Түрікменстан

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="kk">
  <siteinfo>
    <sitename>Уикипедия</sitename>
    <dbname>kkwiki</dbname>
    <base>https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.23</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Таспа</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Арнайы</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Талқылау</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Қатысушы</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Қатысушы талқылауы</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Уикипедия</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Уикипедия талқылауы</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Сурет</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Сурет талқылауы</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">МедиаУики</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">МедиаУики талқылауы</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Үлгі</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Үлгі талқылауы</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Анықтама</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Анықтама талқылауы</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Санат</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Санат талқылауы</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Портал</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Портал талқылауы</namespace>
      <namespace key="102" case="first-letter">Жоба</namespace>
      <namespace key="103" case="first-letter">Жоба талқылауы</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
      <namespace key="2600" case="first-letter">Topic</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Түрікменстан</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1575</id>
    <revision>
      <id>3058090</id>
      <parentid>3032622</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:14:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Нұрлыжол</username>
        <id>122283</id>
      </contributor>
      <comment>Қате</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27886" xml:space="preserve">{{Мемлекет
 |Қазақша атауы        = Түрікменстан
 |Шынайы атауы   = {{lang-tk|Türkmenistan}}
 |Атау септігі       = Түрікменстан
 |Елтаңба            = Coat of Arms of Turkmenistan.svg
 |Ту                = Flag of Turkmenistan.svg
 |Ұраны                   = Turkmenistan anthem
 |Әнұранның аты          = Түрікменстан әнұраны
 |Аудио                   = National anthem of Turkmenistan, performed by the United States Navy Band.oga
 |Картада                = Turkmenistan on the globe (Eurasia centered).svg
  |карта тақырыбы        = 
 |Картада2               = 
 |lat_dir = N|lat_deg = 39|lat_min = 4|lat_sec = 0 
  |lon_dir = E|lon_deg = 60|lon_min = 16|lon_sec = 0
  |region                 = TM
  |CoordScale             = 5000000
 |Тілі             = [[Түрікмен тілі]]
 |Мемлекеттік діні = Зайырлы мемлекет
 |Үкімет түрі         = [[Диктаторлық республика]]
 |Құрылды       =
 |Тәуелсіздік күні      = [[27 қазан]] [[1991 жыл]]ы
 |Тәуелсіздігін алды        = [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]-дан
 |Астанасы                 = [[Ашхабад]]
 |Ірі қалалары       = Ашхабад, [[Түрікменабад]], [[Ташықауыз]], [[Балқанабат]], [[Мары]], [[Түрікменбашы]]
 |Басшы қызметі =  [[Түрікменстан президенті|Президенті]]&lt;br&gt;[[Халық мәслихатының төрағасы]]&lt;br&gt;[[Түрікменстан Мәжілісі|Мәжіліс төрағасы]]&lt;br&gt;[[Министрлер кабинеті төрағасының орынбасары]]
 |Басшылары            = [[Сердар Құрбанқұлықызы Алдымұхамедов|Сердар Бердімұхамедов]]&lt;br&gt;[[Құрбанқұлы Мәлікқұлыұлы Бердімұхамедов|Құрбанқұлы Бердімұхамедов]]&lt;br&gt;[[Гүлшат Сахыевна Маммедова|Гүлшат Маммедова]]&lt;br&gt;[[Рашид Овезгельдыұлы Мередов|Рашид Мередов]] 
 |Жер аумағы              = 491 210&lt;ref&gt;Государственный комитет Туркменистана по статистике : Информация о Туркменистане : [http://www.stat.gov.tm/ru/content/info/turkmenistan/ О Туркменистане] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120107073046/http://www.stat.gov.tm/ru/content/info/turkmenistan/ |date=7 January 2012 }} : Туркменистан — одна из пяти стран Центральной Азии, вторая среди них по площади (491,21 тысяч км2), расположен в юго-западной части региона в зоне пустынь, севернее хребта Копетдаг Туркмено-Хорасанской горной системы, между Каспийским морем на западе и рекой Амударья на востоке.&lt;/ref&gt;
 |Жер аумағы бойынша орны     = 52-ші
 |Судың үлесі            = 4,9
 |Этнохороним             = 
  |Жұрты              = 1
  |Халық саны бойынша орны     = 1-ші
  |Сарап жылы             = 2016
  |Санақ бойынша халық саны  = 
  |Санақ жылы           = 
  |Халық тығыздығы    = 10,5
  |Тығыздық бойынша орны     = 221-ші
 |ЖІӨ (АҚТ)             = 112,659 млрд.&lt;ref name=imf2&gt;{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=44&amp;pr.y=15&amp;sy=2018&amp;ey=2020&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=925&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=|title=Turkmenistan |publisher=International Monetary Fund |accessdate=2 June 2016}}&lt;/ref&gt;
 |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы  = 2018
 |ЖІӨ (АҚТ) орны        = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ)       = 19,526&lt;ref name=imf2 /&gt;
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны  = 
 |ЖІӨ (номинал)         = 42,764 млрд.&lt;ref name=imf2 /&gt;
 |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы         = 2018
 |ЖІӨ (номинал) бойынша орны            = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал)   = 7,411&lt;ref name=imf2 /&gt;
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны  = 
 |АДИ                    = {{өсім}} 0,706&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.hdr.undp.org/en/2018-update |title=2018 Human Development Report |year=2018 |accessdate=14 September 2018 |publisher=United Nations Development Programme }}&lt;/ref&gt;
 |АДИ жылдық есебі       = 2017
 |АДИ бойынша орны       = 108-ші
 |АДИ деңгейі            = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;жоғары&lt;/span&gt;
 |Әуе компаниясы            = 
 |Валютасы                  = [[Түрікменстан манаты|Манат]] 
 |Интернет үйшігі            = [[.tm]]
 |ISO                     = TKM
 |Телефон коды          = 993
 |Уақыт белдеуі            = +5
 |Түсініктемелер              = 
}}
'''Түрікменстан''' ({{lang-tk|Türkmenistan}}) — жер көлемі 488,1 мың км² алып жатқан, батыстан шығысқа 1100, солтүстіктен оңтүстікке 650 км созылып жатқан [[Орталық Азия]]дағы мемлекет.


Бәрі диктаторға тиесілі

== Географиясы ==
Жерінің 80 % артығын аптап шөл ([[Қарақұм]] шөлі), құм көшкіндері, тасты таулар мен ащылы алаптар басып жатыр.

Түрікменстанның ең үлкен өзені [[Әмудария]]. Оның ұзындығы 1415 км болса, соның 1000 км осы елдің аумағында. Осы өзеннен бастау алып, Түрікменстанның [[Ашхабат]], [[Мары]], [[Бүзмейін]], [[Балқанабат]] (Небит-Даг), [[Түрікменбашы қаласы|Түрікменбашы]] (Красноводск) сияқты ең үлкен қалаларына ауыз суын жеткізіп жатқан [[Қарақұм каналы]].

Сонымен бірге, канал 1 млн ha жерді суландырады. Оның ұзындығы 1100 км.
 
=== Ахуалы ===
Елдің қыс айларындағы орташа температурасы 26—32&amp;nbsp;°C, ал жаздағы ыстық 70&amp;nbsp;°C асады.

== Әкімшілік бөлінісі ==
{{main|Түрікменстанның әкімшілік бөлінісі}}
Түрікменстан 5 әкімшілік-экономикалық аумаққа бөлінген. Олар уәлаят (облыс) деп аталады. [[Ахал уәлаяты|Ахал]], [[Балқан уәлаяты|Балқан]], [[Дашоғыз уәлаяты|Дашоғыз]], [[Лебап уәлаяты|Лебап]], [[Мары уәлаяты|Мары]] уәлаяттарын және [[Ашхабад]] қаласын президент тағайындаған хәкімдер басқарады. Уәлаяттардың құрамына 46 атырап және 528 генгеши (кеңесі) енеді.

== Жұрты ==
Халқының саны 6 млн адамға жуық.

Түрікмен халқының жалпы саны қазір 20,0 млн артық деген дерек бар. [[Түрікмендер]] [[Ауғанстан]], [[Иран]], [[Түркия]], [[Ирак]], [[Сирия]] секілді елдерге де жайылған. Елдегі түрікменнен кейінгі көп халық өзбектер, одан кейін орыстар. [[Қазақтар]]дың саны бұрын 120,0 мыңнан асқан екен. Қазір соның жартысына жуығы атажұртқа көшіпті. Қазір 60,0 мыңға жетер-жетпес қазақ бар көрінеді. Бұлардан басқа [[армяндар]], [[әзірбайжандар]], [[түріктер]], иран халықтары, т.б халықтардың өкілдері де тұрады.

Солардың ішінде ирандықтар мен [[түріктер]]дің ғана ұлттық орталықтары бар. Түрікменстанда [[ТМД]] халықтарының ұлттық-мәдени орталықтары жоқ.

== Тарихы ==
Түрікменстан [[1991]] ж. [[қазанның 12]] өз тәуелсіздігін жариялап және осы сәттен бастап ерекше мәртебелі ел болуды мақсат тұтып, әрекеттер жасаған.

[[1995]] ж. [[желтоқсанның 12]]  әлемнің 185 елінің қолдауымен ол [[БҰҰ]]-ның бейтарап ел деп таныған шешіміне қол жеткізді.
Түрікменстан жерін адамдар тас ғасырынан мекендей бастаған. Б.з.б. 6-мыңжылдықта жейтун мәдениеті осы өңірде қалыптасқан. Копетдаг тау баурайындағы жазықтықтан Жейтун, Чопан-Тепе, Бами, Чағыллы, Монджуклы, т.б. ежелгі қоныстардың қалдықтары табылған. Ол дәуірде жергілікті халқы егін егу, мал өсіру, аң аулаумен шұғылданған. Энеолит дәуірінде Түрікменстанда анау мәдениеті болды. Ондағы елді қоныс қалдықтары Копетдагтың солт. тармақтары мен Теджен өз. саласынан табылған. Бұл тұста Түрікменстанда диқаншылық пен мал ш. кең өріс алды. Шағын кенттер салынды. Б.з.б. 2-мыңжылдықтың аяғы мен 1-мыңжылдықтың басында Түрікменстанда әлеум. жіктелу күшейіп, алғашқы мемл. құрылымдар пайда болуына байланысты суалмалы егіс жүйесі, сауда-саттық дамыды, қалалар ірге көтерді. Түрікмен халқының тарихы ерте кездегі Орта Азияны мекендеген тайпа-ұлыстар тарихымен тығыз байланысты. Б.з.б. 1-мыңжылдықтың орта шенінде Түрікменстан жерінде қуатты Маргиана және Парфия мемлекеттері болды. Каспий т-нің оңт.-шығыс жағалауын Гиркания, Солт. жағасындағы даланы Массагеттер мен көшпелі дах (дай) тайпалары мекендеді. Б.з.б. 7 – 6 ғ-ларда Маргиана Бактрияның, ал Парфия мен Гиркания Мидия мемлекетінің құрамына кірді. Б.з.б. 6 – 4 ғ-ларда бұл аймақтар Ахемен әулетінің қол астына қарады. Б.з.б. 4 ғ-дың соңында Түрікменстан жерін А.Македонский жаулап алды, б.з.б. 3 ғ-дың орта кезінде тау бөктеріндегі аймақта Парфия патшалығы пайда болды, оның ордасы – Ниса қ. Б.з.б. 224 ж. Сасани әулетінен шыққан парсы бектері Парфия патшалығын талқандап, оңт. Түрікменстанның жерін басып алды. Б.з. 1 ғ-дың орта шенінен бастап Арал маңындағы ғұндар мен жергілікті тұрғындар ұзақ уақыт араласып, сіңісіп кетті. Солт. Түрікменстан аумағындағы халықтардың шығу тарихында аландар маңызды орын алды. 5 ғ-дың ортасында Түрікменстанның көптеген жерін эфталит тайпалары (ақ ғұндар) биледі. 6 ғ-дың орта кезінде эфталиттер мемлекетін Түрік қағандығы құлатты да, жергілікті көшпелі ұлыстар түркі тілдес тайпаларға бағынды. Қағандық ыдырағаннан кейін түркі тайпалары Каспий атырабындағы далалық аймақта және Дағыстанда өз алдына дербес ел болды. 7 ғ-дың орта шенінде Түрікменстан жеріне арабтар басып кіріп, жергілікті халыққа ислам дінін алып келді. Түрікмендер жат жұрттықтарға қарсы бірнеше рет бас көтерді (655 ж. Мервтегі көтеріліс, 8 ғ-дың 70 – 80-жылдарындағы Муканна көтерілісі). Дегенмен, олар ислам дінін қабылдаған алғашқы түркі тайпалары болды.. 9 – 10 ғ-ларда Түрікменстан Тахари әулеті (821 – 73) мен Самани әулеті (900 – 99) мемлекеттерінің құрамына кірді. Бұл кезеңде елде Үргеніш, Ниса, Абиверд, Серахс, Дахистан, т.б. ірі сауда-қолөнер орт-тары пайда болды. 9 – 11 ғ-ларда [[Сырдарияның]] төм. және орта ағысын бойлай және [[Каспий]] т-нің солт. мен шығыс аймақтарына түркі тілдес оғыз тайпасы келіп қоныстанды. 

&lt;br /&gt;1040 ж. Салжұқ әулетінен шыққан көсемдердің басшылығымен оғыздар Түрікменстан жерін басып алды. Сөйтіп, оғыздар түрікмен халқының қалыптасуына қосалқы негіз болды. Олар жергілікті тұрғындармен араласып “түрікмен” атанып кетті. [[1158]] ж. көшпелі оғыздар мен Хорасан бұқарасының көтерілісі Салжұқ мемлекетін құлатты. 12 ғ-дың соңы мен 13 ғ-дың басында Түрікменстан жері Хорезм шахтарының қол астына қарады, [[1219]] – [[1221]] ж. Шыңғыс ханның әскерлері басып алды. Түрікмен тайпаларының көпшілік бөлігі Каспийдің шығыс жағалауына ығысып, Балқаш маңайындағы далалық аймақтарды, Узбой аңғарын паналады. Түрікменстан аймағын [[Алтын Орда]], [[Шағатай]] ұлыстары және Хулагу мемлекеті бөлісіп алды. Түрікмендер Алтын Орда хандарына, т.б. жат жерлік билеушілерге қарсы бірнеше рет көтеріліске шықты. 13 – 14 ғ-ларда түрікмендердің ұлт ретінде қалыптасу процесі одан әрі жалғасты. Бұған Солт. Түрікменстанды, Үстірт пен [[Маңғыстау түбегі]]не қоныстанған түрікмен тайпалары (Салыр, языр, алил) негіз болды. Хулагу мемлекеті құлап (14 ғ-дың ортасы), Алтын Орда әлсірегеннен кейін (14 ғ-дың 60-жылдары) Түрікменстан жерінде жартылай тәуелсіз бірнеше ұлыстар пайда болды. Бұларды 14 ғ-дың 70 – 80-жылдары Әмір Темір бағындырды. Темір мемлекеті құлағаннан кейін түрікмендердің біраз бөлігі Хиуа мен Бұхар хандықтарының, қалғандары [[Иран]] билеушілерінің қол астына қарады. 16 ғ-дың бас кезінде Сарқамыс ойпатының тұрғындары ойысып, егін егуге жарамды Ахал, Атек, Мерв, Атрек және Гүрген аймақтарын жайлады. Тайпалардың осылайша көшіп-қонып, шашыраңқы қоныстанып жүруі салдарынан түрікмендер мемлекет құра алмады. 16 ғ-дың 50-жылдарында оңт.-батыс Түрікменстан тұрғындары Аба Сердардың басшылығымен Иран әкімш-не қарсы көтеріліп, Хиуа жасақтарының көмегімен шах әскерлерін талқандады. 16 ғ-да орыс-түрікмен байланысы орнады. [[Астрахан]] және Маңғыстау түбегінде ортақ сауда орт-тары ретінде бекет-қостар пайда болды. 17 ғ-дың соңы мен 18 ғ-дың басында түрікмендердің біразы [[Ресей]] жеріне көшіп, Солт. Кавказға қоныстанды (Ставрополь түрікмендері). 18 ғ-дың соңы мен 19 ғ-дың бас кезінде Шығыс Еуропа мен Орта Азия арасындағы сауда жолдарының бәрі Түрікменстан жерін басып өтетін болды. Түрікмендер Ресеймен сауда жасауға ықыласты болды да өз жерінен өтетін керуен жолының қауіпсіздігін сақтауға міндеттенді. 19 ғ-дың басында түрікмендердің кейбір тайпалары – абдал, чаудар, игдир, бурунчук, тозашы рулары Ресейдің бодандығына ресми түрде мойынсұнды (9.5.1802). өнеркәсіптік қарым-қатынастары дамып келе жатқан Ресей үшін арзан да сапалы шикізат көзі мол Орта Азия кеңістігін бағындыруда ағылшындармен арадағы бәсекелестік Түркіменстанды отарлау саясатын тездете түсті. [[1869]] ж. Каспий т-нің шығыс жағалауына орыс әскерлері келіп, Красноводск (қазіргі Түрікменбашы) қаласын салды. [[1869]] – [[1885]] ж. Ресей империясының Түрікменстан аумағын отарлау әрекеті жергілікті тұрғындар тарапынан қатты қарсылыққа тап болды. Әсіресе, Ахал алқабын жайлаған теке руы орыс басқыншыларына қатты қарсылық көрсетті. 1885 ж. Атрек, Теджен, Мерв және Пендан алқабы Ресейдің қол астына өтті. 19 ғ-дың соңы мен 20 ғ-дың басында Түрікменстан орыс және ағылшын капиталының өрісіне айналды.
&lt;br /&gt;Британ тауар бірлестігі түрікменнің мұнайын игеріп, жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарын ашты. Каспий маңындағы т. ж. бойына орыс кенттері салынды. Ресей үкіметі өлкені империяның шикізат базасына айналдыруға, мақта өсіру көлемін ұлғайтуға жанталасты. Ежелгі түрікмен жерінде ұлттық мемл. құрылым Қазан төңкерісінен кейін ғана қалпына келді. [[1924]] ж. 27 қазанда КСРО ОАК Түрікменстан КСР-ін құру туралы қаулы шығарды. Дегенмен, пролетариат диктатурасына негізделген жаңа жүйеге көшуге түрікмен халқы қатты қарсылық көрсетті. [[1920]] – [[1930]] ж. елде басмашылар қозғалысы бас көтерді. Бірақ бұл баскөтерулер күшпен басылды. 2-дүниежүз. соғысқа түрікмен халқы да белсене араласты. Соғыстан кейінгі жылдары Түрікменстанда көптеген жаңа өндіріс орындары ашылып, а. ш. дамыды, жаңа қалалар бой көтерді.

&lt;br /&gt;[[1991]] ж. қазанда бүкілхалықтық референдум нәтижесінде Түрікменстан Республикасының мемл. тәуелсіздігі жарияланды. [[1992]] ж. 18 мамырда Конституциясы қабылданып, елдегі мемл. басқару ісі президенттік республика пішімінде жүзеге асырыла бастады. [[1995]] ж. 12 желтоқсанда [[БҰҰ]] Бас Ассамблеясы “Түрікменстанның тұрақты бейтараптылығы” туралы қарар қабылдады. Онда БҰҰ-ға мүше мемлекеттердің Түрікменстанның тұрақты бейтарап ел ретіндегі халықар.-құқықтық мәртебесін мойындап, қолдайтындықтары, егемендігі мен аумақтық тұтастығын құрметтейтіндіктері мазмұндалған. Халықар. ұйым осы тарихи қарарды қабылдағаннан кейін Түрікменстан Халық Мәслихаты 1995 ж. 27 желтоқсандағы мәжілісінде бейтараптылық туралы заңды тұрғыдан ресімдеу жөнінде шешім шығарды. Бұл құжат Түрікменстанның сыртқы саясаттағы бағыт-бағдарын айқындаушы негіз болып табылады.

== Саясат жайғасы ==
Түрікменстанда ең үлкен лауазым иесі, әрі атқарушы биліктің басшысы — елдің президенті.

Ал Халық маслахаты елдегі халық билігінің ең жоғарғы өкілді органы болып табылады. Оның құрамы 2 мың адамнан артық. Осы органның да төрағасы президент.

Елдегі заң шығарушы орган Меджилис деп аталады. Оның құрамында 5 жыл мерзімге сайланатын 50 депутат бар.

Түрікменстанда азаматтық қоғамның да атрибуттары бар. Кәсіподақ, ақсақалдар кеңесі, Мақтымқұлы атындағы жастар одағы, Горбансолтан әже атындағы әйелдер одағы, дін жөніндегі кеңес және т.б. мемлекеттік бюджеттің есебінен жұмыс істейді.

Елде бір-ақ саяси партия тіркелген. Демократиялық партия деп аталатын оның құрамында 100 мыңнан артық мүше бар.

== Экономикасы ==
Экономиканың барлық саласында мемлекет үстемдік етіп отыр.

Мемлекеттік бюджет кірісінің қомақты бөлігін мұнай мен газды сыртқа шығарудан басқа мақта иіру кәсіпорындарының тізбесінен түсетін салық та құрайды.

Мұнда [[Менделеев кестесі]]ндегі элементтердің бәрі де бар. Жерінің 80 % [[мұнай]] мен [[газ]] бар. Осы уақытқа дейін олардан 144 кен орны табылған. Бірақ соның әзірге 40-қа жуығы ғана игерілуде. Газдың болжамды қоры 21-23 трлн м³, ал мұнайдікі 12 млрд тоннаға жуық делінеді.

Жоғары технологияға негізделген ондай кәсіпорындар саны қазір 63-ке жеткен. Жыл сайын бұл елде 158 млн м² мақта-мата бұйымдары мен 82 мың тонна жіп иіріледі. Осы өнімдерін Түрікменстан әлемнің жоғары дамыған 30-дан артық еліне шығарып тұрады.

Жалпы, бұл ел әлемнің 80-нен артық елмен белсенді сауда-экономикалық байланыстар жасайды.

[[Қазақстан]] мен Түрікменстан арасындағы құрлықтағы шекараның ұзындығы 426 км. Ол [[2001]] ж. [[шілденің 5]]-інде ратификацияланған екіжақты келісім-шартпен толығымен шегенделген.

[[2006]] ж. екі елдің арасындағы тауар айналымы $153,3 млн көлеміне жетті. Бұл [[2005]] ж. салыстырғанда 2,2 есе артық. Соның ішінде экспорт $20,7 млн, ал импорт $132,6 млн құрады.

Түрікменстан жағы Қазақстаннан негізінен өсімдік өнімдерін, темекі, ұн және химия өнеркәсібі өнімдерін импорттайды, ал Қазақстан минералды және химиялық өнімдер алады.

== Мәдениет және қоғам ==

== Әлеуметтік саласы ==
Мұнда электр қуаты, газ, су, тұз тегін. Қоғамдық көлікпен жүрудің бағасы 50 манат.

Ал бір доллардың ресми бағамы 5200 манат, базардағы нарқы 23500 манат.

== Қарулы күштері ==

== Түсініктемелер ==

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Навигациялық блок
 |тақырып       = Түрікменстан
 |тақырып_стиль = background:{{түс|{{PAGENAME}}}};
 |state         = collapsed
 |Азия елдері
 |Орталық Азия
 |ЭЫҰ
 |ТМД
 |Түркі кеңесі
 |ТҮРКСОЙ
 |Ислам Әріптестік Ұйымы
 |Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы
}}

[[Санат:Түрікменстан|*]]
[[Санат:Посткеңестік елдер]]</text>
      <sha1>sshi5d2d9s9anf7zfude6fgxku4cp32</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058095</id>
      <parentid>3058090</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:18:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Нұрлыжол</username>
        <id>122283</id>
      </contributor>
      <comment>Қате</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27864" xml:space="preserve">{{Мемлекет
 |Қазақша атауы        = Түрікменстан
 |Шынайы атауы   = {{lang-tk|Türkmenistan}}
 |Атау септігі       = Түрікменстан
 |Елтаңба            = Coat of Arms of Turkmenistan.svg
 |Ту                = Flag of Turkmenistan.svg
 |Ұраны                   = Turkmenistan anthem
 |Әнұранның аты          = Түрікменстан әнұраны
 |Аудио                   = National anthem of Turkmenistan, performed by the United States Navy Band.oga
 |Картада                = Turkmenistan on the globe (Eurasia centered).svg
  |карта тақырыбы        = 
 |Картада2               = 
 |lat_dir = N|lat_deg = 39|lat_min = 4|lat_sec = 0 
  |lon_dir = E|lon_deg = 60|lon_min = 16|lon_sec = 0
  |region                 = TM
  |CoordScale             = 5000000
 |Тілі             = [[Түрікмен тілі]]
 |Мемлекеттік діні = Ислам мемлекет
 |Үкімет түрі         = [[Диктаторлық республика]]
 |Құрылды       =
 |Тәуелсіздік күні      = [[27 қазан]] [[1991 жыл]]ы
 |Тәуелсіздігін алды        = [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]-дан
 |Астанасы                 = [[Ашхабад]]
 |Ірі қалалары       = Ашхабад, [[Түрікменабад]], [[Ташықауыз]], [[Балқанабат]], [[Мары]], [[Түрікменбашы]]
 |Басшы қызметі =  [[Түрікменстан президенті|Президенті]]&lt;br&gt;[[Халық мәслихатының төрағасы]]&lt;br&gt;[[Түрікменстан Мәжілісі|Мәжіліс төрағасы]]&lt;br&gt;[[Министрлер кабинеті төрағасының орынбасары]]
 |Басшылары            = [[Сердар Құрбанқұлықызы Алдымұхамедов|Сердар Бердімұхамедов]]&lt;br&gt;[[Құрбанқұлы Мәлікқұлыұлы Бердімұхамедов|Құрбанқұлы Бердімұхамедов]]&lt;br&gt;[[Гүлшат Сахыевна Маммедова|Гүлшат Маммедова]]&lt;br&gt;[[Рашид Овезгельдыұлы Мередов|Рашид Мередов]] 
 |Жер аумағы              = 491 210&lt;ref&gt;Государственный комитет Туркменистана по статистике : Информация о Туркменистане : [http://www.stat.gov.tm/ru/content/info/turkmenistan/ О Туркменистане] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120107073046/http://www.stat.gov.tm/ru/content/info/turkmenistan/ |date=7 January 2012 }} : Туркменистан — одна из пяти стран Центральной Азии, вторая среди них по площади (491,21 тысяч км2), расположен в юго-западной части региона в зоне пустынь, севернее хребта Копетдаг Туркмено-Хорасанской горной системы, между Каспийским морем на западе и рекой Амударья на востоке.&lt;/ref&gt;
 |Жер аумағы бойынша орны     = 52-ші
 |Судың үлесі            = 4,9
 |Этнохороним             = 
  |Жұрты              = 6 000 000
  |Халық саны бойынша орны     = 173-ші
  |Сарап жылы             = 2016
  |Санақ бойынша халық саны  = 
  |Санақ жылы           = 
  |Халық тығыздығы    = 10,5
  |Тығыздық бойынша орны     = 221-ші
 |ЖІӨ (АҚТ)             = 112,659 млрд.&lt;ref name=imf2&gt;{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=44&amp;pr.y=15&amp;sy=2018&amp;ey=2020&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=925&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=|title=Turkmenistan |publisher=International Monetary Fund |accessdate=2 June 2016}}&lt;/ref&gt;
 |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы  = 2018
 |ЖІӨ (АҚТ) орны        = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ)       = 19,526&lt;ref name=imf2 /&gt;
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны  = 
 |ЖІӨ (номинал)         = 42,764 млрд.&lt;ref name=imf2 /&gt;
 |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы         = 2018
 |ЖІӨ (номинал) бойынша орны            = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал)   = 7,411&lt;ref name=imf2 /&gt;
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны  = 
 |АДИ                    = {{өсім}} 0,706&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.hdr.undp.org/en/2018-update |title=2018 Human Development Report |year=2018 |accessdate=14 September 2018 |publisher=United Nations Development Programme }}&lt;/ref&gt;
 |АДИ жылдық есебі       = 2017
 |АДИ бойынша орны       = 108-ші
 |АДИ деңгейі            = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;жоғары&lt;/span&gt;
 |Әуе компаниясы            = 
 |Валютасы                  = [[Түрікменстан манаты|Манат]] 
 |Интернет үйшігі            = [[.tm]]
 |ISO                     = TKM
 |Телефон коды          = 993
 |Уақыт белдеуі            = +5
 |Түсініктемелер              = 
}}
'''Түрікменстан''' ({{lang-tk|Türkmenistan}}) — жер көлемі 488,1 мың км² алып жатқан, батыстан шығысқа 1100, солтүстіктен оңтүстікке 650 км созылып жатқан [[Орталық Азия]]дағы мемлекет.


Диктатор

== Географиясы ==
Жерінің 80 % артығын аптап шөл ([[Қарақұм]] шөлі), құм көшкіндері, тасты таулар мен ащылы алаптар басып жатыр.

Түрікменстанның ең үлкен өзені [[Әмудария]]. Оның ұзындығы 1415 км болса, соның 1000 км осы елдің аумағында. Осы өзеннен бастау алып, Түрікменстанның [[Ашхабат]], [[Мары]], [[Бүзмейін]], [[Балқанабат]] (Небит-Даг), [[Түрікменбашы қаласы|Түрікменбашы]] (Красноводск) сияқты ең үлкен қалаларына ауыз суын жеткізіп жатқан [[Қарақұм каналы]].

Сонымен бірге, канал 1 млн ha жерді суландырады. Оның ұзындығы 1100 км.
 
=== Ахуалы ===
Елдің қыс айларындағы орташа температурасы 26—32&amp;nbsp;°C, ал жаздағы ыстық 70&amp;nbsp;°C асады.

== Әкімшілік бөлінісі ==
{{main|Түрікменстанның әкімшілік бөлінісі}}
Түрікменстан 5 әкімшілік-экономикалық аумаққа бөлінген. Олар уәлаят (облыс) деп аталады. [[Ахал уәлаяты|Ахал]], [[Балқан уәлаяты|Балқан]], [[Дашоғыз уәлаяты|Дашоғыз]], [[Лебап уәлаяты|Лебап]], [[Мары уәлаяты|Мары]] уәлаяттарын және [[Ашхабад]] қаласын президент тағайындаған хәкімдер басқарады. Уәлаяттардың құрамына 46 атырап және 528 генгеши (кеңесі) енеді.

== Жұрты ==
Халқының саны 6 млн адамға жуық.

Түрікмен халқының жалпы саны қазір 20,0 млн артық деген дерек бар. [[Түрікмендер]] [[Ауғанстан]], [[Иран]], [[Түркия]], [[Ирак]], [[Сирия]] секілді елдерге де жайылған. Елдегі түрікменнен кейінгі көп халық өзбектер, одан кейін орыстар. [[Қазақтар]]дың саны бұрын 120,0 мыңнан асқан екен. Қазір соның жартысына жуығы атажұртқа көшіпті. Қазір 60,0 мыңға жетер-жетпес қазақ бар көрінеді. Бұлардан басқа [[армяндар]], [[әзірбайжандар]], [[түріктер]], иран халықтары, т.б халықтардың өкілдері де тұрады.

Солардың ішінде ирандықтар мен [[түріктер]]дің ғана ұлттық орталықтары бар. Түрікменстанда [[ТМД]] халықтарының ұлттық-мәдени орталықтары жоқ.

== Тарихы ==
Түрікменстан [[1991]] ж. [[қазанның 12]] өз тәуелсіздігін жариялап және осы сәттен бастап ерекше мәртебелі ел болуды мақсат тұтып, әрекеттер жасаған.

[[1995]] ж. [[желтоқсанның 12]]  әлемнің 185 елінің қолдауымен ол [[БҰҰ]]-ның бейтарап ел деп таныған шешіміне қол жеткізді.
Түрікменстан жерін адамдар тас ғасырынан мекендей бастаған. Б.з.б. 6-мыңжылдықта жейтун мәдениеті осы өңірде қалыптасқан. Копетдаг тау баурайындағы жазықтықтан Жейтун, Чопан-Тепе, Бами, Чағыллы, Монджуклы, т.б. ежелгі қоныстардың қалдықтары табылған. Ол дәуірде жергілікті халқы егін егу, мал өсіру, аң аулаумен шұғылданған. Энеолит дәуірінде Түрікменстанда анау мәдениеті болды. Ондағы елді қоныс қалдықтары Копетдагтың солт. тармақтары мен Теджен өз. саласынан табылған. Бұл тұста Түрікменстанда диқаншылық пен мал ш. кең өріс алды. Шағын кенттер салынды. Б.з.б. 2-мыңжылдықтың аяғы мен 1-мыңжылдықтың басында Түрікменстанда әлеум. жіктелу күшейіп, алғашқы мемл. құрылымдар пайда болуына байланысты суалмалы егіс жүйесі, сауда-саттық дамыды, қалалар ірге көтерді. Түрікмен халқының тарихы ерте кездегі Орта Азияны мекендеген тайпа-ұлыстар тарихымен тығыз байланысты. Б.з.б. 1-мыңжылдықтың орта шенінде Түрікменстан жерінде қуатты Маргиана және Парфия мемлекеттері болды. Каспий т-нің оңт.-шығыс жағалауын Гиркания, Солт. жағасындағы даланы Массагеттер мен көшпелі дах (дай) тайпалары мекендеді. Б.з.б. 7 – 6 ғ-ларда Маргиана Бактрияның, ал Парфия мен Гиркания Мидия мемлекетінің құрамына кірді. Б.з.б. 6 – 4 ғ-ларда бұл аймақтар Ахемен әулетінің қол астына қарады. Б.з.б. 4 ғ-дың соңында Түрікменстан жерін А.Македонский жаулап алды, б.з.б. 3 ғ-дың орта кезінде тау бөктеріндегі аймақта Парфия патшалығы пайда болды, оның ордасы – Ниса қ. Б.з.б. 224 ж. Сасани әулетінен шыққан парсы бектері Парфия патшалығын талқандап, оңт. Түрікменстанның жерін басып алды. Б.з. 1 ғ-дың орта шенінен бастап Арал маңындағы ғұндар мен жергілікті тұрғындар ұзақ уақыт араласып, сіңісіп кетті. Солт. Түрікменстан аумағындағы халықтардың шығу тарихында аландар маңызды орын алды. 5 ғ-дың ортасында Түрікменстанның көптеген жерін эфталит тайпалары (ақ ғұндар) биледі. 6 ғ-дың орта кезінде эфталиттер мемлекетін Түрік қағандығы құлатты да, жергілікті көшпелі ұлыстар түркі тілдес тайпаларға бағынды. Қағандық ыдырағаннан кейін түркі тайпалары Каспий атырабындағы далалық аймақта және Дағыстанда өз алдына дербес ел болды. 7 ғ-дың орта шенінде Түрікменстан жеріне арабтар басып кіріп, жергілікті халыққа ислам дінін алып келді. Түрікмендер жат жұрттықтарға қарсы бірнеше рет бас көтерді (655 ж. Мервтегі көтеріліс, 8 ғ-дың 70 – 80-жылдарындағы Муканна көтерілісі). Дегенмен, олар ислам дінін қабылдаған алғашқы түркі тайпалары болды.. 9 – 10 ғ-ларда Түрікменстан Тахари әулеті (821 – 73) мен Самани әулеті (900 – 99) мемлекеттерінің құрамына кірді. Бұл кезеңде елде Үргеніш, Ниса, Абиверд, Серахс, Дахистан, т.б. ірі сауда-қолөнер орт-тары пайда болды. 9 – 11 ғ-ларда [[Сырдарияның]] төм. және орта ағысын бойлай және [[Каспий]] т-нің солт. мен шығыс аймақтарына түркі тілдес оғыз тайпасы келіп қоныстанды. 

&lt;br /&gt;1040 ж. Салжұқ әулетінен шыққан көсемдердің басшылығымен оғыздар Түрікменстан жерін басып алды. Сөйтіп, оғыздар түрікмен халқының қалыптасуына қосалқы негіз болды. Олар жергілікті тұрғындармен араласып “түрікмен” атанып кетті. [[1158]] ж. көшпелі оғыздар мен Хорасан бұқарасының көтерілісі Салжұқ мемлекетін құлатты. 12 ғ-дың соңы мен 13 ғ-дың басында Түрікменстан жері Хорезм шахтарының қол астына қарады, [[1219]] – [[1221]] ж. Шыңғыс ханның әскерлері басып алды. Түрікмен тайпаларының көпшілік бөлігі Каспийдің шығыс жағалауына ығысып, Балқаш маңайындағы далалық аймақтарды, Узбой аңғарын паналады. Түрікменстан аймағын [[Алтын Орда]], [[Шағатай]] ұлыстары және Хулагу мемлекеті бөлісіп алды. Түрікмендер Алтын Орда хандарына, т.б. жат жерлік билеушілерге қарсы бірнеше рет көтеріліске шықты. 13 – 14 ғ-ларда түрікмендердің ұлт ретінде қалыптасу процесі одан әрі жалғасты. Бұған Солт. Түрікменстанды, Үстірт пен [[Маңғыстау түбегі]]не қоныстанған түрікмен тайпалары (Салыр, языр, алил) негіз болды. Хулагу мемлекеті құлап (14 ғ-дың ортасы), Алтын Орда әлсірегеннен кейін (14 ғ-дың 60-жылдары) Түрікменстан жерінде жартылай тәуелсіз бірнеше ұлыстар пайда болды. Бұларды 14 ғ-дың 70 – 80-жылдары Әмір Темір бағындырды. Темір мемлекеті құлағаннан кейін түрікмендердің біраз бөлігі Хиуа мен Бұхар хандықтарының, қалғандары [[Иран]] билеушілерінің қол астына қарады. 16 ғ-дың бас кезінде Сарқамыс ойпатының тұрғындары ойысып, егін егуге жарамды Ахал, Атек, Мерв, Атрек және Гүрген аймақтарын жайлады. Тайпалардың осылайша көшіп-қонып, шашыраңқы қоныстанып жүруі салдарынан түрікмендер мемлекет құра алмады. 16 ғ-дың 50-жылдарында оңт.-батыс Түрікменстан тұрғындары Аба Сердардың басшылығымен Иран әкімш-не қарсы көтеріліп, Хиуа жасақтарының көмегімен шах әскерлерін талқандады. 16 ғ-да орыс-түрікмен байланысы орнады. [[Астрахан]] және Маңғыстау түбегінде ортақ сауда орт-тары ретінде бекет-қостар пайда болды. 17 ғ-дың соңы мен 18 ғ-дың басында түрікмендердің біразы [[Ресей]] жеріне көшіп, Солт. Кавказға қоныстанды (Ставрополь түрікмендері). 18 ғ-дың соңы мен 19 ғ-дың бас кезінде Шығыс Еуропа мен Орта Азия арасындағы сауда жолдарының бәрі Түрікменстан жерін басып өтетін болды. Түрікмендер Ресеймен сауда жасауға ықыласты болды да өз жерінен өтетін керуен жолының қауіпсіздігін сақтауға міндеттенді. 19 ғ-дың басында түрікмендердің кейбір тайпалары – абдал, чаудар, игдир, бурунчук, тозашы рулары Ресейдің бодандығына ресми түрде мойынсұнды (9.5.1802). өнеркәсіптік қарым-қатынастары дамып келе жатқан Ресей үшін арзан да сапалы шикізат көзі мол Орта Азия кеңістігін бағындыруда ағылшындармен арадағы бәсекелестік Түркіменстанды отарлау саясатын тездете түсті. [[1869]] ж. Каспий т-нің шығыс жағалауына орыс әскерлері келіп, Красноводск (қазіргі Түрікменбашы) қаласын салды. [[1869]] – [[1885]] ж. Ресей империясының Түрікменстан аумағын отарлау әрекеті жергілікті тұрғындар тарапынан қатты қарсылыққа тап болды. Әсіресе, Ахал алқабын жайлаған теке руы орыс басқыншыларына қатты қарсылық көрсетті. 1885 ж. Атрек, Теджен, Мерв және Пендан алқабы Ресейдің қол астына өтті. 19 ғ-дың соңы мен 20 ғ-дың басында Түрікменстан орыс және ағылшын капиталының өрісіне айналды.
&lt;br /&gt;Британ тауар бірлестігі түрікменнің мұнайын игеріп, жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарын ашты. Каспий маңындағы т. ж. бойына орыс кенттері салынды. Ресей үкіметі өлкені империяның шикізат базасына айналдыруға, мақта өсіру көлемін ұлғайтуға жанталасты. Ежелгі түрікмен жерінде ұлттық мемл. құрылым Қазан төңкерісінен кейін ғана қалпына келді. [[1924]] ж. 27 қазанда КСРО ОАК Түрікменстан КСР-ін құру туралы қаулы шығарды. Дегенмен, пролетариат диктатурасына негізделген жаңа жүйеге көшуге түрікмен халқы қатты қарсылық көрсетті. [[1920]] – [[1930]] ж. елде басмашылар қозғалысы бас көтерді. Бірақ бұл баскөтерулер күшпен басылды. 2-дүниежүз. соғысқа түрікмен халқы да белсене араласты. Соғыстан кейінгі жылдары Түрікменстанда көптеген жаңа өндіріс орындары ашылып, а. ш. дамыды, жаңа қалалар бой көтерді.

&lt;br /&gt;[[1991]] ж. қазанда бүкілхалықтық референдум нәтижесінде Түрікменстан Республикасының мемл. тәуелсіздігі жарияланды. [[1992]] ж. 18 мамырда Конституциясы қабылданып, елдегі мемл. басқару ісі президенттік республика пішімінде жүзеге асырыла бастады. [[1995]] ж. 12 желтоқсанда [[БҰҰ]] Бас Ассамблеясы “Түрікменстанның тұрақты бейтараптылығы” туралы қарар қабылдады. Онда БҰҰ-ға мүше мемлекеттердің Түрікменстанның тұрақты бейтарап ел ретіндегі халықар.-құқықтық мәртебесін мойындап, қолдайтындықтары, егемендігі мен аумақтық тұтастығын құрметтейтіндіктері мазмұндалған. Халықар. ұйым осы тарихи қарарды қабылдағаннан кейін Түрікменстан Халық Мәслихаты 1995 ж. 27 желтоқсандағы мәжілісінде бейтараптылық туралы заңды тұрғыдан ресімдеу жөнінде шешім шығарды. Бұл құжат Түрікменстанның сыртқы саясаттағы бағыт-бағдарын айқындаушы негіз болып табылады.

== Саясат жайғасы ==
Түрікменстанда ең үлкен лауазым иесі, әрі атқарушы биліктің басшысы — елдің президенті.

Ал Халық маслахаты елдегі халық билігінің ең жоғарғы өкілді органы болып табылады. Оның құрамы 2 мың адамнан артық. Осы органның да төрағасы президент.

Елдегі заң шығарушы орган Меджилис деп аталады. Оның құрамында 5 жыл мерзімге сайланатын 50 депутат бар.

Түрікменстанда азаматтық қоғамның да атрибуттары бар. Кәсіподақ, ақсақалдар кеңесі, Мақтымқұлы атындағы жастар одағы, Горбансолтан әже атындағы әйелдер одағы, дін жөніндегі кеңес және т.б. мемлекеттік бюджеттің есебінен жұмыс істейді.

Елде бір-ақ саяси партия тіркелген. Демократиялық партия деп аталатын оның құрамында 100 мыңнан артық мүше бар.

== Экономикасы ==
Экономиканың барлық саласында мемлекет үстемдік етіп отыр.

Мемлекеттік бюджет кірісінің қомақты бөлігін мұнай мен газды сыртқа шығарудан басқа мақта иіру кәсіпорындарының тізбесінен түсетін салық та құрайды.

Мұнда [[Менделеев кестесі]]ндегі элементтердің бәрі де бар. Жерінің 80 % [[мұнай]] мен [[газ]] бар. Осы уақытқа дейін олардан 144 кен орны табылған. Бірақ соның әзірге 40-қа жуығы ғана игерілуде. Газдың болжамды қоры 21-23 трлн м³, ал мұнайдікі 12 млрд тоннаға жуық делінеді.

Жоғары технологияға негізделген ондай кәсіпорындар саны қазір 63-ке жеткен. Жыл сайын бұл елде 158 млн м² мақта-мата бұйымдары мен 82 мың тонна жіп иіріледі. Осы өнімдерін Түрікменстан әлемнің жоғары дамыған 30-дан артық еліне шығарып тұрады.

Жалпы, бұл ел әлемнің 80-нен артық елмен белсенді сауда-экономикалық байланыстар жасайды.

[[Қазақстан]] мен Түрікменстан арасындағы құрлықтағы шекараның ұзындығы 426 км. Ол [[2001]] ж. [[шілденің 5]]-інде ратификацияланған екіжақты келісім-шартпен толығымен шегенделген.

[[2006]] ж. екі елдің арасындағы тауар айналымы $153,3 млн көлеміне жетті. Бұл [[2005]] ж. салыстырғанда 2,2 есе артық. Соның ішінде экспорт $20,7 млн, ал импорт $132,6 млн құрады.

Түрікменстан жағы Қазақстаннан негізінен өсімдік өнімдерін, темекі, ұн және химия өнеркәсібі өнімдерін импорттайды, ал Қазақстан минералды және химиялық өнімдер алады.

== Мәдениет және қоғам ==

== Әлеуметтік саласы ==
Мұнда электр қуаты, газ, су, тұз тегін. Қоғамдық көлікпен жүрудің бағасы 50 манат.

Ал бір доллардың ресми бағамы 5200 манат, базардағы нарқы 23500 манат.

== Қарулы күштері ==

== Түсініктемелер ==

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Навигациялық блок
 |тақырып       = Түрікменстан
 |тақырып_стиль = background:{{түс|{{PAGENAME}}}};
 |state         = collapsed
 |Азия елдері
 |Орталық Азия
 |ЭЫҰ
 |ТМД
 |Түркі кеңесі
 |ТҮРКСОЙ
 |Ислам Әріптестік Ұйымы
 |Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы
}}

[[Санат:Түрікменстан|*]]
[[Санат:Посткеңестік елдер]]</text>
      <sha1>g2pq77ztiwueppuh0vzoolaurse0ezk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058098</id>
      <parentid>3058095</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:23:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Нұрлыжол|Нұрлыжол]] ([[User talk:Нұрлыжол|т]]) өңдемелерінен [[User:Сәуір 1|Сәуір 1]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27859" xml:space="preserve">{{Мемлекет
 |Қазақша атауы        = Түрікменстан
 |Шынайы атауы   = {{lang-tk|Türkmenistan}}
 |Атау септігі       = Түрікменстан
 |Елтаңба            = Coat of Arms of Turkmenistan.svg
 |Байрақ                = Flag of Turkmenistan.svg
 |Ұраны                   = Turkmenistan anthem
 |Әнұранның аты          = Түрікменстан әнұраны
 |Аудио                   = National anthem of Turkmenistan, performed by the United States Navy Band.oga
 |Картада                = Turkmenistan on the globe (Eurasia centered).svg
  |карта тақырыбы        = 
 |Картада2               = 
 |lat_dir = N|lat_deg = 39|lat_min = 4|lat_sec = 0 
  |lon_dir = E|lon_deg = 60|lon_min = 16|lon_sec = 0
  |region                 = TM
  |CoordScale             = 5000000
 |Тілі             = [[Түрікмен тілі]]
 |Мемлекеттік діні = Зайырлы мемлекет
 |Үкімет түрі         = [[Президенттік республика]]
 |Құрылды       =
 |Тәуелсіздік күні      = [[27 қазан]] [[1991 жыл]]ы
 |Тәуелсіздігін алды        = [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]-дан
 |Астанасы                 = [[Ашхабад]]
 |Ірі қалалары       = Ашхабад, [[Түрікменабад]], [[Ташықауыз]], [[Балқанабат]], [[Мары]], [[Түрікменбашы]]
 |Басшы қызметі =  [[Түрікменстан президенті|Президенті]]&lt;br&gt;[[Халық мәслихатының төрағасы]]&lt;br&gt;[[Түрікменстан Мәжілісі|Мәжіліс төрағасы]]&lt;br&gt;[[Министрлер кабинеті төрағасының орынбасары]]
 |Басшылары            = [[Сердар Құрбанқұлыұлы Бердімұхамедов|Сердар Бердімұхамедов]]&lt;br&gt;[[Құрбанқұлы Мәлікқұлыұлы Бердімұхамедов|Құрбанқұлы Бердімұхамедов]]&lt;br&gt;[[Гүлшат Сахыевна Маммедова|Гүлшат Маммедова]]&lt;br&gt;[[Рашид Овезгельдыұлы Мередов|Рашид Мередов]] 
 |Жер аумағы              = 491 210&lt;ref&gt;Государственный комитет Туркменистана по статистике : Информация о Туркменистане : [http://www.stat.gov.tm/ru/content/info/turkmenistan/ О Туркменистане] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120107073046/http://www.stat.gov.tm/ru/content/info/turkmenistan/ |date=7 January 2012 }} : Туркменистан — одна из пяти стран Центральной Азии, вторая среди них по площади (491,21 тысяч км2), расположен в юго-западной части региона в зоне пустынь, севернее хребта Копетдаг Туркмено-Хорасанской горной системы, между Каспийским морем на западе и рекой Амударья на востоке.&lt;/ref&gt;
 |Жер аумағы бойынша орны     = 52-ші
 |Судың үлесі            = 4,9
 |Этнохороним             = 
  |Жұрты              = 5 662 544
  |Халық саны бойынша орны     = 117-ші
  |Сарап жылы             = 2016
  |Санақ бойынша халық саны  = 
  |Санақ жылы           = 
  |Халық тығыздығы    = 10,5
  |Тығыздық бойынша орны     = 221-ші
 |ЖІӨ (АҚТ)             = 112,659 млрд.&lt;ref name=imf2&gt;{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=44&amp;pr.y=15&amp;sy=2018&amp;ey=2020&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=925&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=|title=Turkmenistan |publisher=International Monetary Fund |accessdate=2 June 2016}}&lt;/ref&gt;
 |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы  = 2018
 |ЖІӨ (АҚТ) орны        = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ)       = 19,526&lt;ref name=imf2 /&gt;
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны  = 
 |ЖІӨ (номинал)         = 42,764 млрд.&lt;ref name=imf2 /&gt;
 |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы         = 2018
 |ЖІӨ (номинал) бойынша орны            = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал)   = 7,411&lt;ref name=imf2 /&gt;
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны  = 
 |АДИ                    = {{өсім}} 0,706&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.hdr.undp.org/en/2018-update |title=2018 Human Development Report |year=2018 |accessdate=14 September 2018 |publisher=United Nations Development Programme }}&lt;/ref&gt;
 |АДИ жылдық есебі       = 2017
 |АДИ бойынша орны       = 108-ші
 |АДИ деңгейі            = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;жоғары&lt;/span&gt;
 |Әуе компаниясы            = 
 |Валютасы                  = [[Түрікменстан манаты|Манат]] 
 |Интернет үйшігі            = [[.tm]]
 |ISO                     = TKM
 |Телефон коды          = 993
 |Уақыт белдеуі            = +5
 |Түсініктемелер              = 
}}
'''Түрікменстан''' ({{lang-tk|Türkmenistan}}) — жер көлемі 488,1 мың км² алып жатқан, батыстан шығысқа 1100, солтүстіктен оңтүстікке 650 км созылып жатқан [[Орталық Азия]]дағы мемлекет.

== Географиясы ==
Жерінің 80 % артығын аптап шөл ([[Қарақұм]] шөлі), құм көшкіндері, тасты таулар мен ащылы алаптар басып жатыр.

Түрікменстанның ең үлкен өзені [[Әмудария]]. Оның ұзындығы 1415 км болса, соның 1000 км осы елдің аумағында. Осы өзеннен бастау алып, Түрікменстанның [[Ашхабат]], [[Мары]], [[Бүзмейін]], [[Балқанабат]] (Небит-Даг), [[Түрікменбашы қаласы|Түрікменбашы]] (Красноводск) сияқты ең үлкен қалаларына ауыз суын жеткізіп жатқан [[Қарақұм каналы]].

Сонымен бірге, канал 1 млн ha жерді суландырады. Оның ұзындығы 1100 км.
 
=== Ахуалы ===
Елдің қыс айларындағы орташа температурасы 26—32&amp;nbsp;°C, ал жаздағы ыстық 70&amp;nbsp;°C асады.

== Әкімшілік бөлінісі ==
{{main|Түрікменстанның әкімшілік бөлінісі}}
Түрікменстан 5 әкімшілік-экономикалық аумаққа бөлінген. Олар уәлаят (облыс) деп аталады. [[Ахал уәлаяты|Ахал]], [[Балқан уәлаяты|Балқан]], [[Дашоғыз уәлаяты|Дашоғыз]], [[Лебап уәлаяты|Лебап]], [[Мары уәлаяты|Мары]] уәлаяттарын және [[Ашхабад]] қаласын президент тағайындаған хәкімдер басқарады. Уәлаяттардың құрамына 46 атырап және 528 генгеши (кеңесі) енеді.

== Жұрты ==
Халқының саны 6 млн адамға жуық.

Түрікмен халқының жалпы саны қазір 20,0 млн артық деген дерек бар. [[Түрікмендер]] [[Ауғанстан]], [[Иран]], [[Түркия]], [[Ирак]], [[Сирия]] секілді елдерге де жайылған. Елдегі түрікменнен кейінгі көп халық өзбектер, одан кейін орыстар. [[Қазақтар]]дың саны бұрын 120,0 мыңнан асқан екен. Қазір соның жартысына жуығы атажұртқа көшіпті. Қазір 60,0 мыңға жетер-жетпес қазақ бар көрінеді. Бұлардан басқа [[армяндар]], [[әзірбайжандар]], [[түріктер]], иран халықтары, т.б халықтардың өкілдері де тұрады.

Солардың ішінде ирандықтар мен [[түріктер]]дің ғана ұлттық орталықтары бар. Түрікменстанда [[ТМД]] халықтарының ұлттық-мәдени орталықтары жоқ.

== Тарихы ==
Түрікменстан [[1991]] ж. [[қазанның 12]] өз тәуелсіздігін жариялап және осы сәттен бастап ерекше мәртебелі ел болуды мақсат тұтып, әрекеттер жасаған.

[[1995]] ж. [[желтоқсанның 12]]  әлемнің 185 елінің қолдауымен ол [[БҰҰ]]-ның бейтарап ел деп таныған шешіміне қол жеткізді.
Түрікменстан жерін адамдар тас ғасырынан мекендей бастаған. Б.з.б. 6-мыңжылдықта жейтун мәдениеті осы өңірде қалыптасқан. Копетдаг тау баурайындағы жазықтықтан Жейтун, Чопан-Тепе, Бами, Чағыллы, Монджуклы, т.б. ежелгі қоныстардың қалдықтары табылған. Ол дәуірде жергілікті халқы егін егу, мал өсіру, аң аулаумен шұғылданған. Энеолит дәуірінде Түрікменстанда анау мәдениеті болды. Ондағы елді қоныс қалдықтары Копетдагтың солт. тармақтары мен Теджен өз. саласынан табылған. Бұл тұста Түрікменстанда диқаншылық пен мал ш. кең өріс алды. Шағын кенттер салынды. Б.з.б. 2-мыңжылдықтың аяғы мен 1-мыңжылдықтың басында Түрікменстанда әлеум. жіктелу күшейіп, алғашқы мемл. құрылымдар пайда болуына байланысты суалмалы егіс жүйесі, сауда-саттық дамыды, қалалар ірге көтерді. Түрікмен халқының тарихы ерте кездегі Орта Азияны мекендеген тайпа-ұлыстар тарихымен тығыз байланысты. Б.з.б. 1-мыңжылдықтың орта шенінде Түрікменстан жерінде қуатты Маргиана және Парфия мемлекеттері болды. Каспий т-нің оңт.-шығыс жағалауын Гиркания, Солт. жағасындағы даланы Массагеттер мен көшпелі дах (дай) тайпалары мекендеді. Б.з.б. 7 – 6 ғ-ларда Маргиана Бактрияның, ал Парфия мен Гиркания Мидия мемлекетінің құрамына кірді. Б.з.б. 6 – 4 ғ-ларда бұл аймақтар Ахемен әулетінің қол астына қарады. Б.з.б. 4 ғ-дың соңында Түрікменстан жерін А.Македонский жаулап алды, б.з.б. 3 ғ-дың орта кезінде тау бөктеріндегі аймақта Парфия патшалығы пайда болды, оның ордасы – Ниса қ. Б.з.б. 224 ж. Сасани әулетінен шыққан парсы бектері Парфия патшалығын талқандап, оңт. Түрікменстанның жерін басып алды. Б.з. 1 ғ-дың орта шенінен бастап Арал маңындағы ғұндар мен жергілікті тұрғындар ұзақ уақыт араласып, сіңісіп кетті. Солт. Түрікменстан аумағындағы халықтардың шығу тарихында аландар маңызды орын алды. 5 ғ-дың ортасында Түрікменстанның көптеген жерін эфталит тайпалары (ақ ғұндар) биледі. 6 ғ-дың орта кезінде эфталиттер мемлекетін Түрік қағандығы құлатты да, жергілікті көшпелі ұлыстар түркі тілдес тайпаларға бағынды. Қағандық ыдырағаннан кейін түркі тайпалары Каспий атырабындағы далалық аймақта және Дағыстанда өз алдына дербес ел болды. 7 ғ-дың орта шенінде Түрікменстан жеріне арабтар басып кіріп, жергілікті халыққа ислам дінін алып келді. Түрікмендер жат жұрттықтарға қарсы бірнеше рет бас көтерді (655 ж. Мервтегі көтеріліс, 8 ғ-дың 70 – 80-жылдарындағы Муканна көтерілісі). Дегенмен, олар ислам дінін қабылдаған алғашқы түркі тайпалары болды.. 9 – 10 ғ-ларда Түрікменстан Тахари әулеті (821 – 73) мен Самани әулеті (900 – 99) мемлекеттерінің құрамына кірді. Бұл кезеңде елде Үргеніш, Ниса, Абиверд, Серахс, Дахистан, т.б. ірі сауда-қолөнер орт-тары пайда болды. 9 – 11 ғ-ларда [[Сырдарияның]] төм. және орта ағысын бойлай және [[Каспий]] т-нің солт. мен шығыс аймақтарына түркі тілдес оғыз тайпасы келіп қоныстанды. 

&lt;br /&gt;1040 ж. Салжұқ әулетінен шыққан көсемдердің басшылығымен оғыздар Түрікменстан жерін басып алды. Сөйтіп, оғыздар түрікмен халқының қалыптасуына қосалқы негіз болды. Олар жергілікті тұрғындармен араласып “түрікмен” атанып кетті. [[1158]] ж. көшпелі оғыздар мен Хорасан бұқарасының көтерілісі Салжұқ мемлекетін құлатты. 12 ғ-дың соңы мен 13 ғ-дың басында Түрікменстан жері Хорезм шахтарының қол астына қарады, [[1219]] – [[1221]] ж. Шыңғыс ханның әскерлері басып алды. Түрікмен тайпаларының көпшілік бөлігі Каспийдің шығыс жағалауына ығысып, Балқаш маңайындағы далалық аймақтарды, Узбой аңғарын паналады. Түрікменстан аймағын [[Алтын Орда]], [[Шағатай]] ұлыстары және Хулагу мемлекеті бөлісіп алды. Түрікмендер Алтын Орда хандарына, т.б. жат жерлік билеушілерге қарсы бірнеше рет көтеріліске шықты. 13 – 14 ғ-ларда түрікмендердің ұлт ретінде қалыптасу процесі одан әрі жалғасты. Бұған Солт. Түрікменстанды, Үстірт пен [[Маңғыстау түбегі]]не қоныстанған түрікмен тайпалары (Салыр, языр, алил) негіз болды. Хулагу мемлекеті құлап (14 ғ-дың ортасы), Алтын Орда әлсірегеннен кейін (14 ғ-дың 60-жылдары) Түрікменстан жерінде жартылай тәуелсіз бірнеше ұлыстар пайда болды. Бұларды 14 ғ-дың 70 – 80-жылдары Әмір Темір бағындырды. Темір мемлекеті құлағаннан кейін түрікмендердің біраз бөлігі Хиуа мен Бұхар хандықтарының, қалғандары [[Иран]] билеушілерінің қол астына қарады. 16 ғ-дың бас кезінде Сарқамыс ойпатының тұрғындары ойысып, егін егуге жарамды Ахал, Атек, Мерв, Атрек және Гүрген аймақтарын жайлады. Тайпалардың осылайша көшіп-қонып, шашыраңқы қоныстанып жүруі салдарынан түрікмендер мемлекет құра алмады. 16 ғ-дың 50-жылдарында оңт.-батыс Түрікменстан тұрғындары Аба Сердардың басшылығымен Иран әкімш-не қарсы көтеріліп, Хиуа жасақтарының көмегімен шах әскерлерін талқандады. 16 ғ-да орыс-түрікмен байланысы орнады. [[Астрахан]] және Маңғыстау түбегінде ортақ сауда орт-тары ретінде бекет-қостар пайда болды. 17 ғ-дың соңы мен 18 ғ-дың басында түрікмендердің біразы [[Ресей]] жеріне көшіп, Солт. Кавказға қоныстанды (Ставрополь түрікмендері). 18 ғ-дың соңы мен 19 ғ-дың бас кезінде Шығыс Еуропа мен Орта Азия арасындағы сауда жолдарының бәрі Түрікменстан жерін басып өтетін болды. Түрікмендер Ресеймен сауда жасауға ықыласты болды да өз жерінен өтетін керуен жолының қауіпсіздігін сақтауға міндеттенді. 19 ғ-дың басында түрікмендердің кейбір тайпалары – абдал, чаудар, игдир, бурунчук, тозашы рулары Ресейдің бодандығына ресми түрде мойынсұнды (9.5.1802). өнеркәсіптік қарым-қатынастары дамып келе жатқан Ресей үшін арзан да сапалы шикізат көзі мол Орта Азия кеңістігін бағындыруда ағылшындармен арадағы бәсекелестік Түркіменстанды отарлау саясатын тездете түсті. [[1869]] ж. Каспий т-нің шығыс жағалауына орыс әскерлері келіп, Красноводск (қазіргі Түрікменбашы) қаласын салды. [[1869]] – [[1885]] ж. Ресей империясының Түрікменстан аумағын отарлау әрекеті жергілікті тұрғындар тарапынан қатты қарсылыққа тап болды. Әсіресе, Ахал алқабын жайлаған теке руы орыс басқыншыларына қатты қарсылық көрсетті. 1885 ж. Атрек, Теджен, Мерв және Пендан алқабы Ресейдің қол астына өтті. 19 ғ-дың соңы мен 20 ғ-дың басында Түрікменстан орыс және ағылшын капиталының өрісіне айналды.
&lt;br /&gt;Британ тауар бірлестігі түрікменнің мұнайын игеріп, жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарын ашты. Каспий маңындағы т. ж. бойына орыс кенттері салынды. Ресей үкіметі өлкені империяның шикізат базасына айналдыруға, мақта өсіру көлемін ұлғайтуға жанталасты. Ежелгі түрікмен жерінде ұлттық мемл. құрылым Қазан төңкерісінен кейін ғана қалпына келді. [[1924]] ж. 27 қазанда КСРО ОАК Түрікменстан КСР-ін құру туралы қаулы шығарды. Дегенмен, пролетариат диктатурасына негізделген жаңа жүйеге көшуге түрікмен халқы қатты қарсылық көрсетті. [[1920]] – [[1930]] ж. елде басмашылар қозғалысы бас көтерді. Бірақ бұл баскөтерулер күшпен басылды. 2-дүниежүз. соғысқа түрікмен халқы да белсене араласты. Соғыстан кейінгі жылдары Түрікменстанда көптеген жаңа өндіріс орындары ашылып, а. ш. дамыды, жаңа қалалар бой көтерді.

&lt;br /&gt;[[1991]] ж. қазанда бүкілхалықтық референдум нәтижесінде Түрікменстан Республикасының мемл. тәуелсіздігі жарияланды. [[1992]] ж. 18 мамырда Конституциясы қабылданып, елдегі мемл. басқару ісі президенттік республика пішімінде жүзеге асырыла бастады. [[1995]] ж. 12 желтоқсанда [[БҰҰ]] Бас Ассамблеясы “Түрікменстанның тұрақты бейтараптылығы” туралы қарар қабылдады. Онда БҰҰ-ға мүше мемлекеттердің Түрікменстанның тұрақты бейтарап ел ретіндегі халықар.-құқықтық мәртебесін мойындап, қолдайтындықтары, егемендігі мен аумақтық тұтастығын құрметтейтіндіктері мазмұндалған. Халықар. ұйым осы тарихи қарарды қабылдағаннан кейін Түрікменстан Халық Мәслихаты 1995 ж. 27 желтоқсандағы мәжілісінде бейтараптылық туралы заңды тұрғыдан ресімдеу жөнінде шешім шығарды. Бұл құжат Түрікменстанның сыртқы саясаттағы бағыт-бағдарын айқындаушы негіз болып табылады.

== Саясат жайғасы ==
Түрікменстанда ең үлкен лауазым иесі, әрі атқарушы биліктің басшысы — елдің президенті.

Ал Халық маслахаты елдегі халық билігінің ең жоғарғы өкілді органы болып табылады. Оның құрамы 2 мың адамнан артық. Осы органның да төрағасы президент.

Елдегі заң шығарушы орган Меджилис деп аталады. Оның құрамында 5 жыл мерзімге сайланатын 50 депутат бар.

Түрікменстанда азаматтық қоғамның да атрибуттары бар. Кәсіподақ, ақсақалдар кеңесі, Мақтымқұлы атындағы жастар одағы, Горбансолтан әже атындағы әйелдер одағы, дін жөніндегі кеңес және т.б. мемлекеттік бюджеттің есебінен жұмыс істейді.

Елде бір-ақ саяси партия тіркелген. Демократиялық партия деп аталатын оның құрамында 100 мыңнан артық мүше бар.

== Экономикасы ==
Экономиканың барлық саласында мемлекет үстемдік етіп отыр.

Мемлекеттік бюджет кірісінің қомақты бөлігін мұнай мен газды сыртқа шығарудан басқа мақта иіру кәсіпорындарының тізбесінен түсетін салық та құрайды.

Мұнда [[Менделеев кестесі]]ндегі элементтердің бәрі де бар. Жерінің 80 % [[мұнай]] мен [[газ]] бар. Осы уақытқа дейін олардан 144 кен орны табылған. Бірақ соның әзірге 40-қа жуығы ғана игерілуде. Газдың болжамды қоры 21-23 трлн м³, ал мұнайдікі 12 млрд тоннаға жуық делінеді.

Жоғары технологияға негізделген ондай кәсіпорындар саны қазір 63-ке жеткен. Жыл сайын бұл елде 158 млн м² мақта-мата бұйымдары мен 82 мың тонна жіп иіріледі. Осы өнімдерін Түрікменстан әлемнің жоғары дамыған 30-дан артық еліне шығарып тұрады.

Жалпы, бұл ел әлемнің 80-нен артық елмен белсенді сауда-экономикалық байланыстар жасайды.

[[Қазақстан]] мен Түрікменстан арасындағы құрлықтағы шекараның ұзындығы 426 км. Ол [[2001]] ж. [[шілденің 5]]-інде ратификацияланған екіжақты келісім-шартпен толығымен шегенделген.

[[2006]] ж. екі елдің арасындағы тауар айналымы $153,3 млн көлеміне жетті. Бұл [[2005]] ж. салыстырғанда 2,2 есе артық. Соның ішінде экспорт $20,7 млн, ал импорт $132,6 млн құрады.

Түрікменстан жағы Қазақстаннан негізінен өсімдік өнімдерін, темекі, ұн және химия өнеркәсібі өнімдерін импорттайды, ал Қазақстан минералды және химиялық өнімдер алады.

== Мәдениет және қоғам ==

== Әлеуметтік саласы ==
Мұнда электр қуаты, газ, су, тұз тегін. Қоғамдық көлікпен жүрудің бағасы 50 манат.

Ал бір доллардың ресми бағамы 5200 манат, базардағы нарқы 23500 манат.

== Қарулы күштері ==

== Түсініктемелер ==

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Навигациялық блок
 |тақырып       = Түрікменстан
 |тақырып_стиль = background:{{түс|{{PAGENAME}}}};
 |state         = collapsed
 |Азия елдері
 |Орталық Азия
 |ЭЫҰ
 |ТМД
 |Түркі кеңесі
 |ТҮРКСОЙ
 |Ислам Әріптестік Ұйымы
 |Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы
}}

[[Санат:Түрікменстан|*]]
[[Санат:Посткеңестік елдер]]</text>
      <sha1>hemhxed8dtgcu1wnnzbs5okjje5582v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Талқылау:Қазақстан</title>
    <ns>1</ns>
    <id>1679</id>
    <revision>
      <id>3058052</id>
      <parentid>3057620</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:55:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/179.108.210.98|179.108.210.98]] ([[User talk:179.108.210.98|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8362" xml:space="preserve">{{Қазақстан жобасының мақаласы|маңыздылығы=өте жоғары|деңгейі=II}}
==Ғылым==
Құрметті бауырлар, бұл бетке Қазақсан ғылымы деген санатшаны қосуды сұраймын, себебі тек білім беру жүйесі дегенді оқығанда ''жоғарыдан'' берілетін біліммен қазақ халқының білім деңгейі шектеліп қалды ма дегенді, ғылым керек.
== Республикалық маңызы бар қалалар ==
&quot;республикалық маңызы бар 2 қаладан тұрады&quot; - Байқоңыр ше?

==Kasachstandeutsche== 
Privet! Sälemetsiz be? Men Germanijadan keldim i mening atim Simon. Khazakhsha az söjlemin... Aghilschinscha söjletin bireu bar ma? I would like to konow following about Germans in Kazakhstan: 
*How many Mennonites are living in Kazakhstan? 
*How many Germans speak Plautdietsch? 
*In Kazakhstan there were living a lot of German Seventh-Day-Adventists. But are any Sevebth-Day-Adventists in Kazakhstan Russia-Germans? 

Perhabs somebody understood my questions. If You answer, I will be very happy!
-I think,nobody in Kasakhstan knows this type of german))
 

[http://de.wikipedia.org/wiki/Kasachstandeutsche]

== Seventh-Day-Adventism ==

Advent-Communities were built by Volgagermans in Kazakhstan. Nowadays they come back to Germany and some Kazakhs are Adventists. Are living some German Adventists in Kazakhstan now?
I think,only Kazakh Germans can answer this question

== Қарамай ==

Қарамай - қою, жабысқақ, түсі қара немесе қарасұр келетін тұтқыр зат. 
Қарамайдың құрамына: ароматты көмірсутектер, бензолдың туындылары және олардың оттегі, азот және күкіртпен қосылыстары кіреді.

== екпін  ==

екпін Мақаланың сөзінде тұруы тиіс , бұл — энциклопедия.Оқырманға екпіннің тұрғаны керек болар --[[Қатысушы:Dambler|Dambler]] 19:35, 2012 ж. қаңтардың 21 (ALMT)

== Қазақстан әкімшілік бірліктері  ==

Қазақстан әкімшілік бірліктері жаңа картасын енгізу керек. [[:File:Kazakhstan provinces kz.svg]] -- [[Қатысушы:BernardTom|BernardTom]] 14:30, 2012 ж. сәуірдің 24 (ALMT)
:{{жасалынды}}  '''[[Қатысушы:Daniyar|&lt;span style=&quot;color:#1E50FF; font-family:Candara; font-size:130%&quot;&gt;Daniyar&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;&lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Daniyar|&lt;span style=&quot;color:#1E50FF&quot;&gt;✉&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt;''' 20:01, 2012 ж. сәуірдің 24 (ALMT)

Рахмет. [[Қатысушы:BernardTom|BernardTom]] ([[Қатысушы талқылауы:BernardTom|talk]]) 21:39, 2012 ж. сәуірдің 24 (ALMT)

Жаңа интерактивті картаны дайындадым.
{{Үлгі:Қазақстанның әкімшілік бөлінісі}}
[[Қатысушы:BernardTom|BernardTom]] ([[Қатысушы талқылауы:BernardTom|talk]]) 00:26, 2012 ж. сәуірдің 26 (ALMT)
:Керемет! -- '''[[Қатысушы:Daniyar|&lt;span style=&quot;color:#1E50FF; font-family:Candara; font-size:130%&quot;&gt;Daniyar&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;&lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Daniyar|&lt;span style=&quot;color:#1E50FF&quot;&gt;✉&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt;''' 19:48, 2012 ж. сәуірдің 26 (ALMT)

== Теңге нышаны  ==

Валютасы деген жерге теңгенің нышанын косу қажет.
[[Қазақстан теңгесі|{{Unicode|₸}}]]
[[Қатысушы:BernardTom|BernardTom]] ([[Қатысушы талқылауы:BernardTom|talk]]) 21:39, 2012 ж. сәуірдің 24 (ALMT)
:{{жасалынды}}, бірақ бұны өзіңізде өңдеуіңізге болады!  '''[[Қатысушы:Daniyar|&lt;span style=&quot;color:#1E50FF; font-family:Candara; font-size:130%&quot;&gt;Daniyar&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;&lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Daniyar|&lt;span style=&quot;color:#1E50FF&quot;&gt;✉&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt;''' 21:55, 2012 ж. сәуірдің 24 (ALMT)
Өзгертуге құқығым жоқ. [[Қатысушы:BernardTom|BernardTom]] ([[Қатысушы талқылауы:BernardTom|talk]]) 00:26, 2012 ж. сәуірдің 26 (ALMT)

== 17 ақпан 2018 кезіндегі өңдеу сұранысы (Жартылай қорғалған) ==

{{өңделуі жартылай қорғалған|Қазақстан|jauap_berilgen=жоқ}}
&lt;!-- Сұраныстың бас жағы. --&gt;
Мақалада артық, қажеті аз сілтемелер көп, сол  себепті оқуға ыңғайсыз. Мысалы Қазақстан - ... ... мемлекет, мемлекет сөзіне сілтеме жасалған, онсыз да сілтеме көп бұл сойлемде, рахмет!
&lt;!-- Сұраныстың соңы --&gt;
[[Қатысушы:Темірлан95|Темірлан95]] ([[Қатысушы талқылауы:Темірлан95|талқылауы]]) 20:31, 2018 ж. ақпанның 17 (+06)

== Қазақстан ==

--Премьер-Министрдін Суреті[[Арнайы:Үлесі/212.13.190.14|212.13.190.14]] 15:19, 2018 ж. желтоқсанның 7 (+06)

== 25 қаңтар 2019 кезіндегі өңдеу сұранысы (Жартылай қорғалған) ==

{{өңделуі жартылай қорғалған|Қазақстан|jauap_berilgen=жоқ}}
&lt;!-- Сұраныстың бас жағы. --&gt;Қазақстанның ресми тілі '''орыс тілі''' ма?

&lt;!-- Сұраныстың соңы --&gt;
[[Қатысушы:Askarbek7777|Askarbek7777]] ([[Қатысушы талқылауы:Askarbek7777|талқылауы]]) 14:03, 2019 ж. қаңтардың 25 (+06)

== Қазақстан ==

Осы мақаланы толық жаңартып, қызыл, жасыл сілтемелрді дұрыстап, сапасын жақсарту керек екен. Әйтпесе ұят екен, ағылшын, орыс уикипедиясынан да нашар болып тұр біздікі --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 16:22, 2019 ж. қыркүйектің 24 (+06)

== Қазақстан ==

[[Қазақстан]] дегенді Қазақ эли қып һзгертіп тастапты. Қалпына келтіре алмадым--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 15:42, 2020 ж. қаңтардың 21 (+06)

== Russian is an official language ==

The Constitution states Russian is a co-official language in the country and the Russian name must be added in the tamplate and article.[[Арнайы:Үлесі/95.0.32.95|95.0.32.95]] 17:03, 2022 ж. наурыздың 30 (+06)
[[Арнайы:Үлесі/95.0.32.95|95.0.32.95]] 17:03, 2022 ж. наурыздың 30 (+06)
:Hello, you can translate or read The Constitution of Kazakhstan in here '''[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K950001000_]'''. 
* 7-бап
#  '''Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тіл - қазақ тілі.'''
# Мемлекеттік ұйымдарда және жергілікті өзін-өзі басқару органдарында орыс тілі ресми түрде қазақ тілімен тең қолданылады.
# Мемлекет Қазақстан халқының тілдерін үйрену мен дамыту үшін жағдай туғызуға қамқорлық жасайды. --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 20:45, 2022 ж. наурыздың 31 (+06)</text>
      <sha1>b502oxxzbnnr72isv6lxr859mrrgbg9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Халықаралық фонетикалық әліпби</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2304</id>
    <revision>
      <id>3058048</id>
      <parentid>3057539</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:51:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6471" xml:space="preserve">[[Сурет:IPA Chart Rev 1993.png|300px|thumb|right]]
'''Халықаралық фонетикалық әліпби''' ('''IPA''') (қысқ. ХФӘ) (ағыл. International Phonetic Alphabet, қысқ. IPA; фр. Alphabet phonétique international, қысқ. API) - негізінен латын әліпбиіне негізделген фонетикалық нотацияның алфавиттік жүйесі. Ол XIX ғасырдың соңында халықаралық фонетикалық қауымдастықпен әзірленген ауызекі тілдің дыбыстарының стандартталған көрінісі.&lt;ref name=&quot;IPA 1999&quot;&gt;International Phonetic Association (IPA), ''Handbook''.&lt;/ref&gt; ХФӘ-ны [[лексикограф]]тар, шет тілі [[студент]]тері мен [[оқытушы]]лары, [[лингвист|лингвистт]]ер, [[дефектолог]]тар, [[әнші]]лер, [[актёр]]лер, тіл жасаушылар мен [[аудармашы]]лар пайдаланады.&lt;ref name=&quot;world&quot;&gt;{{Cite book|last=MacMahon|first=Michael K. C.|chapter=Phonetic Notation|editor=P. T. Daniels|editor2=W. Bright|title=The World's Writing Systems|pages=[https://archive.org/details/isbn_9780195079937/page/821 821–846]|publisher=Oxford University Press|year=1996|location=New York|isbn=0-19-507993-0|url=https://archive.org/details/isbn_9780195079937/page/821}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|first=Joan |last=Wall |title=International Phonetic Alphabet for Singers: A Manual for English and Foreign Language Diction |publisher=Pst |year=1989 |isbn=1-877761-50-8 }}&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
1886 жылы француз лингвисті Пол Пасси бастаған бір топ француз және британ тілі мұғалімдері ұйым құрды, ол 1897 жылдан бастап Халықаралық фонетикалық қауымдастық (французша: Association phonétique internationale) деп аталды. Түпнұсқа әліпби ром алфавиті деп аталатын ағылшын тіліне арналған Г.Свит ұсынған емле реформасына негізделген, бірақ оны басқа тілдерге қолайлы ету үшін таңбалардың мағыналары тілден тілге өзгеруі мүмкін. Мысалы, ағылшын тілінде [ʃ] дыбысы «c» әрпімен, ал француз тілінде «ch» әріп тіркесімімен берілген. Дегенмен, 1888 жылы әліпби әртүрлі тілдер үшін біркелкі пішінге келтірілді, осылайша барлық кейінгі түзетулердің негізін қалады.

Құрылғаннан бері ХФӘ бірнеше рет қайта қараудан өтті. 1900 және 1932 жылдардағы елеулі өзгерістерден кейін ХФӘ 1989 жылғы Киль конгресіне дейін өзгеріссіз қалды. 1993 жылы кішігірім түзету жасалды - төрт орта ортаңғы дауысты дыбыстар қосылды және дауыссыз импласивті дауыссыз таңбалар жойылды. Соңғы өзгеріс 2005 жылы жасалды - лабио-дентальдық (labio-тіс) бір екпінді дауыссыз дыбыстың таңбасы - ⱱ қосылды. Таңбаларды қосу және алып тастаудан басқа, IPA өзгертулері негізінен таңбалар мен санаттардың атын өзгертуден, сондай-ақ қаріп түрлерін өзгертуден тұрды.

Детунды сөйлеудің фонетикалық транскрипциясына арналған ХФӘ кеңейтімдері 1990 жылы жасалды және 1994 жылы Халықаралық клиникалық фонетика және лингвистика қауымдастығымен ресми түрде мойындалды.

== Сипаттамасы ==
IPA - дің негізгі принципі - әрбір жеке дыбыс (немесе сөйлеу сегменті) үшін жеке таңба, символ беру болып табылады. Яғни, ол бір дыбысты көрсету үшін бірнеше әріп (диграф)-ты қолданбайды немесе бірнеше дыбысты көрсету үшін бір әріпті пайдаланбайды (ағылшын тіліндегі [ks] немесе [gz] үшін «x» сияқты). Онда әріптің дыбысталуы контекстке байланысты болатын символдар жоқ (мысалы, ағылшын және басқа еуропалық тілдердегі «c»). Ақырында, IPA әдетте екі дыбыс үшін ерекше әріптерге ие болмайды, егер олардың арасында қандай да бір белгілі тіл айырмашылық жасамаса (бұл қасиет «таңдаушылық» ретінде белгілі). 

ХФӘ - нің 107 символы дауысты және дауыссыз дыбыстар үшін, 31 - і диакритикалар (дыбыстың неғұрлым нақты анықтамасы) ретінде қолданылады. Және 19 - ы бойлық, тон, екпін және интонация сияқты қасиеттерді белгілеу үшін пайдаланылады.

== Әріптер ==

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сілтемелер ==
{{commonscat|IPA charts|ХФӘ}}
* [http://www.internationalphoneticassociation.org| ХФӘ] ресми сайты
* [https://www.internationalphoneticassociation.org/IPAcharts/inter_chart_2018/IPA_2018.html ХФӘ интерактивті кестесі]
* [http://www.unicode.org/charts/collation/ Юникодты сұрыптау кестесі] – Латын және ХФӘ әріптері форма бойынша сұрыпталған

[[Санат:Юникод ауқымдары]]
[[Санат:Фонетикалық әліппелер]]
[[Санат:Транслитерация және транскрипция]]</text>
      <sha1>ial4kd0mdcshhv7remrsqh8sgyrpfhr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сөз тіркесі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3873</id>
    <revision>
      <id>3058026</id>
      <parentid>3057283</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:27:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6281" xml:space="preserve">{{Shortcut1|Грамматика}}
'''Сөз тіркесі''' деп толық мағыналы екі я бірнеше [[сөз]]дің бір-біріне тұлғалық әрі мағыналық жағынан бағына байланысуын атаймыз.&lt;ref&gt;Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. «Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9&lt;/ref&gt;

:Мысалы: ''Қайрат балаларға Досанмен болған әңгіменің мән-жайын баяндады'' деген сөйлемдегі сөздер мына сияқты тіркестерден құралған:
:#''Қайрат балаларға''; 
:#''балаларға Досанмен;'' 
:#Досанмен болған;
:#''болған әңгіменің'';
:#''әңгіменің мән-жайын'';
:#''мән-жайын баяндады.''

Мұнда әрбір [[сөз]] өзін керек қылған, қажет етіп тұрған сөзбен ғана байланысқан. Сөздердің мағыналық байланысын сұрау қою арқылы табамыз.

== Сөздердің байланысу тәсілдері ==
Сөздер өзара тіркескенде, бір-бірімен әр түрлі тәсілдер арқылы байланысады:
#Сөздер өзара '''қосымшалар арқылы''', әсіресе '''жалғаулар арқылы''', байланысады. Мысалы, ''Ол келді, Астанаға келді '' деген тіркестердеге сөздер өзара жіктік, септік жалғауы арқылы байланысқан.
#Сөздер бір-бірімен септеулік '''шылаулар арқылы''' байланысады. Мысалы, ''Оқу үшін келді'' тіркесі шылау арқылы байланысқан.
#Сөздер өзара ешбір '''жалғаусыз, шылаусыз''', түбір тұлғаларында тұрып байланысады. Мысалы, ''жақсы дәрігер'' сөзі жалғаусыз байланысып тұр
#Сөздердің арасындағы мағыналық байланыс кейде '''дауыс ырғағы''' арқылы де беріледі. Мысалы, ''Айдын-дәрігер'' деген сөздер дауыс ырғағы арқылы байланысып тұр. 

Сөз тіркесіндегі сөздердің қосымшалар арқылы байланысуы '''синтетикалық''' байланыс, орын тәртібі, интонация, шылаулар арқылы байланысуы '''аналитикалық''' байланыс болады.&lt;ref&gt;Бектұров Ш.К. Қазақ тілі: лексика, фонетика, морфология, синтаксис: Оқуға түсуші талапкерлерге, студенттерге және оқытушы мұғалімдерге арналаған..-Алматы: Атамұра, 2006.-336 бет.&lt;/ref&gt;

== Сөздердің байланысу түрлері ==
[[Қазақ тілі]]нде сөздердің байланысы бес түрге бөлінеді: олар - '''қиысу, меңгеру, матасу, қабысу''' және '''жанасу'''.

=== Қиысу ===
Қиысу деп сөзбен сөздің жіктік жалғаулары арқылы және жіктелу ретімен байланысқан түрін айтамыз.
:Мысалы:

{|align=&quot;center&quot;
|
{|class=&quot;wikitable&quot; border=1
| ||Жекеше || Көпше 
|-
|1-жақ || Мен оқушымын || Біз оқушылармыз
|-
|2-жақ || Сен оқушысың || Сендер оқушыларсыңдар
|-
| ||Сіз оқушысыз || Сіздер оқушыларсыздар
|-
|3-жақ || Ол - оқушы || Олар - оқушылар
|}
|
{|class=&quot;wikitable&quot; border=1 
| ||Жекеше || Көпше 
|-
|1-жақ || Мен оқимын || Біз оқимыз
|-
|2-жақ || Сен оқисың || Сендер оқисыңдар
|-
| ||Сіз оқисыз || Сіздер оқисыздар
|-
|3-жақ || Ол оқиды || Олар оқиды
|}
|}

Бірінші мысалдағы 3-жақтың арнаулы жіктік жалғауы жоқ, сөздер тек жіктелу ретімен байланысқан, сонымен қатар олардың арасында кідіріс болады, жазуда сызықша қоямыз.

=== Меңгеру ===
'''Меңгеру''' деп сөздің [[ілік септік|ілік септігінен]] басқа [[септік жалғау]]лары арқылы байланысуын атаймыз.
:Мысалы: ''Уикипедияны өңдеу; үлкенді сыйлау; балтамен ағашты жару''

=== Матасу ===
'''Матасу''' - сөздердің [[ілік септік|ілік септігі]] мен [[тәуелдік жалғау]]лары арқылы байланысуын матаса байланысу тәсілі
:Мысалы: ''мектеп үйі, ауылдың малы''.

=== Қабысу ===
'''Қабысу''' - сөздердің бір-бірімен ешбір жалғаусыз, [[шылау]]сыз, тек іргелес тұру арқылы байланысу түрі.
:Мысалы: ''қызық кітап, ақ жаға, алтын сағат''.

=== Жанасу ===
'''Жанасу''' деп алдыңғы сөздің соңғы сөзбен шылаулар арқылы немесе ешбір жалғаусыз, түбір тұлғаларында тұрып, орын жағынан бірде іргелес, бірде алшақ байланысуы аталады.
:Мысалы: ''шарықтап ұшу, шарықтап көкке ұшу''.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Лингвистика]]
[[Санат:Қазақ тілі]]
[[Санат:Орфография]]
[[Санат:Лексика]]
[[Санат:Грамматика]]
[[Санат:Синтаксис]]</text>
      <sha1>cubqb4jftlbaqyk68q4dkaha0rrl1y9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058028</id>
      <parentid>3058026</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:28:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>−[[Санат:Лингвистика]]; −[[Санат:Қазақ тілі]]; −[[Санат:Орфография]]; −[[Санат:Лексика]]; −[[Санат:Грамматика]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6106" xml:space="preserve">{{Shortcut1|Грамматика}}
'''Сөз тіркесі''' деп толық мағыналы екі я бірнеше [[сөз]]дің бір-біріне тұлғалық әрі мағыналық жағынан бағына байланысуын атаймыз.&lt;ref&gt;Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. «Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9&lt;/ref&gt;

:Мысалы: ''Қайрат балаларға Досанмен болған әңгіменің мән-жайын баяндады'' деген сөйлемдегі сөздер мына сияқты тіркестерден құралған:
:#''Қайрат балаларға''; 
:#''балаларға Досанмен;'' 
:#Досанмен болған;
:#''болған әңгіменің'';
:#''әңгіменің мән-жайын'';
:#''мән-жайын баяндады.''

Мұнда әрбір [[сөз]] өзін керек қылған, қажет етіп тұрған сөзбен ғана байланысқан. Сөздердің мағыналық байланысын сұрау қою арқылы табамыз.

== Сөздердің байланысу тәсілдері ==
Сөздер өзара тіркескенде, бір-бірімен әр түрлі тәсілдер арқылы байланысады:
#Сөздер өзара '''қосымшалар арқылы''', әсіресе '''жалғаулар арқылы''', байланысады. Мысалы, ''Ол келді, Астанаға келді '' деген тіркестердеге сөздер өзара жіктік, септік жалғауы арқылы байланысқан.
#Сөздер бір-бірімен септеулік '''шылаулар арқылы''' байланысады. Мысалы, ''Оқу үшін келді'' тіркесі шылау арқылы байланысқан.
#Сөздер өзара ешбір '''жалғаусыз, шылаусыз''', түбір тұлғаларында тұрып байланысады. Мысалы, ''жақсы дәрігер'' сөзі жалғаусыз байланысып тұр
#Сөздердің арасындағы мағыналық байланыс кейде '''дауыс ырғағы''' арқылы де беріледі. Мысалы, ''Айдын-дәрігер'' деген сөздер дауыс ырғағы арқылы байланысып тұр. 

Сөз тіркесіндегі сөздердің қосымшалар арқылы байланысуы '''синтетикалық''' байланыс, орын тәртібі, интонация, шылаулар арқылы байланысуы '''аналитикалық''' байланыс болады.&lt;ref&gt;Бектұров Ш.К. Қазақ тілі: лексика, фонетика, морфология, синтаксис: Оқуға түсуші талапкерлерге, студенттерге және оқытушы мұғалімдерге арналаған..-Алматы: Атамұра, 2006.-336 бет.&lt;/ref&gt;

== Сөздердің байланысу түрлері ==
[[Қазақ тілі]]нде сөздердің байланысы бес түрге бөлінеді: олар - '''қиысу, меңгеру, матасу, қабысу''' және '''жанасу'''.

=== Қиысу ===
Қиысу деп сөзбен сөздің жіктік жалғаулары арқылы және жіктелу ретімен байланысқан түрін айтамыз.
:Мысалы:

{|align=&quot;center&quot;
|
{|class=&quot;wikitable&quot; border=1
| ||Жекеше || Көпше 
|-
|1-жақ || Мен оқушымын || Біз оқушылармыз
|-
|2-жақ || Сен оқушысың || Сендер оқушыларсыңдар
|-
| ||Сіз оқушысыз || Сіздер оқушыларсыздар
|-
|3-жақ || Ол - оқушы || Олар - оқушылар
|}
|
{|class=&quot;wikitable&quot; border=1 
| ||Жекеше || Көпше 
|-
|1-жақ || Мен оқимын || Біз оқимыз
|-
|2-жақ || Сен оқисың || Сендер оқисыңдар
|-
| ||Сіз оқисыз || Сіздер оқисыздар
|-
|3-жақ || Ол оқиды || Олар оқиды
|}
|}

Бірінші мысалдағы 3-жақтың арнаулы жіктік жалғауы жоқ, сөздер тек жіктелу ретімен байланысқан, сонымен қатар олардың арасында кідіріс болады, жазуда сызықша қоямыз.

=== Меңгеру ===
'''Меңгеру''' деп сөздің [[ілік септік|ілік септігінен]] басқа [[септік жалғау]]лары арқылы байланысуын атаймыз.
:Мысалы: ''Уикипедияны өңдеу; үлкенді сыйлау; балтамен ағашты жару''

=== Матасу ===
'''Матасу''' - сөздердің [[ілік септік|ілік септігі]] мен [[тәуелдік жалғау]]лары арқылы байланысуын матаса байланысу тәсілі
:Мысалы: ''мектеп үйі, ауылдың малы''.

=== Қабысу ===
'''Қабысу''' - сөздердің бір-бірімен ешбір жалғаусыз, [[шылау]]сыз, тек іргелес тұру арқылы байланысу түрі.
:Мысалы: ''қызық кітап, ақ жаға, алтын сағат''.

=== Жанасу ===
'''Жанасу''' деп алдыңғы сөздің соңғы сөзбен шылаулар арқылы немесе ешбір жалғаусыз, түбір тұлғаларында тұрып, орын жағынан бірде іргелес, бірде алшақ байланысуы аталады.
:Мысалы: ''шарықтап ұшу, шарықтап көкке ұшу''.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Синтаксис]]</text>
      <sha1>7sleqh8az1fqywya1lduipqlkr8lk5f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қазақстан аудандары</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4788</id>
    <revision>
      <id>3058255</id>
      <parentid>3053765</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:41:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23829" xml:space="preserve">[[Сурет:Kazakhstan rayons.png|400px|thumb|right|Қазақстан аудандары]]
Қазақстанда барлығы 17 облыста 166 ауылдық, 5 қалада 20 қалалық аудан бар.

== [[Абай облысы]] ==
8 аудан бар:
# [[Абай ауданы (Абай облысы)|Абай ауданы]] (14 418 ад.) — [[Қарауыл (Абай ауданы)|Қарауыл]] ауылы (5 222 ад.)
# [[Ақсуат ауданы]] — [[Ақсуат (Абай облысы)|Ақсуат]] ауылы (4 549 ад.)
# [[Аягөз ауданы]] (72 695 ад.) — [[Аягөз]] қаласы (38 496 ад.)
# [[Бесқарағай ауданы]] (16 689 ад.) — [[Бесқарағай (Абай облысы)|Бесқарағай]] ауылы (4 268 ад.)
# [[Бородулиха ауданы]] (35 925 ад.) — [[Бородулиха]] ауылы (4 434 ад.)
# [[Жарма ауданы]] (38 048 ад.) — [[Қалбатау]] ауылы (9 680 ад.)
# [[Көкпекті ауданы]] — [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылы (3 651 ад.)
# [[Үржар ауданы]] (73 760 ад.) — [[Үржар (ауыл)|Үржар]] ауылы (12 915 ад.)

== [[Ақмола облысы]] ==
17 аудан бар:
# [[Ақкөл ауданы]] (25 793 ад.) – [[Ақкөл (қала)|Ақкөл]] қаласы (13 678 ад.)
# [[Аршалы ауданы]] (27 404 ад.) – [[Аршалы (Ақмола облысы)|Аршалы]] кенті (5 975 ад.)
# [[Астрахан ауданы]] (23 615 ад.) – [[Астраханка (Ақмола облысы)|Астраханка]] ауылы (4 984 ад.)
# [[Атбасар ауданы]] (48 234 ад.) – [[Атбасар]] қаласы (28 735 ад.)
# [[Бурабай ауданы]] (75 363 ад.) – [[Щучинск]] қаласы (46 810 ад.)
# [[Бұланды ауданы]] (34 331 ад.) – [[Макинск]] қаласы (17 775 ад.)
# [[Біржан сал ауданы]] (14 360 ад.) – [[Степняк]] қаласы (3 508 ад.)
# [[Егіндікөл ауданы]] (6 068 ад.) – [[Егіндікөл (Ақмола облысы)|Егіндікөл]] ауылы (2 976 ад.)
# [[Ерейментау ауданы]] (26 516 ад.) – [[Ерейментау]] қаласы (12 485 ад.)
# [[Есіл ауданы (Ақмола облысы)|Есіл ауданы]] (24 237 ад.)  – [[Есіл (қала)|Есіл]] қаласы (10 546 ад.)
# [[Жақсы ауданы]] (19 088 ад.) – [[Жақсы (ауыл)|Жақсы]] ауылы (4 754 ад.)
# [[Жарқайың ауданы]] (14 110 ад.) – [[Державинск]] қаласы (6 307 ад.)
# [[Зеренді ауданы]] (38 682 ад.) – [[Зеренді]] ауылы (6 665 ад.)
# [[Қорғалжын ауданы]] (8 815 ад.) – [[Қорғалжын (кент)|Қорғалжын]] ауылы (3 189 ад.)
# [[Сандықтау ауданы]] (18 398 ад.) – [[Балкашино]] ауылы (4 322 ад.)
# [[Целиноград ауданы]] (76 891 ад.) – [[Ақмол]] ауылы (6 838 ад.)
# [[Шортанды ауданы]] (29 504 ад.) – [[Шортанды (Шортанды ауданы)|Шортанды]] кенті (5 776 ад.)

== [[Ақтөбе облысы]] ==
12 аудан бар:
# [[Алға ауданы]] (40 783 ад.) – [[Алға]] қаласы (20 562 ад.)
# [[Әйтеке би ауданы]] (24 895 ад.) – [[Темірбек Жүргенов ауылы (Ақтөбе облысы)|Темірбек Жүргенов]] ауылы (6 517 ад.)
# [[Байғанин ауданы]] (22 809 ад.) – [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]] ауылы (8 976 ад.)
# [[Қарғалы ауданы]] (17 107 ад.) – [[Бадамшы]] ауылы (5 587 ад.)
# [[Қобда ауданы]] (18 623 ад.) – [[Қобда (ауыл)|Қобда]] ауылы (5 637 ад.)
# [[Мартөк ауданы]] (29 980 ад.) – [[Мәртөк]] ауылы (10 090 ад.)
# [[Мұғалжар ауданы]] (67 416 ад.) – [[Қандыағаш]] қаласы (52 560 ад.)
# [[Ойыл ауданы]] (18 651 ад.) – [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] ауылы (5 643 ад.)
# [[Темір ауданы]] (37 740 ад.) – [[Шұбарқұдық]] кенті (13 583 ад.)
# [[Хромтау ауданы]] (42 951 ад.) – [[Хромтау]] қаласы (26 737 ад.)
# [[Шалқар ауданы]] (45 996 ад.) – [[Шалқар (қала)|Шалқар]] қаласы (27 932 ад.)
# [[Ырғыз ауданы]] (14 999 ад.) – [[Ырғыз (ауыл)|Ырғыз]] ауылы (5 866 ад.)

== [[Алматы облысы]] ==
9 аудан бар:
# [[Балқаш ауданы]] (30 747 ад.) – [[Бақанас (ауыл)|Бақанас]] ауылы (4 135 ад.)
# [[Еңбекшіқазақ ауданы]] (300 427 ад.) – [[Есік]] қаласы (33 032 ад.)
# [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]] (166 347 ад.) – [[Ұзынағаш (Алматы облысы)|Ұзынағаш]] ауылы (39 416 ад.)
# [[Кеген ауданы]] (32 415 ад.)  – [[Кеген (ауыл)|Кеген]] ауылы (5 917 ад.)
# [[Қарасай ауданы]] (270 673 ад.) – [[Қаскелең]] қаласы (64 529 ад.)
# [[Райымбек ауданы]] (41 732 ад.) – [[Нарынқол]] ауылы (7 040 ад.)
# [[Талғар ауданы]] (196 567 ад.) – [[Талғар]] қаласы (42 810 ад.)
# [[Ұйғыр ауданы]] (63 288 ад.) – [[Шонжы]] ауылы (17 263 ад.)
# [[Іле ауданы]] (209 181 ад.) – [[Өтеген батыр]] ауылы (15 180 ад.)

== [[Атырау облысы]] ==
7 аудан бар:
# [[Жылыой ауданы]] (82 962 ад.) – [[Құлсары]] қаласы (60 472 ад.)
# [[Индер ауданы]] (32 145 ад.) – [[Индербор]] кенті (14 086 ад.)
# [[Исатай ауданы]] (26 728 ад.) – [[Аққыстау]] ауылы (8 486 ад.)
# [[Құрманғазы ауданы]] (59 811 ад.) – [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылы (13 203 ад.)
# [[Қызылқоға ауданы]] (30 589 ад.) – [[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]] ауылы (6 575 ад.)
# [[Мақат ауданы]] (30 589 ад.) – [[Мақат]] кенті (14 833 ад.)
# [[Махамбет ауданы]] (34 811 ад.) – [[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]] ауылы (9 693 ад.)

== [[Батыс Қазақстан облысы]] ==
12 аудан бар:
# [[Ақжайық ауданы]] (40 574 ад.) – [[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Чапаев]] ауылы (9 488 ад.)
# [[Бәйтерек ауданы]] (57 762 ад.) – [[Перемётное]] ауылы (3 754 ад.)
# [[Бөкей ордасы ауданы]] (15 222 ад.) – [[Сайқын]] ауылы (3 426 ад.)
# [[Бөрлі ауданы]] (56 086 ад.) – [[Ақсай (Бөрлі ауданы)|Ақсай]] қаласы (35 310 ад.)
# [[Жаңақала ауданы]] (24 029 ад.) – [[Жаңақала (Батыс Қазақстан облысы)|Жаңақала]] ауылы (8 637 ад.)
# [[Жәнібек ауданы]] (16 147 ад.) – [[Жәнібек (Батыс Қазақстан облысы)|Жәнібек]] ауылы (8 155 ад.)
# [[Казталов ауданы]] (29 129 ад.) – [[Казталовка]] ауылы (4 957 ад.)
# [[Қаратөбе ауданы]] (15 467 ад.) – [[Қаратөбе (Батыс Қазақстан облысы)|Қаратөбе]] ауылы (3 782 ад.)
# [[Сырым ауданы]] (18 924 ад.) – [[Жымпиты]] ауылы (5 139 ад.)
# [[Тасқала ауданы]] (16 701 ад.) – [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылы (7 968 ад.)
# [[Теректі ауданы]] (38 086 ад.) – [[Теректі (Батыс Қазақстан облысы)|Теректі]] ауылы (4 356 ад.)
# [[Шыңғырлау ауданы]] (14 744 ад.) – [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] ауылы (7 323 ад.)

== [[Жамбыл облысы]] ==
10 аудан бар:
# [[Байзақ ауданы]] (105 948 ад.) – [[Сарыкемер]] ауылы (31 461 ад.)
# [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл ауданы]] (82 902 ад.) – [[Аса (ауыл)|Аса]] ауылы (8 326 ад.)
# [[Жуалы ауданы]] (52 169 ад.) – [[Бауыржан Момышұлы ауылы|Бауыржан Момышұлы]] ауылы (11 513 ад.)
# [[Қордай ауданы]] (143 827 ад.) – [[Қордай]] ауылы (25 507 ад.)
# [[Меркі ауданы]] (84 760 ад.) – [[Меркі]] ауылы (11 791 ад.)
# [[Мойынқұм ауданы]] (32 539 ад.) – [[Мойынқұм (Мойынқұм ауданы)|Мойынқұм]] ауылы (8 607 ад.)
# [[Сарысу ауданы]] (44 184 ад.) – [[Жаңатас]] қаласы (22 364 ад.)
# [[Талас ауданы]] (55 117 ад.) – [[Қаратау (қала)|Қаратау]] қаласы (30 204 ад.)
# [[Тұрар Рысқұлов ауданы]] (64 512 ад.) – [[Құлан (Жамбыл облысы)|Құлан]] ауылы (13 592 ад.)
# [[Шу ауданы]] (101 693 ад.) – [[Төле би (Жамбыл облысы)|Төле би]] ауылы (21 168 ад.)

== [[Жетісу облысы]] ==
8 аудан бар:
# [[Ақсу ауданы]] (39 675 ад.)  – [[Жансүгіров  ауылы|Жансүгіров]] ауылы (6 809 ад.)
# [[Алакөл ауданы]] (69 679 ад.) – [[Үшарал (қала)|Үшарал]] қаласы (17 181 ад.)
# [[Ескелді ауданы]] (46 631 ад.) – [[Қарабұлақ (Ескелді ауданы)|Қарабұлақ]] ауылы (13 060 ад.)
# [[Кербұлақ ауданы]] (48 860 ад.) – [[Сарыөзек (Алматы облысы)|Сарыөзек]] ауылы (12 048 ад.)
# [[Көксу ауданы]] (41 578 ад.) – [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]] ауылы (13 336 ад.)
# [[Қаратал ауданы]] (46 914 ад.) – [[Үштөбе (қала)|Үштөбе]] қаласы (22 989 ад.)
# [[Панфилов ауданы]] (129 204 ад.) – [[Жаркент]] қаласы (42 809 ад.)
# [[Сарқан ауданы]] (36 962 ад.) – [[Сарқан]] қаласы (11 368 ад.)

== [[Қарағанды облысы]] ==
7 аудан бар:
# [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] (58 673 ад.) – [[Абай (қала)|Абай]] қаласы (28 363 ад.)
# [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]] (17 474 ад.) – [[Ақтоғай (Қарағанды облысы)|Ақтоғай]] ауылы (2 770 ад.)
# [[Бұқар жырау ауданы]] (57 175 ад.) – [[Ботақара (кент, Ботақара кенттік әкімдігі)|Ботақара]] кенті (5 223 ад.)
# [[Қарқаралы ауданы]] (36 025 ад.) – [[Қарқаралы]] қаласы (8 190 ад.)
# [[Нұра ауданы]] (22 569 ад.) – [[Нұра (Нұра ауданы)|Нұра]] кенті (5 440 ад.)
# [[Осакаров ауданы]] (31 243 ад.) – [[Осакаровка]] кенті (7 924 ад.)
# [[Шет ауданы]] (42 437 ад.) – [[Ақсу-Аюлы]] ауылы (4 098 ад.)

== [[Қостанай облысы]] ==
16 аудан бар:
# [[Алтынсарин ауданы]] (13 846 ад.) — [[Обаған (Алтынсарин ауданы)|Обаған]] ауылы (335 ад.)
# [[Амангелді ауданы]] (16 475 ад.) — [[Амангелді (Амангелді ауданы)|Амангелді]] ауылы (7 308 ад.)
# [[Әулиекөл ауданы]] (42 178 ад.) — [[Әулиекөл]] ауылы (10 692 ад.)
# [[Бейімбет Майлин ауданы]] (24 853 ад.) — [[Әйет (Бейімбет Майлин ауданы)|Әйет]] ауылы (3 221 ад.)
# [[Денисов ауданы]] (18 376 ад.) — [[Денисовка (Қостанай облысы)|Денисовка]] ауылы (4 416 ад.)
# [[Жангелді ауданы]] (12 251 ад.) — [[Торғай (Қостанай облысы)|Торғай]] ауылы (4 581 ад.)	
# [[Жітіқара ауданы]] (47 661 ад.) — [[Жітіқара]] қаласы (34 736 ад.)
# [[Қамысты ауданы]] (12 362 ад.) — [[Қамысты (Қостанай облысы)|Қамысты]] ауылы (4 484 ад.)
# [[Қарабалық ауданы]] (27 534 ад.) — [[Қарабалық (кент)|Қарабалық]] кенті (11 372 ад.)
# [[Қарасу ауданы]] (25 258 ад.) — [[Қарасу (Қарасу ауданы)|Қарасу]] ауылы (3 476 ад.)
# [[Қостанай ауданы]] (71 157 ад.) — [[Тобыл (қала)|Тобыл]] қаласы (24 590 ад.)
# [[Меңдіқара ауданы]] (27 279 ад.) — [[Боровской]] ауылы (9 251 ад.)
# [[Наурызым ауданы]] (10 766 ад.) — [[Қарамеңді]] ауылы (4 425 ад.)
# [[Сарыкөл ауданы]] (20 553 ад.) — [[Сарыкөл (Сарыкөл ауданы)|Сарыкөл]] кенті (8 858 ад.)
# [[Ұзынкөл ауданы]] (21 060 ад.) — [[Ұзынкөл (Қостанай облысы)|Ұзынкөл]] ауылы (5 676 ад.)
# [[Федоров ауданы]] (25 543 ад.) — [[Федоровка (Федоров ауданы)|Федоровка]] ауылы (6 406 ад.)

== [[Қызылорда облысы]] ==
7 аудан бар:
# [[Арал ауданы]] (79 150 ад.) – [[Арал (қала)|Арал]] қаласы (33 141 ад.)
# [[Жалағаш ауданы]] (35 705 ад.) – [[Жалағаш]] ауылы (12 909 ад.)
# [[Жаңақорған ауданы]] (84 474 ад.) – [[Жаңақорған]] ауылы (27 564 ад.)
# [[Қазалы ауданы]] (77 185 ад.) – [[Әйтеке би кенті|Әйтеке би]] кенті (43 155 ад.)
# [[Қармақшы ауданы]] (54 265 ад.) – [[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы]] ауылы (18 563 ад.)
# [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]] (38 841 ад.) – [[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереңөзек]] ауылы (7 627 ад.)
# [[Шиелі ауданы]] (82 399 ад.) – [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] ауылы (31 691 ад.)

== [[Маңғыстау облысы]] ==
5 аудан бар:
# [[Бейнеу ауданы]] (69 639 ад.) — [[Бейнеу]] ауылы (52 836 ад.)
# [[Қарақия ауданы]] (37 621 ад.) — [[Құрық (ауыл)|Құрық]] ауылы (11 248 ад.)
# [[Маңғыстау ауданы]] (39 153 ад.) — [[Шетпе]] ауылы (16 784 ад.)
# [[Мұнайлы ауданы]] (161 270 ад.) — [[Маңғыстау (ауыл)|Маңғыстау]] ауылы (31 368 ад.)
# [[Түпқараған ауданы]] (31 728 ад.) — [[Форт-Шевченко]] қаласы (6 376 ад.)

== [[Павлодар облысы]] ==
10 аудан бар:
# [[Аққулы ауданы]] (12 204 ад.) — [[Аққулы (ауыл)|Аққулы]] ауылы (2 661 ад.)
# [[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]] (12 556 ад.) — [[Ақтоғай (Павлодар облысы)|Ақтоғай]] ауылы (3 798 ад.)
# [[Баянауыл ауданы]] (26 859 ад.) — [[Баянауыл]] ауылы (12 354 ад.)
# [[Ертіс ауданы]] (16 469 ад.) — [[Ертіс (Павлодар облысы)|Ертіс]] ауылы (7 072 ад.)
# [[Железин ауданы]] (15 438 ад.) — [[Железинка]] ауылы (4 916 ад.)
# [[Май ауданы]] (10 379 ад.) — [[Көктөбе (Май ауданы)|Көктөбе]] ауылы (3 445 ад.)
# [[Павлодар ауданы]] (26 092 ад.) — [[Павлодар]] қаласы (333 989 ад.)
# [[Тереңкөл ауданы]] (20 176 ад.) — [[Тереңкөл (Тереңкөл ауданы)|Тереңкөл]] ауылы (7 474 ад.)
# [[Успен ауданы]] (11 983 ад.) — [[Успенка (Павлодар облысы)|Успенка]] ауылы (3 810 ад.)
# [[Шарбақты ауданы]] (19 506 ад.) — [[Шарбақты (Шарбақты ауданы)|Шарбақты]] ауылы (7 591 ад.)

== [[Солтүстік Қазақстан облысы]] ==
13 аудан бар:
# [[Айыртау ауданы]] (36 951 ад.) — [[Саумалкөл (Володар ауылдық округі)|Саумалкөл]] ауылы (9 480 ад.)
# [[Ақжар ауданы]] (15 702 ад.) — [[Талшық]] ауылы (3 679 ад.)
# [[Аққайың ауданы]] (18 972 ад.) — [[Смирново (Солтүстік Қазақстан облысы)|Смирново]] ауылы (5 718 ад.)
# [[Ғабит Мүсірепов ауданы]] (40 850 ад.) — [[Новоишим]] ауылы (12 064 ад.)
# [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есіл ауданы]] (22 356 ад.) — [[Явленка]] ауылы (5 478 ад.)
# [[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданы]] (19 447 ад.) — [[Пресновка (Жамбыл ауданы)|Пресновка]] ауылы (5 322 ад.)
# [[Қызылжар ауданы]] (44 214 ад.) — [[Бескөл (Солтүстік Қазақстан облысы)|Бескөл]] ауылы (11 331 ад.)
# [[Мағжан Жұмабаев ауданы]] (29 924 ад.) — [[Булаев]] қаласы (7 742 ад.)
# [[Мамлют ауданы]] (17 845 ад.) — [[Мамлют]] қаласы (6 866 ад.)
# [[Тайынша ауданы]] (43 140 ад.) — [[Тайынша]] қаласы (11 422 ад.)
# [[Тимирязев ауданы]] (11 290 ад.) — [[Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)|Тимирязево]] ауылы (4 303 ад.)
# [[Уәлиханов ауданы]] (16 293 ад.) — [[Кішкенекөл]] ауылы (7 421 ад.)
# [[Шал ақын ауданы]] (18 577 ад.) — [[Сергеев]] қаласы (7 687 ад.)

== [[Түркістан облысы]] ==
14 аудан бар:
# [[Бәйдібек ауданы]] (54 030 ад.) — [[Шаян (Бәйдібек ауданы)|Шаян]] ауылы (7 452 ад.)
# [[Жетісай ауданы]] (170 408 ад.) — [[Жетісай]] қаласы (24 484 ад.)
# [[Келес ауданы]] (142 296 ад.) — [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылы (21 221 ад.)
# [[Қазығұрт ауданы]] (106 225 ад.) — [[Қазығұрт]] ауылы (11 146 ад.)
# [[Мақтаарал ауданы]] (133 539 ад.) — [[Мырзакент]] кенті (13 339 ад.)
# [[Ордабасы ауданы]] (118 916 ад.) — [[Темірлан]] ауылы (10 489 ад.)
# [[Отырар ауданы]] (53 975 ад.) — [[Шәуілдір]] ауылы (7 263 ад.)
# [[Сайрам ауданы]] (207 948 ад.) — [[Ақсукент]] ауылы (24 491 ад.)
# [[Сарыағаш ауданы]] (186 109 ад.) — [[Сарыағаш]] қаласы (34 303 ад.)
# [[Сауран ауданы]] (98 113 ад.) — [[Шорнақ]] ауылы (2 986 ад.)
# [[Созақ ауданы]] (61 512 ад.) — [[Шолаққорған]] ауылы (12 176 ад.)
# [[Төле би ауданы]] (117 765 ад.) — [[Леңгір]] қаласы (24 045 ад.)
# [[Түлкібас ауданы]] (111 286 ад.) — [[Тұрар Рысқұлов ауылы|Тұрар Рысқұлов]] ауылы (17 977 ад.)
# [[Шардара ауданы]] (78 132 ад.) — [[Шардара (қала)|Шардара]] қаласы (28 443 ад.)

== [[Ұлытау облысы]] ==
2 аудан бар:
# [[Жаңаарқа ауданы]] (34 462 ад.) – [[Жаңаарқа]] кенті (17 559 ад.)
# [[Ұлытау ауданы]] (12 822 ад.) – [[Ұлытау (ауыл)|Ұлытау]] ауылы (1 862 ад.)

== [[Шығыс Қазақстан облысы]] ==
9 аудан бар:
# [[Алтай ауданы]] (66 374 ад.) — [[Алтай (қала)|Алтай]] қаласы (36 116 ад.) 
# [[Глубокое ауданы]] (61 948 ад.) — [[Глубокое (Шығыс Қазақстан облысы)|Глубокое]] кенті (9 548 ад.) 
# [[Зайсан ауданы]] (36 979 ад.) — [[Зайсан (қала)|Зайсан]] қаласы (16 261 ад.) 
# [[Катонқарағай ауданы]] (23 141 ад.) — [[Үлкен Нарын]] ауылы (4 133 ад.)
# [[Күршім ауданы]] (24 343 ад.) — [[Күршім]] ауылы (6 777 ад.)
# [[Самар ауданы]] — [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылы  (6 526 ад.)
# [[Тарбағатай ауданы]] — [[Ақжар (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақжар]] ауылы (6 396 ад.)
# [[Ұлан ауданы]] (39 178 ад.) — [[Қасым Қайсенов кенті|Қасым Қайсенов]] кенті  (5 312 ад.)
# [[Шемонаиха ауданы]] (43 736 ад.) — [[Шемонаиха]] қаласы  (18 211 ад.)

== [[Нұр-Сұлтан]] қаласы ==
4 аудан бар:
# [[Алматы ауданы (Нұр-Сұлтан қаласы)|Алматы ауданы]]
# [[Байқоңыр ауданы]]
# [[Есіл ауданы (Астана)|Есіл ауданы]]
# [[Сарыарқа ауданы]]

== [[Алматы]] қаласы ==
[[Сурет:Almaty districts.svg|thumb|150px|left|Алматы қаласының әкімшілік бөлінуі]]
8 аудан бар:
# [[Алатау ауданы]]
# [[Алмалы ауданы]]
# [[Әуезов ауданы]]
# [[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]]
# [[Жетісу ауданы]]
# [[Медеу ауданы]]
# [[Наурызбай ауданы]]
# [[Түрксіб ауданы]]

== [[Шымкент]] қаласы ==
[[Сурет:Шымкент қаласының әкімшілік бөлінісі (2022).jpg|thumb|150px|left|Шымкент қаласының әкімшілік бөлінуі]]
5 аудан бар:
# [[Абай ауданы (Шымкент)|Абай ауданы]]
# [[Әл-Фараби ауданы]]
# [[Еңбекші ауданы]]
# [[Қаратау ауданы]]
# [[Тұран ауданы]]

== [[Ақтөбе]] қаласы ==
2 аудан бар:
# [[Алматы ауданы (Ақтөбе қаласы)|Алматы ауданы]]
# [[Астана ауданы]]

== [[Қарағанды]] қаласы ==
2 аудан бар:
# [[Әлихан Бөкейхан ауданы]]
# [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Қазыбек би ауданы]]

== Тағы қараңыз ==
* [[Қазақстан кадастрлық нөмірлер тізімі]]

[[Санат:Қазақстан аудандары]]</text>
      <sha1>susyakojwovd0p480obeo8vytwq5d1j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қарақытай мемлекеті</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5291</id>
    <revision>
      <id>3058038</id>
      <parentid>2652380</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:42:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Нұрлыжол</username>
        <id>122283</id>
      </contributor>
      <comment>Қате</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4209" xml:space="preserve">{{Қазақстан тарихы}}

'''Қарақытайлар мемлекеті''' ([[1128]]-[[1213]]). Қарақытайлар. Олардың құрылуы Орталық Азияның қидан тайпаларымен тығыз байланысты. Қидандар (цидань, кита, хита) б.з. 4 ғ. жазба деректерде [[моңғол тілді тайпалар]] ретінде аталады. Олар Қытайдың солтүстік жағында [[Маньчжурия]] мен [[Уссури]] өлкесінің шекара мекендеген. [[924]] ж. Алтайдан бастап, Тынық мұхитқа дейінгі жер Қидан мемлекетінің ('''Ляо империясы''') қол астына өтеді.

[[1125]] ж. Сунь Қытайы мен Чжурцжень мемлекетінің біріккен күші Ляо империясын құлатады. Қидандардың бір бөлігі [[чжурчжендер]]ге бағынады, ал қалғандары [[Елюй-Даши]] басқаруымен батысқа қарай Шығыс Түркістан мен Жетісуға таман - жылжиды. Олар [[енисей қырғыздары]]ның жерін басып өтіп, [[Еміл өзені]]нің бойына жетеді. Сол жерге аттас қала салады. Қидандардың батыс бөлігі Жетісудың бір бөлігіне қарап, жергілікті түркі тілдес халықпен араласып кетуі нәтижесінде, келімсектер қара қытай аталып кетеді.

[[1128]] ж. Қарахандар әулетінен шыққан [[Баласағұн]]ды иемденуші өздеріне қысым жасаушы қаңлылар мен қарлұқтарға қарсы шығады. Қарақытайлар көсемі Елу Дашы Баласағұнды басып алып, Жетісуда өз мемлекетін орнатады. Жетісу, оңтүстік Қазақстан, [[Мәуереннахр]] мен [[Шығыс Түркістан]] қарақытай мемлекетінің құрамына кіреді. Қарахандар әулетін қарақытайлар өз вассалына айналдырады.
[[Сурет:Қазақстан және Орта Азия(1213 жылға дейін).PNG|thumb]]

Қарақытай мемлекетінің басшысы Гүрхан деп аталады. Оның ордасы - Шу озенінің алқабында болатын. Баласағұн орталық болып қала берді. Әскерде тәртіп қатал болған. Ел ішінде аула басынан салық жинай жүйесі енгізіледі - әр үйден бір динардан салық алып отырады. Гүрхан жақындарына жер-суды тарту етпейді, олар бәсекеші болып кетеді деп қауіптенді. Қарақытайлар Жетісудың оңтүстік бөлігін, Исфиджабтың солтүстік-шығыс аймағын, Құлжа өлкесін басқарады.

Бірінші гүрхан Елюй-Даши 1143 ж. қайтыс болды. 1169 ж. оның баласы - Елюй-Чжилугу - таққа отырады. Өзі христиан болғандықтан, мұсылман дініне қарсы шығады. Оның Жетісудағы мұсылман халқын бағындыру саясаты қарсылыққа толы болды. 1208 ж. бастап Жетісуға қоңыс аударған найман тайпалары да осы ішкі саясатты бұзбайды. Жетісу аймағы өзара қырқыстар, мұсылмандық қозғалыстар орталығына айналады. Жетісудағы осы жағдай 1218 ж. дейін, яғни Шыңғыс-ханның әскері келгенше созылды.

[[Санат:Қазақстан тарихы]]</text>
      <sha1>puu3gj6t5jxl49oi8qs1uqhurvh73dk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058041</id>
      <parentid>3058038</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:42:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Нұрлыжол</username>
        <id>122283</id>
      </contributor>
      <comment>Қате</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4219" xml:space="preserve">{{Қазақстан тарихы}}

'''Қарақытайлар мемлекеті''' ([[1128]]-[[1213]]). Қарақытайлар. Олардың құрылуы Орталық Азияның қидан тайпаларымен тығыз байланысты. Қидандар (цидань, кита, хита) б.з. 4 ғ. жазба деректерде [[моңғол тілді тайпалар]] ретінде аталады. Олар Қытайдың солтүстік жағында [[Маньчжурия]] мен [[Уссури]] өлкесінің шекарасында мекендеген. [[924]] ж. Алтайдан бастап, Тынық мұхитқа дейінгі жер Қидан мемлекетінің ('''Ляо империясы''') қол астына өтеді.

[[1125]] ж. Сунь Қытайы мен Чжурцжень мемлекетінің біріккен күші Ляо империясын құлатады. Қидандардың бір бөлігі [[чжурчжендер]]ге бағынады, ал қалғандары [[Елюй-Даши]] басқаруымен батысқа қарай Шығыс Түркістан мен Жетісуға таман - жылжиды. Олар [[енисей қырғыздары]]ның жерін басып өтіп, [[Еміл өзені]]нің бойына жетеді. Сол жерге аттас қала салады. Қидандардың батыс бөлігі Жетісудың бір бөлігіне қарап, жергілікті түркі тілдес халықпен араласып кетуі нәтижесінде, келімсектер қара қытай аталып кетеді.

[[1128]] ж. Қарахандар әулетінен шыққан [[Баласағұн]]ды иемденуші өздеріне қысым жасаушы қаңлылар мен қарлұқтарға қарсы шығады. Қарақытайлар көсемі Елу Дашы Баласағұнды басып алып, Жетісуда өз мемлекетін орнатады. Жетісу, оңтүстік Қазақстан, [[Мәуереннахр]] мен [[Шығыс Түркістан]] қарақытай мемлекетінің құрамына кіреді. Қарахандар әулетін қарақытайлар өз вассалына айналдырады.
[[Сурет:Қазақстан және Орта Азия(1213 жылға дейін).PNG|thumb]]

Қарақытай мемлекетінің басшысы Гүрхан деп аталады. Оның ордасы - Шу озенінің алқабында болатын. Баласағұн орталық болып қала берді. Әскерде тәртіп қатал болған. Ел ішінде аула басынан салық жинай жүйесі енгізіледі - әр үйден бір динардан салық алып отырады. Гүрхан жақындарына жер-суды тарту етпейді, олар бәсекеші болып кетеді деп қауіптенді. Қарақытайлар Жетісудың оңтүстік бөлігін, Исфиджабтың солтүстік-шығыс аймағын, Құлжа өлкесін басқарады.

Бірінші гүрхан Елюй-Даши 1143 ж. қайтыс болды. 1169 ж. оның баласы - Елюй-Чжилугу - таққа отырады. Өзі христиан болғандықтан, мұсылман дініне қарсы шығады. Оның Жетісудағы мұсылман халқын бағындыру саясаты қарсылыққа толы болды. 1208 ж. бастап Жетісуға қоңыс аударған найман тайпалары да осы ішкі саясатты бұзбайды. Жетісу аймағы өзара қырқыстар, мұсылмандық қозғалыстар орталығына айналады. Жетісудағы осы жағдай 1218 ж. дейін, яғни Шыңғыс-ханның әскері келгенше созылды.

[[Санат:Қазақстан тарихы]]</text>
      <sha1>1ctocxpqlhcdsbrrsjuiscg96sdhwnm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058049</id>
      <parentid>3058041</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:52:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Нұрлыжол</username>
        <id>122283</id>
      </contributor>
      <comment>Қате</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4176" xml:space="preserve">{{Қазақстан тарихы}}

'''Қарақытайлар мемлекеті''' ([[1128]]-[[1213]]). Қарақытайлар. Олардың құрылуы Орталық Азияның қидан тайпаларымен тығыз байланысты. Қидандар (цидань, кита, хита) б.з. 4 ғ. жазба деректерде [[моңғол тілді тайпалар]] ретінде аталады. Олар Қытайдың солтүстік жағында [[Маньчжурия]] мен [[Уссури]] өлкесінің шекарасында мекендеген. [[924]] ж. Алтайдан бастап, Тынық мұхитқа дейінгі жер Қидан мемлекетінің ('''Ляо империясы''') қол астына өтеді.

[[1125]] ж. Сун Қытайы мен Жүжен мемлекетінің біріккен күші Ляо империясын құлатады. Қидандардың бір бөлігі [[Жүжендер]]ге бағынады, ал қалғандары [[Елюй-Даши]] басқаруымен батысқа қарай Шығыс Түркістан мен Жетісуға таман - жылжиды. Олар [[енисей қырғыздары]]ның жерін басып өтіп, [[Еміл өзені]]нің бойына жетеді. Сол жерге аттас қала салады. Қидандардың батыс бөлігі Жетісудың бір бөлігіне қарап, жергілікті түркі тілдес халықпен араласып кетуі нәтижесінде, келімсектер қара қытай аталып кетеді.

[[1128]] ж. Қарахандар әулетінен шыққан [[Баласағұн]]ды иемденуші өздеріне қысым жасаушы қаңлылар мен қарлұқтарға қарсы шығады. Қарақытайлар көсемі Елу Дашы Баласағұнды басып алып, Жетісуда өз мемлекетін орнатады. Жетісу, оңтүстік Қазақстан, [[Мәуреннахр]] мен [[Шығыс Түркістан]] қарақытай мемлекетінің құрамына кіреді. Қарахандар әулетін қарақытайлар өз бағынады.
[[Сурет:Қазақстан және Орта Азия(1213 жылға дейін).PNG|thumb]]

Қарақытай мемлекетінің басшысы Гүрхан деп аталады. Оның ордасы - Шу озенінің алқабында болатын. Баласағұн орталық болып қала берді. Әскерде тәртіп қатал болған. Ел ішінде аула басынан салық жинай жүйесі енгізіледі - әр үйден бір динардан салық алып отырады. Гүрхан жақындарына жер-суды тарту етпейді, олар бәсекеші болып кетеді деп қауіптенді. Қарақытайлар Жетісудың оңтүстік бөлігін, Исфиджабтың солтүстік-шығыс аймағын, Құлжа өлкесін басқарады.

Бірінші гүрхан Елюй-Даши 1143 ж. қайтыс болды. 1169 ж. оның баласы - Елюй-Чжилугу - таққа отырады. Өзі христиан болғандықтан, мұсылман дініне қарсы шығады. Оның Жетісудағы мұсылман халқын бағындыру саясаты қарсылыққа толы болды. 1208 ж. бастап Жетісуға қоңыс аударған найман тайпалары да осы ішкі саясатты бұзбайды. Жетісу аймағы өзара қырқыстар, мұсылмандық қозғалыстар орталығына айналады. Жетісудағы осы жағдай 1218 ж. дейін, яғни Шыңғыс-ханның әскері келгенше созылды.

[[Санат:Қазақстан тарихы]]</text>
      <sha1>7i7tr9eld0cgnik4jhxionh999j565w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Моңғолия</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5398</id>
    <revision>
      <id>3058081</id>
      <parentid>2977669</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:06:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Нұрлыжол</username>
        <id>122283</id>
      </contributor>
      <comment>Қате</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20807" xml:space="preserve">{{Мемлекет
 |Қазақша атауы          = Моңғолия
 |Шынайы атауы           = {{lang-mn|Монгол Улс}}
 |Атау септігі           = 
 |Елтаңба                = State_emblem_of_Mongolia.svg
 |Ту                 = Flag of Mongolia.svg
 |Ұраны                  = 
 |Әнұранның аты          = Моңғолия ұлттық әнұраны
 |Аудио                  = Mongolian national anthem, performed by the United States Navy Band.ogg
  |lat_dir =N |lat_deg =46 |lat_min =49 |lat_sec =0 
  |lon_dir =E |lon_deg =104 |lon_min =0 |lon_sec = 0
  |region                 = MN
  |CoordScale             = 10000000
 |Картада                = Mongolia (orthographic projection).svg
  |карта тақырыбы        =
 |Картада2               = 
 |Үкімет түрі             = [[Парламенттік республика]]
 |Құрылды                 = [[1206 жыл]] — [[Моңғол империясы]]
 |Тәуелсіздік күні        = [[11 шілде]] [[1921 жыл]]ы [[Моңғолия (1911—1921)|Моңғолия мемлекеті ретінде]]
 |Тәуелсіздігін алды      = [[Бэйян мемлекеті|Қытай Республикасы]]
 |Тілі                    = [[моңғол тілі]]
 |Мемлекеттік діні        = зайырлы мемлекет
 |Астанасы                = [[Ұланбатыр]]
 |Ірі қалалары            = Ұланбатыр, [[Эрдэнэт]], [[Дархан (Моңғолия)|Дархан]]
 |Басшы қызметі           = [[Моңғолия президенті|Президенті]]&lt;br /&gt;[[Моңғолия премьер-министрі|Премьер-министрі]]
 |Басшылары               = [[Ухнаа ұлы Хүрэлсүх]]&lt;br /&gt;[[Лувсаннамсрай ұлы Оюун-Эрдэнэ ]]
 |Жер аумағы              = 1 566 000
 |Жер аумағы бойынша орны = 18-ші
 |Судың үлесі             = 0,67
 |Этнохороним             = 
  |Жұрты                  = 3 256 176&lt;ref&gt;http://www.nso.mn/&lt;/ref&gt;
  |Халық саны бойынша орны     = 134-ші
  |Сарап жылы             = 2019
  |Санақ бойынша халық саны    = 
  |Санақ жылы             = 
  |Халық тығыздығы        = 1,97
  |Тығыздық бойынша орны       = 238-ші
 |ЖІӨ                     = 
 |ЖІӨ сараптаған жылы     = 
 |ЖІӨ бойынша орны         = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ       = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны   = 
 |ЖІӨ (АҚТ)               = 47&amp;nbsp;млрд.&lt;ref name=&quot;IMFWEOMN&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&amp;ey=2024&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;pr1.x=77&amp;pr1.y=5&amp;c=948&amp;s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&amp;grp=0&amp;a= |title=World Economic Outlook Database, January 2019 |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=24 February 2019}}&lt;/ref&gt;
 |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы    = 2019
 |ЖІӨ (АҚТ) орны          = 115-ші
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ)       = 14,270&lt;ref name=&quot;IMFWEOMN&quot;/&gt;
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны  = 93-ші
 |ЖІӨ (номинал)           = 13,7&amp;nbsp;млрд.&lt;ref name=&quot;IMFWEOMN&quot;/&gt;
 |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы         = 2019
 |ЖІӨ (номинал) бойынша орны            = 133-ші
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал)   = 4,151&lt;ref name=&quot;IMFWEOMN&quot;/&gt;
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны  = 116-шы
 |АДИ                     = {{құлдырау}} 0,741&lt;ref name=&quot;UNDP2018&quot;&gt;{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf |title= Human Development Report 2018 – &quot;Human Development Indices and Indicators&quot;|publisher=Human Development Report United Nations Development Programme|pages=22–25 |accessdate=14 September 2018}}&lt;/ref&gt;
 |АДИ жылдық есебі        = 2017
 |АДИ бойынша орны        = 92-ші
 |АДИ деңгейі             = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;'''жоғары'''&lt;/span&gt;
 |Әуе компаниясы          = 
 |Валютасы                = [[Моңғол тугрикі]] ([[ISO 4217|MNT, код 96]])
 |Интернет үйшігі         = [[.mn]]
 |ISO                     = 
 |Телефон коды            = 
 |Уақыт белдеуі           = [[UTC-7:00]], [[UTC-8:00]]
 |Түсініктемелер          = 
}}
'''Моңғолия''' ({{lang-mn|Монгол Улс}} – Моңғол елі, [[ескі моңғол жазбасы|ескі моңғолша]] [[Сурет:Monggol ulus.svg|25px]])) — елі [[Орталық Азия]]ның шығыс бөлігінде орналасқан. Солтүстігі [[Ресей Федерациясы]]мен. Ал оңтүстік, шығысы мен батысы  [[Қытай Халық Республикасы]]мен шекараласады. Моңғолия бұл екі елдің ортасында орналасқанымен оның батыс нүктесі [[Қазақстан Республикасы]]ның шығыс нүктесіне өте жақын жерде (18 км) орналасқан. Моңғолия [[мұхит]]қа шыға алмайды.  Жер көлемі  — 1 564 116 км². Жер көлемінің үлкендігі бойынша әлемде 17-ші орында. Астанасы - [[Ұланбатыр]] қаласы. Халық саны: 3 330 000.

Мемлекеттік тілі – [[моңғол тілі]], жазуы - кирилше. Моңғол тілінде халықтың 95 %-ы сөйлейді. Қазақтар елдің 4 пайыздан астамын құрайды. Орта мектепте кириллицадан басқа ескі моңғол жазуы оқытылады. Қазақтар көп тұратын [[Баян-Өлгей аймағы]]нда [[қазақ тілі]] оқытылады.

== Тарихы ==
[[Сурет:1000 Tugriks - Recto.jpg|нобай|1,000 төгрөгі, Шынғыс хан сурет пен]]
Моңғолия аймағында әртүрлі түркі тілдес тайпалар көшіп-қонып өмір сүрді. Ең бірінші – [[Хунну империясы|хуннулар]] (ғұндар), өз мемлекетін құрып, Қытаймен (Син династиясы) соғыс бастады. Қытайдың қолбасшы маршалы Менг Тиан өз елін қорғау үшін [[Ұлы Қытай қорғаны]]н тұрғызды. Хуннулардан кейін бұл жерде [[Түркі қағандығы|түркілер]] өз империясын құрды.

12-ғасырда Моңғол жерінде шағын хандықтар мен тайпа-ұлыстар болды. Қолбасшы Темучин [[Шыңғыс хан|(Шыңғыс хан]])бүкіл ұлыстарды бір елге біріктіріп [[Моңғол Империясы]]н жариялады. [[1206]] ж. ол [[Шыңғыс хан]] (Ұлы хан) атын алып, көршілес елдерді жаулап ала бастайды.

Оның Империясы бүкіл Азия мен жарты [[Еуропа]]ны қамтыды. [[Шыңғыс Хан]] өлгенде ол өз империясын балаларына бөліп берді. Шыңғыс ханның немересі Құбылай хан, империяның елордасын Бейжің қаласына көшірді. [[1368]] ж. Қытайдың Минг Династиясы төңкеріс жасап моңғолдарды өз жеріне қуып жібереді. Осыдан бастап Моңғолия қытайдың отары болды.

[[Сурет:TariatLandscape.jpg|нобай|Далалық сахара]]
[[1911]] ж. Цин Империясы құлады, сондықтан Моңғолия тәуелсіз мемлекет ретінде жарияланды. Бірақ Қытай қолбасшылары Моңғолияға өз әскерлерін кіргізіп, осы жердің екі аймаққа бөлінуі (Сыртқы Моңғолия және [[Ішкі Моңғолстан]]). [[1917]] ж. [[Ресей империясының азамат соғысы]] басталды, көп «ақ әскерлер» Сібір және Қытай жеріне қашты. Бір сондай әскери қолбасшы, - [[Барон Унгерн]] өз сарбаздарымен Сыртқы Моңғолияға кіріп, Урга (Өргөө)  немесе Да-Хүрее қаласын (қазіргі [[Ұлан-Батыр]]) басып алды. Ресей қызыл армиясы Моңғолияның коммунистік қолбасшысы [[Сухэ-Батыр]]-ды қолдады, ол Унгернның әскерін жеңіп, 1921-жылы Сыртқы Моңғолияда - Моңғол Халық Республикасын жариялады.

Бүгінгі Моңғолия – [[парламенттік республика]]. Елдің парламенті – Мемлекеттік Ұлы Хурал деп аталады.

== Географиясы ==
[[Сурет:Mongolia Landscape.jpg|thumbnail|left|Моңғолия табиғаты]]

Моңғолияның оңтүстігі [[Гоби]] шөлі, солтүстігі және батысы суықтау боп келетін таулы өлкеде орналасқан. Моңғолияның орталық бөлігі жазық болып келеді. Ең биік шыңы Моңғол Алтай тау жүйесінің Таванбогд тауының [[Хүйтэн]] шыңы теңіз денгейінен 4,374 метр биік болып келеді.

Моңғолия климаты – қатаң континенталды. Жазда ыстық болғанымен қыста суық болады. Қыста орташа температура  -30&amp;nbsp;°C болады. [[Ұлан-Батыр]] қаласы әлемдегі ең суық астана болып саналады.

Таулы өлке көп болғандықтан жел көп соғады. Жылында орта есеппен 257 күндік тәулік болады.  Жауын шашын мөлшері шығыс бөлігінде орташа есеппен 200-350 мм, оңтүстікте 100-200 мм. Оңтүстіктің ең шеткей өлкесі [[Гоби]] шөлінде кей жылдары жауын-шашын мүлде болмайды.

== Табиғаты ==
=== Табиғат белдеулері ===
Моңғолияның солтүстігінен оңтүстігіне қарай келесі меридиандық табиғат белдеулері кездеседі:  орманды дала, дала, шөлейт, шөл. Орманды белдеуде таулы орманды және  тайга белдеуі кездеседі. Табиғи белдеулері орналасуына байланысты Ханғай, Хэнтий, Алтай таулы, Дорнод далалық, Говь шөлдік деп төрт белдеуге бөлінеді.

=== Топырағы ===
Моңғолияда күрең, қара күрең, ашық күрең, қара топырақ, шөлдік қоңыр, батпақты, тұзды сияқты көптеген топырақ түрлері кездеседі. Бұлардың ішінен құнарлы топырақ олардың 5 %-ын құрайды. Жер көлемінің 0,76%-ы егін шаруашылығына ыңғайлы. Суармалы жер көлемі 840 км².

=== Суы ===
Моңғолияда ұзындығы 67000 км болатын 3811 өзен,бұлақ, ауданы -500 км³ болатын 3500-ге жуық көл, 7000-ға жуық көлшік, 540 км² ауданы бар 190-ға жуық мұздық, 250-ге жуық  арасан бар. Жерасты суларының 139-ға жуық көзі бар.

Моңғолияның ең ұзын өзені - Орқон. Ұзындығы - 1124 км, ауданы - 133000 км². Ең үлкен көлі - Увс көлі (3350 км²), ең терең көлі - Хөвсгөл көлі (262.4 м).

== Экономикасы ==
Моңғолияның экономикасы негізінен ауылшаруашылығы және тау-кен өнеркәсібіне тәуелді. Табиғи байлық түрлері көп кездеседі. Мыс, молибден, қалайы, көмір, вольфрам, мырыш рудасы, темір рудасы және алтын өндеу ел экономикасында маңызды орын алады. Ауылдағы адамдардың негізгі кәсібі мал шаруашылығы болып келеді.Орта есеппен әрбір адамға 12 бас мал келеді. Егін шаруашылығында бидай, арпа, көкөніс және мал азығын егумен айналысады. 2008-жылғы есеп бойынша ІЖӨ-нің көлемі 9,48 млрд долларды құраған. Жан басына шаққандағы көрсеткіш 3200 доллар. Жұмыссыздар саны орта есеппен халық санының 2,8 % (2008).

Негізгі экспорт өнімдері (2,5 млрд долл. 2008 ж) : Мыс, молибден, көмір, мырыш рудасы, темір рудасы, шикі мұнай, мал өнімдері, былғары, текстиль. Негізгі экспорттаушылары: ҚХР (76 %), Канада (9 %), Ресей (3 %).
Импорт өнімдері: (3,6 млрд долл. 2008 ж): жанар-жағар май, машина техника, автомобиль, азық-түлік, құрылыс заттары, қант, өндірістік және күнделікті қолданыстағы тауарлар, шай т.б. Негізгі импортерлары: [[Ресей]] (35 %), [[ҚХР]] (29 %), [[Жапония]] (8 %).

== Әскер ==
Қарулы күштегі адам саны 8,6 мың. Әскерге 18-25 жас аралығындағы жігіттер шақырылады. Әскер міндетін атқару уақыты 12 ай. Қарулы күштің резерві - 137 мың адам. Қарулы күштің бас штабының бастығы, генерал-лейтенант [[Цэрэндэжидийн Бямбажав]] (2009 ж бастап). 2002 жылдан бастап Моңғолия әскери күштері [[БҰҰ]] және басқадай халықаралық ұйымдармен бірге [[Сьерра-Леоне]], [[Ирак]], [[Этиоп]], [[Эритрей]], [[Батыс Сахара]], [[Либери]], [[Чад]] ,[[Афганстан]] бейбітшілік миссияларына қатысуда. Бұл уақыт аралығында бұл миссияларға 3200-дей әскер қатысқан олардың 1800 [[БҰҰ]] мандаты бойынша  1400 халықаралық мандат бойынша өз міндеттерін атқаруда. [[Ауғанстан]]да Моңғол әскерлері [[Ауғанстан]] Ұлттық Қарулы Күшін құруда [[НАТО]] әскерлеріне бірге көмек көрсетуде.

Қазіргі таңда  Моңғолия бітімгерлері [[Сьерра-Леоне]], [[Ирак]], [[Этиоп]], [[Эритрей]], [[Батыс Сахара]], [[Либери]] елдерінде қызмет атқаруда.  [[Ирак]]тағы бейбітшілік миссиясы кезінде моңғол әскерлері  Польша әскерлерімен бірге [[Ирак]]тың оңтүстігінде [[Кэмп-Эхо]] базасының қауіпсіздігін қамтамасыз етті. 2005- 2006 жылдарда Моңғолия әскерлері [[Косово]]дағы  [[Бельгия]] әскери тобында қызмет атқарды.

Танкілері:
* 350 [[T-55]] {{flagicon|USSR}} [[КСРО]]
* 250 [[T-62]] {{flagicon|USSR}} [[КСРО]]

APC's
* 400 [[BMP-1]] {{flagicon|USSR}} [[КСРО]]
* 300 [[BTR-60]] {{flagicon|USSR}} [[КСРО]]

Моңғолия-ның әскери-әуе күштерін армия басқарады

{{Standard table|0}}
! style=&quot;text-align: left; background: #aacccc;&quot;|Ұшақ
! style=&quot;text-align: left; background: #aacccc;&quot;|Жасаушы
! style=&quot;text-align: left; background: #aacccc;&quot;|Бейне
! style=&quot;text-align: left; background: #aacccc;&quot;|Версия
! style=&quot;text-align: left; background: #aacccc;&quot;|Мөлшер
! style=&quot;text-align: left; background: #aacccc;&quot;|
|-----
| [[Antonov An-24]] || {{flagicon|USSR}} [[КСРО]] || жүк тасымалдаушы ұшақ || An-24 || 4 || 
|-----
| [[Antonov An-26]] || {{flagicon|USSR}} [[КСРО]] || жүк тасымалдаушы ұшақ || An-26 || 3 || 
|-----
| [[Antonov An-2]] || {{flagicon|USSR}} [[КСРО]] || жүк тасымалдаушы ұшақ || An-2 || 10 || 
|-----
| [[Harbin Y-12]] || {{flagicon|PRC}} [[Қытай]] || жүк тасымалдаушы ұшақ || Y-12 || 4 || 
|-----
| [[Mikoyan-Gurevich MiG-21|MiG-21PFM/UM]] || {{flagicon|USSR}} [[КСРО]] || жойғыш ұшақ  || MiG-21PFM/UM || 8/2 || grounded
|-----
| [[Mil Mi-24|Mil Mi-24V]] || {{flagicon|USSR}} [[КСРО]] || шабуылдаушы тікұшақ || Mi-24V || 4 || 
|-----
| [[Mil Mi-8]] || {{flagicon|USSR}} [[КСРО]] || соғыс тікұшағы || Mi-8 || 20 || Anti-tank
|-----
| [[Mil Mi-8]] || {{flagicon|USSR}} [[КСРО]] || жүк тасымалдаушы || Mi-8 || 12 || Transport only 
|}

== Әкімшілік құрылысы ==

Моңғолия 21 аймаққа бөлінеді. 
[[Сурет:Mongolian Aimags, Mongolia.png|thumbnail|right|400px]]
&lt;table&gt;&lt;tr&gt;&lt;td&gt;
* [[Арханғай аймағы]]
* [[Баян-Өлгей аймағы]]
* [[Баян-Хонгор аймағы]]
* [[Бұлғын аймағы]]
* [[Говь Алтай аймағы]]
* [[Говьсүмбэр аймағы]]
* [[Дархан-Уул аймағы]]
* [[Доронғовь аймағы]]
* [[Дорнод аймағы]]
* [[Дундғовь аймағы]]
* [[Завхан аймағы]]
&lt;/td&gt;&lt;td&gt;
* [[Орхон аймағы]]
* [[Өвөрханғай аймағы]]
* [[Өмөнговь аймағы]]
* [[Сүхбаатар аймағы]]
* [[Сэлэңгэ аймағы]]
* [[Төв аймағы]]
* [[Увс аймағы]]
* [[Ховда аймағы]]
* [[Хөвсгөл аймағы]]
* [[Хэнтий аймағы]]
&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;&lt;/table&gt;
* [http://ice.tsu.ru/index.php?option=com_content&amp;view=category&amp;layout=blog&amp;id=68&amp;Itemid=119 Экспедиционная поездка в Северо-Западную Монголию, Томский государственный университет и Университет Ховд, сотрудничество. Видео.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110808021704/http://ice.tsu.ru/index.php?option=com_content&amp;view=category&amp;layout=blog&amp;id=68&amp;Itemid=119 |date=2011-08-08 }}
* [http://ice.tsu.ru/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=145:2011-03-26-04-41-41&amp;catid=43:2011-03-30-10-56-16&amp;Itemid=88 Динамика природной среды Монгольского Алтая в голоцене. - Климат, лёд, вода, ландшафты.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110718170813/http://ice.tsu.ru/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=145:2011-03-26-04-41-41&amp;catid=43:2011-03-30-10-56-16&amp;Itemid=88 |date=2011-07-18 }}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Навигациялық блок
 |тақырып       = Моңғолия
 |тақырып_стиль = background:{{түс|{{PAGENAME}}}};
 |state         = collapsed
 |Азия елдері
 |Орталық Азия
 |Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы
}}

[[Санат:Моңғолия|*]]

{{stub}}</text>
      <sha1>ow4p0fp8grg79zymuzsppfyiqvks68d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058097</id>
      <parentid>3058081</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:22:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Нұрлыжол|Нұрлыжол]] ([[User talk:Нұрлыжол|т]]) өңдемелерінен [[User:Аманбек Батыр|Аманбек Батыр]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20815" xml:space="preserve">{{Мемлекет
 |Қазақша атауы          = Моңғолия
 |Шынайы атауы           = {{lang-mn|Монгол Улс}}
 |Атау септігі           = 
 |Елтаңба                = State_emblem_of_Mongolia.svg
 |Байрақ                 = Flag of Mongolia.svg
 |Ұраны                  = 
 |Әнұранның аты          = Моңғолия ұлттық әнұраны
 |Аудио                  = Mongolian national anthem, performed by the United States Navy Band.ogg
  |lat_dir =N |lat_deg =46 |lat_min =49 |lat_sec =0 
  |lon_dir =E |lon_deg =104 |lon_min =0 |lon_sec = 0
  |region                 = MN
  |CoordScale             = 10000000
 |Картада                = Mongolia (orthographic projection).svg
  |карта тақырыбы        =
 |Картада2               = 
 |Үкімет түрі             = [[Парламенттік республика]]
 |Құрылды                 = [[1206 жыл]] — [[Моңғол империясы]]
 |Тәуелсіздік күні        = [[11 шілде]] [[1921 жыл]]ы [[Моңғолия (1911—1921)|Моңғолия мемлекеті ретінде]]
 |Тәуелсіздігін алды      = [[Бэйян мемлекеті|Қытай Республикасы]]
 |Тілі                    = [[моңғол тілі]]
 |Мемлекеттік діні        = зайырлы мемлекет
 |Астанасы                = [[Ұланбатыр]]
 |Ірі қалалары            = Ұланбатыр, [[Эрдэнэт]], [[Дархан (Моңғолия)|Дархан]]
 |Басшы қызметі           = [[Моңғолия президенті|Президенті]]&lt;br /&gt;[[Моңғолия премьер-министрі|Премьер-министрі]]
 |Басшылары               = [[Ухнаа ұлы Хүрэлсүх]]&lt;br /&gt;[[Лувсаннамсрай ұлы Оюун-Эрдэнэ ]]
 |Жер аумағы              = 1 566 000
 |Жер аумағы бойынша орны = 18-ші
 |Судың үлесі             = 0,67
 |Этнохороним             = 
  |Жұрты                  = 3 256 176&lt;ref&gt;http://www.nso.mn/&lt;/ref&gt;
  |Халық саны бойынша орны     = 134-ші
  |Сарап жылы             = 2019
  |Санақ бойынша халық саны    = 
  |Санақ жылы             = 
  |Халық тығыздығы        = 1,97
  |Тығыздық бойынша орны       = 238-ші
 |ЖІӨ                     = 
 |ЖІӨ сараптаған жылы     = 
 |ЖІӨ бойынша орны         = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ       = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны   = 
 |ЖІӨ (АҚТ)               = 47&amp;nbsp;млрд.&lt;ref name=&quot;IMFWEOMN&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&amp;ey=2024&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;pr1.x=77&amp;pr1.y=5&amp;c=948&amp;s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&amp;grp=0&amp;a= |title=World Economic Outlook Database, January 2019 |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=24 February 2019}}&lt;/ref&gt;
 |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы    = 2019
 |ЖІӨ (АҚТ) орны          = 115-ші
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ)       = 14,270&lt;ref name=&quot;IMFWEOMN&quot;/&gt;
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны  = 93-ші
 |ЖІӨ (номинал)           = 13,7&amp;nbsp;млрд.&lt;ref name=&quot;IMFWEOMN&quot;/&gt;
 |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы         = 2019
 |ЖІӨ (номинал) бойынша орны            = 133-ші
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал)   = 4,151&lt;ref name=&quot;IMFWEOMN&quot;/&gt;
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны  = 116-шы
 |АДИ                     = {{құлдырау}} 0,741&lt;ref name=&quot;UNDP2018&quot;&gt;{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf |title= Human Development Report 2018 – &quot;Human Development Indices and Indicators&quot;|publisher=Human Development Report United Nations Development Programme|pages=22–25 |accessdate=14 September 2018}}&lt;/ref&gt;
 |АДИ жылдық есебі        = 2017
 |АДИ бойынша орны        = 92-ші
 |АДИ деңгейі             = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;'''жоғары'''&lt;/span&gt;
 |Әуе компаниясы          = 
 |Валютасы                = [[Моңғол тугрикі]] ([[ISO 4217|MNT, код 96]])
 |Интернет үйшігі         = [[.mn]]
 |ISO                     = 
 |Телефон коды            = 
 |Уақыт белдеуі           = [[UTC-7:00]], [[UTC-8:00]]
 |Түсініктемелер          = 
}}
'''Моңғолия''' ({{lang-mn|Монгол Улс}} – Моңғол елі, [[ескі моңғол жазбасы|ескі моңғолша]] [[Сурет:Monggol ulus.svg|25px]])) — елі [[Орталық Азия]]ның шығыс бөлігінде орналасқан. Солтүстігі [[Ресей Федерациясы]]мен. Ал оңтүстік, шығысы мен батысы  [[Қытай Халық Республикасы]]мен шекараласады. Моңғолия бұл екі елдің ортасында орналасқанымен оның батыс нүктесі [[Қазақстан Республикасы]]ның шығыс нүктесіне өте жақын жерде (18 км) орналасқан. Моңғолия [[мұхит]]қа шыға алмайды.  Жер көлемі  — 1 564 116 км². Жер көлемінің үлкендігі бойынша әлемде 17-ші орында. Астанасы - [[Ұланбатыр]] қаласы. Халық саны: 3 330 000.

Мемлекеттік тілі – [[моңғол тілі]], жазуы - кирилше. Моңғол тілінде халықтың 95 %-ы сөйлейді. Қазақтар елдің 4 пайыздан астамын құрайды. Орта мектепте кириллицадан басқа ескі моңғол жазуы оқытылады. Қазақтар көп тұратын [[Баян-Өлгей аймағы]]нда [[қазақ тілі]] оқытылады.

== Тарихы ==
[[Сурет:1000 Tugriks - Recto.jpg|нобай|1,000 төгрөгі, Шынғыс хан сурет пен]]
Моңғолия аймағында әртүрлі түркі тілдес тайпалар көшіп-қонып өмір сүрді. Ең бірінші – [[Хунну империясы|хуннулар]] (ғұндар), өз мемлекетін құрып, Қытаймен (Син династиясы) соғыс бастады. Қытайдың қолбасшы маршалы Менг Тиан өз елін қорғау үшін [[Ұлы Қытай қорғаны]]н тұрғызды. Хуннулардан кейін бұл жерде [[Түркі қағандығы|түркілер]] өз империясын құрды.

12-ғасырда Моңғол жерінде шағын хандықтар мен тайпа-ұлыстар болды. Қолбасшы Темучин [[Шыңғыс хан|(Шыңғыс хан]])бүкіл ұлыстарды бір елге біріктіріп [[Моңғол Империясы]]н жариялады. [[1206]] ж. ол [[Шыңғыс хан]] (Ұлы хан) атын алып, көршілес елдерді жаулап ала бастайды.

Оның Империясы бүкіл Азия мен жарты [[Еуропа]]ны қамтыды. [[Шыңғыс Хан]] өлгенде ол өз империясын балаларына бөліп берді. Шыңғыс ханның немересі Құбылай хан, империяның елордасын Бейжің қаласына көшірді. [[1368]] ж. Қытайдың Минг Династиясы төңкеріс жасап моңғолдарды өз жеріне қуып жібереді. Осыдан бастап Моңғолия қытайдың отары болды.

[[Сурет:TariatLandscape.jpg|нобай|Далалық сахара]]
[[1911]] ж. Цин Империясы құлады, сондықтан Моңғолия тәуелсіз мемлекет ретінде жарияланды. Бірақ Қытай қолбасшылары Моңғолияға өз әскерлерін кіргізіп, осы жердің екі аймаққа бөлінуі (Сыртқы Моңғолия және [[Ішкі Моңғолстан]]). [[1917]] ж. [[Ресей империясының азамат соғысы]] басталды, көп «ақ әскерлер» Сібір және Қытай жеріне қашты. Бір сондай әскери қолбасшы, - [[Барон Унгерн]] өз сарбаздарымен Сыртқы Моңғолияға кіріп, Урга (Өргөө)  немесе Да-Хүрее қаласын (қазіргі [[Ұлан-Батыр]]) басып алды. Ресей қызыл армиясы Моңғолияның коммунистік қолбасшысы [[Сухэ-Батыр]]-ды қолдады, ол Унгернның әскерін жеңіп, 1921-жылы Сыртқы Моңғолияда - Моңғол Халық Республикасын жариялады.

Бүгінгі Моңғолия – [[парламенттік республика]]. Елдің парламенті – Мемлекеттік Ұлы Хурал деп аталады.

== Географиясы ==
[[Сурет:Mongolia Landscape.jpg|thumbnail|left|Моңғолия табиғаты]]

Моңғолияның оңтүстігі [[Гоби]] шөлі, солтүстігі және батысы суықтау боп келетін таулы өлкеде орналасқан. Моңғолияның орталық бөлігі жазық болып келеді. Ең биік шыңы Моңғол Алтай тау жүйесінің Таванбогд тауының [[Хүйтэн]] шыңы теңіз денгейінен 4,374 метр биік болып келеді.

Моңғолия климаты – қатаң континенталды. Жазда ыстық болғанымен қыста суық болады. Қыста орташа температура  -30&amp;nbsp;°C болады. [[Ұлан-Батыр]] қаласы әлемдегі ең суық астана болып саналады.

Таулы өлке көп болғандықтан жел көп соғады. Жылында орта есеппен 257 күндік тәулік болады.  Жауын шашын мөлшері шығыс бөлігінде орташа есеппен 200-350 мм, оңтүстікте 100-200 мм. Оңтүстіктің ең шеткей өлкесі [[Гоби]] шөлінде кей жылдары жауын-шашын мүлде болмайды.

== Табиғаты ==
=== Табиғат белдеулері ===
Моңғолияның солтүстігінен оңтүстігіне қарай келесі меридиандық табиғат белдеулері кездеседі:  орманды дала, дала, шөлейт, шөл. Орманды белдеуде таулы орманды және  тайга белдеуі кездеседі. Табиғи белдеулері орналасуына байланысты Ханғай, Хэнтий, Алтай таулы, Дорнод далалық, Говь шөлдік деп төрт белдеуге бөлінеді.

=== Топырағы ===
Моңғолияда күрең, қара күрең, ашық күрең, қара топырақ, шөлдік қоңыр, батпақты, тұзды сияқты көптеген топырақ түрлері кездеседі. Бұлардың ішінен құнарлы топырақ олардың 5 %-ын құрайды. Жер көлемінің 0,76%-ы егін шаруашылығына ыңғайлы. Суармалы жер көлемі 840 км².

=== Суы ===
Моңғолияда ұзындығы 67000 км болатын 3811 өзен,бұлақ, ауданы -500 км³ болатын 3500-ге жуық көл, 7000-ға жуық көлшік, 540 км² ауданы бар 190-ға жуық мұздық, 250-ге жуық  арасан бар. Жерасты суларының 139-ға жуық көзі бар.

Моңғолияның ең ұзын өзені - Орқон. Ұзындығы - 1124 км, ауданы - 133000 км². Ең үлкен көлі - Увс көлі (3350 км²), ең терең көлі - Хөвсгөл көлі (262.4 м).

== Экономикасы ==
Моңғолияның экономикасы негізінен ауылшаруашылығы және тау-кен өнеркәсібіне тәуелді. Табиғи байлық түрлері көп кездеседі. Мыс, молибден, қалайы, көмір, вольфрам, мырыш рудасы, темір рудасы және алтын өндеу ел экономикасында маңызды орын алады. Ауылдағы адамдардың негізгі кәсібі мал шаруашылығы болып келеді.Орта есеппен әрбір адамға 12 бас мал келеді. Егін шаруашылығында бидай, арпа, көкөніс және мал азығын егумен айналысады. 2008-жылғы есеп бойынша ІЖӨ-нің көлемі 9,48 млрд долларды құраған. Жан басына шаққандағы көрсеткіш 3200 доллар. Жұмыссыздар саны орта есеппен халық санының 2,8 % (2008).

Негізгі экспорт өнімдері (2,5 млрд долл. 2008 ж) : Мыс, молибден, көмір, мырыш рудасы, темір рудасы, шикі мұнай, мал өнімдері, былғары, текстиль. Негізгі экспорттаушылары: ҚХР (76 %), Канада (9 %), Ресей (3 %).
Импорт өнімдері: (3,6 млрд долл. 2008 ж): жанар-жағар май, машина техника, автомобиль, азық-түлік, құрылыс заттары, қант, өндірістік және күнделікті қолданыстағы тауарлар, шай т.б. Негізгі импортерлары: [[Ресей]] (35 %), [[ҚХР]] (29 %), [[Жапония]] (8 %).

== Әскер ==
Қарулы күштегі адам саны 8,6 мың. Әскерге 18-25 жас аралығындағы жігіттер шақырылады. Әскер міндетін атқару уақыты 12 ай. Қарулы күштің резерві - 137 мың адам. Қарулы күштің бас штабының бастығы, генерал-лейтенант [[Цэрэндэжидийн Бямбажав]] (2009 ж бастап). 2002 жылдан бастап Моңғолия әскери күштері [[БҰҰ]] және басқадай халықаралық ұйымдармен бірге [[Сьерра-Леоне]], [[Ирак]], [[Этиоп]], [[Эритрей]], [[Батыс Сахара]], [[Либери]], [[Чад]] ,[[Афганстан]] бейбітшілік миссияларына қатысуда. Бұл уақыт аралығында бұл миссияларға 3200-дей әскер қатысқан олардың 1800 [[БҰҰ]] мандаты бойынша  1400 халықаралық мандат бойынша өз міндеттерін атқаруда. [[Ауғанстан]]да Моңғол әскерлері [[Ауғанстан]] Ұлттық Қарулы Күшін құруда [[НАТО]] әскерлеріне бірге көмек көрсетуде.

Қазіргі таңда  Моңғолия бітімгерлері [[Сьерра-Леоне]], [[Ирак]], [[Этиоп]], [[Эритрей]], [[Батыс Сахара]], [[Либери]] елдерінде қызмет атқаруда.  [[Ирак]]тағы бейбітшілік миссиясы кезінде моңғол әскерлері  Польша әскерлерімен бірге [[Ирак]]тың оңтүстігінде [[Кэмп-Эхо]] базасының қауіпсіздігін қамтамасыз етті. 2005- 2006 жылдарда Моңғолия әскерлері [[Косово]]дағы  [[Бельгия]] әскери тобында қызмет атқарды.

Танкілері:
* 350 [[T-55]] {{flagicon|USSR}} [[КСРО]]
* 250 [[T-62]] {{flagicon|USSR}} [[КСРО]]

APC's
* 400 [[BMP-1]] {{flagicon|USSR}} [[КСРО]]
* 300 [[BTR-60]] {{flagicon|USSR}} [[КСРО]]

Моңғолия-ның әскери-әуе күштерін армия басқарады

{{Standard table|0}}
! style=&quot;text-align: left; background: #aacccc;&quot;|Ұшақ
! style=&quot;text-align: left; background: #aacccc;&quot;|Жасаушы
! style=&quot;text-align: left; background: #aacccc;&quot;|Бейне
! style=&quot;text-align: left; background: #aacccc;&quot;|Версия
! style=&quot;text-align: left; background: #aacccc;&quot;|Мөлшер
! style=&quot;text-align: left; background: #aacccc;&quot;|
|-----
| [[Antonov An-24]] || {{flagicon|USSR}} [[КСРО]] || жүк тасымалдаушы ұшақ || An-24 || 4 || 
|-----
| [[Antonov An-26]] || {{flagicon|USSR}} [[КСРО]] || жүк тасымалдаушы ұшақ || An-26 || 3 || 
|-----
| [[Antonov An-2]] || {{flagicon|USSR}} [[КСРО]] || жүк тасымалдаушы ұшақ || An-2 || 10 || 
|-----
| [[Harbin Y-12]] || {{flagicon|PRC}} [[Қытай]] || жүк тасымалдаушы ұшақ || Y-12 || 4 || 
|-----
| [[Mikoyan-Gurevich MiG-21|MiG-21PFM/UM]] || {{flagicon|USSR}} [[КСРО]] || жойғыш ұшақ  || MiG-21PFM/UM || 8/2 || grounded
|-----
| [[Mil Mi-24|Mil Mi-24V]] || {{flagicon|USSR}} [[КСРО]] || шабуылдаушы тікұшақ || Mi-24V || 4 || 
|-----
| [[Mil Mi-8]] || {{flagicon|USSR}} [[КСРО]] || соғыс тікұшағы || Mi-8 || 20 || Anti-tank
|-----
| [[Mil Mi-8]] || {{flagicon|USSR}} [[КСРО]] || жүк тасымалдаушы || Mi-8 || 12 || Transport only 
|}

== Әкімшілік құрылысы ==

Моңғолия 21 аймаққа бөлінеді. 
[[Сурет:Mongolian Aimags, Mongolia.png|thumbnail|right|400px]]
&lt;table&gt;&lt;tr&gt;&lt;td&gt;
* [[Арханғай аймағы]]
* [[Баян-Өлгей аймағы]]
* [[Баян-Хонгор аймағы]]
* [[Бұлғын аймағы]]
* [[Говь Алтай аймағы]]
* [[Говьсүмбэр аймағы]]
* [[Дархан-Уул аймағы]]
* [[Доронғовь аймағы]]
* [[Дорнод аймағы]]
* [[Дундғовь аймағы]]
* [[Завхан аймағы]]
&lt;/td&gt;&lt;td&gt;
* [[Орхон аймағы]]
* [[Өвөрханғай аймағы]]
* [[Өмөнговь аймағы]]
* [[Сүхбаатар аймағы]]
* [[Сэлэңгэ аймағы]]
* [[Төв аймағы]]
* [[Увс аймағы]]
* [[Ховда аймағы]]
* [[Хөвсгөл аймағы]]
* [[Хэнтий аймағы]]
&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;&lt;/table&gt;
* [http://ice.tsu.ru/index.php?option=com_content&amp;view=category&amp;layout=blog&amp;id=68&amp;Itemid=119 Экспедиционная поездка в Северо-Западную Монголию, Томский государственный университет и Университет Ховд, сотрудничество. Видео.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110808021704/http://ice.tsu.ru/index.php?option=com_content&amp;view=category&amp;layout=blog&amp;id=68&amp;Itemid=119 |date=2011-08-08 }}
* [http://ice.tsu.ru/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=145:2011-03-26-04-41-41&amp;catid=43:2011-03-30-10-56-16&amp;Itemid=88 Динамика природной среды Монгольского Алтая в голоцене. - Климат, лёд, вода, ландшафты.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110718170813/http://ice.tsu.ru/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=145:2011-03-26-04-41-41&amp;catid=43:2011-03-30-10-56-16&amp;Itemid=88 |date=2011-07-18 }}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Навигациялық блок
 |тақырып       = Моңғолия
 |тақырып_стиль = background:{{түс|{{PAGENAME}}}};
 |state         = collapsed
 |Азия елдері
 |Орталық Азия
 |Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы
}}

[[Санат:Моңғолия|*]]

{{stub}}</text>
      <sha1>cgizjtronbzi6mioh6mveqt0v3ukwpa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бесқайнар (Алматы облысы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11197</id>
    <revision>
      <id>3058107</id>
      <parentid>2912615</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:11:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Бесқайнар (Талғар ауданы)]] бетін [[Бесқайнар (Алматы облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4524" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан|статусы=Ауыл|тұрғыны=2008|мекен түрі=ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі|мекені=Бесқайнар ауылдық округі{{!}}Бесқайнар|ішкі бөлінісі=|әкімі=|құрылған уақыты=|алғашқы дерек=|бұрынғы атаулары=''Горный Садовод''|статус алуы=|жер аумағы=|климаты=|санақ жылы=2009|ауданы=|тығыздығы=|шоғырлануы=|ұлттық құрамы=|конфессионалдық құрамы=|этнохороним=|телефон коды=|пошта индексі=|пошта индекстері=|ортаққордағы санаты=|сайты=|кестедегі аудан=Талғар ауданы{{!}}Талғар|кестедегі облыс=Алматы облысы{{!}}Алматы|атауы=Бесқайнар|lat_sec=01|сурет=|әкімшілік күйі=Ауылдық округ орталығы|елтаңба=|ту=|елтаңба сипаттамасы=|ту сипаттамасы=|елтаңба ені=|ту ені=|lat_deg=43|lat_min=13|lon_deg=77|облысы=Алматы облысы|lon_min=06|lon_sec=00|CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ|CoordScale=|ел картасы=|облыс картасы=|аудан картасы=|ел картасының өлшемi=|облыс картасының өлшемi=|аудан картасының өлшемi=|сайт тілі=}}

{{мағына|Бесқайнар}}
'''Бесқайнар''' (бұрынғы атауы – ''Горный Садовод'') — [[Алматы облысы]]  [[Талғар ауданы]]ндағы ауыл, [[Бесқайнар ауылдық округі]] орталығы. 

== Халқы ==
[[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 1941 адам (976 ер адам және 965 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 2008 адамды (987 ер адам және 1021 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source122&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

Жергілікті тұрғындардың дені [[Алматы]]ға барып келіп жұмыс істейді. Соңғы кездері туризм дамыған сайын, Алматау, Табаған т.б. демалыс орындары есебінен де ауыл экономикасы жақсаруда. Кезінде жеміс-жидек өндіретін, өнімдерін тікелей [[Мәскеу]]ге жіберетін болған. Мұнда тау-тауда алма-алмұрт ағаштары, құлпынай, таңқурай, қарақат т.б. көптеген жеміс-жидектер өскен.

== Географиялық орны ==
Алматыдан арақашықтығы - 25-30 км, теңіз деңгейінен 1500 м биіктікте орналасқан.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том&lt;/ref&gt;
«Қаймар» шаңғымен жүгіру орталығы да осы ауылда ашылған.&lt;ref name=&quot;test&quot;&gt;[http://kaztrk.kz/kaz/news/sport/Oblista_shangi_ortaligi_ashildi.html] {{Webarchive|url=https://archive.today/20130111215055/http://kaztrk.kz/kaz/news/sport/Oblista_shangi_ortaligi_ashildi.html |date=2013-01-11 }} Владимир Смирнов академиясы.&lt;/ref&gt;

==Туристік нысандар==
Ауылда мекен территориясында «Тау Самал» тынығу орны орналасқан.[http://www.almaty.kz/page.php?page_id=324&amp;lang=1] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081113124912/http://www.almaty.kz/page.php?page_id=324&amp;lang=1 |date=2008-11-13 }}

«Алматау» және шаңғы тебу орындары «Табаған» [http://www.tabagan.kz/].

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Талғар ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Талғар ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>qn9tcv5rkkozw7smsi2oaw56s6ydx3m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ұйғырлар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16090</id>
    <revision>
      <id>3058326</id>
      <parentid>3053779</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T06:09:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30120" xml:space="preserve">{{Халық
|атауы= Ұйғыр&lt;br /&gt;ئۇيغۇر&lt;br /&gt;维吾尔族
|сурет=  [[Сурет:Uyghur-hunter-Kashgar.jpg|250px]] 
|сурет тақырыбы= Кашкардагы уйгур мергенчи
|саны=  '''13,000,000''' шақты
|аймақ1={{flagcountry|People's Republic of China}} 
|саны1=10,069,346
|түсініктемелер1= (2010)&lt;ref&gt;中华人民共和国国家统计局: [http://www.stats.gov.cn/tjsj/pcsj/rkpc/6rp/excel/A0201.xls 2-1  全国各民族分年龄、性别的人口]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Rubin&quot;&gt;{{Cite book|title=Guide to Islamist Movements|volume=1|first=Barry|last=Rubin|publisher=[[M.E. Sharpe]]|year=2009|page=69}}&lt;/ref&gt;
|аймақ2={{flagcountry|Kazakhstan}}
|саны2=251 525
|түсініктемелер2= (2015)&lt;ref name=&quot;KZ2015&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT100232 2015 жыл басына Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]&lt;/ref&gt;
|аймақ3={{flagcountry|Kyrgyzstan}}
|саны3=46,944 (1999)
|түсініктемелер3=&lt;ref&gt;{{citation|url=http://www.stat.kg/stat.files/census.pdf|publisher=Национальный статистический комитет|publication-place=Kyrgyzstan|title=Итоги Первой национальной переписи населения Кыргызской Республики|year=1999|accessdate=2010-04-13}}&lt;/ref&gt;
|аймақ4={{flagcountry|Uzbekistan}}
|саны4=45,800 (2000)
|түсініктемелер4=
|аймақ5={{flagcountry|Pakistan}}
|саны5=3,000 (2009)
|түсініктемелер5=&lt;ref&gt;{{citation|url=http://www.chinaqw.com/hqhr/hrdt/200907/19/172004.shtml|periodical=[[Global Times]] Chinese Edition|title=巴基斯坦维族华人领袖：新疆维族人过得比我们好/Pakistan Uyghur leader: Xinjiang Uyghurs live better than us|date=2009-07-19|accessdate=2009-09-14|last=Sun|first=Jincheng}}&lt;/ref&gt;
|тілдері= [[Ұйғыр тілі]], [[Мандарин тілі|Мандарин]] ([[Қытай]])
|этникалық топтары= [[Түркілер]]
|діні= [[Ислам]] [[Сүннит]]
}}

'''Ұйғырлар''' — [[Орталық Азия]]дағы көне [[түркі халықтары]]ның бірі. [[Қытай]]дың [[Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы]]ның жергілікті халқы. Сондай-ақ [[Қазақстан]]да, [[Қырғызстан]]да, [[Өзбекстан]]да және [[Таяу Шығыс]] елдерінде тұрады. Жалпы саны 13 млн адам (2022).
Тілі - [[түркі тілі]]нің оңт. -шығыс тобына жатады. XV ғ-да Жетісуға қоныс аударған ұйғырларды тараншы (дихан)деп атаған. [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] «Біраз сөз қазақтың түбі қайдан шыққаны туралы» деген тарихи еңбегінде ертеректе [[Енисей]] жағалауларынан [[Алатау]]ға келген көшпелі халықтар (қырғыздардың ағайындары) тағдыры туралы: «Арғы жер бұрыннан ұйғыр нәсілді халықтың орнығып, иеленген жері болып, онан әрі бара алмапты. Ол ұйғыр халқының ханы өзіне қараған халыққа есептеп жүріпті» деген құнды мағлұматтар береді. Одан әрі қырғыздардың арғы тегін талдай отырып: «Қырғызға қырғыз деп ұйғыр хандарының бірі ат қойса керек. Шабуыл кезінде олардың атты әскері алдымен ұрысқа кірісетін болғандықтан ұйғыр хандары «Пруттарды» қырғыз атандырыпты» деген дерек келтіреді. Абайдың бұл мағлұматынан қырғыздардың бір кездерде Ұйғыр хандығының қарамағында болғанын білеміз.&lt;ref&gt;Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Ұйғырдың ата қонысы ерте кезден-ақ [[Шығыс Түркістан]] аталған. [[1760]] ж. бұл өлкені [[Цинь империясы]] жаулап алып, [[Шығыс Түркістан]] атауын [[Синьцзян]] ([[Шыңжаң]]) (жаңа жер, жаңа шекара) деп өзгертті. Кейіннен өлке атауы [[ШҰАР]] ([[Шыңжаң]] — [[Ұйғыр автономиялы районы]]) деп өзгертілді. Қытайлар Ұйғырды басқа да [[мұсылман]] ұлыстарымен қосып [[хуэйцзу]], [[хуэйхуэй]] деп, кейде [[чантоу]] деп те атаған. [[Моңғолдар]] Ұйғырды [[хотан]] деп атайды. “[[Ұйғыр мемлекеті]]”, “[[Ұйғыр жазуы]]”, “[[Көне ұйғыр тілі]]” деген тарихи атаулар туралы қазіргі Ұйғырдың этнографиясы арасындағы байланыс, сабақтастық туралы әр қилы пікірлер бар. Көне [[ұйғыр тілі]] — [[Қарахан]] әулеті дәуіріндегі түркі тіліне қарағанда [[Орхон]] түріктерінің тіліне жақын (5 — 9 ғ-лар). Ал қазіргі жаңа ұйғыр тілі [[өзбек]] тілімен бірге түркі тілдерінің оңт.-шығыс тобының қарлұқ бұтағын құрайды. Ұзақ жылдар Ұйғыр шет ел басқыншыларының қол астында болып, ішінара қақтығыстарға ұшырады. Осының салдарынан 15 ғ-да этнонимі сирек естіліп, оның орнына — тұрағына байланысты қашғарлық, [[хоталик]], ақсулық, т.б. деп аталды. Ал Жетісу мен [[Орта Азия]]ға қоныс аударған Ұйғыр тараншы (диқаншы) делінді. 19 ғ. мен 20 ғ-дың басындағы [[Ресей]] зерттеушілерінің еңбектерінде осы атау жиі ұшырасады. [[1921]]ж. [[Ташкент]] қаласында өткен зиялы қауымның бас қосқан мәжілісінде түркітанушы проф. С.Е. [[Маловтың]] ұсынысымен ұйғыр атауы жалпы халықтық атау ретінде қалпына келтірілді.

=== Ұйғыр қағандығы ===
[[Сурет:Uyghur Khaganate.png|thumb|left|500x400px]]
'''Ұйғыр қағандығы''' (745 — 840) — [[Орталық Азия]]ның шығыс бөлігінде түркі тілдес тайпалар құрған ортағасырлық мемлекет. Селенга, Орхон, Тола өзендері бойында орналасқан. 8 ғ-дың бас кезінен бастап яглакар руы бастаған тоғыз-оғыз тайпалар одағы Шығыс түрік қағандығына қарсы өз тәуелсіздіктері үшін кескілескен ұрыс жүргізді. Бірте-бірте олар бір мемлекетке бірікті. Жаңа мемлекет Ұйғыр қағандығы деп аталды. 744 ж. Шығыс түрік қағандығының әскерін күйрете талқандаған олар саяси әскери билікті тұңғыш рет өз қолдарына алды. Шығыс түрік қағандығының орнына жаңа мемлекет — Ұйғыр қағандығы пайда болды. Оның астанасы — Орхон өз. бойындағы Қарабаласағұн қаласына орналасты. Алғашқы қаған Пэйло (746) болды. Оның кезінде қағандық аумағы [[Алтай]] тауларынан Үлкен Хинганга, Саян жоталарынан оңт-те [[Гоби]] шөліне дейін созылды. Пэйло өлгеннен кейін оның баласы [[Мойыншор]] таққа отырды (746 — 759). Ол мемлекетті нығайтып, [[Орта Азия]]мен және [[Қытай]]мен қарым-қатынас орнатты. Мойыншор [[Тыва]]ны өз қол астына қаратты. Ұйғыр қағандығының әскери және саяси қуатының артқаны соншалық 757 ж. [[Қытай]]да соғдылық Ань Лу-шань бастаған көтерілісшілер бас көтергенде Қытай императоры Мойыншордан көмек сұрады. Ұйғыр қағандығы түркі тектес көшпелі тайпалардың одағынан тұратын ортағасырлық мемлекет болды. Бас билік қағанның қолында шоғырланды. Халық негізінен мал ш-мен және егіншілікпен айналысты. Қала, бекініс, елді мекен салу дами түсті. Қолөнер кәсібі өрге басты. [[Сирия]] алфавиті негізінде ұйғыр жазуы пайда болды. Ұйғырлардың бір бөлігі буддизм дінін қабылдаса, 8 ғ-дың аяғынан манихей дініне көше бастады. Дегенмен, халықтың негізі тәңіршілдікті ұстанды. Ұйғыр ақсүйектерінің өзара қырқысулары мен тайпалардың қағанның билігіне қарсы күресі салдарынан 8 ғ-дың аяғында қағандық әлсіреді. Ақыры 840 ж. Енисей (Енесай) қырғыздарының соққысынан күйреді. Ұйғырлардың бір бөлігі (15 аймақ) [[Алтай]] мен [[Тарбағатай]] аралығындағы Қарлұқ қағандығына қашты. Қалғаны Шығыс Түркістан мен Ганьсу аймағына қоныс аударды. Ұйғыр қағандығы жүз жылдай Қытайдың Орт. Азияға шығуына күшті кедергі болды. Ғалымдар бір ауыздан көне ұйғыр халқы мен қазіргі ұйғырлар арасында байланыс жоқ дегенді құптайды. Қазіргі ұйғырлар Тохар ұлттың ассимиляцияға түскен түрі. Олар ХХғ басында ғана ұйғыр атала бастаған. 
[[Сурет:Сражение при Ешилькуле, 1759, уйгуры-кашкарцыvsманьчжуро-монголы-ханьцы.jpg|thumb|300x400px]]
Халықтық этногенезіне қатысқан тайпалардың әр алуандығына сәйкес бүгінгі Ұ-дың антропол. жағынан біртекті еместігі байқалады. [[Қашғария]]ның оңт-нде еур. нәсілдің [[памир]] тобы басым болса, [[Шығыс Түркістан]]ның солт-н мекендеушілерде еур., [[моңғолоид]]тық элемент тең түседі (тұранаралық нәсіл). [[Ұйғыр]] этнонимі 3 ғ-дан белгілі. Көне заманда [[моңғол]] даласын мекендеген көшпелі Ұ-дың арғы тектері ғұндардың тайпалық одақтарына енген. Кейіннен Жужан, [[Түрік қағандығы]]ның құрамында болды. [[Түрік]] қағандығы ыдырағаннан кейін (8 ғ.) [[Селенга]], [[Орхон]], [[Тола]] өзендерінің бойындағы Ұ-лар [[Ұйғыр]] қағандығын құрды. Ұ. атауы [[Орхон жазба ескерткіштері]]нен де белгілі (8 ғ.). 840 ж. [[Ұйғыр қағандығы]]н қырғыздар күйретті. Содан кейін олар [[Шығыс Түркістан]] мен [[Ганьсудың]] батыс бөлігіне қоныс аударып, [[Тұрфан ойпаты]]нда (847 — 1369), [[Ганьсу]]да (847 — 1036) дербес мемлекет құрды. [[Ганьсу]]дағы мемлекетті таңғұттар жойды да [[Шығыс Түркістан]] 14 ғ-да [[Шағатай ұлысы]]на, кейін [[Моғолстан]]ға қарады. [[Шығыс Түркістан]]ға ауып келген Ұ. [[қыпшақ]], [[қарлұқ]], [[шігіл]], [[ячма]], [[құман]], т.б. [[түркі тайпалары]]мен бірге жергілікті иран тектес халықпен араласып, бертін келе бір этн. топқа бірікті. 9 — 10 ғ-ларда Ұ-да [[буддизм]], кейіннен оның жаңа тармағы — [[махаяна]] (Ұ-ларда 8 ғ-дың 60-жылдары) тарады. 11 — 17 ғ-ларда Ислам дінін қабылдады. 17 — 18 ғ-ларда Ұ. [[Жоңғар]] хандығына, 18 ғ-дың 50-жылдарынан бастап [[Цинь империясы]]на бағынды. Ұ. маньчжур-қытай] езгісіне қарсы ұзақ жылдар ұлт-азаттық күрес жүргізді. [[1944]] — 49 ж. елдің солт-ндегі 3 аймақта [[Шығыс Түркістан]] халық республикасы орнады. [[1949]] ж. Қытайда [[коммунистік партия]] жеңіске жеткеннен кейін [[Шығыс Түркістан]] қайтадан [[Қытай]]ға бағынуға мәжбүр болды. Жергілікті жағдайды ескере отырып, [[ҚХР]] өкіметі [[1955]] ж. [[ШҰАР]]-ды құрды. [[1950]] — 60 ж. жергілікті өкімет жазалау шараларын жүргізді. Ұ-дың бір бөлігін басқа жерлерге көшіріп, орнына қытайлар қоныстандырылды. Бұл жағдай жергілікті ұлттың арасында наразылық тудырды. Ұ. — ежелден отырықшы өмір кешкен халық. Олар суармалы егіншілік пен бау-бақша өсірудің шебері. Өзіндік ерекшелігі мол мәдениеті мен ән-жырының, монументті діни архитектурасының шығыс елдері мәдениетіне елеулі әсері болды. Ұ-дың [[Қазақстан]]дағы саны 210,3 мың адам ([[1999]]). Олар Жетісуға 19 ғ-дың соңына қарай Қытайдағы мұсылмандар көтерілісінен кейін Цинь билеушілерінің қысымына ұшырап, ауып келген. Қазақстанда Ұ. мектептері, Респ. ұйғыр театры, [[ҰҒА]]-ның Тіл білімі ин-тында ұйғыртану бөлімі жұмыс істейді.

== Ұйғыр тілі ==
'''Ұйғыр тілі''', [[түркі]] тілдерінің оңт.-шығыс тобындағы [[қарлұқ]] бұтағына жатады. Көне Ұйғыр тілінен ажырату мақсатында қазіргі Ұйғыр тілі, жаңа Ұйғыр тілі деген атаулар қолданылады. Ұйғыр тілі. [[ҚХР]]-ның [[Шыңжаң-Ұйғыр автономиялы районы]]на (8 млн., 2004) және [[Қазақстан]], [[Өзбекстан]], [[Қырғызстан]], [[Түрікменстан]] республикаларына (300 мың), [[Үндістан]], [[Пәкістан]], [[Ауғанстан]] елдеріне (200 мың) таралған. [[Ұйғыр]] халқы ертеректе өз тілін қәшқәр тили, таранчи тили деп те атаған. Ұйғыр тілі. орт. (Іле бойы), оңт. ([[хотан]]), шығыс ([[лобнор]]) диалектілеріне бөлінеді, онда [[өзбек]] тілімен салыстырғанда [[қыпшақ]]тық элементтер сирек кездеседі. Ұйғыр тілінде үндестік заңы сақтала бермейді, сөз басында қазақ тіліндегі “ж” дыбысының орнына “й” қолданылады (мыс., йәл-жел, йол-жол). Бір буынды сөздердегі а, ә дауыстылары сол сөзге жалғанатын қосымшалардың кері ықпалының әсерінен е, о, ө дыбыстарына ауысады (мыс., аты-ети, балық-белик). Ұйғыр тілінде а, ә дауыстылары редукциясының басымдығы байқалады, сөйлеу тілінде р, л дыбыстары түсіріліп айтылады (мыс., бар-ба, барса-баса, кел-кә, т.б.). Ұйғырлар 11 ғ-дан араб жазуын қолданған. [[Қазақстан]] мен [[Орта Азия]] ұйғырлары [[1930]] жылдан латын жазуын, [[1947]] жылдан кириллицаны тұтынып келеді. Орыс әліпбиіне қосымша ә, ө, ү, қ, ғ, ң, ї, җ әріптері таңбаланған Ұйғыр тілі [[ШҰАР]]-да мемл. тіл ретінде қызмет атқарады. Бұл тіл [[Қазақстан]]да да дамыған, қазақ жерінде Ұйғыр тілінде көркем, қоғамдық-саяси, ғыл. әдебиеттер ұдайы басылып тұрады, бұқаралық ақпарат құралдарында түрлі хабарлар тарайды.

== Ұйғыр жазуы ==
'''Ұйғыр жазуы''' — соғды жазуынан (б.з.б. 1 ғ. — б.з. 9 ғ-лар) бастау алатын ежелгі ұйғыр тайпалары пайдаланған жазу. Жоғарыдан төмен қарай тік әріптермен солдан оңға бағыттала жазылатын бұл жазу түрі сирия-арамей әліпбилерінің біріне саяды. Ұйғыр жазуының әліпбиін кейінірек басқа да түркі тайпалары (наймандар), олардан моңғолдар үйренген. 13 — 14 ғ-ларда Орт. [[Азия]]да құрылған түркі-моңғол ұлыстарының көпшілігі Ұйғыр жазуын пайдаланған. 16 ғ-да кейбір өзгерістермен маньчжурлар қабылдады. Кей халықтар Ұйғыр жазуын 18 ғ-ға дейін, ал сары ұйғырлар 19 ғ-ға дейін қолданып келді. ҚХР-ның Ішкі Моңғолия автономиялы районында қазірге дейін қолданылады. Ұйғыр жазуының ескерткіштері бізге Шығыс Түркістаннан табылған қолжазбалар арқылы жетті. Олардың ішіндегі ең көрнектісі — Жүсіп Баласағұнидың “Құ-тадғу біліг” (1069) дастанының Вена нұсқасы. Ұйғыр жазуы туралы мәліметтерді [[Махмұт Қашқари]]дың “[[Диуани лұғат-ит-түрк]]” (1073) еңбегінен де кездестіруге болады. Ұйғыр жазуы ескерткіштері қатарында “Манихейлердің жалбарыну дұғасын” (6 ғ.), “Һибатул-хақайық”, “Алтын яруқ” (“Алтын жарық”), будда дініне қатысты қолжазбалар (11 ғ.) мен заңи құжаттарды (10 — 13 ғ-лар) атауға болады. Ұйғыр жазуының әліпбиі 22 әріптен тұрады. Таңбалауда ы/і, о/у, ө/ү дауыстылары мен п/б, к/г, т/д дауыссыз дыбыстары бірдей жазылғанымен, дыбысталуы әр түрлі. Жазудағы әріптер сөз басында, ортасында, аяғында түрліше таңбаланады.

== Өнері ==
=== Ұйғыр музыкалы комедия театры ===
[[Ұйғыр]] [[музыка]]лы [[комедия]] [[театр]]ы [[1934]] ж. [[Алматы]] қаласында ұйымдастырылып, сол жылы 24 қыркүйекте Д.Асимов пен А.Садыровтың “Анархан” атты музыкалы драмасымен тұңғыш рет шымылдығын ашты. Алғашында Ұйғыр облысы музыкалы драма театры деп аталды. [[1941]] — 61 ж. аралығында [[Шелек]]те (Алматы облысы) орналасып, ал [[1961]] ж. Алматы қаласына қайта қоныс аударды. Театр труппасы 1940 —50 ж. ұлттық драматургиямен қатар аударма музыкалы драм. шығармаларға да (У.А. Гаджибеков, Л.А. Юхвид пен А.Б. Александров, Ж.Б. Мольер, т.б.) ден қойды. Актерлер М.Бақиев, М.[[Мариям Тохтаханқызы Семятова|Семятова]], С.Саттарова, А.Шәмиев, А.Ақбаров, З.Ақбарова, М.Ахмадиев, Қ.Әбдірәсілов, реж-лер А.Ибрагимов, А.Марджанов, Д.Садырова, театр суретшілері К.Пак, П.Ибрагимов, комп-лар Қ.Қожамияров, Ғ.Зайнаутдинов, И.Масимов, И.Исаев, т.б. театрдың нығайып, қалыптасуына елеулі үлес қосты. 20 ғ-дың 60 — 90-жылдары ұйғыр жазушыларының (М.Зұлпұхаров, С.Хасанов, М.Қабиров, З.Самеди, Х.Абуллин, Ж.Босақов, Ш.Шаваев) драм. шығармалары қойылып, театрдың ұлттық бағыт-бағдары айқындала түсті. [[1964]] ж. Респ. ұйғыр музыкалы драма театрына айналды, ал [[1967]] жылдан қазіргі атымен аталады. [[2005]] ж. театрға комп. Қ.Қожамияровтың есімі берілді. Әр жылдары театр репертуарынан [[орыс]],[[өзбек]], [[қырғыз]], [[башқұрт]], [[Әзірбайжан]], грузин және [[қазақ]] жазушыларының М.Әуезовтің (“Айман — Шолпан”), Ғ.Мүсіреповтің (“Қозы Көрпеш — Баян сұлу” мен “Қыз Жібек”), С.Мұқановтың (“Қашғар қызы”), Ш.Хұсайыновтың]] (“Шолпан” мен “Қайран Гәкку”), Қ.Мұхамеджановтың (“Бөлтірік бөрік астында”), Қ.Байсейітов пен Қ.Шаңғытбаевтың (“Беу, қыздар-ай”, “Ой, жігіттер-ой”), С.Шәймерденовтің (“Дөкей келе жатыр”), шет ел драматургиясының (У.Шекспир, Лопе де Вега, А.В. Вальехо) туындылары да орын алды. Театрдың жанында “[[Яшлық]]”, “Нава” және “Сада” ансамбльдері жұмыс істеді. Театр ұжымы [[1984]] ж. “Құрмет белгісі” орденімен марапатталды.&lt;ref&gt;[[Қазақ Энциклопедиясы|&quot;Қазақ Энциклопедиясы&quot;]], 9 том&lt;/ref&gt;

=== Cәулет өнері ===
{|class=&quot;graytable&quot;
 |+ 
 | align=&quot;center&quot; | [[Сурет:Turpan-bezeklik-cuevas-d01.jpg|center|200px]]
 | width=&quot;2%&quot;|
 | align=&quot;center&quot; | [[Сурет:Sutuq Bughraxan Qebrisi.JPG|center|200px]]
 | width=&quot;2%&quot;|
 | align=&quot;center&quot; | [[Сурет:Yarkand-tumbas-reyes-d06.jpg|center|200px]]
 |-
 | align=&quot;center&quot; |  ''Мын Уй'' Үңгірі (қаз. &quot;''Мың үйлер''&quot;))
 | 
 | align=&quot;center&quot; |  Султан ел негізін салушының кесенесі
 |
 | align=&quot;center&quot; | Ел билеушінін кесенесі 
|}

== Қазақстандағы ұйғырлар ==
Қазақстан аумағындағы ұйғыр диаспорасы ХІХ ғ. соңына қарай Шығыс Түркістаннан (қазіргі ҚХР ШҰАА) шыққан ұйғырлардан қалыптасты. 1897 жылғы санақтың қорытындысы бойынша Қазақстандағы ұйғырлардың саны 55815 адамды құрады. 1910 жылы Жетісудың қалалары мен ауылдарында 86426 адам тұрды; 1926 жылғы халық санағы Қазақстанда 63434 ұйғырды тіркеді, бұл топқа санақта көрсетілген мынадай топтар біріктірілді: тараншылар (51803 адам), қашқарлықтар (1121 адам) және ұйғырлардың өзі (10510 адам), олардың саны 55815 адамды құрады, олар Жетісу губерниясында шоғырланды. 
Қазақстанның ұйғыр диаспорасы санының жалпы динамикасы диаспораның ұлғайғанын дәлелдей отырып, мынадай түрде болды: 
*120 881 (1970 ж.), 
*147 943 (1979 ж.), 
*181 526 (1989 ж.), 
*210 365 (1999 ж.)
*246 700 (2014 ж.) адам, олар елдің оңтүстігінде тұрды. 2020 жылдың басындағы мəліметтер бойынша бұл этностың шоғырлана қоныстанған жерлері [[Алматы облысы]]нда – 57,96%, [[Жамбыл облысы]]нда – 1,05%, [[Алматы]] қаласында – 37,82%.

Білім алушылар контингенті мен ұйғыр мектептерінің саны да тиісінше өзгерді: 1931 жылы сауатсыздықты жою (ликбез) мектептерінде 2500 ұйғыр, ал 1935 жылы Алматы облысында 1044 сауатсыздықты (ликбез) жою пунктінде 48220 адам оқыды. 1951–1952 жылдары 52 ұйғыр мектебі, 1969–1970 жылдары – 64, 1986–1987 жылдары – 11 және 38 аралас, 2006 ж. – 15 ұйғыр мектебі жұмыс істеді. Ұйғыр тілі мен мәдениетін дамыту үшін Абай атындағы Қазақ педагогикалық университетінің филология факультетінде ұйғыр бөлімінің ашылуы үлкен маңызға ие болды. Ұйғыр мектептерінің жұмысын ұйғыр тілінде оқулықтар шығаратын «Рауан» баспасы да қолдайды. 1949 жылы Қазақстан Ғылым Академиясында ұйғыр-дүнген мәдениеті секторы құрылды, одан әрі Сектор ұйғыртану бөлімі болып қайта құрылды, оның негізінде 1986 жылы Ұйғыртану институты ұйымдастырылды.
1989 жылы Қазақстанда тұратын ұйғырлардың 95%-ы өз ұлтының тілін ана тілі деп санайтындықтарын айтты, алайда ұйғырлардың ана тілін меңгергені туралы мәліметтер жоқ; ұйғырлардың 1,5%-ы қазақ тілін ана тілі деп таныды, олардың 9,1%-ы оны біледі; 3%-ы орыс тілін ана тілі деп санайды, ал олардың 62%-ы оны меңгерген. 
1999 жылғы санаққа сәйкес 171,1 мың ұйғыр немесе 81,3%-ы ана тілін, 169,3 мың немесе 80,5%-ы мемлекеттік тілді, 160,2 мың немесе 76,1%-ы орыс тілін меңгерген.
1999 жылғы санақ бойынша Қазақстан ұйғырларының қостілділік дәрежесі былайша анықталған: біртілділер – 27859 адам (13,2%), қостілділер – 182506 адам (86,8%).&lt;ref&gt;Э.Д. Сүлейменова, Д.Х.Ақанова, Н.Ж.Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы»: Кітап.–Алматы: «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020 ж. 191-бет.&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;
{{Әлем халықтары}}
[[Санат:Түркі этникалық топтары]]</text>
      <sha1>8qe1jzlaiexbk7h9jxrlf9723znn2sg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сәкен Сейфуллин</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16156</id>
    <revision>
      <id>3058083</id>
      <parentid>3045349</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:07:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>DiASS69</username>
        <id>117678</id>
      </contributor>
      <comment>/* Білім алуы */Қатені түзеттім, екі рет &quot;Ақмола&quot; сөзі жазылып кеткен</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="78434" xml:space="preserve">{{Уики}}
{{Тұлға
 |Есімі                 = Сәкен Сейфуллин
 |Шынайы есімі          = 
 |Сурет                 = Saken Seifullin.jpg
 |Сурет ені             =
 |Сурет атауы           = 
 |Туылған кездегі есімі = Сəдуақас Сейфоллаұлы
 |Туған күні          = 15.10.1894 
 |Туған жері          = {{туғанжері|Шет ауданы|Шет ауданында}}, [[Қарағанды облысы]]
 |Мансабы               = ақын, қоғам, мемлекет қайраткері, жазушы
 |Азаматтығы            = {{USSR}}
 |Ұлты                  = [[Қазақтар|қазақ]]
 |Қайтыс болған күні    = 25.2.1939 
 |Қайтыс болған жері    = {{қайтысболғанжері|Алматы|Алматыда}}, ҚазКСР
 |Әкесі                 = Сейфолла
 |Анасы                 = Жамал
 |Жұбайы                = [[Гүлбаһрам Батырбекқызы Сейфуллина]]
 |Балалары              = Лаура жəне Аян
 |Марапаттары           = 
 |Сайты                 =  
 |Басқалары             = 
 |Commons               = Saken Seifullin
|Туған кездегі есімі=Сәдуақас Сейфоллаұлы Сейфуллин}}
'''Сәкен (Сәдуақас) Сейфоллаұлы Сейфуллин''' ([[15 қазан]] [[1894 жыл|1894]] [[Ақмола уезі]], [[Ақмола облысы]], [[Ресей империясы]] – [[25 ақпан]] &lt;ref&gt;[http://abai.kz/post/view?id=2966 Сәкен Сейфуллин 25 ақпанда атылған]&gt;&lt;/ref&gt; [[1939 жыл|1939]], [[Алматы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]) — қазіргі қазақ әдебиетінің негізін құраушы, ақын және жазушы,қоғам, мемлекет қайраткері. [[Қазақстан жазушылар одағы|Қазақстан Жазушылар одағының]] негізін қалаушы. Алғашқылардың бірі болып [[Қырғыз АКСР]] Халық Комиссарлары Кеңесінің Төрағасы (1920-1925) (Премьер-Министр) қызметін атқарды.

== Өмірбаяны ==
[[Арғын]] тайпасының [[Қуандық]] руының Есентемір бөлімінен&lt;ref name=&quot;http://almatykitap.kz/goods/7231.jsp&quot;&gt;{{cite web | url=http://almatykitap.kz/goods/7231.jsp | title=Қазақ шежіресі. 2 том. Орта жүз-жан арыс, Теңізбай Үсенбаев,}}&lt;/ref&gt;.

=== Білім алуы === 
1905 жылдан бастап [[1908 жыл]]ға дейін [[Спасск мыс кендері акционерлік қоғамы|Спасск мыс балқыту]] жанындағы орыс-қазақ мектебінде оқыған, содан кейін [[Ақмола]] үшсыныптық қалалық училищеде оқыды. Сонымен қатар, 1912 жылы Сәкен [[медресе]] оқушыларын [[орыс тілі]]не дайындайды. 21 тамыз 1913 жылы Сейфуллин  Омбы педагогикалық семинариясына келді, онда ол [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жұмабаевпен]] оқыған.

«[[Айқап]]» журналында қарашадағы санында (№ 21) Сәкен Сейфуллин өзінің алғашқы мақаласын жариялады. Сол уақыттан бастап, ол Омбы қаласының охранкасының назарына ілігеді.

1914 жылы Сәкен [[Омбы]]да «Бірлік» («Единство») қазақ жастарының тұңғыш мәдени және білім беру қоғамның көшбасшыларының бірі болды. 1914 жылы ол өзінің «Өткен күндер» атты өлеңдер жинағын жариялады.

1916 жылы Сәкен сырттай мүлікті заңдастыру комиссиясының Ақмола уезі бойынша 12 елді мекенде жұмыс істейді. Сонда 1916 жылы ол қазақ халқының [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді Иманов]] бастаған көтеріліске арналған дастан «Толқулар» деген өлең жазды.

1916 жылдан 1 қыркүйектен бастап Сейфуллин негізі қалануына өзі тікелей қатысқан, Бұғылы мектебінде оқытушы болып қызмет атқарады.

1917 жылы 9 наурызда ол Ақмола, көшіп келіп, онда [[Ақпан төңкерісі]] туралы «Біз асығыс жиналдық» атты өлең жазған.

1917 жылдың сәуір айында, Сәкен Сейфуллин, «Жас қазақ» («Жас қазақ») саяси және әлеуметтік-мәдени қоғамын құрады. 1917 жылғы шілдеде Сәкен газетін «Тіршілік» шығаруға қатысады.

Қыркүйек айынан бастап Сейфуллин Ақмоладағы жаңа орыс-қазақ мектебінде үш айлық мұғалімдерді оқыту курстарын жүргізеді.

=== Азаматтық соғыс ===
Ақмола 4 маусымдағы 1918 жылы Ақмоладағы ақтар төңкерісінен соң Сейфуллин тұтқындалып, 1919 жылы 5 қаңтарда [[Петропавл]] түрмесіне жіберілген болатын. Ол  47 күн бойы (24  қаңтар - 12 наурыз), [[Борис Владимирович Анненков|атаман Анненков]]тың «өлім пойызынан» өтті. Омбыда, ол [[Александр Васильевич Колчак|Колчак]] түрмесінен қашып (3 сәуір), шілдеде туған ауылына жетті. Екі айдан кейін, С.Сейфуллин [[Тараз|Әулие-атаға]] қашуға мәжбүр болды.

== Азамат соғысынан кейін == 
[[Сурет:Stamp of Kazakhstan 566 569.jpg|250px|нобай|оңға|Қазақстан пошта маркалары, 2006 жыл: [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Уәлиханов]], Сейфуллин, Төреқұлов, [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Сәтпаев]]]]

Бірақ 1920 жылы 7 мамырда ол босатылып, [[Ақмола]]ға [[Жұмысшы-шаруа қызыл әскері|Қызыл Армия]] қатарына оралды және революциялық комитеттің (революциялық комитеті) Әкімшілік бөлімесінің басшысының көмекшісі болып тағайындалды.

1938 жылы «ұлтшыл буржуа» деген айыппен тұтқындалып, 1939 жылы 28 ақпанда Алматы [[КСРО ішкі істер халық комиссариаты|НКВДсының]] қабырғасында атылды.

Ол Сталин қайтыс болған кейін 1953 жылы ақталған.

== Марапаттаулары ==
[[Сурет:Saken Sejfullin.jpg|нобай|оңға|200px| [[2004]] жылғы 35 [[теңге]]лік Сәкен Сейфуллинге арналған [[Қазақстан]] [[пошта маркасы]] ([[Мишель (марка)|Михель]], 485)]]
* [[Қызыл Ту ордені|Еңбек Қызыл Ту ордені]] (1936).

== Естелік ==
* С. Сейфуллин есімімен [[Қарағанды облысы]]нда [[Сәкен Сейфуллин ауылы|С. Сейфуллин атындағы ауыл]], [[Қарағанды]]да [[Сәкен Сейфуллин атындағы Қарағанды облыстық қазақ драма театры|драма театр]] аталған, Омбы облысының көшелері, Астана және Алматы басты көшелерінің біріне Сәкеннің есімі берілген.
* 2005 жылы Сейфуллин арналған Қазақстан [[марка]]сын шығарылды.
* С. Сейфуллин аты Астанадағы [[С. Сейфуллин атындағы қазақ агротехникалық университеті|Қазақ агротехникалық университетке]] берілген.

==Сәкен және Абай==
20 ғасырдағы қазақ әдебиеті, әсіресе қазақ поэзиясы Абайдың ақыңдық мектебінің әсер-ықпалымен өркендеді. Сәкен Абайды айрықша ұнатқандардың да, мейлінше жек көргендердің де қатарында болған емес. Идеология ыңғайымен үстем таптан шыққанын анда-санда ескертіп қойғаны болмаса, айрықша белсенділікке салынған жоқ. Сақтана пікір айтты. [[Омбы]]да оқып жүрген шәкірттік дәуірінде Абай рухына сиынып, аңқылдаған ақ көңілін жайып салған өлеңі бар:
&lt;blockquote&gt;
«''Сөзіңнің қарап тұрсам мағынасы мол,''&lt;br&gt;
''Бастаушы адасқанға болғандай жол,''&lt;br&gt;
''Өзге сөздің патшасы - сенің сөзің,''&lt;br&gt;
''Я бар бол бұл дүниеде, яки жоқ бол...''»
&lt;/blockquote&gt;
- деп Абайдың құдіретті сезін ардақ тұтты.

&lt;blockquote&gt;
''«Сөзіңді үлгі қылды білген адам,''&lt;br&gt;
''Түсінбес оқыса да бітеу надан,''&lt;br&gt;
''Наданға құр қу ағаш құрған тезің,''&lt;br&gt;
''Көткеншек алға қарай баспас қадам...»''
&lt;/blockquote&gt;
- деген әлеуметтік ойларды ұлы ақыннан алғаны сөзсіз. Оның қаншалықты мәні барын «Бірлік» қоғамына басшылық жасап жүргенде өзі мықтап түсінді. Сондықтан «Кім басшы - аға халыққа», «Қазақ сабағы», «Надан бай», «Оқымаған қазақ» деген өлеңдерін жазып, ел қамын ойлау адастырмас арман жолы екенін ұқты. Сол тұста жас ақынды қолтығынан демеп, алға бастырып жіберген Абайдың азаматтық әуені болатын, «Сөз патшасынан» қоғамдық мән-мағына тауып, өз пікірін сабақтауға бел буды.

&lt;blockquote&gt;
''«Сөзіңнің жылдан-жылға қадірі артты,''&lt;br&gt;
''Оқуға құмар қылды талай жасты,''&lt;br&gt;
''Құмар болған кеудесі - сәулелі ар,''&lt;br&gt;
''Айтпаймын ауылдағы шыбай масты...»''
&lt;/blockquote&gt;
-деуінің сыры да түсінікті. «Сәулелі ары» барлар ғана Абайға серік болмақ.

&lt;blockquote&gt;
''«Саналы көзі ашыққа сөзің алтын,''&lt;br&gt;
''Санасызға - жел сөз - соққан салқын,''&lt;br&gt;
''Ойында санасыздың еш нәрсе жоқ,''
&lt;/blockquote&gt;
Ілгері бассын деген қазақ халқын...» - деген қомақты пікірді түйіндегенде Сәкеннің Абайды қалай түсінгені өзінен-өзі айқындала бермек.

Абайдың 1909 жылы өлеңдер жинағы шығып, қазақ сахарасына кең таралғанда көңіл көзі ашықтар, әсіресе ақындар мен оқушы шәкірттер дүр сілкінген болатын. [[Абай]] ақындығына тәнті болып, өлең арнағандар некен-саяқ. Абайды әдебиетіміздің атқан ақ таңы, жаңа беті, үлгі-өнегенің асыл арнасы деп танығандар ете көп болды. Абайдың өз төңірегіндегілер ғана емес, алып ақындықтың қуатты күшін алыстан сезіп-білгендер де қосылып жатты. Сол қалың дүрмектің арасынан Мағжан «Хакім Абайға» өлең арнап, жарқ етіп көрінді.

&lt;blockquote&gt;
''«Ай, жыл өтер, дүние көшін тартар,''&lt;br&gt;
''Өлтіріп талай жанды жүгін артар,''&lt;br&gt;
''Көз ашып, жұртың ояу болған сайын,''&lt;br&gt;
''Хакім ата, тыныш бол, қадірің артар»,''
&lt;/blockquote&gt;
- деп шын өнердің мәңгілік екенін, оны дүниеге әкелген дарынның әрқашан қадір-құрметке бөленерін ізбасар ақын мықтап ұғынды. Абай ақындығына ден қойып, одан медет тілегендер көбіне халық қамы жайындағы кешелі ойлардан өріс алып, үлгі шашуға талпынды. Әрине, олардың ішінде [[Шәкәрім Құдайбердіұлы|Шәкәрімнің]] орны бөлек. Кенбай да Абай рухын насихаттаулардың ірісі болғаны рас. [[Тайыр Жомартбаев]]тың, қазақтың тұңғыш публицист қызы [[Нәзипа Құлжанова]]ның Абайға арнаған өлеңдері мен сүбелі ойлары [[Қазақ газеті]]нде жарияланды «Уақ» деген бүркеншік атпен 1914 жылы жазған автор сол ойларды мәнді түйіндеп, күніне жүз оқысаң да жабықтырмайтын, бір ойынан бір пікірі асып түсетін жыр маржанын айта келіп:
&lt;blockquote&gt;
''«Сөзі рас, сөзі таза, сөзі ақыл,''&lt;br&gt;
''Көңілге бір жері жоқ, жабыспайтын.''&lt;br&gt;
''Қазақта мұнан артық сөз шыққан жоқ,''&lt;br&gt;
''Бағалап мынау не деп пар ұстайтын...''&lt;br&gt;
''Есіл ер бұл заманда болмайды-ау деп,''&lt;br&gt;
''Қазақта қабырға жоқ қабыспайтын...»''
&lt;/blockquote&gt;
- деуі Абайдың [[қоғам]] алдындағы беделі мен салмағын айқын танытады. Осы ойларды Сұлтанмахмұт «пайғамбардың жүрегінен құйылған құрандай, соқыр кісі сыбдырынан табарлыққа  ашық тұрады марқұм Абай өлеңдері» деп тұжырымдауы ақынның аузынан әлдеқалай шығып кеткен әншейінгі әдемі сөз емес еді. Абайға арналған өлеңдердің, оның ішінде Сәкен жырының қай-қайсысы болмасын, сөз маржанын қомақты ой-пікірмен әрлендіре түсіп, көркемдікті әлеуметтік менімен ажарланғанда ғана жұрт жүрегіне жол табатынын көрсетті. Және сол кезде қолына қалам алғандардың жалпақ қазақ тілімен-ақ ел- жұртқа керекті ой-пікір айтып, сана-сезіміне жеткізе алатыны, солай болуға тиіс екендігі эстетика, таным-біліктің сүбелі талабы болып қалыптасты. Осы жөнінде қазақтың қоғамдық ойының көгінде жарық жұлдыз бола білген [[Міржақып Дулатұлы]]ның мына мойындауының мәні зор. Қазақ зиялыларында орыс, араб, парсы сөздерін араластырып жазу машығы күшті болған тұста, яғни «1908 жылы «Оян қазақты» жазып жүргенімде, әлгі «әдеби тілдерді» неғұрлым көбірек кіргізу жағын ескерусіз қалдырмадым. Сол жылдарда Абай кітабы Һәм «Қырық мысал» шықты. «Қырық мысалды» оқығанымда өзімнен-өзім ұялдым. Өзімнің Һәм өзім секілділердің адасып жүргенін сонда байқадым» (266-6.) дегені ана тілінің қуатын сарқа пайдалану қажеттігін ұғынғандығын көрсетеді. Абай қазақтың жазба әдебиетінің негізін салып, әдеби тілін қалыптастырды дегеннің нақты дәлелін осындай «мойындаудан көріп», бүкіл қазақ әдебиетінің ендігі беталысы таза ана тілінің байлығын игеруде екенін анық аңғарамыз. Абайды оқығандардың да, Абайдың шапағаты тиіп, ақындық сапарға шыққандардың да қазақ тілінің лексикалық қорын сарқа пайдалануға, әрі бейнелі, әрі түсінікті шығарма беруді машыққа айналдыруға ұмтылыстары ұлы Абайдың ұстаздық бейнесін танытады. Сәкен Абай үлгісімен талай шумақтар жазғаны белгілі. Әсіресе «Ғазелде» Абайдың өлең өрнегін айнытпай қолданып, ұлы ақыннан шеберлікті шыңдаудың жолын үйреніп жүргенін көрсетеді. Абайдың қазақ поэзиясына сіңірген ұлы еңбегі - жарқын да ажарлы жаңашылдығы болса, Сәкеннің үлгі алғаны да, шама-шарқынша ілгері дамытқаны да осы саладан анық көрінеді. Кейбіреулер Сәкен Абайға онша құлай қоймады дегенді сылтау қылып, Абай мен Сәкен арасына &quot;Қытай қорғанын&quot; соғып, алшақтатып жіберуге тырысады және бұл мәселені көбіне идеялық арнада алып шықпақ болып жүргендер де жоқ емес. Қазақ өлеңінің өрнегі жағынан болсын, әуендік мақамы, әуездік ырғағы жағынан болсын реформа жасауда Абай мен Сәкеннің орындары ерекше. Екеуінің рухани табысатын ұлы арнасы да осы салада.

Абай қазақтық өңге бейімделген силлабикалық өлеңіне тониканың үлгі-өрнектерін білдірмей қосып отырды. Бұл ақын қуатының мықтылығынан, күштілігінен. Абай өлеңдерінің өрнегі мен өлшемдері былайғы жұртқа әлімсақтан бері қазақ поэзиясының төл түзілісі болып көрінеді. Өйткені Абай диірменінің құдіреті сондай - ол қандай жаңа түр-үлгісі болсын, жаңа мақам-ырғақ болсын ұнтақтап өз ыңғайына бағындырған уақытта шектен шыққан ұнның қай түрі болса да қазақ диірменінен, таным-түсінігінен шыққандай, ешбір қоспасы сезілмей тұрады. Бәрі бейтаныс болғандықтан Абай сөзі айрықша тартымды да қызықтырғыш. Оның үстіне өрнек арқылы үлкен ғибрат-мағына өріліп, дестеленіп шыққан кезде Абай жасаған жаңа дүние дәстүрлік сипатқа ие бола түседі. Қазақта бұрын бар ма еді, жоқ па еді деуге шамаң келмей, тұмылдырықталған тайлақтай Абайдың соңынан ере бересің.

