វិគីភីឌា
kmwiki
https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%91%E1%9F%86%E1%9E%96%E1%9F%90%E1%9E%9A%E1%9E%8A%E1%9E%BE%E1%9E%98
MediaWiki 1.39.0-wmf.25
first-letter
មេឌា
ពិសេស
ការពិភាក្សា
អ្នកប្រើប្រាស់
ការពិភាក្សារបស់អ្នកប្រើប្រាស់
វិគីភីឌា
ការពិភាក្សាអំពីវិគីភីឌា
ឯកសារ
ការពិភាក្សាអំពីឯកសារ
មេឌាវិគី
ការពិភាក្សាអំពីមេឌាវិគី
ទំព័រគំរូ
ការពិភាក្សាអំពីទំព័រគំរូ
ជំនួយ
ការពិភាក្សាអំពីជំនួយ
ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម
ការពិភាក្សាអំពីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម
TimedText
TimedText talk
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
ខ្មែរក្រហម
0
1928
282552
278773
2022-08-17T14:50:15Z
36.37.140.115
wikitext
text/x-wiki
{{short description|ឈ្មោះសំដៅលើអ្នកគាំទ្របក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា}}
{{Infobox militant organization
| name = ខ្មែរក្រហម
| logo = Flag of Democratic Kampuchea.svg
| leaders = [[ប៉ុលពត]]
| foundation =
| dates = {{nowrap|{{start date|មិថុនា ១៩៥១|df=yes}}–{{end date|ធ្នូ ១៩៩៩}}}}{{-}}{{plainlist|
* ១៩៥១–១៩៦៨ ([[បក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា|គណបក្សនយោបាយ]])
* [[សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងកម្ពុជា|១៩៦៨–១៩៧៥]] (កុបកម្ម)
* ១៩៧៥–១៩៧៩ ([[កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ|រដ្ឋាភិបាល]])
* [[សង្គ្រាមកម្ពុជា–វៀតណាម|១៩៧៩–១៩៩៩]] (កុបកម្ម)
}}
| governing period = ១៩៧៥–១៩៧៩
| merger =
| split =
| predecessor =
| merged =
| successor =
| motives =
| area =
| size =
| headquarters = [[ភ្នំពេញ]]
| newspaper =
| ideology = [[លទ្ធិកុម្មុយនីស្ត|កុម្មុយនីស្តនិយម]]<ref name=Kiernan2004/><ref name=Cook/><br/>[[ស្វ័យាធិបតេយ្យ]]<ref name=Kiernan2004>{{cite book|author-link=Ben Kiernan|last=Kiernan|first=Ben|title=How Pol Pot Came to Power: Colonialism, Nationalism, and Communism in Cambodia, 1930–1975|publisher=Yale University Press|year=2004|isbn=978-0300102628|url-access=registration|url=https://archive.org/details/howpolpotcametop00kier_0}}</ref><br/>[[ជាតិខ្មែរនិយម]]
<ref name=Kiernan2004/>{{rp|xx}}<ref name=Cook>{{cite book|last1=Cook|first1=Susan|last2=Rowley|first2=Kelvin|title=Genocide in Cambodia and Rwanda: New Perspectives|publisher=Routledge|year=2017|url=https://www.files.ethz.ch/isn/46657/GS24.pdf|isbn=9781351517775}}
</ref>
| position = [[នយោបាយឆ្វេងនិយម|ឆ្វេងនិយម]]<ref>{{cite book|last1=Martin|first1=Gus|title=Essentials of Terrorism: Concepts and Controversies|publisher=SAGE Publications, Inc.|date=2008|page=80|url=https://books.google.com/books?id=7-GiXqccL1IC|isbn=978-1412953139}}</ref><ref>{{cite book|last1=Hartman|first1=Tom|title=A World Atlas of Military History, 1945–1984|date=1985|publisher=Hippocrene Books|isbn=0870520008|page=81|url=https://books.google.com/books?id=CwSn83AgqEYC}}</ref>
| partof =
| allies = '''សង្គ្រាមស៊ីវិលកម្ពុជា៖'''<br />{{flag|ចិន}}<br />{{flag|កូរ៉េខាងជើង}}<br />{{flag|វៀតណាម}}<br /> {{flagicon image|FNL Flag.svg|25px}} [[វៀតកុង]]<br />{{flagdeco|Laos}} [[ប៉ៈថេតឡាវ]]<br />{{flagicon image|Flag of Romania (1965-1989).svg|25px}} [[សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមរ៉ូម៉ានី|រ៉ូម៉ានី]]<br />'''សង្គ្រាមកម្ពុជា–វៀតណាម៖'''<br />{{flag|ចិន}}<br />{{flag|កូរ៉េខាងជើង}}<br /> {{flag|ថៃ}}<br />{{flag|សិង្ហបុរី}}<br />{{flagdeco|Cambodia}} [[គណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច|ហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច]]<br />{{flagicon image|Flag of the Khmer Republic.svg|25px}} [[រណសិរ្សរំដោះជាតិប្រជាជនខ្មែរ]]<br />{{flagicon image|Flag of Romania (1965-1989).svg|25px}} [[សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមរ៉ូម៉ានី|រ៉ូម៉ានី]]
| opponents = '''សង្គ្រាមស៊ីវិលកម្ពុជា៖'''<br />{{flagicon image|Flag of the Khmer Republic.svg|25px}} [[សាធារណរដ្ឋខ្មែរ]]<br />{{flagicon image|Flag of South Vietnam.svg|25px}} [[វៀតណាមខាងត្បូង]]<br />{{flag|សហរដ្ឋអាមេរិក}}<br />{{flag|ថៃ}}<br />'''សង្គ្រាមកម្ពុជា–វៀតណាម៖'''<br />{{flag|វៀតណាម}}<br />{{flagicon image|Flag of the People's Republic of Kampuchea.svg|25px}} [[សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា]]<br />{{flag|ឡាវ}}<br />{{flag|សហភាពសូវៀត}}
| battles = [[សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងកម្ពុជា|សង្គ្រាមស៊ីវិលកម្ពុជា]]<br />[[សង្គ្រាមកម្ពុជា-វៀតណាម]]
| flag =
| module =
}}
'''ខ្មែរក្រហម''' (ជា[[ភាសាបារាំង]]៖ Khmer Rouge) គឺជាឈ្មោះដែលសម្តេចព្រះបាទ[[នរោត្តម សីហនុ]] មានព្រះរាជបន្ទូលសំដៅលើក្រុមកុម្មុយនីស្ត (ពោលជាសមាជិកនៃ[[បក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា]]) ដែលប្រឆាំងនឹងព្រះអង្គនៅទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ ហើយក្រុមនេះបានឡើងកាន់កាប់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅ[[ដប់ប្រាំពីរមេសាជោគជ័យ|ថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥]]។ បក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជាបានបង្កើតរដ្ឋ[[កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ]]នៅឆ្នាំ១៩៧៦ និងគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជារហូតដល់ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩។ វត្តមានរបស់បក្សត្រូវបានរក្សាជាការសម្ងាត់រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៧ ហើយមិនមាននរណាម្នាក់នៅក្រៅបក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជាដឹងថានរណាជាអ្នកដឹកនាំបក្សនោះទេ (ថ្នាក់ដឹកនាំបក្សតែងសម្តៅលើខ្លួនថា 'អង្គការបដិវត្តន៍')។<ref>ប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩) ដោយលោក ឌីខាប៉ូលី មជ្ឍមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា ទំព័រទី១</ref>
នៅក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ កងកម្លាំងខ្មែរក្រហមបានចាប់ផ្តើមកើនចំនួនកាន់តែច្រើនឡើងៗនៅតាមតំបន់ព្រៃភ្នំនៃភាគខាងកើត[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា (១៩៥៣-១៩៧០)|ប្រទេសកម្ពុជា]] ដោយមានការគាំទ្រពី[[វៀតកុង|កងកម្លាំងកុម្មុយនីស្តវៀតណាម]] [[ប៉ៈថេតឡាវ|កុម្មុយនីស្តឡាវ]] និង[[គណបក្សកុម្មុយនីស្តចិន]]។ ដើមឡើយ ពួកខ្មែរក្រហមតែងតែប្រឆាំងនឹងព្រះអង្គសីហនុជានិច្ច ក៏ប៉ុន្តែបន្ទាប់ពីទទួលបានយោបលខ្លះៗពីមន្ត្រីបក្សកុម្មុយនីស្តចិន ហើយនិងក្រោយពីសីហនុត្រូវបាន[[សាធារណរដ្ឋខ្មែរ|លន់ នល់]]ធ្វើ[[រដ្ឋប្រហារកម្ពុជាឆ្នាំ១៩៧០|រដ្ឋប្រហារ]]ទម្លាក់ពីអំណាចនោះ ខ្មែរក្រហមក៏បានផ្លះប្តូរគោលគំនិតមកគាំទ្រព្រះអង្គសីហនុវិញ។ ដោយហេតុនេះហើយ ទើប[[សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងកម្ពុជា|សង្គ្រាមស៊ីវិល]]បានផ្ទុះឡើងរវាងរបបថ្មីគឺសាធារណរដ្ឋខ្មែរ និងក្រុមខ្មែរក្រហម ហើយជាលទ្ធផល សាធារណរដ្ឋខ្មែរក៏បានដួលរលំក្រោយពី[[ភ្នំពេញ|ទីក្រុងភ្នំពេញ]]បានធ្លាក់មកនៅក្នុងដៃខ្មែរក្រហមនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥។ ក្រោយពីបានកាន់កាប់ប្រទេសកម្ពុជាទាំងមូល ទាហានខ្មែរក្រហមដែលនៅក្រោមបញ្ជារបស់[[ប៉ុលពត|ប៉ុល-ពត]] [[នួន ជា]] [[អៀង សារី]] និង[[ខៀវ សំផន]]បានបង្ខំប្រជាពលរដ្ឋនៅគ្រប់ទីប្រជុំជនឱ្យចាកចេញពីទីក្រុងរបស់ពួកគេឆ្ពោះទៅតំបន់ជនបទ។ ខ្មែរក្រហមបានប្តូរឈ្មោះផ្លូវការរបស់ប្រទេសមក[[កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ]]នៅដើមឆ្នាំ១៩៧៦។
សង្គមរបបខ្មែរក្រហមគឺសម្បូរទៅដោយអត្ថាធិបតេយ្យភាព ការស្អប់ខ្ពើមជនបរទេស និងការគាបសង្កត់មកលើប្រជាជនខ្លួនឯង។ មរណភាពរបស់ប្រជាជនក្នុងរបបនេះភាគច្រើនគឺបណ្តាលមកពីគោលនយោបាយរបស់បក្សដែលគេតែងហៅថា'មហាលោតផ្លោះ' ដែលជាការយកត្រាប់តាមយុទ្ធនាការនយោបាយរបស់ចិនគឺ[[មហាលោតផ្លោះ (ចិន)|មហាលោតផ្លោះ]]ដែលជាហេតុបណ្តាលឱ្យប្រជាជនចិនជាច្រើននាក់ធ្លាក់នៅក្រោមការស្រេកឃ្លាន។ គោលបំណងរបស់ខ្មែរក្រហមគឺចង់កែទម្រង់វិស័យកសិកម្មតាមរយៈការប្រមូលផ្តុំប្រជាជនឱ្យធ្វើការរួមគ្នាដែលជាហេតុនាំឱ្យមានការអត់ឃ្លាននៅពាសពេញផ្ទៃប្រទេស ខណៈពេលដែល'អង្គការ'បានស្បថថានឹងជួយមើលថែរក្សាប្រជាជន ប៉ុន្តែតាមពិតវាបែរជាផ្ទុយពីនោះទៅវិញ។ បន្ទាប់ពីបានកាន់កាប់អំណាច ខ្មែរក្រហមបានសម្លាប់រាល់អ្នកនយោបាយណាដែលប្រឆាំងនឹងពួកគេ ជាពិសេសគឺមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ហើយគំនិតប្រកាន់ជាតិសាសន៍ជ្រុលនិយមរបស់ពួកគេបានបណ្តាលឱ្យកើតមានអំពើប្រល័យពូជសាសន៍មកលើជនជាតិភាគតិចថែមទៀតផង។
នៅក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០ ជំនួយខ្មែរក្រហមភាគច្រើនដូចជា ស្បៀងអាហារ គ្រឿងអាវុធជាដើមសុទ្ធតែមានប្រភពមកពីប្រទេស[[ចិន]] ដោយគេបានប៉ាន់ស្មានថាជំនួយបរទេសដែលផ្តល់មកពីចិននេះមានប្រមាណ ៩០%។ នៅទីបំផុត របបដ៏ឃោឃៅមួយនេះក៏ត្រូវបានផ្តួលរំលំនៅដើមឆ្នាំ១៩៧៩ គឺនៅពេលដែលកងកម្លាំងវៀតណាមបានវាយចូលប្រទេសកម្ពុជា ហើយកម្ចាត់កម្លាំងខ្មែរក្រហមបានយ៉ាងរហ័ស។ ខ្មែរក្រហមក៏បានដកថយរត់ទៅភាគពាយព្យនៃប្រទេសកម្ពុជា ពោលគឺនៅតំបន់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ។ ទីនោះ រដ្ឋាភិបាលថៃក៏បានឆ្លៀតយកឱកាសនេះប្រើប្រាស់ពួកខ្មែរក្រហមដើម្បីជាខែលទប់ស្កាត់ឥទ្ធិពលកុម្មុយនីស្តយួនកុំឱ្យជ្រៀតចូលទៅក្នុងប្រទេសខ្លួន។ នៅទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០ ប្រទេសចិន និងសហរដ្ឋអាមេរិកបានរួមគ្នាគាំទ្រប៉ុល ពតពីចម្ងាយដើម្បីប្រឆាំងនឹងអំណាចឥទ្ធិពលរបស់[[សហភាពសូវៀត]] និង[[វៀតណាម]]នៅប្រទេសកម្ពុជា ដូចជាការផ្តល់សត្តិប្រាជ្ញា ស្បៀងអាហារ គ្រឿងសព្វារុធ និងការហ្វឹកហាត់ផ្នែកយោធាជាដើម...ក៏ប៉ុន្តែមិនយូរប៉ុន្មាន ការគាំទ្ររបស់អាមេរិកក៏ត្រូវបានកាត់ផ្តាច់ចោល។ ទោះជាយ៉ាងណាក្តី ខ្មែរក្រហមក៏នូវតែបន្តខំប្រឹងប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងកងកម្លាំងវៀតណាម និងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាថ្មីគឺ[[សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា]] ជម្លោះមួយនេះត្រូវគេស្គាល់ថា [[សង្គ្រាមកម្ពុជា-វៀតណាម]]។ ទោះត្រូវបាត់បង់អំណាចក្តី [[រដ្ឋាភិបាលចម្រុះកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ|រដ្ឋាភិបាលខ្មែរក្រហម]]នូវតែបន្តក្លាយជាអ្នកតំណាងប្រទេសកម្ពុជាពេញច្បាប់នៅឯអាសនៈ[[អង្គការសហប្រជាជាតិ]]ដដែរ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩៣ នៅពេលដែលប្រព័ន្ធរាជាធិបតេយ្យត្រូវបានស្តើរឡើងវិញនៅប្រទេសកម្ពុជា។ មួយឆ្នាំក្រោយមក ទ័ពព្រៃខ្មែរក្រហមរាប់ពាន់នាក់បានសុំទទួលចុះចាញ់បន្ទាប់ពីដឹងឮថារដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានាពេលនោះបានប្រកាសលើកលែងទោសឱ្យពួកគេ។ នៅឆ្នាំ១៩៩៦ គណបក្សនយោបាយថ្មីមួយត្រូវបានបង្កើតឡើងគឺ [[ចលនាសហភាពជាតិប្រជាធិបតេយ្យ]] ដែលដឹកនាំដោយលោកអៀង សារី។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក ចំនួនក្រុមខ្មែរក្រហមក៏ចាប់ផ្តើមស្រុតចុះឡើងៗ។ នៅឆ្នាំ២០១៤ មេដឹកនាំខ្មែរក្រហមចំនួនពីររូបគឺលោកនួន ជា និងខៀវ សំផន ត្រូវបាន[[សាលាក្ដីខ្មែរក្រហម|តុលាការកម្ពុជាដែលមានអង្គការសហប្រជាជាតិនៅពីក្រោយ]]បានកាត់ក្តីដាក់ពន្ធនាគាអ្នកទាំងពីរអស់មួយជីវិតដោយបានរកឃើញថាពួកគេមានពិរុទ្ធពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិចំពោះតួនាទីរបស់ពួកគេនៅក្នុងយុទ្ធនាការប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហម។
== ប្រវត្តិនៃឈ្មោះ ==
ដូចជាបានបកស្រាយខាងលើរួចជាស្រេចហើយថា '''ខ្មែរក្រហម'''គឺជានាម ឬឈ្មោះដែលព្រះបាទ[[នរោត្តម សីហនុ]]មានព្រះបន្ទូលសំដៅលើក្រុមកុម្មុយនិស្តខ្មែរដែលប្រឆាំងនឹងព្រះអង្គក្នុងទស្សវត្ត ១៩៦០។ ដូចពួកកុម្មុយនិស្តផ្សេងៗអញ្ជឹងដែរ ខ្មែរក្រហមបានជ្រើសយកពណ៌ក្រហមជាអត្តសញ្ញាណរបស់ពួកគេ។ នៅក្នុងលទ្ធិកុម្មុយនិស្ត ពណ៌ក្រហមគឺតំណាងអោយបដិវត្តន៍ ឬឈាមរបស់បុគ្គលទាំងឡាយណាដែលតស៊ូដើម្បីបដិវត្តន៍។
[[File:Red flag.svg|thumb|250px|ទង់បដិវត្តន៍ខ្មែរក្រហម]]
'ខ្មែរក្រហម'ជាភាសាឡាតាំងគឺ ''Khmer Rouge'' ឬ ''red Khmer''។ ស្លាបយោធារបស់បក្សនេះមានឈ្មោះថា[[កងទ័ពបដិវត្តន៍កម្ពុជា]] និង[[កងទ័ពជាតិកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ]]។
== មនោគមវិជ្ជា ==
=== លទ្ធិម៉ាក្សនិយម ===
[[File:Pol Pot.jpg|thumb|[[ប៉ុលពត|ប៉ុល ពត]] ដែលត្រូវជាលេខា[[បក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា]] និងជានាយករដ្ឋមន្រ្តីនៃ[[កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ]]]]
នៅក្នុងកំឡុងពេលកាន់អំណាច មនោគមវិជ្ជាខ្មែរក្រហមបានផុះចេញជារូបរាងឡើងបន្ទាប់ពីពួកមជ្ឈឹមបក្សដែលដឹកនាំដោយ[[ប៉ុលពត|ប៉ុល-ពត]]បានកម្ចាត់រាល់ធាតុទាំងអស់នៃថ្នាក់ដឹកនាំរបស់ខ្លួន (អ្នកដែលមានមនោគមវិជ្ជាខុសពីពួកមជ្ឈឹមបក្ស)។ មនោគមវិជ្ជារបស់មជ្ឈឹមបក្សនេះគឺជាការរួមបញ្ចូលគ្នារវាង[[លទ្ធិម៉ាក្ស|ម៉ាក្សនិយម]]ជាមួយនឹងគំនិត[[ជាតិនិយម]] (ជ្រុលហួស)។ ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណាក្តី រាល់សកម្មភាពរបស់ពួកខ្មែរក្រហមគឺសុទ្ធតែផ្ទុយពីលទ្ធិម៉ាក្សទាំងអស់ សកម្មភាពរបស់ខ្មែរក្រហមនេះត្រូវបានអ្នកប្រវត្តិវិទូមួយចំនួនធំចាត់ទុកថាជាការប្រឆាំងនឹងលទ្ធិម៉ាក្សទៅវិញ ពួកគេច្រើនសំដៅទៅវាថា'បដិវត្តន៍ប្រជាកសិករ'។
មេដឹកនាំ និងអ្នកទ្រឹស្តីខ្មែរក្រហមភាគច្រើនគឺប្រកាន់យ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួននូវគំនិត[[លទ្ធិស្តាលីន|ស្តាលីននិយម]]របស់[[បក្សកុម្មុយនិស្តបារាំង]]នាអំឡុងទសវត្ស ១៩៥០។ ទាំងនេះបានបង្កើតចេញជាមនោគមវិជ្ជាមួយគឺ"ក្រោយលេនីននិយម"ដែលជាការផ្សំបញ្ចូលគ្នានៃលទ្ធិស្តាលីន [[ម៉ៅនិយម]] និងទ្រឹស្តីក្រោយអាណានិគមរបស់លោក[[ហ្រ្វានស៍ ហ្វាណន]]។ នៅដើមទសវត្សឆ្នាំ១៩៧០ ខ្មែរក្រហមបានយកគំរូតាម[[សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមប្រជាមានិតអាល់បានី|ប្រទេសអាល់បានី]] ដោយពួកគេបានគិតថាអាល់បានីពេលនោះគឺជា[[រដ្ឋកុម្មុយនិស្ត]]ដ៏ជឿនលឿនមួយ។ នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម វិស័យកសិកម្មគឺសំខាន់ជាងគេបង្អស់ បើចង់រស់រានមានជីវិត ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនាពេលនោះត្រូវតែខំប្រឹងធ្វើកិច្ចការងារកសិកម្ម និងពលកម្មធ្ងន់ៗ ទាំងអស់នេះគឺជាការអនុវត្តតាមទ្រឹស្តីលោក[[ម៉ៅសេទុង]]។
ក្នុងឆ្នាំ១៩៨១ បន្ទាប់ពីបានចាញ់[[សង្គ្រាមកម្ពុជា-វៀតណាម]] (ដែលគាំទ្រដោយសហរដ្ឋអាមេរិក) ខ្មែរក្រហមក៏បានប្រកាស់ឈប់ប្រកាន់[[លិទ្ធិកុម្មុយនិស្ត]]តមកទៀត។
=== ជាតិខ្មែរនិយម ===
គំនិតមនោគមវិជ្ជាមួយទៀតដែលខ្មែរក្រហមប្រកាន់យកគឺ ជាតិខ្មែរនិយមជ្រុលហួស។ ជាតិនិយមគឺជាមនោគមវិជ្ជាដែលគណបក្សនយោបាយតាមប្រទេសមួយចំនួនតែងប្រកាន់យក គណបក្សជាតិនិយមច្រើនលើកតម្កើងនិងយកជាតិជាធំ។ ប៉ុន្តែសម្រាប់គំនិតជាតិនិយមរបស់ខ្មែរក្រហមគឺខុសពីទ្រឹស្តីជាតិនិយមជាទូទៅ ជាតិនិយមរបស់ខ្មែរក្រហមគឺជាជាតិនិយមហួសកម្រិត ហួសហេតុ ស្អប់អ្វីៗដែលមានប្រភពមកពីបរទេស។
នៅពេលកាន់អំណាច ពួកវាបានសម្លាប់រាល់ជនជាតិចិន យួន និងចាមដែលមានវត្តមាននៅលើទឹកដីប្រទេសកម្ពុជា និយាយរួមគឺអ្នកជាប់សញ្ជាតិគេក្រៅ។ សម្បីតែគ្នាឯងក៏ខ្មែរក្រហមមិនលើកលែងអោយដែល ឧទាហរណ៍៖ ឥស្សរជន ឬសមាជិកបក្សណាដែលមានសញ្ជាតិបរទេស ឬមិនមែនជាខ្មែរសុទ្ធគឺនឹងត្រូវបានខ្មែរក្រហមដកចេញពីតំណែង ហើយយកទៅសម្លាប់ចោលមិនប្រណី ទោះបីជាអ្នកនោះបានតស៊ូជាមួយខ្មែរក្រហមតាំងពីដើមឡើងក៏ដោយ។
=== ស្វ័យធិបតេយ្យ ===
[[File:Bullet holes at angkor wat.jpg|thumb|ស្នាមគ្រាប់កាំភ្លើងខ្មែរក្រហមនៅលើផ្ទាំងជញ្ជាំង[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]]]
== ឯកសារយោង ==
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ខ្មែរក្រហម|*]]
d1rspvijbds5m4a28sqtanqg03j5vfg
អក្សរខ្មែរ
0
2156
282559
282431
2022-08-17T18:37:09Z
117.20.117.122
/* ដើមកំណើតនៃអក្សរខ្មែរ */You have been kicked out by administrator ꧁Da༆᭄ZlN༆᭄
wikitext
text/x-wiki
== ក្សរខ្មែរ ==
អក្សរខ្មែរ គឺជាអក្សរប្រើសម្រាប់សរសេរ[[ភាសាខ្មែរ]] ដែលជាភាសាផ្លូវការរបស់[[ប្រទេសកម្ពុជា]] ។ វាក៏ប្រើសម្រាប់សរសេរ[[ភាសាបាលី]]នៅពិធីបុណ្យព្រះពុទ្ធសាសនារបស់កម្ពុជានិងថៃផងដែរ។
វាត្រូវបានប្រែប្រួលពីស្គ្រីប Pallava ជាអក្ខរក្រមនៃហ្គ្រេនតាដែលបានមកពីអក្សរព្រហ្មីដែលត្រូវបានគេប្រើនៅភាគខាងត្បូងប្រទេសឥណ្ឌានិងអាស៊ីអាគ្នេយ៍ក្នុងអំឡុងពេលសតវត្សទី ៥ និងទី ៦។ សិលាចារឹកចាស់ជាងគេ ដែលអាចកំណត់បានជាភាសាខ្មែរត្រូវបានរកឃើញនៅ ស្រុកអង្គរបុរី ខេត្តតាកែវនៅភាគខាងត្បូងរាជធានីភ្នំពេញ និងមានកាលបរិច្ឆេទចារក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ៦១១។ បច្ចុប្បន្ន អក្សរខ្មែរសម័យទំនើបមានភាពខុសគ្នាពីទំរង់គំរូ ដែលគេរកឃើញនៅលើសិលាចារឹកនៃប្រាសាទអង្គរ។ អក្សរថៃ និងឡាវត្រូវបានកម្លាយចេញពីទំរង់ចាស់នៃអក្សរខ្មែរ។
== ដើមកំណើតនៃអក្សរខ្មែរ ==
ទាក់ទងទៅនឹងបញ្ហាប្រភពកំណើតរបស់អក្សរខ្មែរនេះ សមណនិស្សិតនៅពុទ្ធិកសាកលវិទ្យាល័យព្រះសីហមុនីរាជា ព្រះតេជគុណ អ៊ឹម ទៀង មានដីកាពន្យល់ថា អក្សរខ្មែរមានប្រភពមកពីព្រហ្មញ្ញសាសនានិងពីបាលីសំស្រ្កឹត ព្រមទាំងមកពីខ្មែរមនផងដែរ ៖ ''«អក្សរសាស្រ្ដខ្មែរមានប្រវត្តិ ទី១ មកពីព្រហ្មី ព្រហ្មីហ្នឹងព្រហ្មមញ្ញសាសនា ដែលមានមកតាំងពីមុនYou have been kicked out by administrator ꧁Da༆᭄ZlN༆᭄អង្គរ ហើយអក្សរសាស្រ្ដខ្មែរយើងបានកើតចេញពីបាលីសំស្រ្កឹតខ្លះដែរ។ ហើយមួយទៀត កំណើតប្រភពមកពីខ្មែរមន»''។<ref>សៀវភៅ វប្បធម៌ អរិយធម៌ ឆ្នាំ១៩៧១-១៩៧២ ទាវ ឆៃ សុក ទំព័រទី១៣</ref>។
== ព្យញ្ជនៈ ==
អក្សរ តាមពាក្យសំស្រ្កឹត មានន័យថា ទន់ភ្លន់ អាចបត់បែនបាន អាចយកទៅច្នៃបាន តាមការផ្សំជាមួយស្រៈ តាមការប្រកបជាមួយនឹងព្យញ្ជនៈមួយទៀត ឬតាមការផ្សំជាមួយជើងអក្សរណាមួយ ។
អក្សរ ឬអក្ខរៈ អាចហៅបានម្យ៉ាងទៀតថា “វណ្ណៈ” មានចែកជាបីក្រុមគឺ ៖
១-ព្យញ្ជនៈ មាន ៣៣ តួ ។
២-ស្រៈពេញតួ ១២ តួ ។
៣-ស្រៈនិស្ស័យពីមុនមាន ២១ តែត្រូវបន្ថែម ៧ ទៀតបានទៅជា ២៨ តួ បើគិតទាំងសំឡេង ។ តែបើគិតតែរូបមាន ២៧ តួ ព្រោះស្រៈ (អ) មាននៅគ្រប់ព្យញ្ជនៈទាំងឃោសៈទាំងអឃោសៈ ។
១-ព្យញ្ជនៈ
ព្យញ្ជនៈទាំង ៣៣ តួ ត្រូវរាប់តាមលំដាប់ពីដើមដល់ចប់៖
កខគឃង
ចឆជឈញ
ដឋឌឍណ
តថទធន
បផពភម
យរលវ សហឡអ
២-ជើងព្យញ្ជនៈ
ព្យញ្ជនៈប្រៀបបាននឹងមនុស្សដែរ គឺមានសក់ (៊) មានតួខ្លួន (ក) មានជើង (្ក) ។ រូបនៃជើងព្យញ្ជនៈមានទ្រង់ទ្រាយដូចគ្នានឹងតួអង្គព្យញ្ជនៈដែរ ប៉ុន្តែគ្រាន់តែតូចជាងតួ និងពុំមាន”សក់”ទេ ។ ខាងក្រោមនេះ គឺជើងព្យញ្ជនៈ (Consonnes souscrites) ។
្ក ្ខ ្គ ្ឃ ្ង , ្ច ្ឆ ្ជ ្ឈ ្ញ , ្ដ ្ឋ ្ឌ ្ឍ ្ណ , ្ត ្ថ ្ទ ្ធ ្ន , ្ប ្ផ ្ព ្ភ ្ម , ្យ ្រ ្ល ្វ ្ស ្ហ ្ឡ ្អ
របៀបសរសេរ ជើងព្យញ្ជនៈ ភ្ជាប់ជាមួយតួព្យញ្ជនៈ ដូចខាងក្រោម ៖
ក្ខខ្ខគ្គឃ្ឃង្ង ច្ចឆ្ឆជ្ជឈ្ឈញ្ញ ដ្តឋ្ឋឌ្ឌឍ្ឍណ្ណ ត្តថ្ថទ្ទធ្ធន្ន ប្បផ្ផព្ពភ្ភម្ម យ្យរ្រល្លវ្វ ស្សហ្ហឡ្ឡអ្អ
៣-ស្រៈពេញតួ
អ្នកប្រាជ្ញជំនាន់មុនចែងថា ស្រៈពេញតួមាន ១៥ តួ ដោយរាប់យក អ អា មកបញ្ចូលផង ។ ប៉ុន្តែអ្នកប្រាជ្ញបច្ចុប្បន្នលោកដកយក “អ” និង “អា” នេះចេញពីប្រព័ន្ធស្រៈពេញតួ ព្រោះលោកយល់ថា “អ” គឺជាព្យញ្ជនៈ ដែលត្រូបរាប់បញ្ចូលទៅក្នុងក្រុមព្យញ្ជនៈ ទាំង៣៣ តួនោះវិញ ។ ឯ “អា” គឺតួព្យញ្ជនៈបំបែក យកតួ “ អ” មកផ្សំជាមួយស្រៈ “ ា ” ដូច្នេះស្រៈពេញតួបច្ចុប្បន្ននេះ មានតែ ១៣តួទេ គឺ ឥ ឦ ឧ ឩ ឪ ឫ ឬ ឭ ឮ ឯ ឰ ឱ ឳ ។ ចំពោះអស់លោកអ្នកប្រាជ្ញខ្លះទៀតយល់ថា ក្នុងចំណោមស្រៈពេញតួទាំង១៣នេះ ស្រៈ ឩ គេមិនសូវប្រើទេ ដូច្នេះ គួររាប់យកត្រឹមតែ ១២ តួវិញ ព្រោះសព្វថ្ងៃគេប្រើស្រៈពេញតួ ឩ នេះតែពាក្យ “ព្រះឩរូ” មួយម៉ាត់គត់ ដែលមាននៅក្នុងពាក្យ “ រាជស័ព្ទ ” មានន័យថា “ ភ្លៅស្ដេច ” ។
៤-ស្រៈនិស្ស័យ
គឺតួអក្សរ ដែលជាទីពឹងពាក់អាស្រ័យនៃព្យញ្ជនៈ ។ បើសរសេរតែរូបវាដាច់តែឯងនោះ នឹងពុំមានន័យប្រាកដប្រជាថាយ៉ាងណាៗនោះឡើយ ។ ដូចជាស្រៈ ា ស្រៈ ៅ មានតែរូប និងសំឡេងផ្សំ តែពុំមានសារៈអ្វីទេ ។ ស្រៈនិស្ស័យមាន ២១ តួ តាមការកំណត់របស់ក្បួនពីមុននោះគឺ ្ ា ិ ី ឹ ឺ ុ ូ ួ ើ ឿ ៀ េ ែ ៃ ោ ៅ ុំ ំ ាំ ះ ។ ប៉ុន្តែអស់លោកអ្នកអក្សរសាស្រ្តក្រោយមកសន្មតថា មានតែ២០តួវិញ ព្រោះថា ស្រៈ(អ) មានតែសំឡេងតែគ្មានរូប មិនគួរនឹងរាប់បញ្ចូលទេ ។ ស្រៈ(អ) នេះមានបង្កប់នៅគ្រប់ព្យញ្ជនៈទាំងអស់ ទោះជាឃោសៈក្តី អឃោសៈក្តី ប៉ុន្តែប្រសិនបើគេយកទៅផ្សំជាមួយនឹងព្យញ្ជនៈសំឡេងឃោសៈ គេអានតាមសំឡេងព្យញ្ជនៈ ឃោសៈ គឺសំឡេង(អ៊) ឧទាហរណ៍ ងា ងិ ងី ញោ ញៅ ទុំ ទាំ ទះ…. ។ បើផ្សំជាមួយនឹងព្យញ្ជនៈអឃោសៈ វាមានសំឡេង (អ) ដូចជា កា កី កោ ចូ ចើ ចេ ចែ ចៃ ចោ… ។ ចំពោះស្រៈ ួ ឿ និង ៀ ទោះគេយកទៅផ្សំនឹងព្យញ្ជនៈ ឃោសៈក្តី អឃោសៈក្តី វានៅតែមានសូរសំឡេង “អួ” (អឿ-អៀ) ដូចគ្នា នេះវាជាករណីលើកលែងសម្រាប់ស្រៈនិស្ស័យរបស់ខ្មែរយើង ។ រីឯស្រៈ៤ទៀតដូចជា ស្រៈ ុះ ិះ ោះ វិញនោះ កាលពីមុនលោកមិនយកមករាប់បញ្ចូលក្នុងស្រៈនិស្ស័យទេ ។ ប៉ុន្តែនៅពេលក្រោយមក ដោយបានពិនិត្យឃើញថា មានពាក្យជាច្រើន ដែលត្រូវការប្រើស្រៈទាំងនេះ នៅក្នុងពាក្យខ្មែរជាចាំបាច់នោះ ទើបលោកអ្នកប្រាជ្ញជាន់ក្រោយ ក៏បានសម្រេចបញ្ចូលបន្ថែមស្រៈទាំង៤នេះ ហើយស្រៈនិស្ស័យក៏បានកើនដល់ (២១-១)+៤ = ២៤ ហើយបើបន្ថែមស្រៈ ឹះ ,ស្រៈ ើះ, ស្រៈែះ ពីលើស្រៈនិស្ស័យដែលធ្លាប់ឃើញមាននៅក្នុងវចនានុក្រមសម្ដេច ជួន ណាត ក្ដី ក្នុងអត្ថបទនានាក្ដីទៀតនោះ ស្រៈនិស្ស័យអាចកើនឡើងដល់ ២៦ ឬ ២៧ ។
'''<big>writed by : Seila Oudom</big>'''
== [[ឯ]]កសារយោង ==
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ភាសាខ្មែរ]]
<references />
jep1mibhvqjneuz58qip9f24hukoden
ប្រទេសថៃ
0
5402
282544
282522
2022-08-17T13:58:58Z
Chhen Pisey
32423
អត្ថបទនេះមានការកែសម្រួលបន្ថែមទៀត
wikitext
text/x-wiki
{{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស
| latm = 45
| latNS = N
| longd = 100
| longm = 29
| longEW = E
| languages_type = [[អក្សរផ្លូវការ]]
| languages2_type =
| leader_name2 = {{nowrap|[[ប្រយុទ្ធ ច័ន្ទ្រ៍ឱជា]]}}
| leader_name3 =
| leader_name4 =
| leader_name5 =
| leader_name6 =
| leader_name7 =
| leader_name8 =
| leader_name9 =
| FR_total_population_estimate_year =
| FR_foot =
| FR_total_population_estimate =
| FR_total_population_estimate_rank =
| FR_metropole_population_estimate_rank =
| conventional_long_name = ព្រះរាជាណាចក្រថៃ
| native_name = {{nobold|ราชอาณาจักรไทย ([[ភាសាថៃ]])<br/>''រ៉ាឆាអាក់ណាចាក់ថៃ''}}
| image_flag = Flag of Thailand.svg
| flag_type = [[ទង់ជាតិថៃ|ទង់ជាតិ]]
| image_coat = Emblem of Thailand.svg
| common_name = ថៃ
| symbol_type = [[ត្រាផែនដី]]
| national_motto =
| national_anthem = ''[[ភ្លេងជាតិថៃ]]''<br/>''ភ្លេងជាតិថៃ (ជាគ្រឿងភ្លេង)''<br/><center>[[File:Thai National Anthem - US Navy Band.ogg]]</center>
| royal_anthem = ''[[សរសើរព្រះបារមី]]''<br/>''ព្រះរាជភ្លេង (ជាគ្រឿងភ្លេង)''<br/><center>[[File:Thai Royal Anthem - US Navy Band.ogg]]</center>
| image_map = Thailand on the globe (Southeast Asia centered).svg
| image_map_caption = ទីតាំងប្រទេសថៃ (ក្រហម) នៅលើភូគោល
| capital_type = រាជធានី
| capital = [[បាងកក]]
| coordinates = {{Coord|13|45|N|100|29|E|type:city}}
| largest_city = capital
| latd = 13
| official_languages = [[ភាសាថៃ|ថៃ]]<ref name=CIA>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/th.html Thailand] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703193043/https://www.cia.gov/Library/publications/the-world-factbook/geos/th.html |date=3 July 2015 }}, ''The World Factbook''.</ref><!--Thai is the official language. English is a non-official secondary language.-->
| languages = [[អក្សរថៃ]]
| ethnic_groups = {{unbulleted list
| ៨៦% [[ជនជាតិថៃ|ថៃ]]<br />{{nowrap| –៣៩% [[ជនជាតិថៃ|សៀមកណ្តាល]]}}<br />{{nowrap| –២៨% [[ជនជាតិឦសាន|ឦសាន]]}}<br />{{nowrap| –១០% [[ជនជាតិសៀមខាងជើង|ឃុនមឿង]]}} <br />{{nowrap| –9% [[ជនជាតិថៃ|សៀមខាងត្បូង]]}} <br />{{nowrap|៣% [[ខ្មែរលើ|ខ្មែរ]]}} <br />{{nowrap|២% [[ជនជាតិថៃម៉ាឡេ|ម៉ាឡេ]]}}
| ៩% [[ក្រុមជនជាតិនៅថៃ|ក្រុមជនជាតិចំនួន ៦៨ ក្រុមទៀត]]
}}
| ethnic_groups_ref = <ref name="Springer">{{cite journal |url=https://www.researchgate.net/publication/330368922 |author1=John Draper |author2=Joel Sawat Selway |title=A New Dataset on Horizontal Structural Ethnic Inequalities in Thailand in Order to Address Sustainable Development Goal 10 |journal=Social Indicators Research |page=284 |volume=141 |issue=4 |date=January 2019 |doi=10.1007/s11205-019-02065-4 |access-date=18 កញ្ញា 2021}}</ref>
| ethnic_groups_year = ២០១៩
| religion_year = ២០១៨
| religion = {{plainlist|
* ៩៣.៥% [[ព្រះពុទ្ធសាសនានៅថៃ|ព្រះពុទ្ធសាសនា]]<ref>Article 67:<br />"The State should support and protect Buddhism.
In supporting and protecting Buddhism, [...] the State should promote and support education and dissemination of dharmic principles of Theravada Buddhism [...], and shall have measures and mechanisms to prevent Buddhism from being undermined in any form. The State should also encourage Buddhists to participate in implementing such measures or mechanisms."{{cite web|title=Constitution of the Kingdom of Thailand |url=http://www.constitutionnet.org/sites/default/files/2017-05/CONSTITUTION%2BOF%2BTHE%2BKINGDOM%2BOF%2BTHAILAND%2B%28B.E.%2B2560%2B%282017%29%29.pdf |website=constitutionnet.org|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref>
* ៥.៤% [[ឥស្លាមសាសនានៅថៃ|ឥស្លាមសាសនា]]
* ១.១៣% [[គ្រិស្តសាសនានៅថៃ|គ្រិស្តសាសនា]]
* ០.០២% [[ហិណ្ឌូសាសនានៅថៃ|ហិណ្ឌូសាសនា]]
* ០.០០៣% គ្មានជំនឿសាសនា
}}
| religion_ref = <ref name="auto">{{cite web |url=http://statbbi.nso.go.th/nso/nso_center/project/table/files/S-soc-health/2561/000/00_S-soc-health_2561_000_000000_00100.xls |title=Population by religion, region and area, 2018 |publisher=NSO |access-date=17 កុម្ភៈ 2022 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210424172255/http://statbbi.nso.go.th/nso/nso_center/project/table/files/S-soc-health/2561/000/00_S-soc-health_2561_000_000000_00100.xls |archive-date=24 មេសា 2021 }}</ref>
| government_type = [[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ|រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]][[សភាតំណាងរាស្ត្រ]][[រដ្ឋឯកភូត|ឯកភូត]]
| leader_title1 = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រថៃ|ព្រះមហាក្សត្រ]]
| leader_name1 = [[វជិរាលង្ករណ|ព្រះបាទសម្ដេចព្រះវជិរក្លៅចៅយ៉ូហួ]]<br/>(រាមាទី១០)
| leader_title2 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]]
| legislature = [[រដ្ឋសភាថៃ|រដ្ឋសភា]]
| upper_house = [[វុឌ្ឍិសភាថៃ|វុឌ្ឍិសភា]]
| lower_house = {{nowrap|[[សភាតំណាងរាស្ត្រ (ថៃ)|សភាតំណាងរាស្ត្រ]]}}
| established_event2 = [[អាណាចក្រសុខោទ័យ]]
| sovereignty_type = [[ប្រវត្តិសាស្ត្រសៀម|និម្មិតកម្ម]]
| established_event3 = [[អាណាចក្រអយុធ្យា]]
| established_date2 = ១២៣៨–១៤៤៨
| established_event4 = [[អាណាចក្រធនបុរី]]
| established_date3 = ១៣៥១–១៧៦៧
| established_event5 = [[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យក្រុងបាងកក]]
| established_date4 = ១៧៦៨–១៧៨២
| established_event6 = {{nowrap|[[បដិវត្តន៍សៀមឆ្នាំ១៩៣២|រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]}}
| established_date5 = ៦ មេសា ១៧៨២
| established_date6 = ២៤ មិថុនា ១៩៣២
| area_km2 = ៥១៣,១២០
| area_size = 1 E7
| area_rank = ទី៥០
| percent_water = {{nowrap|០.៤ (២,២៣០ គម{{smallsup|២}})}}
| population_estimate = {{IncreaseNeutral}} ៦៩,៩៥០,៨៥០<ref name="macro">{{Cite web|url=https://www.macrotrends.net/countries/THA/thailand/population|title = Thailand Population 1950-2021}}</ref>
| population_census = ៦៤,៧៨៥,៩០៩<ref>(ជាភាសាថៃ National Statistics Office, [http://popcensus.nso.go.th/doc/8-thailand%20census.doc "100th anniversary of population censuses in Thailand: Population and housing census 2010: 11th census of Thailand"] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120712002347/http://popcensus.nso.go.th/doc/8-thailand%20census.doc |date=12 July 2012}}. popcensus.nso.go.th.</ref>
| population_estimate_year = ២០២១
| population_estimate_rank = ទី២០
| population_census_year = ២០១០
| population_density_km2 = ១៣២.១
| population_density_rank = ទី៨៨
| GDP_PPP = {{increase}} ១.៤២៨ ទ្រីលានដុល្លារ<ref name=imf2>{{cite web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October/weo-report?c=578,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2021&ey=2022&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|publisher=[[មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ]]|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref>
| GDP_PPP_year = ២០២២
| GDP_PPP_rank = ទី២២
| GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ២០,៣៧៨ ដុល្លារ<ref name=imf2/>
| GDP_PPP_per_capita_rank = ទី៦៩
| GDP_nominal = {{increase}} ៥៨៥.៥៨៦ ពាន់លានដុល្លារ<ref name=imf2/>
| GDP_nominal_year = ២០២២
| GDP_nominal_rank = ទី២៥
| GDP_nominal_per_capita = ៨,៣៥៦ ដុល្លារ<ref name=imf2/>
| GDP_nominal_per_capita_rank = ទី៨០
| Gini = ៣៤.៩ <!--number only-->
| Gini_year = ២០១៩
| Gini_change = decrease<!--increase/decrease/steady-->
| Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=ធនាគារពិភពលោក |access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref>
| Gini_rank =
| HDI = ០.៧៧៧ <!--number only-->
| HDI_year = ២០១៩
| HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady-->
| HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|title=Human Development Report 2020|publisher=[[កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ]]|date=15 December 2020|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref>
| HDI_rank = ទី៧៩
| currency = [[បាត]] (฿)
| currency_code = THB
| time_zone =
| utc_offset = +៧
| utc_offset_DST = <!-- +N, where N is number of hours -->
| DST_note =
| time_zone_DST =
| drives_on = ឆ្វេង
| calling_code = [[លេខទូរស័ព្ទនៅថៃ|+៦៦]]
| cctld = {{unbulleted list |[[.th]] |[[.ไทย]]}}
| area_magnitude = 1 E11
| itu_prefix = HS, E2
}}
{{contains Thai text|compact=yes}}
'''ប្រទេសថៃ''' មានឈ្មោះជាផ្លូវការថា '''ព្រះរាជាណាចក្រថៃ''' ([[ភាសាថៃ|ថៃ]]:ราชอาณาจักรไทย) ជាប្រទេសដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិន]]នៃភូមិភាគ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]។ ប្រទេសនេះមានព្រំដែនខាងកើតជាប់នឹងប្រទេស[[ឡាវ|ប្រទេសឡាវ]] និងប្រទេស[[កម្ពុជា]] ខាងត្បូងជាប់ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]] និង[[ឈូងសមុទ្រថៃ]] ខាងលិចជាប់នឹងប្រទេស[[ភូមា]] និង[[សមុទ្រអង់ដាម៉ង់]] ហើយមាន[[ទន្លេមេគង្គ]]ធ្វើជាព្រំដែលក្នុងតំបន់ខ្លះ គ្រប់គ្រងដោយរបបប្រជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នឹងមានមជ្ឈមណ្ឌលគ្រប់គ្រងរាជការផែនដីនៅក្រុង[[បាងកក]] និងមាន[[ចង្វាតនៃថៃ|ការបែងចែករដ្ឋបាលភូមិភាគចែកជា ៧៧ ខេត្ដ]]។
ប្រទេសថៃជាប់លំដាប់[[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមក្រឡាផ្ទៃសរុប|ទី ៥០ ខាងផ្ទៃដី]]ដោយមានក្រឡាផ្ទៃសរុប ៥១៣,១១៥ គម<sup>២</sup> និងមាន[[បញ្ជីប្រទេសតាមចំនួនប្រជាជន|ប្រជាជនច្រើនលំដាប់ទី ២០ នៃពិភពលោក]]គឺមានប្រមាណ ៦៧ លាននាក់។ ថៃជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី មានប្រាក់ចំណូលមូលដ្ឋានបានមកពីវិស័យឧស្សាហកម្មនិងសេវាកម្ម។ ថៃមានទីកន្លែងទេសចរណ៍ល្បីៗ ដូចជា ផាត់តាយ៉ា ភូកេត ក្រុងបាងកក និងឈៀងម៉ៃ ដែលបង្កើនប្រាក់ចំណូលឱ្យដល់ប្រទេសជាតិ។ ដូចគ្នានឹងការនាំចេញដែលមានដែលជាផ្នែកសំខាន់ក្នុងការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច មានតម្លៃ ៣៣៤,០២៦ លាន[[ដុល្លារអាមេរិក|ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក]] តាមការប៉ានប្រមាណនៅឆ្នាំ២០១០ សេដ្ឋកិច្ចថៃជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ៣០ ក្នុងពិភពលោក។
[[ជនជាតិតៃ]]បានមកធ្វើចំណាកស្រុកពីភាគនិរតីប្រទេសចិនមកកាន់ទឹកដីប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ននៅអំឡុងសតវត្សទី១១។ អ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដចាត់ទុកថា អាណាចក្រសុខោទ័យជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃប្រវត្ដិសាស្រ្ដថៃដែលក្រោយមកបានធ្លាក់ក្រោយឥទ្ធិពលនៃអាណាចក្រអយុធ្យាដែលមានអំណាចជាង និងមានការទាក់ទងជាមួយជាតិបស្ចិមប្រទេស តែត្រូវបានធ្លាក់ចុះដុនដាបមួយរយៈដោយសារការពង្រីកអំណាចរបស់ភូមាចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៥១១ មុននឹងងើបឡើងវិញម្ដងទៀត។ ពេលសម្ដេចព្រះចៅក្រុងធនបុរីទ្រង់ស្ថាបនា[[អាណាចក្រធនបុរី]] ហេតុការណ៍ច្របូកច្របល់នៅសម័យចុងអាណាចក្របាននាំប្រទេសថៃចូលដល់យុគសម័យរបស់[[រាជវង្សចក្រី]]នៃ[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|ក្រុងរតនកោសិន្រ្ទ]]។
នៅក្នុងអំឡុងដើមសម័យក្រុងរតនកោសិន្ទ្រ ប្រទេសថៃរងការវាយលុកពីប្រទេសជិតខាង តែក្រោយរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ ជនជាតិអឺរ៉ុបចាប់ផ្ដើមមានឥទ្ធិពលលើភូមិភាគនេះយ៉ាងខ្លាំង ដែលនាំទៅរកការធ្វើសន្ធិសញ្ញាជាច្រើន និងការបាត់បង់ទឹកដីក្នុងផ្នែកខ្លះ ធ្វើឱ្យថៃអាចចៀសផុតពីអាណានិគមកិច្ចពីសំណាក់ប្រទេសអឺរ៉ុបបាន។ ក្រោយមកក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ថៃបានចូលរួបជាមួយបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ត ហើយក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ មានការធ្វើបដិវត្តប្ដូរពីរបបរាជានិយមផ្ដាច់ការមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យ។ ថៃបានចូលរួមខាងបក្សសម្ព័ន្ធត្រីភាគីនៅក្នុង[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២]]។ រហូតដល់អំឡុង[[សង្គ្រាមត្រជាក់]] ថៃបានចងសម្ព័ន្ធនយោបាយជាមួយអាមេរិក។ ពួកទាហានចូលមកមានឥទ្ធិពលក្នុងកិច្ចការនយោបាយថៃយ៉ាងខ្លាំងក្រោយបដិវត្ដថៃរាប់សិបឆ្នាំ ទាំងក្នុងពេលដែលមានរដ្ឋបាលស៊ីវិល និងចូលទៅរកសម័យលោកសេរីក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន។
==និរុត្តិសាស្ត្រ==
ពាក្យថា សៀម ជាពាក្យដែលបរទេសប្រើសម្រាប់ហៅអាណាចក្រអយុធ្យា ក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ១៤៥៧ កាលពីដើមប្រទេសថៃខ្លួនឯងក៏ធ្លាប់ប្រើពាក្យថា សៀម រាប់តាំងពីរជ្ជកាលសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លាវចៅយូហួមក ដោយប្រាកដឃើញមានការប្រើឈ្មោះច្បាស់លាស់ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៨៥៦ តែជនជាតិថៃមិនធ្លាប់ហៅខ្លួនឯងថា “សៀម” ឬ “ជនជាតិសៀម” ដូចពួកបរទេស ឬតាមឈ្មោះជាផ្លូវការក្នុងសម័យនោះឡើយ។ ចំណែកពាក្យថា “ជនជាតិថៃ” វិញ កំណត់ហេតុរបស់ឡាឡូបែបានកត់ត្រាទុកយ៉ាងច្បាស់ថា អ្នកស្រុកអយុធ្យាបានហៅខ្លួនឯងដូច្នេះមកជាយូរហើយ។
ក្រោយមកនៅថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ១៩៣៩ តាមប្រកាសរដ្ឋនិយម ច្បាប់ទី១ នៅសម័យរដ្ឋបាលលោកវិបុលសង្គ្រាម(ដែលប្រកាសឱ្យប្រើកាលពីថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ១៩៣៩) បានប្ដូរឈ្មោះប្រទេស និងសញ្ជាតិពី “សៀម” មកជា “ថៃ” ដែលលោកវិបុលសង្គ្រាមមានចេតនាចង់បង្ហាញថាដែនដីនេះជារបស់ជនជាតិថៃ ពុំមែនជារបស់ជនជាតិណាផ្សេង តាមលទ្ធិជាតិនិយមក្នុងពេលនោះ ដោយមួយកំឡុងពេលក្រោយមកបានប្ដូរមកជា “សៀម” នៅឆ្នាំគ.ស ១៩៤៥ តែក៏មានការប្ដូរមកជាថៃម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៤៨ ដែលជាកំឡុងពេលដែលលោកវិបុលសង្គ្រាមធ្វើជានាយករដ្ឋមន្រ្ដី។ ការប្ដូរឈ្មោះលើកនេះនៅមានការប្ដូរពី “Siam” ក្នុងភាសាអង់គ្លេសនិងភាសាបារាំង មកជា “Thaïlande” ក្នុងភាសាបារាំង និង “Thailand” ក្នុងភាសាអង់គ្លេសរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយឈ្មោះសៀម នៅមានគេស្គាល់ជាទូទៅទាំងក្នុងនិងក្រៅប្រទេស។
== ប្រវត្ដិសាស្ដ្រ ==
{{Main|ប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ}}
====សម័យបុរេប្រវត្ដិ====
[[ឯកសារ:Tai Migration.svg|រូបភាពតូច|ផែនទីបង្ហាញការរស់នៅភូមិសាស្ត្រនៃ គ្រួសារភាសាតៃ-ក្រដៃ ។ ព្រួញតំណាងឱ្យគំរូទូទៅនៃការធ្វើចំណាកស្រុកនៃ កុលសម្ព័ន្ធនិយាយតៃ តាមដងទន្លេ និងឆ្លងកាត់ខាងក្រោម។]]
ប្រទេសថៃមានប្រវត្ដិសាស្រ្ដជាយូរមកហើយ ក្នុងសម័យអតីកាល ទឹកដីដែលជាប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្នបានមានមនុស្សចូលមករស់នៅតាំងពីសម័យយុគថ្មរំលីង គឺប្រហែល ២០០០០ឆ្នាំមកហើយ។ ភូមិភាគនេះបានទទួលឥទ្ធិពលវប្បធម៌និងសាសនាពីឥណ្ឌា ចាប់តាំងពីអាណាចក្រហ្វូណន នៅកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១ តែចំពោះរដ្ឋរបស់ជនជាតិថៃវិញ តាមតំណាលយោនកបានកត់ត្រាថា ការស្ថាបនាអាណាចក្រថៃដំបូងកើតឡើងក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ៨៥៧ ។ នៅសតវត្សរ៍ទី៧ និងទី ៨ ក្នុងភាគអាគ្នេយ៍នៃប្រទេសចិន ជនជាតិតៃឬថៃ បានបង្កើតរដ្ឋខ្លួនឯងមួយឈ្មោះថា '''ណាមជីវ ឬ ណានចាវ''' ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅខេត្តយូណាន ប្រទេសចិន បច្ចុប្បន្ន។ មុនដំបូងពួកសៀម ឬ ថៃចុះមកតាំងទីលំនៅនៅភាគកណ្ដាលនៃ[[ទន្លេព្រះចៅយ៉ា|ទន្លេមេណាម]](ទន្លេព្រះចៅយ៉ាបច្ចុប្បន្ន) ដែលចន្លោះរដ្ឋទ្វារវតី និង រដ្ឋហរិបុញ្ជយ ហើយបានបង្កើតជាបុរីនិងរដ្ឋតូចៗឋិតនៅក្រោមស្តេចត្រាញ់ ។ នៅសតវត្សរ៍ទី១២ គេក៏ប្រទះឃើញពាក្យស្យាម (Syam) និងរូបចម្លាក់ជនជាតិសៀមនៅលើជញ្ជាំងថ្មនៃប្រាសាទអង្គរវត្ត ព្រមទាំងមានសេចក្តីនាមថា '''ស្យាម''' រួចបញ្ជាក់ថាជាពួកព្រៃ តាមឯកសារសិលាចារឹករបស់ចាមបានកត់សំគាល់ថា ពីមុនជនជាតិសៀមឬថៃស្ថិតនៅក្នុងជួរកងទ័ពខ្មែរក្នុងឋានៈជាទាសករ ឬ ជាឈ្លើយសឹក។<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី១០ '''ការចុះខ្សោយនៅចុងសម័យអង្គរ''' ទំព័រទី១៦២</ref> នៅដើមសតវត្សរ៍ទី១២ ពួកសៀមឬថៃ បានរំកិលខ្លួនពីតំបន់យូណានចុះមកទិសខាងត្បូងបន្តិចម្តងៗ ការធ្វើទេសន្តប្រវេសន៍នៃជនជាតិសៀមនេះបណ្តាលមកពីចម្បាំងរវាងពួកម៉ុងហ្គោល និងចិននៅភាគខាងជើង ។ <ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី៨ '''២.ប្រវត្តិជនជាតិសៀម និងការបង្កើតរដ្ឋ''' ទំព័រទី១៣៨ និងទី១៣៩ </ref>
==== អាណាចក្រសុខោទ័យ ====
{{Main|អាណាចក្រសុខោទ័យ}}
[[ឯកសារ:4Y1A0508 Sukhothai (34384510751).jpg|រូបភាពតូច|វត្តស៊ីជុំ នៅ សុខោទ័យដែលធ្លាប់ជារាជធានីនៃនរគសុខោទ័យ]]
ក្រោយការដួលរលំនៃចក្រពត្ដិខ្មែរក្នុងកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១៣ ធ្វើឱ្យកើតមានរដ្ឋតូចៗ ជាច្រើន មានជាអាទិ សៀម មន និងម៉ាលេ។ អ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដថៃចាប់ផ្ដើមរាប់យកសម័យអាណាចក្រសុខោទ័យ ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ១២៣៨ ជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃប្រវត្ដិសាស្រ្ដជាតិថៃ ដែលត្រូវនឹងសម័យរុងរឿងរបស់អាណាចក្រឡានណា និងអាណាចក្រឡានឆាង។ អាណាចក្រសុខោទ័យបានពង្រីកដែនដីបានយ៉ាងធំទូលាយក្នុងរជ្ជសម័យផឃុរាមកំហែងមហារាជ តែចាប់ផ្ដើមធ្លាក់ចុះអំណាចវិញក្រោយពេលដែលព្រះអង់ចូលទីវង្គត់។ ការគោរពព្រះពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទបែបលង្កាវង្ស ធ្វើឱ្យអាណាចក្រសុខោទ័យចាប់ផ្ដើមមានការគ្រប់គ្រងបែបធម្មរាជា។
==== អាណាចក្រអយុធ្យា ធនបុរី និងដើមសម័យរតនកោសិន្ត្រ ====
{{Main|អាណាចក្រអយុធ្យា|អាណាចក្រធនបុរី|អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍}}
ព្រះចៅអ៊ូថងទ្រង់បង្កើតអាណាចក្រអយុធ្យានៅក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៣៥០ មានការគ្រប់គ្របបែបទេវរាជា ដែលប្រតិបត្ដិតាមមូលដ្ឋាននៃសាសនាព្រាហ្មណ៍ ការចូលទន្ទ្រានសុខោទ័យជាបន្ដបន្ទាប់ធ្វើឱ្យអាណាចក្រសុខោទ័យក្លាយជានគរចំណុះរបស់អាណាចក្រអយុធ្យា។ ក្រោយមក ក្នុងរជ្ជសម័យរបស់សម្ដេចព្រះបរមត្រៃលោកនាថ ទ្រង់បានធ្វើបដិវត្ដរបបគ្រប់គ្រងថ្មី ដែលប្រការខ្លះត្រូវបានប្រើរហូតមកដល់រជ្ជសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ។
ការវាយគ្រប់គ្រងម៉ាឡាការបស់ពួកព័រទុយហ្កាល់ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៥១១ ត្រូវនឹងរជ្ជសម័យរបស់សម្ដេចព្រះរាមាធិបតីទី២ ធ្វើឱ្យអយុធ្យាចាប់ផ្ដើមមានទំនាក់ទំនងជាមួយពួកអឺរ៉ុប។ ក្នុងខណៈនោះដែររាជវង្សតងអ៊ូរបស់ភូមាចាប់ផ្ដើមមានអំណាចកាន់តែខ្លាំងឡើង រហូតមានការពង្រីកដែនដីមកដល់ក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះចៅតាបេងឆាក់វេទី និងព្រះចៅបុរេងណង មានការធ្វើសង្គ្រាមអូសបន្លាយរាប់សិបឆ្នាំ ធ្វើឱ្យអយុធ្យាក្លាយជានគរចំណុះរបស់អាណាចក្រតងអ៊ូក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៥៦៩ ។ សម្ដេចព្រះនរេសួនមហារាជទ្រង់បានចំណាយពេល ១៥ ឆ្នាំដើម្បីដេញពួកភូមា និងពង្រឹងអំណាចរបស់អយុធ្យានៅតំបន់ទំនាបទន្លេមេណាមម្ដងទៀត។
ចាប់ពីពេលនោះមក ក្រុងស្រីអយុធ្យាបានក្លាយជាអាណាចក្ររុងរឿងដល់កម្រិតកំពូល ទំនាក់ទំនងអន្ដរជាតិរបស់អយុធ្យាមានការរីកចម្រើនណាស់ក្នុងរជ្ជសម័យសម្ដេចព្រះនរាយណ៍មហារាជ ដែលមានការចងសម្ព័ន្ធការទូតជាមួយបារាំង ដាណឺម៉ាក និងអង់គ្លេស។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ឥទ្ធិពលដែលកាន់តែកើនឡើងរបស់ជនបរទេសក្នុងក្រុងស្រីអយុធ្យាធ្វើឱ្យព្រះទេពរាជាប្រហារជីវិតខន់ស្ដេនទីន ហ្វលខន់ ទំនាស់ផ្ទៃក្នុងធ្វើឱ្យទំនាក់ទំនងរបស់អយុធ្យាជាមួយជនជាតិអឺរ៉ុបមានសភាពជូរចត់។
អាណាចក្រអយុធ្យាចាប់ផ្ដើមធ្លាក់ចុះអំណាចក្នុងកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១៩ សង្គ្រាមជាមួយរាជវង្សខងបង(អាឡងព្យា) បានធ្វើឱ្យអយុធ្យាក្លាយជានគរចំណុះរបស់ភូមាជាលើកទី២ គឺក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៧៦៧ ។ ក្នុងឆ្នាំជាមួយគ្នាដែរ ព្រះចៅតាកស៊ិនបានប្រមូលកងទ័ពប្រយុទ្ធដើម្បីទាមទារឯករាជ្យ ហើយបានប្ដូររាជធានីមកឯក្រុងធនបុរី ដែលជារាជធានីរបស់ជនជាតិថៃ ក្នុងរយៈពេល ១៥ ឆ្នាំជាកំឡុងពេលនៃការធ្វើសង្គ្រាមនិងទាមទារឯករាជ្យជាតិ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះពុទ្ធយ៉តហ្វាជុឡាលោក បឋមក្សត្រនៃរាជវង្សចក្រីបានស្ថាបនាក្រុងរតនកោសិន្ទ្រឡើងនៅថ្ងៃទី៦ មេសា ឆ្នាំគ.ស ១៧៨២ ។
ក្នុងកំឡុងដើមសម័យរតនកោសិន្ទ្រ ថៃបានប្រឈមនឹងការវាយលុកពីប្រទេសដទៃ ជាច្រើនលើកច្រើនគ្រារហូតដល់សម័យរជ្ជកាលទី៤ ។ ព្រះរាជនយោបាយរបស់ព្រះមហាក្សត្រក្នុងកំឡុងពេលនោះគឺ ការពារខ្លួនឯងពីមហាអំណាចអាណានិគម តែក៏មានការគាំទ្រឱ្យមានការដាក់ទុនពីបរទេស ការទទួលយកវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសពីលោកខាងលិច និងការសិក្សាបែបទាន់សម័យដែរ។
===ការប្រឈមមុខជាមួយពួកបច្ចិមប្រទេស===
ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ សឺចន បៅរិង រាជទូតអង់គ្លេស បានចូលមកធ្វើសន្ធិសញ្ញាបៅរិង ដែលនាំឱ្យមានការធ្វើសន្ធិសញ្ញាជាមួយប្រទេសដទៃទៀត ក្នងលក្ខខណ្ឌស្រដៀងគ្នា ហើយក៏បាននាំមកនូវការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចក្នុងទីក្រុងបាងកកនិងពានិជ្ជកម្មអន្ដរជាតិ។
ក្រោយមក ការរុករានរបស់ចក្រពត្ដិនិយម ធ្វើឱ្យសៀមបាត់បង់ទឹកដីឱ្យទៅបារាំង និងអង់គ្លេស ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ តែថ្វីបើមានគំនាបយ៉ាងខ្លាំងពីប្រទេសមហាអំណាច ក៏សៀមអាចរក្សាខ្លួនមិនឱ្យធ្លាក់ក្រោយអាណានិគមរបស់ពួកអឺរ៉ុប តែត្រូវទទួលឥទ្ធិពលពីលោកខាងលិច រហូតធ្វើឱ្យមានការធ្វើបដិវត្ដសង្គមនិងវប្បធម៌នាពេលក្រោយមក និងរក្សាឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនជារដ្ឋព្រំដែនរវាងមហាអំណាចអាណានិគមទាំងពីរ។
ព្រះបាទមកុដ្ឋក្លៅចៅយូហួទ្រង់មានព្រះរាជតម្រិះឱ្យប្រទេសសៀមចូលរួមក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ដោយចូលជាមួយបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ដធ្វើឱ្យប្រទេសសៀមត្រូវបានទទួលស្គាល់ជាអន្ដរជាតិ នាំមកនូវការកែខៃសន្ធិសញ្ញាដែលមិនមានយុត្ដិធម៌ទាំងឡាយដើម្បីឱ្យជាតិមានអធិបតេយ្យពិតប្រាកដ តែទន្រាំនឹងទទួលបានជោគជ័យត្រូវចំណាយពេលរហូតដល់រជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចៅយូហួអានន្ទមហិឌុល។
===ការផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រង===
====សង្គ្រាមលោកលើកទី២ និងសង្គ្រាមត្រជាក់====
ថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ឆ្នាំគ.ស១៩៣២ គណៈរាស្ដ្របានធ្វើបដិវត្ដផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រងពីរាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យ ធ្វើឱ្យគណៈរាស្រ្ដចូលមកមានឥទ្ធិពលលើនយោបាយក្នុងប្រទេស។ នៅរវាងសម័យសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ប្រទេសថៃបានចុះឈ្មោះចូលធ្វើជាសម្ព័ន្ធមិត្ដយោធាជាមួយជប៉ុន ហើយប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក និងអង់គ្លេស តែដោយសារប្រទេសខាងភាគីបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ដទទួលស្គាល់ចលនាថៃសេរី ទើបប្រទេសថៃអាចរួចផុតពីស្ថានភាពជាប្រទេសអ្នកចាញ់សង្គ្រាម។
នៅក្នុងកំឡុងពេលនៃសង្គ្រាមត្រជាក់ ប្រទេសថៃបានដំណើរការនយោបាយជាសម្ព័ន្ធមិត្ដជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ដោយមាននយោបាយក្នុងការទប់ស្កាត់ការរីករាលដាលនៃរបបកុម្មុយនីស្ដនៅក្នុងភូមិភាគ ហើយបញ្ជូនទាហានទៅចូលរួមច្បាំងក្នុងសង្គ្រាមកូរ៉េ និងសង្គ្រាមវៀតណាម ក្រោយមកប្រទេសថៃបានជួបនឹងបញ្ហាការរីករាលដាលនៃចរន្ដកុម្មុនីស្ដក្នុងប្រទេស តែក្រោយមកបក្សកុម្មុយនីស្ដនៃប្រទេសទេសថៃបានធ្លាក់ចុះអំណាចរហូតមិនអាចប្រតិបត្ដិការចលនានយោបាយរបស់ខ្លួនបានទៀត សង្គ្រាមជាមួយពួកកុម្មុនីស្ដត្រូវបានបញ្ចប់ទាំងស្រុងនៅក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៨០។
=== ការវិវត្ដន៍នៃរបបប្រជាធិបតេយ្យ ===
ក្រោយពេលមានការប្ដូររបបគ្រប់គ្រង គ.ស ១៩៣២ ប្រទេសថៃនៅចាត់ទុកថា នៅក្រោមរបបយោធាផ្ដាច់ការអស់រយៈពេលជាច្រើនទសវត្ស។ ការបោះឆ្នោតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៧៣ ក្រោយហេតុការ ១៤ តុលា ជំរុញឱ្យមាននាយករដ្ឋមន្រ្ដីស៊ីវិលជាលើកដំបូង។ ក្នុងកំឡុងពេលនោះ ប្រទេសថៃជួបនឹងអស្ថេរភាពនយោបាយ ហើយមានការបន្ដអំណាចរដ្ឋបាលយោធាជាបន្ដបន្ទាប់ជាងដប់ដង តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ មានហេតុការណ៍ទាមទារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសំខាន់ៗ ចំនួន ២ ដង គឺហេតុការណ៍ ៦ តុលា និងហេតុការណ៍ឧសភាទមិឡ ទើបធ្វើឱ្យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅប្រទេសថៃមានស្ថេរភាពនិងកាន់តែល្អឡើង។
ក្នុងកំឡុងទសវត្សឆ្នាំ ១៩៩០ មានកើតវិបត្ដិហិរញ្ញវត្ថុអាស៊ី ឆ្នាំ ១៩៩៧ ធ្វើឱ្យថៃត្រូវខ្ចីលុយពីបរទេសយ៉ាងច្រើន។ លោកតាក់ស៊ីនស៊ីណាវ៉ាត្រាបានកាន់តំណែកនាយករដ្ឋមន្រ្ដីពីរអាណត្ដិជាប់ៗ គ្នា គាត់ជានាយករដ្ឋមន្រ្ដីដែលធ្វើឱ្យមានការឈ្លោះប្រកែកគ្នាច្រើនបំផុត ដោយបានដំណើរការនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចហើយទទួលបានភាពជោគជ័យច្រើនយ៉ាង តែក៏ធ្លាក់ក្នុងបទចោទប្រកាន់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរដូចគ្នា។ ក្នុងកំឡុងពេលនេះឯងដែលធ្វើឱ្យកើតហេតុការណ៍នយោបាយឡើង ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៦ មានរដ្ឋប្រហារផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលតាក់ស៊ីន។ ការបោះឆ្នោតជាសាកលក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៧ ធ្វើឱ្យប្រទេសថៃត្រឡប់មករកបរិយាកាសប្រជាធិបតេយ្យដូចដើម។
វិបត្ដិនយោបាយនេះទាក់ទងនឹងក្រុមប្រជាជន ២ ក្រុមគឺ ក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្ដប្រជាជនដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ និងក្រុមចលនារួមប្រជាធិបតេយ្យប្រឆាំរបបផ្ដាច់ការថ្នាក់ជាតិ។ ក្រុមទី១ បាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលតាក់ស៊ីន ជារហូតមក រហូតដល់រដ្ឋាភិបាលលោកសាម៉ាក់ស៊ុនថារ៉ាវេត និងរដ្ឋាភិបាលលោកស៊ុមឆាយវង់សាវ៉ាត ដោយមានបាតុកម្មធំក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ២០០៨ ។ ចំណែកក្រុមទី២ បាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលលោកអភិសិទ្ធិវេចាជីវ៉ា រវាងឆ្នាំគ.ស ២០០៩-២០១១ ដោយមានការធ្វើបាតុកម្ម មានការបាត់បង់ជីវិតមនុស្សដល់ទៅ ២ លើក ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៩ និង ២០១០ ។ នៅទីបំផុតមានការបោះឆ្នោតជាសាកលម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០១១ លទ្ធផលគឺគណបក្សភឿថៃបានឈ្នះការបោះឆ្នោត និងជាអ្នកដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល។
==នយោបាយ==
{{Main|នយោបាយនៅថៃ}}
ពីដើមប្រទេសថៃមានការគ្រប់គ្រងតាមបែបរាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការ តាំងពីសម័យអាណាចក្រអយុធ្យារហូតមក ថែមទាំងមានការគ្រប់គ្រងក្នុងលក្ខណៈអំណាចប្រមូលផ្ដុំ តាំងពីរជ្ជសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ លុះដល់ថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ១៩៣២ គណៈរាស្រ្ដបានធ្វើបដិវត្ដក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះប៉ុកក្លៅចៅយូហួ ហើយផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រងមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។
បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃមានទម្រង់រដ្ឋជារាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងប្រើប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងបែបរបបប្រជាធិបតេយ្យបែបរដ្ឋសភា ឬដែលរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃហៅជារួមថា របបប្រជាធិបតេយ្យដែលមានព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ជាប្រមុខ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញច្បាប់បច្ចុប្បន្នគឺ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃ ឆ្នាំគ.ស ២០០៧ ដែលជាច្បាប់ទី១៨ ដែលកំណត់ទម្រង់អង្គការគ្រប់គ្រងអំណាចទាំង ៣ ផ្នែកដូចជា៖
*'''អំណាចនីតិបញ្ញាត្ដិ''' មានរដ្ឋសភាក្នុងប្រព័ន្ធសភា២ ដែលប្រកបដោយសភាតំណាងរាស្ដ្រ និងព្រឹទ្ធិសភា មានសមាជិករួមទាំងអស់ ៦៣០ រូប ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច មានប្រធានសភាជាប្រមុខ។ សភាតំណាងរាស្ដ្រប្រកបដោយតំណាងរាស្រ្ដចំនួន ៥០០ រូប បានមកពីការបោះឆ្នោតបែបបែងចែកតំបន់ចំនួន ៣៧៥ រូប និងបានមកពីការជ្រើសតំាងចំនួន ១២៥ រូប នៅក្នុងតំណែងនៃអាណត្ដិ ៤ ឆ្នាំ។ ព្រឹទ្ធិសភាប្រកបដោយសមាជិកចំនួន ១៥០ រូប បានមកពីការបោះឆ្នោតមួយខេត្ដ ១រូប (រួមក្រុងបាងកកដែរ) និងបានមកពីការចាត់តាំង ៧៣ រូប ដោយមានគណៈកម្មការចាត់តាំងសមាជិកព្រឹទ្ធិសភា ៧ រូប នៅក្នុងអំណាចមួយអាណត្ដិ ៦ ឆ្នាំ ហើយមិនអាចធ្វើជាសមាជិកព្រឹទ្ធិសភាលើពី ១ អាណត្ដិបានឡើយ។
*'''អំណាចនីតិប្រតិបត្ដិ''' មាននាយករដ្ឋមន្រ្ដីដែលបានទទួលការតែងតាំងពីព្រះមហាក្សត្រតាមពាក្យក្រាបង្គំទូលរបស់ប្រធានរដ្ឋសភា និងគណៈរដ្ឋមន្រ្ដី ដែលព្រះមហាក្សត្រទ្រង់តែងតាំងតាមពាក្យក្រាបបង្គំទូលរបស់នាយករដ្ឋមន្រ្ដី ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច នាយករដ្ឋមន្រ្ដីជាប្រមុខនៃអំណាច។ នាយករដ្ឋមន្ដ្រីកាន់អំណាចមួយអាណត្ដិ ៤ ឆ្នាំ តាមសភាតំណាងរាស្រ្ដ ហើយមិនអាចកាន់អំណាចជាប់គ្នាលើ ៨ ឆ្នាំបានទេ។ នាយករដ្ឋមន្រ្ដីមិនបានទទួលការជ្រើសតាំងដោយផ្ទាល់ពីប្រជាជន តែបានទទួលការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសពីសភាតំណាងរាស្រ្ដ។ គណៈរដ្ឋមន្រ្ដីប្រកបដោយនាយករដ្ឋមន្រ្ដី ១ រូប និងរដ្ឋមន្ដ្រីផ្សេងៗ ទៀតមិនលើស ៣៥ រូប។
*'''អំណាចតុលាការ''' មានប្រព័ន្ធសាលាក្ដី ដែលប្រកបដោយសាលាយុត្ដិធម៌ សាលារដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងសាលាគ្រប់គ្រង ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច មានប្រធានសាលាដីកា ប្រធានសាលាធម្មនុញ្ញ និងប្រធានសាលាគ្រប់គ្រងកំពូល ជាប្រមុខក្នុងផ្នែករបស់ខ្លួន។
== សេដ្ឋកិច្ច==
{{Main|សេដ្ឋកិច្ចថៃ}}
ប្រទេសថៃមានសេដ្ឋកិច្ចបែបគួបផ្សំ មានប្រាក់ចំណូលមូលដ្ឋានមកពីឧស្សាហកម្ម ការនំាចេញទំនិញនិងសេវាកម្ម ទេសចរណ៍ សេវាកម្ម កសិកម្មនិងធនធានធម្មជាតិ។ ប្រទេសថៃជាប្រទេសដែលមានអត្រាការនាំចេញលំដាប់ទី២៤ នៃពិភពលោក និងមានអត្រាការនាំចូលលំដាប់ទី២៣ នៃពិភពលោក។ ផ្សារនាំចូលទំនិញថៃដែលសំខាន់ៗ មានដូចជា ជប៉ុន ចិន អាមេរិក ម៉ាលេស៊ី សហរដ្ឋអារ៉ាបអេមីរ៉េត សិង្ហបូរី តៃវ៉ាន់ កូរ៉េខាងត្បូង អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត និងឥណ្ឌូនេស៊ី។ ទិន្នន័យក្នុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០០៩ ប្រទេសថៃនាំចេញទំនិញមានតម្លៃជាង ៤០៦ ៩៩០ លានបាត ដោយទំនិញនាំចេញសំខាន់មានដូចជា គ្រឿងចក្រ ១៤១៤០១ លានបាត អាហារ ៥២៣៣២ លានបាត ទំនិញឧស្សាហកម្ម ៤៥៩៥៩ លានបាត និងមានអត្រាតម្លៃទំនិញនាំចូល ២៨៥៩៦៥ លានបាត ដោយទំនិញនាំចូលសំខាន់មានដូចជា គ្រឿងចក្រ ១១៣៤២១ លានបាត ប្រេងនិងឥន្ធនៈ ៥០៨២៤ លានបាត និងសារធាតុគីមី ៤២៣៧៦ លានបាត មានតម្លៃការធ្វើពានិជ្ជកម្មប្រាក់សុទ្ធ ១២១០២៥ លានបាត។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ កម្លំាងពលកម្មភាគច្រើនរបស់ថៃគឺនៅខាងវិស័យកសិកម្ម ដោយមានស្រូវជាផលិតផលសេដ្ឋកិច្ចមូលដ្ឋានដែលសំខាន់បំផុតនៅក្នុងប្រទេស ហើយអាចចាត់ទុកបានថាជាប្រទេសដែលនាំចេញផលិតផលស្រូវច្រើនជាងគេនៅលើពិភពលោក ដោយអត្រាកំណត់ការនាំចេញមាន ៣៦% ក្នុងពិភពលោក ប្រទេសថៃមានផ្ទៃដីសមស្របសម្រាប់ដាំដុះជាង ២៧.២៥% ដែលក្នុងចំនួននេះមាន ៥០% ប្រើសម្រាប់ដំាស្រូវ។ ចំណែកផលិតផលកសិកម្មផ្សេងៗ មានដូចជា កៅស៊ូ បន្លែ និងផ្លែឈើផ្សេងៗ រួមទាំងមានការចិញ្ចឹមបសុសត្វ ដូចជា មាន់ សត្វទឹកទាំងត្រីទឹកសាប ត្រីទឹកប្រៃក្នុងទ្រុង ការធ្វើស្រែបង្កង ការចិញ្ចឹមខ្យង រួមទាំងការនេសាទសមុទ្រ។ ដោយសារប្រទេសថៃសម្បូរទៅដោយពូជរុក្ខជាតិសម្រាប់ធ្វើអាហារពេញមួយឆ្នាំ ទើបមានឈ្មោះថាជាទីកន្លែងផលិតអាហារដ៏សំខាន់នៃពិភពលោក និងជាប្រទេសនាំចេញអាហារសំខាន់លំដាប់ទី៥ លើពិភពលោក។
ប្រទេសថៃត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មីនៃពិភពលោក ធ្លាប់មានអត្រាលូតលាស់ខ្ពស់បំផុតខាងសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងចន្លោះឆ្នាំគ.ស ១៩៨៥-១៩៩៦(អត្រាកំណើនជាមធ្យម ៩.៤%ក្នុងមួយឆ្នាំ)។ ទៅជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការលូតលាស់នេះបានធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់តម្លៃប្រាក់បាតយ៉ាងគ្រោះថ្នាក់ ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៧ ដែលជាឆ្នាំកើតវិបត្ដិហិរញ្ញវត្ថុនៅអាស៊ី សេដ្ឋកិច្ចថៃធ្លាក់ចុះនៅសល់ត្រឹម ១.៩% លោកនាយករដ្ឋមន្រី្ដឆាវលីតយ៉ុងឆាយុត បានប្រកាសភាពអាសន្នតម្លៃប្រាក់បាត ដែលធ្វើឱ្យតម្លៃប្រាក់បាតធ្លាក់ចុះទៅដល់ ៥៦បាតក្នុង ១ ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក។ មុនពេលដែលសេដ្ឋកិច្ចថៃចាប់ផ្ដើមងើបឡើងវិញម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៩ ក្រោយពេលនោះ នៅចន្លោះឆ្នាំគ.ស ២០០២-២០០៤ ក្រោមនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្រ្ដីតាក់ស៊ីនស៊ីណាវ៉ាត្រា សេដ្ឋកិច្ចថៃបានរីកលូតលាស់ឡើងវិញជាង ៥-៧% ក្នុងមួយឆ្នាំ និង ៤-៥% ក្នុងមួយឆ្នាំ នៅចន្លោះឆ្នាំគ.ស ២០០៥-២០០៧ វិបត្ដិនយោបាយប្រទេសថៃបានធ្វើឱ្យមានផលប៉ះពាល់ដល់អត្រាការលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ថៃ។ វិបត្ដិសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក និងការខ្វះស្ថេរភាពនយោបាយនៅតែជាឧបសក្គរារាំងការលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ថៃ។
===វិទ្យាសាស្រ្ដ និងបច្ចេកវិទ្យា===
មានការកំណត់ផែនការប្រើ និងអភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេស ចាប់តាំងពីមានផែនការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមថា្នក់ជាតិ រយៈកាលទី៥ (គ.ស ១៩៨២-១៩៨៦) មក តែក្នុងពេលនោះ នៅឃើញមានឧបសគ្គផែ្នកសមត្ថភាពក្នុងប្រទេសក្នុងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសមិនទាន់រឹងមាំ រហូតដល់ផែនការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមថ្នាក់ជាតិរយៈកាលទី៦ (គ.ស ១៩៨៧-១៩៩១) ទើបបានរៀបចំផែនការអភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសឱ្យក្លាយជា ១ ភាគ ១០ នៃផែនការ ដើម្បីអភិវឌ្ឍកម្រិតសមត្ថភាពផ្នែកការផលិតនិងកែច្នែទំនិញ។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួទ្រង់បានទទួលព្រះនាមថាជា “ព្រះបិតានៃវិទ្យាសាស្រ្ដជាតិថៃ” តាមរយៈការដែលទ្រង់បានគណនាដំណើរសូរ្យគ្រាសពេញវង្ស ១៨ សីហា ១៨៦៨ យ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ។ ថ្ងៃទី១៤ មេសា ១៩៨២ រដ្ឋាភិបាលថៃបានកំណត់យកថ្ងៃទី១៨ សីហារៀងរាល់ឆ្នាំជាទិវាវិទ្យាសាស្រ្ដជាតិថៃ។
បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃបានចូលមករួមចំណែកក្នុងការអភិវឌ្ឍប្រទេសថៃកាន់តែច្រើនឡើង ជាពិសេសក្នុងរឿងវេជ្ជសាស្រ្ដ គមនាគមន៍ ការសិក្សា និងការទំនាក់ទំនង ធ្វើឱ្យវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសនៅប្រទេសថៃមានការរីកចម្រើនយ៉ាងលឿន។
===ទំនាក់ទំនងអន្ដរជាតិ និងកិច្ចការយោធា===
បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃបានចូលមកមានឥទ្ធិពលកាន់តែខ្លាំងឡើងលើឆាកអន្ដរជាតិដោយបានចូលរួមចំណែកជាមួយអង្គការសហប្រជាជាតិនិងអង្គការក្នុងតំបន់។ ប្រទេសថៃជាសម្ព័ន្ធមិត្ដដ៏សំខាន់របស់អាមេរិក ហើយបានពង្រឹងទំនាក់ទំនងរវាងក្រុមប្រទេសសមាជិកអាស៊ាន ទាំងក្នុងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ពានិជ្ជកម្ម ធនាគារ នយោបាយ និងផ្នែកវប្បធម៌។ ក្រៅពីនេះ ប្រទេសថៃបានធ្វើកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការជាមួយអង្គការក្នុងតំបន់ មានដូចជា អង្គការស្ថេរភាពនិងកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការនៅអឺរ៉ុប ក្រៅពីនេះ ប្រទេសថៃធ្លាប់បានបញ្ជូនទាហានទៅចូលរួមក្នុងកងកម្លាំងអន្ដរជាតិនៅទីម័រខាងកើត អាហ្កានីស្ថាន អ៊ីរ៉ាក់ ប៊ូរុនឌី និងបច្ចុប្បន្ននៅដាហ៊្វូប្រទេសស៊ូដង់ តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសថៃនឹងប្រទេសជិតខាងនៅមានលក្ខណៈទន់ខ្សោយនៅឡើយ។
កងទ័ពថៃត្រូវបានបែងចែកចេញជា ៣ ប្រភេទ គឺ កងទ័ពជើងគោក កងទ័ពជើងទឹក និងកងទ័ពជើងអាកាស។ សព្វថ្ងៃនេះកងទ័ពថៃមានចំនួនសរុប ប្រមាណ ១០២៥៦៤០នាក់ និងមានកម្លាំងត្រៀមជាង ២០០០០០នាក់ ហើយមានកម្លាំងពាក់កណ្ដាលទាហានប្រចាំការប្រមាណ ១១៣៧០០នាក់ ។ ព្រះមហាក្សត្រថៃកាន់តំណែងជាអគ្គមេបញ្ជាការទ័ពដោយនីតិន័យ ដែលបច្ចុប្បន្នគឺព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមិន្រ្ទមហាភូមិពលអាឌុលយ៉ាដេត តែក្នុងកិច្ចប្រតិបត្ដិ កងទ័ពត្រូវនៅក្រោមការគ្រង់គ្រងរបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ មានរដ្ឋមន្រ្ដីក្រសួងមហាផ្ទៃជាមេបញ្ជាការ និងនៅក្រោមការបង្គាប់បញ្ជារបស់កងបញ្ជាការកងទ័ពថៃ មានមេបញ្ជាការរបស់កងទ័ពថៃជាមេបញ្ជាការ នៅឆ្នាំគ.ស ២០១០ ក្រសួងមហាផ្ទៃបានប្រើទឹកប្រាក់សរុប ១៥៤០៣២៤៧៨៦០០បាត សម្រាប់ចំណាយក្នុងវិស័យនេះ។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃ បញ្ញាត្ដិថាកិច្ចការពារប្រទេសជាតួនាទីរបស់ប្រជាជនថៃគ្រប់រូប ជនជាតិថៃទាំងអស់មានតួនាទីបម្រើរាជការយោធា។ កងទ័ពនឹងប្រមូលកេណ្ឌបុរសដែលបានអាយុឈានចូល ២១ ឆ្នាំ ដោយអាស្រ័យតាមព្រះរាជបញ្ញាត្ដិ បម្រើរាជការយោធា គ.ស ១៩៥៤ ដោយនឹងត្រូវហៅមកពិនិត្យឈាម ឬចូលបម្រើកងប្រចាំការ។
រយៈពេលធ្វើការហ្វឹកហាត់នៅចន្លោះពេលពី ៦ ខែទៅ ២ ឆ្នាំអាស្រ័យលើកម្រិតការសិក្សាវិទ្យាការទាហាន និងការស្ម័គ្រចូលធ្វើជាទាហានដោយបើអ្នកទទួលការពិនិត្យឈាមចប់ការសិក្សាមិនទាបជាងកម្រិតបរិញ្ញាបត្រ បើចាប់បានស្លាកពណ៌ក្រហម គឺត្រូវបម្រើរាជការ ១ ឆ្នំាពេញ បើស្ម័គ្រដោយមិនចាប់ស្លាក នឹងបម្រើរាជការត្រឹមតែ ៦ ខែ ជាដើម។ អ្នកដែលចាប់បានស្លាកពណ៌ខ្មៅ មិនបាច់ចូលបម្រើរាជការយោធា បើអ្នកសិក្សាវិទ្យាការទាហានបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នាំទី១ នឹងត្រូវបម្រើរាជការ ១ ឆ្នាំពេញ បើបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នាំទី២ នឹងត្រូវបម្រើរាជការ ៦ ខែ ហើយបើបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នំាទី៣-៥ មិនត្រូវបានបញ្ជូលក្នុងកងប្រចាំការ តែអាចហៅថាពលបាន ក្នុងឋានៈជាទាហានកងជំនួយប្រភេទ១។
ចុងក្រោយ ខាងគេហទំព័រ GlobalFirepower បានចាត់លំដាប់ថ្នាក់ភាពរឹងមាំរបស់កងទ័ពថៃនៅក្នុងលំដាប់ទី១៩ លើពិភពលោក។
== ប្រជាសាស្ត្រ==
{{Main|ប្រជាសាស្ត្រថៃ}}
ស្ថិតិចំនួនប្រជាជនថៃមានភាពខុសគ្នាអាស្រ័យលើប្រភព។ តាមការប្រមាណរបស់ CIA The World Factbook កាលពីឆ្នំាគ.ស២០១០ ប្រជាជនថៃទាំងអស់ក្នុងប្រទេសមានប្រមាណ ៦៦៤០៤៦៨៨នាក់ ប្រកបដោយថៃសៀម ៧៥% ថៃខ្សែស្រឡាយចិន ១៤% ថៃខ្សែស្រឡាយម៉ាឡាយូ ៣% ។ ប្រទេសថៃជួបនឹងបញ្ហាអត្រាកំណើតទាបជាងមាត្រដ្ឋាន ដោយក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៨ អត្រាកំណើនរបស់ប្រជាជននៅត្រឹមកម្រិត ១.៥% ហើយមានទំនោរប្រុងនឹងធ្លាក់ចុះនៅត្រឹម ១.៤៥% ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០២៥។ មូលហេតុមកពីមានអត្រាការពន្យាកំណើតខ្ពស់ ៨១% ក្នុងឆ្នំាគ.ស ២០០៨ បើប្រៀបធៀបនឹងអត្រាមរណៈដែលធ្លាក់ចុះក្នុងសតវត្សកន្លងមក ធ្វើឱ្យប្រទេសថៃនឹងមានប្រជាជនជាមនុស្សចាស់កាន់តែច្រើនឡើងក្នុងពេលអនាគត។
ប្រទេសថៃជាប្រទេសដែលមានភាពចម្រុះនៃជនជាតិ ដោយមានទាំងជនជាតិថៃ ថៃខ្សែស្រឡាយឡាវ ថៃខ្សែស្រឡាយមន ថៃខ្សែស្រឡាយខ្មែរ រួមទាំងជនជាតថៃខ្សែស្រឡាយចិន ថៃខ្សែស្រឡាយម៉ាឡាយូ ថៃខ្សែស្រឡាយជ្វា ជនជាតិចាម ជនជាតិវៀតណាម ជនជាតិភូមា និងជនជាតិថៃតំបន់ភ្នំជាតិពន្ធុផ្សេងៗ ដូចជា ការៀង លីស ម៉ុង កួយ ជាដើម។ ក្នុងឆ្នាំkគ.ស ២០១០ តាមរយៈទិន្នន័យរបស់សភាជាតិ ប្រទេសថៃមានកម្លាំងពលកម្មបរទេសស្របច្បាប់ ១.៤លាននាក់ ដោយមានបន្ថែមទៀតស្មើដើមដែលនៅមិនទាន់បានចុះបញ្ជី។ តាមរយៈទិន្នន័យការភាសខ្លួនអន្ដរជាតិរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បានបង្ហាញថា ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៥ ប្រទេសថៃមានជនភាសខ្លួនចូលមករស់នៅចំនួន ១.០៥លាននាក់ ស្មើនឹង១.៦% នៃចំនួនប្រជាជនសរុប។
ប្រទេសថៃមានការបែងចែកជនជាតិ និងជាតិពន្ធុកម្រិតទាបពេលប្រៀបធៀបនឹងប្រទេសជិតខាង មានការគាំទ្រនយោបាយឥស្សរៈភាពនៃជនជាតិនីមួយៗ អ្នកជំនាញការបស្ចឹមប្រទេសបានកត់ត្រាទុកថា ប្រទេសថៃជា “សង្គមដែលមានគ្រោងសាងធូររលុង”។
===សាសនា===
{{Main|សាសនានៅថៃ}}
តាមរយៈការធ្វើជំរឿនប្រជាជនក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០១០ ប្រជាជនថៃជាពុទ្ធសាសនិកមាន ៩៣.៤% ដែលចាត់ទុកថាជាសាសនាប្រចាំជាតិរបស់ថៃដោយន័យប្រយោល ថ្វីបើថានៅមិនទាន់មានការបញ្ញត្ដិក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃនៅឡើយក៏ដោយ ទាំងអស់នេះចាត់ទុកបានថា ប្រទេសថៃមានអ្នកគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាលំដាប់ខ្ពស់ដែរក្នុងពិភពលោក។
បន្ទាប់មកមានដូចជាសាសនាឥស្លាម មានអ្នកគោរពប្រមាណ ៥.២% ដែលភាគច្រើនអាស្រ័យនៅភូមិភាគខាងត្បូងផ្នែកខាងក្រោម ប្រជាជនក្នុងខេត្ដយ៉ាក់ឡា ប៉ាត់តានី ណារ៉ាធិវ៉ាត តំបន់ខ្លះនៃខេត្ដសុងក្លា និងខេត្ដឈុមផន ភាគច្រើនគោរពសាសនាឥស្លាម។ ក្រៅពីនេះនៅមានអ្នកគោរពសាសនាផ្សេងៗ ទៀត ដូចជា គ្រិស្ដ សិខ និងហិណ្ឌូ សរុបប្រមាណ ១.៤% ចំពោះសហគមន៍ជនជាតិជ្វីបវិញ មានប្រវត្ដិជាយូរមកហើយគឺតាំងពីគ្រិស្ដសតវត្សទី១៧ មកម្ល៉េះ។
===ភាសា===
{{Main|ភាសានៃថៃ}}
ប្រទេសថៃមានភាសាថៃជាភាសាផ្លូវការ និងជាភាសាសំខាន់ដែលប្រើសម្រាប់ទាក់ទងគ្នា សម្រាប់ការសិក្សា និងជាភាសានិយាយដែលប្រើជាទូទៅក្នុងប្រទេស ដោយប្រើអក្សរថៃជាទម្រង់មូលដ្ឋានក្នុងការសរសេរ ដែលប្រឌិតឡើងជាផ្លូវការនៅសម័យក្រុងសុខោទ័យដោយផឃុនរាមកំហែងមហារាជ។ ក្រៅអំពីភាសាថៃនៅភូមិភាគកណ្ដាល ភាសាថៃសំនៀងផ្សេងៗ នៅមានការប្រើសម្រាប់និយាយតាមភូមិភាគនីមួយៗ ដូចជា ភាសាថៃភូមិភាគខាងជើង ភាសាថៃភូមិភាគឥសាន និងភាសាថៃភូមិភាគខាងត្បូងជាដើម។
ក្រៅអំពីភាសាថៃ ក្នុងប្រទេសថៃនៅមានការប្រើភាសារបស់ក្រុមជនជាតិភាគតិច ដូចជា ភាសាចិនជាពិសេសសំនៀងតេជីវ ភាសាឡាវនៅភូមិភាគឥសានដែលជួនកាលគេហៅថាភាសាឡាវសំនៀងថៃ ភាសាម៉ាឡាយូប៉ាត់តានីនៅភូមិភាគខាងត្បូង។ ក្រៅពីនេះនៅមានភាសាផ្សេងៗ ទៀតដូចជា ភាសាកួយ ភាសាកាក់យ៉ាខាងកើត ភាសាផួន ភាសាថៃលឺ ភាសាថៃយ៉ៃ រួមទាំងភាសាដែលគេប្រើក្នុងជនជាតិតំបន់ភ្នំ ប្រកបដោយត្រកូលភាសាមន-ខ្មែរ ភាសាវៀតណាម និងភាសាឡាបរី ត្រកូលភាសាអូស្ដ្រូអាស៊ី ដូចជា ភាសាចាម ត្រកូលភាសាចិន-ទីបេ ដូចជា ភាសាម៉ុង ភាសាការៀង និងភាសាតៃផ្សេងៗ ដូចជាភាសាភូថៃ ភាសាសែក ជាដើម។
ភាសានិងអក្សរអង់គ្លេសមានបង្រៀនក្នុងសាលាចំណេះទូទៅនិងសាកលវិទ្យាល័យ តែចំនួនអ្នកដែលចេះភាសាអង់គ្លេសស្ទាត់ជំនាញក្នុងប្រទេសថៃនៅមានចំនួនតិចតួចណាស់ ហើយភាគច្រើននៅតាមតំបន់ទីក្រុង និងក្នុងគ្រួសារដែលមានការសិក្សាខ្ពស់តែប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុងផ្នែកសមត្ថភាពនៃការប្រើភាសាអង់គ្លេស ប្រទេសថៃធ្លាប់នៅលំដាប់នាំមុខក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៧ តែនៅពាក់កណ្ដាលឆ្នាំគ.ស ២០០៦ ថៃបែរជាដើរក្រោយប្រទេសឡាវនិងប្រទេសវៀតណាម។
===ការអប់រំ===
ការតម្រូវឱ្យប្រជាជនត្រូវទទួលការសិក្សាអប់រំនៅប្រទេសថៃមានតាំងពីឆ្នាំគ.ស ១៩២១ មកម្ល៉េះ។ រដ្ឋាភិបាលថៃត្រូវរៀបចំឱ្យមានការសិក្សាថ្នាក់មូលដ្ឋានដោយឥតគិតថ្លៃដល់ប្រជាជនក្នុងរយៈពេល ១២ ឆ្នាំ។ ចំណែកការសិក្សាបែបតម្រូវឱ្យប្រជាជនត្រូវទទួលការសិក្សាអប់រំនាពេលបច្ចុប្បន្នត្រូវបានកំណត់ត្រឹម ៩ ឆ្នាំ មានប្រព័ន្ធសាលារៀនដែលបានរៀបចំទុកមានចាប់តាំងពីកម្រិតមតេយ្យសិក្សា បឋមសិក្សា និងមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិតាមលំដាប់ តែក្រោយពេលបញ្ចប់ការសិក្សាកម្រិតមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិហើយអ្នកសិក្សាអាចជ្រើសរើសបានរវាងការសិក្សាបន្ដទៅមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ ឬជ្រើសរើសសិក្សាថ្នាក់មុខវិជ្ជាបច្ចេកទេស ឬអាចជ្រើសរើសសិក្សាបន្ដក្នុងស្ថាប័នទាហារ ឬប៉ូលីស។
ក្នុងការសិក្សាបន្ដថ្នាក់ឧត្ដមសិក្សានៅប្រទេសថៃ សិស្សក្នុងកម្រិតមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិត្រូវឆ្លងកាត់ប្រព័ន្ធការទទួលបុគ្គលចូលសិក្សាបន្ដក្នុងកម្រិតឧត្ដមសិក្សា ដែលជាទូទៅត្រូវរៀនចប់ថ្នាក់ទី១២ ។ សាកលវិទ្យាល័យក្នុងប្រទេសថៃត្រូវបានទទួលស្គាល់ក្នុងកម្រិតសាកល មានដូចជា សាកលវិទ្យាល័យមហិឌុល និងសាកលវិទ្យាល័យជុឡាឡុងកន ដែលជាប់ជាសាកលវិទ្យាល័យល្អបំផុតនៅអាស៊ីពី QS Asian University Rankings 2011។
តែទោះជាយ៉ាងណា ក៏នៅមានការព្រួយបារម្ភលើកម្រិតបញ្ញារបស់យុវជនថៃ ដែលតាមរយៈការសិក្សារបស់កាសែតដឺណេសិនបានបញ្ចេញរបាយការណ៍ថា “ក្រមអនាម័យនិងក្រុមសុខភាពចិត្ដនឹងត្រូវទទួលអម្រែកលើសភាពឆ្លាតវៃដែលធ្លាក់ចុះ ក្រោយពេលបានរកឃើញថា កម្រិតបញ្ញាជាមធ្យមនៃក្រុមយុវជនមានទាបជាង ៨០” ។ វជរ ផនរណជេដ្ឋបានធ្វើសេចក្ដីរាយការក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៦ ថា “អត្រាមធ្យមនៃកម្រិតបញ្ញារបស់ក្មេងថៃនៅរវាងពី ៨៧-៨៨ ដែលស្ថិតនៅក្នុងកម្រិត “ទាបជាងស្ដង់ដា” បើប្រៀបធៀបនឹងកម្រិតសាកល។ បញ្ហានៃការសិក្សាក្នុងប្រទេសថៃឃើញថា មានការនាំយកនូវវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសមកប្រើក្នុងការរៀននិងបង្រៀននៅមានកំណត់។
== វប្បធម៌ ==
{{Main|វប្បធម៌ថៃ}}
វប្បធម៌ថៃបានទទួលឥទ្ធិពលនៃវប្បធម៌ឥណ្ឌា ចិន ខ្មែរនិងដែនដីផ្នែកខ្លះនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍យ៉ាងខ្លាំង។ ពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទ ដែលជាសាសនាដែលមានគេគោរពច្រើនបំផុតនៅប្រទេសថៃ ឈរនៅលើមូលដ្ឋានអត្ដសញ្ញាណនិងជំនឿរបស់ជនជាតិថៃសម័យថ្មី ធ្វើឱ្យព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសថៃមានការអភិវឌ្ឍតាមកាលវេលា ដែលរួមទៅដល់ការរួមយកជំនឿក្នុងស្រុកដែលមកពីសាសនាហិណ្ឌូ ការគោរពខ្មោច និងការគោរពបូជាបុព្វបុរស។ ចំណែកឯពួកមុស្លីមភាគច្រើនរស់នៅភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសថៃ រួមទាំងជនជាតិចិនឯនាយសមុទ្រដែលចូកមកមានការរួមចំណែកសំខាន់នៅក្នុងសង្គមថៃ ជាពិសេសក្នុងតំបន់ទីក្រុងបាងកកនិងតំបន់ជិតខាង ដែលមានការសម្របខ្លួនចូលជាមួយសង្គមថៃបានយ៉ាងល្អ ធ្វើឱ្យក្រុមជនជាតិចិនបានមានតំណែកក្នុងអំណាចខាងសេដ្ឋកិច្ចនិងនយោបាយ។
វប្បធម៌ថៃមានលក្ខណៈស្រដៀងនឹងវប្បធម៌អាស៊ី ពោលគឺ មានការគោរពបុព្វបុរស ដែលជាការប្រតិបត្ដិតៗ គ្នាជាយូរមកហើយ។ ជនជាតិថៃតែងមានភាពជាម្ចាស់ផ្ទះនិងក្ដីករុណាយ៉ាងល្អ តែក៏មានអារម្មណ៍ក្នុងការបែងចែកវណ្ណៈយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដែរ។ ភាពចាស់ទុំជាផ្នត់គំនិតសំខាន់ម្យ៉ាងក្នុងវប្បធម៌ថៃ មនុស្សចាស់ត្រូវគ្រប់គ្រងមើលថែគ្រួសាររបស់ខ្លួនតាមទំនៀម ហើយប្អូនត្រូវចេះស្ដាប់បង្គាប់បង។
ការរាក់ទាក់តាមប្រពៃណីថៃគឺ ការសំពះ។ អ្នកអាយុតិចតែងតែជាអ្នករាក់ទាក់អ្នកអាយុច្រើនមុន ពេលជួបគ្នា ហើយមនុស្សចាស់សោតក៏នឹងរាក់ទាក់ត្រឡប់ទៅវិញក្នុងលក្ខណៈស្រដៀងៗ គ្នា។ ឋានៈនិងតំណែងក្នុងសង្គមក៏ជាផ្នែកមួយនៃការសម្រេចថាអ្នកណាគួរសំពះអ្នកណាមុន។ ការសំពះចាត់ទុកជាការផ្ដល់សេចក្ដីគោរពនិងការរាប់អាចចំពោះនរណាម្នាក់។
===សិល្បៈ===
សិល្បៈគំនូរថៃ ជាលក្ខណៈឧត្ដមគតិ ជារូបដែលមាន ២ ករណី ដោយនាំយកវត្ថុនៅជិតទុកខាងក្រោមនៃរូប វត្ថុនៅឆ្ងាយទុកនៅខាងលើរូប ប្រើពណ៌បែបឯករង្គ គឺ ប្រើច្រើនពណ៌ តែមានពណ៌លេចធ្លោតែមួយ។
បដិមាកម្មថៃ កាលពីដើមជាងថៃធ្វើរូបបដិមាចំពោះតែវត្ថុសក្ដិសិទ្ធិ ដូចជា ព្រះពុទ្ធរូប ទេវរូប ដោយមានត្រកូលជាងផ្សេងៗ រាប់ចាប់តាំងពីសម័យសុខោទ័យហៅថា ត្រកូលជាងឈៀងសែន ត្រកូលជាងសុខោទ័យ អយុធ្យា និងរតនកោសិន្រ្ទ ដោយប្រើមាសសំរិទ្ធជាវត្ថុសំខាន់ក្នុងការធ្វើរូបបដិមា មុខដំបូងគេឆ្លាក់ដោយក្រមួនឃ្មុំ តុបតែងឱ្យល្អ រួចយកទៅចាក់ពុម្ពលោហៈ បើធៀបនឹងបដិមាធ្វើពីថ្មនៅយុគសម័យមុន បដិមាកម្មសំរិទ្ធមានលក្ខណៈស្រស់ស្អាតជាង។
ស្ថាបត្យកម្មថៃ មានបង្ហាញឱ្យឃើញនៅសម័យក្រោយ មកពីស្នាដៃស្ថាបត្យកម្មភាគច្រើនងាយខូចទ្រុឌទ្រោម ជាពិសេសសំណង់ធ្វើអំពីឈើ ពុំឃើញមានស្លាកស្នាមនៅសម័យបុរាណទេ។ ស្ថាបត្យកម្មថៃបង្ហាញឱ្យឃើញតាមរយៈផ្ទះថៃ វត្ដ វិហារ និងប្រាសាទរាជវាំង ដែលសុទ្ធតែសាងសង់ឡើងឱ្យសមស្របតាមលក្ខណៈអាកាសធាតុ និងការប្រើប្រាស់ជាក់ស្ដែង។
==ភូមិសាស្ត្រ==
===ចង្វាត (ខេត្ត)===
{{ដើមចំបង|ចង្វាតនៃថៃ}}[[ឯកសារ:Thailand adm location map.svg|ធ្វេង|រូបភាពតូច|351x351ភីកសែល|ផែនទីខេត្តនៃប្រទេសថៃ]]
ប្រទេសថៃមាន ៧៥ ខេត្តដែលគេហៅនៅភាសាថៃ ចាំងវ៉ាត់(จังหวัด) (សណ្ដាននៃពាក្យនេះ មានពាក្យ « ចង្វាត » ដែលខ្មែរប្រើប្រាស់ជាធម្មតានៅសម័យមុនអង្គរ និងអង្គរ សំរាប់សំគាល់សីមា ព្រំប្រទល់ ឬខ្សែក្រវ៉ាត់នៃព្រំប្រទល់ដែន ដែលជាកម្មសិទ្ធិ ឬទឹកដីចំណុះរបស់ស្ថាប័នណាមួយ ឬមន្រ្តីណាម្នាក់ ។ ពាក្យនេះ យើងឈប់ប្រើប្រាស់នៅក្នុងភាសាយើងទៅហើយ ប៉ុន្តែសៀមបានខ្ចីយកទៅប្រើរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ដែលមានន័យសំគាល់ ដែនដីរដ្ឋបាលថ្នាក់ « ខេត្ត » ។) <ref>សិលាចារឹកថ្មី ka 17 នៅប្រាសាទអំពិល ខេត្ត ឧត្ដរមានជ័យ</ref>(จังหวัด) និងមានដែ ពីរទីក្រុងដែលជា ស្វ័យយន្តៈ [[ទីក្រុងបាងកក]] និង [[ទីក្រុងផាត់ថាយ៉ា]]។
ចង្វាតចែកទៅ [[ស្រុក]] (អាំភើ) និងស្រុកចែកទៅជា ឃុំ/អនុស្រុក (ដាំប៊ូន[តំបន់]) ។ នៅឆ្នាំ២០០៦មាន ៨៧៧សង្កាត់ (อำเภอ) និង ៥០ខេត្ត (ស្មើសង្កាត់ក្នុងខណ្ឌខ្មែរ) ទៀត នៅទីក្រុងបង់កក (เขต, ខេត្ត)។ មានដែ [[មាតុធានីរបស់បង់កក]] គឺជាតំបន់ជុំវិញទីក្រុងបង់កក ។
[[ឯកសារ:Thailand location relief map.svg|រូបភាពតូច|390x390ភីកសែល|សណ្ឋានដីប្រទេសថៃ]]
==== ភាគកណ្ដាល ====
# [[ខេត្តអាងទង]]
# [[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]] (ក្រុងទេពមហានគរ)
# [[ខេត្តពិចិត្រ]] (ខេត្តវិចិត្រ)
# [[ខេត្តជ័យនាថ]]
# [[ខេត្តកញ្ចនបុរី|ខេត្តកាណចាណាបុរី]]
# [[ខេត្តលពបុរី]] (លពបុរី)
# [[ខេត្តនគរនាយក]]
# [[ខេត្តនគរបឋម]]
# [[ខេត្តនន្ទបុរី]]
# [[ខេត្តបទុមធានី]]
# [[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]]
# [[ខេត្តអយុធ្យា]]
# [[ខេត្តរាជបុរី]]
# [[ខេត្តសមុទ្រប្រាការ]]
# [[ខេត្តសមុទ្រសាគរ]]
# [[ខេត្តសមុទ្រសង្គ្រាម]]
# [[ខេត្តស្រះបុរី]]
# [[ខេត្តសិង្ហបុរី]]
# [[ខេត្តសុពណ៌បុរី]] (សុវណ្ណបុរី)
# [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]]
#[[ខេត្តឧទ័យធានី]]
[[ឯកសារ:Grand Palace Chakri Mahaprasad.jpg|right|thumb|200px|[[ព្រះបរមមហារាជវាំង]] [[បាងកក]]]]
[[ឯកសារ:Bangkok skytrain sunset.jpg|right|thumb|200px|ទេសភាពទីក្រុងបាងកក នាពេលរាត្រី]]
[[ឯកសារ:Wat Pho, Bangkok, Tailandia, 2013-08-22, DD 02.jpg|រូបភាពតូច|300x300ភីកសែល|[[វត្តព្រះជេតុពនវិមលមង្គលារាម]] ([[Wat Pho]]) [[ប្រទេសថៃ|បាងកក]] [[ប្រទេសថៃ]]]]
[[ឯកសារ:วัดพระศรีรัตนศาสดาราม วัดพระแก้ว กรุงเทพมหานคร - Wat Phra Kaew, Temple of Emerald Buddha, Bangkok, Thailand.jpg|រូបភាពតូច|200x200ភីកសែល|[[វត្តព្រះកែវ]] នៅទីក្រុង[[បាងកក]]]]
[[ឯកសារ:Wat Suthat, Bangkok.jpg|right|thumb|200px|[[វត្ត សូថាត់]] Wat Suthat បាងកក]]
[[ឯកសារ:Democracy Monument Bangkok 001.JPG|right|thumb|200px|[[វិមានប្រជាធិបតេយ្យ]]]]
==== ភាគខាងកើត ====
# [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] (ឆ្ជើងទ្រៅ)
# [[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្តចន្ទបុរី]]
# [[ខេត្តធនបុរី]] (ជលបុរី)
# [[ខេត្តប្រាចិនបុរី]]
# [[ខេត្តរយ៉ង]]
# [[ខេត្តស្រះកែវ]]
# [[ខេត្តត្រាច|ខេត្តត្រាត]]
==== ភាគខាងជើង ====
# [[ខេត្តឈៀងម៉ៃ]]
# [[ខេត្តឈៀងរ៉ាយ]]
# [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]] (កំផែងពេជ្រ)
# [[ខេត្តលំប៉ាង]]
# [[ខេត្តលំពូន]]
# [[ខេត្តម៉ែហងសន]]
# [[ខេត្តនគរសួគ៌]]
# [[ខេត្តណាន]]
# [[ខេត្តព្យៅ]]
# [[ខេត្តពេជ្របុរី]]
# [[ខេត្តពិស្ណុលោក]] (វិស្ណុលោក)
# [[ខេត្តព្រែ]]
# [[ខេត្តសុខោទ័យ]]
# [[ខេត្តតាក]]
# [[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]]
==== ភាគឦសាន ====
# [[ខេត្តអំណាចច្រើន]]
# [[ខេត្តជ័យភូមិ]]
# [[ខេត្តកាលសិន្ធុ]]
# [[ខេត្តខនកែន]]
# [[ខេត្តលើយ]]
# [[ខេត្តមហាសារខាម]]
# [[ខេត្តមុក្តាហារ]]
# [[ខេត្តនគរភ្នំ]]
# [[ខេត្តនគររាជ|ខេត្តនគររាជសីមា]]
# ខេត្តហ្នងបួលំភូ
# [[ខេត្តហ្នងគាយ]]
# [[ខេត្តរយឯត]]
# [[ខេត្តសកលនគរ]]
# [[ខេត្តស៊ីសាកេត]]
# [[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]]
# [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]]
# [[ខេត្តឧត្តរធានី]]
# [[ខេត្តយសោធរ]]
# [[ខេត្តបឹងកាល]]
==== ភាគខាងត្បូង ====
# [[ខេត្តជុម្ពរ]]
# [[ខេត្តក្របី]]
# [[ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ]]
# [[ខេត្តនរាធិវាស]]
# [[ខេត្តប៉ាត់តានី|ខេត្តប៉័ត្តានី]] (ប៉ាត់តានី, ប៉័ត្តាណី)
# [[ខេត្តផាំងង៉ា]]
# [[ខេត្តព័ទ្ទលុង]]
# [[ខេត្តភូកេត]]
# [[ខេត្តរនង]]
# [[ខេត្តស្តូល]]
# [[ខេត្តសង្ខលា|ខេត្តសងខ្លា]]
# [[ខេត្តសុរាស្ត្រធានី]]
# [[ខេត្តត្រាំង]]
# [[ខេត្តយលា]]
{| class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%"
{{Largest cities|country=ថៃ|div_15=ខេត្តបទុមធានី{{!}}បទុមធានី|pop_10=120,045|city_11=ព័ទ្យា{{!}}ទីក្រុងផាត់ថាយ៉ា|div_11=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|pop_11=117,371|city_12=នគរស្រីធម្មរាជ{{!}}ទេសបាលនគរនគរស្រីធម្មរាជ|div_12=ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ{{!}}នគរស្រីធម្មរាជ|pop_12=104,948|city_13=នគរសួគ៌{{!}}ទេសបាលនគរនគរសួគ៌|div_13=ខេត្តនគរសួគ៌{{!}}នគរសួគ៌|pop_13=84,122|city_14=ឡែមឆ្បាំង{{!}}ទេសបាលនគរឡែមឆ្បាំង|div_14=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|pop_14=82,960|city_15=រង្សិត{{!}}ទេសបាលនគររង្សិត|pop_15=81,084|city_10=ខនកែន{{!}}ទេសបាលនគរខនកែន|city_16=ភូកេត{{!}}ទេសបាលនគរភូកេត|div_16=ខេត្តភូកេត{{!}}ភូកេត|pop_16=78,923|city_17=នគរបឋម{{!}}ទេសបាលនគរនគរបឋម|div_17=ខេត្តនគរបឋម{{!}}នគរបឋម|pop_17=77,651|city_18=ឧប្បលរាជធានី{{!}}ទេសបាលនគរឧប្បលរាជធានី|div_18=ខេត្តឧប្បលរាជធានី{{!}}ឧប្បលរាជធានី|pop_18=77,306|city_19=ឈៀងរ៉ាយ{{!}}ទេសបាលនគរឈៀងរ៉ាយ|div_19=ខេត្តឈៀងរ៉ាយ{{!}}ឈៀងរ៉ាយ|pop_19=74,226|city_20=ពិស្ណុលោក{{!}}ទេសបាលនគរពិស្ណុលោក|div_20=ខេត្តពិស្ណុលោក{{!}}ពិស្ណុលោក|div_10=ខេត្តខនកែន{{!}}ខនកែន|pop_9=130,114|kind=ធំ|city_4=រហាតយ៉ៃ{{!}}ទេសបាលនគរហាតយ៉ៃ|stat_ref={{citation needed|date=November 2021}}|div_name=ខេត្ត|city_1=បាងកក (អង្គការរដ្ឋាភិបាលក្នុងតំបន់){{!}}បាងកក|div_1=បាងកក|pop_1=5,686,646|img_1=View from Baiyoke Sky Hotel, Bangkok (7053110333) cropped.jpg|city_2=នន្ទបុរី{{!}}ទេសបាលនគរនន្ទបុរី|div_2=ខេត្តនន្ទបុរី{{!}}នន្ទបុរី|pop_2=255,793|img_2=Nonthaburi - Bangbuathong.jpg|city_3=ប៉ាកក្រេត{{!}}ទេសបាលនគរប៉ាកក្រេត|div_3=ខេត្តនន្ទបុរី{{!}}នន្ទបុរី|pop_3=189,258|img_3=Sunset at pakkred - panoramio.jpg|div_4=ខេត្តសង្ខលា{{!}}សង្ខលា|div_9=ខេត្តសុរាស្ត្រធានី{{!}}សុរាស្ត្រធានី|city_7=ឧត្តរធានី{{!}}ទេសបាលនគរឧត្តរធានី|city_9=សុរាស្ត្រធានី{{!}}ទេសបាលនគរសុរាស្ត្រធានី|pop_8=131,091|div_8=ខេត្តឈៀងម៉ៃ{{!}}ឈៀងម៉ៃ|city_8=ឈៀងម៉ៃ{{!}}ទេសបាលនគរឈៀងម៉ៃ|pop_7=131,192|div_7=ខេត្តឧត្តរធានី{{!}}ឧត្តរធានី|pop_6=131,286|pop_4=159,627|div_6=ខេត្តនគររាជសីមា{{!}}នគររាជសីមា|city_6=នគររាជសីមា{{!}}ទេសបាលនគរនគររាជសីមា|pop_5=132,172|div_5=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|city_5=ចៅព្រះយាសុរស័ក្តិ{{!}}ទេសបាលនគរចៅព្រះយាសុរស័ក្តិ|img_4=Skyline of Hat Yai City, June 2012 by.jpg|pop_20=68,898}}
<noinclude>
== សូមមើលផងដែរ ==
* [[ភាសាថៃ]]
* [[ប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ]]
== ឯកសារយោង ==
{{reflist}}
== តំណភ្ជាប់ក្រៅ ==
* [http://en.wikivoyage.org/wiki/Thailand Wikivoyage - Thailand] {{en icon}}
* [http://www2.tat.co.th/ Tourism Authority of Thailand] {{th icon}}
{{Commons&cat|Thailand|Thailand|ថៃ}}
{{Geographic location
|Centre={{THA}}
|North={{MYA}} {{LAO}}
|Northeast={{LAO}}
|East={{LAO}}<br>{{CAM}}
|Southeast=[[ឈូងសមុទ្រថៃ]]
|South= {{MAS}}
|Southwest=[[សមុទ្រអង់ដាម៉ង់]]
|West={{MYA}}
|Northwest={{MYA}}
}}
{{ASEAN}}
{{ប្រទេសនៅទ្វីបអាស៊ី}}
{{ប្រទេសនិយាយភាសាម៉ាឡេ}}
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ថៃ| ]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ព្រះរាជាណាចក្រ]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសនៅអាស៊ី]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកអាស៊ាន]]
lxd7nxj9bxzr5ed3natrvae5s1dm64i
282548
282544
2022-08-17T14:12:48Z
Chhen Pisey
32423
wikitext
text/x-wiki
{{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស
| latm = 45
| latNS = N
| longd = 100
| longm = 29
| longEW = E
| languages_type = [[អក្សរផ្លូវការ]]
| languages2_type =
| leader_name2 = {{nowrap|[[ប្រយុទ្ធ ច័ន្ទ្រ៍ឱជា]]}}
| leader_name3 =
| leader_name4 =
| leader_name5 =
| leader_name6 =
| leader_name7 =
| leader_name8 =
| leader_name9 =
| FR_total_population_estimate_year =
| FR_foot =
| FR_total_population_estimate =
| FR_total_population_estimate_rank =
| FR_metropole_population_estimate_rank =
| conventional_long_name = ព្រះរាជាណាចក្រថៃ
| native_name = {{nobold|ราชอาณาจักรไทย ([[ភាសាថៃ]])<br/>''រ៉ាឆាអាក់ណាចាក់ថៃ''}}
| image_flag = Flag of Thailand.svg
| flag_type = [[ទង់ជាតិថៃ|ទង់ជាតិ]]
| image_coat = Emblem of Thailand.svg
| common_name = ថៃ
| symbol_type = [[ត្រាផែនដី]]
| national_motto =
| national_anthem = ''[[ភ្លេងជាតិថៃ]]''<br/>''ភ្លេងជាតិថៃ (ជាគ្រឿងភ្លេង)''<br/><center>[[File:Thai National Anthem - US Navy Band.ogg]]</center>
| royal_anthem = ''[[សរសើរព្រះបារមី]]''<br/>''ព្រះរាជភ្លេង (ជាគ្រឿងភ្លេង)''<br/><center>[[File:Thai Royal Anthem - US Navy Band.ogg]]</center>
| image_map = Thailand on the globe (Southeast Asia centered).svg
| image_map_caption = ទីតាំងប្រទេសថៃ (ក្រហម) នៅលើភូគោល
| capital_type = រាជធានី
| capital = [[បាងកក]]
| coordinates = {{Coord|13|45|N|100|29|E|type:city}}
| largest_city = capital
| latd = 13
| official_languages = [[ភាសាថៃ|ថៃ]]<ref name=CIA>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/th.html Thailand] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703193043/https://www.cia.gov/Library/publications/the-world-factbook/geos/th.html |date=3 July 2015 }}, ''The World Factbook''.</ref><!--Thai is the official language. English is a non-official secondary language.-->
| languages = [[អក្សរថៃ]]
| ethnic_groups = {{unbulleted list
| ៨៦% [[ជនជាតិថៃ|ថៃ]]<br />{{nowrap| –៣៩% [[ជនជាតិថៃ|សៀមកណ្តាល]]}}<br />{{nowrap| –២៨% [[ជនជាតិឦសាន|ឦសាន]]}}<br />{{nowrap| –១០% [[ជនជាតិសៀមខាងជើង|ឃុនមឿង]]}} <br />{{nowrap| –9% [[ជនជាតិថៃ|សៀមខាងត្បូង]]}} <br />{{nowrap|៣% [[ខ្មែរលើ|ខ្មែរ]]}} <br />{{nowrap|២% [[ជនជាតិថៃម៉ាឡេ|ម៉ាឡេ]]}}
| ៩% [[ក្រុមជនជាតិនៅថៃ|ក្រុមជនជាតិចំនួន ៦៨ ក្រុមទៀត]]
}}
| ethnic_groups_ref = <ref name="Springer">{{cite journal |url=https://www.researchgate.net/publication/330368922 |author1=John Draper |author2=Joel Sawat Selway |title=A New Dataset on Horizontal Structural Ethnic Inequalities in Thailand in Order to Address Sustainable Development Goal 10 |journal=Social Indicators Research |page=284 |volume=141 |issue=4 |date=January 2019 |doi=10.1007/s11205-019-02065-4 |access-date=18 កញ្ញា 2021}}</ref>
| ethnic_groups_year = ២០១៩
| religion_year = ២០១៨
| religion = {{plainlist|
* ៩៣.៥% [[ព្រះពុទ្ធសាសនានៅថៃ|ព្រះពុទ្ធសាសនា]]<ref>Article 67:<br />"The State should support and protect Buddhism.
In supporting and protecting Buddhism, [...] the State should promote and support education and dissemination of dharmic principles of Theravada Buddhism [...], and shall have measures and mechanisms to prevent Buddhism from being undermined in any form. The State should also encourage Buddhists to participate in implementing such measures or mechanisms."{{cite web|title=Constitution of the Kingdom of Thailand |url=http://www.constitutionnet.org/sites/default/files/2017-05/CONSTITUTION%2BOF%2BTHE%2BKINGDOM%2BOF%2BTHAILAND%2B%28B.E.%2B2560%2B%282017%29%29.pdf |website=constitutionnet.org|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref>
* ៥.៤% [[ឥស្លាមសាសនានៅថៃ|ឥស្លាមសាសនា]]
* ១.១៣% [[គ្រិស្តសាសនានៅថៃ|គ្រិស្តសាសនា]]
* ០.០២% [[ហិណ្ឌូសាសនានៅថៃ|ហិណ្ឌូសាសនា]]
* ០.០០៣% គ្មានជំនឿសាសនា
}}
| religion_ref = <ref name="auto">{{cite web |url=http://statbbi.nso.go.th/nso/nso_center/project/table/files/S-soc-health/2561/000/00_S-soc-health_2561_000_000000_00100.xls |title=Population by religion, region and area, 2018 |publisher=NSO |access-date=17 កុម្ភៈ 2022 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210424172255/http://statbbi.nso.go.th/nso/nso_center/project/table/files/S-soc-health/2561/000/00_S-soc-health_2561_000_000000_00100.xls |archive-date=24 មេសា 2021 }}</ref>
| government_type = [[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ|រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]][[សភាតំណាងរាស្ត្រ]][[រដ្ឋឯកភូត|ឯកភូត]]
| leader_title1 = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រថៃ|ព្រះមហាក្សត្រ]]
| leader_name1 = [[វជិរាលង្ករណ|ព្រះបាទសម្ដេចព្រះវជិរក្លៅចៅយ៉ូហួ]]<br/>(រាមាទី១០)
| leader_title2 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]]
| legislature = [[រដ្ឋសភាថៃ|រដ្ឋសភា]]
| upper_house = [[វុឌ្ឍិសភាថៃ|វុឌ្ឍិសភា]]
| lower_house = {{nowrap|[[សភាតំណាងរាស្ត្រ (ថៃ)|សភាតំណាងរាស្ត្រ]]}}
| established_event2 = [[អាណាចក្រសុខោទ័យ]]
| sovereignty_type = [[ប្រវត្តិសាស្ត្រសៀម|និម្មិតកម្ម]]
| established_event3 = [[អាណាចក្រអយុធ្យា]]
| established_date2 = ១២៣៨–១៤៤៨
| established_event4 = [[អាណាចក្រធនបុរី]]
| established_date3 = ១៣៥១–១៧៦៧
| established_event5 = [[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យក្រុងបាងកក]]
| established_date4 = ១៧៦៨–១៧៨២
| established_event6 = {{nowrap|[[បដិវត្តន៍សៀមឆ្នាំ១៩៣២|រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]}}
| established_date5 = ៦ មេសា ១៧៨២
| established_date6 = ២៤ មិថុនា ១៩៣២
| area_km2 = ៥១៣,១២០
| area_size = 1 E7
| area_rank = ទី៥០
| percent_water = {{nowrap|០.៤ (២,២៣០ គម{{smallsup|២}})}}
| population_estimate = {{IncreaseNeutral}} ៦៩,៩៥០,៨៥០<ref name="macro">{{Cite web|url=https://www.macrotrends.net/countries/THA/thailand/population|title = Thailand Population 1950-2021}}</ref>
| population_census = ៦៤,៧៨៥,៩០៩<ref>(ជាភាសាថៃ National Statistics Office, [http://popcensus.nso.go.th/doc/8-thailand%20census.doc "100th anniversary of population censuses in Thailand: Population and housing census 2010: 11th census of Thailand"] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120712002347/http://popcensus.nso.go.th/doc/8-thailand%20census.doc |date=12 July 2012}}. popcensus.nso.go.th.</ref>
| population_estimate_year = ២០២១
| population_estimate_rank = ទី២០
| population_census_year = ២០១០
| population_density_km2 = ១៣២.១
| population_density_rank = ទី៨៨
| GDP_PPP = {{increase}} ១.៤២៨ ទ្រីលានដុល្លារ<ref name=imf2>{{cite web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October/weo-report?c=578,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2021&ey=2022&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|publisher=[[មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ]]|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref>
| GDP_PPP_year = ២០២២
| GDP_PPP_rank = ទី២២
| GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ២០,៣៧៨ ដុល្លារ<ref name=imf2/>
| GDP_PPP_per_capita_rank = ទី៦៩
| GDP_nominal = {{increase}} ៥៨៥.៥៨៦ ពាន់លានដុល្លារ<ref name=imf2/>
| GDP_nominal_year = ២០២២
| GDP_nominal_rank = ទី២៥
| GDP_nominal_per_capita = ៨,៣៥៦ ដុល្លារ<ref name=imf2/>
| GDP_nominal_per_capita_rank = ទី៨០
| Gini = ៣៤.៩ <!--number only-->
| Gini_year = ២០១៩
| Gini_change = decrease<!--increase/decrease/steady-->
| Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=ធនាគារពិភពលោក |access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref>
| Gini_rank =
| HDI = ០.៧៧៧ <!--number only-->
| HDI_year = ២០១៩
| HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady-->
| HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|title=Human Development Report 2020|publisher=[[កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ]]|date=15 December 2020|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref>
| HDI_rank = ទី៧៩
| currency = [[បាត]] (฿)
| currency_code = THB
| time_zone =
| utc_offset = +៧
| utc_offset_DST = <!-- +N, where N is number of hours -->
| DST_note =
| time_zone_DST =
| drives_on = ឆ្វេង
| calling_code = [[លេខទូរស័ព្ទនៅថៃ|+៦៦]]
| cctld = {{unbulleted list |[[.th]] |[[.ไทย]]}}
| area_magnitude = 1 E11
| itu_prefix = HS, E2
}}
{{contains Thai text|compact=yes}}
'''ប្រទេសថៃ''' មានឈ្មោះជាផ្លូវការថា '''ព្រះរាជាណាចក្រថៃ''' ([[ភាសាថៃ|ថៃ]]:ราชอาณาจักรไทย) ជាប្រទេសដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិន]]នៃភូមិភាគ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]។ ប្រទេសនេះមានព្រំដែនខាងកើតជាប់នឹងប្រទេស[[ឡាវ|ប្រទេសឡាវ]] និងប្រទេស[[កម្ពុជា]] ខាងត្បូងជាប់ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]] និង[[ឈូងសមុទ្រថៃ]] ខាងលិចជាប់នឹងប្រទេស[[ភូមា]] និង[[សមុទ្រអង់ដាម៉ង់]] ហើយមាន[[ទន្លេមេគង្គ]]ធ្វើជាព្រំដែលក្នុងតំបន់ខ្លះ គ្រប់គ្រងដោយរបបប្រជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នឹងមានមជ្ឈមណ្ឌលគ្រប់គ្រងរាជការផែនដីនៅក្រុង[[បាងកក]] និងមាន[[ចង្វាតនៃថៃ|ការបែងចែករដ្ឋបាលភូមិភាគចែកជា ៧៧ ខេត្ដ]]។
ប្រទេសថៃជាប់លំដាប់[[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមក្រឡាផ្ទៃសរុប|ទី ៥០ ខាងផ្ទៃដី]]ដោយមានក្រឡាផ្ទៃសរុប ៥១៣,១១៥ គម<sup>២</sup> និងមាន[[បញ្ជីប្រទេសតាមចំនួនប្រជាជន|ប្រជាជនច្រើនលំដាប់ទី ២០ នៃពិភពលោក]]គឺមានប្រមាណ ៦៧ លាននាក់។ ថៃជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី មានប្រាក់ចំណូលមូលដ្ឋានបានមកពីវិស័យឧស្សាហកម្មនិងសេវាកម្ម។ ថៃមានទីកន្លែងទេសចរណ៍ល្បីៗ ដូចជា ផាត់តាយ៉ា ភូកេត ក្រុងបាងកក និងឈៀងម៉ៃ ដែលបង្កើនប្រាក់ចំណូលឱ្យដល់ប្រទេសជាតិ។ ដូចគ្នានឹងការនាំចេញដែលមានដែលជាផ្នែកសំខាន់ក្នុងការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច មានតម្លៃ ៣៣៤,០២៦ លាន[[ដុល្លារអាមេរិក|ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក]] តាមការប៉ានប្រមាណនៅឆ្នាំ២០១០ សេដ្ឋកិច្ចថៃជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ៣០ ក្នុងពិភពលោក។
[[ជនជាតិតៃ]]បានមកធ្វើចំណាកស្រុកពីភាគនិរតីប្រទេសចិនមកកាន់ទឹកដីប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ននៅអំឡុងសតវត្សទី១១។ អ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដចាត់ទុកថា អាណាចក្រសុខោទ័យជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃប្រវត្ដិសាស្រ្ដថៃដែលក្រោយមកបានធ្លាក់ក្រោយឥទ្ធិពលនៃអាណាចក្រអយុធ្យាដែលមានអំណាចជាង និងមានការទាក់ទងជាមួយជាតិបស្ចិមប្រទេស តែត្រូវបានធ្លាក់ចុះដុនដាបមួយរយៈដោយសារការពង្រីកអំណាចរបស់ភូមាចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៥១១ មុននឹងងើបឡើងវិញម្ដងទៀត។ ពេលសម្ដេចព្រះចៅក្រុងធនបុរីទ្រង់ស្ថាបនា[[អាណាចក្រធនបុរី]] ហេតុការណ៍ច្របូកច្របល់នៅសម័យចុងអាណាចក្របាននាំប្រទេសថៃចូលដល់យុគសម័យរបស់[[រាជវង្សចក្រី]]នៃ[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|ក្រុងរតនកោសិន្រ្ទ]]។
នៅក្នុងអំឡុងដើមសម័យក្រុងរតនកោសិន្ទ្រ ប្រទេសថៃរងការវាយលុកពីប្រទេសជិតខាង តែក្រោយរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ ជនជាតិអឺរ៉ុបចាប់ផ្ដើមមានឥទ្ធិពលលើភូមិភាគនេះយ៉ាងខ្លាំង ដែលនាំទៅរកការធ្វើសន្ធិសញ្ញាជាច្រើន និងការបាត់បង់ទឹកដីក្នុងផ្នែកខ្លះ ធ្វើឱ្យថៃអាចចៀសផុតពីអាណានិគមកិច្ចពីសំណាក់ប្រទេសអឺរ៉ុបបាន។ ក្រោយមកក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ថៃបានចូលរួបជាមួយបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ត ហើយក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ មានការធ្វើបដិវត្តប្ដូរពីរបបរាជានិយមផ្ដាច់ការមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យ។ ថៃបានចូលរួមខាងបក្សសម្ព័ន្ធត្រីភាគីនៅក្នុង[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២]]។ រហូតដល់អំឡុង[[សង្គ្រាមត្រជាក់]] ថៃបានចងសម្ព័ន្ធនយោបាយជាមួយអាមេរិក។ ពួកទាហានចូលមកមានឥទ្ធិពលក្នុងកិច្ចការនយោបាយថៃយ៉ាងខ្លាំងក្រោយបដិវត្ដថៃរាប់សិបឆ្នាំ ទាំងក្នុងពេលដែលមានរដ្ឋបាលស៊ីវិល និងចូលទៅរកសម័យលោកសេរីក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន។
==និរុត្តិសាស្ត្រ==
ពាក្យថា សៀម ជាពាក្យដែលបរទេសប្រើសម្រាប់ហៅអាណាចក្រអយុធ្យា ក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ១៤៥៧ កាលពីដើមប្រទេសថៃខ្លួនឯងក៏ធ្លាប់ប្រើពាក្យថា សៀម រាប់តាំងពីរជ្ជកាលសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លាវចៅយូហួមក ដោយប្រាកដឃើញមានការប្រើឈ្មោះច្បាស់លាស់ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៨៥៦ តែជនជាតិថៃមិនធ្លាប់ហៅខ្លួនឯងថា “សៀម” ឬ “ជនជាតិសៀម” ដូចពួកបរទេស ឬតាមឈ្មោះជាផ្លូវការក្នុងសម័យនោះឡើយ។ ចំណែកពាក្យថា “ជនជាតិថៃ” វិញ កំណត់ហេតុរបស់ឡាឡូបែបានកត់ត្រាទុកយ៉ាងច្បាស់ថា អ្នកស្រុកអយុធ្យាបានហៅខ្លួនឯងដូច្នេះមកជាយូរហើយ។
ក្រោយមកនៅថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ១៩៣៩ តាមប្រកាសរដ្ឋនិយម ច្បាប់ទី១ នៅសម័យរដ្ឋបាលលោកវិបុលសង្គ្រាម(ដែលប្រកាសឱ្យប្រើកាលពីថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ១៩៣៩) បានប្ដូរឈ្មោះប្រទេស និងសញ្ជាតិពី “សៀម” មកជា “ថៃ” ដែលលោកវិបុលសង្គ្រាមមានចេតនាចង់បង្ហាញថាដែនដីនេះជារបស់ជនជាតិថៃ ពុំមែនជារបស់ជនជាតិណាផ្សេង តាមលទ្ធិជាតិនិយមក្នុងពេលនោះ ដោយមួយកំឡុងពេលក្រោយមកបានប្ដូរមកជា “សៀម” នៅឆ្នាំគ.ស ១៩៤៥ តែក៏មានការប្ដូរមកជាថៃម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៤៨ ដែលជាកំឡុងពេលដែលលោកវិបុលសង្គ្រាមធ្វើជានាយករដ្ឋមន្រ្ដី។ ការប្ដូរឈ្មោះលើកនេះនៅមានការប្ដូរពី “Siam” ក្នុងភាសាអង់គ្លេសនិងភាសាបារាំង មកជា “Thaïlande” ក្នុងភាសាបារាំង និង “Thailand” ក្នុងភាសាអង់គ្លេសរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយឈ្មោះសៀម នៅមានគេស្គាល់ជាទូទៅទាំងក្នុងនិងក្រៅប្រទេស។
== ប្រវត្ដិសាស្ដ្រ ==
{{Main|ប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ}}
====សម័យបុរេប្រវត្ដិ====
[[ឯកសារ:Tai Migration.svg|រូបភាពតូច|ផែនទីបង្ហាញការរស់នៅភូមិសាស្ត្រនៃ គ្រួសារភាសាតៃ-ក្រដៃ ។ ព្រួញតំណាងឱ្យគំរូទូទៅនៃការធ្វើចំណាកស្រុកនៃ កុលសម្ព័ន្ធនិយាយតៃ តាមដងទន្លេ និងឆ្លងកាត់ខាងក្រោម។]]
ប្រទេសថៃមានប្រវត្ដិសាស្រ្ដជាយូរមកហើយ ក្នុងសម័យអតីកាល ទឹកដីដែលជាប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្នបានមានមនុស្សចូលមករស់នៅតាំងពីសម័យយុគថ្មរំលីង គឺប្រហែល ២០០០០ឆ្នាំមកហើយ។ ភូមិភាគនេះបានទទួលឥទ្ធិពលវប្បធម៌និងសាសនាពីឥណ្ឌា ចាប់តាំងពីអាណាចក្រហ្វូណន នៅកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១ តែចំពោះរដ្ឋរបស់ជនជាតិថៃវិញ តាមតំណាលយោនកបានកត់ត្រាថា ការស្ថាបនាអាណាចក្រថៃដំបូងកើតឡើងក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ៨៥៧ ។ នៅសតវត្សរ៍ទី៧ និងទី ៨ ក្នុងភាគអាគ្នេយ៍នៃប្រទេសចិន ជនជាតិតៃឬថៃ បានបង្កើតរដ្ឋខ្លួនឯងមួយឈ្មោះថា '''ណាមជីវ ឬ ណានចាវ''' ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅខេត្តយូណាន ប្រទេសចិន បច្ចុប្បន្ន។ មុនដំបូងពួកសៀម ឬ ថៃចុះមកតាំងទីលំនៅនៅភាគកណ្ដាលនៃ[[ទន្លេព្រះចៅយ៉ា|ទន្លេមេណាម]](ទន្លេព្រះចៅយ៉ាបច្ចុប្បន្ន) ដែលចន្លោះរដ្ឋទ្វារវតី និង រដ្ឋហរិបុញ្ជយ ហើយបានបង្កើតជាបុរីនិងរដ្ឋតូចៗឋិតនៅក្រោមស្តេចត្រាញ់ ។ នៅសតវត្សរ៍ទី១២ គេក៏ប្រទះឃើញពាក្យស្យាម (Syam) និងរូបចម្លាក់ជនជាតិសៀមនៅលើជញ្ជាំងថ្មនៃប្រាសាទអង្គរវត្ត ព្រមទាំងមានសេចក្តីនាមថា '''ស្យាម''' រួចបញ្ជាក់ថាជាពួកព្រៃ តាមឯកសារសិលាចារឹករបស់ចាមបានកត់សំគាល់ថា ពីមុនជនជាតិសៀមឬថៃស្ថិតនៅក្នុងជួរកងទ័ពខ្មែរក្នុងឋានៈជាទាសករ ឬ ជាឈ្លើយសឹក។<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី១០ '''ការចុះខ្សោយនៅចុងសម័យអង្គរ''' ទំព័រទី១៦២</ref> នៅដើមសតវត្សរ៍ទី១២ ពួកសៀមឬថៃ បានរំកិលខ្លួនពីតំបន់យូណានចុះមកទិសខាងត្បូងបន្តិចម្តងៗ ការធ្វើទេសន្តប្រវេសន៍នៃជនជាតិសៀមនេះបណ្តាលមកពីចម្បាំងរវាងពួកម៉ុងហ្គោល និងចិននៅភាគខាងជើង ។ <ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី៨ '''២.ប្រវត្តិជនជាតិសៀម និងការបង្កើតរដ្ឋ''' ទំព័រទី១៣៨ និងទី១៣៩ </ref>
==== អាណាចក្រសុខោទ័យ ====
{{Main|អាណាចក្រសុខោទ័យ}}
[[ឯកសារ:4Y1A0508 Sukhothai (34384510751).jpg|រូបភាពតូច|វត្តស៊ីជុំ នៅ សុខោទ័យដែលធ្លាប់ជារាជធានីនៃនរគសុខោទ័យ]]
ក្រោយការដួលរលំនៃចក្រពត្ដិខ្មែរក្នុងកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១៣ ធ្វើឱ្យកើតមានរដ្ឋតូចៗ ជាច្រើន មានជាអាទិ សៀម មន និងម៉ាឡេ។ អ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដថៃចាប់ផ្ដើមរាប់យកសម័យអាណាចក្រសុខោទ័យ ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ១២៣៨ ជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃប្រវត្ដិសាស្រ្ដជាតិថៃ ដែលត្រូវនឹងសម័យរុងរឿងរបស់អាណាចក្រឡានណា និងអាណាចក្រឡានឆាង។ អាណាចក្រសុខោទ័យបានពង្រីកដែនដីបានយ៉ាងធំទូលាយក្នុងរជ្ជសម័យផឃុរាមកំហែងមហារាជ តែចាប់ផ្ដើមធ្លាក់ចុះអំណាចវិញក្រោយពេលដែលព្រះអង់ចូលទីវង្គត់។ ការគោរពព្រះពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទបែបលង្កាវង្ស ធ្វើឱ្យអាណាចក្រសុខោទ័យចាប់ផ្ដើមមានការគ្រប់គ្រងបែបធម្មរាជា។ ជនជាតិសៀមដែលបានចេញពីប្រទេសកំណើតខ្លួនមកតាំងលំនៅក្នុងអាណាចក្រខ្មែរត្រង់សុខោទ័យ បានធ្វើការបះបោរប្រឆាំងនឹងចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរបន្ទាប់មកបានវាយយកខេត្តសួគាលោក ដោយបណ្តេញចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរចេញរួចតាំងអាណាចក្រសុខោទ័យឡើង។<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី៨ '''២.ប្រវត្តិជនជាតិសៀម និងការបង្កើតរដ្ឋ''' ទំព័រ១៣៩</ref> អាណាចក្រសុខោទ័យ គឺជានគរដំបូងរបស់ថៃ ដែលនៅតំបន់ជុំវិញទីក្រុងសុខោទ័យ ស្ថិតនៅភាគខាងជើងភាគកណ្តាលនៃ ប្រទេសថៃ ។ នគរនេះមានកំណើតប្រហែលពីឆ្នាំ ១២៣៨ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៤៣៨ ហើយត្រូវបានគេដឹងជាទូទៅថាជា“ នគរថៃដំបូង” នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រថៃនៅសតវត្សរ៍ទី ២០ ។
==== អាណាចក្រអយុធ្យា ធនបុរី និងដើមសម័យរតនកោសិន្ត្រ ====
{{Main|អាណាចក្រអយុធ្យា|អាណាចក្រធនបុរី|អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍}}
ព្រះចៅអ៊ូថងទ្រង់បង្កើតអាណាចក្រអយុធ្យានៅក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៣៥០ មានការគ្រប់គ្របបែបទេវរាជា ដែលប្រតិបត្ដិតាមមូលដ្ឋាននៃសាសនាព្រាហ្មណ៍ ការចូលទន្ទ្រានសុខោទ័យជាបន្ដបន្ទាប់ធ្វើឱ្យអាណាចក្រសុខោទ័យក្លាយជានគរចំណុះរបស់អាណាចក្រអយុធ្យា។ ក្រោយមក ក្នុងរជ្ជសម័យរបស់សម្ដេចព្រះបរមត្រៃលោកនាថ ទ្រង់បានធ្វើបដិវត្ដរបបគ្រប់គ្រងថ្មី ដែលប្រការខ្លះត្រូវបានប្រើរហូតមកដល់រជ្ជសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ។
ការវាយគ្រប់គ្រងម៉ាឡាការបស់ពួកព័រទុយហ្កាល់ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៥១១ ត្រូវនឹងរជ្ជសម័យរបស់សម្ដេចព្រះរាមាធិបតីទី២ ធ្វើឱ្យអយុធ្យាចាប់ផ្ដើមមានទំនាក់ទំនងជាមួយពួកអឺរ៉ុប។ ក្នុងខណៈនោះដែររាជវង្សតងអ៊ូរបស់ភូមាចាប់ផ្ដើមមានអំណាចកាន់តែខ្លាំងឡើង រហូតមានការពង្រីកដែនដីមកដល់ក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះចៅតាបេងឆាក់វេទី និងព្រះចៅបុរេងណង មានការធ្វើសង្គ្រាមអូសបន្លាយរាប់សិបឆ្នាំ ធ្វើឱ្យអយុធ្យាក្លាយជានគរចំណុះរបស់អាណាចក្រតងអ៊ូក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៥៦៩ ។ សម្ដេចព្រះនរេសួនមហារាជទ្រង់បានចំណាយពេល ១៥ ឆ្នាំដើម្បីដេញពួកភូមា និងពង្រឹងអំណាចរបស់អយុធ្យានៅតំបន់ទំនាបទន្លេមេណាមម្ដងទៀត។
ចាប់ពីពេលនោះមក ក្រុងស្រីអយុធ្យាបានក្លាយជាអាណាចក្ររុងរឿងដល់កម្រិតកំពូល ទំនាក់ទំនងអន្ដរជាតិរបស់អយុធ្យាមានការរីកចម្រើនណាស់ក្នុងរជ្ជសម័យសម្ដេចព្រះនរាយណ៍មហារាជ ដែលមានការចងសម្ព័ន្ធការទូតជាមួយបារាំង ដាណឺម៉ាក និងអង់គ្លេស។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ឥទ្ធិពលដែលកាន់តែកើនឡើងរបស់ជនបរទេសក្នុងក្រុងស្រីអយុធ្យាធ្វើឱ្យព្រះទេពរាជាប្រហារជីវិតខន់ស្ដេនទីន ហ្វលខន់ ទំនាស់ផ្ទៃក្នុងធ្វើឱ្យទំនាក់ទំនងរបស់អយុធ្យាជាមួយជនជាតិអឺរ៉ុបមានសភាពជូរចត់។
អាណាចក្រអយុធ្យាចាប់ផ្ដើមធ្លាក់ចុះអំណាចក្នុងកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១៩ សង្គ្រាមជាមួយរាជវង្សខងបង(អាឡងព្យា) បានធ្វើឱ្យអយុធ្យាក្លាយជានគរចំណុះរបស់ភូមាជាលើកទី២ គឺក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៧៦៧ ។ ក្នុងឆ្នាំជាមួយគ្នាដែរ ព្រះចៅតាកស៊ិនបានប្រមូលកងទ័ពប្រយុទ្ធដើម្បីទាមទារឯករាជ្យ ហើយបានប្ដូររាជធានីមកឯក្រុងធនបុរី ដែលជារាជធានីរបស់ជនជាតិថៃ ក្នុងរយៈពេល ១៥ ឆ្នាំជាកំឡុងពេលនៃការធ្វើសង្គ្រាមនិងទាមទារឯករាជ្យជាតិ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះពុទ្ធយ៉តហ្វាជុឡាលោក បឋមក្សត្រនៃរាជវង្សចក្រីបានស្ថាបនាក្រុងរតនកោសិន្ទ្រឡើងនៅថ្ងៃទី៦ មេសា ឆ្នាំគ.ស ១៧៨២ ។
ក្នុងកំឡុងដើមសម័យរតនកោសិន្ទ្រ ថៃបានប្រឈមនឹងការវាយលុកពីប្រទេសដទៃ ជាច្រើនលើកច្រើនគ្រារហូតដល់សម័យរជ្ជកាលទី៤ ។ ព្រះរាជនយោបាយរបស់ព្រះមហាក្សត្រក្នុងកំឡុងពេលនោះគឺ ការពារខ្លួនឯងពីមហាអំណាចអាណានិគម តែក៏មានការគាំទ្រឱ្យមានការដាក់ទុនពីបរទេស ការទទួលយកវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសពីលោកខាងលិច និងការសិក្សាបែបទាន់សម័យដែរ។
===ការប្រឈមមុខជាមួយពួកបច្ចិមប្រទេស===
ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ សឺចន បៅរិង រាជទូតអង់គ្លេស បានចូលមកធ្វើសន្ធិសញ្ញាបៅរិង ដែលនាំឱ្យមានការធ្វើសន្ធិសញ្ញាជាមួយប្រទេសដទៃទៀត ក្នងលក្ខខណ្ឌស្រដៀងគ្នា ហើយក៏បាននាំមកនូវការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចក្នុងទីក្រុងបាងកកនិងពានិជ្ជកម្មអន្ដរជាតិ។
ក្រោយមក ការរុករានរបស់ចក្រពត្ដិនិយម ធ្វើឱ្យសៀមបាត់បង់ទឹកដីឱ្យទៅបារាំង និងអង់គ្លេស ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ តែថ្វីបើមានគំនាបយ៉ាងខ្លាំងពីប្រទេសមហាអំណាច ក៏សៀមអាចរក្សាខ្លួនមិនឱ្យធ្លាក់ក្រោយអាណានិគមរបស់ពួកអឺរ៉ុប តែត្រូវទទួលឥទ្ធិពលពីលោកខាងលិច រហូតធ្វើឱ្យមានការធ្វើបដិវត្ដសង្គមនិងវប្បធម៌នាពេលក្រោយមក និងរក្សាឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនជារដ្ឋព្រំដែនរវាងមហាអំណាចអាណានិគមទាំងពីរ។
ព្រះបាទមកុដ្ឋក្លៅចៅយូហួទ្រង់មានព្រះរាជតម្រិះឱ្យប្រទេសសៀមចូលរួមក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ដោយចូលជាមួយបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ដធ្វើឱ្យប្រទេសសៀមត្រូវបានទទួលស្គាល់ជាអន្ដរជាតិ នាំមកនូវការកែខៃសន្ធិសញ្ញាដែលមិនមានយុត្ដិធម៌ទាំងឡាយដើម្បីឱ្យជាតិមានអធិបតេយ្យពិតប្រាកដ តែទន្រាំនឹងទទួលបានជោគជ័យត្រូវចំណាយពេលរហូតដល់រជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចៅយូហួអានន្ទមហិឌុល។
===ការផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រង===
====សង្គ្រាមលោកលើកទី២ និងសង្គ្រាមត្រជាក់====
ថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ឆ្នាំគ.ស១៩៣២ គណៈរាស្ដ្របានធ្វើបដិវត្ដផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រងពីរាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យ ធ្វើឱ្យគណៈរាស្រ្ដចូលមកមានឥទ្ធិពលលើនយោបាយក្នុងប្រទេស។ នៅរវាងសម័យសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ប្រទេសថៃបានចុះឈ្មោះចូលធ្វើជាសម្ព័ន្ធមិត្ដយោធាជាមួយជប៉ុន ហើយប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក និងអង់គ្លេស តែដោយសារប្រទេសខាងភាគីបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ដទទួលស្គាល់ចលនាថៃសេរី ទើបប្រទេសថៃអាចរួចផុតពីស្ថានភាពជាប្រទេសអ្នកចាញ់សង្គ្រាម។
នៅក្នុងកំឡុងពេលនៃសង្គ្រាមត្រជាក់ ប្រទេសថៃបានដំណើរការនយោបាយជាសម្ព័ន្ធមិត្ដជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ដោយមាននយោបាយក្នុងការទប់ស្កាត់ការរីករាលដាលនៃរបបកុម្មុយនីស្ដនៅក្នុងភូមិភាគ ហើយបញ្ជូនទាហានទៅចូលរួមច្បាំងក្នុងសង្គ្រាមកូរ៉េ និងសង្គ្រាមវៀតណាម ក្រោយមកប្រទេសថៃបានជួបនឹងបញ្ហាការរីករាលដាលនៃចរន្ដកុម្មុនីស្ដក្នុងប្រទេស តែក្រោយមកបក្សកុម្មុយនីស្ដនៃប្រទេសទេសថៃបានធ្លាក់ចុះអំណាចរហូតមិនអាចប្រតិបត្ដិការចលនានយោបាយរបស់ខ្លួនបានទៀត សង្គ្រាមជាមួយពួកកុម្មុនីស្ដត្រូវបានបញ្ចប់ទាំងស្រុងនៅក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៨០។
=== ការវិវត្ដន៍នៃរបបប្រជាធិបតេយ្យ ===
ក្រោយពេលមានការប្ដូររបបគ្រប់គ្រង គ.ស ១៩៣២ ប្រទេសថៃនៅចាត់ទុកថា នៅក្រោមរបបយោធាផ្ដាច់ការអស់រយៈពេលជាច្រើនទសវត្ស។ ការបោះឆ្នោតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៧៣ ក្រោយហេតុការ ១៤ តុលា ជំរុញឱ្យមាននាយករដ្ឋមន្រ្ដីស៊ីវិលជាលើកដំបូង។ ក្នុងកំឡុងពេលនោះ ប្រទេសថៃជួបនឹងអស្ថេរភាពនយោបាយ ហើយមានការបន្ដអំណាចរដ្ឋបាលយោធាជាបន្ដបន្ទាប់ជាងដប់ដង តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ មានហេតុការណ៍ទាមទារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសំខាន់ៗ ចំនួន ២ ដង គឺហេតុការណ៍ ៦ តុលា និងហេតុការណ៍ឧសភាទមិឡ ទើបធ្វើឱ្យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅប្រទេសថៃមានស្ថេរភាពនិងកាន់តែល្អឡើង។
ក្នុងកំឡុងទសវត្សឆ្នាំ ១៩៩០ មានកើតវិបត្ដិហិរញ្ញវត្ថុអាស៊ី ឆ្នាំ ១៩៩៧ ធ្វើឱ្យថៃត្រូវខ្ចីលុយពីបរទេសយ៉ាងច្រើន។ លោកតាក់ស៊ីនស៊ីណាវ៉ាត្រាបានកាន់តំណែកនាយករដ្ឋមន្រ្ដីពីរអាណត្ដិជាប់ៗ គ្នា គាត់ជានាយករដ្ឋមន្រ្ដីដែលធ្វើឱ្យមានការឈ្លោះប្រកែកគ្នាច្រើនបំផុត ដោយបានដំណើរការនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចហើយទទួលបានភាពជោគជ័យច្រើនយ៉ាង តែក៏ធ្លាក់ក្នុងបទចោទប្រកាន់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរដូចគ្នា។ ក្នុងកំឡុងពេលនេះឯងដែលធ្វើឱ្យកើតហេតុការណ៍នយោបាយឡើង ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៦ មានរដ្ឋប្រហារផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលតាក់ស៊ីន។ ការបោះឆ្នោតជាសាកលក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៧ ធ្វើឱ្យប្រទេសថៃត្រឡប់មករកបរិយាកាសប្រជាធិបតេយ្យដូចដើម។
វិបត្ដិនយោបាយនេះទាក់ទងនឹងក្រុមប្រជាជន ២ ក្រុមគឺ ក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្ដប្រជាជនដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ និងក្រុមចលនារួមប្រជាធិបតេយ្យប្រឆាំរបបផ្ដាច់ការថ្នាក់ជាតិ។ ក្រុមទី១ បាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលតាក់ស៊ីន ជារហូតមក រហូតដល់រដ្ឋាភិបាលលោកសាម៉ាក់ស៊ុនថារ៉ាវេត និងរដ្ឋាភិបាលលោកស៊ុមឆាយវង់សាវ៉ាត ដោយមានបាតុកម្មធំក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ២០០៨ ។ ចំណែកក្រុមទី២ បាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលលោកអភិសិទ្ធិវេចាជីវ៉ា រវាងឆ្នាំគ.ស ២០០៩-២០១១ ដោយមានការធ្វើបាតុកម្ម មានការបាត់បង់ជីវិតមនុស្សដល់ទៅ ២ លើក ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៩ និង ២០១០ ។ នៅទីបំផុតមានការបោះឆ្នោតជាសាកលម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០១១ លទ្ធផលគឺគណបក្សភឿថៃបានឈ្នះការបោះឆ្នោត និងជាអ្នកដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល។
==នយោបាយ==
{{Main|នយោបាយនៅថៃ}}
ពីដើមប្រទេសថៃមានការគ្រប់គ្រងតាមបែបរាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការ តាំងពីសម័យអាណាចក្រអយុធ្យារហូតមក ថែមទាំងមានការគ្រប់គ្រងក្នុងលក្ខណៈអំណាចប្រមូលផ្ដុំ តាំងពីរជ្ជសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ លុះដល់ថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ១៩៣២ គណៈរាស្រ្ដបានធ្វើបដិវត្ដក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះប៉ុកក្លៅចៅយូហួ ហើយផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រងមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។
បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃមានទម្រង់រដ្ឋជារាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងប្រើប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងបែបរបបប្រជាធិបតេយ្យបែបរដ្ឋសភា ឬដែលរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃហៅជារួមថា របបប្រជាធិបតេយ្យដែលមានព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ជាប្រមុខ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញច្បាប់បច្ចុប្បន្នគឺ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃ ឆ្នាំគ.ស ២០០៧ ដែលជាច្បាប់ទី១៨ ដែលកំណត់ទម្រង់អង្គការគ្រប់គ្រងអំណាចទាំង ៣ ផ្នែកដូចជា៖
*'''អំណាចនីតិបញ្ញាត្ដិ''' មានរដ្ឋសភាក្នុងប្រព័ន្ធសភា២ ដែលប្រកបដោយសភាតំណាងរាស្ដ្រ និងព្រឹទ្ធិសភា មានសមាជិករួមទាំងអស់ ៦៣០ រូប ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច មានប្រធានសភាជាប្រមុខ។ សភាតំណាងរាស្ដ្រប្រកបដោយតំណាងរាស្រ្ដចំនួន ៥០០ រូប បានមកពីការបោះឆ្នោតបែបបែងចែកតំបន់ចំនួន ៣៧៥ រូប និងបានមកពីការជ្រើសតំាងចំនួន ១២៥ រូប នៅក្នុងតំណែងនៃអាណត្ដិ ៤ ឆ្នាំ។ ព្រឹទ្ធិសភាប្រកបដោយសមាជិកចំនួន ១៥០ រូប បានមកពីការបោះឆ្នោតមួយខេត្ដ ១រូប (រួមក្រុងបាងកកដែរ) និងបានមកពីការចាត់តាំង ៧៣ រូប ដោយមានគណៈកម្មការចាត់តាំងសមាជិកព្រឹទ្ធិសភា ៧ រូប នៅក្នុងអំណាចមួយអាណត្ដិ ៦ ឆ្នាំ ហើយមិនអាចធ្វើជាសមាជិកព្រឹទ្ធិសភាលើពី ១ អាណត្ដិបានឡើយ។
*'''អំណាចនីតិប្រតិបត្ដិ''' មាននាយករដ្ឋមន្រ្ដីដែលបានទទួលការតែងតាំងពីព្រះមហាក្សត្រតាមពាក្យក្រាបង្គំទូលរបស់ប្រធានរដ្ឋសភា និងគណៈរដ្ឋមន្រ្ដី ដែលព្រះមហាក្សត្រទ្រង់តែងតាំងតាមពាក្យក្រាបបង្គំទូលរបស់នាយករដ្ឋមន្រ្ដី ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច នាយករដ្ឋមន្រ្ដីជាប្រមុខនៃអំណាច។ នាយករដ្ឋមន្ដ្រីកាន់អំណាចមួយអាណត្ដិ ៤ ឆ្នាំ តាមសភាតំណាងរាស្រ្ដ ហើយមិនអាចកាន់អំណាចជាប់គ្នាលើ ៨ ឆ្នាំបានទេ។ នាយករដ្ឋមន្រ្ដីមិនបានទទួលការជ្រើសតាំងដោយផ្ទាល់ពីប្រជាជន តែបានទទួលការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសពីសភាតំណាងរាស្រ្ដ។ គណៈរដ្ឋមន្រ្ដីប្រកបដោយនាយករដ្ឋមន្រ្ដី ១ រូប និងរដ្ឋមន្ដ្រីផ្សេងៗ ទៀតមិនលើស ៣៥ រូប។
*'''អំណាចតុលាការ''' មានប្រព័ន្ធសាលាក្ដី ដែលប្រកបដោយសាលាយុត្ដិធម៌ សាលារដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងសាលាគ្រប់គ្រង ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច មានប្រធានសាលាដីកា ប្រធានសាលាធម្មនុញ្ញ និងប្រធានសាលាគ្រប់គ្រងកំពូល ជាប្រមុខក្នុងផ្នែករបស់ខ្លួន។
== សេដ្ឋកិច្ច==
{{Main|សេដ្ឋកិច្ចថៃ}}
ប្រទេសថៃមានសេដ្ឋកិច្ចបែបគួបផ្សំ មានប្រាក់ចំណូលមូលដ្ឋានមកពីឧស្សាហកម្ម ការនំាចេញទំនិញនិងសេវាកម្ម ទេសចរណ៍ សេវាកម្ម កសិកម្មនិងធនធានធម្មជាតិ។ ប្រទេសថៃជាប្រទេសដែលមានអត្រាការនាំចេញលំដាប់ទី២៤ នៃពិភពលោក និងមានអត្រាការនាំចូលលំដាប់ទី២៣ នៃពិភពលោក។ ផ្សារនាំចូលទំនិញថៃដែលសំខាន់ៗ មានដូចជា ជប៉ុន ចិន អាមេរិក ម៉ាលេស៊ី សហរដ្ឋអារ៉ាបអេមីរ៉េត សិង្ហបូរី តៃវ៉ាន់ កូរ៉េខាងត្បូង អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត និងឥណ្ឌូនេស៊ី។ ទិន្នន័យក្នុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០០៩ ប្រទេសថៃនាំចេញទំនិញមានតម្លៃជាង ៤០៦ ៩៩០ លានបាត ដោយទំនិញនាំចេញសំខាន់មានដូចជា គ្រឿងចក្រ ១៤១៤០១ លានបាត អាហារ ៥២៣៣២ លានបាត ទំនិញឧស្សាហកម្ម ៤៥៩៥៩ លានបាត និងមានអត្រាតម្លៃទំនិញនាំចូល ២៨៥៩៦៥ លានបាត ដោយទំនិញនាំចូលសំខាន់មានដូចជា គ្រឿងចក្រ ១១៣៤២១ លានបាត ប្រេងនិងឥន្ធនៈ ៥០៨២៤ លានបាត និងសារធាតុគីមី ៤២៣៧៦ លានបាត មានតម្លៃការធ្វើពានិជ្ជកម្មប្រាក់សុទ្ធ ១២១០២៥ លានបាត។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ កម្លំាងពលកម្មភាគច្រើនរបស់ថៃគឺនៅខាងវិស័យកសិកម្ម ដោយមានស្រូវជាផលិតផលសេដ្ឋកិច្ចមូលដ្ឋានដែលសំខាន់បំផុតនៅក្នុងប្រទេស ហើយអាចចាត់ទុកបានថាជាប្រទេសដែលនាំចេញផលិតផលស្រូវច្រើនជាងគេនៅលើពិភពលោក ដោយអត្រាកំណត់ការនាំចេញមាន ៣៦% ក្នុងពិភពលោក ប្រទេសថៃមានផ្ទៃដីសមស្របសម្រាប់ដាំដុះជាង ២៧.២៥% ដែលក្នុងចំនួននេះមាន ៥០% ប្រើសម្រាប់ដំាស្រូវ។ ចំណែកផលិតផលកសិកម្មផ្សេងៗ មានដូចជា កៅស៊ូ បន្លែ និងផ្លែឈើផ្សេងៗ រួមទាំងមានការចិញ្ចឹមបសុសត្វ ដូចជា មាន់ សត្វទឹកទាំងត្រីទឹកសាប ត្រីទឹកប្រៃក្នុងទ្រុង ការធ្វើស្រែបង្កង ការចិញ្ចឹមខ្យង រួមទាំងការនេសាទសមុទ្រ។ ដោយសារប្រទេសថៃសម្បូរទៅដោយពូជរុក្ខជាតិសម្រាប់ធ្វើអាហារពេញមួយឆ្នាំ ទើបមានឈ្មោះថាជាទីកន្លែងផលិតអាហារដ៏សំខាន់នៃពិភពលោក និងជាប្រទេសនាំចេញអាហារសំខាន់លំដាប់ទី៥ លើពិភពលោក។
ប្រទេសថៃត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មីនៃពិភពលោក ធ្លាប់មានអត្រាលូតលាស់ខ្ពស់បំផុតខាងសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងចន្លោះឆ្នាំគ.ស ១៩៨៥-១៩៩៦(អត្រាកំណើនជាមធ្យម ៩.៤%ក្នុងមួយឆ្នាំ)។ ទៅជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការលូតលាស់នេះបានធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់តម្លៃប្រាក់បាតយ៉ាងគ្រោះថ្នាក់ ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៧ ដែលជាឆ្នាំកើតវិបត្ដិហិរញ្ញវត្ថុនៅអាស៊ី សេដ្ឋកិច្ចថៃធ្លាក់ចុះនៅសល់ត្រឹម ១.៩% លោកនាយករដ្ឋមន្រី្ដឆាវលីតយ៉ុងឆាយុត បានប្រកាសភាពអាសន្នតម្លៃប្រាក់បាត ដែលធ្វើឱ្យតម្លៃប្រាក់បាតធ្លាក់ចុះទៅដល់ ៥៦បាតក្នុង ១ ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក។ មុនពេលដែលសេដ្ឋកិច្ចថៃចាប់ផ្ដើមងើបឡើងវិញម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៩ ក្រោយពេលនោះ នៅចន្លោះឆ្នាំគ.ស ២០០២-២០០៤ ក្រោមនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្រ្ដីតាក់ស៊ីនស៊ីណាវ៉ាត្រា សេដ្ឋកិច្ចថៃបានរីកលូតលាស់ឡើងវិញជាង ៥-៧% ក្នុងមួយឆ្នាំ និង ៤-៥% ក្នុងមួយឆ្នាំ នៅចន្លោះឆ្នាំគ.ស ២០០៥-២០០៧ វិបត្ដិនយោបាយប្រទេសថៃបានធ្វើឱ្យមានផលប៉ះពាល់ដល់អត្រាការលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ថៃ។ វិបត្ដិសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក និងការខ្វះស្ថេរភាពនយោបាយនៅតែជាឧបសក្គរារាំងការលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ថៃ។
===វិទ្យាសាស្រ្ដ និងបច្ចេកវិទ្យា===
មានការកំណត់ផែនការប្រើ និងអភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេស ចាប់តាំងពីមានផែនការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមថា្នក់ជាតិ រយៈកាលទី៥ (គ.ស ១៩៨២-១៩៨៦) មក តែក្នុងពេលនោះ នៅឃើញមានឧបសគ្គផែ្នកសមត្ថភាពក្នុងប្រទេសក្នុងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសមិនទាន់រឹងមាំ រហូតដល់ផែនការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមថ្នាក់ជាតិរយៈកាលទី៦ (គ.ស ១៩៨៧-១៩៩១) ទើបបានរៀបចំផែនការអភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសឱ្យក្លាយជា ១ ភាគ ១០ នៃផែនការ ដើម្បីអភិវឌ្ឍកម្រិតសមត្ថភាពផ្នែកការផលិតនិងកែច្នែទំនិញ។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួទ្រង់បានទទួលព្រះនាមថាជា “ព្រះបិតានៃវិទ្យាសាស្រ្ដជាតិថៃ” តាមរយៈការដែលទ្រង់បានគណនាដំណើរសូរ្យគ្រាសពេញវង្ស ១៨ សីហា ១៨៦៨ យ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ។ ថ្ងៃទី១៤ មេសា ១៩៨២ រដ្ឋាភិបាលថៃបានកំណត់យកថ្ងៃទី១៨ សីហារៀងរាល់ឆ្នាំជាទិវាវិទ្យាសាស្រ្ដជាតិថៃ។
បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃបានចូលមករួមចំណែកក្នុងការអភិវឌ្ឍប្រទេសថៃកាន់តែច្រើនឡើង ជាពិសេសក្នុងរឿងវេជ្ជសាស្រ្ដ គមនាគមន៍ ការសិក្សា និងការទំនាក់ទំនង ធ្វើឱ្យវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសនៅប្រទេសថៃមានការរីកចម្រើនយ៉ាងលឿន។
===ទំនាក់ទំនងអន្ដរជាតិ និងកិច្ចការយោធា===
បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃបានចូលមកមានឥទ្ធិពលកាន់តែខ្លាំងឡើងលើឆាកអន្ដរជាតិដោយបានចូលរួមចំណែកជាមួយអង្គការសហប្រជាជាតិនិងអង្គការក្នុងតំបន់។ ប្រទេសថៃជាសម្ព័ន្ធមិត្ដដ៏សំខាន់របស់អាមេរិក ហើយបានពង្រឹងទំនាក់ទំនងរវាងក្រុមប្រទេសសមាជិកអាស៊ាន ទាំងក្នុងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ពានិជ្ជកម្ម ធនាគារ នយោបាយ និងផ្នែកវប្បធម៌។ ក្រៅពីនេះ ប្រទេសថៃបានធ្វើកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការជាមួយអង្គការក្នុងតំបន់ មានដូចជា អង្គការស្ថេរភាពនិងកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការនៅអឺរ៉ុប ក្រៅពីនេះ ប្រទេសថៃធ្លាប់បានបញ្ជូនទាហានទៅចូលរួមក្នុងកងកម្លាំងអន្ដរជាតិនៅទីម័រខាងកើត អាហ្កានីស្ថាន អ៊ីរ៉ាក់ ប៊ូរុនឌី និងបច្ចុប្បន្ននៅដាហ៊្វូប្រទេសស៊ូដង់ តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសថៃនឹងប្រទេសជិតខាងនៅមានលក្ខណៈទន់ខ្សោយនៅឡើយ។
កងទ័ពថៃត្រូវបានបែងចែកចេញជា ៣ ប្រភេទ គឺ កងទ័ពជើងគោក កងទ័ពជើងទឹក និងកងទ័ពជើងអាកាស។ សព្វថ្ងៃនេះកងទ័ពថៃមានចំនួនសរុប ប្រមាណ ១០២៥៦៤០នាក់ និងមានកម្លាំងត្រៀមជាង ២០០០០០នាក់ ហើយមានកម្លាំងពាក់កណ្ដាលទាហានប្រចាំការប្រមាណ ១១៣៧០០នាក់ ។ ព្រះមហាក្សត្រថៃកាន់តំណែងជាអគ្គមេបញ្ជាការទ័ពដោយនីតិន័យ ដែលបច្ចុប្បន្នគឺព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមិន្រ្ទមហាភូមិពលអាឌុលយ៉ាដេត តែក្នុងកិច្ចប្រតិបត្ដិ កងទ័ពត្រូវនៅក្រោមការគ្រង់គ្រងរបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ មានរដ្ឋមន្រ្ដីក្រសួងមហាផ្ទៃជាមេបញ្ជាការ និងនៅក្រោមការបង្គាប់បញ្ជារបស់កងបញ្ជាការកងទ័ពថៃ មានមេបញ្ជាការរបស់កងទ័ពថៃជាមេបញ្ជាការ នៅឆ្នាំគ.ស ២០១០ ក្រសួងមហាផ្ទៃបានប្រើទឹកប្រាក់សរុប ១៥៤០៣២៤៧៨៦០០បាត សម្រាប់ចំណាយក្នុងវិស័យនេះ។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃ បញ្ញាត្ដិថាកិច្ចការពារប្រទេសជាតួនាទីរបស់ប្រជាជនថៃគ្រប់រូប ជនជាតិថៃទាំងអស់មានតួនាទីបម្រើរាជការយោធា។ កងទ័ពនឹងប្រមូលកេណ្ឌបុរសដែលបានអាយុឈានចូល ២១ ឆ្នាំ ដោយអាស្រ័យតាមព្រះរាជបញ្ញាត្ដិ បម្រើរាជការយោធា គ.ស ១៩៥៤ ដោយនឹងត្រូវហៅមកពិនិត្យឈាម ឬចូលបម្រើកងប្រចាំការ។
រយៈពេលធ្វើការហ្វឹកហាត់នៅចន្លោះពេលពី ៦ ខែទៅ ២ ឆ្នាំអាស្រ័យលើកម្រិតការសិក្សាវិទ្យាការទាហាន និងការស្ម័គ្រចូលធ្វើជាទាហានដោយបើអ្នកទទួលការពិនិត្យឈាមចប់ការសិក្សាមិនទាបជាងកម្រិតបរិញ្ញាបត្រ បើចាប់បានស្លាកពណ៌ក្រហម គឺត្រូវបម្រើរាជការ ១ ឆ្នំាពេញ បើស្ម័គ្រដោយមិនចាប់ស្លាក នឹងបម្រើរាជការត្រឹមតែ ៦ ខែ ជាដើម។ អ្នកដែលចាប់បានស្លាកពណ៌ខ្មៅ មិនបាច់ចូលបម្រើរាជការយោធា បើអ្នកសិក្សាវិទ្យាការទាហានបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នាំទី១ នឹងត្រូវបម្រើរាជការ ១ ឆ្នាំពេញ បើបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នាំទី២ នឹងត្រូវបម្រើរាជការ ៦ ខែ ហើយបើបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នំាទី៣-៥ មិនត្រូវបានបញ្ជូលក្នុងកងប្រចាំការ តែអាចហៅថាពលបាន ក្នុងឋានៈជាទាហានកងជំនួយប្រភេទ១។
ចុងក្រោយ ខាងគេហទំព័រ GlobalFirepower បានចាត់លំដាប់ថ្នាក់ភាពរឹងមាំរបស់កងទ័ពថៃនៅក្នុងលំដាប់ទី១៩ លើពិភពលោក។
== ប្រជាសាស្ត្រ==
{{Main|ប្រជាសាស្ត្រថៃ}}
ស្ថិតិចំនួនប្រជាជនថៃមានភាពខុសគ្នាអាស្រ័យលើប្រភព។ តាមការប្រមាណរបស់ CIA The World Factbook កាលពីឆ្នំាគ.ស២០១០ ប្រជាជនថៃទាំងអស់ក្នុងប្រទេសមានប្រមាណ ៦៦៤០៤៦៨៨នាក់ ប្រកបដោយថៃសៀម ៧៥% ថៃខ្សែស្រឡាយចិន ១៤% ថៃខ្សែស្រឡាយម៉ាឡាយូ ៣% ។ ប្រទេសថៃជួបនឹងបញ្ហាអត្រាកំណើតទាបជាងមាត្រដ្ឋាន ដោយក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៨ អត្រាកំណើនរបស់ប្រជាជននៅត្រឹមកម្រិត ១.៥% ហើយមានទំនោរប្រុងនឹងធ្លាក់ចុះនៅត្រឹម ១.៤៥% ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០២៥។ មូលហេតុមកពីមានអត្រាការពន្យាកំណើតខ្ពស់ ៨១% ក្នុងឆ្នំាគ.ស ២០០៨ បើប្រៀបធៀបនឹងអត្រាមរណៈដែលធ្លាក់ចុះក្នុងសតវត្សកន្លងមក ធ្វើឱ្យប្រទេសថៃនឹងមានប្រជាជនជាមនុស្សចាស់កាន់តែច្រើនឡើងក្នុងពេលអនាគត។
ប្រទេសថៃជាប្រទេសដែលមានភាពចម្រុះនៃជនជាតិ ដោយមានទាំងជនជាតិថៃ ថៃខ្សែស្រឡាយឡាវ ថៃខ្សែស្រឡាយមន ថៃខ្សែស្រឡាយខ្មែរ រួមទាំងជនជាតថៃខ្សែស្រឡាយចិន ថៃខ្សែស្រឡាយម៉ាឡាយូ ថៃខ្សែស្រឡាយជ្វា ជនជាតិចាម ជនជាតិវៀតណាម ជនជាតិភូមា និងជនជាតិថៃតំបន់ភ្នំជាតិពន្ធុផ្សេងៗ ដូចជា ការៀង លីស ម៉ុង កួយ ជាដើម។ ក្នុងឆ្នាំkគ.ស ២០១០ តាមរយៈទិន្នន័យរបស់សភាជាតិ ប្រទេសថៃមានកម្លាំងពលកម្មបរទេសស្របច្បាប់ ១.៤លាននាក់ ដោយមានបន្ថែមទៀតស្មើដើមដែលនៅមិនទាន់បានចុះបញ្ជី។ តាមរយៈទិន្នន័យការភាសខ្លួនអន្ដរជាតិរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បានបង្ហាញថា ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៥ ប្រទេសថៃមានជនភាសខ្លួនចូលមករស់នៅចំនួន ១.០៥លាននាក់ ស្មើនឹង១.៦% នៃចំនួនប្រជាជនសរុប។
ប្រទេសថៃមានការបែងចែកជនជាតិ និងជាតិពន្ធុកម្រិតទាបពេលប្រៀបធៀបនឹងប្រទេសជិតខាង មានការគាំទ្រនយោបាយឥស្សរៈភាពនៃជនជាតិនីមួយៗ អ្នកជំនាញការបស្ចឹមប្រទេសបានកត់ត្រាទុកថា ប្រទេសថៃជា “សង្គមដែលមានគ្រោងសាងធូររលុង”។
===សាសនា===
{{Main|សាសនានៅថៃ}}
តាមរយៈការធ្វើជំរឿនប្រជាជនក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០១០ ប្រជាជនថៃជាពុទ្ធសាសនិកមាន ៩៣.៤% ដែលចាត់ទុកថាជាសាសនាប្រចាំជាតិរបស់ថៃដោយន័យប្រយោល ថ្វីបើថានៅមិនទាន់មានការបញ្ញត្ដិក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃនៅឡើយក៏ដោយ ទាំងអស់នេះចាត់ទុកបានថា ប្រទេសថៃមានអ្នកគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាលំដាប់ខ្ពស់ដែរក្នុងពិភពលោក។
បន្ទាប់មកមានដូចជាសាសនាឥស្លាម មានអ្នកគោរពប្រមាណ ៥.២% ដែលភាគច្រើនអាស្រ័យនៅភូមិភាគខាងត្បូងផ្នែកខាងក្រោម ប្រជាជនក្នុងខេត្ដយ៉ាក់ឡា ប៉ាត់តានី ណារ៉ាធិវ៉ាត តំបន់ខ្លះនៃខេត្ដសុងក្លា និងខេត្ដឈុមផន ភាគច្រើនគោរពសាសនាឥស្លាម។ ក្រៅពីនេះនៅមានអ្នកគោរពសាសនាផ្សេងៗ ទៀត ដូចជា គ្រិស្ដ សិខ និងហិណ្ឌូ សរុបប្រមាណ ១.៤% ចំពោះសហគមន៍ជនជាតិជ្វីបវិញ មានប្រវត្ដិជាយូរមកហើយគឺតាំងពីគ្រិស្ដសតវត្សទី១៧ មកម្ល៉េះ។
===ភាសា===
{{Main|ភាសានៃថៃ}}
ប្រទេសថៃមានភាសាថៃជាភាសាផ្លូវការ និងជាភាសាសំខាន់ដែលប្រើសម្រាប់ទាក់ទងគ្នា សម្រាប់ការសិក្សា និងជាភាសានិយាយដែលប្រើជាទូទៅក្នុងប្រទេស ដោយប្រើអក្សរថៃជាទម្រង់មូលដ្ឋានក្នុងការសរសេរ ដែលប្រឌិតឡើងជាផ្លូវការនៅសម័យក្រុងសុខោទ័យដោយផឃុនរាមកំហែងមហារាជ។ ក្រៅអំពីភាសាថៃនៅភូមិភាគកណ្ដាល ភាសាថៃសំនៀងផ្សេងៗ នៅមានការប្រើសម្រាប់និយាយតាមភូមិភាគនីមួយៗ ដូចជា ភាសាថៃភូមិភាគខាងជើង ភាសាថៃភូមិភាគឥសាន និងភាសាថៃភូមិភាគខាងត្បូងជាដើម។
ក្រៅអំពីភាសាថៃ ក្នុងប្រទេសថៃនៅមានការប្រើភាសារបស់ក្រុមជនជាតិភាគតិច ដូចជា ភាសាចិនជាពិសេសសំនៀងតេជីវ ភាសាឡាវនៅភូមិភាគឥសានដែលជួនកាលគេហៅថាភាសាឡាវសំនៀងថៃ ភាសាម៉ាឡាយូប៉ាត់តានីនៅភូមិភាគខាងត្បូង។ ក្រៅពីនេះនៅមានភាសាផ្សេងៗ ទៀតដូចជា ភាសាកួយ ភាសាកាក់យ៉ាខាងកើត ភាសាផួន ភាសាថៃលឺ ភាសាថៃយ៉ៃ រួមទាំងភាសាដែលគេប្រើក្នុងជនជាតិតំបន់ភ្នំ ប្រកបដោយត្រកូលភាសាមន-ខ្មែរ ភាសាវៀតណាម និងភាសាឡាបរី ត្រកូលភាសាអូស្ដ្រូអាស៊ី ដូចជា ភាសាចាម ត្រកូលភាសាចិន-ទីបេ ដូចជា ភាសាម៉ុង ភាសាការៀង និងភាសាតៃផ្សេងៗ ដូចជាភាសាភូថៃ ភាសាសែក ជាដើម។
ភាសានិងអក្សរអង់គ្លេសមានបង្រៀនក្នុងសាលាចំណេះទូទៅនិងសាកលវិទ្យាល័យ តែចំនួនអ្នកដែលចេះភាសាអង់គ្លេសស្ទាត់ជំនាញក្នុងប្រទេសថៃនៅមានចំនួនតិចតួចណាស់ ហើយភាគច្រើននៅតាមតំបន់ទីក្រុង និងក្នុងគ្រួសារដែលមានការសិក្សាខ្ពស់តែប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុងផ្នែកសមត្ថភាពនៃការប្រើភាសាអង់គ្លេស ប្រទេសថៃធ្លាប់នៅលំដាប់នាំមុខក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៧ តែនៅពាក់កណ្ដាលឆ្នាំគ.ស ២០០៦ ថៃបែរជាដើរក្រោយប្រទេសឡាវនិងប្រទេសវៀតណាម។
===ការអប់រំ===
ការតម្រូវឱ្យប្រជាជនត្រូវទទួលការសិក្សាអប់រំនៅប្រទេសថៃមានតាំងពីឆ្នាំគ.ស ១៩២១ មកម្ល៉េះ។ រដ្ឋាភិបាលថៃត្រូវរៀបចំឱ្យមានការសិក្សាថ្នាក់មូលដ្ឋានដោយឥតគិតថ្លៃដល់ប្រជាជនក្នុងរយៈពេល ១២ ឆ្នាំ។ ចំណែកការសិក្សាបែបតម្រូវឱ្យប្រជាជនត្រូវទទួលការសិក្សាអប់រំនាពេលបច្ចុប្បន្នត្រូវបានកំណត់ត្រឹម ៩ ឆ្នាំ មានប្រព័ន្ធសាលារៀនដែលបានរៀបចំទុកមានចាប់តាំងពីកម្រិតមតេយ្យសិក្សា បឋមសិក្សា និងមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិតាមលំដាប់ តែក្រោយពេលបញ្ចប់ការសិក្សាកម្រិតមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិហើយអ្នកសិក្សាអាចជ្រើសរើសបានរវាងការសិក្សាបន្ដទៅមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ ឬជ្រើសរើសសិក្សាថ្នាក់មុខវិជ្ជាបច្ចេកទេស ឬអាចជ្រើសរើសសិក្សាបន្ដក្នុងស្ថាប័នទាហារ ឬប៉ូលីស។
ក្នុងការសិក្សាបន្ដថ្នាក់ឧត្ដមសិក្សានៅប្រទេសថៃ សិស្សក្នុងកម្រិតមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិត្រូវឆ្លងកាត់ប្រព័ន្ធការទទួលបុគ្គលចូលសិក្សាបន្ដក្នុងកម្រិតឧត្ដមសិក្សា ដែលជាទូទៅត្រូវរៀនចប់ថ្នាក់ទី១២ ។ សាកលវិទ្យាល័យក្នុងប្រទេសថៃត្រូវបានទទួលស្គាល់ក្នុងកម្រិតសាកល មានដូចជា សាកលវិទ្យាល័យមហិឌុល និងសាកលវិទ្យាល័យជុឡាឡុងកន ដែលជាប់ជាសាកលវិទ្យាល័យល្អបំផុតនៅអាស៊ីពី QS Asian University Rankings 2011។
តែទោះជាយ៉ាងណា ក៏នៅមានការព្រួយបារម្ភលើកម្រិតបញ្ញារបស់យុវជនថៃ ដែលតាមរយៈការសិក្សារបស់កាសែតដឺណេសិនបានបញ្ចេញរបាយការណ៍ថា “ក្រមអនាម័យនិងក្រុមសុខភាពចិត្ដនឹងត្រូវទទួលអម្រែកលើសភាពឆ្លាតវៃដែលធ្លាក់ចុះ ក្រោយពេលបានរកឃើញថា កម្រិតបញ្ញាជាមធ្យមនៃក្រុមយុវជនមានទាបជាង ៨០” ។ វជរ ផនរណជេដ្ឋបានធ្វើសេចក្ដីរាយការក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៦ ថា “អត្រាមធ្យមនៃកម្រិតបញ្ញារបស់ក្មេងថៃនៅរវាងពី ៨៧-៨៨ ដែលស្ថិតនៅក្នុងកម្រិត “ទាបជាងស្ដង់ដា” បើប្រៀបធៀបនឹងកម្រិតសាកល។ បញ្ហានៃការសិក្សាក្នុងប្រទេសថៃឃើញថា មានការនាំយកនូវវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសមកប្រើក្នុងការរៀននិងបង្រៀននៅមានកំណត់។
== វប្បធម៌ ==
{{Main|វប្បធម៌ថៃ}}
វប្បធម៌ថៃបានទទួលឥទ្ធិពលនៃវប្បធម៌ឥណ្ឌា ចិន ខ្មែរនិងដែនដីផ្នែកខ្លះនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍យ៉ាងខ្លាំង។ ពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទ ដែលជាសាសនាដែលមានគេគោរពច្រើនបំផុតនៅប្រទេសថៃ ឈរនៅលើមូលដ្ឋានអត្ដសញ្ញាណនិងជំនឿរបស់ជនជាតិថៃសម័យថ្មី ធ្វើឱ្យព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសថៃមានការអភិវឌ្ឍតាមកាលវេលា ដែលរួមទៅដល់ការរួមយកជំនឿក្នុងស្រុកដែលមកពីសាសនាហិណ្ឌូ ការគោរពខ្មោច និងការគោរពបូជាបុព្វបុរស។ ចំណែកឯពួកមុស្លីមភាគច្រើនរស់នៅភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសថៃ រួមទាំងជនជាតិចិនឯនាយសមុទ្រដែលចូកមកមានការរួមចំណែកសំខាន់នៅក្នុងសង្គមថៃ ជាពិសេសក្នុងតំបន់ទីក្រុងបាងកកនិងតំបន់ជិតខាង ដែលមានការសម្របខ្លួនចូលជាមួយសង្គមថៃបានយ៉ាងល្អ ធ្វើឱ្យក្រុមជនជាតិចិនបានមានតំណែកក្នុងអំណាចខាងសេដ្ឋកិច្ចនិងនយោបាយ។
វប្បធម៌ថៃមានលក្ខណៈស្រដៀងនឹងវប្បធម៌អាស៊ី ពោលគឺ មានការគោរពបុព្វបុរស ដែលជាការប្រតិបត្ដិតៗ គ្នាជាយូរមកហើយ។ ជនជាតិថៃតែងមានភាពជាម្ចាស់ផ្ទះនិងក្ដីករុណាយ៉ាងល្អ តែក៏មានអារម្មណ៍ក្នុងការបែងចែកវណ្ណៈយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដែរ។ ភាពចាស់ទុំជាផ្នត់គំនិតសំខាន់ម្យ៉ាងក្នុងវប្បធម៌ថៃ មនុស្សចាស់ត្រូវគ្រប់គ្រងមើលថែគ្រួសាររបស់ខ្លួនតាមទំនៀម ហើយប្អូនត្រូវចេះស្ដាប់បង្គាប់បង។
ការរាក់ទាក់តាមប្រពៃណីថៃគឺ ការសំពះ។ អ្នកអាយុតិចតែងតែជាអ្នករាក់ទាក់អ្នកអាយុច្រើនមុន ពេលជួបគ្នា ហើយមនុស្សចាស់សោតក៏នឹងរាក់ទាក់ត្រឡប់ទៅវិញក្នុងលក្ខណៈស្រដៀងៗ គ្នា។ ឋានៈនិងតំណែងក្នុងសង្គមក៏ជាផ្នែកមួយនៃការសម្រេចថាអ្នកណាគួរសំពះអ្នកណាមុន។ ការសំពះចាត់ទុកជាការផ្ដល់សេចក្ដីគោរពនិងការរាប់អាចចំពោះនរណាម្នាក់។
===សិល្បៈ===
សិល្បៈគំនូរថៃ ជាលក្ខណៈឧត្ដមគតិ ជារូបដែលមាន ២ ករណី ដោយនាំយកវត្ថុនៅជិតទុកខាងក្រោមនៃរូប វត្ថុនៅឆ្ងាយទុកនៅខាងលើរូប ប្រើពណ៌បែបឯករង្គ គឺ ប្រើច្រើនពណ៌ តែមានពណ៌លេចធ្លោតែមួយ។
បដិមាកម្មថៃ កាលពីដើមជាងថៃធ្វើរូបបដិមាចំពោះតែវត្ថុសក្ដិសិទ្ធិ ដូចជា ព្រះពុទ្ធរូប ទេវរូប ដោយមានត្រកូលជាងផ្សេងៗ រាប់ចាប់តាំងពីសម័យសុខោទ័យហៅថា ត្រកូលជាងឈៀងសែន ត្រកូលជាងសុខោទ័យ អយុធ្យា និងរតនកោសិន្រ្ទ ដោយប្រើមាសសំរិទ្ធជាវត្ថុសំខាន់ក្នុងការធ្វើរូបបដិមា មុខដំបូងគេឆ្លាក់ដោយក្រមួនឃ្មុំ តុបតែងឱ្យល្អ រួចយកទៅចាក់ពុម្ពលោហៈ បើធៀបនឹងបដិមាធ្វើពីថ្មនៅយុគសម័យមុន បដិមាកម្មសំរិទ្ធមានលក្ខណៈស្រស់ស្អាតជាង។
ស្ថាបត្យកម្មថៃ មានបង្ហាញឱ្យឃើញនៅសម័យក្រោយ មកពីស្នាដៃស្ថាបត្យកម្មភាគច្រើនងាយខូចទ្រុឌទ្រោម ជាពិសេសសំណង់ធ្វើអំពីឈើ ពុំឃើញមានស្លាកស្នាមនៅសម័យបុរាណទេ។ ស្ថាបត្យកម្មថៃបង្ហាញឱ្យឃើញតាមរយៈផ្ទះថៃ វត្ដ វិហារ និងប្រាសាទរាជវាំង ដែលសុទ្ធតែសាងសង់ឡើងឱ្យសមស្របតាមលក្ខណៈអាកាសធាតុ និងការប្រើប្រាស់ជាក់ស្ដែង។
==ភូមិសាស្ត្រ==
===ចង្វាត (ខេត្ត)===
{{ដើមចំបង|ចង្វាតនៃថៃ}}[[ឯកសារ:Thailand adm location map.svg|ធ្វេង|រូបភាពតូច|351x351ភីកសែល|ផែនទីខេត្តនៃប្រទេសថៃ]]
ប្រទេសថៃមាន ៧៥ ខេត្តដែលគេហៅនៅភាសាថៃ ចាំងវ៉ាត់(จังหวัด) (សណ្ដាននៃពាក្យនេះ មានពាក្យ « ចង្វាត » ដែលខ្មែរប្រើប្រាស់ជាធម្មតានៅសម័យមុនអង្គរ និងអង្គរ សំរាប់សំគាល់សីមា ព្រំប្រទល់ ឬខ្សែក្រវ៉ាត់នៃព្រំប្រទល់ដែន ដែលជាកម្មសិទ្ធិ ឬទឹកដីចំណុះរបស់ស្ថាប័នណាមួយ ឬមន្រ្តីណាម្នាក់ ។ ពាក្យនេះ យើងឈប់ប្រើប្រាស់នៅក្នុងភាសាយើងទៅហើយ ប៉ុន្តែសៀមបានខ្ចីយកទៅប្រើរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ដែលមានន័យសំគាល់ ដែនដីរដ្ឋបាលថ្នាក់ « ខេត្ត » ។) <ref>សិលាចារឹកថ្មី ka 17 នៅប្រាសាទអំពិល ខេត្ត ឧត្ដរមានជ័យ</ref>(จังหวัด) និងមានដែ ពីរទីក្រុងដែលជា ស្វ័យយន្តៈ [[ទីក្រុងបាងកក]] និង [[ទីក្រុងផាត់ថាយ៉ា]]។
ចង្វាតចែកទៅ [[ស្រុក]] (អាំភើ) និងស្រុកចែកទៅជា ឃុំ/អនុស្រុក (ដាំប៊ូន[តំបន់]) ។ នៅឆ្នាំ២០០៦មាន ៨៧៧សង្កាត់ (อำเภอ) និង ៥០ខេត្ត (ស្មើសង្កាត់ក្នុងខណ្ឌខ្មែរ) ទៀត នៅទីក្រុងបង់កក (เขต, ខេត្ត)។ មានដែ [[មាតុធានីរបស់បង់កក]] គឺជាតំបន់ជុំវិញទីក្រុងបង់កក ។
[[ឯកសារ:Thailand location relief map.svg|រូបភាពតូច|390x390ភីកសែល|សណ្ឋានដីប្រទេសថៃ]]
==== ភាគកណ្ដាល ====
# [[ខេត្តអាងទង]]
# [[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]] (ក្រុងទេពមហានគរ)
# [[ខេត្តពិចិត្រ]] (ខេត្តវិចិត្រ)
# [[ខេត្តជ័យនាថ]]
# [[ខេត្តកញ្ចនបុរី|ខេត្តកាណចាណាបុរី]]
# [[ខេត្តលពបុរី]] (លពបុរី)
# [[ខេត្តនគរនាយក]]
# [[ខេត្តនគរបឋម]]
# [[ខេត្តនន្ទបុរី]]
# [[ខេត្តបទុមធានី]]
# [[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]]
# [[ខេត្តអយុធ្យា]]
# [[ខេត្តរាជបុរី]]
# [[ខេត្តសមុទ្រប្រាការ]]
# [[ខេត្តសមុទ្រសាគរ]]
# [[ខេត្តសមុទ្រសង្គ្រាម]]
# [[ខេត្តស្រះបុរី]]
# [[ខេត្តសិង្ហបុរី]]
# [[ខេត្តសុពណ៌បុរី]] (សុវណ្ណបុរី)
# [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]]
#[[ខេត្តឧទ័យធានី]]
[[ឯកសារ:Grand Palace Chakri Mahaprasad.jpg|right|thumb|200px|[[ព្រះបរមមហារាជវាំង]] [[បាងកក]]]]
[[ឯកសារ:Bangkok skytrain sunset.jpg|right|thumb|200px|ទេសភាពទីក្រុងបាងកក នាពេលរាត្រី]]
[[ឯកសារ:Wat Pho, Bangkok, Tailandia, 2013-08-22, DD 02.jpg|រូបភាពតូច|300x300ភីកសែល|[[វត្តព្រះជេតុពនវិមលមង្គលារាម]] ([[Wat Pho]]) [[ប្រទេសថៃ|បាងកក]] [[ប្រទេសថៃ]]]]
[[ឯកសារ:วัดพระศรีรัตนศาสดาราม วัดพระแก้ว กรุงเทพมหานคร - Wat Phra Kaew, Temple of Emerald Buddha, Bangkok, Thailand.jpg|រូបភាពតូច|200x200ភីកសែល|[[វត្តព្រះកែវ]] នៅទីក្រុង[[បាងកក]]]]
[[ឯកសារ:Wat Suthat, Bangkok.jpg|right|thumb|200px|[[វត្ត សូថាត់]] Wat Suthat បាងកក]]
[[ឯកសារ:Democracy Monument Bangkok 001.JPG|right|thumb|200px|[[វិមានប្រជាធិបតេយ្យ]]]]
==== ភាគខាងកើត ====
# [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] (ឆ្ជើងទ្រៅ)
# [[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្តចន្ទបុរី]]
# [[ខេត្តធនបុរី]] (ជលបុរី)
# [[ខេត្តប្រាចិនបុរី]]
# [[ខេត្តរយ៉ង]]
# [[ខេត្តស្រះកែវ]]
# [[ខេត្តត្រាច|ខេត្តត្រាត]]
==== ភាគខាងជើង ====
# [[ខេត្តឈៀងម៉ៃ]]
# [[ខេត្តឈៀងរ៉ាយ]]
# [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]] (កំផែងពេជ្រ)
# [[ខេត្តលំប៉ាង]]
# [[ខេត្តលំពូន]]
# [[ខេត្តម៉ែហងសន]]
# [[ខេត្តនគរសួគ៌]]
# [[ខេត្តណាន]]
# [[ខេត្តព្យៅ]]
# [[ខេត្តពេជ្របុរី]]
# [[ខេត្តពិស្ណុលោក]] (វិស្ណុលោក)
# [[ខេត្តព្រែ]]
# [[ខេត្តសុខោទ័យ]]
# [[ខេត្តតាក]]
# [[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]]
==== ភាគឦសាន ====
# [[ខេត្តអំណាចច្រើន]]
# [[ខេត្តជ័យភូមិ]]
# [[ខេត្តកាលសិន្ធុ]]
# [[ខេត្តខនកែន]]
# [[ខេត្តលើយ]]
# [[ខេត្តមហាសារខាម]]
# [[ខេត្តមុក្តាហារ]]
# [[ខេត្តនគរភ្នំ]]
# [[ខេត្តនគររាជ|ខេត្តនគររាជសីមា]]
# ខេត្តហ្នងបួលំភូ
# [[ខេត្តហ្នងគាយ]]
# [[ខេត្តរយឯត]]
# [[ខេត្តសកលនគរ]]
# [[ខេត្តស៊ីសាកេត]]
# [[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]]
# [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]]
# [[ខេត្តឧត្តរធានី]]
# [[ខេត្តយសោធរ]]
# [[ខេត្តបឹងកាល]]
==== ភាគខាងត្បូង ====
# [[ខេត្តជុម្ពរ]]
# [[ខេត្តក្របី]]
# [[ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ]]
# [[ខេត្តនរាធិវាស]]
# [[ខេត្តប៉ាត់តានី|ខេត្តប៉័ត្តានី]] (ប៉ាត់តានី, ប៉័ត្តាណី)
# [[ខេត្តផាំងង៉ា]]
# [[ខេត្តព័ទ្ទលុង]]
# [[ខេត្តភូកេត]]
# [[ខេត្តរនង]]
# [[ខេត្តស្តូល]]
# [[ខេត្តសង្ខលា|ខេត្តសងខ្លា]]
# [[ខេត្តសុរាស្ត្រធានី]]
# [[ខេត្តត្រាំង]]
# [[ខេត្តយលា]]
{| class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%"
{{Largest cities|country=ថៃ|div_15=ខេត្តបទុមធានី{{!}}បទុមធានី|pop_10=120,045|city_11=ព័ទ្យា{{!}}ទីក្រុងផាត់ថាយ៉ា|div_11=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|pop_11=117,371|city_12=នគរស្រីធម្មរាជ{{!}}ទេសបាលនគរនគរស្រីធម្មរាជ|div_12=ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ{{!}}នគរស្រីធម្មរាជ|pop_12=104,948|city_13=នគរសួគ៌{{!}}ទេសបាលនគរនគរសួគ៌|div_13=ខេត្តនគរសួគ៌{{!}}នគរសួគ៌|pop_13=84,122|city_14=ឡែមឆ្បាំង{{!}}ទេសបាលនគរឡែមឆ្បាំង|div_14=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|pop_14=82,960|city_15=រង្សិត{{!}}ទេសបាលនគររង្សិត|pop_15=81,084|city_10=ខនកែន{{!}}ទេសបាលនគរខនកែន|city_16=ភូកេត{{!}}ទេសបាលនគរភូកេត|div_16=ខេត្តភូកេត{{!}}ភូកេត|pop_16=78,923|city_17=នគរបឋម{{!}}ទេសបាលនគរនគរបឋម|div_17=ខេត្តនគរបឋម{{!}}នគរបឋម|pop_17=77,651|city_18=ឧប្បលរាជធានី{{!}}ទេសបាលនគរឧប្បលរាជធានី|div_18=ខេត្តឧប្បលរាជធានី{{!}}ឧប្បលរាជធានី|pop_18=77,306|city_19=ឈៀងរ៉ាយ{{!}}ទេសបាលនគរឈៀងរ៉ាយ|div_19=ខេត្តឈៀងរ៉ាយ{{!}}ឈៀងរ៉ាយ|pop_19=74,226|city_20=ពិស្ណុលោក{{!}}ទេសបាលនគរពិស្ណុលោក|div_20=ខេត្តពិស្ណុលោក{{!}}ពិស្ណុលោក|div_10=ខេត្តខនកែន{{!}}ខនកែន|pop_9=130,114|kind=ធំ|city_4=រហាតយ៉ៃ{{!}}ទេសបាលនគរហាតយ៉ៃ|stat_ref={{citation needed|date=November 2021}}|div_name=ខេត្ត|city_1=បាងកក (អង្គការរដ្ឋាភិបាលក្នុងតំបន់){{!}}បាងកក|div_1=បាងកក|pop_1=5,686,646|img_1=View from Baiyoke Sky Hotel, Bangkok (7053110333) cropped.jpg|city_2=នន្ទបុរី{{!}}ទេសបាលនគរនន្ទបុរី|div_2=ខេត្តនន្ទបុរី{{!}}នន្ទបុរី|pop_2=255,793|img_2=Nonthaburi - Bangbuathong.jpg|city_3=ប៉ាកក្រេត{{!}}ទេសបាលនគរប៉ាកក្រេត|div_3=ខេត្តនន្ទបុរី{{!}}នន្ទបុរី|pop_3=189,258|img_3=Sunset at pakkred - panoramio.jpg|div_4=ខេត្តសង្ខលា{{!}}សង្ខលា|div_9=ខេត្តសុរាស្ត្រធានី{{!}}សុរាស្ត្រធានី|city_7=ឧត្តរធានី{{!}}ទេសបាលនគរឧត្តរធានី|city_9=សុរាស្ត្រធានី{{!}}ទេសបាលនគរសុរាស្ត្រធានី|pop_8=131,091|div_8=ខេត្តឈៀងម៉ៃ{{!}}ឈៀងម៉ៃ|city_8=ឈៀងម៉ៃ{{!}}ទេសបាលនគរឈៀងម៉ៃ|pop_7=131,192|div_7=ខេត្តឧត្តរធានី{{!}}ឧត្តរធានី|pop_6=131,286|pop_4=159,627|div_6=ខេត្តនគររាជសីមា{{!}}នគររាជសីមា|city_6=នគររាជសីមា{{!}}ទេសបាលនគរនគររាជសីមា|pop_5=132,172|div_5=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|city_5=ចៅព្រះយាសុរស័ក្តិ{{!}}ទេសបាលនគរចៅព្រះយាសុរស័ក្តិ|img_4=Skyline of Hat Yai City, June 2012 by.jpg|pop_20=68,898}}
<noinclude>
== សូមមើលផងដែរ ==
* [[ភាសាថៃ]]
* [[ប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ]]
== ឯកសារយោង ==
{{reflist}}
== តំណភ្ជាប់ក្រៅ ==
* [http://en.wikivoyage.org/wiki/Thailand Wikivoyage - Thailand] {{en icon}}
* [http://www2.tat.co.th/ Tourism Authority of Thailand] {{th icon}}
{{Commons&cat|Thailand|Thailand|ថៃ}}
{{Geographic location
|Centre={{THA}}
|North={{MYA}} {{LAO}}
|Northeast={{LAO}}
|East={{LAO}}<br>{{CAM}}
|Southeast=[[ឈូងសមុទ្រថៃ]]
|South= {{MAS}}
|Southwest=[[សមុទ្រអង់ដាម៉ង់]]
|West={{MYA}}
|Northwest={{MYA}}
}}
{{ASEAN}}
{{ប្រទេសនៅទ្វីបអាស៊ី}}
{{ប្រទេសនិយាយភាសាម៉ាឡេ}}
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ថៃ| ]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ព្រះរាជាណាចក្រ]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសនៅអាស៊ី]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកអាស៊ាន]]
nq7087l2u2cfhqyl0h3a94duiwjk1pb
282549
282548
2022-08-17T14:26:40Z
Chhen Pisey
32423
wikitext
text/x-wiki
{{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស
| latm = 45
| latNS = N
| longd = 100
| longm = 29
| longEW = E
| languages_type = [[អក្សរផ្លូវការ]]
| languages2_type =
| leader_name2 = {{nowrap|[[ប្រយុទ្ធ ច័ន្ទ្រ៍ឱជា]]}}
| leader_name3 =
| leader_name4 =
| leader_name5 =
| leader_name6 =
| leader_name7 =
| leader_name8 =
| leader_name9 =
| FR_total_population_estimate_year =
| FR_foot =
| FR_total_population_estimate =
| FR_total_population_estimate_rank =
| FR_metropole_population_estimate_rank =
| conventional_long_name = ព្រះរាជាណាចក្រថៃ
| native_name = {{nobold|ราชอาณาจักรไทย ([[ភាសាថៃ]])<br/>''រ៉ាឆាអាក់ណាចាក់ថៃ''}}
| image_flag = Flag of Thailand.svg
| flag_type = [[ទង់ជាតិថៃ|ទង់ជាតិ]]
| image_coat = Emblem of Thailand.svg
| common_name = ថៃ
| symbol_type = [[ត្រាផែនដី]]
| national_motto =
| national_anthem = ''[[ភ្លេងជាតិថៃ]]''<br/>''ភ្លេងជាតិថៃ (ជាគ្រឿងភ្លេង)''<br/><center>[[File:Thai National Anthem - US Navy Band.ogg]]</center>
| royal_anthem = ''[[សរសើរព្រះបារមី]]''<br/>''ព្រះរាជភ្លេង (ជាគ្រឿងភ្លេង)''<br/><center>[[File:Thai Royal Anthem - US Navy Band.ogg]]</center>
| image_map = Thailand on the globe (Southeast Asia centered).svg
| image_map_caption = ទីតាំងប្រទេសថៃ (ក្រហម) នៅលើភូគោល
| capital_type = រាជធានី
| capital = [[បាងកក]]
| coordinates = {{Coord|13|45|N|100|29|E|type:city}}
| largest_city = capital
| latd = 13
| official_languages = [[ភាសាថៃ|ថៃ]]<ref name=CIA>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/th.html Thailand] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703193043/https://www.cia.gov/Library/publications/the-world-factbook/geos/th.html |date=3 July 2015 }}, ''The World Factbook''.</ref><!--Thai is the official language. English is a non-official secondary language.-->
| languages = [[អក្សរថៃ]]
| ethnic_groups = {{unbulleted list
| ៨៦% [[ជនជាតិថៃ|ថៃ]]<br />{{nowrap| –៣៩% [[ជនជាតិថៃ|សៀមកណ្តាល]]}}<br />{{nowrap| –២៨% [[ជនជាតិឦសាន|ឦសាន]]}}<br />{{nowrap| –១០% [[ជនជាតិសៀមខាងជើង|ឃុនមឿង]]}} <br />{{nowrap| –9% [[ជនជាតិថៃ|សៀមខាងត្បូង]]}} <br />{{nowrap|៣% [[ខ្មែរលើ|ខ្មែរ]]}} <br />{{nowrap|២% [[ជនជាតិថៃម៉ាឡេ|ម៉ាឡេ]]}}
| ៩% [[ក្រុមជនជាតិនៅថៃ|ក្រុមជនជាតិចំនួន ៦៨ ក្រុមទៀត]]
}}
| ethnic_groups_ref = <ref name="Springer">{{cite journal |url=https://www.researchgate.net/publication/330368922 |author1=John Draper |author2=Joel Sawat Selway |title=A New Dataset on Horizontal Structural Ethnic Inequalities in Thailand in Order to Address Sustainable Development Goal 10 |journal=Social Indicators Research |page=284 |volume=141 |issue=4 |date=January 2019 |doi=10.1007/s11205-019-02065-4 |access-date=18 កញ្ញា 2021}}</ref>
| ethnic_groups_year = ២០១៩
| religion_year = ២០១៨
| religion = {{plainlist|
* ៩៣.៥% [[ព្រះពុទ្ធសាសនានៅថៃ|ព្រះពុទ្ធសាសនា]]<ref>Article 67:<br />"The State should support and protect Buddhism.
