វិគីភីឌា kmwiki https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%91%E1%9F%86%E1%9E%96%E1%9F%90%E1%9E%9A%E1%9E%8A%E1%9E%BE%E1%9E%98 MediaWiki 1.39.0-wmf.21 first-letter មេឌា ពិសេស ការពិភាក្សា អ្នកប្រើប្រាស់ ការពិភាក្សារបស់អ្នកប្រើប្រាស់ វិគីភីឌា ការពិភាក្សាអំពីវិគីភីឌា ឯកសារ ការពិភាក្សាអំពីឯកសារ មេឌាវិគី ការពិភាក្សាអំពីមេឌាវិគី ទំព័រគំរូ ការពិភាក្សាអំពីទំព័រគំរូ ជំនួយ ការពិភាក្សាអំពីជំនួយ ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម ការពិភាក្សាអំពីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 3681 281707 210035 2022-07-23T08:56:04Z Chhen Pisey 32423 wikitext text/x-wiki [[រូបភា|right|200px]] [[ឯកសារ:Phnom Penh Central Market 7.jpg|ស្តាំ|200x200ភីកសែល|ផ្សារធំថ្មីស្ថិតនៅ រាជធានីភ្នំពេញ]] '''ផ្សារធំថ្មី'''ត្រូវបានកសាងឡើងនៅឆ្នាំ '''១៩៣៥-១៩៣៧'''។ សំណង់ និងម៉ូដនៃផ្សារនេះមានលក្ខណះលេចធ្លោក្នុងចំនោម សំណង់នានានៅ[[ភ្នំពេញ|ក្រុងភ្នំពេញ]]។ នៅផ្សារនេះមាន ផលិតផលដាក់តាំងលក់គ្រប់ប្រភេទ ពិសេសគ្រឿងអលង្កា មាស ប្រាក់ជាដើម។ <ref>http://m.freshnewsasia.com/index.php/en/localnews/49425-2017-03-12-10-22-51.html</ref> តាមសៀវភៅប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជារបស់ លោកស្រី ត្រឹង ងា បានសរសេរថា នៅឆ្នាំ១៤៣១ «ព្រះបាទបរមរាជា ចៅពញាយ៉ាត» ក្រោយពីរំដោះ ក្រុងអង្គរ ចេញពីកណ្ដាប់ដៃសៀមឈ្លានពានបានហើយ ទ្រង់បានលើករាជធានីពី ក្រុងអង្គរទៅតាំងថ្មីនៅទួលបាសាន្ត ក្នុងខេត្តស្រីសឈរ (ស្រុកស្រីសន្ធរ ខេត្តកំពង់ចាម) ដោយសាររាជធានីអង្គរ ទទួលរងការខ្ទេចខ្ទីយ៉ាងដំណំពីសង្រ្គាមខ្មែរ-សៀម មិនអាចស្រោចស្រង់ក្នុងរយៈពេល ខ្លីបាន ម្យ៉ាងរាជធានីអង្គរ នៅជិតរាជធានីស្រីអយុធ្យា ត្រឹមតែប៉ុន្មានគីឡូម៉ែត្រប៉ុណ្ណោះ ដែលជាហេតុអនុគ្រោះដល់កងទ័ពអយុធ្យា ងាយស្រួលក្នុងការលើកមកវាយលើកក្រោយៗទៀត។ តែព្រះអង្គគង់នៅទួលបាសាន្ត បានតែ១ឆ្នាំ ប៉ុណ្ណោះ ដោយមានទឹកជំនន់ធំខុសធម្មតា ព្រះអង្គក៏បញ្ជាឲ្យលើករាជធានីពីទួលបាសាន្តទៅតាំង នៅក្រុងចតុមុខវិញ គឺរាជធានីភ្នំពេញសព្វថ្ងៃ។ ជាដំបូងព្រះបាទពញាយ៉ាត ទ្រង់បានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យ សម្ដេចចៅពញាកែវ និងឧកញ៉ាហោរាធិបតីខៀវ និងនាម៉ឺនមន្ត្រីឯទៀត គន់គូរពិនិត្យមើល ស្ថានភាពដី ដែលស្ថិតនៅជិតភ្នំដូនពេញ។ លុះធ្វើការពិនិត្យតាមក្បួនតម្រាសព្វគ្រប់ហើយ មន្ត្រីទាំងនោះ ក៏ថ្វាយដំណឹងទៅព្រះបាទ ពញាយ៉ាតវិញភ្លាមថា «តំបន់ដែលស្ថិតនៅទិសអាគ្នេយ៍ នៃភ្នំដូនពេញ មានជ័យភូមិល្អល្មម សម្រាប់ស្ថាបនារាជធានីថ្មីបាន»។ ក្រោយទទួលបានដំណឹងនេះហើយ ព្រះបាទពញាយ៉ាត ទ្រង់បានត្រាស់ឲ្យអស់ចៅហ្វាយស្រុក ចៅហ្វាយខេត្ត ដើរកេណ្ឌប្រមូលប្រជារាស្ត្រ ឲ្យមកជួយកសាងព្រះរាជនិវេសន៍ លើកដីសង់កំពែង សង់ប្រាសាទ និងព្រះរាជដំណាក់តូចធំ ក្នុងរយៈពេលដ៏ខ្លីបំផុត។ លុះកិច្ចការបានបំពេញ ចប់សព្វគ្រប់ហើយ ព្រះអង្គក៏បានយាងពីទួលបាសាន្ត មកគង់នៅភ្នំដូនពេញតាមផ្លូវទឹក ​ដោយមាននាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីដង្ហែរអមព្រះអង្គផងដែរ។ លុះយាងមកដល់ភ្នំដូនពេញហើយ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យ ចៅពញាតេជោ ចៅហ្វាយខេត្តសំរោងទង កេណ្ឌប្រជានុរាស្ត្រលើកដីចាក់បំពេញ តំបន់នៅជុំវិញវត្តភ្នំ និងក្នុងព្រះបរមរាជវាំង។ តំបន់នោះក៏ក្លាយទៅជារាបស្មើល្អ រហូតដល់មាត់ទន្លេ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក អ្នកស្រុកហៅថា «កំពង់រាប»។ ឯទីដែលចៅពញាតេជោ ឲ្យប្រជានុរាស្ត្រជីកយកអាចម៍ដីទៅចាក់បំពេញនៅកំពង់រាបនោះ ក៏ក្លាយទៅជាបឹងមួយធំជ្រៅទូលាយ អ្នកស្រុកហៅថា «បឹងតេជោ» តរៀងមក គឺនៅកន្លែងនេះហើយជាផ្សារធំថ្មីសព្វថ្ងៃ។ តែបាត់បឹងនោះទៅណា? ក្រោយមកកម្ពុជាបានធ្លាក់ក្រោមអាណានិគមបារាំង បន្ទាប់ពីមហាអំណាចអឺរ៉ុបមួយនេះ មានទំនាក់ទំនងជាមួយរាជធានីក្រុងឧត្តុង្គ អស់មួយរយៈ ក្នុងរូបភាពជាអាណាព្យាបាលដ៏រឹងមាំមួយ ដើម្បីការពារដែនសីមាពីក្រញ៉ាំសៀមខាងលិច និងចង្កូមយួនខាងកើត។ អំឡុងពេលត្រួតត្រាកម្ពុជា បារាំងបានចាក់លប់បឹងតេជោពីអតីតកាលនោះទាំងស្រុង ដើម្បីសាងសង់ផ្សារដ៏ធំមួយ ចំកណ្ដាលរាជធានីភ្នំពេញ នៅឆ្នាំ១៩២៩ ដើម្បីបម្រើដល់ការចរាចរណ៍ផលិតផលនានា លើដែនដីអាណានិគមរបស់ខ្លួនមួយនេះ។ និយាយឲ្យខ្លី ទីតាំងផ្សារធំថ្មីសព្វថ្ងៃ គឺតាំងលើផ្ទៃបឹងតេជោពីអតីតកាល។រាជ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានបើកការជួសជុល​ផ្សារ​ធំថ្មី​ឡើងវិញ និងចប់សព្វគ្រប់​ជា​ស្ថាពរ ​នៅ​ឆ្នាំ២០១១​ ​ដើម្បីលម្អសោ​ភ័ណភាព​ផ្សារ ក៏ដូចជាលម្អសោភ័ណភាព​រាជធានីទាំងមូល ព្រមទាំ​ងរៀបចំប្រព័ន្ធសុវត្ថិភាព​បែបថ្មី ជូនអាជីវ​ករ និង​ប្រជាពលរដ្ឋ ដែល​អាស្រ័យលក់-ទិញនៅ​ទីនោះ៕ {{coor title dms|11|34|10|N|104|55|16|E|region:KH-12_type:landmark_source:dewiki}} == តំនភ្ជាប់ == {{ផ្សារក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ភ្នំពេញ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ផ្សារ]] manc4fxplwzg962nqzoo699kd74gqhn 0 9848 281700 130091 2022-07-23T04:50:11Z Kwamikagami 7775 wikitext text/x-wiki [[Image:Iron Curtain map.svg|thumb|250px|[[កតិកាសញ្ញា​វ៉ាសូវី]]​៖ ប្រទេស​ដែល​ស្ថិតនៅ​ខាងកើត​នៃ​វាំងននដែក <span style="color:red;">ពណ៌ក្រហម</span>, សមាជិក​[[អង្គការ​ណាតូ]]​៖ ស្ថិតនៅ​ខាងលិច​នៃ​វាំងននដែក <span style="color:blue;">ពណ៌ខៀវ</span>​។ ប្រទេស​អព្យាក្រឹត <span style="color:grey;">ពណ៌ប្រផេះ</span>​។ [[សាធរណរដ្ឋ​សហព័ន្ធ​សង្គមនិយម​យូហ្គោស្លាវី|យូហ្គោស្លាវី]] ទោះជា​ប្រកាន់យក​លទ្ធិកុម្មុយនិស្ត តែ​នៅ​រក្សា​បាន​ឯករាជ្យ​ពេញលេញ​ពី​ប្លុកខាងកើត​។ ស្រដៀងគ្នា​នេះ​ដែរ​រដ្ឋ​កុម្មុយនិស្ត [[អាល់បានី]] បាន​ងាក​ចេញពី​[[សហភាព​សូវៀត]]​នា​ដើម​ទសវត្ស​ឆ្នាំ​១៩៦០ ហើយ​បាន​បែរ​ទៅរក​[[សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិត​ចិន]] ក្រោយ​[[ការ​ប្រេះឆា​រវាង​ចិន-សូវៀត]]​។]] [[Image:Point Alpha Ostseite.jpg|thumb|250px|[[វាំងននដែក]]​នៅក្នុង​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់]] '''វាំងននដែក''' (Iron Curtain) គឺជា​តំណាង​នៃ "[[មនោគមវិជ្ជា]]" និង ខ្សែបន្ទាត់​ព្រំដែន​ពិត​មួយ​គូស​ចែក​[[ទ្វីបអឺរ៉ុប]]​ទៅជា​តំបន់​ពីរ​ផ្សេងគ្នា ចាប់តាំងពី​ពេល​បញ្ចប់​[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២]] រហូតដល់​ពេល​បញ្ចប់​[[សង្គ្រាមត្រជាក់]] (១៩៤៥-១៩៩១) ។ ភាគី​ទាំងសងខាង​នៃ​វាំងននដែក បាន​ខិតខំ​អភិវឌ្ឍន៍​សេដ្ឋកិច្ច​អន្តរជាតិ និង សម្ព័ន្ធមិត្ត​យោធា​តែ​រៀងៗខ្លួន​។ អង្គការ​សេដ្ឋកិច្ច "[[កូមេកុង]]" ជាមួយ​[[កតិកាសញ្ញា​វ៉ាសូវី]] ស្ថិតនៅ​ខាងកើត​នៃ​វាំងននដែក ដែល​មាន​[[សហភាព​សូវៀត]]​ជា​សមាជិក​ដ៏​សំខាន់ និង [[អង្គការ​ណាតូ]] ជាមួយ​[[សហគមន៍អឺរ៉ុប]] ស្ថិតនៅ​ខាងលិច​នៃ​វាំងននដែក ដែល​មាន​[[សហរដ្ឋអាមេរិក]]​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ដ៏​រឹងមាំ​។ វាំងននដែក បាន​បង្ហាញ​ស្រមោល​នៃ​ការកាពារ​ព្រំដែន​រវាង​ប្រទេស​នៃ​[[អឺរ៉ុបខាងលិច]] និង [[អឺរ៉ុបខាងកើត]] ជាក់ស្ដែង​[[ជញ្ជាំង​ប៊ែរឡាំង​]]គឺជា​សក្ខីភាព​មួយ​គួរ​ឲ្យ​កត់សម្គាល់ ដែល​បាន​ដើរតួ​ជា​និមិត្តរូប​ដ៏​យូរអង្វែង​នៃ​វាំងននដែក​ទាំងស្រុង​។ ពាក្យ "វាំងននដែក" ត្រូវ​បាន​ប្រើ​លើកដំបូង​ដោយ​រដ្ឋមន្ត្រី​ឃោសនាការ​[[អាល្លឺម៉ង់]] លោក "[[ហ្សូសែហ្វ ហ្គូអេបេល]]" នៅ​ក្នុង​សេចក្ដីថ្លែងការ​មួយ ដែល​គាត់​បាន​ចុះផ្សាយ​នៅក្នុង​សារព័ត៌មាន​[[អាល្លឺម៉ង់]] ''Das Reich'' នៅ​ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ​១៩៤៥ ប៉ុន្តែ​វា​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឲ្យ​មាន​ប្រជាប្រិយភាព​ដោយសារ​សន្ទរកថា "Sinews of Peace" ("Iron Curtain Speech") របស់​លោក "[[វីនស្តុន ឆឺឈីល]]" ដែល​បាន​ថ្លែង​នា​ថ្ងៃទី​០៥ ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៤៦​។ == ភាពពិត​នៃ​នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និង យោធា == === អឺរ៉ុបខាងកើត === នៅខណៈដែល វាំងននដែក​បាន​លេចឡើង ជា​ការពិត​ប្រទេស​ទាំងអស់​នៃ​[[អឺរ៉ុបខាងកើត]] និង ប្រទេស​ជាច្រើន​នៅ​[[អឺរ៉ុបកណ្ដាល]] (លើកលែងតែ [[អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច]] [[លីចថិនស្តេន]] [[ស្វីស]] និង [[អូទ្រីស]]) បាន​ធ្លាក់​ទៅ​ក្រោម​ការគ្រប់គ្រង​ពី​សំណាក់​[[សហភាព​សូវៀត]]​។ បន្ថែម​លើ​នេះ​ទៅទៀត រដ្ឋ​[[អឺរ៉ុបកណ្ដាល]]​ទាំងឡាយ​ណា ដែល​ស្ថិតនៅ​ខាងកើត​នៃ​វាំងននដែក ជារឿយៗ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​[[អឺរ៉ុបខាងកើត]] ជាជាង​[[អឺរ៉ុបកណ្ដាល]]​។ ជា​ទូទៅ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​[[លោកខាងលិច]] បាន​ចាត់ទុក​អតីត​[[អាល្លឺម៉ង់ខាងកើត]] និង [[ឆេកូស្លូវ៉ាគី]] ជា​ផ្នែក​នៃ​[[អឺរ៉ុបខាងកើត]]​។ ទោះបីជា [[អាល្លឺម៉ង់ខាងកើត]] និង [[សាធារណរដ្ឋឆេក]] និង​មួយ​ផ្នែក​ធំ​នៃ​ប្រទេស​[[ប៉ូឡូញ]] មាន​ភូមិសាស្ត្រ​នៅ​ខាងលិច​ជាង​ប្រទេស​[[អូទ្រីស]] ព្រមទាំង​[[ទីក្រុងប្រាក]] ស្ថិតនៅ​ខាងលិច​ជាង​[[ទីក្រុងវ្យែន]]​ក៏ដោយ​។ ភាគច្រើន​នៃ​វាំងននដែក បាន​ខណ្ឌ​ចែក​[[ឆេកូស្លូវ៉ាគី]]​ពី​[[អូទ្រីស]]​ទៅ​ខាងត្បូង​។ បណ្ដា​រដ្ឋ​ជាច្រើន បាន​ក្លាយជា​សមាជិក​[[សហភាព​សូវៀត]] (សាធារណរដ្ឋ​សង្គមនិយម​សូវៀត) ចំណែក​ឯ ប្រទេស​ជិតខាង​ជាច្រើន​នៃ​ប្លុក​ខាងកើត ត្រូវ​បាន​គ្រប់គ្រង​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​ដែល​ចាត់តាំង​ដោយ​[[សហភាព​សូវៀត]] លើកលែងតែ​ប្រទេស​ពីរ​ចេញ​គឺ [[យូហ្គោស្លាវី]] និង [[អាល់បានី]]​។ ប្រទេស​[[យូហ្គោស្លាវី]] នៅតែ​រក្សា​បាន​នូវ​ឯករាជ្យ​ពេញលេញ​របស់​ខ្លួន ហើយ​ប្រទេស​[[អាល់បានី]] បាន​គេច​ចេញពី​ឥទ្ធិពល​សូវៀត នា​ទសវត្ស​ឆ្នាំ​១៩៦០ និង​បាន​ងាក​ទៅរក​ប្រទេស​[[ចិន]]​។ ទាំង​[[យូហ្គោស្លាវី]] និង [[អាល់បានី]]​សុទ្ធតែ​ជា​[[រដ្ឋ​កុម្មុយនិស្ត]]​។ បណ្ដា​រដ្ឋ​ដែល​ស្ថិតនៅ​ខាងកើត​នៃ​វាំងននដែក​ទាំង​នោះ បាន​អភិវឌ្ឍន៍​សេដ្ឋកិច្ច និង សម្ព័ន្ធមិត្ត​យោធា​ផ្ទាល់ខ្លួន​របស់​ពួកគេ ជាមួយ​អង្គការ​សេដ្ឋកិច្ច​[[កូមេកុង]] និង [[កតិកាសញ្ញា​វ៉ាសូវី]]​។ === ផ្នែក​ខាងលិច​នៃ​វាំងននដែក === នៅ​ខាងលិច​នៃ​វាំងននដែក ប្រទេស​នៃ​[[អឺរ៉ុបខាងលិច]] [[អឺរ៉ុបខាងជើង]] និង [[អឺរ៉ុបខាងត្បូង]] ព្រមទាំង ប្រទេស​[[អូទ្រីស]] [[អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច]] [[លីចថិនស្តេន]] និង [[ស្វីស]] បាន​អនុវត្ត​[[សេដ្ឋកិច្ច​ទីផ្សារ]]​។ លើកលែងតែ សម័យកាល​នៃ​ការគ្រប់គ្រង​បែប​ហ្វាស៊ីស​នៅ​ប្រទេស​[[អេស្ប៉ាញ]] និង​[[ព័រទុយហ្គាល់]] ហើយនិង​របប​យោធា​ផ្ដាច់ការ​នៅ​ប្រទេស​[[ក្រិច]]​ចេញ ប្រទេស​ទាំងនោះ​ត្រូវ​បាន​គ្រប់គ្រង​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​ប្រជាធិបតេយ្យ​។ បណ្ដា​រដ្ឋ​ភាគច្រើន​នៅ​ខាងលិច​វាំងននដែក លើកលែងតែ "[[ប្រទេស​អព្យាក្រឹត]]" [[ស្វីស]] [[លីចថិនស្តេន]] [[អូទ្រីស]] [[ស៊ុយអ៊ែត]] [[ហ្វាំងឡង់]] និង [[អៀរឡង់]]​ចេញ បាន​ចង​សម្ពន្ធមិត្ត​ជាមួយ​[[សហរដ្ឋអាមេរិក]] និង [[កាណាដា]] តាមរយៈ​[[អង្គការណាតូ]]​។ វិស័យ​[[សេដ្ឋកិច្ច]]​វិញ [[សហគមន៍អឺរ៉ុប]] និង [[សមាគម​ពាណិជ្ជកម្ម​សេរី​អឺរ៉ុប]] គឺ​ជា​គូប្រជែង​របស់​អង្គការ​សេដ្ឋកិច្ច​[[កូមេកុង]]​។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ ជា​ធម្មតា​[[ប្រទេស​អព្យាក្រឹត]]​ទាំងនោះ មាន​ទំនាក់ទំនង​សេដ្ឋកិច្ច​​ស្និទ្ធស្នាល​ជាមួយ​[[សហរដ្ឋអាមេរិក]] ច្រើនជាង​ពួកគេ​បាន​ធ្វើ​ជាមួយ​[[កតិកាសញ្ញា​វ៉ាសូវី]]​។ === ជា​ព្រំដែនពិត === វាំងននដែក បាន​លេច​ជា​រូបរាង​ឡើង​នៅក្នុង​ការបង្កើត​ខ្សែបន្ទាត់​ការពារ​រវាង​បណ្ដា​ប្រទេស​នៅ​[[អឺរ៉ុបខាងលិច]] និង [[អឺរ៉ុបខាងកើត]]​។ មាន​តំបន់​ដែល​មាន​ភាព​តានតឹង​យោធា​ខ្លាំងក្លា​មួយ​ចំនួន​នៅ​លើ​[[ពិភពលោក]] ជាពិសេស​អ្វី​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ថា "[[ព្រំដែន​ខាងក្នុង​អាល្លឺម៉ង់]]" (Inner German Bordder ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា die Grenzw) រវាង​[[អាល្លឺម៉ង់ខាងកើត]] និង [[អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច]]​។ [[ព្រំដែន​ខាងក្នុង​អាល្លឺម៉ង់]] ត្រូវ​បាន​លេច​រូបរាង​ឡើង​នៅ​តំបន់​ទីជនបទ​ដោយ​របង​ពីរ​ជាន់​ធ្វើ​អំពី​សំណាញ់​ដែកថែប ដែល​មាន​ចម្រូង​ស្រួចៗ ចំណែក​នៅ​តាម​តំបន់​ទីប្រជុំជន រនាំង​ខ្ពស់ៗ​ដូចគ្នា​ទៅ​នឹង​[[ជញ្ជាំង​ប៊ែឡាំង]] ត្រូវ​បាន​គេ​កសាង​ឡើង​។ ជញ្ជាំង​នេះ​តែងតែ​មាន​ចម្ងាយ​ខ្លីៗ​នៅ​ខាង​ទឹកដី​[[អាល្លឺម៉ង់ខាងកើត]] ដើម្បី​បញ្ចៀស​ការឈ្លានពាន​ណាមួយ​ទៅលើ​[[អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច]]។ ព្រំដែន​ពិត​មួយ​ត្រូវ​បាន​លេច​រូបរាង​ឡើង ដោយសារ​ការ​ដាក់​ប៉ុស្តិ៍​យាមកាម និង គ្រឿងសម្គាល់ ដែល​ត្រូវ​បាន​ត្រួតពិនិត្យ​ដោយ​អ្នកឃ្លាំមើល​ជាច្រើន​នាក់​នៅ​ខាងក្រោយ​ជញ្ជាំង​។ swcl0lomwmbplm2uj94jrin6rsktii5 0 26146 281699 281664 2022-07-23T04:01:39Z Camhistory 36281 /* ប្រវត្តិ​ល្បុក្កតោ */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:2em;" |- style="text-align:center;" !style="background: #008080;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS ; font-size:22pt; color:gold ; text-shadow: 3px 2px gray;>ល្បុក្កតោ</p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" |[[File:Kun Khmer Martial Arts.jpg|250px]] |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''ឈ្មោះ​ផ្លូវការណ៍''' |'''ល្បុក្កតោ''' |- style="vertical-align:top;" |'''ប្រភពដើម''' |[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ស.វទី១២ |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនមេក្បាច់គុន''' |១២ ទ្វារគុន (12 Door Directly) |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនស្នៀតគុន''' |៩៥៦៣ ស្នៀតគុន |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនកម្រិតគុន''' |ថ្នាក់ក្រណាត់សូត្រចងក្បាល ៧កម្រិត (7 Level) * {{color box|gold|ក្រណាត់សូត្រមាស}} * {{color box|black|ក្រណាត់សូត្រខ្មៅ|White}} * {{color box|brown|ក្រណាត់សូត្រត្នោត|White}} * {{color box|red|ក្រណាត់សូត្រក្រហម|White}} * {{color box|blue|ក្រណាត់សូត្រខៀវ|White}} * {{color box|green|ក្រណាត់សូត្របៃតង|White}} * {{color box|white|ក្រណាត់សូត្រស}} |- style="vertical-align:top;" |'''អ្នកបង្កើតឡើងវិញ''' |សាន គីមស៊ាន |- style="vertical-align:top;" |'''ឆ្នាំបង្កើតឡើងវិញ''' |២៤ មេសា ២០០៤ |- style="vertical-align:top;" |'''ក្នុងបញ្ចីក្របខ័ណ្ឌ''' |[[ក្រសួងការពារជាតិ]] [[ក្រសួងមហាផ្ទៃ]] |- style="vertical-align:top;" |'''ស្ថាប័នគ្រប់គ្រង''' |សហព័ន្ធល្បុក្កតោកម្ពុជា [[File:Flag of Cambodia.svg|20px]] Bokator Federation of Cambodia (B.F.C) |} '''ល្បុក្កតោ''' (Sanskrit: Labokator) ([[អង់គ្លេស]]: Bokator) គឺជាក្បាច់គុនប្រយុទ្ធដូចសត្វតោ (English mean: The Lion Boxing) ការប្រើកម្លាំងវាយប្រយុទ្ធដូចសត្វតោ ។ ល្បុក្កតោ ត្រូវបានចាត់ទុកជាមេក្បាច់គុន នៃសិល្បៈគុនខ្មែរ ([[អង់គ្លេស]]: Kun Khmer Martial Arts) ដែលត្រូវបានគេជឿថា​កើតឡើង ក្នុងរាជពង្សាវតារខ្មែរ នៃរាជព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ជាស្ដេចខ្លាំងពូកែមួយអង្គដែលបានបង្កើត ច្បាប់កងទ័ព ដែលបែងចែកកងទ័ព ជាច្រើនក្រុម ទ័ពថ្មើជើង ទ័ពលំពែង ទ័ពសេះ ទ័ពដំរី និង ទ័ពព្រួញ ផ្សេងៗ... ទាំងនេះហើយ ដែលជាឬសគល់នៃការបង្កើតសម័យកាលចក្រភពអង្គរ ក្នុងការគ្របគ្រងរបស់ព្រះអង្គ ។<ref> Shiv Shanker Tiwary, Rajeev Kumar (2009) [https://books.google.com.kh/books?id=YdEjAQAAIAAJ&q=Labokator+angkor+period&dq=Labokator+angkor+period&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjcqpjMjqnyAhVTL6YKHWIdCx8Q6AF6BAgDEAM Encyclopaedia of Southeast Asia and Its Tribes, Volume 1], Publisher: Anmol Publications p.934 [[ISBN]]: 8126138378 </ref> ពាក្យ "ល្បុក្កតោ​" ក្នុងវចនានុក្រមខ្មែររបស់សម្ដេចសង្ឃរាជ [[ជួន ណាត]] បោះពុម្ពផ្សាយ​ជាផ្លូវការ​ណ៍ ឆ្នាំ1938 បានបញ្ចាក់ច្បាស់នៅចុងឃ្លាវចនានុក្រមថា ល្បុក្កតោ គឺជាឈ្មោះស្នៀតគុន ដែលមានស្នៀតគុនច្រើនជាគ្រឿងការពារ ហើយល្បុក្កតោ មានតាំងពីសម័យបុរាណមក ដូចនេះពាក្យ ល្បុក្កតោ មិនគួរត្រូវបានកែប្រែជាពាក្យ បុក្កតោ បុកកាតោ ដែលផ្ទុយពីវចនានុក្រមជាតិឡើយ ។​<ref> Choun Nath (1993) [https://books.google.com.kh/books?id=ZqgmAAAACAAJ&dq=bokator+dictionary&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj07ebt6IXyAhVOBKYKHZ-QA_QQ6AEwBnoECAcQAw The Khmer dictionary], Publisher: A.I.T. (Australian International Translators) [[ISBN]]: 0646160524 </ref> == ល្បុក្កតោ មានមេគុន ១២ទ្វារ == '''12 Door Directly of Bokator''' ល្បុក្កតោ​មានមេគុន ១២ទ្វារ ដែលជាច្រកទ្វារក្បាច់គុន សម្រាប់ការប្រើប្រាសទៅក្នុងសង្គ្រាមសម្រាប់កងទ័ព ដែលបែងចែក ច្រកទ្វារទី១ ដល់ច្រកទ្វារទី៨ ត្រូវបានហៅថា "រហ័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់វាយប្រហារ កម្រិតតូច ទៅមធ្យម ដូចជាការប្រើប្រាសកាយសម្បទាដើម្បីប្រយុទ្ធ ដូចជាគុនដៃ ([[អង់គ្លេស]]: Hand to Hand Combat) និង គុនជើង ([[អង់គ្លេស]]: Foot Kicking) ដែលបែងចែកជាក្បាច់ប្រយុទ្ធផ្សេងៗទៀតដូចជា៖ ក្បាច់ប្រដាល់ ([[អង់គ្លេស]]: Boxing) ដែលមានដើមកំណើតក្នុងការកកើតក្នុងអំឡុងនាការចាប់ផ្ដើមដំបូងនៃសម័យអង្គរ ។<ref> National Geographic Society (U.S.) (1964) [https://books.google.com.kh/books?id=CZsvAAAAYAAJ&q=Cambodian+boxe&dq=Cambodian+boxe&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiF0_e9k6nyAhWDyYsBHQjcCegQ6AF6BAgKEAM National Geographic, Volume 126], Publisher: National Geographic Society, Original from Cornell University. </ref> ល្បុក្កតោ ដែលជាមោទនភាព​នៃគុនខ្មែរ ក្បាច់ប្រដាល់កម្ពុជា បានឈ្នះមេដាយប្រាក់ចំនួន២ ក្នុងព្រឹត្តិការ​ណ៍ កីឡាទ្វីបអាសុី ([[អង់គ្លេស]]: Asian Games) ក្នុងទស្សវតន៍ ឆ្នាំ 1970s ។​<ref> [http://www.asbcnews.org/highlights-of-the-asbc-national-federations-cambodia-won-three-titles-in-the-southeast-asian-games-and-three-medals-in-the-asian-games-during-its-boxing-history/ Highlights of the ASBC National Federations – Cambodia won three titles in the Southeast Asian Games and three medals in the Asian Games during its boxing history] (2015) www.asbcnews.org, Publisher: ASBC-ASIAN BOXING CONFEDERATION, © Copyright Boxing Sport 2016 by Boxing Asia </ref> {| class="wikitable" !ឆ្នាំ !ឈ្មោះអត្តៈពលលិក !ព្រឹត្តិការណ៍កីឡា !មេដាយ !Asian Games |- |1970 |ខៀវសឿន |កីឡាប្រដាល់ Light welterweight (63.5 kg) |មេដាយប្រាក់ {{Silver medal}} |Bangkok, Thailand |- |1970 |ឡុង សាវឿន |កីឡាប្រដាល់ Welterweight (67 kg) |មេដាយប្រាក់ {{Silver medal}} |Bangkok, Thailand |} ល្បុក្កតោ នៃច្រកទ្វារទី៩ ដល់ច្រកទ្វារទី១០ ត្រូវបានហៅថា "អាខ័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់វាយប្រហារ ដោយគ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ដែលរាប់បញ្ចូល ដំបង ដាវ កាំបិត លំពែង បាញ់ធ្នូរ ជាដើម ដែលរាប់ជារឿងសាស្ត្រាវុធក្នុងការធ្វើសង្គ្រាមនិងបញ្ចាមិត្ត រីឯច្រកទ្វារទី១១ ដល់ច្រកទ្វារទី១២ ត្រូវបានហៅថា "អាត្ម័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់ប្រយុទ្ធ ដែលប្រើប្រាសដួងវិញាណ មានន័យថា អ្នកចម្បាំងល្បុក្កតោអាចប្រើបាន គ្រប់សំភារៈ​ដែលប្រទះនៅក្នុងដៃជាគុនខែលការពារខ្លួនផង និង ជាការប្រើទៅវាយប្រហារសត្រូវ ដៃគូបានផងដែរ រួមមាន៖ ពូថៅ គប់កូនកាំបិត គប់កងចក្រ ការវាយនិងក្រម៉ា ការវាយនិងខ្សែរទី ផ្សេងៗ ល- ។ ដោយយោងតាម សិលាចារឹក​មួយ នៅ​បាង​ថាក ប្រទេស[[ឡាវ]] បាន​តំណាល​ពី​ព្រះបាទ ​[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ដែល​កំពុង​ប្រយុទ្ធ​ក្នុង​​​សមរភូមិ ថាព្រះអង្គ​លោត​ផ្លោះ​ពីលើ​ព្រះទីនាំង​គជេន្ទ្រ​ទៅ​គង់​លើ​ក្បាលដំរី​របស់​ សត្រូវ ហើយ​ទ្រង់​ប្រហារ​ជិវិត​សត្រូវ​បីដូច​ជា គ្រុឌ​ស្ទុះ​ទៅ​សង្គ្រប់​សំលាប់​នាគ​នា​កំពូលភ្នំ ដែលបញ្ចាក់ថា ស្ដេចខ្មែរជំនាន់មុនគឺចេះក្បាច់គុន និងការរៀបចំច្បាប់កងទ័ព ទើបវិសាលភាព ក្នុងការពង្រីកទឹកដីរបស់ព្រះអង្គគឺមានភាពធំធេង និងជាកិច្ចការ ដ៏អស្ចារ្យ​របស់ព្រះអង្គក្នុងការបង្កើតសម័យកាលដ៏រុងរឿងនោះគឺ សម័យកាលអង្គរ ។<ref> [http://www.khmerlegend.com/2014/06/khmer-fighting-skill.html?m=1 History of Khmer Martial Arts] (25 June 2014) www.khmerlegend.com, Publisher: khmerlegend, khmer fighting-skill. </ref> == ប្រវត្តិ​ល្បុក្កតោ == '''Bokator History''' [[ល្បុក្កតោ]] ត្រូវបានជឿជាក់ថា ជាសិល្បៈក្បាច់គុនបុរាណខ្មែរ ដែលបង្កើតឡើងដោយ ព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] តាមរយៈរឿងទេវៈកថា របស់ សាសនាហិណ្ឌូ ដែលហូរចូលមកកម្ពុជានូវរវាង ស.វទី១០ ក្នុងរាជព្រះបាទ [[រាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] (Rajendravarman II) ដែលពណ៌នាអំពី អាវតា [[ព្រះវិស្ណុ]] ក្រឡាខ្លួនជា នរ:សិង្ហ (Narasimha Narayana) ដែលមានក្បាលជា សត្វតោ ដងខ្លួនជាមនុស្ស ដែលបានប្រយុទ្ធគ្នាជាមួយនិង អាសុរា (Asura) នាម "ហិរណយក្សសិបុ" (Hiranyakashipu) ដោយភាពស្មោះត្រង់និងការគោរពដល់សាសនា [[ព្រះសិវៈ]] "ហិរណយក្សសិបុ" ត្រូវបានប្រទានពរ ពីទេព ព្រះសិវៈ ផ្ទាល់ ដែលទទួលបានពរទាំង១០ប្រការ ដូចជា ៖ [[File:Angkor-Banteay Srei-42-Narasimha-2007-gje.jpg|thumb|Angkor Sculpture Banteay Srei, The Legend of Narasimha Narayana 10th century.]] ១.មិនអាចសម្លាប់នៅទីណាណាទាំងអស់ <br/> (Can not kill anywhere.) ២.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលព្រឹក <br/> (Can not kill in the morning) ៣.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលថ្ងៃ <br/> (Can not kill at noon) ៤.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលយប់ <br/> (Can not kill at night) ៥.មិនអាចសម្លាប់នៅក្រោមដី <br/> (Can not kill underground) ៦.មិនអាចសម្លាប់នៅក្នុងទឹក <br/> (Can not kill in water) ៧.មិនអាចសម្លាប់នៅលំហអាកាស <br/> (Can not kill in space) ៨.មិនអាចសម្លាប់ដោយភ្លើង <br/> (Cannot be killed by fire) ៩.មិនអាចសម្លាប់ នៅក្នុងនិងក្រៅ កន្លែងស្នាក់នៅណាទាំងអស់ <br/> (Cannot kill inside and outside any accommodation) ១០.មិនអាចសម្លាប់ដោយអវុធណាទាំងអស់នៅក្នុងចក្រវាឡ ។ <br/> (Can not be killed by all weapons in the universe.) ប៉ុន្តែក្រោយមក "ហិរណយក្សសិបុ" នៅតែអាចស្លាប់ ដោយ [[អវតារ]] [[ព្រះវិស្ណុ]] នាម "នរៈសិង្ហ" ដែលមានរាង្គកាយពាក់កណ្ដាលជាសត្វ និងពាក់កណ្ដាលជាមនុស្ស សម្លាប់ដោយប្រើ ក្រចកមុតស្រួត ត្រង់ពាក់កណ្ដាលមាត់ទ្វារ ចំពេលព្រះអាទិត្យលិចបាត់អស់ពាក់កណ្ដាល ប្រហែលភាពអស្ចារ្យនៃសាច់រឿងនេះហើយទើបសិល្បៈគុនខ្មែរត្រូវបានដាក់ឈ្មោះថា "[[ល្បុក្កតោ]]" ការវាយសម្រុកដូចសត្វតោ ដែលបានដកស្រង់ចេញពីទេវៈកថាដ៏អស្ចារ្យនេះ ដែលមានតឹកតាងឆ្លាក់នៅលើ [[ប្រាសាទ បន្ទាយស្រី]] ផងដែរ ។<ref> Pang Khat Royal Library of Cambodia (1941) [https://www.worldcat.org/title/magguddesk-nagar/oclc/23578724 Magguddesk nagar], Publisher: Bhnaṃ beñ : Roṅ Bumb Braḥ Rāja Draby, 2484 OCLC Number: 23578724 </ref> [[File:Bokator Cambodian Boxing 1930.jpg|thumb|Bokator Cambodian Boxing 1930 record from France document infront of Angkor Wat temple by French Ministry of Culture.]] ល្បុក្កតោ បានចាប់ផ្ដើមឃើញមានវត្តមានជាលើកដំបូងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នាដើម ស.វទី២០ នៅឆ្នាំ ១៩២៣ នៃគ.