Оқушысы мен тыңдаушысын ақындықтың ұлы құдіретімен құлатып, жақтас етіп алған Абай өлеңінің жаңашылдығына алғаш назар аударған адам [[Ахмет Байтұрсынұлы]]. Өзінің «Қазақтың бас ақыны» деген атақты мақаласын жазды. Абайдан басталған реформаторлық рух қазақ ақындарының ішінде Мағжанда бейнешілдік, сөз құдіретін асқақтата беру жағында айрықша көп болса, сыртқы түр арқылы, екпінді ырғақ арқылы тоникалық өлеңге іш тарту машығы Сәкенде мейлінше анық байқалады. Абай рухының Сәкенге айрықша дарыған тұсы осы. Жаңа мақам іздеген уақытта Сәкен тартынуды білмеген, осылай жасау қажет деп ұққан болатын. Бұл жолда тамаша табысқа жетіп жатқанын да көреміз, орынсыз ожарланғанда омақа аса құлап, ерінен ауып қалғанын, қазақтың өлең өрнегіне зорлық жасап, төсегін жыртқанын да көреміз. Сәкен жасаған өлең ернектері Абаймен деңгейлес болмағанмен, реформаторлық ниеттері мейлінше рухтас болғандығын анық аңғарамыз. Абай ағартушы-демократтық бағытқа берілгенде ескі арна арқылы барамын, жетемін деген жоқ. Сондықтан ол бұрынғы дәстүрлі машықтар мен мақамдарды, терме мен толғауларды өзгерте, іштей түлете, кейде қирата бұтарлады. [[Есмағамбет Самұратұлы Ысмайылов|Есмағамбет Ысмайылов]], 3ейін Шашкин, [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] тұжырымдауынша, Абай жасаған 16 түрдің көбі осындай төңкерісшілдіктің жеңісі. Ол идеялық жағынан да, түр жағынан да бірін-бірі толықтырып, [[Абай]] кемеңгерлігін аспандата беруге жағдай жасады. Осы рух көзі келгенде, уақыты туғанда кеңес әдебиетінің бастаушысы болған Сәкенге дарыды, жұқты. Замана өзгерісі, қиын өткелдер жыл жылмағай болып оп-оңай өте салмайды. Ол ойға да ниетке де, өлеңге де өзінің табын салып, өз өрнегіне талай жаңалықтар әкеледі. Осы процесс Секен шығармаларында алабөтен болғандықтан, ол да ұлы жаңашыл болып есептеледі. Абаймен рухтас еткен өлең өрнегіне келсек, онда Сәкеннің атақты «Советстанының» түрін алдымен ауызға алу қажет. Өйткені ол - Сәкеннің ілгерінді-кейінді ізденістерінің қорытындысы, қазақ поэзиясындағы жаңашылдықтың үлгісі. Талай ғасырдан бері әдебиетіміздің қайнар бұлағы, өркендер арнасы болып келген поэма жаңа дәуіруде соны сипат ала бастады. Көбіне сюжетсіз жырланатын өмір шындығы, дидактикалық әуен Абайдан кейінгі көркемдік даму барысында уақыт дүмпуімен эпикалық көлемге қол созды. Осының нәтижесінде кәсіпқой поэзияның бейне жасау бағыты өрістей түсті. Әрқилы көркемдік тәсілдер тоғыса келіп, Сәкен Сайфуллин өлеңдерінде өмір шындығы өршіл романтика арқылы жарқырай көрінді.
&lt;poem&gt;
''Ақырды асау - жаңғырды дала,''
''Тулады, орғыды асау''
''Дүбірлеп күңіренді дала...''&lt;/poem&gt;
Көкіректі кернеп, кең даланы күңірентіп, қатты айғайлап ән салдым. Әніме қосылды кең дала, аққулы, қазды шалқар көл, қамысты, құрақты көк өзен, - қосылды бері шуласып, қосылды бәрі шаттанып» деген асқақ романтика жаңа өмірдің айбынды асаулығын аңғартқандай. Сондықтан Асау тұлпар образды төңкерістің аумалы-төкпелі заманын бейнелеуге сай болды. Бұл бораздада біріне-бірі сабақтасып, іштей қабысып жатқан екі жай бар. Бірі - тұлпар, қазақ әдебиетінде ерекше қастерленген бейне. Демек, оның дәстүрлік сипаты қалың. Сәкен Асау тұлпарды бейнелегенде қазақ халқының таным білігінен алыстамай, дәстүрді пайдалану арқылы және өмірге ұмтылғандарға әсер ету мақсатын кездеді. Сондықтан да халық Асау тұлпарды жатсынбай қабылдады. Екіншіден, Сәкен баяндауында тұлпардың тек сыртқы түрі ғана сақталып, ішкі мазмұны, көздеген мақсаты, мінез-құлығы, іс-әрекеті мүлде жаңаша суреттелді. Осы тұрғыдан алғанда қазақ поэзиясына Сәкен сіңіре бастаған жаңалық, жаңашылдық әуелінде ескі дәстүрге сыйымды болып, соның бесігінде ержетіп, заманға лайық жаңа түр екенін анық аңғартты. Соның нәтижесінде Асау тұлпар жаңа өмірдің апалаң-топалаңы мен ізденісіне сай табылған романтикалық астары қалың бейне болды.

Сәкен 20-жылдардың орта шенінде дәуір ыңғайына қарай Қара айғырға - отарбаға көше бастады. Қазақ поэзиясының дәстүрлі 11, 7 және аралас буынды өлеңдері ұлы Абайдан кейін құбыла молаюы Сәкен тұсында мейлінше күшейе түсті. Өйткені қазақтың ақындық аспанында [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жұмабаев]], [[Ілияс Жансүгіров]], [[Бейімбет Жармағамбетұлы Майлин|Бейімбет Майлин]], [[Сәбит Мұқанов]] сынды сәйгүліктердің бәсеке жарысы айқын естіліп жатуы және жаңа заманның дауылы, толқын-ырғағы өлең өрнегіне жаңалық әкелді. Жаңалықты формалистік жаттығуларға айналдырмай, кезең идеяларын, мақсат-мұраттарын нанымды жырлаудың амалы етті. Жаңа өлшем жаңа түрді қажетсінді. Сәкен поэзиясында дәстүрлі өрнектермен қатар Абай өлеңдерінің үлгісі жиі кездесіп отырғанына қарамастан, тоникалық белгілерге іш тарту басым болды. Ал мұның өзі, яғни буын ұйқастығынан туатын ырғақтың екінші қатарға көшіріліп, негізгі айтар ой екпіндік ырғақпен жырлануы қазақ поэзиясына сіңе бастаған жаңалықтың нышаны, силлабикалық өлеңге соны белгілердің ене бастауы еді. Абай мұны білдіртпей, сездірмей жүзеге асырса, Секен осы принципті «Советстанда» әбден орнықтырып, қазақ өлең өрнегінде бұрын кездеспеген жаңа түр жасады. Замана бейнесін жасау мақсатына ден қойған автор көбіне жеделдікті, екпінділікті, езгеріс-құбылысты 11 буынды қара өлеңмен беруге болмайтындығын түсініп, көбіне жыр үлгісіне бой ұрып отырады. Ойды төгіп-төгіп, бастырмалатып айту замана рухына сай келетінін анық ұғады.

«Ақырды асау, жаңғырды дала...», - деген сияқты әр қимылды тездете түсуге мүмкіндік беретін мақалды көп қолданды. Сондықтан да кейбір өлең шумақтары бұрынғы дәстүрлік санынан кейде артып, кейде жетпей жатып-ақ логикалық ойды түйіндейді. Сонда екпіндік нышан басым көрінеді. Қазақ өлеңдерінің негізгі құрылысы әндік, әуендік, саз ырғағына бейімделгендіктен екпіндік принцип көбіне тақпақтай түйіп-түйіп айтуға іш тартып тұрады.

&lt;blockquote&gt;
''«Зырла, экспресс, ұш, зырла!''&lt;br&gt;
''Жұлдыздай-ақ құлдырла!''&lt;br&gt;
''Аямай жүгір бәрің де!...»''
&lt;/blockquote&gt;
- деген өлеңнің бар динамикасы дауыс екпініне құрылады да, өлең ұйқасы екінші қатарға көшіріліп, айтар ой ақырғы жол өзгешелігінен табылып отырады.

&lt;blockquote&gt;
''«Егер мінсе - шыдасын!''&lt;br&gt;
''Қорқақтар мейлі жыласын,''&lt;br&gt;
''Шыдамаса құласын!''&lt;br&gt;
''Аямай сілте барыңды...»''
&lt;/blockquote&gt;
- деп жігерлі түйінделеді. Аралас буынды өлеңнің ежелгі құрылысының шет жағасы сақталғанымен де дауыс ырғағы алғашқы қатарға шығып, жаңа леп пайда болады
Силлабикалық өлең жүйесіне тониканың екпіндік ырғағын енгізу талабы Сәкен поэзиясында ерте басталған. [[1915 жыл]]ы қарашада жазған «Жазғы түнде» деген өлеңінің әр шумағы жеті жолдан құрылып, оның алғашқы екі жолы бір ұйқаспен (А,), 4-5 жолы (-6, Кб) бір ұйқаспен, 3-6 жолдар кейде ұйқасып, кейде ұйқаспай ой екпініне бейімделуі, ал ақырғы жолы 2-жолдың логикасымен сабақтасып жатуы тегін емес.

Бұл өлең өрнегіндегі әуен мен ұйқас, бунақ пен ырғақ ажырамас тұтастық тапқан. Ой, пікір түюге арналған шумақтардың өзі әрқилы болғанымен дауыс үндестігіне, екпіндік ырғаққа негізделеді де, ішкі ұйқастарын аракідік сақтап отырады. Бәрі де іс-қимылды аңғартатын етістікпен өріледі. Мұнан кейінгі өлеңдерінде, әсіресе «Үлтшылдық сандырағы», «Біздің ұлан», «Ленин» атты өлеңдерінің өрнегін дамыта, өркендете келіп «Советстан» түрін жасады. Абайдың да, Маяковскийдің де шығармашылық ықпалы Сәкенге тигені рас, алайда Абайдың «[[Сегізаяқ (өлең)|Сегіз аяғы]]» қазақ поэзиясында қандай жаңалық болса, «Советстан» да- сондай жаңа ернек. Өлең шумағы алты жолдан құрылып, ішкі буын-бунақ қатаң сақталады. Егер өлеңнің ішкі құрылысында ешбір езгеріс, жаңалық болмаса жол санында, үйқаста мән аз болар еді. Бірақ бәрі де керісінше. «Советстан» 11, 11, 4, 4, 4, 11 буынды шумақтан тұрады. Силлабиканың негізгі шарты дұрыс сақталғанымен де, тоника белгілері де бірсыдырғы байқалады.

1, 2 және 6 жолдар бунақтап айтуды қажет етсе, 3, 4, 5 жолдар міндетті түрде нәшпенен бөлшектеуді, тақпақтап айтуды талап етеді. Демек, екпіндік талап өлеңнің өн бойына емес, тек белгілі бір жолдарына (3, 4, 5) қажет болып, екпінді ырғақты қажет етеді. ішкі ұйқастың да атқарып тұрған рөлі зор. Бунақтар әр жолда тұрақты буынмен беріледі де, дауыс ырғағына әрқашан екпін түсіріп, экспрессиясын күшейтеді. Сонда бүкіл өлең шумағына динамика еніп, қимыл-әрекет өзінен езі пайда болады.

«Советстандағы» осы өлең өрнегіне дауыс екпіні ортақ қазық болып, әрқилы лептердің бәрін езіне бағындырады, адуынды тірлікті жаңа леппен жырлауға мүмкіндік беретін өрнекке айналады. Қазақ поэзиясының мазмұнына революция  жасаған Сәкен дәл осындай революцияны оның лексикасы мен түріне де жасады. Оған көп мысалдың біреуі - «Советстан» поэмасы. Октябрь революциясының дауылы қазақтың даласында тудырған бұл тамаша тау сол әдемі қалпында мәңгілік сақталуына сеніміміз берік» деген болатын [[Мұқанов|С. Мұқанов]]. Сонымен «Советстан» қазақтың силлабик. өлең жүйесіне тоник. белгілерді молынан енгізуге болатындығын әбден дәлелдеген туынды болды. Сәкен елеңді ойға құру, ақ өлеңге іш тарту, мазмұнды түрмен ашып беру сияқты ізденістерге ерік берді. Өзінің сылқым сылдыры, ойнақы өрнегімен «Сыр сандық» дүниеге келді. «Сыр саңдықты ашып қара (8), Ашып қара, сырласқым (7) Сым пернені басып қара (8), Басып қара, жырласын...» (7) Өлеңді дөңгеленді ернектеу де қазақ поэзиясы үшін тың жаңалық болумен қатар, осы шырқ айналған сөздердің сазы көңіл қошын тез тауып, еріксіз би билеткендей. Шалыс ұйқаспен жазылуы да елеңнің инверсиясын күшейтіп, динамикасын ойнақы еткен. Сәкеннің мәнді ізденістері осындай сәтті түрлерге жеткізіп, халықтың эстетика. талғамын қалыптастыруға жәрдемін тигізді. «Советстан» мен «Сыр сандыққа» еліктеушілер ете кеп болды. Жаңашылдығын жұрт әбден танып, мойындаған шақта Сәкен қазақ поэзиясымен «ойнай» бастады. Эксперимент-тәжірибені күшейтті. Жалаң түр қуушылыққа салынған кезі де болды. Жаңа өмірдің келбетін жасау қажет деген ұран белең алған шақта дыбыс қуу, қимылды күшейту, екпіндету тенденциясы өлеңнің мазмұнына да, көркіне де кесірін тигізіп, поэзиялық қасиеттен жұрдай еткен кезі де бар. Бүгінгі күннің көркін ұрандата жырлау, плакатқа айналдыру, рапорттау қажет деп сырт көрініске табынғанда тасырлаған дыбыстар қаптап, қара дүркінділік етек алғаны да жоқ емес. Оның үстінде [[Владимир Владимирович Маяковский|Маяковский]] болу тенденциясы да көп ақынның көңіліне ұялай бастаған шақта заңдылықты қатаң сақтайтын силлабика жүйесі тас-талқан болып, поэтик. қасиеттен жұрдай бола бастады.

Абай мен Сәкенді өнер өрісінен іздеген уақытта ғана олардың бауырлас, рухтас екендігі осы жаңашылдық саласында айқындала түседі. Тіпті бұған Сәкеннің көзқарасы, Абай туралы ойлары кедергі бола алмайды, өйткені жаңашылдық рух белгілі бір көзқарастан емес, көркемдік тәжірибеден, санаға білінбей сіңген үлгі-өрнектерден бастау алады. Сондықтан сөзі бір жақта, ішкі таным-білігі бір жақта жүретін «шығармашылық қайшылықтар» өзінің диалектика. бірлігін жоғалтпайды, қайта осындай ұлы тұлғалар арқылы бадырайып көрінеді. Сәкенді идеялық тұрғыдан алшақтатқысы келетіндер Абайдың ұлы жаңашылдығының бесігінде Сәкен тербеліп ескендігін кере, түсіне бермейді. Кейбіреулер Абай мен Сәкен заманының өзгешелігін ескере қоймайды да екеуін бір уақытты кеңістіктен қарап, ой-пікір алшақтығын тауып алуға тырбанады. [[Абай]] заманы - қазақтың бел омыртқасы үзіліп, бодандыққа әбден мойын ұсынған кезі. Сондықтан да осы қорлықтан қутылар  жолды [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан]], [[Ыбырай Алтынсарин|Ыбырай]], Абайлар ағартушылық идеясынан іздестірді, соған сеңді. Ал Сәкен сахнаға шыққан дәуірдің ерекшелігі мүлдем басқа. [[Бірінші орыс төңкерісі|1905жылғы революцияның]] күресшіл рухы бара-бара азаттық, теңдік ұранына, төңкеріс заманына, азамат соғысының ылаңына ұласты. Кедейді жарылқаймыз, дүниенің тұтқасы - еңбек, оның иесі - бейнетқорлар болады, бай-кедей болмайды деген идеяның ел-жұртқа қалың өрттей тез жайылуы, көпшіліктің соған имандай сенуі Сәкеннің әрі бақыты, әрі соры болғандығын енді ашық айтуымыз керек. Сәкен бұған ешбір шүбәсіз сенді, берілді, тапсырмасын бұлжытпай орындады.

Жаңаша өмір басқаша арнамен өркендейді деп түсіңді, сол жолға аянбай, алаңдамай, жалтақтамай қызмет ету ер азаматтың парызы, міндеті деп білді- Осыған ылайықты ой айтты, пікір толғады. Сәкеннің Абай жайындағы ой-пікірлері айтыс мақаладан басталды. 1923 ж. [[Нәзір Төреқұлов]] «Темір қазық» журналының 1-санында Сәкеннің «Асау тұлпар»жинағына сын жазып, Абайдың ойып түсер өлеңін [[эпиграф]] етті. Нәзірге қайтарған жауабында «Абайдың бүл қағидасы ез заманында [[Құнанбай Өскенбайұлы|Құнанбайдың]] тұқымы тәрізді қара қазақты билеген жуан атаның балаларының қолынан орыс патшасының уездік әкімдері билікті алып, әр елге «болыстық» деген, «волостной старшина» деген дәрежелі қызметті орнатып, оған қазақтың «аталы», «атасызына» қарамай, әркімді «шарға түсіп», таласып болыс болатын болған соң, қара қазаққа хан болған Құнанбай тұқымының билігіне «атасыз», кешегі «тебінгісі тесік» жамандар біраз жал біткен соң таласа бастаған».
Міне, Нәзірдің «бісміллә» қылып келтіріп отырған бүл сөздерін Абай сол Құнанбайлардың аяғынан ала бастаған «ата сыздарға», кешегі «тебінгісі тесіктерге» айтқан сөзі: «таласпа жаным-ай қолыңнан келмеске, боларсың бақадай көптессең егеске...». Әрине, Абайға айтуға ылайықты-ақ! Қанша тыраштанғанмен «Жер астынан жік шыққан, екі құлағы тік шыққан мұндайлар» Абайға, Құнанбайға қайдан жетсін! Абайдың бүл мақалын 1917ж. большевиктерге қарсы адамдар айтқан. Бүл мақалға қарсы болсақ та, біз де бүл «бісмилланы» мысал қылып алып көрейік», - дегенде Абайдың ата-тегі басым айтылады да, ұлы ақынның шығармашылығына сөз тигізбегендігін көреміз. Нәзірдің қазақшаға шорқақтау екендігін дәлелдеу үшін «Түркістандағы қазақ жігіттері Нәзірдің қолына «қазақша үйрен» деп Абайдың өлең кітаптарын берген. Нәзірдің келтіріп отырған «бісмилласы» сол Абай кітабынан. «Ал Абайдың ғашықтық тақырыбында Һәм әйелді өлең қылған сөздерін аралап, теріп алған кісіге Абайдың өзендерінің іш індетіпті бізден аулақ, тіпті сорақы кеткен жерлері бар. Абайды да Нәзір жақтырмауға керек еді ғой» деп, Абайдың бес өлеңінен үзінді («Салмағыңнан жаншылып, Қалсын құмар бір қанып») келтіреді де, өзінің махаббат лирикаларын түсінбей сез еткен сыншыға Абай өлеңдерін көлденең тартады. «Абайдың езімен билікке таласа бастаған кешегі темен атаның баласын кекетіп, мысал қылып келтірген елеңдерін «бісмилла» орнына ала жүгірген Нәзір бүл өлеңдердің мағынасын неге сұрап алмады екен?» деп көркемдік таным мәселесіне ойысады. Сез арасында «бүлікшіл» Абайдың төбесі көрініп қалатыны рас. Тарттық көзқарастың ызғары алыстан сезіледі.

Сәкеннің совет заманында жазған алғашқы зерттеу еңбегі «Әдебиет Һәм оның бағыттары» деп аталып, 1922 ж. жарияланды. Әдебиеттің туып, өркендеуі жөнінде кең көлемді еңбек жазбаққа ниет еткені сез саптауынан анық байқалады, бірақ өкініштісі - сол Сәкеннің алдына қойған мақсатына жетуге мұрсаты болмаған сияқты. Жұмыстың соңғы тарауларын жазбаған, жаза қалса жарияламаған. Әйтеуір бізге мәлім емес. Әйтпесе бүкіл әлемдік әдебиеттің даму жолын шолғанда қазақтың сәтті түрлерге жеткізіп, халықтың эстетика. талғамын қалыптастыруға жәрдемін тигізді. «Советстан» мен «Сыр сандыққа» еліктеушілер өте көп болды. Жаңашылдығын жұрт әбден танып, мойындаған шақта Сәкен қазақ поэзиясымен «ойнай» бастады. Эксперимент-тәжірибені күшейтті. Жалаң түр қуушылыққа салынған кезі де болды. Жаңа өмірдің келбетін жасау қажет деген ұран белең алған шақта дыбыс қуу, қимылды күшейту, екпіндету тенденциясы елеңнің мазмұнына да, көркіне де кесірін тигізіп, поэзиялық қасиеттен жұрдай еткен кезі де бар. Бүгінгі күннің көркін ұрандата жырлау, плакатқа айналдыру, рапорттау қажет деп сырт көрініске табынғанда тасырлаған дыбыстар қаптап, қара дүркінділік етек алғаны да жоқ емес. Оның үстінде Маяковский болу тенденциясы да көп ақынның көңіліне ұялай бастаған шақта заңдылықты қатаң сақтайтын силлабика жүйесі тас-талқан болып, поэтик. қасиеттен жұрдай бола бастады.

Абай мен Сәкенді өнер ерісуінен іздеген уақытта ғана олардың бауырлас, рухтас екендігі осы жаңашылдық саласында айқындала түседі. Тіпті бұған Сәкеннің көзқарасы, Абай туралы ойлары кедергі бола алмайды, өйткені жаңашылдық рух белгілі бір көзқарастан емес, көркемдік тәжірибеден, санаға білінбей сіңген үлгі-өрнектерден бастау алады. Сондықтан сөзі бір жақта, ішкі таным-білігі бір жақта жүретін «шығармашылық қайшылықтар» өзінің диалектика. бірлігін жоғалтпайды, қайта осындай ұлы тұлғалар арқылы бадырайып көрінеді. Сәкенді идеялық тұрғыдан алшақтатқысы келетіндер Абайдың ұлы жаңашылдығының бесігінде Сәкен тербеліп ескендігін көре, түсіне бермейді. КейбіреулерАбай мен Сәкен заманының өзгешелігін ескере қоймайды да екеуін бір уақытты кеңістіктен қарап, ой-пікір алшақтығын тауып алуға тырбанады. Абай заманы - қазақтың бел омыртқасы үзіліп, бодандыққа әбден мойын ұсынған кезі. Соңдықтан даусы қорлықтан құтылар жолды Шоқан, Ыбырай, Абайлар ағартушылық идеясынан іздестірді, соған сенді. Ал Сәкен сахнаға шыққан дәуірдің ерекшелігі мүлдем басқа. 1905жылғы революцияның күресшіл рухы бара-бара азаттық, теңдік ұранына, төңкеріс заманына, азамат соғысының ылаңына ұласты. Кедейді жарылқаймыз, дүниенің тұтқасы - еңбек, оның иесі - бейнетқорлар болады, бай-кедей болмайды деген идеяның ел-жұртқа қалың өрттей тез жайылуы, көпшіліктің соған имандай сенуі Сәкеннің әрі бақыты, әрі соры болғандығын енді ашық айтуымыз керек. Сәкен бұған ешбір шүбәсіз сенді, берілді, тапсырмасын бұлжытпай ораңдады.

Жаңаша өмір басқаша арнамен өркендейді деп түсіңді, сол жолға аянбай, алаңдамай, жалтақтамай қызмет ету ер азаматтың парызы, міндеті деп білді. Осыған ылайықты ой айтты, пікір толғады. Сәкеннің Абай жайындағы ой-пікірлері айтыс мақаладан басталды. 1923 ж. Нәзір Төреқұлов «Темір қазық» журналының 1-санында Сәкеннің «Асау тұлпар»жинағына сын жазып, Абайдың ойып түсер өлеңін эпиграф етті. Нәзірге қайтарған жауабында «Абайдың бүл қағидасы өз заманында Құнанбайдың тұқымы тәрізді қара қазақты билеген жуан атаның балаларының қолынан орыс патшасының уездік әкімдері билікті алып, әр елге «болыстық» деген, «волостной старшина» деген дәрежелі қызметті орнатып, оған қазақтың «аталы», «атасызына» қарамай, әркімді «шарға түсіп», таласып болыс болатын болған соң, қара қазаққа хан болған Құнанбай тұқымының билігіне «атасыз», кешегі «тебінгісі тесік» жамандар біраз жал біткен соң таласа бастаған».

Міне, Нәзірдің «бісміллә» қылып келтіріп отырған бүл сөздерін Абай сол Құнанбайлардың аяғынан ала бастаған «атасыздарға», кешегі «тебінгісі тесіктерге» айтқан сөзі: «таласпа жаным-ай қолыңнан келмеске, боларсың бақадай көптессең егеске...». Әрине, Абайға айтуға ылайықты-ақ! Қанша тыраштанғанмен «Жер астынан жік шыққан, екі құлағы тік шыққан мұндайлар» Абайға, Құнанбайға қайдан жетсін! Абайдың бүл мақалын 1917ж. большевиктерге қарсы адамдар айтқан. Бүл мақалға қарсы болсақ та, біз де бүл «бісмилланы» мысал қылып алып көрейік», - дегенде Абайдың ата-тегі басым айтылады да, ұлы ақынның шығармашылығына сөз тигізбегендігін кереміз. Нәзірдің қазақшаға шорқақтау екендігін дәлелдеу үшін «Түркістандағы қазақ жігіттері Нәзірдің қолына «қазақша үйрен» деп Абайдың өлең кітаптарын берген. Нәзірдің келтіріп отырған «бісмәлласы» сол Абай кітабынан. «Ал Абайдың ғашықтық тақырыбында Һәм әйелді өлең қылған сездерін аралап, теріп алған кісіге Абайдың өлеңдерінің ішінде тіпті бізден аулақ, тінтті сорақы кеткен жерлері бар. Абайды да Нәзір жақтырмауға керек еді ғой» деп, Абайдың бес өлеңінен үзінді («Салмағыңнан жаншылып, Қалсын құмар бір қанып») келтіреді де, өзінің махаббат лирикаларын түсінбей сез еткен сыншыға Абай елеңдерін көлденең тартады. «Абайдың өзімен билікке таласа бастаған кешегі темен атаның баласын кекетіп, мысал қылып келтірген елеңдерін «бісмәлла» орнына ала жүгірген Нәзір бүл өлеңдердің мағынасын неге сұрап алмады екен?» деп көркемдік таным мәселесіне ойысады. Сез арасында «бүлікшіл» Абайдың төбесі көрініп қалатыны рас. Таптық көзқарастың ызғары алыстан сезіледі.

Сәкеннің совет заманында жазған алғашқы зерттеу еңбегі «Әдебиет Һәм оның бағыттары» деп аталып, 1922 ж. жарияланды. Әдебиеттің туып, өркендеуі жөнінде кең көлемді еңбек жазбаққа ниет еткені сез саптауынан анық байқалады, бірақ өкініштісі - сол Сәкеннің алдына қойған мақсатына жетуге мұрсаты болмаған сияқты. Жұмыстың соңғы тарауларын жазбаған, жаза қалса жарияламаған. Әйтеуір бізге мәлім емес. Әйтпесе бүкіл әлемдік әдебиеттің даму жолын шолғанда қазақтың көркемдік таным-білігіне соқпауы, оның ішінде Абайға аялдамауы мүмкін емес. Тегінде шаруа басты болып жүрген Сәкен бұл еңбекті қағазға түсіре алмағандықтан ауызекі айтумен ғана шектелген сияқты. 1924 жылдың басында Сәкен Орынбордағы қазақ жастарының орталық клубында қазақ әдебиетінің тарихы туралы лекция оқыды. «Еңбекші қазақ» газетінде 19 ақпан күні сол лекцияны тыңдаған Сәбит Төңкеріс ұлы «Қазақ әдебиетінің қысқаша тарихы» деген атпен естіп- білгенін езінде баяндап берді. «Сәкен жолдастың оқыған лекциясының қысқаша қорытындысы алынды. Ұзартып жазса Сәкен жолдастың баяндамасы кеп сез болатын еді. Бірақ газет беті тар болғандықтан қысқаша түрін ғана жазып отырмыз. Сондықтан мұны оқушылар Сәкен баяндамасының дәмі деп ұғуы керек» деп ескертпе жасады. «Ақ жол» газетінде Темірбай деген кісі «Қазақ әдебиетінің тарихынан» деген мақала жазып, Сәкенге жаппаған пәле қалдырмады. Соған [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] «Қисық сынға әділ тере» атты мақаламен («Еңбекші қазақ», 1924, N° 183) жауап берді.

Сәкен әдебиет тарихын әріден бастаған. «Ел қазағының арасына жазба әдебиет таратқан Түркістаннан шыққан қожалар. Ол кезде қазақтың арасына кең таралған [[Қожа Ахмет Ясауи|Қожахмет Иассауидің]] кітабы. Біздің қазақ ақындары соның сезіне еліктеп кеткен» деген ойды айтып, соңғы кезде араб-парсы, татар, өзбек, орыс сөздерімен қазақ тілін шұбарлап жүргендерге тоқталады. Сәкеннің ез ойы болсын, не хабарлаушының түсінігі болсын, әйтеуір «Қазақ әдебиеті 1900 жылдан бері шыққан. 1905 жылдың жұмыскер қозғалысынан кейін ұлт сезімі туа бастап, қазақ ақындары тіл түзеу деген пікірді жарыққа шығарған. Бірақ сол әдебиеттің азған уақытында бірен-саран елеңін таза қазақ тілімен жазғандар болды. Мәселен, Абай, Абайдың ол әдебиетті туғызған екендігіне дәлел болатын жұмыс емес. Себебі Абай арғы жағында таза қазақ тілімен сез жазушылардың жолын мықтап қалған, басталған жолдың иесі ғана. Абайдың қазақ әдебиетінің ағасы деушілік қате» деген пікір жазылған. Мұны Сәкен айтты ма, жоқ па, бірақ Төңкеріс ұлы Сәбит езіміз білетін Сәбит Мұқанов болса (бұл кезде Сәбең «Еңбекші қазаққа» қатысып, Сәкен үйінде Ғабит екеуі бірге жатып жүрген кезі), онда 1923 ж. «Қара тақтаға жазылып қалмаңдар, шешендер» атты мақаласында Абайға қырын қарайтыны белгілі болатын. Сондағы ойдың салқыны бар екені даусыз. Мүмкін, ондай пікірден Сәкен де аулақ болмаған шығар, өйткені Абайды қазақтың жазба әдеби тілін қалыптастырды дегенге дау айтпаса да, қазақ әдебиетінің атасы, негізін салушы дегендерге қосыла қойған кезі шамалы. Оның үстіне Сәкенді 1922-1924 ж. сынаушылардың қай-қайсысы болмасын, әсіресе Темірбай, Сәкеннің таптық позициясын тарихтан хабарсыздар мен байланыстырып, тарихи жетесіздер қатарына қосып жібермекке жан салған болатын. Сондай қаңқу сездерді Сәкеннің «қасарысып, принципшілдікке салынуына» себепші болғанын да естен шығармайық. Мәдени, әсіресе әдеби мұраны игеру саласында жіберген қате-кемшіліктер, артық-кем пікірлер 20-30 жылдарда кімде болса да кеп болғандығын санаттан шығарып тастауға тағы болмайды. Соның ішінде Абай туралы ой-пікірлердің кереғар болғандығы әмбеге аян.

20-жылдардағы қалың айтыс-тартыста кебіртек әңгіме болған бір сала - оқып-үйрену мәселесі. Алаш оқығандары кебіне кеп Абай мен Мағжанды ақын-жазушыларға ұстаз, үлгі мектебі ретінде әдейі ұшындыра керсетіп келді, жазды. Идея дұрыс болғанымен, басыбайлы шәкірт болуды қаламағандар аз емес. С. Мұқанов айтыс екпінімен «ұлтшылдардың, кейбір ұлтшылдыққа бейімдердің алдымызға үлгі ал деп тарта беретіні қазақ ұлтшылдарының шығармалары. Ұлтшыл не еңбекшіл деп бөлмей алғанда, жалпы қазақ әдебиеті езінен езі үлгі алатын дәуірге жеткен жоқ» (Өсу жолдарымыз. -А., 1960, 50-б.)деген қате тұжырым жасап, сынның астында қалған болатын. Осы әңгіменің бір шеті Сәкенге де тиіп жатты. Смағүл Садуақасов «Ұлт театры туралы» мақалаларын 1926 ж. жеке кітап етіп шығарғанда Сәкен оған пікір айтты, сез арасында «Смағүлдің «Секен жазғандарын түзете берсін» деген ақылын рахмет айтып қарсы аламын. Бірақ бір алмайтын жерім, Смағүлдің «сез шеберлігін Абай мен Мағжаннан үйрен» деген ақылын тұтас ала алмаймын.

Үйренуден қашпаймын. Бірақ дұрыс үйретушілерден үйренеміз деймін. Абайды былай қоя тұрайын. Әрине, кей ретте Абайдан үйрену дұрыс» деп табады да, Мағжанға келгенде ерін мойнынан алып тулайды. Өйткені оның орыс оқытушылары Бат. Европаға қашып кеткенінің үстіне «Мағжан «шебер сөздің» молдасы болса, [[Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан|Бөкейханов]] пен [[Мұстафа Шоқай|Шоқаев]] шебер саясаттың молдалары ғой... Осылай болған соң, бұлардың медресесінен мен сірә оқи алмайтын шығармын» деуін психол. жағынан түсінуге әбден болады. Жалпы түсінігінде оқып-үйренуден безбейтіндігі анық байқалып, Мағжанға мұрит болуды ақындық намысы қаламағандығын анық көреміз. Сәкен еш уақытта өз ойын бүркемелеп айтқан пенде емес. Бәрі де ашық, анық. Оның күштілігі де, осалдығы да осында.

1927 ж. Сәкеннің «Қазақтың көркем әдебиеті туралы» деген мақаласы шықты. Оның «Қазақ әдебиеті қалай туып, қалай өсіп, кімнен үлгі алып келеді» деген тарауында 1924 ж. жасаған баяндамасының алыс жаңғырығы жүр. Әсіресе «1905 жылғы төңкеріс дүмпуімен қазақ әдебиеті аздап болса да ұлтшылдық рухымен өсе бастады. Үлгісі енді мүлде ноғай мен орыс әдебиеті болды» деп білді де, «Орысқа алдымен жанасқан қазақтың билері, ақсүйек дінділері болғандықтан, орыс әдебиетінен, ең алдымен, Абай тәрізділер нұсқа алған. Қазіргі қазақ әдебиетінің үлгісі - орыстікі» деп шорт кеседі. Әрине, бүл пікірді бірден қабылдай қою қиын, алайда, әдебиетінің кәсіпкерлік жолға шығуын айтып отырса, онда бұл тұжырымға тарихи сабақтастықты ескеріп, ойлана қараудың артықтығы бола қоймас. Ал Абайдың айналып өтуге болмайтын үлкен тұлға екені осыдан да анық көрінеді.

Таптық көзқарастың салқыны Сәкенге Абай жөнінде сақтана айтуды, мүмкіндігінше, онша жанаса бермеуді ұсынған сияқты. Абайды сөзінің бісмәлласына айналдырар пиғыл Сәкенді революцияшыл белсенділікпен талай сөйлеген шығар деп те қалатын сияқты. Сондайлардың бірі езім болғанымды жасырмайын. Әуелі «Тар жол, тайғақ кешуді» сүзіп шықтым. Абайдың ақындығына байланысты бірде-бір ауыз сөз жоқ. Абайдың бап апары мен ағайын-туыс қандарының аты аталып, «Абай» журналының бұдан әрі шығу-шықпау жайынан басқа бөтен ауыз сез жоқ. Сондай-ақ «Көшпелі дәуірдегі қазақ әдебиетінің күйлерінен», «Әдебиет тап құралы», «Қазақ әдебиеті туралы хат» деген шығармаларында Абайдың жалпы рухы сезілгенмен, тікелей айтылған ой-пікір кездеспейді. «Қазақ әдебиеті» кітабында, [[Ақмолда]], Ыбырай, [[Ақан сері]], Шәкәрім жинақтарына жазған алғы- сөздерінде де Абайға тікелей бағышталған ештеңе жоқ. Қазақстан жазушыларының 1934 жылғы съезінде де Абайға сықпапты. Осы «олқылықтарды» толтырған еңбек -1934-1935 ж. [[Өтебай Тұрманжанов|Өтебай]] Тұрманжанов екеуі 5-класқа арнап шығарған «Көркем әдебиет» оқу құралы десе де болғандай. Әуелі қазақ совет жазушыларын орыс, қырғыз, езбек, тәжік ақын-жазушыларымен таныстырып алғаннан кейін «XIX ғасырдың ақырындағы, XX ғасырдың басындағы қазақ ақындары» деген үшінші тарауда «Классик жазушылардың мәні», «Өткен өмірді түсіну үшін әдебиеттің мәні», «Ескі әдебиетті қалай оқу, білу керек» деген бөлімдерден кейін Абайға арнайы үлкен тарау берілті. Тарихи сабақтастықты сақтау туралы [[Маркс, Карл|Маркс]], [[Ленин, Владимир Ильич|Ленин]] пікірлеріне сүйене отырып «Өткендегі әдебиет мастерлері, көркем сездің көрнекті шебер ұсталары классиктеріміз Абай, Ақмолда, Қарашұлы Омар, Мәшһүр Жүсіп, Торайғыр ұлы Сұлтанмахмұт» деп әрқайсысына жеке-жеке белім арнаулары, әрине, беті оңға бұрылған әдебиет танудың алғашқы қарлығашы еді. Ең алдымен, тарих пен әдебиетінің ара жігін ажыратып, бірі - дәлелдей түсіндірсе, екіншісі - суреттеп кернететіндігін, яғни «[[Шортанбай Қанайұлы|Шортанбайдың]] «[[Зар Заман|Зар заманын]]» оқысақ, билеуші таптың әкімшілігінен айырылып зарлағанын білесің. Абайдың сезін оқысаң, сары тонға оранып шолтаңдаған бай, байдың малын бағып, жыртық купенің ішінде бүрсеңдеген кедей кез алдыңа елестеп келеді» деген баяндауларда таптық танымның түтінін оңға бұра бастағанын байқаймыз. Абайға арнаған монограф. тараудың «Ақынның балалық шағы» белімін Кәкітай баяндауына негіздей өрбітсе, «Абайдың орыстың және басқа елдің жазушыларымен танысуын» арнайы әңгімелейді. «Кей аудармаларының көркемдігі ана ақындардың түп сездеріне кем болмағандығын» айта келіп, «Абайдың қартайғандағы арманын» - ғылым-білім мен ұрпақ қамына тәуелдейді. «Абайдың елеңі» деген белімде «іші алтын, сырты күміс - сез жақсысын» талап еткенін, жаңа эстетика. норма орнатқандығын айта келіп, Абай «қазақ әдебиетінде ұлы қазына дерлік мұра қалдырды. Осы мұраны Ленинше ұғып, пайдамызға асыру біздің әдебиетіміздің міндеті» деген тұжырымға келеді, «Аттың сыны», «Аңшылық туралы», жылдың төрт мезгіліне арналған елеңдерін оқушы ерсіне лайық баяндай талдап, ақындық шеберлігіне тоқталады.
«Тіл ретінен Абайдың шығармалары кеп пайда береді. Қазақ тілінің барлық байлығын, барлық тұлғасын Абай шығармалары толық көрсете алады. Сондықтан да Абай шығармаларының мәні зор. Онан қазақ тілін сұлулап, көркем нақыстап, әдемі кестелеген әсерлі жыр, сұлу, күйлі елең қылып шығару ретінде де Абай үлгі-ернек болатын үздік шебер ақын екендігі белгілі» деп ой түйеді. Абайдың ақындық шеберлігіне шаң жуытпаудың үстіне сол кездегі қызыл көздердің көңілін табу үшін «Ескі тұрмыспен, ескі санамен танысу үстінде Абайдың шығармаларының мәні зор» деп те қояды. Ұлы ақынның үлгі-өнегесінен кез жазбауға шақырып, әрқашан қадір-құрмет тұтуды жас ұрпаққа ұғындырады.

Дарынды дарынның танып, мойындауы әншейінді процесс емес. Л. Н. Толстойдың И. С. Тургенев пен [[Уильям Шекспир|У. Шекспирді]], Ф. М. Достоевскийдің [[Лев Николаевич Толстой|Толстой]]ды жазушы деп танымауы сияқты жайлар әдебиет тарихында жиі кездеседі. Оның шет жағасы Абайдың Бұхар, [[Дулат Бабатайұлы|Дулат]], Шортанбайлар, Сәкеннің Мағжан жөніндегі лебіздерінен қылаң беретіндігі осыдан. Бұған дәуір идеологиясы араласып, таным-біліктің ұйқы-тұйқысын шығарып жатса, артық-кемді айтылған ой-пікірлерге түсіне қарау жөн болмақ. Айрықша желдете, ажарландыра айтпағанымен, Сәкеннің «қазақ ақындарының ішінде Абайдан елеңге шебері жоқ» деген түсінігі дәуірдің ұйтқи соққан дауылдарында өзгерген жоқ. Сондықтан Сәкеннің Абайға деген ұлы махаббаты жаңашылдық рухтан, реформаторлық ізденістен табылып, қазақ әдебиетіне олжа сұлуы тарихи сабақтастықтың құнарлығына дәлел болары сезсіз.&lt;ref&gt;Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сілтемелер ==
* [https://adebiportal.kz/kz/authors/view/786 Сәкен Сейфуллин] «[[Әдебиет порталы]]» сайтында
* [https://sputnik.kz/spravka/20190708/10861330/Qazaq-qyrgyz-emes-Tungysh-premer-Saken-Seyfullin-zhayly-qyzyqty-derekter.html Сәкен Сейфуллин] Sputnik.kz сайтында
* [https://abai.kz/post/15825 Cәкен Сейфуллин: «Мен Сәбит Мұқановты адам етіп едім. Ол мені осындай күйге душар етті. Жазықсыз басыма бәле салды»]

{{Қазақстан үкіметі басшылары}}
{{Сәкен Сейфуллин шығармалары}}

[[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]]
[[Санат:Қазақстан ақындары]]
[[Санат:Қазақстан саясаткерлері]]
[[Санат:Сталиндік репрессия құрбандары]]
[[Санат:Қазақстан жазушылары]]
[[Санат:Қазақстан премьер-министрлері]]</text>
      <sha1>fgc76li8142di99us0ji0vt1ts8qbbe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058087</id>
      <parentid>3058083</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:11:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>DiASS69</username>
        <id>117678</id>
      </contributor>
      <comment>/* Білім алуы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="78437" xml:space="preserve">{{Уики}}
{{Тұлға
 |Есімі                 = Сәкен Сейфуллин
 |Шынайы есімі          = 
 |Сурет                 = Saken Seifullin.jpg
 |Сурет ені             =
 |Сурет атауы           = 
 |Туылған кездегі есімі = Сəдуақас Сейфоллаұлы
 |Туған күні          = 15.10.1894 
 |Туған жері          = {{туғанжері|Шет ауданы|Шет ауданында}}, [[Қарағанды облысы]]
 |Мансабы               = ақын, қоғам, мемлекет қайраткері, жазушы
 |Азаматтығы            = {{USSR}}
 |Ұлты                  = [[Қазақтар|қазақ]]
 |Қайтыс болған күні    = 25.2.1939 
 |Қайтыс болған жері    = {{қайтысболғанжері|Алматы|Алматыда}}, ҚазКСР
 |Әкесі                 = Сейфолла
 |Анасы                 = Жамал
 |Жұбайы                = [[Гүлбаһрам Батырбекқызы Сейфуллина]]
 |Балалары              = Лаура жəне Аян
 |Марапаттары           = 
 |Сайты                 =  
 |Басқалары             = 
 |Commons               = Saken Seifullin
|Туған кездегі есімі=Сәдуақас Сейфоллаұлы Сейфуллин}}
'''Сәкен (Сәдуақас) Сейфоллаұлы Сейфуллин''' ([[15 қазан]] [[1894 жыл|1894]] [[Ақмола уезі]], [[Ақмола облысы]], [[Ресей империясы]] – [[25 ақпан]] &lt;ref&gt;[http://abai.kz/post/view?id=2966 Сәкен Сейфуллин 25 ақпанда атылған]&gt;&lt;/ref&gt; [[1939 жыл|1939]], [[Алматы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]) — қазіргі қазақ әдебиетінің негізін құраушы, ақын және жазушы,қоғам, мемлекет қайраткері. [[Қазақстан жазушылар одағы|Қазақстан Жазушылар одағының]] негізін қалаушы. Алғашқылардың бірі болып [[Қырғыз АКСР]] Халық Комиссарлары Кеңесінің Төрағасы (1920-1925) (Премьер-Министр) қызметін атқарды.

== Өмірбаяны ==
[[Арғын]] тайпасының [[Қуандық]] руының Есентемір бөлімінен&lt;ref name=&quot;http://almatykitap.kz/goods/7231.jsp&quot;&gt;{{cite web | url=http://almatykitap.kz/goods/7231.jsp | title=Қазақ шежіресі. 2 том. Орта жүз-жан арыс, Теңізбай Үсенбаев,}}&lt;/ref&gt;.

=== Білім алуы === 
1905 жылдан бастап [[1908 жыл]]ға дейін [[Спасск мыс кендері акционерлік қоғамы|Спасск мыс балқыту]] жанындағы орыс-қазақ мектебінде оқыған, содан кейін [[Ақмола]] үшсыныптық қалалық училищеде оқыды. Сонымен қатар, 1912 жылы Сәкен [[медресе]] оқушыларын [[орыс тілі]]не дайындайды. 21 тамыз 1913 жылы Сейфуллин  Омбы педагогикалық семинариясына келді, онда ол [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жұмабаевпен]] оқыған.

«[[Айқап]]» журналында қарашадағы санында (№ 21) Сәкен Сейфуллин өзінің алғашқы мақаласын жариялады. Сол уақыттан бастап, ол Омбы қаласының охранкасының назарына ілігеді.

1914 жылы Сәкен [[Омбы]]да «Бірлік» («Единство») қазақ жастарының тұңғыш мәдени және білім беру қоғамның көшбасшыларының бірі болады. 1914 жылы ол өзінің «Өткен күндер» атты өлеңдер жинағын жариялады.

1916 жылы Сәкен сырттай мүлікті заңдастыру комиссиясының Ақмола уезі бойынша 12 елді мекенде жұмыс істейді. Сонда 1916 жылы ол қазақ халқының [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді Иманов]] бастаған көтеріліске арналған дастан «Толқулар» деген өлең жазды.

1916 жылдан 1 қыркүйектен бастап Сейфуллин негізі қалануына өзі тікелей қатысқан, Бұғылы мектебінде оқытушы болып қызмет атқарады.

1917 жылы 9 наурызда ол Ақмолаға көшіп келіп, онда [[Ақпан төңкерісі]] туралы «Біз асығыс жиналдық» атты өлең жазған.

1917 жылдың сәуір айында, Сәкен Сейфуллин, «Жас қазақ» («Жас қазақ») саяси және әлеуметтік-мәдени қоғамын құрады. 1917 жылғы шілдеде Сәкен &quot;Тіршілік&quot; газетін шығаруға қатысады.

Қыркүйек айынан бастап Сейфуллин Ақмоладағы жаңа орыс-қазақ мектебінде үш айлық мұғалімдерді оқыту курстарын жүргізеді.

=== Азаматтық соғыс ===
Ақмола 4 маусымдағы 1918 жылы Ақмоладағы ақтар төңкерісінен соң Сейфуллин тұтқындалып, 1919 жылы 5 қаңтарда [[Петропавл]] түрмесіне жіберілген болатын. Ол  47 күн бойы (24  қаңтар - 12 наурыз), [[Борис Владимирович Анненков|атаман Анненков]]тың «өлім пойызынан» өтті. Омбыда, ол [[Александр Васильевич Колчак|Колчак]] түрмесінен қашып (3 сәуір), шілдеде туған ауылына жетті. Екі айдан кейін, С.Сейфуллин [[Тараз|Әулие-атаға]] қашуға мәжбүр болды.

== Азамат соғысынан кейін == 
[[Сурет:Stamp of Kazakhstan 566 569.jpg|250px|нобай|оңға|Қазақстан пошта маркалары, 2006 жыл: [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Уәлиханов]], Сейфуллин, Төреқұлов, [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Сәтпаев]]]]

Бірақ 1920 жылы 7 мамырда ол босатылып, [[Ақмола]]ға [[Жұмысшы-шаруа қызыл әскері|Қызыл Армия]] қатарына оралды және революциялық комитеттің (революциялық комитеті) Әкімшілік бөлімесінің басшысының көмекшісі болып тағайындалды.

1938 жылы «ұлтшыл буржуа» деген айыппен тұтқындалып, 1939 жылы 28 ақпанда Алматы [[КСРО ішкі істер халық комиссариаты|НКВДсының]] қабырғасында атылды.

Ол Сталин қайтыс болған кейін 1953 жылы ақталған.

== Марапаттаулары ==
[[Сурет:Saken Sejfullin.jpg|нобай|оңға|200px| [[2004]] жылғы 35 [[теңге]]лік Сәкен Сейфуллинге арналған [[Қазақстан]] [[пошта маркасы]] ([[Мишель (марка)|Михель]], 485)]]
* [[Қызыл Ту ордені|Еңбек Қызыл Ту ордені]] (1936).

== Естелік ==
* С. Сейфуллин есімімен [[Қарағанды облысы]]нда [[Сәкен Сейфуллин ауылы|С. Сейфуллин атындағы ауыл]], [[Қарағанды]]да [[Сәкен Сейфуллин атындағы Қарағанды облыстық қазақ драма театры|драма театр]] аталған, Омбы облысының көшелері, Астана және Алматы басты көшелерінің біріне Сәкеннің есімі берілген.
* 2005 жылы Сейфуллин арналған Қазақстан [[марка]]сын шығарылды.
* С. Сейфуллин аты Астанадағы [[С. Сейфуллин атындағы қазақ агротехникалық университеті|Қазақ агротехникалық университетке]] берілген.

==Сәкен және Абай==
20 ғасырдағы қазақ әдебиеті, әсіресе қазақ поэзиясы Абайдың ақыңдық мектебінің әсер-ықпалымен өркендеді. Сәкен Абайды айрықша ұнатқандардың да, мейлінше жек көргендердің де қатарында болған емес. Идеология ыңғайымен үстем таптан шыққанын анда-санда ескертіп қойғаны болмаса, айрықша белсенділікке салынған жоқ. Сақтана пікір айтты. [[Омбы]]да оқып жүрген шәкірттік дәуірінде Абай рухына сиынып, аңқылдаған ақ көңілін жайып салған өлеңі бар:
&lt;blockquote&gt;
«''Сөзіңнің қарап тұрсам мағынасы мол,''&lt;br&gt;
''Бастаушы адасқанға болғандай жол,''&lt;br&gt;
''Өзге сөздің патшасы - сенің сөзің,''&lt;br&gt;
''Я бар бол бұл дүниеде, яки жоқ бол...''»
&lt;/blockquote&gt;
- деп Абайдың құдіретті сезін ардақ тұтты.

&lt;blockquote&gt;
''«Сөзіңді үлгі қылды білген адам,''&lt;br&gt;
''Түсінбес оқыса да бітеу надан,''&lt;br&gt;
''Наданға құр қу ағаш құрған тезің,''&lt;br&gt;
''Көткеншек алға қарай баспас қадам...»''
&lt;/blockquote&gt;
- деген әлеуметтік ойларды ұлы ақыннан алғаны сөзсіз. Оның қаншалықты мәні барын «Бірлік» қоғамына басшылық жасап жүргенде өзі мықтап түсінді. Сондықтан «Кім басшы - аға халыққа», «Қазақ сабағы», «Надан бай», «Оқымаған қазақ» деген өлеңдерін жазып, ел қамын ойлау адастырмас арман жолы екенін ұқты. Сол тұста жас ақынды қолтығынан демеп, алға бастырып жіберген Абайдың азаматтық әуені болатын, «Сөз патшасынан» қоғамдық мән-мағына тауып, өз пікірін сабақтауға бел буды.

&lt;blockquote&gt;
''«Сөзіңнің жылдан-жылға қадірі артты,''&lt;br&gt;
''Оқуға құмар қылды талай жасты,''&lt;br&gt;
''Құмар болған кеудесі - сәулелі ар,''&lt;br&gt;
''Айтпаймын ауылдағы шыбай масты...»''
&lt;/blockquote&gt;
-деуінің сыры да түсінікті. «Сәулелі ары» барлар ғана Абайға серік болмақ.

&lt;blockquote&gt;
''«Саналы көзі ашыққа сөзің алтын,''&lt;br&gt;
''Санасызға - жел сөз - соққан салқын,''&lt;br&gt;
''Ойында санасыздың еш нәрсе жоқ,''
&lt;/blockquote&gt;
Ілгері бассын деген қазақ халқын...» - деген қомақты пікірді түйіндегенде Сәкеннің Абайды қалай түсінгені өзінен-өзі айқындала бермек.

Абайдың 1909 жылы өлеңдер жинағы шығып, қазақ сахарасына кең таралғанда көңіл көзі ашықтар, әсіресе ақындар мен оқушы шәкірттер дүр сілкінген болатын. [[Абай]] ақындығына тәнті болып, өлең арнағандар некен-саяқ. Абайды әдебиетіміздің атқан ақ таңы, жаңа беті, үлгі-өнегенің асыл арнасы деп танығандар ете көп болды. Абайдың өз төңірегіндегілер ғана емес, алып ақындықтың қуатты күшін алыстан сезіп-білгендер де қосылып жатты. Сол қалың дүрмектің арасынан Мағжан «Хакім Абайға» өлең арнап, жарқ етіп көрінді.

&lt;blockquote&gt;
''«Ай, жыл өтер, дүние көшін тартар,''&lt;br&gt;
''Өлтіріп талай жанды жүгін артар,''&lt;br&gt;
''Көз ашып, жұртың ояу болған сайын,''&lt;br&gt;
''Хакім ата, тыныш бол, қадірің артар»,''
&lt;/blockquote&gt;
- деп шын өнердің мәңгілік екенін, оны дүниеге әкелген дарынның әрқашан қадір-құрметке бөленерін ізбасар ақын мықтап ұғынды. Абай ақындығына ден қойып, одан медет тілегендер көбіне халық қамы жайындағы кешелі ойлардан өріс алып, үлгі шашуға талпынды. Әрине, олардың ішінде [[Шәкәрім Құдайбердіұлы|Шәкәрімнің]] орны бөлек. Кенбай да Абай рухын насихаттаулардың ірісі болғаны рас. [[Тайыр Жомартбаев]]тың, қазақтың тұңғыш публицист қызы [[Нәзипа Құлжанова]]ның Абайға арнаған өлеңдері мен сүбелі ойлары [[Қазақ газеті]]нде жарияланды «Уақ» деген бүркеншік атпен 1914 жылы жазған автор сол ойларды мәнді түйіндеп, күніне жүз оқысаң да жабықтырмайтын, бір ойынан бір пікірі асып түсетін жыр маржанын айта келіп:
&lt;blockquote&gt;
''«Сөзі рас, сөзі таза, сөзі ақыл,''&lt;br&gt;
''Көңілге бір жері жоқ, жабыспайтын.''&lt;br&gt;
''Қазақта мұнан артық сөз шыққан жоқ,''&lt;br&gt;
''Бағалап мынау не деп пар ұстайтын...''&lt;br&gt;
''Есіл ер бұл заманда болмайды-ау деп,''&lt;br&gt;
''Қазақта қабырға жоқ қабыспайтын...»''
&lt;/blockquote&gt;
- деуі Абайдың [[қоғам]] алдындағы беделі мен салмағын айқын танытады. Осы ойларды Сұлтанмахмұт «пайғамбардың жүрегінен құйылған құрандай, соқыр кісі сыбдырынан табарлыққа  ашық тұрады марқұм Абай өлеңдері» деп тұжырымдауы ақынның аузынан әлдеқалай шығып кеткен әншейінгі әдемі сөз емес еді. Абайға арналған өлеңдердің, оның ішінде Сәкен жырының қай-қайсысы болмасын, сөз маржанын қомақты ой-пікірмен әрлендіре түсіп, көркемдікті әлеуметтік менімен ажарланғанда ғана жұрт жүрегіне жол табатынын көрсетті. Және сол кезде қолына қалам алғандардың жалпақ қазақ тілімен-ақ ел- жұртқа керекті ой-пікір айтып, сана-сезіміне жеткізе алатыны, солай болуға тиіс екендігі эстетика, таным-біліктің сүбелі талабы болып қалыптасты. Осы жөнінде қазақтың қоғамдық ойының көгінде жарық жұлдыз бола білген [[Міржақып Дулатұлы]]ның мына мойындауының мәні зор. Қазақ зиялыларында орыс, араб, парсы сөздерін араластырып жазу машығы күшті болған тұста, яғни «1908 жылы «Оян қазақты» жазып жүргенімде, әлгі «әдеби тілдерді» неғұрлым көбірек кіргізу жағын ескерусіз қалдырмадым. Сол жылдарда Абай кітабы Һәм «Қырық мысал» шықты. «Қырық мысалды» оқығанымда өзімнен-өзім ұялдым. Өзімнің Һәм өзім секілділердің адасып жүргенін сонда байқадым» (266-6.) дегені ана тілінің қуатын сарқа пайдалану қажеттігін ұғынғандығын көрсетеді. Абай қазақтың жазба әдебиетінің негізін салып, әдеби тілін қалыптастырды дегеннің нақты дәлелін осындай «мойындаудан көріп», бүкіл қазақ әдебиетінің ендігі беталысы таза ана тілінің байлығын игеруде екенін анық аңғарамыз. Абайды оқығандардың да, Абайдың шапағаты тиіп, ақындық сапарға шыққандардың да қазақ тілінің лексикалық қорын сарқа пайдалануға, әрі бейнелі, әрі түсінікті шығарма беруді машыққа айналдыруға ұмтылыстары ұлы Абайдың ұстаздық бейнесін танытады. Сәкен Абай үлгісімен талай шумақтар жазғаны белгілі. Әсіресе «Ғазелде» Абайдың өлең өрнегін айнытпай қолданып, ұлы ақыннан шеберлікті шыңдаудың жолын үйреніп жүргенін көрсетеді. Абайдың қазақ поэзиясына сіңірген ұлы еңбегі - жарқын да ажарлы жаңашылдығы болса, Сәкеннің үлгі алғаны да, шама-шарқынша ілгері дамытқаны да осы саладан анық көрінеді. Кейбіреулер Сәкен Абайға онша құлай қоймады дегенді сылтау қылып, Абай мен Сәкен арасына &quot;Қытай қорғанын&quot; соғып, алшақтатып жіберуге тырысады және бұл мәселені көбіне идеялық арнада алып шықпақ болып жүргендер де жоқ емес. Қазақ өлеңінің өрнегі жағынан болсын, әуендік мақамы, әуездік ырғағы жағынан болсын реформа жасауда Абай мен Сәкеннің орындары ерекше. Екеуінің рухани табысатын ұлы арнасы да осы салада.

Абай қазақтық өңге бейімделген силлабикалық өлеңіне тониканың үлгі-өрнектерін білдірмей қосып отырды. Бұл ақын қуатының мықтылығынан, күштілігінен. Абай өлеңдерінің өрнегі мен өлшемдері былайғы жұртқа әлімсақтан бері қазақ поэзиясының төл түзілісі болып көрінеді. Өйткені Абай диірменінің құдіреті сондай - ол қандай жаңа түр-үлгісі болсын, жаңа мақам-ырғақ болсын ұнтақтап өз ыңғайына бағындырған уақытта шектен шыққан ұнның қай түрі болса да қазақ диірменінен, таным-түсінігінен шыққандай, ешбір қоспасы сезілмей тұрады. Бәрі бейтаныс болғандықтан Абай сөзі айрықша тартымды да қызықтырғыш. Оның үстіне өрнек арқылы үлкен ғибрат-мағына өріліп, дестеленіп шыққан кезде Абай жасаған жаңа дүние дәстүрлік сипатқа ие бола түседі. Қазақта бұрын бар ма еді, жоқ па еді деуге шамаң келмей, тұмылдырықталған тайлақтай Абайдың соңынан ере бересің.

Оқушысы мен тыңдаушысын ақындықтың ұлы құдіретімен құлатып, жақтас етіп алған Абай өлеңінің жаңашылдығына алғаш назар аударған адам [[Ахмет Байтұрсынұлы]]. Өзінің «Қазақтың бас ақыны» деген атақты мақаласын жазды. Абайдан басталған реформаторлық рух қазақ ақындарының ішінде Мағжанда бейнешілдік, сөз құдіретін асқақтата беру жағында айрықша көп болса, сыртқы түр арқылы, екпінді ырғақ арқылы тоникалық өлеңге іш тарту машығы Сәкенде мейлінше анық байқалады. Абай рухының Сәкенге айрықша дарыған тұсы осы. Жаңа мақам іздеген уақытта Сәкен тартынуды білмеген, осылай жасау қажет деп ұққан болатын. Бұл жолда тамаша табысқа жетіп жатқанын да көреміз, орынсыз ожарланғанда омақа аса құлап, ерінен ауып қалғанын, қазақтың өлең өрнегіне зорлық жасап, төсегін жыртқанын да көреміз. Сәкен жасаған өлең ернектері Абаймен деңгейлес болмағанмен, реформаторлық ниеттері мейлінше рухтас болғандығын анық аңғарамыз. Абай ағартушы-демократтық бағытқа берілгенде ескі арна арқылы барамын, жетемін деген жоқ. Сондықтан ол бұрынғы дәстүрлі машықтар мен мақамдарды, терме мен толғауларды өзгерте, іштей түлете, кейде қирата бұтарлады. [[Есмағамбет Самұратұлы Ысмайылов|Есмағамбет Ысмайылов]], 3ейін Шашкин, [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|Сәбит Мұқанов]] тұжырымдауынша, Абай жасаған 16 түрдің көбі осындай төңкерісшілдіктің жеңісі. Ол идеялық жағынан да, түр жағынан да бірін-бірі толықтырып, [[Абай]] кемеңгерлігін аспандата беруге жағдай жасады. Осы рух көзі келгенде, уақыты туғанда кеңес әдебиетінің бастаушысы болған Сәкенге дарыды, жұқты. Замана өзгерісі, қиын өткелдер жыл жылмағай болып оп-оңай өте салмайды. Ол ойға да ниетке де, өлеңге де өзінің табын салып, өз өрнегіне талай жаңалықтар әкеледі. Осы процесс Секен шығармаларында алабөтен болғандықтан, ол да ұлы жаңашыл болып есептеледі. Абаймен рухтас еткен өлең өрнегіне келсек, онда Сәкеннің атақты «Советстанының» түрін алдымен ауызға алу қажет. Өйткені ол - Сәкеннің ілгерінді-кейінді ізденістерінің қорытындысы, қазақ поэзиясындағы жаңашылдықтың үлгісі. Талай ғасырдан бері әдебиетіміздің қайнар бұлағы, өркендер арнасы болып келген поэма жаңа дәуіруде соны сипат ала бастады. Көбіне сюжетсіз жырланатын өмір шындығы, дидактикалық әуен Абайдан кейінгі көркемдік даму барысында уақыт дүмпуімен эпикалық көлемге қол созды. Осының нәтижесінде кәсіпқой поэзияның бейне жасау бағыты өрістей түсті. Әрқилы көркемдік тәсілдер тоғыса келіп, Сәкен Сайфуллин өлеңдерінде өмір шындығы өршіл романтика арқылы жарқырай көрінді.
&lt;poem&gt;
''Ақырды асау - жаңғырды дала,''
''Тулады, орғыды асау''
''Дүбірлеп күңіренді дала...''&lt;/poem&gt;
Көкіректі кернеп, кең даланы күңірентіп, қатты айғайлап ән салдым. Әніме қосылды кең дала, аққулы, қазды шалқар көл, қамысты, құрақты көк өзен, - қосылды бері шуласып, қосылды бәрі шаттанып» деген асқақ романтика жаңа өмірдің айбынды асаулығын аңғартқандай. Сондықтан Асау тұлпар образды төңкерістің аумалы-төкпелі заманын бейнелеуге сай болды. Бұл бораздада біріне-бірі сабақтасып, іштей қабысып жатқан екі жай бар. Бірі - тұлпар, қазақ әдебиетінде ерекше қастерленген бейне. Демек, оның дәстүрлік сипаты қалың. Сәкен Асау тұлпарды бейнелегенде қазақ халқының таным білігінен алыстамай, дәстүрді пайдалану арқылы және өмірге ұмтылғандарға әсер ету мақсатын кездеді. Сондықтан да халық Асау тұлпарды жатсынбай қабылдады. Екіншіден, Сәкен баяндауында тұлпардың тек сыртқы түрі ғана сақталып, ішкі мазмұны, көздеген мақсаты, мінез-құлығы, іс-әрекеті мүлде жаңаша суреттелді. Осы тұрғыдан алғанда қазақ поэзиясына Сәкен сіңіре бастаған жаңалық, жаңашылдық әуелінде ескі дәстүрге сыйымды болып, соның бесігінде ержетіп, заманға лайық жаңа түр екенін анық аңғартты. Соның нәтижесінде Асау тұлпар жаңа өмірдің апалаң-топалаңы мен ізденісіне сай табылған романтикалық астары қалың бейне болды.

Сәкен 20-жылдардың орта шенінде дәуір ыңғайына қарай Қара айғырға - отарбаға көше бастады. Қазақ поэзиясының дәстүрлі 11, 7 және аралас буынды өлеңдері ұлы Абайдан кейін құбыла молаюы Сәкен тұсында мейлінше күшейе түсті. Өйткені қазақтың ақындық аспанында [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жұмабаев]], [[Ілияс Жансүгіров]], [[Бейімбет Жармағамбетұлы Майлин|Бейімбет Майлин]], [[Сәбит Мұқанов]] сынды сәйгүліктердің бәсеке жарысы айқын естіліп жатуы және жаңа заманның дауылы, толқын-ырғағы өлең өрнегіне жаңалық әкелді. Жаңалықты формалистік жаттығуларға айналдырмай, кезең идеяларын, мақсат-мұраттарын нанымды жырлаудың амалы етті. Жаңа өлшем жаңа түрді қажетсінді. Сәкен поэзиясында дәстүрлі өрнектермен қатар Абай өлеңдерінің үлгісі жиі кездесіп отырғанына қарамастан, тоникалық белгілерге іш тарту басым болды. Ал мұның өзі, яғни буын ұйқастығынан туатын ырғақтың екінші қатарға көшіріліп, негізгі айтар ой екпіндік ырғақпен жырлануы қазақ поэзиясына сіңе бастаған жаңалықтың нышаны, силлабикалық өлеңге соны белгілердің ене бастауы еді. Абай мұны білдіртпей, сездірмей жүзеге асырса, Секен осы принципті «Советстанда» әбден орнықтырып, қазақ өлең өрнегінде бұрын кездеспеген жаңа түр жасады. Замана бейнесін жасау мақсатына ден қойған автор көбіне жеделдікті, екпінділікті, езгеріс-құбылысты 11 буынды қара өлеңмен беруге болмайтындығын түсініп, көбіне жыр үлгісіне бой ұрып отырады. Ойды төгіп-төгіп, бастырмалатып айту замана рухына сай келетінін анық ұғады.

«Ақырды асау, жаңғырды дала...», - деген сияқты әр қимылды тездете түсуге мүмкіндік беретін мақалды көп қолданды. Сондықтан да кейбір өлең шумақтары бұрынғы дәстүрлік санынан кейде артып, кейде жетпей жатып-ақ логикалық ойды түйіндейді. Сонда екпіндік нышан басым көрінеді. Қазақ өлеңдерінің негізгі құрылысы әндік, әуендік, саз ырғағына бейімделгендіктен екпіндік принцип көбіне тақпақтай түйіп-түйіп айтуға іш тартып тұрады.

&lt;blockquote&gt;
''«Зырла, экспресс, ұш, зырла!''&lt;br&gt;
''Жұлдыздай-ақ құлдырла!''&lt;br&gt;
''Аямай жүгір бәрің де!...»''
&lt;/blockquote&gt;
- деген өлеңнің бар динамикасы дауыс екпініне құрылады да, өлең ұйқасы екінші қатарға көшіріліп, айтар ой ақырғы жол өзгешелігінен табылып отырады.

&lt;blockquote&gt;
''«Егер мінсе - шыдасын!''&lt;br&gt;
''Қорқақтар мейлі жыласын,''&lt;br&gt;
''Шыдамаса құласын!''&lt;br&gt;
''Аямай сілте барыңды...»''
&lt;/blockquote&gt;
- деп жігерлі түйінделеді. Аралас буынды өлеңнің ежелгі құрылысының шет жағасы сақталғанымен де дауыс ырғағы алғашқы қатарға шығып, жаңа леп пайда болады
Силлабикалық өлең жүйесіне тониканың екпіндік ырғағын енгізу талабы Сәкен поэзиясында ерте басталған. [[1915 жыл]]ы қарашада жазған «Жазғы түнде» деген өлеңінің әр шумағы жеті жолдан құрылып, оның алғашқы екі жолы бір ұйқаспен (А,), 4-5 жолы (-6, Кб) бір ұйқаспен, 3-6 жолдар кейде ұйқасып, кейде ұйқаспай ой екпініне бейімделуі, ал ақырғы жолы 2-жолдың логикасымен сабақтасып жатуы тегін емес.

Бұл өлең өрнегіндегі әуен мен ұйқас, бунақ пен ырғақ ажырамас тұтастық тапқан. Ой, пікір түюге арналған шумақтардың өзі әрқилы болғанымен дауыс үндестігіне, екпіндік ырғаққа негізделеді де, ішкі ұйқастарын аракідік сақтап отырады. Бәрі де іс-қимылды аңғартатын етістікпен өріледі. Мұнан кейінгі өлеңдерінде, әсіресе «Үлтшылдық сандырағы», «Біздің ұлан», «Ленин» атты өлеңдерінің өрнегін дамыта, өркендете келіп «Советстан» түрін жасады. Абайдың да, Маяковскийдің де шығармашылық ықпалы Сәкенге тигені рас, алайда Абайдың «[[Сегізаяқ (өлең)|Сегіз аяғы]]» қазақ поэзиясында қандай жаңалық болса, «Советстан» да- сондай жаңа ернек. Өлең шумағы алты жолдан құрылып, ішкі буын-бунақ қатаң сақталады. Егер өлеңнің ішкі құрылысында ешбір езгеріс, жаңалық болмаса жол санында, үйқаста мән аз болар еді. Бірақ бәрі де керісінше. «Советстан» 11, 11, 4, 4, 4, 11 буынды шумақтан тұрады. Силлабиканың негізгі шарты дұрыс сақталғанымен де, тоника белгілері де бірсыдырғы байқалады.

1, 2 және 6 жолдар бунақтап айтуды қажет етсе, 3, 4, 5 жолдар міндетті түрде нәшпенен бөлшектеуді, тақпақтап айтуды талап етеді. Демек, екпіндік талап өлеңнің өн бойына емес, тек белгілі бір жолдарына (3, 4, 5) қажет болып, екпінді ырғақты қажет етеді. ішкі ұйқастың да атқарып тұрған рөлі зор. Бунақтар әр жолда тұрақты буынмен беріледі де, дауыс ырғағына әрқашан екпін түсіріп, экспрессиясын күшейтеді. Сонда бүкіл өлең шумағына динамика еніп, қимыл-әрекет өзінен езі пайда болады.

«Советстандағы» осы өлең өрнегіне дауыс екпіні ортақ қазық болып, әрқилы лептердің бәрін езіне бағындырады, адуынды тірлікті жаңа леппен жырлауға мүмкіндік беретін өрнекке айналады. Қазақ поэзиясының мазмұнына революция  жасаған Сәкен дәл осындай революцияны оның лексикасы мен түріне де жасады. Оған көп мысалдың біреуі - «Советстан» поэмасы. Октябрь революциясының дауылы қазақтың даласында тудырған бұл тамаша тау сол әдемі қалпында мәңгілік сақталуына сеніміміз берік» деген болатын [[Мұқанов|С. Мұқанов]]. Сонымен «Советстан» қазақтың силлабик. өлең жүйесіне тоник. белгілерді молынан енгізуге болатындығын әбден дәлелдеген туынды болды. Сәкен елеңді ойға құру, ақ өлеңге іш тарту, мазмұнды түрмен ашып беру сияқты ізденістерге ерік берді. Өзінің сылқым сылдыры, ойнақы өрнегімен «Сыр сандық» дүниеге келді. «Сыр саңдықты ашып қара (8), Ашып қара, сырласқым (7) Сым пернені басып қара (8), Басып қара, жырласын...» (7) Өлеңді дөңгеленді ернектеу де қазақ поэзиясы үшін тың жаңалық болумен қатар, осы шырқ айналған сөздердің сазы көңіл қошын тез тауып, еріксіз би билеткендей. Шалыс ұйқаспен жазылуы да елеңнің инверсиясын күшейтіп, динамикасын ойнақы еткен. Сәкеннің мәнді ізденістері осындай сәтті түрлерге жеткізіп, халықтың эстетика. талғамын қалыптастыруға жәрдемін тигізді. «Советстан» мен «Сыр сандыққа» еліктеушілер ете кеп болды. Жаңашылдығын жұрт әбден танып, мойындаған шақта Сәкен қазақ поэзиясымен «ойнай» бастады. Эксперимент-тәжірибені күшейтті. Жалаң түр қуушылыққа салынған кезі де болды. Жаңа өмірдің келбетін жасау қажет деген ұран белең алған шақта дыбыс қуу, қимылды күшейту, екпіндету тенденциясы өлеңнің мазмұнына да, көркіне де кесірін тигізіп, поэзиялық қасиеттен жұрдай еткен кезі де бар. Бүгінгі күннің көркін ұрандата жырлау, плакатқа айналдыру, рапорттау қажет деп сырт көрініске табынғанда тасырлаған дыбыстар қаптап, қара дүркінділік етек алғаны да жоқ емес. Оның үстінде [[Владимир Владимирович Маяковский|Маяковский]] болу тенденциясы да көп ақынның көңіліне ұялай бастаған шақта заңдылықты қатаң сақтайтын силлабика жүйесі тас-талқан болып, поэтик. қасиеттен жұрдай бола бастады.

Абай мен Сәкенді өнер өрісінен іздеген уақытта ғана олардың бауырлас, рухтас екендігі осы жаңашылдық саласында айқындала түседі. Тіпті бұған Сәкеннің көзқарасы, Абай туралы ойлары кедергі бола алмайды, өйткені жаңашылдық рух белгілі бір көзқарастан емес, көркемдік тәжірибеден, санаға білінбей сіңген үлгі-өрнектерден бастау алады. Сондықтан сөзі бір жақта, ішкі таным-білігі бір жақта жүретін «шығармашылық қайшылықтар» өзінің диалектика. бірлігін жоғалтпайды, қайта осындай ұлы тұлғалар арқылы бадырайып көрінеді. Сәкенді идеялық тұрғыдан алшақтатқысы келетіндер Абайдың ұлы жаңашылдығының бесігінде Сәкен тербеліп ескендігін кере, түсіне бермейді. Кейбіреулер Абай мен Сәкен заманының өзгешелігін ескере қоймайды да екеуін бір уақытты кеңістіктен қарап, ой-пікір алшақтығын тауып алуға тырбанады. [[Абай]] заманы - қазақтың бел омыртқасы үзіліп, бодандыққа әбден мойын ұсынған кезі. Сондықтан да осы қорлықтан қутылар  жолды [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан]], [[Ыбырай Алтынсарин|Ыбырай]], Абайлар ағартушылық идеясынан іздестірді, соған сеңді. Ал Сәкен сахнаға шыққан дәуірдің ерекшелігі мүлдем басқа. [[Бірінші орыс төңкерісі|1905жылғы революцияның]] күресшіл рухы бара-бара азаттық, теңдік ұранына, төңкеріс заманына, азамат соғысының ылаңына ұласты. Кедейді жарылқаймыз, дүниенің тұтқасы - еңбек, оның иесі - бейнетқорлар болады, бай-кедей болмайды деген идеяның ел-жұртқа қалың өрттей тез жайылуы, көпшіліктің соған имандай сенуі Сәкеннің әрі бақыты, әрі соры болғандығын енді ашық айтуымыз керек. Сәкен бұған ешбір шүбәсіз сенді, берілді, тапсырмасын бұлжытпай орындады.

Жаңаша өмір басқаша арнамен өркендейді деп түсіңді, сол жолға аянбай, алаңдамай, жалтақтамай қызмет ету ер азаматтың парызы, міндеті деп білді- Осыған ылайықты ой айтты, пікір толғады. Сәкеннің Абай жайындағы ой-пікірлері айтыс мақаладан басталды. 1923 ж. [[Нәзір Төреқұлов]] «Темір қазық» журналының 1-санында Сәкеннің «Асау тұлпар»жинағына сын жазып, Абайдың ойып түсер өлеңін [[эпиграф]] етті. Нәзірге қайтарған жауабында «Абайдың бүл қағидасы ез заманында [[Құнанбай Өскенбайұлы|Құнанбайдың]] тұқымы тәрізді қара қазақты билеген жуан атаның балаларының қолынан орыс патшасының уездік әкімдері билікті алып, әр елге «болыстық» деген, «волостной старшина» деген дәрежелі қызметті орнатып, оған қазақтың «аталы», «атасызына» қарамай, әркімді «шарға түсіп», таласып болыс болатын болған соң, қара қазаққа хан болған Құнанбай тұқымының билігіне «атасыз», кешегі «тебінгісі тесік» жамандар біраз жал біткен соң таласа бастаған».
Міне, Нәзірдің «бісміллә» қылып келтіріп отырған бүл сөздерін Абай сол Құнанбайлардың аяғынан ала бастаған «ата сыздарға», кешегі «тебінгісі тесіктерге» айтқан сөзі: «таласпа жаным-ай қолыңнан келмеске, боларсың бақадай көптессең егеске...». Әрине, Абайға айтуға ылайықты-ақ! Қанша тыраштанғанмен «Жер астынан жік шыққан, екі құлағы тік шыққан мұндайлар» Абайға, Құнанбайға қайдан жетсін! Абайдың бүл мақалын 1917ж. большевиктерге қарсы адамдар айтқан. Бүл мақалға қарсы болсақ та, біз де бүл «бісмилланы» мысал қылып алып көрейік», - дегенде Абайдың ата-тегі басым айтылады да, ұлы ақынның шығармашылығына сөз тигізбегендігін көреміз. Нәзірдің қазақшаға шорқақтау екендігін дәлелдеу үшін «Түркістандағы қазақ жігіттері Нәзірдің қолына «қазақша үйрен» деп Абайдың өлең кітаптарын берген. Нәзірдің келтіріп отырған «бісмилласы» сол Абай кітабынан. «Ал Абайдың ғашықтық тақырыбында Һәм әйелді өлең қылған сөздерін аралап, теріп алған кісіге Абайдың өзендерінің іш індетіпті бізден аулақ, тіпті сорақы кеткен жерлері бар. Абайды да Нәзір жақтырмауға керек еді ғой» деп, Абайдың бес өлеңінен үзінді («Салмағыңнан жаншылып, Қалсын құмар бір қанып») келтіреді де, өзінің махаббат лирикаларын түсінбей сез еткен сыншыға Абай өлеңдерін көлденең тартады. «Абайдың езімен билікке таласа бастаған кешегі темен атаның баласын кекетіп, мысал қылып келтірген елеңдерін «бісмилла» орнына ала жүгірген Нәзір бүл өлеңдердің мағынасын неге сұрап алмады екен?» деп көркемдік таным мәселесіне ойысады. Сез арасында «бүлікшіл» Абайдың төбесі көрініп қалатыны рас. Тарттық көзқарастың ызғары алыстан сезіледі.

Сәкеннің совет заманында жазған алғашқы зерттеу еңбегі «Әдебиет Һәм оның бағыттары» деп аталып, 1922 ж. жарияланды. Әдебиеттің туып, өркендеуі жөнінде кең көлемді еңбек жазбаққа ниет еткені сез саптауынан анық байқалады, бірақ өкініштісі - сол Сәкеннің алдына қойған мақсатына жетуге мұрсаты болмаған сияқты. Жұмыстың соңғы тарауларын жазбаған, жаза қалса жарияламаған. Әйтеуір бізге мәлім емес. Әйтпесе бүкіл әлемдік әдебиеттің даму жолын шолғанда қазақтың сәтті түрлерге жеткізіп, халықтың эстетика. талғамын қалыптастыруға жәрдемін тигізді. «Советстан» мен «Сыр сандыққа» еліктеушілер өте көп болды. Жаңашылдығын жұрт әбден танып, мойындаған шақта Сәкен қазақ поэзиясымен «ойнай» бастады. Эксперимент-тәжірибені күшейтті. Жалаң түр қуушылыққа салынған кезі де болды. Жаңа өмірдің келбетін жасау қажет деген ұран белең алған шақта дыбыс қуу, қимылды күшейту, екпіндету тенденциясы елеңнің мазмұнына да, көркіне де кесірін тигізіп, поэзиялық қасиеттен жұрдай еткен кезі де бар. Бүгінгі күннің көркін ұрандата жырлау, плакатқа айналдыру, рапорттау қажет деп сырт көрініске табынғанда тасырлаған дыбыстар қаптап, қара дүркінділік етек алғаны да жоқ емес. Оның үстінде Маяковский болу тенденциясы да көп ақынның көңіліне ұялай бастаған шақта заңдылықты қатаң сақтайтын силлабика жүйесі тас-талқан болып, поэтик. қасиеттен жұрдай бола бастады.

Абай мен Сәкенді өнер ерісуінен іздеген уақытта ғана олардың бауырлас, рухтас екендігі осы жаңашылдық саласында айқындала түседі. Тіпті бұған Сәкеннің көзқарасы, Абай туралы ойлары кедергі бола алмайды, өйткені жаңашылдық рух белгілі бір көзқарастан емес, көркемдік тәжірибеден, санаға білінбей сіңген үлгі-өрнектерден бастау алады. Сондықтан сөзі бір жақта, ішкі таным-білігі бір жақта жүретін «шығармашылық қайшылықтар» өзінің диалектика. бірлігін жоғалтпайды, қайта осындай ұлы тұлғалар арқылы бадырайып көрінеді. Сәкенді идеялық тұрғыдан алшақтатқысы келетіндер Абайдың ұлы жаңашылдығының бесігінде Сәкен тербеліп ескендігін көре, түсіне бермейді. КейбіреулерАбай мен Сәкен заманының өзгешелігін ескере қоймайды да екеуін бір уақытты кеңістіктен қарап, ой-пікір алшақтығын тауып алуға тырбанады. Абай заманы - қазақтың бел омыртқасы үзіліп, бодандыққа әбден мойын ұсынған кезі. Соңдықтан даусы қорлықтан құтылар жолды Шоқан, Ыбырай, Абайлар ағартушылық идеясынан іздестірді, соған сенді. Ал Сәкен сахнаға шыққан дәуірдің ерекшелігі мүлдем басқа. 1905жылғы революцияның күресшіл рухы бара-бара азаттық, теңдік ұранына, төңкеріс заманына, азамат соғысының ылаңына ұласты. Кедейді жарылқаймыз, дүниенің тұтқасы - еңбек, оның иесі - бейнетқорлар болады, бай-кедей болмайды деген идеяның ел-жұртқа қалың өрттей тез жайылуы, көпшіліктің соған имандай сенуі Сәкеннің әрі бақыты, әрі соры болғандығын енді ашық айтуымыз керек. Сәкен бұған ешбір шүбәсіз сенді, берілді, тапсырмасын бұлжытпай ораңдады.

Жаңаша өмір басқаша арнамен өркендейді деп түсіңді, сол жолға аянбай, алаңдамай, жалтақтамай қызмет ету ер азаматтың парызы, міндеті деп білді. Осыған ылайықты ой айтты, пікір толғады. Сәкеннің Абай жайындағы ой-пікірлері айтыс мақаладан басталды. 1923 ж. Нәзір Төреқұлов «Темір қазық» журналының 1-санында Сәкеннің «Асау тұлпар»жинағына сын жазып, Абайдың ойып түсер өлеңін эпиграф етті. Нәзірге қайтарған жауабында «Абайдың бүл қағидасы өз заманында Құнанбайдың тұқымы тәрізді қара қазақты билеген жуан атаның балаларының қолынан орыс патшасының уездік әкімдері билікті алып, әр елге «болыстық» деген, «волостной старшина» деген дәрежелі қызметті орнатып, оған қазақтың «аталы», «атасызына» қарамай, әркімді «шарға түсіп», таласып болыс болатын болған соң, қара қазаққа хан болған Құнанбай тұқымының билігіне «атасыз», кешегі «тебінгісі тесік» жамандар біраз жал біткен соң таласа бастаған».

Міне, Нәзірдің «бісміллә» қылып келтіріп отырған бүл сөздерін Абай сол Құнанбайлардың аяғынан ала бастаған «атасыздарға», кешегі «тебінгісі тесіктерге» айтқан сөзі: «таласпа жаным-ай қолыңнан келмеске, боларсың бақадай көптессең егеске...». Әрине, Абайға айтуға ылайықты-ақ! Қанша тыраштанғанмен «Жер астынан жік шыққан, екі құлағы тік шыққан мұндайлар» Абайға, Құнанбайға қайдан жетсін! Абайдың бүл мақалын 1917ж. большевиктерге қарсы адамдар айтқан. Бүл мақалға қарсы болсақ та, біз де бүл «бісмилланы» мысал қылып алып көрейік», - дегенде Абайдың ата-тегі басым айтылады да, ұлы ақынның шығармашылығына сөз тигізбегендігін кереміз. Нәзірдің қазақшаға шорқақтау екендігін дәлелдеу үшін «Түркістандағы қазақ жігіттері Нәзірдің қолына «қазақша үйрен» деп Абайдың өлең кітаптарын берген. Нәзірдің келтіріп отырған «бісмәлласы» сол Абай кітабынан. «Ал Абайдың ғашықтық тақырыбында Һәм әйелді өлең қылған сездерін аралап, теріп алған кісіге Абайдың өлеңдерінің ішінде тіпті бізден аулақ, тінтті сорақы кеткен жерлері бар. Абайды да Нәзір жақтырмауға керек еді ғой» деп, Абайдың бес өлеңінен үзінді («Салмағыңнан жаншылып, Қалсын құмар бір қанып») келтіреді де, өзінің махаббат лирикаларын түсінбей сез еткен сыншыға Абай елеңдерін көлденең тартады. «Абайдың өзімен билікке таласа бастаған кешегі темен атаның баласын кекетіп, мысал қылып келтірген елеңдерін «бісмәлла» орнына ала жүгірген Нәзір бүл өлеңдердің мағынасын неге сұрап алмады екен?» деп көркемдік таным мәселесіне ойысады. Сез арасында «бүлікшіл» Абайдың төбесі көрініп қалатыны рас. Таптық көзқарастың ызғары алыстан сезіледі.

Сәкеннің совет заманында жазған алғашқы зерттеу еңбегі «Әдебиет Һәм оның бағыттары» деп аталып, 1922 ж. жарияланды. Әдебиеттің туып, өркендеуі жөнінде кең көлемді еңбек жазбаққа ниет еткені сез саптауынан анық байқалады, бірақ өкініштісі - сол Сәкеннің алдына қойған мақсатына жетуге мұрсаты болмаған сияқты. Жұмыстың соңғы тарауларын жазбаған, жаза қалса жарияламаған. Әйтеуір бізге мәлім емес. Әйтпесе бүкіл әлемдік әдебиеттің даму жолын шолғанда қазақтың көркемдік таным-білігіне соқпауы, оның ішінде Абайға аялдамауы мүмкін емес. Тегінде шаруа басты болып жүрген Сәкен бұл еңбекті қағазға түсіре алмағандықтан ауызекі айтумен ғана шектелген сияқты. 1924 жылдың басында Сәкен Орынбордағы қазақ жастарының орталық клубында қазақ әдебиетінің тарихы туралы лекция оқыды. «Еңбекші қазақ» газетінде 19 ақпан күні сол лекцияны тыңдаған Сәбит Төңкеріс ұлы «Қазақ әдебиетінің қысқаша тарихы» деген атпен естіп- білгенін езінде баяндап берді. «Сәкен жолдастың оқыған лекциясының қысқаша қорытындысы алынды. Ұзартып жазса Сәкен жолдастың баяндамасы кеп сез болатын еді. Бірақ газет беті тар болғандықтан қысқаша түрін ғана жазып отырмыз. Сондықтан мұны оқушылар Сәкен баяндамасының дәмі деп ұғуы керек» деп ескертпе жасады. «Ақ жол» газетінде Темірбай деген кісі «Қазақ әдебиетінің тарихынан» деген мақала жазып, Сәкенге жаппаған пәле қалдырмады. Соған [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғабит Мүсірепов]] «Қисық сынға әділ тере» атты мақаламен («Еңбекші қазақ», 1924, N° 183) жауап берді.

Сәкен әдебиет тарихын әріден бастаған. «Ел қазағының арасына жазба әдебиет таратқан Түркістаннан шыққан қожалар. Ол кезде қазақтың арасына кең таралған [[Қожа Ахмет Ясауи|Қожахмет Иассауидің]] кітабы. Біздің қазақ ақындары соның сезіне еліктеп кеткен» деген ойды айтып, соңғы кезде араб-парсы, татар, өзбек, орыс сөздерімен қазақ тілін шұбарлап жүргендерге тоқталады. Сәкеннің ез ойы болсын, не хабарлаушының түсінігі болсын, әйтеуір «Қазақ әдебиеті 1900 жылдан бері шыққан. 1905 жылдың жұмыскер қозғалысынан кейін ұлт сезімі туа бастап, қазақ ақындары тіл түзеу деген пікірді жарыққа шығарған. Бірақ сол әдебиеттің азған уақытында бірен-саран елеңін таза қазақ тілімен жазғандар болды. Мәселен, Абай, Абайдың ол әдебиетті туғызған екендігіне дәлел болатын жұмыс емес. Себебі Абай арғы жағында таза қазақ тілімен сез жазушылардың жолын мықтап қалған, басталған жолдың иесі ғана. Абайдың қазақ әдебиетінің ағасы деушілік қате» деген пікір жазылған. Мұны Сәкен айтты ма, жоқ па, бірақ Төңкеріс ұлы Сәбит езіміз білетін Сәбит Мұқанов болса (бұл кезде Сәбең «Еңбекші қазаққа» қатысып, Сәкен үйінде Ғабит екеуі бірге жатып жүрген кезі), онда 1923 ж. «Қара тақтаға жазылып қалмаңдар, шешендер» атты мақаласында Абайға қырын қарайтыны белгілі болатын. Сондағы ойдың салқыны бар екені даусыз. Мүмкін, ондай пікірден Сәкен де аулақ болмаған шығар, өйткені Абайды қазақтың жазба әдеби тілін қалыптастырды дегенге дау айтпаса да, қазақ әдебиетінің атасы, негізін салушы дегендерге қосыла қойған кезі шамалы. Оның үстіне Сәкенді 1922-1924 ж. сынаушылардың қай-қайсысы болмасын, әсіресе Темірбай, Сәкеннің таптық позициясын тарихтан хабарсыздар мен байланыстырып, тарихи жетесіздер қатарына қосып жібермекке жан салған болатын. Сондай қаңқу сездерді Сәкеннің «қасарысып, принципшілдікке салынуына» себепші болғанын да естен шығармайық. Мәдени, әсіресе әдеби мұраны игеру саласында жіберген қате-кемшіліктер, артық-кем пікірлер 20-30 жылдарда кімде болса да кеп болғандығын санаттан шығарып тастауға тағы болмайды. Соның ішінде Абай туралы ой-пікірлердің кереғар болғандығы әмбеге аян.

20-жылдардағы қалың айтыс-тартыста кебіртек әңгіме болған бір сала - оқып-үйрену мәселесі. Алаш оқығандары кебіне кеп Абай мен Мағжанды ақын-жазушыларға ұстаз, үлгі мектебі ретінде әдейі ұшындыра керсетіп келді, жазды. Идея дұрыс болғанымен, басыбайлы шәкірт болуды қаламағандар аз емес. С. Мұқанов айтыс екпінімен «ұлтшылдардың, кейбір ұлтшылдыққа бейімдердің алдымызға үлгі ал деп тарта беретіні қазақ ұлтшылдарының шығармалары. Ұлтшыл не еңбекшіл деп бөлмей алғанда, жалпы қазақ әдебиеті езінен езі үлгі алатын дәуірге жеткен жоқ» (Өсу жолдарымыз. -А., 1960, 50-б.)деген қате тұжырым жасап, сынның астында қалған болатын. Осы әңгіменің бір шеті Сәкенге де тиіп жатты. Смағүл Садуақасов «Ұлт театры туралы» мақалаларын 1926 ж. жеке кітап етіп шығарғанда Сәкен оған пікір айтты, сез арасында «Смағүлдің «Секен жазғандарын түзете берсін» деген ақылын рахмет айтып қарсы аламын. Бірақ бір алмайтын жерім, Смағүлдің «сез шеберлігін Абай мен Мағжаннан үйрен» деген ақылын тұтас ала алмаймын.

Үйренуден қашпаймын. Бірақ дұрыс үйретушілерден үйренеміз деймін. Абайды былай қоя тұрайын. Әрине, кей ретте Абайдан үйрену дұрыс» деп табады да, Мағжанға келгенде ерін мойнынан алып тулайды. Өйткені оның орыс оқытушылары Бат. Европаға қашып кеткенінің үстіне «Мағжан «шебер сөздің» молдасы болса, [[Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан|Бөкейханов]] пен [[Мұстафа Шоқай|Шоқаев]] шебер саясаттың молдалары ғой... Осылай болған соң, бұлардың медресесінен мен сірә оқи алмайтын шығармын» деуін психол. жағынан түсінуге әбден болады. Жалпы түсінігінде оқып-үйренуден безбейтіндігі анық байқалып, Мағжанға мұрит болуды ақындық намысы қаламағандығын анық көреміз. Сәкен еш уақытта өз ойын бүркемелеп айтқан пенде емес. Бәрі де ашық, анық. Оның күштілігі де, осалдығы да осында.

1927 ж. Сәкеннің «Қазақтың көркем әдебиеті туралы» деген мақаласы шықты. Оның «Қазақ әдебиеті қалай туып, қалай өсіп, кімнен үлгі алып келеді» деген тарауында 1924 ж. жасаған баяндамасының алыс жаңғырығы жүр. Әсіресе «1905 жылғы төңкеріс дүмпуімен қазақ әдебиеті аздап болса да ұлтшылдық рухымен өсе бастады. Үлгісі енді мүлде ноғай мен орыс әдебиеті болды» деп білді де, «Орысқа алдымен жанасқан қазақтың билері, ақсүйек дінділері болғандықтан, орыс әдебиетінен, ең алдымен, Абай тәрізділер нұсқа алған. Қазіргі қазақ әдебиетінің үлгісі - орыстікі» деп шорт кеседі. Әрине, бүл пікірді бірден қабылдай қою қиын, алайда, әдебиетінің кәсіпкерлік жолға шығуын айтып отырса, онда бұл тұжырымға тарихи сабақтастықты ескеріп, ойлана қараудың артықтығы бола қоймас. Ал Абайдың айналып өтуге болмайтын үлкен тұлға екені осыдан да анық көрінеді.

Таптық көзқарастың салқыны Сәкенге Абай жөнінде сақтана айтуды, мүмкіндігінше, онша жанаса бермеуді ұсынған сияқты. Абайды сөзінің бісмәлласына айналдырар пиғыл Сәкенді революцияшыл белсенділікпен талай сөйлеген шығар деп те қалатын сияқты. Сондайлардың бірі езім болғанымды жасырмайын. Әуелі «Тар жол, тайғақ кешуді» сүзіп шықтым. Абайдың ақындығына байланысты бірде-бір ауыз сөз жоқ. Абайдың бап апары мен ағайын-туыс қандарының аты аталып, «Абай» журналының бұдан әрі шығу-шықпау жайынан басқа бөтен ауыз сез жоқ. Сондай-ақ «Көшпелі дәуірдегі қазақ әдебиетінің күйлерінен», «Әдебиет тап құралы», «Қазақ әдебиеті туралы хат» деген шығармаларында Абайдың жалпы рухы сезілгенмен, тікелей айтылған ой-пікір кездеспейді. «Қазақ әдебиеті» кітабында, [[Ақмолда]], Ыбырай, [[Ақан сері]], Шәкәрім жинақтарына жазған алғы- сөздерінде де Абайға тікелей бағышталған ештеңе жоқ. Қазақстан жазушыларының 1934 жылғы съезінде де Абайға сықпапты. Осы «олқылықтарды» толтырған еңбек -1934-1935 ж. [[Өтебай Тұрманжанов|Өтебай]] Тұрманжанов екеуі 5-класқа арнап шығарған «Көркем әдебиет» оқу құралы десе де болғандай. Әуелі қазақ совет жазушыларын орыс, қырғыз, езбек, тәжік ақын-жазушыларымен таныстырып алғаннан кейін «XIX ғасырдың ақырындағы, XX ғасырдың басындағы қазақ ақындары» деген үшінші тарауда «Классик жазушылардың мәні», «Өткен өмірді түсіну үшін әдебиеттің мәні», «Ескі әдебиетті қалай оқу, білу керек» деген бөлімдерден кейін Абайға арнайы үлкен тарау берілті. Тарихи сабақтастықты сақтау туралы [[Маркс, Карл|Маркс]], [[Ленин, Владимир Ильич|Ленин]] пікірлеріне сүйене отырып «Өткендегі әдебиет мастерлері, көркем сездің көрнекті шебер ұсталары классиктеріміз Абай, Ақмолда, Қарашұлы Омар, Мәшһүр Жүсіп, Торайғыр ұлы Сұлтанмахмұт» деп әрқайсысына жеке-жеке белім арнаулары, әрине, беті оңға бұрылған әдебиет танудың алғашқы қарлығашы еді. Ең алдымен, тарих пен әдебиетінің ара жігін ажыратып, бірі - дәлелдей түсіндірсе, екіншісі - суреттеп кернететіндігін, яғни «[[Шортанбай Қанайұлы|Шортанбайдың]] «[[Зар Заман|Зар заманын]]» оқысақ, билеуші таптың әкімшілігінен айырылып зарлағанын білесің. Абайдың сезін оқысаң, сары тонға оранып шолтаңдаған бай, байдың малын бағып, жыртық купенің ішінде бүрсеңдеген кедей кез алдыңа елестеп келеді» деген баяндауларда таптық танымның түтінін оңға бұра бастағанын байқаймыз. Абайға арнаған монограф. тараудың «Ақынның балалық шағы» белімін Кәкітай баяндауына негіздей өрбітсе, «Абайдың орыстың және басқа елдің жазушыларымен танысуын» арнайы әңгімелейді. «Кей аудармаларының көркемдігі ана ақындардың түп сездеріне кем болмағандығын» айта келіп, «Абайдың қартайғандағы арманын» - ғылым-білім мен ұрпақ қамына тәуелдейді. «Абайдың елеңі» деген белімде «іші алтын, сырты күміс - сез жақсысын» талап еткенін, жаңа эстетика. норма орнатқандығын айта келіп, Абай «қазақ әдебиетінде ұлы қазына дерлік мұра қалдырды. Осы мұраны Ленинше ұғып, пайдамызға асыру біздің әдебиетіміздің міндеті» деген тұжырымға келеді, «Аттың сыны», «Аңшылық туралы», жылдың төрт мезгіліне арналған елеңдерін оқушы ерсіне лайық баяндай талдап, ақындық шеберлігіне тоқталады.
«Тіл ретінен Абайдың шығармалары кеп пайда береді. Қазақ тілінің барлық байлығын, барлық тұлғасын Абай шығармалары толық көрсете алады. Сондықтан да Абай шығармаларының мәні зор. Онан қазақ тілін сұлулап, көркем нақыстап, әдемі кестелеген әсерлі жыр, сұлу, күйлі елең қылып шығару ретінде де Абай үлгі-ернек болатын үздік шебер ақын екендігі белгілі» деп ой түйеді. Абайдың ақындық шеберлігіне шаң жуытпаудың үстіне сол кездегі қызыл көздердің көңілін табу үшін «Ескі тұрмыспен, ескі санамен танысу үстінде Абайдың шығармаларының мәні зор» деп те қояды. Ұлы ақынның үлгі-өнегесінен кез жазбауға шақырып, әрқашан қадір-құрмет тұтуды жас ұрпаққа ұғындырады.

Дарынды дарынның танып, мойындауы әншейінді процесс емес. Л. Н. Толстойдың И. С. Тургенев пен [[Уильям Шекспир|У. Шекспирді]], Ф. М. Достоевскийдің [[Лев Николаевич Толстой|Толстой]]ды жазушы деп танымауы сияқты жайлар әдебиет тарихында жиі кездеседі. Оның шет жағасы Абайдың Бұхар, [[Дулат Бабатайұлы|Дулат]], Шортанбайлар, Сәкеннің Мағжан жөніндегі лебіздерінен қылаң беретіндігі осыдан. Бұған дәуір идеологиясы араласып, таным-біліктің ұйқы-тұйқысын шығарып жатса, артық-кемді айтылған ой-пікірлерге түсіне қарау жөн болмақ. Айрықша желдете, ажарландыра айтпағанымен, Сәкеннің «қазақ ақындарының ішінде Абайдан елеңге шебері жоқ» деген түсінігі дәуірдің ұйтқи соққан дауылдарында өзгерген жоқ. Сондықтан Сәкеннің Абайға деген ұлы махаббаты жаңашылдық рухтан, реформаторлық ізденістен табылып, қазақ әдебиетіне олжа сұлуы тарихи сабақтастықтың құнарлығына дәлел болары сезсіз.&lt;ref&gt;Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сілтемелер ==
* [https://adebiportal.kz/kz/authors/view/786 Сәкен Сейфуллин] «[[Әдебиет порталы]]» сайтында
* [https://sputnik.kz/spravka/20190708/10861330/Qazaq-qyrgyz-emes-Tungysh-premer-Saken-Seyfullin-zhayly-qyzyqty-derekter.html Сәкен Сейфуллин] Sputnik.kz сайтында
* [https://abai.kz/post/15825 Cәкен Сейфуллин: «Мен Сәбит Мұқановты адам етіп едім. Ол мені осындай күйге душар етті. Жазықсыз басыма бәле салды»]

{{Қазақстан үкіметі басшылары}}
{{Сәкен Сейфуллин шығармалары}}

[[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]]
[[Санат:Қазақстан ақындары]]
[[Санат:Қазақстан саясаткерлері]]
[[Санат:Сталиндік репрессия құрбандары]]
[[Санат:Қазақстан жазушылары]]
[[Санат:Қазақстан премьер-министрлері]]</text>
      <sha1>4mqg3aaqpstdc3ym7ys6owaj5ooik4e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Түрікмендер</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17382</id>
    <revision>
      <id>3058092</id>
      <parentid>3054662</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:16:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Нұрлыжол</username>
        <id>122283</id>
      </contributor>
      <comment>Мәлімет</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15950" xml:space="preserve">{{Халық
|атауы      = Түрікмендер
|сурет      = {{Фотомонтаж|position=center
   | photo1a = Independence Day Parade - Flickr - Kerri-Jo (215).jpg
   | photo2a = Gorskii 20005u.jpg
   | photo2b = Teke Horse Regiment.jpeg
   | photo3a = Independence Day Parade - Flickr - Kerri-Jo (200).jpg
   | photo3b = Traditional dressed bride and groom with Alabay dog.jpg
   | size = 275
   | spacing = 3
   | color = #FFFFFF
   | border = 0
   | foot_montage = Жоғарыдан төменге, солдан оңға қарай: Ұлттық киімдегі түрікмендер Тәуелсіздік шеруінде, түрікмендер-текелілер, Теке атты полкінің түрікмендері, Түрікменстан тәуелсіздік күніндегі түркімен атбегі, ұлттық киімдегі түрікмендер}}
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = шамамен 8 млн адам
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{TKM}}
|саны1      = 4 248 000
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{IRI}}
|саны2      = 1 328 585
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{AFG}}
|саны3      = 932 000
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{UZB}}
|саны4      = 192 000
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = {{PAK}}
|саны5      = 60 000
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = {{RUS}}
|саны6      = 36 885 (2010)
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = {{TJK}}
|саны7      = 15 171 (2010)
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = {{USA}}
|саны8      = 5000~
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = {{UKR}}
|саны9      = 3709 (2001)
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = {{BLR}}
|саны10     = 2685 (2009)
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = {{KAZ}}
|саны11     = 2234 (2009)
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = {{KGZ}}
|саны12     = 2037 (2012)
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[Түрікмен тілі|түрікмен]]
|діні       = [[Ислам|ислам]] дінінің [[Суннизм|суннит бағыты]] 
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}
'''Түрікмендер''' ({{lang-tk|Türkmenler}}) - [[Түрікменстан]]ның негізгі халқын құрайтын, сонымен қатар [[Өзбекстан]], [[Ресей]], [[Иран]], [[Ирак]], [[Ауғанстан]], [[Тәжікстан]], [[Сирия]] мен [[Пәкістан]] мемлекеттерінде тұратын ежелгі [[оғыздар|оғыз]] тектес халықтар. Ежелгі уақытта түрікмендер өздерін оңыздар деп атады, ал орта ғасырларда олар өздерін түрікмендер деп атай бастады.

[[Селжүктер]], [[Аныштегіндер|Хорезмшаһтар-аныштегіндер]], [[Османлы әулеті|Осман]] әулеттері, [[Қарақоюнлылар]], [[Аққоюнлылар]] және [[Афшар әулеті|Афшарлар]] тиісінше [[Қынық]], [[Бекділі]], [[Қайы]], [[Иуа]], [[Баяндыр]] және [[Афшар]] түрікмен тайпаларынан тарайды деп есептеледі. Жалпы саны әлемде 12 миллионнан астам адам.


Ұлы халық, тек билігі анандай,
Түрікмен бауырларыма тек жақсылық тілеймін, сендергеде біздегідей жақсы президент болсын

== Тілі ==
{{Mainarticle|Түрікмен тілі}}
Олар [[Түркі тілдері|түркі тілдерінің]] [[Оғыздар|оғыз]] кіші тобының [[Түрікмен тілі|түрікмен тілінде]] сөйлейді.

Түрікмен тілі үзіліссіз жазба дәстүріне ие: 1928 жылға дейін – [[Араб жазуы|араб]], содан кейін – [[Латын әліпбиі|латын]], 1940 жылдан бастап орыс ([[кириллица]]) графикасы қолданылды. Түрікмендердің ескі әдеби тілі негізінен поэзия тілі болды. Қазіргі түрікмен әдеби тілі кейінгі уақытта түрікмен диалектілерінің текин диалектісінің базасында бірігуі нәтижесінде пайда болды. Түрікмен тілі бірқатар диалектілерге бөлінеді: текин, йомуд, эрсарин, салыль, сарык, чевдур.

== Діні ==
Түрікмен халқының көпшілігі басқа түркі ұлттары сияқты [[Ислам]] дінінің [[Сунниттер|сүннит]] тармағын ұстанады. 

== Тарихы ==
Зерттеушілер Түрікмендерді [[Моңғолоид|моңғолдық]] элементі бар [[Еуропалық нәсіл|еуропалық]] нәсілдің [[Жерорта теңізі]] антропологиялық тобына жатқызады. Түрікмендер халқының қалыптасу тарихы 15 ғасырға дейін созылып, қатар өмір сүрген теке, иомуд, гоклен, сарық, салар, эрсары, човдур, нохурли, емрели, алили, қарадашлы, ата деген этникалық топтар мен тайпалар бертін келе бірыңғай түрікмен халқы болып бірікті. 20 ғ-ға дейін Түрікмендерде овган, арап, гуллар, гурд, гурама, тат, кыпчак, аймаклар, гирей, газен, галмыктар, гарамугол аталатын тайпалар мен руларға бөлінді. Кейін келе руға бөліну өз әсерін жоғалтып алды. 

Басында ирандық және парсы ықпалы болды. Оның орнын түркі көші-қоны басты. Одан кейін 17 ғасырда Түрікменстан [[Ресей империясы]]ның құрамына кірді. Олар көшпелі, бірақ иран текті жергілікті халыққа қосылды. Мұны халықтың «түрікмен» атауының өзі көрсетеді. Бұл парсы сөзі. 9-11 ғасырларда Түрікменстан шекарасына көптеп енген [[оғыздар]] түрікмендердің этногенезінде маңызды рөл атқарды. 11 ғасырда солтүстік-шығыстан [[Селжүк әулеті|селжұқтармен]] бірге келген оғыздардың негізгі бөлігі осында қоныстанып, бірте-бірте жергілікті халықпен сіңісіп кеткен. Түркімен тілінің қалыптасуы орын алды.

== Кәсібі ==
Түрікмендер ерте заманнан бері суармалы [[егіншілік]]пен, [[мал шаруашылығы]]мен қатар айналысты. Сондықтан халықтың басым көпшілігі жартылай көшпелі тұрмыс кешті. Көшпелі малшыларды “чарва”, отырықшы дихандарды “чомурлар” деп атады. Теңіз жағалауындағылар ерте кезден-ақ балық аулап, әзірлеуді кәсіп еткен. Аңшылық – Түрікмендердің көнеден жеткен кәсібі. [[Құс]], [[түлкі]], [[киік]], [[тауешкі]], [[қоян]], т.б. аңдарды мылтықпен, тор, қақпан құрып, тазы жүгіртіп, ителгі, бүркіт секілді қыран құстарды салып аулау дәстүрі бар.  

Көне дәуірден-ақ қолөнері дамыған. Ерте заманнан кілем тоқу өнері ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келеді. Түрікмен кілемі жоғары сапасымен әлемге әйгілі. Кесте тігу, киіз, текемет басу өнері дамыған. 

Тарихқа көз жүгіртсек, түркімендер  Киіз үйлер роуминг үшін пайдаланылды. Жер өңделген жерлерде балшықтан, кірпіштен үйлер салынған. 

Тарихи тұрғыдан түрікмендер үш түрлі баспанада өмір сүрген. Көшіп-қону үшін киіз үйлер пайдаланылды. Жер шаруашылығымен айналысқан жерлерде балшықтан, кірпіштен үйлер салынған. 

== Мәдениеті ==
Түрікмендер жылдың көп мезгілінде [[сүт тағамдары]]нан қатық, [[сүзбе]], [[айран]]ды қорек етеді. [[Қой]] мен [[ешкі]], сиыр сүтін, түйенің шұбатын пайдаланады. Нан тағамына бауырсақ, қаттама, шелпек жатады. Ыстық тағамы – ет қосқан сорпа, қуырдақ (говурма), [[палау]], кеспе көже, [[тұшпара]]. 
[[Сурет:Милли тагамлары.jpg|нобай|оңға|200px|Ұлттық тағамдары]]
Түрікмен асханасының негізгі тағамы — &quot;аш&quot; палауы, бірнеше ондаған түрі бар, негізгі ингредиенттер - күріш пен ет (құс еті, қой еті). Палауға көкөністер, дәмдеуіштер, кептірілген жемістерді қосылады. Түркімен асханасының Орталық Азияның басқа тағамдарынан басты айырмашылығы – ұлттық балық тағамдары. Балықты арнайы қазандарда күріш, анар шырыны, мейіз, күнжіт, өрік қосып пісіреді. Балықты қуырады, сосын қазандарда бұқтырады, кейде ет орнына әртүрлі тағамдарға қосады. Сүт өнімдері мен сүт кеңінен қолданылады, өте пайдалы болып саналатын, дәмі тәтті түйе сүтінен сары май, йогурт, айран жасалады. Қойдан ірімшік, сүзбе массасы, брынза, сиырдан сүзбе, йогурт, ірімшік, сары май дайындалады. Түрікмендердің сүт өнімдері өте көп.

Тәттіден тағамдардан лалагүлдің тамырынан жасалған халва, тәтті тоқаш, қант ұнтағы қосылған пончик, дайындайды. Жергілікті түрікмен қарбыздары, қауындары, жемістері өте дәмді және хош иісті. Сусындардың ішінен олар шайды жақсы көреді. Шығыста олар жасыл, солтүстік пен батыста қара түсті басымырық пайдаланады. Қыста шай сүтке қайнатылып, қой майы, май қосылады.&lt;ref&gt;https://travelask.ru/articles/turkmeny-zhiteli-oazisa-sredney-azii Наталия Котоман. Туркмены — жители оазиса Средней Азии&lt;/ref&gt;

Көптеген халықтар қалалық киімге ауысқанына қарамастан, түрікмендер өздерінің дәстүрлі костюмдеріне пайдаланады. Ерлер мен әйелдер көйлек, шалбар, кенептен тігілген ұзын халат киеді. Жазда әйелдер тек көйлек пен ұзын шалбар киеді. Халаттар мен теріден жасалған бас киімдер ұлттық киімнің айрықша белгісі болып табылады. 

Ұлттық спорт пен ойын түрлерінен ат жарысы, жарыс, байрақ аталатын ат жарысы, сондай-ақ мергендікке баулитын нысана көздеу, ату, ұлттық спорт түрлері, балуандар күресі кең тараған. Түрікмендер-де ерте кезден шахмат, берижи, бадақ салмақ тәрізді есептеу, есте сақтау, ептілік, есту, түйсіну қабілетін арттыратын ойын түрлері бар.&lt;ref&gt;«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том&lt;/ref&gt;

== Қазақстандағы түрікмендер ==
[[Қазақстан|Қазақстанның]] түрікмен диаспорасы санының жалпы динамикасы мынадай: 
*3265 (1970 ж.), 
*2241 (1979 ж.), 
*3718 (1989 ж.), 
*1729 (1999 ж.) 
*2 000 (2009) адам.&lt;ref&gt;Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.-Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 407-бет ISBN 978-601-7472-88-7&lt;/ref&gt;

1989 жылы Қазақстанда тұратын түрікмендердің 72%-ы өз ұлтының тілін ана тілі деп санайды, бірақ олардың тек 0,6%-ы түрікмен тілін біледі; түрікмендердің 6,6%-ы қазақ тілін ана тілі деп таныды, олардың 3,7%-ы қазақ тілін меңгерген; түрікмендердің 16,3%-ы орыс тілін ана тілі деп санайды, ал түрікмендердің 60%-ы [[Орыс тілі|орыс тілін]] меңгерген. 1999 жылғы санақ бойынша Қазақстан түрікмендерінің қостілділік әрежесі келесідей анықталды:  біртілділер – 671 адам (38,8%), қостілділер – 1058 адам (61,2%).&lt;ref&gt;Э.Д. Сүлейменова, Д.Х.Ақанова, Н.Ж.Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы»: Кітап.–Алматы: «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020 ж. 186-бет.&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Тағы қараңыз ==
* [[Оғыздар]]
* [[Атал түрікмендері]]
* [[Ирак түрікмендері]]
* [[Иран түрікмендері]]
* [[Сирия түрікмендері]]
* [[Ресей түрікмендері]]
* [[Түркия түрікмендері]]

[[Санат:Түркі этникалық топтары]]
[[Санат:Ауғанстан халықтары]]
[[Санат:Пәкістан халықтары]]</text>
      <sha1>jrkwsdz4z8yj5911a26op0gj3qe8zqv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058099</id>
      <parentid>3058092</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:23:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Нұрлыжол|Нұрлыжол]] ([[User talk:Нұрлыжол|т]]) өңдемелерінен [[User:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15726" xml:space="preserve">{{Халық
|атауы      = Түрікмендер
|сурет      = {{Фотомонтаж|position=center
   | photo1a = Independence Day Parade - Flickr - Kerri-Jo (215).jpg
   | photo2a = Gorskii 20005u.jpg
   | photo2b = Teke Horse Regiment.jpeg
   | photo3a = Independence Day Parade - Flickr - Kerri-Jo (200).jpg
   | photo3b = Traditional dressed bride and groom with Alabay dog.jpg
   | size = 275
   | spacing = 3
   | color = #FFFFFF
   | border = 0
   | foot_montage = Жоғарыдан төменге, солдан оңға қарай: Ұлттық киімдегі түрікмендер Тәуелсіздік шеруінде, түрікмендер-текелілер, Теке атты полкінің түрікмендері, Түрікменстан тәуелсіздік күніндегі түркімен атбегі, ұлттық киімдегі түрікмендер}}
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = шамамен 8 млн адам
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{TKM}}
|саны1      = 4 248 000
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{IRI}}
|саны2      = 1 328 585
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{AFG}}
|саны3      = 932 000
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{UZB}}
|саны4      = 192 000
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = {{PAK}}
|саны5      = 60 000
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = {{RUS}}
|саны6      = 36 885 (2010)
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = {{TJK}}
|саны7      = 15 171 (2010)
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = {{USA}}
|саны8      = 5000~
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = {{UKR}}
|саны9      = 3709 (2001)
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = {{BLR}}
|саны10     = 2685 (2009)
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = {{KAZ}}
|саны11     = 2234 (2009)
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = {{KGZ}}
|саны12     = 2037 (2012)
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[Түрікмен тілі|түрікмен]]
|діні       = [[Ислам|ислам]] дінінің [[Суннизм|суннит бағыты]] 
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}
'''Түрікмендер''' ({{lang-tk|Türkmenler}}) - [[Түрікменстан]]ның негізгі халқын құрайтын, сонымен қатар [[Өзбекстан]], [[Ресей]], [[Иран]], [[Ирак]], [[Ауғанстан]], [[Тәжікстан]], [[Сирия]] мен [[Пәкістан]] мемлекеттерінде тұратын ежелгі [[оғыздар|оғыз]] тектес халықтар. Ежелгі уақытта түрікмендер өздерін оңыздар деп атады, ал орта ғасырларда олар өздерін түрікмендер деп атай бастады.

[[Селжүктер]], [[Аныштегіндер|Хорезмшаһтар-аныштегіндер]], [[Османлы әулеті|Осман]] әулеттері, [[Қарақоюнлылар]], [[Аққоюнлылар]] және [[Афшар әулеті|Афшарлар]] тиісінше [[Қынық]], [[Бекділі]], [[Қайы]], [[Иуа]], [[Баяндыр]] және [[Афшар]] түрікмен тайпаларынан тарайды деп есептеледі. Жалпы саны әлемде 12 миллионнан астам адам.

== Тілі ==
{{Mainarticle|Түрікмен тілі}}
Олар [[Түркі тілдері|түркі тілдерінің]] [[Оғыздар|оғыз]] кіші тобының [[Түрікмен тілі|түрікмен тілінде]] сөйлейді.

Түрікмен тілі үзіліссіз жазба дәстүріне ие: 1928 жылға дейін – [[Араб жазуы|араб]], содан кейін – [[Латын әліпбиі|латын]], 1940 жылдан бастап орыс ([[кириллица]]) графикасы қолданылды. Түрікмендердің ескі әдеби тілі негізінен поэзия тілі болды. Қазіргі түрікмен әдеби тілі кейінгі уақытта түрікмен диалектілерінің текин диалектісінің базасында бірігуі нәтижесінде пайда болды. Түрікмен тілі бірқатар диалектілерге бөлінеді: текин, йомуд, эрсарин, салыль, сарык, чевдур.

== Діні ==
Түрікмен халқының көпшілігі басқа түркі ұлттары сияқты [[Ислам]] дінінің [[Сунниттер|сүннит]] тармағын ұстанады. 

== Тарихы ==
Зерттеушілер Түрікмендерді [[Моңғолоид|моңғолдық]] элементі бар [[Еуропалық нәсіл|еуропалық]] нәсілдің [[Жерорта теңізі]] антропологиялық тобына жатқызады. Түрікмендер халқының қалыптасу тарихы 15 ғасырға дейін созылып, қатар өмір сүрген теке, иомуд, гоклен, сарық, салар, эрсары, човдур, нохурли, емрели, алили, қарадашлы, ата деген этникалық топтар мен тайпалар бертін келе бірыңғай түрікмен халқы болып бірікті. 20 ғ-ға дейін Түрікмендерде овган, арап, гуллар, гурд, гурама, тат, кыпчак, аймаклар, гирей, газен, галмыктар, гарамугол аталатын тайпалар мен руларға бөлінді. Кейін келе руға бөліну өз әсерін жоғалтып алды. 

Басында ирандық және парсы ықпалы болды. Оның орнын түркі көші-қоны басты. Одан кейін 17 ғасырда Түрікменстан [[Ресей империясы]]ның құрамына кірді. Олар көшпелі, бірақ иран текті жергілікті халыққа қосылды. Мұны халықтың «түрікмен» атауының өзі көрсетеді. Бұл парсы сөзі. 9-11 ғасырларда Түрікменстан шекарасына көптеп енген [[оғыздар]] түрікмендердің этногенезінде маңызды рөл атқарды. 11 ғасырда солтүстік-шығыстан [[Селжүк әулеті|селжұқтармен]] бірге келген оғыздардың негізгі бөлігі осында қоныстанып, бірте-бірте жергілікті халықпен сіңісіп кеткен. Түркімен тілінің қалыптасуы орын алды.

== Кәсібі ==
Түрікмендер ерте заманнан бері суармалы [[егіншілік]]пен, [[мал шаруашылығы]]мен қатар айналысты. Сондықтан халықтың басым көпшілігі жартылай көшпелі тұрмыс кешті. Көшпелі малшыларды “чарва”, отырықшы дихандарды “чомурлар” деп атады. Теңіз жағалауындағылар ерте кезден-ақ балық аулап, әзірлеуді кәсіп еткен. Аңшылық – Түрікмендердің көнеден жеткен кәсібі. [[Құс]], [[түлкі]], [[киік]], [[тауешкі]], [[қоян]], т.б. аңдарды мылтықпен, тор, қақпан құрып, тазы жүгіртіп, ителгі, бүркіт секілді қыран құстарды салып аулау дәстүрі бар.  

Көне дәуірден-ақ қолөнері дамыған. Ерте заманнан кілем тоқу өнері ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келеді. Түрікмен кілемі жоғары сапасымен әлемге әйгілі. Кесте тігу, киіз, текемет басу өнері дамыған. 

Тарихқа көз жүгіртсек, түркімендер  Киіз үйлер роуминг үшін пайдаланылды. Жер өңделген жерлерде балшықтан, кірпіштен үйлер салынған. 

Тарихи тұрғыдан түрікмендер үш түрлі баспанада өмір сүрген. Көшіп-қону үшін киіз үйлер пайдаланылды. Жер шаруашылығымен айналысқан жерлерде балшықтан, кірпіштен үйлер салынған. 

== Мәдениеті ==
Түрікмендер жылдың көп мезгілінде [[сүт тағамдары]]нан қатық, [[сүзбе]], [[айран]]ды қорек етеді. [[Қой]] мен [[ешкі]], сиыр сүтін, түйенің шұбатын пайдаланады. Нан тағамына бауырсақ, қаттама, шелпек жатады. Ыстық тағамы – ет қосқан сорпа, қуырдақ (говурма), [[палау]], кеспе көже, [[тұшпара]]. 
[[Сурет:Милли тагамлары.jpg|нобай|оңға|200px|Ұлттық тағамдары]]
Түрікмен асханасының негізгі тағамы — &quot;аш&quot; палауы, бірнеше ондаған түрі бар, негізгі ингредиенттер - күріш пен ет (құс еті, қой еті). Палауға көкөністер, дәмдеуіштер, кептірілген жемістерді қосылады. Түркімен асханасының Орталық Азияның басқа тағамдарынан басты айырмашылығы – ұлттық балық тағамдары. Балықты арнайы қазандарда күріш, анар шырыны, мейіз, күнжіт, өрік қосып пісіреді. Балықты қуырады, сосын қазандарда бұқтырады, кейде ет орнына әртүрлі тағамдарға қосады. Сүт өнімдері мен сүт кеңінен қолданылады, өте пайдалы болып саналатын, дәмі тәтті түйе сүтінен сары май, йогурт, айран жасалады. Қойдан ірімшік, сүзбе массасы, брынза, сиырдан сүзбе, йогурт, ірімшік, сары май дайындалады. Түрікмендердің сүт өнімдері өте көп.

Тәттіден тағамдардан лалагүлдің тамырынан жасалған халва, тәтті тоқаш, қант ұнтағы қосылған пончик, дайындайды. Жергілікті түрікмен қарбыздары, қауындары, жемістері өте дәмді және хош иісті. Сусындардың ішінен олар шайды жақсы көреді. Шығыста олар жасыл, солтүстік пен батыста қара түсті басымырық пайдаланады. Қыста шай сүтке қайнатылып, қой майы, май қосылады.&lt;ref&gt;https://travelask.ru/articles/turkmeny-zhiteli-oazisa-sredney-azii Наталия Котоман. Туркмены — жители оазиса Средней Азии&lt;/ref&gt;

Көптеген халықтар қалалық киімге ауысқанына қарамастан, түрікмендер өздерінің дәстүрлі костюмдеріне пайдаланады. Ерлер мен әйелдер көйлек, шалбар, кенептен тігілген ұзын халат киеді. Жазда әйелдер тек көйлек пен ұзын шалбар киеді. Халаттар мен теріден жасалған бас киімдер ұлттық киімнің айрықша белгісі болып табылады. 

Ұлттық спорт пен ойын түрлерінен ат жарысы, жарыс, байрақ аталатын ат жарысы, сондай-ақ мергендікке баулитын нысана көздеу, ату, ұлттық спорт түрлері, балуандар күресі кең тараған. Түрікмендер-де ерте кезден шахмат, берижи, бадақ салмақ тәрізді есептеу, есте сақтау, ептілік, есту, түйсіну қабілетін арттыратын ойын түрлері бар.&lt;ref&gt;«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том&lt;/ref&gt;

== Қазақстандағы түрікмендер ==
[[Қазақстан|Қазақстанның]] түрікмен диаспорасы санының жалпы динамикасы мынадай: 
*3265 (1970 ж.), 
*2241 (1979 ж.), 
*3718 (1989 ж.), 
*1729 (1999 ж.) 
*2 000 (2009) адам.&lt;ref&gt;Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.-Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 407-бет ISBN 978-601-7472-88-7&lt;/ref&gt;

1989 жылы Қазақстанда тұратын түрікмендердің 72%-ы өз ұлтының тілін ана тілі деп санайды, бірақ олардың тек 0,6%-ы түрікмен тілін біледі; түрікмендердің 6,6%-ы қазақ тілін ана тілі деп таныды, олардың 3,7%-ы қазақ тілін меңгерген; түрікмендердің 16,3%-ы орыс тілін ана тілі деп санайды, ал түрікмендердің 60%-ы [[Орыс тілі|орыс тілін]] меңгерген. 1999 жылғы санақ бойынша Қазақстан түрікмендерінің қостілділік әрежесі келесідей анықталды:  біртілділер – 671 адам (38,8%), қостілділер – 1058 адам (61,2%).&lt;ref&gt;Э.Д. Сүлейменова, Д.Х.Ақанова, Н.Ж.Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы»: Кітап.–Алматы: «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020 ж. 186-бет.&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Тағы қараңыз ==
* [[Оғыздар]]
* [[Атал түрікмендері]]
* [[Ирак түрікмендері]]
* [[Иран түрікмендері]]
* [[Сирия түрікмендері]]
* [[Ресей түрікмендері]]
* [[Түркия түрікмендері]]

[[Санат:Түркі этникалық топтары]]
[[Санат:Ауғанстан халықтары]]
[[Санат:Пәкістан халықтары]]</text>
      <sha1>9v244ihwnpnh2lai0lv25em5fp1c26r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058322</id>
      <parentid>3058099</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T06:07:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15757" xml:space="preserve">{{Халық
|атауы      = Түрікмендер
|сурет      = {{Фотомонтаж|position=center
   | photo1a = Independence Day Parade - Flickr - Kerri-Jo (215).jpg
   | photo2a = Gorskii 20005u.jpg
   | photo2b = Teke Horse Regiment.jpeg
   | photo3a = Independence Day Parade - Flickr - Kerri-Jo (200).jpg
   | photo3b = Traditional dressed bride and groom with Alabay dog.jpg
   | size = 275
   | spacing = 3
   | color = #FFFFFF
   | border = 0
   | foot_montage = Жоғарыдан төменге, солдан оңға қарай: Ұлттық киімдегі түрікмендер Тәуелсіздік шеруінде, түрікмендер-текелілер, Теке атты полкінің түрікмендері, Түрікменстан тәуелсіздік күніндегі түркімен атбегі, ұлттық киімдегі түрікмендер}}
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = шамамен 8 млн адам
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{TKM}}
|саны1      = 4 248 000
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{IRI}}
|саны2      = 1 328 585
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{AFG}}
|саны3      = 932 000
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{UZB}}
|саны4      = 192 000
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = {{PAK}}
|саны5      = 60 000
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = {{RUS}}
|саны6      = 36 885 (2010)
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = {{TJK}}
|саны7      = 15 171 (2010)
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = {{USA}}
|саны8      = 5000~
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = {{UKR}}
|саны9      = 3709 (2001)
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = {{BLR}}
|саны10     = 2685 (2009)
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = {{KAZ}}
|саны11     = 2234 (2009)
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = {{KGZ}}
|саны12     = 2037 (2012)
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[Түрікмен тілі|түрікмен]]
|діні       = [[Ислам|ислам]] дінінің [[Суннизм|суннит бағыты]] 
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}
'''Түрікмендер''' ({{lang-tk|Türkmenler}}) - [[Түрікменстан]]ның негізгі халқын құрайтын, сонымен қатар [[Өзбекстан]], [[Ресей]], [[Иран]], [[Ирак]], [[Ауғанстан]], [[Тәжікстан]], [[Сирия]] мен [[Пәкістан]] мемлекеттерінде тұратын ежелгі [[оғыздар|оғыз]] тектес халықтар. Ежелгі уақытта түрікмендер өздерін оңыздар деп атады, ал орта ғасырларда олар өздерін түрікмендер деп атай бастады.

[[Селжүктер]], [[Аныштегіндер|Хорезмшаһтар-аныштегіндер]], [[Османлы әулеті|Осман]] әулеттері, [[Қарақоюнлылар]], [[Аққоюнлылар]] және [[Афшар әулеті|Афшарлар]] тиісінше [[Қынық]], [[Бекділі]], [[Қайы]], [[Иуа]], [[Баяндыр]] және [[Афшар]] түрікмен тайпаларынан тарайды деп есептеледі. Жалпы саны әлемде 12 миллионнан астам адам.

== Тілі ==
{{Mainarticle|Түрікмен тілі}}
Олар [[Түркі тілдері|түркі тілдерінің]] [[Оғыздар|оғыз]] кіші тобының [[Түрікмен тілі|түрікмен тілінде]] сөйлейді.

Түрікмен тілі үзіліссіз жазба дәстүріне ие: 1928 жылға дейін – [[Араб жазуы|араб]], содан кейін – [[Латын әліпбиі|латын]], 1940 жылдан бастап орыс ([[кириллица]]) графикасы қолданылды. Түрікмендердің ескі әдеби тілі негізінен поэзия тілі болды. Қазіргі түрікмен әдеби тілі кейінгі уақытта түрікмен диалектілерінің текин диалектісінің базасында бірігуі нәтижесінде пайда болды. Түрікмен тілі бірқатар диалектілерге бөлінеді: текин, йомуд, эрсарин, салыль, сарык, чевдур.

== Діні ==
Түрікмен халқының көпшілігі басқа түркі ұлттары сияқты [[Ислам]] дінінің [[Сунниттер|сүннит]] тармағын ұстанады. 

== Тарихы ==
Зерттеушілер Түрікмендерді [[Моңғолоид|моңғолдық]] элементі бар [[Еуропалық нәсіл|еуропалық]] нәсілдің [[Жерорта теңізі]] антропологиялық тобына жатқызады. Түрікмендер халқының қалыптасу тарихы 15 ғасырға дейін созылып, қатар өмір сүрген теке, иомуд, гоклен, сарық, салар, эрсары, човдур, нохурли, емрели, алили, қарадашлы, ата деген этникалық топтар мен тайпалар бертін келе бірыңғай түрікмен халқы болып бірікті. 20 ғ-ға дейін Түрікмендерде овган, арап, гуллар, гурд, гурама, тат, кыпчак, аймаклар, гирей, газен, галмыктар, гарамугол аталатын тайпалар мен руларға бөлінді. Кейін келе руға бөліну өз әсерін жоғалтып алды. 

Басында ирандық және парсы ықпалы болды. Оның орнын түркі көші-қоны басты. Одан кейін 17 ғасырда Түрікменстан [[Ресей империясы]]ның құрамына кірді. Олар көшпелі, бірақ иран текті жергілікті халыққа қосылды. Мұны халықтың «түрікмен» атауының өзі көрсетеді. Бұл парсы сөзі. 9-11 ғасырларда Түрікменстан шекарасына көптеп енген [[оғыздар]] түрікмендердің этногенезінде маңызды рөл атқарды. 11 ғасырда солтүстік-шығыстан [[Селжүк әулеті|селжұқтармен]] бірге келген оғыздардың негізгі бөлігі осында қоныстанып, бірте-бірте жергілікті халықпен сіңісіп кеткен. Түркімен тілінің қалыптасуы орын алды.

== Кәсібі ==
Түрікмендер ерте заманнан бері суармалы [[егіншілік]]пен, [[мал шаруашылығы]]мен қатар айналысты. Сондықтан халықтың басым көпшілігі жартылай көшпелі тұрмыс кешті. Көшпелі малшыларды “чарва”, отырықшы дихандарды “чомурлар” деп атады. Теңіз жағалауындағылар ерте кезден-ақ балық аулап, әзірлеуді кәсіп еткен. Аңшылық – Түрікмендердің көнеден жеткен кәсібі. [[Құс]], [[түлкі]], [[киік]], [[тауешкі]], [[қоян]], т.б. аңдарды мылтықпен, тор, қақпан құрып, тазы жүгіртіп, ителгі, бүркіт секілді қыран құстарды салып аулау дәстүрі бар.  

Көне дәуірден-ақ қолөнері дамыған. Ерте заманнан кілем тоқу өнері ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келеді. Түрікмен кілемі жоғары сапасымен әлемге әйгілі. Кесте тігу, киіз, текемет басу өнері дамыған. 

Тарихқа көз жүгіртсек, түркімендер  Киіз үйлер роуминг үшін пайдаланылды. Жер өңделген жерлерде балшықтан, кірпіштен үйлер салынған. 

Тарихи тұрғыдан түрікмендер үш түрлі баспанада өмір сүрген. Көшіп-қону үшін киіз үйлер пайдаланылды. Жер шаруашылығымен айналысқан жерлерде балшықтан, кірпіштен үйлер салынған. 

== Мәдениеті ==
Түрікмендер жылдың көп мезгілінде [[сүт тағамдары]]нан қатық, [[сүзбе]], [[айран]]ды қорек етеді. [[Қой]] мен [[ешкі]], сиыр сүтін, түйенің шұбатын пайдаланады. Нан тағамына бауырсақ, қаттама, шелпек жатады. Ыстық тағамы – ет қосқан сорпа, қуырдақ (говурма), [[палау]], кеспе көже, [[тұшпара]]. 
[[Сурет:Милли тагамлары.jpg|нобай|оңға|200px|Ұлттық тағамдары]]
Түрікмен асханасының негізгі тағамы — &quot;аш&quot; палауы, бірнеше ондаған түрі бар, негізгі ингредиенттер - күріш пен ет (құс еті, қой еті). Палауға көкөністер, дәмдеуіштер, кептірілген жемістерді қосылады. Түркімен асханасының Орталық Азияның басқа тағамдарынан басты айырмашылығы – ұлттық балық тағамдары. Балықты арнайы қазандарда күріш, анар шырыны, мейіз, күнжіт, өрік қосып пісіреді. Балықты қуырады, сосын қазандарда бұқтырады, кейде ет орнына әртүрлі тағамдарға қосады. Сүт өнімдері мен сүт кеңінен қолданылады, өте пайдалы болып саналатын, дәмі тәтті түйе сүтінен сары май, йогурт, айран жасалады. Қойдан ірімшік, сүзбе массасы, брынза, сиырдан сүзбе, йогурт, ірімшік, сары май дайындалады. Түрікмендердің сүт өнімдері өте көп.

Тәттіден тағамдардан лалагүлдің тамырынан жасалған халва, тәтті тоқаш, қант ұнтағы қосылған пончик, дайындайды. Жергілікті түрікмен қарбыздары, қауындары, жемістері өте дәмді және хош иісті. Сусындардың ішінен олар шайды жақсы көреді. Шығыста олар жасыл, солтүстік пен батыста қара түсті басымырық пайдаланады. Қыста шай сүтке қайнатылып, қой майы, май қосылады.&lt;ref&gt;https://travelask.ru/articles/turkmeny-zhiteli-oazisa-sredney-azii Наталия Котоман. Туркмены — жители оазиса Средней Азии&lt;/ref&gt;

Көптеген халықтар қалалық киімге ауысқанына қарамастан, түрікмендер өздерінің дәстүрлі костюмдеріне пайдаланады. Ерлер мен әйелдер көйлек, шалбар, кенептен тігілген ұзын халат киеді. Жазда әйелдер тек көйлек пен ұзын шалбар киеді. Халаттар мен теріден жасалған бас киімдер ұлттық киімнің айрықша белгісі болып табылады. 

Ұлттық спорт пен ойын түрлерінен ат жарысы, жарыс, байрақ аталатын ат жарысы, сондай-ақ мергендікке баулитын нысана көздеу, ату, ұлттық спорт түрлері, балуандар күресі кең тараған. Түрікмендер-де ерте кезден шахмат, берижи, бадақ салмақ тәрізді есептеу, есте сақтау, ептілік, есту, түйсіну қабілетін арттыратын ойын түрлері бар.&lt;ref&gt;«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том&lt;/ref&gt;

== Қазақстандағы түрікмендер ==
[[Қазақстан|Қазақстанның]] түрікмен диаспорасы санының жалпы динамикасы мынадай: 
*3265 (1970 ж.), 
*2241 (1979 ж.), 
*3718 (1989 ж.), 
*1729 (1999 ж.) 
*2 000 (2009) адам.&lt;ref&gt;Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.-Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 407-бет ISBN 978-601-7472-88-7&lt;/ref&gt;

1989 жылы Қазақстанда тұратын түрікмендердің 72%-ы өз ұлтының тілін ана тілі деп санайды, бірақ олардың тек 0,6%-ы түрікмен тілін біледі; түрікмендердің 6,6%-ы қазақ тілін ана тілі деп таныды, олардың 3,7%-ы қазақ тілін меңгерген; түрікмендердің 16,3%-ы орыс тілін ана тілі деп санайды, ал түрікмендердің 60%-ы [[Орыс тілі|орыс тілін]] меңгерген. 1999 жылғы санақ бойынша Қазақстан түрікмендерінің қостілділік әрежесі келесідей анықталды:  біртілділер – 671 адам (38,8%), қостілділер – 1058 адам (61,2%).&lt;ref&gt;Э.Д. Сүлейменова, Д.Х.Ақанова, Н.Ж.Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы»: Кітап.–Алматы: «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020 ж. 186-бет.&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{Әлем халықтары}}
== Тағы қараңыз ==
* [[Оғыздар]]
* [[Атал түрікмендері]]
* [[Ирак түрікмендері]]
* [[Иран түрікмендері]]
* [[Сирия түрікмендері]]
* [[Ресей түрікмендері]]
* [[Түркия түрікмендері]]

[[Санат:Түркі этникалық топтары]]
[[Санат:Ауғанстан халықтары]]
[[Санат:Пәкістан халықтары]]</text>
      <sha1>agya4w9ruanue6fdw9cvb3oej21afc7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058323</id>
      <parentid>3058322</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T06:08:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>нақтылау</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15757" xml:space="preserve">{{Халық
|атауы      = Түрікмендер
|сурет      = {{Фотомонтаж|position=center
   | photo1a = Independence Day Parade - Flickr - Kerri-Jo (215).jpg
   | photo2a = Gorskii 20005u.jpg
   | photo2b = Teke Horse Regiment.jpeg
   | photo3a = Independence Day Parade - Flickr - Kerri-Jo (200).jpg
   | photo3b = Traditional dressed bride and groom with Alabay dog.jpg
   | size = 275
   | spacing = 3
   | color = #FFFFFF
   | border = 0
   | foot_montage = Жоғарыдан төменге, солдан оңға қарай: Ұлттық киімдегі түрікмендер Тәуелсіздік шеруінде, түрікмендер-текелілер, Теке атты полкінің түрікмендері, Түрікменстан тәуелсіздік күніндегі түркімен атбегі, ұлттық киімдегі түрікмендер}}
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = шамамен 8 млн адам
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{TKM}}
|саны1      = 4 248 000
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{IRI}}
|саны2      = 1 328 585
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{AFG}}
|саны3      = 932 000
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{UZB}}
|саны4      = 192 000
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = {{PAK}}
|саны5      = 60 000
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = {{RUS}}
|саны6      = 36 885 (2010)
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = {{TJK}}
|саны7      = 15 171 (2010)
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = {{USA}}
|саны8      = 5000~
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = {{UKR}}
|саны9      = 3709 (2001)
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = {{BLR}}
|саны10     = 2685 (2009)
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = {{KAZ}}
|саны11     = 2234 (2009)
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = {{KGZ}}
|саны12     = 2037 (2012)
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[Түрікмен тілі|түрікмен]]
|діні       = [[Ислам|ислам]] дінінің [[Суннизм|суннит бағыты]] 
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}
'''Түрікмендер''' ({{lang-tk|Türkmenler}}) - [[Түрікменстан]]ның негізгі халқын құрайтын, сонымен қатар [[Өзбекстан]], [[Ресей]], [[Иран]], [[Ирак]], [[Ауғанстан]], [[Тәжікстан]], [[Сирия]] мен [[Пәкістан]] мемлекеттерінде тұратын ежелгі [[оғыздар|оғыз]] тектес халықтар. Ежелгі уақытта түрікмендер өздерін оңыздар деп атады, ал орта ғасырларда олар өздерін түрікмендер деп атай бастады.

[[Селжүктер]], [[Аныштегіндер|Хорезмшаһтар-аныштегіндер]], [[Османлы әулеті|Осман]] әулеттері, [[Қарақоюнлылар]], [[Аққоюнлылар]] және [[Афшар әулеті|Афшарлар]] тиісінше [[Қынық]], [[Бекділі]], [[Қайы]], [[Иуа]], [[Баяндыр]] және [[Афшар]] түрікмен тайпаларынан тарайды деп есептеледі. Жалпы саны әлемде 12 миллионнан астам адам.

== Тілі ==
{{Mainarticle|Түрікмен тілі}}
Олар [[Түркі тілдері|түркі тілдерінің]] [[Оғыздар|оғыз]] кіші тобының [[Түрікмен тілі|түрікмен тілінде]] сөйлейді.

Түрікмен тілі үзіліссіз жазба дәстүріне ие: 1928 жылға дейін – [[Араб жазуы|араб]], содан кейін – [[Латын әліпбиі|латын]], 1940 жылдан бастап орыс ([[кириллица]]) графикасы қолданылды. Түрікмендердің ескі әдеби тілі негізінен поэзия тілі болды. Қазіргі түрікмен әдеби тілі кейінгі уақытта түрікмен диалектілерінің текин диалектісінің базасында бірігуі нәтижесінде пайда болды. Түрікмен тілі бірқатар диалектілерге бөлінеді: текин, йомуд, эрсарин, салыль, сарык, чевдур.

== Діні ==
Түрікмен халқының көпшілігі басқа түркі ұлттары сияқты [[Ислам]] дінінің [[Сунниттер|сүннит]] тармағын ұстанады. 

== Тарихы ==
Зерттеушілер Түрікмендерді [[Моңғолоид|моңғолдық]] элементі бар [[Еуропалық нәсіл|еуропалық]] нәсілдің [[Жерорта теңізі]] антропологиялық тобына жатқызады. Түрікмендер халқының қалыптасу тарихы 15 ғасырға дейін созылып, қатар өмір сүрген теке, иомуд, гоклен, сарық, салар, эрсары, човдур, нохурли, емрели, алили, қарадашлы, ата деген этникалық топтар мен тайпалар бертін келе бірыңғай түрікмен халқы болып бірікті. 20 ғ-ға дейін Түрікмендерде овган, арап, гуллар, гурд, гурама, тат, кыпчак, аймаклар, гирей, газен, галмыктар, гарамугол аталатын тайпалар мен руларға бөлінді. Кейін келе руға бөліну өз әсерін жоғалтып алды. 

Басында ирандық және парсы ықпалы болды. Оның орнын түркі көші-қоны басты. Одан кейін 17 ғасырда Түрікменстан [[Ресей империясы]]ның құрамына кірді. Олар көшпелі, бірақ иран текті жергілікті халыққа қосылды. Мұны халықтың «түрікмен» атауының өзі көрсетеді. Бұл парсы сөзі. 9-11 ғасырларда Түрікменстан шекарасына көптеп енген [[оғыздар]] түрікмендердің этногенезінде маңызды рөл атқарды. 11 ғасырда солтүстік-шығыстан [[Селжүк әулеті|селжұқтармен]] бірге келген оғыздардың негізгі бөлігі осында қоныстанып, бірте-бірте жергілікті халықпен сіңісіп кеткен. Түркімен тілінің қалыптасуы орын алды.

== Кәсібі ==
Түрікмендер ерте заманнан бері суармалы [[егіншілік]]пен, [[мал шаруашылығы]]мен қатар айналысты. Сондықтан халықтың басым көпшілігі жартылай көшпелі тұрмыс кешті. Көшпелі малшыларды “чарва”, отырықшы дихандарды “чомурлар” деп атады. Теңіз жағалауындағылар ерте кезден-ақ балық аулап, әзірлеуді кәсіп еткен. Аңшылық – Түрікмендердің көнеден жеткен кәсібі. [[Құс]], [[түлкі]], [[киік]], [[тауешкі]], [[қоян]], т.б. аңдарды мылтықпен, тор, қақпан құрып, тазы жүгіртіп, ителгі, бүркіт секілді қыран құстарды салып аулау дәстүрі бар.  

Көне дәуірден-ақ қолөнері дамыған. Ерте заманнан кілем тоқу өнері ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келеді. Түрікмен кілемі жоғары сапасымен әлемге әйгілі. Кесте тігу, киіз, текемет басу өнері дамыған. 

Тарихқа көз жүгіртсек, түркімендер  Киіз үйлер роуминг үшін пайдаланылды. Жер өңделген жерлерде балшықтан, кірпіштен үйлер салынған. 

Тарихи тұрғыдан түрікмендер үш түрлі баспанада өмір сүрген. Көшіп-қону үшін киіз үйлер пайдаланылды. Жер шаруашылығымен айналысқан жерлерде балшықтан, кірпіштен үйлер салынған. 

== Мәдениеті ==
Түрікмендер жылдың көп мезгілінде [[сүт тағамдары]]нан қатық, [[сүзбе]], [[айран]]ды қорек етеді. [[Қой]] мен [[ешкі]], сиыр сүтін, түйенің шұбатын пайдаланады. Нан тағамына бауырсақ, қаттама, шелпек жатады. Ыстық тағамы – ет қосқан сорпа, қуырдақ (говурма), [[палау]], кеспе көже, [[тұшпара]]. 
[[Сурет:Милли тагамлары.jpg|нобай|оңға|200px|Ұлттық тағамдары]]
Түрікмен асханасының негізгі тағамы — &quot;аш&quot; палауы, бірнеше ондаған түрі бар, негізгі ингредиенттер - күріш пен ет (құс еті, қой еті). Палауға көкөністер, дәмдеуіштер, кептірілген жемістерді қосылады. Түркімен асханасының Орталық Азияның басқа тағамдарынан басты айырмашылығы – ұлттық балық тағамдары. Балықты арнайы қазандарда күріш, анар шырыны, мейіз, күнжіт, өрік қосып пісіреді. Балықты қуырады, сосын қазандарда бұқтырады, кейде ет орнына әртүрлі тағамдарға қосады. Сүт өнімдері мен сүт кеңінен қолданылады, өте пайдалы болып саналатын, дәмі тәтті түйе сүтінен сары май, йогурт, айран жасалады. Қойдан ірімшік, сүзбе массасы, брынза, сиырдан сүзбе, йогурт, ірімшік, сары май дайындалады. Түрікмендердің сүт өнімдері өте көп.

Тәттіден тағамдардан лалагүлдің тамырынан жасалған халва, тәтті тоқаш, қант ұнтағы қосылған пончик, дайындайды. Жергілікті түрікмен қарбыздары, қауындары, жемістері өте дәмді және хош иісті. Сусындардың ішінен олар шайды жақсы көреді. Шығыста олар жасыл, солтүстік пен батыста қара түсті басымырық пайдаланады. Қыста шай сүтке қайнатылып, қой майы, май қосылады.&lt;ref&gt;https://travelask.ru/articles/turkmeny-zhiteli-oazisa-sredney-azii Наталия Котоман. Туркмены — жители оазиса Средней Азии&lt;/ref&gt;

Көптеген халықтар қалалық киімге ауысқанына қарамастан, түрікмендер өздерінің дәстүрлі костюмдеріне пайдаланады. Ерлер мен әйелдер көйлек, шалбар, кенептен тігілген ұзын халат киеді. Жазда әйелдер тек көйлек пен ұзын шалбар киеді. Халаттар мен теріден жасалған бас киімдер ұлттық киімнің айрықша белгісі болып табылады. 

Ұлттық спорт пен ойын түрлерінен ат жарысы, жарыс, байрақ аталатын ат жарысы, сондай-ақ мергендікке баулитын нысана көздеу, ату, ұлттық спорт түрлері, балуандар күресі кең тараған. Түрікмендер-де ерте кезден шахмат, берижи, бадақ салмақ тәрізді есептеу, есте сақтау, ептілік, есту, түйсіну қабілетін арттыратын ойын түрлері бар.&lt;ref&gt;«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том&lt;/ref&gt;

== Қазақстандағы түрікмендер ==
[[Қазақстан|Қазақстанның]] түрікмен диаспорасы санының жалпы динамикасы мынадай: 
*3265 (1970 ж.), 
*2241 (1979 ж.), 
*3718 (1989 ж.), 
*1729 (1999 ж.) 
*2 000 (2009) адам.&lt;ref&gt;Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.-Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 407-бет ISBN 978-601-7472-88-7&lt;/ref&gt;

1989 жылы Қазақстанда тұратын түрікмендердің 72%-ы өз ұлтының тілін ана тілі деп санайды, бірақ олардың тек 0,6%-ы түрікмен тілін біледі; түрікмендердің 6,6%-ы қазақ тілін ана тілі деп таныды, олардың 3,7%-ы қазақ тілін меңгерген; түрікмендердің 16,3%-ы орыс тілін ана тілі деп санайды, ал түрікмендердің 60%-ы [[Орыс тілі|орыс тілін]] меңгерген. 1999 жылғы санақ бойынша Қазақстан түрікмендерінің қостілділік әрежесі келесідей анықталды:  біртілділер – 671 адам (38,8%), қостілділер – 1058 адам (61,2%).&lt;ref&gt;Э.Д. Сүлейменова, Д.Х.Ақанова, Н.Ж.Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы»: Кітап.–Алматы: «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020 ж. 186-бет.&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Тағы қараңыз ==
* [[Оғыздар]]
* [[Атал түрікмендері]]
* [[Ирак түрікмендері]]
* [[Иран түрікмендері]]
* [[Сирия түрікмендері]]
* [[Ресей түрікмендері]]
* [[Түркия түрікмендері]]
{{Әлем халықтары}}
[[Санат:Түркі этникалық топтары]]
[[Санат:Ауғанстан халықтары]]
[[Санат:Пәкістан халықтары]]</text>
      <sha1>45thietsdj5kh0qp54448ydsvwgnttv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Түріктер</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17384</id>
    <revision>
      <id>3058321</id>
      <parentid>3053298</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T06:07:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16991" xml:space="preserve">{{Халық
|атауы      = Түріктер
|сурет      = 
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 70-90 млн.
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{TUR}}
|саны1      = 65 000 000 — 70 000 000
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{GER}}
|саны2      = 2 852 000  — 3 500 000
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{SYR}}
|саны3      = 750  000 — 3 500 000
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{IRQ}}
|саны4      = 500 000 — 3 000 000
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = {{BUL}}
|саны5      = 588 000 — 800 000
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = {{USA}}
|саны6      = 500 000
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = {{FRA}}
|саны7      = 500 000
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = {{GBR}}
|саны8      = 500 000
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = {{NED}}
|саны9      = 400 000 - 500 000
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = {{AUT}}
|саны10     =  400 000 — 500 000
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[түрік тілі]]
|діні       = ислам дінінің сүннит тармағы
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}
'''Түріктер''' (өз атауы Türkler) — Түркияның негізгі халқы. Жалпы саны, әртүрлі деректер бойынша, 70 миллионнан 90 миллион адамға дейін. Түріктердің негізгі бөлігі [[Түркия]]да (60 миллионнан астам), сондай-ақ Батыс Еуропада (4 миллионнан астам), [[Болгария]]да (шамамен 1 миллион), [[Кипр]]де (350 мың), [[Македония]]да (80 мың), [[Австралия]]да (240 мың), [[Грекия]]да (90 мың), [[Румыния]]да (шамамен 32 мың) тұрады.

== Тілі ==
[[Түрік тілі]] алтай тілдер отбасының түркі тобының батыс ғұн тармағының оғыз тобының оғыз-селжұқ ішкі тобының құрамына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. Түрік тілінде ұ, ү әріптерімен байланысты сингармонизм ережесі жақсы сақталған. Kuruluş, Körünüş. Түрік тілінің жазуы бастапқыда [[араб жазуы]]ның модификациясы болды. XIII ғасырдағы ескі түрік тілінің ескерткіштері араб графикасында жазылған және бастапқыда шығыс түрік қарахан-ұйғыр әдеби тілінің ықпалымен ерекшеленді. Түрік әдеби тілі ХІХ ғасырдың ортасынан бастап қалыптасты.

1928 жылдан бастап К. Ататүріктің реформаторлық қызметінің арқасында латын графикасы негізінде түрік тілінің қазіргі заманғы жазуы құрылды. Түрік тілінде әзірбайжан тіліне ұқсас солтүстік-шығыс Анатолия диалектілері және Анатолияның қалған бөлігінің және шығыс Фракияның сөйленістері ерекшеленеді.&lt;ref&gt;Э.Д. Сүлейменова, Д.Х.Ақанова, Н.Ж.Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы»: Кітап.–Алматы: «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020 ж. 183-бет.&lt;/ref&gt;

== Діні ==
Дінге сенетін түріктер – [[ислам]] дінінің сүннит тармағын ұстанады.&lt;ref&gt;ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК: Қазақстан этносаясаты мен тәжірибесінің терминдері мен ұғымдары. Нұр-Сұлтан, 2020. 164-бет. ISBN 978-601-287-224-8&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Түрік тайпалары Түркия жеріне 2 бағыттан: 1) Kіші Азияға Иран мен Кавказ сырты арқылы; 2 ) Балкан түбегіне Шығыс Еуропа арқылы келді. Негізінен түріктердің этникалық құрамы екі топтан құралды. Олардың бастысы - [[салжұқтар]] тұсында, дәлірек айтұанда 11 ғасырдың 40-жылдарынан бастап ежелгі Тұран жерінен Иран арқылы Kіші Азияға қоныс аударған түркі тайпалары, [[печенег]], [[қышпақ]] тайпалары Қара теңізден солтүстік Балкан арқылы Анадолы жеpінe өткен. Екіншісі Kіші Азияның жергілікті тұрғын халқы. Осылайша түрік этногенезінің қалыптасуына қарлық, қыпшақ, чигил, ұйғыр, құман, хазар тайпаларының, ішінара араб, курд, румын халыктарының да қатысы болған. 11 ғасырдың соңында қыпшақтардан ығысқан түрікмен және оғыз тайпалары Кіші Азияда салжұқ әулетінің басшылығымен өз мемлекетін құрды. 12 ғасырда түркі-салжұқтар Византиядан Кіші Азияны біржолата тартып алды. 1243 ж. Kiшi Азияны түркі-моңғолдар бағындырды. 13 ғасырдың соңында бұл өңірде тәуелсіз ұсақ иеліктер пайда болды. 

[[Сурет:Turkish infantryman during the War of Independence.jpg|нобай|оңға|250px|Тәуелсіздік соғысы кезіндегі түрік жаяу әскері, 1922 ж]]
14 ғасырдың 20-30 -жылдары Kіші Азияның солтүстік-батысында дербес иеліктерді бip орталыққа біріктірген Осман сұлтандығы қалыптасты. 14 ғасырдың 2-жартысында осман түріктері Шығыс Фракия, Болгария, Македонияны бағындырды. 15 ғасырдың бас кезінде Әмір Темірден жеңілгенімен көп ұзамай қайта күшейген түрік-османдар 1453 ж. Византияның орталығы - Константинопольды басып алып, Стамбул деген атпен өз астанасына айналдырды. 1450-70 ж. Сербия, Босния, Аттика, Трапезунд империясын, Қырым хандығын, Валахия мен Албанияны өзіне қаратты. 1514—17 ж. Осман сұлтандығы Месопотамияны, Сирия, Палестина. Египет, Хиджиз, 1519 ж. Алжирдің біршама бөлігін бағындырды. 16 ғасырда қуатты Осман флотына Жерорта теңіз бассейні қарады. 1540-50 ж. Эгей теңізіндегі аралдар Триполия, Алжир толығымен Осман сұлтандығының қарауына өтті. Сүлеймен сұлтан билеген кезде мемлекет өзінің шарықтау шегіне жетті. Осы кезде ол Еуропа, Азия және Африка құрлықтарындағы аумақты (шамамен 8 млн км-) иеленді. Дегенмен, [[Осман сұлтандығы]] өзінің шекарасын жүз жыл бойы сақтап тұрды. Бірақ 1683 ж. Вена түбінде түрік армиясы Польша әскерлерінен жеңілді. 1684 ж. ұйымдасқан «Қасиетті лига» (Австрия, Польша, Венеция, 1686 жылдан Ресей) түріктердің билік кеңістігін тарылта бастады. Осман сұлтандығының толықтай құлау қаупі билік басындағыларды тиімді реформалар жүргізуге мәжбір етті. 1789-1807 ж. билік құрған Селим ІІІ сұлтан алғаш рет елеулі  реформалар бастағанмен,  тек 1826 ж.  Махмут ІІ сұлтан тұсында жаңа әскер құрылып, қаржы, құқық, мәдениет саласында прогрестік  шаралар жүзеге  асты. Бірақ  реформалар Осман сұлтандығын ыдыраудан құтқара алмады.  Арабияның едәуір бөлігі (Мекке, Мединемен қоса) [[Египет]] иелігіне көшті.  Сербия (1806) мен Грекия (1830) тәуелсіздік алып, Ресейдің шекарасы Прутқа дейін кеңейтілді.

Осындай жағдайда 1839 ж. жаңадан peформалаp  жургізіліп, ол Түркия тарихында Танзимат деген атпен елдің  қоғамдык-саяси тұрмысына ішінара өзгерістер енгізді.  19-ғасырдың соңында жас түріктер саяси күрес аренасына шықты. Негізінен офицерлер қауымына сүйенген жас түріктep 1908 ж. қарулы көтеріліс  ұйымдастырып, [[Сұлтан II - Абдулхамид хан|Абдулхамид II]] сұлтанды парламент шақыруға мәжбір етті.  Бірақ  жас турікгердің, 1-дүниежүзілік соғысқа Германияның одақтасы ретінде қатысуы олардың  бүкіл қызметін жоққа шығарды. 1918 жылдың басында ағылшындар Палестина, француздар Македония майданында түрік армиясын жеңді. Іс жүзінде бұл Осман сұлтандығының соңғы күндері болды. Ел астанасы Стамбул мен одақтастар әскері  басып алған басқа да аймақтар Антанта елдерінің уысына түсті. Мудрос уақытша бітіміне  (1918) қол қойылғаннан кейін Антантаның соғыс флоты  Қара теңізге кіріп  Мосул, Киликия, Анадолы, Измир жері басқыншылардың табанында қалды.  Елде  ұлт-азаттық  қозғалыс күшейді.  Түрік зиялылары,  әcipecе, әскери элита өкілдері ел тәуелсіздігі мен тұтастығы үшін  күресті өз қолдарына алды. Оларды түрік патриоты [[Мұстафа Кемал Ататүрік]] басқарды. 1920 ж. Анкараға шақырылған Түркияның,  ұлы  ұлттык мәжілісі  өзін елдегі бірден-бір заңды өкімет органы ретіндс жариялап, 1921—22 ж. шет ел басқыншыларынан бүкіл Анадолы жерін азат етті. 1923 ж. Түркия Республика болып жарияланды.

== Мәдениеті ==
[[Сурет:Turkish dancer.jpg|нобай|оңға|200px|Ұлттық киімдегі түрік қызы]]
Ерлер киімі – аулары кең [[шалбар]] (дон), ішіне тігілген [[көйлек]] (гёмлек), кең [[белдік]] (кушак), қысқа жеңсіз [[күрте]] (ёлек) және күрте (хырқа). Әйелдер ұзын көйлек (энтари), сыртынан түймесіз желетке (энтари) киген, басына орамал таққан. 

Халық арасында күнделікті киімдерінде еуропалық киім киген көптеген адамдарды кездестіруге болады, кейбіреулері ислам дәстүрлерін ұстанады, ұлттық костюмдер киеді. Негізгі гардероб элементтері - пиджак, галстук, жейделер.

Түрік асханасы ет тағамдарына толы. Түріктер тәттілерді жақсы көреді, тағамдарына көкөністерді көп қосады. Ең жиі қолданылатын майлар - зәйтүн және сары май. Таңғы асқа көп көңіл бөледі. Тағам міндетті түрде [[кофе]]мен бірге жүреді, ал тағамның өзі швед үстелі түрінде ұсынылады. Таңғы ас жаңа піскен көкөністердің, ірімшіктердің көптеген түрлерін, зәйтүндерді, бал, тауық жұмыртқаларын қамтиды. Түркияда қуырылған жұмыртқалар сары маймен дайындалады, оған [[қызыл бұрыш]], [[шұжық]] қосылады. Шұжықтар негізінен күркетауық, сиыр, тауық етінен дайындалады. Кейде балдың орнына жидек пайдаланылады. Соңында таңғы ас жаңа піскен нан ұсынылады. Бірінші тағам еуропалық тағамдардан өте ерекшеленеді, дәстүрлі түрік сорпалары көбінесе пюре болып табылады. Сиыр, қой, бұзау еті кең таралған. Көшелерде сатылатын қой етінен жасалған кәуаптарды жиі кездестіруге болады. Палау түрік асханасының ұлттық тағамы болып қала береді. Оған әдетте зәйтүн майы, азырақ сары май қосылады. [[Балық]], теңіз өнімдері көп кездеседі. Тәтті өнімдерден түрік лукумы танымал. Деликатес қант шәрбатынан жасалған, оған раушан жапырақтары, пісте, жержаңғақ, кокос жаңғағы қосылған. Тағы бір тәттілердің түрі, бал сиропынан жасалған дәмді тағам- пахлава.&lt;ref&gt;Евгений Форов. Турки — удивительный во всех отношениях народ. https://travelask.ru/articles/turki-udivitelnyy-vo-vseh-otnosheniyah-narod&lt;/ref&gt;

Түріктің музыкалық фольклоры түркі тектес халықтардың ұлттық саз өнерімен үндес. Түркияда кеманча, ребап, тамбур, уд, ковар, зурна, дэф, т.б. музыкалық аспаптар кең тараған.

== Қазақстандағы түріктер ==
Қазақстандағы түрік диаспорасы санының жалпы динамикасы мынадай:
*18 456 (1970),
*25 820 (1979),
*49 475 (1989),
*75 933 (1999),
*103 049 (2013) адам болды.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{Әлем халықтары}}
[[Санат:Халықтар]]
[[Санат:Түркі этникалық топтары]]
[[Санат:Германия этникалық топтары]]
[[Санат:Грекия халықтары]]
[[Санат:Кипр халықтары]]
[[Санат:Нидерланд халықтары]]
[[Санат:Румыния этникалық топтары]]
[[Санат:Түркия этникалық топтары]]
[[Санат:Франция халықтары]]
[[Санат:Түріктер]]
[[Санат:Жерорта теңізі тарихы]]
[[Санат:Таяу Шығыс этникалық топтары]]
[[Санат:Македония халықтары]]</text>
      <sha1>ej9p6g7zpiyskhlz80z3thceogws8dl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қажығұмар Шабданұлы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20088</id>
    <revision>
      <id>3058033</id>
      <parentid>3057394</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:36:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5127" xml:space="preserve">{{Тұлға|Есімі=Қажығұмар Шабданұлы|Сурет=|Туған күні=[[1925 жыл]]|Қайтыс болған күні=15.02.2011|Мансабы=жазушы}}
'''Қажығұмар Шабданұлы''' ([[1925 жыл]], Таңсық елді мекені, [[Шығыс Қазақстан облысы]] - 15-ақпан, 2011 жыл, [[Шәуешек|Шәуешек қаласы]], [[ҚХР]]) - жазушы.

[[1930]]-шы жылдардың басында ашаршылықтан бас сауғалап, ата-анасымен [[Қытай]]дың Шыңжаң өлкесіне қарасты Дөрбілжін ауданына ауып барған.
Жергілікті халықтардың мәдени-ағарту көтерілісі кезеңінде Дөрбілжіндегі «Қазақ-қырғыз ұйымын» басқарған. Алғаш рет [[1958]] ж. «оңшыл», «солшыл» деген саяси айыптаулармен сотталып, 22 жылға бас бостандығынан айрылған Қажығұмар жазасын [[Такламакан шөлі]]ндегі Тарым лагерінде толық өткеріп, [[1980]] жылы бостандыққа шығады.

[[1986]] жылы желтоқсанында ұлттық дербестікті көздейтін «Үміт» атты партия құрды және [[Қазақстан]]ның астыртын ұйымдарымен байланыс жасады деген айыптаулармен, шетел жансызы деген желеумен 13 жылға екінші мәрте түрме жазасына кесіледі. Бұл жаза мерзімін ол [[Үрімжі]] қаласының №1 түрмесінде өткізеді.

Қытай өкіметі тарабынан саяси себептерге байланысты қудаланғаны үшін Қажығұмар Шабданұлы қамауда отырған кезде адам құқығын қорғау жөніндегі «Халықаралық рақымшылық» (Амнести интернешнл) ұйымы оны «ар-ождан тұтқыны» деп танып, Қытайдың құзыретті ресми орындарынан ол кісіге байланысты әділ тергеу мен ашық сот жүргізуін жүйелі түрде талап еткен.
== Шығармалары ==

*[[«Қылмыс» романы]] ([[2009]]), жалпы алты томдық кесек шығарма, жазушы барлығын қытай түрмесінде отырып жазып бітірген. Бұл шығармасында жазушы бас кейіпкер  Биәділ арқылы өзінің бастан кешкендерін баяндайды, 30-жылдарғы казаққа төнген аштық, солақай саясаттың елге төндірген зардабы, Шынжаңға ашаршылықтан, қуғын сүргіннен қашып келген қазақтардың тіпті де мүшкіл халге түскен жайы, дүңгендер көтерілісі, жəне қытайдың өктемдігі туралы баяндалады. Жазушының бұл шығармасы қазақ əдебиетіне қосқан оның үлкен үлесі.
*[[«Пана» романы]], үш аймақ көтерілісі кезіндегі Сұлубай батырдың әңгімесін арқау етіп жазылған тарихи роман.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сілтемелер ==
* [http://abai.kz/content/kazak-barda-kazhygymar-tiri Қазақ барда - Қажығұмар тірі!] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111225015351/http://abai.kz/content/kazak-barda-kazhygymar-tiri |date=2011-12-25 }}
* [http://www.azattyq.org/content/kazakhstan_kazhygumar_shabdanuly_/2317963.html Қазақ зиялылары қытай билігі Қажығұмар Шабданұлының сүйегін де бермей қойғанын айтады]
* [http://www.azattyq.org/content/kazakhstan_kazakh_writer_china_kazhygumar_shabdanuly/2309648.html Қытайда үйқамақта отырған Қажығұмар Шабданұлы дүниеден өтті]
* [http://abai.kz/content/kazhygymar-shabdanyly-d-niede-oz-otanynan-aiyryludan-zor-kylmys-zhok-eken Қажығұмар Шабданұлы. Дүниеде өз отанынан айырылудан зор қылмыс жоқ екен!]&lt;ref&gt;Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6&lt;/ref&gt;

{{Stub: Қазақ әдебиеті}}
{{wikify}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Қазақ жазушылары]]
[[Санат:Қазақ ақындары]]
[[Санат:Қазақ жыраулары]]
[[Санат:Шет елдегі қазақ әдебиетінің өкілдері]]</text>
      <sha1>170h5c3fc0nurgx6hh4cb3etqgk485c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тимирязев ауданы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20258</id>
    <revision>
      <id>3058252</id>
      <parentid>3046498</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:39:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9028" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауданы
 |ауданның атауы      = Тимирязев ауданы
 |елтаңба             = 
 |елтаңба аты         = 
 |карта               = Timiryazev District Kazakhstan.png
 |әкімшілік бірліктің картасы = 
  |lat_dir = N |lat_deg = 53 |lat_min = 48 |lat_sec = 
  |lon_dir = E |lon_deg = 66 |lon_min = 32 |lon_sec = 
 |облысы              = Солтүстік Қазақстан облысы
 |құрылған уақыты     = [[1963 жыл]]
 |тұрғыны             = 11 290&lt;ref&gt;[http://stat.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Солтүстік Қазақстан облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]&lt;/ref&gt; 
 |халық саны бойынша орны  = 
 |санақ жылы          = 2019
 |ұлттық құрамы       = [[қазақтар]] (36,86%)&lt;br /&gt; [[орыстар]] (45,46%)&lt;br /&gt; [[украиндар]] (5,46%)&lt;br /&gt; [[немістер]] (2,59%)&lt;br /&gt; [[татарлар]] (1,82%)&lt;br /&gt; [[беларустар]] (1,71%)&lt;br /&gt; [[әзірбайжандар]] (0,18%)&lt;br /&gt; [[башқұрттар]] (0,54%)&lt;br /&gt; [[чуваштар]] (0,50%)&lt;br /&gt; [[поляктар]] (0,47%)&lt;br /&gt; [[литвалықтар]] (0,40%)&lt;br /&gt; басқа ұлт өкілдері (2,49%).&lt;ref&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;пер.2019&quot;&gt;[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]&lt;/ref&gt;
 |жер аумағы          = 4510
 |жер аумағы бойынша орны  = 
 |тығыздығы           = 
 |телефон коды        = 
 |пошта индексі       = 150201-150221
 |аудан орталығы          = [[Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)|Тимирязево]]
 |ауылдық округтер саны   = 16
 |кенттік әкімдіктер саны = 
 |қалалық әкімдіктер саны = 
 |ауылдар саны       = 22
 |қалалар саны       = 
 |әкімдіктің мекенжайы  = 
 |әкімі              = 
 |сайты              = 
}}
'''Тимирязев ауданы''' — [[Солтүстік Қазақстан облысы]]ның оңтүстiк-батыс бөлігінде орналасқан бөлінісі. Аудан [[1963 жыл|1963]] жылы құрылған. Аудан аймағы 4,51 мың шаршы километр. Орталығы - [[Тимирязевка]] ауылы, облыс орталығымен аралығы 236 км.

== Климаты, жер бедері ==
Климаты тым континенттік. Қаңтардағы ауаның орташа температурасы –18°С, шілдеде 20°С. Аудан орман зонасында орналасқан. Жердiң үстiңгi қабаты қара топырақ. Аумағында 10 көл бар, олардың көлемi 85,5 м2. [[Москворецк ауылдық округі]]нiң аумағында аудандағы ең үлкен көл &quot;Как&quot; көлi (37,5 м2) орналасқан.

== Халқы ==
Тұрғындары 11 290 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (36,86%), [[орыстар]] (45,46%), [[украиндар]] (5,46%), [[немістер]] (2,59%), [[татарлар]] (1,82%), [[беларустар]] (1,71%), [[әзірбайжандар]] (0,18%), [[башқұрттар]] (0,54%), [[чуваштар]] (0,50%), [[поляктар]] (0,47%), [[литвалықтар]] (0,40%), басқа ұлт өкілдері (2,49%).

== Әкімшілік бөлінісі == 
22 елді мекен 16 ауылдық округтерге біріктірілген: 
* [[Ақжан ауылдық округі]]  
* [[Ақсуат ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ақсуат ауылдық округі]]  
* [[Белоградов ауылдық округі]]  
* [[Дзержинский ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Дзержинский ауылдық округі]] 
* [[Дмитриев ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Дмитриев ауылдық округі]]  
* [[Докучаев ауылдық округі (Тимирязев ауданы)|Докучаев ауылдық округі]]  
* [[Есіл ауылдық округі (Тимирязев ауданы)|Есіл ауылдық округі]]  
* [[Интернациональный ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Интернациональный ауылдық округі]]  
* [[Комсомол ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Комсомол ауылдық округі]]  
* [[Ленин ауылдық округі (Тимирязев ауданы)|Ленин ауылдық округі]]  
* [[Мичурин ауылдық округі (Тимирязев ауданы)|Мичурин ауылдық округі]]  
* [[Москворецк ауылдық округі]]  
* [[Степной ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Степной ауылдық округі]]  
* [[Тимирязев ауылдық округі (Тимирязев ауданы)|Тимирязев ауылдық округі]]  
* [[Хмельницкий ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Хмельницкий ауылдық округі]]  
* [[Целинный ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Целинный ауылдық округі]]

== Аудан экономикасы (''&lt;small&gt;2009 жылдың қорытындылары&lt;/small&gt;'') ==
Жалпы білім беретін 26 мектеп, 1 кәсіптік-тех. мектеп, 9 клуб, 22 кітапхана бар. Ауданда 2010 жылғы 1 қаңтарға 190 кәсiпорын тiркелген, оның iшiнде 1 - iрi, 10 - орта, 179 - шағын кәсiпорындар. Олардан 97 заңды тұлға мемлекеттiк меншiк нысанына, 93 - жеке меншiк нысанына жатады. Ауданда облыстың ауыл шаруашылығының жалпы өнiмiнiң 5,2%-ы өндiрiлген (12 499,1 млн.теңге). Өнеркәсiп кәсiпорындарымен (қаржылық емес корпорация секторы) 512,8 млн.теңгенiң өнiмi өндiрiлген, облыстағы үлесi 0,7%. Өнеркәсiп өнiмiнiң физикалық көлемiнiң индексi 101,9% құрайды. Бөлшек тауарайналымының көлемi (қоғамдық тамақтандырусыз) 251,6 млн.теңге сомасын құрайды. Тауарайналымның физикалық көлемiнiң индексi 79,8% құрады. 2009 жылдың басына аудан кәсiпорындарының негiзгi құрал-жабдықтары 8 002,7 млн.теңге сомасын құрап, тозу деңгейi 19,1% болды. Негiзгi капиталға салынған инвестиция көлемi 2 172,4 млн.теңге құрады. Пайдалануға 1,5 мың шаршы метр тұрғын үй берiлдi. Ауданның экономикасында 9,6 мың адам жұмыс iстейдi. Орташа айлық жалақы (кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын шағын кәсiпорындарсыз) өткен жылмен салыстырғанда 14,8% өсiп, 36 363 теңгенi құрады. Нақты жалақы 7,3% өстi. Орташа жан басына шағып есептегенде атаулы ақшалай табыс 25 987 теңге құрады. Орташа жан басына шаққандағы күн көрiстiң ең төменгi деңгейiнiң шамасы жыл аяғына 11 820 теңге құрады.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{Солтүстік Қазақстан облысы}}
{{Тимирязев ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Тимирязев ауданы]]</text>
      <sha1>tmawyb79epky7j4jtuv0o4vo2jm0l52</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058253</id>
      <parentid>3058252</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:39:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9100" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауданы
 |ауданның атауы      = Тимирязев ауданы
 |елтаңба             = 
 |елтаңба аты         = 
 |карта               = Timiryazev District Kazakhstan.png
 |әкімшілік бірліктің картасы = 
  |lat_dir = N |lat_deg = 53 |lat_min = 48 |lat_sec = 
  |lon_dir = E |lon_deg = 66 |lon_min = 32 |lon_sec = 
 |облысы              = Солтүстік Қазақстан облысы
 |құрылған уақыты     = [[1963 жыл]]
 |тұрғыны             = 11 290&lt;ref&gt;[http://stat.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Солтүстік Қазақстан облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]&lt;/ref&gt; 
 |халық саны бойынша орны  = 
 |санақ жылы          = 2019
 |ұлттық құрамы       = [[қазақтар]] (36,86%)&lt;br /&gt; [[орыстар]] (45,46%)&lt;br /&gt; [[украиндар]] (5,46%)&lt;br /&gt; [[немістер]] (2,59%)&lt;br /&gt; [[татарлар]] (1,82%)&lt;br /&gt; [[беларустар]] (1,71%)&lt;br /&gt; [[әзірбайжандар]] (0,18%)&lt;br /&gt; [[башқұрттар]] (0,54%)&lt;br /&gt; [[чуваштар]] (0,50%)&lt;br /&gt; [[поляктар]] (0,47%)&lt;br /&gt; [[литвалықтар]] (0,40%)&lt;br /&gt; басқа ұлт өкілдері (2,49%).&lt;ref&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;пер.2019&quot;&gt;[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]&lt;/ref&gt;
 |жер аумағы          = 4510
 |жер аумағы бойынша орны  = 
 |тығыздығы           = 
 |телефон коды        = 
 |пошта индексі       = 150201-150221
 |аудан орталығы          = [[Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)|Тимирязево]]
 |ауылдық округтер саны   = 16
 |кенттік әкімдіктер саны = 
 |қалалық әкімдіктер саны = 
 |ауылдар саны       = 22
 |қалалар саны       = 
 |әкімдіктің мекенжайы  = 
 |әкімі              = 
 |сайты              = 
}}
'''Тимирязев ауданы''' — [[Солтүстік Қазақстан облысы]]ның оңтүстiк-батыс бөлігінде орналасқан бөлінісі. Аудан [[1963 жыл|1963]] жылы құрылған. Аудан аймағы 4,51 мың шаршы километр. Орталығы - [[Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)|Тимирязево]] ауылы, облыс орталығымен аралығы 236 км.

== Климаты, жер бедері ==
Климаты тым континенттік. Қаңтардағы ауаның орташа температурасы –18°С, шілдеде 20°С. Аудан орман зонасында орналасқан. Жердiң үстiңгi қабаты қара топырақ. Аумағында 10 көл бар, олардың көлемi 85,5 м2. [[Москворецк ауылдық округі]]нiң аумағында аудандағы ең үлкен көл &quot;Как&quot; көлi (37,5 м2) орналасқан.

== Халқы ==
Тұрғындары 11 290 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (36,86%), [[орыстар]] (45,46%), [[украиндар]] (5,46%), [[немістер]] (2,59%), [[татарлар]] (1,82%), [[беларустар]] (1,71%), [[әзірбайжандар]] (0,18%), [[башқұрттар]] (0,54%), [[чуваштар]] (0,50%), [[поляктар]] (0,47%), [[литвалықтар]] (0,40%), басқа ұлт өкілдері (2,49%).

== Әкімшілік бөлінісі == 
22 елді мекен 16 ауылдық округтерге біріктірілген: 
* [[Ақжан ауылдық округі]]  
* [[Ақсуат ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ақсуат ауылдық округі]]  
* [[Белоградов ауылдық округі]]  
* [[Дзержинский ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Дзержинский ауылдық округі]] 
* [[Дмитриев ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Дмитриев ауылдық округі]]  
* [[Докучаев ауылдық округі (Тимирязев ауданы)|Докучаев ауылдық округі]]  
* [[Есіл ауылдық округі (Тимирязев ауданы)|Есіл ауылдық округі]]  
* [[Интернациональный ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Интернациональный ауылдық округі]]  
* [[Комсомол ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Комсомол ауылдық округі]]  
* [[Ленин ауылдық округі (Тимирязев ауданы)|Ленин ауылдық округі]]  
* [[Мичурин ауылдық округі (Тимирязев ауданы)|Мичурин ауылдық округі]]  
* [[Москворецк ауылдық округі]]  
* [[Степной ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Степной ауылдық округі]]  
* [[Тимирязев ауылдық округі (Тимирязев ауданы)|Тимирязев ауылдық округі]]  
* [[Хмельницкий ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Хмельницкий ауылдық округі]]  
* [[Целинный ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Целинный ауылдық округі]]

== Аудан экономикасы (''&lt;small&gt;2009 жылдың қорытындылары&lt;/small&gt;'') ==
Жалпы білім беретін 26 мектеп, 1 кәсіптік-тех. мектеп, 9 клуб, 22 кітапхана бар. Ауданда 2010 жылғы 1 қаңтарға 190 кәсiпорын тiркелген, оның iшiнде 1 - iрi, 10 - орта, 179 - шағын кәсiпорындар. Олардан 97 заңды тұлға мемлекеттiк меншiк нысанына, 93 - жеке меншiк нысанына жатады. Ауданда облыстың ауыл шаруашылығының жалпы өнiмiнiң 5,2%-ы өндiрiлген (12 499,1 млн.теңге). Өнеркәсiп кәсiпорындарымен (қаржылық емес корпорация секторы) 512,8 млн.теңгенiң өнiмi өндiрiлген, облыстағы үлесi 0,7%. Өнеркәсiп өнiмiнiң физикалық көлемiнiң индексi 101,9% құрайды. Бөлшек тауарайналымының көлемi (қоғамдық тамақтандырусыз) 251,6 млн.теңге сомасын құрайды. Тауарайналымның физикалық көлемiнiң индексi 79,8% құрады. 2009 жылдың басына аудан кәсiпорындарының негiзгi құрал-жабдықтары 8 002,7 млн.теңге сомасын құрап, тозу деңгейi 19,1% болды. Негiзгi капиталға салынған инвестиция көлемi 2 172,4 млн.теңге құрады. Пайдалануға 1,5 мың шаршы метр тұрғын үй берiлдi. Ауданның экономикасында 9,6 мың адам жұмыс iстейдi. Орташа айлық жалақы (кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын шағын кәсiпорындарсыз) өткен жылмен салыстырғанда 14,8% өсiп, 36 363 теңгенi құрады. Нақты жалақы 7,3% өстi. Орташа жан басына шағып есептегенде атаулы ақшалай табыс 25 987 теңге құрады. Орташа жан басына шаққандағы күн көрiстiң ең төменгi деңгейiнiң шамасы жыл аяғына 11 820 теңге құрады.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{Солтүстік Қазақстан облысы}}
{{Тимирязев ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Тимирязев ауданы]]</text>
      <sha1>nwfg7rssd4o5qiej928frgjgwgmhtjd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ұйғыр ауданы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20634</id>
    <revision>
      <id>3058179</id>
      <parentid>2804248</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:15:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10760" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауданы
 |ауданның атауы      =Ұйғыр ауданы
 |елтаңба             = 
 |ту                  = 
 |елтаңба сипаттамасы   = 
 |ту сипаттамасы        = 
  |lat_dir = N |lat_deg = 43 |lat_min = 27 |lat_sec =06 
  |lon_dir = E |lon_deg = 79 |lon_min = 24 |lon_sec = 09
 |облысы              = Алматы облысы
 |аудан орталығы          = [[Шонжы]]
 |ауылдық округтер саны   =14 
 |кенттік әкімдіктер саны =  
 |қалалық әкімдіктер саны =  
 |ауылдар саны       = 25
 |қалалар саны       = 
 |әкімі              = 
 |әкімдіктің мекенжайы  = 
 |құрылған уақыты    = 1934
 |жер аумағы          = 8,7 мың
 |жер аумағы бойынша орны  = 
 |тұрғыны             = 63 288&lt;ref&gt;[http://www.stat.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Алматы облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]&lt;/ref&gt;
 |халық саны бойынша орны  = 
 |санақ жылы          = 2019
 |тығыздығы           = 
 |тығыздығы бойынша орны   = 
 |ұлттық құрамы       = {{nobr|[[ұйғырлар]] (57,91%)}}, {{nobr|[[қазақтар]] (40,06%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (1,58%)}}, {{nobr|[[өзбектер]] (0,17%)}}, {{nobr|басқалары (0,45%)}}&lt;ref&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;пер.2019&quot;&gt;[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]&lt;/ref&gt;
 |телефон коды        = 
 |пошта индексі       =041800-041817&lt;ref name=&quot;kazindex.ru&quot;&gt;[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]&lt;/ref&gt;
 |сайты               = 
 |карта               = 
 |әкімшілік бірліктің картасы =  Uygur District Kazakhstan.png
 |ортаққордағы санаты = 
}}
'''Ұйғыр ауданы''' — [[Алматы облысы]]ның оңтүстік-шығысында орналасқан әкімшілік бөлік. [[1934 жыл|1934]] жылы құрылған. Аудан орталығы — [[Шонжы]] аулы.

== Жер бедері ==
Ауданның көпшілік бөлігі көтеріңкі жазық. Батысының [[Еңбекшіқазақ ауданы]]мен шектесетін тұсында аласа келген Бұғыты татары, Сөгеті жазығы, оңтүстік-батысы [[Торайғыр (тау)|Торайғыр тауларымен]] шектелген. Көтеріңкі келген оңтүстік бөлігін батыстан шығысқа қарай созылған [[Кетпен жотасы|Кетпен]] (Ұзынқара) жотасы алып жатыр. Ауданның ең биік жері де осында ([[Тәңір тауы|Аспантау]], 3652 м). Оның солтүстік беткейіңде шырша, қайың, тал өскен орман қалыптасқан. Жер қойнауында Көлжат (Қалжат) тас көмір кені, радиоактивті кені, Шонжы әк тас кені барланып, өндірілуде. Сонымен бірге жер асты ыстық су көздері де (Албан-Арасан) бар.

== Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі ==
Ауданның климаты тым континенттік, кысы суық, аязды, жазы ыстық. Қаңтар айындағы жылдық орташа температурасы -6-8°С, шілдеде 22-24°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері — 250- 300 мм, таулы бөлігінде 400-500 мм. Аудан жерімен [[Іле]], [[Шарын (өзен)|Шарын]] өзендері және Кетпен жотасынан бастау алатын Шошанайсай, Ақсу, т.б. шагын өзеңдер ағады. Олардың кейбірі Ілеге жетсе, кейбірі құмға, жерге сіңіп кетеді. Ағаш, Тұзкөл көлдері Шарын өзенінің сағасында орналасқан. Жерінің басым бөлігінің топырағы сұр, қиыршықты сұр, Іле аңғарында шалғынды сұр, сортаң топырақ дамыған. Тауалды жазығында бозғылт қоңыр, қоңыр, карбонатты қоңыр топырақ қалыптасқан. Тау баурайында таудың шымды қоңыр топырағы, шалғынды-қошқыл топырақ орын алған. Өсімдік жамылғысында жусан, көкпек, ши, жыңғыл, қамыс, құрақ, сексеуіл, арша, шырша, Шарын өзенінің аңғарында табиғат ескерткіштері саналатын аумағы 5014 га реликті шетен тоғайы өседі. Согдиан ерені, емен, тораңғы, Іле итмұрыны, Іле қарақаты, Михельсон кермегі сияқты өсімдіктер [[Қазақстанның Қызыл кітабы]]на енгізілген. Жануарлардан: Тянь Шань қоңыр аюы, таутеке, шошқа (доңыз), елік, борсық, суыр, қасқыр, түлкі, қоян, ақтиін, ондатра; құстардан: ұлар, кекілік, қырғауыл, бұлдырық, көгершін, бүркіт, сұңқар, қырғи, т.б. мекендейді.

== Шаруашылығы ==
Ауданда [[1997 жыл|1997]] жылыға дейін биязы жүнді қой, оған қосымша етті-сүтті мал, жылқы, астық, бау-бақша, көкөніс, картоп, құс өсіруге маманданған 3 кеңшар, 18 ұжымшар, 1 мал бордақылау бірлестігі болған. Олардың негізінде 2 акционерлік қоғам, 13 ЖШС, 1,5 мыңға жуық шаруа қожалығы құрылды. Республика, облысы бағыныстағы Үйғыр аудданының
салық к-ті, Шонжы мемлекеттік қазыналық көсіпорыны, № 2534- әскери бөлімше, ішкі істер бөлімі, прокуратура, халықтық сот, аудандық электр энергия жүйесі, телекоммуникация, &quot;Су торабы&quot; кәсіпорны, т.б. мекемелер орналасқан. Аудандағы ауыл шаруашылығына жарамды жердің аумағы 546,2 мың га, оның ішінде 24,6 мың га егістік, 492,1 мың га жайылым, 29,5 мың га шабындық. Ауданда 139,7 мың қой мен ешкі, 21,3 мың ірі қара мал, 11,9 мыңжылқы, 416 шошқа, 94,2 мың құс бар (2002).

== Халқы ==
Аудан халқының саны 63 288 адам ([[2019 жыл|2019]]), ұлттық құрамы: [[ұйғырлар]] (57,91%), [[қазақтар]] (40,06%),  [[орыстар]] (1,58%), [[өзбектер]] (0,17%), басқалары (0,45%).

== Ауылдық округтері ==
25 елді мекен 14 ауылдық окургке біріктірілген:
* [[Ават ауылдық округі (Ұйғыр ауданы)|Ават ауылдық округі]] 
* [[Ақсу ауылдық округі (Алматы облысы)|Ақсу ауылдық округі]] 
* [[Ақтам ауылдық округі]] 
* [[Бахар ауылдық округі]] 
* [[Дардамты ауылдық округі]] 
* [[Кетпен ауылдық округі]]  
* [[Көлжат ауылдық округі]]  
* [[Кіші Диқан ауылдық округі]]  
* [[Қырғызсай ауылдық округі]] 
* [[Сүмбе ауылдық округі (Ұйғыр ауданы)|Сүмбе ауылдық округі]] 
* [[Тасқарасу ауылдық округі]] 
* [[Тегермен ауылдық округі|Тегермен]] 
* [[Шарын ауылдық округі]] 
* [[Шонжы ауылдық округі]]

== Инфрақұрылымы ==
Білім беру, мәдениет саласында 32 жалпы білім беретін және 1 кәсіптік-техниқалақ мектеп, 3 кітапхана, 6 мәдениет үйі, т.б. жұмыс істейді. Емдеу мекемелерінен: аудандық аурухана, емхана, туб-диспансер, 3 аудандық аурухана, 6 дәрігерлік амбулатория, 8 фельдш.-акушерлік пункт, 7 610 фельдш. пункт бар. Сонымен бірге аудан аумағында &quot;Ара-сан&quot;, &quot;Таугүл&quot; атты сауықтыру орындары елге қызмет көрсетеді. Ауданнан елге танымал Хангелді, Еспер, Қарақұл батыр, т.б. тарихи тұлғалар шыққан. Ұйғыр аудан аумағынан Алматы-Шонжы-Жаркент-Қорғас және Алматы-Шонжы-Қолжат- Қытай автомобиль жолы өтеді.

Облыс орталығы — [[Талдықорған]] қаласынан Шонжы ауданына дейінгі қашықтық 355 км, [[Алматы]]дан Шонжыға дейін 214 км.&lt;ref&gt;Жетісу энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004 жыл. — 712 бет + 48 бет түрлі түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-134-3&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Алматы облысы}}
{{Ұйғыр ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ұйғыр ауданы]]</text>
      <sha1>dpvicpqwot17wt6xdl1463mrq8dec7b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058194</id>
      <parentid>3058179</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:29:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ауылдық округтері */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10760" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауданы
 |ауданның атауы      =Ұйғыр ауданы
 |елтаңба             = 
 |ту                  = 
 |елтаңба сипаттамасы   = 
 |ту сипаттамасы        = 
  |lat_dir = N |lat_deg = 43 |lat_min = 27 |lat_sec =06 
  |lon_dir = E |lon_deg = 79 |lon_min = 24 |lon_sec = 09
 |облысы              = Алматы облысы
 |аудан орталығы          = [[Шонжы]]
 |ауылдық округтер саны   =14 
 |кенттік әкімдіктер саны =  
 |қалалық әкімдіктер саны =  
 |ауылдар саны       = 25
 |қалалар саны       = 
 |әкімі              = 
 |әкімдіктің мекенжайы  = 
 |құрылған уақыты    = 1934
 |жер аумағы          = 8,7 мың
 |жер аумағы бойынша орны  = 
 |тұрғыны             = 63 288&lt;ref&gt;[http://www.stat.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Алматы облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]&lt;/ref&gt;
 |халық саны бойынша орны  = 
 |санақ жылы          = 2019
 |тығыздығы           = 
 |тығыздығы бойынша орны   = 
 |ұлттық құрамы       = {{nobr|[[ұйғырлар]] (57,91%)}}, {{nobr|[[қазақтар]] (40,06%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (1,58%)}}, {{nobr|[[өзбектер]] (0,17%)}}, {{nobr|басқалары (0,45%)}}&lt;ref&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;пер.2019&quot;&gt;[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]&lt;/ref&gt;
 |телефон коды        = 
 |пошта индексі       =041800-041817&lt;ref name=&quot;kazindex.ru&quot;&gt;[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]&lt;/ref&gt;
 |сайты               = 
 |карта               = 
 |әкімшілік бірліктің картасы =  Uygur District Kazakhstan.png
 |ортаққордағы санаты = 
}}
'''Ұйғыр ауданы''' — [[Алматы облысы]]ның оңтүстік-шығысында орналасқан әкімшілік бөлік. [[1934 жыл|1934]] жылы құрылған. Аудан орталығы — [[Шонжы]] аулы.

== Жер бедері ==
Ауданның көпшілік бөлігі көтеріңкі жазық. Батысының [[Еңбекшіқазақ ауданы]]мен шектесетін тұсында аласа келген Бұғыты татары, Сөгеті жазығы, оңтүстік-батысы [[Торайғыр (тау)|Торайғыр тауларымен]] шектелген. Көтеріңкі келген оңтүстік бөлігін батыстан шығысқа қарай созылған [[Кетпен жотасы|Кетпен]] (Ұзынқара) жотасы алып жатыр. Ауданның ең биік жері де осында ([[Тәңір тауы|Аспантау]], 3652 м). Оның солтүстік беткейіңде шырша, қайың, тал өскен орман қалыптасқан. Жер қойнауында Көлжат (Қалжат) тас көмір кені, радиоактивті кені, Шонжы әк тас кені барланып, өндірілуде. Сонымен бірге жер асты ыстық су көздері де (Албан-Арасан) бар.

== Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі ==
Ауданның климаты тым континенттік, кысы суық, аязды, жазы ыстық. Қаңтар айындағы жылдық орташа температурасы -6-8°С, шілдеде 22-24°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері — 250- 300 мм, таулы бөлігінде 400-500 мм. Аудан жерімен [[Іле]], [[Шарын (өзен)|Шарын]] өзендері және Кетпен жотасынан бастау алатын Шошанайсай, Ақсу, т.б. шагын өзеңдер ағады. Олардың кейбірі Ілеге жетсе, кейбірі құмға, жерге сіңіп кетеді. Ағаш, Тұзкөл көлдері Шарын өзенінің сағасында орналасқан. Жерінің басым бөлігінің топырағы сұр, қиыршықты сұр, Іле аңғарында шалғынды сұр, сортаң топырақ дамыған. Тауалды жазығында бозғылт қоңыр, қоңыр, карбонатты қоңыр топырақ қалыптасқан. Тау баурайында таудың шымды қоңыр топырағы, шалғынды-қошқыл топырақ орын алған. Өсімдік жамылғысында жусан, көкпек, ши, жыңғыл, қамыс, құрақ, сексеуіл, арша, шырша, Шарын өзенінің аңғарында табиғат ескерткіштері саналатын аумағы 5014 га реликті шетен тоғайы өседі. Согдиан ерені, емен, тораңғы, Іле итмұрыны, Іле қарақаты, Михельсон кермегі сияқты өсімдіктер [[Қазақстанның Қызыл кітабы]]на енгізілген. Жануарлардан: Тянь Шань қоңыр аюы, таутеке, шошқа (доңыз), елік, борсық, суыр, қасқыр, түлкі, қоян, ақтиін, ондатра; құстардан: ұлар, кекілік, қырғауыл, бұлдырық, көгершін, бүркіт, сұңқар, қырғи, т.б. мекендейді.

== Шаруашылығы ==
Ауданда [[1997 жыл|1997]] жылыға дейін биязы жүнді қой, оған қосымша етті-сүтті мал, жылқы, астық, бау-бақша, көкөніс, картоп, құс өсіруге маманданған 3 кеңшар, 18 ұжымшар, 1 мал бордақылау бірлестігі болған. Олардың негізінде 2 акционерлік қоғам, 13 ЖШС, 1,5 мыңға жуық шаруа қожалығы құрылды. Республика, облысы бағыныстағы Үйғыр аудданының
салық к-ті, Шонжы мемлекеттік қазыналық көсіпорыны, № 2534- әскери бөлімше, ішкі істер бөлімі, прокуратура, халықтық сот, аудандық электр энергия жүйесі, телекоммуникация, &quot;Су торабы&quot; кәсіпорны, т.б. мекемелер орналасқан. Аудандағы ауыл шаруашылығына жарамды жердің аумағы 546,2 мың га, оның ішінде 24,6 мың га егістік, 492,1 мың га жайылым, 29,5 мың га шабындық. Ауданда 139,7 мың қой мен ешкі, 21,3 мың ірі қара мал, 11,9 мыңжылқы, 416 шошқа, 94,2 мың құс бар (2002).

== Халқы ==
Аудан халқының саны 63 288 адам ([[2019 жыл|2019]]), ұлттық құрамы: [[ұйғырлар]] (57,91%), [[қазақтар]] (40,06%),  [[орыстар]] (1,58%), [[өзбектер]] (0,17%), басқалары (0,45%).

== Ауылдық округтері ==
25 елді мекен 14 ауылдық окургке біріктірілген:
* [[Ават ауылдық округі (Ұйғыр ауданы)|Ават ауылдық округі]] 
* [[Ақсу ауылдық округі (Алматы облысы)|Ақсу ауылдық округі]] 
* [[Ақтам ауылдық округі]] 
* [[Бахар ауылдық округі]] 
* [[Дардамты ауылдық округі]] 
* [[Кетпен ауылдық округі]]  
* [[Кіші Диқан ауылдық округі]]  
* [[Қалжат ауылдық округі]]  
* [[Қырғызсай ауылдық округі]] 
* [[Сүмбе ауылдық округі (Ұйғыр ауданы)|Сүмбе ауылдық округі]] 
* [[Тасқарасу ауылдық округі]] 
* [[Тегермен ауылдық округі|Тегермен]] 
* [[Шарын ауылдық округі]] 
* [[Шонжы ауылдық округі]]

== Инфрақұрылымы ==
Білім беру, мәдениет саласында 32 жалпы білім беретін және 1 кәсіптік-техниқалақ мектеп, 3 кітапхана, 6 мәдениет үйі, т.б. жұмыс істейді. Емдеу мекемелерінен: аудандық аурухана, емхана, туб-диспансер, 3 аудандық аурухана, 6 дәрігерлік амбулатория, 8 фельдш.-акушерлік пункт, 7 610 фельдш. пункт бар. Сонымен бірге аудан аумағында &quot;Ара-сан&quot;, &quot;Таугүл&quot; атты сауықтыру орындары елге қызмет көрсетеді. Ауданнан елге танымал Хангелді, Еспер, Қарақұл батыр, т.б. тарихи тұлғалар шыққан. Ұйғыр аудан аумағынан Алматы-Шонжы-Жаркент-Қорғас және Алматы-Шонжы-Қолжат- Қытай автомобиль жолы өтеді.

Облыс орталығы — [[Талдықорған]] қаласынан Шонжы ауданына дейінгі қашықтық 355 км, [[Алматы]]дан Шонжыға дейін 214 км.&lt;ref&gt;Жетісу энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004 жыл. — 712 бет + 48 бет түрлі түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-134-3&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Алматы облысы}}
{{Ұйғыр ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ұйғыр ауданы]]</text>
      <sha1>4444ajr1ni72ypua04ku2lyr14cv1jk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058195</id>
      <parentid>3058194</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:29:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10743" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауданы
 |ауданның атауы      =Ұйғыр ауданы
 |елтаңба             = 
 |ту                  = 
 |елтаңба сипаттамасы   = 
 |ту сипаттамасы        = 
  |lat_dir = N |lat_deg = 43 |lat_min = 27 |lat_sec =06 
  |lon_dir = E |lon_deg = 79 |lon_min = 24 |lon_sec = 09
 |облысы              = Алматы облысы
 |аудан орталығы          = [[Шонжы]]
 |ауылдық округтер саны   =14 
 |кенттік әкімдіктер саны =  
 |қалалық әкімдіктер саны =  
 |ауылдар саны       = 25
 |қалалар саны       = 
 |әкімі              = 
 |әкімдіктің мекенжайы  = 
 |құрылған уақыты    = 1934
 |жер аумағы          = 8,7 мың
 |жер аумағы бойынша орны  = 
 |тұрғыны             = 63 288&lt;ref&gt;[http://www.stat.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Алматы облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]&lt;/ref&gt;
 |халық саны бойынша орны  = 
 |санақ жылы          = 2019
 |тығыздығы           = 
 |тығыздығы бойынша орны   = 
 |ұлттық құрамы       = {{nobr|[[ұйғырлар]] (57,91%)}}, {{nobr|[[қазақтар]] (40,06%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (1,58%)}}, {{nobr|[[өзбектер]] (0,17%)}}, {{nobr|басқалары (0,45%)}}&lt;ref&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;пер.2019&quot;&gt;[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]&lt;/ref&gt;
 |телефон коды        = 
 |пошта индексі       =041800-041817&lt;ref name=&quot;kazindex.ru&quot;&gt;[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]&lt;/ref&gt;
 |сайты               = 
 |карта               = 
 |әкімшілік бірліктің картасы =  Uygur District Kazakhstan.png
 |ортаққордағы санаты = 
}}
'''Ұйғыр ауданы''' — [[Алматы облысы]]ның оңтүстік-шығысында орналасқан әкімшілік бөлік. [[1934 жыл|1934]] жылы құрылған. Аудан орталығы — [[Шонжы]] аулы.

== Жер бедері ==
Ауданның көпшілік бөлігі көтеріңкі жазық. Батысының [[Еңбекшіқазақ ауданы]]мен шектесетін тұсында аласа келген Бұғыты татары, Сөгеті жазығы, оңтүстік-батысы [[Торайғыр (тау)|Торайғыр тауларымен]] шектелген. Көтеріңкі келген оңтүстік бөлігін батыстан шығысқа қарай созылған [[Кетпен жотасы|Кетпен]] (Ұзынқара) жотасы алып жатыр. Ауданның ең биік жері де осында ([[Тәңір тауы|Аспантау]], 3652 м). Оның солтүстік беткейіңде шырша, қайың, тал өскен орман қалыптасқан. Жер қойнауында Көлжат (Қалжат) тас көмір кені, радиоактивті кені, Шонжы әк тас кені барланып, өндірілуде. Сонымен бірге жер асты ыстық су көздері де (Албан-Арасан) бар.

== Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі ==
Ауданның климаты тым континенттік, кысы суық, аязды, жазы ыстық. Қаңтар айындағы жылдық орташа температурасы -6-8°С, шілдеде 22-24°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері — 250- 300 мм, таулы бөлігінде 400-500 мм. Аудан жерімен [[Іле]], [[Шарын (өзен)|Шарын]] өзендері және Кетпен жотасынан бастау алатын Шошанайсай, Ақсу, т.б. шагын өзеңдер ағады. Олардың кейбірі Ілеге жетсе, кейбірі құмға, жерге сіңіп кетеді. Ағаш, Тұзкөл көлдері Шарын өзенінің сағасында орналасқан. Жерінің басым бөлігінің топырағы сұр, қиыршықты сұр, Іле аңғарында шалғынды сұр, сортаң топырақ дамыған. Тауалды жазығында бозғылт қоңыр, қоңыр, карбонатты қоңыр топырақ қалыптасқан. Тау баурайында таудың шымды қоңыр топырағы, шалғынды-қошқыл топырақ орын алған. Өсімдік жамылғысында жусан, көкпек, ши, жыңғыл, қамыс, құрақ, сексеуіл, арша, шырша, Шарын өзенінің аңғарында табиғат ескерткіштері саналатын аумағы 5014 га реликті шетен тоғайы өседі. Согдиан ерені, емен, тораңғы, Іле итмұрыны, Іле қарақаты, Михельсон кермегі сияқты өсімдіктер [[Қазақстанның Қызыл кітабы]]на енгізілген. Жануарлардан: Тянь Шань қоңыр аюы, таутеке, шошқа (доңыз), елік, борсық, суыр, қасқыр, түлкі, қоян, ақтиін, ондатра; құстардан: ұлар, кекілік, қырғауыл, бұлдырық, көгершін, бүркіт, сұңқар, қырғи, т.б. мекендейді.

== Шаруашылығы ==
Ауданда [[1997 жыл|1997]] жылыға дейін биязы жүнді қой, оған қосымша етті-сүтті мал, жылқы, астық, бау-бақша, көкөніс, картоп, құс өсіруге маманданған 3 кеңшар, 18 ұжымшар, 1 мал бордақылау бірлестігі болған. Олардың негізінде 2 акционерлік қоғам, 13 ЖШС, 1,5 мыңға жуық шаруа қожалығы құрылды. Республика, облысы бағыныстағы Үйғыр аудданының
салық к-ті, Шонжы мемлекеттік қазыналық көсіпорыны, № 2534- әскери бөлімше, ішкі істер бөлімі, прокуратура, халықтық сот, аудандық электр энергия жүйесі, телекоммуникация, &quot;Су торабы&quot; кәсіпорны, т.б. мекемелер орналасқан. Аудандағы ауыл шаруашылығына жарамды жердің аумағы 546,2 мың га, оның ішінде 24,6 мың га егістік, 492,1 мың га жайылым, 29,5 мың га шабындық. Ауданда 139,7 мың қой мен ешкі, 21,3 мың ірі қара мал, 11,9 мыңжылқы, 416 шошқа, 94,2 мың құс бар (2002).

== Халқы ==
Аудан халқының саны 63 288 адам ([[2019 жыл|2019]]), ұлттық құрамы: [[ұйғырлар]] (57,91%), [[қазақтар]] (40,06%),  [[орыстар]] (1,58%), [[өзбектер]] (0,17%), басқалары (0,45%).

== Ауылдық округтері ==
25 елді мекен 14 ауылдық окургке біріктірілген:
* [[Ават ауылдық округі (Ұйғыр ауданы)|Ават ауылдық округі]] 
* [[Ақсу ауылдық округі (Алматы облысы)|Ақсу ауылдық округі]] 
* [[Ақтам ауылдық округі]] 
* [[Бахар ауылдық округі]] 
* [[Дардамты ауылдық округі]] 
* [[Кетпен ауылдық округі]]  
* [[Кіші Диқан ауылдық округі]]  
* [[Қалжат ауылдық округі]]  
* [[Қырғызсай ауылдық округі]] 
* [[Сүмбе ауылдық округі (Ұйғыр ауданы)|Сүмбе ауылдық округі]] 
* [[Тасқарасу ауылдық округі]] 
* [[Тегермен ауылдық округі]] 
* [[Шарын ауылдық округі]] 
* [[Шонжы ауылдық округі]]

== Инфрақұрылымы ==
Білім беру, мәдениет саласында 32 жалпы білім беретін және 1 кәсіптік-техниқалақ мектеп, 3 кітапхана, 6 мәдениет үйі, т.б. жұмыс істейді. Емдеу мекемелерінен: аудандық аурухана, емхана, туб-диспансер, 3 аудандық аурухана, 6 дәрігерлік амбулатория, 8 фельдш.-акушерлік пункт, 7 610 фельдш. пункт бар. Сонымен бірге аудан аумағында &quot;Ара-сан&quot;, &quot;Таугүл&quot; атты сауықтыру орындары елге қызмет көрсетеді. Ауданнан елге танымал Хангелді, Еспер, Қарақұл батыр, т.б. тарихи тұлғалар шыққан. Ұйғыр аудан аумағынан Алматы-Шонжы-Жаркент-Қорғас және Алматы-Шонжы-Қолжат- Қытай автомобиль жолы өтеді.

Облыс орталығы — [[Талдықорған]] қаласынан Шонжы ауданына дейінгі қашықтық 355 км, [[Алматы]]дан Шонжыға дейін 214 км.&lt;ref&gt;Жетісу энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004 жыл. — 712 бет + 48 бет түрлі түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-134-3&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Алматы облысы}}
{{Ұйғыр ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ұйғыр ауданы]]</text>
      <sha1>gp3w05erd71y38i9ckqp588it4b0nsz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бәйтерек</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21226</id>
    <revision>
      <id>3058201</id>
      <parentid>2685661</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:34:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2432" xml:space="preserve">'''Елді мекендер:'''
* [[Бәйтерек (Ақмола облысы)|Бәйтерек]] – [[Ақмола облысы]] [[Зеренді ауданы]]ндағы ауыл
* [[Бәйтерек (Ақсу ауданы)|Бәйтерек]] – [[Алматы облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл
* [[Бәйтерек (Еңбекшіқазақ ауданы)|Бәйтерек]] – [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Бәйтерек (Жамбыл ауданы)|Бәйтерек]] – [[Жамбыл облысы]] [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Бәйтерек (Жуалы ауданы)|Бәйтерек]] – [[Жамбыл облысы]] [[Жуалы ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Бәйтерек (Қордай ауданы)|Бәйтерек]] – [[Жамбыл облысы]] [[Қордай ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Бәйтерек (Мағжан Жұмабаев ауданы)|Бәйтерек]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Мағжан Жұмабаев ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Бәйтерек (Қызылжар ауданы)|Бәйтерек]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Қызылжар ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Бәйтерек (Жетісай ауданы)|Бәйтерек]] – [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Бәйтерек (Келес ауданы)|Бәйтерек]] – [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Бәйтерек (Сайрам ауданы)|Бәйтерек]] – [[Түркістан облысы]] [[Сайрам ауданы]]ндағы ауыл.

'''Басқа мағыналар:'''

* [[Бәйтерек (монумент)]] – [[Астана]] қаласындағы сәулет құрылыс кешені.
* [[Бәйтерек (ағаш)]] – талдар тұқымдасының қара терек түріне жататын кіші түр.
* [[Бәйтерек (мифология)]] – ежелгі таным бойынша тылсым қасиетке ие алып ағаш.
* [[Бәйтерек (фильм)]]
* [[Бәйтерек көшесі (Алматы)]]

{{айрық}}</text>
      <sha1>c7hw2jyw1d9g9d6vg45fv3atpa24x97</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058202</id>
      <parentid>3058201</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:35:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2436" xml:space="preserve">'''Елді мекендер:'''
* [[Бәйтерек (Ақмола облысы)|Бәйтерек]] – [[Ақмола облысы]] [[Зеренді ауданы]]ндағы ауыл
* [[Бәйтерек (Еңбекшіқазақ ауданы)|Бәйтерек]] – [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Бәйтерек (Жамбыл ауданы)|Бәйтерек]] – [[Жамбыл облысы]] [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Бәйтерек (Жуалы ауданы)|Бәйтерек]] – [[Жамбыл облысы]] [[Жуалы ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Бәйтерек (Қордай ауданы)|Бәйтерек]] – [[Жамбыл облысы]] [[Қордай ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Бәйтерек (Жетісу облысы)|Бәйтерек]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл
* [[Бәйтерек (Мағжан Жұмабаев ауданы)|Бәйтерек]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Мағжан Жұмабаев ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Бәйтерек (Қызылжар ауданы)|Бәйтерек]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Қызылжар ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Бәйтерек (Жетісай ауданы)|Бәйтерек]] – [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Бәйтерек (Келес ауданы)|Бәйтерек]] – [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Бәйтерек (Сайрам ауданы)|Бәйтерек]] – [[Түркістан облысы]] [[Сайрам ауданы]]ндағы ауыл.

'''Басқа мағыналар:'''

* [[Бәйтерек (монумент)]] – [[Астана]] қаласындағы сәулет құрылыс кешені.
* [[Бәйтерек (ағаш)]] – талдар тұқымдасының қара терек түріне жататын кіші түр.
* [[Бәйтерек (мифология)]] – ежелгі таным бойынша тылсым қасиетке ие алып ағаш.
* [[Бәйтерек (фильм)]]
* [[Бәйтерек көшесі (Алматы)]]

{{айрық}}</text>
      <sha1>od85qni6yeozzxftmmlijuht1ynwg27</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жеңіс Кәкенұлы Нұрлыбаев</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21299</id>
    <revision>
      <id>3058346</id>
      <parentid>2982020</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T09:05:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>105421</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7837" xml:space="preserve">'''Нұрлыбаев Жеңіс Кәкенұлы''' ( 09.05.1965, [[Қарабұлақ ауылдық округі (Ақтоғай ауданы)|Қарабұлақ ауылы]], [[Алматы облысы]]) — қазақ суретшісі, кескіндемеші, график, мәдениетті қолдау Жылы эмблемасының авторы (2000 ж.), публицист, [[Қазақстан|ҚР]] мәдениет қайраткері, Президент стипендиясының иегері (2010 ж.)

