал шілдеде +25°. Ауылдан солтүстік-батысқа қарай бес шақырым жерде Кирсов өзенінің құрғақ арнасы бар, оның жайылмасында екі жасанды көл қалыптасқан. Олардың су беті 800 гектарды құрайды. Суды суару үшін пайдаланады.

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

1787-1792 жылдардағы орыс-түрік соғысының аяғында бұл аймақ [[ноғайлар]]дың қолында болды. Молдавиялық зерттеуші Ион Дрон ауылдың негізі 1791 жылы қаланған деп есептеген. 1806 жылға дейін 37 қоныстанушы отбасы болды. Бірақ олар басқа ауылдардағы помещиктердің жерлеріне қоныстанды.

Кейбір зерттеушілер 1811 жылды дұрыс құрылған жыл деп есептесе, орыс авторы А.Скалковский 1830 жылды айтады. Расында, А.Скалковский орыс болгарлары туралы көлемді де құнды статистикалық және тарихи материал жинап, жариялаған алғашқы зерттеуші болды. «Бессарабия және Новороссийск аймағындағы болгар колониялары» кітабын жазды (I және II бөлімдер. Одесса, 1850 - 1853). Бұл кітапта ол болгарлардың қоныс аударуы, әрбір болгар ауылының іргетасы қаланған уақыты туралы жинақталған мәліметтерді жариялап, болгар отарларының жағдайының статистикалық нобайын келтірді. Өкінішке орай, бұл кітапта көптеген қателер бар (негізінен болгар ауылдарының негізін салу кезінде). Осылайша, Кирсово Скалковский атап өткендей 1830 жылы емес, Бухарест бітім шарты жасалғаннан кейін көп ұзамай құрылды. Александр I-нің 1819 жылғы 29 желтоқсандағы «болгарлар және басқа да қоныстанушылар» мәртебесін реттейтін жарлығында Кирсово Буджак ауданындағы ауыл ретінде көрсетілген.

Мұрағат деректерінің арқасында 1810 жылы Кирсовоға 10 қоныстанушы отбасы қоныстанғаны, оның 24-і ер, 29-ы әйел жандар екені белгілі. Бұл мерзімді «1816 жылғы Кирсов селосына қоныстанған болгарлар тізімі» растайды, онда жоғарыда аталған адамдар тобының 1810 жылы қоныстанғаны анық көрсетілген. 1817 жылы 11 Наурызда 18 отбасы Капаклиядан Кирсовоға қоныс аударды. Сол жылдың 11 мамырында Томай, Инжир және Капаклия ауылдарынан шыққан отбасылар тобы Кирсовода да қоныстанды. Нәтижесінде Кирсовоға тағы 37 отбасы қоныс аударды, олардың 103 - і ер адамдар, 97-і әйелдер.

1817-1819 жылдары Буджакты зерттеген орыс шенеунігі Корнилович «Кирсов колониясы алдымен Кирсов өзеніне қоныстанды, кейін 1821 жылы осы өзеннің оң жағалауында екі қатарда орналасқан Ялпуг өзеніне көшті. 1827-1829 жж. Кирсовоға 28 ер адам және 26 әйел жаннан тұратын тағы 15 отбасы қоныстанды. 1830 жылы болгарлар мен ғағауыздар Кирсового Болгарияның Котель қаласынан және Сливен ауданындағы Башкиой (Жеравна) ауылынан келген.&lt;ref&gt;Материалы по истории с. Кирсово http://klise.ru/index.php/2011-04-02-16-57-06/1449-2014-02-06-21-50-45&lt;/ref&gt;

1857 жылы Кирсово шекаралық елді мекен болды. Бессарабия губерниясының Бендери уезінің Комрат болысының құрамында болды. Кейіннен - [[Румыния]]ның (1918/40) және [[Молдован Кеңестік Социалистік Республикасы|Молдавия КСР-нің]] (1944/91) бір бөлігі болды.

== Инфрақұрылымы ==
Ауылда 249 шаруашылық субъектілері тіркелген, оның ішінде:
*175 ауылшаруашылық кәсіпорны, 
*7 өнеркәсіп және қайта өңдеу кәсіпорны, 
*1 [[диірмен]], 
*1 шағын [[наубайхана]], 
*45 сауда кәсіпорны, 2
*8 азық-түлік дүкені, 
*1 жанармай құю бекеті, т.б.

Кирсово кентінің аумағында әлеуметтік нысандар: 2 мектепке дейінгі мекеме&lt;ref&gt;Дошкольные Учреждения И Детские Сады в Кирсово https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD/%D0%BA%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%BE/%D0%B4%D0%BE%D1%88%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5-%D1%83%D1%87%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D0%B8-%D0%B4%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%B0%D0%B4%D1%8B/&lt;/ref&gt;, 1 лицей&lt;ref&gt;Теоретический лицей им. М. Тузлова с. Кирсово https://guogagauzii.md/teoreticheskij-litsej-im-m-tuzlova-s-kirsovo&lt;/ref&gt;, 1 гимназия, мәдениет үйі, тарихи-өлкетану мұражайы, 4 кітапхана, сауықтыру пункті, православие шіркеуі орналасқан.&lt;ref&gt;Географическая справка с. Кирсово https://www.gagauzia.md/ru/administracziya-regiona/primarii/primariya-s.-kirsovo.html&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>79wh2tge8nfmhla22g8amodhi4az9kw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054510</id>
      <parentid>3054509</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T11:18:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Инфрақұрылымы */ дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9301" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

Жер бедері тегіс. [[Қара теңіз]] деңгейінен ең жоғары биіктігі - 240 метр. Топырағы сазды. Кирсово жері қара топырағымен әйгілі. Климаты континенттік. Қаңтардың температурасы -10°, ал шілдеде +25°. Ауылдан солтүстік-батысқа қарай бес шақырым жерде Кирсов өзенінің құрғақ арнасы бар, оның жайылмасында екі жасанды көл қалыптасқан. Олардың су беті 800 гектарды құрайды. Суды суару үшін пайдаланады.

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

1787-1792 жылдардағы орыс-түрік соғысының аяғында бұл аймақ [[ноғайлар]]дың қолында болды. Молдавиялық зерттеуші Ион Дрон ауылдың негізі 1791 жылы қаланған деп есептеген. 1806 жылға дейін 37 қоныстанушы отбасы болды. Бірақ олар басқа ауылдардағы помещиктердің жерлеріне қоныстанды.

Кейбір зерттеушілер 1811 жылды дұрыс құрылған жыл деп есептесе, орыс авторы А.Скалковский 1830 жылды айтады. Расында, А.Скалковский орыс болгарлары туралы көлемді де құнды статистикалық және тарихи материал жинап, жариялаған алғашқы зерттеуші болды. «Бессарабия және Новороссийск аймағындағы болгар колониялары» кітабын жазды (I және II бөлімдер. Одесса, 1850 - 1853). Бұл кітапта ол болгарлардың қоныс аударуы, әрбір болгар ауылының іргетасы қаланған уақыты туралы жинақталған мәліметтерді жариялап, болгар отарларының жағдайының статистикалық нобайын келтірді. Өкінішке орай, бұл кітапта көптеген қателер бар (негізінен болгар ауылдарының негізін салу кезінде). Осылайша, Кирсово Скалковский атап өткендей 1830 жылы емес, Бухарест бітім шарты жасалғаннан кейін көп ұзамай құрылды. Александр I-нің 1819 жылғы 29 желтоқсандағы «болгарлар және басқа да қоныстанушылар» мәртебесін реттейтін жарлығында Кирсово Буджак ауданындағы ауыл ретінде көрсетілген.

Мұрағат деректерінің арқасында 1810 жылы Кирсовоға 10 қоныстанушы отбасы қоныстанғаны, оның 24-і ер, 29-ы әйел жандар екені белгілі. Бұл мерзімді «1816 жылғы Кирсов селосына қоныстанған болгарлар тізімі» растайды, онда жоғарыда аталған адамдар тобының 1810 жылы қоныстанғаны анық көрсетілген. 1817 жылы 11 Наурызда 18 отбасы Капаклиядан Кирсовоға қоныс аударды. Сол жылдың 11 мамырында Томай, Инжир және Капаклия ауылдарынан шыққан отбасылар тобы Кирсовода да қоныстанды. Нәтижесінде Кирсовоға тағы 37 отбасы қоныс аударды, олардың 103 - і ер адамдар, 97-і әйелдер.