សករាជ ដែលត្រូវបាន Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ​ជនជាតិបារាំង ដោយពួកគេបានមកទស្សនា ការប្រកួត​ក្បាច់គុន​ខ្មែរ នាទីរួម [[ខេត្តបាត់ដំបង]] រាល់ពេលដែលមានការប្រកួត គេតែងតែសែងមជ្ឈូសយកទៅដាក់នៅទីនោះតែម្ដង ព្រោះវាជាការប្រកួតភ្នាល់ដាក់ជីវិត នៃភាគីជម្លោះម្ខាងៗ ដោយភាពល្បីល្បាញ ក្រុមទេសាភិបាលបារាំងក៏បង្កើតឱ្យមានជាកីឡាប្រដាល់ ជំនួសវិញ ក្នុងឆ្នាំ ១៩២៨ ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថា [[ប្រដាល់គុនខ្មែរ]] ([[អង់គ្លេស]]: Kun Khmer Boxing) ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ប្រដាល់គុនខ្មែរ វាគ្រាន់តែជាក្បាច់គុនមួយផ្នែក នៅក្នុងចង្កោមមេក្បាច់គុនរបស់ គុនល្បុក្កតោប៉ុនណោះ <ref> Lucienne Delmas (1928) [https://www.culture.gouv.fr/ Musée de l ' Homme in Paris, France], Website: www.culture.gouv.fr </ref> == ក្រណាត់សូត្រចងក្បាល ៧កម្រិត == '''7 levels of silk Headband''' === ការរស់ឡើងវិញនៃក្បាច់គុនល្បុក្កតោ === '''The Resurrection of Bokator''' == ឯកសារយោង == 30e2nherordgrc9gqnyk9r80ejggqgl 281701 281699 2022-07-23T05:00:44Z Camhistory 36281 /* ក្រណាត់សូត្រចងក្បាល ៧កម្រិត */កំពុងចងក្រង wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:2em;" |- style="text-align:center;" !style="background: #008080;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS ; font-size:22pt; color:gold ; text-shadow: 3px 2px gray;>ល្បុក្កតោ</p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" |[[File:Kun Khmer Martial Arts.jpg|250px]] |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''ឈ្មោះ​ផ្លូវការណ៍''' |'''ល្បុក្កតោ''' |- style="vertical-align:top;" |'''ប្រភពដើម''' |[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ស.វទី១២ |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនមេក្បាច់គុន''' |១២ ទ្វារគុន (12 Door Directly) |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនស្នៀតគុន''' |៩៥៦៣ ស្នៀតគុន |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនកម្រិតគុន''' |ថ្នាក់ក្រណាត់សូត្រចងក្បាល ៧កម្រិត (7 Level) * {{color box|gold|ក្រណាត់សូត្រមាស}} * {{color box|black|ក្រណាត់សូត្រខ្មៅ|White}} * {{color box|brown|ក្រណាត់សូត្រត្នោត|White}} * {{color box|red|ក្រណាត់សូត្រក្រហម|White}} * {{color box|blue|ក្រណាត់សូត្រខៀវ|White}} * {{color box|green|ក្រណាត់សូត្របៃតង|White}} * {{color box|white|ក្រណាត់សូត្រស}} |- style="vertical-align:top;" |'''អ្នកបង្កើតឡើងវិញ''' |សាន គីមស៊ាន |- style="vertical-align:top;" |'''ឆ្នាំបង្កើតឡើងវិញ''' |២៤ មេសា ២០០៤ |- style="vertical-align:top;" |'''ក្នុងបញ្ចីក្របខ័ណ្ឌ''' |[[ក្រសួងការពារជាតិ]] [[ក្រសួងមហាផ្ទៃ]] |- style="vertical-align:top;" |'''ស្ថាប័នគ្រប់គ្រង''' |សហព័ន្ធល្បុក្កតោកម្ពុជា [[File:Flag of Cambodia.svg|20px]] Bokator Federation of Cambodia (B.F.C) |} '''ល្បុក្កតោ''' (Sanskrit: Labokator) ([[អង់គ្លេស]]: Bokator) គឺជាក្បាច់គុនប្រយុទ្ធដូចសត្វតោ (English mean: The Lion Boxing) ការប្រើកម្លាំងវាយប្រយុទ្ធដូចសត្វតោ ។ ល្បុក្កតោ ត្រូវបានចាត់ទុកជាមេក្បាច់គុន នៃសិល្បៈគុនខ្មែរ ([[អង់គ្លេស]]: Kun Khmer Martial Arts) ដែលត្រូវបានគេជឿថា​កើតឡើង ក្នុងរាជពង្សាវតារខ្មែរ នៃរាជព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ជាស្ដេចខ្លាំងពូកែមួយអង្គដែលបានបង្កើត ច្បាប់កងទ័ព ដែលបែងចែកកងទ័ព ជាច្រើនក្រុម ទ័ពថ្មើជើង ទ័ពលំពែង ទ័ពសេះ ទ័ពដំរី និង ទ័ពព្រួញ ផ្សេងៗ... ទាំងនេះហើយ ដែលជាឬសគល់នៃការបង្កើតសម័យកាលចក្រភពអង្គរ ក្នុងការគ្របគ្រងរបស់ព្រះអង្គ ។<ref> Shiv Shanker Tiwary, Rajeev Kumar (2009) [https://books.google.com.kh/books?id=YdEjAQAAIAAJ&q=Labokator+angkor+period&dq=Labokator+angkor+period&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjcqpjMjqnyAhVTL6YKHWIdCx8Q6AF6BAgDEAM Encyclopaedia of Southeast Asia and Its Tribes, Volume 1], Publisher: Anmol Publications p.934 [[ISBN]]: 8126138378 </ref> ពាក្យ "ល្បុក្កតោ​" ក្នុងវចនានុក្រមខ្មែររបស់សម្ដេចសង្ឃរាជ [[ជួន ណាត]] បោះពុម្ពផ្សាយ​ជាផ្លូវការ​ណ៍ ឆ្នាំ1938 បានបញ្ចាក់ច្បាស់នៅចុងឃ្លាវចនានុក្រមថា ល្បុក្កតោ គឺជាឈ្មោះស្នៀតគុន ដែលមានស្នៀតគុនច្រើនជាគ្រឿងការពារ ហើយល្បុក្កតោ មានតាំងពីសម័យបុរាណមក ដូចនេះពាក្យ ល្បុក្កតោ មិនគួរត្រូវបានកែប្រែជាពាក្យ បុក្កតោ បុកកាតោ ដែលផ្ទុយពីវចនានុក្រមជាតិឡើយ ។​<ref> Choun Nath (1993) [https://books.google.com.kh/books?id=ZqgmAAAACAAJ&dq=bokator+dictionary&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj07ebt6IXyAhVOBKYKHZ-QA_QQ6AEwBnoECAcQAw The Khmer dictionary], Publisher: A.I.T. (Australian International Translators) [[ISBN]]: 0646160524 </ref> == ល្បុក្កតោ មានមេគុន ១២ទ្វារ == '''12 Door Directly of Bokator''' ល្បុក្កតោ​មានមេគុន ១២ទ្វារ ដែលជាច្រកទ្វារក្បាច់គុន សម្រាប់ការប្រើប្រាសទៅក្នុងសង្គ្រាមសម្រាប់កងទ័ព ដែលបែងចែក ច្រកទ្វារទី១ ដល់ច្រកទ្វារទី៨ ត្រូវបានហៅថា "រហ័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់វាយប្រហារ កម្រិតតូច ទៅមធ្យម ដូចជាការប្រើប្រាសកាយសម្បទាដើម្បីប្រយុទ្ធ ដូចជាគុនដៃ ([[អង់គ្លេស]]: Hand to Hand Combat) និង គុនជើង ([[អង់គ្លេស]]: Foot Kicking) ដែលបែងចែកជាក្បាច់ប្រយុទ្ធផ្សេងៗទៀតដូចជា៖ ក្បាច់ប្រដាល់ ([[អង់គ្លេស]]: Boxing) ដែលមានដើមកំណើតក្នុងការកកើតក្នុងអំឡុងនាការចាប់ផ្ដើមដំបូងនៃសម័យអង្គរ ។<ref> National Geographic Society (U.S.) (1964) [https://books.google.com.kh/books?id=CZsvAAAAYAAJ&q=Cambodian+boxe&dq=Cambodian+boxe&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiF0_e9k6nyAhWDyYsBHQjcCegQ6AF6BAgKEAM National Geographic, Volume 126], Publisher: National Geographic Society, Original from Cornell University. </ref> ល្បុក្កតោ ដែលជាមោទនភាព​នៃគុនខ្មែរ ក្បាច់ប្រដាល់កម្ពុជា បានឈ្នះមេដាយប្រាក់ចំនួន២ ក្នុងព្រឹត្តិការ​ណ៍ កីឡាទ្វីបអាសុី ([[អង់គ្លេស]]: Asian Games) ក្នុងទស្សវតន៍ ឆ្នាំ 1970s ។​<ref> [http://www.asbcnews.org/highlights-of-the-asbc-national-federations-cambodia-won-three-titles-in-the-southeast-asian-games-and-three-medals-in-the-asian-games-during-its-boxing-history/ Highlights of the ASBC National Federations – Cambodia won three titles in the Southeast Asian Games and three medals in the Asian Games during its boxing history] (2015) www.asbcnews.org, Publisher: ASBC-ASIAN BOXING CONFEDERATION, © Copyright Boxing Sport 2016 by Boxing Asia </ref> {| class="wikitable" !ឆ្នាំ !ឈ្មោះអត្តៈពលលិក !ព្រឹត្តិការណ៍កីឡា !មេដាយ !Asian Games |- |1970 |ខៀវសឿន |កីឡាប្រដាល់ Light welterweight (63.5 kg) |មេដាយប្រាក់ {{Silver medal}} |Bangkok, Thailand |- |1970 |ឡុង សាវឿន |កីឡាប្រដាល់ Welterweight (67 kg) |មេដាយប្រាក់ {{Silver medal}} |Bangkok, Thailand |} ល្បុក្កតោ នៃច្រកទ្វារទី៩ ដល់ច្រកទ្វារទី១០ ត្រូវបានហៅថា "អាខ័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់វាយប្រហារ ដោយគ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ដែលរាប់បញ្ចូល ដំបង ដាវ កាំបិត លំពែង បាញ់ធ្នូរ ជាដើម ដែលរាប់ជារឿងសាស្ត្រាវុធក្នុងការធ្វើសង្គ្រាមនិងបញ្ចាមិត្ត រីឯច្រកទ្វារទី១១ ដល់ច្រកទ្វារទី១២ ត្រូវបានហៅថា "អាត្ម័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់ប្រយុទ្ធ ដែលប្រើប្រាសដួងវិញាណ មានន័យថា អ្នកចម្បាំងល្បុក្កតោអាចប្រើបាន គ្រប់សំភារៈ​ដែលប្រទះនៅក្នុងដៃជាគុនខែលការពារខ្លួនផង និង ជាការប្រើទៅវាយប្រហារសត្រូវ ដៃគូបានផងដែរ រួមមាន៖ ពូថៅ គប់កូនកាំបិត គប់កងចក្រ ការវាយនិងក្រម៉ា ការវាយនិងខ្សែរទី ផ្សេងៗ ល- ។ ដោយយោងតាម សិលាចារឹក​មួយ នៅ​បាង​ថាក ប្រទេស[[ឡាវ]] បាន​តំណាល​ពី​ព្រះបាទ ​[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ដែល​កំពុង​ប្រយុទ្ធ​ក្នុង​​​សមរភូមិ ថាព្រះអង្គ​លោត​ផ្លោះ​ពីលើ​ព្រះទីនាំង​គជេន្ទ្រ​ទៅ​គង់​លើ​ក្បាលដំរី​របស់​ សត្រូវ ហើយ​ទ្រង់​ប្រហារ​ជិវិត​សត្រូវ​បីដូច​ជា គ្រុឌ​ស្ទុះ​ទៅ​សង្គ្រប់​សំលាប់​នាគ​នា​កំពូលភ្នំ ដែលបញ្ចាក់ថា ស្ដេចខ្មែរជំនាន់មុនគឺចេះក្បាច់គុន និងការរៀបចំច្បាប់កងទ័ព ទើបវិសាលភាព ក្នុងការពង្រីកទឹកដីរបស់ព្រះអង្គគឺមានភាពធំធេង និងជាកិច្ចការ ដ៏អស្ចារ្យ​របស់ព្រះអង្គក្នុងការបង្កើតសម័យកាលដ៏រុងរឿងនោះគឺ សម័យកាលអង្គរ ។<ref> [http://www.khmerlegend.com/2014/06/khmer-fighting-skill.html?m=1 History of Khmer Martial Arts] (25 June 2014) www.khmerlegend.com, Publisher: khmerlegend, khmer fighting-skill. </ref> == ប្រវត្តិ​ល្បុក្កតោ == '''Bokator History''' [[ល្បុក្កតោ]] ត្រូវបានជឿជាក់ថា ជាសិល្បៈក្បាច់គុនបុរាណខ្មែរ ដែលបង្កើតឡើងដោយ ព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] តាមរយៈរឿងទេវៈកថា របស់ សាសនាហិណ្ឌូ ដែលហូរចូលមកកម្ពុជានូវរវាង ស.វទី១០ ក្នុងរាជព្រះបាទ [[រាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] (Rajendravarman II) ដែលពណ៌នាអំពី អាវតា [[ព្រះវិស្ណុ]] ក្រឡាខ្លួនជា នរ:សិង្ហ (Narasimha Narayana) ដែលមានក្បាលជា សត្វតោ ដងខ្លួនជាមនុស្ស ដែលបានប្រយុទ្ធគ្នាជាមួយនិង អាសុរា (Asura) នាម "ហិរណយក្សសិបុ" (Hiranyakashipu) ដោយភាពស្មោះត្រង់និងការគោរពដល់សាសនា [[ព្រះសិវៈ]] "ហិរណយក្សសិបុ" ត្រូវបានប្រទានពរ ពីទេព ព្រះសិវៈ ផ្ទាល់ ដែលទទួលបានពរទាំង១០ប្រការ ដូចជា ៖ [[File:Angkor-Banteay Srei-42-Narasimha-2007-gje.jpg|thumb|Angkor Sculpture Banteay Srei, The Legend of Narasimha Narayana 10th century.]] ១.មិនអាចសម្លាប់នៅទីណាណាទាំងអស់ <br/> (Can not kill anywhere.) ២.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលព្រឹក <br/> (Can not kill in the morning) ៣.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលថ្ងៃ <br/> (Can not kill at noon) ៤.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលយប់ <br/> (Can not kill at night) ៥.មិនអាចសម្លាប់នៅក្រោមដី <br/> (Can not kill underground) ៦.មិនអាចសម្លាប់នៅក្នុងទឹក <br/> (Can not kill in water) ៧.មិនអាចសម្លាប់នៅលំហអាកាស <br/> (Can not kill in space) ៨.មិនអាចសម្លាប់ដោយភ្លើង <br/> (Cannot be killed by fire) ៩.មិនអាចសម្លាប់ នៅក្នុងនិងក្រៅ កន្លែងស្នាក់នៅណាទាំងអស់ <br/> (Cannot kill inside and outside any accommodation) ១០.មិនអាចសម្លាប់ដោយអវុធណាទាំងអស់នៅក្នុងចក្រវាឡ ។ <br/> (Can not be killed by all weapons in the universe.) ប៉ុន្តែក្រោយមក "ហិរណយក្សសិបុ" នៅតែអាចស្លាប់ ដោយ [[អវតារ]] [[ព្រះវិស្ណុ]] នាម "នរៈសិង្ហ" ដែលមានរាង្គកាយពាក់កណ្ដាលជាសត្វ និងពាក់កណ្ដាលជាមនុស្ស សម្លាប់ដោយប្រើ ក្រចកមុតស្រួត ត្រង់ពាក់កណ្ដាលមាត់ទ្វារ ចំពេលព្រះអាទិត្យលិចបាត់អស់ពាក់កណ្ដាល ប្រហែលភាពអស្ចារ្យនៃសាច់រឿងនេះហើយទើបសិល្បៈគុនខ្មែរត្រូវបានដាក់ឈ្មោះថា "[[ល្បុក្កតោ]]" ការវាយសម្រុកដូចសត្វតោ ដែលបានដកស្រង់ចេញពីទេវៈកថាដ៏អស្ចារ្យនេះ ដែលមានតឹកតាងឆ្លាក់នៅលើ [[ប្រាសាទ បន្ទាយស្រី]] ផងដែរ ។<ref> Pang Khat Royal Library of Cambodia (1941) [https://www.worldcat.org/title/magguddesk-nagar/oclc/23578724 Magguddesk nagar], Publisher: Bhnaṃ beñ : Roṅ Bumb Braḥ Rāja Draby, 2484 OCLC Number: 23578724 </ref> [[File:Bokator Cambodian Boxing 1930.jpg|thumb|Bokator Cambodian Boxing 1930 record from France document infront of Angkor Wat temple by French Ministry of Culture.]] ល្បុក្កតោ បានចាប់ផ្ដើមឃើញមានវត្តមានជាលើកដំបូងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នាដើម ស.វទី២០ នៅឆ្នាំ ១៩២៣ នៃគ.សករាជ ដែលត្រូវបាន Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ​ជនជាតិបារាំង ដោយពួកគេបានមកទស្សនា ការប្រកួត​ក្បាច់គុន​ខ្មែរ នាទីរួម [[ខេត្តបាត់ដំបង]] រាល់ពេលដែលមានការប្រកួត គេតែងតែសែងមជ្ឈូសយកទៅដាក់នៅទីនោះតែម្ដង ព្រោះវាជាការប្រកួតភ្នាល់ដាក់ជីវិត នៃភាគីជម្លោះម្ខាងៗ ដោយភាពល្បីល្បាញ ក្រុមទេសាភិបាលបារាំងក៏បង្កើតឱ្យមានជាកីឡាប្រដាល់ ជំនួសវិញ ក្នុងឆ្នាំ ១៩២៨ ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថា [[ប្រដាល់គុនខ្មែរ]] ([[អង់គ្លេស]]: Kun Khmer Boxing) ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ប្រដាល់គុនខ្មែរ វាគ្រាន់តែជាក្បាច់គុនមួយផ្នែក នៅក្នុងចង្កោមមេក្បាច់គុនរបស់ គុនល្បុក្កតោប៉ុនណោះ <ref> Lucienne Delmas (1928) [https://www.culture.gouv.fr/ Musée de l ' Homme in Paris, France], Website: www.culture.gouv.fr </ref> == ក្រណាត់សូត្រចងក្បាល ៧កម្រិត == '''7 levels of silk Headband''' ល្បុក្កតោ ត្រូវបាន​បែងចែក​ជា ៧​កម្រិត ដែល​កម្រិត​នីមួយៗ​ត្រូវបាន​សម្គាល់ ដោយ​ពណ៌​នៃ​ក្រណាត់សូត្រ​ដែល​រួមមាន​៖ ពណ៌ស បៃតង ខៀវ ក្រហម ត្នោត ខ្មៅ និង ថ្នាក់គ្រូ ពណ៌មាស ។ ក្រណាត់សូត្រ ក្នុងមួយពណ៌ តំណាងឱ្យ យុទ្ធក្រមមួយ មានន័យថា តំណាងឱ្យច្បាប់ប្រយុទ្ធមួយ កម្រិតពណ៌ស រាប់ចាប់ពី មេគុន ៥ក្បាច់ បាតដៃ កណ្ដាប់ដៃ ក្រញាំដៃ ម្រាមដៃ កែងដៃ ហើយក្នុងមួយក្បាច់ ចែកចេញជាច្រើនស្នៀត "ស្នៀត" (Techniques) ឧទាហរណ៍: ការប្រើប្រាសកែងដៃ ដូចជា៖ កែងរុញស្រប កែងរុញខ្វែង កែងបត់ កែងពុះ កែងបុករះ កែងបុកចំហៀង កែងគាស់ កែងខោក កែងញុល កែងស៊ក កែងស៊កពុះ កែងគ្រលាស់ កែងវ៉ាត់ ....។ === ការរស់ឡើងវិញនៃក្បាច់គុនល្បុក្កតោ === '''The Resurrection of Bokator''' == ឯកសារយោង == jen6o3np9whixcemgic8rpta5jj95rk 281702 281701 2022-07-23T05:02:50Z Camhistory 36281 /* ក្រណាត់សូត្រចងក្បាល ៧កម្រិត */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:2em;" |- style="text-align:center;" !style="background: #008080;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS ; font-size:22pt; color:gold ; text-shadow: 3px 2px gray;>ល្បុក្កតោ</p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" |[[File:Kun Khmer Martial Arts.jpg|250px]] |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''ឈ្មោះ​ផ្លូវការណ៍''' |'''ល្បុក្កតោ''' |- style="vertical-align:top;" |'''ប្រភពដើម''' |[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ស.វទី១២ |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនមេក្បាច់គុន''' |១២ ទ្វារគុន (12 Door Directly) |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនស្នៀតគុន''' |៩៥៦៣ ស្នៀតគុន |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនកម្រិតគុន''' |ថ្នាក់ក្រណាត់សូត្រចងក្បាល ៧កម្រិត (7 Level) * {{color box|gold|ក្រណាត់សូត្រមាស}} * {{color box|black|ក្រណាត់សូត្រខ្មៅ|White}} * {{color box|brown|ក្រណាត់សូត្រត្នោត|White}} * {{color box|red|ក្រណាត់សូត្រក្រហម|White}} * {{color box|blue|ក្រណាត់សូត្រខៀវ|White}} * {{color box|green|ក្រណាត់សូត្របៃតង|White}} * {{color box|white|ក្រណាត់សូត្រស}} |- style="vertical-align:top;" |'''អ្នកបង្កើតឡើងវិញ''' |សាន គីមស៊ាន |- style="vertical-align:top;" |'''ឆ្នាំបង្កើតឡើងវិញ''' |២៤ មេសា ២០០៤ |- style="vertical-align:top;" |'''ក្នុងបញ្ចីក្របខ័ណ្ឌ''' |[[ក្រសួងការពារជាតិ]] [[ក្រសួងមហាផ្ទៃ]] |- style="vertical-align:top;" |'''ស្ថាប័នគ្រប់គ្រង''' |សហព័ន្ធល្បុក្កតោកម្ពុជា [[File:Flag of Cambodia.svg|20px]] Bokator Federation of Cambodia (B.F.C) |} '''ល្បុក្កតោ''' (Sanskrit: Labokator) ([[អង់គ្លេស]]: Bokator) គឺជាក្បាច់គុនប្រយុទ្ធដូចសត្វតោ (English mean: The Lion Boxing) ការប្រើកម្លាំងវាយប្រយុទ្ធដូចសត្វតោ ។ ល្បុក្កតោ ត្រូវបានចាត់ទុកជាមេក្បាច់គុន នៃសិល្បៈគុនខ្មែរ ([[អង់គ្លេស]]: Kun Khmer Martial Arts) ដែលត្រូវបានគេជឿថា​កើតឡើង ក្នុងរាជពង្សាវតារខ្មែរ នៃរាជព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ជាស្ដេចខ្លាំងពូកែមួយអង្គដែលបានបង្កើត ច្បាប់កងទ័ព ដែលបែងចែកកងទ័ព ជាច្រើនក្រុម ទ័ពថ្មើជើង ទ័ពលំពែង ទ័ពសេះ ទ័ពដំរី និង ទ័ពព្រួញ ផ្សេងៗ... ទាំងនេះហើយ ដែលជាឬសគល់នៃការបង្កើតសម័យកាលចក្រភពអង្គរ ក្នុងការគ្របគ្រងរបស់ព្រះអង្គ ។<ref> Shiv Shanker Tiwary, Rajeev Kumar (2009) [https://books.google.com.kh/books?id=YdEjAQAAIAAJ&q=Labokator+angkor+period&dq=Labokator+angkor+period&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjcqpjMjqnyAhVTL6YKHWIdCx8Q6AF6BAgDEAM Encyclopaedia of Southeast Asia and Its Tribes, Volume 1], Publisher: Anmol Publications p.934 [[ISBN]]: 8126138378 </ref> ពាក្យ "ល្បុក្កតោ​" ក្នុងវចនានុក្រមខ្មែររបស់សម្ដេចសង្ឃរាជ [[ជួន ណាត]] បោះពុម្ពផ្សាយ​ជាផ្លូវការ​ណ៍ ឆ្នាំ1938 បានបញ្ចាក់ច្បាស់នៅចុងឃ្លាវចនានុក្រមថា ល្បុក្កតោ គឺជាឈ្មោះស្នៀតគុន ដែលមានស្នៀតគុនច្រើនជាគ្រឿងការពារ ហើយល្បុក្កតោ មានតាំងពីសម័យបុរាណមក ដូចនេះពាក្យ ល្បុក្កតោ មិនគួរត្រូវបានកែប្រែជាពាក្យ បុក្កតោ បុកកាតោ ដែលផ្ទុយពីវចនានុក្រមជាតិឡើយ ។​<ref> Choun Nath (1993) [https://books.google.com.kh/books?id=ZqgmAAAACAAJ&dq=bokator+dictionary&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj07ebt6IXyAhVOBKYKHZ-QA_QQ6AEwBnoECAcQAw The Khmer dictionary], Publisher: A.I.T. (Australian International Translators) [[ISBN]]: 0646160524 </ref> == ល្បុក្កតោ មានមេគុន ១២ទ្វារ == '''12 Door Directly of Bokator''' ល្បុក្កតោ​មានមេគុន ១២ទ្វារ ដែលជាច្រកទ្វារក្បាច់គុន សម្រាប់ការប្រើប្រាសទៅក្នុងសង្គ្រាមសម្រាប់កងទ័ព ដែលបែងចែក ច្រកទ្វារទី១ ដល់ច្រកទ្វារទី៨ ត្រូវបានហៅថា "រហ័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់វាយប្រហារ កម្រិតតូច ទៅមធ្យម ដូចជាការប្រើប្រាសកាយសម្បទាដើម្បីប្រយុទ្ធ ដូចជាគុនដៃ ([[អង់គ្លេស]]: Hand to Hand Combat) និង គុនជើង ([[អង់គ្លេស]]: Foot Kicking) ដែលបែងចែកជាក្បាច់ប្រយុទ្ធផ្សេងៗទៀតដូចជា៖ ក្បាច់ប្រដាល់ ([[អង់គ្លេស]]: Boxing) ដែលមានដើមកំណើតក្នុងការកកើតក្នុងអំឡុងនាការចាប់ផ្ដើមដំបូងនៃសម័យអង្គរ ។<ref> National Geographic Society (U.S.) (1964) [https://books.google.com.kh/books?id=CZsvAAAAYAAJ&q=Cambodian+boxe&dq=Cambodian+boxe&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiF0_e9k6nyAhWDyYsBHQjcCegQ6AF6BAgKEAM National Geographic, Volume 126], Publisher: National Geographic Society, Original from Cornell University. </ref> ល្បុក្កតោ ដែលជាមោទនភាព​នៃគុនខ្មែរ ក្បាច់ប្រដាល់កម្ពុជា បានឈ្នះមេដាយប្រាក់ចំនួន២ ក្នុងព្រឹត្តិការ​ណ៍ កីឡាទ្វីបអាសុី ([[អង់គ្លេស]]: Asian Games) ក្នុងទស្សវតន៍ ឆ្នាំ 1970s ។​<ref> [http://www.asbcnews.org/highlights-of-the-asbc-national-federations-cambodia-won-three-titles-in-the-southeast-asian-games-and-three-medals-in-the-asian-games-during-its-boxing-history/ Highlights of the ASBC National Federations – Cambodia won three titles in the Southeast Asian Games and three medals in the Asian Games during its boxing history] (2015) www.asbcnews.org, Publisher: ASBC-ASIAN BOXING CONFEDERATION, © Copyright Boxing Sport 2016 by Boxing Asia </ref> {| class="wikitable" !ឆ្នាំ !ឈ្មោះអត្តៈពលលិក !ព្រឹត្តិការណ៍កីឡា !មេដាយ !Asian Games |- |1970 |ខៀវសឿន |កីឡាប្រដាល់ Light welterweight (63.5 kg) |មេដាយប្រាក់ {{Silver medal}} |Bangkok, Thailand |- |1970 |ឡុង សាវឿន |កីឡាប្រដាល់ Welterweight (67 kg) |មេដាយប្រាក់ {{Silver medal}} |Bangkok, Thailand |} ល្បុក្កតោ នៃច្រកទ្វារទី៩ ដល់ច្រកទ្វារទី១០ ត្រូវបានហៅថា "អាខ័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់វាយប្រហារ ដោយគ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ដែលរាប់បញ្ចូល ដំបង ដាវ កាំបិត លំពែង បាញ់ធ្នូរ ជាដើម ដែលរាប់ជារឿងសាស្ត្រាវុធក្នុងការធ្វើសង្គ្រាមនិងបញ្ចាមិត្ត រីឯច្រកទ្វារទី១១ ដល់ច្រកទ្វារទី១២ ត្រូវបានហៅថា "អាត្ម័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់ប្រយុទ្ធ ដែលប្រើប្រាសដួងវិញាណ មានន័យថា អ្នកចម្បាំងល្បុក្កតោអាចប្រើបាន គ្រប់សំភារៈ​ដែលប្រទះនៅក្នុងដៃជាគុនខែលការពារខ្លួនផង និង ជាការប្រើទៅវាយប្រហារសត្រូវ ដៃគូបានផងដែរ រួមមាន៖ ពូថៅ គប់កូនកាំបិត គប់កងចក្រ ការវាយនិងក្រម៉ា ការវាយនិងខ្សែរទី ផ្សេងៗ ល- ។ ដោយយោងតាម សិលាចារឹក​មួយ នៅ​បាង​ថាក ប្រទេស[[ឡាវ]] បាន​តំណាល​ពី​ព្រះបាទ ​[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ដែល​កំពុង​ប្រយុទ្ធ​ក្នុង​​​សមរភូមិ ថាព្រះអង្គ​លោត​ផ្លោះ​ពីលើ​ព្រះទីនាំង​គជេន្ទ្រ​ទៅ​គង់​លើ​ក្បាលដំរី​របស់​ សត្រូវ ហើយ​ទ្រង់​ប្រហារ​ជិវិត​សត្រូវ​បីដូច​ជា គ្រុឌ​ស្ទុះ​ទៅ​សង្គ្រប់​សំលាប់​នាគ​នា​កំពូលភ្នំ ដែលបញ្ចាក់ថា ស្ដេចខ្មែរជំនាន់មុនគឺចេះក្បាច់គុន និងការរៀបចំច្បាប់កងទ័ព ទើបវិសាលភាព ក្នុងការពង្រីកទឹកដីរបស់ព្រះអង្គគឺមានភាពធំធេង និងជាកិច្ចការ ដ៏អស្ចារ្យ​របស់ព្រះអង្គក្នុងការបង្កើតសម័យកាលដ៏រុងរឿងនោះគឺ សម័យកាលអង្គរ ។<ref> [http://www.khmerlegend.com/2014/06/khmer-fighting-skill.html?m=1 History of Khmer Martial Arts] (25 June 2014) www.khmerlegend.com, Publisher: khmerlegend, khmer fighting-skill. </ref> == ប្រវត្តិ​ល្បុក្កតោ == '''Bokator History''' [[ល្បុក្កតោ]] ត្រូវបានជឿជាក់ថា ជាសិល្បៈក្បាច់គុនបុរាណខ្មែរ ដែលបង្កើតឡើងដោយ ព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] តាមរយៈរឿងទេវៈកថា របស់ សាសនាហិណ្ឌូ ដែលហូរចូលមកកម្ពុជានូវរវាង ស.វទី១០ ក្នុងរាជព្រះបាទ [[រាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] (Rajendravarman II) ដែលពណ៌នាអំពី អាវតា [[ព្រះវិស្ណុ]] ក្រឡាខ្លួនជា នរ:សិង្ហ (Narasimha Narayana) ដែលមានក្បាលជា សត្វតោ ដងខ្លួនជាមនុស្ស ដែលបានប្រយុទ្ធគ្នាជាមួយនិង អាសុរា (Asura) នាម "ហិរណយក្សសិបុ" (Hiranyakashipu) ដោយភាពស្មោះត្រង់និងការគោរពដល់សាសនា [[ព្រះសិវៈ]] "ហិរណយក្សសិបុ" ត្រូវបានប្រទានពរ ពីទេព ព្រះសិវៈ ផ្ទាល់ ដែលទទួលបានពរទាំង១០ប្រការ ដូចជា ៖ [[File:Angkor-Banteay Srei-42-Narasimha-2007-gje.jpg|thumb|Angkor Sculpture Banteay Srei, The Legend of Narasimha Narayana 10th century.]] ១.មិនអាចសម្លាប់នៅទីណាណាទាំងអស់ <br/> (Can not kill anywhere.) ២.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលព្រឹក <br/> (Can not kill in the morning) ៣.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលថ្ងៃ <br/> (Can not kill at noon) ៤.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលយប់ <br/> (Can not kill at night) ៥.មិនអាចសម្លាប់នៅក្រោមដី <br/> (Can not kill underground) ៦.មិនអាចសម្លាប់នៅក្នុងទឹក <br/> (Can not kill in water) ៧.មិនអាចសម្លាប់នៅលំហអាកាស <br/> (Can not kill in space) ៨.មិនអាចសម្លាប់ដោយភ្លើង <br/> (Cannot be killed by fire) ៩.មិនអាចសម្លាប់ នៅក្នុងនិងក្រៅ កន្លែងស្នាក់នៅណាទាំងអស់ <br/> (Cannot kill inside and outside any accommodation) ១០.មិនអាចសម្លាប់ដោយអវុធណាទាំងអស់នៅក្នុងចក្រវាឡ ។ <br/> (Can not be killed by all weapons in the universe.) ប៉ុន្តែក្រោយមក "ហិរណយក្សសិបុ" នៅតែអាចស្លាប់ ដោយ [[អវតារ]] [[ព្រះវិស្ណុ]] នាម "នរៈសិង្ហ" ដែលមានរាង្គកាយពាក់កណ្ដាលជាសត្វ និងពាក់កណ្ដាលជាមនុស្ស សម្លាប់ដោយប្រើ ក្រចកមុតស្រួត ត្រង់ពាក់កណ្ដាលមាត់ទ្វារ ចំពេលព្រះអាទិត្យលិចបាត់អស់ពាក់កណ្ដាល ប្រហែលភាពអស្ចារ្យនៃសាច់រឿងនេះហើយទើបសិល្បៈគុនខ្មែរត្រូវបានដាក់ឈ្មោះថា "[[ល្បុក្កតោ]]" ការវាយសម្រុកដូចសត្វតោ ដែលបានដកស្រង់ចេញពីទេវៈកថាដ៏អស្ចារ្យនេះ ដែលមានតឹកតាងឆ្លាក់នៅលើ [[ប្រាសាទ បន្ទាយស្រី]] ផងដែរ ។<ref> Pang Khat Royal Library of Cambodia (1941) [https://www.worldcat.org/title/magguddesk-nagar/oclc/23578724 Magguddesk nagar], Publisher: Bhnaṃ beñ : Roṅ Bumb Braḥ Rāja Draby, 2484 OCLC Number: 23578724 </ref> [[File:Bokator Cambodian Boxing 1930.jpg|thumb|Bokator Cambodian Boxing 1930 record from France document infront of Angkor Wat temple by French Ministry of Culture.]] ល្បុក្កតោ បានចាប់ផ្ដើមឃើញមានវត្តមានជាលើកដំបូងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នាដើម ស.