&lt;table class=&quot;infobox vcard&quot; style=&quot;width:22em; font-size:90%; text-align:center;&quot;&gt;
&lt;tr&gt;
&lt;th colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align:center; font-size:larger;&quot; class=&quot;fn&quot;&gt;Нұрлыбаев Жеңіс Кәкенұлы&lt;/th&gt;
&lt;/tr&gt;
&lt;td colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align:center; font-size:100%;border-bottom: 1px solid #C0C0C0;&quot;&gt;
&lt;td&gt;
&lt;tr&gt;
&lt;th colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align:right; class=&quot;fn&quot;&gt; &lt;/th&gt;
&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;
&lt;th&gt;Туған күні&lt;/th&gt; 
&lt;td&gt;9 мамыр 1965 жыл,
Қарабұлақ ауылы ([[Алматы облысы]])&lt;/td&gt;
&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;
&lt;th&gt;Білімі&lt;/th&gt; 
&lt;td&gt;ҚазПИ (1982—1989)&lt;/td&gt;
&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;
&lt;th&gt;Жанр&lt;/th&gt; 
&lt;td&gt;живопись, графика, компьютерлік графика, карикатура&lt;/td&gt;
&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;
&lt;tr&gt;
&lt;th&gt;Стиль&lt;/th&gt; 
&lt;td&gt;реализм&lt;/td&gt;
&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;
&lt;th&gt;Жетістіктер&lt;/th&gt; 
&lt;td&gt;ҚР мәдени қайраткері, Президент стипендиясының иегері (2010 ж.)&lt;/td&gt;
&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;
&lt;th&gt;Сайт&lt;/th&gt; 
&lt;td&gt;http://www.kakenuly.kz {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160313115408/http://kakenuly.kz/ |date=2016-03-13 }}&lt;/td&gt;
&lt;/tr&gt;&lt;/table&gt;


== Өмірбаяны ==
&lt;p align=&quot;left&quot;&gt;1965 жылы, [[Мамырдың 9|9 мамыр]] күні Қарабұлақ ауылында (Алматы облысы) дүниеге келген. Жеңіс балалық шағынан бастап суретші болуды армандады. Оның мектептегі сүйікті пәні сурет және сызу сабағы болды. 1982 жылы Жалаңаш орта мектебін үздік бітірді.

&lt;p align=&quot;left&quot;&gt;1982 - 1989 жылдар арасында ҚазПИ-дің көркем сурет факультетінде оқыды (қазіргі Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті).

&lt;p align=&quot;left&quot;&gt;1983 - 1985 жылдар бойы [[КСРО]] қарулы күштер қатарында әскери қызмет атқарды.

&lt;p align=&quot;left&quot;&gt;В 1989 жылы &quot;Ақ Желкен&quot; журналында суретші-иллюстратор ретінде жұмыс істеді.


&lt;p align=&quot;left&quot;&gt;В 1990—1991 — &quot;Зерде&quot; журналының көркемдеуші редакторы.


&lt;p align=&quot;left&quot;&gt;В 1991—1993 — &quot;Мәдениет&quot; журналының суретшісі.


&lt;p align=&quot;left&quot;&gt;В 1994—2008 — &quot;Тура Би&quot; журналының көркемдеуші редакторы.

== Шығармашылығы ==
&lt;p align=&quot;left&quot;&gt;Суретші Жеңіс Кәкенұлы көрермен алдында кескіндемеші, график, кітап иллюстраторы, арт-критик, карикатурист, эмблема және медаль авторы ретінде белгілі

&lt;big&gt;'''Жеке көрмелері:'''&lt;/big&gt;
*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; &quot;Көңілімнің сарасы&quot;. Президент мәдени орталығы, 23 сәуір, 2003 ж.&lt;ref&gt;http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=7970 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120422182419/http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=7970 |date=2012-04-22 }}&lt;/ref&gt;


*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; &quot;Дидар ғайып&quot;. Мемлекеттік [[Әбілхан Қастеев]] атындағы өнер мұражайы. 10 желтоқсан, 2005 ж
.&lt;ref&gt;http://www.youtube.com/watch?v=0jDJyaG8ZZY&lt;/ref&gt;
*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; Жеке көрме. Астана қаласының Қазіргі заман өнері мұражайы. 22 желтоқсан, 2006 ж.&lt;ref&gt;http://www.kazpravda.kz/c/1168629973/2007-01-13{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;


*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; Жеке көрме. ҚР Жоғарғы соты. 6 қараша 2007 ж.


*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; Жеке көрме. №53 мектеп-лицей. 16 қараша 2007 ж.


*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; &quot;Көлеңке ұзарғанда&quot;. &quot;Құланшы&quot; гаереясы, 15 сәуір 2009 ж.&lt;ref&gt;http://www.kazpravda.kz/c/1244152151/2009-06-05{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; &quot;Квинтэссенция&quot;. ҚР Ұлттық академиялық кітапханасы. 1 қазан 2010 ж. *&lt;ref&gt;http://nabrk.kz/ru/news/2010/10/01/541/{{Deadlink|date=August 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

&lt;big&gt;'''Бірлескен көрмелері:'''&lt;/big&gt;
*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; &quot;The smell of wormwood. Fine art works exhibition of Kazakhstan painters devoted th the Independency day of the Republic of Kazakhstan&quot;. Нью-Йорк қаласы. желтоқсан, 2008 ж.&lt;ref name=&quot;egemen.kz&quot;&gt;http://www.egemen.kz/19871.html{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;


*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; &quot;Zeitgenössische Kunst aus Kasachstan&quot;. ART CENTER BERLIN. 18 қараша, 2009 ж.&lt;ref&gt;http://www.art-center-berlin.de/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=183%3Ader-geruch-von-wermut-zeitgenoessische-kunst-aus-kasachstan-18-november-17-dezember-2009&amp;catid=1%3Avergangen&amp;directory=4&amp;lang=en&lt;/ref&gt;


*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; &quot;Халықаралық түркі мәдениеті мен өнерін бірлесе дамыту ұйымының (TURKSOY) XII тәжірбиелік лабораториясына орай халықаралық суретшілер көрмесі&quot;. Амасия қаласы. 3 маусым, 2009 ж.&lt;ref name=&quot;egemen.kz&quot;/&gt;


*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; &quot;Жусан иісі&quot;. &quot;Құланшы&quot; галереясы. 3 наурыз, 2010 ж.&lt;ref&gt;http://www.kazpravda.kz/c/1267557914/2010-03-03{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;


*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; &quot;Тандем&quot;. &quot;Ою&quot; галереясы. 2 қараша, 2010 ж.&lt;ref&gt;http://art.gazeta.kz/news/?id=4581{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

&lt;big&gt;'''Публицистика:'''&lt;/big&gt;
*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; [[Пабло Пикассо]]


*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; Жұмақын Кайрамбаев&lt;ref&gt;http://www.egemen.kz/16613.html{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;


*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; [[Ақтоты Көлкенқызы Смағұлова]]


*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; Нағымбек Нұрмағамбетов


*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; Исатай Исабаев


*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; Айбек Бегалин


*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; Шахан Маханбетов


*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; Ләйлә Махат


*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; Амандос Ақанаев


*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; Ғалым Смағұл


*&lt;p align=&quot;left&quot;&gt; Өскенбай Шұранов

== Галерея ==

&lt;gallery&gt;
|Студенттік кез


Сурет:Kakenuly Requiem.jpg|«Жақсы адам еді»
&lt;/gallery&gt;

== Сілтемелер ==
&lt;references /&gt;

== Тораптар ==
* [http://www.youtube.com/results?search_query=jeniskakenuly&amp;aq=f Жеңіс Кәкенұлының youtube.com сайтындағы бейнеканалы]

[[Санат:1965 жылы туғандар]]
[[Санат:Алматы облысында туғандар]]
[[Санат:Қазақстан суретшілері]]
[[Санат:Қазақстан мәдениет қайраткерлері]]</text>
      <sha1>7hf8hrny15vp0yn9o88ed9pyjjehejr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қазақстан (айрық)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21945</id>
    <revision>
      <id>3058218</id>
      <parentid>3049774</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:05:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2881" xml:space="preserve">'''Қазақстан''' келесі мағыналарды беруі мүмкін: 

* [[Қазақстан]] — Қазақстан Республикасы. 
* [[Qazaqstan (телеарна)|Qazaqstan]] — телеарна.
* [[Қазақстан Телерадиокорпорациясы|Қазақстан]] — телерадиокорпорация.
* [[Қазақстан (қонақ үй)|Қазақстан]] — қонақ үйі. 
* [[Қазақстан кинотеатры|Қазақстан]] — [[Алматы|Алматыдағы]] кинотеатр. 
* [[Қазақстан (коньяк)|Қазақстан]] — коньяк.
* [[Қазақстан Орталық концерт залы|Қазақстан]] — [[Нұр-Сұлтан]] қаласы жаңа әкімшілік-іскерлік орталығындағы концерт залы.
* Қазақстан спорт сарайы — [[Нұр-Сұлтан]] қаласында орналасқан спорт стадионы.

'''Елді мекендер:'''

* [[Қазақстан (Жақсы ауданы)|Қазақстан]] — [[Ақмола облысы]] [[Жақсы ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Зеренді ауданы)|Қазақстан]] — [[Ақмола облысы]] [[Зеренді ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Еңбекшіқазақ ауданы)|Қазақстан]] — [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Сырым ауданы)|Қазақстан]] — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Сырым ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Ақсу ауданы)|Қазақстан]] — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Алакөл ауданы)|Қазақстан]] — [[Жетісу облысы]] [[Алакөл ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Келес ауданы)|Қазақстан]] — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Төле би ауданы)|Қазақстан]] — [[Түркістан облысы]] [[Төле би ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Шардара ауданы)|Қазақстан]] — [[Түркістан облысы]] [[Шардара ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Күршім ауданы)|Қазақстан]] — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Күршім ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Тарбағатай ауданы)|Қазақстан]] — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Тарбағатай ауданы]]ндағы ауыл.


{{айрық}}</text>
      <sha1>bqjfanyd02f5v7905c9yrniccp4h4hx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058221</id>
      <parentid>3058218</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:07:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2869" xml:space="preserve">'''Қазақстан''' келесі мағыналарды беруі мүмкін: 

* [[Қазақстан]] — Қазақстан Республикасы. 
* [[Qazaqstan (телеарна)|Qazaqstan]] — телеарна.
* [[Қазақстан Телерадиокорпорациясы|Қазақстан]] — телерадиокорпорация.
* [[Қазақстан (қонақ үй)|Қазақстан]] — қонақ үйі. 
* [[Қазақстан кинотеатры|Қазақстан]] — [[Алматы|Алматыдағы]] кинотеатр. 
* [[Қазақстан (коньяк)|Қазақстан]] — коньяк.
* [[Қазақстан Орталық концерт залы|Қазақстан]] — [[Нұр-Сұлтан]] қаласы жаңа әкімшілік-іскерлік орталығындағы концерт залы.
* Қазақстан спорт сарайы — [[Нұр-Сұлтан]] қаласында орналасқан спорт стадионы.

'''Елді мекендер:'''

* [[Қазақстан (Жақсы ауданы)|Қазақстан]] — [[Ақмола облысы]] [[Жақсы ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Зеренді ауданы)|Қазақстан]] — [[Ақмола облысы]] [[Зеренді ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Алматы облысы)|Қазақстан]] — [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Сырым ауданы)|Қазақстан]] — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Сырым ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Ақсу ауданы)|Қазақстан]] — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Алакөл ауданы)|Қазақстан]] — [[Жетісу облысы]] [[Алакөл ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Келес ауданы)|Қазақстан]] — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Төле би ауданы)|Қазақстан]] — [[Түркістан облысы]] [[Төле би ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Шардара ауданы)|Қазақстан]] — [[Түркістан облысы]] [[Шардара ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Күршім ауданы)|Қазақстан]] — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Күршім ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Қазақстан (Тарбағатай ауданы)|Қазақстан]] — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Тарбағатай ауданы]]ндағы ауыл.


{{айрық}}</text>
      <sha1>b7k65pvmm1t88i7mep7zo23b7flfyzf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Генотип</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22252</id>
    <revision>
      <id>3058030</id>
      <parentid>3057320</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:30:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2827" xml:space="preserve">[[Сурет:A1AD genotype diagram.png|thumb| right]]

'''Генотип'''&lt;ref&gt;Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: &quot;Сөздік-Словарь&quot;, 2006. - 384 бет. ISBN 9965-409-98-6&lt;/ref&gt; (ген және {{lang-el|typos }}– пішін, үлгі) – тірі организмдердің көбеюі кезінде ата-анадан берілетін [[клетка]]дағы барлық [[ген]]дердің жиынтығы.

«Генотип» терминін [[1909]] жылы даниялық генетик [[В.Иогансен]] ұсынған. Оған барлық [[геном]] ([[ядро]]лық гендер) мен [[плазмоген]]дер (цитоплазмалық гендер) жатады.

Генотип ағзадағы [[тұқым қуалаушылық]] қасиеттің негізі болып есептеледі. Генотип болашақ [[организм]]нің дамуында, құрылысында, тіршілігінде, яғни барлық белгілерінде, қасиеттерінде, [[фенотип]]інде көрінеді. Организмнің тұқым қуалау белгісі немесе қасиеттері, оның дамып қалыптасуы Генотиптің құрамындағы белгілі бір [[ген]]нің қызметіне байланысты болады, сондықтан бір геннің қызметі өзін қоршаған генетикалық ортаға байланысты.&lt;ref&gt;Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7&lt;/ref&gt;

Мысалы, өсімдік [[Жапырақ|жапырағына]] жасыл түс беретін [[пигмент]] [[хлорофилл]]дің түзілуін белгілі бір ген анықтайды. Ал ол ген өз қызметін атқару үшін оған қолайлы жағдай, яғни жарық қажет. Сонда ғана жапырақ жасыл түске боялады. Егер өсімдікті қараңғы жерде өсірсе, ол бозарып кетеді, себебі, ген өзінің қызметін толық атқара алмағаны.&lt;ref&gt;Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық биология. Орысша-қазақша сөздік. – Алматы, «Ана тілі» баспасы, 1993 жыл. ISBN 5-630-0283-X&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}
{{Генетика}}

[[Санат:Генетика]]
[[Санат:Молекулалық биология]]</text>
      <sha1>6vkjbmmdvk35q32rae377rxnta3af56</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Генофонд</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22253</id>
    <revision>
      <id>3058031</id>
      <parentid>3057321</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:33:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3522" xml:space="preserve">[[Сурет:Gentianella Schoeckel.jpg|thumb|]]
'''Генофонд''' (ген және французша [[fond]] — жиынтығы) — бір [[популяция]]дағы не бір түрге жататын [[организм]]дегі әр түрлі [[ген]]дердің саны мен құрамы.&lt;ref&gt;Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7&lt;/ref&gt; Генофонд терминін 1928 ж. орыс ғалымы [[А.С. Серебровский]] ұсынған. Генофонд  термині бөлек бір популяцияның немесе бір түрге жататын барлық [[организм]]дердің [[аллель]] (сәйкес) құрамын көрсетеді. Тұрақты Генофондтағы гендер жиілігі генотиптен фенотиптің қатынасын кейінгі ұрпақтарға бір күйде беріп, генетикалық тепе-теңдікті сақтайды. Мысалы, будандастыруға алынған екі [[бидай]] сортының Генофондтарының бірінде өсімдік сабағының биіктік аллелі, екіншісінде аласалық аллелі бар деп алсақ, бірінші ұрпақта ата-анасында болған аллельдер жиілігі сақталғаны байқалады. Көбею қарқыны, сұрыптау, т.б. жағдайлар генетик. тепе-теңдікті ауытқытады. Ал жаңа тепе-теңдік тиісті ген жиілігінің өзгеруіне жаңа [[фактор]] әсер еткенге дейін сақталады. Табиғатта түр тармағындағы организмдер әр түрлі тіршілік ортасы жағдайына тап болып, өсіп-өнуіне байланысты олардың Генофондтары өзгеріп, табиғи сұрыптау нәтижесінде жеке және өзге Генофондтары бар басқа түрлер түзеді. Тұрақты Генофонд  жынысты жолмен көбейетін популяцияларда кездеседі. Генофонд  — түр және нәсіл түзілу процесінің негізі. Өсімдіктер мен жануарлардың табиғи және жасанды популяцияларының Генофондын қорғау — тірі табиғатты қорғаудың маңызды мәселесі болып есептелінеді. [[Биосфера]]ның генетик ресурсын сақтау, әсіресе практикалық мәні бар немесе жоғалып кету қаупі төніп тұрған өсімдіктер мен жануарлар Генофондын сақтау әдістері жасалуда.&lt;ref&gt;Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық биология. Орысша-қазақша сөздік. – Алматы, «Ана тілі» баспасы, 1993 жыл. ISBN 5-630-0283-X&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}
{{Генетика}}

[[Санат:Генетика]]
[[Санат:Молекулалық биология]]</text>
      <sha1>2f0w9rammgfgw83f5mysmchprgzpdc0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жеткерген Әнесұлы Арзықұлов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>23490</id>
    <revision>
      <id>3058343</id>
      <parentid>2956555</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:41:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>105421</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3079" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
| name         = Жеткерген Әнесұлы Арзықұлов
| image        =
| imagesize    = 
| caption      = 
| birthname    = 
| birthdate    = {{birth date |1957|7|2}}
| birthplace   =  [[Арал қаласы]], [[Қызылорда облысы]]
| occupation   = медицина ғылымдарының докторы}}

'''Жеткерген Әнесұлы Арзықұлов''' (''2.7.1957 жылы туған, [[Қызылорда облысы]] [[Арал қаласы]]'') – медицина ғылымдарының докторы (1996).

Ресей медицина ғылымдары академиясының академигі (2005). Ақтөбе мемлекет медицна институтын (1980, қазіргі Батыс Қазақстан мемлекет медициналық академиясы) бiтiрген. 1982–84 жылы [[Ақтөбе қаласы]]ндағы т. жылы ауруханасында дәрiгер-онколог. 1984–1993 жылы [[Ақтөбе облысы]] [[онкология]] диспансерiнiң торокалды бөлiмiн ұйымдастырып, оған басшылық еттi. 1993–1996 жылы Ресей Онкология ғылым орталығында докторант, 1996–2001 жылы Батыс Қазақстан мемлекет медицина академиясында онкология кафедрасының меңгерушiсi. 2001 жылдан Қазақ онкология және радиология ғылыми-зерттеу институтының директоры. А. ESSO, ASKO, ISDS және [[Ресей]] онкологтар қоғамының мүшесi. 240-тан астам ғылым еңбектiң, 4 монографияның, 16 оқулық пен 17 жаңалықтың авторы.&lt;ref&gt;[[Қазақ энциклопедиясы]]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер==
&lt;references/&gt;

== Сілтемелер==
*[http://www.alashainasy.kz/person/225/ Дат!. Қазақтар қатерлі ісік дертін ажал үкіміндей қабылдайды ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101212165047/http://alashainasy.kz/person/225/ |date=2010-12-12 }}
*[http://www.egemen.kz/27306.html Орал онкология орталығы халықаралық ... - Егемен Қазақстан газеті]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
*[http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=6165 Айқын | Республикалық қоғамдық - саяси газет - Обырдан арашалайтын ..]

{{wikify}}
{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:1957 жылы туғандар]]
[[Санат:Қызылорда облысында туғандар]]
[[Санат:Қазақстан дәрігерлері]]
[[Санат:Қазақстан ғалымдары]]
[[Санат:Қазақстан Ұлттық ғылым академиясы академиктері]]


{{stub}}</text>
      <sha1>a35jznz5u51pdolq8aeeidw0nhfcvw4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әбу Насыр Әл-Фараби</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25865</id>
    <revision>
      <id>3058089</id>
      <parentid>3057924</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:14:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>/* Әбу-Насыр әл-Фарабидің шәкірттері */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="71097" xml:space="preserve">{{Ғалым
 |Есімі                 = Әбу Насыр Әл-Фараби
 |Шынайы есімі           = 
 |Суреті                 = Al-Farabi.jpg
 |Сурет ені              = 
 |Сурет тақырыбы         = Әл-Фараби
 |Туған күні          = 870
 |Туған жері          = [[Отырар|Отырар қаласы]]&lt;ref name=&quot;BEA&quot; /&gt;
 |Әкесі                 = Ұзлағ
 |Анасы                 = 
 |Жұбайы                = 
 |Балалары              = 
 |Қайтыс болған күні    = 950
 |Қайтыс болған жері    = [[Сирия]], [[Дамаск|Шам]]&lt;ref name=&quot;BEA&quot; /&gt;
 |Азаматтығы             = 
 |Ғылыми аясы            = &lt;small&gt;[[Метафизика]], [[Саяси философия]], [[Логика]], [[Ғылым]], [[Этика]],&lt;ref name=&quot;Henry Corbin&quot;/&gt; [[Эпистемология]]&lt;/small&gt;
 |Жұмыс орны             = 
 |Ғылыми дәрежесі        = 
 |Ғылыми атағы           = [[түркітану]]шы, [[Философия|ойшыл философ]], [[Математика|математик]]
 |Альма-матер            = 
 |Ғылыми жетекші         = 
 |Атақты шәкірттері      = [[Ибн Сина]], Жақия ибн Әди, Әбу Сүлеймен Сижистани, Әбу Жақып Әл-Сижистани, Шихабуд-дін Әс-Сүхраварди, Ибн Бажа, Молда Садра,&lt;ref name=&quot;Henry Corbin&quot;/&gt; Әл-Әміри, [[Ибн Рушд]], [[Маймонид|Мұса ибн Маймун]] және Әбу Хайян Әл-Таухиди, [[Лео Штраус]]&lt;ref&gt;{{Cite journal| doi = 10.2307/1773441 | issn = 0333-5372 | volume = 19 | issue = 2 | pages = 235–259 | last = Brague | first = Rémi | last2 = Brague | first2 = Remi | title = Athens, Jerusalem, Mecca: Leo Strauss's &quot;Muslim&quot; Understanding of Greek Philosophy | journal = Poetics Today | year = 1998| jstor = 1773441}}&lt;/ref&gt;
 |Несімен белгілі        = Әлемнің екінші ұстазы &lt;ref name=&quot;Henry Corbin&quot; /&gt;
| influences        = &lt;small&gt;[[Aristotle]], [[Plato]], [[Porphyry (philosopher)|Porphyry]], [[Ptolemy]],&lt;ref name=&quot;BEA&quot; /&gt; [[Al-Kindi]]&lt;/small&gt;
 |Марапаттары            = 
 |Қолтаңбасы             = 
 |Қолтаңба ені           = 
 |Сайты                  = 
 |Уикиқайнар             = 
}}
[[Сурет:KazakhstanP20-200Tenge-1999-donatedoy f.jpg|thumb|250px|right|Әл-Фараби суреті Қазақстанның бұрынғы банкнотының оң бетінде бейнеленген]]
[[Сурет:KazakhstanPnew-10000Tenge-2003-donatedoy f.jpg|thumb|right|200px|Қазақстан Республикасының 10 000 теңгесіндегі купюра (2003). Әл-Фараби осындай 1 теңге (1993), 1000 теңге (2000) және 5000 теңге (1998) сияқты Қазақстандық ақша белгілерінде түсірілген.]]
'''Әбу Насыр Әл-Фараби''' ({{lang-ar|أبو نصر محمد الفارابي }}, ''Әбу Насыр Мұхаммад ибн Мұхаммад Тархан ибн Узлағ әл-Фараби ат-Турки'' 870 – 950 ж. ш.) — әлемге әйгілі [[ойшыл]], [[Философия|пәлсапашы]], [[әлеуметтану|әлеуметтанушы]], [[математика|математик]], [[физика|физик]], [[астрономия|астроном]], [[ботаника|ботаник]], [[лингвистика|лингвист]], [[логика]], [[музыка]] зерттеушісі. [[Отырар]] қаласында туған&lt;ref name=&quot;BEA&quot;&gt;{{cite encyclopedia | editor = Thomas Hockey et al | last = Dhanani | first = Alnoor | title=Fārābī: Abū Naṣr Muḥammad ibn Muḥammad ibn Tarkhān al‐Fārābī | encyclopedia = The Biographical Encyclopedia of Astronomers | publisher = Springer | year = 2007 | location = New York | pages = 356–7 | url=http://islamsci.mcgill.ca/RASI/BEA/Farabi_BEA.htm | isbn=978-0-387-31022-0}} ([http://islamsci.mcgill.ca/RASI/BEA/Farabi_BEA.pdf PDF version])&lt;/ref&gt;.

== Оқу жолы ==
[[Сурет:Bnf lat 9335.jpg|thumb|200px|Әл-Фарабидің «Китаб Ихса' әл-'улум» (Қазақша: «Ғылымдар энциклопедиясы», ағылшынша: «An Encyclopedia of the Sciences») кітабының Кремоналық Жерар аударған латынша нұсқасы.|солға]]
[[Отырар]] медресесінде, [[Шаш]], [[Самарқан]], [[Бұхара]], кейін [[Харран]], [[Мысыр]], [[Халеб]] ([[Алеппо]]), [[Бағдат]] шаһарларында білім алған.

== Шығармашылық жолы ==
Әбу Насыр Әл-Фараби — түркі ойшылдарының ең атақтысы, ең мәшһүрі, “Әлемнің 2-ұстазы”&lt;ref name=&quot;Henry Corbin&quot;&gt;{{Cite book| last=Corbin | first=Henry |  coauthors=Hossein Nasr and Utman Yahya| title=History of Islamic Philosophy | year=2001 | publisher=Kegan Paul | isbn=978-0-7103-0416-2}}&lt;/ref&gt; атанған ғұлама. Оның заманы “[[Жібек жолы]]” бойындағы қалалардың, оның ішінде [[Отырар]]дың экономикасы мен мәдениетінің дамыған кезіне дәл келеді. Әбу Насыр Әл-Фараби Орта Азия, [[Парсы]], [[Ирак]], [[араб]] елдері қалаларына жиһанкездік сапарлар жасап, тез есейді. Ол жерлерде көптеген ғұламалармен, ойшыл-ақындармен, қайраткерлермен танысып, сұхбаттасты. Тарихи деректер бойынша 70-ке жуық тіл білген. Өздігінен көп оқып, көп ізденген ойшыл [[философия]], [[логика]], [[этика]], [[метафизика]], [[тіл білімі]], [[жаратылыстану]], [[география]], [[математика]], [[медицина]], [[музыка]] салаларынан 150-ге тарта трактат жазып қалдырды. Шығармаларында көне грек оқымыстыларының, әсіресе, Аристотельдің еңбектеріне талдау жасады (Аристотельдің “[[Метафизика]]”, “[[Категория]]”, “Бірінші және екінші аналитика” сияқты басты еңбектеріне түсіндірмелер жазған). Арабтың атақты ғалым-географы ибн-Хаукал өзінің “Китаб Масалик уә мамалик” атты еңбегінде және 13 ғасырлырда өмір сүрген ибн-Халликан өзінің “Уфиат әл-аиан фи әл-Заман” атты еңбегінде Әбу Насыр Әл-Фарабидің арғы аталарының аттары ([[Тархан]], [[Ұзлақ]]) таза түркі тілінде келтірілген. Болашақ ғалым алғашқы сауатын туған жерінде өз тілімен ашса да, 12 — 16 жас шамасында керуенге ілесіп, білім іздеп [[Бағдат]]қа кетеді. Әбу Насыр Әл-Фараби дүниеге келгенге дейін 126 жыл бұрын түркілердің үлкен мәдени орталығы болған Фараб қаласы бейбіт жолмен ислам дінін қабылдаған болатын. Ол кез санасы ашық әрбір мұсылманға ислам діні ғылымымен шұғылдануды парыз еткен. Осы кезден бастап Әбу Насыр Әл-Фараби [[араб]] тілді [[ғалым]] болып есептеле бастады.

Қасиетті [[Құран]] Кәрім тек діни қағидалар жинағы ғана емес, сонымен қатар талай ілімнің құпия кілтін бойына бүккен ғаламдық кітап болғандықтан, Әбу Насыр Әл-Фараби бүкіл [[ислам]] ғалымдарына парыз болған — [[иджтихад]] (ойлау қабілетінің шыңына жету үшін беріле еңбек ету) және [[муджтахид]] (иджтихадпен шұғылданған адамның өз жаңалықтарын [[Құран Кәрім]] мен [[Хадис Шариф]] — парыз-сүннет амалдарына негіздеп отыруы) жолына түскен. Кеңес өкіметі тұсында атеистік идеологиканың ықпалымен әл-Фараби діннен тыс ғалым ретінде көрсетілді. Әйтсе де оның ислам бірлігін сақтауға қосқан зор үлесі туралы мынадай дерек сақталған. Тегі түркі болып табылатын [[баһадүр]] қолбасшы [[Мұхаммед Ихшид ибн Тұғыт Әмір]] ислам жолын бұзған “[[қармат]]” елін талқандаған соң,  Әбу Насыр Әл-Фарабимен кездеседі. [[Мекке]]ге барар жолды кесіп “[[қажылық]]” жасауға мұрша бермеген қарматтардың жеңілгеніне қуанған Әбу Насыр Әл-Фараби іштей “[[қажылық]]” етуге ниет етіп, араб халифының саид-задаларымен әңгімелеседі. Осы әңгімеде ғалым ислам бірлігін сақтау үшін мазһабтар арасын жақындастыру керек деген ой айтып, өзінің [[араб]], парсы және түркі нәсілдері арасындағы алауыздықтарды жоюға күш салып жүргендігін мәлімдейді. “Бабалардан қалған өсиетте түркі халқы әділетшіл делінген еді. Сол сөздің ақиқаттығы мен әділеттілігіне енді көз жеткізіп отырмыз” деп [[Саид-зада]]лар Әбу Наср Әл-Фарабидің қолын құрметпен қысады.

Әбу Наср Әл-Фарабидің жас кезінен [[Бағдат]]қа баруының мынадай екі сыры бар. Біріншіден, сол кездегі [[Бағдат]] халифатын басқарған [[Аббас]] әулетінің сенімді уәзірлері негізінен түркістандық [[Фараб]] қаласынан болған. Екіншіден, [[Бағдат]] шаһары [[ғылым]] мен [[өнер]] жолына бет алған адамдарға қақпасын кең ашып, барынша жағдай жасаған. Бағдатта “Баит әл-хакма” атты ғалымдар үйі және әлемдегі ең бай кітапхана болған. Алғашқы кезде Әбу Наср Әл-Фараби өзін [[ақын]], [[әнші]], [[күйші]] ретінде танытып, одан соң ежелгі грек ғалымдарының қолжазбаларын оқу арқылы күрделі ғылыми зерттеулермен шұғылдануға кіріскен. Фарабидің алғашқы ұстаздары Иса пайғамбарды “құдайдың баласы” демей, “[[пайғамбар]]” деп таныған несториандық христиандар болған. Ежелгі грек ғылымы мен араб ғылымының арасын қосқан осылар еді. Әбу Наср Әл-Фараби дүниетанымы — екі әлемнің: көшпелілер мен отырықшылар өркениетінің және Шығыс пен [[Грек]]-[[Рим]] мәдениетінің өзара байланыстарының нәтижесі. Әбу Наср Әл-Фараби заманының әлеуметтік-саяси көзқарастарын, [[тіл мәдениеті]]н, философиялық-гуманитарлық ([[философия]], [[логика]], [[этика]], [[эстетика]], [[саясат]], [[социология]], [[лингвистика]], [[поэзия]], [[шешендік]], [[музыка]]) және жаратылыстану ([[астрономия]], [[астрология]], [[физика]], [[химия]], [[география]], [[космология]], [[математика]], [[медицина]]) ғылымдары салаларын терең меңгеріп, осы бағыттарда өзі де құнды ғылыми жаңалықтар ашты.
[[Сурет:Aristotle Altemps Inv8575.jpg|thumb|right|200px|Бірінші ұстаз — [[Аристотель]]]]
Әбу Наср Әл-Фараби өзінің [[философия]] көзқарастарында басты үш бағыт анық аңғарылады: ол дүниенің мәңгілігін мойындады, танымның болмысқа тәуелділігін растады, ақыл-парасат туралы ілімді саралады. Мәңгілік пен тәуелділік бастауларын құдіретті Алладан, аспан әлеміндегі құбылыстардың мәнінен, ақыл-парасаттан, адамның жан-дүниесінен, түр мен [[материя]] арақатынасынан іздеді. [[Аристотель]] қағидаларынан өз дүниетанымына жақындарын қабылдады және оны осы тұрғыдан түсіндірді. Әбу Наср Әл-Фарабидің философиялық көзқарасын тарихи жағдайда, оның өз дәуірімен байланысты қарағанда ғана терең түсінуге болады. Орта ғасырларда философиялық ойдың дамуы діни ілім негіздеріне сүйенді. Демек, [[Әбу Наср Әл-Фараби]]дің философиялық ілімін де өз кезеңінің діни түсініктері тұрғысынан қарастырған лазым. Бірақ ол бұл түсініктерді философиялық тұрғыдан дамытты. Ол, әсіресе, “Аспан астындағы дүние” ілімінен неғұрлым айқын көрінеді. Бұл [[Аристотель]]дің жасампаз ақыл жөніндегі көзқарасын әрі қарай дамыту еді. Жасампаз ақыл — тек “аспан астындағы дүниенің” қозғалыс себебі ғана емес, өз алдына логос. Осы дүниенің заңдылығы — жер бетіндегі дүниеге іштей тән [[ақыл]]. Жеке адамның ақылы әлемдік санамен ұштасса ғана дамиды. Соңғысы, яғни әлемдік сана — мәңгі. Адам болса дүние салады,  өткінші. Осыдан барып жанның мәңгі екенін және басқа жаққа ұшып кетуін бекерге шығару туады, мұның өзі діни қағидалар мен философияның арасындағы күреске тиек болған тезис еді. Ұлы ойшыл философияға үлкен мән берді, оған көп [[үміт]] артты. Ол философияны қоғамды оятатын зерде, парасат шамшырағы, халықты әділетті қоғамға жеткізетін негізгі бағыт, ұрпақтар арасындағы рухани-мәдени сабақтастықты ғасырларға жалғастыратын құрал, әлеуметтік-этикалар күрделі мәселелердің шешімін, уақыт талаптарының жауабын табатын әдіс деп түсінді. Осы деңгейде дұрыс ойланып, оңды әрекеттену үшін философияның 9 қағидасын оқып-білу қажеттігін ескертеді. Мұндағы мақсат — тұтастықты, ақиқатты, ізгілікті, жаңа [[игілік]] көздерін іздестіру, соған қол жеткізу. Философ адамды өз болмысын өзі танып білуге тәрбиелеу ісіне үлкен мән берді. Бұл мәселені логикалық, этикалық, педогогикалық, тілдік тұрғыдан кеңінен саралап, бұларды бір-бірімен өзара сабақтастықта қарастырады. Рухани жоғарғы мақсат нышандарын адамдарды өзара байланыстыратын бастаулардан — жан-дүние үндестігінен, әдеміліктен, қайырымдылықтан, бақыттан іздестіреді. “Қайырымды қала тұрғындарының көзқарасы”&lt;ref name=&quot;Richard Walzer&quot;&gt;Al-Farabi on the Perfect State: Abū Naṣr Al-Fārābī's Mabādi' Ārā Ahl al-Madīna al-Fāḍila. A revised text with introduction, translation and commentary by Richard Walzer. pp. viii, 569, Oxford, Clarendon Press, 1985, ISBN 1871-03-176-1&lt;/ref&gt;, “Мемлекет қайраткерлерінің қанатты сөздері” және т.б. саяси-әлеуметтік трактаттарында [[қайырымдылық]] пен [[бақыт]] мәселесіне кеңірек тоқталды. Қайырымдылық дегенде ақыл-ой, әділдік, бақыт және теңдік идеяларын құптаған ежелгі ойшылдар дәстүріне сүйенді. Тек [[бақыт]] туралы нақты білімі бар, оған жету жолдарын айқын білетін, соған сәйкес әрекет жасайтын қауым ғана қайырымдылыққа икемді екенін ескертті.

Әл-Фараби [[сезім]] мен ойлау, [[тәрбие]] мен іс-әрекет жүйесін жетілдіру мәселесіне қайта айналып соғып отырған. Білімсіз [[адамгершілік]] молаймайды, білімсіз адам өзгенің абзал қасиеттерін тани алмайды. Жан-дүниені тәрбиелемей үлкен жетістікке жету жоқ. [[Ғылым]] мен тәрбие ұштасса ғана рухани салауаттылыққа жол ашылмақ. Мінез-құлқын түзей алмаған адамның ақиқат ғылымға қолы жетпейді деп ескертеді.

Әбу Наср Әл-Фараби ілімі шығыс ойшылдарына, аристотельдік және жаңа платоншылдық көзқарастарға сүйенеді, оларға жаңа сипат береді. Ол өзінің “[[Философияны оқу үшін алдымен не білу керек|Философияны үйрену үшін қажетті шарттар жайлы трактат]]” атты еңбегінде Аристотелдің философиясын меңгеруге қажет болатын тоғыз шарт жайлы өз пікірлерін ортаға салады.

Аристотельдің “Никомахтың этикасында” (1-кітап, §1) келтірілген схемасын негізге ала отырып, әл-Фараби философияны теориялық және практикалық деп екіге бөледі. Теориялық философия өзгермейтін, өткінші емес заттарды, практикалық философия өзгертуге немесе жасауға болатын заттарды зерттейді. Философия, Әбу Наср Әл-Фарабидің білуінше, адамда ғана болатын “ең ерекше” игілік — ақыл, парасат арқылы меңгеріледі. Ақыл, парасаттың қызметі қалай болса, солай бет-алды жүргізілмеуге тиіс, онда мақсаттылық сипат алады. Оның негізін логика өнері қарастыратын ойлаудың дұрыс әдістері құрады. Әбу Наср Әл-Фарабидің атап көрсетуінше, адам өзінің бақытқа жету жолын логикадан бастаған жөн.

Бір сөзбен айтқанда, Фараби адамдардың өз көздеген мақсатына жетуі оның өзіне ғана байланысты екенін айтады. Адам рухани жағынан үнемі өзін-өзі жетілдіріп отыруға тиіс, адам тек [[ақиқат]]ты, айналадағы дүниені танып-білу арқылы жетіледі деп түйін жасайды.

Әбу Наср Әл-Фарабидің азаматтық, саяси, [[адам]], [[қоғам]] жөніндегі ойлары “[[Фусул ал-мадани]]” (“Мемлекеттік қайраткерлердің нақыл сөздері”) трактатында қаралады. Бұл трактаттың тақырыптары әр түрлі болса да, негізінен бір мақсатқа — адам мен қоғамның арақатынасы, оның жетілуіне арналған. Еңбектің өзіне тән бір ерекшелік сипаты — тәндік және рухани құбылыстардың салыстырылып отыратындығы.

Фараби «Азаматтық саясатта» қоғамды талдауды қаладан бастаса, “Нақыл сөздерде...” ол мұны ең кішкене ұядан, от басынан немесе үйден бастайды. Аристотель сияқты ол үйді бірнеше бөлекке — ері мен әйелі, қожайыны мен қызметшісі, ата-анасы мен баласы, мүлкі және иесі деп бөледі.Үйдің өзіне тән мақсаты болады, бірақ қаланың бір бөлшегі болғандықтан ол қала белгілейтін ортақ мақсатқа қызмет етуге арналады, сөйтіп бұл арада адамның өз басының мүдделерін қоғам мүдделеріне бағындыру туралы пікір айтылады. Бұл жерде Фарабидің қала дегенін мемлекет деп түсіне отырып, оның ойларынан үлкен азаматтық [[гуманизм]]нің биік көріністерін табамыз. Мұнда тек жеке басының мүдделері ғана емес, қоғам мүдделерін жоғары санауы үлкен бір азаматтықтың, адамгершіліктің қасиетті көріністері деп білеміз.

Әбу Наср Әл-Фараби [[адам]] міндетті түрде адал ниетті болу керек деп есептейді. өйткені жақсы істер істеп, мұның төлеуін күтсе, адам бұл істерін жамандыққа айналдырады.
Жетік философ теориялық ғылымдарды да білуге, бұл ғылымдарды басқа ғылымдарда да қолдана білуге тиіс. [[Платон]] мен [[Аристотель]] нағыз философқа әкімнің міндеттері жүктелуге тиіс деп санады, бірақ [[Платон]]ның пікірінше философ өзгермейтін ақиқаттарды меңзеп, мемлекетті басқаруды жоғары мақсатқа жетуге бөгет жасайтын ауыртпалық деп есептейді, ал [[Әбу Наср Әл-Фараби]], керісінше, тіршілік істерден бойын аулақ салмайды, қайта адамдардың ақиқатқа жету жолына түсуіне көмектесуге тырысады. Бұл арада ол дін мен философияны салыстырады. Оның пікірінше дін философияға ұқсас: екеуі де жоғары принциптерге, бір заттардың бастамаларына түсінік береді. Бірақ философия дәлелдеуді, дін сенуді керек етеді. [[Заң]] шығарушы өте жақсы пайымдаудың арқасында адамның мүдделеріне сай келуге тиіс заңдарды дұрыс жүзеге асыра алады.

Әбу Наср Әл-Фараби өз заманындағы ғылымның барлық салаларынан, әсіресе, математика, астрономия, физика, жаратылыстану ғылымдарынан көп мұралар қалдырды. “[[Ғылымдар тізбегі]]” деген еңбегінде сол кездегі ғылымды үлкен-үлкен бес салаға бөледі:
# тіл білімі және оның тараулары;
# логика және оның тараулары;
# математика және оның тараулары;
# физика және оның тараулары, метафизика және оның тараулары;
# азаматтық ғылым және оның тараулары, заң ғылымы және дін ғылымы.

Ғалым бұл ғылымдардың бәрінің пәнін анықтап, қысқаша мазмұнына тоқталады.

Әбу Наср Әл-Фараби  математик ретінде өзара тығыз байланысты үш салада еңбек еткен. Олар: 1) математиканың методол. мәселелері (математикалық ғылымының пәні, негізгі ұғымдары мен әдістерінің шығу тегі), 2) математикалық жаратылыстану, 3) математиканың кейбір нақты тарауларын жасауға қатысуы. Әбу Наср Әл-Фараби математиканы жеті тарауға бөледі ([[арифметика]], [[геометрия]], [[оптика]], [[астрономия]], [[музыка]], [[статика]], [[механика]] — әдіс айла жөніндегі ғылым). Ол — алгебраны математиканың дербес бір саласы ретінде қарастырып, алгебра пәнін алғаш анықтаған оқымыстылардың бірі. Осыған байланысты Әбу Наср Әл-Фараби сан ұғымын оң нақты сан ұғымына дейін кеңейту туралы аса маңызды идея ұсынды.

“Ғылымдардың шығуы” деп аталатын трактатында математиканың шығу тегі мен себептерін ашуға тырысады. “Евклидтің бірінші және бесінші кітаптарының кіріспелеріндегі қиын жерлерге түсініктеме” деп аталатын еңбегінде  матем-ның методол. мәселелері жөнінде құнды-құнды пікірлер айтқан. Ол ұзақ уақыт мінсіз, мүлтіксіз саналып келген [[Евклид]] “Негіздерін” сынауға, өңдеуге, түзетуге болатынын іс жүзінде көрсетіп, математиктерге дұрыс жол сілтеген. Әбу Наср Әл-Фараби математиканың [[философия]] ірге тасын қаласумен қатар, оны [[табиғат]] құбылыстарын зерттеуге батыл қолданудың қажеттігін іс жүзінде танытты. Әбу Наср Әл-Фараби пікірінше, математика анық,[[ақиқат]] білімді береді және басқа ғылымдардың дамуына күшті ықпал жасайды. “Астрологиялық болжамдарда не дұрыс, не теріс” деп аталатын еңбегінде ол ғылыми астрологияны астрономиядан бөліп қарап, Аристотельдің логикалық шығармаларында айтылған қағидалар мен жаратылыстану ғылымдарының жетістіктеріне сүйене отырып, белгісіз, кездейсоқ құбылыстарды алдын ала болжауға болатынын немесе болмайтынын ажыратуға тырысады.Әбу Наср Әл-Фарабидің бұл пікірлерінің кейіннен ықтималдар теориясының [[философия]], логикалық негіздерін қалыптастыруда маңызы зор болды. Ол математикалық, жаратылыстану саласында ірі еңбектер жазған. Әбу Наср Әл-Фараби  ежелгі гректің ұлы математигі және астрономы [[Клавдий Птолемей|Птолемейдің]] “Алмагесіне” көлемді түсініктеме жазған. Бұл еңбек “[[Алмагеске түсініктеме]]” деген атаумен белгілі. [[Астрономия]] және математикалық тарихында үлкен маңызы болған Әбу Наср Әл-Фарабидың бұл трактаты тригонометрияны дамытуға да игі ықпал жасады. Ол өзіне дейінгі және тұстас математиктердің еңбектеріне сүйене отырып, [[тригонометрия]] сызықтар жөнінде өз ілімін жасады. Мұндағы негізгі бір жаңалық Әбу Наср Әл-Фараби [[синус]], [[косинус]], [[синус-ферзус]], [[тангенс]], котангенс сызықтарын бірыңғай радиусы тұрақты шеңбер ішінде қарастырды. Олардың арасындағы бірсыпыра қатынастарды ашты, кейбір қарапайым қасиеттерін айқындады. Ол тригонометрияның кестелер жасауда аса қажет болып табылатын бір градус доғаның синусы мен косинусын анықтауда елеулі табыстарға жеткен. Әбу Наср Әл-Фараби осы айтылған тригонометрия мағлұматтарға және басқа да қосымша математика материалдарға сүйене отырып, “Алмагесте” қарастырылған астрономия және [[география]] мәселелерін [[математика]] жолмен шешудің ең жеңіл әдістерін ұсынады. “Геометриялық фигуралардың егжей-тегжейі жөнінде табиғи сырлары мен рухани әдіс-айлалар кітабы” геометрия салу есептерін сұрыптап, бір жүйеге келтірген. Жүзден аса есептің салу әдістері көрсетілген. Бұлардың ішінде: [[парабола]] салу, бұрышты трисекциялау, кубты екі еселеу, дұрыс көп бұрыштар салу, көп жақтар салу, жазық фигураларды түрлендіру т.б. бар. Әбу Наср Әл-Фараби адымы тұрақты [[циркуль]] мен бір жақты сызғыш жәрдемімен шешілетін есептерді мол қарастырды. Осы еңбекте 3, 4, 5 т.б., яғни өлшемді куб салу есебін ойша қалай шешу идеясы бар, оның “Болжамдағы геометрияға кіріспе” атты трактат жазғаны мәлім, бірақ ол еңбегі бізге жетпеген. Осыған қарағанда [[Әбу Наср Әл-Фараби]] көп өлшемді абстракция геометрияның идеясын алғаш айтушылардың бірі деп жорамалдауға негіз бар. Әбу Наср Әл-Фарабидің трактатын математикалық тарихшылары осы уақытқа дейін атақты [[Хорасан]] математигі Әбу-л-Уафаға теліп келгені анықталды. Әбу Наср Әл-Фараби арифметикалық саласында “Теориялық арифметикаға қысқаша кіріспе” деп аталатын еңбек жазған. Оның көптеген логикалық еңбектерінде математикалық логиканың элементтері де кездеседі. Әбу Наср Әл-Фарабидің математикалық идеяларын, мұраларын [[Әбу-л-Уафа]], [[Әбу Әли ибн Сина]] (Авиценна), [[Әбу Райхан Бируни]], [[Омар һайям]] сияқты шығыс ғұламаларымен қатар [[Роджер Бэкон]], [[Леонардо да Винчи]] тәрізді [[Еуропа]] ғалымдары да көп пайдаланған.

[[Физика]] саласындағы Әбу Наср Әл-Фарабидің көрнекті еңбегі “[[Вакуум туралы]]” деп аталады. Мұнда ол вакуум жоқ екенін ежелгі гректерде сирек кездесетін тәжірибеге сүйенген логикалық қорытындылар арқылы дәлелдеуге тырысқан. Әбу Наср Әл-Фараби бұл еңбегінде вакуум мәселесінен басқа да физиканың әр түрлі мәселелерін қарастырып, сол кездегі ғылымның дәрежесіне сай өз шешімдерін дұрыс тапқан (дененің жылудан ұлғаюы не кішіреюі, түсірілген кернеуге, қысымға байланысты ауа көлемінің ұлғаю немесе кішірею заңдылықтары, ауаға түсірілген кернеудің берілуі, т.б.).

“Алхимия өнерінің қажеттігі туралы” атты трактатында өз тұсындағы алхимиялық білімдерді талдап, алхимияның жалған қабыршағынан ғылыми дәнін бөліп алып, оны белгілі бір зерттеу пәні бар жаратылыстану ғылымының бір саласы ретінде қарастырады.

Әбу Наср Әл-Фараби медицина саласында “Адам ағзалары жөніндегі Аристотельмен алшақтығы жөнінде [[Гален]]ге қарсы жазылған трактат”, “Жануарлар ағзалары”, “Темперамент туралы” т.б. еңбектер жазған, онда негізінен медицинаның теория мәселелерімен айналысып, медицина өнерінің пәнін, міндет-мақсатын анықтап беруге тырысады. Әбу Наср Әл-Фарабидің [[философия]] және [[натурфилософия]] еңбектерінде жаратылыстанудың көптеген мәселелеріне тоқталады.

Астрономида күн апогейі орнының тұрақты болмайтынын өз тәжірибесі арқылы бақылап анықтаған. Сәуленің таралуын геометрия оптика заңдылықтарымен дәлелдеп береді. Сәуленің жиналу, сыну, [[тарау]], шоғырлану заңдылықтарын геометриялық дәл әдістермен тапқан Әбу Наср Әл-Фарабидің шұғыла туралы түсінігі [[Еуропа]] ғылымына 17 ғасырда ғана мәлім болды. Оны неміс астрономы И. Кеплер арабшадан аударып “[[фокус]]” атаған. Мұны Әбу Наср Әл-Фараби сегіз ғасыр бұрын “күйдіру”, “оттық орын” мәнінен шығарып “мұхарақ” атаған. Ол және өз қолымен ойыс айна, яғни [[парабола]], [[линза]] жасап, бұларын ғылымда қолданған да болатын.

Әбу Наср Әл-Фараби ежелгі гректің ұлы астрономы Клавдий Птоломейдің еңбектерін түсіндіре, кемелдендіре отырып, өз тарапынан да теориялық (математикалық), практикалық мәні зор қорытындылар жасап, соны идеялар, пікірлер айтады. Мысалы, ол тарихта тұңғыш рет Шолпан планетасының Күннің бетін басып өтуін бақылайды, “Астрологиялық болжамдарда не дұрыс, не теріс” деп аталатын трактатында ғұлама ғылыми астрономияны, жұлдыздардың орны, түр-түсі, қозғалысы т.б. көрінерлік қасиеттеріне сүйеніп, жер бетіндегі оқиғалардың, адам өмірінің болашағын алдын-ала болжауға болады дейтін дүдәмал, күмәнді ғылымсымақты астрологиядан бөліп қарайды.

Ғұламаның ғылыми-философиялық еңбектерін байыптап қайта қарау барысында оның педагогика тарихындағы ұлы тұлғалардың бірі болғандығын көреміз. Ол — шығыс елдерінде тұңғыш сындарлы педагогикалық жүйе жасаған ағартушы оқымысты.

Жас ұрпақтың сана-сезімін қалыптастыру үшін үш нәрсенің ерекшелігін жүйелеп, дәйектеп алу шарт: 
# Баланың ішкі ынта-ықыласы, құмарлығы; 
# Ұстаздың шеберлігі, ар тазалығы; 
# Сабақ процесінің алатын  орны.

Ғалым дене тәрбиесі мен адамгершілік тәрбиесінің ұқсастығына, оның бір-біріне тигізетін әсеріне ерекше мән берді.

Әбу Наср Әл-Фараби. өзінің “[[Риторика]]”, “Поэзия өнері туралы”, “Бақытқа жол сілтеу” туралы трактаттарында этикалық, эстетикалық мәселелерге көңіл бөліп, көркемдік, сұлулық, [[бақыт]], мейірбандық білім категорияларының бетін ашып, солардың негізін дәлелдеп берді.

Этиканы ол, ең алдымен, жақсылық пен жамандықты ажыратуға мүмкіндік беретін ғылым деп қарады. Сондықтан оның этика жөніндегі тұжрымыдамаларында жақсылық, мейірбандық категориясы басты орын алады. Ғұламаның этикалық ойларынан терең гуманизмнің лебі еседі, ол [адам] баласын жаратылыстың, бүкіл жан иесі атаулының биік шоқтығы, сондықтан да оны құрметтеу, қастерлеу керек деп түсінеді. [[Фараби]] жасаған қортындының басты түйіні — [[білім]], [[мейірбандық]], [[сұлулық]] үшеуінің бірлігінде. Фарабидің гуманистік идеялары әлемге кең тарады. Ол ақыл-ой мен білімнің биік мәнін дәріптеді. Фараби [[көркемдік]], сұлулық хақында былай дейді: ол өмір шындығының өзіне тән қасиеті, болмыстың, нақты құбылыстардың, әлеуметтік өмірдің көкейдегі елесі. Көркемдік — тән мен жан қасиеттерінің сұлулығын көрсететін белгі деп санайды.

[[Сурет:Al-Farabi.png|thumb|left|200px|«Китаб әл-mūsīqā әл-Кабир» («Музыканың ұлы кітабы») кітабындағы иллюстрация. &quot;Shahrud&quot; деп аталатын музыкалық құралдың кескіні]]
== Әмбебап-музыкант ==
Әбу Наср Әл-Фараби әмбебап [[музыкант]] та болған. Саз аспаптарында ойнап, ән салған, өз жанынан ән, күй шығарған. “[[Музыканың ұлы кітабы]]” — ғұламаның әрі музыка жайында, әрі физика-математика жайында жазған тарихи үлкен туындысы. Мұнда музыкалық акустика мәселелері барынша кең қамтылып, дыбыстың [[табиғат]]ы, тегі, таралуы т.б. жайында көптеген дұрыс, соны пікірлер айтылған. Музыканың тәжірибелік (эксперименттік) және теориялық (математикалық) негіздерін жасап, физика-математикалық заңдылықтардың белгілі музыка аспаптарда қалай жүзеге асу жолдарын көрсетеді. Әбу Наср Әл-Фараби  ғылми танымның жалпы ([[универсал]]) теориялық үш шартын анықтап, соның негізінде [[музыка]] теориясын жаңадан қалыптастырды. Ол шарттар: біріншіден, ғылымның барлық түпкі негіздерін — принциптерін білу; екіншіден, осы принциптерден сол ғылымға жататын қажетті қорытындыларды, нәтижелерді шығара білу; үшіншіден, осы ғылым жайлы бұрын-соңды айтылмаған ой-пікірлерді талдай білу, дұрысын терісінен ажыратып, қателерін түзете білу. Музыканың [[математика]] теориясын жасау жолында Әбу Наср Әл-Фараби математиканың көптеген түбегейлі мәселелерін қамтиды. Олар: қатынастар теориясы, комбинаторикалық талдау мәселелері, функционалдық тәуелділіктер және оны кескіндеу, аксиоматика идеясы т.б.

&lt;!--Өзінің барлық саналы ғұмырын [[ислам]] діні мен ғылымды бір-бірінен айырмай, егіз өргізуге арнаған ұлы бабамыз [[хижра]] жыл санауының [[339]] жылы ережеп ([[ражаб]]) айында, [[Шам]] шаһарында ([[Дамаск]]) қайтыс болғанда оны сол елдің әміршісі Сайф ад-Даула өз қолымен жерлеген. Ұлы ғалымның мүрдесі [[Сириядағы Баб әс-Сағир]] зиратында жатыр.
--&gt;

== Әл-Фараби мен Абай ==
[[Абай]]дың Фараби еңбектерімен таныстығы жөнінде нақтылы мәліметтер жоқ. Дегенмен [[Сағди]]дық: «... [[философия]]ға, [[даналық]]қа зор мән берген Абай әл-Фараби, ибн Синалармен таныс болуымен бірге осы ғақпиялар кітаптарынан да мағлұматы бар еді» (Абайдың республикалық әдеби-мемориалдық [[музей]]і. Инв. №172, 17-6.), - деп айтылған пікірі Абайдың Фараби еңбектерімен таныс болғандығын анықтай түседі. [[Абай]] өз шығармаларында нәр татқан рухани бұлақтар төркінін жасырмайды, ол қайта: «Ғылымды іздеп, Дүниені көздеп, Екі жаққа үңілдім..,» - деп ескертуінде мәні терең сыр жатыр. Фараби мен Абай шығармаларындағы пікір сабақтастығын, [[ақын]] шығармашылығы нәр алған рухани көздерінің түп-төркінін қарастырғанда, алдымен екі ұлы ойшылға ортақ «жан қуаты» немесе Абайдың өз сөзімен айтқанда «өзін танымақтық» жөніндегі көзқарасына айрықша назар аудару қажет.&lt;ref&gt;Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. – Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010.ISBN 9965-26-096-6&lt;/ref&gt;

Адамзат тарихында ғылыми ойдың үздіксіз даму барысында «өзін танымақтың» немесе «жан қуаты» туралы ойлардың қалыптасу жолдарын танып білу күрделі мәселеге айналып, бастан-аяқ қарама-қарсы көзқарастардың өріс алуына түрткі болды. Адамның өзін танымақтық жөніндегі ілімнің алғашқы қадамы көне дүние философтарынан басталса да, оны өз заманында ғылыми жүйеге түсіріп, қалыптастырған Фараби еңбегі ерекше көзге түседі. Жалпы «жан қуаты» немесе «өзін танымақтық» жайлы күрделі ой сарасына қазақ топырағында арғы заманда Фараби, соңғы дәуірде Абайға терең барлап барған. Абай өлеңдері мен қарасөздеріндегі жан қуаты жайлы ой толғануында «жан құмары», «жанның жибили қуаты», «жан қуаты», «жанның азығы» т. б. осы іспеттес философиялық сарындағы ойларын таратқанда: «Жан қуаты деген қуат-бек көп нәрсе, бәрін мұнда жазарға уақыт сиғызбайды» - деп, айрықша ескертуінің өзіндік себептері бар. Бұл тұжырымынан ақынның «өзін танымақтығы» жөніндегі ілімнің тарихымен толық таныстығы анық байқалып, өз тарапынан ойларын кең түрде тыңдаушыларына молынан жеткізе алмаған өкініші де сезіледі. Жан қуаты жөнінде Фараби қолданған филос. терминдер Абайдың өлеңдері мен Жетінші, Он жетінші, Жиырма жетінші, Отыз сегізінші, Қырық үшінші қарасөздерінде сол түпнұсқадағы қапыға немесе қазақы ұғымға сай балама сөздермен беріледі. Ақынның Он төртінші, Он жетінші қарасөзі мен «Әуелде бір суық мұз ақыл зерек...», «Көзінен басқа ойы жоқ...», «Малға достың мұңы жоқ малдан басқа...», «Алла деген сөз жеңіл...», «Жүрек - теңіз, қызықтың бәрі асыл тас...» өлеңдерінде арнайы сөз болып, талқыланатын [[ақыл]], [[қайрат (күш-қуат)|қайрат]], [[жүрек]] жайлы филос. мағынадағы ойларының бастау алар көзі [[Фараби]] еңбектерінде жатыр.&lt;ref&gt;Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1&lt;/ref&gt;

Фараби «Ізгі қала тұрғындарының көзқарастары туралы трактат» атты еңбегінде адамның өзін танымақтығы жөнінде айтылатын ойларын «өсімдік жаны», «хайуан жаны», «адам жаны» деп жүйелейді. Адам жанына ([[интеллект]]), оның ішкі және сыртқы [[сезім мүшелері]]не (хауас) талдау бергенде жүрекке үнемі шешуші мән беріп, ерекше даралай көрсетіп отырады. Жалпы жан қуаты жөніндегі танымға булай қарау мешаиын ([[перепатетик]]тер) мектебіндегілерге тән құбылыс. Бұл жөнінде Фараби мен Абайдың ой қорытулары сабақтас, өзара іліктес келеді. Фараби «Жүрек - басты [[мүше]], мұны тәннің ешқандай басқа мүшесі билемейді. Бұдан кейін ми келеді. Бұл да басты мүше, бірақ, мұның үстемдігі бірінші емес» (әл - Фараби. Философиялық трактаттар. -А. , 1973, 289-6.), - деп, жүрекке шешуші мән бере қараса, Абай да: «Сен үшеуіңнің басыңды қоспақ менің ісім депті. Бірақ, сонда билеуші жүрек болса жарайды» деген тұжырымға келеді. Бұдан екі ұлы ойшылдың да жүрек жөніндегі танымдарының негізі бір екені, тек баяндау түрі басқаша берілгені көрінеді. Ақын Фараби ұйғарысындай жүрекке шешуші мән-мағына берумен қатар, оны ізгілік, рақым, шапағат атаулының шығар көзі, тұрар мекені деп біледі. Ойшыл-ақын көп көңіл бөлген [[мораль]] философиясы да осы танымға негізделген. Абай туындыларының өн бойына таралып отыратын адамгершілік, имандылық ойларының бәрі де осы көзқараспен ұштасады. Ақынның «хауас», «үш құю» (имани гүл), «жә уан мәрелік», «әділет», «шапағат» жайлы ой толғаныстарының желісі де осы таным шеңберіндегі ұғымдар. Бұлар Фарабидің жоғарыда аталған еңбегіндегі адамның жеке басының ең кемелденген (камили инсани) үлгі-өнегесі жайлы арналы танымының негізіне саяды. Осы Фараби дәстүрінің жалғасы Абайдың «толық адам» жөніндегі ой-пікірінен айқын сезіледі. Абайда жиі сөз болатын «толық адам», «жарым адам», «адам болу», «инсаниаттың кәмаләттығы», «бенделіктің кәмаләттығы», «толық инсаниат», «адамшылық», «адамның адамдығы», «адам болу» т. б. атаулық мәні бар ұғымдар, сөздер тобы, ол жайлы пікірлердің шығар көзі Фараби еңбектеріндегі ой желісінен туындайды. Фараби «Табиғат ғылымдарының негіздері» ([[космогония]]) жайлы еңбегінде жалпы хакасқа, әсіресе, оның хауаси хамса заһири деп аталатын сыртқы сезім мүшелеріне ерекше назар аударған. Фарабидің қоршаған орта болмысының сырын тануда басты орын алатын сезім мүшелері - хауаси хамса жайлы филос. ұғымдары Абайдың Жиырма жетінші, Отыз сегізінші қарасөзі мен «Алла деген сез жеңіл» өлеңінде сол түпнұсқадағы қалпында берілген. Ақынның «Жансыз жаратқандарынан пайда алатын жан иесі хайуандарды жаратып, жанды хайуандардан пайдаланатын ақылды инсанды (адамды) жаратыпты» деген тұжырымы дүниенің жаралуы жайлы Фарабидің тәңірі әуелі жансыз дүниені, өсімдіктерді, жан-жануарларды, содан соң ақыл иесі адамдарды жаратқан дейтін сатылы танымынан туындайды. Бұл таным Фараби көзқарасының әлсіз жері болса, Абай танымының да осал жағы болып табылады. Ойшыл ақын өз шығармаларында Фараби дәстүрімен хауаси хамса заһириге ерекше мән береді. Ақыл, [[сана]] дегеніміз бізді қоршаған өмір шындығының сыртқы бес сезім арқылы, яғни, танымның жибили қуаты мен адамның санасында сәулеленуінен пайда болатын рухани құбылыс деп таниды. Абайдың ақыл мен сананың пайда болуы туралы дүниетанымының негізі Фарабидің «Ақыл дегеніміз тәжірибеден басқа ешнәрсе де емес» (әл-Фараби. Философиялық трактаттар, 295-6.) деген ой желісімен өзектес келеді. Фараби жан қуатын қозғалдыратын қуат және танып білетін қуат деп екіге бөліп, адам бойындағы танып білетін қуатты ішкі және сыртқы жан қуаты ретінде қарастырады. Фарабидің бұл танымы Абайдың шығармашылығында сол тұрғыдан психол. ұғымдардың баламасы ретінде сөз етіледі. Ақынның қарасөздерінде адамның сыртқы бес мүшесі мен ішкі сезім мүшелері бірлікте алынып, хауас ретінде түсіндіріледі. Абайдың хауас үғымы - көбінесе, бейнелеу қағидасымен (ахси жиһан) ұштасатындықтан, Қырық үшінші сөзінде адам бойындағы жан қуаты жөніндегі Фараби танымдарымен іштей сабақтасып жатады. Ақынның «адамды танымақтық» деп өз алдына сараланатын ұғымдары Фарабидің [[жан]] туралы ойларымен өзектес келеді. Фарабидің адамның дүниені танып білу қуатына (әл-қуат алмутехаййла) ерекше мән бере қараған, негізгі ой желілері Абайда арнайы сөз болатын [[хауас]], хауаси хамса заһири, хауас сәлем ұғымдарынан көрініс тапқан. Фараби жан қуаты жөнінде өзіндік соны ойлар желісін таратқанда, оларды өсімдік жаны, хайуан жаны, адам жаны деп үшке жіктеп, таным процесін адам жанына тән тума қасиет ретінде қарастырады. Осындай тұжырымдар Абайдың Жетінші, Он тоғызыншы, Жиырма жетінші, Отыз сегізінші, Қырық үшінші сөздерінде ұшырасады. Жетінші сөзінде «жанның тамағы» жайында тоқтала келіп, Абай: «... өрістетіп, өрісімізді ұзартып құмарланып жиған қазынамызды көбейтсек керек, бұл жанның тамағы еді», - деп, оны жан құмары арқылы дамитын сезім тұрғысында түсіндіреді. Жиырма жетінші сөзінде хайуан мен [[адам]] арасындағы ерекшелікті олардың дүние тану үрдісіне қарай жіктеп, «... Һәмма мақлұққа да қара, өзіңе де қара, жаңды бәрімізде де беріпті. Жанның жарығын бәрімізге де бірдей ұғарлық қылып беріп пе? Адам алдын, артын, Һәм осы күнін - үшеуін де тегіс ойлап тексереді. Хайуан артын, осы күнін де бұлдыр біледі, алдыңғы жағын тексермекке тіпті жоқ» деп тану қабілетінің адамда зор сапалық ерекшелікте болатынын атап өтеді. [[Ақын]] Фарабидің түсіндіргеніңдей жан құмары, жан қуаты деген қасиеттер тек адамға ғана тән нәрселер деп таныған.&lt;ref&gt;Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7&lt;/ref&gt;
[[Сурет:مجموعة فلسفة أبي نصر الفارابي.pdf|thumb|right|200px|Әл-Фарабидің ''Компиляция'' кітабы, Kitab Al-majmu (Book of compilation), Bibliotheca Alexandrina, 222 бет.]]  
Фараби заманында [[мұсылман]] қауымының ой санасында бүкіл болмысты, ондағы сан түрлі құбылыстың бәрін мүтекәллимиңдік негізде түсіндіретін жаңа бағыт қалыптасты. Мүтәкәллиминдердің танымындағы түбірлі қателігін аяусыз сынаған Фарабидің сыншыл ойын Абай панисламизм идеясы қанат жайған тұста одан әрі дамыта түсті. Ақынның Фараби сынаған мүтәкәллиминді: «Ақыл мен хауас барлығын, Білмей дүр жүрек, сезе дүр, Мүтәкәллимин, мантикин, Бекер босқа езе дүр..,» - деп, түбегейлі әшкерелеп терістеуінде терең таным сыры жатыр. Абай арнайы көтеріп отырған хауас жайындағы ұғымы ақын шығармаларында «хауаси хамса заһири», «хауас сәлем», «хауас»деген үш түрлі мағына даушы растады. «Алла деген сөз жеңіл» өлеңіңде мүтәкәллиминдер мен логиктердің хауасты түсіндірудегі пайымдауларын әшкерелей терістеуі ақынның әлеум. ортасындағы батып сыншылдық бағьггты танытты. Абайдың дүниетанымындағы ерекше назар аударар нәрсе ақынның Фараби түзген ғылымды классификациялау принципі мен таныс болуы. Ақынның Фараби жасаған ғылымды жүйелеудегі принципімен таныстығы жеңілде нақтылы [[дерек]] жоқ. Дегенмен де, Абай шығармаларында ғылымды жүйелеу жөніндегі пікірін белгілі бір дәрежеде нақтылы деректермен білдіреді. Мәселен, Қырық бірінші сөзінде. «... дүниеде есепсіз ғылымның жолдары, бар, сол әрбір жолда бір медресе бар...», - деп, ғылым салаларының молдығын, нақтылы атауларын жеке-жеке атап өтеді. Ақынның Отыз сегізінші сөзінде [[ғылым]] салаларын біршама жүйелеу принципі ұшырасады. Ғалым, хакімдер туралы пікір қозғағанда:«... адам баласының ақыл-пікірін ұстартып, хақ бірлән батылдықты айырмақты үйреткендігі...» - деп, қоғамдық ғылымдарды өз алдына дербес топтастырады. Абай Отыз сегізінші сөзіндегі «адамның білімі», «алланың ғылымы», «өзіндік ғылым», «дүниенің ғылымы», «заһири ғылым», «дүниені танымақтық» тәрізді ғылым салаларын Фарабидің филос. тұжырымдарында қолданылатын атау сөздермен не қазақы ұғымға сай балама түрдегі атаумен қарастырады.

== Ғалым мұралары жету кезеңдері ==
Ғалым мұраларының бізге жетуін төрт кезеңге бөлуге болады: 1. Орта ғасырдағы [[араб]], парсы және басқа тілдерде жазған ғұламалар арқылы (Ән-Надим, әл-Баиһақи, Ибн Саид әл-Кифти, Хаджи Халифа, Венике, Камерариус т.б.); 2. Жаңа дәуір кезеңдеріндегі [[Батыс Еуропа]] мен [[Америка]] ғалымдары арқылы ([[Леонардо да Винчи]], [[Спиноза]], И.Г.Л. Козегартен, Г. Зутер, Ф. Диетереци, К. Брокель, Дж. Сартон, М. Штейншнейдер, Д. С. Марголиус, т.б.); 3. [[20]] ғасыр, әсіресе [[Кеңес Одағы]] шығыстанушы ғалымдары арқылы ([[Василий Владимирович Бартольд|В. В. Бартольд]], Е. Э. Бертельс, Б. Ғафуров, С. Н. Григорьян, В. П. Зубов, А. Сагадеев, Ю. Завадовский, түріктер А. Сайылы, Х. Үлкен т.б.); 4. [[Қазақстан]] мен [[Орта Азия]] оқымыстылары арқылы (Ә. Марғұлан, [[Ақжан Жақсыбекұлы әл-Машани|А. әл-Машани]], [[Орынбек Ахметбекұлы Жәутіков|О. Жәутіков]], А. Қасымжанов, А. Көбесов, М. Бурабаев, Ә. Дербісәлиев, І. Жарықбаев, Ш. Хайруллаев т.б.).

Әбу Насыр әл-Фараби мұраларының [[Қазақстан]]да түбегейлі зерттелуі 20 ғасырлардың 60-жылдарында ғана қолға алынды. Оған алғаш бастамашы болған қазақ ғалымдары [[Ақжан әл-Машани]] (Машанов) мен [[Сәтбаев Қаныш Имантайұлы|Қаныш Сәтбаев]] еді. Әбу Насыр Әл-Фарабидің 1100 жылдығына орай шығарылған [[ЮНЕСКО]] шешімі бойынша [[1975]] жылы Алматыда халықаралық конференция өткізілді.&lt;ref&gt;Әлімқұлова Р., Сәтімбеков Р. Ә 55 Биология: Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық. - 2-басылымы, өңделген, толықтырылған. – Алматы: Атамұра, 2008. - 320 бет. ISBN 9965-34-812-Х&lt;/ref&gt;

Бұл күндері ҚР ҒМ Ғылым Академиясының философия институтында шығыс философиясы және фарабитану бөлімі жұмыс істейді. Мұнда ғұламаның қазірге дейін қазақ және орыс тілдеріне аударылып, ғылыми түсініктемелері мен алғысөздері жазылып, 20-дан астам трактаттары жарық көрді. Бұл бөлім Әбу Насыр Әл-Фарабидің диалектикасы, гносеологиясы мен әлеуметтік философиясы мәселелері бойынша зерттеулер циклін жүргізіп келеді. [[Қазақ Ұлттық Университеті|ҚазМУ]]-де Фарабитану орталығы құрылған. Мұнда да Әбу Насыр Әл-Фараби мұраларын аудару, зерттеу, насихаттау жұмыстары маркстік көзқарастардан арылған жаңа, тың бағыттар бойынша жүргізілуде.&lt;ref&gt;Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2&lt;/ref&gt;
== Әбу-Насыр әл-Фарабидің шәкірттері ==
Фараби өз тұсында да, өзінен кейінде халық арасында кеңінен белгілі болған. Фарабиді Шығыс пен Батыстың көп ғалымдары өздеріне ұстаз тұтып, оның еңбектерінен үлкен өнеге, ғибрат, тәлім-тәрбие алған.
* [[Ибн Сина|Әбу Әли Құсайын Ибн-Абдолла ибн-Сина (Авиценна)]] — медицина ғылымының атасы, Орта Азия атырабынан шыққан, ғылым мен мәдениеттің дамуына үлкен ықпал еткен ірі тұлға.
* Омар Ибн-Ибрагим Әл-Хаям (1048-1130) — Фараби мен ибн-Синаның мұраларын игеріп ілгері дамытушы. Ойшыл ақын, терең философ, асқан математик.
* Ұлықпен Ибн Шахрух (1394-1447) — аса ірі мемлекет қайраткері, астроном, математик, ертедегі грек ғалымдары мен Орта Азияның көрнекті оқымыстыларының негізгі еңбектерін жетік білуші ғалым.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сілтемелер ==
{{Commons category|Al-Farabi}}
* А.Касымжанов. [http://www.e-reading.club/book.php?book=1035300 Абу-Наср аль-Фараби] кітабы
* Р.С.Каренов. [https://articlekz.com/kk/article/16158 Əбу Насыр əл-Фараби: өмірі, шығармалары, жаһандық ғылым мен мəдениетке қосқан үлесі]
* [https://adebiportal.kz/kz/authors/book/3768 Шығармалары] Adebiportal.kz сайтында

{{wikify}}
{{Әл-Фараби еңбектері}}
[[Санат:Әл-Фараби]]
[[Санат:Ислам философтары]]
[[Санат:Орталық Азия ғалымдары]]
[[Санат:Ислам ғұламалары]]</text>
      <sha1>5csmnow8tytdsy4r6ap9m7zlv1ilhlz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әдебиеттану</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25886</id>
    <revision>
      <id>3058037</id>
      <parentid>3057421</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:42:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37280" xml:space="preserve">'''Әдебиеттану''' — [[көркем әдебиет]] мәселелерін зерттейтін [[ғылым]]. [[Сөз]] өнерінің түп төркінін, тегін, [[туу]], қалыптасу тарихын, [[даму]] заңдылықтарын, [[көркемдік]] және эстетикалық ерекшеліктерін зерттейді. Негізгі салалары үшеу: әдебиет теориясы, [[әдебиет]] тарихы, [[әдебиет сыны]]. [[Жанама]] тараулары — текстология, [[тарихнама]], [[библиография]].

'''Мәтінтану (текстология)''' - шығарма мәтінінің анык-қанығын сақталған колжазбасымен, түпкі нұсқасымен салыстырып тексереді,жариялайды. Оның негізгі міндеті автордың жазғанының нағыз, дәл нұсқасын анықтап, ешбір қоспасыз, қатесіз жариялау болып табылады. Ол - көркем шығарманың тұрақты түпнұсқасын белгілейді, оның автор қолымен жасалған ақтық редакциясын анықтайды, әр алуан нұсқасын өзара салыстырады, көшірушілер тарапынан кеткен қателерді түзейді.

'''Тарихнама (историография)''' - әдебиеттану ғылымының арнаулы мәселелері бойынша зерттеудің көлемі мен мәнін, маңызын айқындайтын ғылым саласы. Ол әдебиет теориясының, тарихының, сынының ғасырлар бойғы тарихи дамуы туралы дәйектемелер мен деректерді қарастырады. Оны әдебиеттану ғылымының белгілі бір саласының, тақырыбының зерттелу жайы туралы мәліметтер мен материалдар жинағы деуге болады. Тарихнама көбінесе ғылыми мақсаттар үшін қажет.

'''Библиография (дерекнама) '''- көркем әдебиеттің өзіне және әдебиет туралы ғылымға байланысты көрсеткіштер мен анықтамалар,шолулар мен сілтемелер жиынтығы. Ол әр түрлі пәндер бойынша кітаптарға, зерттеулерге анықтама мағлұматтар беретін, көмекші құралдар жасайтын ғылым саласы. Библиография - белгілі мәселеге немесе автор шығармаларына байланысты әдебиеттердің көрсеткіші.

== Әдебиет теориясы ==
[[Әдебиет]] теориясы әдебиеттің болмысы мен бітімін, әдеби шығарманың сыры мен сипатын, әдеби дамудың мағынасы мен мәнін байыптайды. [[Сөз]] өнерінің ерекшеліктерін, қоғамдық рөлін, көркем шығарманы танудың принциптерін, талдауын, әдістері мен методологиясын, әдеби [[жанр]]лар мен оның түрлерін, [[өлең]] жүйелерін, [[тіл]] мен [[стиль]], әдеби ағым мен ағыс мәселелерін тексереді, талдайды. Сонда [[әдебиет]] теориясының зерттеу объектісі де үшеу болғаны — [[әдебиет]], әдеби шығарма, әдеби [[процесс]]. Әдебиет дегенде, оның тағы да үш түрлі яки, таным тарапындағы, тәрбие саласындағы және эстетикалық мәні мен мәнісі дара-дара сараланады. Әсіресе эстетикалық табиғатына ерекше назар аударылады. Әдеби шығарма дегенде, мәселен, [[роман]] яки [[поэма]] талдана қалған жағдайда оның мазмұны мен пішініне айналған шындық оқиғадан туатын кем дегенде бес түрлі сауалға жауап беру шарт: Қандай оқиға болды? Оқиға қалайша болды? Оқиға кімдердің басында болды? Оқиға қалай баяндалған? Болған оқиғаға автордың көзқарасы қандай? Осы сұрақтарға жауап беру барысында шығарманың тақырыбы мен идеясын, [[сюжет]] пен композициясын, типі мен характерін, суреткердің тілі мен стилін, дүниетанымы мен көркемдік әдісін талдап-тексеру арқылы әдеби шығарманың сыры мен сипатын тұтас танып-білуге болады. Ал әдеби процеске келсек, мұндағы ең басты мәселе — [[жанр]] және жанрлық түрлер, мұны тексерудегі негізгі принцип — тарихилық. Нәтижесінде — сөз өнеріндегі тек пен түрді, бет пен бағытты айқындау. Осылардың бәрін тек әдебиет теориясын терең білген адам, сол арқылы өз дәуірінің талабы дәрежесінде өзінің эстетик. талғамын қалыптастырған адам ғана істей алады. Бұл ретте, [[әдебиет]] теориясы көркем шығармашылықтың психол-сы мен ерекшеліктеріне қатысты суреткер лабораториясынан да белгілі мөлшерде нақты мәліметтер берері даусыз. Сонымен, [[әдебиет]] теориясын білмей, қандай да болса әдеби құбылысты нәзік түсіну, шынайы сөз өнерінің шындық өмірге қарым-қатынасын білу, әдебиеттің өсіп-өрбуіндегі заңдылықты ұғу, сайып келгенде, күллі ілгерішіл адам баласының жалпы көркемдік дамуындағы сыр-сипатты тану мүмкін емес. [[Әдебиет]] теориясының ереже секілденген эстетикалық қағидалары мен қисындары — әшейін ойдан туа салған нәрсе емес, [[әдебиет]] тарихы арқылы табылып, тексеріліп, жүйеленген ұшан-теңіз нақты әдеби деректерді терең және жан-жақты талдау, байыптау нәтижесіеде қорытылған толғамдар, түйін-тұжырымдар ([[қазақ әдебиеті теориясы]]).

[[Әдебиет]] тарихы жалпы сөз өнерінің әр халықтың тарихында қалай пайда болғанын, қайтып қалыптасқанын, қандай жолдармен дамығанын зерттейді. Әр ұлттың атамзаманғы сәбилік шағында, жазу-сызуы жоқ кезінің өзінде [[ауыз әдебиеті]] өрбігенін, одан ілгерілей келе жазба әдебиеті өніп-өрістегенін, сөйтіп оның көркемдік дамуы қай заманда қай бағытта болғанын саралайтын да, сын көзімен сұрыптап, сарапқа салатын да әдебиеттің тарихы. Сонымен қатар бұл ғылым әр дәуірдің әдеби нұсқасына тарихи тұрғыдан  қарап, оның сапасын сол тұстың сана сатысына, ой өрісіне байланыстыра тексереді. Олай етпей, ауыз әдебиетінің нұсқалары болсын, жеке жазушылар шығармашылығы болсын, әділ бағаланып, әдеби дамудағы өзіне лайық орнын алуы мүмкін емес. Мұның өзі [[Қазақстан]]ның жоғары оқу орындары соңғы отыз жыл бағдарында тұрақты оқулық ретінде пайдаланып келе жатқан “[[Сөз өнері]]нде” бір ғана өлең [[эволюция]]сы арқылы дәлелденеді: “[[Жалаңаш халықты тонды, кедей халықты бай қылдым. Аз халықты көп қылдым, тату елге [[жақсылық]] қылдым, төрт бұрыштағы халықтың бәрін бейбіт қылдым, тату қылдым]]” деп келетін [[Орхон жазуы]]ндағы жырлардың [[қазақша аударма]]сын бүгінгі биік талғаммен өлшесек, эстетик. құны онша мықты емес. Ал тарихтық тұрғыдан тексеріп, танымдық мәнін, ғылымдық маңызын бағалап, қазақтың халық ретінде қалыптаса бастаған тұсындағы әдеби, мәдени мүлкінің ажарын аңғарып, енді дәл осы іспеттес өлең сөздің 15 ғасырладағы белгілі [[Доспамбет жырау]]дың: “[[Ағарып атқан таңдай деп, шолпанды шыққан күндей деп, май қабақта ағалардың аты жусап жатыр деп, ақ шаңдақты құрып қойған шатыр деп, жазыда көп-ақ жортқан екенбіз]]” деген толғауындағы [[жыр]] тілінің төгіле жөнелетін шалқыма шешендікке ғана емес, әдемі айшыққа дейін қалай жеткенін байқаймыз да, [[қазақ]] өлеңінің ғасырлар бойы қандай жолмен сатылап дамығанын топшылаймыз. Осының бәрін тек әдебиеттің [[тарих]]ы арқылы ғана танып-білуге болады. Бірақ бұл [[қазақ поэзиясы]]ның есею, жетілу барысындағы мың белгінің тек біреуі ғана. Ал бүкіл әдебиеттің қалыптасу, даму тарихын жан-жақты талдап-түсінуде Әдебиеттанудың әлгі саласының атқарар қызметі орасан зор ([[қазақ әдебиеті тарихы]]).

[[Әдебиет]] сыны әрқашан дәл өз тұсындағы әдебиеттің тірі процесіне белсене араласып, нақты әдеби туындыны жан-жақты талдау, оның идеялық-көркемдік құнын белгілеу, өз кезінің эстетикасы үшін мәні мен маңызын анықтау арқылы, бір жағынан, жазушыға жазғандарының бағалы қасиеттерін, ерекшеліктері мен кемшіліктерін көрсетіп, оның шығармашылық өсуіне тікелей қолқабыс жасаса, екінші жағынан, оқырманды оқығандарының байыбына барып, оны жете түсініп, дұрыс бағалауға баулиды. Бұл ретте, сыншыны жазушы мен оқырманның екеуіне ортақ ара дәнекер десе де болар еді. Бірақ бұл аз. [[Сыншы]] — қалың оқырманның өскелең талабы мен талғамының жаршысы, әдеби құбылысты жалпы мемлекеттік мүдде тұрғысынан пайымдайтын қоғамдық ой-пікірдің озғын өкілі. Олай болса, жалпы әдебиетті дамытудағы сыншының күші, жазушыға деген сынның ықпалы оның оқырманға тигізер әсеріне, қалың көпшіліктің көркемдік талғамын қалыптастыруына тығыз байланысты. Сын тек жазушы үшін ғана емес, оқырман үшін де жазылады. Оның көркем [[шығарма]]ға қосалқы комментарий емес, өз алдына жеке [[шығарма]] болып табылатыны да сондықтан. Әдеби сында көркем шығарманы бағалаудың жолдары, тәсілдері, шарттары бар. Мұны білу, игеру сыншының берік принципін, зор мәдениетін, нәзік түсінігін, өрелі ойын, терең білімін, биік талғамын керек етеді. В.Белинскийдің анықтауынша “сыншы таланты-сирек талант, сыншы жолы — тайғақ һәм қатерлі жол” да, шын мәніндегі әдеби сын — қимыл, қозғалыс үстіндегі [[эстетика]]. Ал [[эстетика]] — әдемілік туралы ілім болуының үстіне қоғамдағы көркемдік даму тәжірбиесінің теорияcын жинақталуы. Сыншының өзіндік сыры, сынның өзгеше сипаты осы арада жатыр (қазақ Әдебиет сыны). Сонымен қатар әдебиет туралы ғылымның жоғарыда аталған негізгі үш саласы (теориясы, тарихы, сыны) өзара тығыз бірлікте: әдебиеттің теориясын нәзік түсінбей тұрып тарихы жайлы әңгіме қозғау, тарихын білмей тұрып сынын өрбіту мүмкін емес. Бұл бірліктін Әдебиеттанудың жанама тараулары да сырт қалмайды; олардың да мазмұны, пішіні, атқарар қызметі осыған негізделеді.

[[Текстология]] — әдеби туындылардың мәтінін зерттеп-танудың принциптері мен әдістерін анықтайтын арнаулы ғылыми пән. [[Текстология]] көркем шығарманың түпнұсқасын талдап, оның [[автор]] қолымен жасалған ақтық редакциясын анықтайды, әр алуан нұсқаларын өзара салыстырады, әр басылымын қолжазбамен салғастырады; мәтіннің [[автор]] еркінен тыс қысқарған жерлері немесе бөгде қолмен орынсыз өзгертілген тұстары болса, қалпына келтіреді; түпнұсқаны көшіріп басқандар мен әріп терушілер тарапынан кеткен, ең арғысы, емле қателері болса да ұқыппен түзеп отырады.
Әдеби тарихнама — әдебиет теориясының, [[тарих]]ының, сынының ғасырлар бойғы тарихи дамуы туралы дәйектемелер  мен деректер, мәліметтер мен құжаттар жинағы. Мұның өзі, көбіне, бірыңғай ғылыми мақсат үшін керек. Әдебиеттің теориясына, тарихына не сынына қатысты қандай арнаулы мәселе болмасын, оны зерттеудің көлемі мен тереңдігі, мәні мен маңызы сол мәселенің тарихнамалық материалының мөлшері мен мазмұнына қарай белгіленеді.
[[Библиография]] — көркем әдебиеттің өзіне және әдебиет туралы ғылымға байланысты көрсеткіштер мен анықтамалар, шолулар мен сілтемелер жиынтығы. Бұл да ғылыми мақсат үшін керек. [[Әдебиет]] пен Әдебиеттану тарапындағы қандай арнаулы зерттеулер болсын, оған қажет нақты материалдардың — мәтіндер мен мәністеулердің, сын мақалалар мен зерттеу еңбектерінің бәрін библиография көрсеткіштер мен анықтамалар арқылы іздеп тауып пайдалануға болады.

Әдебиеттану ғылымының [[туу]], қалыптасу, даму тарихы тым әріде жатыр. Бүкіл әлем шеңберінде алып қарасақ, сөз өнері, оның сыры мен сипаты туралы топшылаулар, көркемдік таным мен талғамның алғашқы белгілері грек өркениетінен ондаған ғасыр бұрын көне [[Қытай]]дың “Ән кітабы”, “Құбылу кітабы”, ежелгі Мысырдағы “Ағалы-інілі екеу туралы ертегі”, байырғы [[Вавилон]] жұртының “Көрмегені жоқ кісі туралы” дастаны немесе көне үнді халқының “[[Ригведа]]”, “[[Махабхарата]]”, “[[Рамаяна]]” жырлары тәрізді [[адам]] баласының жер бетінде тұңғыш туғызған әдеби ескерткіштерінде б.з.б. 3 — 2 мыңыншы жылдарда пайда болып, келе-келе тұрлаулы эстетикалық ұғымға көше берген. [[Эллада]] эстетикасы да бірден мектепке айналып, қауырт қалыптаса қалған жоқ. [[Грек]]тің әдемілік туралы ілімі [[Пифагор]] мен пифагоршілердің (б.з.б. 6 ғ.) өнер мәнін санға, [[Геракл]]иттің сапаға, Демокриттің мөлшерге, Сократтың өлшемге сайған аңқау аңғарымдарынан басталып, [[Платон]]ның “сәбилик” филос-сы арқылы [[Аристотель]] (б.з.б. 384 — 322 ж.) “Поэтикасына” келіп ұласады. Ал “[[Поэтика]]” — күллі көркемөнер туралы тұңғыш философия-эстетика трактат қана емес, өз кезіндегі әжептеуір жүйеге түскен бірден-бір әдебиет теориясы. Мұнда поэзияның тегі, мәні, [[мазмұн]]ы, пішіні, әдеби шығарманың композициясы кең әрі келелі сөз болады. [[Өнер]] туындысының көп жайларын, әсіресе [[характер]], [[әрекет]], байланыс, [[шешім]], шиеленіс, [[хабар]], түйін, [[метафора]], [[гипербола]], [[фабула]], [[аналогия]] т.б. жайларын талдап-тексеруі күні бүгінге дейін өзінің маңызын жойған жоқ. Осы арада айырықша атап айтатын бір шындық: өзіміздің [[қазақ]] топырағында — ертедегі түркі халықтарының кіндік қаласы [[Отырар]]да (Фарабта) туып-өскен ұлы ойшыл, ғұлама ғалым Әбу Наср [[Әл-Фараби]]әл-Фарабидің (870 — 950)  [[File:Farabi.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Әл-Фараби]]''.]]әлемдік білім мен мәдениет аспанында жарық жұлдыздай жарқ етіп, [[Аристотель]]ден кейінгі екінші ұстаз дәрежесіне көтерілуі — адам таң қалғандай ғажайып құбылыс. әл-[[Әбу-Насыр Фараби|Фараби]] — дана [[Философия|философ]] қана емес, майталман математик, үлкен дәрігер, дарынды музыкант, мықты әдебиетші болған адам. Оның “[[Музыканың ұлы кітабы]]”, “Поэзия канондары” т.б. зерттеулері — бүкіл дүние жүзінде эстетикаға қосылған айтулы үлес. әл-Фараби өзінің поэзия туралы байыптауларында Аристотельдің “Поэтикасын” талдап-түсіндіруді мақсат ете тұра оны егжей-тегжейіне дейін түгел тексеріп жатпайды; поэзияны трагедия, [[комедия]], [[драма]], [[эпос]], [[риторика]], [[сатира]], [[поэма]] т.б. осылар тәрізді бірнеше түрге бөледі де, әрқайсысына жеке-жеке жанрлық сипаттама береді. Мәселен, “[[Комедия — деп түсіндіреді ол, — арнаулы өлшемі бар поэтикалық жанр. Комедияда әр алуан әрсіз әрекеттер баяндалады, келеңсіз кісілер, олардың кесірлі қылықтары мен кеспірсіз мінездері сықақ етіледі]]” (әл-Фараби, “[[Логикалық трактаттар]]”, А., 1975, 535 бет). Бұл кәдімгідей қалыптасқан, көп ретте дәл және тұрлаулы теор. тұжырым. [[Батыс Еуропа]]дағы әдеби-эстетикалық ілімнің әбден жетіліп, [[ғылым]] мен өнердің дүр сілкінген, дүрілдей дамыған тұсы — қайта өркендеу (ренессанс) дәуірі екенін [[Италия]] суретшісі [[Леонардо да Винчи]], француз философы [[Рене Декарт]], эстетигі [[Никола Буало]], ағартушысы [[Дени Дидро]] еңбектерінен көріп-білуге болады. Бұлардың қай-қайсысы болсын, шын ғылым, шыншыл өнер жолында ортағасырлық схоластикаға қарсы нағыз алыптарша алысқан өнерлілер мен білімділер. Осыдан былай қарай неміс ағартушылары Готхолд Лессинг пен Иоганн Гердер әдебиет пен өнерді ақсүйектер әулетінің ат төбеліндей аз ортасынан кең алаңға — қалың бұқара арасына алып шықты. Әдебиеттанудың ендігі дамуы [[Иммануил Кантт]]ың эстетикасына, одан әрі дүниенің түп діңгегі — абс. идея, абс. рух деп білген [[Гегель]]дің атышулы тридасына барып тіреледі. [[Ресей]]дегі эстетикалық байыптаулардың басын сөз өнерін зерттеушілер сонау 10 ғасырдағы библиографиялық жазбалардан іздеп, кейінгі риторикалар мен пинтикаларға көшіп жүр. Бірақ біз бұл жерде бұл мәселені мұншалық егжей-тегжейлі тексеріп жатпай-ақ, әдебиет пен өнерді шын мәніндегі сипаты тұрғысынан уағыздап, сыншыл реализмнің эстетикалық принциптерін теор. жағынан айта қалғандай жарқырата ашқан орыс демократтары В.Г. Белинскийдің, А.И. Герценнің, Н.Г. Чернышевскийдің, Н.А. Добролюбовтың, Д.Н.Писаревтің есімдерін атап өтеміз. Өйткені олардың эстет. ой-пікірлері тек орыс қоғамында ғана емес, бүкіл дүн. жүз. парасат әлеміндегі бір биік болып табылады. [[Қазақ]] топырағындағы төлтума қоғамдық ой, оның ішінде эстет. пікір тарихында қазақтың асқан ғалымы Ш. [[Уәлиханов Шоқан Шыңғысұлы|Уәлиханов]]тың, атақты ағартушысы [[Ы. Алтынсарин]]нің, ұлы ақыны А. Құнанбаевтың алатын орындары айырықша. “Шығыстану әлеміне құйрықты жұлдыздай жарқ етіп шыққан” (Веселовский) [[Ш. Уәлиханов]]тың сөз өнері жайлы ғылымға қатысты еңбектерін ауыз әдебиетін жинау және жинаған нұсқаларын өзінше парықтау деп екі салаға бөлуге болады. Бұл ретте, Шоқанның өзі “дала Илиадасы” деп бағалаған әйгілі қырғыз эпосы “Манастың” бір тарауын тұңғыш жазып алуы, өз халқының ұлаңғайыр өлең-жырларын ел аузынан іздеп-тауып, талдап-тексеріп, оларды араб поэзиясымен салыстыра келе қазақ поэзиясы — саф таза сұлу поэзия екенін, [[қазақ тілі]] [[араб]] тіліндей бояма, күлді-балам емес, татаусыз төгілген тұнық, мөлдір тіл екенін дәлелдеуі — соншалық байсалды, парасатты, ғылым тұрғысынан әбден піскен, кәмелетті пікір. Нәтижесінде оның поэзияны жалпы жұрттың рухани сусыны ретінде ғана емес, халықтың көркем тарихы, халық тағдырының сырлы шежіресі ретінде пайымдап, сол арқылы сөз өнерінің таным және тәрбие тарапындағы мәні мен маңызын белгілеуі, сондай-ақ қазақ өлеңін бес түрге бөліп, бұлардың  әрқайсысына өзінше мінездеме әрі сипаттама беруі — [[әдебиет]] теориясына қатысты толғамдар. Қазақтың болашақ Ә-ының алғашқы кірпішін [[Ш.Уәлиханов]] осылай қалаған еді. Ал Ы.Алтынсаринның әдебиет туралы ғылымға қосқан үлесі жұртқа мәлім ағартушылық еңбектерімен сабақтас. Осы бағытта ол қазақтың әдеби тілінің тазалығы, әдеби шығармалардың халықтығы, тәрбиелік мәнінің биіктігі үшін күресті. Ақындардың ақыны А.[[Абай Құнанбайұлы|Құнанбаев]] өзінің эстетикалық көзқарасын жүйелейтін ғыл. трактат жазып қалдырған зерттеуші де, сыншы да емес. Десе де нағыз реалистік поэзияның үлгісін көркеткен шыншыл ақынның, ғасырлар бойғы қазақ өлеңінің игі дәстүрін тың өріске, соны сатыға көтерген жаңашыл ақынның тамаша шығармашылық принциптері, сөз өнері хақындағы ұғым-түсініктері мен ой-пікірлері күллі көркем шығармаларының өнбойында желі тартып жатыр. Сонымен, сайып келгенде, қазақ топырағындағы әр түста әр сипатта көрініс тапқан қоғамдық-эстетик. ой-пікірлердің шын мәніндегі жүйелі әдеби ғылымға айналуы — Абайға дейін емес, [[Абай]]дан кейін болған процесс. [[1905]] жылы Ә. Бөкейханов жазып, жариялаған “Абай (Ибрагим) Құнанбаев” деген азанама — Абайтанудың басы. Байтұрсыновтың [[1913]] жылғы “[[Қазақтың бас ақыны]]” атты мақаласы — соның жалғасы. Осыдан былай қарай [[Абай]] туралы (дұрысы бар, бұрысы бар) пікір айтпаған, еңбек жазбаған, шығармашылық айтыс-тартысқа араласпаған әдебиетшілер кем де кем. Солардың дәл ортасында талмай еңбектеніп, жан-жақты зерттеп, ақыр-аяғында атақты монографиясы — “Абай (Ибраһим) Құнанбаев” арқылы Абайтану мектебін қалыптастырып тынған [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов]] болды. Осылай туып, дамыған қазақтың әдебиет туралы ғылымының бүгінде барлық саласы түгел, тұтас: А. Байтұрсыновтың “Әдебиет танытқышынан” бастау алып, Қ. Жұмалиевтің “Әдебиет теориясына” жалғасқан, одан З. Қабдоловтың “Сөз өнеріне” (әдебиет теориясының негіздеріне) келіп ұласқан қисын саласы;  [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов]]тің “Әдебиет тарихынан” басталып, [[Сәкен Сейфуллин]]нің “Қазақ әдебиетінен”, [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов]]тың “XX ғасырдағы қазақ әдебиетінен” әрі қарай өрбіп, Ә. Марғұланның, Б. Кенжебаевтің, [[Әуелбек|Қоңыратбаев]]тың, Т. Нұртазиннің, [[Мәлік Ғабдуллин]]нің, Х. Сүйіншәлиевтің, М. Сильченконың, Р. Бердібаевтің, М. Базарбаевтың, З. Ахметовтің, С. Қирабаевтың, Х. Әдібаевтің, Ш. Сәтбаеваның, Н. Ғабдуллиннің, Р. Нұрғалиевтің т.б. оқулықтары мен монографиялары — әдебиет тарихы; [[Жүсіпбек Аймауытов]]тың “Мағжанның ақындығы” секілді үздік үлгісі бар әдеби сын Е. [[Есмағамбет Самұратұлы Ысмайылов|Ысмайылов]]тың, [[Мұхамеджан Қожасбайұлы Қаратаев]]тың, А. Нұрқатовтың, Т. Кәкішевтің, Ш. Елеукеновтың, З. Серікқалиевтің т.б. сын-зерттеулеріне дейін өрістеді. Бұлардың соңынан жедел жетіліп келе жатқан жас ғалымдар мен сыншылар қазақ әдебиеттануын одан әрі дамытып, жаңа белестерге шығарары даусыз.&lt;ref&gt;Мұхтар Әуезов энциклопедиясы — Алматы, «Атамұра» баспасы, 2011 жыл. ISBN 978-601-282-175-8&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Қазақ энциклопедиясы&lt;/ref&gt;

== Әдебиеттану әдісі ==
'''Әдебиеттану әдісі''' - әдеби процесті, әдеби құбылыстарды, көркем шығарманы зерттеудің жүйелі принциптері. Әдебиеттану саласында әр кезде орын тепкен зерттеу әдістерінің ғылыми дәрежесі әр деңгейде болып келді, және әдіс деген ұғымның өзінің мағыналық ауқымы да әр түрлі болып, кейде кең көлемде, кейде тар көлемде алынды. Әрине әдебиетті зерттеудің амал-тәсілдері, жолдары сан қилы болады. Зерттеу әдісі деген ұғым мейлінше кең көлемде алынып, әдебиеттану әдісін жалпы ғылыми зерттеу әдісімен ұштастыра, ең негізгі жүйелі принциптер деп түсінген дұрыс. Әдебиеттану әдісі көркем әдебиеттің табиғатына, бейнелілік, көркемдік секілді өзгешелік сипаттарына сәйкес қалыптасады. Әдеби процесті, оның заңдылықтарын, көркем шығарманың идеялық мазмұнын, құрылысын, көркемдік ерекшеліктерін теориялық жолмен түсіну әр түрлі болуына орай әдеби процесті, шығарманы, жазуының творчествосын зерттеудің бірнеше әдісі қолданылып келді. Мысалы, мәдени-тарихи мектептің өкілдері зерттеу еңбектерінде әдебиеттің жалпы мәдениетпен жалғастығына, әдебиеттің географиялық, тарихи, нәсілдік сипаттарына көбірек мән береді. Ал формалист зерттеушілер көркем шығарманың ішкі құрылысы, жекеленген көркемдік компоненттеріне айрықша назар аударды. Сондай-ақ салыстырмалы  әдісін немесе психологиялық мектеп әдісті алсақ, бұлардың да өз артықшылығымен қатар осал жақтары да аз емес. 
Әдебиеттану методологиясының (зерттеу әдісін тексеретін ғылымның) басты міндеті - әдебиеттану саласындағы қалыптасқан зерттеу әдістерін, негізгі принциптерін саралап, ғылыми ұғымдарды жүйеге келтіру, қазіргі ғылыми ойдың, философия мен эстетиканың, және басқа ғылым салаларының жетістіктерін толық ескере отырып, әдебиеттану ғылымының зерттеу әдісін бүгінгі мақсаттарға сай айқындай түсу.&lt;ref&gt;Әдебиеттану: терминдер сөздігі / – 3-ші бас. . - Семей-Новосибирск : Талер-Пресс, 2006 . - 400 б. ISBN 9965-776-24-5&lt;/ref&gt;

== Тағы қараңыз ==
* [[Әдебиеттану терминологиясы]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.ineu.edu.kz/ru/structure/ao/foo/zhirf/course/373]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://wksu.kz/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=395&amp;lang=ru]
* [http://www.ineu.edu.kz/ru/structure/ao/foo/course/373]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

{{wikify}}

[[Санат:Әдебиеттану]]

{{stub}}</text>
      <sha1>n90ihwrecj2ny64t85st1sq6g4n2guf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бердібек Сарайы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>26374</id>
    <revision>
      <id>3058093</id>
      <parentid>3057933</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:16:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3725" xml:space="preserve">'''Бердібек сарайы''' - ортағасырлық салтанат [[сарай]]ы. [[1405]] жылы 14 [[қаңтар]]да [[Қытай]]ды жаулап алуға аттанған [[Әмір Темір]] балашағасымен (олардың ішінде [[Ұлықбек]]те бар), әскербасыларымен  Бердібек сарайына келіп тоқтайды. Белгілі тарихшы [[Шараф әд-Дин Иезди]]дің &quot;[[Зафарнаме]]&quot; шығармасында аталады. Оның жазуынша сарайда құрметті кісілерді қабылдайтын салтанатты зал — &quot;көрінісхана&quot; болған. Әмір Темір кезінде осы залда өз қолбасшыларымен бірге Тоқтамыстан келген елші Қарақожаны қабылдаған. Отырар қаласының орнында жүргізілген археол. қазба жұмыстары кезінде (1988- 98) Бердібек сарайының бір бөлігі ашылды. Сарай Отырардың оңтүстік-шығыс бөлігінде, биік қамал ішінде орналасқан. Оның жалпы көлемі 100x100 м&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; шамасында. Күйдірілген кірпіштерден тұрғызылған қабырғаларының қалындығы 1,3метр. Сарайдың бір бөлігін [[мешіт]] (ауданы 22x60 м) алып жатыр.&lt;ref&gt;Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Отырардың жалпықалалық құрылысында жетекші рөл атқарған 14-15 ғасырлардағы орталық қамалының құрамдас бөлiгi. Бұл жерде қамал 14 ғасырда пайда болды. Солтүстiк бұрышта орналасқан қамал 13 ғасырдың басында моңғолдар қираткан едi. Қала қамалдарынын iшiнде кешендi түрде археологиялық қазба жұмысы жүргiзiлiп, толымды сипаттама жасалған осы Бердібек сарайы. Шараф ад - Дин әл - Иаздиден жеткен деректен Отырардың сол кездегі билеушісі Бердібектін көп бөлмеден тұратын, ресми қабылдауларға арналған көрiнiсханасы бар сарайы болғанын және осы сарайда Әмір Темірдің өз оғландары мен уәзірлерімен тұрақтаған. ХV ғ. басында Отырарда орын алған маңызды оқиға, Әмір Темiрдiң осында Тоқтамыстың елшiлерiн қабылдауы және дүние салуы болды. Әмір Темірдің өмірінің соңғы кезiн Отырарда өткiзуi және де Отырар туралы деректердiн әртүрлi кездерден, жазбаша әрі ауызша түрде, бiзге жетуiне септiгiн тигiздi. Әмір Темір қайтыс болғаннан кейiн орын алған темiрлiктердiң өзара соғыстарынын нәтижесінде, ХV ғасырдың бiрiншi жартысында қирап, өмір сүруiн тоқтатты.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Тарих]]


{{Stub}}</text>
      <sha1>rs4iwb4j4kudftu91tbb4x9zcap9j0k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058094</id>
      <parentid>3058093</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:17:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Тарих|Тарих]]» деген санатты аластады; «[[Санат:Ортағасырлық сарайлар|Ортағасырлық сарайлар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3756" xml:space="preserve">'''Бердібек сарайы''' - ортағасырлық салтанат [[сарай]]ы. [[1405]] жылы 14 [[қаңтар]]да [[Қытай]]ды жаулап алуға аттанған [[Әмір Темір]] балашағасымен (олардың ішінде [[Ұлықбек]]те бар), әскербасыларымен  Бердібек сарайына келіп тоқтайды. Белгілі тарихшы [[Шараф әд-Дин Иезди]]дің &quot;[[Зафарнаме]]&quot; шығармасында аталады. Оның жазуынша сарайда құрметті кісілерді қабылдайтын салтанатты зал — &quot;көрінісхана&quot; болған. Әмір Темір кезінде осы залда өз қолбасшыларымен бірге Тоқтамыстан келген елші Қарақожаны қабылдаған. Отырар қаласының орнында жүргізілген археол. қазба жұмыстары кезінде (1988- 98) Бердібек сарайының бір бөлігі ашылды. Сарай Отырардың оңтүстік-шығыс бөлігінде, биік қамал ішінде орналасқан. Оның жалпы көлемі 100x100 м&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; шамасында. Күйдірілген кірпіштерден тұрғызылған қабырғаларының қалындығы 1,3метр. Сарайдың бір бөлігін [[мешіт]] (ауданы 22x60 м) алып жатыр.&lt;ref&gt;Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Отырардың жалпықалалық құрылысында жетекші рөл атқарған 14-15 ғасырлардағы орталық қамалының құрамдас бөлiгi. Бұл жерде қамал 14 ғасырда пайда болды. Солтүстiк бұрышта орналасқан қамал 13 ғасырдың басында моңғолдар қираткан едi. Қала қамалдарынын iшiнде кешендi түрде археологиялық қазба жұмысы жүргiзiлiп, толымды сипаттама жасалған осы Бердібек сарайы. Шараф ад - Дин әл - Иаздиден жеткен деректен Отырардың сол кездегі билеушісі Бердібектін көп бөлмеден тұратын, ресми қабылдауларға арналған көрiнiсханасы бар сарайы болғанын және осы сарайда Әмір Темірдің өз оғландары мен уәзірлерімен тұрақтаған. ХV ғ. басында Отырарда орын алған маңызды оқиға, Әмір Темiрдiң осында Тоқтамыстың елшiлерiн қабылдауы және дүние салуы болды. Әмір Темірдің өмірінің соңғы кезiн Отырарда өткiзуi және де Отырар туралы деректердiн әртүрлi кездерден, жазбаша әрі ауызша түрде, бiзге жетуiне септiгiн тигiздi. Әмір Темір қайтыс болғаннан кейiн орын алған темiрлiктердiң өзара соғыстарынын нәтижесінде, ХV ғасырдың бiрiншi жартысында қирап, өмір сүруiн тоқтатты.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Ортағасырлық сарайлар]]


{{Stub}}</text>
      <sha1>gjv9qfaj1jshuy28jw2pizkum08cz7e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Идиллия</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28147</id>
    <revision>
      <id>3058036</id>
      <parentid>3057413</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:40:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2006" xml:space="preserve">'''Идиллия''' (грек. ''eіdyllіon'' – картина, шағын өлең) – поэтикалық жанр. Қарапайым еңбек адамының табиғат аясындағы қамсыз, алаңсыз өмірін суреттейтін, алаңсыз, тыныш,  тату-тәтті күй туралы өлең. Негізінен ақындардың, шаруалардың тыныш өмірін, табиғатқа жақындығын көтеріңкі леппен дәріптеуге арналған. 

Идиллиямен жазылған шығармалар қарапайым халық тұрмысы мен өмірін, табиғатты дәріптеп суреттеген. Идиллия жанры алғаш рет Ежелгі Грекияда пайда болған. Тұңғыш рет Феокрит (б.з. 3 ғ.) қолданған. Идиллия жанры әлемдік поэзияда 18 – 19 ғасырларда ерекше дамыды. С.Геснер ([[Швейцария]]), И.Г. Фосс ([[Германия]]), [[Карамзин Николай Михайлович|Н.М. Карамзин]], В.А. Жуковский ([[Ресей]]), т.б. осы жанрда өлеңдер жазды. Кейін ол тек табиғат көріністерін суреттейтін жанр ғана болып қалды. Мысалы, [[Ыбырай Алтынсарин|Ы.Алтынсариннің]] “Жаз”, “Өзен” атты өлеңдері идиллия жанрында жазылған.&lt;ref&gt;«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Суретсіз мақала}}

{{wikify}}

[[Санат:Әдебиет жанрлары]]


{{stub}}</text>
      <sha1>kanhknt3q54u8n70lwu4fozv3b0xxhb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Көксу</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28847</id>
    <revision>
      <id>3058142</id>
      <parentid>2679241</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:41:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1617" xml:space="preserve">'''Көксу''':

'''Елді мекендер:'''

* [[Көксу (Көксу ауданы)|Көксу]] – [[Жетісу облысы]] [[Көксу ауданы]]ндағы ауыл, темір жол стансасы.
* [[Көксу (Кербұлақ ауданы)|Көксу]] – [[Жетісу облысы]] [[Кербұлақ ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Көксу (Қарағанды облысы)|Көксу]] – [[Қарағанды облысы]] [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Көксу (Түркістан облысы)|Көксу]] – [[Түркістан облысы]] [[Шардара ауданы]]ндағы ауыл.

'''Басқа мағыналар:'''

* [[Көксу өзені|Көксу]] – [[Балқаш]] алабындағы өзен. [[Алматы облысы]] [[Ескелді ауданы|Ескелді]], [[Көксу ауданы|Көксу]] аудандары жерімен ағып өтеді. 
* [[Көксу каналы|Көксу]] – [[Алматы облысы]]ның [[Көксу ауданы|Көксу]], [[Қаратал ауданы|Қаратал]] аудандары арқылы ағатын канал.  
* [[Көксу (асу)|Көксу]] – [[Жетісу Алатауы|Жетісу (Жоңғар) Алатауы]] мен [[Бежінтау жотасы|Бежінтау]] аралығындағы асу.
* [[Көксу (жота)|Көксу]] – [[Алтай таулары|Алтай]]дың батысындағы таулы жота.

{{айрық}}</text>
      <sha1>rbt5cavn8mfm3n3xs7upnspcsy05nhu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058143</id>
      <parentid>3058142</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:42:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1617" xml:space="preserve">'''Көксу''':

'''Елді мекендер:'''

* [[Көксу (Көксу ауданы)|Көксу]] – [[Жетісу облысы]] [[Көксу ауданы]]ндағы ауыл, темір жол стансасы.
* [[Көксу (Кербұлақ ауданы)|Көксу]] – [[Жетісу облысы]] [[Кербұлақ ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Көксу (Қарағанды облысы)|Көксу]] – [[Қарағанды облысы]] [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Көксу (Түркістан облысы)|Көксу]] – [[Түркістан облысы]] [[Шардара ауданы]]ндағы ауыл.

'''Басқа мағыналар:'''

* [[Көксу өзені|Көксу]] – [[Балқаш]] алабындағы өзен. [[Жетісу облысы]] [[Ескелді ауданы|Ескелді]], [[Көксу ауданы|Көксу]] аудандары жерімен ағып өтеді. 
* [[Көксу каналы|Көксу]] – [[Жетісу облысы]]ның [[Көксу ауданы|Көксу]], [[Қаратал ауданы|Қаратал]] аудандары арқылы ағатын канал.  
* [[Көксу (асу)|Көксу]] – [[Жетісу Алатауы|Жетісу (Жоңғар) Алатауы]] мен [[Бежінтау жотасы|Бежінтау]] аралығындағы асу.
* [[Көксу (жота)|Көксу]] – [[Алтай таулары|Алтай]]дың батысындағы таулы жота.

{{айрық}}</text>
      <sha1>24ry4huadxg9xysfvvamtxrvck8poi8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Федоровка</title>
    <ns>0</ns>
    <id>31840</id>
    <revision>
      <id>3058278</id>
      <parentid>3028516</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T18:10:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1945" xml:space="preserve">'''Қазақстан:'''

* ''Федоровка'' – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Теректі ауданы]]ндағы [[Теректі (Батыс Қазақстан облысы)|Теректі]] ауылының ескі атауы.
* [[Федоровка (Ұзынкөл ауданы)|Федоровка]] – [[Қостанай облысы]] [[Ұзынкөл ауданы]]ндағы ауыл. 
* [[Федоровка (Федоров ауданы)|Федоровка]] – [[Қостанай облысы]] [[Федоров ауданы]]ндағы ауыл. 
* [[Федоровка (Павлодар облысы)|Федоровка]] – [[Павлодар облысы]] [[Тереңкөл ауданы]]ндағы ауыл.

'''Башқұртстан:'''

* [[Федоровка (Благовещен ауданы)|Федоровка]] – [[Башқұртстан]]ның Благовещен ауданындағы ауыл.
* [[Федоровка (Федор ауданы)|Федоровка]] – [[Башқұртстан]]ның Федор ауданындағы ауыл.

'''Өзендер:'''

* [[Федоровка (Кантемировка тармағы)|Федоровка (Яр Хороший)]] – [[Ресей]]дегі өзен. Воронеж облысы, Ростов облысы, Белгород облысы, Волгоград облысы жер аумақтарынан ағып өтеді.
* [[Федоровка (Кобра тармағы)|Федоровка]] – [[Ресей]]дегі өзен. Киров облысы, Коми Республикасы жер аумақтарынан ағып өтеді.
* [[Федоровка (Чумыша тармағы)|Федоровка]] – [[Ресей]]дегі өзен. Алтай өлкесі, Новосибирск облысы, Кемеров облысы жер аумақтарынан ағып өтеді.

{{айрық}}</text>
      <sha1>ghfqqdmwlr6h2pn6fm1e3jl974uvtx9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Көкқия</title>
    <ns>0</ns>
    <id>33694</id>
    <revision>
      <id>3058236</id>
      <parentid>2734407</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:18:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2299" xml:space="preserve">{{Тау
 |Түрі       = Асу
 |Атауы      = Көкқия асуы
  |Шынайы атауы  = 
 |Сурет           = 
  |Сурет өлшемі   = 
  |Сурет атауы    = 
  |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = 
  |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = 
  |region         = 
  |CoordScale     = 
 |Орналасуы       = {{KAZ}} [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]] 
 |Пайда болған кезеңі    = 
 |Аумағы          = 
  |Ұзындығы       = 
  |Ені            = 
 |Ең биік шыңы    = 
  |Биіктігі       = 1554
|Биіктік көзі     = 
  |Салыстырмалы биіктік   = 
  |Алғашқы шыңға шығу     = 
 |Карта           = 
 |Позициялық карта 1  = 
  |ПозКарта 1 ені     = 
  |crosses180         = 
 |Позициялық карта 2  = 
  |ПозКарта 2 ені     = 
 |Ортаққордағы санаты   = 
}}

'''Көкқия''' – [[Қоңыртау (тау, Алматы облысы)|Қоңыртау]] тауындағы [[Көкқия жотасы]]ның орталық бөлігіндегі асу.

== Географиялық орны ==
[[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]] [[Арасан (ауыл)|Арасан]] ауылының солтүстік-батысында 15 км жерде орналасқан. 

== Жер бедері ==
Абсолюттік биіктігі 1554 м. Жылдың барлық мезгілінде асудан көлікпен салт атты адам өте алады. Беткейлік шайылумен бірге бойлық эрозия әрекеттері күшті дамыған. Шығысындағы [[Бүйен (өзен)|Бүйен өзені]] [[Қаракүнгей]] тауларының аралығындағы суайрығы. Жатық беткейлі кең өзен аңғарлары мен жайпақ жоталар жоғары қарай біртіндеп, қырлы жоталар мен үшкір шыңдарға ұласады.&lt;ref&gt;[[Қазақ энциклопедиясы]]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан асулары]]

{{stub}}</text>
      <sha1>jetsc7pcyzywtrwp4g9drjzzk6ql649</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Көксу ауданы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>33740</id>
    <revision>
      <id>3058105</id>
      <parentid>3057235</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:04:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8309" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауданы
 |ауданның атауы      =Көксу ауданы
 |елтаңба             = 
 |ту                  = 
 |елтаңба сипаттамасы   = 
 |ту сипаттамасы        = 
  |lat_dir = N |lat_deg = 44 |lat_min = 00 |lat_sec =14 
  |lon_dir = E |lon_deg = 77 |lon_min = 56 |lon_sec = 31
 |облысы              = Жетісу облысы
 |аудан орталығы          = [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]]
 |ауылдық округтер саны   =10 
 |кенттік әкімдіктер саны =  
 |қалалық әкімдіктер саны =  
 |ауылдар саны       = 34
 |қалалар саны       = 
 |әкімі              = Марлен Қапашұлы Көлбаев&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://forbes.kz/news/2022/08/03/newsid_281432|title=Көксу ауданының әкімі тағайындалды|website=forbes.kz|date=2022-08-03}}&lt;/ref&gt;
 |әкімдіктің мекенжайы  = 
 |құрылған уақыты    = 1944
 |жер аумағы          = 7,1 мың
 |жер аумағы бойынша орны  = 
 |тұрғыны             = 41578&lt;ref&gt;[http://www.stat.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Алматы облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]&lt;/ref&gt;
 |халық саны бойынша орны  = 
 |санақ жылы          = 2019
 |тығыздығы           = 
 |тығыздығы бойынша орны   = 
 |ұлттық құрамы       = {{nobr|[[қазақтар]] (82,18%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (10,65%)}}, {{nobr|[[әзірбайжандар]] (3,22%)}}, {{nobr|[[корейлер]] (0,95%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (0,91%)}}, {{nobr|[[ұйғырлар]] (0,49%)}}, {{nobr|[[немістер]] (0,44%)}}, {{nobr|[[шешендер]] (0,38%)}}, {{nobr|басқалары (0,78%)}}&lt;ref&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;пер.2019&quot;&gt;[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2019.htm 2019 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]&lt;/ref&gt;
 |телефон коды        = 
 |пошта индексі       =041200-041211&lt;ref name=&quot;kazindex.ru&quot;&gt;[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]&lt;/ref&gt;
 |сайты               = 
 |карта               = 
 |әкімшілік бірліктің картасы =  Koksu District Kazakhstan.png
 |ортаққордағы санаты = 
}}
'''Көксу ауданы''' — [[Жетісу облысы|Жетісу облысының]] орталық бөлігінде орналасқан әкімшілік бөлініс. Аудан орталығы – [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]].

== Жер бедері ==
Ауданның шығыс, оңтүстік-шығыс бөлігі таулы-қыратты. Оңтүстік-шығысында Шаған тауы, шығысында Албасу (Лабасы), Қызылауыз, Сарыбастау, Жуантөбе, оңтүстігінде Ашудасты, [[Достар (тау, Алматы облысы)|Достар]], Ақшоқы таулары, батыс бөлігінде [[Көкшиелі]] жотасы орналасқан. Батысын [[Мойынқұм (құм, Алматы облысы)|Мойынқұм]], Аралқұм, [[Жетіжал (құм)|Жетіжал]] құмдары алып жатыр. Ауданның ең биік жері Шаған тауларында (2551 м). Кен байлықтарынан Желдіқара кен орнында алтын және күміс кендерінің қоры барланған, сондай-ақ құрылыс материалдарының қоры бар.

== Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі ==
Көксу ауданының климаты тым континенттік, қысы біршама суық, жазы ыстық. Қаңтар айының жылдық орташа температурасы –9 – 11°С, қыс айларының кейбір күндерінде ауа температурасы –35°С-қа дейін төмендейді. Шілде айының жылдық орташа температурасы 22 – 24°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері жазық өңірлерде 150 – 250 мм, шығысындағы таулы өңірлерде 400 – 550 мм. Аудан жерімен Көксу, [[Быжы (өзен)|Быжы]], [[Қарасу (Іле алабындағы өзен)|Қарасу]], [[Мұқыр өзені|Мұқыр]] өзендері ағып өтеді. Батысының топырағы сұр, құмдақты сұр, сортаң, орталық бөлігінде қоңыр, қызғылт қоңыр, тау өңірлерінде қара қоңыр, қара топырақтар таралған. Жазық және құмды өңірде эфемерлі өсімдіктер, жусан, ши, ақ сексеуіл, теріскен, сүттіген, бұйырғын, баялыш, жүзгін, тау бөктерлері мен өзен аңғарында итмұрын, тобылғы, долана, тал, жабайы алма, тау шатқалдарында терек, шырша, қарағаш, т.б. өседі. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қоян, елік, жабайы шошқа, шиебөрі, суыр, сарышұнақ, қосаяқ, құстардан кекілік, бұлдырық, бүркіт, қырғауыл, дуадақ, шіл, бозторғай, бөдене, т.б. кездеседі.

== Шаруашылығы ==
Аудандағы ірі өнеркәсіп кәсіпорны – «Көксу-Шекер» АҚ қант зауыты. Ауыл шаруашылығына жарамды жерінің жалпы аумағы 638,2 мың га ([[2008 жыл|2008]]), оның ішінде жыртылған жері 29,8 мың га, шабындығы 9,3 мың га, жайылымдары 600 мың га. Өсімдік шаруашылығында астық дақылдары басым (13,3 мың га).

== Халқы ==
Аудан халқының саны 41 578 адам ([[2019 жыл|2019]]), ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (82,18%), [[орыстар]] (10,65%), [[ұйғырлар]] (0,49%), [[әзірбайжандар]] (3,22%), [[татарлар]] (0,91%), [[шешендер]] (0,38%), [[немістер]] (0,44%), [[корейлер]] (0,95%), басқалары (0,78%).

== Ауылдық округтер ==
Аудандағы 34 елді мекен 10 ауылдық округке біріктірілген:
* [[Айнабұлақ ауылдық округі (Жетісу облысы)|Айнабұлақ ауылдық округі]] 
* [[Алғабас ауылдық округі (Көксу ауданы)|Алғабас ауылдық округі]]
* [[Балпық ауылдық округі (Көксу ауданы)|Балпық ауылдық округі]]
* [[Еңбекші ауылдық округі (Көксу ауданы)|Еңбекші ауылдық округі]]
* [[Жарлыөзек ауылдық округі]]
* [[Қабылиса ауылдық округі]] 
* [[Лабасы ауылдық округі]] 
* [[Мұқаншы ауылдық округі]]
* [[Мұқыры ауылдық округі]]
* [[Мұсабек ауылдық округі]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Алматы облысы}}
{{Көксу ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Көксу ауданы]]</text>
      <sha1>mfldo7c177f85p6besrnbc0f7y7x4i6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058128</id>
      <parentid>3058105</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:27:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8311" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауданы
 |ауданның атауы      =Көксу ауданы
 |елтаңба             = 
 |ту                  = 
 |елтаңба сипаттамасы   = 
 |ту сипаттамасы        = 
  |lat_dir = N |lat_deg = 44 |lat_min = 00 |lat_sec =14 
  |lon_dir = E |lon_deg = 77 |lon_min = 56 |lon_sec = 31
 |облысы              = Жетісу облысы
 |аудан орталығы          = [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]]
 |ауылдық округтер саны   =10 
 |кенттік әкімдіктер саны =  
 |қалалық әкімдіктер саны =  
 |ауылдар саны       = 34
 |қалалар саны       = 
 |әкімі              = Марлен Қапашұлы Көлбаев&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://forbes.kz/news/2022/08/03/newsid_281432|title=Көксу ауданының әкімі тағайындалды|website=forbes.kz|date=2022-08-03}}&lt;/ref&gt;
 |әкімдіктің мекенжайы  = 
 |құрылған уақыты    = 1944
 |жер аумағы          = 7,1 мың
 |жер аумағы бойынша орны  = 
 |тұрғыны             = 41578&lt;ref&gt;[http://www.stat.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Алматы облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]&lt;/ref&gt;
 |халық саны бойынша орны  = 
 |санақ жылы          = 2019
 |тығыздығы           = 
 |тығыздығы бойынша орны   = 
 |ұлттық құрамы       = {{nobr|[[қазақтар]] (82,18%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (10,65%)}}, {{nobr|[[әзірбайжандар]] (3,22%)}}, {{nobr|[[корейлер]] (0,95%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (0,91%)}}, {{nobr|[[ұйғырлар]] (0,49%)}}, {{nobr|[[немістер]] (0,44%)}}, {{nobr|[[шешендер]] (0,38%)}}, {{nobr|басқалары (0,78%)}}&lt;ref&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;пер.2019&quot;&gt;[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2019.htm 2019 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]&lt;/ref&gt;
 |телефон коды        = 
 |пошта индексі       =041200-041211&lt;ref name=&quot;kazindex.ru&quot;&gt;[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]&lt;/ref&gt;
 |сайты               = 
 |карта               = 
 |әкімшілік бірліктің картасы =  Koksu District Kazakhstan.png
 |ортаққордағы санаты = 
}}
'''Көксу ауданы''' — [[Жетісу облысы|Жетісу облысының]] орталық бөлігінде орналасқан әкімшілік бөлініс. Аудан орталығы – [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]].

== Жер бедері ==
Ауданның шығыс, оңтүстік-шығыс бөлігі таулы-қыратты. Оңтүстік-шығысында Шаған тауы, шығысында Албасу (Лабасы), Қызылауыз, Сарыбастау, Жуантөбе, оңтүстігінде Ашудасты, [[Достар (тау, Алматы облысы)|Достар]], Ақшоқы таулары, батыс бөлігінде [[Көкшиелі]] жотасы орналасқан. Батысын [[Мойынқұм (құм, Алматы облысы)|Мойынқұм]], Аралқұм, [[Жетіжал (құм)|Жетіжал]] құмдары алып жатыр. Ауданның ең биік жері Шаған тауларында (2551 м). Кен байлықтарынан Желдіқара кен орнында алтын және күміс кендерінің қоры барланған, сондай-ақ құрылыс материалдарының қоры бар.

== Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі ==
Көксу ауданының климаты тым континенттік, қысы біршама суық, жазы ыстық. Қаңтар айының жылдық орташа температурасы –9 – 11°С, қыс айларының кейбір күндерінде ауа температурасы –35°С-қа дейін төмендейді. Шілде айының жылдық орташа температурасы 22 – 24°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері жазық өңірлерде 150 – 250 мм, шығысындағы таулы өңірлерде 400 – 550 мм. Аудан жерімен Көксу, [[Быжы (өзен)|Быжы]], [[Қарасу (Іле алабындағы өзен)|Қарасу]], [[Мұқыр өзені|Мұқыр]] өзендері ағып өтеді. Батысының топырағы сұр, құмдақты сұр, сортаң, орталық бөлігінде қоңыр, қызғылт қоңыр, тау өңірлерінде қара қоңыр, қара топырақтар таралған. Жазық және құмды өңірде эфемерлі өсімдіктер, жусан, ши, ақ сексеуіл, теріскен, сүттіген, бұйырғын, баялыш, жүзгін, тау бөктерлері мен өзен аңғарында итмұрын, тобылғы, долана, тал, жабайы алма, тау шатқалдарында терек, шырша, қарағаш, т.б. өседі. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қоян, елік, жабайы шошқа, шиебөрі, суыр, сарышұнақ, қосаяқ, құстардан кекілік, бұлдырық, бүркіт, қырғауыл, дуадақ, шіл, бозторғай, бөдене, т.б. кездеседі.

== Шаруашылығы ==
Аудандағы ірі өнеркәсіп кәсіпорны – «Көксу-Шекер» АҚ қант зауыты. Ауыл шаруашылығына жарамды жерінің жалпы аумағы 638,2 мың га ([[2008 жыл|2008]]), оның ішінде жыртылған жері 29,8 мың га, шабындығы 9,3 мың га, жайылымдары 600 мың га. Өсімдік шаруашылығында астық дақылдары басым (13,3 мың га).

== Халқы ==
Аудан халқының саны 41 578 адам ([[2019 жыл|2019]]), ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (82,18%), [[орыстар]] (10,65%), [[ұйғырлар]] (0,49%), [[әзірбайжандар]] (3,22%), [[татарлар]] (0,91%), [[шешендер]] (0,38%), [[немістер]] (0,44%), [[корейлер]] (0,95%), басқалары (0,78%).

== Ауылдық округтер ==
Аудандағы 34 елді мекен 10 ауылдық округке біріктірілген:
* [[Айнабұлақ ауылдық округі (Жетісу облысы)|Айнабұлақ ауылдық округі]] 
* [[Алғабас ауылдық округі (Жетісу облысы)|Алғабас ауылдық округі]]
* [[Балпық ауылдық округі (Көксу ауданы)|Балпық ауылдық округі]]
* [[Еңбекші ауылдық округі (Көксу ауданы)|Еңбекші ауылдық округі]]
* [[Жарлыөзек ауылдық округі]]
* [[Қабылиса ауылдық округі]] 
* [[Лабасы ауылдық округі]] 
* [[Мұқаншы ауылдық округі]]
* [[Мұқыры ауылдық округі]]
* [[Мұсабек ауылдық округі]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Алматы облысы}}
{{Көксу ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Көксу ауданы]]</text>
      <sha1>7ogojexm8texbi9mtgwibr3tb487mq7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ақсу ауданы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>34782</id>
    <revision>
      <id>3058164</id>
      <parentid>3050652</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:06:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8264" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауданы
 |ауданның атауы      = Ақсу ауданы
 |елтаңба             = Aksuaudanigerb.gif
 |ту                  = 
 |елтаңба сипаттамасы   = 
 |ту сипаттамасы        = 
  |lat_dir = N |lat_deg = 45 |lat_min = 23 |lat_sec = 19 
  |lon_dir = E |lon_deg = 79 |lon_min = 30 |lon_sec = 08
 |облысы              = Жетісу облысы
 |аудан орталығы          = [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]]
 |ауылдық округтер саны   =17 
 |кенттік әкімдіктер саны =  
 |қалалық әкімдіктер саны = 
 |ауылдар саны       = 49
 |қалалар саны       = 
 |әкімі              = 
 |әкімдіктің мекенжайы  = 
 |құрылған уақыты    = 1930
 |жер аумағы          = 12,6 мың
 |жер аумағы бойынша орны  = 
 |тұрғыны             = 39675&lt;ref&gt;[http://www.stat.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Алматы облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]&lt;/ref&gt;
 |халық саны бойынша орны  = 
 |санақ жылы          = 2019
 |тығыздығы           = 
 |тығыздығы бойынша орны   = 
 |ұлттық құрамы       = {{nobr|[[қазақтар]] (95,74%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (3,05%)}}, {{nobr|[[немістер]] (0,11%)}}, {{nobr|[[шешендер]] (0,16%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (0,43%)}}, {{nobr|[[ұйғырлар]] (0,13%)}}, {{nobr|басқалары (0,41%)}}&lt;ref&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;пер.2019&quot;&gt;[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]&lt;/ref&gt;
 |телефон коды        = 
 |пошта индексі       = 040100-040124&lt;ref name=&quot;kazindex.ru&quot;&gt;[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]&lt;/ref&gt;
 |сайты               = 
 |карта               = 
 |әкімшілік бірліктің картасы =  Aksu District Kazakhstan.png
 |ортаққордағы санаты = 
}} 
'''Ақсу ауданы ''' — [[Жетісу облысы]]ның солтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан әкімшілік бөлініс. Аудан орталығы – [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылы.

== Географиялық орны, жер бедері мен су жүйесі ==
Ақсу ауданы [[Балқаш-Алакөл ойысы|Балқаш–Алакөл]] ойысы мен [[Жетісу Алатауы]] аралығын алып жатыр. Шығысы [[Қытай]] мемлекетімен, қалған бөлігі облыстың [[Сарқан ауданы|Сарқан]], [[Алакөл ауданы|Алакөл]], [[Қаратал ауданы|Қаратал аудан]]дарымен шектеседі. Жерінің оңтүстік-шығысын Жетісу Алатауының [[Қоңыртау (тау, Алматы облысы)|Қоңыртау]], [[Қайрақкөл]], [[Желдіқарағай]], [[Ешкіөлмес (тау, Ақсу ауданы)|Ешкіөлмес]] таулары, солтүстік, солтүстік-шығыс және батыс бөлігінде Тораңғықұм, Кемерқұм, Сымбатқұм, [[Күшікжал]] және [[Жалқұм]] құмды алқаптары алып жатыр. Ақсу өзенінің салалары мен тармақтары ауданның біршама жерін кесіп өтеді. Ірі өзендері: [[Бүйен (өзен)|Бүйен]], [[Бұрхан]], [[Сарқан өзені|Сарқан]], [[Қарасу (Іле алабындағы өзен)|Қарасу]], [[Қапал (өзен)|Қапал]], [[Қызылағаш (өзен)|Қызылағаш]].

== Климаты ==
Климаты қатаң континенттік. Қысы суық. Қаңтар айының орташа температурасы –10 – 15°С, шілдеде 20 – 23°С. Жылдық жауын-шашынның орташа мөлшері жазық жерлерде 150 – 250 мм, таулы аймақтарда 400 – 600 мм. Топырағының басым бөлігі шөлейттік сұр топырақ. Тау етектері мен тау аңғарларында қоңыр топырақ қалыптасқан. Өзен аңғарлары мен жайылмаларда шалғынды-далалы топырақ басым. Құмды алқаптарда сор, сортаң кездеседі.

== Өсімдігі мен жануарлар дүниесі ==
Даласында жусан, ебелек, изен, қияқ, т.б. өсімдіктер өседі. Аудан аумағында «Лепсі» қорықшасы (33,0 мың га) орналасқан. Аңдардан қасқыр, түлкі, қоян, борсық, қабан, ондатр; құстардан үйрек, қаз, тырна, т.б. мекендейді. Кен байлықтарынан Ілдерсай барит кені, Арасан гранит және мәрмәр кен орындары бар. Ауданның ауыл шаруашылығына пайдаланатын жерінің ауданы 1,17 млн. га, оның ішінде жыртылуға жарамды жері 56,6 мың га, жайылымы 1,03 млн. га, шабындығы 55,2 мың га (2006). Ақсу ауданы аумағында Матай, Молалы, Алажиде темір жол стансалары орналасқан. Аудан жері арқылы Алматы – Өскемен мемлекеттік маңызы бар автомобиль жолы өтеді.

== Халқы ==
Тұрғындар саны – 39675 ([[2019 жыл|2019]]).
* ұлттық құрамы – [[қазақтар]] (95,74%), [[орыстар]] (3,05%), [[немістер]] (0,11%), [[шешендер]] (0,16%), [[татарлар]] (0,43%), [[ұйғырлар]] (0,13%), басқалары (0,41%).

== Ауылдық округтер ==
Аудандағы 49 елді мекен 17 ауылдық округтерге біріктілген:
* [[Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы)|Ақсу ауылдық округі]]   
* [[Арасан ауылдық округі]]   
* [[Барлыбек Сырттанов ауылдық округі]]  
* [[Егінсу ауылдық округі (Алматы облысы)|Егінсу ауылдық округі]]  
* [[Есеболат ауылдық округі]]   
* [[Жансүгіров ауылдық округі]]   
* [[Жаңалық ауылдық округі]]  
* [[Көшкентал ауылдық округі]]  
* [[Қаракөз ауылдық округі]]   
* [[Қарасу ауылдық округі (Ақсу ауданы)|Қарасу ауылдық округі]]   
* [[Қарашілік ауылдық округі]]  
* [[Қапал ауылдық округі]]  
* [[Қызылағаш ауылдық округі (Ақсу ауданы)|Қызылағаш ауылдық округі]]  
* [[Матай ауылдық округі]]   
* [[Молалы ауылдық округі]]  
* [[Ойтоған ауылдық округі]]  
* [[Суықсай ауылдық округі]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Алматы облысы}}
{{Ақсу ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ақсу ауданы]]</text>
      <sha1>0m74urtomrj426h50tvddi5adrq60je</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Асусай</title>
    <ns>0</ns>
    <id>35210</id>
    <revision>
      <id>3058085</id>
      <parentid>2585009</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:09:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1919" xml:space="preserve">{{Тау
 |Түрі       = Асу
 |Атауы      = Асусай асуы
  |Шынайы атауы  = 
 |Сурет           = 
  |Сурет өлшемі   = 
  |Сурет атауы    = 
  |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = 
  |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = 
  |region         = 
  |CoordScale     = 
 |Орналасуы       = {{KAZ}} [[Жетісу облысы]] [[Көксу ауданы]]
 |Пайда болған кезеңі    = 
 |Аумағы          = 
  |Ұзындығы       = 
  |Ені            = 
 |Ең биік шыңы    = 
  |Биіктігі       = 
|Биіктік көзі     = 
  |Салыстырмалы биіктік   = 
  |Алғашқы шыңға шығу     = 
 |Карта           = 
 |Позициялық карта 1  = 
  |ПозКарта 1 ені     = 
  |crosses180         = 
 |Позициялық карта 2  = 
  |ПозКарта 2 ені     = 
 |Ортаққордағы санаты   = 
}}
 
'''Асусай ''' – [[Жетісу облысы]] [[Көксу ауданы]]ндағы Лабасы тауы арқылы атты не жаяу жолаушы жүріп өтетін төте асу жолы. Жазда бұл жолмен Мұқыр тауының оңтүстігін жайлаған тұрғындар қатынайды. Олар Асусай арқылы [[Мәмбет (Жетісу облысы)|Мәмбет]] және [[Жамбыл (Көксу ауданы)|Жамбыл]] ауылдарының тұсынан шығады.

== Өсімдігі ==
Жол жағалауында [[тобылғы]], [[қарақат]], [[итмұрын]], жабайы алма, [[ырғай]], [[ұшқат]], ақтаспа тәрізді бұталар мен ағаштар тұтасып өсіп, қалың жынысқа айналған. 

[[Санат:Қазақстан асулары]]

{{stub}}</text>
      <sha1>jk6p9lpqxgpgmzigvaz322lljhy1ffd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058086</id>
      <parentid>3058085</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:09:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Көксу ауданы географиясы|Көксу ауданы географиясы]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1981" xml:space="preserve">{{Тау
 |Түрі       = Асу
 |Атауы      = Асусай асуы
  |Шынайы атауы  = 
 |Сурет           = 
  |Сурет өлшемі   = 
  |Сурет атауы    = 
  |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = 
  |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = 
  |region         = 
  |CoordScale     = 
 |Орналасуы       = {{KAZ}} [[Жетісу облысы]] [[Көксу ауданы]]
 |Пайда болған кезеңі    = 
 |Аумағы          = 
  |Ұзындығы       = 
  |Ені            = 
 |Ең биік шыңы    = 
  |Биіктігі       = 
|Биіктік көзі     = 
  |Салыстырмалы биіктік   = 
  |Алғашқы шыңға шығу     = 
 |Карта           = 
 |Позициялық карта 1  = 
  |ПозКарта 1 ені     = 
  |crosses180         = 
 |Позициялық карта 2  = 
  |ПозКарта 2 ені     = 
 |Ортаққордағы санаты   = 
}}
 
'''Асусай ''' – [[Жетісу облысы]] [[Көксу ауданы]]ндағы Лабасы тауы арқылы атты не жаяу жолаушы жүріп өтетін төте асу жолы. Жазда бұл жолмен Мұқыр тауының оңтүстігін жайлаған тұрғындар қатынайды. Олар Асусай арқылы [[Мәмбет (Жетісу облысы)|Мәмбет]] және [[Жамбыл (Көксу ауданы)|Жамбыл]] ауылдарының тұсынан шығады.

== Өсімдігі ==
Жол жағалауында [[тобылғы]], [[қарақат]], [[итмұрын]], жабайы алма, [[ырғай]], [[ұшқат]], ақтаспа тәрізді бұталар мен ағаштар тұтасып өсіп, қалың жынысқа айналған. 

[[Санат:Қазақстан асулары]]
[[Санат:Көксу ауданы географиясы]]

{{stub}}</text>
      <sha1>ql6khvuu7wu7anez0azzpk0spt69rit</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Телугулер</title>
    <ns>0</ns>
    <id>36596</id>
    <revision>
      <id>3058318</id>
      <parentid>2510495</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T06:00:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2999" xml:space="preserve">{{Infobox Ethnic group
|group     = Telugus
|image     =[[Сурет:Radhakrishnan.jpg|75px]][[Сурет:Jiddu Krishnamurti 01.jpg|75px]][[Сурет:NeelamSanjeevaReddy.jpg|75px]]&lt;!--  Commented out: [[File:NT Rama Rao.jpg|75px]] --&gt;&lt;!--  Commented out: [[File:Pvnarshimarao.jpg|75px]] --&gt;[[Сурет:Gjwala.JPG|75px]]
|caption  = |caption  =  [[Sarvepalli Radhakrishnan]]{{•}}[[Jiddu Krishnamurti]]{{•}}[[Neelam Sanjiva Reddy]]&lt;!-- Commented out: {{•}}[[N. T. Rama Rao]]--&gt;&lt;!-- Commented out: {{•}}[[P. V. Narasimha Rao]]--&gt;{{•}}{{•}}[[Jwala Gutta]]
|pop       = 75 million (2001 estimate)&lt;ref&gt;[http://www.vistawide.com/languages/top_30_languages.htm Top 30 languages]&lt;/ref&gt;
|languages = [[Telugu language|Telugu]]
|religions = [[Индуизм]]{{·}}[[Ислам]]{{·}}[[Christianity]]{{·}}[[Буддизм]]{{·}}[[Judaism]]
|related   = [[Dravidian peoples|Dravidian]]{{·}} [[Brahui people|Brahui]]{{·}}[[Gondi people|Gondi]]{{·}}[[Kalinga (India)|Kalinga]]{{·}}[[Kannadigas|Kannadiga]]{{·}}[[Malayali]]{{·}}[[Tamil people|Tamilian]]{{·}}[[Tuluva]]{{·}}[[Indo-Aryans|Indo-Aryan]]
}}
'''Андхралар''' , телугулер — халық. Ежелден Оңт. [[Үндістан]]ның қазіргі [[Андхра-Прадеш]] штаты мен [[Майсур]], [[Мадрас]] штаттары аумағында қоныстанған. Саны — 8 млн. шамасында (1997). [[Дравид тілдері]] шоғырына жататын телугу тілінде сөйлейді. Б.з.б. 1-мың жылдықтың ортасында андхра, калинга тайпалары Солт. Үндістаннан оңт-ке қоныс аударып, телугу тайпасымен араласып, б.з.б. 2 ғ-дан бастап б.з. 3 ғ. аралығында біртұтас халық болып қалыптасқан. Б.з.б. 3 ғ-да ежелгі А. мемл. Маурья империясы құрамында болған кезде [[буддизм]] мен [[жайнизм]] сенімін қабылдаған. 4 ғ-дан бастап Гуптаның құрамына енгеннен кейін, индуизмді қабылдады. 1956 ж. А. бірыңғай Андхра-Прадеш штатына қайта бірікті. Негізгі кәсібі: суармалы егін ш. Күріш, темекі (вирджиния сорты), арахис, мақта, үпілмәлік егеді, қой, буйвол өсіреді. Қазіргі уақытта А-дың көбі (40(-і) темекі, тамақ (күріш тазарту, қант, үпілмәлік, кастор майын өндіру), тігіншілік пен тоқыма (көбіне жеке адамдар) өнеркәсібінде жұмыс істейді.

== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;
{{Әлем халықтары}}
[[Санат:Үндістан этникалық топтары]]</text>
      <sha1>hc5ohe23282p6j5652i98tbdibmtioc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Есболған Ботабайұлы Жайсаңбаев</title>
    <ns>0</ns>
    <id>37723</id>
    <revision>
      <id>3058156</id>
      <parentid>2730185</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:02:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6621" xml:space="preserve">{{Кинематограф
 |есімі = Есболған Ботабайұлы Жайсаңбаев
 |шынайы есімі = 
 |Сурет = 
 |сурет ені              = 200px
 |сурет атауы            = 
 |туған кездегі есімі  = 
 |туған күні           = 14.1.1940
 |туған жері           = [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]], {{туғанжері|Ақсу ауданы|Ақсу ауданында}}, [[Алматы облысы]], [[Қазақ КСР]]
 |мамандығы              = {{актер|КСРО}}
 |қайтыс болған күні     = 13.5.1983
 |қайтыс болған жері     = {{қайтысболғанжері|Алматы|Алматыда}}, [[Қазақ КСР]] 
 |азаматтығы             = {{USSR}}
 |белсенді жылдары       = [[1976]]-[[1982]]
 |бағыты                 = 
 |киностудия             = [[Қазақфильм]] 
 |марапаттары            = 
 |imdb_id                =
 |сайты                  =
}}
'''Жайсаңбаев Есболған Ботабайұлы ''' ([[14 қаңтар]] [[1940]], [[Алматы облысы]] [[Ақсу ауданы]] Ақсу ауылы — [[13 мамыр]] [[1983]], [[Алматы]]) — актер, [[Қазақстан]]ның еңбек сіңірген артисі (1982). 

== Өмірбаяны ==
Қазақ драма театры жанындағы студияны (1960), [[ҚазМУ]]-дің филологиялық факултетін (1968) бітірген. 

1960 жылы ''Қазақ драма театры'' артистерінің негізгі құрамына қабылданған. 

== Рөлдері ==
Театр сахнасында ойнаған алғашқы рөлі — З.Шашкиннің ''“Заман осылай басталды”'' спектакліндегі Покудин. 

Жайсаңбаев, көбінесе, комедиялық бейнелер сомдауымен көрермендер ілтипатына бөленді. 

Оның таңдаулы рөлдері: Хасен, Серке (Қ.Шаңғытбаев пен Қ.Байсейітовтің ''“Беу, қыздар-айы”'' мен ''“Ой, жігіттер-айында”''), Сейіт (Ш.Айтматовтың ''“Аңсаған менің әнімсің”'' және Ғ.Мүсіреповтің ''“Ақын трагедиясында”''), Дәуіт (Б.Майлиннің ''“Майданында”''), Олжатай (С.Жүнісовтің ''“Ажар мен ажалында”''), Бақтияр (Ә.Тәжібаевтың ''“Майрасында”''), Махмұт (Ж.Файзидің ''“Башмағында”''), т.б. 

Табиғатынан аңқау, адал да ақ көңіл жандардың күлкілі қылықтарын көңілге ұялар тартымдылықпен кескіндеу — Жайсаңбаевтың актерлік болмысына тән қасиет болды. 1976 жылдан бірнеше фильмге түсіп, Сәрсенбаев (''“Спорт саңлағында”''), Прораб (''“Доланалыда”'', 1980), Ятчель (''“Ақ бақсыда”'', 1982) бейнелерін сомдады. &lt;ref&gt;Қазақ энциклопедиясы&lt;/ref&gt;

ҚазКСР еңбек сіңірген артисі Есболған біраз роль ойнап , көрермен қауымға  енді таныла бастаған тұсында  «Лениншіл жастың» қазіргі  «Жас алаш» газетінің  бір тілшісі  М. Әуезов  атындағы академиялық қазақ драма театрының  сол уақыттағы жас актері  Есболған Жайсаңбаевқа:  «мұңайып тұрғанда  күліп,  ал қуанып тұрғанда  еңіреп жібіре аласың ба? » деп сұрақ қойыпты.  Оның жауабы: «еңірегені қандай. Қажет болса  қазір көз алдыңызда  ботадай боздап берейін. Мұнан әрі қарай  ол күлкінің  әлеуметтік сыр-сипатын , түрлерін, сахналық әрекетпен астасып  жату қажеттілігін  өзінің ойнаған  рольдерінің  мысал келтіріп, тамыршыдай тап басып дәлелдеп берген. Жай ғана  қүлкі емес  ,әлеуметтік  жүгі салмақты , белгілі  бір нысанаға бағытталған күлкіні , өзінің актерлік қызметіне арқау еткен, өмірден  ерте өтсе де өнерде өшпес із қалдырған Е.Жайсаңбаев тамаша күлдіргі актер болумен бірге, драмалық рольдерді де еркін меңгерген  бесаспап шебер еді. 
Өнерге жастайынан құштар,  табиғатынан жақын болды.  

Кішкентайынан  ән мен күйді , терме мен жырды , небір  қызық әңгімелерді  тыңдап өскен, өзі де ауылдың алты аузынан  құралақан емес,  халық мұрасының  кәусар бұлағынан  қанып сусындаған  Есболғанда  екі жылдық  актер дайындайтын студияға алып  келген де өнерге  деген осы  құштарлық пен сүйіспеншілік. Қабылдау емтханында  қойлы ауылдың  тірлік- тынысын дәл сипаттайтын  күлкілі сахналық  нұсқадан-ақ сарпшы ұстаздар  оның бойынан тұнып тұрған табиғи  юмордың ұшқының сезгені ақиқат.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Қазақ КСР-інің еңбек сіңірген əртістері]]
[[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]]
[[Санат:Қазақстан театр актерлері]]
[[Санат:Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театры тұлғалары]]</text>
      <sha1>3y7vvy3dov8emzzngnu3lax8wvwf1u8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жержаңғақ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>38039</id>
    <revision>
      <id>3058335</id>
      <parentid>2851354</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T07:52:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>105421</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2524" xml:space="preserve">[[Сурет:Peanuts (Arachis hypogaea) - in shell, shell cracked open, shelled, peeled.jpg|thumb|Жержаңғақ]]
'''Жержаңғақ ''' ([[Латын тілі|лат]]. Arachіs) — [[бұршақ тұқымдасы]]на жататын бір жылдық және көп жылдық шөптесін [[өсімдіктер|өсімдік]]тер туысы. Майлы [[дақыл]]. [[Оңтүстік Америка]]да 30-ға жуық түрі бар. [[Қазақстан]]да 18 ғ-дың соңында әкелінген A. hupogaea түрі өсіріледі. '''Жержаңғақ''' — [[ылғал]] және [[жылу сүйгіш]], бір жылдық [[жаздық дақыл]]. Өсіп-өну кезеңі 120 — 150 күн. Биіктігі 25 — 75 см, түзу сабақты немесе төсемелі [[сабақ]]ты, бүйірінен өскен [[өркен]]дері бар. Тамыр жүйесі мықты, тереңге (180 — 190 см) кетеді. Гүлі сары не сарғылт түсті, [[гүлшоғыр]]ы жапырақ қолтығында орналасқан. Жемісі 1 — 7 тұқымды [[бұршақ]]. Оның құрамында орта есеппен 42% май, 22% [[ақуыз]] және 12% [[көмірсу]] бар. Әдетте, әр өсімдікте 600 — 700 жеміс болады. Гектарынан 9 ц-дей тұқым, 20 — 50 ц құрғақ шөп алынады. [[Жеміс]]інен алынған майы тамаққа, [[кондитер өнеркәсібі]]нде пайдаланылады. Сабағы мен жапырағы малға жемшөп. Жержаңғақ басқа бұршақ тұқымдастары сияқты жерді құнарландырады. Өсімдік ауруларымен және зиянкестерімен сирек зақымданады. Жержаңғақ [[Оңтүстік Қазақстан]] облысының суармалы аудандарында өсіріледі.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;&quot;[[Қазақ Энциклопедиясы]]&quot;,3 том&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt; 
==Тағы қараңыз==
*[[Жаңғақ]]

==Сыртқы сілтемелер==
[http://www.silax.ru/orechi/35.html Жержаңғақ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110904055246/http://www.silax.ru/orechi/35.html |date=2011-09-04 }}

{{wikify}}

[[Санат:Бұршақтар тұқымдасы]]

{{stub}}</text>
      <sha1>l0bzo9urhv4024a7l4s2pzvthurwdvd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Титаник</title>
    <ns>0</ns>
    <id>38483</id>
    <revision>
      <id>3058240</id>
      <parentid>2971792</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:28:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nurbekovanurly</username>
        <id>121316</id>
      </contributor>
      <comment>/* Кеменің сипаттамасы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="59377" xml:space="preserve">{{Азаматтық кеме
  |Қазақша атауы          = «Титаник»
  |Шынайы атауы           = RMS Titanic
  |Сурет                  = RMS Titanic 3.jpg
  |Кеменің түрі           = [[Кеме|Жолаушылар кемесі]]
  |Мемлекет               = {{Flagicon|United Kingdom}} [[Ұлыбритания|Құрама Патшалық]]
  |Айлақ                  = [[Ливерпуль]]
  |Класс                  = «Олимпик»
  |ИМО нөмірі             = 401
  |Қысқаша атауы          = MUC (MGY)
  |Операторы              = 
  |Мекеме                 =  [[White Star Line]]
  |Соғушы                 = «[[Harland and Wolff]]» верфі
  |Суға түсірілді         = [[31 мамыр]] [[1911 жыл]]
  |Қолданысқа берілді     = [[10 сәуір]] [[1912 жыл]]
  |Қолданыстан шықты      = [[15 сәуір]] [[1912 жыл]]
  |Қазіргі уақытта        = Батып кеткен
  |Салмағы                = 52&amp;nbsp;310 [[Тонна|т]]
  |Ұзындығы               = 269,06 [[Метр|м]]
  |Ені                    = 28,19 [[Метр|м]]
  |Биіктігі               = 18,4 [[Метр|м]] (ватерсызықтан бастап жоғарғы палубаға шейін)
  |Шөгуі                  = 10,54 [[Метр|м]]
  |Қозғалтқыштар          = 2 төрт цилиндрлі көлемі үш есе ұлғайтылған булы машина және булы турбина 
  |Винттер                = 3
  |Қуаттылығы             = 55&amp;nbsp;000 [[Ат күші|а. к.]]
  |Жылдамдығы             = 24—25 [[Түйін (өлшем бірлігі)|түйін]]
  |Экипаж                 = 885&lt;ref name=Crew&gt;[http://www.titanicinquiry.org Detailed Description of Crew and Passengers]&lt;/ref&gt;
  |Жолаушылар сыйымдылығы = '''2,453 жолаушы:'''
* 833 Бірінші класс
* 614 Екінші класс
* 1,006 Үшінші класс
  |Жүк сыйымдылығы        =  
}}
'''Ти­таник''' (''RMS Titanic'') — [[XX ғасыр|20-шы ғасырдың]] басында салынған алып кеме. Британ кеме құру компаниясы «[[White Star Line]]»-ның «[[Олимпик класы|Олимпик»]] класындағы үш кеменің екіншісі. Ол 1909 — 1911 жылдар аралығында Белфасттағы «Харланд энд Вольф» верфінде соғылған. Сыйымдылығы 2224 адам.

Жолаушылар құрамында әлемнің ауқатты адамдары [[IV Джон Джекоб Астор]], [[Бенджамин Гуггенхайм]] және [[Исидор Штраус]] сияқты миллионерлер, сол сияқты Америкаға жаңа өмір іздеп шыққан Ирландия мен Скандинавиядан келген мыңдаған эмигранттар болды. Кеме гимнастика залы, шомылу бассейні, кітапхана, жоғары классты мейрамхана және сәнді каюталарымен ерекшеленді.

1912 ж. 10 сәуірде Саутгемптоннан шыққаннан кейін лайнер [[Франция]]дағы Шербур және [[Ирландия]]дағы Квинстаунға жол салып, содан кейін батысқа қарай [[Нью-Йорк]]ке аттанады.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Titanic Ship Listing |url=http://www.chriscunard.com/titanic.php|publisher=Chris' Cunard Page|accessdate=12 April 2012}}&lt;/ref&gt; Төрт күн жүзгеннен кейін, 1912 ж. 14 сәуірде Ньюфаундленд маңынан 375 миль жерде сағат 11:40-та (кеме уақыты:UTC-3) кеме [[Мұзтау|айсбергке]] соғылады. Кеменің 16 қалқасының 5-не су кіріп, екі жарым сағаттан кейін кеме екіге бөлініп, өзімен бірге мыңдаған адамды су түбіне алып кетеді. Мұхит бетінде қалған жолаушылар тастай судан қатып өледі. Аман қалған шлюпкадағы 710 жолаушыны [[Карпатия]] бірнеше сағаттан кейін алып кетеді.

Апат бүкіләлемді аңыртып тастады. Қоғамдағы туындаған сұрақтардан кейін Ұлыбритания мен АҚШ теңіз қауіпсіздігін жетілдіруді қажетсінді. Соның бірі қазіргі уақытқа шейін ең сәтті қолданып келе жатқан 1914 ж. құрылған Теңіздегі Қауіпсіз Өмір туралы Халықаралық Конвенция (СОЛАС). Тірі қалғандардың көбісі ақшаларынан, меншікті заттарынан, Саутгемптоннан шыққан экипаж мүшелерінің отбасылары күнделікті табыс көзін жоғалтады. Оларға мейірбан жандар мен қайырымды адамдар ақшалай көмектесті. Кейбір тірі қалған адамдар соның ішінде бортта қалған әйелдер мен балаларды күтпей, шлюпкаға отырып кеткен [[White Star Line|Уайт Стар Лайнның]] төрағасы [[Джозеф Брюс Исмей|Дж. Брюс Исмейді]] қоғам [[остракизм]]мен қарсы алды.

1985 ж. 3 784 метр тереңдіктен Титаниктің қалдығы табылады. Теңіз бетіне көтерілген мыңдаған жәдігерлер әлемнің түрлі мұражайларына қойылады. Оған арнап бірнеше кітап, фильм шығарылады, көрмелер мен ескерткіштер ашылады.

== Тарихы ==
Титаник Олимпик класындағы үш лайнердің екіншісі — басқалары [[Олимпик]] және [[Британик]] (бастапқы аты «Гигантик»).{{sfn|Chirnside|2004|p=319}}1912 ж. 29 кемесі мен сауды саттығы бар Уайт Стар Лайн флотындағы бұлар ең үлкені болып табылды.{{sfn|Beveridge|Hall|2011|p=27}}

1907 ж. ортасында Уайт Стардың директоры Брюс Исмей және Уайт Стар Лайнның басшы компаниясы IMMC-дің төрағасы [[Джон Пирпонт Морган|Пирпонт Морганмен]] үш кеменің жобасын талқылайды. Уайт Стар Лайнның ең басты қарсыласы [[Cunard Line|Кунард]] [[Лузитания]] және [[Мавритания]] атты ең жылдам кемелерін қолданысқа береді, сонымен қатар Германияның Гамбург-Америка және Солтүстік Герман Ллойдтың флоттары да кеңейе түседі. Исмейдің пікірінше жаңа класстағы лайнерлердің жылдамдығына емес, үлкендігіне, ыңғайлығына және сәнділігіне баса назар аудару керектігін айтты.{{sfn|Bartlett|2011|p=26}}

1867 жылдан бері әріптес болып келе жатқан Белфасттағы «[[Harland and Wolff|Харланд энд Вольф»]] верфінде кемелердің құрылысы жүзеге асатын болды.{{sfn|Bartlett|2011|p=25}} Харланд энд Вольф Олимпик класындағы кемелердің жобасын қолға алады. Уайт Стар директоры Лорд Пирри, Харланд энд Вольфтың жоба бөлімінің атқарушы директоры, әрі теңіз сәулетшісі [[Томас Эндрюс]], кеме жобасының есебіне, беріктілігі мен ұқыптылығына жауапты Эдвард Уилдинг және басты сызбашы және верфтің бас менеджері Александр Карлизл сияқтылар жобаға ат салысады.{{sfn|Hutchings|de Kerbrech|2011|p=14}} Әрлеу жұмыстары, жабдықтар мен тиімді құтқару қайықтар жобасын іске асыру Карлизлдің негізгі міндетіне кірді.

29 шілдеде 1908 ж. Харланд энд Вольф Брюс Исмей мен Уайт Стар Лайнның басқа да басшыларына кеменің сызбасын көрсетеді. Исмей жобаны қолдап, үш «келісім хатына» қол қояды. Екі күннен кейін құрылыс басталады.{{sfn|Eaton|Haas|1995|p=55}} Кейіннен [[Олимпик]] аталған алғашқы кеме басында атауы берілмегендіктен осы верфтің төрт жүзінші корпусына байланысты ''400'' деген номер беріледі. Келесі кемеге ''401'' деген номер беріледі, ол болашақ Титаник еді.{{sfn|Eaton|Haas|1995|p=56}}

== Сипаттамасы ==

[[Сурет:Titanic side plan 1911.png|center|600px|thumb|Титаниктің бүйір жағынан қарағандағы жоспары]]

Титаниктің ұзындығы 269,06 м, ал ені 28,19 м болды. Оның жалпы биіктігі 32 м құрады.{{sfn|McCluskie|1998|p=22}} Оның салмағы 46,328 регистр тонна, ал орташа шөгімі 10,54 м болды.{{sfn|Chirnside|2004|p=319}}

Барлық Олимпик класындағы үш кеме 10 палубадан тұрды, оның ішінде сегізі жолаушылар үшін қолданылды. Олар келесі палубалар болды:

[[Сурет:Titanic cutaway diagram.png|thumb|Титаниктің ортаңғы тұсынан қимасы]]

* '''Шлюпкалы палуба''' — осы жерде құтқару қайықтары, капитан мінбесі, экипаж мүшелерінің каюталары, бірінші классқа арналған гимнастика залы, салтанатты баспалдақтың дәлізі орналасты. Едені ағашпен жабылған бұл палубаның екі жағынан бойлай шлюпкалар орналасты.{{sfn|Hutchings|de Kerbrech|2011|p=47}}{{sfn|Gill|2010|p=229}}
* '''A палубасы''' — сонымен қатар '''Серуендейтін палуба''' деп аталған бұл палу 166 м дейін созылып жатты. A палубасы тек қана бірінші класстағы жолаушыларға арналды. Осында олардың каюталары, қонақ бөлмелері, темекі тартатын бөлмесі, оқу залы және Пальмалы корт орналасты.{{sfn|Hutchings|de Kerbrech|2011|p=47}}
* '''C палубасы''' — үшінші класстың екі серуендеу палубасы, бөлмелері мен экипаждың каюталары орын тепті. Палубаның ортаңғы тұсында бірінші класстың каютасы мен екінші класстың кітапханасы орын алып жатты.{{sfn|Hutchings|de Kerbrech|2011|p=48}}{{sfn|Gill|2010|p=233}}
* '''D палубасы''' — үш ірі үлкен зал осында болды: бірінші класстың қабылдау бөлмесі, Үлкен қонақасы және екінші класстың қонақасы залдары. Бірінші, екінші, үшінші класстағы жолаушыларға арналған каюталарда осында болды.{{sfn|Hutchings|de Kerbrech|2011|p=48}}{{sfn|Gill|2010|p=235}}
* '''E палубасы''' — барлық класстағы жолаушыларға арналды, сонымен қатар теңізшілерге, аспазшылар мен стюардтарға арналған каюталар болды.{{sfn|Hutchings|de Kerbrech|2011|p=48}}{{sfn|Gill|2010|p=236}}
* '''F палубасы''' — негізінен үшінші классқа арналды. Мұнда екінші класстың кейбір каюталары мен экипаждың бөлмелері, үшінші класстың асханасы, жүзу бассейні және Түрік моншасы орналасты.{{sfn|Hutchings|de Kerbrech|2011|p=48}}{{sfn|Gill|2010|p=236}}
* '''G палубасы''' — ең төменде орналасты, мұндағы каюталардың иллюминаторлары ватерсызыққа жақын өте төмен орналасты. Пошта бөлімі осында болды. Тамақ та осында сақталды. Палуба қазандық, инженерлік және турбина бөлмелері сияқты бөліктерге бөлінді.{{sfn|Hutchings|de Kerbrech|2011|p=48}}{{sfn|Gill|2010|p=237}}

== Кеменің сипаттамасы ==
=== Техникалық сипаттамасы ===
* Кеменің ұзындығы — 269,1 [[Метр|м]]
* Ені — 28 [[Метр|м]]
* Биіктігі — 53.3 [[Метр|м]] (кильден бастап құбырдың төбесіне шейін)
* Машина бөлімі — 29 қазандық, 159 көмірмен жағатын пеш
* Кемені батпайтындай етіп трюмінде 15 су жібермейтін қалқалармен жабдықталған&lt;ref&gt;http://titanic-photographs.ru/materials/9 «Титаниктің» техникалық сипаттамасы&lt;/ref&gt;.

=== Қалқалар ===
[[Сурет:RMS Titanic ready for launch, 1911.jpg|thumb|right|«Титаник» суға түсіру алдында, Белфаст, 1911 жыл]]
Кемедегі қалқаларды «A»-дан «P»-ге шейін әріппен белгілеп шыққан. Кемеде барлығы 15 қалқа болған, сәйкесінше кеменің трюмі 16 отсектен құралған. Олар кеменің тұмсығынан бастап артына дейін орналасты. Қалқалардың берік болғаны соншалық, олар кез-келген соққының қысымына шыдас беруі тиіс еді.

Кеменің тұмсығындағы алғашқы екі отсек және артқы жағындағы соңғы отсегі тұтастай ашық болған, ал қалғандарында герметикалық есіктер болды. «D» — «O» қалқаларында машина бөлімі мен қазандықтар орналасты. Мұнда 12 жабылмалы вертикалды есік орын тепкен. Егер апатты жағдай орын алса, капитан немесе кезекші офицер қажет деп санаса, мінбеден келген дабыл бойынша электромагнит барлық 12 есіктің ілмектерін жібереді. Есіктер өздерінің салмағымен төмен түсіп, отсектер герметикалық болып жабылып қалады. Тек электр жетегінен қуатты өшіргеннен кейін, есіктерді қайта ашуға болады. Әрбір отсектің жоғарғы жағында қосымша люк орналасты. Есік жабылғанда үлгермей қалған адамдар осы люк арқылы темір сатымен жоғары көтеріле алатын.

=== Құтқару қайықтары ===
Сол уақыттағы Британ Кодексіне сәйкес әрбір кемеде 20 құтқару қайығы болуға тиіс еді, яғни 1178 адамға шақталған, ал бұл кемедегі болған жолаушылардың тек 50% ғана сыйдыра алады. 

Титаниктің алғашқы сапарында бортта 20 құтқару қайығы болды. Олардың бірнеше түрі болды:&lt;ref name=Appliances&gt; [http://www.titanicinquiry.org Titanic's life saving appliances]&lt;/ref&gt;
* 1-ші және 2-ші құтқару қайықтары: ұзындықтары — 7,62 м, ені — 2,13 және көлемі — 9,25 м³ немесе сыйымдылығы 40 адам&lt;ref name=Appliances/&gt;
* 3 — 16 құтқару қайықтары: ұзындықтары — 9,1 м, ені — 2,74 және көлемі — 18,55 м³ немесе сыйымдылығы 65 адам&lt;ref name=Appliances/&gt;
* A, B, C және D құтқару қайықтары: ұзындықтары — 8,3 м, ені — 2,43 және көлемі — 10,66 м³ немесе сыйымдылығы 47 адам&lt;ref name=Appliances/&gt;

=== Палубалар ===
Титаникте 8 болат палуба болды. Әрқайсысының биіктігі 2,5—3,2 м&lt;ref&gt;http://500.webww.net.ru/biblio/3/4/411.php {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120828161521/http://500.webww.net.ru/biblio/3/4/411.php |date=2012-08-28 }} 100 великих — 100 великих чудес техники{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;. Ең жоғарыдағы шлюпкалы палуба болды, оның астында қалған жеті палуба орналасты. Олар жоғарыдан төмен қарай «A» — «G» әріптерімен белгіленді. Тек «C», «D», «E» және «F» палубалары ғана кеменің бүкіл ұзындығын алып жатты. Ал шлюпкалы және «A», «B» палубалары не кеменің тұмсығына, не артына дейін жетпейтін. «G» палубасы алдыңғы тұмсығында және артқы жағында ғана болды. Бортты бойлай серуендеу палубасы орналасты.

Ұзындығы 150 метр құрайтын «A» [[палуба]]сы тек бірінші классқа арналған. «B» палубасының алдынғы жағында «C» палубасын көре алатын ашық кеңістік орналасты. Ары тұмсығына қарай ұзындығы 37 м болатын кеменің қызмет қондырмаларымен жалғасып кетеді. «C» палубасында борттың негізі екі зәкірі үшін зәкірлі шығыр және [[теңізші]]лер мен пеш жағушыларға арналған камбуз бен асхана орналасты. Үшінші классқа арналған кеменің тұмсығында (алдыңғы қондырмамен «B» палубасының екі ортасы) ұзындығы 15 метрлік серуендеу палубасы болды. Тағы «D» палубасында үшінші классқа арналған оңашаланған серуендеу палубасы болды. «Е» палубасының бүкіл ұзындығын бірінші және екінші класстың, сонымен қатар стюардтар мен механиктердің каюталары орын алып жатты. «F» палубасының алдыңғы жағында екінші класстың 64 каютасы және үшінші класстың негізгі тұрғын жайлары орналасты. Мұнда екі үлкен салон, үшінші классқа арналған асхана, кір жуатын орын, [[бассейн]] және [[хаммам|түрік моншасы]] болды. Ұзындығы 58 м болатын «G» палубасының тұмсық жағында үшінші класстың 106 жолаушы сыйатын 26 каюта, ал қалған бос орындарда көмір салынған бункер, бірінші класстың багаж бөлімі, кеме поштасы және доп ойнайтын зал орналасты. Артқы жағындағы палуба ұзындығы 65 м құрайтын қойма, үшініш классқа арналған 186 жолаушы сыйатын 60 каюта орын тепті.

=== Діңгектері ===
Титаникте екі діңгек болды. Біріншісі кеменің тұмсығында, екіншісі артқы жағында орналасты. Әрқайсысы болаттан, ал ұштары тиктен жасалды. Алдыңғы діңгектің биіктігі ватерсызықтың бойымен санағанда 29 м. Мұнда «қарға ұясы» орналасты, оған діңгектің ішіндегі темір сатымен жоғары көтерілуге болатын.

=== Қозғалтқыш күштері ===
[[Сурет:Olympic rudder before launch.jpg|thumb|right| «Титаниктің» винттері]]
Булы машина мен турбиналардың жалпы қуаттылығы 50 мың [[Ат күші|а.к.]] тең. Турбина кеменің артқы жағындағы бесінші отсекте, ал келесі отсекте булы машина және тұмсық жағына қарай алты отсекте жиырма төрт екі ағымды және бес бір ағымды қазандықтар орын алып жатты. Осы қазандықтар басты машинаға, турбинаға, генераторға және қосалқы механизмдерге бу шығарып тұрды. Әрбір қазандықтың диаметрі 4,79 м болды. Екі ағымды қазандықтардың ұзындықтары — 6,08 м, бір ағымдағы — 3,57 м құрады.
Әр екі ағымдағы қазандықтарда 6 пеш, ал бір ағымдағы қазандықтарда 3 пеш болды. Кемеде әрқайсысының қуаттылығы 400 киловаттық қосалқы төрт генератормен жабдықталды. Олар кернеуі 100 вольттік энергия өндіреді. Тағы олардың жанында 30 киловаттық екі генератор орналасты.

=== Құбырлары ===
Титаникте төрт құбыр болған. Олардың диаметрлері — 7,3 м, биіктіктері — 18,5 м. Алғашқы үш құбыр қазандықтан шыққан түтінді шығару үшін қызмет істеген, ал соңғы төртінші құбыр желдеткіш қызметін атқарған. Бұған асхананың түтіндігі жалғанып тұрды. Басқаша айтқанда соңғы құбыр жалған болған. Сол замандағы көпшіліктің ойы бойынша «төрт құбырлы кеме» байсалдылық пен сенімділік тудырады деп есептеген деген пікірлер бар.

=== Электрмен қамтамасыз ету ===
Тарату желісіне 10 мың шам, 562 электр жылытқыш (ең алдымен бірінші класстағы каюталарға), 153 электромотор, соның ішінде жүк көтерімділігі 18 тонна болатын сегіз кранға, жүк көтерімділігі 750 кг болатын жүкшығырға, әрқайсысы 12 адамға шақталған 4 лифтке арналған электр тартпалар болды. Одан басқа телефон станциясы мен радио байланысқа, қазандық пен машина бөліміндегі желдеткіштерге, гимнастика залындағы аппараттарға, асханалардың бірнеше құрылғылары мен машиналарына электр керек болды.

=== Байланысы ===
[[Сурет:Gym.jpg|thumb|«Титаниктің» гимнастика залы]]
Телефон коммутаторы 50 желіге қызмет жасаған. Лайнерде радио құрылғылар ең соңғы жабдықтармен жабдықталған болатын. Негізгі таратқыштың қуаттылығы 5 киловатт. Ол қуатты электргенератордан алды. Ал екінші қосалқы таратқыш қуат көзін батареядан алды. Екі діңгектің арасында 4 антенна орнатылды. Кейбіреулерінің биіктіктері 75 м дейін жеткен. Радио белгінің тарау аймағы 250 [[миль]]ді құрады. Күндіз қолайлы ауа-райы болған кезде 400 мильге дейін, ал түнде 2000 мильге дейін байланыс орнатуға болатын. 2 сәуірде кемеге «[[Гульельмо Маркони|Маркони»]] фирмасынан радио құрылғылар әкелінген болатын.


== Сынықтар ==
  
Апаттан кейін Титаниктің қалдықтары 3750 м тереңдікке батып кетті.Садақ артқы жағынан 600 м қашықтықта орналасқан. Лайнердің екі негізгі фрагменттерінен басқа, түбі бойынша 4,8 × 8 км аумақта ондаған мың кішігірім фрагменттері шашыраңқы: кеме корпусының бөліктері, жиһаз қалдықтары мен интерьер безендіру, көмір, ыдыс-аяқ, адамдардың багажы мен жеке заттары. Садақ пен артқы жағы түбіне құлаған кезде қатты деформацияланған. Садақтың үзілген жеріндегі палубалар бірінің үстіне бірін бүктеп, бүйірлері сыртқа қарай иілген, екі жағында қаңқаның ортаңғы бөлігінде үлкен тесіктер пайда болған. Артқы жағы алдымен бұрандалармен жоғары қарай батырылды, бірақ шамамен 150 м тереңдікте ауа қалталары жарылып, спиральды траектория бойынша қозғала бастады. Бұл кезде корпустың қаптамасы ұшып кетті, палуба палубалары сыпырылып, қос түбі түсіп, үстіңгі палубалар толығымен құлады.

Титаникті көтеру идеясы апаттан кейін бірден пайда болды. Апат кезінде қаза тапқан бай жолаушылардың туыстары суға батқан лайнерді көтеру мүмкіндігін талқылады, бірақ 1912 жылы қажетті технология қол жетімді болмады. Сондай-ақ, кейбір денелер жарылыстар нәтижесінде жер бетіне қалқып шығуы үшін динамит зарядтарын түбіне түсіру идеясы талқыланды. Бірақ соңында бұл да бас тартылды. Бірінші дүниежүзілік соғыстың басталуымен Титаникке деген қызығушылық әлсіреді және тек 1950 жылдары жаңа күшпен өсті. Содан кейін олар кеменің сынықтарын іздеу және көтеру туралы өршіл идеяға оралды. Көптеген түпнұсқа әдістерді әртүрлі ғалымдар мен өнертапқыштар ұсынды: мысалы, Дуглас Уолли 1966 жылы корпусты суы бар пластик ыдыстармен жабуды және электролиз арқылы алынған газдар оның мәлімдемесіне сәйкес олар арқылы электр тогын өткізуді ұсынды. кеме. Халықаралық экспедиция мүшелері Ласло Саске мен Амбриус Балас тереңдікте электролиз арқылы сутегі мен оттегін алуды, оларды лайнерді жер бетіне көтеру үшін пластикалық цистерналармен толтыруды көздеді. Артур Хики кеменің корпусының ішкі бөлігін мұз текшесіндей су бетіне қалқып шығуы үшін мұздатуды ұсынды. Джон Пирс Титаникті сұйық азотпен толтырылған тормен жабу арқылы мұздатуды жоспарлады. Басқа да ерекше көтеру схемалары ұсынылды, оның ішінде кеменің корпусын үстел теннисі доптарымен немесе 180 000 тонна сұйық балауызбен толтыру жоспары бар.

Титаникті табудың алғашқы байыпты әрекетін Техас мұнай магнаты Джек Гримм жасады. Оның экспедициясы 1980 жылы Ньюфаундлендке жетті. Зерттеу кемесі бортында суға түсірілген және кеменің артына сүйретілген гидроакустикалық жабдық болды. Бірақ осы және одан кейінгі екі экспедиция кезінде Титаник табылмады. 1970 жылдары Массачусетстегі Океанографиялық институттың терең теңізді зерттеу зертханасының меңгерушісі Роберт Баллард батискафтар арқылы Титаниктің қалдықтарын іздеуге арналған экспедицияға дайындала бастады. Сол кезде әзірленіп жатқан «Элвин» сүңгуір қондырғылары 2000 м-ге дейін тереңдікке сүңгуі мүмкін еді, сондықтан Баллард Джейсон және Арго суасты кемелерін әзірлеуге және қаржыландыруға қатысты. «Аргоның» екі акустикалық жүйесі болды және бес бейнекамерамен жабдықталған. Титаниктің құлаған аймағы туралы мәліметтерді жинап, 1985 жылы 24 тамызда Yason және Argo құрылғылары іздеу аймағында жұмыс істей бастады. 1 қыркүйекте сағат 0:48-де Титаниктің қазандығы Аргоға орнатылған бейнекамералардың линзаларына түсіп, көп ұзамай садақ табылды. Ең үлкен тосынсый, садақ пен артқы жағы бір-бірінен 600 м қашықтықта орналасқан, бұған дейін Титаник толығымен батып кетті деп есептелген.

=== Қазіргі күйі ===

Кеме сынықтары микроорганизмдердің қалдықтарынан пайда болған тақтайшалармен және қалыңдығы үнемі өсіп келе жатқан көп қабатты тотпен жабылған. Сонымен қатар, омыртқасыз жануарлардың 24 түрі және балықтың 4 түрі корпуста және оның жанында өмір сүреді, оның ішінде омыртқасыздардың 12 түрі металл және ағаш конструкцияларды жеп, сынықтарға қарай анық тартылады. Титаниктің интерьері толығымен дерлік бұзылған. Ағаш элементтерді терең теңіз құрттары жұтып қойған. Палуба төсеніштерінің қалдықтары моллюска қабықтарының қабатымен жабылған. Органикалық материалдардан жасалған заттардың қалдықтары азайып келеді. Олар бірте-бірте абиссальды ыдыратушылармен бөлінеді. Адамның барлық денелері толығымен ыдырап кеткен, қатар жатқан бірнеше жұп аяқ киім ғана оларды еске түсіреді.

Тот сталактиттері көптеген металл бөлшектерден ілулі тұрады. Оның бұдырлы беті пластинкалы бұтақтар, қатпарлар және шоғырлар түрінде болады. 1991 жылғы экспедиция кезінде химиялық және биологиялық зерттеу мақсатында тоттың бірнеше сынықтары жер бетіне көтерілді. 2010 жылы Испания мен Канада мамандары ДНҚ талдауын жүргізгеннен кейін бұл үлгілерде Halomonas titanicae деп аталатын бактериялардың бұрын белгісіз түрі табылды.

Сынықтардың жағдайы тез нашарлап барады. 1985 жылдан 2010 жылға дейінгі кезеңде Марс платформасы құлап, жүк люкіне құлады, қайық палубасы мен А палубасының бір бөлігі опырылды (офицерлердің кабиналары мен спорт залы толығымен дерлік құлады, А палубасының серуендеу жолындағы қорғандар жартылай құлады. құлады), діңгек салбырап кетті. Микробиолог Рой Каллимордың айтуынша, тоттың қалыпты өсуі кезінде қаңқа 21-22 ғасырлар тоғысында толығымен ұсақ фрагменттерге айналады. Тек массивтік металл құрылымдары - қазандықтар, қозғалтқыштар мен якорьлер аман қалады.

1985 жылдан 2010 жылға дейін Титаниктің қирандыларына 17 экспедиция жасалды, жолаушылардың жеке заттарынан бастап 17 тонналық теріге дейін бес мыңнан астам заттар жер бетіне көтерілді. 2020 жылдың қаңтар айының соңында The Daily Telegraph газеті 2019 жылдың шілдесінде жасалған осы экспедициялардың бірінде «бортында британдық ғалымдары бар терең теңіз су астындағы кеме суға батқан лайнермен соқтығысты, бірақ оқиға ұзақ уақыт бойы сақталды» деп хабарлады. АҚШ билігінің құпиясы». Газеттің хабарлауынша, сүңгуір қайық мұхит түбінде жатқан лайнермен соқтығысқан, нәтижесінде күшті және өте күтпеген ағынның әсерінен басқаруды жоғалтқан, бірақ суға батқан кемеге келтірілген залал шамалы болған.

== Интерьері ==
[[Сурет:1st Class Aft Grand Staircase.jpg|thumb|«Титаниктің» «Салтанатты баспалдақ» залы]]
[[Сурет:RMS Olympic's first class dining room.jpg|thumb|Бірінші класстың қонақасы залы]]
Титаниктің дизайны мен конструкциясы сәнді де салтанатты еді. Кемеде телефон жүйесі, кітапхана, шаштараз болды.&lt;ref&gt;Wels (1997: 34)&lt;/ref&gt;Жолаушылардың ыңғайлылығы үшін кемені лифттермен жабдықтады. Бірінші классқа арналған жүзу бассейні, гимнастика залы, [[хаммам|түрік моншасы]] және «Веранда кафесі», сонымен қатар күн жарығы түсетін жіңішке торлармен сәнделген «Париж кафесі» де жұмыс істеді.&lt;ref&gt;[http://www.nmni.com/titanic/On-Board/Eating/1st-Class-Cafe-Parisien.aspx www.nmni.com]&lt;/ref&gt; Бірінші класстың қонақасы залы кемедегі ең үлкен бөлме болды. Зал Стюарт династия дәуіріндегі стилімен сәнделген және 532 жолаушыны сыйдыра алатын. Тағы салтанатты бөлмелердің бірі шылым шегетін зал. Бөлме қабырғалары қараңғы түсті, үстел беті жасыл матамен жабылған және ыңғайлы орындықтары бар бұл зал карта ойнауға таптырмас орын болып табылатын. Кеменің алдыңғы жағында «Салтанатты баспалдақ» орын тепті. Бұл кемедегі ең назар аударарлық орын болып табылды.

== Олимпиктен айырмашылығы ==

== Кеменің тарихы ==

=== Алғашқы саяхаты ===
'''Айсбергтер маусымы'''

«Титаниктің» сапарын 62 жастағы капитан – [[Эдвард Джон Смит|Эдвард Смит]] басқарды. Бұл оның зейнетке шығар алдындағы соңғы теңіз сапары екенін де ескеру қажет. Тағы да баса айтып өтетін жайт – оның көмекшілерінің көбі мұндай теңіздегі ірі сапардан тәжірибесіздер болатын. Тіпті осы рейске шығардан не бары 4 күн ғана бұрын компанияға жұмысқа кірген теңізшілер де бар еді...

Сонымен, алып кеме 1912 жылы 10-сәуір күні түсте сапарға шықты. Орнынан қозғала бере [[Саутгемптон]] портында тұрған «Нью-Йорк» кемесімен соқтығысып қала жаздады. Осылайша ол алғашқы адымын ебедейсіз бастаған. Мұны жаман ырымға балағандар болды ма, жоқ па, белгісіз. Әуелі Францияның Шербурн, сосын Ирландияның Квинстаун порттарына аялдаған «Титаник» 11-сәуір күнгі сағат 11.30-да Атлант мұхитына шығады.

Көктем мезгілі болғандықтан, мұхиттағы қыс бойы құрсанып жатқан мұздықтар еріп, Лабрадор ағысының бойы қаптаған айсбергтерге, сеңдерге толы болды. «Титаниктің» байланыс кабинетіне мұхиттағы осынау хал-ахуал жайлы хабарламалар мен ескертпелер үздіксіз қоңыраулатып келіп жатты. Ол кезде де мұхитты кезген алып кемелер бір-бірімен әуе толқындары арқылы тығыз байланыста болған. 12-сәуірде-ақ су бетінде қалқыған айсбергтердің тым көптігі жайлы хабарлар радиотелеграф толқындары бойынша келіп түсе бастайды. Кеменің Джек Филипс бастаған радистері ескертулерге құлақ асу орнына кеменің сапарға шыққанын жаңалық ретінде әлемнің басылымдарына ақпарат түрінде жеткізумен әуреленеді. Бұны да қателік демеске лаж жоқ. Мұздықтар жайлы барлаушыларды құлақтандырып отыру мәселесі екінші орынға ығысады. 
14-сәуір күні 13:45-те «Америка» кемесі Ньюфаулендтен 620 шақырым қашықтықта тым үлкен айсбергтердің барын қатаң ескертеді (сарапшылар «Титаниктің» түбіне жеткен айсберг дәл осылардың бірі екенін сеніммен айтады). Бұл хабарлама белгісіз себептермен «Титаниктің» радистеріне жетпей қалады. Мүмкін жеткен де болар, бірақ барлаушылар бұл ескертуді естімегендері жайлы айтудан танбайды. «Хабарлама тым көп келді. Қайсысын айтып, қайсысын айтпағанымызды да білмей шатастық» дейді радистердің бірі. Бәлкім, осы қырсыздықтары апатқа себеп болды, сірә...

=== Апатқа ұшырау ===
22:00-де кеме қызметкерлері кезек ауысады. Вахтаға капитанның көмекшісі Чарльз Лайтоллердің орнына Ульям Мёрдок келеді. Апатқа ұшырардан алдыңғы соңғы ескерту 

22:30-да келіп түседі. «Раппаханнок» параходы қаптап жатқан айсбергтерден әзер аман өткені жайлы бұларды құлағдар етеді. 

Сағат 23-тен асқанда кемедегілердің алды ұйқыға кете бастайды. Кеменің алдында барлаушы қызметін атқарып Фредерик Флит пен Реджинальд Ли тұрған-ды. 23:30-да бұл екеуі алдан ағарған әлденені көздері шалғандай болады, алайда мән бере қоймайды. Арада тоғыз минут өткенде, яғни 23:39-да Флит кеменің қақ алдынан, шамамен 650 метр қашықтықтан түксиіп тұрған алып айсбергті байқайды. Дереу дабылды үш рет қағады да, телефон арқылы алтыншы көмекші Джеймс Мудиге жалма-жан хабарласады.
 – Кім бар?!
 – Не болды? Бірдеңе байқадың ба?
 – Қарсы алдымызда айсберг!
 – Рахмет!
Муди келесі сәтте [[Уильям Макмастер Мердок|Ульям Мёрдокқа]] хабар береді, Мердок абдырап қалды ма, кім білсін, рульді ұстаушы Роберт Хитченске бұйрықты жаудырады. '''«Дереу оңға бұр!»''' дейді де, '''«Жоқ! Солға бұр!»''' дейді. Бұл екі бұйрықтың арасын 10 секундтай уақыт бөліп тұрды. Осы сәтте кеме барынша жылдамдықпен жүзіп келе жатқан-ды. Егерде дереу кемені оңға бұрғанда кім біледі, ғасыр апаты орын алмай, «Титаник» сап-сау өтер ме еді...

Білгірлердің пікірінше, 650 метр жердің өзі қаншалықты жылдам келе жатса да, қашып, сытылып үлгеруге жеткілікті көрінеді. Кеме тізгінін ұстаушы Роберт Хитченске берген бұйрығы да қазір ғана жазғанымыздай 10 секундтың ішінде түрліше болып өзгерді. Шамасы, қай жаққа қарай қашып шығу керектігін сол сәтте аңдай алмаған. Кемедегі 2000-нан аса пенденің тағдырын шешуге осы он секундқа ғана созылған қателіктің өзі жеткілікті еді, екінші бұйрықтан соң, арада 30 секунд өтер-өтпесте алып «Титаниктің» оң бүйірін айсберг жырып өтеді. «Сол қателіктің өзінде кемедегілер орны толмас 30 секундты жоғалтты» деседі сарапшылар. Рас, оңға бұрылып алып, артынша солға қарай жалт беру де оңай шаруа емес.

«Титаник» маневр жасап үлгере алмайды. Сағат 23:40-та осылайша «Титаниктің» оң бүйірі айсбергке сырылып өтеді. Бұл контакт 9 секундқа созылады. Былай қарасаң ол көп те уақыт емес, алайда кеменің оң жаны опырылып қалады да, ішіне мұхиттың суы топан болып кіріп кетеді. 

Апаттан тірі қалған Дафф Гордон сол сәтті '''«әлде біреу үлкен ғаламат саусақпен кемені тырнап өткендей болды»''' деп еске алады. Ал, сол сәтте төменгі палубада болған Уолтер Херст '''«оң қапталдың дірілдегенінен оянып кеттім. Ешкім де ә дегенде қауіптене қойған жоқ, бірақ әлдебір соқтығыстың болғанын түсіне қойдым»''' дейді. 
===Жанталас===

Бірнеше минуттан соң «Титаниктің» двигательтері тоқтады. Ең әуелі №6 жылыту ошағы суға көміледі. Ол жерде жұмыс жасап жатқан қызметшілер апаттың ең алғашқы құрбандарына айналады. 

Ә дегенде дүрбелең туа қоймайды. Жер сілкінгендей болып, көптеген жолаушылар әлденеден шошынғандарымен, оларға істің мән-жайын түсіндіруге ешкім де асықпайды. Тіпті, судың жоғарыға көтерілуін баяулату үшін төменгі қабаттардың есіктері тарс жабылады.
Дегенмен, кеме басшылары іске кіріседі. Әуелі әйелдер мен балаларды құтқарып қалу үшін қайықтарды суға түсіруге әрекет жасайды. 
«Титаниктің» бақытсыздыққа тап болып, құрдымға кеткелі жатқаны жайлы өзге кемелерге хабар жіберіледі. Бұл жерде тіпті кәнігі теңізшілердің өзі апатқа ұшыраған нүктенің координаттарын дәл айта алмай дал болады. Бұл да көмекке келетін кемелердің тез жетуіне кедергі болады. 
Дүрбелең төменгі жақтан басталады. Бір сұмдықтың болғанын сезген жолаушылар құтқарушы жилеттерін киіп алып, жоғарыға қашады. Осылай бір бірінен естіп, көп адам бұл жәйттен хабардар болады да, енді кеме басшыларына бұл қауіпті жасырып отыруға еш амалы қалмайды.

=== Шлюпкаларды суға жіберу ===
Капитан Эдвард Смиттің өзі 2000-нан аса адамды 16 қайықпен құтқару мүмкін еместігін түсінеді. Оған уақыттың да тіптен тар екенін ұғынады. 
00:40-та алғашқы құтқарушы қайық жөнелтілді. Оған не бары 28 адам ғана отырғызылды (әйтпесе әр қайық 65 адамға лайықталған, тіпті, сығылысып отырса 75-80 адамды да сыйғызып жіберуге болады). 

Сағат 1:00-де нағыз дүрбелең басталды. Жандарын сақтап қалуға ұмтылған жолаушылар дәліздерде әрлі-берлі зыр қағып жүгіріп, жоғарыға шығатын жолдар іздеді. Ол есіктерді таппай қаншама адам тұншығып та өледі. Осы кезде ғана бүкіл кемедегілер түгелге дерлік кеменің суға шөгіп бара жатқанынан хабардар болды. 

Жан-жаққа тоқтаусыз сигналдар жөнелтіліп жатты. Фейерверктер атылды. 
Кеме суға шөгуге жақындаған сайын адамдардың жанталасы да күшейе түсті. Адамда жан тәтті екенін осы кезде аңғаруға болады: енді капитандардың «әйелдер мен балалар ғана құтқарылсын» дегеніне де құлақ аспай, қолынан келгендері кемеге еш рұқсатсыз отырып та алады. Капитандар дүрліккен жұртты сабырға шақыру үшін аспанға оқ атуға мәжбүр болды, бірақ онысына ешкім назар аудармады да. 
Кеме қызметкерлері адамдарды құтқаруға барынша жанталасты. Сағат 2:05-да соңғы құтқарушы қайық төменге түсірілді. Бұл кезде «Титаниктің» 80 пайызы су астына кетіп қалған-ды. 
=== Соңғы уақыты ===
Капитан Смит осы кезде қайықтар тұрған палубаға келеді де, ''«қызметтерің бітті, енді өздеріңді құтқаратын әрекеттеріңді жасаңдар!»'' ғұмырындағы соңғы бұйрықты береді. Осы кезде радистер де өз бөлмелерін тастап қашады. Бірақ бәрі бірдей өлімнен құтыла алмайды.

Сағат 2:15-те кемедегі жарық атаулы сөнеді. Кеме айсбергке соғылған сәттен бастап суға толығымен шөккенше кеменің өн-бойына 65 мың тонна су кірген деседі. Осы кезде дифферент 23 градусқа жетеді. Арада үш минут өткен соң кеме ортасынан қақ бөлінеді. Артқы жағы аспанға тік көтеріледі де, қайтадан гүрс етіп жайына түседі. Арада екі минут өткен соң суға мәңгілік шөгіп, 3750 метр тереңдікке барып жай табады. Өзімен бірге 1400-дей адамды су түбіне алып кетеді. Кеме сүңгіген орында 100 шақты адам тыпырлап судың бетінде қалады. Баз біреулері ағаштың сынықтарын қармап тірі қалуға әрекет жасайды (әлі де құтқарушылар келіп қалар деген үмітпен). Ауа-райының тым суықтығына (сол сәтте мұхиттың суының температурасы -2 градус болған көрінеді, ал мұндай суыққа тап болған тірі жан ары кетсе жарты сағат қана өмір сүре алады) байланысты көбі тоңып өледі. 

Апаттан тірі қалған Чарльз Лайтоллер кейін өзінің естелігінде ''«Су бетінде қалып кеткен адамдардың кейбірі жүрек талмасынан қайтыс болған. «Титаник» көз алдарында суға кетіп бара жатқанда айтып келе жатқан ажалды қарсы алуға дәттері шыдамаған»'' деп жазады. 
Бесінші көмекші Гарольд Лоу бастаған шағын құтқарушы топ қайықта аман қалған адамдарды бір-біріне ауыстырып, босатылған қайықпен шөгіп кеткен кеменің орнында өліммен арпалысып жатқан  адамдарды құтқаруға беттейді. Жансыз қалған сансыз мүрделердің арасынан тірі қалғандарды табу да оңайға түспейді. Бұл құтқару операциясы шамамен 40 минутқа созылады. Нәтижесінде санаулы ғана адамның бағы жанып, аман қалады.

Қайықта тірі қалған адамдар көкжиекке телмірумен болады. Сағат 3.30-да «Карпатия» кемесі көмекке келіп жетеді де, аман қалған жолаушыларды кемеге мінгізеді. Десе де оның бәрін бірдей қуанышты, бақытты деу бекер болатын, туыстарынан, достарынан айырылғандар жеткілікті болды. Қаншама әйел жесір атанса, қаншама балалар, сәбилер әкесіз жетім қалды...
==Апаттың себептері==
*Ол түні ай қараңғы болды. Әйтпегенде мұхиттың төсінде ағарып тұрған айсбергті аңғаруға болар еді. Оның үстінде су бетінде жеңілдеу тұман да бар болатын. Бұл да айсбергті дер кезінде байқауға кедергі болған. 
*Басқа кемелерден келген толассыз ескертулерге қарамастан кеме барынша жылдамдықпен келе жатты. Теңізде жүзудің қауіпсіздік ережесіне бас та ауыртпаған. Қауіпті аймақта басқа кемелерден келген хабарламаларды жүре тыңдаған, елемеген. 
*«Уайн Харт Лайн» компаниясының басшылары «сенсация жасау үшін, кемені барынша жылдамдықпен айдап, Америкаға тез жетіңдер» деген бұйрық береді. Кеменің жылдамдығын кеме компаниясының басшыларының бірі, осы сапарда жолаушы ретінде жолған шыққан Брюс Исмей қадағалаумен болған. Эвакуация кезінде ол бас сауғалап, кемелердің біріне жайғасып та алады. Мақтаншақ басшылардың мұнысы әрине, өрескел қателік-тұғын. 
*Баз біреулер «құтқарушы қайықтардың жетіспеушілігінен» дейді, алайда кемеде 30-35 қайық болған күнде 160 минут ішінде 2208 жолаушыны оған отырғызып үлгере алар ма еді?..
*Егерде... айсберг көрінген сәтте солға бұруға бұйрық берілмегенде, кеме тұмсығымен келіп соғылар еді, ал кеменің тұмсығы ондай қақтығысқа аздап зақымданғанымен тесіле қоймайтын еді дейді енді біреулер. Соған қарағанда кеменің оң бүйірінен гөрі тұмсық тұсы мықтырақ болу керек.

== Зардабы ==

== Тірі қалғандар мен қайтыс болғандардың тізімі ==

== Зерттеулер мен күдіктер ==

== Ескерткіштер ==

== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер}}
== Сілтемелер ==
* [http://loveopium.ru/katastrofy/titanic.html Фотографиялар]
* [http://daypic.ru/history/176520 Фотографиялар]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131021164211/http://daypic.ru/history/176520 |date=2013-10-21 }}
* [https://www.encyclopedia-titanica.org/ Encyclopedia Titanica]{{ref-en}}
{{Сыртқы сілтемелер}}
{{Commonscat|Titanic}}
[[Санат:Кемелер]]
[[Санат:Титаник]]
[[Санат:Суға батқан кемелер]]</text>
      <sha1>dcyczs9yuae1j3p9tc1cbrsdzg9j73z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Лионель Месси</title>
    <ns>0</ns>
    <id>38506</id>
    <revision>
      <id>3058308</id>
      <parentid>3039963</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T05:26:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ұлы Тұран</username>
        <id>120792</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28124" xml:space="preserve">{{Футболшы
|есімі = Лионель Месси
|толық аты = Лионель Андрес Месси
|лақап аты = Лео, GOAT
|сурет = Messi vs Nigeria1.jpg
|сурет ені = 350px
|туған күні = 24.06.1987
|туған жері = [[Росарио]], [[Аргентина]]
|азаматтығы = {{байрақ|Аргентина}}
|бойы = 170 [[сантиметр|см]]&lt;ref name=&quot;PSG&quot;&gt;{{Cite web|lang=fr|url=https://www.psg.fr/equipes/equipe-premiere/effectif/lionel-messi|title=Lionel Messi|website=PSG.FR|access-date=2021-08-16}}&lt;/ref&gt;
|салмағы = 72 [[килограмм|кг]]&lt;ref name=&quot;PSG&quot;/&gt;
|позиция = [[шабуылшы]]
|қазіргі клуб = {{ту|Франция}} [[Пари Сен-Жермен]] 
|номері = 30
|жастар клубы = {{футбол карьерасы
|1992—1995|{{ту|Аргентина}} Грандоли|
|1995—2000|{{ту|Аргентина}} [[Ньюэллс Олд Бойз|Ньюэллз Олд Бойз]]|
|2000—2003|{{ту|Испания}} [[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]|
}}
|клубтары = {{футбол карьерасы
|2003—2021|{{ту|Испания}} [[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]|520 (474)
|2021—|{{ту|Франция}} [[Пари Сен-Жермен]]|27 (8)
}}
|ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы
|2004—2005|{{ту|Аргентина}} Аргентина U20|18 (14)
|2008|{{ту|Аргентина}} Аргентина (олимп.)|5 (2)
|2005—|{{футбол|Аргентина}}|162 (86)
}}
|медальдары = {{турнир|[[Олимпиада ойындарындағы футбол|Олимпиада ойындары]]}}
{{медаль|Алтын|[[2008 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Бейжің 2008]]}}
{{турнир|[[Футболдан әлем чемпионаты|Әлем чемпионаты]]}}
{{медаль|Күміс|[[Футболдан 2014 жылғы әлем біріншілігі|Бразилия 2014]]}}
{{турнир|[[Финалиссима]]}}
{{медаль|Алтын|[[Финалиссима 2022|Лондон 2022]]}}
{{турнир|[[Футболдан Америка кубогы|Америка кубогы]]}}
{{медаль|Күміс|[[Футболдан Америка кубогы 2007|Венесуэла 2007]]}}
{{медаль|Күміс|[[Футболдан Америка кубогы 2015|Чили 2015]]}}
{{медаль|Күміс|[[Футболдан Америка кубогы 2016|АҚШ 2016]]}}
{{медаль|Қола|[[Футболдан Америка кубогы 2019|Бразилия 2019]]}}
{{медаль|Алтын|[[Футболдан Америка кубогы 2021|Бразилия 2021]]}}}}
'''Лионель Андрес Месси ''' ({{lang-es|Lionel Andrés Messi}}; [[24 маусым]] [[1987 жыл|1987]], [[Росарио]]) — аргентиналық футболшы, &quot;[[Пари Сен-Жермен]]&quot; клубы мен [[Аргентина Ұлттық футбол құрамасы|Аргентина Ұлттық футбол құрамасының]] шабуылшысы. 2011 жылдан бері Аргентина құрамасының капитаны. Аргентина құрамасы мен &quot;[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]&quot; клубы тарихындағы ең үздік мерген. 2010, 2012, 2013, 2017, 2018, 2019 жылдары &quot;Алтын бутсы&quot; иегері атанды. 2009, 2010, 2011, 2012, 2015, 2019, 2021 жылдары &quot;Алтын доп&quot; жүлдесін жеңіп алды (рекорд). Бір рет [[Футболдан әлем чемпионаты|әлем чемпионатының]] (2014), үш рет [[Футболдан Америка кубогы|Америка кубогының]] (2007, 2015, 2016) күміс жүлдесін иеленді. [[Футболдан Америка кубогы 2019|2019 жылғы Америка кубогында]] үшінші орын алып, [[Футболдан Америка кубогы 2021|2021 жылы Америка Кубогын]] жеңіп алды.

== Мансап ==
=== Клубтық ===
Месси 1987 жылы 24 маусымда [[Росарио|Росариода]] дүниеге келді. Сегіз жасында &quot;[[Ньюэллс Олд Бойз|Ньюэлз олд Бойз]]&quot; клубының академиясына қабылданды. 1998 жылы &quot;[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]&quot; скауттарының көзі түсті де,  әкесімен сөйлескен акционерлердің бірі оны клубқа қабылдауға көндіреді, нәтижесінде Месси отбасымен Барселонаға көшіп келеді. Осылайша 13 жасынан бастап &quot;Барселона&quot; футболшысы атанды.

2003 жылы 17 қараша тұңғыш рет  &quot;Жозе Алваладе&quot; стадионының ашылу салтанатында &quot;[[Порту (футбол клубы)|Портуға]]&quot; қарсы жолдастық кездесуде ересек ойыншы ретінде алаңға шықты. Алғашқы ресми ойынын 2004 жылы 16 қазанда &quot;[[Эспаньол|Эспаньолға]]&quot; қарсы жолдастық кездесуде өткізді. Ал [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|Чемпиондар лигасында]] тұңғыш рет 7 желтоқсанда Донецкінің &quot;[[Шахтер (футбол клубы, Донецк)|Шахтеріне]]&quot; қарсы кездесуде ойнады.

2005 жылы 1 мамырда &quot;Альбасетенің&quot; қақпасына [[Футболдан Испания чемпионаты|Ла Лигадағы]] тұңғыш голын енгізді.  2005 жылы 2 қарашада &quot;[[Панатинаикос (футбол клубы)|Панатинаикостың]]&quot; қақпасына [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|Чемпиондар лигасындағы]] тұңғыш голын соқты. 

2006/07 жылғы маусымда Мессидің таланты толығымен ашыла бастады. [[Эль-Класико|Эль Класикода]] хет-трик жасады, бұл кездесу 3:3 есебімен тең аяқталды. 2007 жыл қорытындысында 20 жасар Месси &quot;Алтын доп&quot; үшін таласта [[Кака]] мен [[Криштиану Роналду|Криштиану Роналдудан]] соң үшінші орын алды. 2007/08 жылғы маусым &quot;[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]&quot; үшін де, Месси үшін де ауыр соқты, клуб ешқандай жүлде ала алмады, Месси жиі жарақаттанумен болды. Маусым қорытындысында [[Франк Райкаард]] бапкерліктен кетті де, орнына [[Хосеп Гвардиола]] келді. 2008 жыл қорытындысында &quot;Алтын доп&quot; үшін таласта Криштиану Роналдудан соң екінші орында қалды.
[[Сурет:Lionel_Messi_goal_19abr2007.jpg|солға|нобай|300x300 нүкте|Месси. 18 сәуір 2007 жылы]]
2008/09 жылғы маусым басында Роналдиньо клубтан кетті де, Месси 19 нөмірден 10 нөмірге ауысты. Бұл маусымда Месси 23 гол соқты, 12 нәтижелі пас иесі атанды. Маусымды клуб бұрын-соңды болмаған сәттілікпен аяқтады, [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2008/09|УЕФА Чемпиондар лигасымен]] қоса Испания чемпионаты мен Испания кубогында топ жарды. Месси 9 голмен Чемпиондар лигасының үздік мергені атанды.

2010 жылы 1 желтоқсанда Месси &quot;Алтын доп&quot; иесі атанды, екінші орындағы &quot;мәңгілік бәсекелесі&quot; Роналдудан 240 ұпай озып кетті (Месси 473 ұпай жинады). Сондай-ақ 2010/11 жылғы маусымда  клуб [[УЕФА Суперкубогы 2009|УЕФА суперкубогын]], [[Футболдан Испания суперкубогы|Испания суперкубогын]], [[Футболдан клубтар арасындағы әлем біріншілігі 2009|клубтар әлем чемпионатын]] жеңіп, бір жылдағы мүмкін болған алты жүлденің бәрін иеленді.

Месси 21 желтоқсанда &quot;2009 жылғы әлемнің үздік футболшысы&quot; номинациясын иеленді, &quot;Бриллиант доп&quot; иесі атанды, бұл тұрғыда Кака, [[Хави]], [[Андрес Иньеста|Иньеста]], Роналду секілді футболшыларды артта қалдырды.

2010 жылғы 10 қаңтарда &quot;Севилья&quot; қақпасына &quot;Барселона&quot; сапындағы 100-ші голын соқты. 6 сәуірде УЕФА Чемпиондар лигасының ширек финалындағы қарымта матчта &quot;[[Арсенал (футбол клубы, Лондон)|Арсеналдың]]&quot; қақпасына төрт гол соғып, покер жасады, бірақ &quot;Барселона&quot; бұл жылы чемпиондар лигасында озып шыға алмады, есесіне Месси сегіз голмен турнирдің үздік мергені атанды.

2011 жылы 10 қаңтарда қатарынан екінші рет &quot;Алтын допты&quot; иеленіп,  [[Мишел Платини|Мишель Платини]], [[Марко ван Бастен]], Кевин Киган және [[Роналдо]] секілді футболшылардың жетістігін қайталады.
[[Сурет:Messi_arms.jpg|солға|нобай|348x348 нүкте|2011 жылы]]
2010/11 жылғы маусым қорытындысында барлық турнирлердегі соққан голдарының санын 50-ге жетікізіп, [[Ференц Пушкаш|Ференц Пушкаштың]] рекрдын жаңалады (Пушкаштікі 49 гол). Сондай-ақ қатарынан үшінші жыл [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2010/11|УЕФА Чемпиондар лигасының]] үздік мергені атанды.

2012 жылы 9 қаңтарда қатарынан үшінші рет &quot;Алтын допты&quot; иеленді. Бұған дейін қатарынан үш рет алу тек [[Мишел Платини|Мишель Платинидің]] ғана қолынан келген. 2012 жылы 14 желтоқсанда тағы да төртінші рет қатарынан осы номинацияда озып шығып, теңдессіз рекорд жасады. 

2013 жылы 16 ақпанда &quot;Барселона&quot; сапындағы голдар санын 300-ге жеткізді. 30 наурызда &quot;[[Сельта|Сельтаның]]&quot; қақпасына гол соғып, Испания чемпионатында қатарынан 19 матчта гол соққан (11-29 турлар) тұңғыш футболшы атанды. 

2014 жылы 23 наурызда &quot;Реал&quot; қақпасына 21-ші голын соқты, бұл да &quot;[[Эль-Класико|Эль Класикодағы]]&quot; рекордтық көрсеткіш. Сондай-ақ Испания чемпионаттарындағы гол санын 236-ға жеткізіп, Ла лига тарихында бірінші орынға шықты. Оған қоса, &quot;[[Сантьяго Бернабеу (стадион)|Сантьяго Бернабеуде]]&quot; &quot;Реал&quot; қақпасына хет-трик жасаған тұңғыш футболшы боп тарихқа енді.

2015 жылы 18 сәуірде &quot;Валенсия&quot; қақпасына &quot;Барселона&quot; сапындағы 400-ші голын енгізді. 6 мамырда еурокубоктердегі 100-ші ойынын өткізді, [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2014/15|УЕФА чемпиондар лигасының]] жартылай финалындағы бұл ойында &quot;Барселона&quot; &quot;[[Бавария (футбол клубы)|Баварияны]]&quot; 3:0 есебімен ұтты. Үш голдың екеуін Месси соқты. [[УЕФА Чемпиондар Лигасының финалы 2015|Финалда да]] &quot;Барселона&quot; 3:1 есебімен &quot;[[Ювентус|Ювентусты]]&quot; ұтты да, Месси Чемпиондар лигасы тарихындағы ең жас (27 жаста) үш дүркін жеңімпаз атанды.

2017 жылы 25 қарашада клубпен келісім шартын 2021 жылға дейін ұзартты. 2018 жылы клубтан [[Андрес Иньеста]] кеткен соң команда капитаны боп тағайындалды. 

2019 жылы 9 қарашада Ла Лигадағы 34-ші хет-ртигін соқты. 2019 жылы 2 желтоқсанда алтыншы рет &quot;Алтын допты&quot; иеленіп, Криштиану Роналдуды артқа тастады. 

2021 жылы 1 шілдеде &quot;Барселонамен&quot; келісім шарт мерзімі аяқталды да, еркін агент атанды.
 
2021 жылдың 5 тамызында клуб пен алдағы болашақ жайлы бір келісімге келе алмаған Месси &quot;Барселона&quot; клубынан біржола кетті.&lt;ref&gt;[https://www.azattyq.org/a/31396272.html Аргентиналық шабуылшы Лионель Месси &quot;Барселона&quot; клубынан кетті]&lt;/ref&gt; Бұл туралы &quot;[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]&quot; клубы ресми сайтында мәлімдеді.&lt;ref&gt;[https://www.fcbarcelona.com/en/football/first-team/news/2207655/leo-messi-not-staying-at-fc-barcelona Leo Messi not staying at FC Barcelona]&lt;/ref&gt; 10 тамыз күні &quot;Пари Сен-Жермен&quot; клубымен келісім шарт жасасты.&lt;ref&gt;[https://en.psg.fr/teams/first-team/content/cp-lionel-messi-psg-paris-saint-germain-mercato Leo Messi signs for Paris Saint-Germain]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://en.psg.fr/teams/first-team/content/diapo-premiere-journee-lionel-messi-psg-paris-saint-germain-mercato Leo Messi's first steps in Paris]&lt;/ref&gt;

=== Ұлттық құрама ===
Алған жарақатына қарамастан [[2006 жыл|2006]] жылы [[Әлем чемпионаты]]на баратын ұлттық команда құрамына енгізеді. Топтық турнирде [[Кот-д’Ивуар Ұлттық футбол құрамасы|Кот-д´Ивуарға]] қарсы кездесуде алаңға шықпады, келесіде [[Сербия және Черногория Ұлттық футбол құрамасы|Сербия мен Черногориямен]] өткен матчта ойын барысында алаңға шығып, бір гол соқты және бір нәтижелі пас шығарды. 

[[2008 жыл|2008]] жылы Аргентина құрамасымен бірге [[2008 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Пекиндегі жазғы Олимпиада ойындарында]] [[алтын]] жүлдеге ие болды.

[[Футболдан 2010 жылғы әлем біріншілігі|2010 жылғы әлем чемпионатында]] Месси гол соға алмады, бірақ командаластары  соққан голдардың бәрінде шабуылға белсене араласты. Бұл жолы Аргентина ширек финалдан аса алмады. Соған қарамастан, Месси чемпионатың үздік ойыншысы атанды. [[Футболдан 2014 жылғы әлем біріншілігі|2014 жылғы әлем чемпионатында]] Месси топтық кезеңнің өзінде-ақ төрт гол соқты. Бұл турнирде Аргентина жинақы ойнады, финалға жетті, бірақ үшінші чемпионат қатарынан [[Германия Ұлттық футбол құрамасы|Германиядан]] сүрінді. 

2015, 2016 жылғы [[Футболдан Америка кубогы|Америка кубогында]] Аргентина екі рет финалда ұтылды, чемпионаттан соң Месси құрамадағы карьерасын аяқтауға шешім қабылдады, бірақ ұзамай қайта оралды. [[Футболдан 2018 жылғы әлем біріншілігі|2018 жылғы әлем чемпионатында]] Месси топтық турнирде бір гол соқты, 1/8 финалда [[Франция Ұлттық футбол құрамасы|Францияға]] қарсы екі голдық пас бергенімен, құрама 3:4 есебімен жеңілді.

Ұлттық құрама сапындағы тұңғыш жүлдесіне 2021 жылы қол жеткізіп, Оңтүстік Америка чемпионы атанды. Турнирдегі ең үздік ойыншы, бомбардир, ассистент жүлдесіне ие болды.

