វិគីភីឌា kmwiki https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%91%E1%9F%86%E1%9E%96%E1%9F%90%E1%9E%9A%E1%9E%8A%E1%9E%BE%E1%9E%98 MediaWiki 1.39.0-wmf.21 first-letter មេឌា ពិសេស ការពិភាក្សា អ្នកប្រើប្រាស់ ការពិភាក្សារបស់អ្នកប្រើប្រាស់ វិគីភីឌា ការពិភាក្សាអំពីវិគីភីឌា ឯកសារ ការពិភាក្សាអំពីឯកសារ មេឌាវិគី ការពិភាក្សាអំពីមេឌាវិគី ទំព័រគំរូ ការពិភាក្សាអំពីទំព័រគំរូ ជំនួយ ការពិភាក្សាអំពីជំនួយ ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម ការពិភាក្សាអំពីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 10703 281673 281337 2022-07-21T07:11:43Z 27.109.113.73 wikitext text/x-wiki '''សុភាសិត​ខ្មែរ''' ជា​ឃ្លា​​​ខ្លី​ៗ តែ​មាន​អត្ថន័យ​​ជ្រៅ​ជ្រះ​ ​​ជា​​ឱវាទ​ល្អៗ​​ដែល​មាន​ប្រយោជន៍​គួរ​រៀន​គួរ​ស្តាប់។​ ទំព័រ​នេះគឺ​ជា​កម្រង​ប្រមូល​ផ្តុំ​សុភាសិត​ខ្មែរ ដក​ស្រង់​ចេញ​ពី​សៀវ​ភៅ'''ប្រមូល​ភាសិត​ខ្មែរ​''' ផ្សាយ​ចេញ​ពី​សមាគម​សម្តេច​ [[ជួន ណាត]]​។ {| border=0 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=250 style="margin: 0.5em 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" | style="background:#ffffff;" align=center colspan=2 | [[ឯកសារ:Khmer Proverb.jpg|250px]] |} kk == ថោក == <br /> * គេខុសកុំអាលអរ គេសាទរកុំអាលអួត ។ * គិតមុនគូ * គ្មាន​កម្លាំង​ គ្មាន​បញ្ញា គ្មាន​អាហារ​ គ្មាន​ជិវិត។ * គ្មានពូជ គ្មានកំណើត * គ្នាតិចអន្សមខ្លោច ​គ្នាដូចស្រមោចអន្សមឆៅ។ * គុក​និង​សោ គឺ​ចោរ​បង្កើត​ឱសថល្អ​ឆើត​កើត​ពី​រោគ ដំេណក​កើត​ពី​ការ​ងុយងោក មនុស្ស​ក្នុង​លោក​កើត​ពី​កម្ម។ * គ្រូកាចសិស្សខូច។ * គ្រូទាយ ម្តាយថា។ * គួរ​គិត​ជីវិត​ពុំ​ទៀង​ទាត់​ តែង​តែ​បែរ​បត់​កាន់​ក្តី​ស្លាប់ ពុំ​ដែល​បាន​ស្រួល​ប្រែ​ប្រួល​ឆាប់ ក្រឡាប់ស្ងាត់សូន្យ​ចា * គោដំបៅខ្នង​ ក្អែកហើររំលង​ រំសាយកន្ទុយ។ *គ្រឿងញៀនបំផ្លាញអនាគត។ == ឃ ==កើតមកជាមនុស្សលអោយគេមើលងាយ * ឃាត់​កំហឹង​ដោយ​ប្រឹង​អត់​អោយ​បាន​ ឃាត់​ពាល​សាមាន្យ​ដោយ​អាជ្ញាបុគ្គល​ ឃាត់​ចិត្ត​ចាកទោសា ប្រសើរ​ថ្លៃ​ថ្លា​ក្នុង​លោកិយ។ * ឃាត់​ចិត្ត​ចាកក្តី​ស្នេហា ក្នុង​កាមតណ្ហានា​លោកិយ ដូច​យក​អំបោះ​ចង​ដំរី​ ពិបាក​ពេក​ក្រៃ​គួរ * ឃ្លាតកាយ ណាយចិត្ត។ * ឃ្លានឆ្ងាញ់ ស្រលាញ់ល្អ។ * ឃុបឃិត​ជន​ពាល ​រាល​ទុក្ខ​ដល់ខ្លួន។ * ឃុប​ឃិត​បណ្ឌិត​ សុខ​មួយ​ជិវិត​ឥតទុក្ខា​ * ។ * ឃើញ​ខ្លា​ដេក​ថា​ខ្លា​ស្លាប់ ឃើញ​ខ្លា​ក្រាប​ថា​ខ្លា​សំពះ។ * ឃើញ​គេ​ទៅ​កុំ​អោយ​ខាន ឃើញ​គេ​បាន​កុំ​អោយ​ទៅ។ * ឃើញ​ឈើ​ពុក​ កុំ​អាល​ដាក់​គូទ​អង្គុយ (ឬ កុំ​អាល​ដាក់​គូទ​លើ)។ * ឃើញ​ដំរី​ជុះ​ កុំ​ជុះ​តាម​ដំរី (ឬ ដំរី​ជុះ​ កុំ​ជុះ​តាម​ដំរី)។ * ឃើញ​ថ្លុក​ថាជា​ថ្នល់ ក្រែង​កំហល់​កំហុស​មាន។ * ឃើញ​ពីនាយ​កុំ​អាល​ទាយ​អាក្រក់​ល្អ លុះ​ឃើញ​ជាក់ជា​ខ្មៅ​ស ទើបថាបាន​ បើ​បណ្តោយ​តាម​គំនិត​ដែល​គិត​ស្មាន​ នឹង​រំខាន​ព្រោះ​ការ​ខុស​កំហុស​ខ្លួន។ * ឃើញ​សម្បក​ថា​ខ្លឹម​រុក្ខា​ យល់​ពួក​បច្ចា​ថា​ជាមិត្រ​ ពាល​ប្រឡំ​ថា​បណ្ឌិត​ ច្រឡំ​លាមក​ពិតថាបុប្ផា។ * ឃ្លាន​កុំអាល​ស៊ី ងងុយ​កុំ​អាល​ដេក​ យប់កុំអាលនិយាយជាមួយស្រី​។ * ឃ្លាន​ក្រៃ​ណា​ឆ្ងាញ់​ ស្រឡាញ់​ក្រៃ​ណា​ល្អ (ឬ ពិសា​ក្រៃ​ណា​នឹង​ឃ្លាន អាក្រក់ប៉ុន្មាន​ក្រៃ​ណា​នឹង​ចិត្ត)។ * ឃ្លេ​មិន​ខ្លាច​ ទៅ​ខ្លាចខ្លា។ (ភួង គូទ ) * ឃ្លោក​លិច​ អម្បែង​អណ្តែត។ * ឃ្វាលក្របី​ជិះ​ក្របី ឃ្វាលគោ​ជិះ​គោ។ * ឃ្វាលចិត្ត​លំបាក​ពេក​ពិត​ ដូចឃ្វាលពពក។ * ឃ្វាលគោ​ក្របី​ដោយ​អាជ្ញា ឃ្វាល​ចិត្តល្អ​ជា​ដោយ​អំណត់។ * ឃ្វាល​ចិត្ត​ឥត​កំណាញ់​ ដោយ​លះ​បង់​កុំ​ប្រណី។ * ឃ្វាល​នគរ​ដោយ​ពលរដ្ឋ​ប្រុសស្រី រួម​សាមគ្គី​តាម​រដ្ឋ​បុរស​ជាតិ។ *ស៊ូយកពេជ្រមិនទាន់ច្នៃប្រសើរជាងមានពេជ្រនៅក្នុងដៃតែមិនមែនជារបស់ពិត == ង == * ងប់​នឹង​កូន​ប្រពន្ធ​ទ្រព្យ ​ ព្រះ​ថា​អភ័ព្វ​ព្រោះ​ជាប់​ចំណង។ * ងប់​នឹង​ញាតិ​ ឃ្លាត​ច្បាប់។ * ងប់​នឹង​មាស​ប្រាក់ ​ខូច​យសសក្តា។ * ងប់​នឹង​ប្រុ​ស​ ខូច​ព្រហ្មចារី។ * ងប់នឹងប្រុស ខូចឈ្មោះមួយជាតិ។ * ងប់​នឹង​ស្រី ​ចំណី​ទុក្ខ។ * ងប់នឹង​ល្បែង ​តែង​ហិនហោច។ * ងប់នឹងល្បែង​ តែងវិនាស។ * ងប់នឹង​ស្រា​ ខូច​ស្មារតី។ * ងប់​នឹង​ពាក្យ​សរសើរ ​គេ​ថា​ភ្លើ។ * ងប់នឹង​ពាក្យ​បង្អាប់ ស្លាប់​គំនិត។ * ងប់​នឹង​ស័ក្តិយស​ ស្អុយ​ទាំង​អស់​ក្នុង​លោកិយ។ * ងប់នឹង​ជំនឿ​ រឿគំនិត។ *ងប់នឹងសម្រស់ អស់តម្លៃ * ងាប់​ដើម្បី​ជាតិ​មាតុភូមិ ទេវតា​ឥន្ទ្រព្រហ្ម​ចោមឲ្យ​ពរ។ * ងាប់​ខ្លួន​ សមសួន​ជាង​ងាប់​កេរ្តិ៍​ឈ្មោះ។ * ងាប់​គំនិត ​ ងងឹត​ដល់ស្លាប់។ * ងាប់​ទាំង​រស់ ស្អុយ​ទាំង​ស្រស់។ * ងា​ប់ដៃ​ជើង​ ថ្កើង​ជាង​ងាប់​ពាក្យសម្តី។ * ងាប់នឹង​ស្រី​ ចង្រៃ​មួយ​ជាតិ។ * ងាប់​នឹង​សំដី ដូច​ត្រី​កំភ្លាញ។ * ងា​ប់នឹង​អាចម៍​ឯង​ ជាក់​ស្តែង​ដូច​ខ្វែក។ * ងាប់​ព្រោះ​គំនិត ​ ដូច​កាំ​បិត​ចិត​ដង​ឯង។ * ងា​ប់​ជាតិ​ ព្រោះ​ឃ្លាត​សាមគ្គី។ * ងាប់នយោបាយ​ ព្រោះ​ស្តាយ​លាភ។ * ងាប់​ស្តួក​ ដូច​ឃ្លោក​ទុំ។ * ងាយ​មិន​ក្រៃ​ណា​នឹង​បាន​ មានមិនក្រៃ​ណានឹង​អ្នក​បាន​សុខ​ ចេះ​ក្តី​មិន​ក្រៃ​ណា​នឹង​ម្ចាស់​ស្រុក។ * ងើយ (ឬ ងើប)​ ស្កក​ ឱនដាក់គ្រាប់។ == ច == * ចង់ធំខំពីតូច បើខ្លាចខួចកុំឆាប់ខឹង ការអ្វីឲ្យចេះថ្លឹង កុំប្រឹងជុះតាមដំរី ។ * ចង់ប្រាជ្ញឲ្យខំប្រឹង ចងក្បិនតឹងរកស៊ីធូរ គំនិតមុនគំនo រៀនធ្វើគ្រូមានគេរាប់ ។ * ចង់ឲ្យមានជួញអង្ករ​ចង់ឲ្យក្រជួញឡាន។ * ចង់ចេះឲ្យធ្វើល្ងង់។ * ចង់ស្រួចដូចបន្លា ត្រូវឧស្សាហ៍ដុសដែកដុល។ * ច្របាច់កចិន លៀនអណ្តាតខែ្មរ។ * ចម្ងល់គឺជាបិតានៃការចៃ្នប្រឌិត។ * ចម្ងល់គឺជាការចាប់ផ្តើមមិនមែនជាចុងបញ្ចប់នៃបញ្ញាទេ។ * ចង្អៀតផ្ទះនៅបាន ចង្អៀតចិត្តនៅពុំបាន។ * ចាក់អង្ករយកអង្កាម។ * ចានមួយរាវ លែងអីរណ្តំគ្នា។ * ចាញ់ចត្រង្គអស់ប្រាជ្ញា ចាញ់តណ្ហា​អស់កុសល។ * ចាញ់បានជាព្រះ ឈ្នះបានជាមារ។ * ចាប់ក្ដាមដាក់ចង្អេរ។ * ចាប់នេះចាប់នោះ មិនឆ្ពោះត្រង់ណា។ * ចាប់ច្រវាក្រាក សំឡឹងជ្រោយ។ * ចាប់ត្រីបាន កុំឲ្យល្អក់ទឹក។ * ចាប់ត្រីដៃពីរតម្រាហាម ចាក់អង្ករយកអង្កាមហាមមិនឈ្នះ អុំទូកឡើងភ្នំខំមានៈ បង់ព្រះទៅសំពះឯបាយាប (អារក្ស)។ * ចាប់វល្លិមួយ រញ្ជួយរាល់ដើម។ * ចាស់អាងស្លាប់ ពាលអាងកាប់ កេ្មងអាងយំ។ * ចិត្ត​ដាច់​នៅ​ស្រី ។ * ចិត្តល្អ ក្រខ្លួន។ * ចិត្តល្អ ក្រមិនយូរ។ * ចិត្តជាទេវទត្ត មាត់ជាទេវតា។ * ចិញ្ចឹមកូនខ្លា វាសងគុណ។ * ចិញ្ចឹមមនុស្សខូច ដូចចិញ្ចឹមខ្លា។ * ចូល​ព្រៃ​សត្វ​សាហាវ រក​អំពាវ​គ្នា​មក​ជុំ ដល់​បាន​ស្ករ​​និង​ទឹក​ឃ្មុំ ពួន​សម្ងំ​​ឆី​​ម្នាក់​ឯង ។ * ចូលព្រៃទាន់ព្រឹក ​ចង់សឹកទាន់ក្មេង។ * ចូលស្ទឹងតាមបទ ​ចូលស្រុកតាមប្រទេស។ * ចូរមើលកាលវែង កុំមើលកាលខ្លី។ * ចូរសេពអ្នកប្រាជ្ញ កុំត្រាប់មនុស្សពាល។ * ចេះ​ច្បាប់​មិន​ខ្លាច​ក្ដី ចេះ​វិន័យ​មិន​ខ្លាច​សង្ឃ ។ * ចេះដប់មិនស្មើប្រសប់មួយ។ * ចេះឯង ឲ្យក្រែងចេះគេ។ * ចេះ​មិន​ដែល​ចាញ់ ។ * ចេះពីរៀន មានពីរក ក្រពីខ្ជិល។ * ចេះមកពីរៀន​ មានមកពីរក។ * ចោល​សាច់​ស្រវ៉ា​ឆ្អឹង ទំពារ​ទៅ​រឹង​រាវ​រក​សាច់ ។ * ចំណេះបានពីរៀន មានបានមកពីរក។ * ចំណេះ​ជិះ​ក​ឯង ។ * ចំណេះវិជ្ជាលោកចែងចាត់ ទុកជាសម្បត្តិសម្បូរបាន ទោះបីក្រខ្សត់អត់ប៉ុន្មាន គង់តែបានគ្រាន់អាស្រ័យ ។ * ចំណីឆ្ងាញ់កុំទុកចាំស្អែក ប្រពន្ធ​គាប់​ភ្នែក​កុំ​ឲ្យ​ដើរ​ក្រោយ ។ * ចំណីច្រើនមុខច្រើនពិសា កូនច្រើនបាច្រើនល្អ ។ * ចុះទឹកក្រពើ ឡើងលើខ្លា។ ចរិយា == ឆ == * ឆ្មាមិននៅ កណ្តុរឡើងរាជ្យ។ * ឆ្ងាយកាយ ណាយចិត្ត។ * ឆ្ងាញ់មាត់មិនស្អិត ដូចចិត្តឆ្ងាញ់។ * ឆ្អិនគំនិតពិតជាឆ្អិនគ្រប់យ៉ាងឆ្អិន ព្រេងសំណាងផុតទុក្ខា។ * ឆ្អិនក្បាលស៊ីក្បាល ឆ្អិនកន្ទុយស៊ីកន្ទុយ។ * ឆែ្កខាំឲ្យរកម្ចាស់ គោឆ្កឹះឲ្យរកនាយ។ * ឆ្កែខាំ​កុំខាំឆ្កែវិញ។ * ឆែ្កទាល់ច្រក រលកទាល់ច្រាំង។ * ឆែ្កព្រូសមិនដែលខាំ ផ្គរលាន់រអាំមិនដែលភ្លៀង។ * ឆ្កែខាំឲ្យរកម្ចាស់ គោឆ្កឹះឲ្យរកនាយ ។ * ឆ្នាំងណាគ្របនឹង។ * ឆ្លុះកញ្ចក់ ធេ្មចនេត្រា * ឆ្មើងឆ្មៃ ចង្រៃខ្លួន។ She was going through my email ii and a។ * ជាការងាយក្នុងការធើ្វការងារមួយបានល្អ ជាងពន្យល់គេពីរបៀបធ្វើការងារនោះ។ * ជាតិទាពូជទាប ចង់នៅទីរាប មិនចង់ឡើងធ្នើរ។ * ជាតិជាអ្នកជា ស្ងាត់ស្ងៀមកិរិយា មិនចេញក្អេងក្អាង ឯសន្តានពាលចេញឫកអាងយ៉ាង ភ្លាត់ស្នៀតស្រទាង ព្រោះព្រុយមិនឈប់ ។ *ជាតិស្លាប់រស់ ព្រោះនយោបាយ។ * ជាងទងស៊ីរងកំបែក​ ជាងដែកស៊ីហែកនឹងដៃ។ * ជាងមិនកើតបន្ទោសដែក។ * ជ្រងោប៉ុនគល់ មិនយល់ប៉ុនសក់។ * ជ្រាយរអៀច ដូចបបរឈ្មោល។ * ជ្រូកស្លាប់ ព្រោះសាច់។ * ជួញខាតកុំឈប់ខាន បើចង់បានកុំខ្លាចបង់។ * ជំពប់ជើងគង់បាក់ ជំពប់មាត់បង់ប្រាក់។ * ជ្រើមដូចមហាត។ * ជ្រៃលោមស្រឡៅ ត្រាវលោមបឹង។ * ជ្រៅដូច ក្តិតចាន។ * ជ្រៅតែមាត់ គំនិតរាក់កំផែល។ * ជួយខ្លួនឯងបានទើបទេវតាជួយតាមក្រោយ == ឈ == * ឈើបៀមទឹកឆាប់ពុក មនុស្សបៀមទុក្ខឆាប់ស្លាប់ ឈើវៀចធ្វើកង់ឈើត្រង់ធ្វើទូក * * ឈឺធ្ងន់យកដំរីទៅបន់ ដល់ជំងឺស្រន់យកពងមាន់ទៅថ្វាយ។ * ឈឺជើងធាត់ ឈឺមាត់ស្គម។ * ឈើពុក កុំដាក់គូថអង្គុយ។ * ឈើកោងវល្លិព័ទ្ធ​ មនុស្សខ្ចាត់ព្រាត់កុំយកខ្លួនបៀត។ * ឈ្នះអ្នកខ្ពស់ដោយបន្ទន់ប្រាណ ឈ្នះអ្នកក្លាហានដោយទំលាយ ឈ្នះអ្នកខ្សោយដោយសម្លបាយ ឈ្នះអ្នកស្មើកាយដោយការព្យាយាម ។ * ឈ្មោះខ្លួនបែបណា ខំធ្វើការឲ្យដូចឈ្មោះ។ * ឈ្លោះនឹងស្រីនាំឲ្យហិន ក្តីនឹងចិននាំឲ្យថោក។ * ឈ្លោះនឹងបរទេស កុំធេ្វសគំនិត។ == ញ == * ញញឹមស្មើ សើចស្ទើរ សំដីពីរោះ ការណ៍ទាំងនោះចូរប្រយ័ត្ន ។ * ញ៉ាមដូចក្តាម ស៊ីអាចម៍។ * ញាតិផ្ទាល់ បើមិនស្គាល់គឺអ្នកដទៃ។ * ញាតិនិងមិត្រ បើញាតិមិនគិត មិត្រប្រសើរជាង។ * ញៀននឹងស្រីចំណីទុក្ខ។ * ញៀននឹងលែ្បងតែងហិនហោច។ * ញៀននឹងបៀប៉ោ អស់ខោអស់អាវ។ * ញៀននឹងបៀ គឃៀរស្លៀកពាង។ * ញៀននឹងលាភ ថោកទាបដូចសត្វ។ * ញៀននឹងស្រា ដេកផ្ងាក្នុងផ្លូវ។ * ញៀននឹងលែ្បងតែងបង់យស។ == ដ == * ដាវមុតៗមែនក្នុងស្រោម វិជ្ជាចេះព្រមនៅក្នុងក្បួន ប្រពន្ធគាប់ចិត្តនៅឆ្ងាយខ្លួន ដល់ជូនត្រូវការរអារចិត្ត ។ * ដល់ត្រើយ សើយគូថ។ * ដង្កូវចេញពីសាច់ ច្រែះចេញពីដែក។ * ដាក់ទុកកូនចៅ ឲ្យមើលផៅសន្តាន។ * ដឹកគោញី បន្សីគោលឈ្មោល។ * ដឹងឆ្លើយព្រោះដង កូនឆ្គងព្រោះមេបា។ * ដឹងរង្គោះ បោះបណ្តោយ។ * ដឹងថាខ្លួនល្ងង់ គង់បានជាប្រាជ្ញ។ * ដឹងបាំងតាមសាប់ ច្បាប់កាត់តាមពាក្យ។ * ដុតឲ្យខ្លោច រោចឲ្យឆៅ។ * ដូចដេកផ្ងាស្តោះដាក់ទ្រូងឯង។ * ដូច(ជាគេ)អូសឆែ្កឲ្យចុះទឹក។ * ដូចខ្វៀនកន្ទុយឆែ្ក ទោះនៅប្រែពត់ពុំត្រង់។ * ដូចក្រពើ វងេ្វងបឹង។ * ដួលត្មោល ដូចគ្មានអីទប់។ * ដួលមិនបាច់ច្រាន បានមិនបាច់ខំ។ * ដើមនៅឯស្រែ ផែ្លនៅឯផ្សារ។ * ដើរដោយផ្លូវគន្លង តម្រាយអ្នកចាស់បុរាណ។ * ដើរឲ្យរំពៃ អង្គុយឲ្យរំពឹង។ * ដើរឲ្យមានបី ស្រដីឲ្យមានបួន។ * ដើម្បីធើ្វរឿងធំមួយត្រូវគិតជាមុនសិនចាំធ្វើជាក្រោយ។ * ដេកយប់កុំដេកយូរ ខ្លាចក្តីទុជ៌‌នដល់ប្រាណ។ * ដេកមិនលក់កុំខំដេក។ * ដេកដល់ថៃ្ង នាំចង្រៃខ្លួន។ * ដេកផ្ងាស្តោះលើទ្រូងឯង។ * ដេកលើភ្លៅ ទៅបៅដោះអ្នកដទៃ។ * ដេកយប់ កុំនិយាយនឹងស្រី។ * ដេកទាល់ថៃ្ង យកកំជិលដែលគេ។ * ដេកមិនលក់ បក់មិនល្អើយ។ * ដេកផ្សំដួល រមួលផ្សំគ្រេច។ * ដេញទាន់កុំជាន់កែង។ * ដៃតូច ខ្លួនទាប ចង់ឈោងចាប់ផ្កាយ។ * ដៃភ្លើងជើងមាន់។ * ដាំដូងឲ្យខំថែ ចង់ស៊ីផែ្លឲ្យដុតគល់។ * ដាំជើងក្រាន​ មិនប្រមាណឆ្នាំង។ * ដំរីខ្វាក់ ទ្រមាក់ឆ្កួត។ * ដំរីជល់គ្នា ​ងាប់ស្មៅចិញ្ចៀន។ * ដំរីសាស្លាប់ ​យកចង្អេរបាំង។ * ដំបៅ​មិន​ឈឺ យកឈើទៅចាក់។ * ដោះស្រាយប្រស្នា ថ្កើងអ្នកប្រាជ្ញ។ * ដោះកនែ្ទក អារឹសកូន។ == ឋ == * ឋិតនៅក្នុងសេចក្តីប្រមាទ ឈ្មោះថាស្លាប់។ == ឌ == * ឌម​ជន​គឺ​អ្នក​ថោក អាច​ប្រែក្លាយ​ភាព​ជា​ខ្ពង់​ខ្ពស់ ដោយ​ការ​សេពគប់​នឹង​សប្បុរស ដង្កូវ​បាន​ខ្ពស់​ព្រោះ​បុប្ផា។ == ឍ == * ឍាលិន​ប្រែ​ថា​អ្នក​កាន់​ខែល​ ចេះកាប់​ប្រហែល​ចេះ​ការពារ​ ដូច​អ្នក​ចេះ​ដឹង​មិន​ខ្លាច​រា ឧបស័គ្គនានា​ការពារ​បាន។ ខែល​និង​អាវុធ​គឺ​វិជ្ជា​ នៃ​ប្រុស​និង​នារីគ្រប់​ប្រាណ ដែល​បាន​រៀន​សូត្រ​យ៉ាង​ចំណាន ក្នុង​ភូមិភព​ឋាននា​លោកិយ។ == ណ == * ណាយកាយ ឆ្ងាយចិត្ត។ * ណែនាំខុសផ្លូវ តែងទៅអបាយមុខ។ * ណែនាំកូន ត្រូវប្រដៅខ្លួនទុកជាគំរូ។ == ត ==ង * តសំពៅ មិនត្រូវស្តាយដែក។ * តវាសនា ឲ្យខំសន្សំបុណ្យ។ * តដងរែក ឲ្យល្មមនឹងស្មា។ * តកម្លាំងឲ្យ​សេពអាហារ។ * តក់ៗពេញបំពង់ ឆុង​ៗ​កំពប់​អស់ ។ * តមមេស៊ីពង ស៊ីរងសម្បុក។ * ត្រង់​មិនឈ្នះទាល់។ * ត្រីឆ្តោរស៊ីកូនឯង។ * ត្រីងៀត ឆ្លៀតពង ត្រី​ជាប់ក្នុង​មង​ ឆ្លៀត​ពន្លាក ។ * ត្រីមួយត្រកតែស្អុយមួយ ស្អុយទាំងអស់។ * ត្រុកៗ​អ្នក​ស្រុក​មើល​ងាយ រលាស់​គូថ​ខ្ចាយ​មាន​ឱត​មាន​ភាន់ ។ * តឹងគិតឲ្យធូរ យូរគិតឲ្យឆាប់។ * តឹងព្អឹះដូចអូសឫស្សីច្រាសចុង។ * ត្រឹកៗដល់ផ្ទះ តូងតាងដេកផ្លូវ។ * ត្រកូលសជាតិ មាយាទសពូជ។ * ត្រួសត្រាយទុក ស្រណុកជាងកែកុន។ * ត្រូវសន្សំទ្រព្យ តិចៗត្រឡប់ ចំរើនធាត់ធំ។ * ត្រៀមទុកមុន មិនស្កុនការ។ * ត្រេកអរមុន ទុក្ខក្រោយ។ * ថយយស ព្រោះព្រហើន។ * ថិតថេរតែខ្លួន ចិត្តផ្ទួនតែទុក្ខ។ តក់ៗពេញបំពុងឆុងៗកន្លះក្រហែត * ថោកអីនៅដៃថៃ្លអីនៅមាត់។ == ទ == * ទាហានថ្កើងដ្បិតសឹក ធ្វើស្រែដ្បិតទឹក ត្រឹកពលព្រោះបាយ សិស្សប្រាជ្ញដ្បិតគ្រូ ជេរពោលដំវាយ ពលថ្កើងដ្បិតនាយ ហ្វឹកហ្វឺនខះខំ ។ * ទម្ពក់វាទៅ​ ទើបព្នៅវាមក។ * ទ្រព្យច្រើនព្រួយរក្សា ទ្រព្យតិចណាព្រួយរិះរក។ * ទ្រព្យធនទោះថោកថៃ្ល រួមរក្សាកុំបីធ្លោយ។ * ទនេ្លដប់ មិនស្កប់សមុទ្រមួយ។ * ទឹកថ្លាល្គឹកបើល្អក់ ដ្បិតរលកបោកសោះសា។ * ទឹកជន់ បុណ្យសេ្តច ។ * ទឹករាក់ត្រឹមភ្លៅ ទឹកជ្រៅ ត្រឹមជង្គង់។ * ទឹកត្រជាក់ត្រីកុម ទឹកក្តៅត្រីរត់ចេញ។ * ទឹកបាក់ទៅទាប ដីខ្ពស់កណ្តៀរពូន។ * ទឹកហូរមិនដែលហត់ ព្រះពុទ្ធមិនដែលខឹង។ * ទឹកហូរមិនដែលហត់ ប្រុសស្បថកុំឲ្យជឿ។ * ទឹកថ្លាលាងសក់ ទឹកល្អក់លាងជើង។ * ទុកចោលវាចាស់ ប្រើណាស់វាថ្មី។ * ទូកទៅ កំពង់នៅ។ * ទូកយើងវែង ទូកគេខ្លីតាមគេមេ្តចទាន់។ * ទូកដាច់យកទូកតាម។ * ទូកបែកជាទូកគត់ ទូកកំបុតជាទូកកង។ * ទាំងអ្នកមាននិងអ្នកក្រគឺជាកូនចៅនៃគំនិត។ * ទៅឥតគេរក មកឥតគេហៅ។ * ទើមៗដល់ផ្ទះ រូតរះដេកផ្លូវ == ធ្វើផ្ទះកុំធ្វើជណ្ដើរ លស់ខ្ញុំបម្រើកុំឱ្យបាយស៊ី។ == * ធ្ងន់នៅថ្ម ក្រនៅក្តី។ * ធ្វើមិនបាច់ភ្ជួរ រក្សាតែមួរ ស៊ីស្រូវមិនអស់។ * ធ្វើគុណបានទោស ដូចប្រោះខ្លាស្លាប់។ * ធ្វើបាបមិនធ្វើបុណ្យ លែងជាតិទៅនៅនរក។ * ធ្វើស្រែទាន់ក្តៅដី ចង់ស្រីទាន់ក្តៅចិត្ត។ * ធ្វើស្រែនឹងទឹក ​ធ្វើសឹកនឹងបាយ។ * ធ្វើស្រែឲ្យមើលស្មៅ​ ទុកដាក់កូនចៅឲ្យមើលផៅសន្ដាន។ * ធ្វើល្អបានល្អ​ ធ្វើអាក្រក់បានអាក្រក់។ * ធ្វើចេះត្រូវគេប្រើ ធ្វើល្ងីល្ងើស្រណុកខ្លួន។ * ធ្វើការតិចចាយច្រើនចម្រើនក្រ។ * ធ្វើគុណ១០០ សំពៅទោស១ចូលទៅរលាយគុណអស់។ * ធុងទទេឮខ្លាំងណាស់។ * ធ្នូស្នាបង់បាញ់ ​ធម៌បង់ទន្ទេញ​​ ស្រ្ដីបង់ភស្ដា របាំបង់លេងវង្វេងតម្រាចាត់ក្នុងមលាមន្ទិលសៅហ្មង។ * ធំតែខ្លួន ដូចឃ្លោក។ *ធ្វើផ្ទះកុំធ្វើជណ្ដើរ លស់ខ្ញុំបម្រើកុំឱ្យបាយស៊ី។ == ន == * នំមិនធំជាងនាឡិ * នឿយមុន ស្រណុកក្រោយ។ * នារីមានប្តីពីរបីដង ភិក្ខុផងនៅវត្តពីរបីវ៉ា បក្សីជាប់ជង់ពីរបីគ្រា មាយាពួកនេះធ្វើច្រើនក្រៃ ។ * និយាយបាតដៃជាខ្នងដៃ។ * និយាយច្រើនគេមិនស្តាប់ អាប់ប្រាជ្ញា។ * និយាយបែកជាអូរ ហូរជាស្ទឹង។ * និយាយយប់ផ្ទប់ព្រៃ និយាយថៃ្ងព្រៃមានត្រចៀក។ * និរាសកុំមេ្នញ ខឹងកុំទនេ្ទញ ស្អប់កុំព្យាបាទ។ * នឹងលេបវាស្លាក់ នឹងខ្ជាក់វាសែ្លង។ * នឹងឆីចង់ពិសា ខ្ជិលទំពាឲ្យម៉ដ្ឋហ្មង។ * នឿយណាយកុំដេក យកប្រពន្ធឲ្យមើលម្តាយកេ្មក ចូលដំណេកកុំនិយាយនឹងប្រពន្ធ។ * នៅផ្ទះម្តាយទីទៃ នៅព្រៃម្តាយតែមួយ។ * នៅពេលដែលបុគ្គលម្នាក់មានចរិតមិនច្បាស់លាស់ចំពោះអ្នក ត្រូវរកមិត្តផេ្សង។ #បញ្ជូនបន្ត [[ទំព័រគោលដៅ]] == ប == * ប្រលងមើលកំណែរ ដូចឆ្កែអត់គំនិត * បន់ព្រះទៅសំពះឯបាយាប។ * បង់បោយមិនមើលប្រាណ ដាំជើងក្រានមិនប្រមាណឆ្នាំង។ * បន់ព្រះ សំពះទេព្តា។ * បណ្ឌិតមានការមិនរករឿងជាកម្លាំង។ * បណ្ឌិតស្ងៀមស្ងាត់ ចាំស្តាប់គ្រប់ម៉ាត់ អ្នកពោលប្រាស្រ័យ ប្រើស្មារតីគិតគំនិតកែខៃ ឲ្យបានជោគជ័យ ជាងពោលប៉ប៉ាច់ ។ * បញ្ញើទុក ស្មើបំណុល។ * ប្រពន្ធពីរ គោបី ដំរីមួយ នាំឲ្យព្រួយចិត្ត។ * ប្រហែសបាត់ ប្រយ័ត្នគង់។ * ប្រមាថម្តាយ រំលាយព្រះ។ * ប្រមាថព្រៀងលាន តែងមានក្តីទុក្ខ។ * ប្រមាថចាស់ អាយុខ្លី។ * ប្រមាត់ដី អួតចង់ឡើងទ្រើង។ * ប្រញាប់ពេកដេកផ្លួវ។ * ប្រើខ្ញុំមើលមុខវា ទោះកាចជាមើលឲ្យសែ្តង។ * បាតដៃជាខ្នងដៃ។ * បានតែបាប មិនឆ្អាបមាត់។ * បានពីកែ្អក ចែកទៅតាវ៉ៅ។ * បានមាស ក្រអីនឹងក្រដាស់ខ្ចប់។ * បាបកម្មកុំបីមាន សីលនិងទានឲ្យរិះគិត។ * បា្រក់ក៏បង់​ ថង់ក៏ដាច់។ * ប្រាជ្ញាបុណ្យផងកើតដោយប្រតិបត្តិ។ * ប្រះដេកឆាប់លក់ ត្បិតឥតបើគិត។ * បុណ្យបាត់ដ្បិតបាប លាបបាត់ដ្បិតឃោរ។ * បុណ្យក៏ធ្វើ ​ឈើក៏កាប់។ * បុរសទុកដូចមាស ស្រីទុកដូចទង់ដែង។ * បួសដោយវត្ត ចិត្តដោយខ្លួន។ * បំណាច់នឹងបាប ឲ្យឆ្អាបមាត់។ * បើត្រាប់ឯតាំងយូ ក្រឯគ្រូពុំគួរត្រាប់។ * បើនឹងរស់ឲ្យគាប់ បើនឹងងាប់ឲ្យគួរ។ * បើមិនជួយចូកជួយចែវ កុំយកជើងរាទឹក។ * បើប្រឹងនឹងស្រួច បាច់អីសម្រួចដូចបន្លា។ * បើឆីកុំតាមឃ្លាន មើលប្រមាណគ្រប់គ្នីគ្នា។ * បើកាចៗឲ្យគេកោត បើឆោតៗឲ្យគេអាណិត។ * បើក្រទ្រព្យក៏ក្រចុះ កុំឲ្យតែទាល់គំនិត។ * បើខឹងឲ្យខំអត់ បើខ្សត់ឲ្យខំរក។ * បើត្រាប់សត្វក្ងោក កុំបីត្រាប់ពុតទន្សាយ។ * បើមិត្តមិនល្អ កុំយកជាមិត្ត។ * បើឮសូរផ្គរ កុំអាលចាក់ទឹកចោល។ * បើស្តីឲ្យពិនិត្យ ពាក្យណាពិតសឹងចរចា។ * បើកក្តោងទាន់ត្រូវខ្យល់។ * បើចង់ឈ្នះត្រូវធ្វើចាញ់។ == ផ == * ផឹកស្រាក្លាសំដី។ * ផ្ទុករទេះតាមចំណុះ។ * ផែ្លឈើមិនដែលជ្រុះឆ្ងាយពីគល់។ * ផ្លស់យស ព្រោះប្រមាថ។ * ផ្លូវ​វៀច​កុំ​បោះបង់ ផ្លូវ​ណា​ត្រង់​កុំ​ដើរ​ហោង ដើរ​ដោយ​ផ្លូវ​គន្លង តម្រាយ​ចាស់​បុរាណ ។ * ផ្ទះធំស្រណុក ដ្បិតភរិយាជា។ * ផ្ទះបាក់បែក ឆាប់ទល់ទ្រ។ * ផោមក្នុងទឹកមេ្តចគង់ស្អុយ។ == ព == * ពងមាន់កុំផ្ញើនឹងកែ្អក។ * ពាក្យគ្រូរែងរឹង ស្រារែងស្រវឹង ពុំដែលពិសា។ * ពាក្យអប្រិយចាញ់អាត្មា។ * ពាក្យច្រើនភូត ចាញ់អាត្មា។ * ពាក្យសែ្លងកុំស្អប់ ពាក្យគាប់ឲ្យយក។ * ពាក្យម្តាយ ទំនាយគ្រូ។ * ពិបាក​ត្រូវ​គិត​ឲ្យ​ធូរ យូរ​ត្រូវ​គិត​ឲ្យ​ឆាប់ ។ * ពុតគ្រូកុំត្រាប់ ច្បាប់គ្រូឲ្យយក។ * ពូជទានៅតែទា ពូជមាន់នៅតែមាន់។ * ពូកែឯង ឲ្យក្រែងពូកែគេ។ * ពួនតែមុខ គូថនៅកណ្តាលវាល។ * ពេលវេលាជាវត្ថុមានតមៃ្លបំផុតសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ៗ។ * ពេជ្រកើតពីថ្ម តែងទំពាស៊ីថ្មវិញ។ * ព្នៅនៅថ្នក់ ទម្ពក់នៅដៃ។ * ព្រះមិនសម ព្រហ្មមិនជួយ។ * ព្រះរាជាមាន ឥស្សរិយៈជាកម្លាំង។ == ភ == * ភ័ព្វសំណាងផ្តល់ឲ្យតែមនុស្សណាដែលចេះ លួង លោមវាប៉ុណ្ណោះ។ * ភរិយាល្អក្ររកបាន បើជាមានទុកធ្វើគំរូ។ * ភរិយា​ស្អាត​នៅ​ឆ្ងាយ​ពី​ខ្លួន ដាវ​មុត​នៅ​មែន​តែ​នៅ​ក្នុង​ស្រោម ចំណេះ​ចេះ​ព្រម​នៅ​តែ​ក្នុង​ក្បួន ចួន​ជា​ត្រូវការ​រអា​ចិត្ត ។ * ភាពក្រីក្រនិងការមានទ្រព្យសម្បត្តិគឺជាពន្លកនៃគំនិត។ * ភូតនៅហោរ ចោរនៅជាង។ * ភ្លើងឆេះមកពីសម្រាម។ == ម == * មនុស្សពាលមានការរករឿងជាកម្លាំង។ * មនុស្សចេះគេថាកាច មនុស្សប្រាជ្ញគេថាព្រើល។ * មនុស្សកុំមើលងាយមនុស្ស។ * មនុស្សឆ្លាតគេថាឆោត មនុស្សប្រាជ្ញគេថាល្ងង់។ * មនុស្សកាចកុំប្រសព្វ កុំទៅគប់នឹងចោរក្មួញ។ * មនុស្សបាក់ត្រង់ណា ល្អិតស្មៅត្រង់ណោះ។ * មនុស្សស្លាប់ ព្រោះវាចា។ * មនុស្សជាគេថាឆោត មនុស្សស្លូតគេថាល្ងង់។ * មនុស្សនឹងបា្រក់​ យក្សនឹងសាច់។ * មនុស្សជាតិទាំងអស់ដែលកើតឡើងតាមធម្មជាតិតែងតែប្រាថ្នាចង់ដឹង។ * មានល្អព្រោះរោម រូបឆោមល្អព្រោះតែង។ * មានផ្ទះឥត​មនុស្សនៅ មានផ្លូវឥតមនុស្សដើរ។ * មានគំនិត ឥតកំណើត។ * មានដំបៅ​ទើបរុយវារោម។ * មាត់តែប្រកែក អម្រែកតែទទួល។ * មនុស្សចាប់ផ្តើមរស់ពិតប្រាកដ នៅពេលគេអាចរស់នៅក្រៅខ្លួនឯង។ * ម្រឹកទាំងឡាយមិនដែលបោលចូលមាត់សីង្ហដែលកំពុងដេកលក់ស្ងៀម ។ == យ == * យកពងមាន់ទៅផ្ញើនឹងក្អែក។ * * យប់មើលនឹងដៃ ​ថ្ងៃមើលនឹងភ្នែក។ * យល់ទោសថាជាគុណ យល់ឯបុណ្យថាជាបាប។ * យើងធ្វើគេ គេធ្វើយើងវិញដូចគ្នា។ * យកសំផឹងធ្វើប្រពន្ធ យកប្រពន្ធធ្វើសំផឹង។ == រ == * រកព្រឹកខ្វះល្ងាច រកល្ងាចខ្វះព្រឹក។ * រកស៊ីនិងក្តិត ដូចពឹងពាង។ * រកអុសប្រទះឈើងាប់។ * រស់ក៏គាប់ ងាប់ក៏គួរ។តែងសេក្តីបែបពន្យ * រស់នៅថាអាក្រក់ ស្លាប់បាត់មុខថាល្អ។ * រត់ឥតអំពើ ដើរអំណត់ចម្រើនជាង។ * រទេះបាក់មិនគិត ទៅគិតឯគោលួចដាំង។ * រទីសរទាស ដូចរាស្រ្តឥតសេ្តច។ * រលំមិនបាច់ច្រាន បានមិនបាច់ខំ។ * រហ័សតែពាក្យ ត្រគាកស្លាប់ស្តូក។ * រឿងដ៏កម្របំផុតដែលមនុស្សមិនដែលធ្វើ គឺត្រូវខំធ្វើតាមដែលអាចធ្វើទៅបាន។ * រៀនរិះរក្សាគ្រង យកចេញចាយដោយរដូវ។ * រោគរោមកាយា ថ្កើងឯគ្រូពេទ្យ។ == ល == * លាក់តែមុខ គូទនៅកណ្តាលវាល។ * លិចសឹមលោត ដល់កំប៉ូតសឹមតោង។ * លិចកញ្ជង់ លង់កញ្ជើ។ * លូកប្រហុក លូកឲ្យកប់ក្លៀក។ * លួចគេវាគ្រាន់ ដល់ពេលគេទាន់វាក្រែល។ * លួចគេវាធ្លាប់ដៃ ដេកថៃ្ងវាធ្លាប់ភែ្នក។ * លួចណាមិនលួច លួចំអ្នកក្រ។ * លឺផ្គរឲ្យមើលខ្យល់ ក្តីពុំយល់កុំអាលក្រោធ។ * លឿន​លៃមិនទាន់។ * លេងក្មេងអាប់យស ​លេងពស់ៗខាំ។ * លេបទៅវាស្លាក់ ខ្ជាក់ទៅវាសែ្លង។ * លោភពេក វាបែកពោះ។ * លំបាក​ត្រូវ​គិត​ឲ្យ​ធូរ យូរ​ត្រូវ​គិត​ឲ្យ​ឆាប់ ។ វែងផតុត្រឹមពាក្ឍសំដី ខ្លីផតុត្រឹមមិននិយាយ * វក់នឹងអាភៀន តែងញៀនជាប់។ * វេចសំពាយចាំព្រេងសំណាង អាងតែដុតធូប។ == ស្រមោចហើយនឹងស្ករ== * ស្រលាញ់កុំទៅញឹក​ បើរលឹកសឹមទៅម្ដងៗ។ * សង្ឃផ្គង់វិន័យ ស្រីផ្គង់មារយាទ។ * សត្វតុកកែស្លាប់ ដោយសារប្រើស។ * សង់ផ្ទះតាមចិត្តអ្នកនៅ។ * សប្បាយមានទុក្ខ ស្រណុកមានភ័យ។ * សប្បុរសជនចង់ដឹងពីសេចក្តីត្រូវការមិនមែនចង់ដឹងពីមូលហេតុទេ។ * សព្វថៃ្ងនេះប្រភពធនធានធំបំផុតតែមួយគត់គឺនៅចន្លោះត្រចៀកអ្នក។ * សរសើរតែមាត់ ចិត្តផ្ដន្ទា។ * សាងល្អបានល្អ។ * សាងបាបបានបាប ​សាងបុណ្យបានបុណ្យ។ * សាបមួយដៃ ប្រៃមួយចឹប។ * ស្លាប់ដូចពស់ រស់ដូចកង្កែប។ * ស្ថិតសេ្ថរឥតអំពើ បើមិនធើ្វអំពើល្អ។ * សីលជាស្ពាន ទានជាស្បៀង។ * សូវទូលក្តីតបាវ កុំឲ្យទូលក្តីតកញ្ជើ។ * សេរីភាពគ្មានអ្វីក្រៅពីជួយឲ្យមនុស្សមានឱកាសល្អប្រសើរទេ។ * សំដីជាឯក លេខជាទោ អក្សរជាត្រី។ * ស៊ីនឹងអ្នកណា ត្រូវយកអាសាអ្នកនោះ។ * សែ្វងរករៀនច្បាប់ ពុំស្មើចិត្តជា។ *​ សំណាបយោងដី ស្រីយោងប្រុស។ *​ សម្ភារបញ្ជាក់សតិអារម្មណ៍ ស៊ូស្លាប់បារកុំអោយស្លាប់មេ ស៊ូលិចទូកកណ្ដាលទន្លេរកុំអោយភ្លើងឆេះផ្ទះ *ស៊ូយកពេជ្រមិនទាន់ច្នៃប្រសើរជាងមានពេជ្រនៅក្នុងដៃតែមិនមែនជារបស់ពិត (ស៊ីម បាស) ៚ ហ ៚ * ហាឡើងវាស្លាក់ ខ្ជាក់ទៅវាសែ្លង។ * ហាហួសចង្កា ថាហួសសេចក្តី។ * ហ៊ានសែ្បកដាច ខ្លាចសែ្បកស្វិត។ * ហុច​អំបោះ មិន​ឲ្យ​ស្រណោះ​ដៃ ។ == ឡ == * ឡេះឡោះ ដូចទឹកកន្លះក្អម។ == អំពើហិង្សានាំអោយបាត់បង់សុភមង្គល == * អន្ទង់វែងឆ្នាំងវែង។ * អ្នកខ្ពស់រក្សាទាប ដោយសុភាពធម៌បុរាណ។ * អ្នកចេះដប់ មិនស្មើអ្នកប្រសប់មួយ។ * អ្នកដំកុំផ្ញើដែក អ្នកប្រមឹកកុំផ្ញើស្រា។ * អាងតែមានអណ្តាត ចេះតែផ្ទាត់ទៅq។ * អាងតែអណ្តាតឥតឆ្អឹង ចេះតែគ្រលាស់ទៅ។ * អាគកណា ក៏ស៊ីស្រូវដែរ។ *អាវសម្រាប់ខ្លួន ពូនសម្រាប់ជួយ។ == ឥ == * ឥតដំបៅហៅជម្ងឺ ដំបៅមិនឈឺយកឈើចាក់។ = ឯក​សារយោង = * សៀវ​​ភៅ​ '''ប្រមូល​ភាសិត​ខ្មែរ​''' ផ្សាយ​ចេញ​ពី​សមាគម​សម្តេច​ [[ជួន ណាត]] * ​ ប្រភព​ផ្សេង​ទៀត * ​ ពេលវេលាប្រៀបដូចជាផ្លែដាវបើយើងមិនសម្លាប់វាទេវានឹងសម្លាប់យើងវិញមិនខាន [[ចំនាត់ថ្នាក់ក្រុម:អក្សរសាស្ត្រខ្មែរ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ការអប់រំ]] 38gns0elzn3k7471tzvtc9mor3xc5io 0 13625 281671 281593 2022-07-21T03:58:44Z Camhistory 36281 /* ដំណើរអ្នករបាំបុរាណខ្មែរទៅកាន់ប្រទេសបារាំង */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:2em;" |- style="text-align:center;" !style="background: #123456;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS ; font-size:22pt; color:yellow ; text-shadow: 3px 2px gray;>របាំព្រះរាជទ្រព្យ</p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" |Cambodia Royal Dance (1930) Image by © W. Robert Moore/National Geographic Society US Corbis Image. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''ឈ្មោះ​ផ្លូវការណ៍''' |'''របាំព្រះរាជទ្រព្យ''' |- style="vertical-align:top;" |'''ស្ថិតក្នុងល្ខោនហ្លួង''' |កម្រិតនៃល្ខោនថ្នាក់ខ្ពស់ |- style="vertical-align:top;" |'''ឈ្មោះសម្គាល់''' |របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ |- style="vertical-align:top;" |'''ស្នាព្រះហស្ថ''' |ម្ចាស់ក្សត្រីយានី [[សុីសុវត្ថិ កុសមៈ]] |- style="vertical-align:top;" |'''ឆ្នាំប្រកាស UNESCO''' |ជាប់ជាសម្បត្តិ បេតិភណ្ឌ ពិភពលោក ថ្ងៃ ០៧ ខែ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០០៣ |- style="vertical-align:top;" |'''ជាប់ជាមរតកវប្បធម៌អរូបីយ តំណាងឱ្យមនុស្សជាតិ''' |Intangible Cultural Heritage of Humanity. |- style="vertical-align:top;" |'''Link''' [[File:Unesco Cultural Heritage logo.svg|100px]] |[https://ich.unesco.org/en/RL/royal-ballet-of-cambodia-00060 Royal Ballet of Cambodia-Inscribed in 2008 (3.COM)] |} '''របាំ​ព្រះ​រាជ​ទ្រព្យ​''' ([[អង់គ្លេស]]: Royal Ballet of Cambodia) គឺជារបាំក្បាច់បុរាណរបស់កម្ពុជា ដែលមានដើមកំណើតនៃការ សម្តែងក្នុងអំឡុងស.វទី៣ នៃគ.