វទី២០ នៅឆ្នាំ ១៩២៣ នៃគ.សករាជ ដែលត្រូវបាន Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ​ជនជាតិបារាំង ដោយពួកគេបានមកទស្សនា ការប្រកួត​ក្បាច់គុន​ខ្មែរ នាទីរួម [[ខេត្តបាត់ដំបង]] រាល់ពេលដែលមានការប្រកួត គេតែងតែសែងមជ្ឈូសយកទៅដាក់នៅទីនោះតែម្ដង ព្រោះវាជាការប្រកួតភ្នាល់ដាក់ជីវិត នៃភាគីជម្លោះម្ខាងៗ ដោយភាពល្បីល្បាញ ក្រុមទេសាភិបាលបារាំងក៏បង្កើតឱ្យមានជាកីឡាប្រដាល់ ជំនួសវិញ ក្នុងឆ្នាំ ១៩២៨ ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថា [[ប្រដាល់គុនខ្មែរ]] ([[អង់គ្លេស]]: Kun Khmer Boxing) ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ប្រដាល់គុនខ្មែរ វាគ្រាន់តែជាក្បាច់គុនមួយផ្នែក នៅក្នុងចង្កោមមេក្បាច់គុនរបស់ គុនល្បុក្កតោប៉ុនណោះ <ref> Lucienne Delmas (1928) [https://www.culture.gouv.fr/ Musée de l ' Homme in Paris, France], Website: www.culture.gouv.fr </ref> == ក្រណាត់សូត្រចងក្បាល ៧កម្រិត == '''7 levels of silk Headband''' ល្បុក្កតោ ត្រូវបាន​បែងចែក​ជា ៧​កម្រិត ដែល​កម្រិត​នីមួយៗ​ត្រូវបាន​សម្គាល់ ដោយ​ពណ៌​នៃ​ក្រណាត់សូត្រ​ដែល​រួមមាន​៖ ពណ៌ស បៃតង ខៀវ ក្រហម ត្នោត ខ្មៅ និង ថ្នាក់គ្រូ ពណ៌មាស ។ ក្រណាត់សូត្រ ក្នុងមួយពណ៌ តំណាងឱ្យ យុទ្ធក្រមមួយ មានន័យថា តំណាងឱ្យច្បាប់ប្រយុទ្ធមួយ កម្រិតពណ៌ស រាប់ចាប់ពី មេគុន ៥ក្បាច់ បាតដៃ កណ្ដាប់ដៃ ក្រញាំដៃ ម្រាមដៃ កែងដៃ ហើយក្នុងមួយក្បាច់ ចែកចេញជាច្រើន "ស្នៀត" (Techniques) ឧទាហរណ៍: ការប្រើប្រាសកែងដៃ ដូចជា៖ កែងរុញស្រប កែងរុញខ្វែង កែងបត់ កែងពុះ កែងបុករះ កែងបុកចំហៀង កែងគាស់ កែងខោក កែងញុល កែងស៊ក កែងស៊កពុះ កែងគ្រលាស់ កែងវ៉ាត់ ....។ === ការរស់ឡើងវិញនៃក្បាច់គុនល្បុក្កតោ === '''The Resurrection of Bokator''' == ឯកសារយោង == r754zx4f74go3fajsyc4vnp45acg57p 281703 281702 2022-07-23T05:04:06Z Camhistory 36281 /* ក្រណាត់សូត្រចងក្បាល ៧កម្រិត */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:2em;" |- style="text-align:center;" !style="background: #008080;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS ; font-size:22pt; color:gold ; text-shadow: 3px 2px gray;>ល្បុក្កតោ</p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" |[[File:Kun Khmer Martial Arts.jpg|250px]] |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''ឈ្មោះ​ផ្លូវការណ៍''' |'''ល្បុក្កតោ''' |- style="vertical-align:top;" |'''ប្រភពដើម''' |[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ស.វទី១២ |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនមេក្បាច់គុន''' |១២ ទ្វារគុន (12 Door Directly) |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនស្នៀតគុន''' |៩៥៦៣ ស្នៀតគុន |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនកម្រិតគុន''' |ថ្នាក់ក្រណាត់សូត្រចងក្បាល ៧កម្រិត (7 Level) * {{color box|gold|ក្រណាត់សូត្រមាស}} * {{color box|black|ក្រណាត់សូត្រខ្មៅ|White}} * {{color box|brown|ក្រណាត់សូត្រត្នោត|White}} * {{color box|red|ក្រណាត់សូត្រក្រហម|White}} * {{color box|blue|ក្រណាត់សូត្រខៀវ|White}} * {{color box|green|ក្រណាត់សូត្របៃតង|White}} * {{color box|white|ក្រណាត់សូត្រស}} |- style="vertical-align:top;" |'''អ្នកបង្កើតឡើងវិញ''' |សាន គីមស៊ាន |- style="vertical-align:top;" |'''ឆ្នាំបង្កើតឡើងវិញ''' |២៤ មេសា ២០០៤ |- style="vertical-align:top;" |'''ក្នុងបញ្ចីក្របខ័ណ្ឌ''' |[[ក្រសួងការពារជាតិ]] [[ក្រសួងមហាផ្ទៃ]] |- style="vertical-align:top;" |'''ស្ថាប័នគ្រប់គ្រង''' |សហព័ន្ធល្បុក្កតោកម្ពុជា [[File:Flag of Cambodia.svg|20px]] Bokator Federation of Cambodia (B.F.C) |} '''ល្បុក្កតោ''' (Sanskrit: Labokator) ([[អង់គ្លេស]]: Bokator) គឺជាក្បាច់គុនប្រយុទ្ធដូចសត្វតោ (English mean: The Lion Boxing) ការប្រើកម្លាំងវាយប្រយុទ្ធដូចសត្វតោ ។ ល្បុក្កតោ ត្រូវបានចាត់ទុកជាមេក្បាច់គុន នៃសិល្បៈគុនខ្មែរ ([[អង់គ្លេស]]: Kun Khmer Martial Arts) ដែលត្រូវបានគេជឿថា​កើតឡើង ក្នុងរាជពង្សាវតារខ្មែរ នៃរាជព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ជាស្ដេចខ្លាំងពូកែមួយអង្គដែលបានបង្កើត ច្បាប់កងទ័ព ដែលបែងចែកកងទ័ព ជាច្រើនក្រុម ទ័ពថ្មើជើង ទ័ពលំពែង ទ័ពសេះ ទ័ពដំរី និង ទ័ពព្រួញ ផ្សេងៗ... ទាំងនេះហើយ ដែលជាឬសគល់នៃការបង្កើតសម័យកាលចក្រភពអង្គរ ក្នុងការគ្របគ្រងរបស់ព្រះអង្គ ។<ref> Shiv Shanker Tiwary, Rajeev Kumar (2009) [https://books.google.com.kh/books?id=YdEjAQAAIAAJ&q=Labokator+angkor+period&dq=Labokator+angkor+period&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjcqpjMjqnyAhVTL6YKHWIdCx8Q6AF6BAgDEAM Encyclopaedia of Southeast Asia and Its Tribes, Volume 1], Publisher: Anmol Publications p.934 [[ISBN]]: 8126138378 </ref> ពាក្យ "ល្បុក្កតោ​" ក្នុងវចនានុក្រមខ្មែររបស់សម្ដេចសង្ឃរាជ [[ជួន ណាត]] បោះពុម្ពផ្សាយ​ជាផ្លូវការ​ណ៍ ឆ្នាំ1938 បានបញ្ចាក់ច្បាស់នៅចុងឃ្លាវចនានុក្រមថា ល្បុក្កតោ គឺជាឈ្មោះស្នៀតគុន ដែលមានស្នៀតគុនច្រើនជាគ្រឿងការពារ ហើយល្បុក្កតោ មានតាំងពីសម័យបុរាណមក ដូចនេះពាក្យ ល្បុក្កតោ មិនគួរត្រូវបានកែប្រែជាពាក្យ បុក្កតោ បុកកាតោ ដែលផ្ទុយពីវចនានុក្រមជាតិឡើយ ។​<ref> Choun Nath (1993) [https://books.google.com.kh/books?id=ZqgmAAAACAAJ&dq=bokator+dictionary&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj07ebt6IXyAhVOBKYKHZ-QA_QQ6AEwBnoECAcQAw The Khmer dictionary], Publisher: A.I.T. (Australian International Translators) [[ISBN]]: 0646160524 </ref> == ល្បុក្កតោ មានមេគុន ១២ទ្វារ == '''12 Door Directly of Bokator''' ល្បុក្កតោ​មានមេគុន ១២ទ្វារ ដែលជាច្រកទ្វារក្បាច់គុន សម្រាប់ការប្រើប្រាសទៅក្នុងសង្គ្រាមសម្រាប់កងទ័ព ដែលបែងចែក ច្រកទ្វារទី១ ដល់ច្រកទ្វារទី៨ ត្រូវបានហៅថា "រហ័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់វាយប្រហារ កម្រិតតូច ទៅមធ្យម ដូចជាការប្រើប្រាសកាយសម្បទាដើម្បីប្រយុទ្ធ ដូចជាគុនដៃ ([[អង់គ្លេស]]: Hand to Hand Combat) និង គុនជើង ([[អង់គ្លេស]]: Foot Kicking) ដែលបែងចែកជាក្បាច់ប្រយុទ្ធផ្សេងៗទៀតដូចជា៖ ក្បាច់ប្រដាល់ ([[អង់គ្លេស]]: Boxing) ដែលមានដើមកំណើតក្នុងការកកើតក្នុងអំឡុងនាការចាប់ផ្ដើមដំបូងនៃសម័យអង្គរ ។<ref> National Geographic Society (U.S.) (1964) [https://books.google.com.kh/books?id=CZsvAAAAYAAJ&q=Cambodian+boxe&dq=Cambodian+boxe&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiF0_e9k6nyAhWDyYsBHQjcCegQ6AF6BAgKEAM National Geographic, Volume 126], Publisher: National Geographic Society, Original from Cornell University. </ref> ល្បុក្កតោ ដែលជាមោទនភាព​នៃគុនខ្មែរ ក្បាច់ប្រដាល់កម្ពុជា បានឈ្នះមេដាយប្រាក់ចំនួន២ ក្នុងព្រឹត្តិការ​ណ៍ កីឡាទ្វីបអាសុី ([[អង់គ្លេស]]: Asian Games) ក្នុងទស្សវតន៍ ឆ្នាំ 1970s ។​<ref> [http://www.asbcnews.org/highlights-of-the-asbc-national-federations-cambodia-won-three-titles-in-the-southeast-asian-games-and-three-medals-in-the-asian-games-during-its-boxing-history/ Highlights of the ASBC National Federations – Cambodia won three titles in the Southeast Asian Games and three medals in the Asian Games during its boxing history] (2015) www.asbcnews.org, Publisher: ASBC-ASIAN BOXING CONFEDERATION, © Copyright Boxing Sport 2016 by Boxing Asia </ref> {| class="wikitable" !ឆ្នាំ !ឈ្មោះអត្តៈពលលិក !ព្រឹត្តិការណ៍កីឡា !មេដាយ !Asian Games |- |1970 |ខៀវសឿន |កីឡាប្រដាល់ Light welterweight (63.5 kg) |មេដាយប្រាក់ {{Silver medal}} |Bangkok, Thailand |- |1970 |ឡុង សាវឿន |កីឡាប្រដាល់ Welterweight (67 kg) |មេដាយប្រាក់ {{Silver medal}} |Bangkok, Thailand |} ល្បុក្កតោ នៃច្រកទ្វារទី៩ ដល់ច្រកទ្វារទី១០ ត្រូវបានហៅថា "អាខ័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់វាយប្រហារ ដោយគ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ដែលរាប់បញ្ចូល ដំបង ដាវ កាំបិត លំពែង បាញ់ធ្នូរ ជាដើម ដែលរាប់ជារឿងសាស្ត្រាវុធក្នុងការធ្វើសង្គ្រាមនិងបញ្ចាមិត្ត រីឯច្រកទ្វារទី១១ ដល់ច្រកទ្វារទី១២ ត្រូវបានហៅថា "អាត្ម័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់ប្រយុទ្ធ ដែលប្រើប្រាសដួងវិញាណ មានន័យថា អ្នកចម្បាំងល្បុក្កតោអាចប្រើបាន គ្រប់សំភារៈ​ដែលប្រទះនៅក្នុងដៃជាគុនខែលការពារខ្លួនផង និង ជាការប្រើទៅវាយប្រហារសត្រូវ ដៃគូបានផងដែរ រួមមាន៖ ពូថៅ គប់កូនកាំបិត គប់កងចក្រ ការវាយនិងក្រម៉ា ការវាយនិងខ្សែរទី ផ្សេងៗ ល- ។ ដោយយោងតាម សិលាចារឹក​មួយ នៅ​បាង​ថាក ប្រទេស[[ឡាវ]] បាន​តំណាល​ពី​ព្រះបាទ ​[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ដែល​កំពុង​ប្រយុទ្ធ​ក្នុង​​​សមរភូមិ ថាព្រះអង្គ​លោត​ផ្លោះ​ពីលើ​ព្រះទីនាំង​គជេន្ទ្រ​ទៅ​គង់​លើ​ក្បាលដំរី​របស់​ សត្រូវ ហើយ​ទ្រង់​ប្រហារ​ជិវិត​សត្រូវ​បីដូច​ជា គ្រុឌ​ស្ទុះ​ទៅ​សង្គ្រប់​សំលាប់​នាគ​នា​កំពូលភ្នំ ដែលបញ្ចាក់ថា ស្ដេចខ្មែរជំនាន់មុនគឺចេះក្បាច់គុន និងការរៀបចំច្បាប់កងទ័ព ទើបវិសាលភាព ក្នុងការពង្រីកទឹកដីរបស់ព្រះអង្គគឺមានភាពធំធេង និងជាកិច្ចការ ដ៏អស្ចារ្យ​របស់ព្រះអង្គក្នុងការបង្កើតសម័យកាលដ៏រុងរឿងនោះគឺ សម័យកាលអង្គរ ។<ref> [http://www.khmerlegend.com/2014/06/khmer-fighting-skill.html?m=1 History of Khmer Martial Arts] (25 June 2014) www.khmerlegend.com, Publisher: khmerlegend, khmer fighting-skill. </ref> == ប្រវត្តិ​ល្បុក្កតោ == '''Bokator History''' [[ល្បុក្កតោ]] ត្រូវបានជឿជាក់ថា ជាសិល្បៈក្បាច់គុនបុរាណខ្មែរ ដែលបង្កើតឡើងដោយ ព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] តាមរយៈរឿងទេវៈកថា របស់ សាសនាហិណ្ឌូ ដែលហូរចូលមកកម្ពុជានូវរវាង ស.វទី១០ ក្នុងរាជព្រះបាទ [[រាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] (Rajendravarman II) ដែលពណ៌នាអំពី អាវតា [[ព្រះវិស្ណុ]] ក្រឡាខ្លួនជា នរ:សិង្ហ (Narasimha Narayana) ដែលមានក្បាលជា សត្វតោ ដងខ្លួនជាមនុស្ស ដែលបានប្រយុទ្ធគ្នាជាមួយនិង អាសុរា (Asura) នាម "ហិរណយក្សសិបុ" (Hiranyakashipu) ដោយភាពស្មោះត្រង់និងការគោរពដល់សាសនា [[ព្រះសិវៈ]] "ហិរណយក្សសិបុ" ត្រូវបានប្រទានពរ ពីទេព ព្រះសិវៈ ផ្ទាល់ ដែលទទួលបានពរទាំង១០ប្រការ ដូចជា ៖ [[File:Angkor-Banteay Srei-42-Narasimha-2007-gje.jpg|thumb|Angkor Sculpture Banteay Srei, The Legend of Narasimha Narayana 10th century.]] ១.មិនអាចសម្លាប់នៅទីណាណាទាំងអស់ <br/> (Can not kill anywhere.) ២.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលព្រឹក <br/> (Can not kill in the morning) ៣.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលថ្ងៃ <br/> (Can not kill at noon) ៤.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលយប់ <br/> (Can not kill at night) ៥.មិនអាចសម្លាប់នៅក្រោមដី <br/> (Can not kill underground) ៦.មិនអាចសម្លាប់នៅក្នុងទឹក <br/> (Can not kill in water) ៧.មិនអាចសម្លាប់នៅលំហអាកាស <br/> (Can not kill in space) ៨.មិនអាចសម្លាប់ដោយភ្លើង <br/> (Cannot be killed by fire) ៩.មិនអាចសម្លាប់ នៅក្នុងនិងក្រៅ កន្លែងស្នាក់នៅណាទាំងអស់ <br/> (Cannot kill inside and outside any accommodation) ១០.មិនអាចសម្លាប់ដោយអវុធណាទាំងអស់នៅក្នុងចក្រវាឡ ។ <br/> (Can not be killed by all weapons in the universe.) ប៉ុន្តែក្រោយមក "ហិរណយក្សសិបុ" នៅតែអាចស្លាប់ ដោយ [[អវតារ]] [[ព្រះវិស្ណុ]] នាម "នរៈសិង្ហ" ដែលមានរាង្គកាយពាក់កណ្ដាលជាសត្វ និងពាក់កណ្ដាលជាមនុស្ស សម្លាប់ដោយប្រើ ក្រចកមុតស្រួត ត្រង់ពាក់កណ្ដាលមាត់ទ្វារ ចំពេលព្រះអាទិត្យលិចបាត់អស់ពាក់កណ្ដាល ប្រហែលភាពអស្ចារ្យនៃសាច់រឿងនេះហើយទើបសិល្បៈគុនខ្មែរត្រូវបានដាក់ឈ្មោះថា "[[ល្បុក្កតោ]]" ការវាយសម្រុកដូចសត្វតោ ដែលបានដកស្រង់ចេញពីទេវៈកថាដ៏អស្ចារ្យនេះ ដែលមានតឹកតាងឆ្លាក់នៅលើ [[ប្រាសាទ បន្ទាយស្រី]] ផងដែរ ។<ref> Pang Khat Royal Library of Cambodia (1941) [https://www.worldcat.org/title/magguddesk-nagar/oclc/23578724 Magguddesk nagar], Publisher: Bhnaṃ beñ : Roṅ Bumb Braḥ Rāja Draby, 2484 OCLC Number: 23578724 </ref> [[File:Bokator Cambodian Boxing 1930.jpg|thumb|Bokator Cambodian Boxing 1930 record from France document infront of Angkor Wat temple by French Ministry of Culture.]] ល្បុក្កតោ បានចាប់ផ្ដើមឃើញមានវត្តមានជាលើកដំបូងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នាដើម ស.វទី២០ នៅឆ្នាំ ១៩២៣ នៃគ.សករាជ ដែលត្រូវបាន Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ​ជនជាតិបារាំង ដោយពួកគេបានមកទស្សនា ការប្រកួត​ក្បាច់គុន​ខ្មែរ នាទីរួម [[ខេត្តបាត់ដំបង]] រាល់ពេលដែលមានការប្រកួត គេតែងតែសែងមជ្ឈូសយកទៅដាក់នៅទីនោះតែម្ដង ព្រោះវាជាការប្រកួតភ្នាល់ដាក់ជីវិត នៃភាគីជម្លោះម្ខាងៗ ដោយភាពល្បីល្បាញ ក្រុមទេសាភិបាលបារាំងក៏បង្កើតឱ្យមានជាកីឡាប្រដាល់ ជំនួសវិញ ក្នុងឆ្នាំ ១៩២៨ ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថា [[ប្រដាល់គុនខ្មែរ]] ([[អង់គ្លេស]]: Kun Khmer Boxing) ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ប្រដាល់គុនខ្មែរ វាគ្រាន់តែជាក្បាច់គុនមួយផ្នែក នៅក្នុងចង្កោមមេក្បាច់គុនរបស់ គុនល្បុក្កតោប៉ុនណោះ <ref> Lucienne Delmas (1928) [https://www.culture.gouv.fr/ Musée de l ' Homme in Paris, France], Website: www.culture.gouv.fr </ref> == ក្រណាត់សូត្រចងក្បាល ៧កម្រិត == '''7 levels of silk Headband''' ល្បុក្កតោ ត្រូវបាន​បែងចែក​ជា ៧​កម្រិត ដែល​កម្រិត​នីមួយៗ​ត្រូវបាន​សម្គាល់ ដោយ​ពណ៌​នៃ​ក្រណាត់សូត្រ​ដែល​រួមមាន​៖ ពណ៌ស បៃតង ខៀវ ក្រហម ត្នោត ខ្មៅ និង ថ្នាក់គ្រូ ពណ៌មាស ។ ក្រណាត់សូត្រ ក្នុងមួយពណ៌ តំណាងឱ្យ យុទ្ធក្រមមួយ មានន័យថា តំណាងឱ្យច្បាប់ប្រយុទ្ធមួយ កម្រិតពណ៌ស រាប់ចាប់ពី មេគុន ៥ក្បាច់ បាតដៃ កណ្ដាប់ដៃ ក្រញាំដៃ ម្រាមដៃ កែងដៃ ហើយក្នុងមួយក្បាច់ ចែកចេញជាច្រើន "ស្នៀត" (Techniques) ឧទាហរណ៍: ការប្រើប្រាសកែងដៃ ដូចជា៖ កែងរុញស្រប កែងរុញខ្វែង កែងបត់ កែងពុះ កែងបុករះ កែងបុកចំហៀង កែងគាស់ កែងខោក កែងញុល កែងស៊ក កែងស៊កពុះ កែងគ្រលាស់ កែងវាត់ ....។ === ការរស់ឡើងវិញនៃក្បាច់គុនល្បុក្កតោ === '''The Resurrection of Bokator''' == ឯកសារយោង == 8p9kt0hejxfurt2ik602eqdd0wurnia 281704 281703 2022-07-23T05:29:08Z Camhistory 36281 /* ក្រណាត់សូត្រចងក្បាល ៧កម្រិត */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:2em;" |- style="text-align:center;" !style="background: #008080;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS ; font-size:22pt; color:gold ; text-shadow: 3px 2px gray;>ល្បុក្កតោ</p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" |[[File:Kun Khmer Martial Arts.jpg|250px]] |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''ឈ្មោះ​ផ្លូវការណ៍''' |'''ល្បុក្កតោ''' |- style="vertical-align:top;" |'''ប្រភពដើម''' |[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ស.វទី១២ |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនមេក្បាច់គុន''' |១២ ទ្វារគុន (12 Door Directly) |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនស្នៀតគុន''' |៩៥៦៣ ស្នៀតគុន |- style="vertical-align:top;" |'''ចំនួនកម្រិតគុន''' |ថ្នាក់ក្រណាត់សូត្រចងក្បាល ៧កម្រិត (7 Level) * {{color box|gold|ក្រណាត់សូត្រមាស}} * {{color box|black|ក្រណាត់សូត្រខ្មៅ|White}} * {{color box|brown|ក្រណាត់សូត្រត្នោត|White}} * {{color box|red|ក្រណាត់សូត្រក្រហម|White}} * {{color box|blue|ក្រណាត់សូត្រខៀវ|White}} * {{color box|green|ក្រណាត់សូត្របៃតង|White}} * {{color box|white|ក្រណាត់សូត្រស}} |- style="vertical-align:top;" |'''អ្នកបង្កើតឡើងវិញ''' |សាន គីមស៊ាន |- style="vertical-align:top;" |'''ឆ្នាំបង្កើតឡើងវិញ''' |២៤ មេសា ២០០៤ |- style="vertical-align:top;" |'''ក្នុងបញ្ចីក្របខ័ណ្ឌ''' |[[ក្រសួងការពារជាតិ]] [[ក្រសួងមហាផ្ទៃ]] |- style="vertical-align:top;" |'''ស្ថាប័នគ្រប់គ្រង''' |សហព័ន្ធល្បុក្កតោកម្ពុជា [[File:Flag of Cambodia.svg|20px]] Bokator Federation of Cambodia (B.F.C) |} '''ល្បុក្កតោ''' (Sanskrit: Labokator) ([[អង់គ្លេស]]: Bokator) គឺជាក្បាច់គុនប្រយុទ្ធដូចសត្វតោ (English mean: The Lion Boxing) ការប្រើកម្លាំងវាយប្រយុទ្ធដូចសត្វតោ ។ ល្បុក្កតោ ត្រូវបានចាត់ទុកជាមេក្បាច់គុន នៃសិល្បៈគុនខ្មែរ ([[អង់គ្លេស]]: Kun Khmer Martial Arts) ដែលត្រូវបានគេជឿថា​កើតឡើង ក្នុងរាជពង្សាវតារខ្មែរ នៃរាជព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ជាស្ដេចខ្លាំងពូកែមួយអង្គដែលបានបង្កើត ច្បាប់កងទ័ព ដែលបែងចែកកងទ័ព ជាច្រើនក្រុម ទ័ពថ្មើជើង ទ័ពលំពែង ទ័ពសេះ ទ័ពដំរី និង ទ័ពព្រួញ ផ្សេងៗ... ទាំងនេះហើយ ដែលជាឬសគល់នៃការបង្កើតសម័យកាលចក្រភពអង្គរ ក្នុងការគ្របគ្រងរបស់ព្រះអង្គ ។<ref> Shiv Shanker Tiwary, Rajeev Kumar (2009) [https://books.google.com.kh/books?id=YdEjAQAAIAAJ&q=Labokator+angkor+period&dq=Labokator+angkor+period&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjcqpjMjqnyAhVTL6YKHWIdCx8Q6AF6BAgDEAM Encyclopaedia of Southeast Asia and Its Tribes, Volume 1], Publisher: Anmol Publications p.934 [[ISBN]]: 8126138378 </ref> ពាក្យ "ល្បុក្កតោ​" ក្នុងវចនានុក្រមខ្មែររបស់សម្ដេចសង្ឃរាជ [[ជួន ណាត]] បោះពុម្ពផ្សាយ​ជាផ្លូវការ​ណ៍ ឆ្នាំ1938 បានបញ្ចាក់ច្បាស់នៅចុងឃ្លាវចនានុក្រមថា ល្បុក្កតោ គឺជាឈ្មោះស្នៀតគុន ដែលមានស្នៀតគុនច្រើនជាគ្រឿងការពារ ហើយល្បុក្កតោ មានតាំងពីសម័យបុរាណមក ដូចនេះពាក្យ ល្បុក្កតោ មិនគួរត្រូវបានកែប្រែជាពាក្យ បុក្កតោ បុកកាតោ ដែលផ្ទុយពីវចនានុក្រមជាតិឡើយ ។​<ref> Choun Nath (1993) [https://books.google.com.kh/books?id=ZqgmAAAACAAJ&dq=bokator+dictionary&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj07ebt6IXyAhVOBKYKHZ-QA_QQ6AEwBnoECAcQAw The Khmer dictionary], Publisher: A.I.T. (Australian International Translators) [[ISBN]]: 0646160524 </ref> == ល្បុក្កតោ មានមេគុន ១២ទ្វារ == '''12 Door Directly of Bokator''' ល្បុក្កតោ​មានមេគុន ១២ទ្វារ ដែលជាច្រកទ្វារក្បាច់គុន សម្រាប់ការប្រើប្រាសទៅក្នុងសង្គ្រាមសម្រាប់កងទ័ព ដែលបែងចែក ច្រកទ្វារទី១ ដល់ច្រកទ្វារទី៨ ត្រូវបានហៅថា "រហ័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់វាយប្រហារ កម្រិតតូច ទៅមធ្យម ដូចជាការប្រើប្រាសកាយសម្បទាដើម្បីប្រយុទ្ធ ដូចជាគុនដៃ ([[អង់គ្លេស]]: Hand to Hand Combat) និង គុនជើង ([[អង់គ្លេស]]: Foot Kicking) ដែលបែងចែកជាក្បាច់ប្រយុទ្ធផ្សេងៗទៀតដូចជា៖ ក្បាច់ប្រដាល់ ([[អង់គ្លេស]]: Boxing) ដែលមានដើមកំណើតក្នុងការកកើតក្នុងអំឡុងនាការចាប់ផ្ដើមដំបូងនៃសម័យអង្គរ ។<ref> National Geographic Society (U.S.) (1964) [https://books.google.com.kh/books?id=CZsvAAAAYAAJ&q=Cambodian+boxe&dq=Cambodian+boxe&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiF0_e9k6nyAhWDyYsBHQjcCegQ6AF6BAgKEAM National Geographic, Volume 126], Publisher: National Geographic Society, Original from Cornell University. </ref> ល្បុក្កតោ ដែលជាមោទនភាព​នៃគុនខ្មែរ ក្បាច់ប្រដាល់កម្ពុជា បានឈ្នះមេដាយប្រាក់ចំនួន២ ក្នុងព្រឹត្តិការ​ណ៍ កីឡាទ្វីបអាសុី ([[អង់គ្លេស]]: Asian Games) ក្នុងទស្សវតន៍ ឆ្នាំ 1970s ។​<ref> [http://www.asbcnews.org/highlights-of-the-asbc-national-federations-cambodia-won-three-titles-in-the-southeast-asian-games-and-three-medals-in-the-asian-games-during-its-boxing-history/ Highlights of the ASBC National Federations – Cambodia won three titles in the Southeast Asian Games and three medals in the Asian Games during its boxing history] (2015) www.asbcnews.org, Publisher: ASBC-ASIAN BOXING CONFEDERATION, © Copyright Boxing Sport 2016 by Boxing Asia </ref> {| class="wikitable" !ឆ្នាំ !ឈ្មោះអត្តៈពលលិក !ព្រឹត្តិការណ៍កីឡា !មេដាយ !Asian Games |- |1970 |ខៀវសឿន |កីឡាប្រដាល់ Light welterweight (63.5 kg) |មេដាយប្រាក់ {{Silver medal}} |Bangkok, Thailand |- |1970 |ឡុង សាវឿន |កីឡាប្រដាល់ Welterweight (67 kg) |មេដាយប្រាក់ {{Silver medal}} |Bangkok, Thailand |} ល្បុក្កតោ នៃច្រកទ្វារទី៩ ដល់ច្រកទ្វារទី១០ ត្រូវបានហៅថា "អាខ័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់វាយប្រហារ ដោយគ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ដែលរាប់បញ្ចូល ដំបង ដាវ កាំបិត លំពែង បាញ់ធ្នូរ ជាដើម ដែលរាប់ជារឿងសាស្ត្រាវុធក្នុងការធ្វើសង្គ្រាមនិងបញ្ចាមិត្ត រីឯច្រកទ្វារទី១១ ដល់ច្រកទ្វារទី១២ ត្រូវបានហៅថា "អាត្ម័នយុទ្ធ" មានន័យថា ច្បាប់ប្រយុទ្ធ ដែលប្រើប្រាសដួងវិញាណ មានន័យថា អ្នកចម្បាំងល្បុក្កតោអាចប្រើបាន គ្រប់សំភារៈ​ដែលប្រទះនៅក្នុងដៃជាគុនខែលការពារខ្លួនផង និង ជាការប្រើទៅវាយប្រហារសត្រូវ ដៃគូបានផងដែរ រួមមាន៖ ពូថៅ គប់កូនកាំបិត គប់កងចក្រ ការវាយនិងក្រម៉ា ការវាយនិងខ្សែរទី ផ្សេងៗ ល- ។ ដោយយោងតាម សិលាចារឹក​មួយ នៅ​បាង​ថាក ប្រទេស[[ឡាវ]] បាន​តំណាល​ពី​ព្រះបាទ ​[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] ដែល​កំពុង​ប្រយុទ្ធ​ក្នុង​​​សមរភូមិ ថាព្រះអង្គ​លោត​ផ្លោះ​ពីលើ​ព្រះទីនាំង​គជេន្ទ្រ​ទៅ​គង់​លើ​ក្បាលដំរី​របស់​ សត្រូវ ហើយ​ទ្រង់​ប្រហារ​ជិវិត​សត្រូវ​បីដូច​ជា គ្រុឌ​ស្ទុះ​ទៅ​សង្គ្រប់​សំលាប់​នាគ​នា​កំពូលភ្នំ ដែលបញ្ចាក់ថា ស្ដេចខ្មែរជំនាន់មុនគឺចេះក្បាច់គុន និងការរៀបចំច្បាប់កងទ័ព ទើបវិសាលភាព ក្នុងការពង្រីកទឹកដីរបស់ព្រះអង្គគឺមានភាពធំធេង និងជាកិច្ចការ ដ៏អស្ចារ្យ​របស់ព្រះអង្គក្នុងការបង្កើតសម័យកាលដ៏រុងរឿងនោះគឺ សម័យកាលអង្គរ ។<ref> [http://www.khmerlegend.com/2014/06/khmer-fighting-skill.html?m=1 History of Khmer Martial Arts] (25 June 2014) www.khmerlegend.com, Publisher: khmerlegend, khmer fighting-skill. </ref> == ប្រវត្តិ​ល្បុក្កតោ == '''Bokator History''' [[ល្បុក្កតោ]] ត្រូវបានជឿជាក់ថា ជាសិល្បៈក្បាច់គុនបុរាណខ្មែរ ដែលបង្កើតឡើងដោយ ព្រះបាទ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] តាមរយៈរឿងទេវៈកថា របស់ សាសនាហិណ្ឌូ ដែលហូរចូលមកកម្ពុជានូវរវាង ស.វទី១០ ក្នុងរាជព្រះបាទ [[រាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] (Rajendravarman II) ដែលពណ៌នាអំពី អាវតា [[ព្រះវិស្ណុ]] ក្រឡាខ្លួនជា នរ:សិង្ហ (Narasimha Narayana) ដែលមានក្បាលជា សត្វតោ ដងខ្លួនជាមនុស្ស ដែលបានប្រយុទ្ធគ្នាជាមួយនិង អាសុរា (Asura) នាម "ហិរណយក្សសិបុ" (Hiranyakashipu) ដោយភាពស្មោះត្រង់និងការគោរពដល់សាសនា [[ព្រះសិវៈ]] "ហិរណយក្សសិបុ" ត្រូវបានប្រទានពរ ពីទេព ព្រះសិវៈ ផ្ទាល់ ដែលទទួលបានពរទាំង១០ប្រការ ដូចជា ៖ [[File:Angkor-Banteay Srei-42-Narasimha-2007-gje.jpg|thumb|Angkor Sculpture Banteay Srei, The Legend of Narasimha Narayana 10th century.]] ១.មិនអាចសម្លាប់នៅទីណាណាទាំងអស់ <br/> (Can not kill anywhere.) ២.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលព្រឹក <br/> (Can not kill in the morning) ៣.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលថ្ងៃ <br/> (Can not kill at noon) ៤.មិនអាចសម្លាប់នៅពេលយប់ <br/> (Can not kill at night) ៥.