In supporting and protecting Buddhism, [...] the State should promote and support education and dissemination of dharmic principles of Theravada Buddhism [...], and shall have measures and mechanisms to prevent Buddhism from being undermined in any form. The State should also encourage Buddhists to participate in implementing such measures or mechanisms."{{cite web|title=Constitution of the Kingdom of Thailand |url=http://www.constitutionnet.org/sites/default/files/2017-05/CONSTITUTION%2BOF%2BTHE%2BKINGDOM%2BOF%2BTHAILAND%2B%28B.E.%2B2560%2B%282017%29%29.pdf |website=constitutionnet.org|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref>
* ៥.៤% [[ឥស្លាមសាសនានៅថៃ|ឥស្លាមសាសនា]]
* ១.១៣% [[គ្រិស្តសាសនានៅថៃ|គ្រិស្តសាសនា]]
* ០.០២% [[ហិណ្ឌូសាសនានៅថៃ|ហិណ្ឌូសាសនា]]
* ០.០០៣% គ្មានជំនឿសាសនា
}}
| religion_ref = <ref name="auto">{{cite web |url=http://statbbi.nso.go.th/nso/nso_center/project/table/files/S-soc-health/2561/000/00_S-soc-health_2561_000_000000_00100.xls |title=Population by religion, region and area, 2018 |publisher=NSO |access-date=17 កុម្ភៈ 2022 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210424172255/http://statbbi.nso.go.th/nso/nso_center/project/table/files/S-soc-health/2561/000/00_S-soc-health_2561_000_000000_00100.xls |archive-date=24 មេសា 2021 }}</ref>
| government_type = [[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ|រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]][[សភាតំណាងរាស្ត្រ]][[រដ្ឋឯកភូត|ឯកភូត]]
| leader_title1 = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រថៃ|ព្រះមហាក្សត្រ]]
| leader_name1 = [[វជិរាលង្ករណ|ព្រះបាទសម្ដេចព្រះវជិរក្លៅចៅយ៉ូហួ]]<br/>(រាមាទី១០)
| leader_title2 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]]
| legislature = [[រដ្ឋសភាថៃ|រដ្ឋសភា]]
| upper_house = [[វុឌ្ឍិសភាថៃ|វុឌ្ឍិសភា]]
| lower_house = {{nowrap|[[សភាតំណាងរាស្ត្រ (ថៃ)|សភាតំណាងរាស្ត្រ]]}}
| established_event2 = [[អាណាចក្រសុខោទ័យ]]
| sovereignty_type = [[ប្រវត្តិសាស្ត្រសៀម|និម្មិតកម្ម]]
| established_event3 = [[អាណាចក្រអយុធ្យា]]
| established_date2 = ១២៣៨–១៤៤៨
| established_event4 = [[អាណាចក្រធនបុរី]]
| established_date3 = ១៣៥១–១៧៦៧
| established_event5 = [[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យក្រុងបាងកក]]
| established_date4 = ១៧៦៨–១៧៨២
| established_event6 = {{nowrap|[[បដិវត្តន៍សៀមឆ្នាំ១៩៣២|រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]}}
| established_date5 = ៦ មេសា ១៧៨២
| established_date6 = ២៤ មិថុនា ១៩៣២
| area_km2 = ៥១៣,១២០
| area_size = 1 E7
| area_rank = ទី៥០
| percent_water = {{nowrap|០.៤ (២,២៣០ គម{{smallsup|២}})}}
| population_estimate = {{IncreaseNeutral}} ៦៩,៩៥០,៨៥០<ref name="macro">{{Cite web|url=https://www.macrotrends.net/countries/THA/thailand/population|title = Thailand Population 1950-2021}}</ref>
| population_census = ៦៤,៧៨៥,៩០៩<ref>(ជាភាសាថៃ National Statistics Office, [http://popcensus.nso.go.th/doc/8-thailand%20census.doc "100th anniversary of population censuses in Thailand: Population and housing census 2010: 11th census of Thailand"] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120712002347/http://popcensus.nso.go.th/doc/8-thailand%20census.doc |date=12 July 2012}}. popcensus.nso.go.th.</ref>
| population_estimate_year = ២០២១
| population_estimate_rank = ទី២០
| population_census_year = ២០១០
| population_density_km2 = ១៣២.១
| population_density_rank = ទី៨៨
| GDP_PPP = {{increase}} ១.៤២៨ ទ្រីលានដុល្លារ<ref name=imf2>{{cite web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October/weo-report?c=578,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2021&ey=2022&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|publisher=[[មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ]]|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref>
| GDP_PPP_year = ២០២២
| GDP_PPP_rank = ទី២២
| GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ២០,៣៧៨ ដុល្លារ<ref name=imf2/>
| GDP_PPP_per_capita_rank = ទី៦៩
| GDP_nominal = {{increase}} ៥៨៥.៥៨៦ ពាន់លានដុល្លារ<ref name=imf2/>
| GDP_nominal_year = ២០២២
| GDP_nominal_rank = ទី២៥
| GDP_nominal_per_capita = ៨,៣៥៦ ដុល្លារ<ref name=imf2/>
| GDP_nominal_per_capita_rank = ទី៨០
| Gini = ៣៤.៩ <!--number only-->
| Gini_year = ២០១៩
| Gini_change = decrease<!--increase/decrease/steady-->
| Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=ធនាគារពិភពលោក |access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref>
| Gini_rank =
| HDI = ០.៧៧៧ <!--number only-->
| HDI_year = ២០១៩
| HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady-->
| HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|title=Human Development Report 2020|publisher=[[កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ]]|date=15 December 2020|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref>
| HDI_rank = ទី៧៩
| currency = [[បាត]] (฿)
| currency_code = THB
| time_zone =
| utc_offset = +៧
| utc_offset_DST = <!-- +N, where N is number of hours -->
| DST_note =
| time_zone_DST =
| drives_on = ឆ្វេង
| calling_code = [[លេខទូរស័ព្ទនៅថៃ|+៦៦]]
| cctld = {{unbulleted list |[[.th]] |[[.ไทย]]}}
| area_magnitude = 1 E11
| itu_prefix = HS, E2
}}
{{contains Thai text|compact=yes}}
'''ប្រទេសថៃ''' មានឈ្មោះជាផ្លូវការថា '''ព្រះរាជាណាចក្រថៃ''' ([[ភាសាថៃ|ថៃ]]:ราชอาณาจักรไทย) ជាប្រទេសដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិន]]នៃភូមិភាគ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]។ ប្រទេសនេះមានព្រំដែនខាងកើតជាប់នឹងប្រទេស[[ឡាវ|ប្រទេសឡាវ]] និងប្រទេស[[កម្ពុជា]] ខាងត្បូងជាប់ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]] និង[[ឈូងសមុទ្រថៃ]] ខាងលិចជាប់នឹងប្រទេស[[ភូមា]] និង[[សមុទ្រអង់ដាម៉ង់]] ហើយមាន[[ទន្លេមេគង្គ]]ធ្វើជាព្រំដែលក្នុងតំបន់ខ្លះ គ្រប់គ្រងដោយរបបប្រជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នឹងមានមជ្ឈមណ្ឌលគ្រប់គ្រងរាជការផែនដីនៅក្រុង[[បាងកក]] និងមាន[[ចង្វាតនៃថៃ|ការបែងចែករដ្ឋបាលភូមិភាគចែកជា ៧៧ ខេត្ដ]]។
ប្រទេសថៃជាប់លំដាប់[[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមក្រឡាផ្ទៃសរុប|ទី ៥០ ខាងផ្ទៃដី]]ដោយមានក្រឡាផ្ទៃសរុប ៥១៣,១១៥ គម<sup>២</sup> និងមាន[[បញ្ជីប្រទេសតាមចំនួនប្រជាជន|ប្រជាជនច្រើនលំដាប់ទី ២០ នៃពិភពលោក]]គឺមានប្រមាណ ៦៧ លាននាក់។ ថៃជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី មានប្រាក់ចំណូលមូលដ្ឋានបានមកពីវិស័យឧស្សាហកម្មនិងសេវាកម្ម។ ថៃមានទីកន្លែងទេសចរណ៍ល្បីៗ ដូចជា ផាត់តាយ៉ា ភូកេត ក្រុងបាងកក និងឈៀងម៉ៃ ដែលបង្កើនប្រាក់ចំណូលឱ្យដល់ប្រទេសជាតិ។ ដូចគ្នានឹងការនាំចេញដែលមានដែលជាផ្នែកសំខាន់ក្នុងការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច មានតម្លៃ ៣៣៤,០២៦ លាន[[ដុល្លារអាមេរិក|ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក]] តាមការប៉ានប្រមាណនៅឆ្នាំ២០១០ សេដ្ឋកិច្ចថៃជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ៣០ ក្នុងពិភពលោក។
[[ជនជាតិតៃ]]បានមកធ្វើចំណាកស្រុកពីភាគនិរតីប្រទេសចិនមកកាន់ទឹកដីប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ននៅអំឡុងសតវត្សទី១១។ អ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដចាត់ទុកថា អាណាចក្រសុខោទ័យជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃប្រវត្ដិសាស្រ្ដថៃដែលក្រោយមកបានធ្លាក់ក្រោយឥទ្ធិពលនៃអាណាចក្រអយុធ្យាដែលមានអំណាចជាង និងមានការទាក់ទងជាមួយជាតិបស្ចិមប្រទេស តែត្រូវបានធ្លាក់ចុះដុនដាបមួយរយៈដោយសារការពង្រីកអំណាចរបស់ភូមាចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៥១១ មុននឹងងើបឡើងវិញម្ដងទៀត។ ពេលសម្ដេចព្រះចៅក្រុងធនបុរីទ្រង់ស្ថាបនា[[អាណាចក្រធនបុរី]] ហេតុការណ៍ច្របូកច្របល់នៅសម័យចុងអាណាចក្របាននាំប្រទេសថៃចូលដល់យុគសម័យរបស់[[រាជវង្សចក្រី]]នៃ[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|ក្រុងរតនកោសិន្រ្ទ]]។
នៅក្នុងអំឡុងដើមសម័យក្រុងរតនកោសិន្ទ្រ ប្រទេសថៃរងការវាយលុកពីប្រទេសជិតខាង តែក្រោយរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ ជនជាតិអឺរ៉ុបចាប់ផ្ដើមមានឥទ្ធិពលលើភូមិភាគនេះយ៉ាងខ្លាំង ដែលនាំទៅរកការធ្វើសន្ធិសញ្ញាជាច្រើន និងការបាត់បង់ទឹកដីក្នុងផ្នែកខ្លះ ធ្វើឱ្យថៃអាចចៀសផុតពីអាណានិគមកិច្ចពីសំណាក់ប្រទេសអឺរ៉ុបបាន។ ក្រោយមកក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ថៃបានចូលរួបជាមួយបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ត ហើយក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ មានការធ្វើបដិវត្តប្ដូរពីរបបរាជានិយមផ្ដាច់ការមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យ។ ថៃបានចូលរួមខាងបក្សសម្ព័ន្ធត្រីភាគីនៅក្នុង[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២]]។ រហូតដល់អំឡុង[[សង្គ្រាមត្រជាក់]] ថៃបានចងសម្ព័ន្ធនយោបាយជាមួយអាមេរិក។ ពួកទាហានចូលមកមានឥទ្ធិពលក្នុងកិច្ចការនយោបាយថៃយ៉ាងខ្លាំងក្រោយបដិវត្ដថៃរាប់សិបឆ្នាំ ទាំងក្នុងពេលដែលមានរដ្ឋបាលស៊ីវិល និងចូលទៅរកសម័យលោកសេរីក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន។
==និរុត្តិសាស្ត្រ==
ពាក្យថា សៀម ជាពាក្យដែលបរទេសប្រើសម្រាប់ហៅអាណាចក្រអយុធ្យា ក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ១៤៥៧ កាលពីដើមប្រទេសថៃខ្លួនឯងក៏ធ្លាប់ប្រើពាក្យថា សៀម រាប់តាំងពីរជ្ជកាលសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លាវចៅយូហួមក ដោយប្រាកដឃើញមានការប្រើឈ្មោះច្បាស់លាស់ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៨៥៦ តែជនជាតិថៃមិនធ្លាប់ហៅខ្លួនឯងថា “សៀម” ឬ “ជនជាតិសៀម” ដូចពួកបរទេស ឬតាមឈ្មោះជាផ្លូវការក្នុងសម័យនោះឡើយ។ ចំណែកពាក្យថា “ជនជាតិថៃ” វិញ កំណត់ហេតុរបស់ឡាឡូបែបានកត់ត្រាទុកយ៉ាងច្បាស់ថា អ្នកស្រុកអយុធ្យាបានហៅខ្លួនឯងដូច្នេះមកជាយូរហើយ។
ក្រោយមកនៅថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ១៩៣៩ តាមប្រកាសរដ្ឋនិយម ច្បាប់ទី១ នៅសម័យរដ្ឋបាលលោកវិបុលសង្គ្រាម(ដែលប្រកាសឱ្យប្រើកាលពីថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ១៩៣៩) បានប្ដូរឈ្មោះប្រទេស និងសញ្ជាតិពី “សៀម” មកជា “ថៃ” ដែលលោកវិបុលសង្គ្រាមមានចេតនាចង់បង្ហាញថាដែនដីនេះជារបស់ជនជាតិថៃ ពុំមែនជារបស់ជនជាតិណាផ្សេង តាមលទ្ធិជាតិនិយមក្នុងពេលនោះ ដោយមួយកំឡុងពេលក្រោយមកបានប្ដូរមកជា “សៀម” នៅឆ្នាំគ.ស ១៩៤៥ តែក៏មានការប្ដូរមកជាថៃម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៤៨ ដែលជាកំឡុងពេលដែលលោកវិបុលសង្គ្រាមធ្វើជានាយករដ្ឋមន្រ្ដី។ ការប្ដូរឈ្មោះលើកនេះនៅមានការប្ដូរពី “Siam” ក្នុងភាសាអង់គ្លេសនិងភាសាបារាំង មកជា “Thaïlande” ក្នុងភាសាបារាំង និង “Thailand” ក្នុងភាសាអង់គ្លេសរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយឈ្មោះសៀម នៅមានគេស្គាល់ជាទូទៅទាំងក្នុងនិងក្រៅប្រទេស។
== ប្រវត្ដិសាស្ដ្រ ==
{{Main|ប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ}}
====សម័យបុរេប្រវត្ដិ====
[[ឯកសារ:Tai Migration.svg|រូបភាពតូច|ផែនទីបង្ហាញការរស់នៅភូមិសាស្ត្រនៃ គ្រួសារភាសាតៃ-ក្រដៃ ។ ព្រួញតំណាងឱ្យគំរូទូទៅនៃការធ្វើចំណាកស្រុកនៃ កុលសម្ព័ន្ធនិយាយតៃ តាមដងទន្លេ និងឆ្លងកាត់ខាងក្រោម។]]
ប្រទេសថៃមានប្រវត្ដិសាស្រ្ដជាយូរមកហើយ ក្នុងសម័យអតីកាល ទឹកដីដែលជាប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្នបានមានមនុស្សចូលមករស់នៅតាំងពីសម័យយុគថ្មរំលីង គឺប្រហែល ២០០០០ឆ្នាំមកហើយ។ ភូមិភាគនេះបានទទួលឥទ្ធិពលវប្បធម៌និងសាសនាពីឥណ្ឌា ចាប់តាំងពីអាណាចក្រហ្វូណន នៅកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១ តែចំពោះរដ្ឋរបស់ជនជាតិថៃវិញ តាមតំណាលយោនកបានកត់ត្រាថា ការស្ថាបនាអាណាចក្រថៃដំបូងកើតឡើងក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ៨៥៧ ។ នៅសតវត្សរ៍ទី៧ និងទី ៨ ក្នុងភាគអាគ្នេយ៍នៃប្រទេសចិន ជនជាតិតៃឬថៃ បានបង្កើតរដ្ឋខ្លួនឯងមួយឈ្មោះថា '''ណាមជីវ ឬ ណានចាវ''' ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅខេត្តយូណាន ប្រទេសចិន បច្ចុប្បន្ន។ មុនដំបូងពួកសៀម ឬ ថៃចុះមកតាំងទីលំនៅនៅភាគកណ្ដាលនៃ[[ទន្លេព្រះចៅយ៉ា|ទន្លេមេណាម]](ទន្លេព្រះចៅយ៉ាបច្ចុប្បន្ន) ដែលចន្លោះរដ្ឋទ្វារវតី និង រដ្ឋហរិបុញ្ជយ ហើយបានបង្កើតជាបុរីនិងរដ្ឋតូចៗឋិតនៅក្រោមស្តេចត្រាញ់ ។ នៅសតវត្សរ៍ទី១២ គេក៏ប្រទះឃើញពាក្យស្យាម (Syam) និងរូបចម្លាក់ជនជាតិសៀមនៅលើជញ្ជាំងថ្មនៃប្រាសាទអង្គរវត្ត ព្រមទាំងមានសេចក្តីនាមថា '''ស្យាម''' រួចបញ្ជាក់ថាជាពួកព្រៃ តាមឯកសារសិលាចារឹករបស់ចាមបានកត់សំគាល់ថា ពីមុនជនជាតិសៀមឬថៃស្ថិតនៅក្នុងជួរកងទ័ពខ្មែរក្នុងឋានៈជាទាសករ ឬ ជាឈ្លើយសឹក។<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី១០ '''ការចុះខ្សោយនៅចុងសម័យអង្គរ''' ទំព័រទី១៦២</ref> នៅដើមសតវត្សរ៍ទី១២ ពួកសៀមឬថៃ បានរំកិលខ្លួនពីតំបន់យូណានចុះមកទិសខាងត្បូងបន្តិចម្តងៗ ការធ្វើទេសន្តប្រវេសន៍នៃជនជាតិសៀមនេះបណ្តាលមកពីចម្បាំងរវាងពួកម៉ុងហ្គោល និងចិននៅភាគខាងជើង ។ <ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី៨ '''២.ប្រវត្តិជនជាតិសៀម និងការបង្កើតរដ្ឋ''' ទំព័រទី១៣៨ និងទី១៣៩ </ref>
==== អាណាចក្រសុខោទ័យ ====
{{Main|អាណាចក្រសុខោទ័យ}}
[[ឯកសារ:4Y1A0508 Sukhothai (34384510751).jpg|រូបភាពតូច|វត្តស៊ីជុំ នៅ សុខោទ័យដែលធ្លាប់ជារាជធានីនៃនរគសុខោទ័យ]]
ក្រោយការដួលរលំនៃចក្រពត្ដិខ្មែរក្នុងកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១៣ ធ្វើឱ្យកើតមានរដ្ឋតូចៗ ជាច្រើន មានជាអាទិ សៀម មន និងម៉ាឡេ។ អ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដថៃចាប់ផ្ដើមរាប់យកសម័យអាណាចក្រសុខោទ័យ ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ១២៣៨ ជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃប្រវត្ដិសាស្រ្ដជាតិថៃ ដែលត្រូវនឹងសម័យរុងរឿងរបស់អាណាចក្រឡានណា និងអាណាចក្រឡានឆាង។ អាណាចក្រសុខោទ័យបានពង្រីកដែនដីបានយ៉ាងធំទូលាយក្នុងរជ្ជសម័យផឃុរាមកំហែងមហារាជ តែចាប់ផ្ដើមធ្លាក់ចុះអំណាចវិញក្រោយពេលដែលព្រះអង់ចូលទីវង្គត់។ ការគោរពព្រះពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទបែបលង្កាវង្ស ធ្វើឱ្យអាណាចក្រសុខោទ័យចាប់ផ្ដើមមានការគ្រប់គ្រងបែបធម្មរាជា។ ជនជាតិសៀមដែលបានចេញពីប្រទេសកំណើតខ្លួនមកតាំងលំនៅក្នុងអាណាចក្រខ្មែរត្រង់សុខោទ័យ បានធ្វើការបះបោរប្រឆាំងនឹងចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរបន្ទាប់មកបានវាយយកខេត្តសួគាលោក ដោយបណ្តេញចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរចេញរួចតាំងអាណាចក្រសុខោទ័យឡើង។<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី៨ '''២.ប្រវត្តិជនជាតិសៀម និងការបង្កើតរដ្ឋ''' ទំព័រ១៣៩</ref> អាណាចក្រសុខោទ័យ គឺជានគរដំបូងរបស់ថៃ ដែលនៅតំបន់ជុំវិញទីក្រុងសុខោទ័យ ស្ថិតនៅភាគខាងជើងភាគកណ្តាលនៃ ប្រទេសថៃ ។ នគរនេះមានកំណើតប្រហែលពីឆ្នាំ ១២៣៨ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៤៣៨ ហើយត្រូវបានគេដឹងជាទូទៅថាជា“ នគរថៃដំបូង” នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រថៃនៅសតវត្សរ៍ទី ២០ ។
==== អាណាចក្រអយុធ្យា ធនបុរី និងដើមសម័យរតនកោសិន្ត្រ ====
{{Main|អាណាចក្រអយុធ្យា|អាណាចក្រធនបុរី|អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍}}
នៅឆ្នាំ ១២៨៥ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះចៅរាមាកំហែងកងទ័ពសៀមបានចេញពីខេត្តសុខោទ័យមកវាយដណ្តើមយកឆ្នេរទន្លេមេណាមដែលជាទឹកដីនៃអាណាចក្រខ្មែរ ។ ឆ្នាំ១៣៥០ ទឹកដីនេះក្លាយជាទឹកដីសៀមមានព្រំប្រទល់ជាប់ហ្លួងព្រះបាងមកទល់លពបុរី(លវោ) ព្រះចៅរាមាធិបតីបានបញ្ជូលខេត្តខ្មែរមួយចំនួនជារបស់ខ្លួនហើយបានតាំងរាជធានីនៅក្រុងអយុធ្យា។<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី៨ '''៣. រដ្ឋអយុធ្យា និង អរិយធម៌ខ្មែរ''' ទំព័រទី១៣៩</ref> ព្រះចៅអ៊ូថងទ្រង់បង្កើតអាណាចក្រអយុធ្យានៅក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៣៥០ មានការគ្រប់គ្របបែបទេវរាជា ដែលប្រតិបត្ដិតាមមូលដ្ឋាននៃសាសនាព្រាហ្មណ៍ ការចូលទន្ទ្រានសុខោទ័យជាបន្ដបន្ទាប់ធ្វើឱ្យអាណាចក្រសុខោទ័យក្លាយជានគរចំណុះរបស់អាណាចក្រអយុធ្យា។ ក្រោយមក ក្នុងរជ្ជសម័យរបស់សម្ដេចព្រះបរមត្រៃលោកនាថ ទ្រង់បានធ្វើបដិវត្ដរបបគ្រប់គ្រងថ្មី ដែលប្រការខ្លះត្រូវបានប្រើរហូតមកដល់រជ្ជសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ។
ការវាយគ្រប់គ្រងម៉ាឡាការបស់ពួកព័រទុយហ្ក្ាល់ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៥១១ ត្រូវនឹងរជ្ជសម័យរបស់សម្ដេចព្រះរាមាធិបតីទី២ ធ្វើឱ្យអយុធ្យាចាប់ផ្ដើមមានទំនាក់ទំនងជាមួយពួកអឺរ៉ុប។ ក្នុងខណៈនោះដែររាជវង្សតងអ៊ូរបស់ភូមាចាប់ផ្ដើមមានអំណាចកាន់តែខ្លាំងឡើង រហូតមានការពង្រីកដែនដីមកដល់ក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះចៅតាបេងឆាក់វេទី និងព្រះចៅបុរេងណង មានការធ្វើសង្គ្រាមអូសបន្លាយរាប់សិបឆ្នាំ ធ្វើឱ្យអយុធ្យាក្លាយជានគរចំណុះរបស់អាណាចក្រតងអ៊ូក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៥៦៩ ។ សម្ដេចព្រះនរេសួនមហារាជទ្រង់បានចំណាយពេល ១៥ ឆ្នាំដើម្បីដេញពួកភូមា និងពង្រឹងអំណាចរបស់អយុធ្យានៅតំបន់ទំនាបទន្លេមេណាមម្ដងទៀត។
ចាប់ពីពេលនោះមក ក្រុងស្រីអយុធ្យាបានក្លាយជាអាណាចក្ររុងរឿងដល់កម្រិតកំពូល ទំនាក់ទំនងអន្ដរជាតិរបស់អយុធ្យាមានការរីកចម្រើនណាស់ក្នុងរជ្ជសម័យសម្ដេចព្រះនរាយណ៍មហារាជ ដែលមានការចងសម្ព័ន្ធការទូតជាមួយបារាំង ដាណឺម៉ាក និងអង់គ្លេស។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ឥទ្ធិពលដែលកាន់តែកើនឡើងរបស់ជនបរទេសក្នុងក្រុងស្រីអយុធ្យាធ្វើឱ្យព្រះទេពរាជាប្រហារជីវិតខន់ស្ដេនទីន ហ្វលខន់ ទំនាស់ផ្ទៃក្នុងធ្វើឱ្យទំនាក់ទំនងរបស់អយុធ្យាជាមួយជនជាតិអឺរ៉ុបមានសភាពជូរចត់។
អាណាចក្រអយុធ្យាចាប់ផ្ដើមធ្លាក់ចុះអំណាចក្នុងកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១៩ សង្គ្រាមជាមួយរាជវង្សខងបង(អាឡងព្យា) បានធ្វើឱ្យអយុធ្យាក្លាយជានគរចំណុះរបស់ភូមាជាលើកទី២ គឺក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៧៦៧ ។ ក្នុងឆ្នាំជាមួយគ្នាដែរ ព្រះចៅតាកស៊ិនបានប្រមូលកងទ័ពប្រយុទ្ធដើម្បីទាមទារឯករាជ្យ ហើយបានប្ដូររាជធានីមកឯក្រុងធនបុរី ដែលជារាជធានីរបស់ជនជាតិថៃ ក្នុងរយៈពេល ១៥ ឆ្នាំជាកំឡុងពេលនៃការធ្វើសង្គ្រាមនិងទាមទារឯករាជ្យជាតិ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះពុទ្ធយ៉តហ្វាជុឡាលោក បឋមក្សត្រនៃរាជវង្សចក្រីបានស្ថាបនាក្រុងរតនកោសិន្ទ្រឡើងនៅថ្ងៃទី៦ មេសា ឆ្នាំគ.ស ១៧៨២ ។
ក្នុងកំឡុងដើមសម័យរតនកោសិន្ទ្រ ថៃបានប្រឈមនឹងការវាយលុកពីប្រទេសដទៃ ជាច្រើនលើកច្រើនគ្រារហូតដល់សម័យរជ្ជកាលទី៤ ។ ព្រះរាជនយោបាយរបស់ព្រះមហាក្សត្រក្នុងកំឡុងពេលនោះគឺ ការពារខ្លួនឯងពីមហាអំណាចអាណានិគម តែក៏មានការគាំទ្រឱ្យមានការដាក់ទុនពីបរទេស ការទទួលយកវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសពីលោកខាងលិច និងការសិក្សាបែបទាន់សម័យដែរ។
===ការប្រឈមមុខជាមួយពួកបច្ចិមប្រទេស===
ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ សឺចន បៅរិង រាជទូតអង់គ្លេស បានចូលមកធ្វើសន្ធិសញ្ញាបៅរិង ដែលនាំឱ្យមានការធ្វើសន្ធិសញ្ញាជាមួយប្រទេសដទៃទៀត ក្នងលក្ខខណ្ឌស្រដៀងគ្នា ហើយក៏បាននាំមកនូវការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចក្នុងទីក្រុងបាងកកនិងពានិជ្ជកម្មអន្ដរជាតិ។
ក្រោយមក ការរុករានរបស់ចក្រពត្ដិនិយម ធ្វើឱ្យសៀមបាត់បង់ទឹកដីឱ្យទៅបារាំង និងអង់គ្លេស ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ តែថ្វីបើមានគំនាបយ៉ាងខ្លាំងពីប្រទេសមហាអំណាច ក៏សៀមអាចរក្សាខ្លួនមិនឱ្យធ្លាក់ក្រោយអាណានិគមរបស់ពួកអឺរ៉ុប តែត្រូវទទួលឥទ្ធិពលពីលោកខាងលិច រហូតធ្វើឱ្យមានការធ្វើបដិវត្ដសង្គមនិងវប្បធម៌នាពេលក្រោយមក និងរក្សាឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនជារដ្ឋព្រំដែនរវាងមហាអំណាចអាណានិគមទាំងពីរ។
ព្រះបាទមកុដ្ឋក្លៅចៅយូហួទ្រង់មានព្រះរាជតម្រិះឱ្យប្រទេសសៀមចូលរួមក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ដោយចូលជាមួយបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ដធ្វើឱ្យប្រទេសសៀមត្រូវបានទទួលស្គាល់ជាអន្ដរជាតិ នាំមកនូវការកែខៃសន្ធិសញ្ញាដែលមិនមានយុត្ដិធម៌ទាំងឡាយដើម្បីឱ្យជាតិមានអធិបតេយ្យពិតប្រាកដ តែទន្រាំនឹងទទួលបានជោគជ័យត្រូវចំណាយពេលរហូតដល់រជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចៅយូហួអានន្ទមហិឌុល។
===ការផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រង===
====សង្គ្រាមលោកលើកទី២ និងសង្គ្រាមត្រជាក់====
ថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ឆ្នាំគ.ស១៩៣២ គណៈរាស្ដ្របានធ្វើបដិវត្ដផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រងពីរាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យ ធ្វើឱ្យគណៈរាស្រ្ដចូលមកមានឥទ្ធិពលលើនយោបាយក្នុងប្រទេស។ នៅរវាងសម័យសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ប្រទេសថៃបានចុះឈ្មោះចូលធ្វើជាសម្ព័ន្ធមិត្ដយោធាជាមួយជប៉ុន ហើយប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក និងអង់គ្លេស តែដោយសារប្រទេសខាងភាគីបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ដទទួលស្គាល់ចលនាថៃសេរី ទើបប្រទេសថៃអាចរួចផុតពីស្ថានភាពជាប្រទេសអ្នកចាញ់សង្គ្រាម។
នៅក្នុងកំឡុងពេលនៃសង្គ្រាមត្រជាក់ ប្រទេសថៃបានដំណើរការនយោបាយជាសម្ព័ន្ធមិត្ដជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ដោយមាននយោបាយក្នុងការទប់ស្កាត់ការរីករាលដាលនៃរបបកុម្មុយនីស្ដនៅក្នុងភូមិភាគ ហើយបញ្ជូនទាហានទៅចូលរួមច្បាំងក្នុងសង្គ្រាមកូរ៉េ និងសង្គ្រាមវៀតណាម ក្រោយមកប្រទេសថៃបានជួបនឹងបញ្ហាការរីករាលដាលនៃចរន្ដកុម្មុនីស្ដក្នុងប្រទេស តែក្រោយមកបក្សកុម្មុយនីស្ដនៃប្រទេសទេសថៃបានធ្លាក់ចុះអំណាចរហូតមិនអាចប្រតិបត្ដិការចលនានយោបាយរបស់ខ្លួនបានទៀត សង្គ្រាមជាមួយពួកកុម្មុនីស្ដត្រូវបានបញ្ចប់ទាំងស្រុងនៅក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៨០។
=== ការវិវត្ដន៍នៃរបបប្រជាធិបតេយ្យ ===
ក្រោយពេលមានការប្ដូររបបគ្រប់គ្រង គ.ស ១៩៣២ ប្រទេសថៃនៅចាត់ទុកថា នៅក្រោមរបបយោធាផ្ដាច់ការអស់រយៈពេលជាច្រើនទសវត្ស។ ការបោះឆ្នោតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៧៣ ក្រោយហេតុការ ១៤ តុលា ជំរុញឱ្យមាននាយករដ្ឋមន្រ្ដីស៊ីវិលជាលើកដំបូង។ ក្នុងកំឡុងពេលនោះ ប្រទេសថៃជួបនឹងអស្ថេរភាពនយោបាយ ហើយមានការបន្ដអំណាចរដ្ឋបាលយោធាជាបន្ដបន្ទាប់ជាងដប់ដង តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ មានហេតុការណ៍ទាមទារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសំខាន់ៗ ចំនួន ២ ដង គឺហេតុការណ៍ ៦ តុលា និងហេតុការណ៍ឧសភាទមិឡ ទើបធ្វើឱ្យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅប្រទេសថៃមានស្ថេរភាពនិងកាន់តែល្អឡើង។
ក្នុងកំឡុងទសវត្សឆ្នាំ ១៩៩០ មានកើតវិបត្ដិហិរញ្ញវត្ថុអាស៊ី ឆ្នាំ ១៩៩៧ ធ្វើឱ្យថៃត្រូវខ្ចីលុយពីបរទេសយ៉ាងច្រើន។ លោកតាក់ស៊ីនស៊ីណាវ៉ាត្រាបានកាន់តំណែកនាយករដ្ឋមន្រ្ដីពីរអាណត្ដិជាប់ៗ គ្នា គាត់ជានាយករដ្ឋមន្រ្ដីដែលធ្វើឱ្យមានការឈ្លោះប្រកែកគ្នាច្រើនបំផុត ដោយបានដំណើរការនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចហើយទទួលបានភាពជោគជ័យច្រើនយ៉ាង តែក៏ធ្លាក់ក្នុងបទចោទប្រកាន់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរដូចគ្នា។ ក្នុងកំឡុងពេលនេះឯងដែលធ្វើឱ្យកើតហេតុការណ៍នយោបាយឡើង ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៦ មានរដ្ឋប្រហារផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលតាក់ស៊ីន។ ការបោះឆ្នោតជាសាកលក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៧ ធ្វើឱ្យប្រទេសថៃត្រឡប់មករកបរិយាកាសប្រជាធិបតេយ្យដូចដើម។
វិបត្ដិនយោបាយនេះទាក់ទងនឹងក្រុមប្រជាជន ២ ក្រុមគឺ ក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្ដប្រជាជនដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ និងក្រុមចលនារួមប្រជាធិបតេយ្យប្រឆាំរបបផ្ដាច់ការថ្នាក់ជាតិ។ ក្រុមទី១ បាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលតាក់ស៊ីន ជារហូតមក រហូតដល់រដ្ឋាភិបាលលោកសាម៉ាក់ស៊ុនថារ៉ាវេត និងរដ្ឋាភិបាលលោកស៊ុមឆាយវង់សាវ៉ាត ដោយមានបាតុកម្មធំក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ២០០៨ ។ ចំណែកក្រុមទី២ បាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលលោកអភិសិទ្ធិវេចាជីវ៉ា រវាងឆ្នាំគ.ស ២០០៩-២០១១ ដោយមានការធ្វើបាតុកម្ម មានការបាត់បង់ជីវិតមនុស្សដល់ទៅ ២ លើក ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៩ និង ២០១០ ។ នៅទីបំផុតមានការបោះឆ្នោតជាសាកលម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០១១ លទ្ធផលគឺគណបក្សភឿថៃបានឈ្នះការបោះឆ្នោត និងជាអ្នកដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល។
==នយោបាយ==
{{Main|នយោបាយនៅថៃ}}
ពីដើមប្រទេសថៃមានការគ្រប់គ្រងតាមបែបរាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការ តាំងពីសម័យអាណាចក្រអយុធ្យារហូតមក ថែមទាំងមានការគ្រប់គ្រងក្នុងលក្ខណៈអំណាចប្រមូលផ្ដុំ តាំងពីរជ្ជសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ លុះដល់ថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ១៩៣២ គណៈរាស្រ្ដបានធ្វើបដិវត្ដក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះប៉ុកក្លៅចៅយូហួ ហើយផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រងមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។
បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃមានទម្រង់រដ្ឋជារាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងប្រើប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងបែបរបបប្រជាធិបតេយ្យបែបរដ្ឋសភា ឬដែលរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃហៅជារួមថា របបប្រជាធិបតេយ្យដែលមានព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ជាប្រមុខ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញច្បាប់បច្ចុប្បន្នគឺ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃ ឆ្នាំគ.ស ២០០៧ ដែលជាច្បាប់ទី១៨ ដែលកំណត់ទម្រង់អង្គការគ្រប់គ្រងអំណាចទាំង ៣ ផ្នែកដូចជា៖
*'''អំណាចនីតិបញ្ញាត្ដិ''' មានរដ្ឋសភាក្នុងប្រព័ន្ធសភា២ ដែលប្រកបដោយសភាតំណាងរាស្ដ្រ និងព្រឹទ្ធិសភា មានសមាជិករួមទាំងអស់ ៦៣០ រូប ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច មានប្រធានសភាជាប្រមុខ។ សភាតំណាងរាស្ដ្រប្រកបដោយតំណាងរាស្រ្ដចំនួន ៥០០ រូប បានមកពីការបោះឆ្នោតបែបបែងចែកតំបន់ចំនួន ៣៧៥ រូប និងបានមកពីការជ្រើសតំាងចំនួន ១២៥ រូប នៅក្នុងតំណែងនៃអាណត្ដិ ៤ ឆ្នាំ។ ព្រឹទ្ធិសភាប្រកបដោយសមាជិកចំនួន ១៥០ រូប បានមកពីការបោះឆ្នោតមួយខេត្ដ ១រូប (រួមក្រុងបាងកកដែរ) និងបានមកពីការចាត់តាំង ៧៣ រូប ដោយមានគណៈកម្មការចាត់តាំងសមាជិកព្រឹទ្ធិសភា ៧ រូប នៅក្នុងអំណាចមួយអាណត្ដិ ៦ ឆ្នាំ ហើយមិនអាចធ្វើជាសមាជិកព្រឹទ្ធិសភាលើពី ១ អាណត្ដិបានឡើយ។
*'''អំណាចនីតិប្រតិបត្ដិ''' មាននាយករដ្ឋមន្រ្ដីដែលបានទទួលការតែងតាំងពីព្រះមហាក្សត្រតាមពាក្យក្រាបង្គំទូលរបស់ប្រធានរដ្ឋសភា និងគណៈរដ្ឋមន្រ្ដី ដែលព្រះមហាក្សត្រទ្រង់តែងតាំងតាមពាក្យក្រាបបង្គំទូលរបស់នាយករដ្ឋមន្រ្ដី ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច នាយករដ្ឋមន្រ្ដីជាប្រមុខនៃអំណាច។ នាយករដ្ឋមន្ដ្រីកាន់អំណាចមួយអាណត្ដិ ៤ ឆ្នាំ តាមសភាតំណាងរាស្រ្ដ ហើយមិនអាចកាន់អំណាចជាប់គ្នាលើ ៨ ឆ្នាំបានទេ។ នាយករដ្ឋមន្រ្ដីមិនបានទទួលការជ្រើសតាំងដោយផ្ទាល់ពីប្រជាជន តែបានទទួលការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសពីសភាតំណាងរាស្រ្ដ។ គណៈរដ្ឋមន្រ្ដីប្រកបដោយនាយករដ្ឋមន្រ្ដី ១ រូប និងរដ្ឋមន្ដ្រីផ្សេងៗ ទៀតមិនលើស ៣៥ រូប។
*'''អំណាចតុលាការ''' មានប្រព័ន្ធសាលាក្ដី ដែលប្រកបដោយសាលាយុត្ដិធម៌ សាលារដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងសាលាគ្រប់គ្រង ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច មានប្រធានសាលាដីកា ប្រធានសាលាធម្មនុញ្ញ និងប្រធានសាលាគ្រប់គ្រងកំពូល ជាប្រមុខក្នុងផ្នែករបស់ខ្លួន។
== សេដ្ឋកិច្ច==
{{Main|សេដ្ឋកិច្ចថៃ}}
ប្រទេសថៃមានសេដ្ឋកិច្ចបែបគួបផ្សំ មានប្រាក់ចំណូលមូលដ្ឋានមកពីឧស្សាហកម្ម ការនំាចេញទំនិញនិងសេវាកម្ម ទេសចរណ៍ សេវាកម្ម កសិកម្មនិងធនធានធម្មជាតិ។ ប្រទេសថៃជាប្រទេសដែលមានអត្រាការនាំចេញលំដាប់ទី២៤ នៃពិភពលោក និងមានអត្រាការនាំចូលលំដាប់ទី២៣ នៃពិភពលោក។ ផ្សារនាំចូលទំនិញថៃដែលសំខាន់ៗ មានដូចជា ជប៉ុន ចិន អាមេរិក ម៉ាលេស៊ី សហរដ្ឋអារ៉ាបអេមីរ៉េត សិង្ហបូរី តៃវ៉ាន់ កូរ៉េខាងត្បូង អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត និងឥណ្ឌូនេស៊ី។ ទិន្នន័យក្នុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០០៩ ប្រទេសថៃនាំចេញទំនិញមានតម្លៃជាង ៤០៦ ៩៩០ លានបាត ដោយទំនិញនាំចេញសំខាន់មានដូចជា គ្រឿងចក្រ ១៤១៤០១ លានបាត អាហារ ៥២៣៣២ លានបាត ទំនិញឧស្សាហកម្ម ៤៥៩៥៩ លានបាត និងមានអត្រាតម្លៃទំនិញនាំចូល ២៨៥៩៦៥ លានបាត ដោយទំនិញនាំចូលសំខាន់មានដូចជា គ្រឿងចក្រ ១១៣៤២១ លានបាត ប្រេងនិងឥន្ធនៈ ៥០៨២៤ លានបាត និងសារធាតុគីមី ៤២៣៧៦ លានបាត មានតម្លៃការធ្វើពានិជ្ជកម្មប្រាក់សុទ្ធ ១២១០២៥ លានបាត។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ កម្លំាងពលកម្មភាគច្រើនរបស់ថៃគឺនៅខាងវិស័យកសិកម្ម ដោយមានស្រូវជាផលិតផលសេដ្ឋកិច្ចមូលដ្ឋានដែលសំខាន់បំផុតនៅក្នុងប្រទេស ហើយអាចចាត់ទុកបានថាជាប្រទេសដែលនាំចេញផលិតផលស្រូវច្រើនជាងគេនៅលើពិភពលោក ដោយអត្រាកំណត់ការនាំចេញមាន ៣៦% ក្នុងពិភពលោក ប្រទេសថៃមានផ្ទៃដីសមស្របសម្រាប់ដាំដុះជាង ២៧.២៥% ដែលក្នុងចំនួននេះមាន ៥០% ប្រើសម្រាប់ដំាស្រូវ។ ចំណែកផលិតផលកសិកម្មផ្សេងៗ មានដូចជា កៅស៊ូ បន្លែ និងផ្លែឈើផ្សេងៗ រួមទាំងមានការចិញ្ចឹមបសុសត្វ ដូចជា មាន់ សត្វទឹកទាំងត្រីទឹកសាប ត្រីទឹកប្រៃក្នុងទ្រុង ការធ្វើស្រែបង្កង ការចិញ្ចឹមខ្យង រួមទាំងការនេសាទសមុទ្រ។ ដោយសារប្រទេសថៃសម្បូរទៅដោយពូជរុក្ខជាតិសម្រាប់ធ្វើអាហារពេញមួយឆ្នាំ ទើបមានឈ្មោះថាជាទីកន្លែងផលិតអាហារដ៏សំខាន់នៃពិភពលោក និងជាប្រទេសនាំចេញអាហារសំខាន់លំដាប់ទី៥ លើពិភពលោក។
ប្រទេសថៃត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មីនៃពិភពលោក ធ្លាប់មានអត្រាលូតលាស់ខ្ពស់បំផុតខាងសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងចន្លោះឆ្នាំគ.ស ១៩៨៥-១៩៩៦(អត្រាកំណើនជាមធ្យម ៩.៤%ក្នុងមួយឆ្នាំ)។ ទៅជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការលូតលាស់នេះបានធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់តម្លៃប្រាក់បាតយ៉ាងគ្រោះថ្នាក់ ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៧ ដែលជាឆ្នាំកើតវិបត្ដិហិរញ្ញវត្ថុនៅអាស៊ី សេដ្ឋកិច្ចថៃធ្លាក់ចុះនៅសល់ត្រឹម ១.៩% លោកនាយករដ្ឋមន្រី្ដឆាវលីតយ៉ុងឆាយុត បានប្រកាសភាពអាសន្នតម្លៃប្រាក់បាត ដែលធ្វើឱ្យតម្លៃប្រាក់បាតធ្លាក់ចុះទៅដល់ ៥៦បាតក្នុង ១ ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក។ មុនពេលដែលសេដ្ឋកិច្ចថៃចាប់ផ្ដើមងើបឡើងវិញម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៩ ក្រោយពេលនោះ នៅចន្លោះឆ្នាំគ.ស ២០០២-២០០៤ ក្រោមនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្រ្ដីតាក់ស៊ីនស៊ីណាវ៉ាត្រា សេដ្ឋកិច្ចថៃបានរីកលូតលាស់ឡើងវិញជាង ៥-៧% ក្នុងមួយឆ្នាំ និង ៤-៥% ក្នុងមួយឆ្នាំ នៅចន្លោះឆ្នាំគ.ស ២០០៥-២០០៧ វិបត្ដិនយោបាយប្រទេសថៃបានធ្វើឱ្យមានផលប៉ះពាល់ដល់អត្រាការលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ថៃ។ វិបត្ដិសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក និងការខ្វះស្ថេរភាពនយោបាយនៅតែជាឧបសក្គរារាំងការលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ថៃ។
===វិទ្យាសាស្រ្ដ និងបច្ចេកវិទ្យា===
មានការកំណត់ផែនការប្រើ និងអភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេស ចាប់តាំងពីមានផែនការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមថា្នក់ជាតិ រយៈកាលទី៥ (គ.ស ១៩៨២-១៩៨៦) មក តែក្នុងពេលនោះ នៅឃើញមានឧបសគ្គផែ្នកសមត្ថភាពក្នុងប្រទេសក្នុងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសមិនទាន់រឹងមាំ រហូតដល់ផែនការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមថ្នាក់ជាតិរយៈកាលទី៦ (គ.ស ១៩៨៧-១៩៩១) ទើបបានរៀបចំផែនការអភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសឱ្យក្លាយជា ១ ភាគ ១០ នៃផែនការ ដើម្បីអភិវឌ្ឍកម្រិតសមត្ថភាពផ្នែកការផលិតនិងកែច្នែទំនិញ។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួទ្រង់បានទទួលព្រះនាមថាជា “ព្រះបិតានៃវិទ្យាសាស្រ្ដជាតិថៃ” តាមរយៈការដែលទ្រង់បានគណនាដំណើរសូរ្យគ្រាសពេញវង្ស ១៨ សីហា ១៨៦៨ យ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ។ ថ្ងៃទី១៤ មេសា ១៩៨២ រដ្ឋាភិបាលថៃបានកំណត់យកថ្ងៃទី១៨ សីហារៀងរាល់ឆ្នាំជាទិវាវិទ្យាសាស្រ្ដជាតិថៃ។
បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃបានចូលមករួមចំណែកក្នុងការអភិវឌ្ឍប្រទេសថៃកាន់តែច្រើនឡើង ជាពិសេសក្នុងរឿងវេជ្ជសាស្រ្ដ គមនាគមន៍ ការសិក្សា និងការទំនាក់ទំនង ធ្វើឱ្យវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសនៅប្រទេសថៃមានការរីកចម្រើនយ៉ាងលឿន។
===ទំនាក់ទំនងអន្ដរជាតិ និងកិច្ចការយោធា===
បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃបានចូលមកមានឥទ្ធិពលកាន់តែខ្លាំងឡើងលើឆាកអន្ដរជាតិដោយបានចូលរួមចំណែកជាមួយអង្គការសហប្រជាជាតិនិងអង្គការក្នុងតំបន់។ ប្រទេសថៃជាសម្ព័ន្ធមិត្ដដ៏សំខាន់របស់អាមេរិក ហើយបានពង្រឹងទំនាក់ទំនងរវាងក្រុមប្រទេសសមាជិកអាស៊ាន ទាំងក្នុងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ពានិជ្ជកម្ម ធនាគារ នយោបាយ និងផ្នែកវប្បធម៌។ ក្រៅពីនេះ ប្រទេសថៃបានធ្វើកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការជាមួយអង្គការក្នុងតំបន់ មានដូចជា អង្គការស្ថេរភាពនិងកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការនៅអឺរ៉ុប ក្រៅពីនេះ ប្រទេសថៃធ្លាប់បានបញ្ជូនទាហានទៅចូលរួមក្នុងកងកម្លាំងអន្ដរជាតិនៅទីម័រខាងកើត អាហ្កានីស្ថាន អ៊ីរ៉ាក់ ប៊ូរុនឌី និងបច្ចុប្បន្ននៅដាហ៊្វូប្រទេសស៊ូដង់ តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសថៃនឹងប្រទេសជិតខាងនៅមានលក្ខណៈទន់ខ្សោយនៅឡើយ។
កងទ័ពថៃត្រូវបានបែងចែកចេញជា ៣ ប្រភេទ គឺ កងទ័ពជើងគោក កងទ័ពជើងទឹក និងកងទ័ពជើងអាកាស។ សព្វថ្ងៃនេះកងទ័ពថៃមានចំនួនសរុប ប្រមាណ ១០២៥៦៤០នាក់ និងមានកម្លាំងត្រៀមជាង ២០០០០០នាក់ ហើយមានកម្លាំងពាក់កណ្ដាលទាហានប្រចាំការប្រមាណ ១១៣៧០០នាក់ ។ ព្រះមហាក្សត្រថៃកាន់តំណែងជាអគ្គមេបញ្ជាការទ័ពដោយនីតិន័យ ដែលបច្ចុប្បន្នគឺព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមិន្រ្ទមហាភូមិពលអាឌុលយ៉ាដេត តែក្នុងកិច្ចប្រតិបត្ដិ កងទ័ពត្រូវនៅក្រោមការគ្រង់គ្រងរបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ មានរដ្ឋមន្រ្ដីក្រសួងមហាផ្ទៃជាមេបញ្ជាការ និងនៅក្រោមការបង្គាប់បញ្ជារបស់កងបញ្ជាការកងទ័ពថៃ មានមេបញ្ជាការរបស់កងទ័ពថៃជាមេបញ្ជាការ នៅឆ្នាំគ.ស ២០១០ ក្រសួងមហាផ្ទៃបានប្រើទឹកប្រាក់សរុប ១៥៤០៣២៤៧៨៦០០បាត សម្រាប់ចំណាយក្នុងវិស័យនេះ។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃ បញ្ញាត្ដិថាកិច្ចការពារប្រទេសជាតួនាទីរបស់ប្រជាជនថៃគ្រប់រូប ជនជាតិថៃទាំងអស់មានតួនាទីបម្រើរាជការយោធា។ កងទ័ពនឹងប្រមូលកេណ្ឌបុរសដែលបានអាយុឈានចូល ២១ ឆ្នាំ ដោយអាស្រ័យតាមព្រះរាជបញ្ញាត្ដិ បម្រើរាជការយោធា គ.ស ១៩៥៤ ដោយនឹងត្រូវហៅមកពិនិត្យឈាម ឬចូលបម្រើកងប្រចាំការ។
រយៈពេលធ្វើការហ្វឹកហាត់នៅចន្លោះពេលពី ៦ ខែទៅ ២ ឆ្នាំអាស្រ័យលើកម្រិតការសិក្សាវិទ្យាការទាហាន និងការស្ម័គ្រចូលធ្វើជាទាហានដោយបើអ្នកទទួលការពិនិត្យឈាមចប់ការសិក្សាមិនទាបជាងកម្រិតបរិញ្ញាបត្រ បើចាប់បានស្លាកពណ៌ក្រហម គឺត្រូវបម្រើរាជការ ១ ឆ្នំាពេញ បើស្ម័គ្រដោយមិនចាប់ស្លាក នឹងបម្រើរាជការត្រឹមតែ ៦ ខែ ជាដើម។ អ្នកដែលចាប់បានស្លាកពណ៌ខ្មៅ មិនបាច់ចូលបម្រើរាជការយោធា បើអ្នកសិក្សាវិទ្យាការទាហានបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នាំទី១ នឹងត្រូវបម្រើរាជការ ១ ឆ្នាំពេញ បើបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នាំទី២ នឹងត្រូវបម្រើរាជការ ៦ ខែ ហើយបើបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នំាទី៣-៥ មិនត្រូវបានបញ្ជូលក្នុងកងប្រចាំការ តែអាចហៅថាពលបាន ក្នុងឋានៈជាទាហានកងជំនួយប្រភេទ១។
ចុងក្រោយ ខាងគេហទំព័រ GlobalFirepower បានចាត់លំដាប់ថ្នាក់ភាពរឹងមាំរបស់កងទ័ពថៃនៅក្នុងលំដាប់ទី១៩ លើពិភពលោក។
== ប្រជាសាស្ត្រ==
{{Main|ប្រជាសាស្ត្រថៃ}}
ស្ថិតិចំនួនប្រជាជនថៃមានភាពខុសគ្នាអាស្រ័យលើប្រភព។ តាមការប្រមាណរបស់ CIA The World Factbook កាលពីឆ្នំាគ.ស២០១០ ប្រជាជនថៃទាំងអស់ក្នុងប្រទេសមានប្រមាណ ៦៦៤០៤៦៨៨នាក់ ប្រកបដោយថៃសៀម ៧៥% ថៃខ្សែស្រឡាយចិន ១៤% ថៃខ្សែស្រឡាយម៉ាឡាយូ ៣% ។ ប្រទេសថៃជួបនឹងបញ្ហាអត្រាកំណើតទាបជាងមាត្រដ្ឋាន ដោយក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៨ អត្រាកំណើនរបស់ប្រជាជននៅត្រឹមកម្រិត ១.៥% ហើយមានទំនោរប្រុងនឹងធ្លាក់ចុះនៅត្រឹម ១.៤៥% ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០២៥។ មូលហេតុមកពីមានអត្រាការពន្យាកំណើតខ្ពស់ ៨១% ក្នុងឆ្នំាគ.ស ២០០៨ បើប្រៀបធៀបនឹងអត្រាមរណៈដែលធ្លាក់ចុះក្នុងសតវត្សកន្លងមក ធ្វើឱ្យប្រទេសថៃនឹងមានប្រជាជនជាមនុស្សចាស់កាន់តែច្រើនឡើងក្នុងពេលអនាគត។
ប្រទេសថៃជាប្រទេសដែលមានភាពចម្រុះនៃជនជាតិ ដោយមានទាំងជនជាតិថៃ ថៃខ្សែស្រឡាយឡាវ ថៃខ្សែស្រឡាយមន ថៃខ្សែស្រឡាយខ្មែរ រួមទាំងជនជាតថៃខ្សែស្រឡាយចិន ថៃខ្សែស្រឡាយម៉ាឡាយូ ថៃខ្សែស្រឡាយជ្វា ជនជាតិចាម ជនជាតិវៀតណាម ជនជាតិភូមា និងជនជាតិថៃតំបន់ភ្នំជាតិពន្ធុផ្សេងៗ ដូចជា ការៀង លីស ម៉ុង កួយ ជាដើម។ ក្នុងឆ្នាំkគ.ស ២០១០ តាមរយៈទិន្នន័យរបស់សភាជាតិ ប្រទេសថៃមានកម្លាំងពលកម្មបរទេសស្របច្បាប់ ១.៤លាននាក់ ដោយមានបន្ថែមទៀតស្មើដើមដែលនៅមិនទាន់បានចុះបញ្ជី។ តាមរយៈទិន្នន័យការភាសខ្លួនអន្ដរជាតិរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បានបង្ហាញថា ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៥ ប្រទេសថៃមានជនភាសខ្លួនចូលមករស់នៅចំនួន ១.០៥លាននាក់ ស្មើនឹង១.៦% នៃចំនួនប្រជាជនសរុប។
ប្រទេសថៃមានការបែងចែកជនជាតិ និងជាតិពន្ធុកម្រិតទាបពេលប្រៀបធៀបនឹងប្រទេសជិតខាង មានការគាំទ្រនយោបាយឥស្សរៈភាពនៃជនជាតិនីមួយៗ អ្នកជំនាញការបស្ចឹមប្រទេសបានកត់ត្រាទុកថា ប្រទេសថៃជា “សង្គមដែលមានគ្រោងសាងធូររលុង”។
===សាសនា===
{{Main|សាសនានៅថៃ}}
តាមរយៈការធ្វើជំរឿនប្រជាជនក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០១០ ប្រជាជនថៃជាពុទ្ធសាសនិកមាន ៩៣.៤% ដែលចាត់ទុកថាជាសាសនាប្រចាំជាតិរបស់ថៃដោយន័យប្រយោល ថ្វីបើថានៅមិនទាន់មានការបញ្ញត្ដិក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃនៅឡើយក៏ដោយ ទាំងអស់នេះចាត់ទុកបានថា ប្រទេសថៃមានអ្នកគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាលំដាប់ខ្ពស់ដែរក្នុងពិភពលោក។
បន្ទាប់មកមានដូចជាសាសនាឥស្លាម មានអ្នកគោរពប្រមាណ ៥.២% ដែលភាគច្រើនអាស្រ័យនៅភូមិភាគខាងត្បូងផ្នែកខាងក្រោម ប្រជាជនក្នុងខេត្ដយ៉ាក់ឡា ប៉ាត់តានី ណារ៉ាធិវ៉ាត តំបន់ខ្លះនៃខេត្ដសុងក្លា និងខេត្ដឈុមផន ភាគច្រើនគោរពសាសនាឥស្លាម។ ក្រៅពីនេះនៅមានអ្នកគោរពសាសនាផ្សេងៗ ទៀត ដូចជា គ្រិស្ដ សិខ និងហិណ្ឌូ សរុបប្រមាណ ១.៤% ចំពោះសហគមន៍ជនជាតិជ្វីបវិញ មានប្រវត្ដិជាយូរមកហើយគឺតាំងពីគ្រិស្ដសតវត្សទី១៧ មកម្ល៉េះ។
===ភាសា===
{{Main|ភាសានៃថៃ}}
ប្រទេសថៃមានភាសាថៃជាភាសាផ្លូវការ និងជាភាសាសំខាន់ដែលប្រើសម្រាប់ទាក់ទងគ្នា សម្រាប់ការសិក្សា និងជាភាសានិយាយដែលប្រើជាទូទៅក្នុងប្រទេស ដោយប្រើអក្សរថៃជាទម្រង់មូលដ្ឋានក្នុងការសរសេរ ដែលប្រឌិតឡើងជាផ្លូវការនៅសម័យក្រុងសុខោទ័យដោយផឃុនរាមកំហែងមហារាជ។ ក្រៅអំពីភាសាថៃនៅភូមិភាគកណ្ដាល ភាសាថៃសំនៀងផ្សេងៗ នៅមានការប្រើសម្រាប់និយាយតាមភូមិភាគនីមួយៗ ដូចជា ភាសាថៃភូមិភាគខាងជើង ភាសាថៃភូមិភាគឥសាន និងភាសាថៃភូមិភាគខាងត្បូងជាដើម។
ក្រៅអំពីភាសាថៃ ក្នុងប្រទេសថៃនៅមានការប្រើភាសារបស់ក្រុមជនជាតិភាគតិច ដូចជា ភាសាចិនជាពិសេសសំនៀងតេជីវ ភាសាឡាវនៅភូមិភាគឥសានដែលជួនកាលគេហៅថាភាសាឡាវសំនៀងថៃ ភាសាម៉ាឡាយូប៉ាត់តានីនៅភូមិភាគខាងត្បូង។ ក្រៅពីនេះនៅមានភាសាផ្សេងៗ ទៀតដូចជា ភាសាកួយ ភាសាកាក់យ៉ាខាងកើត ភាសាផួន ភាសាថៃលឺ ភាសាថៃយ៉ៃ រួមទាំងភាសាដែលគេប្រើក្នុងជនជាតិតំបន់ភ្នំ ប្រកបដោយត្រកូលភាសាមន-ខ្មែរ ភាសាវៀតណាម និងភាសាឡាបរី ត្រកូលភាសាអូស្ដ្រូអាស៊ី ដូចជា ភាសាចាម ត្រកូលភាសាចិន-ទីបេ ដូចជា ភាសាម៉ុង ភាសាការៀង និងភាសាតៃផ្សេងៗ ដូចជាភាសាភូថៃ ភាសាសែក ជាដើម។
ភាសានិងអក្សរអង់គ្លេសមានបង្រៀនក្នុងសាលាចំណេះទូទៅនិងសាកលវិទ្យាល័យ តែចំនួនអ្នកដែលចេះភាសាអង់គ្លេសស្ទាត់ជំនាញក្នុងប្រទេសថៃនៅមានចំនួនតិចតួចណាស់ ហើយភាគច្រើននៅតាមតំបន់ទីក្រុង និងក្នុងគ្រួសារដែលមានការសិក្សាខ្ពស់តែប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុងផ្នែកសមត្ថភាពនៃការប្រើភាសាអង់គ្លេស ប្រទេសថៃធ្លាប់នៅលំដាប់នាំមុខក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៧ តែនៅពាក់កណ្ដាលឆ្នាំគ.ស ២០០៦ ថៃបែរជាដើរក្រោយប្រទេសឡាវនិងប្រទេសវៀតណាម។
===ការអប់រំ===
ការតម្រូវឱ្យប្រជាជនត្រូវទទួលការសិក្សាអប់រំនៅប្រទេសថៃមានតាំងពីឆ្នាំគ.ស ១៩២១ មកម្ល៉េះ។ រដ្ឋាភិបាលថៃត្រូវរៀបចំឱ្យមានការសិក្សាថ្នាក់មូលដ្ឋានដោយឥតគិតថ្លៃដល់ប្រជាជនក្នុងរយៈពេល ១២ ឆ្នាំ។ ចំណែកការសិក្សាបែបតម្រូវឱ្យប្រជាជនត្រូវទទួលការសិក្សាអប់រំនាពេលបច្ចុប្បន្នត្រូវបានកំណត់ត្រឹម ៩ ឆ្នាំ មានប្រព័ន្ធសាលារៀនដែលបានរៀបចំទុកមានចាប់តាំងពីកម្រិតមតេយ្យសិក្សា បឋមសិក្សា និងមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិតាមលំដាប់ តែក្រោយពេលបញ្ចប់ការសិក្សាកម្រិតមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិហើយអ្នកសិក្សាអាចជ្រើសរើសបានរវាងការសិក្សាបន្ដទៅមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ ឬជ្រើសរើសសិក្សាថ្នាក់មុខវិជ្ជាបច្ចេកទេស ឬអាចជ្រើសរើសសិក្សាបន្ដក្នុងស្ថាប័នទាហារ ឬប៉ូលីស។
ក្នុងការសិក្សាបន្ដថ្នាក់ឧត្ដមសិក្សានៅប្រទេសថៃ សិស្សក្នុងកម្រិតមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិត្រូវឆ្លងកាត់ប្រព័ន្ធការទទួលបុគ្គលចូលសិក្សាបន្ដក្នុងកម្រិតឧត្ដមសិក្សា ដែលជាទូទៅត្រូវរៀនចប់ថ្នាក់ទី១២ ។ សាកលវិទ្យាល័យក្នុងប្រទេសថៃត្រូវបានទទួលស្គាល់ក្នុងកម្រិតសាកល មានដូចជា សាកលវិទ្យាល័យមហិឌុល និងសាកលវិទ្យាល័យជុឡាឡុងកន ដែលជាប់ជាសាកលវិទ្យាល័យល្អបំផុតនៅអាស៊ីពី QS Asian University Rankings 2011។
តែទោះជាយ៉ាងណា ក៏នៅមានការព្រួយបារម្ភលើកម្រិតបញ្ញារបស់យុវជនថៃ ដែលតាមរយៈការសិក្សារបស់កាសែតដឺណេសិនបានបញ្ចេញរបាយការណ៍ថា “ក្រមអនាម័យនិងក្រុមសុខភាពចិត្ដនឹងត្រូវទទួលអម្រែកលើសភាពឆ្លាតវៃដែលធ្លាក់ចុះ ក្រោយពេលបានរកឃើញថា កម្រិតបញ្ញាជាមធ្យមនៃក្រុមយុវជនមានទាបជាង ៨០” ។ វជរ ផនរណជេដ្ឋបានធ្វើសេចក្ដីរាយការក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៦ ថា “អត្រាមធ្យមនៃកម្រិតបញ្ញារបស់ក្មេងថៃនៅរវាងពី ៨៧-៨៨ ដែលស្ថិតនៅក្នុងកម្រិត “ទាបជាងស្ដង់ដា” បើប្រៀបធៀបនឹងកម្រិតសាកល។ បញ្ហានៃការសិក្សាក្នុងប្រទេសថៃឃើញថា មានការនាំយកនូវវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសមកប្រើក្នុងការរៀននិងបង្រៀននៅមានកំណត់។
== វប្បធម៌ ==
{{Main|វប្បធម៌ថៃ}}
វប្បធម៌ថៃបានទទួលឥទ្ធិពលនៃវប្បធម៌ឥណ្ឌា ចិន ខ្មែរនិងដែនដីផ្នែកខ្លះនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍យ៉ាងខ្លាំង។ ពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទ ដែលជាសាសនាដែលមានគេគោរពច្រើនបំផុតនៅប្រទេសថៃ ឈរនៅលើមូលដ្ឋានអត្ដសញ្ញាណនិងជំនឿរបស់ជនជាតិថៃសម័យថ្មី ធ្វើឱ្យព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសថៃមានការអភិវឌ្ឍតាមកាលវេលា ដែលរួមទៅដល់ការរួមយកជំនឿក្នុងស្រុកដែលមកពីសាសនាហិណ្ឌូ ការគោរពខ្មោច និងការគោរពបូជាបុព្វបុរស។ ចំណែកឯពួកមុស្លីមភាគច្រើនរស់នៅភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសថៃ រួមទាំងជនជាតិចិនឯនាយសមុទ្រដែលចូកមកមានការរួមចំណែកសំខាន់នៅក្នុងសង្គមថៃ ជាពិសេសក្នុងតំបន់ទីក្រុងបាងកកនិងតំបន់ជិតខាង ដែលមានការសម្របខ្លួនចូលជាមួយសង្គមថៃបានយ៉ាងល្អ ធ្វើឱ្យក្រុមជនជាតិចិនបានមានតំណែកក្នុងអំណាចខាងសេដ្ឋកិច្ចនិងនយោបាយ។
វប្បធម៌ថៃមានលក្ខណៈស្រដៀងនឹងវប្បធម៌អាស៊ី ពោលគឺ មានការគោរពបុព្វបុរស ដែលជាការប្រតិបត្ដិតៗ គ្នាជាយូរមកហើយ។ ជនជាតិថៃតែងមានភាពជាម្ចាស់ផ្ទះនិងក្ដីករុណាយ៉ាងល្អ តែក៏មានអារម្មណ៍ក្នុងការបែងចែកវណ្ណៈយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដែរ។ ភាពចាស់ទុំជាផ្នត់គំនិតសំខាន់ម្យ៉ាងក្នុងវប្បធម៌ថៃ មនុស្សចាស់ត្រូវគ្រប់គ្រងមើលថែគ្រួសាររបស់ខ្លួនតាមទំនៀម ហើយប្អូនត្រូវចេះស្ដាប់បង្គាប់បង។
ការរាក់ទាក់តាមប្រពៃណីថៃគឺ ការសំពះ។ អ្នកអាយុតិចតែងតែជាអ្នករាក់ទាក់អ្នកអាយុច្រើនមុន ពេលជួបគ្នា ហើយមនុស្សចាស់សោតក៏នឹងរាក់ទាក់ត្រឡប់ទៅវិញក្នុងលក្ខណៈស្រដៀងៗ គ្នា។ ឋានៈនិងតំណែងក្នុងសង្គមក៏ជាផ្នែកមួយនៃការសម្រេចថាអ្នកណាគួរសំពះអ្នកណាមុន។ ការសំពះចាត់ទុកជាការផ្ដល់សេចក្ដីគោរពនិងការរាប់អាចចំពោះនរណាម្នាក់។
===សិល្បៈ===
សិល្បៈគំនូរថៃ ជាលក្ខណៈឧត្ដមគតិ ជារូបដែលមាន ២ ករណី ដោយនាំយកវត្ថុនៅជិតទុកខាងក្រោមនៃរូប វត្ថុនៅឆ្ងាយទុកនៅខាងលើរូប ប្រើពណ៌បែបឯករង្គ គឺ ប្រើច្រើនពណ៌ តែមានពណ៌លេចធ្លោតែមួយ។
បដិមាកម្មថៃ កាលពីដើមជាងថៃធ្វើរូបបដិមាចំពោះតែវត្ថុសក្ដិសិទ្ធិ ដូចជា ព្រះពុទ្ធរូប ទេវរូប ដោយមានត្រកូលជាងផ្សេងៗ រាប់ចាប់តាំងពីសម័យសុខោទ័យហៅថា ត្រកូលជាងឈៀងសែន ត្រកូលជាងសុខោទ័យ អយុធ្យា និងរតនកោសិន្រ្ទ ដោយប្រើមាសសំរិទ្ធជាវត្ថុសំខាន់ក្នុងការធ្វើរូបបដិមា មុខដំបូងគេឆ្លាក់ដោយក្រមួនឃ្មុំ តុបតែងឱ្យល្អ រួចយកទៅចាក់ពុម្ពលោហៈ បើធៀបនឹងបដិមាធ្វើពីថ្មនៅយុគសម័យមុន បដិមាកម្មសំរិទ្ធមានលក្ខណៈស្រស់ស្អាតជាង។
ស្ថាបត្យកម្មថៃ មានបង្ហាញឱ្យឃើញនៅសម័យក្រោយ មកពីស្នាដៃស្ថាបត្យកម្មភាគច្រើនងាយខូចទ្រុឌទ្រោម ជាពិសេសសំណង់ធ្វើអំពីឈើ ពុំឃើញមានស្លាកស្នាមនៅសម័យបុរាណទេ។ ស្ថាបត្យកម្មថៃបង្ហាញឱ្យឃើញតាមរយៈផ្ទះថៃ វត្ដ វិហារ និងប្រាសាទរាជវាំង ដែលសុទ្ធតែសាងសង់ឡើងឱ្យសមស្របតាមលក្ខណៈអាកាសធាតុ និងការប្រើប្រាស់ជាក់ស្ដែង។
==ភូមិសាស្ត្រ==
===ចង្វាត (ខេត្ត)===
{{ដើមចំបង|ចង្វាតនៃថៃ}}[[ឯកសារ:Thailand adm location map.svg|ធ្វេង|រូបភាពតូច|351x351ភីកសែល|ផែនទីខេត្តនៃប្រទេសថៃ]]
ប្រទេសថៃមាន ៧៥ ខេត្តដែលគេហៅនៅភាសាថៃ ចាំងវ៉ាត់(จังหวัด) (សណ្ដាននៃពាក្យនេះ មានពាក្យ « ចង្វាត » ដែលខ្មែរប្រើប្រាស់ជាធម្មតានៅសម័យមុនអង្គរ និងអង្គរ សំរាប់សំគាល់សីមា ព្រំប្រទល់ ឬខ្សែក្រវ៉ាត់នៃព្រំប្រទល់ដែន ដែលជាកម្មសិទ្ធិ ឬទឹកដីចំណុះរបស់ស្ថាប័នណាមួយ ឬមន្រ្តីណាម្នាក់ ។ ពាក្យនេះ យើងឈប់ប្រើប្រាស់នៅក្នុងភាសាយើងទៅហើយ ប៉ុន្តែសៀមបានខ្ចីយកទៅប្រើរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ដែលមានន័យសំគាល់ ដែនដីរដ្ឋបាលថ្នាក់ « ខេត្ត » ។) <ref>សិលាចារឹកថ្មី ka 17 នៅប្រាសាទអំពិល ខេត្ត ឧត្ដរមានជ័យ</ref>(จังหวัด) និងមានដែ ពីរទីក្រុងដែលជា ស្វ័យយន្តៈ [[ទីក្រុងបាងកក]] និង [[ទីក្រុងផាត់ថាយ៉ា]]។
ចង្វាតចែកទៅ [[ស្រុក]] (អាំភើ) និងស្រុកចែកទៅជា ឃុំ/អនុស្រុក (ដាំប៊ូន[តំបន់]) ។ នៅឆ្នាំ២០០៦មាន ៨៧៧សង្កាត់ (อำเภอ) និង ៥០ខេត្ត (ស្មើសង្កាត់ក្នុងខណ្ឌខ្មែរ) ទៀត នៅទីក្រុងបង់កក (เขต, ខេត្ត)។ មានដែ [[មាតុធានីរបស់បង់កក]] គឺជាតំបន់ជុំវិញទីក្រុងបង់កក ។
[[ឯកសារ:Thailand location relief map.svg|រូបភាពតូច|390x390ភីកសែល|សណ្ឋានដីប្រទេសថៃ]]
==== ភាគកណ្ដាល ====
# [[ខេត្តអាងទង]]
# [[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]] (ក្រុងទេពមហានគរ)
# [[ខេត្តពិចិត្រ]] (ខេត្តវិចិត្រ)
# [[ខេត្តជ័យនាថ]]
# [[ខេត្តកញ្ចនបុរី|ខេត្តកាណចាណាបុរី]]
# [[ខេត្តលពបុរី]] (លពបុរី)
# [[ខេត្តនគរនាយក]]
# [[ខេត្តនគរបឋម]]
# [[ខេត្តនន្ទបុរី]]
# [[ខេត្តបទុមធានី]]
# [[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]]
# [[ខេត្តអយុធ្យា]]
# [[ខេត្តរាជបុរី]]
# [[ខេត្តសមុទ្រប្រាការ]]
# [[ខេត្តសមុទ្រសាគរ]]
# [[ខេត្តសមុទ្រសង្គ្រាម]]
# [[ខេត្តស្រះបុរី]]
# [[ខេត្តសិង្ហបុរី]]
# [[ខេត្តសុពណ៌បុរី]] (សុវណ្ណបុរី)
# [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]]
#[[ខេត្តឧទ័យធានី]]
[[ឯកសារ:Grand Palace Chakri Mahaprasad.jpg|right|thumb|200px|[[ព្រះបរមមហារាជវាំង]] [[បាងកក]]]]
[[ឯកសារ:Bangkok skytrain sunset.jpg|right|thumb|200px|ទេសភាពទីក្រុងបាងកក នាពេលរាត្រី]]
[[ឯកសារ:Wat Pho, Bangkok, Tailandia, 2013-08-22, DD 02.jpg|រូបភាពតូច|300x300ភីកសែល|[[វត្តព្រះជេតុពនវិមលមង្គលារាម]] ([[Wat Pho]]) [[ប្រទេសថៃ|បាងកក]] [[ប្រទេសថៃ]]]]
[[ឯកសារ:วัดพระศรีรัตนศาสดาราม วัดพระแก้ว กรุงเทพมหานคร - Wat Phra Kaew, Temple of Emerald Buddha, Bangkok, Thailand.jpg|រូបភាពតូច|200x200ភីកសែល|[[វត្តព្រះកែវ]] នៅទីក្រុង[[បាងកក]]]]
[[ឯកសារ:Wat Suthat, Bangkok.jpg|right|thumb|200px|[[វត្ត សូថាត់]] Wat Suthat បាងកក]]
[[ឯកសារ:Democracy Monument Bangkok 001.JPG|right|thumb|200px|[[វិមានប្រជាធិបតេយ្យ]]]]
==== ភាគខាងកើត ====
# [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] (ឆ្ជើងទ្រៅ)
# [[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្តចន្ទបុរី]]
# [[ខេត្តធនបុរី]] (ជលបុរី)
# [[ខេត្តប្រាចិនបុរី]]
# [[ខេត្តរយ៉ង]]
# [[ខេត្តស្រះកែវ]]
# [[ខេត្តត្រាច|ខេត្តត្រាត]]
==== ភាគខាងជើង ====
# [[ខេត្តឈៀងម៉ៃ]]
# [[ខេត្តឈៀងរ៉ាយ]]
# [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]] (កំផែងពេជ្រ)
# [[ខេត្តលំប៉ាង]]
# [[ខេត្តលំពូន]]
# [[ខេត្តម៉ែហងសន]]
# [[ខេត្តនគរសួគ៌]]
# [[ខេត្តណាន]]
# [[ខេត្តព្យៅ]]
# [[ខេត្តពេជ្របុរី]]
# [[ខេត្តពិស្ណុលោក]] (វិស្ណុលោក)
# [[ខេត្តព្រែ]]
# [[ខេត្តសុខោទ័យ]]
# [[ខេត្តតាក]]
# [[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]]
==== ភាគឦសាន ====
# [[ខេត្តអំណាចច្រើន]]
# [[ខេត្តជ័យភូមិ]]
# [[ខេត្តកាលសិន្ធុ]]
# [[ខេត្តខនកែន]]
# [[ខេត្តលើយ]]
# [[ខេត្តមហាសារខាម]]
# [[ខេត្តមុក្តាហារ]]
# [[ខេត្តនគរភ្នំ]]
# [[ខេត្តនគររាជ|ខេត្តនគររាជសីមា]]
# ខេត្តហ្នងបួលំភូ
# [[ខេត្តហ្នងគាយ]]
# [[ខេត្តរយឯត]]
# [[ខេត្តសកលនគរ]]
# [[ខេត្តស៊ីសាកេត]]
# [[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]]
# [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]]
# [[ខេត្តឧត្តរធានី]]
# [[ខេត្តយសោធរ]]
# [[ខេត្តបឹងកាល]]
==== ភាគខាងត្បូង ====
# [[ខេត្តជុម្ពរ]]
# [[ខេត្តក្របី]]
# [[ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ]]
# [[ខេត្តនរាធិវាស]]
# [[ខេត្តប៉ាត់តានី|ខេត្តប៉័ត្តានី]] (ប៉ាត់តានី, ប៉័ត្តាណី)
# [[ខេត្តផាំងង៉ា]]
# [[ខេត្តព័ទ្ទលុង]]
# [[ខេត្តភូកេត]]
# [[ខេត្តរនង]]
# [[ខេត្តស្តូល]]
# [[ខេត្តសង្ខលា|ខេត្តសងខ្លា]]
# [[ខេត្តសុរាស្ត្រធានី]]
# [[ខេត្តត្រាំង]]
# [[ខេត្តយលា]]
{| class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%"
{{Largest cities|country=ថៃ|div_15=ខេត្តបទុមធានី{{!}}បទុមធានី|pop_10=120,045|city_11=ព័ទ្យា{{!}}ទីក្រុងផាត់ថាយ៉ា|div_11=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|pop_11=117,371|city_12=នគរស្រីធម្មរាជ{{!}}ទេសបាលនគរនគរស្រីធម្មរាជ|div_12=ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ{{!}}នគរស្រីធម្មរាជ|pop_12=104,948|city_13=នគរសួគ៌{{!}}ទេសបាលនគរនគរសួគ៌|div_13=ខេត្តនគរសួគ៌{{!}}នគរសួគ៌|pop_13=84,122|city_14=ឡែមឆ្បាំង{{!}}ទេសបាលនគរឡែមឆ្បាំង|div_14=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|pop_14=82,960|city_15=រង្សិត{{!}}ទេសបាលនគររង្សិត|pop_15=81,084|city_10=ខនកែន{{!}}ទេសបាលនគរខនកែន|city_16=ភូកេត{{!}}ទេសបាលនគរភូកេត|div_16=ខេត្តភូកេត{{!}}ភូកេត|pop_16=78,923|city_17=នគរបឋម{{!}}ទេសបាលនគរនគរបឋម|div_17=ខេត្តនគរបឋម{{!}}នគរបឋម|pop_17=77,651|city_18=ឧប្បលរាជធានី{{!}}ទេសបាលនគរឧប្បលរាជធានី|div_18=ខេត្តឧប្បលរាជធានី{{!}}ឧប្បលរាជធានី|pop_18=77,306|city_19=ឈៀងរ៉ាយ{{!}}ទេសបាលនគរឈៀងរ៉ាយ|div_19=ខេត្តឈៀងរ៉ាយ{{!}}ឈៀងរ៉ាយ|pop_19=74,226|city_20=ពិស្ណុលោក{{!}}ទេសបាលនគរពិស្ណុលោក|div_20=ខេត្តពិស្ណុលោក{{!}}ពិស្ណុលោក|div_10=ខេត្តខនកែន{{!}}ខនកែន|pop_9=130,114|kind=ធំ|city_4=រហាតយ៉ៃ{{!}}ទេសបាលនគរហាតយ៉ៃ|stat_ref={{citation needed|date=November 2021}}|div_name=ខេត្ត|city_1=បាងកក (អង្គការរដ្ឋាភិបាលក្នុងតំបន់){{!}}បាងកក|div_1=បាងកក|pop_1=5,686,646|img_1=View from Baiyoke Sky Hotel, Bangkok (7053110333) cropped.jpg|city_2=នន្ទបុរី{{!}}ទេសបាលនគរនន្ទបុរី|div_2=ខេត្តនន្ទបុរី{{!}}នន្ទបុរី|pop_2=255,793|img_2=Nonthaburi - Bangbuathong.jpg|city_3=ប៉ាកក្រេត{{!}}ទេសបាលនគរប៉ាកក្រេត|div_3=ខេត្តនន្ទបុរី{{!}}នន្ទបុរី|pop_3=189,258|img_3=Sunset at pakkred - panoramio.jpg|div_4=ខេត្តសង្ខលា{{!}}សង្ខលា|div_9=ខេត្តសុរាស្ត្រធានី{{!}}សុរាស្ត្រធានី|city_7=ឧត្តរធានី{{!}}ទេសបាលនគរឧត្តរធានី|city_9=សុរាស្ត្រធានី{{!}}ទេសបាលនគរសុរាស្ត្រធានី|pop_8=131,091|div_8=ខេត្តឈៀងម៉ៃ{{!}}ឈៀងម៉ៃ|city_8=ឈៀងម៉ៃ{{!}}ទេសបាលនគរឈៀងម៉ៃ|pop_7=131,192|div_7=ខេត្តឧត្តរធានី{{!}}ឧត្តរធានី|pop_6=131,286|pop_4=159,627|div_6=ខេត្តនគររាជសីមា{{!}}នគររាជសីមា|city_6=នគររាជសីមា{{!}}ទេសបាលនគរនគររាជសីមា|pop_5=132,172|div_5=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|city_5=ចៅព្រះយាសុរស័ក្តិ{{!}}ទេសបាលនគរចៅព្រះយាសុរស័ក្តិ|img_4=Skyline of Hat Yai City, June 2012 by.jpg|pop_20=68,898}}
<noinclude>
== សូមមើលផងដែរ ==
* [[ភាសាថៃ]]
* [[ប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ]]
== ឯកសារយោង ==
{{reflist}}
== តំណភ្ជាប់ក្រៅ ==
* [http://en.wikivoyage.org/wiki/Thailand Wikivoyage - Thailand] {{en icon}}
* [http://www2.tat.co.th/ Tourism Authority of Thailand] {{th icon}}
{{Commons&cat|Thailand|Thailand|ថៃ}}
{{Geographic location
|Centre={{THA}}
|North={{MYA}} {{LAO}}
|Northeast={{LAO}}
|East={{LAO}}<br>{{CAM}}
|Southeast=[[ឈូងសមុទ្រថៃ]]
|South= {{MAS}}
|Southwest=[[សមុទ្រអង់ដាម៉ង់]]
|West={{MYA}}
|Northwest={{MYA}}
}}
{{ASEAN}}
{{ប្រទេសនៅទ្វីបអាស៊ី}}
{{ប្រទេសនិយាយភាសាម៉ាឡេ}}
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ថៃ| ]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ព្រះរាជាណាចក្រ]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសនៅអាស៊ី]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកអាស៊ាន]]
q5belfpllmhs0iext02rppu0dpwq7fe
លំពង្សរាជា
0
27164
282524
177959
2022-08-17T13:16:20Z
Camhistory
36281
អត្ថបទទាំងមូល និង ប្រែសម្រួលឡើងវិញជាអត្ថបទ ស្តង់ដារ
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" |
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៣៤៦-១៣៥២
[[អាណាចក្រកម្ពុជា]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៣៤៨
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| មិនមានកំណត់ត្រា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[និពាន្វបទ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[ស្រីសុរិយោវង្ស]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សអង្គរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១២៩២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៣៥២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
ព្រះបាទ'''លំពង្សរាជា''' (គ.ស ១២៩២-១៣៥១ រឺ ១៣១៩-១៣៤៩) រជ្ជកាល (គ.ស ១៣៤៦-១៣៤៩ រឺ ១៣៤៦-១៣៥១)
ថ្ងៃ ១១[[កើត]] ខែ[[ជេស្ឋ]] ឆ្នាំច ព.ស ១៨៩០, ម.ស ១២៦៨, ច.ស ៧០៨ និងត្រូវជា គ.ស ១៣៤៦ ពិធីអភិសេកត្រូវបានរៀបចំឡើង ដើម្បីតែងតាំងព្រះលំពង្ស បុត្រព្រះសិទ្ធានរាជា ជាព្រះមហាក្សត្រទី២៨។ កាលនោះព្រះអង្គមានព្រះជន្ម ២៧ វស្សា។ ព្រះបរមនាមព្រះអង្គគឺ '''ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី'''។ ព្រះ[[បរមរាជវាំង]]ស្ថិតនៅ[[មហានគរ]]ដដែល។ ព្រះអង្គបានតែងតាំងព្រះ[[ស្រីសុរិយោទ័យទី១|ស្រីសុរិយោទ័យ]]ជាព្រះ[[មហាឧបរាជ]]។
មុននឹងឡើងធ្វើ ជាព្រះមហាក្សត្រ ក្នុងឆ្នាំ[[មមី]] ព្រះអង្គបានមានព្រះរាជបុត្រមួយព្រះអង្គព្រះនាមព្រះ[[បរមរាមាធិបតី|បរមរាមា]]។ បន្ទាប់មកក្នុងឆ្នាំរកា ព្រះអង្គមានព្រះរាជបុត្រមួយព្រះអង្គទៀតព្រះនាមព្រះ[[ធម្មាសោករាជ|ធម្មសោករាជ]]។
សោយរាជ្យបានប្រមាណតែ ៣ ឆ្នាំ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរទី២៨ ព្រះបាទលំពង្សរាជា ក៏ចាប់ផ្ដើមមានព្រះរោគ ឈឺជាទម្ងន់។ គ្រូពេទ្យជិតឆ្ងាយទូទាំងប្រទេស ខិតខំប្រឹងប្រែងពិនិត្យអាការរោគ ឲ្យថ្នាំ[[សង្កូវ]] ព្យាបាលគ្រប់បែបយ៉ាងដែរ តែនៅតែមើលមិនជាសះស្បើយឡើយ។ ព្រះបាទលំពង្សរាជាបានចូលទិវង្គត នៅឆ្នាំជូត។
*បើតាម[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] ព្រះលំពង្សរាជា ជាព្រះរាជបុត្រច្បង នៃ ព្រះបា[[សិទ្ធានរាជា]] ទ្រង់ឡើងសោយរាជ្យ ស្នងព្រះ[[វររាជបិតា]] ក្នុងឆ្នាំ [[ខាល]] [[ទោស័ក]] ព.ស ១៨៩០, គ.ស ១៣៤៦, ម.ស ១២៦៨, ច.ស ៧០៨ ក្នុងព្រះជន្មាយុ ៥៤ ព្រះវស្សា។ ព្រះអង្គបានសាង[[ព្រះមេរុ]]ថ្វាយ[[ព្រះភ្លើង]] [[ព្រះបរមសព]] ព្រះបាទព្រះ[[សិទ្ធានរាជា]] ជាសម្ដេចព្រះវររាជបិតា និង ព្រះបរមសព ព្រះបាទសម្ដេចព្រះ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ|សុគន្ធចក្រ]] ជាសម្ដេចព្រះជេដ្ឋា ព្រះ[[អយ្យកោមួយ]] ក្នុងឆ្នាំនោះឯង។
==ប្រវត្តិ==
បើតាមឯកសារខ្មែរមួយចំនួន ដូចជាពង្សាវតារវត្ដទឹកវិល និង[[គណៈកម្មការប្រវត្ដិសាស្ដ្រ]]ដែលរៀបចំឡើង ក្រោមអធិបតីភាពរបស់[[សម្ដេចសង្ឃនាយកទៀង]]ជាដើម គឺនៅក្នុង[[រាជ្យព្រះមហាក្សត្រ]]នេះហើយ ដែលសៀមលើកទ័ពចូលមកវាយប្រហារលុកលុយដណ្ដើមយកមហានគរបាន។ ហើយក៏នៅក្នុងគ្រានោះដែរ ដែលព្រះលំពង្សរាជាមានជំងឺជាទម្ងន់ ហើយបានចូលទិវង្គត។ ម្យ៉ាងទៀត គេមិនបានដឹងអំពីបុព្វហេតុដែលបណ្ដាលឲ្យនាម៉ឺនមន្ដ្រីទាំងអស់នាំ គ្នាមូលមតិជ្រើសរើស និងសុំយាងព្រះស្រីសុរិយោទ័យ បុត្រព្រះបាទនិព្វានបាទ ព្រះមហាក្សត្រទី២៦ ឲ្យឡើងសោយរាជ្យបន្ដពីព្រះបាទលំពង្សនោះឡើយ។ ព្រះអង្គមានកូនប្រុសដល់ទៅពីរនាក់ ហេតុដូចម្ដេច បានជាគេមិនជ្រើសរើសឲ្យឡើងសោយរាជ្យបន្ដពីឪពុក? ហេតុផលត្រង់នេះ ពង្សាវតារខ្មែរមិនបានបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់ទេ។
===ព្រឹត្តិការណ៍===
នាកាលព្រះរាជពិធី រំលាយ[[ព្រះសព]] ចប់សព្វគ្រប់ជាសូរេចហើយ សម្ដេចព្រះភគវតី ព្រះ[[សិរីទិព្វមាលី]] ទេវីចក្រពត្តិ ជាព្រះអគ្គមហេសី នៃព្រះបាទ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ|សិរីសុគន្ធចក្រ]] ព្រះអង្គសុំយកព្រះបរមធាតុសម្ដេចព្រះស្វាមី ដើម្បីនឹងដង្ហែទៅបញ្ចុះ នៅ[[នគរបានជ័យ]] បានការដែលជាស្រុកកេរ្តិ៍របស់ព្រះអង្គ។ [[សម្ដេច]]បានឲ្យជាងសាងព្រះបដិមាករមួយ ស្នងព្រះរូបសម្ដេចព្រះស្វាមី ទុកក្នុងគុហាមួយ នៅទីនោះគ្រាន់ជាទីប្រតិបត្តិ របស់ព្រះអង្គជាអចិន្ត្រៃយ៍ទៅ ដោយហេតុថាព្រះអង្គលោកអាឡោះអាល័យ ព្រះស្វាមី ពន់ប្រមាណណាស់។
អាស្រ័យហេតុនេះ ព្រះ[[បដិមាករ]]អង្គនេះ បានព្រះនាមថា : ព្រះរូបព្រះបាទ បរមសុគន្ធចក្រ តែអ្នកស្រុកហៅយារៗមកថា : អ្នកតាសុគន្ធចក្រ ទៅវិញ។ អ្នកស្រុករាប់អាន ព្រះរូបនេះណាស់។ ទោះគេទៅបន់ស្រន់សុំការអ្វីៗ ក៏គេរមែងតែងបានដូចសេចក្ដីប្រាថ្នា។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា [[ព្រះចៅក្រុង]][[កម្ពុជាធិបតី]] ក្រោយដែលបានអភិសេក ជា[[ឯកអគ្គមហាបុរសរដ្ឋ]] ក្នុងប្រទេសកម្ពុជាធិបតីរួចហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ប្រោសប្រទានព្រះអនុជ ទ្រង់ព្រះនាមព្រះសុរិយោទ័យ ឲ្យតាំងឡើងជាសម្ដេច ព្រះ[[មហាឧបរាជ]]។ ព្រះមហាឧបរាជ ព្រះអង្គមានព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ (សាស្ត្រាខ្លះថា ព្រះសុរិយោវង្ស ជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះសុគន្ធចក្រទេ គឺថាព្រះសុរិយោវង្ស ជាព្រះអនុជព្រះអយ្យកាមួយ (ប្អូនជីដូនមួយ) និងព្រះលំពង្សរាជារាជាព្រះស្រីសុរិយោទ័យ) ព្រះនាមព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ព្រះអង្គគង់ជាសុខ ក្នុងរាជសម្បត្តិរៀងមក។
====សៀមលើកទ័ពមក====
លុះមកដល់ឆ្នាំ[[រោង]] [[ចត្វាស័ក]] ព.ស ១៧១៦, គ.ស ១១៧២, ម.ស ១០៩៤, ច.ស ៥៣៤ (នេះក៏ច្រឡំដែរ បើថាឆ្នាំរោង ចត្វាស័ក ព.ស ១៨៦៩, គ.ស ១៣៥៦, ម.ស ១២៧៤, ច.ស ៧១៤ វិញសមជាង) ព្រះចៅ[[រាមាធិបតីទី១ (សៀម)|រាមាធិបតី]] ក្រុងស្រីអយុធ្យា មានព្រះទ័យកម្រើកជាខ្លាំង ចង់ឲ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គធំទូលាយ ក៏តាំងខ្ញាល់នឹងព្រះ[[មហានគរ]] "ប្រទេសកម្ពុជា" ថាពុំបានទៅចំណុះ ចុះចូលព្រះអង្គ។ លុះទ្រង់កម្រើកព្រះទ័យដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ព្រះតម្រាស់ត្រាស់ប្រើព្រះ[[រាមេសូរ]] ជារាជបុត្រច្បង ឲ្យឃុំពលមួយម៉ឺននាក់ជាទ័ពធំ ឲ្យព្រះស្រីសុវត្ថិ ជាព្រះរាជនត្តា (ចៅ) ឃុំ[[ពល]] ៥០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ ហើយឲ្យលើកយ៉ាងស្រូតរូត ប៉ងមកយកក្រុងកម្ពុជាធិបតី បង្ខំវាយកុំឲ្យដឹងខ្លួន។ ព្រះរាមេសូរ ប្រឹងលើកទ័ពស្រូតរូត ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ដើរតាមផ្លូវ[[រាជសីមា]]។ ពេលនោះ [[ចៅពញា]][[នគររាជសីមា]] (នគររាជសីមានេះកាលនោះ នៅជារបស់កម្ពុជាយើងនៅឡើយ ពុំបានដឹងជាមុន នឹងគិតកេណ្ឌពលក៏ពុំទាន់ ដូច្នេះហើយ ក៏នាំគ្នាគ្រប់គ្រួរត់ចោលស្រុក ហើយបកសំបុកចូលមក ក្រុងមហានគរ) (អង្គធំ) ដើម្បីថ្វាយព្រះករុណា ព្រះ[[លំពង្សរាជា]] ឲ្យទ្រង់បានជ្រាបសព្វសេចក្ដី។ បម្រើនាំ[[សំបុត្រ]]មកដល់ ក៏នាំឡើងទៅប្ដឹង[[សេនាបតី]]។ សេនាបតីនាំឡើងក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រ។ ព្រះបរមបពិត្រ កាលបានទ្រង់ជ្រាប តាមសំបុត្រនោះ គ្រប់ប្រការហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យជាខ្លាំងណាស់។
សំបុត្រនោះមកដល់ នៅវេលាថ្ងៃត្រង់ លុះថ្ងៃរសៀលជិត[[ព្រលប់]] [[កងទ័ព]][[សៀម]] ក៏លើកមកដល់[[ព្រះនគរ]] ពេញដេរដាសណែនណាន់តាន់តាប់ដែរ ព្រមទាំងប្រដាប់ដោយគ្រឿងសស្ត្រាវុធផ្សេងៗគ្នាប្រុងប្រៀបបោះ[[បន្ទាយ]]រាយ[[ចម្រូង]] ក្នុងទីនោះជាបន្ទាន់។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ស្ដេចបានទ្រង់ជ្រាបថា: ទ័ពសៀមលើកមកដល់ដូច្នេះហើយ ក៏ទ្រង់ត្រាស់ប្រើសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] ឲ្យប្រជុំ[[សេនា]][[ទាហាន]] ឲ្យចេញទៅកេណ្ឌអស់រាស្ត្រប្រជា បណ្ដាអ្នកនៅជិតព្រះនគរទាំងប៉ុន្មាន តាំងពីថ្ងៃរសៀលដល់ព្រលប់ ពុំទាន់បានគ្រប់ ជាពលពីរ[[សែន]] "២០០០០០" នៅឡើយទេ តែ[[ស្ដេច]]ឲ្យកេណ្ឌមកប្រជុំទុក នៅមុខព្រះលាន ហើយចាត់ចែកគ្រឿង[[អាវុធ]] ឲ្យកាន់គ្រប់ៗដៃ។ លុះចាត់ការបានត្រឹមនេះហើយ ទើបទ្រង់ពិភាក្សា[[សង្គ្រាម]] ជាមួយនឹងព្រះ[[រាជវង្សានុវង្ស]] [[សេនាបតី]] មន្ត្រីទាំងពួងថា:
ព្រះនគរយើង បានសុខសប្បាយជាយូរណាស់មកហើយ គ្មានសឹកសង្គ្រាមទេ។ អស់រេហ៍[[ពល]] ពុំដែលបានហ្វឹកហ្វឺនហាត់គ្រប់គ្នាផង។ បើដូច្នេះ តើអស់លោកនឹងយល់ថា យើងត្រូវធ្វើដូចម្ដេចខ្លះ?
ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ក្រាបទូលថា :
ទ័ពសៀមដែលលើកមកនេះ ស្រូតរូតទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ឥតមានបង្អង់ឈប់ឈរឡើយ រេហ៍ពលរបស់វា កំពុងតែហត់នឿយណាស់ ហើយវាក៏គង់តែមានការធ្វេសប្រហែសខ្លះ ជាមិនខាន ព្រោះវាប្រមាថខ្មែរយើង ថាដូចជាយើង ពុំមែនជា[[បុរស]] ជាតិទាហានទេ។ វាទុកយើងជាមនុស្សកំសាកទៀត។ បើដូច្នេះ ទោះបីជាពលយើងពុំស្ទាត់[[ជំនាញ]]ក៏ដោយ តែបើទាហានយើងកំពុងក្លៀវក្លាយ៉ាងនេះហើយ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ សុំយកអាសា ចេញទៅវាយទ័ពសៀម កុំឲ្យវាតាំង[[បន្ទាយ]] រាយចម្រូង បោះជាប់នៅដីទាន់។ បើយើងធ្វើដូច្នេះ ទ័ពសៀម គង់រសាយដៃ បាក់បែកទ័ព រត់ថយទៅជាពុំខាន។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ជាព្រះជេដ្ឋា យល់ឃើញថា : ព្រះតម្រិះរបស់ព្រះអនុជនោះត្រឹមត្រូវហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ កាន់ពលប្រាំម៉ឺននាក់ ឲ្យលើកទ័ពចេញទៅវាយទ័ពសៀមភ្លាម។ ព្រះអង្គចាត់ឲ្យកេណ្ឌ ពល ១៥០០០០នាក់ (ចំនួនទ័ពនេះប្រហែលជាថែមដោយច្រឡំ) ដទៃទៀត ឲ្យមកនៅរក្សាព្រះនគរ។ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យរៀបក្បួនទ័ព តាមក្បួនស្រេចហើយ ស្ដេចក៏ទ្រង់គ្រឿងគ្រប់ប្រដាប់ សម្រាប់សង្គ្រាមយុទ្ធ ទ្រង់ឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រ]] ចងគ្រឿង[[បវររតន៍]] ចងគ្រឿង[[បវររដ្ឋាយុទ្ធ]] ទើបស្ដេចលើកពលសេះដំរី [[អាជានេយ្យ]] និង ពល[[ថ្មើរជើង]] ព្រមដោយគ្រឿង[[សស្ត្រាវុធ]] ចេញចាកព្រះមហានគរ តាំងពីពេលវេលាព្រលប់ធំទៅ។ លុះទៅដល់យល់ទ័ពសៀម កំពុងតែតាំងបន្ទាយ យ៉ាងប្រញឹកប្រញាប់ដៃគ្រប់គ្នា ព្រះមហាឧបរាជ ក៏ដេញពលអោយចូលចោមមកវាយទ័ពមុខរបស់សៀម បណ្ដាលឲ្យបែកដល់ទៅទ័ពធំ។ ទ័ពធំដែលពុំទាន់ដឹងខ្លួនថា មានទ័ពខ្មែរចូលមកលុកលុយដូច្នេះ ក៏ស្រាប់តែផ្អើលភ្ញាក់ភិតភ័យ គឹកកង[[កោលាហល]] រចល់ចាប់គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រក្សាខ្លួនទីទៃៗ។
ឯព្រះបាទស្រីសុវត្ថិ ដែលជាមេទ័ពស្រួចនោះ ក៏ក្រឡាស់ប្រាស់ព្រះអង្គ ឡើងគង់[[ទីនាំង]]គជេន្ទ្រកៀងកាល់ពលសៀមឲ្យចូលច្បាំង កងទ័ពសៀមប្រកាន់គ្នានឹងទ័ពខ្មែរទៅវិញទៅមក យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេង បែកផ្សែង ឮតែសូរអាវុធ។
សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ស្ដេចបររាជគជេន្ទ្រ ប្រជល់នឹងដំរីព្រះស្រីសុវត្ថិ ឥតមានបង្អង់ពេលឡើយ។ ព្រះទីនាំងព្រះមហាឧបរាជ ចាក់ត្រូវ[[ដំរី]][[សៀម]] ដែលបែរឲ្យប្រែទទឹងខ្លួនទៅ ព្រះមហាឧបរាជទ្រង់ក៏កាប់នឹងព្រះ[[ឆែងដាវ]] ត្រូវកព្រះស្រីសុវត្ថិ ដាច់កធ្លាក់អំពីខ្នងដំរី មកដល់ដី ទទួលមរណៈភ្លាម។
ទ័ពសៀម ឃើញមេទ័ពរបស់ខ្លួន បរាជ័យដូច្នេះ ក៏បែកទ័ព ប្រាស់យកតែអាយុសព្វៗខ្លួន។ ទ័ព[[ខ្មែរ]] កាលបើមានជ័យហើយ ក៏ចេញទៅច្បាំងនឹងទ័ពធំរបស់សៀមទៀត។ ខណៈនោះ ព្រះរាមេសូរពុំបានដឹងព្រះអង្គជាមុន កាល់ពលឲ្យចូលច្បាំងក៏ពុំបាន ទើបព្រះអង្គ ឲ្យថយទ័ព ត្រឡប់ទៅក្រោយវិញជាប្រញាប់។
សម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] កាលព្រះអង្គមាន[[ជ័យជំនះ]]សព្វគ្រប់ហើយ ទ្រង់ក៏ចាប់ឃុំពលសៀម និង ប្រមូលគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ហើយឲ្យត្រឡប់ចូលព្រះនគរ នាំឡើងក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ សេចក្ដីដែលមានជ័យជំនះគ្រប់ប្រការ និង ចាប់បានពលសៀម ព្រមទាំងគ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើននោះផង។
ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា ជាព្រះបរមរាជជេដ្ឋា កាលទ្រង់ជ្រាបពីកិច្ចការសង្គ្រាមគ្រប់ប្រការហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ព្រះរាជទាន ព្រះរាជទ្រព្យជាច្រើន ដល់សេនាទាហាន តាមមាន[[គុណបំណាច់]]តិចច្រើនគ្រប់ៗគ្នា។
ចំណែកឯព្រះរាមេសូរ កាលចាញ់ទ័ពខ្មែរហើយ ក៏ត្រឡប់ផុតពីដែន ក្រុង[[កម្ពុជា]]ទៅ។ លុះឃើញថា ពុំមានកងទ័ពខ្មែរដេញតាមមកទៀតទេ ទ្រង់ក៏បោះបន្ទាយរាយកងទ័ព បញ្ឈប់នៅទីនោះ ហើយទ្រង់ឲ្យបម្រើ[[សេះ]] ចូលទៅក្រុង[[ស្រីអយុធ្យា]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលព្រះបិតាគ្រប់ប្រការ ព្រមទាំងសុំកងទ័ព ឲ្យមកជួយទៀត។ ព្រះចៅរាមាធិបតី ក្រុងស្រីអយុធ្យា កាលទ្រង់ជ្រាបថា : ព្រះស្រីសុវត្ថិស្លាប់ហើយ ព្រះអង្គតូចព្រះទ័យ ខ្ញាល់ខ្លាំងណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ឲ្យបានច្រើននាំយកទៅថ្វាយព្រះបរមរាជា ជា[[បងថ្លៃ]] ឲ្យធ្វើជា[[មេទ័ព]]ធំ និង ចៅបាសាត ចៅបាអាត ចៅកំបង់ពិសី ទាំង៣ អង្គ ដែលជាព្រះរាជបុត្រា នៃ ព្រះរាមេសូរ ព្រមដោយមុខមន្ត្រី ឲ្យលើកកងទ័ព ទៅសន្ធប់ (លើកកងទ័ពទៅសន្ធប់នឹងទ័ពមុន = បានសេចក្ដីថាយកទៅថែមនឹងទ័ពមុន) នឹងទ័ពព្រះរាមេសូរ ហើយឲ្យលើកចូលមកក្រុងកម្ពុជាទៀត។
ក៏ឯប្រទេសកម្ពុជា យើងវិញ កាលបានឈ្នះទ័ពសៀមហើយ ក៏ធ្វេសប្រហែស បើកកងទ័ពឲ្យចេញទៅតាមលំនៅទីទៃៗរបស់ខ្លួន។ លុះទ័ពសៀម លើកកងទ័ព មកដល់ជិតនឹងកំពែងព្រះនគរ ហើយ ទើបបម្រើសេះ នាំសេចក្ដីមកក្រាបបង្គំទូល ឲ្យទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា កាលទ្រង់ទទួលព័ត៌មានពីបម្រើសេះកាលណា បានទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ការហើយ ក៏ភ្ញាក់ព្រះអង្គយ៉ាងខ្លាំង។ ទ្រង់ព្រះវិតក្កណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ដេញ[[រាស្ត្រ]]ប្រជា បណ្ដាអ្នកនៅក្រៅកំពែងទាំងប៉ុន្មាន ឲ្យចូលនៅក្នុងកំពែងទាំងអស់ ហើយទ្រង់កេណ្ឌរេហ៍ពល ឲ្យឡើងចាំរក្សា នាទី[[ប៉ម]] [[សើន]] ជុំព្រះនគរ។ លុះព្រឹកឡើង ទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សានឹងសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] ព្រមទាំងសព្វមុខមន្ត្រីទាំងពួងថា:
ទ័ពសៀមលើកមកម្ដងនេះ ច្រើនលើសជាងទ័ពមុនដប់កម្លាំង ពលយើងតិច ហើយយើងឲ្យរំសាយអស់ទៅទៀត។ ដូច្នេះឃើញថា យើងនឹងតតាំងច្បាំងក្នុងពេលឥឡូវនេះ ពុំទាន់បានទេ យើងមានតែកេណ្ឌកងទ័ព[[ស្រុកក្រៅ]] មកវាយផ្ទប់ទាំងក្នុងទាំងក្រៅ ទើបឈ្នះវាបាន។
លុះព្រះ[[រាជវង្សា]] [[សេនាបតី]] [[មន្ត្រី]]គ្រប់ក្រុម យល់ព្រមហើយ ព្រះបរមបពិត្រ ត្រាស់ប្រើព្រះ[[សុរិយោវង្ស]] ដែលជាព្រះអនុជ ព្រះ[[អយ្យកោមួយ]] ជាព្រះ[[រាជបុត្រ]] ព្រះបាទ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ]] ឲ្យចេញទៅកេណ្ឌកងទ័ព គ្រប់[[ចៅហ្វាយ]]ស្រុកក្រៅ ឲ្យលើកមកជួយព្រះមហានគរ។ ព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅ តាមត្រាស់បង្គាប់។
ទ័ពសៀមដែលលើកមកដល់ហើយ ក៏ឈប់ចាំស្ដាប់ការណ៍គ្រប់ ៣ ថ្ងៃ។ លុះដល់បាត់ពុំឃើញកងទ័ពខ្មែរ លើកទ័ពចេញទៅច្បាំងសោះ ក៏ព្រះបរមរាជា ជាមេទ័ពធំ ចាត់ឲ្យព្រះរាមេសូរ ជា[[មេកង]] នាំពលចូលវាយទិសខាង[[ជើង]] ឲ្យចៅ[[បាសាត]]ជាមេកងឃុំពល (ឃុំពល គឺយកពល ឬ នាំពលចូលទៅច្បាំង ឬកាន់បញ្ជាការលើពលមានចំនួន តាមដែលមេទ័ពចែកឲ្យមក) ចូលវាយទិសខាង[[កើត]] ឲ្យចៅ[[បាអាត]] នាំពលចូលវាយទិសខាងត្បូង ឲ្យចៅ[[កំបង់ពិសី]] ជាមេកង នាំពលចូលវាយពីទិសខាង[[លិច]] ហើយឲ្យតាំងបន្ទាយ វាយចោមជុំព្រះនគរ ចម្ងាយ ៥០ [[សិន]]ខ្លះ ៦០ សិនខ្លះ។ លុះតាំងបន្ទាយរាយខ្ជាប់មាំមួនហើយ ទើបមេទ័ពសៀមឲ្យលើកចូលតាំងបន្ទាយមួយ ជាប់នៅខាងក្នុងទៀត ឆ្ងាយពី[[កំពែង]]ព្រះនគរ ២០ សិនខ្លះ ៣០ សិនខ្លះ។
ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា កាលយល់ថា : កងទ័ពសៀមកាន់តែលុករុករានទន្ទ្រានចូលមកជិតណាស់ហើយ នឹងចាំកងទ័ព ដែលព្រះសុរិយោវង្ស ទៅកេណ្ឌនោះ ក៏បាត់ស្ងាត់មិនទាន់ឃើញមក ទើបទ្រង់ចាត់ព្យុហយាត្រា [[សេនារាជយោធា]] [[ទាហាន]] [[ស្ដេច]] ព្រះរាជដំណើរ ចេញធ្វើសង្គ្រាម វាយទ័ពសៀម។ ពល សេនា [[យោធា]] ទាហាន ក៏បានតាំង ច្បាំង ប្រកាប់ បោះបាញ់ ចាក់កាប់ស្លាប់ស្មើគ្នាទាំងសងខាង។ ខ្មែរវាយទ័ពសៀម ក៏ពុំបែក សៀមវាយទ័ពខ្មែរក៏ពុំបែក លុះប្រយុទ្ធគ្នា ល្មមដល់ពេលព្រលប់ បញ្ឈប់ទ័ពហើយ ស្ដេចត្រឡប់ចូលព្រះនគរវិញ។
ព្រះរាមេសូរ ឲ្យធ្វើបន្ទាយលើកដីជា[[ប៉ម]]ឡើងខ្ពស់ ស្មើនឹងកំពែងព្រះនគរ។ ហើយអូស[[កាំភ្លើងធំ]]ដាក់បាញ់តម្រង់ចូលមកក្នុងព្រះនគរ។ កងទ័ពខាងព្រះមហានគរ "[[អង្គរធំ]]ប្រទេស[[កម្ពុជា]] ក៏អូសកាំភ្លើងធំ" មកដាក់គងលើភាគកំពែងបន្ទាយ ហើយបាញ់ទៅវិញទៅមក ឮសូរស័ព្ទសន្ធឹកពន្លឹកមហិមា។ ទ័ពខាងព្រះនគរ លើកចេញទៅវាយទ័ពសៀម ជាច្រើនគ្រា តែពុំមានជ័យជំនះសោះ។ ខាងទ័ពសៀមលើកមកប្លន់ វាយបន្ទាយព្រះនគរវិញ រេហ៍ពលក៏ស្លាប់អស់ជាច្រើនណាស់ដែរ តែក៏យកព្រះនគរពុំបាន។ ខ្មែរ និងសៀមតាំងច្បាំងគ្នា ច្រើនដង ច្រើនគ្រា តាំងពីខែ[[មិគសិរ]] ឆ្នាំ[[រោង]] [[ចត្វា]]ស័ករៀងមកដល់ខែ[[ចែត្រ]] ឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[បញ្ចស័ក]] ត្រូវជាមួយឆ្នាំប្រាំខែ តែពុំមានខាងណាចាញ់ ខាងណាឈ្នះសោះសឹងតែរបឹងរឹងរូសទាំងសងខាង។ កាលបើសង្គ្រាមនៅនឹងពុំមានជឿន ឬចម្រើនខាងណាដូច្នេះ ទើបព្រះបាទលំពង្សរាជា ទ្រង់មានព្រះ[[រាជសារ]] ឲ្យ[[រាជទូត]]នាំទៅឲ្យមេទ័ពសៀម ឲ្យនាំយកទៅថ្វាយព្រះចៅ[[បរមរាជាធិរាជទី១|បរមរាជា]] ជាមេទ័ពសៀម។ មេទ័ពធំ ទទួលឲ្យ[[អាល័ក្ស]] មើលប្រែជាសៀម ដែលមានសេចក្ដីថា :
"នគរកម្ពុជាធិបតី ជាមហានគរ ដែលសៀមធ្លាប់ជាចំណុះរៀងមក ហើយសៀមបានតាំងខ្លួនជាឯករាជ្យ រក្សាខេត្តខ័ណ្ឌ ព័ទ្ធសីមា ដោយខ្លួនរួចទៅហើយ។ ខាងយើង យើងក៏ពុំដែលគុំគួន បង្កបង្កើតជា[[សត្រូវ]]នឹងសៀមដល់ម្ដងឡើយ។ ឥឡូវនេះ ហេតុភេទ ប្រការដូចម្ដេច ក៏បានជាសៀមលើកទ័ព មកធ្វើសង្គ្រាមនឹងខ្មែរ ឲ្យ[[សមណៈ]] [[ជី]] [[ព្រាហ្មណ៍]] [[អាណាប្រជានុរាស្ត្រ]] ក្ដៅក្រហាយ យ៉ាងដូច្នេះ ឬក៏ប្រាថ្នាការភ័ស្តុផលអ្វី?"
ព្រះបរមរាជា មេទ័ពសៀម ជ្រាបសេចក្ដីហើយ ទើបឲ្យតែងជាព្រះរាជសារ ប្រគល់ឲ្យបម្រើនាំមកថ្វាយវិញ ដែលមានសេចក្ដីថា :
"ក្រុងស្រីអយុធ្យា ដែលលើកទ័ពមកនេះ គឺចង់ឲ្យមហានគរ ប្រទេសកម្ពុជាព្រមចំណុះក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ថាបើក្រុងកម្ពុជាធិបតី ព្រមចំណុះក្រុងស្រីអយុធ្យាហើយ សៀមនឹងលើកទ័ពត្រឡប់ទៅវិញភ្លាម"
ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ជា[[អម្ចាស់]]ជីវិតផែនដី ក្រុងកម្ពុជា បានទតព្រះរាជសារនេះ ហើយ ក៏មានព្រះតម្រាស់ ក្នុងទីប្រជុំព្រះរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតីថា :
"យើងធ្លាប់មានកិត្តិយសខ្ពស់ប្រសើរ បើយើងនឹងទទួលចំណុះសៀមទៅ នឹងនាំឲ្យខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះអាប់យសនឹងអស់ប្រទេសទាំងពួង ជាមិនខានឡើយ។ ដូច្នេះសៀមឯងកុំសង្ស័យឡើយថា ប្រទេសកម្ពុជា ព្រមចំណុះខ្លួនឲ្យសោះ"។ ទ្រង់ព្រះតម្រាស់ដូច្នេះរួចហើយ ព្រះបរមបពិត្រ អម្ចាស់ជីវិតផែនប្រទេសកម្ពុជា ស្ដេចយាងចេញប្រទក្សិណ ត្រួតត្រារក្សាព្រះនគរ ជាមាំមួន។
ខាងទ័ពសៀម ក៏ចោមព្រះនគរជុំវិញ ឥតមានបន្ធូរបន្ថយឡើយ។ លុះដល់[[វស្សានរដូវ]] ([[រដូវភ្លៀង]]) ត្រូវ[[ភ្លៀង]]ធ្លាក់មកជោកជាំ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ក៏ចាត់ចែងឲ្យពលធ្វើ[[ស្រែ]] យក[[ស្រូវ]]ជា[[ស្បៀង]] [[អាហារ]] ទុកសម្រាប់ការសង្គ្រាមទៅអនាគត។
ចំណែក មេទ័ពសៀម គឺព្រះបរមរាជា ព្រះអង្គឲ្យព្រះរាជបម្រើ ទៅក្រាបទូលព្រះចៅរាមាធិបតីជាម្ចាស់ផែនដីសៀមថា :
ការសង្គ្រាម នៅប្រទេសខ្មែរ សព្វថ្ងៃនេះ នៅតែរបឹងរឹងរូសទៅវិញ ទៅមក មិនទាន់មានខាងណាជាទន់ជាងខាងណាឡើយ។ ថាបើសៀម នឹងយកស្រុកខ្មែរឲ្យបាននោះបានតែខំប្រឹង ក្នុងគ្រាវេលានេះទេ។ ប្រសិនបើយើងថយទ័ព ត្រលប់ទៅប្រទេសវិញ ទុកឲ្យ ខ្មែរដឹងខ្លួន ខ្មែរនឹងកេណ្ឌពលពីស្រុកក្រៅ បានមកជួបជុំហើយ នោះសៀមកុំនឹកឡើយថា នឹងបានស្រុកខ្មែរឲ្យសោះ។
[[ព្រះចៅ]]រាមាធិបតី យល់តាមសំបុត្រនោះ ឃើញថា ត្រូវហើយ ទើបឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ប្រុងប្រៀបរៀបពលជាច្រើន។ លុះ[[ចេញវស្សា]] ស្ដេចក៏លើកទ័ពមក ដោយព្រះអង្គឯង រហូតមកដល់ជិតមហានគរ។ ខណៈនោះ ស្ដេចឲ្យលើកពល ចូលចោមជិតរឹតរឹងប្រឹងធ្វើការលើសដើម។
នេះនឹងស្រដី ឯសម្ដេចព្រះអនុជ ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ដែលទ្រង់ចេញទៅ កេណ្ឌ កងទ័ពខាងស្រុកក្រៅ។ លុះកេណ្ឌមកពុំទាន់បានជុំគ្រប់ស្រុកគ្រប់ខេត្ត ហើយបានដឹងថា : ទ័ពសៀមលើកមកច្រើនណាស់ ទ្រង់ក៏ប្រជុំពល លើកមកជិតគិតតាំងបន្ទាយចោមទ័ពសៀមរាបវិញ។
ខណៈនោះ សៀម ដឹងហើយ ក៏លើកកងទ័ពបំបែកទៅវាយទ័ព ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស បណ្ដាលឲ្យទ័ពខ្មែរបែកបាក់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ្រង់នឹងតាំងលើកមកវិញក៏ពុំបាន ទើបព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ស្ដេចរត់ហួសទៅនឹង[[នគរលាវ]] [[លានជាង]] (ឯកសារដើមសរសេរថា ឡានធាង គឺសរសេរតាមសំនៀងរបស់លាវ។ តែបើសរសេរតាមអក្ខរាវិរុទ្ធខ្មែរត្រូវសរសេរថា "លានជាង" វិញទើបត្រូវ ព្រោះ លានជាង ប្រែ ដំរីមួយលាន ជាឈ្មោះរបស់ស្រុកលាវ គឺស្រុកដែលមានដំរីច្រើន) [[ចម្ប៉ាសក្ដិ]]។ ឯចៅហ្វាយស្រុកខ្មែរខេត្តក្រៅបានដឹងថា : ទ័ពសៀម ចោមព្រះមហានគរហើយ ក៏កេណ្ឌ[[កងទ័ព]] គ្រប់ស្រុកលើកចូលមកជួយជាច្រើនកង តែពុំបានមកព្រមគ្នា តែម្ដងទេ។ ស្រុកណាលើកមកដល់មុន ប្រទះនឹងទ័ពសៀម ក៏ច្បាំងគ្នានឹងសៀមទៅ។ ប៉ុន្តែ ដោយទ័ពសៀមច្រើនជាងខ្មែរ វាក៏លើកវាយទ័ពខ្មែរនោះ ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅទីដទៃៗអស់ទៅទៀត។
ព្រះចៅរាមាធិបតី បរពល ប្រជុំទ័ពធំ វាយប្លន់ព្រះមហានគរជាច្រើនលើក ច្រើនសាទៀត តែមិនបានការសោះ។ កងទ័ពខ្មែររក្សាបន្ទាយ ក៏បាញ់[[កាំភ្លើងធំ]] តូច [[ធ្នូ]] [[ស្នា]] [[ពួយ]] [[ចាក់]] ដោយសស្ត្រាវុធ ដែលមានគ្រប់ដៃ បណ្ដាលឲ្យត្រូវពលសៀម ភ្លូកភ្លឹកស្លាប់ជាច្រើន។ បើគិតតាំងពីសៀមចោមនគរមកនោះគ្រប់មួយ[[ខួប]]គឺ ១២ ខែហើយ តែសៀមធ្វើការសង្គ្រាម ពុំបានចាញ់ឈ្នះសោះ។
ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជាធិរាជ ស្ដេចទ្រង់ព្រះវិតក្កនឹងការសង្គ្រាមណាស់ ក៏បណ្ដាលជាព្រះរោគ មកញាំញីព្រះអង្គជាខ្លាំង ព្រះអង្គក៏សុគតទៅ។ "ព្រះអង្គសោយរាជ្យជាសុខសាន្តបាន៣ឆ្នាំសោយរាជ្យក្នុង ២ឆ្នាំ បូករួមទាំងអស់ ត្រូវជា ៥ឆ្នាំ"។
សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ កាលបើឃើញ[[ព្រះរាម]]របស់ព្រះអង្គ ទ្រង់សុគតទៅដូច្នេះហើយ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ព្រះកន្សែងសោយសោកជាខ្លាំង។ សោកស្រេច ស្ដេចលើកព្រះបរមសព តម្កល់ទុកក្នុងមហាប្រាសាទ ហើយព្រះអង្គត្រួតត្រាការសង្គ្រាមដូចប្រក្រតី។ ប៉ុន្តែដោយហេតុថា ព្រះគ្រោះនៃមហានគរ នឹងដល់នូវ[[កលយុគ]] ជាទុក្ខវិនាសអន្តរាយ កងទ័ពរេហ៍ពលសាកលប្រជានុរាស្ត្រ មិនអាចទប់ទល់នឹងសេចក្ដីទុក្ខនេះបាន ក៏យំសោកភ្លឹកចិត្តភិតភ័យ ញាប់ញ័ររាល់រូបកាយ។ សូរស័ព្ទយំយោបំរងំ ពេញទាំងមហានគរ។
ព្រះរាមធិបតី បានដំណឹងនេះហើយ ហើយយល់ថាជា ការណ៍ចំណាប់របស់ព្រះអង្គហើយ ក៏បរពលចូលព្រះមហានគរទៀត។ ព្រះអង្គដាក់[[ព្រះអាជ្ញា]]ថា បើអ្នកឯណារារត់ ទ្រង់យកទោសកាត់ក្បាល ដោយជាបម្រាម។ ថាបើអ្នកណាចូលព្រះនគរបានមុខ ទ្រង់នឹងប្រទាន[[រង្វាន់]]ជាច្រើន។ គ្រានោះសេនាយោធាទាហាន បានឭព្រះបន្ទូលព្រះរាមាធិបតី "ស្ដេចសៀម" ហើយក៏មានចិត្តព្រឺព្រមគ្នាចូលពាក់បង្អោងតោងជណ្ដើរបានរាល់គ្នា ហើយឡើងក្បាលបន្ទាយបានគ្រប់ៗគ្នា។ ខាងទ័ពខ្មែរ កាលបើបានឃើញទ័ពសៀម មានចិត្តក្លាហាន ឡើងដល់[[ក្បាលបន្ទាយ]]ហើយ ក៏ឥតរុញរា រារែកដែរ គឺចូលទៅច្បាំងលើ ក្បាលបន្ទាយ ព្រះមហានគរ តបតទៅវិញយ៉ាងសាហាវ។ សង្គ្រាមនេះ ឮតែសន្ធឹកសូរ[[ស្គរ]] [[គង]][[រគាំង]]ត តាំងហ៊ោកញ្ជ្រៀវ សូរកាំភ្លើង [[កៅទ័ណ្ឌ]] (ធ្នូសម្រាប់ព្រះទ្រង់រាជ) ធ្នូ ស្នា សស្ត្រាវុធ ជាមហាកោលាហល រចល់ពលសៀមក៏ស្លាប់គរជើងលើគ្នា នៅ[[ជើងកំពែង]]។ ពលខ្មែរក៏ស្លាប់រាប់មិនអស់ដូចគ្នា។ ខណៈនោះ [[ចៅបាសាត]] (ព្រះរាជបុត្រទី២ នៃ ព្រះចៅសៀម) បរពលទាហានរុករាន លុកចូលទិសខាងកើត បានដល់មកក្នុងកំផែនព្រះនគរ។ កងទាហានទីទៃ ក៏បានចូលគ្រប់ទិស ចាក់កាប់ សម្លាប់គ្នា ជាច្រឡំបល់ក្នុងព្រះនគរ។ ពលខ្មែរស្លាប់ច្រើនម៉ឺនណាស់ ឈាមក្រហមដាលដាសទាំងទីកំផែងព្រះ[[រាជវាំង]]។
កាលវេលា ទ័ពសៀមចូលបាននោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ព្រះអង្គសុគតក្នុងសង្គ្រាមយុទ្ធនោះទៅហើយ ពុំមាននរណាឡើយ ជាមេទ័ពត្រួតត្រា តំណអំពីព្រះអង្គសោះ។ បណ្ដារេហ៍ពល សាកលយោធា ក៏រំសាយដៃ រំលាយគ្នាអស់ទៅ។
ព្រះ[[បរមរាជា]] ជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ព្រះ[[ធម្មាសោករាជ]] ជាព្រះរាជបុត្រសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] និង [[រាជគ្រូ]][[បុរោហិត]] កាលបើឃើញថា នឹងទប់ទល់នឹងទ័ពសៀមពុំបានហើយក៏បបួលគ្នាយក[[គ្រឿងសម្រាប់រាជ្យ]] និង [[ព្រះខាន់]] [[លំពែងជ័យ]] [[គ្រឿងកៅទ័ណ្ឌ]]សម្រាប់ព្រះ[[បញ្ចក្សេត្រ]]នោះ នាំមុខមន្ត្រីរាស្ត្រប្រជាច្រើនម៉ឺននាក់ វាយទំលាយទ័ពសៀម ត្រាតែបែកហើយរត់រួចចេញទៅ។ គ្រានោះ ព្រះមហានគរ ក៏បែកខូចបានទៅសៀម ក្នុងឆ្នាំម្សាញ់បញ្ចស័ក ព.ស.១៨៩៧-គ.ស. ១៣៥៣- ម.ស.១២៧៥- ច.ស. ៧១៥។
ព្រះរាមាធិបតី (ស្ដេចសៀម) កាលបើមានជ័យជំនះលើខ្មែរហើយ ក៏លើកពល សៀមចូលមកមហានគរ ប្រមូលព្រះរាជទ្រព្យសម្បត្តិ ក្នុង[[ឃ្លាំង]] យកបញ្ជីគ្រប់ចំនួន ចាប់យករាស្ត្រខ្មែរក្នុងនគរ ដាក់ជាឈ្លើយបានមួយសែនគ្រួ ហើយស្ដេចនាំសេនាទាហាន ចូលទតក្នុងព្រះមហានគរ គ្រប់ប្រាសាទរាជសីមា នៅដំណាក់[[រោងទង]] [[រោងទីរាជឃ្លាំង]] កំពែងគ្រប់តំបន់ សុទ្ធសឹងប្រដាប់រចនាដោយ[[កែវ]] ដោយ[[ថ្ម]] ឆ្លាក់ទិព្វមាស ឱភាសប្រសើរណាស់។ ព្រះចៅរាមាធិបតី និង សេនាទាហាន ក៏លាន់មាត់សរសើរថា : ប្រាសាទមហានគរនេះ ល្អដូចប្រាសាទក្នុង[[ឋានត្រៃត្រឹង្សាសួគ៌ា]] ដូចបានល្បីឮរន្ទឺគ្រប់ប្រទេសរៀងមកមែន។ លុះស្ដេចទៅដល់ទីតម្កល់ព្រះសព ព្រះលំពង្សរាជា ក៏ព្រះអង្គបង្កើតជា[[ធម្មសង្វេគ]] ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យរៀបថ្វាយ[[ព្រះភ្លើង]] ព្រះសពព្រះបាទលំពង្សរាជា និង សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ តាម[[ទំនៀម]]របស់ខ្មែរ។ លុះរៀបស្រេចហើយ ទើបស្ដេចរៀបអភិសេកព្រះរាជបុត្រទី១ របស់ព្រះអង្គព្រះនាមព្រះចៅបាអាត ឲ្យសោយរាជ្យក្នុងដែនដី ប្រទេសកម្ពុជា។
ដូចដែលយើងបានរៀបរាប់រួចមកហើយខាងលើ បើតាមពង្សាវតារវត្ដទឹកវិល កងទ័ពសៀមបានវាយប្រហារឈ្លានពានលុកលុយ មហានគរក្នុងរាជ្យព្រះបាទលំពង្ស។ ក្នុងពេលដែលដឹងថាស្ដេចសៀមលើកទ័ពមកធ្វើសង្គ្រាមនឹងខ្មែរ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរព្រះលំពង្សបានចាត់ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស(ពង្សាវតារ វត្ដទឹកវិល បានបញ្ជាក់ថាព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ជាកូនព្រះ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ|ស្រីសុគន្ធបទ]]។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទជាកូនរបស់ព្រះបរមនិព្វានបាទ ព្រះមហាក្សត្រទី២៦។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ មិនដែលបានឡើងសោយរាជ្យទេ) ដែលត្រូវជាក្មួយ ឲ្យចេញទៅប្រមែប្រមូលរៀបចំកេណ្ឌទ័ពតាមខេត្ដខណ្ឌជិតឆ្ងាយ ដើម្បីយកមកជួយទប់ទល់ការពារមហានគរ។ កាលបើប្រទាក់ប្រទងជាមួយចៅហ្វាយខេត្ដទាំងឡាយ ក្នុងព្រះ[[រាជាណាចក្រ]] ប្រមែប្រមូលទ័ពបានជាបណ្ដើរខ្លះៗហើយ ព្រះស្រីសុរិយោវង្សក៏បញ្ជាឲ្យលើកទ័ពចេញទៅចោមព័ទ្ធវាយប្រយុទ្ធកម្ទេចទ័ពសៀម។ ក្នុងសម័យនោះ កងទ័ពខ្មែរតាមខេត្ដជិតឆ្ងាយ មិនបានមកដល់ស្មើពេលគ្នាទេ ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យកម្លាំងខ្មែរ មិនបានមូលមាំមួនខ្លាំងក្លារឹងប៉ឹងមានប្រសិទ្ធិភាព អាចតទល់វាយកម្ចាត់សត្រូវបានទេ។ ទ័ពសៀមដែលមានចំនួនច្រើនលើសលប់ បានឆ្លៀតវាយប្រហារបំបែកកងកម្លាំងខ្មែរមួយម្ដងៗ បាក់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។
នៅចំពោះមុខស្ថានការ អស់សង្ឃឹមនេះ ព្រះបាទលំពង្សរាជា ព្រះអង្គទ្រង់កើតទុក្ខព្រួយ វិយោគឈឺ រីងរៃ រហូតអស់ព្រះជន្ម ។ ក្រោយដែលមហានគរត្រូវសៀមយកបាន ព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] បានទៅរៀបកងទ័ពនៅ[[ខេត្ដបានសាន្ដ]]។ ឱកាសល្អហុចមកឲ្យកាលណា ព្រះអង្គក៏លើកទ័ពខ្មែរគ្រប់ខេត្ដខណ្ឌទាំងអស់ ធ្វើដំណើរពីគ្រប់ទិសទី ចេញតម្រង់ទៅចាក់ឡោមព័ទ្ធវាយប្រហារកម្ចាត់ទ័ពសៀមនៅមហានគរ។ ទ័ពព្រះអង្គផ្ទាល់បានចេញពីបាសាន្ត ឡើងតាមទន្លេផង តាមជើងគោកផង។ ទៅដល់[[ភ្នំទ្រាយ]] ព្រះមហេសីព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ដែលធ្វើដំណើរតាមទូក តាមព្រះស្វាមីមកដែរនោះបានបន់ស្រន់បារមីអ្នកតានៅទីនោះថា “បើព្រះមហានគររំដោះចេញផុតពីកណ្ដាប់ដៃសៀមបាន ព្រះនាងមិនភ្លេចគុណដ៏ធំនេះទេ ហើយព្រះនាងសន្យាថា នឹងមករៀបចំតាក់តែង[[អាស្រម]][[អ្នកតា]]នេះឲ្យបានល្អសមរម្យ”។ កន្លែងអាស្រមអ្នកតាភ្នំទ្រាយ ថ្ងៃក្រោយមកត្រូវបានព្រះនាងធ្វើការគោរពបូជាតាមពាក្យ[[បំណន់]] រៀបចំរចនាល្អវិចិត្រ ហើយជាប់ឈ្មោះទៅជា[[ភ្នំព្រះទេពី]] ដែលក្លាយបន្ដិចម្ដងៗទៅជា [[ភ្នំទីពី]] (ក្នុង[[ខេត្ដកំពង់ចាម]]សព្វថ្ងៃ) រៀងរហូតមក។
==លំពង្សរាជា និង ស្រីសុរិយោទ័យទី១==
ស្ដេចទាំងពីរអង្គនេះថ្វីត្បិតតែព្រះនាម ខុសគ្នា ក៏ប៉ុន្តែព្រឹត្តិការណ៍ក្នុងរាជ្យឃើញមានលំនាំដើមចមប្រហែលគ្នាបើសិនជាយើងយកសំណរតាមពង្សាវតារផ្សេងមក ប្រៀបធៀប យើងអាចសន្និដ្ឋានថាស្ដេចទាំងពីរអង្គអាចជាស្ដេច តែមួយ ព្រោះអ្វី? ព្រោះព្រះរាជាខ្មែរតែមានព្រះនាមច្រើន ដូចជាព្រះនាមដើម ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ គោរម្យនាមដែលជាព្រះនាមវែង ពេលឡើងសោយរាជ្យ និងព្រះបច្ឆារណនាមដែលជានាមក្នុងពេលចូលទិវង្គត។
==ឯកសារយោង==
*ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគរឿងនិទាន ដោយលោកបណ្ឌិតសភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]]
*ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រនៃកម្វុជទេឝ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]]
{{s-start}}
{{s-reg}}
{{s-bef|before=ព្រះបាទ[[សិទ្ធានរាជា]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន|មហានគរ]]|years=គ.ស ១៣៤៦-១៣៤៩ រឺ ១៣៤៦-១៣៥១}}
{{s-aft|after=ព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] រឺ ព្រះចៅ[[បាអាត]] (ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ)}}
{{s-end}}
ad8rt3es3rjlnagksm215f0muqzl33f
282560
282524
2022-08-18T06:08:09Z
Camhistory
36281
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" |
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៣៤៦-១៣៥២
[[អាណាចក្រកម្ពុជា]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៣៤៨
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| មិនមានកំណត់ត្រា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[និពាន្វបទ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[ស្រីសុរិយោវង្ស]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សអង្គរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១២៩២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៣៥២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
==ប្រវត្តិ==
បើតាមឯកសារខ្មែរមួយចំនួន ដូចជាពង្សាវតារវត្ដទឹកវិល និង[[គណៈកម្មការប្រវត្ដិសាស្ដ្រ]]ដែលរៀបចំឡើង ក្រោមអធិបតីភាពរបស់[[សម្ដេចសង្ឃនាយកទៀង]]ជាដើម គឺនៅក្នុង[[រាជ្យព្រះមហាក្សត្រ]]នេះហើយ ដែលសៀមលើកទ័ពចូលមកវាយប្រហារលុកលុយដណ្ដើមយកមហានគរបាន។ ហើយក៏នៅក្នុងគ្រានោះដែរ ដែលព្រះលំពង្សរាជាមានជំងឺជាទម្ងន់ ហើយបានចូលទិវង្គត។ ម្យ៉ាងទៀត គេមិនបានដឹងអំពីបុព្វហេតុដែលបណ្ដាលឲ្យនាម៉ឺនមន្ដ្រីទាំងអស់នាំ គ្នាមូលមតិជ្រើសរើស និងសុំយាងព្រះស្រីសុរិយោទ័យ បុត្រព្រះបាទនិព្វានបាទ ព្រះមហាក្សត្រទី២៦ ឲ្យឡើងសោយរាជ្យបន្ដពីព្រះបាទលំពង្សនោះឡើយ។ ព្រះអង្គមានកូនប្រុសដល់ទៅពីរនាក់ ហេតុដូចម្ដេច បានជាគេមិនជ្រើសរើសឲ្យឡើងសោយរាជ្យបន្ដពីឪពុក? ហេតុផលត្រង់នេះ ពង្សាវតារខ្មែរមិនបានបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់ទេ។
===ព្រឹត្តិការណ៍===
នាកាលព្រះរាជពិធី រំលាយ[[ព្រះសព]] ចប់សព្វគ្រប់ជាសូរេចហើយ សម្ដេចព្រះភគវតី ព្រះ[[សិរីទិព្វមាលី]] ទេវីចក្រពត្តិ ជាព្រះអគ្គមហេសី នៃព្រះបាទ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ|សិរីសុគន្ធចក្រ]] ព្រះអង្គសុំយកព្រះបរមធាតុសម្ដេចព្រះស្វាមី ដើម្បីនឹងដង្ហែទៅបញ្ចុះ នៅ[[នគរបានជ័យ]] បានការដែលជាស្រុកកេរ្តិ៍របស់ព្រះអង្គ។ [[សម្ដេច]]បានឲ្យជាងសាងព្រះបដិមាករមួយ ស្នងព្រះរូបសម្ដេចព្រះស្វាមី ទុកក្នុងគុហាមួយ នៅទីនោះគ្រាន់ជាទីប្រតិបត្តិ របស់ព្រះអង្គជាអចិន្ត្រៃយ៍ទៅ ដោយហេតុថាព្រះអង្គលោកអាឡោះអាល័យ ព្រះស្វាមី ពន់ប្រមាណណាស់។
អាស្រ័យហេតុនេះ ព្រះ[[បដិមាករ]]អង្គនេះ បានព្រះនាមថា : ព្រះរូបព្រះបាទ បរមសុគន្ធចក្រ តែអ្នកស្រុកហៅយារៗមកថា : អ្នកតាសុគន្ធចក្រ ទៅវិញ។ អ្នកស្រុករាប់អាន ព្រះរូបនេះណាស់។ ទោះគេទៅបន់ស្រន់សុំការអ្វីៗ ក៏គេរមែងតែងបានដូចសេចក្ដីប្រាថ្នា។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា [[ព្រះចៅក្រុង]][[កម្ពុជាធិបតី]] ក្រោយដែលបានអភិសេក ជា[[ឯកអគ្គមហាបុរសរដ្ឋ]] ក្នុងប្រទេសកម្ពុជាធិបតីរួចហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ប្រោសប្រទានព្រះអនុជ ទ្រង់ព្រះនាមព្រះសុរិយោទ័យ ឲ្យតាំងឡើងជាសម្ដេច ព្រះ[[មហាឧបរាជ]]។ ព្រះមហាឧបរាជ ព្រះអង្គមានព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ (សាស្ត្រាខ្លះថា ព្រះសុរិយោវង្ស ជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះសុគន្ធចក្រទេ គឺថាព្រះសុរិយោវង្ស ជាព្រះអនុជព្រះអយ្យកាមួយ (ប្អូនជីដូនមួយ) និងព្រះលំពង្សរាជារាជាព្រះស្រីសុរិយោទ័យ) ព្រះនាមព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ព្រះអង្គគង់ជាសុខ ក្នុងរាជសម្បត្តិរៀងមក។
====សៀមលើកទ័ពមក====
លុះមកដល់ឆ្នាំ[[រោង]] [[ចត្វាស័ក]] ព.ស ១៧១៦, គ.ស ១១៧២, ម.ស ១០៩៤, ច.ស ៥៣៤ (នេះក៏ច្រឡំដែរ បើថាឆ្នាំរោង ចត្វាស័ក ព.ស ១៨៦៩, គ.ស ១៣៥៦, ម.ស ១២៧៤, ច.ស ៧១៤ វិញសមជាង) ព្រះចៅ[[រាមាធិបតីទី១ (សៀម)|រាមាធិបតី]] ក្រុងស្រីអយុធ្យា មានព្រះទ័យកម្រើកជាខ្លាំង ចង់ឲ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គធំទូលាយ ក៏តាំងខ្ញាល់នឹងព្រះ[[មហានគរ]] "ប្រទេសកម្ពុជា" ថាពុំបានទៅចំណុះ ចុះចូលព្រះអង្គ។ លុះទ្រង់កម្រើកព្រះទ័យដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ព្រះតម្រាស់ត្រាស់ប្រើព្រះ[[រាមេសូរ]] ជារាជបុត្រច្បង ឲ្យឃុំពលមួយម៉ឺននាក់ជាទ័ពធំ ឲ្យព្រះស្រីសុវត្ថិ ជាព្រះរាជនត្តា (ចៅ) ឃុំ[[ពល]] ៥០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ ហើយឲ្យលើកយ៉ាងស្រូតរូត ប៉ងមកយកក្រុងកម្ពុជាធិបតី បង្ខំវាយកុំឲ្យដឹងខ្លួន។ ព្រះរាមេសូរ ប្រឹងលើកទ័ពស្រូតរូត ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ដើរតាមផ្លូវ[[រាជសីមា]]។ ពេលនោះ [[ចៅពញា]][[នគររាជសីមា]] (នគររាជសីមានេះកាលនោះ នៅជារបស់កម្ពុជាយើងនៅឡើយ ពុំបានដឹងជាមុន នឹងគិតកេណ្ឌពលក៏ពុំទាន់ ដូច្នេះហើយ ក៏នាំគ្នាគ្រប់គ្រួរត់ចោលស្រុក ហើយបកសំបុកចូលមក ក្រុងមហានគរ) (អង្គធំ) ដើម្បីថ្វាយព្រះករុណា ព្រះ[[លំពង្សរាជា]] ឲ្យទ្រង់បានជ្រាបសព្វសេចក្ដី។ បម្រើនាំ[[សំបុត្រ]]មកដល់ ក៏នាំឡើងទៅប្ដឹង[[សេនាបតី]]។ សេនាបតីនាំឡើងក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រ។ ព្រះបរមបពិត្រ កាលបានទ្រង់ជ្រាប តាមសំបុត្រនោះ គ្រប់ប្រការហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យជាខ្លាំងណាស់។
សំបុត្រនោះមកដល់ នៅវេលាថ្ងៃត្រង់ លុះថ្ងៃរសៀលជិត[[ព្រលប់]] [[កងទ័ព]][[សៀម]] ក៏លើកមកដល់[[ព្រះនគរ]] ពេញដេរដាសណែនណាន់តាន់តាប់ដែរ ព្រមទាំងប្រដាប់ដោយគ្រឿងសស្ត្រាវុធផ្សេងៗគ្នាប្រុងប្រៀបបោះ[[បន្ទាយ]]រាយ[[ចម្រូង]] ក្នុងទីនោះជាបន្ទាន់។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ស្ដេចបានទ្រង់ជ្រាបថា: ទ័ពសៀមលើកមកដល់ដូច្នេះហើយ ក៏ទ្រង់ត្រាស់ប្រើសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] ឲ្យប្រជុំ[[សេនា]][[ទាហាន]] ឲ្យចេញទៅកេណ្ឌអស់រាស្ត្រប្រជា បណ្ដាអ្នកនៅជិតព្រះនគរទាំងប៉ុន្មាន តាំងពីថ្ងៃរសៀលដល់ព្រលប់ ពុំទាន់បានគ្រប់ ជាពលពីរ[[សែន]] "២០០០០០" នៅឡើយទេ តែ[[ស្ដេច]]ឲ្យកេណ្ឌមកប្រជុំទុក នៅមុខព្រះលាន ហើយចាត់ចែកគ្រឿង[[អាវុធ]] ឲ្យកាន់គ្រប់ៗដៃ។ លុះចាត់ការបានត្រឹមនេះហើយ ទើបទ្រង់ពិភាក្សា[[សង្គ្រាម]] ជាមួយនឹងព្រះ[[រាជវង្សានុវង្ស]] [[សេនាបតី]] មន្ត្រីទាំងពួងថា:
ព្រះនគរយើង បានសុខសប្បាយជាយូរណាស់មកហើយ គ្មានសឹកសង្គ្រាមទេ។ អស់រេហ៍[[ពល]] ពុំដែលបានហ្វឹកហ្វឺនហាត់គ្រប់គ្នាផង។ បើដូច្នេះ តើអស់លោកនឹងយល់ថា យើងត្រូវធ្វើដូចម្ដេចខ្លះ?
ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ក្រាបទូលថា :
ទ័ពសៀមដែលលើកមកនេះ ស្រូតរូតទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ឥតមានបង្អង់ឈប់ឈរឡើយ រេហ៍ពលរបស់វា កំពុងតែហត់នឿយណាស់ ហើយវាក៏គង់តែមានការធ្វេសប្រហែសខ្លះ ជាមិនខាន ព្រោះវាប្រមាថខ្មែរយើង ថាដូចជាយើង ពុំមែនជា[[បុរស]] ជាតិទាហានទេ។ វាទុកយើងជាមនុស្សកំសាកទៀត។ បើដូច្នេះ ទោះបីជាពលយើងពុំស្ទាត់[[ជំនាញ]]ក៏ដោយ តែបើទាហានយើងកំពុងក្លៀវក្លាយ៉ាងនេះហើយ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ សុំយកអាសា ចេញទៅវាយទ័ពសៀម កុំឲ្យវាតាំង[[បន្ទាយ]] រាយចម្រូង បោះជាប់នៅដីទាន់។ បើយើងធ្វើដូច្នេះ ទ័ពសៀម គង់រសាយដៃ បាក់បែកទ័ព រត់ថយទៅជាពុំខាន។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ជាព្រះជេដ្ឋា យល់ឃើញថា : ព្រះតម្រិះរបស់ព្រះអនុជនោះត្រឹមត្រូវហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ កាន់ពលប្រាំម៉ឺននាក់ ឲ្យលើកទ័ពចេញទៅវាយទ័ពសៀមភ្លាម។ ព្រះអង្គចាត់ឲ្យកេណ្ឌ ពល ១៥០០០០នាក់ (ចំនួនទ័ពនេះប្រហែលជាថែមដោយច្រឡំ) ដទៃទៀត ឲ្យមកនៅរក្សាព្រះនគរ។ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យរៀបក្បួនទ័ព តាមក្បួនស្រេចហើយ ស្ដេចក៏ទ្រង់គ្រឿងគ្រប់ប្រដាប់ សម្រាប់សង្គ្រាមយុទ្ធ ទ្រង់ឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រ]] ចងគ្រឿង[[បវររតន៍]] ចងគ្រឿង[[បវររដ្ឋាយុទ្ធ]] ទើបស្ដេចលើកពលសេះដំរី [[អាជានេយ្យ]] និង ពល[[ថ្មើរជើង]] ព្រមដោយគ្រឿង[[សស្ត្រាវុធ]] ចេញចាកព្រះមហានគរ តាំងពីពេលវេលាព្រលប់ធំទៅ។ លុះទៅដល់យល់ទ័ពសៀម កំពុងតែតាំងបន្ទាយ យ៉ាងប្រញឹកប្រញាប់ដៃគ្រប់គ្នា ព្រះមហាឧបរាជ ក៏ដេញពលអោយចូលចោមមកវាយទ័ពមុខរបស់សៀម បណ្ដាលឲ្យបែកដល់ទៅទ័ពធំ។ ទ័ពធំដែលពុំទាន់ដឹងខ្លួនថា មានទ័ពខ្មែរចូលមកលុកលុយដូច្នេះ ក៏ស្រាប់តែផ្អើលភ្ញាក់ភិតភ័យ គឹកកង[[កោលាហល]] រចល់ចាប់គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រក្សាខ្លួនទីទៃៗ។
ឯព្រះបាទស្រីសុវត្ថិ ដែលជាមេទ័ពស្រួចនោះ ក៏ក្រឡាស់ប្រាស់ព្រះអង្គ ឡើងគង់[[ទីនាំង]]គជេន្ទ្រកៀងកាល់ពលសៀមឲ្យចូលច្បាំង កងទ័ពសៀមប្រកាន់គ្នានឹងទ័ពខ្មែរទៅវិញទៅមក យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេង បែកផ្សែង ឮតែសូរអាវុធ។
សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ស្ដេចបររាជគជេន្ទ្រ ប្រជល់នឹងដំរីព្រះស្រីសុវត្ថិ ឥតមានបង្អង់ពេលឡើយ។ ព្រះទីនាំងព្រះមហាឧបរាជ ចាក់ត្រូវ[[ដំរី]][[សៀម]] ដែលបែរឲ្យប្រែទទឹងខ្លួនទៅ ព្រះមហាឧបរាជទ្រង់ក៏កាប់នឹងព្រះ[[ឆែងដាវ]] ត្រូវកព្រះស្រីសុវត្ថិ ដាច់កធ្លាក់អំពីខ្នងដំរី មកដល់ដី ទទួលមរណៈភ្លាម។
ទ័ពសៀម ឃើញមេទ័ពរបស់ខ្លួន បរាជ័យដូច្នេះ ក៏បែកទ័ព ប្រាស់យកតែអាយុសព្វៗខ្លួន។ ទ័ព[[ខ្មែរ]] កាលបើមានជ័យហើយ ក៏ចេញទៅច្បាំងនឹងទ័ពធំរបស់សៀមទៀត។ ខណៈនោះ ព្រះរាមេសូរពុំបានដឹងព្រះអង្គជាមុន កាល់ពលឲ្យចូលច្បាំងក៏ពុំបាន ទើបព្រះអង្គ ឲ្យថយទ័ព ត្រឡប់ទៅក្រោយវិញជាប្រញាប់។
សម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] កាលព្រះអង្គមាន[[ជ័យជំនះ]]សព្វគ្រប់ហើយ ទ្រង់ក៏ចាប់ឃុំពលសៀម និង ប្រមូលគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ហើយឲ្យត្រឡប់ចូលព្រះនគរ នាំឡើងក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ សេចក្ដីដែលមានជ័យជំនះគ្រប់ប្រការ និង ចាប់បានពលសៀម ព្រមទាំងគ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើននោះផង។
ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា ជាព្រះបរមរាជជេដ្ឋា កាលទ្រង់ជ្រាបពីកិច្ចការសង្គ្រាមគ្រប់ប្រការហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ព្រះរាជទាន ព្រះរាជទ្រព្យជាច្រើន ដល់សេនាទាហាន តាមមាន[[គុណបំណាច់]]តិចច្រើនគ្រប់ៗគ្នា។
ចំណែកឯព្រះរាមេសូរ កាលចាញ់ទ័ពខ្មែរហើយ ក៏ត្រឡប់ផុតពីដែន ក្រុង[[កម្ពុជា]]ទៅ។ លុះឃើញថា ពុំមានកងទ័ពខ្មែរដេញតាមមកទៀតទេ ទ្រង់ក៏បោះបន្ទាយរាយកងទ័ព បញ្ឈប់នៅទីនោះ ហើយទ្រង់ឲ្យបម្រើ[[សេះ]] ចូលទៅក្រុង[[ស្រីអយុធ្យា]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលព្រះបិតាគ្រប់ប្រការ ព្រមទាំងសុំកងទ័ព ឲ្យមកជួយទៀត។ ព្រះចៅរាមាធិបតី ក្រុងស្រីអយុធ្យា កាលទ្រង់ជ្រាបថា : ព្រះស្រីសុវត្ថិស្លាប់ហើយ ព្រះអង្គតូចព្រះទ័យ ខ្ញាល់ខ្លាំងណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ឲ្យបានច្រើននាំយកទៅថ្វាយព្រះបរមរាជា ជា[[បងថ្លៃ]] ឲ្យធ្វើជា[[មេទ័ព]]ធំ និង ចៅបាសាត ចៅបាអាត ចៅកំបង់ពិសី ទាំង៣ អង្គ ដែលជាព្រះរាជបុត្រា នៃ ព្រះរាមេសូរ ព្រមដោយមុខមន្ត្រី ឲ្យលើកកងទ័ព ទៅសន្ធប់ (លើកកងទ័ពទៅសន្ធប់នឹងទ័ពមុន = បានសេចក្ដីថាយកទៅថែមនឹងទ័ពមុន) នឹងទ័ពព្រះរាមេសូរ ហើយឲ្យលើកចូលមកក្រុងកម្ពុជាទៀត។
ក៏ឯប្រទេសកម្ពុជា យើងវិញ កាលបានឈ្នះទ័ពសៀមហើយ ក៏ធ្វេសប្រហែស បើកកងទ័ពឲ្យចេញទៅតាមលំនៅទីទៃៗរបស់ខ្លួន។ លុះទ័ពសៀម លើកកងទ័ព មកដល់ជិតនឹងកំពែងព្រះនគរ ហើយ ទើបបម្រើសេះ នាំសេចក្ដីមកក្រាបបង្គំទូល ឲ្យទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា កាលទ្រង់ទទួលព័ត៌មានពីបម្រើសេះកាលណា បានទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ការហើយ ក៏ភ្ញាក់ព្រះអង្គយ៉ាងខ្លាំង។ ទ្រង់ព្រះវិតក្កណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ដេញ[[រាស្ត្រ]]ប្រជា បណ្ដាអ្នកនៅក្រៅកំពែងទាំងប៉ុន្មាន ឲ្យចូលនៅក្នុងកំពែងទាំងអស់ ហើយទ្រង់កេណ្ឌរេហ៍ពល ឲ្យឡើងចាំរក្សា នាទី[[ប៉ម]] [[សើន]] ជុំព្រះនគរ។ លុះព្រឹកឡើង ទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សានឹងសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] ព្រមទាំងសព្វមុខមន្ត្រីទាំងពួងថា:
ទ័ពសៀមលើកមកម្ដងនេះ ច្រើនលើសជាងទ័ពមុនដប់កម្លាំង ពលយើងតិច ហើយយើងឲ្យរំសាយអស់ទៅទៀត។ ដូច្នេះឃើញថា យើងនឹងតតាំងច្បាំងក្នុងពេលឥឡូវនេះ ពុំទាន់បានទេ យើងមានតែកេណ្ឌកងទ័ព[[ស្រុកក្រៅ]] មកវាយផ្ទប់ទាំងក្នុងទាំងក្រៅ ទើបឈ្នះវាបាន។
លុះព្រះ[[រាជវង្សា]] [[សេនាបតី]] [[មន្ត្រី]]គ្រប់ក្រុម យល់ព្រមហើយ ព្រះបរមបពិត្រ ត្រាស់ប្រើព្រះ[[សុរិយោវង្ស]] ដែលជាព្រះអនុជ ព្រះ[[អយ្យកោមួយ]] ជាព្រះ[[រាជបុត្រ]] ព្រះបាទ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ]] ឲ្យចេញទៅកេណ្ឌកងទ័ព គ្រប់[[ចៅហ្វាយ]]ស្រុកក្រៅ ឲ្យលើកមកជួយព្រះមហានគរ។ ព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅ តាមត្រាស់បង្គាប់។
ទ័ពសៀមដែលលើកមកដល់ហើយ ក៏ឈប់ចាំស្ដាប់ការណ៍គ្រប់ ៣ ថ្ងៃ។ លុះដល់បាត់ពុំឃើញកងទ័ពខ្មែរ លើកទ័ពចេញទៅច្បាំងសោះ ក៏ព្រះបរមរាជា ជាមេទ័ពធំ ចាត់ឲ្យព្រះរាមេសូរ ជា[[មេកង]] នាំពលចូលវាយទិសខាង[[ជើង]] ឲ្យចៅ[[បាសាត]]ជាមេកងឃុំពល (ឃុំពល គឺយកពល ឬ នាំពលចូលទៅច្បាំង ឬកាន់បញ្ជាការលើពលមានចំនួន តាមដែលមេទ័ពចែកឲ្យមក) ចូលវាយទិសខាង[[កើត]] ឲ្យចៅ[[បាអាត]] នាំពលចូលវាយទិសខាងត្បូង ឲ្យចៅ[[កំបង់ពិសី]] ជាមេកង នាំពលចូលវាយពីទិសខាង[[លិច]] ហើយឲ្យតាំងបន្ទាយ វាយចោមជុំព្រះនគរ ចម្ងាយ ៥០ [[សិន]]ខ្លះ ៦០ សិនខ្លះ។ លុះតាំងបន្ទាយរាយខ្ជាប់មាំមួនហើយ ទើបមេទ័ពសៀមឲ្យលើកចូលតាំងបន្ទាយមួយ ជាប់នៅខាងក្នុងទៀត ឆ្ងាយពី[[កំពែង]]ព្រះនគរ ២០ សិនខ្លះ ៣០ សិនខ្លះ។
ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា កាលយល់ថា : កងទ័ពសៀមកាន់តែលុករុករានទន្ទ្រានចូលមកជិតណាស់ហើយ នឹងចាំកងទ័ព ដែលព្រះសុរិយោវង្ស ទៅកេណ្ឌនោះ ក៏បាត់ស្ងាត់មិនទាន់ឃើញមក ទើបទ្រង់ចាត់ព្យុហយាត្រា [[សេនារាជយោធា]] [[ទាហាន]] [[ស្ដេច]] ព្រះរាជដំណើរ ចេញធ្វើសង្គ្រាម វាយទ័ពសៀម។ ពល សេនា [[យោធា]] ទាហាន ក៏បានតាំង ច្បាំង ប្រកាប់ បោះបាញ់ ចាក់កាប់ស្លាប់ស្មើគ្នាទាំងសងខាង។ ខ្មែរវាយទ័ពសៀម ក៏ពុំបែក សៀមវាយទ័ពខ្មែរក៏ពុំបែក លុះប្រយុទ្ធគ្នា ល្មមដល់ពេលព្រលប់ បញ្ឈប់ទ័ពហើយ ស្ដេចត្រឡប់ចូលព្រះនគរវិញ។
ព្រះរាមេសូរ ឲ្យធ្វើបន្ទាយលើកដីជា[[ប៉ម]]ឡើងខ្ពស់ ស្មើនឹងកំពែងព្រះនគរ។ ហើយអូស[[កាំភ្លើងធំ]]ដាក់បាញ់តម្រង់ចូលមកក្នុងព្រះនគរ។ កងទ័ពខាងព្រះមហានគរ "[[អង្គរធំ]]ប្រទេស[[កម្ពុជា]] ក៏អូសកាំភ្លើងធំ" មកដាក់គងលើភាគកំពែងបន្ទាយ ហើយបាញ់ទៅវិញទៅមក ឮសូរស័ព្ទសន្ធឹកពន្លឹកមហិមា។ ទ័ពខាងព្រះនគរ លើកចេញទៅវាយទ័ពសៀម ជាច្រើនគ្រា តែពុំមានជ័យជំនះសោះ។ ខាងទ័ពសៀមលើកមកប្លន់ វាយបន្ទាយព្រះនគរវិញ រេហ៍ពលក៏ស្លាប់អស់ជាច្រើនណាស់ដែរ តែក៏យកព្រះនគរពុំបាន។ ខ្មែរ និងសៀមតាំងច្បាំងគ្នា ច្រើនដង ច្រើនគ្រា តាំងពីខែ[[មិគសិរ]] ឆ្នាំ[[រោង]] [[ចត្វា]]ស័ករៀងមកដល់ខែ[[ចែត្រ]] ឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[បញ្ចស័ក]] ត្រូវជាមួយឆ្នាំប្រាំខែ តែពុំមានខាងណាចាញ់ ខាងណាឈ្នះសោះសឹងតែរបឹងរឹងរូសទាំងសងខាង។ កាលបើសង្គ្រាមនៅនឹងពុំមានជឿន ឬចម្រើនខាងណាដូច្នេះ ទើបព្រះបាទលំពង្សរាជា ទ្រង់មានព្រះ[[រាជសារ]] ឲ្យ[[រាជទូត]]នាំទៅឲ្យមេទ័ពសៀម ឲ្យនាំយកទៅថ្វាយព្រះចៅ[[បរមរាជាធិរាជទី១|បរមរាជា]] ជាមេទ័ពសៀម។ មេទ័ពធំ ទទួលឲ្យ[[អាល័ក្ស]] មើលប្រែជាសៀម ដែលមានសេចក្ដីថា :
"នគរកម្ពុជាធិបតី ជាមហានគរ ដែលសៀមធ្លាប់ជាចំណុះរៀងមក ហើយសៀមបានតាំងខ្លួនជាឯករាជ្យ រក្សាខេត្តខ័ណ្ឌ ព័ទ្ធសីមា ដោយខ្លួនរួចទៅហើយ។ ខាងយើង យើងក៏ពុំដែលគុំគួន បង្កបង្កើតជា[[សត្រូវ]]នឹងសៀមដល់ម្ដងឡើយ។ ឥឡូវនេះ ហេតុភេទ ប្រការដូចម្ដេច ក៏បានជាសៀមលើកទ័ព មកធ្វើសង្គ្រាមនឹងខ្មែរ ឲ្យ[[សមណៈ]] [[ជី]] [[ព្រាហ្មណ៍]] [[អាណាប្រជានុរាស្ត្រ]] ក្ដៅក្រហាយ យ៉ាងដូច្នេះ ឬក៏ប្រាថ្នាការភ័ស្តុផលអ្វី?"