== Жетістіктері ==
=== Клубтық ===
{{ту|Испания}} '''[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]'''
* [[Футболдан Испания чемпионаты|Испания чемпионы]] '''(10)''':  2004/05, 2005/06, 2008/09, 2009/10, 2010/11, 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2017/18, 2018/19
* [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|Чемпиондар Лигасы]] '''(4)''': 2005/06, 2008/09, 2010/11, 2014/15
* [[Футболдан Испания Кубогы|Испания кубогы]] '''(7)''': 2008/09, 2011/12, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2020/21
* [[Футболдан Испания суперкубогы|Испания суперкубогы]] '''(8)''': 2005, 2006, 2009, 2010, 2011, 2013, 2016, 2018
* [[УЕФА Суперкубогы]] '''(3)''': 2009, 2011, 2015
* [[Футболдан клубтар арасындағы әлем біріншілігі|Клубтар әлем чемпионаты]] '''(3)''': 2009, 2011, 2015

{{ту|Франция}} '''[[Пари Сен-Жермен]]'''
* [[Футболдан Франция чемпионаты|Франция чемпионы]]: 2021/22

'''{{футбол|Аргентина}}'''
* Жастар арасындағы әлем чемпионы (21): 2005
* [[2008 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Жазғы Олимпиадалық Ойындар]]: 2008
* [[Футболдан әлем чемпионаты|Әлем чемпионатының]] күміс жүлдегері: [[Футболдан 2014 жылғы әлем біріншілігі|2014]]
* [[Футболдан Америка кубогы|Америка кубогының]] жеңімпазы: [[Футболдан Америка кубогы 2021|2021]]
* [[Футболдан Америка кубогы|Америка кубогының]] күміс жүлдегері: [[Футболдан Америка кубогы 2007|2007]], [[Футболдан Америка кубогы 2015|2015]], [[Футболдан Америка кубогы 2016|2016]]

=== Жеке ===
* «[[France Football]]» бойынша [[Алтын доп (France Football)|Алтын доп]] иегері (3): 2009, 2019, 2021
* «[[ФИФА Алтын добы]]» иегері (4): 2010, 2011, 2012, 2015
* [[ФИФА жыл ойыншысы]]: 2009
* «The Best FIFA Men’s Player» марапатының иегері: 2019
* Еуропадағы үздік ойыншы марапатының иегері (2): 2011, 2015
* 2005 жылғы Әлем чемпионатында үздік шабуылшы (6 доп)
* 2005 жылғы Әлем чемпионатында үздік ойыншы
* Еуропадағы 21 жасқа дейінгі үздік ойыншы: 2005
* Үздік Аргентина ойыншысы (12): 2005, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2015, 2016, 2017, 2019
* FIFPro бойынша үздік жас ойыншы (комитет шешімі) (3): 2006, 2007, 2008
* FIFPro бойынша үздік жас ойыншы (жанкүйерлер шешімі) (3): 2006, 2007, 2008
* World soccer бойынша әлемдегі үздік жас ойыншы (3): 2006, 2007, 2008	
* Америка кубогындағы үздік жас ойыншы: 2007
* Америка кубогындағы үздік гол авторы: 2007
* Браво жүлдесінің иегері: 2007
* «Дон Балон» премиясынын иегері (3): 2007, 2009, 2010
* ЕФЕ жүлдесінің иегері (5): 2007, 2009, 2010, 2011, 2012
* «France Football» бойынша Еуропаның үздік ойыншысы: 2015
* «France Football» бойынша Еуропаның екінші ойыншысы: 2008
* «France Football» бойынша Еуропаның үшінші ойыншысы: 2007
* Испания чемпионатының екінші ойыншысы (Ди Стефано жүлдесі) (3): 2011/12, 2012/13, 2015/16
* Испания чемпионатының үшінші ойыншысы (Ди Стефано жүлдесі): 2013/14
* ФИФА бойынша әлемнің екінші ойыншысы (6): 2007, 2008, 2013, 2014, 2016, 2017
* Еуропаның екінші ойыншысы (Onze d’Argent) (4): 2008, 2013, 2014, 2017
* Еуропаның жыл ішінде екінші ойыншысы (2): 2012, 2013
* Барлық уақыт бойынша Аргентина құрамасына кіреді
* XXI УЕФА бойынша XXI ғасырдың құрамасына кіреді
* ESM бойынша Еуропанын символикалық құрамына кіреді (8): 2005/06, 2007/08, 2008/09, 2009/10, 2010/11, 2011/12, 2012/13, 2014/15
* Испания чемпионатының символикалық құрамасына кіреді (8): 2006/07, 2007/08, 2008/09, 2009/10, 2010/2011, 2011/12, 2012/13, 2014/15
* УЕФА Чемпиондар лигасының символикалық құрамасына кіреді (4): 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18
* ФИФА бойынша әлемнің символикалық құрамына кіреді (12): 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018
* УЕФА бойынша Еуропаның символикалық құрамына кіреді (10): 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018
* FIFPro бойынша Еуропаның символикалық құрамына кіреді  (12): 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018
* «L'Équipe» бойынша жылдық символикалық құрамына кіреді (8): 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2017, 2018
* «France Football» бойынша жылдық символикалық құрамына кіреді: 2015
* «Marca» бойынша жылдық символикалық құрамына кіреді: 2015
* ФИФА бойынша Әлем Чемпионатының символикалық құрамына кіреді: 2014
* Америка Кубогының символикалық құрамына кіреді (2): 2015, 2016
* УЕФА бойынша символикалық құраманың капитаны: 2009
* «Барселона»-ның 4000-шы голының иегері «Камп Ноу» («Эспаньол» қақпасына 25 қаңтар 2018 жыл)
* «Барселона»-ның 5000-шы голының иегері («Расинг» қақпасына 1 ақпан 2009 жыл)
* «Барселона»-ның 6000-шы голының иегері («Алавес» қақпасына 18 тамыз 2018 жыл)
* «Барселона»-ның 9000-шы голының иегері («Альмерия»қақпасына  6 наурыз 2010 жыл)
* «Барселона»-ның 10000-шы голының иегері («Спортинг» қақпасына 17 ақпан 2016 жыл)

== Суреттері ==
&lt;gallery&gt;
Сурет:LeoMessi.JPG|2008 жылы
Сурет:Leo Messi (cropped).jpg|2014 жылы
Сурет:Lionel Messi 2017.jpg|2017 жылы
Сурет:Messi vs Nigeria 2018.jpg|2018 жылы
Сурет:Lionel Messi 16 June 2018.jpg|16 маусым 2018 жылы
&lt;/gallery&gt;

== Жеке өмірі ==
Месси біраз уақыт бойы [[Росарио|Росариодан]] шыққан жас аргентиналық қыз Макарена Лемоспен кездесті. Месси мен Лемос Германияда өткен әлем чемпионатында кездесіп жүрді. Жас кезінде Месси аргентиналық модель Лусияна Саласармен жақын қарым-қатынаста болды. 2009 жылдың қаңтар айында《Хэт трик Барса》атты бағдарламада берген сұхбатында: «Менің кездесіп жүрген қызым бар, ол [[Аргентина|Аргентинада]] өмір сүреді, және мен онымен бақыттымын»-деген еді. Бірақ ол сол уақытта көпшіліктің көзіне Антонелла Рокуццо есімді қызымен Сиджестегі карнавалда көрінді. (Рокуццо - Мессидің туған жері [[Росарио|Росариодан]]).

2012 жылы қарашаның 2-сі күні Месси мен Антонеллоның тұңғышы-Тьяго дүниеге келді. 2015 жылдың 11-ші қыркүйегінде екінші ұлдары Матео дүние есігін ашты. 2018 жылдың наурыз айының 10-шы жұлдызында ұлдары Чиро дүниеге келді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [https://www.transfermarkt.com/lionel-messi/leistungsdaten/spieler/28003 Профилі]
* [https://en.psg.fr/teams/first-team/squad/lionel-messi ПСЖ ресми сайтындағы профилі]

{{сыртқы сілтемелер}}

[[Санат:Аргентина футболшылары]]
[[Санат:Аргентина Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]]
[[Санат:Барселона ФК ойыншылары]]
[[Санат:Пари Сен-Жермен ФК ойыншылары]]
[[Санат:Футболдан Олимпиада чемпиондары]]
[[Санат:Футболдан Оңтүстік Америка чемпиондары]]
[[Санат:2008 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының чемпиондары]]
[[Санат:Алфавит бойынша Олимпиада чемпиондары]]
[[Санат:Аргентина Олимпиада чемпиондары]]</text>
      <sha1>8amvwoq9n8fhbkanstr9iqkof86ml9q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058310</id>
      <parentid>3058308</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T05:33:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ұлы Тұран</username>
        <id>120792</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28240" xml:space="preserve">{{Футболшы
|есімі = Лионель Месси
|толық аты = Лионель Андрес Месси
|лақап аты = Лео, GOAT
|сурет = Messi vs Nigeria1.jpg
|сурет ені = 350px
|туған күні = 24.06.1987
|туған жері = [[Росарио]], [[Аргентина]]
|азаматтығы = {{байрақ|Аргентина}}
|бойы = 170 [[сантиметр|см]]&lt;ref name=&quot;PSG&quot;&gt;{{Cite web|lang=fr|url=https://www.psg.fr/equipes/equipe-premiere/effectif/lionel-messi|title=Lionel Messi|publisher=PSG.FR|accessdate=7 тамыз 2022}}&lt;/ref&gt;
|салмағы = 72 [[килограмм|кг]]&lt;ref name=&quot;PSG&quot;/&gt;
|позиция = [[шабуылшы]]
|қазіргі клуб = {{ту|Франция}} [[Пари Сен-Жермен]] 
|номері = 30
|жастар клубы = {{футбол карьерасы
|1992—1995|{{ту|Аргентина}} Грандоли|
|1995—2000|{{ту|Аргентина}} [[Ньюэллс Олд Бойз|Ньюэллз Олд Бойз]]|
|2000—2003|{{ту|Испания}} [[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]|
}}
|клубтары = {{футбол карьерасы
|2003—2021|{{ту|Испания}} [[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]|520 (474)
|2021—|{{ту|Франция}} [[Пари Сен-Жермен]]|27 (8)
}}
|ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы
|2004—2005|{{ту|Аргентина}} Аргентина U20|18 (14)
|2008|{{ту|Аргентина}} Аргентина (олимп.)|5 (2)
|2005—|{{футбол|Аргентина}}|162 (86)
}}
|медальдары = {{турнир|[[Олимпиада ойындарындағы футбол|Олимпиада ойындары]]}}
{{медаль|Алтын|[[2008 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Бейжің 2008]]}}
{{турнир|[[Футболдан әлем чемпионаты|Әлем чемпионаты]]}}
{{медаль|Күміс|[[Футболдан 2014 жылғы әлем біріншілігі|Бразилия 2014]]}}
{{турнир|[[Финалиссима]]}}
{{медаль|Алтын|[[Финалиссима 2022|Лондон 2022]]}}
{{турнир|[[Футболдан Америка кубогы|Америка кубогы]]}}
{{медаль|Күміс|[[Футболдан Америка кубогы 2007|Венесуэла 2007]]}}
{{медаль|Күміс|[[Футболдан Америка кубогы 2015|Чили 2015]]}}
{{медаль|Күміс|[[Футболдан Америка кубогы 2016|АҚШ 2016]]}}
{{медаль|Қола|[[Футболдан Америка кубогы 2019|Бразилия 2019]]}}
{{медаль|Алтын|[[Футболдан Америка кубогы 2021|Бразилия 2021]]}}
}}
'''Лионель Андрес Месси ''' ({{lang-es|Lionel Andrés Messi}}; [[24 маусым]] [[1987 жыл|1987]], [[Росарио]]) — аргентиналық футболшы, &quot;[[Пари Сен-Жермен]]&quot; клубы мен [[Аргентина Ұлттық футбол құрамасы|Аргентина Ұлттық футбол құрамасының]] шабуылшысы. 2011 жылдан бері Аргентина құрамасының капитаны. Аргентина құрамасы мен &quot;[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]&quot; клубы тарихындағы ең үздік мерген. 2010, 2012, 2013, 2017, 2018, 2019 жылдары &quot;Алтын бутсы&quot; иегері атанды. 2009, 2010, 2011, 2012, 2015, 2019, 2021 жылдары &quot;Алтын доп&quot; жүлдесін жеңіп алды (рекорд). Бір рет [[Футболдан әлем чемпионаты|әлем чемпионатының]] (2014), үш рет [[Футболдан Америка кубогы|Америка кубогының]] (2007, 2015, 2016) күміс жүлдесін иеленді. [[Футболдан Америка кубогы 2019|2019 жылғы Америка кубогында]] үшінші орын алып, [[Футболдан Америка кубогы 2021|2021 жылы Америка Кубогын]] жеңіп алды.

== Мансап ==
=== Клубтық ===
Месси 1987 жылы 24 маусымда [[Росарио|Росариода]] дүниеге келді. Сегіз жасында &quot;[[Ньюэллс Олд Бойз|Ньюэлз олд Бойз]]&quot; клубының академиясына қабылданды. 1998 жылы &quot;[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]&quot; скауттарының көзі түсті де,  әкесімен сөйлескен акционерлердің бірі оны клубқа қабылдауға көндіреді, нәтижесінде Месси отбасымен Барселонаға көшіп келеді. Осылайша 13 жасынан бастап &quot;Барселона&quot; футболшысы атанды.

2003 жылы 17 қараша тұңғыш рет  &quot;Жозе Алваладе&quot; стадионының ашылу салтанатында &quot;[[Порту (футбол клубы)|Портуға]]&quot; қарсы жолдастық кездесуде ересек ойыншы ретінде алаңға шықты. Алғашқы ресми ойынын 2004 жылы 16 қазанда &quot;[[Эспаньол|Эспаньолға]]&quot; қарсы жолдастық кездесуде өткізді. Ал [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|Чемпиондар лигасында]] тұңғыш рет 7 желтоқсанда Донецкінің &quot;[[Шахтер (футбол клубы, Донецк)|Шахтеріне]]&quot; қарсы кездесуде ойнады.

2005 жылы 1 мамырда &quot;Альбасетенің&quot; қақпасына [[Футболдан Испания чемпионаты|Ла Лигадағы]] тұңғыш голын енгізді.  2005 жылы 2 қарашада &quot;[[Панатинаикос (футбол клубы)|Панатинаикостың]]&quot; қақпасына [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|Чемпиондар лигасындағы]] тұңғыш голын соқты. 

2006/07 жылғы маусымда Мессидің таланты толығымен ашыла бастады. [[Эль-Класико|Эль Класикода]] хет-трик жасады, бұл кездесу 3:3 есебімен тең аяқталды. 2007 жыл қорытындысында 20 жасар Месси &quot;Алтын доп&quot; үшін таласта [[Кака]] мен [[Криштиану Роналду|Криштиану Роналдудан]] соң үшінші орын алды. 2007/08 жылғы маусым &quot;[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]&quot; үшін де, Месси үшін де ауыр соқты, клуб ешқандай жүлде ала алмады, Месси жиі жарақаттанумен болды. Маусым қорытындысында [[Франк Райкаард]] бапкерліктен кетті де, орнына [[Хосеп Гвардиола]] келді. 2008 жыл қорытындысында &quot;Алтын доп&quot; үшін таласта Криштиану Роналдудан соң екінші орында қалды.
[[Сурет:Lionel_Messi_goal_19abr2007.jpg|солға|нобай|300x300 нүкте|Месси. 18 сәуір 2007 жылы]]
2008/09 жылғы маусым басында Роналдиньо клубтан кетті де, Месси 19 нөмірден 10 нөмірге ауысты. Бұл маусымда Месси 23 гол соқты, 12 нәтижелі пас иесі атанды. Маусымды клуб бұрын-соңды болмаған сәттілікпен аяқтады, [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2008/09|УЕФА Чемпиондар лигасымен]] қоса Испания чемпионаты мен Испания кубогында топ жарды. Месси 9 голмен Чемпиондар лигасының үздік мергені атанды.

2010 жылы 1 желтоқсанда Месси &quot;Алтын доп&quot; иесі атанды, екінші орындағы &quot;мәңгілік бәсекелесі&quot; Роналдудан 240 ұпай озып кетті (Месси 473 ұпай жинады). Сондай-ақ 2010/11 жылғы маусымда  клуб [[УЕФА Суперкубогы 2009|УЕФА суперкубогын]], [[Футболдан Испания суперкубогы|Испания суперкубогын]], [[Футболдан клубтар арасындағы әлем біріншілігі 2009|клубтар әлем чемпионатын]] жеңіп, бір жылдағы мүмкін болған алты жүлденің бәрін иеленді.

Месси 21 желтоқсанда &quot;2009 жылғы әлемнің үздік футболшысы&quot; номинациясын иеленді, &quot;Бриллиант доп&quot; иесі атанды, бұл тұрғыда Кака, [[Хави]], [[Андрес Иньеста|Иньеста]], Роналду секілді футболшыларды артта қалдырды.

2010 жылғы 10 қаңтарда &quot;Севилья&quot; қақпасына &quot;Барселона&quot; сапындағы 100-ші голын соқты. 6 сәуірде УЕФА Чемпиондар лигасының ширек финалындағы қарымта матчта &quot;[[Арсенал (футбол клубы, Лондон)|Арсеналдың]]&quot; қақпасына төрт гол соғып, покер жасады, бірақ &quot;Барселона&quot; бұл жылы чемпиондар лигасында озып шыға алмады, есесіне Месси сегіз голмен турнирдің үздік мергені атанды.

2011 жылы 10 қаңтарда қатарынан екінші рет &quot;Алтын допты&quot; иеленіп,  [[Мишел Платини|Мишель Платини]], [[Марко ван Бастен]], Кевин Киган және [[Роналдо]] секілді футболшылардың жетістігін қайталады.
[[Сурет:Messi_arms.jpg|солға|нобай|348x348 нүкте|2011 жылы]]
2010/11 жылғы маусым қорытындысында барлық турнирлердегі соққан голдарының санын 50-ге жетікізіп, [[Ференц Пушкаш|Ференц Пушкаштың]] рекрдын жаңалады (Пушкаштікі 49 гол). Сондай-ақ қатарынан үшінші жыл [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2010/11|УЕФА Чемпиондар лигасының]] үздік мергені атанды.

2012 жылы 9 қаңтарда қатарынан үшінші рет &quot;Алтын допты&quot; иеленді. Бұған дейін қатарынан үш рет алу тек [[Мишел Платини|Мишель Платинидің]] ғана қолынан келген. 2012 жылы 14 желтоқсанда тағы да төртінші рет қатарынан осы номинацияда озып шығып, теңдессіз рекорд жасады. 

2013 жылы 16 ақпанда &quot;Барселона&quot; сапындағы голдар санын 300-ге жеткізді. 30 наурызда &quot;[[Сельта|Сельтаның]]&quot; қақпасына гол соғып, Испания чемпионатында қатарынан 19 матчта гол соққан (11-29 турлар) тұңғыш футболшы атанды. 

2014 жылы 23 наурызда &quot;Реал&quot; қақпасына 21-ші голын соқты, бұл да &quot;[[Эль-Класико|Эль Класикодағы]]&quot; рекордтық көрсеткіш. Сондай-ақ Испания чемпионаттарындағы гол санын 236-ға жеткізіп, Ла лига тарихында бірінші орынға шықты. Оған қоса, &quot;[[Сантьяго Бернабеу (стадион)|Сантьяго Бернабеуде]]&quot; &quot;Реал&quot; қақпасына хет-трик жасаған тұңғыш футболшы боп тарихқа енді.

2015 жылы 18 сәуірде &quot;Валенсия&quot; қақпасына &quot;Барселона&quot; сапындағы 400-ші голын енгізді. 6 мамырда еурокубоктердегі 100-ші ойынын өткізді, [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2014/15|УЕФА чемпиондар лигасының]] жартылай финалындағы бұл ойында &quot;Барселона&quot; &quot;[[Бавария (футбол клубы)|Баварияны]]&quot; 3:0 есебімен ұтты. Үш голдың екеуін Месси соқты. [[УЕФА Чемпиондар Лигасының финалы 2015|Финалда да]] &quot;Барселона&quot; 3:1 есебімен &quot;[[Ювентус|Ювентусты]]&quot; ұтты да, Месси Чемпиондар лигасы тарихындағы ең жас (27 жаста) үш дүркін жеңімпаз атанды.

2017 жылы 25 қарашада клубпен келісім шартын 2021 жылға дейін ұзартты. 2018 жылы клубтан [[Андрес Иньеста]] кеткен соң команда капитаны боп тағайындалды. 

2019 жылы 9 қарашада Ла Лигадағы 34-ші хет-ртигін соқты. 2019 жылы 2 желтоқсанда алтыншы рет &quot;Алтын допты&quot; иеленіп, Криштиану Роналдуды артқа тастады. 

2021 жылы 1 шілдеде &quot;Барселонамен&quot; келісім шарт мерзімі аяқталды да, еркін агент атанды.
 
2021 жылдың 5 тамызында клуб пен алдағы болашақ жайлы бір келісімге келе алмаған Месси &quot;Барселона&quot; клубынан біржола кетті.&lt;ref&gt;[https://www.azattyq.org/a/31396272.html Аргентиналық шабуылшы Лионель Месси &quot;Барселона&quot; клубынан кетті]&lt;/ref&gt; Бұл туралы &quot;[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]&quot; клубы ресми сайтында мәлімдеді.&lt;ref&gt;[https://www.fcbarcelona.com/en/football/first-team/news/2207655/leo-messi-not-staying-at-fc-barcelona Leo Messi not staying at FC Barcelona]&lt;/ref&gt; 10 тамыз күні &quot;Пари Сен-Жермен&quot; клубымен келісім шарт жасасты.&lt;ref&gt;[https://en.psg.fr/teams/first-team/content/cp-lionel-messi-psg-paris-saint-germain-mercato Leo Messi signs for Paris Saint-Germain]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://en.psg.fr/teams/first-team/content/diapo-premiere-journee-lionel-messi-psg-paris-saint-germain-mercato Leo Messi's first steps in Paris]&lt;/ref&gt;

=== Ұлттық құрама ===
Алған жарақатына қарамастан [[2006 жыл|2006]] жылы [[Әлем чемпионаты]]на баратын ұлттық команда құрамына енгізеді. Топтық турнирде [[Кот-д’Ивуар Ұлттық футбол құрамасы|Кот-д´Ивуарға]] қарсы кездесуде алаңға шықпады, келесіде [[Сербия және Черногория Ұлттық футбол құрамасы|Сербия мен Черногориямен]] өткен матчта ойын барысында алаңға шығып, бір гол соқты және бір нәтижелі пас шығарды. 

[[2008 жыл|2008]] жылы Аргентина құрамасымен бірге [[2008 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Пекиндегі жазғы Олимпиада ойындарында]] [[алтын]] жүлдеге ие болды.

[[Футболдан 2010 жылғы әлем біріншілігі|2010 жылғы әлем чемпионатында]] Месси гол соға алмады, бірақ командаластары  соққан голдардың бәрінде шабуылға белсене араласты. Бұл жолы Аргентина ширек финалдан аса алмады. Соған қарамастан, Месси чемпионатың үздік ойыншысы атанды. [[Футболдан 2014 жылғы әлем біріншілігі|2014 жылғы әлем чемпионатында]] Месси топтық кезеңнің өзінде-ақ төрт гол соқты. Бұл турнирде Аргентина жинақы ойнады, финалға жетті, бірақ үшінші чемпионат қатарынан [[Германия Ұлттық футбол құрамасы|Германиядан]] сүрінді. 

2015, 2016 жылғы [[Футболдан Америка кубогы|Америка кубогында]] Аргентина екі рет финалда ұтылды, чемпионаттан соң Месси құрамадағы карьерасын аяқтауға шешім қабылдады, бірақ ұзамай қайта оралды. [[Футболдан 2018 жылғы әлем біріншілігі|2018 жылғы әлем чемпионатында]] Месси топтық турнирде бір гол соқты, 1/8 финалда [[Франция Ұлттық футбол құрамасы|Францияға]] қарсы екі голдық пас бергенімен, құрама 3:4 есебімен жеңілді.

Ұлттық құрама сапындағы тұңғыш жүлдесіне 2021 жылы қол жеткізіп, Оңтүстік Америка чемпионы атанды. Турнирдегі ең үздік ойыншы, бомбардир, ассистент жүлдесіне ие болды.

== Жетістіктері ==
=== Клубтық ===
{{ту|Испания}} '''[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]'''
* [[Футболдан Испания чемпионаты|Испания чемпионы]] '''(10)''':  2004/05, 2005/06, 2008/09, 2009/10, 2010/11, 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2017/18, 2018/19
* [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|Чемпиондар Лигасы]] '''(4)''': 2005/06, 2008/09, 2010/11, 2014/15
* [[Футболдан Испания Кубогы|Испания кубогы]] '''(7)''': 2008/09, 2011/12, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2020/21
* [[Футболдан Испания суперкубогы|Испания суперкубогы]] '''(8)''': 2005, 2006, 2009, 2010, 2011, 2013, 2016, 2018
* [[УЕФА Суперкубогы]] '''(3)''': 2009, 2011, 2015
* [[Футболдан клубтар арасындағы әлем біріншілігі|Клубтар әлем чемпионаты]] '''(3)''': 2009, 2011, 2015

{{ту|Франция}} '''[[Пари Сен-Жермен]]'''
* [[Футболдан Франция чемпионаты|Франция чемпионы]]: 2021/22
* [[Футболдан Франция суперкубогы|Франция суперкубогы]]: 2022

'''{{футбол|Аргентина}}'''
* Жастар арасындағы әлем чемпионы (21): 2005
* [[2008 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Жазғы Олимпиадалық Ойындар]]: 2008
* [[Футболдан әлем чемпионаты|Әлем чемпионатының]] күміс жүлдегері: [[Футболдан 2014 жылғы әлем біріншілігі|2014]]
* [[Футболдан Америка кубогы|Америка кубогының]] жеңімпазы: [[Футболдан Америка кубогы 2021|2021]]
* [[Футболдан Америка кубогы|Америка кубогының]] күміс жүлдегері: [[Футболдан Америка кубогы 2007|2007]], [[Футболдан Америка кубогы 2015|2015]], [[Футболдан Америка кубогы 2016|2016]]

=== Жеке ===
* «[[France Football]]» бойынша [[Алтын доп (France Football)|Алтын доп]] иегері (3): 2009, 2019, 2021
* «[[ФИФА Алтын добы]]» иегері (4): 2010, 2011, 2012, 2015
* [[ФИФА жыл ойыншысы]]: 2009
* «The Best FIFA Men’s Player» марапатының иегері: 2019
* Еуропадағы үздік ойыншы марапатының иегері (2): 2011, 2015
* 2005 жылғы Әлем чемпионатында үздік шабуылшы (6 доп)
* 2005 жылғы Әлем чемпионатында үздік ойыншы
* Еуропадағы 21 жасқа дейінгі үздік ойыншы: 2005
* Үздік Аргентина ойыншысы (12): 2005, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2015, 2016, 2017, 2019
* FIFPro бойынша үздік жас ойыншы (комитет шешімі) (3): 2006, 2007, 2008
* FIFPro бойынша үздік жас ойыншы (жанкүйерлер шешімі) (3): 2006, 2007, 2008
* World soccer бойынша әлемдегі үздік жас ойыншы (3): 2006, 2007, 2008	
* Америка кубогындағы үздік жас ойыншы: 2007
* Америка кубогындағы үздік гол авторы: 2007
* Браво жүлдесінің иегері: 2007
* «Дон Балон» премиясынын иегері (3): 2007, 2009, 2010
* ЕФЕ жүлдесінің иегері (5): 2007, 2009, 2010, 2011, 2012
* «France Football» бойынша Еуропаның үздік ойыншысы: 2015
* «France Football» бойынша Еуропаның екінші ойыншысы: 2008
* «France Football» бойынша Еуропаның үшінші ойыншысы: 2007
* Испания чемпионатының екінші ойыншысы (Ди Стефано жүлдесі) (3): 2011/12, 2012/13, 2015/16
* Испания чемпионатының үшінші ойыншысы (Ди Стефано жүлдесі): 2013/14
* ФИФА бойынша әлемнің екінші ойыншысы (6): 2007, 2008, 2013, 2014, 2016, 2017
* Еуропаның екінші ойыншысы (Onze d’Argent) (4): 2008, 2013, 2014, 2017
* Еуропаның жыл ішінде екінші ойыншысы (2): 2012, 2013
* Барлық уақыт бойынша Аргентина құрамасына кіреді
* XXI УЕФА бойынша XXI ғасырдың құрамасына кіреді
* ESM бойынша Еуропанын символикалық құрамына кіреді (8): 2005/06, 2007/08, 2008/09, 2009/10, 2010/11, 2011/12, 2012/13, 2014/15
* Испания чемпионатының символикалық құрамасына кіреді (8): 2006/07, 2007/08, 2008/09, 2009/10, 2010/2011, 2011/12, 2012/13, 2014/15
* УЕФА Чемпиондар лигасының символикалық құрамасына кіреді (4): 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18
* ФИФА бойынша әлемнің символикалық құрамына кіреді (12): 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018
* УЕФА бойынша Еуропаның символикалық құрамына кіреді (10): 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018
* FIFPro бойынша Еуропаның символикалық құрамына кіреді  (12): 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018
* «L'Équipe» бойынша жылдық символикалық құрамына кіреді (8): 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2017, 2018
* «France Football» бойынша жылдық символикалық құрамына кіреді: 2015
* «Marca» бойынша жылдық символикалық құрамына кіреді: 2015
* ФИФА бойынша Әлем Чемпионатының символикалық құрамына кіреді: 2014
* Америка Кубогының символикалық құрамына кіреді (2): 2015, 2016
* УЕФА бойынша символикалық құраманың капитаны: 2009
* «Барселона»-ның 4000-шы голының иегері «Камп Ноу» («Эспаньол» қақпасына 25 қаңтар 2018 жыл)
* «Барселона»-ның 5000-шы голының иегері («Расинг» қақпасына 1 ақпан 2009 жыл)
* «Барселона»-ның 6000-шы голының иегері («Алавес» қақпасына 18 тамыз 2018 жыл)
* «Барселона»-ның 9000-шы голының иегері («Альмерия»қақпасына  6 наурыз 2010 жыл)
* «Барселона»-ның 10000-шы голының иегері («Спортинг» қақпасына 17 ақпан 2016 жыл)

== Суреттері ==
&lt;gallery&gt;
Сурет:LeoMessi.JPG|2008 жылы
Сурет:Leo Messi (cropped).jpg|2014 жылы
Сурет:Lionel Messi 2017.jpg|2017 жылы
Сурет:Messi vs Nigeria 2018.jpg|2018 жылы
Сурет:Lionel Messi 16 June 2018.jpg|16 маусым 2018 жылы
&lt;/gallery&gt;

== Жеке өмірі ==
Месси біраз уақыт бойы [[Росарио|Росариодан]] шыққан жас аргентиналық қыз Макарена Лемоспен кездесті. Месси мен Лемос Германияда өткен әлем чемпионатында кездесіп жүрді. Жас кезінде Месси аргентиналық модель Лусияна Саласармен жақын қарым-қатынаста болды. 2009 жылдың қаңтар айында《Хэт трик Барса》атты бағдарламада берген сұхбатында: «Менің кездесіп жүрген қызым бар, ол [[Аргентина|Аргентинада]] өмір сүреді, және мен онымен бақыттымын»-деген еді. Бірақ ол сол уақытта көпшіліктің көзіне Антонелла Рокуццо есімді қызымен Сиджестегі карнавалда көрінді. (Рокуццо - Мессидің туған жері [[Росарио|Росариодан]]).

2012 жылы қарашаның 2-сі күні Месси мен Антонеллоның тұңғышы-Тьяго дүниеге келді. 2015 жылдың 11-ші қыркүйегінде екінші ұлдары Матео дүние есігін ашты. 2018 жылдың наурыз айының 10-шы жұлдызында ұлдары Чиро дүниеге келді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [https://www.transfermarkt.com/lionel-messi/leistungsdaten/spieler/28003 Профилі]
* [https://en.psg.fr/teams/first-team/squad/lionel-messi ПСЖ ресми сайтындағы профилі]

{{сыртқы сілтемелер}}

[[Санат:Аргентина футболшылары]]
[[Санат:Аргентина Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]]
[[Санат:Барселона ФК ойыншылары]]
[[Санат:Пари Сен-Жермен ФК ойыншылары]]
[[Санат:Футболдан Олимпиада чемпиондары]]
[[Санат:Футболдан Оңтүстік Америка чемпиондары]]
[[Санат:2008 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының чемпиондары]]
[[Санат:Алфавит бойынша Олимпиада чемпиондары]]
[[Санат:Аргентина Олимпиада чемпиондары]]</text>
      <sha1>1z25fgqmjcmn6p09wbsz4fltg4jpc0x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қалжат</title>
    <ns>0</ns>
    <id>38919</id>
    <revision>
      <id>3058185</id>
      <parentid>2748816</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:25:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Көлжат]] бетін [[Қалжат]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4226" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 =  Ауыл
|атауы                 = Көлжат
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          =  Ауылдық округ орталығы
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             = 
|ту ені                  =  
   |lat_deg =43 |lat_min = 30|lat_sec = 37
   |lon_deg =80|lon_min = 40|lon_sec =19 
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Алматы облысы
|кестедегі облыс         = Алматы облысы{{!}}Алматы
|ауданы                  = Ұйғыр ауданы
|кестедегі аудан         = Ұйғыр ауданы{{!}}Ұйғыр
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Көлжат ауылдық округі{{!}}Көлжат
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         = 1930    
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                = 2280
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}

'''Көлжат''', ''Құлжат'' — [[Алматы облысы]] [[Ұйғыр ауданы]]ндағы ауыл, [[Көлжат ауылдық округі]] орталығы. 

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы – [[Шонжы]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 110 км жерде, [[Кетпен жотасы|Кетпен (Ұзынқара) жотасы]]ның солтүстік етегінде, бұта аралас әр түрлі астық тұқымдасты шалғын шөп өскен қоңыр, қызғылт қоңыр топырақты тау алдының қоңыржай ылғалды агроклиматтық белдемінде орналасқан. 

== Халқы ==
[[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 2524 адам (1259 ер адам және 1265 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 2280 адамды (1152 ер адам және 1128 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source122&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Іргесі [[1930 жыл]]ы қаланған. [[1930 жыл|1930]]-[[1997 жыл|1997]] жылдарда қой өсіретін “Социализм” ұжымшарының орталығы болып келді. Оның негізінде [[1997 жыл]]дан шаруа қожалықтары құрылған.  

== Инфрақұрылымы ==
Орта мектеп, клуб, кітапхана, фельдшер-акушерлік пункт, т.б. мекемелер бар.&lt;ref&gt;[[Қазақ энциклопедиясы]]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ұйғыр ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ұйғыр ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>94qnmz8zm9gon8wh1zdksutqypb4pom</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058193</id>
      <parentid>3058185</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:28:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4225" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 =  Ауыл
|атауы                 = Қалжат
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          =  Ауылдық округ орталығы
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             = 
|ту ені                  =  
   |lat_deg =43 |lat_min = 30|lat_sec = 37
   |lon_deg =80|lon_min = 40|lon_sec =19 
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Алматы облысы
|кестедегі облыс         = Алматы облысы{{!}}Алматы
|ауданы                  = Ұйғыр ауданы
|кестедегі аудан         = Ұйғыр ауданы{{!}}Ұйғыр
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Қалжат ауылдық округі{{!}}Қалжат
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         = 1930    
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                = 2280
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}

'''Қалжат''', ''Көлжат'' — [[Алматы облысы]] [[Ұйғыр ауданы]]ндағы ауыл, [[Қалжат ауылдық округі]] орталығы.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы – [[Шонжы]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 110 км жерде, [[Кетпен жотасы|Кетпен (Ұзынқара) жотасы]]ның солтүстік етегінде, бұта аралас әр түрлі астық тұқымдасты шалғын шөп өскен қоңыр, қызғылт қоңыр топырақты тау алдының қоңыржай ылғалды агроклиматтық белдемінде орналасқан. 

== Халқы ==
[[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 2524 адам (1259 ер адам және 1265 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 2280 адамды (1152 ер адам және 1128 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source122&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Іргесі [[1930 жыл]]ы қаланған. [[1930 жыл|1930]]-[[1997 жыл|1997]] жылдарда қой өсіретін “Социализм” ұжымшарының орталығы болып келді. Оның негізінде [[1997 жыл]]дан шаруа қожалықтары құрылған.  

== Инфрақұрылымы ==
Орта мектеп, клуб, кітапхана, фельдшер-акушерлік пункт, т.б. мекемелер бар.&lt;ref&gt;[[Қазақ энциклопедиясы]]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ұйғыр ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ұйғыр ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>fqi56ak3agx3pw65gtcfw9w3xjyv4us</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлкен Ақсу</title>
    <ns>0</ns>
    <id>42039</id>
    <revision>
      <id>3058180</id>
      <parentid>2748598</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:16:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4504" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 =  Ауыл
|атауы                 = Үлкен Ақсу
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          =  Ауылдық округ орталығы 
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             = 
|ту ені                  = 
   |lat_deg =43 |lat_min = 21|lat_sec = 59
   |lon_deg =79|lon_min = 36|lon_sec =32 
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
 |облысы                  = Алматы облысы
 |кестедегі облыс         = Алматы облысы{{!}}Алматы
 |ауданы                  = Ұйғыр ауданы
 |кестедегі аудан         = Ұйғыр ауданы{{!}}Ұйғыр
 |мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
 |мекені                  = Ақсу ауылдық округі (Алматы облысы){{!}}Ақсу
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =   
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                = 3534
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}

'''Үлкен Ақсу''' — [[Алматы облысы]] [[Ұйғыр ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақсу ауылдық округі (Алматы облысы)|Ақсу ауылдық округі]] орталығы.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Шонжы]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 27 км-дей жерде, [[Кетпен жотасы|Ұзынқара (Кетпен) жотасы]]ның солтүстік баурайында, [[Ақсу (өзен, Алматы облысы)|Ақсу өзені]]нің жағалауында, жусан аралас әр түрлі астық тұқымдас шөптесін өскен сайлы-жыралы келген тауалды жазығының қоңыр, қызғылт қоңыр топырақты құрғақ белдемінде орналасқан.

== Халқы ==
[[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 3251 адам (1610 ер адам және 1641 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 3534 адамды (1754 ер адам және 1780 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source122&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
[[1930 жыл|1930]]-[[1997 жыл|1997]] жылдары қой өсіретін “Еңбек” ұжымшарының орталығы болды. Оның негізінде 1997 жылы Үлкен Ақсуда және округке қарасты [[Долайты]], [[Кіші Ақсу]] ауылдарында ӨК және шаруа қожалықтары құрылды.&lt;ref&gt;«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, IX том.&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ұйғыр ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ұйғыр ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>jyxjsj7fczwzjuruwcc5ar0i5a00sh3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абдолла Үсенов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>42478</id>
    <revision>
      <id>3058091</id>
      <parentid>3057950</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:15:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2487" xml:space="preserve">{{Әскери қайраткер|толық есімі=Абдолла Үсенов
|туған күні=18.07.1924
|туған жері=[[Түркістан]],[[Қазақ КСР]]|қайтыс болған күні=07.12.1943
|қайтыс болған жері=Нивки аулы,[[Коростен ауданы]], [[Украин КСР]]|шайқасы=[[Ұлы Отан соғысы]]
|әскер түрі=[[пехота]]|қызмет еткен жылдары=[[1942]]-[[1943]]
|әскери бөлімі=[[159-шы жеке инженер батальоны]],[[112 жаяу әскер дивизиясы (екінші құрам)]]
|марапаттары={{{!}} style=&quot;background:transparent&quot;
{{!}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}
{{!}}-
{{!}}{{Ленин ордені}}{{!!}}|мемлекет={{USSR}}|суреті=Abdolla Üsenov.jpg}}
'''Абдолла Үсенов''' (18.07.1924, [[Түрксіб|Түркістан темір жолы]] стансасы, қазіргі [[Түркістан]] қаласы – 7.12.1943, [[Украина]]) – әскери қайраткер. Кеңес Одағының Батыры (1944).

Соғысқа дейін [[Түркістан]] вагон жөндеу депосының цех механигі болды. 1942 ж. [[Қызыл Армия]] қатарына шақырылды. 112-Рыльск-Коростень атқыштар дивизиясының құрамында [[Украина]] жерін жаудан азат ету үшін кескілескен шайқаста асқан ерлік көрсетті. Ол фашистің 8 танкісіне қарсы шығып, оны ілгері бастырмай, ерлікпен қаза тапты.&lt;ref&gt;Оңтүстік Қазақстан облысының энциклопедиясы|&quot;Оңтүстік Қазақстан облысының энциклопедиясы&quot;&lt;/ref&gt; Нивки селосына жерленді. Сол жерде батырға обелиск орнатылды.

КСРО Жоғарғы кеңесі Президиумының жарлығымен 1944 жылы Оңтүстік Украина майданында ерлік көрсетіп, қаза тапқан қатардағы жауынгер Абдулла Үсеновке Кеңес   Одағының Батыры атағы және Ленин Ордені берілді.
 Қазір Теке ауылы А.Үсенов атымен аталады.</text>
      <sha1>a3pglwb7dlk0lirud7cfhfahnigrnw7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тибеттіктер</title>
    <ns>0</ns>
    <id>42985</id>
    <revision>
      <id>3058319</id>
      <parentid>2860585</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T06:01:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2315" xml:space="preserve">[[Сурет:Sogyal Rinpoche LL AMR 2006-01.jpg|thumb|150px]]
[[Сурет:Yungchen Lhamo-01.jpg|thumb|150px]]'''Тибеттіктер''' ({{lang-bo|བོད་པ་}}) – [[Тибет]]тің тұрғылықты халқы. Жалпы саны 4,83 млн. адам (1995). Негізінен [[Қытай]]да (Тибет автон. ауд-нда, [[Ганьсу]], [[Цинхай]], [[Сычуань]], [[Юньнань]] провинцияларында), бір бөлігі [[Үндістан]] мен [[Бутан]]да тұрады. Жалпы атауынан басқа аймақтық атаулары кеңінен қолданылады: амдова ([[Цинхай]]), камба немесе кхампа, сифань (Сычуань және Тибеттің көрші аудандары), т.б. Үлкен моңғолдық нәсілдің қиыршығыстық нәсіліне жатады. Син-Тибет тілдер тобы орталық шоғырындағы тибет тілінің диалектілерінде сөйлейді. Ежелгі жазуы ерекше тибет әліпбиіне негізделген. Теңізідің арғы тегі біздің заманымыздан 
бұрын 2-мыңжылдықта белгілі болған жун, цян тайпалары. Цян тайпасы түрлі кезеңдерде қытайлардың, сақтардың, түркілердің түрлі топтарымен араласқан. Теңіз таулық отырықшы-диқаншы, жартылай отырықшы-диқаншы малшы және көшпелі болып бөлінеді. Негізгі діні – ламашылдық, сонымен бірге көне шаман діні де сақталған. 20 ғасырдың ортасына дейін рулық қатынастар сақталып келді. Басты мерекесі – Жаңа жыл. Онда діни билер орындалады. Халық шығармашылық ертегі-аңыздарға негізделген.
&lt;ref&gt;Қазақ ұлттық энциклопедиясы, 8 том&lt;/ref&gt;

==Дереккөздер==
&lt;references /&gt;
{{stub}}
{{wikify}}
{{Әлем халықтары}}
[[Санат:Тибет]]</text>
      <sha1>g1c394skfri0ihkidi3f2n6z2wlk17y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ителмендер</title>
    <ns>0</ns>
    <id>43426</id>
    <revision>
      <id>3058295</id>
      <parentid>3058011</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T03:51:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Кәсібі */ толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10395" xml:space="preserve">'''Ителмендер''' («итәнмән» - «осында тұратын») – [[Ресей]]дің [[Камчатка]]түбегінің байырғы халықтарының бірі. 2002 жылғы халық санағы бойынша ителмендер саны 3474 адамды құрайды. Қазіргі уақытта олар негізінен Тигиль ауданының Ковран, Тигил, Палана, Хайрюзово ауылдарында орналасқан.&lt;ref&gt;Ительмены https://arctic-megapedia.ru/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B&lt;/ref&gt; 

== Тілдері ==
Тілі - [[ителмен тілі]] (ескіше атауы – камчадал тілі). Ол дәстүрлі түрде палеоазиаттық тілдердің чукча-коряк тобына жатады, бірақ бұл топтың тілдерімен генетикалық байланыстар жоқ, тілдік жағынан олар ертеде шығыс, оңтүстік, батыс топтары болған. Қазіргі уақытта батыс тілі мен оның [[диалект]]ілері сақталған: напан, седанкин,сопочнов, хайрюзов. Көптеген ительмендер үшін [[орыс тілі]] ана тілі болып табылады. 1932 жылы латын графикасы негізінде ителмендік әліпби жасалды. ХХ ғасырдың соңында ителмен тілінің жандануы басталады. 1988 жылы Оңтүстік диалект негізінде ительмен алфавиті мен оқулықтары жасалды.&lt;ref&gt;Народы России. Ительмены. https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80&amp;action=edit&amp;section=1/&lt;/ref&gt;

== Діні ==
Дәстүрлі нанымдар — [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]. Жердің алғашқы ата — бабасы және жаратушысы Қарғалар-Кутха болып саналды. Әлем мәңгілік, жалпақ, рухтар мекендеген деп саналды. Теңіз иесі Митг ерекше құрметке ие, ол негізгі азық — түлік өнімін-балықты берді, оның құрметіне қараша айында &quot;тазарту&quot; (нусакум) атты ителмендік мереке өтеді. Фетишизм пұт түріндегі амулет киюден көрінді. Бақсыларда (көбінесе әйелдерде) ғұрыптық киімдер, дауылпаздар және басқа да атрибуттар болмаған. 

Қазіргі ительмендер [[Христиандық|христиан]] дінінің [[Православ шіркеуі|православие]] тармағын ұстанады, христиандандыру 18 ғасырдың екінші ширегінде басталды.&lt;ref&gt;Ительмены // «Историческая энциклопедия Сибири» (2009) http://irkipedia.ru/content/itelmeny_istoricheskaya_enciklopediya_sibiri_2009&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
XVII-XVIII ғасырдың соңындағы ителмендердің саны туралы ең дәлелді мәліметтерді Б.О.Долгих берді. Ол 1697 жылы ителмендердің саны 12680 адам, ал 1738 жылы 8448 адам болған деген қорытындыға келген. Олардың санының азаюының негізгі себептері патшалықтың отаршылдық саясаты және ительмендердің орыстармен ассимиляциялану процесі кезінде шетелден әкелінген жұқпалы аурулар (шешек, «горячка» және т.б.) болды.

Ғалымдар оларды «орыс үндістері» деп атайды. Оның үстіне олар «кино» емес, нағыз үндістер. Олардың әлі күнге дейін [[Аляска]]да тұратын тлинкит үндістерімен жақын туыстық тамыры бар екені дәлелденді. Ительмендердің тағы бір танымал үнді тайпасы [[Навахо]]мен көп ұқсастықтары бар.

17 ғасырдың аяғында Ительмендер [[Камчатка]] түбегінің орталық бөлігін алып жатты. Олардың қонысының батыс жағалауындағы солтүстік шекарасы Тігіл өзені, шығысында Ука өзені болды. Оңтүстікте Ительмен қоныстары түбектің ең шетіне дейін созылып жатты. Камчатканың Ресей мемлекетіне енуімен Ительмен аумақтық топтарының көпшілігі орыстармен қарқынды байланыстар аймағында болды. [[Казактар]]мен әскери қақтығыстар, тайпа аралық жаулық, індеттер нәтижесінде олардың саны тез азайып кетті. Халықтың ішкі бытыраңқылығы, жергілікті өзіндік сананың басым болуы ассимиляциялық процестерге ықпал етті. 19 ғасырдың екінші жартысынан бастап [[Ассимиляция (әлеуметтану)|ассимиляция]] процесі бұрынғыдан да жеделдеді, әсіресе Камчатка өзенінің аңғарында қатты болды. Түбектің батыс жағалауындағы ительмендердің ассимиляциясы баяу болды. 19 ғасырдың ортасына қарай олар өздерінің ана тілін және дәстүрлі мәдениеттің көптеген элементтерін сақтап қалды.

Ительмендердің қалыптасуы өте кең аумаққа тән кезбе аңшы-балықшылардың мезолит мәдениетімен байланысты. Бұл мәдениеттің бастауы Шығыс Моңғолияның аймақтарынан бастау алады, одан кейін ол [[Шығыс Сібір]] мен солтүстік-шығыс Азияның едәуір бөлігіне тарады. Ерте неолитте солтүстік-шығыс Азияда жергілікті аймақтық мәдениеттер қалыптаса бастайды. Солардың бірі – Тарин Камчатканың орталық және оңтүстік бөлігін қамтыды. Зерттеушілердің көпшілігі ежелгі ительмендер оның тасымалдаушылары болды деп санайды. Бірақ жергілікті ительмендердің басқа да генетикалық шығу тегі бар. Ительмендердің көптеген мәдени ерекшеліктері басқа табиғи-географиялық ортада  өз іздерін қалдырған, оларды Амур өлкесінің, Приморьенің және [[Солтүстік Америка]]ның халықтарымен туыстас етеді.

Саны аз болғандықтан, ительмендердің дербес автономиясы жоқ, 1950 жылдары колхоздардың бірігуіне байланысты ительмендерді қоныстандыру басталды. Сопочное, Морошечное, Утхолок тұрғындары Ковранға, Аманино, Напана, Седанка Оседлой тұрғындары Тигилге көшті.&lt;ref&gt;УЗАН коренные малочисленные народы России в лицах https://uzan2.wordpress.com/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B0/%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B/&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Ительмендердің дәстүрлі кәсібі – [[балық аулау]]. Балық шаруашылығының негізгі объектілері – балықтың [[албырт]] түрлері. Балық аулаудың әдістері мен құралдары дәстүрлі болды - аулар, торлар т.б. сонымен қатар қалақайдың жіптерінен жасалған әртүрлі ілгектер мен торлар қолданылған. Болашақта пайдалану үшін балық кептірілген күйінде (юкола) жиналды, арнайы шұңқырларда ашытылады, ал қысқы балық мұздатылған. Балық, негізінен [[албырт]], [[сәуір]]ден [[қараша]]ға дейін ауланған.

Маңызды рөлді теңіз терісі мен аңшылық кәсіп атқарды. Олар [[итбалық]]тарды, [[аю]]ларды, жабайы қойлар мен бұғыларды, терісі бағалы аңдарды аулаған. 18 ғасырда оңтүстік ительмендер уланған жебелермен [[кит]]терді ауласа, шығыс жағалаудағылар [[калан]]дар мен [[итбалық]]тарды аулаған. Тері саудасының өнімдері өз шаруашылығында (ет-азық-түлікке, май-тұрғын үйлерді жарықтандыруға, тері-аяқ киім, киім-кешек, ыдыс жасауға арналған) қолданылып, коряктармен бұғы терісі, ет және сіңірге айырбасталды.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

{{Әлем халықтары}}


{{stub}}</text>
      <sha1>3ty6wh5kzx7rbkld5099jw8gu8ns7lb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058296</id>
      <parentid>3058295</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T04:07:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Кәсібі */ толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11398" xml:space="preserve">'''Ителмендер''' («итәнмән» - «осында тұратын») – [[Ресей]]дің [[Камчатка]]түбегінің байырғы халықтарының бірі. 2002 жылғы халық санағы бойынша ителмендер саны 3474 адамды құрайды. Қазіргі уақытта олар негізінен Тигиль ауданының Ковран, Тигил, Палана, Хайрюзово ауылдарында орналасқан.&lt;ref&gt;Ительмены https://arctic-megapedia.ru/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B&lt;/ref&gt; 

== Тілдері ==
Тілі - [[ителмен тілі]] (ескіше атауы – камчадал тілі). Ол дәстүрлі түрде палеоазиаттық тілдердің чукча-коряк тобына жатады, бірақ бұл топтың тілдерімен генетикалық байланыстар жоқ, тілдік жағынан олар ертеде шығыс, оңтүстік, батыс топтары болған. Қазіргі уақытта батыс тілі мен оның [[диалект]]ілері сақталған: напан, седанкин,сопочнов, хайрюзов. Көптеген ительмендер үшін [[орыс тілі]] ана тілі болып табылады. 1932 жылы латын графикасы негізінде ителмендік әліпби жасалды. ХХ ғасырдың соңында ителмен тілінің жандануы басталады. 1988 жылы Оңтүстік диалект негізінде ительмен алфавиті мен оқулықтары жасалды.&lt;ref&gt;Народы России. Ительмены. https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80&amp;action=edit&amp;section=1/&lt;/ref&gt;

== Діні ==
Дәстүрлі нанымдар — [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]. Жердің алғашқы ата — бабасы және жаратушысы Қарғалар-Кутха болып саналды. Әлем мәңгілік, жалпақ, рухтар мекендеген деп саналды. Теңіз иесі Митг ерекше құрметке ие, ол негізгі азық — түлік өнімін-балықты берді, оның құрметіне қараша айында &quot;тазарту&quot; (нусакум) атты ителмендік мереке өтеді. Фетишизм пұт түріндегі амулет киюден көрінді. Бақсыларда (көбінесе әйелдерде) ғұрыптық киімдер, дауылпаздар және басқа да атрибуттар болмаған. 

Қазіргі ительмендер [[Христиандық|христиан]] дінінің [[Православ шіркеуі|православие]] тармағын ұстанады, христиандандыру 18 ғасырдың екінші ширегінде басталды.&lt;ref&gt;Ительмены // «Историческая энциклопедия Сибири» (2009) http://irkipedia.ru/content/itelmeny_istoricheskaya_enciklopediya_sibiri_2009&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
XVII-XVIII ғасырдың соңындағы ителмендердің саны туралы ең дәлелді мәліметтерді Б.О.Долгих берді. Ол 1697 жылы ителмендердің саны 12680 адам, ал 1738 жылы 8448 адам болған деген қорытындыға келген. Олардың санының азаюының негізгі себептері патшалықтың отаршылдық саясаты және ительмендердің орыстармен ассимиляциялану процесі кезінде шетелден әкелінген жұқпалы аурулар (шешек, «горячка» және т.б.) болды.

Ғалымдар оларды «орыс үндістері» деп атайды. Оның үстіне олар «кино» емес, нағыз үндістер. Олардың әлі күнге дейін [[Аляска]]да тұратын тлинкит үндістерімен жақын туыстық тамыры бар екені дәлелденді. Ительмендердің тағы бір танымал үнді тайпасы [[Навахо]]мен көп ұқсастықтары бар.

17 ғасырдың аяғында Ительмендер [[Камчатка]] түбегінің орталық бөлігін алып жатты. Олардың қонысының батыс жағалауындағы солтүстік шекарасы Тігіл өзені, шығысында Ука өзені болды. Оңтүстікте Ительмен қоныстары түбектің ең шетіне дейін созылып жатты. Камчатканың Ресей мемлекетіне енуімен Ительмен аумақтық топтарының көпшілігі орыстармен қарқынды байланыстар аймағында болды. [[Казактар]]мен әскери қақтығыстар, тайпа аралық жаулық, індеттер нәтижесінде олардың саны тез азайып кетті. Халықтың ішкі бытыраңқылығы, жергілікті өзіндік сананың басым болуы ассимиляциялық процестерге ықпал етті. 19 ғасырдың екінші жартысынан бастап [[Ассимиляция (әлеуметтану)|ассимиляция]] процесі бұрынғыдан да жеделдеді, әсіресе Камчатка өзенінің аңғарында қатты болды. Түбектің батыс жағалауындағы ительмендердің ассимиляциясы баяу болды. 19 ғасырдың ортасына қарай олар өздерінің ана тілін және дәстүрлі мәдениеттің көптеген элементтерін сақтап қалды.

Ительмендердің қалыптасуы өте кең аумаққа тән кезбе аңшы-балықшылардың мезолит мәдениетімен байланысты. Бұл мәдениеттің бастауы Шығыс Моңғолияның аймақтарынан бастау алады, одан кейін ол [[Шығыс Сібір]] мен солтүстік-шығыс Азияның едәуір бөлігіне тарады. Ерте неолитте солтүстік-шығыс Азияда жергілікті аймақтық мәдениеттер қалыптаса бастайды. Солардың бірі – Тарин Камчатканың орталық және оңтүстік бөлігін қамтыды. Зерттеушілердің көпшілігі ежелгі ительмендер оның тасымалдаушылары болды деп санайды. Бірақ жергілікті ительмендердің басқа да генетикалық шығу тегі бар. Ительмендердің көптеген мәдени ерекшеліктері басқа табиғи-географиялық ортада  өз іздерін қалдырған, оларды Амур өлкесінің, Приморьенің және [[Солтүстік Америка]]ның халықтарымен туыстас етеді.

Саны аз болғандықтан, ительмендердің дербес автономиясы жоқ, 1950 жылдары колхоздардың бірігуіне байланысты ительмендерді қоныстандыру басталды. Сопочное, Морошечное, Утхолок тұрғындары Ковранға, Аманино, Напана, Седанка Оседлой тұрғындары Тигилге көшті.&lt;ref&gt;УЗАН коренные малочисленные народы России в лицах https://uzan2.wordpress.com/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B0/%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B/&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Ительмендердің дәстүрлі кәсібі – [[балық аулау]]. Балық шаруашылығының негізгі объектілері – балықтың [[албырт]] түрлері. Балық аулаудың әдістері мен құралдары дәстүрлі болды - аулар, торлар т.б. сонымен қатар қалақайдың жіптерінен жасалған әртүрлі ілгектер мен торлар қолданылған. Болашақта пайдалану үшін балық кептірілген күйінде (юкола) жиналды, арнайы шұңқырларда ашытылады, ал қысқы балық мұздатылған. Балық, негізінен [[албырт]], [[сәуір]]ден [[қараша]]ға дейін ауланған.

Маңызды рөлді теңіз терісі мен аңшылық кәсіп атқарды. Олар [[итбалық]]тарды, [[аю]]ларды, жабайы қойлар мен бұғыларды, терісі бағалы аңдарды аулаған. 18 ғасырда оңтүстік ительмендер уланған жебелермен [[кит]]терді ауласа, шығыс жағалаудағылар [[калан]]дар мен [[итбалық]]тарды аулаған. Тері саудасының өнімдері өз шаруашылығында (ет-азық-түлікке, май-тұрғын үйлерді жарықтандыруға, тері-аяқ киім, киім-кешек, ыдыс жасауға арналған) қолданылып, коряктармен бұғы терісі, ет және сіңірге айырбасталды.

Балық аулау мен аңшылық ерлердің кәсібі болды, бірақ әйелдер балықты өңдеумен және жинаумен айналысты. Торды, әдетте, егде жастағы ер адамдар тоқыды. Ительмен әйелдері кеңінен дамыған [[терушілік]]пен айналысты. Жеуге жарамды өсімдіктердің алуан түрлері ([[балдырған]], [[Күреңот]], сарана, шеломайник, кемчига, жабайы сарымсақ және т.б.), жидектер, емдік шөптер, балқарағай жаңғағы жиналды. Жиналған өнімдер қыста кептірілген, ысталған күйінде сақталды. Өсімдіктерден әйелдер төсеніштер, сөмкелер, керек-жарақтарды сақтауға арналған себеттер жасады.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

{{Әлем халықтары}}


{{stub}}</text>
      <sha1>lmktz4iylo4p6jxa39iby4p5htu1jm4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058297</id>
      <parentid>3058296</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T04:26:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Кәсібі */ толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12741" xml:space="preserve">'''Ителмендер''' («итәнмән» - «осында тұратын») – [[Ресей]]дің [[Камчатка]]түбегінің байырғы халықтарының бірі. 2002 жылғы халық санағы бойынша ителмендер саны 3474 адамды құрайды. Қазіргі уақытта олар негізінен Тигиль ауданының Ковран, Тигил, Палана, Хайрюзово ауылдарында орналасқан.&lt;ref&gt;Ительмены https://arctic-megapedia.ru/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B&lt;/ref&gt; 

== Тілдері ==
Тілі - [[ителмен тілі]] (ескіше атауы – камчадал тілі). Ол дәстүрлі түрде палеоазиаттық тілдердің чукча-коряк тобына жатады, бірақ бұл топтың тілдерімен генетикалық байланыстар жоқ, тілдік жағынан олар ертеде шығыс, оңтүстік, батыс топтары болған. Қазіргі уақытта батыс тілі мен оның [[диалект]]ілері сақталған: напан, седанкин,сопочнов, хайрюзов. Көптеген ительмендер үшін [[орыс тілі]] ана тілі болып табылады. 1932 жылы латын графикасы негізінде ителмендік әліпби жасалды. ХХ ғасырдың соңында ителмен тілінің жандануы басталады. 1988 жылы Оңтүстік диалект негізінде ительмен алфавиті мен оқулықтары жасалды.&lt;ref&gt;Народы России. Ительмены. https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80&amp;action=edit&amp;section=1/&lt;/ref&gt;

== Діні ==
Дәстүрлі нанымдар — [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]. Жердің алғашқы ата — бабасы және жаратушысы Қарғалар-Кутха болып саналды. Әлем мәңгілік, жалпақ, рухтар мекендеген деп саналды. Теңіз иесі Митг ерекше құрметке ие, ол негізгі азық — түлік өнімін-балықты берді, оның құрметіне қараша айында &quot;тазарту&quot; (нусакум) атты ителмендік мереке өтеді. Фетишизм пұт түріндегі амулет киюден көрінді. Бақсыларда (көбінесе әйелдерде) ғұрыптық киімдер, дауылпаздар және басқа да атрибуттар болмаған. 

Қазіргі ительмендер [[Христиандық|христиан]] дінінің [[Православ шіркеуі|православие]] тармағын ұстанады, христиандандыру 18 ғасырдың екінші ширегінде басталды.&lt;ref&gt;Ительмены // «Историческая энциклопедия Сибири» (2009) http://irkipedia.ru/content/itelmeny_istoricheskaya_enciklopediya_sibiri_2009&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
XVII-XVIII ғасырдың соңындағы ителмендердің саны туралы ең дәлелді мәліметтерді Б.О.Долгих берді. Ол 1697 жылы ителмендердің саны 12680 адам, ал 1738 жылы 8448 адам болған деген қорытындыға келген. Олардың санының азаюының негізгі себептері патшалықтың отаршылдық саясаты және ительмендердің орыстармен ассимиляциялану процесі кезінде шетелден әкелінген жұқпалы аурулар (шешек, «горячка» және т.б.) болды.

Ғалымдар оларды «орыс үндістері» деп атайды. Оның үстіне олар «кино» емес, нағыз үндістер. Олардың әлі күнге дейін [[Аляска]]да тұратын тлинкит үндістерімен жақын туыстық тамыры бар екені дәлелденді. Ительмендердің тағы бір танымал үнді тайпасы [[Навахо]]мен көп ұқсастықтары бар.

17 ғасырдың аяғында Ительмендер [[Камчатка]] түбегінің орталық бөлігін алып жатты. Олардың қонысының батыс жағалауындағы солтүстік шекарасы Тігіл өзені, шығысында Ука өзені болды. Оңтүстікте Ительмен қоныстары түбектің ең шетіне дейін созылып жатты. Камчатканың Ресей мемлекетіне енуімен Ительмен аумақтық топтарының көпшілігі орыстармен қарқынды байланыстар аймағында болды. [[Казактар]]мен әскери қақтығыстар, тайпа аралық жаулық, індеттер нәтижесінде олардың саны тез азайып кетті. Халықтың ішкі бытыраңқылығы, жергілікті өзіндік сананың басым болуы ассимиляциялық процестерге ықпал етті. 19 ғасырдың екінші жартысынан бастап [[Ассимиляция (әлеуметтану)|ассимиляция]] процесі бұрынғыдан да жеделдеді, әсіресе Камчатка өзенінің аңғарында қатты болды. Түбектің батыс жағалауындағы ительмендердің ассимиляциясы баяу болды. 19 ғасырдың ортасына қарай олар өздерінің ана тілін және дәстүрлі мәдениеттің көптеген элементтерін сақтап қалды.

Ительмендердің қалыптасуы өте кең аумаққа тән кезбе аңшы-балықшылардың мезолит мәдениетімен байланысты. Бұл мәдениеттің бастауы Шығыс Моңғолияның аймақтарынан бастау алады, одан кейін ол [[Шығыс Сібір]] мен солтүстік-шығыс Азияның едәуір бөлігіне тарады. Ерте неолитте солтүстік-шығыс Азияда жергілікті аймақтық мәдениеттер қалыптаса бастайды. Солардың бірі – Тарин Камчатканың орталық және оңтүстік бөлігін қамтыды. Зерттеушілердің көпшілігі ежелгі ительмендер оның тасымалдаушылары болды деп санайды. Бірақ жергілікті ительмендердің басқа да генетикалық шығу тегі бар. Ительмендердің көптеген мәдени ерекшеліктері басқа табиғи-географиялық ортада  өз іздерін қалдырған, оларды Амур өлкесінің, Приморьенің және [[Солтүстік Америка]]ның халықтарымен туыстас етеді.

Саны аз болғандықтан, ительмендердің дербес автономиясы жоқ, 1950 жылдары колхоздардың бірігуіне байланысты ительмендерді қоныстандыру басталды. Сопочное, Морошечное, Утхолок тұрғындары Ковранға, Аманино, Напана, Седанка Оседлой тұрғындары Тигилге көшті.&lt;ref&gt;УЗАН коренные малочисленные народы России в лицах https://uzan2.wordpress.com/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B0/%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B/&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Ительмендердің дәстүрлі кәсібі – [[балық аулау]]. Балық шаруашылығының негізгі объектілері – балықтың [[албырт]] түрлері. Балық аулаудың әдістері мен құралдары дәстүрлі болды - аулар, торлар т.б. сонымен қатар қалақайдың жіптерінен жасалған әртүрлі ілгектер мен торлар қолданылған. Болашақта пайдалану үшін балық кептірілген күйінде (юкола) жиналды, арнайы шұңқырларда ашытылады, ал қысқы балық мұздатылған. Балық, негізінен [[албырт]], [[сәуір]]ден [[қараша]]ға дейін ауланған.

Маңызды рөлді теңіз терісі мен аңшылық кәсіп атқарды. Олар [[итбалық]]тарды, [[аю]]ларды, жабайы қойлар мен бұғыларды, терісі бағалы аңдарды аулаған. 18 ғасырда оңтүстік ительмендер уланған жебелермен [[кит]]терді ауласа, шығыс жағалаудағылар [[калан]]дар мен [[итбалық]]тарды аулаған. Тері саудасының өнімдері өз шаруашылығында (ет-азық-түлікке, май-тұрғын үйлерді жарықтандыруға, тері-аяқ киім, киім-кешек, ыдыс жасауға арналған) қолданылып, коряктармен бұғы терісі, ет және сіңірге айырбасталды.

Балық аулау мен аңшылық ерлердің кәсібі болды, бірақ әйелдер балықты өңдеумен және жинаумен айналысты. Торды, әдетте, егде жастағы ер адамдар тоқыды. Ительмен әйелдері кеңінен дамыған [[терушілік]]пен айналысты. Жеуге жарамды өсімдіктердің алуан түрлері ([[балдырған]], [[Күреңот]], сарана, шеломайник, кемчига, жабайы сарымсақ және т.б.), жидектер, емдік шөптер, балқарағай жаңғағы жиналды. Жиналған өнімдер қыста кептірілген, ысталған күйінде сақталды. Өсімдіктерден әйелдер төсеніштер, сөмкелер, керек-жарақтарды сақтауға арналған себеттер жасады.

Құрал-саймандар тастан, сүйектен және ағаштан жасалды, гарпундардың пышақтары мен ұштарын жасау үшін тау хрусталі қолданылды. Палуба тәрізді бат қайықтары - көлік құралы ретінде қызмет атқарды. Ительмендердің Камчатканың орыс халқымен тығыз байланысы олардың арасында жаңа кәсіптердің таралуына ықпал етті. 19 ғасырдың 2-жартысында барлық Ительмен ауылдарында картоп пен көкөніс егетін бақшалар, ірі қара мен жылқы пайда болды.

Қазіргі уақытта ительмендердің жұмыспен қамту құрылымында жаңа кәсіптер басым: [[мал шаруашылығы]], [[құрылыс]], өнеркәсіптік балық өңдеу, ительмендердің бір бөлігі халыққа білім беру жүйесінде, денсаулық сақтау, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және басқа да қызмет көрсету салаларында жұмыс істейді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

{{Әлем халықтары}}


{{stub}}</text>
      <sha1>3p778r863gipe1u2t1o9fo2mnndxi09</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058298</id>
      <parentid>3058297</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T04:27:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Кәсібі */ дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12830" xml:space="preserve">'''Ителмендер''' («итәнмән» - «осында тұратын») – [[Ресей]]дің [[Камчатка]]түбегінің байырғы халықтарының бірі. 2002 жылғы халық санағы бойынша ителмендер саны 3474 адамды құрайды. Қазіргі уақытта олар негізінен Тигиль ауданының Ковран, Тигил, Палана, Хайрюзово ауылдарында орналасқан.&lt;ref&gt;Ительмены https://arctic-megapedia.ru/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B&lt;/ref&gt; 

== Тілдері ==
Тілі - [[ителмен тілі]] (ескіше атауы – камчадал тілі). Ол дәстүрлі түрде палеоазиаттық тілдердің чукча-коряк тобына жатады, бірақ бұл топтың тілдерімен генетикалық байланыстар жоқ, тілдік жағынан олар ертеде шығыс, оңтүстік, батыс топтары болған. Қазіргі уақытта батыс тілі мен оның [[диалект]]ілері сақталған: напан, седанкин,сопочнов, хайрюзов. Көптеген ительмендер үшін [[орыс тілі]] ана тілі болып табылады. 1932 жылы латын графикасы негізінде ителмендік әліпби жасалды. ХХ ғасырдың соңында ителмен тілінің жандануы басталады. 1988 жылы Оңтүстік диалект негізінде ительмен алфавиті мен оқулықтары жасалды.&lt;ref&gt;Народы России. Ительмены. https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80&amp;action=edit&amp;section=1/&lt;/ref&gt;

== Діні ==
Дәстүрлі нанымдар — [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]. Жердің алғашқы ата — бабасы және жаратушысы Қарғалар-Кутха болып саналды. Әлем мәңгілік, жалпақ, рухтар мекендеген деп саналды. Теңіз иесі Митг ерекше құрметке ие, ол негізгі азық — түлік өнімін-балықты берді, оның құрметіне қараша айында &quot;тазарту&quot; (нусакум) атты ителмендік мереке өтеді. Фетишизм пұт түріндегі амулет киюден көрінді. Бақсыларда (көбінесе әйелдерде) ғұрыптық киімдер, дауылпаздар және басқа да атрибуттар болмаған. 

Қазіргі ительмендер [[Христиандық|христиан]] дінінің [[Православ шіркеуі|православие]] тармағын ұстанады, христиандандыру 18 ғасырдың екінші ширегінде басталды.&lt;ref&gt;Ительмены // «Историческая энциклопедия Сибири» (2009) http://irkipedia.ru/content/itelmeny_istoricheskaya_enciklopediya_sibiri_2009&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
XVII-XVIII ғасырдың соңындағы ителмендердің саны туралы ең дәлелді мәліметтерді Б.О.Долгих берді. Ол 1697 жылы ителмендердің саны 12680 адам, ал 1738 жылы 8448 адам болған деген қорытындыға келген. Олардың санының азаюының негізгі себептері патшалықтың отаршылдық саясаты және ительмендердің орыстармен ассимиляциялану процесі кезінде шетелден әкелінген жұқпалы аурулар (шешек, «горячка» және т.б.) болды.

Ғалымдар оларды «орыс үндістері» деп атайды. Оның үстіне олар «кино» емес, нағыз үндістер. Олардың әлі күнге дейін [[Аляска]]да тұратын тлинкит үндістерімен жақын туыстық тамыры бар екені дәлелденді. Ительмендердің тағы бір танымал үнді тайпасы [[Навахо]]мен көп ұқсастықтары бар.

17 ғасырдың аяғында Ительмендер [[Камчатка]] түбегінің орталық бөлігін алып жатты. Олардың қонысының батыс жағалауындағы солтүстік шекарасы Тігіл өзені, шығысында Ука өзені болды. Оңтүстікте Ительмен қоныстары түбектің ең шетіне дейін созылып жатты. Камчатканың Ресей мемлекетіне енуімен Ительмен аумақтық топтарының көпшілігі орыстармен қарқынды байланыстар аймағында болды. [[Казактар]]мен әскери қақтығыстар, тайпа аралық жаулық, індеттер нәтижесінде олардың саны тез азайып кетті. Халықтың ішкі бытыраңқылығы, жергілікті өзіндік сананың басым болуы ассимиляциялық процестерге ықпал етті. 19 ғасырдың екінші жартысынан бастап [[Ассимиляция (әлеуметтану)|ассимиляция]] процесі бұрынғыдан да жеделдеді, әсіресе Камчатка өзенінің аңғарында қатты болды. Түбектің батыс жағалауындағы ительмендердің ассимиляциясы баяу болды. 19 ғасырдың ортасына қарай олар өздерінің ана тілін және дәстүрлі мәдениеттің көптеген элементтерін сақтап қалды.

Ительмендердің қалыптасуы өте кең аумаққа тән кезбе аңшы-балықшылардың мезолит мәдениетімен байланысты. Бұл мәдениеттің бастауы Шығыс Моңғолияның аймақтарынан бастау алады, одан кейін ол [[Шығыс Сібір]] мен солтүстік-шығыс Азияның едәуір бөлігіне тарады. Ерте неолитте солтүстік-шығыс Азияда жергілікті аймақтық мәдениеттер қалыптаса бастайды. Солардың бірі – Тарин Камчатканың орталық және оңтүстік бөлігін қамтыды. Зерттеушілердің көпшілігі ежелгі ительмендер оның тасымалдаушылары болды деп санайды. Бірақ жергілікті ительмендердің басқа да генетикалық шығу тегі бар. Ительмендердің көптеген мәдени ерекшеліктері басқа табиғи-географиялық ортада  өз іздерін қалдырған, оларды Амур өлкесінің, Приморьенің және [[Солтүстік Америка]]ның халықтарымен туыстас етеді.

Саны аз болғандықтан, ительмендердің дербес автономиясы жоқ, 1950 жылдары колхоздардың бірігуіне байланысты ительмендерді қоныстандыру басталды. Сопочное, Морошечное, Утхолок тұрғындары Ковранға, Аманино, Напана, Седанка Оседлой тұрғындары Тигилге көшті.&lt;ref&gt;УЗАН коренные малочисленные народы России в лицах https://uzan2.wordpress.com/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B0/%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B/&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Ительмендердің дәстүрлі кәсібі – [[балық аулау]]. Балық шаруашылығының негізгі объектілері – балықтың [[албырт]] түрлері. Балық аулаудың әдістері мен құралдары дәстүрлі болды - аулар, торлар т.б. сонымен қатар қалақайдың жіптерінен жасалған әртүрлі ілгектер мен торлар қолданылған. Болашақта пайдалану үшін балық кептірілген күйінде (юкола) жиналды, арнайы шұңқырларда ашытылады, ал қысқы балық мұздатылған. Балық, негізінен [[албырт]], [[сәуір]]ден [[қараша]]ға дейін ауланған.

Маңызды рөлді теңіз терісі мен аңшылық кәсіп атқарды. Олар [[итбалық]]тарды, [[аю]]ларды, жабайы қойлар мен бұғыларды, терісі бағалы аңдарды аулаған. 18 ғасырда оңтүстік ительмендер уланған жебелермен [[кит]]терді ауласа, шығыс жағалаудағылар [[калан]]дар мен [[итбалық]]тарды аулаған. Тері саудасының өнімдері өз шаруашылығында (ет-азық-түлікке, май-тұрғын үйлерді жарықтандыруға, тері-аяқ киім, киім-кешек, ыдыс жасауға арналған) қолданылып, коряктармен бұғы терісі, ет және сіңірге айырбасталды.

Балық аулау мен аңшылық ерлердің кәсібі болды, бірақ әйелдер балықты өңдеумен және жинаумен айналысты. Торды, әдетте, егде жастағы ер адамдар тоқыды. Ительмен әйелдері кеңінен дамыған [[терушілік]]пен айналысты. Жеуге жарамды өсімдіктердің алуан түрлері ([[балдырған]], [[Күреңот]], сарана, шеломайник, кемчига, жабайы сарымсақ және т.б.), жидектер, емдік шөптер, балқарағай жаңғағы жиналды. Жиналған өнімдер қыста кептірілген, ысталған күйінде сақталды. Өсімдіктерден әйелдер төсеніштер, сөмкелер, керек-жарақтарды сақтауға арналған себеттер жасады.

Құрал-саймандар тастан, сүйектен және ағаштан жасалды, гарпундардың пышақтары мен ұштарын жасау үшін тау хрусталі қолданылды. Палуба тәрізді бат қайықтары - көлік құралы ретінде қызмет атқарды. Ительмендердің Камчатканың орыс халқымен тығыз байланысы олардың арасында жаңа кәсіптердің таралуына ықпал етті. 19 ғасырдың 2-жартысында барлық Ительмен ауылдарында картоп пен көкөніс егетін бақшалар, ірі қара мен жылқы пайда болды.

Қазіргі уақытта ительмендердің жұмыспен қамту құрылымында жаңа кәсіптер басым: [[мал шаруашылығы]], [[құрылыс]], өнеркәсіптік балық өңдеу, ительмендердің бір бөлігі халыққа білім беру жүйесінде, денсаулық сақтау, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және басқа да қызмет көрсету салаларында жұмыс істейді.&lt;ref&gt;ИТЕЛЬМЕНЫ http://russiafederation.ru/ethnography/information/164.html&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

{{Әлем халықтары}}


{{stub}}</text>
      <sha1>f604gsq11a5gwyaj4kjjjkcprwimeui</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058299</id>
      <parentid>3058298</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T04:30:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14145" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Ителмендер
|төл атауы  = итәнмән
|сурет      = 
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 
|аймақ      = 
|аймақ1     = 
|саны1      = 
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = 
|саны2      = 
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = 
|саны3      = 
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = 
|діні       = 
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

'''Ителмендер''' («итәнмән» - «осында тұратын») – [[Ресей]]дің [[Камчатка]]түбегінің байырғы халықтарының бірі. 2002 жылғы халық санағы бойынша ителмендер саны 3474 адамды құрайды. Қазіргі уақытта олар негізінен Тигиль ауданының Ковран, Тигил, Палана, Хайрюзово ауылдарында орналасқан.&lt;ref&gt;Ительмены https://arctic-megapedia.ru/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B&lt;/ref&gt; 

== Тілдері ==
Тілі - [[ителмен тілі]] (ескіше атауы – камчадал тілі). Ол дәстүрлі түрде палеоазиаттық тілдердің чукча-коряк тобына жатады, бірақ бұл топтың тілдерімен генетикалық байланыстар жоқ, тілдік жағынан олар ертеде шығыс, оңтүстік, батыс топтары болған. Қазіргі уақытта батыс тілі мен оның [[диалект]]ілері сақталған: напан, седанкин,сопочнов, хайрюзов. Көптеген ительмендер үшін [[орыс тілі]] ана тілі болып табылады. 1932 жылы латын графикасы негізінде ителмендік әліпби жасалды. ХХ ғасырдың соңында ителмен тілінің жандануы басталады. 1988 жылы Оңтүстік диалект негізінде ительмен алфавиті мен оқулықтары жасалды.&lt;ref&gt;Народы России. Ительмены. https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80&amp;action=edit&amp;section=1/&lt;/ref&gt;

== Діні ==
Дәстүрлі нанымдар — [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]. Жердің алғашқы ата — бабасы және жаратушысы Қарғалар-Кутха болып саналды. Әлем мәңгілік, жалпақ, рухтар мекендеген деп саналды. Теңіз иесі Митг ерекше құрметке ие, ол негізгі азық — түлік өнімін-балықты берді, оның құрметіне қараша айында &quot;тазарту&quot; (нусакум) атты ителмендік мереке өтеді. Фетишизм пұт түріндегі амулет киюден көрінді. Бақсыларда (көбінесе әйелдерде) ғұрыптық киімдер, дауылпаздар және басқа да атрибуттар болмаған. 

Қазіргі ительмендер [[Христиандық|христиан]] дінінің [[Православ шіркеуі|православие]] тармағын ұстанады, христиандандыру 18 ғасырдың екінші ширегінде басталды.&lt;ref&gt;Ительмены // «Историческая энциклопедия Сибири» (2009) http://irkipedia.ru/content/itelmeny_istoricheskaya_enciklopediya_sibiri_2009&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
XVII-XVIII ғасырдың соңындағы ителмендердің саны туралы ең дәлелді мәліметтерді Б.О.Долгих берді. Ол 1697 жылы ителмендердің саны 12680 адам, ал 1738 жылы 8448 адам болған деген қорытындыға келген. Олардың санының азаюының негізгі себептері патшалықтың отаршылдық саясаты және ительмендердің орыстармен ассимиляциялану процесі кезінде шетелден әкелінген жұқпалы аурулар (шешек, «горячка» және т.б.) болды.

Ғалымдар оларды «орыс үндістері» деп атайды. Оның үстіне олар «кино» емес, нағыз үндістер. Олардың әлі күнге дейін [[Аляска]]да тұратын тлинкит үндістерімен жақын туыстық тамыры бар екені дәлелденді. Ительмендердің тағы бір танымал үнді тайпасы [[Навахо]]мен көп ұқсастықтары бар.

17 ғасырдың аяғында Ительмендер [[Камчатка]] түбегінің орталық бөлігін алып жатты. Олардың қонысының батыс жағалауындағы солтүстік шекарасы Тігіл өзені, шығысында Ука өзені болды. Оңтүстікте Ительмен қоныстары түбектің ең шетіне дейін созылып жатты. Камчатканың Ресей мемлекетіне енуімен Ительмен аумақтық топтарының көпшілігі орыстармен қарқынды байланыстар аймағында болды. [[Казактар]]мен әскери қақтығыстар, тайпа аралық жаулық, індеттер нәтижесінде олардың саны тез азайып кетті. Халықтың ішкі бытыраңқылығы, жергілікті өзіндік сананың басым болуы ассимиляциялық процестерге ықпал етті. 19 ғасырдың екінші жартысынан бастап [[Ассимиляция (әлеуметтану)|ассимиляция]] процесі бұрынғыдан да жеделдеді, әсіресе Камчатка өзенінің аңғарында қатты болды. Түбектің батыс жағалауындағы ительмендердің ассимиляциясы баяу болды. 19 ғасырдың ортасына қарай олар өздерінің ана тілін және дәстүрлі мәдениеттің көптеген элементтерін сақтап қалды.

Ительмендердің қалыптасуы өте кең аумаққа тән кезбе аңшы-балықшылардың мезолит мәдениетімен байланысты. Бұл мәдениеттің бастауы Шығыс Моңғолияның аймақтарынан бастау алады, одан кейін ол [[Шығыс Сібір]] мен солтүстік-шығыс Азияның едәуір бөлігіне тарады. Ерте неолитте солтүстік-шығыс Азияда жергілікті аймақтық мәдениеттер қалыптаса бастайды. Солардың бірі – Тарин Камчатканың орталық және оңтүстік бөлігін қамтыды. Зерттеушілердің көпшілігі ежелгі ительмендер оның тасымалдаушылары болды деп санайды. Бірақ жергілікті ительмендердің басқа да генетикалық шығу тегі бар. Ительмендердің көптеген мәдени ерекшеліктері басқа табиғи-географиялық ортада  өз іздерін қалдырған, оларды Амур өлкесінің, Приморьенің және [[Солтүстік Америка]]ның халықтарымен туыстас етеді.

Саны аз болғандықтан, ительмендердің дербес автономиясы жоқ, 1950 жылдары колхоздардың бірігуіне байланысты ительмендерді қоныстандыру басталды. Сопочное, Морошечное, Утхолок тұрғындары Ковранға, Аманино, Напана, Седанка Оседлой тұрғындары Тигилге көшті.&lt;ref&gt;УЗАН коренные малочисленные народы России в лицах https://uzan2.wordpress.com/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B0/%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B/&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Ительмендердің дәстүрлі кәсібі – [[балық аулау]]. Балық шаруашылығының негізгі объектілері – балықтың [[албырт]] түрлері. Балық аулаудың әдістері мен құралдары дәстүрлі болды - аулар, торлар т.б. сонымен қатар қалақайдың жіптерінен жасалған әртүрлі ілгектер мен торлар қолданылған. Болашақта пайдалану үшін балық кептірілген күйінде (юкола) жиналды, арнайы шұңқырларда ашытылады, ал қысқы балық мұздатылған. Балық, негізінен [[албырт]], [[сәуір]]ден [[қараша]]ға дейін ауланған.

Маңызды рөлді теңіз терісі мен аңшылық кәсіп атқарды. Олар [[итбалық]]тарды, [[аю]]ларды, жабайы қойлар мен бұғыларды, терісі бағалы аңдарды аулаған. 18 ғасырда оңтүстік ительмендер уланған жебелермен [[кит]]терді ауласа, шығыс жағалаудағылар [[калан]]дар мен [[итбалық]]тарды аулаған. Тері саудасының өнімдері өз шаруашылығында (ет-азық-түлікке, май-тұрғын үйлерді жарықтандыруға, тері-аяқ киім, киім-кешек, ыдыс жасауға арналған) қолданылып, коряктармен бұғы терісі, ет және сіңірге айырбасталды.

Балық аулау мен аңшылық ерлердің кәсібі болды, бірақ әйелдер балықты өңдеумен және жинаумен айналысты. Торды, әдетте, егде жастағы ер адамдар тоқыды. Ительмен әйелдері кеңінен дамыған [[терушілік]]пен айналысты. Жеуге жарамды өсімдіктердің алуан түрлері ([[балдырған]], [[Күреңот]], сарана, шеломайник, кемчига, жабайы сарымсақ және т.б.), жидектер, емдік шөптер, балқарағай жаңғағы жиналды. Жиналған өнімдер қыста кептірілген, ысталған күйінде сақталды. Өсімдіктерден әйелдер төсеніштер, сөмкелер, керек-жарақтарды сақтауға арналған себеттер жасады.

Құрал-саймандар тастан, сүйектен және ағаштан жасалды, гарпундардың пышақтары мен ұштарын жасау үшін тау хрусталі қолданылды. Палуба тәрізді бат қайықтары - көлік құралы ретінде қызмет атқарды. Ительмендердің Камчатканың орыс халқымен тығыз байланысы олардың арасында жаңа кәсіптердің таралуына ықпал етті. 19 ғасырдың 2-жартысында барлық Ительмен ауылдарында картоп пен көкөніс егетін бақшалар, ірі қара мен жылқы пайда болды.

Қазіргі уақытта ительмендердің жұмыспен қамту құрылымында жаңа кәсіптер басым: [[мал шаруашылығы]], [[құрылыс]], өнеркәсіптік балық өңдеу, ительмендердің бір бөлігі халыққа білім беру жүйесінде, денсаулық сақтау, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және басқа да қызмет көрсету салаларында жұмыс істейді.&lt;ref&gt;ИТЕЛЬМЕНЫ http://russiafederation.ru/ethnography/information/164.html&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

{{Әлем халықтары}}


{{stub}}</text>
      <sha1>fo0mjto3dbmi52l9qgftdlyc3s4fioz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058300</id>
      <parentid>3058299</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T04:32:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, сурет қою</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14159" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Ителмендер
|төл атауы  = итәнмән
|сурет      = Itelmeni 3.JPG
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 
|аймақ      = 
|аймақ1     = 
|саны1      = 
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = 
|саны2      = 
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = 
|саны3      = 
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = 
|діні       = 
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

'''Ителмендер''' («итәнмән» - «осында тұратын») – [[Ресей]]дің [[Камчатка]]түбегінің байырғы халықтарының бірі. 2002 жылғы халық санағы бойынша ителмендер саны 3474 адамды құрайды. Қазіргі уақытта олар негізінен Тигиль ауданының Ковран, Тигил, Палана, Хайрюзово ауылдарында орналасқан.&lt;ref&gt;Ительмены https://arctic-megapedia.ru/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B&lt;/ref&gt; 

== Тілдері ==
Тілі - [[ителмен тілі]] (ескіше атауы – камчадал тілі). Ол дәстүрлі түрде палеоазиаттық тілдердің чукча-коряк тобына жатады, бірақ бұл топтың тілдерімен генетикалық байланыстар жоқ, тілдік жағынан олар ертеде шығыс, оңтүстік, батыс топтары болған. Қазіргі уақытта батыс тілі мен оның [[диалект]]ілері сақталған: напан, седанкин,сопочнов, хайрюзов. Көптеген ительмендер үшін [[орыс тілі]] ана тілі болып табылады. 1932 жылы латын графикасы негізінде ителмендік әліпби жасалды. ХХ ғасырдың соңында ителмен тілінің жандануы басталады. 1988 жылы Оңтүстік диалект негізінде ительмен алфавиті мен оқулықтары жасалды.&lt;ref&gt;Народы России. Ительмены. https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80&amp;action=edit&amp;section=1/&lt;/ref&gt;

== Діні ==
Дәстүрлі нанымдар — [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]. Жердің алғашқы ата — бабасы және жаратушысы Қарғалар-Кутха болып саналды. Әлем мәңгілік, жалпақ, рухтар мекендеген деп саналды. Теңіз иесі Митг ерекше құрметке ие, ол негізгі азық — түлік өнімін-балықты берді, оның құрметіне қараша айында &quot;тазарту&quot; (нусакум) атты ителмендік мереке өтеді. Фетишизм пұт түріндегі амулет киюден көрінді. Бақсыларда (көбінесе әйелдерде) ғұрыптық киімдер, дауылпаздар және басқа да атрибуттар болмаған. 

Қазіргі ительмендер [[Христиандық|христиан]] дінінің [[Православ шіркеуі|православие]] тармағын ұстанады, христиандандыру 18 ғасырдың екінші ширегінде басталды.&lt;ref&gt;Ительмены // «Историческая энциклопедия Сибири» (2009) http://irkipedia.ru/content/itelmeny_istoricheskaya_enciklopediya_sibiri_2009&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
XVII-XVIII ғасырдың соңындағы ителмендердің саны туралы ең дәлелді мәліметтерді Б.О.Долгих берді. Ол 1697 жылы ителмендердің саны 12680 адам, ал 1738 жылы 8448 адам болған деген қорытындыға келген. Олардың санының азаюының негізгі себептері патшалықтың отаршылдық саясаты және ительмендердің орыстармен ассимиляциялану процесі кезінде шетелден әкелінген жұқпалы аурулар (шешек, «горячка» және т.б.) болды.

Ғалымдар оларды «орыс үндістері» деп атайды. Оның үстіне олар «кино» емес, нағыз үндістер. Олардың әлі күнге дейін [[Аляска]]да тұратын тлинкит үндістерімен жақын туыстық тамыры бар екені дәлелденді. Ительмендердің тағы бір танымал үнді тайпасы [[Навахо]]мен көп ұқсастықтары бар.

17 ғасырдың аяғында Ительмендер [[Камчатка]] түбегінің орталық бөлігін алып жатты. Олардың қонысының батыс жағалауындағы солтүстік шекарасы Тігіл өзені, шығысында Ука өзені болды. Оңтүстікте Ительмен қоныстары түбектің ең шетіне дейін созылып жатты. Камчатканың Ресей мемлекетіне енуімен Ительмен аумақтық топтарының көпшілігі орыстармен қарқынды байланыстар аймағында болды. [[Казактар]]мен әскери қақтығыстар, тайпа аралық жаулық, індеттер нәтижесінде олардың саны тез азайып кетті. Халықтың ішкі бытыраңқылығы, жергілікті өзіндік сананың басым болуы ассимиляциялық процестерге ықпал етті. 19 ғасырдың екінші жартысынан бастап [[Ассимиляция (әлеуметтану)|ассимиляция]] процесі бұрынғыдан да жеделдеді, әсіресе Камчатка өзенінің аңғарында қатты болды. Түбектің батыс жағалауындағы ительмендердің ассимиляциясы баяу болды. 19 ғасырдың ортасына қарай олар өздерінің ана тілін және дәстүрлі мәдениеттің көптеген элементтерін сақтап қалды.

Ительмендердің қалыптасуы өте кең аумаққа тән кезбе аңшы-балықшылардың мезолит мәдениетімен байланысты. Бұл мәдениеттің бастауы Шығыс Моңғолияның аймақтарынан бастау алады, одан кейін ол [[Шығыс Сібір]] мен солтүстік-шығыс Азияның едәуір бөлігіне тарады. Ерте неолитте солтүстік-шығыс Азияда жергілікті аймақтық мәдениеттер қалыптаса бастайды. Солардың бірі – Тарин Камчатканың орталық және оңтүстік бөлігін қамтыды. Зерттеушілердің көпшілігі ежелгі ительмендер оның тасымалдаушылары болды деп санайды. Бірақ жергілікті ительмендердің басқа да генетикалық шығу тегі бар. Ительмендердің көптеген мәдени ерекшеліктері басқа табиғи-географиялық ортада  өз іздерін қалдырған, оларды Амур өлкесінің, Приморьенің және [[Солтүстік Америка]]ның халықтарымен туыстас етеді.

Саны аз болғандықтан, ительмендердің дербес автономиясы жоқ, 1950 жылдары колхоздардың бірігуіне байланысты ительмендерді қоныстандыру басталды. Сопочное, Морошечное, Утхолок тұрғындары Ковранға, Аманино, Напана, Седанка Оседлой тұрғындары Тигилге көшті.&lt;ref&gt;УЗАН коренные малочисленные народы России в лицах https://uzan2.wordpress.com/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B0/%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B/&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Ительмендердің дәстүрлі кәсібі – [[балық аулау]]. Балық шаруашылығының негізгі объектілері – балықтың [[албырт]] түрлері. Балық аулаудың әдістері мен құралдары дәстүрлі болды - аулар, торлар т.б. сонымен қатар қалақайдың жіптерінен жасалған әртүрлі ілгектер мен торлар қолданылған. Болашақта пайдалану үшін балық кептірілген күйінде (юкола) жиналды, арнайы шұңқырларда ашытылады, ал қысқы балық мұздатылған. Балық, негізінен [[албырт]], [[сәуір]]ден [[қараша]]ға дейін ауланған.

Маңызды рөлді теңіз терісі мен аңшылық кәсіп атқарды. Олар [[итбалық]]тарды, [[аю]]ларды, жабайы қойлар мен бұғыларды, терісі бағалы аңдарды аулаған. 18 ғасырда оңтүстік ительмендер уланған жебелермен [[кит]]терді ауласа, шығыс жағалаудағылар [[калан]]дар мен [[итбалық]]тарды аулаған. Тері саудасының өнімдері өз шаруашылығында (ет-азық-түлікке, май-тұрғын үйлерді жарықтандыруға, тері-аяқ киім, киім-кешек, ыдыс жасауға арналған) қолданылып, коряктармен бұғы терісі, ет және сіңірге айырбасталды.

Балық аулау мен аңшылық ерлердің кәсібі болды, бірақ әйелдер балықты өңдеумен және жинаумен айналысты. Торды, әдетте, егде жастағы ер адамдар тоқыды. Ительмен әйелдері кеңінен дамыған [[терушілік]]пен айналысты. Жеуге жарамды өсімдіктердің алуан түрлері ([[балдырған]], [[Күреңот]], сарана, шеломайник, кемчига, жабайы сарымсақ және т.б.), жидектер, емдік шөптер, балқарағай жаңғағы жиналды. Жиналған өнімдер қыста кептірілген, ысталған күйінде сақталды. Өсімдіктерден әйелдер төсеніштер, сөмкелер, керек-жарақтарды сақтауға арналған себеттер жасады.

Құрал-саймандар тастан, сүйектен және ағаштан жасалды, гарпундардың пышақтары мен ұштарын жасау үшін тау хрусталі қолданылды. Палуба тәрізді бат қайықтары - көлік құралы ретінде қызмет атқарды. Ительмендердің Камчатканың орыс халқымен тығыз байланысы олардың арасында жаңа кәсіптердің таралуына ықпал етті. 19 ғасырдың 2-жартысында барлық Ительмен ауылдарында картоп пен көкөніс егетін бақшалар, ірі қара мен жылқы пайда болды.

Қазіргі уақытта ительмендердің жұмыспен қамту құрылымында жаңа кәсіптер басым: [[мал шаруашылығы]], [[құрылыс]], өнеркәсіптік балық өңдеу, ительмендердің бір бөлігі халыққа білім беру жүйесінде, денсаулық сақтау, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және басқа да қызмет көрсету салаларында жұмыс істейді.&lt;ref&gt;ИТЕЛЬМЕНЫ http://russiafederation.ru/ethnography/information/164.html&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

{{Әлем халықтары}}


{{stub}}</text>
      <sha1>99we8fz1vao3ky2qlqi2jsb6a8l2suy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058301</id>
      <parentid>3058300</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T04:35:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14290" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Ителмендер
|төл атауы  = итәнмән
|сурет      = Itelmeni 3.JPG
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 3 474 (2002)
|аймақ      = {{RUS}}
|аймақ1     = 
|саны1      = 
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = 
|саны2      = 
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = 
|саны3      = 
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[ителмен тілі]], [[орыс тілі]]
|діні       = [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

'''Ителмендер''' («итәнмән» - «осында тұратын») – [[Ресей]]дің [[Камчатка]]түбегінің байырғы халықтарының бірі. 2002 жылғы халық санағы бойынша ителмендер саны 3474 адамды құрайды. Қазіргі уақытта олар негізінен Тигиль ауданының Ковран, Тигил, Палана, Хайрюзово ауылдарында орналасқан.&lt;ref&gt;Ительмены https://arctic-megapedia.ru/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B&lt;/ref&gt; 

== Тілдері ==
Тілі - [[ителмен тілі]] (ескіше атауы – камчадал тілі). Ол дәстүрлі түрде палеоазиаттық тілдердің чукча-коряк тобына жатады, бірақ бұл топтың тілдерімен генетикалық байланыстар жоқ, тілдік жағынан олар ертеде шығыс, оңтүстік, батыс топтары болған. Қазіргі уақытта батыс тілі мен оның [[диалект]]ілері сақталған: напан, седанкин,сопочнов, хайрюзов. Көптеген ительмендер үшін [[орыс тілі]] ана тілі болып табылады. 1932 жылы латын графикасы негізінде ителмендік әліпби жасалды. ХХ ғасырдың соңында ителмен тілінің жандануы басталады. 1988 жылы Оңтүстік диалект негізінде ительмен алфавиті мен оқулықтары жасалды.&lt;ref&gt;Народы России. Ительмены. https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80&amp;action=edit&amp;section=1/&lt;/ref&gt;

== Діні ==
Дәстүрлі нанымдар — [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]. Жердің алғашқы ата — бабасы және жаратушысы Қарғалар-Кутха болып саналды. Әлем мәңгілік, жалпақ, рухтар мекендеген деп саналды. Теңіз иесі Митг ерекше құрметке ие, ол негізгі азық — түлік өнімін-балықты берді, оның құрметіне қараша айында &quot;тазарту&quot; (нусакум) атты ителмендік мереке өтеді. Фетишизм пұт түріндегі амулет киюден көрінді. Бақсыларда (көбінесе әйелдерде) ғұрыптық киімдер, дауылпаздар және басқа да атрибуттар болмаған. 

Қазіргі ительмендер [[Христиандық|христиан]] дінінің [[Православ шіркеуі|православие]] тармағын ұстанады, христиандандыру 18 ғасырдың екінші ширегінде басталды.&lt;ref&gt;Ительмены // «Историческая энциклопедия Сибири» (2009) http://irkipedia.ru/content/itelmeny_istoricheskaya_enciklopediya_sibiri_2009&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
XVII-XVIII ғасырдың соңындағы ителмендердің саны туралы ең дәлелді мәліметтерді Б.О.Долгих берді. Ол 1697 жылы ителмендердің саны 12680 адам, ал 1738 жылы 8448 адам болған деген қорытындыға келген. Олардың санының азаюының негізгі себептері патшалықтың отаршылдық саясаты және ительмендердің орыстармен ассимиляциялану процесі кезінде шетелден әкелінген жұқпалы аурулар (шешек, «горячка» және т.б.) болды.

Ғалымдар оларды «орыс үндістері» деп атайды. Оның үстіне олар «кино» емес, нағыз үндістер. Олардың әлі күнге дейін [[Аляска]]да тұратын тлинкит үндістерімен жақын туыстық тамыры бар екені дәлелденді. Ительмендердің тағы бір танымал үнді тайпасы [[Навахо]]мен көп ұқсастықтары бар.

17 ғасырдың аяғында Ительмендер [[Камчатка]] түбегінің орталық бөлігін алып жатты. Олардың қонысының батыс жағалауындағы солтүстік шекарасы Тігіл өзені, шығысында Ука өзені болды. Оңтүстікте Ительмен қоныстары түбектің ең шетіне дейін созылып жатты. Камчатканың Ресей мемлекетіне енуімен Ительмен аумақтық топтарының көпшілігі орыстармен қарқынды байланыстар аймағында болды. [[Казактар]]мен әскери қақтығыстар, тайпа аралық жаулық, індеттер нәтижесінде олардың саны тез азайып кетті. Халықтың ішкі бытыраңқылығы, жергілікті өзіндік сананың басым болуы ассимиляциялық процестерге ықпал етті. 19 ғасырдың екінші жартысынан бастап [[Ассимиляция (әлеуметтану)|ассимиляция]] процесі бұрынғыдан да жеделдеді, әсіресе Камчатка өзенінің аңғарында қатты болды. Түбектің батыс жағалауындағы ительмендердің ассимиляциясы баяу болды. 19 ғасырдың ортасына қарай олар өздерінің ана тілін және дәстүрлі мәдениеттің көптеген элементтерін сақтап қалды.

Ительмендердің қалыптасуы өте кең аумаққа тән кезбе аңшы-балықшылардың мезолит мәдениетімен байланысты. Бұл мәдениеттің бастауы Шығыс Моңғолияның аймақтарынан бастау алады, одан кейін ол [[Шығыс Сібір]] мен солтүстік-шығыс Азияның едәуір бөлігіне тарады. Ерте неолитте солтүстік-шығыс Азияда жергілікті аймақтық мәдениеттер қалыптаса бастайды. Солардың бірі – Тарин Камчатканың орталық және оңтүстік бөлігін қамтыды. Зерттеушілердің көпшілігі ежелгі ительмендер оның тасымалдаушылары болды деп санайды. Бірақ жергілікті ительмендердің басқа да генетикалық шығу тегі бар. Ительмендердің көптеген мәдени ерекшеліктері басқа табиғи-географиялық ортада  өз іздерін қалдырған, оларды Амур өлкесінің, Приморьенің және [[Солтүстік Америка]]ның халықтарымен туыстас етеді.

Саны аз болғандықтан, ительмендердің дербес автономиясы жоқ, 1950 жылдары колхоздардың бірігуіне байланысты ительмендерді қоныстандыру басталды. Сопочное, Морошечное, Утхолок тұрғындары Ковранға, Аманино, Напана, Седанка Оседлой тұрғындары Тигилге көшті.&lt;ref&gt;УЗАН коренные малочисленные народы России в лицах https://uzan2.wordpress.com/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B0/%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B/&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Ительмендердің дәстүрлі кәсібі – [[балық аулау]]. Балық шаруашылығының негізгі объектілері – балықтың [[албырт]] түрлері. Балық аулаудың әдістері мен құралдары дәстүрлі болды - аулар, торлар т.б. сонымен қатар қалақайдың жіптерінен жасалған әртүрлі ілгектер мен торлар қолданылған. Болашақта пайдалану үшін балық кептірілген күйінде (юкола) жиналды, арнайы шұңқырларда ашытылады, ал қысқы балық мұздатылған. Балық, негізінен [[албырт]], [[сәуір]]ден [[қараша]]ға дейін ауланған.

Маңызды рөлді теңіз терісі мен аңшылық кәсіп атқарды. Олар [[итбалық]]тарды, [[аю]]ларды, жабайы қойлар мен бұғыларды, терісі бағалы аңдарды аулаған. 18 ғасырда оңтүстік ительмендер уланған жебелермен [[кит]]терді ауласа, шығыс жағалаудағылар [[калан]]дар мен [[итбалық]]тарды аулаған. Тері саудасының өнімдері өз шаруашылығында (ет-азық-түлікке, май-тұрғын үйлерді жарықтандыруға, тері-аяқ киім, киім-кешек, ыдыс жасауға арналған) қолданылып, коряктармен бұғы терісі, ет және сіңірге айырбасталды.

Балық аулау мен аңшылық ерлердің кәсібі болды, бірақ әйелдер балықты өңдеумен және жинаумен айналысты. Торды, әдетте, егде жастағы ер адамдар тоқыды. Ительмен әйелдері кеңінен дамыған [[терушілік]]пен айналысты. Жеуге жарамды өсімдіктердің алуан түрлері ([[балдырған]], [[Күреңот]], сарана, шеломайник, кемчига, жабайы сарымсақ және т.б.), жидектер, емдік шөптер, балқарағай жаңғағы жиналды. Жиналған өнімдер қыста кептірілген, ысталған күйінде сақталды. Өсімдіктерден әйелдер төсеніштер, сөмкелер, керек-жарақтарды сақтауға арналған себеттер жасады.

Құрал-саймандар тастан, сүйектен және ағаштан жасалды, гарпундардың пышақтары мен ұштарын жасау үшін тау хрусталі қолданылды. Палуба тәрізді бат қайықтары - көлік құралы ретінде қызмет атқарды. Ительмендердің Камчатканың орыс халқымен тығыз байланысы олардың арасында жаңа кәсіптердің таралуына ықпал етті. 19 ғасырдың 2-жартысында барлық Ительмен ауылдарында картоп пен көкөніс егетін бақшалар, ірі қара мен жылқы пайда болды.

Қазіргі уақытта ительмендердің жұмыспен қамту құрылымында жаңа кәсіптер басым: [[мал шаруашылығы]], [[құрылыс]], өнеркәсіптік балық өңдеу, ительмендердің бір бөлігі халыққа білім беру жүйесінде, денсаулық сақтау, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және басқа да қызмет көрсету салаларында жұмыс істейді.&lt;ref&gt;ИТЕЛЬМЕНЫ http://russiafederation.ru/ethnography/information/164.html&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

{{Әлем халықтары}}


{{stub}}</text>
      <sha1>4yempe3fxzq48wmp8jbggx9pk7jltr8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058302</id>
      <parentid>3058301</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T04:35:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Ресей халықтары|Ресей халықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14336" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Ителмендер
|төл атауы  = итәнмән
|сурет      = Itelmeni 3.JPG
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 3 474 (2002)
|аймақ      = {{RUS}}
|аймақ1     = 
|саны1      = 
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = 
|саны2      = 
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = 
|саны3      = 
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[ителмен тілі]], [[орыс тілі]]
|діні       = [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

'''Ителмендер''' («итәнмән» - «осында тұратын») – [[Ресей]]дің [[Камчатка]]түбегінің байырғы халықтарының бірі. 2002 жылғы халық санағы бойынша ителмендер саны 3474 адамды құрайды. Қазіргі уақытта олар негізінен Тигиль ауданының Ковран, Тигил, Палана, Хайрюзово ауылдарында орналасқан.&lt;ref&gt;Ительмены https://arctic-megapedia.ru/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B&lt;/ref&gt; 

== Тілдері ==
Тілі - [[ителмен тілі]] (ескіше атауы – камчадал тілі). Ол дәстүрлі түрде палеоазиаттық тілдердің чукча-коряк тобына жатады, бірақ бұл топтың тілдерімен генетикалық байланыстар жоқ, тілдік жағынан олар ертеде шығыс, оңтүстік, батыс топтары болған. Қазіргі уақытта батыс тілі мен оның [[диалект]]ілері сақталған: напан, седанкин,сопочнов, хайрюзов. Көптеген ительмендер үшін [[орыс тілі]] ана тілі болып табылады. 1932 жылы латын графикасы негізінде ителмендік әліпби жасалды. ХХ ғасырдың соңында ителмен тілінің жандануы басталады. 1988 жылы Оңтүстік диалект негізінде ительмен алфавиті мен оқулықтары жасалды.&lt;ref&gt;Народы России. Ительмены. https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80&amp;action=edit&amp;section=1/&lt;/ref&gt;

== Діні ==
Дәстүрлі нанымдар — [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]. Жердің алғашқы ата — бабасы және жаратушысы Қарғалар-Кутха болып саналды. Әлем мәңгілік, жалпақ, рухтар мекендеген деп саналды. Теңіз иесі Митг ерекше құрметке ие, ол негізгі азық — түлік өнімін-балықты берді, оның құрметіне қараша айында &quot;тазарту&quot; (нусакум) атты ителмендік мереке өтеді. Фетишизм пұт түріндегі амулет киюден көрінді. Бақсыларда (көбінесе әйелдерде) ғұрыптық киімдер, дауылпаздар және басқа да атрибуттар болмаған. 

Қазіргі ительмендер [[Христиандық|христиан]] дінінің [[Православ шіркеуі|православие]] тармағын ұстанады, христиандандыру 18 ғасырдың екінші ширегінде басталды.&lt;ref&gt;Ительмены // «Историческая энциклопедия Сибири» (2009) http://irkipedia.ru/content/itelmeny_istoricheskaya_enciklopediya_sibiri_2009&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
XVII-XVIII ғасырдың соңындағы ителмендердің саны туралы ең дәлелді мәліметтерді Б.О.Долгих берді. Ол 1697 жылы ителмендердің саны 12680 адам, ал 1738 жылы 8448 адам болған деген қорытындыға келген. Олардың санының азаюының негізгі себептері патшалықтың отаршылдық саясаты және ительмендердің орыстармен ассимиляциялану процесі кезінде шетелден әкелінген жұқпалы аурулар (шешек, «горячка» және т.б.) болды.

Ғалымдар оларды «орыс үндістері» деп атайды. Оның үстіне олар «кино» емес, нағыз үндістер. Олардың әлі күнге дейін [[Аляска]]да тұратын тлинкит үндістерімен жақын туыстық тамыры бар екені дәлелденді. Ительмендердің тағы бір танымал үнді тайпасы [[Навахо]]мен көп ұқсастықтары бар.

17 ғасырдың аяғында Ительмендер [[Камчатка]] түбегінің орталық бөлігін алып жатты. Олардың қонысының батыс жағалауындағы солтүстік шекарасы Тігіл өзені, шығысында Ука өзені болды. Оңтүстікте Ительмен қоныстары түбектің ең шетіне дейін созылып жатты. Камчатканың Ресей мемлекетіне енуімен Ительмен аумақтық топтарының көпшілігі орыстармен қарқынды байланыстар аймағында болды. [[Казактар]]мен әскери қақтығыстар, тайпа аралық жаулық, індеттер нәтижесінде олардың саны тез азайып кетті. Халықтың ішкі бытыраңқылығы, жергілікті өзіндік сананың басым болуы ассимиляциялық процестерге ықпал етті. 19 ғасырдың екінші жартысынан бастап [[Ассимиляция (әлеуметтану)|ассимиляция]] процесі бұрынғыдан да жеделдеді, әсіресе Камчатка өзенінің аңғарында қатты болды. Түбектің батыс жағалауындағы ительмендердің ассимиляциясы баяу болды. 19 ғасырдың ортасына қарай олар өздерінің ана тілін және дәстүрлі мәдениеттің көптеген элементтерін сақтап қалды.

Ительмендердің қалыптасуы өте кең аумаққа тән кезбе аңшы-балықшылардың мезолит мәдениетімен байланысты. Бұл мәдениеттің бастауы Шығыс Моңғолияның аймақтарынан бастау алады, одан кейін ол [[Шығыс Сібір]] мен солтүстік-шығыс Азияның едәуір бөлігіне тарады. Ерте неолитте солтүстік-шығыс Азияда жергілікті аймақтық мәдениеттер қалыптаса бастайды. Солардың бірі – Тарин Камчатканың орталық және оңтүстік бөлігін қамтыды. Зерттеушілердің көпшілігі ежелгі ительмендер оның тасымалдаушылары болды деп санайды. Бірақ жергілікті ительмендердің басқа да генетикалық шығу тегі бар. Ительмендердің көптеген мәдени ерекшеліктері басқа табиғи-географиялық ортада  өз іздерін қалдырған, оларды Амур өлкесінің, Приморьенің және [[Солтүстік Америка]]ның халықтарымен туыстас етеді.

Саны аз болғандықтан, ительмендердің дербес автономиясы жоқ, 1950 жылдары колхоздардың бірігуіне байланысты ительмендерді қоныстандыру басталды. Сопочное, Морошечное, Утхолок тұрғындары Ковранға, Аманино, Напана, Седанка Оседлой тұрғындары Тигилге көшті.&lt;ref&gt;УЗАН коренные малочисленные народы России в лицах https://uzan2.wordpress.com/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B0/%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B/&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Ительмендердің дәстүрлі кәсібі – [[балық аулау]]. Балық шаруашылығының негізгі объектілері – балықтың [[албырт]] түрлері. Балық аулаудың әдістері мен құралдары дәстүрлі болды - аулар, торлар т.б. сонымен қатар қалақайдың жіптерінен жасалған әртүрлі ілгектер мен торлар қолданылған. Болашақта пайдалану үшін балық кептірілген күйінде (юкола) жиналды, арнайы шұңқырларда ашытылады, ал қысқы балық мұздатылған. Балық, негізінен [[албырт]], [[сәуір]]ден [[қараша]]ға дейін ауланған.

Маңызды рөлді теңіз терісі мен аңшылық кәсіп атқарды. Олар [[итбалық]]тарды, [[аю]]ларды, жабайы қойлар мен бұғыларды, терісі бағалы аңдарды аулаған. 18 ғасырда оңтүстік ительмендер уланған жебелермен [[кит]]терді ауласа, шығыс жағалаудағылар [[калан]]дар мен [[итбалық]]тарды аулаған. Тері саудасының өнімдері өз шаруашылығында (ет-азық-түлікке, май-тұрғын үйлерді жарықтандыруға, тері-аяқ киім, киім-кешек, ыдыс жасауға арналған) қолданылып, коряктармен бұғы терісі, ет және сіңірге айырбасталды.

Балық аулау мен аңшылық ерлердің кәсібі болды, бірақ әйелдер балықты өңдеумен және жинаумен айналысты. Торды, әдетте, егде жастағы ер адамдар тоқыды. Ительмен әйелдері кеңінен дамыған [[терушілік]]пен айналысты. Жеуге жарамды өсімдіктердің алуан түрлері ([[балдырған]], [[Күреңот]], сарана, шеломайник, кемчига, жабайы сарымсақ және т.б.), жидектер, емдік шөптер, балқарағай жаңғағы жиналды. Жиналған өнімдер қыста кептірілген, ысталған күйінде сақталды. Өсімдіктерден әйелдер төсеніштер, сөмкелер, керек-жарақтарды сақтауға арналған себеттер жасады.

Құрал-саймандар тастан, сүйектен және ағаштан жасалды, гарпундардың пышақтары мен ұштарын жасау үшін тау хрусталі қолданылды. Палуба тәрізді бат қайықтары - көлік құралы ретінде қызмет атқарды. Ительмендердің Камчатканың орыс халқымен тығыз байланысы олардың арасында жаңа кәсіптердің таралуына ықпал етті. 19 ғасырдың 2-жартысында барлық Ительмен ауылдарында картоп пен көкөніс егетін бақшалар, ірі қара мен жылқы пайда болды.

Қазіргі уақытта ительмендердің жұмыспен қамту құрылымында жаңа кәсіптер басым: [[мал шаруашылығы]], [[құрылыс]], өнеркәсіптік балық өңдеу, ительмендердің бір бөлігі халыққа білім беру жүйесінде, денсаулық сақтау, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және басқа да қызмет көрсету салаларында жұмыс істейді.&lt;ref&gt;ИТЕЛЬМЕНЫ http://russiafederation.ru/ethnography/information/164.html&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

{{Әлем халықтары}}


{{stub}}

[[Санат:Ресей халықтары]]</text>
      <sha1>98pic6zllhk379to4sbbqrurddbr4ua</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058303</id>
      <parentid>3058302</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T04:42:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14571" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Ителмендер
|төл атауы  = итәнмән
|сурет      = Itelmeni 3.JPG
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 3 474 (2002)
|аймақ      = {{RUS}}
|аймақ1     = 
|саны1      = 
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = 
|саны2      = 
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = 
|саны3      = 
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[ителмен тілі]], [[орыс тілі]]
|діні       = [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

'''Ителмендер''' («итәнмән» - «осында тұратын») – [[Ресей]]дің [[Камчатка]]түбегінің байырғы халықтарының бірі. 2002 жылғы халық санағы бойынша ителмендер саны 3474 адамды құрайды. Қазіргі уақытта олар негізінен Тигиль ауданының Ковран, Тигил, Палана, Хайрюзово ауылдарында орналасқан.&lt;ref&gt;Ительмены https://arctic-megapedia.ru/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B&lt;/ref&gt; 

== Тілдері ==
Тілі - [[ителмен тілі]] (ескіше атауы – камчадал тілі). Ол дәстүрлі түрде палеоазиаттық тілдердің чукча-коряк тобына жатады, бірақ бұл топтың тілдерімен генетикалық байланыстар жоқ, тілдік жағынан олар ертеде шығыс, оңтүстік, батыс топтары болған. Қазіргі уақытта батыс тілі мен оның [[диалект]]ілері сақталған: напан, седанкин,сопочнов, хайрюзов. Көптеген ительмендер үшін [[орыс тілі]] ана тілі болып табылады. 1932 жылы латын графикасы негізінде ителмендік әліпби жасалды. ХХ ғасырдың соңында ителмен тілінің жандануы басталады. 1988 жылы Оңтүстік диалект негізінде ительмен алфавиті мен оқулықтары жасалды.&lt;ref&gt;Народы России. Ительмены. https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80&amp;action=edit&amp;section=1/&lt;/ref&gt;

== Діні ==
Дәстүрлі нанымдар — [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]. Жердің алғашқы ата — бабасы және жаратушысы Қарғалар-Кутха болып саналды. Әлем мәңгілік, жалпақ, рухтар мекендеген деп саналды. Теңіз иесі Митг ерекше құрметке ие, ол негізгі азық — түлік өнімін-балықты берді, оның құрметіне қараша айында &quot;тазарту&quot; (нусакум) атты ителмендік мереке өтеді. Фетишизм пұт түріндегі амулет киюден көрінді. Бақсыларда (көбінесе әйелдерде) ғұрыптық киімдер, дауылпаздар және басқа да атрибуттар болмаған. 

Қазіргі ительмендер [[Христиандық|христиан]] дінінің [[Православ шіркеуі|православие]] тармағын ұстанады, христиандандыру 18 ғасырдың екінші ширегінде басталды.&lt;ref&gt;Ительмены // «Историческая энциклопедия Сибири» (2009) http://irkipedia.ru/content/itelmeny_istoricheskaya_enciklopediya_sibiri_2009&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
XVII-XVIII ғасырдың соңындағы ителмендердің саны туралы ең дәлелді мәліметтерді Б.О.Долгих берді. Ол 1697 жылы ителмендердің саны 12680 адам, ал 1738 жылы 8448 адам болған деген қорытындыға келген. Олардың санының азаюының негізгі себептері патшалықтың отаршылдық саясаты және ительмендердің орыстармен ассимиляциялану процесі кезінде шетелден әкелінген жұқпалы аурулар (шешек, «горячка» және т.б.) болды.

Ғалымдар оларды «орыс үндістері» деп атайды. Оның үстіне олар «кино» емес, нағыз үндістер. Олардың әлі күнге дейін [[Аляска]]да тұратын тлинкит үндістерімен жақын туыстық тамыры бар екені дәлелденді. Ительмендердің тағы бір танымал үнді тайпасы [[Навахо]]мен көп ұқсастықтары бар.

17 ғасырдың аяғында Ительмендер [[Камчатка]] түбегінің орталық бөлігін алып жатты. Олардың қонысының батыс жағалауындағы солтүстік шекарасы Тігіл өзені, шығысында Ука өзені болды. Оңтүстікте Ительмен қоныстары түбектің ең шетіне дейін созылып жатты. Камчатканың Ресей мемлекетіне енуімен Ительмен аумақтық топтарының көпшілігі орыстармен қарқынды байланыстар аймағында болды. [[Казактар]]мен әскери қақтығыстар, тайпа аралық жаулық, індеттер нәтижесінде олардың саны тез азайып кетті. Халықтың ішкі бытыраңқылығы, жергілікті өзіндік сананың басым болуы ассимиляциялық процестерге ықпал етті. 19 ғасырдың екінші жартысынан бастап [[Ассимиляция (әлеуметтану)|ассимиляция]] процесі бұрынғыдан да жеделдеді, әсіресе Камчатка өзенінің аңғарында қатты болды. Түбектің батыс жағалауындағы ительмендердің ассимиляциясы баяу болды. 19 ғасырдың ортасына қарай олар өздерінің ана тілін және дәстүрлі мәдениеттің көптеген элементтерін сақтап қалды.

Ительмендердің қалыптасуы өте кең аумаққа тән кезбе аңшы-балықшылардың мезолит мәдениетімен байланысты. Бұл мәдениеттің бастауы Шығыс Моңғолияның аймақтарынан бастау алады, одан кейін ол [[Шығыс Сібір]] мен солтүстік-шығыс Азияның едәуір бөлігіне тарады. Ерте неолитте солтүстік-шығыс Азияда жергілікті аймақтық мәдениеттер қалыптаса бастайды. Солардың бірі – Тарин Камчатканың орталық және оңтүстік бөлігін қамтыды. Зерттеушілердің көпшілігі ежелгі ительмендер оның тасымалдаушылары болды деп санайды. Бірақ жергілікті ительмендердің басқа да генетикалық шығу тегі бар. Ительмендердің көптеген мәдени ерекшеліктері басқа табиғи-географиялық ортада  өз іздерін қалдырған, оларды Амур өлкесінің, Приморьенің және [[Солтүстік Америка]]ның халықтарымен туыстас етеді.

Саны аз болғандықтан, ительмендердің дербес автономиясы жоқ, 1950 жылдары колхоздардың бірігуіне байланысты ительмендерді қоныстандыру басталды. Сопочное, Морошечное, Утхолок тұрғындары Ковранға, Аманино, Напана, Седанка Оседлой тұрғындары Тигилге көшті.&lt;ref&gt;УЗАН коренные малочисленные народы России в лицах https://uzan2.wordpress.com/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B0/%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B/&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Ительмендер негізінен әдеттегі балықшылар болды.&lt;ref&gt;Ительмены http://kamchatka.media/o_kamchatke/vchera/v_glubine_vekov_svedeniya_s_drevnosti_do_konca_xvii_veka/aborigeny_kamchatki_samobytnost_i_tradicii_v_kul_ture/korennye_narodnosti/1/&lt;/ref&gt; Балық шаруашылығының негізгі объектілері – балықтың [[албырт]] түрлері. Балық аулаудың әдістері мен құралдары дәстүрлі болды - аулар, торлар т.б. сонымен қатар қалақайдың жіптерінен жасалған әртүрлі ілгектер мен торлар қолданылған. Болашақта пайдалану үшін балық кептірілген күйінде (юкола) жиналды, арнайы шұңқырларда ашытылады, ал қысқы балық мұздатылған. Балық, негізінен [[албырт]], [[сәуір]]ден [[қараша]]ға дейін ауланған.

Маңызды рөлді теңіз терісі мен аңшылық кәсіп атқарды. Олар [[итбалық]]тарды, [[аю]]ларды, жабайы қойлар мен бұғыларды, терісі бағалы аңдарды аулаған. 18 ғасырда оңтүстік ительмендер уланған жебелермен [[кит]]терді ауласа, шығыс жағалаудағылар [[калан]]дар мен [[итбалық]]тарды аулаған. Тері саудасының өнімдері өз шаруашылығында (ет-азық-түлікке, май-тұрғын үйлерді жарықтандыруға, тері-аяқ киім, киім-кешек, ыдыс жасауға арналған) қолданылып, коряктармен бұғы терісі, ет және сіңірге айырбасталды.

Балық аулау мен аңшылық ерлердің кәсібі болды, бірақ әйелдер балықты өңдеумен және жинаумен айналысты. Торды, әдетте, егде жастағы ер адамдар тоқыды. Ительмен әйелдері кеңінен дамыған [[терушілік]]пен айналысты. Жеуге жарамды өсімдіктердің алуан түрлері ([[балдырған]], [[Күреңот]], сарана, шеломайник, кемчига, жабайы сарымсақ және т.б.), жидектер, емдік шөптер, балқарағай жаңғағы жиналды. Жиналған өнімдер қыста кептірілген, ысталған күйінде сақталды. Өсімдіктерден әйелдер төсеніштер, сөмкелер, керек-жарақтарды сақтауға арналған себеттер жасады.

Құрал-саймандар тастан, сүйектен және ағаштан жасалды, гарпундардың пышақтары мен ұштарын жасау үшін тау хрусталі қолданылды. Палуба тәрізді бат қайықтары - көлік құралы ретінде қызмет атқарды. Ительмендердің Камчатканың орыс халқымен тығыз байланысы олардың арасында жаңа кәсіптердің таралуына ықпал етті. 19 ғасырдың 2-жартысында барлық Ительмен ауылдарында картоп пен көкөніс егетін бақшалар, ірі қара мен жылқы пайда болды.

Қазіргі уақытта ительмендердің жұмыспен қамту құрылымында жаңа кәсіптер басым: [[мал шаруашылығы]], [[құрылыс]], өнеркәсіптік балық өңдеу, ительмендердің бір бөлігі халыққа білім беру жүйесінде, денсаулық сақтау, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және басқа да қызмет көрсету салаларында жұмыс істейді.&lt;ref&gt;ИТЕЛЬМЕНЫ http://russiafederation.ru/ethnography/information/164.html&lt;/ref&gt;

== Өмір салты ==


== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

{{Әлем халықтары}}


{{stub}}

[[Санат:Ресей халықтары]]</text>
      <sha1>rjno8szbigm5yejerftp881mu98euxk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058305</id>
      <parentid>3058303</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T05:12:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Өмір салты */ толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15328" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Ителмендер
|төл атауы  = итәнмән
|сурет      = Itelmeni 3.JPG
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 3 474 (2002)
|аймақ      = {{RUS}}
|аймақ1     = 
|саны1      = 
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = 
|саны2      = 
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = 
|саны3      = 
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[ителмен тілі]], [[орыс тілі]]
|діні       = [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

'''Ителмендер''' («итәнмән» - «осында тұратын») – [[Ресей]]дің [[Камчатка]]түбегінің байырғы халықтарының бірі. 2002 жылғы халық санағы бойынша ителмендер саны 3474 адамды құрайды. Қазіргі уақытта олар негізінен Тигиль ауданының Ковран, Тигил, Палана, Хайрюзово ауылдарында орналасқан.&lt;ref&gt;Ительмены https://arctic-megapedia.ru/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B&lt;/ref&gt; 

== Тілдері ==
Тілі - [[ителмен тілі]] (ескіше атауы – камчадал тілі). Ол дәстүрлі түрде палеоазиаттық тілдердің чукча-коряк тобына жатады, бірақ бұл топтың тілдерімен генетикалық байланыстар жоқ, тілдік жағынан олар ертеде шығыс, оңтүстік, батыс топтары болған. Қазіргі уақытта батыс тілі мен оның [[диалект]]ілері сақталған: напан, седанкин,сопочнов, хайрюзов. Көптеген ительмендер үшін [[орыс тілі]] ана тілі болып табылады. 1932 жылы латын графикасы негізінде ителмендік әліпби жасалды. ХХ ғасырдың соңында ителмен тілінің жандануы басталады. 1988 жылы Оңтүстік диалект негізінде ительмен алфавиті мен оқулықтары жасалды.&lt;ref&gt;Народы России. Ительмены. https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80&amp;action=edit&amp;section=1/&lt;/ref&gt;

== Діні ==
Дәстүрлі нанымдар — [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]. Жердің алғашқы ата — бабасы және жаратушысы Қарғалар-Кутха болып саналды. Әлем мәңгілік, жалпақ, рухтар мекендеген деп саналды. Теңіз иесі Митг ерекше құрметке ие, ол негізгі азық — түлік өнімін-балықты берді, оның құрметіне қараша айында &quot;тазарту&quot; (нусакум) атты ителмендік мереке өтеді. Фетишизм пұт түріндегі амулет киюден көрінді. Бақсыларда (көбінесе әйелдерде) ғұрыптық киімдер, дауылпаздар және басқа да атрибуттар болмаған. 

Қазіргі ительмендер [[Христиандық|христиан]] дінінің [[Православ шіркеуі|православие]] тармағын ұстанады, христиандандыру 18 ғасырдың екінші ширегінде басталды.&lt;ref&gt;Ительмены // «Историческая энциклопедия Сибири» (2009) http://irkipedia.ru/content/itelmeny_istoricheskaya_enciklopediya_sibiri_2009&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
XVII-XVIII ғасырдың соңындағы ителмендердің саны туралы ең дәлелді мәліметтерді Б.О.Долгих берді. Ол 1697 жылы ителмендердің саны 12680 адам, ал 1738 жылы 8448 адам болған деген қорытындыға келген. Олардың санының азаюының негізгі себептері патшалықтың отаршылдық саясаты және ительмендердің орыстармен ассимиляциялану процесі кезінде шетелден әкелінген жұқпалы аурулар (шешек, «горячка» және т.б.) болды.

Ғалымдар оларды «орыс үндістері» деп атайды. Оның үстіне олар «кино» емес, нағыз үндістер. Олардың әлі күнге дейін [[Аляска]]да тұратын тлинкит үндістерімен жақын туыстық тамыры бар екені дәлелденді. Ительмендердің тағы бір танымал үнді тайпасы [[Навахо]]мен көп ұқсастықтары бар.

17 ғасырдың аяғында Ительмендер [[Камчатка]] түбегінің орталық бөлігін алып жатты. Олардың қонысының батыс жағалауындағы солтүстік шекарасы Тігіл өзені, шығысында Ука өзені болды. Оңтүстікте Ительмен қоныстары түбектің ең шетіне дейін созылып жатты. Камчатканың Ресей мемлекетіне енуімен Ительмен аумақтық топтарының көпшілігі орыстармен қарқынды байланыстар аймағында болды. [[Казактар]]мен әскери қақтығыстар, тайпа аралық жаулық, індеттер нәтижесінде олардың саны тез азайып кетті. Халықтың ішкі бытыраңқылығы, жергілікті өзіндік сананың басым болуы ассимиляциялық процестерге ықпал етті. 19 ғасырдың екінші жартысынан бастап [[Ассимиляция (әлеуметтану)|ассимиляция]] процесі бұрынғыдан да жеделдеді, әсіресе Камчатка өзенінің аңғарында қатты болды. Түбектің батыс жағалауындағы ительмендердің ассимиляциясы баяу болды. 19 ғасырдың ортасына қарай олар өздерінің ана тілін және дәстүрлі мәдениеттің көптеген элементтерін сақтап қалды.

Ительмендердің қалыптасуы өте кең аумаққа тән кезбе аңшы-балықшылардың мезолит мәдениетімен байланысты. Бұл мәдениеттің бастауы Шығыс Моңғолияның аймақтарынан бастау алады, одан кейін ол [[Шығыс Сібір]] мен солтүстік-шығыс Азияның едәуір бөлігіне тарады. Ерте неолитте солтүстік-шығыс Азияда жергілікті аймақтық мәдениеттер қалыптаса бастайды. Солардың бірі – Тарин Камчатканың орталық және оңтүстік бөлігін қамтыды. Зерттеушілердің көпшілігі ежелгі ительмендер оның тасымалдаушылары болды деп санайды. Бірақ жергілікті ительмендердің басқа да генетикалық шығу тегі бар. Ительмендердің көптеген мәдени ерекшеліктері басқа табиғи-географиялық ортада  өз іздерін қалдырған, оларды Амур өлкесінің, Приморьенің және [[Солтүстік Америка]]ның халықтарымен туыстас етеді.

Саны аз болғандықтан, ительмендердің дербес автономиясы жоқ, 1950 жылдары колхоздардың бірігуіне байланысты ительмендерді қоныстандыру басталды. Сопочное, Морошечное, Утхолок тұрғындары Ковранға, Аманино, Напана, Седанка Оседлой тұрғындары Тигилге көшті.&lt;ref&gt;УЗАН коренные малочисленные народы России в лицах https://uzan2.wordpress.com/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B0/%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B/&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Ительмендер негізінен әдеттегі балықшылар болды.&lt;ref&gt;Ительмены http://kamchatka.media/o_kamchatke/vchera/v_glubine_vekov_svedeniya_s_drevnosti_do_konca_xvii_veka/aborigeny_kamchatki_samobytnost_i_tradicii_v_kul_ture/korennye_narodnosti/1/&lt;/ref&gt; Балық шаруашылығының негізгі объектілері – балықтың [[албырт]] түрлері. Балық аулаудың әдістері мен құралдары дәстүрлі болды - аулар, торлар т.б. сонымен қатар қалақайдың жіптерінен жасалған әртүрлі ілгектер мен торлар қолданылған. Болашақта пайдалану үшін балық кептірілген күйінде (юкола) жиналды, арнайы шұңқырларда ашытылады, ал қысқы балық мұздатылған. Балық, негізінен [[албырт]], [[сәуір]]ден [[қараша]]ға дейін ауланған.

Маңызды рөлді теңіз терісі мен аңшылық кәсіп атқарды. Олар [[итбалық]]тарды, [[аю]]ларды, жабайы қойлар мен бұғыларды, терісі бағалы аңдарды аулаған. 18 ғасырда оңтүстік ительмендер уланған жебелермен [[кит]]терді ауласа, шығыс жағалаудағылар [[калан]]дар мен [[итбалық]]тарды аулаған. Тері саудасының өнімдері өз шаруашылығында (ет-азық-түлікке, май-тұрғын үйлерді жарықтандыруға, тері-аяқ киім, киім-кешек, ыдыс жасауға арналған) қолданылып, коряктармен бұғы терісі, ет және сіңірге айырбасталды.

Балық аулау мен аңшылық ерлердің кәсібі болды, бірақ әйелдер балықты өңдеумен және жинаумен айналысты. Торды, әдетте, егде жастағы ер адамдар тоқыды. Ительмен әйелдері кеңінен дамыған [[терушілік]]пен айналысты. Жеуге жарамды өсімдіктердің алуан түрлері ([[балдырған]], [[Күреңот]], сарана, шеломайник, кемчига, жабайы сарымсақ және т.б.), жидектер, емдік шөптер, балқарағай жаңғағы жиналды. Жиналған өнімдер қыста кептірілген, ысталған күйінде сақталды. Өсімдіктерден әйелдер төсеніштер, сөмкелер, керек-жарақтарды сақтауға арналған себеттер жасады.

Құрал-саймандар тастан, сүйектен және ағаштан жасалды, гарпундардың пышақтары мен ұштарын жасау үшін тау хрусталі қолданылды. Палуба тәрізді бат қайықтары - көлік құралы ретінде қызмет атқарды. Ительмендердің Камчатканың орыс халқымен тығыз байланысы олардың арасында жаңа кәсіптердің таралуына ықпал етті. 19 ғасырдың 2-жартысында барлық Ительмен ауылдарында картоп пен көкөніс егетін бақшалар, ірі қара мен жылқы пайда болды.

Қазіргі уақытта ительмендердің жұмыспен қамту құрылымында жаңа кәсіптер басым: [[мал шаруашылығы]], [[құрылыс]], өнеркәсіптік балық өңдеу, ительмендердің бір бөлігі халыққа білім беру жүйесінде, денсаулық сақтау, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және басқа да қызмет көрсету салаларында жұмыс істейді.&lt;ref&gt;ИТЕЛЬМЕНЫ http://russiafederation.ru/ethnography/information/164.html&lt;/ref&gt;

== Өмір салты ==
=== Отбасы ===
Ительмендердің отбасылық әдет-ғұрыптары да ерекше. Тіпті ежелгі уақытта қалыңдықтың үйінде күйеу жігітті тексеру әдеті болған. Мұндай &quot;тексеру&quot; үй жұмысын қамтыды. Жас жігіт сүйіктісінің үйінде қызметші лауазымына орналасты. Көбінесе жігіт бірнеше жыл жұмыс істеуге мәжбүр болды, және бұл сүйіктісінің некеге келісетініне кепілдік бермеді. Бірақ некеге дейін физикалық жақындыққа тыйым салынбаған.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

{{Әлем халықтары}}


{{stub}}

[[Санат:Ресей халықтары]]</text>
      <sha1>q0tkduuxpcve2ccafah7petpeph1gsc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058306</id>
      <parentid>3058305</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T05:17:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Отбасы */ дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15534" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Ителмендер
|төл атауы  = итәнмән
|сурет      = Itelmeni 3.JPG
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 3 474 (2002)
|аймақ      = {{RUS}}
|аймақ1     = 
|саны1      = 
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = 
|саны2      = 
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = 
|саны3      = 
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[ителмен тілі]], [[орыс тілі]]
|діні       = [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

'''Ителмендер''' («итәнмән» - «осында тұратын») – [[Ресей]]дің [[Камчатка]]түбегінің байырғы халықтарының бірі. 2002 жылғы халық санағы бойынша ителмендер саны 3474 адамды құрайды. Қазіргі уақытта олар негізінен Тигиль ауданының Ковран, Тигил, Палана, Хайрюзово ауылдарында орналасқан.&lt;ref&gt;Ительмены https://arctic-megapedia.ru/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B&lt;/ref&gt; 

== Тілдері ==
Тілі - [[ителмен тілі]] (ескіше атауы – камчадал тілі). Ол дәстүрлі түрде палеоазиаттық тілдердің чукча-коряк тобына жатады, бірақ бұл топтың тілдерімен генетикалық байланыстар жоқ, тілдік жағынан олар ертеде шығыс, оңтүстік, батыс топтары болған. Қазіргі уақытта батыс тілі мен оның [[диалект]]ілері сақталған: напан, седанкин,сопочнов, хайрюзов. Көптеген ительмендер үшін [[орыс тілі]] ана тілі болып табылады. 1932 жылы латын графикасы негізінде ителмендік әліпби жасалды. ХХ ғасырдың соңында ителмен тілінің жандануы басталады. 1988 жылы Оңтүстік диалект негізінде ительмен алфавиті мен оқулықтары жасалды.&lt;ref&gt;Народы России. Ительмены. https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80&amp;action=edit&amp;section=1/&lt;/ref&gt;

== Діні ==
Дәстүрлі нанымдар — [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]. Жердің алғашқы ата — бабасы және жаратушысы Қарғалар-Кутха болып саналды. Әлем мәңгілік, жалпақ, рухтар мекендеген деп саналды. Теңіз иесі Митг ерекше құрметке ие, ол негізгі азық — түлік өнімін-балықты берді, оның құрметіне қараша айында &quot;тазарту&quot; (нусакум) атты ителмендік мереке өтеді. Фетишизм пұт түріндегі амулет киюден көрінді. Бақсыларда (көбінесе әйелдерде) ғұрыптық киімдер, дауылпаздар және басқа да атрибуттар болмаған. 

Қазіргі ительмендер [[Христиандық|христиан]] дінінің [[Православ шіркеуі|православие]] тармағын ұстанады, христиандандыру 18 ғасырдың екінші ширегінде басталды.&lt;ref&gt;Ительмены // «Историческая энциклопедия Сибири» (2009) http://irkipedia.ru/content/itelmeny_istoricheskaya_enciklopediya_sibiri_2009&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
XVII-XVIII ғасырдың соңындағы ителмендердің саны туралы ең дәлелді мәліметтерді Б.О.Долгих берді. Ол 1697 жылы ителмендердің саны 12680 адам, ал 1738 жылы 8448 адам болған деген қорытындыға келген. Олардың санының азаюының негізгі себептері патшалықтың отаршылдық саясаты және ительмендердің орыстармен ассимиляциялану процесі кезінде шетелден әкелінген жұқпалы аурулар (шешек, «горячка» және т.б.) болды.

Ғалымдар оларды «орыс үндістері» деп атайды. Оның үстіне олар «кино» емес, нағыз үндістер. Олардың әлі күнге дейін [[Аляска]]да тұратын тлинкит үндістерімен жақын туыстық тамыры бар екені дәлелденді. Ительмендердің тағы бір танымал үнді тайпасы [[Навахо]]мен көп ұқсастықтары бар.

17 ғасырдың аяғында Ительмендер [[Камчатка]] түбегінің орталық бөлігін алып жатты. Олардың қонысының батыс жағалауындағы солтүстік шекарасы Тігіл өзені, шығысында Ука өзені болды. Оңтүстікте Ительмен қоныстары түбектің ең шетіне дейін созылып жатты. Камчатканың Ресей мемлекетіне енуімен Ительмен аумақтық топтарының көпшілігі орыстармен қарқынды байланыстар аймағында болды. [[Казактар]]мен әскери қақтығыстар, тайпа аралық жаулық, індеттер нәтижесінде олардың саны тез азайып кетті. Халықтың ішкі бытыраңқылығы, жергілікті өзіндік сананың басым болуы ассимиляциялық процестерге ықпал етті. 19 ғасырдың екінші жартысынан бастап [[Ассимиляция (әлеуметтану)|ассимиляция]] процесі бұрынғыдан да жеделдеді, әсіресе Камчатка өзенінің аңғарында қатты болды. Түбектің батыс жағалауындағы ительмендердің ассимиляциясы баяу болды. 19 ғасырдың ортасына қарай олар өздерінің ана тілін және дәстүрлі мәдениеттің көптеген элементтерін сақтап қалды.

Ительмендердің қалыптасуы өте кең аумаққа тән кезбе аңшы-балықшылардың мезолит мәдениетімен байланысты. Бұл мәдениеттің бастауы Шығыс Моңғолияның аймақтарынан бастау алады, одан кейін ол [[Шығыс Сібір]] мен солтүстік-шығыс Азияның едәуір бөлігіне тарады. Ерте неолитте солтүстік-шығыс Азияда жергілікті аймақтық мәдениеттер қалыптаса бастайды. Солардың бірі – Тарин Камчатканың орталық және оңтүстік бөлігін қамтыды. Зерттеушілердің көпшілігі ежелгі ительмендер оның тасымалдаушылары болды деп санайды. Бірақ жергілікті ительмендердің басқа да генетикалық шығу тегі бар. Ительмендердің көптеген мәдени ерекшеліктері басқа табиғи-географиялық ортада  өз іздерін қалдырған, оларды Амур өлкесінің, Приморьенің және [[Солтүстік Америка]]ның халықтарымен туыстас етеді.

Саны аз болғандықтан, ительмендердің дербес автономиясы жоқ, 1950 жылдары колхоздардың бірігуіне байланысты ительмендерді қоныстандыру басталды. Сопочное, Морошечное, Утхолок тұрғындары Ковранға, Аманино, Напана, Седанка Оседлой тұрғындары Тигилге көшті.&lt;ref&gt;УЗАН коренные малочисленные народы России в лицах https://uzan2.wordpress.com/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B0/%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B/&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Ительмендер негізінен әдеттегі балықшылар болды.&lt;ref&gt;Ительмены http://kamchatka.media/o_kamchatke/vchera/v_glubine_vekov_svedeniya_s_drevnosti_do_konca_xvii_veka/aborigeny_kamchatki_samobytnost_i_tradicii_v_kul_ture/korennye_narodnosti/1/&lt;/ref&gt; Балық шаруашылығының негізгі объектілері – балықтың [[албырт]] түрлері. Балық аулаудың әдістері мен құралдары дәстүрлі болды - аулар, торлар т.б. сонымен қатар қалақайдың жіптерінен жасалған әртүрлі ілгектер мен торлар қолданылған. Болашақта пайдалану үшін балық кептірілген күйінде (юкола) жиналды, арнайы шұңқырларда ашытылады, ал қысқы балық мұздатылған. Балық, негізінен [[албырт]], [[сәуір]]ден [[қараша]]ға дейін ауланған.

Маңызды рөлді теңіз терісі мен аңшылық кәсіп атқарды. Олар [[итбалық]]тарды, [[аю]]ларды, жабайы қойлар мен бұғыларды, терісі бағалы аңдарды аулаған. 18 ғасырда оңтүстік ительмендер уланған жебелермен [[кит]]терді ауласа, шығыс жағалаудағылар [[калан]]дар мен [[итбалық]]тарды аулаған. Тері саудасының өнімдері өз шаруашылығында (ет-азық-түлікке, май-тұрғын үйлерді жарықтандыруға, тері-аяқ киім, киім-кешек, ыдыс жасауға арналған) қолданылып, коряктармен бұғы терісі, ет және сіңірге айырбасталды.

Балық аулау мен аңшылық ерлердің кәсібі болды, бірақ әйелдер балықты өңдеумен және жинаумен айналысты. Торды, әдетте, егде жастағы ер адамдар тоқыды. Ительмен әйелдері кеңінен дамыған [[терушілік]]пен айналысты. Жеуге жарамды өсімдіктердің алуан түрлері ([[балдырған]], [[Күреңот]], сарана, шеломайник, кемчига, жабайы сарымсақ және т.б.), жидектер, емдік шөптер, балқарағай жаңғағы жиналды. Жиналған өнімдер қыста кептірілген, ысталған күйінде сақталды. Өсімдіктерден әйелдер төсеніштер, сөмкелер, керек-жарақтарды сақтауға арналған себеттер жасады.

Құрал-саймандар тастан, сүйектен және ағаштан жасалды, гарпундардың пышақтары мен ұштарын жасау үшін тау хрусталі қолданылды. Палуба тәрізді бат қайықтары - көлік құралы ретінде қызмет атқарды. Ительмендердің Камчатканың орыс халқымен тығыз байланысы олардың арасында жаңа кәсіптердің таралуына ықпал етті. 19 ғасырдың 2-жартысында барлық Ительмен ауылдарында картоп пен көкөніс егетін бақшалар, ірі қара мен жылқы пайда болды.

Қазіргі уақытта ительмендердің жұмыспен қамту құрылымында жаңа кәсіптер басым: [[мал шаруашылығы]], [[құрылыс]], өнеркәсіптік балық өңдеу, ительмендердің бір бөлігі халыққа білім беру жүйесінде, денсаулық сақтау, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және басқа да қызмет көрсету салаларында жұмыс істейді.&lt;ref&gt;ИТЕЛЬМЕНЫ http://russiafederation.ru/ethnography/information/164.html&lt;/ref&gt;

== Өмір салты ==
=== Отбасы ===
Ительмендердің отбасылық әдет-ғұрыптары да ерекше. Тіпті ежелгі уақытта қалыңдықтың үйінде күйеу жігітті тексеру әдеті болған. Мұндай &quot;тексеру&quot; үй жұмысын қамтыды. Жас жігіт сүйіктісінің үйінде қызметші лауазымына орналасты. Көбінесе жігіт бірнеше жыл жұмыс істеуге мәжбүр болды, және бұл сүйіктісінің некеге келісетініне кепілдік бермеді. Бірақ некеге дейін физикалық жақындыққа тыйым салынбаған. Үйлену тойының тағы бір салты болды.&lt;ref&gt;Ительмены — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/itelmeny--kto-takie-5c87ab877ee65a00b4aee809&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

{{Әлем халықтары}}


{{stub}}

[[Санат:Ресей халықтары]]</text>
      <sha1>09bdwsuwuvxqeqqpsn2le923pvivhba</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058309</id>
      <parentid>3058306</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T05:30:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Өмір салты */ дереккөз</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16341" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Ителмендер
|төл атауы  = итәнмән
|сурет      = Itelmeni 3.JPG
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 3 474 (2002)
|аймақ      = {{RUS}}
|аймақ1     = 
|саны1      = 
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = 
|саны2      = 
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = 
|саны3      = 
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[ителмен тілі]], [[орыс тілі]]
|діні       = [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

'''Ителмендер''' («итәнмән» - «осында тұратын») – [[Ресей]]дің [[Камчатка]]түбегінің байырғы халықтарының бірі. 2002 жылғы халық санағы бойынша ителмендер саны 3474 адамды құрайды. Қазіргі уақытта олар негізінен Тигиль ауданының Ковран, Тигил, Палана, Хайрюзово ауылдарында орналасқан.&lt;ref&gt;Ительмены https://arctic-megapedia.ru/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B&lt;/ref&gt; 

== Тілдері ==
Тілі - [[ителмен тілі]] (ескіше атауы – камчадал тілі). Ол дәстүрлі түрде палеоазиаттық тілдердің чукча-коряк тобына жатады, бірақ бұл топтың тілдерімен генетикалық байланыстар жоқ, тілдік жағынан олар ертеде шығыс, оңтүстік, батыс топтары болған. Қазіргі уақытта батыс тілі мен оның [[диалект]]ілері сақталған: напан, седанкин,сопочнов, хайрюзов. Көптеген ительмендер үшін [[орыс тілі]] ана тілі болып табылады. 1932 жылы латын графикасы негізінде ителмендік әліпби жасалды. ХХ ғасырдың соңында ителмен тілінің жандануы басталады. 1988 жылы Оңтүстік диалект негізінде ительмен алфавиті мен оқулықтары жасалды.&lt;ref&gt;Народы России. Ительмены. https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80&amp;action=edit&amp;section=1/&lt;/ref&gt;

== Діні ==
Дәстүрлі нанымдар — [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]. Жердің алғашқы ата — бабасы және жаратушысы Қарғалар-Кутха болып саналды. Әлем мәңгілік, жалпақ, рухтар мекендеген деп саналды. Теңіз иесі Митг ерекше құрметке ие, ол негізгі азық — түлік өнімін-балықты берді, оның құрметіне қараша айында &quot;тазарту&quot; (нусакум) атты ителмендік мереке өтеді. Фетишизм пұт түріндегі амулет киюден көрінді. Бақсыларда (көбінесе әйелдерде) ғұрыптық киімдер, дауылпаздар және басқа да атрибуттар болмаған. 

Қазіргі ительмендер [[Христиандық|христиан]] дінінің [[Православ шіркеуі|православие]] тармағын ұстанады, христиандандыру 18 ғасырдың екінші ширегінде басталды.&lt;ref&gt;Ительмены // «Историческая энциклопедия Сибири» (2009) http://irkipedia.ru/content/itelmeny_istoricheskaya_enciklopediya_sibiri_2009&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
XVII-XVIII ғасырдың соңындағы ителмендердің саны туралы ең дәлелді мәліметтерді Б.О.Долгих берді. Ол 1697 жылы ителмендердің саны 12680 адам, ал 1738 жылы 8448 адам болған деген қорытындыға келген. Олардың санының азаюының негізгі себептері патшалықтың отаршылдық саясаты және ительмендердің орыстармен ассимиляциялану процесі кезінде шетелден әкелінген жұқпалы аурулар (шешек, «горячка» және т.б.) болды.

Ғалымдар оларды «орыс үндістері» деп атайды. Оның үстіне олар «кино» емес, нағыз үндістер. Олардың әлі күнге дейін [[Аляска]]да тұратын тлинкит үндістерімен жақын туыстық тамыры бар екені дәлелденді. Ительмендердің тағы бір танымал үнді тайпасы [[Навахо]]мен көп ұқсастықтары бар.

17 ғасырдың аяғында Ительмендер [[Камчатка]] түбегінің орталық бөлігін алып жатты. Олардың қонысының батыс жағалауындағы солтүстік шекарасы Тігіл өзені, шығысында Ука өзені болды. Оңтүстікте Ительмен қоныстары түбектің ең шетіне дейін созылып жатты. Камчатканың Ресей мемлекетіне енуімен Ительмен аумақтық топтарының көпшілігі орыстармен қарқынды байланыстар аймағында болды. [[Казактар]]мен әскери қақтығыстар, тайпа аралық жаулық, індеттер нәтижесінде олардың саны тез азайып кетті. Халықтың ішкі бытыраңқылығы, жергілікті өзіндік сананың басым болуы ассимиляциялық процестерге ықпал етті. 19 ғасырдың екінші жартысынан бастап [[Ассимиляция (әлеуметтану)|ассимиляция]] процесі бұрынғыдан да жеделдеді, әсіресе Камчатка өзенінің аңғарында қатты болды. Түбектің батыс жағалауындағы ительмендердің ассимиляциясы баяу болды. 19 ғасырдың ортасына қарай олар өздерінің ана тілін және дәстүрлі мәдениеттің көптеген элементтерін сақтап қалды.

Ительмендердің қалыптасуы өте кең аумаққа тән кезбе аңшы-балықшылардың мезолит мәдениетімен байланысты. Бұл мәдениеттің бастауы Шығыс Моңғолияның аймақтарынан бастау алады, одан кейін ол [[Шығыс Сібір]] мен солтүстік-шығыс Азияның едәуір бөлігіне тарады. Ерте неолитте солтүстік-шығыс Азияда жергілікті аймақтық мәдениеттер қалыптаса бастайды. Солардың бірі – Тарин Камчатканың орталық және оңтүстік бөлігін қамтыды. Зерттеушілердің көпшілігі ежелгі ительмендер оның тасымалдаушылары болды деп санайды. Бірақ жергілікті ительмендердің басқа да генетикалық шығу тегі бар. Ительмендердің көптеген мәдени ерекшеліктері басқа табиғи-географиялық ортада  өз іздерін қалдырған, оларды Амур өлкесінің, Приморьенің және [[Солтүстік Америка]]ның халықтарымен туыстас етеді.

Саны аз болғандықтан, ительмендердің дербес автономиясы жоқ, 1950 жылдары колхоздардың бірігуіне байланысты ительмендерді қоныстандыру басталды. Сопочное, Морошечное, Утхолок тұрғындары Ковранға, Аманино, Напана, Седанка Оседлой тұрғындары Тигилге көшті.&lt;ref&gt;УЗАН коренные малочисленные народы России в лицах https://uzan2.wordpress.com/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B0/%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B/&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Ительмендер негізінен әдеттегі балықшылар болды.&lt;ref&gt;Ительмены http://kamchatka.media/o_kamchatke/vchera/v_glubine_vekov_svedeniya_s_drevnosti_do_konca_xvii_veka/aborigeny_kamchatki_samobytnost_i_tradicii_v_kul_ture/korennye_narodnosti/1/&lt;/ref&gt; Балық шаруашылығының негізгі объектілері – балықтың [[албырт]] түрлері. Балық аулаудың әдістері мен құралдары дәстүрлі болды - аулар, торлар т.б. сонымен қатар қалақайдың жіптерінен жасалған әртүрлі ілгектер мен торлар қолданылған. Болашақта пайдалану үшін балық кептірілген күйінде (юкола) жиналды, арнайы шұңқырларда ашытылады, ал қысқы балық мұздатылған. Балық, негізінен [[албырт]], [[сәуір]]ден [[қараша]]ға дейін ауланған.

Маңызды рөлді теңіз терісі мен аңшылық кәсіп атқарды. Олар [[итбалық]]тарды, [[аю]]ларды, жабайы қойлар мен бұғыларды, терісі бағалы аңдарды аулаған. 18 ғасырда оңтүстік ительмендер уланған жебелермен [[кит]]терді ауласа, шығыс жағалаудағылар [[калан]]дар мен [[итбалық]]тарды аулаған. Тері саудасының өнімдері өз шаруашылығында (ет-азық-түлікке, май-тұрғын үйлерді жарықтандыруға, тері-аяқ киім, киім-кешек, ыдыс жасауға арналған) қолданылып, коряктармен бұғы терісі, ет және сіңірге айырбасталды.

Балық аулау мен аңшылық ерлердің кәсібі болды, бірақ әйелдер балықты өңдеумен және жинаумен айналысты. Торды, әдетте, егде жастағы ер адамдар тоқыды. Ительмен әйелдері кеңінен дамыған [[терушілік]]пен айналысты. Жеуге жарамды өсімдіктердің алуан түрлері ([[балдырған]], [[Күреңот]], сарана, шеломайник, кемчига, жабайы сарымсақ және т.б.), жидектер, емдік шөптер, балқарағай жаңғағы жиналды. Жиналған өнімдер қыста кептірілген, ысталған күйінде сақталды. Өсімдіктерден әйелдер төсеніштер, сөмкелер, керек-жарақтарды сақтауға арналған себеттер жасады.

Құрал-саймандар тастан, сүйектен және ағаштан жасалды, гарпундардың пышақтары мен ұштарын жасау үшін тау хрусталі қолданылды. Палуба тәрізді бат қайықтары - көлік құралы ретінде қызмет атқарды. Ительмендердің Камчатканың орыс халқымен тығыз байланысы олардың арасында жаңа кәсіптердің таралуына ықпал етті. 19 ғасырдың 2-жартысында барлық Ительмен ауылдарында картоп пен көкөніс егетін бақшалар, ірі қара мен жылқы пайда болды.

Қазіргі уақытта ительмендердің жұмыспен қамту құрылымында жаңа кәсіптер басым: [[мал шаруашылығы]], [[құрылыс]], өнеркәсіптік балық өңдеу, ительмендердің бір бөлігі халыққа білім беру жүйесінде, денсаулық сақтау, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және басқа да қызмет көрсету салаларында жұмыс істейді.&lt;ref&gt;ИТЕЛЬМЕНЫ http://russiafederation.ru/ethnography/information/164.html&lt;/ref&gt;

== Өмір салты ==
Камчаткада орыстар пайда болғанға дейін Ительмендер толық патриархатта өмір сүрді, бірақ әйелдерді құрметтейтін және тыңдайтын. Отағасы екінші әйел алғысы келсе, біріншісінің рұқсатын алуы керек еді.&lt;ref&gt;Индейцы на Камчатке? Ительмены – исчезающий коренной народ России https://esoreiter.ru/news/0121/indeycy-na-kamchatke-itelmeny-ischezayushchiy-korennoy-narod-rossii.html&lt;/ref&gt;

Ительмендердің отбасылық әдет-ғұрыптары да ерекше. Тіпті ежелгі уақытта қалыңдықтың үйінде күйеу жігітті тексеру әдеті болған. Мұндай &quot;тексеру&quot; үй жұмысын қамтыды. Жас жігіт сүйіктісінің үйінде қызметші лауазымына орналасты. Көбінесе жігіт бірнеше жыл жұмыс істеуге мәжбүр болды, және бұл сүйіктісінің некеге келісетініне кепілдік бермеді. Бірақ некеге дейін физикалық жақындыққа тыйым салынбаған.&lt;ref&gt;Ительмены — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/itelmeny--kto-takie-5c87ab877ee65a00b4aee809&lt;/ref&gt;

Ительмендердің дәстүрлі қоныстары, отбасылық қауымдастықтарға (тойондарға) сәйкес келетін, қандас туыстық және ортақ балық аулау орындарымен байланысты.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

{{Әлем халықтары}}


{{stub}}

[[Санат:Ресей халықтары]]</text>
      <sha1>kvc0lwts0g841xq2w1nlsa6yli7hbb0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058311</id>
      <parentid>3058309</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T05:39:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Өмір салты */ толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16877" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Ителмендер
|төл атауы  = итәнмән
|сурет      = Itelmeni 3.JPG
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 3 474 (2002)
|аймақ      = {{RUS}}
|аймақ1     = 
|саны1      = 
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = 
|саны2      = 
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = 
|саны3      = 
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[ителмен тілі]], [[орыс тілі]]
|діні       = [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

'''Ителмендер''' («итәнмән» - «осында тұратын») – [[Ресей]]дің [[Камчатка]]түбегінің байырғы халықтарының бірі. 2002 жылғы халық санағы бойынша ителмендер саны 3474 адамды құрайды. Қазіргі уақытта олар негізінен Тигиль ауданының Ковран, Тигил, Палана, Хайрюзово ауылдарында орналасқан.&lt;ref&gt;Ительмены https://arctic-megapedia.ru/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B&lt;/ref&gt; 

== Тілдері ==
Тілі - [[ителмен тілі]] (ескіше атауы – камчадал тілі). Ол дәстүрлі түрде палеоазиаттық тілдердің чукча-коряк тобына жатады, бірақ бұл топтың тілдерімен генетикалық байланыстар жоқ, тілдік жағынан олар ертеде шығыс, оңтүстік, батыс топтары болған. Қазіргі уақытта батыс тілі мен оның [[диалект]]ілері сақталған: напан, седанкин,сопочнов, хайрюзов. Көптеген ительмендер үшін [[орыс тілі]] ана тілі болып табылады. 1932 жылы латын графикасы негізінде ителмендік әліпби жасалды. ХХ ғасырдың соңында ителмен тілінің жандануы басталады. 1988 жылы Оңтүстік диалект негізінде ительмен алфавиті мен оқулықтары жасалды.&lt;ref&gt;Народы России. Ительмены. https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80&amp;action=edit&amp;section=1/&lt;/ref&gt;

== Діні ==
Дәстүрлі нанымдар — [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]. Жердің алғашқы ата — бабасы және жаратушысы Қарғалар-Кутха болып саналды. Әлем мәңгілік, жалпақ, рухтар мекендеген деп саналды. Теңіз иесі Митг ерекше құрметке ие, ол негізгі азық — түлік өнімін-балықты берді, оның құрметіне қараша айында &quot;тазарту&quot; (нусакум) атты ителмендік мереке өтеді. Фетишизм пұт түріндегі амулет киюден көрінді. Бақсыларда (көбінесе әйелдерде) ғұрыптық киімдер, дауылпаздар және басқа да атрибуттар болмаған. 

Қазіргі ительмендер [[Христиандық|христиан]] дінінің [[Православ шіркеуі|православие]] тармағын ұстанады, христиандандыру 18 ғасырдың екінші ширегінде басталды.&lt;ref&gt;Ительмены // «Историческая энциклопедия Сибири» (2009) http://irkipedia.ru/content/itelmeny_istoricheskaya_enciklopediya_sibiri_2009&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
XVII-XVIII ғасырдың соңындағы ителмендердің саны туралы ең дәлелді мәліметтерді Б.О.Долгих берді. Ол 1697 жылы ителмендердің саны 12680 адам, ал 1738 жылы 8448 адам болған деген қорытындыға келген. Олардың санының азаюының негізгі себептері патшалықтың отаршылдық саясаты және ительмендердің орыстармен ассимиляциялану процесі кезінде шетелден әкелінген жұқпалы аурулар (шешек, «горячка» және т.б.) болды.

Ғалымдар оларды «орыс үндістері» деп атайды. Оның үстіне олар «кино» емес, нағыз үндістер. Олардың әлі күнге дейін [[Аляска]]да тұратын тлинкит үндістерімен жақын туыстық тамыры бар екені дәлелденді. Ительмендердің тағы бір танымал үнді тайпасы [[Навахо]]мен көп ұқсастықтары бар.

17 ғасырдың аяғында Ительмендер [[Камчатка]] түбегінің орталық бөлігін алып жатты. Олардың қонысының батыс жағалауындағы солтүстік шекарасы Тігіл өзені, шығысында Ука өзені болды. Оңтүстікте Ительмен қоныстары түбектің ең шетіне дейін созылып жатты. Камчатканың Ресей мемлекетіне енуімен Ительмен аумақтық топтарының көпшілігі орыстармен қарқынды байланыстар аймағында болды. [[Казактар]]мен әскери қақтығыстар, тайпа аралық жаулық, індеттер нәтижесінде олардың саны тез азайып кетті. Халықтың ішкі бытыраңқылығы, жергілікті өзіндік сананың басым болуы ассимиляциялық процестерге ықпал етті. 19 ғасырдың екінші жартысынан бастап [[Ассимиляция (әлеуметтану)|ассимиляция]] процесі бұрынғыдан да жеделдеді, әсіресе Камчатка өзенінің аңғарында қатты болды. Түбектің батыс жағалауындағы ительмендердің ассимиляциясы баяу болды. 19 ғасырдың ортасына қарай олар өздерінің ана тілін және дәстүрлі мәдениеттің көптеген элементтерін сақтап қалды.

Ительмендердің қалыптасуы өте кең аумаққа тән кезбе аңшы-балықшылардың мезолит мәдениетімен байланысты. Бұл мәдениеттің бастауы Шығыс Моңғолияның аймақтарынан бастау алады, одан кейін ол [[Шығыс Сібір]] мен солтүстік-шығыс Азияның едәуір бөлігіне тарады. Ерте неолитте солтүстік-шығыс Азияда жергілікті аймақтық мәдениеттер қалыптаса бастайды. Солардың бірі – Тарин Камчатканың орталық және оңтүстік бөлігін қамтыды. Зерттеушілердің көпшілігі ежелгі ительмендер оның тасымалдаушылары болды деп санайды. Бірақ жергілікті ительмендердің басқа да генетикалық шығу тегі бар. Ительмендердің көптеген мәдени ерекшеліктері басқа табиғи-географиялық ортада  өз іздерін қалдырған, оларды Амур өлкесінің, Приморьенің және [[Солтүстік Америка]]ның халықтарымен туыстас етеді.

Саны аз болғандықтан, ительмендердің дербес автономиясы жоқ, 1950 жылдары колхоздардың бірігуіне байланысты ительмендерді қоныстандыру басталды. Сопочное, Морошечное, Утхолок тұрғындары Ковранға, Аманино, Напана, Седанка Оседлой тұрғындары Тигилге көшті.&lt;ref&gt;УЗАН коренные малочисленные народы России в лицах https://uzan2.wordpress.com/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B0/%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B/&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Ительмендер негізінен әдеттегі балықшылар болды.&lt;ref&gt;Ительмены http://kamchatka.media/o_kamchatke/vchera/v_glubine_vekov_svedeniya_s_drevnosti_do_konca_xvii_veka/aborigeny_kamchatki_samobytnost_i_tradicii_v_kul_ture/korennye_narodnosti/1/&lt;/ref&gt; Балық шаруашылығының негізгі объектілері – балықтың [[албырт]] түрлері. Балық аулаудың әдістері мен құралдары дәстүрлі болды - аулар, торлар т.б. сонымен қатар қалақайдың жіптерінен жасалған әртүрлі ілгектер мен торлар қолданылған. Болашақта пайдалану үшін балық кептірілген күйінде (юкола) жиналды, арнайы шұңқырларда ашытылады, ал қысқы балық мұздатылған. Балық, негізінен [[албырт]], [[сәуір]]ден [[қараша]]ға дейін ауланған.

Маңызды рөлді теңіз терісі мен аңшылық кәсіп атқарды. Олар [[итбалық]]тарды, [[аю]]ларды, жабайы қойлар мен бұғыларды, терісі бағалы аңдарды аулаған. 18 ғасырда оңтүстік ительмендер уланған жебелермен [[кит]]терді ауласа, шығыс жағалаудағылар [[калан]]дар мен [[итбалық]]тарды аулаған. Тері саудасының өнімдері өз шаруашылығында (ет-азық-түлікке, май-тұрғын үйлерді жарықтандыруға, тері-аяқ киім, киім-кешек, ыдыс жасауға арналған) қолданылып, коряктармен бұғы терісі, ет және сіңірге айырбасталды.

Балық аулау мен аңшылық ерлердің кәсібі болды, бірақ әйелдер балықты өңдеумен және жинаумен айналысты. Торды, әдетте, егде жастағы ер адамдар тоқыды. Ительмен әйелдері кеңінен дамыған [[терушілік]]пен айналысты. Жеуге жарамды өсімдіктердің алуан түрлері ([[балдырған]], [[Күреңот]], сарана, шеломайник, кемчига, жабайы сарымсақ және т.б.), жидектер, емдік шөптер, балқарағай жаңғағы жиналды. Жиналған өнімдер қыста кептірілген, ысталған күйінде сақталды. Өсімдіктерден әйелдер төсеніштер, сөмкелер, керек-жарақтарды сақтауға арналған себеттер жасады.

Құрал-саймандар тастан, сүйектен және ағаштан жасалды, гарпундардың пышақтары мен ұштарын жасау үшін тау хрусталі қолданылды. Палуба тәрізді бат қайықтары - көлік құралы ретінде қызмет атқарды. Ительмендердің Камчатканың орыс халқымен тығыз байланысы олардың арасында жаңа кәсіптердің таралуына ықпал етті. 19 ғасырдың 2-жартысында барлық Ительмен ауылдарында картоп пен көкөніс егетін бақшалар, ірі қара мен жылқы пайда болды.

Қазіргі уақытта ительмендердің жұмыспен қамту құрылымында жаңа кәсіптер басым: [[мал шаруашылығы]], [[құрылыс]], өнеркәсіптік балық өңдеу, ительмендердің бір бөлігі халыққа білім беру жүйесінде, денсаулық сақтау, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және басқа да қызмет көрсету салаларында жұмыс істейді.&lt;ref&gt;ИТЕЛЬМЕНЫ http://russiafederation.ru/ethnography/information/164.html&lt;/ref&gt;

== Өмір салты ==
Камчаткада орыстар пайда болғанға дейін Ительмендер толық патриархатта өмір сүрді, бірақ әйелдерді құрметтейтін және тыңдайтын. Отағасы екінші әйел алғысы келсе, біріншісінің рұқсатын алуы керек еді.&lt;ref&gt;Индейцы на Камчатке? Ительмены – исчезающий коренной народ России https://esoreiter.ru/news/0121/indeycy-na-kamchatke-itelmeny-ischezayushchiy-korennoy-narod-rossii.html&lt;/ref&gt;

Ительмендердің отбасылық әдет-ғұрыптары да ерекше. Тіпті ежелгі уақытта қалыңдықтың үйінде күйеу жігітті тексеру әдеті болған. Мұндай &quot;тексеру&quot; үй жұмысын қамтыды. Жас жігіт сүйіктісінің үйінде қызметші лауазымына орналасты. Көбінесе жігіт бірнеше жыл жұмыс істеуге мәжбүр болды, және бұл сүйіктісінің некеге келісетініне кепілдік бермеді. Бірақ некеге дейін физикалық жақындыққа тыйым салынбаған.&lt;ref&gt;Ительмены — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/itelmeny--kto-takie-5c87ab877ee65a00b4aee809&lt;/ref&gt;

Ительмендердің дәстүрлі қоныстары, отбасылық қауымдастықтарға (тойондарға) сәйкес келетін, қандас туыстық және ортақ балық аулау орындарымен байланысты. Жазда отбасылар биік қадалы платформада пирамида тәрізді жеке үйшіктерде тұрды. Кейінірек үйшіктер шаруашылық ретінде пайдаланыла бастады. Балық аулауда олар жеңіл қаңқалы бір қабатты және пирамида тәрізді құрылыстарда өмір сүріп, XVIII ғасырдың аяғында олардың орнына орыс үйшіктері келді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

{{Әлем халықтары}}


{{stub}}

[[Санат:Ресей халықтары]]</text>
      <sha1>c5q8ffbvxdw4j9krzkcvo2ctp2iygyw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хакастар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>43781</id>
    <revision>
      <id>3058328</id>
      <parentid>2994907</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T06:10:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11606" xml:space="preserve">{{Халық
|атауы      = тадарлар
|сурет      = 
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 75 000
|аймақ1     = {{RUS}}
|саны1      = 75 000 (2010)
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{CHN}}
|саны2      = 1 200
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = 
|саны3      = 
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|тілдері    = [[хакас тілі]]
|діні       = [[шаманизм]],[[православие]]
|этникалық топтары   = [[қырғыздар]],[[шорлар]],[[телеутлер]],[[алтайлар]]
|ескертпелер  = 
}}
'''Хакастар''' (өзд.атауы-тадар, хоорай; ескір. минусин және абакан татарлары немесе түріктер) — [[Ресей Федерациясы]] құрамындағы [[Хакасия]] [[Республика]]сының жергілікті тұрғындары. Хакасия, [[Тыва]] және [[Красноярск]] өлкелерінде де тұрады. Жалпы саны 81 мың адам ([[2003]]). 

== Тілі ==
Антропол. жағынан оңт. [[сібір]] (тұран) [[нәсіл]]іне жатады. [[Түркілер|Түркі]] тобындағы [[хакас тілі]]нде сөйлейді, үш диалектісі сақталған. Жазуы [[кириллица]]ға негізделген. Хакас тілі – Хакасия Республикасының мемлекеттік тілі (Конституция 1995; Тілдер туралы заң 1992). Хакас тілінің жазуы сагай және качин диалектілерінің негізінде құрылған, 1924–1929 жылдары орыс (кириллица) графикасы қолданған, 1929–1939 жылдары латын әліпбиіне, 1939 жылдан бастап қайтадан орыс (кириллица) графикалық негізіне аударылған. Хакас тілі төрт диалектіге бөлінеді: качин, сагай, кызыл және шор.

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын тұтынады. Дəстүрлі діні – шамандық. XIX ғасырда көптеген хақас шоқындырылып, православиеге енгізілді.

== Тарихы ==
[[Сурет:MinusinskTatars.jpg |нобай|оңға|250px|Хакастар. ХХ-ғасыр]]
Хакастар этногенезінде түрік (енисейлік қырғыздар, телеуттер, т.б.), кет (ариндер, кталар, т.б.), самодий (маторлар, комасиндер, т.б.) құрауыштары өзіндік рөл атқарған. Хакастар-дың 17 ғ-ға дейінгі тарихы аз зерттелген. Олар ерте заманда аңшылықпен және мал шаруашылығымен айналысқан. [[Орта ғасырлар]]да [[Енисей]] қырғыздарының құрамында болды.&lt;ref&gt;«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том&lt;/ref&gt;

[[1209]] ж. [[Шыңғыс хан]]ға, кейіннен ойраттарға бағынды. Бір бөлігі [[Тянь-Шань]] өңіріне қоныс аударып, қырғыз халқының қалыптасуына ұйтқы болды. 17 — 18 ғ-ларда Хакастар Минусин қазаншұңқырын бірнеше шағын ұлыс болып мекендеген. 18 ғ-да оларды Ресей өз құрамына қосып алды. Нәтижесінде Хакастар дәстүрлі дінін (бақсылық, аруаққа табыну, т.б.), ұлттық тілін, ру-тайпалық бөлінісін жоғалта бастады. [[Қазан]] төңкерісіне дейін Хакастарды минусиндік және абакандық “татарлар” немесе “түріктер” деп те атаған. 

== Кәсібі ==
Хакастар жартылай көшпелі [[мал шаруашылығы]], [[аңшылық]] және [[егіншілік]] кәсібімен айналысқан, сонымен қатар [[құс]] өсірген. Әйелдер қой терісінен киім, аяқ киім тіккен. [[Киіз басу]]мен де айналысқан. [[Сиыр]], [[жылқы]] терісінен ыдыс-аяқ, сандық, сауыт-сайман жасалған. Одан кілемдер, киіз үйдің төсек-орындары жасалды.

Хакастар [[балық аулау]]мен айналыса бастады. Өйткені, олар өмір сүрген өңір өзен-көл балығына бай болған. Бұл хакастардың көмекші кәсібінің бір түрі болды. Күзгі-көктемгі маусымда балықтарды үлкен торларды пайдаланып, топ-топ болып аулайтын. Хакас әйелдері тоқымашылықпен айналысқан.

Хакастар 10-15 тұрғын үйден тұратын ауылдар құрады. Оларды аалдар деп атаған. Көбінесе олар туысқан отбасылар болды. Киіз үй хакастардың дәстүрлі баспанасы болып саналады. Ғимараттар кең, конус тәрізді үлкен шатырмен жасалды.

== Мәдениеті ==
[[Сурет:Хакаски с детьми.JPG|нобай|оңға|200px|Хакастар. ХХІ-ғасыр]]
[[Киім]]дерін аң, мал терілерінен тіккен. Әйелдері ұзын тон, шапан, жағалы ұзын көйлек, т.б. киімдер киген. Әр түрлі әшекейлер, (алқа, т.б.) таққан. Қолөнерінде ұсталық кәсіп, зергерлік дамыған. Көп жағдайда тұрмысқа қажетті бұйымдар жасап, малға, т.б. бағалы заттарға айырбастап отырған. Өз фольклоры сақталған. Қазіргі таңда ассимиляцияға ұшырағанына қарамастан, бұрынғы жосын-жоралғыларын, салт-дәстүрлерін қайта жаңғыртуға ұмтылуда.

Ерлерге арналған күнделікті киім [[көйлек]] пен [[шалбар]]дан тұрды. Көйлектің үлкен жағасы, тар манжеттермен аяқталатын бос жеңдері болды. Үстіне матадан немесе жібектен жасалған халат (мерекелік) киеді, ол кең түсті белбеумен буылған. Бастарына цилиндр пішінді бас киім киді. Әйелдердің ұлттық киімдері әдемілігімен, сымбаттылығымен ерекшеленеді. Әйелдер гардеробының негізгі бөлшектері - етегі ұзын көйлек. Көйлектер дәстүрлі түрде ашық түсті маталардан тігіледі. Үстіне  жеңсіз күртеше киеді, ол кестелермен, өрнектермен безендірілген. Сыртқы киімдері - кафтан немесе [[тон]]. Мереке күндері әйелдер ұлттық әшекей - ''пого'' киеді. Бұл моншақтармен, маржандармен, інжу-маржан декорымен кестеленген көкірекше.

Хакас тағамдары алуан түрлі және нәрлі. Оның негізін үй жануарларының еті, сүт өнімдері, балық, орман өнімдері құрайды. Етті кептіріп [[шұжық]] жасады. Хакастардың қой етінен, жылқы етінен, жабайы аңнан жасалған дәмді тағамдары көп. Мал сойылған соң – ''ысты'' тағамын дайындайды (қабырғаларды, омыртқаны, жауырындарды, майды, бауырды, жүректі алып, олардан жиынтық жасау). Сиыр, қой сүтінің негізінде [[қаймақ]], [[сүзбе]], май, ірімшіктердің алуан түрлері жасалады. [[Гарнир]] ретінде картоп, тамыр дақылдары мен арпа қолданылады. Жидектер, жаңғақтар, бал десерттер жасау үшін қолданылады. Сусын ретінде [[айран]], [[қымыз]], шөп шайлары қолданылады.

== Қазақстандағы хакастар ==
Қазақстанның хакас диаспорасы санының жалпы динамикасы мынадай: 
*401 (1970 ж.), 
*475 (1979 ж.), 
*575 (1989 ж.), 
*355 (1999 ж.) 
*233 (2013 ж. адам.&lt;ref&gt;Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.-Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 427-бет ISBN 978-601-7472-88-7&lt;/ref&gt;

1989 жылы КСРО халық санағының материалдарын өңдеу нәтижесінде алынған қосымша статистикалық мәліметтер бойынша хакастардың 76,7%-ы өз ұлтының тілін ана тілі деп санайды, алайда олардың тек 2,9%-ы ғана хакас тілін еркін меңгерген; 23,1%-ы орыс тілін ана тілі деп санайды, бірақ олардың 67,3%-ы орыс тілін еркін меңгерген. Тек өз этносының тілінде сөйлейтін біртілділер Ресей Федерациясының хакастарының 8,9%-ын құрайды.
1999 жылғы санақ бойынша Қазақстан хакастарының қостілділік дәрежесі мынадай түрде анықталды: біртілділер – 169 адам (47,6%), қостілділер – 186 адам (52,4%).&lt;ref&gt;Э.Д. Сүлейменова, Д.Х.Ақанова, Н.Ж.Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы»: Кітап.–Алматы: «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020 ж. 196-бет.&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}
{{Әлем халықтары}}
[[Санат:Халықтар]]
[[Санат:Халықтар]]
[[Санат:Ресей халықтары]]</text>
      <sha1>6o88pdd4wlplkzb1c46a57x0ia5m67h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тай</title>
    <ns>0</ns>
    <id>44689</id>
    <revision>
      <id>3058313</id>
      <parentid>2087113</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T05:58:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2435" xml:space="preserve">'''ТАЙ''',  
* тай (таи) халықтары – Оңтүстік [[Қытай | Қытайдағы]], Үндіқытай және Солтүстік-шығыс Үндістан елдеріндегі халықтар тобы: буи, зяй, кхамти, кхун, ла, ли, маонань, мулао, нунг, сантяй, сиамдықтар, тайлар, тхай, чжуан, шандар, шуй, юан, т.б. Жалпы саны 70 млн-нан асады. Оңтүстік [[Азия]] өтпелі нәсіліне жатады. Паратай әулетінің тай тобының тілдерінде сөйлейді. Тайлардың ата-бабалары біздің заманымыздан  2 – 1-мыңжылдықта [[Янцзы]] өзеннің оңтүстігінде өмір сүрген. Олар оңтүстікке қарай жылжып, Меконг, Хонгха және Менам-Чао-Праи құнарлы алқаптарынан мондар мен кхмерлерді ығыстырып, ішінара араласып кеткен. Біздің заманымыздан  3 – 1 ғасырлардан біздің заманымыз(дың) 1-мыңжылдықтың ортасына дейін Үндіқытайға лаолар мен таулық тайлардың ата-бабалары, 1 – 2-мыңжылдықтарда сиамдар мен шандардың ата-бабалары қоныс аударған. 14 ғасырдың басында Тай қазіргі тұрған жерлеріне тұрақтаған.


* бір жастан асқан, 2 жасқа толмаған [[жылқы]]. Қазақ жақсы [[ат]] өсіру үшін еркек Тайды көбіне тарттырмайды, құ-нан, дөнен шыққанша бұла етіп өсіреді. Тай көбіне енесімен бірге болады.


{{stub}}
{{wikify}}
{{Суретсіз мақала}}

{{Әлем халықтары}}
[[Санат:Халықтар]]

==Сілтемелер==
* Иванова Е.В., Тайские народы Таиланда, М., 1970; Малые народы Индокитая, М., 1983; Народы мира, историко-этнографический справочник, М., 1988.
* [[Қазақ Энциклопедиясы | &quot;Қазақ Энциклопедиясы&quot;]], 8 том</text>
      <sha1>je30v1vqhywc58fnsia5t1r0axen6ss</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тофалар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>45135</id>
    <revision>
      <id>3058320</id>
      <parentid>2130956</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T06:06:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3275" xml:space="preserve">'''Тофалар''' – [[Ресей Федерациясы]]ндағы [[Иркутск облысы]]ның [[Нижнеудинск]] ауданын мекендейтін түркі тілдес халық. Тофалар өздерін тупалар деп атап келген. Қазан төңкерісіне дейінгі орыс жазба деректерінде карагас (қарақаз) деген атпен мәлім болған Тофалардың саны – бір мыңдай ғана адам. Оның 40%-ы тофа тілін ана тілім деп таныған ([[2002]]). Шығу төркіні, тілі мен ұлттық салт-дәстүрі, мәдениеті жағынан Тофалар тува – төджиндерге жақын. Антропологиялық жағынан Тофалар [[моңғолоид]] нәсілінің солтүстік-шығыс тармағына жатады.

Тофалар ну орманды тайгада көшіп-қонып, аңшылықты кәсіп еткен. Олар сондай-ақ бұғы өсірді. Бұғының еті – азық, сүті – сусын, өзі – көлік болды. Мекен-жайы чум деп аталатын сырықпен түйістіре құрастырып, бұғы не аң терісімен жауып тұрғызатын конус пошымды жаппа. Тофалардың төсек-орны мен киім-кешектері негізінен теріден жасалады. Т. 18 – 19 ғ-ларда Ресей өкіметі тарапынан зорлап шоқындырылған, православие дінін ұстанады. Дегенмен, Тофалардың бірқатары оған қосымша жергілікті наным-сенімді ұстанады. Тофалардың ауыз әдебиеті тыва [[фольклор]]ымен сарындас. Тофалар тілінің әліпбиі мен жазуы [[1989]] ж. ғана қабылданды. Тофалар тіліндегі 9 дауысты дыбыс қысқа және созылыңқы түрінде дыбысталады. 30 дауыссыз дыбыс фонеманың да кейбір нұсқасы бар. Қосымша арнайы әріптеріне ө, ү, і, қ, ғ, ң, ї жатады. Лексикасында моңғол, орыс тілдерінің әсері мол. [[Орыс тілі]] кең тараған. Оқу-ағарту, іс қағаздары орыс тілінде жүргізіледі. Тофалар тілі тұрмыста ғана қолданылады. Тек [[1990]] жылдан Тофалар тілі бастауыш сыныпта қосымша пән ретінде оқытыла бастады. 
==Сілтемелер==
«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том.

{{Суретсіз мақала}}
{{wikify}}
{{Әлем халықтары}}
[[Санат:География]]
[[Санат:Халықтар]]</text>
      <sha1>shtmslbh8w3k7ihb4ai2vngce5in9t0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ханты</title>
    <ns>0</ns>
    <id>45520</id>
    <revision>
      <id>3058329</id>
      <parentid>2995035</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T06:11:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9882" xml:space="preserve">{{Халық
|атауы      = Хантылар
|сурет      = 
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 31 500 адам
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{RUS}}
|саны1      = 30 943 (2010), 28 678 (2002)
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{KAZ}}
|саны2      = 429 (2009 ж.)
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{UKR}}
|саны3      = 100 (2001)
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[ханты тілі]]
|діні       = [[шаманизм]], [[православие]]
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

'''Хантылар''', '''хантэлер''' — [[Ресей Федерация]]сындағы халық. [[Об]], [[Ертіс]] өзендері алаптарында, Ханты — [[Манси]] мен [[Ямало-Ненец]], [[Томь]] облысы аумақтарында тұрады. Солтүстік, оңтүстік және шығыс болып 3 этнографиялық топқа бөлінеді. Жалпы саны 29 мың адам (2002). 

== Тілі ==
Антропологиялық жағынан оралдық өтпелі нәсілге жатады. [[Финн-угор]] тобындағы ханты тілінде сөйлейді. Жазуы кириллицаға негізделген. Тілі мен шығу тегі жағынан мансилар мен венгрлерге жақын.
[[Ханты тілі]]нің жазуы КСРО-да тілдік жүйені құру кезеңінде құрылды: алдымен латын графикасы негізінде (1930) болып, содан кейін 1937 жылы орыс ([[кириллица]]) графикалық негізіне ауыстырылды. Ханты тілінің екі негізгі [[диалект]]ісі бар: батыс және шығыс, олар өз кезегінде сөйленістерге бөлінеді.&lt;ref&gt;Э.Д. Сүлейменова, Д.Х.Ақанова, Н.Ж.Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы»: Кітап.–Алматы: «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020 ж. 197-бет.&lt;/ref&gt;

== Діні ==
17 — 18 ғасырлардан бастап [[православие]] дінін қабылдаған. Бірақ ұзақ уақыттарға дейін дәстүрлі наным-сенімдері ([[бақсылық]], [[ата-баба]] [[аруағ]]ына табыну, [[хайуанаттар культі]]) сақталып келді.
Көптеген басқа халықтар сияқты, хантылар да христиандандыруға мәжбүр болды. Оның алдында діни нанымдарды анимизм, шаманизм болды. Әсіресе күшті христиандандыру оңтүстік этникалық топқа әсер етті, өйткені олар орыс қоныстанушыларының ықпалында болды. Солтүстік және шығыс Ханты әлі күнге дейін бастапқы наным жүйесін ұстанады.
[[Сурет:Khanty in front of Chum near Lake Numto.jpg|нобай|оңға|250px|Хантылар]]
== Тарихы ==
Солтүстік Хантылар ненец, шығыс Хантылар селькуп, оңтүстік Хантылар орыс пен татар секілді халықтардың мәдени ықпалына түскен. Қазіргі таңда ассимиляцияға ұшырап, ұлттық мәдениетін жоғалта бастаған. Өз тілдеріндегі халық атауы “адам” деген мағына береді. Ғалымдардың пікірінше Хантылар этносының қалыптасуы біздің заманымыздан бұрынғы 1-мыңжылдықта басталған. Мұнда Батыс [[Сібір]] мен Солтүстік [[Қазақстан]]нан келген угор тайпалары жергілікті тұрғындармен араласып, Хантылардың этнографиялық негізін қалыптастырған. [[Орыс]] деректерінде Хантылар 11 ғасырда югра, 14 ғасырда остяк атауымен белгілі. 

== Кәсібі ==
Хантылардың негізгі кәсібі – [[балық аулау]], [[аңшылық]], [[мал шаруашылығы]]. Балық шаруашылығы белгілі бір топтың [[локализация]]сына байланысты аздап ерекшеленеді. Солтүстік топтарға ит өсіру, бұғы өсіру, балық аулау кеңінен дамыған. Оңтүстік аймақтарда мал шаруашылығы, көкөніс өсіру, [[егіншілік]] кеңінен таралған.
Хантылардың дәстүрлі қолөнер түрлері: сүйекке, ағашқа ою-өрнек жасау, қайың қабығынан жасалған бұйымдарды өндіру, шөптен, қамыстан, шыбықтардан тоқу, ұсталық қолөнер жұмыстары. Оңтүстік хантылар тоқымашылықпен айналысқан. 

Жартылай отырықшы өмір салтына байланысты хантылар үйлердің 2 түрінде мекен етті: тұрақты және уақытша баспаналар. Қысқы киіз үйлер тұрақты болды, басқа маусымдарда жеңіл тасымалданатын киіз үйлер пайдаланылды. Олар әртүрлі пішінде жасалған: конустық, жарты шар тәрізді, көпбұрышты т.б.. Ең қарапайым баспана конустық пішінді ''чум'' болды.

== Мәдениеті ==
[[Сурет:Kogalym Hant.jpg|нобай|оңға|230px|«Бұғы өсірушілер»  күнін мерекелеу]]
Хантылар құрамындағы тайпаның бірі ата-бабасын аюдан жаралған деп есептейді. Соған орай Хантыларда аюға арналған мейрам өткізіледі. Батырлық әңгімелерге, аңыздарға, әндерге негізделген бай фольклоры сақталған.

Хантылар киім жасау үшін негізінен жануарлардың ([[бұғы]], [[ит]], жабайы аң) терісін пайдаланды. Оңтүстік аймақтарда [[зығыр]] мен кендір өсірілді, олардан тоқыма, [[көйлек]], [[шалбар]] тігілді. Әйелдер жағалары жиырылған, тік кесілген көйлектер киді. Солтүстік хантылары тоқымашылықты білмеген, олар киімнің ең көне түрі балық терісінен өңделген киімдерді киді. Олар аяқтарына жылы тоқылған жүн шұлықтар киіп, сыртынан бұғы немесе ит терісінен жасалған етік (унты) киді.

Хантылықтардың негізгі тағамы  жабайы аңдар мен бұғы еті болған. Етті қайнатып, пісіріп, кептіріп, тұздап, шикі жеген. Орыстармен араласқаннан кейін хантылар арасында нан жеу дәстүрі тарады. Олар нанды әртүрлі тәсілдермен, оны уылдырықпен, бұғы қанымен де пісіреді. [[Деликатес]] тағамы – балық майымен дәмделген, жидектермен араласқан қызыл балық филесі.&lt;ref&gt;Жанна Галактионова. Ханты — мужественные жители Севера https://travelask.ru/articles/2697-hanty-muzhestvennye-zhiteli-severa&lt;/ref&gt;

== Қазақстандағы хантылар ==
Қазақстанның ханты диаспорасы санының жалпы динамикасы мынадай: 
*35 (1970 ж.), 
*49 (1979 ж.), 
*53 (1989 ж.), 
*24 (1999 ж.), 
*429 (2009 ж.) адам.&lt;ref&gt;Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.-Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 429-бет ISBN 978-601-7472-88-7&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{wikify}}
{{Әлем халықтары}}
[[Санат: Халықтар]]
[[Санат:Ресей халықтары]]</text>
      <sha1>q3iyfb9q52zs95fvm3hvyi9qje070q5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тывалар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>46451</id>
    <revision>
      <id>3058324</id>
      <parentid>2994049</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T06:08:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13902" xml:space="preserve">{{Халық
|атауы      = Тывалар
|сурет      = 
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 280 000 - 300 000 адам
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{RUS}}
|саны1      =  263 934 (2010)
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{MGL}}
|саны2      = 2 354 (2020)
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{CHN}}
|саны3      = 14 456 (2021)
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[тыва тілі]]
|діні       =  [[Будда]], [[Тәңіршілдік]] 
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

'''Тывалар''' — ұлт, [[Тыва Республикасы]]ның байырғы халқы. [[Орталық Азия]]ны мекендейтін [[Түркілер|Түркі]] этнос және ұлт.  [[Сойондар]], [[сойоттар]], [[урянхайлар]], танну-тувиндер деп әрқалай аталып келген. Жалпы саны 280 мың (2002) адам. Олардың 244 мыңға жуығы [[Ресей Федерациясы]]н, 26 мыңға жуығы [[Моңғолия]]да тұрады. 

== Тілі ==
[[Тыва тілі|Тывалар тілі]] [[түркі тілдері]] тобына жатады.
[[Антропология]] жағынан [[Түркілер|түрк]] нәсіліне жатады. Этника жағынан далалық (халықтың 95%-ы) және тывалар болып бөлінеді. Далалық Тываларың этногенезінде [[Орталық Азия]]дағы түркі тілдес топтардың ықпалы басым. 
Тыва жазба әдебиеті 1930 ж. ұлттық әліпби қабылданған соң дами бастады.
Тыва тілінің жазуы алдымен латын графикасына (1930 жылдан бастап), содан кейін орыс (кириллица) графикасына (1941 жылдан бастап) негізделген. Тыва тілі төрт диалектке бөлінеді: орталық, батыс, солтүстік-шығыс және оңтүстік-шығыс. Тува әдеби тіл 1930–1950 жылдары қалыптасты.&lt;ref&gt;Э.Д. Сүлейменова, Д.Х.Ақанова, Н.Ж.Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы»: Кітап.–Алматы: «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020 ж. 183-бет.&lt;/ref&gt;

== Діні ==
Қазіргі уақытта Тывада [[Будда]] дінін және [[Тәңіршілдік]] ұстанады. Шамандық жаңғыруда. Бұрынғы замандардағыдай, бұл екі дін симбиозды түрде қолданылып, бірін-бірі толықтырады əрі бұл мемлекет тарапынан қолдау тауып отыр.&lt;ref&gt;ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК: Қазақстан этносаясаты мен тәжірибесінің терминдері мен ұғымдары. Нұр-Сұлтан, 2020. 164-бет. ISBN 978-601-287-224-8&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Тывалардың (тува) шығу тегі Орталық Азияның түркі тілдес тайпаларымен байланысты, олар қазіргі Тываның аумағына біздің заманымыздың 1 мың жылдығының ортасынан енген. 8 ғасырға қарай аймақ қуатты Түрік қағанатының ықпалында болды, оны ғасыр соңында ұйғыр текті түркі тілдес тайпалар талқандап, Тыва жеріне басып кіріп, этногенезі мен ұлттық тілінің қалыптасуына әсер етті. Бір ғасырдан кейін тывалықтарды Енисей қырғыздары басып алып, олар жергілікті халықпен тез сіңісіп кетті. 
[[Сурет:Tuvans Horse riding.jpg |нобай|оңға|250px|Ат үстіндегі тывалықтар]]
Ұлттық белгілердің қалыптасуы 13-14 ғасырларда бірқатар моңғол тайпаларының осы аймаққа қоныстануы кезінде аяқталып, тывалардың сыртқы келбетіне айтарлықтай әсер етті. Моңғол империясының құлдырауы бірнеше хандықтардың пайда болуына әкелді. Тыва жерлері ойраттың, одан кейін Жоңғар хандығының құрамында болды. 1755-1766 жж. аймақты Цин империясының әскерлері басып алып, тувалықтар Маньчжурияның қол астына өтті. Бұл кезеңде әскери қызмет енгізіліп, қоғамның феодалдық ұйымы нығайып, әкімшілік аумақтарға бөлу жүргізілді.

1860 жылдан бастап орыс және қытай көпестеріне Тува аумағында еркін сауда жасауға рұқсат берілді. Орыс қоныстанушыларының белсенді жер игеруі басталады. Бұл Тываның оқшаулануын тоқтатты, заманауи тұрмыстық заттар, тұрғын үйлер, киім-кешектердің пайда болуына әкелді. 20 ғасырдың басында Ресей, Моңғолия және Қытай арасында стратегиялық Урянхай аймағына қатысты саяси даулар басталды. Нәтижесінде 1912 жылы тывалықтар  Ресейден мемлекетін қорғау мен қамқорлық сұрап, 1914 жылы Ресей императоры бұл аймақты ел құрамына енгізді.

1922 жыл – тәуелсіз Танну-Тува Халық Республикасы немесе Тува Халық Республикасы құрылды. Халықтың кейінгі тарихы Ресеймен тығыз байланысты болды: 
*1944 ж. – Тува автономиялық облыс ретінде КСРО құрамына енді;
*1961 ж. – Тува АССР-і мәртебесін алды;
*1991 ж. – Ресей құрамындағы Тува Республикасы;
*1993 ж. – «Тыва Республикасы» болып өзгерді.&lt;ref&gt;Анна Шихова. Тувинцы: горловое пение, сумо и соленый чай.https://travelask.ru/articles/tuvintsy-gorlovoe-penie-sumo-i-solenyy-chay&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Кәсібі мен аумақтық таралуы бойынша тывалықтар шығыс және батыс болып бөлінді. 
*Шығыс тывалықтар (тоджиндер) Шығыс Саянның таулы аймағында жүрген бұғы бағушылары мен аңшылары болды. Олар терісі бағалы, тұяқты жануарларды аулады. 
*Батыс тывалықтар — батыс облыстардың жазықтары мен тау бөктерлерін алып жатқан малшылар. Көшпелі мал шаруашылығы, түйе, жылқы, қой шаруашылығы басым болды. Жазғы егіншілікпен айналысып, арпа, тары егіп, егіс алқаптарын суару үшін жасанды каналдарды жасап пайдаланды. 

Тывалардың баспанасы – кидисег деп аталатын киіз үй. Чум деп аталатын баспананы да қолданған. Үй жиһазы оюлап әшекейленген ағаш төсек, абдыра, ыдыс-аяқ, оюлы тері торсықтардан құралады.

== Мәдениеті ==
Тывалардың музыка өнерінің негізін әр алуан тұрмыс-салт жырлары, лирикалық әндер, күлдіргі частушкалар, көмеймен айтылатын сығыт, қарғыра, хормей секілді халық әндері, сондай-ақ эпикалық сарындағы жырлар, аспапта орындалатын саздар құрайды. 
[[Сурет:Kongar-ol Ondar.jpg|нобай|оңға|200px|Тыва әншісі]]
Ұлттық тағамдары ет пен сүттен жасалады. Сиыр мен бұғы сүтінен жаз кезінде [[айран]], [[құрт]], ірімшік даярлайды. Негізгі тағамдары – ет. 

Тывалардың ұлттық киімі алуан түрлі, ашық түстер мен декорға бай. Киімдер маталардан, киіздерінен, үй және жабайы жануарлардың өңделген терілерінен тігілді.
Дәстүрлі жазғы киімдері - моңғолша тігілген, ұзын, белбеуі бар халат. Киім түстері күлгін, жасыл, көк, қызыл, сары түсті болып, көйлектің үстіңгі жағы түрлі-түсті мата жолақтарынан жиналған тік жағамен безендірілген. Әйелдер зергерлік бұйымдарды жоғары бағалап, сақиналарды, ойылған білезіктерді пайдаланды. Әйелдердің үнемі орамал тағып, бас киім киді. 

Кең тараған музыка аспаптары шекті-ысқышты – [[допшулуур]], бызанчы, игил; іліп тартатын аспаптар – чадаған, шанзы, шелер-хомус, кулузун-хомус, демир хомус; үрлемелі аспаптар – мургу мен шоор. Ламалар мен бақсылардың үрлемелі сазды аспаптарына бурээ, бушкуур, тун жатады. Соқпалы аспаптары – шан, конча, дщамбра, кенгирге, дунгур. Ел аралап, өнер көрсететін әнші-жыршы, сазгерлер ұлттық [[музыка]] мәдениетінің дамуын жалғастырды.

Ұлттық спорт өнерінің ішінде ең көп тарағаны – [[палуандар күресі]]. Халықтық өнерден бұға-шатра, черги-шатра, тугул-шатра секілді есепке негізделген, ой-өрісті дамытуда маңызы бар тақта ойыны кең тараған.&lt;ref&gt;«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том&lt;/ref&gt;

== Қазақстандағы тывалар ==
Қазақстанның тыва диаспорасы санының жалпы динамикасы: 
*85 (1970 ж.), 
*182 (1979 ж.), 
*129 (1989 ж.), 
*35 (1999 ж.),
*37 (2009 ж.) адам.&lt;ref&gt;Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.-Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 411-бет ISBN 978-601-7472-88-7&lt;/ref&gt;


== Тағы қараңыз ==
* [[Шығыс тыва (тұба) тау қыраты]]
* [[Ұранқай]]
* [[Тыуа тілі]]
* [[Катанов Николай Федорович]]
* [[Енисей]]
* [[Баян-Өлгей аймағы]]
* [[Енисей жазба ескерткіштері]]
* [[Орхон-Енисей жазбалары]]
* [[Көне түркі жазуы]]
* [[Тыуа]]
* [[Тыва тілі]]
* [[Түрік қағандығы]]
* [[Алаш үстірті]]
* [[Бозаншы]]
* [[Тофалар]]
* [[Ресей республикалары]]
* [[Ресей өлкелері]]
* [[Ресей әкімшілік-аумақтық құрылысы]]
* [[Аржан обалары]]
* [[Шығыс Сібір]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}


{{commonscat|Tuvinian Peoples}}

{{wikify}}
{{Әлем халықтары}}
[[Санат:Түркі этникалық топтары]]
[[Санат:Сібір халықтары]]
[[Санат:Ресей халықтары]]
[[Санат:Моңғолия этникалық топтары]]
[[Санат:Қытай этникалық топтары]]
[[Санат:Тыва]]</text>
      <sha1>mml8c9h19okj72xk9bcrog0w2d5wfef</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>49127</id>
    <revision>
      <id>3058245</id>
      <parentid>2837242</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:36:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4745" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 =  Ауыл
|атауы                 = Тимирязево
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          = Аудан орталығы
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             = 
|ту ені                  = 
   |lat_deg =53 |lat_min =44|lat_sec = 33
   |lon_deg =66|lon_min = 30|lon_sec =15
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Солтүстік Қазақстан облысы
|кестедегі облыс         = Солтүстік Қазақстан облысы{{!}}Солтүстік Қазақстан
|ауданы                  = Тимирязев ауданы
|кестедегі аудан         = Тимирязев ауданы{{!}}Тимирязев 
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Тимирязев ауылдық округі (Тимирязев ауданы){{!}}Тимирязев
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =  1954 
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =  
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                =4601
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}
{{мағына|Тимирязево}}
'''Тимирязево''' — [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Тимирязев ауданы]]ндағы ауыл, аудан және [[Тимирязев ауылдық округі (Тимирязев ауданы)|Тимирязев ауылдық округі]] орталығы.

== Географиялық орны ==
Облыс орталығы – [[Петропавл]] қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 240 км, Сулы темір жолы стансасынан батысқа қарай 1,5 км жерде, Шағана көлінің жағасында орналасқан.

== Халқы ==
[[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 5592 адам (2751 ер адам және 2841 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 4601 адамды (2224 ер адам және 2377 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source122&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Іргесі [[1954 жыл]]ы тың және тыңайған жерлерді игеру кезінде астық кеңшарын құруға байланысты қаланған. [[1962 жыл]]ы Тимирязев ауданының орталығына айналды. 

== Инфрақұрылымы ==
Тимирязевкада әкімшілік мекемелер, телекоммуникациялық торап, аудан байланыс бөлімшесі, жалпы білім беретін орта мектеп-гимназия, 20-кәсіптік-техникалық мектеп, мәдениет үйі, кітапхана, аудандық аурухана мен емхана жұмыс істейді. Тимирязевка аудандағы автомобиль жолдарының ең ірі торабы. Одан Сулы темір жолы стансасы арқылы бес тарапқа автомобиль жолдары шығады.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{Тимирязев ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Тимирязев ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>4saakshttxug40ezhsr067rl8blv9ov</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058248</id>
      <parentid>3058245</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:38:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Тимирязевка]] бетін [[Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4745" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 =  Ауыл
|атауы                 = Тимирязево
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          = Аудан орталығы
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             = 
|ту ені                  = 
   |lat_deg =53 |lat_min =44|lat_sec = 33
   |lon_deg =66|lon_min = 30|lon_sec =15
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Солтүстік Қазақстан облысы
|кестедегі облыс         = Солтүстік Қазақстан облысы{{!}}Солтүстік Қазақстан
|ауданы                  = Тимирязев ауданы
|кестедегі аудан         = Тимирязев ауданы{{!}}Тимирязев 
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Тимирязев ауылдық округі (Тимирязев ауданы){{!}}Тимирязев
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =  1954 
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =  
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                =4601
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}
{{мағына|Тимирязево}}
'''Тимирязево''' — [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Тимирязев ауданы]]ндағы ауыл, аудан және [[Тимирязев ауылдық округі (Тимирязев ауданы)|Тимирязев ауылдық округі]] орталығы.

== Географиялық орны ==
Облыс орталығы – [[Петропавл]] қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 240 км, Сулы темір жолы стансасынан батысқа қарай 1,5 км жерде, Шағана көлінің жағасында орналасқан.

== Халқы ==
[[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 5592 адам (2751 ер адам және 2841 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 4601 адамды (2224 ер адам және 2377 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source122&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Іргесі [[1954 жыл]]ы тың және тыңайған жерлерді игеру кезінде астық кеңшарын құруға байланысты қаланған. [[1962 жыл]]ы Тимирязев ауданының орталығына айналды. 

== Инфрақұрылымы ==
Тимирязевкада әкімшілік мекемелер, телекоммуникациялық торап, аудан байланыс бөлімшесі, жалпы білім беретін орта мектеп-гимназия, 20-кәсіптік-техникалық мектеп, мәдениет үйі, кітапхана, аудандық аурухана мен емхана жұмыс істейді. Тимирязевка аудандағы автомобиль жолдарының ең ірі торабы. Одан Сулы темір жолы стансасы арқылы бес тарапқа автомобиль жолдары шығады.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{Тимирязев ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Тимирязев ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>4saakshttxug40ezhsr067rl8blv9ov</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қаракүнгей</title>
    <ns>0</ns>
    <id>49422</id>
    <revision>
      <id>3058237</id>
      <parentid>2734408</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:19:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2734" xml:space="preserve">{{Тау
 |Түрі       = Тау сілемі
 |Атауы      =Қаракүнгей тауы 
  |Шынайы атауы  = 
 |Сурет           =
  |Сурет өлшемі   = 
  |Сурет атауы    = 
  |lat_dir = N |lat_deg = 45|lat_min = 20|lat_sec = 39
  |lon_dir = E |lon_deg = 79|lon_min = 22|lon_sec = 19
  |region         = 
  |CoordScale     = 
 |Орналасуы       = {{KAZ}} [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]] 
 |Пайда болған кезеңі    = Ортаңғы және төменгі [[Девон кезеңі|девон]]
 |Аумағы          = 
  |Ұзындығы       = 18
  |Ені            = 11
 |Ең биік шыңы    = 
  |Биіктігі       = 1274
|Биіктік көзі     = 
  |Салыстырмалы биіктік   = 
  |Алғашқы шыңға шығу     = 
 |Карта           = 
 |Позициялық карта 1  = Қазақстан
  |ПозКарта 1 ені     = 
  |crosses180         = 
 |Позициялық карта 2  = 
  |ПозКарта 2 ені     = 
 |Ортаққордағы санаты   = 
}}

'''Қаракүнгей''' – [[Қайрақкөл]] тауларының батысындағы тау сілемі.

== Географиялық орны ==
[[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]] [[Арасан (ауыл)|Арасан]] ауылының солтүстігінде 2 км жерде орналасқан.

== Жер бедері ==
Абсолюттік биіктігі 1274 м. Батыстан шығысқа қарай ендік бағытта 18 км-ге созылған, енді жері 11 км. Солтүстік беткейі тіктеу, оңтүстік жайпақталып жазыққа ұласады. [[Бүйен (өзен)|Бүйен]] және [[Ақсу (өзен, Алматы облысы)|Ақсу]] өзендерінің суайрығында жатыр. Оңтүстік-шығыс бөлігіндегі таудың түпкі жыныстары жалаңаштанған. Тік құламалы құздың бойында Гасфорд асуы өтеді.

== Геологиялық құрылымы ==
Ортаңғы және төменгі [[Девон кезеңі|девон]] кезеңдерінің шөгінділерінен түзілген.

== Өсімдігі ==
Таудың қоңыр топырағында сирек дала өсімдіктерімен бірге, [[тал]], [[терек]], т.б. бұталы ағаштар өседі.&lt;ref&gt;[[Қазақ энциклопедиясы]]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Алматы облысы таулары]]</text>
      <sha1>h8t4nvp1xb5lan0uduyfu7oa5yrrvqn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сыншы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>50009</id>
    <revision>
      <id>3058039</id>
      <parentid>3057423</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:42:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1840" xml:space="preserve">'''Сыншы''' – дәстүрлі [[қазақ]] қоғамындағы ұғым. Қазақ арасында өмірде көргені мен түйгені көп зерделі адамдар адамды, малды салған жерден дене бітіміне қарап мінез-құлқын, ерекшелігін жазбай айтатын болған. Адамның көзі, құлағы, аузы-мұрны, бойы сияқты пошымына қарап-ақ кім екенін нақ айтатын [[Толыбай]] (19 ғасыр) сынды Сыншылар тарихтан белгілі. Ондай адамдар малды, әсіресе, жылқы малын сынауда мол тәжірибе жинақтап, небір көрегендік таныта білген. Мәселен, алдыңғы екі аяғының алшақ, талтайып кетуі, салпы ерін, доғал тұяқ секілді сәйгүлікке тән, тағы басқа ерекшеліктерін “[[Аттың сыны]]” аталатын өлеңінде [[Абай]] да нақышты баяндаған.

'''Сыншы''' (әдебиетте) — қалың оқырманның өскелең талабы мен талғамының жаршысы, әдеби құбылысты жалпы мемлекеттік мүдде тұрғысынан пайымдайтын қоғамдық ой-пікірдің озғын өкілі. Белинскийдің айтуынша &quot;сыншы таланты -сирек талант, сыншы жолы -тайғақ һәм қатерлі жол&quot; да, шын мәніндегі &quot;сын-қимыл, қозғалыс үстіндегі эстетика&quot;
{{Суретсіз мақала}}
[[Санат: Тұлғалар]]

{{wikify}}</text>
      <sha1>qqqhl62trsa9el5n9rsyn9voerqgtnn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тимирязев ауылдық округі (Тимирязев ауданы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>50775</id>
    <revision>
      <id>3058256</id>
      <parentid>2837234</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:41:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1726" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі
 |Атауы      = Тимирязев ауылдық округі
 |Облысы     = Солтүстік Қазақстан облысы
 |Ауданы     = [[Тимирязев ауданы]]
 |Құрылған уақыты = 
 |Орталығы   = [[Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)|Тимирязево]]
 |Енеді      = 2 ауыл
 |Тұрғыны    = 4667
 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]]
 |Тығыздығы    = 
 |Жер аумағы   = 
 |Әкімі        =
 |Телефон коды   = 
 |Пошта индексі  = 
}}
{{мағына|Тимирязев ауылдық округі}}
'''Тимирязев ауылдық округі''' – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Тимирязев ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Тимирязевка]], [[Рассвет (Тимирязев ауданы)|Рассвет]] ауылдары кіреді. Орталығы – Тимирязев ауылы.
 
== Халқы ==
[[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 4667 адамды құрады.&lt;ref&gt;[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Тимирязев ауданы ауылдық округтері}}

[[Санат:Тимирязев ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>09pirp1h698gcf987javwirewr4iuca</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058257</id>
      <parentid>3058256</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:41:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1797" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі
 |Атауы      = Тимирязев ауылдық округі
 |Облысы     = Солтүстік Қазақстан облысы
 |Ауданы     = [[Тимирязев ауданы]]
 |Құрылған уақыты = 
 |Орталығы   = [[Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)|Тимирязево]]
 |Енеді      = 2 ауыл
 |Тұрғыны    = 4667
 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]]
 |Тығыздығы    = 
 |Жер аумағы   = 
 |Әкімі        =
 |Телефон коды   = 
 |Пошта индексі  = 
}}
{{мағына|Тимирязев ауылдық округі}}
'''Тимирязев ауылдық округі''' – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Тимирязев ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)|Тимирязево]], [[Рассвет (Тимирязев ауданы)|Рассвет]] ауылдары кіреді. Орталығы – Тимирязев ауылы.

== Халқы ==
[[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 4667 адамды құрады.&lt;ref&gt;[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Тимирязев ауданы ауылдық округтері}}

[[Санат:Тимирязев ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>f0dmpoku3cobra8f1jed4w6ik8lnl3u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алғабас ауылдық округі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>50957</id>
    <revision>
      <id>3058129</id>
      <parentid>3057811</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:28:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2141" xml:space="preserve">* [[Алғабас ауылдық округі (Абай облысы)|Алғабас ауылдық округі]] – [[Абай облысы]] [[Семей қалалық әкімдігі]] аумағындағы бірлік.
* [[Алғабас ауылдық округі (Алматы облысы)|Алғабас ауылдық округі]] – [[Алматы облысы]] [[Кеген ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Алғабас ауылдық округі (Ақжайық ауданы)|Алғабас ауылдық округі]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Ақжайық ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Алғабас ауылдық округі (Сырым ауданы)|Алғабас ауылдық округі]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Сырым ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Алғабас ауылдық округі (Жетісу облысы)|Алғабас ауылдық округі]] – [[Жетісу облысы]] [[Көксу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Алғабас ауылдық округі (Павлодар облысы)|Алғабас ауылдық округі]] – [[Павлодар облысы]] [[Ақсу қалалық әкімдігі]] аумағындағы бірлік.
* [[Алғабас ауылдық округі (Мақтаарал ауданы)|Алғабас ауылдық округі]] – [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. 
* [[Алғабас ауылдық округі (Бәйдібек ауданы)|Алғабас ауылдық округі]] – [[Түркістан облысы]] [[Бәйдібек ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Алғабас ауылдық округі (Ұлытау облысы)|Алғабас ауылдық округі]] – [[Ұлытау облысы]] [[Ұлытау ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.

{{айрық}}</text>
      <sha1>ne4s86ha31urzeu4svegvr7wdccprbc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бәйтерек (ағаш)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51584</id>
    <revision>
      <id>3058199</id>
      <parentid>2410709</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:33:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Бәйтерек ағаш]] бетін [[Бәйтерек (ағаш)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2348" xml:space="preserve">{{taxobox
|name = Бәйтерек 
|image = Populus pyramidalis tree in Almaty city.JPG
|image_caption = Қазақстанның  қаласы [[Алматы]]дағы бәйтерек
|regnum = [[Өсімдіктер]]
|divisio = [[Гүлді өсімдіктер]]
|classis = [[Қос жарнақтылар]]
|unranked_subclassis = [[Rosids]]
|ordo = [[Malpighiales]]
|familia = [[Талдар тұқымдасы|Талдар]]
|genus = ''[[Терек|Populus]]''
|sectio = ''[[Populus sect. Aigeiros|Aigeiros]]''
|species = ''Populus nigra''
|subspecies= ''Populus nigra'' var. ''afghanica'' 
|binomial_authority = Aitch. &amp; Hemsl
}}
'''Бәйтерек'''  немесе  '''мырзатерек''' ({{lang-la|Populus nigra var. afghanica, Populus іtalіca, Populus pyramidalis}}) – [[талдар тұқымдасы]]ның [[қара терек]] түріне жататын кіші түр. [[Оңтүстік Қазақстан]]да өседі. Биіктігі 20 - 45 м, бұтақ шоғыры пирамида тәріздес, қабығы айғыздалып тілінген, қоңырқай түсті. Діңі тік, жуан (диаметрі 1 м-ге дейін). Жас өркендері мен жас сабақтары түкті келеді, жапырақтары жалпақтау үш бұрышты, ұшы үшкірлеу не доғалдау, жапырақ жиектері ара тісі тәріздес болады. Гүлі шашақтанған, тығыз, ұзындығы 4 - 6 см, ені 5 мм-дей. Дара жынысты, әр гүліндегі аталық саны 15 - 20. Қазақстанда өсетін бәйтеректің гүл сырғалары болмайды. Қалемшесі арқылы көбейтіледі. Сәуір - мамыр айларында гүлдейді. Жемісі - көп тұқымды қауашақ. Бәйтеректі елді мекенді көгалдандыру үшін өсіреді. Жемісінде [[эфир майы]] болғандықтан парфюмерияда қолданылады. Діңі қағаз өндірісінде пайдаланылады.