មិនអាចសម្លាប់នៅក្រោមដី <br/> (Can not kill underground) ៦.មិនអាចសម្លាប់នៅក្នុងទឹក <br/> (Can not kill in water) ៧.មិនអាចសម្លាប់នៅលំហអាកាស <br/> (Can not kill in space) ៨.មិនអាចសម្លាប់ដោយភ្លើង <br/> (Cannot be killed by fire) ៩.មិនអាចសម្លាប់ នៅក្នុងនិងក្រៅ កន្លែងស្នាក់នៅណាទាំងអស់ <br/> (Cannot kill inside and outside any accommodation) ១០.មិនអាចសម្លាប់ដោយអវុធណាទាំងអស់នៅក្នុងចក្រវាឡ ។ <br/> (Can not be killed by all weapons in the universe.) ប៉ុន្តែក្រោយមក "ហិរណយក្សសិបុ" នៅតែអាចស្លាប់ ដោយ [[អវតារ]] [[ព្រះវិស្ណុ]] នាម "នរៈសិង្ហ" ដែលមានរាង្គកាយពាក់កណ្ដាលជាសត្វ និងពាក់កណ្ដាលជាមនុស្ស សម្លាប់ដោយប្រើ ក្រចកមុតស្រួត ត្រង់ពាក់កណ្ដាលមាត់ទ្វារ ចំពេលព្រះអាទិត្យលិចបាត់អស់ពាក់កណ្ដាល ប្រហែលភាពអស្ចារ្យនៃសាច់រឿងនេះហើយទើបសិល្បៈគុនខ្មែរត្រូវបានដាក់ឈ្មោះថា "[[ល្បុក្កតោ]]" ការវាយសម្រុកដូចសត្វតោ ដែលបានដកស្រង់ចេញពីទេវៈកថាដ៏អស្ចារ្យនេះ ដែលមានតឹកតាងឆ្លាក់នៅលើ [[ប្រាសាទ បន្ទាយស្រី]] ផងដែរ ។<ref> Pang Khat Royal Library of Cambodia (1941) [https://www.worldcat.org/title/magguddesk-nagar/oclc/23578724 Magguddesk nagar], Publisher: Bhnaṃ beñ : Roṅ Bumb Braḥ Rāja Draby, 2484 OCLC Number: 23578724 </ref> [[File:Bokator Cambodian Boxing 1930.jpg|thumb|Bokator Cambodian Boxing 1930 record from France document infront of Angkor Wat temple by French Ministry of Culture.]] ល្បុក្កតោ បានចាប់ផ្ដើមឃើញមានវត្តមានជាលើកដំបូងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នាដើម ស.វទី២០ នៅឆ្នាំ ១៩២៣ នៃគ.សករាជ ដែលត្រូវបាន Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ​ជនជាតិបារាំង ដោយពួកគេបានមកទស្សនា ការប្រកួត​ក្បាច់គុន​ខ្មែរ នាទីរួម [[ខេត្តបាត់ដំបង]] រាល់ពេលដែលមានការប្រកួត គេតែងតែសែងមជ្ឈូសយកទៅដាក់នៅទីនោះតែម្ដង ព្រោះវាជាការប្រកួតភ្នាល់ដាក់ជីវិត នៃភាគីជម្លោះម្ខាងៗ ដោយភាពល្បីល្បាញ ក្រុមទេសាភិបាលបារាំងក៏បង្កើតឱ្យមានជាកីឡាប្រដាល់ ជំនួសវិញ ក្នុងឆ្នាំ ១៩២៨ ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថា [[ប្រដាល់គុនខ្មែរ]] ([[អង់គ្លេស]]: Kun Khmer Boxing) ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ប្រដាល់គុនខ្មែរ វាគ្រាន់តែជាក្បាច់គុនមួយផ្នែក នៅក្នុងចង្កោមមេក្បាច់គុនរបស់ គុនល្បុក្កតោប៉ុនណោះ <ref> Lucienne Delmas (1928) [https://www.culture.gouv.fr/ Musée de l ' Homme in Paris, France], Website: www.culture.gouv.fr </ref> == ក្រណាត់សូត្រចងក្បាល ៧កម្រិត == '''7 levels of silk Headband''' ល្បុក្កតោ ត្រូវបាន​បែងចែក​ជា ៧​កម្រិត ដែល​កម្រិត​នីមួយៗ​ត្រូវបាន​សម្គាល់ ដោយ​ពណ៌​នៃ​ក្រណាត់សូត្រ​ដែល​រួមមាន​៖ ពណ៌ស បៃតង ខៀវ ក្រហម ត្នោត ខ្មៅ និង ថ្នាក់គ្រូ ពណ៌មាស ។ ក្រណាត់សូត្រ ក្នុងមួយពណ៌ តំណាងឱ្យ យុទ្ធក្រមមួយ មានន័យថា តំណាងឱ្យច្បាប់ប្រយុទ្ធមួយ កម្រិតពណ៌ស រាប់ចាប់ពី មេគុន ៥ក្បាច់ បាតដៃ កណ្ដាប់ដៃ ក្រញាំដៃ ម្រាមដៃ កែងដៃ ហើយក្នុងមួយក្បាច់ ចែកចេញជាច្រើន "ស្នៀត" (Techniques) ឧទាហរណ៍: ការប្រើប្រាសកែងដៃ ដូចជា៖ កែងរុញស្រប កែងរុញខ្វែង កែងបត់ កែងពុះ កែងបុករះ កែងបុកចំហៀង កែងគាស់ កែងខោក កែងញុល កែងស៊ក កែងស៊កពុះ កែងគ្រលាស់ កែងវាត់ ....។<ref> Shiv Shanker Tiwary, Rajeev Kumar (2009) [https://www.amazon.com/Encyclopaedia-Southeast-Asia-Its-Tribes/dp/8126138378/ref=mp_s_a_1_1?keywords=9788126138371&linkCode=qs&qid=1658554024&s=books&sr=1-1 Encyclopaedia of Southeast Asia and Its Tribes, Volume 1], Publisher: Anmol Publications Pvt Ltd p.934 [[ISBN]]: 8126138378, 9788126138371 </ref> === ការរស់ឡើងវិញនៃក្បាច់គុនល្បុក្កតោ === '''The Resurrection of Bokator''' == ឯកសារយោង == t564nt3mm71xlnvfwj51avvcz0dqxwh 0 42297 281698 259680 2022-07-23T01:32:14Z Kwamikagami 7775 wikitext text/x-wiki {{Infobox organization | name = សន្ធិសញ្ញាមិត្តភាព កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងជនុបត្ថម្ភ | image = Warsaw Pact Logo.svg | image_size = 150 | map = Warsaw Pact in 1990 (orthographic projection).svg | map_size = 150 | map_caption = The WTO in 1990 | abbreviation = ស.ម.ក.ជ., ក.វ., អ.ស.វ. | formation = ១៤ ឧសភា ១៩៥៥ | founding_location = [[វ៉ាសូរី]], ប៉ូឡូញ | dissolved = ១ កក្កដា ១៩៩១ | type = [[សម្ព័ន្ធភាពយោធា]] | headquarters = [[ម៉ូស្គូ]], [[សហភាពសូវៀង]] | num_members_year = | membership = {{plainlist| * {{flagicon image|Flag of Czechoslovakia.svg|22px}} [[សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមឆេកូស្លូវ៉ាគី|ឆេកូស្លូវ៉ាគី]] * {{flagicon image|Flag of Poland.svg|22px}} [[សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតប៉ូឡូញ|ប៉ូឡូញ]] * {{flagicon image|Flag of Bulgaria (1971-1990).svg|22px}} [[សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតប៊ុលការី|ប៊ុលការី]] * {{flagicon image|Flag of the Socialist Republic of Romania.svg|22px}} [[សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមរ៉ូម៉ានី|រ៉ូម៉ានី]]<ref>{{cite book|url=https://books.google.ro/books?hl=en&id=kAoWAQAAIAAJ&dq=desatellization%20romania|author= [[Thomas Spira]]| publisher=Academic International Press|year= 2004|title=Nationalism and Ethnicity Terminologies: An Encyclopedic Dictionary and Research Guide, Volume 3|page= 149}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.ro/books?id=0tEFBAAAQBAJ&pg=PA189|author= R. J. Crampton|publisher= [[Routledge]]|date= July 15, 2014|title=The Balkans Since the Second World War}}</ref>{{rp|189}}| name="Rom1962"}} * {{flagcountry|size=22px|Soviet Union}} * {{flagicon image|Flag of Hungary.svg|22px}} [[សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតហុងគ្រី|ហុងគ្រី]] * {{flagicon image|Flag of the German Democratic Republic.svg|22px}} [[អាល្លឺម៉ង់ខាងកើត]] (ដកខ្លួនចេញជាផ្លូវការនៅក្នុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩០) * {{flagicon image|Flag of Albania (1946–1992).svg|23px}} [[សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមប្រជាមានិតអាល់បានី|អាល់បានី]] (ដកខ្លួនចេញជាផ្លូវការនៅឆ្នាំ១៩៦៨) | leader_title = [[មេបញ្ជាការកំពូលនៃកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធរួមនៃអង្គការសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូរី|មេបញ្ជាការកំពូល]] | leader_name = [[អ៊ីវ៉ាន កូណ្វ]] (ដំបូង)<br />[[ពីអូទ័រ លូស៊ីវ]] (ក្រោយ) | leader_title2 = [[ប្រធានបុគ្គលិកចម្រុះនៃកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធបង្រួបបង្រួមនៃអង្គការសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូរី|ប្រធានបុគ្គលិកចម្រុះ]] | leader_name2 = [[អាឡិកស៊ី អានតូណូវ]] (ដំបូង)<br /> [[វ៉្លាឌីមៀរ ឡូបូវ]] (ក្រោយ) | affiliations = [[ក្រុមប្រឹក្សាសម្រាប់សេដ្ឋកិច្ចជនុបត្ថម្ភ]] }} [[File:Iron Curtain map.svg|thumb|ខ្សែពណ៌ខ្មៅគឺជា[[វាំងននដែក]]ដែលបែកចែកប្លុកសេរីនិងប្លុកកុម្មុយនិស្តនៅទ្វីបអឺរ៉ុប {{legend|#FF8282|ប្រទេស[[កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី]]}} {{legend|#004990|សមាជិក[[អង្គការសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង|ណាតូ]]}} {{legend|#C0C0C0|ប្រទេសអព្យាក្រឹត (យោធា)}} {{legend|#57D557|[[សាធារណរដ្ឋសហព័ន្ធសង្គមនិយមយូហ្គោស្លាវី|យូហ្គោស្លាវី]],ជាសមាជិកនៃ[[ចលនាមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ]]}}<hr>ចំណុចដុតពណ៌ខ្មៅគឺតំណាងឱ្យទីក្រុង[[ប៊ែរឡាំងខាងលិច]]ដែលជាបរិពន្ធភូមិរបស់[[អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច]]។ [[សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមប្រជាមានិតអាល់បានី|អាល់បានី]]បានបញ្ឈប់ការគាំទ្រលើកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦១ ដោយសារតែការខ្វែងគំនិតនិងមនោគវិជ្ជាជាមួយសហភាពសូវៀតហើយទីបំផុតក៏បានដកខ្លួនចេញជាផ្លូវការនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦៨។]] '''អង្គការសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូរី'''<ref>https://history.state.gov/milestones/1953-1960/warsaw-treaty</ref> ('''អ.ស.វ.'''), មានឈ្មោះជាផ្លូវការថា '''សន្ធិសញ្ញាមិត្តភាព កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងជនុបត្ថម្ភ'''<ref name="Text of Warsaw Pact">{{cite web|url=http://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%20219/volume-219-I-2962-Other.pdf|title=Text of Warsaw Pact|publisher=United Nations Treaty Collection|accessdate=22 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131002102140/http://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%20219/volume-219-I-2962-Other.pdf|archive-date=2 October 2013}}</ref> ឬត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅថា '''កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី''' ('''ក.វ.''')<ref>http://www.php.isn.ethz.ch/lory1.ethz.ch/collections/coll_poland/Introductionb85a.html?navinfo=111216</ref> គឺជាសន្ធិសញ្ញាការពារជាតិរួមមួយដែលបានចុះនៅទីក្រុង[[វ៉ាសូរី]], [[សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតប៉ូឡូញ|ប្រទេសប៉ូឡូញ]] រវាង[[សហភាពសូវៀត]]និង[[បញ្ជីរាយរដ្ឋសង្គមនិយម|សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយម]]ទិសបូព៌ាចំនួន ៧ ទៀតនៅអឺរ៉ុបកណ្តាលនិងខាងកើតនៅខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៥៥ ក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមត្រជាក់]]។ កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីគឺជាការបំពេញបន្ថែមផ្នែកយោធាដល់[[ក្រុមប្រឹក្សាសម្រាប់ជំនួយសេដ្ឋកិច្ចជនុបត្ថម្ភ]] ដែលជាអង្គការសេដ្ឋកិច្ចក្នុងតំបន់សម្រាប់រដ្ឋសង្គមនិយមនៅអឺរ៉ុបកណ្តាលនិងខាងកើត។ កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីត្រូវបានបង្កើតឡើងបន្ទាប់ពី[[អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច]]ត្រូវបានរាប់បញ្ចូលទៅក្នុង[[អង្គការសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង|អង្គការណាតូ]]<ref name="NATO Transformed: The Alliance's New Roles in International Security"/><ref name="History Channel 1"/><ref name="History Channel 2"/><ref name="NATO short history">"In reaction to West Germany's NATO accession, the Soviet Union and its Eastern European client states formed the Warsaw Pact in 1955." Citation from: {{cite web|last1=NATO website|title=A short history of NATO|url=http://nato.int/cps/en/natohq/declassified_139339.htm|website=nato.int|accessdate=24 December 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20170326231233/http://nato.int/cps/en/natohq/declassified_139339.htm|archive-date=26 March 2017}}</ref> ក្នុងឆ្នាំ១៩៥៥ ដែលជាផ្នែកមួយនៃ[[សន្និសីទទីក្រុងប៉ារីសនិងទីក្រុងឡុងដ៍]]នាឆ្នាំ១៩៥៤<ref name="The Future of European Alliance Systems"/><ref name="christopher"/><ref name="enclopedia"/><ref name="Laurien Crump Routledge page 21-22">The Warsaw Pact Reconsidered: International Relations in [[Eastern Europe]], 1955–1969 Laurien Crump Routledge, p. 21–22, 11.02.2015</ref><ref>The Oder-Neisse Line: The United States, Poland, and Germany in the Cold War Debra J. Allen page 158 "Treaties approving Bonn's participation in NATO were ratified in May 1955...shortly thereafter Soviet Union...created the Warsaw Pact to counter the perceived threat of NATO"</ref> ប៉ុន្តែអ្នកខ្លះបានគិតថា កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយសារតែសូវៀតចង់រក្សាការគ្រប់គ្រងកងកម្លាំងយោធានៅអឺរ៉ុបកណ្តាលនិងខាងកើត។<ref name="Warsaw Pact: Wartime Status-Instruments of Soviet Control"/> កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីរក្សាតុល្យភាពនៃអំណាច<ref name="Yoder1993">{{cite book|author=Amos Yoder|title=Communism in Transition: The End of the Soviet Empires|url=https://archive.org/details/communismintrans00yode|url-access=registration|year=1993|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-0-8448-1738-5|page=[https://archive.org/details/communismintrans00yode/page/58 58]|access-date=1 January 2016}}</ref> ឬប្រឆាំងនឹងអង្គការណាតូ។<ref name="Reinalda2009">{{cite book|author=Bob Reinalda|title=Routledge History of International Organizations: From 1815 to the Present Day|url=https://books.google.com/books?id=Ln19AgAAQBAJ&pg=PA369|date=11 September 2009|publisher=Routledge|isbn=978-1-134-02405-6|page=369|access-date=1 January 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160101212444/https://books.google.com/books?id=Ln19AgAAQBAJ&pg=PA369|archive-date=1 January 2016}}</ref> អង្គការទាំងពីរគឺមិនដែលមានការប្រឈមមុខប្រយុទ្ធតតាំងគ្នាដោយផ្ទាល់ឡើយ ផ្ទុយទៅវិញការប្រយុទ្ធគ្នាគឺត្រូវផ្អែកលើមនោគមវិជ្ជានិងសង្គ្រាមមិនប្រយោល។ ទាំងអង្គការណាតូនិងសន្ធិសញ្ញាអង្គការវ៉ាសូរីបានធ្វើការពង្រីកផ្នែកយោធានិងធ្វើសមាហរណកម្មកម្លាំងពួកគេរៀងៗខ្លួន។<ref name=Reinalda2009 /> សកម្មភាពដ៏ធំនិងសំខាន់បំផុតរបស់អង្គការនេះគឺ[[ការចូលឈ្លានពានឆេកូស្លូវ៉ាគីដោយកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី|ការចូលឈ្លានពានប្រទេសឆេកូស្លូវ៉ាគីនៅអំឡុងខែសីហា ឆ្នាំ១៩៦៨]] (ដោយមានការចូលរួមពីបណ្តាប្រទេសសមាជិកស្ទើរទាំងអស់លើកលែងតែ[[សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមអាល់បានី|អាល់បានី]] [[សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមរ៉ូម៉ានី|រ៉ូម៉ានី]] និង[[អាល្លឺម៉ង់ខាងកើត]])<ref name=Yoder1993 /> ហើយជាលទ្ធផលវាបានធ្វើឱ្យអាល់បានីដកខ្លួនចេញពីសន្ធិសញ្ញានេះ។ ការរីករាលដាលនៃ[[បដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៩៨៩]] បានផ្តល់បញ្ហាជាច្រើនដល់កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី ចាប់ផ្តើមជាមួយចលនា[[សាមគ្គីភាព (សហជីពប៉ូឡូញ)|សាមគ្គីភាព]]នៅប្រទេស[[សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតប៉ូឡូញ|ប៉ូឡូញ]]<ref>[http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,159069,00.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151223090949/http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,159069,00.html |date=23 December 2015 }} Cover Story: The Holy Alliance By Carl Bernstein Sunday, June 24, 2001</ref> និង[[ការបោះឆ្នោតអង្គនីតិប្បញ្ញត្តិប៉ូឡូញឆ្នាំ១៩៨៩|ការបោះឆ្នោត]]ដ៏មានប្រសឹទ្ធភាពមួយ។ នៅឆ្នាំ១៩៩០ អាល្លឺម៉ង់ខាងកើតបានដកខ្លួនចេញពីកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីបន្ទាប់ពីបាន[[ការបង្រួបបង្រួមប្រទេសអាល្លឺម៉ង់|បង្រួបបង្រួម]]ជាប្រទេសតែមួយជាមួយអាល្លឺម៉ង់ខាងលិច។ នៅថ្ងៃទី២៥ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៩១ កិច្ចប្រជុំមួយបានប្រព្រឹត្តិទៅនៅប្រទេស[[ហុងគ្រី]]ដោយនៅក្នុងនោះ រដ្ឋមន្រ្តីការពារជាតិនិងមន្ត្រីការបរទេសនៃរដ្ឋសមាជិកចំនួន ៦ ដែលនៅសល់បានប្រកាសរំលាយសន្ធិសញ្ញាកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីនេះចោល។ សហភាពសូវៀតបាន[[ការរំលាយចោលនៃសហភាពសូវៀត|រំលាយខ្លួនចោល]]ជាផ្លូវការនៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៩១។ ក្នុងរយៈពេល ២០ ឆ្នាំបន្ទាប់ពីការរំលាយចោល អតីតសមាជិករដ្ឋទាំង ៧ នៃកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីសុទ្ធតែបានចុះចូលជាមួយអង្គការណាតូ [[រដ្ឋបាល់ទិក]]ដែលត្រូវជាអតីតសាធារណរដ្ឋសូវៀតក៏បានចូលរួមផងដែរ។ ==រចនាសម្ព័ន្ធ== អង្គការសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូរីត្រូវបានបែងចែកជាពីរក្រុម៖ ទីមួយគឺគណៈកម្មាធិការប្រឹក្សានយោបាយដែលមានតួនាទីដោះស្រាយបញ្ហានយោបាយទាំងឡាយ និងទីពីរគឺកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធរួមដែលមាននាទីគ្រប់គ្រងកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធពហុជាតិហើយជារួមគឺមានទីស្នាក់ការនៅទីក្រុង[[វ៉ាសូរី]] ប្រទេសប៉ូឡូញ។ [[មេបញ្ជាការកំពូលនៃកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធរួមនៃអង្គការសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូរី]]គឺមាននាទីគ្រប់គ្រងនិងដឹកនាំកងកម្លាំងយោធាទាំងអស់នៃប្រទេសដែលជាសមាជិកហើយខ្លួនក៏ត្រូវជាមេយោធាដ៏គួរឱ្យទុកចិត្តបំផុតផងដែររបស់សហភាពសូវៀតពោលគឺត្រូវកាន់តំណែងយោធាកំពូលដូចអនុ[[រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការពារជាតិសូវៀត|រដ្ឋមន្ត្រីទីមួយនៃក្រសួងការពារជាតិនៃសហភាពសូវៀត]]ជាដើម។ ក៏ដូចគ្នាជាមួយនឹង[[ប្រធានបុគ្គលិករួមនៃកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធរួមនៃអង្គការសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូរី]]ដែរដោយបុគ្គលនេះគឺត្រូវកាន់តំណែងជាអនុប្រធានទីមួយនៃអង្គសេនាធិការនៃ[[កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធសូវៀត]]។ ដូច្នេះ ទោះសន្ធិសញ្ញានេះមានឈ្មោះជាសម្ព័ន្ធភាពសន្តិសុខសមូហភាពអន្តរជាតិក្តីប៉ុន្តែរចនាសម្ព័ន្ធនិងស្ថានភាពយោធាគឺសុទ្ធសឹងតែស្ថិតនៅក្រោមសហភាពសូវៀតទាំងអស់ដោយវាស្រដៀងនឹងសម្ព័ន្ធភាពណាតូដែរដែលផ្នែកយោធាត្រូវស្ថិតក្រោមការដឹកនាំរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។<ref name="The Soviet Army in the Cold War Years (1945–1991)"/> ==យុទ្ធសាស្ត្រ== យុទ្ធសាស្ត្រនៅពីក្រោយការបង្កើតកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីគឺដើម្បីការពារអឺរ៉ុបកណ្តាលនិងអឺរ៉ុបខាងកើតកុំឱ្យក្លាយជាមូលដ្ឋានយោធារបស់សត្រូវសូវៀត។ មូលហេតុមួយចំនួនទៀតគឺពាក់ព័ន្ធទៅនឹងមនោគមវិជ្ជានយោបាយនិងយុទ្ធភូមិសាស្ត្រ។ សហភាពសូវៀតបានសន្មត់និងអះអាងថាខ្លួនមានសិទ្ធិកំណត់ជោគវាសនានៃលទ្ធិសង្គមនិយមនិងលទ្ធិកុម្មុយនិស្ត និងដើរតួនាទីជាមេដឹកនាំចលនាសង្គមនិយមពិភពលោក។ បើយោងតាម[[លទ្ធិប្រេស្នេវ]] វាគឺជាភាពចាំបាច់សម្រាប់អង្គការវ៉ាសូរីក្នុងការចូលធ្វើអន្តរាគមន៍ក្នុងប្រទេសដែលរំលោភលើស្នូលសង្គមនិយម។<ref name="The Brezhnev Doctrine and Communist Ideology"/> ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== ===និម្មិតកម្ម=== [[File:Pałac Prezydencki w Warszawie korpus główny 2019.jpg|thumb|right|[[វិមានប្រធានាធិបតី (វ៉ាសូរី)|វិមានប្រធានាធិបតី]]នៅទីក្រុង[[វ៉ាសូរី]] គឺជាកន្លែងចុះហត្ថលេខាបង្កើតកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីឡើងនៅថ្ងៃទី១៤ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៥៥។]] មុនពេលបង្កើតកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី ថ្នាក់ដឹកនាំប្រទេសឆេកូស្លូវ៉ាគីបានកើតការព្រួយបារម្ភយ៉ាងខ្លាំងចំពោះការចាប់កាន់អាវុធសារជាថ្មីពីប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ (ពិសេសគឺអាល្លឺម៉ង់ខាងលិច)។<ref name="Laurien Crump Routledge page 21-22"/> ដូច្នេះប្រទេសអឺរ៉ុបខាងកើតក៏បាននាំគ្នាចេញប្រឆាំងនឹងសកម្មភាពលើកកាន់អាវុធឡើងវិញរបស់អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច។<ref>Europa Antoni Czubiński Wydawn. Poznańskie, 1998, p. 298</ref> ផែនការនិងគម្រោងនៃកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីក៏ក្លាយជាប្រធានបទក្តៅៗសម្រាប់ប្រទេសអឺរ៉ុបខាងកើតបន្ទាប់ពីអង្គការណាតូបានគាំទ្រវិស័យយោធានៅរដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ខាងលិច។ មេដឹកនាំសូវៀតក៏ដូចជាមេដឹកនាំអឺរ៉ុបដទៃទៀតទាំងសងខាងខ្សែ[[វាំងននដែក]]បានសម្តែងនូវសេចក្តីព្រួយបារម្ភខ្លាចអាល្លឺម៉ង់វិវត្តក្លាយជាមហាអំណាចយោធាម្តងទៀតដែលអាចផ្តល់ផលវិបាកខ្លាំងដល់ទ្វីបអឺរ៉ុបទាំងមូលសារជាថ្មី។ អនុស្សាវរីយ៍និងលទ្ធផលនៃយោធានិយមអាល្លឺម៉ង់គឺនៅដិតជាប់ក្នុងប្រជាជាតិអឺរ៉ុបខាងលិចនិងសហភាពសូវៀតនាពេលនោះនៅឡើយ។<ref name="History Channel 1"/><ref name="History Channel 2"/><ref>World Politics: The Menu for Choice page 87 Bruce Russett, Harvey Starr, David Kinsella – 2009 The Warsaw Pact was established in 1955 as a response to West Germany's entry into NATO; German militarism was still a recent memory among the Soviets and East Europeans.</ref><ref name="US Dept State Historian">"When the Federal Republic of Germany entered NATO in early May 1955, the Soviets feared the consequences of a strengthened NATO and a rearmed West Germany". Citation from:{{cite web|last1=United States Department of State|first1=Office of the Historian|title=The Warsaw Treaty Organization, 1955|url=https://history.state.gov/milestones/1953-1960/warsaw-treaty|website=Office of the Historian|publisher=history.state.gov|access-date=19 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20151128050302/http://history.state.gov/milestones/1953-1960/warsaw-treaty|archive-date=28 November 2015|author1-link=United States Department of State}}</ref><ref>"1955: After objecting to Germany's admission into [[NATO]], the [[Soviet Union]] joins [[Albania]], [[Bulgaria]], [[Czechoslovakia]], East Germany, Hungary, Poland and Romania in forming the Warsaw Pact.". See chronology in:{{cite news|url=http://www.cbc.ca/news/world/story/2009/04/03/f-nato-fast-facts.html|date=6 April 2009|title=Fast facts about NATO|publisher=[[CBC News]]|access-date=19 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20120504110549/http://www.cbc.ca/news/world/story/2009/04/03/f-nato-fast-facts.html|archive-date=4 May 2012}}</ref> ដោយឃើញបែបនេះ សហភាពសូវៀតក៏ស្នើសុំចូលជាសមាជិកអង្គការណាតូនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥៤ ប៉ុន្តែសំណើនេះត្រូវបានបដិសេដដោយប្រទេសអង់គ្លេសនិងអាមេរិក។<ref name="soviet request nato"/><ref>"1954: Soviet Union suggests it should join NATO to preserve peace in Europe. [[United States|U.S.]] and [[United Kingdom|U.K.]] reject this". See chronology in:{{cite news|url=http://www.cbc.ca/news/world/story/2009/04/03/f-nato-fast-facts.html|date=6 April 2009|title=Fast facts about NATO|publisher=[[CBC News]]|access-date=19 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20120504110549/http://www.cbc.ca/news/world/story/2009/04/03/f-nato-fast-facts.html|archive-date=4 May 2012}}</ref><ref name="soviet request nato frus"/> សំណើរបស់សហភាពសូវៀតក្នុងការចូលរួមជាសមាជិកអង្គការណាតូត្រូវបានលើកឡើងនៅក្រោយ[[សន្និសីទទីក្រុងប៊ែរឡាំង (១៩៥៤)|សន្និសីទទីក្រុងប៊ែរឡាំង]]ដែលបានផ្តើមឡើងនៅខែមករានិងបញ្ចប់ទៅវិញនៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៥៤។ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសសូវៀតលោក[[វីយ៉ាឆេស្លាវ ម៉ូឡូតូវ|ម៉ូឡូតូវ]]បានស្នើឱ្យមានការបង្រួបបង្រួមជាតិអាល្លឺម៉ង់ឡើងវិញ{{sfn|Molotov|1954a|pp=197,201}}និងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសរដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់មួយ{{sfn|Molotov|1954a|p=202}}ដោយស្ថិតនៅក្រោមលក្ខខណ្ឌដកទ័ពរបស់មហាអំណាចទាំងបួននិងធានានូវអព្យាក្រឹតភាពអាល្លឺម៉ង់ក៏ប៉ុន្តែសំណើមួយនេះត្រូវបានបដិសេដដោយរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសផ្សេងទៀត (អង់គ្លេស អាមេរិក និងបារាំង)។{{sfn|Molotov|1954a|pp=211–212, 216}} នេះមិនមែនជាសំណើស្នើរឱ្យមានការបង្រួបបង្រួមជាតិអាល្លឺម៉ង់វិញជាលើកដំបូងនោះទេ ប្រធានបទប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ត្រូវបានប្រទេសលោកសេរីធ្លាប់បានលើកឡើងមកពិភាក្សាយ៉ាងដិតដល់ដោយសហរដ្ឋអាមេរិក អង់គ្លេស និងបារាំងមិនចង់ឱ្យដំណើរបង្រួបបង្រួមនេះប្រព្រឹត្តិទៅដោយអព្យាក្រឹតនោះឡើយ។ ផ្ទុយទៅវិញ លោកខាងលិចគឺចង់ឱ្យការបង្រួបបង្រួមប្រទេសអាល្លឺម៉ង់មានភាពលំអៀងទៅរកខាងពួកគេដោយអះអាងថារដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ដែលនឹងបង្រួបបង្រួមថ្មីគឺគួរតែមានសិទ្ធិចូលរួមក្នុងសហគមន៍ការពារប្រជាជាតិអឺរ៉ុប (ស.