1817-1819 жылдары Буджакты зерттеген орыс шенеунігі Корнилович «Кирсов колониясы алдымен Кирсов өзеніне қоныстанды, кейін 1821 жылы осы өзеннің оң жағалауында екі қатарда орналасқан Ялпуг өзеніне көшті. 1827-1829 жж. Кирсовоға 28 ер адам және 26 әйел жаннан тұратын тағы 15 отбасы қоныстанды. 1830 жылы болгарлар мен ғағауыздар Кирсового Болгарияның Котель қаласынан және Сливен ауданындағы Башкиой (Жеравна) ауылынан келген.&lt;ref&gt;Материалы по истории с. Кирсово http://klise.ru/index.php/2011-04-02-16-57-06/1449-2014-02-06-21-50-45&lt;/ref&gt;

1857 жылы Кирсово шекаралық елді мекен болды. Бессарабия губерниясының Бендери уезінің Комрат болысының құрамында болды. Кейіннен - [[Румыния]]ның (1918/40) және [[Молдован Кеңестік Социалистік Республикасы|Молдавия КСР-нің]] (1944/91) бір бөлігі болды.

== Инфрақұрылымы ==
Ауылда 249 шаруашылық субъектілері тіркелген, оның ішінде:
*175 ауылшаруашылық кәсіпорны, 
*7 өнеркәсіп және қайта өңдеу кәсіпорны, 
*1 [[диірмен]], 
*1 шағын [[наубайхана]], 
*45 сауда кәсіпорны, 2
*8 азық-түлік дүкені, 
*1 жанармай құю бекеті, т.б.

Кирсово кентінің аумағында әлеуметтік нысандар: 2 мектепке дейінгі мекеме&lt;ref&gt;Дошкольные Учреждения И Детские Сады в Кирсово https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD/%D0%BA%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%BE/%D0%B4%D0%BE%D1%88%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5-%D1%83%D1%87%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D0%B8-%D0%B4%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%B0%D0%B4%D1%8B/&lt;/ref&gt;, 1 лицей&lt;ref&gt;Теоретический лицей им. М. Тузлова с. Кирсово https://guogagauzii.md/teoreticheskij-litsej-im-m-tuzlova-s-kirsovo&lt;/ref&gt;, 1 гимназия,&lt;ref&gt;Понедельник, 25.07.2022, 14:18Приветствую Вас Гость | RSSГимназия имени Михаила Танасогло с.Кирсово http://gagauzschool.ucoz.ru/&lt;/ref&gt; мәдениет үйі, тарихи-өлкетану мұражайы, 4 кітапхана, сауықтыру пункті, православие шіркеуі орналасқан.&lt;ref&gt;Географическая справка с. Кирсово https://www.gagauzia.md/ru/administracziya-regiona/primarii/primariya-s.-kirsovo.html&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>0mxuk9634ilzhcp6zssr5ozsfn2wdbu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054511</id>
      <parentid>3054510</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T11:21:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9368" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

Жер бедері тегіс. [[Қара теңіз]] деңгейінен ең жоғары биіктігі - 240 метр. Топырағы сазды. Кирсово жері қара топырағымен әйгілі. Климаты континенттік. Қаңтардың температурасы -10°, ал шілдеде +25°. Ауылдан солтүстік-батысқа қарай бес шақырым жерде Кирсов өзенінің құрғақ арнасы бар, оның жайылмасында екі жасанды көл қалыптасқан. Олардың су беті 800 гектарды құрайды. Суды суару үшін пайдаланады.

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

1787-1792 жылдардағы орыс-түрік соғысының аяғында бұл аймақ [[ноғайлар]]дың қолында болды. Молдавиялық зерттеуші Ион Дрон ауылдың негізі 1791 жылы қаланған деп есептеген. 1806 жылға дейін 37 қоныстанушы отбасы болды. Бірақ олар басқа ауылдардағы помещиктердің жерлеріне қоныстанды.

Кейбір зерттеушілер 1811 жылды дұрыс құрылған жыл деп есептесе, орыс авторы А.Скалковский 1830 жылды айтады. Расында, А.Скалковский орыс болгарлары туралы көлемді де құнды статистикалық және тарихи материал жинап, жариялаған алғашқы зерттеуші болды. «Бессарабия және Новороссийск аймағындағы болгар колониялары» кітабын жазды (I және II бөлімдер. Одесса, 1850 - 1853). Бұл кітапта ол болгарлардың қоныс аударуы, әрбір болгар ауылының іргетасы қаланған уақыты туралы жинақталған мәліметтерді жариялап, болгар отарларының жағдайының статистикалық нобайын келтірді. Өкінішке орай, бұл кітапта көптеген қателер бар (негізінен болгар ауылдарының негізін салу кезінде). Осылайша, Кирсово Скалковский атап өткендей 1830 жылы емес, Бухарест бітім шарты жасалғаннан кейін көп ұзамай құрылды. Александр I-нің 1819 жылғы 29 желтоқсандағы «болгарлар және басқа да қоныстанушылар» мәртебесін реттейтін жарлығында Кирсово Буджак ауданындағы ауыл ретінде көрсетілген.

Мұрағат деректерінің арқасында 1810 жылы Кирсовоға 10 қоныстанушы отбасы қоныстанғаны, оның 24-і ер, 29-ы әйел жандар екені белгілі. Бұл мерзімді «1816 жылғы Кирсов селосына қоныстанған болгарлар тізімі» растайды, онда жоғарыда аталған адамдар тобының 1810 жылы қоныстанғаны анық көрсетілген. 1817 жылы 11 Наурызда 18 отбасы Капаклиядан Кирсовоға қоныс аударды. Сол жылдың 11 мамырында Томай, Инжир және Капаклия ауылдарынан шыққан отбасылар тобы Кирсовода да қоныстанды. Нәтижесінде Кирсовоға тағы 37 отбасы қоныс аударды, олардың 103 - і ер адамдар, 97-і әйелдер.

1817-1819 жылдары Буджакты зерттеген орыс шенеунігі Корнилович «Кирсов колониясы алдымен Кирсов өзеніне қоныстанды, кейін 1821 жылы осы өзеннің оң жағалауында екі қатарда орналасқан Ялпуг өзеніне көшті. 1827-1829 жж. Кирсовоға 28 ер адам және 26 әйел жаннан тұратын тағы 15 отбасы қоныстанды. 1830 жылы болгарлар мен ғағауыздар Кирсового Болгарияның Котель қаласынан және Сливен ауданындағы Башкиой (Жеравна) ауылынан келген.&lt;ref&gt;Материалы по истории с. Кирсово http://klise.ru/index.php/2011-04-02-16-57-06/1449-2014-02-06-21-50-45&lt;/ref&gt;

1857 жылы Кирсово шекаралық елді мекен болды. Бессарабия губерниясының Бендери уезінің Комрат болысының құрамында болды. Кейіннен - [[Румыния]]ның (1918/40) және [[Молдован Кеңестік Социалистік Республикасы|Молдавия КСР-нің]] (1944/91) бір бөлігі болды.

== Инфрақұрылымы ==
Ауылда 249 шаруашылық субъектілері тіркелген, оның ішінде:
*175 ауылшаруашылық кәсіпорны, 
*7 өнеркәсіп және қайта өңдеу кәсіпорны, 
*1 [[диірмен]], 
*1 шағын [[наубайхана]], 
*45 сауда кәсіпорны, 2
*8 азық-түлік дүкені, 
*1 жанармай құю бекеті, т.б.

Кирсово кентінің аумағында әлеуметтік нысандар: 2 мектепке дейінгі мекеме&lt;ref&gt;Дошкольные Учреждения И Детские Сады в Кирсово https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD/%D0%BA%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%BE/%D0%B4%D0%BE%D1%88%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5-%D1%83%D1%87%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D0%B8-%D0%B4%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%B0%D0%B4%D1%8B/&lt;/ref&gt;, 1 лицей&lt;ref&gt;Теоретический лицей им. М. Тузлова с. Кирсово https://guogagauzii.md/teoreticheskij-litsej-im-m-tuzlova-s-kirsovo&lt;/ref&gt;, 1 гимназия,&lt;ref&gt;Гимназия имени Михаила Танасогло с.Кирсово http://gagauzschool.ucoz.ru/&lt;/ref&gt; мәдениет үйі,&lt;ref&gt;Дом культуры https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD-biz/%D0%B4%D0%BE%D0%BC-%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B_6I&lt;/ref&gt; тарихи-өлкетану мұражайы, 4 кітапхана, сауықтыру пункті, православие шіркеуі орналасқан.&lt;ref&gt;Географическая справка с. Кирсово https://www.gagauzia.md/ru/administracziya-regiona/primarii/primariya-s.-kirsovo.html&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>fehtxtcf8tcjx38tzzrqv7vdyzhblyh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054512</id>
      <parentid>3054511</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T11:29:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Инфрақұрылымы */ дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9583" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

Жер бедері тегіс. [[Қара теңіз]] деңгейінен ең жоғары биіктігі - 240 метр. Топырағы сазды. Кирсово жері қара топырағымен әйгілі. Климаты континенттік. Қаңтардың температурасы -10°, ал шілдеде +25°. Ауылдан солтүстік-батысқа қарай бес шақырым жерде Кирсов өзенінің құрғақ арнасы бар, оның жайылмасында екі жасанды көл қалыптасқан. Олардың су беті 800 гектарды құрайды. Суды суару үшін пайдаланады.