ព្រះបរមរាជា មេទ័ពសៀម ជ្រាបសេចក្ដីហើយ ទើបឲ្យតែងជាព្រះរាជសារ ប្រគល់ឲ្យបម្រើនាំមកថ្វាយវិញ ដែលមានសេចក្ដីថា :
"ក្រុងស្រីអយុធ្យា ដែលលើកទ័ពមកនេះ គឺចង់ឲ្យមហានគរ ប្រទេសកម្ពុជាព្រមចំណុះក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ថាបើក្រុងកម្ពុជាធិបតី ព្រមចំណុះក្រុងស្រីអយុធ្យាហើយ សៀមនឹងលើកទ័ពត្រឡប់ទៅវិញភ្លាម"
ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ជា[[អម្ចាស់]]ជីវិតផែនដី ក្រុងកម្ពុជា បានទតព្រះរាជសារនេះ ហើយ ក៏មានព្រះតម្រាស់ ក្នុងទីប្រជុំព្រះរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតីថា :
"យើងធ្លាប់មានកិត្តិយសខ្ពស់ប្រសើរ បើយើងនឹងទទួលចំណុះសៀមទៅ នឹងនាំឲ្យខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះអាប់យសនឹងអស់ប្រទេសទាំងពួង ជាមិនខានឡើយ។ ដូច្នេះសៀមឯងកុំសង្ស័យឡើយថា ប្រទេសកម្ពុជា ព្រមចំណុះខ្លួនឲ្យសោះ"។ ទ្រង់ព្រះតម្រាស់ដូច្នេះរួចហើយ ព្រះបរមបពិត្រ អម្ចាស់ជីវិតផែនប្រទេសកម្ពុជា ស្ដេចយាងចេញប្រទក្សិណ ត្រួតត្រារក្សាព្រះនគរ ជាមាំមួន។
ខាងទ័ពសៀម ក៏ចោមព្រះនគរជុំវិញ ឥតមានបន្ធូរបន្ថយឡើយ។ លុះដល់[[វស្សានរដូវ]] ([[រដូវភ្លៀង]]) ត្រូវ[[ភ្លៀង]]ធ្លាក់មកជោកជាំ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ក៏ចាត់ចែងឲ្យពលធ្វើ[[ស្រែ]] យក[[ស្រូវ]]ជា[[ស្បៀង]] [[អាហារ]] ទុកសម្រាប់ការសង្គ្រាមទៅអនាគត។
ចំណែក មេទ័ពសៀម គឺព្រះបរមរាជា ព្រះអង្គឲ្យព្រះរាជបម្រើ ទៅក្រាបទូលព្រះចៅរាមាធិបតីជាម្ចាស់ផែនដីសៀមថា :
ការសង្គ្រាម នៅប្រទេសខ្មែរ សព្វថ្ងៃនេះ នៅតែរបឹងរឹងរូសទៅវិញ ទៅមក មិនទាន់មានខាងណាជាទន់ជាងខាងណាឡើយ។ ថាបើសៀម នឹងយកស្រុកខ្មែរឲ្យបាននោះបានតែខំប្រឹង ក្នុងគ្រាវេលានេះទេ។ ប្រសិនបើយើងថយទ័ព ត្រលប់ទៅប្រទេសវិញ ទុកឲ្យ ខ្មែរដឹងខ្លួន ខ្មែរនឹងកេណ្ឌពលពីស្រុកក្រៅ បានមកជួបជុំហើយ នោះសៀមកុំនឹកឡើយថា នឹងបានស្រុកខ្មែរឲ្យសោះ។
[[ព្រះចៅ]]រាមាធិបតី យល់តាមសំបុត្រនោះ ឃើញថា ត្រូវហើយ ទើបឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ប្រុងប្រៀបរៀបពលជាច្រើន។ លុះ[[ចេញវស្សា]] ស្ដេចក៏លើកទ័ពមក ដោយព្រះអង្គឯង រហូតមកដល់ជិតមហានគរ។ ខណៈនោះ ស្ដេចឲ្យលើកពល ចូលចោមជិតរឹតរឹងប្រឹងធ្វើការលើសដើម។
នេះនឹងស្រដី ឯសម្ដេចព្រះអនុជ ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ដែលទ្រង់ចេញទៅ កេណ្ឌ កងទ័ពខាងស្រុកក្រៅ។ លុះកេណ្ឌមកពុំទាន់បានជុំគ្រប់ស្រុកគ្រប់ខេត្ត ហើយបានដឹងថា : ទ័ពសៀមលើកមកច្រើនណាស់ ទ្រង់ក៏ប្រជុំពល លើកមកជិតគិតតាំងបន្ទាយចោមទ័ពសៀមរាបវិញ។
ខណៈនោះ សៀម ដឹងហើយ ក៏លើកកងទ័ពបំបែកទៅវាយទ័ព ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស បណ្ដាលឲ្យទ័ពខ្មែរបែកបាក់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ្រង់នឹងតាំងលើកមកវិញក៏ពុំបាន ទើបព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ស្ដេចរត់ហួសទៅនឹង[[នគរលាវ]] [[លានជាង]] (ឯកសារដើមសរសេរថា ឡានធាង គឺសរសេរតាមសំនៀងរបស់លាវ។ តែបើសរសេរតាមអក្ខរាវិរុទ្ធខ្មែរត្រូវសរសេរថា "លានជាង" វិញទើបត្រូវ ព្រោះ លានជាង ប្រែ ដំរីមួយលាន ជាឈ្មោះរបស់ស្រុកលាវ គឺស្រុកដែលមានដំរីច្រើន) [[ចម្ប៉ាសក្ដិ]]។ ឯចៅហ្វាយស្រុកខ្មែរខេត្តក្រៅបានដឹងថា : ទ័ពសៀម ចោមព្រះមហានគរហើយ ក៏កេណ្ឌ[[កងទ័ព]] គ្រប់ស្រុកលើកចូលមកជួយជាច្រើនកង តែពុំបានមកព្រមគ្នា តែម្ដងទេ។ ស្រុកណាលើកមកដល់មុន ប្រទះនឹងទ័ពសៀម ក៏ច្បាំងគ្នានឹងសៀមទៅ។ ប៉ុន្តែ ដោយទ័ពសៀមច្រើនជាងខ្មែរ វាក៏លើកវាយទ័ពខ្មែរនោះ ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅទីដទៃៗអស់ទៅទៀត។
ព្រះចៅរាមាធិបតី បរពល ប្រជុំទ័ពធំ វាយប្លន់ព្រះមហានគរជាច្រើនលើក ច្រើនសាទៀត តែមិនបានការសោះ។ កងទ័ពខ្មែររក្សាបន្ទាយ ក៏បាញ់[[កាំភ្លើងធំ]] តូច [[ធ្នូ]] [[ស្នា]] [[ពួយ]] [[ចាក់]] ដោយសស្ត្រាវុធ ដែលមានគ្រប់ដៃ បណ្ដាលឲ្យត្រូវពលសៀម ភ្លូកភ្លឹកស្លាប់ជាច្រើន។ បើគិតតាំងពីសៀមចោមនគរមកនោះគ្រប់មួយ[[ខួប]]គឺ ១២ ខែហើយ តែសៀមធ្វើការសង្គ្រាម ពុំបានចាញ់ឈ្នះសោះ។
ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជាធិរាជ ស្ដេចទ្រង់ព្រះវិតក្កនឹងការសង្គ្រាមណាស់ ក៏បណ្ដាលជាព្រះរោគ មកញាំញីព្រះអង្គជាខ្លាំង ព្រះអង្គក៏សុគតទៅ។ "ព្រះអង្គសោយរាជ្យជាសុខសាន្តបាន៣ឆ្នាំសោយរាជ្យក្នុង ២ឆ្នាំ បូករួមទាំងអស់ ត្រូវជា ៥ឆ្នាំ"។
សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ កាលបើឃើញ[[ព្រះរាម]]របស់ព្រះអង្គ ទ្រង់សុគតទៅដូច្នេះហើយ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ព្រះកន្សែងសោយសោកជាខ្លាំង។ សោកស្រេច ស្ដេចលើកព្រះបរមសព តម្កល់ទុកក្នុងមហាប្រាសាទ ហើយព្រះអង្គត្រួតត្រាការសង្គ្រាមដូចប្រក្រតី។ ប៉ុន្តែដោយហេតុថា ព្រះគ្រោះនៃមហានគរ នឹងដល់នូវ[[កលយុគ]] ជាទុក្ខវិនាសអន្តរាយ កងទ័ពរេហ៍ពលសាកលប្រជានុរាស្ត្រ មិនអាចទប់ទល់នឹងសេចក្ដីទុក្ខនេះបាន ក៏យំសោកភ្លឹកចិត្តភិតភ័យ ញាប់ញ័ររាល់រូបកាយ។ សូរស័ព្ទយំយោបំរងំ ពេញទាំងមហានគរ។
ព្រះរាមធិបតី បានដំណឹងនេះហើយ ហើយយល់ថាជា ការណ៍ចំណាប់របស់ព្រះអង្គហើយ ក៏បរពលចូលព្រះមហានគរទៀត។ ព្រះអង្គដាក់[[ព្រះអាជ្ញា]]ថា បើអ្នកឯណារារត់ ទ្រង់យកទោសកាត់ក្បាល ដោយជាបម្រាម។ ថាបើអ្នកណាចូលព្រះនគរបានមុខ ទ្រង់នឹងប្រទាន[[រង្វាន់]]ជាច្រើន។ គ្រានោះសេនាយោធាទាហាន បានឭព្រះបន្ទូលព្រះរាមាធិបតី "ស្ដេចសៀម" ហើយក៏មានចិត្តព្រឺព្រមគ្នាចូលពាក់បង្អោងតោងជណ្ដើរបានរាល់គ្នា ហើយឡើងក្បាលបន្ទាយបានគ្រប់ៗគ្នា។ ខាងទ័ពខ្មែរ កាលបើបានឃើញទ័ពសៀម មានចិត្តក្លាហាន ឡើងដល់[[ក្បាលបន្ទាយ]]ហើយ ក៏ឥតរុញរា រារែកដែរ គឺចូលទៅច្បាំងលើ ក្បាលបន្ទាយ ព្រះមហានគរ តបតទៅវិញយ៉ាងសាហាវ។ សង្គ្រាមនេះ ឮតែសន្ធឹកសូរ[[ស្គរ]] [[គង]][[រគាំង]]ត តាំងហ៊ោកញ្ជ្រៀវ សូរកាំភ្លើង [[កៅទ័ណ្ឌ]] (ធ្នូសម្រាប់ព្រះទ្រង់រាជ) ធ្នូ ស្នា សស្ត្រាវុធ ជាមហាកោលាហល រចល់ពលសៀមក៏ស្លាប់គរជើងលើគ្នា នៅ[[ជើងកំពែង]]។ ពលខ្មែរក៏ស្លាប់រាប់មិនអស់ដូចគ្នា។ ខណៈនោះ [[ចៅបាសាត]] (ព្រះរាជបុត្រទី២ នៃ ព្រះចៅសៀម) បរពលទាហានរុករាន លុកចូលទិសខាងកើត បានដល់មកក្នុងកំផែនព្រះនគរ។ កងទាហានទីទៃ ក៏បានចូលគ្រប់ទិស ចាក់កាប់ សម្លាប់គ្នា ជាច្រឡំបល់ក្នុងព្រះនគរ។ ពលខ្មែរស្លាប់ច្រើនម៉ឺនណាស់ ឈាមក្រហមដាលដាសទាំងទីកំផែងព្រះ[[រាជវាំង]]។
កាលវេលា ទ័ពសៀមចូលបាននោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ព្រះអង្គសុគតក្នុងសង្គ្រាមយុទ្ធនោះទៅហើយ ពុំមាននរណាឡើយ ជាមេទ័ពត្រួតត្រា តំណអំពីព្រះអង្គសោះ។ បណ្ដារេហ៍ពល សាកលយោធា ក៏រំសាយដៃ រំលាយគ្នាអស់ទៅ។
ព្រះ[[បរមរាជា]] ជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ព្រះ[[ធម្មាសោករាជ]] ជាព្រះរាជបុត្រសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] និង [[រាជគ្រូ]][[បុរោហិត]] កាលបើឃើញថា នឹងទប់ទល់នឹងទ័ពសៀមពុំបានហើយក៏បបួលគ្នាយក[[គ្រឿងសម្រាប់រាជ្យ]] និង [[ព្រះខាន់]] [[លំពែងជ័យ]] [[គ្រឿងកៅទ័ណ្ឌ]]សម្រាប់ព្រះ[[បញ្ចក្សេត្រ]]នោះ នាំមុខមន្ត្រីរាស្ត្រប្រជាច្រើនម៉ឺននាក់ វាយទំលាយទ័ពសៀម ត្រាតែបែកហើយរត់រួចចេញទៅ។ គ្រានោះ ព្រះមហានគរ ក៏បែកខូចបានទៅសៀម ក្នុងឆ្នាំម្សាញ់បញ្ចស័ក ព.ស.១៨៩៧-គ.ស. ១៣៥៣- ម.ស.១២៧៥- ច.ស. ៧១៥។
ព្រះរាមាធិបតី (ស្ដេចសៀម) កាលបើមានជ័យជំនះលើខ្មែរហើយ ក៏លើកពល សៀមចូលមកមហានគរ ប្រមូលព្រះរាជទ្រព្យសម្បត្តិ ក្នុង[[ឃ្លាំង]] យកបញ្ជីគ្រប់ចំនួន ចាប់យករាស្ត្រខ្មែរក្នុងនគរ ដាក់ជាឈ្លើយបានមួយសែនគ្រួ ហើយស្ដេចនាំសេនាទាហាន ចូលទតក្នុងព្រះមហានគរ គ្រប់ប្រាសាទរាជសីមា នៅដំណាក់[[រោងទង]] [[រោងទីរាជឃ្លាំង]] កំពែងគ្រប់តំបន់ សុទ្ធសឹងប្រដាប់រចនាដោយ[[កែវ]] ដោយ[[ថ្ម]] ឆ្លាក់ទិព្វមាស ឱភាសប្រសើរណាស់។ ព្រះចៅរាមាធិបតី និង សេនាទាហាន ក៏លាន់មាត់សរសើរថា : ប្រាសាទមហានគរនេះ ល្អដូចប្រាសាទក្នុង[[ឋានត្រៃត្រឹង្សាសួគ៌ា]] ដូចបានល្បីឮរន្ទឺគ្រប់ប្រទេសរៀងមកមែន។ លុះស្ដេចទៅដល់ទីតម្កល់ព្រះសព ព្រះលំពង្សរាជា ក៏ព្រះអង្គបង្កើតជា[[ធម្មសង្វេគ]] ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យរៀបថ្វាយ[[ព្រះភ្លើង]] ព្រះសពព្រះបាទលំពង្សរាជា និង សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ តាម[[ទំនៀម]]របស់ខ្មែរ។ លុះរៀបស្រេចហើយ ទើបស្ដេចរៀបអភិសេកព្រះរាជបុត្រទី១ របស់ព្រះអង្គព្រះនាមព្រះចៅបាអាត ឲ្យសោយរាជ្យក្នុងដែនដី ប្រទេសកម្ពុជា។
ដូចដែលយើងបានរៀបរាប់រួចមកហើយខាងលើ បើតាមពង្សាវតារវត្ដទឹកវិល កងទ័ពសៀមបានវាយប្រហារឈ្លានពានលុកលុយ មហានគរក្នុងរាជ្យព្រះបាទលំពង្ស។ ក្នុងពេលដែលដឹងថាស្ដេចសៀមលើកទ័ពមកធ្វើសង្គ្រាមនឹងខ្មែរ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរព្រះលំពង្សបានចាត់ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស(ពង្សាវតារ វត្ដទឹកវិល បានបញ្ជាក់ថាព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ជាកូនព្រះ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ|ស្រីសុគន្ធបទ]]។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទជាកូនរបស់ព្រះបរមនិព្វានបាទ ព្រះមហាក្សត្រទី២៦។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ មិនដែលបានឡើងសោយរាជ្យទេ) ដែលត្រូវជាក្មួយ ឲ្យចេញទៅប្រមែប្រមូលរៀបចំកេណ្ឌទ័ពតាមខេត្ដខណ្ឌជិតឆ្ងាយ ដើម្បីយកមកជួយទប់ទល់ការពារមហានគរ។ កាលបើប្រទាក់ប្រទងជាមួយចៅហ្វាយខេត្ដទាំងឡាយ ក្នុងព្រះ[[រាជាណាចក្រ]] ប្រមែប្រមូលទ័ពបានជាបណ្ដើរខ្លះៗហើយ ព្រះស្រីសុរិយោវង្សក៏បញ្ជាឲ្យលើកទ័ពចេញទៅចោមព័ទ្ធវាយប្រយុទ្ធកម្ទេចទ័ពសៀម។ ក្នុងសម័យនោះ កងទ័ពខ្មែរតាមខេត្ដជិតឆ្ងាយ មិនបានមកដល់ស្មើពេលគ្នាទេ ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យកម្លាំងខ្មែរ មិនបានមូលមាំមួនខ្លាំងក្លារឹងប៉ឹងមានប្រសិទ្ធិភាព អាចតទល់វាយកម្ចាត់សត្រូវបានទេ។ ទ័ពសៀមដែលមានចំនួនច្រើនលើសលប់ បានឆ្លៀតវាយប្រហារបំបែកកងកម្លាំងខ្មែរមួយម្ដងៗ បាក់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។
នៅចំពោះមុខស្ថានការ អស់សង្ឃឹមនេះ ព្រះបាទលំពង្សរាជា ព្រះអង្គទ្រង់កើតទុក្ខព្រួយ វិយោគឈឺ រីងរៃ រហូតអស់ព្រះជន្ម ។ ក្រោយដែលមហានគរត្រូវសៀមយកបាន ព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] បានទៅរៀបកងទ័ពនៅ[[ខេត្ដបានសាន្ដ]]។ ឱកាសល្អហុចមកឲ្យកាលណា ព្រះអង្គក៏លើកទ័ពខ្មែរគ្រប់ខេត្ដខណ្ឌទាំងអស់ ធ្វើដំណើរពីគ្រប់ទិសទី ចេញតម្រង់ទៅចាក់ឡោមព័ទ្ធវាយប្រហារកម្ចាត់ទ័ពសៀមនៅមហានគរ។ ទ័ពព្រះអង្គផ្ទាល់បានចេញពីបាសាន្ត ឡើងតាមទន្លេផង តាមជើងគោកផង។ ទៅដល់[[ភ្នំទ្រាយ]] ព្រះមហេសីព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ដែលធ្វើដំណើរតាមទូក តាមព្រះស្វាមីមកដែរនោះបានបន់ស្រន់បារមីអ្នកតានៅទីនោះថា “បើព្រះមហានគររំដោះចេញផុតពីកណ្ដាប់ដៃសៀមបាន ព្រះនាងមិនភ្លេចគុណដ៏ធំនេះទេ ហើយព្រះនាងសន្យាថា នឹងមករៀបចំតាក់តែង[[អាស្រម]][[អ្នកតា]]នេះឲ្យបានល្អសមរម្យ”។ កន្លែងអាស្រមអ្នកតាភ្នំទ្រាយ ថ្ងៃក្រោយមកត្រូវបានព្រះនាងធ្វើការគោរពបូជាតាមពាក្យ[[បំណន់]] រៀបចំរចនាល្អវិចិត្រ ហើយជាប់ឈ្មោះទៅជា[[ភ្នំព្រះទេពី]] ដែលក្លាយបន្ដិចម្ដងៗទៅជា [[ភ្នំទីពី]] (ក្នុង[[ខេត្ដកំពង់ចាម]]សព្វថ្ងៃ) រៀងរហូតមក។
==លំពង្សរាជា និង ស្រីសុរិយោទ័យទី១==
ស្ដេចទាំងពីរអង្គនេះថ្វីត្បិតតែព្រះនាម ខុសគ្នា ក៏ប៉ុន្តែព្រឹត្តិការណ៍ក្នុងរាជ្យឃើញមានលំនាំដើមចមប្រហែលគ្នាបើសិនជាយើងយកសំណរតាមពង្សាវតារផ្សេងមក ប្រៀបធៀប យើងអាចសន្និដ្ឋានថាស្ដេចទាំងពីរអង្គអាចជាស្ដេច តែមួយ ព្រោះអ្វី? ព្រោះព្រះរាជាខ្មែរតែមានព្រះនាមច្រើន ដូចជាព្រះនាមដើម ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ គោរម្យនាមដែលជាព្រះនាមវែង ពេលឡើងសោយរាជ្យ និងព្រះបច្ឆារណនាមដែលជានាមក្នុងពេលចូលទិវង្គត។
==ឯកសារយោង==
*ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគរឿងនិទាន ដោយលោកបណ្ឌិតសភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]]
*ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រនៃកម្វុជទេឝ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]]
{{s-start}}
{{s-reg}}
{{s-bef|before=ព្រះបាទ[[សិទ្ធានរាជា]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន|មហានគរ]]|years=គ.ស ១៣៤៦-១៣៤៩ រឺ ១៣៤៦-១៣៥១}}
{{s-aft|after=ព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] រឺ ព្រះចៅ[[បាអាត]] (ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ)}}
{{s-end}}
nhcgk58l874g3zi9ybfelcy1hpz4h0n
282561
282560
2022-08-18T06:26:30Z
Camhistory
36281
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" |
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៣៤៦-១៣៥២
[[អាណាចក្រកម្ពុជា]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៣៤៨
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| មិនមានកំណត់ត្រា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[និពាន្វបទ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[ស្រីសុរិយោវង្ស]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សអង្គរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១២៩២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៣៥២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
==ប្រវត្តិ==
បើតាមឯកសារខ្មែរមួយចំនួន ដូចជាពង្សាវតារវត្ដទឹកវិល និង[[គណៈកម្មការប្រវត្ដិសាស្ដ្រ]]ដែលរៀបចំឡើង ក្រោមអធិបតីភាពរបស់[[សម្ដេចសង្ឃនាយកទៀង]]ជាដើម គឺនៅក្នុង[[រាជ្យព្រះមហាក្សត្រ]]នេះហើយ ដែលសៀមលើកទ័ពចូលមកវាយប្រហារលុកលុយដណ្ដើមយកមហានគរបាន។ ហើយក៏នៅក្នុងគ្រានោះដែរ ដែលព្រះលំពង្សរាជាមានជំងឺជាទម្ងន់ ហើយបានចូលទិវង្គត។ ម្យ៉ាងទៀត គេមិនបានដឹងអំពីបុព្វហេតុដែលបណ្ដាលឲ្យនាម៉ឺនមន្ដ្រីទាំងអស់នាំ គ្នាមូលមតិជ្រើសរើស និងសុំយាងព្រះស្រីសុរិយោទ័យ បុត្រព្រះបាទនិព្វានបាទ ព្រះមហាក្សត្រទី២៦ ឲ្យឡើងសោយរាជ្យបន្ដពីព្រះបាទលំពង្សនោះឡើយ។ ព្រះអង្គមានកូនប្រុសដល់ទៅពីរនាក់ ហេតុដូចម្ដេច បានជាគេមិនជ្រើសរើសឲ្យឡើងសោយរាជ្យបន្ដពីឪពុក? ហេតុផលត្រង់នេះ ពង្សាវតារខ្មែរមិនបានបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់ទេ។
===ព្រឹត្តិការណ៍===
នាកាលព្រះរាជពិធី រំលាយ[[ព្រះសព]] ចប់សព្វគ្រប់ជាសូរេចហើយ សម្ដេចព្រះភគវតី ព្រះ[[សិរីទិព្វមាលី]] ទេវីចក្រពត្តិ ជាព្រះអគ្គមហេសី នៃព្រះបាទ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ|សិរីសុគន្ធចក្រ]] ព្រះអង្គសុំយកព្រះបរមធាតុសម្ដេចព្រះស្វាមី ដើម្បីនឹងដង្ហែទៅបញ្ចុះ នៅ[[នគរបានជ័យ]] បានការដែលជាស្រុកកេរ្តិ៍របស់ព្រះអង្គ។ [[សម្ដេច]]បានឲ្យជាងសាងព្រះបដិមាករមួយ ស្នងព្រះរូបសម្ដេចព្រះស្វាមី ទុកក្នុងគុហាមួយ នៅទីនោះគ្រាន់ជាទីប្រតិបត្តិ របស់ព្រះអង្គជាអចិន្ត្រៃយ៍ទៅ ដោយហេតុថាព្រះអង្គលោកអាឡោះអាល័យ ព្រះស្វាមី ពន់ប្រមាណណាស់។
អាស្រ័យហេតុនេះ ព្រះ[[បដិមាករ]]អង្គនេះ បានព្រះនាមថា : ព្រះរូបព្រះបាទ បរមសុគន្ធចក្រ តែអ្នកស្រុកហៅយារៗមកថា : អ្នកតាសុគន្ធចក្រ ទៅវិញ។ អ្នកស្រុករាប់អាន ព្រះរូបនេះណាស់។ ទោះគេទៅបន់ស្រន់សុំការអ្វីៗ ក៏គេរមែងតែងបានដូចសេចក្ដីប្រាថ្នា។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា [[ព្រះចៅក្រុង]][[កម្ពុជាធិបតី]] ក្រោយដែលបានអភិសេក ជា[[ឯកអគ្គមហាបុរសរដ្ឋ]] ក្នុងប្រទេសកម្ពុជាធិបតីរួចហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ប្រោសប្រទានព្រះអនុជ ទ្រង់ព្រះនាមព្រះសុរិយោទ័យ ឲ្យតាំងឡើងជាសម្ដេច ព្រះ[[មហាឧបរាជ]]។ ព្រះមហាឧបរាជ ព្រះអង្គមានព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ (សាស្ត្រាខ្លះថា ព្រះសុរិយោវង្ស ជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះសុគន្ធចក្រទេ គឺថាព្រះសុរិយោវង្ស ជាព្រះអនុជព្រះអយ្យកាមួយ (ប្អូនជីដូនមួយ) និងព្រះលំពង្សរាជារាជាព្រះស្រីសុរិយោទ័យ) ព្រះនាមព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ព្រះអង្គគង់ជាសុខ ក្នុងរាជសម្បត្តិរៀងមក។
====សៀមលើកទ័ពមក====
លុះមកដល់ឆ្នាំ[[រោង]] [[ចត្វាស័ក]] ព.ស ១៧១៦, គ.ស ១១៧២, ម.ស ១០៩៤, ច.ស ៥៣៤ (នេះក៏ច្រឡំដែរ បើថាឆ្នាំរោង ចត្វាស័ក ព.ស ១៨៦៩, គ.ស ១៣៥៦, ម.ស ១២៧៤, ច.ស ៧១៤ វិញសមជាង) ព្រះចៅ[[រាមាធិបតីទី១ (សៀម)|រាមាធិបតី]] ក្រុងស្រីអយុធ្យា មានព្រះទ័យកម្រើកជាខ្លាំង ចង់ឲ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គធំទូលាយ ក៏តាំងខ្ញាល់នឹងព្រះ[[មហានគរ]] "ប្រទេសកម្ពុជា" ថាពុំបានទៅចំណុះ ចុះចូលព្រះអង្គ។ លុះទ្រង់កម្រើកព្រះទ័យដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ព្រះតម្រាស់ត្រាស់ប្រើព្រះ[[រាមេសូរ]] ជារាជបុត្រច្បង ឲ្យឃុំពលមួយម៉ឺននាក់ជាទ័ពធំ ឲ្យព្រះស្រីសុវត្ថិ ជាព្រះរាជនត្តា (ចៅ) ឃុំ[[ពល]] ៥០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ ហើយឲ្យលើកយ៉ាងស្រូតរូត ប៉ងមកយកក្រុងកម្ពុជាធិបតី បង្ខំវាយកុំឲ្យដឹងខ្លួន។ ព្រះរាមេសូរ ប្រឹងលើកទ័ពស្រូតរូត ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ដើរតាមផ្លូវ[[រាជសីមា]]។ ពេលនោះ [[ចៅពញា]][[នគររាជសីមា]] (នគររាជសីមានេះកាលនោះ នៅជារបស់កម្ពុជាយើងនៅឡើយ ពុំបានដឹងជាមុន នឹងគិតកេណ្ឌពលក៏ពុំទាន់ ដូច្នេះហើយ ក៏នាំគ្នាគ្រប់គ្រួរត់ចោលស្រុក ហើយបកសំបុកចូលមក ក្រុងមហានគរ) (អង្គធំ) ដើម្បីថ្វាយព្រះករុណា ព្រះ[[លំពង្សរាជា]] ឲ្យទ្រង់បានជ្រាបសព្វសេចក្ដី។ បម្រើនាំ[[សំបុត្រ]]មកដល់ ក៏នាំឡើងទៅប្ដឹង[[សេនាបតី]]។ សេនាបតីនាំឡើងក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រ។ ព្រះបរមបពិត្រ កាលបានទ្រង់ជ្រាប តាមសំបុត្រនោះ គ្រប់ប្រការហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យជាខ្លាំងណាស់។
សំបុត្រនោះមកដល់ នៅវេលាថ្ងៃត្រង់ លុះថ្ងៃរសៀលជិត[[ព្រលប់]] [[កងទ័ព]][[សៀម]] ក៏លើកមកដល់[[ព្រះនគរ]] ពេញដេរដាសណែនណាន់តាន់តាប់ដែរ ព្រមទាំងប្រដាប់ដោយគ្រឿងសស្ត្រាវុធផ្សេងៗគ្នាប្រុងប្រៀបបោះ[[បន្ទាយ]]រាយ[[ចម្រូង]] ក្នុងទីនោះជាបន្ទាន់។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ស្ដេចបានទ្រង់ជ្រាបថា: ទ័ពសៀមលើកមកដល់ដូច្នេះហើយ ក៏ទ្រង់ត្រាស់ប្រើសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] ឲ្យប្រជុំ[[សេនា]][[ទាហាន]] ឲ្យចេញទៅកេណ្ឌអស់រាស្ត្រប្រជា បណ្ដាអ្នកនៅជិតព្រះនគរទាំងប៉ុន្មាន តាំងពីថ្ងៃរសៀលដល់ព្រលប់ ពុំទាន់បានគ្រប់ ជាពលពីរ[[សែន]] "២០០០០០" នៅឡើយទេ តែ[[ស្ដេច]]ឲ្យកេណ្ឌមកប្រជុំទុក នៅមុខព្រះលាន ហើយចាត់ចែកគ្រឿង[[អាវុធ]] ឲ្យកាន់គ្រប់ៗដៃ។ លុះចាត់ការបានត្រឹមនេះហើយ ទើបទ្រង់ពិភាក្សា[[សង្គ្រាម]] ជាមួយនឹងព្រះ[[រាជវង្សានុវង្ស]] [[សេនាបតី]] មន្ត្រីទាំងពួងថា:
ព្រះនគរយើង បានសុខសប្បាយជាយូរណាស់មកហើយ គ្មានសឹកសង្គ្រាមទេ។ អស់រេហ៍[[ពល]] ពុំដែលបានហ្វឹកហ្វឺនហាត់គ្រប់គ្នាផង។ បើដូច្នេះ តើអស់លោកនឹងយល់ថា យើងត្រូវធ្វើដូចម្ដេចខ្លះ?
ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ក្រាបទូលថា :
ទ័ពសៀមដែលលើកមកនេះ ស្រូតរូតទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ឥតមានបង្អង់ឈប់ឈរឡើយ រេហ៍ពលរបស់វា កំពុងតែហត់នឿយណាស់ ហើយវាក៏គង់តែមានការធ្វេសប្រហែសខ្លះ ជាមិនខាន ព្រោះវាប្រមាថខ្មែរយើង ថាដូចជាយើង ពុំមែនជា[[បុរស]] ជាតិទាហានទេ។ វាទុកយើងជាមនុស្សកំសាកទៀត។ បើដូច្នេះ ទោះបីជាពលយើងពុំស្ទាត់[[ជំនាញ]]ក៏ដោយ តែបើទាហានយើងកំពុងក្លៀវក្លាយ៉ាងនេះហើយ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ សុំយកអាសា ចេញទៅវាយទ័ពសៀម កុំឲ្យវាតាំង[[បន្ទាយ]] រាយចម្រូង បោះជាប់នៅដីទាន់។ បើយើងធ្វើដូច្នេះ ទ័ពសៀម គង់រសាយដៃ បាក់បែកទ័ព រត់ថយទៅជាពុំខាន។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ជាព្រះជេដ្ឋា យល់ឃើញថា : ព្រះតម្រិះរបស់ព្រះអនុជនោះត្រឹមត្រូវហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ កាន់ពលប្រាំម៉ឺននាក់ ឲ្យលើកទ័ពចេញទៅវាយទ័ពសៀមភ្លាម។ ព្រះអង្គចាត់ឲ្យកេណ្ឌ ពល ១៥០០០០នាក់ (ចំនួនទ័ពនេះប្រហែលជាថែមដោយច្រឡំ) ដទៃទៀត ឲ្យមកនៅរក្សាព្រះនគរ។ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យរៀបក្បួនទ័ព តាមក្បួនស្រេចហើយ ស្ដេចក៏ទ្រង់គ្រឿងគ្រប់ប្រដាប់ សម្រាប់សង្គ្រាមយុទ្ធ ទ្រង់ឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រ]] ចងគ្រឿង[[បវររតន៍]] ចងគ្រឿង[[បវររដ្ឋាយុទ្ធ]] ទើបស្ដេចលើកពលសេះដំរី [[អាជានេយ្យ]] និង ពល[[ថ្មើរជើង]] ព្រមដោយគ្រឿង[[សស្ត្រាវុធ]] ចេញចាកព្រះមហានគរ តាំងពីពេលវេលាព្រលប់ធំទៅ។ លុះទៅដល់យល់ទ័ពសៀម កំពុងតែតាំងបន្ទាយ យ៉ាងប្រញឹកប្រញាប់ដៃគ្រប់គ្នា ព្រះមហាឧបរាជ ក៏ដេញពលអោយចូលចោមមកវាយទ័ពមុខរបស់សៀម បណ្ដាលឲ្យបែកដល់ទៅទ័ពធំ។ ទ័ពធំដែលពុំទាន់ដឹងខ្លួនថា មានទ័ពខ្មែរចូលមកលុកលុយដូច្នេះ ក៏ស្រាប់តែផ្អើលភ្ញាក់ភិតភ័យ គឹកកង[[កោលាហល]] រចល់ចាប់គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រក្សាខ្លួនទីទៃៗ។
ឯព្រះបាទស្រីសុវត្ថិ ដែលជាមេទ័ពស្រួចនោះ ក៏ក្រឡាស់ប្រាស់ព្រះអង្គ ឡើងគង់[[ទីនាំង]]គជេន្ទ្រកៀងកាល់ពលសៀមឲ្យចូលច្បាំង កងទ័ពសៀមប្រកាន់គ្នានឹងទ័ពខ្មែរទៅវិញទៅមក យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេង បែកផ្សែង ឮតែសូរអាវុធ។
សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ស្ដេចបររាជគជេន្ទ្រ ប្រជល់នឹងដំរីព្រះស្រីសុវត្ថិ ឥតមានបង្អង់ពេលឡើយ។ ព្រះទីនាំងព្រះមហាឧបរាជ ចាក់ត្រូវ[[ដំរី]][[សៀម]] ដែលបែរឲ្យប្រែទទឹងខ្លួនទៅ ព្រះមហាឧបរាជទ្រង់ក៏កាប់នឹងព្រះ[[ឆែងដាវ]] ត្រូវកព្រះស្រីសុវត្ថិ ដាច់កធ្លាក់អំពីខ្នងដំរី មកដល់ដី ទទួលមរណៈភ្លាម។
ទ័ពសៀម ឃើញមេទ័ពរបស់ខ្លួន បរាជ័យដូច្នេះ ក៏បែកទ័ព ប្រាស់យកតែអាយុសព្វៗខ្លួន។ ទ័ព[[ខ្មែរ]] កាលបើមានជ័យហើយ ក៏ចេញទៅច្បាំងនឹងទ័ពធំរបស់សៀមទៀត។ ខណៈនោះ ព្រះរាមេសូរពុំបានដឹងព្រះអង្គជាមុន កាល់ពលឲ្យចូលច្បាំងក៏ពុំបាន ទើបព្រះអង្គ ឲ្យថយទ័ព ត្រឡប់ទៅក្រោយវិញជាប្រញាប់។
សម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] កាលព្រះអង្គមាន[[ជ័យជំនះ]]សព្វគ្រប់ហើយ ទ្រង់ក៏ចាប់ឃុំពលសៀម និង ប្រមូលគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ហើយឲ្យត្រឡប់ចូលព្រះនគរ នាំឡើងក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ សេចក្ដីដែលមានជ័យជំនះគ្រប់ប្រការ និង ចាប់បានពលសៀម ព្រមទាំងគ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើននោះផង។
ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា ជាព្រះបរមរាជជេដ្ឋា កាលទ្រង់ជ្រាបពីកិច្ចការសង្គ្រាមគ្រប់ប្រការហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ព្រះរាជទាន ព្រះរាជទ្រព្យជាច្រើន ដល់សេនាទាហាន តាមមាន[[គុណបំណាច់]]តិចច្រើនគ្រប់ៗគ្នា។
ចំណែកឯព្រះរាមេសូរ កាលចាញ់ទ័ពខ្មែរហើយ ក៏ត្រឡប់ផុតពីដែន ក្រុង[[កម្ពុជា]]ទៅ។ លុះឃើញថា ពុំមានកងទ័ពខ្មែរដេញតាមមកទៀតទេ ទ្រង់ក៏បោះបន្ទាយរាយកងទ័ព បញ្ឈប់នៅទីនោះ ហើយទ្រង់ឲ្យបម្រើ[[សេះ]] ចូលទៅក្រុង[[ស្រីអយុធ្យា]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលព្រះបិតាគ្រប់ប្រការ ព្រមទាំងសុំកងទ័ព ឲ្យមកជួយទៀត។ ព្រះចៅរាមាធិបតី ក្រុងស្រីអយុធ្យា កាលទ្រង់ជ្រាបថា : ព្រះស្រីសុវត្ថិស្លាប់ហើយ ព្រះអង្គតូចព្រះទ័យ ខ្ញាល់ខ្លាំងណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ឲ្យបានច្រើននាំយកទៅថ្វាយព្រះបរមរាជា ជា[[បងថ្លៃ]] ឲ្យធ្វើជា[[មេទ័ព]]ធំ និង ចៅបាសាត ចៅបាអាត ចៅកំបង់ពិសី ទាំង៣ អង្គ ដែលជាព្រះរាជបុត្រា នៃ ព្រះរាមេសូរ ព្រមដោយមុខមន្ត្រី ឲ្យលើកកងទ័ព ទៅសន្ធប់ (លើកកងទ័ពទៅសន្ធប់នឹងទ័ពមុន = បានសេចក្ដីថាយកទៅថែមនឹងទ័ពមុន) នឹងទ័ពព្រះរាមេសូរ ហើយឲ្យលើកចូលមកក្រុងកម្ពុជាទៀត។
ក៏ឯប្រទេសកម្ពុជា យើងវិញ កាលបានឈ្នះទ័ពសៀមហើយ ក៏ធ្វេសប្រហែស បើកកងទ័ពឲ្យចេញទៅតាមលំនៅទីទៃៗរបស់ខ្លួន។ លុះទ័ពសៀម លើកកងទ័ព មកដល់ជិតនឹងកំពែងព្រះនគរ ហើយ ទើបបម្រើសេះ នាំសេចក្ដីមកក្រាបបង្គំទូល ឲ្យទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា កាលទ្រង់ទទួលព័ត៌មានពីបម្រើសេះកាលណា បានទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ការហើយ ក៏ភ្ញាក់ព្រះអង្គយ៉ាងខ្លាំង។ ទ្រង់ព្រះវិតក្កណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ដេញ[[រាស្ត្រ]]ប្រជា បណ្ដាអ្នកនៅក្រៅកំពែងទាំងប៉ុន្មាន ឲ្យចូលនៅក្នុងកំពែងទាំងអស់ ហើយទ្រង់កេណ្ឌរេហ៍ពល ឲ្យឡើងចាំរក្សា នាទី[[ប៉ម]] [[សើន]] ជុំព្រះនគរ។ លុះព្រឹកឡើង ទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សានឹងសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] ព្រមទាំងសព្វមុខមន្ត្រីទាំងពួងថា:
ទ័ពសៀមលើកមកម្ដងនេះ ច្រើនលើសជាងទ័ពមុនដប់កម្លាំង ពលយើងតិច ហើយយើងឲ្យរំសាយអស់ទៅទៀត។ ដូច្នេះឃើញថា យើងនឹងតតាំងច្បាំងក្នុងពេលឥឡូវនេះ ពុំទាន់បានទេ យើងមានតែកេណ្ឌកងទ័ព[[ស្រុកក្រៅ]] មកវាយផ្ទប់ទាំងក្នុងទាំងក្រៅ ទើបឈ្នះវាបាន។
លុះព្រះ[[រាជវង្សា]] [[សេនាបតី]] [[មន្ត្រី]]គ្រប់ក្រុម យល់ព្រមហើយ ព្រះបរមបពិត្រ ត្រាស់ប្រើព្រះ[[សុរិយោវង្ស]] ដែលជាព្រះអនុជ ព្រះ[[អយ្យកោមួយ]] ជាព្រះ[[រាជបុត្រ]] ព្រះបាទ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ]] ឲ្យចេញទៅកេណ្ឌកងទ័ព គ្រប់[[ចៅហ្វាយ]]ស្រុកក្រៅ ឲ្យលើកមកជួយព្រះមហានគរ។ ព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅ តាមត្រាស់បង្គាប់។
ទ័ពសៀមដែលលើកមកដល់ហើយ ក៏ឈប់ចាំស្ដាប់ការណ៍គ្រប់ ៣ ថ្ងៃ។ លុះដល់បាត់ពុំឃើញកងទ័ពខ្មែរ លើកទ័ពចេញទៅច្បាំងសោះ ក៏ព្រះបរមរាជា ជាមេទ័ពធំ ចាត់ឲ្យព្រះរាមេសូរ ជា[[មេកង]] នាំពលចូលវាយទិសខាង[[ជើង]] ឲ្យចៅ[[បាសាត]]ជាមេកងឃុំពល (ឃុំពល គឺយកពល ឬ នាំពលចូលទៅច្បាំង ឬកាន់បញ្ជាការលើពលមានចំនួន តាមដែលមេទ័ពចែកឲ្យមក) ចូលវាយទិសខាង[[កើត]] ឲ្យចៅ[[បាអាត]] នាំពលចូលវាយទិសខាងត្បូង ឲ្យចៅ[[កំបង់ពិសី]] ជាមេកង នាំពលចូលវាយពីទិសខាង[[លិច]] ហើយឲ្យតាំងបន្ទាយ វាយចោមជុំព្រះនគរ ចម្ងាយ ៥០ [[សិន]]ខ្លះ ៦០ សិនខ្លះ។ លុះតាំងបន្ទាយរាយខ្ជាប់មាំមួនហើយ ទើបមេទ័ពសៀមឲ្យលើកចូលតាំងបន្ទាយមួយ ជាប់នៅខាងក្នុងទៀត ឆ្ងាយពី[[កំពែង]]ព្រះនគរ ២០ សិនខ្លះ ៣០ សិនខ្លះ។
ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា កាលយល់ថា : កងទ័ពសៀមកាន់តែលុករុករានទន្ទ្រានចូលមកជិតណាស់ហើយ នឹងចាំកងទ័ព ដែលព្រះសុរិយោវង្ស ទៅកេណ្ឌនោះ ក៏បាត់ស្ងាត់មិនទាន់ឃើញមក ទើបទ្រង់ចាត់ព្យុហយាត្រា [[សេនារាជយោធា]] [[ទាហាន]] [[ស្ដេច]] ព្រះរាជដំណើរ ចេញធ្វើសង្គ្រាម វាយទ័ពសៀម។ ពល សេនា [[យោធា]] ទាហាន ក៏បានតាំង ច្បាំង ប្រកាប់ បោះបាញ់ ចាក់កាប់ស្លាប់ស្មើគ្នាទាំងសងខាង។ ខ្មែរវាយទ័ពសៀម ក៏ពុំបែក សៀមវាយទ័ពខ្មែរក៏ពុំបែក លុះប្រយុទ្ធគ្នា ល្មមដល់ពេលព្រលប់ បញ្ឈប់ទ័ពហើយ ស្ដេចត្រឡប់ចូលព្រះនគរវិញ។
ព្រះរាមេសូរ ឲ្យធ្វើបន្ទាយលើកដីជា[[ប៉ម]]ឡើងខ្ពស់ ស្មើនឹងកំពែងព្រះនគរ។ ហើយអូស[[កាំភ្លើងធំ]]ដាក់បាញ់តម្រង់ចូលមកក្នុងព្រះនគរ។ កងទ័ពខាងព្រះមហានគរ "[[អង្គរធំ]]ប្រទេស[[កម្ពុជា]] ក៏អូសកាំភ្លើងធំ" មកដាក់គងលើភាគកំពែងបន្ទាយ ហើយបាញ់ទៅវិញទៅមក ឮសូរស័ព្ទសន្ធឹកពន្លឹកមហិមា។ ទ័ពខាងព្រះនគរ លើកចេញទៅវាយទ័ពសៀម ជាច្រើនគ្រា តែពុំមានជ័យជំនះសោះ។ ខាងទ័ពសៀមលើកមកប្លន់ វាយបន្ទាយព្រះនគរវិញ រេហ៍ពលក៏ស្លាប់អស់ជាច្រើនណាស់ដែរ តែក៏យកព្រះនគរពុំបាន។ ខ្មែរ និងសៀមតាំងច្បាំងគ្នា ច្រើនដង ច្រើនគ្រា តាំងពីខែ[[មិគសិរ]] ឆ្នាំ[[រោង]] [[ចត្វា]]ស័ករៀងមកដល់ខែ[[ចែត្រ]] ឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[បញ្ចស័ក]] ត្រូវជាមួយឆ្នាំប្រាំខែ តែពុំមានខាងណាចាញ់ ខាងណាឈ្នះសោះសឹងតែរបឹងរឹងរូសទាំងសងខាង។ កាលបើសង្គ្រាមនៅនឹងពុំមានជឿន ឬចម្រើនខាងណាដូច្នេះ ទើបព្រះបាទលំពង្សរាជា ទ្រង់មានព្រះ[[រាជសារ]] ឲ្យ[[រាជទូត]]នាំទៅឲ្យមេទ័ពសៀម ឲ្យនាំយកទៅថ្វាយព្រះចៅ[[បរមរាជាធិរាជទី១|បរមរាជា]] ជាមេទ័ពសៀម។ មេទ័ពធំ ទទួលឲ្យ[[អាល័ក្ស]] មើលប្រែជាសៀម ដែលមានសេចក្ដីថា :
"នគរកម្ពុជាធិបតី ជាមហានគរ ដែលសៀមធ្លាប់ជាចំណុះរៀងមក ហើយសៀមបានតាំងខ្លួនជាឯករាជ្យ រក្សាខេត្តខ័ណ្ឌ ព័ទ្ធសីមា ដោយខ្លួនរួចទៅហើយ។ ខាងយើង យើងក៏ពុំដែលគុំគួន បង្កបង្កើតជា[[សត្រូវ]]នឹងសៀមដល់ម្ដងឡើយ។ ឥឡូវនេះ ហេតុភេទ ប្រការដូចម្ដេច ក៏បានជាសៀមលើកទ័ព មកធ្វើសង្គ្រាមនឹងខ្មែរ ឲ្យ[[សមណៈ]] [[ជី]] [[ព្រាហ្មណ៍]] [[អាណាប្រជានុរាស្ត្រ]] ក្ដៅក្រហាយ យ៉ាងដូច្នេះ ឬក៏ប្រាថ្នាការភ័ស្តុផលអ្វី?"
ព្រះបរមរាជា មេទ័ពសៀម ជ្រាបសេចក្ដីហើយ ទើបឲ្យតែងជាព្រះរាជសារ ប្រគល់ឲ្យបម្រើនាំមកថ្វាយវិញ ដែលមានសេចក្ដីថា :
"ក្រុងស្រីអយុធ្យា ដែលលើកទ័ពមកនេះ គឺចង់ឲ្យមហានគរ ប្រទេសកម្ពុជាព្រមចំណុះក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ថាបើក្រុងកម្ពុជាធិបតី ព្រមចំណុះក្រុងស្រីអយុធ្យាហើយ សៀមនឹងលើកទ័ពត្រឡប់ទៅវិញភ្លាម"
ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ជា[[អម្ចាស់]]ជីវិតផែនដី ក្រុងកម្ពុជា បានទតព្រះរាជសារនេះ ហើយ ក៏មានព្រះតម្រាស់ ក្នុងទីប្រជុំព្រះរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតីថា :
"យើងធ្លាប់មានកិត្តិយសខ្ពស់ប្រសើរ បើយើងនឹងទទួលចំណុះសៀមទៅ នឹងនាំឲ្យខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះអាប់យសនឹងអស់ប្រទេសទាំងពួង ជាមិនខានឡើយ។ ដូច្នេះសៀមឯងកុំសង្ស័យឡើយថា ប្រទេសកម្ពុជា ព្រមចំណុះខ្លួនឲ្យសោះ"។ ទ្រង់ព្រះតម្រាស់ដូច្នេះរួចហើយ ព្រះបរមបពិត្រ អម្ចាស់ជីវិតផែនប្រទេសកម្ពុជា ស្ដេចយាងចេញប្រទក្សិណ ត្រួតត្រារក្សាព្រះនគរ ជាមាំមួន។
ខាងទ័ពសៀម ក៏ចោមព្រះនគរជុំវិញ ឥតមានបន្ធូរបន្ថយឡើយ។ លុះដល់[[វស្សានរដូវ]] ([[រដូវភ្លៀង]]) ត្រូវ[[ភ្លៀង]]ធ្លាក់មកជោកជាំ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ក៏ចាត់ចែងឲ្យពលធ្វើ[[ស្រែ]] យក[[ស្រូវ]]ជា[[ស្បៀង]] [[អាហារ]] ទុកសម្រាប់ការសង្គ្រាមទៅអនាគត។
ចំណែក មេទ័ពសៀម គឺព្រះបរមរាជា ព្រះអង្គឲ្យព្រះរាជបម្រើ ទៅក្រាបទូលព្រះចៅរាមាធិបតីជាម្ចាស់ផែនដីសៀមថា :
ការសង្គ្រាម នៅប្រទេសខ្មែរ សព្វថ្ងៃនេះ នៅតែរបឹងរឹងរូសទៅវិញ ទៅមក មិនទាន់មានខាងណាជាទន់ជាងខាងណាឡើយ។ ថាបើសៀម នឹងយកស្រុកខ្មែរឲ្យបាននោះបានតែខំប្រឹង ក្នុងគ្រាវេលានេះទេ។ ប្រសិនបើយើងថយទ័ព ត្រលប់ទៅប្រទេសវិញ ទុកឲ្យ ខ្មែរដឹងខ្លួន ខ្មែរនឹងកេណ្ឌពលពីស្រុកក្រៅ បានមកជួបជុំហើយ នោះសៀមកុំនឹកឡើយថា នឹងបានស្រុកខ្មែរឲ្យសោះ។
[[ព្រះចៅ]]រាមាធិបតី យល់តាមសំបុត្រនោះ ឃើញថា ត្រូវហើយ ទើបឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ប្រុងប្រៀបរៀបពលជាច្រើន។ លុះ[[ចេញវស្សា]] ស្ដេចក៏លើកទ័ពមក ដោយព្រះអង្គឯង រហូតមកដល់ជិតមហានគរ។ ខណៈនោះ ស្ដេចឲ្យលើកពល ចូលចោមជិតរឹតរឹងប្រឹងធ្វើការលើសដើម។
នេះនឹងស្រដី ឯសម្ដេចព្រះអនុជ ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ដែលទ្រង់ចេញទៅ កេណ្ឌ កងទ័ពខាងស្រុកក្រៅ។ លុះកេណ្ឌមកពុំទាន់បានជុំគ្រប់ស្រុកគ្រប់ខេត្ត ហើយបានដឹងថា : ទ័ពសៀមលើកមកច្រើនណាស់ ទ្រង់ក៏ប្រជុំពល លើកមកជិតគិតតាំងបន្ទាយចោមទ័ពសៀមរាបវិញ។
ខណៈនោះ សៀម ដឹងហើយ ក៏លើកកងទ័ពបំបែកទៅវាយទ័ព ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស បណ្ដាលឲ្យទ័ពខ្មែរបែកបាក់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ្រង់នឹងតាំងលើកមកវិញក៏ពុំបាន ទើបព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ស្ដេចរត់ហួសទៅនឹង[[នគរលាវ]] [[លានជាង]] (ឯកសារដើមសរសេរថា ឡានធាង គឺសរសេរតាមសំនៀងរបស់លាវ។ តែបើសរសេរតាមអក្ខរាវិរុទ្ធខ្មែរត្រូវសរសេរថា "លានជាង" វិញទើបត្រូវ ព្រោះ លានជាង ប្រែ ដំរីមួយលាន ជាឈ្មោះរបស់ស្រុកលាវ គឺស្រុកដែលមានដំរីច្រើន) [[ចម្ប៉ាសក្ដិ]]។ ឯចៅហ្វាយស្រុកខ្មែរខេត្តក្រៅបានដឹងថា : ទ័ពសៀម ចោមព្រះមហានគរហើយ ក៏កេណ្ឌ[[កងទ័ព]] គ្រប់ស្រុកលើកចូលមកជួយជាច្រើនកង តែពុំបានមកព្រមគ្នា តែម្ដងទេ។ ស្រុកណាលើកមកដល់មុន ប្រទះនឹងទ័ពសៀម ក៏ច្បាំងគ្នានឹងសៀមទៅ។ ប៉ុន្តែ ដោយទ័ពសៀមច្រើនជាងខ្មែរ វាក៏លើកវាយទ័ពខ្មែរនោះ ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅទីដទៃៗអស់ទៅទៀត។
ព្រះចៅរាមាធិបតី បរពល ប្រជុំទ័ពធំ វាយប្លន់ព្រះមហានគរជាច្រើនលើក ច្រើនសាទៀត តែមិនបានការសោះ។ កងទ័ពខ្មែររក្សាបន្ទាយ ក៏បាញ់[[កាំភ្លើងធំ]] តូច [[ធ្នូ]] [[ស្នា]] [[ពួយ]] [[ចាក់]] ដោយសស្ត្រាវុធ ដែលមានគ្រប់ដៃ បណ្ដាលឲ្យត្រូវពលសៀម ភ្លូកភ្លឹកស្លាប់ជាច្រើន។ បើគិតតាំងពីសៀមចោមនគរមកនោះគ្រប់មួយ[[ខួប]]គឺ ១២ ខែហើយ តែសៀមធ្វើការសង្គ្រាម ពុំបានចាញ់ឈ្នះសោះ។
ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជាធិរាជ ស្ដេចទ្រង់ព្រះវិតក្កនឹងការសង្គ្រាមណាស់ ក៏បណ្ដាលជាព្រះរោគ មកញាំញីព្រះអង្គជាខ្លាំង ព្រះអង្គក៏សុគតទៅ។ "ព្រះអង្គសោយរាជ្យជាសុខសាន្តបាន៣ឆ្នាំសោយរាជ្យក្នុង ២ឆ្នាំ បូករួមទាំងអស់ ត្រូវជា ៥ឆ្នាំ"។
សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ កាលបើឃើញ[[ព្រះរាម]]របស់ព្រះអង្គ ទ្រង់សុគតទៅដូច្នេះហើយ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ព្រះកន្សែងសោយសោកជាខ្លាំង។ សោកស្រេច ស្ដេចលើកព្រះបរមសព តម្កល់ទុកក្នុងមហាប្រាសាទ ហើយព្រះអង្គត្រួតត្រាការសង្គ្រាមដូចប្រក្រតី។ ប៉ុន្តែដោយហេតុថា ព្រះគ្រោះនៃមហានគរ នឹងដល់នូវ[[កលយុគ]] ជាទុក្ខវិនាសអន្តរាយ កងទ័ពរេហ៍ពលសាកលប្រជានុរាស្ត្រ មិនអាចទប់ទល់នឹងសេចក្ដីទុក្ខនេះបាន ក៏យំសោកភ្លឹកចិត្តភិតភ័យ ញាប់ញ័ររាល់រូបកាយ។ សូរស័ព្ទយំយោបំរងំ ពេញទាំងមហានគរ។
ព្រះរាមធិបតី បានដំណឹងនេះហើយ ហើយយល់ថាជា ការណ៍ចំណាប់របស់ព្រះអង្គហើយ ក៏បរពលចូលព្រះមហានគរទៀត។ ព្រះអង្គដាក់[[ព្រះអាជ្ញា]]ថា បើអ្នកឯណារារត់ ទ្រង់យកទោសកាត់ក្បាល ដោយជាបម្រាម។ ថាបើអ្នកណាចូលព្រះនគរបានមុខ ទ្រង់នឹងប្រទាន[[រង្វាន់]]ជាច្រើន។ គ្រានោះសេនាយោធាទាហាន បានឭព្រះបន្ទូលព្រះរាមាធិបតី "ស្ដេចសៀម" ហើយក៏មានចិត្តព្រឺព្រមគ្នាចូលពាក់បង្អោងតោងជណ្ដើរបានរាល់គ្នា ហើយឡើងក្បាលបន្ទាយបានគ្រប់ៗគ្នា។ ខាងទ័ពខ្មែរ កាលបើបានឃើញទ័ពសៀម មានចិត្តក្លាហាន ឡើងដល់[[ក្បាលបន្ទាយ]]ហើយ ក៏ឥតរុញរា រារែកដែរ គឺចូលទៅច្បាំងលើ ក្បាលបន្ទាយ ព្រះមហានគរ តបតទៅវិញយ៉ាងសាហាវ។ សង្គ្រាមនេះ ឮតែសន្ធឹកសូរ[[ស្គរ]] [[គង]][[រគាំង]]ត តាំងហ៊ោកញ្ជ្រៀវ សូរកាំភ្លើង [[កៅទ័ណ្ឌ]] (ធ្នូសម្រាប់ព្រះទ្រង់រាជ) ធ្នូ ស្នា សស្ត្រាវុធ ជាមហាកោលាហល រចល់ពលសៀមក៏ស្លាប់គរជើងលើគ្នា នៅ[[ជើងកំពែង]]។ ពលខ្មែរក៏ស្លាប់រាប់មិនអស់ដូចគ្នា។ ខណៈនោះ [[ចៅបាសាត]] (ព្រះរាជបុត្រទី២ នៃ ព្រះចៅសៀម) បរពលទាហានរុករាន លុកចូលទិសខាងកើត បានដល់មកក្នុងកំផែនព្រះនគរ។ កងទាហានទីទៃ ក៏បានចូលគ្រប់ទិស ចាក់កាប់ សម្លាប់គ្នា ជាច្រឡំបល់ក្នុងព្រះនគរ។ ពលខ្មែរស្លាប់ច្រើនម៉ឺនណាស់ ឈាមក្រហមដាលដាសទាំងទីកំផែងព្រះ[[រាជវាំង]]។
កាលវេលា ទ័ពសៀមចូលបាននោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ព្រះអង្គសុគតក្នុងសង្គ្រាមយុទ្ធនោះទៅហើយ ពុំមាននរណាឡើយ ជាមេទ័ពត្រួតត្រា តំណអំពីព្រះអង្គសោះ។ បណ្ដារេហ៍ពល សាកលយោធា ក៏រំសាយដៃ រំលាយគ្នាអស់ទៅ។
ព្រះ[[បរមរាជា]] ជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ព្រះ[[ធម្មាសោករាជ]] ជាព្រះរាជបុត្រសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] និង [[រាជគ្រូ]][[បុរោហិត]] កាលបើឃើញថា នឹងទប់ទល់នឹងទ័ពសៀមពុំបានហើយក៏បបួលគ្នាយក[[គ្រឿងសម្រាប់រាជ្យ]] និង [[ព្រះខាន់]] [[លំពែងជ័យ]] [[គ្រឿងកៅទ័ណ្ឌ]]សម្រាប់ព្រះ[[បញ្ចក្សេត្រ]]នោះ នាំមុខមន្ត្រីរាស្ត្រប្រជាច្រើនម៉ឺននាក់ វាយទំលាយទ័ពសៀម ត្រាតែបែកហើយរត់រួចចេញទៅ។ គ្រានោះ ព្រះមហានគរ ក៏បែកខូចបានទៅសៀម ក្នុងឆ្នាំម្សាញ់បញ្ចស័ក ព.ស.១៨៩៧-គ.ស. ១៣៥៣- ម.ស.១២៧៥- ច.ស. ៧១៥។
ព្រះរាមាធិបតី (ស្ដេចសៀម) កាលបើមានជ័យជំនះលើខ្មែរហើយ ក៏លើកពល សៀមចូលមកមហានគរ ប្រមូលព្រះរាជទ្រព្យសម្បត្តិ ក្នុង[[ឃ្លាំង]] យកបញ្ជីគ្រប់ចំនួន ចាប់យករាស្ត្រខ្មែរក្នុងនគរ ដាក់ជាឈ្លើយបានមួយសែនគ្រួ ហើយស្ដេចនាំសេនាទាហាន ចូលទតក្នុងព្រះមហានគរ គ្រប់ប្រាសាទរាជសីមា នៅដំណាក់[[រោងទង]] [[រោងទីរាជឃ្លាំង]] កំពែងគ្រប់តំបន់ សុទ្ធសឹងប្រដាប់រចនាដោយ[[កែវ]] ដោយ[[ថ្ម]] ឆ្លាក់ទិព្វមាស ឱភាសប្រសើរណាស់។ ព្រះចៅរាមាធិបតី និង សេនាទាហាន ក៏លាន់មាត់សរសើរថា : ប្រាសាទមហានគរនេះ ល្អដូចប្រាសាទក្នុង[[ឋានត្រៃត្រឹង្សាសួគ៌ា]] ដូចបានល្បីឮរន្ទឺគ្រប់ប្រទេសរៀងមកមែន។ លុះស្ដេចទៅដល់ទីតម្កល់ព្រះសព ព្រះលំពង្សរាជា ក៏ព្រះអង្គបង្កើតជា[[ធម្មសង្វេគ]] ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យរៀបថ្វាយ[[ព្រះភ្លើង]] ព្រះសពព្រះបាទលំពង្សរាជា និង សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ តាម[[ទំនៀម]]របស់ខ្មែរ។ លុះរៀបស្រេចហើយ ទើបស្ដេចរៀបអភិសេកព្រះរាជបុត្រទី១ របស់ព្រះអង្គព្រះនាមព្រះចៅបាអាត ឲ្យសោយរាជ្យក្នុងដែនដី ប្រទេសកម្ពុជា។
ដូចដែលយើងបានរៀបរាប់រួចមកហើយខាងលើ បើតាមពង្សាវតារវត្ដទឹកវិល កងទ័ពសៀមបានវាយប្រហារឈ្លានពានលុកលុយ មហានគរក្នុងរាជ្យព្រះបាទលំពង្ស។ ក្នុងពេលដែលដឹងថាស្ដេចសៀមលើកទ័ពមកធ្វើសង្គ្រាមនឹងខ្មែរ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរព្រះលំពង្សបានចាត់ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស(ពង្សាវតារ វត្ដទឹកវិល បានបញ្ជាក់ថាព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ជាកូនព្រះ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ|ស្រីសុគន្ធបទ]]។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទជាកូនរបស់ព្រះបរមនិព្វានបាទ ព្រះមហាក្សត្រទី២៦។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ មិនដែលបានឡើងសោយរាជ្យទេ) ដែលត្រូវជាក្មួយ ឲ្យចេញទៅប្រមែប្រមូលរៀបចំកេណ្ឌទ័ពតាមខេត្ដខណ្ឌជិតឆ្ងាយ ដើម្បីយកមកជួយទប់ទល់ការពារមហានគរ។ កាលបើប្រទាក់ប្រទងជាមួយចៅហ្វាយខេត្ដទាំងឡាយ ក្នុងព្រះ[[រាជាណាចក្រ]] ប្រមែប្រមូលទ័ពបានជាបណ្ដើរខ្លះៗហើយ ព្រះស្រីសុរិយោវង្សក៏បញ្ជាឲ្យលើកទ័ពចេញទៅចោមព័ទ្ធវាយប្រយុទ្ធកម្ទេចទ័ពសៀម។ ក្នុងសម័យនោះ កងទ័ពខ្មែរតាមខេត្ដជិតឆ្ងាយ មិនបានមកដល់ស្មើពេលគ្នាទេ ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យកម្លាំងខ្មែរ មិនបានមូលមាំមួនខ្លាំងក្លារឹងប៉ឹងមានប្រសិទ្ធិភាព អាចតទល់វាយកម្ចាត់សត្រូវបានទេ។ ទ័ពសៀមដែលមានចំនួនច្រើនលើសលប់ បានឆ្លៀតវាយប្រហារបំបែកកងកម្លាំងខ្មែរមួយម្ដងៗ បាក់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។
នៅចំពោះមុខស្ថានការ អស់សង្ឃឹមនេះ ព្រះបាទលំពង្សរាជា ព្រះអង្គទ្រង់កើតទុក្ខព្រួយ វិយោគឈឺ រីងរៃ រហូតអស់ព្រះជន្ម ។ ក្រោយដែលមហានគរត្រូវសៀមយកបាន ព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] បានទៅរៀបកងទ័ពនៅ[[ខេត្ដបានសាន្ដ]]។ ឱកាសល្អហុចមកឲ្យកាលណា ព្រះអង្គក៏លើកទ័ពខ្មែរគ្រប់ខេត្ដខណ្ឌទាំងអស់ ធ្វើដំណើរពីគ្រប់ទិសទី ចេញតម្រង់ទៅចាក់ឡោមព័ទ្ធវាយប្រហារកម្ចាត់ទ័ពសៀមនៅមហានគរ។ ទ័ពព្រះអង្គផ្ទាល់បានចេញពីបាសាន្ត ឡើងតាមទន្លេផង តាមជើងគោកផង។ ទៅដល់[[ភ្នំទ្រាយ]] ព្រះមហេសីព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ដែលធ្វើដំណើរតាមទូក តាមព្រះស្វាមីមកដែរនោះបានបន់ស្រន់បារមីអ្នកតានៅទីនោះថា “បើព្រះមហានគររំដោះចេញផុតពីកណ្ដាប់ដៃសៀមបាន ព្រះនាងមិនភ្លេចគុណដ៏ធំនេះទេ ហើយព្រះនាងសន្យាថា នឹងមករៀបចំតាក់តែង[[អាស្រម]][[អ្នកតា]]នេះឲ្យបានល្អសមរម្យ”។ កន្លែងអាស្រមអ្នកតាភ្នំទ្រាយ ថ្ងៃក្រោយមកត្រូវបានព្រះនាងធ្វើការគោរពបូជាតាមពាក្យ[[បំណន់]] រៀបចំរចនាល្អវិចិត្រ ហើយជាប់ឈ្មោះទៅជា[[ភ្នំព្រះទេពី]] ដែលក្លាយបន្ដិចម្ដងៗទៅជា [[ភ្នំទីពី]] (ក្នុង[[ខេត្ដកំពង់ចាម]]សព្វថ្ងៃ) រៀងរហូតមក។
==លំពង្សរាជា និង ស្រីសុរិយោទ័យទី១==
ស្ដេចទាំងពីរអង្គនេះថ្វីត្បិតតែព្រះនាម ខុសគ្នា ក៏ប៉ុន្តែព្រឹត្តិការណ៍ក្នុងរាជ្យឃើញមានលំនាំដើមចមប្រហែលគ្នាបើសិនជាយើងយកសំណរតាមពង្សាវតារផ្សេងមក ប្រៀបធៀប យើងអាចសន្និដ្ឋានថាស្ដេចទាំងពីរអង្គអាចជាស្ដេច តែមួយ ព្រោះអ្វី? ព្រោះព្រះរាជាខ្មែរតែមានព្រះនាមច្រើន ដូចជាព្រះនាមដើម ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ គោរម្យនាមដែលជាព្រះនាមវែង ពេលឡើងសោយរាជ្យ និងព្រះបច្ឆារណនាមដែលជានាមក្នុងពេលចូលទិវង្គត។
==ឯកសារយោង==
*ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគរឿងនិទាន ដោយលោកបណ្ឌិតសភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]]
*ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រនៃកម្វុជទេឝ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]]
{{s-start}}
{{s-reg}}
{{s-bef|before=ព្រះបាទ[[សិទ្ធានរាជា]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន|មហានគរ]]|years=គ.ស ១៣៤៦-១៣៤៩ រឺ ១៣៤៦-១៣៥១}}
{{s-aft|after=ព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] រឺ ព្រះចៅ[[បាអាត]] (ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ)}}
{{s-end}}
ahv1rrkili6dbolksvendimksw92dj6
282562
282561
2022-08-18T07:11:45Z
Camhistory
36281
/* ជីវិតចាប់ផ្ដើម */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" |
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៣៤៦-១៣៥២
[[អាណាចក្រកម្ពុជា]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៣៤៨
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| មិនមានកំណត់ត្រា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[និពាន្វបទ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[ស្រីសុរិយោវង្ស]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សអង្គរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១២៩២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៣៥២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (សន្ធានរាជា ស្រីនិពាន្វចក្រ) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref>
==ប្រវត្តិ==
បើតាមឯកសារខ្មែរមួយចំនួន ដូចជាពង្សាវតារវត្ដទឹកវិល និង[[គណៈកម្មការប្រវត្ដិសាស្ដ្រ]]ដែលរៀបចំឡើង ក្រោមអធិបតីភាពរបស់[[សម្ដេចសង្ឃនាយកទៀង]]ជាដើម គឺនៅក្នុង[[រាជ្យព្រះមហាក្សត្រ]]នេះហើយ ដែលសៀមលើកទ័ពចូលមកវាយប្រហារលុកលុយដណ្ដើមយកមហានគរបាន។ ហើយក៏នៅក្នុងគ្រានោះដែរ ដែលព្រះលំពង្សរាជាមានជំងឺជាទម្ងន់ ហើយបានចូលទិវង្គត។ ម្យ៉ាងទៀត គេមិនបានដឹងអំពីបុព្វហេតុដែលបណ្ដាលឲ្យនាម៉ឺនមន្ដ្រីទាំងអស់នាំ គ្នាមូលមតិជ្រើសរើស និងសុំយាងព្រះស្រីសុរិយោទ័យ បុត្រព្រះបាទនិព្វានបាទ ព្រះមហាក្សត្រទី២៦ ឲ្យឡើងសោយរាជ្យបន្ដពីព្រះបាទលំពង្សនោះឡើយ។ ព្រះអង្គមានកូនប្រុសដល់ទៅពីរនាក់ ហេតុដូចម្ដេច បានជាគេមិនជ្រើសរើសឲ្យឡើងសោយរាជ្យបន្ដពីឪពុក? ហេតុផលត្រង់នេះ ពង្សាវតារខ្មែរមិនបានបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់ទេ។
===ព្រឹត្តិការណ៍===
នាកាលព្រះរាជពិធី រំលាយ[[ព្រះសព]] ចប់សព្វគ្រប់ជាសូរេចហើយ សម្ដេចព្រះភគវតី ព្រះ[[សិរីទិព្វមាលី]] ទេវីចក្រពត្តិ ជាព្រះអគ្គមហេសី នៃព្រះបាទ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ|សិរីសុគន្ធចក្រ]] ព្រះអង្គសុំយកព្រះបរមធាតុសម្ដេចព្រះស្វាមី ដើម្បីនឹងដង្ហែទៅបញ្ចុះ នៅ[[នគរបានជ័យ]] បានការដែលជាស្រុកកេរ្តិ៍របស់ព្រះអង្គ។ [[សម្ដេច]]បានឲ្យជាងសាងព្រះបដិមាករមួយ ស្នងព្រះរូបសម្ដេចព្រះស្វាមី ទុកក្នុងគុហាមួយ នៅទីនោះគ្រាន់ជាទីប្រតិបត្តិ របស់ព្រះអង្គជាអចិន្ត្រៃយ៍ទៅ ដោយហេតុថាព្រះអង្គលោកអាឡោះអាល័យ ព្រះស្វាមី ពន់ប្រមាណណាស់។
អាស្រ័យហេតុនេះ ព្រះ[[បដិមាករ]]អង្គនេះ បានព្រះនាមថា : ព្រះរូបព្រះបាទ បរមសុគន្ធចក្រ តែអ្នកស្រុកហៅយារៗមកថា : អ្នកតាសុគន្ធចក្រ ទៅវិញ។ អ្នកស្រុករាប់អាន ព្រះរូបនេះណាស់។ ទោះគេទៅបន់ស្រន់សុំការអ្វីៗ ក៏គេរមែងតែងបានដូចសេចក្ដីប្រាថ្នា។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា [[ព្រះចៅក្រុង]][[កម្ពុជាធិបតី]] ក្រោយដែលបានអភិសេក ជា[[ឯកអគ្គមហាបុរសរដ្ឋ]] ក្នុងប្រទេសកម្ពុជាធិបតីរួចហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ប្រោសប្រទានព្រះអនុជ ទ្រង់ព្រះនាមព្រះសុរិយោទ័យ ឲ្យតាំងឡើងជាសម្ដេច ព្រះ[[មហាឧបរាជ]]។ ព្រះមហាឧបរាជ ព្រះអង្គមានព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ (សាស្ត្រាខ្លះថា ព្រះសុរិយោវង្ស ជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះសុគន្ធចក្រទេ គឺថាព្រះសុរិយោវង្ស ជាព្រះអនុជព្រះអយ្យកាមួយ (ប្អូនជីដូនមួយ) និងព្រះលំពង្សរាជារាជាព្រះស្រីសុរិយោទ័យ) ព្រះនាមព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ព្រះអង្គគង់ជាសុខ ក្នុងរាជសម្បត្តិរៀងមក។
====សៀមលើកទ័ពមក====
លុះមកដល់ឆ្នាំ[[រោង]] [[ចត្វាស័ក]] ព.ស ១៧១៦, គ.ស ១១៧២, ម.ស ១០៩៤, ច.ស ៥៣៤ (នេះក៏ច្រឡំដែរ បើថាឆ្នាំរោង ចត្វាស័ក ព.ស ១៨៦៩, គ.ស ១៣៥៦, ម.ស ១២៧៤, ច.ស ៧១៤ វិញសមជាង) ព្រះចៅ[[រាមាធិបតីទី១ (សៀម)|រាមាធិបតី]] ក្រុងស្រីអយុធ្យា មានព្រះទ័យកម្រើកជាខ្លាំង ចង់ឲ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គធំទូលាយ ក៏តាំងខ្ញាល់នឹងព្រះ[[មហានគរ]] "ប្រទេសកម្ពុជា" ថាពុំបានទៅចំណុះ ចុះចូលព្រះអង្គ។ លុះទ្រង់កម្រើកព្រះទ័យដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ព្រះតម្រាស់ត្រាស់ប្រើព្រះ[[រាមេសូរ]] ជារាជបុត្រច្បង ឲ្យឃុំពលមួយម៉ឺននាក់ជាទ័ពធំ ឲ្យព្រះស្រីសុវត្ថិ ជាព្រះរាជនត្តា (ចៅ) ឃុំ[[ពល]] ៥០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ ហើយឲ្យលើកយ៉ាងស្រូតរូត ប៉ងមកយកក្រុងកម្ពុជាធិបតី បង្ខំវាយកុំឲ្យដឹងខ្លួន។ ព្រះរាមេសូរ ប្រឹងលើកទ័ពស្រូតរូត ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ដើរតាមផ្លូវ[[រាជសីមា]]។ ពេលនោះ [[ចៅពញា]][[នគររាជសីមា]] (នគររាជសីមានេះកាលនោះ នៅជារបស់កម្ពុជាយើងនៅឡើយ ពុំបានដឹងជាមុន នឹងគិតកេណ្ឌពលក៏ពុំទាន់ ដូច្នេះហើយ ក៏នាំគ្នាគ្រប់គ្រួរត់ចោលស្រុក ហើយបកសំបុកចូលមក ក្រុងមហានគរ) (អង្គធំ) ដើម្បីថ្វាយព្រះករុណា ព្រះ[[លំពង្សរាជា]] ឲ្យទ្រង់បានជ្រាបសព្វសេចក្ដី។ បម្រើនាំ[[សំបុត្រ]]មកដល់ ក៏នាំឡើងទៅប្ដឹង[[សេនាបតី]]។ សេនាបតីនាំឡើងក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រ។ ព្រះបរមបពិត្រ កាលបានទ្រង់ជ្រាប តាមសំបុត្រនោះ គ្រប់ប្រការហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យជាខ្លាំងណាស់។
សំបុត្រនោះមកដល់ នៅវេលាថ្ងៃត្រង់ លុះថ្ងៃរសៀលជិត[[ព្រលប់]] [[កងទ័ព]][[សៀម]] ក៏លើកមកដល់[[ព្រះនគរ]] ពេញដេរដាសណែនណាន់តាន់តាប់ដែរ ព្រមទាំងប្រដាប់ដោយគ្រឿងសស្ត្រាវុធផ្សេងៗគ្នាប្រុងប្រៀបបោះ[[បន្ទាយ]]រាយ[[ចម្រូង]] ក្នុងទីនោះជាបន្ទាន់។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ស្ដេចបានទ្រង់ជ្រាបថា: ទ័ពសៀមលើកមកដល់ដូច្នេះហើយ ក៏ទ្រង់ត្រាស់ប្រើសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] ឲ្យប្រជុំ[[សេនា]][[ទាហាន]] ឲ្យចេញទៅកេណ្ឌអស់រាស្ត្រប្រជា បណ្ដាអ្នកនៅជិតព្រះនគរទាំងប៉ុន្មាន តាំងពីថ្ងៃរសៀលដល់ព្រលប់ ពុំទាន់បានគ្រប់ ជាពលពីរ[[សែន]] "២០០០០០" នៅឡើយទេ តែ[[ស្ដេច]]ឲ្យកេណ្ឌមកប្រជុំទុក នៅមុខព្រះលាន ហើយចាត់ចែកគ្រឿង[[អាវុធ]] ឲ្យកាន់គ្រប់ៗដៃ។ លុះចាត់ការបានត្រឹមនេះហើយ ទើបទ្រង់ពិភាក្សា[[សង្គ្រាម]] ជាមួយនឹងព្រះ[[រាជវង្សានុវង្ស]] [[សេនាបតី]] មន្ត្រីទាំងពួងថា:
ព្រះនគរយើង បានសុខសប្បាយជាយូរណាស់មកហើយ គ្មានសឹកសង្គ្រាមទេ។ អស់រេហ៍[[ពល]] ពុំដែលបានហ្វឹកហ្វឺនហាត់គ្រប់គ្នាផង។ បើដូច្នេះ តើអស់លោកនឹងយល់ថា យើងត្រូវធ្វើដូចម្ដេចខ្លះ?
ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ក្រាបទូលថា :
ទ័ពសៀមដែលលើកមកនេះ ស្រូតរូតទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ឥតមានបង្អង់ឈប់ឈរឡើយ រេហ៍ពលរបស់វា កំពុងតែហត់នឿយណាស់ ហើយវាក៏គង់តែមានការធ្វេសប្រហែសខ្លះ ជាមិនខាន ព្រោះវាប្រមាថខ្មែរយើង ថាដូចជាយើង ពុំមែនជា[[បុរស]] ជាតិទាហានទេ។ វាទុកយើងជាមនុស្សកំសាកទៀត។ បើដូច្នេះ ទោះបីជាពលយើងពុំស្ទាត់[[ជំនាញ]]ក៏ដោយ តែបើទាហានយើងកំពុងក្លៀវក្លាយ៉ាងនេះហើយ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ សុំយកអាសា ចេញទៅវាយទ័ពសៀម កុំឲ្យវាតាំង[[បន្ទាយ]] រាយចម្រូង បោះជាប់នៅដីទាន់។ បើយើងធ្វើដូច្នេះ ទ័ពសៀម គង់រសាយដៃ បាក់បែកទ័ព រត់ថយទៅជាពុំខាន។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ជាព្រះជេដ្ឋា យល់ឃើញថា : ព្រះតម្រិះរបស់ព្រះអនុជនោះត្រឹមត្រូវហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ កាន់ពលប្រាំម៉ឺននាក់ ឲ្យលើកទ័ពចេញទៅវាយទ័ពសៀមភ្លាម។ ព្រះអង្គចាត់ឲ្យកេណ្ឌ ពល ១៥០០០០នាក់ (ចំនួនទ័ពនេះប្រហែលជាថែមដោយច្រឡំ) ដទៃទៀត ឲ្យមកនៅរក្សាព្រះនគរ។ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យរៀបក្បួនទ័ព តាមក្បួនស្រេចហើយ ស្ដេចក៏ទ្រង់គ្រឿងគ្រប់ប្រដាប់ សម្រាប់សង្គ្រាមយុទ្ធ ទ្រង់ឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រ]] ចងគ្រឿង[[បវររតន៍]] ចងគ្រឿង[[បវររដ្ឋាយុទ្ធ]] ទើបស្ដេចលើកពលសេះដំរី [[អាជានេយ្យ]] និង ពល[[ថ្មើរជើង]] ព្រមដោយគ្រឿង[[សស្ត្រាវុធ]] ចេញចាកព្រះមហានគរ តាំងពីពេលវេលាព្រលប់ធំទៅ។ លុះទៅដល់យល់ទ័ពសៀម កំពុងតែតាំងបន្ទាយ យ៉ាងប្រញឹកប្រញាប់ដៃគ្រប់គ្នា ព្រះមហាឧបរាជ ក៏ដេញពលអោយចូលចោមមកវាយទ័ពមុខរបស់សៀម បណ្ដាលឲ្យបែកដល់ទៅទ័ពធំ។ ទ័ពធំដែលពុំទាន់ដឹងខ្លួនថា មានទ័ពខ្មែរចូលមកលុកលុយដូច្នេះ ក៏ស្រាប់តែផ្អើលភ្ញាក់ភិតភ័យ គឹកកង[[កោលាហល]] រចល់ចាប់គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រក្សាខ្លួនទីទៃៗ។
ឯព្រះបាទស្រីសុវត្ថិ ដែលជាមេទ័ពស្រួចនោះ ក៏ក្រឡាស់ប្រាស់ព្រះអង្គ ឡើងគង់[[ទីនាំង]]គជេន្ទ្រកៀងកាល់ពលសៀមឲ្យចូលច្បាំង កងទ័ពសៀមប្រកាន់គ្នានឹងទ័ពខ្មែរទៅវិញទៅមក យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេង បែកផ្សែង ឮតែសូរអាវុធ។
សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ស្ដេចបររាជគជេន្ទ្រ ប្រជល់នឹងដំរីព្រះស្រីសុវត្ថិ ឥតមានបង្អង់ពេលឡើយ។ ព្រះទីនាំងព្រះមហាឧបរាជ ចាក់ត្រូវ[[ដំរី]][[សៀម]] ដែលបែរឲ្យប្រែទទឹងខ្លួនទៅ ព្រះមហាឧបរាជទ្រង់ក៏កាប់នឹងព្រះ[[ឆែងដាវ]] ត្រូវកព្រះស្រីសុវត្ថិ ដាច់កធ្លាក់អំពីខ្នងដំរី មកដល់ដី ទទួលមរណៈភ្លាម។
ទ័ពសៀម ឃើញមេទ័ពរបស់ខ្លួន បរាជ័យដូច្នេះ ក៏បែកទ័ព ប្រាស់យកតែអាយុសព្វៗខ្លួន។ ទ័ព[[ខ្មែរ]] កាលបើមានជ័យហើយ ក៏ចេញទៅច្បាំងនឹងទ័ពធំរបស់សៀមទៀត។ ខណៈនោះ ព្រះរាមេសូរពុំបានដឹងព្រះអង្គជាមុន កាល់ពលឲ្យចូលច្បាំងក៏ពុំបាន ទើបព្រះអង្គ ឲ្យថយទ័ព ត្រឡប់ទៅក្រោយវិញជាប្រញាប់។
សម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] កាលព្រះអង្គមាន[[ជ័យជំនះ]]សព្វគ្រប់ហើយ ទ្រង់ក៏ចាប់ឃុំពលសៀម និង ប្រមូលគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ហើយឲ្យត្រឡប់ចូលព្រះនគរ នាំឡើងក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ សេចក្ដីដែលមានជ័យជំនះគ្រប់ប្រការ និង ចាប់បានពលសៀម ព្រមទាំងគ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើននោះផង។
ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា ជាព្រះបរមរាជជេដ្ឋា កាលទ្រង់ជ្រាបពីកិច្ចការសង្គ្រាមគ្រប់ប្រការហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ព្រះរាជទាន ព្រះរាជទ្រព្យជាច្រើន ដល់សេនាទាហាន តាមមាន[[គុណបំណាច់]]តិចច្រើនគ្រប់ៗគ្នា។
ចំណែកឯព្រះរាមេសូរ កាលចាញ់ទ័ពខ្មែរហើយ ក៏ត្រឡប់ផុតពីដែន ក្រុង[[កម្ពុជា]]ទៅ។ លុះឃើញថា ពុំមានកងទ័ពខ្មែរដេញតាមមកទៀតទេ ទ្រង់ក៏បោះបន្ទាយរាយកងទ័ព បញ្ឈប់នៅទីនោះ ហើយទ្រង់ឲ្យបម្រើ[[សេះ]] ចូលទៅក្រុង[[ស្រីអយុធ្យា]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលព្រះបិតាគ្រប់ប្រការ ព្រមទាំងសុំកងទ័ព ឲ្យមកជួយទៀត។ ព្រះចៅរាមាធិបតី ក្រុងស្រីអយុធ្យា កាលទ្រង់ជ្រាបថា : ព្រះស្រីសុវត្ថិស្លាប់ហើយ ព្រះអង្គតូចព្រះទ័យ ខ្ញាល់ខ្លាំងណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ឲ្យបានច្រើននាំយកទៅថ្វាយព្រះបរមរាជា ជា[[បងថ្លៃ]] ឲ្យធ្វើជា[[មេទ័ព]]ធំ និង ចៅបាសាត ចៅបាអាត ចៅកំបង់ពិសី ទាំង៣ អង្គ ដែលជាព្រះរាជបុត្រា នៃ ព្រះរាមេសូរ ព្រមដោយមុខមន្ត្រី ឲ្យលើកកងទ័ព ទៅសន្ធប់ (លើកកងទ័ពទៅសន្ធប់នឹងទ័ពមុន = បានសេចក្ដីថាយកទៅថែមនឹងទ័ពមុន) នឹងទ័ពព្រះរាមេសូរ ហើយឲ្យលើកចូលមកក្រុងកម្ពុជាទៀត។
ក៏ឯប្រទេសកម្ពុជា យើងវិញ កាលបានឈ្នះទ័ពសៀមហើយ ក៏ធ្វេសប្រហែស បើកកងទ័ពឲ្យចេញទៅតាមលំនៅទីទៃៗរបស់ខ្លួន។ លុះទ័ពសៀម លើកកងទ័ព មកដល់ជិតនឹងកំពែងព្រះនគរ ហើយ ទើបបម្រើសេះ នាំសេចក្ដីមកក្រាបបង្គំទូល ឲ្យទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា កាលទ្រង់ទទួលព័ត៌មានពីបម្រើសេះកាលណា បានទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ការហើយ ក៏ភ្ញាក់ព្រះអង្គយ៉ាងខ្លាំង។ ទ្រង់ព្រះវិតក្កណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ដេញ[[រាស្ត្រ]]ប្រជា បណ្ដាអ្នកនៅក្រៅកំពែងទាំងប៉ុន្មាន ឲ្យចូលនៅក្នុងកំពែងទាំងអស់ ហើយទ្រង់កេណ្ឌរេហ៍ពល ឲ្យឡើងចាំរក្សា នាទី[[ប៉ម]] [[សើន]] ជុំព្រះនគរ។ លុះព្រឹកឡើង ទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សានឹងសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] ព្រមទាំងសព្វមុខមន្ត្រីទាំងពួងថា:
ទ័ពសៀមលើកមកម្ដងនេះ ច្រើនលើសជាងទ័ពមុនដប់កម្លាំង ពលយើងតិច ហើយយើងឲ្យរំសាយអស់ទៅទៀត។ ដូច្នេះឃើញថា យើងនឹងតតាំងច្បាំងក្នុងពេលឥឡូវនេះ ពុំទាន់បានទេ យើងមានតែកេណ្ឌកងទ័ព[[ស្រុកក្រៅ]] មកវាយផ្ទប់ទាំងក្នុងទាំងក្រៅ ទើបឈ្នះវាបាន។
លុះព្រះ[[រាជវង្សា]] [[សេនាបតី]] [[មន្ត្រី]]គ្រប់ក្រុម យល់ព្រមហើយ ព្រះបរមបពិត្រ ត្រាស់ប្រើព្រះ[[សុរិយោវង្ស]] ដែលជាព្រះអនុជ ព្រះ[[អយ្យកោមួយ]] ជាព្រះ[[រាជបុត្រ]] ព្រះបាទ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ]] ឲ្យចេញទៅកេណ្ឌកងទ័ព គ្រប់[[ចៅហ្វាយ]]ស្រុកក្រៅ ឲ្យលើកមកជួយព្រះមហានគរ។ ព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅ តាមត្រាស់បង្គាប់។
ទ័ពសៀមដែលលើកមកដល់ហើយ ក៏ឈប់ចាំស្ដាប់ការណ៍គ្រប់ ៣ ថ្ងៃ។ លុះដល់បាត់ពុំឃើញកងទ័ពខ្មែរ លើកទ័ពចេញទៅច្បាំងសោះ ក៏ព្រះបរមរាជា ជាមេទ័ពធំ ចាត់ឲ្យព្រះរាមេសូរ ជា[[មេកង]] នាំពលចូលវាយទិសខាង[[ជើង]] ឲ្យចៅ[[បាសាត]]ជាមេកងឃុំពល (ឃុំពល គឺយកពល ឬ នាំពលចូលទៅច្បាំង ឬកាន់បញ្ជាការលើពលមានចំនួន តាមដែលមេទ័ពចែកឲ្យមក) ចូលវាយទិសខាង[[កើត]] ឲ្យចៅ[[បាអាត]] នាំពលចូលវាយទិសខាងត្បូង ឲ្យចៅ[[កំបង់ពិសី]] ជាមេកង នាំពលចូលវាយពីទិសខាង[[លិច]] ហើយឲ្យតាំងបន្ទាយ វាយចោមជុំព្រះនគរ ចម្ងាយ ៥០ [[សិន]]ខ្លះ ៦០ សិនខ្លះ។ លុះតាំងបន្ទាយរាយខ្ជាប់មាំមួនហើយ ទើបមេទ័ពសៀមឲ្យលើកចូលតាំងបន្ទាយមួយ ជាប់នៅខាងក្នុងទៀត ឆ្ងាយពី[[កំពែង]]ព្រះនគរ ២០ សិនខ្លះ ៣០ សិនខ្លះ។
ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា កាលយល់ថា : កងទ័ពសៀមកាន់តែលុករុករានទន្ទ្រានចូលមកជិតណាស់ហើយ នឹងចាំកងទ័ព ដែលព្រះសុរិយោវង្ស ទៅកេណ្ឌនោះ ក៏បាត់ស្ងាត់មិនទាន់ឃើញមក ទើបទ្រង់ចាត់ព្យុហយាត្រា [[សេនារាជយោធា]] [[ទាហាន]] [[ស្ដេច]] ព្រះរាជដំណើរ ចេញធ្វើសង្គ្រាម វាយទ័ពសៀម។ ពល សេនា [[យោធា]] ទាហាន ក៏បានតាំង ច្បាំង ប្រកាប់ បោះបាញ់ ចាក់កាប់ស្លាប់ស្មើគ្នាទាំងសងខាង។ ខ្មែរវាយទ័ពសៀម ក៏ពុំបែក សៀមវាយទ័ពខ្មែរក៏ពុំបែក លុះប្រយុទ្ធគ្នា ល្មមដល់ពេលព្រលប់ បញ្ឈប់ទ័ពហើយ ស្ដេចត្រឡប់ចូលព្រះនគរវិញ។
ព្រះរាមេសូរ ឲ្យធ្វើបន្ទាយលើកដីជា[[ប៉ម]]ឡើងខ្ពស់ ស្មើនឹងកំពែងព្រះនគរ។ ហើយអូស[[កាំភ្លើងធំ]]ដាក់បាញ់តម្រង់ចូលមកក្នុងព្រះនគរ។ កងទ័ពខាងព្រះមហានគរ "[[អង្គរធំ]]ប្រទេស[[កម្ពុជា]] ក៏អូសកាំភ្លើងធំ" មកដាក់គងលើភាគកំពែងបន្ទាយ ហើយបាញ់ទៅវិញទៅមក ឮសូរស័ព្ទសន្ធឹកពន្លឹកមហិមា។ ទ័ពខាងព្រះនគរ លើកចេញទៅវាយទ័ពសៀម ជាច្រើនគ្រា តែពុំមានជ័យជំនះសោះ។ ខាងទ័ពសៀមលើកមកប្លន់ វាយបន្ទាយព្រះនគរវិញ រេហ៍ពលក៏ស្លាប់អស់ជាច្រើនណាស់ដែរ តែក៏យកព្រះនគរពុំបាន។ ខ្មែរ និងសៀមតាំងច្បាំងគ្នា ច្រើនដង ច្រើនគ្រា តាំងពីខែ[[មិគសិរ]] ឆ្នាំ[[រោង]] [[ចត្វា]]ស័ករៀងមកដល់ខែ[[ចែត្រ]] ឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[បញ្ចស័ក]] ត្រូវជាមួយឆ្នាំប្រាំខែ តែពុំមានខាងណាចាញ់ ខាងណាឈ្នះសោះសឹងតែរបឹងរឹងរូសទាំងសងខាង។ កាលបើសង្គ្រាមនៅនឹងពុំមានជឿន ឬចម្រើនខាងណាដូច្នេះ ទើបព្រះបាទលំពង្សរាជា ទ្រង់មានព្រះ[[រាជសារ]] ឲ្យ[[រាជទូត]]នាំទៅឲ្យមេទ័ពសៀម ឲ្យនាំយកទៅថ្វាយព្រះចៅ[[បរមរាជាធិរាជទី១|បរមរាជា]] ជាមេទ័ពសៀម។ មេទ័ពធំ ទទួលឲ្យ[[អាល័ក្ស]] មើលប្រែជាសៀម ដែលមានសេចក្ដីថា :
"នគរកម្ពុជាធិបតី ជាមហានគរ ដែលសៀមធ្លាប់ជាចំណុះរៀងមក ហើយសៀមបានតាំងខ្លួនជាឯករាជ្យ រក្សាខេត្តខ័ណ្ឌ ព័ទ្ធសីមា ដោយខ្លួនរួចទៅហើយ។ ខាងយើង យើងក៏ពុំដែលគុំគួន បង្កបង្កើតជា[[សត្រូវ]]នឹងសៀមដល់ម្ដងឡើយ។ ឥឡូវនេះ ហេតុភេទ ប្រការដូចម្ដេច ក៏បានជាសៀមលើកទ័ព មកធ្វើសង្គ្រាមនឹងខ្មែរ ឲ្យ[[សមណៈ]] [[ជី]] [[ព្រាហ្មណ៍]] [[អាណាប្រជានុរាស្ត្រ]] ក្ដៅក្រហាយ យ៉ាងដូច្នេះ ឬក៏ប្រាថ្នាការភ័ស្តុផលអ្វី?"
ព្រះបរមរាជា មេទ័ពសៀម ជ្រាបសេចក្ដីហើយ ទើបឲ្យតែងជាព្រះរាជសារ ប្រគល់ឲ្យបម្រើនាំមកថ្វាយវិញ ដែលមានសេចក្ដីថា :
"ក្រុងស្រីអយុធ្យា ដែលលើកទ័ពមកនេះ គឺចង់ឲ្យមហានគរ ប្រទេសកម្ពុជាព្រមចំណុះក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ថាបើក្រុងកម្ពុជាធិបតី ព្រមចំណុះក្រុងស្រីអយុធ្យាហើយ សៀមនឹងលើកទ័ពត្រឡប់ទៅវិញភ្លាម"
ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ជា[[អម្ចាស់]]ជីវិតផែនដី ក្រុងកម្ពុជា បានទតព្រះរាជសារនេះ ហើយ ក៏មានព្រះតម្រាស់ ក្នុងទីប្រជុំព្រះរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតីថា :
"យើងធ្លាប់មានកិត្តិយសខ្ពស់ប្រសើរ បើយើងនឹងទទួលចំណុះសៀមទៅ នឹងនាំឲ្យខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះអាប់យសនឹងអស់ប្រទេសទាំងពួង ជាមិនខានឡើយ។ ដូច្នេះសៀមឯងកុំសង្ស័យឡើយថា ប្រទេសកម្ពុជា ព្រមចំណុះខ្លួនឲ្យសោះ"។ ទ្រង់ព្រះតម្រាស់ដូច្នេះរួចហើយ ព្រះបរមបពិត្រ អម្ចាស់ជីវិតផែនប្រទេសកម្ពុជា ស្ដេចយាងចេញប្រទក្សិណ ត្រួតត្រារក្សាព្រះនគរ ជាមាំមួន។
ខាងទ័ពសៀម ក៏ចោមព្រះនគរជុំវិញ ឥតមានបន្ធូរបន្ថយឡើយ។ លុះដល់[[វស្សានរដូវ]] ([[រដូវភ្លៀង]]) ត្រូវ[[ភ្លៀង]]ធ្លាក់មកជោកជាំ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ក៏ចាត់ចែងឲ្យពលធ្វើ[[ស្រែ]] យក[[ស្រូវ]]ជា[[ស្បៀង]] [[អាហារ]] ទុកសម្រាប់ការសង្គ្រាមទៅអនាគត។
ចំណែក មេទ័ពសៀម គឺព្រះបរមរាជា ព្រះអង្គឲ្យព្រះរាជបម្រើ ទៅក្រាបទូលព្រះចៅរាមាធិបតីជាម្ចាស់ផែនដីសៀមថា :
ការសង្គ្រាម នៅប្រទេសខ្មែរ សព្វថ្ងៃនេះ នៅតែរបឹងរឹងរូសទៅវិញ ទៅមក មិនទាន់មានខាងណាជាទន់ជាងខាងណាឡើយ។ ថាបើសៀម នឹងយកស្រុកខ្មែរឲ្យបាននោះបានតែខំប្រឹង ក្នុងគ្រាវេលានេះទេ។ ប្រសិនបើយើងថយទ័ព ត្រលប់ទៅប្រទេសវិញ ទុកឲ្យ ខ្មែរដឹងខ្លួន ខ្មែរនឹងកេណ្ឌពលពីស្រុកក្រៅ បានមកជួបជុំហើយ នោះសៀមកុំនឹកឡើយថា នឹងបានស្រុកខ្មែរឲ្យសោះ។
[[ព្រះចៅ]]រាមាធិបតី យល់តាមសំបុត្រនោះ ឃើញថា ត្រូវហើយ ទើបឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ប្រុងប្រៀបរៀបពលជាច្រើន។ លុះ[[ចេញវស្សា]] ស្ដេចក៏លើកទ័ពមក ដោយព្រះអង្គឯង រហូតមកដល់ជិតមហានគរ។ ខណៈនោះ ស្ដេចឲ្យលើកពល ចូលចោមជិតរឹតរឹងប្រឹងធ្វើការលើសដើម។
នេះនឹងស្រដី ឯសម្ដេចព្រះអនុជ ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ដែលទ្រង់ចេញទៅ កេណ្ឌ កងទ័ពខាងស្រុកក្រៅ។ លុះកេណ្ឌមកពុំទាន់បានជុំគ្រប់ស្រុកគ្រប់ខេត្ត ហើយបានដឹងថា : ទ័ពសៀមលើកមកច្រើនណាស់ ទ្រង់ក៏ប្រជុំពល លើកមកជិតគិតតាំងបន្ទាយចោមទ័ពសៀមរាបវិញ។
ខណៈនោះ សៀម ដឹងហើយ ក៏លើកកងទ័ពបំបែកទៅវាយទ័ព ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស បណ្ដាលឲ្យទ័ពខ្មែរបែកបាក់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ្រង់នឹងតាំងលើកមកវិញក៏ពុំបាន ទើបព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ស្ដេចរត់ហួសទៅនឹង[[នគរលាវ]] [[លានជាង]] (ឯកសារដើមសរសេរថា ឡានធាង គឺសរសេរតាមសំនៀងរបស់លាវ។ តែបើសរសេរតាមអក្ខរាវិរុទ្ធខ្មែរត្រូវសរសេរថា "លានជាង" វិញទើបត្រូវ ព្រោះ លានជាង ប្រែ ដំរីមួយលាន ជាឈ្មោះរបស់ស្រុកលាវ គឺស្រុកដែលមានដំរីច្រើន) [[ចម្ប៉ាសក្ដិ]]។ ឯចៅហ្វាយស្រុកខ្មែរខេត្តក្រៅបានដឹងថា : ទ័ពសៀម ចោមព្រះមហានគរហើយ ក៏កេណ្ឌ[[កងទ័ព]] គ្រប់ស្រុកលើកចូលមកជួយជាច្រើនកង តែពុំបានមកព្រមគ្នា តែម្ដងទេ។ ស្រុកណាលើកមកដល់មុន ប្រទះនឹងទ័ពសៀម ក៏ច្បាំងគ្នានឹងសៀមទៅ។ ប៉ុន្តែ ដោយទ័ពសៀមច្រើនជាងខ្មែរ វាក៏លើកវាយទ័ពខ្មែរនោះ ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅទីដទៃៗអស់ទៅទៀត។
ព្រះចៅរាមាធិបតី បរពល ប្រជុំទ័ពធំ វាយប្លន់ព្រះមហានគរជាច្រើនលើក ច្រើនសាទៀត តែមិនបានការសោះ។ កងទ័ពខ្មែររក្សាបន្ទាយ ក៏បាញ់[[កាំភ្លើងធំ]] តូច [[ធ្នូ]] [[ស្នា]] [[ពួយ]] [[ចាក់]] ដោយសស្ត្រាវុធ ដែលមានគ្រប់ដៃ បណ្ដាលឲ្យត្រូវពលសៀម ភ្លូកភ្លឹកស្លាប់ជាច្រើន។ បើគិតតាំងពីសៀមចោមនគរមកនោះគ្រប់មួយ[[ខួប]]គឺ ១២ ខែហើយ តែសៀមធ្វើការសង្គ្រាម ពុំបានចាញ់ឈ្នះសោះ។
ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជាធិរាជ ស្ដេចទ្រង់ព្រះវិតក្កនឹងការសង្គ្រាមណាស់ ក៏បណ្ដាលជាព្រះរោគ មកញាំញីព្រះអង្គជាខ្លាំង ព្រះអង្គក៏សុគតទៅ។ "ព្រះអង្គសោយរាជ្យជាសុខសាន្តបាន៣ឆ្នាំសោយរាជ្យក្នុង ២ឆ្នាំ បូករួមទាំងអស់ ត្រូវជា ៥ឆ្នាំ"។
សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ កាលបើឃើញ[[ព្រះរាម]]របស់ព្រះអង្គ ទ្រង់សុគតទៅដូច្នេះហើយ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ព្រះកន្សែងសោយសោកជាខ្លាំង។ សោកស្រេច ស្ដេចលើកព្រះបរមសព តម្កល់ទុកក្នុងមហាប្រាសាទ ហើយព្រះអង្គត្រួតត្រាការសង្គ្រាមដូចប្រក្រតី។ ប៉ុន្តែដោយហេតុថា ព្រះគ្រោះនៃមហានគរ នឹងដល់នូវ[[កលយុគ]] ជាទុក្ខវិនាសអន្តរាយ កងទ័ពរេហ៍ពលសាកលប្រជានុរាស្ត្រ មិនអាចទប់ទល់នឹងសេចក្ដីទុក្ខនេះបាន ក៏យំសោកភ្លឹកចិត្តភិតភ័យ ញាប់ញ័ររាល់រូបកាយ។ សូរស័ព្ទយំយោបំរងំ ពេញទាំងមហានគរ។
ព្រះរាមធិបតី បានដំណឹងនេះហើយ ហើយយល់ថាជា ការណ៍ចំណាប់របស់ព្រះអង្គហើយ ក៏បរពលចូលព្រះមហានគរទៀត។ ព្រះអង្គដាក់[[ព្រះអាជ្ញា]]ថា បើអ្នកឯណារារត់ ទ្រង់យកទោសកាត់ក្បាល ដោយជាបម្រាម។ ថាបើអ្នកណាចូលព្រះនគរបានមុខ ទ្រង់នឹងប្រទាន[[រង្វាន់]]ជាច្រើន។ គ្រានោះសេនាយោធាទាហាន បានឭព្រះបន្ទូលព្រះរាមាធិបតី "ស្ដេចសៀម" ហើយក៏មានចិត្តព្រឺព្រមគ្នាចូលពាក់បង្អោងតោងជណ្ដើរបានរាល់គ្នា ហើយឡើងក្បាលបន្ទាយបានគ្រប់ៗគ្នា។ ខាងទ័ពខ្មែរ កាលបើបានឃើញទ័ពសៀម មានចិត្តក្លាហាន ឡើងដល់[[ក្បាលបន្ទាយ]]ហើយ ក៏ឥតរុញរា រារែកដែរ គឺចូលទៅច្បាំងលើ ក្បាលបន្ទាយ ព្រះមហានគរ តបតទៅវិញយ៉ាងសាហាវ។ សង្គ្រាមនេះ ឮតែសន្ធឹកសូរ[[ស្គរ]] [[គង]][[រគាំង]]ត តាំងហ៊ោកញ្ជ្រៀវ សូរកាំភ្លើង [[កៅទ័ណ្ឌ]] (ធ្នូសម្រាប់ព្រះទ្រង់រាជ) ធ្នូ ស្នា សស្ត្រាវុធ ជាមហាកោលាហល រចល់ពលសៀមក៏ស្លាប់គរជើងលើគ្នា នៅ[[ជើងកំពែង]]។ ពលខ្មែរក៏ស្លាប់រាប់មិនអស់ដូចគ្នា។ ខណៈនោះ [[ចៅបាសាត]] (ព្រះរាជបុត្រទី២ នៃ ព្រះចៅសៀម) បរពលទាហានរុករាន លុកចូលទិសខាងកើត បានដល់មកក្នុងកំផែនព្រះនគរ។ កងទាហានទីទៃ ក៏បានចូលគ្រប់ទិស ចាក់កាប់ សម្លាប់គ្នា ជាច្រឡំបល់ក្នុងព្រះនគរ។ ពលខ្មែរស្លាប់ច្រើនម៉ឺនណាស់ ឈាមក្រហមដាលដាសទាំងទីកំផែងព្រះ[[រាជវាំង]]។
កាលវេលា ទ័ពសៀមចូលបាននោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ព្រះអង្គសុគតក្នុងសង្គ្រាមយុទ្ធនោះទៅហើយ ពុំមាននរណាឡើយ ជាមេទ័ពត្រួតត្រា តំណអំពីព្រះអង្គសោះ។ បណ្ដារេហ៍ពល សាកលយោធា ក៏រំសាយដៃ រំលាយគ្នាអស់ទៅ។
ព្រះ[[បរមរាជា]] ជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ព្រះ[[ធម្មាសោករាជ]] ជាព្រះរាជបុត្រសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] និង [[រាជគ្រូ]][[បុរោហិត]] កាលបើឃើញថា នឹងទប់ទល់នឹងទ័ពសៀមពុំបានហើយក៏បបួលគ្នាយក[[គ្រឿងសម្រាប់រាជ្យ]] និង [[ព្រះខាន់]] [[លំពែងជ័យ]] [[គ្រឿងកៅទ័ណ្ឌ]]សម្រាប់ព្រះ[[បញ្ចក្សេត្រ]]នោះ នាំមុខមន្ត្រីរាស្ត្រប្រជាច្រើនម៉ឺននាក់ វាយទំលាយទ័ពសៀម ត្រាតែបែកហើយរត់រួចចេញទៅ។ គ្រានោះ ព្រះមហានគរ ក៏បែកខូចបានទៅសៀម ក្នុងឆ្នាំម្សាញ់បញ្ចស័ក ព.ស.១៨៩៧-គ.ស. ១៣៥៣- ម.ស.១២៧៥- ច.ស. ៧១៥។
ព្រះរាមាធិបតី (ស្ដេចសៀម) កាលបើមានជ័យជំនះលើខ្មែរហើយ ក៏លើកពល សៀមចូលមកមហានគរ ប្រមូលព្រះរាជទ្រព្យសម្បត្តិ ក្នុង[[ឃ្លាំង]] យកបញ្ជីគ្រប់ចំនួន ចាប់យករាស្ត្រខ្មែរក្នុងនគរ ដាក់ជាឈ្លើយបានមួយសែនគ្រួ ហើយស្ដេចនាំសេនាទាហាន ចូលទតក្នុងព្រះមហានគរ គ្រប់ប្រាសាទរាជសីមា នៅដំណាក់[[រោងទង]] [[រោងទីរាជឃ្លាំង]] កំពែងគ្រប់តំបន់ សុទ្ធសឹងប្រដាប់រចនាដោយ[[កែវ]] ដោយ[[ថ្ម]] ឆ្លាក់ទិព្វមាស ឱភាសប្រសើរណាស់។ ព្រះចៅរាមាធិបតី និង សេនាទាហាន ក៏លាន់មាត់សរសើរថា : ប្រាសាទមហានគរនេះ ល្អដូចប្រាសាទក្នុង[[ឋានត្រៃត្រឹង្សាសួគ៌ា]] ដូចបានល្បីឮរន្ទឺគ្រប់ប្រទេសរៀងមកមែន។ លុះស្ដេចទៅដល់ទីតម្កល់ព្រះសព ព្រះលំពង្សរាជា ក៏ព្រះអង្គបង្កើតជា[[ធម្មសង្វេគ]] ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យរៀបថ្វាយ[[ព្រះភ្លើង]] ព្រះសពព្រះបាទលំពង្សរាជា និង សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ តាម[[ទំនៀម]]របស់ខ្មែរ។ លុះរៀបស្រេចហើយ ទើបស្ដេចរៀបអភិសេកព្រះរាជបុត្រទី១ របស់ព្រះអង្គព្រះនាមព្រះចៅបាអាត ឲ្យសោយរាជ្យក្នុងដែនដី ប្រទេសកម្ពុជា។
ដូចដែលយើងបានរៀបរាប់រួចមកហើយខាងលើ បើតាមពង្សាវតារវត្ដទឹកវិល កងទ័ពសៀមបានវាយប្រហារឈ្លានពានលុកលុយ មហានគរក្នុងរាជ្យព្រះបាទលំពង្ស។ ក្នុងពេលដែលដឹងថាស្ដេចសៀមលើកទ័ពមកធ្វើសង្គ្រាមនឹងខ្មែរ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរព្រះលំពង្សបានចាត់ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស(ពង្សាវតារ វត្ដទឹកវិល បានបញ្ជាក់ថាព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ជាកូនព្រះ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ|ស្រីសុគន្ធបទ]]។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទជាកូនរបស់ព្រះបរមនិព្វានបាទ ព្រះមហាក្សត្រទី២៦។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ មិនដែលបានឡើងសោយរាជ្យទេ) ដែលត្រូវជាក្មួយ ឲ្យចេញទៅប្រមែប្រមូលរៀបចំកេណ្ឌទ័ពតាមខេត្ដខណ្ឌជិតឆ្ងាយ ដើម្បីយកមកជួយទប់ទល់ការពារមហានគរ។ កាលបើប្រទាក់ប្រទងជាមួយចៅហ្វាយខេត្ដទាំងឡាយ ក្នុងព្រះ[[រាជាណាចក្រ]] ប្រមែប្រមូលទ័ពបានជាបណ្ដើរខ្លះៗហើយ ព្រះស្រីសុរិយោវង្សក៏បញ្ជាឲ្យលើកទ័ពចេញទៅចោមព័ទ្ធវាយប្រយុទ្ធកម្ទេចទ័ពសៀម។ ក្នុងសម័យនោះ កងទ័ពខ្មែរតាមខេត្ដជិតឆ្ងាយ មិនបានមកដល់ស្មើពេលគ្នាទេ ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យកម្លាំងខ្មែរ មិនបានមូលមាំមួនខ្លាំងក្លារឹងប៉ឹងមានប្រសិទ្ធិភាព អាចតទល់វាយកម្ចាត់សត្រូវបានទេ។ ទ័ពសៀមដែលមានចំនួនច្រើនលើសលប់ បានឆ្លៀតវាយប្រហារបំបែកកងកម្លាំងខ្មែរមួយម្ដងៗ បាក់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។
នៅចំពោះមុខស្ថានការ អស់សង្ឃឹមនេះ ព្រះបាទលំពង្សរាជា ព្រះអង្គទ្រង់កើតទុក្ខព្រួយ វិយោគឈឺ រីងរៃ រហូតអស់ព្រះជន្ម ។ ក្រោយដែលមហានគរត្រូវសៀមយកបាន ព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] បានទៅរៀបកងទ័ពនៅ[[ខេត្ដបានសាន្ដ]]។ ឱកាសល្អហុចមកឲ្យកាលណា ព្រះអង្គក៏លើកទ័ពខ្មែរគ្រប់ខេត្ដខណ្ឌទាំងអស់ ធ្វើដំណើរពីគ្រប់ទិសទី ចេញតម្រង់ទៅចាក់ឡោមព័ទ្ធវាយប្រហារកម្ចាត់ទ័ពសៀមនៅមហានគរ។ ទ័ពព្រះអង្គផ្ទាល់បានចេញពីបាសាន្ត ឡើងតាមទន្លេផង តាមជើងគោកផង។ ទៅដល់[[ភ្នំទ្រាយ]] ព្រះមហេសីព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ដែលធ្វើដំណើរតាមទូក តាមព្រះស្វាមីមកដែរនោះបានបន់ស្រន់បារមីអ្នកតានៅទីនោះថា “បើព្រះមហានគររំដោះចេញផុតពីកណ្ដាប់ដៃសៀមបាន ព្រះនាងមិនភ្លេចគុណដ៏ធំនេះទេ ហើយព្រះនាងសន្យាថា នឹងមករៀបចំតាក់តែង[[អាស្រម]][[អ្នកតា]]នេះឲ្យបានល្អសមរម្យ”។ កន្លែងអាស្រមអ្នកតាភ្នំទ្រាយ ថ្ងៃក្រោយមកត្រូវបានព្រះនាងធ្វើការគោរពបូជាតាមពាក្យ[[បំណន់]] រៀបចំរចនាល្អវិចិត្រ ហើយជាប់ឈ្មោះទៅជា[[ភ្នំព្រះទេពី]] ដែលក្លាយបន្ដិចម្ដងៗទៅជា [[ភ្នំទីពី]] (ក្នុង[[ខេត្ដកំពង់ចាម]]សព្វថ្ងៃ) រៀងរហូតមក។
==លំពង្សរាជា និង ស្រីសុរិយោទ័យទី១==
ស្ដេចទាំងពីរអង្គនេះថ្វីត្បិតតែព្រះនាម ខុសគ្នា ក៏ប៉ុន្តែព្រឹត្តិការណ៍ក្នុងរាជ្យឃើញមានលំនាំដើមចមប្រហែលគ្នាបើសិនជាយើងយកសំណរតាមពង្សាវតារផ្សេងមក ប្រៀបធៀប យើងអាចសន្និដ្ឋានថាស្ដេចទាំងពីរអង្គអាចជាស្ដេច តែមួយ ព្រោះអ្វី? ព្រោះព្រះរាជាខ្មែរតែមានព្រះនាមច្រើន ដូចជាព្រះនាមដើម ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ គោរម្យនាមដែលជាព្រះនាមវែង ពេលឡើងសោយរាជ្យ និងព្រះបច្ឆារណនាមដែលជានាមក្នុងពេលចូលទិវង្គត។
==ឯកសារយោង==
*ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគរឿងនិទាន ដោយលោកបណ្ឌិតសភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]]
*ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រនៃកម្វុជទេឝ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]]
{{s-start}}
{{s-reg}}
{{s-bef|before=ព្រះបាទ[[សិទ្ធានរាជា]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន|មហានគរ]]|years=គ.ស ១៣៤៦-១៣៤៩ រឺ ១៣៤៦-១៣៥១}}
{{s-aft|after=ព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] រឺ ព្រះចៅ[[បាអាត]] (ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ)}}
{{s-end}}
nft8gdos93kbj4rjprxfvww95wq57zd
282563
282562
2022-08-18T07:12:28Z
Camhistory
36281
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" |
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៣៤៦-១៣៥២
[[អាណាចក្រកម្ពុជា]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៣៤៨
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| មិនមានកំណត់ត្រា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[និពាន្វបទ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[ស្រីសុរិយោវង្ស]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សអង្គរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១២៩២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៣៥២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (សន្ធានរាជា ស្រីនិពាន្វចក្រ) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref>
==លំពង្សរាជា និង ស្រីសុរិយោទ័យទី១==
ស្ដេចទាំងពីរអង្គនេះថ្វីត្បិតតែព្រះនាម ខុសគ្នា ក៏ប៉ុន្តែព្រឹត្តិការណ៍ក្នុងរាជ្យឃើញមានលំនាំដើមចមប្រហែលគ្នាបើសិនជាយើងយកសំណរតាមពង្សាវតារផ្សេងមក ប្រៀបធៀប យើងអាចសន្និដ្ឋានថាស្ដេចទាំងពីរអង្គអាចជាស្ដេច តែមួយ ព្រោះអ្វី? ព្រោះព្រះរាជាខ្មែរតែមានព្រះនាមច្រើន ដូចជាព្រះនាមដើម ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ គោរម្យនាមដែលជាព្រះនាមវែង ពេលឡើងសោយរាជ្យ និងព្រះបច្ឆារណនាមដែលជានាមក្នុងពេលចូលទិវង្គត។
==ឯកសារយោង==
*ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគរឿងនិទាន ដោយលោកបណ្ឌិតសភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]]
*ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រនៃកម្វុជទេឝ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]]
{{s-start}}
{{s-reg}}
{{s-bef|before=ព្រះបាទ[[សិទ្ធានរាជា]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន|មហានគរ]]|years=គ.ស ១៣៤៦-១៣៤៩ រឺ ១៣៤៦-១៣៥១}}
{{s-aft|after=ព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] រឺ ព្រះចៅ[[បាអាត]] (ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ)}}
{{s-end}}
6kwols8v52x2rsu1dhmg6f1p6z93f6d
282564
282563
2022-08-18T07:14:30Z
Camhistory
36281
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" |
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៣៤៦-១៣៥២
[[អាណាចក្រកម្ពុជា]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៣៤៨
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| មិនមានកំណត់ត្រា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[និពាន្វបទ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[ស្រីសុរិយោវង្ស]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សអង្គរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១២៩២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៣៥២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (សន្ធានរាជា ស្រីនិពាន្វចក្រ) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref>
==ឯកសារយោង==
*ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគរឿងនិទាន ដោយលោកបណ្ឌិតសភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]]
*ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រនៃកម្វុជទេឝ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]]
{{s-start}}
{{s-reg}}
{{s-bef|before=ព្រះបាទ[[សិទ្ធានរាជា]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន|មហានគរ]]|years=គ.ស ១៣៤៦-១៣៤៩ រឺ ១៣៤៦-១៣៥១}}
{{s-aft|after=ព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] រឺ ព្រះចៅ[[បាអាត]] (ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ)}}
{{s-end}}
lt47v2i9uekzvnwccjji1c6nqg6ml24
282565
282564
2022-08-18T07:14:46Z
Camhistory
36281
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" |
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៣៤៦-១៣៥២
[[អាណាចក្រកម្ពុជា]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៣៤៨
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| មិនមានកំណត់ត្រា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[និពាន្វបទ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[ស្រីសុរិយោវង្ស]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សអង្គរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១២៩២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៣៥២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (សន្ធានរាជា ស្រីនិពាន្វចក្រ) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref>
lhdj684ymu18wn4u04hmd7idbyxtdwa
282566
282565
2022-08-18T07:15:07Z
Camhistory
36281
/* ជីវិតចាប់ផ្ដើម */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" |
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៣៤៦-១៣៥២
[[អាណាចក្រកម្ពុជា]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៣៤៨
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| មិនមានកំណត់ត្រា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[និពាន្វបទ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[ស្រីសុរិយោវង្ស]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សអង្គរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១២៩២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៣៥២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (សន្ធានរាជា ស្រីនិពាន្វចក្រ) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref>
== ឯកសារយោង ==
9ualeaiz3orlmo3ybci567sl4hkgqlb
282572
282566
2022-08-18T11:47:46Z
Camhistory
36281
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" |
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៣៤៦-១៣៥២
[[អាណាចក្រកម្ពុជា]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៣៤៨
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| មិនមានកំណត់ត្រា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីនិពាន្វបទ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[ស្រីសុរិយោវង្ស]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សអង្គរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១២៩២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៣៥២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (សន្ធានរាជា ស្រីនិពាន្វចក្រ) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref>
== ឯកសារយោង ==
d1jggavs2yg82kalc8q4afmi6sdnwtp
282573
282572
2022-08-18T11:48:26Z
Camhistory
36281
/* ជីវិតចាប់ផ្ដើម */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" |
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៣៤៦-១៣៥២
[[អាណាចក្រកម្ពុជា]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៣៤៨
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| មិនមានកំណត់ត្រា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីនិពាន្វបទ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[ស្រីសុរិយោវង្ស]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សអង្គរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១២៩២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៣៥២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (សន្ធានរាជា ស្រីនិពាន្វបទ) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref>
== ឯកសារយោង ==
j7tpyfqo42w59afc1jfk0p1yw8ti1c0
282574
282573
2022-08-18T11:51:14Z
Camhistory
36281
/* ជីវិតចាប់ផ្ដើម */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" |
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៣៤៦-១៣៥២
[[អាណាចក្រកម្ពុជា]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៣៤៨
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| មិនមានកំណត់ត្រា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីនិពាន្វបទ]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[ស្រីសុរិយោវង្ស]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សអង្គរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១២៩២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៣៥២
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (សន្ធានរាជា ស្រីនិពាន្វបទ) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ក្រោយធ្វើរតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ថ្មីរួច ទ្រង់បានឡើងសោយរាជសម្បត្តិលើកទី២ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៨ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref>
== ឯកសារយោង ==
pfsaoxujid8k7eyfwb8fik8awjodzdh
ចន្ទរាជា
0
28608
282525
274801
2022-08-17T13:21:42Z
Camhistory
36281
អត្ថបទទាំងមូល ត្រូវការប្រែសម្រួលទាំងអស់ឡើងវិញ ជាប្រវត្តិសាស្ត្រពិត មិនមែនជារឿងភាគនិទាន
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century.
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៥១៦-១៥៦៦
[[អាណាចក្រលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[សម័យកាលលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៥១៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| ព្រះបរមចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីជេដ្ឋា]]
(ហ្លួងព្រះស្ដេចកន)
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[បរមរាជាទី២]]
(បរមិន្ទរាជា)
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១៤៨៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៥៦៧
(ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref>
==ការប្រសូត និង ព្រះនាម==
ឆ្នាំ[[រោង]] [[អដ្ឋស័ក]] ព.ស. ២០៤០, គ.ស. ១៤៩៦ ព្រះបាទស្រី[[ធម្មរាជាទី១]] សោយរាជ្យបាន ១៩ឆ្នាំ [[ព្រះមែយ្យ]] (ពាក្យសៀម ពាក្យសំរាប់ហៅព្រះ[[អគ្គមហេសី]] ឬ ស្នំឯក) [[ទេពបុប្ផា]]ជាព្រះ[[ស្នំឯក]]សម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គនៅវេលា[[ចន្ទ្រគ្រាស]] ដូច្នេះ ក្រុម[[បារគូ]] [[បុរោហិត]] [[ហោរាចារ្យ]] ថ្វាយព្រះនាមដល់ព្រះរាជបុត្រនោះថា ពញា'''ចន្ទរាជា'''។ ព្រះចន្ទរាជា ស្ដេចបាន[[ជំទាវវារ]] (ប្រហែលជាជំទាវនោះវល្លិឬ?) ជាភរិយាចៅពញា[[យមរាជ]] ពិភ័ក្ដិរក្សាព្រះអង្គទំនុកបំរុងជាសុខរៀងមក។
==ព្រះរាជជីវប្បវត្តិ==
===តែងតាំងជា សម្ដេចព្រះបរមរាជា មហាឧបរាជ រាជាធិរាជ===
'''{{Main|បញ្ជីរជ្ជទាយាទកម្ពុជា}}'''
ឆ្នាំថោះ នព្វស័ក [[ពុទ្ធសករាជ|ព.ស.]] ២០៥១, [[គ្រិស្តសករាជ|គ.ស.]] ១៥០៧, [[មហាសករាជ|ម.ស.]] ១៤២៨, [[ចុល្លសករាជ|ច.ស.]] ៨៦៨ ព្រះបរមបពិត្រស្ដេចទ្រង់ព្រះតំរិះ អំពីកិច្ចការរាជការផងទាំងពួង ទ្រង់ឃើញថាប្រទេសកម្ពុជា[[ត្រើយខាងលិច]]នោះឆ្ងាយណាស់ឆ្ងាយអំពីកិច្ចការត្រួតត្រា គួរជាទីរងាអស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ។ ទ្រង់ព្រះពិចារណាឃើញថា: ចៅពញាចន្ទរាជា ជាព្រះ[[អនុជ]]នោះ មានតំរិះប្រាជ្ញា ល្មមជាទីកក់ក្ដៅរបស់រាស្ត្រត្រើយខាងលិចបាន ទើបទ្រង់តាំងឲ្យចៅពញាចន្ទរាជាឡើងយសជាសម្ដេចព្រះបរមរាជា មហា[[ឧបរាជ]]រាជាធិរាជ ហើយព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ស្ដេចឲ្យចេញទៅគង់នៅក្នុងក្រុង[[ចតុម្មុខ]] មង្គល[[ស្រុកភ្នំពេញ]]ឲ្យបានជាទីកោតក្រែងអ្នកត្រើយខាងលិច។ សម្ដេចព្រះអនុជចន្ទរាជាធិរាជ ថ្វាយបង្គំទទួលព្រះរាជឱង្ការហើយ ក៏លាចេញមក នាំបណ្ដារាស្ត្រជាខ្ញុំក្នុងព្រះអង្គចេញទៅគង់ចតុម្មុខមង្គល (រាជធានីភ្នំពេញយើងសព្វថ្ងៃនេះ) ដើម្បីទំនុកបំរុង អ្នកស្រុកត្រើយខាងលិចឲ្យបានក្សេមក្សាន្តឥតមានកលិយុគរៀងមកឡើយ។
សម្ដេចព្រះ[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]រាជាជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង កាលសម្ដេចព្រះអនុជថ្វាយបង្គំលាទៅហើយ ក្រោយនោះទ្រង់ព្រះតំរិះយល់ថា: ព្រះរូបរបស់អញ អញក៏បានសាងទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ ជាព្រះយសរួចហើយ ខាងរាជការទៀត [[ត្រើយខាងកើត]]មានខ្លួនអញជាអ្នកត្រួតត្រារក្សាមាំមួន ហើយត្រើយខាងលិច អញក៏បានចាត់សម្ដេចព្រះអនុជចន្ទរាជាធិរាជឲ្យទៅត្រួតត្រាមាំមួនជ្រះស្រឡះហើយដែរ។
===ប្រផ្នូល និង ហេតុភេទក្នុងរាជ្យព្រះជេដ្ឋា===
ឆ្នាំ[[រោង]] [[សំរឹទ្ធិស័ក]] ព.ស.២០៥២, គ.ស. ១៥០៨, ម.ស.១៤៣០, ច.ស.៨៧០ ក្នុងខែ[[ចែត្រ]]ចូល[[មហាសង្ក្រាន្ត]] នៅថ្ងៃ[[នក្ខត្តឫក្ស]]នោះ អស់មហាជនសឹងជួបជុំធ្វើបុណ្យសក្ការៈបូជាទាំងទេពនិករអមរមេឃ សូមមង្គលសួស្ដី ចូលឆ្នាំថ្មីតទៅ។ ខណៈនោះ ព្រះបាទឝ្រីឝៅគន្ធបទជា[[អម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង]] ព្រះអង្គធ្វើសក្ការៈបូជា ថ្វាយ[[ព្រះស្រីរតនត្រ័យ]] សព្វទេពទិសទសស្រេចហើយ ស្ដេចចូល[[ក្រឡាព្រះបន្ទំ]] [[បរមសេយ្យាសន៍]] (ឬ[[សយ្យាសន៍]]ប្រែជាទីដេក ឬទីងងុយ) ជាសុខស្កល់។ ទ្រង់ព្រះសុបិននិមិត្តឃើញថា: មាននាគមួយធំមានឫទ្ធិមហិមា មកដេញព្រះអង្គ និង មនុស្សម្នាឲ្យរត់ចេញអស់ពីព្រះ[[រាជវាំង]] ហើយព្រួសពិសជាភ្លើងឆេះដាលពេញទាំងព្រះមហានគរ។ អំណាចភ្លើងនោះក្ដៅពន់ប្រមាណណាស់ឃើញហាក់ដូចជានាគនោះស្ទុះចូលមកខាំពាំ[[ស្វេតច្ឆ័ត្រ]]នាំទៅកាន់ទិសបូព៌។ លុះល្មមព្រឹកឡើងព្រាងស្វាងព្រះសុរិយា ព្រះករុណាជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គ[[តើន]]ចាកព្រះសេយ្យាសន៍ស្រេច ស្ដេចព្រួយព្រះទ័យ នឹងព្រះសុបិនប្លែកនោះ ពន់ប្រមាណណាស់។ លុះស្ដេចស្រង់ ទ្រង់គ្រឿងស្រេច ស្ដេចចេញព្រះរាជរោងរម្យគង់លើព្រះសុវណ្ណ[[ទែន]]ទិព្វអាសនៈ។ សម្ដេចព្រះអនុជចន្ទរាជាធិរាជ និង សម្ដេច[[ឱរសាធិរាជ]]ព្រមដោយព្រះបរមវង្សា [[ព្រាហ្មណ៍]][[ព្រឹទ្ធាចារ្យ]] [[សេនាបតី]] មន្ត្រីតូចធំ គាល់គ្រប់តំណែង ថ្វាយទៀនធូបមាលាជាទីតបស្នងឆ្លងព្រះតេជគុណ តាមព្រះរាជ[[ប្រពៃណី|ប្រវេណី]]។ ក្នុងវេលានោះ គ្រប់គ្នាទាំងអស់ ទាំងខ្ញុំព្រះរាជការក្នុង ទាំងខ្ញុំព្រះរាជការក្រៅ មកថ្វាយ[[ទៀន]][[ធូប]][[មាលា]] ពុំមានសេសសល់ដល់ម្នាក់ឡើយ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង មានព្រះរាជបន្ទូលសូរសីហនាថព្រះរាជទាន ព្រះពរសុន្ទររាជមង្គលស្រេចហើយ ស្ដេចទតព្រះនេត្រទៅ អស់ព្រះបរមវង្សា និង ខ្ញុំរាជការរៀងទៅដល់[[ឃុនហ្លួង]][[ព្រះស្ដេចធិបតី]]។ ខណៈនោះ ស្ដេចទតឃើញមានតួនាគពីរព័ទ្ធព័ន្ធលើឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចហើយងើបក្បាលឆ្វេងស្ដាំ ទន្ទឹមគ្នានឹងសិរសាឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចកន។ រូបនាគនោះ ដូចនាគដែលព្រះអង្គទ្រង់ព្រះសុបិននិមិត្ត។ កិរិយានាគនោះហាក់ដូចជានឹងស្ទុះទៅខាំព្រះអង្គ ព្រះអង្គទ្រង់ភ្ញាក់ព្រះទ័យត្រាស់ឲ្យមន្ត្រីមើល មន្ត្រីមើលពុំឃើញតាមព្រះរាជបញ្ជាសោះ។ ដូច្នោះហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យណាស់។
ក្នុងពេលទ្រង់ធ្វើសវនការ [[ចៅពញា]][[មនោមេត្រី]] [[ចៅហ្វាយស្រុក]][[បាត់ដំបង]] បានបកសំបុត្រប្ដឹងមកថា: [[ស្រះទឹក]]សំរាប់[[ព្រះមហាក្សត្រ]] ដែលនៅក្នុង[[គុហា]][[ភ្នំបាណន់]]នោះ ចេញជាឈាមដាលក្រហមដូច[[ទឹកល័ខ]]។ ព្រះ[[ចៅអធិការ]] [[វត្តព្រះវិហារសួគ៌]] ក៏មានសង្ឃដីកាបកចូលមកថា: ព្រះ[[ជ្រែប្រផ្នូល]]នោះ បាក់មែកចេញជាឈាម។ ថាព្រះ[[ឥសូរ]] ព្រះ[[នរាយណ៍]] ប្រេះព្រះ[[ឱរា]]ចេញជាឈាមដែរ។ ព្រះ[[រាជគ្រូ]][[បុរោហិត]] ក៏ថ្វាយសេចក្ដីថា: [[ព្រះខឌ្ដជ័យមង្គល]]នោះមាន[[ស្នឹម]]ច្រាលក្រហមពី[[ត្រីសូល៍]]ដល់គល់។ [[ចៅហ្វាយស្រុក]][[ពោធិ៍សាត់]] បកសំបុត្រប្ដឹងមកថា: ព្រះកាំបិតស្ដាំរង្គោះ[[ផ្លែ]]ពី[[ដង]]។ ថាមានផែះនៅក្នុងស្រោមកាំបិតនោះ។ [[ចៅហ្វាយស្រុក]][[បាភ្នំ]]បកសំបុត្រចូលមកថា ព្រះពុទ្ធរូបក្នុងទីបាភ្នំហូរទឹកនេត្រមកជាឈាម ក្រហមដូចល័ខ។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យណាស់។ លុះផុតវេលា ក្រាបបង្គំគាល់ហើយ ព្រះអនុជអង្គចន្ទរាជាធិបតី ស្ដេចយាងត្រឡប់ទៅ[[ភ្នំពេញ]]វិញ។ ខ្ញុំរាជការទាំងពួង ក៏ថ្វាយបង្គំលាទៅផ្ទះទីទៃៗរៀងខ្លួន។ ឯព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គចូលទៅដល់[[រតនបល្លង្ក]] តាំងប្រថាប់នៅមុខស្វេត្រច្ឆ័ត្រទើបត្រាស់ព្រះ[[ឥសីភ័ទ្ទ]] [[មហារាជគ្រូ]] និង [[រាជហោរាធិបតី]]ឲ្យចូលទៅគាល់ខាងក្នុងទីស្ងាត់។
ខណៈនោះ ទ្រង់ប្រឹក្សាការណ៍ថា:
''"ការផែនដីពេលនេះ មានហេតុគ្រប់ប្រការ ដូច្នេះអស់អ្នកយល់ថាដូចម្ដេច?"''
សម្ដេចព្រះ[[ឥសីភ័ទ្ទ]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា:
''"ព្រះខឌ្ដជ័យមង្គល ដែលមានហេតុស្នឹមដល់គល់យ៉ាងនេះ តាមសម្ដេចព្រះ[[ឥន្ទ្រាធិរាជ]]ទ្រង់[[ទំនាយ]]ទុកនោះថា មុខជានឹងកើតហេតុធំពុំខានឡើយ។"''
ព្រះរាជ[[ហោរាធិបតី]]យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា:
''"តាមហេតុនេះ ផែនដី កើតកោលាហលដល់អស្ចារ្យ។ ផែនដីនឹងមានព្រះ[[គ្រោះ]]កាចខ្លាំងណាស់។"''
លុះទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ទំនាយឥសីភ័ទ្ទ និងហោរាសព្វគ្រប់ហើយ ទើបព្រះអង្គត្រាស់សួរទៀតថា:
''"រាជសត្រូវនោះ មកពីក្នុង ឬ ក្រៅក្រុង ឲ្យគន់គូរតទៅទៀតមើល?"''
ហោរា តាំងលេខ[[តំរា]][[គន់គូ]]បូកហត្ថទៅទៀត ដឹងច្បាស់ក្នុងតំរាហើយក្រាបទូលថា:
''"រាជសត្រូវនោះ នៅក្នុងព្រះនគរ។ វាកើតឆ្នាំ[[រោង]] ពង្ស[[នាគ]]។ ទំនាយនេះ ឃើញចំត្រូវត្រង់ខ្លួនឃុនហ្លួងព្រះ[[ស្ដេចកន]] ដ្បិត[[ជតារាសី]]របស់វាកំពុងឡើងខ្លាំងណាស់។ [[ទំនាយ]]ថា បើកើត[[កលិយុគ]]ម្ដងនេះ គឺកើតមកពីឃុនហ្លួនព្រះស្ដេចកននេះឯង ព្រោះវាកើតឆ្នាំនាគ។ នាគដើមឆ្នាំនេះ កំពុងក្លាហានណាស់ សូមទ្រង់ជ្រាប។ សូមព្រះអង្គ ស្ដេចកុំប្រហែសព្រះអង្គឡើយ។"''
ព្រះបរមបពិត្របានទ្រង់ជ្រាប[[ទំនាយ]]ត្រូវនឹងហេតុ[[និមិត្ត]] ដែលព្រះអង្គយល់ឃើញគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ស្លុតក្នុងព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទើបត្រាស់ថា:
''"អញក៏ឃើញពិត ដូចហោរាឯងទាយដែរ តែបើនឹងចាប់វាយកទៅប្រហារជីវិតតែម្ដង វាឥតខុសឥតទោសនឹងអញសោះ។ ការធ្វើយ៉ាងនេះ មុខជានឹងមានពាក្យគេនិន្ទាជាមិនខាន។ មួយវិញទៀតបងវាក៏ជា[[ព្រះស្នំឯក]]មានទាំងព្រះ[[រាជបុត្រ]]ផង។ បើបងវាដឹងក្រែងនឹងញុះញង់កូនវាឲ្យចេញជាសត្រូវនឹងអញ។ អញនឹងកើតសត្រូវចំបាំងព្រោះកូនឯងនាំឲ្យលំបាករាស្ត្រ។ អញគិតយល់ឧបាយកលម្យ៉ាងយ៉ាងនេះ គឺថាដល់វេលាព្រឹកនេះ យើងក្លែងទៅបង់[[សំណាញ់]] ហើយក្លែងធ្វើជាសំណាញ់ជាប់គល់រួចហើយបង្គាប់ឲ្យវាមុជចុះទៅដោះ។ លុះវាមុជទៅក្នុង[[ទឹក]]ហើយ យើងព្រួតគ្នាបង់សំណាញ់គ្របឲ្យជាប់ទាំងដៃទាំងជើង វានឹងឡើងក៏មិនរួច ហែលក៏មិនបាន។ វាគង់តែស្លាប់ដោយងាយ តែកាលណាវាបាត់ខ្លួនទៅសេចក្ដីដែលនឹងកើតពាក្យនិន្ទានោះក៏គ្មានដែរ។ តើអ្នករាល់គ្នាយល់ដូចម្ដេច?"''
ព្រះ[[ឥសីភ័ទ្ទ]] និង [[រាជហោរា]]ឆ្លើយថាយល់តាមព្រះរាជ[[បរិហារ]]គ្រប់គ្នា។ ឯព្រះម្នាង[[កេសរបុប្ផា]] ព្រះ[[ស្នំឯក]] កាលស្ដេចកំពុងប្រជុំមន្ត្រីប្រឹក្សា[[ការ]][[ផែនដី]]នោះលបស្ដាប់ផ្ទាប់ខាងឡប់ឡែ តែឮពុំច្បាស់។ [[អ្នកព្រះម្នាង]] ឮ តែចុងពាក្យថា: ឲ្យព្រះស្ដេចកនមុជទឹក ហើយឲ្យបង់សំណាញ់គ្របឲ្យស្លាប់ តែប៉ុណ្ណោះ ថាខុសពីហេតុអ្វីក៏ពុំដឹង។ លុះលបស្ដាប់បានប៉ុណ្ណេះហើយ ក៏លបវិលទៅ[[ដំណាក់]]ខ្លួនវិញ។
===ការភៀសព្រះកាយ===
ព្រះស្ដេចកនបានធ្វើឧបាយសំបុត្រប្រកាសប្រាប់[[ក្រមការ]] និង[[រាស្ត្រ]]ឲ្យដឹងគ្រប់គ្នាថា:
''"ព្រះករុណាជា[[អម្ចាស់]][[ជីវិតលើត្បូង]]ត្រាស់មកឲ្យតឿនយើងឲ្យយើងចេញមកជាមេកងធ្វើគតចៅពញាចន្ទរាជា។ ថាក្រែងអស់រាស្ត្រពុំជឿ ទ្រង់ចាត់រាជបំរើឲ្យអញ្ជើញព្រះរាជឱង្ការបានឡាយ[[ព្រះហស្ថ]]លេខាមកថែមទៀតផង។ នោះបើឈ្មោះណាយកអាសាចាប់ចៅពញាចន្ទរាជាសំលាប់បាន ទ្រង់ឲ្យជាមាសមួយរយតម្លឹង ហើយយើងនឹងក្រាបទូលឲ្យលើក[[យសសក្ដិ]]អ្នកនោះជា[[នាម៉ឺន]]ធំផង។ អស់ក្រមការប្រជារាស្ត្របានឃើញសំបុត្រប្រកាសហើយពុំដឹងឧបាយក៏នាំគ្នាចុះចូលទទួលអាសាជាច្រើន។"''
រាស្ត្រទាំងនោះស្រដីតៗគ្នាថា:
''"ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ទៅបង្កើតទ័ពលើកទៅលុកសម្ដេចព្រះ[[អនុជ]]នេះឃើញថាពិតមែនហើយ ព្រោះមានបំរើទៅមកតឿនការរាជការនេះរឿយៗ សេចក្ដី[[បរិហារ]]នេះពុំស្ងាត់រឹងតែឮឡើងៗ ពេញទាំងព្រះនគរបវរ[[រាជធានី]]។"''
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គប្រសូតឆ្នាំ[[មមី]] [[អដ្ឋស័ក]] មកដល់[[ចុល្លសករាជ]] ៨៧០ ឆ្នាំមមី [[ឯកស័ក]]ត្រូវបានព្រះជន្មវស្សា ២៤ ឆ្នាំ។ លុះបានឮពាក្យដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ព្រះចិន្តាថា: ពាក្យដែលឮនេះប្រហែលជាមែន បានជាសម្ដេចព្រះ[[ជេដ្ឋាធិរាជ]]ធ្វើព្រងើយកន្តើយឲ្យបំរើស្រីទៅមកយ៉ាងនេះ ណ្ហើយចុះបើព្រោះតែយើងមួយ យើងនឹងនៅឲ្យគេទើសទាល់រវល់ថ្វី ទើបស្ដេចនាំអស់បណ្ដាជា[[ខ្ញុំ]] ៥០ នាក់ដោះរត់ជើងគោកទាំងរាត្រីនោះពី[[ក្រុងចតុម្មុខ]]ស្រូតរូតចូលទៅក្រុង[[ទេពបុរី]]ទៅ។ ឧបាយកលស្ដេចកនបានសំរេចហើយ ហ្លួងព្រះស្ដេចក៏ចាប់ផ្ដើមរៀបចំផែនការវាយដណ្ដើមទឹកដីត្រួតត្រាតទល់នឹងព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទដែលជាព្រះជេដ្ឋា។
លុះស្ដេចទៅដល់ខែត្រពោធិ៍សាត់ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចចូលទៅសំណាក់អាស្រ័យនៅផ្ទះតាមឿង (ក្នុងសាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោមដដែលនេះ មានកន្លែងខ្លះនិយាយថា តាមឿងនេះមិនមែនឈ្មោះមឿង ឬ ឈ្មោះឃ្លាំងមឿងដូច្នេះទេ គឺថាគាត់មានឈ្មោះជា ពេជ ដូច្នេះទៅវិញ។ គេនិយាយបែបនេះក៏សមដែរ ព្រោះតាមឿងនោះស្លាប់ទៅ ទៅកើតជាអ្នកតាចាស់ស្រុក ដែលសៀមហៅអ្នកតាចាស់ស្រុកតាមពាក្យ វាថា "ខ្លាងមឿង" ហើយខ្មែរយើងហៅតាមវាយារៗ មកជាឃ្លាំងមឿងដូច្នេះទេឬ?) [[មេស្មឹង]]ភ្នំក្រវាញ។ តាមឿងឃើញស្ដេចយាងទៅដល់ហើយក៏អរណាស់ ចុះមកអញ្ជើញស្ដេចឡើងទៅគង់លើផ្ទះ ហើយរៀបក្រយាស្ងោយ ថ្វាយសោយតាមភាសាអ្នកស្រែ។ លុះព្រឹកឡើង តាមឿងថ្វាយដំរី ៨, សេះ ១០ និងកូនប្រុស ៤នាក់ជាខ្ញុំតាមហែស្ដេចទៅក្រុងទេព។ ព្រះចៅចន្ទរាជាបានដង្វាយគួរសមហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់ត្រាស់ថា: តាឯងធ្វើគុណនឹងយើង យើងពុំភ្លេចគុណតាឡើយ ហើយស្ដេចលាតាមឿង ឡើងដំរីលើកចេញទៅតាមរយៈផ្លូវជាច្រើនថ្ងៃ។ លុះបានដល់ក្រុងទេពមហានគរហើយ ទ្រង់ក៏ឲ្យមន្ត្រីសៀម នាំឡើងក្រាបបង្គំទូល ព្រះចៅ[[មហាចក្រពត្តិ|ចក្រពត្តិ]]តាមដំណើរគ្រប់ប្រការ។ ព្រះចៅចក្រពត្តិបានទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់ត្រាស់ថា: យើងនឹងជួយទំនុកបំរុងដល់អ្នក ហើយទ្រង់ព្រះរាជទានគ្រឿងអម្ពរ គ្រឿងឧបភោគបរិភោគ សំរាប់យសស័ក្ដិ និង វាំងដំណាក់ ឲ្យស្ដេចគង់ខាង[[វត្តប្រណែងធឿន]]ជាសុខរៀងមក។
====ការវិភាគរបស់បណ្ឌិតរស់-ចន្ទ្រាបុត្រ====
ឯកសារពង្សាវតារខ្មែរបាននិយាយអំពីបុណ្យបារមីព្រះស្ដេចកនដែល ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទរៀបចំល្បិចកលដើម្បីសំលាប់ព្រះស្ដេចកន។ ឯកសារទាំងនោះបញ្ជាក់ថា មន្ត្រីរាជាជាច្រើនបានច្រណែនស្អប់ព្រះអង្គ ហើយបានបន្តទៀតថា ព្រះអង្គចន្ទរាជាបានរត់ភៀសខ្លួនចាកចេញចោលទីក្រុងភ្នំពេញទាំងយប់ ដោយសារតែអន់ចិត្តនឹងព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទជាបង និងខ្លាចព្រះស្ដេចកនលើកទ័ពមកវាយប្រហារតាមបញ្ជារបស់ស្ដេច។
ការលើកយកល្បិចកលរបស់ព្រះមហាក្សត្រមកបកស្រាយការប៉ុនប៉ងធ្វើឃាត ព្រះស្ដេចកន និងការរត់ចោលស្រុករបស់ព្រះអង្គចន្ទរាជា មើលទៅហាក់ដូចជាងាយពេក (រាក់កំផែល) ហើយមិនសមហេតុសមផលទៀត។ ព្រះអង្គចន្ទរាជាគង់នៅទីក្រុងភ្នំពេញជិតទួលបាសាន្ត ចំណែកឯព្រះស្ដេចកនបោះជំរំប្រមូលកេណ្ឌទ័ពនៅ[[បាភ្នំ]]ក្នុង[[ខែត្រព្រៃវែង]]។ ដូច្នេះព្រះអង្គចន្ទរាជាមានលទ្ធភាពនឹងទាក់ទងទូលថ្វាយ និងសួរព្រះរាជាឆាប់រហ័សគ្រប់ពេលវេលា។ ហេតុដូចម្ដេចក៏ព្រះអង្គមិនទាក់ទងឆ្លងឆ្លើយ ហើយបែរជានាំគ្នារត់គ្មានទាំងផ្ទុះអាវុធប្រយុទ្ធគ្នាផង? ត្រង់នេះហើយដែលយើងនិយាយថា ប្រវត្តិសាស្ត្រមានលាក់អាថ៌កំបាំងមិនលើកយកមកកត់ទុកបង្ហាញជា[[ឯកសារ]] និង[[សក្ខីភាព]]។
ព្រឹត្តិការណ៍នេះ អាចបញ្ជាក់ថាស្ដេចជាបងប្អូនទាំងពីរអង្គអាក់អន់ចិត្តនឹងគ្នារហូតឈប់ទាក់ទងគ្នាទៅវិញទៅមក។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ប្រហែលជាកងទ័ពព្រះអង្គចន្ទរាជា និងកងទ័ពព្រះមហាក្សត្រព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទធ្លាប់ប៉ះទង្គិចគ្នា ហើយកងទ័ពព្រះអង្គចន្ទរាជាត្រូវបរាជ័យអាចមានបញ្ហាចោទដល់ជីវិត ទើបព្រះអង្គនាំមន្ត្រីពលសេនាតែបន្តិចបន្តួចលួចរត់ជន្លៀសភៀសខ្លួនសំដៅទៅស្រុកសៀម។
ក្នុងវគ្គនេះ [[អ្នកប្រាជ្ញបារាំង]] លោក [[អាដេម៉ាដ៍ ឡឺក្លែរ]]បានកត់ត្រាក្នុងស្នាដៃរបស់លោកស្ដីអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាមានការឈ្លោះទាស់ទែងខ្វែងគំនិតបែកសាមគ្គីរវាងព្រះឧបរាជអង្គចន្ទរាជា និងព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទជាបង។ លោកបានសរសេរបន្តទៀតថា៖
«នៅក្នុងពេលនោះ ព្រះអនុជព្រះអង្គ ចៅពញាចន្ទរាជា ឈ្មោះនេះត្រូវបានគេប្រទានដោយសារព្រះអង្គបានប្រសូតនៅថ្ងៃមាន[[ចន្ទគ្រាស]]មិនសប្បាយចិត្តនឹងការជ្រើសរើសរបស់ក្រុមមន្ត្រីធំៗបានដកថយមកបោះទីតាំងនៅចតុមុខ បន្ទាប់មកកេណ្ឌលើកកងទ័ពពលទាហានចេញមុខប្រឆាំងនឹងព្រះមហាក្សត្រ»។
ដូច្នេះ ការរត់ភៀសខ្លួនរបស់ព្រះអង្គចន្ទរាជា មិនមែនដោយសារតែឮសូរពាក្យចចាមអារ៉ាមនាំទៅមកដែលបណ្ដាលឲ្យព្រះអង្គភ័យខ្លាចនោះទេ។
ក្នុងព្រឹត្តិការណ៍នេះ បើយើងពិចារណាឲ្យឆ្ងាយបន្តិច យើងមានទស្សនៈប្លែកថ្មីខុសបន្តិចពីឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រ។ បើយើងផ្លាស់ប្ដូរហេតុការណ៍ខ្លះពីមុខទៅក្រោយ ពីក្រោយទៅមុខ ហើយបន្ថែមសេចក្ដីកត់ត្រារបស់លោក អាដេម៉ាដ៍ ឡឺក្លែរ យើងនឹងឃើញមានព្រឹត្តិការណ៍មួយផ្សេងទៀតដែលទាក់ទងនឹងការប៉ុនប៉ងធ្វើឃាតព្រះស្ដេចកន។
យើងអាចពិចារណាថាមនុស្សកើតក្នុងឆ្នាំ[[រោង]]មាន[[ពង្សនាគ]]ដូចព្រះស្ដេចកនច្រើនណាស់ក្នុងនគរ ហេតុដូចម្ដេចហោរាចង្អុលថារាជសត្រូវនោះជាព្រះស្ដេចកន។ មួយចំណែកទៀត យោងតាមឯកសារពង្សាវតារទាំងនោះ ព្រះអង្គមិនទាន់មានឈ្មោះល្បីល្បាញអំណាចយសស័ក្តិអ្វីដែលនាំមកនូវគ្រោះថ្នាក់ដណ្ដើមរាជ្យស្ដេចឡើយ។
ប៉ុន្តែអ្វីដែលចំឡែកអស្ចារ្យនោះគឺនៅពេលរត់គេចផុតពីការប៉ុនប៉ងសំលាប់របស់ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទភ្លាម ព្រះស្ដេចកនមានលទ្ធភាពអាចកេណ្ឌទ័ពបានជាច្រើន ហើយត្រួតត្រាខែត្រខាងត្បូងមួយចំនួនទៀត។ ទោះបីជាព្រះអង្គយកឈ្មោះព្រះមហាក្សត្រទៅលាតត្រដាងបញ្ចុះបញ្ចូលក៏ដោយ ជោគជ័យនេះបើយើងពិចារណាទៅគឺបានមកអំពីប្រជាប្រិយភាពរបស់ព្រះស្ដេចកនដែលធ្លាប់បញ្ចេញស្នាដៃគ្រប់ទិសទីជាពិសេសក្នុងការតតាំងជាមួយព្រះអង្គចន្ទរាជា។
អាថ៌កំបាំងព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រនេះ ប្រហែលក្រោយពេលព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ និងព្រះអង្គចន្ទរាជាឈ្លោះប្រកែកបែកបាក់គ្នាមានផ្ទុះសង្គ្រាមរាំងជលរវាងស្ដេចទាំងពីរដែលជាបងប្អូនបង្កើត។ ក្នុងគ្រានោះ ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានបង្គាប់ឲ្យព្រះស្ដេចកនទៅកេណ្ឌទ័ពនៅបាភ្នំដើម្បីចេញទៅវាយផ្ទប់ព្រះអង្គចន្ទរាជាពីផ្នែកទិសខាងត្បូង។ ព្រះស្ដេចកនបានទទួលជោគជ័យលើព្រះអង្គចន្ទរាជាធ្វើឲ្យព្រះអង្គបាក់ទ័ពរត់ចោលនគរ ដែលជាហេតុព្រះអង្គល្បីឈ្មោះមានប្រជាប្រិយភាពខ្លាំងក្លាជាងបណ្ដាមេទ័ពមន្ត្រីធំៗ។
ប្រហែលជាភាពលេចធ្លោ និងកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់ព្រះអង្គនេះហើយធ្វើឲ្យស្ដេចខ្មែរមានការព្រួយបារម្ភខ្លាចព្រះអង្គដណ្ដើមយក[[រាជសម្បត្តិ]]។ ហេតុនេះហើយបានជាព្រះ[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]បានរៀបចំគំរោងល្បិចកលដើម្បីលួចសំលាប់ព្រះស្ដេចកន។ គឺប្រជាប្រិយភាពនេះហើយដែលព្រះអង្គបានទទួលការគាំទ្រពី[[ប្រជានុរាស្ត្រ]] [[ព្រះសង្ឃ]] និង[[កងទ័ព]]។
===ព្រះជេដ្ឋាសុគត===
នៅវេលាយប់មួយនោះ សម្ដេចព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទជាអម្ចាស់ផែនដី ស្ដេចចូល[[ក្រឡាព្រះបន្ទំ]] ទ្រង់សុបិននិមិត្តឃើញថា: ព្រះអង្គចុះស្រង់ក្នុងទឹកស្ទឹងសែនថាវេលានោះមាននាគរាជមួយមកខាំពាំព្រះអង្គ ហើយពន្លិចព្រះអង្គទៅក្នុងគង្គា ឥតមានមន្ត្រីណាជួយព្រះអង្គដល់ម្នាក់សោះ ថាក្នុងពេលនោះស្ដេចឃើញ ដូចជាសម្ដេចព្រះវររាជបិតាមកដាស់ហៅព្រះអង្គថាឯងទៅនៅនឹងអញថាស្ដេចនាគរាជ (ស្ដេចកនកើតឆ្នាំរោង) នោះកុំឲ្យឯងតនឹងវាអី ថាវានោះដល់កំណត់ព្រះចន្ទ (ចន្ទរាជាកើតថ្ងៃ[[ចន្ទគ្រាស]]) រះមកពីទិសខាងលិចកាលណា វាក៏រលាយរូបទៅក្នុងកាលនោះដែរ។ ទ្រង់ព្រះសុបិនតែប៉ុណ្ណោះហើយ ក៏តើនចាកក្រឡាបព្រះបន្ទំ។ លុះដឹងព្រះអង្គស្រេច ស្ដេចចេញទៅខាងក្រៅ ត្រាស់ហៅព្រះបុរោហិត និង ហោរាមកថ្វាយព្យាករណ៍។ [[ព្រះហោរាធិបតី]]ថ្វាយព្យាករណ៍ថា: ការណ៍ដែលព្រះអង្គនិមិត្តឃើញនាគខាំពាំព្រះអង្គនាំទៅក្នុងទឹក[[ស្ទឹងសែន]]នោះត្រូវត្រង់ស្ដេចកននាំអ្នកជាមកប្រមាថព្រះអង្គបាន។ ថាត្រង់ដែលឃើញសម្ដេចព្រះ[[ធម្មរាជាទី១|វររាជបិតា]] មកស្រែកហៅព្រះអង្គនោះទំនាយថា ព្រះអង្គគង់នៅទីនេះពុំបានទេ។ ថាបើចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]ឲ្យរៀបព្រះទីនាំងឲ្យថយទៅ[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]នោះ ឃើញថាត្រូវណាស់សូមព្រះអង្គទ្រង់ធ្វើតាមចុះ។ ថាត្រង់ដែលព្រះចន្ទរះមកពីទិសខាងលិចនឹងរលាយរូបនាគនោះទំនាយថាអ្នកមានបុណ្យក្នុងព្រះត្រកូលនឹងចេញមកពីទិសបស្ចិមមកប្រាមប្រាបឲ្យរលាយព្រះស្ដេចកននេះពុំខានឡើយ។
កាលដែល[[ហោរា]][[ទំនាយ]]ថ្វាយនោះ ត្រូវជាថ្ងៃ ១៥ [[កើត]] ខែ[[ជេស្ឋ]] ឆ្នាំ[[វក]] [[ចត្វាស័ក]] ព.ស.២០៥៦ គ.ស. ១៥១២-ម.ស. ១៤៣៤-ច.ស. ៨៧៤។ បើគិតពីត្រឹមកាលដែលព្រះអង្គ ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទស្ដេចសោយរាជ្យជាសុខនោះបាន ៥ ឆ្នាំ ស្ដេចធ្វើសង្គ្រាមបាន ៤ ឆ្នាំបូករួមទៅត្រូវជា ៩ ឆ្នាំ ព្រះជន្មវស្សា ៣៤ ឆ្នាំ។
ក្នុងគ្រាដែលហោរាកំពុងព្យាករណ៍នោះ ឧកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ គ្រងងារយមរាជមួយ ចៈម៉ឺនចៃចុងរ័ក្សសោមមួយនាំទាហានទាំងពីររយនាក់ចូលទៅស្រែកថាមានការណ៍ធំណាស់សូមក្រាបបង្គំគាល់។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់តើនឡើងទើបតែនឹងគង់ស្រង់ព្រះអង្គទាហានទាំងពីរកាយនេះកាប់ត្រូវព្រះអង្គជាទំងន់។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ស្រែកហៅក្រុមរក្សាព្រះអង្គឲ្យចូលមកជួយក្រុមរក្សាព្រះអង្គស្ទុះចូលទៅកូនទាហានទាំងពីររយនាក់នោះទទួលកាប់ចាក់គ្នាជាឱឡារិក ឮសូរសន្ធឹកនេះដល់ទៅចៅពញា[[យមរាជ]] ដែលជា[[បិតាចិញ្ចឹម|បិតាលៀង]]នៃចៅពញា[[យសរាជា]]ជាព្រះរាជបុត្រ តែចៅពញាយមរាជលើកទៅជួយពុំទាន់ ព្រះបរមបពិត្រក៏សុគតទៅ។ កាលព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គសុគតទៅ ចៅពញាយមរាជអញ្ជើញចៅពញាយសរាជា លើកព្រះសពព្រះបិតាបញ្ចុះនៅទីសមគួរហើយនាំសេនាទាហានខ្លះ ចេញមកកាប់អាក្បត់ស្លាប់អស់ ៣០ នាក់ស្លាប់ខាងទ័ពហ្លួងជាង ១០០ នាក់។
ចំណែកឯមហាឧបរាជកនវិញ កាលព្រឹកឡើងដឹងថា: ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]នាំកងទ័ពរត់ចោលបន្ទាយហើយ ក៏លើកកងទ័ពទៅដល់បន្ទាយទ័ពហ្លួង។ ឯទ័ពហ្លួងដែលគ្មានមេកងត្រួតត្រា ក៏បែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ទៅ។ ឯចៅពញាយមរាជ កាលដេញកងទ័ពឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ហើយ ក៏ចេញមកទទួលច្បាំងនឹងទ័ពអាសត្រូវកន តែច្បាំងពុំបាន ក៏នាំចៅពញាយសរាជា ចុះទូកចែវរត់ទៅ។ លុះដល់ខែត្រមហានគរហើយ ចៅពញាយមរាជ ក៏សុំយកដំរីសេះ ពីចៅហ្វាយស្រុកនោះមកដើម្បីរត់ទៅ[[ក្រុងទេព]] (ប្រទេស[[សៀម]])។ ចៅពញាយមរាជ លុះធ្វើដំណើរដល់ពាក់កណ្ដាលផ្លូវ ក៏ឈឺអនិច្ចកម្មទៅ។ អស់មុខមន្ត្រីក្រមការមហាតលិករៀបដាក់ស្នែងបញ្ចុះសពនៅទីសមគួរហើយ ក៏នាំគ្នាអញ្ជើញចៅពញាយសរាជាចូលទៅក្រុងទេព។
ចំណែកឯ ចៅពញាយសរាជាជាព្រះរាជបុត្រព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទនោះព្រមទាំងបណ្ដាជាខ្ញុំ ក្រុមមហាតលិក នាំព្រះអង្គរត់ទៅដល់ស្រុកសៀមហើយ ក៏ចូលទៅនៅនឹងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាជាព្រះ[[បិតុលា]] ហើយថ្វាយបង្គំយំខ្សឹកខ្សួល ទូលពីរឿងដែលអា (កន) ព្រះស្ដេចគិតប្រទូសរ៉ាយក្លែងឧបាយក្បត់[[ផែនដី]]។ សម្ដេចព្រះបរមរាជា មហាឧបរាជ ទ្រង់នឹកតូចព្រះទ័យនឹងការចាញ់ឧបាយកលអា (កន) ព្រះស្ដេច ដែលវាចេញក្បត់ផែនដី ទាល់តែអន្តរាយដល់ព្រះអង្គព្រះជេដ្ឋា។ ព្រះមហាចក្រពត្តិស្ដេចសៀម ទ្រង់ប្រារព្ធនឹង[[ក្រស័ត្រ]]ទាំងពីរព្រះអង្គ ហាក់ដូចជាឈឺឆ្អាលណាស់ ថាចាំយើងចាត់សេនាទាហានឲ្យលើកទៅជួយបង្ក្រាបអាក្បត់នោះឲ្យវិនាសឆាប់ៗ កុំបីក្មួយ កុំបីចៅព្រួយព្រះទ័យឡើយ។
===ឧបាយចូលស្រុកខ្មែរវិញ===
ព្រះចន្ទរាជា ស្ដេចចង់តែត្រឡប់មកក្រុង[[កម្ពុជា]]វិញ ស្ដេចទន្ទឹងចាំថា ព្រះចៅ[[ចក្រពត្តិ]] បានព្រមទទួលថានឹងជួយទំនុកបំរុងព្រះអង្គថ្វាយទ័ពដល់ព្រះអង្គនាំទៅក្រុងកម្ពុជាវិញ ក៏មិនឃើញចាត់កងទ័ពមកថ្វាយសោះ។ តាំងពីថ្ងៃនោះមក សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាក៏រកតែកលនឹងដោះមកក្រុងកម្ពុជាវិញ តែរកពុំបាននៅឡើយ។
បើគិតពីត្រឹមតែ ស្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទៅគង់នៅស្រុកសៀមពីឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[ឯកស័ក]] ព.ស.២០៥៣, គ.ស. ១៥០៩, ម.ស. ១៤៣១, ច.ស. ៨៧១ ឆ្នាំ[[ជូត]] [[នព្វស័ក]] មកដល់ ព.ស.២០៥៩, គ.ស.១៥១៥, ម.ស. ១៤៣៧, ច.ស. ៨៧៧ ឆ្នាំកុរ [[សប្តស័ក]]នេះត្រូវជា ៧ ឆ្នាំហើយ។ ឆ្នាំនោះ មានដំរីមួយ កំពស់ ៤ ហត្ថ នៅ[[ស្រុកកញ្ចនបុរី]]។ មាន[[ហ្ម]]សៀមម្នាក់ឈ្មោះពាមនាំស្ម័គ្របក្សពួកទៅចោមទាក់ដំរីនោះតែទាក់ពុំបាន។ ដំណឹងនេះជ្រាបដល់ព្រះចៅចក្រពត្តិ (ស្ដេចសៀម) ទ្រង់ចង់បាន[[ដំរីស]]នោះណាស់ តែនឹងរកអ្នកណាជាទំនុកទុកព្រះទ័យ ឲ្យចេញទៅធ្វើការនេះថ្វាយពុំបាន។ ខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាក្រាបទូលសុំអាសាទៅទាក់ដំរីនោះយកមកថ្វាយ។ ព្រះចៅចក្រពត្តិមានព្រះទ័យត្រេកអរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកេណ្ឌយក[[ធ្នាក់]]យកហ្មទៅទាក់ដំរីសនោះ ឲ្យបាន។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទាក់បានដំរីនោះនាំមកថ្វាយព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ទ្រង់ត្រាស់សរសើរឫទ្ធីចំណេះផ្សេងៗហើយទ្រង់ព្រះរាជទាន[[រង្វាន់]]ជាច្រើនដល់សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទើបទ្រង់ប្រទាននាមដំរីសនោះជាព្រះ[[គជេន្ទ្រនរោត្តម]]។
សម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]]ចៅពញាចន្ទរាជា កាលទាក់[[ដំរី]]បាននោះយល់ថាបានឱកាសហើយក៏ក្រាបទូលថាសូមបង្គំលាសម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្តិទៅបង្ក្រាបអាស្ដេចកន ដែលក្បត់ញាំញីព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]នូវព្រះបរម[[រាជវង្សានុវង្ស]] បណ្ដាលឲ្យបែកបាក់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ ថាបើនឹងបង្អង់យូរទៅឃើញថាពុំបានឡើយ។ សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្តិបានទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ត្រាស់ថា: កុំឲ្យក្មួយរួសរាន់ពេកចាំដល់ឆ្នាំក្រោយៗមានឹងឲ្យជូនទៅជាមិនខាន។ ទ្រង់ត្រាស់តែម៉្លោះហើយព្រះចៅចក្រពត្តិស្ដេចក៏ចូលទៅខាងក្នុងព្រះ[[ក្រឡាបន្ទំ]]ទៅ។
ចៅពញាចន្ទរាជាបានឮព្រះក្រសែដូច្នោះកាលណាក៏យល់ថា: ព្រះចៅចក្រពត្តិមិនព្រមបើកឲ្យព្រះអង្គទៅឆាប់ឡើយ។ លុះទ្រង់ត្រឡប់ពីគាល់ដល់ទៅដំណាក់វិញ ស្ដេចទ្រង់ព្រះចិន្តាថា: បើអញនឹងចាំលាដោយស្រួលនោះមុខជាស្ដេចសៀម មិនបើកឲ្យអញទៅទេ។ ដូច្នេះមានតែអញគិតឧបាយកលយ៉ាងណាមួយ ទើបអញបានទៅស្រុកវិញឆាប់។ ទ្រង់ព្រះចិន្តាយល់ដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់បណ្ដាពួកក្រុមជាខ្ញុំ ១៥ នាក់ (ច្បាប់ខ្លះថា ១៤ នាក់) ឲ្យយកឈើឆ្លាក់ ធ្វើជាជើងដំរីយ៉ាងធំៗ ៤ ហើយយកទៅលបសង្កត់ដីឲ្យមានជាស្នាមដូចជាជើងដំរីមែនទែនរួចឲ្យយកលាមកដំរីញាត់ក្នុងជាល យកទៅរលាក់ចេញពីជាលច្រើនដុំ ហើយយកទៅទំលាក់រាយចោលឲ្យប្រកបនឹងដានជើងធំនោះ ឲ្យដូចជាដំរីទាំងពួងជុះ។ ទ្រង់ផ្ដាំថា បើដល់ដើមឈើណាណាល្មមជាដំរីឈរស្រប់បាន(ពាក្យសម្រាប់និយាយថា ដំរីឈរជ្រកម្លប់ឈើ) ឲ្យពួកបណ្ដាជាខ្ញុំទាំងនោះយកដីភក់ទៅលាប ហើយឲ្យយករោមចៀមពីរបីសរសៃសៀតនឹងសំបកឈើធ្វើឲ្យដូចជារោមដំរីត្រដុសនឹងដើមឈើមែនៗ។ ទ្រង់បញ្ជាថា បើធ្វើដូច្នេះរួចហើយឲ្យពួកក្រុមបណ្ដាជាខ្ញុំទាំងនោះដើរបង្ហួសកន្លងដានទៅទិសឦសាន ដល់ទៅ[[ខែត្រនាងរង]] [[ស្រុកនគររាជ]] ហើយខ្លួនឯងទាំង ១៥ នាក់ស្រូតរូតទៅបញ្ចុះបញ្ចូលប្រជារាស្ត្រ នៅស្រុក[[នាងរង]] [[នាងផ្អែក]] [[ចុងកាល់]] (ចុងកល្ប) [[ស្រុកទំនប់]] [[ទុងកែ]] [[ទឹកជោរ]] [[មង្គលបូរី]] [[នគររាជសីមា]] (ត្រង់នេះសាស្ត្រាខ្លះថា[[សៀមរាប]]) [[បាត់ដំបង]]ឲ្យបានមកជួបជុំចាំអញនៅទីបន្ទាយ។ ទ្រង់ផ្ដាំទៀតថា: បើកាលណាដើរតាមផ្លូវនោះទៅ ហើយមានគេសួរឯងអំពីដំណើរនោះ ឯងត្រូវប្រាប់គេថាឯងបានឃើញដំរីសមួយដូចសំឡី[[កំពស់]]ប្រហែលជាង ១០ ហត្ថបានជាដើរតាមរកមើលឲ្យច្បាស់ទីលំនៅវា។
អស់បណ្ដាជាខ្ញុំទាំង ១៥ នាក់ក៏ចេញទៅធ្វើការតាមត្រាប់បង្គាប់គ្រប់ប្រការ។ លុះកន្លងមកគ្រប់មួយខែអស់[[ចៅមឿង]] ([[ចៅហ្វាយស្រុក]] ឬ [[មេឃុំ]]) [[ចៅបាន]] ([[ម្ចាស់ស្រុក]]) ក្នុងដែនសៀមទិសខាងកើត បានដំណឹងថា មានដំរីសក៏អរណាស់ ទើបនាំគ្នាចូលព្រៃទៅពិនិត្យមើល តែមើលឃើញតែដានជើង និង [[លាមក]]វា ធំក្រៃលែងនឹងដំរីទាំងពួង មើលទៅលើដើមឈើខ្លះ ក៏ឃើញមានរោមសសុទ្ធសដូចជាសំឡីជាប់នៅលើដើមឈើនោះច្រើនអន្លើមែន។ ចៅមឿង ចៅបានទាំងអស់នោះ ក៏ប្រញាប់ប្រញាល់ធ្វើសំបុត្របកប្ដឹងចូលទៅ[[សេនាបតី]] សេនាបតី យកសេចក្ដីក្រាបទូលព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះចៅចក្រពត្តិទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ ថ្ងៃមួយ ស្ដេចចេញគង់ព្រះរាជរោងរម្យ ជួបជុំព្រះរាជ[[បុត្រាធម៌]] គឺ[[ឱកញាឱង|ចៅពញាអុង]] ដែលត្រូវជាព្រះរាជបុត្រានៃព្រះ[[ស្រីរាជា]] (ខ្មែរ) និងព្រះវង្សា សេនាបតី មន្ត្រីទាំងពួង ក្រាបបង្គំគាល់ត្រៀបត្រា ទើបស្ដេចត្រាស់សួរថាឈ្មោះណានឹងទទួលអាសាទៅតាមទាក់ដំរីប្លែកនោះបាន?
អស់រាជសេវកាមាត្យសៀមក្រាបទូលថា: ទូលព្រះបង្គំយើងខ្ញុំទាំងឡាយឃើញតែចៅពញាចន្ទរាជាមួយប៉ុណ្ណោះ ដែលជាអ្នកក្លាហានមានតំរិះខាងទាក់ដំរីនោះជាងគេ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ចៅពញាចន្ទរាជានេះក៏បានធ្វើការទាក់ដំរីថ្វាយរៀងមកហើយផង។ សម្ដេចចន្ទរាជា ឮទីប្រជុំឆ្លើយដូច្នោះ ក៏យល់ថាបានដូច[[គំនិត]]ព្រះអង្គហើយទើបក្រាបទូលថា:
តាមសំបុត្រច្រើនច្បាប់ ដែលចៅហ្វាយស្រុកច្រើនស្រុកប្ដឹងចូលមកនោះថា: ដំរីនោះ ធំខ្ពស់ទៅ ១០ ហត្ថ ហើយបើតាមដំណឹងក្រៅសំបុត្រទៀតថា: ដំរីនោះមានបរិវារ [[គោតស្ដ]] ([[គោត]] គឺដំរីឥតភ្លុកឥតចែ, [[ស្ដ]] = ដំរីឈ្មោលឥត[[ភ្លុក]]មានតែចែ) នៅថែរក្សាជាច្រើនលើសដំរីទាំងពួង ទាំង[[សំបុរ]] និង កំពស់ទៀត ក៏ល្អគួរឲ្យចេតនា គួរតែទូលព្រះបង្គំយកចិត្តទុកដាក់គិតយកដំរីនោះ មកទុកជាមង្គលព្រះនគរថ្វាយឲ្យបាន។ ការណ៍ ដែលខ្ញុំព្រះរាជការទាំងឡាយ ជំនុំយល់ព្រមថា យកទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំឲ្យទទួលអាសានឹងទៅទាក់យកដំរីនោះមកថ្វាយឲ្យបានទៀត ក៏ជាការគួរសមណាស់ហើយ ក៏ប៉ុន្តែដំរីសនោះមានបរិវារធំ ច្រើនលើសដំរីមុនណាស់ ហេតុដូច្នេះ សូមសម្ដេចស្ដេចព្រះរាជទានពល ៥០០០ នាក់ [[ដំរី]] ១០០ និង [[កាំភ្លើង]] [[ធ្នូ]] [[ស្នា]] [[សស្ត្រាវុធក]] សំរាប់បាញ់បង្អើលដំរីកាចៗ ដែលនៅរក្សាដំរីសនោះ ច្រើនណាស់ឲ្យវាខ្លាចហើយចៀសចេញទៅ ៖
ម្យ៉ាងវិញទៀត ដោយឃើញថា ការទាក់ដំរីនោះ មុខជាធ្វើអស់ពេលវេលាជាច្រើនផងក្រែងរេហ៍ពលពុំគ្រប់គ្រាន់[[ស្បៀង]][[អាហារ]]នឹងកើត[[ចលាចល]] ការណ៍ក៏ពុំបានសំរេចហេតុដូច្នេះ ទូលព្រះបង្គំសូមព្រះរាជទាន ស្បៀងអាហារឲ្យបានគ្រប់គ្រាន់ផង សូមព្រះរាជទាន ព្រះរាជអាជ្ញាឲ្យបានមាំមួនទៀត ទើបទៅធ្វើការណ៍នោះបានសំរេច។
ព្រះចៅចក្រពត្តិបានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ទើបព្រះរាជទាន[[ព្រះសែង]] (គឺដាវស្រោមមាស អ្នកកាន់ដាវនេះ មានអំណាចកាប់សំលាប់បានតាមចិត្ត) ហើយត្រាស់បង្គាប់ឲ្យចៅពញា[[ចក្រី]]កេណ្ឌពលពាហនៈថ្វាយតាមសុំកុំបីខាន។ ឧកញ៉ាចក្រីក៏ចាត់ការថ្វាយ ព្រះចៅចន្ទរាជាតាមព្រះរាជបង្គាប់នៃព្រះចៅមហាចក្រពត្តិគ្រប់ប្រការ។
ចៅពញាចន្ទរាជា កាលបានពល និង ស្បៀងអាហារ ព្រមទាំងព្រះរាជអាជ្ញា ព្រះសែងអាជ្ញាសឹកគ្រប់អស់ហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញមកក្រៅ។ ក្នុងគ្រានោះ ព្រះអង្គ[[សួគ៌លោក]]ស្ដេចចូលទៅក្នុងក្រុង[[រាជអាណាចក្រអយុធ្យា|ស្រីអយុធ្យា]]នោះ ទើបសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចយាងទៅថ្វាយបង្គំ ព្រះអង្គសួគ៌លោកគឺពញាអុងរាជា ដែលត្រូវជាព្រះ[[រៀម]] ព្រះ[[អយ្យកោមួយ]]នឹងព្រះអង្គ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចក្រាបទូលសួរថា: អ្នកបងលែងគិតស្រុកហើយឬ ក៏បានជាគង់នៅព្រងើយមិនអើពើនឹងរឿងអាក្បត់ឈ្មោះកន យករាជសម្បត្តិបានដូច្នេះ? ទ្រង់ពុំស្ដាយវង្សព្រះមហាក្សត្រ និងគ្រងព្រះមហានគរទេឬ?