ក.អ.)និងពង្រឹងវិស័យយោធារបស់ខ្លួន។<ref name="Steininger1">{{cite book |last=Steininger |first=Rolf |date=1991 |title=The German Question: The Stalin Note of 1952 and the Problem of Reunification |publisher=Columbia Univ Press |page=56 }}</ref><ref name="Gaddis">{{cite book |last=Gaddis |first=John |date=1997 |title=We Know Now: Rethinking Cold War History |publisher=Clarendon Press |page=126 }}</ref> ជាលទ្ធផល ម៉ូឡូតូវបានកើតការព្រួយបារម្ភខ្លាច ស.ក.អ. អាចចេញប្រឆាំងនឹងសហភាពសូវៀតនាពេលអនាគតដូច្នេះលោកក៏បានស្វែងរកមធ្យោបាយ"ដើម្បីការពារកុំឱ្យកើតមានក្រុមប្រទេសអឺរ៉ុបប្រឆាំងនឹងក្រុមប្រទេសអឺរ៉ុបដទៃទៀត"<ref name="molotov proposal europe"/>ដោយបានស្នើឱ្យមានសន្ធិសញ្ញាទូទៅស្តីពីសន្តិសុខសមូហភាពនៅអឺរ៉ុប"ដែលនឹងបើកចំហរឱ្យប្រទេសអឺរ៉ុបទាំងអស់ចូលរួមដោយមិនប្រកាន់អំពីប្រព័ន្ធសង្គម"<ref name="molotov proposal europe"/> ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស អាមេរិក និងបារាំងបានប្រឆាំងនឹងសំណើនេះ។{{sfn|Molotov|1954a|p=214}} មួយខែក្រោយមក សន្ធិសញ្ញាដែលបានស្នើដោយសូវៀតក៏ត្រូវបដិសេដមិនត្រឹមតែដោយក្រុមអ្នកគាំទ្រ ស.ក.អ.ប៉ុណ្ណោះទេតែថែមទាំងដោយក្រុមប្រឆាំងលោកខាងលិចនៃសហគមន៍ការពារប្រជាជាតិអឺរ៉ុបផងដែរដោយពួកគេយល់ឃើញថា"ទម្រង់សន្ធិសញ្ញានេះគឺមិនអាចទទួលយកបានទេព្រោះថាវាមិនរាប់បញ្ចូលសហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងប្រព័ន្ធសន្តិសុខសមូហភាពនៅអឺរ៉ុប"។<ref name="molotov proposal nato"/> ដោយឃើញដូច្នេះ សហភាពសូវៀតក៏សម្រេចចិត្តធ្វើសំណើជាទម្រង់ថ្មីមួយទៅកាន់រដ្ឋាភិបាលអាមេរិក អង់គ្លេស និងបារាំងដោយលើកនេះគឺទទួលស្គាល់អាមេរិកចូលក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងអឺរ៉ុបទូទៅ។<ref name="molotov proposal nato"/> មហាអំណាចលោកខាងលិចទាំងបីក៏ចេញប្រឆាំងនឹងសំណើរបស់សូវៀតម្តងទៀតដោយបានលើកឡើងថា"សំណើនេះគឺមានទំនោរប្រឆាំងនិងរំលោភលើកតិកាសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង"។<ref name="molotov proposal nato"/>{{sfn|Molotov|1954a|p=216,}} ដូចមុនៗអញ្ចឹងដែរ សំណើរបស់សហភាពសូវៀតក្នុងការសុំចូលជាសមាជិកអង្គការណាតូគឺត្រូវបានបដិសេដដោយរដ្ឋាភិបាលអាមេរិក អង់គ្លេស និងបារាំង។<ref name="soviet request nato frus"/><ref name="soviet request nato reply"/> អង្គលេខាធិការណាតូនៅពេលនោះគឺលោកឧត្តមសេនីយ៍[[ហេស្ទីង អ៊ីស្មេ]]បានចេញមុខប្រឆាំងនឹងសំណើរបស់សូវៀតនៅឆ្នាំ១៩៥៤<ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2001/jun/17/russia.iantraynor|title=Soviets tried to join Nato in 1954|author=Ian Traynor|work=the Guardian|access-date=29 កក្កដា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20170216223602/https://www.theguardian.com/world/2001/jun/17/russia.iantraynor|archive-date=16 កុម្ភៈ 2017}}</ref> ដោយបានមានប្រសាសន៍ថា៖ "សំណើរបស់សហភាពសូវៀតក្នុងការចូលជាសមាជិកណាតូគឺប្រៀបដូចជាចោរប្លន់ម្នាក់ស្នើសុំចូលរួមជាមួយកម្លាំងនគរបាលអញ្ចឹង"។<ref name="soviet request nato note"/> នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៥៤ មេដឹកនាំអាល្លឺម៉ង់ខាងលិចបានធ្វើដំណើរទៅជួបជាមួយថ្នាក់ដឹកនាំអាមេរិកជាលើកដំបូងនៅឯសហរដ្ឋអាមេរិក។ ការធ្វើសច្ចានុមតិនៃ ស.ក.អ. ត្រូវបានពន្យាប៉ុន្តែអ្នកតំណាងអាមេរិកបានបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ទៅកាន់មេដឹកនាំអាល្លឺម៉ង់ថា ស.ក.អ. គឺនឹងក្លាយជាផ្នែកមួយរបស់អង្គការណាតូ។{{sfn|Adenauer|1966a|p=662}} អនុស្សាវរីយ៍នៃមហាសង្គ្រាមគឺនូវស្ថិតនៅក្នុងកែវភ្នែករដ្ឋាភិបាលបារាំងនិងប្រជាជនបារាំងមួយចំនួននៅឡើយ។<ref name="History Channel 2">{{cite web|url=http://www.history.com/this-day-in-history/the-warsaw-pact-is-formed|title=The Warsaw Pact is formed|publisher=[[History (U.S. TV channel)|History Channel]]|access-date=29 កក្កដា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20151223050529/http://www.history.com/this-day-in-history/the-warsaw-pact-is-formed|archive-date=23 ធ្នូ 2015}}</ref><ref name="EDC refusal"/> នៅថ្ងៃទី៣០ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៥៤ សភាបារាំងបានសម្រេចបដិសេដការបង្កើត ស.ក.អ. ឡើងដែលជាសកម្មភាពរារាំងអាមេរិកមិនឱ្យសម្រេចនូវគោលនយោបាយរបស់ពួកគេនៅទ្វីបអឺរ៉ុប។<ref name="Alternatives to EDC"/> ដោយឃើញដូច្នេះ ក្រសួងការបរទេសអាមេរិកក៏ចាប់ផ្តើមឆ្លុះបញ្ចាំងលើជម្រើសផ្សេងៗ៖ ទោះយ៉ាងណាអាល្លឺម៉ង់ខាងលិចនឹងត្រូវអញ្ជើញឱ្យចូលជាសមាជិកអង្គការណាតូតែក្នុងករណីដែលបារាំងធ្វើការរារាំងហើយដើម្បីជៀសវាងវេតូរបស់បារាំង អាមេរិកនឹងត្រូវគាំទ្រយោធាអាល្លឺម៉ង់ដោយវិធីសាស្ត្រផ្សេងទៀតក្រៅអង្គការណាតូ។<ref name="german rearmament"/> [[File:ParkPatriot2015part4-12.jpg|thumb|left|រថយន្តហ្ស៊ីបប្រភេទយោធាម៉ូដែល [[UAZ‐៤៦៩]], វាគឺជាប្រភេទរថយន្តយោធាដ៏និយមបំផុតនៅតាមប្រជាជាតិនៃកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី។]] នៅ[[សន្ធិសីទទីក្រុងប៉ារីសនិងឡុងដ៍|ថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៥៤]] – ពោលគឺ ៩ ឆ្នាំបន្ទាប់ពីការទទួលជ័យជម្នះលើ[[អាល្លឺម៉ង់ណាស៊ី]]នៅក្នុង[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២]] – ទីបំផុតសាធារណរដ្ឋសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ក៏ត្រូវទទួលចូលជាសមាជិកកតិកាសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង។<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/may/9/newsid_2519000/2519979.stm|title=West Germany accepted into Nato|work=BBC News|date=9 May 1955|access-date=29 កក្កដា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20120106185539/http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/may/9/newsid_2519000/2519979.stm|archive-date=6 មករា 2012}}</ref> នៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៥៤ សហភាពសូវៀតបានស្នើសន្ធិសញ្ញាសន្តិសុខអឺរ៉ុបថ្មីមួយទៀត<ref>"Indivisible Germany: Illusion or Reality?" James H. Wolfe Springer Science & Business Media, 06.12.2012 page 73</ref>ជាលើកចុងក្រោយដោយមានបំណងចង់បញ្ឈប់ជំនួយនិងអភិវឌ្ឍវិស័យយោធានៅអាល្លឺម៉ង់ខាងលិចប៉ុន្តែចុងក្រោយគឺមិនបានផលអ្វីនោះទេ។ នៅថ្ងៃទី១៤ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៥៥ សហភាពសូវៀតនិងបណ្តាប្រទេសអឺរ៉ុបចំនួន ៧ ផ្សេងទៀតបានបញ្ជាក់ជាថ្មីនូវបំណងរបស់ពួកគេក្នុងការបង្កើតប្រព័ន្ធសន្តិសុខអឺរ៉ុបរួមដោយមិនរើសអើងនិងគិតពីប្រព័ន្ធសង្គមនិងនយោបាយរបស់រដ្ឋនីមួយៗ<ref name="warsaw treaty text"/>ហើយដើម្បីជាការឆ្លើយតបទៅនឹងការបញ្ចូលអាល្លឺម៉ង់ខាងលិចទៅក្នុងអង្គការណាតូ កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើង។<ref name="History Channel 1">{{cite web|url=http://www.history.com/topics/cold-war/formation-of-nato-and-warsaw-pact|title=Formation of Nato and Warsaw Pact|publisher=[[History (U.S. TV channel)|History Channel]]|access-date=29 កក្កដា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20151223045828/http://www.history.com/topics/cold-war/formation-of-nato-and-warsaw-pact|archive-date=23 ធ្នូ 2015}}</ref><ref name="NATO short history" /> ដើម្បីទប់ទល់នឹងអាល្លឺម៉ង់ខាងលិចដែលកំពុងវិវត្តវិស័យយោធារបស់ខ្លួន សហភាពសូវៀតក៏សម្រេចចិត្តផ្តល់ជំនួយនិងអភិវឌ្ឍវិស័យយោធានៅ[[អាល្លឺម៉ង់ខាងកើត]]ហើយជាលទ្ធផល [[កងទ័ពប្រជាជនជាតិ]]ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងហើយដំណើរការជាកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធរួមនៃសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យអាល្លឺម៉ង់។<ref>{{cite web|url=https://www.economist.com/europe/2012/10/13/no-shooting-please-were-german|title=No shooting please, we're German|access-date=29 កក្កដា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20180823210307/https://www.economist.com/europe/2012/10/13/no-shooting-please-were-german|archive-date=23 សីហា 2018}}</ref> ===សមាជិក=== [[File:Bundesarchiv Bild 183-1987-0529-029, Berlin, Tagung Warschauer Pakt, Gruppenfoto.jpg|thumb|right|ជំនួបរវាងអ្នកតំណាំងទាំងប្រាំពីរនៃបណ្តារដ្ឋកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីនៅទីក្រុង[[ប៊ែរឡាំងខាងកើត]]ក្នុងខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៨៧។ ពីឆ្វេងទៅស្តាំមាន៖ លោក[[គូស្តាវ ហ៊ូសាក់]] (ឆេកូស្លូវ៉ាគី), [[តូឌ័រ ហ្ស៊ីវកូវ]] (ប៊ុលការី), [[អ៊ីរីក ហូនេកឺរ៍]] (អាល្លឺម៉ង់), [[មីខាអ៊ីល ហ្គ័របាឆូវ]] (សហភាពសូវៀត), [[នីកូឡៃ អេឆោសេស្គូ]] (រ៉ូម៉ានី), [[វ៉ូច្ឆែល ចារូសែលស្គី]] (ប៉ូឡូញ) និងលោក[[ចាណូស កាដារ]] (ហុងគ្រី)។]] ប្រទេសសមាជិកសរុបទាំងប្រាំបីនៃកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីបានសន្យាការពារគ្នាទៅវិញទៅមកបើមានការចូលឈ្លានពានលើសមាជិកណាមួយពីប្រទេសខាងក្រៅ។ ទំនាក់ទំនងក្នុងចំណោមប្រទេសហត្ថលេខីនៃសន្ធិសញ្ញាគឺបានផ្អែកលើការមិនចូលធ្វើអន្តរាគមន៏ក្នុងកិច្ចការផ្ទៃក្នុងនៃប្រទេសសមាជិកនីមួយៗ ការគោរពអធិបតេយ្យភាពជាតិគ្នា និងឯករាជ្យភាពនយោបាយ។<ref>{{cite web|url=https://www.thoughtco.com/the-warsaw-pact-3878466|title=How the Russians Used the Warsaw Pact|access-date=29 កក្កដា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20180823174542/https://www.thoughtco.com/the-warsaw-pact-3878466|archive-date=23 សីហា 2018}}</ref> ប្រទេសហត្ថលេខីនៃ'''សន្ធិសញ្ញាមិត្តភាព កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងជនុបត្ថម្ភ'''មានដូចជា៖ * {{flagicon image|Flag of the Czech Republic.svg|23px}} [[សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមឆេកូស្លូវ៉ាគី|ឆេកូស្លូវ៉ាគី]]<ref name="history.com"/> * {{flagicon|ប៉ូឡូញ}} [[សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតប៉ូឡូញ|ប៉ូឡូញ]]<ref name="history.com"/> * {{flagicon image|Flag of Bulgaria (1971-1990).svg|23px}} [[សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតប៊ុលការី|ប៊ុលការី]]<ref name="history.com"/> * {{flagicon image|Flag of Romania (1965-1989).svg|23px}} [[សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមរ៉ូម៉ានី|រ៉ូម៉ានី]] (ជាសមាជិកតែមួយគត់ដែលមិនស្ថិតនៅក្រោមបញ្ជារបស់សូវៀតផ្ទាល់<ref>{{cite book|url=https://books.google.ro/books?hl=en&id=kAoWAQAAIAAJ&dq=desatellization%20romania|author= [[Thomas Spira]]| publisher=Academic International Press|year= 2004|title=Nationalism and Ethnicity Terminologies: An Encyclopedic Dictionary and Research Guide, Volume 3|page= 149}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.ro/books?id=0tEFBAAAQBAJ&pg=PA189|author= R. J. Crampton|publisher= [[Routledge]]|date= 15 កក្កដា 2014|title=The Balkans Since the Second World War}}</ref>) * {{flag|សហភាពសូវៀត}}<ref name="history.com"/> * {{flagicon|ហុងគ្រី}} [[សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតហុងគ្រី|ហុងគ្រី]] (បានដកខ្លួនចេញជាបណ្តោះអាសន្ននៅរវាងថ្ងៃទី១–៤ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៥៦ ដោយសារតែ[[បដិវត្តន៍ហុងគ្រីឆ្នាំ១៩៥៦|បដិវត្តន៍ហុងគ្រី]])<ref name="history.com"/> * {{flagicon image|Flag of East Germany.svg|23px}} [[អាល្លឺម៉ង់ខាងកើត]] (បានដកខ្លួនចេញជាផ្លូវការនៅថ្ងៃទី២៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩០ *ដោយមានការអនុញ្ញាតពីសហភាពសូវៀត* ដើម្បីត្រៀមខ្លួនបង្រួបបង្រួមជាមួយអាល្លឺម៉ង់ខាងលិចហើយនៅពាក់កណ្តាលអធ្រាត្រនៃថ្ងៃទី៣ ខែតុលា, រដ្ឋមួយនេះក៏បានបាត់បង់អត្ថិភាពជារៀងរហូតមក)<ref>[https://books.google.ro/books?id=LoqwCAAAQBAJ&pg=PA59 Adrian Webb, Routledge, 9 sept. 2014, ''Longman Companion to Germany Since 1945'', p. 59]</ref><ref>[https://books.google.ro/books?id=JKrpCAAAQBAJ&pg=PA297 Frédéric Bozo, Berghahn Books, 2009, ''Mitterrand, the End of the Cold War, and German Unification'', p. 297]</ref><ref>[https://books.google.ro/books?id=gXflC2Ipo_QC&pg=PA537 Heinrich August Winkler, Oxford University Press, 2006, ''Germany: 1933-1990'', p. 537]</ref><ref>[https://books.google.ro/books?id=IGjfBQAAQBAJ&pg=PA261 David Childs, Routledge, 17 dec. 2014, ''Germany in the Twentieth Century'', p. 261]</ref><ref>[https://books.google.ro/books?id=4YIh-_UjxUQC&pg=PR54 Richard T. Gray, Sabine Wilke, University of Washington Press, 1996, ''German Unification and Its Discontents'', p. 54 (LIV)]</ref> * {{flagicon|Albania|1946}} [[សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមប្រជាមានិតអាល់បានី|អាល់បានី]] (ឈប់ផ្តល់ការគាំទ្រនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦១ ដោយសារតែការមិនចុះសម្រុងគ្នាជាមួយសហភាពសូវៀតហើយទីបំផុតក៏បានដកខ្លួនចេញជាផ្លូវការនៅថ្ងៃទី១៣ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៦៨) ====រដ្ឋសង្កេតការណ៍==== {{Flagicon image|Flag of the People's Republic of Mongolia (1949-1992).svg|23px}} [[សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតម៉ុងកូល|ម៉ុងកូល]]៖ នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៦៣ [[សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតម៉ុងកូល]]បានស្នើសុំចូលជាសមាជិកកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីក្រោមមាត្រា ៩ នៃសន្ធិសញ្ញានេះ។<ref name="auto">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Jm4L_b8CHycC&q=mongolia+warsaw+pact&pg=PA152|title=A Cardboard Castle?: An Inside History of the Warsaw Pact, 1955-1991|first1=Vojtech|last1=Mastny|first2=Malcolm|last2=Byrne|date=1 មករា 2005|publisher=Central European University Press|access-date=29 កក្កដា 2021|via=Google Books|archive-url=https://web.archive.org/web/20180823210411/https://books.google.com.au/books?id=Jm4L_b8CHycC&pg=PA152&lpg=PA152&dq=mongolia+warsaw+pact&source=bl&ots=01GUQAwggH&sig=XW12kzqHCS_-NbCX5al3ZOPGACE&hl=pl&sa=X&ved=2ahUKEwiDu729p4PdAhWMFIgKHdqwC4gQ6AEwBHoECAUQAQ#v=onepage&q=mongolia+warsaw+pact&f=false|archive-date=23 សីហា 2018|isbn=9789637326080}}</ref> ដោយសារតែទំនាក់ទំនងរវាងចិន–សូវៀតកំពុងធ្លាក់ចុះដុនដាបខ្លាំង ម៉ុងកូលបានប្រកាសខ្លួនជារដ្ឋសង្កេតការណ៍។<ref name="auto"/> រដ្ឋាភិបាលសូវៀតបានយល់ព្រមដាក់ទ័ពនៅលើទឹកដីម៉ុងកូលនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦៦។<ref>{{cite web|url=http://articles.latimes.com/1990-03-03/news/mn-1543_1_soviet-union|title=Soviet Troops to Leave Mongolia in 2 Years|agency=Reuters|date=3 មីនា 1990|access-date=29 កក្កដា 2021|via=LA Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20181010153559/http://articles.latimes.com/1990-03-03/news/mn-1543_1_soviet-union|archive-date=10 តុលា 2018}}</ref> ដំបូងឡើយ ប្រទេស[[ចិន]] [[កូរ៉េខាងជើង]] ម៉ុងកូល និង[[វៀតណាម]]គឺសុទ្ធតែជារដ្ឋសង្កេតការណ៍ប៉ុន្តែចិនបានដកខ្លួនចេញវិញនៅអំឡុងទស្សវត្ត១៩៦០ បន្ទាប់ពីមិនត្រូវគ្នាជាមួយសហភាពសូវៀត។<ref>{{cite web|url=http://freecontent.abc-clio.com/ContentPages/contentpage.aspx?entryid=2012183&currentSection=2012178&productid=2012177|title=Warsaw Treaty Organization|last=ABC-CLIO|date=3 មីនា 1990|access-date=29 កក្កដា 2021}}</ref> ===អំឡុងសង្គ្រាមត្រជាក់=== {{Main|សង្គ្រាមត្រជាក់}} [[File:Praga 11.jpg|thumb|left|រថក្រោះសូវៀតដែលមានសញ្ញាឈើឆ្កាងពណ៌សនៅពីលើដើម្បីសម្គាល់ខ្លួនពីរថក្រោះឆេកូស្លូវ៉ាគី, រូបថតនៅ[[ទីក្រុងប្រាក]]ក្នុងអំឡុង[[ការឈ្លានពានរបស់កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីលើឆេកូស្លូវ៉ាគី|ការឈ្លានពានប្រទេសឆេកូស្លូវ៉ាគីដោយក្រុមប្រទេសកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី]], ១៩៦៨]] ក្នុងរយៈពេល ៣៦ ឆ្នាំ [[អង្គការសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង|អង្គការណាតូ]]និងកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីគឺមិនដែលធ្វើសង្គ្រាមជាមួយគ្នាផ្ទាល់នៅទ្វីបអឺរ៉ុបនោះឡើយ។ សហរដ្ឋអាមេរិកហើយសហភាពសូវៀតនិងរួមជាមួយសម្ព័ន្ធមិត្តរៀងៗខ្លួនបានអនុវត្តគោលនយោបាយយុទ្ធសាស្ត្រដើម្បីទប់ទល់គ្នានៅទ្វីបអឺរ៉ុបខណៈពេលដែលកំពុងប្រយុទ្ធនិងបណ្តុះឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួននៅលើឆាកអន្តរជាតិផង។ សកម្មភាពទាំងនោះរួមមាន៖ ការចូលធ្វើអន្តរាគមន៍នៅក្នុង[[សង្គ្រាមកូរ៉េ]] [[សង្គ្រាមវៀតណាម]] [[ការឈ្លានពានឈូងសមុទ្រជ្រូក]] [[សង្គ្រាមកខ្វក់]] និង[[សង្គ្រាមកម្ពុជា-វៀតណាម]]...។ល។<ref>{{cite web|url=https://militaryhistorynow.com/2013/10/02/the-international-vietnam-war-the-other-world-powers-that-fought-in-south-east-asia/|title=America Wasn't the Only Foreign Power in the Vietnam War|date=2 តុលា 2013|access-date=31 កក្កដា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612165646/https://militaryhistorynow.com/2013/10/02/the-international-vietnam-war-the-other-world-powers-that-fought-in-south-east-asia/|archive-date=12 មិថុនា 2018}}</ref><ref>{{cite web|url=https://courses.lumenlearning.com/boundless-worldhistory/chapter/crisis-points-of-the-cold-war/|title=Crisis Points of the Cold War - Boundless World History|website=courses.lumenlearning.com|access-date=31 កក្កដា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20180823174414/https://courses.lumenlearning.com/boundless-worldhistory/chapter/crisis-points-of-the-cold-war/|archive-date=23 សីហា 2018}}</ref> [[File:Overzicht op Museumplein met spandoek The Dutch disease is better for peace o, Bestanddeelnr 253-8627.jpg|thumb|សកម្មភាពបាតុកម្មនៅទីក្រុងអាំស្ទែដាំតវ៉ារឿង[[ការប្រកួតប្រជែងអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ|ប្រកួតប្រជែងអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ]]រវាងសហរដ្ឋអាមេរិក/ណាតូនឹងកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី, ១៩៨១]] នៅឆ្នាំ១៩៥៦ បន្ទាប់ពីរដ្ឋាភិបាលលោក[[អ៊ីម្រេ ណាហ្គី]]បានប្រកាសដកប្រទេសខ្លួន (ហុងគ្រី) ចេញពីកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី [[បដិវត្តន៍ហុងគ្រីឆ្នាំ១៩៥៦|សហភាពសូវៀតក៏បានលើកទ័ពចូលឈ្លានពាននិងដករដ្ឋាភិបាលលោកណាហ្គីចេញពីអំណាច]]ភ្លាមៗ។<ref>{{cite web|url=https://www.historylearningsite.co.uk/modern-world-history-1918-to-1980/the-cold-war/the-hungarian-uprising-of-1956/|title=The Hungarian Uprising of 1956 - History Learning Site|access-date=31 កក្កដា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20180823174101/https://www.historylearningsite.co.uk/modern-world-history-1918-to-1980/the-cold-war/the-hungarian-uprising-of-1956/|archive-date=23 សីហា 2018}}</ref> លើសពីនេះទៅទៀត កងកម្លាំងសូវៀតថែមទាំងបង្ក្រាបការបះបោររបស់ប្រជាជនហុងគ្រីផងដែរហើយជាលទ្ធផល ពលរដ្ឋហុងគ្រីប្រមាណ ២,៥០០ នាក់បានបាត់បង់ជីវិត។<ref>{{cite web|url=https://edition.cnn.com/2016/10/23/europe/hungarian-revolution-escape/index.html|title=Recalling the Hungarian revolution, 60 years on|first=Matthew |last=Percival|publisher=CNN|access-date=31 កក្កដា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20180823181544/https://edition.cnn.com/2016/10/23/europe/hungarian-revolution-escape/index.html|archive-date=23 សីហា 2018}}</ref> កងកម្លាំងកុម្មុយនិស្តពហុជាតិបានចេញសកម្មភាព[[ការឈ្លានពានរបស់កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីលើឆេកូស្លូវ៉ាគី|ចូលឈ្លានពានរដ្ឋឆេកូស្លូវ៉ាគី]]នៅក្នុងខែសីហា ឆ្នាំ១៩៦៨។<ref>{{cite web|url=https://www.history.com/this-day-in-history/soviets-invade-czechoslovakia|title=Soviets Invade Czechoslovakia - Aug 20, 1968 - HISTORY.com|access-date=31 កក្កដា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20180823174329/https://www.history.com/this-day-in-history/soviets-invade-czechoslovakia|archive-date=23 សីហា 2018}}</ref> គ្រប់សមាជិកស្ទើរទាំងអស់បានចូលរួមធ្វើការសកម្មភាពឈ្លានពានលើកលែងតែ[[សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមរ៉ូម៉ានី]]និង[[សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតអាល់បានី]]។<ref name="auto1">{{cite web|url=http://www.enrs.eu/pl/news/1083-warsaw-pact-invasion-of-czechoslovakia|title=Warsaw Pact invasion of Czechoslovakia|first=Agnieszka|last=Nosowska|website=www.enrs.eu|access-date=31 កក្កដា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20180823174239/http://www.enrs.eu/pl/news/1083-warsaw-pact-invasion-of-czechoslovakia|archive-date=23 សីហា 2018|df=dmy-all}}</ref> ចំណែកឯ[[អាល្លឺម៉ង់ខាងកើត|សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យអាល្លឺម៉ង់]]វិញបានចេញការគាំទ្រតិចតួចប៉ុណ្ណោះ។<ref name="auto1"/> ===ការបញ្ចប់សង្គ្រាមត្រជាក់=== នៅឆ្នាំ១៩៨៩ ប្រជាជនក្នុងបណ្តាប្រទេសកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីបានចាប់ផ្តើមកើតក្តីមិនពេញចិត្តនិងបានបញ្ចេញសកម្មភាពប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលពួកគេបន្តិចម្តងៗ។ អតីតរជ្ជទាយាទនៃចក្រភពអូទ្រីស–ហុងគ្រីគឺលោក[[អូតូ វ៉ន ហាបស៍ប៊ឺក]]បានចេញគម្រោងនយោបាយមួយហៅថា[[ពិចនិចប៉ង់-អឺរ៉ុប]]ដើម្បីសាកល្បងចិត្តប្រជាជនប្លុកខាងលិចដោយបើកច្រកព្រំដែនប្រទេសអូទ្រីស។ មនុស្សរាប់រយនាក់មកពីគ្រប់ប្រទេសនៃកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី (ជាពិសេសគឺប្រជាជនអាល្លឺម៉ង់ខាងលិច) បានធ្វើដំណើរមកប្រទេសហុងគ្រីដើម្បីរត់ចេញតាមច្រកព្រំដែនអូទ្រីសដែលបានបើកនោះ។ ប៉ូឡូញបានឆ្លងកាត់ការបោះឆ្នោតសេរីមួយនៅឆ្នាំ១៩៩០ ដោយឃើញថាបក្សសាមគ្គីភាពជាតិបានទទួលសម្លេងច្រើនជាងគេហើយនឹងឡើងជារដ្ឋាភិបាលថ្មីនៃប្រទេសប៉ូឡូញជំនួសរដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនិស្តចាស់,<ref>{{cite web|url=https://www.nytimes.com/1989/08/22/world/polish-army-enigma-in-the-soviet-alliance.html?searchResultPosition=116|title=Polish Army: Enigma in the Soviet Alliance|access-date=31 កក្កដា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20171220112328/http://www.nytimes.com/1989/08/22/world/polish-army-enigma-in-the-soviet-alliance.html|archive-date=20 ធ្នូ 2017}}</ref> ដំណើរគ្នានេះដែរ សម្ព័ន្ធយោធានៃកតិកាសញ្ញាបានកំពុងដួលរលំបន្តិចម្តងៗ។<ref>Miklós Németh in Interview with Peter Bognar, Grenzöffnung 1989: „Es gab keinen Protest aus Moskau“ (German - Border opening in 1989: There was no protest from Moscow), in: Die Presse 18 August 2014.