សករាជ ដែលប្រហែលជាកើតមានវត្តមានដំណាលគ្នានៃក្រុម [[ភ្លេងពិណពាទ្យ]] ក្នុងសម័យកាល អាណាចក្រនគរភ្នំ ។<ref> Krum Juṃnuṃ Daṃniam Damlâp Khmaer (1964) [https://books.google.com.kh/books?id=SSc7AAAAMAAJ&q=%E1%9E%9A%E1%9E%94%E1%9E%B6%E1%9F%86%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9F%87%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%91%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%99&dq=%E1%9E%9A%E1%9E%94%E1%9E%B6%E1%9F%86%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9F%87%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%91%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%99&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwii9MTZ8Iv1AhUPTGwGHWYhCyQQ6AF6BAgJEAM Rapāṃ prajāpriy khmaer], Publisher: Buddhasāsana Paṇḍity, Original from the University of Michigan p.155 </ref> ឈ្មោះរបាំព្រះរាជទ្រព្យ ដែលមានន័យថា របាំដែលជាទ្រព្យប្រទានរបស់ព្រះរាជា (Dance of Royal Wealth) ដែលរាជវង្សខ្មែរ បង្កើតជាទ្រព្យដវិសេស ដើម្បីបង្ហាញពីភាពថ្លៃថ្នូរខ្ពង់ខ្ពស់របស់អ្នករបាំខ្មែរ ដែលជាស្នាព្រះហស្ថ ព្រះមហាក្សត្រីយានី "[[ស៊ីសុវត្ថិ កុសមៈ]] នារីរ័ត្នសេរីវឌ្ឍនា" ដែលច្នៃចេញពី របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ ក្នុងរជ្ជកាលស្ដេច [[នរោត្តម]] របាំព្រះរាជទ្រព្យ ដែលជារបាំ ប្រចាំ [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]] ដែលមានភាពល្បីល្បាញខាង ប្រណិតភាពនៃសំលៀកបំពាក់ នៃការតុបតែងកាយ បំពាក់គ្រឿង មាសប្រាក់ អមទៅដោយក្បាច់រាំ ដែលមានភាពទន់ភ្លន់ ស្រស់ស្អាតគួរជាទីគយគន់ ដែលមើលទៅហាក់ដូចជារបាំរបស់ពពួកទេវៈ ឬ ទេវតា (Devata) ដែលឈានទៅរកលំដាប់ខ្ពស់របស់របាំ ដែលយើងអាចសន្មត់បានថាជា "ស្ដេចរបាំ" ដែលត្រូវបានទទួលស្គាល់ ដោយអន្តរជាតិ ក្នុងការចុះបញ្ជីស្នាដៃរបស់កម្ពុជា ទៅក្នុងបញ្ជីរបេតិភណ្ឌពិភពលោក នៃមរតក វប្បធម៌អរូបីយតំណាងឲ្យមនុស្សជាតិ របស់អង្គការ (UNESCO) នាថ្ងៃទី ៧ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០០៣ ។<ref> Valdimar Tr Hafstein (2004) [https://books.google.com.kh/books?id=jyZPAQAAMAAJ&q=royal+ballet+of+cambodia+unesco&dq=royal+ballet+of+cambodia+unesco&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjPoMe3-ov1AhU0RmwGHa6BCPU4ChDoAXoECAoQAw The Making of Intangible Cultural Heritage: Tradition and Authenticity, Community and Humanity], Publisher: University of California, Berkeley, Original from the University of California. p.520 </ref> == ប្រវត្តិ នៃរបាំព្រះរាជទ្រព្យ == '''History of Royal Ballet of Cambodia''' [[File:Cambodia Classical Dance 1918-1921.jpg|left|thumb|Cambodia Classical Dance (1918-1921) photography by Léon Busy, Photo set up by banker and philanthropist Albert Kahn.]] របាំព្រះរាជទ្រព្យ គឺជាឈ្មោះរបាំដែលតំណាងឱ្យរបាំក្បាច់បុរាណទាំងអស់របស់កម្ពុជា ដែលមានដើមកំណើតនៅ ស.វទី៣ នៃសម័យកាល អាណាចក្រនគរភ្នំ ដែលកម្ពុជា បានទទួលអរិយធម៌ពី [[ប្រទេសឥណ្ឌា]] សំណង់ទីសក្ការៈជាច្រើនបានរីកដុះដាលពេញផ្ទៃប្រទេស ដែលសាងសង់ សម្រាប់ឧទ្ទិសថ្វាយដល់ ពួកទេវៈ ឬ ពួកទេវតា ការហូរចូលនូវអារ្យធម៌ឥណ្ឌា មិនត្រឹមតែជាការជ្រួតជ្រាប ផ្នែក ភាសា សាសនា បដិមា សំណង់ និង ស្ថាប័ត្យកម្ម នោះទេ ថែមទាំងបញ្ជ្រាប ផ្នែកសិល្បៈរបាំផងដែរ ភស្តុតាង ដែលគេបានលើកឡើងថា របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ មានដើមកំណើតនៅ ស.វទី៣ នោះ គឺការកឃើញ នៅរូបចម្លាក់ស្រីរបាំ ធ្វើអំពីដីដុត ក្នុងបរិវេណ វត្តគំនូរស្ថិតនៅ [[ស្ថានីយ៍អង្គរបុរី]] ស្រុកអង្គរបុរី [[ខេត្តតាកែវ]] ។<ref> Bhnaṃ Beñ (1964) [https://www.worldcat.org/title/rapam-prajapriy-khmaer/oclc/54233456 Rapāṃ prajāpriy khmaer], Publisher: Khmer Tradition Church, Buddhist Academy of Cambodia, Notes: In Khmer. Added t.p. in French: Danses populaires au cambodge / d'après les travaux d'ʹetudes et de recherches de la Commission des Moeurs et Coutumes, Description: v, 155, x pages : illustrations ; 24 cm, OCLC Number: 54233456 </ref> យោងតាមកំណត់ត្រាសិលាចារឹកអង្គរបុរី K.557, K.600 ចុះកាលបរិច្ឆេទឆ្នាំ ៦១១ នៃគ.សករាជ ត្រូវនិង ស.វទី៧ ក្នុងរាជព្រះបាទ មហេន្ទ្រវរ្ម័ន បានពណ៌នា អំពីការថ្វាយដង្វាយ នូវនាដការរបាំ ៧ នាក់ ដើម្បីរាំបូជា ចំពោះអទិទេព ឬ ទេវៈ និងការរកឃើញ នូវ រូបចម្លាក់ព្រះឥសូររាំ លំអនៅលើស៊ុមផ្ដែរទ្វារ នៃរចនាបថ សម្បូរព្រៃគុហ៌ ក្នុងរាជព្រះបាទ ឥសានវរ្ម័នទី១ គ.សករាជ (៦១៥ - ៦៣៥) ។<ref> Dr. Vong Sotheara (2003) [http://ckslibrary.khmerstudies.org:8080/newgenlibctxt/View?From=Library&CatId=21474&OwnLibId=1&LibraryId=1 Inscriptions of Cambodia: Pre-Angkorian period], Publisher: Royal University of Phnom Penh p.216 [[ISBN]]: 9789996328244 </ref> ភាពដូចគ្នា ទៅនិងការសន្និដ្ឋានរបស់ ប្រវត្តិវិទូលោក Martin Banham និងលោក James R. Brandon ដែលពណ៌នាថា របាំក្បាច់បុរាណ របស់កម្ពុជាទំនងជាកើតមានតាំងពី ស.វទី៧ ឬ មុនសម័យកាលអង្គរទៅទៀត ដែលលោកបានសរសេររៀបរាប់ ក្នុងសៀវភៅនិពន្ធរបស់លោក មានចំណងជើងថា "The Cambridge Guide to Theatre" ចេញផ្សាយដោយ សកលវិទ្យាល័យ Cambridge ឆ្នាំ 1995 ។<ref> Martin Banham, James R. Brandon (1995) [https://books.google.com.kh/books?id=8qMTPAPFGXUC&dq=cambodian+classical+dance+3+century&source=gbs_navlinks_s The Cambridge Guide to Theatre], Publisher: Cambridge University Press p.1233 [[ISBN]]: 0521434378 </ref> យោងតាមកំណត់ត្រាសិលាចារឹក [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] ក្នុងរាជព្រះបាទ [[ជ័យវរ្ម័នទី៧]] ត្រូវនិង គ.សករាជ ១១៩១ ព្រះអង្គបានក៏សាងរាជដំណាក់ស្រីរបាំប្រចាំ [[ក្រុងអង្គរធំ]] ត្រង់ប្រាសាទ សួរព្រ័ត្យ ត្រូវបានគេប៉ានស្មានថាមានអ្នករបាំប្រហែលជា ១៦០០នាក់ ដែលសបញ្ចាក់ឱ្យឃើញថា ចក្រភពអង្គរមានភាពរីកចម្រើនយ៉ាងខ្លាំងទៅលើផ្នែកសិល្បៈរបាំ ។<ref> Ly Davavuth (2001) [https://www.worldcat.org/title/cultures-of-independence-an-introduction-to-cambodian-fine-arts-and-culture-in-the-1950s-and-1960s/oclc/612208087 Cultures of independence : an introduction to Cambodian fine arts and culture in the 1950s and 1960s], Publisher: Reyum Institute of Arts and Culture p.358 [[ISBN]]: 158886037X </ref> ក្នុងនោះផងដែរ មានចម្លាក់អប្សារាជាង ១៥០០ចម្លាក់ សុទ្ធតែបានឆ្លាក់នូវក្បាច់ខុសគ្នា ដែលបង្ហាញជាអប្សរា​ច្រៀង និង​រាំ​យ៉ាង​ល្អិតល្អន់​ នៅតាមជញ្ជាំង [[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] ដ៏ល្អប្រណិតក្នុងរាជព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលត្រូវបានគេជឿជាក់ថា ក្រុមរបាំអប្សារា ក្នុងរាជរបស់ព្រះអង្គអាចមានការសម្ដែង របាំអប្សរា ប្រមាណជា ៣០០០ នាក់ ។<ref> Beverley Palmer, Rough Guides (Firm) (2002) [https://books.google.com.kh/books?id=oR-Kmnj8wmAC&dq=Apsara+1500+dance&source=gbs_navlinks_s The Rough Guide to Cambodia], Publisher: Rough Guides p.354 [[ISBN]]: 1858288371 </ref> === ចម្លាក់អទិទេពរាំ === '''Dance Goddess Sculpture''' [[File:Finial with dancing figure from Cambodia, Angkorian style, 10th century, HAA.JPG|left||thumb|Dance Goddess Sculpture of Cambodia 10th century gilt bronze, Honolulu Academy of Arts]] យោងតាមរូបចម្លាក់អទិទេពរាំ ក្នុងរាជព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី១]] គ.សករាជ (១០០២ - ១០៥០) បានឆ្លាក់អំពី [[ព្រះឥសូរ]] (ភាសាឥណ្ឌា៖ [[ព្រះសិវៈ]]) ទ្រង់សម្ដែងកិរិយារាំ ប្រដាប់ដោយអវុធ ត្រូវបានគេឱ្យឈ្មោះថា "នាដកេស្វរៈ" (Natakesvara) ចំណែកឯប្រជាជនឥណ្ឌា បានហៅទ្រង់ថា "ស្ដេចរបាំ" (នាដតៈរាជ), ([[អង់គ្លេស]]: Nataraja), ([[សំស្ក្រឹត]]: नटराज) ភស្តុតាងទាំងអស់នេះបានសបញ្ជាក់ថា របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ ឬ របាំព្រះរាជ្យទ្រព្យ របស់កម្ពុជា គឺជាប្រភេទរបាំបែបសក្ការៈ ដូចនេះមិនគួរយកទៅសម្ដែងក្នុងពិធីមិនត្រឹមត្រូវឡើយ និងរឹតតែ មិនគួរយកទៅសម្ដែងនៅទីកន្លែងមិនសមរម្យនោះទេ ។<ref> Bijan Raj Chatterjee (1970) [https://books.google.com.kh/books?id=SLYhAAAAMAAJ&q=Natakesvara+Shiva+dance&dq=Natakesvara+Shiva+dance&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjrhfno-5D1AhVE63MBHUvMDPIQ6AF6BAgFEAM Studies in Asian History and Culture: Presented to Dr. B. R. Chatterji on His Eightieth Birthday], Publisher: Meenakshi Prakashan, Original from the University of Michigan p.215 </ref> === អត្ថន័យកាយវិការ នៃរបាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ === '''Gesture meaning of Khmer classical dance''' របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ មានក្បាច់មូលដ្ឋានចំនួន ៤៥០០ ក្បាច់ ក្នុងនោះគ្រឹះនៃកាយវិការ គឺបង្កើតចេញពីធម្មជាតិ ដែលបានដកស្រង់ចេញពីច្បាប់ធម្មជាតិ នោះគឺ "វដ្តនៃជីវិត" (Life Cycle) គឺ​ជា​ដំណាក់កាល​បន្តបន្ទាប់​គ្នា​ដែល​ភាវៈរស់​ឆ្លងកាត់​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ជីវិត​របស់​វា មិនថា មនុស្ស រុក្ខជាតិ និងសត្វទាំងអស់ ត្រូវឆ្លងកាត់វដ្តជីវិត ដែលកើតឡើងម្ដងហើយម្ដងទៀត ។<ref> William H. Durham (1998) [https://books.google.com.kh/books?id=G4jFuCU-IEAC&q=cambodia+classical+dance+4500+gestures&dq=cambodia+classical+dance+4500+gestures&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjcqIm-opX1AhU-TGwGHUBACCkQ6AF6BAgGEAM Annual Review of Anthropology], Publisher: Annual Reviews, Incorporated p.577 [[ISBN]]: 0824319273 </ref> កាយវិការ នៃការរាំរបស់អ្នករបាំកម្ពុជា មិនត្រឹមតែផ្សារភ្ជាប់និងច្បាប់ធម្មជាតិនោះទេ ចិត្តវិញាណ របស់អ្នករាំក៏បានឧទ្ទិសចំពោះព្រះ (Gods) ឬ ទេវៈ (Deva) ផងដែរ ដែលការរាំរបស់ពួកគេ ជារូបភាពតំណាងនៃការបង្ហាញគោលការណ៍នៃថាមពលអស់កល្បជានិច្ច ការបង្កើត, ការវិវត្តន៍, ការអភិរក្ស, ការគាំទ្រ, ការបំភ័ន, ការដោះលែង និង សិទ្ធិ ដែលជានិមិត្តសញ្ញានៃ របាំលោហធាតុរបស់ [[ព្រះសិវៈ]] តំណាងឱ្យអន្តរកម្មនៃលំហូរថាមពលរបាំទេវភាព ។<ref> Denise Heywood (2008) [https://books.google.com.kh/books?id=YW8NAQAAMAAJ&q=cambodia+royal+dance+life+cycle&dq=cambodia+royal+dance+life+cycle&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjmktnuoJX1AhVkSWwGHQZyALc4ChDoAXoECAkQAw Cambodian Dance: Celebration of the Gods], Publisher: River, Original from the University of Michigan p.144 [[ISBN]]: 9749863402 </ref> === របាំទេវភាព ទាំង៧របស់ព្រះឥសូរ === '''The 7 Divine Dance of God Eyso (Shiva)''' *1- ព្រះឥសូររាំក្នុងទម្រង់បង្កើតលោក ដោយគេឱ្យឈ្មោះថា៖ ស្រីសៈតិ (Shrishti) ដែលព្រះឥសូរបានបែងភាគជា [[អវតារ]] ទេវី ហើយរាំអបអរពេលដែរ [[ព្រះព្រហ្ម]] បានបង្កើតលោក (Dance of Creation World) ។ *2- ព្រះឥសូររាំក្នុងទម្រង់វិវត្តន៍លោក ដោយគេឱ្យឈ្មោះថា៖ សិវៈទណ្តវា (អានថា៖ តន់-តៈ-វា) (Shiva Tandava) ដែលព្រះឥសូរបានរាំដោយអំណាចថាមពល ធ្វើឱ្យមេឃាប្រែប្រួល នៅពេលដែល យក្ស [[ក្រុងរាពណ៍]] (Ravana) បានច្រៀងលើកតម្កើងថ្វាយចំពោះ ព្រះសិវៈ (Dance of Evolution World) ។ *3- ព្រះឥសូររាំក្នុងទម្រង់អភិរក្សលោក ដោយគេឱ្យឈ្មោះថា៖ អណន្តាទណ្តវា (អានថា៖ អៈ-ណន់-តា, តន់-តៈ-វា) (Ananda Tandava) ដែលព្រះឥសូរបានរាំ ប្រកបដោយសុភមង្គល នៃកិច្ចការពារ ក្នុងចម្បាំងមហាភារតៈ របស់ពួកទេវៈ (Dance of Conservation World) ។ *4- ព្រះឥសូររាំក្នុងទម្រង់គាំទ្រលោក ដោយគេឱ្យឈ្មោះថា៖ គោរីទណ្តវា (Gauri Tandava) ដែលព្រះឥសូរ បានរាំជាមួយ ព្រះមហេសី របស់ខ្លួនគឺព្រះម៉ែ "ភារៈវត្តី" (Parvati) ឬ ព្រះម៉ែឧម៉ា ដើម្បីគាំទ្រលោក នូវសេចក្ដីស្នេហារបស់ទ្រង់ (Dance of Support World) ។ *5- ព្រះឥសូររាំក្នុងទម្រង់បំភ័នលោក ដោយគេឱ្យឈ្មោះថា៖ កល្លិកាទណ្តវា (Kalika Tandava) ដែលព្រះឥសូរ បានរាំដើម្បីបំផ្លាញអំពើអាក្រក់ និងអំពើទុច្ចរិត ដោយព្រះឥសូរបានបែងភាគជា [[អវតារ]] "កលភ័ក្រវា" (Kala Bhairava) (Dance of illusion World) ។ *6- ព្រះឥសូររាំក្នុងទម្រង់ដោះលែងលោក ដោយគេឱ្យឈ្មោះថា៖ សន្ធយ៉ាទណ្តវា (Sandhya Tandava) ដែលព្រះឥសូរ បានរាំដើម្បីកាន់ទុក្ខ មរណភាពមហេសីរបស់ទ្រង់គឺព្រះម៉ែ "សាទី" (Sati) ដើម្បីដោះលែងវិញាណរបស់មហេសីទ្រង់ឱ្យមានសេរីភាព (Dance of Freedom World) ។ *7- ព្រះឥសូររាំក្នុងទម្រង់ផ្ដល់សិទ្ធិលោក ដោយគេឱ្យឈ្មោះថា៖ សាមហារៈទណ្តវា (Samhara Tandava) ដែលព្រះឥសូរ បានរាំពេល ដែលមហេសីរបស់ទ្រង់គឺ ព្រះម៉ែសាទី (Sati) បានដុតខ្លួនឯង ហើយព្រះឥសូរ ទ្រង់ព្រះពិរោធ រាំយ៉ាងស្វាហាប់ ធ្វើឱ្យអំណាចភ្លើងឆេះឡើង ដោយខ្លាចការបំផ្លិចបំផ្លាញ នៃពិភពទាំងបី ទេវៈជាច្រើន ​បាន​អង្វរ​ព្រះអង្គ ទើប​ទ្រង់​វិល​មក​រក​ភាព​ប្រក្រតី​វិញ ដែលបានផ្ដល់សិទ្ធិរស់រានឱ្យអ្នកដ៏ទៃ (Dance of Rights World) ។ == ដំណើរអ្នករបាំបុរាណខ្មែរទៅកាន់ប្រទេសបារាំង == '''Journey of Cambodian Classical dancers to France''' [[File:Cambodia Classical Dance.jpg|thumb|Cambodia Classical Dance painting by Auguste Rodin 1906, Photo © The Israel Museum, Jerusalem​ ​2010]] ដំណើរទស្សនៈកិច្ចផ្លូវការណ៍របស់ ព្រះមហាក្សត្រនៃកម្ពុជា គឺព្រះបាទសម្ដេច [[ព្រះសុីសុវត្ថិ]] ក្នុងឆ្នាំ ១៩០៦ ដែលបាននាំយកអ្នករបាំបុរាណកម្ពុជា ៤២នាក់ ទៅជាមួយផងដែរ ដើម្បីសម្ដែងជូនក្រុមទេសាភិបាលបារាំង ស្របពេលដែរវិចិត្រករបារាំងម្នាក់គឺលោក "អ៊កហ្គីសតេ រូដាំង" (Auguste Rodin) បានជួបក្រុមអ្នករបាំកម្ពុជា នាទីក្រុង[[ប៉ារីស]] (Paris) ដោយភាពចង់ដឹងនៃកាយវិការបាំ របស់ក្រុមរបាំកម្ពុជា លោកបានបន្តជិះរថភ្លើងទៅតាមដល់ទីក្រុងម៉ាកសី (Marseille) ដើម្បីសុំក្រុមរបាំកម្ពុជាបង្ហាញកាយវិការាំ ដើម្បីឱ្យលោកបានគូរផ្ដិតយកនូវទស្សនីយភាព កាយវិការរបាំនេះ រហូតដល់ក្រុមរបាំកម្ពុជាបានចាកចេញត្រឡប់ទៅកាន់មាតុប្រទេស នាទីក្រុងភ្នំពេញវិញ ។ ក្រោយមកលោក (Rodin) បានគូរគំនូរពណ៌ទឹកអំពីកាយវិការ អ្នករបាំបុរាណកម្ពុជាយ៉ាងតិចណាស់ ដែលមានចំនួន ១៥០ ផ្ទាំង ដោយគំនូររបស់លោក បានបន្សល់ទុកជាស្នាដៃនៃគំនូរបែបបុរាណ ដែលមានអាយុកាល ជាង ១០០ ឆ្នាំ ដែលមួយផ្ទាំងអាចមានតម្លៃជាង ១សែនដុល្លារ អាមេរិក ហើយគំនូររបស់លោក ត្រូវបានអ្នកជំនាញដាក់ដេញថ្លៃ ដើម្បីយកទៅតាំងពិពណ៌ ក្នុងសារៈមន្ទីរនាប្រទេសមួយចំនួនផងដែរ ។<ref> Auguste Rodin, Ernst-Gerhard Guse (1985) [https://books.google.com.kh/books?id=EbhPAAAAMAAJ&q=auguste+rodin+cambodian+dancers&dq=auguste+rodin+cambodian+dancers&hl=en&sa=X&redir_esc=y Auguste Rodin, Drawings and Watercolors], Contributor: Westfälisches Landesmuseum für Kunst und Kulturgeschichte Münster, Publisher: Rizzoli, Original from the University of Michigan p.357 [[ISBN]]: 0847806251 </ref> <ref> Auguste Rodin, Jacques Vilain (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=3k9IAQAAIAAJ&q=auguste+rodin+cambodian+dancers&dq=auguste+rodin+cambodian+dancers&hl=en&sa=X&redir_esc=y Rodin and the Cambodian Dancers: His Final Passion], Publisher: Editions du Musée Rodin p.179 [[ISBN]]: 2901428959 </ref> == ពិធីសំពះគ្រូ == '''Dance Teacher Offering''' ពិធីសំពះគ្រូ គឺជាពិធីសែនព្រេនដើម្បីរំលឹកដឹងគុណដល់ (ដួងព្រលឹង) របស់លោកគ្រូអ្នកគ្រូ ដែលបានមរណៈភាពកន្លងទៅ និងជាកិច្ចឧទ្ទិសចំពោះបារមីដែលឃុំគ្រងនូវចិត្តវិញាណ ក្នុងតួអង្គរបាំនីមួយៗ ដើម្បីឱ្យពួកគេសម្ដែងប្រកបដោយភាពរលូន ជឿជាក់ និង គ្មាន ឧបសគ្គរារាំង គេតែងធ្វើពិធីនេះនា [[ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍]] (Thursday) ដែលជាគណៈរាជគ្រូ នៃទេវៈ តំណាងឱ្យ [[ភពព្រហស្បតិ៍]] (Jupiter) ដែលភាសាឥណ្ឌា (ហិណ្ឌី/Hindi) ហៅថា (ព្រហស្បាទី/Brihaspati) ជាអទិទេពនៃសម្លេងពិសិដ្ឋ នៅក្នុងទេវកថាគម្ពីរ (Vedic) ត្រូវបានគេចាត់ទុកថា ជាគ្រូរបស់ទេវៈជាម្ចាស់នៃប្រាជ្ញាដ៏ពិសិដ្ឋ ទេពនៃមន្តស្នេហ៍ទំនុកច្រៀងនិងជាទីប្រឹក្សាដ៏ឈ្លាសវៃរបស់ព្រះឥន្ទ្រក្នុងសង្គ្រាមប្រឆាំងនិងពួក អាសុរាផងដែរ ការប្រកាន់ជំនឿនៃការជ្រើសរើសយកថ្ងៃព្រហស្បតិ៍នេះ គេជឿថា ទេវៈនៃគណៈគ្រូ និងជួយជម្រុញចិត្តវិញាណដល់សិស្សរបាំជំនាន់ក្រោយ ឱ្យរៀនរបាំឆាប់ចេះ ឆាប់ចាំ ប្រកបដោយជំនាញច្បាស់លាស់ ។<ref> Xenia Zarina (1967) [https://books.google.com.kh/books?id=ht4TAQAAIAAJ&q=Royal+Ballet+teachers+salute+ceremony&dq=Royal+Ballet+teachers+salute+ceremony&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiHsJO9oZr1AhWtUGwGHVw0BDkQ6AF6BAgHEAM Classic Dances of the Orient], Publisher: Crown Publishers p.232 </ref> <ref> Astrological Magazine (1973) [https://books.google.com.kh/books?id=AqpgAAAAIAAJ&q=Brihaspati+Cambodia&dq=Brihaspati+Cambodia&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj17KHf5Z31AhWSPXAKHU8xAx04HhDoAXoECAMQAw Astrological Magazine, Volume 62, Issues 7-12], Publisher: Original from the University of California. </ref> === គ្រឿងសក្ការៈ និង តង្វាយ === '''Sacrifices and offerings''' '''រណ្ដាប់បាយសី''' * មានបាយសី ២១ថ្នាក់, ១២ថ្នាក់, ៩ថ្នាក់, ៧ថ្នាក់, ៥ថ្នាក់, និង ៣ថ្នាក់ ប៉ាក់ឆា មួយគូ រៀបតាមលទ្ធភាព និងធនធានដែលមាន ។ * នៅពីលើកំពូលបាយសី មានដោតពងមាន់ឆ្អិនជំនួន១គ្រាប់ និង ទានពណ៌លឿងមួយដើម ទៅតាមគ្រប់កំពូលបាយសី ដែលមានន័យបញ្ចាក់ថា កំណើតដែលកកើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់ ប្រៀបប្រដូចនិងសិស្សរបាំ ដែលកើតមានមួយជំនាន់ហើយ មួយជំនាន់ទៀតបន្តគ្នាឥតដាច់ ។ ពេលធ្វើពិធីសំពះគ្រូចប់ តំណាំងគ្រូ និងដកយកពងមាន់ឆ្អិននោះ ឱ្យទៅសិស្សទទួលទាន ដោយគេមានជំនឿថា សិស្សរបាំ និង មានបញ្ញាឈ្លាសវៃរៀនពូកែផងដែរ ។ === ការថ្វាយគ្រឿងតង្វាយ === * ស្លាធម៌ ១គូ, ជើងពានមានដាក់ ស្លា៥ ម្លូ៥ បារី៥ * ទឹកឃ្មុំ ដាក់ពែង ១គូ * ផ្កាលាជ ដាក់ចាន ១គូ * ដូងខ្ចីឡៅ ១គូ * សំពត់អាវ អ្នករបាំ ឆ្វេងស្ដាំ * ទឹកអប់ ប្រេងម្សៅ គ្រឿងតែងកាយអ្នករបាំ ឆ្វេងស្ដាំ * ផ្លែឈើ ៧មុខ ដាក់កូនថាស ១គូ * បង្អែមនិងចង្អាប ដាក់កូនថាស ១គូ * ក្បាលជ្រូក ១គូ, មាន់១គូ, ទា១គូ, ត្រីរ៉ស់១គូ ដាក់តាមលទ្ធភាពដែលមាន ។ (ហាមដាច់ខាតការដាក់កញ្ចក់) === ការរៀបចំកិច្ចពិធី === '''ការរៀបឋានៈតួអង្គ (មុខខ្មុក)''' * ខ្មុកព្រះមុនីឥសី (ថ្នាក់គ្រូធំ) គឺសម្ដេចព្រះឥសីអគ្គីនេត្រ "ភ្នែកបី" ឬ រាល់ខ្មុកដែលជាឥសី ថ្នាក់គ្រូ ត្រូវដាក់ចំកណ្ដាល ។ * មកុដតួនាយរោង, មកុដតួនាង ត្រូវដាក់នៅខាងស្ដាំ ព្រះមុនីឥសី ។ * ខ្មុកតួអង្គអាសុរា ត្រូវដាក់នៅខាងឆ្វេង ព្រះមុនីឥសី ។ * មេទ័ពស្វា ហនុមាន និង ពលស្វា ត្រូវដាក់ខាងស្ដាំ ផ្នែកខាងក្រោយ ហាមដាច់ខាត ខ្មុកយក្ស និង ស្វាដាក់ជិតគ្នា ។ * អាចារ្យជាអធិបតីក្នុងពិធីសំពះគ្រូ មាននាមជា "គ្រូហ្ម" ជាអ្នកបើកកិច្ចពិធីដោយហៅ ទេពរបាំមករាំថ្វាយ អាសនៈ ។ * ទេពរបាំ ដែលរាំថ្វាយ អាសនៈ គឺជានាដរបាំ ដែលស្លៀកពាក់ពណ៌ស មករាំជាតំណាងឱ្យទេពរបាំ ។ === បទភ្លេងសម្រាប់ថ្វាយគ្រូ === [[File:Pierre Dieulefils postcard 1662.jpg|thumb|Orchestra for royal dances Cambodia (1907) by Pierre Dieulefils postcard.]] * បទភ្លេងពិណពាទ្យដែលប្រគំសម្រាប់ថ្វាយគ្រូ មាន ៣៤បទ បទនីមួយៗប្រគំតាមកាលៈទេសៈ តាមដំណើរតួអង្គ តាមដំណើរថ្វាយ (យាងមក, យាងសោយ, យាងចាក) ។ មុនពេលថ្វាយបទនីមួយៗ តំណាងទេពរបាំ តែងប្រកាសបទ និង សូមអញ្ជើញតាមដំណាក់កាល ទើបហៅបទភ្លេងមកប្រគំថ្វាយម្ដងមួយៗ ។ * ១.សាធុការ, ២.ប្រក់ព្រំ អញ្ជើញជាអធិបតី, ៣.ស្លឹកឈើលាស់ ៤.ពញ្ញាដើរ ឬ ស្ដេចយាង, ៥.ហក់ ឬ ឡូត, ៦.ដំណើរសត្វត្លុំ, ៧.ដំបងកល្ប, ៨.ក្អែកខ្មៅ ឬ គូរភ្ជាប់ពាក្យ, ៩.មហារិទ្ធី, ១០.រោទ៍កម្រងមាលា ៣ជាន់, ១១.ដំណើរឆ្លងសមុទ្រ, ១២.ឈានដើរ, ១៣.សន្ធឹកក្នុង, ១៤.ដំណើរសេះ, ១៥.បងអ្នករ៉ាប់រង, ១៦.ជ្វាឆ្លងប្រទេស, ១៧.ដំណើរជើត, ១៨.ជើតឈឹង ដំណើរជោគជ័យ, ១៩.បឋមវ័យ, ២០.រុករក, ២១.ជើតចាប់ ឬ ស្វាប្រចាប់, ២២.មហាជោគជ័យ, ២៣.ពរសព្ទសាធុការ, ២៤.សំពៅថយ, ២៥.លោហ៍អណ្ដែតទឹក, ២៦.ដាំដើមឈើ, ២៧.ប្រោះប្រេងម៉្សៅ, ២៨.ព្រាហ្មណ៍រើសចិញ្ចៀន, ២៩.ស្រង់ព្រះគង្គា, ៣០.សែនព្រេន, ៣១.ជ្វាបាចលាជ, ៣២.ជ័យយន្តោ ឬ នាងនាគ, ៣៣.ជើតចូលគ្រូ, ៣៤.ជើតសុង គ្រារាំ ។ == ការសម្ដែងរបាំមិត្តភាព == '''Friendship Dance Performance''' [[File:BupphaDeviDancing.png|thumb|Princess Norodom Buppha Devi dancing the Royal Ballet of Cambodia in HRH (1959) The U.S. National Archives also has a clip and mentions it was created by the United States Information Agency.]] ហេតុអ្វីរបាំក្បាច់បុរាណរបស់កម្ពុជា ដាក់ឈ្មោះថា Royal Ballet of Cambodia ដែលមានន័យថា រាជរបាំបាឡេរបស់កម្ពុជា នោះដោយសារតែ ដំណើរទស្សនៈកិច្ចផ្លូវការណ៍របស់ ព្រះមហាក្សត្រីយានី [[ស៊ីសុវត្ថិ កុសមៈ]] ទៅកាន់ [[សហរដ្ឋអាមេរិក]] ក្នុងការនាំយក របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ ចូលរួមក្នុងការសម្ដែងវប្បធម៌ប្រជាជាតិនៃរបាំ ទំនាក់ទំនង មិត្តភាពខ្មែរ-[[អាមេរិក]] ក្នុងឆ្នាំ 1959 ដោយគេបានប្រើឈ្មោះ របាំបាឡេរបស់កម្ពុជាមកជាតំណាង "The Ballet of Khmer-American Friendship" ដោយបែបនេះហើយទើបមានការហៅឈ្មោះបែបនេះមកដល់សព្វថ្ងៃ ។ <ref> Paul Cravath (2007) [https://books.google.com.kh/books?id=TDWGAAAAMAAJ&q=The+Ballet+of+Khmer-American+Friendship+1959&dq=The+Ballet+of+Khmer-American+Friendship+1959&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjFgrq8iKz1AhXBJaYKHSDFB-sQ6AF6BAgGEAM Earth in Flower: The Divine Mystery of the Cambodian Dance Drama], Publisher: DatAsia, Original from the University of Michigan p.514 [[ISBN]]: 1934431281 </ref> ១ឆ្នាំក្រោយមក ក្នុងឆ្នាំ 1960 របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ ក៏បន្តទៅសម្ដែងនា [[ប្រទេសចិន]] ចូលរួមវប្បធម៌ទំនាក់ទំនង មិត្តភាពខ្មែរ-ចិន ដោយប្រើឈ្មោះដដែលថា "The Ballet of Khmer-Chinese Friendship" ដូចនេះហើយទើបគេងាយស្រួលក្នុងការសម្គាល់របាំរបស់កម្ពុជា ។<ref> Toni Shapiro (1994) [https://books.google.com.kh/books?id=LQCCAAAAMAAJ&q=Dance+and+the+Spirit+of+Cambodia&dq=Dance+and+the+Spirit+of+Cambodia&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjdkOzh7rjrAhWUbisKHeoOATcQ6AEwAHoECAIQAg Dance and the Spirit of Cambodia], Publisher: Cornell University, and the University of Michigan p.470 [[ISBN]]: 978-0804845168 </ref> នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ទស្សវតន៍ទី៦០ ដដែល ភាពល្បីល្បាញនៃរបាំព្រះរាជទរព្យ កាន់តែរីកសុះសាយទៅកាន់ ពិភពលោក ក៏ដូចជាតំបន់ក្នុងសហគមន៍ទ្វីបអុឺរ៉ុប ឬ [[សហភាពអឺរ៉ុប]] (European Union) តាមរយៈទ្រង់ [[នរោត្តម បុប្ផាទេវី]] ដែលត្រូវជាចៅរបស់ ព្រះមហាក្សត្រិយានី [[ស៊ីសុវត្ថិ កុសមៈ]] និង ត្រូវជាព្រះរាជបុត្រី របស់ព្រះករុណា ព្រះបាទ​សម្ដេច​ព្រះ [[នរោត្ដម សីហនុ]] និងត្រូវជាព្រះរៀម របស់ព្រះបាទ [[នរោត្តម សីហមុនី]] ក្នុងការចូលខ្លួនសម្ដែងជានាដការបាំ ក្នុងទម្រង់របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរផងដែរ ។ របាំព្រះរាជទ្រព្យ កាលដើមឡើយមិនមានមនុស្សប្រុសនោះទេ ព្រោះភាពល្វត់ល្វន់ទន់ភ្លន់នៃរបាំ មនុស្សប្រុសមិនអាចរាំដល់គម្រិតរបស់មុស្សស្រីនោះទេ ដែលបុរសរាំមានលក្ខណៈរឹងៗ រហូតមកដល់ជំនាន់ព្រះមហាក្សត្រីយានី កុសមៈ បានប្រែសម្រួលបន្ថែមនូវតួអង្គបុរសមួយចំនួន ដើម្បីបង្កើនអត្ថរស់ ដូចជាបញ្ចូលតួនាយរោង តួយក្ស តួស្វា និង តួព្រះមុនីឥសី...។<ref> Toni Samantha Phim, Ashley Thompson (1999) [https://books.google.com.kh/books?id=4mcNAQAAMAAJ&q=norodom+buppha+devi+dance+in+europe&dq=norodom+buppha+devi+dance+in+europe&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjP8Zr47LD1AhV7wosBHaecAWoQ6AF6BAgDEAM Dance in Cambodia], Publisher: Oxford University Press, Original from the University of Michigan p.91 [[ISBN]]: 9835600597 </ref> == គ្រឿងអលង្ការ និង សំលៀកបំពាក់អ្នករបាំ == '''Dancer Jewelry & Costume''' នៅក្នុងសិល្បៈគ្រឿងលំអកាយ នៃរបាំព្រះរាជទ្រព្យកម្ពុជា មាននូវការបំេពាក់នៅគ្រឿងអលង្ការ ជាច្រើនទៅតាមចរិតលក្ខណៈរបស់តួអង្គ ដែលសាងឡើងអំពីគ្រឿងមាស គ្រឿងប្រាក់ និងប្រដាប់ដោយត្បូងយ៉ាងល្អប្រណិត គ្រឿងអលង្ការដែលពាក់លំអកាយទៅលើអ្នករបាំមិនត្រឹមតែជាគ្រឿងពាក់ដើម្បីតែភាពស្រស់ស្អាតនោះទេ វាថែមទាំងមានបង្កប់នូវអត្ថន័យជាតំណាងផងដែរ ។ នៅក្នុងកំណត់ត្រាលោក Malcolm MacDonald លោកបានសរសរក្នុងសៀវភៅកំហេតុរបស់លោក ដែលលោកបានភ្ញាក់ផ្ញើយ៉ាងខ្លាំង ពេលដែលលោកបានទស្សនា របាំក្បាច់បុរាណកម្ពុជា ក្នុងឆ្នាំ 1948 ក្នុងរាជព្រះបាទ [[នរោត្ដម សីហនុ]] សិល្បៈករកម្ពុជារាំជាមួយនិង គ្រឿងអលង្ការ មាសនិងប្រាក់យ៉ាងល្អប្រណិត ដែលមើលទៅប្រកបដោយភាពទាក់ទាញនិងមានមន្តស្នេហ៍ ហើយវាធ្វើឱ្យខ្ញុំមានពន្លឺគិតដល់ចន្លោះពេល ពីអតីតកាល និងបច្ចុប្បន្ន ដែលថ្នក់ចិត្តនៃប្រវត្តិសាស្ត្រជនជាតិខ្មែរ ដែលផ្សារភ្ជាប់ភាពទំនើបបច្ចុប្បន្ន ដែលមកពីភាពបុរាណកាលនាសម័យអង្គរ ។<ref> John Hoskin (1992) [https://books.google.com.kh/books?id=cXxuAAAAMAAJ&q=Royal+Ballet+Cambodia+Jewelry&dq=Royal+Ballet+Cambodia+Jewelry&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiX_-iLsrv1AhUA8HMBHTcYCqc4FBDoAXoECAoQAw Cambodia: A Portrait], Publisher: Asia Books, Original from the University of Michigan p.200 [[ISBN]]: 9748303063 </ref> === ហេតុអ្វីអ្នករបាំត្រូវពាក់មកុដ? តើមកុដគឺជាអ្វី? === '''Why do dancers wear a crown? What is a crown?''' បានជាអ្នករបាំត្រូវពាក់មកុដ ព្រោះមកុដគឺជានិមិត្តសញ្ញាបង្ហាញពីឋានៈនិងភាពស្ដុកស្ដម្ភរបស់តួអង្គ ដើម្បីឱ្យគេងាយស្រួលក្នុងការសម្គាល់តួអង្គ ថាតើជាតួអង្គតំណាងឱ្យ ស្ដេច ព្រះនាង ឬ ទេវតា ។ តើមកុដគឺជាអ្វី ? ៖ មកុដគឺជា ព្រះមាលា (មួក/Hat) ដែលមានរាង្គជារាងកោណធ្វើពីគ្រឿងមាស និង គ្រឿងប្រាក់ ហើយមានដាំគ្រាប់ពេជ្រ និងត្បូងមានតម្លៃ ដែលសន្មត់ថាជាមួកដ៏អស្ចារ្យបង្ហាញពីភាពជាម្ចាស់ដែលមានឋនៈខ្ពង់ខ្ពស់ ប្រកបដោយភាពស្ដុកស្ដម្ភ ដែលតំណាងឲ្យភ្នំព្រះសុម៉ែរុ (Mount Meru) ដែលជាភ្នំដ៏ពិសិដ្ឋនៃលំនៅឋាន របស់ពួកទេវៈ ឬ ពួកទេវតា ដែលមានតាំងពីបុរាណកាល ចារជាចំណារតរៀងមក ។<ref> Julio A. Jeldres (1999) [https://books.google.com.kh/books?id=4H5uAAAAMAAJ&q=Royal+Ballet+Cambodia+Jewelry&dq=Royal+Ballet+Cambodia+Jewelry&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiIhPDZsLv1AhXXA4gKHWiiAAcQ6AF6BAgFEAM The Royal Palace of Phnom Penh and Cambodian Royal Life], Publisher: Post Books, Original from the University of Michigan p.132 [[ISBN]]: 9742020477 </ref> == ឯកសារយោង == 0mzerfopcnd56bdqoy3dswn575hjnvl 281672 281671 2022-07-21T04:22:19Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:2em;" |- style="text-align:center;" !style="background: #123456;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS ; font-size:22pt; color:yellow ; text-shadow: 3px 2px gray;>របាំព្រះរាជទ្រព្យ</p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" |[[File:Cambodian Classical Dance Reamker.jpg|250px]] |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" |Cambodia Royal Dance (1930) Image by © W. Robert Moore/National Geographic Society US Corbis Image. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''ឈ្មោះ​ផ្លូវការណ៍''' |'''របាំព្រះរាជទ្រព្យ''' |- style="vertical-align:top;" |'''ស្ថិតក្នុងល្ខោនហ្លួង''' |កម្រិតនៃល្ខោនថ្នាក់ខ្ពស់ |- style="vertical-align:top;" |'''ឈ្មោះសម្គាល់''' |របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ |- style="vertical-align:top;" |'''ស្នាព្រះហស្ថ''' |ម្ចាស់ក្សត្រីយានី [[សុីសុវត្ថិ កុសមៈ]] |- style="vertical-align:top;" |'''ឆ្នាំប្រកាស UNESCO''' |ជាប់ជាសម្បត្តិ បេតិភណ្ឌ ពិភពលោក ថ្ងៃ ០៧ ខែ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០០៣ |- style="vertical-align:top;" |'''ជាប់ជាមរតកវប្បធម៌អរូបីយ តំណាងឱ្យមនុស្សជាតិ''' |Intangible Cultural Heritage of Humanity. |- style="vertical-align:top;" |'''Link''' [[File:Unesco Cultural Heritage logo.svg|100px]] |[https://ich.unesco.org/en/RL/royal-ballet-of-cambodia-00060 Royal Ballet of Cambodia-Inscribed in 2008 (3.COM)] |} '''របាំ​ព្រះ​រាជ​ទ្រព្យ​''' ([[អង់គ្លេស]]: Royal Ballet of Cambodia) គឺជារបាំក្បាច់បុរាណរបស់កម្ពុជា ដែលមានដើមកំណើតនៃការ សម្តែងក្នុងអំឡុងស.វទី៣ នៃគ.សករាជ ដែលប្រហែលជាកើតមានវត្តមានដំណាលគ្នានៃក្រុម [[ភ្លេងពិណពាទ្យ]] ក្នុងសម័យកាល អាណាចក្រនគរភ្នំ ។<ref> Krum Juṃnuṃ Daṃniam Damlâp Khmaer (1964) [https://books.google.com.kh/books?id=SSc7AAAAMAAJ&q=%E1%9E%9A%E1%9E%94%E1%9E%B6%E1%9F%86%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9F%87%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%91%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%99&dq=%E1%9E%9A%E1%9E%94%E1%9E%B6%E1%9F%86%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9F%87%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%91%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%99&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwii9MTZ8Iv1AhUPTGwGHWYhCyQQ6AF6BAgJEAM Rapāṃ prajāpriy khmaer], Publisher: Buddhasāsana Paṇḍity, Original from the University of Michigan p.155 </ref> ឈ្មោះរបាំព្រះរាជទ្រព្យ ដែលមានន័យថា របាំដែលជាទ្រព្យប្រទានរបស់ព្រះរាជា (Dance of Royal Wealth) ដែលរាជវង្សខ្មែរ បង្កើតជាទ្រព្យដវិសេស ដើម្បីបង្ហាញពីភាពថ្លៃថ្នូរខ្ពង់ខ្ពស់របស់អ្នករបាំខ្មែរ ដែលជាស្នាព្រះហស្ថ ព្រះមហាក្សត្រីយានី "[[ស៊ីសុវត្ថិ កុសមៈ]] នារីរ័ត្នសេរីវឌ្ឍនា" ដែលច្នៃចេញពី របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ ក្នុងរជ្ជកាលស្ដេច [[នរោត្តម]] របាំព្រះរាជទ្រព្យ ដែលជារបាំ ប្រចាំ [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]] ដែលមានភាពល្បីល្បាញខាង ប្រណិតភាពនៃសំលៀកបំពាក់ នៃការតុបតែងកាយ បំពាក់គ្រឿង មាសប្រាក់ អមទៅដោយក្បាច់រាំ ដែលមានភាពទន់ភ្លន់ ស្រស់ស្អាតគួរជាទីគយគន់ ដែលមើលទៅហាក់ដូចជារបាំរបស់ពពួកទេវៈ ឬ ទេវតា (Devata) ដែលឈានទៅរកលំដាប់ខ្ពស់របស់របាំ ដែលយើងអាចសន្មត់បានថាជា "ស្ដេចរបាំ" ដែលត្រូវបានទទួលស្គាល់ ដោយអន្តរជាតិ ក្នុងការចុះបញ្ជីស្នាដៃរបស់កម្ពុជា ទៅក្នុងបញ្ជីរបេតិភណ្ឌពិភពលោក នៃមរតក វប្បធម៌អរូបីយតំណាងឲ្យមនុស្សជាតិ របស់អង្គការ (UNESCO) នាថ្ងៃទី ៧ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០០៣ ។<ref> Valdimar Tr Hafstein (2004) [https://books.google.com.kh/books?id=jyZPAQAAMAAJ&q=royal+ballet+of+cambodia+unesco&dq=royal+ballet+of+cambodia+unesco&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjPoMe3-ov1AhU0RmwGHa6BCPU4ChDoAXoECAoQAw The Making of Intangible Cultural Heritage: Tradition and Authenticity, Community and Humanity], Publisher: University of California, Berkeley, Original from the University of California. p.520 </ref> == ប្រវត្តិ នៃរបាំព្រះរាជទ្រព្យ == '''History of Royal Ballet of Cambodia''' [[File:Cambodia Classical Dance 1918-1921.jpg|left|thumb|Cambodia Classical Dance (1918-1921) photography by Léon Busy, Photo set up by banker and philanthropist Albert Kahn.]] របាំព្រះរាជទ្រព្យ គឺជាឈ្មោះរបាំដែលតំណាងឱ្យរបាំក្បាច់បុរាណទាំងអស់របស់កម្ពុជា ដែលមានដើមកំណើតនៅ ស.វទី៣ នៃសម័យកាល អាណាចក្រនគរភ្នំ ដែលកម្ពុជា បានទទួលអរិយធម៌ពី [[ប្រទេសឥណ្ឌា]] សំណង់ទីសក្ការៈជាច្រើនបានរីកដុះដាលពេញផ្ទៃប្រទេស ដែលសាងសង់ សម្រាប់ឧទ្ទិសថ្វាយដល់ ពួកទេវៈ ឬ ពួកទេវតា ការហូរចូលនូវអារ្យធម៌ឥណ្ឌា មិនត្រឹមតែជាការជ្រួតជ្រាប ផ្នែក ភាសា សាសនា បដិមា សំណង់ និង ស្ថាប័ត្យកម្ម នោះទេ ថែមទាំងបញ្ជ្រាប ផ្នែកសិល្បៈរបាំផងដែរ ភស្តុតាង ដែលគេបានលើកឡើងថា របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ មានដើមកំណើតនៅ ស.វទី៣ នោះ គឺការកឃើញ នៅរូបចម្លាក់ស្រីរបាំ ធ្វើអំពីដីដុត ក្នុងបរិវេណ វត្តគំនូរស្ថិតនៅ [[ស្ថានីយ៍អង្គរបុរី]] ស្រុកអង្គរបុរី [[ខេត្តតាកែវ]] ។<ref> Bhnaṃ Beñ (1964) [https://www.worldcat.org/title/rapam-prajapriy-khmaer/oclc/54233456 Rapāṃ prajāpriy khmaer], Publisher: Khmer Tradition Church, Buddhist Academy of Cambodia, Notes: In Khmer. Added t.p. in French: Danses populaires au cambodge / d'après les travaux d'ʹetudes et de recherches de la Commission des Moeurs et Coutumes, Description: v, 155, x pages : illustrations ; 24 cm, OCLC Number: 54233456 </ref> យោងតាមកំណត់ត្រាសិលាចារឹកអង្គរបុរី K.557, K.600 ចុះកាលបរិច្ឆេទឆ្នាំ ៦១១ នៃគ.សករាជ ត្រូវនិង ស.វទី៧ ក្នុងរាជព្រះបាទ មហេន្ទ្រវរ្ម័ន បានពណ៌នា អំពីការថ្វាយដង្វាយ នូវនាដការរបាំ ៧ នាក់ ដើម្បីរាំបូជា ចំពោះអទិទេព ឬ ទេវៈ និងការរកឃើញ នូវ រូបចម្លាក់ព្រះឥសូររាំ លំអនៅលើស៊ុមផ្ដែរទ្វារ នៃរចនាបថ សម្បូរព្រៃគុហ៌ ក្នុងរាជព្រះបាទ ឥសានវរ្ម័នទី១ គ.សករាជ (៦១៥ - ៦៣៥) ។<ref> Dr. Vong Sotheara (2003) [http://ckslibrary.khmerstudies.org:8080/newgenlibctxt/View?From=Library&CatId=21474&OwnLibId=1&LibraryId=1 Inscriptions of Cambodia: Pre-Angkorian period], Publisher: Royal University of Phnom Penh p.216 [[ISBN]]: 9789996328244 </ref> ភាពដូចគ្នា ទៅនិងការសន្និដ្ឋានរបស់ ប្រវត្តិវិទូលោក Martin Banham និងលោក James R. Brandon ដែលពណ៌នាថា របាំក្បាច់បុរាណ របស់កម្ពុជាទំនងជាកើតមានតាំងពី ស.វទី៧ ឬ មុនសម័យកាលអង្គរទៅទៀត ដែលលោកបានសរសេររៀបរាប់ ក្នុងសៀវភៅនិពន្ធរបស់លោក មានចំណងជើងថា "The Cambridge Guide to Theatre" ចេញផ្សាយដោយ សកលវិទ្យាល័យ Cambridge ឆ្នាំ 1995 ។<ref> Martin Banham, James R. Brandon (1995) [https://books.google.com.kh/books?id=8qMTPAPFGXUC&dq=cambodian+classical+dance+3+century&source=gbs_navlinks_s The Cambridge Guide to Theatre], Publisher: Cambridge University Press p.1233 [[ISBN]]: 0521434378 </ref> យោងតាមកំណត់ត្រាសិលាចារឹក [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] ក្នុងរាជព្រះបាទ [[ជ័យវរ្ម័នទី៧]] ត្រូវនិង គ.សករាជ ១១៩១ ព្រះអង្គបានក៏សាងរាជដំណាក់ស្រីរបាំប្រចាំ [[ក្រុងអង្គរធំ]] ត្រង់ប្រាសាទ សួរព្រ័ត្យ ត្រូវបានគេប៉ានស្មានថាមានអ្នករបាំប្រហែលជា ១៦០០នាក់ ដែលសបញ្ចាក់ឱ្យឃើញថា ចក្រភពអង្គរមានភាពរីកចម្រើនយ៉ាងខ្លាំងទៅលើផ្នែកសិល្បៈរបាំ ។<ref> Ly Davavuth (2001) [https://www.worldcat.org/title/cultures-of-independence-an-introduction-to-cambodian-fine-arts-and-culture-in-the-1950s-and-1960s/oclc/612208087 Cultures of independence : an introduction to Cambodian fine arts and culture in the 1950s and 1960s], Publisher: Reyum Institute of Arts and Culture p.358 [[ISBN]]: 158886037X </ref> ក្នុងនោះផងដែរ មានចម្លាក់អប្សារាជាង ១៥០០ចម្លាក់ សុទ្ធតែបានឆ្លាក់នូវក្បាច់ខុសគ្នា ដែលបង្ហាញជាអប្សរា​ច្រៀង និង​រាំ​យ៉ាង​ល្អិតល្អន់​ នៅតាមជញ្ជាំង [[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] ដ៏ល្អប្រណិតក្នុងរាជព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលត្រូវបានគេជឿជាក់ថា ក្រុមរបាំអប្សារា ក្នុងរាជរបស់ព្រះអង្គអាចមានការសម្ដែង របាំអប្សរា ប្រមាណជា ៣០០០ នាក់ ។<ref> Beverley Palmer, Rough Guides (Firm) (2002) [https://books.google.com.kh/books?id=oR-Kmnj8wmAC&dq=Apsara+1500+dance&source=gbs_navlinks_s The Rough Guide to Cambodia], Publisher: Rough Guides p.354 [[ISBN]]: 1858288371 </ref> === ចម្លាក់អទិទេពរាំ === '''Dance Goddess Sculpture''' [[File:Finial with dancing figure from Cambodia, Angkorian style, 10th century, HAA.JPG|left||thumb|Dance Goddess Sculpture of Cambodia 10th century gilt bronze, Honolulu Academy of Arts]] យោងតាមរូបចម្លាក់អទិទេពរាំ ក្នុងរាជព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី១]] គ.សករាជ (១០០២ - ១០៥០) បានឆ្លាក់អំពី [[ព្រះឥសូរ]] (ភាសាឥណ្ឌា៖ [[ព្រះសិវៈ]]) ទ្រង់សម្ដែងកិរិយារាំ ប្រដាប់ដោយអវុធ ត្រូវបានគេឱ្យឈ្មោះថា "នាដកេស្វរៈ" (Natakesvara) ចំណែកឯប្រជាជនឥណ្ឌា បានហៅទ្រង់ថា "ស្ដេចរបាំ" (នាដតៈរាជ), ([[អង់គ្លេស]]: Nataraja), ([[សំស្ក្រឹត]]: नटराज) ភស្តុតាងទាំងអស់នេះបានសបញ្ជាក់ថា របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ ឬ របាំព្រះរាជ្យទ្រព្យ របស់កម្ពុជា គឺជាប្រភេទរបាំបែបសក្ការៈ ដូចនេះមិនគួរយកទៅសម្ដែងក្នុងពិធីមិនត្រឹមត្រូវឡើយ និងរឹតតែ មិនគួរយកទៅសម្ដែងនៅទីកន្លែងមិនសមរម្យនោះទេ ។<ref> Bijan Raj Chatterjee (1970) [https://books.google.com.kh/books?id=SLYhAAAAMAAJ&q=Natakesvara+Shiva+dance&dq=Natakesvara+Shiva+dance&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjrhfno-5D1AhVE63MBHUvMDPIQ6AF6BAgFEAM Studies in Asian History and Culture: Presented to Dr. B. R. Chatterji on His Eightieth Birthday], Publisher: Meenakshi Prakashan, Original from the University of Michigan p.215 </ref> === អត្ថន័យកាយវិការ នៃរបាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ === '''Gesture meaning of Khmer classical dance''' របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ មានក្បាច់មូលដ្ឋានចំនួន ៤៥០០ ក្បាច់ ក្នុងនោះគ្រឹះនៃកាយវិការ គឺបង្កើតចេញពីធម្មជាតិ ដែលបានដកស្រង់ចេញពីច្បាប់ធម្មជាតិ នោះគឺ "វដ្តនៃជីវិត" (Life Cycle) គឺ​ជា​ដំណាក់កាល​បន្តបន្ទាប់​គ្នា​ដែល​ភាវៈរស់​ឆ្លងកាត់​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ជីវិត​របស់​វា មិនថា មនុស្ស រុក្ខជាតិ និងសត្វទាំងអស់ ត្រូវឆ្លងកាត់វដ្តជីវិត ដែលកើតឡើងម្ដងហើយម្ដងទៀត ។<ref> William H. Durham (1998) [https://books.google.com.kh/books?id=G4jFuCU-IEAC&q=cambodia+classical+dance+4500+gestures&dq=cambodia+classical+dance+4500+gestures&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjcqIm-opX1AhU-TGwGHUBACCkQ6AF6BAgGEAM Annual Review of Anthropology], Publisher: Annual Reviews, Incorporated p.577 [[ISBN]]: 0824319273 </ref> កាយវិការ នៃការរាំរបស់អ្នករបាំកម្ពុជា មិនត្រឹមតែផ្សារភ្ជាប់និងច្បាប់ធម្មជាតិនោះទេ ចិត្តវិញាណ របស់អ្នករាំក៏បានឧទ្ទិសចំពោះព្រះ (Gods) ឬ ទេវៈ (Deva) ផងដែរ ដែលការរាំរបស់ពួកគេ ជារូបភាពតំណាងនៃការបង្ហាញគោលការណ៍នៃថាមពលអស់កល្បជានិច្ច ការបង្កើត, ការវិវត្តន៍, ការអភិរក្ស, ការគាំទ្រ, ការបំភ័ន, ការដោះលែង និង សិទ្ធិ ដែលជានិមិត្តសញ្ញានៃ របាំលោហធាតុរបស់ [[ព្រះសិវៈ]] តំណាងឱ្យអន្តរកម្មនៃលំហូរថាមពលរបាំទេវភាព ។<ref> Denise Heywood (2008) [https://books.google.com.kh/books?id=YW8NAQAAMAAJ&q=cambodia+royal+dance+life+cycle&dq=cambodia+royal+dance+life+cycle&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjmktnuoJX1AhVkSWwGHQZyALc4ChDoAXoECAkQAw Cambodian Dance: Celebration of the Gods], Publisher: River, Original from the University of Michigan p.144 [[ISBN]]: 9749863402 </ref> === របាំទេវភាព ទាំង៧របស់ព្រះឥសូរ === '''The 7 Divine Dance of God Eyso (Shiva)''' *1- ព្រះឥសូររាំក្នុងទម្រង់បង្កើតលោក ដោយគេឱ្យឈ្មោះថា៖ ស្រីសៈតិ (Shrishti) ដែលព្រះឥសូរបានបែងភាគជា [[អវតារ]] ទេវី ហើយរាំអបអរពេលដែរ [[ព្រះព្រហ្ម]] បានបង្កើតលោក (Dance of Creation World) ។ *2- ព្រះឥសូររាំក្នុងទម្រង់វិវត្តន៍លោក ដោយគេឱ្យឈ្មោះថា៖ សិវៈទណ្តវា (អានថា៖ តន់-តៈ-វា) (Shiva Tandava) ដែលព្រះឥសូរបានរាំដោយអំណាចថាមពល ធ្វើឱ្យមេឃាប្រែប្រួល នៅពេលដែល យក្ស [[ក្រុងរាពណ៍]] (Ravana) បានច្រៀងលើកតម្កើងថ្វាយចំពោះ ព្រះសិវៈ (Dance of Evolution World) ។ *3- ព្រះឥសូររាំក្នុងទម្រង់អភិរក្សលោក ដោយគេឱ្យឈ្មោះថា៖ អណន្តាទណ្តវា (អានថា៖ អៈ-ណន់-តា, តន់-តៈ-វា) (Ananda Tandava) ដែលព្រះឥសូរបានរាំ ប្រកបដោយសុភមង្គល នៃកិច្ចការពារ ក្នុងចម្បាំងមហាភារតៈ របស់ពួកទេវៈ (Dance of Conservation World) ។ *4- ព្រះឥសូររាំក្នុងទម្រង់គាំទ្រលោក ដោយគេឱ្យឈ្មោះថា៖ គោរីទណ្តវា (Gauri Tandava) ដែលព្រះឥសូរ បានរាំជាមួយ ព្រះមហេសី របស់ខ្លួនគឺព្រះម៉ែ "ភារៈវត្តី" (Parvati) ឬ ព្រះម៉ែឧម៉ា ដើម្បីគាំទ្រលោក នូវសេចក្ដីស្នេហារបស់ទ្រង់ (Dance of Support World) ។ *5- ព្រះឥសូររាំក្នុងទម្រង់បំភ័នលោក ដោយគេឱ្យឈ្មោះថា៖ កល្លិកាទណ្តវា (Kalika Tandava) ដែលព្រះឥសូរ បានរាំដើម្បីបំផ្លាញអំពើអាក្រក់ និងអំពើទុច្ចរិត ដោយព្រះឥសូរបានបែងភាគជា [[អវតារ]] "កលភ័ក្រវា" (Kala Bhairava) (Dance of illusion World) ។ *6- ព្រះឥសូររាំក្នុងទម្រង់ដោះលែងលោក ដោយគេឱ្យឈ្មោះថា៖ សន្ធយ៉ាទណ្តវា (Sandhya Tandava) ដែលព្រះឥសូរ បានរាំដើម្បីកាន់ទុក្ខ មរណភាពមហេសីរបស់ទ្រង់គឺព្រះម៉ែ "សាទី" (Sati) ដើម្បីដោះលែងវិញាណរបស់មហេសីទ្រង់ឱ្យមានសេរីភាព (Dance of Freedom World) ។ *7- ព្រះឥសូររាំក្នុងទម្រង់ផ្ដល់សិទ្ធិលោក ដោយគេឱ្យឈ្មោះថា៖ សាមហារៈទណ្តវា (Samhara Tandava) ដែលព្រះឥសូរ បានរាំពេល ដែលមហេសីរបស់ទ្រង់គឺ ព្រះម៉ែសាទី (Sati) បានដុតខ្លួនឯង ហើយព្រះឥសូរ ទ្រង់ព្រះពិរោធ រាំយ៉ាងស្វាហាប់ ធ្វើឱ្យអំណាចភ្លើងឆេះឡើង ដោយខ្លាចការបំផ្លិចបំផ្លាញ នៃពិភពទាំងបី ទេវៈជាច្រើន ​បាន​អង្វរ​ព្រះអង្គ ទើប​ទ្រង់​វិល​មក​រក​ភាព​ប្រក្រតី​វិញ ដែលបានផ្ដល់សិទ្ធិរស់រានឱ្យអ្នកដ៏ទៃ (Dance of Rights World) ។ == ដំណើរអ្នករបាំបុរាណខ្មែរទៅកាន់ប្រទេសបារាំង == '''Journey of Cambodian Classical dancers to France''' [[File:Cambodia Classical Dance.jpg|thumb|Cambodia Classical Dance painting by Auguste Rodin 1906, Photo © The Israel Museum, Jerusalem​ ​2010]] ដំណើរទស្សនៈកិច្ចផ្លូវការណ៍របស់ ព្រះមហាក្សត្រនៃកម្ពុជា គឺព្រះបាទសម្ដេច [[ព្រះសុីសុវត្ថិ]] ក្នុងឆ្នាំ ១៩០៦ ដែលបាននាំយកអ្នករបាំបុរាណកម្ពុជា ៤២នាក់ ទៅជាមួយផងដែរ ដើម្បីសម្ដែងជូនក្រុមទេសាភិបាលបារាំង ស្របពេលដែរវិចិត្រករបារាំងម្នាក់គឺលោក "អ៊កហ្គីសតេ រូដាំង" (Auguste Rodin) បានជួបក្រុមអ្នករបាំកម្ពុជា នាទីក្រុង[[ប៉ារីស]] (Paris) ដោយភាពចង់ដឹងនៃកាយវិការបាំ របស់ក្រុមរបាំកម្ពុជា លោកបានបន្តជិះរថភ្លើងទៅតាមដល់ទីក្រុងម៉ាកសី (Marseille) ដើម្បីសុំក្រុមរបាំកម្ពុជាបង្ហាញកាយវិការាំ ដើម្បីឱ្យលោកបានគូរផ្ដិតយកនូវទស្សនីយភាព កាយវិការរបាំនេះ រហូតដល់ក្រុមរបាំកម្ពុជាបានចាកចេញត្រឡប់ទៅកាន់មាតុប្រទេស នាទីក្រុងភ្នំពេញវិញ ។ ក្រោយមកលោក (Rodin) បានគូរគំនូរពណ៌ទឹកអំពីកាយវិការ អ្នករបាំបុរាណកម្ពុជាយ៉ាងតិចណាស់ ដែលមានចំនួន ១៥០ ផ្ទាំង ដោយគំនូររបស់លោក បានបន្សល់ទុកជាស្នាដៃនៃគំនូរបែបបុរាណ ដែលមានអាយុកាល ជាង ១០០ ឆ្នាំ ដែលមួយផ្ទាំងអាចមានតម្លៃជាង ១សែនដុល្លារ អាមេរិក ហើយគំនូររបស់លោក ត្រូវបានអ្នកជំនាញដាក់ដេញថ្លៃ ដើម្បីយកទៅតាំងពិពណ៌ ក្នុងសារៈមន្ទីរនាប្រទេសមួយចំនួនផងដែរ ។<ref> Auguste Rodin, Ernst-Gerhard Guse (1985) [https://books.google.com.kh/books?id=EbhPAAAAMAAJ&q=auguste+rodin+cambodian+dancers&dq=auguste+rodin+cambodian+dancers&hl=en&sa=X&redir_esc=y Auguste Rodin, Drawings and Watercolors], Contributor: Westfälisches Landesmuseum für Kunst und Kulturgeschichte Münster, Publisher: Rizzoli, Original from the University of Michigan p.357 [[ISBN]]: 0847806251 </ref> <ref> Auguste Rodin, Jacques Vilain (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=3k9IAQAAIAAJ&q=auguste+rodin+cambodian+dancers&dq=auguste+rodin+cambodian+dancers&hl=en&sa=X&redir_esc=y Rodin and the Cambodian Dancers: His Final Passion], Publisher: Editions du Musée Rodin p.179 [[ISBN]]: 2901428959 </ref> == ពិធីសំពះគ្រូ == '''Dance Teacher Offering''' ពិធីសំពះគ្រូ គឺជាពិធីសែនព្រេនដើម្បីរំលឹកដឹងគុណដល់ (ដួងព្រលឹង) របស់លោកគ្រូអ្នកគ្រូ ដែលបានមរណៈភាពកន្លងទៅ និងជាកិច្ចឧទ្ទិសចំពោះបារមីដែលឃុំគ្រងនូវចិត្តវិញាណ ក្នុងតួអង្គរបាំនីមួយៗ ដើម្បីឱ្យពួកគេសម្ដែងប្រកបដោយភាពរលូន ជឿជាក់ និង គ្មាន ឧបសគ្គរារាំង គេតែងធ្វើពិធីនេះនា [[ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍]] (Thursday) ដែលជាគណៈរាជគ្រូ នៃទេវៈ តំណាងឱ្យ [[ភពព្រហស្បតិ៍]] (Jupiter) ដែលភាសាឥណ្ឌា (ហិណ្ឌី/Hindi) ហៅថា (ព្រហស្បាទី/Brihaspati) ជាអទិទេពនៃសម្លេងពិសិដ្ឋ នៅក្នុងទេវកថាគម្ពីរ (Vedic) ត្រូវបានគេចាត់ទុកថា ជាគ្រូរបស់ទេវៈជាម្ចាស់នៃប្រាជ្ញាដ៏ពិសិដ្ឋ ទេពនៃមន្តស្នេហ៍ទំនុកច្រៀងនិងជាទីប្រឹក្សាដ៏ឈ្លាសវៃរបស់ព្រះឥន្ទ្រក្នុងសង្គ្រាមប្រឆាំងនិងពួក អាសុរាផងដែរ ការប្រកាន់ជំនឿនៃការជ្រើសរើសយកថ្ងៃព្រហស្បតិ៍នេះ គេជឿថា ទេវៈនៃគណៈគ្រូ និងជួយជម្រុញចិត្តវិញាណដល់សិស្សរបាំជំនាន់ក្រោយ ឱ្យរៀនរបាំឆាប់ចេះ ឆាប់ចាំ ប្រកបដោយជំនាញច្បាស់លាស់ ។<ref> Xenia Zarina (1967) [https://books.google.com.kh/books?id=ht4TAQAAIAAJ&q=Royal+Ballet+teachers+salute+ceremony&dq=Royal+Ballet+teachers+salute+ceremony&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiHsJO9oZr1AhWtUGwGHVw0BDkQ6AF6BAgHEAM Classic Dances of the Orient], Publisher: Crown Publishers p.232 </ref> <ref> Astrological Magazine (1973) [https://books.google.com.kh/books?id=AqpgAAAAIAAJ&q=Brihaspati+Cambodia&dq=Brihaspati+Cambodia&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj17KHf5Z31AhWSPXAKHU8xAx04HhDoAXoECAMQAw Astrological Magazine, Volume 62, Issues 7-12], Publisher: Original from the University of California. </ref> === គ្រឿងសក្ការៈ និង តង្វាយ === '''Sacrifices and offerings''' '''រណ្ដាប់បាយសី''' * មានបាយសី ២១ថ្នាក់, ១២ថ្នាក់, ៩ថ្នាក់, ៧ថ្នាក់, ៥ថ្នាក់, និង ៣ថ្នាក់ ប៉ាក់ឆា មួយគូ រៀបតាមលទ្ធភាព និងធនធានដែលមាន ។ * នៅពីលើកំពូលបាយសី មានដោតពងមាន់ឆ្អិនជំនួន១គ្រាប់ និង ទានពណ៌លឿងមួយដើម ទៅតាមគ្រប់កំពូលបាយសី ដែលមានន័យបញ្ចាក់ថា កំណើតដែលកកើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់ ប្រៀបប្រដូចនិងសិស្សរបាំ ដែលកើតមានមួយជំនាន់ហើយ មួយជំនាន់ទៀតបន្តគ្នាឥតដាច់ ។ ពេលធ្វើពិធីសំពះគ្រូចប់ តំណាំងគ្រូ និងដកយកពងមាន់ឆ្អិននោះ ឱ្យទៅសិស្សទទួលទាន ដោយគេមានជំនឿថា សិស្សរបាំ និង មានបញ្ញាឈ្លាសវៃរៀនពូកែផងដែរ ។ === ការថ្វាយគ្រឿងតង្វាយ === * ស្លាធម៌ ១គូ, ជើងពានមានដាក់ ស្លា៥ ម្លូ៥ បារី៥ * ទឹកឃ្មុំ ដាក់ពែង ១គូ * ផ្កាលាជ ដាក់ចាន ១គូ * ដូងខ្ចីឡៅ ១គូ * សំពត់អាវ អ្នករបាំ ឆ្វេងស្ដាំ * ទឹកអប់ ប្រេងម្សៅ គ្រឿងតែងកាយអ្នករបាំ ឆ្វេងស្ដាំ * ផ្លែឈើ ៧មុខ ដាក់កូនថាស ១គូ * បង្អែមនិងចង្អាប ដាក់កូនថាស ១គូ * ក្បាលជ្រូក ១គូ, មាន់១គូ, ទា១គូ, ត្រីរ៉ស់១គូ ដាក់តាមលទ្ធភាពដែលមាន ។ (ហាមដាច់ខាតការដាក់កញ្ចក់) === ការរៀបចំកិច្ចពិធី === '''ការរៀបឋានៈតួអង្គ (មុខខ្មុក)''' * ខ្មុកព្រះមុនីឥសី (ថ្នាក់គ្រូធំ) គឺសម្ដេចព្រះឥសីអគ្គីនេត្រ "ភ្នែកបី" ឬ រាល់ខ្មុកដែលជាឥសី ថ្នាក់គ្រូ ត្រូវដាក់ចំកណ្ដាល ។ * មកុដតួនាយរោង, មកុដតួនាង ត្រូវដាក់នៅខាងស្ដាំ ព្រះមុនីឥសី ។ * ខ្មុកតួអង្គអាសុរា ត្រូវដាក់នៅខាងឆ្វេង ព្រះមុនីឥសី ។ * មេទ័ពស្វា ហនុមាន និង ពលស្វា ត្រូវដាក់ខាងស្ដាំ ផ្នែកខាងក្រោយ ហាមដាច់ខាត ខ្មុកយក្ស និង ស្វាដាក់ជិតគ្នា ។ * អាចារ្យជាអធិបតីក្នុងពិធីសំពះគ្រូ មាននាមជា "គ្រូហ្ម" ជាអ្នកបើកកិច្ចពិធីដោយហៅ ទេពរបាំមករាំថ្វាយ អាសនៈ ។ * ទេពរបាំ ដែលរាំថ្វាយ អាសនៈ គឺជានាដរបាំ ដែលស្លៀកពាក់ពណ៌ស មករាំជាតំណាងឱ្យទេពរបាំ ។ === បទភ្លេងសម្រាប់ថ្វាយគ្រូ === [[File:Pierre Dieulefils postcard 1662.jpg|thumb|Orchestra for royal dances Cambodia (1907) by Pierre Dieulefils postcard.]] * បទភ្លេងពិណពាទ្យដែលប្រគំសម្រាប់ថ្វាយគ្រូ មាន ៣៤បទ បទនីមួយៗប្រគំតាមកាលៈទេសៈ តាមដំណើរតួអង្គ តាមដំណើរថ្វាយ (យាងមក, យាងសោយ, យាងចាក) ។ មុនពេលថ្វាយបទនីមួយៗ តំណាងទេពរបាំ តែងប្រកាសបទ និង សូមអញ្ជើញតាមដំណាក់កាល ទើបហៅបទភ្លេងមកប្រគំថ្វាយម្ដងមួយៗ ។ * ១.សាធុការ, ២.ប្រក់ព្រំ អញ្ជើញជាអធិបតី, ៣.ស្លឹកឈើលាស់ ៤.ពញ្ញាដើរ ឬ ស្ដេចយាង, ៥.ហក់ ឬ ឡូត, ៦.ដំណើរសត្វត្លុំ, ៧.ដំបងកល្ប, ៨.ក្អែកខ្មៅ ឬ គូរភ្ជាប់ពាក្យ, ៩.មហារិទ្ធី, ១០.រោទ៍កម្រងមាលា ៣ជាន់, ១១.ដំណើរឆ្លងសមុទ្រ, ១២.ឈានដើរ, ១៣.សន្ធឹកក្នុង, ១៤.ដំណើរសេះ, ១៥.បងអ្នករ៉ាប់រង, ១៦.ជ្វាឆ្លងប្រទេស, ១៧.ដំណើរជើត, ១៨.ជើតឈឹង ដំណើរជោគជ័យ, ១៩.បឋមវ័យ, ២០.រុករក, ២១.ជើតចាប់ ឬ ស្វាប្រចាប់, ២២.មហាជោគជ័យ, ២៣.ពរសព្ទសាធុការ, ២៤.សំពៅថយ, ២៥.លោហ៍អណ្ដែតទឹក, ២៦.ដាំដើមឈើ, ២៧.ប្រោះប្រេងម៉្សៅ, ២៨.ព្រាហ្មណ៍រើសចិញ្ចៀន, ២៩.ស្រង់ព្រះគង្គា, ៣០.សែនព្រេន, ៣១.ជ្វាបាចលាជ, ៣២.ជ័យយន្តោ ឬ នាងនាគ, ៣៣.ជើតចូលគ្រូ, ៣៤.ជើតសុង គ្រារាំ ។ == ការសម្ដែងរបាំមិត្តភាព == '''Friendship Dance Performance''' [[File:BupphaDeviDancing.png|thumb|Princess Norodom Buppha Devi dancing the Royal Ballet of Cambodia in HRH (1959) The U.S. National Archives also has a clip and mentions it was created by the United States Information Agency.]] ហេតុអ្វីរបាំក្បាច់បុរាណរបស់កម្ពុជា ដាក់ឈ្មោះថា Royal Ballet of Cambodia ដែលមានន័យថា រាជរបាំបាឡេរបស់កម្ពុជា នោះដោយសារតែ ដំណើរទស្សនៈកិច្ចផ្លូវការណ៍របស់ ព្រះមហាក្សត្រីយានី [[ស៊ីសុវត្ថិ កុសមៈ]] ទៅកាន់ [[សហរដ្ឋអាមេរិក]] ក្នុងការនាំយក របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ ចូលរួមក្នុងការសម្ដែងវប្បធម៌ប្រជាជាតិនៃរបាំ ទំនាក់ទំនង មិត្តភាពខ្មែរ-[[អាមេរិក]] ក្នុងឆ្នាំ 1959 ដោយគេបានប្រើឈ្មោះ របាំបាឡេរបស់កម្ពុជាមកជាតំណាង "The Ballet of Khmer-American Friendship" ដោយបែបនេះហើយទើបមានការហៅឈ្មោះបែបនេះមកដល់សព្វថ្ងៃ ។ <ref> Paul Cravath (2007) [https://books.google.com.kh/books?id=TDWGAAAAMAAJ&q=The+Ballet+of+Khmer-American+Friendship+1959&dq=The+Ballet+of+Khmer-American+Friendship+1959&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjFgrq8iKz1AhXBJaYKHSDFB-sQ6AF6BAgGEAM Earth in Flower: The Divine Mystery of the Cambodian Dance Drama], Publisher: DatAsia, Original from the University of Michigan p.514 [[ISBN]]: 1934431281 </ref> ១ឆ្នាំក្រោយមក ក្នុងឆ្នាំ 1960 របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ ក៏បន្តទៅសម្ដែងនា [[ប្រទេសចិន]] ចូលរួមវប្បធម៌ទំនាក់ទំនង មិត្តភាពខ្មែរ-ចិន ដោយប្រើឈ្មោះដដែលថា "The Ballet of Khmer-Chinese Friendship" ដូចនេះហើយទើបគេងាយស្រួលក្នុងការសម្គាល់របាំរបស់កម្ពុជា ។<ref> Toni Shapiro (1994) [https://books.google.com.kh/books?id=LQCCAAAAMAAJ&q=Dance+and+the+Spirit+of+Cambodia&dq=Dance+and+the+Spirit+of+Cambodia&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjdkOzh7rjrAhWUbisKHeoOATcQ6AEwAHoECAIQAg Dance and the Spirit of Cambodia], Publisher: Cornell University, and the University of Michigan p.470 [[ISBN]]: 978-0804845168 </ref> នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ទស្សវតន៍ទី៦០ ដដែល ភាពល្បីល្បាញនៃរបាំព្រះរាជទរព្យ កាន់តែរីកសុះសាយទៅកាន់ ពិភពលោក ក៏ដូចជាតំបន់ក្នុងសហគមន៍ទ្វីបអុឺរ៉ុប ឬ [[សហភាពអឺរ៉ុប]] (European Union) តាមរយៈទ្រង់ [[នរោត្តម បុប្ផាទេវី]] ដែលត្រូវជាចៅរបស់ ព្រះមហាក្សត្រិយានី [[ស៊ីសុវត្ថិ កុសមៈ]] និង ត្រូវជាព្រះរាជបុត្រី របស់ព្រះករុណា ព្រះបាទ​សម្ដេច​ព្រះ [[នរោត្ដម សីហនុ]] និងត្រូវជាព្រះរៀម របស់ព្រះបាទ [[នរោត្តម សីហមុនី]] ក្នុងការចូលខ្លួនសម្ដែងជានាដការបាំ ក្នុងទម្រង់របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរផងដែរ ។ របាំព្រះរាជទ្រព្យ កាលដើមឡើយមិនមានមនុស្សប្រុសនោះទេ ព្រោះភាពល្វត់ល្វន់ទន់ភ្លន់នៃរបាំ មនុស្សប្រុសមិនអាចរាំដល់គម្រិតរបស់មុស្សស្រីនោះទេ ដែលបុរសរាំមានលក្ខណៈរឹងៗ រហូតមកដល់ជំនាន់ព្រះមហាក្សត្រីយានី កុសមៈ បានប្រែសម្រួលបន្ថែមនូវតួអង្គបុរសមួយចំនួន ដើម្បីបង្កើនអត្ថរស់ ដូចជាបញ្ចូលតួនាយរោង តួយក្ស តួស្វា និង តួព្រះមុនីឥសី...