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

1787-1792 жылдардағы орыс-түрік соғысының аяғында бұл аймақ [[ноғайлар]]дың қолында болды. Молдавиялық зерттеуші Ион Дрон ауылдың негізі 1791 жылы қаланған деп есептеген. 1806 жылға дейін 37 қоныстанушы отбасы болды. Бірақ олар басқа ауылдардағы помещиктердің жерлеріне қоныстанды.

Кейбір зерттеушілер 1811 жылды дұрыс құрылған жыл деп есептесе, орыс авторы А.Скалковский 1830 жылды айтады. Расында, А.Скалковский орыс болгарлары туралы көлемді де құнды статистикалық және тарихи материал жинап, жариялаған алғашқы зерттеуші болды. «Бессарабия және Новороссийск аймағындағы болгар колониялары» кітабын жазды (I және II бөлімдер. Одесса, 1850 - 1853). Бұл кітапта ол болгарлардың қоныс аударуы, әрбір болгар ауылының іргетасы қаланған уақыты туралы жинақталған мәліметтерді жариялап, болгар отарларының жағдайының статистикалық нобайын келтірді. Өкінішке орай, бұл кітапта көптеген қателер бар (негізінен болгар ауылдарының негізін салу кезінде). Осылайша, Кирсово Скалковский атап өткендей 1830 жылы емес, Бухарест бітім шарты жасалғаннан кейін көп ұзамай құрылды. Александр I-нің 1819 жылғы 29 желтоқсандағы «болгарлар және басқа да қоныстанушылар» мәртебесін реттейтін жарлығында Кирсово Буджак ауданындағы ауыл ретінде көрсетілген.

Мұрағат деректерінің арқасында 1810 жылы Кирсовоға 10 қоныстанушы отбасы қоныстанғаны, оның 24-і ер, 29-ы әйел жандар екені белгілі. Бұл мерзімді «1816 жылғы Кирсов селосына қоныстанған болгарлар тізімі» растайды, онда жоғарыда аталған адамдар тобының 1810 жылы қоныстанғаны анық көрсетілген. 1817 жылы 11 Наурызда 18 отбасы Капаклиядан Кирсовоға қоныс аударды. Сол жылдың 11 мамырында Томай, Инжир және Капаклия ауылдарынан шыққан отбасылар тобы Кирсовода да қоныстанды. Нәтижесінде Кирсовоға тағы 37 отбасы қоныс аударды, олардың 103 - і ер адамдар, 97-і әйелдер.

1817-1819 жылдары Буджакты зерттеген орыс шенеунігі Корнилович «Кирсов колониясы алдымен Кирсов өзеніне қоныстанды, кейін 1821 жылы осы өзеннің оң жағалауында екі қатарда орналасқан Ялпуг өзеніне көшті. 1827-1829 жж. Кирсовоға 28 ер адам және 26 әйел жаннан тұратын тағы 15 отбасы қоныстанды. 1830 жылы болгарлар мен ғағауыздар Кирсового Болгарияның Котель қаласынан және Сливен ауданындағы Башкиой (Жеравна) ауылынан келген.&lt;ref&gt;Материалы по истории с. Кирсово http://klise.ru/index.php/2011-04-02-16-57-06/1449-2014-02-06-21-50-45&lt;/ref&gt;

1857 жылы Кирсово шекаралық елді мекен болды. Бессарабия губерниясының Бендери уезінің Комрат болысының құрамында болды. Кейіннен - [[Румыния]]ның (1918/40) және [[Молдован Кеңестік Социалистік Республикасы|Молдавия КСР-нің]] (1944/91) бір бөлігі болды.

== Инфрақұрылымы ==
Ауылда 249 шаруашылық субъектілері тіркелген, оның ішінде:
*175 ауылшаруашылық кәсіпорны, 
*7 өнеркәсіп және қайта өңдеу кәсіпорны, 
*1 [[диірмен]], 
*1 шағын [[наубайхана]], 
*45 сауда кәсіпорны, 2
*8 азық-түлік дүкені, 
*1 жанармай құю бекеті, т.б.

Кирсово кентінің аумағында әлеуметтік нысандар: 2 мектепке дейінгі мекеме&lt;ref&gt;Дошкольные Учреждения И Детские Сады в Кирсово https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD/%D0%BA%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%BE/%D0%B4%D0%BE%D1%88%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5-%D1%83%D1%87%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D0%B8-%D0%B4%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%B0%D0%B4%D1%8B/&lt;/ref&gt;, 1 лицей&lt;ref&gt;Теоретический лицей им. М. Тузлова с. Кирсово https://guogagauzii.md/teoreticheskij-litsej-im-m-tuzlova-s-kirsovo&lt;/ref&gt;, 1 гимназия,&lt;ref&gt;Гимназия имени Михаила Танасогло с.Кирсово http://gagauzschool.ucoz.ru/&lt;/ref&gt; мәдениет үйі,&lt;ref&gt;Дом культуры https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD-biz/%D0%B4%D0%BE%D0%BC-%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B_6I&lt;/ref&gt; тарихи-өлкетану мұражайы,&lt;ref&gt;Историко-этнографический музей истории села Кирсово им. Иона Басс https://visitgagauzia.com/2020/09/07/%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C-1/&lt;/ref&gt; 4 кітапхана, сауықтыру пункті, православие шіркеуі орналасқан.&lt;ref&gt;Географическая справка с. Кирсово https://www.gagauzia.md/ru/administracziya-regiona/primarii/primariya-s.-kirsovo.html&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>s6pkqpbc15akk2f4koub980gm95y9v7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054513</id>
      <parentid>3054512</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T11:46:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Инфрақұрылымы */ дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9782" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

Жер бедері тегіс. [[Қара теңіз]] деңгейінен ең жоғары биіктігі - 240 метр. Топырағы сазды. Кирсово жері қара топырағымен әйгілі. Климаты континенттік. Қаңтардың температурасы -10°, ал шілдеде +25°. Ауылдан солтүстік-батысқа қарай бес шақырым жерде Кирсов өзенінің құрғақ арнасы бар, оның жайылмасында екі жасанды көл қалыптасқан. Олардың су беті 800 гектарды құрайды. Суды суару үшін пайдаланады.

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

1787-1792 жылдардағы орыс-түрік соғысының аяғында бұл аймақ [[ноғайлар]]дың қолында болды. Молдавиялық зерттеуші Ион Дрон ауылдың негізі 1791 жылы қаланған деп есептеген. 1806 жылға дейін 37 қоныстанушы отбасы болды. Бірақ олар басқа ауылдардағы помещиктердің жерлеріне қоныстанды.

Кейбір зерттеушілер 1811 жылды дұрыс құрылған жыл деп есептесе, орыс авторы А.Скалковский 1830 жылды айтады. Расында, А.Скалковский орыс болгарлары туралы көлемді де құнды статистикалық және тарихи материал жинап, жариялаған алғашқы зерттеуші болды. «Бессарабия және Новороссийск аймағындағы болгар колониялары» кітабын жазды (I және II бөлімдер. Одесса, 1850 - 1853). Бұл кітапта ол болгарлардың қоныс аударуы, әрбір болгар ауылының іргетасы қаланған уақыты туралы жинақталған мәліметтерді жариялап, болгар отарларының жағдайының статистикалық нобайын келтірді. Өкінішке орай, бұл кітапта көптеген қателер бар (негізінен болгар ауылдарының негізін салу кезінде). Осылайша, Кирсово Скалковский атап өткендей 1830 жылы емес, Бухарест бітім шарты жасалғаннан кейін көп ұзамай құрылды. Александр I-нің 1819 жылғы 29 желтоқсандағы «болгарлар және басқа да қоныстанушылар» мәртебесін реттейтін жарлығында Кирсово Буджак ауданындағы ауыл ретінде көрсетілген.