</ref><ref>„Der 19. August 1989 war ein Test für Gorbatschows“ (German - August 19, 1989 was a test for Gorbachev), in: FAZ 19 August 2009.</ref><ref>Michael Frank: Paneuropäisches Picknick – Mit dem Picknickkorb in die Freiheit (German: Pan-European picnic - With the picnic basket to freedom), in: Süddeutsche Zeitung 17 May 2010.</ref> គោលនយោបាយចបើកចំហរ"នៅសហភាពសូវៀតបាននាំឱ្យបក្សកុម្មុយនិស្តសូវៀតបាត់បង់ឥទ្ធិពលនិងការក្តោបក្តាប់អំណាចបន្តិចម្តងៗហើយទីបំផុតក៏ត្រូវផ្តួលរលំនៅឆ្នាំ១៩៩១។<ref name="dictionary"/> ជារួមនៅពីឆ្នាំ១៩៨៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៩១ រដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនិស្តនៅប្រទេស[[ការដួលរលំនៃលទ្ធិកុម្មុយនិស្តនៅអាល់បានី|អាល់បានី]] [[ការដួលរលំនៃលទ្ធិកុម្មុយនិស្តនៅប៉ូឡូញ|ប៉ូឡូញ]] [[ការដួលរលំនៃលទ្ធិកុម្មុយនិស្តនៅហុងគ្រី|ហុងគ្រី]] [[ការដួលរលំនៃលទ្ធិកុម្មុយនិស្តនៅឆេកូស្លូវ៉ាគី|ឆេកូស្លូវ៉ាគី]] [[ការដួលរលំនៃលទ្ធិកុម្មុយនិស្តនៅអាល្លឺម៉ង់ខាងកើត|អាល្លឺម៉ង់ខាងកើត]] [[ការដួលរលំនៃលទ្ធិកុម្មុយនិស្តនៅប៊ុលការី|ប៊ុលការី]] [[ការដួលរលំនៃលទ្ធិកុម្មុយនិស្តនៅរ៉ូម៉ានី|រ៉ូម៉ានី]] [[ការបែកបាក់រដ្ឋយូហ្គោស្លាវី|យូហ្គោស្លាវី]] និង[[ការរំលោយសហភាពសូវៀត|សហភាពសូវៀត]]គឺសុទ្ធតែត្រូវបានផ្តួលរលំ។ នៅថ្ងៃទី២៥ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៩១ កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីត្រូវបានប្រកាសរំលាយនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំនៅក្នុងប្រទេសហុងគ្រីរវាងរដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិនិងរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសមកពីបណ្តាប្រទេសសមាជិកដែលនៅសេសសល់។<ref name="csmonitor"/> នៅថ្ងៃទី១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៩១ ប្រធានាធិបតីឆេកូស្លូវ៉ាគីគឺលោក[[វ៉ាក្លាវ ហាវែល]]<ref name="auto2">{{cite web|url=https://www.nytimes.com/1991/07/02/world/death-knell-rings-for-warsaw-pact.html|title=DEATH KNELL RINGS FOR WARSAW PACT|first=Steven|last=Greenhouse|access-date=31 កក្កដា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20180823174651/https://www.nytimes.com/1991/07/02/world/death-knell-rings-for-warsaw-pact.html|archive-date=23 សីហា 2018}}</ref>បានប្រកាសឈប់ទទួលស្គាល់អង្គការសន្ធិសញ្ញាមិត្តភាព កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងជនុបត្ថម្ភឆ្នាំ១៩៥៥ ពោលគឺលោកបានបញ្ចប់សម្ព័ន្ធភាពយោធា ៣៦ ឆ្នាំជាមួយសហភាពសូវៀត។<ref name="auto2"/><ref name="Havel"/> ជាទីបញ្ចប់ សហភាពសូវៀតក៏ត្រូវបានរំលាយនៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៩១។ ==សូមមើលផងដែរ== * [[អង្គការសន្ធិសញ្ញាសន្តិសុខរួម]] (អ.ស.ស.រ.–CSTO)៖ សម្ព័ន្ធយោធាទំនើបរវាងអតីតរដ្ឋសហភាពសូវៀតចំនួនប្រាំមួយ។ * [[អង្គការសហប្រតិបត្តិការស៊ាងហៃ]] (អ.ស.ស.–SCO)៖ អង្គការសម្ព័ន្ធភាពនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និងយោធាទំនើបនៃតំបន់អឺរ៉ាស៊ី។ * [[សន្ធិសញ្ញាមិត្តភាព]] ==ឯកសារយោង== {{reflist|30em|refs= <ref name="Havel">{{cite book|last=Havel|first=Václav|author-link=Václav Havel|title=To the Castle and Back|year=2007|publisher=Alfred A. Knopf|location=New York|isbn=978-0-307-26641-5|others=Trans. Paul Wilson|url=https://books.google.com/books?id=GaWwabF35Y0C&q=editions%3AkJCaIwFlq-QC&pg=PP1|access-date=1 សីហា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20160101212444/https://books.google.com/books?id=GaWwabF35Y0C&lpg=PP1&dq=editions%3AkJCaIwFlq-QC&pg=PP1#v=onepage&q&f=false|archive-date=1 មករា 2016}}</ref> <ref name="The Soviet Army in the Cold War Years (1945–1991)">{{cite book|first1=V. I.|last1=Fes'kov|first2=K. A.|last2=Kalashnikov|first3=V. I.|last3=Golikov|title=Sovetskai͡a Armii͡a v gody "kholodnoĭ voĭny," 1945–1991|trans-title=The Soviet Army in the Cold War Years (1945–1991)|location=Tomsk|publisher=Tomsk University Publisher|year=2004|page=6|isbn=5-7511-1819-7 }}</ref> <ref name="csmonitor">{{cite web|url=http://www.csmonitor.com/1991/0226/odate.html|title=Warsaw Pact and Comecon To Dissolve This Week|publisher=Csmonitor.com|date=26 February 1991|access-date=1 សីហា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20120804165046/http://www.csmonitor.com/1991/0226/odate.html|archive-date=4 សីហា 2012}}</ref> <ref name="EDC failure">{{cite web|url=http://www.cvce.eu/obj/debates_in_the_national_assembly_on_30_august_1954-en-b7be6e26-f125-4f20-af78-5699906abc9a.html|title=Debates in the French National Assembly on 30 August 1954|publisher=CVCE|access-date=1 សីហា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202095631/http://www.cvce.eu/obj/debates_in_the_national_assembly_on_30_august_1954-en-b7be6e26-f125-4f20-af78-5699906abc9a.html|archive-date=2 កុម្ភៈ 2014}}</ref> <ref name="Alternatives to EDC">{{cite web|url=http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/FRUS/FRUS-idx?type=goto&id=FRUS.FRUS195254v05p2&page=1164|title=US positions on alternatives to EDC|publisher=United States Department of State / FRUS collection|access-date=1 សីហា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202170917/http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/FRUS/FRUS-idx?type=goto&id=FRUS.FRUS195254v05p2&page=1164|archive-date=2 កុម្ភៈ 2014}}</ref> <ref name="german rearmament">{{cite web|url=http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/FRUS/FRUS-idx?type=goto&id=FRUS.FRUS195254v05p2&page=1166|title=US positions on german rearmament outside NATO|publisher=United States Department of State / FRUS collection|access-date=1 សីហា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202170913/http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/FRUS/FRUS-idx?type=goto&id=FRUS.FRUS195254v05p2&page=1166|archive-date=2 កុម្ភៈ 2014}}</ref> <ref name="EDC refusal">{{cite web|url=http://www.cvce.eu/education/unit-content/-/unit/en/803b2430-7d1c-4e7b-9101-47415702fc8e/c23dd653-ba51-4f7e-9bf1-2c33b347d339#fe1c3284-c9e9-4d0e-8ce1-cba01b013352|title=The refusal to ratify the EDC Treaty|publisher=CVCE|access-date=1 សីហា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202095634/http://www.cvce.eu/education/unit-content/-/unit/en/803b2430-7d1c-4e7b-9101-47415702fc8e/c23dd653-ba51-4f7e-9bf1-2c33b347d339#fe1c3284-c9e9-4d0e-8ce1-cba01b013352|archive-date=2 កុម្ភៈ 2014}}</ref> <ref name="soviet request nato">{{cite web|url=http://www.nato.int/history/doc/5-Soviet-Union-s-request-to-join%20NATO/Soviet%20request%20English.pdf|title=Soviet Union request to join NATO|publisher=Nato.int|access-date=1 សីហា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20120311044021/http://www.nato.int/history/doc/5-Soviet-Union-s-request-to-join%20NATO/Soviet%20request%20English.pdf|archive-date=11 មីនា 2012}}</ref> <ref name="soviet request nato frus">{{cite web|url=http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/FRUS/FRUS-idx?type=turn&id=FRUS.FRUS195254v05p1&entity=FRUS.FRUS195254v05p1.p0531|title=Proposal of Soviet adherence to NATO as reported in the Foreign Relations of the United States Collection|publisher=UWDC FRUS Library|access-date=1 សីហា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222032812/http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/FRUS/FRUS-idx?type=turn&id=FRUS.FRUS195254v05p1&entity=FRUS.FRUS195254v05p1.p0531|archive-date=22 កុម្ភៈ 2014}}</ref> <ref name="soviet request nato reply">{{cite web|url=http://www.nato.int/history/doc/5-Soviet-Union-s-request-to-join%20NATO/RDC%2854%29240-E.pdf|title=Final text of tripartite reply to Soviet note|publisher=Nato website|access-date=1 សីហា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20120311044037/http://www.nato.int/history/doc/5-Soviet-Union-s-request-to-join%20NATO/RDC(54)240-E.pdf|archive-date=11 មីនា 2012}}</ref> <ref name="soviet request nato note">{{cite web|url=http://www.nato.int/60years/doc/5-Soviet-Union-s-request-to-join%20NATO/Transcript%20of%20Lord%20Ismay%27s%20Memo.pdf|title=Memo by Lord Ismay, Secretary General of NATO|publisher=Nato.int|access-date=1 សីហា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304060749/http://www.nato.int/60years/doc/5-Soviet-Union-s-request-to-join%20NATO/Transcript%20of%20Lord%20Ismay's%20Memo.pdf|archive-date=4 មីនា 2016}}</ref> <ref name="molotov proposal nato">{{cite web|url=https://digitalarchive.wilsoncenter.org/document/113924|title=MOLOTOV'S PROPOSAL THAT THE USSR JOIN NATO, MARCH 1954|publisher=Wilson Center|access-date=1 សីហា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202113859/http://digitalarchive.wilsoncenter.org/document/113924|archive-date=2 កុម្ភៈ 2014}}</ref> <ref name="warsaw treaty text">{{cite web|url=http://avalon.law.yale.edu/20th_century/warsaw.asp|title=Text of the Warsaw Security Pact (see preamble)|publisher=Avalon Project|access-date=1 សីហា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20130515014559/http://avalon.law.yale.edu/20th_century/warsaw.asp|archive-date=15 May 2013}}</ref> <ref name="molotov proposal europe">{{cite web|url=http://www.cvce.eu/content/publication/2005/9/6/babc9886-6d90-4005-b266-d698e1d3aa4a/publishable_en.pdf|title=Draft general European Treaty on collective security in Europe — Molotov proposal (Berlin, 10 February 1954)|publisher=CVCE|access-date=1 សីហា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222040634/http://www.cvce.eu/content/publication/2005/9/6/babc9886-6d90-4005-b266-d698e1d3aa4a/publishable_en.pdf|archive-date=22 កុម្ភៈ 2014}}</ref> <ref name="The Brezhnev Doctrine and Communist Ideology">' 'The Review of Politics Volume' ', 34, No. 2 (April 1972), pp. 190–209</ref> <ref name="dictionary">''The New Fontana Dictionary of Modern Thought'', third edition, 1999, pp. 637–8</ref> <ref name="enclopedia">''The Columbia Enclopedia'', fifth edition (1993) p. 2926</ref> <ref name="christopher">Christopher Cook, ''Dictionary of Historical Terms'' (1983)</ref> <ref name="NATO Transformed: The Alliance's New Roles in International Security">{{cite book|first=David S.|last=Yost|title=NATO Transformed: The Alliance's New Roles in International Security|location=Washington, DC|publisher=U.S. Institute of Peace Press|year=1998|page=[https://archive.org/details/natotransformeda0000yost/page/31 31]|isbn=1-878379-81-X|url=https://archive.org/details/natotransformeda0000yost/page/31}}</ref> <ref name="The Future of European Alliance Systems">{{cite book|first=Arlene Idol|last=Broadhurst|title=The Future of European Alliance Systems|publisher=Westview Press|location=Boulder, Colorado|year=1982|page=[https://archive.org/details/futureofeuropean00pede/page/137 137]|isbn=0-86531-413-6|url=https://archive.org/details/futureofeuropean00pede/page/137}}</ref> }} ==អានបន្ថែម== {{refbegin|30em}} '''{{small|ជាភាសាអង់គ្លេស}}''' * Faringdon, Hugh. Confrontation: the strategic geography of NATO and the Warsaw Pact. (London: Routledge & Kegan Paul, 1986.) * {{cite journal|last=Heuser|first=Beatrice|title=Victory in a Nuclear War? A Comparison of NATO and WTO War Aims and Strategies|journal=[[Contemporary European History]]|year=1998|volume=7|issue=3|pages=311–327|doi=10.1017/S0960777300004264|author-link=Beatrice Heuser}} * Mackintosh, Malcolm. ''The evolution of the Warsaw Pact'' (International Institute for Strategic Studies, 1969) * Kramer, Mark N. "Civil-military relations in the Warsaw Pact, The East European component," ''International Affairs,'' Vol. 61, No. 1, Winter 1984–85. * {{cite book|last=Lewis|first=William Julian|title=The Warsaw Pact: Arms, Doctrine, and Strategy|year=1982|publisher=Institute for Foreign Policy Analysis|location=Cambridge, Mass.|isbn=978-0-07-031746-8}} * {{cite book|last=Mastny|first=Vojtech|author-link=Vojtech Mastny|title=A Cardboard Castle ?: An Inside History of the Warsaw Pact, 1955–1991|year=2005|publisher=[[Central European University Press]]|location=Budapest|isbn=978-963-7326-07-3|url=https://books.google.com/books?id=Jm4L_b8CHycC&pg=PP1|author2=Byrne, Malcolm }} {{refend}} * A. James McAdams, "East Germany and Detente." Cambridge University Press, 1985. * McAdams, A. James. "Germany Divided: From the Wall to Reunification." Princeton University Press, 1992 and 1993. ===ភាសាផ្សេងទៀត=== {{refbegin|30em}} * {{cite book|last=Umbach|first=Frank|title=Das rote Bündnis: Entwicklung und Zerfall des Warschauer Paktes 1955 bis 1991|year=2005|publisher=Ch. Links Verlag|location=Berlin|isbn=978-3-86153-362-7|language=de}} * {{cite book|last=Wahl|first=Alfred|title=La seconda vita del nazismo nella Germania del dopoguerra|publisher=Lindau|location=Torino|year=2007|isbn=978-88-7180-662-4|url=https://books.google.com/books?id=Cp0KPQAACAAJ|language=it}} – Original Ed.: {{cite book|last=Wahl|first=Alfred|title=La seconde histoire du nazisme dans l'Allemagne fédérale depuis 1945.|publisher=Armand Colin|location=Paris|year=2006|isbn=2-200-26844-0|url=https://books.google.com/books?id=f4VHp88-bpAC|language=fr}} {{refend}} ===កំណត់ប្រវត្តិ=== {{refbegin|30em}} * {{cite book|last=Adenauer|first=Konrad|title=Konrad Adenauer Memoirs 1945–53|publisher=Henry Regnery Company|year=1966b|url=https://archive.org/details/konradadenauerme0000unse |url-access=registration}} * {{cite book|last=Molotov|first=Vyacheslav|title=Statements at Berlin Conference of Foreign Ministers of U.S.S.R., France, Great Britain and U.S.A., January 25 – February 18, 1954|publisher=Foreign Languages Publishing House|year=1954b|url=https://books.google.com/books?id=58kIAQAAMAAJ}} {{refend}} {{clear}} ==តំណភ្ជាប់ក្រៅ== {{commons|Warsaw Pact|កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី}} {{refbegin|30em}} * {{Cite web|url=http://www.nato.int/cps/en/natohq/declassified_138294.htm|title=What was the Warsaw Pact?|publisher=North Atlantic Treaty Organization}} * [https://web.archive.org/web/20121030153427/http://legacy.wilsoncenter.org/va2/index.cfm?topic_id=1409&fuseaction=home.browse&sort=collection&item=Warsaw%20Pact The Woodrow Wilson Center Cold War International History Project's Warsaw Pact Document Collection] * [http://www.php.isn.ethz.ch/ Parallel History Project on Cooperative Security] * [http://memory.loc.gov/frd/cs/soviet_union/su_appnc.html Library of Congress / Federal Research Division / Country Studies / Area Handbook Series / Soviet Union / Appendix C: The Warsaw Pact] (1989) * [http://omniatlas.com/maps/russia/19550921/ Map of Russia and the Warsaw Pact (omniatlas.com)] * [https://sites.google.com/view/nuclear-weapons-in-hungary/ Soviet Nuclear Weapons in Hungary 1961-1991] * ''[https://archive.org/details/warsawpact19551900embr The Warsaw Pact, 1955–1968.]'' by Hugh Collins Embry. Contain extensive documentation of the Pacts first 13 years. {{refend}} [[Category:កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី| ]] [[Category:ប្លុកខាងលិច]] [[Category:សន្ធិសញ្ញាសង្គ្រាមត្រជាក់]] [[Category:អតីតអង្គការអន្តរជាតិ]] [[Category:អង្គការយោធាអន្តរជាតិ]] [[Category:អង្គការនយោបាយអន្តរជាតិ]] 5egdxk8sd6u8hms4foqzluu0n67ibl1 0 47362 281691 281248 2022-07-22T14:21:14Z Tiamichaelnuksu1994 26855 Tiamichaelnuksu1994 បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[សុីឡា]] ទៅ [[ស៊ីល្លា]] wikitext text/x-wiki {{For|the district in Longyan, China|Xinluo District{{!}}Sîn-lò-khî}} {{អត្ថន័យដទៃទៀត}} {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស|native_name={{lang|ko|신라 (新羅)}}|conventional_long_name=Silla|common_name=Silla|status=|status_text=|government_type=[[Monarchy]]|year_start=57 BCE|year_end=935 CE|life_span=57 BCE – 935 CE|date_start=|event1=Introduction of [[Buddhism]]|date_event1=530|event2=Campaigns of [[Jinheung of Silla|King Jinheung]]|date_event2=551–585|event3=[[Silla-Tang War]]|date_event3=668-676|event4=[[Later Silla]]|date_event4=668–935|p1=Jinhan confederacy|p2=Gojoseon|s1=Goryeo|flag_s1=Royal flag of Goryeo (Bong-gi).svg|image_coat=|coat_alt=|symbol=|symbol_type=|other_symbol='''[[Seal (East Asia)#Government authorities|Royal seal]]'''<br />[[File:Seal of Silla.png|85px]]|image_map=History of Korea-576.png|image_map_caption=Pre-Later Silla at its height in 576|capital=[[History of Gyeongju#Silla period|Seorabeol]]{{efn|Other name(s): Geumseong ({{Korean|금성|金城|labels=no}}), Saro ({{Korean|사로|斯盧|labels=no}}), Sara ({{Korean|사라|斯羅|labels=no}}), Seonabeol ({{Korean|서나벌|徐那伐|labels=no}}), Seoyabeol ({{Korean|서야벌|徐耶伐|labels=no}}), Seobeol ({{Korean|서벌|徐伐|labels=no}}), Wanggyeong ({{Korean|왕경|王京|labels=no}})}}{{efn|With the multiple capitals system; a Supreme capital with one to four secondary capitals (514-c.900)}}|common_languages=[[Old Korean]],<br/>[[Classical Chinese]]{{sfn|Lee|1984|pp=83–84}} <small>(literary)</small>|religion=[[Korean Buddhism|Buddhism]],<br/>[[Korean Confucianism|Confucianism]],<br/>[[Korean Taoism|Taoism]],<br/>[[Korean Shamanism|Shamanism]]|currency=|stat_year1=7th century<ref name="고려시대 개경 연구">{{cite book |author = 박용운 |title = 고려시대 개경연구 147~156쪽|year = 1996}}</ref>|stat_area1=|stat_pop1=894,680|stat_year2=8th century<ref name="고려시대 개경 연구" />|stat_area2=|stat_pop2=2,000,000|footnotes=|today=[[North Korea]]<br>[[South Korea]]|legislature=[[Hwabaek]]}} '''ស៊ីឡា''' (៥៧ មុនគ.ស. <ref>57 BCE according to the ''[[Samguk Sagi]]''; however Seth 2010 notes that "these dates are dutifully given in many textbooks and published materials in Korea today, but their basis is in myth; only Goguryeo may be traced back to a time period that is anywhere near its legendary founding."</ref> – ៩៣៥ គ.ស.) ( {{Korean|[[wikt:신라|신라]]|hanja=[[wikt:新羅|新羅]]|rr=Silla}} {{IPA-ko|ɕiɭ.ɭa}} ) គឺជារាជាណាចក្រកូរ៉េដែលមានទីតាំងនៅភាគខាងត្បូង និងកណ្តាលនៃ [[កូរ៉េ|ឧបទ្វីបកូរ៉េ]] ។ សុីឡា រួមជាមួយ [[បាកជេ]] និង [[ហ្គោហ្គូរីយ៉ូ]] បានបង្កើត [[ព្រះរាជាណាចក្រកូរ៉េទាំងបី|នគរទាំងបីនៃប្រទេសកូរ៉េ]] ។ បង្កើតឡើងដោយ [[Hyeokgeose នៃ Silla|ហ៊ីអុកចូសនៃសុីឡា]] នៃគ្រួសារ ផាក រាជវង្ស [[ជនជាតិកូរ៉េ|កូរ៉េ]] <ref>"...the first united Korean nation-state was established by the Silla Dynasty" The Two Koreas and the Great Powers, p. 48. </ref> ត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយត្រកូល [[Kim (នាមត្រកូលកូរ៉េ)|ហ្យុងជូ ជីម (គីម)]] (김, 金) អស់រយៈពេល 586 ឆ្នាំ ត្រកូល [[Park (នាមត្រកូលកូរ៉េ)|មីរីយ៉ាង បាក់ (ផាក)]] (박, 朴) សម្រាប់ 232 ឆ្នាំ និង [[Seok (នាមត្រកូលកូរ៉េ)|ត្រកូល វុលសុង ស៊ុក]] (석, 昔) អស់រយៈពេល 172 ឆ្នាំ។ វាបានចាប់ផ្តើមជា អាណាចក្រ នៅក្នុងសម្ព័ន្ធ Samhan ដែលធ្លាប់ជាសម្ព័ន្ធមិត្តជាមួយ [[រាជវង្សស៊ុយ|Sui China]] និងបន្ទាប់មក [[រាជវង្សថាង|Tang China]] រហូតដល់ទីបំផុតវាបានដណ្តើមយកនគរពីរផ្សេងទៀត Baekje នៅឆ្នាំ 660 និង Goguryeo នៅឆ្នាំ 668 ។ បន្ទាប់មក Silla ក្រោយមក បានកាន់កាប់ភាគច្រើននៃ [[កូរ៉េ|ឧបទ្វីបកូរ៉េ]] ខណៈដែលផ្នែកខាងជើងបានលេចចេញជា Balhae ដែលជារដ្ឋស្នងតំណែងរបស់ Goguryeo ។ បន្ទាប់ពីការគ្រប់គ្រងជិត 1,000 ឆ្នាំ ស៊ីឡាបានបែងចែកទៅជា នគរទាំងបី របស់ស៊ីឡា ក្រោយមក បាកជេ និង តាបុង ដោយបានប្រគល់អំណាចឱ្យ ហ្គោរីយ៉ូ នៅឆ្នាំ 935 ។ [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:Articles containing Korean-language text]] pihw9c9uxdtbt0s60xr0usvuuhmbmjq 281693 281691 2022-07-22T14:21:25Z Tiamichaelnuksu1994 26855 Tiamichaelnuksu1994 បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ស៊ីល្លា]] ទៅ [[ស៊ីលឡា]] wikitext text/x-wiki {{For|the district in Longyan, China|Xinluo District{{!