ព្រះអង្គសួគ៌លោក ទ្រង់ឆ្លើយថា:
"អូនអើយ បងមកនៅក្រុងទេពនេះជាឈ្លើយព្រះពុទ្ធចៅទេ។ ព្រះពុទ្ធចៅ ស្ដេចពុំយកទោសបង ស្ដេចប្រោសបង ឲ្យបងគ្រងស្រុកសួគ៌លោកនេះជាខែត្រធំស្មើនឹងខែត្រព្រះរាជបុត្រទៅហើយ បានប៉ុណ្ណេះហើយ បងក៏បានសុខណាស់ហើយ បើបានសុខដូច្នេះហើយនឹងគិតរកសុខអ្វីទៀត។ ចំណែកឯស្រុកខ្មែរវិញ បងលែងនឹករលឹកអាល័យហើយតាមតែអ្នកអូនគិតគូចុះ"។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចដឹងព្រះរាជហឫទ័យយ៉ាងនេះហើយ ទ្រង់មិនហ៊ានត្រាស់សួរតទៅទៀតក្រែងរឿងនេះពុំបាត់ស្ងាត់នឹងនាំឲ្យខូចការណ៍។ ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ពុំបានត្រាស់តបទៅវិញឡើយ! ទ្រង់គង់ក្រសាលបន្តិច ក៏ថ្វាយបង្គំលា វិលមកដំណាក់វិញ។ មកដល់ដំណាក់ ទ្រង់នឹកតែក្នុងព្រះទ័យថា: ឱអ្នកបងអុងអើយ បានសុខហើយ ត្រឡប់ជាភ្លេចស្រុកទេសអស់។
លុះមកដល់ថ្ងៃ ១០រោច ខែ[[ផល្គុន]] ឆ្នាំ[[ជូត]] ព.ស. ២០៦០, គ.ស. ១៥១៦, ម.ស. ១៤៣៨, ច.ស.៨៧៨ នោះចៅពញាចន្ទរាជា មានព្រះជន្មវស្សា ៣៦ ឆ្នាំទ្រង់រៀបចំចាត់ចែង ព្រះរាជដំណើរស្រេច ស្ដេចនាំចៅពញាយសរាជា និង បណ្ដាជាខ្ញុំ លើកពលសៀមស្រូតរូត តាមស្នាមជើងដំរី ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃពុំមានឈប់ឈរសោះ។ លុះលើកទៅបាន ៧ ថ្ងៃជិតដែនស្រុកខ្មែរហើយទ្រង់ព្រះរាជចិន្តាថា: អញមកដល់នេះហើយ បើទុកជាព្រះចៅចក្រពត្តិបានដឹងថា អញរត់ហើយលើកទ័ពតាមមកក៏ពុំទាន់ដែរ។ ទើបទ្រង់ឲ្យធ្វើសំបុត្របកដាក់ទាំង[[រោមចៀម]]ដាក់ទាំង[[រោមចោមរឹស]] ដែលជាប់នៅដើមឈើគូរទាំងស្នាមជើង លាមក និង [[កំពស់]]ដំរីនោះឲ្យបំរើសៀមនាំវិលទៅថ្វាយព្រះចៅ រួចហើយព្រះអង្គក៏លើកទ័ពចេញមកទៀត។
ព្រះចៅ[[ចក្រពត្រាធិរាជ]]កំពុងទ្រង់បារម្ភ ពីរឿងទាក់ដំរីនោះ លុះបំរើនាំសំបុត្រទៅដល់ហើយ ទ្រង់ត្រាស់សួរថា : ឥឡូវទៅដល់ណាហើយ?
បំរើក្រាបទូលថា: ទៅជិតដែនកម្ពុជាហើយ។
កាលទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ចំលើយ ដែលបំរើក្រាបទូលឆ្លងហើយ ព្រះចៅចក្រពត្តិនឹងគ្នាន់ក្នុងព្រះទ័យណាស់ ទើបត្រាស់សួរព្រះអង្គសួគ៌លោកថា: ចៅពញាចន្ទរាជាទៅទាក់ដំរីសនេះ ហេតុអ្វីក៏ស្រូតរូតម៉្លេះអញសង្ស័យណាស់។
ព្រះអង្គសួគ៌លោកក្រាបទូលថា:
ចៅពញាចន្ទរាជានេះ មានចិត្តមានះណាស់ មានស្មារតីរឹងប៉ឹង ហើយចិត្តក៏រឹងរូស កាន់វង្សត្រកូលណាស់ទៀត។ តាំងពីចៅពញាយសរាជាមកប្រាប់ថា: អាព្រះស្ដេចកនសំលាប់បិតាយកព្រះនគរហើយនោះ ទូលព្រះបង្គំឃើញកិរិយារបស់ចៅពញាចន្ទរាជាខឹងក្ដៅនឹងអាកនខ្លាំងណាស់។ ការដែលទៅហើយស្រូតរូតយ៉ាងនេះ ទូលព្រះបង្គំក៏យល់ឃើញថា ចៅពញាចន្ទរាជាលើកទ័ពទៅវាយអាព្រះស្ដេចកនពុំខានឡើយ។
ព្រះចៅចក្រពត្តិបានទ្រង់ជ្រាបដូច្នោះហើយ ទ្រង់ត្រាស់ប្រើ[[ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ]]ឲ្យនាំទាហាន សេះ ៣០ នាក់លើកទៅតាមសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ហើយទ្រង់ផ្ដាំថា: បើចៅពញាចន្ទរាជាពុំព្រមត្រឡប់មកទេឲ្យឯងប្រាប់ពលទាំង ៥០០០ នាក់នោះឲ្យខាងតែបានមក។
ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្របានទទួលព្រះរាជបញ្ជាហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលានាំទាហានសេះទាំង ៣០ នាក់លើកតាមទៅ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គស្រូតរូតមកដល់ដែនខែត្រ ប្រទេសខ្មែរហើយក៏ទ្រង់បញ្ចុះបញ្ចូលអាណាប្រជានុរាស្ត្រ តាំងពីប្រទល់ដែនរៀងមកបានពល ១៨០០ នាក់ហើយលើកមកដល់[[ខែត្រទឹកជោរ]] ដូចជាបណ្ដាជាខ្ញុំដែលប្រើមុនគេនោះ។ បណ្ដាជាខ្ញុំទាំងនោះបានរេហ៍ពល ២០០ នាក់ផ្សំគ្នាជា ២០០០ នាក់ ហើយស្ដេចលើកកងទ័ពខ្មែរសៀមចូលវាយបន្ទាយបាន[[ខែត្រនគរសៀមរាប]]បានរេហ៍ពលថែមទៀតរួមទាំងទ័ព ៨០០០ នាក់ផងត្រូវជា ១០០០០ នាក់ហើយលើកចូលទៅក្នុង[[បន្ទាយមហានគរ]]។
ខណៈនោះ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ នាំទាហានសេះ ៣០ នាក់ដល់មកជិតមហានគរហើយ ហើយសួរគេឯងតាមផ្លូវទៅបានដំណឹងថា: ចៅពញាចន្ទរាជានាំរេហ៍ពលខ្មែរសៀមចូលមកតាំងក្នុងមហានគរ ៣ ថ្ងៃហើយ។ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ក៏នាំទាហានទាំង ៣០ នាក់នោះចូលទៅមហានគរ ហើយបានឃើញសម្ដេចចន្ទរាជាប្រថាប់លើផែនសិលាជាមួយនឹងសេនាទាហានសៀមខ្មែរ ដែលកំពុងអង្គុយគាល់ត្រៀមត្រា។ មួយរំពេចនោះ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រទូលថា: [[ព្រះពុទ្ធិចៅ]]ត្រាស់ប្រើទូលព្រះបង្គន់ឲ្យមកតាមទ្រង់ឲ្យទ្រង់លើកពលត្រលប់ទៅវិញឲ្យឆាប់។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាដឹងកលយល់ការណ៍ថា: សៀមលើកតាមមកហើយក៏ហូតព្រះសែងអាជ្ញាសឹក ដែលព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះរាជទានមកនោះ ហើយមានព្រះមធុរសវាចាសន្ធាប់ថា: នេះគឺជាអាជ្ញាសឹក ព្រះចៅប្រទានមកឲ្យអញពេញអំណាចឲ្យអញធ្វើនាទីពីរយ៉ាងគឺមួយឲ្យតាមទាក់ដំរីស ម្យ៉ាងទៀតឲ្យអញទៅកាប់អាព្រះស្ដេចកនថ្វាយព្រះអង្គ។ ខ្លួនឯងនេះឬ មានអំណាចលើសដាវអាជ្ញាសឹកនេះ? ដែលឯងថា ព្រះចៅឲ្យឯងមក តាមអញនោះគឺព្រះរាជឱង្ការ ឬ ចុតហ្មាយឯងនៅឯណាយកមកឲ្យអញមើល? បើឯងមិនយកមកឲ្យអញទេ អញទុកឯងជាក្លែងព្រះរាជឱង្ការទុកជាបង្ខូចបង្ខានរាជចារផែនដី ហើយអញត្រូវកាត់ក្បាលផងដោតជាបំរាម ព្រះទាំងគូកនផង។
ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ និង កូនទាហានជំនិះ ៣០ នាក់ដែលខ្លួនមកនោះ គ្មានព្រះរាជឱង្ការរបស់ព្រះចៅជាទីអាងទេ។ លុះឃើញព្រះសែងអាជ្ញាសឹកហើយទាហានសៀមទាំង ៣០ នាក់ និង ៥០០០ នាក់ដែលមកតាមសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជានោះ ក៏ភិតភ័យតក់ស្លុត លុតជង្គង់សូមព្រះរាជទានទោស។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា យល់ឃើញថាត្រូវព្រះទ័យហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា: អស់ឯងរាល់គ្នាវិញទៅវិញចុះទៅក្រាបទូលព្រះចៅថា: ដែលទ្រង់ប្រោសលៀងរក្សាអញជាង ៧ ឆ្នាំនេះជាព្រះគុណលើអញខ្លាំងណាស់រកអ្វីមកប្រៀបផ្ទឹមពុំបានទេ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះសោតកាលអញត្រឡប់មកស្រុកនេះ ទ្រង់ឲ្យរេហ៍ពល ៥០០០ នាក់ ដំរីធ្នាក់ ១០០ រយជូនមកទៀតនេះក៏ជាព្រះគុណធ្ងន់លើសលែងទៅទៀត។ ប៉ុន្តែឥឡូវនេះ អញនៅក្រណាស់ អញនឹងរកអ្វីថ្វាយទៅវិញឲ្យបានសមគួរនឹងព្រះគុណនោះគ្មានទេ។ សុំកុំឲ្យព្រះចៅ ទ្រង់ពិរោធឡើយ។ ថាបើដល់អញបានឈ្នះហើយចាប់អាព្រះស្ដេចកនបាន បានទាំងផែនដីមកវិញកាលណា អញនឹងនាំពលសៀម ដែលទ្រង់ប្រទានមកនេះ និង សួយសារមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ តាមសំដីដែលអញបានក្រាបបង្គំទូលទុកជាសំងាត់ស្រាប់។
ពួកពលទាំង ៥០០០ នាក់បានឮព្រះរាជបរិហារហើយខ្សឹបគ្នាថា: ចៅពញាចន្ទរាជានេះបានសញ្ញាថ្វាយព្រះចៅយើងស្រេចហើយបានជាទ្រង់ត្រាស់ឲ្យយើងទាំង ៥០០០ នាក់នេះមក ឯម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ដែលមកស្រដីមាត់ទទេនោះ ប្រហែលជាក្លែងក្លាយទេ យើងនឹងជឿស្ដាប់ផងមិនបានទេ។
ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ក៏រឹតតែកោតខ្លាចពលទាហានដែលមកនោះ ក៏គិតពិនិត្យទៅ ឃើញចិត្តរេហ៍ពលសៀមដែលហែមកមុននោះ ជឿខាងចៅពញាចន្ទរាជាច្រើនជាជាងខ្លួននឹងគិតធ្វើតាមព្រះចៅទ្រង់ព្រះបណ្ដាំនោះមិនកើត។ ដូច្នេះ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ក៏នាំទាហានជំនិះ ៣០ នាក់នោះត្រឡប់ទៅក្រុងទេពវិញទៅ។
ក្រោយទាហានសេះត្រឡប់ទៅវិញ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់លើកកងទ័ពទៅដល់ស្រុកបាត់ដំបងហើយ ទ្រង់ក៏ចាត់ឲ្យនាយកងទ័ព ដើរបញ្ចុះបញ្ចូលរាស្ត្រក្នុងខែត្រ។ ខណៈនោះ ពញា[[មនោមេត្រី]]ចៅហ្វាយស្រុក[[បាត់ដំបង]] បានដឹងថា ចៅពញាចន្ទរាជា ជាព្រះរាជត្រកូលស្ដេចខ្មែរត្រឡប់មកដល់ហើយ ក៏ចូលទៅថ្វាយបង្គំ ថ្វាយរេហ៍ពល ១០០០០ នាក់ និង ស្បៀងអាហារ ១០០០ [[រទេះ]]ទៀត។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាស្ដេចទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ស្ដេចគង់សំរាកកំលាំង រេហ៍ពលនៅក្នុងខែត្រនោះបីថ្ងៃ ហើយក៏លើកឆ្លងទៅតាំងបន្ទាយនៅ[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]។
ចំណែកឯសម្ដេចចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]] ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រពោធិ៍សាត់ ដែលជាមន្ត្រីខាងសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា (កន) បានដឹងដំណឹងនេះហើយ ក៏កេណ្ឌពលបាន ៤០០០០ នាក់ឲ្យរក្សានាទីភាគបន្ទាយរាយល្បាតតាមច្រកផ្លូវស្រេច ទើបបកសំបុត្រប្ដឹងចូលមកសេនាបតីក្នុង[[ស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ|ក្រុងសន្លប់ពិជ័យព្រៃនគរ]]។
រីឯចៅពញាពេជ្រវិញ លុះបានដឹងថា ចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចត្រឡប់មកដល់ស្រុកបាត់ដំបងហើយ អ្នកក៏ដើរបញ្ចុះបញ្ចូល បានស្ម័គ្របក្សពួកចូលក្នុងកងទ័ពចៅពញាសួគ៌ាលោកជាច្រើននាក់។ កាលឃើញថាចៅពញាសួគ៌ាលោក ជំនុំរាជការគិតរឹងទទឹង ពុំព្រមចុះចូលនឹងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទេ ពញាពេជ្រ លុះដល់វេលាយប់ស្ងាត់ ក៏នាំស្ម័គ្រប័ក្សពួក ចូលលុក (គឺចូលទៅប្រហារមិនឲ្យដឹងខ្លួនជាមុន) ចៅពញាសួគ៌ាលោកស្លាប់មួយរំពេច ហើយស្រែកប្រកាសប្រាប់អស់ក្រមការបណ្ដារាស្ត្រថា:
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជានេះ ពេញជាព្រះរាជត្រកូលនៃសម្ដេចព្រះ[[ធម្មរាជាទី១|ធម្មរាជា]] ដែលជាស្ដេចទ្រង់ធម៌ហើយ។ ឯ[[ស្រីជេដ្ឋា|ស្ដេចកន]]ជាចៅហ្វាយ ចៅពញាសួគ៌ាលោកនេះខាងម្ដាយជា[[ពលព្រះស្រីរតនត្រ័យ]]សុទ្ធ។ អស់អ្នករាល់គ្នានឹងសំពះព្រះ ក៏ចង់ថ្វាយបង្គំ[[បាយ៉ាប]] (បាយ៉ាប គឺ[[អារ័ក្សទឹក]]សំរាប់ពួកនេសាទ[[មច្ឆជាតិ]]គោរព)។ ថាបើ អស់អ្នកពេញចិត្តថ្វាយបង្គំព្រះស្រីរតនត្រ័យនោះ ចូរអ្នកថ្វាយបង្គំចៅពញាចន្ទរាជា ដ្បិតស្ដេចយាងមកដល់ហើយ ត្រូវយើងចេញទៅថ្វាយបង្គំទទួលព្រះអង្គចុះ។ ថាបើអស់អ្នកចូលចិត្ត ចង់សំពះបាយ៉ាបនោះ ចូរអស់អ្នករៀបស្បៀងអាហារនាំបុត្រភរិយាទៅថ្វាយបង្គំព្រះស្ដេចកន កូនពល (ក្នុងពេលដែលប្រទេសយើងនៅវណ្ណៈច្រើននៅឡើយ វណ្ណៈពលជា[[វណ្ណៈ]]ថោកទាបបំផុត ជាពូជអំបូរអ្នកមានទោសដែលមិនអាចលុបលាងបានឡើយ) ព្រះស្រីរតនត្រ័យឯបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរឲ្យឆាប់ចុះ។
អស់[[ក្រមការ]]បណ្ដារាស្ត្រក្នុងកងទ័ពទាំង ៤០០០ នាក់ប្លាយ លុះឮពញាពេជ្រប្រកាសចេញព្រះនាម សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ដូច្នោះហើយ ហេតុតែជាបុណ្យបារមីនៃព្រះអង្គ ក៏បណ្ដាលចិត្តគ្រប់កងទ័ពទាំងអស់ ឲ្យនឹកស្រឡាញ់អាល័យ ដល់សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាពន់ប្រមាណ ហើយក៏ស្រែកតបប្រកាសថា :
យើងរាល់គ្នាចូលចិត្តទៅថ្វាយបង្គំព្រះមិនព្រមទៅថ្វាយបង្គំបាយ៉ាបទេ។ ហេតុនេះហើយបានជាមានពាក្យថា: មិនចង់សំពះព្រះ មិនចង់ថ្វាយបង្គំព្រះ ទៅសំពះឯបាយ៉ាបទៅវិញតាំងពីថ្ងៃនោះមក។
ចៅពញាពេជ្រ លុះឮរាស្ត្រប្រកាសវាយបកដូច្នោះ ល្មមពេលព្រឹកស្រាងៗ ហើយក៏នាំអស់ក្រមការ និង អស់អ្នកមុខអ្នកការ បណ្ដារាស្ត្រចេញទៅអញ្ជើញស្ដេចធ្វើព្រះរាជដំណើរចូលទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយស្រុក។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចបានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់សួរសេចក្ដីដើមទងគ្រប់ប្រការ។ លុះទ្រង់ជ្រាបហើយ ស្ដេចឲ្យលើកទ័ពចូលទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយស្រុក ហើយស្ដេចហាមកងទ័ពទាំងខ្មែរ ទាំងសៀមមិនឲ្យទៅកំហែងកំហល់រាស្ត្រប្រជា ក្នុងស្រុកឲ្យសោះដើម្បីកុំឲ្យរាស្ត្រប្រជាមានសេចក្ដីក្ដៅក្រហាយ។ ទ្រង់ដាក់អាយ័តថា "បើឈ្មោះណាពុំស្ដាប់ ព្រះរាជឱង្ការនេះទេ ស្ដេចនឹងយកទោសដល់ប្រហារជីវិត"។ ខណៈនេះ អស់រាស្ត្រប្រជាក៏បានសេចក្ដីសុខសាន្ត ឥតមានទុក្ខភ័យ អំពីពួកពលទាហាន សរសើរព្រះបារមី ព្រមទាំងថ្វាយសព្ទសាធុការពរគ្រប់ៗគ្នា។
===ដណ្ដើមអាណាខែត្រភាគខាងលិច===
====សមរភូមិក្រគរ គ.ស.១៥១៦
'''{{Main|សមរភូមិក្រគរ (១៥១៦)}}'''
ចៅពញាលំពាំងធិបតី ក្រាបទូលពុំទាន់ផុតវាចាផង [[ព្រះរាជវរានុកូល]]ក្រាបទូលថា: "សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស មានសំបុត្រចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រក្រគរ]]ប្ដឹងទូលព្រះបង្គំថា: នៅខែត្រពោធិ៍សាត់នោះ ចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]អនិច្ចកម្មក្នុង[[ចំបាំង]]ទៅហើយ ឥឡូវនេះចៅពញាចន្ទរាជាតាំងពញា[[ពេជ្រ]] (មឿង) [[មេស្មឹង]]ឲ្យឡើងជាចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]ហើយ ហើយឲ្យធ្វើជាមេទ័ព សំរេចរាជការទាំងពួងផងទៀត ចៅពញាចន្ទរាជាឲ្យកូនពញាពេជ្រទាំង៤ នាក់នោះធ្វើជា[[សេនាបតី]]សំរាប់ទ្រង់ហើយឲ្យធ្វើ[[បាឡាត់]]ទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ លើកមកវាយ[[បន្ទាយខែត្រក្រគរ]]ទៀត ឥឡូវនេះ បន្ទាយខែត្រក្រគរបកហើយ"។
ព្រះស្រីជេដ្ឋា ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់គ្រវីព្រះ[[សិរសា]] ហើយមានព្រះបន្ទូលថា: បងចក្រី ចូរបងឯងចេញទៅជាមេទ័ពធំ កេណ្ឌបណ្ដា[[រាស្ត្រ]][[ខែត្រ]]ខាង[[លិច]] ហើយលើកយ៉ាងស្រូតរូតទៅទល់ទប់ទ័ពរបស់ចៅពញាចន្ទរាជា ឲ្យទាន់ការណ៍ សូមបងប្រឹងជួយខ្ញុំ ឲ្យអស់ពីកំលាំងចិត្តណា៎"។
ពញាចក្រីទទួលព្រះរាជបញ្ជា ហើយក្រាបទូលថា : "ទូលព្រះបង្គំ លើកទ័ពទៅម្ដងនេះ បើចាប់បានតួខ្លា ឬ មិនបាន ក៏គង់ខ្លាត្រូវរបួសបង់ជន្មឲ្យរាងចាលជាមិនខានដែរ"។
ព្រះស្រីជេដ្ឋា ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទ្រង់ព្រះទាន[[លំពែងក្រំ]] (១) មាសមួយជាអាជ្ញាសឹក ហើយឲ្យលើកកងទ័ពទៅតាំងនៅក្នុង[[ខែត្រលង្វែក]]។ ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់សម្ដេចចៅហ្វាកៅជាមាឲ្យធ្វើមេទ័ពធំ។ ទ្រង់ប្រទានដាវគ្រឿងមាសមួយជាអាជ្ញាសឹក ហើយនឹងពាន[[កន្ថោរ]][[ទិតោ]]មាសមួយសំរាប់ជាគ្រឿងសំរាប់យស និង ស្គរហែពីរសំរាប់ទូងតាមផ្លូវ[[ខែត្រកំពង់សៀម]]។ សម្ដេចចៅហ្វាកៅទទួលព្រះរាជបញ្ជាហើយក៏ថ្វាយបង្គំលា លើកទ័ពទៅដល់ខែត្រកំពង់សៀមហើយចេញសំបុត្រទៅកេណ្ឌរេហ៍ពលគ្រប់ខែត្រ។ លុះបានរេហ៍ពលគ្រប់ខែត្រមកជួបជុំហើយចៅហ៊្វាកៅ ក៏ចាត់ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអាសន្នទុក]] ឲ្យលើកទ័ពកាត់សំដៅទៅ[[ខែត្របាត់ដំបង]]ឆ្លងមកវាយផ្ទប់ពីក្រោយកុំឲ្យចៅពញាចន្ទរាជារត់រួច។ ចំណែកឯសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅខ្លួនឯង ជាមេទ័ពធំនោះ លើកទ័ពឆ្លងមកត្រើយខាងលិច។ ឯប៉ែកកងទ័ពនៃចៅពញាចក្រី កាលកេណ្ឌរេហ៍ពលបាន ៥៥០០ នាក់ ហើយក៏ឲ្យចៅពញា[[តេជោ]] [[ចៅហ្វាយស្រុក]][[ខែត្រសំរោងទង]]លើកទ័ព ១០០០០ នាក់ជាទ័ពមុខឲ្យចៅពញា[[រាជាមេត្រី]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ភ្នំពេញ]]កាន់ពល ១០០០០ នាក់ជាប៉ែកស្ដាំឲ្យចៅពញា[[វង្សាអនុជិត]] (២) ចៅហ្វាយស្រុក[[បាទី]]កាន់ពល ១០០០០ នាក់ជាប៉ែកឆ្វេងឲ្យ[[ព្រះរាជាវរានុកូល]]កាន់ពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ។ ឯខ្លួនចៅពញាចក្រីឯងកាន់ពល ១៥០០០ នាក់ជាទ័ពធំ។ ទ័ពចៅពញាចក្រីលើកដល់[[ខែត្រក្រគរ]]ក៏ប្រទះនឹងទ័ពនៃចៅពញា[[សួគ៌ាលោកពេជ្រ]]។ ចៅពញសួគ៌ាលោកពេជ្រយល់ថា "ទ័ពខាងចៅពញាចក្រីលើកមកដល់ហើយព្រមទាំងមានពលលើសកងទ័ពខ្លួនច្រើនចំនួនណាស់ផង ក៏ចាត់ប្រើចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជកែវ]]ជាកូនច្បងឲ្យកាន់ពល ២០០០ នាក់ជាទ័ពមុខចាត់ចៅពញា[[បរទេសរាជកែ|បរទេសរាជអង់]]ជាកូនទី២ឲ្យកាន់ទ័ព ១០០០ នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ ចាត់ចៅពញា[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈទេព|វិបុលរាជទេព]]ជាកូនទី៣ឲ្យកាន់ទ័ព ១០០០ នាក់ជាប៉ែកឆ្វេងចាត់ចៅពញា[[សួគ៌ាលោកសុខ|រាជតេជៈសុខ]]ជាកូនទី៤ ជាទ័ពក្រោយកាន់ពល ១០០០ នាក់។ ឯខ្លួនចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]ឯងកាន់ពល ៤០០០ នាក់ជាមេទ័ពធំ ហើយចេញទៅតនឹងចៅពញា[[ចក្រី]]។
ចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជកែវ]] កូនច្បងជាមេទ័ពមុខនោះដេញទ័ពឲ្យចូលវាយលុកកងទ័ពចៅពញា[[តេជោ]]។ រេហ៍ពលក្នុងកងទ័ពទាំង ២០០០ នាក់នោះកាលស្រែកហ៊ោយកជ័យយ៉ាងកងរំពងហើយក៏រត់សំដៅចូលទៅលុកកងទ័ពនៃចៅពញាតេជោវាយកាប់សំលាប់គ្នាពពាក់ពពួនស្លាប់ហូរឈាមដូចទឹកទរ ឬ ហូរដូចជាស្ទឹង តែទ័ពពញាតេជោពុំព្រមបែកសោះ។ ចៅពញាវង្សាអគ្គរាជកែវ ឃើញដូច្នោះហើយក៏ស្ទុះចូលទៅដេញកាប់ចៅពញាតេជោដែលនៅលើខ្នងសេះ។ [[សេះ]]ចៅពញាតេជោ ដោយឃើញគេស្ទុះចូលមកប្រញាប់ពេក ក៏ភ្ញាក់គេចខ្លួនទៅប៉ះនឹងដើមឈើ បណ្ដាលឲ្យធ្លាក់ពញាតេជោពីលើ[[ខ្នង]]សេះខ្ពោក។ ចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជ]]ឃើញបាចណាបហើយ ក៏កាប់ពញាតេជោស្លាប់មួយរំពេច រេហ៍ពលទាំងសងខាង ក៏ប្រកាប់ប្រចាក់គ្នាច្របូកច្របល់ទៅវិញទៅមកយ៉ាងសាហាវដូចម្រឹគពាឡមានរបឹងរឹងរូសមិនព្រមចាញ់គ្នាទៅវិញទៅមកសោះ។ ចៅពញវង្សាអគ្គរាជយល់ថា "ពលខ្លួនតិចណាស់ ហើយកងទ័ពខាងសត្រូវ ដែលមានចំនួនច្រើនស្រាប់ទៅហើយនោះ ក៏រឹងរឹតតែមកដល់ថែមហើយថែមទៀតផងនឹងយកជ័យតទៅទៀតពុំបានឡើយ" ទើបនាំរេហ៍ពលថយមកជំរាបបិតាតាមដំណើរ។
ឯចៅពញា[[រាជាមេត្រី]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រភ្នំពេញ]] និង ចៅពញា[[វង្សាអនុជិត]]ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្របាទី]]ជាមេទ័ពឆ្វេងស្ដាំ ដែលលើកតាមទ័ពពញាតេជោនោះ ក៏បានប្រទះនឹងកងទ័ព ចៅពញា[[បរទេសរាជ]]និង ចៅពញា[[វិបុលរាជ]]ដែលបង្កប់តាមសងខាងផ្លូវនោះ។
កងទ័ពចៅពញាបរទេសរាជ និងចៅពញាវិបុលរាជ កាលបើបានប្រទះហើយ ក៏ដេញពលចូលច្បាំង កាប់ចាក់ពលនឹងពល ចៅហ្វាយនឹងចៅហ្វាយប្រកាប់ប្រចាក់គ្នាទៅវិញទៅមក។ ចៅពញា[[វង្សាអនុជិត]]ជាចៅហ្វាយស្រុកខែត្របាទីក្នុងពេលដែលកំពុងប្រកាប់គ្នាទៅវិញទៅមកនោះសេះរបស់ខ្លួនផុងជើងក្នុងរណ្ដៅផង ច្រឡោតដោយស្នូរ[[កាំភ្លើង]]ផង ក៏បណ្ដាលឲ្យធ្លាក់ចៅពញានេះទៅដី។ មួយរំពេចនោះ [[ចៅពញា]][[វិបុលរាជ]]ស្ទុះចូលទៅកាប់ត្រូវស្មាចៅហ្វាយស្រុកខែត្របាទីបណ្ដាលឲ្យគាត់ពិការជាទំងន់។ អស់សេនាទាហាន ខាងចៅពញា[[វង្សាអនុជិត]]នាំគ្នាជួយគ្រាហ៍[[ចៅហ្វាយ]]រត់រួចខ្លួនទៅ។ ទ័ពស្ដាំរបស់ចៅពញា[[ចក្រី]] កាលបើឃើញថា "នាយទ័ពរបស់ខ្លួនត្រូវរបួសជាទំងន់ហើយ" ក៏នាំគ្នាទៅរកទ័ពចៅពញា[[តេជោ]]។ [[មេកង]]ខាងចៅពញាចក្រី កាលដឹងថា"ចៅពញាតេជោ ស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាមហើយ" ក៏នាំសេនាទាហានទាំងពីរកង ទៅប្ដឹងចៅពញាចក្រី។ ចៅពញាចក្រីបានដឹងហើយក៏លើកទ័ពធំតាមមក។ ចៅពញាចក្រី លុះឃើញកងទ័ព ចៅពញា[[រាជាមេត្រី]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ភ្នំពេញ]]និងទ័ពចៅពញា[[បរទេសរាជ]] និង[[វិបុលរាជ]] ជាកូនទី២ ទី៣របស់ចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]ពេជ្រកំពុងច្បាំងប្រកាប់គ្នា យ៉ាងគឹកកងរំពងខ្លាំងណាស់ដូច្នោះ ព្រមទាំងបានក្រឡេកមើលពីលើ[[ដំរី]]ទៅ ឃើញកូនតាពេជ្រ ទាំងពីរនាក់នោះក្លាហានណាស់ ក៏នឹកថប់ក្រែងចៅពញារាជាមេត្រីថយថ្វីដៃរបស់កូនតាពេជ្រទាំងពីរនាក់ ទើបចៅពញាចក្រី ដេញរេហ៍ពល ឲ្យចូលទៅជួយច្បាំងថែមទៀត។
ចំណែកឯ ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ ចៅពញារាជតេជៈសុខកូនទី៤ របស់តាពេជ្រ កាលបានដឹងនូវកិច្ចការទ័ព ទាំងនោះហើយ ក៏លើកទ័ពទៅដែរ ហើយចូលជួយច្បាំងកូនទាំងពីរនោះទៀត។ ការប្រយុទ្ធរវាងកងទ័ព ខាងចៅពញាចក្រី និង ខាងចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ បានប្រព្រឹត្តទៅអស់ពេលដ៏យូរ តែមិនមានខាងណាអន់ជាងខាងណាឡើយ។ ទ័ពទាំងសងខាង សុទ្ធសឹងតែរបឹងរឹងរូសមោះមុត ដូចៗគ្នា។
ខណៈនោះ ពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ យល់ថា កងទ័ពចៅពញាចក្រី មានពលច្រើនណាស់ សេនាទាហានទាំងនោះ ក៏មានថ្វីដៃខ្លាំងៗទៀត ឯពលខាងខ្លួន ក៏ស្លាប់ប្រមាណជា ៦០ នាក់ទៅហើយឃើញថានឹងតយកជ័យជំនះពុំបានទេ។ លុះវេលាព្រលប់ មកដល់ហើយ ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ ក៏វាយ[[ស្គរ]] ជាសញ្ញាឲ្យដំណឹងដល់កងទ័ព ឲ្យឈប់ច្បាំង ទាំងសងខាង។
ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ និង កូនទាំង៤នាក់ នាំសេនាទាហានរេហ៍ពល ថយទ័ពទៅក្រាបបង្គំគាល់ ព្រះចៅពញាចន្ទរាជានៅ[[បន្ទាយពោធិ៍សាត់]] ព្រមទាំងក្រាបបង្គំទូល តាមហេតុគ្រប់ប្រការ។ ចៅពញាចក្រី ឃើញថាចៅពញាសួគ៌ាលោក បន្ថយទ័ពទៅនោះ មិនហ៊ានដេញតាមទៅទេ ដោយខ្លាចចាញ់កលតាពេជ្រផង ដោយព្រះអាទិត្យអស្ដង្គតរលត់រស្មីទៅហើយផង។
====សមរភូមិពោធិ៍សាត់ គ.ស. ១៥១៦====
'''{{Main|សមរភូមិពោធិ៍សាត់ (១៥១៦)}}'''
លុះព្រឹកឡើង ចៅពញាចក្រីបំរុងនឹងលើកទ័ព តាមចៅពញាសួគ៌ាលោក តែទទួលពេលនោះសម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ]]នាំពល ៥០០០០ នាក់លើកឆ្លងមកដល់ដែរ ចៅពញាចក្រីក៏បញ្ឈប់ទ័ព រង់ចាំស្ដាប់ចៅហ៊្វាកៅដែលនឹងចាត់ទ័ពជាថ្មីវិញ។
វេលានោះចៅហ៊្វាកៅបានចាត់ទ័ពជា ៥ កងដូចតទៅនេះ៖
១. ឲ្យចៅពញា[[ចក្រីកែវ (ស្រឡប់ដូនតី)|ចក្រីកែវ]]ឃុំពល ៣០០០០ នាក់ជាមេទ័ពមុខ ([[ទ័ពស្រួច]])។
២. ឲ្យចៅពញា[[រាជាមេត្រីទិព្វ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រភ្នំពេញ]]ឃុំពល ២០០០០ នាក់ជាមេកងទ័ព ប៉ែកឆ្វេង។
៣. ឲ្យចៅពញា[[ស្រែន្យសេនាឫទ្ធីជ័យ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រលង្វែក]] ឃុំពល១៥០០នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ។
៤. ឲ្យចៅពញា[[សេនាសង្គ្រាមសួស]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអមរគីរិន្ទបូរ]]។ ឬ[[អម្រិន្ទបូរ]] គឺស្រុក[[បរិបូណ៌]]ឃុំពល ១៦០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ។
៥. ឯខ្លួនសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ ឯងឃុំពល ៤០០០០ នាក់ជាមេទ័ពធំ។
សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅលើកទ័ពដេញតាមទ័ព[[ចៅពញា]]សួគ៌ាលោកពេជ្រ ដែលថយទ័ពមកក្រាបបង្គំទូលចៅពញាចន្ទរាជានោះ។ គ្រាដែលចៅហ៊្វាកៅលើកទ័ពដេញតាមមកនោះ កងទ័ពចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្របានចូលទៅក្នុង[[បន្ទាយ]]អស់ទៅហើយ។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាកាលទ្រង់បានជ្រាបថា: "កងទ័ពខាងគេលើកមកច្រើនណាស់ដូច្នេះហើយ"ទ្រង់ក៏ត្រាស់ឲ្យកេណ្ឌពលបាន ២០០០០ នាក់ឲ្យឡើងការពារបន្ទាយ។ លុះកងទ័ពខាងចៅហ៊្វាកៅមកចោមវាយបន្ទាយ ទ្រង់ក៏ឲ្យទ័ពក្នុងបន្ទាយបាញ់ព្រួញចោលដុំថ្មទៅត្រូវកងទ័ពសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅស្លាប់អស់ជាច្រើន។ ចៅហ៊្វាកៅ ខំដេញពលពានកំពែងបន្ទាយណែនណាន់តាន់តាប់ដូចស្រមោចរោមស្ករ តែវាយមិនបាន។ កាលដឹងថាវាយយកបន្ទាយសម្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជាពុំបានក៏ឲ្យចៅហ៊្វាកៅ បោះទ័ពព័ទ្ធចោមបន្ទាយនោះឲ្យជាប់ដើម្បីទប់ព័ទ្ធខាងក្នុងមិនឲ្យចេញរួចផងឲ្យអត់បាយបរិភោគដរាបត្រូវស្លាប់ ឬត្រូវដាច់ពោះគ្រប់ៗគ្នាផង។
សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ ចៅពញាចក្រីកែវឲ្យពលចោមបន្ទាយរហូតដល់ ១២ ខែ។ កងទ័ពខាងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាចេញពីបន្ទាយពុំរួចមែនស្បៀងអាហារក្នុងបន្ទាយក៏ចេះតែហោចទៅៗគួរឲ្យបារម្ភណាស់ដោយបន្ទាយនោះមិនទាន់មានការប្រុងប្រៀបមាំមួន ប៉ុន្តែដោយហេតុព្រះបារមីរបស់ព្រះអង្គ ដែលបានសាងមកពីអតីតកាល បណ្ដាលឲ្យកងជញ្ជូនស្បៀងខាងសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅបញ្ជូនទៅពុំទាន់។ ដូច្នេះ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅហើយក៏ឲ្យថយកងទ័ពមកតាំងបន្ទាយឆ្ងាយពីបន្ទាយព្រះចន្ទរាជា ចំងាយ ៣ [[សិន]]ឲ្យទ័ពព័ទ្ធជុំវិញទៀត។ ការណ៍ដែលចៅហ៊្វាកៅឲ្យថយទ័ពនោះប្រយោជន៍ឲ្យកងទ័ពផ្លាស់ប្ដូរគ្នាចេញទៅរកស្បៀងអាហារក្នុងភូមិជិតខាង។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា កាលទតឃើញថា "កងទ័ពសត្រូវថយឃ្លាតពីបន្ទាយព្រះអង្គហើយព្រះអង្គក៏ទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សានឹងនាយកង នាយទ័ពថា: "ទ័ពសត្រូវរំលៀកចេញពីបន្ទាយយើងបន្តិចហើយ ការណ៍នេះល្អប្រពៃហើយជាឱកាសឲ្យយើងគិតដោះដៃចេញពីសត្រូវបានដោយស្រួល ចុះយើងនឹងគិតធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីឲ្យចេញរួចពីចំណោមនេះ?"។
ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រក្រាបទូលថា:
"បើយើងនឹងគិតវាយទំលាយចេញនោះក៏ចេញរួចបានដែរ ពីព្រោះពលយើងមានតែ ២០០០០ នាក់ ឯពលខាងគេ មានដល់ទៅជាង ១០០០០០ នាក់ បើយើងចេញរួចទៅ ទ័ពទាំងសងខាងក៏គង់ស្លាប់ច្រើនជាមិនខាន បើយើងរឹងតែនៅក្នុងបន្ទាយនេះ មិនចេញទទួលច្បាំងសោះ ក៏មិនបានដែរ ពីព្រោះបន្ទាយរបស់យើងទើបនឹងតាំងថ្មី ឯស្បៀងអាហារ ក៏ពុំទាន់មានបរិបូរណ៍ដល់យូរទៅ ក្រែងលំបាកក្នុងការខ្វះខាតគ្រប់យ៉ាង ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំគិតយកគំនិតមួយមកសូមទទួលអាសាគឺទៅកេណ្ឌកងទ័ព[[បិសាច]]ឲ្យមកចោមវាយទ័ពចៅហ៊្វាកៅ បើទ្រង់ព្រះរាជាអនុញ្ញាតទូលព្រះបង្គំយល់ឃើញច្បាស់ថា មុខជានឹងឈ្នះសត្រូវដោយងាយ បើទ្រង់ព្រះករុណាពិសេសយល់ព្រមផងនោះ សូមឲ្យជីករណ្ដៅកណ្ដាលបន្ទាយនេះ ឲ្យបានជាប្រញាប់ដើម្បីទូលព្រះបង្គំនឹងបានគិតការថ្វាយឲ្យទាន់ពេលវេលា។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា កាលទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ចៅពញាសួគ៌ាលោកទូលសុំយ៉ាងនេះទ្រង់ពុំជឿសោះទេ ទើបទ្រង់គ្រវីព្រះសិរសា ហើយត្រាប់ថា "ពីបុរាណរៀងមក យើងពុំដែលឮថា មានឈ្មោះណាទៅកេណ្ឌយកខ្មោចបិសាច មកជួយច្បាំងមនុស្សដល់ម្ដងឡើយណ្ហើយអ្នកចៅពញា លែងគិតគំនិតបែបនេះទៅចុះ ព្រោះជាគំនិតមិនដែលមានអ្នកណាគិតមកពីមុនផង និងជាកិច្ចការមួយដែលខ្ញុំមិនជឿថាមានប្រសិទ្ធិភាពទាល់តែសោះផង"។
ចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]ពេជ្រក្រាបទូលថា បើទ្រង់មិនសព្វព្រះហឫទ័យឲ្យគិតធ្វើតាមចំណេះ និងតាមមន្តវិជ្ជាការទូលព្រះបង្គំទេ នោះទូលព្រះបង្គំនឹងអារកឲ្យស្លាប់នៅទីនេះក្នុងឥឡូវនេះហើយ ព្រោះបើនឹងរស់នៅតទៅ ក៏មិនបានជួយយកអាសាផែនដីថ្វាយព្រះអង្គដល់កំរិតដែរ"។ ថាហើយចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ ក៏ហូតដាវនឹងអារកតាមពាក្យដែលខ្លួនបានក្រាបទូល។ ខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់ក្រឡេកព្រះនេត្រាឃើញទាន់ក៏ទ្រង់ស្ទុះទៅចាប់ដាវនោះចេញពីដៃហើយទ្រង់ត្រាស់ថា: "កុំ! កុំ ចៅពញាកុំសំលាប់ខ្លួនខ្ញុំស្ដាយលោកណាស់ ខ្ញុំព្រមតាមចៅពញាហើយដូច្នេះ បើចៅពញាគិតឃើញដូចម្ដេច ស្រួលសូមចៅពញាធ្វើតាមគំនិតនោះចុះ"។
ចៅពញាសួគ៌ាលោក ឮហើយមានអំណរណាស់ ទើបថ្វាយបង្គំលាចេញមកក្រៅដំណាក់ ហើយក៏ចាត់កូនទាហានឲ្យជីករណ្ដៅធំមួយ ជំរៅ ៨ ហត្ថ ៤ ជ្រុងឲ្យធ្វើរានទេវតា ៧ ថ្នាក់ដាក់បាយសី ទឹកអប់ និង គ្រឿងបូជា ហើយឲ្យធ្វើរាជវីតិព័ទ្ធជុំវិញ។ លុះពួកពល ធ្វើតាមបង្គាប់សព្វគ្រប់ហើយ ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ ក៏ស្លៀកស ពាក់ស ហើយឲ្យរៀបភ្លេងចាំប្រគុំទាំង៨ទិស។
រឿងពញាពេជ្រ នេះមានក្នុងព្រះ[[របាក្សត្រ]]ថា: ពញាពេជ្រនេះ ជា[[មេស្មឹង]] មានកូនប្រុស៤នាក់ គឺឈ្មោះកែវ ១ កែ ១(៣) ទេព ១ សុខ ១។ ពញាពេជ្រ មានសំឡាញ់ម្នាក់ឈ្មោះចន្ទ ធ្វើជា[[ជំទប់មេស្មឹង]]ក្រវាញ។ ក្នុងគ្រានោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គមានម្នាងម្នាក់ ឈ្មោះ[[អ្នកម្នាងខៀវ]]។ អ្នកម្នាងខៀវនោះ ទ្រង់គភ៌៧ខែ ហើយអ្នកម្នាងមានបាវស្រីមួយ ឈ្មោះ [[នាងពេញ]]។
សាស្ត្រារបាក្សត្រនោះនិយាយទៀតថាក្នុងគ្រាដែលសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចលើកទ័ពពីក្រុង[[រាជអាណាចក្រអយុធ្យា|ស្រីអយុធ្យា]]មក[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]នោះ ពញាពេជ្រនាំដំរី សេះ ជាច្រើនទៅថ្វាយ ទុកធ្វើសង្គ្រាមប្រយុទ្ធនឹងព្រះស្រីជេដ្ឋា (ស្ដេចកន)។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចមកដល់[[ខែត្រក្រគរ]]បានតយុទ្ធនឹងទ័ពព្រះស្រីជេដ្ឋា ប៉ុន្តែខាងទ័ពព្រះស្រីជេដ្ឋាឈ្នះ។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទ្រង់ឃើញទ័ពព្រះអង្គចាញ់ទ័ពព្រះស្រីជេដ្ឋាដូច្នេះ ព្រះអង្គក៏ថយទៅប្រថាប់ទ័ព នៅ[[អាណាចក្របន្ទាយមានជ័យ|បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]ក្នុង[[ឃុំបាក់នឹម]]វិញ។
=====ពញាពេជ្រកេណ្ឌទ័ពខ្មោច=====
ខណៈនោះ ពញាពេជ្រ កាលឲ្យពលជីក[[រណ្ដៅ]][[ជំរៅ]] ៨ [[ហត្ថ]] ៤ ជ្រុងហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលាសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទៅកេណ្ឌបិសាចឲ្យជួយធ្វើសង្គ្រាម។ មុននឹងទៅកេណ្ឌបិសាចនោះពញាពេជ្របានផ្ដាំនឹងពញាចន្ទជាសំឡាញ់ដែលជាជំទប់មេស្មឹងភ្នំក្រវាញថា "ឲ្យសំឡាញ់ឯង នៅជាមេស្មឹងជំនួសអញ ដើម្បីនិយាយតពីព្រះមហាក្សត្រមក[[អញ]] កុំបីឲ្យព្រះអង្គនិយាយផ្ទាល់នឹងអញឡើយមួយទៀត បើដល់ថ្ងៃស្អែក[[ពេញបូណ៌មី]]ខែ[[ពិសាខ]] វេលាយប់ បើឯងឮសូរសន្ធឹកខ្ទរខ្ទារ[[មេឃ]]ក្នុងដីហើយ ឲ្យឯងក្រាបបង្គំទូលព្រះបរមបពិត្រ សូមឲ្យទ័ពទៅចោមបន្ទាយ[[សត្រូវ]]ជាប្រញាប់ចុះ"។
ឯអ្នកម្នាងខៀវ កាលឮថា "ពញាពេជ្រសំលាប់ខ្លួនទៅកេណ្ឌទ័ពបិសាចហើយក៏មានចិត្តឈឺឆ្អាលជួយ[[ផែនដី]]ដែរ។ កាលឃើញពញាពេជ្រចូលក្នុង[[រោងរាជវ័តិ]] តាំងពិធីបួងសួង[[ទេវតា]]ដូច្នោះ [[អ្នកម្នាង]]ក៏ថ្វាយបង្គំលា [[សម្ដេចចៅពញា]]ចន្ទរាជា ចូលទៅក្នុងទីព្រះរាជពិធីដែរ។ លុះបួងសួងទេវតាស្រេចហើយ អ្នកម្នាងខៀវ និងពញា[[សួគ៌ាលោក]]ពេជ្រ ក៏លោតទាំងពីរនាក់ទៅក្នុង[[រណ្ដៅ]]។ ព្រះបរមបពិត្រ និង បណ្ដាជាខ្ញុំ [[ក្រុមរាជការ]]ជួយឃាត់ផង ក៏ពុំស្ដាប់។ ក្នុងគ្រានោះ កូនពញាពេជ្រ ៤ នាក់ដែលព្រះបរមបពិត្រស្ដេចបានតាំងជាមន្ត្រីទាំង៤នាក់ រួចហើយនោះគឺ៖
១. ឈ្មោះ[[វង្សាអគ្គរាជកែវ|កែវ]] ទ្រង់បានតាំងជា "ចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជ]]"
២. ឈ្មោះ[[បរទេសរាជកែ|កែ]] ទ្រង់បានតាំងជា "ចៅពញា[[បរទេសរាជ]]"
៣. ឈ្មោះ[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈទេព|ទេព]] ទ្រង់បានតាំងជា "ចៅពញា[[វិបុលរាជ]]"
៤. ឈ្មោះ[[សួគ៌ាលោកសុខ|សុខ]] ទ្រង់បានតាំងជា"ពញារាជតេជៈ"។
កូនទាំង ៤ នាក់នោះកាលឃើញបិតា លោតសំឡាប់ខ្លួនទៅកេណ្ឌបិសាចដូច្នោះ ក៏និយាយគិតគ្នាថា: "បិតាយើងទៅតែម្នាក់ឯង គ្មានគេទៅជួយបំរើជួយគិតកេណ្ឌបិសាចផងសោះ បើយ៉ាងនេះក្រែងឪពុកយើងធ្វើការនេះពុំទាន់ការ ដូច្នេះត្រូវយើងកេណ្ឌទ័ពខ្មោចជាមួយនឹងគាត់"។ ថាតែប៉ុណ្ណោះ កូនទាំង៤នាក់នោះក៏ស្ទុះលោតទៅតាមបិតាទាំងអស់គ្នា។ តែខណៈនោះ ខ្ញុំរាជការចាប់មិនឲ្យលោតតាមដើម្បីឃាត់ឲ្យនៅធ្វើរាជការបានពីនាក់មកវិញ គឺចៅពញាវិបុលរាជ ទេព១ ចៅពញារាជតេជៈសុខ ១។ ឯចៅពញាវង្សាអគ្គរាជកែវ និងចៅពញាបរទេសរាជកែ (ឬអង់) ជាកូនទី១ ទី២ នោះ ខ្ញុំរាជការចាប់ឃាត់ពុំទាន់ ក៏លោតចុះទៅក្នុងរណ្ដៅស្លាប់ជាមួយបិតាទៅ។ អ្នកម្នាងខៀវក៏លោតសំលាប់ខ្លួនទៅក្នុងរណ្ដៅ រួមជា ៤ នាក់។ (ខ្មោចទាំង ៤ នាក់នោះបានកើតឡើងជាដំបូកឃ្លាំងពេជ្រ ដល់សព្វថ្ងៃនេះ)។
លុះដល់ ព្រះចន្ទចរត្រង់ ក្នុងថ្ងៃពេញបូណ៌មី ខែពិសាខ នោះក៏ស្រាប់តែឮសូរសន្ធឹកខ្ទរខ្ទារមហិមានៅលើមេឃ និង នៅក្នុងដី នាំឲ្យភិតភ័យតក្កមាក្រៃលែង ហាក់បីដូចជាកក្រើកក្រឡាមហាប្រថពី។ ខណៈនោះពញាចន្ទ [[មេស្មឹង]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូល សម្ដេចៅពញាចន្ទរាជា តាមបណ្ដាំចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រដែលបានផ្ដាំនោះ។ សម្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជា ក៏លើកទ័ពចេញទៅចោមបន្ទាយសត្រូវ។ ឯកងទ័ពសត្រូវបានឮសូរសន្ធឹកខ្ទរខ្ទារលើកមកក្នុងដីលើមេឃសន្ធឹកដូចជារន្ទះ ដូច្នោះក៏ភិតភ័យញ័រជើងញ័រដៃរន្ធត់តក់ស្លុតរត់ចោលបន្ទាយចោលសស្ត្រាវុធរត់គេចដោះខ្លួនឲ្យរួចជីវិត តែសព្វខ្លួន។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គលើកពលយោធាចូលក្នុងបន្ទាយអាសត្រូវហើយទ្រង់ចាត់កងទ័ពឲ្យដេញតាមទ័ពអាសត្រូវទៅ។ ព្រះអង្គបានគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ស្បៀងអាហារសេះ ដំរី ជាច្រើនដែលនៅក្នុងបន្ទាយនោះទាំងប៉ុន្មាន។
ថ្ងៃក្រោយមកនាងពេញជាបាវអ្នកម្នាងខៀវបានដឹងថា "ចៅហ្វាយរបស់ខ្លួនស្លាប់ទៅហើយ ហើយទៅកើតជាបិសាច រក្សាស្រុកដូច្នោះ" នាងអធិដ្ឋានថា : "ខ្ញុំសូមឲ្យបានទៅជួបនឹងចៅហ្វាយខ្ញុំហើយឲ្យបានជាផ្នូកផ្នូលព្រះនគរ" លុះបួងសួងស្រេចហើយ នាងពេញក៏លោតទឹក[[ស្ទឹងពោធិ៍សាត់]]ជិត[[ផ្សារក្រោម]]នេះ ហើយស្លាប់ទៅកើត ជាបិសាច ថិតនៅក្នងទីដែលមាន[[ដំបូក]]ទាំង ៣។
អ្នកម្នាងខៀវកើតជាដំបូកមួយនៅខាងជើង ពញាពេជ្រកើតជាដំបូកមួយនៅខាងត្បូង វង្សាអគ្គរាជកែវ និងបរទេសរាជកែ ដែលជាកូនពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ នោះកើតជាដំបូកមួយនៅខាងលិច។
កាលពញាពេជ្រ ពញាវង្សាអគ្គរាជកែវ ពញាបរទេសរាជកែ [[អ្នកម្នាងខៀវ]]លោតចុះទៅក្នុងរណ្ដៅ ហើយអស់ពួក[[តូរ្យតន្ត្រី]] តាំងប្រគុំរងំខ្ទរខ្ទារ ទាំង ៨ ទិសនោះមក ដំណឹងក៏ជ្រាបដល់[[ព្រះបាទ]][[សម្ដេច]]ចន្ទរាជា។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ឱ្យនិមន្តព្រះ[[សង្ឃ]]បង្សកូលធ្វើបុណ្យ[[សង្គាយនា]] ៣ ថ្ងៃ ៣ យប់ ទើបទ្រង់តាំងចៅពញាវិបុលរាជទេព ជា "ចៅពញាសួគ៌ាលោក" ជាជំនួសពញាពេជ្រ។ ចៅពញាតេជៈសុខ ជាកូនពញាពេជ្រ ទ្រង់ឱ្យគ្រងងារជា "ចៅពញាសង្គ្រាម" ជាចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអមរគីរិន្ទបូរ]] (ឬអម្រិន្ទបូរ) សក្ដិ ១០ [[ហ៊ូពាន់]]ដូចគ្នា។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យចៅពញា[[សេនាសង្គ្រាមសុខ]]ចាត់ពលនឹងលើកទៅតាមកំចាត់សឹកសត្រូវ។
ក្រោយថ្ងៃធ្វើបុណ្យឧទ្ទិសកុសលជូនខ្មោចពញាពេជ្រ នោះក្នុងពេលព្រឹក មានមនុស្សម្នាក់ឈ្មោះហ្មជ័យ យកដំរីភ្លុកមួយ[[កំពស់]] ៦ [[ហត្ថ]] ១២ [[ធ្នាប់]] មានរូបល្អបរិសុទ្ធមកក្រាបទូលថ្វាយព្រះចន្ទរាជា។ ដំរីនោះ មាន[[កិរិយា]]ប្រពៃក្រៃលែងជាងដំរីទាំងពួង សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចទ្រង់សព្វព្រះទ័យណាស់ ទុកដំរីនោះជាព្រះទីនាំងតាំង[[ខ្នាន់]]នាមជា "[[ព្រះពិជ័យគជា]]" តាមឈ្មោះហ្ម និងតាមជាតិ[[ដំរី]]។ ទ្រង់តាំងហ្មជ័យ នោះជាចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រក្រង]]រួចហើយស្ដេចយាងទៅឯមុនព្រះ[[ពន្លា]]។ លុះឃើញអ្នកមុខអ្នកការបណ្ដារាស្ត្រនាំ [[ដំរី]] [[សេះ]] មកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយខ្លះមួយ ខ្លះពីរ ស្ដេចទទួលបានដំរី [[៣៥]] សេះ [[៣០]]។ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់ ស្ដេចប្រោសព្រះរាជទាន រង្វាន់ជា[[មាសប្រាក់]] និង [[យសសក្ដិ]] ដល់ជនជា[[ម្ចាស់]]ដំរី ម្ចាស់សេះ ដែលថ្វាយព្រះអង្គ។
ឯ[[សម្ដេច]][[ចៅហ៊្វាកៅ]] និង ចៅពញា[[ចក្រីកែវ]] (មេទ័ពខាងស្ដេចកន) កាលបែកទ័ពដោយសារទ័ពបិសាចនោះ ក៏ថយមកឈប់ប្រមូលកងទ័ពតាំងខ្ជាប់ខ្ជួននៅ[[ខែត្រក្រគរ]]។ ក្រោយពីនោះ បីបួនថ្ងៃ ចៅហ៊្វាកៅ និងចៅពញាចក្រីកែវ លើកទ័ពត្រឡប់មកចោម[[បន្ទាយពោធិ៍សាត់]]វិញ។
ប៉ុន្តែពេលនោះ មេទ័ពទាំងពីរកាលទៅដល់[[បន្ទាយពោធិ៍សាត់]]ហើយមិនទាន់ចូលទៅវាយទេព្រោះមេទ័ពទាំងពីរនោះរង់ចាំកងទ័ពចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]ជាចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអាសន្នទុក]] ដែលត្រូវមកព័ទ្ធទ័ពសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ពីក្រោយ ដើម្បីកុំឱ្យស្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចរត់រួច។
ឯសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា តាំងពីបានឈ្នះសង្គ្រាម សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ និងចៅពញាចក្រីកែវមក ទ្រង់ក៏តាំងឱ្យផ្ដើមកេណ្ឌប្រមូលកងទ័ពថែមទៀត។ ថ្ងៃមួយនោះ ទ្រង់ជ្រាបថា សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ និងចៅពញាចក្រីកែវ លើកទ័ពត្រឡប់មកបោះចោមបន្ទាយម្ដងទៀត តែពុំទាន់ឃើញចូលវាយ។ យប់នោះ ទ្រង់ចាត់ចែងតែងនាយកង នាយទ័ព តាមចំនួនដែលត្រូវការ ទ្រង់តាំងចៅពញាតេជៈសុខ កូនពៅនៃពញាពេជ្រឱ្យគ្រងងារជា "សេនាបតី" ធ្វើជាទ័ពមុខ ឃុំពល ៥០០០ នាក់ ឱ្យចៅពញាសួគ៌ាលោកទេពជាកូនទី៣ របស់ពញាពេជ្រធ្វើជាមេទ័ពឃុំពល ៥០០០ នាក់ ទៅនៅទល់មុខទ័ពនៃចៅពញាចក្រីកែវ និង នៃសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ ដែលមានពល ៣០០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ។ ព្រះចន្ទរាជាទ្រង់ពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពហ្លួង លើកតាមទៅជាក្រោយ រួចទ្រង់ឱ្យចៅពញាយសរាជា ជាព្រះ[[ភាគិនេយ្យ]] និង [[ឧកញ៉ាវៀត]] ជា[[ព្រះពិលៀង]] ឃុំពល ៣០០០ នាក់ នៅរក្សា[[បន្ទាយ]]។ លុះចាត់ទ័ពស្រេច ហើយល្មមពេលព្រះចន្ទចរត្រង់ចំពីលើទ្រង់ហើយ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាក៏អុជ [[ទៀន]] [[ធូប]] [[ភ្ញី]] [[ផ្កា]] តាំងធ្វើនមស្ការ ទ្រង់ប្រតិស្ថានដល់គុណព្រះ[[រតនត្រ័យ]] និង ព្រះ[[ព្រហ្ម]] [[បរមឥន្ទ្រាធិរាជ]] ព្រមទាំងទេវតាទាំង[[ឆកាមាសួគ៌]] ដែលមានឫទ្ធីសក្ដិសិទ្ធិ និង អ្នកតាឃ្លាំងមឿងថា: "ឱ្យយើងខ្ញុំមានជ័យជំនះឈ្នះបានសេចក្ដីសុខ ទាំងរេហ៍ពលសកលយោធា" ។ ទ្រង់បួងសួងស្រេចហើយ ស្ដេចឡើងគ្រងព្រះទីនាំងពិជ័យគជេន្ទ្របវរសសុទ្ធដ៏ប្រពៃ។ ខណៈនោះស្រាប់តែឮសូរហ៊ោក្រោមប្រថពីលើអាកាសដាសកក្រើករំពើកទាំង[[ផែនដី]]។ សូរសព្ទទាំងនោះ អស្ចារ្យពន់ប្រមាណណាស់។ ព្រះបរមក្សត្រក្សាន្តទ្រង់ឱ្យវាយ[[គង]] ទូង[[ភេរី]] លើកយោធាចេញទៅទាំង ៤ កង តំរង់ទៅបន្ទាយសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ និង ចៅពញា[[ចក្រីកែវ (មេទ័ព)|ចក្រីកែវ]]។
សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ និង ចៅពញាចក្រីកែវបានដឹងហើយ ក៏ដេញកងទ័ពឱ្យបាញ់ត។ ក្នុងពេលដែលកងទ័ពកំពុងតែបាញ់ចាក់កាប់គ្នានោះ កងទ័ពខាងសត្រូវគឺខាងលោកកៅ និងលោកកែវទាំងប៉ុន្មាននោះ ក៏ស្រាប់តែឮសូរសន្ធឹកនៃទ័ពជាច្រើនកងព័ទ្ធពីក្រោយខ្នងខ្លួន។ សូរសព្ទហ៊ោនោះលាន់ឮកក្រើករំពើកទាំងក្រឡាប្រឹថពីដូចជាស្នូររន្ទះ ឬ ដូចជាភ្នំរលំមកលើទ័ពរបស់ខ្លួន។ សូរសព្ទនេះកើតឡើង ដោយសារខ្មោចពញាពេជ្រ កេណ្ឌបិសាចមកជួយ។ ខណៈនោះ នាយកងទ័ព [[សេះ]] [[ដំរី]] ខាងសត្រូវក៏ផ្អើលវឹកវរជាន់ជល់ដួលអស់សេនាទាហានខាងខ្លួនឯង។ រេហ៍ពលខាងសត្រូវ ក៏បែកទ័ពរត់យកតែអាយុជីវិតគ្រប់ខ្លួនទីទៃៗគ្នា។
ចៅពញាសួគ៌ាលោកកែវ និង ចៅពញាមហាសេនាសង្គ្រាមសុខ ក៏ដេញរេហ៍ពលឱ្យចូលចោមកងទ័ពចៅពញាចក្រីជិតជុំវិញ។ ចៅពញាចក្រីកែវឃើញដូច្នោះ ក៏លោតឡើងជិះដំរីបរចូលទៅតទល់ជាមួយនិងចៅពញាសួគ៌ាលោកកែវ (កែវតទល់នឹងកែវ) លុះទៅជិតទៀបនឹងបានប្រកាប់ជាមួយ និងចៅពញាសួគ៌ាលោកទៅហើយ ក៏ស្រាប់តែដំរីជំនិះនៃចៅពញាចក្រីកែវនោះភ្ញាក់ផ្អើលបោលពេញទំហឹងបណ្ដាលឱ្យដូចគេគ្រវាត់ធ្លាក់ខ្លួនចៅពញាចក្រីទៅលើភ្លុកដំរីជាជំនិះនៃចៅពញាសួគ៌ាលោក។ ភ្លាមនោះ ចៅពញាសួគ៌ាលោក ក៏កាប់ពញាចក្រីនឹងដាវដាច់កស្លាប់មួយរំពេច។ រេហ៍ពលខាងចៅពញាចក្រីកែវឃើញនាយស្លាប់ហើយមិនហ៊ានតទល់ទៅទៀតទេ ក៏បែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅទីទៃៗអស់។
ពញាសួគ៌ាលោកកែវ និងចៅពញាសេនាសង្គ្រាមសុខ កាលបានជ័យជំនះហើយ ក៏នាំយកក្បាលចៅពញាចក្រីកែវ ទៅក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចពញាចន្ទរាជាសូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ លុះព្រឹកឡើងកងទ័ពសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាចាប់បានដំរីសេះ គោ ក្របី ស្បៀងអាហារ សស្ត្រាវុធ និង របស់ផ្សេងៗជាច្រើននាំមកក្រាបទូលថ្វាយសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា សម្ដេចទ្រង់ឱ្យដោតក្បាលចៅពញាចក្រីកែវជាសត្រូវរួចហើយ សម្ដេចក៏រៀបដំណើរកងទ័ពចេញមកដល់[[ខែត្រក្រគរ]]។ នៅទីនោះទ្រង់បញ្ឈប់កងទ័ពឱ្យតាំងបន្ទាយមួយ។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ចៅហ្វាយស្រុកដែលទ្រង់តាំងថ្មីឱ្យទៅឈរប្រមូលស្បៀងអាហារអំពីរាស្ត្រប្រជាទុកនៅក្នុង[[ខែត្រក្រគរ]] ហើយព្រះអង្គស្ដេចចេញព្រះរាជដំណើរក្បួនកងទ័ពមកដល់[[ខែត្រក្រង]] ទ្រង់លើករំលងទៅដល់[[ខែត្រខ្លុង]]។ នៅទីនោះ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកងទ័ពឈប់តាំងបន្ទាយមួយទៀត ហើយទ្រង់ត្រាស់តាំងចៅហ្វាយស្រុកថ្មីឱ្យនៅប្រមូល[[ស្បៀង]][[អាហារ]]អំពីប្រជា[[រាស្ត្រ]]ទុកឱ្យបានច្រើនសំរាប់នឹងបើកឱ្យកងទ័ព កុំឱ្យមានខ្វះខាត។ តមក ស្ដេចធ្វើព្រះរាជដំណើរទៅថ្វាយបង្គំព្រះ[[ពុទ្ធរូប]]នៅព្រះវិហារប្រប[[ភូមិប្រាសាទ]] កាលសម្ដេចដែលទ្រង់បកព្រះ[[សុភ័គ]]ពីព្រះអង្គយកទៅឃ្លុំបូជាព្រះពុទ្ធរូបរួចទ្រង់អធិស្ថានបន់ឱ្យបានឈ្នះសឹកសង្គ្រាម។ ហេតុនេះហើយ បានជាជាប់មានពាក្យរាស្ត្រហៅវត្តនោះថា "[[វត្តព្រះជីវលួងបន់]]" នៅខែត្រខ្លុងរៀងមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។
លុះចប់ពិធីបួងសួងដល់គុណព្រះរតនៈត្រ័យហើយ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចលើកកងទ័ពចេញពីខែត្រខ្លុងលើកសំដៅទៅខែត្រអម្រិន្ទបូរ (ឬ អមរគិរិន្ទបូរ) ទៀត។
កាលនោះ អស់រាស្ត្រប្រជាក្នុងខែត្រអម្រិន្ទបូរពុំព្រមកំណែនចៅហ្វាយស្រុកចាស់នាំគ្នារៀបគ្រឿងដង្វាយនាំទៅថ្វាយ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា។ ចៅហ្វាយស្រុកចាស់ ឃើញរាស្ត្រតំអឹងរឹងនឹងអំណាចខ្លួន ពុំព្រមស្ដាប់ខ្លួនហើយទៅក្រាបទូលស្ដេចដូច្នោះក៏ភ័យរត់ដោះខ្លួនទៅ[[ខែត្ររលាប្អៀរ]]។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គឱ្យជួសជុលបន្ទាយពីបុរាណ រួចហើយទ្រង់ប្រថាប់ទ័ពនៅទីនោះចំនួន ៣ ថ្ងៃ។ ក្រោយពីនោះមក ព្រះអង្គឡើងគង់ព្រះ[[ទីនាំង]][[អស្សតរ]]ព្រមដោយនូវសេនាទាហានយាងទៅដល់ទីដីមួយអន្លើជាឯ[[ត្បូង]]ចុងខែត្រអម្រិន្ទបូរ។
កាលស្ដេចយាងដល់ទីនោះ ទ្រង់ទតឃើញស្ថានដីមួយអន្លើដែលមានទីរាបទាបស្មើមាន[[ជ័យភូមិ]]ល្អ ហើយទ្រង់ឱ្យលើកបោះបង់ចោលបន្ទាយចាស់ផ្លាស់ទៅតាំងបន្ទាយថ្មីនៅដីដែលមានជ័យភូមិវិញព្រោះនៅទីនោះជាទីឧត្តមធំទូលាយមាំមួន។ លុះទ្រង់ធ្វើបន្ទាយនោះហើយ ព្រះអង្គលើកយោធាទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយថ្មីនោះ។ ហេតុនេះបានជាមានពាក្យអ្នកស្រុកហៅបន្ទាយដែលបោះបង់នោះថា "[[បន្ទាយចាស់]]" រៀងមក។
ក្នុងពេល ដែលសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាយាងទៅគង់នៅបន្ទាយថ្មីក្នុងខែត្រអម្រិន្ទបូរនោះមានចៅអធិការមួយអង្គ ព្រះនាម[[មង្គលសត្ថាជ័យ|ជ័យ]] ងារជា "[[មង្គលសត្ថា]]"។ ព្រះថេរៈអង្គនេះនាំ[[ទូក-ង]]មួយជាដង្វាយមកថ្វាយ ហើយទូលសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា:
សូមថ្វាយព្រះពរ ទូក-ងនេះ ឈ្មោះ "[[សារាយអណ្ដែត]]" កាលចុងផែនដីនៃព្រះបាទ[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]បរមបពិត្រ ជាសម្ដេចព្រះ[[រៀម]]នៃទ្រង់ដែលកើត[[ចលាចល]] ព្រោះស្ដេចកនសព្វថ្ងៃនេះអាចក្ដី បានលាក់ទុកឈើដែលធ្វើជាទូកពុំទាន់ហើយនោះ ទុកចោលនៅវាលមួយ ឆ្ងាយពីព្រៃចំងាយ ៦ សិន ប្លាយ។ ដល់ខែប្រាំងរាំងរឹះ ត្រូវថ្ងៃក្ដៅ មានហ្វូងដំរីព្រៃ ទៅបោចសារាយ ត្រឹបបឿនយកទៅគ្របលើឈើដែលធ្វើទូកនេះមិនឱ្យត្រូវថ្ងៃ ក្រែងប្រេះឆា។ លុះស្រុកសាន្តត្រាណបន្តិចទៅ អាចក្ដីក៏នាំសិស្សានុសិស្ស ទៅកាប់ចាំងឈើនោះ ធ្វើជាទូក-ង។ លុះយកទូកនេះមក អុំទៅ អាចក្ដី ក៏ឃើញថា ទូកនេះលឿនជាងទូកទាំងពួង។ ហេតុនេះហើយបានជាអាចក្ដីឱ្យឈ្មោះទូកនេះថា "សារាយអណ្ដែត" មួយទៀតកាលពីខែវស្សាអាចក្ដីជិះទូកនេះទៅ[[បិណ្ឌ]]បាតឯ[[ស្រុកមហានគរ]]អាចក្ដី ត្រឡប់វិលមកវិញទាន់ពេលឆាន់ ហើយចង្ហាន់ក៏នៅហុយៗ។ ហេតុនេះហើយ បានជាមានពាក្យហៅថា "ទូកចង្ហាន់ហុយ"។ អាចក្ដីយល់ថា ទូក-ងនេះលឿនលើសចំឡែកនឹងទូកទាំងពួង ជារបស់អស្ចារ្យក្នុងព្រះនគរបានជាអាចក្ដីនាំមកថ្វាយព្រះមហាបពិត្រ។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ថ្វាយ[[អភិវន្ទនកម្ម]]ហើយត្រាស់ថា "ព្រះ[[ជីតុន]] ឱ្យទូកនេះមក[[ញោម]]ៗមានអំណរណាស់ តែសព្វថ្ងៃនេះញោមនៅទ័លពេក។ បើទៅថ្ងៃមុខ ញោមបានព្រះនគរមកកាលណាញោមនឹងតបស្នងព្រះគុណឱ្យគាប់ព្រះទ័យពុំខានឡើយ"។
លំដាប់នោះសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គឱ្យមន្ត្រីមុខងារទទួលទូកនោះ ហើយបញ្ចុះពួក[[ស៊ីថាយ]] ១២៤ នាក់អុំទៅមហានគរវត្តល្បងមើល។ លុះទូកនោះត្រឡប់មកវិញបាយដែលដាំនោះនៅក្ដៅហុយៗ នៅឡើយ ដូចព្រះ[[ថេរៈ|ថេរ]]ដីកានៃ[[ចៅអធិការ]]នោះ ថ្វាយព្រះពរមែន។
====សមរភូមិវាលសាបអង្កាម====
'''{{Main|សមរភូមិវាលសាបអង្កាម}}'''
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចមានព្រះតំរាស់ប្រាប់មន្ត្រីទាំងពួងថា "យើងមានភ័ព្វវាសនាល្អណាស់ ខាងជើងគោក យើងបាន "ព្រះពិជ័យគជេន្ទ្រ" សសុទ្ធជាព្រះទីនាំង ខាងជើងទឹក យើងបានទូក-ង "[[សារាយអណ្ដែត]]" ជាព្រះទីនាំងលឿនដូចខ្យល់"។ រួចទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យភ្នាក់ងារទទួលធ្វើរោង ដាក់រក្សាទូកទិព្វនោះ។ ទ្រង់តាំងនាមទូកនោះថា "ព្រះទីនាំងចក្រព័ត្រ"។ លុះទ្រង់ត្រាស់សន្មតនាមស្រេចហើយ ស្ដេចបង្គាប់ចៅពញាសេនាធិបតីសង្គ្រាមសុខឱ្យប្រមូលស្បៀងអាហារ និង គ្រឿងសស្ត្រាវុធទុកក្នុងបន្ទាយនោះជាកំលាំងទ័ព។ លុះទ្រង់ប្រមូលរេហ៍ពលបានសូរេចហើយស្ដេចធ្វើព្រះរាជដំណើរទ័ពទៅដល់[[វាលសាបអង្កាម]] (ភូមិនេះទៅខាងលិច[[កំពង់ឆ្នាំង]])។ នៅទីនោះទ្រង់បានប្រទះនឹងទ័ពសម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ]]។ មួយរំពេចនោះ ស្ដេចចាត់ឱ្យបរកងទ័ព ចូលច្បាំងនឹងទ័ពចៅហ្វាយកៅឥតរួញរា។ ទ័ពទាំងសងខាង ច្បាំងគ្នា ជាកោលាហលតាំងពីអាវុធវែងរហូតដល់អាវុធខ្លី។ ពួកពលសេនាចូលតតាំងច្បាំងប្រកាប់គ្នាខ្លាំងមហិមាណាស់នឹងរៀបរាប់ឱ្យអស់ពុំបាន។ ខណៈនោះមានអភូតហេតុមួយគួរឱ្យអស្ចារ្យណាស់គឺដំរី[[ភ្លុក]]មួយជាឧត្តមធំណាស់របស់សម្ដេចចៅពញាកៅ (ខាងស្ដេចកន) ជាមេទ័ពត្រើយខាងកើត វាផ្អើលរត់ទៅដល់ព្រេចដំបូកមួយរលើងរលំទាំងដើមឈើរមៀលទៅលើកងទ័ពខ្លួនឯងបែកទាំងសំបុក[[ឱម៉ាល់]] [[ព្រលួត]][[ល័ខ]] ហើយហើរទៅទិចកងទ័ពសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅទៀត។ រេហ៍ពលទាំងនោះទ្រាំនឹងឱម៉ាល់ ព្រលួតល័ខ ពុំបានក៏រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយបែកទ័ពទៅ។
ខាងកងទ័ពនៃសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាឃើញដូច្នោះ ក៏តាមដេញទ័ពសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅទៅទៀត។ លុះកងទ័ពនេះទាន់ ឃើញសម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ]] ហើយសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅក៏រា-តនឹងសេនាទាហានសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចចូលតយុទ្ធទល់គ្នានឹងចៅហ៊្វាកៅ។ លុះប្រយុទ្ធគ្នាមិនបានប៉ុន្មានភ្លេងផង សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ក៏កាប់ត្រូវស្មាចៅហ៊្វាកៅមួយអន្លើ ចៅហ៊្វាកៅមានពិការជា[[ទំងន់]]។ សេនាទាហានខាងសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅជួយការពារនាំរត់ឆ្លងទៅក្រាបទូលព្រះស្រីជេដ្ឋា (ស្ដេចកន) តាមការណ៍ដែលបែកទ័ព ហើយស្លាប់ចៅពញាចក្រីកែវនោះ។ ឯ[[សេនាទាហាន]]ខាងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា កាលសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅរត់ទៅនោះ ហើយដេញតាមពុំទាន់ក៏ចាប់យកតែ [[គោ]] [[ក្របី]] [[ដំរី]] [[សេះ]] [[ស្បៀង]][[អាហារ]] [[សស្ត្រាវុធ]]ជាច្រើននាំទៅក្រាបទូលថ្វាយ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់លើកកងទ័ពចូលទៅបោះទ័ពនៅខាងលិច[[ភូមិរលាប្អៀរ]] ក្នុង[[ខែត្ររលាប្អៀរ]] ([[ខែត្រកំពង់ឆ្នាំង]]សព្វថ្ងៃនេះ)។
ចំណែកខាងចៅពញា[[ស្រែន្យាធិបតីសោម]] ចៅហ្វាយស្រុកខែត្ររលាប្អៀរខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា (ស្ដេចកន) បានដឹងហើយ ក៏ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពឡើងរក្សានាទីបន្ទាយ។ ប៉ុន្តែរាស្ត្រពុំចុះកំណែនសោះ បែរជានាំគ្នាយក[[បណ្ណាការ]]ចូលទៅគាល់ថ្វាយខ្លួនធ្វើរាជការក្នុងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ជាច្រើននាក់ទៅវិញ។ ចៅហ្វាយស្រុកសោមដឹងដូច្នោះហើយ ក៏នាំគ្រប់គ្រួដឹកកូនជញ្ជូនចៅរត់តាមសម្ដេចហ៊្វាកៅ។ លុះរត់ទៅពុំទាន់ចៅហ៊្វាកៅ ចៅហ្វាយស្រុកសោមក៏ចូលទៅជ្រកក្នុង[[បន្ទាយភ្នំពេញ]]ហើយស្លាប់ក្នុងទីនោះ។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបថា: "ចៅពញាស្រែន្យាធិបតីសោម ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្ររលាប្អៀរ]]រត់ទៅហើយ" ទ្រង់ក៏បានជ្រើសរើសយក[[ហ្លួងរាជា]][[ស្រែន្យាធិបតីភឹម|ភឹម]]ឱ្យធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុកឡើង។ ទ្រង់ឱ្យប្រមូលរាស្ត្រប្រជា ស្បៀងអាហារសស្ត្រាវុធទុកជាកំលាំងសឹកសង្គ្រាមសំរាប់ស្រុកនោះ។
ចៅពញា[[ស្រែន្យសេនាទន់]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រលង្វែក]]កាលដឹងដើមទងថា "សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គត្រឡប់មកពីស្រុកសៀមវិញហើយៗ ទ្រង់បានទាំងឈ្នះសង្គ្រាមបានខែត្រខាងជើងជាច្រើន ទ្រង់បានសំលាប់ចក្រីកែវដេញទាំងទ័ពចៅហ៊្វាកៅទៀត" ចៅពញាក៏នាំស្ម័គ្របក្សពួករាស្ត្រប្រជា និង[[បណ្ណាការ]]យកទៅថ្វាយសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាថ្វាយទាំងខ្លួនចូលទៅធ្វើ[[រាជការ]]ជាច្រើននាក់។
===ការពារការវាយបករបស់ស្ដេចកន===
====សមរភូមិលង្វែក គ.ស. ១៥១៦====
'''{{Main|សមរភូមិលង្វែក (១៥១៦)}}'''
នេះនឹងនិយាយអំពីព្រះ[[ស្រីជេដ្ឋា]]តាំងខ្លួនជាម្ចាស់ផែនដីលុះដល់មកឆ្នាំ[[ជូត]] [[អដ្ឋស័ក]] ព.ស. ២០៦០, គ.ស. ១៥១៦, ម.ស. ១៤៣៨, ច.ស. ៨៧៨ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា ព្រះអង្គសោយរាជ្យបាន ៤ ឆ្នាំ។ លុះទ្រង់ជ្រាបថា "សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា វាយយកខែត្រខាងលិច ប៉ែកខាងជើងបានហើយ ហើយបានសំលាប់ចៅហ្វាយស្រុកជាច្រើនផងមិនតែប៉ុណ្ណោះទាំងពញា[[ចក្រីកែវ (មេទ័ព)|ចក្រីកែវ]]ក៏ស្លាប់ ទាំងសម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ|ចៅហ្វាកៅ]]ជាមា ក៏មានរបួសជាទំងន់ទៀត។" ទ្រង់មានព្រះវិតក្កទុក្ខទោមនស្សណាស់រហូតដល់ទ្រង់ព្រះ[[កន្សែង]]សោកស្ដាយជាខ្លាំង។ លុះស្វាយសោកហើយ ទ្រង់មានព្រះតំរិះពីការសង្គ្រាមសព្វប្រការ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់មុខមន្ត្រីឱ្យចេញទៅកេណ្ឌទ័ព។ លុះមន្ត្រីកេណ្ឌបានរេហ៍ពលត្រើយខាងកើត ១២០០០០ នាក់ ហើយទ្រង់ចាត់បំរើសេះឱ្យទៅតាមកងទ័ព[[ចៅពញា]][[ឧទ័យធិរាជ]]ថ្មី ដែលឱ្យទៅស្កាត់ផ្លូវ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាពីផែន[[បាត់ដំបង]]នោះឱ្យនាំកងទ័ពត្រឡប់មកវិញ " ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]នាំរេហ៍ពល [[៥០០០០]] នាក់ទៅជួបជុំគ្នានឹងមេទ័ពឯទៀតនៅ[[បន្ទាយភ្នំពេញ]] ហើយក៏ចាត់ចែងតែងដាក់រេហ៍ពលឱ្យផ្លាស់ប្ដូរគ្នានៅរក្សាទីបន្ទាយ។ ចៅពញា[[តេជោកុយ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រសំរោងទង]] និង ចៅពញា[[វង្សាអនុជិតយស]] ចៅហ្វាយស្រុកថ្មី[[ខែត្របាទី]] មានរេហ៍ពលមួយម៉ឺននាក់ជា[[កងក្រវែល]]រួមទាំងអស់ត្រូវជា [[១៩០០០០]] នាក់។
ព្រះស្រីជេដ្ឋាទ្រង់ចាត់កងទ័ពទាំង ១៩០០០០ នាក់នោះជាពីរផ្លូវ។ ក្នុងមួយផ្លូវៗ ទ្រង់តាំងដូចមានខាងក្រោមនេះ៖
១. ផ្លូវទី១
*ក) ទ្រង់ចាត់ចៅពញា[[យមរាជព្រាប]]ឃុំពល ១ ម៉ឺននាក់ជាទ័ពមុខ។
*ខ) ឱ្យចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជស្រី]]ឃុំពល ១ ម៉ឺននាក់ជាប៉ែកឆ្វេង។
*គ) ឱ្យចៅពញា[[ពិស្ណុលោកទេន]]ចៅហ្វាយ[[ស្រុកទ្រាំង]] ឃុំពល ១ ម៉ឺននាក់ជាប៉ែកខាងស្ដាំ។
*ឃ) ឱ្យចៅពញា[[អធិកវង្សាវេត]] ចៅហ្វាយស្រុកទ្រាំង ឃុំរេហ៍ពល ១ ម៉ឺននាក់ជាប៉ែកខាងក្រោយ។
*ង) ទ្រង់ឱ្យយក [[ចក្រីធិបតីកុញ្ចរសូរ|ឧកហ្លួងសូរ]]ត្រូវជាមាម៉ែបានតាំងឡើងជា "ចៅពញា[[ចក្រីធិបតីកុញ្ចរ]]" សំរេចរាជការមហាក្រស័ត្រសឹក ហើយឱ្យលើកទ័ពទៅមុន។
២. ផ្លូវទី២ ក្រោយដែលឧកហ្លួងសូរ លើកទ័ពចេញទៅនោះ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាព្រះចៅក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ ស្ដេចកនរើសយកក្មួយម៉ែបាន ៤ នាក់ មកតាំងជាសេនាបតីគឺ៖
*ក) [[ឧកញ៉ាវៀងសូរ|ឧកហ្លួងសូរ]] តាំងជា [[ឧកញ៉ាវៀង]] ឱ្យឃុំពល ២០០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ។
*ខ) [[ឧកញ៉ាវាំងនៅ|ឧកហ្លួងនៅ]] តាំងជា [[ឧកញ៉ាវាំង]] ឱ្យឃុំពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពឆ្វេង។
*គ) [[ឧកញ៉ាលំពាំងទេព|ឧកហ្លួងទេព]] តាំងជា [[ឧកញ៉ាលំពាំង]] ឱ្យឃុំពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពស្ដាំ។
*ឃ) [[ឧកញ៉ាស្រាលមាន់|ឧកហ្លួងមាន់]] តាំងជា [[ឧកញ៉ាស្រាល]] ឱ្យឃុំពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពក្រោយ។
ឯព្រះអង្គឯង (ព្រះស្រីជេដ្ឋា) ឃុំពល ៣០០០០ នាក់ ជាទ័ពហ្លួង។ ឯអស់ចៅហ្វាយស្រុកទាំងពួង ទ្រង់ចាត់ឱ្យធ្វើជា[[បល័ដ្ឋទ័ព]] [[យោក្បាត់ទ័ព]] ជាកងក្រវែល ១៥ កង សឹងឱ្យកាន់ទង់ជ័យពណ៌ដែលមានរូបខុសៗគ្នា ដើម្បីនឹងមិនឱ្យច្រឡូកច្រឡំគ្នាឡើយ។
ព្រះស្រីជេដ្ឋានេះ មានបុណ្យអស្ចារ្យណាស់ ទ្រង់មានព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រភ្លុកធំ ១ កំពស់ ១០ ហត្ថ ឈ្មោះ "[[ព្រះគជេន្ទ្រយាវុធ]]" មានសេះព្រះទីនាំងសំបុរ[[ស៊ីសាំ]] កំពស់ ៣ ហត្ថ ៤ [[ធ្នាប់]] មានកំលាំងបោលក្នុងមួយថ្ងៃកំណត់ ២០៥០ [[សិន]] ហែលទឹកលឿនបីដូចរន្ទះរូបល្អបីដូចរូប[[រាជសីហ៍]] ឈ្មោះ "ព្រះទីនាំង[[ស័ង្ខរង្ស៊ី]]"។
សេនា [[សេនីយ៍]] ដែលទ្រង់ចាត់ហើយនោះបានមកគ្រប់មុខងារគឺអ្នកកាន់ស្វេតច្ឆ័ត្រអភិរម្យសែនត្វាន់[[ចាម៉រ]] [[បាយមន]] [[តូរ្យតន្ត្រី]]តាមលំដាប់ព្រះមហាក្សត្រ។ លុះដល់ពេលមានជោគជ័យបើកហើយ [[បុរោហិត]]ផ្លុំត្រែស័ង្ខ ពួកតូរ្យតន្ត្រីក៏ប្រគំនូវរគាំងស្គរស្នែង ដែលតាក់តែងសំរាប់បង្គាប់ទ័ព។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ជាម្ចាស់[[ផែនដី]][[ស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ|ស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ]] ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្របវររតនមង្គលលើករេហ៍ពលចេញទៅសូរសព្ទរេហ៍ពលនិសូរសព្ទរទេះ សេះ ដំរី ព្រមទាំងសូរសព្ទតូរ្យតន្ត្រីនោះនាំឱ្យ[[ព្យូហយាត្រា]]កងទ័ពជាឧត្តមរងំ ខ្ទ័រខ្ទារ ទាំងព្រៃព្រឹក្សាក្រឡាមហាប្រថពី។
លុះទៅដល់[[ស្ទឹងក្រាំងពន្លៃ]] (សព្វថ្ងៃនៅក្នុង[[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]] ក្បែរ[[ផ្សារឧដុង្គ]]) ហើយព្រះអង្គទ្រង់តាំងបន្ទាយទ័ពធំនៅ[[ស្ទឹងក្រាំងពន្លៃ]]នោះ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ចៅពញា[[យមរាជព្រាប]]ជាមេទ័ពមុខឲ្យឃុំពល ៤៥០០០ នាក់លើកទៅចោមវាយ[[បន្ទាយខែត្រលង្វែក]]។ ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រលង្វែក]] ក៏ដេញពលតតាំងច្បាំងគ្នាជាមាំមួន។ ខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបថា “កងទ័ពសត្រូវមកចោមបន្ទាយលង្វែកហើយ” ព្រះអង្គក៏ប្រើទ័ពសេះឲ្យទៅប្រាប់ចៅហ្វាយខែត្រលង្វែកថា “ឲ្យក្លែងធ្វើជាចាញ់ទ័ពសត្រូវ ហើយរត់តាមផ្លូវទៅទិសខាង[[ជើង]]” ។ ក្រោយបំរើសេះចេញទៅនោះ ព្រះអង្គលើកកងទ័ព ៤៥០០០ នាក់ស្រូតរូតទៅជួយ[[ចៅស្រុក]]ខែត្រលង្វែក។ លុះស្ដេចទៅដល់ព្រៃមួយធំ ទ្រង់ឮសូរកាំភ្លើងច្បាំងគ្នាជាឱឡារិកណាស់ ទើបព្រះអង្គបង្កប់[[រេហ៍ពល]]នៅទីនោះ។ ឯចៅហ្វាយស្រុក[[រលាប្អៀរ]]បានដឹងឧបាយកលដោយបំរើ[[សេះ]] ហើយក៏ឲ្យកងទ័ពទាំងនោះថយតាមព្រះរាជបញ្ជា។ ចៅពញា[[យមរាជ]] និងនាយកងទ័ព[[មុខ]] [[ក្រោយ]] [[ឆ្វេង]] [[ស្ដាំ]] ៥ កងខាងព្រះស្រីជេដ្ឋាយល់ថា “មានជ័យជំនះហើយ” ក៏មានចិត្ដកំរើកកងទ័ពដេញជិតប្រកិតតាមទៅរហូតដល់ទីដែលសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចបង្កប់ទ័ពចាំនោះ។ មួយរំពេចនោះសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចបរព្រះទីនាំង[[ពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធ|គជេន្ទ្រពិជ័យ]]នាំសេនាទាហានរេហ៍ពលលើកចេញដេញទៅវាយខ្ចប់សំលាប់កងទ័ពសត្រូវពីក្រោយដោយទ័ពសត្រូវពុំដឹងខ្លួន។ កងទ័ពត្រូវស្លាប់ដោយ[[ក្របី]]វ័ធ [[ដំរី]]ជល់ព្រេច និងដោយអាវុធវែងខ្លីស្លាប់អស់ជាង ៣០០០ នាក់ឈាមក្រហមដាលច្រាលទាំងព្រៃវាលចាប់បានចៅពញា[[យមរាជ]] និងនាយកងនាយទ័ពទាំង ១០ នាក់ទៀត។
===ផ្អាកសង្គ្រាមលើកទី១===
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកាត់ក្បាលចៅពញាយមរាជ និងមេទ័ព ១០ នាក់ ហើយឲ្យ[[ចៀរស្លឹកត្រចៀក]]មេកងដែលចាប់បានទាំងរស់ ១០ នាក់ទៀត។ ទ្រង់មានព្រះបន្ទូលថា “អាឯងទាំង ១០ នាក់នេះចូលនាំក្បាលគូកនឯងទាំង ១១ នាក់នេះទៅឲ្យអាព្រះស្ដេចកនចុះ ហើយឲ្យប្រាប់អាកនថា បើវាអាងពលច្រើនឲ្យលើកមកទៀត ឬបើយល់ថាភ្លៀងធ្លាក់មក ហើយជិតដល់ល្មមនឹងឲ្យរាស្ដ្រធ្វើស្រែចំការ ហើយនឹងចង់ឈប់ច្បាំងឲ្យរាស្ដ្រធ្វើស្រែចំការសិនក៏តាមចិត្តចុះ”។ ទ្រង់ត្រាស់ផ្ដាំរួចស្រេចហើយ ព្រះអង្គលើកទ័ពត្រឡប់មក[[បន្ទាយខែត្ររលាប្អៀរ]]វិញ។ ទ្រង់បំរើចេញទៅស៊ើបការណ៍ក្នុងកងទ័ព[[សត្រូវ]]។ បំរើដឹងការណ៍ហើយក៏វិលត្រឡប់មកក្រាបបង្គំទូលសព្វគ្រប់ពុំមាន ហ៊ានធ្វេសប្រហែសឡើយ។ នេះនឹងស្រដីអំពីបំរើ ១០ នាក់ដែលរែកយួរក្បាល ១១ នាក់នោះទៅដល់ ស្ទឹងក្រាំងពន្លៃ ហើយក៏ចូលទៅថ្វាយបង្គំយំក្រាបម្ចាស់របស់ខ្លួនសព្វគ្រប់តាមដំណើរ។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ ទ្រង់បានជ្រាបហើយ ទ្រង់ញ័រភ័យខ្លាចព្រះ[[បារមី]] ថ្វីព្រះហស្ថនៃសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា។ លុះដល់ភ្ញាក់ស្មារតីយ៉ាងនេះ ព្រះស្រីជេដ្ឋាត្រាស់ថា “យើងនឹងខ្លាចអ្វីថ្វីដៃចៅពញាចន្ទរាជានោះ ប៉ុន្ដែឥឡូវនេះ គេសុំយើងឲ្យកងទ័ពយើងធ្វើស្រែសិន យើងក៏គួរឈប់តាមសណ្ដាប់ព្រះនគរ បើយើងនឹងរឹងទទឹងទៅ ក៏ឃើញថាការណ៍នេះមិនត្រឹមត្រូវដែរ យើងត្រូវតែព្រមតាមគេចុះ”។ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យតែងព្រះរាជសារបោះត្រាសំរាប់ផែនដីទៅឲ្យ[[ពញា]][[មហាមន្ដ្រី]]ជារាជ[[ទូត]]ឲ្យពញាមន្ដ្រីជារាជទូតឲ្យពញា[[ឫទ្ធាធិបតី]] ជា[[ឧបទូត]]ឲ្យ[[ឧកញ៉ា]][[ជុំជិតជំនិតទឡ្ហៈ]]ជា[[ត្រីទូត]]នាំពានមាសមួយតំកល់ព្រះរាជសារនោះ និង[[ព្រែ]]ផ្កាមាស ១០ [[កី]] [[ព្រែញ័រ]] ១០ ព្រំយ៉ាងធំ ២ [[ក្បាល]]ជា[[គ្រឿងបណ្ណាការ]]។ លុះ[[រាជទូត]] [[ឧបទូត]] [[ត្រីទូត]] នាំទៅដល់[[ខែត្ររលាប្អៀរ]] ហើយអស់នាយកងទាហានខាងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាក៏ឃុំខ្លួននាំទៅក្រាបថ្វាយបង្គំគាល់សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា។ ខណៈនោះស្ដេចចេញជួបមុខមន្ដ្រី សេនាយោធាកងទ័ពក្រាបបង្គំគាល់តាម[[បណ្ដាស័ក្ដិ]]ធំតូច ហើយស្ដេចឲ្យ[[អាល័ក្ស]]ថ្លែងព្រះរាជសារថ្វាយ។ ឯព្រះ[[រាជសារ]]នោះមានសេចក្ដីដូចខាងក្រោមនេះ៖
«ព្រះរាជសារ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាធិរាជរាមាធិបតីបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ក្រុងកម្ពុជាធិបតីសិរីយសោធរបវរឥន្ទ[[កុរុរដ្ឋ]]រាជធានី ដែលរាស្ដ្រ និងព្រះរាជវង្សានុវង្សស្រឡាញ់ស្ម័គ្រចិត្ដលើកឡើងឲ្យសោយរាជសម្បត្ដិក្នុងមហាស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរបវរបូព៌ាទិសា។ សូមចំរើន ព្រះរាជមេត្រីមកសម្ដេចព្រះអនុជាធិរាជ គឺសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាបានទ្រង់ជ្រាប។ ដ្បិតអ្នកអូនលើក[[ចតុរង្គសេនា]][[ទាហាន]][[រេហ៍ពល]]មកធ្វើ[[សង្គ្រាម]]នេះ យើងមានចិត្ដអំណរណាស់ដោយហេតុថាយើងនឹងបានទតនូវសេនាទាហានច្បាំងប្រកាប់គ្នាដោយអាវុធវែងខ្លី លើខ្នងសេះ ដំរី ជាសិរីសួស្ដីនៃចក្ខុទាំងសងខាង។
ប៉ុន្ដែឥឡូវនេះ ជិតដល់វស្សារដូវហើយ រាស្ដ្រត្រូវធ្វើស្រែ ដូច្នេះយើងសូមឲ្យឈប់ធ្វើសង្គ្រាមនឹងគ្នាក្នុងមួយរដូវនេះចុះ តែសុំឲ្យចាំពាក្យដែលសន្មតសញ្ញាកុំឲ្យលបលួចវាយយកខែត្រគ្នាដូចជាកងទ័ពចោរនោះឡើយ។ បើដល់រាស្ដ្រធ្វើស្រែចំការរួចហើយ មុននឹងធ្វើសង្គ្រាមនឹងគ្នាកាលណាឲ្យមានរាជសារចារជាព្រះរាជកំណត់ទៅមកទើបគួរសមជាឧត្ដមមហាក្សត្រធិរាជ»។ លុះអាល័ក្សថ្លែងព្រះរាជសារចប់ហើយ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់ពិរោធខ្លាំងណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថាអារាជទូតឯងវិលទៅប្រាប់ម្ចាស់ឯងចុះថាអញព្រមសំរាកឲ្យរាស្ដ្រធ្វើស្រែហើយ តែថាអញសុំកុំឲ្យម្ចាស់ឯងហៅអញថាជាបងជាប្អូនឡើយ ដ្បិតម្ចាស់ឯង និងអញនេះមានជាតិត្រកូលឆ្ងាយពីគ្នាណាស់”។ ទ្រង់ត្រាស់ហើយ ទ្រង់ព្រះរាជទានមាស[[ដួង]]មួយ[[ជញ្ជីង]]សៀម ប្រាក់ដួងពីរ[[ជញ្ជីង]]ដែលបានមកពីក្រុង[[ស្រីអយុធ្យា]]នោះ ហើយប្រទានឲ្យជារង្វាន់រាជទូតជាគ្រឿងឧបរាជបណ្ណាការរួចទ្រង់បណ្ដេញឲ្យទៅជាប្រញាប់។ លុះរាជទូតចេញផុតទៅនោះ អស់នាយកងទ័ពយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា៖
យើងធ្វើសង្គ្រាមកំពុងមានជ័យជំនះ ហើយហេតុអ្វីក៏ទ្រង់ទទួលសញ្ញាឲ្យឈប់សង្គ្រាមដូច្នេះ មួយទៀត ខែត្រខាងសត្រូវនៅច្រើនជាងយើងដែរ គឺថាបានទៅគេនោះជាង ១០ [[សួន]] បានមកយើងមិនទាន់បាន ១ សួនទេ។ បើខាងសត្រូវឲ្យកេណ្ឌបណ្ដារាស្ដ្រតាំងពីខែត្រខាងជើងទល់នឹងស្រុកលាវខាងត្បូងទល់នឹងសមុទ្រខាងកើតទល់នឹងនគរចាមបានមកទាំងអស់ប្រហែលជាង ១០០០០០០ (ដប់សែននាក់) ទៅហើយ។ ឯខាងយើងទើបតែវាយបាន ៦-៧ ខែត្រ គឺ[[ខែត្រមហានគរ]]ដែលសម្ដេចព្រះបរមរាជ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២|ពញាយ៉ាត]]វាយដណ្ដើមបានពីសៀមមកវិញ ហើយឲ្យឈ្មោះថា [[សៀមរាប]]នេះមួយ [[ខែត្របាត់ដំបង]]មួយ និងខែត្រតូចៗ១២ ឬ១៣នេះមួយ។ ម្យ៉ាងទៀតខេត្ដនេះ កាលបើបែកព្រះមហានគរកម្ពុជាហើយ សៀមកៀរគ្រួយកទៅអស់ នៅតែពីរឬបីពាន់នាក់ប៉ុណ្ណោះ បើដូច្នេះ តើយើងធ្វើដូចម្ដេចនឹងទទួលជ័យពីសត្រូវបាន បើសត្រូវកេណ្ឌពលពីក្រុងខែត្រទាំងអស់លើកមកយើងនឹងមិនបង់ការណ៍ ទេឬអ្វី ? ។ ទូលព្រះបង្គំយល់ថា យើងនឹងរក្សាខ្លួនពិបាកណាស់”។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ជាអម្ចាស់ទ្រង់ត្រាស់ថា : ការណ៍នេះ យើងបានគិតស្រេចហើយបានជាយើងព្រមឈប់ច្បាំងសិន ព្រោះយើងឃើញប្រយោជន៍ ៧ ប្រការ គឺ៖
*ប្រការ១: មានសុភាបុរាណថា : "ធ្វើស្រែនឹងទឹក ធ្វើសឹកនឹងបាយ" បើយើងខំតែធ្វើសង្គ្រាមទៅ កូនប្រពន្ធរបស់ឈ្មោះ ដែលមកចុះកំណែននោះ នឹងដាច់ពោះស្លាប់ បើកូនប្រពន្ធវានោះអត់បាយហើយ វាក៏ពុំយកចិត្តទុកដាក់ ក្នុងការធ្វើរាជការនឹងយើងឡើយ។
*ប្រការ២: យើងបានខែត្រតូចធំ ចំនួន ១២ ឬ ១៣ ខែត្រនេះ ល្មមទុកជាទីសំណាក់បានហើយ បើយើងមិនទាន់ឱ្យទៅបញ្ចុះបញ្ចូលខែត្រផ្សេងៗទេ ហើយស្រាប់តែលើកទ័ពទៅវាយគេតែម្ដងនោះនឹងខ្ចេចខ្ចាំរកាំចិត្ត នៃអាណាប្រជានុរាស្ត្រជាមិនខាន។ លុះតែយើងទៅបញ្ចុះបញ្ចូលលួងចិត្តចៅហ្វាយស្រុក និងបណ្ដារាស្ត្រ ជាមុនសិន ឱ្យចូលចិត្តនឹងយើង ដែលជាព្រះរាជត្រកូល ឬ បើគេមិនចូលចិត្តនឹងយើងទេ គេបែរជាចូលចិត្តទៅខាងពួកក្បត់ ដែលតាំងខ្លួនជាស្ដេចនោះ ចាំយើងបានចំណាប់កាលណាសុំលើកទ័ពទៅបង្ក្រាប ពួកដែលរឹងទទឹងនោះ ធ្វើឱ្យបានសម្រេចការណ៍ ក្នុងកាលខាងក្រោយ។
*ប្រការ៣: ខែត្រអាសន្នទុក ជាខែត្រធំមានអាណាខែត្រឡើងក៏ច្រើន ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជប្រាង្គ]]ជាចៅហ្វាយស្រុកនៃខែត្រនេះគាត់មានថ្វីដៃ និង តម្រិះប្រាជ្ញាមាំមួនណាស់ ប្រសិនបើយើងខំធ្វើចំបាំងរហូតទៅមិនឈប់ ហើយពញាប្រាង្គ គេលើកទ័ពមកព័ទ្ធយើងពីក្រោយ យើងនឹងនៅជាកណ្ដាលចំណោមគេ នោះយើងពិបាកនឹងរក្សាខ្លួនណាស់។ ហេតុនេះហើយបានជាយើងព្រមបង្អង់ច្បាំង ចាំប្រាប់ប្រាមនូវខែត្រធំៗនេះ និងខែត្រតូចៗត្រើយខាងកើត ទិសខាងជើងនោះ ឱ្យបានមកជារបស់យើងសិន។
*ប្រការ៤: ខាងព្រះស្ដេចកន ដែលវាតាំងខ្លួនជាស្ដេចនោះ តែវាចេញច្បាំងកាលណា វាបាំងស្វេតច្ឆត្រ និង ចាម៉រ បាយមន់ សែនត្វាន់ តាមទំនៀមព្រះមហាក្សត្រ។ ឯខាងយើង ដែលពេញជាព្រះរាជត្រកូលនោះ យើងគ្មានអ្វីសោះ យើងចេញច្បាំងកាលណា ឥស្សរិយយសយើង ជាទ័ពថោកជាងវា។ ទោះបី ឈ្នះប៉ុន្មានដងក្ដី ឥស្សរិយយសយើងនោះក៏នៅតែថោកទាបជាងវា។
*ប្រការ៥: កាលដែលបម្រើនៃព្រះស្ដេចកននាំព្រះរាជសារមក ហើយទៅវិញនោះយើងបានផ្ដាំថា បើនឹងចង់ឈប់សង្គ្រាម ឱ្យរាស្ត្រធ្វើស្រែ ក៏ឈប់តាមចិត្តចុះ។ បើរាស្ត្រកំពុងមានចិត្តត្រេកអរព្រោះបានទៅប្រមូលកូនប្រពន្ធផង ត្រេកអរនឹងយើងជាដើមគំនិតនេះផង ហើយបើយើងត្រឡប់ជាប្រែសំដីវិញ រាស្ត្រកំពុងបាក់ចិត្តស្រលាញ់យើងនោះ ក៏នឹងប្រែចិត្តស្អប់យើង ព្រោះយើងមានវាចាពុំទៀងទាត់។
*ប្រការ៦: សេនាទាហានខាងយើង មានថ្វីដៃក៏ច្រើននាក់ តែយើងពុំបានឱ្យប្រឡងថ្វីដៃ ឱ្យឃើញជាក់ច្បាស់នៅឡើយ។
*ប្រការ៧: ខាងយើងពិតជាព្រះរាជត្រកូលមែន តែទើបតាំងខ្លួនថ្មី ពុំទាន់មានទូកចំបាំងដល់មួយសោះ។ ឯខាងព្រះស្ដេចកនវិញ គេពិតជាក្រៅព្រះរាជត្រកូល តែគេតាំងខ្លួនមកយូរហើយ គេមានទូកចំបាំងក៏ច្រើន។ បើគេលើកទ័ពជើងទឹក មកព័ទ្ធចោមយើងកាលណាយើងគ្មានអ្វីតទល់នឹងគេឡើយ។ ហេតុនេះហើយ បានជាយើងព្រមតាមស្ដេចកន សុំដែលសមតាមគំនិតរបស់យើង។
ឯមន្ត្រី ខ្ញុំរាជការ សេនាទាហានទាំងប៉ុន្មានបានថ្លែងកោតសរសើរព្រះប្រាជ្ញាញាណនៃទ្រង់គ្រប់ៗគ្នា។ សម្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជាជាអម្ចាស់ កាលទ្រង់បានយល់ចិត្តនៃមន្ត្រី ខ្ញុំរាជការ ដែលទុកចិត្តជឿ ចំពោះព្រះតម្រិះប្រាជ្ញាព្រះអង្គហើយ ព្រះអង្គក៏តាំង ចៅពញាសួគ៌ាលោកទេព ជាកូនទី៣របស់ពញាមឿង ឱ្យសម្រេចរាជការ លើចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្ររលាប្អៀរ]] [[ខែត្រលង្វែក]] ហើយព្រះអង្គលើកទ័ពទៅប្រថាប់ នៅបន្ទាយអមរិន្ទបូរវិញ។
ឯព្រះស្រីជេដ្ឋា អម្ចាស់ផែនដីខាងក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរនោះ ស្ដេចត្រាស់ឱ្យកងទ័ព ឈររក្សាខែត្រ ជាប់តាំងពីស្ទឹងក្រាំងពន្លៃ រៀងទៅដល់ខាងត្បូង ហើយស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់ ទៅក្រុង[[ស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ]]ទិសខាងកើតវិញ។
====ការរៀបចំអាណាចក្រមានជ័យ====
=====ព្រះទីនាំង=====
ព្រះអង្គមានបុណ្យបានរបស់ត្រកាលពីរយ៉ាងគឺ:"
*១. ទ្រង់មានព្រះពិជ័យគជេន្ទ្រសសុទ្ធមួយកាលដែលទើបនឹងបានកំពស់តែ ៦ ហត្ថមកដល់ ឥឡូវនេះកំពស់របស់វា ៧ [[ហត្ថ]]ប្លាយ ដំរីនេះមានដំណឹង (ការចេះដឹង) ច្រើនចំពូកណាស់ គឺ ចំពូកមួយ វាចេះកាន់អាវុធចាក់កាប់ ដូចមនុស្សជើងទាំង ៤ ចេះធាក់ផងរងអាវុធបានផង។ ចំពូកពីរ បើមានជំងឺតំកាត់នៅទីណាក្នុងព្រះនគរ ព្រះករុណាជាអម្ចាស់យើងឱ្យហ្មថៅពិធីសុំទឹកយកទៅជះបាចសាចនៅទីណាដែលមានជំងឺនោះ ជំងឺក្នុងទិសនោះសឹងតែស្ងប់ស្ងាត់បាត់ទៅ។ ចំពូកបី បើរដូវវស្សាហើយរាំងភ្លៀងព្រះអង្គជាអម្ចាស់យើងឱ្យហ្មថៅនាំទៅធ្វើពិធីក្នុងទីនោះ ៣ ឬ ៧ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ ភ្លៀងក៏ធ្លាក់បរិបូណ៍។ ចំពូកបួន បើព្រះអង្គជាអម្ចាស់យើងឡើងគង់នឹងធ្វើសង្គ្រាមយុទ្ធកាលណា បើវាស្រែកឱ្យឮសំឡេងក្រអៅហើយនោះឱ្យសង្ឃឹមទុកចិត្តចុះថាមុខជាមានជ័យជំនះឈ្នះបានដំរីមកជាបរិវារច្រើនជាមិនខានឡើយ។
*២. ព្រះអង្គទ្រង់បានទូក-ង ឈ្មោះសារាយអណ្ដែតមកជាព្រះទីនាំងចក្រពត្តិនោះ ក៏មាន[[បុញ្ញាធិការ]]ច្រើន[[ចំពូក]] គឺចំពូកមួយ បើទូកធម្មតាទៅនគរវត្តនោះ មិនមានខ្យល់រលកទេកំណត់បីបួនថ្ងៃ ទើបទៅដល់បើខ្យល់[[រលក]]ផង ទូកធម្មតាទៅ[[នគរវត្ត]]ត្រូវប្រើវេលាអស់ ១០ ឬ ១៥ ថ្ងៃ ឯព្រះទីនាំងចក្រពត្តិនោះ ព្រះអង្គទៅបិណ្ឌបាតនៅនគរវត្តត្រឡប់មកដល់វត្តយើងវិញកំណត់តែបាយចង្ហាន់ហុយៗ នៅឡើយព្រោះលឿន បីដូចជា[[ទូកទិព្វ]]។ ចំពូកពីរ បើសេនាទាហាននឹងឡើងជិះធ្វើសង្គ្រាមចំណុះទូក ១២៥ នាក់នោះទោះកាំភ្លើង [[ធ្នូ]] [[ស្នា]] ច្រើនប៉ុន្មានក្ដី ក៏ពុំដែលមកជិតចំណុះទូកនោះឡើយ។ ចំពូកបី បើនឹងលើកទ័ពចេញទៅ ហើយ គេត្រូវលេងភ្លេងពិធីអូសចេញពី[[បង្គង]]នោះ លុះលេងរួចហើយឱ្យពិនិត្យមើល[[ពងមាន់]] ១២៥ ដែលតាំងថ្វាយទូកនោះ បើបិសាចដែលរក្សាទូកនោះ ឮសូរគាំហ៊ោជាត្រេកត្រអាលនោះអ្នកស្នែងអាចសែងតែ ១៦ នាក់រួចយ៉ាងស្រួល ហើយឱ្យសង្ឃឹមថាមុខតែមានជ័យ, បើពងមាន់នោះមិនបាត់ មាត់ក៏ឮហ៊ោក្រេវទេ [[ទូក]]ដែលចេញទៅនោះមុខជាពុំប្រទះច្បាំងនឹងសត្រូវសោះឡើយ។
=====សង្គ្រាមាភិសេក=====
របស់វិសេសទាំងពីរប្រការនេះ អស់[[អាត្មាភាព]] និង យើងខ្ញុំទាំងឡាយយល់ថា ចូលជារបស់[[ចុល្លចក្រ]] [[មហាចក្រ]]ទៅធ្វើការឯណាក៏នឹងមានជ័យជំនះ ហើយយើងខ្ញុំទាំងអស់គ្នាមកនៅស្ងៀមពុំបានធ្វើព្រះរាជពិធីអភិសេកឱ្យបានរុងរឿងឥស្សរិយយសខ្ពស់ជាឯកព្រះមហាក្សត្រឱ្យបានថ្កុំថ្កើងជាងរាជសត្រូវនោះពុំបានឡើយ។ លុះគិតព្រមគ្នាហើយ ក៏នាំគ្នាចូលទៅក្រាបបង្គំទូលសូមអញ្ជើញព្រះអង្គ សោយរាជសម្បត្តិតាមសេចក្ដីពិភាក្សា ហើយយល់ព្រមគ្នាជាឯកច្ឆន្ទ។
ទើបសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាជាអម្ចាស់ទ្រង់ត្រាស់ថា: ព្រះនគរក៏ពុំទាន់បានរាបទាបទាំងព្រះខ័នក៏ពុំទាន់រកឃើញ បើនឹងរៀបអភិសេកក្រែងពុំគួរទេដឹង។ ពេលនោះ អស់ព្រះសង្ឃ និងព្រះបុរោហិត ព្រះវង្សានុវង្ស មន្ត្រីចាស់ទុំ ខ្ញុំព្រះរាជការក្រាបបង្គំទូលថាសូមព្រះរាជទាននឹងរៀបព្រះរាជពិធីជាសង្គ្រាមាភិសេកថ្វាយជាសុវត្ថិមង្គលគ្រាន់នឹងគ្រប់គ្រងរាស្ត្រប្រជាជាបណ្ដោះអាសន្នសិនប៉ុណ្ណោះទេ បើទ្រង់ច្បាំងឈ្នះបានព្រះនគរស្រេចកាលណានឹងសូមថ្វាយប្រាប្ដាភិសេកក្នុងកាលនោះ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ព្រះរាជានុកូលចូលព្រះហឫទ័យផង ហើយទ្រង់ត្រាស់ថា បើព្រមគ្នាយល់ថាត្រូវតែឱ្យយើងទទួលអភិសេកហើយ ក៏ឱ្យគិតសំរេចធ្វើតាមក្បួនសង្គ្រាមាភិសេកនោះឱ្យបានត្រឹមត្រូវតាមប្រពៃណីចុះ។ មួយរំពេចនោះ ព្រះសង្ឃ និងខ្ញុំរាជការទាំងឡាយត្រេកអរសោមនស្សណាស់ ហើយក៏ចេញមកចាត់ចែង កេណ្ឌកងកំណែនឱ្យចាំងដីជំរះស្មៅជាឯលិចបន្ទាយដែលគង់ឱ្យសង់រោងរាជពិធី តាមពុទ្ធសាសន៍ សេយ្យសាសន៍ ព្រះរាជវ័តិ ឆត្រ ទ្រង់ធ្វើ[[ភ្នំមហាបណ្ឌម]]ធ្វើព្រះ[[បុស្បក]]មានព្រះស្វេតច្ឆត្រគ្រឿងរាជអភិរមសព្វសារពើ។ ចំណែកឯព្រះស្វេច្ឆត្រនោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទ្រង់ពុំឱ្យធ្វើគ្រប់ ៩ ជាន់ទេ ទ្រង់ឱ្យធ្វើតែ ៥ ជាន់ ហើយទ្រង់ឱ្យធ្វើគ្រឿងព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រយុទ្ធ]] គ្រឿងព្រះទីនាំងអស្សតរ ព្រះទីនាំង[[ពីជ័យរិទ្ធិ]]គ្រឿងឧសភរាជ គ្រឿងព្រះទីនាំងរាជ និង គ្រឿងសេនាទាហានឱ្យមានស្លាកពាក់ តែងខ្លួនឱ្យប្រពៃបំរុងកាន់ទង់ជាតិដើរហែចូលទៅក្នុងរោងព្រះរាជពិធី។
ឯបណ្ដារាស្ត្រជិតឆ្ងាយ ឮថា ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់រៀបសង្គ្រាមាភិសេកហើយ ត្រេកអរណាស់ ក៏នាំគ្នាយកគោ ក្របី ដំរី សេះ រទេះ ទូក មាស ប្រាក់ សំពត់ អាវ [[សាវស្បៃ]] តាមដែលខ្លួនមាននោះមកក្រាបទូលថ្វាយច្រើនជាអនេក។
លុះមកដល់ថ្ងៃទី៩ កើត ខែផល្គុន ឆ្នាំជូតអដ្ឋស័ក ព.ស.២០៦០, គ.ស. ១៥១៦, ម.ស. ១៤៣៨, ច.ស. ៨៧៨ សម្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់គ្រឿង មហាខត្តិយាធិបឌិន ទ្រង់ធ្វើព្រះរាជដំណើរចូលក្នុងរោងរាជពិធី។ ព្រះរាជគ្រូ ថ្វាយមហាស្វេតច្ឆត្រ ស្ដេចឋិតនៅនាបូព៌ាភិមុខស្វេតច្ឆត្រ ទើបព្រះរាជវង្សានុវង្ស សេនាមុខមន្ត្រី ក្រាបថ្វាយព្រះរាជមង្គល ព្រះពិធីពរជ័យ។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គឡើងគ្រងរាជសម្បត្តិ ទ្រង់ព្រះនាមជា '''សម្ដេចព្រះបរមរាជា ចន្ទរាជា គ្រងក្រុងកម្ពុជាធិបតី'''។
=====តែងតាំងទ្រទូងរត្នទាំង៧=====
លុះរួចពិធីហើយ ព្រះអង្គតាំងព្រះ[[សង្ឃ]] និង[[មន្ត្រី]] តាមមាន[[គុណបំណាច់]] និង ចំណេះវិជ្ជាដូចតទៅនេះ:
*១. [[ចៅអធិការ]] [[សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតីសួស|សួស]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី]] [[សិរីសោធរសង្ឃនាយក]]។ (ទី[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]])
*២. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះមង្គលទេពាចារ្យស្រី|ស្រី]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះមង្គលទេពាចារ្យ]]។ (ទី[[យមរាជ]])
*៣. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះធម្មលិខិតសោម|សោម]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះធម្មលិខិត]]។ (ទី[[ក្រឡាហោម]])
*៤. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះពោធិវង្សលាស់|លាស់]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះពោធិវង្ស]]។ (ទី[[វាំង]])
*៥. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះវនរ័តទន់|ទន់]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះវនរ័ត]]។ (ទី[[ចក្រី]])
*៦. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះមហាព្រហ្មមុនីសោម|សោម]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះមហាព្រហ្មមុនី]]។ (ទី[[មហាមន្ត្រី]])
*៧. ចៅអធិការ [[សម្ដេចមហាវិមលធម្មជ័យ|ជ័យ]] ជាទី [[សម្ដេចមហាវិមលធម្ម]]។ (ទី[[មហាទេព]])
លំដាប់មក ទ្រង់តាំងព្រះរាជាគណៈសំរាប់ [[ទោ]] [[ត្រី]] [[ចត្វា]] តទៅទៀត។
=====[[មន្ត្រីរត្ន]]ទាំង៧=====
លុះតាំង[[ទ្រទូងរត្ន]]ទាំង ៧ គ្រប់ទាំង ៤ សំរាប់នោះរួចហើយ ទ្រង់តាំងមន្ត្រីរត្នទាំង៧ទៀត ហើយទ្រង់បញ្ញត្តិទុកថា តាំងពីថ្ងៃនេះតទៅ បើនឹងតាំងសេនាបតីមន្ត្រីក្នុងក្រៅ ឱ្យតាំងដោយរបៀបដូច្នេះ:
សេនាបតី និងចៅហ្វាយស្រុក សក្ដិ ១០ ហ៊ូពាន់ ពីបុរាណរៀងមក គឺតាំងពីផែនដីព្រះបាទអរត្តពលពាលោនោះ ទ្រង់តាំងឡើង សុទ្ធតែជាទី "សម្ដេចចៅពញា" ព្រោះចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះ សុទ្ធតែជា[[សម្ដេច]]ព្រះរាជត្រកូល ដែលចេញទៅគ្រងស្រុក សក្ដិ ១០ ហ៊ូពាន់ ក៏មាន ៩ ហ៊ូពាន់ ក៏មានដល់មកផែនដី ព្រះបាទធនញ្ជ័យកោរព្យរាជនោះ ចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះ ពុំសូវកោតខ្លាចសេនាបតី ទើបព្រះបាទកោរព្យរាជទម្លាក់ចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះមកនៅត្រឹមតែទី "ចៅពញា" វិញ។ បើសក្ដិ ៨ ហ៊ូពាន់ចុះមក តាំងជាទី "ពញា"។ ឯសេនាបតី និងមន្ត្រីសក្ដិ ៩ ហ៊ូពាន់ ក្នុងវង្សមន្ត្រីរត្ននោះ ពីមុនមក បានតែងតាំងជា "សម្ដេចចៅពញា" ដល់មកផែនយើងនេះ យើងពិនិត្យទៅក៏ឃើញថា នៅតែច្រឡូកច្រឡំនៅឡើយ។ ដូច្នេះ យើងត្រូវគិតរៀបចំជាថ្មី គឺថា នាម៉ឺនក្រៅពីខ្នងពស់ទាំង៤ សំរាប់បើតាំងឡើង ឱ្យតាំងជាទី "ឧកញ៉ា"។ ឯ[[ចៅហ្វាយស្រុក]]សក្ដិ ៩ ឬ ១០ ហ៊ូពាន់នោះឱ្យតាំងជាទី "ចៅពញា"។ បើ៧ ឬ ៨ ហ៊ូពាន់ឱ្យតាំងជាទី "ពញា"។
*សក្ដិ ១០ ឬ ៩ [[ហ៊ូពាន់]] សំរាប់[[ខ្នងពស់]]ទាំង ៤ សំរាប់ ([[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] ឬ [[អគ្គមហាេសេនា]], សម្ដេចចៅពញា ([[អង្គឌួង]]), [[ជេដ្ឋាមន្ត្រី]] (អង្គឌួង) និង [[អធិបតីសេនា]] (អង្គឌួង)) តាំងឡើងជា ........................... [[សម្ដេចចៅពញា]]
*សក្ដិ ១០ ឬ ៩ ហ៊ូពាន់ ក្នុងវង្សមន្ត្រីរត្ន ([[យមរាជ]] [[វាំង]] [[ចក្រី]] [[មហាទេព]] [[ក្រឡាហោម]] និង [[មហាមន្ត្រី]])ជា ... [[ឧកញ៉ា]]
*សក្ដិ ១០ រឺ ៩ ហ៊ូពាន់ចៅហ្វាយស្រុក តាំងឡើងជា ...................................... [[ចៅពញា]]
*សក្ដិ ៨ រឺ ៧ ហ៊ូពាន់ចៅហ្វាយស្រុក តាំងឡើងជា ........................................ [[ពញា]]
*សក្ដិ ៦ ហ៊ូពាន់ តាំងឡើងជា ........................................................ [[ព្រះ]]
*សក្ដិ ៥ ហ៊ូពាន់ តាំងជា ............................................................ [[ហ្លួង]]/[[ចៅមឿង]] ([[មេស្រុក]])
*សក្ដិ ៤ ហ៊ូពាន់ តាំងជា ............................................................ [[ឃុនម៉ឺន]]
*សក្ដិ ៣ ហ៊ូពាន់ តាំងជា ......................................................... [[ឧកម៉ឺន]] រឺ [[ឱកម៉ឺន]]
*សក្ដិ ២ ហ៊ូពាន់ តាំងជា ............................................................. [[ចៈម៉ឺន]]
*សក្ដិមួយម៉ឺន តាំងជា ................................................................ [[ម៉ឺន]]
គ្មានយសសក្ដិទេឱ្យហៅថា ............................................................. [[នាយ]]
=====តែងតាំងព្រះភីលៀងព្រះអង្គ=====
តមក ទ្រង់តាំងព្រះភីលៀង ខាងព្រះអង្គ ទាំង ៥ នាក់គឺ៖
*១. ព្រះ[[ទិព្វជាញជ័យ]] [[ចៅហ្វាទឡ្ហៈទេព|ទេព]] ឱ្យជាទី សម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] ([[នាយករដ្ឋមន្ត្រី]])។
*២. ហ្លួង[[ស្នេហានុរ័ក្ស]] [[យមរាជព្រំ|ព្រំ]] ជាទី ឧកញ៉ា[[យមរាជ]] ([[រដ្ឋមន្ត្រី]]ខាង[[ក្រសួងយុត្តិធម៌]])
*៣. ហ្លួង[[ក្រឡាហោមវិជិត|វិជិត]] ព្រះអង្គឱ្យតាំងជាទី ឧកញ៉ាក្រឡាហោម (រដ្ឋមន្ត្រី[[ក្រសួងទ័ពជើងទឹក]])។
*៤. ហ្លួង[[ឧត្តមចិន្តា]] [[វាំងស្រី|ស្រី]] ជាទី ឧកញ៉ាវាំង (រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងព្រះបរមរាជវាំង)។
*៥. ហ្លួង[[ភក្ដីនុរ័ក្ស]] [[ចក្រីកែវ (មានជ័យ)|កែវ]] ជាទី ឧកញ៉ាចក្រី (រដ្ឋមន្ត្រីខាងទាហានជើងគោក)។
=====តែងតាំងព្រះភីលៀងព្រះភាគិនេយ្យោយសរាជា=====
ទ្រង់តាំងខ្ញុំរាជការ ដែលជាកំសត់ជំនិត និងព្រះអង្គ ទាំង ៥០ នាក់នោះ ជាមន្ត្រីក្រុមរក្សាព្រះអង្គគ្រប់គ្នា។ ទ្រង់តាំងចៅពញាយសរាជា ជាទី [[សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោ]]យសរាជា។
ទ្រង់តាំងព្រះភីលៀង សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោ:
*១. ឃុន[[ស្នេហានុរ័ក្ស]] [[វង្សាអគ្គរាជកែន|កែន]] ជាទី ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ
*២. ម៉ឺន[[វិជិតសិទ្ធិរស]] [[វិបុលរាជសម|សម]] ជាទី ឧកញ៉ាវិបុលរាជ
*៣. ម៉ឺន[[ភក្ដីនុរ័ក្ស]] [[ធម្មាធិរាជទេព|ទេព]] ជាទី ឧកញ៉ា[[ធម្មាធិរាជ]]
*៤. ម៉ឺន[[វិសេសហឫទ័យ]] [[រាជតេជៈកៅ|កៅ]] ជាទី ឧកញ៉ា[[រាជតេជៈ]]។
ឯមន្ត្រីក្នុងសេនាទាហាន ក្រៅពីនេះ ទ្រង់តាំង:
*១. ចៅពញា[[សេនរឿងឫទ្ធិ]] [[ជេដ្ឋាមន្ត្រីទ័យ|ទ័យ]] ជាទីសម្ដេច[[ជេដ្ឋាមន្ត្រី]]
*២. ចៅពញា[[ជំរង់ស្នេហា]] [[ឯករាជស៊ិន|ស៊ិន]] ជាទី ឧកញ៉ា[[ឯករាជ]]
*៣. ចៅពញា[[សេនាវុធ]] [[បរទេសរាជស៊ុន|ស៊ុន]] ជាទី ឧកញ៉ា[[បរទេសរាជ]]
*៤. ចៅពញា[[សេនាសមសក្ដិ]] [[ស្រីសូទិព្វវាំងនូរ|នូរ]] ជាទី ឧកញ៉ា[[ស្រីសូទិព្វវាំង]]
*៥. ចៅពញា[[សំដែងអាវុធ]] [[នរិន្ទ្រាធិបតីមោ|មោ]] ជាទី ឧកញ៉ា[[នរិន្ទ្រាធិបតី]]។
=====តែងតាំងចៅហ្វាយស្រុកធំ=====
ចំពោះមន្ត្រី ក្នុងសេនាទាហាន ក្រៅពីនេះទៅទៀត ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចន្ទរាជាទ្រង់តាំងឱ្យធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុកខ្លះ ជាក្រុមព្រះតំរួតខ្លះ ជាក្រុមវាំងខ្លះ ជានាយទាហានខ្លះ គ្រប់មន្ត្រីដែលមានគុណបំណាច់ក្នុងការធ្វើចំបាំងគ្មានខ្វះចន្លោះ អ្នកណាម្នាក់ឡើយ។ ទ្រង់រាប់រៀបសរសើរពីគុណបំណាច់ នៃចៅហ្វាយស្រុក ចៅពញាសួគ៌ាលោក[[សួគ៌ាលោកពេជ្រ|មឿង]] (នូវ) ដែលបានថ្វាយសេះ ដំរី និងថ្វាយ កូន ៤ នាក់ក្នុងគ្រាដែលព្រះអង្គទ័លសម្បត្តិ ទាំងគ្មាន ពលសោះ ហើយរត់ទៅក្រុងទេព និងកាលទ័ពសត្រូវ ចោមបន្ទាយពោធិ៍សាត់ ហើយពញាមឿង (នូវ) ប្ដូរជីវិតស្លាប់ ទៅកេណ្ឌបិសាច យកមកជួយ ឱ្យឈ្នះសង្គ្រាមច្រើនគ្រានោះថា: ទ្រង់តាំងកូនពីរនាក់ឱ្យធ្វើជាសួគ៌ាលោកមួយ សេនាសង្គ្រាមមួយ នោះឃើញថា ពុំទាន់ធួនល្មម នឹងកំលាំងបំណាច់ទើបទ្រង់តាំងចៅពញាសួគ៌ាលោកទេព ទី៣ ជាសម្ដេចចៅពញា[[យោធានរិន្ទ]] តាំងចៅពញាសេនាសង្គ្រាម សុខ កូនទី ៤ ជាឧកញ៉ា[[សួគ៌ាលោក]] ឱ្យមានអាណាខែត្រឡើង (ខែត្រឡើង គឺ ខែត្រជាចំណុះ) គឺ[[ខែត្រក្រគរ]]មួយ [[ក្រង]]មួយ [[ខ្លុង]]មួយ។ តមក ទ្រង់គិតដល់គុណបំណាច់ នៃពញាមនោមេត្រី [[មនោមេត្រី|គល់]] ជាចៅមឿង ស្រុកបាត់ដំបង ដែលកាលសម្ដេចត្រឡប់ពីស្រុកសៀមមកដល់នោះ ហើយចៅពញាមនោមេត្រីបានថ្វាយដំរី ៥ និង សេះ ១៥ ព្រមទាំងថ្វាយ ស្បៀងអាហារ ១០០០ រទេះ។ ទ្រង់មានបន្ទូលថា : ចៅមឿងនេះ មានសក្ដិស្មើនឹងសក្ដិ ៦ ហ៊ូពាន់ តែពញាមឿង មានស្ម័គ្របក្សពួកច្រើនស្រុក ដូច្នេះ ទ្រង់លើកឡើងជា ចៅហ្វាយស្រុកធំ មានសក្ដិ ៩ ហ៊ូពាន់ ហើយឱ្យមានចៅមឿង ឡើងស្ដាប់បង្គាប់ ៥ ស្រុក គឺ[[ស្រុកមង្គលបូរី]]១ [[ទឹកជោរ]]១ [[បរត្បូង]]១ [[ពាមសីមា]]១ [[មោងឫស្សី]]១ ស្រុកខាងលើទាំង៥ នេះឱ្យឡើងស្ដាប់បង្គាប់នៃចៅមនោមេត្រី ទាំងអស់។
=====ព្រះកិត្តិនាម=====
សេចក្ដីសារស័ព្ទ អំពីព្រះកិត្តិយស ពីរោះខ្ពស់ប្រសើរនោះ ផ្សាយចេញទៅដល់ខែត្រនានាថា: ទ្រង់ពុំដែលបកសក្ដិខ្ញុំរាជការ នេះមួយថាទ្រង់ពុំអួតអាងថាមានថ្វីដៃនេះមួយ ថាបើអ្នកមានប្រាជ្ញា ស្មារតី មានវោហារ ចេះអធិប្បាយធម៌អាថ៌ នេះមួយ អ្នកប្រាជ្ញរាជបណ្ឌិតដែលចេះដឹងគម្ពីរបាលី ក្បួនតំរានេះមួយ ទ្រង់ឱ្យស៊ើបរកយកខ្លួនមកតាំងចិញ្ចឹមជានាម៉ឺនតាមប្រាជ្ញា ស្មារតីរបស់ខ្លួនទាំងអស់។ ម៉្លោះហើយ អ្នកប្រាជ្ញរាជបណ្ឌិត អ្នកចេះដឹងនាំគ្នាមកជ្រកក្រោមម្លប់បុណ្យ ព្រះបារមីនៃព្រះអង្គច្រើនក្រៃពេក។ ក្នុងថ្ងៃមួយនោះ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ព្រះតំរិះថា "តាំងពីយើងបានមកនៅក្នុង[[ខែត្រអម្រិន្ទបូរ]]នេះ យើងគិតការណ៍អ្វីៗ ក៏បានសំរេចដោយធូរទូលាយ អស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក៏មិត្តមូលចូលមកយកយើងជាទីពុំនាក់សំបូរទាំងមនុស្សទាំងសម្បត្តិជាស្ថាននាំឱ្យបានរបស់ចំឡែកអស្ចារ្យ ទាំងសេនាទាហាន ក៏មានបរិបូណ៍"។ លុះទ្រង់ព្រះតំរិះឃើញយ៉ាងនេះហើយ ទើបទ្រង់ប្រែឈ្មោះ អមរគីរិន្ទបូរ អម្រិន្ទបូរនោះ ឱ្យឈ្មោះជា "[[ខែត្របរិបូណ៍]]" វិញតាំងពីថ្ងៃនោះរៀងមក។ ក្នុងពេលដែលទ្រង់កំពុងតែតែងតាំង នាម៉ឺនមុខមន្ត្រីនោះ ថ្ងៃរះភ្លឺច្បាស់គ្មានភ្លៀងសោះ ក៏ស្រាប់តែមាន[[ឥន្ទធនូ]] ៧ ពណ៌ ចុះពាសពេញទាំងអាកាសទាល់តែព្រះអង្គទ្រង់តាំងមន្ត្រីនាម៉ឺនរួច ទើបស្ងប់ស្ងាត់បាត់ទៅវិញ។
ខណៈនោះព្រះបរមបពិត្រ និងសេនាបតី មន្ត្រីធំតូច ខ្ញុំព្រះរាជការ សង្ស័យណាស់ក៏ទ្រង់ត្រាស់សួរហោរាសុំឱ្យទំនាយថ្វាយ។ ហោរាពិនិត្យយល់ឃើញស្រេច ទើបថ្វាយព្យាការណ៍ថា : សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស! អព្ភូតហេតុដ៏អស្ចារ្យនេះប្រាប់ឱ្យដឹងថា ព្រះអង្គនឹងមានបុណ្យបារមីជាឱកាសព្រះនគរទាំងព្រះខ័នជ័យ និង [[ទេវរូប]] ក៏នឹងបានមកជារបស់សំរាប់ផែនដីវិញមិនខាន។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ត្រាស់សួរបញ្ជាក់ហោរាថែមទៀតថា: ហេតុអ្វីបានហោរាទាយដូច្នេះ? តើឃើញហេតុដូចម្ដេចខ្លះ? ហោរាក្រាបទូលថា សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស! ទូលព្រះបង្គំបានពិនិត្យសង្កេតមើលក្នុង[[ហោរាសាស្ត្រ]]ទៅ ឃើញមានហេតុ ៧ ប្រការគឺ:
*ប្រការ ១: កាលព្រះអង្គចាប់បដិសន្ធិនោះ សម្ដេចព្រះ[[កន្លោង]] (សម្ដេចព្រះមាតា) ទ្រង់ព្រះសុបិនឃើញចន្ទគ្រាសក្នុងថ្ងៃពេញ[[បូណ៌មី]]។
*ប្រការ ២: ដល់ព្រះអង្គប្រសូត្រមកទៀតនោះ ក៏ប្រសូតក្នុងពេញបូណ៌មី ថ្ងៃនោះក៏មាន[[ចន្ទគ្រាស]]ទៀត។
*ប្រការ ៣: ទ្រង់មានព្រះនាមទៀត ក៏ហៅថា ព្រះចន្ទ។
*ប្រការ ៤: កាលសម្ដេចព្រះជេដ្ឋានៃព្រះអង្គគង់ព្រះជន្មនៅឡើយ ទ្រង់បានព្រះ[[សុបិននិមិត្ត]]ឃើញថា ព្រះ[[វររាជបិតា]]នៃទ្រង់ មកហៅព្រះអង្គទៅកុំឱ្យព្រះអង្គនៅតស៊ូនឹងនាគ។ ថានាគនេះ លុះតែព្រះចន្ទពីទិសខាងលិចមកក្នុងថ្ងៃណា ទើបវានោះនឹងរលាយបាត់បង់ទៅវិញ។ ឥឡូវនេះ ព្រះអង្គក៏ស្ដេចមកពីប្រទេសសៀមជានគរនៅទិសខាងលិចនៃនគរកម្ពុជានេះ គឺត្រូវនឹងសុបិននិមិត្តនោះមែន។
*ប្រការ ៥: ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះនាមថា ព្រះចន្ទនេះ ជានិមិត្តរូបនៃទីត្រជាក់របស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ។
*ប្រការ ៦: ឥឡូវនេះ ឃើញថាតាំងពីព្រះស្ដេចចូលមកជាន់ផែនដី ក្រុងកម្ពុជាថ្ងៃណាអាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក៏ក្សេមក្សាន្តក្នុងចិត្តណាស់។
*ប្រការ ៧: ព្រះនគរនេះ សម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជ ទ្រង់បានឧបត្ថម្ភជួយទំនុកបំរុងឱ្យកើតជាមហានគរមក។ ដល់ទ្រង់ព្រះករុណាពិសេសបានគ្រប់គ្រងនគរទំនុកបំរុងព្រះពុទ្ធសាសនា ក៏ធ្វើដោយបុណ្យ ដោយឫទិ្ធទាំងតែងតាំងមន្ត្រីខ្ញុំរាជការ ក៏ត្រឹមត្រូវតាមដំណើរនៃអ្នកមានគុណបំណាច់។ ហេតុនេះហើយ ទើបសម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជ ទ្រង់បណ្ដាលជាឥន្ទធនូ ៧ ពណ៌ ពាសពេញទាំងអាកាសក្នុងវេលាដែលទ្រង់តាំងមន្ត្រីនោះ។ បានសេចក្ដីថា ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជ ទ្រង់ប្រទានសព្ទសាធុការពរថ្វាយព្រះអង្គឱ្យបានជាកំពូលភពជាម្លប់កម្ពុជានេះ ហើយកុំឱ្យរាស្ត្រស្ដាប់មនុស្សក្រៅពីព្រះរាជត្រកូលឡើយ។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់យល់ឃើញថា ហោរាទាយនេះ មានលក្ខណៈមានគោលចារឹកគ្រប់គ្រាន់ល្មមជឿបាន ទើបទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់បានចំណាយព្រះរាជទ្រព្យប្រទានដល់ហោរានោះ ហើយទ្រង់ចំណាយព្រះរាជទ្រព្យដល់កងទ័ព ដែលកាប់ឈើធ្វើព្រះវិហារនៅជំរំ ដែលធ្វើរោងរាជពិធីនៅមាត់ស្ទឹងនោះ។
លុះថ្ងៃក្រោយមក សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបថា "ទឹកស្ទឹងនេះ រីងហួតអស់" ទ្រង់សង្ស័យក្នុងព្រះហឫទ័យណាស់ទើបស្ដេចឡើងគង់លើព្រះរាជទីនាំងអស្សតរព្រមទាំងពួកនិករចេញទៅទតដល់ក្បាលស្ទឹង។ ទ្រង់ឃើញទឹកស្ទឹងនោះ ហូរច្រោះដីរូងហូរទៅទិសខាងជើង មានឈើ មានថ្មរលើងរលំ ត្រង់មាត់ស្ទឹងខាងត្បូង។ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឧកញ៉ា[[វង្សាធិបតីសម]] [[ក្រុមព្រះសុរិយោដី]]ឱ្យប្រមូលរាស្ត្រឱ្យបួងសួងអ្នកតាធ្វើពិធីលើកដីបិទផ្ទៃស្ទឹងនោះមិនឱ្យហូរទៅទិសខាងជើង។ ទឹកនោះក៏ហូរតាម[[ប្រឡាយ]] ដែលជីកថ្មី ហើយហូរចុះទៅស្ទឹងធំដូចដើមវិញ ហើយក៏ស្ដេចព្រះរាជដំណើរមកបន្ទាយវិញ។ ក្រោយពីនោះមានស្រីពីរនាក់ មួយឈ្មោះឯម មួយទៀតឈ្មោះអាំ មានប្ដីទាំងពីរនាក់ មានផ្ទៃពោះ ហើយផិតប្ដី។ នាងឯម សាហាយ និងចៅកៅ ចាក់ចៅលួសជាប្ដីស្លាប់។ នាងអាំ សាហាយនិងចៅគាំកាប់ចៅសោមជាប្ដីស្លាប់។ ពេលនោះ ទីទំនប់ស្ទឹង ក៏ហូរធ្លាយចេញ ចុះទិសខាងជើង ដូចជាន់មុនទៀត។ ចៅហ្វាយស្រុក[[ក្រមការ]] [[ខែត្របរិបូណ៌]]ចាប់បានអាចោរមេចោរទាំងប្រុសស្រីនាំខ្លួនយកទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបសេចក្ដីគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ត្រាស់ថាអញបិទទំនប់នេះ ព្រោះត្រូវការឱ្យទឹកហូរចេញ ចុះមកក្នុងស្ទឹងដើម្បីឱ្យអ្នកស្រុកធ្វើ[[រហាត់]]ទឹក យកទឹកដាក់ស្រែយកស្រូវឱ្យបរិបូណ៌ ពុំគួរឡើយអាចោមមេចោរទាំងពីរ ៤ នាក់នេះទៅបំផ្លាញពិធីទំនប់ទឹកនេះឡើយ។ បើដូច្នោះត្រូវមានទោស ៣ ស្ថានគឺ:
*១. ត្រូវថាវាទាំង២ នាក់លួចប្រពន្ធគេ
*២. ត្រូវវាទាំង ៤ នាក់មានទោស ព្រោះបានសំលាប់មនុស្សពីរនាក់
*៣. វាទាំង ៤ នាក់ត្រូវមានទោស ថាបង្អត់បាយគេ ទូទៅទាំងខែត្រ។
ទើបទ្រង់បង្គាប់មន្ត្រី[[ក្រុមព្រះនគរបាល]] និង [[ក្រុមព្រះសុរិយោដី]]ឱ្យយកអាចោរ មេចោរទាំង ៤ នាក់នេះ ទៅដាក់ក្នុង[[ទំនប់]]នោះ។ មន្ត្រីក្រុមទាំងពីរ ក៏ថ្វាយបង្គំលានាំមនុស្សចោរទាំង ៤ នាក់នោះទៅធ្វើពលិការបួងសួងអាកាសទេវតា អារក្ខទេវតា ហើយសំរេចទោស អាមេទាំង ៤ នាក់ រួចលើកដីលប់ទៅ។ បិសាចខ្មោច អា មេ ទាំង ៤នាក់និងកូនក្នុងពោះពីរនាក់ ជា៦នាក់ ក៏នៅឃុំរក្សាទំនប់នោះ ទំបន់នោះក៏ជិតជាប់រៀងមកដល់ឥឡូវនេះ។ អស់បណ្ដាអ្នកស្រុក ធ្វើស្រែដោយហេតុទំនប់នេះចំរើនផលស្រូវជាសព្វឆ្នាំ។ ទឹកស្ទឹងនេះហូរខ្លាំងមក ប្រែះដីនោះជ្រៅ ធំទូលាយ អាចឱ្យចេញចូលទូកបាន អ្នកឈ្មួញ ជួញលក់ ចេញចូលទៅនៅរកស៊ីតាំងជាផ្ទះផ្សារជាច្រើន។ ហេតុនោះហើយបានជាហៅថា "[[ផ្សារបរិបូណ៌]]" តមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ឯដីចុងស្ទឹងនោះទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកងទ័ព និង អ្នកស្រុកធ្វើស្រែសឹងតែបានចំរើនផលជាច្រើនសូមប្រកបនឹងមានខែត្របរិបូណ៌ ដែលទ្រង់ប្រែឈ្មោះនោះ។
លុះមកដល់ឆ្នាំ[[ឆ្លូវ]] [[នពស័ក]] ព.ស ២០៦១, គ.ស. ១៥១៧, ម.ស. ១៤៣៩, ច.ស. ៨៧៩ នោះព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ត្រាស់ឱ្យរំសាយរេហ៍ពលឱ្យធ្វើស្រែគ្រប់ខែត្រ ហើយត្រាស់ឱ្យធ្វើព្រះរាជបន្ទូល ព្រះរាជប្រកាសឱ្យមន្ត្រីប្រើបំរើឱ្យលបយកទៅបិទគ្រប់ខែត្រត្រើយខាងលិច។ សេចក្ដីប្រកាសនោះថា បើខែត្រណាមានចិត្តសុចរិតស្មោះត្រង់នឹងសម្ដេចព្រះឧបរាជដែលជាព្រះរាជត្រកូលពុំចូលនឹងពួកអាព្រះស្ដេចកនជាអ្នកងារពលព្រះទេ ក៏ចូលទៅសារពិភ័ក្ដីតាំងពីឥឡូវនេះឱ្យហើយទៅ។ តែទុកឱ្យយូរទៅដរាបដល់បានរាបទាបក្នុងព្រះនគរនោះ ព្រះអង្គនឹងយកទោសចាត់ទុកជាក្បត់ផែនដីដូចពួកអាស្ដេចកនជាប្រាកដពុំលែងឡើយ។ កាលនោះ ដោយហេតុតែបុណ្យបារមីរបស់ស្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជាអស់បណ្ដារាស្ត្រ[[ទាសកម្មករ]]គ្រប់ភាសាក្នុងក្រុងកម្ពុជា ក៏កើតមានគំនិតប្រាជ្ញា ស្នេហាមេត្រីនឹងព្រះបរមបពិត្ររាល់រូបកាយពុំមានខាន។ បណ្ដារាស្ត្រទាសកម្មទាំងនោះ ក៏នាំគ្នាចូលមកថ្វាយបង្គំសុំសារពិភ័ក្ដិច្រើនស្រុកច្រើនខែត្រ។
===សមរភូមិទន្លេសាប===
'''{{Main|សមរភូមិទន្លេសាប}}'''
ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រអាសន្ទុកលុះដឹងថា “សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចលើកទ័ពហួសរហូតទៅដល់[[ខែត្ររលាប្អៀរ]] [[ខែត្រលង្វែក|លង្វែក]] ហើយ” ក៏តាំងកេណ្ឌកងទ័ពគ្រប់ខែត្រដែលឡើងខែត្រអាសន្ទុកនោះគឺ មឿង[[ជីក្រែង]] [[ស្ទោង]] [[ព្រំទេព]] [[ព្រៃក្ដី]] [[សៀមបូក]] [[សៀមប៉ាង]] [[ព្រះប្រសប់]] មឿងទាំង ២៥ នេះកេណ្ឌបានពល ៨០០០០ នាក់ ហើយឲ្យកេណ្ឌទូករាស្ដ្រសំរាប់ចំលងកងទ័ពឆ្លងទៅ[[ខែត្រក្រគរ]]ដើម្បីវាយកងទ័ពសត្រូវផ្ទប់ពីខាងក្រោយកុំឲ្យសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជារត់គេចខ្លួនបាន។ ឯសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាជាអម្ចាស់ ព្រះអង្គប្រថាប់ទ័ពនៅ[[បន្ទាយស្រុកបរិបូរណ៍]] ([[អម្រិន្ទបូរី]])។ ក្នុងថ្ងៃនោះព្រះអង្គជ្រាបថា “កងល្បាតនៃចៅពញាឧទ័យធិរាជកំពុងឲ្យកងទ័ពឆ្លង[[ទន្លេសាប]]មក[[ខែត្រក្រគរ]]ហើយ” ទ្រង់ឈ្វេងយល់គ្រប់ប្រការស្រេច ទើបស្ដេចត្រាស់បង្គាប់បំរើសេះឲ្យទៅទូលចៅពញាយសរាជាដែលនៅរក្សា[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]ថា ឲ្យលើកកងទ័ពទៅស្ទាក់ចាំនៅកំពង់[[ដៃទន្លេសាប]]កុំឲ្យកងទ័ពសត្រូវឡើងគោករួច។ ឯចៅពញាយសរាជាជាស្ដេចព្រះ[[ភាគិនេយ្យោ]] (របស់ព្រះចន្ទរាជា) ទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ឲ្យនាយកងទ័ពនាំរេហ៍ពល ១០០០០ នាក់កាន់កាំភ្លើងធំតូចទៅបង្កប់ចាំនៅមាត់ព្រៃទន្លេសាបពីរអន្លើ ហើយឲ្យកេណ្ឌទូកបានជាច្រើន។ ទ្រង់ត្រាស់កំណត់ថាបើកងទ័ពសត្រូវវាថយរត់ទៅត្រូវឲ្យតាមបាញ់តាមចាប់យកជ័យជំនះឲ្យបាន។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា កាលឲ្យបំរើទៅទូលសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោចៅពញាយសរាជារួចហើយ ស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ចៅពញា[[អធិបតីសេនាពេជ្រ]] និងចៅពញា[[យោធាសង្គ្រាមពៅ]]ឲ្យនាំរេហ៍ពល ២០០០០ នាក់ទៅបង្កប់ចាំនៅមាត់ព្រែកទន្លេសាបត្រើយខាងកើត ហើយទ្រង់ផ្ដាំថា “បើឮកាំភ្លើងសន្យាទ័ពហើយឲ្យលើកកងទ័ពចូលច្បាំងឲ្យបានសំរេចចុះ” ។ ចៅពញាទាំងពីរក៏ក្រាបបង្គំថ្វាយលាចេញទៅតាមព្រះរាជបញ្ជា។ ឯសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គស្ដេចឡើងគង់លើព្រះទីនាំង[[ចក្រពត្ដិ]]គឺទូក-ង[[សារាយអណ្ដែត ចង្ហាន់ហុយ|សារាយអណ្ដែត]]នោះ ព្រមដោយទូក-ងផ្សេងៗ ២៥ ទៀតចេញទៅបង្កប់ស្ទាក់នៅមាត់ព្រែកទន្លេសាបចាំទ័ពសត្រូវ។ ចៅពញាឧទ័យធិរាជ ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអាសន្ទុក]] (ខាងស្ដេចកន) កាលបានទូក និងទ័ពមកជួបជុំហើយក៏ដេញពលឲ្យចុះទូកទៅដល់ជិតព្រៃត្រើយ ខាងលិច។ ខណៈនោះកងទ័ពចៅពញាយសរាជាដែលបង្កប់ខ្លួននោះក៏តាំងហ៊ោរបាញ់កាំភ្លើង ធំតូចរំពងឡើង។ កងទ័ពចៅពញាឧទ័យធិរាជជិះទូកកំណែន គ្មានចំណាប់នឹងបាញ់ ក៏បែកកងទ័ពរត់ទៅពួនក្នុងព្រៃមួយអន្លើក្នុងខែត្របរិបូរណ៍។ នៅទីនោះកងទ័ពចៅពញាឧទ័យធិរាជទាំងនោះរត់ទៅជួបនឹងកងទ័ពចៅពញាសេនាសង្គ្រាម។ ខាងកងទ័ពចៅពញាសេនាសង្គ្រាមក៏ទទួលបាញ់កាប់ចាក់កងទ័ពសត្រូវឥតត្រាប្រណីឡើយធ្វើឲ្យកងទ័ពសត្រូវទ្រាំមិនបានក៏រត់ឆ្លងទៅត្រើយខាងកើតវិញ។ ទ័ពដែលស្លាប់ដោយធ្លាក់ទឹកទន្លេសាបនោះប្រមាណជាពីរ ឬ បីពាន់នាក់។ ឯសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាដែលបង្កប់ក្នុងព្រៃ លុះឮសូរកាំភ្លើងហើយឃើញទ័ពនៃចៅពញាឧទ័យធិរាជរារង់ថយមកនោះ ទ្រង់ក៏ឲ្យទូកងទាំង ២៥ និងទូកព្រះទីនាំងព្រះចក្រពត្ដិអុំសំរុកចូលទៅចាប់ ហើយចាប់បានទាំងពលទាំងពញាឧទ័យធិរាជ និងចៅមឿង ១០ នាក់ទៀត។ ឯចៅមឿង ១១ នាក់ទៀតលោតរត់ដោះខ្លួនទៅដល់ច្រាំងត្រើយខាងកើតជាមុន។ ឯចៅពញាអធិបតីសេនា និងចៅពញាយោធាសង្គ្រាមដែលនៅបង្កប់ទ័ពនៅមាត់ទន្លេត្រើយខាងកើតនោះ លុះឃើញចៅមឿងទាំង ១១ នាក់រត់ទៅដល់ហើយ ក៏ឲ្យទ័ពខ្លួនដេញចាប់បានទាំងអស់ ហើយឲ្យដាក់ក្ដីប្រចាំការទំរាំស្ដេចយាងទៅដល់។ លុះដល់ថ្ងៃរសៀលសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាព្រះអង្គចេញព្រះរាជដំណើរទៅដល់ព្រះពន្លានៅត្រើយខាងកើតនោះហើយ ចៅពញា[[អធិបតីសេនា]]ពេជ្រ និងចៅពញាយោធាសង្គ្រាមពៅនាំចៅហ្វាយស្រុកចៅមឿងទាំង ២២ នាក់ និង[[ឈ្លើយ]]ទាំង ៦០០០០ នាក់ដែលចាប់បាននោះនាំមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ ខណៈនោះ[[ចៅហ្វាយស្រុក]] [[ចៅមឿង]] [[ចៅបាន]] សេនាទាហាន [[ឯក]] [[ទោ]] [[ត្រី]] ដែលចាប់បានជាប់ទាំងរេហ៍ពល ៦០០០០ នាក់ក៏កោតខ្លាចអំណាចបុណ្យបារមីនៃសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ហើយសន្មតសញ្ញាសូមនៅជាខ្ញុំរាជការត្រាអស់មួយជីវិត។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទ្រង់ព្រះរាជានុញ្ញាតឲ្យតាមសុំ។ តែក្នុងគ្រានោះព្រះអង្គពុំទាន់រកឃើញនូវក្រុមព្រះ[[បុរោហិត]]នៅឡើយនឹងឲ្យធ្វើសច្ចាប្រណិធានតាមច្បាប់ប្រពៃណីពុំកើត ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យក្រុមទាំងនេះទទួលថាតាមព្រះអង្គ ៣ ដងម្នាក់ៗ ហើយឲ្យក្រុមទាំងនោះទទួលទានទឹក[[ពិភទ្ទសច្ចា]]ទុកជាការស្រេច។
===យកបានអាណាខែត្រខាងកើត និង ឦសាន===
លុះពលទាំងនោះសុំចុះចូលអស់ហើយ ព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ទៅពញាឧទ័យធិរាជជាចៅហ្វាយស្រុកខែត្រ[[អាសន្ទុក]]ដែលទើបនឹងសុំចុះចូលឲ្យនាំមឿងទាំង ២២ ស្រុក និងរេហ៍ពល ៦០០០០ នាក់ដែលសល់ពីស្លាប់នោះឲ្យលើកទ័ពទៅវាយ[[បន្ទាយកំពង់សៀម|បន្ទាយខែត្រកំពង់សៀម]] [[បន្ទាយខែត្រជើងព្រៃ]] និង[[ស្ទឹងត្រង់]] ទាំង ៣ ខែត្រនេះឲ្យបាន។ ចៅហ្វាយស្រុកទាំង ៣ ខែត្រនេះធ្លាប់ខ្លាចថ្វីដៃចៅពញាឧទ័យធិរាជស្រាប់លុះឃើញកងទ័ពពញាឧទ័យធិរាជចាត់សេនាទាហានឲ្យនៅរក្សាខែត្រទាំង ៣ នោះហើយក៏លើកទ័ពមកក្រាបបង្គំទូលស្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាអំពីជ័យជំនះ ដែលខ្លួនយកបានគ្រប់ប្រការ។ ស្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ព្រះរាជទាន[[មាស]] [[ប្រាក់]] [[យសស័ក្ដិ]]ដល់សេនាទាហានទាំងនោះឲ្យឡើងទីទៃៗពីគ្នាតាមសមគួរហើយ ទ្រង់ផ្ដាំនឹងចៅពញាឧទ័យធិរាជឲ្យការពារសឹកសង្គ្រាមត្រើយខាង[[កើត]] ទិសខាង[[ជើង]]នេះឲ្យជាប់នៅនឹងបាឯងឲ្យ[[បា]]ឯងខំរក្សា[[អាណាខេត្ដ]] ព្រមទាំងបញ្ចុះបញ្ចូលចៅហ្វាយស្រុក [[ចៅមឿង]]ទីទៃៗឲ្យបានមកជាចំណែកខាងយើងទាំងអស់។ ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជប្រាង្គ]] និងចៅមឿង ២១ ខែត្រក៏ថ្វាយបង្គំទូលថ្វាយទទួលព្រះបន្ទូលពិសេសហើយ ក៏លើកទ័ពត្រឡប់ទៅខែត្រទីទៃៗរៀងខ្លួន។ ចៅពញាឧទ័យធិរាជទៅដល់ខែត្រហើយ ក៏ឲ្យកេណ្ឌសេនាទាហាន និងអ្នកមានប្រាជ្ញាស្មារតីមានថ្វីមាត់ចេញទៅនិយាយបញ្ចុះបញ្ចូល ចៅហ្វាយស្រុកចៅមឿងដែលនៅទិសខាង[[កើត]] ប៉ែកខាង[[លិច]]នោះទាំងអស់។ សេនាទាហាន និងអ្នកមានប្រាជ្ញាស្មារតីថ្វីមាត់ទាំងនោះទៅបញ្ចុះបញ្ចូលបាន ចៅហ្វាយស្រុក[[មហានគរ]] ចៅមឿង[[សូទ្រនិគម]] ចៅមឿង[[ពួក]] ចៅមឿង[[ក្រឡាញ់]] ចៅមឿង[[ចុងកាល់]] និងរហូតរៀងទៅដល់ចុងផែនបានជាច្រើននៅទិសខាងលិចជាស្រេចដាច់ខាតមកខាងស្ដេចពញាចន្ទរាជាទាំងអស់។ ចៅពញាឧទ័យធិរាជជោគជ័យដូច្នោះហើយ ក៏ធ្វើសំបុត្រក្រាបបង្គំទូលចូលមកព្រះបាទចន្ទរាជាជាម្ចាស់តាមដំណើរ។ ព្រះបាទអ្នកអង្គម្ចាស់ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់ ទើបព្រះអង្គថយទ័ពត្រឡប់មក[[ខេត្ដអម្រិន្ទបូរ]]វិញ។ ក្នុងឆ្នាំ[[ជូត]] [[អដ្ឋស័ក]]នោះ ព្រះសង្ឃរាជ[[រាជាគណៈ]] [[ឋានានុក្រម]] និងព្រះ[[បុរោហិត]] [[ព្រឹទ្ធាចារ្យ]] ព្រះ[[រាជវង្សានុវង្ស]]ដែលរត់ខ្ចាត់ភ្លាត់ចេញពីក្រុង[[ភ្នំពេញ]] និងពីក្រុង[[បាសាន្ត]]នោះដឹងថា “សម្ដេចព្រះអនុជ (ព្រះចន្ទរាជា) ព្រះអង្គមានជ័យជំនះហើយ” ក៏ចេញពីព្រៃដែលពួនជ្រកនោះមកជួបជុំនាយកងនាយទ័ពសុំឲ្យនាំខ្លួនយកទៅថ្វាយជា[[ខ្ញុំរាជការ]] ហើយប្រឹក្សាគ្នាថា “ទ្រង់ព្រះករុណាពិសេសជាអម្ចាស់យើងនេះពេញជាព្រះរាជបុត្រាបង្កើតនៃព្រះបាទសម្ដេចព្រះ[[រាជឱង្ការ]] ព្រះ[[ធម្មរាជា]]ដែលជាព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ធម៌ ទ្រង់ប្រាថ្នាជា[[ពុទ្ធភូមិ]] [[វិរិយោធិក]] ព្រះអង្គម្ចាស់យើងនេះពេញជាមានសតិបញ្ញាឈ្លាសវៃណាស់ ព្រះអង្គឈមព្រះភ័ក្ដ្រទៅធ្វើសង្គ្រាមទិសណា ក៏វាយទិសនោះបាក់បបខ្លបខ្លាចទាំងអស់ ពុំដែលទើសទាក់ និងព្រះរាជានុភាពបានឡើយ។
===រារាំងការវាយរុលមកខែត្របរិបូរណ៍-ពោធិ៍សាត់===
លុះដល់វស្សានរដូវក្នុងឆ្នាំ[[ឆ្លូវ]] [[នព្វស័ក]]នោះ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាស្ដេចកន ព្រះអង្គចេញជួបជុំសេនាបតី មន្ដ្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការ ហើយត្រាស់ថា “ចៅពញាចន្ទរាជាលើកកងទ័ពទៅវាយយកផែនដីត្រើយខាងជើង ហើយលើកខ្លួនជាម្ចាស់ផែនដីទៀត ដូច្នេះឲ្យសេនាបតីចេញសំបុត្រកេណ្ឌរេហ៍ពលឲ្យមកគ្រប់ខែត្រថា កាលណាចេញព្រះវស្សា ព្រះអង្គនឹងលើកទ័ពទៅវាយយកខែត្របរិបូរណ៍-ពោធិ៍សាត់វិញឲ្យបាន។
====សមរភូមិសំរោងទង គស.១៥១៧====
'''{{Main|សមរភូមិសំរោងទង (១៥១៧)}}'''
សេនាបតីទទួលព្រះរាជបញ្ជាហើយ ក៏ចេញសំបុត្រប្រាប់ទៅ[[ចៅហ្វាយស្រុក]] [[ចៅមឿង]] [[ចៅបាន]]ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ពតាមត្រាស់បង្គាប់។ លុះដល់ខែនោះ គ្រប់ចៅហ្វាយស្រុកបញ្ជូនរេហ៍ពលមកជួបជុំបានចំនួន [[១២០០០០]] នាក់។ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យបង្ហាត់កាន់អាវុធឲ្យស្ទាត់តាមក្បួន[[ពិជ័យសង្គ្រាម]] ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យចៅពញា[[លំពាំង]] ចៅពញា[[ស្រាល]]ឲ្យឃុំកងទ័ព ២០០០០ នាក់ឆ្លងទៅតាំងទ័ពនៅ[[ខេត្ដសំរោងទង]]ឲ្យសម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ]]ឃុំពល ៣០០០០ នាក់ទៅតាំង[[បន្ទាយនៅភ្នំពេញ]]។
ក្នុងខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបដោយបំរើសេះពីខេត្ដលង្វែកចូលទៅក្រាបបង្គំទូលសព្វគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធជាខ្លាំងណាស់។ ទ្រង់ប្រាប់ឧកញ៉ា[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈទេព|ចក្រីកែវ]] និង[[ឧកញ៉ា]][[វង្សាអគ្គរាជកែន]] (កែ) ឲ្យឃុំពល ២០០០០ នាក់លើកចេញទៅ។ ព្រះបរមបពិត្រអម្ចាស់ត្រាស់ឲ្យស្ដេចព្រះ[[ភាគិនេយ្យោ]][[យសរាជា]]នៅចាំរក្សាបន្ទាយ ហើយព្រះអង្គព្រមដោយសេនាទាហាន រេហ៍ពល ៣០០០០ នាក់លើកចេញទៅតាំងនៅ[[ភូមិជ័យសួគ៌]]នៅ[[ខេត្ដលង្វែក]]រង់ចាំស្ដាប់រាជការសង្គ្រាម បើឃើញអាសន្នទ្រង់នឹងលើកទ័ពទៅជួយជាឆាប់។ ក្នុងគ្រានោះឧកញ៉ាចក្រីកែវ ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជកែ (កែន) លើកទ័ពចូលច្បាំងនឹងកងទ័ព[[ចៅពញា]][[ស្រាល]]។ វង្សាអគ្គរាជលើកទ័ពតទល់នឹងចៅពញា[[លំពាំង]]ជា[[សេនាបតី]]មេទ័ពត្រើយខាងកើត។ ខណៈនោះ សេនាទាហានរេហ៍ពលទាំងសងខាងចូលប្រយុទ្ធគ្នាដោយអាវុធវែងខ្លី ជាសន្ធឹកគឹកកងកោលាហល។
ពួកពលស្លុតស្លាប់ទាំងសងខាងកងទ័ពដំរី (ទ័ពខាងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា) ដែលឧកញ៉ាចក្រីឲ្យឧកញ៉ា[[នរិន្ទនាយក]]ព្រះ[[រាជានុកូល]]ទៅបង្កប់ក្នុងព្រៃនោះចំនួន[[ដំរីសឹក]] ១៤០ នាក់វាងបានទៅខាងក្រោយទ័ពសត្រូវហើយក៏បរចូលទៅរួសរាន់ជាន់ជល់ពង្រាបពីក្រោយកងទ័ព។ ខណៈនោះចៅពញា[[លំពាំង]] ចៅពញាស្រាលទ្រាំពុំបានក៏បែកទ័ពរត់ទៅនៅក្នុង[[បន្ទាយភ្នំពេញ]]វិញ។
====សមរភូមិបាទី-ទ្រាំង====
'''{{Main|សមរភូមិបាទី-ទ្រាំង}}'''
មេទ័ពនៃសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះបរមបពិត្រទាំងពីរកងក៏លើករហូតទៅវាយបានបន្ទាយខែត្របាទី ខែត្រទ្រាំងមួយ ចាប់បានចៅហ្វាយស្រុកបាទីមួយ [[ចៅមឿង]][[ព្រៃកប្បាស]]មួយ ចៅមឿង[[កណ្ដាលស្ទឹង]]មួយ ចៅមឿង[[គងពិសី]]មួយ ចៅមឿង[[ភ្នំស្រួច]]មួយ ព្រមទាំងចាប់បានចៅមឿង[[បន្ទាយមាស]]មួយ ចៅមឿង[[ពាម]]មួយ ចៅមឿង[[ស្រែរនោង]]មួយ ចៅមឿង[[ជើងកញ្ជុំ]]មួយនាំមកក្រាបទូលថ្វាយ។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ចាត់ឲ្យទទួលទានបាយទឹកព្រះពិភ័ទ្ធសច្ចា ហើយទ្រង់ព្រះមេត្ដាប្រោសលើកលែងខ្លួន និងឲ្យនៅរក្សាស្រុកខែត្រដូចដើមវិញ។ ចៅពញា[[ពិស្ណុលោកឯក]] ជាចៅហ្វាយស្រុក[[ខេត្ដទ្រាំង]]ក្នុងពេលនោះរត់រួច ហើយទៅរួមនឹងចៅហ្វាយស្រុក[[បាសាក់]]មួយ [[ព្រះត្រពាំង]]មួយ [[ក្រមួនស]]មួយ [[ឪម៉ៅ]]មួយ តាំងបន្ទាយមាំមួននៅខេត្ដនោះ។ ដល់រដូវ[[ទ្វារទសមាស]][[អកអំបុក]]នោះ អស់មុខមន្ដ្រីខាងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាជាព្រះបរមបពិត្រអម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងចតុមុខទៅធ្វើប្រាសាទគ្រឿង ឈើ ប្រក់[[ស្បូវ]] នៅកំពង់ខែត្រលង្វែក។ លុះដល់សំរេចហើយក៏អញ្ជើញស្ដេចទៅប្រថាប់ទតប្រណាំងទូក និងលយ[[កន្ទោង]]ធំ [[ទូក]] [[ប្រទីប]]ថ្វាយទៅ[[ព្រះចង្កូមកែវ]] ដែលតំកល់នៅ[[ពិភពនាគ]] និងអុជ[[កាំជ្រួច]][[រន្ទា]]ថ្វាយទៅ[[ចូឡាមណីចេតិយ]]ដែលតំកល់ព្រះចង្កូមកែវនៅឋាន[[ត្រៃត្រិង្ស]] ៣ ថ្ងៃ។ ទ្រង់ប្រោសប្រទានឈ្មោះ[[ភូមិជ័យសូរ]]ដែលព្រះអង្គតាំងបន្ទាយនោះឲ្យហៅថា “ភូមិសូរវង្ស”។ ឯ[[ភូមិកំពង់សែត]]នោះទ្រង់ឲ្យហៅថា [[កំពង់ប្រាសាទ]]។ ហេតុនេះហើយបានជាមានឈ្មោះហៅថា [[ភូមិសូរវង្ស]] [[កំពង់ប្រាសាទ]]រៀងមក។
====សមរភូមិភ្នំពេញ គ.ស. ១៥១៧-១៥១៨====
'''{{Main|សមរភូមិភ្នំពេញ (១៥១៧-១៥១៨)}}'''
លុះ ការបុណ្យទ្វារទសមាសហើយ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ឧកញ៉ាចក្រីកែវ ឧកញ៉ា[[វង្សាអគ្គរាជកែ]] និងឧកញ៉ា[[ក្រឡាហោមគាំ]]ឃុំពលរេហ៍ ៣០០០០ នាក់លើកទៅចោមបន្ទាយ[[ខែត្រភ្នំពេញ]]។ ឧកញ៉ាទាំង ៣ នាក់ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅចាត់ចែងកងទ័ព ព្រមទាំងគ្រឿងសាស្ដ្រាវុធស្រេចហើយក៏លើកចេញទៅចោមវាយបន្ទាយនោះតាមត្រាស់បង្គាប់។ ខណៈនោះមេទ័ពខាងស្ដេចកន គឺ[[ចៅហ៊្វាកៅ]] ចៅពញាលំពាំង ចៅពញាស្រាល ចៅពញា[[តេជោ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[សំរោងទង]] ចៅពញា[[រាជាមេត្រី]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ភ្នំពេញ]]ជា[[មេទ័ព]]ម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងកើតចេញច្បាំងនឹងមេទ័ពនៃអម្ចាស់ត្រើយខាងលិចជួនឈ្នះជួនចាញ់ម្ដងម្នាក់ជាច្រើនដង។ លុះដល់រដូវភ្លៀងរាស្ដ្រអត់ឃ្លានបាយគ្មានស្រូវវេទនាណាស់ ក៏សន្យាបើកកងទ័ពទាំងសងខាងឲ្យឈប់ច្បាំងរហូតដល់ធ្វើស្រែហើយ។
លុះមកដល់ឆ្នាំ[[ខាល]] [[ទោស័ក]] ព.ស ២០៧៤, គ.ស ១៥១៨, ម.ស ១៤៥២, ច.ស ៨៩២ តាំងពីខែ[[មិគសិរ]] [[បុស្ស]] រៀងទៅមន្ដ្រីត្រើយខាងកើត (ស្ដេចកន) ចេញកេណ្ឌមនុស្សចុះក្បួនទ័ពលើកច្បាំងគ្នាដណ្ដើមយកខែត្រត្រើយខាងលិចទៀត។ ច្បាំងគ្នាជាច្រើនគ្រា លុះផុតវេលាក៏ឲ្យទ័ពឈប់ទាំងសងខាង។