Мұрағат деректерінің арқасында 1810 жылы Кирсовоға 10 қоныстанушы отбасы қоныстанғаны, оның 24-і ер, 29-ы әйел жандар екені белгілі. Бұл мерзімді «1816 жылғы Кирсов селосына қоныстанған болгарлар тізімі» растайды, онда жоғарыда аталған адамдар тобының 1810 жылы қоныстанғаны анық көрсетілген. 1817 жылы 11 Наурызда 18 отбасы Капаклиядан Кирсовоға қоныс аударды. Сол жылдың 11 мамырында Томай, Инжир және Капаклия ауылдарынан шыққан отбасылар тобы Кирсовода да қоныстанды. Нәтижесінде Кирсовоға тағы 37 отбасы қоныс аударды, олардың 103 - і ер адамдар, 97-і әйелдер.

1817-1819 жылдары Буджакты зерттеген орыс шенеунігі Корнилович «Кирсов колониясы алдымен Кирсов өзеніне қоныстанды, кейін 1821 жылы осы өзеннің оң жағалауында екі қатарда орналасқан Ялпуг өзеніне көшті. 1827-1829 жж. Кирсовоға 28 ер адам және 26 әйел жаннан тұратын тағы 15 отбасы қоныстанды. 1830 жылы болгарлар мен ғағауыздар Кирсового Болгарияның Котель қаласынан және Сливен ауданындағы Башкиой (Жеравна) ауылынан келген.&lt;ref&gt;Материалы по истории с. Кирсово http://klise.ru/index.php/2011-04-02-16-57-06/1449-2014-02-06-21-50-45&lt;/ref&gt;

1857 жылы Кирсово шекаралық елді мекен болды. Бессарабия губерниясының Бендери уезінің Комрат болысының құрамында болды. Кейіннен - [[Румыния]]ның (1918/40) және [[Молдован Кеңестік Социалистік Республикасы|Молдавия КСР-нің]] (1944/91) бір бөлігі болды.

== Инфрақұрылымы ==
Ауылда 249 шаруашылық субъектілері тіркелген, оның ішінде:
*175 ауылшаруашылық кәсіпорны, 
*7 өнеркәсіп және қайта өңдеу кәсіпорны, 
*1 [[диірмен]], 
*1 шағын [[наубайхана]], 
*45 сауда кәсіпорны, 2
*8 азық-түлік дүкені, 
*1 жанармай құю бекеті, т.б.

Кирсово кентінің аумағында әлеуметтік нысандар: 2 мектепке дейінгі мекеме&lt;ref&gt;Дошкольные Учреждения И Детские Сады в Кирсово https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD/%D0%BA%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%BE/%D0%B4%D0%BE%D1%88%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5-%D1%83%D1%87%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D0%B8-%D0%B4%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%B0%D0%B4%D1%8B/&lt;/ref&gt;, 1 лицей&lt;ref&gt;Теоретический лицей им. М. Тузлова с. Кирсово https://guogagauzii.md/teoreticheskij-litsej-im-m-tuzlova-s-kirsovo&lt;/ref&gt;, 1 гимназия,&lt;ref&gt;Гимназия имени Михаила Танасогло с.Кирсово http://gagauzschool.ucoz.ru/&lt;/ref&gt; мәдениет үйі,&lt;ref&gt;Дом культуры https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD-biz/%D0%B4%D0%BE%D0%BC-%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B_6I&lt;/ref&gt; тарихи-өлкетану мұражайы,&lt;ref&gt;Историко-этнографический музей истории села Кирсово им. Иона Басс https://visitgagauzia.com/2020/09/07/%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C-1/&lt;/ref&gt; 4 кітапхана,&lt;ref&gt;Библиотеки в Кирсово https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD/%D0%BA%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%BE/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B8/&lt;/ref&gt; сауықтыру пункті, православие шіркеуі орналасқан.&lt;ref&gt;Географическая справка с. Кирсово https://www.gagauzia.md/ru/administracziya-regiona/primarii/primariya-s.-kirsovo.html&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>p06ou8runf75s7krmp6lwx4t9ju3tzo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054514</id>
      <parentid>3054513</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T11:48:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Инфрақұрылымы */ дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9941" xml:space="preserve">'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

Жер бедері тегіс. [[Қара теңіз]] деңгейінен ең жоғары биіктігі - 240 метр. Топырағы сазды. Кирсово жері қара топырағымен әйгілі. Климаты континенттік. Қаңтардың температурасы -10°, ал шілдеде +25°. Ауылдан солтүстік-батысқа қарай бес шақырым жерде Кирсов өзенінің құрғақ арнасы бар, оның жайылмасында екі жасанды көл қалыптасқан. Олардың су беті 800 гектарды құрайды. Суды суару үшін пайдаланады.

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

1787-1792 жылдардағы орыс-түрік соғысының аяғында бұл аймақ [[ноғайлар]]дың қолында болды. Молдавиялық зерттеуші Ион Дрон ауылдың негізі 1791 жылы қаланған деп есептеген. 1806 жылға дейін 37 қоныстанушы отбасы болды. Бірақ олар басқа ауылдардағы помещиктердің жерлеріне қоныстанды.

Кейбір зерттеушілер 1811 жылды дұрыс құрылған жыл деп есептесе, орыс авторы А.Скалковский 1830 жылды айтады. Расында, А.Скалковский орыс болгарлары туралы көлемді де құнды статистикалық және тарихи материал жинап, жариялаған алғашқы зерттеуші болды. «Бессарабия және Новороссийск аймағындағы болгар колониялары» кітабын жазды (I және II бөлімдер. Одесса, 1850 - 1853). Бұл кітапта ол болгарлардың қоныс аударуы, әрбір болгар ауылының іргетасы қаланған уақыты туралы жинақталған мәліметтерді жариялап, болгар отарларының жағдайының статистикалық нобайын келтірді. Өкінішке орай, бұл кітапта көптеген қателер бар (негізінен болгар ауылдарының негізін салу кезінде). Осылайша, Кирсово Скалковский атап өткендей 1830 жылы емес, Бухарест бітім шарты жасалғаннан кейін көп ұзамай құрылды. Александр I-нің 1819 жылғы 29 желтоқсандағы «болгарлар және басқа да қоныстанушылар» мәртебесін реттейтін жарлығында Кирсово Буджак ауданындағы ауыл ретінде көрсетілген.

Мұрағат деректерінің арқасында 1810 жылы Кирсовоға 10 қоныстанушы отбасы қоныстанғаны, оның 24-і ер, 29-ы әйел жандар екені белгілі. Бұл мерзімді «1816 жылғы Кирсов селосына қоныстанған болгарлар тізімі» растайды, онда жоғарыда аталған адамдар тобының 1810 жылы қоныстанғаны анық көрсетілген. 1817 жылы 11 Наурызда 18 отбасы Капаклиядан Кирсовоға қоныс аударды. Сол жылдың 11 мамырында Томай, Инжир және Капаклия ауылдарынан шыққан отбасылар тобы Кирсовода да қоныстанды. Нәтижесінде Кирсовоға тағы 37 отбасы қоныс аударды, олардың 103 - і ер адамдар, 97-і әйелдер.

1817-1819 жылдары Буджакты зерттеген орыс шенеунігі Корнилович «Кирсов колониясы алдымен Кирсов өзеніне қоныстанды, кейін 1821 жылы осы өзеннің оң жағалауында екі қатарда орналасқан Ялпуг өзеніне көшті. 1827-1829 жж. Кирсовоға 28 ер адам және 26 әйел жаннан тұратын тағы 15 отбасы қоныстанды. 1830 жылы болгарлар мен ғағауыздар Кирсового Болгарияның Котель қаласынан және Сливен ауданындағы Башкиой (Жеравна) ауылынан келген.&lt;ref&gt;Материалы по истории с. Кирсово http://klise.ru/index.php/2011-04-02-16-57-06/1449-2014-02-06-21-50-45&lt;/ref&gt;

1857 жылы Кирсово шекаралық елді мекен болды. Бессарабия губерниясының Бендери уезінің Комрат болысының құрамында болды. Кейіннен - [[Румыния]]ның (1918/40) және [[Молдован Кеңестік Социалистік Республикасы|Молдавия КСР-нің]] (1944/91) бір бөлігі болды.

== Инфрақұрылымы ==
Ауылда 249 шаруашылық субъектілері тіркелген, оның ішінде:
*175 ауылшаруашылық кәсіпорны, 
*7 өнеркәсіп және қайта өңдеу кәсіпорны, 
*1 [[диірмен]], 
*1 шағын наубайхана, 
*45 сауда кәсіпорны, 2
*8 азық-түлік дүкені, 
*1 жанармай құю бекеті, т.б.