== Сыртқы сілтемелер ==
[[Қазақ энциклопедиясы]]
{{stub}}
{{wikify}}
[[Санат:Талдар тұқымдасы]]</text>
      <sha1>1cqq0o413w2kvwumo5p6ki97brcqzkz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Еңбекші ауылдық округі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>54849</id>
    <revision>
      <id>3058106</id>
      <parentid>2756679</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:10:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1409" xml:space="preserve">* [[Еңбекші ауылдық округі (Атырау облысы)|Еңбекші ауылдық округі]] – [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Еңбекші ауылдық округі (Алакөл ауданы)|Еңбекші ауылдық округі]] – [[Жетісу облысы]] [[Алакөл ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Еңбекші ауылдық округі (Көксу ауданы)|Еңбекші ауылдық округі]] – [[Жетісу облысы]] [[Көксу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Еңбекші ауылдық округі (Шиелі ауданы)|Еңбекші ауылдық округі]] – [[Қызылорда облысы]] [[Шиелі ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Еңбекші ауылдық округі (Железин ауданы)|Еңбекші ауылдық округі]] – [[Павлодар облысы]] [[Железин ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Еңбекші ауылдық округі (Мақтаарал ауданы)|Еңбекші ауылдық округі]] – [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.

{{айрық}}</text>
      <sha1>0p9sj3eaenkuu8tuo4gswpc85qlnisa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ақсу ауылдық округі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>54945</id>
    <revision>
      <id>3058148</id>
      <parentid>2772708</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:56:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1883" xml:space="preserve">* [[Ақсу ауылдық округі (Ақмола облысы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Ақмола облысы]] [[Біржан сал ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Ақсу ауылдық округі (Степногорск қалалық әкімдігі)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Ақмола облысы]] [[Степногорск қалалық әкімдігі]]не қарасты әкімшілік бірлік.
* [[Ақсу ауылдық округі (Ұйғыр ауданы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Алматы облысы]] [[Ұйғыр ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Ақсу ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бөрлі ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Ақсу ауылдық округі (Жамбыл облысы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Жамбыл облысы]] [[Шу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Ақсу ауылдық округі (Ақсу ауданы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Ақсу ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Қызылорда облысы]] [[Жалағаш ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. 
* [[Ақсу ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Катонқарағай ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. 

{{айрық}}</text>
      <sha1>fyve6v929b1p06lnglr8cx51bo0cy78</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058165</id>
      <parentid>3058148</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:07:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1887" xml:space="preserve">* [[Ақсу ауылдық округі (Ақмола облысы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Ақмола облысы]] [[Біржан сал ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Ақсу ауылдық округі (Степногорск қалалық әкімдігі)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Ақмола облысы]] [[Степногорск қалалық әкімдігі]]не қарасты әкімшілік бірлік.
* [[Ақсу ауылдық округі (Ұйғыр ауданы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Алматы облысы]] [[Ұйғыр ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Ақсу ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бөрлі ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Ақсу ауылдық округі (Жамбыл облысы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Жамбыл облысы]] [[Шу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Ақсу ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Қызылорда облысы]] [[Жалағаш ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. 
* [[Ақсу ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Катонқарағай ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. 

{{айрық}}</text>
      <sha1>awy9jj0f1zj69f5uizdmp6q5rwzx5e1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058183</id>
      <parentid>3058165</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:18:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1889" xml:space="preserve">* [[Ақсу ауылдық округі (Ақмола облысы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Ақмола облысы]] [[Біржан сал ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Ақсу ауылдық округі (Степногорск қалалық әкімдігі)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Ақмола облысы]] [[Степногорск қалалық әкімдігі]]не қарасты әкімшілік бірлік.
* [[Ақсу ауылдық округі (Алматы облысы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Алматы облысы]] [[Ұйғыр ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Ақсу ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бөрлі ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Ақсу ауылдық округі (Жамбыл облысы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Жамбыл облысы]] [[Шу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.
* [[Ақсу ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Қызылорда облысы]] [[Жалағаш ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. 
* [[Ақсу ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақсу ауылдық округі]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Катонқарағай ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. 

{{айрық}}</text>
      <sha1>c1s9fgy80ruy4koj1o46yvn1d5eckwn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Телеуіттер</title>
    <ns>0</ns>
    <id>55582</id>
    <revision>
      <id>3058317</id>
      <parentid>2989976</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T06:00:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4909" xml:space="preserve">{{Халық
|атауы      = Телеуіттер
|сурет      = 
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = шам. 2700 адам
|аймақ      = {{RUS}}
|аймақ1     = [[Сурет:Flag of Kemerovo oblast.svg|25px]] [[Кемеров облысы]]
|саны1      = 2520 адам (2010)
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = [[Сурет:Flag of Altai Republic.svg|25px]] [[Алтай Республикасы]]
|саны2      = 37 адам (2010)
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = [[Сурет:Flag of Altai Krai.svg|25px]] [[Алтай өлкесі]]
|саны3      = 19 адам (2010)
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[Телеуіт сөйленісі|телеуіт]] ([[Алтай тілі|алтай]]), [[Орыс тілі|орыс]]
|діні       = 
|этникалық топтары   = [[Теле|теле]], [[Енисей қырғыздары|енисей қырғыздары]], [[Түркілер|түркілер]]
|ескертпелер  = 
}}
'''Телеуіттер'''(өз атау. ''теленнет, тадар, байат-пачат'') – ежелгі [[түркі]] тайпасы. Қазіргі кезде телеуіттерді [[алтайлықтар]]дың этникалық тобына жатқызып, олардың тілін де алтай тілінің жеке диалектісі ретінде қарастырып жүр. [[Ресей]]дегі соңғы санақ деректерінде телеуіттерді жеке халық ретінде атап, олардың жиынтық саны 3 мың адам деп көрсетілген (2004). Телеуіттер Ресейдің [[Кемерово]] облысын, сондай-ақ [[Ресей]] құрамындағы [[Алтай]] республикасын мекендейді. [[Антропология]]лық жағынан [[моңғол]] нәсіліне жатады. Телеуіттер алтайлықтар секілді христиан дінінің православие тармағын ұстанады. Телеуіттер 6 – 8 ғасырларда Орталығы Азияның көшпелі тайпаларынан қалыптасқан. [[Түрік қағандығы]]ның құрамындағы көшпелі түркі тілдес [[теле]] тайпасымен және [[Орта Азия]] төлеңгіттермен де туыстас. Телеуіттер мен бірнеше [[моңғол]] тектес тайпалар ([[чорос]], [[дурбет]], [[тумат]]) араласып, сіңісіп кеткен. 16 ғасырдың аяғы мен 17 ғасырдың басында телеуіттер [[Бия]] мен [[Хатын]] өзендерінің қосылған жерінен қазіргі [[Новосибирск]] қаласына дейінгі [[Об]] өзен бойындағы далалықта көшіп-қонып тіршілік еткен, мал шаруашылығымен айналысқан. [[Ресей]]ге қосылғанға дейін (1609) телеуіттертердің 4000 түтіні [[Жоңғар]] мемлекетінің қол астында болды. Телеуіттер 1658 – 1665 жылы аралығында қазіргі [[Кузнецк]] қаласының маңына қоныс аударған. Қазіргі кезде телеуіттер көп салалы шаруашылықпен айналысады. Біразы өндіріс орындарында істейді.
&lt;ref&gt;«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том&lt;/ref&gt;

==Сілтемелер==
&lt;references /&gt;
 	
{{wikify}}
{{Суретсіз мақала}}
{{Әлем халықтары}}
[[Санат:Түркі этникалық топтары]]
[[Санат:Сібір халықтары]]


{{stub}}</text>
      <sha1>30m2oym67oxwtrkejov77i8764bay8l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қазақстан (Алматы облысы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>55589</id>
    <revision>
      <id>3058222</id>
      <parentid>2733689</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:08:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Қазақстан (Еңбекшіқазақ ауданы)]] бетін [[Қазақстан (Алматы облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5238" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 =  Ауыл
|атауы                 = Қазақстан
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          = Ауылдық округ орталығы  
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             = 
|ту ені                  =   
   |lat_deg =43 |lat_min = 31|lat_sec = 23
   |lon_deg =77|lon_min = 46|lon_sec =27
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Алматы облысы 
|кестедегі облыс         = Алматы облысы{{!}}Алматы 
|ауданы                  = Еңбекшіқазақ ауданы
|кестедегі аудан         = Еңбекшіқазақ ауданы{{!}}Еңбекшіқазақ
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Қазақстан ауылдық округі (Алматы облысы){{!}}Қазақстан
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =   
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                = 3050
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}
{{мағына|Қазақстан (айрық)}}
'''Қазақстан''' — [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]]ндағы ауыл, [[Қазақстан ауылдық округі (Алматы облысы)|Қазақстан ауылдық округі]] орталығы. 

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Есік]] қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 39 км-дей жерде, Қараш тауынан бастау алатын Жарсу, [[Киікбай (өзен)|Киікбай]] және Ащыбұлақ өзендері аралығында, жусан аралас сұлыбас, боз, селеу, т.б. астық тұқымдас шөптесін өскен тау алдының қоңыржай ылғалды агроклиматтық белдемінде орналасқан. 

== Халқы ==
[[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 2287 адам (1118 ер адам және 1169 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 3050 адамды (1507 ер адам және 1543 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt; 

== Тарихы ==
[[1957 жыл|1957]] – [[1997 жыл|97]] жылдары аралығында жеміс-жүзім өсіріп, өңдейтін өзімен аттас кеңшардың орталығы болып келді. Оның негізінде Қазақстанда және округке қарасты [[Ащыбұлақ (Еңбекшіқазақ ауданы)|Ащыбұлақ]], [[Жолдыбай Қайыпов ауылы|Жолдыбай Қайыпов]] ауылдарында “Голд-продукт” шарап зауыты, “Төрткөл” серіктестігі, “Маис”, “Райымбек” атты серіктестіктер және “Қазақстан” шарап зауыты құрылды.

== Инфрақұрылымы ==
Округ ауылдарында 3 орта мектеп, 2 мәдениет үйі, көркемөнерпаздар ұжымы, 3 кітапхана, фельдшерлік-акушерлік пункт, 2 дәрігерлік амбулатория, т.б. мекемелер бар. &lt;ref&gt;«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, V том.&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еңбекшіқазақ ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Еңбекшіқазақ ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>olk0lfn7g91wu6id9l54a95668zdy1p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Көліктер 2</title>
    <ns>0</ns>
    <id>58884</id>
    <revision>
      <id>3058234</id>
      <parentid>3058003</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:17:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erasyl R E S E R V E D</username>
        <id>110917</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10432" xml:space="preserve">{{Мультфильм
 |Атауы            = Көліктер 2
 |Шынайы атауы     = {{lang-en|Cars 2}}
 |Басқаша атауы    = 
 |Сурет            =Тачки_2_обложка_на_казахском.jpg
 |Ені              = 
 |Сурет тақырыбы   = 
 |Түрі             = компьютерлік анимация
 |Жанры            = [[Кинокомедия|комедия]]&lt;br /&gt;[[детективті фильм]]&lt;br /&gt;[[Атыс-шабыс (фильм)|атыс-шабыс]]
 |Приквелі         = [[Көліктер]]
 |Сиквелі          = «[[Ұшақтар (мультфильм)|Ұшақтар]]»
 |Режиссёрлері   = [[Брэд Льюис]] &lt;br /&gt; [[Джон Лассетер]]
 |Продюсері = [[Денис Рим]]
 |Сценарийдің авторы  =  Бен Куин
 |Қоюшы суретші     =
 |Дыбыстағандар    = [[Оуэн Уилсон]] &lt;br /&gt;[[Ларри-кабельші]] &lt;br /&gt;[[Майкл Кейн]] &lt;br /&gt;[[Эмили Мортимер]] &lt;br /&gt;[[Джейсон Айзекс]] &lt;br /&gt;[[Томас Кречман]] &lt;br /&gt;[[Джо Мантенья]] &lt;br /&gt;[[Питер Джейкобсон]]
 |Композиторы  = [[Майкл Джаккино]]
 |Аниматорлары     = 
 |Мультипликаторлары  = 
 |Операторы        = 
 |Дыбыс операторы   = 
 |Студия           = [[Walt Disney Pictures]]&lt;br /&gt;[[Pixar Animation Studios]] 
 |Мемлекет         = {{USA}}
 |Дистрибьюторы    = 
 |Тілі             =
 |Ұзақтығы         = 107 мин.
 |Премьера         = 2011
 |Бюджеті          =  $ 200 млн &lt;ref name=&quot;BoxOffice&quot;&gt;{{cite web
 | url         = http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=cars2.htm
 | title       = «Cars 2»
 | publisher   = [[Box Office Mojo]]
 | accessdate  = 
 | lang        = en
 | description = ''Түсімі''
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/66B4ydKIb
 | archivedate = 2012-03-15
}}&lt;/ref&gt;
 |Түсім            = $ 559.9 млн
 |imdb_id          = 1216475
 |bcdb_link        = 100456
 |allrovi          = 
 |rottentomatoes   = 
 |Сайты            = 
 |Commons          = Cars 2
}}
{{уики}}
'''Көліктер 2''' ({{lang-en|Cars 2}}) - Өз жобаларында жанұялық құндылықтарды, қайырымдылықты, өзара қолдауды насихаттайтын «[[The Walt Disney Company|Уолт Дисней]]&lt;nowiki/&gt;» ірі әлемдік киностудиясы үшін қазақ тілі әлемде бар 7 мың тіл арасында ресми дубляждың 39-шы тілі болды.

Түркі тілдерінің арасында дисней фильм-дері бұған дейін түрік тіліне ғана дубляжданған. Аталған мультфильмнің негізгі мән-мағынасын ана тілімізде дәлірек беру үшін фильм ағылшын тілінен қазақ тіліне тікелей аударылды. Дубляж халықаралық сапа стандарттарына сәйкес келеді.
Дубляждау жұмысы үш аптадан астам уақыт жүргізілді. Дубляждау кезінде 30-дан астам жеке дауыс қолданылған екен. Жазу процесі Алматы қаласындағы «Синема Тон Продакшн» студиясында жүзеге асырылса, ақырғы монтаж Лондондағы «Shepperton» студиясында жасалыпты.

«Біз дубляждың сапасына ерекше көңіл аударамыз. Сондықтан да біз басқа мемлекеттерге белгілі бір талап қоя отырып, қазақ тіліне де сондай талап енгіздік. Лос-Анджелес, Лондон, Москва және Астана қалаларының мамандарынан құрылған топ үлкен жетістіктерге жетті. Сіздер бұл мультфильмді өз ана тілдеріңізде көре алатындарыңызға біз өте қуаныштымыз», – деді Марина Жигалова-Озкан.
Бес басты кейіпкерді дыбыстайтын әртістер Лос-Анджелесте бекітілді. Бір дауысты бекіту үшін фильм режиссері кем дегенде 5-6 дауыс ұсынуы тиіс болды. Басқа кейіпкерлердің дауыстары Алматы қаласында «[[Уолт Дисней Компани ТМД]]» компаниясының Disney Character Voices бөлімінің қызметкерлерінің қатысуымен бекітілді.

«Көліктер 2» мультфильмінің кейіпкерлерін қазақша дыбыстағандардың қатарында Бақытжан Әлпейісов, Күнсұлу Шаяхметова, Дәулет Әбдіғапаров, Нышанбек Жұбанаев және Азамат Қанапия бар. Мультфильмді шығарушыларға Қанапияев дыбыстаған Мэтр ерекше ұнапты. «Біз естіп көрген Мэтрлердің ең үздіктерінің бірі», – деді олар.

«Біз осы премьераны 5 жыл күтеміз дегенше, мультфильмнің кейіпкерлері қазақ тілін жетік меңгеріп алды», – деп қалжыңдады Вадим Голенко.
Сөзін қорытындылай келе Марина Жигалова-Озкан осы жылдың аяғында мультфильм DVD– дисктерінде шығатынын айтты. Мультфильмді қазақ тілінде көргісі келетін әрбір адам осы дискіні алып көре алады.

«Көліктер 2» – бұл Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналған «Болашақ» Қауымдастығы, «Меломан» компаниясы, «Алтын Қыран» халықаралық қайырымдылық қоры және бүкіл әлемге әйгілі екі киностудияның бірігіп шығарған сыйлығы.

== Сюжет ==
Найзағай МакКуин мен оның досы Мэтр жаңадан қызықты да шытырман оқиғаларды бастан өткереді. Әлемнің ең маңызды да, айтулы жарысы — Әлемдік Гран-При басталмақ. Бұл сында Формула-1, NASCAR, Le Mans секілді барлық санаттағы жарысушылардың үздігі анықталмақ. МакКуин Жапонияның, Францияның және Италияның аса қауіпті үздіктердің үздігімен сайысқа түсуі тиіс. Алайда, ол Мэтр екеуінің шытырман тыңшылық қастандыққа тап болатындарын әлі білмейтін еді. 

== Қазақша дыбыстаған ==
*Азамат Қанапия — ''Мэтр''
*Нышанбек Жұбанаев — ''Найзағай Маккуин'' / ''Тумбер''
*Бақытжан Әлпейісов — ''Финн Макмиссл''
*Күнсұлу Шаяхметова — ''Холли Делюкс''
*Қайрат Домбаев — ''Сэр Майлз Карданвал''
*Бейбіт Қамаранов — ''Франческо Бернулли
*Сағаділдә Үсіпбалиев — ''Брент Мустангбургер'' / ''Профессор Цет''
*Қадірбек Демесін — ''Грэм''
*Ержан Жарылқасынов— ''Эйсер'' / ''Даррел Картрип'' / ''Отис''
*Әйгерім Байбергенова — ''Салли''
*Бауыржан Жүсіпбеков — ''Тополино ағай''
*Бақытжан Қаюев — ''Дэвид Хоббскэп''
*Жасұлан Байсалбеков — ''Мэл Дорадо''
*[[Бекжан Асаубайұлы Тұрыс]]— ''Луиджи''
*Рашида Хаджиева — ''Тополино апай''

*Диалогтар бойынша режиссер — Айжан Жамшитова
*Аудармашы — Даурен Қасенов
*Мөтінін өңдеген — Салтанат Дунгенбаева
*Шығармашылық жөніндегі жетекшілер — Юлия Баранчук, Сергей Пасов
*Дыбыс режиссері — Илья Бисеров, Александр Химич
*Кастинг жүргізген режиссер — Юлия Бисерова
*Жобаны басқарушы — Жанна Исабаева

*Дубляж жасалған студия — «Cinema Tone Production»
*Дыбысын реттеген студия — «Shepperton International»
*Қазақ тілінде шығарған — Disney Character Voices International, Inc.

=== Қосымша дауыстар ===
*Рүстем Жанаманов
*Бейбіт Қамаранов
*Бекен Кемалданов
*[[Алымжан Илимұлы Айсаев]]
*Қайрат Домбаев
*Нышанбек Жұбанаев
*Жасұлан Байсалбеков
*Айжан Жамшитова
*Бақытжан Каюев
*Сәуле Тұрдақынова
*Дәулет Әбдіғапаров
*Азамат Қанапия
*Әйгерім Байбергенова
*Гүлмира Юсупова

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

==Сілтемелер==
* [http://disney.go.com/cars/cars2/ Ресми торап]{{ref-en}}
* {{Imdb title|1216475}}

[[Санат:Pixar мультфильмдері]]
[[Санат:АҚШ кинокомедиялары]]
[[Санат:Фильм-сиквелдер]]
[[Санат:2011 жылғы мультфильмдер]]
[[Санат:Джон Лассетер мультфильмдері]]
[[Санат:Компьютерлік анимациялы фильмдер]]</text>
      <sha1>p4vmzbflmgfv84pzhyvysdai8ur4xj8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058304</id>
      <parentid>3058234</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T04:59:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>165</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:File:Тачки_2_обложка_на_казахском.jpg|Тачки_2_обложка_на_казахском.jpg]]» дегенді аластады, бұны [[Ортаққор]]дың қатысушысы [[commons:User:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] [[commons:File:Тачки_2_обложка_на_казахском.jpg|жойған]], себебі: Copyright violat</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10377" xml:space="preserve">{{Мультфильм
 |Атауы            = Көліктер 2
 |Шынайы атауы     = {{lang-en|Cars 2}}
 |Басқаша атауы    = 
 |Сурет            =
 |Ені              = 
 |Сурет тақырыбы   = 
 |Түрі             = компьютерлік анимация
 |Жанры            = [[Кинокомедия|комедия]]&lt;br /&gt;[[детективті фильм]]&lt;br /&gt;[[Атыс-шабыс (фильм)|атыс-шабыс]]
 |Приквелі         = [[Көліктер]]
 |Сиквелі          = «[[Ұшақтар (мультфильм)|Ұшақтар]]»
 |Режиссёрлері   = [[Брэд Льюис]] &lt;br /&gt; [[Джон Лассетер]]
 |Продюсері = [[Денис Рим]]
 |Сценарийдің авторы  =  Бен Куин
 |Қоюшы суретші     =
 |Дыбыстағандар    = [[Оуэн Уилсон]] &lt;br /&gt;[[Ларри-кабельші]] &lt;br /&gt;[[Майкл Кейн]] &lt;br /&gt;[[Эмили Мортимер]] &lt;br /&gt;[[Джейсон Айзекс]] &lt;br /&gt;[[Томас Кречман]] &lt;br /&gt;[[Джо Мантенья]] &lt;br /&gt;[[Питер Джейкобсон]]
 |Композиторы  = [[Майкл Джаккино]]
 |Аниматорлары     = 
 |Мультипликаторлары  = 
 |Операторы        = 
 |Дыбыс операторы   = 
 |Студия           = [[Walt Disney Pictures]]&lt;br /&gt;[[Pixar Animation Studios]] 
 |Мемлекет         = {{USA}}
 |Дистрибьюторы    = 
 |Тілі             =
 |Ұзақтығы         = 107 мин.
 |Премьера         = 2011
 |Бюджеті          =  $ 200 млн &lt;ref name=&quot;BoxOffice&quot;&gt;{{cite web
 | url         = http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=cars2.htm
 | title       = «Cars 2»
 | publisher   = [[Box Office Mojo]]
 | accessdate  = 
 | lang        = en
 | description = ''Түсімі''
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/66B4ydKIb
 | archivedate = 2012-03-15
}}&lt;/ref&gt;
 |Түсім            = $ 559.9 млн
 |imdb_id          = 1216475
 |bcdb_link        = 100456
 |allrovi          = 
 |rottentomatoes   = 
 |Сайты            = 
 |Commons          = Cars 2
}}
{{уики}}
'''Көліктер 2''' ({{lang-en|Cars 2}}) - Өз жобаларында жанұялық құндылықтарды, қайырымдылықты, өзара қолдауды насихаттайтын «[[The Walt Disney Company|Уолт Дисней]]&lt;nowiki/&gt;» ірі әлемдік киностудиясы үшін қазақ тілі әлемде бар 7 мың тіл арасында ресми дубляждың 39-шы тілі болды.

Түркі тілдерінің арасында дисней фильм-дері бұған дейін түрік тіліне ғана дубляжданған. Аталған мультфильмнің негізгі мән-мағынасын ана тілімізде дәлірек беру үшін фильм ағылшын тілінен қазақ тіліне тікелей аударылды. Дубляж халықаралық сапа стандарттарына сәйкес келеді.
Дубляждау жұмысы үш аптадан астам уақыт жүргізілді. Дубляждау кезінде 30-дан астам жеке дауыс қолданылған екен. Жазу процесі Алматы қаласындағы «Синема Тон Продакшн» студиясында жүзеге асырылса, ақырғы монтаж Лондондағы «Shepperton» студиясында жасалыпты.

«Біз дубляждың сапасына ерекше көңіл аударамыз. Сондықтан да біз басқа мемлекеттерге белгілі бір талап қоя отырып, қазақ тіліне де сондай талап енгіздік. Лос-Анджелес, Лондон, Москва және Астана қалаларының мамандарынан құрылған топ үлкен жетістіктерге жетті. Сіздер бұл мультфильмді өз ана тілдеріңізде көре алатындарыңызға біз өте қуаныштымыз», – деді Марина Жигалова-Озкан.
Бес басты кейіпкерді дыбыстайтын әртістер Лос-Анджелесте бекітілді. Бір дауысты бекіту үшін фильм режиссері кем дегенде 5-6 дауыс ұсынуы тиіс болды. Басқа кейіпкерлердің дауыстары Алматы қаласында «[[Уолт Дисней Компани ТМД]]» компаниясының Disney Character Voices бөлімінің қызметкерлерінің қатысуымен бекітілді.

«Көліктер 2» мультфильмінің кейіпкерлерін қазақша дыбыстағандардың қатарында Бақытжан Әлпейісов, Күнсұлу Шаяхметова, Дәулет Әбдіғапаров, Нышанбек Жұбанаев және Азамат Қанапия бар. Мультфильмді шығарушыларға Қанапияев дыбыстаған Мэтр ерекше ұнапты. «Біз естіп көрген Мэтрлердің ең үздіктерінің бірі», – деді олар.

«Біз осы премьераны 5 жыл күтеміз дегенше, мультфильмнің кейіпкерлері қазақ тілін жетік меңгеріп алды», – деп қалжыңдады Вадим Голенко.
Сөзін қорытындылай келе Марина Жигалова-Озкан осы жылдың аяғында мультфильм DVD– дисктерінде шығатынын айтты. Мультфильмді қазақ тілінде көргісі келетін әрбір адам осы дискіні алып көре алады.

«Көліктер 2» – бұл Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналған «Болашақ» Қауымдастығы, «Меломан» компаниясы, «Алтын Қыран» халықаралық қайырымдылық қоры және бүкіл әлемге әйгілі екі киностудияның бірігіп шығарған сыйлығы.

== Сюжет ==
Найзағай МакКуин мен оның досы Мэтр жаңадан қызықты да шытырман оқиғаларды бастан өткереді. Әлемнің ең маңызды да, айтулы жарысы — Әлемдік Гран-При басталмақ. Бұл сында Формула-1, NASCAR, Le Mans секілді барлық санаттағы жарысушылардың үздігі анықталмақ. МакКуин Жапонияның, Францияның және Италияның аса қауіпті үздіктердің үздігімен сайысқа түсуі тиіс. Алайда, ол Мэтр екеуінің шытырман тыңшылық қастандыққа тап болатындарын әлі білмейтін еді. 

== Қазақша дыбыстаған ==
*Азамат Қанапия — ''Мэтр''
*Нышанбек Жұбанаев — ''Найзағай Маккуин'' / ''Тумбер''
*Бақытжан Әлпейісов — ''Финн Макмиссл''
*Күнсұлу Шаяхметова — ''Холли Делюкс''
*Қайрат Домбаев — ''Сэр Майлз Карданвал''
*Бейбіт Қамаранов — ''Франческо Бернулли
*Сағаділдә Үсіпбалиев — ''Брент Мустангбургер'' / ''Профессор Цет''
*Қадірбек Демесін — ''Грэм''
*Ержан Жарылқасынов— ''Эйсер'' / ''Даррел Картрип'' / ''Отис''
*Әйгерім Байбергенова — ''Салли''
*Бауыржан Жүсіпбеков — ''Тополино ағай''
*Бақытжан Қаюев — ''Дэвид Хоббскэп''
*Жасұлан Байсалбеков — ''Мэл Дорадо''
*[[Бекжан Асаубайұлы Тұрыс]]— ''Луиджи''
*Рашида Хаджиева — ''Тополино апай''

*Диалогтар бойынша режиссер — Айжан Жамшитова
*Аудармашы — Даурен Қасенов
*Мөтінін өңдеген — Салтанат Дунгенбаева
*Шығармашылық жөніндегі жетекшілер — Юлия Баранчук, Сергей Пасов
*Дыбыс режиссері — Илья Бисеров, Александр Химич
*Кастинг жүргізген режиссер — Юлия Бисерова
*Жобаны басқарушы — Жанна Исабаева

*Дубляж жасалған студия — «Cinema Tone Production»
*Дыбысын реттеген студия — «Shepperton International»
*Қазақ тілінде шығарған — Disney Character Voices International, Inc.

=== Қосымша дауыстар ===
*Рүстем Жанаманов
*Бейбіт Қамаранов
*Бекен Кемалданов
*[[Алымжан Илимұлы Айсаев]]
*Қайрат Домбаев
*Нышанбек Жұбанаев
*Жасұлан Байсалбеков
*Айжан Жамшитова
*Бақытжан Каюев
*Сәуле Тұрдақынова
*Дәулет Әбдіғапаров
*Азамат Қанапия
*Әйгерім Байбергенова
*Гүлмира Юсупова

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

==Сілтемелер==
* [http://disney.go.com/cars/cars2/ Ресми торап]{{ref-en}}
* {{Imdb title|1216475}}

[[Санат:Pixar мультфильмдері]]
[[Санат:АҚШ кинокомедиялары]]
[[Санат:Фильм-сиквелдер]]
[[Санат:2011 жылғы мультфильмдер]]
[[Санат:Джон Лассетер мультфильмдері]]
[[Санат:Компьютерлік анимациялы фильмдер]]</text>
      <sha1>gclekmgasv06jmqtcvwc5b0bq6qwscm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ф. М.Достоевский және Шоқан Уәлиханов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>71680</id>
    <revision>
      <id>3058354</id>
      <parentid>2303647</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T11:46:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Turar kausar</username>
        <id>122291</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4260" xml:space="preserve">'''Ф. М.Достоевский және Шоқан Уәлиханов'''(«Ф . М . Достоевский и Чокан Валиханов»), жазушының мақаласы. Алғаш рет «Дружба народов» журналының 1956 жылғы 3-санында жарияланған. Бұдан кейін Әуезовтің «Мысли разных лет» (1961) жинағында, 5 томдық шығармалар жинағының 5-томында ([[Мәскеу]], 1975), 20 томдық шығармалар жинағының 20-томында (1985) қайталанып басылды. Ф. М. Достоевский 1854 жылдың [[наурыз]] айынан бастап, 1859 жылдың 2 шілдесіне дейін [[Семей]] қаласында тұрды. Ол әуелде 7-[[Сібір]] шебі батальонында қатардағы солдаты боп қызмет етті, кейіннен [[унтер-офицер]] дәрежесіне көтерілді. Жергілікті [[қазақ]] көпесі, Құнанбайдың күйеу баласы Меңлібай Тінібаевтың үйіне қонаққа барып, [[қымыз]] ішіп, аңға шығып жүрген. Семейде Достоевский М. Д. Исаеваға үйленген. «Степанчиково селосы және оның тұрғындары», «Ағайдың түсі» атты шығармаларын осы Семей қаласында жазған. Шоқан Уәлиханов [[Құлжа]], [[Қашқар]] сапарына барып-қайтқан кезінде Семейде ұзақ аялдап, Достоевскиймен етене сырласқан. Мақалада Ә. осы деректерді келтіре отырып. Ф. М. Достоевский мен Ш.Уәлихановтың 1854 жылдан бастап қалыптасқан достық қарым-қатынасын, бір-біріне идеялық тұрғыдан жасаған ықпалын, сол кездегі әлеуметтік-саяси жағдай туралы пікір алысуларын, Достоевскийдің Шоқанға деген ыстық ықыласын жазушының хаттары арқылы кеңінен талдап көрсетеді. Сол кездегі Ресейдің озық ойлы зиялыларының отар елдердегі ұлттық езгіге қарсы болған- дығын жене оның қазақ даласына да Достоевский сияқты ойшыл-күрескерлер арқылы тарағандығын баяндайды. Әуезов орыстың ұлы жазушысы Ф. М. Достоевскийдің өзі көкейкесті ойлары мен толғаныстарын қазақ халқының озық өкілімен бөліскенін сезіну - біз үшін аса зор ілтипат деп жазды. Әуезовтің кезінде жасаған ұсынысы кейіннен жүзеге асты, мақалада көрсетілген Семей қаласындағы екі қабатты шағын үй Ф. М. Достоевскийдің мұражай- үйіне айналды. Алдына Ш. Уәлиханов пен Ф. Достоевскийдің ескерткіші қойылды.Және де Шоқан Достоевскийге саяси мәселелерді айтып хат жазып отырды.Мәселен,Шоқанн-ың Достоевскийге 1862 жылы 15 қазан айында жазған хатындағы түйінді ойларды айтсақ:
 1.Топтастық пен жауыздыққа күйіну. 2.Аға сұлтан сайлауы алдында чиновниктердің халықты Шоқанға қарсы қоюы. 3.Аға сұлтан сайлауының нәтежиесі.
4.Бақталастық пен сатқындық.

==Дереккөздер==
&lt;references/&gt;

{{wikify}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Тұлғалар]]
[[Санат:Қазақстан әдебиеті]]


{{Stub}}</text>
      <sha1>1p2cgs3almrntgut2gq3c45yx8omse2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Догматизм</title>
    <ns>0</ns>
    <id>75820</id>
    <revision>
      <id>3058287</id>
      <parentid>2452939</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T20:07:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YiFeiBot</username>
        <id>38206</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Перемещение 1 интервики на [[d:|Викиданные]], [[d:q620749]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="776" xml:space="preserve">'''Догматизм''' [ {{lang-grc|δόγμα}} - пікір, ой ] - тексерусіз, зерттеусіз соқыр сенімге ғана сүйенген, дәлелденбеген қағида негізінде теориялық және саяси мәселелерді зерттеп шешуде нақтылы жағдайларды ескермейтін [[абстракт]]ілік ойлау әдісі.&lt;ref&gt;Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007.
 ISBN 9965-32-491-3&lt;/ref&gt;

==Тағы қараныз==
* [[Догма]]
* [[Догматика]]
* [[Догмат]]
==Дереккөздер==
&lt;references/&gt;

{{wikify}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Саясат]]


{{Stub}}

[[ru:Догматизм]]</text>
      <sha1>j5irrg0hxt30drv8aqklqwb4agyqr5t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ащыбұлақ (Еңбекшіқазақ ауданы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>87122</id>
    <revision>
      <id>3058228</id>
      <parentid>2733679</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:10:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5023" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 =  Ауыл
|атауы                 = Ащыбұлақ
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          =  
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             = 
|ту ені                  =  
   |lat_deg =43 |lat_min = 29|lat_sec = 18
   |lon_deg =77|lon_min = 46|lon_sec =54 
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Алматы облысы 
|кестедегі облыс         = Алматы облысы{{!}}Алматы 
|ауданы                  = Еңбекшіқазақ ауданы
|кестедегі аудан         = Еңбекшіқазақ ауданы{{!}}Еңбекшіқазақ
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Қазақстан ауылдық округі (Алматы облысы){{!}}Қазақстан
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =     
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                =2768
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}
{{мағына|Ащыбұлақ}}
'''Ащыбұлақ''' — [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]], [[Қазақстан ауылдық округі (Алматы облысы)|Қазақстан ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. 

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Есік]] қаласының солтүстік-шығысында 39 км жерде, [[Киікбай (өзен)|Киікбай өзенінің]] сол жағалауында жусан аралас астық тұқымдас шөптесін өскен Қарасу жотасының солтүстік беткейіндегі тау-алдының қоңыр, қызғылт-қоңыр топырақты қоңыржай-ылғалды агроклиматтық белдемінде орналасқан.
 
== Халқы ==
[[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 2445 адам (1200 ер адам және 1245 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2768 адамды (1384 ер адам және 1384 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Ауыл [[1957 жыл|1957]]—[[1997 жыл|97]] жылдары «Қазақстан» кеңшарының орталығы болды. Оның негізіңде 1997 жылы «Голд-Продукт» жүзім зауыты ЖАҚ, «Төрткөл Мале», «Райымбек» ЖШС және 460 шаруа қожалығы құрылды.

== Инфрақұрылымы ==
Ащыбұлақта және округке қарасты [[Қазақстан (Алматы облысы)|Қазақстан]], [[Жолдыбай Қайыпов ауылы|Жолдыбай Қайыпов]] ауылдарында 3 орта мектеп, 2 мәдениет үйі, 3 кітапхана, фельдшерлік-акушерлік пункт, 2 дәрігерлік амбулатория, т.б. мекемелер бар. Тұрғындары бас­қа елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.&lt;ref&gt;Жетісу энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004 жыл. — 712 бет + 48 бет түрлі түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-134-3&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еңбекшіқазақ ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Еңбекшіқазақ ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>a78kpoabukaicqcqtbo3j4drdcvdbq8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тенденция</title>
    <ns>0</ns>
    <id>88672</id>
    <revision>
      <id>3058027</id>
      <parentid>3057293</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:27:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1600" xml:space="preserve">'''Тенденция''' (латын. ''tendere''-бағыттаймын, ұмтыламын) деген қаламгерге тән құштарлық, оның қоғамдық көзқарасының тұғыры, өнер туындыларында көрініс табатын суреткердің әлеуметтік, саяси, идеологиялық адамгершілік ұмтылысы, автордың өзі бейнелеп отырған, өмір шындығына деген идеялық-эмоциялық қарым-қатынасы, маңызды мәселелерді ой елегінен өткізіп бағамдауы.  
*көзқарастағы немесе іс-қимылдағы бағыттылық, ұмтылыс;  
*қандай да бір құбылыстың дамуының барысындағы бір бағыт; 
*біреуге танылатын идея, ой.&lt;ref&gt;Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын- Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006. ISBN 9965-808-78-3&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{wikify}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Ғылымтану]]
[[Санат:Терминология]]
[[Санат:Әлеуметтану]]</text>
      <sha1>syvsaftwn0b3otbaho8n2l0dkuzepx0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әдеби қаһарман</title>
    <ns>0</ns>
    <id>96411</id>
    <revision>
      <id>3058029</id>
      <parentid>3057297</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:29:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3018" xml:space="preserve">'''Әдеби қаһарман''' [[көркем шығарма]]да мінезімен, іс-әрекетімен, ой-толғамымен мейлінше нақтылы дараланып, бейнеленген тұлға. Тарихи орта сипатын айғақтап, халықтық үлгіде тәрбиелі қасиеттерді жеткізуші, жан-жақты сомдалған толыққанды образ, бас кейіпкер.Әрқашанда жақсылық, әділет үшін күресіп, халық махаббатына бөленген Ахиллес, Прометей, Геракл, Муромец, Алпамыс, Қобыланды сынды образдар -әдеби қаһарманның үздік үлгілері.

Әдеби қаһарманның ең жоғары жан-жақты шебер мүсінделген түрі - ''тип''. Әр кездегі қоғамның мақсат-мұратына, эстетика ұғым-түсінігіне сәйкес әдеби қаһарманның түрліше типі болғандығы мәлім. Мысалы, қазақ ауыз әдебиетіндегі [[Ер Төстік]], [[Алпамыс батыр|Алпамыс]], [[Қобыланды]], [[Қыз Жібек]], 20 ғасырдағы қазақ әдебиетіндегі [[Абай Құнанбайұлы|Абай]], Құнанбай, (&quot;Абай жолы&quot; эпопеясында), Еламан, Кәлен (&quot;Қан мен тер&quot; трилогиясында), т.б. &lt;br /&gt;

'''Қаһарман''' - батыр, ерекше ерлігімен, батырлығымен көзге түскен адам. Қаһарман сөзі араб, парсы тілдерінде құдірет деген мағына береді. Қаһарман қаһарлы, сұсы басым, түсі суық, айбынды, айбарлы адам. Араб, иран тілдеріндегі қиссаларда Қаһарман батыр ұғымына [[эпитет]] ретінде кездеседі. Оның жасаған қаһармандық іс-әрекеті өскелең ұрпақты жігерлілік, батылдық, табандылық, төзімділік секілді қасиеттерге баулиды. Еліміз тәуелсіздікке ие болғаннан кейін ерекше ерлігімен немесе ұзақ жылдардағы озық еңбегімен көзге түскен [[Қазақстан]] азаматтарына ең жоғарғы - [[Халық қаһарманы]] атағы берілетін болды.&lt;ref&gt;“ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010.ISBN 9965-26-096-6&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{Stub: Қазақ әдебиеті}}
{{wikify}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Тұлғалар]]</text>
      <sha1>0bd0tqphoj4hn27ee83dc6khar8sofp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Көркемдік деталь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>96518</id>
    <revision>
      <id>3058040</id>
      <parentid>3057428</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:42:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4748" xml:space="preserve">'''Көркемдік деталь''' (бөлшек, бедер-белгі) - мағыналық, көркемдік мәні бар ұсақ ерекшелік, сөз болып отырған нәрсенің жекелеген сипат-белгілері. Әншейінде оп-оңай көзге түсе бермейтін өзгешеліктерді байқағыштықтан, көрегендіктен туындайды, сондықтан ол өмір құбылысының әр түрлі нәрсенің ерекшелігін сондай-ақ адамның бойындағы қандай да бір қасиет- сипатты дәл тауып, бейнелеп беру шеберлігін танытады. Кейіпкердің мінезіндегі, кескін-келбетіндегі, іс-әрекеті мен сөйлеу мәнеріндегі немесе шығарманың сюжеттік желісіндегі, композициялық құрылысындағы жекелеген ерекшеліктер немесе суреттеменің, баяндаудың дәлдігін, нақтылығын арттыра түсетін әр түрлі бояу-нақыштар -  көркемдік деталь ретінде алып карауға болады. 

[[Мұхтар Әуезов]] [[Абай жолы|&quot;Абай жолы&quot;]] роман-эпопеясында жас Абайдың Тоғжанға деген ыстық сезімін суреттегенде қолданылатын [[портреттік деталь]] - қыздың бейнесін оның шолпысының сылдыры арқылы әсерлі елестетуі. [[Шолпы]] әуелі жиі сылдырлап, аздан соң баяулай бастап, тағы біраздан соң анда-санда бір ғана шылдыр ете түсіп ұзап барады. [[Абай]] өз жүрегінің аттай тулап соққан дүрсілін естіді. Шолпы үнін сол басып барады. Өзгеше ыстық, қымбат шолпы ең соңғы рет бір шылдыр етті де, білінбей кетті. Түн тыныштығын ұрлап кеткендей жұтып кетті&quot;. Шолпының әдемі сылдыры жас қыздьщ қимыл-козғалысының, жүрісінің бір ажырамас белгісіндей көрініп, Абай мен Тоғжанның алғашқы кездескен сөттері суреттелгенде-ақ біздің көңілімізге берік ұялайды. Шолпының дыбыстык әсері жас қыздың қимыл-қозғалысының айрықша келісті сәнділігін көзге елестетеді. Бұл көркемдік тәсілдің айрықша ұтымдылығы - аз сөзбен көп мағына беріп, өмір күбылысын ықшамды, орамды түрде, ұтымды бейнелеуге ұмтылуда. Айталық, адамның мінезін, қимыл-әрекетін суреттегенде, бірнеше дөп басып көрсетілген сипат-өзгешелік аркылы оның бейне-тұлғасын көзге тұтас күйінде айқын елестетуге мүмкіндік туады. Не нәрсе суреттеліп, қандай жағдай баяндалса да, бүтінді жеке бір бөлшегі арқылы, тұтас құбылысты кейбір дара сипаттары арқылы немесе адамның іс-әрекетін, жүріс-түрысын бір-екі кимыл-қозғалысы арқылы әсерлі көрсету - міне, көркемдік деталь қолданудағы жазушының шеберлігі осыдан жақсы аңғарылады.&lt;ref&gt;Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6&lt;/ref&gt;

Сондай-ақ. аз ғана сөздің айқын суретке айналып, шындықты дәл танытуы, көл-көсір мағынаға ие болып, оқырманды қызықтыруы. Мысалы,''&quot;Сеземін шоршып ұшып, қонғанын да, Кірпіктей қанаттары жыпылықтап&quot;'' (Ж. Молдағалиев)

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{Stub: Қазақ әдебиеті}}
{{wikify}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Қазақстан әдебиеті]]</text>
      <sha1>oiienmnfhmwfn4e9q1mtqnfq0lifdud</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қазақ тілінің диалектілері</title>
    <ns>0</ns>
    <id>109350</id>
    <revision>
      <id>3058014</id>
      <parentid>3057972</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:14:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>NusrTansj</username>
        <id>121413</id>
      </contributor>
      <comment>Т</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31406" xml:space="preserve">[[Сурет:Siedlungsgebiet der Kasachen.png|300px|нобай|Қазақ тілі таралған аймақтар.]]

'''Қазақ тілінің диалектілері''' ({{unicode|قازاق ءتىلىنىڭ ديالەكتىلەرى, Qazaq tiliniñ dïalektileri}}) — белгілі бір аймақтарда таралған [[қазақ тілі]]нің түрлері. Тілтанушылардың арасында кең таралған пікір бойынша, қазақ тілі [[Қазақ тілінің батыс диалектісі|батыс]], оңтүстік және солтүстік-шығыс деген үш диалектіден тұрады. [[Қазақ әдеби тілі|Әдеби қазақ тілі]] [[Абай Құнанбайұлы]] мен [[Ыбырай Алтынсарин]] өз шығармаларын жазған солтүстік-шығыс диалектісінің негізінде қалыптасқан.

== Зерттелу тарихы ==
Қазақ тілінің таң қалдырарлық біркелкілігінің кесірінен ұзақ уақыт бойы оның диалектілерге бөлінген-бөлінбегендігі даулы мәселе болып келді&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В. И. Абаев|тақырыбы=Скифо-европейские изоглоссы|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=MVcIAwAAQBAJ|жыл=1965|беттері=121|барлық беті=166|isbn=9785458555562}}&lt;/ref&gt;. Қазақ тілінде диалектілердің жоқтығы туралы В. В. Радлов, П. М. Мелиоранский, Н. И. Ильминский, А. М. Позднеев, С. Е. Малов және тағы да басқа зерттеушілер жазған болатын.
{{start citation}}
Қырғыздардың (''қазақтардың'') тілі өзінің бастапқы, таза түркі сипатын сақтап қалған. Қырғыз сахарасының кең аумағында қырғыз-қайсақтардың тілі диалектілерге бөлінбейді: Еділ мен Ертісте бір ғана тіл. Қарақырғыздардың (''қырғыздар'') тілі қырғыз-қайсақтардың тіліне өте жақын, бірақ одан фонетикалық тұрғыдан айырмашылықтары бар.
{{oq|ru|Язык киргизов (казахов) сохранил свой первоначальный, чисто тюркский характер. На всем обширном пространстве Киргизской степи язык киргиз-кайсаков не распадается на диалекты: на Волге и на Иртыше он один и тот же. Язык каракиргизов (киргизов) весьма близок к языку киргиз-кайсаков, но отличается от него фонетически.}}
{{end citation|қайнары=Яновский А. Е. [[:s:ru:ЭСБЕ/Киргизы|Киргизы]] // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.}}
Қазақ тілтанушыларының  тарабынан да қолдау тапқан қазақ тілінің диалектсіздігі туралы пікір 1937—1938 жылдары қазақ тілі диалектілерін анықтауға арналған алғашқы экспедициялар құрылғанға дейін басым болып келді. Ұзақ уақыт бойы бұл мағлұматтар өңделмеген қалпында қала берді. Тек 1946 жылы қазақ диалектологиясы туралы [[Досқараев Жұмат Досқараұлы|Жұмат Досқараев]] пен [[Аманжолов Сәрсен Аманжолұлы|Сәрсен Аманжолов]] жазған алғашқы мақалалар пайда болды. [[Ұлы Отан соғысы]]нан кейін Сәрсен Аманжоловтың «Қазақ диалектологиясы туралы» тақырабы бойынша докторлық диссертациясы жазылды, 1951 жылы шағын диалектологиялық жинақ жарыққа шықты, 1954 жылы Жұмат Досқараевтың «Қазақ тілінің облыстық лексикасының материалдары» деген жұмысы баспаға тапсырылды, 1953—1954 жылдары «Тілтану мәселелері» ({{lang-ru|«Вопросы языкознания»}}) журналында Аманжолов пен Досқараевтың диалектілер туралы мақалалары шықты{{sfn|Н. Т. Сауранбаев|1955|б=43}}.

1952 жылдың наурыз айында Николай Маррдың «яфеттік теориясының» күл-талқанын шығару науқанына байланысты [[Алматы]] қаласында тілтанушылардың пікірталасы ұйымдастырылды{{sfn|Об ошибках казахских языковедов|1953|беттері=111}}. 1953 жылы КСРО ғылым Академиясының түркі тілдері секторының атынан «Тілтану мәселелері» журналының беттерінде Эрванд Севортян (1901—1978) Маррдың теориясын жақтаушы қазақ тілтанушыларын қатты сынға алды. Қазақ тілтанушыларының қате пікірлерінің арасында қазақ тілінде диалектілердің бар екенін жоққа шығару мен диалектілік құбылыстарды «бұрмалану» деп квалификациялау аталды{{sfn|Об ошибках казахских языковедов|1953|б=120}}.

Қазақ тілінің «жергілікті өзгешеліктері» туралы тақырыпты алғаш қозғаған ғалым — [[Жүсіпбек Аймауытов]] (1889—1931)&lt;ref&gt;{{мақала|авторы=[[:kk:Ербол Несіпбайұлы Жанпейісов|Е. Жанпейісов]]|тақырыбы=Жүсіпбек. Тіл туралы|басылым=Тілтаным|жыл=2001|нөмірі=3}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=[[Оқас Нақысбеков|О. Нақысбеков]]|бөлімі=Ж. Аймауытұлының диалектология туралы негізгі ойлары|тақырыбы=«Қазақ тілі тарихы мен диалек­тологиясы» атты ғылыми теориялық конференция материалдары|жыл=2001}}&lt;/ref&gt;. «Еңбекші қазақ» газетінде 1926 жылы шыққан «Тіл туралы» мақаласында Аймауытов «қазақтың әр елінде, әр гүбірнесінде өздері ғана қолданатын, өзге елдер білмейтін тілдер бар. Мұны ғылым тілінде жергілікті тіл (провинциализм) деп атайды», — деп жазған екен. Әрі қарай ол [[Бөкей Ордасы]] қазақтарының тілінде  татардың, арабтың, парсының, орыстың әсері, [[Жетісу]] мен [[Сырдария]] қазақтарында өзбектің, [[Қостанай]] тұрғындарында орыс, ноғайдың, [[Семей]], [[Ақмола]] қазақтарында да араб, орыс тілдерінің әсері бар екенін тұжырымдаған&lt;ref name=&quot;анатілі&quot;&gt;{{мақала|авторы=Гүлфар Мамырбекова|тақырыбы=Академик Нығмет Сауранбаев және қазақ тілінің диалектологиясы|сілтеме=http://anatili.kazgazeta.kz/?p=18195|басылым=Ана тілі|баспасы=«Қазақ газеттері» ЖШС|жыл=13 ақпан 2014}}&lt;/ref&gt;.

== Диалектілердің пайда болуы ==
Қазақ тілінде диалектілердің пайда болу себебін Сәрсен Аманжолов осы өңірлерді бағзы заманда мекен еткен ру-тайпалармен байланыстырады. Алайда, академик [[Нығмет Сауранбаев]]тың айтуынша, диалектілерді [[Қазақ жүздері|жүздің]] не [[ру]]дың тілінен пайда болған деу қате пікір, олар [[XV ғасыр]]да қазақ тілі қалыптасқаннан кейін,  халық өміріндегі қоғамдық-әлеуметтік, шаруашылық-мәдени өзгерістердің себебінен пайда болған құбылыс екен&lt;ref name=&quot;анатілі&quot; /&gt;.

== Классификациялау ==
[[Сурет:Sugar 2xmacro.jpg|300px|нобай|Батыс аймақтардың қазақтары [[қант]]ты ({{lang-fa|قند/qand}}) ''секер'' не ''шекер'' ({{lang-fa|شکر/šakar}}) деп атайды.]]
Бір-бірінен азғантай ғана айырмашылықтары бар&lt;ref name=&quot;гренобль&quot;&gt;{{кітап|авторы=L. A. Grenoble|тақырыбы=Language Policy in the Soviet Union|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=WUeWBwAAQBAJ|баспасы=Springer Science &amp; Business Media|жыл=2006|pages=150|allpages=240|isbn=9780306480836}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;этн&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/language/kaz|title=Kazakh|publisher=[http://www.ethnologue.com Ethnologue]|lang=en|accessdate=2015-04-02}}&lt;/ref&gt; қазақ тілі диалектілерінің арасында нақты шекара жоқ&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=Г. И. Кульдеева|тақырыбы=Антропонимическая система современного казахского языка: монография|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=Bn4ZAQAAIAAJ|баспасы=ДАС|жыл=2001|беттері=122|барлық беті=239}}&lt;/ref&gt; (немесе әлі күнге шейін анықталмаған&lt;ref&gt;{{кітап|авторs=[[Тұрап Айдаров|Т. Айдаров]]|тақырыбы=Проблемы диалектной лексикологии и лингвистической географии|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=5bYtAAAAMAAJ|баспасы=Рауан|жыл=1991|беттері=191|барлық беті=239}}&lt;/ref&gt;). Зерттеушілер бұны осы тілде сөйлейтіндердің жоғары мобильділігімен түсіндіреді&lt;ref name=&quot;энц&quot;&gt;{{кітап|авторы=Keith Brown, Sarah Ogilvie|тақырыбы=Concise Encyclopedia of Languages of the World|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=F2SRqDzB50wC|баспасы=Elsevier|жыл=2010|pages=589—591|allpages=1310|isbn=9780080877754}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=E. K. Brown, R. E. Asher, J. M. Y. Simpson|тақырыбы=Encyclopedia of language &amp; linguistics|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=1D8OAQAAMAAJ|баспасы=SIL International|жыл=2006|pages=174|allpages=966|isbn=9780080442990}}&lt;/ref&gt;. Тек әдеби тілдің емес, ауызекі халық тілінің тұтастығына шексіз қазақ даласының географиялық ерекшеліктері әсер еткен болуы мүмкін{{sfn|Малов С. Е.|1941|беттер=97}}. Бірақ Сәрсен Аманжолов [[қазақтар]]дың арасында еркін көшіп-қону дегеннің мүлдем болмағанын, басқа рулардың меншігіндегі жерлермен жүру қанды қақтығыстарға әкеп соқтыратындығын алға тартып, халықтың еркін қарым-қатынасына жағдай болмағанын тұжырымдаған{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=150}}.

;Негізгі диалектілер
Қазақ тілінде негізгі үш диалекті бар (бұл пікірді қазақ диалектологиясының негізін қалаушылардың бірі Сәрсен Аманжолов ұстанған) — батыс, оңтүстік және солтүстік-шығыс диалектілері{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=169}}&lt;ref name=&quot;этн&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=S. A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon|тақырыбы=Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=glU0vte5gSkC|баспасы=Walter de Gruyter|жыл=1996|томы=3|pages=933|allpages=1627|isbn=9783110134179}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;гренобль&quot; /&gt;. Бұл диалектілер [[түрікмен тілі]] диалектілері сияқты ру-тайпалық құрылым бойынша емес, [[Қарақалпақ тілі|қарақалпақ]] және [[Қырғыз тілі|қырғыз тілдерінің]] диалектілері секілді аумақтық принцип бойынша анықталады&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=Wolfgang Weissleder|тақырыбы=The Nomadic Alternative: Modes and Models of Interaction in the African-Asian Deserts and Steppes|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=JRyqfpi5BKcC|баспасы=Walter de Gruyter|жыл=1978|сериясы=World Anthropology|pages=142|allpages=423|isbn=9783110810233}}&lt;/ref&gt;. Кейбір зерттеушілер қазақ тіліне өте жақын саналатын қарақалпақ тілін қазақ тілінің бір диалекті ретінде қарастырады{{sfn|Ferhat Karabulut|2003|p=11}}{{sfn|Sociolinguistics|2006|p=1893}}&lt;ref name=&quot;ucla&quot;&gt;{{cite web|url=http://lmp.ucla.edu/Profile.aspx?menu=004&amp;LangID=60|title=Kazakh|publisher=UCLA Language Materials Project|lang=en|accessdate=2015-04-04}}&lt;/ref&gt;{{sfn|W. K. Matthews|2013|p=75}}&lt;ref&gt;{{кітап|тақырыбы=Central Asia, 130 Years of Russian Dominance: A Historical Overview|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=X2XpddVB0l0C|жауапты=Edward Allworth|баспасы=Duke University Press|жыл=1994|сериясы=Central Asia book series|pages=64|allpages=650|isbn=9780822315216}}&lt;/ref&gt; (әсіресе оның солтүстік-шығыс диалектісін&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=[[:en:James S. Olson|James Stuart Olson]], Lee Brigance Pappas, Nicholas Charles Pappas|тақырыбы=An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires|баспасы=Greenwood Publishing Group|жыл=1994|беттері=344|барлық беті=840|isbn=9780313274978}}&lt;/ref&gt;). Кейде қазақ тілі диалектілерінің қатарына [[өзбек тілі]]нің қыпшақ диалектісі&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=Christopher Moseley|бөлімі=Turkic language family|тақырыбы=Encyclopedia of the World's Endangered Languages|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=p-7ON7Rvx_AC|баспасы=Routledge|жыл=2008|allpages=688|isbn=9781135796402}}&lt;/ref&gt; мен [[құрама]]лықтардың тілі де жатқызылады&lt;ref&gt;{{кітап|тақырыбы=Uralic and Altaic Series|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=rCZkAAAAMAAJ|баспасы=Indiana University|жыл=1963|томы=26|сериясы=Uralic and Altaic Series|беттері=35}}&lt;/ref&gt;.

Жұмат Досқараев пен [[Нығмет Сауранбаев]] қазақ тілі оңтүстік-шығыс және солтүстік-батыс деп белгіленген екі диалектіден тұрады деп есептеген. [[Сарыбаев Шора Шамғалиұлы|Шора Сарыбаев]] Сәрсен Аманжоловтың пікірімен келісіп, бірақ солтүстік-шығыс диалектіні солтүстік және шығыс деп екі субдиалекті ретінде қарастырған. Қазіргі кезде қазақ тілінде батыс, оңтүстік, шығыс және орталық-солтүстік деген төрт диалекті бар деген пікір таралған&lt;ref&gt;{{кітап|тақырыбы=Қазақ тілі. Энциклопедия |жыл=1998 |орны=Алматы |барлық беті=509 |isbn=5-7667-2616-3}}&lt;/ref&gt;.

;Қытай және Моңғолия қазақтарының тілі
{{see also|Қытайда тұратын қазақтар}}
[[Қытай]] мен [[Моңғолия]] қазақтарының тіліне біршама ерекшеліктер тән{{sfn|Sociolinguistics|2006|беттер=1893}}. Қытай қазақтарының тілі [[қытай тілі]]нің (''мандарин'') аз ғана әсеріне ұшыраған&lt;ref name=&quot;энц&quot; /&gt;, сонымен қатар Қытай мен Қазақстанда тұратын қазақтардың көп уақыт бойы оқшау өмір сүруінің кесірінен кей терминдердің қолданылуында айырмашылықтар байқалады. Мысалға, Қазақстанда таралған ''дәрігер'' сөзінің орнына Қытай қазақтары ''шипагер'' сөзін қолданады&lt;ref&gt;{{мақала|авторы=Айжан Көшкенова|тақырыбы=Сұлтан Жанболат, профессор, жазушы: Ұлттың тілі мен жазуы ортақ болмай, біртұтас болуы қиын|сілтеме=http://old.abai.kz/content/syltan-zhanbolat-professor-zhazushy-ylttyn-tili-men-zhazuy-ortak-bolmai-birtytas-boluy-kiyn|баспасы=«Айқын» газеті}}&lt;/ref&gt;. 1982 жылғы санаққа сәйкес, Қытайда 830 мың қазақ солтүстік-шығыс диалектісінде сөйлесе, 70 мыңы оңтүстік диалектіде сөйлеген екен&lt;ref name=&quot;этн&quot; /&gt;.

;Қарақалпақстан қазақтарының тілі
Қазақтардың [[қарақалпақтар]]мен бірге ұзақ уақыт бойы бірге тұруының себебінен олардың тілі жергілікті қазақтар тілінің [[лексика]]сы, [[фонетика]]сы мен [[грамматика]]сына әсер еткен. Өз кезегінде қазақ тілінің себебінен қарақалпақтардың тілінде дәл осындай өзгерістер орын алған{{sfn|Асанова Ж. Е.|2011|беттер=5}}. Қарақалпақ әдеби тілінің сөздері қазақтардың тіліне еніп, қазақ тілінің байырғы сөздерімен бірге қолданылады. Кейбір әдеби қазақ тілінің сөздері бұл көршіліктің кесірінен қосымша мағыналарға ие болған{{sfn|Асанова Ж. Е.|2011|беттер=6}}.

Қарақалпақстанның [[Қоңырат ауданы]]нда жүргізілген зерттеулерге сәйкес, қазақ тілін оқып-үйреніге жағдай жасалған қазақтар тілінің қазіргі заманғы нормативті қазақ тілінен еш айырмашылығы жоқ екен, ал ауылдарды мекен еткен қазақтардың тілі бөгде тілдердің әсеріне ұшыраған&lt;ref name=&quot;куттымуратова&quot;&gt;{{мақала|авторы=Куттымуратова Ы. А.|тақырыбы=Изучение лексики казахского говора Кунградского района в лингвогеографческом аспекте|сілтеме=http://www.lib.csu.ru/vch/228/017.pdf|баспасы=Вестник Челябинского государственного университета|жыл=2011|нөмірі=13|беттері=84—86}}&lt;/ref&gt;.

{| class=&quot;standard&quot; style=&quot;text-align:left
! style=scope=&quot;col&quot; | Қарақалпақстан қазақтарының&lt;br /&gt;тіліне енген сөздер{{sfn|Асанова Ж. Е.|2011|беттер=5—7}}
! style=scope=&quot;col&quot; | Әдеби қазақ тілі
|-
|''зәңгі, баспа, теппе'' ||''баспалдақ, басқыш''
|-
|''қаридар, мүтаж, қардар'' ||''мұқтаж''
|-
|''бардамлы, құрғын'' ||''күйлі''
|-
|''шише'' ||''шыны, бөтелке, шөлмек''
|-
|''ділмар'' ||''шешен''
|-
|''пошақ'':&lt;br /&gt;1. қауын-қарбыз тұқымдары&lt;br /&gt;2. қауын-қарбыз қабығы||&lt;br /&gt;1. ''шопақ''&lt;br /&gt;2. ''қабық''
|}

== Әдеби қазақ тілі ==
{{main|Қазақ әдеби тілі}}
Қазіргі заманғы қазақ әдеби тілі [[Абай Құнанбайұлы]] мен [[Ыбырай Алтынсарин]] шығармаларын жазған солтүстік-шығыс диалектісінің негізінде құралған{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=169, 232}}&lt;ref name=&quot;энц&quot; /&gt;{{sfn|Ferhat Karabulut|2003|беттер=11}}. Басқа диалектілерде ''ч'' дыбысы сақталғанымен, әдеби тіл ''ч'' → ''ш'' және ''ш'' → ''с'' дыбыстарының ауысуы орын алған диалектіге негізделген&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=Н. З. Гаджиева|бөлімі=К вопросу о классификации тюркских языков и диалектов|тақырыбы=Теоретические основы классификации языков мира|бөлім сілтемесі=http://www.philology.ru/linguistics4/gadzhiyeva-80.htm|орны=М|жыл=1980|беттері=100—126}}&lt;/ref&gt;.  Ж дыбысы қазақ тілінде әр қашан (орыс тіліндегідей) ДЖ аффрикатасын арқылы беретін дыбысты береді. Бұрыңғы шығармаларда араб әрпі ج - жим(jeem)-джим(орысша) деген әріппен белгіленген جامانشيليق- жаманшылық. Географиялық алшақтығына байланысты солтүстік-шығыс өңірінің тілінде басқа аймақтардың диалектілерімен салыстырғанда [[Араб тілі|араб]] және [[Парсы тілі|парсы тілдерінің]] әсері азырақ байқалады&lt;ref name=&quot;гренобль&quot; /&gt;. Кейде басқа аймақтардың сөздері солтүстік-шығыс диалектісінде анықтамасы болмаған жаңа құбылыстарды атау үшін әдеби тілге енгізіледі{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=155}}.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер|2}}

== Әдебиет ==
* {{кітап|авторы=С. А. Аманжолов|тақырыбы=Вопросы диалектологии и истории казахского языка, Часть 1|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=VRbgAAAAMAAJ|баспасы=Алма-Атинский гос. педагог. ин-т им. Абая|жыл=1959|ref=С. А. Аманжолов}}
* {{кітап|авторы=С. А. Аманжолов|тақырыбы=Вопросы диалектологии и истории казахского языка|басылым=2-е|сілтеме=http://books.google.kz/books?id=9XwZAQAAIAAJ|орны=Алматы|баспасы=Санат|жыл=1997}}
* {{кітап|авторы=Сауранбаев Н. Т.|тақырыбы=Проблемы казахского языкознания: избранные труды|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=0AO6AAAAIAAJ|баспасы=Изд-во Наука Казахской ССР|жыл=1982|барлық беті=349}}
* {{кітап|авторы=[[Сарыбаев Шора Шамғалиұлы|Сарыбаев Ш. Ш.]]|тақырыбы=Вопросы истории и диалектологии казахского языка|орны=Алматы|жыл=1960}}
* {{мақала|авторы=Сарыбаев Ш. Ш.|тақырыбы=Диалектологический атлас казахского языка|басылым=Советская тюркология|орны=М|жыл=1972|нөмірі=3|беттері=85—92}}
* {{кітап|авторы=Ван Лицзэн|тақырыбы=Введение в диалектологию казахского языка|оригинал=哈萨克语方言概论|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=GVchAQAAMAAJ|орны=Пекин|баспасы=民族出版社|жыл=2000|барлық беті=96|isbn=7-105-04044-0}}
* {{кітап|авторы=[[Жамалбек Болатов|Ж. Болатов]]|тақырыбы=Восточная группа говоров казахского языка и ее отношение к литературному языку|орны=Алматы|жыл=1970}}
* {{кітап|авторы=[[Сапарғали Омарбекұлы|С. Омарбеков]]|тақырыбы=Сравнительный анализ ареальных черт казахских говоров в сфере консанантизма|орны=Алматы|жыл=1987}}
* {{кітап|тақырыбы=Казахская диалектология|оригинал=Қазақ диалектологиясы|басылым=1-е|орны=Алматы|баспасы=Ғылым|жыл=1965|барлық беті=292|isbn=}}
* {{кітап|тақырыбы=История и диалектология казахского языка|оригинал=Қазақ тілі тарихы мен диалектологиясы|орны=Алматы|баспасы=Арыс|жыл=2001|барлық беті=320|isbn=9965-447-89-6}}
* {{кітап|авторы=Г. Калиев|тақырыбы=Казахская диалектология|оригинал=Қазақ диалектологиясы|орны=Алматы|баспасы=Мектеп|жыл=1967|барлық беті=172}}
* {{кітап|авторы=Сарыбаев Ш. Ш.|тақырыбы=Казахская диалектология|оригинал=Қазақ диалектологиясы|басылым=3-е|орны=Алматы|баспасы=Атамұра|жыл=1991|барлық беті=200|isbn=5-630-00008-Х}}
* {{кітап|авторы=Н. З. Гаджиева|тақырыбы=Проблемы тюркской ареальной лингвистики: среднеазиатский ареал|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=HZ0OAAAAMAAJ|орны=М|баспасы=Наука|жыл=1975|барлық беті=302}}
* {{кітап|авторы=Ferhat Karabulut|тақырыбы=Relative clause contructions in Kazakh|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=m-GPAAAAMAAJ|баспасы=University of Wisconsin—Madison|жыл=2003|allpages=286}}
* {{кітап|авторы=[[Әбдуәли Туғанбайұлы Қайдаров|А. Т. Кайдаров]], [[Рабига Ғалиқызы Сыздықова|Р. Сыздыкова]], Ш. Ш. Сарыбаев|тақырыбы=Развитие казахского советского языкознания|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=XjkMAQAAIAAJ|баспасы=Изд-во «Наука» Казахской ССР|жыл=1980|барлық беті=242}}
* {{мақала|авторы=Н. Т. Сауранбаев|тақырыбы=Диалекты в современном казахском языке|басылым=Вопросы языкознания|орны=М|баспасы=Изд-во Академии наук СССР|жыл=1955|нөмірі=5|беттері=43—51|ref=Н. Т. Сауранбаев}}
* {{кітап|авторы=Ulrich Ammon, Norbert Dittmar, Klaus J. Mattheier|тақырыбы=Sociolinguistics: An International Handbook of the Science of Language and Society|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=LMZm0w0k1c4C|баспасы=Walter de Gruyter|жыл=2006|том=3|allpages=2622|isbn=9783110184181|ref=Sociolinguistics}}
* {{кітап|авторы=W. K. Matthews|тақырыбы=Languages of the USSR|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=RWNsAAAAQBAJ|баспасы=Cambridge University Press|жыл=2013|allpages=192|isbn=9781107623552|ref=W. K. Matthews}}
* {{кітап|авторы=James B. Minahan|тақырыбы=Ethnic Groups of North, East, and Central Asia: An Encyclopedia|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=oZCOAwAAQBAJ|баспасы=ABC-CLIO|жыл=2014|серия=Ethnic Groups of the World|allpages=345|isbn=9781610690188|ref=James B. Minahan}}
* {{мақала|тақырыбы=Об ошибках казахских языковедов|басылым=Вопросы языкознания|баспасы=Изд-во Академии наук СССР|жыл=1953|нөмірі=2|беттері=111—120|ref=Об ошибках казахских языковедов}}
* {{кітап|авторы=[[Өмірзақ Айтбайұлы Айтбаев|Айтбаев У. А.]], [[Сауытбек Абдрахманов|Абдрахманов С. А.]]|тақырыбы=Диалектологический словарь казахского языка|оригинал=Қазақ тілінің диалектологиялық сөздігі|орны=Алматы|баспасы=Арыс|жыл=2008|барлық беті=800}}
* {{мақала|авторы=Малов С. Е.|тақырыбы=К истории казахского языка|сілтеме=http://altaica.ru/LIBRARY/AN_SSSR/malov2.pdf|басылым=Известия Академии наук Союза ССР|жыл=1941|нөмірі=3|ref=Малов С. Е.}}
* {{мақала|авторы=Асанова Ж. Е.|тақырыбы=Лексические особенности языка казахов Каракалпакстана|сілтеме=http://cyberleninka.ru/article/n/leksicheskie-osobennosti-yazyka-kazahov-karakalpakstana|басылым=Вестник Челябинского государственного университета|жыл=2011|нөмірі=37|беттері=5—7|ref=Асанова Ж. Е.}}
[[Санат:Қазақ тілі]]
[[Санат:Қазақ тілінің диалектілері]]</text>
      <sha1>9xonycbvb09wezogts9wklird07o300</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058045</id>
      <parentid>3058014</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:46:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/NusrTansj|NusrTansj]] ([[User talk:NusrTansj|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31032" xml:space="preserve">[[Сурет:Siedlungsgebiet der Kasachen.png|300px|нобай|Қазақ тілі таралған аймақтар.]]

'''Қазақ тілінің диалектілері''' ({{unicode|قازاق ءتىلىنىڭ ديالەكتىلەرى, Qazaq tiliniñ dïalektileri}}) — белгілі бір аймақтарда таралған [[қазақ тілі]]нің түрлері. Тілтанушылардың арасында кең таралған пікір бойынша, қазақ тілі [[Қазақ тілінің батыс диалектісі|батыс]], оңтүстік және солтүстік-шығыс деген үш диалектіден тұрады. [[Қазақ әдеби тілі|Әдеби қазақ тілі]] [[Абай Құнанбайұлы]] мен [[Ыбырай Алтынсарин]] өз шығармаларын жазған солтүстік-шығыс диалектісінің негізінде қалыптасқан.

== Зерттелу тарихы ==
Қазақ тілінің таң қалдырарлық біркелкілігінің кесірінен ұзақ уақыт бойы оның диалектілерге бөлінген-бөлінбегендігі даулы мәселе болып келді&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В. И. Абаев|тақырыбы=Скифо-европейские изоглоссы|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=MVcIAwAAQBAJ|жыл=1965|беттері=121|барлық беті=166|isbn=9785458555562}}&lt;/ref&gt;. Қазақ тілінде диалектілердің жоқтығы туралы В. В. Радлов, П. М. Мелиоранский, Н. И. Ильминский, А. М. Позднеев, С. Е. Малов және тағы да басқа зерттеушілер жазған болатын.
{{start citation}}
Қырғыздардың (''қазақтардың'') тілі өзінің бастапқы, таза түркі сипатын сақтап қалған. Қырғыз сахарасының кең аумағында қырғыз-қайсақтардың тілі диалектілерге бөлінбейді: Еділ мен Ертісте бір ғана тіл. Қарақырғыздардың (''қырғыздар'') тілі қырғыз-қайсақтардың тіліне өте жақын, бірақ одан фонетикалық тұрғыдан айырмашылықтары бар.
{{oq|ru|Язык киргизов (казахов) сохранил свой первоначальный, чисто тюркский характер. На всем обширном пространстве Киргизской степи язык киргиз-кайсаков не распадается на диалекты: на Волге и на Иртыше он один и тот же. Язык каракиргизов (киргизов) весьма близок к языку киргиз-кайсаков, но отличается от него фонетически.}}
{{end citation|қайнары=Яновский А. Е. [[:s:ru:ЭСБЕ/Киргизы|Киргизы]] // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.}}
Қазақ тілтанушыларының  тарабынан да қолдау тапқан қазақ тілінің диалектсіздігі туралы пікір 1937—1938 жылдары қазақ тілі диалектілерін анықтауға арналған алғашқы экспедициялар құрылғанға дейін басым болып келді. Ұзақ уақыт бойы бұл мағлұматтар өңделмеген қалпында қала берді. Тек 1946 жылы қазақ диалектологиясы туралы [[Досқараев Жұмат Досқараұлы|Жұмат Досқараев]] пен [[Аманжолов Сәрсен Аманжолұлы|Сәрсен Аманжолов]] жазған алғашқы мақалалар пайда болды. [[Ұлы Отан соғысы]]нан кейін Сәрсен Аманжоловтың «Қазақ диалектологиясы туралы» тақырабы бойынша докторлық диссертациясы жазылды, 1951 жылы шағын диалектологиялық жинақ жарыққа шықты, 1954 жылы Жұмат Досқараевтың «Қазақ тілінің облыстық лексикасының материалдары» деген жұмысы баспаға тапсырылды, 1953—1954 жылдары «Тілтану мәселелері» ({{lang-ru|«Вопросы языкознания»}}) журналында Аманжолов пен Досқараевтың диалектілер туралы мақалалары шықты{{sfn|Н. Т. Сауранбаев|1955|б=43}}.

1952 жылдың наурыз айында Николай Маррдың «яфеттік теориясының» күл-талқанын шығару науқанына байланысты [[Алматы]] қаласында тілтанушылардың пікірталасы ұйымдастырылды{{sfn|Об ошибках казахских языковедов|1953|беттері=111}}. 1953 жылы КСРО ғылым Академиясының түркі тілдері секторының атынан «Тілтану мәселелері» журналының беттерінде Эрванд Севортян (1901—1978) Маррдың теориясын жақтаушы қазақ тілтанушыларын қатты сынға алды. Қазақ тілтанушыларының қате пікірлерінің арасында қазақ тілінде диалектілердің бар екенін жоққа шығару мен диалектілік құбылыстарды «бұрмалану» деп квалификациялау аталды{{sfn|Об ошибках казахских языковедов|1953|б=120}}.

Қазақ тілінің «жергілікті өзгешеліктері» туралы тақырыпты алғаш қозғаған ғалым — [[Жүсіпбек Аймауытов]] (1889—1931)&lt;ref&gt;{{мақала|авторы=[[:kk:Ербол Несіпбайұлы Жанпейісов|Е. Жанпейісов]]|тақырыбы=Жүсіпбек. Тіл туралы|басылым=Тілтаным|жыл=2001|нөмірі=3}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=[[Оқас Нақысбеков|О. Нақысбеков]]|бөлімі=Ж. Аймауытұлының диалектология туралы негізгі ойлары|тақырыбы=«Қазақ тілі тарихы мен диалек­тологиясы» атты ғылыми теориялық конференция материалдары|жыл=2001}}&lt;/ref&gt;. «Еңбекші қазақ» газетінде 1926 жылы шыққан «Тіл туралы» мақаласында Аймауытов «қазақтың әр елінде, әр гүбірнесінде өздері ғана қолданатын, өзге елдер білмейтін тілдер бар. Мұны ғылым тілінде жергілікті тіл (провинциализм) деп атайды», — деп жазған екен. Әрі қарай ол [[Бөкей Ордасы]] қазақтарының тілінде  татардың, арабтың, парсының, орыстың әсері, [[Жетісу]] мен [[Сырдария]] қазақтарында өзбектің, [[Қостанай]] тұрғындарында орыс, ноғайдың, [[Семей]], [[Ақмола]] қазақтарында да араб, орыс тілдерінің әсері бар екенін тұжырымдаған&lt;ref name=&quot;анатілі&quot;&gt;{{мақала|авторы=Гүлфар Мамырбекова|тақырыбы=Академик Нығмет Сауранбаев және қазақ тілінің диалектологиясы|сілтеме=http://anatili.kazgazeta.kz/?p=18195|басылым=Ана тілі|баспасы=«Қазақ газеттері» ЖШС|жыл=13 ақпан 2014}}&lt;/ref&gt;.

== Диалектілердің пайда болуы ==
Қазақ тілінде диалектілердің пайда болу себебін Сәрсен Аманжолов осы өңірлерді бағзы заманда мекен еткен ру-тайпалармен байланыстырады. Алайда, академик [[Нығмет Сауранбаев]]тың айтуынша, диалектілерді [[Қазақ жүздері|жүздің]] не [[ру]]дың тілінен пайда болған деу қате пікір, олар [[XV ғасыр]]да қазақ тілі қалыптасқаннан кейін,  халық өміріндегі қоғамдық-әлеуметтік, шаруашылық-мәдени өзгерістердің себебінен пайда болған құбылыс екен&lt;ref name=&quot;анатілі&quot; /&gt;.

== Классификациялау ==
[[Сурет:Sugar 2xmacro.jpg|300px|нобай|Батыс аймақтардың қазақтары [[қант]]ты ({{lang-fa|قند/qand}}) ''секер'' не ''шекер'' ({{lang-fa|شکر/šakar}}) деп атайды.]]
Бір-бірінен азғантай ғана айырмашылықтары бар&lt;ref name=&quot;гренобль&quot;&gt;{{кітап|авторы=L. A. Grenoble|тақырыбы=Language Policy in the Soviet Union|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=WUeWBwAAQBAJ|баспасы=Springer Science &amp; Business Media|жыл=2006|pages=150|allpages=240|isbn=9780306480836}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;этн&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/language/kaz|title=Kazakh|publisher=[http://www.ethnologue.com Ethnologue]|lang=en|accessdate=2015-04-02}}&lt;/ref&gt; қазақ тілі диалектілерінің арасында нақты шекара жоқ&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=Г. И. Кульдеева|тақырыбы=Антропонимическая система современного казахского языка: монография|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=Bn4ZAQAAIAAJ|баспасы=ДАС|жыл=2001|беттері=122|барлық беті=239}}&lt;/ref&gt; (немесе әлі күнге шейін анықталмаған&lt;ref&gt;{{кітап|авторs=[[Тұрап Айдаров|Т. Айдаров]]|тақырыбы=Проблемы диалектной лексикологии и лингвистической географии|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=5bYtAAAAMAAJ|баспасы=Рауан|жыл=1991|беттері=191|барлық беті=239}}&lt;/ref&gt;). Зерттеушілер бұны осы тілде сөйлейтіндердің жоғары мобильділігімен түсіндіреді&lt;ref name=&quot;энц&quot;&gt;{{кітап|авторы=Keith Brown, Sarah Ogilvie|тақырыбы=Concise Encyclopedia of Languages of the World|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=F2SRqDzB50wC|баспасы=Elsevier|жыл=2010|pages=589—591|allpages=1310|isbn=9780080877754}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=E. K. Brown, R. E. Asher, J. M. Y. Simpson|тақырыбы=Encyclopedia of language &amp; linguistics|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=1D8OAQAAMAAJ|баспасы=SIL International|жыл=2006|pages=174|allpages=966|isbn=9780080442990}}&lt;/ref&gt;. Тек әдеби тілдің емес, ауызекі халық тілінің тұтастығына шексіз қазақ даласының географиялық ерекшеліктері әсер еткен болуы мүмкін{{sfn|Малов С. Е.|1941|беттер=97}}. Бірақ Сәрсен Аманжолов [[қазақтар]]дың арасында еркін көшіп-қону дегеннің мүлдем болмағанын, басқа рулардың меншігіндегі жерлермен жүру қанды қақтығыстарға әкеп соқтыратындығын алға тартып, халықтың еркін қарым-қатынасына жағдай болмағанын тұжырымдаған{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=150}}.

;Негізгі диалектілер
Қазақ тілінде негізгі үш диалекті бар (бұл пікірді қазақ диалектологиясының негізін қалаушылардың бірі Сәрсен Аманжолов ұстанған) — батыс, оңтүстік және солтүстік-шығыс диалектілері{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=169}}&lt;ref name=&quot;этн&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=S. A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon|тақырыбы=Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=glU0vte5gSkC|баспасы=Walter de Gruyter|жыл=1996|томы=3|pages=933|allpages=1627|isbn=9783110134179}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;гренобль&quot; /&gt;. Бұл диалектілер [[түрікмен тілі]] диалектілері сияқты ру-тайпалық құрылым бойынша емес, [[Қарақалпақ тілі|қарақалпақ]] және [[Қырғыз тілі|қырғыз тілдерінің]] диалектілері секілді аумақтық принцип бойынша анықталады&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=Wolfgang Weissleder|тақырыбы=The Nomadic Alternative: Modes and Models of Interaction in the African-Asian Deserts and Steppes|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=JRyqfpi5BKcC|баспасы=Walter de Gruyter|жыл=1978|сериясы=World Anthropology|pages=142|allpages=423|isbn=9783110810233}}&lt;/ref&gt;. Кейбір зерттеушілер қазақ тіліне өте жақын саналатын қарақалпақ тілін қазақ тілінің бір диалекті ретінде қарастырады{{sfn|Ferhat Karabulut|2003|p=11}}{{sfn|Sociolinguistics|2006|p=1893}}&lt;ref name=&quot;ucla&quot;&gt;{{cite web|url=http://lmp.ucla.edu/Profile.aspx?menu=004&amp;LangID=60|title=Kazakh|publisher=UCLA Language Materials Project|lang=en|accessdate=2015-04-04}}&lt;/ref&gt;{{sfn|W. K. Matthews|2013|p=75}}&lt;ref&gt;{{кітап|тақырыбы=Central Asia, 130 Years of Russian Dominance: A Historical Overview|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=X2XpddVB0l0C|жауапты=Edward Allworth|баспасы=Duke University Press|жыл=1994|сериясы=Central Asia book series|pages=64|allpages=650|isbn=9780822315216}}&lt;/ref&gt; (әсіресе оның солтүстік-шығыс диалектісін&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=[[:en:James S. Olson|James Stuart Olson]], Lee Brigance Pappas, Nicholas Charles Pappas|тақырыбы=An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires|баспасы=Greenwood Publishing Group|жыл=1994|беттері=344|барлық беті=840|isbn=9780313274978}}&lt;/ref&gt;). Кейде қазақ тілі диалектілерінің қатарына [[өзбек тілі]]нің қыпшақ диалектісі&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=Christopher Moseley|бөлімі=Turkic language family|тақырыбы=Encyclopedia of the World's Endangered Languages|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=p-7ON7Rvx_AC|баспасы=Routledge|жыл=2008|allpages=688|isbn=9781135796402}}&lt;/ref&gt; мен [[құрама]]лықтардың тілі де жатқызылады&lt;ref&gt;{{кітап|тақырыбы=Uralic and Altaic Series|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=rCZkAAAAMAAJ|баспасы=Indiana University|жыл=1963|томы=26|сериясы=Uralic and Altaic Series|беттері=35}}&lt;/ref&gt;.

Жұмат Досқараев пен [[Нығмет Сауранбаев]] қазақ тілі оңтүстік-шығыс және солтүстік-батыс деп белгіленген екі диалектіден тұрады деп есептеген. [[Сарыбаев Шора Шамғалиұлы|Шора Сарыбаев]] Сәрсен Аманжоловтың пікірімен келісіп, бірақ солтүстік-шығыс диалектіні солтүстік және шығыс деп екі субдиалекті ретінде қарастырған. Қазіргі кезде қазақ тілінде батыс, оңтүстік, шығыс және орталық-солтүстік деген төрт диалекті бар деген пікір таралған&lt;ref&gt;{{кітап|тақырыбы=Қазақ тілі. Энциклопедия |жыл=1998 |орны=Алматы |барлық беті=509 |isbn=5-7667-2616-3}}&lt;/ref&gt;.

;Қытай және Моңғолия қазақтарының тілі
{{see also|Қытайда тұратын қазақтар}}
[[Қытай]] мен [[Моңғолия]] қазақтарының тіліне біршама ерекшеліктер тән{{sfn|Sociolinguistics|2006|беттер=1893}}. Қытай қазақтарының тілі [[қытай тілі]]нің (''мандарин'') аз ғана әсеріне ұшыраған&lt;ref name=&quot;энц&quot; /&gt;, сонымен қатар Қытай мен Қазақстанда тұратын қазақтардың көп уақыт бойы оқшау өмір сүруінің кесірінен кей терминдердің қолданылуында айырмашылықтар байқалады. Мысалға, Қазақстанда таралған ''дәрігер'' сөзінің орнына Қытай қазақтары ''шипагер'' сөзін қолданады&lt;ref&gt;{{мақала|авторы=Айжан Көшкенова|тақырыбы=Сұлтан Жанболат, профессор, жазушы: Ұлттың тілі мен жазуы ортақ болмай, біртұтас болуы қиын|сілтеме=http://old.abai.kz/content/syltan-zhanbolat-professor-zhazushy-ylttyn-tili-men-zhazuy-ortak-bolmai-birtytas-boluy-kiyn|баспасы=«Айқын» газеті}}&lt;/ref&gt;. 1982 жылғы санаққа сәйкес, Қытайда 830 мың қазақ солтүстік-шығыс диалектісінде сөйлесе, 70 мыңы оңтүстік диалектіде сөйлеген екен&lt;ref name=&quot;этн&quot; /&gt;.

;Қарақалпақстан қазақтарының тілі
Қазақтардың [[қарақалпақтар]]мен бірге ұзақ уақыт бойы бірге тұруының себебінен олардың тілі жергілікті қазақтар тілінің [[лексика]]сы, [[фонетика]]сы мен [[грамматика]]сына әсер еткен. Өз кезегінде қазақ тілінің себебінен қарақалпақтардың тілінде дәл осындай өзгерістер орын алған{{sfn|Асанова Ж. Е.|2011|беттер=5}}. Қарақалпақ әдеби тілінің сөздері қазақтардың тіліне еніп, қазақ тілінің байырғы сөздерімен бірге қолданылады. Кейбір әдеби қазақ тілінің сөздері бұл көршіліктің кесірінен қосымша мағыналарға ие болған{{sfn|Асанова Ж. Е.|2011|беттер=6}}.

Қарақалпақстанның [[Қоңырат ауданы]]нда жүргізілген зерттеулерге сәйкес, қазақ тілін оқып-үйреніге жағдай жасалған қазақтар тілінің қазіргі заманғы нормативті қазақ тілінен еш айырмашылығы жоқ екен, ал ауылдарды мекен еткен қазақтардың тілі бөгде тілдердің әсеріне ұшыраған&lt;ref name=&quot;куттымуратова&quot;&gt;{{мақала|авторы=Куттымуратова Ы. А.|тақырыбы=Изучение лексики казахского говора Кунградского района в лингвогеографческом аспекте|сілтеме=http://www.lib.csu.ru/vch/228/017.pdf|баспасы=Вестник Челябинского государственного университета|жыл=2011|нөмірі=13|беттері=84—86}}&lt;/ref&gt;.

{| class=&quot;standard&quot; style=&quot;text-align:left
! style=scope=&quot;col&quot; | Қарақалпақстан қазақтарының&lt;br /&gt;тіліне енген сөздер{{sfn|Асанова Ж. Е.|2011|беттер=5—7}}
! style=scope=&quot;col&quot; | Әдеби қазақ тілі
|-
|''зәңгі, баспа, теппе'' ||''баспалдақ, басқыш''
|-
|''қаридар, мүтаж, қардар'' ||''мұқтаж''
|-
|''бардамлы, құрғын'' ||''күйлі''
|-
|''шише'' ||''шыны, бөтелке, шөлмек''
|-
|''ділмар'' ||''шешен''
|-
|''пошақ'':&lt;br /&gt;1. қауын-қарбыз тұқымдары&lt;br /&gt;2. қауын-қарбыз қабығы||&lt;br /&gt;1. ''шопақ''&lt;br /&gt;2. ''қабық''
|}

== Әдеби қазақ тілі ==
{{main|Қазақ әдеби тілі}}
Қазіргі заманғы қазақ әдеби тілі [[Абай Құнанбайұлы]] мен [[Ыбырай Алтынсарин]] шығармаларын жазған солтүстік-шығыс диалектісінің негізінде құралған{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=169, 232}}&lt;ref name=&quot;энц&quot; /&gt;{{sfn|Ferhat Karabulut|2003|беттер=11}}. Басқа диалектілерде ''ч'' дыбысы сақталғанымен, әдеби тіл ''ч'' → ''ш'' және ''ш'' → ''с'' дыбыстарының ауысуы орын алған диалектіге негізделген&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=Н. З. Гаджиева|бөлімі=К вопросу о классификации тюркских языков и диалектов|тақырыбы=Теоретические основы классификации языков мира|бөлім сілтемесі=http://www.philology.ru/linguistics4/gadzhiyeva-80.htm|орны=М|жыл=1980|беттері=100—126}}&lt;/ref&gt;. Географиялық алшақтығына байланысты солтүстік-шығыс өңірінің тілінде басқа аймақтардың диалектілерімен салыстырғанда [[Араб тілі|араб]] және [[Парсы тілі|парсы тілдерінің]] әсері азырақ байқалады&lt;ref name=&quot;гренобль&quot; /&gt;. Кейде басқа аймақтардың сөздері солтүстік-шығыс диалектісінде анықтамасы болмаған жаңа құбылыстарды атау үшін әдеби тілге енгізіледі{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=155}}.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер|2}}

== Әдебиет ==
* {{кітап|авторы=С. А. Аманжолов|тақырыбы=Вопросы диалектологии и истории казахского языка, Часть 1|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=VRbgAAAAMAAJ|баспасы=Алма-Атинский гос. педагог. ин-т им. Абая|жыл=1959|ref=С. А. Аманжолов}}
* {{кітап|авторы=С. А. Аманжолов|тақырыбы=Вопросы диалектологии и истории казахского языка|басылым=2-е|сілтеме=http://books.google.kz/books?id=9XwZAQAAIAAJ|орны=Алматы|баспасы=Санат|жыл=1997}}
* {{кітап|авторы=Сауранбаев Н. Т.|тақырыбы=Проблемы казахского языкознания: избранные труды|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=0AO6AAAAIAAJ|баспасы=Изд-во Наука Казахской ССР|жыл=1982|барлық беті=349}}
* {{кітап|авторы=[[Сарыбаев Шора Шамғалиұлы|Сарыбаев Ш. Ш.]]|тақырыбы=Вопросы истории и диалектологии казахского языка|орны=Алматы|жыл=1960}}
* {{мақала|авторы=Сарыбаев Ш. Ш.|тақырыбы=Диалектологический атлас казахского языка|басылым=Советская тюркология|орны=М|жыл=1972|нөмірі=3|беттері=85—92}}
* {{кітап|авторы=Ван Лицзэн|тақырыбы=Введение в диалектологию казахского языка|оригинал=哈萨克语方言概论|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=GVchAQAAMAAJ|орны=Пекин|баспасы=民族出版社|жыл=2000|барлық беті=96|isbn=7-105-04044-0}}
* {{кітап|авторы=[[Жамалбек Болатов|Ж. Болатов]]|тақырыбы=Восточная группа говоров казахского языка и ее отношение к литературному языку|орны=Алматы|жыл=1970}}
* {{кітап|авторы=[[Сапарғали Омарбекұлы|С. Омарбеков]]|тақырыбы=Сравнительный анализ ареальных черт казахских говоров в сфере консанантизма|орны=Алматы|жыл=1987}}
* {{кітап|тақырыбы=Казахская диалектология|оригинал=Қазақ диалектологиясы|басылым=1-е|орны=Алматы|баспасы=Ғылым|жыл=1965|барлық беті=292|isbn=}}
* {{кітап|тақырыбы=История и диалектология казахского языка|оригинал=Қазақ тілі тарихы мен диалектологиясы|орны=Алматы|баспасы=Арыс|жыл=2001|барлық беті=320|isbn=9965-447-89-6}}
* {{кітап|авторы=Г. Калиев|тақырыбы=Казахская диалектология|оригинал=Қазақ диалектологиясы|орны=Алматы|баспасы=Мектеп|жыл=1967|барлық беті=172}}
* {{кітап|авторы=Сарыбаев Ш. Ш.|тақырыбы=Казахская диалектология|оригинал=Қазақ диалектологиясы|басылым=3-е|орны=Алматы|баспасы=Атамұра|жыл=1991|барлық беті=200|isbn=5-630-00008-Х}}
* {{кітап|авторы=Н. З. Гаджиева|тақырыбы=Проблемы тюркской ареальной лингвистики: среднеазиатский ареал|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=HZ0OAAAAMAAJ|орны=М|баспасы=Наука|жыл=1975|барлық беті=302}}
* {{кітап|авторы=Ferhat Karabulut|тақырыбы=Relative clause contructions in Kazakh|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=m-GPAAAAMAAJ|баспасы=University of Wisconsin—Madison|жыл=2003|allpages=286}}
* {{кітап|авторы=[[Әбдуәли Туғанбайұлы Қайдаров|А. Т. Кайдаров]], [[Рабига Ғалиқызы Сыздықова|Р. Сыздыкова]], Ш. Ш. Сарыбаев|тақырыбы=Развитие казахского советского языкознания|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=XjkMAQAAIAAJ|баспасы=Изд-во «Наука» Казахской ССР|жыл=1980|барлық беті=242}}
* {{мақала|авторы=Н. Т. Сауранбаев|тақырыбы=Диалекты в современном казахском языке|басылым=Вопросы языкознания|орны=М|баспасы=Изд-во Академии наук СССР|жыл=1955|нөмірі=5|беттері=43—51|ref=Н. Т. Сауранбаев}}
* {{кітап|авторы=Ulrich Ammon, Norbert Dittmar, Klaus J. Mattheier|тақырыбы=Sociolinguistics: An International Handbook of the Science of Language and Society|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=LMZm0w0k1c4C|баспасы=Walter de Gruyter|жыл=2006|том=3|allpages=2622|isbn=9783110184181|ref=Sociolinguistics}}
* {{кітап|авторы=W. K. Matthews|тақырыбы=Languages of the USSR|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=RWNsAAAAQBAJ|баспасы=Cambridge University Press|жыл=2013|allpages=192|isbn=9781107623552|ref=W. K. Matthews}}
* {{кітап|авторы=James B. Minahan|тақырыбы=Ethnic Groups of North, East, and Central Asia: An Encyclopedia|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=oZCOAwAAQBAJ|баспасы=ABC-CLIO|жыл=2014|серия=Ethnic Groups of the World|allpages=345|isbn=9781610690188|ref=James B. Minahan}}
* {{мақала|тақырыбы=Об ошибках казахских языковедов|басылым=Вопросы языкознания|баспасы=Изд-во Академии наук СССР|жыл=1953|нөмірі=2|беттері=111—120|ref=Об ошибках казахских языковедов}}
* {{кітап|авторы=[[Өмірзақ Айтбайұлы Айтбаев|Айтбаев У. А.]], [[Сауытбек Абдрахманов|Абдрахманов С. А.]]|тақырыбы=Диалектологический словарь казахского языка|оригинал=Қазақ тілінің диалектологиялық сөздігі|орны=Алматы|баспасы=Арыс|жыл=2008|барлық беті=800}}
* {{мақала|авторы=Малов С. Е.|тақырыбы=К истории казахского языка|сілтеме=http://altaica.ru/LIBRARY/AN_SSSR/malov2.pdf|басылым=Известия Академии наук Союза ССР|жыл=1941|нөмірі=3|ref=Малов С. Е.}}
* {{мақала|авторы=Асанова Ж. Е.|тақырыбы=Лексические особенности языка казахов Каракалпакстана|сілтеме=http://cyberleninka.ru/article/n/leksicheskie-osobennosti-yazyka-kazahov-karakalpakstana|басылым=Вестник Челябинского государственного университета|жыл=2011|нөмірі=37|беттері=5—7|ref=Асанова Ж. Е.}}
[[Санат:Қазақ тілі]]
[[Санат:Қазақ тілінің диалектілері]]</text>
      <sha1>qy341lr44ry8ws5nyzbyy7kpe909nk2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058046</id>
      <parentid>3058045</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:46:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Changed protection settings for &quot;[[Қазақ тілінің диалектілері]]&quot; ([Өңдеуге=Тек администраторларға рұқсат ету] (мәңгі) [Жылжытуға=Тек администраторларға рұқсат ету] (мәңгі))</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31032" xml:space="preserve">[[Сурет:Siedlungsgebiet der Kasachen.png|300px|нобай|Қазақ тілі таралған аймақтар.]]

'''Қазақ тілінің диалектілері''' ({{unicode|قازاق ءتىلىنىڭ ديالەكتىلەرى, Qazaq tiliniñ dïalektileri}}) — белгілі бір аймақтарда таралған [[қазақ тілі]]нің түрлері. Тілтанушылардың арасында кең таралған пікір бойынша, қазақ тілі [[Қазақ тілінің батыс диалектісі|батыс]], оңтүстік және солтүстік-шығыс деген үш диалектіден тұрады. [[Қазақ әдеби тілі|Әдеби қазақ тілі]] [[Абай Құнанбайұлы]] мен [[Ыбырай Алтынсарин]] өз шығармаларын жазған солтүстік-шығыс диалектісінің негізінде қалыптасқан.

== Зерттелу тарихы ==
Қазақ тілінің таң қалдырарлық біркелкілігінің кесірінен ұзақ уақыт бойы оның диалектілерге бөлінген-бөлінбегендігі даулы мәселе болып келді&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В. И. Абаев|тақырыбы=Скифо-европейские изоглоссы|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=MVcIAwAAQBAJ|жыл=1965|беттері=121|барлық беті=166|isbn=9785458555562}}&lt;/ref&gt;. Қазақ тілінде диалектілердің жоқтығы туралы В. В. Радлов, П. М. Мелиоранский, Н. И. Ильминский, А. М. Позднеев, С. Е. Малов және тағы да басқа зерттеушілер жазған болатын.
{{start citation}}
Қырғыздардың (''қазақтардың'') тілі өзінің бастапқы, таза түркі сипатын сақтап қалған. Қырғыз сахарасының кең аумағында қырғыз-қайсақтардың тілі диалектілерге бөлінбейді: Еділ мен Ертісте бір ғана тіл. Қарақырғыздардың (''қырғыздар'') тілі қырғыз-қайсақтардың тіліне өте жақын, бірақ одан фонетикалық тұрғыдан айырмашылықтары бар.
{{oq|ru|Язык киргизов (казахов) сохранил свой первоначальный, чисто тюркский характер. На всем обширном пространстве Киргизской степи язык киргиз-кайсаков не распадается на диалекты: на Волге и на Иртыше он один и тот же. Язык каракиргизов (киргизов) весьма близок к языку киргиз-кайсаков, но отличается от него фонетически.}}
{{end citation|қайнары=Яновский А. Е. [[:s:ru:ЭСБЕ/Киргизы|Киргизы]] // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.}}
Қазақ тілтанушыларының  тарабынан да қолдау тапқан қазақ тілінің диалектсіздігі туралы пікір 1937—1938 жылдары қазақ тілі диалектілерін анықтауға арналған алғашқы экспедициялар құрылғанға дейін басым болып келді. Ұзақ уақыт бойы бұл мағлұматтар өңделмеген қалпында қала берді. Тек 1946 жылы қазақ диалектологиясы туралы [[Досқараев Жұмат Досқараұлы|Жұмат Досқараев]] пен [[Аманжолов Сәрсен Аманжолұлы|Сәрсен Аманжолов]] жазған алғашқы мақалалар пайда болды. [[Ұлы Отан соғысы]]нан кейін Сәрсен Аманжоловтың «Қазақ диалектологиясы туралы» тақырабы бойынша докторлық диссертациясы жазылды, 1951 жылы шағын диалектологиялық жинақ жарыққа шықты, 1954 жылы Жұмат Досқараевтың «Қазақ тілінің облыстық лексикасының материалдары» деген жұмысы баспаға тапсырылды, 1953—1954 жылдары «Тілтану мәселелері» ({{lang-ru|«Вопросы языкознания»}}) журналында Аманжолов пен Досқараевтың диалектілер туралы мақалалары шықты{{sfn|Н. Т. Сауранбаев|1955|б=43}}.

1952 жылдың наурыз айында Николай Маррдың «яфеттік теориясының» күл-талқанын шығару науқанына байланысты [[Алматы]] қаласында тілтанушылардың пікірталасы ұйымдастырылды{{sfn|Об ошибках казахских языковедов|1953|беттері=111}}. 1953 жылы КСРО ғылым Академиясының түркі тілдері секторының атынан «Тілтану мәселелері» журналының беттерінде Эрванд Севортян (1901—1978) Маррдың теориясын жақтаушы қазақ тілтанушыларын қатты сынға алды. Қазақ тілтанушыларының қате пікірлерінің арасында қазақ тілінде диалектілердің бар екенін жоққа шығару мен диалектілік құбылыстарды «бұрмалану» деп квалификациялау аталды{{sfn|Об ошибках казахских языковедов|1953|б=120}}.

Қазақ тілінің «жергілікті өзгешеліктері» туралы тақырыпты алғаш қозғаған ғалым — [[Жүсіпбек Аймауытов]] (1889—1931)&lt;ref&gt;{{мақала|авторы=[[:kk:Ербол Несіпбайұлы Жанпейісов|Е. Жанпейісов]]|тақырыбы=Жүсіпбек. Тіл туралы|басылым=Тілтаным|жыл=2001|нөмірі=3}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=[[Оқас Нақысбеков|О. Нақысбеков]]|бөлімі=Ж. Аймауытұлының диалектология туралы негізгі ойлары|тақырыбы=«Қазақ тілі тарихы мен диалек­тологиясы» атты ғылыми теориялық конференция материалдары|жыл=2001}}&lt;/ref&gt;. «Еңбекші қазақ» газетінде 1926 жылы шыққан «Тіл туралы» мақаласында Аймауытов «қазақтың әр елінде, әр гүбірнесінде өздері ғана қолданатын, өзге елдер білмейтін тілдер бар. Мұны ғылым тілінде жергілікті тіл (провинциализм) деп атайды», — деп жазған екен. Әрі қарай ол [[Бөкей Ордасы]] қазақтарының тілінде  татардың, арабтың, парсының, орыстың әсері, [[Жетісу]] мен [[Сырдария]] қазақтарында өзбектің, [[Қостанай]] тұрғындарында орыс, ноғайдың, [[Семей]], [[Ақмола]] қазақтарында да араб, орыс тілдерінің әсері бар екенін тұжырымдаған&lt;ref name=&quot;анатілі&quot;&gt;{{мақала|авторы=Гүлфар Мамырбекова|тақырыбы=Академик Нығмет Сауранбаев және қазақ тілінің диалектологиясы|сілтеме=http://anatili.kazgazeta.kz/?p=18195|басылым=Ана тілі|баспасы=«Қазақ газеттері» ЖШС|жыл=13 ақпан 2014}}&lt;/ref&gt;.

== Диалектілердің пайда болуы ==
Қазақ тілінде диалектілердің пайда болу себебін Сәрсен Аманжолов осы өңірлерді бағзы заманда мекен еткен ру-тайпалармен байланыстырады. Алайда, академик [[Нығмет Сауранбаев]]тың айтуынша, диалектілерді [[Қазақ жүздері|жүздің]] не [[ру]]дың тілінен пайда болған деу қате пікір, олар [[XV ғасыр]]да қазақ тілі қалыптасқаннан кейін,  халық өміріндегі қоғамдық-әлеуметтік, шаруашылық-мәдени өзгерістердің себебінен пайда болған құбылыс екен&lt;ref name=&quot;анатілі&quot; /&gt;.

== Классификациялау ==
[[Сурет:Sugar 2xmacro.jpg|300px|нобай|Батыс аймақтардың қазақтары [[қант]]ты ({{lang-fa|قند/qand}}) ''секер'' не ''шекер'' ({{lang-fa|شکر/šakar}}) деп атайды.]]
Бір-бірінен азғантай ғана айырмашылықтары бар&lt;ref name=&quot;гренобль&quot;&gt;{{кітап|авторы=L. A. Grenoble|тақырыбы=Language Policy in the Soviet Union|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=WUeWBwAAQBAJ|баспасы=Springer Science &amp; Business Media|жыл=2006|pages=150|allpages=240|isbn=9780306480836}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;этн&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/language/kaz|title=Kazakh|publisher=[http://www.ethnologue.com Ethnologue]|lang=en|accessdate=2015-04-02}}&lt;/ref&gt; қазақ тілі диалектілерінің арасында нақты шекара жоқ&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=Г. И. Кульдеева|тақырыбы=Антропонимическая система современного казахского языка: монография|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=Bn4ZAQAAIAAJ|баспасы=ДАС|жыл=2001|беттері=122|барлық беті=239}}&lt;/ref&gt; (немесе әлі күнге шейін анықталмаған&lt;ref&gt;{{кітап|авторs=[[Тұрап Айдаров|Т. Айдаров]]|тақырыбы=Проблемы диалектной лексикологии и лингвистической географии|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=5bYtAAAAMAAJ|баспасы=Рауан|жыл=1991|беттері=191|барлық беті=239}}&lt;/ref&gt;). Зерттеушілер бұны осы тілде сөйлейтіндердің жоғары мобильділігімен түсіндіреді&lt;ref name=&quot;энц&quot;&gt;{{кітап|авторы=Keith Brown, Sarah Ogilvie|тақырыбы=Concise Encyclopedia of Languages of the World|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=F2SRqDzB50wC|баспасы=Elsevier|жыл=2010|pages=589—591|allpages=1310|isbn=9780080877754}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=E. K. Brown, R. E. Asher, J. M. Y. Simpson|тақырыбы=Encyclopedia of language &amp; linguistics|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=1D8OAQAAMAAJ|баспасы=SIL International|жыл=2006|pages=174|allpages=966|isbn=9780080442990}}&lt;/ref&gt;. Тек әдеби тілдің емес, ауызекі халық тілінің тұтастығына шексіз қазақ даласының географиялық ерекшеліктері әсер еткен болуы мүмкін{{sfn|Малов С. Е.|1941|беттер=97}}. Бірақ Сәрсен Аманжолов [[қазақтар]]дың арасында еркін көшіп-қону дегеннің мүлдем болмағанын, басқа рулардың меншігіндегі жерлермен жүру қанды қақтығыстарға әкеп соқтыратындығын алға тартып, халықтың еркін қарым-қатынасына жағдай болмағанын тұжырымдаған{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=150}}.

;Негізгі диалектілер
Қазақ тілінде негізгі үш диалекті бар (бұл пікірді қазақ диалектологиясының негізін қалаушылардың бірі Сәрсен Аманжолов ұстанған) — батыс, оңтүстік және солтүстік-шығыс диалектілері{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=169}}&lt;ref name=&quot;этн&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=S. A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon|тақырыбы=Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=glU0vte5gSkC|баспасы=Walter de Gruyter|жыл=1996|томы=3|pages=933|allpages=1627|isbn=9783110134179}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;гренобль&quot; /&gt;. Бұл диалектілер [[түрікмен тілі]] диалектілері сияқты ру-тайпалық құрылым бойынша емес, [[Қарақалпақ тілі|қарақалпақ]] және [[Қырғыз тілі|қырғыз тілдерінің]] диалектілері секілді аумақтық принцип бойынша анықталады&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=Wolfgang Weissleder|тақырыбы=The Nomadic Alternative: Modes and Models of Interaction in the African-Asian Deserts and Steppes|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=JRyqfpi5BKcC|баспасы=Walter de Gruyter|жыл=1978|сериясы=World Anthropology|pages=142|allpages=423|isbn=9783110810233}}&lt;/ref&gt;. Кейбір зерттеушілер қазақ тіліне өте жақын саналатын қарақалпақ тілін қазақ тілінің бір диалекті ретінде қарастырады{{sfn|Ferhat Karabulut|2003|p=11}}{{sfn|Sociolinguistics|2006|p=1893}}&lt;ref name=&quot;ucla&quot;&gt;{{cite web|url=http://lmp.ucla.edu/Profile.aspx?menu=004&amp;LangID=60|title=Kazakh|publisher=UCLA Language Materials Project|lang=en|accessdate=2015-04-04}}&lt;/ref&gt;{{sfn|W. K. Matthews|2013|p=75}}&lt;ref&gt;{{кітап|тақырыбы=Central Asia, 130 Years of Russian Dominance: A Historical Overview|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=X2XpddVB0l0C|жауапты=Edward Allworth|баспасы=Duke University Press|жыл=1994|сериясы=Central Asia book series|pages=64|allpages=650|isbn=9780822315216}}&lt;/ref&gt; (әсіресе оның солтүстік-шығыс диалектісін&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=[[:en:James S. Olson|James Stuart Olson]], Lee Brigance Pappas, Nicholas Charles Pappas|тақырыбы=An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires|баспасы=Greenwood Publishing Group|жыл=1994|беттері=344|барлық беті=840|isbn=9780313274978}}&lt;/ref&gt;). Кейде қазақ тілі диалектілерінің қатарына [[өзбек тілі]]нің қыпшақ диалектісі&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=Christopher Moseley|бөлімі=Turkic language family|тақырыбы=Encyclopedia of the World's Endangered Languages|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=p-7ON7Rvx_AC|баспасы=Routledge|жыл=2008|allpages=688|isbn=9781135796402}}&lt;/ref&gt; мен [[құрама]]лықтардың тілі де жатқызылады&lt;ref&gt;{{кітап|тақырыбы=Uralic and Altaic Series|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=rCZkAAAAMAAJ|баспасы=Indiana University|жыл=1963|томы=26|сериясы=Uralic and Altaic Series|беттері=35}}&lt;/ref&gt;.

Жұмат Досқараев пен [[Нығмет Сауранбаев]] қазақ тілі оңтүстік-шығыс және солтүстік-батыс деп белгіленген екі диалектіден тұрады деп есептеген. [[Сарыбаев Шора Шамғалиұлы|Шора Сарыбаев]] Сәрсен Аманжоловтың пікірімен келісіп, бірақ солтүстік-шығыс диалектіні солтүстік және шығыс деп екі субдиалекті ретінде қарастырған. Қазіргі кезде қазақ тілінде батыс, оңтүстік, шығыс және орталық-солтүстік деген төрт диалекті бар деген пікір таралған&lt;ref&gt;{{кітап|тақырыбы=Қазақ тілі. Энциклопедия |жыл=1998 |орны=Алматы |барлық беті=509 |isbn=5-7667-2616-3}}&lt;/ref&gt;.

;Қытай және Моңғолия қазақтарының тілі
{{see also|Қытайда тұратын қазақтар}}
[[Қытай]] мен [[Моңғолия]] қазақтарының тіліне біршама ерекшеліктер тән{{sfn|Sociolinguistics|2006|беттер=1893}}. Қытай қазақтарының тілі [[қытай тілі]]нің (''мандарин'') аз ғана әсеріне ұшыраған&lt;ref name=&quot;энц&quot; /&gt;, сонымен қатар Қытай мен Қазақстанда тұратын қазақтардың көп уақыт бойы оқшау өмір сүруінің кесірінен кей терминдердің қолданылуында айырмашылықтар байқалады. Мысалға, Қазақстанда таралған ''дәрігер'' сөзінің орнына Қытай қазақтары ''шипагер'' сөзін қолданады&lt;ref&gt;{{мақала|авторы=Айжан Көшкенова|тақырыбы=Сұлтан Жанболат, профессор, жазушы: Ұлттың тілі мен жазуы ортақ болмай, біртұтас болуы қиын|сілтеме=http://old.abai.kz/content/syltan-zhanbolat-professor-zhazushy-ylttyn-tili-men-zhazuy-ortak-bolmai-birtytas-boluy-kiyn|баспасы=«Айқын» газеті}}&lt;/ref&gt;. 1982 жылғы санаққа сәйкес, Қытайда 830 мың қазақ солтүстік-шығыс диалектісінде сөйлесе, 70 мыңы оңтүстік диалектіде сөйлеген екен&lt;ref name=&quot;этн&quot; /&gt;.

;Қарақалпақстан қазақтарының тілі
Қазақтардың [[қарақалпақтар]]мен бірге ұзақ уақыт бойы бірге тұруының себебінен олардың тілі жергілікті қазақтар тілінің [[лексика]]сы, [[фонетика]]сы мен [[грамматика]]сына әсер еткен. Өз кезегінде қазақ тілінің себебінен қарақалпақтардың тілінде дәл осындай өзгерістер орын алған{{sfn|Асанова Ж. Е.|2011|беттер=5}}. Қарақалпақ әдеби тілінің сөздері қазақтардың тіліне еніп, қазақ тілінің байырғы сөздерімен бірге қолданылады. Кейбір әдеби қазақ тілінің сөздері бұл көршіліктің кесірінен қосымша мағыналарға ие болған{{sfn|Асанова Ж. Е.|2011|беттер=6}}.

Қарақалпақстанның [[Қоңырат ауданы]]нда жүргізілген зерттеулерге сәйкес, қазақ тілін оқып-үйреніге жағдай жасалған қазақтар тілінің қазіргі заманғы нормативті қазақ тілінен еш айырмашылығы жоқ екен, ал ауылдарды мекен еткен қазақтардың тілі бөгде тілдердің әсеріне ұшыраған&lt;ref name=&quot;куттымуратова&quot;&gt;{{мақала|авторы=Куттымуратова Ы. А.|тақырыбы=Изучение лексики казахского говора Кунградского района в лингвогеографческом аспекте|сілтеме=http://www.lib.csu.ru/vch/228/017.pdf|баспасы=Вестник Челябинского государственного университета|жыл=2011|нөмірі=13|беттері=84—86}}&lt;/ref&gt;.

{| class=&quot;standard&quot; style=&quot;text-align:left
! style=scope=&quot;col&quot; | Қарақалпақстан қазақтарының&lt;br /&gt;тіліне енген сөздер{{sfn|Асанова Ж. Е.|2011|беттер=5—7}}
! style=scope=&quot;col&quot; | Әдеби қазақ тілі
|-
|''зәңгі, баспа, теппе'' ||''баспалдақ, басқыш''
|-
|''қаридар, мүтаж, қардар'' ||''мұқтаж''
|-
|''бардамлы, құрғын'' ||''күйлі''
|-
|''шише'' ||''шыны, бөтелке, шөлмек''
|-
|''ділмар'' ||''шешен''
|-
|''пошақ'':&lt;br /&gt;1. қауын-қарбыз тұқымдары&lt;br /&gt;2. қауын-қарбыз қабығы||&lt;br /&gt;1. ''шопақ''&lt;br /&gt;2. ''қабық''
|}

== Әдеби қазақ тілі ==
{{main|Қазақ әдеби тілі}}
Қазіргі заманғы қазақ әдеби тілі [[Абай Құнанбайұлы]] мен [[Ыбырай Алтынсарин]] шығармаларын жазған солтүстік-шығыс диалектісінің негізінде құралған{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=169, 232}}&lt;ref name=&quot;энц&quot; /&gt;{{sfn|Ferhat Karabulut|2003|беттер=11}}. Басқа диалектілерде ''ч'' дыбысы сақталғанымен, әдеби тіл ''ч'' → ''ш'' және ''ш'' → ''с'' дыбыстарының ауысуы орын алған диалектіге негізделген&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=Н. З. Гаджиева|бөлімі=К вопросу о классификации тюркских языков и диалектов|тақырыбы=Теоретические основы классификации языков мира|бөлім сілтемесі=http://www.philology.ru/linguistics4/gadzhiyeva-80.htm|орны=М|жыл=1980|беттері=100—126}}&lt;/ref&gt;. Географиялық алшақтығына байланысты солтүстік-шығыс өңірінің тілінде басқа аймақтардың диалектілерімен салыстырғанда [[Араб тілі|араб]] және [[Парсы тілі|парсы тілдерінің]] әсері азырақ байқалады&lt;ref name=&quot;гренобль&quot; /&gt;. Кейде басқа аймақтардың сөздері солтүстік-шығыс диалектісінде анықтамасы болмаған жаңа құбылыстарды атау үшін әдеби тілге енгізіледі{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=155}}.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер|2}}

== Әдебиет ==
* {{кітап|авторы=С. А. Аманжолов|тақырыбы=Вопросы диалектологии и истории казахского языка, Часть 1|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=VRbgAAAAMAAJ|баспасы=Алма-Атинский гос. педагог. ин-т им. Абая|жыл=1959|ref=С. А. Аманжолов}}
* {{кітап|авторы=С. А. Аманжолов|тақырыбы=Вопросы диалектологии и истории казахского языка|басылым=2-е|сілтеме=http://books.google.kz/books?id=9XwZAQAAIAAJ|орны=Алматы|баспасы=Санат|жыл=1997}}
* {{кітап|авторы=Сауранбаев Н. Т.|тақырыбы=Проблемы казахского языкознания: избранные труды|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=0AO6AAAAIAAJ|баспасы=Изд-во Наука Казахской ССР|жыл=1982|барлық беті=349}}
* {{кітап|авторы=[[Сарыбаев Шора Шамғалиұлы|Сарыбаев Ш. Ш.]]|тақырыбы=Вопросы истории и диалектологии казахского языка|орны=Алматы|жыл=1960}}
* {{мақала|авторы=Сарыбаев Ш. Ш.|тақырыбы=Диалектологический атлас казахского языка|басылым=Советская тюркология|орны=М|жыл=1972|нөмірі=3|беттері=85—92}}
* {{кітап|авторы=Ван Лицзэн|тақырыбы=Введение в диалектологию казахского языка|оригинал=哈萨克语方言概论|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=GVchAQAAMAAJ|орны=Пекин|баспасы=民族出版社|жыл=2000|барлық беті=96|isbn=7-105-04044-0}}
* {{кітап|авторы=[[Жамалбек Болатов|Ж. Болатов]]|тақырыбы=Восточная группа говоров казахского языка и ее отношение к литературному языку|орны=Алматы|жыл=1970}}
* {{кітап|авторы=[[Сапарғали Омарбекұлы|С. Омарбеков]]|тақырыбы=Сравнительный анализ ареальных черт казахских говоров в сфере консанантизма|орны=Алматы|жыл=1987}}
* {{кітап|тақырыбы=Казахская диалектология|оригинал=Қазақ диалектологиясы|басылым=1-е|орны=Алматы|баспасы=Ғылым|жыл=1965|барлық беті=292|isbn=}}
* {{кітап|тақырыбы=История и диалектология казахского языка|оригинал=Қазақ тілі тарихы мен диалектологиясы|орны=Алматы|баспасы=Арыс|жыл=2001|барлық беті=320|isbn=9965-447-89-6}}
* {{кітап|авторы=Г. Калиев|тақырыбы=Казахская диалектология|оригинал=Қазақ диалектологиясы|орны=Алматы|баспасы=Мектеп|жыл=1967|барлық беті=172}}
* {{кітап|авторы=Сарыбаев Ш. Ш.|тақырыбы=Казахская диалектология|оригинал=Қазақ диалектологиясы|басылым=3-е|орны=Алматы|баспасы=Атамұра|жыл=1991|барлық беті=200|isbn=5-630-00008-Х}}
* {{кітап|авторы=Н. З. Гаджиева|тақырыбы=Проблемы тюркской ареальной лингвистики: среднеазиатский ареал|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=HZ0OAAAAMAAJ|орны=М|баспасы=Наука|жыл=1975|барлық беті=302}}
* {{кітап|авторы=Ferhat Karabulut|тақырыбы=Relative clause contructions in Kazakh|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=m-GPAAAAMAAJ|баспасы=University of Wisconsin—Madison|жыл=2003|allpages=286}}
* {{кітап|авторы=[[Әбдуәли Туғанбайұлы Қайдаров|А. Т. Кайдаров]], [[Рабига Ғалиқызы Сыздықова|Р. Сыздыкова]], Ш. Ш. Сарыбаев|тақырыбы=Развитие казахского советского языкознания|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=XjkMAQAAIAAJ|баспасы=Изд-во «Наука» Казахской ССР|жыл=1980|барлық беті=242}}
* {{мақала|авторы=Н. Т. Сауранбаев|тақырыбы=Диалекты в современном казахском языке|басылым=Вопросы языкознания|орны=М|баспасы=Изд-во Академии наук СССР|жыл=1955|нөмірі=5|беттері=43—51|ref=Н. Т. Сауранбаев}}
* {{кітап|авторы=Ulrich Ammon, Norbert Dittmar, Klaus J. Mattheier|тақырыбы=Sociolinguistics: An International Handbook of the Science of Language and Society|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=LMZm0w0k1c4C|баспасы=Walter de Gruyter|жыл=2006|том=3|allpages=2622|isbn=9783110184181|ref=Sociolinguistics}}
* {{кітап|авторы=W. K. Matthews|тақырыбы=Languages of the USSR|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=RWNsAAAAQBAJ|баспасы=Cambridge University Press|жыл=2013|allpages=192|isbn=9781107623552|ref=W. K. Matthews}}
* {{кітап|авторы=James B. Minahan|тақырыбы=Ethnic Groups of North, East, and Central Asia: An Encyclopedia|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=oZCOAwAAQBAJ|баспасы=ABC-CLIO|жыл=2014|серия=Ethnic Groups of the World|allpages=345|isbn=9781610690188|ref=James B. Minahan}}
* {{мақала|тақырыбы=Об ошибках казахских языковедов|басылым=Вопросы языкознания|баспасы=Изд-во Академии наук СССР|жыл=1953|нөмірі=2|беттері=111—120|ref=Об ошибках казахских языковедов}}
* {{кітап|авторы=[[Өмірзақ Айтбайұлы Айтбаев|Айтбаев У. А.]], [[Сауытбек Абдрахманов|Абдрахманов С. А.]]|тақырыбы=Диалектологический словарь казахского языка|оригинал=Қазақ тілінің диалектологиялық сөздігі|орны=Алматы|баспасы=Арыс|жыл=2008|барлық беті=800}}
* {{мақала|авторы=Малов С. Е.|тақырыбы=К истории казахского языка|сілтеме=http://altaica.ru/LIBRARY/AN_SSSR/malov2.pdf|басылым=Известия Академии наук Союза ССР|жыл=1941|нөмірі=3|ref=Малов С. Е.}}
* {{мақала|авторы=Асанова Ж. Е.|тақырыбы=Лексические особенности языка казахов Каракалпакстана|сілтеме=http://cyberleninka.ru/article/n/leksicheskie-osobennosti-yazyka-kazahov-karakalpakstana|басылым=Вестник Челябинского государственного университета|жыл=2011|нөмірі=37|беттері=5—7|ref=Асанова Ж. Е.}}
[[Санат:Қазақ тілі]]
[[Санат:Қазақ тілінің диалектілері]]</text>
      <sha1>qy341lr44ry8ws5nyzbyy7kpe909nk2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Орынбор көшесі (Астана)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>118291</id>
    <revision>
      <id>3058216</id>
      <parentid>2904397</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:57:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1706" xml:space="preserve">Бұрынғы [[атау]]ы №35 көше (Жаңа [[әкімшілік]] орталық). 2016 жылы көше атауы Мәңгілік ел даңғылы болып өзгерді. Орынбор көшесі Тәуелсіздік, [[Достық көшесі (Астана)|Достық]], [[Сығанақ көшесі (Астана)|Сығанақ көшелерімен]] қиылысады. [[Ұзындық|Ұзындығы]] - 9444 м.

[[Орынбор]] - [[Ресей Федерациясы]]ндағы қала, облыс орталығы. [[1735]] жылы бекініс қамал ретінде қаланып, аты Ор өзенінің атына байланысты қойылған. [[Жайық]] өзенінің оң жағалауында орналасқан. Орынборда [[1917]] жылы Алаш партиясы, Алашорда үкіметі құрған екі жалпықазақ сиездері (шілде, желтоқсан) өткен. [[1920]]-[[1925]] жылдары [[Қазақстан]]ның астанасы болған.&lt;ref&gt;Астана көшелері /Құрастырушы: Е. Тілешев, О. Сүлейменов. Алматы: 2008. ISBN 9965-32-642-8&lt;/ref&gt;

==Дереккөздер==
&lt;references/&gt;

{{Суретсіз мақала}}

== Сыртқы сілтемелер ==
*[http://maps.astana.kz/kz/gis.html Астана қаласының жоспар-кестесі анықтамалық онлайн картасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130116155141/http://maps.astana.kz/kz/gis.html |date=2013-01-16 }} {{ref-kk}}{{ref-en}}{{ref-ru}}

[[Санат:Нұр-Сұлтан көшелері]]</text>
      <sha1>jcu8abzl7o4gejwj91693v5c0elis20</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек</title>
    <ns>0</ns>
    <id>118709</id>
    <revision>
      <id>3058016</id>
      <parentid>3057081</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:17:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10122" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер|Қазақша есімі=Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Суреті=Bauyrzhan Baibek (cropped).jpg|Титулы=[[Алматы]] қаласының 6-шы [[әкім]]і|Ту=Flag of Almaty.svg|Ту2=Coat of arms of Almaty.svg|Басқара бастады=[[9 тамыз]] [[2015 жыл]]|Басқаруын аяқтады=[[28 маусым]] [[2019 жыл]]|Президент=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]&lt;br&gt;[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары=[[Ахметжан Смағұлұлы Есімов|Ахметжан Есімов]]|Ізбасары=[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]|Титулы_2=[[Аманат (партия)|Нұр Отан]] партиясының Төрағасының Бірінші орынбасары|Ту_2=Nur_Otan_logo_(2019-).png|Ту2_2=Nur_Otan_logo_(2019-).png|Басқара бастады_2=29 маусым 2019|Басқаруын аяқтады_2=2 ақпан 2022|Президент_2=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]&lt;br&gt;[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары_2=[[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Мәулен Әшімбаев]]|Ізбасары_2=''лауазым ыдыратылды'' (Атқарушы хатшы ретінде [[Асхат Раздықұлы Оралов|Асхат Оралов]])|Басқара бастады_3=17 қаңтар 2013|Басқаруын аяқтады_3=8 тамыз 2015|Ізашары_3=[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]|Ізбасары_3=[[Асқар Исабекұлы Мырзахметов|Асқар Мырзахметов]]|Президент_3=Нұрсұлтан Назарбаев|Ғылыми дәрежесі=Саясаттану ғылымдарының кандидаты|Мамандығы=экономист, музыкант
|Туған күні         = 19.03.1974
|Туған жері         = {{туғанжері|Алматы|Алматыда}}, [[ҚазКСР]]
|Білімі=Күләш Бәйсейітова атындағы музыка мектебі (Алматы)&lt;br /&gt;Гёте институты ([[Бремен]])&lt;br /&gt;&quot;Болашақ&quot; бағдарламасымен Любек, Германиядағы Жоғары музыка мектебі (1994-1998)&lt;br /&gt;Орталық Азия университеті (2002)
|Марапаттары =
{{{!}}
{{!}} {{Барыс ордені}} 
{{!}}}
{{{!}}
{{!}} {{Парасат ордені}} {{!!}} {{Құрмет ордені}}{{!!}}{{ҚР Конституциясына 10 жыл}}{{!!}}{{Астанаға 10 жыл медалі}}
{{!}}}
{{{!}}
{{!}}{{ҚР тәуелсіздігіне 20 жыл медалі}}{{!!}}{{ҚР Конституциясына 20 жыл}}{{!!}}{{ҚР тәуелсіздігіне 25 жыл медалі}}{{!!}}{{Астанаға 20 жыл медалі}}
{{!}}}
}}
'''Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек''' ([[1974 жыл]] [[19 наурыз]], [[Алматы|Алматы қаласы]]) — қазақстан саясаткері, [[Алматы]] қаласының [[Әкім|әкімі]] (2015–2019), саясат ғылымдарының кандидаты. [[Шапырашты]] руынан шыққан.&lt;ref&gt;[https://www.novgaz.com/index.php/2-news/2415-%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B-%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%BC%E2%80%A6 Новая Газета Казахстан - КЛАН — КЛАНЫ ВЫБИВАЕТ&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.novgaz.com/index.php/2-news/2406-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B9%D1%82%D0%B8-%D0%BF%D0%BE-%D1%87%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%B5 Новая Газета Казахстан - Пройти по черте]&lt;/ref&gt;

== Білімі ==
* «Болашақ» бағдарламасы бойынша Гете институтын (Бремен  қаласы, 1995) «Неміс тілі»;
* «Болашақ» бағдарламасы бойынша [[Любек]] қаласындағы Жоғары мектепті (ГФР, 1998) педагог; 
* Орталық Азия университетін (2002) халықаралық экономист мамандықтары бойынша бітірген.

== Еңбектері ==
* «Хаттамалық іс-шараларды  қамтамасыз ету бойынша тәжірибелік нұсқаулық» (2007, екі тілде)
* «Қазақстан Республикасының мемлекеттік хаттамасы» (2010) кітаптарының авторы; 
* «Қазақстан Республикасының мемлекеттік хаттамасы» (2004) кітабының бірлескен авторы; 
* «Президенттің бір жылы» (2006, 2007) кітабының  құрастырушысы; 
* 6 мақаланың, соның ішінде «Мемлекеттің сыртқы саяси  қызметіндегі хаттама» (2010), «Шетелдік мемлекеттердің хаттамалық  қызметін институттандырудың кейбір аспектілері туралы» (2010) және т.б. жарияланымдардың авторы.

== Қызмет жолы ==
* 1999 жылдан - Майндағы [[Франкфурт]] қаласы ҚР Бас консулдығының референті, ата-анасы — Германиядағы  ҚР Елшілігі экономикалық бөлімінің үшінші хатшысы ([[Берлин]] қаласы).
* 2002 жылдан — [[Қазақстан Республикасының Президенті|ҚР Президенті]] Әкімшілігі Жүйелі зерттеулер орталығының сарапшысы. 
* 2003 жылдан — [[Қазақстан Республикасының Президенті|ҚР Президенті]] Хаттамасының ақпарат пен талдау секторының меңгерушісі
* 2004 жылдан — бас инспекторы
* 2006 жылдан — Хаттама жетекшісі.
* 2009 жылдың тамыз айынан — ҚР Президенті Әкімшілігі жетекшісінің орынбасары.
* 2013 жылдың қаңтарынан — &quot;[[Нұр Отан]]&quot; партиясы төрағасының бірінші орынбасары.
* 2015 жылдың 9 тамызынан — [[Алматы]] қаласының әкімі.

== Қоғамдық қызметі ==
* ҚР Президентінің халықаралық «Болашақ» стипендиясы стипендиаттары  қауымдастығы кеңесінің (2008 жылдан);  
* Қазақ гуманитарлық заң университеті Қамқоршылық кеңесінің (2010 жылдан) төрағасы. 
* [[Қазақ Ұлттық Медицина Университеті|С.Д. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті]]  Қамқоршылық кеңесінің (2010 жылдан) мүшесі. 
        
==Марапаттары==
* «[[Құрмет ордені|Құрмет]]» (2008) орденімен;
* «[[Парасат ордені|Парасат]]&lt;nowiki/&gt;» орденімен
* «Қазақстан Республикасының Конституциясына 10 жыл»
* «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл» (2001), 
* «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл» (2011), 
* «Астананың 10 жылдығы» (2008) медальдарымен;  
* ҚР Президентінің алғыс грамоталарымен (2001, 2010) марапатталған.

== Жеке өмірі ==
[[Қазақ тілі|Қазақ]], [[Орыс тілі|орыс]], [[Ағылшын тілі|ағылшын]] және [[Неміс тілі|неміс]] тілдерін біледі.

Әкесі, Байбек Қыдырғали Мұқаметәмірұлы — зейнеткер, «Алматы қаласы бойынша жолаушыларды тасымалдау» КМК бастығының орынбасары болған. Анасы, Байбек Алтынай Құнғалиқызы — зейнеткер, «Қазгипротамақөнеркәсіп» бөлімінің бастығы, бас маманы қызметін атқарған.

Үйленген. Жұбайы — Байбек Жанар Кенжеғарақызы. 5 баласы бар.&lt;ref name=zakonbio&gt;{{cite web | url = https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30100136#pos=1;-90 | title = Байбек Бауыржан Кыдыргалиулы (персональная справка)}}&lt;/ref&gt;

Хоббилерінің ішінде оқу, музыка және спорт бар.

==Дереккөздер==
{{Дереккөздер}}

[[Санат:Алматы әкімдері]]
[[Санат:Құрмет орденінің иегерлері]]
[[Санат:Парасат орденінің иегерлері]]
[[Санат:Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл медалінің иегерлері]]
[[Санат:Астанаға 10 жыл медалінің иегерлері]]
[[Санат:Қазақстан Конституциясына 10 жыл медалінің иегерлері]]
[[Санат:Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл медалінің иегерлері]]
[[Санат:Қазақстан саясаткерлері]]
[[Санат:Қазақстан ғалымдары]]</text>
      <sha1>ccdyg9fghtv7h6letgli92ieepi68se</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058017</id>
      <parentid>3058016</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:19:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>− 4 санат ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9795" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер|Қазақша есімі=Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Суреті=Bauyrzhan Baibek (cropped).jpg|Титулы=[[Алматы]] қаласының 6-шы [[әкім]]і|Ту=Flag of Almaty.svg|Ту2=Coat of arms of Almaty.svg|Басқара бастады=[[9 тамыз]] [[2015 жыл]]|Басқаруын аяқтады=[[28 маусым]] [[2019 жыл]]|Президент=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]&lt;br&gt;[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары=[[Ахметжан Смағұлұлы Есімов|Ахметжан Есімов]]|Ізбасары=[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]|Титулы_2=[[Аманат (партия)|Нұр Отан]] партиясының Төрағасының Бірінші орынбасары|Ту_2=Nur_Otan_logo_(2019-).png|Ту2_2=Nur_Otan_logo_(2019-).png|Басқара бастады_2=29 маусым 2019|Басқаруын аяқтады_2=2 ақпан 2022|Президент_2=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]&lt;br&gt;[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары_2=[[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Мәулен Әшімбаев]]|Ізбасары_2=''лауазым ыдыратылды'' (Атқарушы хатшы ретінде [[Асхат Раздықұлы Оралов|Асхат Оралов]])|Басқара бастады_3=17 қаңтар 2013|Басқаруын аяқтады_3=8 тамыз 2015|Ізашары_3=[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]|Ізбасары_3=[[Асқар Исабекұлы Мырзахметов|Асқар Мырзахметов]]|Президент_3=Нұрсұлтан Назарбаев|Ғылыми дәрежесі=Саясаттану ғылымдарының кандидаты|Мамандығы=экономист, музыкант
|Туған күні         = 19.03.1974
|Туған жері         = {{туғанжері|Алматы|Алматыда}}, [[ҚазКСР]]
|Білімі=Күләш Бәйсейітова атындағы музыка мектебі (Алматы)&lt;br /&gt;Гёте институты ([[Бремен]])&lt;br /&gt;&quot;Болашақ&quot; бағдарламасымен Любек, Германиядағы Жоғары музыка мектебі (1994-1998)&lt;br /&gt;Орталық Азия университеті (2002)
|Марапаттары =
{{{!}}
{{!}} {{Барыс ордені}} 
{{!}}}
{{{!}}
{{!}} {{Парасат ордені}} {{!!}} {{Құрмет ордені}}{{!!}}{{ҚР Конституциясына 10 жыл}}{{!!}}{{Астанаға 10 жыл медалі}}
{{!}}}
{{{!}}
{{!}}{{ҚР тәуелсіздігіне 20 жыл медалі}}{{!!}}{{ҚР Конституциясына 20 жыл}}{{!!}}{{ҚР тәуелсіздігіне 25 жыл медалі}}{{!!}}{{Астанаға 20 жыл медалі}}
{{!}}}
}}
'''Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек''' ([[1974 жыл]] [[19 наурыз]], [[Алматы|Алматы қаласы]]) — қазақстан саясаткері, [[Алматы]] қаласының [[Әкім|әкімі]] (2015–2019), саясат ғылымдарының кандидаты. [[Шапырашты]] руынан шыққан.&lt;ref&gt;[https://www.novgaz.com/index.php/2-news/2415-%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B-%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%BC%E2%80%A6 Новая Газета Казахстан - КЛАН — КЛАНЫ ВЫБИВАЕТ&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.novgaz.com/index.php/2-news/2406-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B9%D1%82%D0%B8-%D0%BF%D0%BE-%D1%87%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%B5 Новая Газета Казахстан - Пройти по черте]&lt;/ref&gt;

== Білімі ==
* «Болашақ» бағдарламасы бойынша Гете институтын (Бремен  қаласы, 1995) «Неміс тілі»;
* «Болашақ» бағдарламасы бойынша [[Любек]] қаласындағы Жоғары мектепті (ГФР, 1998) педагог; 
* Орталық Азия университетін (2002) халықаралық экономист мамандықтары бойынша бітірген.

== Еңбектері ==
* «Хаттамалық іс-шараларды  қамтамасыз ету бойынша тәжірибелік нұсқаулық» (2007, екі тілде)
* «Қазақстан Республикасының мемлекеттік хаттамасы» (2010) кітаптарының авторы; 
* «Қазақстан Республикасының мемлекеттік хаттамасы» (2004) кітабының бірлескен авторы; 
* «Президенттің бір жылы» (2006, 2007) кітабының  құрастырушысы; 
* 6 мақаланың, соның ішінде «Мемлекеттің сыртқы саяси  қызметіндегі хаттама» (2010), «Шетелдік мемлекеттердің хаттамалық  қызметін институттандырудың кейбір аспектілері туралы» (2010) және т.б. жарияланымдардың авторы.

== Қызмет жолы ==
* 1999 жылдан - Майндағы [[Франкфурт]] қаласы ҚР Бас консулдығының референті, ата-анасы — Германиядағы  ҚР Елшілігі экономикалық бөлімінің үшінші хатшысы ([[Берлин]] қаласы).
* 2002 жылдан — [[Қазақстан Республикасының Президенті|ҚР Президенті]] Әкімшілігі Жүйелі зерттеулер орталығының сарапшысы. 
* 2003 жылдан — [[Қазақстан Республикасының Президенті|ҚР Президенті]] Хаттамасының ақпарат пен талдау секторының меңгерушісі
* 2004 жылдан — бас инспекторы
* 2006 жылдан — Хаттама жетекшісі.
* 2009 жылдың тамыз айынан — ҚР Президенті Әкімшілігі жетекшісінің орынбасары.
* 2013 жылдың қаңтарынан — &quot;[[Нұр Отан]]&quot; партиясы төрағасының бірінші орынбасары.
* 2015 жылдың 9 тамызынан — [[Алматы]] қаласының әкімі.

== Қоғамдық қызметі ==
* ҚР Президентінің халықаралық «Болашақ» стипендиясы стипендиаттары  қауымдастығы кеңесінің (2008 жылдан);  
* Қазақ гуманитарлық заң университеті Қамқоршылық кеңесінің (2010 жылдан) төрағасы. 
* [[Қазақ Ұлттық Медицина Университеті|С.Д. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті]]  Қамқоршылық кеңесінің (2010 жылдан) мүшесі. 
        
==Марапаттары==
* «[[Құрмет ордені|Құрмет]]» (2008) орденімен;
* «[[Парасат ордені|Парасат]]&lt;nowiki/&gt;» орденімен
* «Қазақстан Республикасының Конституциясына 10 жыл»
* «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл» (2001), 
* «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл» (2011), 
* «Астананың 10 жылдығы» (2008) медальдарымен;  
* ҚР Президентінің алғыс грамоталарымен (2001, 2010) марапатталған.

== Жеке өмірі ==
[[Қазақ тілі|Қазақ]], [[Орыс тілі|орыс]], [[Ағылшын тілі|ағылшын]] және [[Неміс тілі|неміс]] тілдерін біледі.

Әкесі, Байбек Қыдырғали Мұқаметәмірұлы — зейнеткер, «Алматы қаласы бойынша жолаушыларды тасымалдау» КМК бастығының орынбасары болған. Анасы, Байбек Алтынай Құнғалиқызы — зейнеткер, «Қазгипротамақөнеркәсіп» бөлімінің бастығы, бас маманы қызметін атқарған.

Үйленген. Жұбайы — Байбек Жанар Кенжеғарақызы. 5 баласы бар.&lt;ref name=zakonbio&gt;{{cite web | url = https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30100136#pos=1;-90 | title = Байбек Бауыржан Кыдыргалиулы (персональная справка)}}&lt;/ref&gt;

Хоббилерінің ішінде оқу, музыка және спорт бар.

==Дереккөздер==
{{Дереккөздер}}

[[Санат:Алматы әкімдері]]
[[Санат:Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл медалінің иегерлері]]
[[Санат:Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл медалінің иегерлері]]
[[Санат:Қазақстан саясаткерлері]]
[[Санат:Қазақстан ғалымдары]]</text>
      <sha1>99kjpk4qup536m1ehy7xqdc8jjqlrk1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058018</id>
      <parentid>3058017</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:19:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл медалінің иегерлері|Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл медалінің иегерлері]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9653" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер|Қазақша есімі=Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Суреті=Bauyrzhan Baibek (cropped).jpg|Титулы=[[Алматы]] қаласының 6-шы [[әкім]]і|Ту=Flag of Almaty.svg|Ту2=Coat of arms of Almaty.svg|Басқара бастады=[[9 тамыз]] [[2015 жыл]]|Басқаруын аяқтады=[[28 маусым]] [[2019 жыл]]|Президент=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]&lt;br&gt;[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары=[[Ахметжан Смағұлұлы Есімов|Ахметжан Есімов]]|Ізбасары=[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]|Титулы_2=[[Аманат (партия)|Нұр Отан]] партиясының Төрағасының Бірінші орынбасары|Ту_2=Nur_Otan_logo_(2019-).png|Ту2_2=Nur_Otan_logo_(2019-).png|Басқара бастады_2=29 маусым 2019|Басқаруын аяқтады_2=2 ақпан 2022|Президент_2=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]&lt;br&gt;[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары_2=[[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Мәулен Әшімбаев]]|Ізбасары_2=''лауазым ыдыратылды'' (Атқарушы хатшы ретінде [[Асхат Раздықұлы Оралов|Асхат Оралов]])|Басқара бастады_3=17 қаңтар 2013|Басқаруын аяқтады_3=8 тамыз 2015|Ізашары_3=[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]|Ізбасары_3=[[Асқар Исабекұлы Мырзахметов|Асқар Мырзахметов]]|Президент_3=Нұрсұлтан Назарбаев|Ғылыми дәрежесі=Саясаттану ғылымдарының кандидаты|Мамандығы=экономист, музыкант
|Туған күні         = 19.03.1974
|Туған жері         = {{туғанжері|Алматы|Алматыда}}, [[ҚазКСР]]
|Білімі=Күләш Бәйсейітова атындағы музыка мектебі (Алматы)&lt;br /&gt;Гёте институты ([[Бремен]])&lt;br /&gt;&quot;Болашақ&quot; бағдарламасымен Любек, Германиядағы Жоғары музыка мектебі (1994-1998)&lt;br /&gt;Орталық Азия университеті (2002)
|Марапаттары =
{{{!}}
{{!}} {{Барыс ордені}} 
{{!}}}
{{{!}}
{{!}} {{Парасат ордені}} {{!!}} {{Құрмет ордені}}{{!!}}{{ҚР Конституциясына 10 жыл}}{{!!}}{{Астанаға 10 жыл медалі}}
{{!}}}
{{{!}}
{{!}}{{ҚР тәуелсіздігіне 20 жыл медалі}}{{!!}}{{ҚР Конституциясына 20 жыл}}{{!!}}{{ҚР тәуелсіздігіне 25 жыл медалі}}{{!!}}{{Астанаға 20 жыл медалі}}
{{!}}}
}}
'''Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек''' ([[1974 жыл]] [[19 наурыз]], [[Алматы|Алматы қаласы]]) — қазақстан саясаткері, [[Алматы]] қаласының [[Әкім|әкімі]] (2015–2019), саясат ғылымдарының кандидаты. [[Шапырашты]] руынан шыққан.&lt;ref&gt;[https://www.novgaz.com/index.php/2-news/2415-%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B-%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%BC%E2%80%A6 Новая Газета Казахстан - КЛАН — КЛАНЫ ВЫБИВАЕТ&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.novgaz.com/index.php/2-news/2406-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B9%D1%82%D0%B8-%D0%BF%D0%BE-%D1%87%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%B5 Новая Газета Казахстан - Пройти по черте]&lt;/ref&gt;

== Білімі ==
* «Болашақ» бағдарламасы бойынша Гете институтын (Бремен  қаласы, 1995) «Неміс тілі»;
* «Болашақ» бағдарламасы бойынша [[Любек]] қаласындағы Жоғары мектепті (ГФР, 1998) педагог; 
* Орталық Азия университетін (2002) халықаралық экономист мамандықтары бойынша бітірген.

== Еңбектері ==
* «Хаттамалық іс-шараларды  қамтамасыз ету бойынша тәжірибелік нұсқаулық» (2007, екі тілде)
* «Қазақстан Республикасының мемлекеттік хаттамасы» (2010) кітаптарының авторы; 
* «Қазақстан Республикасының мемлекеттік хаттамасы» (2004) кітабының бірлескен авторы; 
* «Президенттің бір жылы» (2006, 2007) кітабының  құрастырушысы; 
* 6 мақаланың, соның ішінде «Мемлекеттің сыртқы саяси  қызметіндегі хаттама» (2010), «Шетелдік мемлекеттердің хаттамалық  қызметін институттандырудың кейбір аспектілері туралы» (2010) және т.б. жарияланымдардың авторы.

== Қызмет жолы ==
* 1999 жылдан - Майндағы [[Франкфурт]] қаласы ҚР Бас консулдығының референті, ата-анасы — Германиядағы  ҚР Елшілігі экономикалық бөлімінің үшінші хатшысы ([[Берлин]] қаласы).
* 2002 жылдан — [[Қазақстан Республикасының Президенті|ҚР Президенті]] Әкімшілігі Жүйелі зерттеулер орталығының сарапшысы. 
* 2003 жылдан — [[Қазақстан Республикасының Президенті|ҚР Президенті]] Хаттамасының ақпарат пен талдау секторының меңгерушісі
* 2004 жылдан — бас инспекторы
* 2006 жылдан — Хаттама жетекшісі.
* 2009 жылдың тамыз айынан — ҚР Президенті Әкімшілігі жетекшісінің орынбасары.
* 2013 жылдың қаңтарынан — &quot;[[Нұр Отан]]&quot; партиясы төрағасының бірінші орынбасары.
* 2015 жылдың 9 тамызынан — [[Алматы]] қаласының әкімі.

== Қоғамдық қызметі ==
* ҚР Президентінің халықаралық «Болашақ» стипендиясы стипендиаттары  қауымдастығы кеңесінің (2008 жылдан);  
* Қазақ гуманитарлық заң университеті Қамқоршылық кеңесінің (2010 жылдан) төрағасы. 
* [[Қазақ Ұлттық Медицина Университеті|С.Д. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті]]  Қамқоршылық кеңесінің (2010 жылдан) мүшесі. 
        
==Марапаттары==
* «[[Құрмет ордені|Құрмет]]» (2008) орденімен;
* «[[Парасат ордені|Парасат]]&lt;nowiki/&gt;» орденімен
* «Қазақстан Республикасының Конституциясына 10 жыл»
* «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл» (2001), 
* «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл» (2011), 
* «Астананың 10 жылдығы» (2008) медальдарымен;  
* ҚР Президентінің алғыс грамоталарымен (2001, 2010) марапатталған.

== Жеке өмірі ==
[[Қазақ тілі|Қазақ]], [[Орыс тілі|орыс]], [[Ағылшын тілі|ағылшын]] және [[Неміс тілі|неміс]] тілдерін біледі.

Әкесі, Байбек Қыдырғали Мұқаметәмірұлы — зейнеткер, «Алматы қаласы бойынша жолаушыларды тасымалдау» КМК бастығының орынбасары болған. Анасы, Байбек Алтынай Құнғалиқызы — зейнеткер, «Қазгипротамақөнеркәсіп» бөлімінің бастығы, бас маманы қызметін атқарған.

Үйленген. Жұбайы — Байбек Жанар Кенжеғарақызы. 5 баласы бар.&lt;ref name=zakonbio&gt;{{cite web | url = https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30100136#pos=1;-90 | title = Байбек Бауыржан Кыдыргалиулы (персональная справка)}}&lt;/ref&gt;

Хоббилерінің ішінде оқу, музыка және спорт бар.

==Дереккөздер==
{{Дереккөздер}}

[[Санат:Алматы әкімдері]]
[[Санат:Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл медалінің иегерлері]]
[[Санат:Қазақстан саясаткерлері]]
[[Санат:Қазақстан ғалымдары]]</text>
      <sha1>7k0y4jhy2zua2jspvvrb33vt8vxgb74</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058019</id>
      <parentid>3058018</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:20:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл медалінің иегерлері|Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл медалінің иегерлері]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9511" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер|Қазақша есімі=Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Суреті=Bauyrzhan Baibek (cropped).jpg|Титулы=[[Алматы]] қаласының 6-шы [[әкім]]і|Ту=Flag of Almaty.svg|Ту2=Coat of arms of Almaty.svg|Басқара бастады=[[9 тамыз]] [[2015 жыл]]|Басқаруын аяқтады=[[28 маусым]] [[2019 жыл]]|Президент=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]&lt;br&gt;[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары=[[Ахметжан Смағұлұлы Есімов|Ахметжан Есімов]]|Ізбасары=[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]|Титулы_2=[[Аманат (партия)|Нұр Отан]] партиясының Төрағасының Бірінші орынбасары|Ту_2=Nur_Otan_logo_(2019-).png|Ту2_2=Nur_Otan_logo_(2019-).png|Басқара бастады_2=29 маусым 2019|Басқаруын аяқтады_2=2 ақпан 2022|Президент_2=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]&lt;br&gt;[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары_2=[[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Мәулен Әшімбаев]]|Ізбасары_2=''лауазым ыдыратылды'' (Атқарушы хатшы ретінде [[Асхат Раздықұлы Оралов|Асхат Оралов]])|Басқара бастады_3=17 қаңтар 2013|Басқаруын аяқтады_3=8 тамыз 2015|Ізашары_3=[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]|Ізбасары_3=[[Асқар Исабекұлы Мырзахметов|Асқар Мырзахметов]]|Президент_3=Нұрсұлтан Назарбаев|Ғылыми дәрежесі=Саясаттану ғылымдарының кандидаты|Мамандығы=экономист, музыкант
|Туған күні         = 19.03.1974
|Туған жері         = {{туғанжері|Алматы|Алматыда}}, [[ҚазКСР]]
|Білімі=Күләш Бәйсейітова атындағы музыка мектебі (Алматы)&lt;br /&gt;Гёте институты ([[Бремен]])&lt;br /&gt;&quot;Болашақ&quot; бағдарламасымен Любек, Германиядағы Жоғары музыка мектебі (1994-1998)&lt;br /&gt;Орталық Азия университеті (2002)
|Марапаттары =
{{{!}}
{{!}} {{Барыс ордені}} 
{{!}}}
{{{!}}
{{!}} {{Парасат ордені}} {{!!}} {{Құрмет ордені}}{{!!}}{{ҚР Конституциясына 10 жыл}}{{!!}}{{Астанаға 10 жыл медалі}}
{{!}}}
{{{!}}
{{!}}{{ҚР тәуелсіздігіне 20 жыл медалі}}{{!!}}{{ҚР Конституциясына 20 жыл}}{{!!}}{{ҚР тәуелсіздігіне 25 жыл медалі}}{{!!}}{{Астанаға 20 жыл медалі}}
{{!}}}
}}
'''Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек''' ([[1974 жыл]] [[19 наурыз]], [[Алматы|Алматы қаласы]]) — қазақстан саясаткері, [[Алматы]] қаласының [[Әкім|әкімі]] (2015–2019), саясат ғылымдарының кандидаты. [[Шапырашты]] руынан шыққан.&lt;ref&gt;[https://www.novgaz.com/index.php/2-news/2415-%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B-%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%BC%E2%80%A6 Новая Газета Казахстан - КЛАН — КЛАНЫ ВЫБИВАЕТ&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.novgaz.com/index.php/2-news/2406-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B9%D1%82%D0%B8-%D0%BF%D0%BE-%D1%87%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%B5 Новая Газета Казахстан - Пройти по черте]&lt;/ref&gt;

== Білімі ==
* «Болашақ» бағдарламасы бойынша Гете институтын (Бремен  қаласы, 1995) «Неміс тілі»;
* «Болашақ» бағдарламасы бойынша [[Любек]] қаласындағы Жоғары мектепті (ГФР, 1998) педагог; 
* Орталық Азия университетін (2002) халықаралық экономист мамандықтары бойынша бітірген.

== Еңбектері ==
* «Хаттамалық іс-шараларды  қамтамасыз ету бойынша тәжірибелік нұсқаулық» (2007, екі тілде)
* «Қазақстан Республикасының мемлекеттік хаттамасы» (2010) кітаптарының авторы; 
* «Қазақстан Республикасының мемлекеттік хаттамасы» (2004) кітабының бірлескен авторы; 
* «Президенттің бір жылы» (2006, 2007) кітабының  құрастырушысы; 
* 6 мақаланың, соның ішінде «Мемлекеттің сыртқы саяси  қызметіндегі хаттама» (2010), «Шетелдік мемлекеттердің хаттамалық  қызметін институттандырудың кейбір аспектілері туралы» (2010) және т.б. жарияланымдардың авторы.

== Қызмет жолы ==
* 1999 жылдан - Майндағы [[Франкфурт]] қаласы ҚР Бас консулдығының референті, ата-анасы — Германиядағы  ҚР Елшілігі экономикалық бөлімінің үшінші хатшысы ([[Берлин]] қаласы).
* 2002 жылдан — [[Қазақстан Республикасының Президенті|ҚР Президенті]] Әкімшілігі Жүйелі зерттеулер орталығының сарапшысы. 
* 2003 жылдан — [[Қазақстан Республикасының Президенті|ҚР Президенті]] Хаттамасының ақпарат пен талдау секторының меңгерушісі
* 2004 жылдан — бас инспекторы
* 2006 жылдан — Хаттама жетекшісі.
* 2009 жылдың тамыз айынан — ҚР Президенті Әкімшілігі жетекшісінің орынбасары.
* 2013 жылдың қаңтарынан — &quot;[[Нұр Отан]]&quot; партиясы төрағасының бірінші орынбасары.
* 2015 жылдың 9 тамызынан — [[Алматы]] қаласының әкімі.

== Қоғамдық қызметі ==
* ҚР Президентінің халықаралық «Болашақ» стипендиясы стипендиаттары  қауымдастығы кеңесінің (2008 жылдан);  
* Қазақ гуманитарлық заң университеті Қамқоршылық кеңесінің (2010 жылдан) төрағасы. 
* [[Қазақ Ұлттық Медицина Университеті|С.Д. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті]]  Қамқоршылық кеңесінің (2010 жылдан) мүшесі. 
        
==Марапаттары==
* «[[Құрмет ордені|Құрмет]]» (2008) орденімен;
* «[[Парасат ордені|Парасат]]&lt;nowiki/&gt;» орденімен
* «Қазақстан Республикасының Конституциясына 10 жыл»
* «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл» (2001), 
* «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл» (2011), 
* «Астананың 10 жылдығы» (2008) медальдарымен;  
* ҚР Президентінің алғыс грамоталарымен (2001, 2010) марапатталған.

== Жеке өмірі ==
[[Қазақ тілі|Қазақ]], [[Орыс тілі|орыс]], [[Ағылшын тілі|ағылшын]] және [[Неміс тілі|неміс]] тілдерін біледі.

Әкесі, Байбек Қыдырғали Мұқаметәмірұлы — зейнеткер, «Алматы қаласы бойынша жолаушыларды тасымалдау» КМК бастығының орынбасары болған. Анасы, Байбек Алтынай Құнғалиқызы — зейнеткер, «Қазгипротамақөнеркәсіп» бөлімінің бастығы, бас маманы қызметін атқарған.

Үйленген. Жұбайы — Байбек Жанар Кенжеғарақызы. 5 баласы бар.&lt;ref name=zakonbio&gt;{{cite web | url = https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30100136#pos=1;-90 | title = Байбек Бауыржан Кыдыргалиулы (персональная справка)}}&lt;/ref&gt;

Хоббилерінің ішінде оқу, музыка және спорт бар.

==Дереккөздер==
{{Дереккөздер}}

[[Санат:Алматы әкімдері]]
[[Санат:Қазақстан саясаткерлері]]
[[Санат:Қазақстан ғалымдары]]</text>
      <sha1>e3v98ad2i1dkhgzbipkcp9qrqugallz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058020</id>
      <parentid>3058019</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:20:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Қазақстан ғалымдары|Қазақстан ғалымдары]]» деген санатты аластады; «[[Санат:Қазақстан дипломаттары|Қазақстан дипломаттары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9517" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер|Қазақша есімі=Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Суреті=Bauyrzhan Baibek (cropped).jpg|Титулы=[[Алматы]] қаласының 6-шы [[әкім]]і|Ту=Flag of Almaty.svg|Ту2=Coat of arms of Almaty.svg|Басқара бастады=[[9 тамыз]] [[2015 жыл]]|Басқаруын аяқтады=[[28 маусым]] [[2019 жыл]]|Президент=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]&lt;br&gt;[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары=[[Ахметжан Смағұлұлы Есімов|Ахметжан Есімов]]|Ізбасары=[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]|Титулы_2=[[Аманат (партия)|Нұр Отан]] партиясының Төрағасының Бірінші орынбасары|Ту_2=Nur_Otan_logo_(2019-).png|Ту2_2=Nur_Otan_logo_(2019-).png|Басқара бастады_2=29 маусым 2019|Басқаруын аяқтады_2=2 ақпан 2022|Президент_2=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]&lt;br&gt;[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары_2=[[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Мәулен Әшімбаев]]|Ізбасары_2=''лауазым ыдыратылды'' (Атқарушы хатшы ретінде [[Асхат Раздықұлы Оралов|Асхат Оралов]])|Басқара бастады_3=17 қаңтар 2013|Басқаруын аяқтады_3=8 тамыз 2015|Ізашары_3=[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]|Ізбасары_3=[[Асқар Исабекұлы Мырзахметов|Асқар Мырзахметов]]|Президент_3=Нұрсұлтан Назарбаев|Ғылыми дәрежесі=Саясаттану ғылымдарының кандидаты|Мамандығы=экономист, музыкант
|Туған күні         = 19.03.1974
|Туған жері         = {{туғанжері|Алматы|Алматыда}}, [[ҚазКСР]]
|Білімі=Күләш Бәйсейітова атындағы музыка мектебі (Алматы)&lt;br /&gt;Гёте институты ([[Бремен]])&lt;br /&gt;&quot;Болашақ&quot; бағдарламасымен Любек, Германиядағы Жоғары музыка мектебі (1994-1998)&lt;br /&gt;Орталық Азия университеті (2002)
|Марапаттары =
{{{!}}
{{!}} {{Барыс ордені}} 
{{!}}}
{{{!}}
{{!}} {{Парасат ордені}} {{!!}} {{Құрмет ордені}}{{!!}}{{ҚР Конституциясына 10 жыл}}{{!!}}{{Астанаға 10 жыл медалі}}
{{!}}}
{{{!}}
{{!}}{{ҚР тәуелсіздігіне 20 жыл медалі}}{{!!}}{{ҚР Конституциясына 20 жыл}}{{!!}}{{ҚР тәуелсіздігіне 25 жыл медалі}}{{!!}}{{Астанаға 20 жыл медалі}}
{{!}}}
}}
'''Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек''' ([[1974 жыл]] [[19 наурыз]], [[Алматы|Алматы қаласы]]) — қазақстан саясаткері, [[Алматы]] қаласының [[Әкім|әкімі]] (2015–2019), саясат ғылымдарының кандидаты. [[Шапырашты]] руынан шыққан.&lt;ref&gt;[https://www.novgaz.com/index.php/2-news/2415-%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B-%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%BC%E2%80%A6 Новая Газета Казахстан - КЛАН — КЛАНЫ ВЫБИВАЕТ&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.novgaz.com/index.php/2-news/2406-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B9%D1%82%D0%B8-%D0%BF%D0%BE-%D1%87%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%B5 Новая Газета Казахстан - Пройти по черте]&lt;/ref&gt;

== Білімі ==
* «Болашақ» бағдарламасы бойынша Гете институтын (Бремен  қаласы, 1995) «Неміс тілі»;
* «Болашақ» бағдарламасы бойынша [[Любек]] қаласындағы Жоғары мектепті (ГФР, 1998) педагог; 
* Орталық Азия университетін (2002) халықаралық экономист мамандықтары бойынша бітірген.

== Еңбектері ==
* «Хаттамалық іс-шараларды  қамтамасыз ету бойынша тәжірибелік нұсқаулық» (2007, екі тілде)
* «Қазақстан Республикасының мемлекеттік хаттамасы» (2010) кітаптарының авторы; 
* «Қазақстан Республикасының мемлекеттік хаттамасы» (2004) кітабының бірлескен авторы; 
* «Президенттің бір жылы» (2006, 2007) кітабының  құрастырушысы; 
* 6 мақаланың, соның ішінде «Мемлекеттің сыртқы саяси  қызметіндегі хаттама» (2010), «Шетелдік мемлекеттердің хаттамалық  қызметін институттандырудың кейбір аспектілері туралы» (2010) және т.б. жарияланымдардың авторы.

== Қызмет жолы ==
* 1999 жылдан - Майндағы [[Франкфурт]] қаласы ҚР Бас консулдығының референті, ата-анасы — Германиядағы  ҚР Елшілігі экономикалық бөлімінің үшінші хатшысы ([[Берлин]] қаласы).
* 2002 жылдан — [[Қазақстан Республикасының Президенті|ҚР Президенті]] Әкімшілігі Жүйелі зерттеулер орталығының сарапшысы. 
* 2003 жылдан — [[Қазақстан Республикасының Президенті|ҚР Президенті]] Хаттамасының ақпарат пен талдау секторының меңгерушісі
* 2004 жылдан — бас инспекторы
* 2006 жылдан — Хаттама жетекшісі.
* 2009 жылдың тамыз айынан — ҚР Президенті Әкімшілігі жетекшісінің орынбасары.
* 2013 жылдың қаңтарынан — &quot;[[Нұр Отан]]&quot; партиясы төрағасының бірінші орынбасары.
* 2015 жылдың 9 тамызынан — [[Алматы]] қаласының әкімі.

== Қоғамдық қызметі ==
* ҚР Президентінің халықаралық «Болашақ» стипендиясы стипендиаттары  қауымдастығы кеңесінің (2008 жылдан);  
* Қазақ гуманитарлық заң университеті Қамқоршылық кеңесінің (2010 жылдан) төрағасы. 
* [[Қазақ Ұлттық Медицина Университеті|С.Д. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті]]  Қамқоршылық кеңесінің (2010 жылдан) мүшесі. 
        
==Марапаттары==
* «[[Құрмет ордені|Құрмет]]» (2008) орденімен;
* «[[Парасат ордені|Парасат]]&lt;nowiki/&gt;» орденімен
* «Қазақстан Республикасының Конституциясына 10 жыл»
* «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл» (2001), 
* «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл» (2011), 
* «Астананың 10 жылдығы» (2008) медальдарымен;  
* ҚР Президентінің алғыс грамоталарымен (2001, 2010) марапатталған.

== Жеке өмірі ==
[[Қазақ тілі|Қазақ]], [[Орыс тілі|орыс]], [[Ағылшын тілі|ағылшын]] және [[Неміс тілі|неміс]] тілдерін біледі.

Әкесі, Байбек Қыдырғали Мұқаметәмірұлы — зейнеткер, «Алматы қаласы бойынша жолаушыларды тасымалдау» КМК бастығының орынбасары болған. Анасы, Байбек Алтынай Құнғалиқызы — зейнеткер, «Қазгипротамақөнеркәсіп» бөлімінің бастығы, бас маманы қызметін атқарған.

Үйленген. Жұбайы — Байбек Жанар Кенжеғарақызы. 5 баласы бар.&lt;ref name=zakonbio&gt;{{cite web | url = https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30100136#pos=1;-90 | title = Байбек Бауыржан Кыдыргалиулы (персональная справка)}}&lt;/ref&gt;

Хоббилерінің ішінде оқу, музыка және спорт бар.

==Дереккөздер==
{{Дереккөздер}}

[[Санат:Алматы әкімдері]]
[[Санат:Қазақстан саясаткерлері]]
[[Санат:Қазақстан дипломаттары]]</text>
      <sha1>33gw7levcwqrordb94i4lowc0bhxl2s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жетінші арна</title>
    <ns>0</ns>
    <id>118848</id>
    <revision>
      <id>3058345</id>
      <parentid>3024329</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:50:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>105421</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28894" xml:space="preserve">{{Телеарна
| name             = Жетінші арна
| logofile         = Логотип_«Седьмой_канал».png
| logosize         = 200px
| launch           = [[9 қыркүйек]] [[2009 жыл]]
| language         = [[Қазақ тілі]], [[орыс тілі]]
| network type     = Телеарна, радио және веб-онлайн
|share source      = [[16:9]]
|owner             = ТОО &quot;Телекомпания &quot;ЭРА&quot;
|broadcast area    = {{KAZ}}
|headquarters      = [[Сурет:Astana city seal.png|22px]]&amp;nbsp;[[Астана]]
|former names      = 
| slogan           = Өзгеретін кез келді!
| country          = {{KAZ}}
| web              = http://tv7.kz/kz/
| terr serv 1      = 
| terr chan 1      = 
| sat serv 1       = 
| sat chan 1       = 
| cable serv 1     = 
| cable chan 1     = 
| adsl serv 1      = 
| adsl chan 1      = 
}}

'''Жетінші арна''' — астаналық «Эра» телеарнасының негізінде құрылып, 2009 жылдың 9 қыркүйегінен бастап республикалық арнаға айналды. 2010 жылдың соңына қарай телеарнаның эфирлік сигналы Қазақстан халқының 76%-на қолжетімді болды (TNS Central Asia, 2010 ж.).

[[2014 жыл]]дың қазан айынан бастап сайт және мобильді қосымшалар қазақ провайдерлері GalamTV, IDTV, Kaztube, Bee TV Теледидар Интернет таратылымын «Жетінші арна» іске қосты.

[[15 наурыз]], [[2015 жыл]] «Жетінші арна», инновациялық технологиялар арқылы шоу үшін «екінші экран» бірінші қазақстандық арналар болды «BOOM!» - қазір аудитория ғана Теледидарды көріп отырған сидя арналған диванда, зияткерлік ойын тараптар болуға алды.

[[2015 жыл]]дың наурыз айында «Жетінші арна» «жақсылық істе» кино және теледидар «Жас Дидар», Республикалық әлеуметтік сыйлығының үшін бірінші республикалық сыйлығын құрылған 2015 жылдың күзінде өтті, ізгі іс істеп үшін беріледі.

«Жетінші Канал» өз өндірістік жобаларын маусымдық іске қосуда көшбасшылардың бірі болып табылады және болашақта осы позицияларды нығайтуды жоспарлап отыр.

[[2016 жыл]]дан бастап «Жетінші арна» тек қана ойын-сауық арнасы ретінде орналасқан, [[1 маусым]], [[2015 жыл]] Жаңалықтар бағдарламалар мен жаңалықтар өндірісін тоқтатты. 2016 жылдың 22 ақпанында «Жетінші арна» әуе жобасын, логотипін, тұжырымдамасын және сайтты толық ребрендингті жасады.

==Тарихы==
Эра арнасы [[2003 жыл]]ы маусым айының 1-ші жұлдызында жалдамалы үйде іске қосылды. Толық жобалау істерін атқару үшін және арналарды жаңа техникалық жабдықтармен қамтамасыз ету үшін Мәскеулік I.S.PA. фирмасымен шарт жасасқан. &quot;Эра&quot; арнасы &quot;Алаш-Медиа&quot; холдингінің құрамында. [[2005 жыл]]дан бастап арналардың техникалық департаментінің директоры [[Александр Дубровин]]. Ол Қарағанды телевизиялық орталығында аға инженер, бас [[инженер]] болып 18 жыл жұмыс істеген. Сол жерде қалалық &quot;5-арнаны&quot; іске қосқан тәжірибелі маман.

«Жетінші арна» әртараптандырылған тарату жүйесіне ие. Эфирден хабар таратумен қатар, «Жетінші арна» «[[Алма-ТВ]]», «Digital TV», «Элит ТВ» ID-T, «G Media» секілді аса ірі кабельдік және спутниктік операторлар, сондай-ақ аймақтық провайдерлер топтамаларының құрамына енеді. Қазақстанның 30 пайыздан астам халқы «Жетінші арнаның&quot; эфирлік емес хабарының көрермені қатарын құрайды.

Тек бір жылдың ішінде ғана «Жетінші арнада» Қазақстан бойынша 9 тілшілер қосыны бар пәрменді жаңалықтар қызметі құрылды. «Жетінші арнаның» стрингерлері Мәскеуде, Киевте, Тель-Авивте, Тбилисиде және Бішкекте жұмыс істейді. Жаңалықтар мен, ақпараттық бағдарламалар рейтинг бойынша жаңалық бағдарламалары арасынан алдыңғы үштік қатарынан тұрақты түрде орын алып келеді.

2011 жылдың қаңтарында «Жетінші арна» өз аудиториясын кеңейту және отандық ойын-сауық бағдарламаларын, телехикаялардың жаңа қойылымдарын, көпшілікке танымал теле- және кинофильмдерді дамыту жағына баса көңіл аудару жөнінде шешім қабылдады. Жаңа стратегияда, әсіресе, сапалы телехабарлар таратудың әлемдік стандарттары бойынша шығарылған эксклюзивтік ұлттық контент хабарын таратуға аса үлкен назар аударылады.&lt;ref&gt; &quot;Қазақ телевизиясы&quot;, Энциклопедия, &quot;ҚазАқпарат&quot; Алматы, 2009 1-т, ISBN 978-601-03-0070-5 &lt;/ref&gt;

==Хабарлары==

Егер Сіздің үйіңізде спутникпен қабылдайтын антенна орнатылған болса «Жетінші арнаны» NSS 12 спутнигі арқылы тегін көре аласыз. Біздің телеарна хабарлары NSS 12 спутнигі арқылы ашық жүйеде таратылады.

Спутник: NSS 12 (57 в.д.)

Жиілігі: 11174 МГц

Транспондер: CAH4

Полярлау: көлденең

Белгі: MPEG 4/DVB-S2/8PSK

FEC: ¾

SR: 1.255 Мсимв/сек

Диапазон: Ku

==Жобалар==
===Тың туындылуар===

*Жұлдыздар фабрикасы

«Жетінші арна» «Жұлдыздар фабрикасы» немесе «Фабрика звёзд» баршаға танымал музыкалық жобаның шығарылатыны жайлы хабарлайды.
 
*IT-портал

«IT- портал» — жоғары технологиялар саласындағы әлемдік үрдісті бақылап отыратын, барлық жаңашылдық пен түсініксіз дүниеден қымсынбайтын, уақыт, ағымымен қатар жүретіндерге арналған жоба.
 
*Профессиональный разговор

Танымал экономист Жаннат Ертілесованың ғалымдар, құзырлы сарапшылар мен аналитиктер, кәсіпкерлер және қоғам қайраткерлерімен экономикалық даму, заманауи үрдістің сараптамасы және әлеуметтік-экономикалық өмірдегі жағдайлар туралы кәсіби әңгімесі.
 
*Жар-Жар

«Жетінші арна» және «Жар-Жар» бағдарламасы «Гүлнар» қазақстандық танымал туристік операторымен бірлесе отырып «Жетіншімен бірге жарасымды жұпты таңдаңыз» байқауын жариялайды!
 
*Не? Қайда? Қашан? (Что? Где? Когда?)

«Жетінші арна» - 35 жыл қатарынан эфирге шығарылып отырған және әртүрлі саладағы аудитория арасында айтусыз танымалдыққа ие болған, зияткерлік викторина символына айналған жаңа Не?Қайда?Қашан? («Что? Где? Когда?») зияткерлік жобасының шығарылатыны жайлы хабарлайды.
 
*Comedy Club KZ

«Comedy Сlub KZ»- танымал ресейлік форматта бейімделген әзіл-оспақ шоуы. Comedy Club -2005 жылы КВН командасы құрған stand-up comedy жанрындағы шоу болып табылады.
 
*Кинопарковка

Кино көру демалудың өте танымал түріне айналуда, сондықтан «Кинопарковка» бағдарламасы кино талғампаздарын әлем, ел және қаладағы барлық кино әлеміндегі оқиғалар жайында ақпараттандарады.
 
*Қырық Миллион Теңге Шоуы

«Қырық Миллион Теңге Шоуы» – қазақстандық телевидение үшін теңдесі жоқ бағдарлама. Бұл бағдарлама - бір жыл ішінде 11 елде көрермендер ықыласын жеңіп алған Endemol The Money Drop форматының бейімделген нұсқасы.

*Q-елі

Қазақстанның әр аймағындағы адамдардың өмірі жайлы түсірілген скетчком. Біз - әртүрліміз: біріміз батыстан, біріміз шығыстан, енді бірі оңтүстіктен болса, қалғаны солтүстіктен, бірақ барлығымыздың күнделікті мәселелеріміз ортақ. Тағы бір ортақ қасиет.

===Ақпараттық бағдарламалар===
*Таң
Жұмыс күндері сағат 7:30-дан  8:30-ға дейінгі аралықта «Жетіншінің» ақпараттық хабар тарату кестесін «Таң» және «Утро» бағдарламалары ашады.
 
*Жаңалықтар
«Жаңалықтар» және «Новости» — «Жетінші арнаның» басты, ы.

*АРНАЙЫ ЖОБА
«Жетінші арнада» АРНАЙЫ ЖОБА. Әр жұма сайын  сағат 19.30-да деректі фильмдердің, арнайы репортаждар мен журналисттік тергеулердің алғашқы көрсетілімін ұсынамыз.
 
*Нысана
Ақиқат кей жағдайда ашық айтыла бермейді, бірақ бізге тосқауыл жоқ. Бүгінгі саясат, ел тағдыры, халық болашағы, әртүрлі пікірлер мен дискуссиялар - мұның барлығы «Нысана».
 
*Другими словами
Бағдарламаның ерекшелігі: міндетті түрде талдау элементтерімен ұштасатын журналистикалық тергеу жанырындағы қорытынды бағдарлама. Бағдарлама апталық ақпараттың қорытындысы бойынша басты мәліметтер, құбылыстар, тенденциялар жайында, ақпараттандырады.

===Ойын-сауық бағдарламалар===
*Смехопанорама
«Смехопанорама» 1994 жылдың қаңтарынан бастап шығарыла бастады. Бағдарлама- жалпы және жекелей эстрада сықағы туралы, біздің күнделікті өміріміздегі әзілдің алар орны мен қызметі жайында баяндайтын қызықты өнертану стиліндегі әңгіме болып табылады.
 
*Измайловский парк
Ол ұшақ құрастырушы болар еді, бірақ адамдарға көтеріңкі көңіл-күй сыйлауды жөн көрді.
 
*Субботний вечер
Бағдарлама әйгілі «Голубой огонек» бағдарламасын еске салады, отандық поп-орындаушыларының үздік әндері эстрадалық әзілмен үйлеседі.
 
*My Restaurant rules (Бесеудің бәсі)
Сіз мазаңызды алатын басшыңыздан және шексіз жұмыс шырмауынан арылуды армандайсыз ба?
 
*Supersize vs Superskinny (Салмақ пен қаңбақ)
Тәбеті тартқан астан жалтармау немесе өзіне тамақтануда шектеу қою — қайсысы дұрыс жол?
 
*Make me a supermodel (Сән сайысы)
Көптеген қыздар мен жігіттер модельдік карьера жайында армандайды. Олардың ойынша бұл байлық пен танымалдыққа жетудегі жеңіл жол.
 
*Extreme makeover: home edition (Баспана Бабы)
«Менің баспанам- менің қорғаным» тұрақты түрде әділ тұжырым бола алмайды. Кейбір кезде баспанамыз қалтамыз көтере бермейтін жөндеу жұмыстарын жүргізуді қажет етеді.
 
*Убойной ночи
«Убойной ночи» — бұл тамаша қойылымды әзіл-оспақ шоуы. Жүргізушісі- танымал әзілкеш Павел Виноградов. «Убойная Лига» бағдарламасының қатысушылары адамдарды толғандырған және блогтарда жиі қарастырылатын өзекті мәселелерді талқылайды.
 
*О самом главном
«Жетінші арнада» әр сейсенбі мен жұма аралығында таңғы уақытта «Ең басты байлық«- денсаулық жайында айтылады.
 
*Әр кім ас әзірлей алады (Готовить может каждый)
«Жетінші арна» эфирге жаңа жоба- «Әр кім ас әзірлей алады» аспаздық шоуын шығарады.

===Көркем фильмдер===
*«Черная орхидея» (Қара орхидея)
40-жылдардың соңы. Екі полицейлік, қараусыз алаңқайдан табылған, мәйіті бөлшектелген голливуд актрисасының қатыгездікпен өлтірілуіне қатысты істі тергейді.
 
*«Распутник» (Зинақор)
Сарай маңындағы жағымпаз, аты шулы зинақор, ақын Джон Уилмот, Рочестер графы туралы әңгіме.
 
*ПИТЕР ФМ
Маша — питерлік танымал радио диджейі, Максим — жас архитектор. Маша бұрынғы сыныптасы Костямен үйлену тойына дайындалуда, ал Максим халықаралық архитекторлар байқауының жеңімпаз атанып, Германияда жұмыс істеуге шақырту алады.
 
*Никто не знает про секс – 2 (Секс жайында ешкім білмейді-2)
Фильмнің екінші бөлімі Кеша және Шишко есімді жасөспірімдер жайында. Бұл жолы олар No Sex экстремалды-сексуалды реалити-шоуына қатысу үшін, 2014 Қысқы Олимпиада ойындары астанасынана аттанады.
 
*Ганнибал
Он жылдан кейін, мазасыз үнсіздіктен соң данышпан Ганнибал Лектер ФБР агенті Клариса Старлингке, үзілген зияткерлік жекпе-жекті жалғастыруды ұсынған хат жолдайды.
 
*24 часа (Сенатор) (24 сағат)
Кәсіпқой банда құнын төлем арқылы босату мақсатында кепіл адамдарды ұрлаумен айналысады. Алайда, олардың алғашқы төрт операциясы басты соққы алдындағы дайындық.
 
*«Никто не знает про секс» (Секс жайында ешкім білмейді)
Шет аймақта тұратын Егор есімді жас жігіт ойламаған жерден тележүргізуші Ангелинамен танысып, Мәскеуге үйленуге аттанады. Егорға астаналық өмір қарқынына үйрену қиынға түседі.
 
*«Гибель Империи» (Империяның күйреуі)
Ғалымдар жағымсыз қорытындыға келді- Жапонияны болуы даусыз зілзала күтуде. Жуырдағы қырық жылда Жапон топаралы орналасқан тектоникалық плитканың біртіндеп ауысуы әсерінен Күн шығыс елі су астына кетеді.
 
*«Богатая Маша» (Дәулетті Маша)
Маша, алыс түпкірдегі қалашықта сылақшы болып жұмыс істейтін қарапайым, сыпайы бойжеткен. Маша өзіне көңіл аудармайтын, серіктес қыздар Юлия мен Раисаға шексіз ғашық сымбатты-бригадир Сереганы сырттай үнсіз ұнатады.

===Телевизиялық фильмдер===
*С приветом, Козаностра
Марияның шырт мінезі оның барлық таныстарына мәлім. Оған Козаностра лақап атының қойылуының өзі тегіннен-тегін емес.  
 
*Мой ласковый и нежный мент
Алыс тайгадағы қорықта Людмила есімді жас әйел жұмыс істейді.
 
*Кукушка (Көкек)
«Көкек» атауы өз балаларын тастайтын әйелдерге қойылатын атау. Фильм кейіпкері-де осындай атауға лайықты: екі сәбиін алаңсыз өмір іздеу жолында тастап кетеді.
 
*Доброволец (Ерікті адам)
Тирдың алдында өмірде екі жолды таңдау тұр: нашакурьер кәсібін таңдап қомақты, ақша иелену немесе офистік жұмысты таңдап институтқа түсу.  
 
*Девять признаков измены (Опасыздықтың тоғыз белгісі)
Жас жұбайлар Оля мен Коля, әйелдерге арналған журналдағы «Опасыздықтың тоғыз белгісі» атты мақаланы оқығаннан кейін еріксіз бір-бірін опасыздыққа күдіктене бастайды.
 
*Женщина-зима
Полина Мороз — «Завидово» селосының ең беделді адамы. Ол табиғатынан дәрігер, жұмысынан айрылғаннан кейін қалаға жұмыс істеуге кетуіне әбден болар еді, бірақ Полина көмегіне әлдеқайда зәру...
 
*Три полуграции
Жас үш құрбы қыздар — аса сұлу Алиса, сырлы Соня және арманшыл Наташа Сочи жағалауында серуендеп жүріп, бойжеткендерді «жартылай сұлулар» деп атаған оғаштау көрінген қартты жолықтырады.
 
*«Даже не думай» (Тіпті ойлама да)
Бас кейіпкерлер Марио, Ник және Белый — жұмыссыз актёр, спортшы және және бенепрокат жұмыскері, олар жас, жігерлі және көңілді жігіттер. Қылмыс әлемінің өз заңдылығы бар, алайда жігіттердің ісі әрдайым оңынан түседі.
 
*Королева льда
Ирина Семенова — Ресей федерациясының мәнерлеп сырғанаудан ең үздік жаттықтырушы.Көпшілік әдемі дәулетті әйелге қызғанышпен қарайды. Өзгелердің бар өмірін сарқ қылып жететін жетістігі Иринаның уысында үйірілген.
 
*«Выбор моей мамочки» (Анамның таңдауы)
Нинаның анасы тұрмысқа шығу жайындағы әңгімелерімен өзін-де, қызын да әбден шаршатты. Жұмыстағы әңгіме-де осы жайында- дәулетті күйеу, ойдағыдай тұрмыс құру.
 
*«Крупногабаритные» (Ірі габариттілер)
«Мак-Кинли мырзаның сауда желісі» спорт тауарлары дүкенін ашу барысында Бас менеджер ашылған сауда орнының қызметкерлерінің аса ірі габаритті екендігін таңданыспен, аңғарады.
 
*Приходи на меня посмотреть
Жаңа жыл қарсаңында үлкен қаланың терезелерінен  түрлі-түсті шырша оттары жарқырайды.  
 
*Так бывает
Кираны баласымен күйеуі тастап кетеді-біздің кейіпкер үшін бұл үлкен қайғыға айналады.  
 
*Любовь и немного перца
Ларисаға өзін тастап кеткен күйеуі мұраға үш бала мен қомақты көлемдегі қарыз қалдырады.
 
*Кровные узы
Апалы-сіңлілі Кристина мен Марина Ушаковалар  бір-біріне үнемі алауыздықпен қарайды, олар бала күндерінен  бір-бірін жек көретін.
 
*Родные и близкие (Туғандар мен жақындар )
Апалы -сіңлілі Ольга мен Татьяна ұзақ уақыттан бері бір-бірінен алшақ тұрады. Ольга — Мәскеуде, ал Татьяна — шет аймақтағы қалашықта.
 
*Ромашка, кактус, маргаритка
Кешегі күні Маргаритада барлығы да жақсы еді: ол жақсы жалақы табатын, ал бос уақытын степ биін үйрететін би мектебінде өткізетін. Алайда бойжеткен уайымсыз, алаңсыз өмірдің аяқталғанын түсіне бастайды
 
*Сивый мерин (Боз ат)
Қайғылы оқиғалар тыңшы мен жасы келген актерді тоғыстырады. Кораблевтің бұрынғы әйелі адам қолынан қаза болады. Алайда оны өлтірген кім?
 
*Смокинг по-рязански ( Рязандық үлгідегі смокинг)
Галушкинодағы сұлулар сайысынан жеңіп шыққан Инна жоғары мода әлемін бағындыру үшін Мәскеуге аттанады. Мәскеулік модельдер үйінде «мисс Галушкиноны» бірден ығыстырып жібереді.
 
*Только вернись (Тек қайтып орал)
Жасөспірім шағында қылмыстық түсік жасаудан кейін аман қалған, балалар емханасының жас медбикесі Юлия күтпеген жерден Михаил есімді көрікті еркекпен танысады.

===Сериалдар===
*Дыши со мной (Менімен тыныста)
Баққыты жар және әке, математика профессоры Игорь көрікті, әрі өз-өзіне сенімді Каринаны (Наталья Рудова) көргеннен бастап, оған ессіз ғашық болады. Ессіз, дәл алғашқы махаббаттай.
 
*Телесериал «Ефросинья»
Ефросиня тікұшақ апатынан аман қалып, тайгада өседі. Прохор мен Палина оны адамдардан және өркениеттен алыс жағдайда, Құдайшылық пен тайга заңдары бойынша тәрбиелеп өсіреді.
 
*Настоящая жизнь
«Настоящая жизнь» докудрамасы деректі кино және ойын драмасының көркемдік синтездеу әдістерінен құралған. «Настоящая жизнь» топтамасындағы әр фильм -шынайы оқиғаға негізделген өз алдына жеке дара тарихи оқиға.
 
*Даша Васильева «Жеке тыңшылық әуесқойы» (Даша Васильева «Любительница частного сыска»
Даша Васильева, мәскеулік жоғарғы оқу орнының қарапайым оқытушысы зор мұраға ие болып, бала-шағасын және мысықтарын алып Париж маңындағы елді мекендегі жекежайға көшеді.
 
*ЧеркиЗона-бір жолғы адамдар (ЧеркиЗона – одноразовые люди)
 
*Теңіз сақшылары (Водяные крысы)
Сидней теңіз полициясы отрядының жұмысы жайындағы сериал.
 
*Жұмақ нұры (К востоку от рая)
Оқиға 60-жылдары Канвон шеткі аймағының Хванчхи шахтерлер қалашығында басталады. Син Тхэхван кедей жетім жігіт болғанымен өз алдына мақсат қойған менменшіл жігіт.

*Элиф (Elif) «түрік сериалы»
Әңгіме Элиф атты кішкентай қыз туралы айтады. Әңгіме қыздың өз әкесінің үйіне әкелінгенімен басталады,

===Балаларға базарлық===
*Наруто
«Наруто» сериалында академияны енді ғана тамамдаған және байлам түріндегі «куәлік» алған жас ниндзялар жайында сыр шертіледі.

==Сыртқы сілтемелер==
*[http://tv7.kz/kz/  Жетінші арна - ресми веб-сайты]
*[http://tv7.kz/kz/channel/  Жетінші арна - Арна туралы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120504033648/http://tv7.kz/kz/channel/ |date=2012-05-04 }}

== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;

[[Санат:Өнер]]
[[Санат:Мәдениет]]
[[Санат:Қазақстан телеарналары]]
{{Телерадио}}</text>
      <sha1>555fj45z6ts5rn993tc3lvh29fs48br</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Оксфорд университеті</title>
    <ns>0</ns>
    <id>171611</id>
    <revision>
      <id>3058288</id>
      <parentid>2791967</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T20:26:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>165</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:File:Tolkien_1916-2.jpg|Tolkien_1916-2.jpg]]» дегенді аластады, бұны [[Ортаққор]]дың қатысушысы [[commons:User:Rosenzweig|Rosenzweig]] [[commons:File:Tolkien_1916-2.jpg|жойған]], себебі: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Tolkien 1916-2.jpg|]].</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21111" xml:space="preserve">{{Университет 
|Аты = Оксфорд университеті
|Қысқартылған аты = Оксфорд 
|Эмблемасы = [[Сурет:Coat of arms of the University of Oxford.svg|70px]]
|Сурет = [[Сурет:Oxford City Birdseye.jpg|200px]]
|Шынайы аты = The Chancellor Masters and Scholars of the University of Oxford
|Халықаралық атауы = University of Oxford
|Бұрынғы атауы = 
|Ұраны = {{lang-la|Dominus illuminatio mea}} &lt;br /&gt; Тәңірім - менің жарығым
|Құрылған жылы = 1096 жылы
|Жабылған жылы = 
|Қайта құрылған = 
|Қайта құрылған жылы = 
|Түрі = әлеуметтік
|Бюджет = 
|Басшы лауазымы = 
|Басшысы = 
|Президенті = 
|Ғылыми жетекшісі = 
|Ректоры = Крис Паттен
|Студенттер = 24 515
|Шетел студенттері = 
|Мамандар = 14 478
|Бакалавриат = 
|Магистратура = 11 955
|Аспирантура = 12 010
|Докторантура = 
|Ғылым докторы = 
|Профессоры = 
|Оқытушылар = 
|Орналасқан жері = {{UK}}, Англия, [[Оксфорд]]
|Метро бекеті = 
|Кампус = Университеттік қала
|Мекенжайы = 
|Сайты = http://www.ox.ac.uk
|Марапаттары = 
|lat_dir = N
|lat_deg = 51
|lat_min = 45
|lat_sec = 18
|lon_dir = W
|lon_deg = 1
|lon_min = 15
|lon_sec = 18
|CoordScale =
|edu_region =
}}
'''Оксфорд университеті''' ({{lang-en|University of Oxford}}) - [[Ұлыбритания]], Оксфордшир графтығында, [[Оксфорд]] қаласында орналасқан [[университет]] болып табылады. Дүниежүзіндегі ең көне университеттерінің арасынан екінші орынды иеленуде ( [[БОЛОНСКИЙ|Болонский]] университетінен кейін), дүниежүзіндегі ағылшын тілдік ең көне университет және де Ұлыбританиядағы ең бірінші университет болып табылады. Пайда болу уақыты дәл көрсетілмегенімен, ондағы оқу ХІ ғасырда болды деседі. Ұлыбритания мен [[Ирландия]]ның &quot;ең көне университеттерінің&quot; және Ұлыбританияның 20 ең үздік университеттерінің &quot;Рассел тобына&quot; кіреді. Университет [[факультет]]тер мен 38 [[колледж]]дерден тұрады, сонымен қатар, 6 [[жатақхана]]сы бар - олар оқу орны деген атауы жоқ, дін орденіне тиесілі болып келетін жабық орындар. Емтихандар мен лекциялар, семинар сабақтары университте орталықтандырылған болса, ал колледжде барлығы тек оқытушылардың қатысуымен жүзеге асырылады.

== Тарихы ==

[[Сурет:Radcliffe Camera and Old Bodleian.jpg|thumb|Оксфорд колледждері мен Radcliffe Camera]]

[[Сурет:Clarendon Building, Oxford, England - May 2010.jpg|thumb|Кларендон ғимараты, Оксфорд]]

Оксфорд университетінің пайда болу уақыты дәл көрсетілген емес. Оксфордтағы оқу 1096 жылдан бері жүргізіліп келеді. 1167 ж. шетелдік [[студент]]ттердің Париж университетінен қуылуы (  Генриха II Плантагенеттің реформасы бойынша, ол ағылшындық студенттерге Сорбонна университетінде оқуға тыйым салады) көптеген ағылшындық студенттердің Франциядан қайтып келіп, Оксфордқа көшуіне түрткі болады. Джерард Уэльский атты тарихшы студенттерге лекцияларды 1188 ж. оқыған болатын, ал шетелдік студенттер туралы ең алғышқа мағлұматтар 1190 ж. пайда болған, оларды «Emo of Friesland» деп атаған. Университеттің басшысы болған және қазіргі кезде болады - канцлер. Студенттер солтүстік (шотландықтар) және оңтүстік ( ирландықтар мен валлиялықтар) болып бөлінеді. Осыдан бергі жылдары да студенттердің туған жерлері олардың достастықтарына әсерін тигізген. Көптеген монахтық ордендер мүшелері: Доминикандықтар, Францискандықтар, Кармелиттер, Августиндер Оксфордта  ХІІІ ғасырдың ортасында тұра бастаған. Олар студенттік үйлерге қолдау көрсетіп, бақылау жүргізген. Осы уақытта да көптеген жеке тұлғалардың көмегімен колледждер ашылып, оларды бөлек оқытушылық қоғамдастық ретінде атаған. Олардың ішінде біріншілер қатарында, Уильям Дарем, ол 1249 ж. Университеттік колледждің (ағылш. University College) негізін қалайды, және Иоанн I де Баллиол, Шотландияның болашақ патшасының әкесі , оның атымен Баллиол Колледжді атайды (ағылш. Balliol College). Ағылшындық лорд-канцлер и негізін қалаушы (ағылш. Merton College), Вальтер де Мертон колледждерге ережелерді ойлап табады.  Мертон колледж Оксфорд  пен Кембридждің басқа колледждеріне жақсы үлгі болды. Осыдан кейін көптеген студенттер жатақханалар мен дін үйлерінде тұрмай, колледждерге көшіп барады. Уақыт өте келе ел басшыларының осы университетте оқуы міндетті болатын болса, орта ғасырларда бұған дейін әлі ерте еді.
Онда негізінен діни қызметкерлер оқытылып, көбінесе қарапайым қала адамдарынан үйлерін жалға алған әрі өте кедей болған.

== Университет құрылымы ==

[[Сурет:All Souls College in winter.jpg|thumb|Колледждер көрінісі]]

Университет факультеттер мен 38 колледждерден тұрады, сонымен қатар, 6 жатақханасы бар - олар оқу орны деген атауы жоқ, дін орденіне тиесілі болып келетін жабық орындар. Емтихандар мен лекциялар, семинар сабақтары университте орталықтандырылған болса, ал колледжде барлығы тек оқытушылардың қатысуымен жүзеге асырылады. Қазіргі таңда Оксфордте 20 000 студент оқуда, оның төрттен бір бөлігін шетелдік студенттер құрайды. Олардың саны жаз айында, жазғы тілдік мектептер ашылғанда күрт көбейеді. Оксфордтың ректоры Крис Паттен атты сэр. Оксфордқа әйелдерді тек 1920 жж. қабылдаған, дегенмен 1970 жж. бөлек оқытылу жүйесі жойылған. Оксфорд оқытушыларының штаты өте үлкен - 4 мың. адамдай, оның 70 - Корольдік Қоғамның ( Королевское общество) мүшелері, 100-дей Британ Академиясының мүшелері болып табылады. Оксфорд студенттерді оқытуда тьюторство атты жүйені пайдаланады, ол бойынша, студентпен тағдалған мамандық бойынша  белгілі бір оқытушы қойылып, оған бақылау жүргізеді. Студенттерді дайындаудың негізгі бағыттары - гуманитарлық, математикалық, физикалық, әлеуметтік ғылым, медицина, өмір туралы ғылым және қоршаған орта. Оксфорд құрылымы өте көптеген жағдайларды қамтиды. Оксфорд өз кезегінде бөлек бір қала болып табылады. Онда өзінің дүкендері, мұражайлары, шіркеулері, көшелері және т.б. бар. Студенттердің білімінде өте үлкен рөлді көптеген үйірмелерге қатысуды атауға болады. Бұл дәстүр ежелгі ағылшындық тілді университеттердің арасында кең таралған. Оның маңызы ретінде, студенттер мен оқытушылар берлігі бір үйірмеге жазылғанна кейін, біршама қоғамдық жұмыстарға қатысып, өзіне деген атаққа ие болады. Ал оған жайдан-жай ие бола алмайсың&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;http://www.anglais.ru&lt;/ref&gt;.
 
== Бөлімдері ==

[[Сурет:Bodleian Library entrance, Oxford.jpg|thumb|Бодлейн кітапханасы]]

[[Сурет:Clarendon Laboratory, University of Oxford.jpg|thumb|Кларендон лабораториясы]]

[[Сурет:Faculty of Philosophy, University of Oxford.jpg|thumb|Психология факультеті]]

[[Сурет:Oxford Botanical Garden - geograph.org.uk - 1253511.jpg|thumb|Оксфордтың ботаникалық саябағы]]

[[Сурет:Oxford, Examination Schools 01.JPG|thumb|Емтихандық мектептері]]

*  классикалық тілдер мен әдебиет;
* көне тарих;
* филология, лингвистика мен фонетика;
* көркем сурет пен бейнелеу өнері;
* ағылшын тілі мен әдебиет;
* ортағасырлық және қазіргі заман тілдері;
* қазіргі заман тарихы;
* музыка;
* шығыстану;
* философия;
* теология;
* Кытай туралы;
* өнер тарихы;
* медицина тарихы;
* антропология;
* археология;
* биохимия;
* география;
* өсімдіктер туралы ғылым;
* зоология;
* математика;
* санақ ғылымы;
* химия;
* Жер туралы ғылымдар;
* инженерлік ғылым;
* материал жүргізушілік;
* физика;
* анестезия;
* кардиоваскулярлық медицина;
* клинических лабораторных наук;
* клиникалық медицина;
* клиникалық неврология;
* клиникалық фармакология;
* генетика;
* молекулярлық медицина;
* акушерлік қызмет пен гинекология;
* офтальмология;
* педиатрия;
* психиатрия;
* бірінші көмек пен денсаулығы мықты қоғам;
* хирургия;
* тәжірибелік психология;
* анатомия мен адам генетикасы;
* патология;
* фармакология;
* физиология;
* Африка туралы;
* Бразилия туралы;
* қазіргі заманғы Қытай туралы;
* Жапония;
* Латын Америкасы;
* Ресей мен Шығыс Еуропа;
* Оңтүстік Азия;
* экономика;
* білім беру;
* интернет инчтитуты;
* құқық;
* менеджмент;
* саясат пен халықаралық байланыстар;
* қоғамдық саясат пен әлеуметтік жұмыс;
* әлеуметтану;
* қосымша білім беру.

Оксфорд - бұл тек университет ғана емес, ірі ғылыми зерттеу орталығы болып табылады. Оксфордта жүздеген кітапханалар бар ( Англияның ең көлемді кітапханаларының бірі), мұражайлар мен өзінің баспасы бар. Студенттер көптеген уақытын демалуға жұмсай алады - мұнда 300-дей сан қилы үйірмелер бар.

== Атақты түлектері ==

* [[Томас Гоббс]] — философ
* [[Джонатан Свифт]] — жазушы
* [[Джон Локк]] — философ
* [[Оскар Уайльд]] — ақын,жазушы, драматург, эссеист, эстет
* [[Джон Рональд Руэл Толкин]] — лингвист, жазушы
* [[Олдос Хаксли]] — жазушы
* [[Стивен Хокинг]] — физик
* [[Тим Бернерс-Ли]] — Дүниежүзілік тордың негізін қалады
* [[Эдуард VII]] — Ұлыбритания патшасы  [[1902]] - [[1910]] жж.
* [[Эдуард VIII]] —  [[1936]] ж. Ұлыбритания патшасы
* [[Тони Блэр]] — Ұлыбританияның премьер-министрі [[1997]]-[[2007]]жж.
* [[Гарольд Вильсон]] — Ұлыбританияның премьер-министрі [[1964]]-[[1976]] жж.(үзілістермен)
* [[Уильям Юарт Гладстон]] — Ұлыбританияның премьер-министрі [[1868]]-[[1894]] жж.(үзілістермен)
* [[Дэвид Кэмерон]] — Ұлыбританияның премьер-министрі [[2010]] ж. 11 мамыр айынан бастап, [[2005]] ж. бастап Консервативті партияның көшбасшысы
* [[Генри Пелэм]] — Ұлыбританияның 3 -ші премьер-министрі [[1743]]-[[1754]]жж.
* [[Уильям Питт|Уильям Питт, 1- ші граф Четэм]] — Ұлыбританияның 10 -шы премьер-министрі [[1766]]-[[1768]]жж.
* [[Маргарет Тэтчер]] — Ұлыбританияның премьер-министрі [[1979]]-[[1990]]жж.
* [[Гарегин I]] — 131-ші Жоғарғы  Патриарх және  Барлық Армяндардың Католикосы  [[1995]]-[[1999]]жж.
* [[Эдвард Хит]] — Ұлыбританияның премьер-министрі [[1970]]-[[1974]]жж.
* [[Абингдон Уиллоуби Берти]] — сазгер  және меценат.

&lt;center&gt;
&lt;gallery widths=&quot;218&quot; heights=&quot;218px&quot; perrow=5&gt;
File:Margaret Thatcher cropped2.png|Маргарет Тэтчер
File:David Cameron - World Economic Forum Annual Meeting Davos 2010.jpg|Дэвид Кэмерон
File:Oscar Wilde portrait.jpg|Оскар Уайльд
File:King Edward VII by Sir (Samuel) Luke Fildes.jpg|Эдуард VIII
File:John Locke.jpg|Джон Локк
File:Jonathan swift.jpg|Джонатан Свифт
File:Thomas Hobbes (portrait).jpg|Томас Гоббс
&lt;/gallery&gt;
&lt;/center&gt;

== Оксфорд колледждері ==

Оксфорд университетінің ең бірінші колледжі - Университетский (ағыл. University College) - 1929 ж. негізі қаланған болатын. Оксфордтың тарихи біріншілікке ие болам деген қалған екі колледжі «Баллиоль» (ағыл. Balliol, 1260 ж.) және «Мертон» (ағыл. Merton, 1264 ж.) - өздерінің негізін қалаған тұлғалардың атымен аталған .Джон Баллиоль Иоанн I — Шотландияның болашың патшасының әкесі болса , ал екіншісінің негізін лорд-канцлер Уолтер де Мертон қалаған болатын.

[[Сурет:Balliol College Feb 2005.jpg|thumb|Баллиол Колледжі]]

[[Сурет:Merton college 01.JPG|thumb|Мертон колледжі]]

[[Сурет:Oxford - Brasenose College - and Radcliff camera.jpg|thumb|Brasenose College]]

[[Сурет:Oxford - The Queen's College - facade on High Street.JPG|thumb|Ханшайым колледжі]]

* Blackfriars (1221)
* Университеттік колледж (University College, 1249)
* Баллиол Колледжі (Balliol College, 1263)
* Merton College (1264)
* Exeter College (1314)
* Oriel College (1326)
* The Queen’s College (1341)
* New College (1379)
* Lincoln College (1427)
* Барлық Әулиелер Колледжі (All Souls College, 1438)
* Magdalen College (1458)
* Brasenose College (1509)
* Corpus Christi College (1517)
* Крайст-Чёрч (1546)
* Trinity College (1554)
* Әулие Иоанн Колледжі  (St John’s College, 1555)
* Jesus College (1571)
* Wadham College (1610)
* Pembroke College (1624)
* Worcester College (1714)
* Hertford College (1740)
* Regent’s Park College (1810)
* Keble College (1870)
* St Stephen’s House (1876)
* Lady Margaret Hall (1878)
* Әулие Анна Колледжі (St Anne’s College, 1878)
* Somerville College (1879)
* Mansfield College (1886)
* Әулие Хью Колледжі (St Hugh’s College, 1886)
* Harris Manchester College (1889)
* Әулие Хильда Колледжі (St Hilda’s College, 1893)
* Campion Hall (1896)
* St Benet’s Hall (1897)
* Әулие Петр Колледжі (St Peter’s College, 1929)
* Әулие Антонио Колледжі (St Antony’s College, 1953)
* St Edmund Hall (1957)
* Nuffield College (1958)
* Linacre College (1962)
* Әулие Екатерина Колледжі (St Catherine’s College, 1963)
* St Cross College (1965)
* Wolfson College (1966)
* Green College (1979) ( Templeton College бірігіп  және 2008 ж.  Green Templeton College негізін қалады)
* Kellogg College (1990)
* Templeton College (1995) ( Green College бірігіп және 2008 ж. Green Templeton College негізін қалады )&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;http://ru.wikipedia.org&lt;/ref&gt;.

== Университетке қабылдау шарттары ==

А-level, IB; UCAS-формасы 1 қырқүйек пен 15 қараша аралығында қабылданады ; ағылшын тілін білу деңгейі төмен емес : GCSE - B; IELTS - 7 әрбір төрт компонент бойынша емтихан бағасы 7-ден төмен емес ), TOEFL (компьютерлік/ қағаз күйінде) - 250/ 600 (жазбаша тест бағасы 5.5-тен төмен емес); әңгімелесу. Минимум дегенде жазбаша жұмыстың  2 үлгісін көрсету қажет болады (ағылшын тілінде).

* Оқу бағасы:

2009/2010 жылдарға төлемі:

Теоретикалық курстар үшін - 11750 GBP; лабораториялық практикасы бар курстар үшін  - 13450 GBP, клиникалық практикасы бар курстар үшін  - 24500 GBP.
Оқуға төлейтін ақашадан басқа университетердің колледждері (Green Templeton, Kellogg, Nuffield, St Cross, Wolfson басқасы ) әкімшілік жарна төлейді - 5473 GBPшамасында.

* Тұруға кететін шығындар:

Тұруға кететін шығындар -  жылына 6800-8000 GBP шамасында (26 апта)&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;http://www.albioncom.ru&lt;/ref&gt;.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Ұлыбритания жоғарғы оқу орындары]]
[[Санат:Оксфорд университеті]]</text>
      <sha1>mrtmqmkp2mjqt9kvsfdr9x5rp78prnx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Талқылау:Бесқайнар (Алматы облысы)</title>
    <ns>1</ns>
    <id>189877</id>
    <revision>
      <id>3058109</id>
      <parentid>2451295</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:11:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Бесқайнар (Талғар ауданы)]] бетін [[Талқылау:Бесқайнар (Алматы облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="98" xml:space="preserve">{{Қазақстан жобасының мақаласы|деңгейі=|маңыздылығы=}}</text>
      <sha1>7b4a4gnp600p6hvugjf7l8p5ds53yku</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Талқылау:Қалжат</title>
    <ns>1</ns>
    <id>189890</id>
    <revision>
      <id>3058187</id>
      <parentid>843119</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:25:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Көлжат]] бетін [[Талқылау:Қалжат]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="98" xml:space="preserve">{{Қазақстан жобасының мақаласы|деңгейі=|маңыздылығы=}}</text>
      <sha1>7b4a4gnp600p6hvugjf7l8p5ds53yku</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Талқылау:Қазақстан (Алматы облысы)</title>
    <ns>1</ns>
    <id>189895</id>
    <revision>
      <id>3058224</id>
      <parentid>1909581</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:08:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Қазақстан (Еңбекшіқазақ ауданы)]] бетін [[Талқылау:Қазақстан (Алматы облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="98" xml:space="preserve">{{Қазақстан жобасының мақаласы|деңгейі=|маңыздылығы=}}</text>
      <sha1>7b4a4gnp600p6hvugjf7l8p5ds53yku</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Талқылау:Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)</title>
    <ns>1</ns>
    <id>190011</id>
    <revision>
      <id>3058250</id>
      <parentid>843243</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:38:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Тимирязевка]] бетін [[Талқылау:Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="98" xml:space="preserve">{{Қазақстан жобасының мақаласы|деңгейі=|маңыздылығы=}}</text>
      <sha1>7b4a4gnp600p6hvugjf7l8p5ds53yku</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Беверн</title>
    <ns>0</ns>
    <id>204830</id>
    <revision>
      <id>3058025</id>
      <parentid>3057243</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:25:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4700" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Беверн 
 |шынайы атауы            = Bevern (Niedersachsen)) 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = Wappen Bevern.png 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=51 |lat_min=52 |lat_sec=00 
  |lon_dir=E |lon_deg=9 |lon_min=30 |lon_sec=00 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Төменгі Саксония 
 |кестедегі аймақ         = Төменгі Саксония 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Хольцминден 
 |кестедегі аудан         = Хольцминден (аудан){{!}}Хольцминден 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 5 ішкі аудан 
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Буркхард Дорриер 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 33,23 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 138 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 3999 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 05531 
 |пошта индексі           = 37639 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = HOL 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 03 2 55 002 
 |ортаққордағы санаты     =  
 |сайты                   = http://www.bevern.de/ 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Беверн''' ({{lang-de|Bevern (Niedersachsen))}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Төменгі Саксония]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]].  [[Хольцминден (аудан)|Хольцминден]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 3999 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[http://www1.nls.niedersachsen.de/statistik/html/parametereingabe.asp?DT=K1000014&amp;CM=Bev%F6lkerungsfortschreibung Landesbetrieb für Statistik und Kommunikationstechnologie Niedersachsen – Bevölkerungsfortschreibung]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 33,23 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''03 2 55 002''. Муниципалитеттің басшысы — Эрнст Варнекке.

Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 5 қалалық ауданға бөлінеді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.bevern.de/ Ресми сайты]

{{Германия:Хольцминден ауданы:Қалалар}}
{{LowerSaxony-geo-stub}}

[[Санат:Төменгі Саксония елді мекендері]]</text>
      <sha1>7ucv9lcd45qnd2lxx641ux3ikf9kws1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Луг (Пфальц)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>211454</id>
    <revision>
      <id>3058349</id>
      <parentid>2902787</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T10:20:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gliwi</username>
        <id>67438</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen lug.jpg]] → [[File:DEU Lug COA.svg]] JPG → SVG</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4779" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Луг (Пфальц) 
 |шынайы атауы            = Lug (Pfalz) 
 |сурет                   = Lug-Kirche Allerheiligen-26-Orgel-2019-gje.jpg
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Lug COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=10 |lat_sec=57 
  |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=53 |lon_sec=39 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Рейнланд-Пфальц 
 |кестедегі аймақ         = Рейнланд-Пфальц 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Оңтүстік-батыс Пфальц 
 |кестедегі аудан         = Оңтүстік-батыс Пфальц (аудан){{!}}Оңтүстік-батыс Пфальц 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           =  
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Винфрид Шефер 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 2,32 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 210-250 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 609 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 06392 
 |пошта индексі           = 76848 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = PS 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 07 3 40 030 
 |ортаққордағы санаты     = Lustadt 
 |сайты                   = http://www.lug-pfalz.de/ 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Луг (Пфальц)''' ({{lang-de|Lug (Pfalz)}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Рейнланд-Пфальц]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]].  [[Оңтүстік-батыс Пфальц (аудан)|Оңтүстік-батыс Пфальц]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 609 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf Statistisches Landesamt Rheinland-Pfalz – Bevölkerung der Gemeinden am 31. Dezember 2010] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120131082852/http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf |date=2012-01-31 }} (PDF; 727 KB)&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 2,32 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''07 3 40 030''. Муниципалитеттің басшысы — Винфрид Шефер.


== Дереккөздер ==
{{reflist}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.lug-pfalz.de/ Ресми сайты]

{{Рейнланд-Пфальц аудандары}}
{{Германия:Оңтүстік-батыс Пфальц ауданы:Қалалар}}
{{RhinelandPalatinate-geo-stub}}

[[Санат:Рейнланд-Пфальц елді мекендері]]</text>
      <sha1>our5epcpd69wqkis4hvyauyj7p3givu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бургунштадт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>212262</id>
    <revision>
      <id>3058088</id>
      <parentid>3057875</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:11:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4831" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = қала 
 |қазақша атауы           = Бургунштадт 
 |шынайы атауы            = Burgkunstadt 
 |сурет                   = Burgk_rathaus.jpg 
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = Wappen Burgkunstadt.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=50 |lat_min=7 |lat_sec=0 
  |lon_dir=E |lon_deg=11 |lon_min=15 |lon_sec=0 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Бавария 
 |кестедегі аймақ         = Бавария 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Лихтенфельс 
 |кестедегі аудан         = Лихтенфельс (аудан){{!}}Лихтенфельс 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 8 ішкі аудан 
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Хайнц Петтерих 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 40,59 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 304 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 6637 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 09572 
 |пошта индексі           = 96224 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = LIF 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 09 4 78 116 
 |ортаққордағы санаты     = Burgkunstadt 
 |сайты                   = http://www.burgkunstadt.de/ burgkunstadt.de
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Бургунштадт''' ({{lang-de|Burgkunstadt}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[қала]]. [[Жоғарғы Бавария (округ)|Жоғарғы Бавария]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Лихтенфельс (аудан)|Лихтенфельс]] ауданының құрамына енеді.

Қаланың тұрақты тұрғындарының саны 6637 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 40,59 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 4 78 116''. Қаланың басшысы — Хайнц Петтерих.

Қаланың өзі әкімшілік құрылымы бойынша 8 қалалық ауданға бөлінеді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.burgkunstadt.de/ Ресми сайты]

{{Германия:Лихтенфельс ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария елді мекендері]]</text>
      <sha1>jt2kviigugnmorvzvw6wckjapp124eh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бад-Штаффельштайн</title>
    <ns>0</ns>
    <id>212699</id>
    <revision>
      <id>3058044</id>
      <parentid>3057515</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:45:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4474" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = қала 
 |қазақша атауы           = Бад-Штаффельштайн 
 |шынайы атауы            = Bad Staffelstein 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = Wappen von Bad Staffelstein.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=50 |lat_min=6 |lat_sec=0 
  |lon_dir=E |lon_deg=10 |lon_min=58 |lon_sec=0 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Бавария 
 |кестедегі аймақ         = Бавария 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Лихтенфельс 
 |кестедегі аудан         = Лихтенфельс (аудан){{!}}Лихтенфельс 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 20 ішкі аудан 
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Юрген Коман 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 99,39 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 274 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 10 618 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 09573 
 |пошта индексі           = 96231 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = LIF 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 09 4 78 165 
 |ортаққордағы санаты     =  
 |сайты                   = http://www.bad-staffelstein.de 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Бад-Штаффельштайн''' ({{lang-de|Bad Staffelstein}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[қала]]. [[Жоғарғы Франкония (округ)|Жоғарғы Франкония]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Лихтенфельс (аудан)|Лихтенфельс]] ауданының құрамына енеді.