។<ref> Toni Samantha Phim, Ashley Thompson (1999) [https://books.google.com.kh/books?id=4mcNAQAAMAAJ&q=norodom+buppha+devi+dance+in+europe&dq=norodom+buppha+devi+dance+in+europe&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjP8Zr47LD1AhV7wosBHaecAWoQ6AF6BAgDEAM Dance in Cambodia], Publisher: Oxford University Press, Original from the University of Michigan p.91 [[ISBN]]: 9835600597 </ref> == គ្រឿងអលង្ការ និង សំលៀកបំពាក់អ្នករបាំ == '''Dancer Jewelry & Costume''' នៅក្នុងសិល្បៈគ្រឿងលំអកាយ នៃរបាំព្រះរាជទ្រព្យកម្ពុជា មាននូវការបំេពាក់នៅគ្រឿងអលង្ការ ជាច្រើនទៅតាមចរិតលក្ខណៈរបស់តួអង្គ ដែលសាងឡើងអំពីគ្រឿងមាស គ្រឿងប្រាក់ និងប្រដាប់ដោយត្បូងយ៉ាងល្អប្រណិត គ្រឿងអលង្ការដែលពាក់លំអកាយទៅលើអ្នករបាំមិនត្រឹមតែជាគ្រឿងពាក់ដើម្បីតែភាពស្រស់ស្អាតនោះទេ វាថែមទាំងមានបង្កប់នូវអត្ថន័យជាតំណាងផងដែរ ។ នៅក្នុងកំណត់ត្រាលោក Malcolm MacDonald លោកបានសរសរក្នុងសៀវភៅកំហេតុរបស់លោក ដែលលោកបានភ្ញាក់ផ្ញើយ៉ាងខ្លាំង ពេលដែលលោកបានទស្សនា របាំក្បាច់បុរាណកម្ពុជា ក្នុងឆ្នាំ 1948 ក្នុងរាជព្រះបាទ [[នរោត្ដម សីហនុ]] សិល្បៈករកម្ពុជារាំជាមួយនិង គ្រឿងអលង្ការ មាសនិងប្រាក់យ៉ាងល្អប្រណិត ដែលមើលទៅប្រកបដោយភាពទាក់ទាញនិងមានមន្តស្នេហ៍ ហើយវាធ្វើឱ្យខ្ញុំមានពន្លឺគិតដល់ចន្លោះពេល ពីអតីតកាល និងបច្ចុប្បន្ន ដែលថ្នក់ចិត្តនៃប្រវត្តិសាស្ត្រជនជាតិខ្មែរ ដែលផ្សារភ្ជាប់ភាពទំនើបបច្ចុប្បន្ន ដែលមកពីភាពបុរាណកាលនាសម័យអង្គរ ។<ref> John Hoskin (1992) [https://books.google.com.kh/books?id=cXxuAAAAMAAJ&q=Royal+Ballet+Cambodia+Jewelry&dq=Royal+Ballet+Cambodia+Jewelry&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiX_-iLsrv1AhUA8HMBHTcYCqc4FBDoAXoECAoQAw Cambodia: A Portrait], Publisher: Asia Books, Original from the University of Michigan p.200 [[ISBN]]: 9748303063 </ref> === ហេតុអ្វីអ្នករបាំត្រូវពាក់មកុដ? តើមកុដគឺជាអ្វី? === '''Why do dancers wear a crown? What is a crown?''' បានជាអ្នករបាំត្រូវពាក់មកុដ ព្រោះមកុដគឺជានិមិត្តសញ្ញាបង្ហាញពីឋានៈនិងភាពស្ដុកស្ដម្ភរបស់តួអង្គ ដើម្បីឱ្យគេងាយស្រួលក្នុងការសម្គាល់តួអង្គ ថាតើជាតួអង្គតំណាងឱ្យ ស្ដេច ព្រះនាង ឬ ទេវតា ។ តើមកុដគឺជាអ្វី ? ៖ មកុដគឺជា ព្រះមាលា (មួក/Hat) ដែលមានរាង្គជារាងកោណធ្វើពីគ្រឿងមាស និង គ្រឿងប្រាក់ ហើយមានដាំគ្រាប់ពេជ្រ និងត្បូងមានតម្លៃ ដែលសន្មត់ថាជាមួកដ៏អស្ចារ្យបង្ហាញពីភាពជាម្ចាស់ដែលមានឋនៈខ្ពង់ខ្ពស់ ប្រកបដោយភាពស្ដុកស្ដម្ភ ដែលតំណាងឲ្យភ្នំព្រះសុម៉ែរុ (Mount Meru) ដែលជាភ្នំដ៏ពិសិដ្ឋនៃលំនៅឋាន របស់ពួកទេវៈ ឬ ពួកទេវតា ដែលមានតាំងពីបុរាណកាល ចារជាចំណារតរៀងមក ។<ref> Julio A. Jeldres (1999) [https://books.google.com.kh/books?id=4H5uAAAAMAAJ&q=Royal+Ballet+Cambodia+Jewelry&dq=Royal+Ballet+Cambodia+Jewelry&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiIhPDZsLv1AhXXA4gKHWiiAAcQ6AF6BAgFEAM The Royal Palace of Phnom Penh and Cambodian Royal Life], Publisher: Post Books, Original from the University of Michigan p.132 [[ISBN]]: 9742020477 </ref> == ឯកសារយោង == gja4rxp3tbwpzuba6k3hesslrj4ru5i 0 26146 281653 281645 2022-07-20T12:30:01Z Camhistory 36281 /* ប្រវត្តិ​ល្បុក្កតោ */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:2em;" |- style="text-align:center;" !style="background: #008080;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS ; font-size:22pt; color:gold ; text-shadow: 3px 2px gray;>ល្បុក្កតោ</p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" |[[File:Kun Khmer Martial Arts.jpg|250px]] |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''ឈ្មោះ​ផ្លូវការណ៍''' |'''ល្បុក្កតោ''' |- style="vertical-align:top;" |'''ប្រភពដើម''' |[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ស.វទី១២ |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនមេក្បាច់គុន''' |១២ ទ្វារគុន (12 Door Directly) |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនស្នៀតគុន''' |៩៥៦៣ ស្នៀតគុន |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនកម្រិតគុន''' |ថ្នាក់ក្រណាត់សូត្រចងក្បាល ៧កម្រិត (7 Level) * {{color box|gold|ក្រណាត់សូត្រមាស}} * {{color box|black|ក្រណាត់សូត្រខ្មៅ|White}} * {{color box|brown|ក្រណាត់សូត្រត្នោត|White}} * {{color box|red|ក្រណាត់សូត្រក្រហម|White}} * {{color box|blue|ក្រណាត់សូត្រខៀវ|White}} * {{color box|green|ក្រណាត់សូត្របៃតង|White}} * {{color box|white|ក្រណាត់សូត្រស}} |- style="vertical-align:top;" |'''អ្នកបង្កើតឡើងវិញ''' |សាន គីមស៊ាន |- style="vertical-align:top;" |'''ឆ្នាំបង្កើតឡើងវិញ''' |២៤ មេសា ២០០៤ |- style="vertical-align:top;" |'''ក្នុងបញ្ចីក្របខ័ណ្ឌ''' |[[ក្រសួងការពារជាតិ]] [[ក្រសួងមហាផ្ទៃ]] |- style="vertical-align:top;" |'''ស្ថាប័នគ្រប់គ្រង''' |សហព័ន្ធល្បុក្កតោកម្ពុជា [[File:Flag of Cambodia.svg|20px]] Bokator Federation of Cambodia (B.F.C) |} '''ល្បុក្កតោ''' (Sanskrit: Labokator) ([[អង់គ្លេស]]: Bokator) គឺជាក្បាច់គុនប្រយុទ្ធដូចសត្វតោ (English mean: The Lion Boxing) ការប្រើកម្លាំងវាយប្រយុទ្ធដូចសត្វតោ ។ ល្បុក្កតោ ត្រូវបានចាត់ទុកជាមេក្បាច់គុន នៃសិល្បៈគុនខ្មែរ ([[អង់គ្លេស]]: Kun Khmer Martial Arts) ដែលត្រូវបានគេជឿថា​កើតឡើង ក្នុងរាជពង្សាវតារខ្មែរ នៃរាជព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ជាស្ដេចខ្លាំងពូកែមួយអង្គដែលបានបង្កើត ច្បាប់កងទ័ព ដែលបែងចែកកងទ័ព ជាច្រើនក្រុម ទ័ពថ្មើជើង ទ័ពលំពែង ទ័ពសេះ ទ័ពដំរី និង ទ័ពព្រួញ ផ្សេងៗ... ទាំងនេះហើយ ដែលជាឬសគល់នៃការបង្កើតសម័យកាលចក្រភពអង្គរ ក្នុងការគ្របគ្រងរបស់ព្រះអង្គ ។<ref> Shiv Shanker Tiwary, Rajeev Kumar (2009) [https://books.google.com.kh/books?id=YdEjAQAAIAAJ&q=Labokator+angkor+period&dq=Labokator+angkor+period&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjcqpjMjqnyAhVTL6YKHWIdCx8Q6AF6BAgDEAM Encyclopaedia of Southeast Asia and Its Tribes, Volume 1], Publisher: Anmol Publications p.934 [[ISBN]]: 8126138378 </ref> ពាក្យ "ល្បុក្កតោ​" ក្នុងវចនានុក្រមខ្មែររបស់សម្ដេចសង្ឃរាជ [[ជួន ណាត]] បោះពុម្ពផ្សាយ​ជាផ្លូវការ​ណ៍ ឆ្នាំ1938 បានបញ្ចាក់ច្បាស់នៅចុងឃ្លាវចនានុក្រមថា ល្បុក្កតោ គឺជាឈ្មោះស្នៀតគុន ដែលមានស្នៀតគុនច្រើនជាគ្រឿងការពារ ហើយល្បុក្កតោ មានតាំងពីសម័យបុរាណមក ដូចនេះពាក្យ ល្បុក្កតោ មិនគួរត្រូវបានកែប្រែជាពាក្យ បុក្កតោ បុកកាតោ ដែលផ្ទុយពីវចនានុក្រមជាតិឡើយ ។​<ref> Choun Nath (1993) [https://books.google.com.kh/books?id=ZqgmAAAACAAJ&dq=bokator+dictionary&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj07ebt6IXyAhVOBKYKHZ-QA_QQ6AEwBnoECAcQAw The Khmer dictionary], Publisher: A.I.T. (Australian International Translators) [[ISBN]]: 0646160524 </ref> == ល្បុក្កតោ មានមេគុន ១២ទ្វារ == '''12 Door Directly of Bokator''' ល្បុក្កតោ​មានមេគុន ១២ទ្វារ ដែលជាច្រកទ្វារក្បាច់គុន សម្រាប់ការប្រើប្រាសទៅក្នុងសង្គ្រាមសម្រាប់កងទ័ព ដែលបែងចែក ច្រកទ្វារទី១ ដល់ច្រកទ្វារទី៨ ត្រូវបានហៅថា "រហ័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់វាយប្រហារ កម្រិតតូច ទៅមធ្យម ដូចជាការប្រើប្រាសកាយសម្បទាដើម្បីប្រយុទ្ធ ដូចជាគុនដៃ ([[អង់គ្លេស]]: Hand to Hand Combat) និង គុនជើង ([[អង់គ្លេស]]: Foot Kicking) ដែលបែងចែកជាក្បាច់ប្រយុទ្ធផ្សេងៗទៀតដូចជា៖ ក្បាច់ប្រដាល់ ([[អង់គ្លេស]]: Boxing) ដែលមានដើមកំណើតក្នុងការកកើតក្នុងអំឡុងនាការចាប់ផ្ដើមដំបូងនៃសម័យអង្គរ ។<ref> National Geographic Society (U.S.) (1964) [https://books.google.com.kh/books?id=CZsvAAAAYAAJ&q=Cambodian+boxe&dq=Cambodian+boxe&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiF0_e9k6nyAhWDyYsBHQjcCegQ6AF6BAgKEAM National Geographic, Volume 126], Publisher: National Geographic Society, Original from Cornell University. </ref> ល្បុក្កតោ ដែលជាមោទនភាព​នៃគុនខ្មែរ ក្បាច់ប្រដាល់កម្ពុជា បានឈ្នះមេដាយប្រាក់ចំនួន២ ក្នុងព្រឹត្តិការ​ណ៍ កីឡាទ្វីបអាសុី ([[អង់គ្លេស]]: Asian Games) ក្នុងទស្សវតន៍ ឆ្នាំ 1970s ។​<ref> [http://www.asbcnews.org/highlights-of-the-asbc-national-federations-cambodia-won-three-titles-in-the-southeast-asian-games-and-three-medals-in-the-asian-games-during-its-boxing-history/ Highlights of the ASBC National Federations – Cambodia won three titles in the Southeast Asian Games and three medals in the Asian Games during its boxing history] (2015) www.asbcnews.org, Publisher: ASBC-ASIAN BOXING CONFEDERATION, © Copyright Boxing Sport 2016 by Boxing Asia </ref> {| class="wikitable" !ឆ្នាំ !ឈ្មោះអត្តៈពលលិក !ព្រឹត្តិការណ៍កីឡា !មេដាយ !Asian Games |- |1970 |ខៀវសឿន |កីឡាប្រដាល់ Light welterweight (63.5 kg) |មេដាយប្រាក់ {{Silver medal}} |Bangkok, Thailand |- |1970 |ឡុង សាវឿន |កីឡាប្រដាល់ Welterweight (67 kg) |មេដាយប្រាក់ {{Silver medal}} |Bangkok, Thailand |} ល្បុក្កតោ នៃច្រកទ្វារទី៩ ដល់ច្រកទ្វារទី១០ ត្រូវបានហៅថា "អាខ័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់វាយប្រហារ ដោយគ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ដែលរាប់បញ្ចូល ដំបង ដាវ កាំបិត លំពែង បាញ់ធ្នូរ ជាដើម ដែលរាប់ជារឿងសាស្ត្រាវុធក្នុងការធ្វើសង្គ្រាមនិងបញ្ចាមិត្ត រីឯច្រកទ្វារទី១១ ដល់ច្រកទ្វារទី១២ ត្រូវបានហៅថា "អាត្ម័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់ប្រយុទ្ធ ដែលប្រើប្រាសដួងវិញាណ មានន័យថា អ្នកចម្បាំងល្បុក្កតោអាចប្រើបាន គ្រប់សំភារៈ​ដែលប្រទះនៅក្នុងដៃជាគុនខែលការពារខ្លួនផង និង ជាការប្រើទៅវាយប្រហារសត្រូវ ដៃគូបានផងដែរ រួមមាន៖ ពូថៅ គប់កូនកាំបិត គប់កងចក្រ ការវាយនិងក្រម៉ា ការវាយនិងខ្សែរទី ផ្សេងៗ ល- ។ ដោយយោងតាម សិលាចារឹក​មួយ នៅ​បាង​ថាក ប្រទេស[[ឡាវ]] បាន​តំណាល​ពី​ព្រះបាទ ​[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ដែល​កំពុង​ប្រយុទ្ធ​ក្នុង​​​សមរភូមិ ថាព្រះអង្គ​លោត​ផ្លោះ​ពីលើ​ព្រះទីនាំង​គជេន្ទ្រ​ទៅ​គង់​លើ​ក្បាលដំរី​របស់​ សត្រូវ ហើយ​ទ្រង់​ប្រហារ​ជិវិត​សត្រូវ​បីដូច​ជា គ្រុឌ​ស្ទុះ​ទៅ​សង្គ្រប់​សំលាប់​នាគ​នា​កំពូលភ្នំ ដែលបញ្ចាក់ថា ស្ដេចខ្មែរជំនាន់មុនគឺចេះក្បាច់គុន និងការរៀបចំច្បាប់កងទ័ព ទើបវិសាលភាព ក្នុងការពង្រីកទឹកដីរបស់ព្រះអង្គគឺមានភាពធំធេង និងជាកិច្ចការ ដ៏អស្ចារ្យ​របស់ព្រះអង្គក្នុងការបង្កើតសម័យកាលដ៏រុងរឿងនោះគឺ សម័យកាលអង្គរ ។<ref> [http://www.khmerlegend.com/2014/06/khmer-fighting-skill.html?m=1 History of Khmer Martial Arts] (25 June 2014) www.khmerlegend.com, Publisher: khmerlegend, khmer fighting-skill. </ref> == ប្រវត្តិ​ល្បុក្កតោ == '''Bokator History''' [[ល្បុក្កតោ]] ត្រូវបានជឿជាក់ថា ជាសិល្បៈក្បាច់គុនបុរាណខ្មែរ ដែលបង្កើតឡើងដោយ ព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] តាមរយៈរឿងទេវៈកថា របស់ សាសនាហិណ្ឌូ ដែលហូរចូលមកកម្ពុជានូវរវាង ស.វទី១០ ក្នុងរាជព្រះបាទ [[រាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] (Rajendravarman II) ដែលពណ៌នាអំពី អាវតា [[ព្រះវិស្ណុ]] ក្រឡាខ្លួនជា នរ:សិង្ហ (Narasimha Narayana) ដែលមានក្បាលជា សត្វតោ ដងខ្លួនជាមនុស្ស ដែលបានប្រយុទគ្នាជាមួយនិង អាសុរា នាម "ហិរណយក្សសិបុ" (Hiranyakashipu) ដោយភាពស្មោះត្រង់និងការគោរពដល់សាសនា [[ព្រះសិវៈ]] "ហិរណយក្សសិបុ" ត្រូវបានប្រទានពរ ពីទេព ព្រះសិវៈ ផ្ទាល់ ដែលទទួលបានពរទាំង១០ប្រការ ដូចជា ៖ ១.មិនអាចសម្លាប់នៅទីណាណាទាំងអស់ <br/> (Can not kill anywhere.) ២.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលព្រឹក <br/> (Can not kill in the morning) ៣.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលថ្ងៃ <br/> (Can not kill at noon) ៤.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលយប់ <br/> (Can not kill at night) ៥.មិនអាចសម្លាប់នៅក្រោមដី <br/> (Can not kill underground) ៦.មិនអាចសម្លាប់នៅក្នុងទឹក <br/> (Can not kill in water) ៧.មិនអាចសម្លាប់នៅលំហអាកាស <br/> (Can not kill in space) ៨.មិនអាចសម្លាប់ដោយភ្លើង <br/> (Cannot be killed by fire) ៩.មិនអាចសម្លាប់ នៅក្នុងនិងក្រៅ កន្លែងស្នាក់នៅណាទាំងអស់ <br/> (Cannot kill inside and outside any accommodation) ១០.មិនអាចសម្លាប់ដោយអវុធណាទាំងអស់នៅក្នុងចក្រវាឡ ។ <br/> (Can not be killed by all weapons in the universe.) ប៉ុន្តែក្រោយមក "ហិរណយក្សសិបុ" នៅតែអាចស្លាប់ ដោយ [[អវតារ]] [[ព្រះវិស្ណុ]] នាម "នរៈសិង្ហ" ដែលមានរាង្គកាយពាក់កណ្ដាលជាសត្វ និងពាក់កណ្ដាលជាមនុស្ស សម្លាប់ដោយប្រើ ក្រចកមុតស្រួត ត្រង់ពាក់កណ្ដាលមាត់ទ្វារ ចំពេលព្រះអាទិត្យលិចបាត់អស់ពាក់កណ្ដាល ប្រហែលភាពអស្ចារ្យនៃសាច់រឿងនេះហើយទើបសិល្បៈគុនខ្មែរត្រូវបានដាក់ឈ្មោះថា "[[ល្បុក្កតោ]]" ការវាយសម្រុកដូចសត្វតោ ដែលបានដកស្រង់ចេញពីទេវៈកថាដ៏អស្ចារ្យនេះ ដែលមានតឹកតាងឆ្លាក់នៅលើ [[ប្រាសាទ បន្ទាយស្រី]] ផងដែរ ។<ref> Pang Khat Royal Library of Cambodia (1941) [https://www.worldcat.org/title/magguddesk-nagar/oclc/23578724 Magguddesk nagar], Publisher: Bhnaṃ beñ : Roṅ Bumb Braḥ Rāja Draby, 2484 OCLC Number: 23578724 </ref> [[File:Bokator Cambodian Boxing 1930.jpg|thumb|Bokator Cambodian Boxing 1930 record from France document infront of Angkor Wat temple by French Ministry of Culture.]] ល្បុក្កតោ បានចាប់ផ្ដើមឃើញមានវត្តមានជាលើកដំបូងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នាដើម ស.វទី២០ នៅឆ្នាំ ១៩២៣ នៃគ.សករាជ ដែលត្រូវបាន Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ​ជនជាតិបារាំង ដោយពួកគេបានមកទស្សនា ការប្រកួត​ក្បាច់គុន​ខ្មែរ នាទីរួម [[ខេត្តបាត់ដំបង]] រាល់ពេលដែលមានការប្រកួត គេតែងតែសែងមជ្ឈូសយកទៅដាក់នៅទីនោះតែម្ដង ព្រោះវាជាការប្រកួតភ្នាល់ដាក់ជីវិត នៃភាគីជម្លោះម្ខាងៗ ដោយភាពល្បីល្បាញ ក្រុមទេសាភិបាលបារាំងក៏បង្កើតឱ្យមានជាកីឡាប្រដាល់ ជំនួសវិញ ក្នុងឆ្នាំ ១៩២៨ ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថា ប្រដាល់គុនខ្មែរ ([[អង់គ្លេស]]: Khmer Boxing) ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ប្រដាល់គុនខ្មែរ វាគ្រាន់តែជាក្បាច់គុនមួយផ្នែក នៅក្នុងចង្កោមមេក្បាច់គុនរបស់ គុនល្បុក្កតោប៉ុនណោះ <ref> Lucienne Delmas (1928) [https://www.culture.gouv.fr/ Musée de l ' Homme in Paris, France], Website: www.culture.gouv.fr </ref> === ការរស់ឡើងវិញនៃក្បាច់គុនល្បុក្កតោ === '''The resurrection of bokator''' == ឯកសារយោង == 5z9d3l4w63g95hlg6f7astcyquoz64s 281654 281653 2022-07-20T12:33:53Z Camhistory 36281 /* ប្រវត្តិ​ល្បុក្កតោ */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:2em;" |- style="text-align:center;" !style="background: #008080;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS ; font-size:22pt; color:gold ; text-shadow: 3px 2px gray;>ល្បុក្កតោ</p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" |[[File:Kun Khmer Martial Arts.jpg|250px]] |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''ឈ្មោះ​ផ្លូវការណ៍''' |'''ល្បុក្កតោ''' |- style="vertical-align:top;" |'''ប្រភពដើម''' |[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ស.វទី១២ |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនមេក្បាច់គុន''' |១២ ទ្វារគុន (12 Door Directly) |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនស្នៀតគុន''' |៩៥៦៣ ស្នៀតគុន |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនកម្រិតគុន''' |ថ្នាក់ក្រណាត់សូត្រចងក្បាល ៧កម្រិត (7 Level) * {{color box|gold|ក្រណាត់សូត្រមាស}} * {{color box|black|ក្រណាត់សូត្រខ្មៅ|White}} * {{color box|brown|ក្រណាត់សូត្រត្នោត|White}} * {{color box|red|ក្រណាត់សូត្រក្រហម|White}} * {{color box|blue|ក្រណាត់សូត្រខៀវ|White}} * {{color box|green|ក្រណាត់សូត្របៃតង|White}} * {{color box|white|ក្រណាត់សូត្រស}} |- style="vertical-align:top;" |'''អ្នកបង្កើតឡើងវិញ''' |សាន គីមស៊ាន |- style="vertical-align:top;" |'''ឆ្នាំបង្កើតឡើងវិញ''' |២៤ មេសា ២០០៤ |- style="vertical-align:top;" |'''ក្នុងបញ្ចីក្របខ័ណ្ឌ''' |[[ក្រសួងការពារជាតិ]] [[ក្រសួងមហាផ្ទៃ]] |- style="vertical-align:top;" |'''ស្ថាប័នគ្រប់គ្រង''' |សហព័ន្ធល្បុក្កតោកម្ពុជា [[File:Flag of Cambodia.svg|20px]] Bokator Federation of Cambodia (B.F.C) |} '''ល្បុក្កតោ''' (Sanskrit: Labokator) ([[អង់គ្លេស]]: Bokator) គឺជាក្បាច់គុនប្រយុទ្ធដូចសត្វតោ (English mean: The Lion Boxing) ការប្រើកម្លាំងវាយប្រយុទ្ធដូចសត្វតោ ។ ល្បុក្កតោ ត្រូវបានចាត់ទុកជាមេក្បាច់គុន នៃសិល្បៈគុនខ្មែរ ([[អង់គ្លេស]]: Kun Khmer Martial Arts) ដែលត្រូវបានគេជឿថា​កើតឡើង ក្នុងរាជពង្សាវតារខ្មែរ នៃរាជព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ជាស្ដេចខ្លាំងពូកែមួយអង្គដែលបានបង្កើត ច្បាប់កងទ័ព ដែលបែងចែកកងទ័ព ជាច្រើនក្រុម ទ័ពថ្មើជើង ទ័ពលំពែង ទ័ពសេះ ទ័ពដំរី និង ទ័ពព្រួញ ផ្សេងៗ... ទាំងនេះហើយ ដែលជាឬសគល់នៃការបង្កើតសម័យកាលចក្រភពអង្គរ ក្នុងការគ្របគ្រងរបស់ព្រះអង្គ ។<ref> Shiv Shanker Tiwary, Rajeev Kumar (2009) [https://books.google.com.kh/books?id=YdEjAQAAIAAJ&q=Labokator+angkor+period&dq=Labokator+angkor+period&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjcqpjMjqnyAhVTL6YKHWIdCx8Q6AF6BAgDEAM Encyclopaedia of Southeast Asia and Its Tribes, Volume 1], Publisher: Anmol Publications p.934 [[ISBN]]: 8126138378 </ref> ពាក្យ "ល្បុក្កតោ​" ក្នុងវចនានុក្រមខ្មែររបស់សម្ដេចសង្ឃរាជ [[ជួន ណាត]] បោះពុម្ពផ្សាយ​ជាផ្លូវការ​ណ៍ ឆ្នាំ1938 បានបញ្ចាក់ច្បាស់នៅចុងឃ្លាវចនានុក្រមថា ល្បុក្កតោ គឺជាឈ្មោះស្នៀតគុន ដែលមានស្នៀតគុនច្រើនជាគ្រឿងការពារ ហើយល្បុក្កតោ មានតាំងពីសម័យបុរាណមក ដូចនេះពាក្យ ល្បុក្កតោ មិនគួរត្រូវបានកែប្រែជាពាក្យ បុក្កតោ បុកកាតោ ដែលផ្ទុយពីវចនានុក្រមជាតិឡើយ ។​<ref> Choun Nath (1993) [https://books.google.com.kh/books?id=ZqgmAAAACAAJ&dq=bokator+dictionary&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj07ebt6IXyAhVOBKYKHZ-QA_QQ6AEwBnoECAcQAw The Khmer dictionary], Publisher: A.I.T. (Australian International Translators) [[ISBN]]: 0646160524 </ref> == ល្បុក្កតោ មានមេគុន ១២ទ្វារ == '''12 Door Directly of Bokator''' ល្បុក្កតោ​មានមេគុន ១២ទ្វារ ដែលជាច្រកទ្វារក្បាច់គុន សម្រាប់ការប្រើប្រាសទៅក្នុងសង្គ្រាមសម្រាប់កងទ័ព ដែលបែងចែក ច្រកទ្វារទី១ ដល់ច្រកទ្វារទី៨ ត្រូវបានហៅថា "រហ័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់វាយប្រហារ កម្រិតតូច ទៅមធ្យម ដូចជាការប្រើប្រាសកាយសម្បទាដើម្បីប្រយុទ្ធ ដូចជាគុនដៃ ([[អង់គ្លេស]]: Hand to Hand Combat) និង គុនជើង ([[អង់គ្លេស]]: Foot Kicking) ដែលបែងចែកជាក្បាច់ប្រយុទ្ធផ្សេងៗទៀតដូចជា៖ ក្បាច់ប្រដាល់ ([[អង់គ្លេស]]: Boxing) ដែលមានដើមកំណើតក្នុងការកកើតក្នុងអំឡុងនាការចាប់ផ្ដើមដំបូងនៃសម័យអង្គរ ។<ref> National Geographic Society (U.S.) (1964) [https://books.google.com.kh/books?id=CZsvAAAAYAAJ&q=Cambodian+boxe&dq=Cambodian+boxe&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiF0_e9k6nyAhWDyYsBHQjcCegQ6AF6BAgKEAM National Geographic, Volume 126], Publisher: National Geographic Society, Original from Cornell University. </ref> ល្បុក្កតោ ដែលជាមោទនភាព​នៃគុនខ្មែរ ក្បាច់ប្រដាល់កម្ពុជា បានឈ្នះមេដាយប្រាក់ចំនួន២ ក្នុងព្រឹត្តិការ​ណ៍ កីឡាទ្វីបអាសុី ([[អង់គ្លេស]]: Asian Games) ក្នុងទស្សវតន៍ ឆ្នាំ 1970s ។​<ref> [http://www.asbcnews.org/highlights-of-the-asbc-national-federations-cambodia-won-three-titles-in-the-southeast-asian-games-and-three-medals-in-the-asian-games-during-its-boxing-history/ Highlights of the ASBC National Federations – Cambodia won three titles in the Southeast Asian Games and three medals in the Asian Games during its boxing history] (2015) www.asbcnews.org, Publisher: ASBC-ASIAN BOXING CONFEDERATION, © Copyright Boxing Sport 2016 by Boxing Asia </ref> {| class="wikitable" !ឆ្នាំ !ឈ្មោះអត្តៈពលលិក !ព្រឹត្តិការណ៍កីឡា !មេដាយ !Asian Games |- |1970 |ខៀវសឿន |កីឡាប្រដាល់ Light welterweight (63.5 kg) |មេដាយប្រាក់ {{Silver medal}} |Bangkok, Thailand |- |1970 |ឡុង សាវឿន |កីឡាប្រដាល់ Welterweight (67 kg) |មេដាយប្រាក់ {{Silver medal}} |Bangkok, Thailand |} ល្បុក្កតោ នៃច្រកទ្វារទី៩ ដល់ច្រកទ្វារទី១០ ត្រូវបានហៅថា "អាខ័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់វាយប្រហារ ដោយគ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ដែលរាប់បញ្ចូល ដំបង ដាវ កាំបិត លំពែង បាញ់ធ្នូរ ជាដើម ដែលរាប់ជារឿងសាស្ត្រាវុធក្នុងការធ្វើសង្គ្រាមនិងបញ្ចាមិត្ត រីឯច្រកទ្វារទី១១ ដល់ច្រកទ្វារទី១២ ត្រូវបានហៅថា "អាត្ម័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់ប្រយុទ្ធ ដែលប្រើប្រាសដួងវិញាណ មានន័យថា អ្នកចម្បាំងល្បុក្កតោអាចប្រើបាន គ្រប់សំភារៈ​ដែលប្រទះនៅក្នុងដៃជាគុនខែលការពារខ្លួនផង និង ជាការប្រើទៅវាយប្រហារសត្រូវ ដៃគូបានផងដែរ រួមមាន៖ ពូថៅ គប់កូនកាំបិត គប់កងចក្រ ការវាយនិងក្រម៉ា ការវាយនិងខ្សែរទី ផ្សេងៗ ល- ។ ដោយយោងតាម សិលាចារឹក​មួយ នៅ​បាង​ថាក ប្រទេស[[ឡាវ]] បាន​តំណាល​ពី​ព្រះបាទ ​[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ដែល​កំពុង​ប្រយុទ្ធ​ក្នុង​​​សមរភូមិ ថាព្រះអង្គ​លោត​ផ្លោះ​ពីលើ​ព្រះទីនាំង​គជេន្ទ្រ​ទៅ​គង់​លើ​ក្បាលដំរី​របស់​ សត្រូវ ហើយ​ទ្រង់​ប្រហារ​ជិវិត​សត្រូវ​បីដូច​ជា គ្រុឌ​ស្ទុះ​ទៅ​សង្គ្រប់​សំលាប់​នាគ​នា​កំពូលភ្នំ ដែលបញ្ចាក់ថា ស្ដេចខ្មែរជំនាន់មុនគឺចេះក្បាច់គុន និងការរៀបចំច្បាប់កងទ័ព ទើបវិសាលភាព ក្នុងការពង្រីកទឹកដីរបស់ព្រះអង្គគឺមានភាពធំធេង និងជាកិច្ចការ ដ៏អស្ចារ្យ​របស់ព្រះអង្គក្នុងការបង្កើតសម័យកាលដ៏រុងរឿងនោះគឺ សម័យកាលអង្គរ ។<ref> [http://www.khmerlegend.com/2014/06/khmer-fighting-skill.html?m=1 History of Khmer Martial Arts] (25 June 2014) www.khmerlegend.com, Publisher: khmerlegend, khmer fighting-skill. </ref> == ប្រវត្តិ​ល្បុក្កតោ == '''Bokator History''' [[ល្បុក្កតោ]] ត្រូវបានជឿជាក់ថា ជាសិល្បៈក្បាច់គុនបុរាណខ្មែរ ដែលបង្កើតឡើងដោយ ព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] តាមរយៈរឿងទេវៈកថា របស់ សាសនាហិណ្ឌូ ដែលហូរចូលមកកម្ពុជានូវរវាង ស.វទី១០ ក្នុងរាជព្រះបាទ [[រាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] (Rajendravarman II) ដែលពណ៌នាអំពី អាវតា [[ព្រះវិស្ណុ]] ក្រឡាខ្លួនជា នរ:សិង្ហ (Narasimha Narayana) ដែលមានក្បាលជា សត្វតោ ដងខ្លួនជាមនុស្ស ដែលបានប្រយុទគ្នាជាមួយនិង អាសុរា នាម "ហិរណយក្សសិបុ" (Hiranyakashipu) ដោយភាពស្មោះត្រង់និងការគោរពដល់សាសនា [[ព្រះសិវៈ]] "ហិរណយក្សសិបុ" ត្រូវបានប្រទានពរ ពីទេព ព្រះសិវៈ ផ្ទាល់ ដែលទទួលបានពរទាំង១០ប្រការ ដូចជា ៖ [[File:Angkor-Banteay Srei-42-Narasimha-2007-gje.jpg|thumb|Angkor Sculpture Banteay Srei, The Legend of Narasimha Narayana 10th century.]] ១.មិនអាចសម្លាប់នៅទីណាណាទាំងអស់ <br/> (Can not kill anywhere.) ២.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលព្រឹក <br/> (Can not kill in the morning) ៣.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលថ្ងៃ <br/> (Can not kill at noon) ៤.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលយប់ <br/> (Can not kill at night) ៥.មិនអាចសម្លាប់នៅក្រោមដី <br/> (Can not kill underground) ៦.មិនអាចសម្លាប់នៅក្នុងទឹក <br/> (Can not kill in water) ៧.