Кирсово кентінің аумағында әлеуметтік нысандар: 2 мектепке дейінгі мекеме&lt;ref&gt;Дошкольные Учреждения И Детские Сады в Кирсово https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD/%D0%BA%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%BE/%D0%B4%D0%BE%D1%88%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5-%D1%83%D1%87%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D0%B8-%D0%B4%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%B0%D0%B4%D1%8B/&lt;/ref&gt;, 1 лицей&lt;ref&gt;Теоретический лицей им. М. Тузлова с. Кирсово https://guogagauzii.md/teoreticheskij-litsej-im-m-tuzlova-s-kirsovo&lt;/ref&gt;, 1 гимназия,&lt;ref&gt;Гимназия имени Михаила Танасогло с.Кирсово http://gagauzschool.ucoz.ru/&lt;/ref&gt; мәдениет үйі,&lt;ref&gt;Дом культуры https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD-biz/%D0%B4%D0%BE%D0%BC-%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B_6I&lt;/ref&gt; тарихи-өлкетану мұражайы,&lt;ref&gt;Историко-этнографический музей истории села Кирсово им. Иона Басс https://visitgagauzia.com/2020/09/07/%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C-1/&lt;/ref&gt; 4 кітапхана,&lt;ref&gt;Библиотеки в Кирсово https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD/%D0%BA%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%BE/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B8/&lt;/ref&gt; сауықтыру пункті, православие шіркеуі&lt;ref&gt;Свято – Успенский православный храм, с.Кирсово https://econutag.md/svyato-uspenskij-pravoslavnyj-hram-s-kirsovo/&lt;/ref&gt; орналасқан.&lt;ref&gt;Географическая справка с. Кирсово https://www.gagauzia.md/ru/administracziya-regiona/primarii/primariya-s.-kirsovo.html&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>9q1ytiuu6xem6qdnrlf0i0rqlrsnzot</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054516</id>
      <parentid>3054514</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T11:53:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12588" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = 
 |қазақша атауы           = Кирсово
 |шынайы атауы            = {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}
 |сурет                   = 
 |сурет атауы             = 
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Молдова
 |елтаңба                 = 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir =N |lat_deg =46 |lat_min =14 |lat_sec =02    
  |lon_dir =E |lon_deg =28 |lon_min =38 |lon_sec =53
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |аймақ түрі              = 
 |аймағы                  = Ғағауызстан
 |кестедегі аймақ         = 
 |аудан түрі              = 
 |ауданы                  = 
 |кестедегі аудан         = Комрат
 |қауым округі түрі       = 
 |қауым округі            = 
 |кестедегі қауым округі  =  
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = коммуна
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 1811
 |алғашқы дерек           = 1791
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 102,7
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 6 861
  |санақ жылы             = 2004
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 48,48% - [[бұлғарлар]], 45,59% - [[ғағауыздар]], 2,29% - [[молдовандар]],
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +2:00
 |DST                     = 
 |телефон коды            = +373 298 -----
 |пошта индексі           = MD-3813
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = GE XX yyy
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     = 
 |сайты                   = 
 |сайт тілі               = 
}}
'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

Жер бедері тегіс. [[Қара теңіз]] деңгейінен ең жоғары биіктігі - 240 метр. Топырағы сазды. Кирсово жері қара топырағымен әйгілі. Климаты континенттік. Қаңтардың температурасы -10°, ал шілдеде +25°. Ауылдан солтүстік-батысқа қарай бес шақырым жерде Кирсов өзенінің құрғақ арнасы бар, оның жайылмасында екі жасанды көл қалыптасқан. Олардың су беті 800 гектарды құрайды. Суды суару үшін пайдаланады.

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

1787-1792 жылдардағы орыс-түрік соғысының аяғында бұл аймақ [[ноғайлар]]дың қолында болды. Молдавиялық зерттеуші Ион Дрон ауылдың негізі 1791 жылы қаланған деп есептеген. 1806 жылға дейін 37 қоныстанушы отбасы болды. Бірақ олар басқа ауылдардағы помещиктердің жерлеріне қоныстанды.

Кейбір зерттеушілер 1811 жылды дұрыс құрылған жыл деп есептесе, орыс авторы А.Скалковский 1830 жылды айтады. Расында, А.Скалковский орыс болгарлары туралы көлемді де құнды статистикалық және тарихи материал жинап, жариялаған алғашқы зерттеуші болды. «Бессарабия және Новороссийск аймағындағы болгар колониялары» кітабын жазды (I және II бөлімдер. Одесса, 1850 - 1853). Бұл кітапта ол болгарлардың қоныс аударуы, әрбір болгар ауылының іргетасы қаланған уақыты туралы жинақталған мәліметтерді жариялап, болгар отарларының жағдайының статистикалық нобайын келтірді. Өкінішке орай, бұл кітапта көптеген қателер бар (негізінен болгар ауылдарының негізін салу кезінде). Осылайша, Кирсово Скалковский атап өткендей 1830 жылы емес, Бухарест бітім шарты жасалғаннан кейін көп ұзамай құрылды. Александр I-нің 1819 жылғы 29 желтоқсандағы «болгарлар және басқа да қоныстанушылар» мәртебесін реттейтін жарлығында Кирсово Буджак ауданындағы ауыл ретінде көрсетілген.

Мұрағат деректерінің арқасында 1810 жылы Кирсовоға 10 қоныстанушы отбасы қоныстанғаны, оның 24-і ер, 29-ы әйел жандар екені белгілі. Бұл мерзімді «1816 жылғы Кирсов селосына қоныстанған болгарлар тізімі» растайды, онда жоғарыда аталған адамдар тобының 1810 жылы қоныстанғаны анық көрсетілген. 1817 жылы 11 Наурызда 18 отбасы Капаклиядан Кирсовоға қоныс аударды. Сол жылдың 11 мамырында Томай, Инжир және Капаклия ауылдарынан шыққан отбасылар тобы Кирсовода да қоныстанды. Нәтижесінде Кирсовоға тағы 37 отбасы қоныс аударды, олардың 103 - і ер адамдар, 97-і әйелдер.

1817-1819 жылдары Буджакты зерттеген орыс шенеунігі Корнилович «Кирсов колониясы алдымен Кирсов өзеніне қоныстанды, кейін 1821 жылы осы өзеннің оң жағалауында екі қатарда орналасқан Ялпуг өзеніне көшті. 1827-1829 жж. Кирсовоға 28 ер адам және 26 әйел жаннан тұратын тағы 15 отбасы қоныстанды. 1830 жылы болгарлар мен ғағауыздар Кирсового Болгарияның Котель қаласынан және Сливен ауданындағы Башкиой (Жеравна) ауылынан келген.&lt;ref&gt;Материалы по истории с. Кирсово http://klise.ru/index.php/2011-04-02-16-57-06/1449-2014-02-06-21-50-45&lt;/ref&gt;

1857 жылы Кирсово шекаралық елді мекен болды. Бессарабия губерниясының Бендери уезінің Комрат болысының құрамында болды. Кейіннен - [[Румыния]]ның (1918/40) және [[Молдован Кеңестік Социалистік Республикасы|Молдавия КСР-нің]] (1944/91) бір бөлігі болды.

== Инфрақұрылымы ==
Ауылда 249 шаруашылық субъектілері тіркелген, оның ішінде:
*175 ауылшаруашылық кәсіпорны, 
*7 өнеркәсіп және қайта өңдеу кәсіпорны, 
*1 [[диірмен]], 
*1 шағын наубайхана, 
*45 сауда кәсіпорны, 2
*8 азық-түлік дүкені, 
*1 жанармай құю бекеті, т.б.