Қаланың тұрақты тұрғындарының саны 10 618 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл). Алып жатқан жер аумағы 99,39 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 4 78 165''. Қаланың басшысы — Юрген Коман.

Қаланың өзі әкімшілік құрылымы бойынша 20 қалалық ауданға бөлінеді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.bad-staffelstein.de Ресми сайты]

{{Германия:Лихтенфельс ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария елді мекендері]]</text>
      <sha1>n0tcnu870ju41hrcdcmiks6e8iuqgdn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Димбах (Пфальц)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>213606</id>
    <revision>
      <id>3058043</id>
      <parentid>3057510</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:45:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4579" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Димбах (Пфальц) 
 |шынайы атауы            = Dimbach (Pfalz) 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Dimbach COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=10 |lat_sec=02 
  |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=53 |lon_sec=52 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Рейнланд-Пфальц 
 |кестедегі аймақ         = Рейнланд-Пфальц 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Оңтүстік-батыс Пфальц 
 |кестедегі аудан         = Оңтүстік-батыс Пфальц (аудан){{!}}Оңтүстік-батыс Пфальц 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           =  
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Хайнц Хефт 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 2,19 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 250 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 166 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 06392 
 |пошта индексі           = 76848 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = PS 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 07 3 40 006 
 |ортаққордағы санаты     =  
 |сайты                   =  
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Димбах (Пфальц)''' ({{lang-de|Dimbach (Pfalz)}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Рейнланд-Пфальц]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]].  [[Оңтүстік-батыс Пфальц (аудан)|Оңтүстік-батыс Пфальц]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 166 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf Statistisches Landesamt Rheinland-Pfalz – Bevölkerung der Gemeinden am 31. Dezember 2010] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120131082852/http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf |date=2012-01-31 }} (PDF; 727 KB)&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 2,19 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''07 3 40 006''. Муниципалитеттің басшысы — Хайнц Хефт.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Германия:Оңтүстік-батыс Пфальц ауданы:Қалалар}}
{{RhinelandPalatinate-geo-stub}}

[[Санат:Рейнланд-Пфальц елді мекендері]]</text>
      <sha1>pplwii05qje57l2c1tzmszyfv34plib</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Фельденц</title>
    <ns>0</ns>
    <id>213630</id>
    <revision>
      <id>3058102</id>
      <parentid>2907281</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:58:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Εὐθυμένης</username>
        <id>21909</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen Veldenz.jpg]] → [[File:Wappen Veldenz.svg]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4991" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Фельденц 
 |шынайы атауы            = Veldenz 
 |сурет                   = [[Сурет:Schloss Veldenz BW 1.jpg|330px]] 
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = Wappen Veldenz.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=53 |lat_sec=26 
  |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=01 |lon_sec=33 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Рейнланд-Пфальц 
 |кестедегі аймақ         = Рейнланд-Пфальц 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Бернкастель-Витлих 
 |кестедегі аудан         = Бернкастель-Витлих (аудан){{!}}Бернкастель-Витлих 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 2 ішкі аудан 
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Норберт Шпрос 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 14,41 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 170 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 889 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 06534 
 |пошта индексі           = 54472 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = WIL 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 07 2 31 126 
 |ортаққордағы санаты     = Veldenz 
 |сайты                   = http://www.veldenz.de 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Фельденц''' ({{lang-de|Veldenz}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Рейнланд-Пфальц]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]].  [[Бернкастель-Витлих (аудан)|Бернкастель-Витлих]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 889 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf Statistisches Landesamt Rheinland-Pfalz – Bevölkerung der Gemeinden am 31. Dezember 2010] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120131082852/http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf |date=2012-01-31 }} (PDF; 727 KB)&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 14,41 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''07 2 31 126''. Муниципалитеттің басшысы — Норберт Шпрос.

Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 2 қалалық ауданға бөлінеді.

== Дереккөздер ==
{{reflist}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.veldenz.de Ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130726161039/http://www.veldenz.de/ |date=2013-07-26 }}

{{Рейнланд-Пфальц аудандары}}
{{Германия:Бернкастель-Витлих ауданы:Қалалар}}
{{RhinelandPalatinate-geo-stub}}

[[Санат:Рейнланд-Пфальц елді мекендері]]</text>
      <sha1>q2p3ytetzjr9imsylpk157hjv7gbr8r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Эмпфинген</title>
    <ns>0</ns>
    <id>214187</id>
    <revision>
      <id>3058082</id>
      <parentid>3057749</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:07:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4730" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Эмпфинген 
 |шынайы атауы            = Empfingen 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Empfingen COA SK.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=48 |lat_min=23 |lat_sec=32 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=42 |lon_sec=43 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Баден-Вюртемберг 
 |кестедегі аймақ         = Баден-Вюртемберг 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Фройденштадт 
 |кестедегі аудан         = Фройденштадт (аудан){{!}}Фройденштадт 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           =  
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Альберт Шиндлер 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 18,29 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 430-560 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 4137 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 07485 
 |пошта индексі           = 72186 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = FDS 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 08 2 37 024 
 |ортаққордағы санаты     = Empfingen 
 |сайты                   = http://www.empfingen.de/ 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Эмпфинген''' ({{lang-de|Empfingen}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Баден-Вюртемберг]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Карлсруэ (округ)|Карлсруэ]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Фройденштадт (аудан)|Фройденштадт]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 4137 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[http://www.statistik-bw.de/Veroeffentl/Statistische_Berichte/3126_10001.pdf Bevölkerungsentwicklung in den Gemeinden Baden-Württembergs 2010] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130501053941/http://www.statistik-bw.de/Veroeffentl/Statistische_Berichte/3126_10001.pdf |date=2013-05-01 }}&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 18,29 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''08 2 37 024''. Муниципалитеттің басшысы — Альберт Шиндлер.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.empfingen.de/ Ресми сайты]

{{Германия:Фройденштадт ауданы:Қалалар}}
{{BadenWürttemberg-geo-stub}}

[[Санат:Баден-Вюртемберг елді мекендері]]</text>
      <sha1>kb6smfl7chmedsc1q3ejmeh2sejjj46</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Салиха</title>
    <ns>3</ns>
    <id>228899</id>
    <revision>
      <id>3058053</id>
      <parentid>3056661</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:56:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>/* Шығыс Қазақстан */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="46259" xml:space="preserve">{{Мұрағат|2012 жылғы талқылаулар|2013 жылғы талқылаулар|2014 жылғы талқылаулар|2015 жылғы талқылаулар|2016 жылғы талқылаулар|2017 жылғы талқылаулар|2018 жылғы талқылаулар|2019 жылғы талқылаулар|2020 жылғы талқылаулар|2021 жылғы талқылаулар}}

== Қасық (ауыл) ==

Саламатсыз! ''Қасық → Әлжан ана'' деп өзгертіліпті. Өзім көргенмін бірақ шешім бар ма екен? --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 12:47, 2021 ж. ақпанның 15 (+06)
:Қайырлы күн! Ауыстырып қойдым.--Салиха 14:56, 2021 ж. ақпанның 15 (+06)
::Көп рақмет --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 16:06, 2021 ж. ақпанның 15 (+06)

== Дауан ==

Ассслам Алейкум! Посмотрите интервики [[Дауан]] - Қараағашты.--[[Қатысушы:Takhirgeran Umar|Takhirgeran Umar]] ([[Қатысушы талқылауы:Takhirgeran Umar|талқылауы]]) 19:14, 2021 ж. ақпанның 15 (+06)
::Өзгертілді, бірақ Дауан деген де ауыл бар сияқты.., анықтаймын. Түлкібас ауданына хабарласу әзірге мүмкін болмады. --Салиха 14:39, 2021 ж. ақпанның 16 (+06)

== Арал ==

'''Арал''' - Қазақстанның Ақтөбе облысы, Алға ауданындағы жойылған ауыл. Қарахобдин ауылдық округінің құрамына кірді. 

 Халық саны 
1999 жылы ауыл тұрғындары 0 адамды құрады&lt;ref&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib/2000/760175.rar Итоги Национальной переписи населения 1999 года. Численность и размещение населения в Республике Казахстан (том 2)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017013923/http://www.stat.kz/publishing/DocLib/2000/760175.rar |date=2013-10-17 }}&lt;/ref&gt;.
--[[Арнайы:Үлесі/195.58.61.66|195.58.61.66]] 05:40, 2021 ж. ақпанның 25 (+06)
:::[https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B0%D0%BB_(%D0%90%D0%BA%D1%82%D1%8E%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C) Арал (Актюбинская область)].--[[Арнайы:Үлесі/195.58.61.66|195.58.61.66]] 05:42, 2021 ж. ақпанның 25 (+06)

=== Дереккөздер ===
{{дереккөздер}}

== Таңдаулы/жақсы мақала ==

Саламатсыз! Салиха ханым бізде байқасаңыз таңдаулы/жақсы мақалалар өте сирек жарияланып тұрады. Сізден өтініш (әрине уақыт болып жатса) таңдаулы/жақсы мақалалар жазсаңыз) Көмектесем әрлеуге, үлгіге. --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 11:27, 2021 ж. сәуірдің 20 (+06)
::Қайырлы күн! Қандай тақырыпқа жазуға болады? --Салиха 11:50, 2021 ж. сәуірдің 20 (+06)
:::Өзіңіз қалаған тақықырыпқа. Ғылыми бағытта болса тіпті керемет болар еді) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 22:29, 2021 ж. сәуірдің 23 (+06)
:Жақсы, тырысып көрейін.--Салиха 12:59, 2021 ж. сәуірдің 24 (+06)

== Марафон ==

{{WAM
|header = [[meta:m:Turkic_Marathon_2021|Түркі марафоны 2021]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Wikimedians of Turkic Languages User Group Logo.svg|150px|link=meta:Түркі тілді Уикимедиа конференциясы]]&lt;/div&gt;
|subheader = Түркі марафоны 2021 — 2021 жылдың 1 - 31 шілде  аралығында өтетін контент дамытуға бағытталған халықаралық жоба.
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = 
Жоба мақсаты — түркі тілдерінде сөйлейтін елдер және олардың мәдениеті туралы мақалалар жазып, түркі тілдерінде сөйлейтін уикипедияшылар арасындағы ынтымақтастықты нығайту. Әділқазылар алқасының бағалауынан кейін көрсетілген мерзім аралығында ең көп ұпай жинаған қатысушылар марапатталатын болады.

'''Марапаттар'''

* 1 орын: Meloman дүкендер желісінен 75 АҚШ доллары ( ≈ 32 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.
* 2 орын: Meloman дүкендер желісінен 60 АҚШ доллары ( ≈ 25 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.
* 3 орын: Meloman дүкендер желісінен 50 АҚШ доллары ( ≈ 21 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.
* 4 орын: Meloman дүкендер желісінен 40 АҚШ доллары ( ≈ 17 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.
* 5 орын: Meloman дүкендер желісінен 25 АҚШ доллары ( ≈ 10 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.

Қазақша Уикипедияға үлес қосқысы келетін кез келген адам жоба бетіне өтіп қатысушылар тізіміне өз атын қосса болады. Іске сәт!
&lt;center&gt;{{Clickable button 2|Жоба:Түркі_марафоны_2021|Жарысқа қатысу|class=mw-ui-progressive}}&lt;/center&gt;&lt;br /&gt;

|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=2885974 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Дереккөз ==

Саламатсыз. Дереккөздер сөзбен бірге интервалсыз әдемірек көрінеді. Бөлек болып тұрса өзінше бір бөлек сан болып көрінетін сияқты) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:23, 2021 ж. шілденің 5 (+06)
:Өңделді.--Салиха 08:52, 2021 ж. шілденің 5 (+06){{like|username=Салиха}}
::Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:47, 2021 ж. шілденің 10 (+06)

== Стефания Туркевич ==

Hello Салиха, Here it is: [[Жоба:Инкубатор/Стефания Туркевич]].  Thank you for helping with this.  This is from the English article: [[en: Stefania Turkewich]], and also there is a Russia version of the article: [[ru: Туркевич-Лукиянович, Стефания Ивановна]].  When you finish, can you link it with the other languages?  Thank you. [[Қатысушы:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Қатысушы талқылауы:Nicola Mitchell|талқылауы]]) 18:40, 2021 ж. қыркүйектің 9 (+06)
::Thank you so much for this, Салиха.  It looks great! [[Қатысушы:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Қатысушы талқылауы:Nicola Mitchell|талқылауы]]) 17:56, 2021 ж. қыркүйектің 10 (+06)
:I’m always happy to help.--[[Қатысушы:Салиха]] 18:11, 2021 ж. қыркүйектің 10 (+06)
::Hello Салиха, Would it be possible now to delete the tag which keeps popping up: Соңғы рет өңдеген: Kasymov (үлесі, талқылауы) (3x) оның алдында өңдеген: Салиха (үлесі, талқылауы)(?)?  Thank you again for all your work on this article.  [[Қатысушы:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Қатысушы талқылауы:Nicola Mitchell|талқылауы]]) 18:25, 2021 ж. қыркүйектің 25 (+06)

== Өңдеме туралы ==

Салиха! Сәләматсыз ба? Артық айтсам кешірім өтінем. Мен де қазір тек Атырауға қатысты мақалаларды өңдеп жүрмін. Жақында орталық кітапханадан театр жайлы толық жазылған кітап тауып алдым. Соны пайдаланып театрды толықтыруға бетшені аша алмай жабылып қалғанына түсіне алмай артық кеткен болармын. Түсіністікпен бірлесе жұмыс жасауға қарсы емеспін. 
Менің қарамағымда тіл мамандары жұмыс жасайды, жазар алдында солармен ақылдасып аламын. Кешегі ескертпеңіздегі сызықша туралы мен солай ойлағам, бірақ егер
Режиссері не суретшісі деп тұрса онда -сызықша қойылу керек. Менде Режиссер. одан кейін нүкте қойылып тұр, сондықтан сызықша қойылмайды. Баспадан шыққан кітапта да солай. Оларда да тексерістен өтеді ғой. Ал пробелдерді өзім жақындаттым, себебі алдында арасы алшақ деген ескертпелер болды. Орысша тырнақша дегенге түсінбедік.
Мен сізбен бірге жұмыс жасағым келеді, пенсионер адамдарда кей қылықтары болады ғой, тағы да кешірім сұраймын! --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 13:45, 2021 ж. қыркүйектің 13 (+06)

== Намыс→Ар-намыс ==

Қайырлы кеш, бір кісі '''Намыс → Ар-намыс''' деп атауын өзгертіпті, қаншалықты дұрыс деп ойласыз? Меніңше намыс қала берген дұрыс-ау, ол кісіге жазайын десем дұрыс қабылдамай дүрсе қоя береді. Оның алдында талай мақала атауын өз бетінше өзгерте берген-ді. Сіздің пікіріңізді күтемін --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:09, 2021 ж. желтоқсанның 3 (+06)

== How we will see unregistered users ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=content/&gt;
Hi!

You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki.

When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed.

Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help.

If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]].

We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January.

Thank you. 
/[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]&lt;section end=content/&gt;
&lt;/div&gt;

00:17, 2022 ж. қаңтардың 5 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(5)&amp;oldid=22532651 тізімін пайдаланып User:Johan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Таңдаулы мақалаға үміткер ==

{{WAM
|header = [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Goldenwiki 2.png|100px|link=Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]]&lt;/div&gt;
|subheader = Қарақұрдым мақаласының таңдаулы мақалаға үміткерлігі.
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = [[Қара құрдым]] мақаласы таңдаулы мақалаға толық лайық деп санаймын. Мұл мақалыны жазған өзім емес {{@|Alphy Haydar}} мырза жеті жылдан бері қазақша Уикипедияға үлес қосып келеді. Мақала тілі өте жаттық, әрі ғылыми стилде жазылған. Қанша жылдан бері [[Басты бет]]тегі таңдаулы мақала өзгерген жоқ. Енді өзгерттетін кез келді. Сонымен қоса осы уақытқа дейін ғылымға қатысты мақалалар таңдаулы мақала статусын көп алған жоқ. Ғылымға басымдық бере отырып осы мақаланы таңдаулы мақала деңгейіне көтерейік. 

&lt;center&gt;{{Clickable button 2|Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым|Дауыс беру|class=mw-ui-progressive}}&lt;/center&gt;&lt;br /&gt;

|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=2970000 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Жақсы мақалаға дауыс беру ==
Қайырлы кеш! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 19:25, 2022 ж. қаңтардың 16 (+06)
: Қосқан пікіріңіз объективті емес деп ойлаймын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:42, 2022 ж. қаңтардың 25 (+06)

== Мал күту тақырыбына қызығады екенсіз ==

Мүмкін сіз [[Зоогигиена|мына мақаланы]] жақсы дәрежеге шығарып, дамытарсыз? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 15:30, 2022 ж. қаңтардың 25 (+06)

== Мақала жазуды үйреніп жүргеніңізге рақмет ==

Сізге тағы бір ұсыныс: [[лактоза]] туралы мақала жазып шығаруға әбден болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:41, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06)

== [[Кентау қалалық әкімдігі]] ==

Қайырлы кеш, Салиха ханым, [[Кентау қалалық әкімдігі]]нің
[[Ащысай (Кентау қалалық әкімдігі)]], 
[[Байылдыр]], 
[[Қарнақ (Түркістан облысы)]], 
[[Хантағы]] аулдарға бөлінеді, ауылдық округтерге бөлінбейді, мен Кентау қаласында тұрам, сол ауылдарға қарасты мекемеде жұмыс істеймін, ауылдық округтер 1 ауылдан тұрмайды, бірнеше ауыл болу керек, &lt;ref&gt; https://www.gov.kz/memleket/entities/turkestan-kentau-kalasy/about/structure?lang=ru&lt;/ref&gt;  осы сайт үкіметтің ресми сайты, осы сайт сізге дәлел болар, ауылдар деп өзгерту керек, хантағы, ащысай, қарнақ, байылдыр деген ауылдық округтер жоқ, сол ауылдық округтерді жою керек [[Қатысушы:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерқанат Рыскулбеков|талқылауы]]) 20:08, 2022 ж. ақпанның 14 (+06)

[[Кентау]] деген мақаланың орысшасын көрсеңіз, сол жақтада жазылған, ауылдар деп [[Қатысушы:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерқанат Рыскулбеков|талқылауы]]) 20:17, 2022 ж. ақпанның 14 (+06)
::Қайырлы күн! Қате оңды болса, өңдеп қойыңыз. Сайттағы мәлімет түсініксіздеу.--Салиха 11:51, 2022 ж. ақпанның 15 (+06)

Рахмет [[Қатысушы:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерқанат Рыскулбеков|талқылауы]]) 13:40, 2022 ж. ақпанның 15 (+06)
{{дереккөздер}}
== Жаңа бастама ==

Қайырлы түн, Салиха! Сізге өзімнің жаңа бастамамды ұсынғым келеді. Өзіңіз білетіндей, қазақша Уикипедиясындағы мақалалардың сапасы шетелдік бөлімдерден айтарлықтай артта қалып отыр. Көптеген мақалалар қысқа, сапасыз, және әшейін, қалай болса солай жазылған. Мен қазақша бөліміндегі мақалалар сапасын көтеру үшін орыс бөлімінің үлгісі бойынша мақалалар жазу арқылы түзетуге тырысып жатырмын. Алайда, көбірек сапалы мақалаларды жазуға уақыт жетпейді. Сол себепті, [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|Сенімді дереккөздерге]] сүйене отырып, нақты, сапалы мақалалар жаза алатын кем дегенде 5-10 адамнан тұратын топты жинау керек. Менің ойымша, мақала жазуды толығымен реформалау керек: ағылшын тіліндегі үлгіге сәйкес сенімді дереккөздермен сапалы мақалалар жазу.

Уикипедия — әркім өз өзгерістерін жасай алатын бос орын. Тәуелсіз сауатты қатысушылар белгілі бір «альянсқа» құрылуы болатын еді. Менің байқауымша, сіз мақала жазу стилін жақсы түсінетін, сонымен қатар шетелдік бөлімдермен таныс білікті қатысушысыз. Сондықтан Мен сізге осы жобаға өзіңіздің жеке салымыныңызды қалдыруға ұсынамын! Сұрақтарыңыз болса сұрай беріңіз!

'''PS'''. ''Сізді менің бастамамды қолдайтын және көмек көрсетуге дайын [[Қатысушы:Kasymov|администратор]] ұсынды''.

Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 01:49, 2022 ж. наурыздың 13 (+06)

== Білгенге маржан  ==
Сәлеметсіз бе, Салиха ханым,  қалыңыз қалай. Сіз Уикипедияда көп мақалалар  жазып ат салысып жүрсіз. Енді сол жаңа мақалаларыңыздың арасынан [[Жоба:Білгенге маржан/Ұсыныстар/2022]] айдарына жақсы, қолданушыларға қызықты, пайдалы дәйектеріңізбен бөлісіңіз. Білгенге маржан айдары аз да болса жаңарып тұрсын. Рахмет. 

Ұсынған ақпаратыңыз жаңа мақалаларға сілтеме тастай отырып ұсынылғаны жөн. Рахмет! [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 17:48, 2022 ж. наурыздың 15 (+06)

== [[Кентау]] ==

Қайырлы кеш, Салиха ханым, Кентау қаласын бұғаттаудан ашуды сұраймын, өткені қала әкімі ауысты, аса маңызды болмасада жаңарту жасап тұрған жөн болар. Алдын ала рахмет [[Қатысушы:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерқанат Рыскулбеков|талқылауы]]) 22:22, 2022 ж. наурыздың 19 (+06)

== Разрешение на публикацию статьи ==

Добрый день, [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 04:30, 2022 ж. сәуірдің 12 (+06)

:Қайырлы күн? Ол қандай разрешение? Салиха 17:11, 2022 ж. сәуірдің 12 (+06)

== [[Үш саусақты ергежейлі қосаяқ]] ==

Мына мақаланы жақсартуға тырысыпсыз. Енді сол бетпен арнайы үлгіні пайдалансаңыз болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:04, 2022 ж. мамырдың 17 (+06)

== Абай облысы ==

Кеш жарық, Салиха ханым. 3 жаңа/ескі облыс пайда болғалы бері қазуикиге жұмыс артты. Әрине жұмыс өте көп, әрі қиын. Сізден өтініш айрық беттерді түзеткенде алфавиттік реттілігін түзетіп кетсеңіз (Абай облысы енді бірінші тұрады). Мен Алматы мен Жетісу облысын реттеуге тырысамын  [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:29, 2022 ж. маусымның 11 (+06)
::Жақсы, рахмет! [[Ақсуат ауданы|Ақсуат ауданы]]н сол бетте жалғастыру керек пе, әлде жаңа бет ашу қажет пе?--Салиха 11:05, 2022 ж. маусымның 11 (+06)
:::Білмедім, сол. Қайыр немесе Нұрлан мырзадан сұрап көріңізші (Жетісу облысын жаңадан бастап кетті) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:20, 2022 ж. маусымның 12 (+06)
:::Мен жаңа бет бастамай жалғастырып кетіппін. Қате істемеген шығармын. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 20:00, 2022 ж. маусымның 12 (+06)

== Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 ==

{{WAM
|header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]&lt;/div&gt;
|subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді.
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = Құрметті достар,

Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады.

Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды.

* Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX
* Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv

Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз.

Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#ff0500&quot;&gt;'''''Mehman'''''&lt;/span&gt;]] [[User Talk:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#0500ff&quot;&gt;'''''97'''''&lt;/span&gt;]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06)


|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;
:Рахмет! Қатысу үшін өтініш бердім. Сіздер (Қазақша Уикипедия администрациясы) қандай талап қоясыздар?--Салиха 13:20, 2022 ж. маусымның 13 (+06)
::Барған адамдар көрген білгенімен бөліссе деген тілек, бұрын да бірнеше рет шетелге конференцияға барған уикипедияшылар болды, бірақ көрген біогенімен тәжірибесімен бөліскен ешкім болмады. Сосын телеграм топқа қосылып алғаныңыз дұрыс болар, жылдам ақпарат алмасқанға жақсы. --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 14:33, 2022 ж. маусымның 13 (+06)

Қайырлы күн! Конференцияға қатысуға өтпедім, Wikidata Istanbul бүгін хабарлама жіберді. Салиха 16:06, 2022 ж. шілденің 18 (+06)

== Айдын Касымов мақалаларды жойып жүр ==

Осы аталған қатысушы [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы жойды, [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоюға ниеттенді, Брэнсон және Непомнящий туралы мақалаларды жедел жоюға ұсынды. Олай істеме десе, құлақ аспайды. Бұл нағыз вандал ғой. Оған не істеуге болады екен? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. маусымның 13 (+06)
:Қайырлы күн! Өзіңіге белгілі Уикипедия ережесі бойынша енгізлген материал энциклопедиялық түрде болмаса, жойылатынын. Жойылған мақала кітап нұсқасы. Сондықтан ондай жағдайға ашуға берілмей, түсіністікпен қарап, кемшілікті жоюдың амалын жасау қажет. Уикипедия - ұрыс орны емес, ереже бойынша.--Салиха 13:24, 2022 ж. маусымның 14 (+06)
::Ендеше Касымов деген неге кемшілікті түзетпей, мақаланы жақсартпай, оны жоя салды? Бұл қазақ лингвистикасының тарихына байланысты деректер оның ойынша құр бос қоқым ба сонда? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:02, 2022 ж. маусымның 14 (+06)
:Қасымов тек ескерту жасайды, сол ескерту бойынша авторлар өздері түзетулер енгізулері қажет. Сіздің енгізген материалдарыңызға көз жүгіртіп өттім, барлығы тартымды, көркемдеуді де жақсы жасайды екенсіз, қуантарлық. Сондықтан тек алға, кемшілікті түсіне білу мәрттік.--Салиха 14:14, 2022 ж. маусымның 14 (+06)
:: Сіз түсініп отырған жоқсыз. Осы талқылауда айтылатын мақалалар мен жазған мақалалар емес. Мәселе онда емес. Касымов неге ескертусіз басқалардың жазғанын жоя береді? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:21, 2022 ж. маусымның 14 (+06)
:::Жоғарыда айтылған газет мақаласына келеді, энциклопедиялық мақала емес. --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 21:51, 2022 ж. маусымның 14 (+06)
:::: Газет мақаласы туралы да энциклопедиялық мақала жазуға болады. Уикипедияда ондай толып жатыр, мысалы: [[:Санат:Мұхтар Әуезов мақалалары]]. Бұларды енді жоймайтын шығарсыз?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:25, 2022 ж. маусымның 14 (+06)

== Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданы елді мекендері ==

Салиха ханым, Тарбағатай ауданының орталығы Ақжар болыпты, бұрынғы Ақсуат (Тарбағатай ауданы) атауын Білгіш шежіре мырза Ақсуат (Ақсуат ауданы) дегенге өзгертіпті (бот арқылы бұрынғы сілтемелерді түзетіп шығып ескі атауын жойдым). Ендігі мәселе [[Тарбағатай ауданы]] қарасты елді мекендерде аудан орталығы Ақсуаттан деп сілтеніп тұр. Соның бәрін ретке келтіруге керек сияқты, жұмысты көбейтіп жіберді(((( [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:31, 2022 ж. маусымның 17 (+06)
::Қайырлы күн! Рахмет, Ақсуат ауданын өзгерткеніңіз үшін! Қалай өзгерту орынды деп кейінге қалдырып қойған едім. Ауылдарды ретке келтіріп жатырмын, кейбір ауылдар аудандар арасында қалай бөлінгені туралы белгісіздеу. Мысалы, Көкпекті мен Самар ауданы және Ақсуат пен Тарбағатай аудандары арасында, сайттары әзірге жоқ, басқа информация таба алмадым. Реттеледі біртіндеп, осылай ақпаратпен алмассақ.--Салиха 12:04, 2022 ж. маусымның 17 (+06)
:Сілтемелерді ауыстырып жатырмын, [[Тарбағатай ауданы]]да өңделеді, жалпы [[Шығыс Қазақстан облысы]] бойынша да көптеген өңдеулер бар (атаулары мен айрықтардағы өзгерістер).--Салиха 15:04, 2022 ж. маусымның 17 (+06)
::Мен де шамам келгенше Шығыс Қазақстанда қалып қойған бір аттас ауыл атауларын ретке келтіріп жатырмын: **** (Глубокое ауданы) → *** (Шығыс Қазақстан облысы). Жалпы Алматы және Шығыс Қазақстан бойынша елді мекендер, өзен көлдер өте көп. Олардың атауларын да емес, санаттарын ретке келтіру керек. Миды ашытатын үлкен жұмыс((( --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 22:23, 2022 ж. маусымның 17 (+06)
:Ісіңізге сәттілік!--Салиха 13:18, 2022 ж. маусымның 18 (+06)
::[[Құмкөл ауылдық округі]] [[Тарбағатай ауданы]]на жатады ма? Неге ол [[Ақсуат ауданы]]нда тұр? Маған түсініксіз, өңдеуді әзірге тоқтаттым, анықталғанша.--Салиха 14:06, 2022 ж. маусымның 18 (+06)

== Шығыс Қазақстан ==

Қайырлы кеш, мен сіздерге көмектесіп, реттеп жатыр едім. Сіз Абай облысын ретке келтіріп жатыр екенсіз, шығыс Қазақстан қалып қойып жатыр екен. Оны кейін ба, түсінбедім.  [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:31, 2022 ж. маусымның 21 (+06)
:Сосын ''Санат:Абай ауданы (Шығыс Қазақстан облысы)'' назар аударып кетсеңіз--[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:00, 2022 ж. маусымның 22 (+06)
::Оған Абай облысын бітірген соң кірісемін. Мен сіз сияқты бот арқылы өңдеуді білмеймін, сондықтан әр бетті жеке-жеке өңдеп жатырмын.[[File:Face-smile.svg|23px]]--Салиха 11:04, 2022 ж. маусымның 22 (+06)

Қайырлы түн! [[Талдыбұлақ (Қарағанды облысы)]] бетін қорғап қойыпсыз. Өңдейін десем жабық тұр. Енді сол беттегі барлық &quot;Қарағанды&quot;-ларды &quot;Ұлытау&quot;-ға (атауын да) алмастырып жіберсеңіз. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 03:09, 2022 ж. маусымның 24 (+06)
::Қайырлы күн! Қорғанысын өзгерттім, өңдей беріңіз.[[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:59, 2022 ж. маусымның 24 (+06)

== Дұрыс үлгі жасай алмайды екенсіз ==
[[Үлгі:Хирургия]] дегенді еш дамытпай тастағаныңыз жаман болды. Негізі, мұндай ұсқынсыз үлгі жасағаннан жасамаған артық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:52, 2022 ж. шілденің 22 (+06)

== Оллаберри ==
Қайырлы кеш, [[Оллаберри]] мақаласындағы &lt;code&gt;[[Сурет:|290px|Оллаберри картада]]&lt;/code&gt; деп не үшін шығып тұр. Картада көрсету керек пе? Олай болса, мен істей алмадым, өзіңіз қарап көрсеңіз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 21:37, 2022 ж. шілденің 28 (+06)
::Ол жерде карта шығуы қажет. Қойып көріп едім, қойылмады. [[Қатысушы талқылауы:Kasymov|Kasymov]]тан сұраңызшы. Ал суреттің шықпағаны соңғы тік сызық қойылмаған екен. -- Салиха 12:38, 2022 ж. шілденің 29 (+06)
:{{@|Ұлы Тұран}} себеп: үлгіні дұрыс толтырмағансыздар) -- [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 16:22, 2022 ж. шілденің 29 (+06)
::Түсінікті, рақмет. Бұл үлгімен бірінші рет жұмыс істеп тұрмын. Сондықтан білмейді екенмін. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. шілденің 29 (+06)
:{{like|username=Салиха}} [[Қатысушы талқылауы:Kasymov|Kasymov]]!--Салиха 17:13, 2022 ж. шілденің 30 (+06)

== Шығыс Қазақстан ==

Саламатсыз, Салиха ханым. Сұрақ/өтініш: ''Шығыс пен Абай облыстары'' елді мекендер бойынша өзгерістер (атауы, мазмұны, үлгілер) толық бітті ме? Егер бітсе, Алматы облысы бойынша сіз, мен, Білгіш мырзамен бірге жұмыс жасасақ) [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 20:49, 2022 ж. тамыздың 1 (+06)
:Жақсы, жасайық. Жұмысты бөліп беріңіз, бір-бірімізге кедергі келтірмейтіндей.--Салиха 11:07, 2022 ж. тамыздың 2 (+06)
::Жақсы, уақыт болғанда айтармын. Білгіш мырзаға А әрпінен бастай беріңіз деп жазып кеткенмін) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 18:56, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)</text>
      <sha1>rzv2hdz7x1sv5wgvfhssyfxbtb7svho</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Витория (Эспириту-Санту)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>273376</id>
    <revision>
      <id>3058289</id>
      <parentid>1847061</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T21:57:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Εὐθυμένης</username>
        <id>21909</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Vitória.PNG]] → [[File:Brasão de Vitória, Espírito Santo.svg]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4336" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Витория (Эспириту-Санту) 
 |шынайы атауы            = Vitória (Espírito Santo) 
 |сурет                   = [[Сурет:Vixxx45454.JPG|330px]] 
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Бразилия 
 |елтаңба                 = Brasão de Vitória, Espírito Santo.svg 
 |ту                      =  
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=S |lat_deg=20 |lat_min=19 |lat_sec=08 
  |lon_dir=W |lon_deg=40 |lon_min=20 |lon_sec=16 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Бразилия әкімшілік бөлінісі{{!}}Штаты 
 |аймағы                  = Эспириту-Санту 
 |кестедегі аймақ         = 
 |аудан түрі              = Бразилия әкімшілік бөлінісі{{!}}Мезорегионы 
 |ауданы                  = &lt;!-- Орталық Эспириту-Санту (мезорегион){{!}}Орталық Эспириту-Санту --&gt; 
 |кестедегі аудан         = 
 |қауым түрі              = Бразилия әкімшілік бөлінісі{{!}}Микрорегионы 
 |қауым                   = &lt;!-- Витория (микрорегион){{!}}Витория --&gt; 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Мэрі
 |басшысы                 = Жуан Карлус Козер 
 |құрылған уақыты         = 1551 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 93,381 
 |биiктiктiң түрi         = Биіктігі 
 |орталығының биiктігі    = 12 
 |климаты                 = тропиктік 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 314042 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 3.363 
  |шоғырлануы             =  
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = -3 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = 
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     = 
 |сайты                   =  
 |сайт тілі               = 
}} 
'''Витория (Эспириту-Санту)''' ({{lang-pt|Vitória (Espírito Santo)}}) — [[Бразилия]]дағы [[муниципалитет]], [[Эспириту-Санту (штат)|Эспириту-Санту]] штатында орналасқан. [[Орталық Эспириту-Санту (мезорегион)|Орталық Эспириту-Санту]] мезорегионының құрамдас бөлігі болып табылатын [[Витория (микрорегион)|Витория]] экономика-статистикалық микрорегионының құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 314042 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 93,381 км² шамасында. Халық тығыздығы — 3.363 адам/км².

== Тарихы ==
Қала [[1551 жыл]]ы құрылған.

{{Витория  микрорегионының муниципалитеттері}}
{{brazil-geo-stub}}

[[Санат:Эспириту-Санту елді мекендері]]</text>
      <sha1>n43envocpimj1t8oj3pq57os4lj384m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Есмұрат Сыйқымов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>288486</id>
    <revision>
      <id>3058157</id>
      <parentid>2731516</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:02:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3183" xml:space="preserve">'''Есмұрат Сыйқымов''' (1922, [[Алматы облысы]], [[Ақсу ауданы]], [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]] ауылы - 27.9.1943, [[Украина]], [[Чернигов облысы]], [[Чернигов ауданы]], [[Посудово]] деревнясы) - 2-дүниежүзілік соғысқа қатысушы, кіші сержант. 

* Соғысқа дейін [[Қапал (Алматы облысы)|Қапал]] кентіндегі педагогикалық училищеде оқыған.
*  [[1943 жылы]] күзде 74-атқыштар дивизиясының полктері артиллериялық күшті атыс даярлығынан соң жаудың қорғаныс шебінің бір телімін бұзып өтті. 360-атқыштар полкінің командирі Посудово деревнясының қасында жау бекінісіне шабуыл жасауға бел байлады. Пулеметшілер тобының командирі Сыйқымов шабуылдаушылардың алдыңғы қатарында болды. Олар деревняға басып кіріп, жаудың пулеметшілер тобын жойды. Өзі қолайлы жерге орнығып, жауга оқ жаудырды. Шабуылдаушы жауынгерлерді жау әскері оқпен жусатып салды. Жалғыз қалған Сыйқымов жаудың автоматшылар взводымен екі сағаттан артық шайқасты. Батальон шабуылға шығып, деревня азат етілді. 60-тан аса жау әскерін жойған Сыйқымов осы ұрыста қаза тапты.
* КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Жарлығымен Сыйқымовқа [[Кеңес Одағының Батыры]] атағы берілді (16.10. 1943).
* Туған жері Ақсу атындағы көшелердің біріне Сыйқымов есімі берілді.&lt;ref&gt;А 31 Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет. ISBN 9965-893-73-Х&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;


[[Санат:4 сәуірде туғандар]]
[[Санат:1922 жылы туғандар]]
[[Санат:Ақсу ауданында туғандар]]
[[Санат:27 қыркүйекте қайтыс болғандар]]
[[Санат:1943 жылы қайтыс болғандар]]
[[Санат:Чернигов облысында қайтыс болғандар]]
[[Санат:КСРО кіші сержанттары]]
[[Санат:Кеңес Одағының батырлары]]
[[Санат:Ленин орденінің иегерлері]]
[[Санат:Ұлы Отан соғысы жаяу әскерлері]]
[[Санат:Жарақаттан қайтыс болғандар]]
[[Санат:Чернигов ауданында (Чернигов облысы) жерленгендер]]


{{stub}}</text>
      <sha1>lhz0i3x5nj589fki5hppdmo9hyx2bez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бругг</title>
    <ns>0</ns>
    <id>301878</id>
    <revision>
      <id>3058071</id>
      <parentid>3057735</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:03:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3993" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = қала 
 |қазақша атауы           = Бругг 
 |шынайы атауы            = Brugg 
 |сурет                   = Brugg Bruggerberg.JPG
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = Brugg-blason.svg
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=29 |lat_sec=11 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=12 |lon_sec=30 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Бругг 
 |кестедегі аудан         = Бругг (округ){{!}}Бругг 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 5.58 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 352 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 9120 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 5200 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4095 
 |ортаққордағы санаты     = Brugg 
 |сайты                   = http://www.stadt-brugg.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Brugg 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Бругг''' ({{lang-de|Brugg}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан қала. [[Бругг (округ)|Бругг]] округінің құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 9120 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 5.58 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4095'', [[пошта индексі]] — 5200.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.stadt-brugg.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Бругг округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>d1w9dbpyhpxgxva7e509l82ku49p83t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мури</title>
    <ns>0</ns>
    <id>301968</id>
    <revision>
      <id>3058075</id>
      <parentid>3057738</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:03:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3971" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Мури 
 |шынайы атауы            = Muri AG 
 |сурет                   = Muri-Wey.jpg
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Muri COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=16 |lat_sec=29 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=20 |lon_sec=30 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Мури 
 |кестедегі аудан         = Мури (округ){{!}}Мури 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 12.34 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 460 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 6670 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 5630 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4236 
 |ортаққордағы санаты     = Muri 
 |сайты                   = http://www.muri.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Muri 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Мури''' ({{lang-de|Muri AG}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан коммуна. [[Мури (округ)|Мури]] округінің құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 6670 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 12.34 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4236'', [[пошта индексі]] — 5630.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.muri.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Мури округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>fbgc4iz6z3tymklljx01z3v4vyl4xxe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Оберерендинген</title>
    <ns>0</ns>
    <id>301981</id>
    <revision>
      <id>3058068</id>
      <parentid>3057731</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:02:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4002" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = ауыл немесе кент 
 |қазақша атауы           = Оберерендинген 
 |шынайы атауы            = Oberehrendingen 
 |сурет                   = EhrendingenVogthaus.JPG 
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Oberehrendingen COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=29 |lat_sec=49 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=20 |lon_sec=25 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Баден-Аргау 
 |кестедегі аудан         = Баден-Аргау (округ){{!}}Баден-Аргау 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              =  
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 460 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 2018 
  |санақ жылы             = 2004 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 5420 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4116 
 |ортаққордағы санаты     =  
 |сайты                   = http://www.ehrendingen.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 

'''Оберерендинген''' ({{lang-de|Oberehrendingen}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан ауыл немесе кент. [[Баден-Аргау (округ)|Баден-Аргау]] округінің құрамына кіреді.

[[2004 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 2018 адамды құрайды.  [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4116'', [[пошта индексі]] — 5420.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.ehrendingen.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Баден-Аргау округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>cuscagbppdk90bn6hw9rvml9mwrx8k9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Рюмикон</title>
    <ns>0</ns>
    <id>302010</id>
    <revision>
      <id>3058067</id>
      <parentid>3057730</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:02:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4034" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Рюмикон 
 |шынайы атауы            = Rümikon AG 
 |сурет                   = Ruemikon 252.jpg
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Rümikon COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=34 |lat_sec=0 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=22 |lon_sec=44 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Цурцах 
 |кестедегі аудан         = Цурцах (округ){{!}}Цурцах 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 2.91 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 343 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 210 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 5464 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4317 
 |ортаққордағы санаты     = Rümikon 
 |сайты                   = http://www.ruemikon.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Rümikon 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Рюмикон''' ({{lang-de|Rümikon AG}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан коммуна. [[Цурцах (округ)|Цурцах]] округінің құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 210 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 2.91 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4317'', [[пошта индексі]] — 5464.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.ruemikon.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Цурцах округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>d1gkuv81nd3xxasw31y0lt19ebqel6m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шлосрюд</title>
    <ns>0</ns>
    <id>302017</id>
    <revision>
      <id>3058084</id>
      <parentid>3057751</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:07:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3974" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Шлосрюд 
 |шынайы атауы            = Schlossrued 
 |сурет                   = Kirchrued preghejo (komunumo Schlossrued) 130.jpg
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Schlossrued COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=17 |lat_sec=29 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=5 |lon_sec=29 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Кульм 
 |кестедегі аудан         = Кульм (округ){{!}}Кульм 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 7.25 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 499 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 877 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 5044 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4142 
 |ортаққордағы санаты     = Schlossrued 
 |сайты                   = http://www.schlossrued.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 

'''Шлосрюд''' ({{lang-de|Schlossrued}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан коммуна. [[Кульм (округ)|Кульм]] округінің құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 877 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 7.25 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4142'', [[пошта индексі]] — 5044.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.schlossrued.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Кульм округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>kf5xp9yb1csgx3i7avogji2gwnmi2qx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шмидрюд</title>
    <ns>0</ns>
    <id>302018</id>
    <revision>
      <id>3058065</id>
      <parentid>3057727</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:01:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4069" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Шмидрюд 
 |шынайы атауы            = Schmiedrued 
 |сурет                   = Schmiedrued komunuma domo 144.jpg 
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Schmiedrued COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=15 |lat_sec=50 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=6 |lon_sec=45 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Кульм 
 |кестедегі аудан         = Кульм (округ){{!}}Кульм 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 8.65 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 566 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 1207 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 5046 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4143 
 |ортаққордағы санаты     = Schmiedrued 
 |сайты                   = http://www.schmiedrued-walde.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Schmiedrued 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Шмидрюд''' ({{lang-de|Schmiedrued}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан коммуна. [[Кульм (округ)|Кульм]] округінің құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 1207 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 8.65 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4143'', [[пошта индексі]] — 5046.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.schmiedrued-walde.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Кульм округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>slbr53oigjdgt0riypfim86hegaybjr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Зеенген</title>
    <ns>0</ns>
    <id>302023</id>
    <revision>
      <id>3058063</id>
      <parentid>3057726</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:01:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4047" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Зеенген 
 |шынайы атауы            = Seengen 
 |сурет                   = Seengen.jpg] 
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Seengen COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=19 |lat_sec=39 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=12 |lon_sec=30 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Ленцбург 
 |кестедегі аудан         = Ленцбург (округ){{!}}Ленцбург 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 10.35 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 471 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 3208 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 5707 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4208 
 |ортаққордағы санаты     = Seengen 
 |сайты                   = http://www.seengen.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Seengen 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Зеенген''' ({{lang-de|Seengen}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан коммуна. [[Ленцбург (округ)|Ленцбург]] округінің құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 3208 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 10.35 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4208'', [[пошта индексі]] — 5707.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.seengen.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Ленцбург округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>gietn5fia6orsbkhburlwqq595a4971</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058064</id>
      <parentid>3058063</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:01:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4045" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Зеенген 
 |шынайы атауы            = Seengen 
 |сурет                   = Seengen.jpg
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Seengen COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=19 |lat_sec=39 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=12 |lon_sec=30 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Ленцбург 
 |кестедегі аудан         = Ленцбург (округ){{!}}Ленцбург 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 10.35 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 471 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 3208 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 5707 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4208 
 |ортаққордағы санаты     = Seengen 
 |сайты                   = http://www.seengen.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Seengen 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Зеенген''' ({{lang-de|Seengen}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан коммуна. [[Ленцбург (округ)|Ленцбург]] округінің құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 3208 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 10.35 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4208'', [[пошта индексі]] — 5707.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.seengen.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Ленцбург округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>h5fjp0z8wbow00daz20ucqbo32mfgut</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Зиглисторф</title>
    <ns>0</ns>
    <id>302025</id>
    <revision>
      <id>3058070</id>
      <parentid>3057734</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:02:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4058" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Зиглисторф 
 |шынайы атауы            = Siglistorf 
 |сурет                   = Siglistorf 140.jpg 
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Siglistorf COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=32 |lat_sec=45 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=22 |lon_sec=50 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Цурцах 
 |кестедегі аудан         = Цурцах (округ){{!}}Цурцах 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 5.51 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 444 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 574 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 5462 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4319 
 |ортаққордағы санаты     = Siglistorf 
 |сайты                   = http://www.siglistorf.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Siglistorf 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Зиглисторф''' ({{lang-de|Siglistorf}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан коммуна. [[Цурцах (округ)|Цурцах]] округінің құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 574 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 5.51 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4319'', [[пошта индексі]] — 5462.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.siglistorf.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Цурцах округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>cykefbp0xlepcqfvtmybi256g3nqzph</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Зинс</title>
    <ns>0</ns>
    <id>302026</id>
    <revision>
      <id>3058066</id>
      <parentid>3057729</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:01:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3888" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Зинс 
 |шынайы атауы            = Sins 
 |сурет                   = Meienberg Sins 04.jpg
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Sins COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=11 |lat_sec=29 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=23 |lon_sec=49 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Мури 
 |кестедегі аудан         = Мури (округ){{!}}Мури 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 20.28 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 410 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 3686 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 5643 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4239 
 |ортаққордағы санаты     = Sins AG 
 |сайты                   = http://www.sins.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 

'''Зинс''' ({{lang-de|Sins}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан коммуна. [[Мури (округ)|Мури]] округінің құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 3686 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 20.28 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4239'', [[пошта индексі]] — 5643.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.sins.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Мури округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>pc6rezxvyicdxu1406qrfbbqnha769a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Зиссельн</title>
    <ns>0</ns>
    <id>302027</id>
    <revision>
      <id>3058069</id>
      <parentid>3057732</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:02:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4085" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Зиссельн 
 |шынайы атауы            = Sisseln 
 |сурет                   = Sisseln, Gemeindehaus.jpg
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Sisseln COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=33 |lat_sec=16 
  |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=59 |lon_sec=25 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Лауфенбург 
 |кестедегі аудан         = Лауфенбург (округ){{!}}Лауфенбург 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 2.52 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 295 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 1365 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 4334 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4177 
 |ортаққордағы санаты     = Sisseln 
 |сайты                   = http://www.sisseln.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Sisseln 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Зиссельн''' ({{lang-de|Sisseln}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан коммуна. [[Лауфенбург (округ)|Лауфенбург]] округінің құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 1365 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 2.52 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4177'', [[пошта индексі]] — 4334.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.sisseln.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Лауфенбург округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>799ezjhd3hgj7lgckdmacptmcu6chle</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Штайн (Аргау)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>302031</id>
    <revision>
      <id>3058072</id>
      <parentid>3057736</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:03:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4111" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Штайн (Аргау) 
 |шынайы атауы            = Stein AG 
 |сурет                   = Stein AG.jpg 
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Stein COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=32 |lat_sec=39 
  |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=57 |lon_sec=5 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Рейнфельден 
 |кестедегі аудан         = Рейнфельден (округ){{!}}Рейнфельден 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 2.83 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 299 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 2747 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 4332 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4260 
 |ортаққордағы санаты     = Stein 
 |сайты                   = http://www.gemeinde-stein.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Stein AG 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Штайн (Аргау)''' ({{lang-de|Stein AG}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан коммуна. [[Рейнфельден (округ)|Рейнфельден]] округінің құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 2747 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 2.83 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4260'', [[пошта индексі]] — 4332.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.gemeinde-stein.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Рейнфельден округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>llsasx1ir0kuwdk0qw2by00i9qx8qub</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Зульц</title>
    <ns>0</ns>
    <id>302034</id>
    <revision>
      <id>3058079</id>
      <parentid>3057745</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:06:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4051" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Зульц 
 |шынайы атауы            = Sulz AG 
 |сурет                   = Sulz AG Kirche.jpg
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Sulz COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=32 |lat_sec=9 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=5 |lon_sec=50 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Лауфенбург 
 |кестедегі аудан         = Лауфенбург (округ){{!}}Лауфенбург 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 12.21 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 381 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 1152 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 5085 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4178 
 |ортаққордағы санаты     = Sulz 
 |сайты                   = http://www.sulz.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Sulz 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Зульц''' ({{lang-de|Sulz AG}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан коммуна. [[Лауфенбург (округ)|Лауфенбург]] округінің құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 1152 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 12.21 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4178'', [[пошта индексі]] — 5085.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.sulz.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Лауфенбург округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>lonlgzw0si0682n8o7ozgd3417wk6fm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тегерфельден</title>
    <ns>0</ns>
    <id>302035</id>
    <revision>
      <id>3058073</id>
      <parentid>3057737</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:03:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4074" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Тегерфельден 
 |шынайы атауы            = Tegerfelden 
 |сурет                   = Tegerfelden 8396.jpg
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Tegerfelden COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=33 |lat_sec=45 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=17 |lon_sec=10 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Цурцах 
 |кестедегі аудан         = Цурцах (округ){{!}}Цурцах 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 7.11 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 364 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 997 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 5306 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4320 
 |ортаққордағы санаты     = Tegerfelden 
 |сайты                   = http://www.tegerfelden.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Tegerfelden 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Тегерфельден''' ({{lang-de|Tegerfelden}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан коммуна. [[Цурцах (округ)|Цурцах]] округінің құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 997 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 7.11 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4320'', [[пошта индексі]] — 5306.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.tegerfelden.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Цурцах округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>kh160hq5283fzwjnjzif0os7u1mkdue</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Умикен</title>
    <ns>0</ns>
    <id>302043</id>
    <revision>
      <id>3058078</id>
      <parentid>3057743</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:06:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3990" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Умикен 
 |шынайы атауы            = Umiken 
 |сурет                   = Umiken Kirche.jpg 
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Umiken COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=29 |lat_sec=4 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=11 |lon_sec=40 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Бруг 
 |кестедегі аудан         = Бруг (округ){{!}}Бруг 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 0.80 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 355 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 1054 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 5222 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4118 
 |ортаққордағы санаты     = Umiken 
 |сайты                   = http://www.umiken.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Umiken 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Умикен''' ({{lang-de|Umiken}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан коммуна. [[Бруг (округ)|Бруг]] округінің құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 1054 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 0.80 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4118'', [[пошта индексі]] — 5222.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.umiken.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Бруг округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>41ibc0vl12hbazfjexj1ouf5vwtbmmz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Унтеререндинген</title>
    <ns>0</ns>
    <id>302045</id>
    <revision>
      <id>3058080</id>
      <parentid>3057746</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:06:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4008" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = ауыл немесе кент 
 |қазақша атауы           = Унтеререндинген 
 |шынайы атауы            = Unterehrendingen 
 |сурет                   = Unterendingen Kirche.jpg
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Unterehrendingen COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=30 |lat_sec=9 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=20 |lon_sec=40 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Баден-Аргау 
 |кестедегі аудан         = Баден-Аргау (округ){{!}}Баден-Аргау 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              =  
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 440 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 1657 
  |санақ жылы             = 2004 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 5420 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4116 
 |ортаққордағы санаты     =  
 |сайты                   = http://www.ehrendingen.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 

'''Унтеререндинген''' ({{lang-de|Unterehrendingen}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан ауыл немесе кент. [[Баден-Аргау (округ)|Баден-Аргау]] округінің құрамына кіреді.

[[2004 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 1657 адамды құрайды.  [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4116'', [[пошта индексі]] — 5420.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.ehrendingen.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Баден-Аргау округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>fw6s1759vons8s6hxuyw1yot754l6aq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Витнау</title>
    <ns>0</ns>
    <id>302065</id>
    <revision>
      <id>3058057</id>
      <parentid>3057713</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:59:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4078" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Витнау 
 |шынайы атауы            = Wittnau AG 
 |сурет                   = Wittnau Kirche.jpg
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Wittnau COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=28 |lat_sec=52 
  |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=58 |lon_sec=40 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Лауфенбург 
 |кестедегі аудан         = Лауфенбург (округ){{!}}Лауфенбург 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 11.25 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 411 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 1108 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 5064 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4181 
 |ортаққордағы санаты     = Wittnau 
 |сайты                   = http://www.wittnau.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Wittnau 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Витнау''' ({{lang-de|Wittnau AG}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан коммуна. [[Лауфенбург (округ)|Лауфенбург]] округінің құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 1108 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 11.25 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4181'', [[пошта индексі]] — 5064.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.wittnau.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Лауфенбург округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>lwj1god6kilo2oadgysa4gw6wlrhzsv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Вёльфлинсвиль</title>
    <ns>0</ns>
    <id>302067</id>
    <revision>
      <id>3058062</id>
      <parentid>3057725</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:01:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4137" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Вёльфлинсвиль 
 |шынайы атауы            = Wölflinswil 
 |сурет                   = Dorfplatz Woelflinswil.jpg
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Wölflinswil COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=27 |lat_sec=44 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=0 |lon_sec=0 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Лауфенбург 
 |кестедегі аудан         = Лауфенбург (округ){{!}}Лауфенбург 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 9.51 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 437 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 872 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 5063 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4182 
 |ортаққордағы санаты     = Wölflinswil 
 |сайты                   = http://www.woelflinswil.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Wölflinswil 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Вёльфлинсвиль''' ({{lang-de|Wölflinswil}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан коммуна. [[Лауфенбург (округ)|Лауфенбург]] округінің құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 872 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 9.51 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4182'', [[пошта индексі]] — 5063.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.woelflinswil.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Лауфенбург округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>r109c9t6tm3p6s492j3dualxnaz7i3t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Цайэн</title>
    <ns>0</ns>
    <id>302070</id>
    <revision>
      <id>3058058</id>
      <parentid>3057714</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:59:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4050" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Цайэн 
 |шынайы атауы            = Zeihen 
 |сурет                   = Zeihen02.jpg 
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Zeihen COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=28 |lat_sec=39 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=5 |lon_sec=5 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Лауфенбург 
 |кестедегі аудан         = Лауфенбург (округ){{!}}Лауфенбург 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 6.87 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 445 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 949 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 5079 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4183 
 |ортаққордағы санаты     = Zeihen 
 |сайты                   = http://www.zeihen.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Zeihen 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Цайэн''' ({{lang-de|Zeihen}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан коммуна. [[Лауфенбург (округ)|Лауфенбург]] округінің құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 949 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 6.87 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4183'', [[пошта индексі]] — 5079.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.zeihen.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Лауфенбург округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>k7wd11eg0m83si81fog9rt1r0sfrunp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Цайнинген</title>
    <ns>0</ns>
    <id>302071</id>
    <revision>
      <id>3058061</id>
      <parentid>3057724</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:01:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4114" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Цайнинген 
 |шынайы атауы            = Zeiningen 
 |сурет                   = Zeiningen Oberdorf.jpg
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Zeiningen COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=32 |lat_sec=34 
  |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=52 |lon_sec=15 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Рейнфельден 
 |кестедегі аудан         = Рейнфельден (округ){{!}}Рейнфельден 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 11.37 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 342 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 2172 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 4314 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4263 
 |ортаққордағы санаты     = Zeiningen 
 |сайты                   = http://www.zeiningen.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Zeiningen 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Цайнинген''' ({{lang-de|Zeiningen}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан коммуна. [[Рейнфельден (округ)|Рейнфельден]] округінің құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 2172 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 11.37 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4263'', [[пошта индексі]] — 4314.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.zeiningen.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Рейнфельден округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>knj66kwvygzvsf9sx6hij52j2sfgjpe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Цуцген</title>
    <ns>0</ns>
    <id>302075</id>
    <revision>
      <id>3058060</id>
      <parentid>3057722</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:00:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4064" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Цуцген 
 |шынайы атауы            = Zuzgen 
 |сурет                   = Zuzgen.jpg
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Zuzgen COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=31 |lat_sec=34 
  |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=54 |lon_sec=0 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Аргау 
 |кестедегі аймақ         = Аргау (кантон){{!}}Аргау  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Рейнфельден 
 |кестедегі аудан         = Рейнфельден (округ){{!}}Рейнфельден 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 8.40 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 382 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 814 
  |санақ жылы             = 2007 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 4315 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 4264 
 |ортаққордағы санаты     = Zuzgen 
 |сайты                   = http://www.zuzgen.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Zuzgen 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Цуцген''' ({{lang-de|Zuzgen}}) — [[Швейцария]]ның [[Аргау (кантон)|Аргау]] кантонында орналасқан коммуна. [[Рейнфельден (округ)|Рейнфельден]] округінің құрамына кіреді.

[[2007 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 814 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 8.40 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''4264'', [[пошта индексі]] — 4315.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.zuzgen.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Рейнфельден округі:Қалалар}} 

[[Санат:Аргау елді мекендері]]</text>
      <sha1>o1m2qrpulpkurt31fd9xrb0tn0cryzp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қазақстан Орталық концерт залы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>326151</id>
    <revision>
      <id>3058215</id>
      <parentid>2690931</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:51:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4497" xml:space="preserve">{{Ғимарат
| ғимараттың аты     = Қазақстан Орталық концерт залы
| шынайы аты         = 
| бұрынғы атауы      = 
| балама аты         = 
| статусы            = Құрылысы аяқталған
| суреті             =
| ені                = 
| сурет атауы        = 
| позициялық карта   = Қазақстан
 |lat_dir = N|lat_deg = 51|lat_min = 07|lat_sec = 22
 |lon_dir = E|lon_deg = 71|lon_min = 26|lon_sec = 30
| карта атауы        = 
| карта ені          = 
| ғимараттың үлкен жетістігі  =
| ізашары            = 
| ізбасары           = 
| ғимарат түрі       = Концерт залы
| сәулет стилі       = 
| қолданылуы         = 
| орналасуы          = [[Нұр-Сұлтан|Нұр-Сұлтан қаласы]], [[Қазақстан]]
| мекен жайы         = Нұр-Сұлтан, Мәңгілік ел даңғылы, 10/1
| қала               = 
| мемлекет           = 
| қазіргі жалдаушы   = 
| ғимараттың маңыздылығы  = 
| құрылысы басталды  = Маусым 2004
| құрылысы аяқталды  = Желтоқсан 2009
| ашылған уақыты     = 
| жөнделген уақыты   = 
| жабылған уақыты    = 
| бұзылған уақыты    = 
| құны               = € 120.000.000,00
| жөндеу құны        = 
| биіктігі           = 
| сәулет өнері       = 
| төбесі             = 
| антеннаның төбесі  = 
| шатыры             = 
| ең соңғы қабат     = 
| обсерватория       = 
| құрылыс жүйесі     = 
| көлемі             = 
| диаметрі           = 
| басқа да өлшемдері = 
| қабаттар саны      = 
| ғимараттың ішкі ауданы    = 55,000 м²
| лифтілер           = 
| тапсырыс беруші    = 
| иемденуші          = 
| басқарушы орган    = 
| сәулетшісі         = Манфреди Николетти
| сәулет фирмасы     = 
| салушы             = 
| инженері           = 
| инженер-құрылысшы     = 
| басқа да дизайнерлер  = 
| сметашы            = 
| бас мердігер       =  Mabetex
| марапаттары        = 
| дүкендер саны      = 
| бөлмелер саны      = 
| көлік тұрағы       = 
| сайты              = 
}}

'''«Қазақстан» орталық концерт залы''' – алдыңғы қатарлы технологиялармен жабдықталған, әлемдік және отандық концерттерді, салтанатты іс-шаралар мен ресми кездесулерді, көрмелер мен конференцияларды өткізуге арналған ірі кешен. 

Концерттік залды 2009 жылғы 16 желтоқсанда Елбасы Н.Ә.Назарбаев салтанатты түрде ашты. Бірегей, теңдесі жоқ кешенді құру идеясын Мемлекет басшысы ұсынған еді. Авторы әлемдегі белгілі жобалаушылардың бірі Манфреди Николетти болып табылатын «Қазақстан» Орталық концерт залының даңқы қазіргі күннің өзінде австралиядағы «Сидней» опера театрының атағымен бірдей. 

2016 жылдан бастап «Қазақстан» орталық концерт залында еліміздің ең ірі концерттік ұйымы – «Қазақконцерт» еңбек етуде.
Осындай ерекше жоба ТМД мемлекеттерінің шеңберінде жоқ және бұл Қазақстан Республикасының маңызды архитектуралық құрылымдарының бірі болып табылады.

== Сыртқы сілтемелер ==
[http://www.qazaqconcert.kz www.qazaqconcert.kz]

== Тағы қараңыз ==
* [[Астана қаласының бас жоспары]]

{{бастама}}

[[Санат:Нұр-Сұлтан]]</text>
      <sha1>crt2uh6nvrb9n4zodih9u59gtj3dn47</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Уассери</title>
    <ns>0</ns>
    <id>437589</id>
    <revision>
      <id>3058074</id>
      <parentid>2921257</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:03:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Нұрлыжол</username>
        <id>122283</id>
      </contributor>
      <comment>Қате</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6038" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = [[Коммуна (Франция)|Коммуна]]
 |қазақша атауы           = Уассери
 |шынайы атауы            = Oissery
 |сурет                   = 
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Франция
 |елтаңба                 = 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir= |lat_deg=49.0707171 |lat_min= |lat_sec=
  |lon_dir= |lon_deg=2.8167915 |lon_min= |lon_sec=
  |CoordAddon             = type:city(2128)_region:FR
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 270
 |аймақ картасының өлшемi = 270
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Франция аймақтары{{!}}Аймағы
 |аймағы                  = Иль-де-Франс
 |кестедегі аймақ         = Иль-де-Франс
 |аудан түрі              = Франция департаменттері{{!}}Департаменті
 |ауданы                  = Сена және Марна
 |кестедегі аудан         = Сена және Марна (департамент){{!}}Сена және Марна
 |қауым түрі              = Франция округтері{{!}}Округі
 |қауым                   = Мо (округ){{!}}Мо
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = &lt;!-- [[Франция кантондары|Кантоны]]:&lt;br /&gt; [[Даммартен-ан-Гоель (кантон)|Даммартен-ан-Гоель]] --&gt;
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Мэрі
 |басшысы                 = Jean-Louis Chauvet ([[2008]]-[[2014]])
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 15,17
 |биiктiктiң түрi         = Биіктігі
 |орталығының биiктігі    = 87—116
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 2128
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 140,28
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1
 |DST                     = бар
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 77178
 |пошта индекстері        = 
 |көлік коды         = 
 |идентификатор түрі      = INSEE коды
 |сандық идентификаторы   = 77344
 |ортаққордағы санаты     = Oissery
 |сайты                   = 
 |сайт тілі               = 
}}
'''Уассери''' ({{lang-fr|Oissery}}) — [[Франция]]дағы коммуна. [[Иль-де-Франс]] аймағына қарасты [[Сена және Марна (департамент)|Сена және Марна]] департаментінде орналасқан. [[Мо (аймақ)|Мо]] аймағының құрамына енеді. Алып жатқан жер аумағы 15,17 км² шамасында.

Коммунаның [[INSEE коды]] — ''77344'', [[пошта индексі]] — ''77178''.

== Демографиясы ==
[[2009 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 2128 адамды құрады&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp |title = 2009 жылғы тұрғындар саны |publisher=[[INSEE]] |accessdate=25.11.2012}}{{ref-fr}}&lt;/ref&gt;. Халық тығыздығы — 140,28 адам/км².

{{Демография/FRA/Oissery}}

Тұрғындарының жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006)&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=pop-sexe-age-quinquennal| title=Population selon le sexe et l'âge...2006| language=fr| description = Жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006) |publisher=[[INSEE]] | accessdate=25.11.2012}}&lt;/ref&gt;:
{{ЖЖ-Кесте
 | макс=130 | барлығы=2125
 | е0=101 | ә0=89
 | е5=93 | ә5=93
 | е10=105 | ә10=101
 | е15=105 | ә15=85
 | е20=69 | ә20=28
 | е25=53 | ә25=85
 | е30=122 | ә30=130
 | е35=89 | ә35=105
 | е40=97 | ә40=101
 | е45=73 | ә45=49
 | е50=69 | ә50=57
 | е55=45 | ә55=41
 | е60=12 | ә60=16
 | е65=8 | ә65=20
 | е70=4 | ә70=16
 | е75=20 | ә75=24
 | е80=4 | ә80=4
 | е85=4 | ә85=8
}}

== Тағы қараңыз ==
* [[Сена және Марна департаментінің коммуналары]]

== Дереккөздер ==
{{reflist}}

== Сыртқы сілтемелер ==
{{commonscat|Oissery|Уассери}}
* [http://www.recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&amp;codeZone=77344-COM Францияның ұлттық статистика және экономикалық зерттеулер институты сайтындағы парақшасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121024125204/http://recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&amp;codeZone=77344-COM |date=2012-10-24 }}
* [http://www.mapquest.com/?q=49.0707171,2.8167915&amp;zoom=8 «Mapquest» картасында орналасуы]

{{Сена және Марна департаментінің коммуналары}}

[[Санат:Сена және Марна департаментінің коммуналары]]


{{France-geo-stub}}</text>
      <sha1>lhgso73o9r400ssitpkluypr3mtc50l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058096</id>
      <parentid>3058074</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:21:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Нұрлыжол|Нұрлыжол]] ([[User talk:Нұрлыжол|т]]) өңдемелерінен [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6048" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = [[Коммуна (Франция)|Коммуна]]
 |қазақша атауы           = Уассери
 |шынайы атауы            = Oissery
 |сурет                   = 
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Франция
 |елтаңба                 = 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir= |lat_deg=49.0707171 |lat_min= |lat_sec=
  |lon_dir= |lon_deg=2.8167915 |lon_min= |lon_sec=
  |CoordAddon             = type:city(2128)_region:FR
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 270
 |аймақ картасының өлшемi = 270
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Франция аймақтары{{!}}Аймағы
 |аймағы                  = Иль-де-Франс
 |кестедегі аймақ         = Иль-де-Франс
 |аудан түрі              = Франция департаменттері{{!}}Департаменті
 |ауданы                  = Сена және Марна
 |кестедегі аудан         = Сена және Марна (департамент){{!}}Сена және Марна
 |қауым түрі              = Франция округтері{{!}}Округі
 |қауым                   = Мо (округ){{!}}Мо
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = &lt;!-- [[Франция кантондары|Кантоны]]:&lt;br /&gt; [[Даммартен-ан-Гоель (кантон)|Даммартен-ан-Гоель]] --&gt;
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Мэрі
 |басшысы                 = Jean-Louis Chauvet ([[2008]]-[[2014]])
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 15,17
 |биiктiктiң түрi         = Биіктігі
 |орталығының биiктігі    = 87—116
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 2128
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 140,28
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1
 |DST                     = бар
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 77178
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = 
 |идентификатор түрі      = INSEE коды
 |сандық идентификаторы   = 77344
 |ортаққордағы санаты     = Oissery
 |сайты                   = 
 |сайт тілі               = 
}}
'''Уассери''' ({{lang-fr|Oissery}}) — [[Франция]]дағы коммуна. [[Иль-де-Франс]] аймағына қарасты [[Сена және Марна (департамент)|Сена және Марна]] департаментінде орналасқан. [[Мо (округ)|Мо]] округінің құрамына енеді. Алып жатқан жер аумағы 15,17 км² шамасында.

Коммунаның [[INSEE коды]] — ''77344'', [[пошта индексі]] — ''77178''.

== Демографиясы ==
[[2009 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 2128 адамды құрады&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp |title = 2009 жылғы тұрғындар саны |publisher=[[INSEE]] |accessdate=25.11.2012}}{{ref-fr}}&lt;/ref&gt;. Халық тығыздығы — 140,28 адам/км².

{{Демография/FRA/Oissery}}

Тұрғындарының жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006)&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=pop-sexe-age-quinquennal| title=Population selon le sexe et l'âge...2006| language=fr| description = Жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006) |publisher=[[INSEE]] | accessdate=25.11.2012}}&lt;/ref&gt;:
{{ЖЖ-Кесте
 | макс=130 | барлығы=2125
 | е0=101 | ә0=89
 | е5=93 | ә5=93
 | е10=105 | ә10=101
 | е15=105 | ә15=85
 | е20=69 | ә20=28
 | е25=53 | ә25=85
 | е30=122 | ә30=130
 | е35=89 | ә35=105
 | е40=97 | ә40=101
 | е45=73 | ә45=49
 | е50=69 | ә50=57
 | е55=45 | ә55=41
 | е60=12 | ә60=16
 | е65=8 | ә65=20
 | е70=4 | ә70=16
 | е75=20 | ә75=24
 | е80=4 | ә80=4
 | е85=4 | ә85=8
}}

== Тағы қараңыз ==
* [[Сена және Марна департаментінің коммуналары]]

== Дереккөздер ==
{{reflist}}

== Сыртқы сілтемелер ==
{{commonscat|Oissery|Уассери}}
* [http://www.recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&amp;codeZone=77344-COM Францияның ұлттық статистика және экономикалық зерттеулер институты сайтындағы парақшасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121024125204/http://recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&amp;codeZone=77344-COM |date=2012-10-24 }}
* [http://www.mapquest.com/?q=49.0707171,2.8167915&amp;zoom=8 «Mapquest» картасында орналасуы]

{{Сена және Марна департаментінің коммуналары}}

[[Санат:Сена және Марна департаментінің коммуналары]]


{{France-geo-stub}}</text>
      <sha1>8jm1gf32fq4ot8ysc4u1tyuncsq86xh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Арыстан әскери лицейі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>483590</id>
    <revision>
      <id>3058283</id>
      <parentid>1694152</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T18:24:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ұлы Тұран</username>
        <id>120792</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2402" xml:space="preserve">'''«Арыстан» мамандандырылған лицейі''' — Алматы облысы, Талғар ауданының [[Бесқайнар (Алматы облысы)|Бесқайнар]] ауылында, бүкіл Қазақстанда баламасы жоқ заманауи оқу орны. «Нұрсұлтан Назарбаевтың білім беру қоғамдық қорының» мұрындық болуымен 2011 жылы ашылған. 

Әскери үлгіде дәріс беретін «Арыстан» арнайы лицейі, мемлекеттік органдар мен құқық қорғау саласында қызмет істейтін мамандарды даярлайтын оқу орны.

[[Сурет:Лицей Арыстан.jpg|нобай]]

Жаңа лицей 20 мың шаршы метр аумақты алып жатыр. Мұнда, сапалы білім алуға барлық жағдай жасалған. 4 мезгіл тамақ, негізгі және қосымша сабақтар, спорттық және әскери дайындық – бәрі тегін. Қойылатын жалғыз талап, тыңдаушы білім алуға үлкен ықылас танытып, темірдей тәртіпке бағынуы тиіс.

Үміткер оқушылар физикалық және психологиялық тұрғыда өте мығым, сонымен қатар дәлдік ғылымдарға құштар ұл балалар ғана қатаң емтихандардан өтіп қана осы оқу орнына түсе алады.

Өкінішке қарай бұл оқу орны тек қана орыс тілінде білім береді. Оқу орнында бассейн, дене шынықтыру залы, футбол алағы барлығы заманауи талаптарға сай.

Іле Алатауының етегінде бой көтерген жаңа оқу орны бұрынғы КСРО кезіндегі «Искорка» деген санаторий орнында салынған.

== Сілтемелер ==
* [https://www.lyceum-arystan.kz/kz/ Лицей сайты]

[[Санат:2011 жылы ашылғандар]]
[[Санат:Қазақстан оқу орындары]]
[[Санат:Талғар ауданы]]</text>
      <sha1>ccnnnlsdoylf2ldwqk3t8ng3n0g83wq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Каменка</title>
    <ns>0</ns>
    <id>490123</id>
    <revision>
      <id>3058276</id>
      <parentid>3046733</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T18:09:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1890" xml:space="preserve">'''Елді мекендер:'''

'''Қазақстан:'''

* [[Каменка (Абай облысы)|Каменка]] – [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Каменка (Астрахан ауданы)|Каменка]] – [[Ақмола облысы]] [[Астрахан ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Каменка (Сандықтау ауданы)|Каменка]] – [[Ақмола облысы]] [[Сандықтау ауданы]]ндағы ауыл.
* ''Каменка'' — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]]ндағы [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылының бұрынғы атауы.
* [[Каменка (Жамбыл облысы)|Каменка]] – [[Жамбыл облысы]] [[Тұрар Рысқұлов ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Каменка (Қостанай облысы)|Каменка]] – [[Қостанай облысы]] [[Меңдіқара ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Каменка (Шығыс Қазақстан облысы)|Каменка]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Ұлан ауданы]]ндағы ауыл.

'''Болгария:'''
* [[Каменка (Кырджали облысы)|Каменка]] – [[Болгария]]дағы ауыл. 

'''Ресей:'''

* [[Каменка (Әлшеев ауданы)|Каменка]] – [[Башқұртстан]]ның Әлшеев ауданындағы ауыл.
* [[Каменка (Аургазин ауданы)|Каменка]] – [[Башқұртстан]]ның Аургазин ауданындағы ауыл.
* [[Каменка (Бижбуляк ауданы)|Каменка]] – [[Башқұртстан]]ның Бижбуляк ауданындағы ауыл.

{{айрық}}</text>
      <sha1>c4uxpiby5wf4dabux1dn0q46fbua8a5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ақсу (айрық)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>490440</id>
    <revision>
      <id>3058153</id>
      <parentid>3047595</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:59:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Басқа мағыналар */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3735" xml:space="preserve">'''Ақсу''' сөзінің бірнеше мағынасы бар:
== Елді мекендер ==
=== Ақмола облысы ===
* [[Ақсу (Біржан сал ауданы)|Ақсу]] – [[Ақмола облысы]] [[Біржан сал ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Ақсу (Степногорск қалалық әкімдігі)|Ақсу]] – [[Ақмола облысы]] [[Степногорск қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл.

=== Ақтөбе облысы ===
* [[Ақсу (Ақтөбе облысы)|Ақсу]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Мұғалжар ауданы]]ндағы ауыл.

=== Алматы облысы ===
* [[Ақсу (Алматы облысы)|Ақсу]] – [[Алматы облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл.

=== Батыс Қазақстан облысы ===
* [[Ақсу (Бәйтерек ауданы)|Ақсу]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бәйтерек ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Ақсу (Бөрлі ауданы)|Ақсу]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бөрлі ауданы]]ндағы ауыл.

=== Жамбыл облысы ===
* [[Ақсу (Жамбыл облысы)|Ақсу]] – [[Жамбыл облысы]] [[Шу ауданы]]ндағы ауыл.

=== Қарағанды облысы ===
* [[Ақсу (Ақсу-Аюлы ауылдық округі)|Ақсу]] – [[Қарағанды облысы]] [[Шет ауданы]], [[Ақсу-Аюлы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл.
* [[Ақсу (Нұраталды ауылдық округі)|Ақсу]] – [[Қарағанды облысы]] [[Шет ауданы]], [[Нұраталды ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. 

=== Қостанай облысы ===
* [[Ақсу (Денисов ауданы)|Ақсу]] – [[Қостанай облысы]] [[Денисов ауданы]]ндағы ауыл.

=== Қызылорда облысы ===
* [[Ақсу (Қызылорда облысы)|Ақсу]] – [[Қызылорда облысы]] [[Жалағаш ауданы]]ндағы ауыл.

=== Солтүстік Қазақстан облысы ===
* [[Ақсу (Тимирязев ауданы)|Ақсу]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Тимирязев ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Ақсу (Шал ақын ауданы)|Ақсу]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Шал ақын ауданы]]ндағы ауыл.

=== Павлодар облысы ===
* [[Ақсу]] – [[Павлодар облысы]]ндағы қала.
* [[Ақсу (кент, Павлодар облысы)|Ақсу]] – [[Павлодар облысы]] [[Ақсу қалалық әкімдігі]]не қарасты кент.

=== Түркістан облысы ===
* [[Ақсу (Түркістан облысы)|Ақсу]] – [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]]ндағы ауыл.

=== Шығыс Қазақстан облысы ===
* [[Ақсу (Катонқарағай ауданы)|Ақсу]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Катонқарағай ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Ақсу (Самар ауданы)|Ақсу]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл.

== Басқа мағыналар ==
* [[Ақсу (өзен, Алматы облысы)|Ақсу]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы|Ақсу]], [[Алакөл ауданы|Алакөл]] аудандарындағы өзен.

{{айрық}}</text>
      <sha1>0qtlepzayzrfeh548apycefdmbdnad9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058154</id>
      <parentid>3058153</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:59:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3735" xml:space="preserve">'''Ақсу''' сөзінің бірнеше мағынасы бар:
== Елді мекендер ==
=== Ақмола облысы ===
* [[Ақсу (Біржан сал ауданы)|Ақсу]] – [[Ақмола облысы]] [[Біржан сал ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Ақсу (Степногорск қалалық әкімдігі)|Ақсу]] – [[Ақмола облысы]] [[Степногорск қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл.

=== Ақтөбе облысы ===
* [[Ақсу (Ақтөбе облысы)|Ақсу]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Мұғалжар ауданы]]ндағы ауыл.

=== Батыс Қазақстан облысы ===
* [[Ақсу (Бәйтерек ауданы)|Ақсу]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бәйтерек ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Ақсу (Бөрлі ауданы)|Ақсу]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бөрлі ауданы]]ндағы ауыл.

=== Жамбыл облысы ===
* [[Ақсу (Жамбыл облысы)|Ақсу]] – [[Жамбыл облысы]] [[Шу ауданы]]ндағы ауыл.

=== Жетісу облысы ===
* [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл.

=== Қарағанды облысы ===
* [[Ақсу (Ақсу-Аюлы ауылдық округі)|Ақсу]] – [[Қарағанды облысы]] [[Шет ауданы]], [[Ақсу-Аюлы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл.
* [[Ақсу (Нұраталды ауылдық округі)|Ақсу]] – [[Қарағанды облысы]] [[Шет ауданы]], [[Нұраталды ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. 

=== Қостанай облысы ===
* [[Ақсу (Денисов ауданы)|Ақсу]] – [[Қостанай облысы]] [[Денисов ауданы]]ндағы ауыл.

=== Қызылорда облысы ===
* [[Ақсу (Қызылорда облысы)|Ақсу]] – [[Қызылорда облысы]] [[Жалағаш ауданы]]ндағы ауыл.

=== Солтүстік Қазақстан облысы ===
* [[Ақсу (Тимирязев ауданы)|Ақсу]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Тимирязев ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Ақсу (Шал ақын ауданы)|Ақсу]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Шал ақын ауданы]]ндағы ауыл.

=== Павлодар облысы ===
* [[Ақсу]] – [[Павлодар облысы]]ндағы қала.
* [[Ақсу (кент, Павлодар облысы)|Ақсу]] – [[Павлодар облысы]] [[Ақсу қалалық әкімдігі]]не қарасты кент.

=== Түркістан облысы ===
* [[Ақсу (Түркістан облысы)|Ақсу]] – [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]]ндағы ауыл.

=== Шығыс Қазақстан облысы ===
* [[Ақсу (Катонқарағай ауданы)|Ақсу]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Катонқарағай ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Ақсу (Самар ауданы)|Ақсу]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл.

== Басқа мағыналар ==
* [[Ақсу (өзен, Алматы облысы)|Ақсу]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы|Ақсу]], [[Алакөл ауданы|Алакөл]] аудандарындағы өзен.

{{айрық}}</text>
      <sha1>hfiye2cjouokdb41foi93gctply3sum</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Уикипедия:Белсенді қатысушылар</title>
    <ns>4</ns>
    <id>492279</id>
    <revision>
      <id>3058012</id>
      <parentid>3057716</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:03:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jembot</username>
        <id>36112</id>
      </contributor>
      <comment>Bot: Рейтингті жаңарту</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4924" xml:space="preserve">{{/begin|200}}
|-
| 1 || [[User:Мағыпар|Мағыпар]] || [[Special:Contributions/Мағыпар|{{formatnum:1188}}]] || {{Permissions|Мағыпар}}
|-
| 2 || [[User:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] || [[Special:Contributions/Білгіш Шежіреші|{{formatnum:745}}]] || {{Permissions|Білгіш Шежіреші}}
|-
| 3 || [[User:Салиха|Салиха]] || [[Special:Contributions/Салиха|{{formatnum:639}}]] || {{Permissions|Салиха}}
|-
| 4 || [[User:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] || [[Special:Contributions/Ұлы Тұран|{{formatnum:489}}]] || {{Permissions|Ұлы Тұран}}
|-
| 5 || [[User:Kasymov|Kasymov]] || [[Special:Contributions/Kasymov|{{formatnum:305}}]] || {{Permissions|Kasymov}}
|-
| 6 || [[User:Kas77777|Kas77777]] || [[Special:Contributions/Kas77777|{{formatnum:181}}]] || {{Permissions|Kas77777}}
|-
| 7 || [[User:Орел Карл|Орел Карл]] || [[Special:Contributions/Орел Карл|{{formatnum:167}}]] || {{Permissions|Орел Карл}}
|-
| 8 || [[User:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] || [[Special:Contributions/Мықтыбек Оразтайұлы|{{formatnum:129}}]] || {{Permissions|Мықтыбек Оразтайұлы}}
|-
| 9 || [[User:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] || [[Special:Contributions/Malik Nursultan B|{{formatnum:127}}]] || {{Permissions|Malik Nursultan B}}
|-
| 10 || [[User:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] || [[Special:Contributions/Dimash Kenesbek|{{formatnum:83}}]] || {{Permissions|Dimash Kenesbek}}
|-
| 11 || [[User:NusrTansj|NusrTansj]] || [[Special:Contributions/NusrTansj|{{formatnum:76}}]] || {{Permissions|NusrTansj}}
|-
| 12 || [[User:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] || [[Special:Contributions/Ерден Карсыбеков|{{formatnum:72}}]] || {{Permissions|Ерден Карсыбеков}}
|-
| 13 || [[User:Madi Dos|Madi Dos]] || [[Special:Contributions/Madi Dos|{{formatnum:72}}]] || {{Permissions|Madi Dos}}
|-
| 14 || [[User:Kristianmusic|Kristianmusic]] || [[Special:Contributions/Kristianmusic|{{formatnum:70}}]] || {{Permissions|Kristianmusic}}
|-
| 15 || [[User:Didar.Bayan21NS|Didar.Bayan21NS]] || [[Special:Contributions/Didar.Bayan21NS|{{formatnum:57}}]] || {{Permissions|Didar.Bayan21NS}}
|-
| 16 || [[User:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] || [[Special:Contributions/Alphy Haydar|{{formatnum:51}}]] || {{Permissions|Alphy Haydar}}
|-
| 17 || [[User:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] || [[Special:Contributions/Ерқанат Рыскулбеков|{{formatnum:48}}]] || {{Permissions|Ерқанат Рыскулбеков}}
|-
| 18 || [[User:Doc Taxon|Doc Taxon]] || [[Special:Contributions/Doc Taxon|{{formatnum:43}}]] || {{Permissions|Doc Taxon}}
|-
| 19 || [[User:Wolfgang1212|Wolfgang1212]] || [[Special:Contributions/Wolfgang1212|{{formatnum:40}}]] || {{Permissions|Wolfgang1212}}
|-
| 20 || [[User:Nurbekovanurly|Nurbekovanurly]] || [[Special:Contributions/Nurbekovanurly|{{formatnum:35}}]] || {{Permissions|Nurbekovanurly}}
|-
| 21 || [[User:СеніңШешең|СеніңШешең]] || [[Special:Contributions/СеніңШешең|{{formatnum:26}}]] || {{Permissions|СеніңШешең}}
|-
| 22 || [[User:Arris17|Arris17]] || [[Special:Contributions/Arris17|{{formatnum:20}}]] || {{Permissions|Arris17}}
|-
| 23 || [[User:Қайсар Қылышбек|Қайсар Қылышбек]] || [[Special:Contributions/Қайсар Қылышбек|{{formatnum:17}}]] || {{Permissions|Қайсар Қылышбек}}
|-
| 24 || [[User:B25es|B25es]] || [[Special:Contributions/B25es|{{formatnum:17}}]] || {{Permissions|B25es}}
|-
| 25 || [[User:DariaUrinbasarova21nis|DariaUrinbasarova21nis]] || [[Special:Contributions/DariaUrinbasarova21nis|{{formatnum:17}}]] || {{Permissions|DariaUrinbasarova21nis}}
|-
| 26 || [[User:Gerelyi|Gerelyi]] || [[Special:Contributions/Gerelyi|{{formatnum:16}}]] || {{Permissions|Gerelyi}}
|-
| 27 || [[User:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] || [[Special:Contributions/Нұрлан Рахымжанов|{{formatnum:16}}]] || {{Permissions|Нұрлан Рахымжанов}}
|-
| 28 || [[User:Gliwi|Gliwi]] || [[Special:Contributions/Gliwi|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Gliwi}}
|-
| 29 || [[User:Сәуір 1|Сәуір 1]] || [[Special:Contributions/Сәуір 1|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Сәуір 1}}
|-
| 30 || [[User:Айвентадор|Айвентадор]] || [[Special:Contributions/Айвентадор|{{formatnum:13}}]] || {{Permissions|Айвентадор}}
|-
| 31 || [[User:Kazman322|Kazman322]] || [[Special:Contributions/Kazman322|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Kazman322}}
|-
| 32 || [[User:Abayconvict|Abayconvict]] || [[Special:Contributions/Abayconvict|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Abayconvict}}
{{/end}}</text>
      <sha1>59368ht1lm2yofnr9szcnagd9230cft</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Елұй Дашы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>493598</id>
    <revision>
      <id>3058051</id>
      <parentid>1950467</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:54:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Нұрлыжол</username>
        <id>122283</id>
      </contributor>
      <comment>Қате</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2826" xml:space="preserve">'''Елұй Дашы( Елюй Даши, өз есімі–Чжундэ)''' — [[қидандар]]дың(қара қытайлардың) билеушісі әрі қолбасшысы, Қидан мемлекетінің (1125-1212) негізін қалаушысы. Қидандардың Ляо әулетінен шыққан. Шамамен 1087 жылы туып,1143 жылы [[Баласағұн]]да қайтыс болған.

==Тарихы==
Қидандар [[Шүршіт|шүршіттер]]ден (чжурчжендер) соққы жеп әлсірей бастаған кезде (1120 жылдары) қидан бегі Елұй Дашының шүршітке қарсы шақырған құрылтайына наймандар да қатысып, қидандарға әскери көмек береді. Бірақ, күшейе бастаған қидандарды шүршіттер Солтүстік [[Қытай]]дағы (Манчжурия) жерлерінен қуып шығып, солтүстік–бастысқа қарай ығыстырады. Бастапқы кездері Қидан мемлекетінің астанасы Емел өзенінң алабындағы Емел қаласы болған. Елұй Дашы 1128 жылы [[Қашқар]]дағы Арслан хан Ахметке қарсы соғыс ашып, [[Шығыс Түркістан]]ды өзіне қаратады. Одан соң [[Енисей қырғыздары]]на басқыншық жорыққа аттанып, оларды жеңеді. Кейінірек [[Жетісу]]дағы қарахан билеушілері мен көшпелілер арасындағы қайшылықты пайдаланған қидан билеушісі, көшпелілерді жақтап қодау көрсетіп қарахандықтардың билігін тартып алады да ордасын Шу алабындағы Баласағұн қаласына көшіреді. 1137 жылы Елұй Дашының әскері Ферғана мен [[Мауераннахр]]ды бағындырады. 1141 жылы Қатуан даласында (Самарқанның солтүстігіндегі) [[Салжұқ мемлекеті|салжұқ]] сұлтаны Санжардың әскеріне шабуыл жасайды. Бұдан соң Иранға қарсы соғыс  ашып, Кермен әулеті билеген бірнеше аймақты басып алып,өзін гүрхан(император) етіп жариялайды. Ол басқарған мемлекет Батыс Ляо патшалығы деп аталады.

== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;
[[Санат:Тарих]]
[[Санат:Қытай тарихы]]</text>
      <sha1>5rzt82gxhg1um5192lr7m29njyzfck3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Житник Федор Тимофеевич</title>
    <ns>0</ns>
    <id>497466</id>
    <revision>
      <id>3058353</id>
      <parentid>2453114</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T11:42:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>105421</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4496" xml:space="preserve">{{Тұлға
|Есімі =  Житник Федор Тимофеевич
|Шынайы есімі = 
|Сурет =  ЖитникФТ.jpg
|Сурет ені = 
|Сурет атауы  = 
|Туылған кездегі есімі = 
|Туылған күні = 1905
|Туылған жері ={{UKR}}, Харьков облысы, Богодухов  ауданы, Дмитровка селосы
|Мансабы =  егінші, егіншілер бригадасының бригадирі, колхоз председателі
| Азаматтығы = {{USSR}}
|Ұлты = украин
|Қайтыс болған күні =  
|Қайтыс болған жері = 
|Әкесі = 
|Анасы = 
|Жұбайы = 
|Балалары = 
|Марапаттары = 
* &quot;15 лет КазССР&quot; төсбелгісі (1935)
* Бүкілодақтық Ауылшаруашылық көрмесінің кіші күміс медалі (1938)
* &quot;Құрмет белігісі&quot; (1940)
* [[Ленин ордені]]
* [[&quot;Орақ пен Балға&quot; алтын медалі]]
* [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]]) 
|Сайты =  
|Басқалары = 
|Commons = 
}}

'''Житник Федор Тимофеевич'''&lt;ref&gt;Герои Социалистического труда по полеводству Казахской ССР. Алма-ата. 1950. 412 стр.&lt;/ref&gt; - [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]]), егінші, егіншілер бригадасының бригадирі. [[1905]] жыл [[Украина]]да, Харьков облысы, Богодухов  ауданы, Дмитровка селосында туған.

== Еңбек жолы мен жетістігі ==
* [[Қазақстан]]ға қоныс аударғаннан кейін [[1929]] жылы алғашқылардың бірі болып [[Талдықорған облысы]] (қазіргі [[Алматы облысы]]), 28 гвардияшылар ауданы, Сталин атындағы колхозға жұмысқа кіреді.
* [[1934]] жылдары 4-ші егіншілер бригадасының бригадирі болып тағайындалады.
* [[Ұлы Отан соғысы]]нда болып [[Москва]] қорғанысына және [[Берлин]]ді алу шабуылына қатысып, &quot;За оборону Москвы&quot; және &quot;За победу над Германией&quot; медальдарымен марапатталған. [[1945]] жылы еліне қайтып, өз бригадасымен жұмысын жалғастырады.
** [[1947]] жылы оның бригадасы мол өнім алады: 700 гектар барлық астық дәнді дақылдар алқабының әр гектарынан жоспарда  межеленген 11,8 центнердің орнына 15.2 центнерден өнім жинайды. Ал жаздық бидай себілген 46,5 гектардың әр гектарынан 30,8 центнерден бидай алады.
* [[1949]]-[[1961]] жылдары - Панфилов атындағы және &quot;Заря коммунизма&quot; колхоздарының председателі. 
* [[1962]] жылдан &quot;Жоламан&quot; қой совхозының үшінші фермасын басқарды.
* [[1939]] жылдан КОКП мүшесі.
* [[1937]]-[[1941]] жылдары - еңбекшілер депутаттарының аудандық Советінің депутаты.
* [[1948]] жылы - Холмогор ауылдық советінің депутаты.

== Наградалары ==
* &quot;15 лет КазССР&quot; төсбелгісі (1935)
* Бүкілодақтық Ауылшаруашылық көрмесінің кіші күміс медалі (1938)
* &quot;Құрмет белігісі&quot; (1940)
* [[Ленин ордені]]
* [[&quot;Орақ пен Балға&quot; алтын медалі]]
* [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]])

== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://darvblago.ru/513.html История народов Средней Азии]{{Deadlink|date=August 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

[[Санат:Социалистік еңбек ерлері]]</text>
      <sha1>qt09yt7sscbrqpecyw62lupqmcgffa1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Аймақ (Ауғанстан)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>503227</id>
    <revision>
      <id>3058330</id>
      <parentid>1972410</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T06:11:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1920" xml:space="preserve">'''Аймақ''' - Ауғанстанның солтүстік-батысында және орталық бөлігінде тұраты көшпелі және жартылай көшпелі 4 шағын халықтың жалпы аты (жемшид, батыс хазарей, фирюзкух, тайман), '''Чаар-аймақ''' деп те аталады (тәжікше &quot;чаар&quot; немесе &quot;чор&quot; - төрт, монғолша &quot;аймақ&quot; деген сөз &quot;халық&quot; дегенді білдіреді). Тәжік тілінде сөйлейді. Сүнниттік бағыттағы мұсылман дінін ұстайды.
* Жемшидтер  (جمشیدی)  -    Паромиз тауының солтүстігінде тұрады, Иран патшасы Жемшидтың ұрпағы болып есептеледі, Ауғанстанда - 112 мың адам, Ирнада - 28 мы адам шамасы.
* Фирюзкухтар (فیروزکوهی,) - Герируда ме Мурагаба өзендер аралығы қоныстаған. Мазендерандағы Фирузкух бекетінен Темір ханмен көшірілген, саны - 253 мың шамасы. 
* Тайман - (تیمنی,) - Гераттың оңтүстік-шығысында тұрады, 2 тайпадан аралас құрылған: түрік тегі қыпшақтар мен пуштун тегі  дурзаилардан. 507 мың халық.
* Батыс хазарей - 226 мың адам Ауғанстанда, 7,5 мың - Тәжікстанда.
== Дереккөздер ==
* “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998
{{Әлем халықтары}}
[[Санат:Ауғанстан]]</text>
      <sha1>r3zjhajkm25ykb1jgffanfajt0naaab</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058333</id>
      <parentid>3058330</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T06:13:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>нақтылау</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1889" xml:space="preserve">'''Аймақ''' - Ауғанстанның солтүстік-батысында және орталық бөлігінде тұраты көшпелі және жартылай көшпелі 4 шағын халықтың жалпы аты (жемшид, батыс хазарей, фирюзкух, тайман), '''Чаар-аймақ''' деп те аталады (тәжікше &quot;чаар&quot; немесе &quot;чор&quot; - төрт, монғолша &quot;аймақ&quot; деген сөз &quot;халық&quot; дегенді білдіреді). Тәжік тілінде сөйлейді. Сүнниттік бағыттағы мұсылман дінін ұстайды.
* Жемшидтер  (جمشیدی)  -    Паромиз тауының солтүстігінде тұрады, Иран патшасы Жемшидтың ұрпағы болып есептеледі, Ауғанстанда - 112 мың адам, Ирнада - 28 мы адам шамасы.
* Фирюзкухтар (فیروزکوهی,) - Герируда ме Мурагаба өзендер аралығы қоныстаған. Мазендерандағы Фирузкух бекетінен Темір ханмен көшірілген, саны - 253 мың шамасы. 
* Тайман - (تیمنی,) - Гераттың оңтүстік-шығысында тұрады, 2 тайпадан аралас құрылған: түрік тегі қыпшақтар мен пуштун тегі  дурзаилардан. 507 мың халық.
* Батыс хазарей - 226 мың адам Ауғанстанда, 7,5 мың - Тәжікстанда.
== Дереккөздер ==
* “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998

[[Санат:Ауғанстан]]</text>
      <sha1>7uflhuo2c472h5x8r12iwhso9wsdvok</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жиенқұрық</title>
    <ns>0</ns>
    <id>504839</id>
    <revision>
      <id>3058347</id>
      <parentid>1980928</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T09:56:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>105421</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2149" xml:space="preserve">'''Жиенқұрық (салт.).''' Қыздан туған балалар '''жиен''' деп аталады.  Қыз баланы жат жұрттық деп есептегенмен де, жиендерін жат болып кетпесін деп үнемі үйіне қонаққа шақырып, оны тік тұрып күтіп алуды мәртебе санаған. [[Халық дәстүрі]] бойынша жиен нағашыларынан қалаған затын яғни  '''жиенқұрық'''  алуға тиіс. Жиен ес біліп, етек жапқан сәттен оны нағашылары қамқорлыққа алып, нағашы атасы оған үйірлі жылқы ішінен бір тай атайтын болған. Оны  бәсіре тай немесе «жиенқұрық» деп  айтады. Нағашысы жиенінің бетін қайтармай үш рет беруге міндетті. Халық жиенді ренжітпей  '''жиен назасы жаман'''  деп еркелетіп ұстаған.  &quot;Жиенді  ұрғанның қолы  қалтырайды&quot; деген де сөз бар.

Жиенқұрық кей жерлерде &quot;қырық серкеш&quot; деп те аталады. Бұл туралы [[Тәуке хан]] тұсында [[қазақ]] мемлекеттілігі мен құқықтық жүйелерінің дамуында маңызы зор болған «[[Жеті жарғы]]да» «Нағашы жиеніне «қырық серкеш» беруі керек. Жиені нағашысына «қырық серкешімді алуға келдім» - деп арнайылап барғанда, оны құр қайтармай, қалағанын береді» деген нұсқау болған.


==Дереккөздер==


1. Қазақ халқының салт-дәстүрлері кітабы, Атамұра 2011ж.

2. http://baq.kz/kk/regional_media/post/6735

3. http://www.alashainasy.kz/interested/5745/{{Deadlink|date=August 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</text>
      <sha1>8b8cb14rwzbqx10zkwt1gqtv4wyudja</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Паразаулороф</title>
    <ns>0</ns>
    <id>512056</id>
    <revision>
      <id>3058054</id>
      <parentid>3057630</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:56:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Зоология|Зоология]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2043" xml:space="preserve">[[Сурет:Parasaurolophus cyrtocristatus.jpg|thumb|Паразаулороф]]
[[Сурет:Human-parasaurolophus size comparison.svg|thumb|left|Паразаулороф]]
[[Сурет:Parasaurolophuspic steveoc.jpg|thumb|Паразаулороф]]
'''Паразаулороф''' — бұдан шамамен 76 - 73 [[миллион]] жыл бұрын кейінгі Бор кезеңінде өмір сүрген орнитопод тұқымдас динозавр. Ол шөппен қоректенген. Екі аяқпен де, төрт аяқпен де жүре білген жануарды алғаш рет [[1922]] жылы Вильям Паркс сипаттаған. Сүйектері Канаданың Альберта қаласынан табылған. Паразаулороф — басындағы ерекше айдарымен белгілі гадрозаврид. Айдары жоғары және артқа қарай иілген ұзанша түтікшеге ұқсайды. Паразаулороф азық іздегенде төрт аяқтап жүріп, жүгіргенде екі аяғын пайдаланған.

== Қызықты дерек==
* Паразаулороф айдарымен дыбыс шығарған. 
* Паразаулорофтың сүйектері Канаданың Альберта қаласынан табылған. 
* Кейінрек динозаврдың сүйектері Нью–Мексикодан да қазылып алынды.
== Мәліметтер==
*Мәні : &quot;Айдарлы кесіртке&quot;
*Ұзындығы : Мұрнынан құйрығының ұшына дейін 10м
*Қорегі : [[өсімдіктер]]
*Салмағы : 2,5 тонна
*Тұқымдас : Хамбеозаврит
*Отряд тармағы : [[Орнитилли]] &lt;ref&gt;Динозавр энциклопедиясы—Алматы: „Аруна“ баспасы&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;
[[Санат: Динозаврлар]]</text>
      <sha1>gyxkei9ch4andob2jqlaywsvllh01gy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Күләш Ноғатайқызы Шәмшидинова</title>
    <ns>0</ns>
    <id>512171</id>
    <revision>
      <id>3058121</id>
      <parentid>3040660</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:20:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7691" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
| Қазақша есімі        = Күләш Шәмшидинова
|Суреті              = Шамшидинова Күләш Ноғатайқызы.jpg
| Титулы              = 12-ші [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Қазақстан Республикасының Білім және ғылым]] министрі
| Басқара бастады       = [[25 ақпан]] [[2019 жыл]]
| Туған күні      = 4.3.1958
| Туған жері     = [[Бесқайнар (Жетісу облысы)|Бесқайнар ауылы]], {{туғанжері|Көксу ауданы{{!}}Киров ауданы|Көксу ауданында}}, [[Алматы облысы]], {{Ту|Қазақ КСР}}, [[КСРО]]
| Жерленді       = 
| Діні       = 
| Партиясы             =[[Нұр Отан]] 
| Білімі        =[[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]]
| Марапаттары            =
{{{!}} style=&quot;background: transparent&quot;
{{!}} {{Құрмет ордені}}
{{!}}}
| Сайты            = [http://www.nis.edu.kz www.nis.edu.kz]
|Ту2_3=Flag of Kazakhstan.svg|Ту_3=Flag of Kazakhstan.svg|Титулы_3=[[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Қазақстан Республикасының Білім және ғылым]] Вице-министрі|Президент_2=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]|Ту2_2=Flag of Kazakhstan.svg|Басқаруын аяқтады_3=[[Қазан]] [[2009 жыл]]|Басқара бастады_3=[[Сәуір]] [[2007 жыл]]|Басқаруын аяқтады_2=[[Мамыр]] [[2005 жыл]]|Басқара бастады_2=[[Ақпан]] [[2002 жыл]]|Ізашары=[[Ерлан Кенжеғалиұлы Сағадиев|Ерлан Сағадиев]]|Ту_2=Flag of Kazakhstan.svg|Титулы_2=[[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Қазақстан Республикасының Білім және ғылым]] Вице-министрі|Азаматтығы={{USSR}} →&lt;br/&gt;
{{KAZ}}|Мамандығы=Ғалым, химия мұғалімі|Ізбасары=[[Асхат Қанатұлы Аймағамбетов|Асхат Аймағамбетов]]|Президент=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ту2=Flag of Kazakhstan.svg|Ту=Logotip ministry of education of the Kazakhstan.svg|Басқаруын аяқтады=[[13 маусым]] [[2019 жыл]]|Commons=Kulash Shamshidinova}}
'''Күләш Ноғатайқызы Шәмшидинова''' ([[4 наурыз]] [[1958 жыл]], [[Бесқайнар (Көксу ауданы)|Бесқайнар ауылы]], [[Көксу ауданы|Киров ауданы]], [[Алматы облысы]]) — Қазақстанның мемлекет қайраткері, ғалым, педагог, химия мұғалімі, [[Назарбаев Зияткерлік мектептері|«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ]] Басқарма Төрайымы&lt;ref&gt;http://conference.nis.edu.kz/november2013kz/index.php/speakers/speakers-2/92-k-n {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140427234354/http://conference.nis.edu.kz/november2013kz/index.php/speakers/speakers-2/92-k-n |date=2014-04-27 }}&lt;/ref&gt;

== Өмірбаяны ==
Шәмшидинова Күләш Ноғатайқызы [[Алматы облысы]] Киров (қазіргі [[Көксу ауданы]]) ауданының [[Бесқайнар (Көксу ауданы)|Бесқайнар ауылы]]нда дүниеге келген. Орта білімін бітірген соң, жоғары білімді [[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]]нің химия факультетінде алған, [[1979 жыл]]ы аяқтаған. Бірінші жұмыс орны [[1979 жыл]]ы [[Алматы облысы]]ндағы, [[Көксу ауданы]]ндағы Амангелді атындағы орта мектепте химия пәнінің мұғалімі болған. 1981-1986 жылдар аралығында комсомолдық қызметте еңбек еткен.

Комсомолдық жұмыстардан кейін түрлі деңгейлерде партиялық жұмыс етті. Басында, 1986 жылдан бастап Талдықорған облыстық партия комитетінде нұсқаушы қызметін атқарған, ал 1991 жылы Талдықорған қалалық партия комитетінің хатшысы ретінде еңбек еткен.

1991 жылы партиялық жұмыстарды аяқтап білім саласында қызмет етті. 1992 жылға дейін [[Талдықорған облысы|Талдықорған облыстық]] мұғалімдердің білімін жетілдіру институтында директордың орынбасары болды.

1992 -1996 жылдары [[Талдықорған]] қаласындағы №18 Б.Жолбарысұлы атындағы мектеп директорының қызметін атқарды.

1996 жылдан бастап қалалық атқарушы органдарында жұмыс жасаған. Талдықорған қаласының әкімінің орынбасары 1996 - 2002 болып, 2002 жылдың ақпан айынан  [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі]]нде вице-министр лауазымына тағайындалған.

2005 - 2007 жылдары - «Бөбек» РМКК Ұлттық ғылыми практикалық білім және сауықтыру орталығының Бас директоры болған.

2007 жылы [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі]]нде вице-министр лауазымына қайта тағайындалған.

2009 жылдың қазан айынан бастап «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Басқарма Төрайымы.&lt;ref&gt;http://nis.edu.kz/kz/about/corp-gov/board-trust/&lt;/ref&gt;

==Марапаттары==
* [[Құрмет ордені]]&lt;ref name=&quot;online.zakon.kz&quot;&gt;http://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30166955&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://nis.edu.kz  «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ]

{{Асқар Маминның министрлер кабинеті}}
[[Санат:Қазақстан министрлері]]
[[Санат:Қазақстан білім және ғылым министрлері]]
[[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]]
[[Санат:Қазақстан ғалымдары]]
[[Санат:Қазақстан педагогтары]]
[[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]]
[[Санат:Қазақстан білім беру ісінің құрметті қызметкерлері]]
[[Санат:Ыбырай Алтынсарин медалінің иегерлері]]</text>
      <sha1>m5lpm85ara70y7s0d94v90rh3lxjkzl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058122</id>
      <parentid>3058121</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:21:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7693" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
| Қазақша есімі        = Күләш Шәмшидинова
|Суреті              = Шамшидинова Күләш Ноғатайқызы.jpg
| Титулы              = 12-ші [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Қазақстан Республикасының Білім және ғылым]] министрі
| Басқара бастады       = [[25 ақпан]] [[2019 жыл]]
| Туған күні      = 4.3.1958
| Туған жері     = [[Бесқайнар (Жетісу облысы)|Бесқайнар ауылы]], {{туғанжері|Көксу ауданы{{!}}Киров ауданы|Көксу ауданында}}, [[Алматы облысы]], {{Ту|Қазақ КСР}}, [[КСРО]]
| Жерленді       = 
| Діні       = 
| Партиясы             =[[Нұр Отан]] 
| Білімі        =[[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]]
| Марапаттары            =
{{{!}} style=&quot;background: transparent&quot;
{{!}} {{Құрмет ордені}}
{{!}}}
| Сайты            = [http://www.nis.edu.kz www.nis.edu.kz]
|Ту2_3=Flag of Kazakhstan.svg|Ту_3=Flag of Kazakhstan.svg|Титулы_3=[[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Қазақстан Республикасының Білім және ғылым]] Вице-министрі|Президент_2=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]|Ту2_2=Flag of Kazakhstan.svg|Басқаруын аяқтады_3=[[Қазан]] [[2009 жыл]]|Басқара бастады_3=[[Сәуір]] [[2007 жыл]]|Басқаруын аяқтады_2=[[Мамыр]] [[2005 жыл]]|Басқара бастады_2=[[Ақпан]] [[2002 жыл]]|Ізашары=[[Ерлан Кенжеғалиұлы Сағадиев|Ерлан Сағадиев]]|Ту_2=Flag of Kazakhstan.svg|Титулы_2=[[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Қазақстан Республикасының Білім және ғылым]] Вице-министрі|Азаматтығы={{USSR}} →&lt;br/&gt;
{{KAZ}}|Мамандығы=Ғалым, химия мұғалімі|Ізбасары=[[Асхат Қанатұлы Аймағамбетов|Асхат Аймағамбетов]]|Президент=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ту2=Flag of Kazakhstan.svg|Ту=Logotip ministry of education of the Kazakhstan.svg|Басқаруын аяқтады=[[13 маусым]] [[2019 жыл]]|Commons=Kulash Shamshidinova}}
'''Күләш Ноғатайқызы Шәмшидинова''' ([[4 наурыз]] [[1958 жыл]], [[Бесқайнар (Жетісу облысы)|Бесқайнар ауылы]], [[Көксу ауданы|Киров ауданы]], [[Алматы облысы]]) — Қазақстанның мемлекет қайраткері, ғалым, педагог, химия мұғалімі, [[Назарбаев Зияткерлік мектептері|«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ]] Басқарма Төрайымы&lt;ref&gt;http://conference.nis.edu.kz/november2013kz/index.php/speakers/speakers-2/92-k-n {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140427234354/http://conference.nis.edu.kz/november2013kz/index.php/speakers/speakers-2/92-k-n |date=2014-04-27 }}&lt;/ref&gt;

== Өмірбаяны ==
Шәмшидинова Күләш Ноғатайқызы [[Алматы облысы]] Киров (қазіргі [[Көксу ауданы]]) ауданының [[Бесқайнар (Көксу ауданы)|Бесқайнар ауылы]]нда дүниеге келген. Орта білімін бітірген соң, жоғары білімді [[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]]нің химия факультетінде алған, [[1979 жыл]]ы аяқтаған. Бірінші жұмыс орны [[1979 жыл]]ы [[Алматы облысы]]ндағы, [[Көксу ауданы]]ндағы Амангелді атындағы орта мектепте химия пәнінің мұғалімі болған. 1981-1986 жылдар аралығында комсомолдық қызметте еңбек еткен.

Комсомолдық жұмыстардан кейін түрлі деңгейлерде партиялық жұмыс етті. Басында, 1986 жылдан бастап Талдықорған облыстық партия комитетінде нұсқаушы қызметін атқарған, ал 1991 жылы Талдықорған қалалық партия комитетінің хатшысы ретінде еңбек еткен.

1991 жылы партиялық жұмыстарды аяқтап білім саласында қызмет етті. 1992 жылға дейін [[Талдықорған облысы|Талдықорған облыстық]] мұғалімдердің білімін жетілдіру институтында директордың орынбасары болды.

1992 -1996 жылдары [[Талдықорған]] қаласындағы №18 Б.Жолбарысұлы атындағы мектеп директорының қызметін атқарды.

1996 жылдан бастап қалалық атқарушы органдарында жұмыс жасаған. Талдықорған қаласының әкімінің орынбасары 1996 - 2002 болып, 2002 жылдың ақпан айынан  [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі]]нде вице-министр лауазымына тағайындалған.

2005 - 2007 жылдары - «Бөбек» РМКК Ұлттық ғылыми практикалық білім және сауықтыру орталығының Бас директоры болған.

2007 жылы [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі]]нде вице-министр лауазымына қайта тағайындалған.

2009 жылдың қазан айынан бастап «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Басқарма Төрайымы.&lt;ref&gt;http://nis.edu.kz/kz/about/corp-gov/board-trust/&lt;/ref&gt;

==Марапаттары==
* [[Құрмет ордені]]&lt;ref name=&quot;online.zakon.kz&quot;&gt;http://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30166955&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://nis.edu.kz  «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ]

{{Асқар Маминның министрлер кабинеті}}
[[Санат:Қазақстан министрлері]]
[[Санат:Қазақстан білім және ғылым министрлері]]
[[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]]
[[Санат:Қазақстан ғалымдары]]
[[Санат:Қазақстан педагогтары]]
[[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]]
[[Санат:Қазақстан білім беру ісінің құрметті қызметкерлері]]
[[Санат:Ыбырай Алтынсарин медалінің иегерлері]]</text>
      <sha1>tm5oj9hrmeevawnc7dqea5l5k44h9c6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058123</id>
      <parentid>3058122</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:21:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7695" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
| Қазақша есімі        = Күләш Шәмшидинова
|Суреті              = Шамшидинова Күләш Ноғатайқызы.jpg
| Титулы              = 12-ші [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Қазақстан Республикасының Білім және ғылым]] министрі
| Басқара бастады       = [[25 ақпан]] [[2019 жыл]]
| Туған күні      = 4.3.1958
| Туған жері     = [[Бесқайнар (Жетісу облысы)|Бесқайнар ауылы]], {{туғанжері|Көксу ауданы{{!}}Киров ауданы|Көксу ауданында}}, [[Алматы облысы]], {{Ту|Қазақ КСР}}, [[КСРО]]
| Жерленді       = 
| Діні       = 
| Партиясы             =[[Нұр Отан]] 
| Білімі        =[[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]]
| Марапаттары            =
{{{!}} style=&quot;background: transparent&quot;
{{!}} {{Құрмет ордені}}
{{!}}}
| Сайты            = [http://www.nis.edu.kz www.nis.edu.kz]
|Ту2_3=Flag of Kazakhstan.svg|Ту_3=Flag of Kazakhstan.svg|Титулы_3=[[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Қазақстан Республикасының Білім және ғылым]] Вице-министрі|Президент_2=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]|Ту2_2=Flag of Kazakhstan.svg|Басқаруын аяқтады_3=[[Қазан]] [[2009 жыл]]|Басқара бастады_3=[[Сәуір]] [[2007 жыл]]|Басқаруын аяқтады_2=[[Мамыр]] [[2005 жыл]]|Басқара бастады_2=[[Ақпан]] [[2002 жыл]]|Ізашары=[[Ерлан Кенжеғалиұлы Сағадиев|Ерлан Сағадиев]]|Ту_2=Flag of Kazakhstan.svg|Титулы_2=[[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Қазақстан Республикасының Білім және ғылым]] Вице-министрі|Азаматтығы={{USSR}} →&lt;br/&gt;
{{KAZ}}|Мамандығы=Ғалым, химия мұғалімі|Ізбасары=[[Асхат Қанатұлы Аймағамбетов|Асхат Аймағамбетов]]|Президент=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ту2=Flag of Kazakhstan.svg|Ту=Logotip ministry of education of the Kazakhstan.svg|Басқаруын аяқтады=[[13 маусым]] [[2019 жыл]]|Commons=Kulash Shamshidinova}}
'''Күләш Ноғатайқызы Шәмшидинова''' ([[4 наурыз]] [[1958 жыл]], [[Бесқайнар (Жетісу облысы)|Бесқайнар ауылы]], [[Көксу ауданы|Киров ауданы]], [[Алматы облысы]]) — Қазақстанның мемлекет қайраткері, ғалым, педагог, химия мұғалімі, [[Назарбаев Зияткерлік мектептері|«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ]] Басқарма Төрайымы&lt;ref&gt;http://conference.nis.edu.kz/november2013kz/index.php/speakers/speakers-2/92-k-n {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140427234354/http://conference.nis.edu.kz/november2013kz/index.php/speakers/speakers-2/92-k-n |date=2014-04-27 }}&lt;/ref&gt;

== Өмірбаяны ==
Шәмшидинова Күләш Ноғатайқызы [[Алматы облысы]] Киров (қазіргі [[Көксу ауданы]]) ауданының [[Бесқайнар (Жетісу облысы)|Бесқайнар ауылы]]нда дүниеге келген. Орта білімін бітірген соң, жоғары білімді [[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]]нің химия факультетінде алған, [[1979 жыл]]ы аяқтаған. Бірінші жұмыс орны [[1979 жыл]]ы [[Алматы облысы]]ндағы, [[Көксу ауданы]]ндағы Амангелді атындағы орта мектепте химия пәнінің мұғалімі болған. 1981-1986 жылдар аралығында комсомолдық қызметте еңбек еткен.

Комсомолдық жұмыстардан кейін түрлі деңгейлерде партиялық жұмыс етті. Басында, 1986 жылдан бастап Талдықорған облыстық партия комитетінде нұсқаушы қызметін атқарған, ал 1991 жылы Талдықорған қалалық партия комитетінің хатшысы ретінде еңбек еткен.

1991 жылы партиялық жұмыстарды аяқтап білім саласында қызмет етті. 1992 жылға дейін [[Талдықорған облысы|Талдықорған облыстық]] мұғалімдердің білімін жетілдіру институтында директордың орынбасары болды.

1992 -1996 жылдары [[Талдықорған]] қаласындағы №18 Б.Жолбарысұлы атындағы мектеп директорының қызметін атқарды.

1996 жылдан бастап қалалық атқарушы органдарында жұмыс жасаған. Талдықорған қаласының әкімінің орынбасары 1996 - 2002 болып, 2002 жылдың ақпан айынан  [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі]]нде вице-министр лауазымына тағайындалған.

2005 - 2007 жылдары - «Бөбек» РМКК Ұлттық ғылыми практикалық білім және сауықтыру орталығының Бас директоры болған.

2007 жылы [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі]]нде вице-министр лауазымына қайта тағайындалған.

2009 жылдың қазан айынан бастап «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Басқарма Төрайымы.&lt;ref&gt;http://nis.edu.kz/kz/about/corp-gov/board-trust/&lt;/ref&gt;

==Марапаттары==
* [[Құрмет ордені]]&lt;ref name=&quot;online.zakon.kz&quot;&gt;http://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30166955&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://nis.edu.kz  «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ]

{{Асқар Маминның министрлер кабинеті}}
[[Санат:Қазақстан министрлері]]
[[Санат:Қазақстан білім және ғылым министрлері]]
[[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]]
[[Санат:Қазақстан ғалымдары]]
[[Санат:Қазақстан педагогтары]]
[[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]]
[[Санат:Қазақстан білім беру ісінің құрметті қызметкерлері]]
[[Санат:Ыбырай Алтынсарин медалінің иегерлері]]</text>
      <sha1>ey6sn6ymyxs6odww0bzio8wwm3vmp67</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тамилдер</title>
    <ns>0</ns>
    <id>514315</id>
    <revision>
      <id>3058315</id>
      <parentid>2766626</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T05:59:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1999" xml:space="preserve">'''Тамилдер'''— Оңтүстік Азиядағы халық. [[Үндістан]]ды (37 млн-ға жуық адам, көпшілігі [[Тамилнад]] штатында, 1971), [[Шри-Ланка]]да (2,5 мдн. адам), [[Малайзия]]ны (0,6 млн. адам), Бирманы (180 мың адам), [[Сингапур]]ды (90 мың адам), [[Австралия]] мен [[Мұхит]] аралдарын (35 мық) мекендейді. Тамиль тілінде сөйлейді. Діни нанымдары біркелкі емес. Басым көпшілігі индуистер, біраз бөлігі ислам дінін ұстайды. Антропология жағынан Т. оңт.-үнді нәсіліне жатады, жалпы шығу тегі дра-видтермен сабақтас. Б. з. б. 3 ғ. тамильдің Чола, Чера, Пандья деген мемлекеттері белгілі болды. 14 ғ-да [[Тамилнад]] («тамильдер мекені») Виджа-янагар империясының бөлігі еді. 17 ғ-да бұл бірнеше князьдыққа бөлінеді. Т-дің 80%-ке жуығы а. ш-мен айналысады. Олардың дәстүрлі кәсібі — жібек өндіру, тері, металл өңдеу. Өнердің дамыған саласы — [[архитектура]] және қола пластикалардан түрлі әшекей бұйымдар жасау, классикалық би, ұлттық театр.

==Әдебиет==
Народы Южной Азии, М., 1963; Алексеев В. И., Макаренко В. А., Страна тамилов, М., 1965; Ша* пошникоіва Л. В., Годы и дни Мадра-са. М.. 1971.

&lt;ref name=source1&gt;[[Қазақ энциклопедиясы]] &lt;/ref&gt;
==Дереккөздер==
&lt;references/&gt;

{{Әлем халықтары}}
{{stub}}</text>
      <sha1>4zutr11d85fmtp3b9i8i1lzt1hgnhpv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кеген ауданы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>514776</id>
    <revision>
      <id>3058141</id>
      <parentid>3045273</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:34:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8576" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауданы
 |ауданның атауы      = Кеген ауданы
 |елтаңба             = 
 |ту                  = 
 |елтаңба сипаттамасы   = 
 |ту сипаттамасы        = 
  |lat_dir = N |lat_deg = 43 |lat_min = 10 |lat_sec = 08 
  |lon_dir = E |lon_deg = 78 |lon_min = 50 |lon_sec = 56
 |облысы              = Алматы облысы
 |аудан орталығы          = [[Кеген (ауыл)|Кеген]]
 |ауылдық округтер саны   =12 
 |кенттік әкімдіктер саны =  
 |қалалық әкімдіктер саны =  
 |ауылдар саны       = 34
 |қалалар саны       = 
 |әкімі              = 
 |әкімдіктің мекенжайы  = 
 |құрылған уақыты    = 1930-1997, 2018
 |жер аумағы          =  
 |жер аумағы бойынша орны  = 
 |тұрғыны             = 32415&lt;ref&gt;[http://www.stat.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Алматы облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]&lt;/ref&gt;
 |халық саны бойынша орны  = 
 |санақ жылы          = 2019
 |тығыздығы           = 
 |тығыздығы бойынша орны   = 
 |ұлттық құрамы       = {{nobr|[[қазақтар]] (99,36%)}}, {{nobr|басқалары (0,64%)}}&lt;ref&gt;[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;пер.2019&quot;&gt;[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]&lt;/ref&gt;
 |телефон коды        = 
 |пошта индексі       =041400-041432&lt;ref name=&quot;kazindex.ru&quot;&gt;[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]&lt;/ref&gt;
 |сайты               = 
 |карта               = Kegen District‎ Kazakhstan.png
 |әкімшілік бірліктің картасы =  
 |ортаққордағы санаты = 
}}
{{мағына|Кеген}}
'''Кеген ауданы''' — [[Алматы облысы]]ның оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан әкімшілік бірлік. Орталығы – [[Кеген (ауыл)|Кеген]] ауылы.

== Тарихы ==
[[1930 жыл|1930]]—1997 жылдары жеке аудан болған, [[1997 жыл|1997]]—[[2018 жыл|2018]] жылдары [[Райымбек ауданы]]ның құрамына енген&lt;ref&gt;[https://egemen.kz/article/166897-prezident-almaty-oblysynynh-akimshilik-aumaqtyq-qurylysyndaghy-oezgerister-turaly-zanhgha-qol-qoydy Алматы облысында Кеген ауданы құрылады]&lt;/ref&gt;. [[2018 жыл|2018]] жылы сәуірдің 2-де жеке аудан болып қайта құрылды.

== Географиялық орны ==
[[Іле Алатауы|Іле]], [[Күнгей Алатау|Күнгей]], [[Теріскей Алатауы|Теріскей]] Алатауларының етегіндегі тау аралық аңғарда орналасқан. Аудан жерінде Аманжол, Көкжайлау, Саты, Қарақия, Қызыл-кезең, Сартасу (Шоқан асу) асулары бар. Таудан басталатын ағыны қатты Қарқара, Кеген, Талды, Шырғанақ, Иірсу, Кеңсу, Орта Мерке, Шет Мерке (бұлардың қосылуынан [[Шарын (өзен)|Шарын]] өзені құралады) Қарабұлақ , [[Шілік (өзен)|Шелек]], Қайыңды, [[Жіңішке (өзен, Алматы облысы)|Жіңішке]] өзендері бар. Көлдері – [[Қайыңды (көл)|Қайыңды]], Қарақия, [[Көлсай көлдері|Көлсай]]. Пайдалы қазындылардан қорғасын, мырыш, көмір және құрылыстық тас, құм, балшық кездеседі.

== Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі ==
Климаты қоңыржай, континенттік. Қаңтардың орташа температурасы 13,7 градус, шілдеде 14,8 градус ( Кеген станциясында). Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 300-400 мм. Жері күлгін сұр, қиыршық тас аралас қоңыр, қара топырақты келеді. Шырша, қарағай, қайың, терек, үйеңкі, қарағаш, тобылғы, бозқараған, ақ селеу, бетеге, жусан т. б. өседі. Аңдардан сілеусін, түйебөрі, жабайы шошқа, марал, тау ешкісі (тау теке), қарақұйрық, түлкі, қарсақ, суыр, қасқыр, борсық, қоян; құстардан ұлар, қаршыға, ителгі, бұлбұл, көкек, қаз, үйрек т. б. кездеседі.

== Халқы ==
Аудан халқының саны 32 415 адам ([[2019 жыл|2019]]), ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (99,36%), басқалары (0,64%).

== Ауылдық округтер ==
Аудандағы 34 елді мекен 12 ауылдық округке біріктірілген:
* [[Алғабас ауылдық округі (Алматы облысы)|Алғабас ауылдық округі]] 
* [[Бөлексаз ауылдық округі]]
* [[Жалаңаш ауылдық округі]] 
* [[Жылысай ауылдық округі]]
* [[Кеген ауылдық округі]] 
* [[Қарабұлақ ауылдық округі (Алматы облысы)|Қарабұлақ ауылдық округі]]
* [[Қарқара ауылдық округі]]
* [[Саты ауылдық округі (Алматы облысы)|Саты ауылдық округі]]
* [[Тасашы ауылдық округі]]
* [[Тұйық ауылдық округі]]
* [[Ұзынбұлақ ауылдық округі (Алматы облысы)|Ұзынбұлақ ауылдық округі]]
* [[Шырғанақ ауылдық округі]]

== Шаруашылығы ==
Ауыл шаруашылығына пайдаланылатын жері 536,0 мың га (1972), оның ішінде егістік 56,5, тыңайған жер 1,1, шабындық 20,9 жайылым 457,5 мың га. 1971 жылғы егісі 72,5 мың га, оның 57,2 мыңына дәнді дақылдар егілді. Аудан негізінен мал шаруашылығымен шұғылданады. 1971 жылдың басында 20,9 мың мүйізді ірі қара, 267,9 мың қой мен ешкі, 10,5 мың жылқы, 86,5 мың құс болды. Қазақтың арқар-меринос қойының тұқымы осы ауданда шығарылған. Аудан автомобиль жолымен қатынасады.
Кеген ауданында 37 мектеп, 7 клуб, 47 кітапхана, 35 кино қондырғы, 9 аурухана бар. Қазақ тілінде (1931) «Коммунизм нұры» газеті шығарылады. Орта ғасырлық 36 тас және топырақ қорғандарының, мазарлардың орны сақталған. Бірнеше жерден мыс, қорғасын қорытқан ошақтар мен тасқа түсірілген жазулар табылды.&lt;ref&gt;Аубакиров Ж. А., Алма-Атинская область. (Экономико-географическая характеристика), Алма-Атинская, 1959;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Археологическая карта Казахстана, Алма-Ата, 1960.&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Алматы облысы}}

[[Санат:Кеген ауданы елді мекендері]]
[[Санат:Кеген ауданы]]</text>
      <sha1>oaz0prw516ipribs8e30wucjhmsih6l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ляо</title>
    <ns>0</ns>
    <id>522649</id>
    <revision>
      <id>3058032</id>
      <parentid>2688829</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:36:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Нұрлыжол</username>
        <id>122283</id>
      </contributor>
      <comment>Қатені түзедім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3363" xml:space="preserve">{{Мемлекет
 |Қазақша атауы          = Ляо
 |Шынайы атауы           = 遼 
 |Атау септігі           = 
 |Ұраны                  = 
 |Әнұранның аты          = 
 |Аудио                  = 
 |Картада                = KhitanAD1000.png
  |карта тақырыбы        =Қидан Қағанаты 
 |Үкімет түрі             = монархия
 |Құрылды                 =907
 |Периш                   =1125
 |Тәуелсіздік күні        = 
 |Тәуелсіздігін алды      = 
 |Тілі                    = Қмдан тілі, [[қытай тілі]]
&lt;!-- |Тілдері             = --&gt;
 |Мемлекеттік діні        = [[Тәңіршілдік]],[[Даоизм]],[[Конфуциандық]],[[Буддизм]]
 |Астанасы                = Шаншын
 |Ірі қалалары            = 
&lt;!-- |Ірі қаласы          = --&gt;
 |Басшы қызметі           = 
 |Басшылары               = 
 |Жер аумағы              = 2,600,000 км² (947)&lt;ref name=&quot;empire&quot;&gt;Jonathan M. Adams, Thomas D. Hall and Peter Turchin (2006). &quot;East-West Orientation of Historical Empires&quot; (PDF). Journal of World-Systems Research (University of Connecticut). 12 (no. 2): 219–229.&lt;/ref&gt; 4,000,000 км² (1111)
}}
[[Сурет:Liao Dynasty - Guan Yin statue.jpg|thumb|left|Ляо дәуірінде жасалған [[Гуаң Ын]] мүсіні.]]
[[File:Cooking, mural from Tomb in Aohan, Liao Dynasty.jpg|thumb|left|Қидан тамақ дайындайды.]]
'''Ляо''' ({{lang-mn|Қидан улс}}, ''[[қытай тілі|қытайша]]:''遼朝|辽朝|Liao chao|Ляо Чао) - Солтүстік Қытайда құрылған [[кидани-моңғдар]]дың мемелекеті.  [[Абаоцзи]] (Амбагай) в [[907 жыл]]ғы көтеріліс бастаған тайпа көсемі [[Абаошы]]дің басқаруымен құрылып,  [[1125 жыл]]ғы  [[чжурчжен]]дердің көтерілісіне дейін болған. 

Астаналары — [[Хуэйнинфу|Шаншын]] (қазіргі [[Хуэйнинфу]]), [[Ляоян]] (шығыс жағында), [[Датун]] (батысында), [[Наңшын (Ляо)|Наңшын]] (оңтүстігінде, қазіргі [[Бейжің]]нің маңында).

Ляо ғ-ларда Алтайдан Тынық мұхитқа дейін созылып жатқан көшпелілер империясы  болды. Құрамында маньчжур-тұңғыс, моңғол тайпаларымен қоса Орталық Азияның мекендеген түркі ұлыстары (ұйғырлар,қырғыздар, т.б.) да болды. 

1125ж.  қытайлық Сун және Жүжен мемлекетінің  біріккен күші Ляо мемлекетін құлатты. Қидандардың бір бөлігі Жетісуда Қара қытай мемлекетін құрды&lt;ref&gt;Қинаяатұлы З.,&quot; Моңғол үстіртін мекен еткен соңғы түркі тайпалары&quot;. &quot;Қазақ энциклопедиясы&quot;&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Тарих]]</text>
      <sha1>eg9x35vvad07hooucx0570t86uviudm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058034</id>
      <parentid>3058032</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:37:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Нұрлыжол</username>
        <id>122283</id>
      </contributor>
      <comment>Қате</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3363" xml:space="preserve">{{Мемлекет
 |Қазақша атауы          = Ляо
 |Шынайы атауы           = 遼 
 |Атау септігі           = 
 |Ұраны                  = 
 |Әнұранның аты          = 
 |Аудио                  = 
 |Картада                = KhitanAD1000.png
  |карта тақырыбы        =Қидан Қағанаты 
 |Үкімет түрі             = монархия
 |Құрылды                 =907
 |Периш                   =1125
 |Тәуелсіздік күні        = 
 |Тәуелсіздігін алды      = 
 |Тілі                    = Қидан тілі, [[қытай тілі]]
&lt;!-- |Тілдері             = --&gt;
 |Мемлекеттік діні        = [[Тәңіршілдік]],[[Даоизм]],[[Конфуциандық]],[[Буддизм]]
 |Астанасы                = Шаншын
 |Ірі қалалары            = 
&lt;!-- |Ірі қаласы          = --&gt;
 |Басшы қызметі           = 
 |Басшылары               = 
 |Жер аумағы              = 2,600,000 км² (947)&lt;ref name=&quot;empire&quot;&gt;Jonathan M. Adams, Thomas D. Hall and Peter Turchin (2006). &quot;East-West Orientation of Historical Empires&quot; (PDF). Journal of World-Systems Research (University of Connecticut). 12 (no. 2): 219–229.&lt;/ref&gt; 4,000,000 км² (1111)
}}
[[Сурет:Liao Dynasty - Guan Yin statue.jpg|thumb|left|Ляо дәуірінде жасалған [[Гуаң Ын]] мүсіні.]]
[[File:Cooking, mural from Tomb in Aohan, Liao Dynasty.jpg|thumb|left|Қидан тамақ дайындайды.]]
'''Ляо''' ({{lang-mn|Қидан улс}}, ''[[қытай тілі|қытайша]]:''遼朝|辽朝|Liao chao|Ляо Чао) - Солтүстік Қытайда құрылған [[кидани-моңғдар]]дың мемелекеті.  [[Абаоцзи]] (Амбагай) в [[907 жыл]]ғы көтеріліс бастаған тайпа көсемі [[Абаошы]]дің басқаруымен құрылып,  [[1125 жыл]]ғы  [[чжурчжен]]дердің көтерілісіне дейін болған. 

Астаналары — [[Хуэйнинфу|Шаншын]] (қазіргі [[Хуэйнинфу]]), [[Ляоян]] (шығыс жағында), [[Датун]] (батысында), [[Наңшын (Ляо)|Наңшын]] (оңтүстігінде, қазіргі [[Бейжің]]нің маңында).

Ляо ғ-ларда Алтайдан Тынық мұхитқа дейін созылып жатқан көшпелілер империясы  болды. Құрамында маньчжур-тұңғыс, моңғол тайпаларымен қоса Орталық Азияның мекендеген түркі ұлыстары (ұйғырлар,қырғыздар, т.б.) да болды. 

1125ж.  қытайлық Сун және Жүжен мемлекетінің  біріккен күші Ляо мемлекетін құлатты. Қидандардың бір бөлігі Жетісуда Қара қытай мемлекетін құрды&lt;ref&gt;Қинаяатұлы З.,&quot; Моңғол үстіртін мекен еткен соңғы түркі тайпалары&quot;. &quot;Қазақ энциклопедиясы&quot;&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Тарих]]</text>
      <sha1>mvv4zqqy4v6zbp0mn7p21rztsgi5a1s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058334</id>
      <parentid>3058034</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T06:20:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Нұрлыжол</username>
        <id>122283</id>
      </contributor>
      <comment>Қате</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3361" xml:space="preserve">{{Мемлекет
 |Қазақша атауы          = Ляо
 |Шынайы атауы           = 遼 
 |Атау септігі           = 
 |Ұраны                  = 
 |Әнұранның аты          = 
 |Аудио                  = 
 |Картада                = KhitanAD1000.png
  |карта тақырыбы        =Қидан Қағанаты 
 |Үкімет түрі             = монархия
 |Құрылды                 =907
 |Периш                   =1125
 |Тәуелсіздік күні        = 
 |Тәуелсіздігін алды      = 
 |Тілі                    = Қидан тілі, [[қытай тілі]]
&lt;!-- |Тілдері             = --&gt;
 |Мемлекеттік діні        = [[Тәңіршілдік]],[[Даоизм]],[[Конфуциандық]],[[Буддизм]]
 |Астанасы                = Шаншын
 |Ірі қалалары            = 
&lt;!-- |Ірі қаласы          = --&gt;
 |Басшы қызметі           = 
 |Басшылары               = 
 |Жер аумағы              = 2,600,000 км² (947)&lt;ref name=&quot;empire&quot;&gt;Jonathan M. Adams, Thomas D. Hall and Peter Turchin (2006). &quot;East-West Orientation of Historical Empires&quot; (PDF). Journal of World-Systems Research (University of Connecticut). 12 (no. 2): 219–229.&lt;/ref&gt; 4,000,000 км² (1111)
}}
[[Сурет:Liao Dynasty - Guan Yin statue.jpg|thumb|left|Ляо дәуірінде жасалған [[Гуаң Ын]] мүсіні.]]
[[File:Cooking, mural from Tomb in Aohan, Liao Dynasty.jpg|thumb|left|Қидан тамақ дайындауы.]]
'''Ляо''' ({{lang-mn|Қидан улс}}, ''[[қытай тілі|қытайша]]:''遼朝|辽朝|Liao chao|Ляо Чао) - Солтүстік Қытайда құрылған [[кидани-моңғдар]]дың мемелекеті.  [[Абаоцзи]] (Амбагай) в [[907 жыл]]ғы көтеріліс бастаған тайпа көсемі [[Абаошы]]дің басқаруымен құрылып,  [[1125 жыл]]ғы  [[чжурчжен]]дердің көтерілісіне дейін болған. 

Астаналары — [[Хуэйнинфу|Шаншын]] (қазіргі [[Хуэйнинфу]]), [[Ляоян]] (шығыс жағында), [[Датун]] (батысында), [[Наңшын (Ляо)|Наңшын]] (оңтүстігінде, қазіргі [[Бейжің]]нің маңында).

Ляо ғ-ларда Алтайдан Тынық мұхитқа дейін созылып жатқан көшпелілер империясы  болды. Құрамында маньчжур-тұңғыс, моңғол тайпаларымен қоса Орталық Азияның мекендеген түркі ұлыстары (ұйғырлар,қырғыздар, т.б.) да болды. 

1125ж.  қытайлық Сун және Жүжен мемлекетінің  біріккен күші Ляо мемлекетін құлатты. Қидандардың бір бөлігі Жетісуда Қара қытай мемлекетін құрды&lt;ref&gt;Қинаяатұлы З.,&quot; Моңғол үстіртін мекен еткен соңғы түркі тайпалары&quot;. &quot;Қазақ энциклопедиясы&quot;&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Тарих]]</text>
      <sha1>k70przvk4ye4enud6n8918di1ys0af0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Чувандар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>532127</id>
    <revision>
      <id>3058331</id>
      <parentid>2995639</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T06:12:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8385" xml:space="preserve">{{Халық
|атауы      = Чувандар
|сурет      = 
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 1 700 адам
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{RUS}}
|саны1      = 1 002 (2010)
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{UKR}}
|саны2      = 226 (2002)
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = 
|саны3      = 
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = чукот тілі, орыс тілі
|діні       = [[православие]]
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}
'''Чувандар''' (өзд. атауы - этэл), ''шелаги'' — Қиыр Шығыстағы аз санды ұлт. [[Ресей]]дің Чукотка аймағында тұрады, Анадырь өзені алабында тіршілік етеді. 
Жалпы саны 1,7 мың адам (2004). 

== Тілі ==
Антропологиялық жағынан моңғолдық нәсілге жатады. Палеоазияттық юкагир-чуван тілінде сөйлейді. Шуван тілі – палеоазияттық тілдер отбасының оқшауланған тілі (юкагир-шуван тілдері), жалғамалы (агглютинативті) тілдерге жатады.

== Діні ==
Чувандардың діні – [[православие]]. Дәстүрлі діни сенімдері сақталған.

== Тарихы ==
Чувандардың этникалық тарихы өте күрделі мәселелердің бірі. Көпшілік ғалымдар чувандар чукчалармен туыстас деп есептейді. Чувандар — [[Қиыр Шығыс]]тың, [[Сібір]]дің шағын байырғы халқы. Орыс деректерінде олар туралы бірінші рет 17 ғасырда айтылады, онда чувандар юкагир халықтарының бірі ретінде айтылады.
Олар казактармен бірге коряктар мен чукчаларға қарсы 17 ғасырдың аяғы мен 18 ғасырдың басы аралығындағы әскери жорықтарға қатысып, бұл орыстармен жақындасуға ықпал етті. 18 ғасырдың аяғында чукчалармен қақтығыстар айтарлықтай азайды, бұл халықтың Анадырға қайта оралуына мүмкіндік берді. Олар 19 ғасырдың аяғында Анадыр өңірінде орналасып, 19 ғасырдың басында чувандар екі этнографиялық топқа бөлінді:
*көшпелі, мәдени жағынан чукчаларға, [[коряктар]]ға жақын;
*отырықшы, оларды Анадырлықтар, Марковтықтар деп те атайды. 
Кеңес өкіметінің алғашқы жылдарында отырықшы чувандар-марковтар ''камчадалдар'' деп атала бастады, тек көшпелілер ғана ''чувандар'' деп аталды. 1989 жылға дейін халық санағында ұлты ескерілмеді, өкілдері чукча, орыс болып жазылды. Отырықшы және көшпелі чувандардың қазіргі топтары көрші халықтармен және өз араларымен араласып кеткенімен, өздерінің мәдени ерекшеліктерін сақтап қалды.

== Кәсібі ==
Дәстүрлі кәсібі - балықшылық, [[балық аулау]], [[бұғы өсіру]] және терісі бағалы аңдарды аулау болды. Олар жабайы бұғыларды аулады, орыстар келгенге дейін олар делдалдық, чукчалармен, Охотск жағалауының тұрғындарымен айырбаспен айналысты. Олар қақпан мен мылтық көмегімен терісі бағалы аңдарды: тиін, [[қоян]], арктикалық түлкі, [[қасқыр]]ды аулады. Отырықшы чувандардың негізгі көлік құралы қайықтардан басқа иттер сүйреткен жеңіл қайың шаналары болды. Бір шанада әдетте 8-ден 12-ге дейін ит болды. 1930 жылдардың басында Марково ауылында 300-ге дейін ит болған, оның 260-ы шана иттер болатын. 1980 жылы ауылда ит шаруашылығы толығымен жойылды.
Бүгінде чувандар эвендермен және чукчалармен солтүстік бұғы шаруашылығында жұмыс істейді, дәстүрлі қолөнермен айналысады, балық аулайды және өңдейді. Көпшілігі мал өсіріп, бау-бақшамен айналысады.&lt;ref&gt;Наталия Котоман. Чуванцы — малочисленный народ Дальнего Востока https://travelask.ru/articles/chuvantsy-malochislennyy-narod-dalnego-vostoka&lt;/ref&gt;

Көшпелілер баспанасы ярангалар және чум болды. Отырықшы халық юкагирлермен және орыстармен ортақ ауылдарда, төбесі жоқ, төбесі тегіс ағаш үйлерде тұрды.

== Мәдениеті ==
Халықтың қазіргі ұрпақтары ертегілерді, жырларды, ескі орыс эпостарын сақтап қалды.Ауыз әдебиеті сақталған. Қазіргі таңда Чувандар ассимиляцияға ұшырап, ұлттық болмысын жоғалта бастаған&lt;ref&gt;Қазақстан ұлттық энциклопедия. 9 том. Алматы, 2007.&lt;/ref&gt;.

Чувандардың тағамының негізін бұғы еті мен балық құрады. Орманда әртүрлі шөптер мен жидектер жинады. Шұңқырларда балық ашытып, тұздалған, [[юкола]] жасады. Қызыл балықты көп мөлшерде кептіріп, өздеріне және иттерге азық үшін жинады. Мереке күндері пирог пен нан пісірді. Сусындардан олар браганы (бурдук) пайдаланып, көп мөлшерде шай ішті. Көшпелілер негізінен бұғы етін пайдаланды.

== Қазақстандағы чувандар ==
Қазақстанның чуван диаспорасы санының жалпы динамикасы мынадай: 
*22 (1989 ж.), 
*375 (1999 ж.),
*25 (2009 ж.) адам.&lt;ref&gt;Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.-Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 438-бет ISBN 978-601-7472-88-7&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{Әлем халықтары}}
[[Санат:Ресей халықтары]]
[[Санат:Қиыр Шығыс халықтары]]</text>
      <sha1>mn7famco8a30jb8sa0vi5mtfbdo6fin</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Арасан (ауыл)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>558841</id>
    <revision>
      <id>3058230</id>
      <parentid>3050811</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:15:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3356" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 =  Ауыл
|атауы                 =Арасан
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          =  Аылдық округ орталығы 
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             = 
|ту ені                  =    
   |lat_deg =45 |lat_min =16|lat_sec = 39
   |lon_deg =79|lon_min =21|lon_sec =10
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Жетісу облысы 
|кестедегі облыс         = Жетісу облысы{{!}}Жетісу 
|ауданы                  = Ақсу ауданы
|кестедегі аудан         = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу 
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Арасан ауылдық округі{{!}}Арасан
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =  
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =  
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                =1758
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}
'''Арасан''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл, [[Арасан ауылдық округі]] орталығы. КАТО коды — 193235100.

== Географиялық орны == 
Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 15 км-дей жерде.

== Халқы ==
[[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1549 адам (764 ер адам және 785 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1758 адамды (882 ер адам және 876 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ақсу ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]]
[[Санат:Жетісу казак әскерінің елді мекендері]]</text>
      <sha1>fx9hp123xqdrpmrc6kozxhll6dhqcdb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058231</id>
      <parentid>3058230</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:16:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Арасан (Алматы облысы)]] бетін [[Арасан (ауыл)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3356" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 =  Ауыл
|атауы                 =Арасан
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          =  Аылдық округ орталығы 
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             = 
|ту ені                  =    
   |lat_deg =45 |lat_min =16|lat_sec = 39
   |lon_deg =79|lon_min =21|lon_sec =10
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Жетісу облысы 
|кестедегі облыс         = Жетісу облысы{{!}}Жетісу 
|ауданы                  = Ақсу ауданы
|кестедегі аудан         = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу 
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Арасан ауылдық округі{{!}}Арасан
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =  
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =  
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                =1758
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}
'''Арасан''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл, [[Арасан ауылдық округі]] орталығы. КАТО коды — 193235100.

== Географиялық орны == 
Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 15 км-дей жерде.

== Халқы ==
[[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1549 адам (764 ер адам және 785 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1758 адамды (882 ер адам және 876 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ақсу ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]]
[[Санат:Жетісу казак әскерінің елді мекендері]]</text>
      <sha1>fx9hp123xqdrpmrc6kozxhll6dhqcdb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алғабас (Жетісу облысы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>558850</id>
    <revision>
      <id>3058130</id>
      <parentid>3056400</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:28:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3427" xml:space="preserve">{{мағына|Алғабас}}
{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 = Ауыл 
|атауы                 =Алғабас
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          = Ауылдық округ орталығы  
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             = 
|ту ені                  =  
   |lat_deg =44 |lat_min = 40|lat_sec = 27
   |lon_deg =78|lon_min = 06|lon_sec =18
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Жетісу облысы 
|кестедегі облыс         = Жетісу облысы{{!}}Жетісу 
|ауданы                  = Көксу ауданы 
|кестедегі аудан         = Көксу ауданы{{!}}Көксу
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Алғабас ауылдық округі (Жетісу облысы){{!}}Алғабас
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =   
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =  
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                = 1380
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}
'''Алғабас''' — [[Жетісу облысы]] [[Көксу ауданы]]ндағы ауыл, [[Алғабас ауылдық округі (Жетісу облысы)|Алғабас ауылдық округі]]нің орталығы. КАТО коды — 194835100.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 27 км-дей жерде.

== Халқы ==
[[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1489 адам (760 ер адам және 729 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1380 адамды (696 ер адам және 684 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source12&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Көксу ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Көксу ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>8q9i43e66xoawq4xl1tmlr2b0306j2t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Эндрю, Йорк герцогі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>560637</id>
    <revision>
      <id>3058024</id>
      <parentid>3057238</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:25:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7241" xml:space="preserve">
{{Мемлекеттік қайраткер
 | түс                  =   монарх
 | Қазақша есімі        =  Эндрю Альберт Кристиан Эдвард
 | Шынайы есімі         = {{lang-en|Andrew Albert Christian Edward}}
 | Суреті               = The Duke of York in Belfast.jpg
 | Атауы                = Эндрю, Йорк Церцогі, [[Бельфаст]]
 | Сурет ені            = 
 | Елтаңба              = Coat of Arms of Andrew, Duke of York.svg
 | Елтаңба атауы        = 
 | Елтаңба ені          = 
 | Титулы               =  [[Йорк (Англия)|Йорк]] [[герцог]]і
 | Лақап аты            = 
 | Ту                   = Arms of Andrew, Duke of York.svg
 | Ту2                   = 
 | Басқара бастады      = [[23 маусым]] [[1986 жыл]]
 | Басқаруын аяқтады    = 
 | Басқарған кезеңі     = 
 | Ізашары              = [[VI Георг|Альберт Георг]]
 | Ізбасары             = 
 | Тәж кигізу жорасы    = 
 | Биліктен бас тартуы  = 
 | Мұрагері             = 
 | Бірігіп басқарушы1   =
 | Бірігіп басқарушы1Басқара бастады     =  
 | Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады   = 
 | регент1              = 
 | регент1Басқара бастады      = 
 | регент1Басқаруын аяқтады    = 
 | регент2              = 
 | регент2Басқара бастады      = 
 | регент2Басқаруын аяқтады    = 
 | Премьер              = 
 | Вице-президент       = 
 | Президент            = 
 | Монарх               = [[II Елизавета]]
 | Губернатор           = 
 | Вице-губернатор      = 
 | Титулы_2             = 
 | Ту_2                 = 
 | Ту2_2                = 
 | Реті_2               = 
 | Басқара бастады_2    = 
 | Басқаруын аяқтады_2  = 
 | Ізашары_2            = 
 | Ізбасары_2           = 
 | Титулы_3             = 
 | Ту_3                 = 
 | Ту2_3                = 
 | Реті_3               = 
 | Басқара бастады_3    = 
 | Басқаруын аяқтады_3  = 
 | Ізашары_3            = 
 | Ізбасары_3           = 
 | Титулы_4             = 
 | Ту_4                 = 
 | Ту2_4                = 
 | Реті_4               = 
 | Басқара бастады_4    = 
 | Басқаруын аяқтады_4  = 
 | Ізашары_4            = 
 | Ізбасары_4           =
 | Түсініктемелер       = 
 | Діні                 =[[Англия шіркеуі]] 
 | Азаматтығы               = 
 | Туған күні         = 19.02.1960
 | Туған жері         = [[Букингем сарайы]], {{туғанжері|Лондон|Лондонда}}
 | Қайтыс болған күні   = 
 | Қайтыс болған жері   = 
 | Жерленді             = 
 | Династия             = [[Сурет:Badge of the House of Windsor.svg|30px]] [[Виндзор әулеті]]
 | Туған кездегі есімі      = 
 | Әкесі                = [[Филипп, Эдинбург герцогі|Филипп ханзада]]
 | Анасы                = [[II Елизавета]]
 | Жұбайы               = [[Сара, Йорк герцогинясы|Сара Фергюсон]] (1986 үйл. – 1996 ажыр.)
 | Балалары             = [[Беатрис, Йорк ханшайымы|Беатрис]] (1988 т.) және [[Евгения, Йорк ханшайымы|Евгения]] (1990 т.)
 | Қызмет еткен жылдары       =1979–2001 
 | Құрамында болды      ={{байрақ|Ұлыбритания}} 
 | Әскер түрі           ={{flagicon image|Naval Ensign of the United Kingdom.svg|border}} [[Ұлыбритания Патшалық теңіз флоты]] 
 | Атағы                =[[Сурет:British Royal Navy OF-8-collected.svg|35px]] {{flagicon image|Flag of Vice-Admiral - Royal Navy.svg|border}} Вице-адмирал 
 | Басқарды             = 
 | Шайқасы              =[[Фолкленд соғысы]] 
 | Ғылыми аясы          = 
 | Жұмыс істеген орны   = 
 | Партиясы             = 
 | Қызметі              = 
 | Мамандығы            = 
 | Білімі               = 
 | Ғылыми дәрежесі      = 
 | Марапаттары          = [[#Марапаттары|тізім]]
 | Қолтаңбасы           = Signature of Prince Andrew, Duke of York.png
 | Монограммасы         = Royal Monogram Of Prince Andrew Of Great Britain.svg
 | Сайты                = 
 | Commons              = 
}}
'''Ханзада Эндрю, [[Йорк (Англия)|Йорк]] герцогі''' ({{lang-en|Prince Andrew Duke of York}}, толық есімі '''Эндрю Альберт Кристиан Эдвард'''; [[12 ақпан]], [[1960 жыл]], [[Лондон]]) — [[Британ монархиясы|Ұлыбритания патшалық отбасы]]ның мүшесі, патшайым [[II Елизавета]]ның үшінші баласы және екінші ұлы.

== Өмірбаяны ==

== Жеке өмірі ==
Ханзада Эндрю 1960 жылы 12 ақпан күні  қазіргі [[Ұлыбритания]] [[Британ монархиясы|патшайымы]] [[II Елизавета]] және жұбайы [[Филипп, Эдинбург герцогі]]нің отбасында дүниеге келді. Патшалық отбасыда ол үшінші бала, екінші ұл бала болды.

Эндрю [[1986 жыл]]дың [[23 шілде]]сі күні [[Сара, Йорк герцогинясы|Сара Фергюсон]]ға үйленді. Сол күні патшайым оған [[Йорк (Англия)|Йорк]] герцогі атағын берді. Герцог пен герцогиняның екі қызы бар: 1988 жылы туған [[Беатрис, Йорк ханшайымы|Беатрис]] және 1990 жылы туған [[Евгения, Йорк ханшайымы|Евгения]]. Алайда, Йорк герцогінің әскери мансабына байланысты жиі сапарға шығуы, сондай-ақ Йорк герцогинясына бағытталған тынымсыз, жиі сыни БАҚ назары некенің бұзылуына әкелді. 19 наурыз 1992 жылы олардың ажырасуы жайлы жоспарлардың пайда болуы анықталды.

== Марапаттары ==
* {{Iw|Order of the Garter|Аспа ордені|en}}
{{bio-stub}}
== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер}}

[[Санат:Британ монархиясы]]
[[Санат:Ұлыбритания ханзадалары]]
[[Санат:Виндзорлар]]</text>
      <sha1>j8ypuoz0gdptyii1bg5qxkf4mv3d1s0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бесқайнар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>563547</id>
    <revision>
      <id>3058115</id>
      <parentid>3057809</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:16:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="336" xml:space="preserve">'''Бесқайнар''':
* [[Бесқайнар (Алматы облысы)|Бесқайнар]] — Алматы облысы, Талғар ауданындағы ауыл.
* [[Бесқайнар (Жетісу облысы)|Бесқайнар]] — Жетісу облысы, Көксу ауданындағы ауыл.
{{айрық}}</text>
      <sha1>kj0eyu3sah7oxvcb500e9ca21ayu1j2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Алакөл ауданы елді мекендері</title>
    <ns>10</ns>
    <id>565977</id>
    <revision>
      <id>3058207</id>
      <parentid>3043337</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:39:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3964" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |navbar = plain
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Жетісу облысы]] [[Алакөл ауданы]] елді мекендері
 |мазмұны   = {{nobr| [[Айпара (ауыл)|Айпара]] •}}
{{nobr| [[Ақжар (Алакөл ауданы)|Ақжар]] •}}
{{nobr| [[Ақтүбек (Алматы облысы)|Ақтүбек]] •}}
{{nobr| [[Ақши (Алакөл ауданы)|Ақши]] •}}
{{nobr| [[Алакөл (Алматы облысы)|Алакөл]] •}}
{{nobr| [[Арқарлы (Алакөл ауданы)|Арқарлы]] •}}
{{nobr| [[Әлемді]] •}}
{{nobr| [[Әшім]] •}}
{{nobr| [[Байзерек]] •}}
{{nobr| [[Бесағаш (Алакөл ауданы)|Бесағаш]] •}}
{{nobr| [[Бескөл (Алматы облысы)|Бескөл]] •}}
{{nobr| [[Бесінші (жол айрығы)|Бесінші]] •}}
{{nobr| [[Бибақан]] •}}
{{nobr| [[Бұлақты (Алакөл ауданы)|Бұлақты]] •}}
{{nobr| [[Бүдір]] •}}
{{nobr| [[Достық (Алакөл ауданы)|Достық]] •}}
{{nobr| [[Екпінді (Алакөл ауданы)|Екпінді]] •}}
{{nobr| [[Еңбекші (Алакөл ауданы)|Еңбекші]] •}}
{{nobr| [[Ескі Жанама]] •}}
{{nobr| [[Жайпақ]] •}}
{{nobr| [[Жалаңашкөл (станция)|Жалаңашкөл]] •}}
{{nobr| [[Жамбыл (Алакөл ауданы)|Жамбыл]] •}}
{{nobr| [[Жанама (Алматы облысы)|Жанама]] •}}
{{nobr| [[Жұмахан Балапанов ауылы|Жұмахан Балапанов]] •}}
{{nobr| [[Жыланды (Алматы облысы)|Жыланды]] •}}
{{nobr| [[Жынжүрек]] •}}
{{nobr| [[Кеңес (Алматы облысы)|Кеңес]] •}}
{{nobr| [[Көкжар]] •}}
{{nobr| [[Көктұма (ауыл)|Көктұма]] (ауыл) •}}
{{nobr| [[Көктұма (станция)|Көктұма]] (станция) •}}
{{nobr| [[Көлбай]] •}}
{{nobr| [[Қабанбай (Алматы облысы)|Қабанбай]] •}}
{{nobr| [[Қазақстан (Алакөл ауданы)|Қазақстан]] •}}
{{nobr| [[Қайнар (Алакөл ауданы)|Қайнар]] •}}
{{nobr| [[Қамысқала]] •}}
{{nobr| [[Қарабұлақ (Алакөл ауданы)|Қарабұлақ]] •}}
{{nobr| [[Қаратұма (Алматы облысы)|Қаратұма]] •}}
{{nobr| [[Қарлығаш (Алакөл ауданы)|Қарлығаш]] •}}
{{nobr| [[Қоңыр (Алакөл ауданы)|Қоңыр]] •}}
{{nobr| [[Қызылқайың (Алакөл ауданы)|Қызылқайың]] •}}
{{nobr| [[Лепсі (Алакөл ауданы)|Лепсі]] •}}
{{nobr| [[Майқан]] •}}
{{nobr| [[Майлышат]] •}}
{{nobr| [[МТФ 3]] •}}
{{nobr| [[Сайқан]] •}}
{{nobr| [[Сапақ (Алматы облысы)|Сапақ]] •}}
{{nobr| [[Талдыбұлақ (Алакөл ауданы)|Талдыбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Теректі (Алакөл ауданы)|Теректі]] •}}
{{nobr| [[Тоқжайлау]] •}}
{{nobr| [[Үшарал (қала)|Үшарал]] •}}
{{nobr| [[Үшбұлақ (Алакөл ауданы)|Үшбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Үшқайың]] •}}
{{nobr| [[Шымбұлақ (Алакөл ауданы)|Шымбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Шынжылы (ауыл)|Шынжылы]] •}}
{{nobr| [[Ынталы (Алакөл ауданы)|Ынталы]] •}}
{{nobr| [[№13-темір жол айрығы]] }}
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Жетісу облысы|Алакөл ауданы]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>a1npy6qe38hm373k9pvd72drqq31hax</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Қаратал ауданы елді мекендері</title>
    <ns>10</ns>
    <id>565997</id>
    <revision>
      <id>3058212</id>
      <parentid>3043344</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:41:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2702" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |navbar = plain
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Жетісу облысы]] [[Қаратал ауданы]] елді мекендері
 |мазмұны   = 
{{nobr| [[Айдар (Алматы облысы)|Айдар]] •}}
{{nobr| [[Айту]] •}}
{{nobr| [[Ақжар (Қаратал ауданы)|Ақжар]] •}}
{{nobr| [[Ақиық (ауыл)|Ақиық]] •}}
{{nobr| [[Алмалы (Қаратал ауданы)|Алмалы]] •}}
{{nobr| [[Бастөбе]] •}}
{{nobr| [[Бесағаш (Қаратал ауданы)|Бесағаш]] •}}
{{nobr| [[Бірлік (Қаратал ауданы)|Бірлік]] •}}
{{nobr| [[Дойыншы]] •}}
{{nobr| [[Достық (Қаратал ауданы)|Достық]] •}}
{{nobr| [[Ескелді би ауылы|Ескелді би]] •}}
{{nobr| [[Жаңаталап (Қаратал ауданы)|Жаңаталап]] •}}
{{nobr| [[Жасталап (Алматы облысы)|Жасталап]] •}}
{{nobr| [[Жылыбұлақ (Алматы облысы)|Жылыбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Кәлпе]] •}}
{{nobr| [[Көкдала (Қаратал ауданы)|Көкдала]] •}}
{{nobr| [[Көкпекті (Алматы облысы)|Көкпекті]] •}}
{{nobr| [[Көпбірлік]] •}}
{{nobr| [[Күрішдаласы]] •}}
{{nobr| [[Кіші Төбе]] •}}
{{nobr| [[Қайнар (Қаратал ауданы)|Қайнар]] •}}
{{nobr| [[Қанабек]] •}}
{{nobr| [[Қаражиде (Алматы облысы)|Қаражиде]] •}}
{{nobr| [[Қарақұм (Алматы облысы)|Қарақұм]] •}}
{{nobr| [[Қарашеңгел]] •}}
{{nobr| [[Қожбан]] •}}
{{nobr| [[Қызылжар (Қаратал ауданы)|Қызылжар]] •}}
{{nobr| [[Ойсаз]] •}}
{{nobr| [[Ортатөбе (Алматы облысы)|Ортатөбе]] •}}
{{nobr| [[Оян (Алматы облысы)|Оян]] •}}
{{nobr| [[Сарыбұлақ (Қаратал ауданы)|Сарыбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Тастөбе (Алматы облысы)|Тастөбе]] •}}
{{nobr| [[Ұмтыл]] •}}
{{nobr| [[Үшкөмей (Алматы облысы)|Үшкөмей]] •}}
{{nobr| [[Үштөбе (қала)|Үштөбе]] •}}
{{nobr| [[№47-темір жол айрығы]] }}
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Жетісу облысы|Қаратал ауданы]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7y60w27v27pwkhycm2m5qjsjdej8bov</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Ақсу ауданы елді мекендері</title>
    <ns>10</ns>
    <id>566029</id>
    <revision>
      <id>3058155</id>
      <parentid>3043336</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:00:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3432" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |navbar = plain
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Алматы облысы]] [[Ақсу ауданы]] елді мекендері
 |мазмұны   = {{nobr| [[Ақөзек (Ақсу ауданы)|Ақөзек]] •}}
{{nobr| [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]] •}}
{{nobr| [[Ақтөбе (Ақсу ауданы)|Ақтөбе]] •}}
{{nobr| [[Ақтоған (Ақсу ауданы)|Ақтоған]] •}}
{{nobr| [[Алажиде]] •}}
{{nobr| [[Алтынарық (Алматы облысы)|Алтынарық]] •}}
{{nobr| [[Арасан (Алматы облысы)|Арасан]] •}}
{{nobr| [[Арасан-Қапал]] •}}
{{nobr| [[Ащыбұлақ (Ақсу ауданы)|Ащыбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Баласаз]] •}}
{{nobr| [[Барлыбек Сырттанов ауылы|Барлыбек Сырттанов]] •}}
{{nobr| [[Бәйтерек (Ақсу ауданы)|Бәйтерек]] •}}
{{nobr| [[Береке (Ақсу ауданы)|Береке]] •}}
{{nobr| [[Егінсу (Алматы облысы)|Егінсу]] •}}
{{nobr| [[Еңбек (Ақсу ауданы)|Еңбек]] •}}
{{nobr| [[Есеболат]] •}}
{{nobr| [[Жаңалық (Ақсу ауданы)|Жаңалық]] •}}
{{nobr| [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] •}}
{{nobr| [[Жасқазақ]] •}}
{{nobr| [[Кеңжыра]] •}}
{{nobr| [[Кеңқарын]] •}}
{{nobr| [[Көкжайдақ]] •}}
{{nobr| [[Көкөзек (Ақсу ауданы)|Көкөзек]] •}}
{{nobr| [[Көлтабан (Алматы облысы)|Көлтабан]] •}}
{{nobr| [[Көшкентал (Алматы облысы)|Көшкентал]] •}}
{{nobr| [[Қазақстан (Ақсу ауданы)|Қазақстан]] •}}
{{nobr| [[Қайрақты (Алматы облысы)|Қайрақты]] •}}
{{nobr| [[Қапал (Алматы облысы)|Қапал]] •}}
{{nobr| [[Қаракөз (ауыл)|Қаракөз]] •}}
{{nobr| [[Қараой (Ақсу ауданы)|Қараой]] •}}
{{nobr| [[Қарашілік (Алматы облысы)|Қарашілік]] •}}
{{nobr| [[Қопа (Ақсу ауданы)|Қопа]] •}}
{{nobr| [[Қопалы (Алматы облысы)|Қопалы]] •}}
{{nobr| [[Құмтөбе]] •}}
{{nobr| [[Құрақсу]] •}}
{{nobr| [[Қызылағаш (Алматы облысы)|Қызылағаш]] •}}
{{nobr| [[Қызылжар (Ақсу ауданы)|Қызылжар]] •}}
{{nobr| [[Қызылқайың (Ақсу ауданы)|Қызылқайың]] •}}
{{nobr| [[Матай]] •}}
{{nobr| [[Молалы]] •}}
{{nobr| [[Ойтоған]] •}}
{{nobr| [[Өнім (Ақсу ауданы)|Өнім]] •}}
{{nobr| [[Сағабүйен]] •}}
{{nobr| [[Сағакүрес]] •}}
{{nobr| [[Суықсай]] •}}
{{nobr| [[Тарас]] •}}
{{nobr| [[Таусамалы]] •}}
{{nobr| [[Үлгілі (Ақсу ауданы)|Үлгілі]] •}}
{{nobr| [[Шолақөзек (Алматы облысы)|Шолақөзек]] }}
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Жетісу облысы|Ақсу ауданы]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>schrqoe4t2fxd49stc2nrklcmwbyuip</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058168</id>
      <parentid>3058155</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:11:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3432" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |navbar = plain
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Алматы облысы]] [[Ақсу ауданы]] елді мекендері
 |мазмұны   = {{nobr| [[Ақөзек (Ақсу ауданы)|Ақөзек]] •}}
{{nobr| [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]] •}}
{{nobr| [[Ақтөбе (Ақсу ауданы)|Ақтөбе]] •}}
{{nobr| [[Ақтоған (Ақсу ауданы)|Ақтоған]] •}}
{{nobr| [[Алажиде]] •}}
{{nobr| [[Алтынарық (Жетісу облысы)|Алтынарық]] •}}
{{nobr| [[Арасан (Жетісу облысы)|Арасан]] •}}
{{nobr| [[Арасан-Қапал]] •}}
{{nobr| [[Ащыбұлақ (Ақсу ауданы)|Ащыбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Баласаз]] •}}
{{nobr| [[Барлыбек Сырттанов ауылы|Барлыбек Сырттанов]] •}}
{{nobr| [[Бәйтерек (Ақсу ауданы)|Бәйтерек]] •}}
{{nobr| [[Береке (Ақсу ауданы)|Береке]] •}}
{{nobr| [[Егінсу (Жетісу облысы)|Егінсу]] •}}
{{nobr| [[Еңбек (Ақсу ауданы)|Еңбек]] •}}
{{nobr| [[Есеболат]] •}}
{{nobr| [[Жаңалық (Ақсу ауданы)|Жаңалық]] •}}
{{nobr| [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] •}}
{{nobr| [[Жасқазақ]] •}}
{{nobr| [[Кеңжыра]] •}}
{{nobr| [[Кеңқарын]] •}}
{{nobr| [[Көкжайдақ]] •}}
{{nobr| [[Көкөзек (Ақсу ауданы)|Көкөзек]] •}}
{{nobr| [[Көлтабан (Жетісу облысы)|Көлтабан]] •}}
{{nobr| [[Көшкентал (Жетісу облысы)|Көшкентал]] •}}
{{nobr| [[Қазақстан (Ақсу ауданы)|Қазақстан]] •}}
{{nobr| [[Қайрақты (Жетісу облысы)|Қайрақты]] •}}
{{nobr| [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] •}}
{{nobr| [[Қаракөз (ауыл)|Қаракөз]] •}}
{{nobr| [[Қараой (Ақсу ауданы)|Қараой]] •}}
{{nobr| [[Қарашілік (Жетісу облысы)|Қарашілік]] •}}
{{nobr| [[Қопа (Ақсу ауданы)|Қопа]] •}}
{{nobr| [[Қопалы (Жетісу облысы)|Қопалы]] •}}
{{nobr| [[Құмтөбе]] •}}
{{nobr| [[Құрақсу]] •}}
{{nobr| [[Қызылағаш (Жетісу облысы)|Қызылағаш]] •}}
{{nobr| [[Қызылжар (Ақсу ауданы)|Қызылжар]] •}}
{{nobr| [[Қызылқайың (Ақсу ауданы)|Қызылқайың]] •}}
{{nobr| [[Матай]] •}}
{{nobr| [[Молалы]] •}}
{{nobr| [[Ойтоған]] •}}
{{nobr| [[Өнім (Ақсу ауданы)|Өнім]] •}}
{{nobr| [[Сағабүйен]] •}}
{{nobr| [[Сағакүрес]] •}}
{{nobr| [[Суықсай]] •}}
{{nobr| [[Тарас]] •}}
{{nobr| [[Таусамалы]] •}}
{{nobr| [[Үлгілі (Ақсу ауданы)|Үлгілі]] •}}
{{nobr| [[Шолақөзек (Жетісу облысы)|Шолақөзек]] }}
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Жетісу облысы|Ақсу ауданы]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>htvfcfz218vzdfzavxc2qdk03uw3lgi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058206</id>
      <parentid>3058168</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:37:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3436" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |navbar = plain
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]] елді мекендері
 |мазмұны   = {{nobr| [[Ақөзек (Ақсу ауданы)|Ақөзек]] •}}
{{nobr| [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]] •}}
{{nobr| [[Ақтөбе (Ақсу ауданы)|Ақтөбе]] •}}
{{nobr| [[Ақтоған (Ақсу ауданы)|Ақтоған]] •}}
{{nobr| [[Алажиде]] •}}
{{nobr| [[Алтынарық (Жетісу облысы)|Алтынарық]] •}}
{{nobr| [[Арасан (Жетісу облысы)|Арасан]] •}}
{{nobr| [[Арасан-Қапал]] •}}
{{nobr| [[Ащыбұлақ (Ақсу ауданы)|Ащыбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Баласаз]] •}}
{{nobr| [[Барлыбек Сырттанов ауылы|Барлыбек Сырттанов]] •}}
{{nobr| [[Бәйтерек (Жетісу облысы)|Бәйтерек]] •}}
{{nobr| [[Береке (Ақсу ауданы)|Береке]] •}}
{{nobr| [[Егінсу (Жетісу облысы)|Егінсу]] •}}
{{nobr| [[Еңбек (Ақсу ауданы)|Еңбек]] •}}
{{nobr| [[Есеболат]] •}}
{{nobr| [[Жаңалық (Ақсу ауданы)|Жаңалық]] •}}
{{nobr| [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] •}}
{{nobr| [[Жасқазақ]] •}}
{{nobr| [[Кеңжыра]] •}}
{{nobr| [[Кеңқарын]] •}}
{{nobr| [[Көкжайдақ]] •}}
{{nobr| [[Көкөзек (Ақсу ауданы)|Көкөзек]] •}}
{{nobr| [[Көлтабан (Жетісу облысы)|Көлтабан]] •}}
{{nobr| [[Көшкентал (Жетісу облысы)|Көшкентал]] •}}
{{nobr| [[Қазақстан (Ақсу ауданы)|Қазақстан]] •}}
{{nobr| [[Қайрақты (Жетісу облысы)|Қайрақты]] •}}
{{nobr| [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] •}}
{{nobr| [[Қаракөз (ауыл)|Қаракөз]] •}}
{{nobr| [[Қараой (Ақсу ауданы)|Қараой]] •}}
{{nobr| [[Қарашілік (Жетісу облысы)|Қарашілік]] •}}
{{nobr| [[Қопа (Ақсу ауданы)|Қопа]] •}}
{{nobr| [[Қопалы (Жетісу облысы)|Қопалы]] •}}
{{nobr| [[Құмтөбе]] •}}
{{nobr| [[Құрақсу]] •}}
{{nobr| [[Қызылағаш (Жетісу облысы)|Қызылағаш]] •}}
{{nobr| [[Қызылжар (Ақсу ауданы)|Қызылжар]] •}}
{{nobr| [[Қызылқайың (Ақсу ауданы)|Қызылқайың]] •}}
{{nobr| [[Матай]] •}}
{{nobr| [[Молалы]] •}}
{{nobr| [[Ойтоған]] •}}
{{nobr| [[Өнім (Ақсу ауданы)|Өнім]] •}}
{{nobr| [[Сағабүйен]] •}}
{{nobr| [[Сағакүрес]] •}}
{{nobr| [[Суықсай]] •}}
{{nobr| [[Тарас]] •}}
{{nobr| [[Таусамалы]] •}}
{{nobr| [[Үлгілі (Ақсу ауданы)|Үлгілі]] •}}
{{nobr| [[Шолақөзек (Жетісу облысы)|Шолақөзек]] }}
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Жетісу облысы|Ақсу ауданы]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2cbs8ow92pm8ufd3rufukh0b6f3qqx0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058238</id>
      <parentid>3058206</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:20:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3419" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |navbar = plain
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]] елді мекендері
 |мазмұны   = {{nobr| [[Ақөзек (Ақсу ауданы)|Ақөзек]] •}}
{{nobr| [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]] •}}
{{nobr| [[Ақтөбе (Ақсу ауданы)|Ақтөбе]] •}}
{{nobr| [[Ақтоған (Ақсу ауданы)|Ақтоған]] •}}
{{nobr| [[Алажиде]] •}}
{{nobr| [[Алтынарық (Жетісу облысы)|Алтынарық]] •}}
{{nobr| [[Арасан (ауыл)|Арасан]] •}}
{{nobr| [[Арасан-Қапал]] •}}
{{nobr| [[Ащыбұлақ (Ақсу ауданы)|Ащыбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Баласаз]] •}}
{{nobr| [[Барлыбек Сырттанов ауылы|Барлыбек Сырттанов]] •}}
{{nobr| [[Бәйтерек (Жетісу облысы)|Бәйтерек]] •}}
{{nobr| [[Береке (Ақсу ауданы)|Береке]] •}}
{{nobr| [[Егінсу (Жетісу облысы)|Егінсу]] •}}
{{nobr| [[Еңбек (Ақсу ауданы)|Еңбек]] •}}
{{nobr| [[Есеболат]] •}}
{{nobr| [[Жаңалық (Ақсу ауданы)|Жаңалық]] •}}
{{nobr| [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] •}}
{{nobr| [[Жасқазақ]] •}}
{{nobr| [[Кеңжыра]] •}}
{{nobr| [[Кеңқарын]] •}}
{{nobr| [[Көкжайдақ]] •}}
{{nobr| [[Көкөзек (Ақсу ауданы)|Көкөзек]] •}}
{{nobr| [[Көлтабан (Жетісу облысы)|Көлтабан]] •}}
{{nobr| [[Көшкентал (Жетісу облысы)|Көшкентал]] •}}
{{nobr| [[Қазақстан (Ақсу ауданы)|Қазақстан]] •}}
{{nobr| [[Қайрақты (Жетісу облысы)|Қайрақты]] •}}
{{nobr| [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] •}}
{{nobr| [[Қаракөз (ауыл)|Қаракөз]] •}}
{{nobr| [[Қараой (Ақсу ауданы)|Қараой]] •}}
{{nobr| [[Қарашілік (Жетісу облысы)|Қарашілік]] •}}
{{nobr| [[Қопа (Ақсу ауданы)|Қопа]] •}}
{{nobr| [[Қопалы (Жетісу облысы)|Қопалы]] •}}
{{nobr| [[Құмтөбе]] •}}
{{nobr| [[Құрақсу]] •}}
{{nobr| [[Қызылағаш (Жетісу облысы)|Қызылағаш]] •}}
{{nobr| [[Қызылжар (Ақсу ауданы)|Қызылжар]] •}}
{{nobr| [[Қызылқайың (Ақсу ауданы)|Қызылқайың]] •}}
{{nobr| [[Матай]] •}}
{{nobr| [[Молалы]] •}}
{{nobr| [[Ойтоған]] •}}
{{nobr| [[Өнім (Ақсу ауданы)|Өнім]] •}}
{{nobr| [[Сағабүйен]] •}}
{{nobr| [[Сағакүрес]] •}}
{{nobr| [[Суықсай]] •}}
{{nobr| [[Тарас]] •}}
{{nobr| [[Таусамалы]] •}}
{{nobr| [[Үлгілі (Ақсу ауданы)|Үлгілі]] •}}
{{nobr| [[Шолақөзек (Жетісу облысы)|Шолақөзек]] }}
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Жетісу облысы|Ақсу ауданы]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>aqvn4gsghbd3v7y2ebcss1bdg48cwa9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Сарқан ауданы елді мекендері</title>
    <ns>10</ns>
    <id>566133</id>
    <revision>
      <id>3058211</id>
      <parentid>3043343</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:41:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2896" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |navbar = plain
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Жетісу облысы]] [[Сарқан ауданы]] елді мекендері
 |мазмұны   = {{nobr| [[Абай (Сарқан ауданы)|Абай]] •}}
{{nobr| [[Ақбалық (Алматы облысы)|Ақбалық]] •}}
{{nobr| [[Аққайың (Сарқан ауданы)|Аққайың]] •}}
{{nobr| [[Ақтұма (Сарқан ауданы)|Ақтұма]] •}}
{{nobr| [[Алмалы (Сарқан ауданы)|Алмалы]] •}}
{{nobr| [[Аманбөктер]] •}}
{{nobr| [[Арғанаты (станция)|Арғанаты]] •}}
{{nobr| [[Бақалы (Алматы облысы)|Бақалы]] •}}
{{nobr| [[Баянбай (Алматы облысы)|Баянбай]] •}}
{{nobr| [[Бірлік (Сарқан ауданы)|Бірлік]] •}}
{{nobr| [[Екіаша]] •}}
{{nobr| [[Еркін (Сарқан ауданы)|Еркін]] •}}
{{nobr| [[Ешкіөлмес (Сарқан ауданы)|Ешкіөлмес]] •}}
{{nobr| [[Кәкімжан]] •}}
{{nobr| [[Керегетас (Алматы облысы)|Керегетас]] •}}
{{nobr| [[Көкжиде (Сарқан ауданы)|Көкжиде]] •}}
{{nobr| [[Көкөзек (Сарқан ауданы)|Көкөзек]] •}}
{{nobr| [[Көктерек (Сарқан ауданы)|Көктерек]] •}}
{{nobr| [[Көкшалғын]] •}}
{{nobr| [[Қарабөгет (Алматы облысы)|Қарабөгет]] •}}
{{nobr| [[Қаратас (Алматы облысы)|Қаратас]] •}}
{{nobr| [[Қарауылтөбе (Алматы облысы)|Қарауылтөбе]] •}}
{{nobr| [[Қарғалы (Сарқан ауданы)|Қарғалы]] •}}
{{nobr| [[Қойлық (ауыл)|Қойлық]] •}}
{{nobr| [[Лепсі (Сарқан ауданы)|Лепсі]] •}}
{{nobr| [[Мұқан Төлебаев ауылы|Мұқан Төлебаев]] •}}
{{nobr| [[Пограничник]] •}}
{{nobr| [[Садовое (Алматы облысы)|Садовое]] •}}
{{nobr| [[Сарқан]] •}}
{{nobr| [[Сарықұрақ (темір жол айрығы)|Сарықұрақ]] •}}
{{nobr| [[Тасқұдық (Алматы облысы)|Тасқұдық]] •}}
{{nobr| [[Тополевка (Қазақстан)|Тополевка]] •}}
{{nobr| [[Үлгі (Алматы облысы)|Үлгі]] •}}
{{nobr| [[Черкасск]] •}}
{{nobr| [[Шатырбай]] •}}
{{nobr| [[Шұбартүбек]] }}
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Жетісу облысы|Сарқан ауданы]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>noiite44v5ng4doos4fhdtbvzj639qx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Көксу ауданы елді мекендері</title>
    <ns>10</ns>
    <id>566141</id>
    <revision>
      <id>3058116</id>
      <parentid>3057771</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:17:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2786" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |navbar = plain
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Жетісу облысы]] [[Көксу ауданы]] елді мекендері
 |мазмұны   = 
{{nobr| [[Айнабұлақ (Жетісу облысы)|Айнабұлақ]] •}}
{{nobr| [[Ақтекше]] •}}
{{nobr| [[Ақшатоған]] •}}
{{nobr| [[Ақын Қалқа ауылы|Ақын Қалқа]] •}}
{{nobr| [[Алғабас (Жетісу облысы)|Алғабас]] •}}
{{nobr| [[Бақша (ауыл)|Бақша]] •}}
{{nobr| [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]] •}}
{{nobr| [[Бесқайнар (Жетісу облысы)|Бесқайнар]] •}}
{{nobr| [[Бозтоған]] •}}
{{nobr| [[Быжы]] •}}
{{nobr| [[Еңбекшіқазақ (Жетісу облысы)|Еңбекшіқазақ]] •}}
{{nobr| [[Жамбыл (Көксу ауданы)|Жамбыл]] •}}
{{nobr| [[Жарлыөзек]] •}}
{{nobr| [[Жетіжал]] •}}
{{nobr| [[Зылиха Тамшыбай ауылы|Зылиха Тамшыбай]] •}}
{{nobr| [[Кеңарал (Жетісу облысы)|Кеңарал]] •}}
{{nobr| [[Көкбастау (Жетісу облысы)|Көкбастау]] •}}
{{nobr| [[Көксу (Көксу ауданы)|Көксу]] •}}
{{nobr| [[Көпір (темір жол айрығы)|Көпір]] •}}
{{nobr| [[Қазақстанның 10 жылдығы ауылы|Қазақстанның 10 жылдығы]] •}}
{{nobr| [[Қазақстанның 50 жылдығы ауылы|Қазақстанның 50 жылдығы]] •}}
{{nobr| [[Қаратал (Көксу ауданы)|Қаратал]] •}}
{{nobr| [[Қызылтоған]] •}}
{{nobr| [[Мәмбет (Жетісу облысы)|Мәмбет]] •}}
{{nobr| [[Мәулімбай]] •}}
{{nobr| [[Мойынқұм (Жетісу облысы)|Мойынқұм]] •}}
{{nobr| [[Мұқаншы (Мұқаншы ауылдық округі)|Мұқаншы (Мұқаншы а.о.)]] •}}
{{nobr| [[Мұқаншы (Жарлыөзек ауылдық округі)|Мұқаншы (Жарлыөзек а.о.)]] •}}
{{nobr| [[Мұсабек]] •}}
{{nobr| [[Нәдірізбек]] •}}
{{nobr| [[ПЧ-45 қосшар]] •}}
{{nobr| [[Талапты (Жетісу облысы)|Талапты]] •}}
{{nobr| [[Тауарасы]] •}}
{{nobr| [[Теректі (Көксу ауданы)|Теректі]] }}
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Жетісу облысы|Көксу ауданы]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>faf1zzdv5yh9q98ns4akqfw6d74mw0t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Ескелді ауданы елді мекендері</title>
    <ns>10</ns>
    <id>566165</id>
    <revision>
      <id>3058208</id>
      <parentid>3044841</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:39:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2645" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |navbar = plain
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Жетісу облысы]] [[Ескелді ауданы]] елді мекендері
 |мазмұны   = 
{{nobr| [[Абай (Ескелді ауданы)|Абай]] •}}
{{nobr| [[Ақешкі (ауыл)|Ақешкі]] •}}
{{nobr| [[Ақтасты (Жетісу облысы)|Ақтасты]] •}}
{{nobr| [[Ақтұма (Ескелді ауданы)|Ақтұма]] •}}
{{nobr| [[Ақын Сара]] •}}
{{nobr| [[Алдабергенов ауылы|Алдабергенов]] •}}
{{nobr| [[Алмалы (Ескелді ауданы)|Алмалы]] •}}
{{nobr| [[Бақтыбай Жолбарысұлы ауылы|Бақтыбай Жолбарысұлы]] •}}
{{nobr| [[Биғаш (Жетісу облысы)|Биғаш]] •}}
{{nobr| [[Бөктерлі]] •}}
{{nobr| [[Екпінді (Ескелді ауданы)|Екпінді]] •}}
{{nobr| [[Елтай (Ескелді ауданы)|Елтай]] •}}
{{nobr| [[Ешкіөлмес (Ескелді ауданы)|Ешкіөлмес]] •}}
{{nobr| [[Жалғызағаш]] •}}
{{nobr| [[Жаңалық (Ескелді ауданы)|Жаңалық]] •}}
{{nobr| [[Жастар (Жетісу облысы)|Жастар]] •}}
{{nobr| [[Жеңдік]] •}}
{{nobr| [[Жетісу (ауыл)|Жетісу]] •}}
{{nobr| [[Көкжазық]] •}}
{{nobr| [[Көктөбе (Жетісу облысы)|Көктөбе]] •}}
{{nobr| [[Қайнарлы (Ескелді ауданы)|Қайнарлы]] •}}
{{nobr| [[Қарабұлақ (Ескелді ауданы)|Қарабұлақ]] •}}
{{nobr| [[Қаратал (Ескелді ауданы)|Қаратал]] •}}
{{nobr| [[Қоңыр (Ескелді ауданы)|Қоңыр]] •}}
{{nobr| [[Қоржымбай]] •}}
{{nobr| [[Матай Байысов ауылы|Матай Байысов]] •}}
{{nobr| [[Өрқұсақ]] •}}
{{nobr| [[Өтенай (Ескелді ауданы)|Өтенай]] •}}
{{nobr| [[Сырымбет (Жетісу облысы)|Сырымбет]] •}}
{{nobr| [[Тамбала]] •}}
{{nobr| [[Теңлік]] •}}
{{nobr| [[Теректі (Ескелді ауданы)|Теректі]] •}}
{{nobr| [[Шымыр (ауыл)|Шымыр]] }}
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Жетісу облысы|Ескелді ауданы]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7mk4f759jt1yntqn3jphe1e1qtuae0f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Кербұлақ ауданы елді мекендері</title>
    <ns>10</ns>
    <id>566175</id>
    <revision>
      <id>3058209</id>
      <parentid>3043340</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:40:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5082" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |navbar = plain
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Жетісу облысы]] [[Кербұлақ ауданы]] елді мекендері
 |мазмұны   = 
{{nobr| [[Ақбастау (Кербұлақ ауданы)|Ақбастау]] •}}
{{nobr| [[Ақсұңқар жол учаскесі]] •}}
{{nobr| [[Ақтөбе (Кербұлақ ауданы)|Ақтөбе]] •}}
{{nobr| [[Алтындала]] •}}
{{nobr| [[Алтынемел (ауыл)|Алтынемел]] •}}
{{nobr| [[Аралтөбе (Кербұлақ ауданы)|Аралтөбе]] •}}
{{nobr| [[Арқарлы асуы (ауыл)|Арқарлы асуы]] •}}
{{nobr| [[Арқарлы (Жоламан ауылдық округі)|Арқарлы]] (Жоламан а.о.) •}}
{{nobr| [[Арқарлы (Қарашоқы ауылдық округі)|Арқарлы]] (Қарашоқы а.о.) •}}
{{nobr| [[Арқарлы (Сарыбастау ауылдық округі)|Арқарлы]] (Сарыбастау а.о.) •}}
{{nobr| [[Байғазы (ауыл)|Байғазы]] •}}
{{nobr| [[Балғалы (ауыл)|Балғалы]] •}}
{{nobr| [[Басши]] •}}
{{nobr| [[Беріктас (Кербұлақ ауданы)|Беріктас]] •}}
{{nobr| [[Бостан (Алматы облысы)|Бостан]] •}}
{{nobr| [[Дала (ауыл)|Дала]] •}}
{{nobr| [[Доланалы]] •}}
{{nobr| [[Дос (станция)|Дос]] •}}
{{nobr| [[Жайнақ батыр ауылы|Жайнақ батыр]] •}}
{{nobr| [[Жаңалық (Кербұлақ ауданы)|Жаңалық]] •}}
{{nobr| [[Желдіқара (Алматы облысы)|Желдіқара]] •}}
{{nobr| [[Жоламан (Алматы облысы)|Жоламан]] (ауыл) •}}
{{nobr| [[Жоламан (станция)|Жоламан]] (станция) •}}
{{nobr| [[Көксай (Кербұлақ ауданы)|Көксай]] •}}
{{nobr| [[Көксу (Кербұлақ ауданы)|Көксу]] •}}
{{nobr| [[Көктал (Кербұлақ ауданы)|Көктал]] •}}
{{nobr| [[Коноваловка (Алматы облысы)|Коноваловка]] •}}
{{nobr| [[Күреңбел (Алматы облысы)|Күреңбел]] •}}
{{nobr| [[Қазансу]] •}}
{{nobr| [[Қайнарлы (Кербұлақ ауданы)|Қайнарлы]] •}}
{{nobr| [[Қараағаш (Алматы облысы)|Қараағаш]] •}}
{{nobr| [[Қарашоқы (Алматы облысы)|Қарашоқы]] •}}
{{nobr| [[Қарлығаш (Кербұлақ ауданы)|Қарлығаш]] •}}
{{nobr| [[Қарымсақ]] •}}
{{nobr| [[Қаспан]] •}}
{{nobr| [[Қоғалы (Алматы облысы)|Қоғалы]] •}}
{{nobr| [[Қойқырыққан]] •}}
{{nobr| [[Қосағаш (Алматы облысы)|Қосағаш]] •}}
{{nobr| [[Қоянкөз]] •}}
{{nobr| [[Қызылжар (Кербұлақ ауданы)|Қызылжар]] •}}
{{nobr| [[Қызылмектеп]] •}}
{{nobr| [[Майтөбе (Алматы облысы)|Майтөбе]] (ауыл) •}}
{{nobr| [[Майтөбе (станция)|Майтөбе]] (станция) •}}
{{nobr| [[Малайсары (Алматы облысы)|Малайсары]] (ауыл) •}}
{{nobr| [[Малайсары (станция)|Малайсары]] (станция) •}}
{{nobr| [[Нұрым]] •}}
{{nobr| [[Онжас]] •}}
{{nobr| [[Сайлы]] •}}
{{nobr| [[Сайлыкөл]] •}}
{{nobr| [[Сарыбастау (Кербұлақ ауданы)|Сарыбастау]] •}}
{{nobr| [[Сарыбұлақ (Кербұлақ ауданы)|Сарыбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Сарыөзек (Алматы облысы)|Сарыөзек]] •}}
{{nobr| [[Сәмен]] •}}
{{nobr| [[Талдыбұлақ (Кербұлақ ауданы)|Талдыбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Тары (станция)|Тары]] •}}
{{nobr| [[Тастыбастау]] •}}
{{nobr| [[Тастыөзек (Алматы облысы)|Тастыөзек]] •}}
{{nobr| [[Терісаққан (Алматы облысы)|Терісаққан]] •}}
{{nobr| [[Шаған (Қаспан ауылдық округі)|Шаған]] (Қаспан а.о.) •}}
{{nobr| [[Шаған (Қоғалы ауылдық округі)|Шаған]] (Қоғалы а.о.) •}}
{{nobr| [[Шанханай]] •}}
{{nobr| [[Шилісу (Қызылжар ауылдық округі)|Шилісу]] (Қызылжар а.о.) •}}
{{nobr| [[Шилісу (Сарыбұлақ ауылдық округі)|Шилісу]] (Сарыбұлақ а.о.) •}}
{{nobr| [[Шұбар (Алматы облысы)|Шұбар]] }}
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Жетісу облысы|Кербұлақ ауданы]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>k5ke0al1nduor4sht0jg7idcpqt51c2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Панфилов ауданы елді мекендері</title>
    <ns>10</ns>
    <id>566190</id>
    <revision>
      <id>3058210</id>
      <parentid>3043342</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:40:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2785" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |navbar = plain
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Жетісу облысы]] [[Панфилов ауданы]] елді мекендері
 |мазмұны   = 
{{nobr| [[Ават (Панфилов ауданы)|Ават]] •}}
{{nobr| [[Айдарлы (Панфилов ауданы)|Айдарлы]] •}}
{{nobr| [[Ақарал (Алматы облысы)|Ақарал]] •}}
{{nobr| [[Ақжазық]] •}}
{{nobr| [[Ақкент]] •}}
{{nobr| [[Аққұдық (Алматы облысы)|Аққұдық]] •}}
{{nobr| [[Алмалы (Панфилов ауданы)|Алмалы]] •}}
{{nobr| [[Алтыүй]] •}}
{{nobr| [[Әулиеағаш]] •}}
{{nobr| [[Басқыншы]] •}}
{{nobr| [[Бөрібай би ауылы|Бөрібай би]] •}}
{{nobr| [[Головацкий ауылы|Головацкий]] •}}
{{nobr| [[Дарбазақұм]] •}}
{{nobr| [[Диқанқайрат]] •}}
{{nobr| [[Еңбекші (Панфилов ауданы)|Еңбекші]] •}}
{{nobr| [[Жаркент]] •}}
{{nobr| [[Жаркент-Арасан]] •}}
{{nobr| [[Жерұйық (Алматы облысы)|Жерұйық]] •}}
{{nobr| [[Жиделі (Панфилов ауданы)|Жиделі]] •}}
{{nobr| [[Керімағаш]] •}}
{{nobr| [[Көктал (Панфилов ауданы)|Көктал]] •}}
{{nobr| [[Көктал-Арасан]] •}}
{{nobr| [[Кіші Шыған]] •}}
{{nobr| [[Қоңырөлең]] •}}
{{nobr| [[Қорғас (ауыл)|Қорғас]] •}}
{{nobr| [[Қызылжиде]] •}}
{{nobr| [[Қырыққұдық (Алматы облысы)|Қырыққұдық]] •}}
{{nobr| [[Лесновка (Қазақстан)|Лесновка]] •}}
{{nobr| [[Нәдек]] •}}
{{nobr| [[Пенжім]] •}}
{{nobr| [[Садыр (ауыл)|Садыр]] •}}
{{nobr| [[Сарпылдақ]] •}}
{{nobr| [[Сарыбел (Алматы облысы)|Сарыбел]] •}}
{{nobr| [[Сарытөбе (Алматы облысы)|Сарытөбе]] •}}
{{nobr| [[Сұптай]] •}}
{{nobr| [[Тұрпан]] •}}
{{nobr| [[Үлкен Шыған]] •}}
{{nobr| [[Үшарал (Панфилов ауданы)|Үшарал]] •}}
{{nobr| [[Шежін]] •}}
{{nobr| [[Шолақай]] •}}
{{nobr| [[Ынталы (Панфилов ауданы)|Ынталы]] •}}
{{nobr| [[Ынтымақ (Панфилов ауданы)|Ынтымақ]] }}
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Жетісу облысы|Панфилов]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>q69dhvrh4k01lcri26xb7ja18vxdnvl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Еңбекшіқазақ ауданы елді мекендері</title>
    <ns>10</ns>
    <id>566240</id>
    <revision>
      <id>3058227</id>
      <parentid>3045283</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:09:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5645" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |navbar = plain
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]] елді мекендері
 |мазмұны   = 
{{nobr| [[Ават (Еңбекшіқазақ ауданы)|Ават]] •}}
{{nobr| [[Азат (Алматы облысы)|Азат]] •}}
{{nobr| [[Ақбастау (Еңбекшіқазақ ауданы)|Ақбастау]] •}}
{{nobr| [[Ақжал (Алматы облысы)|Ақжал]] •}}
{{nobr| [[Ақтоғай (Алматы облысы)|Ақтоғай]] •}}
{{nobr| [[Ақтоған (Еңбекшіқазақ ауданы)|Ақтоған]] •}}
{{nobr| [[Ақши (Еңбекшіқазақ ауданы)|Ақши]] •}}
{{nobr| [[Алға (Алматы облысы)|Алға]] •}}
{{nobr| [[Алмалы (Алматы облысы)|Алмалы]] •}}
{{nobr| [[Амангелді (Еңбекшіқазақ ауданы)|Амангелді]] •}}
{{nobr| [[Арна (Еңбекшіқазақ ауданы)|Арна]] •}}
{{nobr| [[Асысаға]] •}}
{{nobr| [[Ащыбұлақ (Еңбекшіқазақ ауданы)|Ащыбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Ащысай (Алматы облысы)|Ащысай]] •}}
{{nobr| [[Әймен]] •}}
{{nobr| [[Базаркелді]] •}}
{{nobr| [[Байсейіт]] •}}
{{nobr| [[Балтабай]] •}}
{{nobr| [[Баяндай]] •}}
{{nobr| [[Бәйдібек би ауылы|Бәйдібек би]] •}}
{{nobr| [[Бәйтерек (Еңбекшіқазақ ауданы)|Бәйтерек]] •}}
{{nobr| [[Бөлек]] •}}
{{nobr| [[Бірлік (Еңбекшіқазақ ауданы)|Бірлік]] •}}
{{nobr| [[Диқан (Алматы облысы)|Диқан]] •}}
{{nobr| [[Достық (Еңбекшіқазақ ауданы)|Достық]] •}}
{{nobr| [[Екпінді (Еңбекшіқазақ ауданы)|Екпінді]] •}}
{{nobr| [[Еңбек (Еңбекшіқазақ ауданы)|Еңбек]] •}}
{{nobr| [[Есік]] •}}
{{nobr| [[Жаңашар]] •}}
{{nobr| [[Жаңашаруа (Алматы облысы)|Жаңашаруа]] •}}
{{nobr| [[Жолдыбай Қайыпов ауылы|Жолдыбай Қайыпов]] •}}
{{nobr| [[Көкпек (ауыл)|Көкпек]] •}}
{{nobr| [[Көктөбе (Еңбекшіқазақ ауданы)|Көктөбе]] •}}
{{nobr| [[Көлді (Еңбекшіқазақ ауданы)|Көлді]] •}}
{{nobr| [[Космос (ауыл)|Космос]] •}}
{{nobr| [[Күш (ауыл)|Күш]] •}}
{{nobr| [[Қазатком]] •}}
{{nobr| [[Қазақстан (Алматы облысы)|Қазақстан]] •}}
{{nobr| [[Қазтай Ұлтарақов ауылы|Қазтай Ұлтарақов]] •}}
{{nobr| [[Қайназар (Еңбекшіқазақ ауданы)|Қайназар]] •}}
{{nobr| [[Қайнар (Еңбекшіқазақ ауданы)|Қайнар]] •}}
{{nobr| [[Қайрат (Ақши ауылдық округі)|Қайрат]] (Ақши а.о.) •}}
{{nobr| [[Қайрат (Аса ауылдық округі)|Қайрат]] (Аса а.о.) •}}
{{nobr| [[Қаражота]] •}}
{{nobr| [[Қаракемер (Алматы облысы)|Қаракемер]] •}}
{{nobr| [[Қарасай (Еңбекшіқазақ ауданы)|Қарасай]] •}}
{{nobr| [[Қаратұрық (ауыл)|Қаратұрық]] •}}
{{nobr| [[Қойшыбек]] •}}
{{nobr| [[Қорам]] •}}
{{nobr| [[Құлжа (ауыл)|Құлжа]] •}}
{{nobr| [[Қызылжар (Еңбекшіқазақ ауданы)|Қызылжар]] •}}
{{nobr| [[Қызылшарық (Алматы облысы)|Қызылшарық]] •}}
{{nobr| [[Қырбалтабай]] •}}
{{nobr| [[Лавар]] •}}
{{nobr| [[Майское (Алматы облысы)|Майское]] •}}
{{nobr| [[Малыбай (Алматы облысы)|Малыбай]] •}}
{{nobr| [[Нұра (Еңбекшіқазақ ауданы)|Нұра]] •}}
{{nobr| [[Нұрлы]] •}}
{{nobr| [[Өрікті]] •}}
{{nobr| [[Өрнек (Алматы облысы)|Өрнек]] •}}
{{nobr| [[Рахат (Еңбекшіқазақ ауданы)|Рахат]] •}}
{{nobr| [[Сазы]] •}}
{{nobr| [[Саймасай]] •}}
{{nobr| [[Сарыбұлақ (Еңбекшіқазақ ауданы)|Сарыбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Сарытау (Алматы облысы)|Сарытау]] •}}
{{nobr| [[Сатай (Алматы облысы)|Сатай]] •}}
{{nobr| [[Талдыбұлақ (Еңбекшіқазақ ауданы)|Талдыбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Тауқаратұрық]] •}}
{{nobr| [[Таусүгір]] •}}
{{nobr| [[Таутүрген]] •}}
{{nobr| [[Ташкенсаз]] •}}
{{nobr| [[Тескенсу]] •}}
{{nobr| [[Төле би (Алматы облысы)|Төле би]] •}}
{{nobr| [[Толқын (ауыл)|Толқын]] •}}
{{nobr| [[Торғайбаза]] •}}
{{nobr| [[Түрген (Алматы облысы)|Түрген]] •}}
{{nobr| [[Хұсайын Бижанов ауылы|Хұсайын Бижанов]] •}}
{{nobr| [[Шалқар (Еңбекшіқазақ ауданы)|Шалқар]] •}}
{{nobr| [[Шелек (ауыл)|Шелек]] }}
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Алматы облысы|Еңбекшіқазақ ауданы]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>cr9cfeogv9vs1kgxlliskl8hixdylsm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Ұйғыр ауданы елді мекендері</title>
    <ns>10</ns>
    <id>566270</id>
    <revision>
      <id>3058189</id>
      <parentid>2473052</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:26:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1650" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |navbar = plain
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Алматы облысы]] [[Ұйғыр ауданы]] елді мекендері
 |мазмұны   = 
{{nobr| [[Ават (Ұйғыр ауданы)|Ават]] •}}
{{nobr| [[Ақтам (Алматы облысы)|Ақтам]] •}}
{{nobr| [[Ардолайты]] •}}
{{nobr| [[Бахар]] •}}
{{nobr| [[Дардамты]] •}}
{{nobr| [[Добын]] •}}
{{nobr| [[Долайты]] •}}
{{nobr| [[Кепебұлақ]] •}}
{{nobr| [[Кетпен (ауыл)|Кетпен]] •}}
{{nobr| [[Кіші Ақсу]] •}}
{{nobr| [[Кіші Диқан]] •}}
{{nobr| [[Қалжат]] •}}
{{nobr| [[Қырғызсай]] •}}
{{nobr| [[Рахат (Ұйғыр ауданы)|Рахат]] •}}
{{nobr| [[Сүмбе (Ұйғыр ауданы)|Сүмбе]] •}}
{{nobr| [[Сұңқар (Ұйғыр ауданы)|Сұңқар]] •}}
{{nobr| [[Тасқарасу]] •}}
{{nobr| [[Тегермен]] •}}
{{nobr| [[Ұзынтам]] •}}
{{nobr| [[Үлкен Ақсу]] •}}
{{nobr| [[Үлкен Диқан]] •}}
{{nobr| [[Шарын (ауыл)|Шарын]] •}}
{{nobr| [[Шонжы]] •}}
{{nobr| [[Шошанай (ауыл)|Шошанай]] •}}
{{nobr| [[Шырын (Алматы облысы)|Шырын]] }}
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Алматы облысы|Ұйғыр ауданы]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>0wa9ba78u5v1uv8oeu8lj5ionnpgza0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Талғар ауданы елді мекендері</title>
    <ns>10</ns>
    <id>566846</id>
    <revision>
      <id>3058114</id>
      <parentid>2745249</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:14:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3612" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |navbar = plain
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Алматы облысы]] [[Талғар ауданы]] елді мекендері
 |мазмұны   = {{nobr| [[Ақбұлақ (Алматы облысы)|Ақбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Ақдала (Талғар ауданы)|Ақдала]] •}}
{{nobr| [[Ақтас (Алматы облысы)|Ақтас]] •}}
{{nobr| [[Алмалық (Алматы облысы)|Алмалық]] •}}
{{nobr| [[Алтындән]] •}}
{{nobr| [[Амангелді (Талғар ауданы)|Амангелді]] •}}
{{nobr| [[Арқабай (ауыл)|Арқабай]] •}}
{{nobr| [[Әлмерек]]* •}}
{{nobr| [[Байбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Белбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Береке (Талғар ауданы)|Береке]] •}}
{{nobr| [[Бесағаш (Талғар ауданы)|Бесағаш]] •}}
{{nobr| [[Бесқайнар (Алматы облысы)|Бесқайнар]] •}}
{{nobr| [[Бірлік (Талғар ауданы)|Бірлік]] •}}
{{nobr| [[Гүлдала]] •}}
{{nobr| [[Дәулет (Алматы облысы)|Дәулет]] •}}
{{nobr| [[Достық (Талғар ауданы)|Достық]] •}}
{{nobr| [[Еламан (Алматы облысы)|Еламан]] •}}
{{nobr| [[Еңбекші (Талғар ауданы)|Еңбекші]] •}}
{{nobr| [[Еркін (Талғар ауданы)|Еркін]] •}}
{{nobr| [[Жалқамыс]] •}}
{{nobr| [[Жаңаарна (Талғар ауданы)|Жаңаарна]] •}}
{{nobr| [[Жаңалық (Талғар ауданы)|Жаңалық]] •}}
{{nobr| [[Жаңа Қуат]] •}}
{{nobr| [[Каменксое плато (ауыл)|Каменское плато]] •}}
{{nobr| [[Кеңдала (Алматы облысы)|Кеңдала]] •}}
{{nobr| [[Кіші Байсерке]] •}}
{{nobr| [[Көктал (Талғар ауданы)|Көктал]] •}}
{{nobr| [[Қайнар (Талғар ауданы)|Қайнар]] •}}
{{nobr| [[Қарабұлақ (Талғар ауданы)|Қарабұлақ]] •}}
{{nobr| [[Қаратоған (Талғар ауданы)|Қаратоған]] •}}
{{nobr| [[Қотырбұлақ (Алматы облысы)|Қотырбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Қызылқайрат]] •}}
{{nobr| [[Қызылту (Алматы облысы)|Қызылту]] •}}
{{nobr| [[Нұра (Талғар ауданы)|Нұра]] •}}
{{nobr| [[Орман (ауыл)|Орман]] •}}
{{nobr| [[Өстемір]] •}}
{{nobr| [[Панфилово (Алматы облысы)|Панфилово]] •}}
{{nobr| [[Рысқұлов]] •}}
{{nobr| [[Сақтан]] •}}
{{nobr| [[Талғар]] •}}
{{nobr| [[Талдыбұлақ (Талғар ауданы)|Талдыбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Тереңқара]] •}}
{{nobr| [[Төңкеріс (Алматы облысы)|Төңкеріс]] •}}
{{nobr| [[Туғанбай]] •}}
{{nobr| [[Тұздыбастау]] •}}
{{nobr| [[Түзусай]] •}}
{{nobr| [[Шымбұлақ (Талғар ауданы)|Шымбұлақ]] }}
&lt;hr /&gt; 
'''*''' Алматы қаласының құрамына өткен елді мекендер (шағынаудандар)
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Алматы облысы|Талғар ауданы]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>cdxn42r0fgtkvugnt7l5rbxzx32ourt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Тимирязев ауданы елді мекендері</title>
    <ns>10</ns>
    <id>571784</id>
    <revision>
      <id>3058246</id>
      <parentid>2643156</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:37:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2632" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |navbar = plain
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Тимирязев ауданы]] елді мекендері
 |мазмұны   = 
{{nobr| [[Ақжан (ауыл)|Ақжан]] •}}
{{nobr| [[Ақсу (Тимирязев ауданы)|Ақсу]] •}}
{{nobr| [[Ақсуат (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ақсуат]] •}}
{{nobr| [[Белоградовка (Тимирязев ауданы)|Белоградовка]] •}}
{{nobr| [[Дзержинское (Солтүстік Қазақстан облысы)|Дзержинское]] •}}
{{nobr| [[Дмитриевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Дмитриевка]] •}}
{{nobr| [[Докучаево]] •}}
{{nobr| [[Дружба (Тимирязев ауданы)|Дружба]] •}}
{{nobr| [[Жаркен (ауыл)|Жаркен]] •}}
{{nobr| [[Есіл (Тимирязев ауданы)|Есіл]] •}}
{{nobr| [[Комсомольское (Тимирязев ауданы)|Комсомольское]] •}}
{{nobr| [[Ленинское (Тимирязев ауданы)|Ленинское]] •}}
{{nobr| [[Мичурино (Тимирязев ауданы)|Мичурино]] •}}
{{nobr| [[Москворецкое]] •}}
{{nobr| [[Нұрүнгүл]] •}}
{{nobr| [[Приозерное (Солтүстік Қазақстан облысы)|Приозерное]] •}}
{{nobr| [[Ракитное (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ракитное]] •}}
{{nobr| [[Рассвет (Тимирязев ауданы)|Рассвет]] •}}
{{nobr| [[Северное (Тимирязев ауданы)|Северное]] •}}
{{nobr| [[Степное (Тимирязев ауданы)|Степное]] •}}
{{nobr| [[Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)|Тимирязево]] •}}
{{nobr| [[Хмельницкое (Солтүстік Қазақстан облысы)|Хмельницкое]] •}}
{{nobr| [[Целинное (Тимирязев ауданы)|Целинное]] •}}
{{nobr| [[Ынтымақ (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ынтымақ]] }}
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Солтүстік Қазақстан облысы|Тимирязев ауданы]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>nbz2i3go3aze6wfjdacpj7vk8pxaf6o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Билл Инглиш</title>
    <ns>0</ns>
    <id>573609</id>
    <revision>
      <id>3058307</id>
      <parentid>2976370</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T05:24:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айвентадор</username>
        <id>109597</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="52749" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
 | түс                  =  үкімет басшысы
 | Қазақша есімі        = 
 | Шынайы есімі         = {{lang-en|Simon William Bill English}}
 | Суреті               =Bill English September 2016.jpg
 | Сурет ені            = 200
 | Атауы                =Билл Инглиш, қыркүйек 2016
 | Титулы               = Жаңа Зеландияның 39-шы премьер-министрі
 | Ту                   = Flag_of_New_Zealand.svg
 | Ту2                  = Coat of arms of New Zealand.svg
 | Монарх                 = [[II Елизавета]]
 | Губернатор           = [[Пэтси Редди]]
 | Вице-губернатор      = 
 | Басқара бастады      = [[12 желтоқсан]] [[2016 жыл]]
 | Басқаруын аяқтады    = [[26 қазан]] [[2017 жыл]]
 | Ізашары              = Джон Ки
 | Ізбасары             = [[Джасинда Ардерн]]
 | Президент            = 
 | Премьер              =
 | Титулы_2             = Оппозиция көшбасшысы
 | Ту_2                 = Flag_of_New_Zealand.svg
 | Ту2_2                =Coat of arms of New Zealand.svg
 | Реті_2               = 
 | Басқара бастады_2    = [[26 қазан]] [[2017 жыл]]
 | Басқаруын аяқтады_2  = [[27 ақпан]] [[2018 жыл]]
 | Ізашары_2            = [[Джасинда Ардерн]]
 | Ізбасары_2           = Симон Бриджес
 | Премьер_2            =[[Джасинда Ардерн]]
 | Титулы_3             =
 | Ту_3                 = 
 | Ту2_3                = 
 | Реті_3               = 
 | Басқара бастады_3    =[[8 қазан]] [[2001 жыл]]
 | Басқаруын аяқтады_3  = [[28 қазан]] [[2003 жыл]]
 | Ізашары_3            = [[Дженни Шипли]]
 | Ізбасары_3           = Дон Браш
 | Титулы_4             = Қаржы министрі
 | Ту_4                 = Flag_of_New_Zealand.svg
 | Ту2_4                = Coat of arms of New Zealand.svg
 | Басқара бастады_4    = 
 | Басқаруын аяқтады_4  = 
 | Премьер_4           =Джон Ки
 | Ізашары_4           =[[Майкл Каллен (саясаткер)|Майкл Каллен]]
 | Ізбасары_4           = Стивен Джойс
 | Титулы_5             = 
 | Ту_5                 =
 | Ту2_5               =
 | Басқара бастады_5    = [[31 қаңтар]] [[1999 жыл]]
 | Басқаруын аяқтады_5  = [[22 маусым]] [[1999 жыл]]
 | Премьер_5          =[[Дженни Шипли]]
 | Ізашары_5           =[[Билл Бирч]]
 | Ізбасары_5           = [[Билл Бирч]]
 | Титулы_6             = [[Жаңа Зеландияның ұлттық партиясы|Ұлттық партиясының]] орынбасары көшбасшысы
 | Ту_6                =
 | Ту2_6               =
 | Басқара бастады_6    = [[27 қараша]] [[2006 жыл]]
 | Басқаруын аяқтады_6  = [[12 желтоқсан]] [[2016 жыл]]
 | Премьер_6         =
 | Ізашары_6           =[[Джерри Браунли]]
 | Ізбасары_6          = Паула Беннетт
 | Титулы_7             =
 | Ту_7                =
 | Ту2_7               =
 | Басқара бастады_7    = [[7 ақпан]] [[2001 жыл]]
 | Басқаруын аяқтады_7  = [[6 қазан]] [[2001 жыл]]
 | Премьер_7        =
 | Ізашары_7           =Уайатт Крич
 | Ізбасары_7          = Роджер Соури
 | Титулы_8             =Жаңа Зеландия қазынашысы
 | Ту_8                = 
 | Ту2_8               =
 | Басқара бастады_8    = [[7 ақпан]] [[2001 жыл]]
 | Басқаруын аяқтады_8  = [[6 қазан]] [[2001 жыл]]
 | Премьер_8        =[[Дженни Шипли]]
 | Ізашары_8           =[[Билл Бирч]]
 | Ізбасары_8          = [[Майкл Каллен (саясаткер)|Майкл Каллен]]
 | Туған күні         = 30.12.1961
 | Туған жері         = Ламсден, Саутленд, [[Жаңа Зеландия]]
 | Қайтыс болған күні   = 
 | Қайтыс болған жері   = 
 | Жерленді             = 
 | Азаматтығы               = {{NZL}}
 | Діні                 = [[Католицизм|католик]]
 | Әкесі                =
 | Анасы                =
 | Жұбайы               = Мэри Сканлон
 | Балалары             = Мервин Инглиш Нора О'Брайен
 | Партиясы             = Жаңа Зеландия Ұлттық партиясы
 | Білімі               = Уеллиңтондағы Виктория патшайымның университеті және Отаго университеті
 | Мамандығы            = [[саясаткер]]
 | Қолтаңбасы           = Bill English Signature.svg
 | Сайты                = [http://billenglish.co.nz billenglish.co.nz]
 | Commons              = Bill English
 | Марапаттары          =[[Сурет:New Zealand Order of Merit ribbon.png|50px]]
}}

'''Саймон Уильям «Билл» Инглиш''' ({{lang-en|Simon William Bill English}}; [[30 желтоқсан]], [[1961 жыл]]ы дүниеге келген) — [[Жаңа Зеландия]]ның 39-шы премьер-министрі және Ұлттық партия лидері ([[2016 жыл]]-[[2017 жыл]])&lt;ref&gt;[http://www.radionz.co.nz/news/political/319938/live-the-contest-for-prime-minister The race to be PM: how it happened | Radio New Zealand News]&lt;/ref&gt;. 2008—2016 жылдары — вице-премьер-министр және Жаңа Зеландия қаржы министрі.