មិនអាចសម្លាប់នៅលំហអាកាស <br/> (Can not kill in space) ៨.មិនអាចសម្លាប់ដោយភ្លើង <br/> (Cannot be killed by fire) ៩.មិនអាចសម្លាប់ នៅក្នុងនិងក្រៅ កន្លែងស្នាក់នៅណាទាំងអស់ <br/> (Cannot kill inside and outside any accommodation) ១០.មិនអាចសម្លាប់ដោយអវុធណាទាំងអស់នៅក្នុងចក្រវាឡ ។ <br/> (Can not be killed by all weapons in the universe.) ប៉ុន្តែក្រោយមក "ហិរណយក្សសិបុ" នៅតែអាចស្លាប់ ដោយ [[អវតារ]] [[ព្រះវិស្ណុ]] នាម "នរៈសិង្ហ" ដែលមានរាង្គកាយពាក់កណ្ដាលជាសត្វ និងពាក់កណ្ដាលជាមនុស្ស សម្លាប់ដោយប្រើ ក្រចកមុតស្រួត ត្រង់ពាក់កណ្ដាលមាត់ទ្វារ ចំពេលព្រះអាទិត្យលិចបាត់អស់ពាក់កណ្ដាល ប្រហែលភាពអស្ចារ្យនៃសាច់រឿងនេះហើយទើបសិល្បៈគុនខ្មែរត្រូវបានដាក់ឈ្មោះថា "[[ល្បុក្កតោ]]" ការវាយសម្រុកដូចសត្វតោ ដែលបានដកស្រង់ចេញពីទេវៈកថាដ៏អស្ចារ្យនេះ ដែលមានតឹកតាងឆ្លាក់នៅលើ [[ប្រាសាទ បន្ទាយស្រី]] ផងដែរ ។<ref> Pang Khat Royal Library of Cambodia (1941) [https://www.worldcat.org/title/magguddesk-nagar/oclc/23578724 Magguddesk nagar], Publisher: Bhnaṃ beñ : Roṅ Bumb Braḥ Rāja Draby, 2484 OCLC Number: 23578724 </ref> [[File:Bokator Cambodian Boxing 1930.jpg|thumb|Bokator Cambodian Boxing 1930 record from France document infront of Angkor Wat temple by French Ministry of Culture.]] ល្បុក្កតោ បានចាប់ផ្ដើមឃើញមានវត្តមានជាលើកដំបូងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នាដើម ស.វទី២០ នៅឆ្នាំ ១៩២៣ នៃគ.សករាជ ដែលត្រូវបាន Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ​ជនជាតិបារាំង ដោយពួកគេបានមកទស្សនា ការប្រកួត​ក្បាច់គុន​ខ្មែរ នាទីរួម [[ខេត្តបាត់ដំបង]] រាល់ពេលដែលមានការប្រកួត គេតែងតែសែងមជ្ឈូសយកទៅដាក់នៅទីនោះតែម្ដង ព្រោះវាជាការប្រកួតភ្នាល់ដាក់ជីវិត នៃភាគីជម្លោះម្ខាងៗ ដោយភាពល្បីល្បាញ ក្រុមទេសាភិបាលបារាំងក៏បង្កើតឱ្យមានជាកីឡាប្រដាល់ ជំនួសវិញ ក្នុងឆ្នាំ ១៩២៨ ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថា ប្រដាល់គុនខ្មែរ ([[អង់គ្លេស]]: Khmer Boxing) ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ប្រដាល់គុនខ្មែរ វាគ្រាន់តែជាក្បាច់គុនមួយផ្នែក នៅក្នុងចង្កោមមេក្បាច់គុនរបស់ គុនល្បុក្កតោប៉ុនណោះ <ref> Lucienne Delmas (1928) [https://www.culture.gouv.fr/ Musée de l ' Homme in Paris, France], Website: www.culture.gouv.fr </ref> === ការរស់ឡើងវិញនៃក្បាច់គុនល្បុក្កតោ === '''The resurrection of bokator''' == ឯកសារយោង == l7959bf2bnspg623738cilejrp84q1o 281662 281654 2022-07-20T14:51:05Z Camhistory 36281 /* ប្រវត្តិ​ល្បុក្កតោ */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:2em;" |- style="text-align:center;" !style="background: #008080;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS ; font-size:22pt; color:gold ; text-shadow: 3px 2px gray;>ល្បុក្កតោ</p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" |[[File:Kun Khmer Martial Arts.jpg|250px]] |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''ឈ្មោះ​ផ្លូវការណ៍''' |'''ល្បុក្កតោ''' |- style="vertical-align:top;" |'''ប្រភពដើម''' |[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ស.វទី១២ |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនមេក្បាច់គុន''' |១២ ទ្វារគុន (12 Door Directly) |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនស្នៀតគុន''' |៩៥៦៣ ស្នៀតគុន |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនកម្រិតគុន''' |ថ្នាក់ក្រណាត់សូត្រចងក្បាល ៧កម្រិត (7 Level) * {{color box|gold|ក្រណាត់សូត្រមាស}} * {{color box|black|ក្រណាត់សូត្រខ្មៅ|White}} * {{color box|brown|ក្រណាត់សូត្រត្នោត|White}} * {{color box|red|ក្រណាត់សូត្រក្រហម|White}} * {{color box|blue|ក្រណាត់សូត្រខៀវ|White}} * {{color box|green|ក្រណាត់សូត្របៃតង|White}} * {{color box|white|ក្រណាត់សូត្រស}} |- style="vertical-align:top;" |'''អ្នកបង្កើតឡើងវិញ''' |សាន គីមស៊ាន |- style="vertical-align:top;" |'''ឆ្នាំបង្កើតឡើងវិញ''' |២៤ មេសា ២០០៤ |- style="vertical-align:top;" |'''ក្នុងបញ្ចីក្របខ័ណ្ឌ''' |[[ក្រសួងការពារជាតិ]] [[ក្រសួងមហាផ្ទៃ]] |- style="vertical-align:top;" |'''ស្ថាប័នគ្រប់គ្រង''' |សហព័ន្ធល្បុក្កតោកម្ពុជា [[File:Flag of Cambodia.svg|20px]] Bokator Federation of Cambodia (B.F.C) |} '''ល្បុក្កតោ''' (Sanskrit: Labokator) ([[អង់គ្លេស]]: Bokator) គឺជាក្បាច់គុនប្រយុទ្ធដូចសត្វតោ (English mean: The Lion Boxing) ការប្រើកម្លាំងវាយប្រយុទ្ធដូចសត្វតោ ។ ល្បុក្កតោ ត្រូវបានចាត់ទុកជាមេក្បាច់គុន នៃសិល្បៈគុនខ្មែរ ([[អង់គ្លេស]]: Kun Khmer Martial Arts) ដែលត្រូវបានគេជឿថា​កើតឡើង ក្នុងរាជពង្សាវតារខ្មែរ នៃរាជព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ជាស្ដេចខ្លាំងពូកែមួយអង្គដែលបានបង្កើត ច្បាប់កងទ័ព ដែលបែងចែកកងទ័ព ជាច្រើនក្រុម ទ័ពថ្មើជើង ទ័ពលំពែង ទ័ពសេះ ទ័ពដំរី និង ទ័ពព្រួញ ផ្សេងៗ... ទាំងនេះហើយ ដែលជាឬសគល់នៃការបង្កើតសម័យកាលចក្រភពអង្គរ ក្នុងការគ្របគ្រងរបស់ព្រះអង្គ ។<ref> Shiv Shanker Tiwary, Rajeev Kumar (2009) [https://books.google.com.kh/books?id=YdEjAQAAIAAJ&q=Labokator+angkor+period&dq=Labokator+angkor+period&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjcqpjMjqnyAhVTL6YKHWIdCx8Q6AF6BAgDEAM Encyclopaedia of Southeast Asia and Its Tribes, Volume 1], Publisher: Anmol Publications p.934 [[ISBN]]: 8126138378 </ref> ពាក្យ "ល្បុក្កតោ​" ក្នុងវចនានុក្រមខ្មែររបស់សម្ដេចសង្ឃរាជ [[ជួន ណាត]] បោះពុម្ពផ្សាយ​ជាផ្លូវការ​ណ៍ ឆ្នាំ1938 បានបញ្ចាក់ច្បាស់នៅចុងឃ្លាវចនានុក្រមថា ល្បុក្កតោ គឺជាឈ្មោះស្នៀតគុន ដែលមានស្នៀតគុនច្រើនជាគ្រឿងការពារ ហើយល្បុក្កតោ មានតាំងពីសម័យបុរាណមក ដូចនេះពាក្យ ល្បុក្កតោ មិនគួរត្រូវបានកែប្រែជាពាក្យ បុក្កតោ បុកកាតោ ដែលផ្ទុយពីវចនានុក្រមជាតិឡើយ ។​<ref> Choun Nath (1993) [https://books.google.com.kh/books?id=ZqgmAAAACAAJ&dq=bokator+dictionary&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj07ebt6IXyAhVOBKYKHZ-QA_QQ6AEwBnoECAcQAw The Khmer dictionary], Publisher: A.I.T. (Australian International Translators) [[ISBN]]: 0646160524 </ref> == ល្បុក្កតោ មានមេគុន ១២ទ្វារ == '''12 Door Directly of Bokator''' ល្បុក្កតោ​មានមេគុន ១២ទ្វារ ដែលជាច្រកទ្វារក្បាច់គុន សម្រាប់ការប្រើប្រាសទៅក្នុងសង្គ្រាមសម្រាប់កងទ័ព ដែលបែងចែក ច្រកទ្វារទី១ ដល់ច្រកទ្វារទី៨ ត្រូវបានហៅថា "រហ័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់វាយប្រហារ កម្រិតតូច ទៅមធ្យម ដូចជាការប្រើប្រាសកាយសម្បទាដើម្បីប្រយុទ្ធ ដូចជាគុនដៃ ([[អង់គ្លេស]]: Hand to Hand Combat) និង គុនជើង ([[អង់គ្លេស]]: Foot Kicking) ដែលបែងចែកជាក្បាច់ប្រយុទ្ធផ្សេងៗទៀតដូចជា៖ ក្បាច់ប្រដាល់ ([[អង់គ្លេស]]: Boxing) ដែលមានដើមកំណើតក្នុងការកកើតក្នុងអំឡុងនាការចាប់ផ្ដើមដំបូងនៃសម័យអង្គរ ។<ref> National Geographic Society (U.S.) (1964) [https://books.google.com.kh/books?id=CZsvAAAAYAAJ&q=Cambodian+boxe&dq=Cambodian+boxe&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiF0_e9k6nyAhWDyYsBHQjcCegQ6AF6BAgKEAM National Geographic, Volume 126], Publisher: National Geographic Society, Original from Cornell University. </ref> ល្បុក្កតោ ដែលជាមោទនភាព​នៃគុនខ្មែរ ក្បាច់ប្រដាល់កម្ពុជា បានឈ្នះមេដាយប្រាក់ចំនួន២ ក្នុងព្រឹត្តិការ​ណ៍ កីឡាទ្វីបអាសុី ([[អង់គ្លេស]]: Asian Games) ក្នុងទស្សវតន៍ ឆ្នាំ 1970s ។​<ref> [http://www.asbcnews.org/highlights-of-the-asbc-national-federations-cambodia-won-three-titles-in-the-southeast-asian-games-and-three-medals-in-the-asian-games-during-its-boxing-history/ Highlights of the ASBC National Federations – Cambodia won three titles in the Southeast Asian Games and three medals in the Asian Games during its boxing history] (2015) www.asbcnews.org, Publisher: ASBC-ASIAN BOXING CONFEDERATION, © Copyright Boxing Sport 2016 by Boxing Asia </ref> {| class="wikitable" !ឆ្នាំ !ឈ្មោះអត្តៈពលលិក !ព្រឹត្តិការណ៍កីឡា !មេដាយ !Asian Games |- |1970 |ខៀវសឿន |កីឡាប្រដាល់ Light welterweight (63.5 kg) |មេដាយប្រាក់ {{Silver medal}} |Bangkok, Thailand |- |1970 |ឡុង សាវឿន |កីឡាប្រដាល់ Welterweight (67 kg) |មេដាយប្រាក់ {{Silver medal}} |Bangkok, Thailand |} ល្បុក្កតោ នៃច្រកទ្វារទី៩ ដល់ច្រកទ្វារទី១០ ត្រូវបានហៅថា "អាខ័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់វាយប្រហារ ដោយគ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ដែលរាប់បញ្ចូល ដំបង ដាវ កាំបិត លំពែង បាញ់ធ្នូរ ជាដើម ដែលរាប់ជារឿងសាស្ត្រាវុធក្នុងការធ្វើសង្គ្រាមនិងបញ្ចាមិត្ត រីឯច្រកទ្វារទី១១ ដល់ច្រកទ្វារទី១២ ត្រូវបានហៅថា "អាត្ម័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់ប្រយុទ្ធ ដែលប្រើប្រាសដួងវិញាណ មានន័យថា អ្នកចម្បាំងល្បុក្កតោអាចប្រើបាន គ្រប់សំភារៈ​ដែលប្រទះនៅក្នុងដៃជាគុនខែលការពារខ្លួនផង និង ជាការប្រើទៅវាយប្រហារសត្រូវ ដៃគូបានផងដែរ រួមមាន៖ ពូថៅ គប់កូនកាំបិត គប់កងចក្រ ការវាយនិងក្រម៉ា ការវាយនិងខ្សែរទី ផ្សេងៗ ល- ។ ដោយយោងតាម សិលាចារឹក​មួយ នៅ​បាង​ថាក ប្រទេស[[ឡាវ]] បាន​តំណាល​ពី​ព្រះបាទ ​[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ដែល​កំពុង​ប្រយុទ្ធ​ក្នុង​​​សមរភូមិ ថាព្រះអង្គ​លោត​ផ្លោះ​ពីលើ​ព្រះទីនាំង​គជេន្ទ្រ​ទៅ​គង់​លើ​ក្បាលដំរី​របស់​ សត្រូវ ហើយ​ទ្រង់​ប្រហារ​ជិវិត​សត្រូវ​បីដូច​ជា គ្រុឌ​ស្ទុះ​ទៅ​សង្គ្រប់​សំលាប់​នាគ​នា​កំពូលភ្នំ ដែលបញ្ចាក់ថា ស្ដេចខ្មែរជំនាន់មុនគឺចេះក្បាច់គុន និងការរៀបចំច្បាប់កងទ័ព ទើបវិសាលភាព ក្នុងការពង្រីកទឹកដីរបស់ព្រះអង្គគឺមានភាពធំធេង និងជាកិច្ចការ ដ៏អស្ចារ្យ​របស់ព្រះអង្គក្នុងការបង្កើតសម័យកាលដ៏រុងរឿងនោះគឺ សម័យកាលអង្គរ ។<ref> [http://www.khmerlegend.com/2014/06/khmer-fighting-skill.html?m=1 History of Khmer Martial Arts] (25 June 2014) www.khmerlegend.com, Publisher: khmerlegend, khmer fighting-skill. </ref> == ប្រវត្តិ​ល្បុក្កតោ == '''Bokator History''' [[ល្បុក្កតោ]] ត្រូវបានជឿជាក់ថា ជាសិល្បៈក្បាច់គុនបុរាណខ្មែរ ដែលបង្កើតឡើងដោយ ព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] តាមរយៈរឿងទេវៈកថា របស់ សាសនាហិណ្ឌូ ដែលហូរចូលមកកម្ពុជានូវរវាង ស.វទី១០ ក្នុងរាជព្រះបាទ [[រាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] (Rajendravarman II) ដែលពណ៌នាអំពី អាវតា [[ព្រះវិស្ណុ]] ក្រឡាខ្លួនជា នរ:សិង្ហ (Narasimha Narayana) ដែលមានក្បាលជា សត្វតោ ដងខ្លួនជាមនុស្ស ដែលបានប្រយុទ្ធគ្នាជាមួយនិង អាសុរា (Asura) នាម "ហិរណយក្សសិបុ" (Hiranyakashipu) ដោយភាពស្មោះត្រង់និងការគោរពដល់សាសនា [[ព្រះសិវៈ]] "ហិរណយក្សសិបុ" ត្រូវបានប្រទានពរ ពីទេព ព្រះសិវៈ ផ្ទាល់ ដែលទទួលបានពរទាំង១០ប្រការ ដូចជា ៖ [[File:Angkor-Banteay Srei-42-Narasimha-2007-gje.jpg|thumb|Angkor Sculpture Banteay Srei, The Legend of Narasimha Narayana 10th century.]] ១.មិនអាចសម្លាប់នៅទីណាណាទាំងអស់ <br/> (Can not kill anywhere.) ២.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលព្រឹក <br/> (Can not kill in the morning) ៣.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលថ្ងៃ <br/> (Can not kill at noon) ៤.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលយប់ <br/> (Can not kill at night) ៥.មិនអាចសម្លាប់នៅក្រោមដី <br/> (Can not kill underground) ៦.មិនអាចសម្លាប់នៅក្នុងទឹក <br/> (Can not kill in water) ៧.មិនអាចសម្លាប់នៅលំហអាកាស <br/> (Can not kill in space) ៨.មិនអាចសម្លាប់ដោយភ្លើង <br/> (Cannot be killed by fire) ៩.មិនអាចសម្លាប់ នៅក្នុងនិងក្រៅ កន្លែងស្នាក់នៅណាទាំងអស់ <br/> (Cannot kill inside and outside any accommodation) ១០.មិនអាចសម្លាប់ដោយអវុធណាទាំងអស់នៅក្នុងចក្រវាឡ ។ <br/> (Can not be killed by all weapons in the universe.) ប៉ុន្តែក្រោយមក "ហិរណយក្សសិបុ" នៅតែអាចស្លាប់ ដោយ [[អវតារ]] [[ព្រះវិស្ណុ]] នាម "នរៈសិង្ហ" ដែលមានរាង្គកាយពាក់កណ្ដាលជាសត្វ និងពាក់កណ្ដាលជាមនុស្ស សម្លាប់ដោយប្រើ ក្រចកមុតស្រួត ត្រង់ពាក់កណ្ដាលមាត់ទ្វារ ចំពេលព្រះអាទិត្យលិចបាត់អស់ពាក់កណ្ដាល ប្រហែលភាពអស្ចារ្យនៃសាច់រឿងនេះហើយទើបសិល្បៈគុនខ្មែរត្រូវបានដាក់ឈ្មោះថា "[[ល្បុក្កតោ]]" ការវាយសម្រុកដូចសត្វតោ ដែលបានដកស្រង់ចេញពីទេវៈកថាដ៏អស្ចារ្យនេះ ដែលមានតឹកតាងឆ្លាក់នៅលើ [[ប្រាសាទ បន្ទាយស្រី]] ផងដែរ ។<ref> Pang Khat Royal Library of Cambodia (1941) [https://www.worldcat.org/title/magguddesk-nagar/oclc/23578724 Magguddesk nagar], Publisher: Bhnaṃ beñ : Roṅ Bumb Braḥ Rāja Draby, 2484 OCLC Number: 23578724 </ref> [[File:Bokator Cambodian Boxing 1930.jpg|thumb|Bokator Cambodian Boxing 1930 record from France document infront of Angkor Wat temple by French Ministry of Culture.]] ល្បុក្កតោ បានចាប់ផ្ដើមឃើញមានវត្តមានជាលើកដំបូងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នាដើម ស.វទី២០ នៅឆ្នាំ ១៩២៣ នៃគ.សករាជ ដែលត្រូវបាន Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ​ជនជាតិបារាំង ដោយពួកគេបានមកទស្សនា ការប្រកួត​ក្បាច់គុន​ខ្មែរ នាទីរួម [[ខេត្តបាត់ដំបង]] រាល់ពេលដែលមានការប្រកួត គេតែងតែសែងមជ្ឈូសយកទៅដាក់នៅទីនោះតែម្ដង ព្រោះវាជាការប្រកួតភ្នាល់ដាក់ជីវិត នៃភាគីជម្លោះម្ខាងៗ ដោយភាពល្បីល្បាញ ក្រុមទេសាភិបាលបារាំងក៏បង្កើតឱ្យមានជាកីឡាប្រដាល់ ជំនួសវិញ ក្នុងឆ្នាំ ១៩២៨ ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថា ប្រដាល់គុនខ្មែរ ([[អង់គ្លេស]]: Khmer Boxing) ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ប្រដាល់គុនខ្មែរ វាគ្រាន់តែជាក្បាច់គុនមួយផ្នែក នៅក្នុងចង្កោមមេក្បាច់គុនរបស់ គុនល្បុក្កតោប៉ុនណោះ <ref> Lucienne Delmas (1928) [https://www.culture.gouv.fr/ Musée de l ' Homme in Paris, France], Website: www.culture.gouv.fr </ref> === ការរស់ឡើងវិញនៃក្បាច់គុនល្បុក្កតោ === '''The resurrection of bokator''' == ឯកសារយោង == kt78361zkbb5de8ie12e78ni8t3exbk 281664 281662 2022-07-20T17:05:52Z Camhistory 36281 /* ប្រវត្តិ​ល្បុក្កតោ */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:2em;" |- style="text-align:center;" !style="background: #008080;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS ; font-size:22pt; color:gold ; text-shadow: 3px 2px gray;>ល្បុក្កតោ</p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" |[[File:Kun Khmer Martial Arts.jpg|250px]] |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''ឈ្មោះ​ផ្លូវការណ៍''' |'''ល្បុក្កតោ''' |- style="vertical-align:top;" |'''ប្រភពដើម''' |[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ស.វទី១២ |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនមេក្បាច់គុន''' |១២ ទ្វារគុន (12 Door Directly) |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនស្នៀតគុន''' |៩៥៦៣ ស្នៀតគុន |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនកម្រិតគុន''' |ថ្នាក់ក្រណាត់សូត្រចងក្បាល ៧កម្រិត (7 Level) * {{color box|gold|ក្រណាត់សូត្រមាស}} * {{color box|black|ក្រណាត់សូត្រខ្មៅ|White}} * {{color box|brown|ក្រណាត់សូត្រត្នោត|White}} * {{color box|red|ក្រណាត់សូត្រក្រហម|White}} * {{color box|blue|ក្រណាត់សូត្រខៀវ|White}} * {{color box|green|ក្រណាត់សូត្របៃតង|White}} * {{color box|white|ក្រណាត់សូត្រស}} |- style="vertical-align:top;" |'''អ្នកបង្កើតឡើងវិញ''' |សាន គីមស៊ាន |- style="vertical-align:top;" |'''ឆ្នាំបង្កើតឡើងវិញ''' |២៤ មេសា ២០០៤ |- style="vertical-align:top;" |'''ក្នុងបញ្ចីក្របខ័ណ្ឌ''' |[[ក្រសួងការពារជាតិ]] [[ក្រសួងមហាផ្ទៃ]] |- style="vertical-align:top;" |'''ស្ថាប័នគ្រប់គ្រង''' |សហព័ន្ធល្បុក្កតោកម្ពុជា [[File:Flag of Cambodia.svg|20px]] Bokator Federation of Cambodia (B.F.C) |} '''ល្បុក្កតោ''' (Sanskrit: Labokator) ([[អង់គ្លេស]]: Bokator) គឺជាក្បាច់គុនប្រយុទ្ធដូចសត្វតោ (English mean: The Lion Boxing) ការប្រើកម្លាំងវាយប្រយុទ្ធដូចសត្វតោ ។ ល្បុក្កតោ ត្រូវបានចាត់ទុកជាមេក្បាច់គុន នៃសិល្បៈគុនខ្មែរ ([[អង់គ្លេស]]: Kun Khmer Martial Arts) ដែលត្រូវបានគេជឿថា​កើតឡើង ក្នុងរាជពង្សាវតារខ្មែរ នៃរាជព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ជាស្ដេចខ្លាំងពូកែមួយអង្គដែលបានបង្កើត ច្បាប់កងទ័ព ដែលបែងចែកកងទ័ព ជាច្រើនក្រុម ទ័ពថ្មើជើង ទ័ពលំពែង ទ័ពសេះ ទ័ពដំរី និង ទ័ពព្រួញ ផ្សេងៗ... ទាំងនេះហើយ ដែលជាឬសគល់នៃការបង្កើតសម័យកាលចក្រភពអង្គរ ក្នុងការគ្របគ្រងរបស់ព្រះអង្គ ។<ref> Shiv Shanker Tiwary, Rajeev Kumar (2009) [https://books.google.com.kh/books?id=YdEjAQAAIAAJ&q=Labokator+angkor+period&dq=Labokator+angkor+period&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjcqpjMjqnyAhVTL6YKHWIdCx8Q6AF6BAgDEAM Encyclopaedia of Southeast Asia and Its Tribes, Volume 1], Publisher: Anmol Publications p.934 [[ISBN]]: 8126138378 </ref> ពាក្យ "ល្បុក្កតោ​" ក្នុងវចនានុក្រមខ្មែររបស់សម្ដេចសង្ឃរាជ [[ជួន ណាត]] បោះពុម្ពផ្សាយ​ជាផ្លូវការ​ណ៍ ឆ្នាំ1938 បានបញ្ចាក់ច្បាស់នៅចុងឃ្លាវចនានុក្រមថា ល្បុក្កតោ គឺជាឈ្មោះស្នៀតគុន ដែលមានស្នៀតគុនច្រើនជាគ្រឿងការពារ ហើយល្បុក្កតោ មានតាំងពីសម័យបុរាណមក ដូចនេះពាក្យ ល្បុក្កតោ មិនគួរត្រូវបានកែប្រែជាពាក្យ បុក្កតោ បុកកាតោ ដែលផ្ទុយពីវចនានុក្រមជាតិឡើយ ។​<ref> Choun Nath (1993) [https://books.google.com.kh/books?id=ZqgmAAAACAAJ&dq=bokator+dictionary&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj07ebt6IXyAhVOBKYKHZ-QA_QQ6AEwBnoECAcQAw The Khmer dictionary], Publisher: A.I.T. (Australian International Translators) [[ISBN]]: 0646160524 </ref> == ល្បុក្កតោ មានមេគុន ១២ទ្វារ == '''12 Door Directly of Bokator''' ល្បុក្កតោ​មានមេគុន ១២ទ្វារ ដែលជាច្រកទ្វារក្បាច់គុន សម្រាប់ការប្រើប្រាសទៅក្នុងសង្គ្រាមសម្រាប់កងទ័ព ដែលបែងចែក ច្រកទ្វារទី១ ដល់ច្រកទ្វារទី៨ ត្រូវបានហៅថា "រហ័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់វាយប្រហារ កម្រិតតូច ទៅមធ្យម ដូចជាការប្រើប្រាសកាយសម្បទាដើម្បីប្រយុទ្ធ ដូចជាគុនដៃ ([[អង់គ្លេស]]: Hand to Hand Combat) និង គុនជើង ([[អង់គ្លេស]]: Foot Kicking) ដែលបែងចែកជាក្បាច់ប្រយុទ្ធផ្សេងៗទៀតដូចជា៖ ក្បាច់ប្រដាល់ ([[អង់គ្លេស]]: Boxing) ដែលមានដើមកំណើតក្នុងការកកើតក្នុងអំឡុងនាការចាប់ផ្ដើមដំបូងនៃសម័យអង្គរ ។<ref> National Geographic Society (U.S.) (1964) [https://books.google.com.kh/books?id=CZsvAAAAYAAJ&q=Cambodian+boxe&dq=Cambodian+boxe&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiF0_e9k6nyAhWDyYsBHQjcCegQ6AF6BAgKEAM National Geographic, Volume 126], Publisher: National Geographic Society, Original from Cornell University. </ref> ល្បុក្កតោ ដែលជាមោទនភាព​នៃគុនខ្មែរ ក្បាច់ប្រដាល់កម្ពុជា បានឈ្នះមេដាយប្រាក់ចំនួន២ ក្នុងព្រឹត្តិការ​ណ៍ កីឡាទ្វីបអាសុី ([[អង់គ្លេស]]: Asian Games) ក្នុងទស្សវតន៍ ឆ្នាំ 1970s ។​<ref> [http://www.asbcnews.org/highlights-of-the-asbc-national-federations-cambodia-won-three-titles-in-the-southeast-asian-games-and-three-medals-in-the-asian-games-during-its-boxing-history/ Highlights of the ASBC National Federations – Cambodia won three titles in the Southeast Asian Games and three medals in the Asian Games during its boxing history] (2015) www.asbcnews.org, Publisher: ASBC-ASIAN BOXING CONFEDERATION, © Copyright Boxing Sport 2016 by Boxing Asia </ref> {| class="wikitable" !ឆ្នាំ !ឈ្មោះអត្តៈពលលិក !ព្រឹត្តិការណ៍កីឡា !មេដាយ !Asian Games |- |1970 |ខៀវសឿន |កីឡាប្រដាល់ Light welterweight (63.5 kg) |មេដាយប្រាក់ {{Silver medal}} |Bangkok, Thailand |- |1970 |ឡុង សាវឿន |កីឡាប្រដាល់ Welterweight (67 kg) |មេដាយប្រាក់ {{Silver medal}} |Bangkok, Thailand |} ល្បុក្កតោ នៃច្រកទ្វារទី៩ ដល់ច្រកទ្វារទី១០ ត្រូវបានហៅថា "អាខ័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់វាយប្រហារ ដោយគ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ដែលរាប់បញ្ចូល ដំបង ដាវ កាំបិត លំពែង បាញ់ធ្នូរ ជាដើម ដែលរាប់ជារឿងសាស្ត្រាវុធក្នុងការធ្វើសង្គ្រាមនិងបញ្ចាមិត្ត រីឯច្រកទ្វារទី១១ ដល់ច្រកទ្វារទី១២ ត្រូវបានហៅថា "អាត្ម័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់ប្រយុទ្ធ ដែលប្រើប្រាសដួងវិញាណ មានន័យថា អ្នកចម្បាំងល្បុក្កតោអាចប្រើបាន គ្រប់សំភារៈ​ដែលប្រទះនៅក្នុងដៃជាគុនខែលការពារខ្លួនផង និង ជាការប្រើទៅវាយប្រហារសត្រូវ ដៃគូបានផងដែរ រួមមាន៖ ពូថៅ គប់កូនកាំបិត គប់កងចក្រ ការវាយនិងក្រម៉ា ការវាយនិងខ្សែរទី ផ្សេងៗ ល- ។ ដោយយោងតាម សិលាចារឹក​មួយ នៅ​បាង​ថាក ប្រទេស[[ឡាវ]] បាន​តំណាល​ពី​ព្រះបាទ ​[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ដែល​កំពុង​ប្រយុទ្ធ​ក្នុង​​​សមរភូមិ ថាព្រះអង្គ​លោត​ផ្លោះ​ពីលើ​ព្រះទីនាំង​គជេន្ទ្រ​ទៅ​គង់​លើ​ក្បាលដំរី​របស់​ សត្រូវ ហើយ​ទ្រង់​ប្រហារ​ជិវិត​សត្រូវ​បីដូច​ជា គ្រុឌ​ស្ទុះ​ទៅ​សង្គ្រប់​សំលាប់​នាគ​នា​កំពូលភ្នំ ដែលបញ្ចាក់ថា ស្ដេចខ្មែរជំនាន់មុនគឺចេះក្បាច់គុន និងការរៀបចំច្បាប់កងទ័ព ទើបវិសាលភាព ក្នុងការពង្រីកទឹកដីរបស់ព្រះអង្គគឺមានភាពធំធេង និងជាកិច្ចការ ដ៏អស្ចារ្យ​របស់ព្រះអង្គក្នុងការបង្កើតសម័យកាលដ៏រុងរឿងនោះគឺ សម័យកាលអង្គរ ។<ref> [http://www.khmerlegend.com/2014/06/khmer-fighting-skill.html?m=1 History of Khmer Martial Arts] (25 June 2014) www.khmerlegend.com, Publisher: khmerlegend, khmer fighting-skill. </ref> == ប្រវត្តិ​ល្បុក្កតោ == '''Bokator History''' [[ល្បុក្កតោ]] ត្រូវបានជឿជាក់ថា ជាសិល្បៈក្បាច់គុនបុរាណខ្មែរ ដែលបង្កើតឡើងដោយ ព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] តាមរយៈរឿងទេវៈកថា របស់ សាសនាហិណ្ឌូ ដែលហូរចូលមកកម្ពុជានូវរវាង ស.វទី១០ ក្នុងរាជព្រះបាទ [[រាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] (Rajendravarman II) ដែលពណ៌នាអំពី អាវតា [[ព្រះវិស្ណុ]] ក្រឡាខ្លួនជា នរ:សិង្ហ (Narasimha Narayana) ដែលមានក្បាលជា សត្វតោ ដងខ្លួនជាមនុស្ស ដែលបានប្រយុទ្ធគ្នាជាមួយនិង អាសុរា (Asura) នាម "ហិរណយក្សសិបុ" (Hiranyakashipu) ដោយភាពស្មោះត្រង់និងការគោរពដល់សាសនា [[ព្រះសិវៈ]] "ហិរណយក្សសិបុ" ត្រូវបានប្រទានពរ ពីទេព ព្រះសិវៈ ផ្ទាល់ ដែលទទួលបានពរទាំង១០ប្រការ ដូចជា ៖ [[File:Angkor-Banteay Srei-42-Narasimha-2007-gje.jpg|thumb|Angkor Sculpture Banteay Srei, The Legend of Narasimha Narayana 10th century.]] ១.មិនអាចសម្លាប់នៅទីណាណាទាំងអស់ <br/> (Can not kill anywhere.) ២.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលព្រឹក <br/> (Can not kill in the morning) ៣.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលថ្ងៃ <br/> (Can not kill at noon) ៤.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលយប់ <br/> (Can not kill at night) ៥.មិនអាចសម្លាប់នៅក្រោមដី <br/> (Can not kill underground) ៦.មិនអាចសម្លាប់នៅក្នុងទឹក <br/> (Can not kill in water) ៧.មិនអាចសម្លាប់នៅលំហអាកាស <br/> (Can not kill in space) ៨.មិនអាចសម្លាប់ដោយភ្លើង <br/> (Cannot be killed by fire) ៩.មិនអាចសម្លាប់ នៅក្នុងនិងក្រៅ កន្លែងស្នាក់នៅណាទាំងអស់ <br/> (Cannot kill inside and outside any accommodation) ១០.មិនអាចសម្លាប់ដោយអវុធណាទាំងអស់នៅក្នុងចក្រវាឡ ។ <br/> (Can not be killed by all weapons in the universe.) ប៉ុន្តែក្រោយមក "ហិរណយក្សសិបុ" នៅតែអាចស្លាប់ ដោយ [[អវតារ]] [[ព្រះវិស្ណុ]] នាម "នរៈសិង្ហ" ដែលមានរាង្គកាយពាក់កណ្ដាលជាសត្វ និងពាក់កណ្ដាលជាមនុស្ស សម្លាប់ដោយប្រើ ក្រចកមុតស្រួត ត្រង់ពាក់កណ្ដាលមាត់ទ្វារ ចំពេលព្រះអាទិត្យលិចបាត់អស់ពាក់កណ្ដាល ប្រហែលភាពអស្ចារ្យនៃសាច់រឿងនេះហើយទើបសិល្បៈគុនខ្មែរត្រូវបានដាក់ឈ្មោះថា "[[ល្បុក្កតោ]]" ការវាយសម្រុកដូចសត្វតោ ដែលបានដកស្រង់ចេញពីទេវៈកថាដ៏អស្ចារ្យនេះ ដែលមានតឹកតាងឆ្លាក់នៅលើ [[ប្រាសាទ បន្ទាយស្រី]] ផងដែរ ។<ref> Pang Khat Royal Library of Cambodia (1941) [https://www.worldcat.org/title/magguddesk-nagar/oclc/23578724 Magguddesk nagar], Publisher: Bhnaṃ beñ : Roṅ Bumb Braḥ Rāja Draby, 2484 OCLC Number: 23578724 </ref> [[File:Bokator Cambodian Boxing 1930.jpg|thumb|Bokator Cambodian Boxing 1930 record from France document infront of Angkor Wat temple by French Ministry of Culture.]] ល្បុក្កតោ បានចាប់ផ្ដើមឃើញមានវត្តមានជាលើកដំបូងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នាដើម ស.