Кирсово кентінің аумағында әлеуметтік нысандар: 2 мектепке дейінгі мекеме&lt;ref&gt;Дошкольные Учреждения И Детские Сады в Кирсово https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD/%D0%BA%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%BE/%D0%B4%D0%BE%D1%88%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5-%D1%83%D1%87%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D0%B8-%D0%B4%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%B0%D0%B4%D1%8B/&lt;/ref&gt;, 1 лицей&lt;ref&gt;Теоретический лицей им. М. Тузлова с. Кирсово https://guogagauzii.md/teoreticheskij-litsej-im-m-tuzlova-s-kirsovo&lt;/ref&gt;, 1 гимназия,&lt;ref&gt;Гимназия имени Михаила Танасогло с.Кирсово http://gagauzschool.ucoz.ru/&lt;/ref&gt; мәдениет үйі,&lt;ref&gt;Дом культуры https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD-biz/%D0%B4%D0%BE%D0%BC-%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B_6I&lt;/ref&gt; тарихи-өлкетану мұражайы,&lt;ref&gt;Историко-этнографический музей истории села Кирсово им. Иона Басс https://visitgagauzia.com/2020/09/07/%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C-1/&lt;/ref&gt; 4 кітапхана,&lt;ref&gt;Библиотеки в Кирсово https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD/%D0%BA%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%BE/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B8/&lt;/ref&gt; сауықтыру пункті, православие шіркеуі&lt;ref&gt;Свято – Успенский православный храм, с.Кирсово https://econutag.md/svyato-uspenskij-pravoslavnyj-hram-s-kirsovo/&lt;/ref&gt; орналасқан.&lt;ref&gt;Географическая справка с. Кирсово https://www.gagauzia.md/ru/administracziya-regiona/primarii/primariya-s.-kirsovo.html&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>qgvjgzrhd0444nf1h2eta5yqhmgmr43</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054517</id>
      <parentid>3054516</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T11:54:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, сурет қою</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12608" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = 
 |қазақша атауы           = Кирсово
 |шынайы атауы            = {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}
 |сурет                   = Wjazd do Kirsowa.jpg
 |сурет атауы             = 
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Молдова
 |елтаңба                 = 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir =N |lat_deg =46 |lat_min =14 |lat_sec =02    
  |lon_dir =E |lon_deg =28 |lon_min =38 |lon_sec =53
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |аймақ түрі              = 
 |аймағы                  = Ғағауызстан
 |кестедегі аймақ         = 
 |аудан түрі              = 
 |ауданы                  = 
 |кестедегі аудан         = Комрат
 |қауым округі түрі       = 
 |қауым округі            = 
 |кестедегі қауым округі  =  
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = коммуна
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 1811
 |алғашқы дерек           = 1791
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 102,7
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 6 861
  |санақ жылы             = 2004
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 48,48% - [[бұлғарлар]], 45,59% - [[ғағауыздар]], 2,29% - [[молдовандар]],
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +2:00
 |DST                     = 
 |телефон коды            = +373 298 -----
 |пошта индексі           = MD-3813
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = GE XX yyy
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     = 
 |сайты                   = 
 |сайт тілі               = 
}}
'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

Жер бедері тегіс. [[Қара теңіз]] деңгейінен ең жоғары биіктігі - 240 метр. Топырағы сазды. Кирсово жері қара топырағымен әйгілі. Климаты континенттік. Қаңтардың температурасы -10°, ал шілдеде +25°. Ауылдан солтүстік-батысқа қарай бес шақырым жерде Кирсов өзенінің құрғақ арнасы бар, оның жайылмасында екі жасанды көл қалыптасқан. Олардың су беті 800 гектарды құрайды. Суды суару үшін пайдаланады.

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

1787-1792 жылдардағы орыс-түрік соғысының аяғында бұл аймақ [[ноғайлар]]дың қолында болды. Молдавиялық зерттеуші Ион Дрон ауылдың негізі 1791 жылы қаланған деп есептеген. 1806 жылға дейін 37 қоныстанушы отбасы болды. Бірақ олар басқа ауылдардағы помещиктердің жерлеріне қоныстанды.

Кейбір зерттеушілер 1811 жылды дұрыс құрылған жыл деп есептесе, орыс авторы А.Скалковский 1830 жылды айтады. Расында, А.Скалковский орыс болгарлары туралы көлемді де құнды статистикалық және тарихи материал жинап, жариялаған алғашқы зерттеуші болды. «Бессарабия және Новороссийск аймағындағы болгар колониялары» кітабын жазды (I және II бөлімдер. Одесса, 1850 - 1853). Бұл кітапта ол болгарлардың қоныс аударуы, әрбір болгар ауылының іргетасы қаланған уақыты туралы жинақталған мәліметтерді жариялап, болгар отарларының жағдайының статистикалық нобайын келтірді. Өкінішке орай, бұл кітапта көптеген қателер бар (негізінен болгар ауылдарының негізін салу кезінде). Осылайша, Кирсово Скалковский атап өткендей 1830 жылы емес, Бухарест бітім шарты жасалғаннан кейін көп ұзамай құрылды. Александр I-нің 1819 жылғы 29 желтоқсандағы «болгарлар және басқа да қоныстанушылар» мәртебесін реттейтін жарлығында Кирсово Буджак ауданындағы ауыл ретінде көрсетілген.

Мұрағат деректерінің арқасында 1810 жылы Кирсовоға 10 қоныстанушы отбасы қоныстанғаны, оның 24-і ер, 29-ы әйел жандар екені белгілі. Бұл мерзімді «1816 жылғы Кирсов селосына қоныстанған болгарлар тізімі» растайды, онда жоғарыда аталған адамдар тобының 1810 жылы қоныстанғаны анық көрсетілген. 1817 жылы 11 Наурызда 18 отбасы Капаклиядан Кирсовоға қоныс аударды. Сол жылдың 11 мамырында Томай, Инжир және Капаклия ауылдарынан шыққан отбасылар тобы Кирсовода да қоныстанды. Нәтижесінде Кирсовоға тағы 37 отбасы қоныс аударды, олардың 103 - і ер адамдар, 97-і әйелдер.

1817-1819 жылдары Буджакты зерттеген орыс шенеунігі Корнилович «Кирсов колониясы алдымен Кирсов өзеніне қоныстанды, кейін 1821 жылы осы өзеннің оң жағалауында екі қатарда орналасқан Ялпуг өзеніне көшті. 1827-1829 жж. Кирсовоға 28 ер адам және 26 әйел жаннан тұратын тағы 15 отбасы қоныстанды. 1830 жылы болгарлар мен ғағауыздар Кирсового Болгарияның Котель қаласынан және Сливен ауданындағы Башкиой (Жеравна) ауылынан келген.&lt;ref&gt;Материалы по истории с. Кирсово http://klise.ru/index.php/2011-04-02-16-57-06/1449-2014-02-06-21-50-45&lt;/ref&gt;

1857 жылы Кирсово шекаралық елді мекен болды. Бессарабия губерниясының Бендери уезінің Комрат болысының құрамында болды. Кейіннен - [[Румыния]]ның (1918/40) және [[Молдован Кеңестік Социалистік Республикасы|Молдавия КСР-нің]] (1944/91) бір бөлігі болды.

== Инфрақұрылымы ==
Ауылда 249 шаруашылық субъектілері тіркелген, оның ішінде:
*175 ауылшаруашылық кәсіпорны, 
*7 өнеркәсіп және қайта өңдеу кәсіпорны, 
*1 [[диірмен]], 
*1 шағын наубайхана, 
*45 сауда кәсіпорны, 2
*8 азық-түлік дүкені, 
*1 жанармай құю бекеті, т.б.

Кирсово кентінің аумағында әлеуметтік нысандар: 2 мектепке дейінгі мекеме&lt;ref&gt;Дошкольные Учреждения И Детские Сады в Кирсово https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD/%D0%BA%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%BE/%D0%B4%D0%BE%D1%88%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5-%D1%83%D1%87%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D0%B8-%D0%B4%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%B0%D0%B4%D1%8B/&lt;/ref&gt;, 1 лицей&lt;ref&gt;Теоретический лицей им. М. Тузлова с. Кирсово https://guogagauzii.md/teoreticheskij-litsej-im-m-tuzlova-s-kirsovo&lt;/ref&gt;, 1 гимназия,&lt;ref&gt;Гимназия имени Михаила Танасогло с.Кирсово http://gagauzschool.ucoz.ru/&lt;/ref&gt; мәдениет үйі,&lt;ref&gt;Дом культуры https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD-biz/%D0%B4%D0%BE%D0%BC-%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B_6I&lt;/ref&gt; тарихи-өлкетану мұражайы,&lt;ref&gt;Историко-этнографический музей истории села Кирсово им. Иона Басс https://visitgagauzia.com/2020/09/07/%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C-1/&lt;/ref&gt; 4 кітапхана,&lt;ref&gt;Библиотеки в Кирсово https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD/%D0%BA%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%BE/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B8/&lt;/ref&gt; сауықтыру пункті, православие шіркеуі&lt;ref&gt;Свято – Успенский православный храм, с.Кирсово https://econutag.md/svyato-uspenskij-pravoslavnyj-hram-s-kirsovo/&lt;/ref&gt; орналасқан.&lt;ref&gt;Географическая справка с. Кирсово https://www.gagauzia.md/ru/administracziya-regiona/primarii/primariya-s.-kirsovo.html&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>5u66yq3mponvzmecvqfyjwg2t3dq4kl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054518</id>
      <parentid>3054517</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T11:58:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Инфрақұрылымы */ сурет қою</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12745" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = 
 |қазақша атауы           = Кирсово
 |шынайы атауы            = {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}
 |сурет                   = Wjazd do Kirsowa.jpg
 |сурет атауы             = 
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Молдова
 |елтаңба                 = 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir =N |lat_deg =46 |lat_min =14 |lat_sec =02    
  |lon_dir =E |lon_deg =28 |lon_min =38 |lon_sec =53
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |аймақ түрі              = 
 |аймағы                  = Ғағауызстан
 |кестедегі аймақ         = 
 |аудан түрі              = 
 |ауданы                  = 
 |кестедегі аудан         = Комрат
 |қауым округі түрі       = 
 |қауым округі            = 
 |кестедегі қауым округі  =  
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = коммуна
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 1811
 |алғашқы дерек           = 1791
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 102,7
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 6 861
  |санақ жылы             = 2004
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 48,48% - [[бұлғарлар]], 45,59% - [[ғағауыздар]], 2,29% - [[молдовандар]],
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +2:00
 |DST                     = 
 |телефон коды            = +373 298 -----
 |пошта индексі           = MD-3813
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = GE XX yyy
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     = 
 |сайты                   = 
 |сайт тілі               = 
}}
'''Кирсово''' ({{lang-bg|Кирсово}}, {{lang-gag|Başküü, Башкүү}}) — [[Молдова]]ның оңтүстігінде орналасқан [[Ғағауызстан|Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің]] құрамындағы ауыл.&lt;ref&gt;Кирсово http://travellers.ru/city-kirsovo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Где находится Кирсова, Молдова (Гагаузия), расположение на карте https://ru.needcalc.com/place/420174&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chirsova https://www.keeptravel.com/ru/moldova/chirsova&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кирсова на карте, Молдова https://ru.2markers.com/363454&lt;/ref&gt;