“សង្គ្រាមលើកក្រោយនេះតាំងពីឆ្នាំ[[ឆ្លូវ]]ដល់ឆ្នាំ[[ខាល]] មេទ័ពទាំង ៣ យកជ័យជំនះពុំបានសោះ។ ទើបទ្រង់ត្រាស់ប្រើ[[ឃុន]][[វិជិតតរង្គពៅ]]ឲ្យទៅប្រាប់ឧកញ៉ាចក្រី និងឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជថា ច្បាំងរារត់ថយក្រោយរហូតទៅជួបនឹងទ័ពឧកញ៉ាក្រឡាហោមថា ឲ្យឧកញ៉ា[[ក្រឡាហោម]]ក្លែងទង់ជ័យជារូបមនុស្សថាបើឃើញកងទ័ពសត្រូវបាក់រត់មកឲ្យធ្វើជាភ្ញាក់ផ្អើលរត់ទៅជាមួយនឹងកងទ័ពឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជត្រង់រហូតទៅដល់[[ស្រុកឧដុង្គ]]។ ឃុនវិជិតតរង្គពៅក៏ប្រាប់ទៅមេទ័ពទាំង ៣ កងតាមព្រះរាជបន្ទូលពិសេស។ ក្រោយព្រះរាជបំរើទៅនោះ ទ្រង់អនុញ្ញាតឲ្យឧកញ៉ា[[យមរាជព្រំ]]ជាមេទ័ពធំ ឧកញ៉ា[[មហាសេនាសុខ]]ជា[[មេទ័ពមុខ]] ឧកញ៉ា[[យោធាសង្គ្រាម]]ជាប៉ែកឆ្វេង ឧកញ៉ា[[យោធាសង្គ្រាមទេព]] ជាប៉ែកស្ដាំទៅឃុំពល ២០០០០ នាក់បង្កប់នៅក្នុងព្រៃមួយខាងជើង[[បឹងពោងពាយ]]។ ទ្រង់ផ្ដាំថា បើឃើញកងទ័ពសត្រូវនៅបន្ទាយដេញកងទ័ពយើង ៣ កងទៅហើយនោះឲ្យដេញកងទ័ពយើងឲ្យលើកជណ្ដើរកាន់គប់ភ្លើងយកទៅចោមអុជបន្ទាយនោះឲ្យបាន។ ទើបទ្រង់ចាត់[[ឧកញ៉ា]][[វិបុលរាជគាំ]] ឧកញ៉ា[[ប្រទេសរាជសួរ]]ឲ្យកេណ្ឌទូករាស្ដ្រផ្សំនឹងទូកចំបាំងរបស់ខ្លួនទៅបោះនឹង[[ជ្រោយពន្លា]]ថា បើឃើញកងទ័ពសត្រូវលើកចេញមកឲ្យរាថយមកដល់[[ព្រែកព្នៅ]]។ ទ្រង់ចាត់សម្ដេច[[ចៅហ៊្វាទឡ្ហៈទេព]] ជាកូនទី ៣ ចៅពញាមឿង ឲ្យលើកទ័ពទូកទៅបង្កប់នៅ[[ព្រែកតាទែន]]ដោយផ្ដាំថា បើឃើញទ័ពសត្រូវដេញតាមឧកញ៉ា[[វិបុលរាជ]] និងឧកញ៉ា[[ប្រទេសរាជ]]មកឲ្យព័ទ្ធពីក្រោយព្រួតគ្នាច្បាំងដណ្ដើមយកជ័យជំនះឲ្យបាន។ មេទ័ព មេកង ទាំងជើងទឹកជើងគោក ក៏ថ្វាយបង្គំលា ឃុំកងទ័ពលើកទៅធ្វើតាមព្រះរាជ[[បញ្ជាការ]]។ លុះមកដល់ថ្ងៃ ១២ [[កើត]] ខែ[[មិគសិរ]] ឆ្នាំ[[ខាល]] [[ទោស័ក]]នេះ ឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ លើកកងទ័ពចូលចោមបន្ទាយភ្នំពេញបានមួយស្របក់ក៏ថយរត់ទៅវិញ។ ចៅពញាតេជោ និងចៅពញារាជាមេត្រី ឃើញហើយពុំដឹងកល ក៏បើកទ្វារបន្ទាយនាំកងទ័ពរបស់ខ្លួន ២០០០ នាក់នោះ ដេញតាមទ័ពដែលចោមព័ទ្ធខ្លួនដល់[[អូរផ្អរ]] ក៏ប្រទះទង់ជ័យទ័ពហ្លួងមួយកងទៀតបែកទ័ពរត់ទៅវិញ ដូច្នេះទ័ពខាងស្ដេចកន ក៏កំរើកចិត្ដពន់ប្រមាណ។ លុះឃើញទង់រូបមេទ័ពទាំងពីរនោះ ក៏សំគាល់ថា ជាទ័ពហ្លួងចាញ់បែកទ័ពរត់ទៅហើយ ទើបឲ្យលើកកងទ័ពដេញតាមទៅទៀត។ លុះទៅដល់ដំបូកមានលាក់ទ័ពសត្រូវដេញតាមឧកញ៉ាចក្រីហួសទៅ។ ខណៈនោះឧកញ៉ា[[ក្រឡាហោម]] ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ ឧកញ៉ា[[នរិន្ទ្រាធិបតី]] (ទ័ពខាងសម្ដេចព្រះចន្ទរាជា) ត្រឡប់ទ័ពបានពីក្រោយឡោមចោមច្បាំងផ្ទប់មក។ ឧកញ៉ាចក្រី (ខាងសម្ដេចព្រះចន្ទរាជា) ក៏រាទ័ពត្រឡប់មកវិញ ចូលបាញ់ចាក់កាប់សំលាប់ទ័ពសត្រូវដែលនៅជាកណ្ដាលសត្រូវក៏បែក ទ័ពរត់ទៅ មេទ័ពខាងសម្ដេចព្រះចន្ទរាជាចាប់បានចៅហ្វាយស្រុកទាំងពីរ និងក្រុមសេនាទាហានទាំង ២៣ នាក់ ព្រមទាំង[[គោ]] [[ក្របី]] [[ដំរី]] [[សេះ]] ហើយនាំខ្លួនឈ្លើយទាំងនោះទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ សម្ដេចព្រះមហាខត្តិយាចន្ទរាជា ទ្រង់ឲ្យដាក់[[ក្ដី]]ទាំងនោះទុកចាំជួបមេទ័ពគ្រប់កង។ ឯសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ កាលក្រឡេកទៅឃើញកងទ័ពទូកបោះនៅ[[ជ្រោយចង្វា]]មានចំនួនតិចតួចស្ដួចស្ដើងណាស់ ក៏គិតថាចៅហ្វាយស្រុកទាំងពីរ (ខាងខ្លួន) ច្បាស់ជាមានជ័យជំនះហើយ ដែលដេញតាមទ័ពត្រើយខាងលិចនោះ ប្រហែលជាបានសំរេចការសង្គ្រាមក្នុងគ្រានេះហើយ ថាបើបានសំរេចហើយ មុខជាចៅហ្វាយស្រុកទាំងពីរនោះនឹងបានគុណគាប់ជាងអញហើយ។ ចៅហ៊្វាកៅគិតទៀតថា “ពីមុនអញអធ្យាស្រ័យឲ្យម្ដង ពុំទាន់បានកែខ្លួន គ្រាម្ដងនេះចៅហ្វាយស្រុកទាំងពីរមានជ័យលើទ័ពត្រើយខាងលិចទៀតនោះ ឃើញថាមិនស្រួលដល់អញជាខ្លាំង”។ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅគិតឃើញដូច្នេះហើយ ទើបឲ្យចៅពញាលំពាំង ចៅពញាស្រាល ចៅពញាវៀង នៅរក្សាបន្ទាយ ឯខ្លួនចៅហ៊្វាដេញកងទ័ពឲ្យចុះទូកចំបាំងប្រមាណ ៦០ ទៅច្បាំងនឹងឧកញ៉ា[[វិបុលរាជ]] ឧកញ៉ា[[ប្រទេសរាជ]]ដែលចតទូកនៅជ្រោយចង្វា។ កាលទ័ព[[សត្រូវ]]មកដល់ហើយ ឧកញ៉ាវិបុលរាជ និងឧកញ៉ាប្រទេសរាជ (មេទ័ពខាងព្រះចន្ទរាជា) ក៏ដេញពលឲ្យទទួលច្បាំងតនឹង[[អាវុធវែង]]យ៉ាងឃោរឃៅ។ មួយស្របក់ក្រោយមកឧកញ៉ាទាំងពីរនាក់ក៏ឲ្យពលថយទូករត់ទៅដល់ព្រែកព្នៅ។ ចៅហ៊្វាកៅឃើញដូច្នេះក៏ចែវទូកដេញទៅតាម។ [[សម្ដេចចៅពញាទេព]] កូនចៅពញាពេជ្រមេទ័ពម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងលិចកាលឃើញចៅហ៊្វាកៅដេញទ័ព ឧកញ៉ាទាំងពីរហួសទៅហើយ ក៏បង្គាប់ឲ្យនាយកងនាយទ័ពឲ្យចេញទូកចំបាំងពីក្នុង[[ព្រែកតាទែន]] ហើយដេញបាញ់ពីក្រោយ។ ឯកងទ័ពឧកញ៉ាវិបុលរាជ ឧកញ៉ាទេសរាជ មេទ័ពអម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងលិចពេលនោះ ក៏រាបែរមកច្បាំងតាំងតជាឱឡារិក។ កងទ័ពខាងចៅហ៊្វាកៅ នៅជាកណ្ដាលនៃទ័ពសត្រូវទ័លកំលាំងណាស់ ក៏តទៅទៀតពុំបាន។ ដូច្នេះហើយក៏លោតទឹកស្លាប់ទៅ ខ្លះក៏ត្រូវនឹងអាវុធស្លាប់ ខ្លះទៀតពិការជាច្រើន។ ចំណែកឯចៅហ៊្វាកៅវិញលោតទឹកទន្លេហែលរត់ត្រាតែរួចទៅដល់ក្រុងបាសាន្ត។ កងទ័ពឧកញ៉ាយមរាជ ឧកញ៉ា[[មហាសេនា]] ឧកញ៉ា[[យោធាសង្គ្រាម]] ដែលបង្កប់ទ័ពក្នុងព្រៃមួយកាលឃើញកងទ័ពក្នុងបន្ទាយសត្រូវចេញដេញ មេទ័ពត្រើយខាងលិចអស់ជាច្រើនកងហើយ យល់ថាមានមនុស្សតិចក្នុងបន្ទាយក៏ឲ្យពួកសេនារេហ៍ពលកាន់គប់ភ្លើងលីជណ្ដើរទៅព័ទ្ធឡើងបន្ទាយនោះ។ ខណៈនោះចៅពញាលំពាំង ចៅពញាស្រាល ដេញពលឲ្យចូលតទល់នឹងទ័ព[[ឧកញ៉ា]]ទាំងពីរ តែទ័ព[[ចៅពញា]]ទាំងពីរនេះទប់មិនឈ្នះកងទ័ពខាងព្រះចន្ទរាជា ទើបចៅពញាទាំងពីរលោតចេញពីបន្ទាយចុះរត់មកទៀត។ សេនាទាហានខាងឧកញ៉ាយមរាជ មេទ័ពហ្លួងត្រើយខាងលិចទទួលចាក់កាប់សំលាប់ទាំងពីរនាក់នោះទៅ។ កងទ័ព[[ជើងគោក]] [[ជើងទឹក]]របស់ព្រះបរមបពិត្រអម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងលិចទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់មេទ័ព និងនាយកងទ័ពទាំងជើងទឹក ជើងគោកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយមនុស្សទោសក្បត់គ្រប់ប្រការហើយទ្រង់ឲ្យ[[ចៅក្រម]]ប្រឹក្សាទៅឃើញថា អាក្បត់ដែលមានទោសធ្ងន់ ៣៥ នាក់ទ្រង់ឲ្យប្រហារជីវិតទាំងអស់ឃើញថាមនុស្សសល់ពីនោះ មានទោសស្រាលល្មមត្រាស់ឲ្យដាក់ក្ដីទាំង ៥០ នាក់។ ព្រះអង្គឈ្នះសង្គ្រាមក្នុងគ្រានេះ យកបានខែត្រ [[ភ្នំពេញ]] [[សំរោងទង]] [[បាទី]] [[ទ្រាំង]] [[កំពត]] និង[[កំពង់សោម]]។ ចៅមឿងដែលឡើងខែត្រទាំងនេះនៅទិសខាងលិចទាំងប៉ុន្មាននោះ ទ័ពហ្លួងត្រើយខាងលិចចាប់បានខ្លួនទាំងអស់នៅសល់តែខែត្រ[[បាសាក់]] [[ព្រះត្រពាំង]] [[ក្រមួនស]] [[ឪម៉ៅ]] តែប៉ុណ្ណោះព្រោះចៅ[[ពិស្ណុលោក]]រត់ទៅប្រមូលចៅហ្វាយស្រុកក្រៅបន្ទាយទាំងនោះឲ្យតាំងបន្ទាយរឹងនៅឡើយមិនទាន់យកបាន។
===ឧបាយធ្វើគតព្រះអង្គ===
សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាម្ចាស់ផែនដីដែលឡើងខែត្រត្រើយខាងកើត ទ្រង់ជ្រាបអំពីបរាជ័យនេះហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ថា ចៅពញាចន្ទនេះកាន់តែទន្ទ្រានបានទីច្រើនពន់ប្រមាណ ហើយមេទ័ព និងនាយកងដែលយើងប្រើទៅទាំងប៉ុន្មានក៏ចេះតែធ្វេសប្រហែសឲ្យចាញ់ឧបាយកលគេ ខូចរេហ៍ពលច្រើនដងមិនគិតសងសឹកវិញឲ្យបានសោះ។ ទើបទ្រង់គិតឧបាយកលរើសសេនាទាហានដែលមានទំនុកចិត្ដទុកព្រះទ័យបាន ១០០ នាក់ ហើយត្រាស់បង្គាប់ថា “ឲ្យក្លែងរត់ចូលទៅនៅនឹងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា កាលបើល្បងឲ្យទុកព្រះទ័យបានកាលណាហើយឲ្យទាហានទាំងនោះនាំគ្នាលុក សំលាប់ឲ្យបាន បើអ្នកទាំងឡាយធ្វើបានយើងនឹងឲ្យអ្នកឡើង[[យសស័ក្ដិ]]ឲ្យទ្រព្យសម្បត្ដិឲ្យពេញចិត្ដ”។ សេនាទាំង ១០០ នាក់នោះថ្វាយបង្គំសុំទទួលអាសាថា “ទូលព្រះបង្គំទាំងឡាយនឹងធ្វើឲ្យបានតាមព្រះរាជហឫទ័យ” ។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ឮថាសេនាទាហានព្រមព្រៀងហើយទ្រង់ ព្រះអំណរណាស់ ទើបទ្រង់តាំងឲ្យ[[មន្ត្រីតេជៈជ័យ|ហ្លួងជ័យ]]ជាក្មួយ[[មេបាន]] (ម្ដាយព្រះស្ដេចកន) ឲ្យធ្វើជាចៅពញា[[មន្ដ្រីតេជៈ]] (មេទ័ព) ឃុំពលទាហានទាំង ១០០ នាក់នោះឲ្យទៅចាត់ការឲ្យបានសំរេច។
លុះទៅដល់បន្ទាយផែនដីទិសខាងលិច ទាហានទាំង ១០១ នាក់នោះ ក៏ចូលទៅរកសេនាបតីឲ្យនាំចូលទៅថ្វាយខ្លួន នៅជាខ្ញុំរាជការទ្រង់ព្រះករុណាពិសេស។ លុះដល់[[ខ្នើត]] ខែ[[ពិសាខ]] ព.ស ២០៦៣, គ.ស ១៥១៩, ម.ស ១៤៤១, ច.ស ៨៨១ ឆ្នាំ[[ថោះ]] [[ឯកស័ក]] សម្ដេចព្រះចន្ទរាជាជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គស្រង់ក្នុងទឹក[[ស្ទឹងខែត្របរិបូណ៌]]នោះ ព្រមទាំងសេនាទាហានស្និទព្រះអង្គជាច្រើនសុទ្ធតែដៃទទេគ្មាន សាស្ត្រាវុធសោះ។ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យក្រុមទាំងនោះផ្លាស់សំលៀកបំពាក់ឲ្យចុះងូតទឹកគ្រប់គ្នា។ មន្ដ្រីសេនាទាហានស្និទព្រះអង្គទាំងអស់ក៏ផ្លាស់សំពត់ងូតទឹកតាម ព្រះរាជអធ្យាស្រ័យ។ ឯពញាមន្ដ្រីតេជៈ និងទាហាន ១០០ នាក់ដែលព្រះស្រីជេដ្ឋាប្រើទៅនោះ ងូតទឹកទាំងសំពត់ស្លៀក ពុំហ៊ានផ្លាស់ព្រោះក្រែងគេមើលឃើញកាំបិតដែលខ្លួនចងជាប់នៅភ្លៅ នោះ ។ សម្ដេចបរមបពិត្រទ្រង់យល់ដូច្នេះហើយ ទ្រង់មានការសង្ស័យក្នុងព្រះហឫទ័យណាស់ ក៏ត្រាស់តឿនឲ្យផ្លាស់សំលៀកបំពាក់ឲ្យអស់គ្រប់គ្នា។ ពួកក្បត់ទាំង១០១នាក់នោះយល់ថា មុខជាពុំរួចខ្លួនទេក៏ថ្លោះទឹកមុខគ្រប់ៗគ្នា។ ទ្រង់យល់[[ពិរុទ្ធ]]ដូច្នោះហើយ ហេតុតែ[[បុណ្យបារមី]] ទ្រង់រឹតតែសង្ស័យក្នុងព្រះរាជហឫទ័យ ក៏ស្ទុះឡើងពីក្នុងស្ទឹងទៅប្រថាប់ក្រោមម្លប់ឈើមួយ។ ទ្រង់ចាប់បានព្រះស្ដែងដាវទាំងស្រោម ឯពួកក្បត់ទាំងនោះគិតថា ការណ៍ម្ដងនេះបើមិនធ្វើឲ្យហើយទេ មុខជាមិនរួចខ្លួនឡើយ ទើបពួកវាទាំងនោះក្លែងថា សូមចូលទៅក្រាបទូលត្បិតថាវាមានការណ៍ជាសំងាត់នឹងត្រូវក្រាបទូល។ ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបឧបាយកល ហើយក៏កាន់ព្រះរាជអាវុធជាប់នឹងព្រះហត្ថា ហើយព្រះអង្គក៏ក្លានៅគុនអាវុធផង។ លុះពួកក្បត់ហូតកាំបិតចូលមកប្រហារព្រះអង្គ ព្រះអង្គទ្រង់តនឹងអាវុធដាវនោះ ដោយកាប់ត្រូវអាមន្ដ្រីតេជៈជាមុនគេ ហើយទ្រង់ស្ទុះទៅតនឹងអាក្បត់ ១០០ នាក់ទៀត។ ឯអស់ខ្ញុំរាជការដែលតាមហែក៏ផ្អើលឆោឡោឡើង ខ្លះចូលចាប់ដោយដៃទទេ តែត្រូវពួកអាក្បត់ចាក់ត្រូវស្លាប់ និងពិការជាច្រើន។ ខ្ញុំរាជការខ្លះទៀតស្ទុះទៅដកបានបង្គោលរបងចូលតនឹងពួកអាក្បត់ យ៉ាងអង់អាច។ ពួកអាក្បត់ស្លាប់ និងចាប់បាន ៣៥ នាក់ក្រៅពីនោះរត់រួចទាំងអស់ ឯពួកអាក្បត់ដែលស្លាប់ និងត្រូវចាប់បាននោះ ទ្រង់ត្រាស់សុំឲ្យកាត់ក្បាលដោតជាបំរាម ហើយស្ដេចព្រះរាជដំណើរត្រឡប់ចូលទៅបន្ទាយវិញដោយ[[សុវត្ថិភាព]]។ ក្រោយពីនោះមកទ្រង់ព្រះតំរិះយល់ថា ការធ្វើសឹកសង្គ្រាមនៅវែងឆ្ងាយណាស់ទៅទៀត ឯមុខដំរីសឹកក៏នៅតិច ទូកចំបាំង [[គ្រឿងសាស្ដ្រាវុធ]]ក៏នៅមិនទាន់គ្រប់គ្រាន់ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ក្រុម[[ហ្មថៅ]] ហ្មទាំងពួងឲ្យចេញទៅទាក់ដំរី ទ្រង់បង្គាប់ជាងទូក ឲ្យរកមកធ្វើទូកចំបាំងឲ្យច្រើន ទ្រង់បង្គាប់ជាងដែកឲ្យសិត[[កាំភ្លើង]] និង[[លំពែង]] [[ដាវ]] [[ផ្គាក់]]ឲ្យបានច្រើន ទ្រង់បង្គាប់ក្រុមសេះឲ្យទិញសេះមកបន្ថែមទៀត។ ទ្រង់បង្គាប់ភ្នាក់ងារដំរីថា ការណ៍ដែលរង់ចាំឲ្យ[[ហ្ម]]ទៅទាក់[[ដំរី]]នោះឃើញថា យឺតយូរពុំទាន់ការណ៍ទេ យើងត្រូវតែឲ្យទិញដំរីពីស្រុក[[លាវ]]យកមកបង្ហាត់ឲ្យបានជាដំរីសឹកឲ្យស្ទាត់ទាំងព្រេចទាំងជាន់ទាំងជល់ឲ្យបានជាច្រើន។ លុះចូលដល់[[រដូវភ្លៀង]] ទ្រង់បើកកងទ័ពឲ្យទៅធ្វើស្រែចំការដាក់ឲ្យមាននាយត្រួតត្រាធ្វើឲ្យបានច្រើន។ ស្រូវក្នុងឆ្នាំនោះបង្កើតផលចំរើនឡើងបាន ១ ជា ៥ ជា ៦ ភាគ កាត់យកជាពន្ធដាក់ឃ្លាំងសំរាប់សេនា ទាហាន មិនឲ្យអត់ឃ្លាន។ លុះចេញវស្សារដូវរួចដល់ខែ[[មិគសិរ]] ឆ្នាំ[[ថោះ]]នោះ ព្រះអង្គយកព្រះក្សត្រី ព្រះវង្សធំ លើកឡើងជាព្រះ[[អគ្គមហេសី]] ទ្រង់ព្រះនាមសម្ដេចព្រះ[[ភគវតីសិរីចក្រពត្តិ]] ហើយព្រះអង្គតែងតាំងឲ្យមានព្រះស្នំ[[ឯក]] [[ទោ]] [[ត្រី]] [[ចត្វា]]ឲ្យមានយសស័ក្ដិធំតូចតាមលំដាប់។
===សមរភូមិកំពង់សៀម គស.១៥១៩===
'''{{Main|សមរភូមិកំពង់សៀម (១៥១៩)}}'''
សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាជាម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងកើតទ្រង់ជ្រាបថា សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាយកបានផែនដីខែត្រខាងលិចទាំងអស់ហើយ ចៅពញា[[លំពាំង]] ចៅពញា[[ស្រាល]] ក៏ស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាមអស់ ចៅពញា[[វៀង]] ចៅពញា[[វាំង]] ក៏មានរោគ[[អនិច្ចកម្ម]]ទៅទាំងអស់គ្នាទៀត ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទើបទ្រង់រើសព្រះញាតិខាងព្រះអង្គមកតែងតាំងថ្មី៖
*ឈ្មោះ[[វៀងព្រំ|ព្រំ]] តាំងជាចៅពញាវៀង “ទីយមរាជ”
*ឈ្មោះ[[វាំងជុំ|ជុំ]] តាំងជាចៅពញាវាំង “ទីវាំង”
*ឈ្មោះ[[ស្រាលផាត់|ផាត់]] តាំងជាចៅពញាស្រាល “ទីក្រឡាហោម”
*ឈ្មោះ[[លំពាំងពេញ|ពេញ]] តាំងជាចៅពញាលំពាំង “ទីចក្រី”
ហើយទ្រង់បង្គាប់សេនាទាំង ៤ នេះឲ្យចេញសំបុត្រប្រាប់ទៅចៅហ្វាយស្រុកគ្រប់ខែត្រដែលឡើងព្រះអង្គទិសខាងកើត ទិសអាគ្នេយ៍ទាំងប៉ុន្មានកេណ្ឌកងទ័ពឲ្យបានច្រើន។ ចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះទទួលព្រះរាជបង្គាប់ហើយ ក៏កេណ្ឌបាន ៨០០០០ នាក់មកជួបជុំតាមព្រះរាជកំណត់គ្រប់ប្រការ។ ខណៈនោះព្រះស្រីជេដ្ឋាស្ដេចចាត់សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅជា[[មា]]ឲ្យនៅចាំរក្សាព្រះនគរជាមួយនិងចៅពញាវាំងចាត់ចៅពញាវៀង (ព្រំ) និងសេនាទាហានរេហ៍ពល ១៥០០០ នាក់ជាទ័ពមុខចាត់ចៅពញាលំពាំងឲ្យឃុំពល១០០០០ នាក់ជាប៉ែកឆ្វេង ចាត់ចៅពញា[[យោធាធិបតីនួន]]ឃុំរេហ៍ពល ១០០០០ នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ ចាត់ចៅពញា[[មហាសេនាទន់]] ឃុំរេហ៍ពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ។ ចំណែកព្រះអង្គឯងឡើងគង់ព្រះទីនាំង ព្រមដោយស្វេតច្ឆត្រ [[ចាមរ]][[បៃមន]]សែនក្វាន់អភិរម្យ ឃុំរេហ៍ពល ២០០០០ នាក់លើកចេញជាទ័ពហ្លួង។ ទ្រង់ចាត់ចៅពញាស្រាល និងចៅពញាវិបុលរាជឃុំរេហ៍ពល ២០០០០ នាក់ចុះទូកចំបាំង ៣០០ លើកចេញទៅទាំងជើងគោក ជើងទឹក។ ខណៈនោះកងទ័ពជើងទឹកក៏ចតទូកបោះនៅ[[កំពង់ព្រែកពោធិ៍]]។ ទ័ពជើងទឹកជើងគោកបោះទ័ពហ្លួងនៅ[[ភូមិមាត់ឃ្មុង]]ក្នុង[[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]]។ ទើបសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាជាអម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងកើតក្រុង[[ស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ]]ត្រាស់បង្គាប់ចៅពញាវៀង ចៅពញាលំពាំងឲ្យលើកទ័ពឆ្លងទៅចោមវាយ[[បន្ទាយកំពង់សៀម]]។ ចៅពញា[[មន្ដ្រីភក្ដី]] ចៅហ្វាយស្រុក និងក្រមការខែត្រកំពង់សៀមដឹងហើយ ក៏ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ពរក្សានាទីបន្ទាយយ៉ាងមាំមួន ទើបធ្វើសំបុត្រចាត់បម្រើឲ្យនាំទៅជូនសេនាបតីត្រើយខាងលិច សេនាបតីនាំសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ព្រះបរមបពិត្រចៅពញាចន្ទរាជាជាអម្ចាស់ផែនដីទ្រង់ជ្រាបហើយក៏ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យឧកញ៉ា[[ធម្មាធិរាជទេព|ធម្មាធិរាជឈឹម]] ឧកញ៉ា[[ពិភ័ក្ដិនិវេសន៍កោ]]ឲ្យនាំព្រះ[[អគ្គមហេសី]] [[ស្រីស្នំ]] ក្រុម[[បរិពារ]] និងគ្រប់គ្រួនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ដ្រីថយទៅនៅក្នុង[[បន្ទាយ]]ខែត្រពោធិ៍សាត់សិន ហើយព្រះអង្គឲ្យសេនាបតីមន្ដ្រីតាម[[ក្រសួង]]ចំលងរេហ៍ពល ៥០០០០ នាក់ដាក់នៅត្រើយខាងកើតចុង[[ខែត្រអាសន្ទុក]] ព្រមដោយសេះដំរី។ ព្រះអង្គស្ដេចព្រះរាជដំណើរចុះព្រះទីនាំងនាវាឆ្លងទៅដល់ហើយ ទ្រង់ឡើងប្រថាប់លើព្រះពន្លាស្រេច ទើបទ្រង់ចាត់កងទ័ពជើងទឹកដូច្នោះ៖
*ឧកញ៉ា[[វិបុលរាជ]]ជាទ័ពមុខឃុំទូកចំបាំង ១០០ មានរេហ៍ពល ១០០០ នាក់។
*ឧកញ៉ា[[បរទេសរាជ]]ជាប៉ែកឆ្វេងឃុំទូកចំបាំង ៥០ មានរេហ៍ពល ៥០០ នាក់។
*ឧកញ៉ា[[រាជាបវេររាជ]]ឃុំទូកចំបាំង ៥០ មានរេហ៍ពល ៥០០ នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ។
*[[ឧកញ៉ាត្រាច]]ឃុំទូកចំបាំង ៥០ មានរេហ៍ពល ៥០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ។
*ឧកញ៉ាក្រឡាហោមជាទ័ពហ្លួងឃុំទូកចំបាំង ១០០ មានរេហ៍ពល ១០០០ នាក់។
ព្រមដោយគ្រឿងសាស្ដ្រាវុធលើកទៅបោះទ័ពនៅ[[ភូមិព្រៃរកាកោង]]។ ទើបទ្រង់ចាត់[[ទ័ពជើងគោក]]តទៅទៀត៖
*ឧកញ៉ាចក្រីឃុំរេហ៍ពល ១០០០០ នាក់លើកទៅជាទ័ពមុខ។
*ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជឃុំរេហ៍ពល ៦០០០ នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ។
*ឧកញ៉ារាជតេជៈឃុំរេហ៍ពល ៦០០០ នាក់ជាប៉ែកឆ្វេង។
*ឧកញ៉ា[[នរិន្ទ្រាធិបតី]]ឃុំពល ៦០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ។
ព្រះអង្គឯង ទ្រង់ជាទ័ពហ្លួងនាំរេហ៍ពល ២០០០ នាក់ព្រមដោយសេនាទាហានរេហ៍ពល ដំរី សេះ និងស្វេតច្ឆត្រ អភិរម សែនក្វាន់ត្រៀបត្រា។
ឲ្យឧកញ៉ាយមរាជជាមេទ័ពធំមួយកងផ្សេងឃុំរេហ៍ពល ១០០០០ នាក់លើកទៅព័ទ្ធដីព្រៃចំការលើចុះមក។
សម្ដេចចៅពញា[[យោធានរិន្ទ]]ឃុំពល ១០០០០ នាក់លើកទៅតាមផ្លូវក្រោម គឺតាមមាត់ព្រៃខាងលិច កំណត់ឲ្យជួបជុំនៅ[[បន្ទាយកំពង់សៀម|បន្ទាយខែត្រកំពង់សៀម]]។ ឯទ្រង់ព្រះករុណាពិសេស ព្រះបរមបពិត្រព្រមដោយសេនាទាហាននាយកងទ័ពមុខក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ លើកតាមផ្លូវកណ្ដាលចេញទៅ។
តែ ដោយហេតុថាផ្លូវនោះមានទឹកច្រើនពេករេហ៍ពលធ្វើដំណើរយឺតយូរ ក៏ចាត់ចៅពញាលំពាំង ចៅពញា[[យោធាធិបតី]] មេទ័ពស្ដេចខាងកើតដែលចោមវាយបន្ទាយ[[ខែត្រកំពង់សៀម]]នោះវាយបែកបន្ទាយនោះមួយថ្ងៃមុន។ លុះព្រះរាជដំណើរទ័ពទៅដល់ហើយ ស្ដេចឲ្យរេហ៍ពលឡើងរក្សានាទីបន្ទាយមាំមួន។ ក្នុងគ្រាដែលស្ដេចព្រះរាជដំណើរទ័ពទៅប្រថាប់នៅ[[ប្រាសាទគុហ៍ពង្រ]]នោះ ក៏ស្រាប់តែឃើញចៅពញា[[មន្ដ្រីភក្ដី]] និង[[ក្រមការ]][[ខែត្រកំពង់សៀម]]ចូលទៅក្រាបបង្គំយំថ្វាយទោសថា ស្ដេចកនឲ្យចៅពញាលំពាំង និងចៅពញាយោធាធិបតីលើកកងទ័ព ៤០០០០ នាក់មកចោមវាយបន្ទាយនោះ ១៦ ថ្ងៃយ៉ាងសាហាវក្រៃពេកកងទ័ពក្នុងបន្ទាយតែ ១០០០០ នាក់ ហើយខ្វះស្បៀងអាហារផង ទ្រាំពុំបានទើបបានជាបែកទ័ពរត់ជ្រកក្រោមបុណ្យបារមីនេះ។ ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ ទ្រង់ត្រាស់សណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់មានព្រះបន្ទូលពិសេសថា ការណ៍ដែលយើងយឺតយូរក្រមកជួយអ្នកនេះ ពីព្រោះតាមផ្លូវមានទឹកច្រើនណាស់ ហេតុនេះហើយបានជាសត្រូវវាយបែកបន្ទាយអ្នកទាំងអស់គ្នា។ ការបាត់បង់ជោគជ័យនេះមិនមែនជាកំហុសឧកញ៉ា និង[[ក្រមការខែត្រ]]ធ្វេសប្រហែសទេ គឺជាកំហុសពីយើងដើរកាត់យឺតយូរមកពុំទាន់ ពុំត្រូវឲ្យអ្នករាល់គ្នាមានទោសទេ។ ស្អែកនេះយើងនឹងវាយបន្ទាយនេះឲ្យបានវិញចូលកុំបារម្ភឡើយ។
ចៅពញា[[មន្ដ្រីភក្ដី]] និង[[ក្រមការ]]ទាំងអស់ ឮព្រះបន្ទូលទ្រង់ព្រះមេត្ដាប្រោសលើកទោសដូច្នោះក៏ត្រេកអរណាស់។ លុះព្រឹកឡើង ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ចាត់កលឧបាយប្រាប់នាយទ័ព នាយកងឲ្យដឹងឲ្យធ្វើតាមគ្រប់ៗគ្នា ហើយទ្រង់ចាត់ឲ្យបំរើសេះចេញទៅជាពីរផ្លូវទៅប្រាប់សម្ដេច[[យោធានរិន្ទ]]មួយផ្លូវ ទៅប្រាប់ឧកញ៉ាយមរាជមួយផ្លូវឲ្យលើកទ័ពវាយប្រសព្វចូលមក។ ឯឧកញ៉ា[[វង្សាអគ្គរាជ]] ឧកញ៉ា[[រាជតេជៈ]]ឃុំរេហ៍ពលរបស់ខ្លួនហើយក៏លើកទៅចោម[[បន្ទាយកំពង់សៀម]]តាមត្រាស់បង្គាប់។ ខណៈនោះ ចៅពញាលំពាំង[[យោធាធិបតី]] មេទ័ពសម្ដេចស្រីជេដ្ឋាឃើញហើយ ក៏លើកទ័ពចេញមកច្បាំងគ្នាយូរបន្ដិចមក ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ ឧកញ៉ាតេជៈ ក៏ក្លែងធ្វើជាចាញ់ ហើយលើកកងទ័ពរត់ទៅដល់ភូមិ[[សៀមបោយ]] ឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ា[[នរិន្ទនាយក]]ដែលបង្កប់ទ័ពនៅទីនោះឃើញទ័ពសត្រូវមកដល់ហើយ ក៏ដេញកងទ័ពរបស់ខ្លួនស្ទាក់ព័ទ្ធពីឆ្វេងពីស្ដាំ។ ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ ឧកញ៉ា[[រាជតេជៈ]] ក៏ដេញពលទ័ពឲ្យរា-មកតវិញ។ ទ័ពសត្រូវទាំងពីរកងដែលដេញទៅនោះក៏ត្រឡប់ជានៅកណ្ដាលកងទ័ពហ្លួងខាងលិច។ លុះឃើញថា ទ័ពនេះច្រើនលើសកំលាំងតស៊ូពុំបាន មេទ័ពសត្រូវនោះក៏នាំកងទ័ពរបស់ខ្លួនវាយបំបែកការឡោមព័ទ្ធ ហើយចេញមកដល់ព្រៃមួយអន្លើសិន ផ្នែកខាងកើត[[ភូមិសៀមបោយ]]ប្រមាណ ៣៥ [[សិន]]។ ខណៈនោះព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គទ្រង់បរព្រះទីនាំងពិជ័យគជេន្ទ្រនាំយោធាចេញពីព្រៃស្ទាក់ទ័ពចៅពញាលំពាំង ចៅពញាយោធាធិបតីជាប់។ មេទ័ពសត្រូវក៏ទទួលច្បាំងគ្នាជាមាំមួនដោយអាវុធវែងខ្លី។ ឯអស់ពលខាងទ័ពចៅពញាលំពាំង និងយោធាធិបតីកាលឃើញសម្ដេចព្រះចន្ទរាជាគង់លើ[[ដំរីស]]សុទ្ធហើយនោះ ក៏ចេះតែនឹកថាព្រះបរមបពិត្រអង្គនេះហើយដែលគេហៅថាអ្នកមានបុណ្យមាន[[តេជៈ]]។ មិនយូរប៉ុន្មានពួកពលទាំងនោះ ក៏បោះចោលគ្រឿង[[សាស្ដ្រាវុធ]]ពីដៃ ហើយរត់ចូលទៅថ្វាយបង្គំសុំព្រះរាជទានឲ្យអភ័យទោស។ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់លើកទោសឲ្យទាំងអស់ ឯចៅពញាលំពាំង ចៅពញាយោធាធិបតី ទ័លគំនិតនឹងច្បាំងតទៅទៀតពុំកើតក៏គេចចូលព្រៃអារកខ្លួនឯងស្លាប់ ទាំងពីរនាក់ទៅ។ ព្រះបរមបពិត្រខត្តិយាមហាចន្ទរាជាទ្រង់យល់បាត់មេទ័ពខាងសត្រូវទាំងពីរនាក់ហើយឲ្យសេនាទាហានដេញតាមរកសព្វព្រៃ។ លុះឃើញថាស្លាប់ហើយសេនាទាហានក៏កាត់ក្បាលយកទៅថ្វាយបង្គំទូលព្រះបរមបពិត្រ។ គ្រានោះទ្រង់ត្រាស់ឲ្យដោតក្បាលមេទ័ពសត្រូវទាំងពីរទុកជា[[បំរាម]]។ ឯសម្ដេចចៅពញាយោធានរិន្ទ១ ឧកញ៉ាយមរាជ១ ជាមេទ័ពដែលចេញទៅទាំងពីរផ្លូវលុះដឹងសេចក្ដីដោយព្រះរាជបំរើជិះសេះទៅប្រាប់ហើយ ក៏លើកកងទ័ពស្រូតទៅដល់ទីណាត់ ហើយចោម[[បន្ទាយកំពង់សៀម]]។ ខណៈនោះចៅពញាមហាសេនាមេទ័ពខាងស្ដេចត្រើយខាងកើតដែលនៅរក្សាបន្ទាយនោះ លុះឃើញហើយក៏ដេញរេហ៍ពលឲ្យឡើងរក្សានាទីបន្ទាយ តែដោយពលខ្លួនតិចពេកយល់ថានឹងស៊ូពុំបានក៏នាំពួកពលចេញពីបន្ទាយទៅចុះទូក តែចុះជាបន្ទាន់ពេកទូកភ្លូកលិចអស់ជាច្រើនទៅ ពលរេហ៍ធ្លាក់ស្លាប់ក៏ច្រើន រួមទាំងចៅពញា[[មហាសេនា]]ផង។
ឯព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គធ្វើសង្គ្រាមមានជ័យហើយ ព្រះអង្គត្រឡប់មកបន្ទាយកំពង់សៀមវិញ។ សម្ដេចចៅពញាយោធានរិន្ទ និងឧកញ៉ាយមរាជឃើញស្ដេចព្រះរាជដំណើរមកដល់ ក៏ចេញមកទទួលស្ដេចចូលទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយ។ នៅទីនោះ ព្រះបរមបពិត្រស្ដេចត្រាស់បញ្ចុះបញ្ចូលសេនាទាហាន រេហ៍ពលដែលមេទ័ពព្រះអង្គទាំងពីរចាប់បានមកថ្វាយនោះជាសេចក្ដីស្រុះស្រួល ហើយកងទ័ពទាំងនេះក៏ទទួលខ្លបខ្លាចអំណាចព្រះបារមីថ្វាយខ្លួនជាខ្ញុំរាជការទាំងអស់គ្នា។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ព្រះចៅក្រុង[[ស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ]]បានទ្រង់ជ្រាបថា បែកបន្ទាយកំពង់សៀមដូច្នោះហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យបំរើទៅប្រាប់ចៅពញាស្រាល [[ចៅពញា]][[វិបុលរាជ]]ឲ្យលើកកងទ័ពជើងទឹកមកជួយទ័ពជើងគោកទៀត។ គ្រានោះចៅពញាស្រាល និងចៅពញាវិបុលរាជជា[[សេនាបតី]]សំរាប់ឯកភូសម្រេចរាជការខាងជើងទឹកបានដឹងហើយ ក៏លើកទ័ពទៅដល់រួចក៏ដេញកងទ័ពជើងទឹកឲ្យឡើងចោមបន្ទាយ[[ខែត្រកំពង់សៀម]]។ ខណៈនោះ កងទ័ពហ្លួងគ្រប់កងដេញពួកពលឲ្យចេញច្បាំងបាញ់គ្នាដោយកាំភ្លើងតូចធំសូរសន្ធឹកកក្រើករំពើកទាំងប្រឹថពី។ ឯឧកញ៉ាក្រឡាហោម ឧកញ៉ាវិបុលរាជសេនាបតី សម្រេចរាជការហ្លួងត្រើយខាងលិចដែលបោះទីតាំងនៅ[[រកាកោង]]នោះ ចែវទូកទៅដល់[[ភូមិអង្គរបាន]] ស្រាប់តែឮសូរ[[កាំភ្លើងធំ]]តូចជាខ្លាំងណាស់ ក៏ស្រូតទៅដល់[[កំពង់ចាម]]។ លុះឃើញទូកចំបាំងខាងហ្លួងត្រើយខាងកើត ហើយដែលទូកនីមួយៗមានតែពល ៥ ឬ ៦ នាក់នៅរក្សា។ ក្នុង ១៥០ ទូកនោះមានរេហ៍ពលតែ ១៥០០ នាក់ក៏ឲ្យសេនាទាហានចោមបាញ់ចាក់កាប់សត្រូវទាំងនោះឥតសំចៃឡើយ ហើយកងទ័ពទាំងនោះបែកបាក់ទៅអស់។ មេទ័ពខាងព្រះបរមបពិត្រចាប់យកទូកចំបាំងងទាំងអស់មកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយយកថ្វីដៃ។ ខណៈនោះ រេហ៍ពលដែលរត់បែកពីទូកចំបាំងនោះ ខ្លះក៏បែកផ្លូវទៅទីទៃៗ កងទ័ពខាងសម្ដេចចៅពញាយោធានរិន្ទ និងកងទ័ពឧកញ៉ាយមរាជចាប់បានសត្រូវចំនួន ៨០០ នាក់ ហើយក៏នាំមកក្រាបបង្គំទូលដែរ។ កងទ័ពដែលចាំទូកសត្រូវនោះខ្លះក៏រត់ទៅពឹងចៅពញាស្រាល និងចៅពញាវិបុលរាជរាយការណ៍តាមដំណើរ។ ចៅពញាទាំងពីរជាមេទ័ពស្ដេចត្រើយខាងកើតឮហើយក៏ស្លុតចិត្ដ អស់គំនិតភិតភ័យបណ្ដាលឲ្យដឹងដល់នាយកងនាយទ័ពគ្រប់កង។ នាយទាំងនោះក៏អស់ទឹកចិត្ដនឹងចូលច្បាំងទៀត ហើយក៏តាំងបែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅ ខ្លះក៏លោតទឹកស្លាប់។
ឯកងទ័ព សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាជា[[អម្ចាស់]][[ផែនដី]]ត្រើយខាងលិចចេញពីបន្ទាយមកចាប់បានខ្លួនសត្រូវប្រមាណ ៥០០ នាក់។ លុះជួបជុំនាយកងទ័ពជើងទឹក ជើងគោកគ្រប់គ្នា ព្រមទាំងឈ្លើយ និង[[ស្បៀងអាហារ]] [[សាស្ត្រាវុធ]] និងទូកចំបាំង ១៥០ នោះហើយក៏នាំគ្នាទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង។ ព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់បានប្រោសព្រះរាជទានរង្វាន់ដល់សេនាទាហានតាមសមគួរ។ សម្ដេចព្រះបាទស្រីជេដ្ឋាអម្ចាស់ផែនដីទិសខាងកើតកាលទ្រង់ជ្រាបថា ចៅពញាស្រាល ចៅពញាលំពាំង ជាក្មួយបរាជ័យរហូតដល់ស្លាប់ ខូចទាំងទូកចំបាំងដូច្នោះហើយទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទ្រង់រើសយកកូនសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅពីរនាក់មកគឺឈ្មោះ[[ស្រាលពេជ្រ|ពេជ]]១ តាំងជាចៅពញាស្រាល (ទីក្រឡាហោម) ឈ្មោះ[[លំពាំងក្រេះ|ក្រេះ]]១ តាំងជាចៅពញាលំពាំង (ទីចក្រី) និងចៅពញាវៀង ទីយមរាជ ([[វៀងកុយ|កុយ]]) រួមជា ៣ នាយឲ្យលើកទ័ពទៅច្បាំងនឹងកងទ័ពសម្ដេចចៅពញា[[យោធានរិន្ទ]] ឧកញ៉ាយមរាជជាទ័ពអម្ចាស់ត្រើយខាងលិច។ សម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋាទ្រង់ផ្ដាំថា បើសម្ដេចចៅពញា និង ឧកញ៉ាយមរាជបែកទៅហើយឲ្យឃុំពល ២០០០០ នាក់ទៅចោមបន្ទាយខែត្រកំពង់សៀមទៀត។ មេកងធំទាំង ៣ នាក់ទទួលព្រះរាជតំរាស់ហើយក៏ថ្វាយបង្គំលាលើកទ័ពឆ្លងទៅចោមបន្ទាយរាយទ័ពច្បាំង នឹងកងទ័ពសម្ដេចចៅពញាយោធានរិន្ទ ឧកញ៉ាយមរាជ តាមត្រាស់បង្គាប់។ ទ័ពទាំងសងខាងច្បាំងគ្នាជាច្រើនដង ច្រើនគ្រាម្ដងចាញ់ម្ដងឈ្នះ ពុំបានសំរេចជ័យជំនះទៅខាងណាៗឡើយ។
====ផ្អាកសឹកសង្គ្រាមលើកទី២====
លុះដល់ខែ[[ជេស្ឋ]]ជិតដល់ពេលឲ្យរាស្ដ្រធ្វើស្រែ សម្ដេចស្រីជេដ្ឋា ស្ដេចពិជ័យនគរ ទ្រង់ឲ្យបន្ថយមេទ័ពទាំង ៣ នោះចូលទៅសំរាកខ្លួនវិញ ទើបទ្រង់ព្រះតំរិះថា តាំងពីធ្វើសង្គ្រាមនឹងពញាចន្ទមកនេះ ការខូចខាតទ្រព្យសម្បត្ដិ និងស្បៀងអាហារ អាណាប្រជានុរាស្ដ្រក៏អស់ជាច្រើន ដូច្នោះគួរតែយើងបែកចែកផែនដី យកសេចក្ដីសុខវិញជាការល្អជាង ។ លុះត្រង់ឈ្វេងយល់យ៉ាងនេះ ហើយទើបទ្រង់ឲ្យតែងព្រះរាជសារដាក់ក្នុងបំពង់មាសតំកល់លើ[[ពានមាស]] ពិសេសថ្លៃថ្លាប្រពៃល្អ ហើយទ្រង់ត្រាស់ប្រើពញា[[សង្គ្រាមកែវ]]ជារាជទូត ពញា[[រក្សាសម្បត្តិឯម]] ជា[[ឧបទូត]] ព្រះ[[ជំនាញអាវុធគាម]]ជា[[ត្រីទូត]]ឲ្យយកព្រះរាជសារចុះ[[ទូកង]] បាំង[[សប្បធន]] ៣ លើក ព្រះពានព្រះរាជសារនោះមកថ្វាយសម្ដេចព្រះចន្ទរាជា។ រាជទូត ឧបទូត ឆ្លងមកដល់ដែនកំពង់សៀមប៉ងនឹងឡើងគោកដើម្បីយកព្រះរាជសារទៅថ្វាយព្រះបរមខត្តិយាមហា ចន្ទរាជាធិរាជ ខណៈនោះម៉ឺន[[ជំនិតសទ្រង់សួរ]]ជាព្រះញាតិដែលនាំរេហ៍ពល ៣០០ នាក់ដើរល្បាតដូចសព្វដង កាលឃើញរាជទូតទាំង ៣ ដែលយកព្រះរាជសារមកហើយក៏ស្រែកឲ្យពលចូលចាប់។ រាជទូតទាំង ៣ នាក់ក៏ប្រយុទ្ធគ្នានឹងទ័ពល្បាតធ្វើឲ្យធ្លាក់បំពង់ព្រះរាជសារ និងព្រះពានមាសនោះទៅក្នុងទឹក។ ទ័ពល្បាតចាប់យកបាន តែរាជទូត ឧបទូត ត្រីទូត ទាំងបីនាក់ និងពល ១០០ នាក់ ចំណុះទូកទាំង ៣ នោះនាំទៅក្រាបទូលថ្វាយរាយសេចក្ដីគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះបរមក្សត្រមហាចន្ទរាជា ទ្រង់ព្រះវិនិច្ឆ័យទោសឧកម៉ឺន[[ជំនិតសទ្រង់]]សួរ ថា “ដែលឧកម៉ឺនចាប់បំរើសត្រូវដែលមកជារាជទូត ឧបទូត ត្រីទូតនេះ ទាស់នឹងព្រះច្បាប់សំរាប់ស្រុកអំពីបុរាណរាជប្រវេណីហើយត្រូវតែមានទោស ទើបទ្រង់ប្រោសឲ្យចុះព្រះរាជអាជ្ញា (ឲ្យវាយខ្នង) ២៤ [[ខ្វាត់]]ម្នាក់ឲ្យដាក់[[ឃ្នាង]]បណ្ដើរអាក្រោសឧកញ៉ា[[ម៉ឺនជំនិត]] “ស” ទ្រង់ “សួ” ៣ ជុំបន្ទាយទ័ព។ លុះធ្វើទោសរួចស្រេចហើយស្ដេចមានព្រះបន្ទូលត្រាស់សួរទៅទូតទាំង ៣ ថា ឯងមកនេះតើដោយប្រការម្ដេច? រាជទូតយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា ទូលព្រះបង្គំជារាជបំរើព្រះករុណាត្រើយខាងកើតស្ដេចឲ្យនាំព្រះរាជសារមកថ្វាយល្អងធូលីជាម្ចាស់ផែនដីប៉ែកខាងលិច ប៉ុន្ដែឥឡូវនេះព្រះរាជសារនោះធ្លាក់ទឹកបាត់ក្នុងគ្រាដែលចោមចាប់នោះអស់ទៅហើយ តែនៅចាំសេចក្ដីខ្លះៗ បើនឹងក្រាបទូលទៅក្រែងសេចក្ដីនោះពុំសព្វគ្រប់។ ហេតុនេះសូមទ្រង់ព្រះរាជទានទោស។ សម្ដេចព្រះចន្ទរាជាស្ដេចទ្រង់ប្រោសឲ្យទូតទាំងនោះទូលព្រះអង្គតាមចាំរៀងខ្លួនចុះ។ រាជទូតត្រើយខាងកើត ក៏ទូលថា ដ្បិតហ្លួងជាម្ចាស់លើត្បូង ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំមានព្រះហឫទ័យប្រណីរាស្ដ្រដែលវិនាសស្លាប់បាត់បង់ជាច្រើនក្នុងសង្គ្រាមដែលបានធ្វើមកជាច្រើនឆ្នាំនោះ។ ឥឡូវនេះ ហ្លួងជាម្ចាស់លើត្បូងទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំស្ដេចមានព្រះ ហឫទ័យចង់បញ្ឈប់សង្គ្រាមសុំចងជាព្រះរាជមេត្រីចែកផែនដី និងម្ចាស់ត្រើយខាងលិចឲ្យស្មើគ្នា។ បើទ្រង់[[ព្រះករុណាវិសេស]]ជាអម្ចាស់លើត្បូងខាងនេះទ្រង់យល់ព្រមល្មមផងនោះ ព្រះពុទ្ធសាសនា និងអាណាប្រជានុរាស្ដ្រនឹងបានសុខក្សេមក្សាន្ដតទៅដោយសារព្រះ[[សតិប្រាជ្ញា]] ទ្រង់ព្រះករុណាពិសេសទាំងពីរអង្គបំរុងរាស្ដ្រឲ្យសុខជាព្រះកិត្ដិយសប្រសើរ។ សម្ដេចព្រះបរមរាជ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ត្រាស់ថា ក្រុងកម្ពុជារាជធានីនេះជាព្រះរាជសម្បត្ដិអំពីព្រះបរមរាជ[[អយ្យកោ]] [[អយ្យិកា]]យើងរៀងមក។ ឯព្រះស្ដេចកន អម្ចាស់ឯងនោះប្រៀបដូចជាចោរមកលួចផែនដីយើង ហើយមកសុំចែកសម្បត្ដិនឹងម្ចាស់ទ្រព្យនេះ តើឯងឃើញថាគប្បីហើយ ឬ? ប៉ុន្ដែឥឡូវនេះ បើម្ចាស់ឯងចង់ឈប់សង្គ្រាមក៏ឈប់តាមចិត្ដចុះ។ តែថាឲ្យម្ចាស់ឯងថយទៅជាមុនចុះចាំអញថយទៅជាក្រោយ។ មានព្រះបន្ទូលចប់ហើយ ស្ដេចព្រះរាជទានពានមួយជាជំនួស ព្រះពានមាសដែលធ្លាក់ទឹកនោះទៅទូតទាំង ៣ នាក់វិញ។ រាជទូតត្រើយខាងកើតទាំង ៣ នាក់ក្រាបបង្គំលាចេញទៅចុះទូកងឲ្យពួកស៊ីផាយអុំឆ្លងទៅក្រាបបង្គំទូលអម្ចាស់ខ្លួនសព្វ សេចក្ដី។ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាក្រុងពិជ័យនគរ (ស្ដេចកន) ទ្រង់ជ្រាបហើយឃើញថាពុំសមប្រកបតាមព្រះហឫទ័យដែលទ្រង់ប្រាថ្នាទេ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់តែក្លែងធ្វើជាទ្រង់ព្រះសំរួលហើយត្រាស់ថា ចៅពញាចន្ទរាជាដែលលួចមកវាយស្រុកខែត្រខាងលិចនេះ តែត្រូវជាចោរដែរ ឬពុំមែនជាចោរទេ? ព្រះរាជទូតទាំង ៣ ក្រាបបង្គំទូលថាទូលព្រះបង្គំទាំងឡាយនឹកឃើញថានឹងតបទូលទៅវិញដែរ តែបើនឹងទូលតបតសេចក្ដីទៅវិញ ដូច្នេះពុំហ៊ានដ្បិតនៅគ្នាតិចពេក ហើយទូលព្រះបង្គំទាំងឡាយបានរួចខ្លួនមកនេះ ក៏ព្រោះតែបុណ្យបារមីសម្ដេចជាអម្ចាស់គ្រប់គ្រងហើយទើបបានរួចមកនេះ។ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់សព្វគ្រប់ហើយ ព្រះអង្គចាត់[[ចៅហ្វាយស្រុក]] និងកងទ័ពឲ្យនៅរក្សា[[បន្ទាយមាត់ឃ្មុង]] [[បន្ទាយស្រីសឈរ]] ហើយព្រះអង្គលើកទ័ពត្រឡប់ទៅក្រុងពិជ័យនគរវិញ។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រជាម្ចាស់ផែនដីប៉ែកខាងលិចទ្រង់ជ្រាបថា ព្រះស្ដេចកនលើកទ័ពត្រឡប់ទៅមុន ហើយទើបព្រះអង្គបង្គាប់ចៅហ្វាយស្រុកឲ្យនៅរក្សា[[បន្ទាយកំពង់សៀម]] [[បារាយណ៍]] [[ជើងព្រៃ]] រួចស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់មកបន្ទាយ[[ខែត្របរិបូណ៌]]វិញ។ ព្រះអង្គលើកហួសទៅ[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]ទៀត ហើយត្រាស់ឲ្យពលធ្វើ[[ដំណាក់]]តូចធំ ប្រក់[[ស្លឹក]]មាន[[សន្ធិយា]]ចុងរោងទីក្រៅក្នុង។
===ការធ្វើគតស្ដេចកនលើកទី១===
រួចស្រេចស្ដេចចូលគង់ ទ្រង់មានព្រះរាជបន្ទូលនឹងអស់សព្វមុខមន្ដ្រីថា [[ទំនៀមទំលាប់]]ពីបុរាណរៀងមកដល់រដូវ[[មហាសង្ក្រាន្ដ]][[ចូលឆ្នាំថ្មី]] ហើយព្រះមហាក្សត្រាធិរាជ ស្ដេចតែងចេញទតព្រះនេត្រអស់សេនាទាហាន និងអាណាប្រជានុរាស្ដ្រក្នុងខែត្រដែលបានហាត់ក្បួន[[គុនដាវ]][[អាវុធ]]មក ប្រជុំថ្វាយថ្វីដៃ។ បើគូណាដៃជាទ្រង់តែងប្រោសព្រះរាជទានរង្វាន់ និងចិញ្ចឹមឲ្យជារេហ៍ពលតទៅទៀត។ ៣ ឆ្នាំមកហើយយើងបានឃើញថា មនុស្សដែលចូលមកប្រឡងយកថ្វីដៃតិចណាស់ យើងនឹងរើសដាក់ជាទាហានក៏ពុំគ្រប់គ្រាន់ពុំធួននឹង[[រាជការ]]ដែលត្រូវការ។
ឥឡូវនេះ ជិតចូលឆ្នាំថ្មីហើយគប្បីឲ្យអស់សេនាបតីប្រកាសឲ្យគ្រប់ខែត្របានដឹងថា បើឈ្មោះណាបាញ់[[កាំភ្លើង]] [[ធ្នូ]] [[ស្នាត្រង់]] ច្បាំងលើខ្នងដំរីឈ្នះគេ ៣ ថ្ងៃយើងនឹងទុកជាលេខ១ ហើយនឹងប្រោសព្រះរាជទានឲ្យមានយសស័ក្ដិ ៥ [[ហ៊ូពាន់]]ព្រមទាំងព្រះរាជទានរង្វាន់មាស ប្រាក់ដីស្រែចំការច្បារដំណាំ ភូមិឋានឲ្យមានសមគួរ។ បើឈ្មោះណាកាន់អាវុធច្បាំងគ្នាលើខ្នងសេះឈ្នះគេ ៣ ថ្ងៃ យើងទុកជាលេខ ២ ហើយនឹងព្រះរាជទាន[[យសស័ក្ដិ]]ជា ៤ ហ៊ូពាន់ និងរង្វាន់មាសប្រាក់ភូមិឋានឲ្យតាមសមគួរ។ បើឈ្មោះណាកាន់អាវុធច្បាំងគ្នាឈ្នះគេនៅលើដី ៣ ថ្ងៃទុកជាលេខ៣ ហើយនឹងប្រោសព្រះរាជទានយសស័ក្ដិ ៣ [[ហ៊ូពាន់]] និងរង្វាន់មាសប្រាក់តាមសមគួរ។ បើគូណាមានថ្វីដៃចុះជា[[រណ្ដាប់]]ក្រៅពីនោះ យើងនឹងព្រះរាជទានជា [[ឧកញ៉ាម៉ឺន]] ជា[[ម៉ឺន]] ជា[[នាយ]]រាល់រូប។ អស់សេនាបតីក្រាបបង្គំទទួលព្រះរាជបន្ទូលថ្លៃវិសេសហើយក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅធ្វើសំបុត្រប្រកាសប្រាប់ទៅចៅហ្វាយស្រុកឲ្យប្រាប់អស់[[អ្នកមុខអ្នកការ]]បណ្ដារាស្ដ្រឲ្យដឹងគ្រប់គ្នាតាមត្រាស់បង្គាប់។ ខណៈនោះអស់មនុស្សដែលមាន[[ចំណេះវិជ្ជាការ]]ខំហ្វឹកហ្វឺនហាត់រៀនរាល់គ្នា។ លុះចូល[[សង្ក្រាន្ដថ្មី]] ឆ្នាំ[[រោង]] [[ទោស័ក]]សេនាទាហាន អាណាប្រជានុរាស្ដ្រចូលមករកនាយចៅហ្វាយទីទៃៗដើម្បីរង់ចាំដល់ថ្ងៃចូលប្រឡងចំណេះវិជ្ជាការថ្វាយថ្វីដៃគ្រប់ៗគ្នា។ ការប្រឡងជាន់នោះរើសបានសេនាទាហានច្រើនលើសឆ្នាំមុនៗ [[១០]] [[សួន]]។ ព.ស ២០៦៤, គ.ស ១៥២០, ម.ស ១៤៤២, ច.ស ៨៨២ ឆ្នាំរោង [[ទោស័ក]] សិរីរាជសម្បត្ដិស្ដេចគ្រប់គ្រងនគរនៅខែត្រខាងលិចបាន ៥ ព្រះ[[វស្សា]] សម្ដេចព្រះ[[អគ្គមហេសី]]សម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយអង្គ ទ្រង់ព្រះនាមព្រះ[[រាមាធិបតី]]នោះ សម្ដេចព្រះ[[បិតុរង្គាធិរាជ]]ជាអម្ចាស់ត្រាស់ឲ្យព្រះរាជគ្រូបុរោហិត [[ព្រឹទ្ធាចារ្យ]] សេនាបតី រៀបទទួលតាមព្រះ[[សិរីយស]] សម្ដេចព្រះ[[ឱរសាធិរាជ]]ឯកតាមទំនៀម។ លុះបានមួយខែក្រោយមកទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យមុខងារធ្វើព្រះរាជពិធី ចំរើនព្រះកេសាព្រៃ។ លុះធ្វើស្រេចហើយ អស់សេនាបតី មន្ដ្រីមុខងារទាំងពួងនាំកូនប្រុសស្រី និងទាសាទាសី [[គោ]] [[ក្របី]] [[សេះ]] [[រទេះ]] [[ទូក]]ចេញហែ[[សុវណ្ណមាលា]]ថ្វាយភួងព្រះហស្ថរាល់ៗគ្នា។ ឯសម្ដេចព្រះ[[វររាជបិតា]]ក៏ទ្រង់ព្រះរាជទាន[[សួយសារអាករ]]ក្នុង[[ខែត្របាត់ដំបង]]ជាចំណងព្រះហស្ថនៃសម្ដេចព្រះប្រិយបុត្របរិសុទ្ធ [[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]។ ឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[ត្រីស័ក]] ព.ស ២០៦៥, គ.ស ១៥២១, ម.ស ១៤៥៣, ច.ស ៨៨៣ នោះ អ្នកម្នាងបទុមបុប្ផាជាព្រះស្នំឯក សម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយអង្គទ្រង់ប្រោសព្រះនាមជាព្រះអង្គ[[បរមិន្ទរាជា]]។ សម្ដេចព្រះ[[វររាជបិតា]] ទ្រង់ពេញព្រះស្នេហាទាំងពីរអង្គដូចគ្នា។
នេះនឹងនិយាយអំពីឧកញ៉ាមន្ដ្រីកែវ [[សេនាបតីភូសំរេចរាជការ]]ផ្នែក[[កងទ័ពជើងគោក]]ខាង[[ព្រះចៅក្រុង]]កម្ពុជាទិសខាងលិចនោះ កាលជិតដល់ចូលឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[ត្រីស័ក]] [[ឧកញ៉ា]]ក៏គិតថាពីមុនព្រះស្ដេចកនបានឲ្យពល ១០០ នាក់មកក្លែងកលប៉ងនឹងធ្វើអន្ដរាយអម្ចាស់យើង យើងពុំទាន់បានសងកលវាម្ដងនៅឡើយទេ។ ឥឡូវនេះជិតចូលឆ្នាំថ្មី ហើយព្រះស្ដេចកនមុខជានឹងប្រមូលសេនាទាហានឲ្យល្បងថ្វីដៃជាមិនខាន។ ដូច្នោះ នរណាហ្ន៎! បណ្ដាអ្នកអាចនឹងទទួលអាសាទៅ[[ប្លម]]ធ្វើជាពួករបស់ពួកវា ហើយបាញ់វាសំលាប់ចេញបានសោះនឹងនឿយព្រួយរវល់ច្បាំងតទៅទៀតថា បើឯងរាល់គ្នាសំរេចការនេះឲ្យបានដូចប្រាថ្នា យើងនឹងក្រាបទូលសុំឲ្យឡើងយសស័ក្ដិឲ្យបានជាធំ។ ខណៈនោះសេនា៤ នាក់ដែលមានថ្វីដៃត្រង់ខាងបាញ់[[កាំភ្លើង]]គឺឈ្មោះ[[ប្រាច]] នៅខែត្រទ្រាំង ឈ្មោះ [[ក្ដាន់ (ខ្មាន់កាំភ្លើង)|ក្ដាន់]] នៅខែត្រកំពត ឈ្មោះ[[តោ (ខ្មាន់កាំភ្លើង)|តោ]] នៅ[[ខែត្របន្ទាយមាស]] ឈ្មោះ[[ជ័យ (ខ្មាន់កាំភ្លើង)|ជ័យ]] នៅ[[ខែត្រសំរោងទង]] បានចូលមកនៅជាខ្ញុំរាជការ ហើយចងជាសំឡាញ់នឹងគ្នាគិតគ្នាថា យើងចូលមកនៅជាខ្ញុំរាជការនេះប្រាថ្នាស្វែងរក[[គុណបំណាច់]] បើបានកលហើយត្រូវទទួលយកអាសាអម្ចាស់ផែនដី។ លុះយល់ព្រមគ្នាហើយសេនាទាំង ៤ នាក់ក៏ឆ្លើយថា យើងខ្ញុំប្របាទទាំង ៤ នាក់នេះសុំទទួលយកអាសាធ្វើការថ្វាយព្រះបរមបពិត្រថា ហើយសេនាទាំង ៤ នាក់នោះក៏សំពះជំរាបលាចេញទៅ។ លុះមកដល់[[កំពង់ហ្លួង]]ក្នុងខែត្រសំរោងទងទាំង ៤ នាក់ ក៏សុំដោយសារទូកគេឆ្លងកាត់ទៅដល់[[ខែត្របាសាន]] ហើយកាត់ទៅដល់ក្រុង[[ស្រឡប់ពិជ័យនគរ]]។ ពេលទៅដល់ក្រុងនេះពីរថ្ងៃ សេនាទាំងនោះបានសំគាល់ឃើញថា មានមនុស្សម្នាកាន់កាំភ្លើងគ្រឿងអាវុធចូលទៅទីរាំង[[ព្រ័ត្រ]]នៅវាល មុខព្រះ[[ពន្លា]]ជាច្រើន ឃើញរាស្ដ្រប្រជានាំគ្នាមើលពិធីនោះរាប់[[ម៉ឺន]]នាក់។ លុះដល់ថ្ងៃ[[រសៀល]]ម៉ោង ២ សេនាទាំង ៤ នាក់ក៏ចូលទៅបន្លំអែបនឹងអ្នកស្រុកដែលឈរមើលនោះ។ ក្នុងវេលានោះ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាព្រះចៅក្រុងស្រឡប់ពិជ័យនគរស្ដេចតើនចាក[[ក្រឡាព្រះបន្ទំ]] ហើយចូលស្រង់ ទ្រង់គ្រឿងសំរាប់ព្រះមហាក្សត្ររួច ទ្រង់នាំអស់ស្នំធំតូចចេញទៅគង់នៅព្រះ[[ពន្លា]]ខ្ពស់ចំពោះមុខ សេនាទាហានធំតូចដែលមកជួបជុំ រួចទ្រង់ផ្គូមនុស្សជិះសេះ ជិះដំរីចូលប្រកាប់គ្នា។ អស់ភ្នាក់ងារក៏វាយ[[ស្គរជ្វា]]តាមទំនងចូលសង្គ្រាម។ ការប្រឡងយកថ្វីដៃលុះបានឈ្នះចាញ់ហើយ ចៅពញា[[មហាសេនាយោធាសង្គ្រាម]]ក៏នាំមនុស្សដែលខាងឈ្នះនោះចូលទៅថ្វាយបង្គំ ទើបសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាប្រទានប្រាក់មួយជញ្ជីង ហើយឲ្យជានាយពលរេហ៍ រួចទ្រង់ឲ្យលើកវង់ចងឲ្យខ្ពស់ស្មើក្បាល។ វង់នោះគូសខ្សែក្រៅពណ៌ខ្មៅ ខ្សែបន្ទាប់ពណ៌ក្រហម ចំណុចខាងក្នុង[[វង់]]នោះ លាបពណ៌សរួចឲ្យមនុស្សបាញ់ម្នាក់ម្ដងគ្រប់ៗគ្នា។ មនុស្សដែលបានបាញ់ពេលនោះដល់ទៅ ២៣ នាក់តែបាញ់ពុំត្រូវក្នុងវង់ ៣ ជាន់នោះឡើយ។ អស់អ្នកកាន់ធ្នូខ្លះបាញ់ដល់ ខ្លះបាញ់ពុំដល់។ អ្នកកាន់ស្នាបាញ់ពុំដល់សោះ។ អ្នកកាន់កាំភ្លើងបាញ់ដល់តែមិនត្រូវ។ ទើបព្រះអង្គបែរព្រះភ័ក្ដ្រទៅត្រាស់នឹង[[ស្នំ]]ឯក ទោ ត្រី ចត្វា ថា អាចោលម្សៀតទាំងអស់នេះមានថ្វីដៃយ៉ាងនេះ ស្រីណានឹងដោយកើត។ ខណៈនោះ ពួកព្រះ[[ស្នំក្រមការ]]ឮហើយក៏សើចទ្រហឹងអឺងកង។ ខ្លះទូលថា ក្រែងវង់នោះនៅឆ្ងាយណាស់ដឹងឬ? ទើបព្រះអង្គថា ឆ្ងាយប៉ុណ្ណឹងក៏អញបាញ់ត្រូវដែរ បើអញបាញ់ត្រូវឲ្យអញធ្វើម្ដេច? ពួកព្រះស្នំថា បើទ្រង់បាញ់ត្រូវនឹងក្រងផ្កាថ្វាយ។ ខ្លះថាបើទ្រង់បាញ់ត្រូវនឹងថ្វាយព្រះស្នំយ៉ាង[[ក្រអូប]] ៥ ។ ខ្លះថា ឲ្យដករោមភ្នែក។ ខ្លះថា បើទ្រង់បាញ់ត្រូវខ្ញុំម្ចាស់ទទួលកោត។ លុះអស់អ្នកព្រះស្នំទូលថ្វាយកំសាន្ដចប់ហើយ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទើបទ្រង់ស្ទុះចេញមកក្រៅកន្ត្រាក់យកព្រះកៅទណ្ឌចុះទៅរានហាល ហើយព្រះអង្គឡើងឈរលើព្រះកើយ ព្រះហស្ថស្ដាំចាប់ព្រួញទាំង ៥ គងឡើងហើយទ្រង់ត្រាស់ប្រាប់នាម៉ឺនមុខមន្ដ្រី ស្រីស្នំ ក្រមការដែលជួបជុំក្នុងទីនោះទាំងប៉ុន្មានថាឲ្យចាំមើលយើងៗនឹងបាញ់ឲ្យត្រូវវង់ស។ ទ្រង់ថ្លែង[[កៅទណ្ឌ]]នោះទៅសរក៏ត្រូវវង់សមែន។ លុះទ្រង់ថ្លែងព្រួញមួយទៀត ព្រួញនេះក៏ត្រូវបញ្ជូនព្រួញចាស់រហូតទៅព្រួញថ្មីជាប់នៅទីនោះ។ លុះបាញ់ព្រួញជាប់គំរប់ ៣ ទៀត ព្រួញគំរប់ ៣ នេះទៅត្រូវព្រួញគំរប់ ២ រហូតទៅត្រូវជាប់នឹងព្រួញគំរប់មួយ។ កាលនោះ អស់ព្រះស្នំក្រុមការ និងសេនាបតីមន្ដ្រីធំតូចឃើញដូច្នោះក៏ស្រែកហ៊ោគឹកកង។ [[ភ្នាក់ងារ]]តូរ្យតន្ដ្រីក៏តាំងវាយស្គរថ្វាយសព្ទសាធុការពរខ្ទរខ្ទារនៅទីនោះ។ ឯបំរើទាំង ៤ នាក់ដែលឧកញ៉ា[[ចក្រីកែវ (មានជ័យ)|ចក្រីកែវ]]ប្រើទៅទីនោះ ឃើញវឹកវរដូច្នោះហើយក៏លើកកាំភ្លើងឡើងតំរង់ចំទៅ[[ឆ្អឹងជំនីរ]] ព្រះស្ដេចកនខាងឆ្វេង។ តែដោយតេជៈព្រះស្ដេចកនពុំទាន់អស់បុណ្យ គ្រាប់នោះបាញ់ខុសមួយទះដៃ និងបាញ់ថែមទៀតក៏ពុំទាន់។ ខណៈនោះសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាអម្ចាស់ផែនដីស្រឡប់ពិជ័យនគរស្ដេចកំពុងឈរមាននៅជាប់ព្រួញពីរនៅព្រះហស្ថនោះ លុះឮសូរកាំភ្លើងបាញ់ខាងឆ្វេងហើយ ក៏ក្រលេកប្រែព្រះភក្ដ្របាញ់តាមផ្សែងរំសេវនោះទៅ ព្រួញក៏ត្រូវ[[ប្រជុំចិញ្ចើម]]អ្នកបាញ់ព្រះអង្គស្លាប់នៅទីនោះមួយរំពេច។
ទ្រង់ទតទៅឃើញម្នាក់លូកដៃទៅគ្រាហ៍គ្នាវានោះក៏បាញ់មួយព្រួញទៅទៀត ត្រូវត្រង់[[សៀតផ្កា]]អ្នកដែលលូកដៃទៅគ្រាហ៍នោះស្លាប់មួយរំពេចទៀត។ អស់សេនាបតី មន្ដ្រី នាយកងទ័ព និងប្រជានុរាស្ដ្រ ក៏ភ្ញាក់ផ្អើលវឹកវរជាកោលាហលរចល់រកចាប់ពួកអាក្បត់ តែពួកក្បត់ក៏រត់រួច។ ព្រះស្ដេចកនក៏បញ្ជាឲ្យកាត់ក្បាលអ្នកដែលស្លាប់ទាំងពីរនាក់នោះដោតជាបំរាមរួចស្ដេចត្រឡប់ចូលព្រះរាជវាំងវិញ។
ឯបំរើឧកញ៉ាចក្រីដែលទៅលុកនោះ នៅរស់ពីរនាក់ លុះត្រឡប់ឆ្លងទន្លេដើរទៅដល់[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]ហើយ ក៏ចូលទៅប្រណិប័តន៍ប្ដឹងអ្នកឧកញ៉ាចក្រីតាមដំណើរសេចក្ដីគ្រប់ប្រការ។ ឧកញ៉ាចក្រីក៏នាំហេតុដំណើរនោះឡើងក្រាបបង្គំទូលក្រោម[[ល្អងធូលី]]ព្រះបាទតាមដំណើរសេចក្ដី ទើបព្រះបរមចក្រមហាចន្ទរាជាធិរាជបរមរាមាជាអម្ចាស់ទ្រង់ត្រាស់ នឹងអស់ខ្ញុំព្រះរាជការសេនាទាំងឡាយថា ឧកញ៉ាចក្រីគិតធ្វើដូច្នេះពុំគួរទេ ដ្បិតដើមនោះអាស្ដេចកនវាជាស្ដេចព្រៃ វាឲ្យមនុស្សមកលុកយើងមុន វាខុសច្បាប់ខុស[[ទំនៀម]]ទ័ពទៅហើយ។ កាលដែលឧកញ៉ាចក្រីឲ្យមនុស្សទៅលបលុកវាវិញនឹងនាំឲ្យខូចព្រះកិត្ដិយសដែរ។ ប៉ុន្ដែគ្រានោះ យើងអភ័យទោសឲ្យម្ដងចុះ ហើយទ្រង់ត្រាស់ប្រដៅថា វិស័យសឹកក្រស័ត្រ បើថានឹងគិតជាឧបាយកលបែបណាៗនោះ លុះត្រាតែកុំប្រទល់ប្រទះទ័ពគ្នា។ ឥឡូវនេះគេនឹងយើងវិលមកលំនៅរាល់ខ្លួនហើយ ហើយយើងប្រើមនុស្សឲ្យទៅលបលុកគេនោះ ពាក្យបុរាណលោកហៅថា [[ចោរសង្គ្រាម]]ពុំប្រសើរឡើយ។ ទ្រង់ត្រាស់ហើយ ស្ដេចយាងចូលទៅទីខាងក្នុងព្រះរាជរោងរមវិញទៅ។ តាំងតែពីខែនោះរៀងមក ស្ដេចទាំងពីរព្រះអង្គទ្រង់សំរាកឈប់ធ្វើសង្គ្រាមនឹងគ្នារាស្ដ្រប្រជាក៏បានសុខបន្ដិច។ តែបើអ្នក[[ឈ្មួញ]] លក់[[រទេះ]] ទូកនោះ ស្ដេចឲ្យមានកងទ័ពនៅត្រួតត្រាមើល។ បើឃើញរទេះណា ទូកណាមានគ្រឿងសាស្ដ្រាវុធត្រូវដកហូតចេញពុំឲ្យមានឡើយ។ ពេលនោះឈ្មួញទៅមកជួបទាំងនគរខាងកើត ខាងលិចលក់ដូរទំនិញជាសុខទាំងសងខាង។ កងទ័ពរបស់សម្ដេច[[ត្រើយ]]ខាងលិចខាងកើតប្រកាន់[[ច្បាប់]]តែសព្វខ្លួនឥតខុសឆ្គងឡើយ។
===រើសអ្នកមានសមត្ថភាព===
ព.ស ២០៦៥, គ.ស ១៥២១, ម.ស ១៤៤៣, ច.ស ៨៨៣ ឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[ត្រីស័ក]] ក្នុងវេលាចូលឆ្នាំថ្មី ៣ ថ្ងៃនោះអស់អាណាប្រជានុរាស្ដ្រក្នុងបស្ចិមទិសអាណាចក្រចូលមកប្រឡងយកថ្វីដៃ [[គុនដាវ]] គុនអាវុធគ្រប់ធុនច្រើនអស្ចារ្យ អាណាប្រជានុរាស្ដ្រចូលមកក្រាបបង្គំសុំជ្រកក្រោមព្រះបារមីច្រើនលើសឆ្នាំមុន។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រចន្ទរាជាធិរាជទ្រង់ក៏ប្រោសប្រទានយសស័ក្ដិតាម ថ្វីដៃរាល់រូបកាយ។ នាយកង នាយទ័ព ក៏កាន់តែមានចំនួនច្រើននាក់មួយជាពីរ។ ក្នុងឆ្នាំបញ្ចប់សង្គ្រាមនោះ ទ្រង់ព្រះករុណាជាអម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងលិច ស្ដេចព្រះរាជដំណើរចេញពីបន្ទាយខែត្រពោធិ៍សាត់ទៅប្រពាតព្រៃ ទាក់[[ដំរី]] ទ្រង់ឲ្យតាំងបន្ទាយចោមដេញបញ្ចូលចាប់បាន[[ដំរីភ្លុកស្ដ]]ញីក្នុងខែត្រពោធិ៍សាត់ ៤០ ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ហ្មថែមទៀតថា ឲ្យឡើងទៅទាក់ដំរីនោះតាំងពីខែត្រពោធិ៍សាត់រហូតដល់[[ខែត្រសំរោងទង]] និង[[ខែត្រថ្ពង]] [[កំពង់សោម]] បានដំរី [[៣៥]] ទៀត រួមទាំងអស់បានដំរី ៧៥។ ស្រេចហើយស្ដេចនាំត្រឡប់វិញមកបន្ទាយទ័ពហ្លួងនៅខែត្រពោធិ៍សាត់វិញ។ លុះចូលឆ្នាំថ្មី ព.ស ២០៦៦, គ.ស ១៥២២, ម.ស ១៤៤៤, ច.ស ៨៨៤ ឆ្នាំ[[មមី]] [[ចត្វាស័ក]]ទាហានដែលចូលមកប្រឡងថ្វាយថ្វីដៃហើយរើសសំរាំងបានជាប់លេខ ១, ២, ៣ ច្រើនជាងមុនមួយភាគទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានយសស័ក្ដិ និងប្រាក់មាសតាមសមគួរ។ ខណៈនោះសេនាបតី មន្ដ្រីខ្ញុំរាជការ ក្រាបបង្គំទូលថា ក្រុមទាហានក៏មានសមគួរ និងធ្វើការហើយនៅឡើយជាខ្ញុំរាជការក្នុងស្រុកនោះមានចំនួនតិចពុំដែលដេញ[[ប្រយោគ]] [[វិជ្ជាការ]]របស់អ្នករៀនលេខ និងអក្សរសោះ ព្រោះលោកទាំងនោះសម្គាល់ថា កាលនៅបួសជាសាមណេរនោះ មានដេញប្រយោគសាស្ដ្រាបាលី រួចហើយបើលោកធ្វេសប្រហែសពុំបានសិក្សាឲ្យបានស្ទាត់ជំនាញខាងលេខ នោះឡើយ។ បុរាណរៀងមកឈ្មោះណាដេញបានប៉ុន្មានប្រយោគដល់ស័កមកលោកបញ្ជូន ឈ្មោះនោះជាក្រុមព្រះរាជបណ្ឌិតសំរាប់តែងតាំងជាមន្ត្រីក្នុងស្រុក។ ក្នុងឆ្នាំនោះគួរតែពួកសង្ឃការីនិមន្ដព្រះសង្ឃរាជ ព្រះរាជាគណៈឋានានុក្រម និងគ្រឹហាវាសទៅប្រជុំដេញសាស្ដ្រា ដេញលេខនព្វន្ដគុនហា ក្នុងខែត្របរិបូណ៌ឲ្យបានច្រើន។ ខណៈនោះព្រះបរមបពិត្រពិនិត្យតាមពាក្យមន្ដ្រីយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំ ទូលនោះទៅឃើញថា ពេញព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទើបស្ដេចព្រះរាជដំណើរនាំព្រះរាជបុរោហិត [[បណ្ឌិត]][[កវី]] ស្រីព្រះស្នំ ក្រមការ និងពួកសេវកាមហាមាត្រ មាត្រាចាកនិគមបរមនិវេសន៍ [[បន្ទាយពោធិ៍សាត់]]មកដល់[[ខែត្របរិបូណ៌]]។ ព្រះអង្គចូលគង់ក្នុងព្រះពន្លាជ័យក្នុងបន្ទាយចាស់ ហើយទ្រង់បរិច្ចាគព្រះរាជទ្រព្យថ្វាយព្រះសង្ឃ និងព្រះរាជទានរង្វាន់ឲ្យអស់អ្នកដែលដេញសាស្ដ្រា បាលី [[ប្រយោគ]]។ ខាងព្រះសង្ឃដេញប្រយោគបានលេខ ទ្រង់នឹងតាំងជា[[បាឡាត់]]សមុហ៍[[បៃដីកា]]។ បើខាង[[គ្រឹហាវាស]]វិញ ទ្រង់ព្រះរាជទានជាមន្ត្រីខ្ញុំរាជការ ក្រុមស្រុកតាមគុណវិជ្ជាការ ហើយត្រាស់បង្គាប់ចាងហ្វាងមហោស្រពឲ្យតាំងហាត់ល្ខោនប្រុសស្រី ភ្លេងតូរ្យតន្ដ្រីជាសំរាប់ ព្រះ[[ឥស្សរិយយស]]។
===ទិញសព្វាវុធ===
ក្រោយមកក្នុងឆ្នាំដដែល ព្រះបរមខត្តិយាចន្ទរាជា ព្រះអង្គឲ្យតែង[[សំពៅ]][[ពីរ]]ផ្ទុក[[ទំនិញ]]ទៅស្រុក[[ជ្វាម៉ាឡាយូ]] ហើយទិញបាន[[កាំភ្លើង]]ធំ ១០០ កាំភ្លើងតូច ១០០០ ដើមថែមលើកាំភ្លើងចាស់ទុករក្សាព្រះ[[នគរ]]។ ឯសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាអម្ចាស់ត្រើយខាងកើតកាលជ្រាបថា សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទិញកាំភ្លើងបានជាច្រើនមកទុកសំរាប់ព្រះនគរ ហើយព្រះអង្គក៏ឲ្យធ្វើសំពៅពីរផ្ទុក[[ទំនិញ]]ទៅលក់ឯស្រុក[[ម៉ាឡាយូ]]ដែរ ហើយទិញបានកាំភ្លើងធំ ១៥០ កាំភ្លើងតូច ៣០០០ ដើម។ លុះសំពៅនោះវិលមកវិញខ្យល់ផាត់សំពៅមួយទៅជាប់[[ពាម]] “ប្រហែលជា[[ពាមមាត់ជ្រូក]]” សំពៅមួយទៀតជាប់នៅ[[ស្រុកកំពត]]។ ពេលនោះនាយកង[[ស្រុកពាម]] [[ស្រុកកំពត]]ចាប់បាន[[សំពៅ]]មួយយកបានកាំភ្លើងធំ ១៥០ កាំភ្លើងតូច ៣០០០ ដាក់ទុកក្នុងរទេះឲ្យមេឃុំនាំទៅថ្វាយព្រះបាទ អ្នកអម្ចាស់នៅ[[ខែត្របរិបូណ៌]]។ ព្រះបាទជាអម្ចាស់ត្រើយខាងលិច កាលទ្រង់ទតឃើញបំរើនាំគ្រប់សព្វ[[សាស្ត្រាវុធ]]មកក្រាបបង្គំទូល ថ្វាយហើយទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានរង្វាន់ដល់[[មេទ័ព]][[មេកង]]នោះជាច្រើន។
====សមរភូមិលង្វែក គ.ស. ១៥២៣====
'''{{Main|សមរភូមិលង្វែក (១៥២៣)}}'''
សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាអម្ចាស់ត្រើយខាងកើត ស្ដេចគង់នៅព្រះរាជវាំង[[ស្រីសឈរ]] ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ១៤០០០០ នាក់ ទ្រង់ឲ្យ[[ចៅហ៊្វាកៅ|ចៅហ៊្វាទឡ្ហៈកៅ]] និង[[ចៅពញាមោង]]នៅរក្សា[[បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ]] ហើយទ្រង់ចាត់ឲ្យចៅពញាចក្រីឃុំពល ៣០០០០ នាក់ជាទ័ពមុខ ចៅពញា[[ក្រឡាហោម]] ឃុំពល ២០០០០ នាក់ជាទ័ពស្ដាំ ចៅពញា[[វៀង]]ឃុំពល ២០០០០ នាក់ជាទ័ពឆ្វេង ចៅពញា[[វាំង]]ឃុំពល ២០០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ ចៅពញា[[ស្រាល]]ឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពក្រវែលខាងស្ដាំ ចៅពញា[[លំពាំង]]ឃុំពល ១០០០០ នាក់ ជាទ័ពក្រវែលខាងឆ្វេង ចៅពញា[[ស្នងធ្នឹមព្រះនគរ]]ឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពក្រវែលខាងមុខ ព្រះអង្គស្រីជេដ្ឋាឯងឃុំពល ៣០០០០ នាក់ជាទ័ពហ្លួងឆ្លងមកដល់[[ស្រុកភ្នំពេញ]] ហើយលើកទ័ពគ្រប់កង ព្រមដោយនូវស្វេតច្ឆត្រអភិរម្យ សែនត្វាន់ឡើងគង់ព្រះទីនាំងស័ង្ខរស្មីលើកទ័ពតំរង់ទៅ[[ខែត្របរិបូណ៌]]។ ឯសេះល្បាតខាងព្រះបរមខត្តិយាចន្ទរាជាឃើញហើយ ក៏ឃ្មាតខ្មីយកសេចក្ដីទៅក្រាបបង្គំទូលព្រះបរមបពិត្រ។ លុះទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យ[[យសរាជា]]ឡើងជាទី[[នាយក]] និងមន្ដ្រីខាងជើងទឹកលើកទ័ពទូកគង់ព្រះទីនាំងចក្រពត្ដិ[[សារាយអណ្ដែត ចង្ហាន់ហុយ|សារាយអណ្ដែត]]នាំ[[ទូកចំបាំង]] ៤០០ ហើយទ្រង់ចាត់ទ័ពជើងគោកថែមទៀត។ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យឧកញ៉ា[[យោធានរិន្ទទេព|ចក្រីទេព]] កូនពញាមឿងឃុំពល ២០០០ នាក់ជាមេទ័ពមុខឲ្យចៅពញា[[សួគ៌ាលោកសុខ|សួគ៌ាលោក]] “សុខ” កូនពញាមឿងឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពស្ដាំឲ្យចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជប្រាង្គ|ឧទ័យធិរាជសូរ]] ឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពឆ្វេងឲ្យឧកញ៉ា[[រាជតេជៈ]] ឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយឲ្យឧកញ៉ា[[វង្សាអគ្គរាជ]]ឃុំពល ១០០០០ នាក់ជា[[កងជន្ល]]ឲ្យឧកញ៉ា[[នរិន្ទ្រាធិបតី]] ចៅពញា[[មនោមេត្រី]] ចៅពញា[[ស្រែន្យាធិបតី]] ចៅពញា[[ស្រែន្យសេនា]]ឃុំពលម្នាក់ៗ ៣០០០ នាក់ទៅបង្កប់សងខាងផ្លូវឲ្យ[[សម្ដេចព្រះសុទត្ត]] ឃុំពលដំរី ៣០០០ ទៅបង្កប់ក្នុងព្រៃខាងលិចវាលស្រាបអង្កាមឲ្យឧកញ៉ាដ៏រុងសេនា ឃុំពលសេះ ៥០០ ជាកងជន្លទី២។ លុះបានឫកជាពេលាល្អហើយ បុរោហិតក៏តាំងផ្លុំ[[ត្រែ]][[ស័ង្ខ]]ហោរាថ្វាយឫក្សរួចហើយ ព្រះបរមបពិត្រមហាខត្តិយាចន្ទរាជាទ្រង់គ្រឿង[[កកុធភ័ណ្ឌ]]សំរាប់ [[រាជយុទ្ធ]]ឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[ពិជ័យរាជកុញ្ជរ]] លើកអស់និករចេញទៅ។ ឯឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជជាកងជន្លទី១ លើកទ័ពទៅដល់[[ស្ទឹងក្រាំងពន្លៃ]]ជួបនឹងទ័ពព្រះស្រីជេដ្ឋា (ព្រះស្ដេចកន) ហើយបានតតាំងច្បាំងគ្នានៅទីនោះយូរបន្ដិច ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជក៏នាំពលរត់ថយក្រោយមកដល់ខាងលិច[[ភូមិឈូកស]] [[ខែត្រលង្វែក]]។ ខណៈនោះឧកញ៉ា[[នរិន្ទសេនា]]ឃុំពលទាហានសេះ ៤០ នាក់កាល់ពលខ្លួន និងពលឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជឲ្យចូលតតាំងច្បាំងគ្នាទៀត ហើយបណ្ដែតទូកថយក្រោយ។ មេទ័ពខាងព្រះស្ដេចកនឃើញហើយយល់ថា ខ្លួនមានជ័យជំនះក្នុងសង្គ្រាមពីរដងហើយ ក៏បរពលសំរុកគ្រលុកតាមដល់[[ស្ទឹងជ្រៃ]]។ ឧកញ៉ា[[ចក្រីទេព]]ជា[[កងជន្ល]]ទី៣ ក៏ចេញពីក្នុងព្រៃបរពលចូលមួយស្របក់ ក៏នាំពលគេចរត់ថយក្រោយទៅទៀត។ ខណៈនោះនាយកងនាយទ័ពខាងព្រះស្ដេចកនស្រែកក្រាបទូលថា ចក្រីបាក់ទ័ពទៀតហើយ ឯកងទ័ពគ្រប់កងខាងព្រះស្ដេចកនឮថាចក្រីបាក់ទ័ពទៀត ហើយក៏រឹតតែមានចិត្ដជោរឡើង ក៏ដេញតាមទៅត្រាតែជួបនឹងទ័ពក្រឡាហោមដែលបង្កប់ចាំនៅ[[វាលស្រាបអង្កាម]]នោះ។ ឧកញ៉ាក្រឡាហោម ក៏ទទួលច្បាំងជាមាំមួន [[សម្ដេចព្រះសុទត្ដ]]ដែលឃុំពលដំរីច្បាំង ៣០០ នោះបានឫកហើយ ក៏បរដំរីជល់ជាន់ពីក្រោយ។ ឯកងទ័ពដែលបង្កប់សងខាងនោះ ក៏ប្រសព្វពីឆ្វេងពីស្ដាំទាំងព្រះបរមបពិត្រក៏បែរព្រះទីនាំង[[រាជកុញ្ជរ]]ចូលលុកលុយកាប់ចាក់ប្រសព្វគ្នាមកបណ្ដាលឲ្យស្លាប់ពលខាងព្រះស្ដេចកនប្រមាណ ២០០០០ នាក់។ លុះមកដល់មុខព្រះស្ដេចកន ព្រះទីនាំងពិជ័យរាជកញ្ជរដែលចេះកាន់នូវអាវុធគ្រវែងចាក់សំលាប់ពលព្រះស្ដេចកនបណ្ដាលឲ្យស្លាប់ជាច្រើន។ ព្រះស្ដេចកនទ្រាំមិនបានក៏បែកទ័ពរត់កាត់ព្រៃមកដល់ចុង[[ព្រែករលាប្អៀរ]]ខាងស្ដាំ ចោលទ័ពអស់ជាប់តែខាងទាហានស្ម័គ្រចិត្ដប្រមាណ ១០០ នាក់ ហើយមកជួបជុំនឹងទ័ពឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក ឧកញ៉ា[[មនោមេត្រី]] ឧកញ៉ា[[ឧទ័យធិរាជ]]ដែលបង្កប់ក្នុងព្រៃ។ ទ័ពទាំងនោះក៏ស្ទុះចេញមកក៏តាំងហ៊ោដេញទ័ពព្រះស្ដេចកនខ្ចាត់ខ្ចាយទៅទៀត។ ស្ដេចកននៅសល់តែទាហាន១០០ នាក់រត់តាមលុះទៅដល់ចុង[[ភូមិតាជេស]] [[ខែត្រលង្វែក]] កងទ័ពទាំង ១០០ នាក់នោះពុំចេះហែលទឹកទាំងអស់គ្នាទេចេះតែ ២០ នាក់ប៉ុណ្ណោះ។ អ្នកចេះហែលទឹកក៏រត់ទៅលើកោះតូចនាំគ្នាតោងសេះព្រះទីនាំង[[ស័ង្ខរស្មី]]នោះឆ្លងទៅ[[ស្ទឹងស្ងួតជើងព្រៃ]]ជាត្រើយខាងកើត។
លុះកងទ័ពឧកញ៉ាយមរាជ ឧកញ៉ាសួគ៌ាលោកដេញទៅដល់ឃើញទ័ពសត្រូវកំពុងហែល ក៏ស្រែកហៅកងទ័ពជើងទឹកឲ្យតាមចាប់។ សូរសព្ទដែលបង្កូកហៅទ័ពជើងទឹកតែមួយម៉ាត់ម្នាក់ក៏លាន់ដូចគេស្រែកហ៊ោ (ព្រោះហេតុនេះហើយបានជាកោះតូចនោះ ប្រែឈ្មោះថា [[កោះហ៊ោ]] រៀងមក)។ ឯ[[ម៉ឺនពិភក្ដីលិខិត]] [[ម៉ឺនជំនិតសទ្រង់]] [[ម៉ឺនបំរុងអក្ខរា]]ទាំង ៣ នាយជា[[អាល័ក្ស]] ជាមន្ត្រីព្រះស្ដេចកនជាប់បាវប្រាំមួយប្រាំពីរនាក់ស្ពាយត្រាជាសំរាប់រាជ្យរបស់សម្ដេចកននោះរត់បែកទៅដល់ចុង[[ភូមិកំពង់ម្ដា]] [[ខែត្ររលាប្អៀរ]] ក៏ចាប់យកកូនទូកអ្នកស្រុកនោះចុះចែវតាមស្ដេចកនទៅ។ ខណៈនោះមានខ្យល់ព្យុះរលកបោកបក់ខ្លាំងទូកលិចលង់ទាំងត្រាសំរាប់រាជ្យនោះបាត់នៅក្នុងព្រះធរណី[[បាតទន្លេ]] នៅទីនោះក៏ស្រុតទៅជ្រៅពន់ប្រមាណ។ នាយអាល័ក្សទាំង ៣ យក[[ផ្ដៅ]]ពីរបន្ទះមកតតែមួយសំយុងទៅត្រង់កន្លែងដែលលិចត្រានោះក៏ពុំដល់នឹងរកមនុស្សឲ្យមុជទៅតាមមនុស្សផងឃើញជ្រៅណាស់ពុំហ៊ានមុជតាម។ នាយទាំង ៣ នាក់ខ្លាចខុសនឹងព្រះស្ដេចកនក៏នាំគ្នាមុជទឹកទៅតាម[[ត្រា]]នោះលុះដល់ស្លាប់ទាំង ៣ នាក់ “ព្រោះហេតុនោះបានជាទីនោះហៅ[[អន្លង់ត្រារាជ្យ]]យារៗមកហៅ[[តំបន់អន្លង់រាជ្យ]] ទ្រង់ស្រូតព្រះទីនាំងចក្រពត្ដិសារាយអណ្ដែតជ្រួសតាមទៅដល់[[កៀនតាធឹង]]។ ឯសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាទតពីលើខ្នងសេះព្រះទីនាំងទៅឃើញ ក៏បរសេះព្រះទីនាំងនោះនាំទាហានរួមចិត្ដមកដល់ចុង[[ភូមិកំពង់ចាម]] ក៏បរសេះព្រះទីនាំងនោះហែលឆ្លងទឹកតំរង់ទៅ[[តំបន់ដូនម៉ៅ]]ត្រើយខាងកើត ព្រមទាំងទាហានរួមចិត្ដ ២០ នាក់ក៏ហែលតោងសេះនោះទៅដល់ច្រាំងទន្លេម្ខាង សេះនោះក្លាយជានាគមុជទឹកបាត់ទៅ។
===សមរភូមិស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ គ.ស. ១៥២៤===
'''{{Main|សមរភូមិស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ (១៥២៤)}}'''
សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រខត្តិយាចន្ទរាជា ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គលើក[[ពិជ័យសង្គ្រាម]]មកដល់[[ស្រុកឧដុង្គ]]ហើយ ស្ដេចទៅថ្វាយបង្គំព្រះ[[ចេតិយ]] ព្រះ[[បដិមា]] ហើយស្ដេចត្រឡប់មកគង់ព្រះ[[ពន្លា]]វិញ ហើយទ្រង់ត្រាស់ចាត់កងទ័ពជាច្រើន[[កង]]៖
*ឲ្យចៅពញា[[តេជោ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[សំរោងទង]]ជាមេទ័ពមុខកាន់[[ពល]] ២០០០០ នាក់ជា[[ទ័ពស្រួច]]។
*ឲ្យឧកញ៉ា[[មនោមេត្រី]]កាន់ពល ១០០០០ នាក់ជាមេទ័ពស្ដាំ។
*ឲ្យឧកញ៉ារាជាមេត្រី ជាមេទ័ពឆ្វេងកាន់ពល ១០០០០ នាក់។
*ឲ្យឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក”សុខ” កូនចៅពញាមឿង កាន់ពល៣០០០០ នាក់ជាទ័ពមុខ។
*ឲ្យសម្ដេចចៅពញាយសរាជាជាព្រះរាជភគិនេយ្យោជាមេទ័ពហ្លួងឃុំពល ៥០០០០ នាក់ឆ្លងទៅព័ទ្ធពី[[ខែត្រព្រៃវែង]]ស្ទាក់ផ្លូវកុំឲ្យសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅមកសួរគ្នាបាន។ ទើបទ្រង់ចាត់ទ័ពមួយផ្លូវទៀត៖
*ឲ្យឧកញ៉ាឧទ័យធិរាជ ចៅហ្វាយស្រុកអាសន្ទុកជាមេ[[ទ័ពមុខ]]។
*ចៅពញាពេជតេជោ ជាមេទ័ពឆ្វេង។
*ចៅពញា[[ស្រែន្យខាំងហ្វា]]ជាមេកងទ័ពស្ដាំ។
*ចៅពញា[[មន្ដ្រីភក្ដី]]ជាកងទ័ពក្រោយ។
ទាំង ៤ កងឃុំពល ៥០០០០ នាក់លើកជាទ័ពជើងគោកទៅ [[ខែត្រកំពង់សៀម]]ឆ្លងទៅ[[មាត់ឃ្មុង]] និង[[ភ្នំពានជាំង]]ស្ទាក់ផ្លូវកុំឲ្យសម្ដេចចៅពញាកំហែងជា[[ឪពុកក្មេក]] ព្រះស្ដេចកនលើកទៅជួយព្រះស្ដេចកនបាន។ ទើបព្រះអង្គចាត់ទ័ពមួយផ្លូវទៀត៖
*ឧកញ៉ាចក្រី“ទេព” កូនទី៣ ពញាមឿង ឃុំពល ២០០០០ នាក់ជាមេកងទ័ពមុខ។
*ឧកញ៉ាយមរាជឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពឆ្វេង។
*ឧកញ៉ាក្រឡាហោម ឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពស្ដាំ។
*ព្រះអង្គឯងទ្រង់ពល ៤០០០០ នាក់ជាទ័ពហ្លួង។
ឧកញ៉ា[[មហាមន្ដ្រី]] ឃុំពល ៥០០០ នាក់ជាទ័ពបង្កប់ ហើយទ្រង់ត្រាស់ផ្ដាំឲ្យធ្វើតាមគ្រប់ប្រការ។
ព.ស ២០៦៨, គ.ស ១៥២៤, ម.ស ១៤៤៦, ច.ស ៨៨៦ ឆ្នាំ[[វក]] [[ឆស័ក]] សម្ដេចព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា លុះទ្រង់ចាត់ទ័ពស្រេចហើយ ស្ដេចចូលស្រង់ទ្រង់គ្រឿងរង្គសង្គ្រាមយុទ្ធបរិសុទ្ធនូវគ្រឿងកកុធភ័ណ្ឌ ព្រះ[[ហោរា]]ថ្វាយពិជ័យ[[ឫក្ស]]ព្រះរាជគ្រូបុរោហិត ថ្វាយទឹកស័ង្ខ [[ទឹកកុណ្ឌី]] [[ទឹកក្លស់]] ផ្លុំត្រៃស័ង្ខ ក្រុមសុរិយាតូរ្យតន្ដ្រី វាយ[[គង]] ទូង[[ស្គរ]] ខ្ទ័រខ្ទារ ទាំង[[ក្រឡាប្រឹថពី]] ស្ដេចគង់ព្រះរាជយានព្រមដោយនូវ[[ស្វេតច្ឆត្រ]]ស ៩ ជាន់ និងចាមរបៃមន់ សែនត្វាន់ [[ទង់]] [[ឆត្រ]][[លឿង]] [[ខៀវ]] [[ស]]ព្រាតឆ្លុះសសែង ព្រះ[[សុរិយា]]ស្ដេចយាងគង់ព្រះទីនាំងចក្រពត្ដិសារាយអណ្ដែត។ ឯអស់មន្ដ្រីសេនារេហ៍ពលសឹងជិះទូកហ៊ោទូក-ង [[មួង]] យោងពីមុខនៅពីក្រោយតាមអណ្ដាប់អណ្ដោយលើកចេញទៅប្រថាប់ទ័ពនៅ[[ព្រះប្រសប់]]ឈប់ចាំស្ដាប់សូរសព្ទគ្រប់កងដែលលើកទៅ។ ផ្លូវខាងណាទន់នឹងបានទៅជួយខាងនោះ។
រីឯសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា ម្ចាស់ត្រើយខាងកើតដែលទ្រង់ចាត់ឲ្យចៅហ៊្វាកៅនាំគ្រប់គ្រួទៅ ហើយត្រាស់បង្គាប់ចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំង ចៅពញាស្រាល ចៅពញាលំពាំង កេណ្ឌកងទ័ពមកឲ្យរក្សាព្រះនគរបានតែ ១០០០០ នាក់នោះ[[នាយគយ]]ខាង[[ពាមផ្កាយសម្រេច]]១ នាយគយខាងខែត្រព្រៃវែង១ នាយគយខាង[[ពាមរ]]១ ទាំង ៣ មេគយនេះយល់កងទ័ពទាំងបីផ្លូវលើកមកដល់ហើយក៏ភិតភ័យឡើងសេះចូលទៅប្ដឹងសេនាបតីឲ្យយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាត្រាស់ថា យើ! ពញាចន្ទរាជាអញស្មានថាបានផែនដីតែប៉ុណ្ណោះក៏នឹងគិតនៅស្ងៀមរក្សាផែនដី ដោយខ្លួនឯងឲ្យរាស្ដ្ររកស៊ីឲ្យសុខសប្បាយទៅហើយ ឥឡូវរុករានទន្ទ្រានលើកយោធាទាហានតាមមកទៀត។ ខណៈនោះទ្រង់ត្រាស់សេនាបតីទាំង ៤ ឲ្យតឿនពលឡើងរក្សានាទីភាគបន្ទាយ តែកាលពិនិត្យរេហ៍ពលទៅឃើញបានចំនួនបានតែ ១០០០០ នាក់ទ្រង់យល់ថានឹងទប់រក្សាបន្ទាយព្រះរាជវាំងនោះពុំបាន ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យកៀរគ្រួលើកចោល[[បន្ទាយបាសាន]]។ លុះធ្វើដំណើរមក ទ័ពព្រះស្រីជេដ្ឋាក៏មកជួបប្រទះនឹងកងទ័ពចៅពញាសួគ៌ាលោកសុខ កូនពញាមឿង។ ទ័ពទាំងសងខាងក៏បានច្បាំងគ្នាពីព្រឹកលុះថ្ងៃត្រង់ តែពុំទាន់ឈ្នះចាញ់។ ឧកញ៉ាចក្រីទេពកូនទី៣របស់ចៅពញាមឿង និងចៅពញាតេជោ ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រសំរោងទង]]បានដឹងថា ព្រះស្ដេចកន និងមុខមន្ដ្រីរេហ៍ពលរត់ចោលបន្ទាយដូច្នោះហើយ ព្រមទាំងឮសូរ[[កាំភ្លើង]]កំពុងច្បាំងគ្នាយ៉ាងខ្លាំងណាស់ទៀត ក៏តឿនកងទ័ពស្រូតតាមទៅហើយបានទាន់កំពុងច្បាំងគ្នា។ មេទ័ពខាងលិចទាំងពីរកងក៏ដេញពលឲ្យចូលជួយច្បាំងប្រកាប់គ្នាយ៉ាង សាហាវ ពលខ្មាំងស្លាប់ជាច្រើន។ មេទ័ពត្រើយខាងលិចព្រួតគ្នាចូលទៅប្រយុទ្ធនឹងព្រះស្ដេចកនទៀត តែស្ដេចកនខំបរពលវាយទំលាយ តែពុំរួចក៏ថយទ័ព និងគ្រប់គ្រួចូលទៅក្នុងបន្ទាយស្រីសឈរវិញ ហើយឲ្យបិទទ្វារបន្ទាយឲ្យរេហ៍ពលឡើងរក្សាបន្ទាយជាមាំមួន។ ឯស្នាព្រះអង្គជាក្មួយព្រះស្ដេចកនឃុំពល ៥០០ នាក់នៅក្រៅបន្ទាយលុះឃើញព្រះស្ដេចកនជាប់[[ចំណង]]ហើយនាំពល ៥០០ នាក់នោះវាយជ្រែកចូលទៅក៏ពុំបាន ទើបស្នាព្រះអង្គជិះសេះបរជាប្រញាប់ទៅជំរាបសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅនៅ បន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរតាមហេតុគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅលុះបានដឹងហើយក៏និយាយនឹងសម្ដេចចៅពញាហែងជាបិតាក្មេកស្ដេចកន និងឧកញ៉ាចក្រីជាមាព្រះស្ដេចកន ពញាស្នងធ្នឹមព្រះនគរ“ផាលង់” ជាប្អូនថ្លៃព្រះស្ដេចកនថាឲ្យទៅត្រួតបន្ទាយឲ្យមាំមួនកុំឲ្យធ្វេសប្រហែស។ កាលមន្ដ្រីទាំង ៣ នាយទទួលពាក្យហើយ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅក៏ឡើងជិះសេះនាំពល ៥០០០០ នាក់លើកស្រូតទៅជួយព្រះស្ដេចកន។ លុះឃើញទ័ពខាងលិចកំពុងចោមបន្ទាយដូច្នោះ ក៏បរពលវាយជ្រែកចូលទៅ។ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាព្រះស្ដេចកននៅលើក្បាលបន្ទាយឃើញមានកងទ័ពវាយចូលមកអរណាស់ក៏នាំចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំង ចៅពញាស្រាល ចៅពញាលំពាំង វាយជ្រែកចំណោមចេញទៅ តែវាយបាន ៣ ថ្ងៃហើយក៏នៅតែចេញពុំរួច។ ឯសម្ដេចព្រះឧត្ដមបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជាធិរាជ ព្រះអង្គលើកទ័ពចេញទៅដល់[[ភូមិស្វាយឫស្សីស្រុក]] ហើយទ្រង់ជ្រាបថា មេទ័ពទាំងបីចោមបន្ទាយព្រះស្ដេចកន ៣ ថ្ងៃហើយពុំបែកចាប់ខ្លួនពុំបានពុំទាន់ឈ្នះចាញ់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ប្រើ[[សម្ដេចចៅហ៊្វាទឡ្ហៈ]]ឲ្យលើកទ័ពទៅជួយថែមទៀត ហើយព្រះអង្គលើកទ័ពទៅតាំងបន្ទាយឈប់ទ័ពនៅ[[ទន្លេបិទ]] [[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]]។ ស្រេចហើយទ្រង់ចាត់ឧកញ៉ាមហាមន្ដ្រីឲ្យឃុំពល ១០០០០ នាក់ឲ្យលើកទ័ពចេញទៅបង្កប់ក្នុង[[ព្រៃរំលោង]]ប្របផ្លូវចង្អៀត ទ្រង់ផ្ដាំថា បើឃើញទ័ពអា[[ខ្មាំង]]លើកទៅជួយ ឬលើករត់ចេញពីបន្ទាយមកឲ្យលើកទ័ពទៅបោះស្កាត់ពីមុខវាចាប់វាឲ្យបានកុំឲ្យអាខ្មាំងរត់រួច។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ព្រះសុទត្ដឲ្យឃុំពល[[កាំភ្លើងតូច]] ២៥០ នាក់ឲ្យទៅបង្កប់ចាំមើលឃើញកងទ័ពខ្មាំងចុះចូលក្នុងផ្លូវរំលោង ហើយទ្រង់ផ្ដាំថាឲ្យព្រួតគ្នាបាញ់កុំឲ្យអាខ្មាំងរត់រួច ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យឧកញ៉ា[[មហាទេព]]ឲ្យឃុំពល ៤០០ នាក់ទៅពួនចាំមើលលើភ្នំពានជាំងថា បើឃើញខ្មាំងសត្រូវចូលមកដល់ឲ្យព្រួតគ្នាបាញ់កាំភ្លើងធំ និងព្រួតគ្នាប្រមៀលដុំថ្មទំលាក់ឲ្យត្រូវពួកខ្មាំងចាប់ខ្មាំងឲ្យបាន។ មេកងទាំងបីក៏ថ្វាយបង្គំលាធ្វើតាមត្រាស់បង្គាប់។
ចៅពញាតេជោ មេទ័ពខាងលិចយល់ទ័ពខ្មាំងវាយផ្ទប់ទាំងសងខាងនឹងទ្រាំទៅមុខមិនបាន ទើបស្រែកឲ្យពលបើកផ្លូវឲ្យខ្មាំងចេញទៅ។ ឯព្រះស្ដេចកនយល់ឃើញដូច្នោះហើយ ក៏នាំរេហ៍ពលចេញពីបន្ទាយទៅទំលាយទ័ពដែលព័ទ្ធចេញទៅបាន។ ក្នុងគ្រានោះ មេទ័ពទាំងបីកងក៏ដេញពលសត្រូវចាក់កាប់សំលាប់ពលខ្មាំងសត្រូវអស់ជាង ១០០០០ នាក់។ ស្ដេចកន និងចៅហ៊្វាកៅខំបរពលស្រូតរូតឆ្លងទន្លេតូចទៅតាមផ្លូវ[[មេសព្រះចន្ទ]]កាត់តំរង់ទៅក្រុងពិជ័យព្រៃនគរ។ ពេលនោះ [[សម្ដេចចៅពញាបែន]] មេទ័ពខាងលិចលើកទៅប្រទះនឹងទ័ពខាងកើតដែលបែកខ្ចាត់ខ្ចាយដូច្នោះ ក៏បរពលឲ្យចូលកាប់ចាក់សត្រូវអស់ជាច្រើន ហើយសម្ដេចបែនជិះសេះរាំដាវបរដេញទៅទាន់សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ។ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅឲ្យព្រះស្ដេចកនបរសេះរត់ទៅមុន ឯចៅហ៊្វាកៅបែរមកប្រកាប់ប្រចាក់គ្នាមួយស្របក់ តែទទួលជាពេលនោះ សេះសម្ដេចចៅពញាបែនស្រុតជើងក្នុង[[អន្លង់]] សម្ដេចបែនក៏ធ្លាក់អាវុធពីដៃ ដូច្នេះសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅយល់បានការហើយ ក៏ពួយមួយ[[លំពែង]]ទៅត្រូវសម្ដេចពញាបែនធ្លាក់ពីសេះស្លាប់មួយរំពេច។ ឯមេទ័ពខាងលិចទាំងបីកងលើកទៅដល់ក៏បរពលចូលច្បាំង។ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅឃើញទ័ពខាងលិចច្រើនលើសលប់កំលាំងក៏បរសេះរត់ទៅតាមព្រះស្ដេចកនកំពុងរត់ក្នុងផ្លូវរំលោង លុះឃើញសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅមកដល់ហើយក៏នាំស្រូតទៅ។ រំពេចនោះឧកញ៉ាមហាមន្ដ្រី យល់ទ័ពខ្មាំងនៅក្នុងរំលោង ហើយក៏បរពលស្កាត់ស្ទាក់ពីមុខភ្លាម។ ទ័ពខ្មាំងនឹងវាយទំលាយទៅក៏ពុំរួចនឹងងាកឆ្វេងស្ដាំក៏ពុំបាន ព្រោះទើសច្រាំងខ្ពស់ណាស់ និងថយក្រោយក៏ពុំបានឡើយ ហើយកងទ័ពពីក្រោយក៏ដេញមកដែរ។ [[ឃុនហ្លួង]]ព្រះស្ដេចកនភ័យណាស់ ទើបប្រឹក្សានឹងសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅថា យើងម្ដងនេះនឹងរត់ទៅខាងណាក៏ពុំបាន ព្រោះសងខាងមានច្រាំងខណ្ឌខាងមុខមានគេបោះស្កាត់ខាងក្រោយទ័ពគេដេញនឹងជ្រែកទៅខាងណាក៏ពុំរួចដែរ យើងមុខជាស្លាប់នៅទីនេះពុំខាន។ និយាយរួចហើយហើយស្ដេចកន ក៏ក្រាបយំលើខ្នងសេះ។ សម្ដេចកៅយល់ដូច្នោះហើយ ក៏ចាប់ដៃទាញឡើងហើយថាបើមាស្លាប់សុំក្មួយស្លាប់តាម។ បើមាមានជីវិតរស់ទេ ក្មួយនឹងភ័យខ្លាច វាថ្វីថាហើយចៅហ៊្វាកៅក៏បោលសេះទំលាយចេញទៅ។ ឯព្រះសុទត្តយល់ទ័ពខ្មាំងជាប់ចំណោមហើយក៏បរពលកាំភ្លើង ២៥០ នាក់ទៅឈរបាញ់ពីមាត់ច្រាំងត្រូវពលខ្មាំងស្លាប់ជាច្រើនណាស់។ សម្ដេចកៅយល់ដូច្នោះហើយក៏ស្រែកប្រកាសថា បើយើងមិនខំប្រឹងគង់នឹងស្លាប់គ្រាប់កាំភ្លើងគេទាំងអស់ជាមិនខាន យើងស៊ូចូលទៅប្រកាប់ បើស្លាប់នឹងប្រយុទ្ធគេយើងក៏មាន[[កេរ្តិ៍ឈ្មោះ]]ដែរ បើរស់យើងក៏រស់បានរួចទៅដល់បន្ទាយជួបប្រពន្ធកូនជាមិនខាន។ ឯអស់ពួក[[ខ្មាំង]]ស្ដាប់ឮអស់ហើយក៏ចូលចិត្ដពួតដៃគ្នាចូលវាយទំលាយទ័ពមុខត្រាតែរួចចេញមកនៅសល់តែមនុស្ស ៥០០០ នាក់ក្រៅពីនោះស្លាប់អស់។ កងទ័ពទាំងនោះក៏ខំស្រូតរូតរត់ទៅដល់ច្រកចង្អៀតផ្លូវភ្នំពានជាំងអស់កំលាំងណាស់ក៏នាំគ្នាឈប់ដាំបាយស៊ី។ ឧកញ៉ាមហាទេពឃើញហើយក៏ប្រមៀលដុំថ្មបាញ់កាំភ្លើង [[ធ្នូ]] [[ស្នា]]ត្រូវពួកស្ដេចកនស្លាប់ជាច្រើននាក់ទៀត។ ព្រះស្ដេចកន និងចៅហ៊្វាកៅព្រមទាំងពលទាហាន ៥០០០ នាក់នាំគ្នារត់ទៅទៀត។ ឧកញ៉ាមហាទេពដេញតាមទៅឃើញច្រកចង្អៀតណាស់ ក្រែងចាញ់កលឧបាយសត្រូវក៏វាយស្គរហៅពលថយមកជួបនឹងកងទ័ពទាំង ៥ កងវិញហើយនាំគ្នាទៅក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជាសូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ទ្រង់ត្រាស់ថា៖ សម្ដេចចៅពញាបែនស្លាប់ចាប់ខ្មាំងមិនបាន ហើយទ្រង់ស្ដាយណាស់ ទ្រង់មានព្រះបន្ទូលថា ចៅពញាបែនមិនគួរជាស្លាប់ក្នុងដៃអាខ្មាំងឡើយ។ ទ្រង់ព្រះពិរោធនឹងពួកអាខ្មាំងណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យឧកញ៉ា[[យមរាជព្រំ]] (សួស) ឃុំពល ២០០០០ នាក់ទៅវាយ[[បន្ទាយពិជ័យនគរ]] ឧកញ៉ាវាំងឃុំពល ២០០០០ នាក់ទៅវាយទិសខាងលិច ឲ្យសម្ដេចព្រះភគិយ្យោយសរាជាជា[[កែវនាយក]]មេទ័ពធំត្រួតត្រាលើមេទ័ពទាំងអស់។ មេទ័ពទាំងបីកងក៏លើកពលចោមបន្ទាយតាមត្រាស់បង្គាប់រៀងៗខ្លួនពុំមានធ្វេសប្រហែសឡើយ។ (សាស្ដ្រាទាំងប៉ុន្មាននិយាយថា ព្រះបរមខិត្ដិយាមហាចន្ទរាជាឲ្យលើកទ័ពទៅប្រាំកង តែរាប់ឈ្មោះមេទ័ពឃើញតែបីកង)។
សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅដែល នាំព្រះស្រីជេដ្ឋាព្រះស្ដេចកនរត់ទៅនោះលុះរត់ទៅដល់បន្ទាយហើយ ក៏រួបរួមនឹងសម្ដេចចៅពញាហែង ចៅពញា[[ចក្រី]] និងចៅពញា[[ស្នងធ្នឹមព្រះនគរ]][[ជាលន់]]នឹងចៅពញាវាំង ចៅពញាស្រាល ចៅពញាលំពាំងតាំងឲ្យត្រួតត្រារក្សាពុំហ៊ានធ្វេសប្រហែសទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ។ មេទ័ពទាំងបីកងខាងព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា លុះលើកទៅដល់បង្គាប់ពលឲ្យឡើងក្បាលបន្ទាយខាងសត្រូវអត់មានបង្អែបង្អង់ឡើយ។ ពួកពលខ្មាំងក៏ពួយនឹងលំពែង បាញ់នឹងកាំភ្លើង ប្រមៀលដុំថ្មទំលាក់មកត្រូវអស់រេហ៍ពលមេទ័ពខាងលិចបណ្ដាលឲ្យស្លុតស្លាប់អស់ជាច្រើន។ មេទ័ពខាងលិចយល់ថា ទ្រាំពុំបានហើយក៏វាយស្គរបរពលថយមកវិញ មេទ័ពខាងលិចព្យាយាមបរពលឲ្យចូលចោមបន្ទាយព្រះស្ដេចកនឥតមានឈប់ឈរ តែឡើងបន្ទាយនោះពុំបានត្បិតបន្ទាយនោះធំហើយខ្ពស់ណាស់។
===លបធ្វើគតព្រះស្ដេចកនលើកទី២===
ក្នុងថ្ងៃមួយនោះ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា ព្រះហត្ថាម្ខាងកៅទណ្ឌ ព្រះហត្ថាម្ខាងទ្រង់នូវធ្នូ ២៥ ស្ដេចនាំអ្នកព្រះម្នាងជាលែង និងព្រះស្នំក្រមការយាងព្រះបាទាតាមផ្លូវថ្នល់ទៅថ្វាយបង្គំព្រះ[[អរហន្ដធាតុ]]នៅ[[វត្ដព្រះធាតុ]]តាមសព្វដង។ ព្រះរាជកិច្ចនោះដឹងដល់ឧកញ៉ាយមរាជសួស (ព្រំ)ជាមេទ័ពហ្លួងខាងលិច ទើបមេទ័ពនេះក៏ចាត់កងទ័ពកាំភ្លើងតូច ១០០ នាក់ឲ្យទៅបង្កប់ចាំក្នុងព្រៃដើម្បីលបលុកព្រះស្ដេចកន។ លុះព្រះស្រីជេដ្ឋាទៅដល់ទាហានកាំភ្លើងដែលឧកញ៉ាយមរាជសួស (ព្រំ) ចាត់ទៅនោះក៏បាញ់ត្រូវដាច់ព្រះពស្ដ្រសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា ៥ គ្រាប់។ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទ្រង់ទាញកៅទណ្ឌបាញ់ទៅវិញបាញ់ម្ដងចេញទៅ ៥ ព្រួញបាញ់ ៥ ដងត្រូវជា ២៥ ព្រួញបណ្ដាលឲ្យស្លាប់ពលឧកញ៉ាយមរាជសួស (ព្រំ) ២៥ នាក់ ទ័ពសល់ពីនោះមិនហ៊ានតទៅទៀត ក៏បែករត់ទៅប្ដឹងឧកញ៉ាសួសវិញតាមដំណើរគ្រប់ប្រការ។ ខណៈនោះសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាក៏នាំព្រះស្នំក្រមការត្រឡប់ទៅបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរវិញ ហើយទ្រង់ឲ្យតែងព្រះរាជសារ ហើយចាត់ឧកញ៉ា[[មហាមន្ដ្រីទេព]]ឲ្យអញ្ជើញព្រះរាជសារនោះទៅថ្វាយព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជាសូមទ្រង់ជ្រាប។ រាជទូតក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំលាអញ្ជើញព្រះរាជសារទៅដល់សេនាបតី សេនាបតីនាំចូលទៅថ្វាយព្រះបរមបពិត្រ។ ព្រះបរមបពិត្រស្ដេចទ្រង់អាល័ក្សថ្លែងសេចក្ដីតាមព្រះរាជសារថា យើងជាម្ចាស់ផែនដីទិសខាងកើតមានព្រះរាជសារសុំឲ្យបញ្ឈប់សង្គ្រាមដើម្បីរាស្ដ្រធ្វើស្រែ ម្ចាស់ផែនដីខាងលិចក៏ព្រមហើយ។ ឥឡូវនេះហេតុអ្វីម្ចាស់ផែនដីទិសខាងលិចដែលធ្វើជាព្រះមហាក្សត្រធំ ហើយស្ដេចមកស្រដីគ្មានពាក្យសត្យសោះគឺថាឲ្យពលទាហានទៅលបបាញ់យើង ធ្វើដូចទ័ពចោរប្លន់ដូច្នេះ? ព្រះបាទព្រះបរមបពិត្រខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ទ្រង់ពិរោធនឹងកងទ័ពដែលទៅលួចបាញ់នោះពន់ប្រមាណ។ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសួររកមុខទៅឃើញថា ឧកញ៉ាយមរាជសួស (ព្រំ) ឲ្យកងទ័ពទៅលបបាញ់ ទើបសេនាទាហានក្រុមរក្សាព្រះអង្គចាប់យកឧកញ៉ាយមរាជសួស (ព្រំ) ទៅសំលាប់ភ្លាម។ ឧកញ៉ាយមរាជស្លាប់ ហើយគ្មាននរណាហ៊ានកប់សោះលុះខ្មោចយមរាជហើមស្អុយ ទ្រង់ជ្រាបហើយក៏ត្រាស់បង្គាប់ប្រោសអនុញ្ញាតឲ្យញាតិសន្ដានយកខ្មោចនោះទៅធ្វើបុណ្យ រួចត្រាស់បង្គាប់ឲ្យបញ្ជូនកងទ័ពដែលនៅសេសសល់ ៧៥ នាក់នោះជាពលរក្សាផ្នូរខ្មោចឧកញ៉ាយមរាជ ហេតុនេះហើយបានជាជាប់មានពលសំរាប់[[ងារ]]យមរាជនោះរៀងមក។ ឯទីដែលឧកញ៉ាយមរាជស្លាប់ហើមនោះ អ្នកស្រុកហៅថា ភូមិយមរាជហើម តែយូរៗមកក៏ហៅ[[ភូមិហើម]]រៀងមកទល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ឯព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា គ្រាដែលឈប់សង្គ្រាមនោះ ព្រះអង្គតាំងបន្ទាយនៅ[[ភូមិក្ដុល]] មានរេហ៍ពលសំរាប់ការពារបន្ទាយ ១០០០០ នាក់ ហើយព្រះអង្គទុកតែសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យយសរាជា កែវនាយក និងសេនាទាហាន ៤០០០ នាក់ឲ្យនៅរក្សាបន្ទាយ។ ឯព្រះអង្គ និងរេហ៍ពល ៦០០០ នាក់យាងត្រឡប់ទៅខែត្រពោធិ៍សាត់វិញ ហើយព្រះអង្គឲ្យឈ្មោះបន្ទាយដែលព្រះអង្គគង់នោះហៅថា [[បន្ទាយមានជ័យ]] វិញ។
===ការឡោមព័ទ្ធបន្ទាយស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ (១៥២៥)===
'''{{Main|សមរភូមិស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ (១៥២៥)}}'''
និយាយអំពីសម្ដេចស្រីជេដ្ឋា ព្រះអង្គគ្រងពិជ័យព្រៃនគរនោះវិញ លុះដល់ខែមិគសិរ បុស្ស ហើយទ្រង់គិតថា ទ្រង់នឹងធ្វើសង្គ្រាមយកជ័យជំនះលើសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាក្នុងគ្រានេះឲ្យខាងតែបាន ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ចៅហ៊្វាកៅ សម្ដេចចៅពញាហែង ចៅពញាស្នងធ្នឹមព្រះនគរ ចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំង ចៅពញាស្រាល និងចៅពញាលំពាំងជាសេនាបតីឲ្យកេណ្ឌរេហ៍ពលបាន ១៥០០០ នាក់មកសមហាត់ឲ្យស្ទាត់ ហើយនឹងយកទៅវាយបន្ទាយក្ដុលវិញ។ បើមានជ័យជំនះហើយ ទ្រង់នឹងលើករហូតដល់បន្ទាយមានជ័យ ([[ពោធិ៍សាត់]]) សំរេចផែនដីក្នុងឆ្នាំនេះឲ្យបាន។ សេនាបតីទាំងប្រាំមួយនាក់ ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅចាត់សំបុត្រឲ្យកេណ្ឌមកគ្រប់គ្រាន់តាមព្រះបន្ទូលពិសេស។ សេចក្ដីដែលកេណ្ឌរេហ៍ពលមកសមហាត់នេះឮសូរសព្ទទៅដល់សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោយសរាជាជាកែវនាយកទើបទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សានឹងឧកញ៉ា[[យោធានរិន្ទទេព|ចក្រីទេព]] ឧកញ៉ា[[សួគ៌ាលោកសុខ]] កូនពញាមឿង និង[[សម្ដេចចៅពញាកែវ]] ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]] ចៅពញាតេជោនោះអស់នាយកងទ័ពថា ពលគេដល់ទៅ១៥០០០០ នាក់ ពលយើងមានតែ ៤០០០ នាក់ដូច្នោះនឹងគិតដូចម្ដេចកើត។ វេលានោះ ឧកញ៉ាចក្រី ចៅពញាសួគ៌ាលោកសុខ កូនពញាមឿងយកសេចក្ដីក្រាបទូលពលយើងសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ ទ្រង់ឲ្យបន្ថយអស់ទៅហើយ បើយើងនឹងទៅកេណ្ឌថែមទៀត ក្រែងពុំទាន់ តែកាលបិតាទូលព្រះបង្គំលោតអន្លង់សំលាប់ខ្លួនទៅកេណ្ឌទ័ពបិសាចឲ្យជួយធ្វើការនោះ បានផ្ដាំទុកនឹងចៅពញាចន្ទ [[មេស្មឹង]]ជា[[ភឿន]]ថា បើម្ចាស់ផែនដីមានសេចក្ដីទ័លធុរៈដូចម្ដេច កុំឲ្យស្ដេចមានបន្ទូលផ្ទាល់ថាឲ្យមេស្មឹងនិយាយឆ្លងព្រះបន្ទូល លោកនឹងកេណ្ឌទ័ពបិសាចមកជួយឲ្យបានសំរេច។ ឥឡូវការណ៍យើងក៏ប្រទាលខ្លួនណាស់ហើយ គួរយើងធ្វើតាមបណ្ដាំនោះល្បងមើល សម្ដេចព្រះភគិនេយ្យោយសរាជាជាកែវនាយកទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យចៅពញាចន្ទ មេស្មឹង ចូលមកត្រាស់ប្រាប់ដូនកូនពញាមឿងពីរនាក់យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូល។ ខណៈនោះ ពញាចន្ទ មេស្មឹងទទួលព្រះបន្ទូលពិសេសហើយក៏ឲ្យធ្វើ[[រោងរាជវ័តិ]] និង[[ឆត្រ]] [[គ្រឿងសក្ការៈបូជា]] ស្លៀកសស្រេចហើយ ក៏ចូលទៅក្នុងរោងរាជពិធីឧទ្ទិសដល់ខ្មោចពញាមឿងថាសុំឲ្យពញាជួយឲ្យបានសំរេចដូចជួយការណ៍ក្នុងខែត្រ ពោធិ៍សាត់។ ក្នុងគ្រានោះបិសាចពញាមឿងចូលសណ្ឋិតនឹង[[មេស្មឹង]] ហើយប្រាប់កូនទាំងពីរថាឲ្យយកចំបើងចងជារូបមនុស្សឲ្យកាន់ប្រឆេះឲ្យពួកពលចេះតែតាំងហ៊ោបាញ់កាំភ្លើងពីចំងាយទៅសុំយើងកេណ្ឌទ័ពបិសាចទៅជួយឲ្យសំរេច។ វេលានោះកូនពញាមឿងទាំងពីរនាក់ លុះដល់ពេលយប់ហើយឲ្យរេហ៍ពលយកចំបើងចងជារូបមនុស្សរួចចងប្រឆេះនៅរូបចំបើងនោះយកទៅដាក់នៅ[[ក្បាលត្រោក]]ជុំវិញបន្ទាយព្រះស្ដេចកន។ ឯបិសាចពញាមឿងក៏កេណ្ឌឲ្យតាំងហ៊ោបីដូចគេប្លន់យកបន្ទាយ។ ទ័ពស្ដេចកនឮហើយ ក៏តាំងតែបាញ់[[កាំភ្លើង]] [[ធ្នូ]] [[ស្នា]]ចោលដុំថ្មពីក្នុងបន្ទាយមកជាច្រើនរាត្រី។ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅធ្វើតែដូច្នោះ ១៥ រាត្រី។ កងទ័ពក្នុងបន្ទាយបាញ់អស់[[ព្រួញ]] ធ្នូ ស្នា នឹងជិតអស់ទាំងគ្រាប់[[រំសេវ]]លុះដល់យប់គំរប់ ១៥ នោះស្រាប់តែឮតាំងហ៊ោទូងស្គរក្រោមដី និងលើអាកាសដូច[[រន្ទះ]] កក្រើកទាំងព្រះធរណី [[ធូលី]]ក៏បក់បោកចូលភ្នែក។ អស់សេនាទាហានទ្រាំពុំបានក៏បើកទ្វារបន្ទាយខាងកើត ហើយរត់ទៅទិសអាគ្នេយ៍ប៉ងទៅ[[ខែត្ររោងដំរី]]ដើម្បីទៅពឹងប្រទេស[[ចាម]]ឲ្យជួយ។ កងទ័ពបិសាចបណ្ដាលអាត្មាឲ្យឃើញកងទ័ពឈរតាំងហ៊ោតាមផ្លូវថ្នល់ដល់ទៅខែត្ររោងដំរីនោះ។ ឯព្រះស្ដេចកន សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ ចក្រី និង[[ស្នងធ្នឹមព្រះនគរ]][[ជាលន់]]នាំ[[អ្នកម្នាងជាលែង]]រត់ចេញតាមទ្វារ[[ប៉ម]]ទិស[[ឦសាន]]ដើម្បីទៅទិសខាងជើងកាត់ស្រុក[[លាវ]]។
លុះទៅដល់ព្រៃមួយអន្លើឲ្យបោះទ័ពបង្អង់នៅទីនោះ យូរទៅជាប់ឈ្មោះបង្អង់យារៗមក ហៅ[[ហូរជើងវាំង]]។ ទីនោះជាព្រៃគគីរមានដើមគគីរជាច្រើន ព្រះស្ដេចកនឃើញដើមគគីរមួយធំក្រៃលែងឲ្យបាំងស្រមោលវាស់លមើលឃើញ ២៤ [[ព្យាម]] [[សំណុំ]] ៩ ព្យាម ទើបព្រះស្ដេចកនប្រឹក្សានឹងអស់មន្ដ្រីនាយកងទ័ពថា ចៅពញាចន្ទរាជាមានទូក[[សារាយអណ្ដែត ចង្ហាន់ហុយ|សារាយអណ្ដែត]]វែងតែ ១៨ ព្យាម ទើបព្រះស្ដេចកននឹងអស់មន្ដ្រីនាយកងទ័ពថា ចៅពញាចន្ទរាជាមានទូកសារាយអណ្ដែតវែងតែ ១៨ [[ព្យាម]]។ ដូច្នោះគួរយើងឲ្យកាប់ដើម[[គគីរ]]ធ្វើទូកឲ្យបានជាស្រេច ហើយនឹងឲ្យរាជសារទៅបបួលចៅពញាចន្ទរាជាអុំភ្នាល់ដាក់ព្រះនគរ។ បើមិនភ្នាល់ យើងនឹងឲ្យរេហ៍ពលតាំងហ៊ោចំអកចំអន់ឲ្យឈឺចិត្ដ។ បើហ៊ានអុំភ្នាល់ទូកយើងវែងជាងដល់ទៅ ៧ ព្យាមនោះគង់មានជ័យជំនះដោយងាយបាន។ គិតព្រមព្រៀងគ្នាហើយ ស្ដេចកនក៏ឲ្យរេហ៍ពលកាប់ដើមគគីរនោះចាំងលុងបានជាទូក-ងមួយវែង ២៥ ព្យាម [[ទទឹង]] ១២ ហត្ថទើបឲ្យឈ្មោះ[[ព្រៃគគីរ]]នោះហៅថា ព្រៃគគីររៀងមក។ ឯទូកដែលកាប់បាននោះសិតពុំទាន់រួច ហើយស្ដេចកនឲ្យអូសយកទៅធ្វើនៅឯបន្ទាយសង់រោង និងសិតទូកនោះ ហើយឲ្យសាងព្រះ[[ចេតិយ]]មួយគិតនឹងយកបន្ទាយសាងថ្មីនេះជាមហានគរ។ កំពុងតែសាងព្រះចេតិយធ្វើបន្ទាយ នឹងសិតទូកនោះ កងទ័ពបិសាចក៏តាមទៅសំដែងឫទ្ធិតាំងហ៊ោឮសូរសព្ទដូចជា[[ស្គរ]][[រន្ទះ]]ទាំងផែន[[ប្រឹថពី]]។ ស្ដេចកន ចៅហ៊្វាកៅ និងអស់នាយកងទ័ពមើលមិនឃើញច្បាំងពុំកើត ឃើញប្លែកអស្ចារ្យណាស់ទ្រាំពុំបានក៏នាំគ្នារត់ពីទីនោះទៅទៀត។ ស្ដេចកន សម្ដេចកៅ សម្ដេចចៅពញាហែងរត់បែកគ្នាទៅចុងម្ខាង ឯអ្នកម្នាងជាលែង និង[[ចក្រីនី]]រត់បែកផ្លូវទៅទិសខាងត្បូងទៅដល់[[ភូមិគោកស្រុក]] ហើយទីដែលបែកផ្លូវនោះជាប់ហៅ[[ភូមិនាងឃ្វាង]]ផ្លូវយារៗមកហៅថា[[ភូមិស៊ាងឃ្វាង]]។ ក្រោយមកអ្នកម្នាងជាលែងរត់ទៅទៀតចូលព្រៃលេចវាលគិតថា ក្រែងស្ដេចកនតាមរកខ្លួនពុំឃើញក៏កាត់សក់ចងនឹងមែកឈើនោះប្រាថ្នាឲ្យស្ដេចកនឃើញហើយតាមរកបានជាជាប់ហៅ[[វាលចងសក់]]ដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ តមកទៀតនាងដើរហួសទៅទៀតត្រូវថ្ងៃក្ដៅណាស់ ខណៈនោះមានសត្វ[[ខ្លែង]]មួយហ្វូងចំកាង[[ស្លាប]] ហើរបាំងពីលើមិនឲ្យក្ដៅ លុះមានគេទៅនៅភូមិនោះក៏ជាប់ឈ្មោះហៅថា [[ភូមិបង្ហើរខ្លែង]]។ នាងដើរហួសទៅទៀត ឃើញត្រពាំងមួយទឹកថ្លាល្អ នាងក៏ចូលទៅកក់ក្បាលនៅទីនោះ លុះមានគេទៅនៅភូមិបានជាប់ឈ្មោះហៅថា [[ភូមិស្រែកក់]]រៀងមក។ នាងដើរទៅទៀតមានអូរមួយនឹងដើរឆ្លងមិនរួចនាងបន់ដល់[[អ្នកតាបង់បត់]]សុំឲ្យមានទូកឆ្លង ពេលនោះអ្នកតាបង់បត់តំណែងជាក្រពើមួយឲ្យនាងដើរជាន់ឆ្លងទៅក្រពើនោះប្រែក្លាយទៅជាក្រពើថ្មរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ គេហៅថា[[ភូមិភាគក្រពើ]]រៀងមក។ នាងដើរហួសទៅទៀតរោយជើងដើរពុំរួចអស់កងទ័ពសុំពរនាងនៅទួលនោះ សព្វថ្ងៃនេះជាប់ហៅថា [[ទួលសុំពរ]]។ លុះដើរទៅទៀត នាងសួសជាមាតានាងជាលែង រោយជើងដើរមិនរួច ចៅពញាចក្រីនីឲ្យយកសំពត់ធ្វើអង្រឹង ហើយយកដងផ្គាក់ធ្វើស្នែង សព្វថ្ងៃនេះជាប់ឈ្មោះហៅថា [[ព្រែកដងផ្គាក់]]។ តពីនេះទៅទៀតដល់វាលមួយអន្លើ ធ្លាក់[[ខ្នើយ]]នាងសួសពី[[អង្រឹង]]បានជាជាប់ឈ្មោះហៅថា [[វាលជ្រុះខ្នើយ]]។ លុះទៅដល់អូរមួយអន្លើ ចោលស្នែងដែលសែងនាងសួសនោះទៅក្នុងអូរនោះសព្វថ្ងៃគេហៅថា [[អូរចោលស្នែង]]។ ក្នុងស្រុកត្បូងឃ្មុំនោះមាន[[អុងម៉ុង]]ពីរ (ដូចដែលយើងបានពណ៌នារួចមកហើយក្នុងដើមនេះ) អ្នកស្រុកសន្មតហៅថា អុងម៉ុងព្រះមហោសថ។ អុងម៉ុងតូចនោះមានទំហំ ៧ ហត្ថបួនជ្រុង អុងម៉ុងធំនោះ មានទំហំ ១៣ [[ហត្ថ]]បួនជ្រុង។ ទឹកដែលហូរលើអុងម៉ុងនោះធ្លាក់ទៅលើ[[ព្រែកឆ្លូង]]ឆ្ពោះត្រង់ទៅស្រុក[[យួន]]។ លុះពេលសែងនាងទៅដល់អុងម៉ុងនោះសំរាកមួយសន្ទុះ នាងទៅពួនក្នុងហោងតូច សព្វថ្ងៃនេះគេហៅ អុងម៉ុងតូចនោះថា [[ហោងពលសែង]]។ លុះឃើញថាស្ងប់ស្ងាត់គ្មានកងទ័ពលើកតាមទេ នាងនាំបក្សពួកទៅដល់ហោងអុងម៉ុងធំនោះ នាងសួសទាំងកូន និងម្ដាយចូលទៅពួនក្នុងអុងម៉ុងនោះ សព្វថ្ងៃគេហៅថា [[ហោងពួន]]។ ពួកនេះហួសទៅខាងកើតបានជួបជុំព្រះស្ដេចកន សម្ដេចកៅ។ ស្ដេចកនជំនុំគ្នានឹងធ្វើបន្ទាយទៀត តែធ្វើមិនកើត លុះមានគេទៅនៅភូមិនោះជាប់ឈ្មោះថា[[ភូមិស្រែបន្ទាយ]]។ រត់ពីនោះទៅទៀតដល់វាលមួយវែងបណ្ដោយទៅខាងកើត ក្រោយមកមានគេទៅនៅស្រែ សព្វថ្ងៃនេះជាប់ហៅឈ្មោះ[[ភូមិស្រែវែង]]។ រត់ទៅទៀតច្រឡំផ្លូវលោជាគេចទៅឦសានព្រៃដែលមក។ ក្រោយមកមានគេទៅនៅសព្វថ្ងៃនេះហៅថា [[ភូមិរលា]] រៀងមក។ បក្សពួកស្ដេចកននាំគ្នារត់ទៅទិសខាងកើតទៀតជួបនឹង[[ស្វាស]]មួយ ស្វានោះ ក៏បេះផល្លានុផលទំលាក់មកឲ្យក្រោយមកគេទៅរានភូមិនៅសព្វថ្ងៃនេះជាប់ជាភូមិស្វាស។ រត់ទៅឯកើតទៅទៀត ដល់ចំការពោតមួយអន្លើ ម្ចាស់ចំការឈ្មោះថៅកែ យក[[ពោត]]មកថ្វាយស្ដេចកន ហើយស្ដេចកនឲ្យពរថាឲ្យរកស៊ី[[កើតកាលវាលគុម្ព]]។ លុះក្រោយមកមានគេទៅនៅគេហៅថា [[ភូមិជីកែ]] រៀងមក។ រត់ទៅទិសខាងកើតស្ដេចនឹងនាងអស់កំលាំងណាស់ អស់ពួកពលឃើញថ្មមួយដុំចាំងធ្វើជា[[គ្រែ]] [[បណ្ដោយ]] ៦ ហត្ថ កំពស់ ១ ហត្ថ ទទឹង ៣ ហត្ថថ្វាយស្ដេចផ្ទុំលុះក្រោយមកមានគេទៅរាន ភូមិនៅគេហៅ [[ភូមិថ្មគ្រែ]]។ ឯសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ ចៅពញាចក្រីនី ចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំង ៤ នាយនេះកាលភ័យពេកក៏រត់បែកគ្នា ចូលទៅ[[ខែត្របាភ្នំ]] [[មឿងរមាសហែក]]មានស្ម័គ្របក្សពួក ២០០ នាក់។ វេលានោះកងទ័ពនាយទាំង ៤ បានប្រទះនឹងចៅពញាសួគ៌ាលោកសុខ កូនពញាមឿង កងទ័ពទៅដេញរត់ទៅទៀត។ ឯស្ដេចកនឃ្លានបាយណាស់ ក៏ឈប់ឲ្យដាំបាយ តែដាំពុំទាន់ឆ្អិន ទ័ពគេទៅដល់ក៏រត់ទៅចោលបាយនៅទីនោះទាំងបាយឆៅផង។ លុះកងទ័ពចៅពញាសួគ៌ាលោកទៅដល់ក៏យកបាយឆៅនោះស៊ី ក្រោយមកទៀតមានគេទៅរានភូមិនៅគេ ហៅ [[ភូមិបាយឆៅ]]រៀងមក។ ឯនាយកងទ័ពខ្មាំងទាំង ៤ នាក់ឃើញត្រឡាចផ្លែក្នុងព្រៃក៏បបួលគ្នាបេះ។ កំពុងតែបេះនោះទ័ពគេទៅដល់ចាក់កាប់សំលាប់ចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំង ហើយទ័ពដែលនៅសល់ក៏បែករត់ទៅទៀត។ ក្រោយដែលបេះ[[ត្រឡាច]]នោះមកមានគេទៅនៅក៏ជាប់ហៅថា [[ភូមិត្រឡាច]] រៀងមក។ ឯសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ និងចក្រីនី នាំស្ម័គ្របក្សពួករត់ទៅដល់ព្រៃមួយអន្លើមានទឹក[[ត្រពាំង]]ល្មមពេលដាំបាយស្លស៊ីក៏ឈប់កាប់ត្រីធ្វើម្ហូប។ លុះកងទ័ពគេទៅដល់សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ ចៅពញាចក្រីនី ប្រថុយជីវិតចូលមកតដៃក៏កំពប់ត្រីពីចានបានជាជាប់ហៅថា [[ភូមិចានត្រី]]រៀងមក។ ឯចៅហ៊្វាកៅ ចក្រីនីនាំស្ម័គ្របក្សពួករត់ទៅទៀត ចៅពញាសួគ៌ាលោកក៏ដេញតាមទៅបន្ដិច ចៅពញាតេជោលើកទ័ពទៅដល់ក៏ចូលប្រកាប់គ្នា ចក្រីនីនឹងចៅពញាសួគ៌ាលោក សម្ដេចកៅតនឹងចៅពញាតេជោ អ្នកទាំងនោះស្ទាត់ក្នុងការកាន់អាវុធចិត្ដមុតដូចគ្នា។ ប្រយុទ្ធគ្នាពីថ្ងៃត្រង់ដល់រសៀល បិសាចពញាមឿងបណ្ដាលឲ្យចៅហ៊្វាកៅ ចក្រីនី ឮសូរដូចគេស្រែកសន្ធាប់នាំឲ្យធ្លាក់អាវុធពីដៃ។ ខណៈនោះចៅពញាសួគ៌ាលោក ចៅពញាតេជោសំលាប់បាន ហើយកាត់ក្បាលនាំមកថ្វាយសម្ដេចព្រះភគិនេយ្យាយសរាជជាកែវនាយក ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ប្រោសរង្វាន់តាមសមគួរ។ ឯសម្ដេចចៅពញាហែង នាងជាលែង ចៅពញាស្រាល ចៅពញាលំពាំងនោះនៅជាមួយនឹងព្រះស្ដេចកនធ្វើបន្ទាយរាយល្បាតយាមក្នុងព្រៃនោះ តែជិតកើតជាបន្ទាយកាលណាក៏ចេះតែឮសូរដូចជាកងទ័ពគេលើកទៅចោម។ ដូច្នោះហើយស្ដេចកនក៏នាំគ្នាជិះដំរីទៅជ្រកក្នុងព្រៃមួយក្រោយមកមានគេទៅនៅគេហៅ [[ភូមិដំរីជ្រាប]]។ រត់ពីនោះទៅទៀតស្ដេចកនជួប[[មេមត់]]ម្នាក់ល្បីថាឆុតណាស់ ស្ដេចកនឲ្យបញ្ជាន់សួរពីសុខឬមិនសុខ។ មេមត់នោះឆ្លើយថា ពុំសុខទេ បើចង់សុខឲ្យទៅសុំទោសហ្លួងខាងលិច ក្រោយមកនោះមានគេទៅនៅទីនោះក៏ជាប់ហៅថា [[ភូមិមេមត់]] រៀងមក។ រត់ពីនោះទៅទៀតដល់ព្រៃមួយអន្លើ ពួកយាមគ្មានឫស្សីធ្វើត្រដោក តែឃើញផ្ទាំងថ្មមួយមានរូងពួកយាមក៏វាយថ្មនោះខ្ទ័រដូចស្គរដូច [[ត្រដោក]]។ ក្រោយមកមានគេហៅឈ្មោះភូមិនោះថា [[ភូមិត្រដោក]]។ រត់ទៅទៀតស្ដេចកនឃើញ[[ទន្លេចាម]]មានទឹកហូរចុះទៅស្រុកព្រៃ ក៏ឈប់ទ័ពនៅទីនោះ។ មាន[[កំពង់]]ចុះងូតដងទឹកនោះដោយខ្លួន មានឈ្មោះកំពង់នាងជាលែង កំពង់ហ្លួង កំពង់សម្ដេចចៅពញាហែងរៀងមក។
លុះ នៅទីនោះយូរទៅសម្ដេចចៅពញាហែង [[ជំទាវសួស]]ក៏មានជំងឺហើយ[[អនិច្ចកម្ម]]ទៅ នៅតែមន្ដ្រីសេនាទាហានជាន់តូចៗ និងរេហ៍ពលប្រាំ ឬប្រាំមួយរយនាក់ ទើបព្រះស្រីជេដ្ឋាជំនុំនឹងរេហ៍ពលទាំងឡាយថា យើងរត់មកនោះឆ្ងាយណាស់ ស្បៀងអាហារក៏តិចណាស់ កេណ្ឌរេហ៍ពលថែមទៀតក៏ពុំបាន។ យើងយល់ថា ព្រះចន្ទរាជាទៅខែត្រពោធិ៍សាត់ទៅហើយ នៅតែពញាយសរាជានោះជាក្មួយអញបង្កើត ដូច្នោះបើទុកជាម្ដេចម្ដា ក៏ចៅពញាយសរាជាមិនយកទោសអញទេ ទ្រង់ឲ្យអញធ្វើជាសម្ដេចជាសម្ដេចចៅហ៊្វាដែរ ហើយពួកឯងរាល់គ្នាគង់បានសេចក្ដីសុខដែរ។ ការណ៍ដែលឯងមានគុណគាប់នឹងអញ អញនិងទំនុកបំរុងបានដោយងាយ។ អញយល់ថា យើងចាក់ចោលគ្រាប់រំសេវឲ្យអស់ ហើយសុំចុះចូលវិញឃើញថាបានសេចក្ដីសុខប្រសើរជាង។ អស់ពលក៏យល់ព្រមតាម សព្វថ្ងៃទីនោះហៅថា [[ភូមិជំនុំ]] រៀងមក។ ព.ស ២០៦៩, គ.ស ១៥២៥, ម.ស ១៤៤៧, ច.ស ៨៨៧ ឆ្នាំ[[រកា]] [[សប្ដស័ក]] សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាគឺព្រះស្ដេចកនបានចាក់ចោលគ្រាប់រំសេវ ហើយក៏នាំរេហ៍ពលមកដល់[[វត្ដគរ]]ដែលព្រះនាងជាលែងសាងនោះ។ នៅទីនោះស្ដេចកនឲ្យរេហ៍ពលជីកស្រះមួយនៅផ្នែកខាងកើតព្រះវិហារទុក ជាទីសំរាប់វត្ដ។ ក្រោយមកស្ដេចកននាំរេហ៍ពលទៅទិសខាងជើង ដល់វត្ដមួយដែលសម្ដេចចៅពញាហែង បិតាព្រះម្នាងជាលែងសាងនោះឲ្យឈ្មោះជាប់នឹងវត្ដដែលសាងនោះហៅថា [[វត្ដគរការទួលតាហែង]] តាមនាមសម្ដេចហែង។ រួចចេញទៅខាងលិចភូមិព្រះអង្គឲ្យជីកស្រះមួយបណ្ដោយប្រវែង ៥០ ព្យាម ទទឹង ២៥ ព្យាម ហើយសាងវត្ដមួយសាងព្រះពុទ្ធរូប និងដើមរកា ៥ ព្រះអង្គបានដាក់ឈ្មោះហៅថា [[វត្ដភូមិរកាព្រះប្រាំ]] រៀងមក។
====ចូលទិវង្គត====
ឯពញា[[អរជូនកែ|មន្ត្រីអរជូនកែ]] មេគយទទួលដំណឹងនេះហើយ ក៏កេណ្ឌពលចោមចាប់បាននាងជាលែង និងស្ដេចកន។ ស្ដេចកនស្រែករោទិ៍ជាខ្លាំងហើយថា «អញមិនគួរជាឲ្យគេចាប់បានសោះ»។ ឯពញាមន្ដ្រីអរជូនកែជាមេគយ កាលចាប់ដាក់ក្ដីស្ដេចកន និងនាងជាលែងបានហើយគិតថា បើអញនាំទៅទាំងរស់សម្ដេចព្រះភគិនេយ្យោយសរាជានោះ ត្រូវជាក្មួយស្ដេចកនផង កាលណានឹងហ៊ានសំលាប់ស្ដេចកនត្រូវជាឪពុកមា។ បើអញពុំហ៊ានសំលាប់ ហើយតែកាលណាស្ដេចលែងខ្លួនវា ចិញ្ចឹមវាឲ្យធំមុខជាយើងនឹងស្លាប់ទាំងអស់គ្នាវិញពុំខាន។ លុះគិតយល់ព្រមគ្នាវិញហើយអរជូន «កែ» ក៏កាត់យកក្បាលស្ដេចកន និងនាងលែងដាក់ជាល ព្រមទាំងឲ្យប្រហារជីវិតទាំងអស់[[ស្ម័គ្របក្រពួក]] ២៥ នាក់ទៀត។ ឯព្រៃដែលគេចោមចាប់ស្ដេចកននោះ សព្វថ្ងៃគេហៅថា [[ព្រៃចំណោម]] ហើយត្រង់កន្លែងដែលស្ដេចកនស្រែករោទិ៍នោះ សព្វថ្ងៃគេហៅថាព្រៃ[[ទំរនរោទិ៍]]យារៗមកគេហៅថា [[ព្រៃរោទិ៍]]។ ត្រង់កន្លែងដែលថា មិនគួរចាប់បាននោះ គេហៅថា [[ព្រៃមិនគួរ]] យារៗមកគេហៅថា [[ព្រៃជើងគួរ]]។ ឯសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យាយសរាជាជា[[កែវនាយក]] ព្រះអង្គមានកងទ័ព ៤០០០ នាក់ឯខាងស្ដេចកនមានកងទ័ពដល់ទៅ ៧ស្បែក គឺ ១៤០០០០ នាក់។ ស្ដេចនឹងលើកវាយបន្ទាយនោះ ពលតិចក្រែងថ្លស់ការណ៍ ដ្បិតបន្ទាយនោះធំណាស់ ហើយខ្ពស់ផង ទាំងរេហ៍ពលក៏ច្រើនណាស់ទៀត។ ព្រះអង្គឲ្យរេហ៍ពលជញ្ជូនតែរូប[[ចំបើង]] និងប្រឆេះទៅអុជតាំងហ៊ោនៅក្បាលត្រោករាល់ៗយប់។ ទាហានក្នុងបន្ទាយជ័យព្រៃនគរ ក៏បាញ់កាំភ្លើង ធ្នូ ស្នា តគ្នាយូរមកទៀត ស្រាប់តែបាត់ពុំឃើញមានឮសូរកាំភ្លើងបាញ់ចេញពីក្នុងបន្ទាយទាំង ចៅពញាតេជោ ពញាសួគ៌ាលោកក៏នាំក្បាលចៅហ៊្វាកៅ និងចក្រីនី ហើយនិងក្បាលចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំង មកថ្វាយចំណែកឧកញ៉ាចក្រី «ទេព» កូនពញាមឿងក៏ក្រាបទូលថាក្នុងដប់យប់នោះ ពុំមានទ័ពខ្មាំងបាញ់តមកពីក្នុងបន្ទាយទេគឺឃើញតែមនុស្សរត់ចេញពីក្នុងបន្ទាយទាំងយប់ទាំងថ្ងៃពុំដែលដាច់។ ខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញាយសរាជាភគិនេយ្យាជាកែវនាយកទ្រង់ជ្រាបហើយមានព្រះបន្ទូលប្រឹក្សានឹងនាយកងទ័ពថា អ្នករាល់គ្នាចំពោះការនេះយល់ដូចម្ដេចខ្លះ? មេកងខ្លះទូលថា ការណ៍នេះគឺថា ព្រះស្ដេចកនធ្វើឧបាយកលឲ្យយើងទៅឲ្យស៊ុនខ្លួនដើម្បីគេចោមព័ទ្ធយើង។ ខ្លះថា ព្រះស្ដេចកនវាឃើញកងទ័ពយើងតិច បានជាវាបន្ថយកងទ័ពខ្លះចេញ។ ក្នុងវេលាកំពុងជំនុំគ្នានោះ បណ្ដាលឲ្យព្រះទ័យនៃ[[ព្រះអរិយបញ្ញាសាគរ]]អាប៉ោ [[ចៅអធិការ]]ដែលរក្សា[[វត្ដប្រាសាទក្នុង]]ឲ្យយល់ថា អាត្មាអញនឹងនៅបង្អង់ពុំថ្វាយព័ត៌មានទៅហ្លួងខាងលិចទេ តែហ្លួងខាងលិចចូលនគរបាន ហ្លួងនឹងយកទោសដល់អាត្មាអញជាពុំខាន។ គិតយល់ដូច្នោះហើយ ព្រះអង្គឡើងគង់លើគ្រែឲ្យរេហ៍ពលសែងបាំងសម្បទានមានពលហែមុខក្រោយ ៥០០ នាក់ និងភិក្ខុសាមណេរ ១៦០ អង្គហែសម្ដេចព្រះអរិយបញ្ញាសាគរ[[អាប៉ោ]] ចេញពីបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរ តំរង់ទៅ[[បន្ទាយក្ដុល]]។ លុះទៅដល់ហើយលោកឲ្យភិក្ខុជាសិស្សានុសិស្សទៅប្ដឹងសេនាបតី ក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចយសរាជាជាកែវនាយក។ ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យនិមន្ដលោកចូលទៅក្នុងព្រះពន្លា ទើបសម្ដេចព្រះអរិយបញ្ញាសាគរអាប៉ោ ថ្វាយព្រះពរថា ស្ដេចកនបែកបន្ទាយរត់ចោលបន្ទាយទៅ ៣ ខែហើយដោយភ័យនឹងសូរសព្ទសន្ធឹកខាងក្រោមដី លើអាកាស ដាស់ព្រះធរណី ដូចជារន្ទះជាអចិន្ដ្រៃយ៍។ ហេតុនេះអាត្មាភាពមកថ្វាយព្រះពរសូមទ្រង់ជ្រាប។ សម្ដេចព្រះយសរាជាជាកែវនាយក ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ហើយទ្រង់ត្រាស់ថា ឧកញ៉ាចក្រី ចៅពញាសួគ៌ាលោក ក្រាបទូលនេះ ឃើញថាពិតណាស់។ ត្រាស់តែម្ល៉ោះហើយ ព្រះអង្គក៏លើកយោធាចូលទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរ ទ្រង់ទតប្រាសាទព្រះរាជវាំង[[សួនច្បារ]] [[ផ្កា]] [[ដំណាំ]] ព្រះដំណាក់ ឃ្លាំង និងរោងដំរី សេះទាំងប៉ុន្មានទ្រង់ស្ញើចទន់ព្រះហឫទ័យទ្រង់ត្រាស់សរសើរថា ព្រះស្ដេចកននេះមានបុណ្យអស្ចារ្យណាស់ ហើយត្រាស់ឲ្យរឹបរើយករបស់ទ្រព្យទាំងនោះចាត់បំរើឲ្យនាំទៅក្រាបទូលថ្វាយព្រះបរមរាជបិតុលាឯបន្ទាយខែត្រពោធិ៍សាត់ ហើយសម្ដេចព្រះយសរាជាជាកែវនាយក ទ្រង់ប្រោសឲ្យសម្ដេចព្រះអរិយបញ្ញាសាគរអាប៉ោឲ្យរួចទោសឲ្យគង់ទីគ្រងពលសំរាប់វត្ដដូចដើម។ ទ្រង់ចាត់នាយកកងទ័ពឲ្យលើកតាមចាប់ព្រះស្ដេចកនឲ្យបាន ហើយត្រាស់ឲ្យដាក់គយល្បាតស្ទាក់រកចាប់គ្រប់អន្លើ។ ឯពញាមន្ដ្រីអរជូន លុះធ្វើគុតស្ដេចកន និងនាងជាលែង ព្រមទាំងសេនាទាហាន ២៥ នាក់រួចហើយ ក៏ឲ្យធ្វើជាលដាក់ក្បាលទាំងអស់នាំយកទៅថ្វាយសម្ដេចព្រះភគិនេយ្យោ កែវនាយកក្នុងបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរ។ ឯសម្ដេចព្រះយសរាជា ជាកែវនាយកព្រះអង្គស្គាល់ហើយ ឲ្យយកក្បាលស្ដេចកន និងម្នាងជាលែងធ្វើបុណ្យបូជា[[ព្រះភ្លើង]]សាងព្រះចេតិយដាក់ក្នុងវត្ដប្រាសាទដោយហេតុជាប់សាច់សាលោហិតខាងព្រះអង្គ ហើយទ្រង់ប្រោសលើកទោសអស់អាណាប្រជានុរាស្ដ្រដែលចូលក្បត់ជាមួយនឹង ស្ដេចកនទាំងប៉ុន្មានៗនោះឲ្យរួចទោសទៅរកស៊ីដូចប្រក្រតី។ បណ្ដារាស្ដ្រផងទាំងពួងក៏មានចិត្ដត្រេកអរសោមនស្សនាំគោ ក្របី ដំរី សេះរបស់ខ្លួនយកមកក្រាបទូលថ្វាយដោយស្រលាញ់ព្រះរាជហឫទ័យបុណ្យបារមីជាអនេក។ ឯពញា[[មន្ដ្រីអរជូន]]កែដែលមានគុណបំណាច់កាត់ក្បាលស្ដេចកន នាងជាលែងនោះ ទ្រង់តាំងចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]]ថែមជាថ្មីទៀតជាចៅពញាអរជូនចាប់បាន។
គិតពីស្ដេចកន សោយរាជ្យជាសុខ ជាសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាមកដល់ ព.ស. ២០៦០ គ.ស. ១៥១៦ ម.ស. ១៤៣៨, ច.ស. ៨៧៨ ឆ្នាំជូត អដ្ឋស័ក ត្រូវជាបួនឆ្នាំ។ ស្ដេចកនធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះអង្គចន្ទ ពីឆ្នាំជូតនោះ មកដល់ចុល្លសករាជ ៨៨៦ ឆ្នាំវក ឆស័កនេះ ត្រូវជា ១២ ឆ្នាំ បែកព្រះនគរហើយរត់ជ្រកព្រៃ តាំងពីឆ្នាំវក មកដល់ ចុល្លសករាជ ៨៨៧ ឆ្នាំរកា សប្តស័កនេះមួយឆ្នាំទៀត ត្រូវនៅក្នុងរាជសម្បត្តិបាន ១៣ ឆ្នាំ សុវណ្ណគុតដោយអាវុធ។
*'''១.''' "ព្រះរាជពង្សាវតារភាគបី របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យលេខ គ. ៥៣-៣ មានសេចក្ដីថា : ព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ចាត់សេនាបតីឱ្យលើកទ័ព ទៅចោមបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យនគរទៀត ចោមព័ទ្ធ ៣ ខែ តែវាយមិនបែក ដ្បិតបន្ទាយនោះ ធំខ្ពស់ ហើយនៅលើភ្នំផង។ ទើបទ្រង់តម្រិះថា : បន្ទាយនេះ ធំខ្ពស់កាលណានឹងវាយបានងាយ មានតែធ្វើកលឧបាយទើបវាយបាន។ ទ្រង់ព្រះតម្រិះដូច្នេះហើយ ស្ដេចឱ្យចាប់រាស្ត្រអ្នកស្រុកមកសួរថា : ឯងមានញាតិសន្តាននៅក្នុងបន្ទាយខ្លះឬទេ មនុស្សទាំងនោះទូលថា : មាន។ ទ្រង់ត្រាស់ថា : បើមានចូរឯងទៅប្រាប់ញាតិរាល់គ្នាចុះថា : ស្ដេចកន វានៅមានបុណ្យតែ ៣ ថ្ងៃទៀតទេ ដល់ថ្ងៃជាគំរប់ ៤ ស្ដេចនឹងចាប់យកមកកាត់ក្បាលដោយជាបម្រាមពិតប្រាកដ ឯងរាល់គ្នាទៅប្រាប់ញាតិសន្តាននៅក្នុងបន្ទាយស្ដេចកន ជាឆាប់។ រាស្ត្រទាំងនោះ នាំគ្នាទៅប្រាប់ញាតិសន្តានជាប្រញាប់។ អ្នកទាំងនោះ បានស្ដាប់ហើយ ភិតភ័យបារម្ភណាស់ ថាយើងនឹងនៅទ្រាំចាំច្បាំងពុំបាន ក៏នាំគ្នាបើកទ្វារបន្ទាយរត់ចេញមក។ កងទ័ពហ្លួង យល់បានការណ៍ហើយ ក៏នាំគ្នាវាយទម្លាយចូលកាប់សម្លាប់អាក្បត់ ស្លាប់ពាសពេញ រួចលើកគ្រាចូលទៅក្នុងវាំង ហើយបានកាប់សម្លាប់នាយទាហានខ្មាំងច្រើន។ ឯចៅហ្វាកៅ លុះឮកលាហលជាខ្លាំង ក៏ចាប់រាវលំពែងចេញមកដល់មាត់ទ្វារជាន់ក្នុងប្រទះនឹងឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ាចក្រីបានឃើញហើយ ក៏ស្ទុះទៅកាប់នឹងដាវដាច់ក ស្លាប់មួយរំពេច។ ឧកញ៉ាវាំងនាយទាហានវាយទម្លាយទ្វារចូលទៅខាងក្នុងបាន ឃើញស្ដេចកនកំពុងអង្គុយ ជាមួយនឹងស្រីស្នំក៏ពួយនឹងលំពែង ត្រូវដើមដៃស្ដេចកន ដួល ឧកញ៉ាវាំងស្ទុះទៅចាប់ចងសេក ប្រគល់ឱ្យទាហានរក្សាទុក ក្នុងវេលាយប់នោះ។ លុះព្រឹកឡើងមេទ័ព ត្រើយខាងលិច ប្រមូលរបស់ទ្រព្យគ្រប់គ្រឿងសស្ត្រាវុធ និង ស្រីដែលជាប្រពន្ធធំតូចចំនួន ៥០០ នាក់។ លុះយកបញ្ជីស្រេចហើយ មេទ័ពទាំងនោះ ក៏លើកទ័ពនាំស្ដេចកន និងស្រី៥០០នាក់ ព្រមទាំងរបស់ទ្រព្យទាំងនោះ យកមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបថា ចាប់អាខ្មាំងបានហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរពន់ប្រមាណណាស់ ស្ដេចឱ្យយកកូនប្រពន្ធស្ដេចកន និងស្ម័គ្របក្សពួក ដែលរួមគំនិតទាំងប៉ុន្មាន ប្រហារជីវិតទាំងអស់។ ឯស្ដេចកន ស្ដេចឱ្យបណ្ដើរអាក្រោស៣ថ្ងៃ រួចប្រហារជីវិតបង់ យកក្បាលវាទៅដោត នៅប្របផ្លូវទ្វារមុខបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យនគរ កុំឱ្យជនទាំងពួងយកបែបយ៉ាងតទៅ។" ក្រោយនោះទ្រង់ប្រកាសប្រាប់អស់បណ្ដារាស្ត្រ កុំឱ្យភ្ញាក់ផ្អើល ឱ្យទៅនៅរកស៊ីតាមភូមិលំនៅវិញ។ កាលសម្លាប់ស្ដេច កនបាននោះនៅក្នុងឆ្នាំរកាសប្តស័ក ព.ស. ២០៦៩, គ.ស. ១៥២៥។ សិរីរាជ្យសម្បត្តិស្ដេចកន បាន១៤ឆ្នាំ ព្រះជន្ម ៤២ឆ្នាំសុគត។
*'''២.''' "សាស្ត្រាដទៃទៀត ក៏និយាយថា : ស្ដេចកន បរាជ័យ ដោយសារចាញ់សង្គ្រាមរបស់ព្រះអង្គចន្ទរាជា ប៉ុន្តែជាឧបាយកល ប្លែកពីខាងលើនេះទៅទៀត"។ ឯសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោយសរាជា ជាកែវនាយកនោះ ព្រះអង្គប្រាប់ប្រាម សឹកសង្គ្រាមបានរាបទាបសព្វគ្រប់ហើយ ព្រះអង្គតាំងចៅហ្វាយស្រុក ឱ្យនៅរក្សាខែត្រខណ្ឌព័ទ្ធសីមាស្រេច ស្ដេចត្រឡប់ទ័ពទៅក្រាបបង្គំគាល់ ព្រះបរមរាជបិតុលាធិរាជ។ ព្រះបរមរាជបិតុលា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ទ្រង់ព្រះរាជទានរង្វាន់ សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យាតាមមានគុណបំណាច់។ ឯសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោយសរាជាព្រះអង្គមានព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ ព្រះនាមជ័យជេដ្ឋាក្នុងឆ្នាំនោះ ព្រះអង្គមានព្រះជន្មវស្សា២៩ឆ្នាំ ទ្រង់ព្រះអាពាធ សុវណ្ណគតតទៅ។
*'''៣.''' "ព្រះរាជពង្សាវតារភាគបី របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យថា : ព្រះភាគិនេយ្យោនេះ មានព្រះជន្មាយុ ៣៣ ឆ្នាំ មានព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គ ទ្រង់ព្រះនាមជា សុជាតិក្សត្រី ទ្រង់សុគតក្នុងឆ្នាំកុរ នពស័ក ព.ស. ២០៧១, គ.ស.១៥២៧។ ចំណែកឯសាស្ត្រាវត្តសិទ្ធបូរ និងវត្តកោកាក មិនបាននិយាយដល់ ព្រះអង្គយសរាជានេះទេ។
*'''៤.''' ប៉ុន្តែមានសៀវភៅមួយទៀត របស់លោកតាឌុច លោកយាយពិន ដែលជាបិតា មាតាលោកឌុចស៊ីឌឹម និយាយថា : ព្រះយសរាជា ស្ដេចសុវណ្ណគតក្នុងសង្គ្រាម ក្នុងពេលដែលព្រះអង្គ ស្ទាក់វាយចៅហ្វា កៅ"។ សម្ដេចព្រះរាជបិតុលា ស្ដេចទ្រង់ស្ដាយពន់ប្រមាណណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យលើកព្រះសព តម្កល់ ក្នុងព្រះកោដ្ឋ ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យមុខងារ ឱ្យទៅអញ្ជើញព្រះសពសម្ដេច តម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យមុខងារ ឱ្យទៅអញ្ជើញព្រះសពសម្ដេច តម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យមុខងារ ឱ្យទៅអញ្ជើញព្រះសពសម្ដេចព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ អំពីស្រុកសំរោងសែន ខែត្រអាសន្ទុកមកហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសាងព្រះមេរុថ្វាយព្រះភ្លើង រំលាយព្រះបរមសពតាមរាជប្រវេណី។
<ref>[https://km.wikibooks.org/wiki/%E1%9E%AF%E1%9E%80%E1%9E%9F%E1%9E%B6%E1%9E%9A%E1%9E%98%E1%9E%A0%E1%9E%B6%E1%9E%94%E1%9E%BB%E1%9E%9A%E1%9E%9F%E1%9E%81%E1%9F%92%E1%9E%98%E1%9F%82%E1%9E%9A/%E1%9E%95%E1%9F%82%E1%9E%93%E1%9E%8A%E1%9E%B8%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9F%87%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93 វិគីសៀវភៅ]</ref>
===រើរាជធានី===
សម្ដេច ព្រះឧត្តមបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជា កាល[[ចុល្លសករាជ]] ៨៨៧ ឆ្នាំ[[វក]] [[ឆស័ក]] ដែលព្រះអង្គត្រឡប់ពីធ្វើសង្គ្រាមក្នុង[[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]]នឹងព្រះស្ដេចកន ហើយយាងទៅដល់[[បន្ទាយមានជ័យ]]វិញ នោះទ្រង់ត្រាស់បង្គ្រាប់ឱ្យឧកញ៉ា[[ពិភ័ក្ដិឥស្សរា]]១ ឧកញ៉ា[[រក្សាឥស្សរោ]]២ ជា[[មេការ]] ឧកញ៉ា[[ពិភ័ក្ដិទិព្វរាជ្យ]]១ ឧកញ៉ាស្រីសុមេធរាជធិបតីបែន [[ក្រុមព្រះសុរិយោដី]]១ កេណ្ឌរាស្ត្រទៅកាប់ឈើ ឱ្យ[[មេការ]]ទៅសាងព្រះរាជវាំង[[លង្វែក]]ឱ្យធ្វើឱ្យមាំមួនកុំធ្វេសប្រហែស។
នោះក្រុមព្រះសុរិយោដី ក៏ចេញទៅកេណ្ឌរាស្ត្រ កាប់ឈើ ជញ្ជូនថ្ម ប្រគល់ឱ្យក្រុមមេការ [[ក្រុមមេការ]]ក៏តាំងកេណ្ឌជាងឱ្យទៅសាងព្រះរាជវាំង និងបន្ទាយរាជសីមា។ នោះក្រុមមេការឱ្យជីកបុកឫសរៀបថ្ម ៦ [[ហត្ថ]] ជុំវិញបន្ទាយជា ៣ [[ជ្រុង]] ហើយលើកដីច្រុះក្ដារធ្វើជាបន្ទាយខាងលើនោះតំកល់ ១៧ ហត្ថ [[កំរាស់]]លិច ១០ ហត្ថ [[ជើងទេរ]]ក្រោម ២២ ហត្ថ ជុំវិញទាំង ៣ ជ្រុង " ព្រោះជ្រុងទី៤ នោះគឺទន្លេ តាមយល់របស់អ្នកនិពន្ធ " ៥ ជាន់ហើយមានទ្វារធំ ៨។ ទ្វារមួយៗ មាន[[សើន]]មួយ។ ទាំង ៨ សើននោះ [[កំពស់]] ២២ ហត្ថ សំរាប់ដាក់កាំភ្លើងធំ។
ចំជ្រុងទាំង ៤ កំពស់ ២៥ ហត្ថ សំរាប់ដាក់កាំភ្លើងធំដូចគ្នា។ ឯលើ[[ភាគបន្ទាយ]]ជុំវិញនោះទ្រង់ឱ្យដាក់សុទ្ធតែកាំភ្លើងបាញ់ច្រូងជុំវិញទាំង ៥ [[ជាន់]]។ ខាងមុខ[[កំពែង]] ជាន់ទី១ ស្ដេចឱ្យធ្វើ[[រោងដំរី]] [[រោងសេះ]]។ ក្នុងកំពែងជាន់ទី១ នេះធ្វើដាក់សុទ្ធតែទាហានកាំភ្លើងធំ។ ខាងកំពែងជាន់ទី២ តាំង[[ថែវ]] ដាក់សុទ្ធតែទាហានកាំភ្លើងតូច និងធ្វើ[[សាលាជំនុំ]]ដាក់[[សាលាដំបូង]]ខាងឆ្វេង [[សាលឧទ្ធរណ៍]]ខាងស្ដាំ។ ខាងក្នុងកំពែងទី៣ តាំងថែវដាក់សុទ្ធតែទាហានដាវ ផ្គាក់ជាទាហានអាវុធខ្លី។ ខាងកំពែងជាន់ទី៤ តាំងថែវដាក់[[ទាហានរក្សាព្រះអង្គ]] រោងល្ខោន និង [[ព្រះពន្លា]]ទតល្ខោន។ ខាងក្នុងកំពែងទី៥ តាំងរោងព្រះបញ្ចក្សេត្រ និង[[ដំណាក់សំរឹទ្ធិ]] ពិមានសំរាន្តភិរម្យ [[ក្រុមបារគូ]] [[បុរោហិត]] និង[[ក្រុមមហាតលិក]]នៅក្នុងកំពែងជាន់ទី៥ នៅ[[ទ្វារយាម]] ព្រលប់នោះតាំងថែវឱ្យកំបាំងកំពូល ៥ [[ត្រឡែងកែវ]]មាន[[ជហ្វាដងក្ដារ]] សុទ្ធតែលាប[[ម្រ័ក្សណ៍]] ជាតិ[[ហិង្គុល]] បិទមាស ឱភាសសោភាភ្លឺផ្លេកពន់ប្រមាណ ហើយធ្វើ[[ប្រាង្គ]]មហាប្រាសាទមួយកំពូល ៥ ជាប្រាសាទសំរាប់ព្រះមហាក្សត្រាធិរាជផ្ទំ សាងព្រះរាជមន្ទីរធំមួយសំរាប់ព្រះស្នំក្រមការប្រចាំយាម ហើយធ្វើប្រាសាទមួយ កំពូល ៣ ជាន់ ជាសំរាប់ព្រះរាជបុត្រី ហើយឱ្យធ្វើព្រះដំណាក់ ៥ ខ្នងសំរាប់[[ព្រះមង្គល]] និងព្រះស្នំទាំង ៥ ឱ្យធ្វើព្រះ[[ដំណាក់]] ៥ ខ្នងទៀតជាសំរាប់ព្រះម្នាងទាំង ៥ ឱ្យធ្វើព្រះដំណាក់ ២ ខ្នងទៀតជាសំរាប់អស់អ្នកចេញឈ្មោះ ហើយខាងក្រោយកំពែងនោះ ឱ្យតាំងឃ្លាំងស្រូវអង្ករ និងឃ្លាំង[[អំបិល]] [[ត្រី]] ១៥ [[ខ្នង]]ខាងត្បូង និងខាងជើង[[កំពែង]]នោះ តាំងឃ្លាំងគ្រាប់រំសេវ ១០ ខ្នងខាងឦសានព្រះរាជវាំងឱ្យតាំង[[ខ្លាងមឿង]]ទុកខាងមុខ។ ប្រាសាទ ព្រះរាជមន្ទីរតូចធំសុទ្ធសឹងចំលួយចំលាក់ ឆ្លាក់ឆ្លៅ លាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាស ឱភាសឆ្អិនឆ្អៅ ដាំនូវកញ្ចក់ ឆ្លូកឆ្លុះ ចាំងសែងព្រះសុរិយា ថ្លាថ្លៃ ក្រៃពេកណាស់។ ហើយស្ដេចឱ្យជីកស្រះស្រង់រងថ្លា សួនច្បារផ្កា ដំណាំ ក្រអូប ល្វឹងល្វើយ ល្អជាអនេក ប្លែកត្រកាលក្នុងព្រះនគរ។
ព.ស. ២០៧១, គ.ស. ១៥២៧, ម.ស. ១៤៤៩, ច.ស. ៨៨៩ ឆ្នាំកុរ នព្វស័ក នោះក្រុមជាង ក្រុមព្រះសុរិយោដី ដែលទៅសាងនគរលង្វែកនោះ សាងព្រះនគរ តាំងពី ច.ស. ៨៨៧ ឆ្នាំរកា សប្តស័ក ដល់ ច.ស. ៨៨៩ ឆ្នាំកុរ នព្វស័ក ត្រូវជា ៣ ឆ្នាំរួចស្រេចសព្វគ្រប់ហើយ ក៏នាំគ្នាចូលទៅក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ទ្រង់ព្រះអំណរសោមនស្សណាស់។ ព.ស. ២០៧២, គ.ស. ១៥២៨, ម.ស. ១៤៥០, ច.ស.៩០០ ឆ្នាំជូត ឯកស័ក ព្រះបាទបរមនាថ បរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជា ព្រះអង្គនាំអស់ព្រះអគ្គមហេសី ស្រីស្នំក្រមការ និងព្រះបរមវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំខ្ញុំព្រះរាជការលើកព្យូហយាត្រា ទាំងជើងទឹក ជើងគោក ចេញចាក ព្រះបរមនិវេសន៍ [[អាណាចក្របន្ទាយមានជ័យ|បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]ទៅគង់នៅព្រះរាជនិវេសន៍ បន្ទាយលង្វែកជាឯកមហាក្រស័ត្រ។
===ទំនាយនគរ===
នៅក្នុងឆ្នាំ[[ជូត]] [[សំរឹទ្ធិស័ក]]នោះ ព្រះបាទបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជា ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ា[[រាជតេជៈ]] ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញ ត្រៀមដំរី សេះ រទេះ ហើយចាត់មន្ត្រីគ្រប់ក្រុម ខ្ញុំព្រះរាជាការឱ្យតាមហែស្ដេចទៅប្រពាតព្រៃ។ ចាត់ស្រេចហើយ មន្ត្រីទាំងពីរនាក់ក៏នាំយកទៅត្រៀមទុក នៅមុខព្រះ[[លាន]] ព្រះ[[បរមរាជវាំង]]។ ដល់ថ្ងៃ ៥ កើត ខែ[[ចែត្រ]] ឆ្នាំ[[ជូត]] វេលាព្រឹក សម្ដេចព្រះបរមនាថបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងនាំព្រះ[[អគ្គមហេសី]] ស្រីព្រះស្នំ[[ក្រមការ]]ចេញអំពីព្រះបរមរាជវាំងឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[កញ្ចោងគជេន្ទ្រា]]។ ឯព្រះស្នំ ក្រុមបរិវារក៏ឡើងជិះ[[ជំនិះ]]តាមចំណាំសព្វខ្លួនទីទៃៗ ស្រេចហើយក៏លើកព្យូហយាត្រា ប្រពាតព្រៃចេញទៅ។ សូរសព្ទរទេះ សេះ ដំរី នោះសន្ធោសន្ធឹក ពន់ប្រមាណ។ លុះដល់មុខ[[ភ្នំត្រៀល]] ក្នុង[[ខែត្រលង្វែក]]នោះទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យឈប់ធ្វើព្រះសុវណ្ណព្រះពន្លាជ័យឡើង គង់ប្រថាប់កំសាន្ត ព្រះ[[ចិន្តា]]។ ខណៈនោះ ព្រះទីនាំងគង់ភក្ដី ព្រះទីនាំង[[ពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធ]]ឈឺ ដួលមួយរំពេច។ អស់[[ហ្ម]]ប្រកបថ្នាំ ពុំស្បើយ ទ្រង់ជ្រាបដល់ក្រោមល្អងធូលីព្រះបាទ ទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា: ព្រះពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធនេះ ធ្លាប់ជិះធ្វើសង្គ្រាមមានជ័យច្រើនគ្នា លុះត្រាតែបានសំរេចផែនដី។ ឥឡូវមកមានជំងឺដូច្នេះ បើនរណាមើលជាអញនឹងឱ្យប្រាក់មួយហាប និង គ្រឿង[[ឧបភោគបរិភោគ]]ឱ្យបរិបូរណ៍ ហើយនឹងឱ្យមានយសសក្ដិជាចៅហ្វាយខែត្រនេះផង។ ខណៈនោះមានតាចាស់ម្នាក់ជាមនុស្សកាន់សីល ឈ្មោះពញា[[ពញាដែក|ដែក]]ជាមេស្រុកចាស់ ក្រោយមកលាចេញពីរាជការមកកាន់រក្សាបង់បត់នៅភ្នំត្រៀលទូលថា: ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រនោះ ប្រហែលជាដើរកាត់មុខអ្នកតាហើយ បានជាមានជំងឺឈឺនេះ។ ឯអ្នកតា និង[[បង់បត់]]នោះកាលផែនដីព្រះបរមរាជា [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២|ពញាយ៉ាត]] ស្ដេចមកសាងព្រះនគរនៅចតុមុខនោះ ព្រះអង្គសាងរូបព្រះ[[ទសមុខ]] ៤ និង ព្រះ[[ឥសូរ]] ព្រះ[[នារាយណ៍]] និងព្រះ[[យាយទេព]] ច្រើនព្រះអង្គ ទ្រង់ប្រតិស្ឋានទុកនៅភ្នំត្រៀល ១ ភ្នំស្រង់ ១ ទុកជាទ្វារព្រះនគរ បង្ការសឹកសង្គ្រាម[[សៀម]] [[លាវ]] ពីទិសខាងលិច ខាងជើងប្រតិស្ឋាន នៅ[[វត្តស្លាកែត]]១ [[វត្តព្រែកអំពិល|ព្រែកអំពិល]]១ [[វត្តវិហារសួគ៌|ព្រះវិហារសួគ៌]]១ ទុកជាទ្វារព្រះនគរ បង្ការសឹកសត្រូវខាង[[យួន]] [[ចាម]] ទៅទិសខាងត្បូង ខាងកើត។ ក្នុងមួយឆ្នាំ ព្រះអង្គតែងតែនាំអង្គព្រះ[[កឋិន]] និង [[គ្រឿងសក្ការបូជា]]នោះ អស់ទៅហើយ ព្រះទីនាំងក៏ពានមកលើទីនេះផង បានជាព្រះទីនាំងនោះពុំស្រួល។ សម្ដេចព្រះបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការត្រាស់ថា:
បើដូច្នោះ ចូរតាឯងយកទៀនធូបទៅបន់ស្រន់ជាប្រញាប់ បើចំពិតដូចសំដីតាឯងនិយាយមែន យើងនឹងឱ្យរង្វាន់ឱ្យពេញចិត្ត។ ខណៈដែលពញាដែក ទទួលទៀនធូបទៅកាលណា ព្រះទីនាំងពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធនោះ ក៏សះជាមួយរំពេច ទើបអស់ព្រះបរមវង្សានុវង្ស និង អគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការទាំងឡាយ ក៏ត្រេកអរលើកហត្ថទៅលើ ហើយសរសើរព្រមគ្នាថា: តាចាស់នេះទាយចំពិតជាត្រូវណាស់។ សេចក្ដីនេះ ជ្រាបដល់ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់មានព្រះសោមនស្សណាស់ ទើបទ្រង់ប្រែនាមភ្នំត្រៀលនោះ ឱ្យឈ្មោះ[[ភ្នំចំពិត]]វិញ ហើយតាំងពញាដែកនោះ ឱ្យធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុក និងព្រះរាជទានប្រាក់មួយ[[ហាប]] [[សំពត់]] [[អាវ]] ១០០ មួយមុខ។ ឯពញាដែក ទទួលហើយ ក្រាបបង្គំទូលថ្វាយថារបស់អស់ទាំងនេះ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ សូមក្រាបបង្គំថ្វាយដាក់ក្នុងព្រះឃ្លាំងជាសំរាប់ចែកចាយសេនាទាហានចុះ ដ្បិតពីរឆ្នាំទៀត សៀមនឹងលើកទ័ពមកចោមព្រះនគរហើយ។ ថាដែលព្រះអង្គស្ដេចព្រះដំណើរមកក្រសាលព្រៃនេះ [[ទំនាយ]]ថា: ព្រះអង្គនឹងបានរបស់ល្អទៅទុកក្នុងព្រះនគរ។
ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រត្រាស់ថា: ម្ដេចក៏តាដែកឯងដឹង ហ៊ានទាយដូច្នេះ។ ទើបពញាដែក ក្រាបទូលថា: ដឹងដោយទេវតាដែលរក្សាភ្នំនេះ ឱ្យនិមិត្តប្រាប់ ហើយទូលថា: តាមទេវតាប្រាប់ហេតុនោះ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ ត្រូវអស់ជីវិតក្នុងគ្រានេះហើយ ហើយត្រូវទៅនៅរក្សាភ្នំត្រៀល ដែលទ្រង់ប្រែឈ្មោះចំពិតនោះ។
លុះក្រាបទូល ចប់សេចក្ដីនោះហើយ ពញាដែកក៏អស់ជីវិត ក្បែរព្រះទីនាំងក្នុងមួយរំពេចនោះទៅ។
ព្រះបាទបរមបពិត្រយល់អស្ចារ្យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យធ្វើបុណ្យរំលាយសពពញាដែកហើយឱ្យប៉ានរូបពញាដែកធ្វើ[[អាស្រម]]ទុកនៅភ្នំនោះបានជាក្នុងភ្នំនោះជាប់ហៅថា អ្នកតាដំបងដែករៀងមកសព្វថ្ងៃនេះ។
ឯព្រះបាទបរមបពិត្រ តាំងតែពីថ្ងៃនោះរៀងមក ទ្រង់បញ្ញត្តិលើក្រមព្រះ[[រាជក្រឹត្យ]][[សង្ឃការី]]ថា: ក្នុងមួយឆ្នាំៗត្រូវរៀបគ្រឿងព្រះកឋិន ចំនួនតាមព្រះជន្មព្រះអង្គនាំទៅថតគ្រប់វត្ត ដែលមានទេព[[ទេវរុក្ខ]] ជាទ្វារព្រះនគរ និងវត្តនានា ដែលមានសិទ្ធិស័ក្ដិនោះរាល់ឆ្នាំ ហើយត្រាស់ថា: ឱ្យលើកព្យូហយាត្រាបាត្រាតទៅទៀត។ ដល់ទៅ[[ភូមិឈើទាលប្រឱប]] ជាព្រំ[[ខែត្រសំរោងទង]] និងខែត្រលង្វែកនោះទ្រង់ឱ្យឈប់ ព្រះទីនាំងតាំងព្រះពន្លា។ លុះដល់ថ្ងៃរសៀលត្រជាក់ ស្ដេចយាងព្រះបាទា ទតទៅយល់ដើមឈើទាលមួយ ធំខ្ពស់ក្រៃលែងនឹងប្រមាណ ហើយមានផែនថ្មមួយផ្ទាំងជាប់នៅ លើបង្កៀបមែកឈើទាលនោះ កំរាស់ ២ ហត្ថ ទំហំ ៥ ហត្ថ ៤ ជ្រុង។ ទ្រង់សង្ស័យណាស់ ទើបត្រាស់សួរអស់អ្នកស្រុកចាស់ទុំ។ អ្នកស្រុកក្រាបទូលថា : "ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំរាល់គ្នា កើតពុំទាន់ដែរ តែឮដោយដូនតានិយាយតមកថា : ថ្មនោះតាំងពីកាលផែនដី ព្រះបាទសម្ដេចព្រះ[[ព្រហ្មចក្រព័ត្រាធិរាជ|បរមព្រហ្ម]] ដែលហៅថា តាព្រហ្ម" ជាឈ្មួញគោ កាលពុំទាន់បានសោយរាជសម្បត្តិនោះ ព្រះអង្គនាំកូនឈ្មួញទៅផ្ទំឃ្វាលគោ ក្រោមដើមឈើទាលនោះ។ វេលានោះមានសត្វត្រកួតមួយ មកជុះដាក់ព្រះអង្គ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ក៏ចាប់យកថ្មនោះចោលទៅ ត្រូវសត្វត្រកួតមួយ មកជុះដាក់ព្រះអង្គ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ក៏ចាប់យកថ្មនោះចោលទៅ ត្រូវសត្វត្រកួតនោះស្លាប់ ធ្លាក់មកដល់ដី។ ឯថ្មនោះក៏នៅជាប់លើមែកឈើទាលនោះ។ សព្វថ្ងៃ តែដល់ថ្ងៃ ៥ កើត ៥ រោច, ថ្ងៃ ៨ កើត ៨ រោច និង ថ្ងៃ ១៥ កើត និង ១៥ រោច កាលណា មានគោមទៅអុជលើដើមឈើទាលនោះ។ ព្រះបរមនាថបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ឃើញអស្ចារ្យក្នុងព្រះរាជហឫទ័យពន់ប្រមាណ ទើបទ្រង់នឹកពីពាក្យ ពញាដែក ក្រាបបង្គំទូលថា: ទ្រង់នឹងបានរបស់វិសេសនោះ ប្រហែលជាថ្ម និងឈើនេះឯងហើយ។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់មេស្មឹលឱ្យធ្វើពិធីសុំថ្ម និង ឈើនោះ ៣ ថ្ងៃ ហើយបង្គាប់ឱ្យរំលំដើមឈើទាលនោះធ្លាក់ទៅក្នុងទឹកស្ទឹងទើបព្រះអង្គឱ្យស្រង់យកថ្ម និងឈើនោះ នាំយកទៅដល់ក្នុងបន្ទាយព្រះនគរទ្រង់ឱ្យធ្លាក់ជាព្រះបាទព្រះ ៨ ព្រះបាទា ឱ្យយកដើមឈើទាលនោះឆ្លាក់ធ្វើជាព្រះរូបព្រះ ពុទ្ធអង្គចតុទិស ឈមព្រះភ័ក្ត្រ និងព្រះបាទ បែរចេញទៅចតុទិស កំពស់ ១៨ ហត្ថ។ ឯព្រះបិដ្ឋិទល់គ្នា។ រួចស្រេច ស្ដេច ប្រតិស្ឋានក្នុងព្រះវិហារលួង ឱ្យឈ្មោះហៅថា [[វត្តត្រឡែងកែង|ព្រះអារាមត្រឡែងកែង]] ហើយទ្រង់ឱ្យសាង [[ទេព្រ័ក្ស]]ឃ្លាំងមឿង ហើយឱ្យសាងព្រះរាជវាំង ស្ដេចគ្រប់ព្រះអង្គ រាជវាំងបុត្រាច្បងគឺសម្ដេចព្រះ[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]នោះ ឱ្យសាងនៅ[[ទួលលាប]] វាំងព្រះរាជបុត្រពៅគឺសម្ដេចព្រះ[[បរមិន្ទរាជា]]ឱ្យសាងនៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំង។ ឯវាំងព្រះរាជវង្សានុវង្សតូចៗ ក្រៅអំពីនោះ ទ្រង់ឱ្យសាងក្នុងបន្ទាយ។ ឯក្នុងកំពែងដំណាក់ប្រាសាទទាំងប៉ុន្មាននោះ សឹងឱ្យឆ្លាក់លាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាសតាមបណ្ដាសក្ដិធំតូច ពុំឱ្យច្រឡូកច្រឡំតាមសក្ដិ។ ខាងមុខព្រះនគរដែលគ្មានភាគបន្ទាយជាន់ខាងក្រៅនេះ ស្ដេចឱ្យសង់រោងព្រះទីនាំងនាវា។ នៅនាកំពង់ទឹកនោះទ្រង់ឱ្យយកថ្មឥដ្ឋ រៀបជាព្រះលាន សំរាប់នាំដំរី សេះ ចំបាំងចុះលាងទឹក និងឱ្យធ្វើព្រះ[[ដំណាក់]]សំរាប់ស្ដេចចុះលយកន្ទោង ធំ តូច ជារុងរឿងប្រពៃ។ ខាងក្រៅបន្ទាយ ក្រៅ[[ស្នាមភ្លោះ]]នោះ ទ្រង់ឱ្យដាំឫស្សីកំរាស់ពីរ[[សិន]]ពី[[ស្នាមភ្លោះ]]ទៅ ទាំង ៣ ជ្រុង ជិតស្និទណាស់ ពុំឱ្យនរណាទៅកាប់កាច់[[ឫស្សី]]បានឡើយ។
===រដ្ឋបាល===
ទ្រង់សាងព្រះនគរមាំមួនដូច្នេះជាសូរេចហើយទើបទ្រង់មានព្រះរាជតំរាស់ថា: កាលព្រះមហាក្សត្រ សោយរាជ្យនៅនគរធំនោះ ត្រាស់ឱ្យធ្វើស្រែវាលពល ក្នុងស្រែមួយកំណត់ពល ១០០០០០ នាក់ ដល់បច្ចុប្បន្នឥឡូវនេះ អាណាប្រជានុរាស្ត្រ តិចជាងពីដើម ឱ្យធ្វើស្រែវាលពលនោះ កំណត់តែចុះពល ១០០០០ នាក់ជាកំណត់។ លុះស្រេចការ សាងព្រះនគរ បវរនិវេសន៍ មហាឋាន នោះរួចស្រេច ព.ស ២០៨២, គ.ស ១៥៣៨, ម.ស ១៤៦០, ច.ស ៩០០ ឆ្នាំ[[ច]] [[សំរឹទ្ធិស័ក]] ទើបស្ដេចមានព្រះតំរាស់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យអស់ខ្ញុំ ក្រុមរាជការ ក្រោមល្អងធូលីព្រះបាទទាំងធំ ទាំងតូច តាំងព្រះរាជពិធីសម្ពោធ ព្រះបរមរាជវាំង ស្រេចហើយ ស្ដេចឡើងប្រាសាទ ព្រះរាជ[[មន្ទីរ]] [[ដំណាក់]]មានទាំងល្បែងរបាំមហោស្រព ថ្វាយ[[ទេយ្យទាន]][[ព្រះសង្ឃ]] ទ្រង់បរិច្ចាគព្រះ[[រាជទ្រព្យ]]ឱ្យជាទានដល់[[ស្មូមយាចក]]គំរប់ ៧ ថ្ងៃរួចឱ្យឆ្លងទាំងព្រះវិហារ[[វត្តត្រឡែងកែង]] នៅមុខព្រះបរម[[និវេសន៍]] ៣ ថ្ងៃ បញ្ចុះសីមា អភិសេកព្រះពុទ្ធរូប [[ចតុទ្ទិស]] និងព្រះពុទ្ធរូបដែលសាងដោយ[[មាស]] [[ប្រាក់]] [[ទង់ហ៊្វា]] [[ស្ពាន់]] [[សំរឹទ្ធិ]] ១០ ទៀតកាលនោះ ដាច់ព្រះរាជទ្រព្យ ដោយធ្វើបុណ្យទាន ជាច្រើនអនេកឯកមហោឡារិក មហាសប្បាយណាស់។ ព្រះអង្គឡើងគង់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ហើយត្រាស់តាំង សម្ដេចព្រះ[[សុគន្ធាមហាសង្ឃ]] [[រាជាគណាធិបតី]] និង [[ទទូងរដ្ឋ]]ទាំង ៧ និង [[មន្ត្រីរដ្ឋ]]ទាំង ៤ (ឯក, ទោ, ត្រី, ចត្វា) សំរាប់ និង [[មន្ត្រីក្រៅតំណែង]]តែងតាំងឱ្យមានក្រុមគ្រប់ក្រសួងមុខងារ ជើងទឹក ជើងគោក ទាំងក្រៅក្នុង ឱ្យសង់ផ្ទះនៅ ឱ្យមានទទឹងមុខក្រោយភ្លោះ ១.២.៣ ក្ដីសុទ្ធតែមានសំគាល់រាល់រូបកាយតាមបណ្ដាសក្ដិមានកំណត់ដោយខ្លួនទីទៃមិនឱ្យច្រឡូកច្រឡំគ្នា។ ទ្រង់តាំងស្ដេចត្រាញ់ទាំង ៥ :
*១. ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអាសន្ទុក]]មួយ មានចៅមឿងស្រុកឡើង ២៤ ស្រុក : [[មឿងស្ទោង]]១ [[ជីក្រែង]]១ [[ព្រំទេព]]១ [[ប្រាសាទដប់]]១ [[ព្រៃក្ដី]]១ [[ស្រងែ]]១ [[ឈើទាល]]១ [[ងន]]១ [[កំពង់លែង]]១ [[កោះកេរ្តិ៍]]១ [[ព្រះកាន]]១ [[ពោធិ៍ររោង]]១ [[សេន]]១ [[នគរ]]១ [[ម្លូព្រៃ]]១ [[ជាំក្សាន្ត]]១ [[វារីសែន]]១ [[ព្រៃសំបួរ]]១ [[កំពូលពេជ្រ]]១ [[ព្រះប្រសប់]]១ [[ត្បែង]]១ [[ព្រះឃ្លាំង]]១ [[គោកសេះ]]១។
*២. តាំងចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]] នៅស្រុក[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]] ឱ្យមានចៅមឿង ៦ ស្រុកឡើងគឺ: ចៅ[[មឿងក្រគរ]]១ [[ត្រង]]១ [[ថ្ពង]]១ [[ខ្លុង]]១ [[តាំង]]១ [[សម្រែ]]១។
*៣. តាំងពញាអរជូន ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]] មានចៅមឿងឡើង ៥ ស្រុក ទ្វារស្រុក ៤ គឺ : ចៅ[[មឿងទួលអង្គុញ]]១ [[ដំបែ]]១ [[ភ្នំព្រះ]]១ [[ទ្វារលោ]]១ [[ទ្វារភក្ដិ]]១ [[ជើងគួរ]]១ ចៅមឿង[[ព្រៃប្រហារ]]១ [[ទ្វាររូង]]១ [[ទ្វាររៀល]]១។
*៤. តាំងចៅពញា[[ធម្មាតេជោ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្របាភ្នំ]] មានចៅមឿងឡើង ៧ ស្រុកគឺ : ចៅ[[មឿងកោះ]]១ ចៅ[[មឿងមេចុង]]១ [[មេកង]]១ [[ស្វាយទាប]]១ [[រំដួល]]១ [[កណ្ដាល]]១។
*៥. តាំងចៅពញា[[ពិស្ណុលោក]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រទ្រាំង]] មានចៅមឿង ៦ ស្រុកឡើងទៅគឺ : ចៅ[[មឿងពាម]]១ [[ជើងព្រៃ]]១ [[ជាន់ជុំ]]១ [[បន្ទាយមាស]]១ [[ស្រែរនោង]]១ [[តាបួរ]]១។ ឯ[[ចៅហ្វាយស្រុក]] ៩ [[ហ៊ូពាន់]] ក៏ឱ្យមានចៅមឿងសំរាប់ខែត្រទីទៃ។
តែងតាំងរួចហើយ សម័យថ្ងៃមួយនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គចេញគង់ចុងព្រះរាជរោងរម ជួបជុំព្រះបរមវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គសេវកាមហាមាត្រ [[បុរោហិត]] [[បណ្ឌិត]][[កវី]] មន្ត្រីតូចធំ ទើបមានព្រះរាជបន្ទូលមង្គលទិព្វពិសេសត្រាស់ថា: ទំនៀមព្រះមហាក្សត្រខត្តិយាវង្ស អំពីបូរាណរាជរៀងមកតែង ទ្រង់គ្រឿងអលង្ការ កកុធភ័ណ្ឌ ចេញឱ្យមន្ត្រីក្រាបបង្គំគាល់ជាប្រក្រតី នោះឃើញលំបាកណាស់ ទើបត្រាស់ឱ្យធ្វើព្រះ[[សភ័គ]] ប្រវែង ៨ ហត្ថ ឱ្យពិចិត្ររចនាដោយសុវណ្ណបុប្ផា[[ដាំជរ]] ជាសំរាប់ព្រះអង្គទ្រង់ជាប្រក្រតីវិញហើយទ្រង់ប្រញប្ដិ ខាងរបៀបក្សត្រីនោះ ព្រះរាជវង្សានុវង្ស [[ជំទាវ]][[ខុនណាង]] តូចធំឱ្យដណ្ដប់ស្បៃប្រវែង ៨ ហត្ថ មានផ្កាភ្ញីជរ ដោយខ័ណ្ឌ ដោយសែសយ តិចច្រើនតាមបណ្ដាស័ក្ដិ ធំតូច។ ក្នុងមួយខ្លួន ឱ្យមានជា ៣ យ៉ាង ឬ ៣ សំរាប់ សំរាប់ស្លៀកដណ្ដប់ដោយមានការណ៍ធំតូច។ វេលាកាលចូលគាល់ ឱ្យដណ្ដប់ស្បៃដែលបញ្ញត្តិ។ ឱ្យសេនាទាហាន កាន់ផ្លិតស្លឹកត្នោត ឯផ្លិតនោះ ឱ្យបិទមាសរាយផ្កាយជាជរប៉ាន់ប៉ាក់។ វេលាណាចូលគាល់ ឱ្យចូលគាល់រាល់ខ្លួនតាមស័ក្ដិ។ ព្រះបរមវង្សានុវង្សខាងក្សត្រាឱ្យបាំងព្រះ[[ក្លស់]] គង់ព្រះរាជយានបិទមាស ព្រះវង្សា ដែលមានយសជាធំ ឱ្យបាំង[[សប្បធម]]ជិះ[[គ្រែក្រញូង]] មនុស្សសែង ៤ នាក់ បាំង[[តាំងយូក្រអែ]] រាយផ្កាយបិទមាស រំយោលមាសយ៉ាងច្រើន។ មន្ត្រីធំ តូច ឱ្យបាំងតាំងយូក្រអែ លាបម្រ័ក្សណ៍ លាបប្រាក់ និង ជាតិហិង្គុលបិទមាសរំយោលយ៉ាងច្រើន។ មន្ត្រីធំ តូច ឱ្យបាំងតាំងយូ ក្រអែ លាបម្រ័ក្សណ៍ លាបប្រាក់ និងជាតិហិង្គុលបិទមាសរំយោលយ៉ាងច្រើនតិច ចុះមកតាមបណ្ដាស័ក្ដិធំតូច។ ឯតាំងយូក្រអែនោះ ធ្វើនឹងស្លឹកត្នោត តែ[[តំលោះ]]ពុំបាន ហើយទ្រង់ព្រះករុណា ឱ្យចៅពញាឧទ័យធិរាជចៅហ្វាយស្រុកខែត្រអាសន្ទុក [[ខ្នងពស់]]១ ឱ្យចៅពញាពិស្ណុលោកខែត្រទ្រាំង ១ ឱ្យចៅពញាធម្មាតេជោ ខែត្របាភ្នំ ១ ឱ្យចៅពញាអរជូន ស្រុកត្បូងឃ្មុំ ១ ឱ្យចៅពញាសួគ៌ាលោក ជាចៅហ្វាយស្រុកខ្នងពស់ ខែត្រពោធិ៍សាត់ ១ ជើងគ្រុសទាំង ៥ នេះ ឱ្យមានដំរី សេះ និង រោងពល សំរាប់ចាំទ្វារ សំរាប់សែងបំរើ ដោយចំនួនតិចច្រើន និង តាមស័ក្ដិធំតូច។
ព.ស ២០៨៣, គ.ស. ១៥៣៩, ម.ស. ១៤៦១, ច.ស. ៩០១ ឆ្នាំកុរ ឯកស័ក អស់មុខមន្ត្រីយល់ ស្ងប់ស្ងាត់សឹកសង្គ្រាមហើយ ក៏យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលការរាជការ សំរេចគ្រប់យ៉ាង ហើយល្មមនឹងរៀប[[ប្រាប្ដាភិសេក]]យ៉ាងធំឱ្យឮព្រះនាម[[ទូរទ័រ]]ទៅនានាប្រទេស។ ទើបព្រះបរមបពិត្រត្រាស់តបវិញថាអស់មុខមន្ត្រីយល់នេះ ក៏គួរណាស់ហើយ តែព្រះខឌ្ដរាជ្យសំរាប់ផែនដី រកពុំទាន់ឃើញ នឹងប្រាប្ដាភិសេកយ៉ាងធំពុំទាន់បាន។ ខណៈនោះពញាពិជ័យសង្គ្រាមសុខ គាល់នៅទីនោះ ក្រាបបង្គំថា : ព្រះខឌ្ដជ័យមង្គលសំរាប់ផែនដីនោះ សំរេចនៅសម្ដេច[[ឥសីភ័ទ្ទសួស]]។ កាលបែកព្រះនគរនឹងព្រះស្ដេចកន នោះសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទនាំយកទៅលាក់បំពួនក្នុងព្រៃណាមិនប្រាកដ តែសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទនោះ ស្រុកកំណើតនៅ[[ខែត្របាទី]] ទីសំណាក់នៅខាងត្បូង[[វត្តភ្នំពេញ]] តែសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទសួសនោះអនិច្ចកម្មទៅហើយ ហើយទីនឹងលាក់ព្រះខឌ្ដនោះ មានតែលាក់ក្នុងព្រៃទាំងពីរអន្លើនេះ គួរចាត់បំរើឱ្យស្វែងព្រៃដើររកព្រះខឌ្ដ និង ព្រះ[[បញ្ចក្សេត្រ]]ក្នុងតំបន់ទាំងពីរអន្លើ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ ពញា[[ពិជ័យសង្គ្រាមសុខ]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលហើយ ក៏បណ្ដាលក្នុងព្រះរាជហឫទ័យឱ្យគិតអំពីព្រះខឌ្ដនោះពន់ប្រមាណ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ចៅពញាពិជ័យសង្គ្រាមសុខថាបើដូច្នោះ ចូរឯងយកចិត្តទុកដាក់ នាំរេហ៍ពល ៥០០ នាក់ ឱ្យមានគ្រឿងកាប់ឆ្ការព្រៃនោះ ទៅរកក្នុងព្រៃទាំងពីរអន្លើនោះកុំឱ្យខាន។ ទើបពញាពិជ័យសង្គ្រាម ក្រាបថ្វាយបង្គំលា ម្នីម្នានាំរេហ៍ពល ៥០០ នាក់ចុះទូកមកដល់ខាងត្បូងភ្នំពេញ ឃើញព្រៃស៊ុបទ្រុប ស្បាតបន្លាច្រើនណាស់ មន្ទិលក្នុងចិត្តហើយក៏ឱ្យរេហ៍ពលកាប់ឆ្ការទៅ តែពុំឃើញព្រះខឌ្ដនោះឡើយ ឃើញតែ[[ប្រាសាទថ្ម]]មួយ នៅទីនោះមាន[[ចារឹក]]អក្សរថា : ព្រះចេតិយ ព្រះ[[ឧណ្ណាលោម]]។ ពញាពិជ័យសង្គ្រាម ក្រឡេកមើលទៅខាងលើ ឃើញកំពូលមុខព្រហ្មឧត្តមប្រសើរណាស់ ហើយគិតថា: ក្រែងសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទសួសយកព្រះខឌ្ដ និងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះទៅកប់ក្នុងព្រះចេតិយនោះ លុះបើកទ្វារនោះចូលទៅទៀតក៏ពុំឃើញ តែក្នុងចិត្តពញាគិតថាទីនេះជាទីវិសេសណាស់ចាំត្រឡប់ទៅវិញ និង ក្រាបបង្គំទូល ឱ្យបានទ្រង់ជ្រាប។ គិតហើយ ពញាក៏នាំរេហ៍ពលទៅខែត្របាទីប្រកាសប្រាប់អ្នកស្រុកថា : បើនរណាដឹងឃើញព្រះខឌ្ដ និង គ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះហ្លួងនឹងព្រះរាជទានជាសម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] សំរេចរាជការផែនដី។
====រកឃើញព្រះខឌ្ដរាជ្យ====
និយាយអំពី ក្រឡាពាស "សួស" នារាត្រីមួយនោះយល់សប្តិថា ឃើញតាចាស់ម្នាក់មកប្រាប់ថា: ឱ្យទៅយកព្រះខឌ្ដ និង គ្យងព្រះបញ្ចក្សេត្រនៅរូងដើមចំបក់យកទៅថ្វាយហ្លួងនឹងបានជាធំ។ លុះព្រឹកភ្ញាក់ឡើងក្រឡាពាស "សួស" ក៏និយាយប្រាប់សប្ដិឱ្យនាងរៀបជាម្ដាយស្ដាប់, ម្ដាយស្រាយនិមិត្តថា យល់សប្តិទៀបព្រឹកនេះ ចំណាំតែឆុតណាស់ដូច្នេះ ឱ្យកូនទៅឡើងមើលក្នុងរូង[[ចំបក់]]ធំនោះឱ្យច្បាស់មើល។ [[ក្រឡាពាស]][[ក្រឡាពាសសួស|សួស]]ទៅដល់ហើយឡើងមើលនៅរូងដើមចំបក់នោះឃើញព្រះខាន់នឹងគ្រឿងព្រះ[[បញ្ចក្សេត្រ]]នោះមែន ក៏អរណាស់ឃ្មាតខ្មីតំរង់ទៅ[[បន្ទាយលង្វែក]]។ មកដល់កណ្ដាលផ្លូវឃើញពញា[[ពិជ័យសង្គ្រាម]]នាំពល ៥០០ នាក់ ទៅស៊ើបសួររកព្រះខាន់នោះហើយ ថាបើនរណារកឃើញ ហ្លួងនឹងឱ្យធ្វើជាសម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]]ផង ទើបក្រឡាពាសសួស ថ្លែងប្រាប់ពញាពិជ័យសង្គ្រាមតាមដំណើរសេចក្ដីគ្រប់ប្រការ។ ទើបពញាពិជ័យសង្គ្រាមនាំក្រឡាពាសសួសត្រឡប់មកព្រះ[[បរមរាជវាំង]]យកសេចក្ដីមកក្រាបបង្គំទូល ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ត្រាស់ចាត់សេនាបតីមន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការឱ្យរៀបគ្រឿងហែមានដំរី សេះ រេហ៍ពលអភិរម្យសែនត្វាន់ ទៅដង្ហែយកព្រះខឌ្ដ និង គ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះមក។ ព្រះអង្គចេញទៅទទួលដល់ក្រៅព្រះនគរ យកមកតំកល់ក្នុង[[ហោ]]បញ្ចក្សេត្រ។ ទ្រង់ទតទស្សនាឃើញគ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះ ទេវរូប ១៣ ព្រះអង្គបាត់ ១២ ព្រះអង្គ ហើយព្រះអង្គទ្រង់តាំង[[សម្ដេចព្រះធម្មរឹទ្ធិ]]ជ័យ ជា[[ឥសីភ័ទ្ទជ័យ|សម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទ]] ហើយឱ្យប្រជុំ[[រាជាគណៈបារគូ]] [[ស្ដេចមាឃ]] មកធ្វើពិធីសាង[[ទេវរូប]] ១២ ព្រះអង្គបង្គ្រប់ជា ២៥ ព្រះអង្គឡើងវិញទុកឱ្យសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទ និង [[ក្រុមបុរោហិត]]រក្សាទុកក្នុងហោព្រះបញ្ចក្សេត្រ ហើយព្រះអង្គយាងទៅតាក់តែង ព្រះ[[ចេតិយ]] ព្រះ[[ឧណ្ណាលោម]] នោះជាព្រះអារាមតាំង[[ចៅអធិការ]] បញ្ចុះសីមា រួចចាត់ឱ្យមានរេហ៍ពលសំរាប់វត្ត ឱ្យនៅថែរក្សាហើយ ព្រះអង្គត្រឡប់មក ព្រះបរមរាជវាំងវិញ។
===របៀបកាត់ក្ដី===
សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាអម្ចាស់ផែនដីនគរខាងកើតនោះឃើញការសង្គ្រាមស្ងាត់ហើយ ក៏ធ្វេសប្រហែសពុំសូវយកព្រះទ័យទុកដាក់នឹងរាជការផែនដី។ ទ្រង់សំរាន្តព្រះរាជហឫទ័យតែនឹងអស់អ្នក[[ស្នំក្រមការ]] ព្រះចិន្ដាភ្លើតភ្លើនទៅដោយនូវ[[ល្ខោន]] [[ចំរៀង]] តូរ្យតន្ដ្រីជានិច្ចកាលជាអលជ្ជី។ ក្នុងឆ្នាំ[[មមី]]នោះក្នុងព្រះរាជនគរខាងកើត អស់រាស្ដ្រប្រជារកស៊ីពុំសូវសុខសាន្ដទាំងជំនួញជួញដូរលក់ ក៏ពុំសូវចំរើនដូចសព្វឆ្នាំ។ ក្នុងវេលាយប់មួយនោះ ទ្រង់ព្រះតំរិះយល់ថា អញសោយរាជ្យនេះមកយូរហើយនៅឡើយតែចិត្ដរាស្ដ្រពុំដឹងស្រឡាញ់អញ ឬប្រែចិត្ដគិតទៅចូលនឹងពញាចន្ទរាជាវិញទេដឹង។ លុះយប់ស្ងាត់ស្ដេចយាងទៅតែមួយអង្គឯងលបស្ដាប់រាស្ដ្រ។ ខណៈនោះទ្រង់ឮរាស្ដ្រជុំគ្នានិយាយថា អម្ចាស់ផែនដីយើងសព្វថ្ងៃនេះមានបុណ្យអស្ចារ្យណាស់ ទ្រង់ព្រះរាជហឫទ័យក៏ធូរទូលាយ យើងសុខសប្បាយមករាល់ឆ្នាំ តែក្នុងឆ្នាំនេះហេតុអ្វីក៏ខាតពុំបានចំរើនផលប្រយោជន៍សោះ។ ហេតុដូចម្ដេចក៏ព្រះបាទអស់ជុំនុំពុំឃើញជុំនុំដោះទុក្ខសុខរាស្ដ្រឲ្យបានរកស៊ីធូរទូលាយឡើងវិញ។ ខណៈនោះសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់បានជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ត្រឡប់ទៅដំណាក់វិញ។ លុះព្រឹកឡើងទ្រង់បង្គាប់[[ព្រះអាល័ក្ស]] និង[[ក្រុមព្រះសុភាធិបតី]]ឲ្យត្រាទុកថាព្រះរាជបញ្ញត្តិឲ្យតុលាការធ្វើទោសអ្នកទោសដែលចាញ់ក្ដីគេឲ្យបែងជាភាគ៣ ឲ្យប្រណីចោលភាគ១ ឲ្យយកតែភាគ២ ជាទីសំរាលជាងពីបុរាណច្បាប់មុន។
សេចក្ដីដែលព្រះស្រីជេដ្ឋាបន្ធូរបន្ថយច្បាប់ឲ្យស្រាលមកនោះ ក៏ជ្រាបដល់សម្ដេចព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា អគ្គមហាបុរសរដ្ឋនគរខាងលិច ទើបទ្រង់មានព្រះរាជបរិយាយត្រាស់សួរអស់មន្ដ្រីកវីរាជបុរោហិតថា តើនគរខាងកើតធ្វើច្បាប់បង្គាប់ឲ្យយកទោសស្រាលនេះត្រូវឬខុស? អស់[[សេវកាមហាមាត្យ]]យកសេចក្ដីក្រាបទូលព្រះករុណាក្រោមល្អងធូលីព្រះបាទថារាស្ដ្រសព្វថ្ងៃក្រីក្រណាស់ ព្រះករុណាគេគិតប្រណីនេះត្រឹមត្រូវហើយ។ ទើបព្រះបរមបពិត្រត្រាស់តបថា អាព្រះស្ដេចកននេះវាជាមនុស្សខូចបានជាវាប្រណីទោសអាពួកដែលធ្វើខុសនោះ។ បើដូច្នេះយើងឲ្យតាំងច្បាប់បង្គាប់ឲ្យលក់អាមនុស្សខូចកាចនោះក្នុងរឿងនីមួយៗឲ្យតាំង[[ក្រយា]][[ពិន័យ]]ជា ៤ ភាគ ចោល ១ ភាគ យកភាគ ៣ ដើម្បីឲ្យអាមនុស្សនោះរាងចាលលែងខូចកាចតទៅទៀត។ សេចក្ដីប្រណីរាស្ដ្រដែលព្រះស្ដេចកនវាបន្ធូរច្បាប់ដូច្នេះនេះគឺធ្វើដើម្បីឲ្យញាតិត្រកូលវាដែលខូចកាចនោះកំរើកចិត្ដលួចប្លន់ តាមជាតិត្រកូលឲ្យបានច្រើនឡើង ហើយយើងនឹងយកតាមវាមិនបានទេ។ [[ឧកញ៉ា]][[សុភាធិបតី]] និងឧកញ៉ា[[មន្ដ្រីធិរាជ]] ក៏ក្រាបបង្គំទទួលព្រះរាជតំរាស់[[តំកល់លើត្បូង]] ហើយកត់ត្រាទុកជាព្រះរាជ[[បញ្ញត្តិ]]ប្រតិបត្ដិតាមតរៀងមក។ នេះនឹងនិយាយថាមានរាស្ដ្រម្នាក់ឈ្មោះ ចៅហ្លួង ប្រពន្ធឈ្មោះឥន្ទ មានក្មួយស្រីម្នាក់ឈ្មោះនាងខ្មា បាវស្រីនាងខ្មាឈ្មោះនាងគាំ។ នៅភូមិជិតនោះមានប្រុសម្នាក់ទៀតឈ្មោះ ចៅពេជ បានជាមានពាក្យរាស្ដ្រទាំងផ្ដាសហៅរួមសេចក្ដីថា ចៅហ្លួងឥន្ធខ្មាគាំពេជ។ ខណៈនោះចៅពេជទៅដណ្ដឹងនាងខ្មាយកមកធ្វើប្រពន្ធ លុះនៅយូរបន្ដិចចៅពេជទៅសហាយ និងនាងគាំជាខ្ញុំនាងខ្មា។ ដោយខ្លាចចិត្ដចៅហ្លួង នាងឥន្ធ ជា[[មា]]ជា[[មីង]] នាងខ្មាជាប្រពន្ធចៅពេជ ក៏គិតនឹងចៅទន់ នាងទានជាខ្ញុំរបស់ខ្លួនឲ្យជួយធុរៈ។ ចៅទន់ នាងទាន ក៏យល់ព្រមនាំពង្រត់នាងគាំចុះទូករត់ពី[[ខែត្រស្រីសឈរ]]ទៅនគរខាងលិច ដើម្បីមិនឲ្យចៅក្រមនគរខាងកើតជំនុំជំរះយកទោសបាន។ ឯចៅហ្លួង នាងឥន្ធលុះព្រឹកឡើងដឹងហេតុហើយក៏នាំបក្សពួក ៦ នាក់ចុះទូកចេញពី[[ខែត្រស្រីសឈរ]]តាមទៅទាន់ចៅពេជនាងគាំនៅ[[កំពង់លង្វែក]]។ ទទួលជាពេលនោះ [[មេគយ]]កំពង់លង្វែកដឹងហេតុការណ៍ទាន់ក៏ចាប់បញ្ជូនចៅពេជនាងគាំទៅឲ្យមេគយធំនៅ[[កំពង់ឆ្នាំង]]។ មេគយនៅកំពង់ឆ្នាំងក៏ជូនខ្លួនទៅឲ្យចៅហ្វាយស្រុកដែលរក្សា[[បន្ទាយខែត្ររលាប្អៀរ]]។ ចៅហ្វាយស្រុកសួរកត់យកចំលើយចៅពេជ ហើយចៅពេជឆ្លើយដោះសាខ្លួនថា ខ្លួនប្រាថ្នានឹងមកថ្វាយខ្លួនជាអម្ចាស់ត្រើយខាងលិច តែចៅហ្លួងជាមាមិនព្រមឲ្យមកទើបបានជាខ្ញុំនាំប្ដីប្រពន្ធរត់មកនេះ។ តែដោយដំណើររបស់ខ្ញុំមិនបានស្ងប់ស្ងាត់ទើបបានជាចៅហ្លួងជា[[មា]]តាមមកទាន់ចាប់ខ្លួនខ្ញុំយ៉ាងនេះ។ ចំលើយចៅហ្លួងឆ្លើយថា ចៅពេជជាប្ដីនាងខ្មាដែលត្រូវជា[[ក្មួយប្រសា]]ខ្ញុំបាទ។ វាផិតនាងខ្មា ទៅ[[សហាយ]]នាងគាំជា[[បាវ]]នាងខ្មា ហើយនាំពង្រត់នាងគាំ ព្រមទាំងយកទ្រព្យរបស់មកជាមួយផង។ [[ចៅក្រម]][[បាឡាត់]]ខែត្រវិនិច្ឆ័យសេចក្ដីថា បើលួចពង្រត់ខ្ញុំគេមកមានក្នុង[[មាត្រា]]១ [[ច្បាប់ក្រមទាសកម្មករ]]ត្រូវមានទោស។ តែក្នុងរឿងនេះលួចខ្ញុំប្រពន្ធឯងនេះ គ្មាន[[មាត្រា]]ច្បាប់ឲ្យចៅពេជមានទោសឡើយ។ [[ចៅក្រម]]កាត់សេចក្ដីដូច្នេះ ចៅហ្លួងមិនសុខចិត្ដ ក៏សុំឲ្យសាលាខែត្របញ្ជូនទៅតុលាការក្នុង[[ខែត្របរិបូណ៌]]។ ឧកញ៉ា[[សុភាធិបតី]] [[មន្ដ្រីកុត្ដរាជ]]កាត់សេចក្ដីតាម[[ច្បាប់]]ត្រូវនឹង[[សាលាខែត្រ]]។ [[គូក្ដី]]មិនសុខចិត្ដនាំក្រាបបង្គំទូលព្រះករុណាមហាចន្ទរាជាធិរាជ ព្រះករុណាទ្រង់កាត់សេចក្ដីថា ប្រពន្ធជាអ្នកទំនុកបំរុង ហើយខ្លួនលួចនាំពង្រត់ខ្ញុំប្រពន្ធឯងនេះ ត្រូវមានទោសធ្ងន់ជាងលួចខ្ញុំអ្នកដទៃ ដូច្នោះអ្នកប្រព្រឹត្ដខុសនេះ ត្រូវឲ្យបណ្ដើរអាក្រោស ៣ ថ្ងៃ ហើយវាយខ្នង ១០០ [[ខ្វាប់]] និង[[ព្រ័ត្រលួស]] ហើយហូតនាងគាំជាខ្ញុំនាងខ្មា និងចៅទន់ ចៅទាន ជាខ្ញុំចៅពេជនាំទៅប្រគល់ឲ្យនាងខ្មាវិញ ឲ្យនាងខ្មាដាក់មេត្រីក៏បានជាប់មេត្រីវិញក៏បាន។ ក្រោយនោះព្រះបរមបពិត្រត្រាស់ឲ្យតែងច្បាប់គ្រប់ក្រម។ ឧកញ៉ាសុភាធិបតី មន្ដ្រីកុត្ដរាជ ក៏ប្រជុំគ្នាតែងច្បាប់តាមព្រះត្រាស់បង្គាប់ ហើយព្រះករុណាក៏ចេញត្រួតត្រារាល់ពេលវេលា។ លុះរួចជាស្រេចហើយ ទើបទ្រង់ឲ្យកិត្ដិយសដល់លោក[[ជំទាវបែរ៉ា]]ជាព្រះ[[មាតាចិញ្ចឹម]]ត្រាស់ព្រះ[[រាជបញ្ញត្តិ]]ថា តាំងពីថ្ងៃនេះទៅនឹងធ្វើ[[ហត្ថ]] ធ្វើព្យាយាមជាអ្វីៗឲ្យយកហត្ថលោកជំទាវបែរ៉ាជាកំណត់។ ហេតុនេះហើយបានជារៀងមក មនុស្សទាំងពួងក៏យកតាមហត្ថបែរ៉ានោះ។ លុះដល់ចេញវស្សា ឆ្នាំ[[មមែ]] [[បញ្ចស័ក]] វស្សានោះ ព្រះបរមរាជមហាចន្ទរាជាទ្រង់មានព្រះ[[រាជឱង្កា]]ថា កាលមុនយើងមានធ្វើព្រះរាជពិធីចេញព្រះវស្សាម្ដងហើយនៅ[[កំពង់ប្រាសាទ]] [[ខែត្រលង្វែក]]។ ក្រោយនោះយើងរវល់តែការសង្គ្រាមមិនទាន់បានធ្វើទេ។ ដូច្នេះតាំងពីថ្ងៃនេះទៅ យើងត្រូវធ្វើ[[ព្រះរាជពិធីអុំទូកលយកន្ទោង]]ផ្ដាច់ព្រះ[[វស្សា]]ម្ដង ៣ រដូវ [[អកអំបុក]] សំពះព្រះខែម្ដង ៣ ថ្ងៃ ជាសណ្ដាប់ព្រះមហាក្សត្រតទៅតាមព្រះរាជពិធីកុំឲ្យខានឡើយ។ នោះនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ដ្រីក៏បានរៀបព្រះរាជពិធីតាមព្រះរាជបញ្ញត្ដិ តាំងពីពេលនោះរៀងមក។ ព្រះរាជពិធីអុំទូកលយ[[កន្ទោង]]នោះរួចមកហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យបើកព្រះរាជទ្រព្យចំណាយជួលសេនាទាហានរេហ៍ពលឲ្យលើកដី[[ខឿន]][[ព្រះវិហារ]]ខ្លះ កាប់ឈើធ្វើគ្រឿងព្រះ[[វិហារ]]ខ្លះធ្វើ[[វត្ដអារាម]]នៅទីដែលតាំងព្រះ[[ពន្លា]]ជ័យឯជើង[[ផ្សារបរិបូណ៌]]។ ព្រះអង្គតែងឡើងទតព្រះនេត្រត្រួតត្រាការនោះរឿយៗ។ ខណៈនោះមានពួក[[ល្ខោន]]ម្នាក់ជាតួ[[ព្រះលក្សណ៍]]ប្រកបដោយលោមឆោមពណ៌ល្អ ថ្វីដៃរាំនោះក៏ឯកណាស់ទ្រង់ប្រោសឲ្យហៅឈ្មោះនេះថានាយ[[កំលោះរូបល្អ]]។ ស្ដេចតែងអញ្ជើញគ្រឿងជិតព្រះអង្គ។ លុះដល់ខែ[[បុស្ស]]ថ្ងៃ[[ចន្ទ]]នោះ កំលោះរូបនោះក៏កាត់សក់តែងខ្លួនចូលទៅក្នុងវាំងអស់ជនទាំងឡាយសរសើររាល់មាត់ថា នាយ[[កំលោះ]]រូបល្អនេះកាត់សក់ម្ដងនេះសមនឹងរូបកាយណាស់ ទាំងព្រះករុណាជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងក៏ពេញព្រះរាជហឫទ័យដែរ ទ្រង់នាំខ្លួនទៅបង្ហាញ[[ព្រះអគ្គទេពី]] និង[[ព្រះស្នំក្រមការ]]។ ព្រះអគ្គមហេសីក៏ក្រាបទូលសរសើរគ្រប់មាត់។ តែនៅពេលនោះទ្រង់ទតព្រះនេត្រទៅឃើញសក់នៅជាប់នឹងកៀន[[ត្រចៀក]] និងកចៅនោះនៅឡើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ថាឲ្យចៅនោះទៅលាងកនោះចេញ។ នាយកំលោះរូបល្អនោះក្រាបថ្វាយបង្គំលាចេញទៅ។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ក្រែងយឺតយូរក៏ក្រឡេកព្រះនេត្រទៅឃើញទាហានក្រុមវាំងពីរនាក់ ទ្រង់ត្រាស់ថាឲ្យទៅជួយលាងកវាឲ្យឆាប់ផង។ ទាហានក្រុមវាំងពីរនាក់នោះឮពុំច្បាស់ស្មានថា ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យយកទៅកាត់ក ក៏ចេញទៅទាន់ឃើញហើយ ក៏ចាប់ចៅនោះចងចំណងប្រាំប្រការឲ្យអង្គុយភាវនានៅវាលខាងត្បូងបន្ទាយហើយប្រហារជីវិត។ ខណៈនោះមានតួល្ខោនម្នាក់ទៀតជាគូនឹងចៅនេះ ហើយជាមិត្ដផង លុះបានដឹងហេតុអស់ហើយក៏ចូលទៅក្រាបបង្គំទូលអម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងលិចឲ្យជ្រាប។ ក្រោយមកទ្រង់យល់ថា បំរើដែលទៅឃាត់នោះមិនទាន់ក៏ឲ្យយួរក្បាលទៅចោលឲ្យដាក់នឹង[[តោក]] ឬ[[តុ]]តំកល់ក្បាលនោះកុំឲ្យខូច ហើយឲ្យចូលមកនឹងបានមើលសក់ មើលមុខផ្លាស់ប្ដូរដូចម្ដេច ឬនៅល្អដូចដើម។ ព្រះរាជបំរើចេញទៅឃើញទាហានក្រុមនោះយួរក្បាលចូលមក ក៏ស្រែកហៅថាស្ដាប់មិនជាក់ទៅកាប់ក្បាលកំលោះ ទ្រង់ប្រោសគេម្ល៉េះហើយទៅកាប់ចោលអាសារឥតការ តែបើបានជាកាប់ហើយកុំឲ្យយួរ ហេតុនេះហើយបានជាជាប់ឈ្មោះហៅ[[ស្រែវាលភូមិកំលោះ]]រហូតរៀងមក។ ឯទាហានក្រុមវាំងទាំងពីរនាក់នោះឮហើយភិតភ័យណាស់ គិតថាខ្លួនមុខជាអស់ជីវិតហើយ រួចក៏ប្រគល់ក្បាលនោះឲ្យទៅព្រះរាជបំរើនាំទៅថ្វាយ ឯខ្លួនក៏រត់គេចពួនព្រៃទៅ។
ទាហានទាំងនោះគិតថា បើខ្លួនខំតែនៅនគរខាងលិចនេះមុខជាហ្លួងឲ្យគេយកទៅសំលាប់មិនខាន ដូច្នោះមានតែរត់ទៅពឹងបារមីហ្លួងខាងកើតវិញទើបជា។ គិតព្រមគ្នាហើយ ទាហាននោះក៏នាំគ្នារត់ទៅ លុះរត់ទៅដល់[[វាលស្រាបអង្កាម]] ទាហានទាំងនោះគិតថាទៅទាំងខ្លួនប្រឡាក់ឈាម ប្រឡាក់ដាវយ៉ាងនេះ តែជួបនឹងកងល្បាតមុខជាគេចាប់យកទៅថ្វាយវិញជាមិនខាន។ គិតដូច្នោះហើយក៏នាំគ្នាចូលទៅងូតទឹកលាងដាវក្នុង[[ត្រពាំង]]វាលស្រាបអង្កាមនោះ “បានជាជាប់ឈ្មោះហៅ[[ត្រពាំងលាងដាវ]]រៀងមក” ។ ឯព្រះរាជបំរើនាំក្បាលនាយកំលោះរូបល្អនោះទៅថ្វាយព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ត្រាស់សួររកទាហានក្រុមវាំងទាំងពីរនាក់នោះ។ ព្រះរាជបំរើក្រាបទូលថា ទាហានទាំងពីរនាក់នោះមុខជារត់ទៅពឹងអាព្រះស្ដេចកនពុំខានឡើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឧកញ៉ា[[ដ៏រុងសេនា]] ចាងហ្វាងទាហាននោះ ឲ្យចាត់ទាហានសេះ ២០ នាក់ឲ្យទៅតាមចាប់យកខ្លួនទាហានក្រុមវាំងទាំងពីរនាក់នោះឲ្យបាន។ ទាំង ២០ នាក់ក៏ស្រូតតាមទៅបានឃើញទាហានក្រុមវាំងទាំងពីរនាក់កំពុងងូតទឹកលាងដាវក៏ចាប់នាំខ្លួនមកក្រាបបង្គំថ្វាយ។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ឲ្យតុលាការពិចារណាសួរកត់ចំលើយតាមច្បាប់។ ទាហានទាំងពីរនាក់នោះឆ្លើយថាខ្លួនស្ដាប់ឮថាទ្រង់ត្រាស់ឲ្យកាត់ក ទើបបានជាកាប់ លុះកាប់ហើយទើបភិតភ័យទើបបានជានាំគ្នារត់ចូលហ្លួងខាងកើតប្រាថ្នាឲ្យរួចជីវិត។ ព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសេនាបតីចេញសំបុត្របញ្ញត្ដិឲ្យលើកលែងហៅហ្លួងខាងកើតឲ្យហៅតែព្រះស្ដេចកន ថាបើនរណាមិនស្ដាប់ និងយកទោសដល់ជីវិត។ បន្ទាប់មកព្រះបាទអ្នកម្ចាស់ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យយកក្បាលនាយកំលោះរូបល្អនោះទៅធ្វើបុណ្យតាមសមគួរ។ ក្នុងខណៈនោះទ្រង់ត្រាស់ឲ្យយកទាហានក្រុមវាំងទាំងពីរនាក់ទៅ[[ប្រហារជីវិត]]ទុកជាបំរាម។
===សង្គ្រាមការពារព្រះនគរ===
====សមរភូមិមហានគរ====
'''{{Main|សមរភូមិមហានគរ (១៥៣០)}}'''
សម្ដេចព្រះចៅ[[មហាចក្រពត្តិ|ចក្រពត្រាធិរាជ]] សម័យថ្ងៃមួយនោះ ចេញគង់ចុងព្រះរោងរមជួបជុំអគ្គមហាសេនា សេនាធីបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការ ក្រាបបង្គំគាល់ តាមតំណែងទើបព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការ ត្រាស់ប្រឹក្សាថា ចៅពញាចន្ទរាជាបានត្រឡប់ទៅក្រុងកម្ពុជាប្រាប់សឹកសង្គ្រាមបានជាធំនោះព្រោះដោយអំណាចរេហ៍ពល ស្បៀងអាហារ គ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ដំរីសេះរបស់យើងឱ្យទៅ។ ឥឡូវបានសំរេចហើយ តែពុំឃើញឱ្យនាំ[[សួយសារ]]មកថ្វាយយើងនៅឡើយ។ ដូច្នេះ យើងគួរលើកទ័ពទៅប្រាបប្រាម ឬធ្វើដោយប្រការដូចម្ដេច ទើប[[អគ្គមហាសេនា]] [[សេនាបតី]] [[មន្ត្រី]]តូចធំ ខ្ញុំ[[រាជការ]] ទទួលព្រះរាជបរិហារ ប្រឹក្សាយល់ព្រម ក្រាបបង្គំទូលថា: កាលចៅពញាចន្ទរាជា ទទួលព្រះរាជឱង្ការទៅទាក់[[ដំរីស]] ហើយមានពុតត្បុតរត់ទៅស្រុកនោះ យើងបានឱ្យបំរើទៅតាមយកខ្លួនមកនោះ ពញាចន្ទរាជាបានសញ្ញាថា បើខ្លួនបានសំរេចព្រះនគរកាលណានឹងនាំសួយសារមកក្រាបទូលថ្វាយ។ ឥឡូវនេះ ពញាចន្ទបានសំរេចហើយ តែកន្តើយព្រងើយទៅនេះ គួរតែយើងលើកយោធាទាហានទៅប្រាបប្រាមឱ្យដឹងថ្វីដៃ។ តែថា ធ្វើដូច្នេះ ដូចជាទាស់នឹងច្បាប់ទំនៀមទៅហើយ ព្រោះដែនដីក្រុងកម្ពុជានេះ ពីដើមជាឯករាជ្យដែរ តែក្រោយមកបានពឹងបារមីផែនដីក្រុងទេពនេះជាច្រើនដងមានទាំងខ្លួនពញាអុង សួគ៌លោកនៅជាតួយ៉ាងសព្វថ្ងៃនេះស្រាប់។ ដូច្នេះ ទូលព្រះបង្គំយល់ថាគួរតែមានព្រះរាជសារឱ្យទៅរំលឹកម្ដងសិន បើកាលណាឃើញថា ចៅពញាចន្ទរឹងទទឹងសឹមយើងលើកទៅធ្វើទោស ឱ្យបានសំរេច។
ព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់អស់មន្ត្រីទៅ ទ្រង់យល់ផ្លូវត្រូវសេចក្ដីហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យតែងព្រះរាជសារ ចាត់ឱ្យចៅពញាមហាទេព មហាមន្ត្រី និង ព្រះ[[រាជវរានុកូល]]ជា[[រាជទូត]] [[ឧបទូត]] [[ត្រីទូត]] អញ្ជើញព្រះរាជ[[សារ]]នោះមកដល់ក្រុង[[កម្ពុជាធិបតី]]។ ទូតទាំង ៣ នាក់មកដល់ក្រៅបន្ទាយនគរក៏ឱ្យបំរើទៅប្ដឹងសេនាបតីតាមជើងសារ ដែលចៅហ្វាយស្រុកពោធិ៍សាត់បញ្ជូនមកនោះគ្រប់ប្រការ។
ក្នុងខណៈនោះ សម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] និងសេនាបតីទាំង ៤ សំរាប់នាំយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបសព្វគ្រប់ហើយ ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រស្ដេចត្រាស់ថា: ជាតិអាសៀមនេះ ចិត្តវាលាមកអាក្រក់ពន់ប្រមាណណាស់បានជាកាលផែនដី ប្រឋមក្ស័ត្រ ខត្តិយាវង្សតំរងរាជ្យក្នុងមហានគរនោះរៀងមក ទ្រង់ឱ្យសាងប្រាសាទរាជដំណាក់ជាន់ក្រៅចាំទទួលព្រះរាជទូតគ្រប់ប្រទេសច្រើនតំបន់នោះ ឥឡូវសៀមវាឱ្យរាជទូតវា អញ្ជើញព្រះរាជសារវាមកនេះត្រូវយើងឱ្យធ្វើព្រះរោង ព្រះពន្លាទទួលព្រះរាជសារនោះ ក្រៅកំពែងព្រះនគរដែរ។ អគ្គមហាសេនា សេនាបតី ទទួលព្រះរាជឱង្ការហើយ ចាត់មន្ត្រីក្រុមមេការ ឱ្យកេណ្ឌរាស្ត្រធ្វើព្រះរោង ព្រះពន្លា រាយទ័ពទាហាន ឱ្យចាំរក្សា ច្រើនសង្កាត់កំណត់តែ ៣ ថ្ងៃ ៣ យប់ ក៏រួចដូចព្រះរាជបញ្ជាការ ទើបក្រុមមេការក៏យកសេចក្ដីចូលទៅប្ដឹងសេនាបតី សេនាបតីយកសេចក្ដីនាំឡើងក្រាបបង្គំទូលទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម័យថ្ងៃនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះចិន្តាថា: រាជទូតសៀមមកនោះយើងនឹងចេញទទួលវាឱ្យរួសរាន់ពេកហាក់ដូចជាយើងកោតខ្លាចវាខ្លាំងណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់លួង[[រាជាមាត្យ]] [[មហាមាត្យ]]ថា: ឱ្យទៅប្រាប់រាជទូតសៀមថា ឱ្យវារង់ចាំ ១៥ ថ្ងៃទៀត [[ព្រះករុណា]]នឹងចេញទទួល។ តែស្ដេចបានអាយ័តរាជាមាត្យ មហាមាត្យថា: ឱ្យចាត់ស្បៀងអាហារនាំយកទៅឱ្យវាឱ្យ[[បរិបូណ៍]]។ ព្រះរាជបំរើទាំងពីរ ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅធ្វើតាមព្រះរាជបញ្ជាគ្រប់ប្រការ។
ក្រោយនោះ ១៥ ថ្ងៃ ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងអលង្ការ មហាឧត្តម ព្រមទាំងព្រះបរមវង្សានុវង្ស និង អគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការចាំដង្ហែស្ដេចព្រះរាជដំណើរទៅប្រថាប់នៅព្រះពន្លាកាក។ លង់លុះព្រឹកព្រាងហើយ ព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គចេញទៅគង់លើ ព្រះរាជហានុកាមាត្យមាស ឱកាសឧត្តម ព្រះបរមវង្សាសេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការ ហែស្ដេចចេញប្រថាប់ លើព្រះ[[ពន្លាកាក]]ខាងជើង[[បន្ទាយ]]ព្រះនគរ ១០ [[សិន]]ប្លាយ។ រាជទូតសៀមទាំង ៣ ក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំថ្វាយព្រះរាជសារ។ ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រទ្រង់ត្រាស់ឱ្យ[[លាម]]ប្រែសេចក្ដី
[[អាលក្ស]]ប្រែថ្វាយថា:
ព្រះរាជសារ សុន្ទរបវរសេដ្ឋា មហាវិមល [[ពលាការ]] សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ព្រះចៅក្រុងមហានគរ បវរធារាវតី ស្រីអយុធ្យា មហារដ្ឋរាជធានី បុរីរម្យ ឧត្តមមហាឋាន ជាសម្ដេចព្រះបិតុលាធិរាជ។
បំរើផ្លូវព្រះរាជមេត្រីមក សម្ដេចព្រះបរមរាជា រាមាធិបតី ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាជាសម្ដេចព្រះ[[អគិនេយ្យោ]]។
បានទ្រង់ជ្រាប។
ដ្បិតក្រុងកម្ពុជានេះ កាលពីដើមតាំងពីផែនដីព្រះ[[លំពង្សរាជា]] ព្រះបាទសម្ដេចព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]]នោះ សៀមបានវាយបែកមហានគរ ពីរបីដង ហើយបានយកមហានគរនេះជាចំណុះទៀត។ ក្រោយមកទៀត ក្នុងផែនដីព្រះបាទសម្ដេចព្រះ[[ធម្មរាជាទី១|ធម្មរាជា]] ព្រះធម្មរាជាក៏មានព្រះរាជសារទៅដល់យើងឱ្យសង្គ្រោះព្រះអង្គផង។ យើងក៏បានជួយបានយកទាំងសម្ដេចព្រះ[[ស្រីរាជា]] ព្រះសុរិយោទ័យទៅទុកក្នុងក្រុងយើង ហើយរាជសម្បត្តិខ្មែរ ក៏យើងឱ្យស្រេចជារបស់សម្ដេចព្រះធម្មរាជា ជាព្រះបិតារបស់សម្ដេចព្រះក្មួយ។ ចំពោះព្រះក្មួយទៀត កាលភិតភ័យក្នុងគ្រា អាព្រះ[[ស្រីជេដ្ឋា|ស្ដេចកន]] វាយបែកព្រះនគរនោះ សម្ដេចព្រះក្មួយ ក៏បានរត់ចូលទៅពឹងបុណ្យបារមីក្រុងទេពបុរី [[រាជអាណាចក្រអយុធ្យា|ស្រីអយុធ្យា]]ដែរ ក្រុងទេពបូរី ក៏ចាត់[[ពលថ្មើរជើង]] និង [[ពលសេះ]] ដំរី ឱ្យជូនសម្ដេចព្រះក្មួយត្រឡប់មកក្រុងកម្ពុជា ហើយព្រះក្មួយបានសន្មតនឹងម៉ឺន[[ពេជ្រពិចិត្រ]]ថា: តែព្រះក្មួយបានសំរេចព្រះនគរកាលណា ព្រះក្មួយនឹងនាំសួយទៅថ្វាយយើងជាព្រះបិតុលា។ ឥឡូវព្រះក្មួយសំរេចព្រះនគរហើយ ម្ដេចឡើយក៏ពុំឃើញនាំសួយសារ ផ្កាមាសទៅថ្វាយយើងតាមទំនៀម ដូច្នេះឱ្យព្រះក្មួយ ចាត់ឱ្យនាំសួយសារ ផ្កាមាស ប្រាក់ទៅថ្វាយយើងជាព្រះ[[បិតុលា]]ឱ្យត្រឹមត្រូវតាមទំនៀម។
ព្រះបរមនាថ បរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជាធិរាជ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបសេចក្ដីក្នុងព្រះរាជសារហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ តែទ្រង់ខំសង្កត់អត់ទុកក្នុងព្រះរាជហឫទ័យ ហើយក្លែងធ្វើជាទ្រង់ព្រះសំរួល ក្អាកក្អាយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ថា ក្រុងកម្ពុជាធិបតី មហាឥន្ទបត្តបុរីនេះ កាលដើមឡើយជានាយកលើនគរនានាទាំងអស់ ទាំងអា[[សៀម]]នេះ ក៏តែងនាំ[[សួយសារ]] មកក្រាបទូលថ្វាយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ក្នុងមហានគរនេះ ពុំដែលខាតខានមួយរដូវឡើយ។ លុះក្រោយមក ដល់ផែនដី ព្រះ[[បទុមសូរ្យវង្ស]] ព្រះអង្គមានព្រះនេត្រទិព្វ ទ្រង់យល់ថា: [[ឝ្រីឥន្ទ្រាទិត្យ|ពញារោង]]នោះ ជាព្រះរៀមផ្ទាល់ព្រះអង្គរួមព្រះមាតាមួយ បែកទៅនៅស្រុក[[សុខោទ័យ]] ក៏ទ្រង់តាំងឱ្យជាឯករាជ្យនៅក្នុងស្រុកនោះឱ្យសៀមទាំង ៧ ស្រុកឡើងស្ដាប់បង្គាប់សម្ដេចព្រះ[[ជេដ្ឋា]]។ ទ្រង់ខ័ណ្ឌព្រំបុរីត្រឹម[[នគររាជសីមា]]។ លុះឥតពីព្រះរោងទៅស្រុកសៀមក៏នៅឱ្យនាំ[[សុវណ្ណបុប្ផា]] [[តំបារផ្កាមាស]]មកក្រាបទូលថ្វាយជាចំណុះស្រុក[[មហានគរ]]តមកទៀត។ លុះដល់ស្រុកសៀមកើតសង្គ្រាមនឹង[[លាវពោះខ្មៅ]] លាវនោះតាំងឡើងជាព្រះមហាក្សត្រទៀត។ លុះដល់ស្រុកសៀមកើតសង្គ្រាមនឹងលាវពោះខ្មៅ លាវនោះតាំងឡើងជាព្រះមហាក្សត្រហើយបានបង្ក្រាបព្រះរាជត្រកូលពញារោងបាន ក៏តាំងខ្លួនជាឯករាជ្យ។ លុះដល់មកផែនដី សម្ដេចព្រះ[[បរមរាមាធិបតី|បរមរាជា]] សៀមឡើងរាជ្យជាសម្ដេចព្រះ[[ឧទង|រាមាធិបតី]] សៀមលើកទ័ពមកធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះបរមរាជា តែពុំបានធ្វើតាមទំនៀមព្រះមហាក្សត្រគឺឱ្យសំបុត្រចុតហ្មាយមកប្រាប់ជាមុនថា សុំធ្វើសង្គ្រាមទេ។ ស្រាប់តែឱ្យលបលើកជាទ័ពមកចោមបំបែកមហានគរដោយខ្មែរពុំដឹងខ្លួន។ ជ័យជំនះនឹងរាប់ថា មានរិទ្ធីអានុភាពក៏ពុំបាន។ កាលយើងទៅនៅស្រុកសៀម ៩ ឆ្នាំនោះទៀតយើងបានសុំឱ្យកងទ័ពមកជួយយើងច្រើនដង ក៏ព្រះចៅ[[ចក្រពត្តិ]]ពុំឱ្យកងទ័ពនឹងស្បៀងអាហារយើងសោះ។ ហេតុតែ កុសលផងរបស់ក្រុងកម្ពុជាធិបតី មិនឱ្យប្រទេសយើងទាបថោក ក៏បណ្ដាលឱ្យព្រះចៅចក្រពត្តិចាញ់ឧបាយកលយើងឱ្យយើងទៅទាក់[[ដំរីស]] យើងក៏រត់មកច្បាំងបានដោយ[[បញ្ញាធិការ]] និង តំរិះប្រាជ្ញាបុណ្យវាសនារបស់យើងទៅ។ តើព្រះចៅចក្រពត្តិមានឱ្យអ្វីជាកំលាំងមក ក៏បានជាឱ្យមកតាមទារសួយសារដូច្នេះ ឥឡូវនេះ បើយើងព្រមថ្វាយ ក៏ជាការឥតប្រយោជន៍ដែរ។ ទ្រង់ត្រាស់តែម៉្លោះហើយ ក៏ទ្រង់ឱ្យអាលក្សតែងព្រះរាជសារ ប្រគល់ឱ្យព្រះរាជទូតទាំង ៣ នាយនាំត្រឡប់ទៅក្រុងទេពបុរី ស្រីអយុធ្យាវិញ។ ព្រះរាជទូតទាំង ៣ នាក់បានឮព្រះបរិហារត្រាស់កណ្ដាលជំនុំ ជាសេចក្ដីផ្ទុញផ្ទាល់ដូច្នោះ ក៏នឹកក្រេវក្រោធពន់ប្រមាណ តែពុំហ៊ានឆ្លើយទាស់ព្រះរាជឱង្ការ ព្រោះសេចក្ដីដែលព្រះអង្គត្រាស់ទាំងប៉ុន្មាននោះជាសេចក្ដីសុចរិត ពិតត្រង់ប្រាកដទាំងអស់ ក៏ថ្វាយបង្គំទទួលព្រះរាជសារហើយ នាំត្រឡប់ទៅក្រាបទូលថ្វាយព្រះចៅចក្រពត្តិវិញ។
ស្ដេចសៀមឱ្យ[[លៀម]]ប្រែព្រះរាជសារទៅមានសេចក្ដីថា:
"ព្រះរាជាសុន្ទរ បវរ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការ ព្រះបរមរាមា មហាចន្ទរាជាធិរាជ រាមាធិបតី សិរីយសោធរ បវរវង្សកូល កំពូលកម្ពុជា មហាឥន្ទបត្តបុរីរម្យ ឧត្តមកុរុរដ្ឋ រាជធានី។ ចំរើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រី តបមកសម្ដេច ព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះចៅក្រុងទេពបូរី ស្រីអយុធ្យាជាសម្ដេចព្រះបិតុលាបានទ្រង់ជ្រាប។
ដ្បិតយើងជាក្មួយបានឃើញព្រះរាជសារ មើលឃើញសេចក្ដីទាស់ច្រើនប្រការណាស់ ពុំត្រូវតាម[[ប្រវេណី]]អំពីបុរាណរាជ្យរៀងមកទេ។ ឯក្រុងកម្ពុជាធិបតី មហានគរនេះជានគរធំ ឧត្តមប្រសើរណាស់ ក្រុងស្រីអយុធ្យាធ្លាប់តែជាចំណុះចុះចូល ថ្វាយ[[សួយសារ]]រៀងមកច្រើន[[ផែនដី]]។ កាលយើងធ្វើសង្គ្រាមនឹងអាព្រះស្ដេចកននោះទៀត ក៏សៀមពុំបានជួយកំលាំង[[សឹក]]អ្វីសោះនឹងឱ្យនាំសួយសារមកថ្វាយសម្ដេចព្រះ[[បិតុលា]]នេះមិនគួរ។ យើងបាន[[ជំនុំ]]យល់ព្រមនឹង[[ព្រះវង្សានុវង្ស]] អង្គ[[អគ្គមហាសេនា]] សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការទាំងប៉ុន្មានទៅយល់ថា សៀមពុំបានមានគុណជួយអ្វីសោះទេមានតែលបលើកជាទ័ពចោរទៅប្លន់រាស្ត្រយកព្រះនគរ ពុំមានព្រះរាជសារណាត់សង្គ្រាមតាមប្រវេណីក្រស័ត្រហើយកំហែងកៀរគ្រួខ្មែរប្រែទុច្ចរិតខ្លាំងណាស់ នឹងជឿស្ដាប់យកជាទីពឹងពុំគួរ។"
សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ចប់ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា:
[[ពញាលង្វែក]]និយាយតមកយើងក្នុងព្រះរាជសារនេះ ឃើញថាជាសេចក្ដីព្រហើនភ្លើនព្រះរាជអាជ្ញាខ្លាំងណាស់ ដូច្នេះមានតែយើងគិតធ្វើសង្គ្រាមនឹងពញាលង្វែកឱ្យឃើញថ្វីដៃម្ដង។ ខ្មែរធ្លាប់បែកនគរនឹងដៃសៀមពីរបីដងហើយ នៅតែពុំទាន់រៀង បើយើងឈ្នះបានព្រះនគរម្ដងនេះទៀត យើងនឹងកៀរយករាស្ត្រឱ្យអស់ពីនគរវាមកទុកក្នុងនគរយើងឱ្យស្យាមប្រទេសនេះរាងចាលថ្វីដៃយើងតទៅ។ តែអស់សេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់ក្រសួងយល់ដូចម្ដេច សេនាបតី មន្ត្រីទាំងពួង ក៏ថ្វាយបង្គំក្រាបទូលថា ទ្រង់ព្រះតំរិះនេះ យើងខ្ញុំទូលព្រះបង្គំយល់ថាត្រូវព្រមៗគ្នា។
ព្រះបាទចក្រពត្តិរាជាធិរាជបានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់អស់មុខមន្ត្រីយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំត្រូវនឹងព្រះតំរិះនោះ ពេញព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ព។ លុះបានរេហ៍ពលមកជួបជុំហើយ នៅព.ស. ២០៧៤, គ.ស. ១៥៣០, ម.ស. ១៤៥២, ច.ស. ៨៩២ ឆ្នាំ[[ខាល]] [[ទោស័ក]] សម្ដេចព្រះចៅ[[ចក្រពត្តិ]] [[រាជាធិរាជ]] ត្រាស់ចាត់មេកងទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ ស្រេច សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់គ្រឿងសំរាប់ពិជ័យយុទ្ធនាស្រេច ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រឈ្មោះ [[ប្លាយមង្គលទ្វីប]] ហើយក៏ឱ្យគោះ[[គង]] ទូង[[ភេរី]] លើកយោធាមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំតាម[[ក្បួនពិជ័យសង្គ្រាម]]ដើរ។ ទ័ពធំមកត្រូវ[[នគររាជសីមា]] និង [[មហានគរ]]។
ឯព្រះបាទបរមបពិត្រ ឧត្តមបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជាធិរាជ ក្រោយរាជទូតសៀមត្រឡប់ទៅវិញនោះ ស្ដេចមានព្រះរាជឱង្ការនឹងអស់មុខមន្ត្រីថា: កាលមុន [[ពញាដែក]]ទាយថា: ពីរឆ្នាំទៀត សៀមនឹងលើកទ័ពនោះ ឃើញហេតុថាត្រូវនឹងទំនាយដែកហើយ។ ពញាដែកនោះ ដូចជាមាន[[ទេវតា]]សណ្ឋិតមាត់ ប្រសិនណាបើគាត់នៅរស់ យើងនឹងតាំងគាត់ជាហោរាក៏បាន។
ឧកញ៉ាចក្រីទេពក្រាបទូលថា: ពញាដែកនោះ កាលទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានរង្វាន់ឱ្យធ្វើជា[[ចៅហ្វាយស្រុកលង្វែក]] និងប្រាក់មួយ[[ហាប]] ហើយនិង[[សំពត់]]អាវ ១០០ មួយមុខនោះគាត់មិនទទួលទេ។ គាត់ថាឱ្យទុកចែកសេនាទាហានចុះ សំដីនេះ ឃើញថាគាត់គ្មានចិត្តលោភសោះ បើទុកជាគាត់រស់នៅក៏ពុំព្រមចូលធ្វើ[[រាជការ]]ដែរ ដែលគាត់ទៅជាបិសាចបានជាគូនឹងបិតាទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំនេះ ឃើញប្រសើរជាង។
ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់បញ្ញត្តមុខងារថែមទៀតថា: ឱ្យ[[ព្លីការ]] ឱ្យគ្រប់រដូវចូលឆ្នាំ និង ចេញចូលវស្សា ហើយនិងភ្ជុំបិណ្ឌនៅកន្លែងពញាពេជ្រ និង ពញាដែកនោះ កុំឱ្យខ្វះខាតឡើយ ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យសមហាត់ សេនាទាហានទុកបំរុងរាជការកុំឱ្យធ្វេសប្រហែស។
ឯបំរើសេះ ខាងក្រុងកម្ពុជា ដែលឱ្យទៅស៊ើបកិច្ចរាជការ ក្នុងក្រុងទេពនោះដឹងថា សៀមឱ្យកេណ្ឌរេហ៍ពលមកត្រៀមទ័ពហើយ ក៏ប្រញាប់មកប្ដឹងសេនាបតី សេនាបតី នាំយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលព្រះបាទជា[[អម្ចាស់]]។ ស្ដេចទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពតាមជនបទតូចធំថែមទៀត។ លុះមកជួបជុំហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ សម្ដេចព្រះ[[រាមា]] ជាព្រះ[[ឱរសាធិរាជ]] និង សម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] នៅចាំក្រោយព្រះមហានគរ ចាត់ដូច្នេះរួចហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់អស់មុខមន្ត្រីតូចធំថា បើយើងចាំទទួលទ័ពសៀមក្នុងព្រះនគរនោះឃើញថាអស់រាស្ត្រ ដែលនៅតាមផ្លូវមុខសឹកនឹងទៅជា[[ឈ្លើយ]][[សៀម]]ប្រាសវិនាសពីភូមិលំនៅអស់ពុំខាន។ ដូច្នេះ អញយល់ថា យើងត្រូវលើកទ័ពទៅទទួលទ័ពសៀម នៅទីប្រទល់ដែនទើបជា។
នោះអស់មុខមន្ត្រី ក៏ក្រាបទូលថា ទ្រង់ព្រះតំរិះយល់សេចក្ដី ទ្រង់[[ព្រះមហាករុណា]]ដល់ប្រជានុរាស្ត្រនេះជាត្រឹមត្រូវណាស់។
ទើបព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យក្រុមព្រះរាជគ្រូបុរោហិត និង ក្រុមពិជ័យរាជហោរាតាំងព្រះរាជពិធីប្រក់ពលស្រេច លុះបាន[[ឫក្ស]]ជា[[ពេលា]]ល្អហើយ សម្ដេចព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ផែនដី ស្ដេចទ្រង់គ្រឿង[[អលង្ការ]]សំរាប់[[រាជ្យ]] ចេញរណយុទ្ធឡើងគង់លើព្រះទីនាំង[[ពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធកុញ្ចរ]]ក្លាខ្លាំងបាំងនូវបវរ[[ស្វេត្រច្ឆ័ត្រ]]មានជាន់ ៧ ដោយពុំទាន់[[ប្រាប្ដាភិសេក]]នៅឡើយ ហើយទ្រង់ចាត់ឱ្យអស់[[អគ្គសេនាចតុរង្គ]]ជាទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ ព្រមដោយគ្រឿងអភិរម្យរាជនានា និង [[ដាវ]] [[កាំភ្លើង]] គ្រឿងប្រដាប់សំរាប់យុទ្ធ[[ទង់ជ័យ]] ប្រពៃថ្លៃថ្លា និង[[សេះសឹក]] សន្ធឹកមហិមា។ នោះព្រះពិជ័យរាជហោរាគោះគង ទូងភេរី ព្រះរាជគ្រូបុរោហិត ថ្វាយទឹក[[ស័ង្ខ]] [[ប្រាប្ដាភិសេក]]ហែទង់ជ័យផ្លុំត្រែស័ង្ខ [[សុរិយាតន្ត្រី]] ដំណើរក្បួនទ័ពចេញអំពីព្រះនគរ តាមរយៈផ្លូវទៅដល់ស្រុក[[ពោធិ៍សាត់]]។
ឯទ័ពសៀម លុះមកដល់[[ស្រុកនាងរង]] ក៏រំលងមកដល់[[ស្រុកមហានគរវត្ត]]។ ចៅហ្វាយស្រុកនគរវត្ត កេណ្ឌបានពល ៥០០០ នាក់ ចេញទទួលច្បាំងនឹងទ័ពមុខ។ សៀមបានច្បាំងដោយអាវុធវែងខ្លី ពលស្លុតស្លាប់ទាំងសងខាង តែពលខ្មែរឃើញពលសៀមច្រើនណាស់លប់កំលាំងនឹងទប់ទល់ពុំបានក៏រត់បែកទ័ពចេញទៅទីទៃ។ ទើបចៅហ្វាយស្រុកមហានគរឃើញកងទ័ពខ្លួនបែកទ័ពរត់ចោលខ្លួនដូច្នោះក៏នាំតែទាហានរួមចិត្តចំនួន ៥០ នាក់រត់ទៅដល់ខែត្រពោធិ៍សាត់ជួបនឹងទ័ពហ្លួងត្រេកអរណាស់ ក៏ចូលទៅក្រាបថ្វាយបង្គំគាល់ ក្រាបទូលតាមហេតុសព្វសេចក្ដី ហើយថាដែលទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំរត់ចោលស្រុកនេះមានទោសដល់ជីវិត ស្រេចនៅព្រះករុណាជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស។ ព្រះបាទបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ យល់ថាទ័ពសៀមជាទ័ពក្រស័ត្រ ពលក៏ច្រើនត្រាស់តែម៉្លោះហើយ ក៏តឿនឱ្យគ្រប់នាយកងទ័ពឱ្យលើកចេញពីខែត្រពោធិ៍សាត់ទៅទល់ដែនស្រុកនគរវត្ត។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យតាំងទ័ពនៅមាត់វាលខាងលិចរង់ចាំស្ដាប់ជើងសឹកព្រះចៅចក្រពត្តិ។
ឯព្រះចៅចក្រពត្តិ លុះចៅហ្វាយស្រុកមហានគររត់ទៅហើយ ក៏ឱ្យលើកកងទ័ពចូលទៅក្នុងបន្ទាយមហានគរ ហើយទ្រង់ទតអស់ប្រាសាទរាជរដ្ឋខ្មែរ។ ទ្រង់យល់ល្អត្រកាលណាស់ទ្រង់ត្រាស់សរសើរថា: ស្រុកនេះគប្បីជាស្រុក សម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជសាងថ្វាយព្រះបាទ[[អរិដ្ឋពលពាហនោ]]ជាព្រះបុត្រមែន សមជាស្រុកមហានគរមានក្សត្រាធិរាជ ១២១ ជាចំណុះមែន។ ស្ដេចកំពុងតែត្រាស់សរសើរ ដូច្នេះកងល្បាតសេះចូលទៅក្រាបទូលថា ទ័ពស្ដេចខ្មែរលើកមកតាំងបន្ទាយនៅមាត់វាលខាងលិចចំងាយប្រមាណ ៥០ សិន។ ឯព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់អស់នាយកងទ័ពឱ្យប្រុងខ្លួនគ្រប់គ្នា។ លុះព្រឹកឡើងទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យរៀបក្បួនទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ និង ដំរី សេះសឹកជាសន្ធឹកពន្លឹកមហិមាឱ្យទាហានពាក់អាវ[[ក្រហម]] មួកក្រហម ដែលមានចៅពញាមហាសេនាជាមេកងទ័ពមុខ។ ឯទ័ពឆ្វេងឱ្យព្រះសន្ធរសង្គ្រាមជាមេកងរេហ៍ពលពាក់អាវខៀវ មួក[[ខៀវ]] ប៉ែកស្ដាំឱ្យ[[ចៅពញា]][[ព្រះឃ្លាំងធិបតី]]ជាមេកងរេហ៍ពលពាក់អាវ[[បៃតង]] មួកបៃតង។ ឯទ័ពក្រោយ ឱ្យចៅពញាចក្រីជាមេកងរេហ៍ពល ពាក់អាវ[[ខ្មៅ]] មួកខ្មៅ។ ឯទ័ពហ្លួង រេហ៍ពលពាក់អាវ[[លឿង]] មួកលឿង។ លុះបាននពឫក្សហើយ សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់គ្រឿងសុវណ្ណរាជភូសា ព្រះ[[មណីរតន៍]] សង្វារប្រដាប់ដោយមណីរតន៍ សំរាប់រាជសង្គ្រាម ស្រេចស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំង ប្លាយមង្គលទ្វីបចុះប្រេងបាំងនូវស្វេត្រច្ឆ័ត្រ ៩ ជាន់គង់នៅលើរយាងបិទមាសឱភាសសោភា ហើយឱ្យមន្ត្រីម្នាក់នៅជិះជាកណ្ដាល កាន់កន្ទុយក្ងោកឱ្យមន្ត្រីម្នាក់ទៀតជិះកន្សៃ វាយខ្ជែងឱ្យអស់នាយកង នាយទ័ពជិះ[[ដំរី]] [[សេះ]] សឹក ហើយវាយគងទូងស្គរសុរិយាតន្ត្រី ប្រគុំរងំរអើកកក្រើកលើកទ័ពតំរង់ទៅទ័ពស្ដេចខ្មែរ។
ឯព្រះចៅក្រុងខេមរាប្រទេស វិសេសខត្តិយា មហាចន្ទរាជាធិរាជក្នុងវេលាយប់នោះ ព្រះអង្គត្រាស់ប្រាប់ឱ្យប្រុងខ្លួនគ្រប់នាយកងទ័ព។ លុះព្រឹកឡើង ទ្រង់ចាត់សម្ដេចព្រះរាមាជាព្រះរាជបុត្រាច្បងឱ្យធ្វើជាមេទ័ពមុខគង់ព្រះទីនាំង[[ពិជ័យកុញ្ជរបវរហត្ថី]]ឱ្យចៅពញាសួគ៌ាលោកសុខ កូនពញាពេជ្រ (មឿង) ទី៣ ជាមេទ័ពមុខបង្អស់ឧកញ៉ា[[ចក្រីទេព]] កូនពញាពេជ្រ (មឿង) ទី៤ ជាមេកងទ័ពប៉ែកស្ដាំឱ្យឧកញ៉ា[[យមរាជសួស]]ជាមេកងទ័ព ប៉ែកឆ្វេងឱ្យសម្ដេច[[ព្រះសុទត្ត]]ជាមេកងក្រវែលក្រោយ។ លុះបានដល់ឫក្សល្អហើយ ព្រះរាជគ្រូហោរាចារ្យ អញ្ជើញសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា បរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ព្រះអង្គចូលស្រង់ទឹកមន្តភិសេកហើយ ព្រាហ្មណ៍ថ្វាយទឹកស័ង្ខ រួចទ្រង់គ្រឿង[[សិរីរាជ្យ]] [[អលង្ការ]]បវរពិចិត្រ ពិភិតភូសា សំរាប់ទ្រង់រាជ[[រណយុទ្ធ]] ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[កុញ្ជរគជសារ]]សឹកពន្លឹកចុះប្រេងមហិមា គង់នៅលើ[[រយាង]]ទិព្វមាស បោះបាំងនូវស្វេត្រច្ឆ័ត្រមានមន្ត្រីជិះកណ្ដាលកាន់កន្ទុយ[[មយូរា]]សំរាប់ឱ្យសញ្ញាទ័ព ហើយបង្គាប់ឱ្យមន្ត្រីម្នាក់ជិះ[[កន្សៃ]]សំរាប់វាយ[[ខ្ជែ]]។ ឯអស់មន្ត្រីខ្ញុំរាជការដែលជាសេនាទាហានធំ តូច ក៏ជិះដំរី សេះសឹករាល់ខ្លួនតាមពួកតាមកងជាអធិកពន្លឹកដោយ[[ក្លស់]]ក្លំអភិរម្យ សែនត្វាន់កាន់នូវ[[ទង់ជ័យ]] ប្រពៃថ្លៃថ្លា សស្ត្រាវុធ។ លុះព្រះសុរិយារឿងរះ ស្រឡះនភាកាសស្ដេចត្រាស់ឱ្យសម្ដេចព្រះរាជបុត្រាគឺសម្ដេចព្រះ[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]ចេញទ័ពមុខ ទាហានក៏តគោះគង ទូងភេរីតាំងហ៊ោ ដំណើរពេលទៅជាមុន ឯព្រះទីនាំង គជេន្ទ្រក៏ស្រែក។
====សង្គ្រាមបងប្អូនឯង====
"សាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោម ដែលយើងបានចំលងតាំងពីដើមរហូតមកដល់ត្រឹមនេះបាត់អស់មួយកណ្ឌគឺ[[កណ្ឌ]]ទី១៧ កណ្ឌដែលសំដែងអំពីសង្គ្រាមរវាងព្រះបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជ នឹងព្រះចៅចក្រពត្តិ (ស្ដេចសៀម) និងដែលសំដែងអំពីសង្គ្រាមរវាងសម្ដេចព្រះបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជានិង[[ឱកញាឱង|ចៅពញាអុង]] ដែលជាព្រះរាជបុត្រធម៌ស្ដេចសៀមទៀត។
ឯព្រះរាជពង្សាវតាររបស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យមាននិយាយត្រង់នេះដែរ តែខ្លីណាស់ គឺគ្រាន់តែនិយាយថា ស្ដេចស្រុកសៀមឱ្យរាជសារមកសុំដំរី ទ្រង់ពុំព្រមថ្វាយ។ ស្ដេចសៀមខ្ញាល់ណាស់ លើកកងទ័ពមកច្រើន។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់លើកសេនាទាហានទៅទទួលច្បាំងនៅមហានគរវត្ត។ ទ័ពសៀមបរាជ័យ រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ័ពខ្មែរដេញតាមទាល់តែផុតដែនហើយ ទ្រង់លើកទ័ពត្រឡប់មក[[បន្ទាយមានជ័យ]]វិញ។
លុះដល់ឆ្នាំ[[វក]] [[អដ្ឋស័ក]] ព្រះ[[ធម្មរាជា]] ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យានឹកខ្ញាល់នឹងសម្ដេចព្រះបរមរាជាហើយទ្រង់ប្រឹក្សានឹងសេនាបតី ខ្ញុំរាជការទាំងពួងថា យើងសុំដំរីស អំពីព្រះចន្ទរាជា ព្រះចន្ទរាជាពុំព្រមឱ្យ មិនព្រមនាំរាជសារមកថ្វាយ ជាចំណុះយើង យើងឱ្យលើកកងទ័ពទៅច្បាំងក៏ចាញ់ត្រឡប់មកវិញ។ ឥឡូវឮដំណឹងថា ក្រុងកម្ពុជាកើតសឹកពុំទាន់បានរាបទាប គួរយើងឱ្យលើកទ័ពទៅម្ដងទៀតចុះទើបព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ត្រាស់ឱ្យហៅ ព្រះ[[សិទ្ធានរាជា]]គឺចៅពញាអុង ពីស្រុកសួគ៌លោកមកគាល់ហើយត្រាស់ថា ឥឡូវនេះយើងឱ្យអ្នកលើកទ័ព ទៅវាយស្រុកខ្មែរ បើវាយបានយើងនឹងឱ្យអ្នកសោយរាជ្យនៅទីនោះ។ ចៅពញាអុងក៏ថ្វាយបង្គំទទួលអាសាគ្រប់ប្រការក្រាបថ្វាយបង្គំលាចេញមក។ ទើបព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ទ្រង់ឱ្យកេណ្ឌពលបាន ៩០០០០ នាក់ លុះបាន[[ឫក្ស]]ហើយ ព្រះសិទ្ធានរាជានឹងមន្ត្រី ច្រើននាក់លើកទ័ពជើងគោក ចេញពីក្រុងស្រីអយុធ្យាចូលមកក្នុងដែនក្រុង[[កម្ពុជាធិបតី]]។ ចាត់ឱ្យពញាវាំង "[[វាំងសាន|សាន]]" លើកទ័ពជើងទឹក ៥០០០០ នាក់ចូលមកកាត់ផ្លូវ[[កំពត]]។ ចំណែកព្រះសិទ្ធានរាជា វេលាដែលលើកទ័ពចេញមក ស្ដេចហាមសេនាទាហានថា កុំឱ្យដំណឹងថាព្រះចៅលើកទ័ពមកព្រះអង្គឯង កុំឱ្យឮថា ឈ្មោះយើងឱ្យសោះតែនរណាមិនធ្វើតាមនឹងយកទោសដល់ជីវិត។ ឯចៅហ្វាយស្រុកទល់ដែន ជើងទឹក ជើងគោក ឮរន្ទឺថាស្ដេចសៀមលើកទ័ពមកនោះពុំបានតតាំងច្បាំងឡើយ ហើយប្រមូលគ្រួរត់ចូលព្រៃអស់ទៅ។ ទើបចាត់បំរើឱ្យនាំយកសេចក្ដីចូលមកក្រាបបង្គំទូលសូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបហើយត្រាស់បង្គាប់ឱ្យ ឧកញ៉ាក្រឡាហោម "[[ក្រឡាហោមគាំ|កែវ]]" (គាំ) កេណ្ឌរេហ៍ពល[[ខែត្របាសក្ដិ]] [[ខែត្រព្រះត្រពាំង|ព្រះត្រពាំង]] [[ខែត្រក្រមួនស|ក្រមួនស]] និង[[ខែត្របាទី|បាទី]] [[ខែត្របន្ទាយមាស|បន្ទាយមាស]] បាន ៦០០០០ នាក់ចុះទូកចំបាំងទៅទទួលច្បាំងនឹងទ័ពពញារាជវាំង "សាន" ខាងជើងទឹក។ ឱ្យកេណ្ឌពលពី[[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]] [[ខែត្រកំពង់សៀម|កំពង់សៀម]] [[ខែត្រកំពង់ស្វាយ|កំពង់ស្វាយ]] [[ខែត្របាភ្នំ|បាភ្នំ]] [[ខែត្រព្រៃវែង|ព្រៃវែង]] និង [[ខែត្រសំរោងទង|សំរោងទង]] បានពល ២០០០០០ នាក់ ដំរី ៥០០ និង សេះ ៥០០០។
ថ្ងៃ ៧ [[រោច]] ខែ[[មាឃ]] ឆ្នាំ[[វក]] [[អដ្ឋស័ក]] វេលាបានឫក្សហើយ ស្ដេចឡើងគង់ ព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រ]]ព្រមដោយ[[សេនានិករ]] លើកព្យូហយាត្រាចេញពីព្រះរាជវាំង[[លង្វែក]]តាមរយៈផ្លូវ ដរាបដល់[[បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]។ ស្ដេចបោះទ័ពប្រថាប់នៅក្នុងបន្ទាយនោះ។ វេលានោះមានឧប្បត្តិហេតុជាអស្ចារ្យ មានពោធិមួយដើមនៅទីនោះ ដែលសុគតយូរឆ្នាំកន្លងមកហើយត្រឡប់ជាលូតលាស់រស់ឡើងវិញ។ ក្រមការបានឃើញហេតុនេះហើយ ក៏យកសេចក្ដីទៅក្រាបបង្គំទូលតាមរឿង។ ព្រះអង្គជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះសោមនស្សណាស់។ ស្ដេចយកគ្រឿងសក្ការៈទៅបូជាដើមពោធិ៍នោះ ហើយទ្រង់មានព្រះតំរាស់ត្រាស់នឹងនាយទ័ពថា: ដើមពោធិ៍ដែលសុគតយូរឆ្នាំ ហើយត្រឡប់ជារស់ឡើងវិញនេះត្រូវលើយើងជាវង្សព្រះមហាក្សត្រ ដ៏ប្រសើរក្នុងខេមរាជប្រទេស។ អា "កន" វាជ្រែករាជ្យ យើងបានដោះខ្លួនទៅនៅប្រទេសដទៃ។ យើងចូលមកវិញបានបង្ក្រាបអា "កន" សំលាប់ចោលរាបទាបហើយ។ ឥឡូវសៀមប្រើពញាអុងឱ្យលើកទ័ពមកទៀតគង់តែនឹងចាញ់បារមីយើងមិនខាន។ ពញាអុងជាព្រះរៀមយើង ពុំសូវស្ទាត់ជំនាញក្នុងការសង្គ្រាមឡើងធ្លាប់តែសុខ។ វេលានេះ យើងចង់ចេញប្រជល់ដំរីនឹងពញាអុង តែព្រះអង្គនឹងព្រះអង្គ ព្រោះជាតិជាក្សត្រដូចគ្នា តើអស់អ្នកទាំងពួង យល់ដូចម្ដេច? នាយកងទ័ពទាំងពួង ក៏យល់ព្រមតាមព្រះរាជតំរិះនេះ ទើបទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជាព្រះសន្ធរយសឱ្យតែងព្រះសុភអក្សរទៅដល់ពញាអុងថា:
ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះបរមរាជា រាមាធិបតី សិរីសរិយោវង្ស ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី ចំរើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រីមក ព្រះសិទ្ធានរាជាជាសម្ដេចព្រះរៀម ដែលជាព្រះរាជបុត្រធម៌ស្ដេចសៀម។ ខ្ញុំជាអនុជគិតស្មានថាព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាលើកទ័ពចេញមកនឹងព្រះអង្គឯង ខ្ញុំជាអនុជក៏ចាត់កងទ័ពមកចាំទទួល។ លុះមកដល់ទីនេះហើយ ទើបដឹងថាព្រះរៀម។ សម្ដេចព្រះរៀមយាងមកនេះគឺប្រាថ្នាយកមហាស្វេត្រឆ័ត្រ ក្រុងកម្ពុជាថ្វាយស្ដេចសៀម ប្រយោជន៍នឹងមិនឱ្យវង្សក្រស័ត្រក្រុងកម្ពុជានៅជាឯករាជ្យ ព្រោះសៀមប្រកបតែដោយនូវលោភចេតនាប្រាថ្នាឱ្យក្រុងកម្ពុជានៅក្នុងអំណាចរបស់ខ្លួន។ ឥឡូវព្រះរៀម លើកទ័ពមកនេះ បើខ្ញុំអនុជនឹងតយុទ្ធដោយនូវសេនាទាហាន បើទុកជាឈ្នះ ឬចាញ់ ក៏មិនប្រសើរដែរ ព្រោះយើងទាំងពីរជាមហាក្រស័ត្រមានវង្សតែមួយជាមួយគ្នា ហើយតាំងព្រះទ័យថានឹងយកជ័យជំនះដោយសព្វខ្លួន។ ខ្ញុំអនុជ សុំប្រជល់ដំរី តែព្រះអង្គនឹងព្រះអង្គឱ្យនាយកង នាយទ័ពមើល អំណើះតទៅគ្មានក្រស័ត្រណាហានក្លាចេញប្រជល់ដំរីដូចជាខ្ញុំអនុជ និងព្រះរៀមឡើយ។ បើព្រះរៀមមានជ័យជំនះ ខ្ញុំអនុជនឹងថ្វាយព្រះមហាស្វេតឆ័ត្រ បើព្រះរៀមបរាជ័យឱ្យថយទៅប្រាប់ស្ដេចសៀម កុំឱ្យលោភពីព្រោះក្រុងសៀម និងក្រុងកម្ពុជាធិបតីមានខ័ណ្ឌសីមាដោយឡែកពីគ្នាតាំងពីបុរាណរៀងមក។ បើសម្ដេចព្រះរៀមជ្រាបហើយ ទ្រង់ពុំសព្វព្រះទ័យនឹងប្រជល់ដំរីទេ ឱ្យស្ដេចត្រឡប់ទៅស្រុកសៀមវិញ ហើយឱ្យស្ដេចសៀមរើសនាយទ័ពក្នុងវង្សក្រស័ត្រឱ្យចេញមកប្រជល់ដំរីឱ្យឃើញថ្វីដៃ។ បើព្រះរៀម សព្វព្រះទ័យសុំឱ្យឆ្លើយកំណត់ថ្ងៃ និងវេលាទៅដល់ខ្ញុំអនុជ។
លុះរួចស្រេចហើយ ទើបទ្រង់ចាត់មន្ត្រី ៣ នាក់ និងសេនាទាហាន ៥០ នាក់ឱ្យអញ្ជើញព្រះរាជសារទៅថ្វាយព្រះសិទ្ធានរាជានៅ[[បន្ទាយស្ទឹងដូនកែវ]]ត្រើយខាងលិច។ កងទ័ពសៀមឃើញសួរដឹងសេចក្ដីហើយទៅទូលព្រះសិទ្ធានរាជា ព្រះសិទ្ធានរាជាឱ្យនាំរាជទូតចូលគាល់ក្នុងបន្ទាយ ទ្រង់ទទួលទតព្រះរាជសារជ្រាបសេចក្ដីគ្រប់ប្រការស្ដេចខ្ញាល់ណាស់ មានព្រះបន្ទូលថា: ព្រះចន្ទរាជាមើលងាយយើងក្រែងយើងពុំហ៊ាន ឯយើងជាក្សត្រដ៏ប្រសើរ បើនឹងប្រជល់ដំរីនោះ យើងចូលចិត្តណាស់ហើយ។ ទ្រង់មិនតបរាជសារវិញទេ ផ្ដាំផ្ដែនឹងរាជទូតថា: ដែលម្ចាស់ឯង សុំប្រជល់ដំរីនោះ យើងគាប់ចិត្តណាស់ យើងមិនបានតបព្រះរាជសារទៅវិញទេ ឯងទូលម្ចាស់ឯងថាដល់ថ្ងៃ ៦ រោច ខែ[[ផល្គុន]] ឆ្នាំ[[វក]] នេះឱ្យរៀបចុះ នឹងប្រជល់ដំរីព្រះអង្គនឹងព្រះអង្គនៅ[[វាលព្រះម្លូ]]ក្នុង[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]។
ឯព្រះរាជបំរើទាំងប៉ុន្មានក៏ត្រឡប់មកបន្ទាយមានជ័យវិញ ហើយក្រាបបង្គំទូលគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ ទើបព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះតំរាស់ត្រាស់នឹងនាយទ័ពថា: ពញាអុងគង់តែនឹងចាញ់យើង។ បន្ទាប់មក ស្ដេចឱ្យបង្ហាត់ដំរីមានថ្វី[[ភ្លុក]] ថ្វីជើងស្ទាត់[[ជំនាញ]]ក្នុងការសង្គ្រាមបាន ៥០ ប្រដាប់ដោយគ្រឿង[[អាវុធ]]។ ស្ដេចឱ្យរៀប[[គជេន្ទ្រឰរាឫទ្ធិ]]កំពស់ ៦ ហត្ថទុកសំរាប់ថ្វាយជាព្រះទីនាំងគង់ [[និរភិតគជា]]ជាព្រះទីនាំងរងកំចាត់មារាជាព្រះទីនាំង ព្រះប្រដាប់ដោយស្វេតឆ័ត្រ ចាមរបៃមន សែនត្វាន់បាំងសែងសុរិយា។ ចាត់ឱ្យឧកញ៉ា "[[ឧកញ៉ាម៉ម|ម៉ម]]" កាន់ពល ៥០០០ នាក់ជាទ័ពមុខ ឧកញ៉ាក្រឡាហោម "[[ក្រឡាហោមគាំ|កែវ]] (គាំ)" កាន់ពល ៥០០០ នាក់ជាទ័ពប៉ែកខាងស្ដាំ ឧកញ៉ារាជតេជៈ "[[រាជតេជៈកៅ|សុខ]] (កៅ)" កាន់ពល ៥០០០ នាក់ជាទ័ពប៉ែកឆ្វេង។
លុះដល់ថ្ងៃកំណត់ហើយ ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងតាមក្បួន[[ពិជ័យសង្គ្រាម]]ស្រេច ហោរាថ្វាយឫក្សបុរោហិតថ្វាយស្លុតជ័យមង្គល ស្ដេចចេញប្រថាប់លើកើយវេលាព្រឹកម៉ោង ៧ ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រព្ធរារឹទ្ធិ។ ឧកញ៉ា[[សួគ៌ាលោក]] ជិះ[[ម៉ឺនពេជ្រ (ដំរី)|ម៉ឺនពេជ្រ]]អមស្ដាំ ឧកញ៉ា[[អធិរាជវង្សា]]ជិះ[[ម៉ឺនកែវ (ដំរី)|ម៉ឺនកែវ]]អមឆ្វេង ព្រះ[[រាជវរានុកូល]] ព្រះ[[រាជភក្ដី]] ជិះដំរីអមក្រោយ។ មន្ត្រីក្រៅពីនោះជិះដំរីមុខក្រោយ ឆ្វេងស្ដាំជាលំដាប់លំដោយណែនណាន់តាន់តាប់។
ទើបសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ចាប់ព្រះ[[សុវណ្ណភិង្គារ]] [[កុណ្ឌី]]មាសច្រូចទឹកស្នោទកលើផែនប្រឹថពី ទ្រង់អធិដ្ឋានថា: ខ្ញុំចេញធ្វើសង្គ្រាមនឹងពញាអុងនេះនឹងលោភក៏ទេ គឺស្ដេចស្រុកសៀមប្រកបដោយលោភចេតនា សូមឱ្យខ្ញុំមានជ័យជំនះ នឹងបានញ៉ាំងព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]ឱ្យថ្កើងរុងរឿងតទៅ សូមឱ្យទេពតា ដែលមានទិព្វសោត ទិព្វញ្ញាណជួយជាបន្ទាល់ខ្ញុំឱ្យឃើញអស្ចារ្យក្នុងគ្រានេះ។ ទើបស្ដេចឱ្យគោះគង ទូងភេរី ប្រគុំតូរ្យតន្ត្រី ៣ បទយកជ័យ ស្ដេចលើកព្យូហយាត្រាចេញពីបន្ទាយមានជ័យជាទីរុងរឿងដោយបារមី សូរសព្ទជើងពលថ្មើរជើង និងពលសេះ ដំរីខ្ទ័រផែនដី ដូចជានឹងភ្លូកប្រឹថពី ធូលីហុយត្រឡប់ ងងឹតអ័ព្ទអស់ទិសាដោយអំណាចដែលទ្រង់អធិដ្ឋាន ក៏បណ្ដាលជាអស្ចារ្យមានខ្យល់កួច[[ធូលី]]នោះហុយហើរឡើងទៅលើអាកាសវេហាស៍ទៅមុខទង់ជ័យធំតូចក៏បកលឿនទៅមុខទាំងអស់។ ឯព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រដែលស្ដេចគង់ និង ដំរីទាំងប៉ុន្មានក៏ស្រែកជញ្ជួចខ្ទ័រខ្ទារហាក់ដូចជានឹងស្ទុះបោលចូល។
ចំណែកព្រះ[[សិទ្ធានរាជា]] "ពញាអុង" លុះដល់ថ្ងៃកំណត់សន្យាហើយ ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងតាមក្បួនពិជ័យសង្គ្រាមស្រេច ស្ដេចចាត់កងទ័ព មុខក្រោយឆ្វេង-ស្ដាំ លើកចេញពី[[បន្ទាយស្ទឹងស្វាយដូនកែវ]]មកប្រទះនឹងទ័ពឧកញ៉ាចក្រីជាទ័ពស្រួច។ ឧកញ៉ាចក្រីក៏នាំពលទទួលច្បាំងបានពីរបីល្បើធ្វើហាក់រាទ័ពថយចាំទ័ពហ្លួងមកដល់។ កងទ័ពសៀមស្មានថាទ័ពខ្មែរតិចថយចាំទ័ពហ្លួងមកដល់។ កងទ័ពសៀមស្មានថាទ័ពខ្មែរតិច ក៏ដេញចូលមក នោះឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក ឧកញ៉ាអធិរាជវង្សា ក៏តឿនពលឆ្វេងស្ដាំចូលប្រកាប់ប្រចាក់ពុំរួញរា។ ឯព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ ដែលព្រះសិទ្ធានរាជាគង់នោះ ជ្រុលហួសដល់ទ័ពហ្លួងទើបសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់អង្រន់ព្រះទីនាំងចូលប្រជល់ដំរីនឹងព្រះសិទ្ធានរាជាព្រះសិទ្ធានរាជាក៏ញាក់ព្រះទីនាំងទទួលរងបាន ពីរបី[[ល្បើ]] ពួកទាហានកាំភ្លើងបាញ់ត្រូវព្រះទីនាំងព្រះសិទ្ធានរាជា ជាដំណំស្លុតស្ទើរនឹងដួល នោះសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ចាក់ព្រះសិទ្ធានរាជាត្រូវ[[ឆ្អឹងជំនីរ]]បណ្ដាលឱ្យសុគតលើដំរី កណ្ដាល[[រឿណរង្គ]] ក្នុងឆ្នាំ[[វក]] [[អដ្ឋស័ក]]។
កងទ័ពសៀម ក៏បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ័ពខ្មែរដេញសង្កិនសំលាប់បានពញា[[មហាមន្ត្រី]]១ ពញា[[ពហុលទេព]]១ ពញា[[ពិជ័យនរង្គ]]១ ពញា[[រាមលក្សណ៌]]១ ពលប្រមាណជាពាក់កណ្ដាលត្រូវចាប់បាន[[ឈ្លើយ]] និង ដំរី សេះ ព្រមទាំង[[គ្រឿងឥស្សរិយយស]]របស់ព្រះសិទ្ធានរាជាគឺព្រះពានមាសធំតូច និង គ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើននាំមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ ស្ដេចចាត់នាយកងទ័ពឱ្យនាំសេនាទាហានដេញទ័ពសៀម ដែលឈររក្សា ខែត្រខាងជើងរហូតដល់រអាងសិលារត់ទៅអស់។ ក្រោយនោះ ស្ដេចធ្វើឱ្យព្រះរាជឱង្ការ ប្រាប់ទៅឧកញ៉ាក្រឡាហោមដែលទល់ទ័ពជើងទឹក សេចក្ដីថា: ពញាអុងចាញ់ព្រះបារមីយើង សុគតលើខ្នងដំរីទៅហើយឱ្យពញាក្រឡាហោមខំធ្វើការយកជ័យជំនះឱ្យបាន។ ឧកញ៉ាក្រឡាហោមបានដឹងសេចក្ដី ក៏ប្រាប់អស់នាយកងទ័ពឱ្យបានដឹងរាល់គ្នា ហើយលើកទ័ពចូលលុកពញា[[វាំងសាន]]ក្នុងវេលាយប់កណ្ដាលអធ្រាត្រច្បាំងគ្នារហូតដល់ភ្លឺ។ ទ័ពសៀម ក៏បែកខ្ចាត់ខ្ចាយរត់ត្រឡប់ទៅវិញខ្លះ ចាប់បានជាឈ្លើយខ្លះ ព្រមទាំង[[ទូកចំបាំង]] និងគ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើន។
ឯសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង កាលទ្រង់ធ្វើសង្គ្រាមនឹងចៅពញាអុងបានជ័យជំនះហើយ ស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់ចូលក្នុង[[បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]វិញ ហើយស្ដេចឱ្យបញ្ជូនសៀមឈ្លើយទាំងនោះ ទៅនៅជិត[[ភ្នំចង្កាង]]ក្នុងខែត្រពោធិ៍សាត់ខ្លះ នៅ[[ខែត្របរិបូណ៌]]ឱ្យរក្សាព្រះវិហារ[[វត្តព្រះពុទ្ធលាយលក្ខណ៍]]ខ្លះ។ ទ័ពសៀមខ្លះ ដែលរត់ត្រឡប់ទៅស្រុកវិញ ក៏ទូលស្ដេចសៀមតាមរឿងគ្រប់ប្រការ។ ស្ដេចសៀមនឹករអាកោតខ្លាចព្រះចេស្ដា មិនហ៊ានឱ្យលើកទ័ពមកទៀតឡើយ។ សៀម និង ខ្មែរ ក៏ឈប់ធ្វើសង្គ្រាមនឹងគ្នា។ ក្រោយនោះ ស្ដេចឱ្យអញ្ជើញសពពញាអុងដាក់ព្រះស្ថានរួចស្ដេចឱ្យធ្វើ[[ព្រះមេរុ]]ថ្វាយ[[ព្រះភ្លើង]]ដោយសមគួររើស[[អដ្ឋិធាតុ]]ដាក់[[កោដ្ឋ]]មាសសាងព្រះ[[ចេតិយ]]បញ្ចុះទុកនៅទីនោះ។ ស្ដេចទ្រង់សាងព្រះវិហារមួយនៅក្បែរ[[ដើមពោធិ៍]] ទ្រង់យកព្រះ[[ពាន]]ព្រះស្រីរបស់ព្រះអង្គមួយ ព្រះពានព្រះស្រីរបស់ពញាអុងមួយសាងព្រះពុទ្ធរូប [[បដិមាករ]]មាស ទ្រង់ព្រះភ្នែនជា[[សមាធិ]] ពីរព្រះអង្គប្រតិស្ថានទុកក្នុងព្រះវិហារនោះ។ ស្ដេចទ្រង់បានសាង [[សាលា]] [[កុដិ]] និមន្តព្រះភិក្ខុសង្ឃមកគង់ធ្វើបុណ្យបញ្ចុះសីមាវេរប្រគេនសង្ឃរួចស្រេច ស្ដេចទ្រង់បញ្ញត្តិឱ្យហៅថា [[វត្តពោធិ៍មានបុណ្យ]]។ វត្តនោះនៅក្នុងខែត្រពោធិ៍សាត់។ ទ្រង់តាំង[[ចៅអធិការ]] ងារជា[[ព្រះពោធិវង្ស]]។
ថ្ងៃក្រោយ ស្ដេចលើកពលយោធាពាលានិករត្រឡប់មកព្រះរាជវាំងលង្វែកវិញ។ ស្ដេចគង់ជាសុខសប្បាយ គ្មានសត្រូវមកបៀតបៀន ព្រះនគរបានឡើយ។ ទ្រង់ប្រកបដោយ[[ទសពិធរាជធម៌]] ស្ដេចសោយរាជសម្បត្តិសំបូរ។ គ្រប់មហាជនច្រើនសាសន៍ចូលមកពឹងបារមីបានសេចក្ដីក្សេមក្សាន្ត។
([[សាស្ត្រវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោម]] មានសេចក្ដីដូចតទៅ)
"ពីក្រោមបែរក្បាលផ្អៀង សម្ដេចព្រះបរមរាជាធិរាជជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់បានចំណាប់ស្ដេចកាប់នឹងព្រះសែងដាវត្រូវព្រះអង្សា "ស្មា" ចៅពញាអុងរាជា ព្រះអង្គសួគ៌លោកដាច់ចង្ហូតស្ពាយឆៀង ក៏ដល់ព្រះវិលាល័យក្ស័យព្រះជន្មាយុនៅនាកដំរី ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ។ កាលព្រះមហាក្សត្រ ស្ដេចធ្វើការសង្គ្រាមមានជ័យហើយ សេនាបតី មន្ត្រី យោធាទាហាន ក៏មានចិត្តអំណរតាំងហ៊ោចូលច្បាំង សំរុកគ្រលុកកាប់ទ័ពសៀមឥតសំចៃដៃឡើយ។ ទ័ពសៀមក៏បាក់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយអន្តរាយក្នុងវេលារាត្រីនោះ ទើបព្រះបរមបពិត្រមានព្រះរាជឱង្ការឱ្យចៅពញា[[មហាសេនា]] ចៅពញាយោធាសង្គ្រាម ចៅពញាសួគ៌ាលោក ចៅហ្វាយស្រុក[[បាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក[[នគរវត្ត]] និងចៅហ្វាយស្រុក[[បរិបូណ៌]]ឱ្យឃុំពលដេញតាមទ័ពសៀមឱ្យដល់ផុតដែនកម្ពុជា។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចក៏មានជ័យជំនះដោយ[[ព្រះបញ្ញាធិការចេស្ដានុភាព]]។ វេលានោះទ័ពខ្មែរចាប់បានសៀមឈ្លើយ ១០០០០ ប្លាយនាក់បានដំរី ៩០ ប្លាយបានសេះ ៤៥០ បានដាវកាំភ្លើង គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រទេះគោ គ្រឿង[[ស្បៀងអាហារ]] នូវគ្រឿងបរិភោគ ឧបភោគជាច្រើន។ ឯពលសៀមស្លាប់នៅទីចំបាំង [[ខ្មោច]]រាយរៀងតាមផ្លូវប្រមាណជា [[២០០០០]] នាក់ប្លាយ។ ក្រោយមកសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចឱ្យនាំព្រះសពពញាអុងដាក់លើព្រះទីនាំង ដែលពញាអុងគង់មកធ្វើសង្គ្រាម ទើបស្ដេចលើកក្បួនទ័ពចូលមកបន្ទាយមានជ័យវិញ"។
ខាង[[ទ័ពជើងទឹក]] ពញាយមរាជលើកពលសៀមមកដល់ស្រុកកំពតមកដល់ច្បាំងនឹងចៅពញា[[ពិស្ណុលោក]] ចៅពញា[[អធិកវង្សា]] កងទ័ពខ្មែរមានជ័យ ទ័ពសៀមបរាជ័យចាញ់រត់ទៅស្រុកសៀមវិញ។ ខ្មែរយក[[ដាវ]] [[កាំភ្លើង]] គ្រឿងសស្ត្រាវុធបានជាច្រើន។
ទ័ពគោក ដែលសល់ពលប្រមាណជា [[៥០០០០]] ប្លាយនាក់នោះរត់វិលទៅទូលព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញ។ ស្ដេចសៀមទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ក្រែងថ្វីព្រះហស្ថ សម្ដេចព្រះបរមរាជាណាស់ស្ដេចក៏លែងលើកសឹកសង្គ្រាមទៅទៀត។
លុះដល់ថ្ងៃក្រោយ សម្ដេចព្រះមហាក្សត្រាធិរាជជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចចេញជួបជុំ[[អគ្គមហាសេនា]] ពលទ័ពធំតូចទ្រង់ត្រាស់ព្រះរាជបរិហារថា: ព្រះសពចៅពញាអុងរាជានេះ តើយើងត្រូវធ្វើដូចម្ដេច?
ទើបអស់មុខមន្ត្រីធំតូច ក្រាបបង្គំទូល[[ព្រះករុណា]]ថា: ចៅពញាអុងរាជាជាសម្ដេចព្រះ[[រៀម]]ក៏មែន តែព្រះអង្គនាំទ័ពសៀមមកបំផ្លាញក្រុងកម្ពុជា ខេមរាប្រទេសឱ្យទៅជាឈ្លើយសៀម ឥឡូវនេះទ្រង់បរាជ័យក្ស័យព្រះជន្មទៅហើយ ដូច្នេះទូលព្រះបង្គំយល់ថា: គួរតែបញ្ចុះព្រះសពនេះ ឱ្យតែសមគួរបានហើយ។
ទើបព្រះករុណាពិសេស បរមរាជាធិរាជ ជាម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការថា:
បំណាច់ជា[[ខត្តិយត្រកូល]]រៀង[[ប្រយូរវង្ស]] យើងត្រូវធ្វើតាម[[ទំនៀម]]សមគួរចុះ។ ទើបទ្រង់ព្រះរាជដំណើរទៅស្រង់ព្រះសព ចៅពញាុងដាក់ក្នុងព្រះផែនរតនាស្រេច ហើយទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកេណ្ឌខ្ញុំក្រោម[[ល្អងធូលីព្រះបាទ]]មកធ្វើព្រះមេរុខ្នាតតូចតំកល់ព្រះសព។ លុះស្រេចហើយ ព្រះបរមបពិត្រសិតសាងព្រះ[[អារាម]]ឱ្យកេណ្ឌមនុស្សកាប់ឈើប្រុងគ្រឿងព្រះវិហារ ទើបទ្រង់ត្រាស់នឹងអស់ខ្ញុំរាជការថា: យើងធ្វើសង្គ្រាមម្ដងនេះ ជាការធំលើសលែងសព្វគ្រារហូតដល់ស្ដេចចេញសមយុទ្ធនឹង[[ហត្ថី]]ប្រជល់ដំរី ដូច្នេះ ស្ដេចនឹងសាងព្រះវិហារទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ ព្រះយសតទៅ។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យ[[ជាងទង]] យកព្រះពានព្រះស្រីធំទៅសាងជាព្រះពុទ្ធបដិមាមួយអង្គឱ្យយកព្រះពានព្រះស្រីធំជារបស់ចៅពញាអុង ដែលរើសបាននៅព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ កាលសុគតនោះឱ្យធ្វើជាព្រះពុទ្ធរូបមួយអង្គ ហើយទ្រង់ឱ្យរៀបរាជពិធី[[សង្គ្រាមាជយាសេដ្ឋា]]។ លុះដល់ភ្នាក់ងាររៀបចំស្រេចព្រះមហារាជគ្រូ ក៏អញ្ជើញសម្ដេច ស្ដេចព្រះបរមក្សត្រវិសុទ្ធមកុដ កម្ពុជាធិបតី គង់លើមហាពិជ័យមណ្ឌលថ្នាក់បន្ទាប់សម្ដេចព្រះបរមរាជបុត្រាធិរាជ ថ្នាក់ក្រោមជាន់ទីបី សេនាបតី ឯរាជសេវកាមាត្យជាន់ក្រោមរៀប[[ចតុរង្គកាស]]។ លុះបានឫក្សជាពេលាល្អ ព្រះមហារាជគ្រូបុរោហិត ហោរាចារ្យ ក៏គោះគង ទូងស្គរតូរ្យតន្ត្រី ថ្វាយ[[ទឹកក្លស់]] [[ទឹកស័ង្ខ]] [[មុទ្ធាភិសេក]] ស្រេចតាមកិច្ចព្រះរាជពិធីជា[[សុវត្ថិមង្គលាការ]]តាមការប្រាប[[អរិន្ទរាជសត្រូវ]] មានជ័យហើយ ហើយប្រទានរង្វាន់សេនាទាហានរាល់ខ្លួនស្រេច ស្ដេចចូលព្រះ[[ពន្លា]]វិញ។ ថ្ងៃក្រោយមានសំបុត្រមកថាទ័ពទឹកមានជ័យជំនះ។ ស្ដេចទ្រង់ជ្រាប ទ្រង់ព្រះសោមនស្ស ប្រីតាភិរម្យណាស់ សប្បាយយ៉ាងឆ្អែតឆ្អន់បាត់ឃ្លានបាយ។ វេលានោះ ជាងសាងព្រះវិហាររួចស្រេច ប្រក់ស្បូវអំបែងបិទមាស[[ជហ្វាដងក្ដារ]] ជញ្ជាំង[[ក្ដារ]]ព្រមទាំង[[សាលាកុដិ]]។ ឯព្រះពោធិ៍ ដែលស្លាប់ហើយរស់វិញ នៅមុខព្រះវិហារនោះ ទ្រង់ឱ្យលើកខឿន បិទមាសដើមពោធិព្រឹក្ស លុះស្រេចការព្រះវិហារមែនទែនហើយ ស្ដេចនិមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ ទ្រង់ឱ្យរៀបក្បួនដង្ហែព្រះពុទ្ធរូបទាំងពីរព្រះអង្គ ចូលប្រតិស្ឋានទន្ទឹមគ្នាក្នុងព្រះវិហារ។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យយក[[ស្វេត្រច្ឆ័ត្រ]] ៩ ជាន់ ដែលតាំងលើព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រសំរាប់ទ្រង់មកបាំងថ្វាយព្រះពុទ្ធរូបផង។ ព្រះអង្គឱ្យយកស្វេត្រច្ឆ័ត្រ ៥ ជាន់ដែលតាំងនៅលើព្រះទីនាំងចៅពញាអុងរាជាមកបាំងថ្វាយព្រះពុទ្ធរូប ដែលយកពានចៅពញាអុងសាងនោះ ដាក់ខាងឆ្វេង ហើយហែព្រះសព ចៅពញាអុងរាជាចូលមេរុ ស្ដេចធ្វើបុណ្យសាងព្រះរាជកុសលឆ្លងព្រះវិហារ អភិសេកព្រះតាមព្រះពុទ្ធានុញ្ញាតហើយ ទ្រង់សន្មតដើមពោធិ៍ជា បូព៌និមិត្តនោះឱ្យឈ្មោះថា: [[ព្រះពោធិ៍មានបុណ្យ]]។ ទ្រង់ព្រះរាជទានភ្លើងបូជាព្រះសពចៅពញាអុងរាជាជាព្រះរៀម[[អយ្យកោ]]មួយ ហើយបញ្ចុះព្រះអដ្ឋិទៅក្នុងព្រះចេតិយនៅក្នុងវត្តនោះ ទ្រង់ឱ្យកេណ្ឌពលជាសំរាប់សំរេចការ។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យត្រួតត្រៀមក្បួនទ័ពកៀរឈ្លើយសៀមនឹងត្រឡប់ចូលមកក្នុងព្រះនគរលុះដល់ថ្ងៃកំណត់ ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រចងកញ្ចោងចតុម្មុខ]]ចេញក្បួនទ័ពពី[[បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]។ ស្ដេចយាងដល់[[ខែត្រក្រគរ]] ស្ដេចមានព្រះឱង្ការត្រាស់ថា: កាលយើងធ្វើចំបាំងនឹង[[ស្រីជេដ្ឋា|អាកន]]នោះបានលើកទ័ពមកបោះតាំងបន្ទាយនៅខែត្រពោធិ៍សាត់រៀងមកដល់[[ឧដុង្គ]]។ ឥឡូវនេះគួរយើងចាត់ឱ្យធ្វើព្រះវិហារ ជាគុល និង ជាកេរ្តិ៍តទៅអនាគតដែរ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសាងព្រះវិហារគ្រឿងឈើប្រក់ស្បូវជញ្ជាំងក្ដារ និមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ចាំព្រះវស្សា ទ្រង់ប្រទាននាមវត្តនោះហៅថា[[វត្តហ្លួង]] ក្នុង[[ខែត្រក្រគរ]] ទ្រង់ប្រគេនឈ្លើយ ៤០ នាក់ជាពល។ លុះអភិសេកស្រេច ស្ដេចយាងមកដល់[[ខែត្រក្រង]] ទ្រង់ឱ្យសាងព្រះវិហារមួយទៀត នៅទីដែលកាលទ្រង់តាំងបន្ទាយកទ័ពធ្វើដោយគ្រឿងឈើសុទ្ធ ប្រក់ស្បូវ ជញ្ជាំងក្ដារ និមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ចាំវស្សា ឱ្យហៅថា វត្តហ្លួងទ្រង់ប្រគេន[[ឈ្លើយ]] ៣០ នាក់ជា[[ពល]]សំរាប់វត្ត។ លុះអភិសេកឆ្លងស្រេច ស្ដេចយាងមកដល់[[ស្រុកខ្លុង]]។ នៅទីនេះ ទ្រង់សាងព្រះវិហារមួយទៀត។ លុះឆ្លងរួចស្រេចហើយ ស្ដេចចំលងទ័ពមកដល់[[ស្រុកបរិបូណ៍]] នៅទីនេះប្រគេនឈ្លើយ ៥០ នាក់ជាពលសំរាប់ប្រតិបត្តិ [[វត្តព្រះពុទ្ធលាយល័ក្ខណ៍]] សារាយអណ្ដែត ចង្ហាន់ហុយ។
ក្នុងគ្រា ព.ស [[២១០០]], គ.ស [[១៥៥៦]], ម.ស [[១៤៧៨]], ច.ស. [[៩១៨]] ឆ្នាំ[[រោង]] [[អដ្ឋស័ក]]នោះ ចៅអធិការវត្តព្រះពុទ្ធលាយល័ក្ខណ៍ លោកគង់ទូកសារាយអណ្ដែតនោះទៅបិណ្ឌបាត្រឯ[[នគរវត្ត]] ព្រមដោយនូវព្រះភិក្ខុសាមណេរជាសិស្សានុសិស្ស។ លុះត្រឡប់មកវិញ លោកអុំពានទៅលើ[[អន្លង់ឆ្លាម]] ឆ្លាមកាត់ទូកព្រះទីនាំចក្រពត្តិ សារាយអណ្ដែតនោះដាច់ជាពីរកំណាត់ខាង[[កន្សៃ]] ស្លាប់មនុស្ស ៤៦ នាក់ នៅខាងក្បាល និងកណ្ដាលនោះមានតែចៅអធិការ និងបរិស័ទ ៨៥ នាក់មកដល់ត្រើយឈប់ហើយ ទើបទឹកហូរចូលលិចទូក-ងព្រះទីនាំងនោះទៅ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាប ទ្រង់រំពឹងដោយទិព្វញ្ញាណយល់ថា ទូកនេះជាសំរាប់ចំបាំងប្រាបប្រាមរាជសត្រូវ ឥឡូវតាំងពីពេលនេះតទៅអស់រាជសត្រូវហើយបានជាទេវតាឱ្យនិមិត្តដូច្នេះ។ ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការតែប៉ុណ្ណេះចប់ហើយស្រាប់តែឮសូរតូរ្យតន្ត្រីទាំង ៨ ទិស បណ្ដាខ្ញុំរាជការដែលក្រាបបង្គំគាល់ទាំងប៉ុន្មានក៏សឹងសរសើរព្រះប្រាជ្ញាបារមីគ្រប់ៗគ្នា។ ទើបព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ក្រុមមុខងារឱ្យទៅតាមយកកន្សៃ ទូកសារាយអណ្ដែត ដែលដាច់លិចនោះបានមកវិញហើយ។ ទ្រង់ឱ្យកាត់ទូកសារាយអណ្ដែតខាងក្បាលឱ្យប្រវែងខាងកន្សៃសាងរូបព្រះមហា[[អានន្ទ]] ព្រះ[[សារីបុត្រ]]។ លុះសាងជាសូរេចហើយ ស្ដេចឱ្យធ្វើបុណ្យអភិសេកទេសនាឆ្លង ៧ ថ្ងៃជាសូរេចការបុណ្យនោះ។ ស្ដេចលើកព្រះរាជដំណើរមកដល់[[ខែត្ររលាប្អៀរ]]។ នៅទីនោះទ្រង់ឈប់កសាងព្រះវិហារមួយនៅទី[[បន្ទាយ]]ដែលកាលធ្វើទ័ពនោះ។ ទ្រង់ចេញព្រះរាជទ្រព្យជួលរេហ៍ពលឱ្យលើកដី[[ខឿន]][[ព្រះវិហារ]]។ ការសាងព្រះវិហារវត្តនោះធ្វើល្អជាងព្រះវិហារ[[វត្តក្រគរ]] [[វត្តខ្លុង]] [[វត្តត្រង]]។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសាងព្រះពុទ្ធរូបឈើស្នងព្រះអង្គ មួយព្រះអង្គកំពស់ស្មើព្រះអង្គ ទ្រង់សណ្ឋិតកណ្ដាល។ ទ្រង់ឱ្យសាងព្រះពុទ្ធរូបឈើមួយព្រះអង្គទៀតស្នងព្រះអង្គសំរាប់ព្រះអគ្គមហេសី ព្រះ[[ភគវតី ស្រីទាវធីតា]] កំពស់ស្មើព្រះអង្គ សណ្ឋិតម្ខាងទៀត។ លុះស្រេចការហើយ ទ្រង់ឱ្យនិមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ចាំវស្សារៀបអភិសេកឆ្លងស្រេច ស្ដេចថ្វាយឈ្លើយសៀម ៥០ នាក់ជាពលរក្សាព្រះវិហារ។ រួចស្រេចហើយ ស្ដេចលើកទ័ពហ្លួងត្រឡប់ចូលមកក្រុង[[លង្វែក]] [[រាជធានី]][[មហានគរ]]វិញ។ ឯអស់ឈ្លើយសៀមដែលចាប់បានទាំងប៉ុន្មានទ្រង់ចែករំលែកឱ្យទៅនៅស្រុកធំ តូច ទីទៃៗគ្នាហើយស្ដេច សោយរាជសម្បត្តិជាសុខក្សេមក្សាន្តតរៀងមក ឥតមាន[[អរិន្ទរាជសត្រូវ]]នូវ[[បច្ចាមិត្ត]]មកបៀតបៀនក្នុងខែត្រខណ្ឌព័ទ្ធសីមាអាណាចក្រក្រុងកម្ពុជាធិបតីឡើយ។ កាលនោះ [[ចិន]] [[យួន]] [[ចាម]] [[ជ្វា]]ចូលមកពឹងព្រះរាជសម្ភារបារមីព្រះអង្គជាច្រើន។
ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់កែនទ័ពហើយលើកទៅវាយតទល់គ្នាត្រង់ ‘’ស្ទឹងអង្គរ’’ ត្រង់ភូមិមួយដែលជាប់ឈ្មោះថា‘’[[សៀមរាប]]” រហូតដល់សព្វថ្ងៃដែលជាអនុស្សាវរីយ៍នៃជោគជ័យរបស់ខ្មែរទៅលើសត្រូវសៀម។ នៅក្នុងសង្គ្រាមនេះខ្មែរចាប់បានឈ្លើយសឹកបានជាច្រើន។ ដើម្បីសងសឹកនៅក្នុងឆ្នាំដដែលនោះដែរ ព្រះចៅសៀមទ្រង់បញ្ជាឲ្យពញាអុង(ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះស្រីរាជាដែលត្រូវជាបងជីដូនមួយរបស់ព្រះអង្គចន្ទរាជា) ឲ្យលើកទ័ពជើងគោក៩០០០០នាក់ និងជើងទឹក៥០០០០នាក់ មកវាយនគរខ្មែរជាលើកទី២។ ព្រះអង្គចន្ទរាជាទ្រង់បានលើកទ័ពទៅតទល់នៅ[[ខែត្រពោធិសាត់]]ហើយក៏ទទួលបានជោគជ័យលើទ័ពសៀម ហើយមេទ័ពសៀមស្លាប់អស់ជាច្រើន ទ័ពសៀមស្លាប់អស់ពាក់កណ្តាល ដំរីងាប់អស់ជាច្រើន អាវុធយុទ្ធភ័ណ្ឌក៏ត្រូវរឹបអូសអស់សន្ធឹកសន្ធាប់។ ចំណែកឯពញាអុងត្រូវបានព្រះអង្គចន្ទរាជាទ្រង់កាប់នឹងសែងដាវឲ្យសុគតនៅក្នុងសង្គ្រាមនេះផងដែរ។ រីឯទ័ពជើងទឹករបស់សៀមដែលឡើងគោកត្រង់ឈូងសមុទ្រសៀមនោះក៏ត្រូវក្រឡាហោមខ្មែរវាយឲ្យបាក់ទ័ពថយទៅវិញដែរ។
====វាយសៀមវិញ====
នៅក្នុងឆ្នាំ១៥៣១ឆ្លៀតពេលដែលទ័ពភូមាលើកចូលមកវាយប្រទេសសៀម ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់លើកទ័ពទៅវាយរំដោះយកអាណាខែត្រខ្មែរភាគខាងលិចដែលត្រូវបាត់បង់ក្នុងរាជ្យមុនៗហើយទ្រង់វាយបាន[[ខែត្របស្ចឹមបុរី]]មកវិញ។ ក្នុងឆាំ្ន១៥៥៧ ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់បានលើកទ័ពចូលវាយប្រទេសសៀមម្តងទៀតហើយវាយដណ្តើមយកបាន[[ខែត្រចន្ទបុរី]] និងខែត្រផ្សេងៗទៀតនៅជិតនោះបានមកវិញ។ ហើយព្រះអង្គទ្រង់បានលើកទ័ពទៅវាយសៀមពីរលើកទៀត គឺក្នុងឆ្នាំ១៥៥៩ និងឆ្នាំ១៥៦២ ហើយចាប់យកឈ្លើយសឹកជាច្រើនមកព្រះនគរវិញ។ ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់ចូលទីវង្គត់នៅក្នុង[[រាជធានីលង្វែក]]ក្នុងគ.ស១៥៦៦ ហើយព្រះអធិធាតុរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានគេយកទៅដំកល់ក្នុងចេតិយលើកំពូល[[ភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ]]រហូតដល់សព្វថ្ងៃ។
===ព្រឹត្តិការណ៍ចុងរាជ្យ===
ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ព្រះអង្គនេះមានក្នុងរបាក្សត្រសំដែងថា ទ្រង់មានព្រះរាជបុត្រាពីរព្រះអង្គ ព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គគឺ
*១. ព្រះនាមសម្ដេច[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]
*២. ព្រះនាមសម្ដេចព្រះ[[បរមិន្ទរាជា]]
*៣. ព្រះនាមសម្ដេចព្រះ[[មហាទេវី (លង្វែក)|មហាទេវី]]ក្សត្រីយ៍
ឯសម្ដេចព្រះរាមាធិបតីនោះ ព្រះអង្គតាំងឱ្យជា[[ឧបយោវរាជ]] ក្សត្រកំលោះដែលមានឋានៈជាឧបរាជទី១ [[ឫឧបរាសាំ]]មានវាំងនៅទួលខាងខែត្រលង្វែកមានរោងសេះ រោងដំរី គងយាម។ ឯព្រះ[[បរមិន្ទាធិបតី]]នោះ ទ្រង់តាំងជាមហាឧបរាជ ព្រះរាជាបន្ទាប់គង់ក្នុងបន្ទាយលង្វែក។
ឯព្រះមហាឧបយោវរាជនោះមានព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គ ព្រះនាមព្រះអង្គ[[ចន្ទមូលី]]មានរូបរាងស្អាតល្អប្រពៃ។ នាក្នុងឆ្នាំ[[រោង]] [[អដ្ឋស័ក]]នោះ សម្ដេចព្រះរាមាធិបតី មហាឧបយោវរាជ ព្រះអង្គចង់រួមប្រតិព័ទ្ធនឹងព្រះរាជបុត្រីនោះពន់ប្រមាណណាស់។ មានថ្ងៃមួយ ព្រះអង្គចេញគង់ចុងព្រះរាជរោងដូចប្រក្រតី ទើបព្រះអង្គត្រាស់ជាឧបាយសួរអស់នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីថា: បើយើង គេដាំសារពើដំណាំបានផលផ្លែឡើងនឹងឱ្យអ្នកដទៃស៊ីប្រសើរ ឬស៊ីខ្លួនឯងប្រសើរជាង ខណៈនោះនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីពុំយល់ឧបាយ ក៏ក្រាបទូលថា: ទទួលព្រះរាជទានខ្លួនឯងប្រសើរជាង។
សម្ដេចព្រះមហាឧបយោវរាជ ព្រះអង្គទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រឡប់ចូលទៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំងវិញ ទ្រង់ចូលរួមប្រតិព័ទ្ធនឹងព្រះអង្គចន្ទមូលីជាព្រះរាជបុត្រីអស់ ៧ ថ្ងៃក៏ស្រាប់តែ ឮលាន់ខ្ទ័រខ្ទារទាំងព្រះរាជវាំងហាក់នឹងរលើងរលំព្រះរាជវាំង។ នោះព្រះអង្គស្ទុះចេញមកក្រៅ ឃើញជាស្រុតព្រះរាជវាំង។ ព្រះអង្គស្រែកហៅក្រុមមន្ត្រីសេះឱ្យចងគ្រឿងមង្គលស្សតរនោះ ស្ទុះបោលរួចទាំងគ្រឿងទៅគង់នៅតែសេះមួយនៅជិតខាងព្រះអង្គឈ្មោះអា[[ខ្នារ]]។ ទ្រង់ក៏ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យចងគ្រឿងអាខ្នារនោះ ហើយក៏គង់បរទៅទិសបស្ចឹម។ លុះដល់វាលមួយអន្លើ ព្រះធរណីស្រូបទាំងព្រះអង្គទាំងអាខ្នារសេះនោះទៅបានជាមានឈ្មោះហៅបឹងអាខ្នារស្រុត តែយារៗមកហៅថា ខ្នារស្រុតរៀងមកមានសណ្ឋានវែងពីខាងកើតទៅខាងលិចនៅក្នុងខែត្រលង្វែកសព្វថ្ងៃនេះ។ (ត្រង់ចំណុចអាចថាយករឿងនិទានមកបញ្ចូលដើម្បីបង្កើតនិយាយពីប្រវត្តិ [[បឹងខ្នារស្រុត]])
ឯសម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជា មហាឧបរាជ សម័យថ្ងៃមួយព្រះអង្គស្ដេចទៅថ្វាយបង្គំព្រះ[[ចេតិយ]]នៅ[[ភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ]] តាមរដូវ[[ទ្វារទសមាស]]ចូលឆ្នាំលុះមកដល់[[ភូមិតាដុង]] នោះទ្រង់ទតព្រះនេត្រទៅយល់[[អ្នកទេព]] ជាបុត្រី[[ព្រះដុង]] [[អ្នកជៃ]]នោះមាននូវរូបល្អពន់ប្រមាណ។ ទ្រង់ពេញព្រះស្នេហាណាស់ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យមន្ត្រីទៅសុំពីព្រះដុង្គអ្នកជៃ ប៉ុន្តែព្រះ និងអ្នកទាំងពីរនេះ មិនព្រមថ្វាយទទេថាឱ្យទ្រង់លើកជា[[ថ្នល់]] ហើយឱ្យអ្នកផ្លូវប្រុសមួយស្រីមួយដើរកាន់បណ្ណាការភ័ស្តុភារពីបន្ទាយលង្វែកទៅដល់ភូមិគាត់ទើបព្រមថ្វាយ។
សម្ដេចព្រះបរមិន្ទបរមរាជា ទ្រង់ពិរោធណាស់គិតនឹងលើកសេនាយោធាទៅចាប់ តែខ្លាចទ្រង់ជ្រាបដល់សម្ដេចព្រះវររាជបិតាគិតថានឹងឱ្យលើកផ្លូវទៅជាថ្នល់ទៅក៏មិនគួរ ព្រោះហេតុតែស្រីមួយទៅឱ្យនឿយដល់អាណាប្រជានុរាស្ត្រគិតថានឹងឱ្យចាស់ទុំទៅនិយាយចែចង់អ្នកទេពនោះ ចាស់ទុំចូលភូមិព្រះដុង្គអ្នកជៃពុំបាន ព្រះដុង អ្នកជៃគាត់ចាំយាមមាំមួនណាស់។ ទ្រង់ព្រះស្នេហាក្រៃពេករហូតដល់ជាដួលដំជាព្រះរោគខានចូលគាល់ព្រះវរបិតាច្រើនថ្ងៃ។ សម្ដេចព្រះបរមរាជា ជាសម្ដេចព្រះវរបិតាយល់បាត់ព្រះរាជបុត្រដូច្នេះ ទ្រង់ត្រាស់សួរមន្ត្រី ខ្ញុំរាជការគ្រប់គ្នា មន្ត្រីខ្ញុំរាជការ ក៏យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលគ្រប់ប្រការ។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាប ទ្រង់ព្រួយព្រះរាជហឫទ័យនឹងព្រះរាជបុត្រណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា: ចៅរាមាធិបតី កូនច្បងនោះ វាប្រព្រឹត្តិបទទុច្ចរិត ព្រះធរណីស្រូបស្លាប់ ស្រុតអស់ទាំងព្រះរាជវាំងទៅហើយនៅឡើយតែព្រះបរមិន្ទមួយនេះ អញគិតតែនឹងឱ្យសោយរាជ្យស្នងអញ ព្រោះមានតំរិះប្រាជ្ញាចិត្តក៏សុចរិតល្អ ពុំគួរព្រះដុង អ្នកជៃរឹងទទឹងឡើយ។ ដូច្នេះ គួរឱ្យសេនាទាហានទៅចាប់យកខ្លួនមកធ្វើទោសតាម[[បទព្រះអយ្យការ]]។
ក្នុងខណៈនោះ សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជា ក្រាបបង្គំទូលថា: ព្រះដុងអ្នកជៃនេះមានគុណបំណាច់នឹងផែនដីច្រើនណាស់។ កាលព្រះអង្គជាអម្ចាស់ផែនដីស្ដេចព្រះដំណើរទៅស្រុកសៀមនោះ ព្រះដុង អ្នកជៃនោះសទ្ធាចំណាយឱ្យទ្រព្យសម្បត្តិ ស្រូវ អង្កររបស់ខ្លួនចិញ្ចឹមអាណាប្រជានុរាស្ត្រទុកចាំល្អងធូលីព្រះបាទច្រើនណាស់។ ដល់ទ្រង់ត្រឡប់មកពីស្រុកសៀមហើយធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះស្ដេចកន និងពញាអុងរាជាទៀត ក៏នាយឃ្លាំងទៅខ្ចីស្បៀងអាហារព្រះដុងអ្នកជៃច្រើនម៉ឺន[[ថាំង]]ណាស់ពុំទាន់បានសងគាត់ផង។ ព្រះអង្គពុំទាន់លើកគុណបំណាច់ឱ្យគាត់សោះ ហើយស្រាប់តែយកទោសនេះពុំគប្បីទេ មួយទៀតខាងយើងវិញ បន្ទាយសីមាបីបួនជាន់កសាងបាន ចុះគ្រាន់តែ[[ថ្នល់]]ពីរប៉ុណ្ណោះ ម្ដេចក៏ធ្វើមិនកើត គួរតែសាងទុកឱ្យមានជាព្រះកេរ្តិ៍ឱ្យចំពោះព្រះដុងអ្នកជៃដែលមាន[[គុណបំណាច់]]នោះកុំបីខាន។ ព្រះបាទព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់មន្ត្រីក្រាបបង្គំទូលដូច្នេះ ទ្រង់ត្រូវព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យមន្ត្រីកេណ្ឌរាស្ត្រមកលើកជាថ្នល់ ប្រុសមួយ ស្រីមួយហើយឱ្យឧកញ៉ា[[មហាមន្ត្រី]][[មហាទេព]]នាំ[[បណ្ណាការ]][[ភ័ស្តុភារ]] អ្នកផ្លូវប្រុសដើរថ្នល់មួយឱ្យជំទាវ[[មហាមន្ត្រីមហាទេព]]នាំបណ្ណាការជាអ្នកផ្លូវស្រី ដើរថ្នល់មួយទៅដណ្ដឹងអ្នកទេពបុត្រីព្រះដុងអ្នកជៃថ្វាយព្រះទេពី សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ហើយតាំងព្រះដុងជាសម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] តាំងអ្នកជៃជាជំទាវទេវីសោភី លក្ខណា មហាក្សត្រីបានជាមានឈ្មោះហៅថា ស្រុកឧដុង្គមេជៃរៀងមក តែយាៗមកហៅស្រុកឧដុង្គមានជ័យ ថ្នល់ប្រុស ថ្នល់ស្រីវិញ លុះដល់ឥឡូវនេះ។ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជទ្រង់ព្រះស្នេហានឹងអ្នកព្រះម្នាងទេពបុប្ផានោះណាស់ ទ្រង់តាំងព្រះនាងជាសម្ដេចព្រះទេពធីតាមហាទេវីសោភីក្សត្រី។
ព.ស. ២០៩០, គ.ស. ១៥៤៦, ម.ស. ១៤៦៨, ច.ស. ៩០៨ ឆ្នាំ[[មមី]] [[អដ្ឋស័ក]] ព្រះបាទបរមរាជាព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងគឺព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ព្រះអង្គស្ដេចទៅគង់នៅក្នុងព្រះពន្លា ជើងភ្នំព្រះរាជទ្រព្យពីរឆ្នាំប្លាយ ព្រះអង្គសាងព្រះពុទ្ធសេយ្យាសន៍មួយព្រះអង្គ សាងព្រះពុទ្ធរូបអង្គធំមួយព្រះអង្គ សុទ្ធសឹងតែសាងអំពីថ្មតំកល់ទុកលើភ្នំព្រះរាជទ្រព្យហើយព្រះអង្គឱ្យជីកស្រះមួយសាងព្រះអារាមមួយនៅខាងកើតភ្នំព្រះរាជទ្រព្យតាំងនាមហៅ [[វត្តបឋមកេរ្តិ៍ស្រះបឋម]] កេរ្តិ៍ស្ដេចប្រាថ្នាឱ្យបានជាព្រះកេរ្តិ៍ជាអង្វែងទៅឯអនាគត។ សាងស្រេចក្នុងរវាង ២ ឆ្នាំ ទ្រង់ឱ្យនិមន្តព្រះភិក្ខុសង្ឃមកតាំងធ្វើបុណ្យ[[សង្គាយនា]]ធ្វើបុណ្យឆ្លង ៧ ថ្ងៃចំណាយព្រះរាជទ្រព្យជាទេយ្យទាននោះអស់ទៅជាច្រើននឹងគណនាពុំបានឡើយ។ សាងកុសលនៅ[[ភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ]]នោះរួចហើយ ព្រះអង្គត្រឡប់ព្រះរាជដំណើរចូលមកគង់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំងលង្វែកវិញ។ ព្រះអង្គសោយរាជ្យទំនុកបំរុងព្រះពុទ្ធសាសនាអាណាប្រជានុរាស្ត្រ [[ទាសកម្មករ]]ក្នុងព្រះរាជវាំងសឹងជាសុខក្សេមក្សាន្តប្រពៃពន់ប្រមាណណាស់ ឥតមានសត្រូវបៀតបៀនព្រះនគរព្រះអង្គនេះសោះឡើយ។
ព.ស. ២១០៤, គ.ស. ១៥២០, ម.ស. ១៤៨២, ច.ស. ៩២២ ឆ្នាំវក ទោស័ក ព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការព្រះមហាចន្ទរាជាធិរាជ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង សម័យថ្ងៃមួយនោះ ទ្រង់នឹកអំពីទីកន្លែង ព្រះបឋមក្សត្រ ព្រះ[[បរមរាជារាមាធិបតី|បរមរាជាសួស]] "[[ត្រសក់ផ្អែម]]" នោះលុះស្វាយព្រះសម័យ ព្រះបរមក្សត្រថ្លៃ ស្ដេចចេញគង់ព្រះរាជរោងរម្យជួបជុំព្រះ[[រាជវង្សាមាត្យាភិមុខមន្ត្រី]] ហើយប្រឹក្សាថាសម្ដេចព្រះបរមបិតា និង ព្រះបរមរាជមាតា យើងក៏បានធ្វើបុណ្យស្នងព្រះតេជគុណគ្រប់ទ្វារទសមាសរាល់ឆ្នាំហើយ នៅឡើយតែទីកន្លែង ដែលសម្ដេចព្រះសោភាវតីជាសម្ដេចព្រះអយ្យកោគឺព្រះបរមរាជាអង្គជ័យ អង្គសួសជាបឋមក្សត្រដែលប្រសូត្រនៅជើងភ្នំជ្រាវនោះ ពុំទាន់បានធ្វើបុណ្យឆ្លង ព្រះតេជគុណនៅឡើយ ដូច្នេះតើអ្នករាល់គ្នាយល់ថា គួរធ្វើដូចម្ដេចឯខ្លួនយើងយល់ថា គួរធ្វើព្រះ[[រាជមន្ទីរ]]មួយនៅទីដែលសម្ភពនោះហើយនឹងធ្វើបុណ្យសង្គាយនា នៅទីនោះឱ្យជាប់ជាព្រះកេរ្តិ៍តទៅ តើអ្នករាល់គ្នាយល់ដូចម្ដេច។ ខណៈ នោះព្រះបរមវង្សានុវង្ស អង្គ[[អគ្គមហាសេនា]] [[សេនាបតី]] [[មន្ត្រី]] ក្រាបបង្គំទូលថា: ទ្រង់ព្រះតំរិះនេះជាប្រសើរណាស់ហើយ ដើម្បីនឹងទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ថ្វាយ ព្រះមហាក្សត្រក្រោយ។ បានទ្រង់ជ្រាបទីកន្លែង និងព្រះរាជត្រកូលផង។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់យល់មន្ត្រីព្រមព្រៀងហើយ ទើបព្រះអង្គលើកព្យុហយាត្រាទៅប្រថាប់នៅជើង[[ភ្នំជ្រាវ]] ហើយឱ្យសាងប្រាសាទព្រះរាជមន្ទីរ នៅទីសម្ភពនោះ ហើយនិមន្តព្រះសង្ឃទេសនា សង្គាយនា ១ខែ ១៥ថ្ងៃ។ ឆ្លងបុណ្យរួចស្រេច តាំងនាមទីនោះឱ្យហៅថា [[ប្រាសាទគោកព្រះរាជមន្ទីរ]]ជាប់ឈ្មោះរៀងមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ លុះសំរេចការបុណ្យហើយព្រះអង្គលើកព្យុហយាត្រាត្រឡប់មកព្រះនគរលង្វែកវិញ។ ទ្រង់សោយរាជ្យជាសុខរៀងមកដ៏អង្វែង។
ព.ស. ២១១១, គ.ស. ១៥៦៧, ម.ស. ១៤៨៩, ច.ស. ៩២៩ ឆ្នាំ[[ថោះ]] [[នព្វស័ក]] ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រគ្រងរាជ្យបាន ១៣ ឆ្នាំសោយរាជ្យបាន ៣៩ ឆ្នាំបូករួមទាំងអស់ ៥២ ឆ្នាំព្រះជន្ម ៨៧ ឆ្នាំព្រះឈួនរោគជាទំងន់ ព្រះរាជបុត្រា ព្រះបរមវង្សាយកហ្មប្រកបថ្នាំមិនជាទ្រង់ព្រះសុវណ្ណគតទៅ។ សម្ដេចព្រះរាជបុត្រាប្រជុំជំនុំព្រះរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតីមកលើកព្រះសពតំកល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយ សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតីមហាសង្ឃរាជា រាជាគណៈ សេនាបតី មន្ត្រី តូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការទាំងឡើយ អញ្ជើញសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជជាព្រះរាជបុត្រាឡើងសោយរាជសម្បត្តិ។
{| class="wikitable"
|-
! ក្រៅ
! ក្នុង
! ព.ស.
! គ.ស.
! ម.ស.
! ច.ស.
! ឆ្នាំប្រចាំស័ក
! ជន្មដើម
! សិរីរាជ
! សិរីជន្ម
! វាំង
|-
| ០
| ៤៥
| ២១១០
| ១៥៦៦
| ១៤៨៨
| ៩២៨
| ខាល អដ្ឋស័ក
| ២៩, ៤៥
| ១១
| ៥៦
| លង្វែក
|}
====សិលាចារឹកនៅអង្គរ====
*នៅផ្ទាំងចំលាក់ថែវខាងកើត ប៉ែកខាងជើងបានសរសេរថា៖
**''"ព្រះបាទមហាវិឞ្ណុលោក ធ្វេព្វុំទានស្រចនៅផេនព្យរ លុះថ្លេងរាជព្រះបាទស្ដចព្រះរាជឱង្ការបម៌្មរាជាធិរាជរាមាធិបតិបម៌្មចក្រពត៌្តរាជ ប្រេព្រះមហីធរ នៅរាជសិល្បិបុនះធ្លកផេន និយាយអនុ … កំលុង អឞ្ឋសក មមិនក្សត្រ ពុទ្ធពារបុណ៌្ណមិ ភទ្របទ្ទ"''
*សំរាយសំរួលថា៖
**''"ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី ២ លោកធ្វើពុំទាន់ស្រេចនៅផែន ២ លុះដល់រាជ្យព្រះបាទចន្ទរាជា ស្ដេចប្រើព្រះមហីធរ និងក្រុមជាងវាំងឲ្យឆ្លាក់និទាន … រួចកំឡុងថ្ងៃពុធ ទី ៨ ខែកញ្ញា គ.ស ១៥៤៦ ៕"''
*នៅផ្ទាំងចំលាក់ថែវខាងជើង ប៉ែកខាងកើតបានសរសេរថា ៖
**''"វ្រះបាទមហាវិឞ្ណុលោក ថ្វេព្វុំទានសំរេចនៅផ្ទាងព្យរ ថ្លេងរាជវ្រះបាទសំតេចវ្រះរាជឱង្ការ បម៌្មរាជាធិរាជតបរម៌្មបវិត្រ ឱ្យឆ្លាក់និយាយ ឱសាសំរចនាលុះត ឯកចត្វរ អឞ្ឋបញ្ចសក កុន៌ក្សត្រ បូន៌្នមី ផល្គុណ អាទិត្យពារ សំរចនុប៌្បៀង ភ្នាកតៃព្យរមុម រុវ្រេង"''
*សំរាយសំរួលថា៖
**''"ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី ២ លោកធ្វើពុំទាន់ស្រេចនៅផ្ទាំង ២ លុះដល់រាជ្យព្រះបាទចន្ទរាជា ឲ្យឆ្លាក់និទាន លុះដល់ថ្ងៃអាទិត្យ ២៧ ខែកុម្ភៈ គ.ស ១៥៤៦ បានសម្រេចរបៀង ភ្នាក់ដៃពីរមុម ដូចពីព្រេង ៕"''
តាមសិលាចារឹកពីរផ្ទាំងខ្លីៗ ខាងលើនេះ យើងអាចប្រមាណបានថា ខ្មែរនៅ ស.វទី ១៦ មិនទាន់ភ្លេចបុព្វបុរសដើមរបស់ខ្លួននៅឡើយ ព្រមទាំងនៅចេះចាំរឿងរ៉ាវយ៉ាងច្រើនអំពីសម័យអង្គរ ។
<ref>[https://tamabmmo.wordpress.com/2013/06/16/north-east-carving-at-angkor-wat/ ចំលាក់នៅថែវមុំឦសាននៃប្រាសាទអង្គរវត្ត ដោយ តាម៉ាប់ យាយម៉ាប់]</ref>
==ក្រមសីលធម៌នៅក្នុងសង្គ្រាម==
ទោះបីជាឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរមិនបានចងក្រងក្បួនខ្នាតក្នុងការរៀបចំកងទ័ពក៏ពិតមែន តែឯកសារទាំងនោះបានកត់ត្រានូវ[[ក្រមសីលធម៌]]មួយចំនួនដែល[[បុព្វបុរស]]យើងសម័យបុរាណតែងតែគោរពប្រតិបត្តិអនុវត្តតាមដោយមិនហ៊ានបំពាន។
ព្រះស្រីជេដ្ឋា ព្រះស្ដេចកន និងព្រះអង្គចន្ទរាជាតែងតែយល់ព្រមគោរពផ្អាកធ្វើសង្គ្រាមនៅពេលណា ដែលរដូវវស្សាត្រូវធ្វើស្រែចំការចូលមកដល់។ គេយល់ថា បើអត់បាយ គេក៏ពុំអាចនឹងធ្វើសឹកសង្គ្រាមបន្តទៅទៀតបានដែរ។ មួយចំណែកពលទាហានក៏ត្រូវរកអង្ករបាយសំរាប់ចិញ្ចឹមក្រុមគ្រួសារ ពីព្រោះព្រះរាជា ឬរាជការមិនទទួលចិញ្ចឹមអ្នកទាំងនោះឡើយ។ កាលណាធ្វើស្រែចំការប្រមូល[[ភោគផល]]បានហើយ ទើបគេប្រកាសចាប់ផ្ដើមបន្តធ្វើសឹកសង្គ្រាមបន្តទៅទៀត។
ក្នុងពេលដែលយល់ព្រមទាំងសងខាងផ្អាកសង្គ្រាមម្ខាងៗត្រូវតែគោរពមិនត្រូវប្រើកលល្បិចឧបាយទៅលួចវាយប្រហារ[[សត្រូវ]]ទេ។ អ្នកដែលរំលោភក្រមសីលធម៌នឹងត្រូវអាប់កិត្តិយស គេតិះដៀលប្រមាថ និងផ្ដន្ទាទោស។
ព្រះអង្គចន្ទរាជា ទ្រង់ពិរោធខ្ញាល់យ៉ាងខ្លាំងនៅពេលទ្រង់ជ្រាបថាឧកញ៉ា[[ចក្រីកែវ (មានជ័យ)|ចក្រីកែវ]]បានបញ្ជាឲ្យមេទ័ព ៤ នាក់ទៅលួចធ្វើឃាត ព្រះស្រីជេដ្ឋាព្រះស្ដេចកននៅរាជធានី[[ស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ]]។ ព្រះអង្គបានស្ដីបន្ទោសថាធ្វើឲ្យខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ និងកិត្តិយសព្រះអង្គដែលជាក្សត្រ និងប្រៀនប្រដៅកុំឲ្យធ្វើតាមព្រះស្ដេចកនដែលជារាជាស្ដេចព្រៃ។
កាលក្រោយមកទៀត ឧកញ៉ា[[យមរាជ]]បានបញ្ជាក្រុមសេនាទាហានកាំភ្លើងតូច ១០០ នាក់ឲ្យទៅចាំធ្វើឃាតព្រះស្រីជេដ្ឋាព្រះស្ដេចកននៅតាមផ្លូវទៅវត្តព្រះធាតុ។ ការប៉ុនប៉ងធ្វើឃាតនេះមិនបានសំរេចត្រូវឮទៅដល់ព្រះអង្គចន្ទរាជា។ ព្រះអង្គក៏បញ្ជាឲ្យចាប់ខ្លួនឧកញ៉ា[[យមរាជព្រំ|យមរាជសួស]] (ព្រំ) យកទៅសំលាប់ភ្លាម។
ប៉ុន្តែក្នុងពេលដែលកំពុងជាប់ដៃធ្វើសឹកសង្គ្រាមវាយប្រហារកាប់ចាក់ប្រយុទ្ធគ្នានោះ គេអាចប្រើកិច្ចកលល្បិចឧបាយគ្រប់បែបយ៉ាងដើម្បីយកជ័យជំនះលើសត្រូវ។
ការចរចាស្រុះស្រួលគ្នាបញ្ចប់សង្គ្រាមដូចមានខាងលើតែងតែធ្វើឡើងដោយភាគីស្ដេចម្ខាងៗបញ្ជូនមន្ត្រីធំណាម្នាក់ឲ្យធ្វើជា[[រាជទូត]]។ រាជទូតដែលនាំសារត្រូវបានព្រះរាជាឲ្យដាក់សារលើជើង[[ពាន]]មាស មានទាំង[[ជំនូន]]យកទៅថ្វាយស្ដេចម្ខាងទៀត។ ព្រះមហាក្សត្រដែលបានទទួលហើយត្រូវថ្វាយជំនូនតបទៅវិញតាម[[ទំលាប់]][[ប្រពៃណី]]។
រាជទូតមាន[[បុព្វសិទ្ធិ]]គ្មាននរណាអាចរំលោភបានឡើយ។ ព្រះស្រីជេដ្ឋាព្រះស្ដេចកនចង់ស្នើទៅព្រះអង្គចន្ទរាជាចែកទឹកដី ខ្មែរជាពីរ បានបញ្ជូនរាជទូតចៅពញា[[សង្គ្រាមកែវ]]ឲ្យនាំយកព្រះរាជសារដាក់លើពានមាសទៅទុលថ្វាយស្ដេចត្រើយខាងលិច។ តែព្រះរាជសារ និងពានមាសត្រូវធ្លាក់ទឹកបាត់រកមិនឃើញដោយសារការវាយប្រហារពីកងទ័ពល្បាតរបស់ព្រះអង្គចន្ទរាជា។
ព្រះអង្គចន្ទរាជាកាលបើដឹងដូច្នេះបានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យមេទ័ពកងល្បាតឧកម៉ឺន[[ជំនិតសទ្រង់សួរ]]ទៅដាក់[[ឃ្នាង]]បណ្ដើរអាក្រោសជុំវិញបន្ទាយ ហើយវាយ ២៤ [[រំពាត់]]។ បន្ទាប់មកព្រះអង្គឲ្យយកជើងពានមាសមកសងរាជទូតព្រះស្ដេចកនវិញ។
អស្ចារ្យទៅទៀតនោះ [[អ្នកឈ្នះ]]តែងតែធ្វើបុណ្យឲ្យ[[អ្នកចាញ់]]។ ព្រះ[[យសរាជា]]ធ្វើបុណ្យថ្វាយព្រះស្រីជេដ្ឋា និង[[អ្នកម្នាងជាលែង]]។ ឯក្នុងអតីតកាលស្ដេចដំបងគ្រញូងធ្វើបុណ្យឲ្យស្ដេចដែលខ្លួនទើបតែដណ្ដើមយករាជ្យ។ ព្រះអង្គចន្ទរាជាធ្វើបុណ្យឲ្យ[[ឱកញាឱង|ចៅពញាអុង]] មេទ័ពសៀម។
ក្រមសីលធម៌ក្នុងការធ្វើសឹកសង្គ្រាមត្រូវបានរៀបរាប់យ៉ាងក្បោះក្បាយតែក្នុងឯកសារ[[ពង្សាវតារវត្តទឹកវិល]]។ ឯកសារផ្សេងទៀត ដូចជាពុំសូវចាប់អារម្មណ៍ និងឲ្យតំលៃទៅលើព្រឹត្តិការណ៍ទាំងនេះទេ។
==ឯកសារយោង==
*ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ
*កាលវិភាគរបស់បណ្ឌិត[[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]]
*[[សិលាចារឹកសម័យកណ្ដាល]]របស់លោក[[វង់ សុធារ៉ា]]
{{s-start}}
{{S-reg}}
{{s-bef|before=[[ស្រីជេដ្ឋា]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការនៃក្រុងកម្ពុជាធិបតី]]|years= គ.ស ១៥២៥-១៥៦៧}}
{{s-aft|after=[[បរមិន្ទរាជា]]}}
{{S-reg|cm}}
{{s-bef|before=ថ្មី}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះចៅក្រុងមានជ័យ]]|years=គស.១៥១៦-១៥២៥}}
{{s-aft|after=បញ្ចប់}}
{{s-bef|before=[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីរជ្ជទាយាទកម្ពុជា|ឧបរាជនៃក្រុងចតុមុខ]]|years=គស.១៥០៧-១៥០៨}}
{{s-aft|after=[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]}}
{{s-end}}
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រសម័យលង្វែក]]
<references />
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សម័យចតុមុខ]]
dz1ijcit0b4vh35obw1g0hcmqkqxh8l
282526
282525
2022-08-17T13:25:04Z
Camhistory
36281
/* ជីវិតចាប់ផ្ដើម */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century.
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៥១៦-១៥៦៦
[[អាណាចក្រលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[សម័យកាលលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៥១៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| ព្រះបរមចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីជេដ្ឋា]]
(ហ្លួងព្រះស្ដេចកន)
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[បរមរាជាទី២]]
(បរមិន្ទរាជា)
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១៤៨៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៥៦៧
(ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ
[[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្នជា ក្រុង [[បាងកក]]) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988)
[https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref>
==ព្រះរាជជីវប្បវត្តិ==
===តែងតាំងជា សម្ដេចព្រះបរមរាជា មហាឧបរាជ រាជាធិរាជ===
'''{{Main|បញ្ជីរជ្ជទាយាទកម្ពុជា}}'''
ឆ្នាំថោះ នព្វស័ក [[ពុទ្ធសករាជ|ព.ស.]] ២០៥១, [[គ្រិស្តសករាជ|គ.ស.]] ១៥០៧, [[មហាសករាជ|ម.ស.]] ១៤២៨, [[ចុល្លសករាជ|ច.ស.]] ៨៦៨ ព្រះបរមបពិត្រស្ដេចទ្រង់ព្រះតំរិះ អំពីកិច្ចការរាជការផងទាំងពួង ទ្រង់ឃើញថាប្រទេសកម្ពុជា[[ត្រើយខាងលិច]]នោះឆ្ងាយណាស់ឆ្ងាយអំពីកិច្ចការត្រួតត្រា គួរជាទីរងាអស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ។ ទ្រង់ព្រះពិចារណាឃើញថា: ចៅពញាចន្ទរាជា ជាព្រះ[[អនុជ]]នោះ មានតំរិះប្រាជ្ញា ល្មមជាទីកក់ក្ដៅរបស់រាស្ត្រត្រើយខាងលិចបាន ទើបទ្រង់តាំងឲ្យចៅពញាចន្ទរាជាឡើងយសជាសម្ដេចព្រះបរមរាជា មហា[[ឧបរាជ]]រាជាធិរាជ ហើយព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ស្ដេចឲ្យចេញទៅគង់នៅក្នុងក្រុង[[ចតុម្មុខ]] មង្គល[[ស្រុកភ្នំពេញ]]ឲ្យបានជាទីកោតក្រែងអ្នកត្រើយខាងលិច។ សម្ដេចព្រះអនុជចន្ទរាជាធិរាជ ថ្វាយបង្គំទទួលព្រះរាជឱង្ការហើយ ក៏លាចេញមក នាំបណ្ដារាស្ត្រជាខ្ញុំក្នុងព្រះអង្គចេញទៅគង់ចតុម្មុខមង្គល (រាជធានីភ្នំពេញយើងសព្វថ្ងៃនេះ) ដើម្បីទំនុកបំរុង អ្នកស្រុកត្រើយខាងលិចឲ្យបានក្សេមក្សាន្តឥតមានកលិយុគរៀងមកឡើយ។
សម្ដេចព្រះ[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]រាជាជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង កាលសម្ដេចព្រះអនុជថ្វាយបង្គំលាទៅហើយ ក្រោយនោះទ្រង់ព្រះតំរិះយល់ថា: ព្រះរូបរបស់អញ អញក៏បានសាងទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ ជាព្រះយសរួចហើយ ខាងរាជការទៀត [[ត្រើយខាងកើត]]មានខ្លួនអញជាអ្នកត្រួតត្រារក្សាមាំមួន ហើយត្រើយខាងលិច អញក៏បានចាត់សម្ដេចព្រះអនុជចន្ទរាជាធិរាជឲ្យទៅត្រួតត្រាមាំមួនជ្រះស្រឡះហើយដែរ។
===ប្រផ្នូល និង ហេតុភេទក្នុងរាជ្យព្រះជេដ្ឋា===
ឆ្នាំ[[រោង]] [[សំរឹទ្ធិស័ក]] ព.ស.២០៥២, គ.ស. ១៥០៨, ម.ស.១៤៣០, ច.ស.៨៧០ ក្នុងខែ[[ចែត្រ]]ចូល[[មហាសង្ក្រាន្ត]] នៅថ្ងៃ[[នក្ខត្តឫក្ស]]នោះ អស់មហាជនសឹងជួបជុំធ្វើបុណ្យសក្ការៈបូជាទាំងទេពនិករអមរមេឃ សូមមង្គលសួស្ដី ចូលឆ្នាំថ្មីតទៅ។ ខណៈនោះ ព្រះបាទឝ្រីឝៅគន្ធបទជា[[អម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង]] ព្រះអង្គធ្វើសក្ការៈបូជា ថ្វាយ[[ព្រះស្រីរតនត្រ័យ]] សព្វទេពទិសទសស្រេចហើយ ស្ដេចចូល[[ក្រឡាព្រះបន្ទំ]] [[បរមសេយ្យាសន៍]] (ឬ[[សយ្យាសន៍]]ប្រែជាទីដេក ឬទីងងុយ) ជាសុខស្កល់។ ទ្រង់ព្រះសុបិននិមិត្តឃើញថា: មាននាគមួយធំមានឫទ្ធិមហិមា មកដេញព្រះអង្គ និង មនុស្សម្នាឲ្យរត់ចេញអស់ពីព្រះ[[រាជវាំង]] ហើយព្រួសពិសជាភ្លើងឆេះដាលពេញទាំងព្រះមហានគរ។ អំណាចភ្លើងនោះក្ដៅពន់ប្រមាណណាស់ឃើញហាក់ដូចជានាគនោះស្ទុះចូលមកខាំពាំ[[ស្វេតច្ឆ័ត្រ]]នាំទៅកាន់ទិសបូព៌។ លុះល្មមព្រឹកឡើងព្រាងស្វាងព្រះសុរិយា ព្រះករុណាជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គ[[តើន]]ចាកព្រះសេយ្យាសន៍ស្រេច ស្ដេចព្រួយព្រះទ័យ នឹងព្រះសុបិនប្លែកនោះ ពន់ប្រមាណណាស់។ លុះស្ដេចស្រង់ ទ្រង់គ្រឿងស្រេច ស្ដេចចេញព្រះរាជរោងរម្យគង់លើព្រះសុវណ្ណ[[ទែន]]ទិព្វអាសនៈ។ សម្ដេចព្រះអនុជចន្ទរាជាធិរាជ និង សម្ដេច[[ឱរសាធិរាជ]]ព្រមដោយព្រះបរមវង្សា [[ព្រាហ្មណ៍]][[ព្រឹទ្ធាចារ្យ]] [[សេនាបតី]] មន្ត្រីតូចធំ គាល់គ្រប់តំណែង ថ្វាយទៀនធូបមាលាជាទីតបស្នងឆ្លងព្រះតេជគុណ តាមព្រះរាជ[[ប្រពៃណី|ប្រវេណី]]។ ក្នុងវេលានោះ គ្រប់គ្នាទាំងអស់ ទាំងខ្ញុំព្រះរាជការក្នុង ទាំងខ្ញុំព្រះរាជការក្រៅ មកថ្វាយ[[ទៀន]][[ធូប]][[មាលា]] ពុំមានសេសសល់ដល់ម្នាក់ឡើយ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង មានព្រះរាជបន្ទូលសូរសីហនាថព្រះរាជទាន ព្រះពរសុន្ទររាជមង្គលស្រេចហើយ ស្ដេចទតព្រះនេត្រទៅ អស់ព្រះបរមវង្សា និង ខ្ញុំរាជការរៀងទៅដល់[[ឃុនហ្លួង]][[ព្រះស្ដេចធិបតី]]។ ខណៈនោះ ស្ដេចទតឃើញមានតួនាគពីរព័ទ្ធព័ន្ធលើឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចហើយងើបក្បាលឆ្វេងស្ដាំ ទន្ទឹមគ្នានឹងសិរសាឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចកន។ រូបនាគនោះ ដូចនាគដែលព្រះអង្គទ្រង់ព្រះសុបិននិមិត្ត។ កិរិយានាគនោះហាក់ដូចជានឹងស្ទុះទៅខាំព្រះអង្គ ព្រះអង្គទ្រង់ភ្ញាក់ព្រះទ័យត្រាស់ឲ្យមន្ត្រីមើល មន្ត្រីមើលពុំឃើញតាមព្រះរាជបញ្ជាសោះ។ ដូច្នោះហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យណាស់។
ក្នុងពេលទ្រង់ធ្វើសវនការ [[ចៅពញា]][[មនោមេត្រី]] [[ចៅហ្វាយស្រុក]][[បាត់ដំបង]] បានបកសំបុត្រប្ដឹងមកថា: [[ស្រះទឹក]]សំរាប់[[ព្រះមហាក្សត្រ]] ដែលនៅក្នុង[[គុហា]][[ភ្នំបាណន់]]នោះ ចេញជាឈាមដាលក្រហមដូច[[ទឹកល័ខ]]។ ព្រះ[[ចៅអធិការ]] [[វត្តព្រះវិហារសួគ៌]] ក៏មានសង្ឃដីកាបកចូលមកថា: ព្រះ[[ជ្រែប្រផ្នូល]]នោះ បាក់មែកចេញជាឈាម។ ថាព្រះ[[ឥសូរ]] ព្រះ[[នរាយណ៍]] ប្រេះព្រះ[[ឱរា]]ចេញជាឈាមដែរ។ ព្រះ[[រាជគ្រូ]][[បុរោហិត]] ក៏ថ្វាយសេចក្ដីថា: [[ព្រះខឌ្ដជ័យមង្គល]]នោះមាន[[ស្នឹម]]ច្រាលក្រហមពី[[ត្រីសូល៍]]ដល់គល់។ [[ចៅហ្វាយស្រុក]][[ពោធិ៍សាត់]] បកសំបុត្រប្ដឹងមកថា: ព្រះកាំបិតស្ដាំរង្គោះ[[ផ្លែ]]ពី[[ដង]]។ ថាមានផែះនៅក្នុងស្រោមកាំបិតនោះ។ [[ចៅហ្វាយស្រុក]][[បាភ្នំ]]បកសំបុត្រចូលមកថា ព្រះពុទ្ធរូបក្នុងទីបាភ្នំហូរទឹកនេត្រមកជាឈាម ក្រហមដូចល័ខ។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យណាស់។ លុះផុតវេលា ក្រាបបង្គំគាល់ហើយ ព្រះអនុជអង្គចន្ទរាជាធិបតី ស្ដេចយាងត្រឡប់ទៅ[[ភ្នំពេញ]]វិញ។ ខ្ញុំរាជការទាំងពួង ក៏ថ្វាយបង្គំលាទៅផ្ទះទីទៃៗរៀងខ្លួន។ ឯព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គចូលទៅដល់[[រតនបល្លង្ក]] តាំងប្រថាប់នៅមុខស្វេត្រច្ឆ័ត្រទើបត្រាស់ព្រះ[[ឥសីភ័ទ្ទ]] [[មហារាជគ្រូ]] និង [[រាជហោរាធិបតី]]ឲ្យចូលទៅគាល់ខាងក្នុងទីស្ងាត់។
ខណៈនោះ ទ្រង់ប្រឹក្សាការណ៍ថា:
''"ការផែនដីពេលនេះ មានហេតុគ្រប់ប្រការ ដូច្នេះអស់អ្នកយល់ថាដូចម្ដេច?"''
សម្ដេចព្រះ[[ឥសីភ័ទ្ទ]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា:
''"ព្រះខឌ្ដជ័យមង្គល ដែលមានហេតុស្នឹមដល់គល់យ៉ាងនេះ តាមសម្ដេចព្រះ[[ឥន្ទ្រាធិរាជ]]ទ្រង់[[ទំនាយ]]ទុកនោះថា មុខជានឹងកើតហេតុធំពុំខានឡើយ។"''
ព្រះរាជ[[ហោរាធិបតី]]យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា:
''"តាមហេតុនេះ ផែនដី កើតកោលាហលដល់អស្ចារ្យ។ ផែនដីនឹងមានព្រះ[[គ្រោះ]]កាចខ្លាំងណាស់។"''
លុះទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ទំនាយឥសីភ័ទ្ទ និងហោរាសព្វគ្រប់ហើយ ទើបព្រះអង្គត្រាស់សួរទៀតថា:
''"រាជសត្រូវនោះ មកពីក្នុង ឬ ក្រៅក្រុង ឲ្យគន់គូរតទៅទៀតមើល?"''
ហោរា តាំងលេខ[[តំរា]][[គន់គូ]]បូកហត្ថទៅទៀត ដឹងច្បាស់ក្នុងតំរាហើយក្រាបទូលថា:
''"រាជសត្រូវនោះ នៅក្នុងព្រះនគរ។ វាកើតឆ្នាំ[[រោង]] ពង្ស[[នាគ]]។ ទំនាយនេះ ឃើញចំត្រូវត្រង់ខ្លួនឃុនហ្លួងព្រះ[[ស្ដេចកន]] ដ្បិត[[ជតារាសី]]របស់វាកំពុងឡើងខ្លាំងណាស់។ [[ទំនាយ]]ថា បើកើត[[កលិយុគ]]ម្ដងនេះ គឺកើតមកពីឃុនហ្លួនព្រះស្ដេចកននេះឯង ព្រោះវាកើតឆ្នាំនាគ។ នាគដើមឆ្នាំនេះ កំពុងក្លាហានណាស់ សូមទ្រង់ជ្រាប។ សូមព្រះអង្គ ស្ដេចកុំប្រហែសព្រះអង្គឡើយ។"''
ព្រះបរមបពិត្របានទ្រង់ជ្រាប[[ទំនាយ]]ត្រូវនឹងហេតុ[[និមិត្ត]] ដែលព្រះអង្គយល់ឃើញគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ស្លុតក្នុងព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទើបត្រាស់ថា:
''"អញក៏ឃើញពិត ដូចហោរាឯងទាយដែរ តែបើនឹងចាប់វាយកទៅប្រហារជីវិតតែម្ដង វាឥតខុសឥតទោសនឹងអញសោះ។ ការធ្វើយ៉ាងនេះ មុខជានឹងមានពាក្យគេនិន្ទាជាមិនខាន។ មួយវិញទៀតបងវាក៏ជា[[ព្រះស្នំឯក]]មានទាំងព្រះ[[រាជបុត្រ]]ផង។ បើបងវាដឹងក្រែងនឹងញុះញង់កូនវាឲ្យចេញជាសត្រូវនឹងអញ។ អញនឹងកើតសត្រូវចំបាំងព្រោះកូនឯងនាំឲ្យលំបាករាស្ត្រ។ អញគិតយល់ឧបាយកលម្យ៉ាងយ៉ាងនេះ គឺថាដល់វេលាព្រឹកនេះ យើងក្លែងទៅបង់[[សំណាញ់]] ហើយក្លែងធ្វើជាសំណាញ់ជាប់គល់រួចហើយបង្គាប់ឲ្យវាមុជចុះទៅដោះ។ លុះវាមុជទៅក្នុង[[ទឹក]]ហើយ យើងព្រួតគ្នាបង់សំណាញ់គ្របឲ្យជាប់ទាំងដៃទាំងជើង វានឹងឡើងក៏មិនរួច ហែលក៏មិនបាន។ វាគង់តែស្លាប់ដោយងាយ តែកាលណាវាបាត់ខ្លួនទៅសេចក្ដីដែលនឹងកើតពាក្យនិន្ទានោះក៏គ្មានដែរ។ តើអ្នករាល់គ្នាយល់ដូចម្ដេច?"''