វទី២០ នៅឆ្នាំ ១៩២៣ នៃគ.សករាជ ដែលត្រូវបាន Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ​ជនជាតិបារាំង ដោយពួកគេបានមកទស្សនា ការប្រកួត​ក្បាច់គុន​ខ្មែរ នាទីរួម [[ខេត្តបាត់ដំបង]] រាល់ពេលដែលមានការប្រកួត គេតែងតែសែងមជ្ឈូសយកទៅដាក់នៅទីនោះតែម្ដង ព្រោះវាជាការប្រកួតភ្នាល់ដាក់ជីវិត នៃភាគីជម្លោះម្ខាងៗ ដោយភាពល្បីល្បាញ ក្រុមទេសាភិបាលបារាំងក៏បង្កើតឱ្យមានជាកីឡាប្រដាល់ ជំនួសវិញ ក្នុងឆ្នាំ ១៩២៨ ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថា [[ប្រដាល់គុនខ្មែរ]] ([[អង់គ្លេស]]: Kun Khmer Boxing) ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ប្រដាល់គុនខ្មែរ វាគ្រាន់តែជាក្បាច់គុនមួយផ្នែក នៅក្នុងចង្កោមមេក្បាច់គុនរបស់ គុនល្បុក្កតោប៉ុនណោះ <ref> Lucienne Delmas (1928) [https://www.culture.gouv.fr/ Musée de l ' Homme in Paris, France], Website: www.culture.gouv.fr </ref> === ការរស់ឡើងវិញនៃក្បាច់គុនល្បុក្កតោ === '''The Resurrection of Bokator''' == ឯកសារយោង == ctionq7wgcwtw22y1oegjnn9tc02q1l 2 34350 281665 281638 2022-07-20T20:52:50Z EmausBot 3866 រ៉ូបូ៖ ជួសជុលការបញ្ជួនបន្តទ្វេដងទៅ [[អ្នកប្រើប្រាស់:G(x)]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[អ្នកប្រើប្រាស់:G(x)]] h162ilb7a07ncxliza8qvu4jemjjh3f 0 37385 281663 281406 2022-07-20T15:33:27Z Willuconquer 22025 បញ្ជូនបន្ត wikitext text/x-wiki #REDIRECT[[រាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] r3vc2wsym88mnw15e2cdralqzo3bx26 0 37504 281651 281634 2022-07-20T12:17:26Z Camhistory 36281 /* គុនខ្មែរ ល្បុក្កតោ */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #005A92;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> សូរ្យវរ្ម័នទី២ </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" |[[File:Suryavarman II Angkor Wat 0869.jpg|250px]] |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" |Suryavarman II sculpture of the walls of Angkor Wat, an architectural masterpiece created by him in the 12th century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១១១៣-១១៥០ ([[ចក្រភពខ្មែរ]]) |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១១១៣ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះកម្រតែងអញ ស្រីសូរ្យវរ្ម័នទេវរាជ |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | បរមវិស្ណុលោក |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី១]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្ស​មហិធរៈបុរៈ អំបូរខ្មែរលើ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១១៥០ (ជន្មាយុ)​ មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' |[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា​]] លទ្ធិជំនឿ: [[ព្រះវិស្ណុ]] |} '''សូរ្យវរ្ម័នទី២''' ([[អង់គ្លេស]]: Suryavarman II) (Kh-Pronoun: Soriya Varaman II) (ប្រ.ស|គ.ស ០០០-១១៥០) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១១១៣-១០៥០) ក្រោយគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ក្នុងឆ្នាំ ១១១៣ នៃគ.សករាជ ទ្រង់មានព្រះបរមនាមថា '''"វ្រះបាទ ធូលីជេងវ្រះកម្រតេងអញ ឝ្រីសូយ្យ៌វម៌្មទេវរាជ"''' ប្រែជាខេមរៈភាសា "ព្រះបាទដែនដីខាងជើង ព្រះកម្រតែងអញ ស្រីសូរ្យវរ្ម័នទេវរាជ"​ ។ ការសោយរាជ្យរបស់ព្រះអង្គត្រូវបាន ពណ៌នាអំពីការធ្វើឃាតស្ដេចចំនួន ២អង្គ ហើយព្រះអង្គត្រូវជាចៅក្មួយ នៃរាជវង្សស្ដេចភាគខាងជើងនេះ គឺព្រះបាទ [[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី១]] និង ស្ដេចចាមមួយអង្គទៀត នៅតំបន់ សម្បូរព្រៃគុហ៌ [[ខេត្តកំពង់ធំ]] នេះផងដែរ ។ <ref> Nicholas Tarling (1992) [https://books.google.com/books/about/The_Cambridge_History_of_Southeast_Asia.html?id=rOw8AAAAIAAJ The Cambridge History of Southeast Asia: From early times to c. 1800], Publisher: Cambridge University Press p.706 [[ISBN]]: 0521355052, 9780521355056 </ref> ហើយ ព្រះអង្គជាក្សត្រដ៏អស្ចារ្យ ដែលបានសាង [[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត]] ដែលជា ប្រាសាទបុរាណដ៏ល្បីល្បាញបំផុត នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ប្រាសាទនេះ គឺជាអច្ឆរិយៈវត្ថុដ៏អស្ចារ្យមួយរបស់ពិភពលោកផងដែរ ដែលត្រូវបានសាងសង់ក្នុងសតវត្សទី១២ វាជាផ្នូរវិមានសម្រាប់ពិធីបុណ្យបញ្ចុះសពរបស់ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ និង ជាកន្លែងរំលឹកដល់ [[ព្រះវិស្ណុ]] ដែលជាអាទិទេព នៃសាសនាហិណ្ឌូផងដែរ ។<ref> International History Channel (Television network) (2009) [https://books.google.com/books/about/Angkor_Wat.html?id=ujC0vQEACAAJ Angkor Wat: The Eighth Wonder], Publisher: International Masters Publishers p.24 </ref> == ការចងសម្ព័នមិត្ត == '''Alliances''' ក្រោយពេលព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ ឡើងគ្រងរាជបាន ១ឆ្នាំ ព្រះអង្គបានចងសម្ព័នមិត្ត ជាមួយ រាជវង្សចូឡា (Chola Dynasy) ក្នុងឆ្នាំ ១១១៤ នៃគ.សករាជ ហើយបានចាត់បេសកជន នាំយកគ្រឿងអលង្ការ មួយចំនួនទៅជូនជាអំណោយឱ្យ ស្ដេចនៃនគរចូឡា ព្រះនាម "គូឡត់តុងហ្គា" (Kulottunga) ផងដែរ ដើម្បីរក្សាតុល្យភាពអំណាចរបស់ព្រះអង្គនៅភូមិភាគអាសុីអាគ្នេយ៍នេះ ។<ref> Om Prakash, Denys Lombard, Indian Council of Historical Research (1999) [https://books.google.com/books/about/Commerce_and_Culture_in_the_Bay_of_Benga.html?id=B_UVAQAAMAAJ Commerce and Culture in the Bay of Bengal, 1500-1800], Publisher: Manohar, Original from the University of Michigan p.416 [[ISBN]]: 8173042659, 9788173042652 </ref> === ការចងសម្ព័នមិត្ត ជាមួយនគរចិន === '''Alliances with China''' ក្នុងឆ្នាំ ១១១៦ នៃគ.សករាជ ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ បានអនុវត្តកិច្ចការរទូត ដោយចាប់ផ្តើមធ្វើទំនាក់ទំនងផ្លូវការណ៍ជាមួយ រាជវង្សសុង (Song Dynasy) រហូតដល់ឆ្នាំ ១១២៨ នៃគ.សករាជ អធិរាជចិនបានប្រគល់សេចក្តីថ្លៃថ្នូរដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ដល់ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ដោយចាត់ទុកព្រះអង្គជា "ជាស្ដេចខ្លាំងពូកែ នៃអាណាចក្រក្នុងតំបន់" ទំនាក់ទំនងការទូត របស់រដ្ឋទាំងពីរ ត្រូវបានលើកយកមកត្រួតពិនិត្យ និង ពិភាគ្សា ផ្អែកលើពាណិជ្ជកម្ម ផងដែរ ។ ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ ដែលជាស្តេចខ្មែរដ៏អស្ចារ្យបំផុត បានចាប់ផ្តើមវាយលុកជាបន្តបន្ទាប់ប្រឆាំងនឹងរដ្ឋប្រទេសជិតខាង ដែលបានបង្កើនអំណាចខ្មែរយ៉ាងខ្លាំងក្លានៅក្នុងតំបន់ ។<ref> Robert Karr McCabe (1967) [https://books.google.com/books/about/Storm_Over_Asia.html?id=UFg_AAAAMAAJ Storm Over Asia: China and Southeast Asia: Thrust and Response], Publisher: New American Library, Original from the University of Michigan p.225 </ref> <ref> George Cœdès (1983) [https://books.google.com/books/about/The_Making_of_South_East_Asia.html?id=qgrAFlAC4-QC The Making of South East Asia], Edition illustrated, reprint, Publisher: University of California Press p.268 [[ISBN]]: 0520050614, 9780520050617 </ref> == វាយប្រហារ អាណាចក្រ ដាយវៀត == '''Attack on the Dai Viet Kingdom''' គ.សករាជ ១១២៧ ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ បានបញ្ជារឱ្យកងទ័ពចំនួន ២០០០០ (២មុឺននាក់) បើការវាយប្រហារ ឈ្លានពានទៅលើ អាណាចក្រ ដាយវៀត (Dai Viet) ដែលគ្រប់គ្រងដោយ រាជវង្សលី នាម លី តានតុង (Ly Than Tong) ប៉ុន្តែត្រូវបានច្រានមកវិញដោយមេទ័ព របស់ដាយវៀតនាម លី កុងបិញ (Ly Cong Binh) ។ ទោះជាមិនបានលទ្ធផល ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ បានបន្តសកម្មភាពលើកទ័ពទៅវាយប្រហារ ពួកដាយវៀតជាលើកទី២ ក្នុងឆ្នាំ ១១៣២ នៃគ.សករាជ ប៉ុន្តែនៅតែមិនទទួលបានជោគជ័យ ដូចនេះ ព្រះអង្គបានផ្លាសប្ដូរគោលដៅ ទៅវាយយក អាណាចក្រចាម្ប៉ា តែម្ដង និង រឹបយកចាម្ប៉ាបានទាំងស្រុងក្នុងឆ្នាំ ១១៤៥ នៃគ.សករាជ ។<ref> John Powell, Christina J. Moose, Rowena Wildin (2001) [https://books.google.com/books/about/Magill_s_Guide_to_Military_History_Jap_P.html?id=dRcZAQAAIAAJ Magill's Guide to Military History: Jap-Pel], Publisher: Salem Press, Original from the University of California p.1176 [[ISBN]]: 0893560170, 9780893560171 </ref> <ref> George Cœdès; (1983) [https://www.worldcat.org/title/making-of-south-east-asia/oclc/1280947989 The Making of South East Asia], Translated by H.M. Wright, Publisher: Berkeley : University of California Press p.268 OCLC Number: 1280947989 </ref> == ការសញ្ជ័យ យកចាម្ប៉ា == '''Conquest of Champa''' ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ បានលើកទ័ពឈ្លានពានយកអាណាចក្រចាម្ប៉ា ចាប់ពីឆ្នាំ ១១៣៩ រហូតដល់ឆ្នាំ ១១៤៥ នៃគ.សករាជ ទ្រង់បានបានបញ្ជូនសំពៅចម្បាំងចំនួន ៧០០ គ្រឿងវាយយករាជធានីធំ "វិជ័យ" (Vijaya) គ្រប់គ្រងដោយស្ដេចចាម្ប៉ានាម "ជ័យឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣" (Jaya Indravarman III) ក្រោយពេលព្រះអង្គ ទទួលបានជ័យជំនះនេះ ទ្រង់បានបញ្ជូនប្អូនថ្លៃរបស់ទ្រង់ព្រះនាម "ហរិទេវៈ" (Harideva) ដាក់ឱ្យគ្រប់គ្រងក្នុងតំបន់នេះ ដោយរៀបចំ ឱ្យកាន់កាប់រាជធានីវិជ័យនេះឡើងវិញ (បច្ចុប្បន្នវៀតណាមហៅ បិញឌិញ "Binh-Dinh) ប៉ុន្តែក្រោយមក ស្ដេចចាម មួយអង្គផ្សេងទៀតនាម "ជ័យហរិវរ្ម័ន" (Jaya Harivarman) បានបះបោរប្រឆាំង និង ហរិទេវៈ ហើយបានបំផ្លិចបំផ្លាញ ទីក្រុងវិជ័យ ដែលជារាជធានីធំរបស់ចាម្ប៉ា ទាំងស្រុងតែម្ដងក្នុងឆ្នាំ ១១៤៩ នៃគ.សករាជ ។<ref> Manomohan Ghosh (1968) [https://books.google.com/books/about/A_History_of_Cambodia.html?id=e7huAAAAMAAJ A History of Cambodia: From the Earliest Times to the End of the French Protectorate], Publisher: Calcutta Oriental Book Agency, Original from the University of Michigan p.304 </ref> <ref> International Commission for a History of the Scientific and Cultural Development of Mankind (1963) [https://books.google.com/books/about/History_of_Mankind_cultural_and_Scientif.html?id=J5cIAQAAIAAJ History of Mankind: cultural and Scientific Development, Volume 3], Publisher: Harper & Row, Original from the University of California, [[ISBN]]: 0060146222, 9780060146221 </ref> == ស្ថាប័ត្យកម្មដ៏អស្ចារ្យ == '''Great architecture''' [[File:Image-Angkor Wat from north pond 2.JPG|thumb|The Great Architecture Angkor Wat 12th Century.]] ស្ថាប័ត្យកម្មដ៏អស្ចារ្យ របស់ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ ដែលបានសាងសង់សំណង់ដ៏ធំសម្បើមនោះគឺ "[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត]] ដែលត្រូវបានសាងសង់ឡើង ចន្លោះឆ្នាំ ១១២២ ដល់ឆ្នាំ ១១៥០ នៃគ.សករាជ ហើយក៏ជា អច្ឆរិយវត្ថុដ៏អស្ចារ្យមួយរបស់ពិភពលោកផងដែរ ដែល សាងសង់ក្នុងសតវត្សទី១២ ដើម្បីបូជាឧទ្ទិសថ្វាយ [[ព្រះវិស្ណុ]] ផងដែរ ។ ប្រាង្គក្រពុំរាង្គជាផ្កាឈូកទាំងប្រាំនៅលើកំពូលប្រាសាទអង្គរវត្តតំណាងឱ្យកំពូលភ្នំព្រះសុមេរុ ដែលជាលំនៅដ្ឋានរបស់ពួកទេវៈ គ្រប់ប៉ម និង ខ្សែរបន្ទាត់ របស់ប្រាសាទ ដែលបញ្ចូលគ្នា បង្កើតចេញជារូបរាង្គសត្វអណ្ដើក ឈ្មោះកុមិ ដែលជា [[អវតារ]] របស់ព្រះវិស្ណុ ដែលបានបែងភាគនិមិត្តកាយ ជាសត្វអណ្ដើកដើម្បីទ្រភ្នំព្រះសុមេរុ មិនឱ្យបាក់ស្រុតចូលទៅក្មុងទឹក ក្នុងខ្សែររឿងទេវៈកថា កូរសមុទ្រទឹកដោះ របស់សាសនាហិណ្ឌូ ដូចនេះហើយប្រាសាទ អង្គរវត្ត គឺជា សំណង់ប្រាសាទសាសនា ធំបំផុតនៅលើពិភពលោក ។ ប្រាសាទ អង្គរវត្ត មានកម្ពស់ ៣ជាន់ ដែលតំណាងឱ្យ ឋានទាំង៣ គឺ ឋាននរក ឋានមនុស្ស និង ឋានសួគ៌ ហើយសំណង់ប្រាសាទ អង្គរវត្ត ត្រូវបានសាងសង់ អស់រយៈពេល ២៨ឆ្នាំ គិតត្រឹម រជ្ជកាលគ្រងរាជរបស់ព្រះអង្គ ។<ref> Elliot Tepper, Canadian Asian Studies Association (1980) [https://books.google.com/books/about/Southeast_Asian_Exodus.html?id=Uce6AAAAIAAJ Southeast Asian Exodus: From Tradition to Resettlement : Understanding Refugees from Laos, Kampuchea and Vietnam in Canada], Publisher: Canadian Asian Studies Association p.230 [[ISBN]]: 0920296084, 9780920296080 </ref> == សិល្បៈគុនខ្មែរ == '''Khmer Martial Arts''' [[File:Angkor Wat-Sued-Galerie-Huldigungszug-12-2007-gje.jpg|thumb|Procession of Suryavarman II Angkor Wat 12th century.]] ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ ព្រះអង្គត្រូវបានពិពណ៌នាថា ជាស្ដេច នៃឬសគល់ សិល្បៈគុនខ្មែរ ដែលបង្កើតច្បាប់កងទ័ព និង បានបែងចែកកងទ័ពជាច្រើនក្រុម ដូជា៖ ទ័ពថ្មើជើង ទ័ពលំពែង ទ័ពសេះ ទ័ពដំរី និង ទ័ពព្រួញ តាមការសន្និដ្ឋាន ព្រះអង្គមានកងទ័ពប្រមាណជា ២០,០០០០ (២សែននាក់) ជាចំនួនទ័ព ដ៏ធំសម្បើមមួយ នៅក្នុតំបន់ ដែលធ្វើឱ្យព្រះអង្គអាចពង្រីកវិសាលភាពទឹកដីបានធំទូលាយ ជាមួយនិង ទ័ពដំរី ដ៏ច្រើនមហិមារ ប្រមាណជា ១០០០០ (១មុឺនក្បាល) ក្នុងរជ្ជកាលគ្រងរាជរបស់ព្រះអង្គ ។<ref> American Philosophical Society (1951) [https://books.google.com/books/about/Transactions_of_the_American_Philosophic.html?id=Ca1fOjZSCugC Transactions of the American Philosophical Society], Publisher: The Society, Original from the University of Michigan p.295 </ref> ដោយសារតែ សិល្បៈគុនខ្មែរ បានដាក់បញ្ចូលក្នុងច្បាប់កងទ័ព របស់ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ ទើបធ្វើឱ្យប្រទេសដែលព្រះអង្គបានគ្រប់គ្រងក្លាយជា ប្រទេស មហាអាណាចក្រមួយក្នុងតំបន់ ដែលគេគ្រប់គ្នាស្គាល់ថា [[ចក្រភពខ្មែរ]] (Khmer Empire) ដែលត្រួតត្រា [[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]] ដីគោកមួយភាគធំ ដែលគេស្គាល់ថាជាសម័យកាលដ៏មានឥទ្ធិពលនិងខ្លាំងពូកែរបស់ប្រជារាស្ត្រខ្មែនាសម័យកាល ចក្រភពអង្គរ ដោយការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះអង្គ ដែលលាតសន្ធឹងលើ [[ប្រទេសឡាវ]] [[ប្រទេសថៃ]] ផ្នែកខ្លះនៃ [[ប្រទេសវៀតណាម]] និង [[ប្រទេសភូមា]] វិសាលភាពទឹកដីរបស់ព្រះអង្គ មានព្រំប្រទល់ខាង​ជើង​ទល់​នឹង​នគរចិន និង គ្របដណ្ដប់លើរដ្ឋមននៅ ហិរបុញ្ជ័យ (Haripunjaya) ព្រំប្រទល់ខាងលិច ទល់និងនគរភូមា រហូត​ដល់​ឈូង​សមុទ្រ​បានឌុង នាឧបទ្វីបម៉ាឡេ ​ព្រំប្រទល់​ខាង​កើតឈៀងខាងជើង ទល់​នឹងនគរអណ្ណាម នៃអាណាចក្រដាយវៀត ​ព្រំប្រទល់​ខាង​កើតទល់និងសមុទ្រចិនខាងត្បូង គ្រប់ដណ្ដប់លើរដ្ឋចាម៉្បា ។<ref> Daniel George Edward Hall (1960) [https://books.google.com/books/about/A_History_of_South_east_Asia.html?id=Xy0KAQAAIAAJ A History of South-east Asia], Publisher: Macmillan, Original from the University of California p.807 </ref> === គុនខ្មែរ ល្បុក្កតោ === '''Bokator Martial Arts''' គុនខ្មែរ [[ល្បុក្កតោ]] ត្រូវបានជឿជាក់ថា ជាសិល្បៈក្បាច់គុនបុរាណខ្មែរ ដែលបង្កើតឡើងដោយ ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ ដែលបង្កើតឱ្យមានច្បាប់កងទ័ព និង ក្បួនពិជ័យសង្គ្រាម ដែលផ្សារភ្ជាប់ទៅនិងរឿងទេវៈកថា របស់ សាសនាហិណ្ឌូ ដែលពណ៌នាអំពី អាវតា [[ព្រះវិស្ណុ]] ក្រឡាខ្លួនជា នរ:សិង្ហ (Narasimha Narayana) ដែលមានក្បាលជា សត្វតោ ដងខ្លួនជាមនុស្ស ដែលបានប្រយុទគ្នាជាមួយនិង អាសុរា នាម "ហិរណយក្សសិបុ" (Hiranyakashipu) ដោយភាពស្មោះត្រង់និងការគោរពដល់សាសនា [[ព្រះសិវៈ]] "ហិរណយក្សសិបុ" ត្រូវបានប្រទានពរ ពីទេព ព្រះសិវៈ ផ្ទាល់ ដែលទទួលបានពរទាំង១០ប្រការ ដូចជា ៖ ១.មិនអាចសម្លាប់នៅទីណាណាទាំងអស់ <br/> (Can not kill anywhere.) ២.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលព្រឹក <br/> (Can not kill in the morning) ៣.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលថ្ងៃ <br/> (Can not kill during the noon) ៤.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលយប់ <br/> (Can not kill at night) ៥.មិនអាចសម្លាប់នៅក្រោមដី <br/> (Can not kill underground) ៦.មិនអាចសម្លាប់នៅក្នុងទឹក <br/> (Can not kill in water) ៧.មិនអាចសម្លាប់នៅលំហអាកាស <br/> (Can not kill in space) ៨.មិនអាចសម្លាប់ដោយភ្លើង <br/> (Cannot be killed by fire) ៩.មិនអាចសម្លាប់ នៅក្នុងនិងក្រៅ កន្លែងស្នាក់នៅណាទាំងអស់ <br/> (Cannot kill inside and outside any accommodation) ១០.មិនអាចសម្លាប់ដោយអវុធណាទាំងអស់នៅក្នុងចក្រវាឡ ។ <br/> (Can not be killed by all weapons in the universe.) ប៉ុន្តែក្រោយមក "ហិរណយក្សសិបុ" នៅតែអាចស្លាប់ ដោយ [[អវតារ]] [[ព្រះវិស្ណុ]] នាម "នរៈសិង្ហ" ដែលមានរាង្គកាយពាក់កណ្ដាលជាសត្វ និងពាក់កណ្ដាលជាមនុស្ស សម្លាប់ដោយប្រើ ក្រចកមុតស្រួត ត្រង់ពាក់កណ្ដាលមាត់ទ្វារ ចំពេលព្រះអាទិត្យលិចបាត់អស់ពាក់កណ្ដាល ប្រហែលភាពអស្ចារ្យនៃសាច់រឿងនេះហើយទើបសិល្បៈគុនខ្មែរត្រូវបានដាក់ឈ្មោះថា "[[ល្បុក្កតោ]]" ការវាយសម្រុកដូចសត្វតោ ដែលបានដកស្រង់ចេញពីទេវៈកថាដ៏អស្ចារ្យនេះ ។<ref> Pang Khat Royal Library of Cambodia (1941) [https://www.worldcat.org/title/magguddesk-nagar/oclc/23578724 Magguddesk nagar], Publisher: Bhnaṃ beñ : Roṅ Bumb Braḥ Rāja Draby, 2484 OCLC Number: 23578724 </ref> == ឯកសារយោង == 72scvr8ax2frjktiqshhf8i76k6mu6m 281652 281651 2022-07-20T12:18:42Z Camhistory 36281 /* គុនខ្មែរ ល្បុក្កតោ */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #005A92;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> សូរ្យវរ្ម័នទី២ </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" |[[File:Suryavarman II Angkor Wat 0869.jpg|250px]] |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" |Suryavarman II sculpture of the walls of Angkor Wat, an architectural masterpiece created by him in the 12th century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១១១៣-១១៥០ ([[ចក្រភពខ្មែរ]]) |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១១១៣ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះកម្រតែងអញ ស្រីសូរ្យវរ្ម័នទេវរាជ |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | បរមវិស្ណុលោក |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី១]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្ស​មហិធរៈបុរៈ អំបូរខ្មែរលើ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១១៥០ (ជន្មាយុ)​ មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' |[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា​]] លទ្ធិជំនឿ: [[ព្រះវិស្ណុ]] |} '''សូរ្យវរ្ម័នទី២''' ([[អង់គ្លេស]]: Suryavarman II) (Kh-Pronoun: Soriya Varaman II) (ប្រ.ស|គ.ស ០០០-១១៥០) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១១១៣-១០៥០) ក្រោយគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ក្នុងឆ្នាំ ១១១៣ នៃគ.សករាជ ទ្រង់មានព្រះបរមនាមថា '''"វ្រះបាទ ធូលីជេងវ្រះកម្រតេងអញ ឝ្រីសូយ្យ៌វម៌្មទេវរាជ"''' ប្រែជាខេមរៈភាសា "ព្រះបាទដែនដីខាងជើង ព្រះកម្រតែងអញ ស្រីសូរ្យវរ្ម័នទេវរាជ"​ ។ ការសោយរាជ្យរបស់ព្រះអង្គត្រូវបាន ពណ៌នាអំពីការធ្វើឃាតស្ដេចចំនួន ២អង្គ ហើយព្រះអង្គត្រូវជាចៅក្មួយ នៃរាជវង្សស្ដេចភាគខាងជើងនេះ គឺព្រះបាទ [[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី១]] និង ស្ដេចចាមមួយអង្គទៀត នៅតំបន់ សម្បូរព្រៃគុហ៌ [[ខេត្តកំពង់ធំ]] នេះផងដែរ ។ <ref> Nicholas Tarling (1992) [https://books.google.com/books/about/The_Cambridge_History_of_Southeast_Asia.html?id=rOw8AAAAIAAJ The Cambridge History of Southeast Asia: From early times to c. 1800], Publisher: Cambridge University Press p.706 [[ISBN]]: 0521355052, 9780521355056 </ref> ហើយ ព្រះអង្គជាក្សត្រដ៏អស្ចារ្យ ដែលបានសាង [[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត]] ដែលជា ប្រាសាទបុរាណដ៏ល្បីល្បាញបំផុត នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ប្រាសាទនេះ គឺជាអច្ឆរិយៈវត្ថុដ៏អស្ចារ្យមួយរបស់ពិភពលោកផងដែរ ដែលត្រូវបានសាងសង់ក្នុងសតវត្សទី១២ វាជាផ្នូរវិមានសម្រាប់ពិធីបុណ្យបញ្ចុះសពរបស់ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ និង ជាកន្លែងរំលឹកដល់ [[ព្រះវិស្ណុ]] ដែលជាអាទិទេព នៃសាសនាហិណ្ឌូផងដែរ ។<ref> International History Channel (Television network) (2009) [https://books.google.com/books/about/Angkor_Wat.html?id=ujC0vQEACAAJ Angkor Wat: The Eighth Wonder], Publisher: International Masters Publishers p.24 </ref> == ការចងសម្ព័នមិត្ត == '''Alliances''' ក្រោយពេលព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ ឡើងគ្រងរាជបាន ១ឆ្នាំ ព្រះអង្គបានចងសម្ព័នមិត្ត ជាមួយ រាជវង្សចូឡា (Chola Dynasy) ក្នុងឆ្នាំ ១១១៤ នៃគ.សករាជ ហើយបានចាត់បេសកជន នាំយកគ្រឿងអលង្ការ មួយចំនួនទៅជូនជាអំណោយឱ្យ ស្ដេចនៃនគរចូឡា ព្រះនាម "គូឡត់តុងហ្គា" (Kulottunga) ផងដែរ ដើម្បីរក្សាតុល្យភាពអំណាចរបស់ព្រះអង្គនៅភូមិភាគអាសុីអាគ្នេយ៍នេះ ។<ref> Om Prakash, Denys Lombard, Indian Council of Historical Research (1999) [https://books.google.com/books/about/Commerce_and_Culture_in_the_Bay_of_Benga.html?id=B_UVAQAAMAAJ Commerce and Culture in the Bay of Bengal, 1500-1800], Publisher: Manohar, Original from the University of Michigan p.416 [[ISBN]]: 8173042659, 9788173042652 </ref> === ការចងសម្ព័នមិត្ត ជាមួយនគរចិន === '''Alliances with China''' ក្នុងឆ្នាំ ១១១៦ នៃគ.សករាជ ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ បានអនុវត្តកិច្ចការរទូត ដោយចាប់ផ្តើមធ្វើទំនាក់ទំនងផ្លូវការណ៍ជាមួយ រាជវង្សសុង (Song Dynasy) រហូតដល់ឆ្នាំ ១១២៨ នៃគ.សករាជ អធិរាជចិនបានប្រគល់សេចក្តីថ្លៃថ្នូរដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ដល់ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ដោយចាត់ទុកព្រះអង្គជា "ជាស្ដេចខ្លាំងពូកែ នៃអាណាចក្រក្នុងតំបន់" ទំនាក់ទំនងការទូត របស់រដ្ឋទាំងពីរ ត្រូវបានលើកយកមកត្រួតពិនិត្យ និង ពិភាគ្សា ផ្អែកលើពាណិជ្ជកម្ម ផងដែរ ។ ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ ដែលជាស្តេចខ្មែរដ៏អស្ចារ្យបំផុត បានចាប់ផ្តើមវាយលុកជាបន្តបន្ទាប់ប្រឆាំងនឹងរដ្ឋប្រទេសជិតខាង ដែលបានបង្កើនអំណាចខ្មែរយ៉ាងខ្លាំងក្លានៅក្នុងតំបន់ ។<ref> Robert Karr McCabe (1967) [https://books.google.com/books/about/Storm_Over_Asia.html?id=UFg_AAAAMAAJ Storm Over Asia: China and Southeast Asia: Thrust and Response], Publisher: New American Library, Original from the University of Michigan p.225 </ref> <ref> George Cœdès (1983) [https://books.google.com/books/about/The_Making_of_South_East_Asia.html?id=qgrAFlAC4-QC The Making of South East Asia], Edition illustrated, reprint, Publisher: University of California Press p.268 [[ISBN]]: 0520050614, 9780520050617 </ref> == វាយប្រហារ អាណាចក្រ ដាយវៀត == '''Attack on the Dai Viet Kingdom''' គ.សករាជ ១១២៧ ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ បានបញ្ជារឱ្យកងទ័ពចំនួន ២០០០០ (២មុឺននាក់) បើការវាយប្រហារ ឈ្លានពានទៅលើ អាណាចក្រ ដាយវៀត (Dai Viet) ដែលគ្រប់គ្រងដោយ រាជវង្សលី នាម លី តានតុង (Ly Than Tong) ប៉ុន្តែត្រូវបានច្រានមកវិញដោយមេទ័ព របស់ដាយវៀតនាម លី កុងបិញ (Ly Cong Binh) ។ ទោះជាមិនបានលទ្ធផល ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ បានបន្តសកម្មភាពលើកទ័ពទៅវាយប្រហារ ពួកដាយវៀតជាលើកទី២ ក្នុងឆ្នាំ ១១៣២ នៃគ.សករាជ ប៉ុន្តែនៅតែមិនទទួលបានជោគជ័យ ដូចនេះ ព្រះអង្គបានផ្លាសប្ដូរគោលដៅ ទៅវាយយក អាណាចក្រចាម្ប៉ា តែម្ដង និង រឹបយកចាម្ប៉ាបានទាំងស្រុងក្នុងឆ្នាំ ១១៤៥ នៃគ.សករាជ ។<ref> John Powell, Christina J. Moose, Rowena Wildin (2001) [https://books.google.com/books/about/Magill_s_Guide_to_Military_History_Jap_P.html?id=dRcZAQAAIAAJ Magill's Guide to Military History: Jap-Pel], Publisher: Salem Press, Original from the University of California p.1176 [[ISBN]]: 0893560170, 9780893560171 </ref> <ref> George Cœdès; (1983) [https://www.worldcat.org/title/making-of-south-east-asia/oclc/1280947989 The Making of South East Asia], Translated by H.M. Wright, Publisher: Berkeley : University of California Press p.268 OCLC Number: 1280947989 </ref> == ការសញ្ជ័យ យកចាម្ប៉ា == '''Conquest of Champa''' ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ បានលើកទ័ពឈ្លានពានយកអាណាចក្រចាម្ប៉ា ចាប់ពីឆ្នាំ ១១៣៩ រហូតដល់ឆ្នាំ ១១៤៥ នៃគ.