Консервативтік көзқарастарды ұстанады. [[Аборт]] жасатуға&lt;ref&gt;{{cite news |last=Laugesen |first=Ruth |title=Abortion: is the argument over? |work=[[Sunday Star-Times]] |date=4 September 2004 }}&lt;/ref&gt;, [[эвтаназия]]ға&lt;ref&gt;[http://www.australasianbioethics.org/Newsletters/086-2003-08-01.html Euthanasia bill dies in NZ Parliament], Australasian Bioethics Information, 86, 1 August 2003.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.parliament.nz/mi-NZ/PB/Debates/Debates/f/3/4/47HansD_20030730_00001096-Death-with-Dignity-Bill-First-Reading.htm Death with Dignity Bill — First Reading] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130223061437/http://www.parliament.nz/mi-NZ/PB/Debates/Debates/f/3/4/47HansD_20030730_00001096-Death-with-Dignity-Bill-First-Reading.htm |date=2013-02-23 }}, Hansard, New Zealand House of Representatives, 30 July 2003&lt;/ref&gt;, азаматтық әріптестікке&lt;ref&gt;{{cite news |last=Claridge |first=Anna |title=Civil unions 'waste of time' |work=[[The Press]] |date=25 April 2006 }}&lt;/ref&gt; және зинақорлықтың қылмыс деп танылмауына қарсы&lt;ref&gt;{{cite news |last=Luke |first= Peter |author2=Wellwood, Elinore |title=The politician |work=The Southland Times
|date=13 October 2001 }}&lt;/ref&gt;. 2013 жылы бір жынысты некені заңдастыруға қарсы дауыс берді&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=10878241|title=Gay marriage: How MPs voted|date=18 April 2013 |work=NZ Herald|accessdate=5 желтоқсан 2016}}&lt;/ref&gt;.

[[2016 жыл]]дың желтоқсанында Джон Кэй Ұлттық партияның және премьер-министрдің орнына отставкаға кетті. [[2016 жыл]]ғы [[12 желтоқсан]]да ағылшын тілін көшбасшы болып сайланған көшбасшы жеңіп алды және [[2017 жыл]]ғы [[12 желтоқсан]]да премьер-министр ретінде ант берді. [[2017 жыл]]ғы жалпы сайлауларда Ұлттық көп орынды жеңіп алды, бірақ көпшіліктен айырылды; Кейін ағылшын тілін Лейбористік партиялардың жетекшісі [[Джасинда Ардерн]] премьер-министр ретінде ауыстырды. Ағылшын 27 ақпанда Ұлттық партияның көшбасшысы болып, [[2018 жыл]]ғы [[13 наурыз]]да Парламентті тастап кетті&lt;ref name=&quot;resignation&quot;&gt;{{cite news|title=Bill English announces retirement from Parliament|url=http://www.scoop.co.nz/stories/PA1802/S00098/bill-english-announces-retirement-from-parliament.htm|accessdate=13 February 2018|work=[[Scoop (website)|Scoop News]]|date=13 February 2018}}&lt;/ref&gt;.

== Ерте өмір ==
Инглиштн - Мервин Инглиш және Норах (ней О'Брайэн) ағылшын тілінің он екі баласы. Оның ата-анасы [[1931 жыл]]ы Марвинның ағайыны, Винсент Ағылшын (бакалавр) мамандығы бойынша Ридзелді, аралас қой мен егістік шаруашылығын сатып алды. Ағылшын тілін жақын маңдағы Лумсден қаласында туды&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=10517639|title=Being English – National – NZ Herald News|website=The New Zealand Herald|accessdate=17 December 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nzherald.co.nz/carroll-du-chateau/news/article.cfm?a_id=69&amp;objectid=232498|title=The English Doctor – Carroll du Chateau|work=The New Zealand Herald|accessdate=17 December 2016}}&lt;/ref&gt; Ағылшын тілін жақын маңдағы Лумсден қаласында туды.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Temple|first=Philip|title=Temple's Guide to the 44th New Zealand Parliament|year=1994|publisher=McIndoe Publishers|location=Dunedin|isbn=0-86868-159-8|page=62}}&lt;/ref&gt;.

Инглиш Винтондағы Стоунның Томас мектебіне қатысып, содан кейін Жоғарғы Хаттдағы Сент-Патрик колледжіне барып, ол бас бала болды. Ол регби бойынша мектептің бірінші XV тобында ойнады. [[Ағылшын тілі]] Оттоун Университетінде сауда-саттықты зерттеді, ол жерде Селвин колледжінде тұрып, Веллингтондағы Виктория Университетінде ағылшын тіліндегі әдебиет бойынша үздік бітірді.

Оқуды аяқтағаннан кейін, ағылшын бірнеше жыл бойы Диптонға оралды. [[1987 жыл]]дан [[1989 жыл]]ға дейін [[Веллингтон]]да [[Жаңа Зеландия]] қазынасына саясат талдаушысы болып жұмыс істеді, еңбек нарығының саясаты Роджер Дугластың (белгілі бір «Роджерномика» деп аталатын) еркін нарықтық саясаты жүзеге асырылған кезде.

[[1980 жыл]]ы Виктория Университетінде ағылшын тілі Ұлттық партияға қосылды. Ол жас азаматтардың Саутленд филиалының төрағасы ретінде мерзімге атқарды, мен Уоллес сайлаушылары комитетінің мүшесі болды. [[Веллингтон]]ға көшкеннен кейін, ол аралдарда, тиісінше, аралдары бухте және Мирамар сайлау комиссияларында қызмет етті.

== Министрлер кабинетінің бірінші кезеңі (1996-1999) ==
[[1996 жыл]]дың басында ағылшын тілі премьер-министр Джим Болгердің кабинетіне көтеріліп, Crown Health Enterprises және Денсаулық сақтау министрінің орынбасары (Вайтт Крич) болды. Ол 34 жаста еді, кабинеттің ең жас мүшесі болды. 1996 жылы жалпы сайлаудан кейін, Ұлттық партия үкіметті ұстап тұру үшін Жаңа Зеландиямен бірге коалицияға мәжбүр болды. Министрлер кабинетінің ауысуы нәтижесінде денсаулық сақтау министрі ретінде ағылшын тілі пайда болды. Алайда, коалициялық келісімнің шарты ретінде NZ First компаниясының бірінші медбикесі Нейл Киртон денсаулық сақтау министрінің орынбасары болып тағайындалды, ол ағылшын тілінің тиімді мүшесі болды. Бұл келісім «мылтық неке» деп баспасөзде сипатталған, және екі министрлері арасында пікір жиі айырмашылықтар болды. Олардың өзара әрекеттесуінен кейін, Киртон [[1997 жыл]]ғы тамызда НЗ Бірінші лидері Уинстон Питерс келісімімен жұмыстан босатылды.

Денсаулық сақтау министрі ретінде [[1990 жыл]]ы жалпы ұлттық сайлаудан кейін басталған қоғамдық денсаулық сақтау жүйесіне реформаларды жалғастыруға [[ағылшын тілі]] жауапты болды. Реформалар популярлы емес еді және денсаулық денсаулық сақтау портфолиосынан қиындық ретінде қарастырылып, мемлекеттің әлсіз тұстарының бірі ретінде қабылданды. Ағылшын тілі реформалардың немқұрайлығы ішінара хабар алмасудың сәтсіздігіне байланысты болды және оның ұлттық әріптестеріне бюрократиялық және ақшаға бағытталған тілден (мысалы, «баланстар» және «пайдаланушылық төлемдер» сілтемелері) сілтеме жасауға жол бермей, орнына, үкімет реформаларын жүргізетін қызметтерді жетілдіру. Ол сондай-ақ мемлекеттік ауруханалардың коммерциялық кәсіпорындар ретінде жұмыс істей алатындығын жоққа шығарған, оның кейбір әріптестерінің бұрын-соңды көтермеленген көзқарасы&lt;ref&gt;Ruth Laugesen, &quot;English making his mark as reformer Shipley's apprentice&quot;, ''The Dominion'', 17 June 1996; retrieved from [[Factiva]], 12 December 2016.&lt;/ref&gt;.

[[1997 жыл]]дың басында, Болгердің басшылығының қанағаттанбауы өсе бастады, ағылшын тілін Дженни Шипли мен Даг Грэммен бірге әлеуетті мұрагер ретінде таныстырды. Оның жасы (35) көшбасшылықты табысты жүргізудің негізгі кедергісі ретінде қарастырылды. Ұлттық басшылықтың қиындықтары [[1997 жыл]]ғы желтоқсанда Болджер отставкаға кеткен кезде шешілді және Шипли басшылыққа сайланбады. Ағылшын тілшісі Болгерді көшбасшы ретінде қолдады, бірақ Шипли оны жаңа кабинетте Денсаулық сақтау министрі етіп тағайындады.

Инглиш Қаржы министріне [[1999 жыл]]дың қаңтарында ауысқан кезде, қазынашы Билл Бирчке бағынышты болды. Бірнеше айдан кейін жұп Биршаның зейнетке шығуына көшті, ал ағылшын тілін аға портфолионы деп санайды. Алдыңғы сұхбатында ол идеолог емес, прагматик ретінде қарастыруға тілек білдірді және оның кейбір предшестерлерінің (Роджер Дугластың «Роджерномика» және Руф Ричардсонның «Руфаназия») бастамалары «жеміссіз, теориялық пікірталастарға» баса назар аударды «қашан» адамдар ғана «шешілуі мәселелерді көргіңіз

== Оппозиция (1999-2008) ==
Ұлттық партия Хелен Кларктың Лейбористік партиясы үшін 1999 жылғы сайлауынан айырылғаннан кейін, [[ағылшын тілі]] көлеңкелі кабинетте Ұлттық компанияның қаржы жөніндегі өкілі ретінде жалғасты. 2001 жылы ақпан айында Уиатт Криштің орнынан түсуіне байланысты партияның жетекшісінің орынбасары болып сайланды. Джерри Браунли оның сәтсіз қарсыласы.

=== Оппозиция көшбасшысы ===
[[2001 жыл]]дың қазан айында бірнеше айдан кейін Дженни Шипли партия партиясының қолдауына ие болмағанын айтқаннан кейін Ұлттық партияның жетекшісі ретінде қызметінен босатты. Ағылшын тілі оны ауыстырылмаған (Роджер Совримен оның орынбасары) ретінде сайланды, демек, оппозицияның көшбасшысы болды. Дегенмен, ол Shipley-ге қарсы ашық түрде ұйымдастырылмаған, және The Southland Times-тің айтуы бойынша, «іс жүзінде бір нәрсе бар еді, мен мұны кейін ағылшын тілінің көтерілуіне қатысты істеймін».

Ол 39 жасында сайланған кезде Ағылшын тілі Ұлттық партияның тарихындағы Джим МакЛэйдің (1984 жылы сайланған 38 жастан кейін) екінші жас көшбасшысы болды. Джозеф Уорд пен Адам Хэмилтоннан кейін ірі [[Жаңа Зеландия]]ның саяси партиясын басқаратын үшінші Саутленд болды. Алайда ағылшын тілі партияның жұмысын жақсарта алмады. [[2002 жыл]]ғы сайлауларда Уильям өзінің сайлауалды жеңіліске деген нашарлауын жоғалтып, жиырма пайыздан астам дауыс жинады. Ағылшын оны «менің саяси өмірімнің ең жаман күні» деп сипаттады. Екі тараптың инсайдерлері де, жалпы жұртшылық оны жоғалту үшін қанша айыптауға бөлінді, бірақ көпшілігі ағылшын тілін қолдауды қайта қалпына келтіре алады деп санайды&lt;ref&gt;Audrey Young, [http://www.nzherald.co.nz/election-2002/news/article.cfm?c_id=774&amp;objectid=2197717 &quot;Is this the future National deserved?&quot;], ''The New Zealand Herald'', 30 July 2002. Retrieved 14 December 2016.&lt;/ref&gt;.

Алайда, [[2003 жыл]]дың соңына қарай, Ұлттық пікірді сауалнамалардағы нәтижесі нашар қалып отыр. Партия сайлаудан кейін бір жыл ішінде өзінің танымалдығын қысқартып жіберді, бірақ қазанға дейін оның қолдауы соңғы сайлау бюллетенінде қол жеткізген нәтижелерге қарағанда бірнеше деңгейге дейін төмендеді. Ағылшын театры Тед Кларкке қарсы қайырымдылыққа арналған бокс турнирінде де пайда болды. Бұл оның сауалнамасын немесе Ұлттық партияны да күшейте алмады, бұл оның елеулі саясаткер ретінде өзінің имиджін құнсыздандыру туралы ұсыныстарымен болды. Резерв Банкінің бұрынғы губернаторы және саясатқа қатысты жаңадан келген Дон Браш ағылшын тілін ауыстыру үшін қолдауды күшейе бастады. 28-ші қазан күні Браш көшбасшылық байқауда [[ағылшын тілі]]н жеңу үшін Кавказда жеткілікті қолдау алды&lt;ref&gt;{{cite news|url= http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=3531139|title=Don Brash is the new leader of the National Party|date=28 October 2003|newspaper=[[The New Zealand Herald]]|accessdate=7 November 2009}}&lt;/ref&gt;.

=== Көлеңкелік кабинеттің рөлі және оның орынбасары ===
[[2003 жыл]]ғы [[2 қараша]]да, Браш белгілі депутаттар үшін жауапкершілікті өзгерткенде, [[Ағылшын тілі]]нің білім беру жөніндегі ұлттық өкілі болды, партияның парламенттік иерархиясында бесінші орынды иеленді. Ол 2005 сайлаудан кейін Парламентте қалды. Өзінің жаңа көлеңкелі білім беру қоржынында, ағылшын тілі, [[2002 жыл]]ы көшбасшы ретіндегі сайлауда жеңіліске ұшырағанына қарамастан, партияның сүйікті ойыншысы болды және [[2004 жыл]]дың тамызында қаржы директорларының орынбасарының орынбасары (әлі күнге дейін білім беру үшін жауапкершілікті сақтай отырып)&lt;ref&gt;[https://www.parliament.nz/en/mps-and-electorates/members-of-parliament/document/51MP321/english-bill Rt Hon Bill English], New Zealand Parliament. Retrieved 14 December 2016.&lt;/ref&gt;.

Дон Браштың отставкаға кетуінен кейін, ағылшын тілші сі Джерри Браунлиді көшбасшы орынбасарына ауыстыруды жөн көрді. [[2006 жыл]]дың қарашасында Браунли де бас тартты, ал ағылшын тілін де басшының орынбасары мен қаржы портфолиосына алды&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=10412659|title=English back from the cold|date=27 September 2006|accessdate=29 September 2009|work=[[The New Zealand Herald]]|last=Tait|first=Maggie}}&lt;/ref&gt;.

=== Облигациялар шығару ===
[[File:Bill English.jpg|thumb|right|Инглиш ақпаның 2005 жыл]]
[[2009 жыл]]ы БАҚ, соның ішінде TVNZ және TV3, ағылшын тілін 900 $ NZ $ аптасына 900 доллар тұратын [[Веллингтон]] штатында тұратын министрлерге арналған тұрмыстық жәрдемақылар бөлігі ретінде алғанын көрсетті&lt;ref&gt;{{cite web|last=Campbell|first=Scott|url=http://www.3news.co.nz/Bill-English-defends-allowance-for-Wellington-home/tabid/209/articleID/114791/cat/961/Default.aspx|title=Bill English defends allowance for Wellington home|publisher=[[TV3 (New Zealand)|TV3]]|date=1 August 2009|accessdate=1 August 2009|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120324081409/http://www.3news.co.nz/Bill-English-defends-allowance-for-Wellington-home/tabid/209/articleID/114791/cat/961/Default.aspx|archivedate=24 March 2012|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Young|first=Audrey|url=http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=10588307|title=Key backs $900-a-week subsidy for English home|work=[[The New Zealand Herald]]|accessdate=6 August 2009}}&lt;/ref&gt;. Сол кезде ағылшын тілін оның вице-премьері ретінде жыл сайынғы жалақысына 276 200 доллар алды. Сондай-ақ, астананың басқа да министрлері тұрғын үймен қамтамасыз етілуін талап етті. [[2009 жыл]]ғы [[3 тамыз]]да премьер-министр Джон Кэй министрлер кабинетінің талаптарын қанағаттандырды. Ағылшын кейіннен кері $ 12,000 төленген және тек тірі жәрдемақы шамамен $ 24000 жылына мәлімделген. Аудитордың кеңсесі [[2009 жыл]]дың қыркүйегінде Прогрессивтік партияның жетекшісі Джим Эндертонның шағым хатына жауап ретінде парламенттік тұрғын үй шығыстарына «алдын ала сұрау салу» жасағанын хабарлады&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.stuff.co.nz/national/politics/2905128/Auditors-look-into-Bill-Englishs-housing-allowances|title=Auditors look into Bill English's Housing allowances|work=[[The Dominion Post (Wellington)|The Dominion Post]]|date=26 September 2009|accessdate=29 September 2009}}&lt;/ref&gt;. Екі күннен кейін ағылшын ол бұдан былай кез келген тұрғын үй жәрдемақысы созылуы еді және ол [[2008 жыл]]дың қараша айының сайлау бері алған барлық жәрдемақы төлейді деп мәлімдеді&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.stuff.co.nz/national/politics/2910567/Bill-English-gives-up-housing-allowance|title=Bill English gives up housing allowance|work=[[The Dominion Post (Wellington)|The Dominion Post]]|date=28 September 2009|accessdate=29 September 2009|deadurl=no|archiveurl=https://archive.is/20091002085514/http://www.stuff.co.nz/national/politics/2910567/Bill-English-gives-up-housing-allowance|archivedate=2 October 2009|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;.

=== Премьер-Министр (2016-2017) ===
[[File:Bill English and Paula Bennett.jpg|thumb|right|Инглиштін 2016 жылдың желтоқсанында Парламент қадамдары бойынша Вице-премьер Паула Беннетпен кездестіруге болады]]
[[File:Bill English Vote Chat.jpg|thumb|Инглиштін [[Отаго Университеті]]нің Дауыс Чат форумы шеңберінде сұхбат алды]]
Джон Кэй 12 желтоқсанда отставкаға кетті және көшбасшылықты сайлауда оның ізбасары ретінде ағылшын тілін бекітті&lt;ref&gt;{{cite news|last=Davison|first=Isaac|url=http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=11760656|title=John Key resigns as Prime Minister of New Zealand, cites family issues for leaving|work=[[The New Zealand Herald]]|date= 5 December 2016|accessdate=7 December 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |url=http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=11761422|title=Bill English: Why I'm standing for Prime Minister|work=[[The New Zealand Herald]]|date=6 December 2016|accessdate=7 December 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Young|first1=Audrey|last2=Trevett|first2=Claire |url=http://www.nzherald.co.nz/politics/news/article.cfm?c_id=280&amp;objectid=11761231 |title=The race for Prime Minister gets crowded – It's Bill English, Jonathan Coleman and now Judith Collins |work=The New Zealand Herald |date=6 December 2016 |accessdate= 6 December 2016}}&lt;/ref&gt;. Жетекшілік сайлауынан Джудит Коллинз пен Джонатан Коулманның шығуы кейін ағылшын тілін 2016 жылдың 12 желтоқсанында Жаңа Зеландияның 39-шы премьер-министрі ретінде ант берді&lt;ref&gt;[https://www.trt.net.tr/kazakh/liem/2016/12/13/bill-inghlish-zhan-a-zielandiia-priem-ier-ministri-boldy-628847 Билл Инглиш Жаңа Зеландия премьер-министрі болды]&lt;/ref&gt;.

Ағылшын тілі өзінің алғашқы кабинетін 18 желтоқсан күні тағайындады. Стивен Джойстың ауысуы кезінде ол Қаржы министрінің міндетін атқаруға тағайындалды, ал министрліктердің көпшілігі сол қалпында қалды&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Moir|first1=Jo|title=Who are the winners and losers in Bill English's Cabinet reshuffle?|url=http://www.stuff.co.nz/national/politics/87699167/who-are-the-winners-and-losers-in-bill-englishs-cabinet-reshuffle|date=18 December 2016|accessdate=16 May 2017|work=Stuff.co.nz}}&lt;/ref&gt;.

[[2017 жыл]]дың ақпан айында [[ағылшын тілі]] Вайтанджи күнін еске алудың тарихи келісімшарттарына қатысқан жоқ&lt;ref name=&quot;Moir2017&quot;&gt;{{cite news|last1=Moir|first1=Jo|last2=Sachdeva|first2=Sam|title=PM Bill English defends Waitangi Day no-show, says Kiwis 'cringe' at protests|url=http://www.stuff.co.nz/national/politics/88223249/PM-Bill-English-defends-Waitangi-Day-no-show-says-Kiwis-cringe-at-protests|accessdate=16 May 2017|work=Stuff.co.nz|date=9 January 2017}}&lt;/ref&gt;, ол хабарлағандай, Нгапухи Ивидің премьер-министрді марадан сөйлеуін тоқтату туралы шешімі&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Young|first1=Audrey|title=Maori feel 'kept in the dark' over the Trans-Pacific Partnership, says Kelvin Davis|url=http://www.nzherald.co.nz/business/news/article.cfm?c_id=3&amp;objectid=11577244|accessdate=16 May 2017|work=The New Zealand Herald|date=21 January 2016|language=en-NZ}}&lt;/ref&gt;. Ngâpuhi Үкіметтің Транс [[Тынық мұхит]]ы әріптестік туралы Келісімін (TPPA) келіссөздеріне наразылық білдірді, ол Иауи Моридің егемендігіне нұқсан келтіреді деп есептейді және осылайша Вайтангия шартына сәйкес келмейді. Ағылшын тілі ресми түрде қатысуға шақырылды; оның келмеуі Нгапухи ақсақалының және оппозиция жетекшісі Эндрю Литтің сынға ұшырады&lt;ref&gt;{{cite news|title=Andrew Little: PM has a responsibility to attend Waitangi|url=http://www.newstalkzb.co.nz/news/politics/andrew-little-pm-has-a-responsibility-to-attend-waitangi/|accessdate=16 May 2017|work=Newstalk ZB|date=16 January 2017|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170117140525/http://www.newstalkzb.co.nz/news/politics/andrew-little-pm-has-a-responsibility-to-attend-waitangi/|archivedate=17 January 2017|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;.

Премьер-министр ретінде алғашқы шетелдік сапарларда ағылшын тілі сауда-саттық байланыстарын талқылау үшін Еуропаға аттанды&lt;ref name=&quot;foreign visit&quot;&gt;{{cite web|title=Prime Minister Bill English to take first overseas trip at leaders|url=http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=11777211|publisher=The New Zealand Herald|accessdate=16 May 2017|language=en-NZ|date=5 January 2017}}&lt;/ref&gt;, оның ішінде Жаңа Зеландия-Еуропалық Одақтың келешегі бар еркін сауда туралы келісімі. Ол алдымен Лондонға [[2017 жыл]]дың [[13 қаңтар]]ында [[Ұлыбритания Премьер-министрі|Англияның Премьер-Министрі]] [[Тереза Май]]мен кездесті. Сауда қарым-қатынастарын талқылау барысында ағылшын тілі екі елдің «табиғи серіктес» болғанын және Британияның [[Ұлыбританияның Еуроодақтан шығуы|ЕО-дан]] шығарылғаннан кейін «байланыстарды жалғастыра беретінін» айтты&lt;ref&gt;{{cite news|title=New Zealand PM praises May's Brexit 'clarity'|url=http://news.sky.com/story/new-zealand-pm-praises-theresa-mays-brexit-clarity-and-determination-10727444|accessdate=16 May 2017|work=Sky News|date=13 January 2017|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170115192413/http://news.sky.com/story/new-zealand-pm-praises-theresa-mays-brexit-clarity-and-determination-10727444|archivedate=15 January 2017|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;. Ол сондай-ақ Лондон мэрі Садих Ханмен, Бельгия премьер-министрі Шарль Мишельмен және [[Германия Федералдық канцлері|Германия канцлері]] [[Ангела Меркель]]мен кездесті. Меркельмен кездесуде [[ағылшын тілі]] Еуропалық Одақпен сауда келісімі үшін Германиядан шешуші қолдау алды. 16 қаңтарда&lt;ref&gt;{{cite news|title=Prime Minister Bill English hopeful of reviving TPP, keen for quick EU deal|url=http://www.stuff.co.nz/national/politics/88477735/prime-minister-bill-english-hopeful-of-reviving-tpp-keen-for-quick-eu-deal|agency=Reuters|work=Stuff.co.nz|accessdate=16 May 2017|date=17 January 2017}}&lt;/ref&gt;, ағылшын тілінде, оның үкіметі АҚШ-тың келісімнен бас тартуға шешім қабылдағанына қарамастан, TPPA-ды алға жылжытуды жалғастыратынын мәлімдеді. Ол Оңтүстік-Шығыс Азия елдері қазір келіссөздерде басымдық ретінде қаралатындығын түсіндірді. Ол сондай-ақ Құрама Штаттар сауда пактінің қабылданбауы арқылы Қытайға әсерін тигізгенін мәлімдеді&lt;ref&gt;{{cite news|title=After U.S. exit, Asian nations try to save TPP trade deal|url=https://www.reuters.com/article/us-usa-trump-asia-idUSKBN15800V|accessdate=16 May 2017|agency=[[Reuters]]|date=24 January 2017|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170502224026/http://www.reuters.com/article/us-usa-trump-asia-idUSKBN15800V|archivedate=2 May 2017|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;.

[[2017 жыл]]ғы [[1 ақпан]]дағы Beehive-де өткен баспасөз мәслихатында, ағылшын тілінде [[2017 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]]ке арналған жалпы сайлау туралы жариялады&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Davison|first1=Isaac|title=Prime Minister Bill English reveals NZ will go to the polls on September 23|url=http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=11792603|accessdate=16 May 2017|work=The New Zealand Herald|date=1 February 2017|language=en-NZ}}&lt;/ref&gt;. Премьер-Министр кешіктірмей оның партиясы сайлаудан кейін үкіметті қалыптастыру үшін сенімділік пен жеткізілім туралы келісімдер қажет болғанда&lt;ref&gt;{{cite web|title=PM announces parties National can work with|url=https://www.beehive.govt.nz/release/pm-announces-parties-national-can-work|publisher=The Beehive|accessdate=16 May 2017|language=en-nz|date=1 February 2017|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170420012336/https://beehive.govt.nz/release/pm-announces-parties-national-can-work|archivedate=20 April 2017|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;, ACT, United Future және Morori партиясына жақындай түсетінін растады. 24 сәуірде екінші кабинетінің ауысымында ағылшын тілшісі Джерри Браунли жаңа Сыртқы істер министрі болып тағайындалды; ол сондай-ақ Никки Кэйді Білім министрінің портфолиосына көтерді және Марк Митчеллді қорғаныс министрі болуға кабинетке аударды. Өзгерістер сайлау алдындағы дайындық ретінде қабылданды&lt;ref&gt;{{cite web|first1=Isaac |last1=Davison|title=Prime Minister Bill English reveals new-look Cabinet|url=http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=11844110|publisher=The New Zealand Herald|accessdate=16 May 2017|language=en-NZ|date=24 April 2017}}&lt;/ref&gt;.

[[2017 жыл]]дың [[13 ақпан]]ында Англия Австралия Премьер-Министрі [[Малкольм Тунбулл]]ды [[Веллингтон]]ға қарсы алды. Екі көшбасшы өздерінің ортақ сауда күн тәртібін растады және Австралия азаматтығының жолын өзгерту туралы талқылады, ол Жаңа Зеландиядан келген тұрақты тұрғындарға әсер етеді&lt;ref&gt;{{cite web|title=PM welcomes Australian PM to NZ|url=https://www.beehive.govt.nz/release/pm-welcomes-australian-pm-nz|publisher=The Beehive|accessdate=16 May 2017|language=en-nz|date=13 February 2017|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170420012325/https://beehive.govt.nz/release/pm-welcomes-australian-pm-nz|archivedate=20 April 2017|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;.

19 маусымда Клутха-Джорджланд үшін депутат болған ағылшын Тод Барклай өткен жылы қызметкердің әңгімелерін жасырын түрде жазған және Джон Кэйдің басшыларының бюджеті қызметкерден кейін құпия ақы төлеу үшін пайдаланылғандығы туралы хабарланған отставкаға кетті. Ағылшын заңсыз жазба және қоныс аудару туралы білетінін мойындады және осылайша жанжалда болды&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Reid|first1=Melanie|title=The politicians, the police, and the payout|url=https://www.newsroom.co.nz/2017/06/19/34825/the-politician-the-police-the-payout|accessdate=4 July 2017|work=Newsroom|date=20 June 2017|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170708010742/https://www.newsroom.co.nz/2017/06/19/34825/the-politician-the-police-the-payout|archivedate=8 July 2017|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=PM Bill English spoke to police over Todd Barclay's secret recording|url=http://www.newshub.co.nz/home/politics/2017/06/pm-knew-about-hush-money-for-bugged-worker-investigation.html|accessdate=4 July 2017|work=Newshub|date=20 June 2017|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170708115127/http://www.newshub.co.nz/home/politics/2017/06/pm-knew-about-hush-money-for-bugged-worker-investigation.html|archivedate=8 July 2017|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;.

[[2017 жыл]]ғы Ұлттық науқан барысында ағылшын тілі 379 млн. АҚШ долларына 379 миллион АҚШ доллары көлемінде әлеуметтік пакет ұсынды, оның ішінде орта мектеп оқушыларына арналған цифрлық оқыту академиясы, математика үшін көп ресурстар, мектептерде екінші тілдерді оқытуға қолдау көрсету және мектеп бағдарламаларына ұлттық стандарттарды қолдау&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Watkins|first1=Tracy|last2=Small|first2=Vernon|title=National launches official campaign with $379 million education bid|url=https://www.stuff.co.nz/national/politics/96196762/national-launches-official-campaign-with-education-bid|accessdate=8 October 2017|agency=[[Stuff.co.nz]]|date=28 August 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=Speech: English – National Party Campaign Launch|url=http://www.scoop.co.nz/stories/PA1708/S00491/speech-english-national-party-campaign-launch.htm|accessdate=8 October 2017|publisher=[[Scoop (website)|Scoop]]|date=27 August 2017|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171008130650/http://www.scoop.co.nz/stories/PA1708/S00491/speech-english-national-party-campaign-launch.htm|archivedate=8 October 2017|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;. Сонымен қатар, премьер-министр [[ағылшын тілі]]н Ұлттық қаржыны басқару және экономикалық есептерді қорғауға тырысты және оппозициялық Лейбористік партия салықты көтеретінін мәлімдеді. Ертедегі пікірталастар бойынша пікірталас Латыш партиясындағы сайлауда нашар көрсетілуді болжады, бірақ тамыз айының басында 37 жастағы [[Джасинда Ардерн]] еңбек көшбасшысы ретінде қабылданды және жас сайлаушыларға күшті көрінді&lt;ref&gt;{{cite web|last1=Shuttleworth|first1=Kate|title=Jacindamania: rocketing rise of New Zealand Labour's fresh political hope|url=https://www.theguardian.com/world/2017/sep/02/jacindamania-rocketing-rise-of-new-zealand-labours-fresh-political-hope|work=The Guardian|accessdate=14 March 2018|language=en|date=2 September 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last1=Zach|first1=Paul|title='Jacindamania' puts a young face on New Zealand politics|url=http://www.straitstimes.com/asia/australianz/jacindamania-puts-a-young-face-on-new-zealand-politics|work=The Straits Times|accessdate=14 March 2018|language=en|date=18 September 2017}}&lt;/ref&gt;.

2017 жылғы жалпы сайлауда Ұлттық палата өкілдерінің көпшілігі (44,4%) және көп орынды (56) дауыс беруге қатысқан. Дегенмен, Ұлттық партиясы партиялардың қолдау көрсететін серіктестері - «Мараи Партиясы» және «Біртұтас болашақ» - парламенттік орындарды жоғалтқандықтан, бір-бірін басқаруға жеткілікті орын қалды. Жауап ретінде ағылшын тілінде партия Жаңа Зеландиямен бірге коалиция құру үшін келіссөздерге кірісетінін мәлімдеді. Ең ірі екі партиямен келіссөздерден кейін New Zealand First партиясымен коалициялық келісімге келді&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Wright|first1=Tony|title=Bill English reaches out to Winston Peters|url=http://www.newshub.co.nz/home/election/2017/09/bill-english-reaches-out-to-winston-peters.html|accessdate=8 October 2017|publisher=[[Newshub]]|date=23 September 2017|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170925055615/http://www.newshub.co.nz/home/election/2017/09/bill-english-reaches-out-to-winston-peters.html|archivedate=25 September 2017|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Moir|first1=Jo|title=Election Results: Labour and Greens gain two seats, National loses two|url=https://www.stuff.co.nz/national/politics/97652207/special-vote-labour-and-greens-gain-two-seats-national-lose-two|accessdate=8 October 2017|agency=[[Stuff.co.nz]]|date=7 October 2017}}&lt;/ref&gt;. Қазанның 26-сы күні ағылшын тілін Джасинда Ардерн мырза премьер-министр етіп тағайындады&lt;ref&gt;{{cite news|title=Jacinda Ardern sworn in as new Prime Minister|url=http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=11936791|accessdate=26 October 2017|work=New Zealand Herald|date=26 October 2017|language=en-NZ}}&lt;/ref&gt;.

== Оппозиция (2017-2018) ==
=== Оппозиция көшбасшысы ===
Инглишш [[2017 жыл]]ы [[24 қазан]]да Ұлттық партияның лидері болып қайта сайланды&lt;ref&gt;{{cite news|title=Bill English stays as National's leader, Paula Bennett still deputy|url=http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=11936348|accessdate=26 October 2017|work=New Zealand Herald|date=24 October 2017|language=en-NZ}}&lt;/ref&gt; At the time of his re-election, English intended to stay on as leader until the [[Next New Zealand general election|next general election]].&lt;ref&gt;{{cite news|title=Bill English staying on through 2020|url=https://www.stuff.co.nz/national/politics/98192081/bill-english-staying-on-through-2020|accessdate=26 October 2017|work=Stuff.co.nz|date=24 October 2017}}&lt;/ref&gt;. [[Ағылшын тілі]] қайта сайлану уақытында келесі жалпы сайлау өткізілетінге дейін көшбасшы болуға ниетті. Алайда, 2018 жылдың 13 ақпанында ол жеке себептер бойынша Ұлттық партия жетекшісі ретінде тұрып, жаңа көшбасшыны сайлау процесін қозғауды тапсырды. Ол сондай-ақ Парламенттен зейнетке шыққан. 27-ші ақпанда ол сол күні өткізілген көшбасшылық сайлауының нәтижесі ретінде Симон Бриджестің партиялық көшбасшысы болды&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.newshub.co.nz/home/politics/2018/02/live-updates-national-leadership-contest.html |title=Live updates: National chooses Simon Bridges |last=Bracewell-Worrall |first=Anna |date=27 February 2018 |access-date=27 February 2018}}&lt;/ref&gt;.

== Саяси Көзқарастар ==
[[File:ANZAC Day service at the National War Memorial - Flickr - NZ Defence Force (13).jpg|thumb|right|Инглиштін Отаго Университетінің Дауыс Чат форумы шеңберінде сұхбат алды]]
Инглиштін болашақ әйелі Мэри Сканлонмен кездесті. Сол кездері ол медицинада оқып, жалпы тәжірибе дәрігері болды. Оның ата-анасы иммигранттар болды, оның әкесі Сомоан және итальяндық итальяндық болды, [[Стромболи]] аралында туған. Олардың алты баласы бар: бір қызы мен бес ұлы&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Du Chateau|first1=Carroll|title=The English Doctor|url=http://www.nzherald.co.nz/carroll-du-chateau/news/article.cfm?a_id=69&amp;objectid=232498|accessdate=8 October 2017|publisher=[[The New Zealand Herald]]|date=7 December 2001}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Burr|first1=Lloyd|title=Bill English rolls out family for election campaign|url=http://www.newshub.co.nz/home/election/2017/08/bill-english-rolls-out-family-for-election-campaign.html|accessdate=8 October 2017|publisher=[[Newshub]]|date=27 August 2017|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171008080407/http://www.newshub.co.nz/home/election/2017/08/bill-english-rolls-out-family-for-election-campaign.html|archivedate=8 October 2017|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;.

Ағылшын практикалық [[Католик шіркеуі|Рим-католик]], бірақ ол өзінің діни нанымдары жеке және саясат бастап, осылайша жекелеген қарастыратынын мәлімдеді&lt;ref&gt;{{cite news|first=Colin|last=James|archivedate=10 February 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120210184023/http://www.synapsis.co.nz/herald/Herald_2006/Heraldxtra_English_06Dec02.htm|url=http://www.synapsis.co.nz/herald/Herald_2006/Heraldxtra_English_06Dec02.htm|title=Bill English conservative: a 2000s update|publisher=New Zealand Herald Weekend Review|date=2 December 2006|quote=English doesn't talk easily about his faith. It is personal and the personal and the political are separate, he says.}}&lt;/ref&gt;.

[[2002 жыл]]дың маусым айында [[ағылшын тілі]]нде «Жасыл тылсым» анти-жастыққа қарсы науқаны үшін [[1997 жыл]]ы жасөспірім ер бауырының қайтыс болуына ықпал еткен ақша табу үшін танымал «[[Бокс]] үшін өмір» телеарнасына қатысқан. Ол бұрынғы университетке әріптесі Тед Кларк&lt;ref name=&quot;NZ_Herald_2045619&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=2045619|title=Bill English goes back to rolling with the punches|date=8 June 2002|work=The New Zealand Herald|accessdate=20 September 2011}}&lt;/ref&gt;.

== Жеке өмірі ==
Жұюбайы: Мэри Инглиш, жалпы тәжірибелік дәрігер. 6 баласы бар. Діні — [[Католицизм|католик]]&lt;ref&gt;{{cite news |first=Colin |last=James |archive-date=February 10, 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120210184023/http://www.synapsis.co.nz/herald/Herald_2006/Heraldxtra_English_06Dec02.htm |url=http://www.synapsis.co.nz/herald/Herald_2006/Heraldxtra_English_06Dec02.htm |title=Bill English conservative: a 2000s update |publisher=''New Zealand Herald Weekend Review'' |date=желтоқсан 2, 2006 |quote=English doesn't talk easily about his faith. It is personal and the personal and the political are separate, he says.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal |quote=The National Party’s deputy leader, Bill English, believes the Church still has an important role to play in society and politics. An active Catholic, he spoke to JOHN McNEIL about the way that role has changed in the past decade, where religion fits in the public square today, and what part his own faith plays in his life as a politician. |url= http://www.challengeweekly.co.nz/story3.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080304144442/http://www.challengeweekly.co.nz/story3.htm |archivedate= 4 March 2008 |title=Church has vital place in our secular society |accessdate=1 October 2009|publisher=Challenge Weekly 66 (6)|date=25 February 2008 |postscript=&lt;!--None--&gt;}}&lt;/ref&gt;.

==Наградалар==
* 2018 жылы Королеваның туған күніне құрмет, ағылшын тілін Жаңа Зеландияның Құрмет ордені штаты атағына тағайындады&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.dpmc.govt.nz/publications/queens-birthday-honours-list-2018 |title=Queen's Birthday honours list 2018 |date=4 June 2018 |publisher=Department of the Prime Minister and Cabinet |accessdate=4 June 2018}}&lt;/ref&gt;.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Жаңа Зеландия премьер-министрлері]]</text>
      <sha1>590hwsedclk3mqy0r1ulpcmrlm33i96</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әжеп айуандар және олардың мекені</title>
    <ns>0</ns>
    <id>573894</id>
    <revision>
      <id>3058273</id>
      <parentid>2975028</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T18:05:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Төрехан Мағжан</username>
        <id>122292</id>
      </contributor>
      <comment>Қатені түзедім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3621" xml:space="preserve">{{Кино
 |Қазақша атауы    = Фантастикалық мақұлықтар және олар мекендейдейтін аймақтар
 |Шынайы атауы     = Fantastic Beasts and Where to Find Them
 |Суреті Фантастикалық мақұлықтар және олар мекендейтін аймақтар        .jpg
 |Сурет ені        = 
 |Жанры            = [[Шытырман фильм|шытырман]]&lt;br&gt;[[Отбасылық фильм|отбасылық]]&lt;br&gt;[[фэнтези]]
 |Режиссёрі        = [[Дэвид Йейтс]]
 |Продюсері        = [[Дэвид Хейман]]&lt;br&gt;[[Дж. К. Роулиң]]&lt;br&gt;[[Стив Кловз]]&lt;br&gt;[[Лайонел Уигрэм]]
 |Сценарист        = [[ Ж.К.Роулиң ]]
 |Актерлер         = [[Эдди Редмэйн]]&lt;br&gt;[[Кэтрин Уотерстон]]&lt;br&gt;[[Колин Фаррелл]]&lt;br&gt;[[Дэн Фоглер]]
 |Операторы        = [[Филипп Русло]]
 |Композиторы      = [[Джеймс Ньютон Ховард]]
 |Компания         = [[Warner Bros.]]&lt;br&gt;[[Heyday Films]]
 |Бюджеті          = 180 млн [[АҚШ доллары|$]] 
 |Түсім            = 797 671 325 $&lt;ref&gt;[http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=fantasticbeasts.htm Fantastic Beasts and Where To Find Them]&lt;/ref&gt;
 |Мемлекет         = {{UK}}&lt;br&gt;{{USA}}
 |Тілі             = [[ағылшын тілі]]
 |Ұзақтығы         = 133 мин
 |Жыл              = 2016
 |Премьера             =  &lt;small&gt;Әлемдік&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;24 қаңтар 2016&lt;br/&gt;&lt;small&gt;{{KAZ}}&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;28 шілде 2016 
 |Алдыңғы фильм    = 
 |Келесі фильм     = [[Фантастикалық мақұлықтар  және олар мекендейдейтін аймақтар. 2-бөлім]] (2018)
 |imdb_id          = 
}}
'''«Фантастикалық мақұлықтар және олар мекендейтін аймақтар»'''&lt;ref&gt;{{YouTube|Aa36_g2uuBk|Фантастикалық мақұлықтар және олар мекендейтін аймақтар — бірінші трейлер}}&lt;/ref&gt; ({{lang-en|Fantastic Beasts and Where to Find Them}}) — режиссері [[Дэвид Йейтс]], фильм [[Жоан Роулиң|Жоан Кэтлин Роулиң]] [Фантастикалық мақұлықтар және олар мекендейтін аймақтар|кітабының]] желісімен түсірілді. [[Хәрри Поттер]] туралы серияның [[Спин-офф|спин-оффы]]. Басты сагадан 65 жыл бұрынғы оқиға суреттеледі&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2015/12/15/fantastic_beasts/ Желіге «Хәрри Поттердің» спин-оффының алғашқы тизері шықты]&lt;/ref&gt;. Фильмнің әлемдік тұсаукесері АҚШ-та 10 қараша 2016 жылы болды. {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170116192655/https://kinostan.kz/film/view?id=1720 |date=2017-01-16 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2015/03/04/potter-site-anons.html Новый фильм во вселенной Гарри Поттера выйдет в 2016 году]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.imdb.com/title/tt3183660/releaseinfo?ref_=tt_ov_inf|title=Fantastic Beasts and Where to Find Them|author=David Yates|coauthors=Ezra Miller, Eddie Redmayne, Colin Farrell, Ron Perlman|date=2016-11-18|accessdate=2016-05-25}}&lt;/ref&gt;.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}</text>
      <sha1>pschmz497me31a02m13nks6og49kh5b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058279</id>
      <parentid>3058273</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T18:15:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Төрехан Мағжан</username>
        <id>122292</id>
      </contributor>
      <comment>Атауының өзгертіп дұрыстадым.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3739" xml:space="preserve">'''Фантастикалық мақұлықтар және олар мекендейдейтін аймақтар'''.{{Кино
 |Қазақша атауы    = Фантастикалық мақұлықтар және олар мекендейдейтін аймақтар
 |Шынайы атауы     = Fantastic Beasts and Where to Find Them
 |Суреті Фантастикалық мақұлықтар және олар мекендейтін аймақтар        .jpg
 |Сурет ені        = 
 |Жанры            = [[Шытырман фильм|шытырман]]&lt;br&gt;[[Отбасылық фильм|отбасылық]]&lt;br&gt;[[фэнтези]]
 |Режиссёрі        = [[Дэвид Йейтс]]
 |Продюсері        = [[Дэвид Хейман]]&lt;br&gt;[[Дж. К. Роулиң]]&lt;br&gt;[[Стив Кловз]]&lt;br&gt;[[Лайонел Уигрэм]]
 |Сценарист        = [[ Ж.К.Роулиң ]]
 |Актерлер         = [[Эдди Редмэйн]]&lt;br&gt;[[Кэтрин Уотерстон]]&lt;br&gt;[[Колин Фаррелл]]&lt;br&gt;[[Дэн Фоглер]]
 |Операторы        = [[Филипп Русло]]
 |Композиторы      = [[Джеймс Ньютон Ховард]]
 |Компания         = [[Warner Bros.]]&lt;br&gt;[[Heyday Films]]
 |Бюджеті          = 180 млн [[АҚШ доллары|$]] 
 |Түсім            = 797 671 325 $&lt;ref&gt;[http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=fantasticbeasts.htm Fantastic Beasts and Where To Find Them]&lt;/ref&gt;
 |Мемлекет         = {{UK}}&lt;br&gt;{{USA}}
 |Тілі             = [[ағылшын тілі]]
 |Ұзақтығы         = 133 мин
 |Жыл              = 2016
 |Премьера             =  &lt;small&gt;Әлемдік&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;24 қаңтар 2016&lt;br/&gt;&lt;small&gt;{{KAZ}}&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;28 шілде 2016 
 |Алдыңғы фильм    = 
 |Келесі фильм     = [[Фантастикалық мақұлықтар  және олар мекендейдейтін аймақтар. 2-бөлім]] (2018)
 |imdb_id          = 
}}
'''«Фантастикалық мақұлықтар және олар мекендейтін аймақтар»'''&lt;ref&gt;{{YouTube|Aa36_g2uuBk|Фантастикалық мақұлықтар және олар мекендейтін аймақтар — бірінші трейлер}}&lt;/ref&gt; ({{lang-en|Fantastic Beasts and Where to Find Them}}) — режиссері [[Дэвид Йейтс]], фильм [[Жоан Роулиң|Жоан Кэтлин Роулиң]] [Фантастикалық мақұлықтар және олар мекендейтін аймақтар|кітабының]] желісімен түсірілді. [[Хәрри Поттер]] туралы серияның [[Спин-офф|спин-оффы]]. Басты сагадан 65 жыл бұрынғы оқиға суреттеледі&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2015/12/15/fantastic_beasts/ Желіге «Хәрри Поттердің» спин-оффының алғашқы тизері шықты]&lt;/ref&gt;. Фильмнің әлемдік тұсаукесері АҚШ-та 10 қараша 2016 жылы болды. {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170116192655/https://kinostan.kz/film/view?id=1720 |date=2017-01-16 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2015/03/04/potter-site-anons.html Новый фильм во вселенной Гарри Поттера выйдет в 2016 году]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.imdb.com/title/tt3183660/releaseinfo?ref_=tt_ov_inf|title=Fantastic Beasts and Where to Find Them|author=David Yates|coauthors=Ezra Miller, Eddie Redmayne, Colin Farrell, Ron Perlman|date=2016-11-18|accessdate=2016-05-25}}&lt;/ref&gt;.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}</text>
      <sha1>cwx4yjw5nt0edd6rkm3dyhn4kty6yyf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058282</id>
      <parentid>3058279</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T18:20:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Төрехан Мағжан</username>
        <id>122292</id>
      </contributor>
      <comment>Қатені түзедім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3706" xml:space="preserve">'''Фантастикалық мақұлықтар және олар мекендейдейтін аймақтар'''.{{Кино
 |Қазақша атауы    = Фантастикалық мақұлықтар және олар мекендейдейтін аймақтар
 |Шынайы атауы     = Fantastic Beasts and Where to Find Them
 |Суреті Фантастикалық мақұлықтар және олар мекендейтін аймақтар        .jpg
 |Сурет ені        = 
 |Жанры            = [[Шытырман фильм|шытырман]]&lt;br&gt;[[Отбасылық фильм|отбасылық]]&lt;br&gt;[[фэнтези]]
 |Режиссёрі        = [[Дэвид Йейтс]]
 |Продюсері        = [[Дэвид Хейман]]&lt;br&gt;[[Дж. К. Роулиң]]&lt;br&gt;[[Стив Кловз]]&lt;br&gt;[[Лайонел Уигрэм]]
 |Сценарист        = [[ Ж.К.Роулиң ]]
 |Актерлер         = [[Эдди Редмэйн]]&lt;br&gt;[[Кэтрин Уотерстон]]&lt;br&gt;[[Колин Фаррелл]]&lt;br&gt;[[Дэн Фоглер]]
 |Операторы        = [[Филипп Русло]]
 |Композиторы      = [[Джеймс Ньютон Ховард]]
 |Компания         = [[Warner Bros.]]&lt;br&gt;[[Heyday Films]]
 |Бюджеті          = 180 млн [[АҚШ доллары|$]] 
 |Түсім            = 797 671 325 $&lt;ref&gt;[http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=fantasticbeasts.htm Fantastic Beasts and Where To Find Them]&lt;/ref&gt;
 |Мемлекет         = {{UK}}&lt;br&gt;{{USA}}
 |Тілі             = [[ағылшын тілі]]
 |Ұзақтығы         = 133 мин
 |Жыл              = 2016
 |Премьера             =  &lt;small&gt;Әлемдік&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;24 қаңтар 2016&lt;br/&gt;&lt;small&gt;{{KAZ}}&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;28 шілде 2016 
 |Алдыңғы фильм    = 
 |Келесі фильм     = [[Фантастикалық мақұлықтар: Гринделвалдтің қылмысы.]] (2018)
 |imdb_id          = 
}}
'''«Фантастикалық мақұлықтар және олар мекендейтін аймақтар»'''&lt;ref&gt;{{YouTube|Aa36_g2uuBk|Фантастикалық мақұлықтар және олар мекендейтін аймақтар — бірінші трейлер}}&lt;/ref&gt; ({{lang-en|Fantastic Beasts and Where to Find Them}}) — режиссері [[Дэвид Йейтс]], фильм [[Жоан Роулиң|Жоан Кэтлин Роулиң]] [Фантастикалық мақұлықтар және олар мекендейтін аймақтар|кітабының]] желісімен түсірілді. [[Хәрри Поттер]] туралы серияның [[Спин-офф|спин-оффы]]. Басты сагадан 65 жыл бұрынғы оқиға суреттеледі&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2015/12/15/fantastic_beasts/ Желіге «Хәрри Поттердің» спин-оффының алғашқы тизері шықты]&lt;/ref&gt;. Фильмнің әлемдік тұсаукесері АҚШ-та 10 қараша 2016 жылы болды. {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170116192655/https://kinostan.kz/film/view?id=1720 |date=2017-01-16 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2015/03/04/potter-site-anons.html Новый фильм во вселенной Гарри Поттера выйдет в 2016 году]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.imdb.com/title/tt3183660/releaseinfo?ref_=tt_ov_inf|title=Fantastic Beasts and Where to Find Them|author=David Yates|coauthors=Ezra Miller, Eddie Redmayne, Colin Farrell, Ron Perlman|date=2016-11-18|accessdate=2016-05-25}}&lt;/ref&gt;.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}</text>
      <sha1>1v5tu1fkzso9hc8njba6lj4wc3ba2ic</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ақсу (Жетісу облысы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>581895</id>
    <revision>
      <id>3058149</id>
      <parentid>3050812</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:58:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3420" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 = Ауыл
|атауы                 =Ақсу
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          = Ауылдық округ орталығы  
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             = 
|ту ені                  =  
   |lat_deg =45|lat_min =36|lat_sec =42
   |lon_deg =79|lon_min =27|lon_sec =57
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Жетісу облысы 
|кестедегі облыс         = Жетісу облысы{{!}}Жетісу 
|ауданы                  = Ақсу ауданы
|кестедегі аудан         = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу 
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы){{!}}Ақсу
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =  
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =  
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                =892
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}
{{мағына|Ақсу (айрық)}}
'''Ақсу''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы)|Ақсу ауылдық округі]] орталығы.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстікке қарай 25 км-дей жерде.

== Халқы ==
[[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1502 адам (746 ер адам және 756 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 892 адамды (490 ер адам және 402 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ақсу ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]]
[[Санат:Жетісу казак әскерінің елді мекендері]]</text>
      <sha1>kzjzzsgcv7m6p60ho6tm6emernhnz9l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058150</id>
      <parentid>3058149</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:58:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Ақсу (Алматы облысы)]] бетін [[Ақсу (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3420" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 = Ауыл
|атауы                 =Ақсу
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          = Ауылдық округ орталығы  
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             = 
|ту ені                  =  
   |lat_deg =45|lat_min =36|lat_sec =42
   |lon_deg =79|lon_min =27|lon_sec =57
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Жетісу облысы 
|кестедегі облыс         = Жетісу облысы{{!}}Жетісу 
|ауданы                  = Ақсу ауданы
|кестедегі аудан         = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу 
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы){{!}}Ақсу
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =  
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =  
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                =892
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}
{{мағына|Ақсу (айрық)}}
'''Ақсу''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы)|Ақсу ауылдық округі]] орталығы.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстікке қарай 25 км-дей жерде.

== Халқы ==
[[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1502 адам (746 ер адам және 756 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 892 адамды (490 ер адам және 402 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ақсу ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]]
[[Санат:Жетісу казак әскерінің елді мекендері]]</text>
      <sha1>kzjzzsgcv7m6p60ho6tm6emernhnz9l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бәйтерек (Жетісу облысы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>581896</id>
    <revision>
      <id>3058198</id>
      <parentid>2730711</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:33:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3297" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 = Ауыл
|атауы                 =Бәйтерек
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          =   
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             =  
|ту ені                  =  
   |lat_deg =45|lat_min =37|lat_sec =12
   |lon_deg =79|lon_min =28|lon_sec =40
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Жетісу облысы 
|кестедегі облыс         = Жетісу облысы{{!}}Жетісу 
|ауданы                  = Ақсу ауданы
|кестедегі аудан         = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу 
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы){{!}}Ақсу
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =  
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =  
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                =170
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}
{{мағына|Бәйтерек}}
'''Бәйтерек''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы)|Ақсу ауылдық округі]] құрамындағы ауыл.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстікке қарай 26 км-дей жерде.

== Халқы ==
[[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 295 адам (136 ер адам және 159 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 170 адамды (90 ер адам және 80 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ақсу ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>e66e1lix60aaqq89xhfoj5l6hvq0ao1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058203</id>
      <parentid>3058198</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:36:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Бәйтерек (Ақсу ауданы)]] бетін [[Бәйтерек (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3297" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 = Ауыл
|атауы                 =Бәйтерек
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          =   
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             =  
|ту ені                  =  
   |lat_deg =45|lat_min =37|lat_sec =12
   |lon_deg =79|lon_min =28|lon_sec =40
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Жетісу облысы 
|кестедегі облыс         = Жетісу облысы{{!}}Жетісу 
|ауданы                  = Ақсу ауданы
|кестедегі аудан         = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу 
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы){{!}}Ақсу
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =  
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =  
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                =170
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}
{{мағына|Бәйтерек}}
'''Бәйтерек''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы)|Ақсу ауылдық округі]] құрамындағы ауыл.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстікке қарай 26 км-дей жерде.

== Халқы ==
[[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 295 адам (136 ер адам және 159 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 170 адамды (90 ер адам және 80 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ақсу ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>e66e1lix60aaqq89xhfoj5l6hvq0ao1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қазақстан (Ақсу ауданы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>581897</id>
    <revision>
      <id>3058214</id>
      <parentid>2730716</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:45:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3319" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 = Ауыл
|атауы                 =Қазақстан
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          =   
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             =  
|ту ені                  =  
   |lat_deg =45|lat_min =37|lat_sec =42
   |lon_deg =79|lon_min =26|lon_sec =49
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Жетісу облысы 
|кестедегі облыс         = Жетісу облысы{{!}}Жетісу 
|ауданы                  = Ақсу ауданы
|кестедегі аудан         = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу 
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы){{!}}Ақсу 
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =  
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =  
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                =252
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}
{{мағына|Қазақстан (айрық)}}
'''Қазақстан''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы)|Ақсу ауылдық округі]] құрамындағы ауыл.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстікке қарай 27 км-дей жерде.

== Халқы ==
[[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 408 адам (209 ер адам және 199 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 252 адамды (135 ер адам және 117 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ақсу ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>puty76skz8yjshbmu4juu2g59toyvg4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шолақөзек (Жетісу облысы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>581900</id>
    <revision>
      <id>3058167</id>
      <parentid>2730722</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:09:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3306" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 = Ауыл
|атауы                 =Шолақөзек
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          =   
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             =  
|ту ені                  =   
   |lat_deg =45|lat_min =36|lat_sec =38
   |lon_deg =79|lon_min =33|lon_sec =40
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Жетісу облысы 
|кестедегі облыс         = Жетісу облысы{{!}}Жетісу 
|ауданы                  = Ақсу ауданы
|кестедегі аудан         = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу 
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы){{!}}Ақсу
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =  
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =  
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                =220
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}
{{мағына|Шолақөзек}}
'''Шолақөзек''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы)|Ақсу ауылдық округі]] құрамындағы ауыл.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстікке қарай 23 км-дей жерде.

== Халқы ==
[[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 248 адам (129 ер адам және 119 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 220 адамды (108 ер адам және 112 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ақсу ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>eol7t29dh7sgpusbftq6vvy6hbolu56</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058170</id>
      <parentid>3058167</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:12:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Шолақөзек (Алматы облысы)]] бетін [[Шолақөзек (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3306" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 = Ауыл
|атауы                 =Шолақөзек
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          =   
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             =  
|ту ені                  =   
   |lat_deg =45|lat_min =36|lat_sec =38
   |lon_deg =79|lon_min =33|lon_sec =40
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Жетісу облысы 
|кестедегі облыс         = Жетісу облысы{{!}}Жетісу 
|ауданы                  = Ақсу ауданы
|кестедегі аудан         = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу 
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы){{!}}Ақсу
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =  
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =  
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                =220
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}
{{мағына|Шолақөзек}}
'''Шолақөзек''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы)|Ақсу ауылдық округі]] құрамындағы ауыл.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстікке қарай 23 км-дей жерде.

== Халқы ==
[[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 248 адам (129 ер адам және 119 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 220 адамды (108 ер адам және 112 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ақсу ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>eol7t29dh7sgpusbftq6vvy6hbolu56</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Көкжайдақ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>581907</id>
    <revision>
      <id>3058166</id>
      <parentid>2730713</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:08:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3282" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 = Ауыл
|атауы                 =Көкжайдақ
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          =   
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             =  
|ту ені                  =  
   |lat_deg =45|lat_min =34|lat_sec =31
   |lon_deg =79|lon_min =33|lon_sec =41
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Жетісу облысы 
|кестедегі облыс         = Жетісу облысы{{!}}Жетісу 
|ауданы                  = Ақсу ауданы
|кестедегі аудан         = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу 
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы){{!}}Ақсу 
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =  
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =  
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                =693
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}

'''Көкжайдақ''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы)|Ақсу ауылдық округі]] құрамындағы ауыл.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 19 км-дей жерде.

== Халқы ==
[[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 783 адам (402 ер адам және 381 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 693 адамды (371 ер адам және 322 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ақсу ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>qmmwqu2n5txc87kw2fdhasxk6zmlvt7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Өнім (Ақсу ауданы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>581911</id>
    <revision>
      <id>3058229</id>
      <parentid>2730721</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:11:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3258" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 = Ауыл
|атауы                 =Өнім
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          =   
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             =  
|ту ені                  =    
   |lat_deg =45|lat_min =35|lat_sec =04
   |lon_deg =79|lon_min =23|lon_sec =45
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Жетісу облысы 
|кестедегі облыс         = Жетісу облысы{{!}}Жетісу 
|ауданы                  = Ақсу ауданы
|кестедегі аудан         = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу 
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы){{!}}Ақсу 
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =  
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =  
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                =75
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}

'''Өнім''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы)|Ақсу ауылдық округі]] құрамындағы ауыл.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 21 км-дей жерде.

== Халқы ==
[[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 174 адам (96 ер адам және 78 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 75 адамды (36 ер адам және 39 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ақсу ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>n88sr83e8y5dh111n2n84fttlej0ree</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>581913</id>
    <revision>
      <id>3058147</id>
      <parentid>2730706</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:55:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1788" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі
 |Атауы      = Ақсу ауылдық округі
 |Облысы     = Жетісу облысы
 |Ауданы     = [[Ақсу ауданы]]
 |Құрылған уақыты = 
 |Орталығы   = [[Ақсу (Алматы облысы)|Ақсу]]
 |Енеді      = 6 ауыл
 |Тұрғыны    = 2302
 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]]
 |Тығыздығы    = 
 |Жер аумағы   = 
 |Әкімі        =
 |Телефон коды   = 
 |Пошта индексі  = 
}}
{{мағына|Ақсу ауылдық округі}}
'''Ақсу ауылдық округі''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Ақсу (Алматы облысы)|Ақсу]], [[Бәйтерек (Ақсу ауданы)|Бәйтерек]], [[Көкжайдақ]], [[Қазақстан (Ақсу ауданы)|Қазақстан]], [[Өнім (Ақсу ауданы)|Өнім]], [[Шолақөзек (Алматы облысы)|Шолақөзек]] ауылдары кіреді. Орталығы - Ақсу ауылы.

== Халқы ==
[[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 2302 адамды құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ақсу ауданы ауылдық округтері}}

[[Санат:Ақсу ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>3ifp677rzax9iv63y4plt8yh0qf79d7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058159</id>
      <parentid>3058147</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:03:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1788" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі
 |Атауы      = Ақсу ауылдық округі
 |Облысы     = Жетісу облысы
 |Ауданы     = [[Ақсу ауданы]]
 |Құрылған уақыты = 
 |Орталығы   = [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]]
 |Енеді      = 6 ауыл
 |Тұрғыны    = 2302
 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]]
 |Тығыздығы    = 
 |Жер аумағы   = 
 |Әкімі        =
 |Телефон коды   = 
 |Пошта индексі  = 
}}
{{мағына|Ақсу ауылдық округі}}
'''Ақсу ауылдық округі''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]], [[Бәйтерек (Ақсу ауданы)|Бәйтерек]], [[Көкжайдақ]], [[Қазақстан (Ақсу ауданы)|Қазақстан]], [[Өнім (Ақсу ауданы)|Өнім]], [[Шолақөзек (Алматы облысы)|Шолақөзек]] ауылдары кіреді. Орталығы - Ақсу ауылы.

== Халқы ==
[[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 2302 адамды құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ақсу ауданы ауылдық округтері}}

[[Санат:Ақсу ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>ii839p8w8y1h0iejulttxhzq06w5off</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058160</id>
      <parentid>3058159</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:05:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Ақсу ауылдық округі (Ақсу ауданы)]] бетін [[Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1788" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі
 |Атауы      = Ақсу ауылдық округі
 |Облысы     = Жетісу облысы
 |Ауданы     = [[Ақсу ауданы]]
 |Құрылған уақыты = 
 |Орталығы   = [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]]
 |Енеді      = 6 ауыл
 |Тұрғыны    = 2302
 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]]
 |Тығыздығы    = 
 |Жер аумағы   = 
 |Әкімі        =
 |Телефон коды   = 
 |Пошта индексі  = 
}}
{{мағына|Ақсу ауылдық округі}}
'''Ақсу ауылдық округі''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]], [[Бәйтерек (Ақсу ауданы)|Бәйтерек]], [[Көкжайдақ]], [[Қазақстан (Ақсу ауданы)|Қазақстан]], [[Өнім (Ақсу ауданы)|Өнім]], [[Шолақөзек (Алматы облысы)|Шолақөзек]] ауылдары кіреді. Орталығы - Ақсу ауылы.

== Халқы ==
[[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 2302 адамды құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ақсу ауданы ауылдық округтері}}

[[Санат:Ақсу ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>ii839p8w8y1h0iejulttxhzq06w5off</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058173</id>
      <parentid>3058160</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:13:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Әкімшілік құрамы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1788" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі
 |Атауы      = Ақсу ауылдық округі
 |Облысы     = Жетісу облысы
 |Ауданы     = [[Ақсу ауданы]]
 |Құрылған уақыты = 
 |Орталығы   = [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]]
 |Енеді      = 6 ауыл
 |Тұрғыны    = 2302
 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]]
 |Тығыздығы    = 
 |Жер аумағы   = 
 |Әкімі        =
 |Телефон коды   = 
 |Пошта индексі  = 
}}
{{мағына|Ақсу ауылдық округі}}
'''Ақсу ауылдық округі''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]], [[Бәйтерек (Ақсу ауданы)|Бәйтерек]], [[Көкжайдақ]], [[Қазақстан (Ақсу ауданы)|Қазақстан]], [[Өнім (Ақсу ауданы)|Өнім]], [[Шолақөзек (Жетісу облысы)|Шолақөзек]] ауылдары кіреді. Орталығы - Ақсу ауылы.

== Халқы ==
[[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 2302 адамды құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ақсу ауданы ауылдық округтері}}

[[Санат:Ақсу ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>pl0g24nr7vzorbddfwoazgojtu36i9u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058213</id>
      <parentid>3058173</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:43:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1792" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі
 |Атауы      = Ақсу ауылдық округі
 |Облысы     = Жетісу облысы
 |Ауданы     = [[Ақсу ауданы]]
 |Құрылған уақыты = 
 |Орталығы   = [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]]
 |Енеді      = 6 ауыл
 |Тұрғыны    = 2302
 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]]
 |Тығыздығы    = 
 |Жер аумағы   = 
 |Әкімі        =
 |Телефон коды   = 
 |Пошта индексі  = 
}}
{{мағына|Ақсу ауылдық округі}}
'''Ақсу ауылдық округі''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]], [[Бәйтерек (Жетісу облысы)|Бәйтерек]], [[Көкжайдақ]], [[Қазақстан (Ақсу ауданы)|Қазақстан]], [[Өнім (Ақсу ауданы)|Өнім]], [[Шолақөзек (Жетісу облысы)|Шолақөзек]] ауылдары кіреді. Орталығы - Ақсу ауылы.

== Халқы ==
[[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 2302 адамды құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ақсу ауданы ауылдық округтері}}

[[Санат:Ақсу ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>ha3lpyo838feyt67o0ul928xb8wiscn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Арасан ауылдық округі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>582582</id>
    <revision>
      <id>3058235</id>
      <parentid>2730697</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:17:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1550" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі
 |Атауы      = Арасан ауылдық округі
 |Облысы     = Алматы облысы
 |Ауданы     = [[Ақсу ауданы]]
 |Құрылған уақыты = 
 |Орталығы   = [[Арасан (ауыл)|Арасан]]
 |Енеді      = 3 ауыл
 |Тұрғыны    = 1963
 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]]
 |Тығыздығы    = 
 |Жер аумағы   = 
 |Әкімі        =
 |Телефон коды   = 
 |Пошта индексі  = 
}}
'''Арасан ауылдық округі'''  — [[Алматы облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. 

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Арасан (ауыл)|Арасан]], [[Арасан-Қапал]], [[Қызылжар (Ақсу ауданы)|Қызылжар]] ауылдары кіреді. Орталығы - Арасан ауылы.

== Халқы ==
[[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1963 адамды құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ақсу ауданы ауылдық округтері}}

[[Санат:Ақсу ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>o8kbq1jutwli2yrduqvkzs4xoocj2oe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қызылжар (Ақсу ауданы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>582666</id>
    <revision>
      <id>3058239</id>
      <parentid>2730705</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:20:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3226" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 = Ауыл
|атауы                 =Қызылжар
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          =   
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             = 
|ту ені                  =   
   |lat_deg =45 |lat_min =13|lat_sec = 15
   |lon_deg =79|lon_min =24|lon_sec =47
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Жетісу облысы 
|кестедегі облыс         = Жетісу облысы{{!}}Жетісу 
|ауданы                  = Ақсу ауданы
|кестедегі аудан         = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу 
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Арасан ауылдық округі{{!}}Арасан
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =  
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =  
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                =136
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}
{{мағына|Қызылжар}}
'''Қызылжар''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Арасан ауылдық округі]] құрамындағы ауыл.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 18 км-дей жерде.

== Халқы ==
[[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 190 адам (105 ер адам және 85 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 136 адамды (61 ер адам және 75 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ақсу ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>5afg57lqqbuytk1lynacp4bl5gynefw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қазақстан ауылдық округі (Алматы облысы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>583320</id>
    <revision>
      <id>3058219</id>
      <parentid>2733672</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:06:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1831" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі
 |Атауы      = Қазақстан ауылдық округі
 |Облысы     = Алматы облысы
 |Ауданы     = [[Еңбекшіқазақ ауданы]]
 |Құрылған уақыты = 
 |Орталығы   = [[Қазақстан (Алматы облысы)|Қазақстан]]
 |Енеді      = 3 ауыл
 |Тұрғыны    = 8150
 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]]
 |Тығыздығы    = 
 |Жер аумағы   = 
 |Әкімі        =
 |Телефон коды   = 
 |Пошта индексі  = 
}}
{{мағына|Қазақстан ауылдық округі}}
'''Қазақстан ауылдық округі''' — [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Ащыбұлақ (Еңбекшіқазақ ауданы)|Ащыбұлақ]], [[Жолдыбай Қайыпов ауылы|Жолдыбай Қайыпов]], [[Қазақстан (Еңбекшіқазақ ауданы)|Қазақстан]] ауылдары кіреді. Орталығы - Қазақстан ауылы.

== Халқы ==
[[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 8150 адамды құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еңбекшіқазақ ауданы ауылдық округтері}}

[[Санат:Еңбекшіқазақ ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>ath49tnm6s00rdz5ajb260pgurrw1f9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058220</id>
      <parentid>3058219</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:07:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1819" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі
 |Атауы      = Қазақстан ауылдық округі
 |Облысы     = Алматы облысы
 |Ауданы     = [[Еңбекшіқазақ ауданы]]
 |Құрылған уақыты = 
 |Орталығы   = [[Қазақстан (Алматы облысы)|Қазақстан]]
 |Енеді      = 3 ауыл
 |Тұрғыны    = 8150
 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]]
 |Тығыздығы    = 
 |Жер аумағы   = 
 |Әкімі        =
 |Телефон коды   = 
 |Пошта индексі  = 
}}
{{мағына|Қазақстан ауылдық округі}}
'''Қазақстан ауылдық округі''' — [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Ащыбұлақ (Еңбекшіқазақ ауданы)|Ащыбұлақ]], [[Жолдыбай Қайыпов ауылы|Жолдыбай Қайыпов]], [[Қазақстан (Алматы облысы)|Қазақстан]] ауылдары кіреді. Орталығы - Қазақстан ауылы.

== Халқы ==
[[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 8150 адамды құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еңбекшіқазақ ауданы ауылдық округтері}}

[[Санат:Еңбекшіқазақ ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>m0krdtqodx0o77o6xwqmcwvuwn2dtnu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші</title>
    <ns>3</ns>
    <id>583892</id>
    <revision>
      <id>3058050</id>
      <parentid>3056599</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:53:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>/* Қарағанды облысы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31783" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Білгіш Шежіреші}}

-- [[Қатысушы:Абылай|Абылай]] ([[Қатысушы талқылауы:Абылай|талқылауы]])  23:39, 2017 ж. маусымның 26 (+06)

== Болыс ==

Өзініздің ата-бабаларыныз мекендеген болыстар туралы мақала жаза аласыз ба? Мысалы манадай: [[Ақшатау болысы]]--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 17:13, 2017 ж. қыркүйектің 17 (+06)

== [[Қазақстан газеттері тізімі]] ==

Өз облысыңыздың аудандық газеттерін тізімге қосуға шақырамын.--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 13:12, 2018 ж. қазанның 22 (+06)

== Community Insights Survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

'''Share your experience in this survey'''

Hi {{PAGENAME}},

The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey about your experience with {{SITENAME}} and Wikimedia. The purpose of this survey is to learn how well the Foundation is supporting your work on wiki and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation.

Please take 15 to 25 minutes  to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(asiawps,act2) give your feedback through this survey]'''.  It is available in various languages.

This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English).

Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey.

Sincerely,
&lt;/div&gt; [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 20:18, 2019 ж. қыркүйектің 6 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(asia_wps,act2)&amp;oldid=19352602 тізімін пайдаланып User:RMaung (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Reminder: Community Insights Survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

'''Share your experience in this survey'''

Hi {{PAGENAME}},

A couple of weeks ago, we invited you to take the Community Insights Survey. It is the Wikimedia Foundation’s annual survey of our global communities. We want to learn how well we support your work on wiki. We are 10% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal! '''Your voice matters to us.'''

Please take 15 to 25 minutes  to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(asiawps,act2) give your feedback through this survey]'''.  It is available in various languages.

This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English).

Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey.

Sincerely,
&lt;/div&gt; [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 21:05, 2019 ж. қыркүйектің 20 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(asia_wps,act2)&amp;oldid=19395157 тізімін пайдаланып User:RMaung (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Reminder: Community Insights Survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

'''Share your experience in this survey'''

Hi {{PAGENAME}},

There are only a few weeks left to take the Community Insights Survey! We are 30% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal!
With this poll, the Wikimedia Foundation gathers feedback on how well we support your work on wiki. It only takes 15-25 minutes to complete, and it has a direct impact on the support we provide.

Please take 15 to 25 minutes  to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(asiawps,act2) give your feedback through this survey]'''.  It is available in various languages.

This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English).

Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey.

Sincerely,
&lt;/div&gt; [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 00:57, 2019 ж. қазанның 4 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(asia_wps,act2)&amp;oldid=19433647 тізімін пайдаланып User:RMaung (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Марафон ==

{{WAM
|header = [[meta:m:Turkic_Marathon_2021|Түркі марафоны 2021]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Wikimedians of Turkic Languages User Group Logo.svg|150px|link=meta:Түркі тілді Уикимедиа конференциясы]]&lt;/div&gt;
|subheader = Түркі марафоны 2021 — 2021 жылдың 1 - 31 шілде  аралығында өтетін контент дамытуға бағытталған халықаралық жоба.
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = 
Жоба мақсаты — түркі тілдерінде сөйлейтін елдер және олардың мәдениеті туралы мақалалар жазып, түркі тілдерінде сөйлейтін уикипедияшылар арасындағы ынтымақтастықты нығайту. Әділқазылар алқасының бағалауынан кейін көрсетілген мерзім аралығында ең көп ұпай жинаған қатысушылар марапатталатын болады.

'''Марапаттар'''

* 1 орын: Meloman дүкендер желісінен 75 АҚШ доллары ( ≈ 32 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.
* 2 орын: Meloman дүкендер желісінен 60 АҚШ доллары ( ≈ 25 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.
* 3 орын: Meloman дүкендер желісінен 50 АҚШ доллары ( ≈ 21 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.
* 4 орын: Meloman дүкендер желісінен 40 АҚШ доллары ( ≈ 17 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.
* 5 орын: Meloman дүкендер желісінен 25 АҚШ доллары ( ≈ 10 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.

Қазақша Уикипедияға үлес қосқысы келетін кез келген адам жоба бетіне өтіп қатысушылар тізіміне өз атын қосса болады. Іске сәт!
&lt;center&gt;{{Clickable button 2|Жоба:Түркі_марафоны_2021|Жарысқа қатысу|class=mw-ui-progressive}}&lt;/center&gt;&lt;br /&gt;

|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=2885974 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Таңдаулы мақалаға үміткер ==

{{WAM
|header = [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Goldenwiki 2.png|100px|link=Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]]&lt;/div&gt;
|subheader = Қарақұрдым мақаласының таңдаулы мақалаға үміткерлігі.
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = [[Қара құрдым]] мақаласы таңдаулы мақалаға толық лайық деп санаймын. Мұл мақалыны жазған өзім емес {{@|Alphy Haydar}} мырза жеті жылдан бері қазақша Уикипедияға үлес қосып келеді. Мақала тілі өте жаттық, әрі ғылыми стилде жазылған. Қанша жылдан бері [[Басты бет]]тегі таңдаулы мақала өзгерген жоқ. Енді өзгерттетін кез келді. Сонымен қоса осы уақытқа дейін ғылымға қатысты мақалалар таңдаулы мақала статусын көп алған жоқ. Ғылымға басымдық бере отырып осы мақаланы таңдаулы мақала деңгейіне көтерейік. 

&lt;center&gt;{{Clickable button 2|Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым|Дауыс беру|class=mw-ui-progressive}}&lt;/center&gt;&lt;br /&gt;

|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=2970000 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Индербор ==

Саламатсыз, Индербор мақаласына мәлімет қосыпсыз. Меніңше ауыл үшін ауыл көшелерін құр тізбектеп көрсеткен дұрыс емес, артық нәрсе. Оның үстіне сілтемелер тым көп болып кетті, көшеге емес кісі есімдерге сілтеп тұр. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 18:42, 2022 ж. сәуірдің 27 (+06)

Саламатсыз ба. Меніңше, көше аттарының болуы мақаланы оқушыларға жақсы бағдар болатын еді. Есесіне өздерінің тұратын ауылдарының көшелері қандай адамдардың атында екенінен хабардар болады. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 13:45, 2022 ж. сәуірдің 28 (+06)

== Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 ==

{{WAM
|header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]&lt;/div&gt;
|subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді.
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = Құрметті достар,

Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады.

Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды.

* Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX
* Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv

Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз.

Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#ff0500&quot;&gt;'''''Mehman'''''&lt;/span&gt;]] [[User Talk:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#0500ff&quot;&gt;'''''97'''''&lt;/span&gt;]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06)


|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Жетісу облысы ==

Кеш жарық, Жетісу облысын асықпай атын өзгерту керек еді. Себебі аталған ескі атауға көптеген мақалалар сілтеніп тұр. Ал қазір тарихи облыстың орнына қазіргі жаңа облысқа сілтеніп кетеді. Осыны Арыстанбек пен Нұрлан мырзаға айтып көріңізші [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 02:23, 2022 ж. маусымның 12 (+06)

Кеш жарық. Жарайды, айтайын [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:42, 2022 ж. маусымның 12 (+06)

== Жақсы мақалаға дауыс беру ==

Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:05, 2022 ж. маусымның 14 (+06)

== Өтініш ==

Қайырлы түн! Мен [[Абай облысы]]н басынан бастап өңдеп жатырмын, сіз қатарласып кетіпсіз. Бүгін Елтай ауылдық округінің атауын өзгерткен екенсіз, жоятын сілтемені қалдырып кетіпсіз. Біріміздің артымыздан біріміз қосарланып жүргенше (кім нені өңдегені түсініксіз болмас үшін), маған мүмкіндік беріңіз, бұл облысты аяғына дейін жеткізуге. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 23:05, 2022 ж. маусымның 19 (+06)

Саламатсыз ба. Жарайды онда. Сонда қалған 2 облысты істей берсем болады ғой? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 23:57, 2022 ж. маусымның 19 (+06)

Сосын &quot;Қазақстан кенттері&quot; деген санатты жасауға бола ма? Әлде қажет емес пе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:02, 2022 ж. маусымның 20 (+06)
::Ұлытау мен Жетісу облыстарын [[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] алған өңдеуге, өңдемесі көп екі облыстың, сондықтан сізбен бір облысты бөлісер. Санатты да Kasymovпен ақылдасыңыз, жалпы керек екен ондай санат. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:37, 2022 ж. маусымның 20 (+06)

Kasymov мырзадан сұрадым, бірақ нақты айта алмаймын деп, сізге сілтеді. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 18:16, 2022 ж. маусымның 20 (+06)
::Қазақстан кенттері санатын жасай беріңіз, ал облыстар туралы [[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]]тан нақтылайын (көмектің қажет, қажет еместігін).[[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 15:07, 2022 ж. маусымның 21 (+06)

Санатты жасадым. Жарайды [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 15:55, 2022 ж. маусымның 21 (+06)
::Жылдам! Тамаша! Сіз енді Шығыс Қазақстан облысындағы өзгерістерді өңдей беріңіз.[[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:12, 2022 ж. маусымның 22 (+06)
:[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] екі облысты да ([[Жетісу облысы|Жетісу]], [[Ұлытау облысы|Ұлытау]]) өңдей беріңіздер дейді, сондықтан біреуін алып өңдей беріңіз.[[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:57, 2022 ж. маусымның 22 (+06)

Ұлытаудың тек 1 ауданы қалып еді (Жаңаарқа), соны жасайын. Сосын Жетісу облысына көшермін. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 14:30, 2022 ж. маусымның 22 (+06)
::Жақсы, іске сәт! Мен Көкпекті ауданын өңдей алмай отырмын, ауылдардың қайсысы қай ауданға ауысқаны немесе қалғаны туралы ақпарат жоқ. Әзірге (ақпарат табылғанша) Шығыс Қазақстан облысын өңдеп бітіре берейін. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] --Салиха 15:26, 2022 ж. маусымның 22 (+06)

Рахмет, өзіңізге де. Мен де 
соны іздеп таба алмадым. Еш жерде жоқ. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 15:54, 2022 ж. маусымның 22 (+06)
:Білгіш Шежіреші, ''Жаңаарқа ауданы елді мекендері'' үлгісінде сіз жылжытқан мақалаларды реттеп, ескі атауын жойып жатырмын. Енді мәселе мұнда: тек ''Қарағанды облысы → Ұлытау облысы'' деп өзгертпей, сонымен қатар ''Жаңаарқа ауданы'' деп тұрған елді мекендерді бір тексеріп шығу керек (себебі ондай аттас ауыл жаңа облыста жалғыз болса '''ауданның орнына облысы''' жазылады). Сосын ауылдық округтер де дәл сондай жағдай. Тағы сосын аталған облысқа өткен аудандардың ауылдық округтерін, елді мекендерін және ауданның өзін, Қарағанды облысы орнына Ұлытау облысы деп ''мақалаға'' және ''Елді-мекен үлгісіне'' де өзгерістер жасау керек. Және соңғысы Қарағандыда қалып қойған аудандар атауын тексеріп шығу керек, мысалы ''Ақбұлақ (Жаңаарқа ауданы)'', ''Ақбұлақ (Осакаров ауданы)'', біріншісі Ұлытау облысы, екіншісі Қарағанды облысы деп өзгертіледі. Тағы айтамын егер облыста жалғыз аттас болып жатса. Түсіндірдім деп ойлаймын. Мен де жақын аралықта кірісемін, осындай жағдай Алматы облысында күтіп тұр. {{@|Салиха}} ханым меніңше екі облысты да солай ретке келтіріп жатқанға ұқсайды. --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:28, 2022 ж. маусымның 24 (+06)

Иә, ол ережелерді өткенде бір рет ескерткенде қаперге алғанмын. Өзгерткенде алдымен мақаланың айрық бетін, сосын сол мақалаға сілтейтін беттерді өзгертіп, соңынан мақаланың атауын өзгертіп жатырмын. Мақаланың атауы өзгергеннен кейін, үлгіні дұрыстап жатырмын. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:20, 2022 ж. маусымның 24 (+06)
:Рахмет, сізге және Салиха ханымға ''AutoWikiBrowser'' жүктеп, бітікшілерден рұқсат алып, бот арқылы осындай жұмыс жасауға болар еді. Менің ''Kasymbot'' қазіргі үлестерін салыстырып қарап көріңіз, жұмысты біраз жеңілтетеді --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:35, 2022 ж. маусымның 24 (+06)

Сөздерді алмастыруға нағыз керек бағдарлама екен. Кеңесіңізге рахмет [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:12, 2022 ж. маусымның 24 (+06)
::Қайырлы күн! Жаңа облыстардан өңдеуге көмек керек болса айтыңыз, мен Абай мен ШҚ облыстары елді мекендерінің ауыс-күйісін бітірген сияқтымын, енді географиясына көшемін. Бүгін денсаулыққа байланысты &quot;больничный&quot; (көз ауырып) алдым [[File:Face-smile.svg|23px]]. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:15, 2022 ж. маусымның 27 (+06)

Қайырлы күн. Жарайды, өзгеріс болса айтармын. Сауығып кетіңіз [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 14:13, 2022 ж. маусымның 27 (+06)

== Санаттарға интеруики қою ==

Саламатсыз, жаңадан бастаған санаттарға интеруикиді қоюды ұмытпаңыз, мысалға казактар  [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:42, 2022 ж. шілденің 12 (+06)

Амансыз ба, дәл қазір қойып шықтым. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:56, 2022 ж. шілденің 12 (+06)

== Санат:Сібір казак әскерінің елді мекендері‎ ==

Кеш жарық, аталған санатты Қазақ елді мекендерге қою қаншалықты маңызды? Бұдан түсініксіздік туындауы мүмкін, сонда басқа ұлттар тұрмайды ма, әлде казактар құрған елді мекен бе? Меніңше алып тастау керек және осы оған ұқсас тағы да санаттар қойған сияқтысыз, оларды да алып тастау керек. Менімен келіспесеңіз Нұрлан, Батырбек мырзалардан сұрап көріңіз. [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:55, 2022 ж. шілденің 26 (+06)

Қайырлы түн. Иә, мен қойған санаттардағы елді мекендердің негізін казактар қалаған. Санаттарды алып тастаудың керегі жоқ деп ойлаймын. Тек санаттардың атауын &quot;----- казак әскерінің '''тарихи''' елді мекендері&quot; деп өзгерткен жөн секілді. Сонда түсініксіздік туындай қоймас.
:Жарайды, бірақ та сол казактар қалаған екен деп елді-мекендерге санат қойғаныңыз әлі ұнамай отыр( Айтпақшы санат атын өзгертіпсіз, алайда жаңа санатқа ешқандай мақала сілтенбей тұр.--[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 15:55, 2022 ж. шілденің 29 (+06)

Иә, үшеуінің біреуін өзгертіп қойдым. Енді мақалалардағы санатты өзгерту маған көп жұмыс болып тұр. Сол үшін ботпен жұмыс жасауға рұқсат сұрап едім, бітікшілер әлі жауап бермеді. Енді рұқсат берсе істеймін. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 03:46, 2022 ж. шілденің 30 (+06)

== Қарағанды облысы ==

Саламатсыз, Білгіш Шежіреші. Сұрақ/өтініш: ''Қарағанды мен Ұлытау облыстары'' елді мекендер бойынша өзгерістер (атауы, мазмұны, үлгілер) толық бітті ме? Егер бітсе, Алматы облысы бойынша сіз, мен, Салиха ханыммен бірге жұмыс жасасақ) [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 20:51, 2022 ж. тамыздың 1 (+06)

Сәлеметсіз бе, біткен болуы керек. Бірге жасауға қарсы емеспін, тек қай ауданды кім жасайтынын шешіп алайық. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 03:24, 2022 ж. тамыздың 2 (+06)
:Жақсы, уақыт болғанда айтармын. Қолыңыз бос болса '''А''' әрпінен бастай беріңіз) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 18:53, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)</text>
      <sha1>1r0a8a7b0t7eitlstcwtwvz0axqn74p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058146</id>
      <parentid>3058050</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:52:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32199" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Білгіш Шежіреші}}

-- [[Қатысушы:Абылай|Абылай]] ([[Қатысушы талқылауы:Абылай|талқылауы]])  23:39, 2017 ж. маусымның 26 (+06)

== Болыс ==

Өзініздің ата-бабаларыныз мекендеген болыстар туралы мақала жаза аласыз ба? Мысалы манадай: [[Ақшатау болысы]]--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 17:13, 2017 ж. қыркүйектің 17 (+06)

== [[Қазақстан газеттері тізімі]] ==

Өз облысыңыздың аудандық газеттерін тізімге қосуға шақырамын.--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 13:12, 2018 ж. қазанның 22 (+06)

== Community Insights Survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

'''Share your experience in this survey'''

Hi {{PAGENAME}},

The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey about your experience with {{SITENAME}} and Wikimedia. The purpose of this survey is to learn how well the Foundation is supporting your work on wiki and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation.

Please take 15 to 25 minutes  to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(asiawps,act2) give your feedback through this survey]'''.  It is available in various languages.

This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English).

Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey.

Sincerely,
&lt;/div&gt; [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 20:18, 2019 ж. қыркүйектің 6 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(asia_wps,act2)&amp;oldid=19352602 тізімін пайдаланып User:RMaung (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Reminder: Community Insights Survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

'''Share your experience in this survey'''

Hi {{PAGENAME}},

A couple of weeks ago, we invited you to take the Community Insights Survey. It is the Wikimedia Foundation’s annual survey of our global communities. We want to learn how well we support your work on wiki. We are 10% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal! '''Your voice matters to us.'''

Please take 15 to 25 minutes  to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(asiawps,act2) give your feedback through this survey]'''.  It is available in various languages.

This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English).

Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey.

Sincerely,
&lt;/div&gt; [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 21:05, 2019 ж. қыркүйектің 20 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(asia_wps,act2)&amp;oldid=19395157 тізімін пайдаланып User:RMaung (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Reminder: Community Insights Survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

'''Share your experience in this survey'''

Hi {{PAGENAME}},

There are only a few weeks left to take the Community Insights Survey! We are 30% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal!
With this poll, the Wikimedia Foundation gathers feedback on how well we support your work on wiki. It only takes 15-25 minutes to complete, and it has a direct impact on the support we provide.

Please take 15 to 25 minutes  to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(asiawps,act2) give your feedback through this survey]'''.  It is available in various languages.

This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English).

Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey.

Sincerely,
&lt;/div&gt; [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 00:57, 2019 ж. қазанның 4 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(asia_wps,act2)&amp;oldid=19433647 тізімін пайдаланып User:RMaung (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Марафон ==

{{WAM
|header = [[meta:m:Turkic_Marathon_2021|Түркі марафоны 2021]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Wikimedians of Turkic Languages User Group Logo.svg|150px|link=meta:Түркі тілді Уикимедиа конференциясы]]&lt;/div&gt;
|subheader = Түркі марафоны 2021 — 2021 жылдың 1 - 31 шілде  аралығында өтетін контент дамытуға бағытталған халықаралық жоба.
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = 
Жоба мақсаты — түркі тілдерінде сөйлейтін елдер және олардың мәдениеті туралы мақалалар жазып, түркі тілдерінде сөйлейтін уикипедияшылар арасындағы ынтымақтастықты нығайту. Әділқазылар алқасының бағалауынан кейін көрсетілген мерзім аралығында ең көп ұпай жинаған қатысушылар марапатталатын болады.

'''Марапаттар'''

* 1 орын: Meloman дүкендер желісінен 75 АҚШ доллары ( ≈ 32 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.
* 2 орын: Meloman дүкендер желісінен 60 АҚШ доллары ( ≈ 25 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.
* 3 орын: Meloman дүкендер желісінен 50 АҚШ доллары ( ≈ 21 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.
* 4 орын: Meloman дүкендер желісінен 40 АҚШ доллары ( ≈ 17 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.
* 5 орын: Meloman дүкендер желісінен 25 АҚШ доллары ( ≈ 10 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері.

Қазақша Уикипедияға үлес қосқысы келетін кез келген адам жоба бетіне өтіп қатысушылар тізіміне өз атын қосса болады. Іске сәт!
&lt;center&gt;{{Clickable button 2|Жоба:Түркі_марафоны_2021|Жарысқа қатысу|class=mw-ui-progressive}}&lt;/center&gt;&lt;br /&gt;

|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=2885974 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Таңдаулы мақалаға үміткер ==

{{WAM
|header = [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Goldenwiki 2.png|100px|link=Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]]&lt;/div&gt;
|subheader = Қарақұрдым мақаласының таңдаулы мақалаға үміткерлігі.
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = [[Қара құрдым]] мақаласы таңдаулы мақалаға толық лайық деп санаймын. Мұл мақалыны жазған өзім емес {{@|Alphy Haydar}} мырза жеті жылдан бері қазақша Уикипедияға үлес қосып келеді. Мақала тілі өте жаттық, әрі ғылыми стилде жазылған. Қанша жылдан бері [[Басты бет]]тегі таңдаулы мақала өзгерген жоқ. Енді өзгерттетін кез келді. Сонымен қоса осы уақытқа дейін ғылымға қатысты мақалалар таңдаулы мақала статусын көп алған жоқ. Ғылымға басымдық бере отырып осы мақаланы таңдаулы мақала деңгейіне көтерейік. 

&lt;center&gt;{{Clickable button 2|Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым|Дауыс беру|class=mw-ui-progressive}}&lt;/center&gt;&lt;br /&gt;

|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=2970000 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Индербор ==

Саламатсыз, Индербор мақаласына мәлімет қосыпсыз. Меніңше ауыл үшін ауыл көшелерін құр тізбектеп көрсеткен дұрыс емес, артық нәрсе. Оның үстіне сілтемелер тым көп болып кетті, көшеге емес кісі есімдерге сілтеп тұр. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 18:42, 2022 ж. сәуірдің 27 (+06)

Саламатсыз ба. Меніңше, көше аттарының болуы мақаланы оқушыларға жақсы бағдар болатын еді. Есесіне өздерінің тұратын ауылдарының көшелері қандай адамдардың атында екенінен хабардар болады. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 13:45, 2022 ж. сәуірдің 28 (+06)

== Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 ==

{{WAM
|header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]&lt;/div&gt;
|subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді.
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = Құрметті достар,

Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады.

Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды.

* Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX
* Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv

Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз.

Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#ff0500&quot;&gt;'''''Mehman'''''&lt;/span&gt;]] [[User Talk:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#0500ff&quot;&gt;'''''97'''''&lt;/span&gt;]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06)


|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Жетісу облысы ==

Кеш жарық, Жетісу облысын асықпай атын өзгерту керек еді. Себебі аталған ескі атауға көптеген мақалалар сілтеніп тұр. Ал қазір тарихи облыстың орнына қазіргі жаңа облысқа сілтеніп кетеді. Осыны Арыстанбек пен Нұрлан мырзаға айтып көріңізші [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 02:23, 2022 ж. маусымның 12 (+06)

Кеш жарық. Жарайды, айтайын [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:42, 2022 ж. маусымның 12 (+06)

== Жақсы мақалаға дауыс беру ==

Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:05, 2022 ж. маусымның 14 (+06)

== Өтініш ==

Қайырлы түн! Мен [[Абай облысы]]н басынан бастап өңдеп жатырмын, сіз қатарласып кетіпсіз. Бүгін Елтай ауылдық округінің атауын өзгерткен екенсіз, жоятын сілтемені қалдырып кетіпсіз. Біріміздің артымыздан біріміз қосарланып жүргенше (кім нені өңдегені түсініксіз болмас үшін), маған мүмкіндік беріңіз, бұл облысты аяғына дейін жеткізуге. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 23:05, 2022 ж. маусымның 19 (+06)

Саламатсыз ба. Жарайды онда. Сонда қалған 2 облысты істей берсем болады ғой? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 23:57, 2022 ж. маусымның 19 (+06)

Сосын &quot;Қазақстан кенттері&quot; деген санатты жасауға бола ма? Әлде қажет емес пе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:02, 2022 ж. маусымның 20 (+06)
::Ұлытау мен Жетісу облыстарын [[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] алған өңдеуге, өңдемесі көп екі облыстың, сондықтан сізбен бір облысты бөлісер. Санатты да Kasymovпен ақылдасыңыз, жалпы керек екен ондай санат. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:37, 2022 ж. маусымның 20 (+06)

Kasymov мырзадан сұрадым, бірақ нақты айта алмаймын деп, сізге сілтеді. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 18:16, 2022 ж. маусымның 20 (+06)
::Қазақстан кенттері санатын жасай беріңіз, ал облыстар туралы [[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]]тан нақтылайын (көмектің қажет, қажет еместігін).[[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 15:07, 2022 ж. маусымның 21 (+06)

Санатты жасадым. Жарайды [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 15:55, 2022 ж. маусымның 21 (+06)
::Жылдам! Тамаша! Сіз енді Шығыс Қазақстан облысындағы өзгерістерді өңдей беріңіз.[[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:12, 2022 ж. маусымның 22 (+06)
:[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] екі облысты да ([[Жетісу облысы|Жетісу]], [[Ұлытау облысы|Ұлытау]]) өңдей беріңіздер дейді, сондықтан біреуін алып өңдей беріңіз.[[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:57, 2022 ж. маусымның 22 (+06)

Ұлытаудың тек 1 ауданы қалып еді (Жаңаарқа), соны жасайын. Сосын Жетісу облысына көшермін. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 14:30, 2022 ж. маусымның 22 (+06)
::Жақсы, іске сәт! Мен Көкпекті ауданын өңдей алмай отырмын, ауылдардың қайсысы қай ауданға ауысқаны немесе қалғаны туралы ақпарат жоқ. Әзірге (ақпарат табылғанша) Шығыс Қазақстан облысын өңдеп бітіре берейін. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] --Салиха 15:26, 2022 ж. маусымның 22 (+06)

Рахмет, өзіңізге де. Мен де 
соны іздеп таба алмадым. Еш жерде жоқ. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 15:54, 2022 ж. маусымның 22 (+06)
:Білгіш Шежіреші, ''Жаңаарқа ауданы елді мекендері'' үлгісінде сіз жылжытқан мақалаларды реттеп, ескі атауын жойып жатырмын. Енді мәселе мұнда: тек ''Қарағанды облысы → Ұлытау облысы'' деп өзгертпей, сонымен қатар ''Жаңаарқа ауданы'' деп тұрған елді мекендерді бір тексеріп шығу керек (себебі ондай аттас ауыл жаңа облыста жалғыз болса '''ауданның орнына облысы''' жазылады). Сосын ауылдық округтер де дәл сондай жағдай. Тағы сосын аталған облысқа өткен аудандардың ауылдық округтерін, елді мекендерін және ауданның өзін, Қарағанды облысы орнына Ұлытау облысы деп ''мақалаға'' және ''Елді-мекен үлгісіне'' де өзгерістер жасау керек. Және соңғысы Қарағандыда қалып қойған аудандар атауын тексеріп шығу керек, мысалы ''Ақбұлақ (Жаңаарқа ауданы)'', ''Ақбұлақ (Осакаров ауданы)'', біріншісі Ұлытау облысы, екіншісі Қарағанды облысы деп өзгертіледі. Тағы айтамын егер облыста жалғыз аттас болып жатса. Түсіндірдім деп ойлаймын. Мен де жақын аралықта кірісемін, осындай жағдай Алматы облысында күтіп тұр. {{@|Салиха}} ханым меніңше екі облысты да солай ретке келтіріп жатқанға ұқсайды. --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:28, 2022 ж. маусымның 24 (+06)

Иә, ол ережелерді өткенде бір рет ескерткенде қаперге алғанмын. Өзгерткенде алдымен мақаланың айрық бетін, сосын сол мақалаға сілтейтін беттерді өзгертіп, соңынан мақаланың атауын өзгертіп жатырмын. Мақаланың атауы өзгергеннен кейін, үлгіні дұрыстап жатырмын. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:20, 2022 ж. маусымның 24 (+06)
:Рахмет, сізге және Салиха ханымға ''AutoWikiBrowser'' жүктеп, бітікшілерден рұқсат алып, бот арқылы осындай жұмыс жасауға болар еді. Менің ''Kasymbot'' қазіргі үлестерін салыстырып қарап көріңіз, жұмысты біраз жеңілтетеді --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:35, 2022 ж. маусымның 24 (+06)

Сөздерді алмастыруға нағыз керек бағдарлама екен. Кеңесіңізге рахмет [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:12, 2022 ж. маусымның 24 (+06)
::Қайырлы күн! Жаңа облыстардан өңдеуге көмек керек болса айтыңыз, мен Абай мен ШҚ облыстары елді мекендерінің ауыс-күйісін бітірген сияқтымын, енді географиясына көшемін. Бүгін денсаулыққа байланысты &quot;больничный&quot; (көз ауырып) алдым [[File:Face-smile.svg|23px]]. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:15, 2022 ж. маусымның 27 (+06)

Қайырлы күн. Жарайды, өзгеріс болса айтармын. Сауығып кетіңіз [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 14:13, 2022 ж. маусымның 27 (+06)

== Санаттарға интеруики қою ==

Саламатсыз, жаңадан бастаған санаттарға интеруикиді қоюды ұмытпаңыз, мысалға казактар  [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:42, 2022 ж. шілденің 12 (+06)

Амансыз ба, дәл қазір қойып шықтым. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:56, 2022 ж. шілденің 12 (+06)

== Санат:Сібір казак әскерінің елді мекендері‎ ==

Кеш жарық, аталған санатты Қазақ елді мекендерге қою қаншалықты маңызды? Бұдан түсініксіздік туындауы мүмкін, сонда басқа ұлттар тұрмайды ма, әлде казактар құрған елді мекен бе? Меніңше алып тастау керек және осы оған ұқсас тағы да санаттар қойған сияқтысыз, оларды да алып тастау керек. Менімен келіспесеңіз Нұрлан, Батырбек мырзалардан сұрап көріңіз. [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:55, 2022 ж. шілденің 26 (+06)

Қайырлы түн. Иә, мен қойған санаттардағы елді мекендердің негізін казактар қалаған. Санаттарды алып тастаудың керегі жоқ деп ойлаймын. Тек санаттардың атауын &quot;----- казак әскерінің '''тарихи''' елді мекендері&quot; деп өзгерткен жөн секілді. Сонда түсініксіздік туындай қоймас.
:Жарайды, бірақ та сол казактар қалаған екен деп елді-мекендерге санат қойғаныңыз әлі ұнамай отыр( Айтпақшы санат атын өзгертіпсіз, алайда жаңа санатқа ешқандай мақала сілтенбей тұр.--[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 15:55, 2022 ж. шілденің 29 (+06)

Иә, үшеуінің біреуін өзгертіп қойдым. Енді мақалалардағы санатты өзгерту маған көп жұмыс болып тұр. Сол үшін ботпен жұмыс жасауға рұқсат сұрап едім, бітікшілер әлі жауап бермеді. Енді рұқсат берсе істеймін. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 03:46, 2022 ж. шілденің 30 (+06)

== Қарағанды облысы ==

Саламатсыз, Білгіш Шежіреші. Сұрақ/өтініш: ''Қарағанды мен Ұлытау облыстары'' елді мекендер бойынша өзгерістер (атауы, мазмұны, үлгілер) толық бітті ме? Егер бітсе, Алматы облысы бойынша сіз, мен, Салиха ханыммен бірге жұмыс жасасақ) [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 20:51, 2022 ж. тамыздың 1 (+06)

Сәлеметсіз бе, біткен болуы керек. Бірге жасауға қарсы емеспін, тек қай ауданды кім жасайтынын шешіп алайық. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 03:24, 2022 ж. тамыздың 2 (+06)
:Жақсы, уақыт болғанда айтармын. Қолыңыз бос болса '''А''' әрпінен бастай беріңіз) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 18:53, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)

Жарайды, онда [[Ақсу ауданы]]н жасай бастайын.  Сосын [[Көксу ауданы]]н аяқтап едім, айдағыш беттерді жоя қоярсыз. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 21:52, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)</text>
      <sha1>43co54c9a8lq3jcbstq1r490uigw662</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қызылтоған</title>
    <ns>0</ns>
    <id>584272</id>
    <revision>
      <id>3058131</id>
      <parentid>3057763</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:29:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3320" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 = Ауыл 
|атауы                 =Қызылтоған
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          =   
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             = 
|ту ені                  = 
   |lat_deg =44 |lat_min = 40|lat_sec = 27
   |lon_deg =78|lon_min = 03|lon_sec =04
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Жетісу облысы 
|кестедегі облыс         = Жетісу облысы{{!}}Жетісу 
|ауданы                  = Көксу ауданы 
|кестедегі аудан         = Көксу ауданы{{!}}Көксу
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Алғабас ауылдық округі (Жетісу облысы){{!}}Алғабас
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =   
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =  
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                = 691
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}
'''Қызылтоған''' — [[Жетісу облысы]] [[Көксу ауданы]], [[Алғабас ауылдық округі (Жетісу облысы)|Алғабас ауылдық округі]] құрамындағы ауыл.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 29 км-дей жерде.

== Халқы ==  
[[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 668 адам (333 ер адам және 335 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 691 адамды (335 ер адам және 356 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source12&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Көксу ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Көксу ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>3i9rnd45hncgbm1w34nfi9d75oo7zxt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алғабас ауылдық округі (Жетісу облысы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>584273</id>
    <revision>
      <id>3058124</id>
      <parentid>3057762</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:24:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Алғабас ауылдық округі (Көксу ауданы)]] бетін [[Алғабас ауылдық округі (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1510" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі|Атауы=Алғабас ауылдық округі|Облысы=Жетісу облысы|Ауданы=[[Көксу ауданы]]|Құрылған уақыты=|Орталығы=[[Алғабас (Жетісу облысы)|Алғабас]]|Енеді=2 ауыл|Тұрғыны=2071|Санақ жылы=[[2009 жыл|2009]]|Тығыздығы=|Жер аумағы=|Әкімі=|Телефон коды=|Пошта индексі=}}{{мағына|Алғабас ауылдық округі}}

'''Алғабас ауылдық округі''' — [[Жетісу облысы]] [[Көксу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Алғабас (Жетісу облысы)|Алғабас]], [[Қызылтоған]] ауылдары кіреді. Орталығы – Алғабас ауылы.

== Халқы ==
[[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 2071 адамды құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Көксу ауданы ауылдық округтері}}

[[Санат:Көксу ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>l1g4u7js6b0exjdny2vqxs3c06co4qs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бесқайнар (Жетісу облысы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>584276</id>
    <revision>
      <id>3058117</id>
      <parentid>3057768</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:17:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Бесқайнар (Көксу ауданы)]] бетін [[Бесқайнар (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3344" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 =  Ауыл
|атауы                 =Бесқайнар
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          =   
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             = 
|ту ені                  =  
   |lat_deg =44 |lat_min =55|lat_sec =18
   |lon_deg =78|lon_min =07|lon_sec =49
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Жетісу облысы 
|кестедегі облыс         = Жетісу облысы{{!}}Жетісу 
|ауданы                  = Көксу ауданы 
|кестедегі аудан         = Көксу ауданы{{!}}Көксу
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Еңбекші ауылдық округі (Көксу ауданы){{!}}Еңбекші 
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =  
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =  
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                =828
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}
{{мағына|Бесқайнар}}
'''Бесқайнар''' — [[Жетісу облысы]] [[Көксу ауданы]], [[Еңбекші ауылдық округі (Көксу ауданы)|Еңбекші ауылдық округі]] құрамындағы ауыл.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 8 км-дей жерде.

== Халқы ==
[[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 684 адам (336 ер адам және 348 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 828 адамды (422 ер адам және 406 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source12&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Көксу ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Көксу ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>mw3og2y29xfni3ms1a645voca9wl3jh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Еңбекші ауылдық округі (Көксу ауданы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>584278</id>
    <revision>
      <id>3058120</id>
      <parentid>3057775</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:19:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Әкімшілік құрамы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1737" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі|Атауы=Еңбекші ауылдық округі|Облысы=Жетісу облысы|Ауданы=[[Көксу ауданы]]|Құрылған уақыты=|Орталығы=[[Зылиха Тамшыбай ауылы|Зылиха Тамшыбай]]|Енеді=4 ауыл|Тұрғыны=3151|Санақ жылы=[[2009 жыл|2009]]|Тығыздығы=|Жер аумағы=|Әкімі=|Телефон коды=|Пошта индексі=}}{{мағына|Еңбекші ауылдық округі}}

'''Еңбекші ауылдық округі''' — [[Жетісу облысы]] [[Көксу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Зылиха Тамшыбай ауылы|Зылиха Тамшыбай]], [[Бесқайнар (Жетісу облысы)|Бесқайнар]], [[Кеңарал (Жетісу облысы)|Кеңарал]], [[Қаратал (Көксу ауданы)|Қаратал]] ауылдары кіреді. Орталығы – Зылиха Тамшыбай ауылы.

== Халқы ==
[[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 3151 адамды құрады.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}{{Көксу ауданы ауылдық округтері}}
&lt;br /&gt;

[[Санат:Көксу ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>00l140y4ghr6ak92ws2ikimmwsy5jjj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алғабас (Кеген ауданы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>584541</id>
    <revision>
      <id>3058134</id>
      <parentid>2742930</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:31:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2697" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан|статусы=Ауыл|тұрғыны=631|мекен түрі=ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі|мекені=Алғабас ауылдық округі (Алматы облысы){{!}}Алғабас|ішкі бөлінісі=|әкімі=|құрылған уақыты=|алғашқы дерек=|бұрынғы атаулары=|статус алуы=|жер аумағы=|климаты=|санақ жылы=2009|ауданы=Панфилов|тығыздығы=|шоғырлануы=|ұлттық құрамы=|конфессионалдық құрамы=|этнохороним=|телефон коды=|пошта индексі=|пошта индекстері=|ортаққордағы санаты=|сайты=|кестедегі аудан=Кеген ауданы{{!}}Кеген|кестедегі облыс=Алматы облысы{{!}}Алматы|атауы=Алғабас|lat_sec=55|сурет=|әкімшілік күйі=Ауылдық округ орталығы|елтаңба=|ту=|елтаңба сипаттамасы=|ту сипаттамасы=|елтаңба ені=|ту ені=|lat_deg=43|lat_min=10|lon_deg=78|облысы=Алматы облысы|lon_min=31|lon_sec=17|CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ|CoordScale=|ел картасы=|облыс картасы=|аудан картасы=|ел картасының өлшемi=|облыс картасының өлшемi=|аудан картасының өлшемi=|сайт тілі=}}
{{мағына|Алғабас}}

'''Алғабас''' — [[Алматы облысы]] [[Кеген ауданы]]ндағы ауыл, [[Алғабас ауылдық округі (Алматы облысы)|Алғабас ауылдық округі]] орталығы.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Кеген (ауыл)|Кеген]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 81 км-дей жерде. 

== Халқы ==
[[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 616 адам (301 ер адам және 315 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 631 адамды (308 ер адам және 323 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source122&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}{{Кеген ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Кеген ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>g5ygr2rctylj5nb42lfv32eg6yag980</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жаңаталап (Кеген ауданы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>584542</id>
    <revision>
      <id>3058138</id>
      <parentid>2742556</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:32:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2661" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан|статусы=Ауыл|тұрғыны=763|мекен түрі=ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі|мекені=Алғабас ауылдық округі (Алматы облысы){{!}}Алғабас|ішкі бөлінісі=|әкімі=|құрылған уақыты=|алғашқы дерек=|бұрынғы атаулары=|статус алуы=|жер аумағы=|климаты=|санақ жылы=2009|ауданы=Панфилов|тығыздығы=|шоғырлануы=|ұлттық құрамы=|конфессионалдық құрамы=|этнохороним=|телефон коды=|пошта индексі=|пошта индекстері=|ортаққордағы санаты=|сайты=|кестедегі аудан=Кеген ауданы{{!}}Кеген|кестедегі облыс=Алматы облысы{{!}}Алматы|атауы=Жаңаталап|lat_sec=19|сурет=|әкімшілік күйі=|елтаңба=|ту=|елтаңба сипаттамасы=|ту сипаттамасы=|елтаңба ені=|ту ені=|lat_deg=43|lat_min=11|lon_deg=78|облысы=Алматы облысы|lon_min=32|lon_sec=09|CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ|CoordScale=|ел картасы=|облыс картасы=|аудан картасы=|ел картасының өлшемi=|облыс картасының өлшемi=|аудан картасының өлшемi=|сайт тілі=}}
{{мағына|Жаңаталап}}
'''Жаңаталап''' — [[Алматы облысы]] [[Кеген ауданы]], [[Алғабас ауылдық округі (Алматы облысы)|Алғабас ауылдық округі]] құрамындағы ауыл.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Кеген (ауыл)|Кеген]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 80 км-дей жерде.

== Халқы ==
[[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 832 адам (444 ер адам және 388 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 763 адамды (395 ер адам және 368 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source122&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}{{Кеген ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Кеген ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>5aowg00bq2fqm9qxxyla9qsi83m5xqw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алғабас ауылдық округі (Алматы облысы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>584543</id>
    <revision>
      <id>3058132</id>
      <parentid>2742560</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:30:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Әкімшілік құрамы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1630" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі|Атауы=Алғабас ауылдық округі|Облысы=Алматы облысы|Ауданы=[[Кеген ауданы]]|Құрылған уақыты=|Орталығы=[[Алғабас (Кеген ауданы)|Алғабас]]|Енеді=3 ауыл|Тұрғыны=1640|Санақ жылы=[[2009 жыл|2009]]|Тығыздығы=|Жер аумағы=|Әкімі=|Телефон коды=|Пошта индексі=}}{{мағына|Алғабас ауылдық округі}}
'''Алғабас ауылдық округі''' — [[Алматы облысы]] [[Кеген ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.   

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Алғабас (Кеген ауданы)|Алғабас]], [[Жаңаталап (Кеген ауданы)|Жаңаталап]], [[Жіңішке (Алматы облысы)|Жіңішке]] ауылдары кіреді. Орталығы – Алғабас ауылы.

==== Халқы ====
[[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1640 адамды құрады.&lt;ref name=&quot;source12&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

=== Дереккөздер ===
{{дереккөздер}}{{Кеген ауданы ауылдық округтері}}
[[Санат:Кеген ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>mpevkoa6q9q6mlmmbewa1igiq9ppesm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058133</id>
      <parentid>3058132</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:30:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1624" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі|Атауы=Алғабас ауылдық округі|Облысы=Алматы облысы|Ауданы=[[Кеген ауданы]]|Құрылған уақыты=|Орталығы=[[Алғабас (Кеген ауданы)|Алғабас]]|Енеді=3 ауыл|Тұрғыны=1640|Санақ жылы=[[2009 жыл|2009]]|Тығыздығы=|Жер аумағы=|Әкімі=|Телефон коды=|Пошта индексі=}}{{мағына|Алғабас ауылдық округі}}
'''Алғабас ауылдық округі''' — [[Алматы облысы]] [[Кеген ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.   

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Алғабас (Кеген ауданы)|Алғабас]], [[Жаңаталап (Кеген ауданы)|Жаңаталап]], [[Жіңішке (Алматы облысы)|Жіңішке]] ауылдары кіреді. Орталығы – Алғабас ауылы.

== Халқы ==
[[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1640 адамды құрады.&lt;ref name=&quot;source12&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}{{Кеген ауданы ауылдық округтері}}
[[Санат:Кеген ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>i9e03gg1mn5swzggvsvag1dpmdmx3iw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058135</id>
      <parentid>3058133</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:32:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Алғабас ауылдық округі (Кеген ауданы)]] бетін [[Алғабас ауылдық округі (Алматы облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1624" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі|Атауы=Алғабас ауылдық округі|Облысы=Алматы облысы|Ауданы=[[Кеген ауданы]]|Құрылған уақыты=|Орталығы=[[Алғабас (Кеген ауданы)|Алғабас]]|Енеді=3 ауыл|Тұрғыны=1640|Санақ жылы=[[2009 жыл|2009]]|Тығыздығы=|Жер аумағы=|Әкімі=|Телефон коды=|Пошта индексі=}}{{мағына|Алғабас ауылдық округі}}
'''Алғабас ауылдық округі''' — [[Алматы облысы]] [[Кеген ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.   

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Алғабас (Кеген ауданы)|Алғабас]], [[Жаңаталап (Кеген ауданы)|Жаңаталап]], [[Жіңішке (Алматы облысы)|Жіңішке]] ауылдары кіреді. Орталығы – Алғабас ауылы.

== Халқы ==
[[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1640 адамды құрады.&lt;ref name=&quot;source12&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}{{Кеген ауданы ауылдық округтері}}
[[Санат:Кеген ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>i9e03gg1mn5swzggvsvag1dpmdmx3iw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жіңішке (Алматы облысы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>584606</id>
    <revision>
      <id>3058139</id>
      <parentid>2742561</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:33:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2649" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан|статусы=Ауыл|тұрғыны=246|мекен түрі=ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі|мекені=Алғабас ауылдық округі (Алматы облысы){{!}}Алғабас|ішкі бөлінісі=|әкімі=|құрылған уақыты=|алғашқы дерек=|бұрынғы атаулары=|статус алуы=|жер аумағы=|климаты=|санақ жылы=2009|ауданы=Панфилов|тығыздығы=|шоғырлануы=|ұлттық құрамы=|конфессионалдық құрамы=|этнохороним=|телефон коды=|пошта индексі=|пошта индекстері=|ортаққордағы санаты=|сайты=|кестедегі аудан=Кеген ауданы{{!}}Кеген|кестедегі облыс=Алматы облысы{{!}}Алматы|атауы=Жіңішке|lat_sec=30|сурет=|әкімшілік күйі=|елтаңба=|ту=|елтаңба сипаттамасы=|ту сипаттамасы=|елтаңба ені=|ту ені=|lat_deg=43|lat_min=09|lon_deg=78|облысы=Алматы облысы|lon_min=18|lon_sec=25|CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ|CoordScale=|ел картасы=|облыс картасы=|аудан картасы=|ел картасының өлшемi=|облыс картасының өлшемi=|аудан картасының өлшемi=|сайт тілі=}}
{{мағына|Жіңішке}}
'''Жіңішке''' — [[Алматы облысы]] [[Кеген ауданы]], [[Алғабас ауылдық округі (Алматы облысы)|Алғабас ауылдық округі]] құрамындағы ауыл.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Кеген (ауыл)|Кеген]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 98 км-дей жерде.

== Халқы ==
[[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 274 адам (136 ер адам және 138 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 246 адамды (124 ер адам және 122 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source122&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}{{Кеген ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Кеген ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>0u97hyk88jvehsaefdb54nxpd2746rx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бесқайнар ауылдық округі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>584980</id>
    <revision>
      <id>3058112</id>
      <parentid>2745033</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:13:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1562" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі|Атауы=Бесқайнар ауылдық округі|Облысы=Алматы облысы|Ауданы=[[Талғар ауданы]]|Құрылған уақыты=1982|Орталығы=[[Бесқайнар (Алматы облысы)|Бесқайнар]]|Енеді=2 ауыл|Тұрғыны=2120|Санақ жылы=[[2009 жыл|2009]]|Тығыздығы=|Жер аумағы=2,3 мың|Әкімі=|Телефон коды=|Пошта индексі=}} 
'''Бесқайнар ауылдық округі''' — [[Алматы облысы]] [[Талғар ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Бесқайнар (Талғар ауданы)|Бесқайнар]], [[Қотырбұлақ (Алматы облысы)|Қотырбұлақ]] ауылдары кіреді. Орталығы - Бесқайнар ауылы.

== Халқы ==
[[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 2120 адамды құрайды.&lt;ref name=&quot;source122&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}{{Талғар ауданы ауылдық округтері}}

[[Санат:Талғар ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>47q1my8ka685b2n8hnd016x5rqhr93g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058113</id>
      <parentid>3058112</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:13:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Әкімшілік құрамы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1562" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі|Атауы=Бесқайнар ауылдық округі|Облысы=Алматы облысы|Ауданы=[[Талғар ауданы]]|Құрылған уақыты=1982|Орталығы=[[Бесқайнар (Алматы облысы)|Бесқайнар]]|Енеді=2 ауыл|Тұрғыны=2120|Санақ жылы=[[2009 жыл|2009]]|Тығыздығы=|Жер аумағы=2,3 мың|Әкімі=|Телефон коды=|Пошта индексі=}} 
'''Бесқайнар ауылдық округі''' — [[Алматы облысы]] [[Талғар ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Бесқайнар (Алматы облысы)|Бесқайнар]], [[Қотырбұлақ (Алматы облысы)|Қотырбұлақ]] ауылдары кіреді. Орталығы - Бесқайнар ауылы.

== Халқы ==
[[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 2120 адамды құрайды.&lt;ref name=&quot;source122&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}{{Талғар ауданы ауылдық округтері}}

[[Санат:Талғар ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>6whzewyor909y1s7cta5cz27t0zzscg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Долайты</title>
    <ns>0</ns>
    <id>585349</id>
    <revision>
      <id>3058182</id>
      <parentid>2748600</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:17:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3283" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 =  Ауыл
|атауы                 = Долайты
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          =   
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             = 
|ту ені                  =    
   |lat_deg =43 |lat_min =22|lat_sec = 15
   |lon_deg =79|lon_min = 37|lon_sec =44
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
 |облысы                  = Алматы облысы
 |кестедегі облыс         = Алматы облысы{{!}}Алматы
 |ауданы                  = Ұйғыр ауданы
 |кестедегі аудан         = Ұйғыр ауданы{{!}}Ұйғыр
 |мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
 |мекені                  = Ақсу ауылдық округі (Алматы облысы){{!}}Ақсу  
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =    
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =  
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                =1086
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}

'''Долайты''' — [[Алматы облысы]] [[Ұйғыр ауданы]], [[Ақсу ауылдық округі (Алматы облысы)|Ақсу ауылдық округі]] құрамындағы ауыл.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Шонжы]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 21 км-дей жерде.

== Халқы ==
[[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 1331 адам (686 ер адам және 645 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 1086 адамды (566 ер адам және 520 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source122&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ұйғыр ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ұйғыр ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>d59dk799kc1ec08rxg9xmfqgs8xt3zd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кіші Ақсу</title>
    <ns>0</ns>
    <id>585350</id>
    <revision>
      <id>3058181</id>
      <parentid>2748599</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:17:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3276" xml:space="preserve">{{Елді мекен-Қазақстан 
|статусы                 =  Ауыл
|атауы                 = Кіші Ақсу
|сурет               =   
|әкімшілік күйі          =   
|елтаңба                 = 
|ту                      =  
|елтаңба сипаттамасы     = 
|ту сипаттамасы          = 
|елтаңба ені             = 
|ту ені                  =  
   |lat_deg =43 |lat_min =20|lat_sec = 51
   |lon_deg =79|lon_min = 33|lon_sec =53
   |CoordAddon             = type:city(1226000)_region:KZ
   |CoordScale             =
|ел картасы              = 
|облыс картасы           = 
|аудан картасы           = 
|ел картасының өлшемi    = 
|облыс картасының өлшемi = 
|аудан картасының өлшемi = 
|облысы                  = Алматы облысы
|кестедегі облыс         = Алматы облысы{{!}}Алматы
|ауданы                  = Ұйғыр ауданы
|кестедегі аудан         = Ұйғыр ауданы{{!}}Ұйғыр
|мекен түрі              = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі
|мекені                  = Ақсу ауылдық округі (Алматы облысы){{!}}Ақсу
|ішкі бөлінісі           = 
|әкімі                   = 
|құрылған уақыты         =    
|алғашқы дерек           = 
|бұрынғы атаулары        =  
|статус алуы               = 
|жер аумағы                  = 
|климаты                 = 
  |тұрғыны                =726
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
|телефон коды            = 
|пошта индексі           = 
|пошта индекстері        = 
|ортаққордағы санаты     = 
|сайты                   =
|сайт тілі               =
}}

'''Кіші Ақсу''' — [[Алматы облысы]] [[Ұйғыр ауданы]], [[Ақсу ауылдық округі (Алматы облысы)|Ақсу ауылдық округі]] құрамындағы ауыл.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы - [[Шонжы]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 21 км-дей жерде.

== Халқы ==
[[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 663 адам (370 ер адам және 293 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 726 адамды (367 ер адам және 359 әйел адам) құрады.&lt;ref name=&quot;source122&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Ұйғыр ауданы елді мекендері}}

[[Санат:Ұйғыр ауданы елді мекендері]]</text>
      <sha1>mrxdh5jsgh2d3ujvzx5txrt3iw1b3ke</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ақсу ауылдық округі (Алматы облысы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>585351</id>
    <revision>
      <id>3058174</id>
      <parentid>2748596</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:13:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Ақсу ауылдық округі (Ұйғыр ауданы)]] бетін [[Ақсу ауылдық округі (Алматы облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1452" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі|Атауы=Ақсу ауылдық округі|Облысы=Алматы облысы|Ауданы=[[Ұйғыр ауданы]]|Құрылған уақыты=|Орталығы=[[Үлкен Ақсу]]|Енеді=3 ауыл|Тұрғыны=5346|Санақ жылы=[[2009 жыл|2009]]|Тығыздығы=|Жер аумағы=|Әкімі=|Телефон коды=|Пошта индексі=}} 
{{мағына|Ақсу ауылдық округі}}
'''Ақсу ауылдық округі''' — [[Алматы облысы]] [[Ұйғыр ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. 

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Үлкен Ақсу]], [[Кіші Ақсу]], [[Долайты]] ауылдары кіреді. Орталығы - Үлкен Ақсу ауылы.

== Халқы ==
[[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 5346 адамды құрайды.&lt;ref name=&quot;source122&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}{{Ұйғыр ауданы ауылдық округтері}}

[[Санат:Ұйғыр ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>r557778g5ht8hy24ruolpfrilmezdij</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қалжат ауылдық округі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>585384</id>
    <revision>
      <id>3058190</id>
      <parentid>2748815</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:26:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Көлжат ауылдық округі]] бетін [[Қалжат ауылдық округі]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1342" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі|Атауы=Көлжат ауылдық округі|Облысы=Алматы облысы|Ауданы=[[Ұйғыр ауданы]]|Құрылған уақыты=|Орталығы=[[Көлжат]]|Енеді=1 ауыл|Тұрғыны=2280|Санақ жылы=[[2009 жыл|2009]]|Тығыздығы=|Жер аумағы=|Әкімі=|Телефон коды=|Пошта индексі=}} 
'''Көлжат ауылдық округі''' — [[Алматы облысы]] [[Ұйғыр ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. 

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Көлжат]] ауылдары кіреді. Орталығы - Көлжат ауылы.

== Халқы ==
[[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 2280 адамды құрайды.&lt;ref name=&quot;source122&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}{{Ұйғыр ауданы ауылдық округтері}}

[[Санат:Ұйғыр ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>g67zfqvjua06y9f2pg8pxiucubiumx0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058196</id>
      <parentid>3058190</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:30:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1341" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі|Атауы=Қалжат ауылдық округі|Облысы=Алматы облысы|Ауданы=[[Ұйғыр ауданы]]|Құрылған уақыты=|Орталығы=[[Қалжат]]|Енеді=1 ауыл|Тұрғыны=2280|Санақ жылы=[[2009 жыл|2009]]|Тығыздығы=|Жер аумағы=|Әкімі=|Телефон коды=|Пошта индексі=}} 
'''Қалжат ауылдық округі''' — [[Алматы облысы]] [[Ұйғыр ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Көлжат]] ауылдары кіреді. Орталығы - Көлжат ауылы.

== Халқы ==
[[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 2280 адамды құрайды.&lt;ref name=&quot;source122&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}{{Ұйғыр ауданы ауылдық округтері}}

[[Санат:Ұйғыр ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>6cxj4dq2888we9gide2zzpky6sovgdj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058197</id>
      <parentid>3058196</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:30:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Әкімшілік құрамы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1335" xml:space="preserve">{{Қазақстан ауылдық округі|Атауы=Қалжат ауылдық округі|Облысы=Алматы облысы|Ауданы=[[Ұйғыр ауданы]]|Құрылған уақыты=|Орталығы=[[Қалжат]]|Енеді=1 ауыл|Тұрғыны=2280|Санақ жылы=[[2009 жыл|2009]]|Тығыздығы=|Жер аумағы=|Әкімі=|Телефон коды=|Пошта индексі=}} 
'''Қалжат ауылдық округі''' — [[Алматы облысы]] [[Ұйғыр ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік.

== Әкімшілік құрамы ==
Құрамына [[Қалжат]] ауылы кіреді. Орталығы - Қалжат ауылы.

== Халқы ==
[[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 2280 адамды құрайды.&lt;ref name=&quot;source122&quot;&gt;[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}{{Ұйғыр ауданы ауылдық округтері}}

[[Санат:Ұйғыр ауданы ауылдық округтері]]</text>
      <sha1>gef0ociqwwljvsm16jxa0veqrpfgcyq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хазарлар (Ауғанстан)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>595012</id>
    <revision>
      <id>3058327</id>
      <parentid>2805366</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T06:10:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1393" xml:space="preserve">{{Тексерілмеген мақала|date=қаңтар 2018}} &lt;!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ!  --&gt;
{{Халық|атауы=Хазарлар|сурет=|саны=|аймақ1=|саны1=|түсініктемелер1=|аймақ2=|саны2=|түсініктемелер2=|аймақ3=|саны3=|саны4=|түсініктемелер4=|аймақ5=|саны5=|түсініктемелер5=|аймақ6=|саны6=|түсініктемелер6=|аймақ7=|саны7=|түсініктемелер7=|аймақ8=|саны8=|түсініктемелер8=|аймақ9=|саны9=|түсініктемелер9=|аймақ10=|саны10=|түсініктемелер10=|аймақ11=|саны11=|түсініктемелер11=|аймақ12=|саны12=|түсініктемелер12=|аймақ13=|саны13=|түсініктемелер13=|тілдері=|діні=[[Ислам|Ислам діні]]|этникалық топтары=[[Тәжіктер]]|ескертпелер=}}
'''Хазарлар''' — парсы тілінде сөйлейтін адамдар, олар негізінен Ауғанстан мен Пәкістанның орталық бөлігінде тұрады.
{{Әлем халықтары}}
[[Санат:Ауғанстан]]
[[Санат:Азия этникалық топтары]]</text>
      <sha1>tkwup89wiqrnqhgtfb7h5rajgltwtj2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жасырын фигуралар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>597386</id>
    <revision>
      <id>3058042</id>
      <parentid>3057438</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:44:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10767" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox vevent&quot; data-name=&quot;Фильм&quot; style=&quot;margin-bottom: 10px;&quot;
| class=&quot;summary&quot; colspan=&quot;2&quot; id=&quot;7&quot; style=&quot;text-align:center; font-size: 125%; font-weight: bold; &quot; |Жасырын фигуралар
|- id=&quot;18&quot;
! id=&quot;19&quot; style=&quot;text-align:right; background-color:#dcebff; width:8.8em;&quot; |[[Кино жанрлары|Жанр]]
| class=&quot;&quot; id=&quot;22&quot; style=&quot;&quot; |
&lt;span class=&quot;no-wikidata&quot; data-wikidata-property-id=&quot;P136&quot;&gt;драма&lt;/span&gt;
|- id=&quot;27&quot;
! id=&quot;28&quot; style=&quot;text-align:right; background-color:#dcebff; width:8.8em;&quot; |Режиссёрі
| class=&quot;&quot; id=&quot;30&quot; style=&quot;&quot; |
&lt;span class=&quot;no-wikidata&quot; data-wikidata-property-id=&quot;P57&quot;&gt;Теодор Мелфи&lt;/span&gt;
|- id=&quot;34&quot;
! id=&quot;35&quot; style=&quot;text-align:right; background-color:#dcebff; width:8.8em;&quot; |Продюсері
| class=&quot;&quot; id=&quot;37&quot; style=&quot;&quot; |
&lt;span class=&quot;no-wikidata&quot; data-wikidata-property-id=&quot;P162&quot;&gt;Донна Джильотти&lt;br&gt;Питер Чернин&lt;br&gt;Дженно Топпинг&lt;br&gt;[[Фаррелл Уильямс]]&lt;br&gt;Теодор Мелфи&lt;/span&gt;
|- id=&quot;44&quot;
! id=&quot;45&quot; style=&quot;text-align:right; background-color:#dcebff; width:8.8em;&quot; |Сценарий &lt;br&gt;
авторы
| class=&quot;&quot; id=&quot;47&quot; style=&quot;&quot; |
&lt;span class=&quot;no-wikidata&quot; data-wikidata-property-id=&quot;P58&quot;&gt;Эллисон Шредер&lt;br&gt;Теодор Мелфи&lt;br&gt;Марго Ли Шеттерли&lt;/span&gt;
|- id=&quot;51&quot;
! id=&quot;52&quot; style=&quot;text-align:right; background-color:#dcebff; width:8.8em;&quot; |Басты &lt;br&gt;
рөлдерде
| class=&quot;&quot; id=&quot;54&quot; style=&quot;&quot; |
&lt;span class=&quot;no-wikidata&quot; data-wikidata-property-id=&quot;P161&quot;&gt;Тараджи П. Хенсон&lt;br&gt;Октавия Спенсер&lt;br&gt;Жанель Монэ&lt;/span&gt;
|- id=&quot;62&quot;
! id=&quot;63&quot; style=&quot;text-align:right; background-color:#dcebff; width:8.8em;&quot; |Операторы
| class=&quot;&quot; id=&quot;65&quot; style=&quot;&quot; |
&lt;span class=&quot;no-wikidata&quot; data-wikidata-property-id=&quot;P344&quot;&gt;Мэнди Уокер&lt;/span&gt;
|- id=&quot;70&quot;
! id=&quot;71&quot; style=&quot;text-align:right; background-color:#dcebff; width:8.8em;&quot; |Композиторы
| class=&quot;&quot; id=&quot;73&quot; style=&quot;&quot; |
&lt;span class=&quot;no-wikidata&quot; data-wikidata-property-id=&quot;P86&quot;&gt;[[Ханс Циммер]]&lt;br&gt;[[Фаррелл Уильямс]]&lt;br&gt;Бенджамин Уоллфиш&lt;/span&gt;
|- id=&quot;80&quot;
! id=&quot;81&quot; style=&quot;text-align:right; background-color:#dcebff; width:8.8em;&quot; |Кинокомпаниясы
| class=&quot;&quot; id=&quot;83&quot; style=&quot;&quot; |
&lt;div class=&quot;no-wikidata&quot; data-wikidata-property-id=&quot;P272&quot; id=&quot;84&quot;&gt;
Fox 2000 Pictures Chernin Entertainment&lt;br&gt;Levantine Films
&lt;/div&gt;
|- id=&quot;100&quot;
! id=&quot;101&quot; style=&quot;text-align:right; background-color:#dcebff; width:8.8em;&quot; |Ұзақтығы
| class=&quot;&quot; id=&quot;103&quot; style=&quot;&quot; |
&lt;span class=&quot;no-wikidata&quot; data-wikidata-property-id=&quot;P2047&quot;&gt;127 мин.&lt;/span&gt;
|- id=&quot;107&quot;
! id=&quot;108&quot; style=&quot;text-align:right; background-color:#dcebff; width:8.8em;&quot; |Бюджеті
| class=&quot;&quot; id=&quot;110&quot; style=&quot;&quot; |
&lt;span class=&quot;no-wikidata&quot; data-wikidata-property-id=&quot;P2130&quot;&gt;25  000 000 [[АҚШ доллары|доллар]]&lt;ref name=&quot;boxofficemojo&quot;&gt;[http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=hiddenfigures.htm «Скрытые фигуры»]&amp;nbsp;(англ.) на сайте [//ru.wikipedia.org/wiki/Box_Office_Mojo Box Office Mojo]&lt;/ref&gt;&lt;/span&gt;
|- id=&quot;115&quot;
! id=&quot;116&quot; style=&quot;text-align:right; background-color:#dcebff; width:8.8em;&quot; |Жиналған қаражат
| class=&quot;&quot; id=&quot;118&quot; style=&quot;&quot; |
&lt;span class=&quot;no-wikidata&quot; data-wikidata-property-id=&quot;P2142&quot;&gt;235 950 607 [[АҚШ доллары|доллар]]&lt;/span&gt;
|- id=&quot;123&quot;
! id=&quot;124&quot; style=&quot;text-align:right; background-color:#dcebff; width:8.8em;&quot; |Ел
| class=&quot;locality&quot; id=&quot;126&quot; style=&quot;&quot; |
&lt;span class=&quot;no-wikidata&quot; data-wikidata-property-id=&quot;P495&quot;&gt; [[АҚШ]]&lt;/span&gt;
|- id=&quot;134&quot;
! id=&quot;135&quot; style=&quot;text-align: right; width: 8.8em;&quot; |Тілі
| class=&quot;&quot; id=&quot;137&quot; style=&quot;&quot; |
ағылшын
|- id=&quot;142&quot;
! id=&quot;143&quot; style=&quot;text-align: right; width: 8.8em;&quot; |Шыққан жылы
| class=&quot;&quot; id=&quot;145&quot; style=&quot;&quot; |
&lt;span class=&quot;dtstart&quot;&gt;2016&lt;/span&gt;
|- id=&quot;149&quot;
! id=&quot;150&quot; style=&quot;text-align:right; background-color:#dcebff; width:8.8em;&quot; |[[Internet Movie Database|IMDb]]
| class=&quot;&quot; id=&quot;153&quot; style=&quot;&quot; |
&lt;span class=&quot;no-wikidata&quot; data-wikidata-property-id=&quot;P345&quot;&gt;[[imdbtitle:4846340|ID 4846340]]&lt;/span&gt;
|- id=&quot;158&quot;
! colspan=&quot;2&quot; id=&quot;159&quot; style=&quot;text-align:center; &quot; |&lt;span class=&quot;wikidata-claim&quot; data-wikidata-claim-id=&quot;Q23755544$9F726F85-8E49-472C-A593-D4B52D1A71F0&quot; data-wikidata-property-id=&quot;P856&quot;&gt;&lt;span class=&quot;wikidata-snak wikidata-main-snak&quot;&gt;[http://www.hiddenfiguresmovie.com/  Ресми сайт]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;
|}
'''&quot;Жасырын фигуралар&quot;''' ({{lang-en|Hidden Figures}}) — режиссер және сценарист Теодор Мелфидің Эллисон Шредермен бірлесіп түсірген биографиялық драмасы. Басты рөлдерді Тараджи П Хенсон, Октавия Спенсер және Жанель Монэ сомдады. Сценарий негізіне Мраго Ли Шеттерлидің 2010 жылы басталып, 2016 жылға дейін жазылған аттас деректі прозасы алынған. Фильм НАСАда ғарыштық жарыс кезеңінде жұмыс істейтін үш афроамерикалық әйел-математик жайлы баяндайды.

&quot;Жасырын фигуралардың&quot; премьерасы 25 желтоқсанда, 2016 жылы [[Нью-Йорк|Нью-Йоркте]] болды. Фильмнің дистрибьютері  20th Century Fox кинокомпаниясы атанса, бюджет көлемі 25 000 000 [[АҚШ доллары|доллар]] болды. Көрініс көбінесе жағымды пікірлерге ие болып, бүкіл әлем бойынша 235 950 607 [[АҚШ доллары|ақш]] долларын жинады. Фильм үш санат бойынша (&quot;Үздік фильм&quot;, &quot;Үздік бейімделген сценарий&quot;, &quot;Үздік қосалқы әйел рөлі&quot;) [[Оскар марапаты|&quot;Оскар&quot;]] жүлдесіне  және екі санат бойынша (&quot;Үздік қосалқы әйел рөлі&quot;, &quot;Ең үздік музыка&quot;) [[Алтын глобус|&quot;Алтын глобус&quot;]] жүлдесіне номинадталған. &quot;Үздік шытырман оқиғалы фильм немесе боевик&quot; санатындағы [[Сатурн марапаты|&quot;Сатурн&quot;]],  &quot;Үздік актерлік құрам&quot; санатындағы АҚШ актерлері Гильдиясының жүлдесінің иегері атанды. АҚШ фильмді 2016 жылғы үздік ондыққа енгізді.

== Желісі ==
Фильм 1960-шы жылдардағы АҚШ-тың ғарыштық ұшуларына қажет НАСА үшін математикалық есептеулер жүргізетін талантты афро-америкалық математиктер жайлы. Кейіпкерлер сегрегацияға ғана емес, жынысына байланысты кемсітуге де тап болады. КСРО-ның ғарыш саласындағы озық жетістіктері, атап айтқанда жер серігін ұшыру АҚШ үкіметін ғарыштық бағдарламаны тездетуге мәжбүрлейді. Жаңа жоспарлар мен міндеттер НАСА ұжымының қара әйелдерге көзқарастарын өзгертіп, оларды жоғары лауазымға тағайындауға түрткі болады.

== Рөлдерде ==
* Тараджи П Хенсон — Кэтрин Джонсон
* Октавия Спенсер — Дороти Вон
* Жанель Монэ — Мэри Джексон
* Кевин Костнер — Эл Харрисон
* [[Кирстен Данст]] — Вивьен Митчелл
* Джим Парсонс — Пол Стэффорд
* [[Махершала Әли]] — полковник Джим Джонсон
* Элдис Ходж — Леви Джексон
* Глен Пауэлл — Джон Гленн
* Кимберли Куинн — Рут
* Олек Жармасы — Карл Зилински
* Құрт Краузе — Сэм Тернер
* Кен Штрунк — Джим Вебб
* Лидия Джюэтт — жас Кэтрин Коулман
* Донна Биско — Джульетта Коулман

== Фактілер ==
* Фильм 60-шы жылдарда &quot;Меркурий&quot; ғарыш бағдарламасы басталған кездегі нақты оқиғаларға негізделген.  
* Бұл Жанель Монэ атты әншінің толықметражды дебюті.
* Бұл Октавия Спенсер және Кевин Костнердің екінші бірлескен жұмысы(біріншісі &quot;Қара немесе ақ&quot; фильмі).
* Музыкант Фаррелл Уильямс продюселердің бірі ретінде қатысып, фильмнің музыкалық сүйемелдеуін жасауда үлес қосты&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kinoafisha.info/movies/8326226/|title=Фильм Скрытые фигуры: год выпуска и дата выхода, рейтинг, продолжительность, похожие фильмы|publisher=www.kinoafisha.info|lang=ru|accessdate=2017-02-09}}&lt;/ref&gt;.

== Маркетинг ==
Тизер-трейлер желіде 2016 жылы 14 тамызда, трейлер — 16 желтоқсанда пайда болды.

== Пікірлер ==
Фильм әлемдік кинопрессаларда үздік бағалар алды: Rotten Tomatoes сайтында оның рейтингі 93% құрады. Metacritic сайтында фильм 47 сыншының рецензиясы негізінде 100-ден 74 ұпай алды.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сілтемелер ==
* {{Metacritic film|hidden-figures|«Скрытые фигуры»}}(ағыл.) Metacriric сайтында&lt;br&gt;
* [http://www.rottentomatoes.com/m/hidden_figures/ &quot;Жасырын фигуралар&quot;]&amp;#x20;(ағыл.) Rotten Tomatoes сайтында&lt;span&gt; &lt;/span&gt;

[[Санат:АҚШ тарихи фильмдері]]
[[Санат:2016 жылғы фильмдер]]
[[Санат:20th Century Fox фильмдері]]
[[Санат:2016 жылғы АҚШ фильмдері]]
[[Санат:Ағылшын тіліндегі фильмдер]]
[[Санат:Алфавит бойынша фильмдер]]</text>
      <sha1>5b9soqsssszl9kpfmygzsri9yq0z7g4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тимирязево</title>
    <ns>0</ns>
    <id>602036</id>
    <revision>
      <id>3058244</id>
      <parentid>2619416</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:34:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="609" xml:space="preserve">* [[Тимирязево (Қостанай облысы)|Тимирязево]] – [[Қостанай облысы]] [[Жітіқара ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Тимирязево (Павлодар облысы)|Тимирязево]] – [[Павлодар облысы]] [[Успен ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)|Тимирязево]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Тимирязев ауданы]]ндағы ауыл.

{{айрық}}

[[Санат:Айрық беттер]]</text>
      <sha1>oriq41af1rpy33iyd4d1pxsuypffh9q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жильберто да Сильва Мело</title>
    <ns>0</ns>
    <id>604370</id>
    <revision>
      <id>3058348</id>
      <parentid>2934222</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T10:14:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>105421</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6240" xml:space="preserve">{{Футболшы
 | есімі = Жилберто
 | сурет =GilbertoLateralBR.png
 | сурет ені           = 200px
 | толық аты = Жильберто да Сильва Мело
|туған күні=25.04.1976
|азаматтығы={{ту|Бразилия}}
 | туған жері = Рио-де-Жанейро, [[Бразилия]]
 | бойы = 180
 | позиция = жартылай қорғаушы
 | қазіргі клуб = ''карьерасын аяқтады''
 | жастар клубы = {{футбол карьерасы
|1993—1994|{{Flagicon|Бразилия|20px}} [[Америка (футбол клубы, Рио-де-Жанейро)|Америка (РдЖ)]]|}}
 | клубтары = {{футбол карьерасы
|1994—1995|{{Flagicon|Бразилия|20px}} [[Америка (футбол клубы, Рио-де-Жанейро)|Америка (РдЖ)]]|44 (4)
|1996—1998|{{Flagicon|Бразилия|20px}} [[Фламенго]]|116 (4)
|1998—1999|{{Flagicon|Бразилия|20px}} [[Крузейро (футбол клубы)|Крузейро]]|25 (3)
|1999—2000|{{Flagicon|Италия|20px}} [[Интернационале]]|2 (0)
|2000—2001|{{Flagicon|Бразилия|20px}} [[Васко да Гама (футбол клубы)|Васко да Гама]]|40 (6)
|2002—2003|{{Flagicon|Бразилия|20px}} [[Гремио]]|54 (9)
|2003—2004|{{Flagicon|Бразилия|20px}} [[Сан-Каэтано]]|6 (0)
|2004—2008|{{Flagicon|Германия|20px}} [[Герта (футбол клубы, Берлин)|Герта]]|101 (14)
|2008—2009|{{Flagicon|Англия|20px}} [[Тоттенхэм Хотспур]]|6 (1)
|2009—2011|{{Flagicon|Бразилия|20px}} [[Крузейро (футбол клубы)|Крузейро]]|80 (21)
|2011|{{Flagicon|Бразилия|20px}} [[Витория (футбол клубы, Салвадор)|Витория Салвадор]]|10 (2)
|2012|{{Flagicon|Бразилия|20px}} [[Америка Минейро]]|17 (0)
|2014|{{Flagicon|Бразилия|20px}} [[Араша (футбол клубы)|Араша]]|0 (0)}}
 |ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы
|2003—2011|{{Flagicon|Бразилия|20px}} [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Бразилия]]|33 (1)}}
}}

''Бразилиялық тағы бір шабуылшы — [[Жилберто Силва|Жильберто Сильвамен]] шатастырмауларыңызды ескертеміз''. 

'''Жильберто да Сильва Мело''' ({{lang-pt|Gilberto da Silva Melo}}; [[25 сәуір]] [[1976 жыл]]&lt;ref&gt;https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/18734&lt;/ref&gt;, [[Рио-де-Жанейро]]) — бразилиялық футболшы, жартылай қорғаушы.  

== Карьерасы ==
[[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Бразилия ұлттық футбол құрамасында]] 2003-11 жылдары ойнаған. 2006, 2010 жылдары [[Футболдан әлем чемпионаты|әлем чемпионатына]] қатысқан. 2005 жылы [[Конфедерациялар кубогы 2005|Конфедерациялар кубогын]] ұтып алған. 2007 жылы [[Футболдан Америка кубогы 2007|Оңтүсік Америка чемпионы]] атанды. 

Әлем чемпионаттарындағы жалғыз голын [[Футболдан 2006 жылғы әлем біріншілігі|2006 жылы]] топтық турнирдің үшінші кездесуінде [[Жапония Ұлттық футбол құрамасы|Жапонияның]] қақпасына соқты.

Карьерасын көбіне бразилиялық клубтарда өткізді. Еуропалықтардан &quot;[[Герта (футбол клубы, Берлин)|Герта]]&quot;, &quot;[[Интернационале|Интер]]&quot;, &quot;[[Тоттенхэм Хотспур|Тоттенхем]]&quot; командаларында ойнады.  

== Жетістіктері ==

* Оро кубогы: 1996
* Рио трофейі: 1996
* Гуанабара кубогы: 1996, 2000
* Рио-де-Жанейро штатының чемпионы: 1996
* Минас-Жерайс штатының чемпионы: 1998
* Рекопа кубогы: 1999
* Орталық-Батыс кубогы: 1999
* Меркосур кубогы: 2000
* Бразилия чемпионы: 2000
* Сан-Паулу чемпионы: 2004
* Оңт. Америка чемпионы: 2007
* Конфедерациялар кубогы: 2005
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
== Сілтемелер ==
* [http://www.gilberto6.com.br/ Ресми сайт] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061108053045/http://www.gilberto6.com.br/ |date=2006-11-08 }} {{ref-pt}}
* [http://esporte.ig.com.br/futebol/times/cruzeiro/elenco/gilbertodasilvamelo/gilbertodasilvamelo.html Профилі] {{ref-pt}}
* [http://futpedia.globo.com/jogadores/gilberto1 Профилі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110211074034/http://futpedia.globo.com/jogadores/gilberto1 |date=2011-02-11 }} {{ref-pt}}
{{Бастама}}
[[Санат:Америка ФК футболшылары]] [[Санат:Интернационале ФК ойыншылары]] 
[[Санат:Герта Берлин ФК ойыншылары]]
[[Санат:Фламенго ФК ойыншылары]] [[Санат:Крузейро ФК ойыншылары]] [[Санат:Гремио ФК ойыншылары]] [[Санат:Сан-Каэтано ФК ойыншылары]] [[Санат:Тоттенхэм Хотспур ФК ойыншылары]] [[Санат:Витория ФК ойыншылары]] [[Санат:Араша ФК ойыншылары]] [[Санат:Америка Минейро ФК ойыншылары]] [[Санат:Бразилия футболшылары]]
[[Санат:Бразилия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]]
[[Санат:Футболдан Оңтүстік Америка чемпиондары]]</text>
      <sha1>7l9e8fp030yvdxl9pdud1iwudnpbkm4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Еңбекші</title>
    <ns>0</ns>
    <id>604427</id>
    <revision>
      <id>3058274</id>
      <parentid>2689953</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T18:06:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3022" xml:space="preserve">'''Елді мекендер:'''

* [[Еңбекші (Ақтөбе облысы)|Еңбекші]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Темір ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Еңбекші (Алакөл ауданы)|Еңбекші]] – [[Алматы облысы]] [[Алакөл ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Еңбекші (Қарасай ауданы)|Еңбекші]] – [[Алматы облысы]] [[Қарасай ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Еңбекші (Талғар ауданы)|Еңбекші]] – [[Алматы облысы]] [[Талғар ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Еңбекші (Панфилов ауданы)|Еңбекші]] – [[Алматы облысы]] [[Панфилов ауданы]]ндағы ауыл.
* ''Еңбекші'' — [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы [[Жұмекен]] ауылының бұрынғы атауы.
* [[Еңбекші (Батыс Қазақстан облысы)|Еңбекші]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Жәнібек ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Еңбекші (Тұрар Рысқұлов ауданы)|Еңбекші]] – [[Жамбыл облысы]] [[Тұрар Рысқұлов ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Еңбекші (Шу ауданы)|Еңбекші]] – [[Жамбыл облысы]] [[Шу ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Еңбекші (Қызылорда облысы)|Еңбекші]] – [[Қызылорда облысы]] [[Шиелі ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Еңбекші (Железин ауданы)|Еңбекші]] – [[Павлодар облысы]] [[Железин ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Еңбекші (Май ауданы)|Еңбекші]] – [[Павлодар облысы]] [[Май ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Еңбекші (Жетісай ауданы)|Еңбекші]] – [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Еңбекші (Келес ауданы)|Еңбекші]] – [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Еңбекші (Қазығұрт ауданы)|Еңбекші]] – [[Түркістан облысы]] [[Қазығұрт ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Еңбекші (Мақтаарал ауданы)|Еңбекші]] – [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Еңбекші (Түлкібас ауданы)|Еңбекші]] – [[Түркістан облысы]] [[Түлкібас ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Еңбекші (Ордабасы ауданы)|Еңбекші]] – [[Түркістан облысы]] [[Ордабасы ауданы]]ндағы ауыл.

'''Басқа мағыналар:'''

* [[Еңбекші (көне қала)|Еңбекші]] – ортағасырлық қалашық орны.

{{айрық}}</text>
      <sha1>inep0qrv2z0xozpqcy248bf32jzu0se</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шолақөзек</title>
    <ns>0</ns>
    <id>604912</id>
    <revision>
      <id>3058169</id>
      <parentid>2632040</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:11:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="375" xml:space="preserve">* [[Шолақөзек (Жетісу облысы)|Шолақөзек]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Шолақөзек (Солтүстік Қазақстан облысы)|Шолақөзек]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Айыртау ауданы]]ндағы ауыл.

{{айрық}}</text>
      <sha1>161vwu6zd5p82ucv773ofser8pxztz4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Владимировка</title>
    <ns>0</ns>
    <id>606263</id>
    <revision>
      <id>3058259</id>
      <parentid>2781133</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:46:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1616" xml:space="preserve">'''Елді мекендер:'''

'''Қазақстан:'''

* [[Владимировка (Ақмола облысы)|Владимировка]] – [[Ақмола облысы]] [[Сандықтау ауданы]]ндағы ауыл.
* Владимировка — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бәйтерек ауданы]]ндағы [[Ақсу (Бәйтерек ауданы)|Ақсу]] ауылының 2020 жылға дейінгі атауы.
* [[Владимировка (Қостанай облысы)|Владимировка]] – [[Қостанай облысы]] [[Қостанай ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Владимировка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Владимировка]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Мамлют ауданы]]ндағы ауыл.

'''Башқұртстан:'''

* [[Владимировка (Благовещен ауданы)|Владимировка]] – [[Башқұртстан]]ның Благовещен ауданындағы ауыл.
* [[Владимировка (Буздяк ауданы)|Владимировка]] – [[Башқұртстан]]ның Буздяк ауданындағы ауыл.
* [[Владимировка (Стерлитамак ауданы)|Владимировка]] – [[Башқұртстан]]ның Стерлитамак ауданындағы ауыл.
* [[Владимировка (Шаран ауданы)|Владимировка]] – [[Башқұртстан]]ның Шаран ауданындағы ауыл.

{{айрық}}</text>
      <sha1>jqlv57imtd5s71qb6egln1wc7rqowcp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058264</id>
      <parentid>3058259</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:51:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1620" xml:space="preserve">'''Елді мекендер:'''

'''Қазақстан:'''

* [[Владимировка (Ақмола облысы)|Владимировка]] – [[Ақмола облысы]] [[Сандықтау ауданы]]ндағы ауыл.
* ''Владимировка'' — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бәйтерек ауданы]]ндағы [[Ақсу (Бәйтерек ауданы)|Ақсу]] ауылының 2020 жылға дейінгі атауы.
* [[Владимировка (Қостанай облысы)|Владимировка]] – [[Қостанай облысы]] [[Қостанай ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Владимировка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Владимировка]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Мамлют ауданы]]ндағы ауыл.

'''Башқұртстан:'''

* [[Владимировка (Благовещен ауданы)|Владимировка]] – [[Башқұртстан]]ның Благовещен ауданындағы ауыл.
* [[Владимировка (Буздяк ауданы)|Владимировка]] – [[Башқұртстан]]ның Буздяк ауданындағы ауыл.
* [[Владимировка (Стерлитамак ауданы)|Владимировка]] – [[Башқұртстан]]ның Стерлитамак ауданындағы ауыл.
* [[Владимировка (Шаран ауданы)|Владимировка]] – [[Башқұртстан]]ның Шаран ауданындағы ауыл.

{{айрық}}</text>
      <sha1>6h76yvn7p6zy3o0kom7153xwxm85tuu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Чкалово</title>
    <ns>0</ns>
    <id>611720</id>
    <revision>
      <id>3058262</id>
      <parentid>2657179</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:49:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="588" xml:space="preserve">* Чкалово — [[Атырау облысы]] [[Махамбет ауданы]]ндағы [[Бейбарыс (ауыл)|Бейбарыс]] ауылының 2006 жылға дейінгі атауы.
* [[Чкалово (Қарағанды облысы)|Чкалово]] – [[Қарағанды облысы]] [[Бұқар жырау ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Чкалово (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чкалово]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Тайынша ауданы]]ндағы ауыл.

{{айрық}}</text>
      <sha1>gy0n74cjnhiu85isccdbaa62gheu0er</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Чапаево</title>
    <ns>0</ns>
    <id>613104</id>
    <revision>
      <id>3058272</id>
      <parentid>2664061</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T18:02:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="584" xml:space="preserve">* ''Чапаево'' — [[Атырау облысы]] [[Исатай ауданы]]ндағы [[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]] ауылының 2008 жылға дейінгі атауы.
* [[Чапаево (Қарағанды облысы)|Чапаево]] – [[Қарағанды облысы]] [[Осакаров ауданы]]ндағы ауыл.
* [[Чапаево (Шығыс Қазақстан облысы)|Чапаево]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Алтай ауданы]]ндағы ауыл.

{{айрық}}</text>
      <sha1>5ms2f6i0nqlbc8w58bhw5eqsbb281km</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Стивен Бергвейн</title>
    <ns>0</ns>
    <id>623565</id>
    <revision>
      <id>3058291</id>
      <parentid>2790771</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:48:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Followertje</username>
        <id>122297</id>
      </contributor>
      <comment>+сурет</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3713" xml:space="preserve">{{Футболшы
| есімі = Стивен Шарль Бергвейн
| сурет = Steven Bergwijn in 2017.png
| туған күні = 8.10.1997
| туған жері = {{туғанжері|Амстердам|Амстердамда}}, [[Нидерланд]]
| азаматтығы = {{flagicon|Нидерланд|20px}} [[Нидерланд]]
| бойы = 178
| салмағы = 73
| позиция = шабуылшы
| қазіргі клуб = {{ту|Англия}} [[Тоттенхэм Хотспур]]
| номері = 23
| жастар клубы = {{футбол карьерасы
||{{flagicon|Нидерланд|20px}} Ватервейк|
|2009—2011|{{flagicon|Нидерланд|20px}} [[Аякс (футбол клубы, Амстердам)|Аякс]]|
|2011—2014|{{flagicon|Нидерланд|20px}} [[ПСВ Эйндховен|ПСВ]]|
}}
| клубтары = {{футбол карьерасы
|2014—|{{flagicon|Нидерланд|20px}} [[ПСВ Эйндховен|ПСВ]]|112 (29)
|2014—2017|{{flagicon|Нидерланд|20px}} [[Йонг ПСВ]]|31 (14)
|2020—|{{ту|Англия}} [[Тоттенхэм Хотспур]]|14 (3)}}
| ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы
|2018—|{{футбол|Нидерланд}}|7 (0)
}}
}}
'''Стивен Шарль Бергвейн''' ({{lang-nl|Steven Bergwijn}}; [[8 қазан]] [[1997 жыл]]&lt;ref&gt;https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/284165&lt;/ref&gt;,  [[Амстердам]], [[Нидерланд]]) — нидерландылық футболшы, [[Нидерланд Ұлттық футбол құрамасы]] мен &quot;[[Тоттенхэм Хотспур]]&quot; клубының шабуылшысы.

== Карьерасы ==

=== Клубтық ===
&quot;Аякс&quot; және ПСВ клубтарының түлегі. 2014 жылы ПСВ сапындағы алғашқы ойынын 29 қазанда &quot;Алмере Ситиге&quot; қарсы өткізді. Бұл Нидерланд кубогы кездесуі болатын. 2015 жылы 10 қазанда Эредивизидегі тұңғыш ойынын &quot;Хераклеске&quot; қарсы өткізді. 

2015 жылы 8 желтоқсанда Мәскеудің [[ЦСКА (футбол клубы, Мәскеу)|ЦСКА клубына]] қарсы матчта [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|Чемпиондар Лигасындағы]] тұңғыш кездесуіне қатысты.

Ал ПСВ сапындағы тұңғыш голын 2016 жылы 20 тамызда &quot;Зволле&quot; қақпасына соқты.

2020 жылы қаңтарда &quot;Тоттенхэмге&quot; ауысты. Трансфер құны 32 млн. еуроны құрады.

=== Ұлттық құрама ===
2018 жылы 13 қазанда [[УЕФА Ұлттар Лигасы|УЕФА Ұлттар Лигасындағы]] [[Германия Ұлттық футбол құрамасы|Германиямен]] ойында тұңғыш рет Ұлттық құрама сапында алаңға шықты. 2019 жылы осы турнирдің финалисі атанды.

== Жетістіктері ==

* Нидерланд чемпионы: 2014/15, 2015/16, 2017/18
* Нидерланд суперкубогы: 2015, 2016

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
== Сілтемелер ==
*[https://www.footballdatabase.eu/en/player/details/240155 Профилі] (footballdatabase.eu)

[[Санат:Нидерланд футболшылары]]
[[Санат:Нидерланд Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]]
[[Санат:ПСВ ФК ойыншылары]]</text>
      <sha1>qesqmalv9qf7q0z16umafw3a4xocuff</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:PiotrMisa</title>
    <ns>3</ns>
    <id>626606</id>
    <revision>
      <id>3058100</id>
      <parentid>2713045</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:27:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>75287</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>QueerEcofeminist [[Қатысушы талқылауы:ProdesignerPL]] бетін [[Қатысушы талқылауы:PiotrMisa]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/ProdesignerPL|ProdesignerPL]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/PiotrMisa|PiotrMisa]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="232" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=ProdesignerPL}}

-- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 04:35, 2019 ж. қыркүйектің 25 (+06)</text>
      <sha1>jy1rwql21pzneg0kvkqvbk5ef97trpn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ұдмұрт тілі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>628762</id>
    <revision>
      <id>3058285</id>
      <parentid>3057905</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T19:56:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Malik Nursultan B</username>
        <id>111493</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4841" xml:space="preserve">{{Тілдер
 |түсі = орал
 |аты = Ұдмұрт тілі
 |өз атауы = Удмурт кыл
 |айтылуы = 
 |елдер = {{байрақ|Ресей}}
 |аймақтар = 
 |ресми тіл = [[Ұдмұртия|Ұдмұрт Республикасы]]
 |реттейтін мекеме = 
 |сөйлеушілер саны = 324 338 адам (2010)
 |рейтинг = 
 |күйі = 
 |жойылды = 
 |санаты = [[Еуразия тілдері]]
 |классификация = 
[[Орал тілдері]]
:[[Фин-угор тілдері|Фин-угор тармағы]]
::[[Перм тілдері|Перм тобы]]
&lt;br /&gt;[[Туыстас тілдер]]: [[коми тілі]], [[коми-пермяк тілі]]
 |жазу = [[Кирилл әліпбиі]]
 |ISO1 = 
 |ISO2 = udm
 |ISO3 = udm
}}
'''Ұдмұрт тілі''' (бұрыңғы атауы — '''вотяк тілі''') (өз атауы ''удмурт кыл'') — [[Ұдмұртия|Ұдмұрт Республикасы]]ның ресми тілі. [[Ұдмұрттар|Ұдмұрт халқының]] ұлттық тілі. [[Фин-угор тілдері|Фин-угор тілдерін]]ің [[Перм тілдері|перм тобына]] жатады. Ұдмұрт тілінде 324 338 адам сөйлейді (2010).&lt;ref&gt;[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab6.xls Перепись-2010]&lt;/ref&gt;

== Əліпби ==
{| {{Prettytable}}
|- align=center style=height:2.5em
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[А (кирил)|Аа]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Б|Бб]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[В (кирил)|Вв]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Г|Гг]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Д|Дд]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Е (кирил)|Ее]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Ё|Ёё]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Ж|Жж]]
|- align=center style=height:2.5em
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Ӝ|Ӝӝ]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[З|Зз]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Ӟ|Ӟӟ]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[И|Ии]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Ӥ|Ӥӥ]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Й|Йй]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[К (кирил)|Кк]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Л|Лл]]
|- align=center style=height:2.5em
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[М (кирил)|Мм]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Н (кирил)|Нн]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[О (кирил)|Оо]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Ӧ|Ӧӧ]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[П|Пп]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Р (кирил)|Рр]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[С (кирил)|Сс]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Т (кирил)|Тт]]
|- align=center style=height:2.5em
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[У (кирил)|Уу]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Ф|Фф]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Х (кирил)|Хх]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Ц|Цц]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Ч|Чч]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Ӵ|Ӵӵ]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Ш|Шш]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Щ|Щщ]]
|- align=center style=height:2.5em
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Ъ|Ъъ]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Ы|Ыы]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Ь|Ьь]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Э|Ээ]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Ю|Юю]]
|style=&quot;font-family:sans-serif; font-size:1.8em; width:2.5em&quot; | [[Я|Яя]]
|}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Орал тілдері]]
[[Санат:Фин-угор тілдері]]</text>
      <sha1>nfektmehadtg7ibay2flk1eq1ch6gle</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Ақсу ауданы ауылдық округтері</title>
    <ns>10</ns>
    <id>632145</id>
    <revision>
      <id>3058163</id>
      <parentid>3043044</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:06:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1978" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |navbar = plain
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]] ауылдық округтері
 |мазмұны   = {{nobr| [[Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы)|Ақсу]] •}}
{{nobr| [[Арасан ауылдық округі|Арасан]] •}}
{{nobr| [[Барлыбек Сырттанов ауылдық округі|Барлыбек Сырттанов]] •}}
{{nobr| [[Егінсу ауылдық округі (Алматы облысы)|Егінсу]] •}}
{{nobr| [[Есеболат ауылдық округі|Есеболат]] •}}
{{nobr| [[Жансүгіров ауылдық округі|Жансүгіров]] •}}
{{nobr| [[Жаңалық ауылдық округі|Жаңалық]] •}}
{{nobr| [[Көшкентал ауылдық округі|Көшкентал]] •}}
{{nobr| [[Қаракөз ауылдық округі|Қаракөз]] •}}
{{nobr| [[Қарасу ауылдық округі (Ақсу ауданы)|Қарасу]] •}}
{{nobr| [[Қарашілік ауылдық округі|Қарашілік]] •}}
{{nobr| [[Қапал ауылдық округі|Қапал]] •}}
{{nobr| [[Қызылағаш ауылдық округі (Ақсу ауданы)|Қызылағаш]] •}}
{{nobr| [[Матай ауылдық округі|Матай]] •}}
{{nobr| [[Молалы ауылдық округі|Молалы]] •}}
{{nobr| [[Ойтоған ауылдық округі|Ойтоған]] •}}
{{nobr| [[Суықсай ауылдық округі|Суықсай]] }}
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудандар бойынша ауылдық округтер:Жетісу облысы|Ақсу ауданы]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qsh4da1c902l6m3u53bx12n4ba8xoh2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Көксу ауданы ауылдық округтері</title>
    <ns>10</ns>
    <id>633938</id>
    <revision>
      <id>3058126</id>
      <parentid>3045992</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:26:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1424" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |navbar = plain
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Жетісу облысы]] [[Көксу ауданы]] ауылдық округтері
 |мазмұны   = {{nobr| [[Айнабұлақ ауылдық округі (Жетісу облысы)|Айнабұлақ]] •}}
{{nobr| [[Алғабас ауылдық округі (Жетісу облысы)|Алғабас]] •}}
{{nobr| [[Балпық ауылдық округі (Көксу ауданы)|Балпық]] •}}
{{nobr| [[Еңбекші ауылдық округі (Көксу ауданы)|Еңбекші]] •}}
{{nobr| [[Жарлыөзек ауылдық округі|Жарлыөзек]] •}}
{{nobr| [[Қабылиса ауылдық округі|Қабылиса]] •}}
{{nobr| [[Лабасы ауылдық округі|Лабасы]] •}}
{{nobr| [[Мұқаншы ауылдық округі|Мұқаншы]] •}}
{{nobr| [[Мұқыры ауылдық округі|Мұқыры]] •}}
{{nobr| [[Мұсабек ауылдық округі|Мұсабек]] }}
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудандар бойынша ауылдық округтер:Жетісу облысы|Көксу ауданы]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>i65fh1k2mqkpl6a2bqbcjp269adf7wq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Кеген ауданы ауылдық округтері</title>
    <ns>10</ns>
    <id>634542</id>
    <revision>
      <id>3058140</id>
      <parentid>3045267</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:33:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1564" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |navbar = plain
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Алматы облысы]] [[Кеген ауданы]] ауылдық округтері
 |мазмұны   = {{nobr| [[Алғабас ауылдық округі (Алматы облысы)|Алғабас]] •}}
{{nobr| [[Бөлексаз ауылдық округі|Бөлексаз]] •}}
{{nobr| [[Жалаңаш ауылдық округі|Жалаңаш]] •}}
{{nobr| [[Жылысай ауылдық округі|Жылысай]] •}}
{{nobr| [[Кеген ауылдық округі|Кеген]] •}}
{{nobr| [[Қарабұлақ ауылдық округі (Алматы облысы)|Қарабұлақ]] •}}
{{nobr| [[Қарқара ауылдық округі|Қарқара]] •}}
{{nobr| [[Саты ауылдық округі (Алматы облысы)|Саты]] •}}
{{nobr| [[Тасашы ауылдық округі|Тасашы]] •}}
{{nobr| [[Тұйық ауылдық округі|Тұйық]] •}}
{{nobr| [[Ұзынбұлақ ауылдық округі (Алматы облысы)|Ұзынбұлақ]] •}}
{{nobr| [[Шырғанақ ауылдық округі|Шырғанақ]] }}
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудандар бойынша ауылдық округтер:Алматы облысы|Кеген ауданы]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>iw4mply63k0vejchj5px2ldbsswz4od</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Ұйғыр ауданы ауылдық округтері</title>
    <ns>10</ns>
    <id>636054</id>
    <revision>
      <id>3058178</id>
      <parentid>2748990</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:14:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1654" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |navbar = plain
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Алматы облысы]] [[Ұйғыр ауданы]] ауылдық округтері
 |мазмұны   = {{nobr| [[Ават ауылдық округі (Ұйғыр ауданы)|Ават]] •}}
{{nobr| [[Ақсу ауылдық округі (Алматы облысы)|Ақсу]] •}}
{{nobr| [[Ақтам ауылдық округі|Ақтам]] •}}
{{nobr| [[Бахар ауылдық округі|Бахар]] •}}
{{nobr| [[Дардамты ауылдық округі|Дардамты]] •}}
{{nobr| [[Кетпен ауылдық округі|Кетпен]] •}}
{{nobr| [[Көлжат ауылдық округі|Көлжат]] •}}
{{nobr| [[Кіші Диқан ауылдық округі|Кіші Диқан]] •}}
{{nobr| [[Қырғызсай ауылдық округі|Қырғызсай]] •}}
{{nobr| [[Сүмбе ауылдық округі (Ұйғыр ауданы)|Сүмбе]] •}}
{{nobr| [[Тасқарасу ауылдық округі|Тасқарасу]] •}}
{{nobr| [[Тегермен ауылдық округі|Тегермен]] •}}
{{nobr| [[Шарын ауылдық округі|Шарын]] •}}
{{nobr| [[Шонжы ауылдық округі|Шонжы]] }}
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудандар бойынша ауылдық округтер:Алматы облысы|Ұйғыр ауданы]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>frst9mn4m16x6mby56c8ri8mvrno3dy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058192</id>
      <parentid>3058178</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:27:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1654" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
 |state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
 |navbar = plain
 |түс         = {{түс|Қазақстан}}
 |сурет  = 
 |сурет2 = 
 |жасыру       = 
 |тақырыбы     = [[Алматы облысы]] [[Ұйғыр ауданы]] ауылдық округтері
 |мазмұны   = {{nobr| [[Ават ауылдық округі (Ұйғыр ауданы)|Ават]] •}}
{{nobr| [[Ақсу ауылдық округі (Алматы облысы)|Ақсу]] •}}
{{nobr| [[Ақтам ауылдық округі|Ақтам]] •}}
{{nobr| [[Бахар ауылдық округі|Бахар]] •}}
{{nobr| [[Дардамты ауылдық округі|Дардамты]] •}}
{{nobr| [[Кетпен ауылдық округі|Кетпен]] •}}
{{nobr| [[Кіші Диқан ауылдық округі|Кіші Диқан]] •}}
{{nobr| [[Қалжат ауылдық округі|Көлжат]] •}}
{{nobr| [[Қырғызсай ауылдық округі|Қырғызсай]] •}}
{{nobr| [[Сүмбе ауылдық округі (Ұйғыр ауданы)|Сүмбе]] •}}
{{nobr| [[Тасқарасу ауылдық округі|Тасқарасу]] •}}
{{nobr| [[Тегермен ауылдық округі|Тегермен]] •}}
{{nobr| [[Шарын ауылдық округі|Шарын]] •}}
{{nobr| [[Шонжы ауылдық округі|Шонжы]] }}
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудандар бойынша ауылдық округтер:Алматы облысы|Ұйғыр ауданы]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4byo3wg3v8csrwt8gahuhlz50o3pue4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Зеленое</title>
    <ns>0</ns>
    <id>637210</id>
    <revision>
      <id>3058242</id>
      <parentid>2883165</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:30:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="961" xml:space="preserve">* [[Зеленое (Ақмола облысы)|Зелёное]] – [[Ақмола облысы]] [[Астрахан ауданы]]ндағы ауыл.
* Зелёное — [[Атырау облысы]] [[Индер ауданы]]ндағы [[Көктоғай (Атырау облысы)|Көктоғай]] ауылының 2007 жылға дейінгі атауы.
* [[Зелёное (Зелёнов ауылдық округі)|Зелёное]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бәйтерек ауданы]]ндағы ауыл, [[Зелёнов ауылдық округі]] орталығы.
* [[Зеленое (Мичурин ауылдық округі)|Зелёное]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бәйтерек ауданы]]ндағы ауыл, [[Мичурин ауылдық округі (Бәйтерек ауданы)|Мичурин ауылдық округі]] құрамында.

{{айрық}}</text>
      <sha1>0dkcggf8maos63j03bt3j0399pzijjz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058271</id>
      <parentid>3058242</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:58:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="965" xml:space="preserve">* [[Зеленое (Ақмола облысы)|Зелёное]] – [[Ақмола облысы]] [[Астрахан ауданы]]ндағы ауыл.
* ''Зелёное'' — [[Атырау облысы]] [[Индер ауданы]]ндағы [[Көктоғай (Атырау облысы)|Көктоғай]] ауылының 2007 жылға дейінгі атауы.
* [[Зелёное (Зелёнов ауылдық округі)|Зелёное]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бәйтерек ауданы]]ндағы ауыл, [[Зелёнов ауылдық округі]] орталығы.
* [[Зеленое (Мичурин ауылдық округі)|Зелёное]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бәйтерек ауданы]]ндағы ауыл, [[Мичурин ауылдық округі (Бәйтерек ауданы)|Мичурин ауылдық округі]] құрамында.

{{айрық}}</text>
      <sha1>lkyslrbp3z2r74uufcxczppyrnee0k9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Kas77777</title>
    <ns>3</ns>
    <id>642948</id>
    <revision>
      <id>3058076</id>
      <parentid>3042595</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:05:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>/* Үлгі:Байрақ */ жаңа бөлім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10542" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Kas77777}}

-- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 11:43, 2020 ж. шілденің 16 (+06)

== Үлгіні дұрыс көрсету ==

Кітап үлгісін дұрыс жасамай жатсыз. Сондықтан мақалаларыңыздан алып тастап жатырмын. {{tl|кітап}} деген қазақша нұқсасы бар, елді мекендерді де дұрыс сілтеп жатқан жоқсыз. Ендігі уақытта ескеретін болыңыз --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 17:37, 2020 ж. тамыздың 4 (+06)

== Дубликат санат ==

Неге дубликат санатттар қойып жатсыз? --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 12:01, 2021 ж. сәуірдің 30 (+06)

== Үлгі:Байрақ ==

Байрақ немесе ту деген қазақша үлгі бар, сәйкесінше мемлекет атауы да қазақша. Соларды қоюды өтінемін. Немесе еңбектеріңіз кері қайтарылады --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:17, 2021 ж. мамырдың 3 (+06)

== Бұғатталасыз ==

Байрақ/ту үлгісін қоймай, мақалаларға ағылшын тілін қойып толық аудармай, одан әрі мақала сапасын төмендеткені үшін бір аптаға бұғатталасыз! --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:54, 2021 ж. мамырдың 11 (+06)

Қайда мақалада ағылшын тілі? Керісінше мен қазақшаға аударып жытырмын. Ескі мақалаларды толықтырамын [[Қатысушы:Kas77777|Kas77777]] ([[Қатысушы талқылауы:Kas77777|талқылауы]]) 11:02, 2021 ж. мамырдың 11 (+06)
* {{tl|Байрақ}} үлгісін пайдалануды өтінемін --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 15:58, 2021 ж. маусымның 8 (+06)
:Сіз қазақша жақсы сөйлеп, түсінесіз бе?? Жауап қатыңыз. Сізге '''қазақша нұсқада жасалған Байрақ/ту үлгісін''' пайдалануды өтіндім. Сіз пысқырмай, ескі ағылшынша үлгіні пайдалануды доғармай келе жатырсыз, сонымен қатар енді орысшаны қолданыпсыз. Жасаған нәрселерді түзетіп, келесі уақытта ескеруіңізді өтінемін. Немесе 1 айға бұғаттаймын --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 02:03, 2021 ж. шілденің 10 (+06)
* Футбол құрамасына қатысты да үлгі бар. Алдыңғы жасаған өңдеуіңізді тағы жоққа шығардым --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:00, 2021 ж. шілденің 11 (+06)

== Интеруики ==

Саламатсыз, жаңадан жазылған мақалаларға интеруикиді қоюды ұмытпаңыз --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:17, 2021 ж. қыркүйектің 8 (+06)
* Осыны тағы қайталап айтамын, интеруикиді қоюды ұмытпаңыз. (игнор жасамай) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:06, 2021 ж. қазанның 30 (+06)

== infobox football tournament ==

'''infobox football tournament''' деген үлгі барлық спорт түрлеріне арналмаған, сіз оны күрескеде, хоккейге де тықпалап жатсыз. Олай болмайды, арнайы болу керек болмаса ағылшын немесе орыс уикиден қарап жаңа үлгі жасап шығарыңыз. Рахмет, әрі сөзімді игнор жасамауыңызды өтінемін --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 19:42, 2022 ж. мамырдың 23 (+06)

== Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 ==

{{WAM
|header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]&lt;/div&gt;
|subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді.
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = Құрметті достар,

Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады.

Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды.

* Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX
* Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv

Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз.

Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#ff0500&quot;&gt;'''''Mehman'''''&lt;/span&gt;]] [[User Talk:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#0500ff&quot;&gt;'''''97'''''&lt;/span&gt;]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06)


|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Жақсы мақалаға дауыс беру ==

Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:06, 2022 ж. маусымның 14 (+06)

== Үлгі:Байрақ ==

Саламатсыз''', Байрақ''' пайдалану керек Flagicon немесе Flag  үлгісін емес  [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 19:05, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)</text>
      <sha1>86y63gticsy2he7s2xbhhaluok7sm6g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058077</id>
      <parentid>3058076</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:06:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>/* Үлгі:Байрақ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10564" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Kas77777}}

-- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 11:43, 2020 ж. шілденің 16 (+06)

== Үлгіні дұрыс көрсету ==

Кітап үлгісін дұрыс жасамай жатсыз. Сондықтан мақалаларыңыздан алып тастап жатырмын. {{tl|кітап}} деген қазақша нұқсасы бар, елді мекендерді де дұрыс сілтеп жатқан жоқсыз. Ендігі уақытта ескеретін болыңыз --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 17:37, 2020 ж. тамыздың 4 (+06)

== Дубликат санат ==

Неге дубликат санатттар қойып жатсыз? --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 12:01, 2021 ж. сәуірдің 30 (+06)

== Үлгі:Байрақ ==

Байрақ немесе ту деген қазақша үлгі бар, сәйкесінше мемлекет атауы да қазақша. Соларды қоюды өтінемін. Немесе еңбектеріңіз кері қайтарылады --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:17, 2021 ж. мамырдың 3 (+06)

== Бұғатталасыз ==

Байрақ/ту үлгісін қоймай, мақалаларға ағылшын тілін қойып толық аудармай, одан әрі мақала сапасын төмендеткені үшін бір аптаға бұғатталасыз! --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:54, 2021 ж. мамырдың 11 (+06)

Қайда мақалада ағылшын тілі? Керісінше мен қазақшаға аударып жытырмын. Ескі мақалаларды толықтырамын [[Қатысушы:Kas77777|Kas77777]] ([[Қатысушы талқылауы:Kas77777|талқылауы]]) 11:02, 2021 ж. мамырдың 11 (+06)
* {{tl|Байрақ}} үлгісін пайдалануды өтінемін --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 15:58, 2021 ж. маусымның 8 (+06)
:Сіз қазақша жақсы сөйлеп, түсінесіз бе?? Жауап қатыңыз. Сізге '''қазақша нұсқада жасалған Байрақ/ту үлгісін''' пайдалануды өтіндім. Сіз пысқырмай, ескі ағылшынша үлгіні пайдалануды доғармай келе жатырсыз, сонымен қатар енді орысшаны қолданыпсыз. Жасаған нәрселерді түзетіп, келесі уақытта ескеруіңізді өтінемін. Немесе 1 айға бұғаттаймын --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 02:03, 2021 ж. шілденің 10 (+06)
* Футбол құрамасына қатысты да үлгі бар. Алдыңғы жасаған өңдеуіңізді тағы жоққа шығардым --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:00, 2021 ж. шілденің 11 (+06)

== Интеруики ==

Саламатсыз, жаңадан жазылған мақалаларға интеруикиді қоюды ұмытпаңыз --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:17, 2021 ж. қыркүйектің 8 (+06)
* Осыны тағы қайталап айтамын, интеруикиді қоюды ұмытпаңыз. (игнор жасамай) --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 01:06, 2021 ж. қазанның 30 (+06)

== infobox football tournament ==

'''infobox football tournament''' деген үлгі барлық спорт түрлеріне арналмаған, сіз оны күрескеде, хоккейге де тықпалап жатсыз. Олай болмайды, арнайы болу керек болмаса ағылшын немесе орыс уикиден қарап жаңа үлгі жасап шығарыңыз. Рахмет, әрі сөзімді игнор жасамауыңызды өтінемін --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 19:42, 2022 ж. мамырдың 23 (+06)

== Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 ==

{{WAM
|header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]&lt;/div&gt;
|subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді.
&lt;div  style=&quot;text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;&quot;&gt;
|body = Құрметті достар,

Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады.

Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды.

* Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX
* Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv

Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз.

Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#ff0500&quot;&gt;'''''Mehman'''''&lt;/span&gt;]] [[User Talk:Mehman97|&lt;span style=&quot;color:#0500ff&quot;&gt;'''''97'''''&lt;/span&gt;]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06)


|footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]]
}}
&lt;!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&amp;oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Жақсы мақалаға дауыс беру ==

Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:06, 2022 ж. маусымның 14 (+06)

== Үлгі:Байрақ ==

Саламатсыз''', Байрақ''' пайдалану керек &lt;s&gt;''Flagicon''&lt;/s&gt; немесе &lt;s&gt;''Flag''&lt;/s&gt;  үлгісін емес  [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 19:05, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)</text>
      <sha1>htz8jeklqs46dmndfywss23es7kzaer</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жеті әулие</title>
    <ns>0</ns>
    <id>657018</id>
    <revision>
      <id>3058344</id>
      <parentid>2854566</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:48:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>105421</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6272" xml:space="preserve">'''Жеті әулие қорымы''' (немесе Оқшы ата мазараты) — [[Сырдария]] бойындағы киелі орын.

Ғалым [[Әуелбек Қоңыратбаев]]тың жазуынша, бұл жерде ежелгі Тұранның, оғыздар мен түркі қыпшақтарының игі көсемдерін, әулие көрегендерін, батырлары мен шешендерін жерлеген [[қорым]]ы болған.&lt;ref&gt;[https://syr-media.kz/tarikh/10-oshyday-zhet-ulie-turaly-ne-blemz.html Оқшыдағы Жеті әулие туралы не білеміз?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210418160226/https://syr-media.kz/tarikh/10-oshyday-zhet-ulie-turaly-ne-blemz.html |date=2021-04-18 }} — «Сыр медиа»&lt;/ref&gt;

Мұнда келесі тарихи тұлғалардың зираттары орналасқан:
* [[Оқшы ата мазары]] — республикалық маңызы бар тарихи-мәдени ескерткіш, XI ғасыр сәулет өнерінің үлгісі. Мазарға жерленген кісінің аты Ибраһим шайхы, [[Оқшы ата]] — кейін ел қойған есімі.&lt;ref&gt;[http://www.kyzylorda-pamyatniki.kz/kz/monuments/resp/rmemr43 Оқшы ата кесенесі] — «Қызылорда облыстық тарихи және мәдени ескерткіштерді қорғау жөніндегі» КММ&lt;/ref&gt;
* [[Асан ата кесенесі]] — екі иықты күмбезді құрылыс, 9,5 х 10,5 м көлемде тұрғызылған, биіктігі 7,6 м. Кейбір өлкетанушылар Оқшы ата қорымындағы Асан ата оғыздардың ханы Қазан болуы әбден мүмкін дейді. Халық арасында Асан атаны жерұйықты іздеген Қазақ хандығы дәуіріндегі [[Асан қайғы]] деп болжам жасаушылар да бар.&lt;ref name=&quot;Хабаршы&quot;&gt;Мыңжас Н.К., Сыдықова Ж.Т. Сыр өңірі эпиграфикасы. — ҚазҰУ хабаршысы. Тарих сериясы. №4 (91), 2018&lt;/ref&gt;
* [[Қыш ата кесенесі]]. Оның өмір сүрген уақыты белгісіз. Асқан ісмерлігіне байланысты өз аты ұмытылып, Қыш ата атанған деседі халық аузындағы деректер. Халық жадында сақталған деректер бойынша Қыш атаның қолынан шыққан күйдірілген кірпіштар Яссы, Сайрам, Сауран, Фараб, Испиджаб, Құмкент, Сүткент, Сығанақ Өзгент, Баршынкент, Жент, Бестам сынды шаһарларға таратылған деседі. Осы деректерге қарағанда Қыпшақ дәуірінде не монғол шапқыншылығы қарсаңында өмір сүрген деп болжам жасауға болады. Кесененің күмбезі сақталмаған. Тек бірнеше қатар кірпішпен өрілген қабырға қалдықтары сақталған.&lt;ref name=&quot;Хабаршы&quot;/&gt;
* [[Ғайып ата кесенесі]]. Зерттеушілердің пікірінше ІХ ғасырда өмір сүріп, кесенесі де сол кезде салынған сияқты. Кесененің жоспары төртбұрышты, көлемі 9х8 м, сақталған биіктігі 1,5 м, қалыңдығы 70-80 см. Күйдірілген кірпіштен қаланған. Ауызы оңтүстікке қаратылған, порталының ізі сақталған.&lt;ref&gt;[http://kyzylorda-pamyatniki.kz/kz/monuments/hage/ald184 Ғайып ата кесенесі] — «Қызылорда облыстық тарихи және мәдени ескерткіштерді қорғау жөніндегі» КММ&lt;/ref&gt;
* [[Есабыз әулие мазары]]. Мазаратта Асан ата, Оқшы ата кесенелерінен кейінгі елеулі ескерткіш [[Есабыз]]дың басында. Есабыз қабірі кіреберіс, қабірстан болып екі бөлмеден тұрады. Қабірстан ұзындығы 4,90 м, ені 4,90 м, биіктігі 2,80 м, күмбез биіктігі 2 м.&lt;ref&gt;[http://kyzylorda-pamyatniki.kz/kz/monuments/kzo/ger238 Есабыз қабірі] — «Қызылорда облыстық тарихи және мәдени ескерткіштерді қорғау жөніндегі» КММ&lt;/ref&gt;
* [[Досбол датқа мазары]] — [[Досбол Қорлыбайұлы]]ның ұрпақтары 1994 жылы тұрғызған кесене.&lt;ref&gt;[http://kyzylorda-pamyatniki.kz/kz/monuments/hage/ald183 Досбол би кесенесі] — «Қызылорда облыстық тарихи және мәдени ескерткіштерді қорғау жөніндегі» КММ&lt;/ref&gt; 2017 жылы кесене жаңартылып шықты.&lt;ref&gt;[https://kyzylordatv.kz/kz/news/society/dosbol-datka-kesenesi-zhangyrtyldy Досбол датқа кесенесі жаңғыртылды] — «Қазақстан-Қызылорда» телеарнасы&lt;/ref&gt;
* [[Бала би мазары]] — ХІХ ғасырда өмір сүрген [[Бименбет Есенәліұлы]] есімді бидің кесенесі. Әуелгіде Оқшы ата мазаратында бес әулиеге ғана күмбез көтерілді, кейін Бала би мен Досбол бидің қасына ұрпақтары кесене салғызды.&lt;ref&gt;[https://osken-onir.kz/kogam/12555-kne-kesene-piyasy.html Көне кесене құпиясы (бейнерепортаж)] — «Өскен өңір» газеті&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қызылорда облысы]]
[[Санат:Қазақстан зираттары]]</text>
      <sha1>i3pbfnrguoawc5s6jmviuj7vnv2r4c1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Биен Ақсу ауданы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>657985</id>
    <revision>
      <id>3058158</id>
      <parentid>2938305</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:03:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5460" xml:space="preserve">{{Әкімшілік бірлік
 |Түс1            = {{түс|КСРО}}
 |Қазақша атауы   = Биен Ақсу ауданы
 |Шынайы атауы    = 
 |Суреті          = 
 |Сурет атауы     = 
 |Елтаңба         = 
 |Ту              = 
 |Елтаңбаның ені  = 
 |Тудың ені       = 
 |Елтаңбаның аты  = 
 |Тудың аты       = 
 |Ел              = Қазақ АКСР
  |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = 
  |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = 
  |region         = 
  |type           = 
  |деңгей         = 
  |CoordScale     =  
 |Әнұраны         = 
 |Статусы         = Аудан
 |Кіреді          = [[Алматы округі]]
  |Әкімшілік құрылыстың түрі       =
 |Кіреді1         = 
  |Әкімшілік құрылыстың түрі1      =
 |Кіреді2         = 
  |Әкімшілік құрылыстың түрі2      =
 |Енеді           = 
  |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі   =
 |Астанасы        = [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]] ауылы
  |Астана түрі    = 
 |Ірі қаласы      = 
 |Ірі қалалары    = 
 |Құрылды         = 1928—1930
 |Таратылған уақыты      = 
 |Басшысы                = 
  |Басшының түрі         = 
 |Басшысы2               = 
  |Басшының түрі2        = 
 |ЖІӨ                    = 
  |ЖІӨ жылы              = 
  |ЖІӨ жан басына шаққанда       =
  |ЖІӨ бойынша орны              = 
  |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны  = 
 |Тілі                           = 
 |Тілдері                        = 
 |Тұрғыны                        = 
  |Санақ жылы                    = 
  |Пайызы                        = 
  |Халық саны бойынша орны       = 
  |Тығыздығы                     = 
  |Тығыздығы бойынша орны        = 
  |Ұлттық құрамы                 = 
  |Конфессиялық құрамы           = 
 |Жер аумағы                     =
  |Жер аумағының пайызы          = 
  |Жер аумағы бойынша орны       = 
 |Максималды биіктігі            = 
 |Орташа биіктігі                = 
 |Минималды биіктігі             = 
 |Карта                          = 
  |Карта ені                     = 
 |Әкімшілік бірліктің картасы    = 
  |Әкімшілік бірлік картасының ені  = 
 |Уақыт белдеуі                  =
 |Аббревиатура                   = 
 |ISO                            = 
 |Сандық идентификаторы          = 
  |Идентификатор түрі            = 
 |Сандық идентификаторы2         = 
  |Идентификатор түрі2           = 
 |Сандық идентификаторы3         = 
  |Идентификатор түрі3           = 
 |FIPS                           = 
 |Телефон коды                   = 
 |Пошта индекстері               = 
 |Интернет-үйшігі                = 
 |Автомобиль коды                = 
 |Сайты                          = 
  |Сайт тілі                     = 
 |Commons санаты                 = 
 |Кірістірме                     = 
 |Түсініктемелер                 = 
}}
'''Биен Ақсу ауданы''' — 1928-1930 жылдары болған [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР-дегі]] [[Алматы округі|Алматы округінің]] әкімшілік бөлінісі. Орталығы — [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]] ауылы.

Биен Ақсу ауданы 1928 жылы [[Қапал уезі|Талдықорған уезінің]] Ақешкі, Ақсу және Биен Қоянды болыстарынан және [[Жетісу губерниясы]] [[Лепсі уезі|Лепсі уезінің]] Қаракез Кенже болысынан Алматы округінің құрамында құрылды.

1930 жылы Биен Ақсу ауданы жойылып, оның аумағы [[Ақсу ауданы|Ақсу]], [[Лепсі ауданы|Лепсі]] және [[Ескелді ауданы|Талдықорған]] аудандары арасында бөлінді&lt;ref&gt;{{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан)|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = Базанова Ф. Н.|басылым = |орны = Алматы|баспасы = Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы|жыл = 1959|томы = |беттері = |барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = 1500}}&lt;/ref&gt;.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстанның таратылған аудандары]]</text>
      <sha1>97hcr6196j8869wzwvx8svz28tnpplu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:MdsShakil</title>
    <ns>3</ns>
    <id>662304</id>
    <revision>
      <id>3058268</id>
      <parentid>2876598</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:54:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Pathoschild</username>
        <id>414</id>
      </contributor>
      <comment>add talk page header ([[m:Synchbot|requested by MdsShakil]])</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="381" xml:space="preserve">{{User talk:MdsShakil/header}}

{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=MdsShakil}}

-- [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 19:40, 2021 ж. мамырдың 18 (+06)</text>
      <sha1>g3e8kmlgodv54amnm3wplk51udycl8u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Талыштар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>678631</id>
    <revision>
      <id>3058314</id>
      <parentid>2993262</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T05:58:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11941" xml:space="preserve">{{Халық
|атауы      = Талыштар
|сурет      = 
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 267 300 - 619 000
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{AZE}}
|саны1      = 112 000 (2009)
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{IRI}}
|саны2      = 148 000 - 493 700
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{RUS}}
|саны3      = 2 529 (2010)
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{UKR}}
|саны4      = 133 (2001)
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = {{KAZ}}
|саны5      = 691 (1999)
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = талыш тілі
|діні       = ислам (шиит)
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

'''Талыштар'''  (өз атауы ''толыш'') — Иранның солтүстігі мен Әзірбайжанның оңтүстік-шығысындағы Талыш тауларында және Каспий теңізінің жағалауына жақын тау бөктерінде тұратын халық. Кейбір мәліметтер бойынша, дүние жүзіндегі талыштардың жалпы саны 267 300 - 619 000 жетеді. Басқа мәліметтер бойынша, Әзірбайжанда 600-ден 800 мыңға дейін талыш бар.

== Тілі ==
Талыш тілі үндіеуропалық тілдер отбасының ирандық тармағының солтүстік-батыс тобына кіреді, аналитикалық құрылысы бар тілдердің [[Флективтік тілдер|қопарылма]] (флективті) түріне жатады, өткен шақта өтпелі етістіктері бар сөйлемнің эргативті құрылысына ие. Талыш тілі – жазуы жоқ тіл. 30-шы жылдары жазуды құруға талпыныс жасалды. Талыш тілінде негізгі төрт сөйленіс бар: ленкоран, астар, лерик, массалин.&lt;ref name=&quot;Reference2&quot;&gt;Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж.Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы»: Кітап.–Алматы: «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020 ж. 179-бет.&lt;/ref&gt;
== Діні ==
Дінге сенетіндердің көбі [[Шииттер|шиит]] түсінігіндегі исламды ұстанады.&lt;ref&gt;ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК: Қазақстан этносаясаты мен тәжірибесінің терминдері мен ұғымдары. Нұр-Сұлтан, 2020. 161-бет. ISBN 978-601-287-224-8&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
XV ғасырдың ортасында талыштар Ширваншахтарға қарсы тұрған қызылбаштармен одақ құрады. Осы уақытқа дейін халықтың өмірі туралы нақты ақпарат жоқ. Қызылбаштармен одақтастық талыштарға өз тайпаларының бір бөлігі болып, ресми түрде құрамына кіруге мүмкіндік берді. Олар ерекше мәртебеге ие болып және Иран тілінің жалғыз таратушысы болғанымен басқа көшпенділер сияқты бірге  өмір сүрді. Тарихи деректерге сүйенсек, ол кезде 600-ден астам талыш отбасы болған.
Талыш хандығы Иранның Надир шах мемлекетінің ыдырауы нәтижесінде пайда болды. 18 ғасырда Нәдір шах империясы ыдырағаннан кейін Талыш хандығы астанасы алдымен Астарада, содан кейін Ленкоран қаласында құрылды. 
[[Сурет:Талыш горец -Литография XIX века.jpg|нобай|оңға|200px|Талыш]]
Алайда 1785 жылы Фатали хан Каспий маңындағы жерлерді өзіне бағындыра бастағаннан кейін талыштар оған тәуелді болып, 1795 жылы Талыш хандығының билеушісі Мир Мұстафа хан Ресейден қорғауды сұрайды. Орыс-парсы соғысы кезінде талыштар Ресей жағына өтті. 1809 жылы Ресей Талыш хандығын [[протекторат]]қа алады. 1812 жылы парсы әскері Ленкоранды қоршауға алып, Талыш бекінісін басып алады, бірақ бірнеше айдан кейін, 1813 жылы 1 қаңтарда генерал П.С.Котляревский басқарған отряд шабулдап бұл бекіністі Ресейге қайтарады.

Гүлістан бітім шартына сәйкес Талыш хандығының бір бөлігі Парсыға берілді, бірақ парсылар мұнымен қанағаттанбай, басқа аумақтарға айырбастау арқылы Солтүстік Талышты қайтарып алуға барған сайын жаңа әрекеттер жасады. 1828 жылы кезекті орыс-парсы соғысынан кейін Түркманчай бейбіт шарты бойынша Талышқа қосымша Зуванттың бір бөлігі қосылды. 1919 жылы Баку губерниясының Ленкоран уезінде Мұған Кеңестік Республикасы құрылды, бірақ ол екі ай ғана өмір сүрді. Кулактарды жою кезінде көптеген Талыш отбасылары Қазақстанға жер аударылды. Алайда, кеңес өкіметі кезінде талыштар 1938 жылға дейін өздерінің мәдени автономиясына ие болды, бұл оларға тіл мен дәстүрді сақтауға көмектесті.

== Кәсібі ==
Талыштар егіншілікпен, мал шаруашылығымен, тоқымашылықпен айналысады. Негізгі егілетін дақылдар – күріш пен бидай. Олар мал шаруашылығының маманы атанып, мақтадан сапалы өнім шығаруда. Қазіргі таңда бұдан бөлек, шәй, цитрус және көкөніс өсірумен айналысады.  Иранда экономиканың негізгі түрі бау-бақша, мал шаруашылығы және егіншілік болып табылады. Дәстүр бойынша талыш ұлтының өкілдері күріш өсірумен және жібек шаруашылығымен, қоржын мен төсеніш тоқумен, жібек және мақта мата өндірумен айналысқан. Талыштар қыш жасау өнерін ежелгі парсылардан алған, сондықтан олар ежелден ою-өрнектермен және жануарлардың бейнелерімен мол безендірілген қыш ыдыстар жасайды. Талыш кілемдері бұрыннан бағаланған, бір кездері талыштар тіпті бұл кілемдерді ақша ретінде пайдаланған: салық төледі, пара берді, туыстарына сыйлық ретінде берді. 

Көптеген елді мекендер тау етегіндегі аймақтарда шоғырланған. Талыштардың дәстүрлі тұрғын үйлері (анджинака) ағаштан жасалған, төбесі конус тәрізді, едені топырақ, ішінен саз балшықпен жабылған. 

== Мәдениеті ==
Талыш халқы ұзақ ғасырлар бойы қалыптасқан музыкалық-ән мәдениетіне зор мән береді. Әндерді әдетте әйелдер дөңгелене билеп орындаған, ең танымалы &quot;халай&quot; болды, оның ішінде 7 жұп ән бар. Ер адамдар олардың би шеңберінің бір жағын құра отырып қосыла алады. Фольклоры Әзірбайжандарға ұқсас, талыш тілінде үйлену, еңбек әндері сақталған. 

Киімдері, ерлер - көйлек, шалбар, қалпақ немесе киізден бас киім киеді. Әйелдер ұзын және кең шалбар, көйлек, юбка киіп, орамал таққан. Сонымен қатар жүннен тоқылған шұлық пен таза былғарыдан жасалған аяқ киіммен ерекшеленеді. 

Талыштардың тағамдары жарқын және шынайы, бұл нақты географиялық орналасуы мен ерекше табиғатымен байланысты. Жиі тұтынатын тағамдар - палау, кәуап, балық. Талыштар арасында палаудың алуан түрі таң қалдырады. Мұнда асқабақ, жасымық, балық, бұршақ палауы, мейіз қосылған палау және т.б. бар. Талыш асханасында ұннан жасалған тағамдар – ет, картоп және дәмдеуіштер қосылған ''құтаба'' маңызды орынды алады. 

== Қазақстандағы талыштар ==
Қазақстанның талыш диаспорасы санының жалпы динамикасы ұлғаю үрдісін көрсете отырып, мынадай түрде болды: 
*137 (1989 ж.), 
*691 (1999 ж.), 
*132 (2009 ж.) адам, негізінен Жамбыл облысында тұрады.&lt;ref&gt;Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.-Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 392-бет ISBN 978-601-7472-88-7&lt;/ref&gt;

1999 жылғы санақ бойынша Қазақстан талыштарының қостілділік дәрежесі мынадай түрде анықталды: біртілділер – 130 адам (18,8%), қостілділер – 561 адам (81,2%).&lt;ref name=&quot;Reference2&quot;/&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{Әлем халықтары}}
[[Санат:Ресей халықтары]]
[[Санат:Кавказ халықтары]]
[[Санат:Әзірбайжан халықтары]]
[[Санат:Иран халықтары]]</text>
      <sha1>h8ph2stq0j352r2vfmq95mf1co0q8mk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Таттар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>678667</id>
    <revision>
      <id>3058316</id>
      <parentid>2993564</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T05:59:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12311" xml:space="preserve">{{Халық
|атауы      = Таттар
|сурет      = 
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 36 700 адам
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{AZE}}
|саны1      = 25 200 (2009)
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{RUS}}
|саны2      = 2 303 (2002)
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = 
|саны3      = 
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = тат тілі
|діні       = сүннит мұсылман
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}
'''Таттар''' (өз атауы – тат) — Әзірбайжан мен Ресейде (негізінен Дағыстанның оңтүстігінде) тұратын ирандық этникалық топ. Сонымен қатар, олар Грузияда, Түркияда және Тәжікстанда тұрады. Жалпы саны 36 700.&lt;ref&gt;https://joshuaproject.net/people_groups/13896 Муссульман Тат.&lt;/ref&gt;

== Тілі ==
Тат тілі үндіеуропалық тілдер отбасының иран тармағының оңтүстік-батыс тобына жатады, аналитикалық құрылысы бар [[Флективтік тілдер|қопарылма]] (флективті) тілдерге жатады. Татар тілінің жазуы Дағыстанда ХХ ғ. 20-шы жылдары латын графикалық негізінде құрылды, 1939 жылы орыс ([[кириллица]]) графикалық негізіне аударылды. Тат тілінде екі [[диалект]] бар: оңтүстік және солтүстік. Тат әдеби тілі солтүстік диалектіге негізделген.&lt;ref&gt;Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж.Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы»: Кітап.–Алматы: «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020 ж. 182-бет.&lt;/ref&gt;

== Діні ==
Таттар мен тау еврейлерінің тілі іс жүзінде бір ғана тат тілі болғанмен, дінге қатысы жағынан бұлар бөлек. Таттар сүннит мұсылман болса, таттілді тау еврейлерінің иудаизмді ұстануының екі мыңжылдық тарихы бар, олар иуда дініне беріктігін əлі сақтауда.&lt;ref&gt;ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК: Қазақстан этносаясаты мен тәжірибесінің терминдері мен ұғымдары. Нұр-Сұлтан, 2020. 163-бет. ISBN 978-601-287-224-8&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
[[Сурет:Tat people from Adur (Azerbaijan).jpg|нобай|оңға|200px|таттар]]
Таттардың Кавказда, атап айтқанда [[Дағыстан]]да пайда болуы [[Сасани әулеті|Сасанидтердің]] Шығыс Кавказға таралуымен байланысты. Солтүстік шекараларды көшпелілердің шапқыншылығынан қорғау үшін иран билеушілері мұнда бекіністі қоныстар орналастырды. 387 жылы Византиямен келісім бойынша Иран Кавказда бекіністі қоныстар мен қамалдар ұстады. Кавказдағы Қазіргі таттар мен тау еврейлерінің ата-бабалары дәл осы колонистер болған. Өлкеге арабтар келгеннен кейін (7-8 ғғ.) жергілікті халықтың едәуір бөлігін исламдандыру басталды. 11 ғасырдан бастап мұнда [[Селжүктер]] әулеті бастаған оғыз тайпалары ене бастады, әзірбайжан тілінің біртіндеп қалыптасуы басталды. Шамасы, сол дәуірде &quot;тат&quot;, &quot;тати&quot;деген сыртқы атау парсы тілінің Закавказье диалектісіне енген.

12 ғасырдың 30-жылдары Закавказьені моңғол-татарлар жаулап алып, Хулагуидтер мемлекеті пайда болды. Моңғол билігі 60-70 жылдарға дейін созылды. XIV ғасырдың аяғында Закавказьеге Темірдің әскерлері басып кірді. XIV-XV ғасырдың аяғында Ширваншахтар мемлекеті айтарлықтай күшке ие болды, оның сауда-экономикалық және дипломатиялық байланыстары күшейді. Бірақ XVI ғасырдың ортасына қарай жойылып, бүкіл Закавказье дерлік [[Сефевид әулеті|Сефевидтік Иранға]] қосылды. 

XVIII ғасырдан бастап патшалық Ресей Закавказьедегі ықпалын кеңейте бастайды. 1803-1828 жылдардағы орыс-парсы соғыстары кезінде аймақ Ресейге қарады. 19 ғасырдың басында Ресейдің Бакуді жаулап алуы кезінде, қала тұрғындарының барлығы (8 мың адам) таттар болды. 

== Кәсібі == 
Таттардың дәстүрлі шаруашылығының негізгі түрі [[егіншілік]] болды. Дәнді дақылдардан негізінен [[бидай]], XIX ғасырдан бастап [[жүгері]] өсірілді. Бау-бақша, жүзім шаруашылығы, бақша шаруашылығы, жақсы дамыды. Сонымен қатар, таттар ірі қара (бұқа, сиыр, буйвол) мен [[қой]] ұстады, құс өсірді. Көптеген таттар күзгі-қысқы маусымда мұнай және тұз кәсіпшіліктерінде жұмысқа жалданып, балық аулау орындарында жұмыс істеді.
Таттардың арасында кілем тоқу кең тарады. 

Дәстүрлі үйлері үйлер әк тастан, кейбіреулері малтатастардан салынған. Мұндай үйлердің төбесі тегіс, тастан жасалған мұржаға арналған тесігі бар болып келеді. Түтін мұржасы отырықшы өмір салтын ұстанатын барлық халықтардың әдет-ғұрыптары сияқты ошақтан тікелей шығады. Жоғарғы қабатта үй иелері тұрады, бірінші қабат олар тамақ дайындау және шаруашылық заттарын сақтау үшін қолданылады.

== Мәдениеті ==
Тат мәдениетінің ең басты байлығы – ұлттық поэзия. Мысал ретінде бүкіл Таяу және Орта Шығыста танымал болған [[рубай]]лар жатады. Рубай - Шығыс поэзиясында кең таралған лирикалық өлең түрі. Таттардың музыкалық өнері аздап дамыған, бірақ олар адамдар, жануарлар, сиқырлар туралы тамаша әңгімешілер болып табылады.

Таттарың дәстүрлі киімі Әзірбайжан мәдениетінің айтарлықтай әсерін көрсетті. Ер адамдар 19 ғасырдан бастап матадан тігілген [[жейде]] мен тар [[шалбар]] киген. Үстіңгі киімі архалук болды, таттар қой терісін кимеген. Басына қой терісінен жасалған қалпақ, қысқа етік киген. Әйелдер ұзын көйлек және кең шалбар киген. Аяқтарында өкшесі бар, кейде өкшесіз сафьян, барқыт аяқ киім киді. Әйелдер өздерін бисермен, сақиналармен, білезіктермен, сырғалармен, алқалармен т.б. алтын және күміспен безендіруді жақсы көрді.

Тат тағамдарының әртүрлілігі олардың әртүрлі халықтардың ықпалымен байланысты болуы. Дегенмен әзірбайжан тағамдарының әсері айқын байқалады. Тат тағамдарының ерекше тағамдары: холодец, консервіленген балық, буглама, балық жентегі, той көже. Тағамдардың арасында палау ерекше орын алады. Бұл тағамды дайындаудың 10-нан астам нұсқасы бар. Палауға қышқыл жемістер, асқабақ пен каштан қосылған қой еті, қуырылған тауық еті немесе фаршталған тауық еті, жаңғақтар және жемістер т.б. қосылған. Ең ерекшесі шах-палау - қара өрік пен мейіз қосылған ұзын дәнді күрішпен толтырылған үлкен пирог.
Балық жентегін таталар балықтары ''жаги'' деп атайды. Оны дайындау үшін алдымен теріні алып тастау керек, балық етін ет тартқыштан өткізу керек. Тартылған етті қайнату керек, оған ұнтақталған крекер, шөптер, балдыркөк, тауық жұмыртқасы қосылады.

== Қазақстандағы таттар ==
Қазақстанның талыш диаспорасы санының жалпы динамикасы ұлғаю үрдісін көрсете отырып, мынадай түрде болды:
*48 (1970),
*135 (1979),
*175 (1989),
*51 (1970),
*93 (2009) адам.&lt;ref&gt;Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева./Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 397-бет ISBN 978-601-7472-88-7&lt;/ref&gt;

Қазақстанның таулы еврей диаспорасы санының жалпы динамикасы мынадай: 50 (1970 ж.), 118 (1979 ж.), 384 (1989 ж.), 14 (1999 ж.) адам. 1999 жылғы санақ бойынша Қазақстанның қос тілділік дәрежесі мынадай түрде анықталды: біртілділер – 21 адам (41,2%), қостілділер – 30 адам (58,8%)

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{Әлем халықтары}}
[[Санат:Ресей халықтары]]
[[Санат:Дағыстан халықтары]]
[[Санат:Әзірбайжан халықтары]]</text>
      <sha1>7uephwivlatbrh5km1yvvst7cgq88ge</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Удиндер</title>
    <ns>0</ns>
    <id>678738</id>
    <revision>
      <id>3058325</id>
      <parentid>2994121</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T06:09:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10820" xml:space="preserve">{{Халық
|атауы      = Удиндер
|сурет      = 
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 10 000 адам
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{RUS}}
|саны1      = 4 267 (2010)
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{AZE}}
|саны2      = 3 800 (2009)
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{UKR}}
|саны3      = 592 (2001)
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{KAZ}}
|саны4      = 247 (2009)
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = удин тілі 
|діні       = [[христиандық]]
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}
'''Удиндер''' — (өзд. атауы ''уди'', ''ути'') Шығыс Кавказдағы ең ежелгі халықтардың бірі. Тарихи тұрғылықты жері қазіргі [[Әзірбайжан]]ның аумағы болып табылады. Қазіргі уақытта олар [[Ресей]]де, [[Грузия]]да, [[Армения]]да, [[Қазақстан]]да, [[Украина]]да және басқа да көптеген елдерде тұрады. Жалпы саны 10 мыңға жуық адам. 

== Тілі ==
Удин тілі иберий-кавказ тілдер отбасының нах-дағыстан тармағының лезгин ішкі тобына кіреді, тілдердің [[Жалғамалы тілдер|жалғамалы]] (агглютинативті) түріне жатады, эргативті және номинативті құрылыстарының үйлесімімен сипатталады. Удин тілі екі диалектіге бөлінеді: нидж және варташен-октомбери.&lt;ref&gt;Э.Д. Сүлейменова, Д.Х.Ақанова, Н.Ж.Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы»: Кітап.–Алматы: «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020 ж. 187-бет.&lt;/ref&gt;

== Діні ==
Қазіргі удиндер, көне христиандықтың миофизиттік бағытын (Армян Апостолдық шіркеуі) ұстанады.&lt;ref&gt;ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК: Қазақстан этносаясаты мен тәжірибесінің терминдері мен ұғымдары. Нұр-Сұлтан, 2020. 165-бет. ISBN 978-601-287-224-8&lt;/ref&gt;
[[Сурет:Udi woman.jpg|нобай|оңға|200px|Удинка]]
== Тарихы ==
Удиндер Кавказ Албаниясын құрушылардың тайпаларының бірі болды. Ертеде удиндер Каспий теңізінің жағасынан Кавказ тауларына дейін, Кураның сол және оң жағалауында біршама кең аумақтарда қоныстанған. Кавказ Албаниясының бір аймағы осы атпен Ути деп аталды. Арабтар Кавказ Албаниясын жаулап алғаннан кейін удиндерді мұсылмандандыру және олардың санының қысқаруының белсенді процесі басталды. Батыс удиндер Таулы Қарабақ пен Ути шекарасындағы бірнеше ауылды тастап, Нидж ауылына қоныстанды.

11 ғасырда оғыз түріктері аймағына қоныс аударудың басталуымен удиндер түріктенді. Таяу өткен дәуірдің өзінде удилер Мирзабейли, Солтан Нуха, Джоурлу, Мыхлыкувах, Баян, Варданлы, Кирзан, Малых, Енгикенд және т.б ауылдарда өмір сүрсе, қазір олар әзірбайжандармен сіңісіп кетті. Удиндердің негізгі бөлігі Әзірбайжанның қалған байырғы тұрғындарының көпшілігі сияқты әзірбайжан халқының құрамына кірді.

== Кәсібі ==
Удиндердің негізгі кәсібі жермен байланысты: егістік, темекі өсіру, бау-бақша, егіншілік, бау-бақша. Негізгі дақылдар бидай, күріш, жүгері, арпа, тары болды. Алмұрт, қара өрік, шие, өрік, алма, інжір, құрма ағаштары өсірілген иеліктерде бау-бақшалар басым болды. Кең аумақтарды жаңғақ, фундук, каштан, жүзім, тұт екпелері алып жатты. Бақшалардан түрлі дақылдар асқабақ, баклажан, қызанақ, жалбыз, кинза, сарымсақ, қияр, бұрыш, қарбыз, қауын т.б. өсірілді. Мал шаруашылығы қосалқы рөл атқарды. Олар қой, шошқа, тауық, күркетауық, ірі қара мал өсірді. Негізінен малдар қосалқы шаруашылықтарда ұсталды, сүт өнімдерін алуға пайдаланылды. Дәстүрлі қолөнер керамика, жүн өңдеу, ағаш ою өнері дамыған деп саналды.