== Сипаттама ==
Кирсово ауылы солтүстік ендіктің 36° 40′ 80″ және батыс бойлығының 46° 10′ 20″ қиылысында, Буджак даласының орталық бөлігіндегі Ялпуг өзенінің аңғарында орналасқан. Кирсово ауылынан Молдова Республикасының астанасы [[Кишинев]]ке дейінгі қашықтық 113 км, [[Ғағауызстан]] астанасы [[Комрат]]қа дейін – 8 км.&lt;ref&gt;Кирсово https://chirsovo.md/istoria/&lt;/ref&gt;

Жер бедері тегіс. [[Қара теңіз]] деңгейінен ең жоғары биіктігі - 240 метр. Топырағы сазды. Кирсово жері қара топырағымен әйгілі. Климаты континенттік. Қаңтардың температурасы -10°, ал шілдеде +25°. Ауылдан солтүстік-батысқа қарай бес шақырым жерде Кирсов өзенінің құрғақ арнасы бар, оның жайылмасында екі жасанды көл қалыптасқан. Олардың су беті 800 гектарды құрайды. Суды суару үшін пайдаланады.

== Халқы ==
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 6861 адам тұрса, оның 49,05%-ы ерлер, 50,95%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы: 
*48,48% - [[бұлғарлар]],
*45,59% - [[ғағауыздар]],
*2,29% - [[молдовандар]], 
*1,73% - [[орыстар]],
*1,43% - [[украиндар]],    
*0,13% - [[сығандар]], 
*0,35% - басқа ұлттар.&lt;ref&gt;Кирсова, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1658&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Кирсовоның құрылуы деректерде әр түрлі мерзімдермен беріледі: 1791, 1811, 1812.&lt;ref&gt;КИРСОВО https://tochka-na-karte.ru/Goroda-i-Gosudarstva/16701-Kirsovo.html&lt;/ref&gt;

1787-1792 жылдардағы орыс-түрік соғысының аяғында бұл аймақ [[ноғайлар]]дың қолында болды. Молдавиялық зерттеуші Ион Дрон ауылдың негізі 1791 жылы қаланған деп есептеген. 1806 жылға дейін 37 қоныстанушы отбасы болды. Бірақ олар басқа ауылдардағы помещиктердің жерлеріне қоныстанды.

Кейбір зерттеушілер 1811 жылды дұрыс құрылған жыл деп есептесе, орыс авторы А.Скалковский 1830 жылды айтады. Расында, А.Скалковский орыс болгарлары туралы көлемді де құнды статистикалық және тарихи материал жинап, жариялаған алғашқы зерттеуші болды. «Бессарабия және Новороссийск аймағындағы болгар колониялары» кітабын жазды (I және II бөлімдер. Одесса, 1850 - 1853). Бұл кітапта ол болгарлардың қоныс аударуы, әрбір болгар ауылының іргетасы қаланған уақыты туралы жинақталған мәліметтерді жариялап, болгар отарларының жағдайының статистикалық нобайын келтірді. Өкінішке орай, бұл кітапта көптеген қателер бар (негізінен болгар ауылдарының негізін салу кезінде). Осылайша, Кирсово Скалковский атап өткендей 1830 жылы емес, Бухарест бітім шарты жасалғаннан кейін көп ұзамай құрылды. Александр I-нің 1819 жылғы 29 желтоқсандағы «болгарлар және басқа да қоныстанушылар» мәртебесін реттейтін жарлығында Кирсово Буджак ауданындағы ауыл ретінде көрсетілген.

Мұрағат деректерінің арқасында 1810 жылы Кирсовоға 10 қоныстанушы отбасы қоныстанғаны, оның 24-і ер, 29-ы әйел жандар екені белгілі. Бұл мерзімді «1816 жылғы Кирсов селосына қоныстанған болгарлар тізімі» растайды, онда жоғарыда аталған адамдар тобының 1810 жылы қоныстанғаны анық көрсетілген. 1817 жылы 11 Наурызда 18 отбасы Капаклиядан Кирсовоға қоныс аударды. Сол жылдың 11 мамырында Томай, Инжир және Капаклия ауылдарынан шыққан отбасылар тобы Кирсовода да қоныстанды. Нәтижесінде Кирсовоға тағы 37 отбасы қоныс аударды, олардың 103 - і ер адамдар, 97-і әйелдер.

1817-1819 жылдары Буджакты зерттеген орыс шенеунігі Корнилович «Кирсов колониясы алдымен Кирсов өзеніне қоныстанды, кейін 1821 жылы осы өзеннің оң жағалауында екі қатарда орналасқан Ялпуг өзеніне көшті. 1827-1829 жж. Кирсовоға 28 ер адам және 26 әйел жаннан тұратын тағы 15 отбасы қоныстанды. 1830 жылы болгарлар мен ғағауыздар Кирсового Болгарияның Котель қаласынан және Сливен ауданындағы Башкиой (Жеравна) ауылынан келген.&lt;ref&gt;Материалы по истории с. Кирсово http://klise.ru/index.php/2011-04-02-16-57-06/1449-2014-02-06-21-50-45&lt;/ref&gt;

1857 жылы Кирсово шекаралық елді мекен болды. Бессарабия губерниясының Бендери уезінің Комрат болысының құрамында болды. Кейіннен - [[Румыния]]ның (1918/40) және [[Молдован Кеңестік Социалистік Республикасы|Молдавия КСР-нің]] (1944/91) бір бөлігі болды.

== Инфрақұрылымы ==
Ауылда 249 шаруашылық субъектілері тіркелген, оның ішінде:
[[Сурет:Centrum handlowe Baş Küü (gagauska nazwa tej miejscowości).jpg |нобай|оңға|200px|Сауда орталығы]]
*175 ауылшаруашылық кәсіпорны, 
*7 өнеркәсіп және қайта өңдеу кәсіпорны, 
*1 [[диірмен]], 
*1 шағын наубайхана, 
*45 сауда кәсіпорны, 2
*8 азық-түлік дүкені, 
*1 жанармай құю бекеті, т.б.