}}Sîn-lò-khî}} {{អត្ថន័យដទៃទៀត}} {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស|native_name={{lang|ko|신라 (新羅)}}|conventional_long_name=Silla|common_name=Silla|status=|status_text=|government_type=[[Monarchy]]|year_start=57 BCE|year_end=935 CE|life_span=57 BCE – 935 CE|date_start=|event1=Introduction of [[Buddhism]]|date_event1=530|event2=Campaigns of [[Jinheung of Silla|King Jinheung]]|date_event2=551–585|event3=[[Silla-Tang War]]|date_event3=668-676|event4=[[Later Silla]]|date_event4=668–935|p1=Jinhan confederacy|p2=Gojoseon|s1=Goryeo|flag_s1=Royal flag of Goryeo (Bong-gi).svg|image_coat=|coat_alt=|symbol=|symbol_type=|other_symbol='''[[Seal (East Asia)#Government authorities|Royal seal]]'''<br />[[File:Seal of Silla.png|85px]]|image_map=History of Korea-576.png|image_map_caption=Pre-Later Silla at its height in 576|capital=[[History of Gyeongju#Silla period|Seorabeol]]{{efn|Other name(s): Geumseong ({{Korean|금성|金城|labels=no}}), Saro ({{Korean|사로|斯盧|labels=no}}), Sara ({{Korean|사라|斯羅|labels=no}}), Seonabeol ({{Korean|서나벌|徐那伐|labels=no}}), Seoyabeol ({{Korean|서야벌|徐耶伐|labels=no}}), Seobeol ({{Korean|서벌|徐伐|labels=no}}), Wanggyeong ({{Korean|왕경|王京|labels=no}})}}{{efn|With the multiple capitals system; a Supreme capital with one to four secondary capitals (514-c.900)}}|common_languages=[[Old Korean]],<br/>[[Classical Chinese]]{{sfn|Lee|1984|pp=83–84}} <small>(literary)</small>|religion=[[Korean Buddhism|Buddhism]],<br/>[[Korean Confucianism|Confucianism]],<br/>[[Korean Taoism|Taoism]],<br/>[[Korean Shamanism|Shamanism]]|currency=|stat_year1=7th century<ref name="고려시대 개경 연구">{{cite book |author = 박용운 |title = 고려시대 개경연구 147~156쪽|year = 1996}}</ref>|stat_area1=|stat_pop1=894,680|stat_year2=8th century<ref name="고려시대 개경 연구" />|stat_area2=|stat_pop2=2,000,000|footnotes=|today=[[North Korea]]<br>[[South Korea]]|legislature=[[Hwabaek]]}} '''ស៊ីឡា''' (៥៧ មុនគ.ស. <ref>57 BCE according to the ''[[Samguk Sagi]]''; however Seth 2010 notes that "these dates are dutifully given in many textbooks and published materials in Korea today, but their basis is in myth; only Goguryeo may be traced back to a time period that is anywhere near its legendary founding."</ref> – ៩៣៥ គ.ស.) ( {{Korean|[[wikt:신라|신라]]|hanja=[[wikt:新羅|新羅]]|rr=Silla}} {{IPA-ko|ɕiɭ.ɭa}} ) គឺជារាជាណាចក្រកូរ៉េដែលមានទីតាំងនៅភាគខាងត្បូង និងកណ្តាលនៃ [[កូរ៉េ|ឧបទ្វីបកូរ៉េ]] ។ សុីឡា រួមជាមួយ [[បាកជេ]] និង [[ហ្គោហ្គូរីយ៉ូ]] បានបង្កើត [[ព្រះរាជាណាចក្រកូរ៉េទាំងបី|នគរទាំងបីនៃប្រទេសកូរ៉េ]] ។ បង្កើតឡើងដោយ [[Hyeokgeose នៃ Silla|ហ៊ីអុកចូសនៃសុីឡា]] នៃគ្រួសារ ផាក រាជវង្ស [[ជនជាតិកូរ៉េ|កូរ៉េ]] <ref>"...the first united Korean nation-state was established by the Silla Dynasty" The Two Koreas and the Great Powers, p. 48. </ref> ត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយត្រកូល [[Kim (នាមត្រកូលកូរ៉េ)|ហ្យុងជូ ជីម (គីម)]] (김, 金) អស់រយៈពេល 586 ឆ្នាំ ត្រកូល [[Park (នាមត្រកូលកូរ៉េ)|មីរីយ៉ាង បាក់ (ផាក)]] (박, 朴) សម្រាប់ 232 ឆ្នាំ និង [[Seok (នាមត្រកូលកូរ៉េ)|ត្រកូល វុលសុង ស៊ុក]] (석, 昔) អស់រយៈពេល 172 ឆ្នាំ។ វាបានចាប់ផ្តើមជា អាណាចក្រ នៅក្នុងសម្ព័ន្ធ Samhan ដែលធ្លាប់ជាសម្ព័ន្ធមិត្តជាមួយ [[រាជវង្សស៊ុយ|Sui China]] និងបន្ទាប់មក [[រាជវង្សថាង|Tang China]] រហូតដល់ទីបំផុតវាបានដណ្តើមយកនគរពីរផ្សេងទៀត Baekje នៅឆ្នាំ 660 និង Goguryeo នៅឆ្នាំ 668 ។ បន្ទាប់មក Silla ក្រោយមក បានកាន់កាប់ភាគច្រើននៃ [[កូរ៉េ|ឧបទ្វីបកូរ៉េ]] ខណៈដែលផ្នែកខាងជើងបានលេចចេញជា Balhae ដែលជារដ្ឋស្នងតំណែងរបស់ Goguryeo ។ បន្ទាប់ពីការគ្រប់គ្រងជិត 1,000 ឆ្នាំ ស៊ីឡាបានបែងចែកទៅជា នគរទាំងបី របស់ស៊ីឡា ក្រោយមក បាកជេ និង តាបុង ដោយបានប្រគល់អំណាចឱ្យ ហ្គោរីយ៉ូ នៅឆ្នាំ 935 ។ [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:Articles containing Korean-language text]] pihw9c9uxdtbt0s60xr0usvuuhmbmjq 0 47432 281687 281646 2022-07-22T14:20:03Z Tiamichaelnuksu1994 26855 Tiamichaelnuksu1994 បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ហ្គោហ្គូរីយ៉ូ]] ទៅ [[កូគូរ្យ៉រ]] wikitext text/x-wiki {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស|native_name={{lang|ko|고구려 (高句麗)}}|conventional_long_name=Goguryeo|common_name=Goguryeo|era=Ancient|status=|status_text=|government_type=[[Monarchy]]|year_start=37 BC{{efn|name="277BC"|North Korea claims that the country was established in 277 BC.<ref>{{cite web |title=Panorama of the Democratic People's Republic of Korea |url=http://www.mfa.gov.kp/en/overview/ |publisher=Ministry of Foreign Affairs DPRK |access-date=19 January 2022 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210517082710/http://www.mfa.gov.kp/en/overview/ |archivedate=17 May 2021}}</ref>}}|year_end=668 AD|date_start=|event1=Introduction of [[Buddhism|Buddhism in Korea]]|date_event1=372|event2=Campaigns of [[Gwanggaeto the Great]]|date_event2=391–413|event3=[[Goguryeo–Sui War]]|date_event3=598–614|event4=[[Goguryeo–Tang War]]|date_event4=645–668|p1=Buyeo|flag_p1=|s1=Later Silla|flag_s1=Seal of Silla.png|s2=Balhae|s3=Protectorate General to Pacify the East|flag_s2=|image_flag=Military Flag of Goguryeo.svg|image_flag2=Military Flag of Goguryeo (Ssangyeongchong).svg|flag=|flag_type=Military flag of Goguryeo in the 4th (left) and 5th centuries (right)|image_map=History of Korea-476.PNG|image_map_caption=Goguryeo in 476 AD|capital=[[Jolbon]]<small><br />(37 BC – 3 AD)</small><br />[[Gungnae City|Gungnae]]<small><br />(3–427)</small><br />[[Pyongyang]]<small><br />(427–668)</small>|common_languages=[[Goguryeo language|Goguryeo]] <small>([[Koreanic language|Koreanic]])</small>,<br />[[Classical Chinese]] <small>(literary)</small>|religion=[[Korean Buddhism|Buddhism]],<br />[[Korean confucianism|Confucianism]],<ref>{{cite encyclopedia |url = https://www.britannica.com/EBchecked/topic/321038/Koguryo |title = Koguryo |encyclopedia = Encyclopædia Britannica |access-date = June 27, 2017}}</ref><br />[[Korean Taoism|Taoism]],<br />[[Korean Shamanism|Shamanism]]|currency=|stat_year1=7th century<ref name="고려시대 개경 연구">{{cite book |author = 조상헌 |title = 고구려 인구에 관한 시론|year = 1997}}</ref>|stat_pop1=approximately 3,500,000 (697,000 households)|footnotes=|today=[[North Korea]]<br />[[South Korea]]<br />[[China]]}} [[Category:Pages using infobox country or infobox former country with the flag caption or type parameters|TGoguryeo]] '''ហ្គោហ្គូរីយ៉ូ''' ( {{Korean|hangul=고구려|hanja=高句麗|labels=no}} ;{{IPA-ko|ko.ɡu.ɾjʌ|}} ; ៣៧ មុនគ.ស [lower-alpha 1] '''-៦៦៨''' គ {{Korean|hangul=고려|hanja=高麗|labels=no}} ;{{IPA-ko|ko.ɾjʌ|}} ) គឺជាព្រះរាជាណាចក្រកូរ៉េ ដែលមានទីតាំងនៅភាគខាងជើង និងកណ្តាលនៃ [[កូរ៉េ|ឧបទ្វីបកូរ៉េ]] និងផ្នែកខាងត្បូង និងកណ្តាលនៃ [[ភាគឦសាននៃប្រទេសចិន]] ។ នៅកម្រិតកំពូលនៃអំណាចរបស់ខ្លួន Goguryeo បានគ្រប់គ្រងភាគច្រើននៃឧបទ្វីបកូរ៉េ ផ្នែកធំនៃ [[ម៉ាន់ជូរី]] និងផ្នែកខ្លះនៃ [[ម៉ុងហ្គោលី]] ខាងកើត និង [[ម៉ុងហ្គោលីខាងក្នុង]] ។ រួមជាមួយ [[បាកជេ]] និង [[សុីឡា|ស៊ីឡា]] ហ្គោហ្គូរីយ៉ូyeo គឺជានគរមួយ ក្នុងចំណោមនគរទាំងបីនៃប្រទេសកូរ៉េ ។ វាគឺជាអ្នកចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងការតស៊ូអំណាចដើម្បីគ្រប់គ្រងឧបទ្វីបកូរ៉េ ហើយក៏ត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងកិច្ចការបរទេសនៃនយោបាយជិតខាងនៅក្នុង [[ចិន|ប្រទេសចិន]] និង ជប៉ុន ផងដែរ។ សៀវភៅ ''[[សាមកុក]]'' ដែលជាអត្ថបទនៅសតវត្សទី 12 ពី Goryeo បង្ហាញថា Goguryeo ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ 37 មុនគ.ស ដោយ Jumong ( {{Korean|hangul=주몽|hanja=朱蒙}} ) ព្រះអង្គម្ចាស់មកពី Buyeo ដែលបានឡើងសោយរាជ្យជា Dongmyeong ។ Goguryeo គឺជាមហាអំណាចមួយនៅ [[អាស៊ីខាងកើត|អាស៊ីបូព៌ា]] <ref>{{Cite book|last1=Roberts|first1=John Morris|last2=Westad|first2=Odd Arne|title=The History of the World|publisher=Oxford University Press|isbn=9780199936762|page=443|url=https://books.google.com/books?id=A2cfZkU5aQgC&q=koguryo+powerful+empire|access-date=15 July 2016|language=en|year=2013}}</ref> <ref>{{Cite book|last1=Gardner|first1=Hall|title=Averting Global War: Regional Challenges, Overextension, and Options for American Strategy|publisher=Palgrave Macmillan|isbn=9780230608733|url=https://books.google.com/books?id=acvGAAAAQBAJ&q=Inner+Mongolia|access-date=15 July 2016|language=en}}</ref> <ref>{{Cite book|last1=Laet|first1=Sigfried J. de|title=History of Humanity: From the seventh to the sixteenth century|publisher=UNESCO|isbn=9789231028137|page=1133|url=https://books.google.com/books?id=PvlthkbFU1UC&pg=PA1133|access-date=10 October 2016|language=en|year=1994}}</ref> រហូតដល់ការបរាជ័យរបស់ខ្លួនដោយសម្ព័ន្ធភាព Silla-Tang ក្នុងឆ្នាំ 668 បន្ទាប់ពីការហត់នឿយយូរ និងជម្លោះផ្ទៃក្នុងដែលបណ្តាលមកពីការស្លាប់របស់ Yeon Gaesomun ។ <ref name="Graff200">{{Cite book|last1=Graff|first1=David|title=Medieval Chinese Warfare 300-900|publisher=Routledge|isbn=9781134553532|page=200|url=https://books.google.com/books?id=gpmBAgAAQBAJ&pg=PA200|access-date=6 November 2016|language=en}}</ref> បន្ទាប់​ពី​ការ​ដួល​រលំ ទឹកដី​របស់​វា​ត្រូវ​បាន​បែង​ចែក​រវាង [[រាជវង្សថាង|​រាជវង្ស​ថាង]] បន្ទាប់​មក​ស៊ីឡា និង ​បា ឡា។ ឈ្មោះ Goryeo (សរសេរជាជម្រើស Koryŏ) ដែលជាទម្រង់ខ្លីនៃ Goguryeo (Koguryŏ) ត្រូវបានអនុម័តជាឈ្មោះផ្លូវការនៅសតវត្សទី 5 និងជាប្រភពដើមនៃឈ្មោះភាសាអង់គ្លេស '''" [[កូរ៉េ]] "''' ។ [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:Articles containing Korean-language text]] rzymh805br18lylib120acxcz2eajc8 281689 281687 2022-07-22T14:20:40Z Tiamichaelnuksu1994 26855 Tiamichaelnuksu1994 បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[កូគូរ្យ៉រ]] ទៅ [[ហ្គោគូរ្យ៉ូ]] wikitext text/x-wiki {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស|native_name={{lang|ko|고구려 (高句麗)}}|conventional_long_name=Goguryeo|common_name=Goguryeo|era=Ancient|status=|status_text=|government_type=[[Monarchy]]|year_start=37 BC{{efn|name="277BC"|North Korea claims that the country was established in 277 BC.<ref>{{cite web |title=Panorama of the Democratic People's Republic of Korea |url=http://www.mfa.gov.kp/en/overview/ |publisher=Ministry of Foreign Affairs DPRK |access-date=19 January 2022 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210517082710/http://www.mfa.gov.kp/en/overview/ |archivedate=17 May 2021}}</ref>}}|year_end=668 AD|date_start=|event1=Introduction of [[Buddhism|Buddhism in Korea]]|date_event1=372|event2=Campaigns of [[Gwanggaeto the Great]]|date_event2=391–413|event3=[[Goguryeo–Sui War]]|date_event3=598–614|event4=[[Goguryeo–Tang War]]|date_event4=645–668|p1=Buyeo|flag_p1=|s1=Later Silla|flag_s1=Seal of Silla.png|s2=Balhae|s3=Protectorate General to Pacify the East|flag_s2=|image_flag=Military Flag of Goguryeo.svg|image_flag2=Military Flag of Goguryeo (Ssangyeongchong).svg|flag=|flag_type=Military flag of Goguryeo in the 4th (left) and 5th centuries (right)|image_map=History of Korea-476.PNG|image_map_caption=Goguryeo in 476 AD|capital=[[Jolbon]]<small><br />(37 BC – 3 AD)</small><br />[[Gungnae City|Gungnae]]<small><br />(3–427)</small><br />[[Pyongyang]]<small><br />(427–668)</small>|common_languages=[[Goguryeo language|Goguryeo]] <small>([[Koreanic language|Koreanic]])</small>,<br />[[Classical Chinese]] <small>(literary)</small>|religion=[[Korean Buddhism|Buddhism]],<br />[[Korean confucianism|Confucianism]],<ref>{{cite encyclopedia |url = https://www.britannica.com/EBchecked/topic/321038/Koguryo |title = Koguryo |encyclopedia = Encyclopædia Britannica |access-date = June 27, 2017}}</ref><br />[[Korean Taoism|Taoism]],<br />[[Korean Shamanism|Shamanism]]|currency=|stat_year1=7th century<ref name="고려시대 개경 연구">{{cite book |author = 조상헌 |title = 고구려 인구에 관한 시론|year = 1997}}</ref>|stat_pop1=approximately 3,500,000 (697,000 households)|footnotes=|today=[[North Korea]]<br />[[South Korea]]<br />[[China]]}} [[Category:Pages using infobox country or infobox former country with the flag caption or type parameters|TGoguryeo]] '''ហ្គោហ្គូរីយ៉ូ''' ( {{Korean|hangul=고구려|hanja=高句麗|labels=no}} ;{{IPA-ko|ko.ɡu.ɾjʌ|}} ; ៣៧ មុនគ.ស [lower-alpha 1] '''-៦៦៨''' គ {{Korean|hangul=고려|hanja=高麗|labels=no}} ;{{IPA-ko|ko.ɾjʌ|}} ) គឺជាព្រះរាជាណាចក្រកូរ៉េ ដែលមានទីតាំងនៅភាគខាងជើង និងកណ្តាលនៃ [[កូរ៉េ|ឧបទ្វីបកូរ៉េ]] និងផ្នែកខាងត្បូង និងកណ្តាលនៃ [[ភាគឦសាននៃប្រទេសចិន]] ។ នៅកម្រិតកំពូលនៃអំណាចរបស់ខ្លួន Goguryeo បានគ្រប់គ្រងភាគច្រើននៃឧបទ្វីបកូរ៉េ ផ្នែកធំនៃ [[ម៉ាន់ជូរី]] និងផ្នែកខ្លះនៃ [[ម៉ុងហ្គោលី]] ខាងកើត និង [[ម៉ុងហ្គោលីខាងក្នុង]] ។ រួមជាមួយ [[បាកជេ]] និង [[សុីឡា|ស៊ីឡា]] ហ្គោហ្គូរីយ៉ូyeo គឺជានគរមួយ ក្នុងចំណោមនគរទាំងបីនៃប្រទេសកូរ៉េ ។ វាគឺជាអ្នកចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងការតស៊ូអំណាចដើម្បីគ្រប់គ្រងឧបទ្វីបកូរ៉េ ហើយក៏ត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងកិច្ចការបរទេសនៃនយោបាយជិតខាងនៅក្នុង [[ចិន|ប្រទេសចិន]] និង ជប៉ុន ផងដែរ។ សៀវភៅ ''[[សាមកុក]]'' ដែលជាអត្ថបទនៅសតវត្សទី 12 ពី Goryeo បង្ហាញថា Goguryeo ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ 37 មុនគ.ស ដោយ Jumong ( {{Korean|hangul=주몽|hanja=朱蒙}} ) ព្រះអង្គម្ចាស់មកពី Buyeo ដែលបានឡើងសោយរាជ្យជា Dongmyeong ។ Goguryeo គឺជាមហាអំណាចមួយនៅ [[អាស៊ីខាងកើត|អាស៊ីបូព៌ា]] <ref>{{Cite book|last1=Roberts|first1=John Morris|last2=Westad|first2=Odd Arne|title=The History of the World|publisher=Oxford University Press|isbn=9780199936762|page=443|url=https://books.google.com/books?id=A2cfZkU5aQgC&q=koguryo+powerful+empire|access-date=15 July 2016|language=en|year=2013}}</ref> <ref>{{Cite book|last1=Gardner|first1=Hall|title=Averting Global War: Regional Challenges, Overextension, and Options for American Strategy|publisher=Palgrave Macmillan|isbn=9780230608733|url=https://books.google.com/books?id=acvGAAAAQBAJ&q=Inner+Mongolia|access-date=15 July 2016|language=en}}</ref> <ref>{{Cite book|last1=Laet|first1=Sigfried J. de|title=History of Humanity: From the seventh to the sixteenth century|publisher=UNESCO|isbn=9789231028137|page=1133|url=https://books.google.com/books?id=PvlthkbFU1UC&pg=PA1133|access-date=10 October 2016|language=en|year=1994}}</ref> រហូតដល់ការបរាជ័យរបស់ខ្លួនដោយសម្ព័ន្ធភាព Silla-Tang ក្នុងឆ្នាំ 668 បន្ទាប់ពីការហត់នឿយយូរ និងជម្លោះផ្ទៃក្នុងដែលបណ្តាលមកពីការស្លាប់របស់ Yeon Gaesomun ។ <ref name="Graff200">{{Cite book|last1=Graff|first1=David|title=Medieval Chinese Warfare 300-900|publisher=Routledge|isbn=9781134553532|page=200|url=https://books.google.com/books?id=gpmBAgAAQBAJ&pg=PA200|access-date=6 November 2016|language=en}}</ref> បន្ទាប់​ពី​ការ​ដួល​រលំ ទឹកដី​របស់​វា​ត្រូវ​បាន​បែង​ចែក​រវាង [[រាជវង្សថាង|​រាជវង្ស​ថាង]] បន្ទាប់​មក​ស៊ីឡា និង ​បា ឡា។ ឈ្មោះ Goryeo (សរសេរជាជម្រើស Koryŏ) ដែលជាទម្រង់ខ្លីនៃ Goguryeo (Koguryŏ) ត្រូវបានអនុម័តជាឈ្មោះផ្លូវការនៅសតវត្សទី 5 និងជាប្រភពដើមនៃឈ្មោះភាសាអង់គ្លេស '''" [[កូរ៉េ]] "''' ។ [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:Articles containing Korean-language text]] rzymh805br18lylib120acxcz2eajc8 0 47433 281684 281647 2022-07-22T14:14:55Z Tiamichaelnuksu1994 26855 Tiamichaelnuksu1994 បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[បាកជេ]] ទៅ [[បែកជេ]]: Typo wikitext text/x-wiki {{For|the 10th-century kingdom also called "Baekje"|Later Baekje}}{{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស|native_name={{lang|ko|백제 (百濟)}}|conventional_long_name=Baekje|common_name=Baekje|era=Ancient|status=|status_text=|empire=|government_type=Monarchy|year_start=18 BCE|year_end=660 CE|date_start=|event1=Campaigns of [[Geunchogo of Baekje|King Geunchogo]]|date_event1=346–375|event2=Introduction of [[Buddhism]]|date_event2=385|p1=Buyeo|flag_p1=|p2=Goguryeo|flag_p2=|p3=Mahan confederacy|flag_p3=|s1=Unified Silla|flag_s1=Seal of Silla.png|image_flag=<!--- Default: Flag of {{{common name}}}.svg --->|flag=|flag_type=<!--- Displayed text for link under flag. Default "Flag" --->|image_coat=|symbol=|symbol_type=|image_map=History of Korea-375.png|image_map_caption=Baekje at its peak in 375|capital={{ubl|[[Wiryeseong|Wirye]]<small><br />(18 BCE<ref name="Met"/> – 475 CE)</small>|[[Ungjin]]<small><br />(476–538)</small>|[[Sabi (Korea)|Sabi]]<small><br />(538–660)</small>}}|national_motto=|national_anthem=|common_languages=[[Baekje language|Baekje]] <small>([[Koreanic]])</small>,<br/>[[Classical Chinese]] <small>(literary)</small>|religion=[[Korean Buddhism|Buddhism]],<br/>[[Korean Confucianism|Confucianism]],<br/>[[Korean Taoism|Taoism]],<br/>[[Korean Shamanism|Shamanism]]|currency=|stat_year2=7th century<ref name="Samgungnyusa)">{{cite book |author = Iryeon |title = Samgungnyusa|year = 1281}}</ref>|stat_area1=|stat_pop2=est. 761,500|stat_pop1=|footnotes=|today=[[North Korea]]<br>[[South Korea]]|area_km2=|area_rank=|GDP_PPP=|GDP_PPP_year=|HDI=|HDI_year=}} '''បាកជេ''' ឬ '''ប៉ាកឆេ''' ( {{Korean|[[wikt:백제|백제]]|hanja=[[wikt:百濟|百濟]]|rr=Baekje}} , {{IPA-ko|pɛk̚.t͈ɕe}} ) គឺជាព្រះរាជាណាចក្រកូរ៉េដែលមានទីតាំងនៅភាគនិរតីនៃ [[កូរ៉េ|ប្រទេសកូរ៉េ]] ពីឆ្នាំ 18 មុនគ.ស ដល់ 660 នៃគ.ស។ វា​គឺ​ជា​នគរ​មួយ [[ព្រះរាជាណាចក្រកូរ៉េទាំងបី|​ក្នុង​ចំណោម​នគរ​ទាំង​បី​នៃ​ប្រទេស​កូរ៉េ]] ​រួម​ជាមួយ​នឹង [[ហ្គោហ្គូរីយ៉ូ]] និង [[សុីឡា|ស៊ីឡា]] ។ [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:Articles containing Japanese-language text]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:Articles containing Korean-language text]] q2ufd4wemhs9urgdiy4dm2bukoygvw4 281695 281684 2022-07-22T14:50:02Z Tiamichaelnuksu1994 26855 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | native_name = {{lang|ko|백제 (百濟)}} | conventional_long_name = អាណាចក្របែកជេ | common_name = បែកជេ | era = បុរាណ | status = | status_text = | empire = | government_type = ព្រះមហាក្សត្រ | year_start = 18 មុនគ. | year_end = ក្រោយឆ្នាំ 660 | event_start = ការបង្កើត | date_start = | event_end = ការដួលរលំនៃ[[សាប៊ី (កូរ៉េ)|សាប៊ី]] | date_end = 18 កក្កដា | event1 = យុទ្ធនាការរបស់[[ហ្គឺនឆូហ្គោនៃបែកជេ|ស្តេចហ្គឺនឆូហ្គោ]] | date_event1 = 346–375 | event2 = សេចក្តីផ្តើមនៃ[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]] | date_event2 = 385 | event_pre = | date_pre = | p1 = ប៊ូយ៉រ | flag_p1 = | p2 = Goguryeo | flag_p2 = | p3 = សហព័ន្ធរួមម៉ាហាន់ | flag_p3 = | s1 = បង្រួបបង្រួមស៊ីលឡា | flag_s1 = Seal of Silla.png | image_flag = <!--- Default: Flag of {{{common name}}}.svg ---> | flag = | flag_type = <!--- Displayed text for link under flag. Default "Flag" ---> | image_coat = | symbol = | symbol_type = | image_map = History of Korea-375.png | image_map_caption = បែកជេនៅកំពូលនៅឆ្នាំ 375 | capital = {{ubl|[[វីរ្យេសុង|វីរ្យេ]]<small><br />(18 មុនគ.<ref name="Met"/> – 475 ក្រោយគ,)</small>|[[អ៊ុងជីន]]<small><br />(476–538)</small>|[[សាប៊ី (កូរ៉េ)|សាប៊ី]]<small><br />(538–660)</small>}} | latd = | national_motto = | national_anthem = | common_languages = [[ភាសាបែកជេ|បែកជេ]] <small>([[អំបូរភាសាកូរ៉េ]])</small>,<br/>[[ភាសាចិនបុរាណ|ចិនបុរាណ]] <small>(អក្សរសាស្ត្រ)</small> | religion = [[ពុទ្ធសាសនានៅកូរ៉េ|ពុទ្ធសាសនា]],<br/>[[លទ្ធិខុងជឺនៅកូរ៉េ|លទ្ធិខុងជឺ]],<br/>[[សាសនាតាវនៅកូរ៉េ|សាសនាតាវ]],<br/>[[លទ្ធិសាម៉ាន់នៅកូរ៉េ|លទ្ធិសាម៉ាន់]] | currency = | title_leader = [[ព្រះមហាក្សត្រ]] | leader1 = [[អុនចូនៃបែកជេ|អុនចូ]] (ដំបូង) | year_leader1 = 18 មុនគ. – 28 ក្រោយគ. | leader2 = [[ហ្គឺនឆូហ្គោនៃបែកជេ|ហ្គឺនឆូហ្គោ]] | year_leader2 = 346–375 | leader3 = [[សង់នៃបែកជេ|សង់]] | year_leader3 = 523–554 | leader4 = [[មូនៃបែកជេ|មូ]] | year_leader4 = 600–641 | leader5 = [[អ៊ឺយចានៃបែកជេ|អ៊ឺយចា]] (ចុងក្រោយ) | year_leader5 = 641–660 | stat_year2 = សតវត្សទី 7<ref name="Samgungnyusa)">{{cite book |author = Iryeon |title = Samgungnyusa|year = 1281}}</ref> | stat_area1 = | stat_pop2 = ប្រហែល 761,500 | stat_pop1 = | footnotes = | today = [[កូរ៉េខាងជើង]]<br>[[កូរ៉េខាងត្បូង]] | demonym = | area_km2 = | area_rank = | GDP_PPP = | GDP_PPP_year = | HDI = | HDI_year = }} {{Infobox Korean name | title = Korean name | hangul = {{lang|ko|백제}} | hanja = {{lang|ko-Hant|百濟}} | rr = Baekje | mr = Paekche | koreanipa = {{IPA-ko|pɛk̚.t͈ɕe|}} }} '''អាណាចក្របែកជេ''' ឬ '''ផែកឆេ'''<ref>{{cite encyclopedia |url = https://www.britannica.com/place/Paekche |title = Paekche |encyclopedia = Encyclopædia Britannica}}</ref> ({{Korean|[[wikt:백제|백제]]|hanja=[[wikt:百濟|百濟]]|rr=Baekje}}) គឺជាអាណាចក្រកូរ៉េដែលមានទីតាំងនៅភាគនិរតីនៃប្រទេសកូរ៉េពី 18 មុនគ.<ref name="Met">[http://www.metmuseum.org/toah/ht/?period=05&region=eak "Korea, 1–500 A.D.". In Heilbrunn Timeline of Art History. New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151114162237/http://www.metmuseum.org/toah/ht/?period=05&region=eak|title=Korea, 1–500 A.D.