Дәстүрлі тұрғын үй – қой тастар мен қыш кірпіштен салынған бір қабатты үй. Ғимараттың айрықша белгілері жертөлелері бар биік іргетас болып табылады.&lt;ref&gt;Анна Шихова. Удины — сохранившие веру https://travelask.ru/articles/udiny-sohranivshie-veru&lt;/ref&gt; 

== Мәдениеті ==
Удин фольклоры өте алуан түрлі. Бұл ертегілердің, аңыздардың, нақылдардың, әндердің, ойындардың, мақал-мәтелдердің барлық түрлері. Оның бір бөлігі бүгінгі күнге дейін сақталса, бір бөлігі өткен ғасыр жазбаларынан белгілі. Христиан дінін қабылдағаннан кейін де удиндер басқа албан тайпалары сияқты өздерінің бұрынғы әдет-ғұрыптарын ұмытпай, жаңа дінмен біріктірді. Әртүрлі нанымдар, көріпкелдік, сиқырлы әрекеттер кеңінен тараған. Көз тиюді, ауруды емдеген емшілердің ықпалы зор болды, ата-бабалар культі де кең тараған. 
[[Сурет:Potrawy kuchni udińskiej - wieś Nidż, Azerbejdżan.jpg|нобай|оңға|200px|Ұлттық тағамы]]
Удиннің дәстүрлі ерлер костюмі кейбір бөлшектерімен ерекшеленетін жалпы кавказдық киімге ұқсайды. Гурат деп аталатын тік жағасы бар  жейде, кең шалбармен, үстіне тігілген биік жағалы кафтан – архалук киетін. Киім күміспен безендірілген белбеумен байланған, оған қанжар бекітілген. Конустық пішінді қой терісінен жасалған қалпақ бас киім ретінде қызмет етті. Әйелдер киімі армян, қарабақ ұлттық киіміне ұқсас, киім ұзын шалбардан, ұзын көйлектен тұрды. Қазіргі удиндер қалалық киім киеді.

Удинтағамдарының негізі көкөніс және сүт тағамдары болды. Палау кең таралған, оның негізі әртүрлі түрлері күріш, бұршақ, каштан, жүгері, кептірілген жемістерден жасалады. Удиндердің күнделікті саналатын дәстүрлі тағамы – хариса. Ол ұнтақталған күйге дейін қайнатылған, құс еті мен етінің ұсақ бөліктері қосылған сары маймен, дәмделген бидайдан тұрады. Уди асханасында көкөністер мен шөптерден жасалған тағамдар көп: баклажан, асқабақ, қалақай, қызанақ, бұрыш, қырыққабат. Тәттілерге, салаттарға, ыстық тағамдарға, сорпаларға қоспа ретінде жаңғақтар  белсенді қолданылды.

== Қазақстандағы удиндер ==
1989 жылғы халық санағы бойынша КСРО-да 7 971 удин болды. Қазақстанның удин диаспорасы санының жалпы динамикасы мынадай: 
*33 (1970 ж.), 
*194 (1979 ж.), 
*363 (1989 ж.), 
*294 (1999 ж.), 
*247 (2009 ж.) адам.&lt;ref&gt;Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.-Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 415-бет ISBN 978-601-7472-88-7&lt;/ref&gt;
1999 жылғы санақ бойынша Қазақстандағы удиндердің қостілділік дәрежесі мынадай түрде анықталды: біртілділер – 91 адам (31,0%), қостілділер – 203 адам (69,0%).

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{Әлем халықтары}}
[[Санат:Ресей халықтары]]
[[Санат:Кавказ халықтары]]</text>
      <sha1>kwcbg39p855v9trnkodeoq1havyzg9y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Чукчалар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>679037</id>
    <revision>
      <id>3058332</id>
      <parentid>3015656</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T06:12:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9460" xml:space="preserve">{{Халық
|атауы      = Чукчалар
|сурет      = 
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 16 000
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{RUS}}
|саны1      = 15 908 (2010)
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{UKR}}
|саны2      = 30 (2001)
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = 
|саны3      = 
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[чукот тілі]], [[орыс тілі]]
|діні       = [[православие]], [[шаманизм]]
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

'''Чукчалар''' (ескір. луораветлан) — [[Беринг теңізі]]нен Индигирка өзеніне дейін және [[Солтүстік Мұзды мұхит]]тан Анадыр мен Анюй өзендеріне дейінгі аумақты алып жатқан Азияның солтүстік-шығысындағы шағын байырғы халық. Чукчалардың саны 2010 жылғы Бүкілресейлік халық санағы бойынша 15 908 адамды құрайды. Халықтың негізгі бөлігі Чукотка мен Чукотка автономиялық округінде тұрады.

== Тілі ==
Чукча тілі палеоазияттық тілдер отбасының чукот-камчат тілдеріне жатады, полисинтетикалық (инкорпорациялық) түр болып табылады. Чукча тілінің жазуы 1931 жылы КСРО-да тілдік жүйені қалыптастыру кезеңінде латын графикалық базасында құрылды, содан кейін 1936 жылы орыс ([[кириллица]]) графикасына ауыстырылды.&lt;ref&gt;Э.Д. Сүлейменова, Д.Х.Ақанова, Н.Ж.Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы»: Кітап.–Алматы: «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020 ж. 204-бет.&lt;/ref&gt;

== Діні ==
Дінге қатысы жағынан чукчалардың көбі Орыс [[православие]] шіркеуінде шоқынған, алайда көшпелілерінің арасында дəстүрлі наным-сенімдерінің қалдықтары кездеседі.&lt;ref&gt;ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК: Қазақстан этносаясаты мен тәжірибесінің терминдері мен ұғымдары. Нұр-Сұлтан, 2020. 171-бет. ISBN 978-601-287-224-8&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
Чукчалардың қалыптасуы олардың ата-бабалары Охот теңізі жағалауынан Солтүстік-Шығыс Азияның түкпіріне келіп, кейіннен юкагир және эскимос халықтарының топтарымен араласқаннан кейін басталады. 
[[Сурет:Uelen residents 1913.JPG|нобай|оңға|200px|Уэлендег чукча тұрғындары, кемеде, 1913 ж]]
17 ғасырда, орыстар келе бастап, жаңа аймақтарды игерген казактар мен өнеркәсіпшілердің келуімен чукчалардың өмір салты ғана емес, сонымен бірге олардың көршілерімен қарым-қатынасының принциптері де толығымен өзгерді. Экономикалық байланыстардың қалыптасуы чукча мен эскимос халықтарын жақындастырады. Көшпелі халықтың бір бөлігі теңізде аңшылықпен айналысып, отырықшы өмір салтына көшті. Жаңа жерлерді игеру бірнеше әскери қақтығыстар мен халықтар арасындағы наразылық тудырды. Жүз жылдан астам уақыт бойы чукчалар мен орыстар арасындағы қанды қақтығыстар тоқтаған жоқ. Алайда 1740 жылдары орыстар ымыраға келіп, чукчалар олардың жерлерді игеруіне кедергі келтірмеді. 1775 жылы Ангарск бекінісі салынды. Орыстардың келуімен чукчалардың негізгі қызметі де өзгерді. Анюйде тауарлар айырбасталып, сатылып, өлке экономикасын керемет нығайтты. Бағалы аң терісі, ақ аюдың терісі, чукча бұғыларының терісі шеттен шыққан өнімдерге айырбасталды. 1930 ж. РКФСР-де Чукот ұлттық округі, 1977 ж. автономиялық округі құрылды. 

== Кәсібі ==
Чукчалар бастапқыда бұғыларды аулап, бірте-бірте олар бұл жануарларды қолға үйретіп, бұғыларды бағумен айналыса бастады. Бұғылар чукчаларға әрі тамақ, терісін баспана және киім ретінде пайдаланды. Өзендер мен теңіздердің жағасында тұратын чукчалар теңіздегі [[аңшылық]]пен айналысты. Көктемде және қыста [[итбалық]]тар мен нерпаларды, күзде және жазда [[кит]]тер мен [[морж]]дарды аулады.

19-ғасырдың ортасына дейін жағалауда өмір сүрген чукчалардың баспаналары жартылай жертөлелер болды. Бұғы бағушы чукчалар ярангаларда тұрды. [[Яранга]] бұғы немесе морж терісімен жабылды.

== Мәдениеті ==
Чукча халқының ауызша өнері өте бай. Фольклордың негізгі жанрларына ертегілер, мифтер, аңыздар, тарихи аңыздар және тұрмыстық оқиғалар жатады. Басты кейіпкерлердің бірі – қарға Құрқыл, көршілес эскимос тайпаларымен соғыстар туралы аңыздар бар. Сондай-ақ, чукчалар арасында, «Тырна», «Тырна азығын қарауда», «Тырна ұшып барады», «Тырна жан-жағына қарауда», «Аққу»,  «Шағалалар биі», «Қарға», «Бұғылар шайқасы», «Бұғының жүгіруі» деген секілді аң-құстармен байланысты билер бар.

Дәстүрлі чукча тағамдары [[бұғы еті]] мен балықтан жасалады. Негізігісі - қайнатылған кит еті, итбалық немесе бұғы еті. Етті де шикі және мұздатылған күйінде жейді. 20 ғасырға дейін чукчалар арасында ең көп тараған ыстық тағам қан, май және тартылған ет қосылған сұйық ''моньял'' бұқтырмасы болды.
Сусындардан алкогольді және шайға ұқсас шөптік қайнатпаларды жақсы көреді.

Дәстүрлі киімдері бұғы және бағалы аң терісінен жасалынады. Ерлер - екі қабатты тері көйлек (кухлянка), [[шалбар]], қонышы қысқа етік, әйелдер - теріден жасалған жабық комбинизон, етік киген. Жазда жұқа теріден жасалған киімдер киеді.

== Қазақстандағы чукчалар ==
Қазақстандағы чукча диаспорасы санының жалпы динамикасының сипатталуы: 
*16 (1970 ж.), 
*4 (1979 ж.), 
*24 (1989 ж.), 
*19 (1999 ж.),
*5 (2005 ж.) адам.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{Әлем халықтары}}
[[Санат:Халықтар]]
[[Санат:Ресей халықтары]]
[[Санат:Қиыр Шығыс халықтары]]</text>
      <sha1>2qztppafavkkf8xkhk8z40bo4kd9em4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:NusrTansj</title>
    <ns>3</ns>
    <id>684442</id>
    <revision>
      <id>3058047</id>
      <parentid>3053904</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:50:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>/* Сөздер арасында интвервал сақтау */ жаңа бөлім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1982" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=NusrTansj}}

-- ''&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 05:09, 2022 ж. маусымның 26 (+06)

== Qazaq tili ==

Nege? [[Қатысушы:NusrTansj|NusrTansj]] ([[Қатысушы талқылауы:NusrTansj|талқылауы]]) 01:30, 2022 ж. шілденің 7 (+06)

== Қатесіз жазу ==

Саламатсыз, сөздерді қатесіз жазуды өтінемін. Мысалға ''нәтежиесі.''  [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:56, 2022 ж. шілденің 22 (+06)

Саламатсыз, арасында байқамай кетіп қалып жатады.  [[Қатысушы:NusrTansj|NusrTansj]] ([[Қатысушы талқылауы:NusrTansj|талқылауы]]) 01:34, 2022 ж. шілденің 23 (+06)

== Сөздер арасында интвервал сақтау ==

Саламатсыз, сіз лингвист болу керексіз, мүмкін. Тіл маманы болсаңыз '''Сізнегесөздер арасында интервалсақтамайсыз'''? (осылай жазса түсінікті көрінеді ме екен) Әрі кейбір қазақ тіліне қатысты өңдемелеріңіз күмән тудырып отыр.  [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 18:50, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)</text>
      <sha1>k6xp7fpj8duupntt0m5q4qkh7qufdcj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қазақстанның ірі ауылдары мен кенттері</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685816</id>
    <revision>
      <id>3058247</id>
      <parentid>3057976</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:38:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23316" xml:space="preserve">Тізімде халқының саны 2009 жылғы санақ бойынша 3000 адамнан асатын ауылдар мен кенттер көрсетілген.&lt;ref&gt;'''Майлы''' қаріппен аудан орталықтары, ''курсив'' қарпімен таратылған ауылдар белгіленген&lt;/ref&gt;

== Абай облысы ==
# '''[[Үржар (ауыл)|Үржар]]''' — 17 320 адам
# [[Мақаншы]] — 12 242 адам
# '''[[Қалбатау]]''' — 10 214 адам
# [[Жезкент]] — 9 888 адам
# [[Ақтоғай (Абай облысы)|Ақтоғай]] — 6 251 адам
# '''[[Ақсуат (Абай облысы)|Ақсуат]]''' — 6 126 адам
# '''[[Бородулиха]]''' — 5 226 адам
# '''[[Қарауыл (Абай ауданы)|Қарауыл]]''' — 5 010 адам
# [[Қабанбай (Қабанбай ауылдық округі)|Қабанбай]] — 4 396 адам
# '''[[Бесқарағай (Абай облысы)|Бесқарағай]]''' — 4 377 адам
# '''[[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]]''' — 4 189 адам
# [[Науалы]] — 3 421 адам
# [[Шүлбі]] — 3 149 адам
# [[Жаңа Шүлбі]] — 3 073 адам
# [[Жаңғызтөбе]] — 3 002 адам

== Ақмола облысы ==
# [[Қызыл жар|Красный Яр]] — 9 875 адам
# '''[[Зеренді]]''' — 7 083 адам
# '''[[Аршалы (Ақмола облысы)|Аршалы]]''' — 7 051 адам
# '''[[Астраханка (Ақмола облысы)|Астраханка]]''' — 6 313 адам
# '''[[Шортанды (Шортанды ауданы)|Шортанды]]''' — 6 268 адам
# [[Бестөбе (Ақмола облысы)|Бестөбе]] — 6 201 адам
# '''[[Ақмол]]''' — 5 711 адам
# [[Қабанбай батыр ауылы|Қабанбай батыр]] — 5 181 адам
# '''[[Жақсы (ауыл)|Жақсы]]''' — 5 097 адам
# '''[[Балкашино]]''' — 4 907 адам
# [[Қараөткел (Ақмола облысы)|Қараөткел]] — 4 310 адам
# [[Жолымбет]] — 4 258 адам
# [[Бурабай (кент)|Бурабай]] — 4 225 адам
# [[Шаңтөбе (кент)|Шаңтөбе]] — 4 214 адам
# '''[[Қорғалжын (кент)|Қорғалжын]]''' — 4 161 адам
# [[Жібек Жолы (Ақмола облысы)|Жібек жолы]] — 3 873 адам
# [[Ақсу (Степногорск қалалық әкімдігі)|Ақсу]] — 3 779 адам
# [[Еркіншілік]] — 3 708 адам
# [[Заводской (Ақмола облысы)|Заводской]] — 3 504 адам
# '''[[Егіндікөл (Ақмола облысы)|Егіндікөл]]''' — 3 285 адам
# [[Талапкер (Ақмола облысы)|Талапкер]] — 3 111 адам

== Ақтөбе облысы ==
# [[Қарғалы (Ақтөбе облысы)|Қарғалы]] — 16 093 адам
# '''[[Шұбарқұдық]]''' — 11 199 адам
# '''[[Мәртөк]]''' — 9 795 адам
# '''[[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]]''' — 7 862 адам
# [[Жаңақоныс (Ақтөбе облысы)|Жаңақоныс]] — 6 486 адам
# '''[[Темірбек Жүргенов ауылы|Темірбек Жүргенов]]''' — 5 909 адам
# '''[[Ырғыз (ауыл)|Ырғыз]]''' — 5 410 адам
# '''[[Бадамшы|Бадамша]]''' — 5 359 адам
# '''[[Ойыл (ауыл)|Ойыл]]''' — 5 340 адам
# '''[[Қобда (ауыл)|Қобда]]''' — 5 244 адам
# [[Кеңқияқ]] — 4 954 адам
# [[Кеңес Нокин ауылы|Кеңес Нокин]] — 4 092 адам
# [[Шұбарши]] — 3 736 адам
# [[Сарыжар]] — 3 531 адам
# [[Бестамақ (Алға ауданы)|Бестамақ]] — 3 332 адам
# ''[[Ясное (Ақтөбе облысы)|Ясное]]'' — 3 280 адам

== Атырау облысы ==
# '''[[Мақат]]''' — 14 266 адам
# ''[[Балықшы кенті|Балықшы]]'' — 12 954 адам
# '''[[Индербор]]''' — 12 915 адам
# '''[[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]]''' — 12 750 адам
# [[Доссор]] — 11 470 адам
# ''[[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]]'' — 9 498 адам
# ''[[Геолог (ауыл)|Геолог]]'' — 8 256 адам
# '''[[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]]''' — 8 012 адам
# '''[[Аққыстау]]''' — 7 717 адам
# [[Сағыз (ауыл)|Сағыз]] — 6 530 адам
# '''[[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]]''' — 6 473 адам
# [[Жаңа Қаратон]] — 6 038 адам
# [[Томарлы]] — 5 036 адам
# [[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]] — 4 596 адам
# [[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]] — 4 307 адам
# [[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]] — 4 108 адам
# [[Қосшағыл]] — 3 935 адам
# [[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]] — 3 451 адам
# [[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]] — 3 423 адам
# [[Ақжар (Атырау облысы)|Ақжар]] — 3 337 адам
# [[Еркінқала]] — 3 333 адам
# ''[[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]]'' — 3 062 адам
# [[Жанбай]] — 3 036 адам
# [[Хиуаз]] — 3 009 адам

== Батыс Қазақстан облысы ==
# [[Зашаған]] — 27 065 адам
# [[Деркөл (кент)|Деркөл]] — 9 786 адам
# '''[[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Чапаев]]''' — 8 476 адам
# '''[[Жәнібек (Батыс Қазақстан облысы)|Жәнібек]]''' — 7 460 адам
# '''[[Тасқала (Атырау облысы)|Тасқала]]''' — 7 350 адам
# '''[[Жаңақала (Батыс Қазақстан облысы)|Жаңақала]]''' — 7 202 адам
# '''[[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]]''' — 7 005 адам
# [[Подстепное (Батыс Қазақстан облысы)|Подстёпное]] — 6 461 адам
# [[Дарьинское]] — 5 329 адам
# '''[[Казталовка]]''' — 5 055 адам
# '''[[Жымпиты]]''' — 4 931 адам
# [[Мичуринское (Батыс Қазақстан облысы)|Мичуринское]] — 4 924 адам
# [[Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы)|Тайпақ]] — 4 692 адам
# '''[[Теректі (Батыс Қазақстан облысы)|Теректі]]''' — 4 597 адам
# [[Жалпақтал]] — 4 562 адам
# '''[[Перемётное]]''' — 4 308 адам
# [[Круглоозерное|Круглоозёрное]] — 3 782 адам
# '''[[Сайқын]]''' — 3 686 адам
# [[Достық (Бәйтерек ауданы)|Достық]] — 3 588 адам
# '''[[Қаратөбе (Батыс Қазақстан облысы)|Қаратөбе]]''' — 3 434 адам
# [[Бөрлі (Бөрлі ауданы)|Бөрлі]] — 3 244 адам

== Жамбыл облысы ==
{{Div col|3}}
# '''[[Қордай]]''' — 27 433 адам
# '''[[Сарыкемер]]''' — 24 314 адам
# '''[[Төле би (Жамбыл облысы)|Төле би]]''' — 19 000 адам
# '''[[Құлан (Жамбыл облысы)|Құлан]]''' — 15 380 адам
# [[Сортөбе]] — 14 646 адам
# [[Масанчи (ауыл)|Масанчи]] — 13 606 адам
# '''[[Меркі]]''' — 13 467 адам
# '''[[Бауыржан Момышұлы ауылы|Бауыржан Момышұлы]]''' — 12 491 адам
# [[Луговой]] — 10 242 адам
# '''[[Аса (ауыл)|Аса]]''' — 8 640 адам
# '''[[Мойынқұм (Мойынқұм ауданы)|Мойынқұм]]''' — 8 463 адам
# [[Сарымолдаев ауылы|Сарымолдаев]] — 8 422 адам
# [[Жалпақтөбе (ауыл)|Жалпақтөбе]] — 8 394 адам
# [[Бурыл]] — 6 689 адам
# [[Жамбыл (Меркі ауданы)|Жамбыл]] — 6 633 адам
# [[Гвардейский]] — 6 537 адам
# [[Ауқатты]] — 5 880 адам
# [[Дінмұхамед Қонаев ауылы|Дінмұхамед Қонаев]] — 5 371 адам
# [[Саудакент]] — 5 313 адам
# [[Андас батыр ауылы|Андас батыр]] — 5 225 адам
# [[Түймекент]] — 5 195 адам
# [[Қызыл Жұлдыз (Жамбыл облысы)|Қызыл Жұлдыз]] — 5 070 адам
# [[Бірлік (Шу ауданы)|Бірлік]] — 5 049 адам
# [[Айша бибі ауылы|Айша бибі]] — 4 616 адам
# [[Отар (Жамбыл облысы)|Отар]] — 4 540 адам
# [[Пригородное (Жамбыл облысы)|Пригородное]] — 4 500 адам
# [[Ойтал (Ойтал ауылдық округі)|Ойтал]] — 4 181 адам
# [[Бетқайнар]] — 4 174 адам
# [[Шайқорық]] — 4 141 адам
# [[Гродеково]] — 4 085 адам
# [[Байзақ]] — 3 884 адам
# [[Қызылқайнар (Жамбыл облысы)|Қызылқайнар]] — 3 732 адам
# [[Нұрлыкент]] — 3 646 адам
# [[Құмжота]] — 3 603 адам
# [[Түрксіб (Жамбыл облысы)|Түрксіб]] — 3 516 адам
# [[Қарасу (Қордай ауданы)|Қарасу]] — 3 504 адам
# [[Қарасай батыр ауылы (Жамбыл облысы)|Қарасай батыр]] — 3 474 адам
# [[Көлбастау]] — 3 434 адам
# [[Әлжан ана]] — 3 378 адам
# [[Жамбыл (Жамбыл ауданы Жамбыл облысы)|Жамбыл]] — 3 313 адам
# [[Көгершін (ауыл)|Көгершін]] — 3 238 адам
# [[Ақбұлым]] — 3 084 адам
{{Div col end}}

== Жетісу облысы ==
# '''[[Қарабұлақ (Ескелді ауданы)|Қарабұлақ]]''' — 16 037 адам
# '''[[Сарыөзек (Алматы облысы)|Сарыөзек]]''' — 12 912 адам
# '''[[Балпық би (ауыл)|Балпық би]]''' — 12 654 адам
# [[Еркін (Талдықорған қалалық әкімдігі)|Еркін]] — 11 465 адам
# [[Көктал (Панфилов ауданы)|Көктал]] — 10 360 адам
# '''[[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]]''' — 8 288 адам
# [[Өтенай (Талдықорған қалалық әкімдігі)|Өтенай]] — 7 118 адам
# [[Қабанбай (Алматы облысы)|Қабанбай]] — 6 049 адам
# [[Бақтыбай Жолбарысұлы ауылы|Бақтыбай Жолбарысұлы]] — 5 858 адам
# [[Пенжім]] — 5 081 адам
# [[Достық (Алакөл ауданы)|Достық]] — 4 698 адам
# [[Үлкен Шыған]] — 4 682 адам
# [[Үшарал (Панфилов ауданы)|Үшарал]] — 4 194 адам
# [[Қапал (Алматы облысы)|Қапал]] — 3 869 адам
# [[Матай]] — 3 778 адам
# [[Алтыүй]] — 3 697 адам
# [[Алдабергенов ауылы|Алдабергенов]] — 3 669 адам
# [[Шолақай]] — 3 407 адам
# [[Алмалы (Сарқан ауданы)|Алмалы]] — 3 361 адам
# [[Қоғалы (Алматы облысы)|Қоғалы]] — 3 322 адам
# [[Бастөбе]] — 3 316 адам
# [[Қойлық (ауыл)|Қойлық]] — 3 257 адам
# [[Қоңырөлең]] — 3 031 адам
# [[Алмалы (Панфилов ауданы)|Алмалы]] — 3 007 адам

== Қарағанды облысы ==
# [[Ағадыр|Ақадыр]] — 9 612 адам
# [[Топар (Қарағанды облысы)|Топар]] — 9 314 адам
# [[Шахан (Қарағанды облысы)|Шахан]] — 8 289 адам
# [[Ақтас (Саран қалалық әкімдігі)|Ақтас]] — 8 252 адам
# '''[[Осакаровка]]''' — 8 046 адам
# [[Ақтау (кент)|Ақтау]] — 6 906 адам
# [[Новодолинский]] — 6 365 адам
# [[Молодежный (Қарағанды облысы)|Молодёжный]] — 6 139 адам
# '''[[Нұра (Нұра ауданы)|Нұра]]''' — 5 956 адам
# '''[[Ботақара (кент, Ботақара кенттік әкімдігі)|Ботақара]]''' — 5 351 адам
# [[Долинка (Қарағанды облысы)|Долинка]] — 5 350 адам
# [[Қарағайлы (Қарқаралы ауданы)|Қарағайлы]] — 4 850 адам
# '''[[Ақсу-Аюлы]]''' — 4 586 адам
# [[Сарышаған (кент)|Сарышаған]] — 4 429 адам
# [[Қушоқы]] — 4 308 адам
# ''[[Қоңырат (кент)|Қоңырат]]'' — 4 091 адам
# [[Ғабиден Мұстафин кенті|Ғабиден Мұстафин]] — 4 078 адам
# [[Доскей]] — 4 027 адам
# [[Сәкен Сейфуллин (кент)|Сәкен Сейфуллин]] — 3 696 адам
# [[Саяқ (кент)|Саяқ]] — 3 669 адам
# [[Үштөбе (Қарағанды облысы)|Үштөбе]] — 3 519 адам
# [[Егіндібұлақ (Қарағанды облысы)|Егіндібұлақ]] — 3 399 адам
# [[Ақжал (Қарағанды облысы)|Ақжал]] — 3 397 адам
# [[Дубовка (Қарағанды облысы)|Дубовка]] — 3 393 адам
# '''[[Ақтоғай (Қарағанды облысы)|Ақтоғай]]''' — 3 145 адам

== Қостанай облысы ==
# '''[[Әулиекөл]]''' — 11 692 адам
# [[Қашар (кент)|Қашар]] — 11 357 адам
# '''[[Қарабалық (кент)|Қарабалық]]''' — 11 080 адам
# '''[[Боровской]]''' — 9 781 адам
# [[Құсмұрын (кент)|Құсмұрын]] — 9 633 адам
# '''[[Сарыкөл (Сарыкөл ауданы)|Сарыкөл]]''' — 9 469 адам
# '''[[Амангелді (Амангелді ауданы)|Амангелді]]''' — 7 569 адам
# [[Аманқарағай]] — 7 304 адам
# [[Тобыл (кент, Бейімбет Майлин ауданы)|Тобыл]] — 6 895 адам
# '''[[Федоровка (Федоров ауданы)|Фёдоровка]]''' — 6 410 адам
# '''[[Ұзынкөл (Қостанай облысы)|Ұзынкөл]]''' — 6 378 адам
# [[Заречное (Қостанай облысы)|Заречное]] — 5 804 адам
# '''[[Торғай (Қостанай облысы)|Торғай]]''' — 5 767 адам
# '''[[Қамысты (Қостанай облысы)|Қамысты]]''' — 5 344 адам
# '''[[Денисовка (Қостанай облысы)|Денисовка]]''' — 5 196 адам
# '''[[Қарамеңді]]''' — 4 694 адам
# '''[[Әйет (Бейімбет Майлин ауданы)|Әйет]]''' — 3 952 адам
# [[Октябрьский (Қостанай облысы)|Октябрьский]] — 3 737 адам
# '''[[Қарасу (Қарасу ауданы)|Қарасу]]''' — 3 728 адам
# [[Октябрьское (Қарасу ауданы)|Октябрьское]] — 3 034 адам

== Қызылорда облысы ==
# '''[[Әйтеке би кенті|Әйтеке би]]''' — 38 046 адам
# '''[[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]]''' — 29 632 адам
# '''[[Жаңақорған]]''' — 22 716 адам
# '''[[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы]]''' — 18 983 адам
# [[Тасбөгет]] — 18 875 адам
# '''[[Жалағаш]]''' — 13 479 адам
# [[Төретам]] — 9 548 адам
# [[Сексеуіл (ауыл)|Сексеуіл]] — 9 296 адам
# '''[[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереңөзек]]''' — 9 132 адам
# [[Қызылжарма]] — 5 484 адам
# [[Жақсықылыш (кент)|Жақсықылыш]] — 4 847 адам
# [[Төменарық]] — 4 069 адам
# [[Махамбетов]] — 3 780 адам
# [[Түгіскен (Қызылорда облысы)|Түгіскен]] — 3 766 адам

== Маңғыстау облысы ==
# '''[[Бейнеу]]''' — 32 452 адам
# [[Атамекен (Маңғыстау облысы)|Атамекен]] — 22 428 адам
# [[Теңге (ауыл)|Теңге]] — 16 688 адам
# [[Қызылтөбе (Маңғыстау облысы)|Қызылтөбе]] — 15 157 адам
# '''[[Маңғыстау (ауыл)|Маңғыстау]]''' — 14 818 адам
# [[Басқұдық (Мұнайлы ауданы)|Басқұдық]] — 14 215 адам
# '''[[Шетпе]]''' — 12 223 адам
# [[Жетібай (Маңғыстау облысы)|Жетібай]] — 11 326 адам
# '''[[Құрық (ауыл)|Құрық]]''' — 8 118 адам
# [[Боранқұл]] — 6 310 адам
# [[Ақшұқыр]] — 6 230 адам
# [[Қызылсай (Маңғыстау облысы)|Қызылсай]] — 4 994 адам
# [[Дәулет (Маңғыстау облысы)|Дәулет]] — 4 800 адам
# [[Мұнайшы (ауыл)|Мұнайшы]] — 4 647 адам
# [[Баутин|Баутино]] — 4 344 адам

== Павлодар облысы ==
# [[Майқайың]] — 8 761 адам
# [[Ленинский (Павлодар облысы)|Ленинский]] — 8 619 адам
# '''[[Шарбақты (Шарбақты ауданы)|Шарбақты]]''' — 7 915 адам
# '''[[Ертіс (Павлодар облысы)|Ертіс]]''' — 7 772 адам
# '''[[Тереңкөл (Тереңкөл ауданы)|Тереңкөл]]''' — 7 355 адам
# '''[[Баянауыл]]''' — 5 893 адам
# '''[[Железинка]]''' — 5 190 адам
# [[Солнечный (Павлодар облысы)|Солнечный]] — 4 892 адам
# '''[[Успенка (Павлодар облысы)|Успенка]]''' — 4 067 адам
# '''[[Ақтоғай (Павлодар облысы)|Ақтоғай]]''' — 4 000 адам
# [[Кенжекөл]] — 3 978 адам
# '''[[Көктөбе (Май ауданы)|Көктөбе]]''' — 3 815 адам
# [[Шідерті (Павлодар облысы)|Шідерті]] — 3 557 адам
# [[Ақсу (кент, Павлодар облысы)|Ақсу]] — 3 533 адам
# [[Қалқаман (ауыл)|Қалқаман]] — 3 145 адам

== Солтүстік Қазақстан облысы ==
# '''[[Новоишим]]ское''' — 11 284 адам
# '''[[Саумалкөл (Володар ауылдық округі)|Саумалкөл]]''' — 10 234 адам
# '''[[Бескөл (Солтүстік Қазақстан облысы)|Бескөл]]''' — 8 805 адам
# '''[[Кішкенекөл]]''' — 6 814 адам
# '''[[Смирново (Солтүстік Қазақстан облысы)|Смирново]]''' — 5 796 адам
# '''[[Пресновка (Жамбыл ауданы)|Пресновка]]''' — 5 725 адам
# '''[[Явленка]]''' — 5 630 адам
# '''[[Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)|Тимирязево]]''' — 4 601 адам
# [[Рузаевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Рузаевка]] — 4 420 адам
# '''[[Талшық]]''' — 3 754 адам
# [[Ленинградское (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ленинградское]] — 3 509 адам
# [[Чкалово (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чкалово]] — 3 274 адам
# [[Благовещенка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Благовещенка]] — 3 106 адам

== Түркістан облысы ==
# [[Қарабұлақ (Сайрам ауданы)|Қарабұлақ]] — 35 301 адам
# '''[[Ақсукент]]''' — 29 541 адам
# [[Манкент (ауыл)|Манкент]] — 25 058 адам
# '''[[Абай (Келес ауданы)|Абай]]''' — 17 700 адам
# '''[[Тұрар Рысқұлов ауылы|Тұрар Рысқұлов]]''' — 17 311 адам
# '''[[Қазығұрт]]''' — 14 867 адам
# '''[[Мырзакент]]''' — 13 274 адам
# '''[[Темірлан]]''' — 12 495 адам
# [[Қарамұрт]] — 10 538 адам
# '''[[Шаян (Бәйдібек ауданы)|Шаян]]''' — 8 510 адам
# '''[[Шәуілдір]]''' — 8 428 адам
# '''[[Шолаққорған]]''' — 7 934 адам
# ''[[Тассай (Түркістан облысы)|Тассай]]'' — 4 786 адам
# ''[[Таскен]]'' — 4 414 адам
# [[Ақсуабат]] — 3 572 адам
# [[Жібек жолы (Сайрам ауданы)|Жібек жолы]] — 3 346 адам

== Ұлытау облысы ==
# '''[[Жаңаарқа]]''' — 14 265 адам
# [[Жәйрем]] — 9 382 адам
# [[Жезқазған (кент)|Жезқазған]] — 8 277 адам

== Шығыс Қазақстан облысы ==
# '''[[Глубокое (Шығыс Қазақстан облысы)|Глубокое]]''' — 9 652 адам
# [[Белоусовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Белоусовка]] — 9 649 адам
# '''[[Күршім]]''' — 8 490 адам
# '''[[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]]''' — 6 526 адам
# '''[[Ақжар (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақжар]]''' — 6 396 адам
# [[Усть-Таловка]] — 5 771 адам
# [[Жаңа Бұқтырма]] — 5 591 адам
# '''[[Үлкен Нарын]]''' — 5 095 адам
# [[Меновное]] — 4 870 адам
# [[Опытное поле (Шығыс Қазақстан облысы)|Опытное поле]] — 4 704 адам
# [[Первомайский (Шығыс Қазақстан облысы)|Первомайский]] — 4597 адам
# [[Таврическое (Шығыс Қазақстан облысы)|Таврическое]] — 4 209 адам
# '''[[Қасым Қайсенов кенті|Қасым Қайсенов]]''' — 3 966 адам
# [[Катонқарағай]] — 3 869 адам
# [[Жоғарғы Березовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Жоғарғы Берёзовка]] — 3 545 адам
# [[Марқакөл (ауыл)|Марқакөл]] — 3 489 адам
# [[Черемшанка (Шығыс Қазақстан облысы)|Черемшанка]] — 3 300 адам
# [[Предгорное (Шығыс Қазақстан облысы)|Предгорное]] — 3 277 адам
# [[Прапорщиково]] — 3 174 адам

== Ескертпелер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Тізімдер]]
[[Санат:Қазақстан елді мекендері]]</text>
      <sha1>s7m2jka5j05njtz0iz173som6xn8x1t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ерлан Әлімжанұлы Байдәулет</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685842</id>
    <revision>
      <id>3058021</id>
      <parentid>3057156</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:22:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Қазақстан қаржыгерлері|Қазақстан қаржыгерлері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4444" xml:space="preserve">'''Ерлан Әлімжанұлы Байдәулет''' ([[7 тамыз]] [[1971 жыл]]) – қазақстандық қаржыгер, [[Азық-түлік Қауіпсіздігі жөніндегі Ислам Ұйымы|Азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі Ислам ұйымы]] Бас директоры.

{{Мемлекеттік қайраткер|Есімі=Ерлан Әлімжанұлы Байдәулет|Басқара бастады=[[30 тамыз]] [[2019 жыл]]дан бастап|Титулы=[[Азық-түлік Қауіпсіздігі жөніндегі Ислам Ұйымы|Азық-түлік Қауіпсіздігі жөніндегі Ислам Ұйымының]] Бас директоры|Білімі=[[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]]|Суреті=Iofs dg.jpg|Туған күні=07.08.1971}}

== Өмірбаяны ==
1992 жылы әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетін бітірді (Тарих және саяси экономика). 1992-1993 жж- Қазақстан ғылым академиясының экономикалық институтындағы докторантура (08.00.01 - Саяси экономика). 1993-1994жж- MAPOW Сент-Галлен университетінің аспирантурасы, Швейцария. 1995-1997 жж- КИМЭП Университетінің «Банк ісі және қаржы саласындағы менеджмент» мамандығы бойынша экономика магистрі, Алматы, Қазақстан Республикасы. 

=== Жұмыс тәжірибесі: ===

* 1993-1994 жж. – [[Талғар]] әкімінің көмекшісі.
* 1994-2000 жж. – Жеке компанияларда консалтинг/басқару (JSC Alemsystem, JSC EximBank,Швейцария-Қазақстан экономикалық даму орталығы, IMPEX International, ProfitInvest Ltd.)
* 2001-2005 жж. – [[Ислам даму банкі|Ислам Даму Банкінің]] Қазақстандағы өкілі.
* 2005-2006 жж. – «Инженерлік-технологиялық трансферт орталығы» ААҚ президенті
* 2006-2010 жж. – Еуразиялық банк, Астанадағы өкілдіктің басшысы.
* 2010-2019 жж. – [[Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі|ҚР Инвестициялар және даму министрлігінде]] ИЫҰ министрінің кеңесшісі, міндеттері: «KAZNEX INVEST» ААҚ (2010-2016 жж.) Басқарушы директор, Ислам даму банкімен ынтымақтастық жөніндегі арнайы өкіл, атқарушы директор, ИДБ-ға мүше 7 мемлекет үшін жауапты (2011-2014 жж.), ИДБ басшысының міндетін атқарушы (Жылдық кездесулердің 39 және 41 сессияларында (Мозамбик / Индонезия), ИЫҰ елдеріне өнеркәсіптік тауарларды экспорттау жөніндегі ведомствоаралық агенттік, «КазГеология» АҚ, кеңесші.
* 2018 ж. қарашасынан - 2019 ж. сәуіріне дейін Қазақстан Қауіпсіздік Кеңесінің азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі аға сарапшысы.
* 2019 ж. мамырынан - тамызына дейін [[Азық-түлік Қауіпсіздігі жөніндегі Ислам Ұйымы|Азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі Ислам ұйымы]] Бас директорының міндетін атқарушы.
* 2019 жылдың қыркүйек айынан бастап қазіргі уақытқа дейін, [[Азық-түлік Қауіпсіздігі жөніндегі Ислам Ұйымы|АҚИҰ]] Бас директоры.&lt;ref&gt;https://www.inform.kz/kz/erlan-baydaulet-azyk-tulik-kauipsizdigi-zhonindegi-islam-uyymynyn-bas-direktory-boldy_a3561112&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан қаржыгерлері]]</text>
      <sha1>65acoche29hqan875yvc7nlicvlrkph</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058022</id>
      <parentid>3058021</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:22:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері|Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4562" xml:space="preserve">'''Ерлан Әлімжанұлы Байдәулет''' ([[7 тамыз]] [[1971 жыл]]) – қазақстандық қаржыгер, [[Азық-түлік Қауіпсіздігі жөніндегі Ислам Ұйымы|Азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі Ислам ұйымы]] Бас директоры.

{{Мемлекеттік қайраткер|Есімі=Ерлан Әлімжанұлы Байдәулет|Басқара бастады=[[30 тамыз]] [[2019 жыл]]дан бастап|Титулы=[[Азық-түлік Қауіпсіздігі жөніндегі Ислам Ұйымы|Азық-түлік Қауіпсіздігі жөніндегі Ислам Ұйымының]] Бас директоры|Білімі=[[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]]|Суреті=Iofs dg.jpg|Туған күні=07.08.1971}}

== Өмірбаяны ==
1992 жылы әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетін бітірді (Тарих және саяси экономика). 1992-1993 жж- Қазақстан ғылым академиясының экономикалық институтындағы докторантура (08.00.01 - Саяси экономика). 1993-1994жж- MAPOW Сент-Галлен университетінің аспирантурасы, Швейцария. 1995-1997 жж- КИМЭП Университетінің «Банк ісі және қаржы саласындағы менеджмент» мамандығы бойынша экономика магистрі, Алматы, Қазақстан Республикасы. 

=== Жұмыс тәжірибесі: ===

* 1993-1994 жж. – [[Талғар]] әкімінің көмекшісі.
* 1994-2000 жж. – Жеке компанияларда консалтинг/басқару (JSC Alemsystem, JSC EximBank,Швейцария-Қазақстан экономикалық даму орталығы, IMPEX International, ProfitInvest Ltd.)
* 2001-2005 жж. – [[Ислам даму банкі|Ислам Даму Банкінің]] Қазақстандағы өкілі.
* 2005-2006 жж. – «Инженерлік-технологиялық трансферт орталығы» ААҚ президенті
* 2006-2010 жж. – Еуразиялық банк, Астанадағы өкілдіктің басшысы.
* 2010-2019 жж. – [[Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі|ҚР Инвестициялар және даму министрлігінде]] ИЫҰ министрінің кеңесшісі, міндеттері: «KAZNEX INVEST» ААҚ (2010-2016 жж.) Басқарушы директор, Ислам даму банкімен ынтымақтастық жөніндегі арнайы өкіл, атқарушы директор, ИДБ-ға мүше 7 мемлекет үшін жауапты (2011-2014 жж.), ИДБ басшысының міндетін атқарушы (Жылдық кездесулердің 39 және 41 сессияларында (Мозамбик / Индонезия), ИЫҰ елдеріне өнеркәсіптік тауарларды экспорттау жөніндегі ведомствоаралық агенттік, «КазГеология» АҚ, кеңесші.
* 2018 ж. қарашасынан - 2019 ж. сәуіріне дейін Қазақстан Қауіпсіздік Кеңесінің азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі аға сарапшысы.
* 2019 ж. мамырынан - тамызына дейін [[Азық-түлік Қауіпсіздігі жөніндегі Ислам Ұйымы|Азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі Ислам ұйымы]] Бас директорының міндетін атқарушы.
* 2019 жылдың қыркүйек айынан бастап қазіргі уақытқа дейін, [[Азық-түлік Қауіпсіздігі жөніндегі Ислам Ұйымы|АҚИҰ]] Бас директоры.&lt;ref&gt;https://www.inform.kz/kz/erlan-baydaulet-azyk-tulik-kauipsizdigi-zhonindegi-islam-uyymynyn-bas-direktory-boldy_a3561112&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан қаржыгерлері]]
[[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]]</text>
      <sha1>70xt8cyfgtl3sb9jhssdtgtx2lyuquz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дәулет Тазабекұлы Ембердиев</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685844</id>
    <revision>
      <id>3058023</id>
      <parentid>3057164</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:23:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>+[[Санат:Қазақстан дипломаттары]]; +[[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]]; +[[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3059" xml:space="preserve">'''Дәулет Тазабекұлы Ембердиев''' ([[24 желтоқсан]] [[1970 жыл|1970]], [[Қасқасу]], [[Түркістан облысы]]) – қазақстандық мемлекет қайраткері, дипломат. II сыныпты Төтенше және Өкілетті Уәкіл.

== Өмірбаяны ==
1970 жылы 24 желтоқсанда қазіргі Түркістан облысының Қасқасу ауылында дүниеге келген. 1993 жылы &quot;қазақ тілі мен әдебиеті, араб тілі оқытушысы&quot; мамандығы бойынша [[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетін]] бітірді.

* 1993-2008 жылдары – Қазақстанның [[Өзбекстан|Өзбекстандағы]], [[Израиль|Израильдегі]] елшіліктерінде-атташе, үшінші хатшы, [[Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі|СІМ]] орталық аппаратының екінші хатшысы, бірінші хатшы, кеңесші; [[Иран|Иранда]] - кеңесші, Қазақстанның Горгандағы Бас консулы, Қазақстанның [[Ливан|Ливандағы]] дипломатиялық миссиясының істеріндегі уақытша сенімді өкіл (1993-2008);
* 2008-2009 жылдары – [[Президентінің Әкімшілігі|ҚР Президенті Әкімшілігінің]] Сыртқы саясат орталығының сектор меңгерушісі.;
* 2009-2010 жылдары — &quot;Самұрық-Қазына Инвест&quot; ЖШС Басқарушы директоры;
* 2010-2011 жылдары – ҚР Иран Ислам Республикасындағы Елшілігінің кеңесшісі, бас консулы;
* 2011-2016 жылдары – ҚР [[Ливан|Ливан Республикасындағы]] уақытша сенімді өкілі.;
* 2016-2019 жылдары – [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]] жанындағы ҚР Тұрақты өкілдігінің кеңесшісі, [[Нью-Йорк]] қаласы;
* 2019 жылдан 2020 жылға дейін Қазақстан Республикасының [[Кувейт|Кувейт Мемлекетіндегі]] Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметін атқарды.&lt;ref&gt;https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/daulet-emberdiev-kazakstannyin-kuveytteg-elshs-bolyip-299116/&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан дипломаттары]]
[[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]]
[[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]]</text>
      <sha1>tke3oimv7twqv009ch3x1qg8rk1hpbg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Санат:Орыс тіліндегі романдар</title>
    <ns>14</ns>
    <id>685875</id>
    <revision>
      <id>3058035</id>
      <parentid>3057396</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:38:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>+[[Санат:Тілдер бойынша романдар]]; +[[Санат:Орыс тілді әдеби шығармалар]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="126" xml:space="preserve">[[Санат:Тілдер бойынша романдар]]
[[Санат:Орыс тілді әдеби шығармалар]]</text>
      <sha1>23k4mbn9nwftmx1mgr5mpw6tixz03kj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гауһар Ғалымжанқызы Тұрмаханова</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685913</id>
    <revision>
      <id>3058055</id>
      <parentid>3057711</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:59:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Kasymov [[Тұрмаханова Гауһар Ғалымжанқызы]] бетін [[Гауһар Ғалымжанқызы Тұрмаханова]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2973" xml:space="preserve">'''Тұрмаханова Гауһар Ғалымжанқызы''' -  1992 жылы шілденің 28-де , Отырар ауданы, Көксарай ауылы, Жанкелді елді мекенінде дүниеге келген. Мектеп жасынан дзюдо және самбо күресімен айналыса бастаған. Денсаулығына байланысты 2016 жылы спорттық өмірін тәмәмдады. 
==Тарихта орны==
Тарихта Қазақстан бойынша 3-ші  әлем чемпионы атанған қыз.
2012 жылы Шымкет қаласында өткен  «Үздік» жастар премиясының коминанттарының тізімінде &quot;Үздік жас спортшы&quot; деген атауды иеленген.
==Отбасы==
Отбасында:Әкесі, анасы, екі інісі және екі сіңілісі бар.
==Білімі==
Көксарай ауылындағы Мұхтар Әуезов атындағы орта мектебінде 9 жыл білім алып, 2008 жылы Шымкент қаласындағы Мұхтар Әуезов атындағы ОҚМУ университетінде Заңгер мамандығына оқуға түседі.
==Жетістіктері==
*2012 жылы [[Корея]] елінде өткен самбо күресінен Азия біріншілігінде алтын медаль иегері.
*2013 жылы [[Болгария]] елінің [[София қаласы]]нда өткен жастар арасындағы әлем біріншілігінде алтын медаль иегері.
*2014 жылы [[Жапония елі]]нің [[Нарита қаласы]]нда өткен ересектер арасында самбо күресінен әлем чемпионы атанған.
*2014 жылы [[Самбо күресі]]нен әлемді бағындырған қыз атанды.
*2015 жылы [[Африка]] құрлығындағы [[Морокко қаласы]]нда өткен кезекті әлем біріншілігінде 2 орын иегері.
==Жұмыс орны==
2011 жылы [[Мұхтар Әуезов атындағы ОҚМУ университеті]]нде дене шынықтыру маманы болып жұмысқа тұрады.

2017 жылы Шымкент қаласындағы ХББ НЗМ дене шынықтыру пәніне мұғалім болып жұмысқа тұрды.

2021 жылы Түркістан қаласындағы ХББ НЗМ дене шынықтыру пәніне мұғалім болып жұмысқа тұрды.
==Дереккөздер==
&lt;ref&gt;Тұрмаханова Гауһар Ғалымжанқызының жеке сұхбаты&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;2012 жылы Шымкент қаласында болған &quot;Үздіктер&quot;сайтынан алынды&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>puh355kout4k8s636emlfv1c378w493</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058059</id>
      <parentid>3058055</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:00:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3143" xml:space="preserve">{{Тексерілмеген мақала|date=тамыз 2022}} &lt;!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ!  --&gt; 

'''Тұрмаханова Гауһар Ғалымжанқызы''' -  1992 жылы шілденің 28-де , Отырар ауданы, Көксарай ауылы, Жанкелді елді мекенінде дүниеге келген. Мектеп жасынан дзюдо және самбо күресімен айналыса бастаған. Денсаулығына байланысты 2016 жылы спорттық өмірін тәмәмдады. 
==Тарихта орны==
Тарихта Қазақстан бойынша 3-ші  әлем чемпионы атанған қыз.
2012 жылы Шымкет қаласында өткен  «Үздік» жастар премиясының коминанттарының тізімінде &quot;Үздік жас спортшы&quot; деген атауды иеленген.
==Отбасы==
Отбасында:Әкесі, анасы, екі інісі және екі сіңілісі бар.
==Білімі==
Көксарай ауылындағы Мұхтар Әуезов атындағы орта мектебінде 9 жыл білім алып, 2008 жылы Шымкент қаласындағы Мұхтар Әуезов атындағы ОҚМУ университетінде Заңгер мамандығына оқуға түседі.
==Жетістіктері==
*2012 жылы [[Корея]] елінде өткен самбо күресінен Азия біріншілігінде алтын медаль иегері.
*2013 жылы [[Болгария]] елінің [[София қаласы]]нда өткен жастар арасындағы әлем біріншілігінде алтын медаль иегері.
*2014 жылы [[Жапония елі]]нің [[Нарита қаласы]]нда өткен ересектер арасында самбо күресінен әлем чемпионы атанған.
*2014 жылы [[Самбо күресі]]нен әлемді бағындырған қыз атанды.
*2015 жылы [[Африка]] құрлығындағы [[Морокко қаласы]]нда өткен кезекті әлем біріншілігінде 2 орын иегері.
==Жұмыс орны==
2011 жылы [[Мұхтар Әуезов атындағы ОҚМУ университеті]]нде дене шынықтыру маманы болып жұмысқа тұрады.

2017 жылы Шымкент қаласындағы ХББ НЗМ дене шынықтыру пәніне мұғалім болып жұмысқа тұрды.

2021 жылы Түркістан қаласындағы ХББ НЗМ дене шынықтыру пәніне мұғалім болып жұмысқа тұрды.
==Дереккөздер==
&lt;ref&gt;Тұрмаханова Гауһар Ғалымжанқызының жеке сұхбаты&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;2012 жылы Шымкент қаласында болған &quot;Үздіктер&quot;сайтынан алынды&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>o8q4tjue73sqvswcyhb2aovp7vfshpd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058144</id>
      <parentid>3058059</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:46:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>DariaUrinbasarova21nis</username>
        <id>117340</id>
      </contributor>
      <comment>/* Отбасы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3145" xml:space="preserve">{{Тексерілмеген мақала|date=тамыз 2022}} &lt;!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ!  --&gt; 

'''Тұрмаханова Гауһар Ғалымжанқызы''' -  1992 жылы шілденің 28-де , Отырар ауданы, Көксарай ауылы, Жанкелді елді мекенінде дүниеге келген. Мектеп жасынан дзюдо және самбо күресімен айналыса бастаған. Денсаулығына байланысты 2016 жылы спорттық өмірін тәмәмдады. 
==Спорттағы орны==
Тарихта Қазақстан бойынша 3-ші  әлем чемпионы атанған қыз.
2012 жылы Шымкет қаласында өткен  «Үздік» жастар премиясының коминанттарының тізімінде &quot;Үздік жас спортшы&quot; деген атауды иеленген.
==Отбасы==
Отбасында:Әкесі, анасы, екі інісі және екі сіңлісі бар.
==Білімі==
Көксарай ауылындағы Мұхтар Әуезов атындағы орта мектебінде 9 жыл білім алып, 2008 жылы Шымкент қаласындағы Мұхтар Әуезов атындағы ОҚМУ университетінде заңгер мамандығына оқуға түседі.
==Жетістіктері==
*2012 жылы [[Корея]] елінде өткен самбо күресінен Азия біріншілігінде алтын медаль иегері.
*2013 жылы [[Болгария]] елінің [[София қаласы]]нда өткен жастар арасындағы әлем біріншілігінде алтын медаль иегері.
*2014 жылы [[Жапония елі]]нің [[Нарита қаласы]]нда өткен ересектер арасында самбо күресінен әлем чемпионы атанған.
*2014 жылы [[Самбо күресі]]нен әлемді бағындырған қыз атанды.
*2015 жылы [[Африка]] құрлығындағы [[Морокко қаласы]]нда өткен кезекті әлем біріншілігінде 2 орын иегері.
==Жұмыс орны==
2011 жылы [[Мұхтар Әуезов атындағы ОҚМУ университеті]]нде дене шынықтыру маманы болып жұмысқа тұрады.

2017 жылы Шымкент қаласындағы ХББ НЗМ дене шынықтыру пәніне мұғалім болып жұмысқа тұрды.

2021 жылы Түркістан қаласындағы ХББ НЗМ дене шынықтыру пәніне мұғалім болып жұмысқа тұрды.
==Дереккөздер==
&lt;ref&gt;Тұрмаханова Гауһар Ғалымжанқызының жеке сұхбаты&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;2012 жылы Шымкент қаласында болған &quot;Үздіктер&quot;сайтынан алынды&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>0k5ri5vebt39zbn4b8nzt4oz66qjisx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058145</id>
      <parentid>3058144</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:50:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>DariaUrinbasarova21nis</username>
        <id>117340</id>
      </contributor>
      <comment>/* Спорттағы орны */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3131" xml:space="preserve">{{Тексерілмеген мақала|date=тамыз 2022}} &lt;!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ!  --&gt; 

'''Тұрмаханова Гауһар Ғалымжанқызы''' -  1992 жылы шілденің 28-де , Отырар ауданы, Көксарай ауылы, Жанкелді елді мекенінде дүниеге келген. Мектеп жасынан дзюдо және самбо күресімен айналыса бастаған. Денсаулығына байланысты 2016 жылы спорттық өмірін тәмәмдады. 
==Спорттағы орны==
Тарихта Қазақстан бойынша 3-ші  әлем чемпионы атанған қыз.
2012 жылы Шымкет қаласында өткен  «Үздік» жастар премиясының номинант тізімінде &quot;Үздік жас спортшы&quot; деген атауды иеленген.
==Отбасы==
Отбасында:Әкесі, анасы, екі інісі және екі сіңлісі бар.
==Білімі==
Көксарай ауылындағы Мұхтар Әуезов атындағы орта мектебінде 9 жыл білім алып, 2008 жылы Шымкент қаласындағы Мұхтар Әуезов атындағы ОҚМУ университетінде заңгер мамандығына оқуға түседі.
==Жетістіктері==
*2012 жылы [[Корея]] елінде өткен самбо күресінен Азия біріншілігінде алтын медаль иегері.
*2013 жылы [[Болгария]] елінің [[София қаласы]]нда өткен жастар арасындағы әлем біріншілігінде алтын медаль иегері.
*2014 жылы [[Жапония елі]]нің [[Нарита қаласы]]нда өткен ересектер арасында самбо күресінен әлем чемпионы атанған.
*2014 жылы [[Самбо күресі]]нен әлемді бағындырған қыз атанды.
*2015 жылы [[Африка]] құрлығындағы [[Морокко қаласы]]нда өткен кезекті әлем біріншілігінде 2 орын иегері.
==Жұмыс орны==
2011 жылы [[Мұхтар Әуезов атындағы ОҚМУ университеті]]нде дене шынықтыру маманы болып жұмысқа тұрады.

2017 жылы Шымкент қаласындағы ХББ НЗМ дене шынықтыру пәніне мұғалім болып жұмысқа тұрды.

2021 жылы Түркістан қаласындағы ХББ НЗМ дене шынықтыру пәніне мұғалім болып жұмысқа тұрды.
==Дереккөздер==
&lt;ref&gt;Тұрмаханова Гауһар Ғалымжанқызының жеке сұхбаты&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;2012 жылы Шымкент қаласында болған &quot;Үздіктер&quot;сайтынан алынды&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>lmnnovz84m4fyel6fxyxezs15lf56c4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2015</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685929</id>
    <revision>
      <id>3058265</id>
      <parentid>3057747</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:52:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kas77777</username>
        <id>100404</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27651" xml:space="preserve">{{Жеңіл атлетикалық жарыс
 |Атауы           = Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2015&lt;br /&gt;IAAF World Championships Beijing 2015
 |Эмблема            = 2015 World Championships in Athletics logo.png
 |Өлшемі             = 200px
 |Сурет сипаттамасы           = 
 |Қала              = [[Бейжің]], {{CHN}}
 |Елдер             = 201
 |Қатысушылар         = 
 |Медальдар            = 47
 |Ашылуы           = [[22 тамыз]] [[2015]]
 |Жабылуы           = [[30 тамыз]] [[2015]]
 |Стадион            = [[Ұлттық стадион (Бейжің)|Ұлттық стадион]]
 |Алдыңғы         = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2013|2013]]
 |Келесі          = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2017|2017]]
}}

'''Жеңіл атлетикадан XV әлем чемпионаты''' [[Қытай]] астанасы [[Бейжің]] қаласында [[2015 жыл]]дың [[22 тамыз]] - [[30 тамыз]] күндері аралығында өткізілді.&lt;ref&gt;{{cite news | title=Beijing to host 2015 World Athletics Championships | publisher=BBC Sport | url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/athletics/9212714.stm |date=20 November 2010| access-date=20 November 2010 | archive-url= https://web.archive.org/web/20101125052231/http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/athletics/9212714.stm| archive-date= 25 November 2010 | url-status= live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.iaaf.org/aboutiaaf/news/newsid=58752.html |title=Beijing selected to host 2015 World Championships |publisher=iaaf.org |date=2010-11-20 |access-date=2011-09-03}}&lt;/ref&gt; Жарыстар «[[Ұлттық стадион (Бейжің)|Ұлттық]]» стадионында өтті.

== Жеңімпаздар мен жүлдегерлер ==
=== Ерлер ===
{| class=&quot;wikitable&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;font-size:100%&quot;
|-
! scope=col style=&quot;width:120px; background: #efefef;&quot;| Бағдарлама түрі
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: gold;&quot; | Алтын
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: silver;&quot; | Күміс
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: #cc9966;&quot; | Қола
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|100 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Усэйн Болт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 9,77&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Джастин Гэтлин]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 9,85&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Jamaica}} [[Неста Картер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 9,95
|-
|200 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Усэйн Болт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 19,66&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Jamaica}} [[Уоррен Уир]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 19,79&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|USA}} [[Кёртис Митчелл]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 20,04
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|400 метр
| {{flagicon|USA}} [[Лашон Мерритт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 43.74&lt;br /&gt;{{WL}}, {{PR}}
| {{flagicon|USA}} [[Тони Маккей]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 44.40&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Dominican Republic}} [[Лугелин Сантос]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Доминикан Республикасы]]&lt;/small&gt; || 44.52&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
|800 метр
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Мохаммед Аман]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 1:43.31&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Ник Симмондс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 1:43.55&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Djibouti}} [[Аянлех Сулейман]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Джибути]]&lt;/small&gt; || 1:43.76
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|1500 метр
| {{flagicon|Kenya}} [[Асбель Кипроп]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 3:36,28
| {{flagicon|USA}} [[Мэттью Центровиц]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 3:36,78
| {{flagicon|South Africa}} [[Йохан Кронье]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[ОАР]]&lt;/small&gt; || 3:36,83
|-
|5000 метр
| {{flagicon|Great Britain}} [[Мо Фарах]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 13:26,98
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Хагос Гебрхивет]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 13:27,26
| {{flagicon|Kenya}} [[Исиа Коэч]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 13:27,26
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|10 000 метр
| {{flagicon|Great Britain}} [[Мо Фарах]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 27:21.71&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Ибрахим Джейлан]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 27:22.23&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Kenya}} [[Пол Тануи]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 27:22.61
|-
|Марафон
| {{flagicon|Uganda}} [[Стивен Кипротич]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Уганда]]&lt;/small&gt; || 2:09,51&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Лелиса Десиса]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 2:10,12
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Тадесе Тола]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 2:10,23
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|110 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|USA}} [[Дэвид Оливер]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 13,00&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|USA}} [[Райан Уилсон]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 13,13
| {{flagicon|Russia}} [[Сергей Шубенков]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 13,24
|-
|400 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|Trinidad and Tobago}} [[Джехуе Гордон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Тринидад және Тобаго]]&lt;/small&gt; || 47,69&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|USA}} [[Майкл Тинсли]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 47,70&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Serbia}} [[Эмир Бекрич]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Сербия]]&lt;/small&gt; || 48,05&lt;br /&gt;{{NR}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|3000 м/{{Tooltip|к|Кедергі}} 
| {{flagicon|Kenya}} [[Эзекиль Кембой]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 8.06,01&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Kenya}} [[Консеслус Кипруто]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 8.06,37&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|France}} [[Махидин Мехисси-Бенаббад]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 8.07,86&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
|20 км жүру
| {{flagicon|Russia}} [[Александр Иванов]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:20:58&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|China}} [[Чэнь Дин]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 1:21:09&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Spain}} [[Мигель Анхель Лопес]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Испания]]&lt;/small&gt; || 1:21:21&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|50 км жүру
| {{flagicon|Ireland}} [[Роберт Хеффернан]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ирландия]]&lt;/small&gt; || 3:37:56&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Russia}} [[Михаил Рыжов]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 3:38:58&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Australia}} [[Джаред Таллент]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Австралия]]&lt;/small&gt; || 3:40:03&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
| Эстафета 4x100 м
| {{JAM}}&lt;br /&gt;[[Неста Картер]]&lt;br /&gt;[[Кемар Бэйли-Коул]]&lt;br /&gt;[[Никель Ашмид]]&lt;br /&gt;[[Усэйн Болт]]&lt;br /&gt;''[[Уоррен Уир]]''&lt;br /&gt;''[[Ошан Бейли]]'' || 37,36&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{USA}}&lt;br /&gt;[[Чарльз Силмон]]&lt;br /&gt;[[Майк Роджерс]]&lt;br /&gt;[[Муки Салаам]]&lt;br /&gt;[[Джастин Гэтлин]] || 37,66
| {{CAN}}&lt;br /&gt;[[Гэвин Смелли]]&lt;br /&gt;[[Аарон Браун]]&lt;br /&gt;[[Донтае Ричардс-Квок]]&lt;br /&gt;[[Джастин Уорнер]] || 37,92&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Эстафета 4x400 м
| {{USA}}&lt;br /&gt;[[Давид Вербург]]&lt;br&gt;[[Тони Маккей]]&lt;br&gt;[[Арман Холл]]&lt;br&gt;[[Лашон Мерритт]]&lt;br&gt;''[[Джошуа Менс]]''&lt;br&gt;''[[Джеймс Харрис]]'' || 2.58,71&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{JAM}}&lt;br /&gt;[[Рушин МакДональд]]&lt;br&gt;[[Эдино Стил]]&lt;br&gt;[[Омар Джонсон]]&lt;br&gt;[[Джавон Фрэнсис]]&lt;br&gt;''[[Джавер Белл]]'' || 2.59,88 
| {{RUS}}&lt;br /&gt;[[Максим Дылдин]]&lt;br&gt;[[Лев Мосин]]&lt;br&gt;[[Сергей Петухов]]&lt;br&gt;[[Владимир Краснов]] || 2.59,90  
|-
|Биіктікке секіру
| {{flagicon|Ukraine}} [[Богдан Бондаренко]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Украина]]&lt;/small&gt; || 2,41&lt;br /&gt;{{CR}}, {{NR}}
| {{flagicon|Qatar}} [[Мутаз Эсса Баршим]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Катар]]&lt;/small&gt; || 2,38
| {{flagicon|Canada}} [[Дерек Друэн]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 2,38&lt;br /&gt;{{NR}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Сырықпен секіру
| {{flagicon|Germany}} [[Рафаэль Хольцдеппе]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 5,89
| {{flagicon|France}} [[Рено Лавиллени]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 5,89
| {{flagicon|Germany}} [[Бьёрн Отто]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 5,82
|-
|Ұзындыққа секіру
| {{flagicon|Russia}} [[Александр Меньков]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 8,56&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|Netherlands}} [[Игнисиус Гайса]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Нидерланд]]ылар&lt;/small&gt; || 8,29&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|Mexico}} [[Луис Ривера]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Мексика]]&lt;/small&gt; || 8,27
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Үштік секіру
| {{flagicon|France}} [[Тедди Тамго]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 18,04&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|Cuba}} [[Педро Пичардо]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Куба]]&lt;/small&gt; || 17,68
| {{flagicon|USA}} [[Уилл Клэй]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 17,52&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
|Ядро лақтыру
| {{flagicon|Germany}} [[Давид Шторль]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 21,73&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Райан Уитинг]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 21,57
| {{flagicon|Canada}} [[Дилан Армстронг]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 21,34&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Диск лақтыру
| {{flagicon|Germany}} [[Роберт Хартинг]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 69.11
| {{flagicon|Poland}} [[Пётр Малаховский]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Польша]]&lt;/small&gt; || 68.36
| {{flagicon|Estonia}} [[Герд Кантер]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эстония]]&lt;/small&gt; || 65.19
|-
|Найза лақтыру
| {{flagicon|Czech Republic}} [[Витезслав Веселы]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Чехия]]&lt;/small&gt; || 87,17
| {{flagicon|Finland}} [[Теро Питкямяки]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Финляндия]]&lt;/small&gt; || 87,07
| {{flagicon|Russia}} [[Дмитрий Тарабин]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 86,23
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Балға лақтыру
| {{flagicon|Poland}} [[Павел Файдек]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Польша]]&lt;/small&gt; || 81,97&lt;br /&gt;{{WL}}, {{PR}}
| {{flagicon|Hungary}} [[Кристиан Парш]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Венгрия]]&lt;/small&gt; || 80,30
| {{flagicon|Czech Republic}} [[Лукаш Мелих]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Чехия]]&lt;/small&gt; || 79,36
|-
|Онсайыс
| {{flagicon|USA}} [[Эштон Итон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 8809&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Germany}} [[Михаэль Шрадер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 8670&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Canada}} [[Дамиан Уорнер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 8512&lt;br /&gt;{{PR}}
|- bgcolor= e8e8e8
|colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}}
|}

=== Әйелдер ===
{| class=&quot;wikitable&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;font-size:100%&quot;
|-
! scope=col style=&quot;width:120px; background: #efefef;&quot;| Бағдарлама түрі
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: gold;&quot; | Алтын
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: silver;&quot; | Күміс
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: #cc9966;&quot; | Қола
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 100 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 10,71&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Мюриэль Ауре]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кот-д’Ивуар]]&lt;/small&gt; || 10,93
| {{flagicon|USA}} [[Кармелита Джетер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 10,94
|-
| 200 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 22,17
| {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Мюриэль Ауре]] &lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кот-д’Ивуар]]&lt;/small&gt; || 22,32
| {{flagicon|Nigeria}} [[Блессинг Окагбаре]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Нигерия]]&lt;/small&gt; || 22,32
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 400 метр
| {{flagicon|Great Britain}} [[Кристин Охуруогу]] &lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 49,41&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|Botswana}} [[Амантле Мончхо]] &lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ботсвана]]&lt;/small&gt; || 49,41
| {{flagicon|Russia}} [[Антонина Кривошапка]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 49,78 
|-
| 800 метр
| {{flagicon|Kenya}} [[Юнис Джепкоэч Сум]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 1:57,38&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Russia}} [[Мария Савинова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:57,80&lt;br /&gt;{{SB}} 
| {{flagicon|USA}} [[Бренда Мартинес]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 1:57,91&lt;br /&gt;{{PR}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 1 500 метр
| {{flagicon|Sweden}} [[Абеба Арегави]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Швеция]]&lt;/small&gt; || 4.02,67
| {{flagicon|USA}} [[Дженнифер Симпсон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 4.02,99
| {{flagicon|Kenya}} [[Хеллен Обири]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 4.03,86
|-
| 5 000 метр
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Месерет Дефар]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 14:50,19
| {{flagicon|Kenya}} [[Мерси Чероно]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 14:51,22
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Алмаз Айана]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 14:51,33
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 10 000 метр
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Тирунеш Дибаба]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 30:43,35
| {{flagicon|Kenya}} [[Глэйдис Чероно]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 30:45,17
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Белайнеш Олджира]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 30:46,98
|-
| Марафон
| {{flagicon|Kenya}} [[Эдна Киплагат]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 2:25:44
| {{flagicon|Italy}} [[Валерия Странео]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Италия]]&lt;/small&gt; || 2:25:58&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Japan}} [[Кайоко Фукуси]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Жапония]]&lt;/small&gt; || 2:27:45
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Эстафета 4×100 метр
|{{JAM}} &lt;br /&gt;[[Кери Рассел]] &lt;br /&gt;[[Керрон Стюарт]] &lt;br /&gt;[[Скиллони Калверт]] &lt;br /&gt;[[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]] || 41,29&lt;br /&gt;{{WL}}, {{CR}}
|{{USA}}&lt;br /&gt;[[Дженеба Тармо]] &lt;br /&gt;[[Александрия Андерсон]] &lt;br /&gt;[[Инглиш Гарднер]] &lt;br /&gt;[[Октавиус Фриман]] || 42,75
|{{GBR}}&lt;br /&gt;[[Дина Ашер-Смит]] &lt;br /&gt;[[Эшли Нельсон]] &lt;br /&gt;[[Аннабель Льюис]] &lt;br /&gt;[[Хейли Джонс]] || 42.87
|-
| Эстафета 4×400 метр
|{{RUS}}&lt;br /&gt;[[Юлия Гущина]] &lt;br /&gt;[[Татьяна Фирова]]&lt;br /&gt;[[Ксения Рыжова]] &lt;br /&gt;[[Антонина Кривошапка]] &lt;br /&gt; ''[[Наталья Антюх]]'' || 3:20,19&lt;br /&gt;{{WL}}
|{{USA}}&lt;br /&gt;[[Джессика Бирд]] &lt;br /&gt;[[Наташа Хастингс]] &lt;br /&gt;[[Эшли Спенсер]] &lt;br /&gt;[[Франсена Маккорори]]&lt;br /&gt; ''[[Джоанна Эткинс]]'' || 3:20,41&lt;br /&gt;{{SB}}
|{{GBR}}&lt;br /&gt;[[Эйлид Чайлд]] &lt;br /&gt;[[Шана Кокс]] &lt;br /&gt;[[Маргарет Адеойе]] &lt;br /&gt;[[Кристин Охуруогу]] || 3:22,61&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 100 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|USA}} [[Брианна Роллинс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 12,44
| {{flagicon|Australia}} [[Салли Пирсон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Австралия]]&lt;/small&gt; || 12,50&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Great Britain}} [[Тиффани Портер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 12,55&lt;br /&gt;{{PR}}
|-
| 400 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|Czech Republic}} [[Зузана Гейнова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Чехия]]&lt;/small&gt; || 52,83&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|USA}} [[Далила Мухаммад]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 54,09
| {{flagicon|USA}} [[Лашинда Димус]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 54,24
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 3000 м/{{Tooltip|к|Кедергі}} 
| {{flagicon|Kenya}} [[Милка Чемос Чейва]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 9:11,65&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Kenya}} [[Лидия Чепкуруи]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 9:12,55&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Ethiopia}} [[София Ассефа]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 9:12,84&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
| 20 км жүру
| {{flagicon|Russia}} [[Елена Лашманова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:27:09
| {{flagicon|Russia}} [[Анися Кирдяпкина]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:27:11
| {{flagicon|China}} [[Лю Хун]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 1:28:10
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Биіктікке секіру
| {{flagicon|Russia}} [[Светлана Школина]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 2,03&lt;br /&gt;{{PR}} 
| {{flagicon|USA}} [[Бриджитта Барретт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 2,00 
| {{flagicon|Russia}} [[Анна Чичерова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt;&lt;hr /&gt; {{flagicon|Spain}} [[Рут Бейтиа]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Испания]]&lt;/small&gt; || 1,97&lt;br /&gt;1,97
|-
| Сырықпен секіру
| {{flagicon|Russia}} [[Елена Исинбаева]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 4,89&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Дженнифер Сур]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 4,82
| {{flagicon|Cuba}} [[Ярислей Сильва]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Куба]]&lt;/small&gt; || 4,82
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Ұзындыққа секіру
| {{flagicon|USA}} [[Бриттни Риз]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 7,01
| {{flagicon|Nigeria}} [[Блессинг Окагбаре]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Нигерия]]&lt;/small&gt; || 6,99
| {{flagicon|Serbia}} [[Ивана Шпанович]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Сербия]]&lt;/small&gt; || 6,82&lt;br /&gt;{{NR}} 
|-
| Үштік секіру
| {{flagicon|Colombia}} [[Катрин Ибаргуен]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Колумбия]]&lt;/small&gt; || 14.85&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Russia}} [[Екатерина Конева]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 14.81
| {{flagicon|Ukraine}} [[Ольга Саладуха]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Украина]]&lt;/small&gt; || 14.65
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Ядро лақтыру
| {{flagicon|New Zealand}} [[Валери Адамс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Жаңа Зеландия]]&lt;/small&gt; || 20,88
| {{flagicon|Germany}} [[Кристина Шваниц]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 20,41&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|China}} [[Гун Лицзяо]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 19,95
|-
| Диск лақтыру
| {{flagicon|Croatia}} [[Сандра Перкович]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Хорватия]]&lt;/small&gt; || 67,99
| {{flagicon|France}} [[Мелина Робер-Мишон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 66,28&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|Cuba}} [[Ярелис Барриос]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Куба]]&lt;/small&gt; || 64,96
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Найза лақтыру
| {{flagicon|Germany}} [[Кристина Обергфёлль]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 69,05&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Australia}} [[Кимберли Микл]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Австралия]]&lt;/small&gt; || 66,60&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Russia}} [[Мария Абакумова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 65,09
|-
| Балға лақтыру
| {{flagicon|Russia}} [[Татьяна Лысенко]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 78,80&lt;br /&gt;{{WL}}, {{CR}}, {{NR}}
| {{flagicon|Poland}} [[Анита Влодарчик]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Польша]]&lt;/small&gt; || 78,46&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|China}} [[Чжан Вэньсю]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 75,58&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Жетісайыс
| {{flagicon|Ukraine}} [[Анна Мельниченко]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Украина]]&lt;/small&gt; || 6586&lt;br /&gt;{{PR}} 
| {{flagicon|Canada}} [[Брианн Тейсен-Итон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 6530&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Netherlands}} [[Дафна Схипперс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Нидерланд]]ылар&lt;/small&gt; || 6477&lt;br /&gt;{{NR}}
|- bgcolor= e8e8e8
|colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}}
|}

==Медальдық есеп==
{| class=&quot;wikitable&quot;  style=&quot;margin:0.5em auto; font-size:90%; position:relative; width:55%;&quot;
|- bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
! width=50 | Орын
! width=200 | Ел
! width=50 | [[Сурет:Gold medal world centered-2.svg|20px]]
! width=50 | [[Сурет:Silver medal world centered-2.svg|20px]]
! width=50 | [[Сурет:Bronze medal world centered-2.svg|20px]]
! width=50 | [[Сурет:Medals world.svg|40px]]
|- align=center
| 1
| align=left|{{RUS}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | '''7'''
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 4
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | '''6'''
|17
|- align=center
| 2
| align=left|{{USA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 6
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | '''14'''
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 5
|'''25'''
|- align=center
| 3
| align=left|{{JAM}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 6
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|9
|- align=center
| 4
| align=left|{{KEN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 5
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 4
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 3
|12
|- align=center
| 5
| align=left|{{GER}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 4
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|7
|- align=center
| 6
| align=left|{{ETH}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 3
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 3
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 4
|10
|- align=center
| 7
| align=left|{{GBR}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 3
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 3
|6
|- align=center
|rowspan=&quot;2&quot;|8
| align=left|{{UKR}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 2
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|3
|- align=center
| align=left|{{CZE}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 2
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|3
|- align=center
| 10
| align=left|{{FRA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|4
|- align=center
|11
| align=left|{{POL}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|3
|- align=center
|rowspan=&quot;7&quot;|12
| align=left|{{IRL}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{COL}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{NZL}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{TTO}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{UGA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{HRV}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{SWE}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| 19
| align=left|{{AUS}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|3
|- align=center
| 20
| align=left|{{CIV}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|2
|- align=center
| 21
| align=left|{{CAN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 4
|5
|- align=center
| 22
| align=left|{{CHN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 3
|4
|- align=center
| 23
| align=left|{{CUB}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 2
|3
|- align=center
|rowspan=&quot;2&quot;|24
| align=left|{{NGA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|2
|- align=center
| align=left|{{NED}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|2
|- align=center
| rowspan=&quot;5&quot;|26
| align=left|{{BWA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{HUN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{ITA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{QAT}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{FIN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
|rowspan=&quot;2&quot;|31
| align=left|{{ESP}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 2
|2
|- align=center
| align=left|{{SRB}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 2
|2
|- align=center
|rowspan=&quot;6&quot;|33
| align=left|{{DJI}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{DOM}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{MEX}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{EST}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{ZAF}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{JPN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|-align=center
|colspan=&quot;2&quot;|'''Барлығы'''
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; |'''47'''
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; |'''47'''
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; |'''48'''
| '''142'''
|}

== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.bei2015.cn/ Чемпионат сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130725102110/http://www.mos2013.ru/ru/ |date=2013-07-25 }} {{ref-ru}} {{ref-en}}

[[Санат:2015 жылғы жеңіл атлетика]]
[[Санат:Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаттары]]</text>
      <sha1>6myoe3vd54tusssxh6d2ausl4jcpw2k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058266</id>
      <parentid>3058265</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:53:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kas77777</username>
        <id>100404</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27655" xml:space="preserve">{{Жеңіл атлетикалық жарыс
 |Атауы           = Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2015&lt;br /&gt;IAAF World Championships Beijing 2015
 |Эмблема            = 2015 World Championships in Athletics logo.png
 |Өлшемі             = 200px
 |Сурет сипаттамасы           = 
 |Қала              = [[Бейжің]], {{CHN}}
 |Елдер             = 205
 |Қатысушылар         = 1781
 |Медальдар            = 47
 |Ашылуы           = [[22 тамыз]] [[2015]]
 |Жабылуы           = [[30 тамыз]] [[2015]]
 |Стадион            = [[Ұлттық стадион (Бейжің)|Ұлттық стадион]]
 |Алдыңғы         = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2013|2013]]
 |Келесі          = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2017|2017]]
}}

'''Жеңіл атлетикадан XV әлем чемпионаты''' [[Қытай]] астанасы [[Бейжің]] қаласында [[2015 жыл]]дың [[22 тамыз]] - [[30 тамыз]] күндері аралығында өткізілді.&lt;ref&gt;{{cite news | title=Beijing to host 2015 World Athletics Championships | publisher=BBC Sport | url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/athletics/9212714.stm |date=20 November 2010| access-date=20 November 2010 | archive-url= https://web.archive.org/web/20101125052231/http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/athletics/9212714.stm| archive-date= 25 November 2010 | url-status= live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.iaaf.org/aboutiaaf/news/newsid=58752.html |title=Beijing selected to host 2015 World Championships |publisher=iaaf.org |date=2010-11-20 |access-date=2011-09-03}}&lt;/ref&gt; Жарыстар «[[Ұлттық стадион (Бейжің)|Ұлттық]]» стадионында өтті.

== Жеңімпаздар мен жүлдегерлер ==
=== Ерлер ===
{| class=&quot;wikitable&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;font-size:100%&quot;
|-
! scope=col style=&quot;width:120px; background: #efefef;&quot;| Бағдарлама түрі
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: gold;&quot; | Алтын
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: silver;&quot; | Күміс
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: #cc9966;&quot; | Қола
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|100 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Усэйн Болт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 9,77&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Джастин Гэтлин]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 9,85&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Jamaica}} [[Неста Картер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 9,95
|-
|200 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Усэйн Болт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 19,66&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Jamaica}} [[Уоррен Уир]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 19,79&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|USA}} [[Кёртис Митчелл]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 20,04
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|400 метр
| {{flagicon|USA}} [[Лашон Мерритт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 43.74&lt;br /&gt;{{WL}}, {{PR}}
| {{flagicon|USA}} [[Тони Маккей]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 44.40&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Dominican Republic}} [[Лугелин Сантос]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Доминикан Республикасы]]&lt;/small&gt; || 44.52&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
|800 метр
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Мохаммед Аман]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 1:43.31&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Ник Симмондс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 1:43.55&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Djibouti}} [[Аянлех Сулейман]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Джибути]]&lt;/small&gt; || 1:43.76
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|1500 метр
| {{flagicon|Kenya}} [[Асбель Кипроп]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 3:36,28
| {{flagicon|USA}} [[Мэттью Центровиц]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 3:36,78
| {{flagicon|South Africa}} [[Йохан Кронье]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[ОАР]]&lt;/small&gt; || 3:36,83
|-
|5000 метр
| {{flagicon|Great Britain}} [[Мо Фарах]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 13:26,98
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Хагос Гебрхивет]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 13:27,26
| {{flagicon|Kenya}} [[Исиа Коэч]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 13:27,26
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|10 000 метр
| {{flagicon|Great Britain}} [[Мо Фарах]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 27:21.71&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Ибрахим Джейлан]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 27:22.23&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Kenya}} [[Пол Тануи]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 27:22.61
|-
|Марафон
| {{flagicon|Uganda}} [[Стивен Кипротич]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Уганда]]&lt;/small&gt; || 2:09,51&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Лелиса Десиса]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 2:10,12
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Тадесе Тола]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 2:10,23
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|110 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|USA}} [[Дэвид Оливер]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 13,00&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|USA}} [[Райан Уилсон]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 13,13
| {{flagicon|Russia}} [[Сергей Шубенков]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 13,24
|-
|400 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|Trinidad and Tobago}} [[Джехуе Гордон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Тринидад және Тобаго]]&lt;/small&gt; || 47,69&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|USA}} [[Майкл Тинсли]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 47,70&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Serbia}} [[Эмир Бекрич]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Сербия]]&lt;/small&gt; || 48,05&lt;br /&gt;{{NR}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|3000 м/{{Tooltip|к|Кедергі}} 
| {{flagicon|Kenya}} [[Эзекиль Кембой]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 8.06,01&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Kenya}} [[Консеслус Кипруто]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 8.06,37&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|France}} [[Махидин Мехисси-Бенаббад]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 8.07,86&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
|20 км жүру
| {{flagicon|Russia}} [[Александр Иванов]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:20:58&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|China}} [[Чэнь Дин]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 1:21:09&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Spain}} [[Мигель Анхель Лопес]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Испания]]&lt;/small&gt; || 1:21:21&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|50 км жүру
| {{flagicon|Ireland}} [[Роберт Хеффернан]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ирландия]]&lt;/small&gt; || 3:37:56&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Russia}} [[Михаил Рыжов]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 3:38:58&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Australia}} [[Джаред Таллент]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Австралия]]&lt;/small&gt; || 3:40:03&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
| Эстафета 4x100 м
| {{JAM}}&lt;br /&gt;[[Неста Картер]]&lt;br /&gt;[[Кемар Бэйли-Коул]]&lt;br /&gt;[[Никель Ашмид]]&lt;br /&gt;[[Усэйн Болт]]&lt;br /&gt;''[[Уоррен Уир]]''&lt;br /&gt;''[[Ошан Бейли]]'' || 37,36&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{USA}}&lt;br /&gt;[[Чарльз Силмон]]&lt;br /&gt;[[Майк Роджерс]]&lt;br /&gt;[[Муки Салаам]]&lt;br /&gt;[[Джастин Гэтлин]] || 37,66
| {{CAN}}&lt;br /&gt;[[Гэвин Смелли]]&lt;br /&gt;[[Аарон Браун]]&lt;br /&gt;[[Донтае Ричардс-Квок]]&lt;br /&gt;[[Джастин Уорнер]] || 37,92&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Эстафета 4x400 м
| {{USA}}&lt;br /&gt;[[Давид Вербург]]&lt;br&gt;[[Тони Маккей]]&lt;br&gt;[[Арман Холл]]&lt;br&gt;[[Лашон Мерритт]]&lt;br&gt;''[[Джошуа Менс]]''&lt;br&gt;''[[Джеймс Харрис]]'' || 2.58,71&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{JAM}}&lt;br /&gt;[[Рушин МакДональд]]&lt;br&gt;[[Эдино Стил]]&lt;br&gt;[[Омар Джонсон]]&lt;br&gt;[[Джавон Фрэнсис]]&lt;br&gt;''[[Джавер Белл]]'' || 2.59,88 
| {{RUS}}&lt;br /&gt;[[Максим Дылдин]]&lt;br&gt;[[Лев Мосин]]&lt;br&gt;[[Сергей Петухов]]&lt;br&gt;[[Владимир Краснов]] || 2.59,90  
|-
|Биіктікке секіру
| {{flagicon|Ukraine}} [[Богдан Бондаренко]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Украина]]&lt;/small&gt; || 2,41&lt;br /&gt;{{CR}}, {{NR}}
| {{flagicon|Qatar}} [[Мутаз Эсса Баршим]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Катар]]&lt;/small&gt; || 2,38
| {{flagicon|Canada}} [[Дерек Друэн]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 2,38&lt;br /&gt;{{NR}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Сырықпен секіру
| {{flagicon|Germany}} [[Рафаэль Хольцдеппе]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 5,89
| {{flagicon|France}} [[Рено Лавиллени]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 5,89
| {{flagicon|Germany}} [[Бьёрн Отто]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 5,82
|-
|Ұзындыққа секіру
| {{flagicon|Russia}} [[Александр Меньков]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 8,56&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|Netherlands}} [[Игнисиус Гайса]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Нидерланд]]ылар&lt;/small&gt; || 8,29&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|Mexico}} [[Луис Ривера]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Мексика]]&lt;/small&gt; || 8,27
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Үштік секіру
| {{flagicon|France}} [[Тедди Тамго]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 18,04&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|Cuba}} [[Педро Пичардо]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Куба]]&lt;/small&gt; || 17,68
| {{flagicon|USA}} [[Уилл Клэй]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 17,52&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
|Ядро лақтыру
| {{flagicon|Germany}} [[Давид Шторль]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 21,73&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Райан Уитинг]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 21,57
| {{flagicon|Canada}} [[Дилан Армстронг]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 21,34&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Диск лақтыру
| {{flagicon|Germany}} [[Роберт Хартинг]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 69.11
| {{flagicon|Poland}} [[Пётр Малаховский]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Польша]]&lt;/small&gt; || 68.36
| {{flagicon|Estonia}} [[Герд Кантер]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эстония]]&lt;/small&gt; || 65.19
|-
|Найза лақтыру
| {{flagicon|Czech Republic}} [[Витезслав Веселы]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Чехия]]&lt;/small&gt; || 87,17
| {{flagicon|Finland}} [[Теро Питкямяки]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Финляндия]]&lt;/small&gt; || 87,07
| {{flagicon|Russia}} [[Дмитрий Тарабин]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 86,23
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Балға лақтыру
| {{flagicon|Poland}} [[Павел Файдек]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Польша]]&lt;/small&gt; || 81,97&lt;br /&gt;{{WL}}, {{PR}}
| {{flagicon|Hungary}} [[Кристиан Парш]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Венгрия]]&lt;/small&gt; || 80,30
| {{flagicon|Czech Republic}} [[Лукаш Мелих]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Чехия]]&lt;/small&gt; || 79,36
|-
|Онсайыс
| {{flagicon|USA}} [[Эштон Итон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 8809&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Germany}} [[Михаэль Шрадер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 8670&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Canada}} [[Дамиан Уорнер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 8512&lt;br /&gt;{{PR}}
|- bgcolor= e8e8e8
|colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}}
|}

=== Әйелдер ===
{| class=&quot;wikitable&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;font-size:100%&quot;
|-
! scope=col style=&quot;width:120px; background: #efefef;&quot;| Бағдарлама түрі
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: gold;&quot; | Алтын
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: silver;&quot; | Күміс
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: #cc9966;&quot; | Қола
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 100 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 10,71&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Мюриэль Ауре]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кот-д’Ивуар]]&lt;/small&gt; || 10,93
| {{flagicon|USA}} [[Кармелита Джетер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 10,94
|-
| 200 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 22,17
| {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Мюриэль Ауре]] &lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кот-д’Ивуар]]&lt;/small&gt; || 22,32
| {{flagicon|Nigeria}} [[Блессинг Окагбаре]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Нигерия]]&lt;/small&gt; || 22,32
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 400 метр
| {{flagicon|Great Britain}} [[Кристин Охуруогу]] &lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 49,41&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|Botswana}} [[Амантле Мончхо]] &lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ботсвана]]&lt;/small&gt; || 49,41
| {{flagicon|Russia}} [[Антонина Кривошапка]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 49,78 
|-
| 800 метр
| {{flagicon|Kenya}} [[Юнис Джепкоэч Сум]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 1:57,38&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Russia}} [[Мария Савинова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:57,80&lt;br /&gt;{{SB}} 
| {{flagicon|USA}} [[Бренда Мартинес]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 1:57,91&lt;br /&gt;{{PR}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 1 500 метр
| {{flagicon|Sweden}} [[Абеба Арегави]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Швеция]]&lt;/small&gt; || 4.02,67
| {{flagicon|USA}} [[Дженнифер Симпсон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 4.02,99
| {{flagicon|Kenya}} [[Хеллен Обири]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 4.03,86
|-
| 5 000 метр
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Месерет Дефар]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 14:50,19
| {{flagicon|Kenya}} [[Мерси Чероно]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 14:51,22
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Алмаз Айана]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 14:51,33
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 10 000 метр
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Тирунеш Дибаба]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 30:43,35
| {{flagicon|Kenya}} [[Глэйдис Чероно]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 30:45,17
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Белайнеш Олджира]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 30:46,98
|-
| Марафон
| {{flagicon|Kenya}} [[Эдна Киплагат]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 2:25:44
| {{flagicon|Italy}} [[Валерия Странео]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Италия]]&lt;/small&gt; || 2:25:58&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Japan}} [[Кайоко Фукуси]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Жапония]]&lt;/small&gt; || 2:27:45
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Эстафета 4×100 метр
|{{JAM}} &lt;br /&gt;[[Кери Рассел]] &lt;br /&gt;[[Керрон Стюарт]] &lt;br /&gt;[[Скиллони Калверт]] &lt;br /&gt;[[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]] || 41,29&lt;br /&gt;{{WL}}, {{CR}}
|{{USA}}&lt;br /&gt;[[Дженеба Тармо]] &lt;br /&gt;[[Александрия Андерсон]] &lt;br /&gt;[[Инглиш Гарднер]] &lt;br /&gt;[[Октавиус Фриман]] || 42,75
|{{GBR}}&lt;br /&gt;[[Дина Ашер-Смит]] &lt;br /&gt;[[Эшли Нельсон]] &lt;br /&gt;[[Аннабель Льюис]] &lt;br /&gt;[[Хейли Джонс]] || 42.87
|-
| Эстафета 4×400 метр
|{{RUS}}&lt;br /&gt;[[Юлия Гущина]] &lt;br /&gt;[[Татьяна Фирова]]&lt;br /&gt;[[Ксения Рыжова]] &lt;br /&gt;[[Антонина Кривошапка]] &lt;br /&gt; ''[[Наталья Антюх]]'' || 3:20,19&lt;br /&gt;{{WL}}
|{{USA}}&lt;br /&gt;[[Джессика Бирд]] &lt;br /&gt;[[Наташа Хастингс]] &lt;br /&gt;[[Эшли Спенсер]] &lt;br /&gt;[[Франсена Маккорори]]&lt;br /&gt; ''[[Джоанна Эткинс]]'' || 3:20,41&lt;br /&gt;{{SB}}
|{{GBR}}&lt;br /&gt;[[Эйлид Чайлд]] &lt;br /&gt;[[Шана Кокс]] &lt;br /&gt;[[Маргарет Адеойе]] &lt;br /&gt;[[Кристин Охуруогу]] || 3:22,61&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 100 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|USA}} [[Брианна Роллинс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 12,44
| {{flagicon|Australia}} [[Салли Пирсон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Австралия]]&lt;/small&gt; || 12,50&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Great Britain}} [[Тиффани Портер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 12,55&lt;br /&gt;{{PR}}
|-
| 400 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|Czech Republic}} [[Зузана Гейнова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Чехия]]&lt;/small&gt; || 52,83&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|USA}} [[Далила Мухаммад]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 54,09
| {{flagicon|USA}} [[Лашинда Димус]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 54,24
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 3000 м/{{Tooltip|к|Кедергі}} 
| {{flagicon|Kenya}} [[Милка Чемос Чейва]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 9:11,65&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Kenya}} [[Лидия Чепкуруи]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 9:12,55&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Ethiopia}} [[София Ассефа]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 9:12,84&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
| 20 км жүру
| {{flagicon|Russia}} [[Елена Лашманова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:27:09
| {{flagicon|Russia}} [[Анися Кирдяпкина]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:27:11
| {{flagicon|China}} [[Лю Хун]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 1:28:10
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Биіктікке секіру
| {{flagicon|Russia}} [[Светлана Школина]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 2,03&lt;br /&gt;{{PR}} 
| {{flagicon|USA}} [[Бриджитта Барретт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 2,00 
| {{flagicon|Russia}} [[Анна Чичерова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt;&lt;hr /&gt; {{flagicon|Spain}} [[Рут Бейтиа]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Испания]]&lt;/small&gt; || 1,97&lt;br /&gt;1,97
|-
| Сырықпен секіру
| {{flagicon|Russia}} [[Елена Исинбаева]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 4,89&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Дженнифер Сур]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 4,82
| {{flagicon|Cuba}} [[Ярислей Сильва]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Куба]]&lt;/small&gt; || 4,82
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Ұзындыққа секіру
| {{flagicon|USA}} [[Бриттни Риз]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 7,01
| {{flagicon|Nigeria}} [[Блессинг Окагбаре]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Нигерия]]&lt;/small&gt; || 6,99
| {{flagicon|Serbia}} [[Ивана Шпанович]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Сербия]]&lt;/small&gt; || 6,82&lt;br /&gt;{{NR}} 
|-
| Үштік секіру
| {{flagicon|Colombia}} [[Катрин Ибаргуен]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Колумбия]]&lt;/small&gt; || 14.85&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Russia}} [[Екатерина Конева]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 14.81
| {{flagicon|Ukraine}} [[Ольга Саладуха]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Украина]]&lt;/small&gt; || 14.65
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Ядро лақтыру
| {{flagicon|New Zealand}} [[Валери Адамс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Жаңа Зеландия]]&lt;/small&gt; || 20,88
| {{flagicon|Germany}} [[Кристина Шваниц]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 20,41&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|China}} [[Гун Лицзяо]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 19,95
|-
| Диск лақтыру
| {{flagicon|Croatia}} [[Сандра Перкович]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Хорватия]]&lt;/small&gt; || 67,99
| {{flagicon|France}} [[Мелина Робер-Мишон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 66,28&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|Cuba}} [[Ярелис Барриос]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Куба]]&lt;/small&gt; || 64,96
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Найза лақтыру
| {{flagicon|Germany}} [[Кристина Обергфёлль]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 69,05&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Australia}} [[Кимберли Микл]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Австралия]]&lt;/small&gt; || 66,60&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Russia}} [[Мария Абакумова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 65,09
|-
| Балға лақтыру
| {{flagicon|Russia}} [[Татьяна Лысенко]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 78,80&lt;br /&gt;{{WL}}, {{CR}}, {{NR}}
| {{flagicon|Poland}} [[Анита Влодарчик]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Польша]]&lt;/small&gt; || 78,46&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|China}} [[Чжан Вэньсю]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 75,58&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Жетісайыс
| {{flagicon|Ukraine}} [[Анна Мельниченко]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Украина]]&lt;/small&gt; || 6586&lt;br /&gt;{{PR}} 
| {{flagicon|Canada}} [[Брианн Тейсен-Итон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 6530&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Netherlands}} [[Дафна Схипперс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Нидерланд]]ылар&lt;/small&gt; || 6477&lt;br /&gt;{{NR}}
|- bgcolor= e8e8e8
|colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}}
|}

==Медальдық есеп==
{| class=&quot;wikitable&quot;  style=&quot;margin:0.5em auto; font-size:90%; position:relative; width:55%;&quot;
|- bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
! width=50 | Орын
! width=200 | Ел
! width=50 | [[Сурет:Gold medal world centered-2.svg|20px]]
! width=50 | [[Сурет:Silver medal world centered-2.svg|20px]]
! width=50 | [[Сурет:Bronze medal world centered-2.svg|20px]]
! width=50 | [[Сурет:Medals world.svg|40px]]
|- align=center
| 1
| align=left|{{RUS}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | '''7'''
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 4
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | '''6'''
|17
|- align=center
| 2
| align=left|{{USA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 6
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | '''14'''
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 5
|'''25'''
|- align=center
| 3
| align=left|{{JAM}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 6
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|9
|- align=center
| 4
| align=left|{{KEN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 5
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 4
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 3
|12
|- align=center
| 5
| align=left|{{GER}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 4
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|7
|- align=center
| 6
| align=left|{{ETH}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 3
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 3
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 4
|10
|- align=center
| 7
| align=left|{{GBR}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 3
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 3
|6
|- align=center
|rowspan=&quot;2&quot;|8
| align=left|{{UKR}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 2
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|3
|- align=center
| align=left|{{CZE}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 2
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|3
|- align=center
| 10
| align=left|{{FRA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|4
|- align=center
|11
| align=left|{{POL}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|3
|- align=center
|rowspan=&quot;7&quot;|12
| align=left|{{IRL}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{COL}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{NZL}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{TTO}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{UGA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{HRV}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{SWE}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| 19
| align=left|{{AUS}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|3
|- align=center
| 20
| align=left|{{CIV}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|2
|- align=center
| 21
| align=left|{{CAN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 4
|5
|- align=center
| 22
| align=left|{{CHN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 3
|4
|- align=center
| 23
| align=left|{{CUB}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 2
|3
|- align=center
|rowspan=&quot;2&quot;|24
| align=left|{{NGA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|2
|- align=center
| align=left|{{NED}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|2
|- align=center
| rowspan=&quot;5&quot;|26
| align=left|{{BWA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{HUN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{ITA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{QAT}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{FIN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
|rowspan=&quot;2&quot;|31
| align=left|{{ESP}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 2
|2
|- align=center
| align=left|{{SRB}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 2
|2
|- align=center
|rowspan=&quot;6&quot;|33
| align=left|{{DJI}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{DOM}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{MEX}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{EST}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{ZAF}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{JPN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|-align=center
|colspan=&quot;2&quot;|'''Барлығы'''
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; |'''47'''
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; |'''47'''
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; |'''48'''
| '''142'''
|}

== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.bei2015.cn/ Чемпионат сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130725102110/http://www.mos2013.ru/ru/ |date=2013-07-25 }} {{ref-ru}} {{ref-en}}

[[Санат:2015 жылғы жеңіл атлетика]]
[[Санат:Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаттары]]</text>
      <sha1>1pbhkycnjul922id7oxjpv0rrmnuqmn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Талқылау:Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек</title>
    <ns>1</ns>
    <id>685959</id>
    <revision>
      <id>3058013</id>
      <parentid>3057989</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:10:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2202" xml:space="preserve">== Ордендер ==

[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]]  мырза уикипедияға қосып жатқан үлесіңізге көп рахмет. Алайда сізге айтар уәжім бар: ақыры мақаланы өңдепсіз (үлгілер қойып жатсыз), туған күні, жері неге (туғанжері бойынша арнайы үлгі де бар) толтырмайсыз? Сосын медальдар мен ордендердің көп үлгілері бар (әсіресе ТМД елдерінің), сіз суреттер қойып жатсыз. Сіздің артыңыздан қайтадан жұмыс жасап, тексеруге мәжбүр болып жатырмын. Соны ескеруіңізді өтінемін, қайта-қайта жазып мазаны алып жатқан себебім: мінсіз өңдемелер мен түзетулер жасап кететін қатысушылар қатарына қосылатына сенемін. [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 16:08, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)

Рақмет сізге, кешіріңіз, ескеретін боламын. Медальдар үлгілерін қайдан таба аламын? Бір тізім бар ма екен? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 16:10, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)
:{{@|Malik Nursultan B}} ''Санат:Үлгілер:Елдер бойынша марапаттар'' өтсеңіз, әзірше 9 елдің марапаттары көрсетілген--[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 18:10, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)</text>
      <sha1>2ki4g5mvmd9301re1rmngmvrvwyisi6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Нұрлыжол</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685962</id>
    <revision>
      <id>3058015</id>
      <timestamp>2022-08-06T12:15:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="355" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Нұрлыжол}}

-- [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 18:15, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)</text>
      <sha1>8qtowz38ftdtsasy98suuwt1l9q30ni</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тұрмаханова Гауһар Ғалымжанқызы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685963</id>
    <redirect title="Гауһар Ғалымжанқызы Тұрмаханова" />
    <revision>
      <id>3058056</id>
      <timestamp>2022-08-06T12:59:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <comment>Kasymov [[Тұрмаханова Гауһар Ғалымжанқызы]] бетін [[Гауһар Ғалымжанқызы Тұрмаханова]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Гауһар Ғалымжанқызы Тұрмаханова]]</text>
      <sha1>af6rd5g15ozfifqp7f4xqk2lnbd61pt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:ProdesignerPL</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685964</id>
    <redirect title="Қатысушы талқылауы:PiotrMisa" />
    <revision>
      <id>3058101</id>
      <timestamp>2022-08-06T13:27:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>75287</id>
      </contributor>
      <comment>QueerEcofeminist [[Қатысушы талқылауы:ProdesignerPL]] бетін [[Қатысушы талқылауы:PiotrMisa]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/ProdesignerPL|ProdesignerPL]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/PiotrMisa|PiotrMisa]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="61" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:PiotrMisa]]</text>
      <sha1>6kdebkyvxrgoom5etmgavrmgwpn1h5c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Charliston41</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685965</id>
    <revision>
      <id>3058103</id>
      <timestamp>2022-08-06T14:04:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="240" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Charliston41}}

-- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 20:04, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)</text>
      <sha1>p4xieesmu855w5o2g3xdpepo4nzeuk3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ажырату шегі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685966</id>
    <revision>
      <id>3058104</id>
      <timestamp>2022-08-06T14:15:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>DariaUrinbasarova21nis</username>
        <id>117340</id>
      </contributor>
      <comment>Жаңа бетте: {{айрық}}'''Ажырату шегі''' - микроскоптың өте жақын екі нүктенің арасын айырып көрсету деңгейі. Мысалы, екі жақын орналасқан нысандардың ара қашықтығы 0,2 мкм-ден үлкен болса, олардың кескіні жарық микроскобымен қарап отқан адамның көзіне бір нүкте ретінде көрін...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="547" xml:space="preserve">{{айрық}}'''Ажырату шегі''' - микроскоптың өте жақын екі нүктенің арасын айырып көрсету деңгейі. Мысалы, екі жақын орналасқан нысандардың ара қашықтығы 0,2 мкм-ден үлкен болса, олардың кескіні жарық микроскобымен қарап отқан адамның көзіне бір нүкте ретінде көрінеді.&lt;ref&gt;Ниш биология 9 сынып кітабынан&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>08qjgg9vn5km4xj9ngmtrgoqmnqdznc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бесқайнар (Талғар ауданы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685967</id>
    <redirect title="Бесқайнар (Алматы облысы)" />
    <revision>
      <id>3058108</id>
      <timestamp>2022-08-06T15:11:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Бесқайнар (Талғар ауданы)]] бетін [[Бесқайнар (Алматы облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Бесқайнар (Алматы облысы)]]</text>
      <sha1>ma7bdcz8dof9oycm9wy1q0k2xlfw5w6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058111</id>
      <parentid>3058108</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:11:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Жедел жоюға ұсыну */ жаңа бөлім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="456" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Бесқайнар (Алматы облысы)]]

== Жедел жоюға ұсыну ==

{{Жедел жойылсын|Бет атауы өзгертілді, бұл жылжытылған беттің айдату беті  --[[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 21:11, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)}}</text>
      <sha1>bm9252zmpg00rqki6hpph255xlzie1v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Талқылау:Бесқайнар (Талғар ауданы)</title>
    <ns>1</ns>
    <id>685968</id>
    <redirect title="Талқылау:Бесқайнар (Алматы облысы)" />
    <revision>
      <id>3058110</id>
      <timestamp>2022-08-06T15:11:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Бесқайнар (Талғар ауданы)]] бетін [[Талқылау:Бесқайнар (Алматы облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Талқылау:Бесқайнар (Алматы облысы)]]</text>
      <sha1>7fcmdabuggtvltp1nhex2pid4zb3gif</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бесқайнар (Көксу ауданы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685969</id>
    <redirect title="Бесқайнар (Жетісу облысы)" />
    <revision>
      <id>3058118</id>
      <timestamp>2022-08-06T15:17:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Бесқайнар (Көксу ауданы)]] бетін [[Бесқайнар (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Бесқайнар (Жетісу облысы)]]</text>
      <sha1>of47xcyrab5pqg6e85hddbwseknmged</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058119</id>
      <parentid>3058118</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:18:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Жедел жоюға ұсыну */ жаңа бөлім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="456" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Бесқайнар (Жетісу облысы)]]

== Жедел жоюға ұсыну ==

{{Жедел жойылсын|Бет атауы өзгертілді, бұл жылжытылған беттің айдату беті  --[[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 21:18, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)}}</text>
      <sha1>7wh7v0d8tapwccb1z5u67h31yf9otq0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алғабас ауылдық округі (Көксу ауданы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685970</id>
    <redirect title="Алғабас ауылдық округі (Жетісу облысы)" />
    <revision>
      <id>3058125</id>
      <timestamp>2022-08-06T15:24:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Алғабас ауылдық округі (Көксу ауданы)]] бетін [[Алғабас ауылдық округі (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Алғабас ауылдық округі (Жетісу облысы)]]</text>
      <sha1>ely0f115fa3lqbasfxbhwo70yjucjqc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Timmy Tesseract</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685971</id>
    <revision>
      <id>3058127</id>
      <timestamp>2022-08-06T15:26:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="320" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Timmy Tesseract}}

-- [[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;Fани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 21:26, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)</text>
      <sha1>fahw6hwjm4q7n0ykskd16b0q44ocmzb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алғабас ауылдық округі (Кеген ауданы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685972</id>
    <redirect title="Алғабас ауылдық округі (Алматы облысы)" />
    <revision>
      <id>3058136</id>
      <timestamp>2022-08-06T15:32:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Алғабас ауылдық округі (Кеген ауданы)]] бетін [[Алғабас ауылдық округі (Алматы облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Алғабас ауылдық округі (Алматы облысы)]]</text>
      <sha1>evlb3e56w1salol7qn2jd8ydx77lgyi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058137</id>
      <parentid>3058136</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:32:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Жедел жоюға ұсыну */ жаңа бөлім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="480" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Алғабас ауылдық округі (Алматы облысы)]]

== Жедел жоюға ұсыну ==

{{Жедел жойылсын|Бет атауы өзгертілді, бұл жылжытылған беттің айдату беті  --[[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 21:32, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)}}</text>
      <sha1>lxcsg67n3miygavuapio033bag231or</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ақсу (Алматы облысы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685973</id>
    <redirect title="Ақсу (Жетісу облысы)" />
    <revision>
      <id>3058151</id>
      <timestamp>2022-08-06T15:58:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Ақсу (Алматы облысы)]] бетін [[Ақсу (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="52" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Ақсу (Жетісу облысы)]]</text>
      <sha1>q9khiwyutczntvi2so8ga3b6ypw5uvz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058152</id>
      <parentid>3058151</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:58:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Жедел жоюға ұсыну */ жаңа бөлім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="446" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Ақсу (Жетісу облысы)]]

== Жедел жоюға ұсыну ==

{{Жедел жойылсын|Бет атауы өзгертілді, бұл жылжытылған беттің айдату беті  --[[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 21:58, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)}}</text>
      <sha1>g2vqycdjfeeaj02h29vcexf85i1mngj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ақсу ауылдық округі (Ақсу ауданы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685974</id>
    <redirect title="Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы)" />
    <revision>
      <id>3058161</id>
      <timestamp>2022-08-06T16:05:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Ақсу ауылдық округі (Ақсу ауданы)]] бетін [[Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="80" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы)]]</text>
      <sha1>nbribnjb7jpqaz3hp5iax32fhs4uslg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058162</id>
      <parentid>3058161</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:05:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Жедел жоюға ұсыну */ жаңа бөлім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="474" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Ақсу ауылдық округі (Жетісу облысы)]]

== Жедел жоюға ұсыну ==

{{Жедел жойылсын|Бет атауы өзгертілді, бұл жылжытылған беттің айдату беті  --[[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:05, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)}}</text>
      <sha1>exnca1ye5z6axxhsld5b4labse9kw02</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шолақөзек (Алматы облысы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685975</id>
    <redirect title="Шолақөзек (Жетісу облысы)" />
    <revision>
      <id>3058171</id>
      <timestamp>2022-08-06T16:12:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Шолақөзек (Алматы облысы)]] бетін [[Шолақөзек (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Шолақөзек (Жетісу облысы)]]</text>
      <sha1>5qwpdxpajx8dw5kt5yqhcdbargb70mr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058172</id>
      <parentid>3058171</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:12:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Жедел жоюға ұсыну */ жаңа бөлім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="456" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Шолақөзек (Жетісу облысы)]]

== Жедел жоюға ұсыну ==

{{Жедел жойылсын|Бет атауы өзгертілді, бұл жылжытылған беттің айдату беті  --[[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:12, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)}}</text>
      <sha1>9edgo2dm5lkt2llhtn1zkznnmvh2k9g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ақсу ауылдық округі (Ұйғыр ауданы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685976</id>
    <redirect title="Ақсу ауылдық округі (Алматы облысы)" />
    <revision>
      <id>3058175</id>
      <timestamp>2022-08-06T16:13:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Ақсу ауылдық округі (Ұйғыр ауданы)]] бетін [[Ақсу ауылдық округі (Алматы облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="80" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Ақсу ауылдық округі (Алматы облысы)]]</text>
      <sha1>13ayyo7eec3p5l352moqqmfj7p1ndh1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058176</id>
      <parentid>3058175</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:14:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Жедел жоюға ұсыну */ жаңа бөлім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="474" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Ақсу ауылдық округі (Алматы облысы)]]

== Жедел жоюға ұсыну ==

{{Жедел жойылсын|Бет атауы өзгертілді, бұл жылжытылған беттің айдату беті  --[[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:14, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)}}</text>
      <sha1>n04c1ut8smoo163uotghlsxgeenqzsi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:PauloFerraz12340</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685977</id>
    <revision>
      <id>3058177</id>
      <timestamp>2022-08-06T16:14:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="298" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=PauloFerraz12340}}

-- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]])  22:14, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)</text>
      <sha1>isewwcaw7b5z5lvz6uqo8sj7ki1jmae</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:MdsShakil/header</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685978</id>
    <revision>
      <id>3058184</id>
      <timestamp>2022-08-06T16:21:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Pathoschild</username>
        <id>414</id>
      </contributor>
      <comment>create header for talk page ([[m:Synchbot|requested by MdsShakil]])</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="952" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;display: flex; flex-wrap: wrap; justify-content: center; align-items: center; margin: 16px 0; border: 1px solid #aaaaaa;&quot;&gt;
  &lt;div style=&quot;padding: 12px;&quot;&gt;[[File:Circle-icons-megaphone.svg|75px|link=[[m:User_talk:MdsShakil]]]]&lt;/div&gt;
  &lt;div style=&quot;flex: 1; padding: 12px; background-color: #dddddd; color: #555555;&quot;&gt;
    &lt;div style=&quot;font-weight: bold; font-size: 150%; color: red; font-family: 'Comic Sans MS'&quot;&gt;Welcome to my talk page!&lt;/div&gt;
    &lt;div style=&quot;max-width: 700px&quot;&gt;Hey! I am Shakil Hosen. I patrol many projects, and where I don't know the language I only act in cases of serious vandalism. If you think I have done anything wrong, feel free to [[m:User talk:MdsShakil|message me]] on Meta wiki. If you don't like that you can leave me messages here too, but since I do not watch all of my talk pages, your message might not get a timely response. Thanks! [[File:Face-smile.svg|18px|link=[[m:User:MdsShakil]]]]&lt;/div&gt;
  &lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;</text>
      <sha1>6ns6eellkw7iqc4yteyjnszfjmo2yio</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Көлжат</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685979</id>
    <redirect title="Қалжат" />
    <revision>
      <id>3058186</id>
      <timestamp>2022-08-06T16:25:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Көлжат]] бетін [[Қалжат]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Қалжат]]</text>
      <sha1>heo04ov8uyc3tj3it9c1ege6mowlh5y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Талқылау:Көлжат</title>
    <ns>1</ns>
    <id>685980</id>
    <redirect title="Талқылау:Қалжат" />
    <revision>
      <id>3058188</id>
      <timestamp>2022-08-06T16:25:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Көлжат]] бетін [[Талқылау:Қалжат]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="45" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Талқылау:Қалжат]]</text>
      <sha1>31mx34pj0rksgg2p1q59jrqgt4vha5b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Көлжат ауылдық округі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685981</id>
    <redirect title="Қалжат ауылдық округі" />
    <revision>
      <id>3058191</id>
      <timestamp>2022-08-06T16:26:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Көлжат ауылдық округі]] бетін [[Қалжат ауылдық округі]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="56" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Қалжат ауылдық округі]]</text>
      <sha1>40m0dtcw7hhf81gqbbfq0ogl6bsdjgo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бәйтерек ағаш</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685982</id>
    <redirect title="Бәйтерек (ағаш)" />
    <revision>
      <id>3058200</id>
      <timestamp>2022-08-06T16:33:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Бәйтерек ағаш]] бетін [[Бәйтерек (ағаш)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="43" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Бәйтерек (ағаш)]]</text>
      <sha1>343wvhzqp5b0k886o9g1rfj6qts86vz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бәйтерек (Ақсу ауданы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685983</id>
    <redirect title="Бәйтерек (Жетісу облысы)" />
    <revision>
      <id>3058204</id>
      <timestamp>2022-08-06T16:36:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Бәйтерек (Ақсу ауданы)]] бетін [[Бәйтерек (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Бәйтерек (Жетісу облысы)]]</text>
      <sha1>t2tx3n92nh8tyh5pn7aimzw60y5inrv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058205</id>
      <parentid>3058204</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:36:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Жедел жоюға ұсыну */ жаңа бөлім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="454" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Бәйтерек (Жетісу облысы)]]

== Жедел жоюға ұсыну ==

{{Жедел жойылсын|Бет атауы өзгертілді, бұл жылжытылған беттің айдату беті  --[[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:36, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)}}</text>
      <sha1>f64x1acw99ifnxhsgb7zi5cq69ki1h4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:SofiaChanUwU</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685984</id>
    <revision>
      <id>3058217</id>
      <timestamp>2022-08-06T16:59:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="317" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=SofiaChanUwU}}

-- [[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;Fани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 22:59, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)</text>
      <sha1>hmfpe4y9vyoudrhqsa6ln1i68q7sby0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қазақстан (Еңбекшіқазақ ауданы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685985</id>
    <redirect title="Қазақстан (Алматы облысы)" />
    <revision>
      <id>3058223</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:08:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Қазақстан (Еңбекшіқазақ ауданы)]] бетін [[Қазақстан (Алматы облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Қазақстан (Алматы облысы)]]</text>
      <sha1>bdi2llsa3ztiiiocecq9hyll2e5cnxo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058226</id>
      <parentid>3058223</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:08:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Жедел жоюға ұсыну */ жаңа бөлім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="456" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Қазақстан (Алматы облысы)]]

== Жедел жоюға ұсыну ==

{{Жедел жойылсын|Бет атауы өзгертілді, бұл жылжытылған беттің айдату беті  --[[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 23:08, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)}}</text>
      <sha1>hjal2f0sasqemqtnwd1ad2td2m1n0zh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Талқылау:Қазақстан (Еңбекшіқазақ ауданы)</title>
    <ns>1</ns>
    <id>685986</id>
    <redirect title="Талқылау:Қазақстан (Алматы облысы)" />
    <revision>
      <id>3058225</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:08:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Қазақстан (Еңбекшіқазақ ауданы)]] бетін [[Талқылау:Қазақстан (Алматы облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Талқылау:Қазақстан (Алматы облысы)]]</text>
      <sha1>es2sy7cq7crra83er3f6mks7jqusnk4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Арасан (Алматы облысы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685987</id>
    <redirect title="Арасан (ауыл)" />
    <revision>
      <id>3058232</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:16:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Арасан (Алматы облысы)]] бетін [[Арасан (ауыл)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Арасан (ауыл)]]</text>
      <sha1>tf56y4jur97jr0mymoexskdjdg3a5an</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058233</id>
      <parentid>3058232</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:16:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Жедел жоюға ұсыну */ жаңа бөлім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="433" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Арасан (ауыл)]]

== Жедел жоюға ұсыну ==

{{Жедел жойылсын|Бет атауы өзгертілді, бұл жылжытылған беттің айдату беті  --[[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 23:16, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)}}</text>
      <sha1>d8xank334qrfx51ee4ixjwnn0iatrzn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Арсентай</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685988</id>
    <revision>
      <id>3058241</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:29:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="244" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Арсентай}}

-- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 23:29, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)</text>
      <sha1>po2gcqej4ow8j0o9ermv2og1w7g0hn8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Wulf Data</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685989</id>
    <revision>
      <id>3058243</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:31:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="233" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Wulf Data}}

-- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:31, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)</text>
      <sha1>rprq1n2u4tbu8xvtkx0se9xfofp7pfc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тимирязевка</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685990</id>
    <redirect title="Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)" />
    <revision>
      <id>3058249</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:38:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Тимирязевка]] бетін [[Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="89" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)]]</text>
      <sha1>buaiwrm8ef7ri2mileu35gv3ieina5g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Талқылау:Тимирязевка</title>
    <ns>1</ns>
    <id>685991</id>
    <redirect title="Талқылау:Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)" />
    <revision>
      <id>3058251</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:38:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Тимирязевка]] бетін [[Талқылау:Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)]] бетіне жылжытты</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="106" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Талқылау:Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)]]</text>
      <sha1>k50cl5ngjrfstxe2env94ybkbp37yzy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:TheAvacado12</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685992</id>
    <revision>
      <id>3058254</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:40:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="208" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=TheAvacado12}}

-- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 23:40, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)</text>
      <sha1>ohqahmd5ryeoe4rfcny4nwl4dpiyzmq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2019</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685993</id>
    <revision>
      <id>3058258</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:45:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kas77777</username>
        <id>100404</id>
      </contributor>
      <comment>Жаңа бетте: {{Жеңіл атлетикалық жарыс  |Атауы           = Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2019&lt;br /&gt;IAAF World Championships Beijing 2019  |Эмблема            = 2019 World Championships in Athletics logo.png  |Өлшемі             = 200px  |Сурет сипаттамасы           =   |Қала              = [[Доһа]], {{QAT}}  |Елдер             = 206  |Қатысушылар         = 1772  |Меда...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1579" xml:space="preserve">{{Жеңіл атлетикалық жарыс
 |Атауы           = Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2019&lt;br /&gt;IAAF World Championships Beijing 2019
 |Эмблема            = 2019 World Championships in Athletics logo.png
 |Өлшемі             = 200px
 |Сурет сипаттамасы           = 
 |Қала              = [[Доһа]], {{QAT}}
 |Елдер             = 206
 |Қатысушылар         = 1772
 |Медальдар            = 49
 |Ашылуы           = [[27 қыркүйек]] [[2019]]
 |Жабылуы           = [[6 қазан]] [[2019]]
 |Стадион            = [[Халифа халықаралық стадион (Доһа)|Халифа стадион]]
 |Алдыңғы         = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2017|2017]]
 |Келесі          = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2022|2022]]
}}

'''Жеңіл атлетикадан XVII әлем чемпионаты''' [[Доһа]] астанасы [[Қатар]] қаласында [[2019 жыл]]дың [[30 қыркүйек]] - [[6 қазан]] күндері аралығында өткізілді.&lt;ref name=iaaf1&gt;[http://www.iaaf.org/news/Kind=512/newsId=38139.html Пресс-релиз IAAF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090821144732/http://www.iaaf.org/news/Kind=512/newsId=38139.html |date=2009-08-21 }}&lt;/ref&gt; Жарыстар «[[Халифа халықаралық стадион (Доһа)|Халифа]]» стадионында өтті.</text>
      <sha1>k2lih4pjp6r5mcxnh9i3z5dam1okfzv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058260</id>
      <parentid>3058258</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:46:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kas77777</username>
        <id>100404</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1579" xml:space="preserve">{{Жеңіл атлетикалық жарыс
 |Атауы           = Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2019&lt;br /&gt;IAAF World Championships Beijing 2019
 |Эмблема            = 2019 World Championships in Athletics logo.png
 |Өлшемі             = 200px
 |Сурет сипаттамасы           = 
 |Қала              = [[Доһа]], {{QAT}}
 |Елдер             = 206
 |Қатысушылар         = 1772
 |Медальдар            = 49
 |Ашылуы           = [[27 қыркүйек]] [[2019]]
 |Жабылуы           = [[6 қазан]] [[2019]]
 |Стадион            = [[Халифа халықаралық стадион (Доһа)|Халифа стадион]]
 |Алдыңғы         = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2017|2017]]
 |Келесі          = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2022|2022]]
}}

'''Жеңіл атлетикадан XVII әлем чемпионаты''' [[Қатар]] астанасы [[Доһа]] қаласында [[2019 жыл]]дың [[30 қыркүйек]] - [[6 қазан]] күндері аралығында өткізілді.&lt;ref name=iaaf1&gt;[http://www.iaaf.org/news/Kind=512/newsId=38139.html Пресс-релиз IAAF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090821144732/http://www.iaaf.org/news/Kind=512/newsId=38139.html |date=2009-08-21 }}&lt;/ref&gt; Жарыстар «[[Халифа халықаралық стадион (Доһа)|Халифа]]» стадионында өтті.</text>
      <sha1>knnx7fxmf47dft0z6zj0bmx2imv8z4h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058261</id>
      <parentid>3058260</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:48:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kas77777</username>
        <id>100404</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27435" xml:space="preserve">{{Жеңіл атлетикалық жарыс
 |Атауы           = Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2019&lt;br /&gt;IAAF World Championships Beijing 2019
 |Эмблема            = 2019 World Championships in Athletics logo.png
 |Өлшемі             = 200px
 |Сурет сипаттамасы           = 
 |Қала              = [[Доһа]], {{QAT}}
 |Елдер             = 206
 |Қатысушылар         = 1772
 |Медальдар            = 49
 |Ашылуы           = [[27 қыркүйек]] [[2019]]
 |Жабылуы           = [[6 қазан]] [[2019]]
 |Стадион            = [[Халифа халықаралық стадион (Доһа)|Халифа стадион]]
 |Алдыңғы         = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2017|2017]]
 |Келесі          = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2022|2022]]
}}

'''Жеңіл атлетикадан XVII әлем чемпионаты''' [[Қатар]] астанасы [[Доһа]] қаласында [[2019 жыл]]дың [[30 қыркүйек]] - [[6 қазан]] күндері аралығында өткізілді.&lt;ref name=iaaf1&gt;[http://www.iaaf.org/news/Kind=512/newsId=38139.html Пресс-релиз IAAF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090821144732/http://www.iaaf.org/news/Kind=512/newsId=38139.html |date=2009-08-21 }}&lt;/ref&gt; Жарыстар «[[Халифа халықаралық стадион (Доһа)|Халифа]]» стадионында өтті.

== Жеңімпаздар мен жүлдегерлер ==
=== Ерлер ===
{| class=&quot;wikitable&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;font-size:100%&quot;
|-
! scope=col style=&quot;width:120px; background: #efefef;&quot;| Бағдарлама түрі
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: gold;&quot; | Алтын
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: silver;&quot; | Күміс
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: #cc9966;&quot; | Қола
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|100 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Усэйн Болт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 9,77&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Джастин Гэтлин]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 9,85&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Jamaica}} [[Неста Картер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 9,95
|-
|200 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Усэйн Болт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 19,66&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Jamaica}} [[Уоррен Уир]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 19,79&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|USA}} [[Кёртис Митчелл]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 20,04
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|400 метр
| {{flagicon|USA}} [[Лашон Мерритт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 43.74&lt;br /&gt;{{WL}}, {{PR}}
| {{flagicon|USA}} [[Тони Маккей]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 44.40&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Dominican Republic}} [[Лугелин Сантос]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Доминикан Республикасы]]&lt;/small&gt; || 44.52&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
|800 метр
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Мохаммед Аман]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 1:43.31&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Ник Симмондс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 1:43.55&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Djibouti}} [[Аянлех Сулейман]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Джибути]]&lt;/small&gt; || 1:43.76
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|1500 метр
| {{flagicon|Kenya}} [[Асбель Кипроп]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 3:36,28
| {{flagicon|USA}} [[Мэттью Центровиц]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 3:36,78
| {{flagicon|South Africa}} [[Йохан Кронье]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[ОАР]]&lt;/small&gt; || 3:36,83
|-
|5000 метр
| {{flagicon|Great Britain}} [[Мо Фарах]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 13:26,98
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Хагос Гебрхивет]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 13:27,26
| {{flagicon|Kenya}} [[Исиа Коэч]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 13:27,26
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|10 000 метр
| {{flagicon|Great Britain}} [[Мо Фарах]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 27:21.71&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Ибрахим Джейлан]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 27:22.23&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Kenya}} [[Пол Тануи]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 27:22.61
|-
|Марафон
| {{flagicon|Uganda}} [[Стивен Кипротич]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Уганда]]&lt;/small&gt; || 2:09,51&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Лелиса Десиса]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 2:10,12
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Тадесе Тола]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 2:10,23
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|110 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|USA}} [[Дэвид Оливер]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 13,00&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|USA}} [[Райан Уилсон]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 13,13
| {{flagicon|Russia}} [[Сергей Шубенков]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 13,24
|-
|400 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|Trinidad and Tobago}} [[Джехуе Гордон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Тринидад және Тобаго]]&lt;/small&gt; || 47,69&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|USA}} [[Майкл Тинсли]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 47,70&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Serbia}} [[Эмир Бекрич]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Сербия]]&lt;/small&gt; || 48,05&lt;br /&gt;{{NR}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|3000 м/{{Tooltip|к|Кедергі}} 
| {{flagicon|Kenya}} [[Эзекиль Кембой]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 8.06,01&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Kenya}} [[Консеслус Кипруто]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 8.06,37&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|France}} [[Махидин Мехисси-Бенаббад]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 8.07,86&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
|20 км жүру
| {{flagicon|Russia}} [[Александр Иванов]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:20:58&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|China}} [[Чэнь Дин]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 1:21:09&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Spain}} [[Мигель Анхель Лопес]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Испания]]&lt;/small&gt; || 1:21:21&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|50 км жүру
| {{flagicon|Ireland}} [[Роберт Хеффернан]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ирландия]]&lt;/small&gt; || 3:37:56&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Russia}} [[Михаил Рыжов]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 3:38:58&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Australia}} [[Джаред Таллент]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Австралия]]&lt;/small&gt; || 3:40:03&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
| Эстафета 4x100 м
| {{JAM}}&lt;br /&gt;[[Неста Картер]]&lt;br /&gt;[[Кемар Бэйли-Коул]]&lt;br /&gt;[[Никель Ашмид]]&lt;br /&gt;[[Усэйн Болт]]&lt;br /&gt;''[[Уоррен Уир]]''&lt;br /&gt;''[[Ошан Бейли]]'' || 37,36&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{USA}}&lt;br /&gt;[[Чарльз Силмон]]&lt;br /&gt;[[Майк Роджерс]]&lt;br /&gt;[[Муки Салаам]]&lt;br /&gt;[[Джастин Гэтлин]] || 37,66
| {{CAN}}&lt;br /&gt;[[Гэвин Смелли]]&lt;br /&gt;[[Аарон Браун]]&lt;br /&gt;[[Донтае Ричардс-Квок]]&lt;br /&gt;[[Джастин Уорнер]] || 37,92&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Эстафета 4x400 м
| {{USA}}&lt;br /&gt;[[Давид Вербург]]&lt;br&gt;[[Тони Маккей]]&lt;br&gt;[[Арман Холл]]&lt;br&gt;[[Лашон Мерритт]]&lt;br&gt;''[[Джошуа Менс]]''&lt;br&gt;''[[Джеймс Харрис]]'' || 2.58,71&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{JAM}}&lt;br /&gt;[[Рушин МакДональд]]&lt;br&gt;[[Эдино Стил]]&lt;br&gt;[[Омар Джонсон]]&lt;br&gt;[[Джавон Фрэнсис]]&lt;br&gt;''[[Джавер Белл]]'' || 2.59,88 
| {{RUS}}&lt;br /&gt;[[Максим Дылдин]]&lt;br&gt;[[Лев Мосин]]&lt;br&gt;[[Сергей Петухов]]&lt;br&gt;[[Владимир Краснов]] || 2.59,90  
|-
|Биіктікке секіру
| {{flagicon|Ukraine}} [[Богдан Бондаренко]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Украина]]&lt;/small&gt; || 2,41&lt;br /&gt;{{CR}}, {{NR}}
| {{flagicon|Qatar}} [[Мутаз Эсса Баршим]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Катар]]&lt;/small&gt; || 2,38
| {{flagicon|Canada}} [[Дерек Друэн]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 2,38&lt;br /&gt;{{NR}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Сырықпен секіру
| {{flagicon|Germany}} [[Рафаэль Хольцдеппе]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 5,89
| {{flagicon|France}} [[Рено Лавиллени]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 5,89
| {{flagicon|Germany}} [[Бьёрн Отто]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 5,82
|-
|Ұзындыққа секіру
| {{flagicon|Russia}} [[Александр Меньков]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 8,56&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|Netherlands}} [[Игнисиус Гайса]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Нидерланд]]ылар&lt;/small&gt; || 8,29&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|Mexico}} [[Луис Ривера]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Мексика]]&lt;/small&gt; || 8,27
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Үштік секіру
| {{flagicon|France}} [[Тедди Тамго]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 18,04&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|Cuba}} [[Педро Пичардо]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Куба]]&lt;/small&gt; || 17,68
| {{flagicon|USA}} [[Уилл Клэй]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 17,52&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
|Ядро лақтыру
| {{flagicon|Germany}} [[Давид Шторль]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 21,73&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Райан Уитинг]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 21,57
| {{flagicon|Canada}} [[Дилан Армстронг]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 21,34&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Диск лақтыру
| {{flagicon|Germany}} [[Роберт Хартинг]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 69.11
| {{flagicon|Poland}} [[Пётр Малаховский]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Польша]]&lt;/small&gt; || 68.36
| {{flagicon|Estonia}} [[Герд Кантер]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эстония]]&lt;/small&gt; || 65.19
|-
|Найза лақтыру
| {{flagicon|Czech Republic}} [[Витезслав Веселы]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Чехия]]&lt;/small&gt; || 87,17
| {{flagicon|Finland}} [[Теро Питкямяки]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Финляндия]]&lt;/small&gt; || 87,07
| {{flagicon|Russia}} [[Дмитрий Тарабин]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 86,23
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Балға лақтыру
| {{flagicon|Poland}} [[Павел Файдек]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Польша]]&lt;/small&gt; || 81,97&lt;br /&gt;{{WL}}, {{PR}}
| {{flagicon|Hungary}} [[Кристиан Парш]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Венгрия]]&lt;/small&gt; || 80,30
| {{flagicon|Czech Republic}} [[Лукаш Мелих]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Чехия]]&lt;/small&gt; || 79,36
|-
|Онсайыс
| {{flagicon|USA}} [[Эштон Итон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 8809&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Germany}} [[Михаэль Шрадер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 8670&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Canada}} [[Дамиан Уорнер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 8512&lt;br /&gt;{{PR}}
|- bgcolor= e8e8e8
|colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}}
|}

=== Әйелдер ===
{| class=&quot;wikitable&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;font-size:100%&quot;
|-
! scope=col style=&quot;width:120px; background: #efefef;&quot;| Бағдарлама түрі
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: gold;&quot; | Алтын
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: silver;&quot; | Күміс
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: #cc9966;&quot; | Қола
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 100 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 10,71&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Мюриэль Ауре]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кот-д’Ивуар]]&lt;/small&gt; || 10,93
| {{flagicon|USA}} [[Кармелита Джетер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 10,94
|-
| 200 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 22,17
| {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Мюриэль Ауре]] &lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кот-д’Ивуар]]&lt;/small&gt; || 22,32
| {{flagicon|Nigeria}} [[Блессинг Окагбаре]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Нигерия]]&lt;/small&gt; || 22,32
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 400 метр
| {{flagicon|Great Britain}} [[Кристин Охуруогу]] &lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 49,41&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|Botswana}} [[Амантле Мончхо]] &lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ботсвана]]&lt;/small&gt; || 49,41
| {{flagicon|Russia}} [[Антонина Кривошапка]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 49,78 
|-
| 800 метр
| {{flagicon|Kenya}} [[Юнис Джепкоэч Сум]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 1:57,38&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Russia}} [[Мария Савинова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:57,80&lt;br /&gt;{{SB}} 
| {{flagicon|USA}} [[Бренда Мартинес]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 1:57,91&lt;br /&gt;{{PR}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 1 500 метр
| {{flagicon|Sweden}} [[Абеба Арегави]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Швеция]]&lt;/small&gt; || 4.02,67
| {{flagicon|USA}} [[Дженнифер Симпсон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 4.02,99
| {{flagicon|Kenya}} [[Хеллен Обири]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 4.03,86
|-
| 5 000 метр
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Месерет Дефар]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 14:50,19
| {{flagicon|Kenya}} [[Мерси Чероно]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 14:51,22
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Алмаз Айана]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 14:51,33
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 10 000 метр
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Тирунеш Дибаба]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 30:43,35
| {{flagicon|Kenya}} [[Глэйдис Чероно]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 30:45,17
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Белайнеш Олджира]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 30:46,98
|-
| Марафон
| {{flagicon|Kenya}} [[Эдна Киплагат]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 2:25:44
| {{flagicon|Italy}} [[Валерия Странео]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Италия]]&lt;/small&gt; || 2:25:58&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Japan}} [[Кайоко Фукуси]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Жапония]]&lt;/small&gt; || 2:27:45
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Эстафета 4×100 метр
|{{JAM}} &lt;br /&gt;[[Кери Рассел]] &lt;br /&gt;[[Керрон Стюарт]] &lt;br /&gt;[[Скиллони Калверт]] &lt;br /&gt;[[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]] || 41,29&lt;br /&gt;{{WL}}, {{CR}}
|{{USA}}&lt;br /&gt;[[Дженеба Тармо]] &lt;br /&gt;[[Александрия Андерсон]] &lt;br /&gt;[[Инглиш Гарднер]] &lt;br /&gt;[[Октавиус Фриман]] || 42,75
|{{GBR}}&lt;br /&gt;[[Дина Ашер-Смит]] &lt;br /&gt;[[Эшли Нельсон]] &lt;br /&gt;[[Аннабель Льюис]] &lt;br /&gt;[[Хейли Джонс]] || 42.87
|-
| Эстафета 4×400 метр
|{{RUS}}&lt;br /&gt;[[Юлия Гущина]] &lt;br /&gt;[[Татьяна Фирова]]&lt;br /&gt;[[Ксения Рыжова]] &lt;br /&gt;[[Антонина Кривошапка]] &lt;br /&gt; ''[[Наталья Антюх]]'' || 3:20,19&lt;br /&gt;{{WL}}
|{{USA}}&lt;br /&gt;[[Джессика Бирд]] &lt;br /&gt;[[Наташа Хастингс]] &lt;br /&gt;[[Эшли Спенсер]] &lt;br /&gt;[[Франсена Маккорори]]&lt;br /&gt; ''[[Джоанна Эткинс]]'' || 3:20,41&lt;br /&gt;{{SB}}
|{{GBR}}&lt;br /&gt;[[Эйлид Чайлд]] &lt;br /&gt;[[Шана Кокс]] &lt;br /&gt;[[Маргарет Адеойе]] &lt;br /&gt;[[Кристин Охуруогу]] || 3:22,61&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 100 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|USA}} [[Брианна Роллинс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 12,44
| {{flagicon|Australia}} [[Салли Пирсон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Австралия]]&lt;/small&gt; || 12,50&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Great Britain}} [[Тиффани Портер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 12,55&lt;br /&gt;{{PR}}
|-
| 400 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|Czech Republic}} [[Зузана Гейнова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Чехия]]&lt;/small&gt; || 52,83&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|USA}} [[Далила Мухаммад]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 54,09
| {{flagicon|USA}} [[Лашинда Димус]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 54,24
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 3000 м/{{Tooltip|к|Кедергі}} 
| {{flagicon|Kenya}} [[Милка Чемос Чейва]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 9:11,65&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Kenya}} [[Лидия Чепкуруи]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 9:12,55&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Ethiopia}} [[София Ассефа]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 9:12,84&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
| 20 км жүру
| {{flagicon|Russia}} [[Елена Лашманова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:27:09
| {{flagicon|Russia}} [[Анися Кирдяпкина]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:27:11
| {{flagicon|China}} [[Лю Хун]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 1:28:10
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Биіктікке секіру
| {{flagicon|Russia}} [[Светлана Школина]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 2,03&lt;br /&gt;{{PR}} 
| {{flagicon|USA}} [[Бриджитта Барретт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 2,00 
| {{flagicon|Russia}} [[Анна Чичерова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt;&lt;hr /&gt; {{flagicon|Spain}} [[Рут Бейтиа]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Испания]]&lt;/small&gt; || 1,97&lt;br /&gt;1,97
|-
| Сырықпен секіру
| {{flagicon|Russia}} [[Елена Исинбаева]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 4,89&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Дженнифер Сур]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 4,82
| {{flagicon|Cuba}} [[Ярислей Сильва]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Куба]]&lt;/small&gt; || 4,82
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Ұзындыққа секіру
| {{flagicon|USA}} [[Бриттни Риз]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 7,01
| {{flagicon|Nigeria}} [[Блессинг Окагбаре]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Нигерия]]&lt;/small&gt; || 6,99
| {{flagicon|Serbia}} [[Ивана Шпанович]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Сербия]]&lt;/small&gt; || 6,82&lt;br /&gt;{{NR}} 
|-
| Үштік секіру
| {{flagicon|Colombia}} [[Катрин Ибаргуен]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Колумбия]]&lt;/small&gt; || 14.85&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Russia}} [[Екатерина Конева]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 14.81
| {{flagicon|Ukraine}} [[Ольга Саладуха]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Украина]]&lt;/small&gt; || 14.65
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Ядро лақтыру
| {{flagicon|New Zealand}} [[Валери Адамс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Жаңа Зеландия]]&lt;/small&gt; || 20,88
| {{flagicon|Germany}} [[Кристина Шваниц]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 20,41&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|China}} [[Гун Лицзяо]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 19,95
|-
| Диск лақтыру
| {{flagicon|Croatia}} [[Сандра Перкович]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Хорватия]]&lt;/small&gt; || 67,99
| {{flagicon|France}} [[Мелина Робер-Мишон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 66,28&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|Cuba}} [[Ярелис Барриос]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Куба]]&lt;/small&gt; || 64,96
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Найза лақтыру
| {{flagicon|Germany}} [[Кристина Обергфёлль]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 69,05&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Australia}} [[Кимберли Микл]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Австралия]]&lt;/small&gt; || 66,60&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Russia}} [[Мария Абакумова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 65,09
|-
| Балға лақтыру
| {{flagicon|Russia}} [[Татьяна Лысенко]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 78,80&lt;br /&gt;{{WL}}, {{CR}}, {{NR}}
| {{flagicon|Poland}} [[Анита Влодарчик]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Польша]]&lt;/small&gt; || 78,46&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|China}} [[Чжан Вэньсю]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 75,58&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Жетісайыс
| {{flagicon|Ukraine}} [[Анна Мельниченко]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Украина]]&lt;/small&gt; || 6586&lt;br /&gt;{{PR}} 
| {{flagicon|Canada}} [[Брианн Тейсен-Итон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 6530&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Netherlands}} [[Дафна Схипперс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Нидерланд]]ылар&lt;/small&gt; || 6477&lt;br /&gt;{{NR}}
|- bgcolor= e8e8e8
|colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}}
|}

==Медальдық есеп==
{| class=&quot;wikitable&quot;  style=&quot;margin:0.5em auto; font-size:90%; position:relative; width:55%;&quot;
|- bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
! width=50 | Орын
! width=200 | Ел
! width=50 | [[Сурет:Gold medal world centered-2.svg|20px]]
! width=50 | [[Сурет:Silver medal world centered-2.svg|20px]]
! width=50 | [[Сурет:Bronze medal world centered-2.svg|20px]]
! width=50 | [[Сурет:Medals world.svg|40px]]
|- align=center
| 1
| align=left|{{RUS}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | '''7'''
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 4
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | '''6'''
|17
|- align=center
| 2
| align=left|{{USA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 6
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | '''14'''
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 5
|'''25'''
|- align=center
| 3
| align=left|{{JAM}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 6
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|9
|- align=center
| 4
| align=left|{{KEN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 5
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 4
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 3
|12
|- align=center
| 5
| align=left|{{GER}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 4
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|7
|- align=center
| 6
| align=left|{{ETH}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 3
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 3
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 4
|10
|- align=center
| 7
| align=left|{{GBR}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 3
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 3
|6
|- align=center
|rowspan=&quot;2&quot;|8
| align=left|{{UKR}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 2
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|3
|- align=center
| align=left|{{CZE}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 2
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|3
|- align=center
| 10
| align=left|{{FRA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|4
|- align=center
|11
| align=left|{{POL}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|3
|- align=center
|rowspan=&quot;7&quot;|12
| align=left|{{IRL}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{COL}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{NZL}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{TTO}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{UGA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{HRV}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{SWE}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| 19
| align=left|{{AUS}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|3
|- align=center
| 20
| align=left|{{CIV}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|2
|- align=center
| 21
| align=left|{{CAN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 4
|5
|- align=center
| 22
| align=left|{{CHN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 3
|4
|- align=center
| 23
| align=left|{{CUB}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 2
|3
|- align=center
|rowspan=&quot;2&quot;|24
| align=left|{{NGA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|2
|- align=center
| align=left|{{NED}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|2
|- align=center
| rowspan=&quot;5&quot;|26
| align=left|{{BWA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{HUN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{ITA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{QAT}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{FIN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
|rowspan=&quot;2&quot;|31
| align=left|{{ESP}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 2
|2
|- align=center
| align=left|{{SRB}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 2
|2
|- align=center
|rowspan=&quot;6&quot;|33
| align=left|{{DJI}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{DOM}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{MEX}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{EST}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{ZAF}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{JPN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|-align=center
|colspan=&quot;2&quot;|'''Барлығы'''
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; |'''47'''
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; |'''47'''
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; |'''48'''
| '''142'''
|}

== Сыртқы сілтемелер ==
*[https://iaafworldathleticschamps.com/doha2019/ IAAF World Athletics Champs DOHA 2019]
*[http://xn--igbhee6kbhwv.xn--wgbl6a/en/Events/Pages/Doha-2019-IAAF-World-Championships-in-Athletics.aspx Doha 2019 Website]
*[https://www.iaaf.org/competitions/iaaf-world-championships IAAF World Championships at iaaf.com]

[[Санат:2019 жылғы жеңіл атлетика]]
[[Санат:Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаттары]]</text>
      <sha1>tc7u53iy0odsu2golld3jjt7atlez76</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058267</id>
      <parentid>3058261</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:54:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kas77777</username>
        <id>100404</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27432" xml:space="preserve">{{Жеңіл атлетикалық жарыс
 |Атауы           = Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2019&lt;br /&gt;IAAF World Championships Doha 2019
 |Эмблема            = 2019 World Championships in Athletics logo.png
 |Өлшемі             = 200px
 |Сурет сипаттамасы           = 
 |Қала              = [[Доһа]], {{QAT}}
 |Елдер             = 206
 |Қатысушылар         = 1772
 |Медальдар            = 49
 |Ашылуы           = [[27 қыркүйек]] [[2019]]
 |Жабылуы           = [[6 қазан]] [[2019]]
 |Стадион            = [[Халифа халықаралық стадион (Доһа)|Халифа стадион]]
 |Алдыңғы         = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2017|2017]]
 |Келесі          = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2022|2022]]
}}

'''Жеңіл атлетикадан XVII әлем чемпионаты''' [[Қатар]] астанасы [[Доһа]] қаласында [[2019 жыл]]дың [[30 қыркүйек]] - [[6 қазан]] күндері аралығында өткізілді.&lt;ref name=iaaf1&gt;[http://www.iaaf.org/news/Kind=512/newsId=38139.html Пресс-релиз IAAF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090821144732/http://www.iaaf.org/news/Kind=512/newsId=38139.html |date=2009-08-21 }}&lt;/ref&gt; Жарыстар «[[Халифа халықаралық стадион (Доһа)|Халифа]]» стадионында өтті.

== Жеңімпаздар мен жүлдегерлер ==
=== Ерлер ===
{| class=&quot;wikitable&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;font-size:100%&quot;
|-
! scope=col style=&quot;width:120px; background: #efefef;&quot;| Бағдарлама түрі
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: gold;&quot; | Алтын
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: silver;&quot; | Күміс
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: #cc9966;&quot; | Қола
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|100 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Усэйн Болт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 9,77&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Джастин Гэтлин]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 9,85&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Jamaica}} [[Неста Картер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 9,95
|-
|200 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Усэйн Болт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 19,66&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Jamaica}} [[Уоррен Уир]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 19,79&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|USA}} [[Кёртис Митчелл]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 20,04
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|400 метр
| {{flagicon|USA}} [[Лашон Мерритт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 43.74&lt;br /&gt;{{WL}}, {{PR}}
| {{flagicon|USA}} [[Тони Маккей]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 44.40&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Dominican Republic}} [[Лугелин Сантос]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Доминикан Республикасы]]&lt;/small&gt; || 44.52&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
|800 метр
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Мохаммед Аман]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 1:43.31&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Ник Симмондс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 1:43.55&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Djibouti}} [[Аянлех Сулейман]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Джибути]]&lt;/small&gt; || 1:43.76
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|1500 метр
| {{flagicon|Kenya}} [[Асбель Кипроп]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 3:36,28
| {{flagicon|USA}} [[Мэттью Центровиц]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 3:36,78
| {{flagicon|South Africa}} [[Йохан Кронье]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[ОАР]]&lt;/small&gt; || 3:36,83
|-
|5000 метр
| {{flagicon|Great Britain}} [[Мо Фарах]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 13:26,98
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Хагос Гебрхивет]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 13:27,26
| {{flagicon|Kenya}} [[Исиа Коэч]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 13:27,26
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|10 000 метр
| {{flagicon|Great Britain}} [[Мо Фарах]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 27:21.71&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Ибрахим Джейлан]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 27:22.23&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Kenya}} [[Пол Тануи]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 27:22.61
|-
|Марафон
| {{flagicon|Uganda}} [[Стивен Кипротич]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Уганда]]&lt;/small&gt; || 2:09,51&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Лелиса Десиса]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 2:10,12
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Тадесе Тола]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 2:10,23
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|110 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|USA}} [[Дэвид Оливер]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 13,00&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|USA}} [[Райан Уилсон]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 13,13
| {{flagicon|Russia}} [[Сергей Шубенков]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 13,24
|-
|400 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|Trinidad and Tobago}} [[Джехуе Гордон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Тринидад және Тобаго]]&lt;/small&gt; || 47,69&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|USA}} [[Майкл Тинсли]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 47,70&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Serbia}} [[Эмир Бекрич]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Сербия]]&lt;/small&gt; || 48,05&lt;br /&gt;{{NR}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|3000 м/{{Tooltip|к|Кедергі}} 
| {{flagicon|Kenya}} [[Эзекиль Кембой]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 8.06,01&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Kenya}} [[Консеслус Кипруто]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 8.06,37&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|France}} [[Махидин Мехисси-Бенаббад]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 8.07,86&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
|20 км жүру
| {{flagicon|Russia}} [[Александр Иванов]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:20:58&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|China}} [[Чэнь Дин]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 1:21:09&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Spain}} [[Мигель Анхель Лопес]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Испания]]&lt;/small&gt; || 1:21:21&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|50 км жүру
| {{flagicon|Ireland}} [[Роберт Хеффернан]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ирландия]]&lt;/small&gt; || 3:37:56&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Russia}} [[Михаил Рыжов]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 3:38:58&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Australia}} [[Джаред Таллент]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Австралия]]&lt;/small&gt; || 3:40:03&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
| Эстафета 4x100 м
| {{JAM}}&lt;br /&gt;[[Неста Картер]]&lt;br /&gt;[[Кемар Бэйли-Коул]]&lt;br /&gt;[[Никель Ашмид]]&lt;br /&gt;[[Усэйн Болт]]&lt;br /&gt;''[[Уоррен Уир]]''&lt;br /&gt;''[[Ошан Бейли]]'' || 37,36&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{USA}}&lt;br /&gt;[[Чарльз Силмон]]&lt;br /&gt;[[Майк Роджерс]]&lt;br /&gt;[[Муки Салаам]]&lt;br /&gt;[[Джастин Гэтлин]] || 37,66
| {{CAN}}&lt;br /&gt;[[Гэвин Смелли]]&lt;br /&gt;[[Аарон Браун]]&lt;br /&gt;[[Донтае Ричардс-Квок]]&lt;br /&gt;[[Джастин Уорнер]] || 37,92&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Эстафета 4x400 м
| {{USA}}&lt;br /&gt;[[Давид Вербург]]&lt;br&gt;[[Тони Маккей]]&lt;br&gt;[[Арман Холл]]&lt;br&gt;[[Лашон Мерритт]]&lt;br&gt;''[[Джошуа Менс]]''&lt;br&gt;''[[Джеймс Харрис]]'' || 2.58,71&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{JAM}}&lt;br /&gt;[[Рушин МакДональд]]&lt;br&gt;[[Эдино Стил]]&lt;br&gt;[[Омар Джонсон]]&lt;br&gt;[[Джавон Фрэнсис]]&lt;br&gt;''[[Джавер Белл]]'' || 2.59,88 
| {{RUS}}&lt;br /&gt;[[Максим Дылдин]]&lt;br&gt;[[Лев Мосин]]&lt;br&gt;[[Сергей Петухов]]&lt;br&gt;[[Владимир Краснов]] || 2.59,90  
|-
|Биіктікке секіру
| {{flagicon|Ukraine}} [[Богдан Бондаренко]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Украина]]&lt;/small&gt; || 2,41&lt;br /&gt;{{CR}}, {{NR}}
| {{flagicon|Qatar}} [[Мутаз Эсса Баршим]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Катар]]&lt;/small&gt; || 2,38
| {{flagicon|Canada}} [[Дерек Друэн]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 2,38&lt;br /&gt;{{NR}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Сырықпен секіру
| {{flagicon|Germany}} [[Рафаэль Хольцдеппе]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 5,89
| {{flagicon|France}} [[Рено Лавиллени]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 5,89
| {{flagicon|Germany}} [[Бьёрн Отто]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 5,82
|-
|Ұзындыққа секіру
| {{flagicon|Russia}} [[Александр Меньков]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 8,56&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|Netherlands}} [[Игнисиус Гайса]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Нидерланд]]ылар&lt;/small&gt; || 8,29&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|Mexico}} [[Луис Ривера]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Мексика]]&lt;/small&gt; || 8,27
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Үштік секіру
| {{flagicon|France}} [[Тедди Тамго]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 18,04&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|Cuba}} [[Педро Пичардо]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Куба]]&lt;/small&gt; || 17,68
| {{flagicon|USA}} [[Уилл Клэй]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 17,52&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
|Ядро лақтыру
| {{flagicon|Germany}} [[Давид Шторль]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 21,73&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Райан Уитинг]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 21,57
| {{flagicon|Canada}} [[Дилан Армстронг]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 21,34&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Диск лақтыру
| {{flagicon|Germany}} [[Роберт Хартинг]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 69.11
| {{flagicon|Poland}} [[Пётр Малаховский]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Польша]]&lt;/small&gt; || 68.36
| {{flagicon|Estonia}} [[Герд Кантер]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эстония]]&lt;/small&gt; || 65.19
|-
|Найза лақтыру
| {{flagicon|Czech Republic}} [[Витезслав Веселы]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Чехия]]&lt;/small&gt; || 87,17
| {{flagicon|Finland}} [[Теро Питкямяки]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Финляндия]]&lt;/small&gt; || 87,07
| {{flagicon|Russia}} [[Дмитрий Тарабин]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 86,23
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Балға лақтыру
| {{flagicon|Poland}} [[Павел Файдек]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Польша]]&lt;/small&gt; || 81,97&lt;br /&gt;{{WL}}, {{PR}}
| {{flagicon|Hungary}} [[Кристиан Парш]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Венгрия]]&lt;/small&gt; || 80,30
| {{flagicon|Czech Republic}} [[Лукаш Мелих]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Чехия]]&lt;/small&gt; || 79,36
|-
|Онсайыс
| {{flagicon|USA}} [[Эштон Итон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 8809&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Germany}} [[Михаэль Шрадер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 8670&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Canada}} [[Дамиан Уорнер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 8512&lt;br /&gt;{{PR}}
|- bgcolor= e8e8e8
|colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}}
|}

=== Әйелдер ===
{| class=&quot;wikitable&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;font-size:100%&quot;
|-
! scope=col style=&quot;width:120px; background: #efefef;&quot;| Бағдарлама түрі
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: gold;&quot; | Алтын
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: silver;&quot; | Күміс
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: #cc9966;&quot; | Қола
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 100 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 10,71&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Мюриэль Ауре]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кот-д’Ивуар]]&lt;/small&gt; || 10,93
| {{flagicon|USA}} [[Кармелита Джетер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 10,94
|-
| 200 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 22,17
| {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Мюриэль Ауре]] &lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кот-д’Ивуар]]&lt;/small&gt; || 22,32
| {{flagicon|Nigeria}} [[Блессинг Окагбаре]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Нигерия]]&lt;/small&gt; || 22,32
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 400 метр
| {{flagicon|Great Britain}} [[Кристин Охуруогу]] &lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 49,41&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|Botswana}} [[Амантле Мончхо]] &lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ботсвана]]&lt;/small&gt; || 49,41
| {{flagicon|Russia}} [[Антонина Кривошапка]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 49,78 
|-
| 800 метр
| {{flagicon|Kenya}} [[Юнис Джепкоэч Сум]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 1:57,38&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Russia}} [[Мария Савинова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:57,80&lt;br /&gt;{{SB}} 
| {{flagicon|USA}} [[Бренда Мартинес]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 1:57,91&lt;br /&gt;{{PR}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 1 500 метр
| {{flagicon|Sweden}} [[Абеба Арегави]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Швеция]]&lt;/small&gt; || 4.02,67
| {{flagicon|USA}} [[Дженнифер Симпсон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 4.02,99
| {{flagicon|Kenya}} [[Хеллен Обири]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 4.03,86
|-
| 5 000 метр
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Месерет Дефар]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 14:50,19
| {{flagicon|Kenya}} [[Мерси Чероно]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 14:51,22
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Алмаз Айана]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 14:51,33
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 10 000 метр
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Тирунеш Дибаба]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 30:43,35
| {{flagicon|Kenya}} [[Глэйдис Чероно]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 30:45,17
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Белайнеш Олджира]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 30:46,98
|-
| Марафон
| {{flagicon|Kenya}} [[Эдна Киплагат]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 2:25:44
| {{flagicon|Italy}} [[Валерия Странео]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Италия]]&lt;/small&gt; || 2:25:58&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Japan}} [[Кайоко Фукуси]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Жапония]]&lt;/small&gt; || 2:27:45
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Эстафета 4×100 метр
|{{JAM}} &lt;br /&gt;[[Кери Рассел]] &lt;br /&gt;[[Керрон Стюарт]] &lt;br /&gt;[[Скиллони Калверт]] &lt;br /&gt;[[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]] || 41,29&lt;br /&gt;{{WL}}, {{CR}}
|{{USA}}&lt;br /&gt;[[Дженеба Тармо]] &lt;br /&gt;[[Александрия Андерсон]] &lt;br /&gt;[[Инглиш Гарднер]] &lt;br /&gt;[[Октавиус Фриман]] || 42,75
|{{GBR}}&lt;br /&gt;[[Дина Ашер-Смит]] &lt;br /&gt;[[Эшли Нельсон]] &lt;br /&gt;[[Аннабель Льюис]] &lt;br /&gt;[[Хейли Джонс]] || 42.87
|-
| Эстафета 4×400 метр
|{{RUS}}&lt;br /&gt;[[Юлия Гущина]] &lt;br /&gt;[[Татьяна Фирова]]&lt;br /&gt;[[Ксения Рыжова]] &lt;br /&gt;[[Антонина Кривошапка]] &lt;br /&gt; ''[[Наталья Антюх]]'' || 3:20,19&lt;br /&gt;{{WL}}
|{{USA}}&lt;br /&gt;[[Джессика Бирд]] &lt;br /&gt;[[Наташа Хастингс]] &lt;br /&gt;[[Эшли Спенсер]] &lt;br /&gt;[[Франсена Маккорори]]&lt;br /&gt; ''[[Джоанна Эткинс]]'' || 3:20,41&lt;br /&gt;{{SB}}
|{{GBR}}&lt;br /&gt;[[Эйлид Чайлд]] &lt;br /&gt;[[Шана Кокс]] &lt;br /&gt;[[Маргарет Адеойе]] &lt;br /&gt;[[Кристин Охуруогу]] || 3:22,61&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 100 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|USA}} [[Брианна Роллинс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 12,44
| {{flagicon|Australia}} [[Салли Пирсон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Австралия]]&lt;/small&gt; || 12,50&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Great Britain}} [[Тиффани Портер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 12,55&lt;br /&gt;{{PR}}
|-
| 400 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|Czech Republic}} [[Зузана Гейнова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Чехия]]&lt;/small&gt; || 52,83&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|USA}} [[Далила Мухаммад]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 54,09
| {{flagicon|USA}} [[Лашинда Димус]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 54,24
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 3000 м/{{Tooltip|к|Кедергі}} 
| {{flagicon|Kenya}} [[Милка Чемос Чейва]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 9:11,65&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Kenya}} [[Лидия Чепкуруи]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 9:12,55&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Ethiopia}} [[София Ассефа]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 9:12,84&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
| 20 км жүру
| {{flagicon|Russia}} [[Елена Лашманова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:27:09
| {{flagicon|Russia}} [[Анися Кирдяпкина]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:27:11
| {{flagicon|China}} [[Лю Хун]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 1:28:10
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Биіктікке секіру
| {{flagicon|Russia}} [[Светлана Школина]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 2,03&lt;br /&gt;{{PR}} 
| {{flagicon|USA}} [[Бриджитта Барретт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 2,00 
| {{flagicon|Russia}} [[Анна Чичерова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt;&lt;hr /&gt; {{flagicon|Spain}} [[Рут Бейтиа]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Испания]]&lt;/small&gt; || 1,97&lt;br /&gt;1,97
|-
| Сырықпен секіру
| {{flagicon|Russia}} [[Елена Исинбаева]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 4,89&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Дженнифер Сур]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 4,82
| {{flagicon|Cuba}} [[Ярислей Сильва]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Куба]]&lt;/small&gt; || 4,82
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Ұзындыққа секіру
| {{flagicon|USA}} [[Бриттни Риз]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 7,01
| {{flagicon|Nigeria}} [[Блессинг Окагбаре]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Нигерия]]&lt;/small&gt; || 6,99
| {{flagicon|Serbia}} [[Ивана Шпанович]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Сербия]]&lt;/small&gt; || 6,82&lt;br /&gt;{{NR}} 
|-
| Үштік секіру
| {{flagicon|Colombia}} [[Катрин Ибаргуен]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Колумбия]]&lt;/small&gt; || 14.85&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Russia}} [[Екатерина Конева]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 14.81
| {{flagicon|Ukraine}} [[Ольга Саладуха]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Украина]]&lt;/small&gt; || 14.65
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Ядро лақтыру
| {{flagicon|New Zealand}} [[Валери Адамс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Жаңа Зеландия]]&lt;/small&gt; || 20,88
| {{flagicon|Germany}} [[Кристина Шваниц]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 20,41&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|China}} [[Гун Лицзяо]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 19,95
|-
| Диск лақтыру
| {{flagicon|Croatia}} [[Сандра Перкович]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Хорватия]]&lt;/small&gt; || 67,99
| {{flagicon|France}} [[Мелина Робер-Мишон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 66,28&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|Cuba}} [[Ярелис Барриос]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Куба]]&lt;/small&gt; || 64,96
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Найза лақтыру
| {{flagicon|Germany}} [[Кристина Обергфёлль]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 69,05&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Australia}} [[Кимберли Микл]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Австралия]]&lt;/small&gt; || 66,60&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Russia}} [[Мария Абакумова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 65,09
|-
| Балға лақтыру
| {{flagicon|Russia}} [[Татьяна Лысенко]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 78,80&lt;br /&gt;{{WL}}, {{CR}}, {{NR}}
| {{flagicon|Poland}} [[Анита Влодарчик]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Польша]]&lt;/small&gt; || 78,46&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|China}} [[Чжан Вэньсю]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 75,58&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Жетісайыс
| {{flagicon|Ukraine}} [[Анна Мельниченко]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Украина]]&lt;/small&gt; || 6586&lt;br /&gt;{{PR}} 
| {{flagicon|Canada}} [[Брианн Тейсен-Итон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 6530&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Netherlands}} [[Дафна Схипперс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Нидерланд]]ылар&lt;/small&gt; || 6477&lt;br /&gt;{{NR}}
|- bgcolor= e8e8e8
|colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}}
|}

==Медальдық есеп==
{| class=&quot;wikitable&quot;  style=&quot;margin:0.5em auto; font-size:90%; position:relative; width:55%;&quot;
|- bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
! width=50 | Орын
! width=200 | Ел
! width=50 | [[Сурет:Gold medal world centered-2.svg|20px]]
! width=50 | [[Сурет:Silver medal world centered-2.svg|20px]]
! width=50 | [[Сурет:Bronze medal world centered-2.svg|20px]]
! width=50 | [[Сурет:Medals world.svg|40px]]
|- align=center
| 1
| align=left|{{RUS}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | '''7'''
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 4
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | '''6'''
|17
|- align=center
| 2
| align=left|{{USA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 6
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | '''14'''
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 5
|'''25'''
|- align=center
| 3
| align=left|{{JAM}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 6
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|9
|- align=center
| 4
| align=left|{{KEN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 5
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 4
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 3
|12
|- align=center
| 5
| align=left|{{GER}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 4
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|7
|- align=center
| 6
| align=left|{{ETH}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 3
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 3
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 4
|10
|- align=center
| 7
| align=left|{{GBR}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 3
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 3
|6
|- align=center
|rowspan=&quot;2&quot;|8
| align=left|{{UKR}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 2
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|3
|- align=center
| align=left|{{CZE}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 2
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|3
|- align=center
| 10
| align=left|{{FRA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|4
|- align=center
|11
| align=left|{{POL}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|3
|- align=center
|rowspan=&quot;7&quot;|12
| align=left|{{IRL}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{COL}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{NZL}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{TTO}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{UGA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{HRV}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{SWE}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 1
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| 19
| align=left|{{AUS}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|3
|- align=center
| 20
| align=left|{{CIV}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|2
|- align=center
| 21
| align=left|{{CAN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 4
|5
|- align=center
| 22
| align=left|{{CHN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 3
|4
|- align=center
| 23
| align=left|{{CUB}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 2
|3
|- align=center
|rowspan=&quot;2&quot;|24
| align=left|{{NGA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|2
|- align=center
| align=left|{{NED}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|2
|- align=center
| rowspan=&quot;5&quot;|26
| align=left|{{BWA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{HUN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{ITA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{QAT}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
| align=left|{{FIN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 1
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|1
|- align=center
|rowspan=&quot;2&quot;|31
| align=left|{{ESP}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 2
|2
|- align=center
| align=left|{{SRB}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 2
|2
|- align=center
|rowspan=&quot;6&quot;|33
| align=left|{{DJI}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{DOM}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{MEX}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{EST}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{ZAF}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|- align=center
| align=left|{{JPN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 0
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|1
|-align=center
|colspan=&quot;2&quot;|'''Барлығы'''
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; |'''47'''
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; |'''47'''
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; |'''48'''
| '''142'''
|}

== Сыртқы сілтемелер ==
*[https://iaafworldathleticschamps.com/doha2019/ IAAF World Athletics Champs DOHA 2019]
*[http://xn--igbhee6kbhwv.xn--wgbl6a/en/Events/Pages/Doha-2019-IAAF-World-Championships-in-Athletics.aspx Doha 2019 Website]
*[https://www.iaaf.org/competitions/iaaf-world-championships IAAF World Championships at iaaf.com]

[[Санат:2019 жылғы жеңіл атлетика]]
[[Санат:Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаттары]]</text>
      <sha1>56iltbcvge3zh8fyghmvoyebobogzhc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058277</id>
      <parentid>3058267</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T18:09:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kas77777</username>
        <id>100404</id>
      </contributor>
      <comment>/* Медальдық есеп */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23344" xml:space="preserve">{{Жеңіл атлетикалық жарыс
 |Атауы           = Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2019&lt;br /&gt;IAAF World Championships Doha 2019
 |Эмблема            = 2019 World Championships in Athletics logo.png
 |Өлшемі             = 200px
 |Сурет сипаттамасы           = 
 |Қала              = [[Доһа]], {{QAT}}
 |Елдер             = 206
 |Қатысушылар         = 1772
 |Медальдар            = 49
 |Ашылуы           = [[27 қыркүйек]] [[2019]]
 |Жабылуы           = [[6 қазан]] [[2019]]
 |Стадион            = [[Халифа халықаралық стадион (Доһа)|Халифа стадион]]
 |Алдыңғы         = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2017|2017]]
 |Келесі          = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2022|2022]]
}}

'''Жеңіл атлетикадан XVII әлем чемпионаты''' [[Қатар]] астанасы [[Доһа]] қаласында [[2019 жыл]]дың [[30 қыркүйек]] - [[6 қазан]] күндері аралығында өткізілді.&lt;ref name=iaaf1&gt;[http://www.iaaf.org/news/Kind=512/newsId=38139.html Пресс-релиз IAAF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090821144732/http://www.iaaf.org/news/Kind=512/newsId=38139.html |date=2009-08-21 }}&lt;/ref&gt; Жарыстар «[[Халифа халықаралық стадион (Доһа)|Халифа]]» стадионында өтті.

== Жеңімпаздар мен жүлдегерлер ==
=== Ерлер ===
{| class=&quot;wikitable&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;font-size:100%&quot;
|-
! scope=col style=&quot;width:120px; background: #efefef;&quot;| Бағдарлама түрі
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: gold;&quot; | Алтын
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: silver;&quot; | Күміс
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: #cc9966;&quot; | Қола
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|100 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Усэйн Болт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 9,77&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Джастин Гэтлин]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 9,85&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Jamaica}} [[Неста Картер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 9,95
|-
|200 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Усэйн Болт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 19,66&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Jamaica}} [[Уоррен Уир]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 19,79&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|USA}} [[Кёртис Митчелл]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 20,04
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|400 метр
| {{flagicon|USA}} [[Лашон Мерритт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 43.74&lt;br /&gt;{{WL}}, {{PR}}
| {{flagicon|USA}} [[Тони Маккей]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 44.40&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Dominican Republic}} [[Лугелин Сантос]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Доминикан Республикасы]]&lt;/small&gt; || 44.52&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
|800 метр
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Мохаммед Аман]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 1:43.31&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Ник Симмондс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 1:43.55&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Djibouti}} [[Аянлех Сулейман]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Джибути]]&lt;/small&gt; || 1:43.76
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|1500 метр
| {{flagicon|Kenya}} [[Асбель Кипроп]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 3:36,28
| {{flagicon|USA}} [[Мэттью Центровиц]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 3:36,78
| {{flagicon|South Africa}} [[Йохан Кронье]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[ОАР]]&lt;/small&gt; || 3:36,83
|-
|5000 метр
| {{flagicon|Great Britain}} [[Мо Фарах]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 13:26,98
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Хагос Гебрхивет]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 13:27,26
| {{flagicon|Kenya}} [[Исиа Коэч]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 13:27,26
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|10 000 метр
| {{flagicon|Great Britain}} [[Мо Фарах]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 27:21.71&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Ибрахим Джейлан]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 27:22.23&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Kenya}} [[Пол Тануи]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 27:22.61
|-
|Марафон
| {{flagicon|Uganda}} [[Стивен Кипротич]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Уганда]]&lt;/small&gt; || 2:09,51&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Лелиса Десиса]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 2:10,12
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Тадесе Тола]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 2:10,23
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|110 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|USA}} [[Дэвид Оливер]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 13,00&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|USA}} [[Райан Уилсон]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 13,13
| {{flagicon|Russia}} [[Сергей Шубенков]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 13,24
|-
|400 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|Trinidad and Tobago}} [[Джехуе Гордон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Тринидад және Тобаго]]&lt;/small&gt; || 47,69&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|USA}} [[Майкл Тинсли]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 47,70&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Serbia}} [[Эмир Бекрич]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Сербия]]&lt;/small&gt; || 48,05&lt;br /&gt;{{NR}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|3000 м/{{Tooltip|к|Кедергі}} 
| {{flagicon|Kenya}} [[Эзекиль Кембой]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 8.06,01&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Kenya}} [[Консеслус Кипруто]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 8.06,37&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|France}} [[Махидин Мехисси-Бенаббад]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 8.07,86&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
|20 км жүру
| {{flagicon|Russia}} [[Александр Иванов]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:20:58&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|China}} [[Чэнь Дин]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 1:21:09&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Spain}} [[Мигель Анхель Лопес]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Испания]]&lt;/small&gt; || 1:21:21&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|50 км жүру
| {{flagicon|Ireland}} [[Роберт Хеффернан]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ирландия]]&lt;/small&gt; || 3:37:56&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Russia}} [[Михаил Рыжов]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 3:38:58&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Australia}} [[Джаред Таллент]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Австралия]]&lt;/small&gt; || 3:40:03&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
| Эстафета 4x100 м
| {{JAM}}&lt;br /&gt;[[Неста Картер]]&lt;br /&gt;[[Кемар Бэйли-Коул]]&lt;br /&gt;[[Никель Ашмид]]&lt;br /&gt;[[Усэйн Болт]]&lt;br /&gt;''[[Уоррен Уир]]''&lt;br /&gt;''[[Ошан Бейли]]'' || 37,36&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{USA}}&lt;br /&gt;[[Чарльз Силмон]]&lt;br /&gt;[[Майк Роджерс]]&lt;br /&gt;[[Муки Салаам]]&lt;br /&gt;[[Джастин Гэтлин]] || 37,66
| {{CAN}}&lt;br /&gt;[[Гэвин Смелли]]&lt;br /&gt;[[Аарон Браун]]&lt;br /&gt;[[Донтае Ричардс-Квок]]&lt;br /&gt;[[Джастин Уорнер]] || 37,92&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Эстафета 4x400 м
| {{USA}}&lt;br /&gt;[[Давид Вербург]]&lt;br&gt;[[Тони Маккей]]&lt;br&gt;[[Арман Холл]]&lt;br&gt;[[Лашон Мерритт]]&lt;br&gt;''[[Джошуа Менс]]''&lt;br&gt;''[[Джеймс Харрис]]'' || 2.58,71&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{JAM}}&lt;br /&gt;[[Рушин МакДональд]]&lt;br&gt;[[Эдино Стил]]&lt;br&gt;[[Омар Джонсон]]&lt;br&gt;[[Джавон Фрэнсис]]&lt;br&gt;''[[Джавер Белл]]'' || 2.59,88 
| {{RUS}}&lt;br /&gt;[[Максим Дылдин]]&lt;br&gt;[[Лев Мосин]]&lt;br&gt;[[Сергей Петухов]]&lt;br&gt;[[Владимир Краснов]] || 2.59,90  
|-
|Биіктікке секіру
| {{flagicon|Ukraine}} [[Богдан Бондаренко]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Украина]]&lt;/small&gt; || 2,41&lt;br /&gt;{{CR}}, {{NR}}
| {{flagicon|Qatar}} [[Мутаз Эсса Баршим]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Катар]]&lt;/small&gt; || 2,38
| {{flagicon|Canada}} [[Дерек Друэн]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 2,38&lt;br /&gt;{{NR}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Сырықпен секіру
| {{flagicon|Germany}} [[Рафаэль Хольцдеппе]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 5,89
| {{flagicon|France}} [[Рено Лавиллени]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 5,89
| {{flagicon|Germany}} [[Бьёрн Отто]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 5,82
|-
|Ұзындыққа секіру
| {{flagicon|Russia}} [[Александр Меньков]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 8,56&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|Netherlands}} [[Игнисиус Гайса]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Нидерланд]]ылар&lt;/small&gt; || 8,29&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|Mexico}} [[Луис Ривера]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Мексика]]&lt;/small&gt; || 8,27
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Үштік секіру
| {{flagicon|France}} [[Тедди Тамго]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 18,04&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|Cuba}} [[Педро Пичардо]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Куба]]&lt;/small&gt; || 17,68
| {{flagicon|USA}} [[Уилл Клэй]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 17,52&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
|Ядро лақтыру
| {{flagicon|Germany}} [[Давид Шторль]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 21,73&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Райан Уитинг]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 21,57
| {{flagicon|Canada}} [[Дилан Армстронг]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 21,34&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Диск лақтыру
| {{flagicon|Germany}} [[Роберт Хартинг]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 69.11
| {{flagicon|Poland}} [[Пётр Малаховский]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Польша]]&lt;/small&gt; || 68.36
| {{flagicon|Estonia}} [[Герд Кантер]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Эстония]]&lt;/small&gt; || 65.19
|-
|Найза лақтыру
| {{flagicon|Czech Republic}} [[Витезслав Веселы]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Чехия]]&lt;/small&gt; || 87,17
| {{flagicon|Finland}} [[Теро Питкямяки]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Финляндия]]&lt;/small&gt; || 87,07
| {{flagicon|Russia}} [[Дмитрий Тарабин]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 86,23
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
|Балға лақтыру
| {{flagicon|Poland}} [[Павел Файдек]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Польша]]&lt;/small&gt; || 81,97&lt;br /&gt;{{WL}}, {{PR}}
| {{flagicon|Hungary}} [[Кристиан Парш]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Венгрия]]&lt;/small&gt; || 80,30
| {{flagicon|Czech Republic}} [[Лукаш Мелих]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Чехия]]&lt;/small&gt; || 79,36
|-
|Онсайыс
| {{flagicon|USA}} [[Эштон Итон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 8809&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Germany}} [[Михаэль Шрадер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 8670&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Canada}} [[Дамиан Уорнер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 8512&lt;br /&gt;{{PR}}
|- bgcolor= e8e8e8
|colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}}
|}

=== Әйелдер ===
{| class=&quot;wikitable&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;font-size:100%&quot;
|-
! scope=col style=&quot;width:120px; background: #efefef;&quot;| Бағдарлама түрі
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: gold;&quot; | Алтын
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: silver;&quot; | Күміс
! scope=col colspan=2 style=&quot;width:200px; background: #cc9966;&quot; | Қола
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 100 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 10,71&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Мюриэль Ауре]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кот-д’Ивуар]]&lt;/small&gt; || 10,93
| {{flagicon|USA}} [[Кармелита Джетер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 10,94
|-
| 200 метр
| {{flagicon|Jamaica}} [[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ямайка]]&lt;/small&gt; || 22,17
| {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Мюриэль Ауре]] &lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кот-д’Ивуар]]&lt;/small&gt; || 22,32
| {{flagicon|Nigeria}} [[Блессинг Окагбаре]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Нигерия]]&lt;/small&gt; || 22,32
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 400 метр
| {{flagicon|Great Britain}} [[Кристин Охуруогу]] &lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 49,41&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|Botswana}} [[Амантле Мончхо]] &lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ботсвана]]&lt;/small&gt; || 49,41
| {{flagicon|Russia}} [[Антонина Кривошапка]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 49,78 
|-
| 800 метр
| {{flagicon|Kenya}} [[Юнис Джепкоэч Сум]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 1:57,38&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Russia}} [[Мария Савинова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:57,80&lt;br /&gt;{{SB}} 
| {{flagicon|USA}} [[Бренда Мартинес]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 1:57,91&lt;br /&gt;{{PR}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 1 500 метр
| {{flagicon|Sweden}} [[Абеба Арегави]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Швеция]]&lt;/small&gt; || 4.02,67
| {{flagicon|USA}} [[Дженнифер Симпсон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 4.02,99
| {{flagicon|Kenya}} [[Хеллен Обири]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 4.03,86
|-
| 5 000 метр
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Месерет Дефар]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 14:50,19
| {{flagicon|Kenya}} [[Мерси Чероно]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 14:51,22
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Алмаз Айана]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 14:51,33
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 10 000 метр
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Тирунеш Дибаба]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 30:43,35
| {{flagicon|Kenya}} [[Глэйдис Чероно]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 30:45,17
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Белайнеш Олджира]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 30:46,98
|-
| Марафон
| {{flagicon|Kenya}} [[Эдна Киплагат]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 2:25:44
| {{flagicon|Italy}} [[Валерия Странео]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Италия]]&lt;/small&gt; || 2:25:58&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Japan}} [[Кайоко Фукуси]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Жапония]]&lt;/small&gt; || 2:27:45
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Эстафета 4×100 метр
|{{JAM}} &lt;br /&gt;[[Кери Рассел]] &lt;br /&gt;[[Керрон Стюарт]] &lt;br /&gt;[[Скиллони Калверт]] &lt;br /&gt;[[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]] || 41,29&lt;br /&gt;{{WL}}, {{CR}}
|{{USA}}&lt;br /&gt;[[Дженеба Тармо]] &lt;br /&gt;[[Александрия Андерсон]] &lt;br /&gt;[[Инглиш Гарднер]] &lt;br /&gt;[[Октавиус Фриман]] || 42,75
|{{GBR}}&lt;br /&gt;[[Дина Ашер-Смит]] &lt;br /&gt;[[Эшли Нельсон]] &lt;br /&gt;[[Аннабель Льюис]] &lt;br /&gt;[[Хейли Джонс]] || 42.87
|-
| Эстафета 4×400 метр
|{{RUS}}&lt;br /&gt;[[Юлия Гущина]] &lt;br /&gt;[[Татьяна Фирова]]&lt;br /&gt;[[Ксения Рыжова]] &lt;br /&gt;[[Антонина Кривошапка]] &lt;br /&gt; ''[[Наталья Антюх]]'' || 3:20,19&lt;br /&gt;{{WL}}
|{{USA}}&lt;br /&gt;[[Джессика Бирд]] &lt;br /&gt;[[Наташа Хастингс]] &lt;br /&gt;[[Эшли Спенсер]] &lt;br /&gt;[[Франсена Маккорори]]&lt;br /&gt; ''[[Джоанна Эткинс]]'' || 3:20,41&lt;br /&gt;{{SB}}
|{{GBR}}&lt;br /&gt;[[Эйлид Чайлд]] &lt;br /&gt;[[Шана Кокс]] &lt;br /&gt;[[Маргарет Адеойе]] &lt;br /&gt;[[Кристин Охуруогу]] || 3:22,61&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 100 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|USA}} [[Брианна Роллинс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 12,44
| {{flagicon|Australia}} [[Салли Пирсон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Австралия]]&lt;/small&gt; || 12,50&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Great Britain}} [[Тиффани Портер]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ұлыбритания]]&lt;/small&gt; || 12,55&lt;br /&gt;{{PR}}
|-
| 400 м/{{Tooltip|б|Барьер}}
| {{flagicon|Czech Republic}} [[Зузана Гейнова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Чехия]]&lt;/small&gt; || 52,83&lt;br /&gt;{{WL}}, {{NR}}
| {{flagicon|USA}} [[Далила Мухаммад]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 54,09
| {{flagicon|USA}} [[Лашинда Димус]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 54,24
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 3000 м/{{Tooltip|к|Кедергі}} 
| {{flagicon|Kenya}} [[Милка Чемос Чейва]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 9:11,65&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Kenya}} [[Лидия Чепкуруи]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Кения]]&lt;/small&gt; || 9:12,55&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Ethiopia}} [[София Ассефа]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Эфиопия]]&lt;/small&gt; || 9:12,84&lt;br /&gt;{{SB}}
|-
| 20 км жүру
| {{flagicon|Russia}} [[Елена Лашманова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:27:09
| {{flagicon|Russia}} [[Анися Кирдяпкина]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 1:27:11
| {{flagicon|China}} [[Лю Хун]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 1:28:10
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Биіктікке секіру
| {{flagicon|Russia}} [[Светлана Школина]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 2,03&lt;br /&gt;{{PR}} 
| {{flagicon|USA}} [[Бриджитта Барретт]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 2,00 
| {{flagicon|Russia}} [[Анна Чичерова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt;&lt;hr /&gt; {{flagicon|Spain}} [[Рут Бейтиа]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Испания]]&lt;/small&gt; || 1,97&lt;br /&gt;1,97
|-
| Сырықпен секіру
| {{flagicon|Russia}} [[Елена Исинбаева]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 4,89&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|USA}} [[Дженнифер Сур]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 4,82
| {{flagicon|Cuba}} [[Ярислей Сильва]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Куба]]&lt;/small&gt; || 4,82
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Ұзындыққа секіру
| {{flagicon|USA}} [[Бриттни Риз]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[АҚШ]]&lt;/small&gt; || 7,01
| {{flagicon|Nigeria}} [[Блессинг Окагбаре]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Нигерия]]&lt;/small&gt; || 6,99
| {{flagicon|Serbia}} [[Ивана Шпанович]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Сербия]]&lt;/small&gt; || 6,82&lt;br /&gt;{{NR}} 
|-
| Үштік секіру
| {{flagicon|Colombia}} [[Катрин Ибаргуен]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Колумбия]]&lt;/small&gt; || 14.85&lt;br /&gt;{{WL}}
| {{flagicon|Russia}} [[Екатерина Конева]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 14.81
| {{flagicon|Ukraine}} [[Ольга Саладуха]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Украина]]&lt;/small&gt; || 14.65
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Ядро лақтыру
| {{flagicon|New Zealand}} [[Валери Адамс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Жаңа Зеландия]]&lt;/small&gt; || 20,88
| {{flagicon|Germany}} [[Кристина Шваниц]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 20,41&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|China}} [[Гун Лицзяо]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 19,95
|-
| Диск лақтыру
| {{flagicon|Croatia}} [[Сандра Перкович]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Хорватия]]&lt;/small&gt; || 67,99
| {{flagicon|France}} [[Мелина Робер-Мишон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Франция]]&lt;/small&gt; || 66,28&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|Cuba}} [[Ярелис Барриос]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Куба]]&lt;/small&gt; || 64,96
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Найза лақтыру
| {{flagicon|Germany}} [[Кристина Обергфёлль]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Германия]]&lt;/small&gt; || 69,05&lt;br /&gt;{{SB}}
| {{flagicon|Australia}} [[Кимберли Микл]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Австралия]]&lt;/small&gt; || 66,60&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Russia}} [[Мария Абакумова]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 65,09
|-
| Балға лақтыру
| {{flagicon|Russia}} [[Татьяна Лысенко]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Ресей]]&lt;/small&gt; || 78,80&lt;br /&gt;{{WL}}, {{CR}}, {{NR}}
| {{flagicon|Poland}} [[Анита Влодарчик]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Польша]]&lt;/small&gt; || 78,46&lt;br /&gt;{{NR}}
| {{flagicon|China}} [[Чжан Вэньсю]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Қытай]]&lt;/small&gt; || 75,58&lt;br /&gt;{{SB}}
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| Жетісайыс
| {{flagicon|Ukraine}} [[Анна Мельниченко]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Украина]]&lt;/small&gt; || 6586&lt;br /&gt;{{PR}} 
| {{flagicon|Canada}} [[Брианн Тейсен-Итон]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Канада]]&lt;/small&gt; || 6530&lt;br /&gt;{{PR}}
| {{flagicon|Netherlands}} [[Дафна Схипперс]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;[[Нидерланд]]ылар&lt;/small&gt; || 6477&lt;br /&gt;{{NR}}
|- bgcolor= e8e8e8
|colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}}
|}

==Медальдық есеп==
{| class=&quot;wikitable&quot;  style=&quot;margin:0.5em auto; font-size:90%; position:relative; width:55%;&quot;
|- bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
! width=50 | Орын
! width=200 | Ел
! width=50 | [[Сурет:Gold medal world centered-2.svg|20px]]
! width=50 | [[Сурет:Silver medal world centered-2.svg|20px]]
! width=50 | [[Сурет:Bronze medal world centered-2.svg|20px]]
! width=50 | [[Сурет:Medals world.svg|40px]]
|- align=center
| 1
| align=left|{{USA}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | '''14'''
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | '''11'''
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | '''4'''
|'''29'''
|- align=center
| 2
| align=left|{{KEN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 5
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 2
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 4
|11
|- align=center
| 3
| align=left|{{JAM}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 3
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 5
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 4
|12
|- align=center
| 4
| align=left|{{CHN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 3
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 3
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 3
|9
|- align=center
| 5
| align=left|{{ETH}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 2
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 5
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|8
|- align=center
| 6
| align=left|{{GBR}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 2
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 3
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|5
|- align=center
| 7
| align=left|{{GER}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 2
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 4
|6
|- align=center
|8
| align=left|{{JPN}}
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 2
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| 8 style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 1
|3
|- align=center
|rowspan=&quot;2&quot;|9
| align=left|{{NED}}
|style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 2
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|2
|- align=center
| align=left|{{UGA}}
|style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; | 2
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; | 0
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; | 0
|2
|-align=center
|colspan=&quot;2&quot;|'''Барлығы'''
| style=&quot;background:#F7F6A8;&quot; |'''49'''
| style=&quot;background:#DCE5E5;&quot; |'''49'''
| style=&quot;background:#FFDAB9;&quot; |'''51'''
| '''149'''
|}

== Сыртқы сілтемелер ==
*[https://iaafworldathleticschamps.com/doha2019/ IAAF World Athletics Champs DOHA 2019]
*[http://xn--igbhee6kbhwv.xn--wgbl6a/en/Events/Pages/Doha-2019-IAAF-World-Championships-in-Athletics.aspx Doha 2019 Website]
*[https://www.iaaf.org/competitions/iaaf-world-championships IAAF World Championships at iaaf.com]

[[Санат:2019 жылғы жеңіл атлетика]]
[[Санат:Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаттары]]</text>
      <sha1>ky8dgtqxgwltbaldsuuj0qcwmxj8mao</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Turar kausar</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685994</id>
    <revision>
      <id>3058263</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:50:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="351" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Turar kausar}}

-- [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:50, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)</text>
      <sha1>okvtrzroha4kwxgofar4dw39hudehee</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Төрехан Мағжан</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685995</id>
    <revision>
      <id>3058269</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:55:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="456" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Төрехан Мағжан}}

-- &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-family:Georgia;&quot;&gt;&lt;i&gt;Мұхамеджан А.А.&lt;/i&gt;&lt;/span&gt;]]&lt;/font&gt; [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-size:90%&quot;&gt;&lt;font color=&quot;#0000FF&quot;&gt;(талқылауы)&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 23:55, 2022 ж. тамыздың 6 (+06)</text>
      <sha1>slxv01pv9c1pmaaucpakslul7r13szx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сорочинка</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685996</id>
    <revision>
      <id>3058270</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:57:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Жаңа бетте: * ''Сорочинка'' – [[Атырау облысы]] [[Махамбет ауданы]]ндағы [[Аққайың (Атырау облысы)|Аққайың]] ауылының 2006 жылға дейінгі атауы. * [[Сорочинка (Қостанай облысы)|Сорочинка]] – [[Қостанай облысы]] [[Сарыкөл ауданы]]ндағы ауыл.  {{айрық}}</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="406" xml:space="preserve">* ''Сорочинка'' – [[Атырау облысы]] [[Махамбет ауданы]]ндағы [[Аққайың (Атырау облысы)|Аққайың]] ауылының 2006 жылға дейінгі атауы.
* [[Сорочинка (Қостанай облысы)|Сорочинка]] – [[Қостанай облысы]] [[Сарыкөл ауданы]]ндағы ауыл.

{{айрық}}</text>
      <sha1>ddwuhkkccy1dwtilbtnenmbst0eu5xc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Riko Scaletto</title>
    <ns>3</ns>
    <id>685997</id>
    <revision>
      <id>3058275</id>
      <timestamp>2022-08-06T18:06:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="241" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Riko Scaletto}}

-- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 00:06, 2022 ж. тамыздың 7 (+06)</text>
      <sha1>c9sogdgnsctfx4lw21c9iv87cvh9klb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2022</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685998</id>
    <revision>
      <id>3058280</id>
      <timestamp>2022-08-06T18:15:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kas77777</username>
        <id>100404</id>
      </contributor>
      <comment>Жаңа бетте: {{Жеңіл атлетикалық жарыс  |Атауы           = Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2022&lt;br /&gt;IAAF World Championships Doha 2022  |Эмблема            = 2022 World Championships in Athletics logo.png  |Өлшемі             = 200px  |Сурет сипаттамасы           =   |Қала              = [[Доһа]], {{QAT}}  |Елдер             = 179  |Қатысушылар         = 1772  |Медал...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1431" xml:space="preserve">{{Жеңіл атлетикалық жарыс
 |Атауы           = Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2022&lt;br /&gt;IAAF World Championships Doha 2022
 |Эмблема            = 2022 World Championships in Athletics logo.png
 |Өлшемі             = 200px
 |Сурет сипаттамасы           = 
 |Қала              = [[Доһа]], {{QAT}}
 |Елдер             = 179
 |Қатысушылар         = 1772
 |Медальдар            = 49
 |Ашылуы           = [[15 шілде]] [[2022]]
 |Жабылуы           = [[24 шілде]] [[2022]]
 |Стадион            = [[Хейвард филд]]
 |Алдыңғы         = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2019|2019]]
 |Келесі          = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2023|2023]]
}}

'''Жеңіл атлетикадан XVIII әлем чемпионаты''' [[АҚШ]] [[Юджин]] қаласында [[2022 жыл]]дың [[15 шілде]] - [[24 шілде]] күндері аралығында өткізілді.&lt;ref name=iaaf1&gt;[http://www.iaaf.org/news/Kind=512/newsId=38139.html Пресс-релиз IAAF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090821144732/http://www.iaaf.org/news/Kind=512/newsId=38139.html |date=2009-08-21 }}&lt;/ref&gt; Жарыстар «[[Хейвард филд]]» стадионында өтті.</text>
      <sha1>5vetwe36wdwpf5j6qgdh2m9tz6v1f4w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058294</id>
      <parentid>3058280</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T02:40:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kas77777</username>
        <id>100404</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1435" xml:space="preserve">{{Жеңіл атлетикалық жарыс
 |Атауы           = Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2022&lt;br /&gt;IAAF World Championships Eugene 2022
 |Эмблема            = 2022 World Championships in Athletics logo.png
 |Өлшемі             = 200px
 |Сурет сипаттамасы           = 
 |Қала              = [[Юджин]], {{USA}}
 |Елдер             = 179
 |Қатысушылар         = 1772
 |Медальдар            = 49
 |Ашылуы           = [[15 шілде]] [[2022]]
 |Жабылуы           = [[24 шілде]] [[2022]]
 |Стадион            = [[Хейвард филд]]
 |Алдыңғы         = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2019|2019]]
 |Келесі          = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2023|2023]]
}}

'''Жеңіл атлетикадан XVIII әлем чемпионаты''' [[АҚШ]] [[Юджин]] қаласында [[2022 жыл]]дың [[15 шілде]] - [[24 шілде]] күндері аралығында өткізілді.&lt;ref name=iaaf1&gt;[http://www.iaaf.org/news/Kind=512/newsId=38139.html Пресс-релиз IAAF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090821144732/http://www.iaaf.org/news/Kind=512/newsId=38139.html |date=2009-08-21 }}&lt;/ref&gt; Жарыстар «[[Хейвард филд]]» стадионында өтті.</text>
      <sha1>48r51y4rx4x654mcuhuvf6438j8xfg0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Фурманово (айрық)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685999</id>
    <revision>
      <id>3058281</id>
      <timestamp>2022-08-06T18:18:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Білгіш Шежіреші</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>Жаңа бетте: * ''Фурманово'' – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бәйтерек ауданы]]ндағы [[Достық (Бәйтерек ауданы)|Достық]] ауылының бұрынғы атауы. * ''Фурманово'' – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Казталов ауданы]]ндағы [[Жалпақтал]] ауылының бұрынғы атауы. * Фурманово (Қостанай облысы)|Фур...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="630" xml:space="preserve">* ''Фурманово'' – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бәйтерек ауданы]]ндағы [[Достық (Бәйтерек ауданы)|Достық]] ауылының бұрынғы атауы.
* ''Фурманово'' – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Казталов ауданы]]ндағы [[Жалпақтал]] ауылының бұрынғы атауы.
* [[Фурманово (Қостанай облысы)|Фурманово]] – [[Қостанай облысы]] [[Арқалық қалалық әкімдігі]]не бағыныстағы ауыл.

{{айрық}}</text>
      <sha1>5mp8grqjwnyqzv75kj14ylafyq5v5dm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Pettylein</title>
    <ns>3</ns>
    <id>686000</id>
    <revision>
      <id>3058284</id>
      <timestamp>2022-08-06T18:33:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="237" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Pettylein}}

-- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 00:33, 2022 ж. тамыздың 7 (+06)</text>
      <sha1>twgimvqrt68k19x0s9ocbq07ac00xrc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Bruno history</title>
    <ns>3</ns>
    <id>686001</id>
    <revision>
      <id>3058286</id>
      <timestamp>2022-08-06T20:03:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="231" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Bruno history}}

-- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 02:03, 2022 ж. тамыздың 7 (+06)</text>
      <sha1>6mrduwtx2avxhkdsiv01p6gij1m9ctr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Sayedkhan82</title>
    <ns>3</ns>
    <id>686002</id>
    <revision>
      <id>3058290</id>
      <timestamp>2022-08-06T23:22:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="350" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Sayedkhan82}}

-- [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 05:22, 2022 ж. тамыздың 7 (+06)</text>
      <sha1>0drcy41gusgagwghfryhmj8v0auauz9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Followertje</title>
    <ns>3</ns>
    <id>686003</id>
    <revision>
      <id>3058292</id>
      <timestamp>2022-08-06T23:49:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="235" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Followertje}}

-- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 05:49, 2022 ж. тамыздың 7 (+06)</text>
      <sha1>2lh4fnvb92jydc0s7h4snkcy9pn3yni</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Assel Issina</title>
    <ns>3</ns>
    <id>686004</id>
    <revision>
      <id>3058293</id>
      <timestamp>2022-08-07T02:32:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="441" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Assel Issina}}

-- &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-family:Georgia;&quot;&gt;&lt;i&gt;Мұхамеджан А.А.&lt;/i&gt;&lt;/span&gt;]]&lt;/font&gt; [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-size:90%&quot;&gt;&lt;font color=&quot;#0000FF&quot;&gt;(талқылауы)&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 08:32, 2022 ж. тамыздың 7 (+06)</text>
      <sha1>g190mxrmrm8m4bwbgn4h6vru4z7z66k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:SSHTALBI</title>
    <ns>3</ns>
    <id>686005</id>
    <revision>
      <id>3058312</id>
      <timestamp>2022-08-07T05:40:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="204" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=SSHTALBI}}

-- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 11:40, 2022 ж. тамыздың 7 (+06)</text>
      <sha1>44fnif4ryorm5b77sgnhsf82faajpc1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:МУРОМЕЦ</title>
    <ns>3</ns>
    <id>686006</id>
    <revision>
      <id>3058336</id>
      <timestamp>2022-08-07T08:00:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="319" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=МУРОМЕЦ}}

-- [[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;Fани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 14:00, 2022 ж. тамыздың 7 (+06)</text>
      <sha1>hnewzdp8v33oojxd31u5tvmn62h3nxt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Талқылау:Lada</title>
    <ns>1</ns>
    <id>686007</id>
    <revision>
      <id>3058337</id>
      <timestamp>2022-08-07T08:01:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>SSHTALBI</username>
        <id>122299</id>
      </contributor>
      <comment>/* 7 тамыз 2022 кезіндегі өңдеу сұранысы (Қорғалған) */ жаңа бөлім</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5354" xml:space="preserve">== 7 тамыз 2022 кезіндегі өңдеу сұранысы (Қорғалған) ==

{{өңделуі қорғалған|Lada|jauap_berilgen=жоқ}}
&lt;!-- Сұраныстың бас жағы. --&gt;

'''Лада''' (Лада, орыс. Лада) — ресейлік «АвтоВАЗ» автоөндіруші (орыс. АвтоВАЗ) шығаратын жеңіл автокөліктердің бренді. 1970 жылдан 2004 жылға дейін автомобильдер ішкі нарыққа ВАЗ зауыттық белгісімен және «Жигули» (орыс. Жигули) немесе Sputnik (Самара үлгілері жағдайында) маркасымен сатылды. 1971 жылдан бастап экспортқа және 2004 жылдан бастап Ресейде, бұл көліктер Лада брендімен ұсынылған. 

{{Компания
|атауы             = Lada
|логотипі              = Logo de Lada.svg
|түрі                  = 
|биржадағы листингі     = 
|қызметі         = 
|құрылды             = [[1973]]
|жабылды           = 
|жабылуының себебі  = 
|ізбасары             = 
|бұрынғы атауы     = 
|құрушы           = 
|орналасуы         = {{flagicon|Russia}} [[Ресей]], [[Мәскеу]]
|басты адамдары      = 
|саласы              = Машина өнеркәсібі
|өнімі            = [[Автомобиль|Автомобильдер]], қозғалтқыштар
|айналым               = 
|операциялық кіріс  = 
|таза табысы       = 
|қызметкерлер саны    =
|басшы компания = АвтоВАЗ
|бағынышты компания    = 
|аудитор = 
|сайты                 = https://www.lada.ru lada.ru]
}} 

1966 жылдың мамыр айында жасалған келісім-шарт негізінде (Фиат 124 лицензиясы), 1970 жылдың сәуірінде ВАЗ 2101 Жигули автокөлігін шығару басталды. Бұл модель 1988 жылға дейін шығарылды (ВАЗ 2102 атауымен 1971–1986 жж. вагон). VAZ 2101 дизайнын әзірлеу барысында келесі модельдер жасалды: VAZ 2103, VAZ 2104 (вагон), VAZ 2105, WAZ 2106 және VAZ 2107, Жигулидің ішкі нарығына және экспортқа Ладаға ( Лада). 

«Жигули» сериясынан басқа келесі өнімдер шығарылды: 1977 жылғы жол талғамайтын шағын үлгідегі Лада Нива, 1984 жылғы танымал Лада Самара ықшам жеңіл автомобильі, 1996 жылдан бастап ВАЗ 2110 (Ресейде Лада 110 деген атпен белгілі) және Надежда 1997 ж.. 2002 жылы Мәскеу салонында ол, атап айтқанда, 2151 классик (станция вагоны) моделі ұсынылды. Брендтің соңғы үлгісі - Лада Веста. 

Лада, Бронто, рослада (1998 жылдан бастап «СОК» және АвтоВАЗ тобының қатысуымен), Super Auto компаниялары 2004 жылы Лада және SeAZ маркаларымен 818 031 жеңіл автокөлік шығарған АвтоВАЗ (АвтоВАЗ) өндірушісімен құрылған. Бұл автомобильдер қазіргі уақытта Ресейден тыс 5 елде шығарылады: Украина, Эквадор, Египет, Қазақстан және Уругвай (2003-2004 жылдар аралығында). 

2008 жылдың наурызында Рено 1 миллиард АҚШ доллары көлеміндегі мәміле бойынша АвтоВАЗ-дағы азшылықтың 25% акциясын сатып алды, ал қалған 75% Ростекте қалды. Рено-пен бірлесіп жасалған Гранта кішігірім автокөліктің сатылымы 2011 жылдың желтоқсанында басталды. Рено технологиясы бар тағы бір көлік Ларгус Ресей нарығында 2012 жылдың шілде айының ортасында шығарылды. 2012 жылдың тамызында XRAY концепті автомобильі шығарылды. Мәскеу халықаралық автосалонда. XRAY дизайнын сол кездегі бас дизайнер Стив Маттин, бұрын вольво және Мерседес Бенц жасаған. 

==Модельдері== 

* Лада Гранта
* Лада Веста
* Лада XRAY
* Лада Ларгус
* Лада Нива

&lt;!-- Сұраныстың соңы --&gt;
[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 14:01, 2022 ж. тамыздың 7 (+06)</text>
      <sha1>pgrnsawviecc5ez69a39yfg3rycdxu1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058339</id>
      <parentid>3058337</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:09:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>SSHTALBI</username>
        <id>122299</id>
      </contributor>
      <comment>/* 7 тамыз 2022 кезіндегі өңдеу сұранысы (Қорғалған) */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5194" xml:space="preserve">== 7 тамыз 2022 кезіндегі өңдеу сұранысы (Қорғалған) ==

{{өңделуі қорғалған|Lada|jauap_berilgen=жоқ}}
&lt;!-- Сұраныстың бас жағы. --&gt;

'''Лада''' (Лада, орыс. Лада) — ресейлік «АвтоВАЗ» автоөндіруші (орыс. АвтоВАЗ) шығаратын жеңіл автокөліктердің бренді. 1970 жылдан 2004 жылға дейін автомобильдер ішкі нарыққа ВАЗ зауыттық белгісімен және «Жигули» (орыс. Жигули) немесе Sputnik (Самара үлгілері жағдайында) маркасымен сатылды. 1971 жылдан бастап экспортқа және 2004 жылдан бастап Ресейде, бұл көліктер Лада брендімен ұсынылған. 

{{Компания
 |атауы             = Lada
 |логотипі              = Logo de Lada.svg
 |түрі                  = 
 |биржадағы листингі     = 
 |қызметі         = 
 |құрылды             = [[1973]]
 |жабылды           = 
 |жабылуының себебі  = 
 |ізбасары             = 
 |бұрынғы атауы     = 
 |құрушы           = 
 |орналасуы         = {{flagicon|Russia}} [[Мәскеу]], [[Ресей]]
 |басты адамдары      = 
 |саласы              = Машина өнеркәсібі
 |өнімі            = [[Автомобиль|Автомобильдер]], қозғалтқыштар
 |айналым               = 
 |операциялық кіріс  = 
 |таза табысы       = 
 |қызметкерлер саны    =
 |басшы компания = АвтоВАЗ
 |бағынышты компания    = 
 |аудитор = 
 |сайты                 = [https://www.lada.ru/ lada.ru]
}}

1966 жылдың мамыр айында жасалған келісім-шарт негізінде (Фиат 124 лицензиясы), 1970 жылдың сәуірінде ВАЗ 2101 Жигули автокөлігін шығару басталды. Бұл модель 1988 жылға дейін шығарылды (ВАЗ 2102 атауымен 1971–1986 жж. вагон). VAZ 2101 дизайнын әзірлеу барысында келесі модельдер жасалды: VAZ 2103, VAZ 2104 (вагон), VAZ 2105, WAZ 2106 және VAZ 2107, Жигулидің ішкі нарығына және экспортқа Ладаға ( Лада). 

«Жигули» сериясынан басқа келесі өнімдер шығарылды: 1977 жылғы жол талғамайтын шағын үлгідегі Лада Нива, 1984 жылғы танымал Лада Самара ықшам жеңіл автомобильі, 1996 жылдан бастап ВАЗ 2110 (Ресейде Лада 110 деген атпен белгілі) және Надежда 1997 ж.. 2002 жылы Мәскеу салонында ол, атап айтқанда, 2151 классик (станция вагоны) моделі ұсынылды. Брендтің соңғы үлгісі - Лада Веста. 

Лада, Бронто, рослада (1998 жылдан бастап «СОК» және АвтоВАЗ тобының қатысуымен), Super Auto компаниялары 2004 жылы Лада және SeAZ маркаларымен 818 031 жеңіл автокөлік шығарған АвтоВАЗ (АвтоВАЗ) өндірушісімен құрылған. Бұл автомобильдер қазіргі уақытта Ресейден тыс 5 елде шығарылады: Украина, Эквадор, Египет, Қазақстан және Уругвай (2003-2004 жылдар аралығында). 

2008 жылдың наурызында Рено 1 миллиард АҚШ доллары көлеміндегі мәміле бойынша АвтоВАЗ-дағы азшылықтың 25% акциясын сатып алды, ал қалған 75% Ростекте қалды. Рено-пен бірлесіп жасалған Гранта кішігірім автокөліктің сатылымы 2011 жылдың желтоқсанында басталды. Рено технологиясы бар тағы бір көлік Ларгус Ресей нарығында 2012 жылдың шілде айының ортасында шығарылды. 2012 жылдың тамызында XRAY концепті автомобильі шығарылды. Мәскеу халықаралық автосалонда. XRAY дизайнын сол кездегі бас дизайнер Стив Маттин, бұрын вольво және Мерседес Бенц жасаған.

==Модельдері== 

* Лада Гранта
* Лада Веста
* Лада XRAY
* Лада Ларгус
* Лада Нива

&lt;!-- Сұраныстың соңы --&gt;
[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 14:01, 2022 ж. тамыздың 7 (+06)</text>
      <sha1>mn654lrr0u8invt93h88rkj8kgpiyh6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058342</id>
      <parentid>3058339</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:31:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>SSHTALBI</username>
        <id>122299</id>
      </contributor>
      <comment>/* 7 тамыз 2022 кезіндегі өңдеу сұранысы (Қорғалған) */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5203" xml:space="preserve">== 7 тамыз 2022 кезіндегі өңдеу сұранысы (Қорғалған) ==

{{өңделуі қорғалған|Lada|jauap_berilgen=жоқ}}
&lt;!-- Сұраныстың бас жағы. --&gt;

'''Лада''' (Лада, орыс. Лада) — ресейлік «АвтоВАЗ» автоөндіруші (орыс. АвтоВАЗ) шығаратын жеңіл автокөліктердің бренді. 1970 жылдан 2004 жылға дейін автомобильдер ішкі нарыққа ВАЗ зауыттық белгісімен және «Жигули» (орыс. Жигули) немесе Sputnik (Самара үлгілері жағдайында) маркасымен сатылды. 1971 жылдан бастап экспортқа және 2004 жылдан бастап Ресейде, бұл көліктер Лада брендімен ұсынылған. 

{{Компания
 |атауы             = Lada
 |логотипі              = Logo de Lada.svg
 |түрі                  = 
 |биржадағы листингі     = 
 |қызметі         = 
 |құрылды             = [[1973]]
 |жабылды           = 
 |жабылуының себебі  = 
 |ізбасары             = 
 |бұрынғы атауы     = 
 |құрушы           = 
 |орналасуы         = {{flagicon|Russia}} [[Мәскеу]], [[Ресей]]
 |басты адамдары      = 
 |саласы              = Машина өнеркәсібі
 |өнімі            = [[Автомобиль|Автомобильдер]], қозғалтқыштар
 |айналым               = 
 |операциялық кіріс  = 
 |таза табысы       = 
 |қызметкерлер саны    =
 |басшы компания = АвтоВАЗ
 |бағынышты компания    = 
 |аудитор = 
 |сайты                 = [https://www.lada.ru/ lada.ru]
}}

1966 жылдың мамыр айында жасалған келісім-шарт негізінде (Фиат 124 лицензиясы), 1970 жылдың сәуірінде ВАЗ 2101 Жигули автокөлігін шығару басталды. Бұл модель 1988 жылға дейін шығарылды (ВАЗ 2102 атауымен 1971 дейін 1986 жж. вагон). VAZ 2101 дизайнын әзірлеу барысында келесі модельдер жасалды: VAZ 2103, VAZ 2104 (вагон), VAZ 2105, VAZ 2106 және VAZ 2107, Жигулидің ішкі нарығына және экспортқа Ладаға ( Лада). 

«Жигули» сериясынан басқа келесі өнімдер шығарылды: 1977 жылғы жол талғамайтын шағын үлгідегі Лада Нива, 1984 жылғы танымал Лада Самара ықшам жеңіл автомобильі, 1996 жылдан бастап ВАЗ 2110 (Ресейде Лада 110 деген атпен белгілі) және Надежда 1997 ж.. 2002 жылы Мәскеу салонында ол, атап айтқанда, 2151 классик (станция вагоны) моделі ұсынылды. Брендтің соңғы үлгісі - Лада Веста. 

Лада, Бронто, рослада (1998 жылдан бастап «СОК» және АвтоВАЗ тобының қатысуымен), Super Auto компаниялары 2004 жылы Лада және SeAZ маркаларымен 818 031 жеңіл автокөлік шығарған АвтоВАЗ (АвтоВАЗ) өндірушісімен құрылған. Бұл автомобильдер қазіргі уақытта Ресейден тыс 5 елде шығарылады: Украина, Эквадор, Египет, Қазақстан және Уругвай (2003-2004 жылдар аралығында). 

2008 жылдың наурызында Рено 1 миллиард АҚШ доллары көлеміндегі мәміле бойынша АвтоВАЗ-дағы азшылықтың 25% акциясын сатып алды, ал қалған 75% Ростекте қалды. Рено-пен бірлесіп жасалған Гранта кішігірім автокөліктің сатылымы 2011 жылдың желтоқсанында басталды. Рено технологиясы бар тағы бір көлік Ларгус Ресей нарығында 2012 жылдың шілде айының ортасында шығарылды. 2012 жылдың тамызында XRAY концепті автомобильі шығарылды. Мәскеу халықаралық автосалонда. XRAY дизайнын сол кездегі бас дизайнер Стив Маттин, бұрын вольво және Мерседес Бенц жасаған.

==Модельдері== 

* Лада Гранта
* Лада Веста
* Лада XRAY
* Лада Ларгус
* Лада Нива

&lt;!-- Сұраныстың соңы --&gt;
[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 14:01, 2022 ж. тамыздың 7 (+06)</text>
      <sha1>0hny4xtkvbt6x2mspizxtjgygwuwbtg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Геномика</title>
    <ns>0</ns>
    <id>686008</id>
    <revision>
      <id>3058338</id>
      <timestamp>2022-08-07T08:07:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ерден Карсыбеков</username>
        <id>3744</id>
      </contributor>
      <comment>Жаңа бетте: [[Сурет:Mapping Reads.png|нобай|]] '''Геномика''' — [[геном]]дардың құрылысын, қасиеттерін, эволюциясын, оларды өңдеу мүмкіндіктерін зерттейтін ғылым.  Егер [[генетика]] жеке [[ген]]дерді мен олардың тұқым қуалаушылықтағы қызметін зерттесе, геномика қандай-да бір ағзаның ба...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1278" xml:space="preserve">[[Сурет:Mapping Reads.png|нобай|]]
'''Геномика''' — [[геном]]дардың құрылысын, қасиеттерін, эволюциясын, оларды өңдеу мүмкіндіктерін зерттейтін ғылым.

Егер [[генетика]] жеке [[ген]]дерді мен олардың тұқым қуалаушылықтағы қызметін зерттесе, геномика қандай-да бір ағзаның барлық гендерінің жиынын сандық және сапалық жағынан қарастырады, сол гендердің өзара әсерлесуін және ағзаға ықпалын зерттейді.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20040630170807/http://www.who.int/genomics/geneticsVSgenomics/en/ WHO definitions of genetics and genomics]&lt;/ref&gt;

Сондай-ақ геномика [[эпистазис]], [[плейотропия]], [[гетерозис]] және [[локус]] пен [[аллель]]дердің арасындағы басқа да қатынастарды зерттейді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{biology-stub}}
{{Генетика}}
[[Санат:Геномика]]
[[Санат:Биоинформатика]]</text>
      <sha1>o87xd34trtgy1f16qk0ckz085jmxkf2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Санат:Геномика</title>
    <ns>14</ns>
    <id>686009</id>
    <revision>
      <id>3058340</id>
      <timestamp>2022-08-07T08:10:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ерден Карсыбеков</username>
        <id>3744</id>
      </contributor>
      <comment>Жаңа бетте: *  [[Санат:Генетика]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34" xml:space="preserve">*

[[Санат:Генетика]]</text>
      <sha1>9elh7t39roj2z6rnn7kchpid3pjpt94</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3058341</id>
      <parentid>3058340</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:13:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ерден Карсыбеков</username>
        <id>3744</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86" xml:space="preserve">{{Commonscat|Genomics}}
{{Басты мақала}}
*

[[Санат:Генетика]]</text>
      <sha1>eqal19ullrdj20twbzjrsybm0ukisos</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Antiquistik</title>
    <ns>3</ns>
    <id>686010</id>
    <revision>
      <id>3058350</id>
      <timestamp>2022-08-07T10:40:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="229" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Antiquistik}}

-- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 16:40, 2022 ж. тамыздың 7 (+06)</text>
      <sha1>rlnkg09dxkjw7xmm9vw7zwqdhk2xxbk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Anarmus</title>
    <ns>3</ns>
    <id>686011</id>
    <revision>
      <id>3058351</id>
      <timestamp>2022-08-07T11:22:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="436" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Anarmus}}

-- &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-family:Georgia;&quot;&gt;&lt;i&gt;Мұхамеджан А.А.&lt;/i&gt;&lt;/span&gt;]]&lt;/font&gt; [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-size:90%&quot;&gt;&lt;font color=&quot;#0000FF&quot;&gt;(талқылауы)&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 17:22, 2022 ж. тамыздың 7 (+06)</text>
      <sha1>o2r0hs7brtu1yj08ahqi7xhff726lsz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:MaximumGarlic</title>
    <ns>3</ns>
    <id>686012</id>
    <revision>
      <id>3058352</id>
      <timestamp>2022-08-07T11:30:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="209" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=MaximumGarlic}}

-- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 17:30, 2022 ж. тамыздың 7 (+06)</text>
      <sha1>otepkw4ept35dfy24sx2plouznkcacx</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>