Кирсово кентінің аумағында әлеуметтік нысандар: 2 мектепке дейінгі мекеме&lt;ref&gt;Дошкольные Учреждения И Детские Сады в Кирсово https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD/%D0%BA%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%BE/%D0%B4%D0%BE%D1%88%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5-%D1%83%D1%87%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D0%B8-%D0%B4%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%B0%D0%B4%D1%8B/&lt;/ref&gt;, 1 лицей&lt;ref&gt;Теоретический лицей им. М. Тузлова с. Кирсово https://guogagauzii.md/teoreticheskij-litsej-im-m-tuzlova-s-kirsovo&lt;/ref&gt;, 1 гимназия,&lt;ref&gt;Гимназия имени Михаила Танасогло с.Кирсово http://gagauzschool.ucoz.ru/&lt;/ref&gt; мәдениет үйі,&lt;ref&gt;Дом культуры https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD-biz/%D0%B4%D0%BE%D0%BC-%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B_6I&lt;/ref&gt; тарихи-өлкетану мұражайы,&lt;ref&gt;Историко-этнографический музей истории села Кирсово им. Иона Басс https://visitgagauzia.com/2020/09/07/%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C-1/&lt;/ref&gt; 4 кітапхана,&lt;ref&gt;Библиотеки в Кирсово https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD/%D0%BA%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%BE/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B8/&lt;/ref&gt; сауықтыру пункті, православие шіркеуі&lt;ref&gt;Свято – Успенский православный храм, с.Кирсово https://econutag.md/svyato-uspenskij-pravoslavnyj-hram-s-kirsovo/&lt;/ref&gt; орналасқан.&lt;ref&gt;Географическая справка с. Кирсово https://www.gagauzia.md/ru/administracziya-regiona/primarii/primariya-s.-kirsovo.html&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Молдова елді мекендері]]
[[Санат:Ғағауызстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>7lhxbs40if8u2ltjn5x088l6605hnvr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Kythrean</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685523</id>
    <revision>
      <id>3054359</id>
      <timestamp>2022-07-24T19:03:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="302" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Kythrean}}

-- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 01:03, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>5zzossfh19138f3f9odalqclirdajvm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Pierro shirathar</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685524</id>
    <revision>
      <id>3054363</id>
      <timestamp>2022-07-24T19:20:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="245" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Pierro shirathar}}

-- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 01:20, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>9cqvqjuuz14so8u2k69bvqieuxiqcyp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Матвей Котейкин</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685525</id>
    <revision>
      <id>3054369</id>
      <timestamp>2022-07-24T20:11:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="242" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Матвей Котейкин}}

-- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 02:11, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>47kcvep4suqyp7h0z5htiec3cw02h3p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Freezetime</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685526</id>
    <revision>
      <id>3054373</id>
      <timestamp>2022-07-24T21:29:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="207" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Freezetime}}

-- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 03:29, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>5oytl4agl0wx7j18umz3j4evwmr1gzq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Eragon Shadeslayer</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685527</id>
    <revision>
      <id>3054375</id>
      <timestamp>2022-07-24T21:53:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="356" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Eragon Shadeslayer}}

-- ''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 03:53, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>3gz7o50advegsm1v5t0hxlxzb24mg75</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Jeojio3</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685528</id>
    <revision>
      <id>3054377</id>
      <timestamp>2022-07-24T22:14:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="236" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Jeojio3}}

-- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 04:14, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>8e8zroc3elqlqh56ky8u83p9we2ggkm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Elianelgordo</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685529</id>
    <revision>
      <id>3054379</id>
      <timestamp>2022-07-24T23:05:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="210" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Elianelgordo}}

-- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 05:05, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>elp28124mba2ad1ioiqmmupr7og9xia</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Katsudonfan</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685530</id>
    <revision>
      <id>3054381</id>
      <timestamp>2022-07-24T23:31:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="441" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Katsudonfan}}

-- &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-family:Georgia;&quot;&gt;&lt;i&gt;Мұхамеджан А.А.&lt;/i&gt;&lt;/span&gt;]]&lt;/font&gt; [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-size:90%&quot;&gt;&lt;font color=&quot;#0000FF&quot;&gt;(талқылауы)&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 05:31, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>1r0iq2hnwcsd5968rf9cx3pwn2rpacv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Sezenkerem</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685531</id>
    <revision>
      <id>3054387</id>
      <timestamp>2022-07-25T00:35:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="316" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Sezenkerem}}

-- [[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;Fани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 06:35, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>7i7alka6i0hpiiga09o6sw97i337mmj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:AIbat92</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685532</id>
    <revision>
      <id>3054390</id>
      <timestamp>2022-07-25T03:01:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="204" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=AIbat92}}

-- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 09:01, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>po68fuumm4uwnkzzd8v9bo8p6pkcew0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Victor Filier</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685533</id>
    <revision>
      <id>3054405</id>
      <timestamp>2022-07-25T05:15:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="319" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Victor Filier}}

-- [[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;Fани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 11:15, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>2bykjfrxjctejh2avcwmqnuhxnkhxg3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:ATallSteve</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685534</id>
    <revision>
      <id>3054416</id>
      <timestamp>2022-07-25T06:19:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="235" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=ATallSteve}}

-- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 12:19, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>oje19ha81iu6c51vqur8xwygpofjxt2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әбділхамит Шолпан</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685535</id>
    <redirect title="Әбділхамит Сүлейменұлы Шолпан" />
    <revision>
      <id>3054451</id>
      <timestamp>2022-07-25T09:12:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>Kasymov [[Әбділхамит Шолпан]] бетін [[Әбділхамит Сүлейменұлы Шолпан]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Әбділхамит Сүлейменұлы Шолпан]]</text>
      <sha1>gvo5dyloj5h0vik8s25fum5nhbiuqto</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Талқылау:Осман Хамди Бей</title>
    <ns>1</ns>
    <id>685536</id>
    <revision>
      <id>3054455</id>
      <timestamp>2022-07-25T09:21:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>/* Бір ғана үлгі */ жаңа бөлім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="905" xml:space="preserve">== Бір ғана үлгі ==

[[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]], осы мақалаға суретші деген арнайы үлгі бар, сонымен алмастырыңыз. Оның алдында жазылған бірнеше мақалаға тек тұлғалар үлгісін қолдана беріпсіз, алайда ''жазушы'' тағы сол сияқты үлгілер толып тұр. Соны ескеріп, керек үлгілермен алмастыруыңызды өтінемін. Әрі келесіде санаттар қоюды ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 15:21, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>di9qv35eisb3yzfeaw88mtnjzd3wmf4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3054456</id>
      <parentid>3054455</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:21:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>/* Бір ғана үлгі */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="916" xml:space="preserve">== Бір ғана үлгі ==

[[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]], осы мақалаға ''{{tl|суретші}}'' деген арнайы үлгі бар, сонымен алмастырыңыз. Оның алдында жазылған бірнеше мақалаға тек тұлғалар үлгісін қолдана беріпсіз, алайда ''жазушы'' тағы сол сияқты үлгілер толып тұр. Соны ескеріп, керек үлгілермен алмастыруыңызды өтінемін. Әрі келесіде санаттар қоюды ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 15:21, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>libcipj9x2lt9y5yxvzl668v740habu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Coait</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685537</id>
    <revision>
      <id>3054458</id>
      <timestamp>2022-07-25T09:23:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="299" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Coait}}

-- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 15:23, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>2jb9hbl9xlq0j4hmp34jkqppc6gepgw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Taron Lam</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685538</id>
    <redirect title="Қатысушы талқылауы:M. Taron" />
    <revision>
      <id>3054469</id>
      <timestamp>2022-07-25T09:33:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vladimir Solovjev</username>
        <id>28571</id>
      </contributor>
      <comment>Vladimir Solovjev [[Қатысушы талқылауы:Taron Lam]] бетін [[Қатысушы талқылауы:M. Taron]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/Taron Lam|Taron Lam]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/M. Taron|M. Taron]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:M. Taron]]</text>
      <sha1>971yctoituggunvu9v7j2i9p9e8vo7p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:ViktorChik VTR</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685539</id>
    <redirect title="Қатысушы талқылауы:Viktor Sonyboy" />
    <revision>
      <id>3054471</id>
      <timestamp>2022-07-25T09:34:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vladimir Solovjev</username>
        <id>28571</id>
      </contributor>
      <comment>Vladimir Solovjev [[Қатысушы талқылауы:ViktorChik VTR]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Viktor Sonyboy]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/ViktorChik VTR|ViktorChik VTR]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/Viktor Sonyboy|Viktor Sonyboy]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:Viktor Sonyboy]]</text>
      <sha1>nl4t2ebp5g30xeabt5neaxw6f5dlkuv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Manfred Werner (WMAT)</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685540</id>
    <revision>
      <id>3054503</id>
      <timestamp>2022-07-25T10:49:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="451" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Manfred Werner (WMAT)}}

-- &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-family:Georgia;&quot;&gt;&lt;i&gt;Мұхамеджан А.А.&lt;/i&gt;&lt;/span&gt;]]&lt;/font&gt; [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-size:90%&quot;&gt;&lt;font color=&quot;#0000FF&quot;&gt;(талқылауы)&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 16:49, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>ts4eylc9612nymm2r8vwxo9kxi48w5v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Guruli</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685541</id>
    <revision>
      <id>3054508</id>
      <timestamp>2022-07-25T11:13:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="219" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Guruli}}

-- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 17:13, 2022 ж. шілденің 25 (+06)</text>
      <sha1>8wimm20oktlrwjhs9ooocsgby1ul2je</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>