|date=2015-11-14}} (October 2000)</ref> ដល់ឆ្នាំ 660 ជាផ្នែកមួយនៃ[[រាជាណាចក្របីនៃកូរ៉េ]] រួម​ជា​មួយ​នឹង[[ហ្គោគូរ្យ៉ូ]]និង[[ស៊ីលឡា]] អាណាចក្របែកជេបង្កើតឡើងដោយព្រះម្ចាស់[[អុនចូនៃបែកជេ|អុនចូ]] ព្រះរាជបុត្រទីបីរបស់[[ព្រះជូម៉ូនៃបរិសុទ្ធ|ជូម៉ូ]] និងព្រះនាង[[សូ សរណូ]] អ្នកស្ថាបនិករបស់អាណាចក្រហ្គោគូរ្យ៉ូ នៅ[[វីរ្យេសុង]] ([[សេអ៊ូល]]ភាគខាងត្បូងបច្ចុប្បន្ន) អាណាចក្របែកជេ ដូចអាណាចក្រហ្គោគូរ្យ៉ូ បាន​អះអាង​ថា​នឹង​ទទួល​បាន​ជោគជ័យរបស់អាណាចក្រ[[ប៊ូយ៉រ]] រដ្ឋមួយដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅ[[ម៉ាន់ជូរី]]បច្ចុប្បន្ន នៅជុំវិញពេលវេលានៃការដួលរលំរបស់[[ហ្គោចូសន់]] អាណាចក្របែកជេជម្មើសជំនួសប្រយុទ្ធ និងសម្ព័ន្ធមិត្តជាមួយអាណាចក្រហ្គោគូរ្យ៉ូនិងស៊ីលឡាជារាជាណាចក្របីនៃកូរ៉េបានពង្រីកការគ្រប់គ្រងលើឧបទ្វីប នៅលើកំពូលរបស់វានៅសតវត្សទី 4 អាណាចក្របែកជេគ្រប់គ្រងភាគច្រើននៃឧបទ្វីបកូរ៉េខាងលិច នៅ​ភាគ​ខាង​ជើង​នៃ​​[[ព្យុងយ៉ាង]] ហើយ​អាច​មាន​សូម្បី​តែ​ទឹកដី​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន ដូចជានៅក្នុងលៀវស៊ី ទោះបីជាទស្សនៈនេះមានភាពចម្រូងចម្រាសក៏ដោយ បានក្លាយជាមហាអំណាចសមុទ្រក្នុងតំបន់ដ៏សំខាន់ ជាមួយទំនាក់ទំនងនយោបាយ និងពាណិជ្ជកម្មជាមួយចិន និង[[ជប៉ុន]] អាណាចក្របែកជេគឺជាមហាអំណាចដែនសមុទ្រ<ref>{{cite book|last1=Ebrey|first1=Patricia Buckley|last2=Walthall|first2=Anne|last3=Palais|first3=James B.|title=East Asia: A Cultural, Social, and Political History|publisher=Houghton Mifflin|isbn=9780618133840|page=123|url=https://books.google.com/books?id=0entAAAAMAAJ&q=%22Paekche+was+probably+the+most+important+maritime+nation+in+the+late+fourth+century%22|access-date=12 September 2016|language=en|year=2006}}</ref> ជំនាញដែនសមុទ្រ ដែលធ្វើឱ្យវាក្លាយជា[[ហ្វីនីស៊ី]]នៃអាស៊ីបូព៌ា ជាឧបករណ៍ក្នុងការផ្សព្វផ្សាយ[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]ទូទាំងអាស៊ីបូព៌ា និងវប្បធម៌ទ្វីបទៅកាន់ប្រទេសជប៉ុន<ref>{{cite book|last1=Kitagawa|first1=Joseph|title=The Religious Traditions of Asia: Religion, History, and Culture|publisher=Routledge|isbn=9781136875908|page=348|url=https://books.google.com/books?id=9fyzAAAAQBAJ&q=%22Of+vital+importance+for+the+dissemination+of+Buddhism+throughout+East+Asia%2C+however%2C+was+Paekche%27s+nautical+skill%2C+which+made+the+kingdom+the+Phoenicia+of+medieval+East+Asia.%22|access-date=29 July 2016|language=en|date=2013-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20161203192409/https://books.google.com/books?id=9fyzAAAAQBAJ&q=%22Of+vital+importance+for+the+dissemination+of+Buddhism+throughout+East+Asia%2C+however%2C+was+Paekche%27s+nautical+skill%2C+which+made+the+kingdom+the+Phoenicia+of+medieval+East+Asia.%22#v=snippet&q=%22Of%20vital%20importance%20for%20the%20dissemination%20of%20Buddhism%20throughout%20East%20Asia%2C%20however%2C%20was%20Paekche%27s%20nautical%20skill%2C%20which%20made%20the%20kingdom%20the%20Phoenicia%20of%20medieval%20East%20Asia.%22&f=false|archive-date=3 December 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|last1=Ebrey|first1=Patricia Buckley|last2=Walthall|first2=Anne|last3=Palais|first3=James B.|title=East Asia: A Cultural, Social, and Political History, Volume I: To 1800|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1111808150|page=104|url=https://books.google.com/books?id=CWE8AAAAQBAJ&pg=PA104|access-date=12 September 2016|language=en|year=2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20161203214307/https://books.google.com/books?id=CWE8AAAAQBAJ&pg=PA104#v=onepage&q&f=false|archive-date=3 December 2016|url-status=live}}</ref> ក្នុងឆ្នាំ 660 អាណាចក្រនេះត្រូវបានចាញ់ដោយ[[រាជវង្សថាង]]និងអាណាចក្រស៊ីលឡា ហើយទីបំផុតត្រូវបានដាក់ជូនទៅអាណាចក្រ[[បង្រួបបង្រួមស៊ីលឡា]] == ឯកសារយោង == <references /> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អតីតប្រទេស]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អតីតប្រទេសនៅអាស៊ី]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អតីតប្រទេសនៅអាស៊ីបូព៌ា]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រវត្តិសាស្រ្តកូរ៉េ]] d508ox93dtp1g3gt41p8kykeerysx7r 0 47439 281696 281670 2022-07-22T14:50:32Z Tiamichaelnuksu1994 26855 wikitext text/x-wiki {{Db-g1}} អង្គរជាប្រសាទសិចស៊ីបំផុតក្នុងសកលលោក ។ 1dyhr8v11j2rcbsvc5mkepqhos7denl 0 47445 281685 2022-07-22T14:14:56Z Tiamichaelnuksu1994 26855 Tiamichaelnuksu1994 បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[បាកជេ]] ទៅ [[បែកជេ]]: Typo wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[បែកជេ]] b9akzja0b5cj0n9acebocz3d3x88ogb 281686 281685 2022-07-22T14:15:51Z Tiamichaelnuksu1994 26855 wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[បែកជេ]] {{db-g6}} cjs44do5mbhisep0b3l92hue8rqadwq 0 47446 281688 2022-07-22T14:20:03Z Tiamichaelnuksu1994 26855 Tiamichaelnuksu1994 បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ហ្គោហ្គូរីយ៉ូ]] ទៅ [[កូគូរ្យ៉រ]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[កូគូរ្យ៉រ]] ncfaefe1kpe8oktffaygcviuvnti3k5 0 47447 281690 2022-07-22T14:20:41Z Tiamichaelnuksu1994 26855 Tiamichaelnuksu1994 បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[កូគូរ្យ៉រ]] ទៅ [[ហ្គោគូរ្យ៉ូ]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ហ្គោគូរ្យ៉ូ]] k91j4h5m2yn55z1eetfp81709x4fpy0 0 47448 281692 2022-07-22T14:21:14Z Tiamichaelnuksu1994 26855 Tiamichaelnuksu1994 បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[សុីឡា]] ទៅ [[ស៊ីល្លា]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ស៊ីល្លា]] q5vz1nnho9ncfaioo06t61o5h0i20py 0 47449 281694 2022-07-22T14:21:25Z Tiamichaelnuksu1994 26855 Tiamichaelnuksu1994 បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ស៊ីល្លា]] ទៅ [[ស៊ីលឡា]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ស៊ីលឡា]] ck8ul4r0rh6wl2ouihfefgots1grpl2 0 47450 281697 2022-07-22T15:50:44Z Chhen Pisey 32423 បង្កើតដោយការបកប្រែទំព័រ "[[:en:Special:Redirect/revision/1088453487|Lý Thái Tông]]" wikitext text/x-wiki   {{Infobox royalty | name = Lý Thái Tông<br/>李太宗 | title = [[List of Vietnamese monarchs|Emperor of Đại Việt]] | image = LýTháiTông.jpg | caption = A statue of emperor Lý Thái Tông | succession = [[List of Vietnamese monarchs|Emperor of Đại Cồ Việt]] | reign = 1 April 1028 &ndash; 3 November 1054 (26 years, 216 days) | predecessor = [[Lý Thái Tổ]] | successor = [[Lý Thánh Tông]] | birth_date = 29 July 1000 | birth_place = Duyên Ninh pagoda, [[Ninh Bình province]] | death_date = 3 November 1054 (aged 54) | death_place = [[Imperial Citadel of Thăng Long|Thăng Long]], [[Names of Vietnam|Đại Cồ Việt]] | burial_place = Thọ Tomb | spouse = Empress Linh Cảm (Mai thị) (靈感皇后枚氏).<br>Vương hoàng hậu (王皇后).<br>Đinh hoàng hậu (丁皇后).<br>Thiên Cảm hoàng hậu (天感皇后). | issue = Crown prince Lý Nhật Tôn as emperor [[Lý Thánh Tông]]<br>Prince of Phụng Càn [[Lý Nhật Trung]]<br>Princess Bình Dương<br>Princess Trường Ninh<br>Princess Kim Thành | full name = Lý Phật Mã (李佛瑪)<br>Lý Đức Chính (李德政) | era dates = Thiên Thành (天成: 1028–1033)<br>Thông Thụy (通瑞: 1034–1038)<br>Càn Phù Hữu Đạo (乾符有道: 1039–1041)<br>Minh Đạo (明道: 1042–1043)<br>Thiên Cảm Thánh Vũ (天感聖武: 1044–1048)<br>Sùng Hưng Đại Bảo (崇興大寶: 1049–1054) | regnal name = Khai Thiên Thống Vận Tôn Đạo Quý Đức Thánh Văn Quảng Vũ Sùng Nhân Thượng Thiện Chính Lý Dân An Thần Phù Long Hiện Thể Nguyên Ngự Cực Ức Tuế Công Cao Ứng Chân Bảo Lịch Thông Huyền Chí Áo Hưng Long Đại Địch Thông Minh Từ Hiếu Hoàng đế" <br>(開天統運尊道貴德聖文廣武崇仁尚善政理民安神符龍見體元禦極億歲功高應真寶歷通玄至奧興龍大定聰明慈孝皇帝) | temple name = Thái Tông (太宗) | house = [[Lý Dynasty|Lý]] | father = [[Lý Thái Tổ]] | mother = Empress Linh Hiển | religion = [[Buddhism]] | succession1 = [[List of emperors of the Lý Dynasty|Monarch of Lý Dynasty]] | reign1 = 1/4/1028&ndash;3/11/1054 | predecessor1 = [[Lý Thái Tổ]] | successor1 = [[Lý Thánh Tông]] }} '''លី ថៃតុង''' ( [[ឈា ហាន|ជឺ ហាន]] :[[wiktionary:宗|李太宗]]; ២៩ កក្កដា ១០០០ - ៣ វិច្ឆិកា ១០៥៤) ឈ្មោះផ្ទាល់ខ្លួន '''លី ផាត់ម៉ា''' [[ឈ្មោះប្រាសាទ]] ក្រោយមកសោយរាជ្យ '''ថៃតុង''' គឺជា [[ព្រះមហាក្សត្រ]] ទីពីរនៃ [[រាជវង្សលី]] គ្រប់គ្រងពីឆ្នាំ ១០២៨ [[អណ្ណាម|ដាយវៀត]] ។ គាត់​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា​អ្នក​គ្រប់​គ្រង​វៀតណាម​បន្ត​បន្ទាប់​បំផុត​ចាប់​តាំង​ពី​សតវត្ស​ទី​ដប់។ {{Sfn|Tarling|1999|p=143}} == ជីវិតដំបូង == លី ផាត់ម៉ា កើតនៅឆ្នាំ ១០០០ នៅ [[ហូវ លូ|ហ័រ លឺ]], [[នីញប៊ិញ|និញ ប៊ិញ]] ក្នុងរជ្ជកាលស្តេច [[ឡេ ហ័ន]] នៅពេលដែលឪពុករបស់គាត់ [[លី ថាយ ទូ|លី កុងអ៊ួន]] ជាមន្ត្រីរាជវាំង។ ម្ដាយ​របស់​គាត់​គឺ ឡេ ធី ភឿត ង៉ាន់ ជា​កូន​ស្រី​របស់ ឡេ ហ័ន។ នៅពេលគាត់មានអាយុ ៩ ឆ្នាំ លី កុងអ៊ួង បានក្លាយជាអ្នកគ្រប់គ្រងថ្មីរបស់ ដាយវៀត ហើយបានផ្លាស់ប្តូររាជធានីពី ហ័រលឺ ទៅ [[ហាណូយ|ថាំងឡុង]] ។ នៅឆ្នាំ 1020 ក្នុងឋានៈជាព្រះអង្គម្ចាស់ ផាត់ម៉ា កំពុងដើរក្បួនទ័ពរបស់គាត់ទៅភាគខាងត្បូងកាត់ ថាញ់ហ័រ គាត់បានជួបនឹងវិញ្ញាណនៃភ្នំ ត្រុងដុង ដែលសន្យាថានឹងជួយយុទ្ធនាការរបស់គាត់។ ផាត់ម៉ា វាយលុកចម្ប៉ាដោយជោគជ័យ សម្លាប់មេទ័ពចាម និងបំផ្លាញកងទ័ពពាក់កណ្តាល។ {{Sfn|Kiernan|2019|p=153}} បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតរបស់ឪពុកគាត់ ផាត់ម៉ា បានអះអាងថា វិញ្ញាណនៃភ្នំត្រុងដុង ឬភ្នំស្គរសំរឹទ្ធ (ថាំង ណយដុងកូ) ដែលរស់នៅទីសក្ការបូជានៅថាំងឡុងផងដែរ។ {{Sfn|Kiernan|2019|p=153}} == ឯកសារយោង == 8knt670hfk91dwo49isr7y1llom6ikw 0 47451 281705 2022-07-23T08:32:29Z Chhen Pisey 32423 បង្កើតដោយការបកប្រែទំព័រ "[[:en:Special:Redirect/revision/1067041427|Siamese–Cambodian War (1591–1594)]]" wikitext text/x-wiki {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ជម្លោះយោធា|||conflict=សង្គ្រាមសៀម-កម្ពុជា (១៥៩១-១៥៩៤)|image=|caption=|date=១៥៩១ - ៣ មករា ១៥៩៤|place=[[កម្ពុជា]]|result=ជ័យជំនះរបស់សៀម|combatant1=[[File:Flag of Thailand (Ayutthaya period).svg|20px]] [[អាណាចក្រអយុធ្យា]]|commander1=[[File:Flag of Thailand (Ayutthaya period).svg|20px]] [[នរេសូរ]]<br />[[File:Flag of Thailand (Ayutthaya period).svg|20px]] [[ផារ៉ា រាជាម៉ានូ]]|combatant2=[[File:Flag of Cambodia (pre-1863).svg|20px]] [[Dark ages of Cambodia|អាណាចក្រខ្មែរ]]|commander2=[[File:Flag of Cambodia (pre-1863).svg|20px]] [[សត្ថាទី ១]]<br />[[File:Flag of Cambodia (pre-1863).svg|20px]] [[Chey Chettha I|ជ័យ ជេដ្ឋា]]<br />[[File:Flag of Cambodia (pre-1863).svg|20px]] [[សុរិយោពណ៌]]{{POW}}|units1=[[File:Flag of Thailand (Ayutthaya period).svg|20px]] [[Royal Siamese armed forces (1238-1852)|ទ័ពសៀម]]|units2=[[File:Flag of Cambodia (pre-1863).svg|20px]] ទ័ពកម្ពុជា <br />ទាហានស៊ីឈ្នួលអេស្ប៉ាញ <br /> ទាហានស៊ីឈ្នួលព័រទុយហ្គាល់|strength1=~100,000 troops <ref>{{cite book |last1=Kohn |first1=George Childs |title=Dictionary of Wars |url=https://books.google.com/books?id=qTDfAQAAQBAJ&pg=PA445 |publisher=Routledge |language=en |date=31 October 2013|isbn=9781135954949 }}</ref>|strength2=[[File:Flag of Cambodia (pre-1863).svg|20px]] 75,000<br />150 [[Junk (ship)|junks]]|casualties1=Unknown|casualties2=ប្រជាជនកម្ពុជាចំនួន 90,000 នាក់ រួមទាំងព្រះអង្គសុរិយោពណ៌ ត្រូវបានចាប់ធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំងនៅអយុធ្យា។{{sfn|Jumsai|1976|pp=227–231}}}} '''សង្គ្រាមសៀម-កម្ពុជា (១៥៩១-១៥៩៤)''' គឺជាជម្លោះកងទ័ពដែលប្រយុទ្ធគ្នារវាង [[អាណាចក្រអយុធ្យា]] និង [[យុគអន្ធកាលនៃកម្ពុជា|អាណាចក្រកម្ពុជា]] ។ សង្រ្គាមបានចាប់ផ្តើមនៅឆ្នាំ ១៥៩១ នៅពេលដែលពួកអយុធ្យាបានឈ្លានពានប្រទេសកម្ពុជាជាការឆ្លើយតបទៅនឹងការវាយឆ្មក់របស់ខ្មែរជាបន្តបន្ទាប់ចូលទៅក្នុងទឹកដីរបស់ពួកគេ។ អាណាចក្រ​កម្ពុជា​ក៏​កំពុងប្រឈម​នឹង​ការ​ខ្វែងគំនិត​គ្នា​ខាង​សាសនា​ក្នុង​ប្រទេស។ នេះហើយបានផ្តល់ឱ្យសៀមនូវឱកាសដ៏ល្អបំផុតដើម្បីឈ្លានពាន។ ការលុកលុយលើកដំបូងត្រូវបានរំខាន មុនពេលវាសម្រេចបាននូវគោលដៅរបស់វា។ ស្តេចអយុធ្យា ព្រះបាទ [[នរេសួរ|នរេសូរ]] បានយាងត្រឡប់មកវិញ ពីរឆ្នាំក្រោយមក ទីបំផុតបានគ្រប់គ្រងប្រទេសទាំងមូល ហើយទីបំផុតបានបណ្តេញទីក្រុង [[បន្ទាយលង្វែក|លង្វែក]] នៅថ្ងៃទី ៣ ខែមករា ឆ្នាំ ១៥៩៤ ។ == ផ្ទៃខាងក្នុង == ព្រះអង្គម្ចាស់ ណារ៉េត ត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា "ព្រះអង្គម្ចាស់ខ្មៅ" ( {{Lang-th|พระองค์ดำ}} ) ព្រះអង្គកើត​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​២៥ ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៥៥៥ នៅ​ក្រុង ​ភិស័កនុលោក ។ ព្រះអង្គ​ជា​ព្រះរាជបុត្រ​របស់ [[មហាធម៌រាជាធិរាជ|​ព្រះបាទមហាធម៌រាជាធិរាជ]] និង ​[[វិសុទ្ធិកាសាត|ព្រះមហេសី​របស់​ព្រះអង្គ​ឈ្មោះ វិសុទ្ធកៈសាត]] ។ មាតា​របស់​ទ្រង់​ជា​បុត្រី​របស់ [[មហាចក្រពត្តិ|​មហាចក្រពត្តិ]] និង​មហេសី [[សុរិយោទ័យ|​សុរិយោទ័យ]] ។ បិតារបស់ទ្រង់គឺជាអភិជនរបស់សុខោទ័យ ដែលបានវាយឈ្នះ [[វរៈវង្សាធិរាជ|ព្រះបាទ វរៈវង្សាធិរាជ]] នៅឆ្នាំ ១៥៤៨ ហើយបានដាក់ មហាចក្រពត្តិ លើបល្ល័ង្ក [[អាណាចក្រអយុធ្យា|អយុធ្យា]] ដូច្នេះបានទទួលរាជវង្សពី ភិស័កនុ​លោ​ក ។ {{Sfn|Rajanubhab|2001}} ក្នុងកំឡុងសង្គ្រាម [[សង្គ្រាមភូមា-សៀម (១៥៦៣-១៥៦៤)|ភូមា-សៀមលើកទី២]] ស្តេចភូមា [[បឹយីនណោន|បាយិនណោន]] បានយក ភិស័កនុលោក ហើយបានធ្វើឱ្យ [[អាណាចក្រសុខោទ័យ|ព្រះរាជាណាចក្រសុខោទ័យ]] ក្លាយជា [[រដ្ឋដៃទន្លេ|រដ្ឋដៃទន្លេរបស់]] ភូមា។ ណារ៉េត​ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ទៅ​ក្រុង [[បាហ្គោ ប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា|​បាហ្គោ ប្រទេស​ភូមា]] ជា [[ចំណាប់ខ្មាំង|​ចំណាប់ខ្មាំង]] ដើម្បី​ធានា​នូវ​ភាព​ស្មោះត្រង់​របស់​ស្តេច។ បន្ទាប់ពីសង្គ្រាម [[សង្គ្រាមភូមា-សៀម (១៥៦៨-១៥៧០)|ភូមា-សៀម (១៥៦៨-១៥៧០)]] ភូមាបានវាយលុកអយុធ្យាទាំងស្រុង ដោយលើកតម្កើង [[មហាធម៌រាជាធិរាជ|មហាធម្មរាជាធិរាជ]] ជាចៅហ្វាយនាយ ហើយមិនយូរប៉ុន្មានក៏ដោះលែងណារ៉េតជាថ្នូរនឹងប្អូនស្រីរបស់គាត់។ នៅឆ្នាំ ១៥៧១ ព្រះបាទមហាធម្មរាជាធិរាជ បានថ្វាយព្រះនាមថា [[អ៊ូប៉ារ៉ាចា|ឧបរាជ]] ដោយប្តូរឈ្មោះទៅជា [[នរេសួរ|នរេសូរ]] ។ {{Sfn|Rajanubhab|2001}} {{Sfn|Rajanubhab|2001}} {{Sfn|Rajanubhab|2001}} {{Sfn|Rajanubhab|2001}} នៅឆ្នាំ ១៥៨១ [[ណាន់ដា បាយិន|ណាន់ដា បាយីន]] បានស្នងរាជ្យពីបិតារបស់ព្រះអង្គ បាយីនណោង ឡើងសោយរាជ្យ។ ណាន់ដា បាយីន បាន​សង្ស័យ​លើ​ព្រះ​នរេសូរ បន្ទាប់​ពី​បរាជ័យ​ក្នុង​ការ​មក​ដល់​ទាន់​ពេល​វេលា​ក្នុង​ការ​បង្ក្រាប​នៃ​ការ [[ការបះបោរ Ava|​បះបោរ​របស់អាវ៉ា]] ។ បន្ទាប់មក ណាន់ដា បាយីន បានបញ្ជាឱ្យមេទ័ព [[ជនជាតិមន|មន]] ពីរនាក់ធ្វើឃាត នរេសូរ កំឡុងពេលប្រយុទ្ធនាពេលខាងមុខ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ពួកមនបានយល់ស្របភ្លាមៗចំពោះព្រះនរេសូរអំពីបេសកកម្មរបស់ពួកគេ ដោយពួកគេបានចាត់ទុកការគ្រប់គ្រងរបស់ភូមាជាការគៀបសង្កត់។ នរេសូរ បាន​លះបង់​ការ​សន្យា​ភក្តីភាព​ជាមួយ​ភូមា ហើយ​បាន​បង្កើត​អយុធ្យា​ជា​រាជាណាចក្រ​ឯករាជ្យ​ឡើងវិញ។ បន្ទាប់ពីបានធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍ជនជាតិថៃចំនួន ១០ ០០០ នាក់ពីទីក្រុង [[ប៉េគុ|ប៉េគូ]] និងទទួលបានការគាំទ្រពីជនអន្តោប្រវេសន៍ [[ជនជាតិសាន|សាន]] ជាច្រើន នរេសូរអាចទប់ទល់ [[សង្គ្រាមភូមា-សៀម (១៥៨៤-១៥៩៣)|ការលុកលុយរបស់ភូមា]] ទ្រង់ទ្រាយធំចំនួនបួននៅចន្លោះឆ្នាំ ១៥៨៤ និង ១៥៩០។ {{Sfn|Jumsai|1976}} {{Sfn|Jumsai|1976}} {{Sfn|Jumsai|1976}} {{Sfn|Jumsai|1976}} ដោយ​បាន​ពង្រឹង​ការ​គ្រប់​គ្រង​របស់​ខ្លួន​នៅ​ព្រំដែន​ភាគ​ខាង​លិច ព្រះ​បាទ​នរេសូរ បាន​ងាក​មក​ចាប់​អារម្មណ៍​មក​លើ​ប្រទេស​កម្ពុជា។ អយុធ្យា និង​កម្ពុជា​បាន​ច្បាំង​គ្នា​ជា​ច្រើន​លើក​ច្រើន​សា​តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៣៥០។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ប្រទេសកម្ពុជាបានចូលទៅក្នុងស្ថានភាព[[យុគអន្ធកាលនៃកម្ពុជា|ធ្លាក់ចុះ]] ចាប់តាំងពីការដួលរលំនៃ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] ហើយបានកំណត់ប្រតិបត្តិការវាយលុករបស់ខ្លួនក្នុងការវាយឆ្មក់។ ការវាយឆ្មក់បែបនេះបានធ្វើឡើងក្នុងកំឡុងសង្គ្រាម [[សង្គ្រាមភូមា-សៀម|ភូមា-សៀម]] ចំនួនបួនលើកដំបូង ដោយផ្តោតលើខេត្ត [[ខេត្តពេជ្របុរី|ពេជ្របុរី]], [[ខេត្តប្រាចិនបុរី|ប្រជិនបុរី]], [[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ចន្ទបុរី]], [[នគររាជសីមា|នរគរាជសីមា]], [[ខេត្តនន្ទបុរី|នន្ទបុរី]], [[ប្រាដាង|ព្រះប្រដាង]] និងទីក្រុង [[ព្រះនគរស៊ីអយុធ្យា (ក្រុង)|អយុធ្យា]] ។ ការ​វាយឆ្មក់​នេះ​ត្រូវ​បាន​កំណត់​ដោយ​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ប្រជាជន​ដោយ​បង្ខំ ក្នុង​គោល​បំណង​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រទេស​កម្ពុជា​មាន​ចំនួន​ប្រជាជន​ឡើង​វិញ។ {{Sfn|Jumsai|1976}} == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == === ជម្លោះ === យុទ្ធនាការដំបូងប្រឆាំងនឹងកម្ពុជាត្រូវបានចាប់ផ្តើមនៅឆ្នាំ ១៥៩១ នៅពេលដែលពួកសៀមក្រោមការដឹកនាំរបស់មេបញ្ជការ [[ផារ៉ា រាជម៉ានូ|ព្រះរាជាម៉ានុ]] បានលុកលុយតាមច្រក ព្រះចារុក ។ ព្រះបាទ [[សត្ថាទី១|សត្ថា]] បានបញ្ជូនទ័ពទៅ [[ពោធិសាត់|ខេត្តពោធិសាត់]] និង [[ក្រុងបាត់ដំបង|បាត់ដំបង]] ខណៈកំពុងរៀបចំការវាយឆ្មក់នៅព្រៃរនាម។ ទោះបីជាជោគជ័យដំបូងក៏ដោយ ក៏ប្រជាជនកម្ពុជានៅទីបំផុតត្រូវបានបណ្តេញចេញពីរនាម បន្ទាប់ពីកងទ័ពថៃបានបើកការវាយប្រហារលើកទីពីរលើទីតាំង។ ពោធិសាត់ និង​បាត់ដំបង​បាន​ធ្លាក់​ចូល​ក្នុង​ដៃ​របស់​ថៃ​ភ្លាមៗ ខណៈ​ដែល [[បន្ទាយលង្វែក|​បន្ទាយលង្វែក]] ​ត្រូវ​ឡោមព័ទ្ធ។ ការឡោមព័ទ្ធនេះបានអូសបន្លាយរយៈពេលបីខែ បន្ទាប់មកការរួមផ្សំនៃបញ្ហាភស្តុភារៈ និងការវាយបករបស់កម្ពុជាបានបង្ខំឱ្យជនជាតិថៃដកថយហួសព្រំដែន។ {{Sfn|Jumsai|1976|pp=214–215}} បន្ទាប់ពីការវាយលុករបស់ភូមាមួយផ្សេងទៀតនៅឆ្នាំ ១៥៩៣ នរេសូរបានបែងចែកកងទ័ពរបស់ព្រះអង្គជា ៤ ជួរដើម្បីរៀបចំសម្រាប់ការវាយលុកមួយទៀតលើប្រទេសកម្ពុជា។ ជួរទីមួយបានប្រមូលផ្តុំគ្នានៅនគររាជសីមា ខណៈពេលដែលមានគោលបំណងវាយលុក [[ក្រុងសៀមរាប|ខេត្តសៀមរាប]] និងកំពង់ស្វាយ។ ជួរ​ទី​ពីរ​គឺ​ប្រមូល​ទ័ព​មក​ពី​ខាង​ត្បូង​នៃ​អយុធ្យា រួច​ហែ​ក្បួននៅមោតជ្រុក ( [[ឡុង ស៊ូយិន|ឡុងសឿង]] ​បច្ចុប្បន្ន)។ ទ័ពទីបីបានរើទៅ [[ស្រុកបន្ទាយមាស|បន្ទាយមាស]] ចំណែកទ័ពទីបួនវិញទៀតបានវាយលុកពោធិសាត់ និងបាត់ដំបង។ ពេល​នោះ​ទ័ព​ទាំង​បួន​នឹង​អាច​វាយ​លុក​ឡោម​ព័ទ្ធលង្វែក​បាន​ព្រម​គ្នា។ ពេលនោះ ប្រជាជនកម្ពុជាបានប្រមូលផ្តុំកម្លាំងកងទ័ពចំនួន ៧៥.០០០ នាក់ និងកងទ័ពបុរសចំនួន ១៥០ នាក់ [[សំរាម (កប៉ាល់)|ទន់ខ្សោយ]] ដែលកាន់កាប់ទីតាំងសំខាន់ៗនៅបាប៊ូ បាត់ដំបង ពោធិសាត់ បន្ទាយមាស និង [[ភ្នំពេញ|រាជធានីភ្នំពេញ]] ។ ក្រុមកាយរឹងមាំសៀមអាចចាប់បានទាហានខ្មែរមួយចំនួនដែលនៅពេលសួរចម្លើយបានបង្ហាញមុខតំណែងរបស់សមមិត្តរបស់ពួកគេ។ ព័ត៌មាន​ដែល​ទើប​នឹង​ទទួល​បាន​ជួយ​សម្រួល​ដល់​ការ​ដួល​រលំ​នៃ​ខេត្ត​បាត់ដំបង។ {{Sfn|Jumsai|1976|pp=215–217}} {{Sfn|Jumsai|1976}} ការប្រយុទ្ធលើកទី២ នៅមុខខេត្តពោធិសាត់ បានបញ្ចប់ដោយការចាញ់របស់ប្រជាជនកម្ពុជា ដែលហួសពីសមរភូមិ។ បីថ្ងៃក្រោយមក កម្លាំងសៀមបានទៅដល់ បាប៊ូរ ហើយចាប់ផ្តើមជីកលេណដ្ឋានជុំវិញទីក្រុង។ ដល់ពេលព្រលប់ ពួកសៀមបាន [[ការជីកយករ៉ែ (យោធា)|ជីក]] ផ្លូវឡើងទៅដល់កំពែងក្រុង ទើបចាប់ផ្តើមការប្រយុទ្ធគ្នាដោយដៃ។ ព្រះអង្គម្ចាស់ [[ព្រះបាទស្រីសុរិយោពណ៌|សុរិយោពណ៌]] របស់កម្ពុជាបានគ្រប់គ្រងផ្លូវរបស់ព្រះអង្គចេញពីការឡោមព័ទ្ធជាមួយកងទ័ពបុរសចំនួន ១០០០ នាក់ខណៈពេលដែលអ្នកការពារដែលនៅសល់បានបាត់បង់ជីវិតនៅក្នុងការប្រយុទ្ធ។ លុះ​ដល់ [[បន្ទាយលង្វែក|​លង្វែក]] ​ហើយ សុរិយោពណ៌​បាន​ឡើង​កាន់​តំណែង​ជា​អ្នក​ការពារ​ផ្ទាល់ ខណៈ​ដែល​ប្អូន​ប្រុស​របស់​ទ្រង់ [[ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី១|ជ័យជេដ្ឋា]] បាន​បោះបង់​ទីក្រុង​ចោល។ ជំនួយដោយទាហានស៊ីឈ្នួល [[ជនជាតិអេស្ប៉ាញ|អេស្បាញ]] និង [[ប្រជាជនព័រទុយហ្គាល់|ព័រទុយហ្គាល់]] ស្រីសុរិយោពណ៌បានពង្រឹងជញ្ជាំងដោយកាណុងបាញ់ និងកាំជ្រួច ខណៈពេលដែលកំពុងស្នើសុំជំនួយពី [[វៀតណាម|ប្រទេសវៀតណាម]] និងអភិបាលក្រុង [[ម៉ានីល]] របស់អេស្ប៉ាញផងដែរ។ {{Sfn|Jumsai|1976|pp=222–223}} {{Sfn|Jumsai|1976}} ក្នុងពេលនោះដែរ កងទ័ពជើងទឹកកម្ពុជាបានវាយលុកនៅក្រៅមោតជ្រុក់ ខណៈដែលទ័ពសៀមបានចូលប្រជុំគ្នាយឺតៗលើលង្វែក។ វិស្វករសៀមបានចាប់ផ្តើមការឡោមព័ទ្ធដោយសង់ការដ្ឋានដីដែលលើសពីកំពែងក្រុងក្នុងកម្ពស់ ដូច្នេះអាចឱ្យពួកគេបាញ់ចំទីក្រុងដោយផ្ទាល់។ ប្រជាជន​កម្ពុជា​បាន​ឆ្លើយ​តប​ដោយ​ការ​សាងសង់​កំពែង​ទីពីរ​ដែល​ការពារ​ទីក្រុង​ពី​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក។ នៅថ្ងៃទី ៣ ខែមករា ឆ្នាំ ១៥៩៤ បន្ទាប់ពីការរៀបចំកាំភ្លើងធំរយៈពេលមួយម៉ោង កងទ័ពរបស់ នរេសូរ បានវាយលុកទីក្រុង។ ដំរី​ចម្បាំង​សៀម​បាន​បន្ត​ទម្លុះ​ទ្វារ​ក្រុង​ដោយ​អនុញ្ញាត​ឱ្យ​ទ័ព​ថ្មើរ​ជើង​ទម្លាយ​ជញ្ជាំង​ខាងក្នុង ហើយ​សម្លាប់​ទាហាន​ដែល​នៅ​សេសសល់។ ថ្វីត្បិតតែស្តេចសត្ថាបានរត់ភៀសខ្លួនទៅប្រទេស [[ឡាវ]] ជិតខាងក៏ដោយ ក៏ប្រជាជនខ្មែរចំនួន ៩០,០០០ នាក់ រួមទាំងព្រះអង្គម្ចាស់ [[សូរិយាព|ស្រីសុរិយោពណ៌]] ផង ត្រូវបាននាំទៅក្រុងអយុធ្យា។ {{Sfn|Jumsai|1976|pp=227–231}} == ផលវិបាក == ក្រោយសៀមទទួលបានជ័យជំនះលើរាជធានីខ្មែរនៅលង្វែកមក រាជវង្សខ្មែរត្រូវបានចាប់ធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំង ហើយផ្លាស់ទីលំនៅទៅកាន់រាជវាំងអយុធ្យា ដែលស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលសៀមជាអចិន្ត្រៃយ៍ ហើយទុកឱ្យមានការសម្រុះសម្រួល និងប្រកួតប្រជែងគ្នាទៅវិញទៅមកក្រោមការត្រួតពិនិត្យរបស់ចៅហ្វាយនាយ។ == សូម​មើល​ផង​ដែរ == * [[ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា|ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា។]] * [[យុគអន្ធកាលនៃកម្ពុជា|សម័យក្រោយអង្គរ]] * [[ទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-ថៃ]] * [[សង្រ្គាមកម្ពុជា-អេស្ប៉ាញ]] == កំណត់ចំណាំ == [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]] g9mhwygjbqmoivkq2f2zq7cgmjnzdk8 0 47452 281706 2022-07-23T08:44:30Z Chhen Pisey 32423 បង្កើតដោយការបកប្រែទំព័រ "[[:en:Special:Redirect/revision/1083855288|Al-Serkal Mosque]]" wikitext text/x-wiki   '''វិហារឥស្លាម អាល់សឺកាល់ គឺជាវិហារអ៊ីស្លាម''' ដ៏សំខាន់នៅក្នុង [[ភ្នំពេញ|ទីក្រុងភ្នំពេញ]] រាជធានីនៃ [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]] ។ វាជាអំណោយពីគ្រួសារ អាល់សឺកាល់ [[អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម|ប្រទេសអារ៉ាប់រួម]] ហើយបានបើកនៅឆ្នាំ ១៩៦៨ ។ វា​ស្ថិត​នៅ​ភាគ​ខាង​ជើង​នៃ​ទីប្រជុំជន ក្បែរ [[បឹងកក់|​បឹង​កក់]]។ វិហារថ្មីមួយដែលជាអំណោយរបស់ [[អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម|អារ៉ាប់រួម]], បានជំនួសវិហារអ៊ីស្លាមដើម វាបានបើកនៅក្នុង ២០១៤ ។ [[ឯកសារ:Al-Serkal-2015-1.JPG|រូបភាពតូច|វិហារឥស្លាម អាល់សឺកាល់]] == ឯកសារយោង == <gallery> ឯកសារ:Al-Serkal-2015-15.JPG|វិហារឥស្លាមដូចឃើញពីផ្លូវ ឯកសារ:Al-Serkal-2015-16.JPG|អណ្ដូង​មួយ​ដែល​ឃើញ​ពី​ផ្លូវ​មួយ​ក្នុង​រាជធានី​ភ្នំពេញ ឯកសារ:Cambodia '08 - 010 - Phnom Penh - Mosque at lakeside.jpg|វិហារ​ឥស្លាម​បុរាណ​ត្រូវ​បាន​គេ​វាយ​កម្ទេច​ចោល​ក្នុង​ឆ្នាំ ២០១២ </gallery> tlgpaszh71tqt17tow1lzxo4i5ev0fb