សករាជ ទ្រង់បានបានបញ្ជូនសំពៅចម្បាំងចំនួន ៧០០ គ្រឿងវាយយករាជធានីធំ "វិជ័យ" (Vijaya) គ្រប់គ្រងដោយស្ដេចចាម្ប៉ានាម "ជ័យឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣" (Jaya Indravarman III) ក្រោយពេលព្រះអង្គ ទទួលបានជ័យជំនះនេះ ទ្រង់បានបញ្ជូនប្អូនថ្លៃរបស់ទ្រង់ព្រះនាម "ហរិទេវៈ" (Harideva) ដាក់ឱ្យគ្រប់គ្រងក្នុងតំបន់នេះ ដោយរៀបចំ ឱ្យកាន់កាប់រាជធានីវិជ័យនេះឡើងវិញ (បច្ចុប្បន្នវៀតណាមហៅ បិញឌិញ "Binh-Dinh) ប៉ុន្តែក្រោយមក ស្ដេចចាម មួយអង្គផ្សេងទៀតនាម "ជ័យហរិវរ្ម័ន" (Jaya Harivarman) បានបះបោរប្រឆាំង និង ហរិទេវៈ ហើយបានបំផ្លិចបំផ្លាញ ទីក្រុងវិជ័យ ដែលជារាជធានីធំរបស់ចាម្ប៉ា ទាំងស្រុងតែម្ដងក្នុងឆ្នាំ ១១៤៩ នៃគ.សករាជ ។<ref> Manomohan Ghosh (1968) [https://books.google.com/books/about/A_History_of_Cambodia.html?id=e7huAAAAMAAJ A History of Cambodia: From the Earliest Times to the End of the French Protectorate], Publisher: Calcutta Oriental Book Agency, Original from the University of Michigan p.304 </ref> <ref> International Commission for a History of the Scientific and Cultural Development of Mankind (1963) [https://books.google.com/books/about/History_of_Mankind_cultural_and_Scientif.html?id=J5cIAQAAIAAJ History of Mankind: cultural and Scientific Development, Volume 3], Publisher: Harper & Row, Original from the University of California, [[ISBN]]: 0060146222, 9780060146221 </ref> == ស្ថាប័ត្យកម្មដ៏អស្ចារ្យ == '''Great architecture''' [[File:Image-Angkor Wat from north pond 2.JPG|thumb|The Great Architecture Angkor Wat 12th Century.]] ស្ថាប័ត្យកម្មដ៏អស្ចារ្យ របស់ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ ដែលបានសាងសង់សំណង់ដ៏ធំសម្បើមនោះគឺ "[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត]] ដែលត្រូវបានសាងសង់ឡើង ចន្លោះឆ្នាំ ១១២២ ដល់ឆ្នាំ ១១៥០ នៃគ.សករាជ ហើយក៏ជា អច្ឆរិយវត្ថុដ៏អស្ចារ្យមួយរបស់ពិភពលោកផងដែរ ដែល សាងសង់ក្នុងសតវត្សទី១២ ដើម្បីបូជាឧទ្ទិសថ្វាយ [[ព្រះវិស្ណុ]] ផងដែរ ។ ប្រាង្គក្រពុំរាង្គជាផ្កាឈូកទាំងប្រាំនៅលើកំពូលប្រាសាទអង្គរវត្តតំណាងឱ្យកំពូលភ្នំព្រះសុមេរុ ដែលជាលំនៅដ្ឋានរបស់ពួកទេវៈ គ្រប់ប៉ម និង ខ្សែរបន្ទាត់ របស់ប្រាសាទ ដែលបញ្ចូលគ្នា បង្កើតចេញជារូបរាង្គសត្វអណ្ដើក ឈ្មោះកុមិ ដែលជា [[អវតារ]] របស់ព្រះវិស្ណុ ដែលបានបែងភាគនិមិត្តកាយ ជាសត្វអណ្ដើកដើម្បីទ្រភ្នំព្រះសុមេរុ មិនឱ្យបាក់ស្រុតចូលទៅក្មុងទឹក ក្នុងខ្សែររឿងទេវៈកថា កូរសមុទ្រទឹកដោះ របស់សាសនាហិណ្ឌូ ដូចនេះហើយប្រាសាទ អង្គរវត្ត គឺជា សំណង់ប្រាសាទសាសនា ធំបំផុតនៅលើពិភពលោក ។ ប្រាសាទ អង្គរវត្ត មានកម្ពស់ ៣ជាន់ ដែលតំណាងឱ្យ ឋានទាំង៣ គឺ ឋាននរក ឋានមនុស្ស និង ឋានសួគ៌ ហើយសំណង់ប្រាសាទ អង្គរវត្ត ត្រូវបានសាងសង់ អស់រយៈពេល ២៨ឆ្នាំ គិតត្រឹម រជ្ជកាលគ្រងរាជរបស់ព្រះអង្គ ។<ref> Elliot Tepper, Canadian Asian Studies Association (1980) [https://books.google.com/books/about/Southeast_Asian_Exodus.html?id=Uce6AAAAIAAJ Southeast Asian Exodus: From Tradition to Resettlement : Understanding Refugees from Laos, Kampuchea and Vietnam in Canada], Publisher: Canadian Asian Studies Association p.230 [[ISBN]]: 0920296084, 9780920296080 </ref> == សិល្បៈគុនខ្មែរ == '''Khmer Martial Arts''' [[File:Angkor Wat-Sued-Galerie-Huldigungszug-12-2007-gje.jpg|thumb|Procession of Suryavarman II Angkor Wat 12th century.]] ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ ព្រះអង្គត្រូវបានពិពណ៌នាថា ជាស្ដេច នៃឬសគល់ សិល្បៈគុនខ្មែរ ដែលបង្កើតច្បាប់កងទ័ព និង បានបែងចែកកងទ័ពជាច្រើនក្រុម ដូជា៖ ទ័ពថ្មើជើង ទ័ពលំពែង ទ័ពសេះ ទ័ពដំរី និង ទ័ពព្រួញ តាមការសន្និដ្ឋាន ព្រះអង្គមានកងទ័ពប្រមាណជា ២០,០០០០ (២សែននាក់) ជាចំនួនទ័ព ដ៏ធំសម្បើមមួយ នៅក្នុតំបន់ ដែលធ្វើឱ្យព្រះអង្គអាចពង្រីកវិសាលភាពទឹកដីបានធំទូលាយ ជាមួយនិង ទ័ពដំរី ដ៏ច្រើនមហិមារ ប្រមាណជា ១០០០០ (១មុឺនក្បាល) ក្នុងរជ្ជកាលគ្រងរាជរបស់ព្រះអង្គ ។<ref> American Philosophical Society (1951) [https://books.google.com/books/about/Transactions_of_the_American_Philosophic.html?id=Ca1fOjZSCugC Transactions of the American Philosophical Society], Publisher: The Society, Original from the University of Michigan p.295 </ref> ដោយសារតែ សិល្បៈគុនខ្មែរ បានដាក់បញ្ចូលក្នុងច្បាប់កងទ័ព របស់ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ ទើបធ្វើឱ្យប្រទេសដែលព្រះអង្គបានគ្រប់គ្រងក្លាយជា ប្រទេស មហាអាណាចក្រមួយក្នុងតំបន់ ដែលគេគ្រប់គ្នាស្គាល់ថា [[ចក្រភពខ្មែរ]] (Khmer Empire) ដែលត្រួតត្រា [[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]] ដីគោកមួយភាគធំ ដែលគេស្គាល់ថាជាសម័យកាលដ៏មានឥទ្ធិពលនិងខ្លាំងពូកែរបស់ប្រជារាស្ត្រខ្មែនាសម័យកាល ចក្រភពអង្គរ ដោយការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះអង្គ ដែលលាតសន្ធឹងលើ [[ប្រទេសឡាវ]] [[ប្រទេសថៃ]] ផ្នែកខ្លះនៃ [[ប្រទេសវៀតណាម]] និង [[ប្រទេសភូមា]] វិសាលភាពទឹកដីរបស់ព្រះអង្គ មានព្រំប្រទល់ខាង​ជើង​ទល់​នឹង​នគរចិន និង គ្របដណ្ដប់លើរដ្ឋមននៅ ហិរបុញ្ជ័យ (Haripunjaya) ព្រំប្រទល់ខាងលិច ទល់និងនគរភូមា រហូត​ដល់​ឈូង​សមុទ្រ​បានឌុង នាឧបទ្វីបម៉ាឡេ ​ព្រំប្រទល់​ខាង​កើតឈៀងខាងជើង ទល់​នឹងនគរអណ្ណាម នៃអាណាចក្រដាយវៀត ​ព្រំប្រទល់​ខាង​កើតទល់និងសមុទ្រចិនខាងត្បូង គ្រប់ដណ្ដប់លើរដ្ឋចាម៉្បា ។<ref> Daniel George Edward Hall (1960) [https://books.google.com/books/about/A_History_of_South_east_Asia.html?id=Xy0KAQAAIAAJ A History of South-east Asia], Publisher: Macmillan, Original from the University of California p.807 </ref> === គុនខ្មែរ ល្បុក្កតោ === '''Bokator Martial Arts''' គុនខ្មែរ [[ល្បុក្កតោ]] ត្រូវបានជឿជាក់ថា ជាសិល្បៈក្បាច់គុនបុរាណខ្មែរ ដែលបង្កើតឡើងដោយ ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ ដែលបង្កើតឱ្យមានច្បាប់កងទ័ព និង ក្បួនពិជ័យសង្គ្រាម ដែលផ្សារភ្ជាប់ទៅនិងរឿងទេវៈកថា របស់ សាសនាហិណ្ឌូ ដែលពណ៌នាអំពី អាវតា [[ព្រះវិស្ណុ]] ក្រឡាខ្លួនជា នរ:សិង្ហ (Narasimha Narayana) ដែលមានក្បាលជា សត្វតោ ដងខ្លួនជាមនុស្ស ដែលបានប្រយុទគ្នាជាមួយនិង អាសុរា នាម "ហិរណយក្សសិបុ" (Hiranyakashipu) ដោយភាពស្មោះត្រង់និងការគោរពដល់សាសនា [[ព្រះសិវៈ]] "ហិរណយក្សសិបុ" ត្រូវបានប្រទានពរ ពីទេព ព្រះសិវៈ ផ្ទាល់ ដែលទទួលបានពរទាំង១០ប្រការ ដូចជា ៖ ១.មិនអាចសម្លាប់នៅទីណាណាទាំងអស់ <br/> (Can not kill anywhere.) ២.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលព្រឹក <br/> (Can not kill in the morning) ៣.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលថ្ងៃ <br/> (Can not kill at noon) ៤.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលយប់ <br/> (Can not kill at night) ៥.មិនអាចសម្លាប់នៅក្រោមដី <br/> (Can not kill underground) ៦.មិនអាចសម្លាប់នៅក្នុងទឹក <br/> (Can not kill in water) ៧.មិនអាចសម្លាប់នៅលំហអាកាស <br/> (Can not kill in space) ៨.មិនអាចសម្លាប់ដោយភ្លើង <br/> (Cannot be killed by fire) ៩.មិនអាចសម្លាប់ នៅក្នុងនិងក្រៅ កន្លែងស្នាក់នៅណាទាំងអស់ <br/> (Cannot kill inside and outside any accommodation) ១០.មិនអាចសម្លាប់ដោយអវុធណាទាំងអស់នៅក្នុងចក្រវាឡ ។ <br/> (Can not be killed by all weapons in the universe.) ប៉ុន្តែក្រោយមក "ហិរណយក្សសិបុ" នៅតែអាចស្លាប់ ដោយ [[អវតារ]] [[ព្រះវិស្ណុ]] នាម "នរៈសិង្ហ" ដែលមានរាង្គកាយពាក់កណ្ដាលជាសត្វ និងពាក់កណ្ដាលជាមនុស្ស សម្លាប់ដោយប្រើ ក្រចកមុតស្រួត ត្រង់ពាក់កណ្ដាលមាត់ទ្វារ ចំពេលព្រះអាទិត្យលិចបាត់អស់ពាក់កណ្ដាល ប្រហែលភាពអស្ចារ្យនៃសាច់រឿងនេះហើយទើបសិល្បៈគុនខ្មែរត្រូវបានដាក់ឈ្មោះថា "[[ល្បុក្កតោ]]" ការវាយសម្រុកដូចសត្វតោ ដែលបានដកស្រង់ចេញពីទេវៈកថាដ៏អស្ចារ្យនេះ ។<ref> Pang Khat Royal Library of Cambodia (1941) [https://www.worldcat.org/title/magguddesk-nagar/oclc/23578724 Magguddesk nagar], Publisher: Bhnaṃ beñ : Roṅ Bumb Braḥ Rāja Draby, 2484 OCLC Number: 23578724 </ref> == ឯកសារយោង == anap8bwf8el3xrdx0of4p35zrwj9d3n 2 39989 281659 281543 2022-07-20T13:49:02Z Tiamichaelnuksu1994 26855 wikitext text/x-wiki {{Babel|th|km-3|en-1|lo-2|ja-1}}ជំរាបសួរ! ឈ្មោះ​របស់ខ្ញុំ​គឺ Michael Nawaphol (មៃឃើល ណះវ៉ះពល) គឺថៃ ខ្ញុំជាជនជាតិថៃ-អាមេរិច ខ្ញុំកំពុងរស់នៅបាងកក, ប្រទេសថៃ ប៉ុន្តែខ្ញុំសុំទោសខ្លាំងណាស់បើមានកំហុកក្នុងភាសាខ្មែរ​ (ប្រើ Google translate) [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:User th]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:User km-3]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:User en-1]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:User lo-2]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:User ja-1]] mkq942xb9bdreng57v09s4ictt8inrn 10 41015 281656 270331 2022-07-20T13:10:04Z CommonsDelinker 142 Replacing Flag_of_Papua_New_Guinea_(1965–1970).svg with [[File:Sporting_Flag_of_Papua_New_Guinea_(1965–1970).svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = ប៉ាពួនូវែលគីនេ | flag alias = Flag of Papua New Guinea.svg | flag alias-1965 =Sporting Flag of Papua New Guinea (1965–1970).svg | flag alias-1970 = Flag of Papua and New Guinea 1970-1971.gif | flag alias-naval = Naval Ensign of Papua New Guinea.svg | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = 1965 | var2 = 1970 | redir1 = PNG | redir2 = Papua New Guinea </noinclude> }} iujuvtqh5jc2ii3ny0woj9wc7wk6231 0 43107 281667 259943 2022-07-21T02:34:24Z Chhen Pisey 32423 Chhen Pisey បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ប្រាសាទ Po Nagar]] ទៅ [[ពោនរគ]]: Po Nagar ប្រែថា ពោនរគ ព្រោះ Po = ពោ Nagar=នរគ wikitext text/x-wiki '''ប្រាសាទ Po Nagar''' ( អានថា : បូ៉ ណាហ្គារ )ជាប្រាសាទ [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] ដែលស្ថិតនៅខេត្ត [[ញ៉ាត្រាង]] ប្រទេសវៀតណាម កសាងឡើងដោយប្រទេស[[ចាម្ប៉ា]]ប្រាសាទនេះត្រូវបាន កសាងនៅឆ្នាំ ៧៨១ នៃគ.សប្រាសាទនេះកសាងឡើងដើម្បី ឧទ្ទិសដល់ព្រះនាង [[យ៉ាន់ ប៉ូណាហ្គា]] ប្រាសាទ មួយនេះមានទីតាំំំងស្ថិតនៅលើកំពូលភ្នំតូចមួយដែលមានកំំពស់ប្រហែល ១០- ១២ ម៉ែត្រ ពីលើ [[នីវ៉ូទឹកសមុទ្រ]] នៅទន្លេ Cai ( ទន្លេ [[ញ៉ាត្រាង]] ) វាមានចម្ងាយប្រហែល ២ គីឡូម៉ែត្រ ភាគខាងជើងនៃកណ្តាលទីក្រុងស្ថិតនៅក្នុងសង្កាត់វៀងភឿក ។ ឈ្មោះ '''ប៉មណាហ្គារ''' ត្រូវបានប្រើដើម្បីសំដៅលើរចនាសម្ព័ន្ធទាំងមូល ប៉ុន្តែវាពិតជាឈ្មោះ ប៉មធំ ជាងគេដែលមានកំំពស់ ប្រហែល ២៣ម៉ែត្រ ប្រាសាទនេះត្រូវបានគេសាងសង់ ឡើងក្នុងអំឡុងពេលដែល [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] សាសនា មានការរីកចម្រើននៅរាជាណាចក្រ ចាម្ប៉ា រូបសំណាកនាគរាជ បានយកទម្រង់របស់ ព្រះនាង [[ឪម៉ា]] ជាភរិយារបស់ព្រះ [[ព្រះសិវៈ]] ។<ref>ដក់ស្រង់ពីវីគីភីឌាភាសាវៀតណាម </ref> == ឯកសារយោង == t3ra5lo6677ze04syiuth4qdek8jvqb 281669 281667 2022-07-21T02:38:13Z Chhen Pisey 32423 wikitext text/x-wiki '''ពោនគរ''' ( អង់គ្លេស : Po Nagar អានថា:ប៉ូ ណាហ្គា )ជាប្រាសាទ [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] ដែលស្ថិតនៅខេត្ត [[ញ៉ាត្រាង]] ប្រទេសវៀតណាម កសាងឡើងដោយប្រទេស[[ចាម្ប៉ា]]ប្រាសាទនេះត្រូវបាន កសាងនៅឆ្នាំ ៧៨១ នៃគ.សប្រាសាទនេះកសាងឡើងដើម្បី ឧទ្ទិសដល់ព្រះនាង [[យ៉ាន់ ប៉ូណាហ្គា]] ប្រាសាទ មួយនេះមានទីតាំំំងស្ថិតនៅលើកំពូលភ្នំតូចមួយដែលមានកំំពស់ប្រហែល ១០- ១២ ម៉ែត្រ ពីលើ [[នីវ៉ូទឹកសមុទ្រ]] នៅ[[ទន្លេខៅ]] ( ទន្លេ [[ញ៉ាត្រាង]] ) វាមានចម្ងាយប្រហែល ២ គីឡូម៉ែត្រ ភាគខាងជើងនៃកណ្តាលទីក្រុងស្ថិតនៅក្នុង[[សង្កាត់វៀងភឿក]] ។ ឈ្មោះ '''ប៉មនរគ''' ត្រូវបានប្រើដើម្បីសំដៅលើរចនាសម្ព័ន្ធទាំងមូល ប៉ុន្តែវាពិតជាឈ្មោះ ប៉មធំ ជាងគេដែលមានកំំពស់ ប្រហែល ២៣ម៉ែត្រ ប្រាសាទនេះត្រូវបានគេសាងសង់ ឡើងក្នុងអំឡុងពេលដែល [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] សាសនា មានការរីកចម្រើននៅរាជាណាចក្រ ចាម្ប៉ា រូបសំណាកនាគរាជ បានយកទម្រង់របស់ ព្រះនាង [[ឪម៉ា]] ជាភរិយារបស់ព្រះ [[ព្រះសិវៈ]] ។<ref>ដក់ស្រង់ពីវីគីភីឌាភាសាវៀតណាម </ref> == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == == ទីតាំង == == ឯកសារយោង == j8k4tstdpk4spmoalke05l205nmu36m 10 45618 281655 271385 2022-07-20T12:48:16Z CommonsDelinker 142 Replacing Flag_of_Bashkurdistan.svg with [[File:Flag_of_Bashkortostan_(1918).svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set)). wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = បាស្គរតូស្ថាន | flag alias = Flag of Bashkortostan.svg | flag alias-national = Flag of Bashkortostan (1918).svg | flag alias-1918 = Flag of Bashkurdistan with crescent and star.svg | flag alias-1954 = Flag of the Bashkir ASSR.svg | flag alias-1992 = Flag of Bashkortostan 1992.svg | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = national | var2 = 1918 | var3 = 1954 | var4 = 1992 </noinclude> }}<noinclude></noinclude> 21lbme9qah2xj4ob038dc3f5kp668j8 0 47427 281661 281627 2022-07-20T14:29:28Z CommonsDelinker 142 Removing [[:c:File:Logo_KP_ONE_ok.png|Logo_KP_ONE_ok.png]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] because: Copyright violation; see [[:c:Commons:Licensing|]] ([[:c:COM:CSD#F1|F1]]): Non-trivial political party logo. wikitext text/x-wiki <big>គណបក្សកម្ពុជានិយម</big> KAMPUCHEANIYUM PARTY [https://web.facebook.com/kampucheaniyumparty គណបក្សកម្ពុជានិយម] <big>គណបក្សកម្ពុជានិយម</big> (KAMPUCHEANIYUM PARTY) ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅថ្ងៃទី០៧ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២១ ត្រូវបានក្រសួងមហាផ្ទៃទទួលស្គាល់ជាគណបក្សនយោបាយជាផ្លូវការនៅថ្ងៃទី២៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២១ ។ គណបក្សកម្ពុជានិយម ត្រូវបានចុះបញ្ជីនៅក្រសួងមហាផ្ទៃនៅថ្ងៃទី២៣ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២១ ។ [[ឯកសារ:ប.ក.jpg|រូបភាពតូច|alt=គណបក្សកម្ពុជានិយមចុះបញ្ជីនៅក្រសួងមហាផ្ទៃ|លិខិតចុះបញ្ជីគណបក្សកម្ពុជានិយម]] 1.'''ប្រវត្តិគណបក្សកម្ពុជានិយម''' គណបក្សកម្ពុជានិយម ជាគណបក្សនយោបាយមួយដែលបង្កើតនៅឆ្នាំ២០២១ មុនការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ អាណត្តិទី៥ ឆ្នាំ២០២២ ។ គណបក្សនេះសមាជិកភាគច្រើនជា អតីតមន្រ្តី សកម្មជនរបស់គណបក្សសង្រ្គោះជាតិ ដែលត្រូវបានរំលាយក្នុងឆ្នាំ២០១៧។ មុនពេលបង្កើតគណបក្សនេះ ក្រុមមន្រ្តីអតីតគណបក្សសង្រ្គោះជាតិ រួមមាន លោក យ៉ែម បុញ្ញប្ញទ្ធិជាដើម និងមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់ បណ្ឌិត បញ្ញវ័ន្ត សាស្រ្តាចារ្យ និស្សិត ពលករ​ ។ល។ បានជួបពិភាក្សា ជជែកពីការបង្កើតគណបក្សនយោបាយថ្មីមួយ ដើម្បីបន្តបេសកកម្មប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា។ ការជជែកមិនទទួលបានលទ្ធផល ដោយមានការខ្វែងគំនិតគ្នា។ យ៉ាងណាក្តី គណបក្សកម្ពុជានិយមដែលមានទស្សនៈ កម្ពុជានិយម ត្រូវបានអតីតមន្ត្រីគណបក្សសង្រ្គោះជាតិ និងបណ្ឌិត សាស្រ្តាចារ្យ បញ្ញវ័ន្ត និស្សិត និងសកម្មជន ពលករ ជាស្ថាបនិកគណបក្សចំនួន ៨៩ រូប បានស្នើសុំទៅក្រសួងមហាផ្ទៃដើម្បីបង្កើតគណបក្សមួយ គឺ គណបក្សកម្ពុជានិយម នៅថ្ងៃទី៧ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២១ ដែលមានរូបសញ្ញា គ្រុឌ នៅក្នុងរង្វង់កាំទី១ ពណ៌ស និងរូបផ្កាឈូករ័ត្នក្នុងរង្វង់កាំទី២ ពណ៌ក្រហមកណ្តាល និងអក្សរគណបក្សកម្ពុជានិយមជាភាសាខ្មែរក្នុងរង្វង់កាំទី២ ពណ៌ខៀវ នៅខាងលើ ហើយខាងក្រោមមានអក្សរឡាតាំង KAMBUJANIYUM PARTY ។ ក្រោយពីមានការកែសម្រួល យោងតាមច្បាប់ស្តីពីគណបក្សនយោបាយរួច គណបក្សកម្ពុជានិយម ត្រូវបានក្រសួងមហាផ្ទៃអនុញ្ញាតឱ្យកើតចេញជាផ្លូវការ យោង លិខិតលេខ ១៥០៥ សជណ ចុះថ្ងៃទី២៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២១ ដែលមានឈ្មោះថា គណបក្សកម្ពុជានិយម(ប.ក)ដែលមានអាសយដ្ឋានស្នាក់ការកណ្តាលស្ថិតនៅ បុរីពិភពថ្មីកួរស្រូវ៣ ផ្ទះលេខ៥២-៥៤ ផ្លូវបេតុង៩ម៉ែត្រ ភូមិកណ្តាល សង្កាត់រលួស ខណ្ឌដង្កោ រាជធានីភ្នំពេញ។ [[ឯកសារ:KP's Created MOI.jpg|រូបភាពតូច|alt=ប.ក|ការបង្កើតគណបក្សកម្ពុជានិយម]] ក្រោយមកគណបក្សកម្ពុជានិយម ត្រូវបានចុះបញ្ជីក្នុងបញ្ជីគណបក្សនយោបាយ ហើយអាចធ្វើសកម្មភាពស្របច្បាប់ក្នុងនាមជានីតិបុគ្គល ឬគណបក្សនយោបាយនៅកម្ពុជា ។ 2. '''ថ្នាក់ដឹកនាំគណបក្ស''' ស្ថាបនិក៨៩រូបនៃគណបក្សកម្ពុជានិយមបានសម្រេចជ្រើសតាំងថ្នាក់ដឹកនាំ គណៈកម្មាធិការបណ្តោះអាសន្នចំនួន ៧រូប ដើម្បីដឹកនាំគណបក្សនេះមុនធ្វើសមាជគណបក្ស។ តំណាងស្ថាបនិកទាំង៧ រូប បានសម្រេចជ្រើសតាំងលោក យ៉ែម បុញ្ញប្ញទ្ធិ ដែលជាអតីមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់គណបក្សសង្រ្គោះជាតិ និងជាអតីតប្រធានគ.៧ នៃរដ្ឋសភាអាណត្តិទី៥ ដឹកនាំជាប្រធានគណបក្សកម្ពុជានិយមបណ្តោះអាសន្ន មុនគណបក្សធ្វើសមាជជាផ្លូវការ។ សមាសភាពថ្នាក់ដឹកនាំ ឬសមាជិកគណៈកម្មាធិការបណ្តោះអាសន្ន ៧ រូប រួមមាន៖ <br> ១. លោក យ៉ែម បុញ្ញប្ញទ្ធិ <br> ២. លោក ទួត ឃឿត <br> ៣. លោក ស៊ឺង រ៉េត <br> ៤. លោក ឡុង គឹមឃន <br> ៥. លោក សូ ចន្ថា <br> ៦. លោក អូក អ៊ី <br> ៧. លោក យី សីហា 3. '''រូបសញ្ញាគណបក្ស''' គណបក្សកម្ពុជានិយមមានរូបសញ្ញាសម្គាល់ ៖ - រង្វង់មូលទី១ ពណ៌ស មានរូបក្បាលឥន្ទ្រី នៅចំកណ្ដាល - រង្វង់មូលទី២ ពណ៌ខៀវ និងលឿងទុំ ដោយមាន ៖ • អក្សរខ្មែរ គណបក្សកម្ពុជានិយម ក្នុងផ្នែកពណ៌ខៀវខាងលើ • អក្សរឡាតាំង KAMPUCHEANIYUM PARTY ក្នុងផ្នែកពណ៌ខៀវខាងក្រោម • ផ្កាឈូករ័ត្ន ក្នុងផ្នែកពណ៌លឿងទុំ ទាំងសងខាង អត្ថន័យនៃរូបសញ្ញានេះមានចែងនៅក្នុងឧបសម្ព័ន្ធទី១។ គណបក្សកម្ពុជានិយម មានបាវចនា កសាងអនាគតថ្មីដើម្បីកម្ពុជា។ 4. '''ទស្សនវិស័យ គោលបំណង និងគោលនយោបាយ''' គណបក្សកម្ពុជានិយម ប្រព្រឹត្តទៅក្នុងក្របខណ្ឌនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ គណបក្សកម្ពុជានិយម មានទស្សនវិស័យ ឱ្យប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ធ្វើជាម្ចាស់វាសនា ម្ចាស់ទឹកដីនៃមាតុភូមិកម្ពុជា និងធ្វើជាម្ចាស់អំណាចពិតប្រាកដ ដោយសេចក្តីក្លាហាន មោះមុតអង់អាច និងគុណធម៌។ គណបក្សកម្ពុជានិយម មានគោលបំណងប្រមូលផ្តុំកម្លាំងប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ អ្នកស្នេហាជាតិ និងអ្នកប្រជាធិបតេយ្យ សេរី ទាំងក្នុងនិងក្រៅប្រទេស រួមគ្នាកសាងគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យសេរីនិយមដ៏រឹងមាំមួយនៅកម្ពុជា ដើម្បីបំពេញ ករណីយកិច្ច ៖ ១. ការពារឯករាជ្យភាព អធិបតេយ្យ បូរណភាពទឹកដីខ្មែរ ដោយប្រឆាំងនឹងអំពើឈ្លានពានពីបរទេស តាមគ្រប់រូបភាព ២. លើកស្ទួយជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ឱ្យមានភាពសមរម្យថ្លៃថ្នូរ ដោយប្រឆាំងនឹងអំពើពុករលួយ និង អយុត្តិធម៌សង្គម ៣. កសាងអនាគតថ្មីដើម្បីកម្ពុជា កសាងរដ្ឋទំនើប សង្គមជឿនលឿន មានអារ្យធម៌ថ្លៃថ្នូរ យុត្តិធម៌ សមធម៌ គោរពសិទ្ធិមនុស្ស តាមគោលការណ៍នីតិរដ្ឋ ប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ដោយប្រឆាំងនឹងអំណាច ប្រមូលផ្ដុំផ្ដាច់ការ។ គណបក្សកម្ពុជានិយម មានគោលនយោបាយដោយកំណត់ គោលការណ៍នយោបាយ (ប្រាកដនិយម នីតិរដ្ឋ ប្រយោជន៍ជាតិ) គុណតម្លៃនយោបាយ (កសាងអនាគតថ្មីដើម្បីកម្ពុជា ជាតិ មាតុភូមិ និងប្រជាពលរដ្ឋ) និង មាគ៌ានយោបាយ (មិនប្រកាន់មនោគមវិជ្ជាឆ្វេង ឬស្ដាំ តែផ្ដោតលើស្មារតី គំនិត និងលទ្ធិកម្ពុជានិយម) មានជាអាទិ៍ ៖ ១. នីតិរដ្ឋ ប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ២. លើកស្ទួយការពារ គោរពសិទ្ធិមនុស្ស សមភាពយេនឌ័រ សមធម៌ខាងនយោបាយ-សេដ្ឋកិច្ច-សង្គមកិច្ច ៣. សីលធម៌សង្គម អហិង្សា ខ្មែរតែមួយ ផ្សះផ្សាជាតិ មិនយកខ្មែរណាជាសត្រូវ មិនគុំកួនសងសឹកខ្មែរ ៤. ទទួលខុសត្រូវក្នុងការដឹកនាំ តាមគោលការណ៍អភិបាលកិច្ចល្អ ៥. សេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារសេរី ដើម្បីសង្គម។ 5. '''រចនាសម័្ពន្ធគណបក្ស''' គណបក្សកម្ពុជានិយម មានរចនាសម័្ពន្ធ ដូចតទៅ ៖ <br> ១. សមាជ <br> ២. ក្រុមប្រឹក្សាជាតិ <br> ៣. គណៈកម្មាធិការនាយក <br> ៤. គណៈកម្មាធិការវិន័យ <br> ៥. គណៈកម្មាធិការប្រតិបត្តិ <br> ៦. គណៈកម្មាធិការអចិន្រ្តៃយ៍ <br> ៧. រចនាសម័្ពន្ធគណៈកម្មាធិការប្រតិបត្តិថ្នាក់ក្រោមជាតិ។ dwa9dx0ya153um5eazghdm930tvhc6v 0 47428 281657 281632 2022-07-20T13:28:23Z 2001:FB1:13D:ED8F:1836:A45D:DC3C:137E This is wikipedia, you should be post in facebook or twitter. wikitext text/x-wiki {{Db-g1}} helluy me nuy yamen krintonic Cambodia festival. childreinning is the best my below cambodia will be mine cambodia people will defeat vietnam and have below cambodia back vietnam get my below cambodia that french give to vietnam this is not fair. :( :( pjyy4i9kwbg6v0obuyjnh6q2goz9fec 0 47431 281658 281644 2022-07-20T13:30:31Z 2001:FB1:13D:ED8F:1836:A45D:DC3C:137E wikitext text/x-wiki {{Db-g1}} ភូមិជ្រោយប្រស់ និង ភូមិជ្រោយប្រស់ថ្មី https://www.kampucheathmey.com/local-news/321057 gwfi0bdx4nfcdogrfiqm2frgzbnr7n2 0 47436 281660 2022-07-20T14:05:01Z Chhen Pisey 32423 បង្កើតដោយការបកប្រែទំព័រ "[[:en:Special:Redirect/revision/1046700641|Mueang Bang Khlang]]" wikitext text/x-wiki '''មឿងឃ្លាំង''' ( {{Lang-th|เมืองบางขลัง}} , {{IPA-th|mɯ̄a̯ŋ bāːŋ kʰlǎŋ|pron}} គឺជាភូមិមួយ (អនុ ''[[ស្រុក]]'' ) នៃ [[ស្រុក​សង្កែ​|ស្រុកសុវណ្ណកល]] [[ខេត្តសុខោទ័យ]] [[ប្រទេសថៃភាគកណ្តាល|ភាគកណ្តាលនៃប្រទេសថៃ]] ។មឿងបាំងឃ្លាំង គឺជាទីក្រុងបុរាណមួយតាំងពី សម័យសុខោទ័យ (សតវត្សទី១៣) ដោយមឿងបាងឃ្លាំង ចាត់ទុកថាជាទីក្រុងបុរាណមួយមុនពេលបង្កើតនគរសុខោទ័យ។ វាត្រូវបានចាត់ទុកថាជាទីក្រុងមួយក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រសហសម័យជាមួយ សម័យទ្វាវតី (សតវត្សទី៧ ដល់សតវត្សទី១១)។ == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == 6m3l9kkqzub0t5xvdbq3ngxq57w5df0 0 47437 281666 2022-07-21T02:28:14Z Chhen Pisey 32423 បង្កើតដោយការបកប្រែទំព័រ "[[:en:Special:Redirect/revision/1093270647|Lady Po Nagar]]" wikitext text/x-wiki [[ឯកសារ:Statue_of_Po_Nagar_in_Nha_Trang.jpg|រូបភាពតូច| រូបសំណាក នាងពោនគរ]] '''នាង ពោធិនគរ/យ៉ន ពោនគរ''' (Yan Po Nagar)(杨婆那加), គឺជាអ្នកបង្កើត [[ជនជាតិចាម្ប៍|ជនជាតិចាម]] តាមរឿងព្រេង។ តាម​ទេវកថា​របស់​នាថ នាងពោនគរ ​កើត​ចេញពី​ពពក​នៃ​មេឃ និង​ពពុះ​សមុទ្រ​។ រូបរាងកាយរបស់នាងត្រូវបានបង្ហាញនៅក្នុងបំណែកនៃឈើឥន្ទ្រីអណ្តែតលើរលកនៃមហាសមុទ្រ។ នាង​ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​និយាយ​ថា​មាន​ប្តី​កៅសិប​ប្រាំពីរ​និង​កូន​ស្រី​សាមសិប​ប្រាំបួន​នាក់​ដែល​បាន​ក្លាយ​ជា​ទេពធីតា​ដូច​ម្តាយ​របស់​ពួក​គេ​។ ពោធិនគរ គឺជាព្រះដែលបង្កើតផែនដី ឥន្ទ្រី និងស្រូវ។ គេ​ប្រាប់​ថា មាន​អង្ករ​ក្រអូប​នៅ​ជុំវិញ​ខ្លួន​នាង។ [[ជនជាតិចាម្ប៍|ជនជាតិចាម]] បានមើលនាងថាជាទេពធីតានៃរុក្ខជាតិ និងដើមឈើ។ នាង​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​ចិញ្ចឹម​បីបាច់​ដូច​ផែនដី ហើយ​នាង​បាន​ប្រទាន​ពរ​ដល់​អ្នក​ដើរ​តាម​នាង។ == សូម​មើល​ផង​ដែរ == * [[ព្រះមេស្រូវ]] * [[សោមា|ព្រះនាង សោម៉ា]] == ឯកសារយោង == {{បញ្ជីឯកសារយោង}}{{S-start}} {{succession box|title=Legendary Queen of [[Champa]]|before=Position created|after=[[Houen Houei]]|years=}} {{S-end}} fwt8hen2isdofo81adk0bqwygekbh6y 0 47438 281668 2022-07-21T02:34:24Z Chhen Pisey 32423 Chhen Pisey បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ប្រាសាទ Po Nagar]] ទៅ [[ពោនរគ]]: Po Nagar ប្រែថា ពោនរគ ព្រោះ Po = ពោ Nagar=នរគ wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ពោនរគ]] b0pyt77m9tjecw0qd5y2wfnw4hr9q2y 0 47439 281670 2022-07-21T03:19:03Z 110.74.219.60 ថ wikitext text/x-wiki អង្គរជាប្រសាទសិចស៊ីបំផុតក្នុងសកលលោក ។ l83x0qk7khs2u76jb7intzjloqy19jf 0 47440 281674 2022-07-21T10:18:41Z Chhen Pisey 32423 បង្កើតដោយការបកប្រែទំព័រ "[[:en:Special:Redirect/revision/1062675437|Champasak (town)]]" wikitext text/x-wiki {{ត្រូវការឯកសារយោង|date=March 2010}}{{ប្រអប់ព័ត៌មាន ការតាំងទីលំនៅដ្ឋាន | official_name = ចំប៉ាសក្តិ | other_name = | native_name = ຈຳປາສັກ {{IPA-lo|càmpàːsák|}} | nickname = | settlement_type = <!--For Town or Village (Leave blank for the default City)--> | motto = <!-- images and maps -----------> | image_skyline = ChampasakPalace.JPG | imagesize = 300px | image_caption = | image_flag = | flag_size = | image_seal = | seal_size = | image_shield = | shield_size = | image_blank_emblem = | blank_emblem_type = | blank_emblem_size = | image_map = | mapsize = | map_caption = | image_map1 = | mapsize1 = | map_caption1 = | pushpin_map = Laos<!-- the name of a location map as per http://en.wikipedia.org/wiki/Template:Location_map --> | pushpin_label_position = bottom | pushpin_map_caption = Location in Laos <!-- Location ------------------>| subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = ឡាវ | subdivision_type1 = Admin.&nbsp;division | subdivision_name1 = [[ខេត្តចំប៉ាសក្តិ]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | subdivision_type3 = | subdivision_name3 = | subdivision_type4 = | subdivision_name4 = <!-- Politics -----------------> | government_footnotes = | government_type = | leader_title = Mayor | leader_name = | leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> | leader_name1 = | established_title = <!-- Settled --> | established_date = | established_title2 = <!-- Incorporated (town) --> | established_date2 = | established_title3 = <!-- Incorporated (city) --> | established_date3 = <!-- Area ---------------------> | unit_pref = Imperial <!--Enter: Imperial, if Imperial (metric) is desired--> | area_footnotes = | area_total_km2 = <!-- ALL fields dealing with a measurements are subject to automatic unit conversion--> | area_land_km2 = <!--See table @ Template:Infobox Settlement for details on automatic unit conversion--> | area_water_km2 = | area_total_sq_mi = | area_land_sq_mi = | area_water_sq_mi = | area_water_percent = | area_urban_km2 = | area_urban_sq_mi = | area_metro_km2 = | area_metro_sq_mi = | area_blank1_title = | area_blank1_km2 = | area_blank1_sq_mi = <!-- Population -----------------------> | population_as_of = | population_footnotes = | population_note = | population_total = | population_density_km2 = | population_density_sq_mi = | population_metro = | population_density_metro_km2 = | population_density_metro_sq_mi = | population_urban = | population_density_urban_km2 = | population_density_urban_sq_mi = | population_blank1_title = Ethnicities | population_blank1 = | population_blank2_title = សាសនា | population_blank2 = [[ព្រះពុទ្ធសាសនា]] | population_density_blank1_km2 = | population_density_blank1_sq_mi = <!-- General information ---------------> | utc_offset = +7 | timezone_DST = | utc_offset_DST = | coordinates = {{coord|14|53|N|105|52|E|region:LA|display=inline}} | elevation_footnotes = <!--for references: use <ref> </ref> tags--> | elevation_m = | elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> | postal_code_type = <!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... --> | postal_code = | area_code = | website = | footnotes = }} '''ចំប៉ាសាក់''' ( {{Lang-lo|[[wikt:ຈຳປາສັກ|ຈຳປາສັກ]]}} {{IPA-lo|càmpàːsák|}} ) ជាទីក្រុងតូចមួយនៅភាគខាងត្បូង [[ឡាវ|ប្រទេសឡាវ]] នៅច្រាំងខាងលិចនៃ [[ទន្លេមេគង្គ]] ប្រហែល ៤០&nbsp;គីឡូម៉ែត្រខាងត្បូង [[ប៉ាកសេ|ក្រុងប៉ាកសេ]] រាជធានីនៃ [[ខេត្តចំប៉ាសក្តិ]] ។ ទីក្រុងនេះធ្លាប់ជាទីកន្លែងរបស់ [[ព្រះរាជាណាចក្រចម្ប៉ាស័ក្តិ|ព្រះរាជាណាចក្រចំប៉ាសក្តិ]] ដែលជារដ្ឋឯករាជ្យរបស់ឡាវដែលត្រូវបានលុបចោលដោយ [[បារាំង]] នៅឆ្នាំ ១៩៤៥ នៅពេលពួកគេបង្កើតព្រះរាជាណាចក្រឡាវ ប៉ុន្តែស្តេចចុងក្រោយនៃចំប៉ាសាក់មានព្រះរាជវាំងនៅ [[ប៉ាកសេ]] ។ សព្វថ្ងៃនេះ ទីក្រុងនេះតូចណាស់ ភាគច្រើនមានផ្ទះសំណាក់តាមមាត់ទន្លេ បម្រើភ្ញៀវទេសចរណ៍ដែលមកទស្សនា [[វត្តភូ|ប្រាសាទវត្តភូ]] បាក់បែកចំនួន១០។&nbsp;គីឡូម៉ែត្រ។ [[ឯកសារ:Champasak2_tango7174.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច| ទេសភាពនៃផ្លូវធំចំប៉ាសាក់]] == តំណ​ភ្ជាប់​ខាងក្រៅ == * Champasak travel guide from Wikivoyage {{Coord|14|53|N|105|52|E|region:LA_type:city}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|14|53|N|105|52|E|region:LA_type:city}} 4aovix0i11nuypot7jh731je6juqkty 0 47441 281675 2022-07-21T11:06:36Z Chhen Pisey 32423 បង្កើតដោយការបកប្រែទំព័រ "[[:en:Special:Redirect/revision/1091473134|Champa independence movement]]" wikitext text/x-wiki {{ត្រូវការឯកសារយោងបន្ថែមទៀត|date=November 2020}} [[ឯកសារ:ChampaMap.png|រូបភាពតូច| ផែនទី [[ចាម្ប៉ា|ចម្ប៉ា]] ក្នុងសម័យរុងរឿង]] [[ឯកសារ:Bandera_Front_Alliberament_Cham.svg|រូបភាពតូច| ទង់ [[រណសិរ្សរំដោះចម្ប៉ា]] ដែលជារឿយៗត្រូវបានប្រើប្រាស់ដើម្បីតំណាងឱ្យចលនាឯករាជ្យរបស់ចម្ប៉ា។]] '''ចលនា​ឯករាជ្យ​ចាម្ប៉ា''' ​ជា​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​របស់​ [[ជនជាតិចាម្ប៍|​ប្រជាជនចាម]] និង​ការ​ប៉ុនប៉ង​បំបែក​ខ្លួន​ពី [[វៀតណាម|​វៀតណាម]] ។ == ផ្ទៃខាងក្នុង == [[ចាម្ប៉ា]] គឺជាបណ្តុំនៃនយោបាយចាមឯករាជ្យដែលលាតសន្ធឹងតាមឆ្នេរសមុទ្រនៃអ្វីដែលសព្វថ្ងៃនេះគឺវៀតណាមកណ្តាល និងភាគខាងត្បូង ចាប់ពីប្រហែលសតវត្សទី ២ នៃគ.ស រហូតដល់ឆ្នាំ ១៨៣២ នៅពេលដែលវាត្រូវបានបញ្ចូលដោយចក្រភពវៀតណាមនៅក្រោមស្តេច [[មិញ ម៉ាង]] ។ នៅពេលដែលនគរឯករាជ្យមួយ ចម្ប៉ាបានគ្រប់គ្រងដើម្បីអភិវឌ្ឍវប្បធម៌របស់ខ្លួនដែលទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពីតំបន់វប្បធម៌ឥណ្ឌា ជាលទ្ធផលជាមួយនឹងមរតកវប្បធម៌ផ្ទាល់របស់ខ្លួនដែលបានបំបែកពួកគេចេញពីពួកស៊ីនិកជនយួននៅភាគខាងជើង ធ្វើឱ្យចម្ប៉ាក្លាយជាផ្នែកដ៏សំខាន់បំផុតមួយនៃ វិស័យអរិយធម៌ឥណ្ឌូ ដោយសារតែសំណល់ហិណ្ឌូដ៏រឹងមាំរបស់វា។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ជាមួយនឹងប្រជាជាតិវៀតណាមបានលេចឡើងបន្ទាប់ពីការកាន់កាប់របស់ចិន ចាម្ប៉ា និង [[អណ្ណាម|ដាយវៀត]] បានចូលរួមក្នុងសង្រ្គាមជាច្រើន។ សង្រ្គាមថ្មីបានដំណើរការបន្តិចម្តងៗ ប៉ុន្តែបានធ្វើឱ្យចម្ប៉ាធ្លាក់ចុះយ៉ាងមានប្រសិទ្ធភាព ដោយសារប្រទេសនេះមិនអាចទប់ទល់បានទាំងការគំរាមកំហែងពី [[អាណាចក្រខ្មែរ]] នៅភាគខាងលិច និងពួកយួននៅភាគខាងជើង។ ដើម្បីសង្គ្រោះប្រទេស ចាមបានយក [[ឥស្លាមសាសនា|សាសនាឥស្លាម]] ជាសាសនារបស់ខ្លួនពីសតវត្សទី ១៥ ប៉ុន្តែការសញ្ជ័យរបស់វៀតណាមនៅឆ្នាំ ១៤៧១ ទីបំផុតបានធ្វើឱ្យ ''ចម្ប៉ា'' បញ្ចប់ជារដ្ឋឯករាជ្យ។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក ពួកចាមបានបះបោរជាច្រើនដងប្រឆាំងនឹងការត្រួតត្រារបស់វៀតណាម ការបះបោរដ៏សំខាន់បំផុតបានកើតឡើងនៅក្នុងសតវត្សទី ១៩ ជាមួយនឹង [[ការបះបោរ Katip Sumat|ការបះបោរ កាទីប ស៊ូម៉ាត]] និង [[ការបះបោរ Ja Thak Wa|ការបះបោរចាថាក់វ៉ា]] ដែលធ្វើឱ្យវាជាលើកដំបូង ហើយរហូតមកដល់ពេលនេះ សង្រ្គាមជីហាដតែមួយគត់នៅក្នុង ប្រវត្តិសាស្ត្រវៀតណាម។ <ref>{{Cite journal|last=Wong Tze-Ken|first=Danny|date=August 1, 2013|title=The Cham Arrivals in Malaysia: Distant Memories and Rekindled Links|url=https://www.persee.fr/doc/arch_0044-8613_2013_num_85_1_4389|journal=Archipel|volume=85|issue=1|pages=151–165|doi=10.3406/arch.2013.4389|via=www.persee.fr}}</ref> អ្នកទាំងពីរត្រូវបានអាណាចក្រវៀតណាមវាយកម្ទេច។ នៅសតវត្សទី ២០ ជាពិសេស [[សង្គ្រាមវៀតណាម|សង្រ្គាមវៀតណាម]] ពួកចាមបានសកម្មជាផ្នែកមួយនៃ [[រណសិរ្សរំដោះចម្ប៉ា]] ហើយក្រោយមក [[រណសិរ្សសាមគ្គីដើម្បីរំដោះជាតិសាសន៍ក្រោមការគាបសង្កត់|រណសិរ្សរួបរួមសម្រាប់ការរំដោះជាតិសាសន៍]] ដែលត្រូវបានជិះជាន់បានបះបោរជាផ្នែកមួយនៃការចង់បានឯករាជ្យរបស់ពួកគេ។ <ref>{{Cite journal|last=SCUPIN, Raymond|year=1995|title=Historical, Ethnographic, and Contemporary Political Analyses of the Muslims of Kampuchea and Vietnam|url=http://www.jstor.org/stable/41056916|journal=Sojourn: Journal of Social Issues in Southeast Asia|volume=10|issue=2|pages=301–328|doi=10.1355/SJ10-2G|jstor=41056916|via=JSTOR}}</ref> <ref>{{Cite news|last=Chickering|first=William H.|date=June 9, 2017|title=Opinion &#124; A War of Their Own|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2017/06/09/opinion/a-war-of-their-own.html}}</ref> ការបះបោរទាំងនេះនៅទីបំផុតត្រូវបានកំទេចដោយរដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនិស្តបង្រួបបង្រួម ហើយចំនួនប្រជាជនចាមត្រូវបានកាត់បន្ថយយ៉ាងខ្លាំង។ == អំណះអំណាងអំពីអត្តសញ្ញាណជនជាតិចាម == === ទឡ្ហីករណ៍ក្នុងការពេញចិត្តចំពោះឯករាជ្យភាព === ក្រុមអ្នកតស៊ូមតិរបស់ចាមបានប្រកែកថា ដោយសារចម្ប៉ាធ្លាប់ជាប្រទេសឯករាជ្យរហូតដល់ទីបំផុតត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុងទឹកដីវៀតណាមនៅឆ្នាំ ១៩៣២ ជនជាតិចាមមានសិទ្ធិទទួលបានមកវិញនូវអ្វីដែលខ្លួនបានបាត់បង់។ ក្រុមអ្នកតស៊ូមតិរបស់ចាមក៏បានរិះគន់រដ្ឋាភិបាលវៀតណាមអំពីការដណ្តើមយកប្រវត្តិសាស្ត្រ និងបដិសេធអត្ថិភាពនៃចម្ប៉ាជារដ្ឋ និងអំពើឃោរឃៅជាប្រព័ន្ធប្រឆាំងនឹងចាម។ ជនជាតិចាមជាច្រើនជឿថា រដ្ឋាភិបាលវៀតណាមនឹងមិនអនុញ្ញាតឱ្យមានការស្រាវជ្រាវជាផ្លូវការណាមួយអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រចាមឡើយ ដោយខ្លាចមានការបះបោរប្រឆាំងនឹងការគ្រប់គ្រងរបស់វៀតណាមដោយប្រជាជនចាម។ <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=4rXkDwAAQBAJ&q=po+dharma+champa&pg=PA33|title=A Journey of Ethnicity: In Search of the Cham of Vietnam|first=Rie|last=Nakamura|date=May 5, 2020|publisher=Cambridge Scholars Publishing|isbn=9781527550346}}</ref> ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ ដោយសារចំនួនប្រជាជនចាមមានចំនួនតិចតួច សព្វថ្ងៃនេះ វាតែងតែជួបនឹងការប្រឆាំងយ៉ាងខ្លាំងពីភាគីវៀតណាម។ អ្នកតស៊ូមតិទាមទារឯករាជ្យរបស់ចាម តែងតែលើកយកសង្រ្គាមប្រឆាំងនឹងការពង្រីកនិយមរបស់វៀតណាម ជាឧទាហរណ៍អំពីរបៀបដែលចម្ប៉ាគួរតែឯករាជ្យដូចដែលធ្លាប់មាន។ === អំណះអំណាងប្រឆាំងនឹងឯករាជ្យ === យោងតាមសកម្មជនចាម ជនជាតិវៀតណាម ដោយមិនគិតពីគោលជំហរនយោបាយ មានការប្រឆាំងយ៉ាងខ្លាំងក្លាចំពោះចលនាឯករាជ្យណាមួយរបស់ជនជាតិចាម ហើយដូច្នេះមានអរិភាពចំពោះចលនាឯករាជ្យរបស់ចាម្ប៉ា។ នេះ​មិន​ដែល​បាន​ពង្រីក​ដល់​ទំនាក់ទំនង​ពូជសាសន៍​ទេ ដោយសារ​ប្រជាជន​វៀតណាម រួម​ទាំង [[ជនជាតិវៀតណាមនៅបរទេស|​ជនជាតិ​វៀតណាម​នៅក្រៅ​ប្រទេស]] ​ជាច្រើន មានការ​ព្រងើយកន្តើយ​ទាំងស្រុង​ចំពោះ​ទស្សនៈ​របស់​ពួកគេ​ជាមួយ​ជនជាតិ​ចាម​ក្នុង​នាម​ជា​ជនរួមជាតិ និង​មិន​បាន​ដឹង​អំពី​សុន្ទរកថា​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នេះ​បើ​តាម ជូលី ធីអ៊ុនដឺហេល។ លោក [[ពោធិធម៌|ពូ ដារម៉ា]] ដែលជាអ្នកស្រាវជ្រាវប្រវត្តិសាស្ត្រចំប៉ាដ៏សំខាន់មួយរូប ខណៈពេលដែលមានការរិះគន់ចំពោះរដ្ឋាភិបាលវៀតណាមចំពោះការព្យាបាលជនជាតិចាមនោះ ជឿថា វៀតណាមគួរតែគោរពមរតកចាម ព្រោះថាប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ចាម្ប៉ាតែងតែជាប់ពាក់ព័ន្ធជាមួយប្រវត្តិសាស្ត្រវៀតណាម បើមិននិយាយទេ វាជាផ្នែកមួយ។ ក្នុងចំណោមកិច្ចព្រមព្រៀងសង្រ្គាមប្រវត្តិសាស្ត្រវៀតណាមទាំងអស់ សង្គ្រាមប្រឆាំងនឹងចម្ប៉ាក៏ទទួលបានអារម្មណ៍មោទនភាពក្នុងចំណោមប្រជាជនវៀតណាមភាគច្រើន ហើយការសញ្ជ័យត្រូវបានគោរពយ៉ាងខ្លាំងនៅក្នុងប្រទេស។ ជនជាតិវៀតណាមជាច្រើនក៏ជឿថា ប្រសិនបើមិនមែនសម្រាប់ការដណ្តើមយកទេ ចម្ប៉ាប្រហែលជានៅតែជាប្រទេសដែលមិនសូវមានការអភិវឌ្ឍន៍ដូចឡាវ និងកម្ពុជា ហើយការកែលម្អអាចត្រូវបានគេមើលឃើញនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់វៀតណាមជាជាងការគ្រប់គ្រងរបស់ចាម។ ការនិទានរឿងវៀតណាមដ៏ពេញនិយមមួយទៀតគឺ ថ្វីត្បិតតែចម្ប៉ាមិនមានក៏ដោយ ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាលវៀតណាមតាំងពីសម័យទំនើបបានព្យាយាមផ្សះផ្សា និងស្រាវជ្រាវប្រវត្តិសាស្ត្រចាម្ប៉ាជាអង្គភាព និងអរិយធម៌ វប្បធម៌ និងទំនៀមទម្លាប់របស់ជនជាតិចាម ដូច្នេះការនិទានរឿងជាតិនិយមចាមអំពីការបៀតបៀនគឺមិនពិត។ === មតិផ្សេងទៀត។ === នៅក្នុងពិភពមូស្លីម ជាកន្លែងដែលជនជាតិចាមហាក់ដូចជាមានទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធដោយសារតែការផ្លាស់ប្តូរសាសនាទៅឥស្លាមក្នុងសតវត្សទី ១៥ ការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញលើជនជាតិចាមត្រូវបានគេដឹងតិចតួចនៅក្នុងពិភពឥស្លាម។ នេះគឺដោយសារតែវាត្រូវបានមើលរំលង និងដោយសារតែការអាណិតអាសូរមូស្លីមយ៉ាងខ្លាំងចំពោះវៀតណាមក្នុងអំឡុងពេលសង្រ្គាមទាមទារឯករាជ្យពីប្រទេសបារាំង។ ម៉្យាងវិញទៀត ការបំប្លែងឥស្លាមរបស់វាកើតឡើងជាគុណវិបត្តិដ៏ធំមួយ ដោយសារតែ [[ការវាយប្រហារនៃទី ១១ ខែកញ្ញាឆ្នាំ ២០០១|ការវាយប្រហារថ្ងៃទី ១១ ខែកញ្ញា]] ដែលបានធ្វើឱ្យមានកំហឹងចំពោះអ្នកកាន់សាសនាឥស្លាមនៅទូទាំងពិភពលោក អាចនឹងធ្វើឱ្យចលនាឯករាជ្យចម្ប៉ាផ្តាច់ខ្លួនបន្ថែមទៀត។ <ref name="vocfm" /> កង្វះការយល់ដឹងនេះក៏អាចរួមចំណែកដល់កត្តាដែលវៀតណាមមិនដែលត្រូវបានក្រុមជ្រុលនិយមអ៊ិស្លាមកំណត់គោលដៅ បើទោះបីជាខ្លួនធ្វើបាបជនជាតិចាមក៏ដោយ។ នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ចាមត្រូវបានចាត់ទុកថាជាសម្ព័ន្ធមិត្តក្នុងអំឡុង [[សង្គ្រាមវៀតណាម]] ប៉ុន្តែគោលបំណងសំខាន់របស់ជនជាតិអាមេរិកគឺដើម្បីជួយពង្រឹងចាម និង [[វៀតណាមខាងត្បូង]] ទៅជាសម្ព័ន្ធមិត្តរួមប្រឆាំងនឹង [[វៀតណាមខាងជើង]] ដែលមិនបានសម្រេចដោយសារការប្រឆាំងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃភាគីទាំងពីរ។ . បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃវៀតណាមខាងត្បូង និងការបៀតបៀនកាន់តែខ្លាំង ជនជាតិចាមជាច្រើនបានតាំងទីលំនៅថ្មីក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយបានស្វែងរកការរស់ឡើងវិញ និងការពារវប្បធម៌ចាម ខណៈពេលដែលកំពុងដោះស្រាយជាមួយនឹងសហគមន៍ជនជាតិអាមេរិកវៀតណាមដែលធំជាង និងមានប្រជាជនច្រើនជាង ដែលមិនពេញចិត្តនឹងគោលបំណងឯករាជ្យរបស់ចាម្ប៉ាផងដែរ។ [[ខ្មែរក្រហម]] ដំបូងឡើយជាសត្រូវនឹងចាម ហើយបានប្រព្រឹត្តអំពើឃោរឃៅយ៉ាងច្រើនប្រឆាំងនឹងជនជាតិចាម ប៉ុន្តែដោយសារសង្គ្រាម [[សង្គ្រាមកម្ពុជា-វៀតណាម|កម្ពុជា-វៀតណាម]] បានប្រែក្លាយ និងព្យាយាមស្វែងរកការគាំទ្រពីចាមដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការឈ្លានពានរបស់វៀតណាម។ <ref>{{Cite journal|last=Kiernan|first=Ben|date=December 1, 1988|title=Orphans of genocide: The Cham muslims of Kampuchea under Pol Pot|journal=Bulletin of Concerned Asian Scholars|volume=20|issue=4|pages=2–33|doi=10.1080/14672715.1988.10412580|doi-access=free}}</ref> == សូម​មើល​ផង​ដែរ == * [[សិទ្ធិមនុស្សនៅវៀតណាម]] == ឯកសារយោង == [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រវត្តិសាស្ត្រវៀតណាម]] 688gig5l3kx6zlzkq0ud24sjhfde24c 0 47442 281676 2022-07-21T11:14:54Z Chhen Pisey 32423 បង្កើតដោយការបកប្រែទំព័រ "[[:en:Special:Redirect/revision/1060966407|Front for the Liberation of Champa]]" wikitext text/x-wiki   '''រណសិរ្សរំដោះចម្ប៉ា''' ( {{Lang-fr|Front pour la libération du Champa}} ; [[អក្សរកាត់]] '''FLC''' ) គឺជា អង្គការជាតិនិយម [[ជនជាតិចាម្ប៍|ចាម]] ដែលសកម្មនៅក្នុង[[ខេត្ត Ninh Thun|ខេត្តនីញធួន]] និង [[Central Highlands ប្រទេសវៀតណាម|តំបន់ខ្ពង់រាបភាគកណ្តាល]] នៃ [[វៀតណាម|ប្រទេសវៀតណាម]] ។ វាត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ 1962 ហើយបានរួមបញ្ចូលគ្នាជាមួយរណសិរ្សរំដោះតំបន់ខ្ពង់រាបកណ្តាល និងរណសិរ្សរំដោះកម្ពុជាក្រោម ដើម្បីបង្កើតជា [[រណសិរ្សសាមគ្គីដើម្បីរំដោះជាតិសាសន៍ក្រោមការគាបសង្កត់|រណសិរ្សរួបរួមសម្រាប់ការរំដោះនៃការជិះជាន់]] (FULRO) ក្នុងឆ្នាំ 1964។ [[ឯកសារ:Bandera Front Alliberament Cham.svg|រូបភាពតូច|ទង់ជាតិរណសិរ្សរំដោះចម្ប៉ា]] == ឯកសារយោង == oboxsdirt3aai3nfiejzyb7cvevup9m 0 47443 281677 2022-07-21T11:48:28Z Chhen Pisey 32423 បង្កើតដោយការបកប្រែទំព័រ "[[:en:Special:Redirect/revision/1092975070|Indrapura (Champa)]]" wikitext text/x-wiki {{ប្រអប់ព័ត៌មាន កន្លែងប្រវត្តិសាស្ត្រ | name = Indrapura | locmapin = Vietnam | map_relief = 1 | coordinates = {{Coord|15|40|01|N|108|22|59|E|region:VN_type:landmark|display=inline,title}} | image = Tháp_Đồng_Dương_2.jpg | caption = The ruins of Đồng Dương Monastery | location = [[Quảng Nam province]], Central [[Vietnam]] | native_name = | founded = 875 | demolished = 1471, 1969 }} '''ឥន្ទ្របុរៈ ឬ ឦន្ទ្រពុរ''' ជារាជធានីនៃ [[ចាម្ប៉ា|នគរចម្ប៉ា]] ពីឆ្នាំ ៨៧៥ នៃគ.ស ដល់ ៩៨២ <ref name="Coedes">{{Cite book|last=Coedès|first=George|authorlink=George Coedès|editor=Walter F. Vella|others=trans.Susan Brown Cowing|title=The Indianized States of south-east Asia|year=1968|publisher=University of Hawaii Press|isbn=978-0-8248-0368-1|page=122}}</ref> ឬរហូតដល់សតវត្សទី ១២ នៃគ.ស <ref>{{Cite book|last=Vickery|first=Michael Theodore|title=Champa revised|year=2005|publisher=University of London|page=56}}</ref> អស់ជាច្រើនទសវត្សរ៍ <ref>[[Indrapura (Champa)#Reilly2006|O'Reilly, 2006]] p.139</ref> <ref name="Maspero">{{Cite book|last=Maspero|first=Georges|year=2002|title=The Champa Kingdom|publisher=White Lotus Co., Ltd|isbn=978-9-747-53499-3}}</ref> ក្រោមរជ្ជកាលព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១ (៨៧៧-៨៩០) និង អ្នកបន្តរាជ្យរបស់គាត់មួយចំនួនដែលជាកម្មសិទ្ធិរបស់រាជវង្សទី ៦ នៅដុងឌឿង។ <ref name="Maspero1">{{Cite book|last=Maspero|first=Georges|year=2002|title=The Champa Kingdom|publisher=White Lotus Co., Ltd|isbn=978-9-747-53499-3|page=53}}</ref> ពាក្យ ឥន្រ្ទបុរៈ មានន័យថា "'''ទីក្រុងនៃព្រះឥន្ទ្'''រ " ជា [[សំស្ក្រឹត|ភាសាសំស្ក្រឹត]] ព្រះឥន្ទ្រជាព្រះហិណ្ឌូនៃព្យុះ និងសង្រ្គាម និងជាស្តេចនៃទេវៈនៅក្នុង [[រីកវេដា|រីកវេតា]] ។ == ឈ្មោះ == ឥន្ទ្របុរៈ (សព្វថ្ងៃ ដុងសឿង ) ត្រូវបានចម្លងជាភាសាចិន និងវៀតណាមថា ហ្វូសុី''/ផាត់ថា'' (ចិន៖ 佛逝) ឬ ''ហ្វូសឈីង'' (ចិន៖ 佛逝城, ទីក្រុង ឥន្ទ្រៈ ឬ 'ទីក្រុងព្រះពុទ្ធ') . <ref>{{Cite book|last1=Vickery|first1=Michael Theodore|title=Champa revised|year=2005|publisher=Asia Research Institute, Singapore|page=37}}</ref> អាហារូបករណ៍បារាំងជំនាន់មុនបានសន្មតថា ហ្វូស៊ី ទៅជា [[វីយ៉ា (ចម្ប៉ា)|វិជ័យ]] (ចិន៖ 尸唎皮奈; pinyin: ''Shīlì Pínài'' ; វៀតណាម៖ ''Thị Lợi Bi Nai'' ; ឆ្លាស់គ្នា៖ ''Chà Bàn'' )។ <ref>{{Cite book|last1=Vickery|first1=Michael Theodore|title=Champa revised|year=2005|publisher=Asia Research Institute, Singapore}}</ref> == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == [[វិក្រឹតវរ្ម័ន III|ព្រះបាទ​វិក្រវាទ​វរ្ម័ន​ទី​៣]] នៃ​ប្រទេស​ចម្ប៉ា​បាន​ដំឡើង​រដ្ឋាភិបាល​របស់​ទ្រង់​នៅ​ក្រុង​វីរៈ​បុរៈ ( [[ផាន់ រ៉ង|ផាន់​រាំង]] [[ខេត្ត Ninh Thun|ខេត្ត​និញ​ធួ​ន]] ​) ។ ដោយ​គ្មាន​អ្នក​ស្នង​មរតក​នោះ គាត់​ត្រូវ​ជ្រើសរើស​កូនប្រុស​ម្នាក់​ក្នុង​ចំណោម​រាជវង្ស​ពី​កុលសម្ព័ន្ធ​ខាង​ជើង​ដើម្បី​ឡើង​ស្នង​រាជ្យ។ ស្តេចថ្មី ( [[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២ (ចំប៉ា)|ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] ) បានសម្រេចផ្លាស់រាជធានីទៅខាងជើង ដែលជាឥន្ទ្របុរៈ។ === ឥទ្ធិពលនៃព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន === [[ឯកសារ:Buddhist_Monks,_Dong_Duong,_10th_century,_Thanh_Binh,_Quang_Nam_-_Museum_of_Cham_Sculpture_-_Danang,_Vietnam_-_DSC01901.JPG|ធ្វេង|រូបភាពតូច| ចម្លាក់​ព្រះសង្ឃ​ចាម, c. សតវត្សទី១០ រចនាបថដុងឌឿង។ [[សារមន្ទីរចម្លាក់ចាម]] [[ដាណាង]] ។]] សម័យ​នេះ​ក៏​បាន​កត់​សម្គាល់​ការ​រីក​ចម្រើន​នៃ​ព្រះពុទ្ធសាសនា​មហាយាន​ចូល​ទៅ​ក្នុង​នគរ​ចំប៉ា​ពី​ជីវិត​សាសនា និង​សង្គម។ ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺជាសាសនាផ្លូវការរបស់ប្រទេស ក៏ដូចជារាជវាំងផងដែរ។ ស្តេចចម្ប៉ាឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២ ក្នុងឆ្នាំ ៨៧៥ បានផ្តួចផ្តើមសាងសង់វត្តព្រះពុទ្ធដ៏ធំនៅឥន្ទ្របុរៈ ដែលត្រូវបានកត់ត្រាថាជាវត្តដ៏ធំបំផុតនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍នៅពេលនោះ។ ស្នងរាជ្យរបស់ព្រះអង្គ [[Jaya Simhavarman I|ជយា សីហៈវរ្ម័នទី ១]] និងក្រោយមកទៀតបានបញ្ជាឱ្យគម្រោងព្រះពុទ្ធសាសនាបន្ថែមទៀតនៅឥន្ទ្របុរៈ និងទូទាំងនគរចាម ឧទាហរណ៍ប្រាសាទមួយឈ្មោះ vihara Pramuditalokeśvara នៅ Quang Nam ត្រូវបានសាងសង់ក្នុងឆ្នាំ 902 ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ Avalokiteśvara ហើយនៅឆ្នាំ 911 វត្តមហាយានដ៏ធំមួយទៀតត្រូវបានសាងសង់នៅ Quang Trị ។ ដោយ Rajadvara ដែលជាពួកអភិជនជនជាតិចាមដែលគេស្គាល់ថាជាអ្នកបម្រើស្តេចជាច្រើនអង្គ និងបានបំពេញបេសកកម្មការទូតចំនួនពីរទៅកាន់ [[កោះជ្វា]] ដែលគ្រប់គ្រងដោយ Mahayana Shailendras ផងដែរ។ ទីសក្ការៈបូជាព្រះពុទ្ធសាសនាមួយត្រូវបានសាងសង់នៅ Kon Klor, Kon Tum, Central Highlands ក្នុងឆ្នាំ 914 ផងដែរ។ ប្រាសាទពុទ្ធសាសនាបានលាតសន្ធឹងទៅភាគខាងជើងឆ្ងាយដូចជា Quang Binh និងឆ្លងកាត់ភាគខាងជើងចំប៉ា។ នោះអាចជាហេតុផលដែលក្នុងកំឡុងសតវត្សទី 13 ស្តេចវៀតណាម Trần Nhân Tông ដែលជាអ្នកកាន់សាសនាព្រះពុទ្ធ បានចំណាយពេលប្រាំបួនខែសម្រាប់ការធ្វើដំណើររបស់គាត់នៅចំប៉ា ដោយមិនសង្ស័យសម្រាប់ការទស្សនាកន្លែងពុទ្ធសាសនានៅទីនោះ។ <ref>{{Cite book|last1=Vickery|first1=Michael Theodore|title=Champa revised|year=2005|publisher=Asia Research Institute, Singapore|page=76}}</ref> ពីឆ្នាំ ៨៧៥ ដល់ ៩៨២ ចម្ប៉ាក៏បានរក្សាទំនាក់ទំនងជាមួយ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] និង [[កោះជ្វា|ជ្វា]] ដែលមានឥទ្ធិពលខ្លះលើស្ថាបត្យកម្មចាម។ === ការបញ្ចប់និងការបំផ្លិចបំផ្លាញ === [[ឯកសារ:Đồng_Dương_in_1902.jpg|ស្តាំ|រូបភាពតូច| Đồng Dương និងចេតិយរបស់វា។ រូបថតឆ្នាំ 1902 ។]] ការកើនឡើងនៃប្រទេសជិតខាងទាំងពីរ [[អណ្ណាម|Đại Cồ Việt]] នៅភាគខាងជើង និង [[អាណាចក្រខ្មែរ]] នៅលោកខាងលិច គឺជាការគំរាមកំហែងដល់សន្តិសុខជាតិ។ សង្គ្រាមរវាងចក្រភពចាម្ប៉ា និង [[អាណាចក្រខ្មែរ]] នៅឆ្នាំ ៩៤៥ និង [[អណ្ណាម|ដាយក្វាវវៀត]] ក្រោម រាជវង្សដើមឆ្នាំ ៩៧៩ ដែលនាំឱ្យប្រទេសចុះខ្សោយ។ នៅឆ្នាំ ៩៨២ ស្តេចដាយវៀត ឡេហៀន បានដឹកនាំទ័ព និងវាយបំផ្លាញទីក្រុងមួយនៅចំប៉ាខាងជើង (ក្វាងប៊ិញ) ក្នុង សង្រ្គាមចាម-វៀតណាម (៩៨២) ហើយបានសម្លាប់ស្តេចចាមប៉ាមេសវរៈវរ្ម័ន។ អ្នកស្នងរាជ្យជនជាតិចាម (ប្រហែលជាស្តេចក្នុងស្រុកតូច) បានដកថយ 700 ''លី'' (300 គីឡូម៉ែត្រ/186 ម៉ាយ) ទៅទីក្រុងឥន្ទ្របុរៈ ( ''Fóshì'' ) ។ <ref>{{Cite book|last1=Vickery|first1=Michael Theodore|title=Champa revised|year=2005|publisher=Asia Research Institute, Singapore|page=45}}</ref> នៅឆ្នាំ 988 ស្តេច Foshi Yángtuópái (楊陀排 ឬ Ju-shi-li-he-shen-pai-ma-luo) បានបញ្ជូនបេសកជនមួយរូបទៅកាន់ [[រាជវង្សសុង]] ។ ''ប្រវត្តិសាស្រ្តនៃរាជវង្ស'' សុង (សុងស៊ី) រាយការណ៍ប្រេសិតជនជាតិចាមនៅឆ្នាំ 1007 ដោយនិយាយថា "ប្រទេសរបស់ខ្ញុំពីមុនស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ជៀវចូវបន្ទាប់មកយើងបានភៀសខ្លួនទៅកាន់ហ្វូស៊ី 700 ''លី'' ភាគខាងត្បូងនៃអតីតទីតាំងរបស់យើង" ។ កាលប្បវត្តិរបស់វៀតណាម ''Khâm định Việt sử Thông giám cương mục'' រៀបរាប់ថា អតីត Huế គឺជាទឹកដី Foshi ឬធ្លាប់ជាកម្មសិទ្ធិរបស់អាណាចក្រឥន្ទ្របុរៈ។ គ្មានភ័ស្តុតាងណាមួយដែលថា yāï po ku vijaya śrī Harivarman (r. 989–997) ដែលត្រូវបានជ្រើសរើសដោយជនជាតិចាម ដើម្បីផ្តួលរំលំ លូ កែតុង ធ្លាប់បានផ្លាស់ប្តូររាជធានីភាគខាងត្បូងទៅប៊ិញ Ðịnh នោះទេ។ <ref>{{Cite book|last1=Vickery|first1=Michael Theodore|title=Champa revised|year=2005|publisher=Asia Research Institute, Singapore|page=48}}</ref> គណនីប្រវត្តិសាស្ត្រទាំងនេះអាចត្រូវបានគេមើលឃើញថាជាភ័ស្តុតាងសម្រាប់ការវាយប្រហាររបស់វៀតណាមក្នុងឆ្នាំ 982 មិនមែនលើ Indrapura ទេ ប៉ុន្តែជាទីក្រុងដែលគ្រប់គ្រងដោយស្តេចតូចតាចពីរាជវង្សឥន្ទ្របុរៈដូចគ្នានៅ Quảng Bình សម័យទំនើប។ ការបកស្រាយខុសនៃការសិក្សាដំបូងបានបរាជ័យក្នុងការទទួលស្គាល់ការពិតដែលថា 'Foshi' នៅក្នុងប្រភពទាំងចិននិងវៀតណាមគឺពិតជា Indrapura មិនមែន Vijaya ដែលនាំឱ្យមានការភាន់ច្រលំដែលមានរយៈពេលយូរ។ <ref>{{Cite book|last1=Vickery|first1=Michael Theodore|title=Champa revised|year=2005|publisher=Asia Research Institute, Singapore|page=46}}</ref> មិនមានការសន្និដ្ឋានបន្ថែមទៀតទេដែលថាឥន្ទ្របុរៈត្រូវបានចាមបោះបង់ចោលទាំងស្រុងមុនឆ្នាំ ១៤៧១។ យ៉ាងហោចណាស់ឋានៈរបស់វាប្រហែលជាបានបន្ទាបពីភាពជាអ្នកដឹកនាំដ៏សំខាន់នៃចំប៉ាចំប៉ាក្នុងកំឡុងសតវត្សទីប្រាំបួនដល់ទីដប់ ទៅជាអនីតិជន។ ការស្ទង់មតិបង្ហាញថា ឥន្ទ្របុរៈអាចនឹងត្រូវបានលោះ និងខូចខាតបន្តិចបន្តួចក្នុងអំឡុងការឈ្លានពានសម័យអង្គរឆ្នាំ ១១៤៥-១២០៣។ ទីក្រុងនេះត្រូវបានយួនកាន់កាប់ដោយសង្ខេបនៅឆ្នាំ ១៤០២ ហើយចាម្ប៉ាដណ្តើមមកវិញនៅឆ្នាំ ១៤០៧។ វា​ប្រហែល​ជា​ត្រូវ​បាន​ពួក​ដាយវៀត​ប្លន់​នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ ១៤៧១ ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ទុក​ចោល​បន្ទាប់​មក។ ក្នុងកំឡុងសង្គ្រាមវៀតណាម នៅខែសីហា ឆ្នាំ 1969 ទីភ្នាក់ងារ USAF បានចាប់ផ្តើមយុទ្ធនាការទម្លាក់គ្រាប់បែកកំរាលព្រំដ៏ធំនៅលើ Indrapura/Dong Duong និងតំបន់ជុំវិញប្រឆាំងនឹងកន្លែងលាក់ខ្លួនរបស់ Vietcong ដោយកាត់បន្ថយទីក្រុងបុរាណ និងវត្តអារាមរបស់ខ្លួនឱ្យរុះរើសំណង់ទទេ។ fzh1ii1jna226bpc9giiwqw1kf8fibh