ព្រះ[[ឥសីភ័ទ្ទ]] និង [[រាជហោរា]]ឆ្លើយថាយល់តាមព្រះរាជ[[បរិហារ]]គ្រប់គ្នា។ ឯព្រះម្នាង[[កេសរបុប្ផា]] ព្រះ[[ស្នំឯក]] កាលស្ដេចកំពុងប្រជុំមន្ត្រីប្រឹក្សា[[ការ]][[ផែនដី]]នោះលបស្ដាប់ផ្ទាប់ខាងឡប់ឡែ តែឮពុំច្បាស់។ [[អ្នកព្រះម្នាង]] ឮ តែចុងពាក្យថា: ឲ្យព្រះស្ដេចកនមុជទឹក ហើយឲ្យបង់សំណាញ់គ្របឲ្យស្លាប់ តែប៉ុណ្ណោះ ថាខុសពីហេតុអ្វីក៏ពុំដឹង។ លុះលបស្ដាប់បានប៉ុណ្ណេះហើយ ក៏លបវិលទៅ[[ដំណាក់]]ខ្លួនវិញ។
===ការភៀសព្រះកាយ===
ព្រះស្ដេចកនបានធ្វើឧបាយសំបុត្រប្រកាសប្រាប់[[ក្រមការ]] និង[[រាស្ត្រ]]ឲ្យដឹងគ្រប់គ្នាថា:
''"ព្រះករុណាជា[[អម្ចាស់]][[ជីវិតលើត្បូង]]ត្រាស់មកឲ្យតឿនយើងឲ្យយើងចេញមកជាមេកងធ្វើគតចៅពញាចន្ទរាជា។ ថាក្រែងអស់រាស្ត្រពុំជឿ ទ្រង់ចាត់រាជបំរើឲ្យអញ្ជើញព្រះរាជឱង្ការបានឡាយ[[ព្រះហស្ថ]]លេខាមកថែមទៀតផង។ នោះបើឈ្មោះណាយកអាសាចាប់ចៅពញាចន្ទរាជាសំលាប់បាន ទ្រង់ឲ្យជាមាសមួយរយតម្លឹង ហើយយើងនឹងក្រាបទូលឲ្យលើក[[យសសក្ដិ]]អ្នកនោះជា[[នាម៉ឺន]]ធំផង។ អស់ក្រមការប្រជារាស្ត្របានឃើញសំបុត្រប្រកាសហើយពុំដឹងឧបាយក៏នាំគ្នាចុះចូលទទួលអាសាជាច្រើន។"''
រាស្ត្រទាំងនោះស្រដីតៗគ្នាថា:
''"ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ទៅបង្កើតទ័ពលើកទៅលុកសម្ដេចព្រះ[[អនុជ]]នេះឃើញថាពិតមែនហើយ ព្រោះមានបំរើទៅមកតឿនការរាជការនេះរឿយៗ សេចក្ដី[[បរិហារ]]នេះពុំស្ងាត់រឹងតែឮឡើងៗ ពេញទាំងព្រះនគរបវរ[[រាជធានី]]។"''
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គប្រសូតឆ្នាំ[[មមី]] [[អដ្ឋស័ក]] មកដល់[[ចុល្លសករាជ]] ៨៧០ ឆ្នាំមមី [[ឯកស័ក]]ត្រូវបានព្រះជន្មវស្សា ២៤ ឆ្នាំ។ លុះបានឮពាក្យដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ព្រះចិន្តាថា: ពាក្យដែលឮនេះប្រហែលជាមែន បានជាសម្ដេចព្រះ[[ជេដ្ឋាធិរាជ]]ធ្វើព្រងើយកន្តើយឲ្យបំរើស្រីទៅមកយ៉ាងនេះ ណ្ហើយចុះបើព្រោះតែយើងមួយ យើងនឹងនៅឲ្យគេទើសទាល់រវល់ថ្វី ទើបស្ដេចនាំអស់បណ្ដាជា[[ខ្ញុំ]] ៥០ នាក់ដោះរត់ជើងគោកទាំងរាត្រីនោះពី[[ក្រុងចតុម្មុខ]]ស្រូតរូតចូលទៅក្រុង[[ទេពបុរី]]ទៅ។ ឧបាយកលស្ដេចកនបានសំរេចហើយ ហ្លួងព្រះស្ដេចក៏ចាប់ផ្ដើមរៀបចំផែនការវាយដណ្ដើមទឹកដីត្រួតត្រាតទល់នឹងព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទដែលជាព្រះជេដ្ឋា។
លុះស្ដេចទៅដល់ខែត្រពោធិ៍សាត់ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចចូលទៅសំណាក់អាស្រ័យនៅផ្ទះតាមឿង (ក្នុងសាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោមដដែលនេះ មានកន្លែងខ្លះនិយាយថា តាមឿងនេះមិនមែនឈ្មោះមឿង ឬ ឈ្មោះឃ្លាំងមឿងដូច្នេះទេ គឺថាគាត់មានឈ្មោះជា ពេជ ដូច្នេះទៅវិញ។ គេនិយាយបែបនេះក៏សមដែរ ព្រោះតាមឿងនោះស្លាប់ទៅ ទៅកើតជាអ្នកតាចាស់ស្រុក ដែលសៀមហៅអ្នកតាចាស់ស្រុកតាមពាក្យ វាថា "ខ្លាងមឿង" ហើយខ្មែរយើងហៅតាមវាយារៗ មកជាឃ្លាំងមឿងដូច្នេះទេឬ?) [[មេស្មឹង]]ភ្នំក្រវាញ។ តាមឿងឃើញស្ដេចយាងទៅដល់ហើយក៏អរណាស់ ចុះមកអញ្ជើញស្ដេចឡើងទៅគង់លើផ្ទះ ហើយរៀបក្រយាស្ងោយ ថ្វាយសោយតាមភាសាអ្នកស្រែ។ លុះព្រឹកឡើង តាមឿងថ្វាយដំរី ៨, សេះ ១០ និងកូនប្រុស ៤នាក់ជាខ្ញុំតាមហែស្ដេចទៅក្រុងទេព។ ព្រះចៅចន្ទរាជាបានដង្វាយគួរសមហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់ត្រាស់ថា: តាឯងធ្វើគុណនឹងយើង យើងពុំភ្លេចគុណតាឡើយ ហើយស្ដេចលាតាមឿង ឡើងដំរីលើកចេញទៅតាមរយៈផ្លូវជាច្រើនថ្ងៃ។ លុះបានដល់ក្រុងទេពមហានគរហើយ ទ្រង់ក៏ឲ្យមន្ត្រីសៀម នាំឡើងក្រាបបង្គំទូល ព្រះចៅ[[មហាចក្រពត្តិ|ចក្រពត្តិ]]តាមដំណើរគ្រប់ប្រការ។ ព្រះចៅចក្រពត្តិបានទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់ត្រាស់ថា: យើងនឹងជួយទំនុកបំរុងដល់អ្នក ហើយទ្រង់ព្រះរាជទានគ្រឿងអម្ពរ គ្រឿងឧបភោគបរិភោគ សំរាប់យសស័ក្ដិ និង វាំងដំណាក់ ឲ្យស្ដេចគង់ខាង[[វត្តប្រណែងធឿន]]ជាសុខរៀងមក។
====ការវិភាគរបស់បណ្ឌិតរស់-ចន្ទ្រាបុត្រ====
ឯកសារពង្សាវតារខ្មែរបាននិយាយអំពីបុណ្យបារមីព្រះស្ដេចកនដែល ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទរៀបចំល្បិចកលដើម្បីសំលាប់ព្រះស្ដេចកន។ ឯកសារទាំងនោះបញ្ជាក់ថា មន្ត្រីរាជាជាច្រើនបានច្រណែនស្អប់ព្រះអង្គ ហើយបានបន្តទៀតថា ព្រះអង្គចន្ទរាជាបានរត់ភៀសខ្លួនចាកចេញចោលទីក្រុងភ្នំពេញទាំងយប់ ដោយសារតែអន់ចិត្តនឹងព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទជាបង និងខ្លាចព្រះស្ដេចកនលើកទ័ពមកវាយប្រហារតាមបញ្ជារបស់ស្ដេច។
ការលើកយកល្បិចកលរបស់ព្រះមហាក្សត្រមកបកស្រាយការប៉ុនប៉ងធ្វើឃាត ព្រះស្ដេចកន និងការរត់ចោលស្រុករបស់ព្រះអង្គចន្ទរាជា មើលទៅហាក់ដូចជាងាយពេក (រាក់កំផែល) ហើយមិនសមហេតុសមផលទៀត។ ព្រះអង្គចន្ទរាជាគង់នៅទីក្រុងភ្នំពេញជិតទួលបាសាន្ត ចំណែកឯព្រះស្ដេចកនបោះជំរំប្រមូលកេណ្ឌទ័ពនៅ[[បាភ្នំ]]ក្នុង[[ខែត្រព្រៃវែង]]។ ដូច្នេះព្រះអង្គចន្ទរាជាមានលទ្ធភាពនឹងទាក់ទងទូលថ្វាយ និងសួរព្រះរាជាឆាប់រហ័សគ្រប់ពេលវេលា។ ហេតុដូចម្ដេចក៏ព្រះអង្គមិនទាក់ទងឆ្លងឆ្លើយ ហើយបែរជានាំគ្នារត់គ្មានទាំងផ្ទុះអាវុធប្រយុទ្ធគ្នាផង? ត្រង់នេះហើយដែលយើងនិយាយថា ប្រវត្តិសាស្ត្រមានលាក់អាថ៌កំបាំងមិនលើកយកមកកត់ទុកបង្ហាញជា[[ឯកសារ]] និង[[សក្ខីភាព]]។
ព្រឹត្តិការណ៍នេះ អាចបញ្ជាក់ថាស្ដេចជាបងប្អូនទាំងពីរអង្គអាក់អន់ចិត្តនឹងគ្នារហូតឈប់ទាក់ទងគ្នាទៅវិញទៅមក។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ប្រហែលជាកងទ័ពព្រះអង្គចន្ទរាជា និងកងទ័ពព្រះមហាក្សត្រព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទធ្លាប់ប៉ះទង្គិចគ្នា ហើយកងទ័ពព្រះអង្គចន្ទរាជាត្រូវបរាជ័យអាចមានបញ្ហាចោទដល់ជីវិត ទើបព្រះអង្គនាំមន្ត្រីពលសេនាតែបន្តិចបន្តួចលួចរត់ជន្លៀសភៀសខ្លួនសំដៅទៅស្រុកសៀម។
ក្នុងវគ្គនេះ [[អ្នកប្រាជ្ញបារាំង]] លោក [[អាដេម៉ាដ៍ ឡឺក្លែរ]]បានកត់ត្រាក្នុងស្នាដៃរបស់លោកស្ដីអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាមានការឈ្លោះទាស់ទែងខ្វែងគំនិតបែកសាមគ្គីរវាងព្រះឧបរាជអង្គចន្ទរាជា និងព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទជាបង។ លោកបានសរសេរបន្តទៀតថា៖
«នៅក្នុងពេលនោះ ព្រះអនុជព្រះអង្គ ចៅពញាចន្ទរាជា ឈ្មោះនេះត្រូវបានគេប្រទានដោយសារព្រះអង្គបានប្រសូតនៅថ្ងៃមាន[[ចន្ទគ្រាស]]មិនសប្បាយចិត្តនឹងការជ្រើសរើសរបស់ក្រុមមន្ត្រីធំៗបានដកថយមកបោះទីតាំងនៅចតុមុខ បន្ទាប់មកកេណ្ឌលើកកងទ័ពពលទាហានចេញមុខប្រឆាំងនឹងព្រះមហាក្សត្រ»។
ដូច្នេះ ការរត់ភៀសខ្លួនរបស់ព្រះអង្គចន្ទរាជា មិនមែនដោយសារតែឮសូរពាក្យចចាមអារ៉ាមនាំទៅមកដែលបណ្ដាលឲ្យព្រះអង្គភ័យខ្លាចនោះទេ។
ក្នុងព្រឹត្តិការណ៍នេះ បើយើងពិចារណាឲ្យឆ្ងាយបន្តិច យើងមានទស្សនៈប្លែកថ្មីខុសបន្តិចពីឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រ។ បើយើងផ្លាស់ប្ដូរហេតុការណ៍ខ្លះពីមុខទៅក្រោយ ពីក្រោយទៅមុខ ហើយបន្ថែមសេចក្ដីកត់ត្រារបស់លោក អាដេម៉ាដ៍ ឡឺក្លែរ យើងនឹងឃើញមានព្រឹត្តិការណ៍មួយផ្សេងទៀតដែលទាក់ទងនឹងការប៉ុនប៉ងធ្វើឃាតព្រះស្ដេចកន។
យើងអាចពិចារណាថាមនុស្សកើតក្នុងឆ្នាំ[[រោង]]មាន[[ពង្សនាគ]]ដូចព្រះស្ដេចកនច្រើនណាស់ក្នុងនគរ ហេតុដូចម្ដេចហោរាចង្អុលថារាជសត្រូវនោះជាព្រះស្ដេចកន។ មួយចំណែកទៀត យោងតាមឯកសារពង្សាវតារទាំងនោះ ព្រះអង្គមិនទាន់មានឈ្មោះល្បីល្បាញអំណាចយសស័ក្តិអ្វីដែលនាំមកនូវគ្រោះថ្នាក់ដណ្ដើមរាជ្យស្ដេចឡើយ។
ប៉ុន្តែអ្វីដែលចំឡែកអស្ចារ្យនោះគឺនៅពេលរត់គេចផុតពីការប៉ុនប៉ងសំលាប់របស់ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទភ្លាម ព្រះស្ដេចកនមានលទ្ធភាពអាចកេណ្ឌទ័ពបានជាច្រើន ហើយត្រួតត្រាខែត្រខាងត្បូងមួយចំនួនទៀត។ ទោះបីជាព្រះអង្គយកឈ្មោះព្រះមហាក្សត្រទៅលាតត្រដាងបញ្ចុះបញ្ចូលក៏ដោយ ជោគជ័យនេះបើយើងពិចារណាទៅគឺបានមកអំពីប្រជាប្រិយភាពរបស់ព្រះស្ដេចកនដែលធ្លាប់បញ្ចេញស្នាដៃគ្រប់ទិសទីជាពិសេសក្នុងការតតាំងជាមួយព្រះអង្គចន្ទរាជា។
អាថ៌កំបាំងព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រនេះ ប្រហែលក្រោយពេលព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ និងព្រះអង្គចន្ទរាជាឈ្លោះប្រកែកបែកបាក់គ្នាមានផ្ទុះសង្គ្រាមរាំងជលរវាងស្ដេចទាំងពីរដែលជាបងប្អូនបង្កើត។ ក្នុងគ្រានោះ ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានបង្គាប់ឲ្យព្រះស្ដេចកនទៅកេណ្ឌទ័ពនៅបាភ្នំដើម្បីចេញទៅវាយផ្ទប់ព្រះអង្គចន្ទរាជាពីផ្នែកទិសខាងត្បូង។ ព្រះស្ដេចកនបានទទួលជោគជ័យលើព្រះអង្គចន្ទរាជាធ្វើឲ្យព្រះអង្គបាក់ទ័ពរត់ចោលនគរ ដែលជាហេតុព្រះអង្គល្បីឈ្មោះមានប្រជាប្រិយភាពខ្លាំងក្លាជាងបណ្ដាមេទ័ពមន្ត្រីធំៗ។
ប្រហែលជាភាពលេចធ្លោ និងកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់ព្រះអង្គនេះហើយធ្វើឲ្យស្ដេចខ្មែរមានការព្រួយបារម្ភខ្លាចព្រះអង្គដណ្ដើមយក[[រាជសម្បត្តិ]]។ ហេតុនេះហើយបានជាព្រះ[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]បានរៀបចំគំរោងល្បិចកលដើម្បីលួចសំលាប់ព្រះស្ដេចកន។ គឺប្រជាប្រិយភាពនេះហើយដែលព្រះអង្គបានទទួលការគាំទ្រពី[[ប្រជានុរាស្ត្រ]] [[ព្រះសង្ឃ]] និង[[កងទ័ព]]។
===ព្រះជេដ្ឋាសុគត===
នៅវេលាយប់មួយនោះ សម្ដេចព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទជាអម្ចាស់ផែនដី ស្ដេចចូល[[ក្រឡាព្រះបន្ទំ]] ទ្រង់សុបិននិមិត្តឃើញថា: ព្រះអង្គចុះស្រង់ក្នុងទឹកស្ទឹងសែនថាវេលានោះមាននាគរាជមួយមកខាំពាំព្រះអង្គ ហើយពន្លិចព្រះអង្គទៅក្នុងគង្គា ឥតមានមន្ត្រីណាជួយព្រះអង្គដល់ម្នាក់សោះ ថាក្នុងពេលនោះស្ដេចឃើញ ដូចជាសម្ដេចព្រះវររាជបិតាមកដាស់ហៅព្រះអង្គថាឯងទៅនៅនឹងអញថាស្ដេចនាគរាជ (ស្ដេចកនកើតឆ្នាំរោង) នោះកុំឲ្យឯងតនឹងវាអី ថាវានោះដល់កំណត់ព្រះចន្ទ (ចន្ទរាជាកើតថ្ងៃ[[ចន្ទគ្រាស]]) រះមកពីទិសខាងលិចកាលណា វាក៏រលាយរូបទៅក្នុងកាលនោះដែរ។ ទ្រង់ព្រះសុបិនតែប៉ុណ្ណោះហើយ ក៏តើនចាកក្រឡាបព្រះបន្ទំ។ លុះដឹងព្រះអង្គស្រេច ស្ដេចចេញទៅខាងក្រៅ ត្រាស់ហៅព្រះបុរោហិត និង ហោរាមកថ្វាយព្យាករណ៍។ [[ព្រះហោរាធិបតី]]ថ្វាយព្យាករណ៍ថា: ការណ៍ដែលព្រះអង្គនិមិត្តឃើញនាគខាំពាំព្រះអង្គនាំទៅក្នុងទឹក[[ស្ទឹងសែន]]នោះត្រូវត្រង់ស្ដេចកននាំអ្នកជាមកប្រមាថព្រះអង្គបាន។ ថាត្រង់ដែលឃើញសម្ដេចព្រះ[[ធម្មរាជាទី១|វររាជបិតា]] មកស្រែកហៅព្រះអង្គនោះទំនាយថា ព្រះអង្គគង់នៅទីនេះពុំបានទេ។ ថាបើចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]ឲ្យរៀបព្រះទីនាំងឲ្យថយទៅ[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]នោះ ឃើញថាត្រូវណាស់សូមព្រះអង្គទ្រង់ធ្វើតាមចុះ។ ថាត្រង់ដែលព្រះចន្ទរះមកពីទិសខាងលិចនឹងរលាយរូបនាគនោះទំនាយថាអ្នកមានបុណ្យក្នុងព្រះត្រកូលនឹងចេញមកពីទិសបស្ចិមមកប្រាមប្រាបឲ្យរលាយព្រះស្ដេចកននេះពុំខានឡើយ។
កាលដែល[[ហោរា]][[ទំនាយ]]ថ្វាយនោះ ត្រូវជាថ្ងៃ ១៥ [[កើត]] ខែ[[ជេស្ឋ]] ឆ្នាំ[[វក]] [[ចត្វាស័ក]] ព.ស.២០៥៦ គ.ស. ១៥១២-ម.ស. ១៤៣៤-ច.ស. ៨៧៤។ បើគិតពីត្រឹមកាលដែលព្រះអង្គ ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទស្ដេចសោយរាជ្យជាសុខនោះបាន ៥ ឆ្នាំ ស្ដេចធ្វើសង្គ្រាមបាន ៤ ឆ្នាំបូករួមទៅត្រូវជា ៩ ឆ្នាំ ព្រះជន្មវស្សា ៣៤ ឆ្នាំ។
ក្នុងគ្រាដែលហោរាកំពុងព្យាករណ៍នោះ ឧកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ គ្រងងារយមរាជមួយ ចៈម៉ឺនចៃចុងរ័ក្សសោមមួយនាំទាហានទាំងពីររយនាក់ចូលទៅស្រែកថាមានការណ៍ធំណាស់សូមក្រាបបង្គំគាល់។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់តើនឡើងទើបតែនឹងគង់ស្រង់ព្រះអង្គទាហានទាំងពីរកាយនេះកាប់ត្រូវព្រះអង្គជាទំងន់។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ស្រែកហៅក្រុមរក្សាព្រះអង្គឲ្យចូលមកជួយក្រុមរក្សាព្រះអង្គស្ទុះចូលទៅកូនទាហានទាំងពីររយនាក់នោះទទួលកាប់ចាក់គ្នាជាឱឡារិក ឮសូរសន្ធឹកនេះដល់ទៅចៅពញា[[យមរាជ]] ដែលជា[[បិតាចិញ្ចឹម|បិតាលៀង]]នៃចៅពញា[[យសរាជា]]ជាព្រះរាជបុត្រ តែចៅពញាយមរាជលើកទៅជួយពុំទាន់ ព្រះបរមបពិត្រក៏សុគតទៅ។ កាលព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គសុគតទៅ ចៅពញាយមរាជអញ្ជើញចៅពញាយសរាជា លើកព្រះសពព្រះបិតាបញ្ចុះនៅទីសមគួរហើយនាំសេនាទាហានខ្លះ ចេញមកកាប់អាក្បត់ស្លាប់អស់ ៣០ នាក់ស្លាប់ខាងទ័ពហ្លួងជាង ១០០ នាក់។
ចំណែកឯមហាឧបរាជកនវិញ កាលព្រឹកឡើងដឹងថា: ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]នាំកងទ័ពរត់ចោលបន្ទាយហើយ ក៏លើកកងទ័ពទៅដល់បន្ទាយទ័ពហ្លួង។ ឯទ័ពហ្លួងដែលគ្មានមេកងត្រួតត្រា ក៏បែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ទៅ។ ឯចៅពញាយមរាជ កាលដេញកងទ័ពឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ហើយ ក៏ចេញមកទទួលច្បាំងនឹងទ័ពអាសត្រូវកន តែច្បាំងពុំបាន ក៏នាំចៅពញាយសរាជា ចុះទូកចែវរត់ទៅ។ លុះដល់ខែត្រមហានគរហើយ ចៅពញាយមរាជ ក៏សុំយកដំរីសេះ ពីចៅហ្វាយស្រុកនោះមកដើម្បីរត់ទៅ[[ក្រុងទេព]] (ប្រទេស[[សៀម]])។ ចៅពញាយមរាជ លុះធ្វើដំណើរដល់ពាក់កណ្ដាលផ្លូវ ក៏ឈឺអនិច្ចកម្មទៅ។ អស់មុខមន្ត្រីក្រមការមហាតលិករៀបដាក់ស្នែងបញ្ចុះសពនៅទីសមគួរហើយ ក៏នាំគ្នាអញ្ជើញចៅពញាយសរាជាចូលទៅក្រុងទេព។
ចំណែកឯ ចៅពញាយសរាជាជាព្រះរាជបុត្រព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទនោះព្រមទាំងបណ្ដាជាខ្ញុំ ក្រុមមហាតលិក នាំព្រះអង្គរត់ទៅដល់ស្រុកសៀមហើយ ក៏ចូលទៅនៅនឹងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាជាព្រះ[[បិតុលា]] ហើយថ្វាយបង្គំយំខ្សឹកខ្សួល ទូលពីរឿងដែលអា (កន) ព្រះស្ដេចគិតប្រទូសរ៉ាយក្លែងឧបាយក្បត់[[ផែនដី]]។ សម្ដេចព្រះបរមរាជា មហាឧបរាជ ទ្រង់នឹកតូចព្រះទ័យនឹងការចាញ់ឧបាយកលអា (កន) ព្រះស្ដេច ដែលវាចេញក្បត់ផែនដី ទាល់តែអន្តរាយដល់ព្រះអង្គព្រះជេដ្ឋា។ ព្រះមហាចក្រពត្តិស្ដេចសៀម ទ្រង់ប្រារព្ធនឹង[[ក្រស័ត្រ]]ទាំងពីរព្រះអង្គ ហាក់ដូចជាឈឺឆ្អាលណាស់ ថាចាំយើងចាត់សេនាទាហានឲ្យលើកទៅជួយបង្ក្រាបអាក្បត់នោះឲ្យវិនាសឆាប់ៗ កុំបីក្មួយ កុំបីចៅព្រួយព្រះទ័យឡើយ។
===ឧបាយចូលស្រុកខ្មែរវិញ===
ព្រះចន្ទរាជា ស្ដេចចង់តែត្រឡប់មកក្រុង[[កម្ពុជា]]វិញ ស្ដេចទន្ទឹងចាំថា ព្រះចៅ[[ចក្រពត្តិ]] បានព្រមទទួលថានឹងជួយទំនុកបំរុងព្រះអង្គថ្វាយទ័ពដល់ព្រះអង្គនាំទៅក្រុងកម្ពុជាវិញ ក៏មិនឃើញចាត់កងទ័ពមកថ្វាយសោះ។ តាំងពីថ្ងៃនោះមក សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាក៏រកតែកលនឹងដោះមកក្រុងកម្ពុជាវិញ តែរកពុំបាននៅឡើយ។
បើគិតពីត្រឹមតែ ស្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទៅគង់នៅស្រុកសៀមពីឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[ឯកស័ក]] ព.ស.២០៥៣, គ.ស. ១៥០៩, ម.ស. ១៤៣១, ច.ស. ៨៧១ ឆ្នាំ[[ជូត]] [[នព្វស័ក]] មកដល់ ព.ស.២០៥៩, គ.ស.១៥១៥, ម.ស. ១៤៣៧, ច.ស. ៨៧៧ ឆ្នាំកុរ [[សប្តស័ក]]នេះត្រូវជា ៧ ឆ្នាំហើយ។ ឆ្នាំនោះ មានដំរីមួយ កំពស់ ៤ ហត្ថ នៅ[[ស្រុកកញ្ចនបុរី]]។ មាន[[ហ្ម]]សៀមម្នាក់ឈ្មោះពាមនាំស្ម័គ្របក្សពួកទៅចោមទាក់ដំរីនោះតែទាក់ពុំបាន។ ដំណឹងនេះជ្រាបដល់ព្រះចៅចក្រពត្តិ (ស្ដេចសៀម) ទ្រង់ចង់បាន[[ដំរីស]]នោះណាស់ តែនឹងរកអ្នកណាជាទំនុកទុកព្រះទ័យ ឲ្យចេញទៅធ្វើការនេះថ្វាយពុំបាន។ ខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាក្រាបទូលសុំអាសាទៅទាក់ដំរីនោះយកមកថ្វាយ។ ព្រះចៅចក្រពត្តិមានព្រះទ័យត្រេកអរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកេណ្ឌយក[[ធ្នាក់]]យកហ្មទៅទាក់ដំរីសនោះ ឲ្យបាន។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទាក់បានដំរីនោះនាំមកថ្វាយព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ទ្រង់ត្រាស់សរសើរឫទ្ធីចំណេះផ្សេងៗហើយទ្រង់ព្រះរាជទាន[[រង្វាន់]]ជាច្រើនដល់សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទើបទ្រង់ប្រទាននាមដំរីសនោះជាព្រះ[[គជេន្ទ្រនរោត្តម]]។
សម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]]ចៅពញាចន្ទរាជា កាលទាក់[[ដំរី]]បាននោះយល់ថាបានឱកាសហើយក៏ក្រាបទូលថាសូមបង្គំលាសម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្តិទៅបង្ក្រាបអាស្ដេចកន ដែលក្បត់ញាំញីព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]នូវព្រះបរម[[រាជវង្សានុវង្ស]] បណ្ដាលឲ្យបែកបាក់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ ថាបើនឹងបង្អង់យូរទៅឃើញថាពុំបានឡើយ។ សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្តិបានទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ត្រាស់ថា: កុំឲ្យក្មួយរួសរាន់ពេកចាំដល់ឆ្នាំក្រោយៗមានឹងឲ្យជូនទៅជាមិនខាន។ ទ្រង់ត្រាស់តែម៉្លោះហើយព្រះចៅចក្រពត្តិស្ដេចក៏ចូលទៅខាងក្នុងព្រះ[[ក្រឡាបន្ទំ]]ទៅ។
ចៅពញាចន្ទរាជាបានឮព្រះក្រសែដូច្នោះកាលណាក៏យល់ថា: ព្រះចៅចក្រពត្តិមិនព្រមបើកឲ្យព្រះអង្គទៅឆាប់ឡើយ។ លុះទ្រង់ត្រឡប់ពីគាល់ដល់ទៅដំណាក់វិញ ស្ដេចទ្រង់ព្រះចិន្តាថា: បើអញនឹងចាំលាដោយស្រួលនោះមុខជាស្ដេចសៀម មិនបើកឲ្យអញទៅទេ។ ដូច្នេះមានតែអញគិតឧបាយកលយ៉ាងណាមួយ ទើបអញបានទៅស្រុកវិញឆាប់។ ទ្រង់ព្រះចិន្តាយល់ដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់បណ្ដាពួកក្រុមជាខ្ញុំ ១៥ នាក់ (ច្បាប់ខ្លះថា ១៤ នាក់) ឲ្យយកឈើឆ្លាក់ ធ្វើជាជើងដំរីយ៉ាងធំៗ ៤ ហើយយកទៅលបសង្កត់ដីឲ្យមានជាស្នាមដូចជាជើងដំរីមែនទែនរួចឲ្យយកលាមកដំរីញាត់ក្នុងជាល យកទៅរលាក់ចេញពីជាលច្រើនដុំ ហើយយកទៅទំលាក់រាយចោលឲ្យប្រកបនឹងដានជើងធំនោះ ឲ្យដូចជាដំរីទាំងពួងជុះ។ ទ្រង់ផ្ដាំថា បើដល់ដើមឈើណាណាល្មមជាដំរីឈរស្រប់បាន(ពាក្យសម្រាប់និយាយថា ដំរីឈរជ្រកម្លប់ឈើ) ឲ្យពួកបណ្ដាជាខ្ញុំទាំងនោះយកដីភក់ទៅលាប ហើយឲ្យយករោមចៀមពីរបីសរសៃសៀតនឹងសំបកឈើធ្វើឲ្យដូចជារោមដំរីត្រដុសនឹងដើមឈើមែនៗ។ ទ្រង់បញ្ជាថា បើធ្វើដូច្នេះរួចហើយឲ្យពួកក្រុមបណ្ដាជាខ្ញុំទាំងនោះដើរបង្ហួសកន្លងដានទៅទិសឦសាន ដល់ទៅ[[ខែត្រនាងរង]] [[ស្រុកនគររាជ]] ហើយខ្លួនឯងទាំង ១៥ នាក់ស្រូតរូតទៅបញ្ចុះបញ្ចូលប្រជារាស្ត្រ នៅស្រុក[[នាងរង]] [[នាងផ្អែក]] [[ចុងកាល់]] (ចុងកល្ប) [[ស្រុកទំនប់]] [[ទុងកែ]] [[ទឹកជោរ]] [[មង្គលបូរី]] [[នគររាជសីមា]] (ត្រង់នេះសាស្ត្រាខ្លះថា[[សៀមរាប]]) [[បាត់ដំបង]]ឲ្យបានមកជួបជុំចាំអញនៅទីបន្ទាយ។ ទ្រង់ផ្ដាំទៀតថា: បើកាលណាដើរតាមផ្លូវនោះទៅ ហើយមានគេសួរឯងអំពីដំណើរនោះ ឯងត្រូវប្រាប់គេថាឯងបានឃើញដំរីសមួយដូចសំឡី[[កំពស់]]ប្រហែលជាង ១០ ហត្ថបានជាដើរតាមរកមើលឲ្យច្បាស់ទីលំនៅវា។
អស់បណ្ដាជាខ្ញុំទាំង ១៥ នាក់ក៏ចេញទៅធ្វើការតាមត្រាប់បង្គាប់គ្រប់ប្រការ។ លុះកន្លងមកគ្រប់មួយខែអស់[[ចៅមឿង]] ([[ចៅហ្វាយស្រុក]] ឬ [[មេឃុំ]]) [[ចៅបាន]] ([[ម្ចាស់ស្រុក]]) ក្នុងដែនសៀមទិសខាងកើត បានដំណឹងថា មានដំរីសក៏អរណាស់ ទើបនាំគ្នាចូលព្រៃទៅពិនិត្យមើល តែមើលឃើញតែដានជើង និង [[លាមក]]វា ធំក្រៃលែងនឹងដំរីទាំងពួង មើលទៅលើដើមឈើខ្លះ ក៏ឃើញមានរោមសសុទ្ធសដូចជាសំឡីជាប់នៅលើដើមឈើនោះច្រើនអន្លើមែន។ ចៅមឿង ចៅបានទាំងអស់នោះ ក៏ប្រញាប់ប្រញាល់ធ្វើសំបុត្របកប្ដឹងចូលទៅ[[សេនាបតី]] សេនាបតី យកសេចក្ដីក្រាបទូលព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះចៅចក្រពត្តិទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ ថ្ងៃមួយ ស្ដេចចេញគង់ព្រះរាជរោងរម្យ ជួបជុំព្រះរាជ[[បុត្រាធម៌]] គឺ[[ឱកញាឱង|ចៅពញាអុង]] ដែលត្រូវជាព្រះរាជបុត្រានៃព្រះ[[ស្រីរាជា]] (ខ្មែរ) និងព្រះវង្សា សេនាបតី មន្ត្រីទាំងពួង ក្រាបបង្គំគាល់ត្រៀបត្រា ទើបស្ដេចត្រាស់សួរថាឈ្មោះណានឹងទទួលអាសាទៅតាមទាក់ដំរីប្លែកនោះបាន?
អស់រាជសេវកាមាត្យសៀមក្រាបទូលថា: ទូលព្រះបង្គំយើងខ្ញុំទាំងឡាយឃើញតែចៅពញាចន្ទរាជាមួយប៉ុណ្ណោះ ដែលជាអ្នកក្លាហានមានតំរិះខាងទាក់ដំរីនោះជាងគេ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ចៅពញាចន្ទរាជានេះក៏បានធ្វើការទាក់ដំរីថ្វាយរៀងមកហើយផង។ សម្ដេចចន្ទរាជា ឮទីប្រជុំឆ្លើយដូច្នោះ ក៏យល់ថាបានដូច[[គំនិត]]ព្រះអង្គហើយទើបក្រាបទូលថា:
តាមសំបុត្រច្រើនច្បាប់ ដែលចៅហ្វាយស្រុកច្រើនស្រុកប្ដឹងចូលមកនោះថា: ដំរីនោះ ធំខ្ពស់ទៅ ១០ ហត្ថ ហើយបើតាមដំណឹងក្រៅសំបុត្រទៀតថា: ដំរីនោះមានបរិវារ [[គោតស្ដ]] ([[គោត]] គឺដំរីឥតភ្លុកឥតចែ, [[ស្ដ]] = ដំរីឈ្មោលឥត[[ភ្លុក]]មានតែចែ) នៅថែរក្សាជាច្រើនលើសដំរីទាំងពួង ទាំង[[សំបុរ]] និង កំពស់ទៀត ក៏ល្អគួរឲ្យចេតនា គួរតែទូលព្រះបង្គំយកចិត្តទុកដាក់គិតយកដំរីនោះ មកទុកជាមង្គលព្រះនគរថ្វាយឲ្យបាន។ ការណ៍ ដែលខ្ញុំព្រះរាជការទាំងឡាយ ជំនុំយល់ព្រមថា យកទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំឲ្យទទួលអាសានឹងទៅទាក់យកដំរីនោះមកថ្វាយឲ្យបានទៀត ក៏ជាការគួរសមណាស់ហើយ ក៏ប៉ុន្តែដំរីសនោះមានបរិវារធំ ច្រើនលើសដំរីមុនណាស់ ហេតុដូច្នេះ សូមសម្ដេចស្ដេចព្រះរាជទានពល ៥០០០ នាក់ [[ដំរី]] ១០០ និង [[កាំភ្លើង]] [[ធ្នូ]] [[ស្នា]] [[សស្ត្រាវុធក]] សំរាប់បាញ់បង្អើលដំរីកាចៗ ដែលនៅរក្សាដំរីសនោះ ច្រើនណាស់ឲ្យវាខ្លាចហើយចៀសចេញទៅ ៖
ម្យ៉ាងវិញទៀត ដោយឃើញថា ការទាក់ដំរីនោះ មុខជាធ្វើអស់ពេលវេលាជាច្រើនផងក្រែងរេហ៍ពលពុំគ្រប់គ្រាន់[[ស្បៀង]][[អាហារ]]នឹងកើត[[ចលាចល]] ការណ៍ក៏ពុំបានសំរេចហេតុដូច្នេះ ទូលព្រះបង្គំសូមព្រះរាជទាន ស្បៀងអាហារឲ្យបានគ្រប់គ្រាន់ផង សូមព្រះរាជទាន ព្រះរាជអាជ្ញាឲ្យបានមាំមួនទៀត ទើបទៅធ្វើការណ៍នោះបានសំរេច។
ព្រះចៅចក្រពត្តិបានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ទើបព្រះរាជទាន[[ព្រះសែង]] (គឺដាវស្រោមមាស អ្នកកាន់ដាវនេះ មានអំណាចកាប់សំលាប់បានតាមចិត្ត) ហើយត្រាស់បង្គាប់ឲ្យចៅពញា[[ចក្រី]]កេណ្ឌពលពាហនៈថ្វាយតាមសុំកុំបីខាន។ ឧកញ៉ាចក្រីក៏ចាត់ការថ្វាយ ព្រះចៅចន្ទរាជាតាមព្រះរាជបង្គាប់នៃព្រះចៅមហាចក្រពត្តិគ្រប់ប្រការ។
ចៅពញាចន្ទរាជា កាលបានពល និង ស្បៀងអាហារ ព្រមទាំងព្រះរាជអាជ្ញា ព្រះសែងអាជ្ញាសឹកគ្រប់អស់ហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញមកក្រៅ។ ក្នុងគ្រានោះ ព្រះអង្គ[[សួគ៌លោក]]ស្ដេចចូលទៅក្នុងក្រុង[[រាជអាណាចក្រអយុធ្យា|ស្រីអយុធ្យា]]នោះ ទើបសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចយាងទៅថ្វាយបង្គំ ព្រះអង្គសួគ៌លោកគឺពញាអុងរាជា ដែលត្រូវជាព្រះ[[រៀម]] ព្រះ[[អយ្យកោមួយ]]នឹងព្រះអង្គ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចក្រាបទូលសួរថា: អ្នកបងលែងគិតស្រុកហើយឬ ក៏បានជាគង់នៅព្រងើយមិនអើពើនឹងរឿងអាក្បត់ឈ្មោះកន យករាជសម្បត្តិបានដូច្នេះ? ទ្រង់ពុំស្ដាយវង្សព្រះមហាក្សត្រ និងគ្រងព្រះមហានគរទេឬ?
ព្រះអង្គសួគ៌លោក ទ្រង់ឆ្លើយថា:
"អូនអើយ បងមកនៅក្រុងទេពនេះជាឈ្លើយព្រះពុទ្ធចៅទេ។ ព្រះពុទ្ធចៅ ស្ដេចពុំយកទោសបង ស្ដេចប្រោសបង ឲ្យបងគ្រងស្រុកសួគ៌លោកនេះជាខែត្រធំស្មើនឹងខែត្រព្រះរាជបុត្រទៅហើយ បានប៉ុណ្ណេះហើយ បងក៏បានសុខណាស់ហើយ បើបានសុខដូច្នេះហើយនឹងគិតរកសុខអ្វីទៀត។ ចំណែកឯស្រុកខ្មែរវិញ បងលែងនឹករលឹកអាល័យហើយតាមតែអ្នកអូនគិតគូចុះ"។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចដឹងព្រះរាជហឫទ័យយ៉ាងនេះហើយ ទ្រង់មិនហ៊ានត្រាស់សួរតទៅទៀតក្រែងរឿងនេះពុំបាត់ស្ងាត់នឹងនាំឲ្យខូចការណ៍។ ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ពុំបានត្រាស់តបទៅវិញឡើយ! ទ្រង់គង់ក្រសាលបន្តិច ក៏ថ្វាយបង្គំលា វិលមកដំណាក់វិញ។ មកដល់ដំណាក់ ទ្រង់នឹកតែក្នុងព្រះទ័យថា: ឱអ្នកបងអុងអើយ បានសុខហើយ ត្រឡប់ជាភ្លេចស្រុកទេសអស់។
លុះមកដល់ថ្ងៃ ១០រោច ខែ[[ផល្គុន]] ឆ្នាំ[[ជូត]] ព.ស. ២០៦០, គ.ស. ១៥១៦, ម.ស. ១៤៣៨, ច.ស.៨៧៨ នោះចៅពញាចន្ទរាជា មានព្រះជន្មវស្សា ៣៦ ឆ្នាំទ្រង់រៀបចំចាត់ចែង ព្រះរាជដំណើរស្រេច ស្ដេចនាំចៅពញាយសរាជា និង បណ្ដាជាខ្ញុំ លើកពលសៀមស្រូតរូត តាមស្នាមជើងដំរី ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃពុំមានឈប់ឈរសោះ។ លុះលើកទៅបាន ៧ ថ្ងៃជិតដែនស្រុកខ្មែរហើយទ្រង់ព្រះរាជចិន្តាថា: អញមកដល់នេះហើយ បើទុកជាព្រះចៅចក្រពត្តិបានដឹងថា អញរត់ហើយលើកទ័ពតាមមកក៏ពុំទាន់ដែរ។ ទើបទ្រង់ឲ្យធ្វើសំបុត្របកដាក់ទាំង[[រោមចៀម]]ដាក់ទាំង[[រោមចោមរឹស]] ដែលជាប់នៅដើមឈើគូរទាំងស្នាមជើង លាមក និង [[កំពស់]]ដំរីនោះឲ្យបំរើសៀមនាំវិលទៅថ្វាយព្រះចៅ រួចហើយព្រះអង្គក៏លើកទ័ពចេញមកទៀត។
ព្រះចៅ[[ចក្រពត្រាធិរាជ]]កំពុងទ្រង់បារម្ភ ពីរឿងទាក់ដំរីនោះ លុះបំរើនាំសំបុត្រទៅដល់ហើយ ទ្រង់ត្រាស់សួរថា : ឥឡូវទៅដល់ណាហើយ?
បំរើក្រាបទូលថា: ទៅជិតដែនកម្ពុជាហើយ។
កាលទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ចំលើយ ដែលបំរើក្រាបទូលឆ្លងហើយ ព្រះចៅចក្រពត្តិនឹងគ្នាន់ក្នុងព្រះទ័យណាស់ ទើបត្រាស់សួរព្រះអង្គសួគ៌លោកថា: ចៅពញាចន្ទរាជាទៅទាក់ដំរីសនេះ ហេតុអ្វីក៏ស្រូតរូតម៉្លេះអញសង្ស័យណាស់។
ព្រះអង្គសួគ៌លោកក្រាបទូលថា:
ចៅពញាចន្ទរាជានេះ មានចិត្តមានះណាស់ មានស្មារតីរឹងប៉ឹង ហើយចិត្តក៏រឹងរូស កាន់វង្សត្រកូលណាស់ទៀត។ តាំងពីចៅពញាយសរាជាមកប្រាប់ថា: អាព្រះស្ដេចកនសំលាប់បិតាយកព្រះនគរហើយនោះ ទូលព្រះបង្គំឃើញកិរិយារបស់ចៅពញាចន្ទរាជាខឹងក្ដៅនឹងអាកនខ្លាំងណាស់។ ការដែលទៅហើយស្រូតរូតយ៉ាងនេះ ទូលព្រះបង្គំក៏យល់ឃើញថា ចៅពញាចន្ទរាជាលើកទ័ពទៅវាយអាព្រះស្ដេចកនពុំខានឡើយ។
ព្រះចៅចក្រពត្តិបានទ្រង់ជ្រាបដូច្នោះហើយ ទ្រង់ត្រាស់ប្រើ[[ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ]]ឲ្យនាំទាហាន សេះ ៣០ នាក់លើកទៅតាមសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ហើយទ្រង់ផ្ដាំថា: បើចៅពញាចន្ទរាជាពុំព្រមត្រឡប់មកទេឲ្យឯងប្រាប់ពលទាំង ៥០០០ នាក់នោះឲ្យខាងតែបានមក។
ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្របានទទួលព្រះរាជបញ្ជាហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលានាំទាហានសេះទាំង ៣០ នាក់លើកតាមទៅ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គស្រូតរូតមកដល់ដែនខែត្រ ប្រទេសខ្មែរហើយក៏ទ្រង់បញ្ចុះបញ្ចូលអាណាប្រជានុរាស្ត្រ តាំងពីប្រទល់ដែនរៀងមកបានពល ១៨០០ នាក់ហើយលើកមកដល់[[ខែត្រទឹកជោរ]] ដូចជាបណ្ដាជាខ្ញុំដែលប្រើមុនគេនោះ។ បណ្ដាជាខ្ញុំទាំងនោះបានរេហ៍ពល ២០០ នាក់ផ្សំគ្នាជា ២០០០ នាក់ ហើយស្ដេចលើកកងទ័ពខ្មែរសៀមចូលវាយបន្ទាយបាន[[ខែត្រនគរសៀមរាប]]បានរេហ៍ពលថែមទៀតរួមទាំងទ័ព ៨០០០ នាក់ផងត្រូវជា ១០០០០ នាក់ហើយលើកចូលទៅក្នុង[[បន្ទាយមហានគរ]]។
ខណៈនោះ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ នាំទាហានសេះ ៣០ នាក់ដល់មកជិតមហានគរហើយ ហើយសួរគេឯងតាមផ្លូវទៅបានដំណឹងថា: ចៅពញាចន្ទរាជានាំរេហ៍ពលខ្មែរសៀមចូលមកតាំងក្នុងមហានគរ ៣ ថ្ងៃហើយ។ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ក៏នាំទាហានទាំង ៣០ នាក់នោះចូលទៅមហានគរ ហើយបានឃើញសម្ដេចចន្ទរាជាប្រថាប់លើផែនសិលាជាមួយនឹងសេនាទាហានសៀមខ្មែរ ដែលកំពុងអង្គុយគាល់ត្រៀមត្រា។ មួយរំពេចនោះ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រទូលថា: [[ព្រះពុទ្ធិចៅ]]ត្រាស់ប្រើទូលព្រះបង្គន់ឲ្យមកតាមទ្រង់ឲ្យទ្រង់លើកពលត្រលប់ទៅវិញឲ្យឆាប់។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាដឹងកលយល់ការណ៍ថា: សៀមលើកតាមមកហើយក៏ហូតព្រះសែងអាជ្ញាសឹក ដែលព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះរាជទានមកនោះ ហើយមានព្រះមធុរសវាចាសន្ធាប់ថា: នេះគឺជាអាជ្ញាសឹក ព្រះចៅប្រទានមកឲ្យអញពេញអំណាចឲ្យអញធ្វើនាទីពីរយ៉ាងគឺមួយឲ្យតាមទាក់ដំរីស ម្យ៉ាងទៀតឲ្យអញទៅកាប់អាព្រះស្ដេចកនថ្វាយព្រះអង្គ។ ខ្លួនឯងនេះឬ មានអំណាចលើសដាវអាជ្ញាសឹកនេះ? ដែលឯងថា ព្រះចៅឲ្យឯងមក តាមអញនោះគឺព្រះរាជឱង្ការ ឬ ចុតហ្មាយឯងនៅឯណាយកមកឲ្យអញមើល? បើឯងមិនយកមកឲ្យអញទេ អញទុកឯងជាក្លែងព្រះរាជឱង្ការទុកជាបង្ខូចបង្ខានរាជចារផែនដី ហើយអញត្រូវកាត់ក្បាលផងដោតជាបំរាម ព្រះទាំងគូកនផង។
ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ និង កូនទាហានជំនិះ ៣០ នាក់ដែលខ្លួនមកនោះ គ្មានព្រះរាជឱង្ការរបស់ព្រះចៅជាទីអាងទេ។ លុះឃើញព្រះសែងអាជ្ញាសឹកហើយទាហានសៀមទាំង ៣០ នាក់ និង ៥០០០ នាក់ដែលមកតាមសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជានោះ ក៏ភិតភ័យតក់ស្លុត លុតជង្គង់សូមព្រះរាជទានទោស។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា យល់ឃើញថាត្រូវព្រះទ័យហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា: អស់ឯងរាល់គ្នាវិញទៅវិញចុះទៅក្រាបទូលព្រះចៅថា: ដែលទ្រង់ប្រោសលៀងរក្សាអញជាង ៧ ឆ្នាំនេះជាព្រះគុណលើអញខ្លាំងណាស់រកអ្វីមកប្រៀបផ្ទឹមពុំបានទេ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះសោតកាលអញត្រឡប់មកស្រុកនេះ ទ្រង់ឲ្យរេហ៍ពល ៥០០០ នាក់ ដំរីធ្នាក់ ១០០ រយជូនមកទៀតនេះក៏ជាព្រះគុណធ្ងន់លើសលែងទៅទៀត។ ប៉ុន្តែឥឡូវនេះ អញនៅក្រណាស់ អញនឹងរកអ្វីថ្វាយទៅវិញឲ្យបានសមគួរនឹងព្រះគុណនោះគ្មានទេ។ សុំកុំឲ្យព្រះចៅ ទ្រង់ពិរោធឡើយ។ ថាបើដល់អញបានឈ្នះហើយចាប់អាព្រះស្ដេចកនបាន បានទាំងផែនដីមកវិញកាលណា អញនឹងនាំពលសៀម ដែលទ្រង់ប្រទានមកនេះ និង សួយសារមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ តាមសំដីដែលអញបានក្រាបបង្គំទូលទុកជាសំងាត់ស្រាប់។
ពួកពលទាំង ៥០០០ នាក់បានឮព្រះរាជបរិហារហើយខ្សឹបគ្នាថា: ចៅពញាចន្ទរាជានេះបានសញ្ញាថ្វាយព្រះចៅយើងស្រេចហើយបានជាទ្រង់ត្រាស់ឲ្យយើងទាំង ៥០០០ នាក់នេះមក ឯម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ដែលមកស្រដីមាត់ទទេនោះ ប្រហែលជាក្លែងក្លាយទេ យើងនឹងជឿស្ដាប់ផងមិនបានទេ។
ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ក៏រឹតតែកោតខ្លាចពលទាហានដែលមកនោះ ក៏គិតពិនិត្យទៅ ឃើញចិត្តរេហ៍ពលសៀមដែលហែមកមុននោះ ជឿខាងចៅពញាចន្ទរាជាច្រើនជាជាងខ្លួននឹងគិតធ្វើតាមព្រះចៅទ្រង់ព្រះបណ្ដាំនោះមិនកើត។ ដូច្នេះ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ក៏នាំទាហានជំនិះ ៣០ នាក់នោះត្រឡប់ទៅក្រុងទេពវិញទៅ។
ក្រោយទាហានសេះត្រឡប់ទៅវិញ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់លើកកងទ័ពទៅដល់ស្រុកបាត់ដំបងហើយ ទ្រង់ក៏ចាត់ឲ្យនាយកងទ័ព ដើរបញ្ចុះបញ្ចូលរាស្ត្រក្នុងខែត្រ។ ខណៈនោះ ពញា[[មនោមេត្រី]]ចៅហ្វាយស្រុក[[បាត់ដំបង]] បានដឹងថា ចៅពញាចន្ទរាជា ជាព្រះរាជត្រកូលស្ដេចខ្មែរត្រឡប់មកដល់ហើយ ក៏ចូលទៅថ្វាយបង្គំ ថ្វាយរេហ៍ពល ១០០០០ នាក់ និង ស្បៀងអាហារ ១០០០ [[រទេះ]]ទៀត។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាស្ដេចទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ស្ដេចគង់សំរាកកំលាំង រេហ៍ពលនៅក្នុងខែត្រនោះបីថ្ងៃ ហើយក៏លើកឆ្លងទៅតាំងបន្ទាយនៅ[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]។
ចំណែកឯសម្ដេចចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]] ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រពោធិ៍សាត់ ដែលជាមន្ត្រីខាងសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា (កន) បានដឹងដំណឹងនេះហើយ ក៏កេណ្ឌពលបាន ៤០០០០ នាក់ឲ្យរក្សានាទីភាគបន្ទាយរាយល្បាតតាមច្រកផ្លូវស្រេច ទើបបកសំបុត្រប្ដឹងចូលមកសេនាបតីក្នុង[[ស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ|ក្រុងសន្លប់ពិជ័យព្រៃនគរ]]។
រីឯចៅពញាពេជ្រវិញ លុះបានដឹងថា ចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចត្រឡប់មកដល់ស្រុកបាត់ដំបងហើយ អ្នកក៏ដើរបញ្ចុះបញ្ចូល បានស្ម័គ្របក្សពួកចូលក្នុងកងទ័ពចៅពញាសួគ៌ាលោកជាច្រើននាក់។ កាលឃើញថាចៅពញាសួគ៌ាលោក ជំនុំរាជការគិតរឹងទទឹង ពុំព្រមចុះចូលនឹងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទេ ពញាពេជ្រ លុះដល់វេលាយប់ស្ងាត់ ក៏នាំស្ម័គ្រប័ក្សពួក ចូលលុក (គឺចូលទៅប្រហារមិនឲ្យដឹងខ្លួនជាមុន) ចៅពញាសួគ៌ាលោកស្លាប់មួយរំពេច ហើយស្រែកប្រកាសប្រាប់អស់ក្រមការបណ្ដារាស្ត្រថា:
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជានេះ ពេញជាព្រះរាជត្រកូលនៃសម្ដេចព្រះ[[ធម្មរាជាទី១|ធម្មរាជា]] ដែលជាស្ដេចទ្រង់ធម៌ហើយ។ ឯ[[ស្រីជេដ្ឋា|ស្ដេចកន]]ជាចៅហ្វាយ ចៅពញាសួគ៌ាលោកនេះខាងម្ដាយជា[[ពលព្រះស្រីរតនត្រ័យ]]សុទ្ធ។ អស់អ្នករាល់គ្នានឹងសំពះព្រះ ក៏ចង់ថ្វាយបង្គំ[[បាយ៉ាប]] (បាយ៉ាប គឺ[[អារ័ក្សទឹក]]សំរាប់ពួកនេសាទ[[មច្ឆជាតិ]]គោរព)។ ថាបើ អស់អ្នកពេញចិត្តថ្វាយបង្គំព្រះស្រីរតនត្រ័យនោះ ចូរអ្នកថ្វាយបង្គំចៅពញាចន្ទរាជា ដ្បិតស្ដេចយាងមកដល់ហើយ ត្រូវយើងចេញទៅថ្វាយបង្គំទទួលព្រះអង្គចុះ។ ថាបើអស់អ្នកចូលចិត្ត ចង់សំពះបាយ៉ាបនោះ ចូរអស់អ្នករៀបស្បៀងអាហារនាំបុត្រភរិយាទៅថ្វាយបង្គំព្រះស្ដេចកន កូនពល (ក្នុងពេលដែលប្រទេសយើងនៅវណ្ណៈច្រើននៅឡើយ វណ្ណៈពលជា[[វណ្ណៈ]]ថោកទាបបំផុត ជាពូជអំបូរអ្នកមានទោសដែលមិនអាចលុបលាងបានឡើយ) ព្រះស្រីរតនត្រ័យឯបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរឲ្យឆាប់ចុះ។
អស់[[ក្រមការ]]បណ្ដារាស្ត្រក្នុងកងទ័ពទាំង ៤០០០ នាក់ប្លាយ លុះឮពញាពេជ្រប្រកាសចេញព្រះនាម សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ដូច្នោះហើយ ហេតុតែជាបុណ្យបារមីនៃព្រះអង្គ ក៏បណ្ដាលចិត្តគ្រប់កងទ័ពទាំងអស់ ឲ្យនឹកស្រឡាញ់អាល័យ ដល់សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាពន់ប្រមាណ ហើយក៏ស្រែកតបប្រកាសថា :
យើងរាល់គ្នាចូលចិត្តទៅថ្វាយបង្គំព្រះមិនព្រមទៅថ្វាយបង្គំបាយ៉ាបទេ។ ហេតុនេះហើយបានជាមានពាក្យថា: មិនចង់សំពះព្រះ មិនចង់ថ្វាយបង្គំព្រះ ទៅសំពះឯបាយ៉ាបទៅវិញតាំងពីថ្ងៃនោះមក។
ចៅពញាពេជ្រ លុះឮរាស្ត្រប្រកាសវាយបកដូច្នោះ ល្មមពេលព្រឹកស្រាងៗ ហើយក៏នាំអស់ក្រមការ និង អស់អ្នកមុខអ្នកការ បណ្ដារាស្ត្រចេញទៅអញ្ជើញស្ដេចធ្វើព្រះរាជដំណើរចូលទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយស្រុក។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចបានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់សួរសេចក្ដីដើមទងគ្រប់ប្រការ។ លុះទ្រង់ជ្រាបហើយ ស្ដេចឲ្យលើកទ័ពចូលទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយស្រុក ហើយស្ដេចហាមកងទ័ពទាំងខ្មែរ ទាំងសៀមមិនឲ្យទៅកំហែងកំហល់រាស្ត្រប្រជា ក្នុងស្រុកឲ្យសោះដើម្បីកុំឲ្យរាស្ត្រប្រជាមានសេចក្ដីក្ដៅក្រហាយ។ ទ្រង់ដាក់អាយ័តថា "បើឈ្មោះណាពុំស្ដាប់ ព្រះរាជឱង្ការនេះទេ ស្ដេចនឹងយកទោសដល់ប្រហារជីវិត"។ ខណៈនេះ អស់រាស្ត្រប្រជាក៏បានសេចក្ដីសុខសាន្ត ឥតមានទុក្ខភ័យ អំពីពួកពលទាហាន សរសើរព្រះបារមី ព្រមទាំងថ្វាយសព្ទសាធុការពរគ្រប់ៗគ្នា។
===ដណ្ដើមអាណាខែត្រភាគខាងលិច===
====សមរភូមិក្រគរ គ.ស.១៥១៦
'''{{Main|សមរភូមិក្រគរ (១៥១៦)}}'''
ចៅពញាលំពាំងធិបតី ក្រាបទូលពុំទាន់ផុតវាចាផង [[ព្រះរាជវរានុកូល]]ក្រាបទូលថា: "សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស មានសំបុត្រចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រក្រគរ]]ប្ដឹងទូលព្រះបង្គំថា: នៅខែត្រពោធិ៍សាត់នោះ ចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]អនិច្ចកម្មក្នុង[[ចំបាំង]]ទៅហើយ ឥឡូវនេះចៅពញាចន្ទរាជាតាំងពញា[[ពេជ្រ]] (មឿង) [[មេស្មឹង]]ឲ្យឡើងជាចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]ហើយ ហើយឲ្យធ្វើជាមេទ័ព សំរេចរាជការទាំងពួងផងទៀត ចៅពញាចន្ទរាជាឲ្យកូនពញាពេជ្រទាំង៤ នាក់នោះធ្វើជា[[សេនាបតី]]សំរាប់ទ្រង់ហើយឲ្យធ្វើ[[បាឡាត់]]ទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ លើកមកវាយ[[បន្ទាយខែត្រក្រគរ]]ទៀត ឥឡូវនេះ បន្ទាយខែត្រក្រគរបកហើយ"។
ព្រះស្រីជេដ្ឋា ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់គ្រវីព្រះ[[សិរសា]] ហើយមានព្រះបន្ទូលថា: បងចក្រី ចូរបងឯងចេញទៅជាមេទ័ពធំ កេណ្ឌបណ្ដា[[រាស្ត្រ]][[ខែត្រ]]ខាង[[លិច]] ហើយលើកយ៉ាងស្រូតរូតទៅទល់ទប់ទ័ពរបស់ចៅពញាចន្ទរាជា ឲ្យទាន់ការណ៍ សូមបងប្រឹងជួយខ្ញុំ ឲ្យអស់ពីកំលាំងចិត្តណា៎"។
ពញាចក្រីទទួលព្រះរាជបញ្ជា ហើយក្រាបទូលថា : "ទូលព្រះបង្គំ លើកទ័ពទៅម្ដងនេះ បើចាប់បានតួខ្លា ឬ មិនបាន ក៏គង់ខ្លាត្រូវរបួសបង់ជន្មឲ្យរាងចាលជាមិនខានដែរ"។
ព្រះស្រីជេដ្ឋា ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទ្រង់ព្រះទាន[[លំពែងក្រំ]] (១) មាសមួយជាអាជ្ញាសឹក ហើយឲ្យលើកកងទ័ពទៅតាំងនៅក្នុង[[ខែត្រលង្វែក]]។ ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់សម្ដេចចៅហ្វាកៅជាមាឲ្យធ្វើមេទ័ពធំ។ ទ្រង់ប្រទានដាវគ្រឿងមាសមួយជាអាជ្ញាសឹក ហើយនឹងពាន[[កន្ថោរ]][[ទិតោ]]មាសមួយសំរាប់ជាគ្រឿងសំរាប់យស និង ស្គរហែពីរសំរាប់ទូងតាមផ្លូវ[[ខែត្រកំពង់សៀម]]។ សម្ដេចចៅហ្វាកៅទទួលព្រះរាជបញ្ជាហើយក៏ថ្វាយបង្គំលា លើកទ័ពទៅដល់ខែត្រកំពង់សៀមហើយចេញសំបុត្រទៅកេណ្ឌរេហ៍ពលគ្រប់ខែត្រ។ លុះបានរេហ៍ពលគ្រប់ខែត្រមកជួបជុំហើយចៅហ៊្វាកៅ ក៏ចាត់ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអាសន្នទុក]] ឲ្យលើកទ័ពកាត់សំដៅទៅ[[ខែត្របាត់ដំបង]]ឆ្លងមកវាយផ្ទប់ពីក្រោយកុំឲ្យចៅពញាចន្ទរាជារត់រួច។ ចំណែកឯសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅខ្លួនឯង ជាមេទ័ពធំនោះ លើកទ័ពឆ្លងមកត្រើយខាងលិច។ ឯប៉ែកកងទ័ពនៃចៅពញាចក្រី កាលកេណ្ឌរេហ៍ពលបាន ៥៥០០ នាក់ ហើយក៏ឲ្យចៅពញា[[តេជោ]] [[ចៅហ្វាយស្រុក]][[ខែត្រសំរោងទង]]លើកទ័ព ១០០០០ នាក់ជាទ័ពមុខឲ្យចៅពញា[[រាជាមេត្រី]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ភ្នំពេញ]]កាន់ពល ១០០០០ នាក់ជាប៉ែកស្ដាំឲ្យចៅពញា[[វង្សាអនុជិត]] (២) ចៅហ្វាយស្រុក[[បាទី]]កាន់ពល ១០០០០ នាក់ជាប៉ែកឆ្វេងឲ្យ[[ព្រះរាជាវរានុកូល]]កាន់ពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ។ ឯខ្លួនចៅពញាចក្រីឯងកាន់ពល ១៥០០០ នាក់ជាទ័ពធំ។ ទ័ពចៅពញាចក្រីលើកដល់[[ខែត្រក្រគរ]]ក៏ប្រទះនឹងទ័ពនៃចៅពញា[[សួគ៌ាលោកពេជ្រ]]។ ចៅពញសួគ៌ាលោកពេជ្រយល់ថា "ទ័ពខាងចៅពញាចក្រីលើកមកដល់ហើយព្រមទាំងមានពលលើសកងទ័ពខ្លួនច្រើនចំនួនណាស់ផង ក៏ចាត់ប្រើចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជកែវ]]ជាកូនច្បងឲ្យកាន់ពល ២០០០ នាក់ជាទ័ពមុខចាត់ចៅពញា[[បរទេសរាជកែ|បរទេសរាជអង់]]ជាកូនទី២ឲ្យកាន់ទ័ព ១០០០ នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ ចាត់ចៅពញា[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈទេព|វិបុលរាជទេព]]ជាកូនទី៣ឲ្យកាន់ទ័ព ១០០០ នាក់ជាប៉ែកឆ្វេងចាត់ចៅពញា[[សួគ៌ាលោកសុខ|រាជតេជៈសុខ]]ជាកូនទី៤ ជាទ័ពក្រោយកាន់ពល ១០០០ នាក់។ ឯខ្លួនចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]ឯងកាន់ពល ៤០០០ នាក់ជាមេទ័ពធំ ហើយចេញទៅតនឹងចៅពញា[[ចក្រី]]។
ចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជកែវ]] កូនច្បងជាមេទ័ពមុខនោះដេញទ័ពឲ្យចូលវាយលុកកងទ័ពចៅពញា[[តេជោ]]។ រេហ៍ពលក្នុងកងទ័ពទាំង ២០០០ នាក់នោះកាលស្រែកហ៊ោយកជ័យយ៉ាងកងរំពងហើយក៏រត់សំដៅចូលទៅលុកកងទ័ពនៃចៅពញាតេជោវាយកាប់សំលាប់គ្នាពពាក់ពពួនស្លាប់ហូរឈាមដូចទឹកទរ ឬ ហូរដូចជាស្ទឹង តែទ័ពពញាតេជោពុំព្រមបែកសោះ។ ចៅពញាវង្សាអគ្គរាជកែវ ឃើញដូច្នោះហើយក៏ស្ទុះចូលទៅដេញកាប់ចៅពញាតេជោដែលនៅលើខ្នងសេះ។ [[សេះ]]ចៅពញាតេជោ ដោយឃើញគេស្ទុះចូលមកប្រញាប់ពេក ក៏ភ្ញាក់គេចខ្លួនទៅប៉ះនឹងដើមឈើ បណ្ដាលឲ្យធ្លាក់ពញាតេជោពីលើ[[ខ្នង]]សេះខ្ពោក។ ចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជ]]ឃើញបាចណាបហើយ ក៏កាប់ពញាតេជោស្លាប់មួយរំពេច រេហ៍ពលទាំងសងខាង ក៏ប្រកាប់ប្រចាក់គ្នាច្របូកច្របល់ទៅវិញទៅមកយ៉ាងសាហាវដូចម្រឹគពាឡមានរបឹងរឹងរូសមិនព្រមចាញ់គ្នាទៅវិញទៅមកសោះ។ ចៅពញវង្សាអគ្គរាជយល់ថា "ពលខ្លួនតិចណាស់ ហើយកងទ័ពខាងសត្រូវ ដែលមានចំនួនច្រើនស្រាប់ទៅហើយនោះ ក៏រឹងរឹតតែមកដល់ថែមហើយថែមទៀតផងនឹងយកជ័យតទៅទៀតពុំបានឡើយ" ទើបនាំរេហ៍ពលថយមកជំរាបបិតាតាមដំណើរ។
ឯចៅពញា[[រាជាមេត្រី]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រភ្នំពេញ]] និង ចៅពញា[[វង្សាអនុជិត]]ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្របាទី]]ជាមេទ័ពឆ្វេងស្ដាំ ដែលលើកតាមទ័ពពញាតេជោនោះ ក៏បានប្រទះនឹងកងទ័ព ចៅពញា[[បរទេសរាជ]]និង ចៅពញា[[វិបុលរាជ]]ដែលបង្កប់តាមសងខាងផ្លូវនោះ។
កងទ័ពចៅពញាបរទេសរាជ និងចៅពញាវិបុលរាជ កាលបើបានប្រទះហើយ ក៏ដេញពលចូលច្បាំង កាប់ចាក់ពលនឹងពល ចៅហ្វាយនឹងចៅហ្វាយប្រកាប់ប្រចាក់គ្នាទៅវិញទៅមក។ ចៅពញា[[វង្សាអនុជិត]]ជាចៅហ្វាយស្រុកខែត្របាទីក្នុងពេលដែលកំពុងប្រកាប់គ្នាទៅវិញទៅមកនោះសេះរបស់ខ្លួនផុងជើងក្នុងរណ្ដៅផង ច្រឡោតដោយស្នូរ[[កាំភ្លើង]]ផង ក៏បណ្ដាលឲ្យធ្លាក់ចៅពញានេះទៅដី។ មួយរំពេចនោះ [[ចៅពញា]][[វិបុលរាជ]]ស្ទុះចូលទៅកាប់ត្រូវស្មាចៅហ្វាយស្រុកខែត្របាទីបណ្ដាលឲ្យគាត់ពិការជាទំងន់។ អស់សេនាទាហាន ខាងចៅពញា[[វង្សាអនុជិត]]នាំគ្នាជួយគ្រាហ៍[[ចៅហ្វាយ]]រត់រួចខ្លួនទៅ។ ទ័ពស្ដាំរបស់ចៅពញា[[ចក្រី]] កាលបើឃើញថា "នាយទ័ពរបស់ខ្លួនត្រូវរបួសជាទំងន់ហើយ" ក៏នាំគ្នាទៅរកទ័ពចៅពញា[[តេជោ]]។ [[មេកង]]ខាងចៅពញាចក្រី កាលដឹងថា"ចៅពញាតេជោ ស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាមហើយ" ក៏នាំសេនាទាហានទាំងពីរកង ទៅប្ដឹងចៅពញាចក្រី។ ចៅពញាចក្រីបានដឹងហើយក៏លើកទ័ពធំតាមមក។ ចៅពញាចក្រី លុះឃើញកងទ័ព ចៅពញា[[រាជាមេត្រី]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ភ្នំពេញ]]និងទ័ពចៅពញា[[បរទេសរាជ]] និង[[វិបុលរាជ]] ជាកូនទី២ ទី៣របស់ចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]ពេជ្រកំពុងច្បាំងប្រកាប់គ្នា យ៉ាងគឹកកងរំពងខ្លាំងណាស់ដូច្នោះ ព្រមទាំងបានក្រឡេកមើលពីលើ[[ដំរី]]ទៅ ឃើញកូនតាពេជ្រ ទាំងពីរនាក់នោះក្លាហានណាស់ ក៏នឹកថប់ក្រែងចៅពញារាជាមេត្រីថយថ្វីដៃរបស់កូនតាពេជ្រទាំងពីរនាក់ ទើបចៅពញាចក្រី ដេញរេហ៍ពល ឲ្យចូលទៅជួយច្បាំងថែមទៀត។
ចំណែកឯ ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ ចៅពញារាជតេជៈសុខកូនទី៤ របស់តាពេជ្រ កាលបានដឹងនូវកិច្ចការទ័ព ទាំងនោះហើយ ក៏លើកទ័ពទៅដែរ ហើយចូលជួយច្បាំងកូនទាំងពីរនោះទៀត។ ការប្រយុទ្ធរវាងកងទ័ព ខាងចៅពញាចក្រី និង ខាងចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ បានប្រព្រឹត្តទៅអស់ពេលដ៏យូរ តែមិនមានខាងណាអន់ជាងខាងណាឡើយ។ ទ័ពទាំងសងខាង សុទ្ធសឹងតែរបឹងរឹងរូសមោះមុត ដូចៗគ្នា។
ខណៈនោះ ពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ យល់ថា កងទ័ពចៅពញាចក្រី មានពលច្រើនណាស់ សេនាទាហានទាំងនោះ ក៏មានថ្វីដៃខ្លាំងៗទៀត ឯពលខាងខ្លួន ក៏ស្លាប់ប្រមាណជា ៦០ នាក់ទៅហើយឃើញថានឹងតយកជ័យជំនះពុំបានទេ។ លុះវេលាព្រលប់ មកដល់ហើយ ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ ក៏វាយ[[ស្គរ]] ជាសញ្ញាឲ្យដំណឹងដល់កងទ័ព ឲ្យឈប់ច្បាំង ទាំងសងខាង។
ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ និង កូនទាំង៤នាក់ នាំសេនាទាហានរេហ៍ពល ថយទ័ពទៅក្រាបបង្គំគាល់ ព្រះចៅពញាចន្ទរាជានៅ[[បន្ទាយពោធិ៍សាត់]] ព្រមទាំងក្រាបបង្គំទូល តាមហេតុគ្រប់ប្រការ។ ចៅពញាចក្រី ឃើញថាចៅពញាសួគ៌ាលោក បន្ថយទ័ពទៅនោះ មិនហ៊ានដេញតាមទៅទេ ដោយខ្លាចចាញ់កលតាពេជ្រផង ដោយព្រះអាទិត្យអស្ដង្គតរលត់រស្មីទៅហើយផង។
====សមរភូមិពោធិ៍សាត់ គ.ស. ១៥១៦====
'''{{Main|សមរភូមិពោធិ៍សាត់ (១៥១៦)}}'''
លុះព្រឹកឡើង ចៅពញាចក្រីបំរុងនឹងលើកទ័ព តាមចៅពញាសួគ៌ាលោក តែទទួលពេលនោះសម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ]]នាំពល ៥០០០០ នាក់លើកឆ្លងមកដល់ដែរ ចៅពញាចក្រីក៏បញ្ឈប់ទ័ព រង់ចាំស្ដាប់ចៅហ៊្វាកៅដែលនឹងចាត់ទ័ពជាថ្មីវិញ។
វេលានោះចៅហ៊្វាកៅបានចាត់ទ័ពជា ៥ កងដូចតទៅនេះ៖
១. ឲ្យចៅពញា[[ចក្រីកែវ (ស្រឡប់ដូនតី)|ចក្រីកែវ]]ឃុំពល ៣០០០០ នាក់ជាមេទ័ពមុខ ([[ទ័ពស្រួច]])។
២. ឲ្យចៅពញា[[រាជាមេត្រីទិព្វ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រភ្នំពេញ]]ឃុំពល ២០០០០ នាក់ជាមេកងទ័ព ប៉ែកឆ្វេង។
៣. ឲ្យចៅពញា[[ស្រែន្យសេនាឫទ្ធីជ័យ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រលង្វែក]] ឃុំពល១៥០០នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ។
៤. ឲ្យចៅពញា[[សេនាសង្គ្រាមសួស]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអមរគីរិន្ទបូរ]]។ ឬ[[អម្រិន្ទបូរ]] គឺស្រុក[[បរិបូណ៌]]ឃុំពល ១៦០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ។
៥. ឯខ្លួនសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ ឯងឃុំពល ៤០០០០ នាក់ជាមេទ័ពធំ។
សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅលើកទ័ពដេញតាមទ័ព[[ចៅពញា]]សួគ៌ាលោកពេជ្រ ដែលថយទ័ពមកក្រាបបង្គំទូលចៅពញាចន្ទរាជានោះ។ គ្រាដែលចៅហ៊្វាកៅលើកទ័ពដេញតាមមកនោះ កងទ័ពចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្របានចូលទៅក្នុង[[បន្ទាយ]]អស់ទៅហើយ។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាកាលទ្រង់បានជ្រាបថា: "កងទ័ពខាងគេលើកមកច្រើនណាស់ដូច្នេះហើយ"ទ្រង់ក៏ត្រាស់ឲ្យកេណ្ឌពលបាន ២០០០០ នាក់ឲ្យឡើងការពារបន្ទាយ។ លុះកងទ័ពខាងចៅហ៊្វាកៅមកចោមវាយបន្ទាយ ទ្រង់ក៏ឲ្យទ័ពក្នុងបន្ទាយបាញ់ព្រួញចោលដុំថ្មទៅត្រូវកងទ័ពសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅស្លាប់អស់ជាច្រើន។ ចៅហ៊្វាកៅ ខំដេញពលពានកំពែងបន្ទាយណែនណាន់តាន់តាប់ដូចស្រមោចរោមស្ករ តែវាយមិនបាន។ កាលដឹងថាវាយយកបន្ទាយសម្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជាពុំបានក៏ឲ្យចៅហ៊្វាកៅ បោះទ័ពព័ទ្ធចោមបន្ទាយនោះឲ្យជាប់ដើម្បីទប់ព័ទ្ធខាងក្នុងមិនឲ្យចេញរួចផងឲ្យអត់បាយបរិភោគដរាបត្រូវស្លាប់ ឬត្រូវដាច់ពោះគ្រប់ៗគ្នាផង។
សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ ចៅពញាចក្រីកែវឲ្យពលចោមបន្ទាយរហូតដល់ ១២ ខែ។ កងទ័ពខាងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាចេញពីបន្ទាយពុំរួចមែនស្បៀងអាហារក្នុងបន្ទាយក៏ចេះតែហោចទៅៗគួរឲ្យបារម្ភណាស់ដោយបន្ទាយនោះមិនទាន់មានការប្រុងប្រៀបមាំមួន ប៉ុន្តែដោយហេតុព្រះបារមីរបស់ព្រះអង្គ ដែលបានសាងមកពីអតីតកាល បណ្ដាលឲ្យកងជញ្ជូនស្បៀងខាងសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅបញ្ជូនទៅពុំទាន់។ ដូច្នេះ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅហើយក៏ឲ្យថយកងទ័ពមកតាំងបន្ទាយឆ្ងាយពីបន្ទាយព្រះចន្ទរាជា ចំងាយ ៣ [[សិន]]ឲ្យទ័ពព័ទ្ធជុំវិញទៀត។ ការណ៍ដែលចៅហ៊្វាកៅឲ្យថយទ័ពនោះប្រយោជន៍ឲ្យកងទ័ពផ្លាស់ប្ដូរគ្នាចេញទៅរកស្បៀងអាហារក្នុងភូមិជិតខាង។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា កាលទតឃើញថា "កងទ័ពសត្រូវថយឃ្លាតពីបន្ទាយព្រះអង្គហើយព្រះអង្គក៏ទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សានឹងនាយកង នាយទ័ពថា: "ទ័ពសត្រូវរំលៀកចេញពីបន្ទាយយើងបន្តិចហើយ ការណ៍នេះល្អប្រពៃហើយជាឱកាសឲ្យយើងគិតដោះដៃចេញពីសត្រូវបានដោយស្រួល ចុះយើងនឹងគិតធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីឲ្យចេញរួចពីចំណោមនេះ?"។
ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រក្រាបទូលថា:
"បើយើងនឹងគិតវាយទំលាយចេញនោះក៏ចេញរួចបានដែរ ពីព្រោះពលយើងមានតែ ២០០០០ នាក់ ឯពលខាងគេ មានដល់ទៅជាង ១០០០០០ នាក់ បើយើងចេញរួចទៅ ទ័ពទាំងសងខាងក៏គង់ស្លាប់ច្រើនជាមិនខាន បើយើងរឹងតែនៅក្នុងបន្ទាយនេះ មិនចេញទទួលច្បាំងសោះ ក៏មិនបានដែរ ពីព្រោះបន្ទាយរបស់យើងទើបនឹងតាំងថ្មី ឯស្បៀងអាហារ ក៏ពុំទាន់មានបរិបូរណ៍ដល់យូរទៅ ក្រែងលំបាកក្នុងការខ្វះខាតគ្រប់យ៉ាង ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំគិតយកគំនិតមួយមកសូមទទួលអាសាគឺទៅកេណ្ឌកងទ័ព[[បិសាច]]ឲ្យមកចោមវាយទ័ពចៅហ៊្វាកៅ បើទ្រង់ព្រះរាជាអនុញ្ញាតទូលព្រះបង្គំយល់ឃើញច្បាស់ថា មុខជានឹងឈ្នះសត្រូវដោយងាយ បើទ្រង់ព្រះករុណាពិសេសយល់ព្រមផងនោះ សូមឲ្យជីករណ្ដៅកណ្ដាលបន្ទាយនេះ ឲ្យបានជាប្រញាប់ដើម្បីទូលព្រះបង្គំនឹងបានគិតការថ្វាយឲ្យទាន់ពេលវេលា។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា កាលទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ចៅពញាសួគ៌ាលោកទូលសុំយ៉ាងនេះទ្រង់ពុំជឿសោះទេ ទើបទ្រង់គ្រវីព្រះសិរសា ហើយត្រាប់ថា "ពីបុរាណរៀងមក យើងពុំដែលឮថា មានឈ្មោះណាទៅកេណ្ឌយកខ្មោចបិសាច មកជួយច្បាំងមនុស្សដល់ម្ដងឡើយណ្ហើយអ្នកចៅពញា លែងគិតគំនិតបែបនេះទៅចុះ ព្រោះជាគំនិតមិនដែលមានអ្នកណាគិតមកពីមុនផង និងជាកិច្ចការមួយដែលខ្ញុំមិនជឿថាមានប្រសិទ្ធិភាពទាល់តែសោះផង"។
ចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]ពេជ្រក្រាបទូលថា បើទ្រង់មិនសព្វព្រះហឫទ័យឲ្យគិតធ្វើតាមចំណេះ និងតាមមន្តវិជ្ជាការទូលព្រះបង្គំទេ នោះទូលព្រះបង្គំនឹងអារកឲ្យស្លាប់នៅទីនេះក្នុងឥឡូវនេះហើយ ព្រោះបើនឹងរស់នៅតទៅ ក៏មិនបានជួយយកអាសាផែនដីថ្វាយព្រះអង្គដល់កំរិតដែរ"។ ថាហើយចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ ក៏ហូតដាវនឹងអារកតាមពាក្យដែលខ្លួនបានក្រាបទូល។ ខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់ក្រឡេកព្រះនេត្រាឃើញទាន់ក៏ទ្រង់ស្ទុះទៅចាប់ដាវនោះចេញពីដៃហើយទ្រង់ត្រាស់ថា: "កុំ! កុំ ចៅពញាកុំសំលាប់ខ្លួនខ្ញុំស្ដាយលោកណាស់ ខ្ញុំព្រមតាមចៅពញាហើយដូច្នេះ បើចៅពញាគិតឃើញដូចម្ដេច ស្រួលសូមចៅពញាធ្វើតាមគំនិតនោះចុះ"។
ចៅពញាសួគ៌ាលោក ឮហើយមានអំណរណាស់ ទើបថ្វាយបង្គំលាចេញមកក្រៅដំណាក់ ហើយក៏ចាត់កូនទាហានឲ្យជីករណ្ដៅធំមួយ ជំរៅ ៨ ហត្ថ ៤ ជ្រុងឲ្យធ្វើរានទេវតា ៧ ថ្នាក់ដាក់បាយសី ទឹកអប់ និង គ្រឿងបូជា ហើយឲ្យធ្វើរាជវីតិព័ទ្ធជុំវិញ។ លុះពួកពល ធ្វើតាមបង្គាប់សព្វគ្រប់ហើយ ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ ក៏ស្លៀកស ពាក់ស ហើយឲ្យរៀបភ្លេងចាំប្រគុំទាំង៨ទិស។
រឿងពញាពេជ្រ នេះមានក្នុងព្រះ[[របាក្សត្រ]]ថា: ពញាពេជ្រនេះ ជា[[មេស្មឹង]] មានកូនប្រុស៤នាក់ គឺឈ្មោះកែវ ១ កែ ១(៣) ទេព ១ សុខ ១។ ពញាពេជ្រ មានសំឡាញ់ម្នាក់ឈ្មោះចន្ទ ធ្វើជា[[ជំទប់មេស្មឹង]]ក្រវាញ។ ក្នុងគ្រានោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គមានម្នាងម្នាក់ ឈ្មោះ[[អ្នកម្នាងខៀវ]]។ អ្នកម្នាងខៀវនោះ ទ្រង់គភ៌៧ខែ ហើយអ្នកម្នាងមានបាវស្រីមួយ ឈ្មោះ [[នាងពេញ]]។
សាស្ត្រារបាក្សត្រនោះនិយាយទៀតថាក្នុងគ្រាដែលសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចលើកទ័ពពីក្រុង[[រាជអាណាចក្រអយុធ្យា|ស្រីអយុធ្យា]]មក[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]នោះ ពញាពេជ្រនាំដំរី សេះ ជាច្រើនទៅថ្វាយ ទុកធ្វើសង្គ្រាមប្រយុទ្ធនឹងព្រះស្រីជេដ្ឋា (ស្ដេចកន)។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចមកដល់[[ខែត្រក្រគរ]]បានតយុទ្ធនឹងទ័ពព្រះស្រីជេដ្ឋា ប៉ុន្តែខាងទ័ពព្រះស្រីជេដ្ឋាឈ្នះ។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទ្រង់ឃើញទ័ពព្រះអង្គចាញ់ទ័ពព្រះស្រីជេដ្ឋាដូច្នេះ ព្រះអង្គក៏ថយទៅប្រថាប់ទ័ព នៅ[[អាណាចក្របន្ទាយមានជ័យ|បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]ក្នុង[[ឃុំបាក់នឹម]]វិញ។
=====ពញាពេជ្រកេណ្ឌទ័ពខ្មោច=====
ខណៈនោះ ពញាពេជ្រ កាលឲ្យពលជីក[[រណ្ដៅ]][[ជំរៅ]] ៨ [[ហត្ថ]] ៤ ជ្រុងហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលាសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទៅកេណ្ឌបិសាចឲ្យជួយធ្វើសង្គ្រាម។ មុននឹងទៅកេណ្ឌបិសាចនោះពញាពេជ្របានផ្ដាំនឹងពញាចន្ទជាសំឡាញ់ដែលជាជំទប់មេស្មឹងភ្នំក្រវាញថា "ឲ្យសំឡាញ់ឯង នៅជាមេស្មឹងជំនួសអញ ដើម្បីនិយាយតពីព្រះមហាក្សត្រមក[[អញ]] កុំបីឲ្យព្រះអង្គនិយាយផ្ទាល់នឹងអញឡើយមួយទៀត បើដល់ថ្ងៃស្អែក[[ពេញបូណ៌មី]]ខែ[[ពិសាខ]] វេលាយប់ បើឯងឮសូរសន្ធឹកខ្ទរខ្ទារ[[មេឃ]]ក្នុងដីហើយ ឲ្យឯងក្រាបបង្គំទូលព្រះបរមបពិត្រ សូមឲ្យទ័ពទៅចោមបន្ទាយ[[សត្រូវ]]ជាប្រញាប់ចុះ"។
ឯអ្នកម្នាងខៀវ កាលឮថា "ពញាពេជ្រសំលាប់ខ្លួនទៅកេណ្ឌទ័ពបិសាចហើយក៏មានចិត្តឈឺឆ្អាលជួយ[[ផែនដី]]ដែរ។ កាលឃើញពញាពេជ្រចូលក្នុង[[រោងរាជវ័តិ]] តាំងពិធីបួងសួង[[ទេវតា]]ដូច្នោះ [[អ្នកម្នាង]]ក៏ថ្វាយបង្គំលា [[សម្ដេចចៅពញា]]ចន្ទរាជា ចូលទៅក្នុងទីព្រះរាជពិធីដែរ។ លុះបួងសួងទេវតាស្រេចហើយ អ្នកម្នាងខៀវ និងពញា[[សួគ៌ាលោក]]ពេជ្រ ក៏លោតទាំងពីរនាក់ទៅក្នុង[[រណ្ដៅ]]។ ព្រះបរមបពិត្រ និង បណ្ដាជាខ្ញុំ [[ក្រុមរាជការ]]ជួយឃាត់ផង ក៏ពុំស្ដាប់។ ក្នុងគ្រានោះ កូនពញាពេជ្រ ៤ នាក់ដែលព្រះបរមបពិត្រស្ដេចបានតាំងជាមន្ត្រីទាំង៤នាក់ រួចហើយនោះគឺ៖
១. ឈ្មោះ[[វង្សាអគ្គរាជកែវ|កែវ]] ទ្រង់បានតាំងជា "ចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជ]]"
២. ឈ្មោះ[[បរទេសរាជកែ|កែ]] ទ្រង់បានតាំងជា "ចៅពញា[[បរទេសរាជ]]"
៣. ឈ្មោះ[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈទេព|ទេព]] ទ្រង់បានតាំងជា "ចៅពញា[[វិបុលរាជ]]"
៤. ឈ្មោះ[[សួគ៌ាលោកសុខ|សុខ]] ទ្រង់បានតាំងជា"ពញារាជតេជៈ"។
កូនទាំង ៤ នាក់នោះកាលឃើញបិតា លោតសំឡាប់ខ្លួនទៅកេណ្ឌបិសាចដូច្នោះ ក៏និយាយគិតគ្នាថា: "បិតាយើងទៅតែម្នាក់ឯង គ្មានគេទៅជួយបំរើជួយគិតកេណ្ឌបិសាចផងសោះ បើយ៉ាងនេះក្រែងឪពុកយើងធ្វើការនេះពុំទាន់ការ ដូច្នេះត្រូវយើងកេណ្ឌទ័ពខ្មោចជាមួយនឹងគាត់"។ ថាតែប៉ុណ្ណោះ កូនទាំង៤នាក់នោះក៏ស្ទុះលោតទៅតាមបិតាទាំងអស់គ្នា។ តែខណៈនោះ ខ្ញុំរាជការចាប់មិនឲ្យលោតតាមដើម្បីឃាត់ឲ្យនៅធ្វើរាជការបានពីនាក់មកវិញ គឺចៅពញាវិបុលរាជ ទេព១ ចៅពញារាជតេជៈសុខ ១។ ឯចៅពញាវង្សាអគ្គរាជកែវ និងចៅពញាបរទេសរាជកែ (ឬអង់) ជាកូនទី១ ទី២ នោះ ខ្ញុំរាជការចាប់ឃាត់ពុំទាន់ ក៏លោតចុះទៅក្នុងរណ្ដៅស្លាប់ជាមួយបិតាទៅ។ អ្នកម្នាងខៀវក៏លោតសំលាប់ខ្លួនទៅក្នុងរណ្ដៅ រួមជា ៤ នាក់។ (ខ្មោចទាំង ៤ នាក់នោះបានកើតឡើងជាដំបូកឃ្លាំងពេជ្រ ដល់សព្វថ្ងៃនេះ)។
លុះដល់ ព្រះចន្ទចរត្រង់ ក្នុងថ្ងៃពេញបូណ៌មី ខែពិសាខ នោះក៏ស្រាប់តែឮសូរសន្ធឹកខ្ទរខ្ទារមហិមានៅលើមេឃ និង នៅក្នុងដី នាំឲ្យភិតភ័យតក្កមាក្រៃលែង ហាក់បីដូចជាកក្រើកក្រឡាមហាប្រថពី។ ខណៈនោះពញាចន្ទ [[មេស្មឹង]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូល សម្ដេចៅពញាចន្ទរាជា តាមបណ្ដាំចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រដែលបានផ្ដាំនោះ។ សម្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជា ក៏លើកទ័ពចេញទៅចោមបន្ទាយសត្រូវ។ ឯកងទ័ពសត្រូវបានឮសូរសន្ធឹកខ្ទរខ្ទារលើកមកក្នុងដីលើមេឃសន្ធឹកដូចជារន្ទះ ដូច្នោះក៏ភិតភ័យញ័រជើងញ័រដៃរន្ធត់តក់ស្លុតរត់ចោលបន្ទាយចោលសស្ត្រាវុធរត់គេចដោះខ្លួនឲ្យរួចជីវិត តែសព្វខ្លួន។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គលើកពលយោធាចូលក្នុងបន្ទាយអាសត្រូវហើយទ្រង់ចាត់កងទ័ពឲ្យដេញតាមទ័ពអាសត្រូវទៅ។ ព្រះអង្គបានគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ស្បៀងអាហារសេះ ដំរី ជាច្រើនដែលនៅក្នុងបន្ទាយនោះទាំងប៉ុន្មាន។
ថ្ងៃក្រោយមកនាងពេញជាបាវអ្នកម្នាងខៀវបានដឹងថា "ចៅហ្វាយរបស់ខ្លួនស្លាប់ទៅហើយ ហើយទៅកើតជាបិសាច រក្សាស្រុកដូច្នោះ" នាងអធិដ្ឋានថា : "ខ្ញុំសូមឲ្យបានទៅជួបនឹងចៅហ្វាយខ្ញុំហើយឲ្យបានជាផ្នូកផ្នូលព្រះនគរ" លុះបួងសួងស្រេចហើយ នាងពេញក៏លោតទឹក[[ស្ទឹងពោធិ៍សាត់]]ជិត[[ផ្សារក្រោម]]នេះ ហើយស្លាប់ទៅកើត ជាបិសាច ថិតនៅក្នងទីដែលមាន[[ដំបូក]]ទាំង ៣។
អ្នកម្នាងខៀវកើតជាដំបូកមួយនៅខាងជើង ពញាពេជ្រកើតជាដំបូកមួយនៅខាងត្បូង វង្សាអគ្គរាជកែវ និងបរទេសរាជកែ ដែលជាកូនពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ នោះកើតជាដំបូកមួយនៅខាងលិច។
កាលពញាពេជ្រ ពញាវង្សាអគ្គរាជកែវ ពញាបរទេសរាជកែ [[អ្នកម្នាងខៀវ]]លោតចុះទៅក្នុងរណ្ដៅ ហើយអស់ពួក[[តូរ្យតន្ត្រី]] តាំងប្រគុំរងំខ្ទរខ្ទារ ទាំង ៨ ទិសនោះមក ដំណឹងក៏ជ្រាបដល់[[ព្រះបាទ]][[សម្ដេច]]ចន្ទរាជា។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ឱ្យនិមន្តព្រះ[[សង្ឃ]]បង្សកូលធ្វើបុណ្យ[[សង្គាយនា]] ៣ ថ្ងៃ ៣ យប់ ទើបទ្រង់តាំងចៅពញាវិបុលរាជទេព ជា "ចៅពញាសួគ៌ាលោក" ជាជំនួសពញាពេជ្រ។ ចៅពញាតេជៈសុខ ជាកូនពញាពេជ្រ ទ្រង់ឱ្យគ្រងងារជា "ចៅពញាសង្គ្រាម" ជាចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអមរគីរិន្ទបូរ]] (ឬអម្រិន្ទបូរ) សក្ដិ ១០ [[ហ៊ូពាន់]]ដូចគ្នា។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យចៅពញា[[សេនាសង្គ្រាមសុខ]]ចាត់ពលនឹងលើកទៅតាមកំចាត់សឹកសត្រូវ។
ក្រោយថ្ងៃធ្វើបុណ្យឧទ្ទិសកុសលជូនខ្មោចពញាពេជ្រ នោះក្នុងពេលព្រឹក មានមនុស្សម្នាក់ឈ្មោះហ្មជ័យ យកដំរីភ្លុកមួយ[[កំពស់]] ៦ [[ហត្ថ]] ១២ [[ធ្នាប់]] មានរូបល្អបរិសុទ្ធមកក្រាបទូលថ្វាយព្រះចន្ទរាជា។ ដំរីនោះ មាន[[កិរិយា]]ប្រពៃក្រៃលែងជាងដំរីទាំងពួង សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចទ្រង់សព្វព្រះទ័យណាស់ ទុកដំរីនោះជាព្រះទីនាំងតាំង[[ខ្នាន់]]នាមជា "[[ព្រះពិជ័យគជា]]" តាមឈ្មោះហ្ម និងតាមជាតិ[[ដំរី]]។ ទ្រង់តាំងហ្មជ័យ នោះជាចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រក្រង]]រួចហើយស្ដេចយាងទៅឯមុនព្រះ[[ពន្លា]]។ លុះឃើញអ្នកមុខអ្នកការបណ្ដារាស្ត្រនាំ [[ដំរី]] [[សេះ]] មកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយខ្លះមួយ ខ្លះពីរ ស្ដេចទទួលបានដំរី [[៣៥]] សេះ [[៣០]]។ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់ ស្ដេចប្រោសព្រះរាជទាន រង្វាន់ជា[[មាសប្រាក់]] និង [[យសសក្ដិ]] ដល់ជនជា[[ម្ចាស់]]ដំរី ម្ចាស់សេះ ដែលថ្វាយព្រះអង្គ។
ឯ[[សម្ដេច]][[ចៅហ៊្វាកៅ]] និង ចៅពញា[[ចក្រីកែវ]] (មេទ័ពខាងស្ដេចកន) កាលបែកទ័ពដោយសារទ័ពបិសាចនោះ ក៏ថយមកឈប់ប្រមូលកងទ័ពតាំងខ្ជាប់ខ្ជួននៅ[[ខែត្រក្រគរ]]។ ក្រោយពីនោះ បីបួនថ្ងៃ ចៅហ៊្វាកៅ និងចៅពញាចក្រីកែវ លើកទ័ពត្រឡប់មកចោម[[បន្ទាយពោធិ៍សាត់]]វិញ។
ប៉ុន្តែពេលនោះ មេទ័ពទាំងពីរកាលទៅដល់[[បន្ទាយពោធិ៍សាត់]]ហើយមិនទាន់ចូលទៅវាយទេព្រោះមេទ័ពទាំងពីរនោះរង់ចាំកងទ័ពចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]ជាចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអាសន្នទុក]] ដែលត្រូវមកព័ទ្ធទ័ពសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ពីក្រោយ ដើម្បីកុំឱ្យស្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចរត់រួច។
ឯសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា តាំងពីបានឈ្នះសង្គ្រាម សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ និងចៅពញាចក្រីកែវមក ទ្រង់ក៏តាំងឱ្យផ្ដើមកេណ្ឌប្រមូលកងទ័ពថែមទៀត។ ថ្ងៃមួយនោះ ទ្រង់ជ្រាបថា សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ និងចៅពញាចក្រីកែវ លើកទ័ពត្រឡប់មកបោះចោមបន្ទាយម្ដងទៀត តែពុំទាន់ឃើញចូលវាយ។ យប់នោះ ទ្រង់ចាត់ចែងតែងនាយកង នាយទ័ព តាមចំនួនដែលត្រូវការ ទ្រង់តាំងចៅពញាតេជៈសុខ កូនពៅនៃពញាពេជ្រឱ្យគ្រងងារជា "សេនាបតី" ធ្វើជាទ័ពមុខ ឃុំពល ៥០០០ នាក់ ឱ្យចៅពញាសួគ៌ាលោកទេពជាកូនទី៣ របស់ពញាពេជ្រធ្វើជាមេទ័ពឃុំពល ៥០០០ នាក់ ទៅនៅទល់មុខទ័ពនៃចៅពញាចក្រីកែវ និង នៃសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ ដែលមានពល ៣០០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ។ ព្រះចន្ទរាជាទ្រង់ពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពហ្លួង លើកតាមទៅជាក្រោយ រួចទ្រង់ឱ្យចៅពញាយសរាជា ជាព្រះ[[ភាគិនេយ្យ]] និង [[ឧកញ៉ាវៀត]] ជា[[ព្រះពិលៀង]] ឃុំពល ៣០០០ នាក់ នៅរក្សា[[បន្ទាយ]]។ លុះចាត់ទ័ពស្រេច ហើយល្មមពេលព្រះចន្ទចរត្រង់ចំពីលើទ្រង់ហើយ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាក៏អុជ [[ទៀន]] [[ធូប]] [[ភ្ញី]] [[ផ្កា]] តាំងធ្វើនមស្ការ ទ្រង់ប្រតិស្ថានដល់គុណព្រះ[[រតនត្រ័យ]] និង ព្រះ[[ព្រហ្ម]] [[បរមឥន្ទ្រាធិរាជ]] ព្រមទាំងទេវតាទាំង[[ឆកាមាសួគ៌]] ដែលមានឫទ្ធីសក្ដិសិទ្ធិ និង អ្នកតាឃ្លាំងមឿងថា: "ឱ្យយើងខ្ញុំមានជ័យជំនះឈ្នះបានសេចក្ដីសុខ ទាំងរេហ៍ពលសកលយោធា" ។ ទ្រង់បួងសួងស្រេចហើយ ស្ដេចឡើងគ្រងព្រះទីនាំងពិជ័យគជេន្ទ្របវរសសុទ្ធដ៏ប្រពៃ។ ខណៈនោះស្រាប់តែឮសូរហ៊ោក្រោមប្រថពីលើអាកាសដាសកក្រើករំពើកទាំង[[ផែនដី]]។ សូរសព្ទទាំងនោះ អស្ចារ្យពន់ប្រមាណណាស់។ ព្រះបរមក្សត្រក្សាន្តទ្រង់ឱ្យវាយ[[គង]] ទូង[[ភេរី]] លើកយោធាចេញទៅទាំង ៤ កង តំរង់ទៅបន្ទាយសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ និង ចៅពញា[[ចក្រីកែវ (មេទ័ព)|ចក្រីកែវ]]។
សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ និង ចៅពញាចក្រីកែវបានដឹងហើយ ក៏ដេញកងទ័ពឱ្យបាញ់ត។ ក្នុងពេលដែលកងទ័ពកំពុងតែបាញ់ចាក់កាប់គ្នានោះ កងទ័ពខាងសត្រូវគឺខាងលោកកៅ និងលោកកែវទាំងប៉ុន្មាននោះ ក៏ស្រាប់តែឮសូរសន្ធឹកនៃទ័ពជាច្រើនកងព័ទ្ធពីក្រោយខ្នងខ្លួន។ សូរសព្ទហ៊ោនោះលាន់ឮកក្រើករំពើកទាំងក្រឡាប្រឹថពីដូចជាស្នូររន្ទះ ឬ ដូចជាភ្នំរលំមកលើទ័ពរបស់ខ្លួន។ សូរសព្ទនេះកើតឡើង ដោយសារខ្មោចពញាពេជ្រ កេណ្ឌបិសាចមកជួយ។ ខណៈនោះ នាយកងទ័ព [[សេះ]] [[ដំរី]] ខាងសត្រូវក៏ផ្អើលវឹកវរជាន់ជល់ដួលអស់សេនាទាហានខាងខ្លួនឯង។ រេហ៍ពលខាងសត្រូវ ក៏បែកទ័ពរត់យកតែអាយុជីវិតគ្រប់ខ្លួនទីទៃៗគ្នា។
ចៅពញាសួគ៌ាលោកកែវ និង ចៅពញាមហាសេនាសង្គ្រាមសុខ ក៏ដេញរេហ៍ពលឱ្យចូលចោមកងទ័ពចៅពញាចក្រីជិតជុំវិញ។ ចៅពញាចក្រីកែវឃើញដូច្នោះ ក៏លោតឡើងជិះដំរីបរចូលទៅតទល់ជាមួយនិងចៅពញាសួគ៌ាលោកកែវ (កែវតទល់នឹងកែវ) លុះទៅជិតទៀបនឹងបានប្រកាប់ជាមួយ និងចៅពញាសួគ៌ាលោកទៅហើយ ក៏ស្រាប់តែដំរីជំនិះនៃចៅពញាចក្រីកែវនោះភ្ញាក់ផ្អើលបោលពេញទំហឹងបណ្ដាលឱ្យដូចគេគ្រវាត់ធ្លាក់ខ្លួនចៅពញាចក្រីទៅលើភ្លុកដំរីជាជំនិះនៃចៅពញាសួគ៌ាលោក។ ភ្លាមនោះ ចៅពញាសួគ៌ាលោក ក៏កាប់ពញាចក្រីនឹងដាវដាច់កស្លាប់មួយរំពេច។ រេហ៍ពលខាងចៅពញាចក្រីកែវឃើញនាយស្លាប់ហើយមិនហ៊ានតទល់ទៅទៀតទេ ក៏បែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅទីទៃៗអស់។
ពញាសួគ៌ាលោកកែវ និងចៅពញាសេនាសង្គ្រាមសុខ កាលបានជ័យជំនះហើយ ក៏នាំយកក្បាលចៅពញាចក្រីកែវ ទៅក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចពញាចន្ទរាជាសូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ លុះព្រឹកឡើងកងទ័ពសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាចាប់បានដំរីសេះ គោ ក្របី ស្បៀងអាហារ សស្ត្រាវុធ និង របស់ផ្សេងៗជាច្រើននាំមកក្រាបទូលថ្វាយសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា សម្ដេចទ្រង់ឱ្យដោតក្បាលចៅពញាចក្រីកែវជាសត្រូវរួចហើយ សម្ដេចក៏រៀបដំណើរកងទ័ពចេញមកដល់[[ខែត្រក្រគរ]]។ នៅទីនោះទ្រង់បញ្ឈប់កងទ័ពឱ្យតាំងបន្ទាយមួយ។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ចៅហ្វាយស្រុកដែលទ្រង់តាំងថ្មីឱ្យទៅឈរប្រមូលស្បៀងអាហារអំពីរាស្ត្រប្រជាទុកនៅក្នុង[[ខែត្រក្រគរ]] ហើយព្រះអង្គស្ដេចចេញព្រះរាជដំណើរក្បួនកងទ័ពមកដល់[[ខែត្រក្រង]] ទ្រង់លើករំលងទៅដល់[[ខែត្រខ្លុង]]។ នៅទីនោះ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកងទ័ពឈប់តាំងបន្ទាយមួយទៀត ហើយទ្រង់ត្រាស់តាំងចៅហ្វាយស្រុកថ្មីឱ្យនៅប្រមូល[[ស្បៀង]][[អាហារ]]អំពីប្រជា[[រាស្ត្រ]]ទុកឱ្យបានច្រើនសំរាប់នឹងបើកឱ្យកងទ័ព កុំឱ្យមានខ្វះខាត។ តមក ស្ដេចធ្វើព្រះរាជដំណើរទៅថ្វាយបង្គំព្រះ[[ពុទ្ធរូប]]នៅព្រះវិហារប្រប[[ភូមិប្រាសាទ]] កាលសម្ដេចដែលទ្រង់បកព្រះ[[សុភ័គ]]ពីព្រះអង្គយកទៅឃ្លុំបូជាព្រះពុទ្ធរូបរួចទ្រង់អធិស្ថានបន់ឱ្យបានឈ្នះសឹកសង្គ្រាម។ ហេតុនេះហើយ បានជាជាប់មានពាក្យរាស្ត្រហៅវត្តនោះថា "[[វត្តព្រះជីវលួងបន់]]" នៅខែត្រខ្លុងរៀងមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។
លុះចប់ពិធីបួងសួងដល់គុណព្រះរតនៈត្រ័យហើយ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចលើកកងទ័ពចេញពីខែត្រខ្លុងលើកសំដៅទៅខែត្រអម្រិន្ទបូរ (ឬ អមរគិរិន្ទបូរ) ទៀត។
កាលនោះ អស់រាស្ត្រប្រជាក្នុងខែត្រអម្រិន្ទបូរពុំព្រមកំណែនចៅហ្វាយស្រុកចាស់នាំគ្នារៀបគ្រឿងដង្វាយនាំទៅថ្វាយ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា។ ចៅហ្វាយស្រុកចាស់ ឃើញរាស្ត្រតំអឹងរឹងនឹងអំណាចខ្លួន ពុំព្រមស្ដាប់ខ្លួនហើយទៅក្រាបទូលស្ដេចដូច្នោះក៏ភ័យរត់ដោះខ្លួនទៅ[[ខែត្ររលាប្អៀរ]]។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គឱ្យជួសជុលបន្ទាយពីបុរាណ រួចហើយទ្រង់ប្រថាប់ទ័ពនៅទីនោះចំនួន ៣ ថ្ងៃ។ ក្រោយពីនោះមក ព្រះអង្គឡើងគង់ព្រះ[[ទីនាំង]][[អស្សតរ]]ព្រមដោយនូវសេនាទាហានយាងទៅដល់ទីដីមួយអន្លើជាឯ[[ត្បូង]]ចុងខែត្រអម្រិន្ទបូរ។
កាលស្ដេចយាងដល់ទីនោះ ទ្រង់ទតឃើញស្ថានដីមួយអន្លើដែលមានទីរាបទាបស្មើមាន[[ជ័យភូមិ]]ល្អ ហើយទ្រង់ឱ្យលើកបោះបង់ចោលបន្ទាយចាស់ផ្លាស់ទៅតាំងបន្ទាយថ្មីនៅដីដែលមានជ័យភូមិវិញព្រោះនៅទីនោះជាទីឧត្តមធំទូលាយមាំមួន។ លុះទ្រង់ធ្វើបន្ទាយនោះហើយ ព្រះអង្គលើកយោធាទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយថ្មីនោះ។ ហេតុនេះបានជាមានពាក្យអ្នកស្រុកហៅបន្ទាយដែលបោះបង់នោះថា "[[បន្ទាយចាស់]]" រៀងមក។
ក្នុងពេល ដែលសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាយាងទៅគង់នៅបន្ទាយថ្មីក្នុងខែត្រអម្រិន្ទបូរនោះមានចៅអធិការមួយអង្គ ព្រះនាម[[មង្គលសត្ថាជ័យ|ជ័យ]] ងារជា "[[មង្គលសត្ថា]]"។ ព្រះថេរៈអង្គនេះនាំ[[ទូក-ង]]មួយជាដង្វាយមកថ្វាយ ហើយទូលសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា:
សូមថ្វាយព្រះពរ ទូក-ងនេះ ឈ្មោះ "[[សារាយអណ្ដែត]]" កាលចុងផែនដីនៃព្រះបាទ[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]បរមបពិត្រ ជាសម្ដេចព្រះ[[រៀម]]នៃទ្រង់ដែលកើត[[ចលាចល]] ព្រោះស្ដេចកនសព្វថ្ងៃនេះអាចក្ដី បានលាក់ទុកឈើដែលធ្វើជាទូកពុំទាន់ហើយនោះ ទុកចោលនៅវាលមួយ ឆ្ងាយពីព្រៃចំងាយ ៦ សិន ប្លាយ។ ដល់ខែប្រាំងរាំងរឹះ ត្រូវថ្ងៃក្ដៅ មានហ្វូងដំរីព្រៃ ទៅបោចសារាយ ត្រឹបបឿនយកទៅគ្របលើឈើដែលធ្វើទូកនេះមិនឱ្យត្រូវថ្ងៃ ក្រែងប្រេះឆា។ លុះស្រុកសាន្តត្រាណបន្តិចទៅ អាចក្ដីក៏នាំសិស្សានុសិស្ស ទៅកាប់ចាំងឈើនោះ ធ្វើជាទូក-ង។ លុះយកទូកនេះមក អុំទៅ អាចក្ដី ក៏ឃើញថា ទូកនេះលឿនជាងទូកទាំងពួង។ ហេតុនេះហើយបានជាអាចក្ដីឱ្យឈ្មោះទូកនេះថា "សារាយអណ្ដែត" មួយទៀតកាលពីខែវស្សាអាចក្ដីជិះទូកនេះទៅ[[បិណ្ឌ]]បាតឯ[[ស្រុកមហានគរ]]អាចក្ដី ត្រឡប់វិលមកវិញទាន់ពេលឆាន់ ហើយចង្ហាន់ក៏នៅហុយៗ។ ហេតុនេះហើយ បានជាមានពាក្យហៅថា "ទូកចង្ហាន់ហុយ"។ អាចក្ដីយល់ថា ទូក-ងនេះលឿនលើសចំឡែកនឹងទូកទាំងពួង ជារបស់អស្ចារ្យក្នុងព្រះនគរបានជាអាចក្ដីនាំមកថ្វាយព្រះមហាបពិត្រ។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ថ្វាយ[[អភិវន្ទនកម្ម]]ហើយត្រាស់ថា "ព្រះ[[ជីតុន]] ឱ្យទូកនេះមក[[ញោម]]ៗមានអំណរណាស់ តែសព្វថ្ងៃនេះញោមនៅទ័លពេក។ បើទៅថ្ងៃមុខ ញោមបានព្រះនគរមកកាលណាញោមនឹងតបស្នងព្រះគុណឱ្យគាប់ព្រះទ័យពុំខានឡើយ"។
លំដាប់នោះសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គឱ្យមន្ត្រីមុខងារទទួលទូកនោះ ហើយបញ្ចុះពួក[[ស៊ីថាយ]] ១២៤ នាក់អុំទៅមហានគរវត្តល្បងមើល។ លុះទូកនោះត្រឡប់មកវិញបាយដែលដាំនោះនៅក្ដៅហុយៗ នៅឡើយ ដូចព្រះ[[ថេរៈ|ថេរ]]ដីកានៃ[[ចៅអធិការ]]នោះ ថ្វាយព្រះពរមែន។
====សមរភូមិវាលសាបអង្កាម====
'''{{Main|សមរភូមិវាលសាបអង្កាម}}'''
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចមានព្រះតំរាស់ប្រាប់មន្ត្រីទាំងពួងថា "យើងមានភ័ព្វវាសនាល្អណាស់ ខាងជើងគោក យើងបាន "ព្រះពិជ័យគជេន្ទ្រ" សសុទ្ធជាព្រះទីនាំង ខាងជើងទឹក យើងបានទូក-ង "[[សារាយអណ្ដែត]]" ជាព្រះទីនាំងលឿនដូចខ្យល់"។ រួចទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យភ្នាក់ងារទទួលធ្វើរោង ដាក់រក្សាទូកទិព្វនោះ។ ទ្រង់តាំងនាមទូកនោះថា "ព្រះទីនាំងចក្រព័ត្រ"។ លុះទ្រង់ត្រាស់សន្មតនាមស្រេចហើយ ស្ដេចបង្គាប់ចៅពញាសេនាធិបតីសង្គ្រាមសុខឱ្យប្រមូលស្បៀងអាហារ និង គ្រឿងសស្ត្រាវុធទុកក្នុងបន្ទាយនោះជាកំលាំងទ័ព។ លុះទ្រង់ប្រមូលរេហ៍ពលបានសូរេចហើយស្ដេចធ្វើព្រះរាជដំណើរទ័ពទៅដល់[[វាលសាបអង្កាម]] (ភូមិនេះទៅខាងលិច[[កំពង់ឆ្នាំង]])។ នៅទីនោះទ្រង់បានប្រទះនឹងទ័ពសម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ]]។ មួយរំពេចនោះ ស្ដេចចាត់ឱ្យបរកងទ័ព ចូលច្បាំងនឹងទ័ពចៅហ្វាយកៅឥតរួញរា។ ទ័ពទាំងសងខាង ច្បាំងគ្នា ជាកោលាហលតាំងពីអាវុធវែងរហូតដល់អាវុធខ្លី។ ពួកពលសេនាចូលតតាំងច្បាំងប្រកាប់គ្នាខ្លាំងមហិមាណាស់នឹងរៀបរាប់ឱ្យអស់ពុំបាន។ ខណៈនោះមានអភូតហេតុមួយគួរឱ្យអស្ចារ្យណាស់គឺដំរី[[ភ្លុក]]មួយជាឧត្តមធំណាស់របស់សម្ដេចចៅពញាកៅ (ខាងស្ដេចកន) ជាមេទ័ពត្រើយខាងកើត វាផ្អើលរត់ទៅដល់ព្រេចដំបូកមួយរលើងរលំទាំងដើមឈើរមៀលទៅលើកងទ័ពខ្លួនឯងបែកទាំងសំបុក[[ឱម៉ាល់]] [[ព្រលួត]][[ល័ខ]] ហើយហើរទៅទិចកងទ័ពសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅទៀត។ រេហ៍ពលទាំងនោះទ្រាំនឹងឱម៉ាល់ ព្រលួតល័ខ ពុំបានក៏រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយបែកទ័ពទៅ។
ខាងកងទ័ពនៃសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាឃើញដូច្នោះ ក៏តាមដេញទ័ពសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅទៅទៀត។ លុះកងទ័ពនេះទាន់ ឃើញសម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ]] ហើយសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅក៏រា-តនឹងសេនាទាហានសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចចូលតយុទ្ធទល់គ្នានឹងចៅហ៊្វាកៅ។ លុះប្រយុទ្ធគ្នាមិនបានប៉ុន្មានភ្លេងផង សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ក៏កាប់ត្រូវស្មាចៅហ៊្វាកៅមួយអន្លើ ចៅហ៊្វាកៅមានពិការជា[[ទំងន់]]។ សេនាទាហានខាងសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅជួយការពារនាំរត់ឆ្លងទៅក្រាបទូលព្រះស្រីជេដ្ឋា (ស្ដេចកន) តាមការណ៍ដែលបែកទ័ព ហើយស្លាប់ចៅពញាចក្រីកែវនោះ។ ឯ[[សេនាទាហាន]]ខាងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា កាលសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅរត់ទៅនោះ ហើយដេញតាមពុំទាន់ក៏ចាប់យកតែ [[គោ]] [[ក្របី]] [[ដំរី]] [[សេះ]] [[ស្បៀង]][[អាហារ]] [[សស្ត្រាវុធ]]ជាច្រើននាំទៅក្រាបទូលថ្វាយ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់លើកកងទ័ពចូលទៅបោះទ័ពនៅខាងលិច[[ភូមិរលាប្អៀរ]] ក្នុង[[ខែត្ររលាប្អៀរ]] ([[ខែត្រកំពង់ឆ្នាំង]]សព្វថ្ងៃនេះ)។
ចំណែកខាងចៅពញា[[ស្រែន្យាធិបតីសោម]] ចៅហ្វាយស្រុកខែត្ររលាប្អៀរខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា (ស្ដេចកន) បានដឹងហើយ ក៏ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពឡើងរក្សានាទីបន្ទាយ។ ប៉ុន្តែរាស្ត្រពុំចុះកំណែនសោះ បែរជានាំគ្នាយក[[បណ្ណាការ]]ចូលទៅគាល់ថ្វាយខ្លួនធ្វើរាជការក្នុងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ជាច្រើននាក់ទៅវិញ។ ចៅហ្វាយស្រុកសោមដឹងដូច្នោះហើយ ក៏នាំគ្រប់គ្រួដឹកកូនជញ្ជូនចៅរត់តាមសម្ដេចហ៊្វាកៅ។ លុះរត់ទៅពុំទាន់ចៅហ៊្វាកៅ ចៅហ្វាយស្រុកសោមក៏ចូលទៅជ្រកក្នុង[[បន្ទាយភ្នំពេញ]]ហើយស្លាប់ក្នុងទីនោះ។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបថា: "ចៅពញាស្រែន្យាធិបតីសោម ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្ររលាប្អៀរ]]រត់ទៅហើយ" ទ្រង់ក៏បានជ្រើសរើសយក[[ហ្លួងរាជា]][[ស្រែន្យាធិបតីភឹម|ភឹម]]ឱ្យធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុកឡើង។ ទ្រង់ឱ្យប្រមូលរាស្ត្រប្រជា ស្បៀងអាហារសស្ត្រាវុធទុកជាកំលាំងសឹកសង្គ្រាមសំរាប់ស្រុកនោះ។
ចៅពញា[[ស្រែន្យសេនាទន់]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រលង្វែក]]កាលដឹងដើមទងថា "សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គត្រឡប់មកពីស្រុកសៀមវិញហើយៗ ទ្រង់បានទាំងឈ្នះសង្គ្រាមបានខែត្រខាងជើងជាច្រើន ទ្រង់បានសំលាប់ចក្រីកែវដេញទាំងទ័ពចៅហ៊្វាកៅទៀត" ចៅពញាក៏នាំស្ម័គ្របក្សពួករាស្ត្រប្រជា និង[[បណ្ណាការ]]យកទៅថ្វាយសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាថ្វាយទាំងខ្លួនចូលទៅធ្វើ[[រាជការ]]ជាច្រើននាក់។
===ការពារការវាយបករបស់ស្ដេចកន===
====សមរភូមិលង្វែក គ.ស. ១៥១៦====
'''{{Main|សមរភូមិលង្វែក (១៥១៦)}}'''
នេះនឹងនិយាយអំពីព្រះ[[ស្រីជេដ្ឋា]]តាំងខ្លួនជាម្ចាស់ផែនដីលុះដល់មកឆ្នាំ[[ជូត]] [[អដ្ឋស័ក]] ព.ស. ២០៦០, គ.ស. ១៥១៦, ម.ស. ១៤៣៨, ច.ស. ៨៧៨ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា ព្រះអង្គសោយរាជ្យបាន ៤ ឆ្នាំ។ លុះទ្រង់ជ្រាបថា "សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា វាយយកខែត្រខាងលិច ប៉ែកខាងជើងបានហើយ ហើយបានសំលាប់ចៅហ្វាយស្រុកជាច្រើនផងមិនតែប៉ុណ្ណោះទាំងពញា[[ចក្រីកែវ (មេទ័ព)|ចក្រីកែវ]]ក៏ស្លាប់ ទាំងសម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ|ចៅហ្វាកៅ]]ជាមា ក៏មានរបួសជាទំងន់ទៀត។" ទ្រង់មានព្រះវិតក្កទុក្ខទោមនស្សណាស់រហូតដល់ទ្រង់ព្រះ[[កន្សែង]]សោកស្ដាយជាខ្លាំង។ លុះស្វាយសោកហើយ ទ្រង់មានព្រះតំរិះពីការសង្គ្រាមសព្វប្រការ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់មុខមន្ត្រីឱ្យចេញទៅកេណ្ឌទ័ព។ លុះមន្ត្រីកេណ្ឌបានរេហ៍ពលត្រើយខាងកើត ១២០០០០ នាក់ ហើយទ្រង់ចាត់បំរើសេះឱ្យទៅតាមកងទ័ព[[ចៅពញា]][[ឧទ័យធិរាជ]]ថ្មី ដែលឱ្យទៅស្កាត់ផ្លូវ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាពីផែន[[បាត់ដំបង]]នោះឱ្យនាំកងទ័ពត្រឡប់មកវិញ " ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]នាំរេហ៍ពល [[៥០០០០]] នាក់ទៅជួបជុំគ្នានឹងមេទ័ពឯទៀតនៅ[[បន្ទាយភ្នំពេញ]] ហើយក៏ចាត់ចែងតែងដាក់រេហ៍ពលឱ្យផ្លាស់ប្ដូរគ្នានៅរក្សាទីបន្ទាយ។ ចៅពញា[[តេជោកុយ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រសំរោងទង]] និង ចៅពញា[[វង្សាអនុជិតយស]] ចៅហ្វាយស្រុកថ្មី[[ខែត្របាទី]] មានរេហ៍ពលមួយម៉ឺននាក់ជា[[កងក្រវែល]]រួមទាំងអស់ត្រូវជា [[១៩០០០០]] នាក់។
ព្រះស្រីជេដ្ឋាទ្រង់ចាត់កងទ័ពទាំង ១៩០០០០ នាក់នោះជាពីរផ្លូវ។ ក្នុងមួយផ្លូវៗ ទ្រង់តាំងដូចមានខាងក្រោមនេះ៖
១. ផ្លូវទី១
*ក) ទ្រង់ចាត់ចៅពញា[[យមរាជព្រាប]]ឃុំពល ១ ម៉ឺននាក់ជាទ័ពមុខ។
*ខ) ឱ្យចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជស្រី]]ឃុំពល ១ ម៉ឺននាក់ជាប៉ែកឆ្វេង។
*គ) ឱ្យចៅពញា[[ពិស្ណុលោកទេន]]ចៅហ្វាយ[[ស្រុកទ្រាំង]] ឃុំពល ១ ម៉ឺននាក់ជាប៉ែកខាងស្ដាំ។
*ឃ) ឱ្យចៅពញា[[អធិកវង្សាវេត]] ចៅហ្វាយស្រុកទ្រាំង ឃុំរេហ៍ពល ១ ម៉ឺននាក់ជាប៉ែកខាងក្រោយ។
*ង) ទ្រង់ឱ្យយក [[ចក្រីធិបតីកុញ្ចរសូរ|ឧកហ្លួងសូរ]]ត្រូវជាមាម៉ែបានតាំងឡើងជា "ចៅពញា[[ចក្រីធិបតីកុញ្ចរ]]" សំរេចរាជការមហាក្រស័ត្រសឹក ហើយឱ្យលើកទ័ពទៅមុន។
២. ផ្លូវទី២ ក្រោយដែលឧកហ្លួងសូរ លើកទ័ពចេញទៅនោះ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាព្រះចៅក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ ស្ដេចកនរើសយកក្មួយម៉ែបាន ៤ នាក់ មកតាំងជាសេនាបតីគឺ៖
*ក) [[ឧកញ៉ាវៀងសូរ|ឧកហ្លួងសូរ]] តាំងជា [[ឧកញ៉ាវៀង]] ឱ្យឃុំពល ២០០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ។
*ខ) [[ឧកញ៉ាវាំងនៅ|ឧកហ្លួងនៅ]] តាំងជា [[ឧកញ៉ាវាំង]] ឱ្យឃុំពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពឆ្វេង។
*គ) [[ឧកញ៉ាលំពាំងទេព|ឧកហ្លួងទេព]] តាំងជា [[ឧកញ៉ាលំពាំង]] ឱ្យឃុំពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពស្ដាំ។
*ឃ) [[ឧកញ៉ាស្រាលមាន់|ឧកហ្លួងមាន់]] តាំងជា [[ឧកញ៉ាស្រាល]] ឱ្យឃុំពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពក្រោយ។
ឯព្រះអង្គឯង (ព្រះស្រីជេដ្ឋា) ឃុំពល ៣០០០០ នាក់ ជាទ័ពហ្លួង។ ឯអស់ចៅហ្វាយស្រុកទាំងពួង ទ្រង់ចាត់ឱ្យធ្វើជា[[បល័ដ្ឋទ័ព]] [[យោក្បាត់ទ័ព]] ជាកងក្រវែល ១៥ កង សឹងឱ្យកាន់ទង់ជ័យពណ៌ដែលមានរូបខុសៗគ្នា ដើម្បីនឹងមិនឱ្យច្រឡូកច្រឡំគ្នាឡើយ។
ព្រះស្រីជេដ្ឋានេះ មានបុណ្យអស្ចារ្យណាស់ ទ្រង់មានព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រភ្លុកធំ ១ កំពស់ ១០ ហត្ថ ឈ្មោះ "[[ព្រះគជេន្ទ្រយាវុធ]]" មានសេះព្រះទីនាំងសំបុរ[[ស៊ីសាំ]] កំពស់ ៣ ហត្ថ ៤ [[ធ្នាប់]] មានកំលាំងបោលក្នុងមួយថ្ងៃកំណត់ ២០៥០ [[សិន]] ហែលទឹកលឿនបីដូចរន្ទះរូបល្អបីដូចរូប[[រាជសីហ៍]] ឈ្មោះ "ព្រះទីនាំង[[ស័ង្ខរង្ស៊ី]]"។
សេនា [[សេនីយ៍]] ដែលទ្រង់ចាត់ហើយនោះបានមកគ្រប់មុខងារគឺអ្នកកាន់ស្វេតច្ឆ័ត្រអភិរម្យសែនត្វាន់[[ចាម៉រ]] [[បាយមន]] [[តូរ្យតន្ត្រី]]តាមលំដាប់ព្រះមហាក្សត្រ។ លុះដល់ពេលមានជោគជ័យបើកហើយ [[បុរោហិត]]ផ្លុំត្រែស័ង្ខ ពួកតូរ្យតន្ត្រីក៏ប្រគំនូវរគាំងស្គរស្នែង ដែលតាក់តែងសំរាប់បង្គាប់ទ័ព។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ជាម្ចាស់[[ផែនដី]][[ស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ|ស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ]] ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្របវររតនមង្គលលើករេហ៍ពលចេញទៅសូរសព្ទរេហ៍ពលនិសូរសព្ទរទេះ សេះ ដំរី ព្រមទាំងសូរសព្ទតូរ្យតន្ត្រីនោះនាំឱ្យ[[ព្យូហយាត្រា]]កងទ័ពជាឧត្តមរងំ ខ្ទ័រខ្ទារ ទាំងព្រៃព្រឹក្សាក្រឡាមហាប្រថពី។
លុះទៅដល់[[ស្ទឹងក្រាំងពន្លៃ]] (សព្វថ្ងៃនៅក្នុង[[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]] ក្បែរ[[ផ្សារឧដុង្គ]]) ហើយព្រះអង្គទ្រង់តាំងបន្ទាយទ័ពធំនៅ[[ស្ទឹងក្រាំងពន្លៃ]]នោះ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ចៅពញា[[យមរាជព្រាប]]ជាមេទ័ពមុខឲ្យឃុំពល ៤៥០០០ នាក់លើកទៅចោមវាយ[[បន្ទាយខែត្រលង្វែក]]។ ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រលង្វែក]] ក៏ដេញពលតតាំងច្បាំងគ្នាជាមាំមួន។ ខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបថា “កងទ័ពសត្រូវមកចោមបន្ទាយលង្វែកហើយ” ព្រះអង្គក៏ប្រើទ័ពសេះឲ្យទៅប្រាប់ចៅហ្វាយខែត្រលង្វែកថា “ឲ្យក្លែងធ្វើជាចាញ់ទ័ពសត្រូវ ហើយរត់តាមផ្លូវទៅទិសខាង[[ជើង]]” ។ ក្រោយបំរើសេះចេញទៅនោះ ព្រះអង្គលើកកងទ័ព ៤៥០០០ នាក់ស្រូតរូតទៅជួយ[[ចៅស្រុក]]ខែត្រលង្វែក។ លុះស្ដេចទៅដល់ព្រៃមួយធំ ទ្រង់ឮសូរកាំភ្លើងច្បាំងគ្នាជាឱឡារិកណាស់ ទើបព្រះអង្គបង្កប់[[រេហ៍ពល]]នៅទីនោះ។ ឯចៅហ្វាយស្រុក[[រលាប្អៀរ]]បានដឹងឧបាយកលដោយបំរើ[[សេះ]] ហើយក៏ឲ្យកងទ័ពទាំងនោះថយតាមព្រះរាជបញ្ជា។ ចៅពញា[[យមរាជ]] និងនាយកងទ័ព[[មុខ]] [[ក្រោយ]] [[ឆ្វេង]] [[ស្ដាំ]] ៥ កងខាងព្រះស្រីជេដ្ឋាយល់ថា “មានជ័យជំនះហើយ” ក៏មានចិត្ដកំរើកកងទ័ពដេញជិតប្រកិតតាមទៅរហូតដល់ទីដែលសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចបង្កប់ទ័ពចាំនោះ។ មួយរំពេចនោះសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចបរព្រះទីនាំង[[ពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធ|គជេន្ទ្រពិជ័យ]]នាំសេនាទាហានរេហ៍ពលលើកចេញដេញទៅវាយខ្ចប់សំលាប់កងទ័ពសត្រូវពីក្រោយដោយទ័ពសត្រូវពុំដឹងខ្លួន។ កងទ័ពត្រូវស្លាប់ដោយ[[ក្របី]]វ័ធ [[ដំរី]]ជល់ព្រេច និងដោយអាវុធវែងខ្លីស្លាប់អស់ជាង ៣០០០ នាក់ឈាមក្រហមដាលច្រាលទាំងព្រៃវាលចាប់បានចៅពញា[[យមរាជ]] និងនាយកងនាយទ័ពទាំង ១០ នាក់ទៀត។
===ផ្អាកសង្គ្រាមលើកទី១===
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកាត់ក្បាលចៅពញាយមរាជ និងមេទ័ព ១០ នាក់ ហើយឲ្យ[[ចៀរស្លឹកត្រចៀក]]មេកងដែលចាប់បានទាំងរស់ ១០ នាក់ទៀត។ ទ្រង់មានព្រះបន្ទូលថា “អាឯងទាំង ១០ នាក់នេះចូលនាំក្បាលគូកនឯងទាំង ១១ នាក់នេះទៅឲ្យអាព្រះស្ដេចកនចុះ ហើយឲ្យប្រាប់អាកនថា បើវាអាងពលច្រើនឲ្យលើកមកទៀត ឬបើយល់ថាភ្លៀងធ្លាក់មក ហើយជិតដល់ល្មមនឹងឲ្យរាស្ដ្រធ្វើស្រែចំការ ហើយនឹងចង់ឈប់ច្បាំងឲ្យរាស្ដ្រធ្វើស្រែចំការសិនក៏តាមចិត្តចុះ”។ ទ្រង់ត្រាស់ផ្ដាំរួចស្រេចហើយ ព្រះអង្គលើកទ័ពត្រឡប់មក[[បន្ទាយខែត្ររលាប្អៀរ]]វិញ។ ទ្រង់បំរើចេញទៅស៊ើបការណ៍ក្នុងកងទ័ព[[សត្រូវ]]។ បំរើដឹងការណ៍ហើយក៏វិលត្រឡប់មកក្រាបបង្គំទូលសព្វគ្រប់ពុំមាន ហ៊ានធ្វេសប្រហែសឡើយ។ នេះនឹងស្រដីអំពីបំរើ ១០ នាក់ដែលរែកយួរក្បាល ១១ នាក់នោះទៅដល់ ស្ទឹងក្រាំងពន្លៃ ហើយក៏ចូលទៅថ្វាយបង្គំយំក្រាបម្ចាស់របស់ខ្លួនសព្វគ្រប់តាមដំណើរ។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ ទ្រង់បានជ្រាបហើយ ទ្រង់ញ័រភ័យខ្លាចព្រះ[[បារមី]] ថ្វីព្រះហស្ថនៃសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា។ លុះដល់ភ្ញាក់ស្មារតីយ៉ាងនេះ ព្រះស្រីជេដ្ឋាត្រាស់ថា “យើងនឹងខ្លាចអ្វីថ្វីដៃចៅពញាចន្ទរាជានោះ ប៉ុន្ដែឥឡូវនេះ គេសុំយើងឲ្យកងទ័ពយើងធ្វើស្រែសិន យើងក៏គួរឈប់តាមសណ្ដាប់ព្រះនគរ បើយើងនឹងរឹងទទឹងទៅ ក៏ឃើញថាការណ៍នេះមិនត្រឹមត្រូវដែរ យើងត្រូវតែព្រមតាមគេចុះ”។ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យតែងព្រះរាជសារបោះត្រាសំរាប់ផែនដីទៅឲ្យ[[ពញា]][[មហាមន្ដ្រី]]ជារាជ[[ទូត]]ឲ្យពញាមន្ដ្រីជារាជទូតឲ្យពញា[[ឫទ្ធាធិបតី]] ជា[[ឧបទូត]]ឲ្យ[[ឧកញ៉ា]][[ជុំជិតជំនិតទឡ្ហៈ]]ជា[[ត្រីទូត]]នាំពានមាសមួយតំកល់ព្រះរាជសារនោះ និង[[ព្រែ]]ផ្កាមាស ១០ [[កី]] [[ព្រែញ័រ]] ១០ ព្រំយ៉ាងធំ ២ [[ក្បាល]]ជា[[គ្រឿងបណ្ណាការ]]។ លុះ[[រាជទូត]] [[ឧបទូត]] [[ត្រីទូត]] នាំទៅដល់[[ខែត្ររលាប្អៀរ]] ហើយអស់នាយកងទាហានខាងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាក៏ឃុំខ្លួននាំទៅក្រាបថ្វាយបង្គំគាល់សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា។ ខណៈនោះស្ដេចចេញជួបមុខមន្ដ្រី សេនាយោធាកងទ័ពក្រាបបង្គំគាល់តាម[[បណ្ដាស័ក្ដិ]]ធំតូច ហើយស្ដេចឲ្យ[[អាល័ក្ស]]ថ្លែងព្រះរាជសារថ្វាយ។ ឯព្រះ[[រាជសារ]]នោះមានសេចក្ដីដូចខាងក្រោមនេះ៖
«ព្រះរាជសារ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាធិរាជរាមាធិបតីបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ក្រុងកម្ពុជាធិបតីសិរីយសោធរបវរឥន្ទ[[កុរុរដ្ឋ]]រាជធានី ដែលរាស្ដ្រ និងព្រះរាជវង្សានុវង្សស្រឡាញ់ស្ម័គ្រចិត្ដលើកឡើងឲ្យសោយរាជសម្បត្ដិក្នុងមហាស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរបវរបូព៌ាទិសា។ សូមចំរើន ព្រះរាជមេត្រីមកសម្ដេចព្រះអនុជាធិរាជ គឺសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាបានទ្រង់ជ្រាប។ ដ្បិតអ្នកអូនលើក[[ចតុរង្គសេនា]][[ទាហាន]][[រេហ៍ពល]]មកធ្វើ[[សង្គ្រាម]]នេះ យើងមានចិត្ដអំណរណាស់ដោយហេតុថាយើងនឹងបានទតនូវសេនាទាហានច្បាំងប្រកាប់គ្នាដោយអាវុធវែងខ្លី លើខ្នងសេះ ដំរី ជាសិរីសួស្ដីនៃចក្ខុទាំងសងខាង។
ប៉ុន្ដែឥឡូវនេះ ជិតដល់វស្សារដូវហើយ រាស្ដ្រត្រូវធ្វើស្រែ ដូច្នេះយើងសូមឲ្យឈប់ធ្វើសង្គ្រាមនឹងគ្នាក្នុងមួយរដូវនេះចុះ តែសុំឲ្យចាំពាក្យដែលសន្មតសញ្ញាកុំឲ្យលបលួចវាយយកខែត្រគ្នាដូចជាកងទ័ពចោរនោះឡើយ។ បើដល់រាស្ដ្រធ្វើស្រែចំការរួចហើយ មុននឹងធ្វើសង្គ្រាមនឹងគ្នាកាលណាឲ្យមានរាជសារចារជាព្រះរាជកំណត់ទៅមកទើបគួរសមជាឧត្ដមមហាក្សត្រធិរាជ»។ លុះអាល័ក្សថ្លែងព្រះរាជសារចប់ហើយ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់ពិរោធខ្លាំងណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថាអារាជទូតឯងវិលទៅប្រាប់ម្ចាស់ឯងចុះថាអញព្រមសំរាកឲ្យរាស្ដ្រធ្វើស្រែហើយ តែថាអញសុំកុំឲ្យម្ចាស់ឯងហៅអញថាជាបងជាប្អូនឡើយ ដ្បិតម្ចាស់ឯង និងអញនេះមានជាតិត្រកូលឆ្ងាយពីគ្នាណាស់”។ ទ្រង់ត្រាស់ហើយ ទ្រង់ព្រះរាជទានមាស[[ដួង]]មួយ[[ជញ្ជីង]]សៀម ប្រាក់ដួងពីរ[[ជញ្ជីង]]ដែលបានមកពីក្រុង[[ស្រីអយុធ្យា]]នោះ ហើយប្រទានឲ្យជារង្វាន់រាជទូតជាគ្រឿងឧបរាជបណ្ណាការរួចទ្រង់បណ្ដេញឲ្យទៅជាប្រញាប់។ លុះរាជទូតចេញផុតទៅនោះ អស់នាយកងទ័ពយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា៖
យើងធ្វើសង្គ្រាមកំពុងមានជ័យជំនះ ហើយហេតុអ្វីក៏ទ្រង់ទទួលសញ្ញាឲ្យឈប់សង្គ្រាមដូច្នេះ មួយទៀត ខែត្រខាងសត្រូវនៅច្រើនជាងយើងដែរ គឺថាបានទៅគេនោះជាង ១០ [[សួន]] បានមកយើងមិនទាន់បាន ១ សួនទេ។ បើខាងសត្រូវឲ្យកេណ្ឌបណ្ដារាស្ដ្រតាំងពីខែត្រខាងជើងទល់នឹងស្រុកលាវខាងត្បូងទល់នឹងសមុទ្រខាងកើតទល់នឹងនគរចាមបានមកទាំងអស់ប្រហែលជាង ១០០០០០០ (ដប់សែននាក់) ទៅហើយ។ ឯខាងយើងទើបតែវាយបាន ៦-៧ ខែត្រ គឺ[[ខែត្រមហានគរ]]ដែលសម្ដេចព្រះបរមរាជ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២|ពញាយ៉ាត]]វាយដណ្ដើមបានពីសៀមមកវិញ ហើយឲ្យឈ្មោះថា [[សៀមរាប]]នេះមួយ [[ខែត្របាត់ដំបង]]មួយ និងខែត្រតូចៗ១២ ឬ១៣នេះមួយ។ ម្យ៉ាងទៀតខេត្ដនេះ កាលបើបែកព្រះមហានគរកម្ពុជាហើយ សៀមកៀរគ្រួយកទៅអស់ នៅតែពីរឬបីពាន់នាក់ប៉ុណ្ណោះ បើដូច្នេះ តើយើងធ្វើដូចម្ដេចនឹងទទួលជ័យពីសត្រូវបាន បើសត្រូវកេណ្ឌពលពីក្រុងខែត្រទាំងអស់លើកមកយើងនឹងមិនបង់ការណ៍ ទេឬអ្វី ? ។ ទូលព្រះបង្គំយល់ថា យើងនឹងរក្សាខ្លួនពិបាកណាស់”។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ជាអម្ចាស់ទ្រង់ត្រាស់ថា : ការណ៍នេះ យើងបានគិតស្រេចហើយបានជាយើងព្រមឈប់ច្បាំងសិន ព្រោះយើងឃើញប្រយោជន៍ ៧ ប្រការ គឺ៖
*ប្រការ១: មានសុភាបុរាណថា : "ធ្វើស្រែនឹងទឹក ធ្វើសឹកនឹងបាយ" បើយើងខំតែធ្វើសង្គ្រាមទៅ កូនប្រពន្ធរបស់ឈ្មោះ ដែលមកចុះកំណែននោះ នឹងដាច់ពោះស្លាប់ បើកូនប្រពន្ធវានោះអត់បាយហើយ វាក៏ពុំយកចិត្តទុកដាក់ ក្នុងការធ្វើរាជការនឹងយើងឡើយ។
*ប្រការ២: យើងបានខែត្រតូចធំ ចំនួន ១២ ឬ ១៣ ខែត្រនេះ ល្មមទុកជាទីសំណាក់បានហើយ បើយើងមិនទាន់ឱ្យទៅបញ្ចុះបញ្ចូលខែត្រផ្សេងៗទេ ហើយស្រាប់តែលើកទ័ពទៅវាយគេតែម្ដងនោះនឹងខ្ចេចខ្ចាំរកាំចិត្ត នៃអាណាប្រជានុរាស្ត្រជាមិនខាន។ លុះតែយើងទៅបញ្ចុះបញ្ចូលលួងចិត្តចៅហ្វាយស្រុក និងបណ្ដារាស្ត្រ ជាមុនសិន ឱ្យចូលចិត្តនឹងយើង ដែលជាព្រះរាជត្រកូល ឬ បើគេមិនចូលចិត្តនឹងយើងទេ គេបែរជាចូលចិត្តទៅខាងពួកក្បត់ ដែលតាំងខ្លួនជាស្ដេចនោះ ចាំយើងបានចំណាប់កាលណាសុំលើកទ័ពទៅបង្ក្រាប ពួកដែលរឹងទទឹងនោះ ធ្វើឱ្យបានសម្រេចការណ៍ ក្នុងកាលខាងក្រោយ។
*ប្រការ៣: ខែត្រអាសន្នទុក ជាខែត្រធំមានអាណាខែត្រឡើងក៏ច្រើន ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជប្រាង្គ]]ជាចៅហ្វាយស្រុកនៃខែត្រនេះគាត់មានថ្វីដៃ និង តម្រិះប្រាជ្ញាមាំមួនណាស់ ប្រសិនបើយើងខំធ្វើចំបាំងរហូតទៅមិនឈប់ ហើយពញាប្រាង្គ គេលើកទ័ពមកព័ទ្ធយើងពីក្រោយ យើងនឹងនៅជាកណ្ដាលចំណោមគេ នោះយើងពិបាកនឹងរក្សាខ្លួនណាស់។ ហេតុនេះហើយបានជាយើងព្រមបង្អង់ច្បាំង ចាំប្រាប់ប្រាមនូវខែត្រធំៗនេះ និងខែត្រតូចៗត្រើយខាងកើត ទិសខាងជើងនោះ ឱ្យបានមកជារបស់យើងសិន។
*ប្រការ៤: ខាងព្រះស្ដេចកន ដែលវាតាំងខ្លួនជាស្ដេចនោះ តែវាចេញច្បាំងកាលណា វាបាំងស្វេតច្ឆត្រ និង ចាម៉រ បាយមន់ សែនត្វាន់ តាមទំនៀមព្រះមហាក្សត្រ។ ឯខាងយើង ដែលពេញជាព្រះរាជត្រកូលនោះ យើងគ្មានអ្វីសោះ យើងចេញច្បាំងកាលណា ឥស្សរិយយសយើង ជាទ័ពថោកជាងវា។ ទោះបី ឈ្នះប៉ុន្មានដងក្ដី ឥស្សរិយយសយើងនោះក៏នៅតែថោកទាបជាងវា។
*ប្រការ៥: កាលដែលបម្រើនៃព្រះស្ដេចកននាំព្រះរាជសារមក ហើយទៅវិញនោះយើងបានផ្ដាំថា បើនឹងចង់ឈប់សង្គ្រាម ឱ្យរាស្ត្រធ្វើស្រែ ក៏ឈប់តាមចិត្តចុះ។ បើរាស្ត្រកំពុងមានចិត្តត្រេកអរព្រោះបានទៅប្រមូលកូនប្រពន្ធផង ត្រេកអរនឹងយើងជាដើមគំនិតនេះផង ហើយបើយើងត្រឡប់ជាប្រែសំដីវិញ រាស្ត្រកំពុងបាក់ចិត្តស្រលាញ់យើងនោះ ក៏នឹងប្រែចិត្តស្អប់យើង ព្រោះយើងមានវាចាពុំទៀងទាត់។
*ប្រការ៦: សេនាទាហានខាងយើង មានថ្វីដៃក៏ច្រើននាក់ តែយើងពុំបានឱ្យប្រឡងថ្វីដៃ ឱ្យឃើញជាក់ច្បាស់នៅឡើយ។
*ប្រការ៧: ខាងយើងពិតជាព្រះរាជត្រកូលមែន តែទើបតាំងខ្លួនថ្មី ពុំទាន់មានទូកចំបាំងដល់មួយសោះ។ ឯខាងព្រះស្ដេចកនវិញ គេពិតជាក្រៅព្រះរាជត្រកូល តែគេតាំងខ្លួនមកយូរហើយ គេមានទូកចំបាំងក៏ច្រើន។ បើគេលើកទ័ពជើងទឹក មកព័ទ្ធចោមយើងកាលណាយើងគ្មានអ្វីតទល់នឹងគេឡើយ។ ហេតុនេះហើយ បានជាយើងព្រមតាមស្ដេចកន សុំដែលសមតាមគំនិតរបស់យើង។
ឯមន្ត្រី ខ្ញុំរាជការ សេនាទាហានទាំងប៉ុន្មានបានថ្លែងកោតសរសើរព្រះប្រាជ្ញាញាណនៃទ្រង់គ្រប់ៗគ្នា។ សម្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជាជាអម្ចាស់ កាលទ្រង់បានយល់ចិត្តនៃមន្ត្រី ខ្ញុំរាជការ ដែលទុកចិត្តជឿ ចំពោះព្រះតម្រិះប្រាជ្ញាព្រះអង្គហើយ ព្រះអង្គក៏តាំង ចៅពញាសួគ៌ាលោកទេព ជាកូនទី៣របស់ពញាមឿង ឱ្យសម្រេចរាជការ លើចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្ររលាប្អៀរ]] [[ខែត្រលង្វែក]] ហើយព្រះអង្គលើកទ័ពទៅប្រថាប់ នៅបន្ទាយអមរិន្ទបូរវិញ។
ឯព្រះស្រីជេដ្ឋា អម្ចាស់ផែនដីខាងក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរនោះ ស្ដេចត្រាស់ឱ្យកងទ័ព ឈររក្សាខែត្រ ជាប់តាំងពីស្ទឹងក្រាំងពន្លៃ រៀងទៅដល់ខាងត្បូង ហើយស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់ ទៅក្រុង[[ស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ]]ទិសខាងកើតវិញ។
====ការរៀបចំអាណាចក្រមានជ័យ====
=====ព្រះទីនាំង=====
ព្រះអង្គមានបុណ្យបានរបស់ត្រកាលពីរយ៉ាងគឺ:"
*១. ទ្រង់មានព្រះពិជ័យគជេន្ទ្រសសុទ្ធមួយកាលដែលទើបនឹងបានកំពស់តែ ៦ ហត្ថមកដល់ ឥឡូវនេះកំពស់របស់វា ៧ [[ហត្ថ]]ប្លាយ ដំរីនេះមានដំណឹង (ការចេះដឹង) ច្រើនចំពូកណាស់ គឺ ចំពូកមួយ វាចេះកាន់អាវុធចាក់កាប់ ដូចមនុស្សជើងទាំង ៤ ចេះធាក់ផងរងអាវុធបានផង។ ចំពូកពីរ បើមានជំងឺតំកាត់នៅទីណាក្នុងព្រះនគរ ព្រះករុណាជាអម្ចាស់យើងឱ្យហ្មថៅពិធីសុំទឹកយកទៅជះបាចសាចនៅទីណាដែលមានជំងឺនោះ ជំងឺក្នុងទិសនោះសឹងតែស្ងប់ស្ងាត់បាត់ទៅ។ ចំពូកបី បើរដូវវស្សាហើយរាំងភ្លៀងព្រះអង្គជាអម្ចាស់យើងឱ្យហ្មថៅនាំទៅធ្វើពិធីក្នុងទីនោះ ៣ ឬ ៧ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ ភ្លៀងក៏ធ្លាក់បរិបូណ៍។ ចំពូកបួន បើព្រះអង្គជាអម្ចាស់យើងឡើងគង់នឹងធ្វើសង្គ្រាមយុទ្ធកាលណា បើវាស្រែកឱ្យឮសំឡេងក្រអៅហើយនោះឱ្យសង្ឃឹមទុកចិត្តចុះថាមុខជាមានជ័យជំនះឈ្នះបានដំរីមកជាបរិវារច្រើនជាមិនខានឡើយ។
*២. ព្រះអង្គទ្រង់បានទូក-ង ឈ្មោះសារាយអណ្ដែតមកជាព្រះទីនាំងចក្រពត្តិនោះ ក៏មាន[[បុញ្ញាធិការ]]ច្រើន[[ចំពូក]] គឺចំពូកមួយ បើទូកធម្មតាទៅនគរវត្តនោះ មិនមានខ្យល់រលកទេកំណត់បីបួនថ្ងៃ ទើបទៅដល់បើខ្យល់[[រលក]]ផង ទូកធម្មតាទៅ[[នគរវត្ត]]ត្រូវប្រើវេលាអស់ ១០ ឬ ១៥ ថ្ងៃ ឯព្រះទីនាំងចក្រពត្តិនោះ ព្រះអង្គទៅបិណ្ឌបាតនៅនគរវត្តត្រឡប់មកដល់វត្តយើងវិញកំណត់តែបាយចង្ហាន់ហុយៗ នៅឡើយព្រោះលឿន បីដូចជា[[ទូកទិព្វ]]។ ចំពូកពីរ បើសេនាទាហាននឹងឡើងជិះធ្វើសង្គ្រាមចំណុះទូក ១២៥ នាក់នោះទោះកាំភ្លើង [[ធ្នូ]] [[ស្នា]] ច្រើនប៉ុន្មានក្ដី ក៏ពុំដែលមកជិតចំណុះទូកនោះឡើយ។ ចំពូកបី បើនឹងលើកទ័ពចេញទៅ ហើយ គេត្រូវលេងភ្លេងពិធីអូសចេញពី[[បង្គង]]នោះ លុះលេងរួចហើយឱ្យពិនិត្យមើល[[ពងមាន់]] ១២៥ ដែលតាំងថ្វាយទូកនោះ បើបិសាចដែលរក្សាទូកនោះ ឮសូរគាំហ៊ោជាត្រេកត្រអាលនោះអ្នកស្នែងអាចសែងតែ ១៦ នាក់រួចយ៉ាងស្រួល ហើយឱ្យសង្ឃឹមថាមុខតែមានជ័យ, បើពងមាន់នោះមិនបាត់ មាត់ក៏ឮហ៊ោក្រេវទេ [[ទូក]]ដែលចេញទៅនោះមុខជាពុំប្រទះច្បាំងនឹងសត្រូវសោះឡើយ។
=====សង្គ្រាមាភិសេក=====
របស់វិសេសទាំងពីរប្រការនេះ អស់[[អាត្មាភាព]] និង យើងខ្ញុំទាំងឡាយយល់ថា ចូលជារបស់[[ចុល្លចក្រ]] [[មហាចក្រ]]ទៅធ្វើការឯណាក៏នឹងមានជ័យជំនះ ហើយយើងខ្ញុំទាំងអស់គ្នាមកនៅស្ងៀមពុំបានធ្វើព្រះរាជពិធីអភិសេកឱ្យបានរុងរឿងឥស្សរិយយសខ្ពស់ជាឯកព្រះមហាក្សត្រឱ្យបានថ្កុំថ្កើងជាងរាជសត្រូវនោះពុំបានឡើយ។ លុះគិតព្រមគ្នាហើយ ក៏នាំគ្នាចូលទៅក្រាបបង្គំទូលសូមអញ្ជើញព្រះអង្គ សោយរាជសម្បត្តិតាមសេចក្ដីពិភាក្សា ហើយយល់ព្រមគ្នាជាឯកច្ឆន្ទ។
ទើបសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាជាអម្ចាស់ទ្រង់ត្រាស់ថា: ព្រះនគរក៏ពុំទាន់បានរាបទាបទាំងព្រះខ័នក៏ពុំទាន់រកឃើញ បើនឹងរៀបអភិសេកក្រែងពុំគួរទេដឹង។ ពេលនោះ អស់ព្រះសង្ឃ និងព្រះបុរោហិត ព្រះវង្សានុវង្ស មន្ត្រីចាស់ទុំ ខ្ញុំព្រះរាជការក្រាបបង្គំទូលថាសូមព្រះរាជទាននឹងរៀបព្រះរាជពិធីជាសង្គ្រាមាភិសេកថ្វាយជាសុវត្ថិមង្គលគ្រាន់នឹងគ្រប់គ្រងរាស្ត្រប្រជាជាបណ្ដោះអាសន្នសិនប៉ុណ្ណោះទេ បើទ្រង់ច្បាំងឈ្នះបានព្រះនគរស្រេចកាលណានឹងសូមថ្វាយប្រាប្ដាភិសេកក្នុងកាលនោះ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ព្រះរាជានុកូលចូលព្រះហឫទ័យផង ហើយទ្រង់ត្រាស់ថា បើព្រមគ្នាយល់ថាត្រូវតែឱ្យយើងទទួលអភិសេកហើយ ក៏ឱ្យគិតសំរេចធ្វើតាមក្បួនសង្គ្រាមាភិសេកនោះឱ្យបានត្រឹមត្រូវតាមប្រពៃណីចុះ។ មួយរំពេចនោះ ព្រះសង្ឃ និងខ្ញុំរាជការទាំងឡាយត្រេកអរសោមនស្សណាស់ ហើយក៏ចេញមកចាត់ចែង កេណ្ឌកងកំណែនឱ្យចាំងដីជំរះស្មៅជាឯលិចបន្ទាយដែលគង់ឱ្យសង់រោងរាជពិធី តាមពុទ្ធសាសន៍ សេយ្យសាសន៍ ព្រះរាជវ័តិ ឆត្រ ទ្រង់ធ្វើ[[ភ្នំមហាបណ្ឌម]]ធ្វើព្រះ[[បុស្បក]]មានព្រះស្វេតច្ឆត្រគ្រឿងរាជអភិរមសព្វសារពើ។ ចំណែកឯព្រះស្វេច្ឆត្រនោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទ្រង់ពុំឱ្យធ្វើគ្រប់ ៩ ជាន់ទេ ទ្រង់ឱ្យធ្វើតែ ៥ ជាន់ ហើយទ្រង់ឱ្យធ្វើគ្រឿងព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រយុទ្ធ]] គ្រឿងព្រះទីនាំងអស្សតរ ព្រះទីនាំង[[ពីជ័យរិទ្ធិ]]គ្រឿងឧសភរាជ គ្រឿងព្រះទីនាំងរាជ និង គ្រឿងសេនាទាហានឱ្យមានស្លាកពាក់ តែងខ្លួនឱ្យប្រពៃបំរុងកាន់ទង់ជាតិដើរហែចូលទៅក្នុងរោងព្រះរាជពិធី។
ឯបណ្ដារាស្ត្រជិតឆ្ងាយ ឮថា ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់រៀបសង្គ្រាមាភិសេកហើយ ត្រេកអរណាស់ ក៏នាំគ្នាយកគោ ក្របី ដំរី សេះ រទេះ ទូក មាស ប្រាក់ សំពត់ អាវ [[សាវស្បៃ]] តាមដែលខ្លួនមាននោះមកក្រាបទូលថ្វាយច្រើនជាអនេក។
លុះមកដល់ថ្ងៃទី៩ កើត ខែផល្គុន ឆ្នាំជូតអដ្ឋស័ក ព.ស.២០៦០, គ.ស. ១៥១៦, ម.ស. ១៤៣៨, ច.ស. ៨៧៨ សម្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់គ្រឿង មហាខត្តិយាធិបឌិន ទ្រង់ធ្វើព្រះរាជដំណើរចូលក្នុងរោងរាជពិធី។ ព្រះរាជគ្រូ ថ្វាយមហាស្វេតច្ឆត្រ ស្ដេចឋិតនៅនាបូព៌ាភិមុខស្វេតច្ឆត្រ ទើបព្រះរាជវង្សានុវង្ស សេនាមុខមន្ត្រី ក្រាបថ្វាយព្រះរាជមង្គល ព្រះពិធីពរជ័យ។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គឡើងគ្រងរាជសម្បត្តិ ទ្រង់ព្រះនាមជា '''សម្ដេចព្រះបរមរាជា ចន្ទរាជា គ្រងក្រុងកម្ពុជាធិបតី'''។
=====តែងតាំងទ្រទូងរត្នទាំង៧=====
លុះរួចពិធីហើយ ព្រះអង្គតាំងព្រះ[[សង្ឃ]] និង[[មន្ត្រី]] តាមមាន[[គុណបំណាច់]] និង ចំណេះវិជ្ជាដូចតទៅនេះ:
*១. [[ចៅអធិការ]] [[សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតីសួស|សួស]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី]] [[សិរីសោធរសង្ឃនាយក]]។ (ទី[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]])
*២. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះមង្គលទេពាចារ្យស្រី|ស្រី]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះមង្គលទេពាចារ្យ]]។ (ទី[[យមរាជ]])
*៣. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះធម្មលិខិតសោម|សោម]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះធម្មលិខិត]]។ (ទី[[ក្រឡាហោម]])
*៤. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះពោធិវង្សលាស់|លាស់]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះពោធិវង្ស]]។ (ទី[[វាំង]])
*៥. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះវនរ័តទន់|ទន់]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះវនរ័ត]]។ (ទី[[ចក្រី]])
*៦. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះមហាព្រហ្មមុនីសោម|សោម]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះមហាព្រហ្មមុនី]]។ (ទី[[មហាមន្ត្រី]])
*៧. ចៅអធិការ [[សម្ដេចមហាវិមលធម្មជ័យ|ជ័យ]] ជាទី [[សម្ដេចមហាវិមលធម្ម]]។ (ទី[[មហាទេព]])
លំដាប់មក ទ្រង់តាំងព្រះរាជាគណៈសំរាប់ [[ទោ]] [[ត្រី]] [[ចត្វា]] តទៅទៀត។
=====[[មន្ត្រីរត្ន]]ទាំង៧=====
លុះតាំង[[ទ្រទូងរត្ន]]ទាំង ៧ គ្រប់ទាំង ៤ សំរាប់នោះរួចហើយ ទ្រង់តាំងមន្ត្រីរត្នទាំង៧ទៀត ហើយទ្រង់បញ្ញត្តិទុកថា តាំងពីថ្ងៃនេះតទៅ បើនឹងតាំងសេនាបតីមន្ត្រីក្នុងក្រៅ ឱ្យតាំងដោយរបៀបដូច្នេះ:
សេនាបតី និងចៅហ្វាយស្រុក សក្ដិ ១០ ហ៊ូពាន់ ពីបុរាណរៀងមក គឺតាំងពីផែនដីព្រះបាទអរត្តពលពាលោនោះ ទ្រង់តាំងឡើង សុទ្ធតែជាទី "សម្ដេចចៅពញា" ព្រោះចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះ សុទ្ធតែជា[[សម្ដេច]]ព្រះរាជត្រកូល ដែលចេញទៅគ្រងស្រុក សក្ដិ ១០ ហ៊ូពាន់ ក៏មាន ៩ ហ៊ូពាន់ ក៏មានដល់មកផែនដី ព្រះបាទធនញ្ជ័យកោរព្យរាជនោះ ចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះ ពុំសូវកោតខ្លាចសេនាបតី ទើបព្រះបាទកោរព្យរាជទម្លាក់ចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះមកនៅត្រឹមតែទី "ចៅពញា" វិញ។ បើសក្ដិ ៨ ហ៊ូពាន់ចុះមក តាំងជាទី "ពញា"។ ឯសេនាបតី និងមន្ត្រីសក្ដិ ៩ ហ៊ូពាន់ ក្នុងវង្សមន្ត្រីរត្ននោះ ពីមុនមក បានតែងតាំងជា "សម្ដេចចៅពញា" ដល់មកផែនយើងនេះ យើងពិនិត្យទៅក៏ឃើញថា នៅតែច្រឡូកច្រឡំនៅឡើយ។ ដូច្នេះ យើងត្រូវគិតរៀបចំជាថ្មី គឺថា នាម៉ឺនក្រៅពីខ្នងពស់ទាំង៤ សំរាប់បើតាំងឡើង ឱ្យតាំងជាទី "ឧកញ៉ា"។ ឯ[[ចៅហ្វាយស្រុក]]សក្ដិ ៩ ឬ ១០ ហ៊ូពាន់នោះឱ្យតាំងជាទី "ចៅពញា"។ បើ៧ ឬ ៨ ហ៊ូពាន់ឱ្យតាំងជាទី "ពញា"។
*សក្ដិ ១០ ឬ ៩ [[ហ៊ូពាន់]] សំរាប់[[ខ្នងពស់]]ទាំង ៤ សំរាប់ ([[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] ឬ [[អគ្គមហាេសេនា]], សម្ដេចចៅពញា ([[អង្គឌួង]]), [[ជេដ្ឋាមន្ត្រី]] (អង្គឌួង) និង [[អធិបតីសេនា]] (អង្គឌួង)) តាំងឡើងជា ........................... [[សម្ដេចចៅពញា]]
*សក្ដិ ១០ ឬ ៩ ហ៊ូពាន់ ក្នុងវង្សមន្ត្រីរត្ន ([[យមរាជ]] [[វាំង]] [[ចក្រី]] [[មហាទេព]] [[ក្រឡាហោម]] និង [[មហាមន្ត្រី]])ជា ... [[ឧកញ៉ា]]
*សក្ដិ ១០ រឺ ៩ ហ៊ូពាន់ចៅហ្វាយស្រុក តាំងឡើងជា ...................................... [[ចៅពញា]]
*សក្ដិ ៨ រឺ ៧ ហ៊ូពាន់ចៅហ្វាយស្រុក តាំងឡើងជា ........................................ [[ពញា]]
*សក្ដិ ៦ ហ៊ូពាន់ តាំងឡើងជា ........................................................ [[ព្រះ]]
*សក្ដិ ៥ ហ៊ូពាន់ តាំងជា ............................................................ [[ហ្លួង]]/[[ចៅមឿង]] ([[មេស្រុក]])
*សក្ដិ ៤ ហ៊ូពាន់ តាំងជា ............................................................ [[ឃុនម៉ឺន]]
*សក្ដិ ៣ ហ៊ូពាន់ តាំងជា ......................................................... [[ឧកម៉ឺន]] រឺ [[ឱកម៉ឺន]]
*សក្ដិ ២ ហ៊ូពាន់ តាំងជា ............................................................. [[ចៈម៉ឺន]]
*សក្ដិមួយម៉ឺន តាំងជា ................................................................ [[ម៉ឺន]]
គ្មានយសសក្ដិទេឱ្យហៅថា ............................................................. [[នាយ]]
=====តែងតាំងព្រះភីលៀងព្រះអង្គ=====
តមក ទ្រង់តាំងព្រះភីលៀង ខាងព្រះអង្គ ទាំង ៥ នាក់គឺ៖
*១. ព្រះ[[ទិព្វជាញជ័យ]] [[ចៅហ្វាទឡ្ហៈទេព|ទេព]] ឱ្យជាទី សម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] ([[នាយករដ្ឋមន្ត្រី]])។
*២. ហ្លួង[[ស្នេហានុរ័ក្ស]] [[យមរាជព្រំ|ព្រំ]] ជាទី ឧកញ៉ា[[យមរាជ]] ([[រដ្ឋមន្ត្រី]]ខាង[[ក្រសួងយុត្តិធម៌]])
*៣. ហ្លួង[[ក្រឡាហោមវិជិត|វិជិត]] ព្រះអង្គឱ្យតាំងជាទី ឧកញ៉ាក្រឡាហោម (រដ្ឋមន្ត្រី[[ក្រសួងទ័ពជើងទឹក]])។
*៤. ហ្លួង[[ឧត្តមចិន្តា]] [[វាំងស្រី|ស្រី]] ជាទី ឧកញ៉ាវាំង (រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងព្រះបរមរាជវាំង)។
*៥. ហ្លួង[[ភក្ដីនុរ័ក្ស]] [[ចក្រីកែវ (មានជ័យ)|កែវ]] ជាទី ឧកញ៉ាចក្រី (រដ្ឋមន្ត្រីខាងទាហានជើងគោក)។
=====តែងតាំងព្រះភីលៀងព្រះភាគិនេយ្យោយសរាជា=====
ទ្រង់តាំងខ្ញុំរាជការ ដែលជាកំសត់ជំនិត និងព្រះអង្គ ទាំង ៥០ នាក់នោះ ជាមន្ត្រីក្រុមរក្សាព្រះអង្គគ្រប់គ្នា។ ទ្រង់តាំងចៅពញាយសរាជា ជាទី [[សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោ]]យសរាជា។
ទ្រង់តាំងព្រះភីលៀង សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោ:
*១. ឃុន[[ស្នេហានុរ័ក្ស]] [[វង្សាអគ្គរាជកែន|កែន]] ជាទី ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ
*២. ម៉ឺន[[វិជិតសិទ្ធិរស]] [[វិបុលរាជសម|សម]] ជាទី ឧកញ៉ាវិបុលរាជ
*៣. ម៉ឺន[[ភក្ដីនុរ័ក្ស]] [[ធម្មាធិរាជទេព|ទេព]] ជាទី ឧកញ៉ា[[ធម្មាធិរាជ]]
*៤. ម៉ឺន[[វិសេសហឫទ័យ]] [[រាជតេជៈកៅ|កៅ]] ជាទី ឧកញ៉ា[[រាជតេជៈ]]។
ឯមន្ត្រីក្នុងសេនាទាហាន ក្រៅពីនេះ ទ្រង់តាំង:
*១. ចៅពញា[[សេនរឿងឫទ្ធិ]] [[ជេដ្ឋាមន្ត្រីទ័យ|ទ័យ]] ជាទីសម្ដេច[[ជេដ្ឋាមន្ត្រី]]
*២. ចៅពញា[[ជំរង់ស្នេហា]] [[ឯករាជស៊ិន|ស៊ិន]] ជាទី ឧកញ៉ា[[ឯករាជ]]
*៣. ចៅពញា[[សេនាវុធ]] [[បរទេសរាជស៊ុន|ស៊ុន]] ជាទី ឧកញ៉ា[[បរទេសរាជ]]
*៤. ចៅពញា[[សេនាសមសក្ដិ]] [[ស្រីសូទិព្វវាំងនូរ|នូរ]] ជាទី ឧកញ៉ា[[ស្រីសូទិព្វវាំង]]
*៥. ចៅពញា[[សំដែងអាវុធ]] [[នរិន្ទ្រាធិបតីមោ|មោ]] ជាទី ឧកញ៉ា[[នរិន្ទ្រាធិបតី]]។
=====តែងតាំងចៅហ្វាយស្រុកធំ=====
ចំពោះមន្ត្រី ក្នុងសេនាទាហាន ក្រៅពីនេះទៅទៀត ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចន្ទរាជាទ្រង់តាំងឱ្យធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុកខ្លះ ជាក្រុមព្រះតំរួតខ្លះ ជាក្រុមវាំងខ្លះ ជានាយទាហានខ្លះ គ្រប់មន្ត្រីដែលមានគុណបំណាច់ក្នុងការធ្វើចំបាំងគ្មានខ្វះចន្លោះ អ្នកណាម្នាក់ឡើយ។ ទ្រង់រាប់រៀបសរសើរពីគុណបំណាច់ នៃចៅហ្វាយស្រុក ចៅពញាសួគ៌ាលោក[[សួគ៌ាលោកពេជ្រ|មឿង]] (នូវ) ដែលបានថ្វាយសេះ ដំរី និងថ្វាយ កូន ៤ នាក់ក្នុងគ្រាដែលព្រះអង្គទ័លសម្បត្តិ ទាំងគ្មាន ពលសោះ ហើយរត់ទៅក្រុងទេព និងកាលទ័ពសត្រូវ ចោមបន្ទាយពោធិ៍សាត់ ហើយពញាមឿង (នូវ) ប្ដូរជីវិតស្លាប់ ទៅកេណ្ឌបិសាច យកមកជួយ ឱ្យឈ្នះសង្គ្រាមច្រើនគ្រានោះថា: ទ្រង់តាំងកូនពីរនាក់ឱ្យធ្វើជាសួគ៌ាលោកមួយ សេនាសង្គ្រាមមួយ នោះឃើញថា ពុំទាន់ធួនល្មម នឹងកំលាំងបំណាច់ទើបទ្រង់តាំងចៅពញាសួគ៌ាលោកទេព ទី៣ ជាសម្ដេចចៅពញា[[យោធានរិន្ទ]] តាំងចៅពញាសេនាសង្គ្រាម សុខ កូនទី ៤ ជាឧកញ៉ា[[សួគ៌ាលោក]] ឱ្យមានអាណាខែត្រឡើង (ខែត្រឡើង គឺ ខែត្រជាចំណុះ) គឺ[[ខែត្រក្រគរ]]មួយ [[ក្រង]]មួយ [[ខ្លុង]]មួយ។ តមក ទ្រង់គិតដល់គុណបំណាច់ នៃពញាមនោមេត្រី [[មនោមេត្រី|គល់]] ជាចៅមឿង ស្រុកបាត់ដំបង ដែលកាលសម្ដេចត្រឡប់ពីស្រុកសៀមមកដល់នោះ ហើយចៅពញាមនោមេត្រីបានថ្វាយដំរី ៥ និង សេះ ១៥ ព្រមទាំងថ្វាយ ស្បៀងអាហារ ១០០០ រទេះ។ ទ្រង់មានបន្ទូលថា : ចៅមឿងនេះ មានសក្ដិស្មើនឹងសក្ដិ ៦ ហ៊ូពាន់ តែពញាមឿង មានស្ម័គ្របក្សពួកច្រើនស្រុក ដូច្នេះ ទ្រង់លើកឡើងជា ចៅហ្វាយស្រុកធំ មានសក្ដិ ៩ ហ៊ូពាន់ ហើយឱ្យមានចៅមឿង ឡើងស្ដាប់បង្គាប់ ៥ ស្រុក គឺ[[ស្រុកមង្គលបូរី]]១ [[ទឹកជោរ]]១ [[បរត្បូង]]១ [[ពាមសីមា]]១ [[មោងឫស្សី]]១ ស្រុកខាងលើទាំង៥ នេះឱ្យឡើងស្ដាប់បង្គាប់នៃចៅមនោមេត្រី ទាំងអស់។
=====ព្រះកិត្តិនាម=====
សេចក្ដីសារស័ព្ទ អំពីព្រះកិត្តិយស ពីរោះខ្ពស់ប្រសើរនោះ ផ្សាយចេញទៅដល់ខែត្រនានាថា: ទ្រង់ពុំដែលបកសក្ដិខ្ញុំរាជការ នេះមួយថាទ្រង់ពុំអួតអាងថាមានថ្វីដៃនេះមួយ ថាបើអ្នកមានប្រាជ្ញា ស្មារតី មានវោហារ ចេះអធិប្បាយធម៌អាថ៌ នេះមួយ អ្នកប្រាជ្ញរាជបណ្ឌិតដែលចេះដឹងគម្ពីរបាលី ក្បួនតំរានេះមួយ ទ្រង់ឱ្យស៊ើបរកយកខ្លួនមកតាំងចិញ្ចឹមជានាម៉ឺនតាមប្រាជ្ញា ស្មារតីរបស់ខ្លួនទាំងអស់។ ម៉្លោះហើយ អ្នកប្រាជ្ញរាជបណ្ឌិត អ្នកចេះដឹងនាំគ្នាមកជ្រកក្រោមម្លប់បុណ្យ ព្រះបារមីនៃព្រះអង្គច្រើនក្រៃពេក។ ក្នុងថ្ងៃមួយនោះ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ព្រះតំរិះថា "តាំងពីយើងបានមកនៅក្នុង[[ខែត្រអម្រិន្ទបូរ]]នេះ យើងគិតការណ៍អ្វីៗ ក៏បានសំរេចដោយធូរទូលាយ អស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក៏មិត្តមូលចូលមកយកយើងជាទីពុំនាក់សំបូរទាំងមនុស្សទាំងសម្បត្តិជាស្ថាននាំឱ្យបានរបស់ចំឡែកអស្ចារ្យ ទាំងសេនាទាហាន ក៏មានបរិបូណ៍"។ លុះទ្រង់ព្រះតំរិះឃើញយ៉ាងនេះហើយ ទើបទ្រង់ប្រែឈ្មោះ អមរគីរិន្ទបូរ អម្រិន្ទបូរនោះ ឱ្យឈ្មោះជា "[[ខែត្របរិបូណ៍]]" វិញតាំងពីថ្ងៃនោះរៀងមក។ ក្នុងពេលដែលទ្រង់កំពុងតែតែងតាំង នាម៉ឺនមុខមន្ត្រីនោះ ថ្ងៃរះភ្លឺច្បាស់គ្មានភ្លៀងសោះ ក៏ស្រាប់តែមាន[[ឥន្ទធនូ]] ៧ ពណ៌ ចុះពាសពេញទាំងអាកាសទាល់តែព្រះអង្គទ្រង់តាំងមន្ត្រីនាម៉ឺនរួច ទើបស្ងប់ស្ងាត់បាត់ទៅវិញ។
ខណៈនោះព្រះបរមបពិត្រ និងសេនាបតី មន្ត្រីធំតូច ខ្ញុំព្រះរាជការ សង្ស័យណាស់ក៏ទ្រង់ត្រាស់សួរហោរាសុំឱ្យទំនាយថ្វាយ។ ហោរាពិនិត្យយល់ឃើញស្រេច ទើបថ្វាយព្យាការណ៍ថា : សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស! អព្ភូតហេតុដ៏អស្ចារ្យនេះប្រាប់ឱ្យដឹងថា ព្រះអង្គនឹងមានបុណ្យបារមីជាឱកាសព្រះនគរទាំងព្រះខ័នជ័យ និង [[ទេវរូប]] ក៏នឹងបានមកជារបស់សំរាប់ផែនដីវិញមិនខាន។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ត្រាស់សួរបញ្ជាក់ហោរាថែមទៀតថា: ហេតុអ្វីបានហោរាទាយដូច្នេះ? តើឃើញហេតុដូចម្ដេចខ្លះ? ហោរាក្រាបទូលថា សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស! ទូលព្រះបង្គំបានពិនិត្យសង្កេតមើលក្នុង[[ហោរាសាស្ត្រ]]ទៅ ឃើញមានហេតុ ៧ ប្រការគឺ:
*ប្រការ ១: កាលព្រះអង្គចាប់បដិសន្ធិនោះ សម្ដេចព្រះ[[កន្លោង]] (សម្ដេចព្រះមាតា) ទ្រង់ព្រះសុបិនឃើញចន្ទគ្រាសក្នុងថ្ងៃពេញ[[បូណ៌មី]]។
*ប្រការ ២: ដល់ព្រះអង្គប្រសូត្រមកទៀតនោះ ក៏ប្រសូតក្នុងពេញបូណ៌មី ថ្ងៃនោះក៏មាន[[ចន្ទគ្រាស]]ទៀត។
*ប្រការ ៣: ទ្រង់មានព្រះនាមទៀត ក៏ហៅថា ព្រះចន្ទ។
*ប្រការ ៤: កាលសម្ដេចព្រះជេដ្ឋានៃព្រះអង្គគង់ព្រះជន្មនៅឡើយ ទ្រង់បានព្រះ[[សុបិននិមិត្ត]]ឃើញថា ព្រះ[[វររាជបិតា]]នៃទ្រង់ មកហៅព្រះអង្គទៅកុំឱ្យព្រះអង្គនៅតស៊ូនឹងនាគ។ ថានាគនេះ លុះតែព្រះចន្ទពីទិសខាងលិចមកក្នុងថ្ងៃណា ទើបវានោះនឹងរលាយបាត់បង់ទៅវិញ។ ឥឡូវនេះ ព្រះអង្គក៏ស្ដេចមកពីប្រទេសសៀមជានគរនៅទិសខាងលិចនៃនគរកម្ពុជានេះ គឺត្រូវនឹងសុបិននិមិត្តនោះមែន។
*ប្រការ ៥: ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះនាមថា ព្រះចន្ទនេះ ជានិមិត្តរូបនៃទីត្រជាក់របស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ។
*ប្រការ ៦: ឥឡូវនេះ ឃើញថាតាំងពីព្រះស្ដេចចូលមកជាន់ផែនដី ក្រុងកម្ពុជាថ្ងៃណាអាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក៏ក្សេមក្សាន្តក្នុងចិត្តណាស់។
*ប្រការ ៧: ព្រះនគរនេះ សម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជ ទ្រង់បានឧបត្ថម្ភជួយទំនុកបំរុងឱ្យកើតជាមហានគរមក។ ដល់ទ្រង់ព្រះករុណាពិសេសបានគ្រប់គ្រងនគរទំនុកបំរុងព្រះពុទ្ធសាសនា ក៏ធ្វើដោយបុណ្យ ដោយឫទិ្ធទាំងតែងតាំងមន្ត្រីខ្ញុំរាជការ ក៏ត្រឹមត្រូវតាមដំណើរនៃអ្នកមានគុណបំណាច់។ ហេតុនេះហើយ ទើបសម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជ ទ្រង់បណ្ដាលជាឥន្ទធនូ ៧ ពណ៌ ពាសពេញទាំងអាកាសក្នុងវេលាដែលទ្រង់តាំងមន្ត្រីនោះ។ បានសេចក្ដីថា ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជ ទ្រង់ប្រទានសព្ទសាធុការពរថ្វាយព្រះអង្គឱ្យបានជាកំពូលភពជាម្លប់កម្ពុជានេះ ហើយកុំឱ្យរាស្ត្រស្ដាប់មនុស្សក្រៅពីព្រះរាជត្រកូលឡើយ។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់យល់ឃើញថា ហោរាទាយនេះ មានលក្ខណៈមានគោលចារឹកគ្រប់គ្រាន់ល្មមជឿបាន ទើបទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់បានចំណាយព្រះរាជទ្រព្យប្រទានដល់ហោរានោះ ហើយទ្រង់ចំណាយព្រះរាជទ្រព្យដល់កងទ័ព ដែលកាប់ឈើធ្វើព្រះវិហារនៅជំរំ ដែលធ្វើរោងរាជពិធីនៅមាត់ស្ទឹងនោះ។
លុះថ្ងៃក្រោយមក សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបថា "ទឹកស្ទឹងនេះ រីងហួតអស់" ទ្រង់សង្ស័យក្នុងព្រះហឫទ័យណាស់ទើបស្ដេចឡើងគង់លើព្រះរាជទីនាំងអស្សតរព្រមទាំងពួកនិករចេញទៅទតដល់ក្បាលស្ទឹង។ ទ្រង់ឃើញទឹកស្ទឹងនោះ ហូរច្រោះដីរូងហូរទៅទិសខាងជើង មានឈើ មានថ្មរលើងរលំ ត្រង់មាត់ស្ទឹងខាងត្បូង។ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឧកញ៉ា[[វង្សាធិបតីសម]] [[ក្រុមព្រះសុរិយោដី]]ឱ្យប្រមូលរាស្ត្រឱ្យបួងសួងអ្នកតាធ្វើពិធីលើកដីបិទផ្ទៃស្ទឹងនោះមិនឱ្យហូរទៅទិសខាងជើង។ ទឹកនោះក៏ហូរតាម[[ប្រឡាយ]] ដែលជីកថ្មី ហើយហូរចុះទៅស្ទឹងធំដូចដើមវិញ ហើយក៏ស្ដេចព្រះរាជដំណើរមកបន្ទាយវិញ។ ក្រោយពីនោះមានស្រីពីរនាក់ មួយឈ្មោះឯម មួយទៀតឈ្មោះអាំ មានប្ដីទាំងពីរនាក់ មានផ្ទៃពោះ ហើយផិតប្ដី។ នាងឯម សាហាយ និងចៅកៅ ចាក់ចៅលួសជាប្ដីស្លាប់។ នាងអាំ សាហាយនិងចៅគាំកាប់ចៅសោមជាប្ដីស្លាប់។ ពេលនោះ ទីទំនប់ស្ទឹង ក៏ហូរធ្លាយចេញ ចុះទិសខាងជើង ដូចជាន់មុនទៀត។ ចៅហ្វាយស្រុក[[ក្រមការ]] [[ខែត្របរិបូណ៌]]ចាប់បានអាចោរមេចោរទាំងប្រុសស្រីនាំខ្លួនយកទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបសេចក្ដីគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ត្រាស់ថាអញបិទទំនប់នេះ ព្រោះត្រូវការឱ្យទឹកហូរចេញ ចុះមកក្នុងស្ទឹងដើម្បីឱ្យអ្នកស្រុកធ្វើ[[រហាត់]]ទឹក យកទឹកដាក់ស្រែយកស្រូវឱ្យបរិបូណ៌ ពុំគួរឡើយអាចោមមេចោរទាំងពីរ ៤ នាក់នេះទៅបំផ្លាញពិធីទំនប់ទឹកនេះឡើយ។ បើដូច្នោះត្រូវមានទោស ៣ ស្ថានគឺ:
*១. ត្រូវថាវាទាំង២ នាក់លួចប្រពន្ធគេ
*២. ត្រូវវាទាំង ៤ នាក់មានទោស ព្រោះបានសំលាប់មនុស្សពីរនាក់
*៣. វាទាំង ៤ នាក់ត្រូវមានទោស ថាបង្អត់បាយគេ ទូទៅទាំងខែត្រ។
ទើបទ្រង់បង្គាប់មន្ត្រី[[ក្រុមព្រះនគរបាល]] និង [[ក្រុមព្រះសុរិយោដី]]ឱ្យយកអាចោរ មេចោរទាំង ៤ នាក់នេះ ទៅដាក់ក្នុង[[ទំនប់]]នោះ។ មន្ត្រីក្រុមទាំងពីរ ក៏ថ្វាយបង្គំលានាំមនុស្សចោរទាំង ៤ នាក់នោះទៅធ្វើពលិការបួងសួងអាកាសទេវតា អារក្ខទេវតា ហើយសំរេចទោស អាមេទាំង ៤ នាក់ រួចលើកដីលប់ទៅ។ បិសាចខ្មោច អា មេ ទាំង ៤នាក់និងកូនក្នុងពោះពីរនាក់ ជា៦នាក់ ក៏នៅឃុំរក្សាទំនប់នោះ ទំបន់នោះក៏ជិតជាប់រៀងមកដល់ឥឡូវនេះ។ អស់បណ្ដាអ្នកស្រុក ធ្វើស្រែដោយហេតុទំនប់នេះចំរើនផលស្រូវជាសព្វឆ្នាំ។ ទឹកស្ទឹងនេះហូរខ្លាំងមក ប្រែះដីនោះជ្រៅ ធំទូលាយ អាចឱ្យចេញចូលទូកបាន អ្នកឈ្មួញ ជួញលក់ ចេញចូលទៅនៅរកស៊ីតាំងជាផ្ទះផ្សារជាច្រើន។ ហេតុនោះហើយបានជាហៅថា "[[ផ្សារបរិបូណ៌]]" តមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ឯដីចុងស្ទឹងនោះទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកងទ័ព និង អ្នកស្រុកធ្វើស្រែសឹងតែបានចំរើនផលជាច្រើនសូមប្រកបនឹងមានខែត្របរិបូណ៌ ដែលទ្រង់ប្រែឈ្មោះនោះ។
លុះមកដល់ឆ្នាំ[[ឆ្លូវ]] [[នពស័ក]] ព.ស ២០៦១, គ.ស. ១៥១៧, ម.ស. ១៤៣៩, ច.ស. ៨៧៩ នោះព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ត្រាស់ឱ្យរំសាយរេហ៍ពលឱ្យធ្វើស្រែគ្រប់ខែត្រ ហើយត្រាស់ឱ្យធ្វើព្រះរាជបន្ទូល ព្រះរាជប្រកាសឱ្យមន្ត្រីប្រើបំរើឱ្យលបយកទៅបិទគ្រប់ខែត្រត្រើយខាងលិច។ សេចក្ដីប្រកាសនោះថា បើខែត្រណាមានចិត្តសុចរិតស្មោះត្រង់នឹងសម្ដេចព្រះឧបរាជដែលជាព្រះរាជត្រកូលពុំចូលនឹងពួកអាព្រះស្ដេចកនជាអ្នកងារពលព្រះទេ ក៏ចូលទៅសារពិភ័ក្ដីតាំងពីឥឡូវនេះឱ្យហើយទៅ។ តែទុកឱ្យយូរទៅដរាបដល់បានរាបទាបក្នុងព្រះនគរនោះ ព្រះអង្គនឹងយកទោសចាត់ទុកជាក្បត់ផែនដីដូចពួកអាស្ដេចកនជាប្រាកដពុំលែងឡើយ។ កាលនោះ ដោយហេតុតែបុណ្យបារមីរបស់ស្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជាអស់បណ្ដារាស្ត្រ[[ទាសកម្មករ]]គ្រប់ភាសាក្នុងក្រុងកម្ពុជា ក៏កើតមានគំនិតប្រាជ្ញា ស្នេហាមេត្រីនឹងព្រះបរមបពិត្ររាល់រូបកាយពុំមានខាន។ បណ្ដារាស្ត្រទាសកម្មទាំងនោះ ក៏នាំគ្នាចូលមកថ្វាយបង្គំសុំសារពិភ័ក្ដិច្រើនស្រុកច្រើនខែត្រ។
===សមរភូមិទន្លេសាប===
'''{{Main|សមរភូមិទន្លេសាប}}'''
ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រអាសន្ទុកលុះដឹងថា “សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចលើកទ័ពហួសរហូតទៅដល់[[ខែត្ររលាប្អៀរ]] [[ខែត្រលង្វែក|លង្វែក]] ហើយ” ក៏តាំងកេណ្ឌកងទ័ពគ្រប់ខែត្រដែលឡើងខែត្រអាសន្ទុកនោះគឺ មឿង[[ជីក្រែង]] [[ស្ទោង]] [[ព្រំទេព]] [[ព្រៃក្ដី]] [[សៀមបូក]] [[សៀមប៉ាង]] [[ព្រះប្រសប់]] មឿងទាំង ២៥ នេះកេណ្ឌបានពល ៨០០០០ នាក់ ហើយឲ្យកេណ្ឌទូករាស្ដ្រសំរាប់ចំលងកងទ័ពឆ្លងទៅ[[ខែត្រក្រគរ]]ដើម្បីវាយកងទ័ពសត្រូវផ្ទប់ពីខាងក្រោយកុំឲ្យសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជារត់គេចខ្លួនបាន។ ឯសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាជាអម្ចាស់ ព្រះអង្គប្រថាប់ទ័ពនៅ[[បន្ទាយស្រុកបរិបូរណ៍]] ([[អម្រិន្ទបូរី]])។ ក្នុងថ្ងៃនោះព្រះអង្គជ្រាបថា “កងល្បាតនៃចៅពញាឧទ័យធិរាជកំពុងឲ្យកងទ័ពឆ្លង[[ទន្លេសាប]]មក[[ខែត្រក្រគរ]]ហើយ” ទ្រង់ឈ្វេងយល់គ្រប់ប្រការស្រេច ទើបស្ដេចត្រាស់បង្គាប់បំរើសេះឲ្យទៅទូលចៅពញាយសរាជាដែលនៅរក្សា[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]ថា ឲ្យលើកកងទ័ពទៅស្ទាក់ចាំនៅកំពង់[[ដៃទន្លេសាប]]កុំឲ្យកងទ័ពសត្រូវឡើងគោករួច។ ឯចៅពញាយសរាជាជាស្ដេចព្រះ[[ភាគិនេយ្យោ]] (របស់ព្រះចន្ទរាជា) ទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ឲ្យនាយកងទ័ពនាំរេហ៍ពល ១០០០០ នាក់កាន់កាំភ្លើងធំតូចទៅបង្កប់ចាំនៅមាត់ព្រៃទន្លេសាបពីរអន្លើ ហើយឲ្យកេណ្ឌទូកបានជាច្រើន។ ទ្រង់ត្រាស់កំណត់ថាបើកងទ័ពសត្រូវវាថយរត់ទៅត្រូវឲ្យតាមបាញ់តាមចាប់យកជ័យជំនះឲ្យបាន។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា កាលឲ្យបំរើទៅទូលសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោចៅពញាយសរាជារួចហើយ ស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ចៅពញា[[អធិបតីសេនាពេជ្រ]] និងចៅពញា[[យោធាសង្គ្រាមពៅ]]ឲ្យនាំរេហ៍ពល ២០០០០ នាក់ទៅបង្កប់ចាំនៅមាត់ព្រែកទន្លេសាបត្រើយខាងកើត ហើយទ្រង់ផ្ដាំថា “បើឮកាំភ្លើងសន្យាទ័ពហើយឲ្យលើកកងទ័ពចូលច្បាំងឲ្យបានសំរេចចុះ” ។ ចៅពញាទាំងពីរក៏ក្រាបបង្គំថ្វាយលាចេញទៅតាមព្រះរាជបញ្ជា។ ឯសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គស្ដេចឡើងគង់លើព្រះទីនាំង[[ចក្រពត្ដិ]]គឺទូក-ង[[សារាយអណ្ដែត ចង្ហាន់ហុយ|សារាយអណ្ដែត]]នោះ ព្រមដោយទូក-ងផ្សេងៗ ២៥ ទៀតចេញទៅបង្កប់ស្ទាក់នៅមាត់ព្រែកទន្លេសាបចាំទ័ពសត្រូវ។ ចៅពញាឧទ័យធិរាជ ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអាសន្ទុក]] (ខាងស្ដេចកន) កាលបានទូក និងទ័ពមកជួបជុំហើយក៏ដេញពលឲ្យចុះទូកទៅដល់ជិតព្រៃត្រើយ ខាងលិច។ ខណៈនោះកងទ័ពចៅពញាយសរាជាដែលបង្កប់ខ្លួននោះក៏តាំងហ៊ោរបាញ់កាំភ្លើង ធំតូចរំពងឡើង។ កងទ័ពចៅពញាឧទ័យធិរាជជិះទូកកំណែន គ្មានចំណាប់នឹងបាញ់ ក៏បែកកងទ័ពរត់ទៅពួនក្នុងព្រៃមួយអន្លើក្នុងខែត្របរិបូរណ៍។ នៅទីនោះកងទ័ពចៅពញាឧទ័យធិរាជទាំងនោះរត់ទៅជួបនឹងកងទ័ពចៅពញាសេនាសង្គ្រាម។ ខាងកងទ័ពចៅពញាសេនាសង្គ្រាមក៏ទទួលបាញ់កាប់ចាក់កងទ័ពសត្រូវឥតត្រាប្រណីឡើយធ្វើឲ្យកងទ័ពសត្រូវទ្រាំមិនបានក៏រត់ឆ្លងទៅត្រើយខាងកើតវិញ។ ទ័ពដែលស្លាប់ដោយធ្លាក់ទឹកទន្លេសាបនោះប្រមាណជាពីរ ឬ បីពាន់នាក់។ ឯសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាដែលបង្កប់ក្នុងព្រៃ លុះឮសូរកាំភ្លើងហើយឃើញទ័ពនៃចៅពញាឧទ័យធិរាជរារង់ថយមកនោះ ទ្រង់ក៏ឲ្យទូកងទាំង ២៥ និងទូកព្រះទីនាំងព្រះចក្រពត្ដិអុំសំរុកចូលទៅចាប់ ហើយចាប់បានទាំងពលទាំងពញាឧទ័យធិរាជ និងចៅមឿង ១០ នាក់ទៀត។ ឯចៅមឿង ១១ នាក់ទៀតលោតរត់ដោះខ្លួនទៅដល់ច្រាំងត្រើយខាងកើតជាមុន។ ឯចៅពញាអធិបតីសេនា និងចៅពញាយោធាសង្គ្រាមដែលនៅបង្កប់ទ័ពនៅមាត់ទន្លេត្រើយខាងកើតនោះ លុះឃើញចៅមឿងទាំង ១១ នាក់រត់ទៅដល់ហើយ ក៏ឲ្យទ័ពខ្លួនដេញចាប់បានទាំងអស់ ហើយឲ្យដាក់ក្ដីប្រចាំការទំរាំស្ដេចយាងទៅដល់។ លុះដល់ថ្ងៃរសៀលសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាព្រះអង្គចេញព្រះរាជដំណើរទៅដល់ព្រះពន្លានៅត្រើយខាងកើតនោះហើយ ចៅពញា[[អធិបតីសេនា]]ពេជ្រ និងចៅពញាយោធាសង្គ្រាមពៅនាំចៅហ្វាយស្រុកចៅមឿងទាំង ២២ នាក់ និង[[ឈ្លើយ]]ទាំង ៦០០០០ នាក់ដែលចាប់បាននោះនាំមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ ខណៈនោះ[[ចៅហ្វាយស្រុក]] [[ចៅមឿង]] [[ចៅបាន]] សេនាទាហាន [[ឯក]] [[ទោ]] [[ត្រី]] ដែលចាប់បានជាប់ទាំងរេហ៍ពល ៦០០០០ នាក់ក៏កោតខ្លាចអំណាចបុណ្យបារមីនៃសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ហើយសន្មតសញ្ញាសូមនៅជាខ្ញុំរាជការត្រាអស់មួយជីវិត។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទ្រង់ព្រះរាជានុញ្ញាតឲ្យតាមសុំ។ តែក្នុងគ្រានោះព្រះអង្គពុំទាន់រកឃើញនូវក្រុមព្រះ[[បុរោហិត]]នៅឡើយនឹងឲ្យធ្វើសច្ចាប្រណិធានតាមច្បាប់ប្រពៃណីពុំកើត ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យក្រុមទាំងនេះទទួលថាតាមព្រះអង្គ ៣ ដងម្នាក់ៗ ហើយឲ្យក្រុមទាំងនោះទទួលទានទឹក[[ពិភទ្ទសច្ចា]]ទុកជាការស្រេច។
===យកបានអាណាខែត្រខាងកើត និង ឦសាន===
លុះពលទាំងនោះសុំចុះចូលអស់ហើយ ព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ទៅពញាឧទ័យធិរាជជាចៅហ្វាយស្រុកខែត្រ[[អាសន្ទុក]]ដែលទើបនឹងសុំចុះចូលឲ្យនាំមឿងទាំង ២២ ស្រុក និងរេហ៍ពល ៦០០០០ នាក់ដែលសល់ពីស្លាប់នោះឲ្យលើកទ័ពទៅវាយ[[បន្ទាយកំពង់សៀម|បន្ទាយខែត្រកំពង់សៀម]] [[បន្ទាយខែត្រជើងព្រៃ]] និង[[ស្ទឹងត្រង់]] ទាំង ៣ ខែត្រនេះឲ្យបាន។ ចៅហ្វាយស្រុកទាំង ៣ ខែត្រនេះធ្លាប់ខ្លាចថ្វីដៃចៅពញាឧទ័យធិរាជស្រាប់លុះឃើញកងទ័ពពញាឧទ័យធិរាជចាត់សេនាទាហានឲ្យនៅរក្សាខែត្រទាំង ៣ នោះហើយក៏លើកទ័ពមកក្រាបបង្គំទូលស្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាអំពីជ័យជំនះ ដែលខ្លួនយកបានគ្រប់ប្រការ។ ស្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ព្រះរាជទាន[[មាស]] [[ប្រាក់]] [[យសស័ក្ដិ]]ដល់សេនាទាហានទាំងនោះឲ្យឡើងទីទៃៗពីគ្នាតាមសមគួរហើយ ទ្រង់ផ្ដាំនឹងចៅពញាឧទ័យធិរាជឲ្យការពារសឹកសង្គ្រាមត្រើយខាង[[កើត]] ទិសខាង[[ជើង]]នេះឲ្យជាប់នៅនឹងបាឯងឲ្យ[[បា]]ឯងខំរក្សា[[អាណាខេត្ដ]] ព្រមទាំងបញ្ចុះបញ្ចូលចៅហ្វាយស្រុក [[ចៅមឿង]]ទីទៃៗឲ្យបានមកជាចំណែកខាងយើងទាំងអស់។ ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជប្រាង្គ]] និងចៅមឿង ២១ ខែត្រក៏ថ្វាយបង្គំទូលថ្វាយទទួលព្រះបន្ទូលពិសេសហើយ ក៏លើកទ័ពត្រឡប់ទៅខែត្រទីទៃៗរៀងខ្លួន។ ចៅពញាឧទ័យធិរាជទៅដល់ខែត្រហើយ ក៏ឲ្យកេណ្ឌសេនាទាហាន និងអ្នកមានប្រាជ្ញាស្មារតីមានថ្វីមាត់ចេញទៅនិយាយបញ្ចុះបញ្ចូល ចៅហ្វាយស្រុកចៅមឿងដែលនៅទិសខាង[[កើត]] ប៉ែកខាង[[លិច]]នោះទាំងអស់។ សេនាទាហាន និងអ្នកមានប្រាជ្ញាស្មារតីថ្វីមាត់ទាំងនោះទៅបញ្ចុះបញ្ចូលបាន ចៅហ្វាយស្រុក[[មហានគរ]] ចៅមឿង[[សូទ្រនិគម]] ចៅមឿង[[ពួក]] ចៅមឿង[[ក្រឡាញ់]] ចៅមឿង[[ចុងកាល់]] និងរហូតរៀងទៅដល់ចុងផែនបានជាច្រើននៅទិសខាងលិចជាស្រេចដាច់ខាតមកខាងស្ដេចពញាចន្ទរាជាទាំងអស់។ ចៅពញាឧទ័យធិរាជជោគជ័យដូច្នោះហើយ ក៏ធ្វើសំបុត្រក្រាបបង្គំទូលចូលមកព្រះបាទចន្ទរាជាជាម្ចាស់តាមដំណើរ។ ព្រះបាទអ្នកអង្គម្ចាស់ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់ ទើបព្រះអង្គថយទ័ពត្រឡប់មក[[ខេត្ដអម្រិន្ទបូរ]]វិញ។ ក្នុងឆ្នាំ[[ជូត]] [[អដ្ឋស័ក]]នោះ ព្រះសង្ឃរាជ[[រាជាគណៈ]] [[ឋានានុក្រម]] និងព្រះ[[បុរោហិត]] [[ព្រឹទ្ធាចារ្យ]] ព្រះ[[រាជវង្សានុវង្ស]]ដែលរត់ខ្ចាត់ភ្លាត់ចេញពីក្រុង[[ភ្នំពេញ]] និងពីក្រុង[[បាសាន្ត]]នោះដឹងថា “សម្ដេចព្រះអនុជ (ព្រះចន្ទរាជា) ព្រះអង្គមានជ័យជំនះហើយ” ក៏ចេញពីព្រៃដែលពួនជ្រកនោះមកជួបជុំនាយកងនាយទ័ពសុំឲ្យនាំខ្លួនយកទៅថ្វាយជា[[ខ្ញុំរាជការ]] ហើយប្រឹក្សាគ្នាថា “ទ្រង់ព្រះករុណាពិសេសជាអម្ចាស់យើងនេះពេញជាព្រះរាជបុត្រាបង្កើតនៃព្រះបាទសម្ដេចព្រះ[[រាជឱង្ការ]] ព្រះ[[ធម្មរាជា]]ដែលជាព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ធម៌ ទ្រង់ប្រាថ្នាជា[[ពុទ្ធភូមិ]] [[វិរិយោធិក]] ព្រះអង្គម្ចាស់យើងនេះពេញជាមានសតិបញ្ញាឈ្លាសវៃណាស់ ព្រះអង្គឈមព្រះភ័ក្ដ្រទៅធ្វើសង្គ្រាមទិសណា ក៏វាយទិសនោះបាក់បបខ្លបខ្លាចទាំងអស់ ពុំដែលទើសទាក់ និងព្រះរាជានុភាពបានឡើយ។
===រារាំងការវាយរុលមកខែត្របរិបូរណ៍-ពោធិ៍សាត់===
លុះដល់វស្សានរដូវក្នុងឆ្នាំ[[ឆ្លូវ]] [[នព្វស័ក]]នោះ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាស្ដេចកន ព្រះអង្គចេញជួបជុំសេនាបតី មន្ដ្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការ ហើយត្រាស់ថា “ចៅពញាចន្ទរាជាលើកកងទ័ពទៅវាយយកផែនដីត្រើយខាងជើង ហើយលើកខ្លួនជាម្ចាស់ផែនដីទៀត ដូច្នេះឲ្យសេនាបតីចេញសំបុត្រកេណ្ឌរេហ៍ពលឲ្យមកគ្រប់ខែត្រថា កាលណាចេញព្រះវស្សា ព្រះអង្គនឹងលើកទ័ពទៅវាយយកខែត្របរិបូរណ៍-ពោធិ៍សាត់វិញឲ្យបាន។
====សមរភូមិសំរោងទង គស.១៥១៧====
'''{{Main|សមរភូមិសំរោងទង (១៥១៧)}}'''
សេនាបតីទទួលព្រះរាជបញ្ជាហើយ ក៏ចេញសំបុត្រប្រាប់ទៅ[[ចៅហ្វាយស្រុក]] [[ចៅមឿង]] [[ចៅបាន]]ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ពតាមត្រាស់បង្គាប់។ លុះដល់ខែនោះ គ្រប់ចៅហ្វាយស្រុកបញ្ជូនរេហ៍ពលមកជួបជុំបានចំនួន [[១២០០០០]] នាក់។ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យបង្ហាត់កាន់អាវុធឲ្យស្ទាត់តាមក្បួន[[ពិជ័យសង្គ្រាម]] ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យចៅពញា[[លំពាំង]] ចៅពញា[[ស្រាល]]ឲ្យឃុំកងទ័ព ២០០០០ នាក់ឆ្លងទៅតាំងទ័ពនៅ[[ខេត្ដសំរោងទង]]ឲ្យសម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ]]ឃុំពល ៣០០០០ នាក់ទៅតាំង[[បន្ទាយនៅភ្នំពេញ]]។
ក្នុងខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបដោយបំរើសេះពីខេត្ដលង្វែកចូលទៅក្រាបបង្គំទូលសព្វគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធជាខ្លាំងណាស់។ ទ្រង់ប្រាប់ឧកញ៉ា[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈទេព|ចក្រីកែវ]] និង[[ឧកញ៉ា]][[វង្សាអគ្គរាជកែន]] (កែ) ឲ្យឃុំពល ២០០០០ នាក់លើកចេញទៅ។ ព្រះបរមបពិត្រអម្ចាស់ត្រាស់ឲ្យស្ដេចព្រះ[[ភាគិនេយ្យោ]][[យសរាជា]]នៅចាំរក្សាបន្ទាយ ហើយព្រះអង្គព្រមដោយសេនាទាហាន រេហ៍ពល ៣០០០០ នាក់លើកចេញទៅតាំងនៅ[[ភូមិជ័យសួគ៌]]នៅ[[ខេត្ដលង្វែក]]រង់ចាំស្ដាប់រាជការសង្គ្រាម បើឃើញអាសន្នទ្រង់នឹងលើកទ័ពទៅជួយជាឆាប់។ ក្នុងគ្រានោះឧកញ៉ាចក្រីកែវ ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជកែ (កែន) លើកទ័ពចូលច្បាំងនឹងកងទ័ព[[ចៅពញា]][[ស្រាល]]។ វង្សាអគ្គរាជលើកទ័ពតទល់នឹងចៅពញា[[លំពាំង]]ជា[[សេនាបតី]]មេទ័ពត្រើយខាងកើត។ ខណៈនោះ សេនាទាហានរេហ៍ពលទាំងសងខាងចូលប្រយុទ្ធគ្នាដោយអាវុធវែងខ្លី ជាសន្ធឹកគឹកកងកោលាហល។
ពួកពលស្លុតស្លាប់ទាំងសងខាងកងទ័ពដំរី (ទ័ពខាងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា) ដែលឧកញ៉ាចក្រីឲ្យឧកញ៉ា[[នរិន្ទនាយក]]ព្រះ[[រាជានុកូល]]ទៅបង្កប់ក្នុងព្រៃនោះចំនួន[[ដំរីសឹក]] ១៤០ នាក់វាងបានទៅខាងក្រោយទ័ពសត្រូវហើយក៏បរចូលទៅរួសរាន់ជាន់ជល់ពង្រាបពីក្រោយកងទ័ព។ ខណៈនោះចៅពញា[[លំពាំង]] ចៅពញាស្រាលទ្រាំពុំបានក៏បែកទ័ពរត់ទៅនៅក្នុង[[បន្ទាយភ្នំពេញ]]វិញ។
====សមរភូមិបាទី-ទ្រាំង====
'''{{Main|សមរភូមិបាទី-ទ្រាំង}}'''
មេទ័ពនៃសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះបរមបពិត្រទាំងពីរកងក៏លើករហូតទៅវាយបានបន្ទាយខែត្របាទី ខែត្រទ្រាំងមួយ ចាប់បានចៅហ្វាយស្រុកបាទីមួយ [[ចៅមឿង]][[ព្រៃកប្បាស]]មួយ ចៅមឿង[[កណ្ដាលស្ទឹង]]មួយ ចៅមឿង[[គងពិសី]]មួយ ចៅមឿង[[ភ្នំស្រួច]]មួយ ព្រមទាំងចាប់បានចៅមឿង[[បន្ទាយមាស]]មួយ ចៅមឿង[[ពាម]]មួយ ចៅមឿង[[ស្រែរនោង]]មួយ ចៅមឿង[[ជើងកញ្ជុំ]]មួយនាំមកក្រាបទូលថ្វាយ។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ចាត់ឲ្យទទួលទានបាយទឹកព្រះពិភ័ទ្ធសច្ចា ហើយទ្រង់ព្រះមេត្ដាប្រោសលើកលែងខ្លួន និងឲ្យនៅរក្សាស្រុកខែត្រដូចដើមវិញ។ ចៅពញា[[ពិស្ណុលោកឯក]] ជាចៅហ្វាយស្រុក[[ខេត្ដទ្រាំង]]ក្នុងពេលនោះរត់រួច ហើយទៅរួមនឹងចៅហ្វាយស្រុក[[បាសាក់]]មួយ [[ព្រះត្រពាំង]]មួយ [[ក្រមួនស]]មួយ [[ឪម៉ៅ]]មួយ តាំងបន្ទាយមាំមួននៅខេត្ដនោះ។ ដល់រដូវ[[ទ្វារទសមាស]][[អកអំបុក]]នោះ អស់មុខមន្ដ្រីខាងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាជាព្រះបរមបពិត្រអម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងចតុមុខទៅធ្វើប្រាសាទគ្រឿង ឈើ ប្រក់[[ស្បូវ]] នៅកំពង់ខែត្រលង្វែក។ លុះដល់សំរេចហើយក៏អញ្ជើញស្ដេចទៅប្រថាប់ទតប្រណាំងទូក និងលយ[[កន្ទោង]]ធំ [[ទូក]] [[ប្រទីប]]ថ្វាយទៅ[[ព្រះចង្កូមកែវ]] ដែលតំកល់នៅ[[ពិភពនាគ]] និងអុជ[[កាំជ្រួច]][[រន្ទា]]ថ្វាយទៅ[[ចូឡាមណីចេតិយ]]ដែលតំកល់ព្រះចង្កូមកែវនៅឋាន[[ត្រៃត្រិង្ស]] ៣ ថ្ងៃ។ ទ្រង់ប្រោសប្រទានឈ្មោះ[[ភូមិជ័យសូរ]]ដែលព្រះអង្គតាំងបន្ទាយនោះឲ្យហៅថា “ភូមិសូរវង្ស”។ ឯ[[ភូមិកំពង់សែត]]នោះទ្រង់ឲ្យហៅថា [[កំពង់ប្រាសាទ]]។ ហេតុនេះហើយបានជាមានឈ្មោះហៅថា [[ភូមិសូរវង្ស]] [[កំពង់ប្រាសាទ]]រៀងមក។
====សមរភូមិភ្នំពេញ គ.ស. ១៥១៧-១៥១៨====
'''{{Main|សមរភូមិភ្នំពេញ (១៥១៧-១៥១៨)}}'''
លុះ ការបុណ្យទ្វារទសមាសហើយ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ឧកញ៉ាចក្រីកែវ ឧកញ៉ា[[វង្សាអគ្គរាជកែ]] និងឧកញ៉ា[[ក្រឡាហោមគាំ]]ឃុំពលរេហ៍ ៣០០០០ នាក់លើកទៅចោមបន្ទាយ[[ខែត្រភ្នំពេញ]]។ ឧកញ៉ាទាំង ៣ នាក់ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅចាត់ចែងកងទ័ព ព្រមទាំងគ្រឿងសាស្ដ្រាវុធស្រេចហើយក៏លើកចេញទៅចោមវាយបន្ទាយនោះតាមត្រាស់បង្គាប់។ ខណៈនោះមេទ័ពខាងស្ដេចកន គឺ[[ចៅហ៊្វាកៅ]] ចៅពញាលំពាំង ចៅពញាស្រាល ចៅពញា[[តេជោ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[សំរោងទង]] ចៅពញា[[រាជាមេត្រី]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ភ្នំពេញ]]ជា[[មេទ័ព]]ម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងកើតចេញច្បាំងនឹងមេទ័ពនៃអម្ចាស់ត្រើយខាងលិចជួនឈ្នះជួនចាញ់ម្ដងម្នាក់ជាច្រើនដង។ លុះដល់រដូវភ្លៀងរាស្ដ្រអត់ឃ្លានបាយគ្មានស្រូវវេទនាណាស់ ក៏សន្យាបើកកងទ័ពទាំងសងខាងឲ្យឈប់ច្បាំងរហូតដល់ធ្វើស្រែហើយ។
លុះមកដល់ឆ្នាំ[[ខាល]] [[ទោស័ក]] ព.ស ២០៧៤, គ.ស ១៥១៨, ម.ស ១៤៥២, ច.ស ៨៩២ តាំងពីខែ[[មិគសិរ]] [[បុស្ស]] រៀងទៅមន្ដ្រីត្រើយខាងកើត (ស្ដេចកន) ចេញកេណ្ឌមនុស្សចុះក្បួនទ័ពលើកច្បាំងគ្នាដណ្ដើមយកខែត្រត្រើយខាងលិចទៀត។ ច្បាំងគ្នាជាច្រើនគ្រា លុះផុតវេលាក៏ឲ្យទ័ពឈប់ទាំងសងខាង។
“សង្គ្រាមលើកក្រោយនេះតាំងពីឆ្នាំ[[ឆ្លូវ]]ដល់ឆ្នាំ[[ខាល]] មេទ័ពទាំង ៣ យកជ័យជំនះពុំបានសោះ។ ទើបទ្រង់ត្រាស់ប្រើ[[ឃុន]][[វិជិតតរង្គពៅ]]ឲ្យទៅប្រាប់ឧកញ៉ាចក្រី និងឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជថា ច្បាំងរារត់ថយក្រោយរហូតទៅជួបនឹងទ័ពឧកញ៉ាក្រឡាហោមថា ឲ្យឧកញ៉ា[[ក្រឡាហោម]]ក្លែងទង់ជ័យជារូបមនុស្សថាបើឃើញកងទ័ពសត្រូវបាក់រត់មកឲ្យធ្វើជាភ្ញាក់ផ្អើលរត់ទៅជាមួយនឹងកងទ័ពឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជត្រង់រហូតទៅដល់[[ស្រុកឧដុង្គ]]។ ឃុនវិជិតតរង្គពៅក៏ប្រាប់ទៅមេទ័ពទាំង ៣ កងតាមព្រះរាជបន្ទូលពិសេស។ ក្រោយព្រះរាជបំរើទៅនោះ ទ្រង់អនុញ្ញាតឲ្យឧកញ៉ា[[យមរាជព្រំ]]ជាមេទ័ពធំ ឧកញ៉ា[[មហាសេនាសុខ]]ជា[[មេទ័ពមុខ]] ឧកញ៉ា[[យោធាសង្គ្រាម]]ជាប៉ែកឆ្វេង ឧកញ៉ា[[យោធាសង្គ្រាមទេព]] ជាប៉ែកស្ដាំទៅឃុំពល ២០០០០ នាក់បង្កប់នៅក្នុងព្រៃមួយខាងជើង[[បឹងពោងពាយ]]។ ទ្រង់ផ្ដាំថា បើឃើញកងទ័ពសត្រូវនៅបន្ទាយដេញកងទ័ពយើង ៣ កងទៅហើយនោះឲ្យដេញកងទ័ពយើងឲ្យលើកជណ្ដើរកាន់គប់ភ្លើងយកទៅចោមអុជបន្ទាយនោះឲ្យបាន។ ទើបទ្រង់ចាត់[[ឧកញ៉ា]][[វិបុលរាជគាំ]] ឧកញ៉ា[[ប្រទេសរាជសួរ]]ឲ្យកេណ្ឌទូករាស្ដ្រផ្សំនឹងទូកចំបាំងរបស់ខ្លួនទៅបោះនឹង[[ជ្រោយពន្លា]]ថា បើឃើញកងទ័ពសត្រូវលើកចេញមកឲ្យរាថយមកដល់[[ព្រែកព្នៅ]]។ ទ្រង់ចាត់សម្ដេច[[ចៅហ៊្វាទឡ្ហៈទេព]] ជាកូនទី ៣ ចៅពញាមឿង ឲ្យលើកទ័ពទូកទៅបង្កប់នៅ[[ព្រែកតាទែន]]ដោយផ្ដាំថា បើឃើញទ័ពសត្រូវដេញតាមឧកញ៉ា[[វិបុលរាជ]] និងឧកញ៉ា[[ប្រទេសរាជ]]មកឲ្យព័ទ្ធពីក្រោយព្រួតគ្នាច្បាំងដណ្ដើមយកជ័យជំនះឲ្យបាន។ មេទ័ព មេកង ទាំងជើងទឹកជើងគោក ក៏ថ្វាយបង្គំលា ឃុំកងទ័ពលើកទៅធ្វើតាមព្រះរាជ[[បញ្ជាការ]]។ លុះមកដល់ថ្ងៃ ១២ [[កើត]] ខែ[[មិគសិរ]] ឆ្នាំ[[ខាល]] [[ទោស័ក]]នេះ ឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ លើកកងទ័ពចូលចោមបន្ទាយភ្នំពេញបានមួយស្របក់ក៏ថយរត់ទៅវិញ។ ចៅពញាតេជោ និងចៅពញារាជាមេត្រី ឃើញហើយពុំដឹងកល ក៏បើកទ្វារបន្ទាយនាំកងទ័ពរបស់ខ្លួន ២០០០ នាក់នោះ ដេញតាមទ័ពដែលចោមព័ទ្ធខ្លួនដល់[[អូរផ្អរ]] ក៏ប្រទះទង់ជ័យទ័ពហ្លួងមួយកងទៀតបែកទ័ពរត់ទៅវិញ ដូច្នេះទ័ពខាងស្ដេចកន ក៏កំរើកចិត្ដពន់ប្រមាណ។ លុះឃើញទង់រូបមេទ័ពទាំងពីរនោះ ក៏សំគាល់ថា ជាទ័ពហ្លួងចាញ់បែកទ័ពរត់ទៅហើយ ទើបឲ្យលើកកងទ័ពដេញតាមទៅទៀត។ លុះទៅដល់ដំបូកមានលាក់ទ័ពសត្រូវដេញតាមឧកញ៉ាចក្រីហួសទៅ។ ខណៈនោះឧកញ៉ា[[ក្រឡាហោម]] ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ ឧកញ៉ា[[នរិន្ទ្រាធិបតី]] (ទ័ពខាងសម្ដេចព្រះចន្ទរាជា) ត្រឡប់ទ័ពបានពីក្រោយឡោមចោមច្បាំងផ្ទប់មក។ ឧកញ៉ាចក្រី (ខាងសម្ដេចព្រះចន្ទរាជា) ក៏រាទ័ពត្រឡប់មកវិញ ចូលបាញ់ចាក់កាប់សំលាប់ទ័ពសត្រូវដែលនៅជាកណ្ដាលសត្រូវក៏បែក ទ័ពរត់ទៅ មេទ័ពខាងសម្ដេចព្រះចន្ទរាជាចាប់បានចៅហ្វាយស្រុកទាំងពីរ និងក្រុមសេនាទាហានទាំង ២៣ នាក់ ព្រមទាំង[[គោ]] [[ក្របី]] [[ដំរី]] [[សេះ]] ហើយនាំខ្លួនឈ្លើយទាំងនោះទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ សម្ដេចព្រះមហាខត្តិយាចន្ទរាជា ទ្រង់ឲ្យដាក់[[ក្ដី]]ទាំងនោះទុកចាំជួបមេទ័ពគ្រប់កង។ ឯសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ កាលក្រឡេកទៅឃើញកងទ័ពទូកបោះនៅ[[ជ្រោយចង្វា]]មានចំនួនតិចតួចស្ដួចស្ដើងណាស់ ក៏គិតថាចៅហ្វាយស្រុកទាំងពីរ (ខាងខ្លួន) ច្បាស់ជាមានជ័យជំនះហើយ ដែលដេញតាមទ័ពត្រើយខាងលិចនោះ ប្រហែលជាបានសំរេចការសង្គ្រាមក្នុងគ្រានេះហើយ ថាបើបានសំរេចហើយ មុខជាចៅហ្វាយស្រុកទាំងពីរនោះនឹងបានគុណគាប់ជាងអញហើយ។ ចៅហ៊្វាកៅគិតទៀតថា “ពីមុនអញអធ្យាស្រ័យឲ្យម្ដង ពុំទាន់បានកែខ្លួន គ្រាម្ដងនេះចៅហ្វាយស្រុកទាំងពីរមានជ័យលើទ័ពត្រើយខាងលិចទៀតនោះ ឃើញថាមិនស្រួលដល់អញជាខ្លាំង”។ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅគិតឃើញដូច្នេះហើយ ទើបឲ្យចៅពញាលំពាំង ចៅពញាស្រាល ចៅពញាវៀង នៅរក្សាបន្ទាយ ឯខ្លួនចៅហ៊្វាដេញកងទ័ពឲ្យចុះទូកចំបាំងប្រមាណ ៦០ ទៅច្បាំងនឹងឧកញ៉ា[[វិបុលរាជ]] ឧកញ៉ា[[ប្រទេសរាជ]]ដែលចតទូកនៅជ្រោយចង្វា។ កាលទ័ព[[សត្រូវ]]មកដល់ហើយ ឧកញ៉ាវិបុលរាជ និងឧកញ៉ាប្រទេសរាជ (មេទ័ពខាងព្រះចន្ទរាជា) ក៏ដេញពលឲ្យទទួលច្បាំងតនឹង[[អាវុធវែង]]យ៉ាងឃោរឃៅ។ មួយស្របក់ក្រោយមកឧកញ៉ាទាំងពីរនាក់ក៏ឲ្យពលថយទូករត់ទៅដល់ព្រែកព្នៅ។ ចៅហ៊្វាកៅឃើញដូច្នេះក៏ចែវទូកដេញទៅតាម។ [[សម្ដេចចៅពញាទេព]] កូនចៅពញាពេជ្រមេទ័ពម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងលិចកាលឃើញចៅហ៊្វាកៅដេញទ័ព ឧកញ៉ាទាំងពីរហួសទៅហើយ ក៏បង្គាប់ឲ្យនាយកងនាយទ័ពឲ្យចេញទូកចំបាំងពីក្នុង[[ព្រែកតាទែន]] ហើយដេញបាញ់ពីក្រោយ។ ឯកងទ័ពឧកញ៉ាវិបុលរាជ ឧកញ៉ាទេសរាជ មេទ័ពអម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងលិចពេលនោះ ក៏រាបែរមកច្បាំងតាំងតជាឱឡារិក។ កងទ័ពខាងចៅហ៊្វាកៅ នៅជាកណ្ដាលនៃទ័ពសត្រូវទ័លកំលាំងណាស់ ក៏តទៅទៀតពុំបាន។ ដូច្នេះហើយក៏លោតទឹកស្លាប់ទៅ ខ្លះក៏ត្រូវនឹងអាវុធស្លាប់ ខ្លះទៀតពិការជាច្រើន។ ចំណែកឯចៅហ៊្វាកៅវិញលោតទឹកទន្លេហែលរត់ត្រាតែរួចទៅដល់ក្រុងបាសាន្ត។ កងទ័ពឧកញ៉ាយមរាជ ឧកញ៉ា[[មហាសេនា]] ឧកញ៉ា[[យោធាសង្គ្រាម]] ដែលបង្កប់ទ័ពក្នុងព្រៃមួយកាលឃើញកងទ័ពក្នុងបន្ទាយសត្រូវចេញដេញ មេទ័ពត្រើយខាងលិចអស់ជាច្រើនកងហើយ យល់ថាមានមនុស្សតិចក្នុងបន្ទាយក៏ឲ្យពួកសេនារេហ៍ពលកាន់គប់ភ្លើងលីជណ្ដើរទៅព័ទ្ធឡើងបន្ទាយនោះ។ ខណៈនោះចៅពញាលំពាំង ចៅពញាស្រាល ដេញពលឲ្យចូលតទល់នឹងទ័ព[[ឧកញ៉ា]]ទាំងពីរ តែទ័ព[[ចៅពញា]]ទាំងពីរនេះទប់មិនឈ្នះកងទ័ពខាងព្រះចន្ទរាជា ទើបចៅពញាទាំងពីរលោតចេញពីបន្ទាយចុះរត់មកទៀត។ សេនាទាហានខាងឧកញ៉ាយមរាជ មេទ័ពហ្លួងត្រើយខាងលិចទទួលចាក់កាប់សំលាប់ទាំងពីរនាក់នោះទៅ។ កងទ័ព[[ជើងគោក]] [[ជើងទឹក]]របស់ព្រះបរមបពិត្រអម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងលិចទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់មេទ័ព និងនាយកងទ័ពទាំងជើងទឹក ជើងគោកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយមនុស្សទោសក្បត់គ្រប់ប្រការហើយទ្រង់ឲ្យ[[ចៅក្រម]]ប្រឹក្សាទៅឃើញថា អាក្បត់ដែលមានទោសធ្ងន់ ៣៥ នាក់ទ្រង់ឲ្យប្រហារជីវិតទាំងអស់ឃើញថាមនុស្សសល់ពីនោះ មានទោសស្រាលល្មមត្រាស់ឲ្យដាក់ក្ដីទាំង ៥០ នាក់។ ព្រះអង្គឈ្នះសង្គ្រាមក្នុងគ្រានេះ យកបានខែត្រ [[ភ្នំពេញ]] [[សំរោងទង]] [[បាទី]] [[ទ្រាំង]] [[កំពត]] និង[[កំពង់សោម]]។ ចៅមឿងដែលឡើងខែត្រទាំងនេះនៅទិសខាងលិចទាំងប៉ុន្មាននោះ ទ័ពហ្លួងត្រើយខាងលិចចាប់បានខ្លួនទាំងអស់នៅសល់តែខែត្រ[[បាសាក់]] [[ព្រះត្រពាំង]] [[ក្រមួនស]] [[ឪម៉ៅ]] តែប៉ុណ្ណោះព្រោះចៅ[[ពិស្ណុលោក]]រត់ទៅប្រមូលចៅហ្វាយស្រុកក្រៅបន្ទាយទាំងនោះឲ្យតាំងបន្ទាយរឹងនៅឡើយមិនទាន់យកបាន។
===ឧបាយធ្វើគតព្រះអង្គ===
សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាម្ចាស់ផែនដីដែលឡើងខែត្រត្រើយខាងកើត ទ្រង់ជ្រាបអំពីបរាជ័យនេះហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ថា ចៅពញាចន្ទនេះកាន់តែទន្ទ្រានបានទីច្រើនពន់ប្រមាណ ហើយមេទ័ព និងនាយកងដែលយើងប្រើទៅទាំងប៉ុន្មានក៏ចេះតែធ្វេសប្រហែសឲ្យចាញ់ឧបាយកលគេ ខូចរេហ៍ពលច្រើនដងមិនគិតសងសឹកវិញឲ្យបានសោះ។ ទើបទ្រង់គិតឧបាយកលរើសសេនាទាហានដែលមានទំនុកចិត្ដទុកព្រះទ័យបាន ១០០ នាក់ ហើយត្រាស់បង្គាប់ថា “ឲ្យក្លែងរត់ចូលទៅនៅនឹងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា កាលបើល្បងឲ្យទុកព្រះទ័យបានកាលណាហើយឲ្យទាហានទាំងនោះនាំគ្នាលុក សំលាប់ឲ្យបាន បើអ្នកទាំងឡាយធ្វើបានយើងនឹងឲ្យអ្នកឡើង[[យសស័ក្ដិ]]ឲ្យទ្រព្យសម្បត្ដិឲ្យពេញចិត្ដ”។ សេនាទាំង ១០០ នាក់នោះថ្វាយបង្គំសុំទទួលអាសាថា “ទូលព្រះបង្គំទាំងឡាយនឹងធ្វើឲ្យបានតាមព្រះរាជហឫទ័យ” ។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ឮថាសេនាទាហានព្រមព្រៀងហើយទ្រង់ ព្រះអំណរណាស់ ទើបទ្រង់តាំងឲ្យ[[មន្ត្រីតេជៈជ័យ|ហ្លួងជ័យ]]ជាក្មួយ[[មេបាន]] (ម្ដាយព្រះស្ដេចកន) ឲ្យធ្វើជាចៅពញា[[មន្ដ្រីតេជៈ]] (មេទ័ព) ឃុំពលទាហានទាំង ១០០ នាក់នោះឲ្យទៅចាត់ការឲ្យបានសំរេច។
លុះទៅដល់បន្ទាយផែនដីទិសខាងលិច ទាហានទាំង ១០១ នាក់នោះ ក៏ចូលទៅរកសេនាបតីឲ្យនាំចូលទៅថ្វាយខ្លួន នៅជាខ្ញុំរាជការទ្រង់ព្រះករុណាពិសេស។ លុះដល់[[ខ្នើត]] ខែ[[ពិសាខ]] ព.ស ២០៦៣, គ.ស ១៥១៩, ម.ស ១៤៤១, ច.ស ៨៨១ ឆ្នាំ[[ថោះ]] [[ឯកស័ក]] សម្ដេចព្រះចន្ទរាជាជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គស្រង់ក្នុងទឹក[[ស្ទឹងខែត្របរិបូណ៌]]នោះ ព្រមទាំងសេនាទាហានស្និទព្រះអង្គជាច្រើនសុទ្ធតែដៃទទេគ្មាន សាស្ត្រាវុធសោះ។ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យក្រុមទាំងនោះផ្លាស់សំលៀកបំពាក់ឲ្យចុះងូតទឹកគ្រប់គ្នា។ មន្ដ្រីសេនាទាហានស្និទព្រះអង្គទាំងអស់ក៏ផ្លាស់សំពត់ងូតទឹកតាម ព្រះរាជអធ្យាស្រ័យ។ ឯពញាមន្ដ្រីតេជៈ និងទាហាន ១០០ នាក់ដែលព្រះស្រីជេដ្ឋាប្រើទៅនោះ ងូតទឹកទាំងសំពត់ស្លៀក ពុំហ៊ានផ្លាស់ព្រោះក្រែងគេមើលឃើញកាំបិតដែលខ្លួនចងជាប់នៅភ្លៅ នោះ ។ សម្ដេចបរមបពិត្រទ្រង់យល់ដូច្នេះហើយ ទ្រង់មានការសង្ស័យក្នុងព្រះហឫទ័យណាស់ ក៏ត្រាស់តឿនឲ្យផ្លាស់សំលៀកបំពាក់ឲ្យអស់គ្រប់គ្នា។ ពួកក្បត់ទាំង១០១នាក់នោះយល់ថា មុខជាពុំរួចខ្លួនទេក៏ថ្លោះទឹកមុខគ្រប់ៗគ្នា។ ទ្រង់យល់[[ពិរុទ្ធ]]ដូច្នោះហើយ ហេតុតែ[[បុណ្យបារមី]] ទ្រង់រឹតតែសង្ស័យក្នុងព្រះរាជហឫទ័យ ក៏ស្ទុះឡើងពីក្នុងស្ទឹងទៅប្រថាប់ក្រោមម្លប់ឈើមួយ។ ទ្រង់ចាប់បានព្រះស្ដែងដាវទាំងស្រោម ឯពួកក្បត់ទាំងនោះគិតថា ការណ៍ម្ដងនេះបើមិនធ្វើឲ្យហើយទេ មុខជាមិនរួចខ្លួនឡើយ ទើបពួកវាទាំងនោះក្លែងថា សូមចូលទៅក្រាបទូលត្បិតថាវាមានការណ៍ជាសំងាត់នឹងត្រូវក្រាបទូល។ ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបឧបាយកល ហើយក៏កាន់ព្រះរាជអាវុធជាប់នឹងព្រះហត្ថា ហើយព្រះអង្គក៏ក្លានៅគុនអាវុធផង។ លុះពួកក្បត់ហូតកាំបិតចូលមកប្រហារព្រះអង្គ ព្រះអង្គទ្រង់តនឹងអាវុធដាវនោះ ដោយកាប់ត្រូវអាមន្ដ្រីតេជៈជាមុនគេ ហើយទ្រង់ស្ទុះទៅតនឹងអាក្បត់ ១០០ នាក់ទៀត។ ឯអស់ខ្ញុំរាជការដែលតាមហែក៏ផ្អើលឆោឡោឡើង ខ្លះចូលចាប់ដោយដៃទទេ តែត្រូវពួកអាក្បត់ចាក់ត្រូវស្លាប់ និងពិការជាច្រើន។ ខ្ញុំរាជការខ្លះទៀតស្ទុះទៅដកបានបង្គោលរបងចូលតនឹងពួកអាក្បត់ យ៉ាងអង់អាច។ ពួកអាក្បត់ស្លាប់ និងចាប់បាន ៣៥ នាក់ក្រៅពីនោះរត់រួចទាំងអស់ ឯពួកអាក្បត់ដែលស្លាប់ និងត្រូវចាប់បាននោះ ទ្រង់ត្រាស់សុំឲ្យកាត់ក្បាលដោតជាបំរាម ហើយស្ដេចព្រះរាជដំណើរត្រឡប់ចូលទៅបន្ទាយវិញដោយ[[សុវត្ថិភាព]]។ ក្រោយពីនោះមកទ្រង់ព្រះតំរិះយល់ថា ការធ្វើសឹកសង្គ្រាមនៅវែងឆ្ងាយណាស់ទៅទៀត ឯមុខដំរីសឹកក៏នៅតិច ទូកចំបាំង [[គ្រឿងសាស្ដ្រាវុធ]]ក៏នៅមិនទាន់គ្រប់គ្រាន់ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ក្រុម[[ហ្មថៅ]] ហ្មទាំងពួងឲ្យចេញទៅទាក់ដំរី ទ្រង់បង្គាប់ជាងទូក ឲ្យរកមកធ្វើទូកចំបាំងឲ្យច្រើន ទ្រង់បង្គាប់ជាងដែកឲ្យសិត[[កាំភ្លើង]] និង[[លំពែង]] [[ដាវ]] [[ផ្គាក់]]ឲ្យបានច្រើន ទ្រង់បង្គាប់ក្រុមសេះឲ្យទិញសេះមកបន្ថែមទៀត។ ទ្រង់បង្គាប់ភ្នាក់ងារដំរីថា ការណ៍ដែលរង់ចាំឲ្យ[[ហ្ម]]ទៅទាក់[[ដំរី]]នោះឃើញថា យឺតយូរពុំទាន់ការណ៍ទេ យើងត្រូវតែឲ្យទិញដំរីពីស្រុក[[លាវ]]យកមកបង្ហាត់ឲ្យបានជាដំរីសឹកឲ្យស្ទាត់ទាំងព្រេចទាំងជាន់ទាំងជល់ឲ្យបានជាច្រើន។ លុះចូលដល់[[រដូវភ្លៀង]] ទ្រង់បើកកងទ័ពឲ្យទៅធ្វើស្រែចំការដាក់ឲ្យមាននាយត្រួតត្រាធ្វើឲ្យបានច្រើន។ ស្រូវក្នុងឆ្នាំនោះបង្កើតផលចំរើនឡើងបាន ១ ជា ៥ ជា ៦ ភាគ កាត់យកជាពន្ធដាក់ឃ្លាំងសំរាប់សេនា ទាហាន មិនឲ្យអត់ឃ្លាន។ លុះចេញវស្សារដូវរួចដល់ខែ[[មិគសិរ]] ឆ្នាំ[[ថោះ]]នោះ ព្រះអង្គយកព្រះក្សត្រី ព្រះវង្សធំ លើកឡើងជាព្រះ[[អគ្គមហេសី]] ទ្រង់ព្រះនាមសម្ដេចព្រះ[[ភគវតីសិរីចក្រពត្តិ]] ហើយព្រះអង្គតែងតាំងឲ្យមានព្រះស្នំ[[ឯក]] [[ទោ]] [[ត្រី]] [[ចត្វា]]ឲ្យមានយសស័ក្ដិធំតូចតាមលំដាប់។
===សមរភូមិកំពង់សៀម គស.១៥១៩===
'''{{Main|សមរភូមិកំពង់សៀម (១៥១៩)}}'''
សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាជាម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងកើតទ្រង់ជ្រាបថា សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាយកបានផែនដីខែត្រខាងលិចទាំងអស់ហើយ ចៅពញា[[លំពាំង]] ចៅពញា[[ស្រាល]] ក៏ស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាមអស់ ចៅពញា[[វៀង]] ចៅពញា[[វាំង]] ក៏មានរោគ[[អនិច្ចកម្ម]]ទៅទាំងអស់គ្នាទៀត ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទើបទ្រង់រើសព្រះញាតិខាងព្រះអង្គមកតែងតាំងថ្មី៖
*ឈ្មោះ[[វៀងព្រំ|ព្រំ]] តាំងជាចៅពញាវៀង “ទីយមរាជ”
*ឈ្មោះ[[វាំងជុំ|ជុំ]] តាំងជាចៅពញាវាំង “ទីវាំង”
*ឈ្មោះ[[ស្រាលផាត់|ផាត់]] តាំងជាចៅពញាស្រាល “ទីក្រឡាហោម”
*ឈ្មោះ[[លំពាំងពេញ|ពេញ]] តាំងជាចៅពញាលំពាំង “ទីចក្រី”
ហើយទ្រង់បង្គាប់សេនាទាំង ៤ នេះឲ្យចេញសំបុត្រប្រាប់ទៅចៅហ្វាយស្រុកគ្រប់ខែត្រដែលឡើងព្រះអង្គទិសខាងកើត ទិសអាគ្នេយ៍ទាំងប៉ុន្មានកេណ្ឌកងទ័ពឲ្យបានច្រើន។ ចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះទទួលព្រះរាជបង្គាប់ហើយ ក៏កេណ្ឌបាន ៨០០០០ នាក់មកជួបជុំតាមព្រះរាជកំណត់គ្រប់ប្រការ។ ខណៈនោះព្រះស្រីជេដ្ឋាស្ដេចចាត់សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅជា[[មា]]ឲ្យនៅចាំរក្សាព្រះនគរជាមួយនិងចៅពញាវាំងចាត់ចៅពញាវៀង (ព្រំ) និងសេនាទាហានរេហ៍ពល ១៥០០០ នាក់ជាទ័ពមុខចាត់ចៅពញាលំពាំងឲ្យឃុំពល១០០០០ នាក់ជាប៉ែកឆ្វេង ចាត់ចៅពញា[[យោធាធិបតីនួន]]ឃុំរេហ៍ពល ១០០០០ នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ ចាត់ចៅពញា[[មហាសេនាទន់]] ឃុំរេហ៍ពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ។ ចំណែកព្រះអង្គឯងឡើងគង់ព្រះទីនាំង ព្រមដោយស្វេតច្ឆត្រ [[ចាមរ]][[បៃមន]]សែនក្វាន់អភិរម្យ ឃុំរេហ៍ពល ២០០០០ នាក់លើកចេញជាទ័ពហ្លួង។ ទ្រង់ចាត់ចៅពញាស្រាល និងចៅពញាវិបុលរាជឃុំរេហ៍ពល ២០០០០ នាក់ចុះទូកចំបាំង ៣០០ លើកចេញទៅទាំងជើងគោក ជើងទឹក។ ខណៈនោះកងទ័ពជើងទឹកក៏ចតទូកបោះនៅ[[កំពង់ព្រែកពោធិ៍]]។ ទ័ពជើងទឹកជើងគោកបោះទ័ពហ្លួងនៅ[[ភូមិមាត់ឃ្មុង]]ក្នុង[[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]]។ ទើបសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាជាអម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងកើតក្រុង[[ស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ]]ត្រាស់បង្គាប់ចៅពញាវៀង ចៅពញាលំពាំងឲ្យលើកទ័ពឆ្លងទៅចោមវាយ[[បន្ទាយកំពង់សៀម]]។ ចៅពញា[[មន្ដ្រីភក្ដី]] ចៅហ្វាយស្រុក និងក្រមការខែត្រកំពង់សៀមដឹងហើយ ក៏ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ពរក្សានាទីបន្ទាយយ៉ាងមាំមួន ទើបធ្វើសំបុត្រចាត់បម្រើឲ្យនាំទៅជូនសេនាបតីត្រើយខាងលិច សេនាបតីនាំសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ព្រះបរមបពិត្រចៅពញាចន្ទរាជាជាអម្ចាស់ផែនដីទ្រង់ជ្រាបហើយក៏ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យឧកញ៉ា[[ធម្មាធិរាជទេព|ធម្មាធិរាជឈឹម]] ឧកញ៉ា[[ពិភ័ក្ដិនិវេសន៍កោ]]ឲ្យនាំព្រះ[[អគ្គមហេសី]] [[ស្រីស្នំ]] ក្រុម[[បរិពារ]] និងគ្រប់គ្រួនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ដ្រីថយទៅនៅក្នុង[[បន្ទាយ]]ខែត្រពោធិ៍សាត់សិន ហើយព្រះអង្គឲ្យសេនាបតីមន្ដ្រីតាម[[ក្រសួង]]ចំលងរេហ៍ពល ៥០០០០ នាក់ដាក់នៅត្រើយខាងកើតចុង[[ខែត្រអាសន្ទុក]] ព្រមដោយសេះដំរី។ ព្រះអង្គស្ដេចព្រះរាជដំណើរចុះព្រះទីនាំងនាវាឆ្លងទៅដល់ហើយ ទ្រង់ឡើងប្រថាប់លើព្រះពន្លាស្រេច ទើបទ្រង់ចាត់កងទ័ពជើងទឹកដូច្នោះ៖
*ឧកញ៉ា[[វិបុលរាជ]]ជាទ័ពមុខឃុំទូកចំបាំង ១០០ មានរេហ៍ពល ១០០០ នាក់។
*ឧកញ៉ា[[បរទេសរាជ]]ជាប៉ែកឆ្វេងឃុំទូកចំបាំង ៥០ មានរេហ៍ពល ៥០០ នាក់។
*ឧកញ៉ា[[រាជាបវេររាជ]]ឃុំទូកចំបាំង ៥០ មានរេហ៍ពល ៥០០ នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ។
*[[ឧកញ៉ាត្រាច]]ឃុំទូកចំបាំង ៥០ មានរេហ៍ពល ៥០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ។
*ឧកញ៉ាក្រឡាហោមជាទ័ពហ្លួងឃុំទូកចំបាំង ១០០ មានរេហ៍ពល ១០០០ នាក់។
ព្រមដោយគ្រឿងសាស្ដ្រាវុធលើកទៅបោះទ័ពនៅ[[ភូមិព្រៃរកាកោង]]។ ទើបទ្រង់ចាត់[[ទ័ពជើងគោក]]តទៅទៀត៖
*ឧកញ៉ាចក្រីឃុំរេហ៍ពល ១០០០០ នាក់លើកទៅជាទ័ពមុខ។
*ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជឃុំរេហ៍ពល ៦០០០ នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ។
*ឧកញ៉ារាជតេជៈឃុំរេហ៍ពល ៦០០០ នាក់ជាប៉ែកឆ្វេង។
*ឧកញ៉ា[[នរិន្ទ្រាធិបតី]]ឃុំពល ៦០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ។
ព្រះអង្គឯង ទ្រង់ជាទ័ពហ្លួងនាំរេហ៍ពល ២០០០ នាក់ព្រមដោយសេនាទាហានរេហ៍ពល ដំរី សេះ និងស្វេតច្ឆត្រ អភិរម សែនក្វាន់ត្រៀបត្រា។
ឲ្យឧកញ៉ាយមរាជជាមេទ័ពធំមួយកងផ្សេងឃុំរេហ៍ពល ១០០០០ នាក់លើកទៅព័ទ្ធដីព្រៃចំការលើចុះមក។
សម្ដេចចៅពញា[[យោធានរិន្ទ]]ឃុំពល ១០០០០ នាក់លើកទៅតាមផ្លូវក្រោម គឺតាមមាត់ព្រៃខាងលិច កំណត់ឲ្យជួបជុំនៅ[[បន្ទាយកំពង់សៀម|បន្ទាយខែត្រកំពង់សៀម]]។ ឯទ្រង់ព្រះករុណាពិសេស ព្រះបរមបពិត្រព្រមដោយសេនាទាហាននាយកងទ័ពមុខក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ លើកតាមផ្លូវកណ្ដាលចេញទៅ។
តែ ដោយហេតុថាផ្លូវនោះមានទឹកច្រើនពេករេហ៍ពលធ្វើដំណើរយឺតយូរ ក៏ចាត់ចៅពញាលំពាំង ចៅពញា[[យោធាធិបតី]] មេទ័ពស្ដេចខាងកើតដែលចោមវាយបន្ទាយ[[ខែត្រកំពង់សៀម]]នោះវាយបែកបន្ទាយនោះមួយថ្ងៃមុន។ លុះព្រះរាជដំណើរទ័ពទៅដល់ហើយ ស្ដេចឲ្យរេហ៍ពលឡើងរក្សានាទីបន្ទាយមាំមួន។ ក្នុងគ្រាដែលស្ដេចព្រះរាជដំណើរទ័ពទៅប្រថាប់នៅ[[ប្រាសាទគុហ៍ពង្រ]]នោះ ក៏ស្រាប់តែឃើញចៅពញា[[មន្ដ្រីភក្ដី]] និង[[ក្រមការ]][[ខែត្រកំពង់សៀម]]ចូលទៅក្រាបបង្គំយំថ្វាយទោសថា ស្ដេចកនឲ្យចៅពញាលំពាំង និងចៅពញាយោធាធិបតីលើកកងទ័ព ៤០០០០ នាក់មកចោមវាយបន្ទាយនោះ ១៦ ថ្ងៃយ៉ាងសាហាវក្រៃពេកកងទ័ពក្នុងបន្ទាយតែ ១០០០០ នាក់ ហើយខ្វះស្បៀងអាហារផង ទ្រាំពុំបានទើបបានជាបែកទ័ពរត់ជ្រកក្រោមបុណ្យបារមីនេះ។ ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ ទ្រង់ត្រាស់សណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់មានព្រះបន្ទូលពិសេសថា ការណ៍ដែលយើងយឺតយូរក្រមកជួយអ្នកនេះ ពីព្រោះតាមផ្លូវមានទឹកច្រើនណាស់ ហេតុនេះហើយបានជាសត្រូវវាយបែកបន្ទាយអ្នកទាំងអស់គ្នា។ ការបាត់បង់ជោគជ័យនេះមិនមែនជាកំហុសឧកញ៉ា និង[[ក្រមការខែត្រ]]ធ្វេសប្រហែសទេ គឺជាកំហុសពីយើងដើរកាត់យឺតយូរមកពុំទាន់ ពុំត្រូវឲ្យអ្នករាល់គ្នាមានទោសទេ។ ស្អែកនេះយើងនឹងវាយបន្ទាយនេះឲ្យបានវិញចូលកុំបារម្ភឡើយ។
ចៅពញា[[មន្ដ្រីភក្ដី]] និង[[ក្រមការ]]ទាំងអស់ ឮព្រះបន្ទូលទ្រង់ព្រះមេត្ដាប្រោសលើកទោសដូច្នោះក៏ត្រេកអរណាស់។ លុះព្រឹកឡើង ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ចាត់កលឧបាយប្រាប់នាយទ័ព នាយកងឲ្យដឹងឲ្យធ្វើតាមគ្រប់ៗគ្នា ហើយទ្រង់ចាត់ឲ្យបំរើសេះចេញទៅជាពីរផ្លូវទៅប្រាប់សម្ដេច[[យោធានរិន្ទ]]មួយផ្លូវ ទៅប្រាប់ឧកញ៉ាយមរាជមួយផ្លូវឲ្យលើកទ័ពវាយប្រសព្វចូលមក។ ឯឧកញ៉ា[[វង្សាអគ្គរាជ]] ឧកញ៉ា[[រាជតេជៈ]]ឃុំរេហ៍ពលរបស់ខ្លួនហើយក៏លើកទៅចោម[[បន្ទាយកំពង់សៀម]]តាមត្រាស់បង្គាប់។ ខណៈនោះ ចៅពញាលំពាំង[[យោធាធិបតី]] មេទ័ពសម្ដេចស្រីជេដ្ឋាឃើញហើយ ក៏លើកទ័ពចេញមកច្បាំងគ្នាយូរបន្ដិចមក ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ ឧកញ៉ាតេជៈ ក៏ក្លែងធ្វើជាចាញ់ ហើយលើកកងទ័ពរត់ទៅដល់ភូមិ[[សៀមបោយ]] ឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ា[[នរិន្ទនាយក]]ដែលបង្កប់ទ័ពនៅទីនោះឃើញទ័ពសត្រូវមកដល់ហើយ ក៏ដេញកងទ័ពរបស់ខ្លួនស្ទាក់ព័ទ្ធពីឆ្វេងពីស្ដាំ។ ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ ឧកញ៉ា[[រាជតេជៈ]] ក៏ដេញពលទ័ពឲ្យរា-មកតវិញ។ ទ័ពសត្រូវទាំងពីរកងដែលដេញទៅនោះក៏ត្រឡប់ជានៅកណ្ដាលកងទ័ពហ្លួងខាងលិច។ លុះឃើញថា ទ័ពនេះច្រើនលើសកំលាំងតស៊ូពុំបាន មេទ័ពសត្រូវនោះក៏នាំកងទ័ពរបស់ខ្លួនវាយបំបែកការឡោមព័ទ្ធ ហើយចេញមកដល់ព្រៃមួយអន្លើសិន ផ្នែកខាងកើត[[ភូមិសៀមបោយ]]ប្រមាណ ៣៥ [[សិន]]។ ខណៈនោះព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គទ្រង់បរព្រះទីនាំងពិជ័យគជេន្ទ្រនាំយោធាចេញពីព្រៃស្ទាក់ទ័ពចៅពញាលំពាំង ចៅពញាយោធាធិបតីជាប់។ មេទ័ពសត្រូវក៏ទទួលច្បាំងគ្នាជាមាំមួនដោយអាវុធវែងខ្លី។ ឯអស់ពលខាងទ័ពចៅពញាលំពាំង និងយោធាធិបតីកាលឃើញសម្ដេចព្រះចន្ទរាជាគង់លើ[[ដំរីស]]សុទ្ធហើយនោះ ក៏ចេះតែនឹកថាព្រះបរមបពិត្រអង្គនេះហើយដែលគេហៅថាអ្នកមានបុណ្យមាន[[តេជៈ]]។ មិនយូរប៉ុន្មានពួកពលទាំងនោះ ក៏បោះចោលគ្រឿង[[សាស្ដ្រាវុធ]]ពីដៃ ហើយរត់ចូលទៅថ្វាយបង្គំសុំព្រះរាជទានឲ្យអភ័យទោស។ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់លើកទោសឲ្យទាំងអស់ ឯចៅពញាលំពាំង ចៅពញាយោធាធិបតី ទ័លគំនិតនឹងច្បាំងតទៅទៀតពុំកើតក៏គេចចូលព្រៃអារកខ្លួនឯងស្លាប់ ទាំងពីរនាក់ទៅ។ ព្រះបរមបពិត្រខត្តិយាមហាចន្ទរាជាទ្រង់យល់បាត់មេទ័ពខាងសត្រូវទាំងពីរនាក់ហើយឲ្យសេនាទាហានដេញតាមរកសព្វព្រៃ។ លុះឃើញថាស្លាប់ហើយសេនាទាហានក៏កាត់ក្បាលយកទៅថ្វាយបង្គំទូលព្រះបរមបពិត្រ។ គ្រានោះទ្រង់ត្រាស់ឲ្យដោតក្បាលមេទ័ពសត្រូវទាំងពីរទុកជា[[បំរាម]]។ ឯសម្ដេចចៅពញាយោធានរិន្ទ១ ឧកញ៉ាយមរាជ១ ជាមេទ័ពដែលចេញទៅទាំងពីរផ្លូវលុះដឹងសេចក្ដីដោយព្រះរាជបំរើជិះសេះទៅប្រាប់ហើយ ក៏លើកកងទ័ពស្រូតទៅដល់ទីណាត់ ហើយចោម[[បន្ទាយកំពង់សៀម]]។ ខណៈនោះចៅពញាមហាសេនាមេទ័ពខាងស្ដេចត្រើយខាងកើតដែលនៅរក្សាបន្ទាយនោះ លុះឃើញហើយក៏ដេញរេហ៍ពលឲ្យឡើងរក្សានាទីបន្ទាយ តែដោយពលខ្លួនតិចពេកយល់ថានឹងស៊ូពុំបានក៏នាំពួកពលចេញពីបន្ទាយទៅចុះទូក តែចុះជាបន្ទាន់ពេកទូកភ្លូកលិចអស់ជាច្រើនទៅ ពលរេហ៍ធ្លាក់ស្លាប់ក៏ច្រើន រួមទាំងចៅពញា[[មហាសេនា]]ផង។
ឯព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គធ្វើសង្គ្រាមមានជ័យហើយ ព្រះអង្គត្រឡប់មកបន្ទាយកំពង់សៀមវិញ។ សម្ដេចចៅពញាយោធានរិន្ទ និងឧកញ៉ាយមរាជឃើញស្ដេចព្រះរាជដំណើរមកដល់ ក៏ចេញមកទទួលស្ដេចចូលទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយ។ នៅទីនោះ ព្រះបរមបពិត្រស្ដេចត្រាស់បញ្ចុះបញ្ចូលសេនាទាហាន រេហ៍ពលដែលមេទ័ពព្រះអង្គទាំងពីរចាប់បានមកថ្វាយនោះជាសេចក្ដីស្រុះស្រួល ហើយកងទ័ពទាំងនេះក៏ទទួលខ្លបខ្លាចអំណាចព្រះបារមីថ្វាយខ្លួនជាខ្ញុំរាជការទាំងអស់គ្នា។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ព្រះចៅក្រុង[[ស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ]]បានទ្រង់ជ្រាបថា បែកបន្ទាយកំពង់សៀមដូច្នោះហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យបំរើទៅប្រាប់ចៅពញាស្រាល [[ចៅពញា]][[វិបុលរាជ]]ឲ្យលើកកងទ័ពជើងទឹកមកជួយទ័ពជើងគោកទៀត។ គ្រានោះចៅពញាស្រាល និងចៅពញាវិបុលរាជជា[[សេនាបតី]]សំរាប់ឯកភូសម្រេចរាជការខាងជើងទឹកបានដឹងហើយ ក៏លើកទ័ពទៅដល់រួចក៏ដេញកងទ័ពជើងទឹកឲ្យឡើងចោមបន្ទាយ[[ខែត្រកំពង់សៀម]]។ ខណៈនោះ កងទ័ពហ្លួងគ្រប់កងដេញពួកពលឲ្យចេញច្បាំងបាញ់គ្នាដោយកាំភ្លើងតូចធំសូរសន្ធឹកកក្រើករំពើកទាំងប្រឹថពី។ ឯឧកញ៉ាក្រឡាហោម ឧកញ៉ាវិបុលរាជសេនាបតី សម្រេចរាជការហ្លួងត្រើយខាងលិចដែលបោះទីតាំងនៅ[[រកាកោង]]នោះ ចែវទូកទៅដល់[[ភូមិអង្គរបាន]] ស្រាប់តែឮសូរ[[កាំភ្លើងធំ]]តូចជាខ្លាំងណាស់ ក៏ស្រូតទៅដល់[[កំពង់ចាម]]។ លុះឃើញទូកចំបាំងខាងហ្លួងត្រើយខាងកើត ហើយដែលទូកនីមួយៗមានតែពល ៥ ឬ ៦ នាក់នៅរក្សា។ ក្នុង ១៥០ ទូកនោះមានរេហ៍ពលតែ ១៥០០ នាក់ក៏ឲ្យសេនាទាហានចោមបាញ់ចាក់កាប់សត្រូវទាំងនោះឥតសំចៃឡើយ ហើយកងទ័ពទាំងនោះបែកបាក់ទៅអស់។ មេទ័ពខាងព្រះបរមបពិត្រចាប់យកទូកចំបាំងងទាំងអស់មកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយយកថ្វីដៃ។ ខណៈនោះ រេហ៍ពលដែលរត់បែកពីទូកចំបាំងនោះ ខ្លះក៏បែកផ្លូវទៅទីទៃៗ កងទ័ពខាងសម្ដេចចៅពញាយោធានរិន្ទ និងកងទ័ពឧកញ៉ាយមរាជចាប់បានសត្រូវចំនួន ៨០០ នាក់ ហើយក៏នាំមកក្រាបបង្គំទូលដែរ។ កងទ័ពដែលចាំទូកសត្រូវនោះខ្លះក៏រត់ទៅពឹងចៅពញាស្រាល និងចៅពញាវិបុលរាជរាយការណ៍តាមដំណើរ។ ចៅពញាទាំងពីរជាមេទ័ពស្ដេចត្រើយខាងកើតឮហើយក៏ស្លុតចិត្ដ អស់គំនិតភិតភ័យបណ្ដាលឲ្យដឹងដល់នាយកងនាយទ័ពគ្រប់កង។ នាយទាំងនោះក៏អស់ទឹកចិត្ដនឹងចូលច្បាំងទៀត ហើយក៏តាំងបែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅ ខ្លះក៏លោតទឹកស្លាប់។
ឯកងទ័ព សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាជា[[អម្ចាស់]][[ផែនដី]]ត្រើយខាងលិចចេញពីបន្ទាយមកចាប់បានខ្លួនសត្រូវប្រមាណ ៥០០ នាក់។ លុះជួបជុំនាយកងទ័ពជើងទឹក ជើងគោកគ្រប់គ្នា ព្រមទាំងឈ្លើយ និង[[ស្បៀងអាហារ]] [[សាស្ត្រាវុធ]] និងទូកចំបាំង ១៥០ នោះហើយក៏នាំគ្នាទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង។ ព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់បានប្រោសព្រះរាជទានរង្វាន់ដល់សេនាទាហានតាមសមគួរ។ សម្ដេចព្រះបាទស្រីជេដ្ឋាអម្ចាស់ផែនដីទិសខាងកើតកាលទ្រង់ជ្រាបថា ចៅពញាស្រាល ចៅពញាលំពាំង ជាក្មួយបរាជ័យរហូតដល់ស្លាប់ ខូចទាំងទូកចំបាំងដូច្នោះហើយទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទ្រង់រើសយកកូនសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅពីរនាក់មកគឺឈ្មោះ[[ស្រាលពេជ្រ|ពេជ]]១ តាំងជាចៅពញាស្រាល (ទីក្រឡាហោម) ឈ្មោះ[[លំពាំងក្រេះ|ក្រេះ]]១ តាំងជាចៅពញាលំពាំង (ទីចក្រី) និងចៅពញាវៀង ទីយមរាជ ([[វៀងកុយ|កុយ]]) រួមជា ៣ នាយឲ្យលើកទ័ពទៅច្បាំងនឹងកងទ័ពសម្ដេចចៅពញា[[យោធានរិន្ទ]] ឧកញ៉ាយមរាជជាទ័ពអម្ចាស់ត្រើយខាងលិច។ សម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋាទ្រង់ផ្ដាំថា បើសម្ដេចចៅពញា និង ឧកញ៉ាយមរាជបែកទៅហើយឲ្យឃុំពល ២០០០០ នាក់ទៅចោមបន្ទាយខែត្រកំពង់សៀមទៀត។ មេកងធំទាំង ៣ នាក់ទទួលព្រះរាជតំរាស់ហើយក៏ថ្វាយបង្គំលាលើកទ័ពឆ្លងទៅចោមបន្ទាយរាយទ័ពច្បាំង នឹងកងទ័ពសម្ដេចចៅពញាយោធានរិន្ទ ឧកញ៉ាយមរាជ តាមត្រាស់បង្គាប់។ ទ័ពទាំងសងខាងច្បាំងគ្នាជាច្រើនដង ច្រើនគ្រាម្ដងចាញ់ម្ដងឈ្នះ ពុំបានសំរេចជ័យជំនះទៅខាងណាៗឡើយ។
====ផ្អាកសឹកសង្គ្រាមលើកទី២====
លុះដល់ខែ[[ជេស្ឋ]]ជិតដល់ពេលឲ្យរាស្ដ្រធ្វើស្រែ សម្ដេចស្រីជេដ្ឋា ស្ដេចពិជ័យនគរ ទ្រង់ឲ្យបន្ថយមេទ័ពទាំង ៣ នោះចូលទៅសំរាកខ្លួនវិញ ទើបទ្រង់ព្រះតំរិះថា តាំងពីធ្វើសង្គ្រាមនឹងពញាចន្ទមកនេះ ការខូចខាតទ្រព្យសម្បត្ដិ និងស្បៀងអាហារ អាណាប្រជានុរាស្ដ្រក៏អស់ជាច្រើន ដូច្នោះគួរតែយើងបែកចែកផែនដី យកសេចក្ដីសុខវិញជាការល្អជាង ។ លុះត្រង់ឈ្វេងយល់យ៉ាងនេះ ហើយទើបទ្រង់ឲ្យតែងព្រះរាជសារដាក់ក្នុងបំពង់មាសតំកល់លើ[[ពានមាស]] ពិសេសថ្លៃថ្លាប្រពៃល្អ ហើយទ្រង់ត្រាស់ប្រើពញា[[សង្គ្រាមកែវ]]ជារាជទូត ពញា[[រក្សាសម្បត្តិឯម]] ជា[[ឧបទូត]] ព្រះ[[ជំនាញអាវុធគាម]]ជា[[ត្រីទូត]]ឲ្យយកព្រះរាជសារចុះ[[ទូកង]] បាំង[[សប្បធន]] ៣ លើក ព្រះពានព្រះរាជសារនោះមកថ្វាយសម្ដេចព្រះចន្ទរាជា។ រាជទូត ឧបទូត ឆ្លងមកដល់ដែនកំពង់សៀមប៉ងនឹងឡើងគោកដើម្បីយកព្រះរាជសារទៅថ្វាយព្រះបរមខត្តិយាមហា ចន្ទរាជាធិរាជ ខណៈនោះម៉ឺន[[ជំនិតសទ្រង់សួរ]]ជាព្រះញាតិដែលនាំរេហ៍ពល ៣០០ នាក់ដើរល្បាតដូចសព្វដង កាលឃើញរាជទូតទាំង ៣ ដែលយកព្រះរាជសារមកហើយក៏ស្រែកឲ្យពលចូលចាប់។ រាជទូតទាំង ៣ នាក់ក៏ប្រយុទ្ធគ្នានឹងទ័ពល្បាតធ្វើឲ្យធ្លាក់បំពង់ព្រះរាជសារ និងព្រះពានមាសនោះទៅក្នុងទឹក។ ទ័ពល្បាតចាប់យកបាន តែរាជទូត ឧបទូត ត្រីទូត ទាំងបីនាក់ និងពល ១០០ នាក់ ចំណុះទូកទាំង ៣ នោះនាំទៅក្រាបទូលថ្វាយរាយសេចក្ដីគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះបរមក្សត្រមហាចន្ទរាជា ទ្រង់ព្រះវិនិច្ឆ័យទោសឧកម៉ឺន[[ជំនិតសទ្រង់]]សួរ ថា “ដែលឧកម៉ឺនចាប់បំរើសត្រូវដែលមកជារាជទូត ឧបទូត ត្រីទូតនេះ ទាស់នឹងព្រះច្បាប់សំរាប់ស្រុកអំពីបុរាណរាជប្រវេណីហើយត្រូវតែមានទោស ទើបទ្រង់ប្រោសឲ្យចុះព្រះរាជអាជ្ញា (ឲ្យវាយខ្នង) ២៤ [[ខ្វាត់]]ម្នាក់ឲ្យដាក់[[ឃ្នាង]]បណ្ដើរអាក្រោសឧកញ៉ា[[ម៉ឺនជំនិត]] “ស” ទ្រង់ “សួ” ៣ ជុំបន្ទាយទ័ព។ លុះធ្វើទោសរួចស្រេចហើយស្ដេចមានព្រះបន្ទូលត្រាស់សួរទៅទូតទាំង ៣ ថា ឯងមកនេះតើដោយប្រការម្ដេច? រាជទូតយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា ទូលព្រះបង្គំជារាជបំរើព្រះករុណាត្រើយខាងកើតស្ដេចឲ្យនាំព្រះរាជសារមកថ្វាយល្អងធូលីជាម្ចាស់ផែនដីប៉ែកខាងលិច ប៉ុន្ដែឥឡូវនេះព្រះរាជសារនោះធ្លាក់ទឹកបាត់ក្នុងគ្រាដែលចោមចាប់នោះអស់ទៅហើយ តែនៅចាំសេចក្ដីខ្លះៗ បើនឹងក្រាបទូលទៅក្រែងសេចក្ដីនោះពុំសព្វគ្រប់។ ហេតុនេះសូមទ្រង់ព្រះរាជទានទោស។ សម្ដេចព្រះចន្ទរាជាស្ដេចទ្រង់ប្រោសឲ្យទូតទាំងនោះទូលព្រះអង្គតាមចាំរៀងខ្លួនចុះ។ រាជទូតត្រើយខាងកើត ក៏ទូលថា ដ្បិតហ្លួងជាម្ចាស់លើត្បូង ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំមានព្រះហឫទ័យប្រណីរាស្ដ្រដែលវិនាសស្លាប់បាត់បង់ជាច្រើនក្នុងសង្គ្រាមដែលបានធ្វើមកជាច្រើនឆ្នាំនោះ។ ឥឡូវនេះ ហ្លួងជាម្ចាស់លើត្បូងទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំស្ដេចមានព្រះ ហឫទ័យចង់បញ្ឈប់សង្គ្រាមសុំចងជាព្រះរាជមេត្រីចែកផែនដី និងម្ចាស់ត្រើយខាងលិចឲ្យស្មើគ្នា។ បើទ្រង់[[ព្រះករុណាវិសេស]]ជាអម្ចាស់លើត្បូងខាងនេះទ្រង់យល់ព្រមល្មមផងនោះ ព្រះពុទ្ធសាសនា និងអាណាប្រជានុរាស្ដ្រនឹងបានសុខក្សេមក្សាន្ដតទៅដោយសារព្រះ[[សតិប្រាជ្ញា]] ទ្រង់ព្រះករុណាពិសេសទាំងពីរអង្គបំរុងរាស្ដ្រឲ្យសុខជាព្រះកិត្ដិយសប្រសើរ។ សម្ដេចព្រះបរមរាជ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ត្រាស់ថា ក្រុងកម្ពុជារាជធានីនេះជាព្រះរាជសម្បត្ដិអំពីព្រះបរមរាជ[[អយ្យកោ]] [[អយ្យិកា]]យើងរៀងមក។ ឯព្រះស្ដេចកន អម្ចាស់ឯងនោះប្រៀបដូចជាចោរមកលួចផែនដីយើង ហើយមកសុំចែកសម្បត្ដិនឹងម្ចាស់ទ្រព្យនេះ តើឯងឃើញថាគប្បីហើយ ឬ? ប៉ុន្ដែឥឡូវនេះ បើម្ចាស់ឯងចង់ឈប់សង្គ្រាមក៏ឈប់តាមចិត្ដចុះ។ តែថាឲ្យម្ចាស់ឯងថយទៅជាមុនចុះចាំអញថយទៅជាក្រោយ។ មានព្រះបន្ទូលចប់ហើយ ស្ដេចព្រះរាជទានពានមួយជាជំនួស ព្រះពានមាសដែលធ្លាក់ទឹកនោះទៅទូតទាំង ៣ នាក់វិញ។ រាជទូតត្រើយខាងកើតទាំង ៣ នាក់ក្រាបបង្គំលាចេញទៅចុះទូកងឲ្យពួកស៊ីផាយអុំឆ្លងទៅក្រាបបង្គំទូលអម្ចាស់ខ្លួនសព្វ សេចក្ដី។ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាក្រុងពិជ័យនគរ (ស្ដេចកន) ទ្រង់ជ្រាបហើយឃើញថាពុំសមប្រកបតាមព្រះហឫទ័យដែលទ្រង់ប្រាថ្នាទេ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់តែក្លែងធ្វើជាទ្រង់ព្រះសំរួលហើយត្រាស់ថា ចៅពញាចន្ទរាជាដែលលួចមកវាយស្រុកខែត្រខាងលិចនេះ តែត្រូវជាចោរដែរ ឬពុំមែនជាចោរទេ? ព្រះរាជទូតទាំង ៣ ក្រាបបង្គំទូលថាទូលព្រះបង្គំទាំងឡាយនឹកឃើញថានឹងតបទូលទៅវិញដែរ តែបើនឹងទូលតបតសេចក្ដីទៅវិញ ដូច្នេះពុំហ៊ានដ្បិតនៅគ្នាតិចពេក ហើយទូលព្រះបង្គំទាំងឡាយបានរួចខ្លួនមកនេះ ក៏ព្រោះតែបុណ្យបារមីសម្ដេចជាអម្ចាស់គ្រប់គ្រងហើយទើបបានរួចមកនេះ។ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់សព្វគ្រប់ហើយ ព្រះអង្គចាត់[[ចៅហ្វាយស្រុក]] និងកងទ័ពឲ្យនៅរក្សា[[បន្ទាយមាត់ឃ្មុង]] [[បន្ទាយស្រីសឈរ]] ហើយព្រះអង្គលើកទ័ពត្រឡប់ទៅក្រុងពិជ័យនគរវិញ។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រជាម្ចាស់ផែនដីប៉ែកខាងលិចទ្រង់ជ្រាបថា ព្រះស្ដេចកនលើកទ័ពត្រឡប់ទៅមុន ហើយទើបព្រះអង្គបង្គាប់ចៅហ្វាយស្រុកឲ្យនៅរក្សា[[បន្ទាយកំពង់សៀម]] [[បារាយណ៍]] [[ជើងព្រៃ]] រួចស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់មកបន្ទាយ[[ខែត្របរិបូណ៌]]វិញ។ ព្រះអង្គលើកហួសទៅ[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]ទៀត ហើយត្រាស់ឲ្យពលធ្វើ[[ដំណាក់]]តូចធំ ប្រក់[[ស្លឹក]]មាន[[សន្ធិយា]]ចុងរោងទីក្រៅក្នុង។
===ការធ្វើគតស្ដេចកនលើកទី១===
រួចស្រេចស្ដេចចូលគង់ ទ្រង់មានព្រះរាជបន្ទូលនឹងអស់សព្វមុខមន្ដ្រីថា [[ទំនៀមទំលាប់]]ពីបុរាណរៀងមកដល់រដូវ[[មហាសង្ក្រាន្ដ]][[ចូលឆ្នាំថ្មី]] ហើយព្រះមហាក្សត្រាធិរាជ ស្ដេចតែងចេញទតព្រះនេត្រអស់សេនាទាហាន និងអាណាប្រជានុរាស្ដ្រក្នុងខែត្រដែលបានហាត់ក្បួន[[គុនដាវ]][[អាវុធ]]មក ប្រជុំថ្វាយថ្វីដៃ។ បើគូណាដៃជាទ្រង់តែងប្រោសព្រះរាជទានរង្វាន់ និងចិញ្ចឹមឲ្យជារេហ៍ពលតទៅទៀត។ ៣ ឆ្នាំមកហើយយើងបានឃើញថា មនុស្សដែលចូលមកប្រឡងយកថ្វីដៃតិចណាស់ យើងនឹងរើសដាក់ជាទាហានក៏ពុំគ្រប់គ្រាន់ពុំធួននឹង[[រាជការ]]ដែលត្រូវការ។
ឥឡូវនេះ ជិតចូលឆ្នាំថ្មីហើយគប្បីឲ្យអស់សេនាបតីប្រកាសឲ្យគ្រប់ខែត្របានដឹងថា បើឈ្មោះណាបាញ់[[កាំភ្លើង]] [[ធ្នូ]] [[ស្នាត្រង់]] ច្បាំងលើខ្នងដំរីឈ្នះគេ ៣ ថ្ងៃយើងនឹងទុកជាលេខ១ ហើយនឹងប្រោសព្រះរាជទានឲ្យមានយសស័ក្ដិ ៥ [[ហ៊ូពាន់]]ព្រមទាំងព្រះរាជទានរង្វាន់មាស ប្រាក់ដីស្រែចំការច្បារដំណាំ ភូមិឋានឲ្យមានសមគួរ។ បើឈ្មោះណាកាន់អាវុធច្បាំងគ្នាលើខ្នងសេះឈ្នះគេ ៣ ថ្ងៃ យើងទុកជាលេខ ២ ហើយនឹងព្រះរាជទាន[[យសស័ក្ដិ]]ជា ៤ ហ៊ូពាន់ និងរង្វាន់មាសប្រាក់ភូមិឋានឲ្យតាមសមគួរ។ បើឈ្មោះណាកាន់អាវុធច្បាំងគ្នាឈ្នះគេនៅលើដី ៣ ថ្ងៃទុកជាលេខ៣ ហើយនឹងប្រោសព្រះរាជទានយសស័ក្ដិ ៣ [[ហ៊ូពាន់]] និងរង្វាន់មាសប្រាក់តាមសមគួរ។ បើគូណាមានថ្វីដៃចុះជា[[រណ្ដាប់]]ក្រៅពីនោះ យើងនឹងព្រះរាជទានជា [[ឧកញ៉ាម៉ឺន]] ជា[[ម៉ឺន]] ជា[[នាយ]]រាល់រូប។ អស់សេនាបតីក្រាបបង្គំទទួលព្រះរាជបន្ទូលថ្លៃវិសេសហើយក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅធ្វើសំបុត្រប្រកាសប្រាប់ទៅចៅហ្វាយស្រុកឲ្យប្រាប់អស់[[អ្នកមុខអ្នកការ]]បណ្ដារាស្ដ្រឲ្យដឹងគ្រប់គ្នាតាមត្រាស់បង្គាប់។ ខណៈនោះអស់មនុស្សដែលមាន[[ចំណេះវិជ្ជាការ]]ខំហ្វឹកហ្វឺនហាត់រៀនរាល់គ្នា។ លុះចូល[[សង្ក្រាន្ដថ្មី]] ឆ្នាំ[[រោង]] [[ទោស័ក]]សេនាទាហាន អាណាប្រជានុរាស្ដ្រចូលមករកនាយចៅហ្វាយទីទៃៗដើម្បីរង់ចាំដល់ថ្ងៃចូលប្រឡងចំណេះវិជ្ជាការថ្វាយថ្វីដៃគ្រប់ៗគ្នា។ ការប្រឡងជាន់នោះរើសបានសេនាទាហានច្រើនលើសឆ្នាំមុនៗ [[១០]] [[សួន]]។ ព.ស ២០៦៤, គ.ស ១៥២០, ម.ស ១៤៤២, ច.ស ៨៨២ ឆ្នាំរោង [[ទោស័ក]] សិរីរាជសម្បត្ដិស្ដេចគ្រប់គ្រងនគរនៅខែត្រខាងលិចបាន ៥ ព្រះ[[វស្សា]] សម្ដេចព្រះ[[អគ្គមហេសី]]សម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយអង្គ ទ្រង់ព្រះនាមព្រះ[[រាមាធិបតី]]នោះ សម្ដេចព្រះ[[បិតុរង្គាធិរាជ]]ជាអម្ចាស់ត្រាស់ឲ្យព្រះរាជគ្រូបុរោហិត [[ព្រឹទ្ធាចារ្យ]] សេនាបតី រៀបទទួលតាមព្រះ[[សិរីយស]] សម្ដេចព្រះ[[ឱរសាធិរាជ]]ឯកតាមទំនៀម។ លុះបានមួយខែក្រោយមកទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យមុខងារធ្វើព្រះរាជពិធី ចំរើនព្រះកេសាព្រៃ។ លុះធ្វើស្រេចហើយ អស់សេនាបតី មន្ដ្រីមុខងារទាំងពួងនាំកូនប្រុសស្រី និងទាសាទាសី [[គោ]] [[ក្របី]] [[សេះ]] [[រទេះ]] [[ទូក]]ចេញហែ[[សុវណ្ណមាលា]]ថ្វាយភួងព្រះហស្ថរាល់ៗគ្នា។ ឯសម្ដេចព្រះ[[វររាជបិតា]]ក៏ទ្រង់ព្រះរាជទាន[[សួយសារអាករ]]ក្នុង[[ខែត្របាត់ដំបង]]ជាចំណងព្រះហស្ថនៃសម្ដេចព្រះប្រិយបុត្របរិសុទ្ធ [[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]។ ឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[ត្រីស័ក]] ព.ស ២០៦៥, គ.ស ១៥២១, ម.ស ១៤៥៣, ច.ស ៨៨៣ នោះ អ្នកម្នាងបទុមបុប្ផាជាព្រះស្នំឯក សម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយអង្គទ្រង់ប្រោសព្រះនាមជាព្រះអង្គ[[បរមិន្ទរាជា]]។ សម្ដេចព្រះ[[វររាជបិតា]] ទ្រង់ពេញព្រះស្នេហាទាំងពីរអង្គដូចគ្នា។
នេះនឹងនិយាយអំពីឧកញ៉ាមន្ដ្រីកែវ [[សេនាបតីភូសំរេចរាជការ]]ផ្នែក[[កងទ័ពជើងគោក]]ខាង[[ព្រះចៅក្រុង]]កម្ពុជាទិសខាងលិចនោះ កាលជិតដល់ចូលឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[ត្រីស័ក]] [[ឧកញ៉ា]]ក៏គិតថាពីមុនព្រះស្ដេចកនបានឲ្យពល ១០០ នាក់មកក្លែងកលប៉ងនឹងធ្វើអន្ដរាយអម្ចាស់យើង យើងពុំទាន់បានសងកលវាម្ដងនៅឡើយទេ។ ឥឡូវនេះជិតចូលឆ្នាំថ្មី ហើយព្រះស្ដេចកនមុខជានឹងប្រមូលសេនាទាហានឲ្យល្បងថ្វីដៃជាមិនខាន។ ដូច្នោះ នរណាហ្ន៎! បណ្ដាអ្នកអាចនឹងទទួលអាសាទៅ[[ប្លម]]ធ្វើជាពួករបស់ពួកវា ហើយបាញ់វាសំលាប់ចេញបានសោះនឹងនឿយព្រួយរវល់ច្បាំងតទៅទៀតថា បើឯងរាល់គ្នាសំរេចការនេះឲ្យបានដូចប្រាថ្នា យើងនឹងក្រាបទូលសុំឲ្យឡើងយសស័ក្ដិឲ្យបានជាធំ។ ខណៈនោះសេនា៤ នាក់ដែលមានថ្វីដៃត្រង់ខាងបាញ់[[កាំភ្លើង]]គឺឈ្មោះ[[ប្រាច]] នៅខែត្រទ្រាំង ឈ្មោះ [[ក្ដាន់ (ខ្មាន់កាំភ្លើង)|ក្ដាន់]] នៅខែត្រកំពត ឈ្មោះ[[តោ (ខ្មាន់កាំភ្លើង)|តោ]] នៅ[[ខែត្របន្ទាយមាស]] ឈ្មោះ[[ជ័យ (ខ្មាន់កាំភ្លើង)|ជ័យ]] នៅ[[ខែត្រសំរោងទង]] បានចូលមកនៅជាខ្ញុំរាជការ ហើយចងជាសំឡាញ់នឹងគ្នាគិតគ្នាថា យើងចូលមកនៅជាខ្ញុំរាជការនេះប្រាថ្នាស្វែងរក[[គុណបំណាច់]] បើបានកលហើយត្រូវទទួលយកអាសាអម្ចាស់ផែនដី។ លុះយល់ព្រមគ្នាហើយសេនាទាំង ៤ នាក់ក៏ឆ្លើយថា យើងខ្ញុំប្របាទទាំង ៤ នាក់នេះសុំទទួលយកអាសាធ្វើការថ្វាយព្រះបរមបពិត្រថា ហើយសេនាទាំង ៤ នាក់នោះក៏សំពះជំរាបលាចេញទៅ។ លុះមកដល់[[កំពង់ហ្លួង]]ក្នុងខែត្រសំរោងទងទាំង ៤ នាក់ ក៏សុំដោយសារទូកគេឆ្លងកាត់ទៅដល់[[ខែត្របាសាន]] ហើយកាត់ទៅដល់ក្រុង[[ស្រឡប់ពិជ័យនគរ]]។ ពេលទៅដល់ក្រុងនេះពីរថ្ងៃ សេនាទាំងនោះបានសំគាល់ឃើញថា មានមនុស្សម្នាកាន់កាំភ្លើងគ្រឿងអាវុធចូលទៅទីរាំង[[ព្រ័ត្រ]]នៅវាល មុខព្រះ[[ពន្លា]]ជាច្រើន ឃើញរាស្ដ្រប្រជានាំគ្នាមើលពិធីនោះរាប់[[ម៉ឺន]]នាក់។ លុះដល់ថ្ងៃ[[រសៀល]]ម៉ោង ២ សេនាទាំង ៤ នាក់ក៏ចូលទៅបន្លំអែបនឹងអ្នកស្រុកដែលឈរមើលនោះ។ ក្នុងវេលានោះ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាព្រះចៅក្រុងស្រឡប់ពិជ័យនគរស្ដេចតើនចាក[[ក្រឡាព្រះបន្ទំ]] ហើយចូលស្រង់ ទ្រង់គ្រឿងសំរាប់ព្រះមហាក្សត្ររួច ទ្រង់នាំអស់ស្នំធំតូចចេញទៅគង់នៅព្រះ[[ពន្លា]]ខ្ពស់ចំពោះមុខ សេនាទាហានធំតូចដែលមកជួបជុំ រួចទ្រង់ផ្គូមនុស្សជិះសេះ ជិះដំរីចូលប្រកាប់គ្នា។ អស់ភ្នាក់ងារក៏វាយ[[ស្គរជ្វា]]តាមទំនងចូលសង្គ្រាម។ ការប្រឡងយកថ្វីដៃលុះបានឈ្នះចាញ់ហើយ ចៅពញា[[មហាសេនាយោធាសង្គ្រាម]]ក៏នាំមនុស្សដែលខាងឈ្នះនោះចូលទៅថ្វាយបង្គំ ទើបសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាប្រទានប្រាក់មួយជញ្ជីង ហើយឲ្យជានាយពលរេហ៍ រួចទ្រង់ឲ្យលើកវង់ចងឲ្យខ្ពស់ស្មើក្បាល។ វង់នោះគូសខ្សែក្រៅពណ៌ខ្មៅ ខ្សែបន្ទាប់ពណ៌ក្រហម ចំណុចខាងក្នុង[[វង់]]នោះ លាបពណ៌សរួចឲ្យមនុស្សបាញ់ម្នាក់ម្ដងគ្រប់ៗគ្នា។ មនុស្សដែលបានបាញ់ពេលនោះដល់ទៅ ២៣ នាក់តែបាញ់ពុំត្រូវក្នុងវង់ ៣ ជាន់នោះឡើយ។ អស់អ្នកកាន់ធ្នូខ្លះបាញ់ដល់ ខ្លះបាញ់ពុំដល់។ អ្នកកាន់ស្នាបាញ់ពុំដល់សោះ។ អ្នកកាន់កាំភ្លើងបាញ់ដល់តែមិនត្រូវ។ ទើបព្រះអង្គបែរព្រះភ័ក្ដ្រទៅត្រាស់នឹង[[ស្នំ]]ឯក ទោ ត្រី ចត្វា ថា អាចោលម្សៀតទាំងអស់នេះមានថ្វីដៃយ៉ាងនេះ ស្រីណានឹងដោយកើត។ ខណៈនោះ ពួកព្រះ[[ស្នំក្រមការ]]ឮហើយក៏សើចទ្រហឹងអឺងកង។ ខ្លះទូលថា ក្រែងវង់នោះនៅឆ្ងាយណាស់ដឹងឬ? ទើបព្រះអង្គថា ឆ្ងាយប៉ុណ្ណឹងក៏អញបាញ់ត្រូវដែរ បើអញបាញ់ត្រូវឲ្យអញធ្វើម្ដេច? ពួកព្រះស្នំថា បើទ្រង់បាញ់ត្រូវនឹងក្រងផ្កាថ្វាយ។ ខ្លះថាបើទ្រង់បាញ់ត្រូវនឹងថ្វាយព្រះស្នំយ៉ាង[[ក្រអូប]] ៥ ។ ខ្លះថា ឲ្យដករោមភ្នែក។ ខ្លះថា បើទ្រង់បាញ់ត្រូវខ្ញុំម្ចាស់ទទួលកោត។ លុះអស់អ្នកព្រះស្នំទូលថ្វាយកំសាន្ដចប់ហើយ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទើបទ្រង់ស្ទុះចេញមកក្រៅកន្ត្រាក់យកព្រះកៅទណ្ឌចុះទៅរានហាល ហើយព្រះអង្គឡើងឈរលើព្រះកើយ ព្រះហស្ថស្ដាំចាប់ព្រួញទាំង ៥ គងឡើងហើយទ្រង់ត្រាស់ប្រាប់នាម៉ឺនមុខមន្ដ្រី ស្រីស្នំ ក្រមការដែលជួបជុំក្នុងទីនោះទាំងប៉ុន្មានថាឲ្យចាំមើលយើងៗនឹងបាញ់ឲ្យត្រូវវង់ស។ ទ្រង់ថ្លែង[[កៅទណ្ឌ]]នោះទៅសរក៏ត្រូវវង់សមែន។ លុះទ្រង់ថ្លែងព្រួញមួយទៀត ព្រួញនេះក៏ត្រូវបញ្ជូនព្រួញចាស់រហូតទៅព្រួញថ្មីជាប់នៅទីនោះ។ លុះបាញ់ព្រួញជាប់គំរប់ ៣ ទៀត ព្រួញគំរប់ ៣ នេះទៅត្រូវព្រួញគំរប់ ២ រហូតទៅត្រូវជាប់នឹងព្រួញគំរប់មួយ។ កាលនោះ អស់ព្រះស្នំក្រុមការ និងសេនាបតីមន្ដ្រីធំតូចឃើញដូច្នោះក៏ស្រែកហ៊ោគឹកកង។ [[ភ្នាក់ងារ]]តូរ្យតន្ដ្រីក៏តាំងវាយស្គរថ្វាយសព្ទសាធុការពរខ្ទរខ្ទារនៅទីនោះ។ ឯបំរើទាំង ៤ នាក់ដែលឧកញ៉ា[[ចក្រីកែវ (មានជ័យ)|ចក្រីកែវ]]ប្រើទៅទីនោះ ឃើញវឹកវរដូច្នោះហើយក៏លើកកាំភ្លើងឡើងតំរង់ចំទៅ[[ឆ្អឹងជំនីរ]] ព្រះស្ដេចកនខាងឆ្វេង។ តែដោយតេជៈព្រះស្ដេចកនពុំទាន់អស់បុណ្យ គ្រាប់នោះបាញ់ខុសមួយទះដៃ និងបាញ់ថែមទៀតក៏ពុំទាន់។ ខណៈនោះសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាអម្ចាស់ផែនដីស្រឡប់ពិជ័យនគរស្ដេចកំពុងឈរមាននៅជាប់ព្រួញពីរនៅព្រះហស្ថនោះ លុះឮសូរកាំភ្លើងបាញ់ខាងឆ្វេងហើយ ក៏ក្រលេកប្រែព្រះភក្ដ្របាញ់តាមផ្សែងរំសេវនោះទៅ ព្រួញក៏ត្រូវ[[ប្រជុំចិញ្ចើម]]អ្នកបាញ់ព្រះអង្គស្លាប់នៅទីនោះមួយរំពេច។
ទ្រង់ទតទៅឃើញម្នាក់លូកដៃទៅគ្រាហ៍គ្នាវានោះក៏បាញ់មួយព្រួញទៅទៀត ត្រូវត្រង់[[សៀតផ្កា]]អ្នកដែលលូកដៃទៅគ្រាហ៍នោះស្លាប់មួយរំពេចទៀត។ អស់សេនាបតី មន្ដ្រី នាយកងទ័ព និងប្រជានុរាស្ដ្រ ក៏ភ្ញាក់ផ្អើលវឹកវរជាកោលាហលរចល់រកចាប់ពួកអាក្បត់ តែពួកក្បត់ក៏រត់រួច។ ព្រះស្ដេចកនក៏បញ្ជាឲ្យកាត់ក្បាលអ្នកដែលស្លាប់ទាំងពីរនាក់នោះដោតជាបំរាមរួចស្ដេចត្រឡប់ចូលព្រះរាជវាំងវិញ។
ឯបំរើឧកញ៉ាចក្រីដែលទៅលុកនោះ នៅរស់ពីរនាក់ លុះត្រឡប់ឆ្លងទន្លេដើរទៅដល់[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]ហើយ ក៏ចូលទៅប្រណិប័តន៍ប្ដឹងអ្នកឧកញ៉ាចក្រីតាមដំណើរសេចក្ដីគ្រប់ប្រការ។ ឧកញ៉ាចក្រីក៏នាំហេតុដំណើរនោះឡើងក្រាបបង្គំទូលក្រោម[[ល្អងធូលី]]ព្រះបាទតាមដំណើរសេចក្ដី ទើបព្រះបរមចក្រមហាចន្ទរាជាធិរាជបរមរាមាជាអម្ចាស់ទ្រង់ត្រាស់ នឹងអស់ខ្ញុំព្រះរាជការសេនាទាំងឡាយថា ឧកញ៉ាចក្រីគិតធ្វើដូច្នេះពុំគួរទេ ដ្បិតដើមនោះអាស្ដេចកនវាជាស្ដេចព្រៃ វាឲ្យមនុស្សមកលុកយើងមុន វាខុសច្បាប់ខុស[[ទំនៀម]]ទ័ពទៅហើយ។ កាលដែលឧកញ៉ាចក្រីឲ្យមនុស្សទៅលបលុកវាវិញនឹងនាំឲ្យខូចព្រះកិត្ដិយសដែរ។ ប៉ុន្ដែគ្រានោះ យើងអភ័យទោសឲ្យម្ដងចុះ ហើយទ្រង់ត្រាស់ប្រដៅថា វិស័យសឹកក្រស័ត្រ បើថានឹងគិតជាឧបាយកលបែបណាៗនោះ លុះត្រាតែកុំប្រទល់ប្រទះទ័ពគ្នា។ ឥឡូវនេះគេនឹងយើងវិលមកលំនៅរាល់ខ្លួនហើយ ហើយយើងប្រើមនុស្សឲ្យទៅលបលុកគេនោះ ពាក្យបុរាណលោកហៅថា [[ចោរសង្គ្រាម]]ពុំប្រសើរឡើយ។ ទ្រង់ត្រាស់ហើយ ស្ដេចយាងចូលទៅទីខាងក្នុងព្រះរាជរោងរមវិញទៅ។ តាំងតែពីខែនោះរៀងមក ស្ដេចទាំងពីរព្រះអង្គទ្រង់សំរាកឈប់ធ្វើសង្គ្រាមនឹងគ្នារាស្ដ្រប្រជាក៏បានសុខបន្ដិច។ តែបើអ្នក[[ឈ្មួញ]] លក់[[រទេះ]] ទូកនោះ ស្ដេចឲ្យមានកងទ័ពនៅត្រួតត្រាមើល។ បើឃើញរទេះណា ទូកណាមានគ្រឿងសាស្ដ្រាវុធត្រូវដកហូតចេញពុំឲ្យមានឡើយ។ ពេលនោះឈ្មួញទៅមកជួបទាំងនគរខាងកើត ខាងលិចលក់ដូរទំនិញជាសុខទាំងសងខាង។ កងទ័ពរបស់សម្ដេច[[ត្រើយ]]ខាងលិចខាងកើតប្រកាន់[[ច្បាប់]]តែសព្វខ្លួនឥតខុសឆ្គងឡើយ។
===រើសអ្នកមានសមត្ថភាព===
ព.ស ២០៦៥, គ.ស ១៥២១, ម.ស ១៤៤៣, ច.ស ៨៨៣ ឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[ត្រីស័ក]] ក្នុងវេលាចូលឆ្នាំថ្មី ៣ ថ្ងៃនោះអស់អាណាប្រជានុរាស្ដ្រក្នុងបស្ចិមទិសអាណាចក្រចូលមកប្រឡងយកថ្វីដៃ [[គុនដាវ]] គុនអាវុធគ្រប់ធុនច្រើនអស្ចារ្យ អាណាប្រជានុរាស្ដ្រចូលមកក្រាបបង្គំសុំជ្រកក្រោមព្រះបារមីច្រើនលើសឆ្នាំមុន។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រចន្ទរាជាធិរាជទ្រង់ក៏ប្រោសប្រទានយសស័ក្ដិតាម ថ្វីដៃរាល់រូបកាយ។ នាយកង នាយទ័ព ក៏កាន់តែមានចំនួនច្រើននាក់មួយជាពីរ។ ក្នុងឆ្នាំបញ្ចប់សង្គ្រាមនោះ ទ្រង់ព្រះករុណាជាអម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងលិច ស្ដេចព្រះរាជដំណើរចេញពីបន្ទាយខែត្រពោធិ៍សាត់ទៅប្រពាតព្រៃ ទាក់[[ដំរី]] ទ្រង់ឲ្យតាំងបន្ទាយចោមដេញបញ្ចូលចាប់បាន[[ដំរីភ្លុកស្ដ]]ញីក្នុងខែត្រពោធិ៍សាត់ ៤០ ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ហ្មថែមទៀតថា ឲ្យឡើងទៅទាក់ដំរីនោះតាំងពីខែត្រពោធិ៍សាត់រហូតដល់[[ខែត្រសំរោងទង]] និង[[ខែត្រថ្ពង]] [[កំពង់សោម]] បានដំរី [[៣៥]] ទៀត រួមទាំងអស់បានដំរី ៧៥។ ស្រេចហើយស្ដេចនាំត្រឡប់វិញមកបន្ទាយទ័ពហ្លួងនៅខែត្រពោធិ៍សាត់វិញ។ លុះចូលឆ្នាំថ្មី ព.ស ២០៦៦, គ.ស ១៥២២, ម.ស ១៤៤៤, ច.ស ៨៨៤ ឆ្នាំ[[មមី]] [[ចត្វាស័ក]]ទាហានដែលចូលមកប្រឡងថ្វាយថ្វីដៃហើយរើសសំរាំងបានជាប់លេខ ១, ២, ៣ ច្រើនជាងមុនមួយភាគទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានយសស័ក្ដិ និងប្រាក់មាសតាមសមគួរ។ ខណៈនោះសេនាបតី មន្ដ្រីខ្ញុំរាជការ ក្រាបបង្គំទូលថា ក្រុមទាហានក៏មានសមគួរ និងធ្វើការហើយនៅឡើយជាខ្ញុំរាជការក្នុងស្រុកនោះមានចំនួនតិចពុំដែលដេញ[[ប្រយោគ]] [[វិជ្ជាការ]]របស់អ្នករៀនលេខ និងអក្សរសោះ ព្រោះលោកទាំងនោះសម្គាល់ថា កាលនៅបួសជាសាមណេរនោះ មានដេញប្រយោគសាស្ដ្រាបាលី រួចហើយបើលោកធ្វេសប្រហែសពុំបានសិក្សាឲ្យបានស្ទាត់ជំនាញខាងលេខ នោះឡើយ។ បុរាណរៀងមកឈ្មោះណាដេញបានប៉ុន្មានប្រយោគដល់ស័កមកលោកបញ្ជូន ឈ្មោះនោះជាក្រុមព្រះរាជបណ្ឌិតសំរាប់តែងតាំងជាមន្ត្រីក្នុងស្រុក។ ក្នុងឆ្នាំនោះគួរតែពួកសង្ឃការីនិមន្ដព្រះសង្ឃរាជ ព្រះរាជាគណៈឋានានុក្រម និងគ្រឹហាវាសទៅប្រជុំដេញសាស្ដ្រា ដេញលេខនព្វន្ដគុនហា ក្នុងខែត្របរិបូណ៌ឲ្យបានច្រើន។ ខណៈនោះព្រះបរមបពិត្រពិនិត្យតាមពាក្យមន្ដ្រីយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំ ទូលនោះទៅឃើញថា ពេញព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទើបស្ដេចព្រះរាជដំណើរនាំព្រះរាជបុរោហិត [[បណ្ឌិត]][[កវី]] ស្រីព្រះស្នំ ក្រមការ និងពួកសេវកាមហាមាត្រ មាត្រាចាកនិគមបរមនិវេសន៍ [[បន្ទាយពោធិ៍សាត់]]មកដល់[[ខែត្របរិបូណ៌]]។ ព្រះអង្គចូលគង់ក្នុងព្រះពន្លាជ័យក្នុងបន្ទាយចាស់ ហើយទ្រង់បរិច្ចាគព្រះរាជទ្រព្យថ្វាយព្រះសង្ឃ និងព្រះរាជទានរង្វាន់ឲ្យអស់អ្នកដែលដេញសាស្ដ្រា បាលី [[ប្រយោគ]]។ ខាងព្រះសង្ឃដេញប្រយោគបានលេខ ទ្រង់នឹងតាំងជា[[បាឡាត់]]សមុហ៍[[បៃដីកា]]។ បើខាង[[គ្រឹហាវាស]]វិញ ទ្រង់ព្រះរាជទានជាមន្ត្រីខ្ញុំរាជការ ក្រុមស្រុកតាមគុណវិជ្ជាការ ហើយត្រាស់បង្គាប់ចាងហ្វាងមហោស្រពឲ្យតាំងហាត់ល្ខោនប្រុសស្រី ភ្លេងតូរ្យតន្ដ្រីជាសំរាប់ ព្រះ[[ឥស្សរិយយស]]។
===ទិញសព្វាវុធ===
ក្រោយមកក្នុងឆ្នាំដដែល ព្រះបរមខត្តិយាចន្ទរាជា ព្រះអង្គឲ្យតែង[[សំពៅ]][[ពីរ]]ផ្ទុក[[ទំនិញ]]ទៅស្រុក[[ជ្វាម៉ាឡាយូ]] ហើយទិញបាន[[កាំភ្លើង]]ធំ ១០០ កាំភ្លើងតូច ១០០០ ដើមថែមលើកាំភ្លើងចាស់ទុករក្សាព្រះ[[នគរ]]។ ឯសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាអម្ចាស់ត្រើយខាងកើតកាលជ្រាបថា សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទិញកាំភ្លើងបានជាច្រើនមកទុកសំរាប់ព្រះនគរ ហើយព្រះអង្គក៏ឲ្យធ្វើសំពៅពីរផ្ទុក[[ទំនិញ]]ទៅលក់ឯស្រុក[[ម៉ាឡាយូ]]ដែរ ហើយទិញបានកាំភ្លើងធំ ១៥០ កាំភ្លើងតូច ៣០០០ ដើម។ លុះសំពៅនោះវិលមកវិញខ្យល់ផាត់សំពៅមួយទៅជាប់[[ពាម]] “ប្រហែលជា[[ពាមមាត់ជ្រូក]]” សំពៅមួយទៀតជាប់នៅ[[ស្រុកកំពត]]។ ពេលនោះនាយកង[[ស្រុកពាម]] [[ស្រុកកំពត]]ចាប់បាន[[សំពៅ]]មួយយកបានកាំភ្លើងធំ ១៥០ កាំភ្លើងតូច ៣០០០ ដាក់ទុកក្នុងរទេះឲ្យមេឃុំនាំទៅថ្វាយព្រះបាទ អ្នកអម្ចាស់នៅ[[ខែត្របរិបូណ៌]]។ ព្រះបាទជាអម្ចាស់ត្រើយខាងលិច កាលទ្រង់ទតឃើញបំរើនាំគ្រប់សព្វ[[សាស្ត្រាវុធ]]មកក្រាបបង្គំទូល ថ្វាយហើយទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានរង្វាន់ដល់[[មេទ័ព]][[មេកង]]នោះជាច្រើន។
====សមរភូមិលង្វែក គ.ស. ១៥២៣====
'''{{Main|សមរភូមិលង្វែក (១៥២៣)}}'''
សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាអម្ចាស់ត្រើយខាងកើត ស្ដេចគង់នៅព្រះរាជវាំង[[ស្រីសឈរ]] ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ១៤០០០០ នាក់ ទ្រង់ឲ្យ[[ចៅហ៊្វាកៅ|ចៅហ៊្វាទឡ្ហៈកៅ]] និង[[ចៅពញាមោង]]នៅរក្សា[[បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ]] ហើយទ្រង់ចាត់ឲ្យចៅពញាចក្រីឃុំពល ៣០០០០ នាក់ជាទ័ពមុខ ចៅពញា[[ក្រឡាហោម]] ឃុំពល ២០០០០ នាក់ជាទ័ពស្ដាំ ចៅពញា[[វៀង]]ឃុំពល ២០០០០ នាក់ជាទ័ពឆ្វេង ចៅពញា[[វាំង]]ឃុំពល ២០០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ ចៅពញា[[ស្រាល]]ឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពក្រវែលខាងស្ដាំ ចៅពញា[[លំពាំង]]ឃុំពល ១០០០០ នាក់ ជាទ័ពក្រវែលខាងឆ្វេង ចៅពញា[[ស្នងធ្នឹមព្រះនគរ]]ឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពក្រវែលខាងមុខ ព្រះអង្គស្រីជេដ្ឋាឯងឃុំពល ៣០០០០ នាក់ជាទ័ពហ្លួងឆ្លងមកដល់[[ស្រុកភ្នំពេញ]] ហើយលើកទ័ពគ្រប់កង ព្រមដោយនូវស្វេតច្ឆត្រអភិរម្យ សែនត្វាន់ឡើងគង់ព្រះទីនាំងស័ង្ខរស្មីលើកទ័ពតំរង់ទៅ[[ខែត្របរិបូណ៌]]។ ឯសេះល្បាតខាងព្រះបរមខត្តិយាចន្ទរាជាឃើញហើយ ក៏ឃ្មាតខ្មីយកសេចក្ដីទៅក្រាបបង្គំទូលព្រះបរមបពិត្រ។ លុះទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យ[[យសរាជា]]ឡើងជាទី[[នាយក]] និងមន្ដ្រីខាងជើងទឹកលើកទ័ពទូកគង់ព្រះទីនាំងចក្រពត្ដិ[[សារាយអណ្ដែត ចង្ហាន់ហុយ|សារាយអណ្ដែត]]នាំ[[ទូកចំបាំង]] ៤០០ ហើយទ្រង់ចាត់ទ័ពជើងគោកថែមទៀត។ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យឧកញ៉ា[[យោធានរិន្ទទេព|ចក្រីទេព]] កូនពញាមឿងឃុំពល ២០០០ នាក់ជាមេទ័ពមុខឲ្យចៅពញា[[សួគ៌ាលោកសុខ|សួគ៌ាលោក]] “សុខ” កូនពញាមឿងឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពស្ដាំឲ្យចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជប្រាង្គ|ឧទ័យធិរាជសូរ]] ឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពឆ្វេងឲ្យឧកញ៉ា[[រាជតេជៈ]] ឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយឲ្យឧកញ៉ា[[វង្សាអគ្គរាជ]]ឃុំពល ១០០០០ នាក់ជា[[កងជន្ល]]ឲ្យឧកញ៉ា[[នរិន្ទ្រាធិបតី]] ចៅពញា[[មនោមេត្រី]] ចៅពញា[[ស្រែន្យាធិបតី]] ចៅពញា[[ស្រែន្យសេនា]]ឃុំពលម្នាក់ៗ ៣០០០ នាក់ទៅបង្កប់សងខាងផ្លូវឲ្យ[[សម្ដេចព្រះសុទត្ត]] ឃុំពលដំរី ៣០០០ ទៅបង្កប់ក្នុងព្រៃខាងលិចវាលស្រាបអង្កាមឲ្យឧកញ៉ាដ៏រុងសេនា ឃុំពលសេះ ៥០០ ជាកងជន្លទី២។ លុះបានឫកជាពេលាល្អហើយ បុរោហិតក៏តាំងផ្លុំ[[ត្រែ]][[ស័ង្ខ]]ហោរាថ្វាយឫក្សរួចហើយ ព្រះបរមបពិត្រមហាខត្តិយាចន្ទរាជាទ្រង់គ្រឿង[[កកុធភ័ណ្ឌ]]សំរាប់ [[រាជយុទ្ធ]]ឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[ពិជ័យរាជកុញ្ជរ]] លើកអស់និករចេញទៅ។ ឯឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជជាកងជន្លទី១ លើកទ័ពទៅដល់[[ស្ទឹងក្រាំងពន្លៃ]]ជួបនឹងទ័ពព្រះស្រីជេដ្ឋា (ព្រះស្ដេចកន) ហើយបានតតាំងច្បាំងគ្នានៅទីនោះយូរបន្ដិច ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជក៏នាំពលរត់ថយក្រោយមកដល់ខាងលិច[[ភូមិឈូកស]] [[ខែត្រលង្វែក]]។ ខណៈនោះឧកញ៉ា[[នរិន្ទសេនា]]ឃុំពលទាហានសេះ ៤០ នាក់កាល់ពលខ្លួន និងពលឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជឲ្យចូលតតាំងច្បាំងគ្នាទៀត ហើយបណ្ដែតទូកថយក្រោយ។ មេទ័ពខាងព្រះស្ដេចកនឃើញហើយយល់ថា ខ្លួនមានជ័យជំនះក្នុងសង្គ្រាមពីរដងហើយ ក៏បរពលសំរុកគ្រលុកតាមដល់[[ស្ទឹងជ្រៃ]]។ ឧកញ៉ា[[ចក្រីទេព]]ជា[[កងជន្ល]]ទី៣ ក៏ចេញពីក្នុងព្រៃបរពលចូលមួយស្របក់ ក៏នាំពលគេចរត់ថយក្រោយទៅទៀត។ ខណៈនោះនាយកងនាយទ័ពខាងព្រះស្ដេចកនស្រែកក្រាបទូលថា ចក្រីបាក់ទ័ពទៀតហើយ ឯកងទ័ពគ្រប់កងខាងព្រះស្ដេចកនឮថាចក្រីបាក់ទ័ពទៀត ហើយក៏រឹតតែមានចិត្ដជោរឡើង ក៏ដេញតាមទៅត្រាតែជួបនឹងទ័ពក្រឡាហោមដែលបង្កប់ចាំនៅ[[វាលស្រាបអង្កាម]]នោះ។ ឧកញ៉ាក្រឡាហោម ក៏ទទួលច្បាំងជាមាំមួន [[សម្ដេចព្រះសុទត្ដ]]ដែលឃុំពលដំរីច្បាំង ៣០០ នោះបានឫកហើយ ក៏បរដំរីជល់ជាន់ពីក្រោយ។ ឯកងទ័ពដែលបង្កប់សងខាងនោះ ក៏ប្រសព្វពីឆ្វេងពីស្ដាំទាំងព្រះបរមបពិត្រក៏បែរព្រះទីនាំង[[រាជកុញ្ជរ]]ចូលលុកលុយកាប់ចាក់ប្រសព្វគ្នាមកបណ្ដាលឲ្យស្លាប់ពលខាងព្រះស្ដេចកនប្រមាណ ២០០០០ នាក់។ លុះមកដល់មុខព្រះស្ដេចកន ព្រះទីនាំងពិជ័យរាជកញ្ជរដែលចេះកាន់នូវអាវុធគ្រវែងចាក់សំលាប់ពលព្រះស្ដេចកនបណ្ដាលឲ្យស្លាប់ជាច្រើន។ ព្រះស្ដេចកនទ្រាំមិនបានក៏បែកទ័ពរត់កាត់ព្រៃមកដល់ចុង[[ព្រែករលាប្អៀរ]]ខាងស្ដាំ ចោលទ័ពអស់ជាប់តែខាងទាហានស្ម័គ្រចិត្ដប្រមាណ ១០០ នាក់ ហើយមកជួបជុំនឹងទ័ពឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក ឧកញ៉ា[[មនោមេត្រី]] ឧកញ៉ា[[ឧទ័យធិរាជ]]ដែលបង្កប់ក្នុងព្រៃ។ ទ័ពទាំងនោះក៏ស្ទុះចេញមកក៏តាំងហ៊ោដេញទ័ពព្រះស្ដេចកនខ្ចាត់ខ្ចាយទៅទៀត។ ស្ដេចកននៅសល់តែទាហាន១០០ នាក់រត់តាមលុះទៅដល់ចុង[[ភូមិតាជេស]] [[ខែត្រលង្វែក]] កងទ័ពទាំង ១០០ នាក់នោះពុំចេះហែលទឹកទាំងអស់គ្នាទេចេះតែ ២០ នាក់ប៉ុណ្ណោះ។ អ្នកចេះហែលទឹកក៏រត់ទៅលើកោះតូចនាំគ្នាតោងសេះព្រះទីនាំង[[ស័ង្ខរស្មី]]នោះឆ្លងទៅ[[ស្ទឹងស្ងួតជើងព្រៃ]]ជាត្រើយខាងកើត។
លុះកងទ័ពឧកញ៉ាយមរាជ ឧកញ៉ាសួគ៌ាលោកដេញទៅដល់ឃើញទ័ពសត្រូវកំពុងហែល ក៏ស្រែកហៅកងទ័ពជើងទឹកឲ្យតាមចាប់។ សូរសព្ទដែលបង្កូកហៅទ័ពជើងទឹកតែមួយម៉ាត់ម្នាក់ក៏លាន់ដូចគេស្រែកហ៊ោ (ព្រោះហេតុនេះហើយបានជាកោះតូចនោះ ប្រែឈ្មោះថា [[កោះហ៊ោ]] រៀងមក)។ ឯ[[ម៉ឺនពិភក្ដីលិខិត]] [[ម៉ឺនជំនិតសទ្រង់]] [[ម៉ឺនបំរុងអក្ខរា]]ទាំង ៣ នាយជា[[អាល័ក្ស]] ជាមន្ត្រីព្រះស្ដេចកនជាប់បាវប្រាំមួយប្រាំពីរនាក់ស្ពាយត្រាជាសំរាប់រាជ្យរបស់សម្ដេចកននោះរត់បែកទៅដល់ចុង[[ភូមិកំពង់ម្ដា]] [[ខែត្ររលាប្អៀរ]] ក៏ចាប់យកកូនទូកអ្នកស្រុកនោះចុះចែវតាមស្ដេចកនទៅ។ ខណៈនោះមានខ្យល់ព្យុះរលកបោកបក់ខ្លាំងទូកលិចលង់ទាំងត្រាសំរាប់រាជ្យនោះបាត់នៅក្នុងព្រះធរណី[[បាតទន្លេ]] នៅទីនោះក៏ស្រុតទៅជ្រៅពន់ប្រមាណ។ នាយអាល័ក្សទាំង ៣ យក[[ផ្ដៅ]]ពីរបន្ទះមកតតែមួយសំយុងទៅត្រង់កន្លែងដែលលិចត្រានោះក៏ពុំដល់នឹងរកមនុស្សឲ្យមុជទៅតាមមនុស្សផងឃើញជ្រៅណាស់ពុំហ៊ានមុជតាម។ នាយទាំង ៣ នាក់ខ្លាចខុសនឹងព្រះស្ដេចកនក៏នាំគ្នាមុជទឹកទៅតាម[[ត្រា]]នោះលុះដល់ស្លាប់ទាំង ៣ នាក់ “ព្រោះហេតុនោះបានជាទីនោះហៅ[[អន្លង់ត្រារាជ្យ]]យារៗមកហៅ[[តំបន់អន្លង់រាជ្យ]] ទ្រង់ស្រូតព្រះទីនាំងចក្រពត្ដិសារាយអណ្ដែតជ្រួសតាមទៅដល់[[កៀនតាធឹង]]។ ឯសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាទតពីលើខ្នងសេះព្រះទីនាំងទៅឃើញ ក៏បរសេះព្រះទីនាំងនោះនាំទាហានរួមចិត្ដមកដល់ចុង[[ភូមិកំពង់ចាម]] ក៏បរសេះព្រះទីនាំងនោះហែលឆ្លងទឹកតំរង់ទៅ[[តំបន់ដូនម៉ៅ]]ត្រើយខាងកើត ព្រមទាំងទាហានរួមចិត្ដ ២០ នាក់ក៏ហែលតោងសេះនោះទៅដល់ច្រាំងទន្លេម្ខាង សេះនោះក្លាយជានាគមុជទឹកបាត់ទៅ។
===សមរភូមិស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ គ.ស. ១៥២៤===
'''{{Main|សមរភូមិស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ (១៥២៤)}}'''
សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រខត្តិយាចន្ទរាជា ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គលើក[[ពិជ័យសង្គ្រាម]]មកដល់[[ស្រុកឧដុង្គ]]ហើយ ស្ដេចទៅថ្វាយបង្គំព្រះ[[ចេតិយ]] ព្រះ[[បដិមា]] ហើយស្ដេចត្រឡប់មកគង់ព្រះ[[ពន្លា]]វិញ ហើយទ្រង់ត្រាស់ចាត់កងទ័ពជាច្រើន[[កង]]៖
*ឲ្យចៅពញា[[តេជោ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[សំរោងទង]]ជាមេទ័ពមុខកាន់[[ពល]] ២០០០០ នាក់ជា[[ទ័ពស្រួច]]។
*ឲ្យឧកញ៉ា[[មនោមេត្រី]]កាន់ពល ១០០០០ នាក់ជាមេទ័ពស្ដាំ។
*ឲ្យឧកញ៉ារាជាមេត្រី ជាមេទ័ពឆ្វេងកាន់ពល ១០០០០ នាក់។
*ឲ្យឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក”សុខ” កូនចៅពញាមឿង កាន់ពល៣០០០០ នាក់ជាទ័ពមុខ។
*ឲ្យសម្ដេចចៅពញាយសរាជាជាព្រះរាជភគិនេយ្យោជាមេទ័ពហ្លួងឃុំពល ៥០០០០ នាក់ឆ្លងទៅព័ទ្ធពី[[ខែត្រព្រៃវែង]]ស្ទាក់ផ្លូវកុំឲ្យសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅមកសួរគ្នាបាន។ ទើបទ្រង់ចាត់ទ័ពមួយផ្លូវទៀត៖
*ឲ្យឧកញ៉ាឧទ័យធិរាជ ចៅហ្វាយស្រុកអាសន្ទុកជាមេ[[ទ័ពមុខ]]។
*ចៅពញាពេជតេជោ ជាមេទ័ពឆ្វេង។
*ចៅពញា[[ស្រែន្យខាំងហ្វា]]ជាមេកងទ័ពស្ដាំ។
*ចៅពញា[[មន្ដ្រីភក្ដី]]ជាកងទ័ពក្រោយ។
ទាំង ៤ កងឃុំពល ៥០០០០ នាក់លើកជាទ័ពជើងគោកទៅ [[ខែត្រកំពង់សៀម]]ឆ្លងទៅ[[មាត់ឃ្មុង]] និង[[ភ្នំពានជាំង]]ស្ទាក់ផ្លូវកុំឲ្យសម្ដេចចៅពញាកំហែងជា[[ឪពុកក្មេក]] ព្រះស្ដេចកនលើកទៅជួយព្រះស្ដេចកនបាន។ ទើបព្រះអង្គចាត់ទ័ពមួយផ្លូវទៀត៖
*ឧកញ៉ាចក្រី“ទេព” កូនទី៣ ពញាមឿង ឃុំពល ២០០០០ នាក់ជាមេកងទ័ពមុខ។
*ឧកញ៉ាយមរាជឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពឆ្វេង។
*ឧកញ៉ាក្រឡាហោម ឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពស្ដាំ។
*ព្រះអង្គឯងទ្រង់ពល ៤០០០០ នាក់ជាទ័ពហ្លួង។
ឧកញ៉ា[[មហាមន្ដ្រី]] ឃុំពល ៥០០០ នាក់ជាទ័ពបង្កប់ ហើយទ្រង់ត្រាស់ផ្ដាំឲ្យធ្វើតាមគ្រប់ប្រការ។
ព.ស ២០៦៨, គ.ស ១៥២៤, ម.ស ១៤៤៦, ច.ស ៨៨៦ ឆ្នាំ[[វក]] [[ឆស័ក]] សម្ដេចព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា លុះទ្រង់ចាត់ទ័ពស្រេចហើយ ស្ដេចចូលស្រង់ទ្រង់គ្រឿងរង្គសង្គ្រាមយុទ្ធបរិសុទ្ធនូវគ្រឿងកកុធភ័ណ្ឌ ព្រះ[[ហោរា]]ថ្វាយពិជ័យ[[ឫក្ស]]ព្រះរាជគ្រូបុរោហិត ថ្វាយទឹកស័ង្ខ [[ទឹកកុណ្ឌី]] [[ទឹកក្លស់]] ផ្លុំត្រៃស័ង្ខ ក្រុមសុរិយាតូរ្យតន្ដ្រី វាយ[[គង]] ទូង[[ស្គរ]] ខ្ទ័រខ្ទារ ទាំង[[ក្រឡាប្រឹថពី]] ស្ដេចគង់ព្រះរាជយានព្រមដោយនូវ[[ស្វេតច្ឆត្រ]]ស ៩ ជាន់ និងចាមរបៃមន់ សែនត្វាន់ [[ទង់]] [[ឆត្រ]][[លឿង]] [[ខៀវ]] [[ស]]ព្រាតឆ្លុះសសែង ព្រះ[[សុរិយា]]ស្ដេចយាងគង់ព្រះទីនាំងចក្រពត្ដិសារាយអណ្ដែត។ ឯអស់មន្ដ្រីសេនារេហ៍ពលសឹងជិះទូកហ៊ោទូក-ង [[មួង]] យោងពីមុខនៅពីក្រោយតាមអណ្ដាប់អណ្ដោយលើកចេញទៅប្រថាប់ទ័ពនៅ[[ព្រះប្រសប់]]ឈប់ចាំស្ដាប់សូរសព្ទគ្រប់កងដែលលើកទៅ។ ផ្លូវខាងណាទន់នឹងបានទៅជួយខាងនោះ។
រីឯសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា ម្ចាស់ត្រើយខាងកើតដែលទ្រង់ចាត់ឲ្យចៅហ៊្វាកៅនាំគ្រប់គ្រួទៅ ហើយត្រាស់បង្គាប់ចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំង ចៅពញាស្រាល ចៅពញាលំពាំង កេណ្ឌកងទ័ពមកឲ្យរក្សាព្រះនគរបានតែ ១០០០០ នាក់នោះ[[នាយគយ]]ខាង[[ពាមផ្កាយសម្រេច]]១ នាយគយខាងខែត្រព្រៃវែង១ នាយគយខាង[[ពាមរ]]១ ទាំង ៣ មេគយនេះយល់កងទ័ពទាំងបីផ្លូវលើកមកដល់ហើយក៏ភិតភ័យឡើងសេះចូលទៅប្ដឹងសេនាបតីឲ្យយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាត្រាស់ថា យើ! ពញាចន្ទរាជាអញស្មានថាបានផែនដីតែប៉ុណ្ណោះក៏នឹងគិតនៅស្ងៀមរក្សាផែនដី ដោយខ្លួនឯងឲ្យរាស្ដ្ររកស៊ីឲ្យសុខសប្បាយទៅហើយ ឥឡូវរុករានទន្ទ្រានលើកយោធាទាហានតាមមកទៀត។ ខណៈនោះទ្រង់ត្រាស់សេនាបតីទាំង ៤ ឲ្យតឿនពលឡើងរក្សានាទីភាគបន្ទាយ តែកាលពិនិត្យរេហ៍ពលទៅឃើញបានចំនួនបានតែ ១០០០០ នាក់ទ្រង់យល់ថានឹងទប់រក្សាបន្ទាយព្រះរាជវាំងនោះពុំបាន ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យកៀរគ្រួលើកចោល[[បន្ទាយបាសាន]]។ លុះធ្វើដំណើរមក ទ័ពព្រះស្រីជេដ្ឋាក៏មកជួបប្រទះនឹងកងទ័ពចៅពញាសួគ៌ាលោកសុខ កូនពញាមឿង។ ទ័ពទាំងសងខាងក៏បានច្បាំងគ្នាពីព្រឹកលុះថ្ងៃត្រង់ តែពុំទាន់ឈ្នះចាញ់។ ឧកញ៉ាចក្រីទេពកូនទី៣របស់ចៅពញាមឿង និងចៅពញាតេជោ ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រសំរោងទង]]បានដឹងថា ព្រះស្ដេចកន និងមុខមន្ដ្រីរេហ៍ពលរត់ចោលបន្ទាយដូច្នោះហើយ ព្រមទាំងឮសូរ[[កាំភ្លើង]]កំពុងច្បាំងគ្នាយ៉ាងខ្លាំងណាស់ទៀត ក៏តឿនកងទ័ពស្រូតតាមទៅហើយបានទាន់កំពុងច្បាំងគ្នា។ មេទ័ពខាងលិចទាំងពីរកងក៏ដេញពលឲ្យចូលជួយច្បាំងប្រកាប់គ្នាយ៉ាង សាហាវ ពលខ្មាំងស្លាប់ជាច្រើន។ មេទ័ពត្រើយខាងលិចព្រួតគ្នាចូលទៅប្រយុទ្ធនឹងព្រះស្ដេចកនទៀត តែស្ដេចកនខំបរពលវាយទំលាយ តែពុំរួចក៏ថយទ័ព និងគ្រប់គ្រួចូលទៅក្នុងបន្ទាយស្រីសឈរវិញ ហើយឲ្យបិទទ្វារបន្ទាយឲ្យរេហ៍ពលឡើងរក្សាបន្ទាយជាមាំមួន។ ឯស្នាព្រះអង្គជាក្មួយព្រះស្ដេចកនឃុំពល ៥០០ នាក់នៅក្រៅបន្ទាយលុះឃើញព្រះស្ដេចកនជាប់[[ចំណង]]ហើយនាំពល ៥០០ នាក់នោះវាយជ្រែកចូលទៅក៏ពុំបាន ទើបស្នាព្រះអង្គជិះសេះបរជាប្រញាប់ទៅជំរាបសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅនៅ បន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរតាមហេតុគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅលុះបានដឹងហើយក៏និយាយនឹងសម្ដេចចៅពញាហែងជាបិតាក្មេកស្ដេចកន និងឧកញ៉ាចក្រីជាមាព្រះស្ដេចកន ពញាស្នងធ្នឹមព្រះនគរ“ផាលង់” ជាប្អូនថ្លៃព្រះស្ដេចកនថាឲ្យទៅត្រួតបន្ទាយឲ្យមាំមួនកុំឲ្យធ្វេសប្រហែស។ កាលមន្ដ្រីទាំង ៣ នាយទទួលពាក្យហើយ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅក៏ឡើងជិះសេះនាំពល ៥០០០០ នាក់លើកស្រូតទៅជួយព្រះស្ដេចកន។ លុះឃើញទ័ពខាងលិចកំពុងចោមបន្ទាយដូច្នោះ ក៏បរពលវាយជ្រែកចូលទៅ។ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាព្រះស្ដេចកននៅលើក្បាលបន្ទាយឃើញមានកងទ័ពវាយចូលមកអរណាស់ក៏នាំចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំង ចៅពញាស្រាល ចៅពញាលំពាំង វាយជ្រែកចំណោមចេញទៅ តែវាយបាន ៣ ថ្ងៃហើយក៏នៅតែចេញពុំរួច។ ឯសម្ដេចព្រះឧត្ដមបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជាធិរាជ ព្រះអង្គលើកទ័ពចេញទៅដល់[[ភូមិស្វាយឫស្សីស្រុក]] ហើយទ្រង់ជ្រាបថា មេទ័ពទាំងបីចោមបន្ទាយព្រះស្ដេចកន ៣ ថ្ងៃហើយពុំបែកចាប់ខ្លួនពុំបានពុំទាន់ឈ្នះចាញ់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ប្រើ[[សម្ដេចចៅហ៊្វាទឡ្ហៈ]]ឲ្យលើកទ័ពទៅជួយថែមទៀត ហើយព្រះអង្គលើកទ័ពទៅតាំងបន្ទាយឈប់ទ័ពនៅ[[ទន្លេបិទ]] [[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]]។ ស្រេចហើយទ្រង់ចាត់ឧកញ៉ាមហាមន្ដ្រីឲ្យឃុំពល ១០០០០ នាក់ឲ្យលើកទ័ពចេញទៅបង្កប់ក្នុង[[ព្រៃរំលោង]]ប្របផ្លូវចង្អៀត ទ្រង់ផ្ដាំថា បើឃើញទ័ពអា[[ខ្មាំង]]លើកទៅជួយ ឬលើករត់ចេញពីបន្ទាយមកឲ្យលើកទ័ពទៅបោះស្កាត់ពីមុខវាចាប់វាឲ្យបានកុំឲ្យអាខ្មាំងរត់រួច។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ព្រះសុទត្ដឲ្យឃុំពល[[កាំភ្លើងតូច]] ២៥០ នាក់ឲ្យទៅបង្កប់ចាំមើលឃើញកងទ័ពខ្មាំងចុះចូលក្នុងផ្លូវរំលោង ហើយទ្រង់ផ្ដាំថាឲ្យព្រួតគ្នាបាញ់កុំឲ្យអាខ្មាំងរត់រួច ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យឧកញ៉ា[[មហាទេព]]ឲ្យឃុំពល ៤០០ នាក់ទៅពួនចាំមើលលើភ្នំពានជាំងថា បើឃើញខ្មាំងសត្រូវចូលមកដល់ឲ្យព្រួតគ្នាបាញ់កាំភ្លើងធំ និងព្រួតគ្នាប្រមៀលដុំថ្មទំលាក់ឲ្យត្រូវពួកខ្មាំងចាប់ខ្មាំងឲ្យបាន។ មេកងទាំងបីក៏ថ្វាយបង្គំលាធ្វើតាមត្រាស់បង្គាប់។
ចៅពញាតេជោ មេទ័ពខាងលិចយល់ទ័ពខ្មាំងវាយផ្ទប់ទាំងសងខាងនឹងទ្រាំទៅមុខមិនបាន ទើបស្រែកឲ្យពលបើកផ្លូវឲ្យខ្មាំងចេញទៅ។ ឯព្រះស្ដេចកនយល់ឃើញដូច្នោះហើយ ក៏នាំរេហ៍ពលចេញពីបន្ទាយទៅទំលាយទ័ពដែលព័ទ្ធចេញទៅបាន។ ក្នុងគ្រានោះ មេទ័ពទាំងបីកងក៏ដេញពលសត្រូវចាក់កាប់សំលាប់ពលខ្មាំងសត្រូវអស់ជាង ១០០០០ នាក់។ ស្ដេចកន និងចៅហ៊្វាកៅខំបរពលស្រូតរូតឆ្លងទន្លេតូចទៅតាមផ្លូវ[[មេសព្រះចន្ទ]]កាត់តំរង់ទៅក្រុងពិជ័យព្រៃនគរ។ ពេលនោះ [[សម្ដេចចៅពញាបែន]] មេទ័ពខាងលិចលើកទៅប្រទះនឹងទ័ពខាងកើតដែលបែកខ្ចាត់ខ្ចាយដូច្នោះ ក៏បរពលឲ្យចូលកាប់ចាក់សត្រូវអស់ជាច្រើន ហើយសម្ដេចបែនជិះសេះរាំដាវបរដេញទៅទាន់សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ។ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅឲ្យព្រះស្ដេចកនបរសេះរត់ទៅមុន ឯចៅហ៊្វាកៅបែរមកប្រកាប់ប្រចាក់គ្នាមួយស្របក់ តែទទួលជាពេលនោះ សេះសម្ដេចចៅពញាបែនស្រុតជើងក្នុង[[អន្លង់]] សម្ដេចបែនក៏ធ្លាក់អាវុធពីដៃ ដូច្នេះសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅយល់បានការហើយ ក៏ពួយមួយ[[លំពែង]]ទៅត្រូវសម្ដេចពញាបែនធ្លាក់ពីសេះស្លាប់មួយរំពេច។ ឯមេទ័ពខាងលិចទាំងបីកងលើកទៅដល់ក៏បរពលចូលច្បាំង។ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅឃើញទ័ពខាងលិចច្រើនលើសលប់កំលាំងក៏បរសេះរត់ទៅតាមព្រះស្ដេចកនកំពុងរត់ក្នុងផ្លូវរំលោង លុះឃើញសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅមកដល់ហើយក៏នាំស្រូតទៅ។ រំពេចនោះឧកញ៉ាមហាមន្ដ្រី យល់ទ័ពខ្មាំងនៅក្នុងរំលោង ហើយក៏បរពលស្កាត់ស្ទាក់ពីមុខភ្លាម។ ទ័ពខ្មាំងនឹងវាយទំលាយទៅក៏ពុំរួចនឹងងាកឆ្វេងស្ដាំក៏ពុំបាន ព្រោះទើសច្រាំងខ្ពស់ណាស់ និងថយក្រោយក៏ពុំបានឡើយ ហើយកងទ័ពពីក្រោយក៏ដេញមកដែរ។ [[ឃុនហ្លួង]]ព្រះស្ដេចកនភ័យណាស់ ទើបប្រឹក្សានឹងសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅថា យើងម្ដងនេះនឹងរត់ទៅខាងណាក៏ពុំបាន ព្រោះសងខាងមានច្រាំងខណ្ឌខាងមុខមានគេបោះស្កាត់ខាងក្រោយទ័ពគេដេញនឹងជ្រែកទៅខាងណាក៏ពុំរួចដែរ យើងមុខជាស្លាប់នៅទីនេះពុំខាន។ និយាយរួចហើយហើយស្ដេចកន ក៏ក្រាបយំលើខ្នងសេះ។ សម្ដេចកៅយល់ដូច្នោះហើយ ក៏ចាប់ដៃទាញឡើងហើយថាបើមាស្លាប់សុំក្មួយស្លាប់តាម។ បើមាមានជីវិតរស់ទេ ក្មួយនឹងភ័យខ្លាច វាថ្វីថាហើយចៅហ៊្វាកៅក៏បោលសេះទំលាយចេញទៅ។ ឯព្រះសុទត្តយល់ទ័ពខ្មាំងជាប់ចំណោមហើយក៏បរពលកាំភ្លើង ២៥០ នាក់ទៅឈរបាញ់ពីមាត់ច្រាំងត្រូវពលខ្មាំងស្លាប់ជាច្រើនណាស់។ សម្ដេចកៅយល់ដូច្នោះហើយក៏ស្រែកប្រកាសថា បើយើងមិនខំប្រឹងគង់នឹងស្លាប់គ្រាប់កាំភ្លើងគេទាំងអស់ជាមិនខាន យើងស៊ូចូលទៅប្រកាប់ បើស្លាប់នឹងប្រយុទ្ធគេយើងក៏មាន[[កេរ្តិ៍ឈ្មោះ]]ដែរ បើរស់យើងក៏រស់បានរួចទៅដល់បន្ទាយជួបប្រពន្ធកូនជាមិនខាន។ ឯអស់ពួក[[ខ្មាំង]]ស្ដាប់ឮអស់ហើយក៏ចូលចិត្ដពួតដៃគ្នាចូលវាយទំលាយទ័ពមុខត្រាតែរួចចេញមកនៅសល់តែមនុស្ស ៥០០០ នាក់ក្រៅពីនោះស្លាប់អស់។ កងទ័ពទាំងនោះក៏ខំស្រូតរូតរត់ទៅដល់ច្រកចង្អៀតផ្លូវភ្នំពានជាំងអស់កំលាំងណាស់ក៏នាំគ្នាឈប់ដាំបាយស៊ី។ ឧកញ៉ាមហាទេពឃើញហើយក៏ប្រមៀលដុំថ្មបាញ់កាំភ្លើង [[ធ្នូ]] [[ស្នា]]ត្រូវពួកស្ដេចកនស្លាប់ជាច្រើននាក់ទៀត។ ព្រះស្ដេចកន និងចៅហ៊្វាកៅព្រមទាំងពលទាហាន ៥០០០ នាក់នាំគ្នារត់ទៅទៀត។ ឧកញ៉ាមហាទេពដេញតាមទៅឃើញច្រកចង្អៀតណាស់ ក្រែងចាញ់កលឧបាយសត្រូវក៏វាយស្គរហៅពលថយមកជួបនឹងកងទ័ពទាំង ៥ កងវិញហើយនាំគ្នាទៅក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជាសូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ទ្រង់ត្រាស់ថា៖ សម្ដេចចៅពញាបែនស្លាប់ចាប់ខ្មាំងមិនបាន ហើយទ្រង់ស្ដាយណាស់ ទ្រង់មានព្រះបន្ទូលថា ចៅពញាបែនមិនគួរជាស្លាប់ក្នុងដៃអាខ្មាំងឡើយ។ ទ្រង់ព្រះពិរោធនឹងពួកអាខ្មាំងណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យឧកញ៉ា[[យមរាជព្រំ]] (សួស) ឃុំពល ២០០០០ នាក់ទៅវាយ[[បន្ទាយពិជ័យនគរ]] ឧកញ៉ាវាំងឃុំពល ២០០០០ នាក់ទៅវាយទិសខាងលិច ឲ្យសម្ដេចព្រះភគិយ្យោយសរាជាជា[[កែវនាយក]]មេទ័ពធំត្រួតត្រាលើមេទ័ពទាំងអស់។ មេទ័ពទាំងបីកងក៏លើកពលចោមបន្ទាយតាមត្រាស់បង្គាប់រៀងៗខ្លួនពុំមានធ្វេសប្រហែសឡើយ។ (សាស្ដ្រាទាំងប៉ុន្មាននិយាយថា ព្រះបរមខិត្ដិយាមហាចន្ទរាជាឲ្យលើកទ័ពទៅប្រាំកង តែរាប់ឈ្មោះមេទ័ពឃើញតែបីកង)។
សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅដែល នាំព្រះស្រីជេដ្ឋាព្រះស្ដេចកនរត់ទៅនោះលុះរត់ទៅដល់បន្ទាយហើយ ក៏រួបរួមនឹងសម្ដេចចៅពញាហែង ចៅពញា[[ចក្រី]] និងចៅពញា[[ស្នងធ្នឹមព្រះនគរ]][[ជាលន់]]នឹងចៅពញាវាំង ចៅពញាស្រាល ចៅពញាលំពាំងតាំងឲ្យត្រួតត្រារក្សាពុំហ៊ានធ្វេសប្រហែសទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ។ មេទ័ពទាំងបីកងខាងព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា លុះលើកទៅដល់បង្គាប់ពលឲ្យឡើងក្បាលបន្ទាយខាងសត្រូវអត់មានបង្អែបង្អង់ឡើយ។ ពួកពលខ្មាំងក៏ពួយនឹងលំពែង បាញ់នឹងកាំភ្លើង ប្រមៀលដុំថ្មទំលាក់មកត្រូវអស់រេហ៍ពលមេទ័ពខាងលិចបណ្ដាលឲ្យស្លុតស្លាប់អស់ជាច្រើន។ មេទ័ពខាងលិចយល់ថា ទ្រាំពុំបានហើយក៏វាយស្គរបរពលថយមកវិញ មេទ័ពខាងលិចព្យាយាមបរពលឲ្យចូលចោមបន្ទាយព្រះស្ដេចកនឥតមានឈប់ឈរ តែឡើងបន្ទាយនោះពុំបានត្បិតបន្ទាយនោះធំហើយខ្ពស់ណាស់។
===លបធ្វើគតព្រះស្ដេចកនលើកទី២===
ក្នុងថ្ងៃមួយនោះ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា ព្រះហត្ថាម្ខាងកៅទណ្ឌ ព្រះហត្ថាម្ខាងទ្រង់នូវធ្នូ ២៥ ស្ដេចនាំអ្នកព្រះម្នាងជាលែង និងព្រះស្នំក្រមការយាងព្រះបាទាតាមផ្លូវថ្នល់ទៅថ្វាយបង្គំព្រះ[[អរហន្ដធាតុ]]នៅ[[វត្ដព្រះធាតុ]]តាមសព្វដង។ ព្រះរាជកិច្ចនោះដឹងដល់ឧកញ៉ាយមរាជសួស (ព្រំ)ជាមេទ័ពហ្លួងខាងលិច ទើបមេទ័ពនេះក៏ចាត់កងទ័ពកាំភ្លើងតូច ១០០ នាក់ឲ្យទៅបង្កប់ចាំក្នុងព្រៃដើម្បីលបលុកព្រះស្ដេចកន។ លុះព្រះស្រីជេដ្ឋាទៅដល់ទាហានកាំភ្លើងដែលឧកញ៉ាយមរាជសួស (ព្រំ) ចាត់ទៅនោះក៏បាញ់ត្រូវដាច់ព្រះពស្ដ្រសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា ៥ គ្រាប់។ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទ្រង់ទាញកៅទណ្ឌបាញ់ទៅវិញបាញ់ម្ដងចេញទៅ ៥ ព្រួញបាញ់ ៥ ដងត្រូវជា ២៥ ព្រួញបណ្ដាលឲ្យស្លាប់ពលឧកញ៉ាយមរាជសួស (ព្រំ) ២៥ នាក់ ទ័ពសល់ពីនោះមិនហ៊ានតទៅទៀត ក៏បែករត់ទៅប្ដឹងឧកញ៉ាសួសវិញតាមដំណើរគ្រប់ប្រការ។ ខណៈនោះសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាក៏នាំព្រះស្នំក្រមការត្រឡប់ទៅបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរវិញ ហើយទ្រង់ឲ្យតែងព្រះរាជសារ ហើយចាត់ឧកញ៉ា[[មហាមន្ដ្រីទេព]]ឲ្យអញ្ជើញព្រះរាជសារនោះទៅថ្វាយព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជាសូមទ្រង់ជ្រាប។ រាជទូតក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំលាអញ្ជើញព្រះរាជសារទៅដល់សេនាបតី សេនាបតីនាំចូលទៅថ្វាយព្រះបរមបពិត្រ។ ព្រះបរមបពិត្រស្ដេចទ្រង់អាល័ក្សថ្លែងសេចក្ដីតាមព្រះរាជសារថា យើងជាម្ចាស់ផែនដីទិសខាងកើតមានព្រះរាជសារសុំឲ្យបញ្ឈប់សង្គ្រាមដើម្បីរាស្ដ្រធ្វើស្រែ ម្ចាស់ផែនដីខាងលិចក៏ព្រមហើយ។ ឥឡូវនេះហេតុអ្វីម្ចាស់ផែនដីទិសខាងលិចដែលធ្វើជាព្រះមហាក្សត្រធំ ហើយស្ដេចមកស្រដីគ្មានពាក្យសត្យសោះគឺថាឲ្យពលទាហានទៅលបបាញ់យើង ធ្វើដូចទ័ពចោរប្លន់ដូច្នេះ? ព្រះបាទព្រះបរមបពិត្រខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ទ្រង់ពិរោធនឹងកងទ័ពដែលទៅលួចបាញ់នោះពន់ប្រមាណ។ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសួររកមុខទៅឃើញថា ឧកញ៉ាយមរាជសួស (ព្រំ) ឲ្យកងទ័ពទៅលបបាញ់ ទើបសេនាទាហានក្រុមរក្សាព្រះអង្គចាប់យកឧកញ៉ាយមរាជសួស (ព្រំ) ទៅសំលាប់ភ្លាម។ ឧកញ៉ាយមរាជស្លាប់ ហើយគ្មាននរណាហ៊ានកប់សោះលុះខ្មោចយមរាជហើមស្អុយ ទ្រង់ជ្រាបហើយក៏ត្រាស់បង្គាប់ប្រោសអនុញ្ញាតឲ្យញាតិសន្ដានយកខ្មោចនោះទៅធ្វើបុណ្យ រួចត្រាស់បង្គាប់ឲ្យបញ្ជូនកងទ័ពដែលនៅសេសសល់ ៧៥ នាក់នោះជាពលរក្សាផ្នូរខ្មោចឧកញ៉ាយមរាជ ហេតុនេះហើយបានជាជាប់មានពលសំរាប់[[ងារ]]យមរាជនោះរៀងមក។ ឯទីដែលឧកញ៉ាយមរាជស្លាប់ហើមនោះ អ្នកស្រុកហៅថា ភូមិយមរាជហើម តែយូរៗមកក៏ហៅ[[ភូមិហើម]]រៀងមកទល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ឯព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា គ្រាដែលឈប់សង្គ្រាមនោះ ព្រះអង្គតាំងបន្ទាយនៅ[[ភូមិក្ដុល]] មានរេហ៍ពលសំរាប់ការពារបន្ទាយ ១០០០០ នាក់ ហើយព្រះអង្គទុកតែសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យយសរាជា កែវនាយក និងសេនាទាហាន ៤០០០ នាក់ឲ្យនៅរក្សាបន្ទាយ។ ឯព្រះអង្គ និងរេហ៍ពល ៦០០០ នាក់យាងត្រឡប់ទៅខែត្រពោធិ៍សាត់វិញ ហើយព្រះអង្គឲ្យឈ្មោះបន្ទាយដែលព្រះអង្គគង់នោះហៅថា [[បន្ទាយមានជ័យ]] វិញ។
===ការឡោមព័ទ្ធបន្ទាយស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ (១៥២៥)===
'''{{Main|សមរភូមិស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ (១៥២៥)}}'''
និយាយអំពីសម្ដេចស្រីជេដ្ឋា ព្រះអង្គគ្រងពិជ័យព្រៃនគរនោះវិញ លុះដល់ខែមិគសិរ បុស្ស ហើយទ្រង់គិតថា ទ្រង់នឹងធ្វើសង្គ្រាមយកជ័យជំនះលើសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាក្នុងគ្រានេះឲ្យខាងតែបាន ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ចៅហ៊្វាកៅ សម្ដេចចៅពញាហែង ចៅពញាស្នងធ្នឹមព្រះនគរ ចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំង ចៅពញាស្រាល និងចៅពញាលំពាំងជាសេនាបតីឲ្យកេណ្ឌរេហ៍ពលបាន ១៥០០០ នាក់មកសមហាត់ឲ្យស្ទាត់ ហើយនឹងយកទៅវាយបន្ទាយក្ដុលវិញ។ បើមានជ័យជំនះហើយ ទ្រង់នឹងលើករហូតដល់បន្ទាយមានជ័យ ([[ពោធិ៍សាត់]]) សំរេចផែនដីក្នុងឆ្នាំនេះឲ្យបាន។ សេនាបតីទាំងប្រាំមួយនាក់ ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅចាត់សំបុត្រឲ្យកេណ្ឌមកគ្រប់គ្រាន់តាមព្រះបន្ទូលពិសេស។ សេចក្ដីដែលកេណ្ឌរេហ៍ពលមកសមហាត់នេះឮសូរសព្ទទៅដល់សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោយសរាជាជាកែវនាយកទើបទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សានឹងឧកញ៉ា[[យោធានរិន្ទទេព|ចក្រីទេព]] ឧកញ៉ា[[សួគ៌ាលោកសុខ]] កូនពញាមឿង និង[[សម្ដេចចៅពញាកែវ]] ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]] ចៅពញាតេជោនោះអស់នាយកងទ័ពថា ពលគេដល់ទៅ១៥០០០០ នាក់ ពលយើងមានតែ ៤០០០ នាក់ដូច្នោះនឹងគិតដូចម្ដេចកើត។ វេលានោះ ឧកញ៉ាចក្រី ចៅពញាសួគ៌ាលោកសុខ កូនពញាមឿងយកសេចក្ដីក្រាបទូលពលយើងសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ ទ្រង់ឲ្យបន្ថយអស់ទៅហើយ បើយើងនឹងទៅកេណ្ឌថែមទៀត ក្រែងពុំទាន់ តែកាលបិតាទូលព្រះបង្គំលោតអន្លង់សំលាប់ខ្លួនទៅកេណ្ឌទ័ពបិសាចឲ្យជួយធ្វើការនោះ បានផ្ដាំទុកនឹងចៅពញាចន្ទ [[មេស្មឹង]]ជា[[ភឿន]]ថា បើម្ចាស់ផែនដីមានសេចក្ដីទ័លធុរៈដូចម្ដេច កុំឲ្យស្ដេចមានបន្ទូលផ្ទាល់ថាឲ្យមេស្មឹងនិយាយឆ្លងព្រះបន្ទូល លោកនឹងកេណ្ឌទ័ពបិសាចមកជួយឲ្យបានសំរេច។ ឥឡូវការណ៍យើងក៏ប្រទាលខ្លួនណាស់ហើយ គួរយើងធ្វើតាមបណ្ដាំនោះល្បងមើល សម្ដេចព្រះភគិនេយ្យោយសរាជាជាកែវនាយកទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យចៅពញាចន្ទ មេស្មឹង ចូលមកត្រាស់ប្រាប់ដូនកូនពញាមឿងពីរនាក់យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូល។ ខណៈនោះ ពញាចន្ទ មេស្មឹងទទួលព្រះបន្ទូលពិសេសហើយក៏ឲ្យធ្វើ[[រោងរាជវ័តិ]] និង[[ឆត្រ]] [[គ្រឿងសក្ការៈបូជា]] ស្លៀកសស្រេចហើយ ក៏ចូលទៅក្នុងរោងរាជពិធីឧទ្ទិសដល់ខ្មោចពញាមឿងថាសុំឲ្យពញាជួយឲ្យបានសំរេចដូចជួយការណ៍ក្នុងខែត្រ ពោធិ៍សាត់។ ក្នុងគ្រានោះបិសាចពញាមឿងចូលសណ្ឋិតនឹង[[មេស្មឹង]] ហើយប្រាប់កូនទាំងពីរថាឲ្យយកចំបើងចងជារូបមនុស្សឲ្យកាន់ប្រឆេះឲ្យពួកពលចេះតែតាំងហ៊ោបាញ់កាំភ្លើងពីចំងាយទៅសុំយើងកេណ្ឌទ័ពបិសាចទៅជួយឲ្យសំរេច។ វេលានោះកូនពញាមឿងទាំងពីរនាក់ លុះដល់ពេលយប់ហើយឲ្យរេហ៍ពលយកចំបើងចងជារូបមនុស្សរួចចងប្រឆេះនៅរូបចំបើងនោះយកទៅដាក់នៅ[[ក្បាលត្រោក]]ជុំវិញបន្ទាយព្រះស្ដេចកន។ ឯបិសាចពញាមឿងក៏កេណ្ឌឲ្យតាំងហ៊ោបីដូចគេប្លន់យកបន្ទាយ។ ទ័ពស្ដេចកនឮហើយ ក៏តាំងតែបាញ់[[កាំភ្លើង]] [[ធ្នូ]] [[ស្នា]]ចោលដុំថ្មពីក្នុងបន្ទាយមកជាច្រើនរាត្រី។ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅធ្វើតែដូច្នោះ ១៥ រាត្រី។ កងទ័ពក្នុងបន្ទាយបាញ់អស់[[ព្រួញ]] ធ្នូ ស្នា នឹងជិតអស់ទាំងគ្រាប់[[រំសេវ]]លុះដល់យប់គំរប់ ១៥ នោះស្រាប់តែឮតាំងហ៊ោទូងស្គរក្រោមដី និងលើអាកាសដូច[[រន្ទះ]] កក្រើកទាំងព្រះធរណី [[ធូលី]]ក៏បក់បោកចូលភ្នែក។ អស់សេនាទាហានទ្រាំពុំបានក៏បើកទ្វារបន្ទាយខាងកើត ហើយរត់ទៅទិសអាគ្នេយ៍ប៉ងទៅ[[ខែត្ររោងដំរី]]ដើម្បីទៅពឹងប្រទេស[[ចាម]]ឲ្យជួយ។ កងទ័ពបិសាចបណ្ដាលអាត្មាឲ្យឃើញកងទ័ពឈរតាំងហ៊ោតាមផ្លូវថ្នល់ដល់ទៅខែត្ររោងដំរីនោះ។ ឯព្រះស្ដេចកន សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ ចក្រី និង[[ស្នងធ្នឹមព្រះនគរ]][[ជាលន់]]នាំ[[អ្នកម្នាងជាលែង]]រត់ចេញតាមទ្វារ[[ប៉ម]]ទិស[[ឦសាន]]ដើម្បីទៅទិសខាងជើងកាត់ស្រុក[[លាវ]]។
លុះទៅដល់ព្រៃមួយអន្លើឲ្យបោះទ័ពបង្អង់នៅទីនោះ យូរទៅជាប់ឈ្មោះបង្អង់យារៗមក ហៅ[[ហូរជើងវាំង]]។ ទីនោះជាព្រៃគគីរមានដើមគគីរជាច្រើន ព្រះស្ដេចកនឃើញដើមគគីរមួយធំក្រៃលែងឲ្យបាំងស្រមោលវាស់លមើលឃើញ ២៤ [[ព្យាម]] [[សំណុំ]] ៩ ព្យាម ទើបព្រះស្ដេចកនប្រឹក្សានឹងអស់មន្ដ្រីនាយកងទ័ពថា ចៅពញាចន្ទរាជាមានទូក[[សារាយអណ្ដែត ចង្ហាន់ហុយ|សារាយអណ្ដែត]]វែងតែ ១៨ ព្យាម ទើបព្រះស្ដេចកននឹងអស់មន្ដ្រីនាយកងទ័ពថា ចៅពញាចន្ទរាជាមានទូកសារាយអណ្ដែតវែងតែ ១៨ [[ព្យាម]]។ ដូច្នោះគួរយើងឲ្យកាប់ដើម[[គគីរ]]ធ្វើទូកឲ្យបានជាស្រេច ហើយនឹងឲ្យរាជសារទៅបបួលចៅពញាចន្ទរាជាអុំភ្នាល់ដាក់ព្រះនគរ។ បើមិនភ្នាល់ យើងនឹងឲ្យរេហ៍ពលតាំងហ៊ោចំអកចំអន់ឲ្យឈឺចិត្ដ។ បើហ៊ានអុំភ្នាល់ទូកយើងវែងជាងដល់ទៅ ៧ ព្យាមនោះគង់មានជ័យជំនះដោយងាយបាន។ គិតព្រមព្រៀងគ្នាហើយ ស្ដេចកនក៏ឲ្យរេហ៍ពលកាប់ដើមគគីរនោះចាំងលុងបានជាទូក-ងមួយវែង ២៥ ព្យាម [[ទទឹង]] ១២ ហត្ថទើបឲ្យឈ្មោះ[[ព្រៃគគីរ]]នោះហៅថា ព្រៃគគីររៀងមក។ ឯទូកដែលកាប់បាននោះសិតពុំទាន់រួច ហើយស្ដេចកនឲ្យអូសយកទៅធ្វើនៅឯបន្ទាយសង់រោង និងសិតទូកនោះ ហើយឲ្យសាងព្រះ[[ចេតិយ]]មួយគិតនឹងយកបន្ទាយសាងថ្មីនេះជាមហានគរ។ កំពុងតែសាងព្រះចេតិយធ្វើបន្ទាយ នឹងសិតទូកនោះ កងទ័ពបិសាចក៏តាមទៅសំដែងឫទ្ធិតាំងហ៊ោឮសូរសព្ទដូចជា[[ស្គរ]][[រន្ទះ]]ទាំងផែន[[ប្រឹថពី]]។ ស្ដេចកន ចៅហ៊្វាកៅ និងអស់នាយកងទ័ពមើលមិនឃើញច្បាំងពុំកើត ឃើញប្លែកអស្ចារ្យណាស់ទ្រាំពុំបានក៏នាំគ្នារត់ពីទីនោះទៅទៀត។ ស្ដេចកន សម្ដេចកៅ សម្ដេចចៅពញាហែងរត់បែកគ្នាទៅចុងម្ខាង ឯអ្នកម្នាងជាលែង និង[[ចក្រីនី]]រត់បែកផ្លូវទៅទិសខាងត្បូងទៅដល់[[ភូមិគោកស្រុក]] ហើយទីដែលបែកផ្លូវនោះជាប់ហៅ[[ភូមិនាងឃ្វាង]]ផ្លូវយារៗមកហៅថា[[ភូមិស៊ាងឃ្វាង]]។ ក្រោយមកអ្នកម្នាងជាលែងរត់ទៅទៀតចូលព្រៃលេចវាលគិតថា ក្រែងស្ដេចកនតាមរកខ្លួនពុំឃើញក៏កាត់សក់ចងនឹងមែកឈើនោះប្រាថ្នាឲ្យស្ដេចកនឃើញហើយតាមរកបានជាជាប់ហៅ[[វាលចងសក់]]ដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ តមកទៀតនាងដើរហួសទៅទៀតត្រូវថ្ងៃក្ដៅណាស់ ខណៈនោះមានសត្វ[[ខ្លែង]]មួយហ្វូងចំកាង[[ស្លាប]] ហើរបាំងពីលើមិនឲ្យក្ដៅ លុះមានគេទៅនៅភូមិនោះក៏ជាប់ឈ្មោះហៅថា [[ភូមិបង្ហើរខ្លែង]]។ នាងដើរហួសទៅទៀត ឃើញត្រពាំងមួយទឹកថ្លាល្អ នាងក៏ចូលទៅកក់ក្បាលនៅទីនោះ លុះមានគេទៅនៅភូមិបានជាប់ឈ្មោះហៅថា [[ភូមិស្រែកក់]]រៀងមក។ នាងដើរទៅទៀតមានអូរមួយនឹងដើរឆ្លងមិនរួចនាងបន់ដល់[[អ្នកតាបង់បត់]]សុំឲ្យមានទូកឆ្លង ពេលនោះអ្នកតាបង់បត់តំណែងជាក្រពើមួយឲ្យនាងដើរជាន់ឆ្លងទៅក្រពើនោះប្រែក្លាយទៅជាក្រពើថ្មរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ គេហៅថា[[ភូមិភាគក្រពើ]]រៀងមក។ នាងដើរហួសទៅទៀតរោយជើងដើរពុំរួចអស់កងទ័ពសុំពរនាងនៅទួលនោះ សព្វថ្ងៃនេះជាប់ហៅថា [[ទួលសុំពរ]]។ លុះដើរទៅទៀត នាងសួសជាមាតានាងជាលែង រោយជើងដើរមិនរួច ចៅពញាចក្រីនីឲ្យយកសំពត់ធ្វើអង្រឹង ហើយយកដងផ្គាក់ធ្វើស្នែង សព្វថ្ងៃនេះជាប់ឈ្មោះហៅថា [[ព្រែកដងផ្គាក់]]។ តពីនេះទៅទៀតដល់វាលមួយអន្លើ ធ្លាក់[[ខ្នើយ]]នាងសួសពី[[អង្រឹង]]បានជាជាប់ឈ្មោះហៅថា [[វាលជ្រុះខ្នើយ]]។ លុះទៅដល់អូរមួយអន្លើ ចោលស្នែងដែលសែងនាងសួសនោះទៅក្នុងអូរនោះសព្វថ្ងៃគេហៅថា [[អូរចោលស្នែង]]។ ក្នុងស្រុកត្បូងឃ្មុំនោះមាន[[អុងម៉ុង]]ពីរ (ដូចដែលយើងបានពណ៌នារួចមកហើយក្នុងដើមនេះ) អ្នកស្រុកសន្មតហៅថា អុងម៉ុងព្រះមហោសថ។ អុងម៉ុងតូចនោះមានទំហំ ៧ ហត្ថបួនជ្រុង អុងម៉ុងធំនោះ មានទំហំ ១៣ [[ហត្ថ]]បួនជ្រុង។ ទឹកដែលហូរលើអុងម៉ុងនោះធ្លាក់ទៅលើ[[ព្រែកឆ្លូង]]ឆ្ពោះត្រង់ទៅស្រុក[[យួន]]។ លុះពេលសែងនាងទៅដល់អុងម៉ុងនោះសំរាកមួយសន្ទុះ នាងទៅពួនក្នុងហោងតូច សព្វថ្ងៃនេះគេហៅ អុងម៉ុងតូចនោះថា [[ហោងពលសែង]]។ លុះឃើញថាស្ងប់ស្ងាត់គ្មានកងទ័ពលើកតាមទេ នាងនាំបក្សពួកទៅដល់ហោងអុងម៉ុងធំនោះ នាងសួសទាំងកូន និងម្ដាយចូលទៅពួនក្នុងអុងម៉ុងនោះ សព្វថ្ងៃគេហៅថា [[ហោងពួន]]។ ពួកនេះហួសទៅខាងកើតបានជួបជុំព្រះស្ដេចកន សម្ដេចកៅ។ ស្ដេចកនជំនុំគ្នានឹងធ្វើបន្ទាយទៀត តែធ្វើមិនកើត លុះមានគេទៅនៅភូមិនោះជាប់ឈ្មោះថា[[ភូមិស្រែបន្ទាយ]]។ រត់ពីនោះទៅទៀតដល់វាលមួយវែងបណ្ដោយទៅខាងកើត ក្រោយមកមានគេទៅនៅស្រែ សព្វថ្ងៃនេះជាប់ហៅឈ្មោះ[[ភូមិស្រែវែង]]។ រត់ទៅទៀតច្រឡំផ្លូវលោជាគេចទៅឦសានព្រៃដែលមក។ ក្រោយមកមានគេទៅនៅសព្វថ្ងៃនេះហៅថា [[ភូមិរលា]] រៀងមក។ បក្សពួកស្ដេចកននាំគ្នារត់ទៅទិសខាងកើតទៀតជួបនឹង[[ស្វាស]]មួយ ស្វានោះ ក៏បេះផល្លានុផលទំលាក់មកឲ្យក្រោយមកគេទៅរានភូមិនៅសព្វថ្ងៃនេះជាប់ជាភូមិស្វាស។ រត់ទៅឯកើតទៅទៀត ដល់ចំការពោតមួយអន្លើ ម្ចាស់ចំការឈ្មោះថៅកែ យក[[ពោត]]មកថ្វាយស្ដេចកន ហើយស្ដេចកនឲ្យពរថាឲ្យរកស៊ី[[កើតកាលវាលគុម្ព]]។ លុះក្រោយមកមានគេទៅនៅគេហៅថា [[ភូមិជីកែ]] រៀងមក។ រត់ទៅទិសខាងកើតស្ដេចនឹងនាងអស់កំលាំងណាស់ អស់ពួកពលឃើញថ្មមួយដុំចាំងធ្វើជា[[គ្រែ]] [[បណ្ដោយ]] ៦ ហត្ថ កំពស់ ១ ហត្ថ ទទឹង ៣ ហត្ថថ្វាយស្ដេចផ្ទុំលុះក្រោយមកមានគេទៅរាន ភូមិនៅគេហៅ [[ភូមិថ្មគ្រែ]]។ ឯសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ ចៅពញាចក្រីនី ចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំង ៤ នាយនេះកាលភ័យពេកក៏រត់បែកគ្នា ចូលទៅ[[ខែត្របាភ្នំ]] [[មឿងរមាសហែក]]មានស្ម័គ្របក្សពួក ២០០ នាក់។ វេលានោះកងទ័ពនាយទាំង ៤ បានប្រទះនឹងចៅពញាសួគ៌ាលោកសុខ កូនពញាមឿង កងទ័ពទៅដេញរត់ទៅទៀត។ ឯស្ដេចកនឃ្លានបាយណាស់ ក៏ឈប់ឲ្យដាំបាយ តែដាំពុំទាន់ឆ្អិន ទ័ពគេទៅដល់ក៏រត់ទៅចោលបាយនៅទីនោះទាំងបាយឆៅផង។ លុះកងទ័ពចៅពញាសួគ៌ាលោកទៅដល់ក៏យកបាយឆៅនោះស៊ី ក្រោយមកទៀតមានគេទៅរានភូមិនៅគេ ហៅ [[ភូមិបាយឆៅ]]រៀងមក។ ឯនាយកងទ័ពខ្មាំងទាំង ៤ នាក់ឃើញត្រឡាចផ្លែក្នុងព្រៃក៏បបួលគ្នាបេះ។ កំពុងតែបេះនោះទ័ពគេទៅដល់ចាក់កាប់សំលាប់ចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំង ហើយទ័ពដែលនៅសល់ក៏បែករត់ទៅទៀត។ ក្រោយដែលបេះ[[ត្រឡាច]]នោះមកមានគេទៅនៅក៏ជាប់ហៅថា [[ភូមិត្រឡាច]] រៀងមក។ ឯសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ និងចក្រីនី នាំស្ម័គ្របក្សពួករត់ទៅដល់ព្រៃមួយអន្លើមានទឹក[[ត្រពាំង]]ល្មមពេលដាំបាយស្លស៊ីក៏ឈប់កាប់ត្រីធ្វើម្ហូប។ លុះកងទ័ពគេទៅដល់សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ ចៅពញាចក្រីនី ប្រថុយជីវិតចូលមកតដៃក៏កំពប់ត្រីពីចានបានជាជាប់ហៅថា [[ភូមិចានត្រី]]រៀងមក។ ឯចៅហ៊្វាកៅ ចក្រីនីនាំស្ម័គ្របក្សពួករត់ទៅទៀត ចៅពញាសួគ៌ាលោកក៏ដេញតាមទៅបន្ដិច ចៅពញាតេជោលើកទ័ពទៅដល់ក៏ចូលប្រកាប់គ្នា ចក្រីនីនឹងចៅពញាសួគ៌ាលោក សម្ដេចកៅតនឹងចៅពញាតេជោ អ្នកទាំងនោះស្ទាត់ក្នុងការកាន់អាវុធចិត្ដមុតដូចគ្នា។ ប្រយុទ្ធគ្នាពីថ្ងៃត្រង់ដល់រសៀល បិសាចពញាមឿងបណ្ដាលឲ្យចៅហ៊្វាកៅ ចក្រីនី ឮសូរដូចគេស្រែកសន្ធាប់នាំឲ្យធ្លាក់អាវុធពីដៃ។ ខណៈនោះចៅពញាសួគ៌ាលោក ចៅពញាតេជោសំលាប់បាន ហើយកាត់ក្បាលនាំមកថ្វាយសម្ដេចព្រះភគិនេយ្យាយសរាជជាកែវនាយក ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ប្រោសរង្វាន់តាមសមគួរ។ ឯសម្ដេចចៅពញាហែង នាងជាលែង ចៅពញាស្រាល ចៅពញាលំពាំងនោះនៅជាមួយនឹងព្រះស្ដេចកនធ្វើបន្ទាយរាយល្បាតយាមក្នុងព្រៃនោះ តែជិតកើតជាបន្ទាយកាលណាក៏ចេះតែឮសូរដូចជាកងទ័ពគេលើកទៅចោម។ ដូច្នោះហើយស្ដេចកនក៏នាំគ្នាជិះដំរីទៅជ្រកក្នុងព្រៃមួយក្រោយមកមានគេទៅនៅគេហៅ [[ភូមិដំរីជ្រាប]]។ រត់ពីនោះទៅទៀតស្ដេចកនជួប[[មេមត់]]ម្នាក់ល្បីថាឆុតណាស់ ស្ដេចកនឲ្យបញ្ជាន់សួរពីសុខឬមិនសុខ។ មេមត់នោះឆ្លើយថា ពុំសុខទេ បើចង់សុខឲ្យទៅសុំទោសហ្លួងខាងលិច ក្រោយមកនោះមានគេទៅនៅទីនោះក៏ជាប់ហៅថា [[ភូមិមេមត់]] រៀងមក។ រត់ពីនោះទៅទៀតដល់ព្រៃមួយអន្លើ ពួកយាមគ្មានឫស្សីធ្វើត្រដោក តែឃើញផ្ទាំងថ្មមួយមានរូងពួកយាមក៏វាយថ្មនោះខ្ទ័រដូចស្គរដូច [[ត្រដោក]]។ ក្រោយមកមានគេហៅឈ្មោះភូមិនោះថា [[ភូមិត្រដោក]]។ រត់ទៅទៀតស្ដេចកនឃើញ[[ទន្លេចាម]]មានទឹកហូរចុះទៅស្រុកព្រៃ ក៏ឈប់ទ័ពនៅទីនោះ។ មាន[[កំពង់]]ចុះងូតដងទឹកនោះដោយខ្លួន មានឈ្មោះកំពង់នាងជាលែង កំពង់ហ្លួង កំពង់សម្ដេចចៅពញាហែងរៀងមក។
លុះ នៅទីនោះយូរទៅសម្ដេចចៅពញាហែង [[ជំទាវសួស]]ក៏មានជំងឺហើយ[[អនិច្ចកម្ម]]ទៅ នៅតែមន្ដ្រីសេនាទាហានជាន់តូចៗ និងរេហ៍ពលប្រាំ ឬប្រាំមួយរយនាក់ ទើបព្រះស្រីជេដ្ឋាជំនុំនឹងរេហ៍ពលទាំងឡាយថា យើងរត់មកនោះឆ្ងាយណាស់ ស្បៀងអាហារក៏តិចណាស់ កេណ្ឌរេហ៍ពលថែមទៀតក៏ពុំបាន។ យើងយល់ថា ព្រះចន្ទរាជាទៅខែត្រពោធិ៍សាត់ទៅហើយ នៅតែពញាយសរាជានោះជាក្មួយអញបង្កើត ដូច្នោះបើទុកជាម្ដេចម្ដា ក៏ចៅពញាយសរាជាមិនយកទោសអញទេ ទ្រង់ឲ្យអញធ្វើជាសម្ដេចជាសម្ដេចចៅហ៊្វាដែរ ហើយពួកឯងរាល់គ្នាគង់បានសេចក្ដីសុខដែរ។ ការណ៍ដែលឯងមានគុណគាប់នឹងអញ អញនិងទំនុកបំរុងបានដោយងាយ។ អញយល់ថា យើងចាក់ចោលគ្រាប់រំសេវឲ្យអស់ ហើយសុំចុះចូលវិញឃើញថាបានសេចក្ដីសុខប្រសើរជាង។ អស់ពលក៏យល់ព្រមតាម សព្វថ្ងៃទីនោះហៅថា [[ភូមិជំនុំ]] រៀងមក។ ព.ស ២០៦៩, គ.ស ១៥២៥, ម.ស ១៤៤៧, ច.ស ៨៨៧ ឆ្នាំ[[រកា]] [[សប្ដស័ក]] សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាគឺព្រះស្ដេចកនបានចាក់ចោលគ្រាប់រំសេវ ហើយក៏នាំរេហ៍ពលមកដល់[[វត្ដគរ]]ដែលព្រះនាងជាលែងសាងនោះ។ នៅទីនោះស្ដេចកនឲ្យរេហ៍ពលជីកស្រះមួយនៅផ្នែកខាងកើតព្រះវិហារទុក ជាទីសំរាប់វត្ដ។ ក្រោយមកស្ដេចកននាំរេហ៍ពលទៅទិសខាងជើង ដល់វត្ដមួយដែលសម្ដេចចៅពញាហែង បិតាព្រះម្នាងជាលែងសាងនោះឲ្យឈ្មោះជាប់នឹងវត្ដដែលសាងនោះហៅថា [[វត្ដគរការទួលតាហែង]] តាមនាមសម្ដេចហែង។ រួចចេញទៅខាងលិចភូមិព្រះអង្គឲ្យជីកស្រះមួយបណ្ដោយប្រវែង ៥០ ព្យាម ទទឹង ២៥ ព្យាម ហើយសាងវត្ដមួយសាងព្រះពុទ្ធរូប និងដើមរកា ៥ ព្រះអង្គបានដាក់ឈ្មោះហៅថា [[វត្ដភូមិរកាព្រះប្រាំ]] រៀងមក។
====ចូលទិវង្គត====
ឯពញា[[អរជូនកែ|មន្ត្រីអរជូនកែ]] មេគយទទួលដំណឹងនេះហើយ ក៏កេណ្ឌពលចោមចាប់បាននាងជាលែង និងស្ដេចកន។ ស្ដេចកនស្រែករោទិ៍ជាខ្លាំងហើយថា «អញមិនគួរជាឲ្យគេចាប់បានសោះ»។ ឯពញាមន្ដ្រីអរជូនកែជាមេគយ កាលចាប់ដាក់ក្ដីស្ដេចកន និងនាងជាលែងបានហើយគិតថា បើអញនាំទៅទាំងរស់សម្ដេចព្រះភគិនេយ្យោយសរាជានោះ ត្រូវជាក្មួយស្ដេចកនផង កាលណានឹងហ៊ានសំលាប់ស្ដេចកនត្រូវជាឪពុកមា។ បើអញពុំហ៊ានសំលាប់ ហើយតែកាលណាស្ដេចលែងខ្លួនវា ចិញ្ចឹមវាឲ្យធំមុខជាយើងនឹងស្លាប់ទាំងអស់គ្នាវិញពុំខាន។ លុះគិតយល់ព្រមគ្នាវិញហើយអរជូន «កែ» ក៏កាត់យកក្បាលស្ដេចកន និងនាងលែងដាក់ជាល ព្រមទាំងឲ្យប្រហារជីវិតទាំងអស់[[ស្ម័គ្របក្រពួក]] ២៥ នាក់ទៀត។ ឯព្រៃដែលគេចោមចាប់ស្ដេចកននោះ សព្វថ្ងៃគេហៅថា [[ព្រៃចំណោម]] ហើយត្រង់កន្លែងដែលស្ដេចកនស្រែករោទិ៍នោះ សព្វថ្ងៃគេហៅថាព្រៃ[[ទំរនរោទិ៍]]យារៗមកគេហៅថា [[ព្រៃរោទិ៍]]។ ត្រង់កន្លែងដែលថា មិនគួរចាប់បាននោះ គេហៅថា [[ព្រៃមិនគួរ]] យារៗមកគេហៅថា [[ព្រៃជើងគួរ]]។ ឯសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យាយសរាជាជា[[កែវនាយក]] ព្រះអង្គមានកងទ័ព ៤០០០ នាក់ឯខាងស្ដេចកនមានកងទ័ពដល់ទៅ ៧ស្បែក គឺ ១៤០០០០ នាក់។ ស្ដេចនឹងលើកវាយបន្ទាយនោះ ពលតិចក្រែងថ្លស់ការណ៍ ដ្បិតបន្ទាយនោះធំណាស់ ហើយខ្ពស់ផង ទាំងរេហ៍ពលក៏ច្រើនណាស់ទៀត។ ព្រះអង្គឲ្យរេហ៍ពលជញ្ជូនតែរូប[[ចំបើង]] និងប្រឆេះទៅអុជតាំងហ៊ោនៅក្បាលត្រោករាល់ៗយប់។ ទាហានក្នុងបន្ទាយជ័យព្រៃនគរ ក៏បាញ់កាំភ្លើង ធ្នូ ស្នា តគ្នាយូរមកទៀត ស្រាប់តែបាត់ពុំឃើញមានឮសូរកាំភ្លើងបាញ់ចេញពីក្នុងបន្ទាយទាំង ចៅពញាតេជោ ពញាសួគ៌ាលោកក៏នាំក្បាលចៅហ៊្វាកៅ និងចក្រីនី ហើយនិងក្បាលចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំង មកថ្វាយចំណែកឧកញ៉ាចក្រី «ទេព» កូនពញាមឿងក៏ក្រាបទូលថាក្នុងដប់យប់នោះ ពុំមានទ័ពខ្មាំងបាញ់តមកពីក្នុងបន្ទាយទេគឺឃើញតែមនុស្សរត់ចេញពីក្នុងបន្ទាយទាំងយប់ទាំងថ្ងៃពុំដែលដាច់។ ខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញាយសរាជាភគិនេយ្យាជាកែវនាយកទ្រង់ជ្រាបហើយមានព្រះបន្ទូលប្រឹក្សានឹងនាយកងទ័ពថា អ្នករាល់គ្នាចំពោះការនេះយល់ដូចម្ដេចខ្លះ? មេកងខ្លះទូលថា ការណ៍នេះគឺថា ព្រះស្ដេចកនធ្វើឧបាយកលឲ្យយើងទៅឲ្យស៊ុនខ្លួនដើម្បីគេចោមព័ទ្ធយើង។ ខ្លះថា ព្រះស្ដេចកនវាឃើញកងទ័ពយើងតិច បានជាវាបន្ថយកងទ័ពខ្លះចេញ។ ក្នុងវេលាកំពុងជំនុំគ្នានោះ បណ្ដាលឲ្យព្រះទ័យនៃ[[ព្រះអរិយបញ្ញាសាគរ]]អាប៉ោ [[ចៅអធិការ]]ដែលរក្សា[[វត្ដប្រាសាទក្នុង]]ឲ្យយល់ថា អាត្មាអញនឹងនៅបង្អង់ពុំថ្វាយព័ត៌មានទៅហ្លួងខាងលិចទេ តែហ្លួងខាងលិចចូលនគរបាន ហ្លួងនឹងយកទោសដល់អាត្មាអញជាពុំខាន។ គិតយល់ដូច្នោះហើយ ព្រះអង្គឡើងគង់លើគ្រែឲ្យរេហ៍ពលសែងបាំងសម្បទានមានពលហែមុខក្រោយ ៥០០ នាក់ និងភិក្ខុសាមណេរ ១៦០ អង្គហែសម្ដេចព្រះអរិយបញ្ញាសាគរ[[អាប៉ោ]] ចេញពីបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរ តំរង់ទៅ[[បន្ទាយក្ដុល]]។ លុះទៅដល់ហើយលោកឲ្យភិក្ខុជាសិស្សានុសិស្សទៅប្ដឹងសេនាបតី ក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចយសរាជាជាកែវនាយក។ ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យនិមន្ដលោកចូលទៅក្នុងព្រះពន្លា ទើបសម្ដេចព្រះអរិយបញ្ញាសាគរអាប៉ោ ថ្វាយព្រះពរថា ស្ដេចកនបែកបន្ទាយរត់ចោលបន្ទាយទៅ ៣ ខែហើយដោយភ័យនឹងសូរសព្ទសន្ធឹកខាងក្រោមដី លើអាកាស ដាស់ព្រះធរណី ដូចជារន្ទះជាអចិន្ដ្រៃយ៍។ ហេតុនេះអាត្មាភាពមកថ្វាយព្រះពរសូមទ្រង់ជ្រាប។ សម្ដេចព្រះយសរាជាជាកែវនាយក ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ហើយទ្រង់ត្រាស់ថា ឧកញ៉ាចក្រី ចៅពញាសួគ៌ាលោក ក្រាបទូលនេះ ឃើញថាពិតណាស់។ ត្រាស់តែម្ល៉ោះហើយ ព្រះអង្គក៏លើកយោធាចូលទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរ ទ្រង់ទតប្រាសាទព្រះរាជវាំង[[សួនច្បារ]] [[ផ្កា]] [[ដំណាំ]] ព្រះដំណាក់ ឃ្លាំង និងរោងដំរី សេះទាំងប៉ុន្មានទ្រង់ស្ញើចទន់ព្រះហឫទ័យទ្រង់ត្រាស់សរសើរថា ព្រះស្ដេចកននេះមានបុណ្យអស្ចារ្យណាស់ ហើយត្រាស់ឲ្យរឹបរើយករបស់ទ្រព្យទាំងនោះចាត់បំរើឲ្យនាំទៅក្រាបទូលថ្វាយព្រះបរមរាជបិតុលាឯបន្ទាយខែត្រពោធិ៍សាត់ ហើយសម្ដេចព្រះយសរាជាជាកែវនាយក ទ្រង់ប្រោសឲ្យសម្ដេចព្រះអរិយបញ្ញាសាគរអាប៉ោឲ្យរួចទោសឲ្យគង់ទីគ្រងពលសំរាប់វត្ដដូចដើម។ ទ្រង់ចាត់នាយកកងទ័ពឲ្យលើកតាមចាប់ព្រះស្ដេចកនឲ្យបាន ហើយត្រាស់ឲ្យដាក់គយល្បាតស្ទាក់រកចាប់គ្រប់អន្លើ។ ឯពញាមន្ដ្រីអរជូន លុះធ្វើគុតស្ដេចកន និងនាងជាលែង ព្រមទាំងសេនាទាហាន ២៥ នាក់រួចហើយ ក៏ឲ្យធ្វើជាលដាក់ក្បាលទាំងអស់នាំយកទៅថ្វាយសម្ដេចព្រះភគិនេយ្យោ កែវនាយកក្នុងបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរ។ ឯសម្ដេចព្រះយសរាជា ជាកែវនាយកព្រះអង្គស្គាល់ហើយ ឲ្យយកក្បាលស្ដេចកន និងម្នាងជាលែងធ្វើបុណ្យបូជា[[ព្រះភ្លើង]]សាងព្រះចេតិយដាក់ក្នុងវត្ដប្រាសាទដោយហេតុជាប់សាច់សាលោហិតខាងព្រះអង្គ ហើយទ្រង់ប្រោសលើកទោសអស់អាណាប្រជានុរាស្ដ្រដែលចូលក្បត់ជាមួយនឹង ស្ដេចកនទាំងប៉ុន្មានៗនោះឲ្យរួចទោសទៅរកស៊ីដូចប្រក្រតី។ បណ្ដារាស្ដ្រផងទាំងពួងក៏មានចិត្ដត្រេកអរសោមនស្សនាំគោ ក្របី ដំរី សេះរបស់ខ្លួនយកមកក្រាបទូលថ្វាយដោយស្រលាញ់ព្រះរាជហឫទ័យបុណ្យបារមីជាអនេក។ ឯពញា[[មន្ដ្រីអរជូន]]កែដែលមានគុណបំណាច់កាត់ក្បាលស្ដេចកន នាងជាលែងនោះ ទ្រង់តាំងចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]]ថែមជាថ្មីទៀតជាចៅពញាអរជូនចាប់បាន។
គិតពីស្ដេចកន សោយរាជ្យជាសុខ ជាសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាមកដល់ ព.ស. ២០៦០ គ.ស. ១៥១៦ ម.ស. ១៤៣៨, ច.ស. ៨៧៨ ឆ្នាំជូត អដ្ឋស័ក ត្រូវជាបួនឆ្នាំ។ ស្ដេចកនធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះអង្គចន្ទ ពីឆ្នាំជូតនោះ មកដល់ចុល្លសករាជ ៨៨៦ ឆ្នាំវក ឆស័កនេះ ត្រូវជា ១២ ឆ្នាំ បែកព្រះនគរហើយរត់ជ្រកព្រៃ តាំងពីឆ្នាំវក មកដល់ ចុល្លសករាជ ៨៨៧ ឆ្នាំរកា សប្តស័កនេះមួយឆ្នាំទៀត ត្រូវនៅក្នុងរាជសម្បត្តិបាន ១៣ ឆ្នាំ សុវណ្ណគុតដោយអាវុធ។
*'''១.''' "ព្រះរាជពង្សាវតារភាគបី របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យលេខ គ. ៥៣-៣ មានសេចក្ដីថា : ព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ចាត់សេនាបតីឱ្យលើកទ័ព ទៅចោមបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យនគរទៀត ចោមព័ទ្ធ ៣ ខែ តែវាយមិនបែក ដ្បិតបន្ទាយនោះ ធំខ្ពស់ ហើយនៅលើភ្នំផង។ ទើបទ្រង់តម្រិះថា : បន្ទាយនេះ ធំខ្ពស់កាលណានឹងវាយបានងាយ មានតែធ្វើកលឧបាយទើបវាយបាន។ ទ្រង់ព្រះតម្រិះដូច្នេះហើយ ស្ដេចឱ្យចាប់រាស្ត្រអ្នកស្រុកមកសួរថា : ឯងមានញាតិសន្តាននៅក្នុងបន្ទាយខ្លះឬទេ មនុស្សទាំងនោះទូលថា : មាន។ ទ្រង់ត្រាស់ថា : បើមានចូរឯងទៅប្រាប់ញាតិរាល់គ្នាចុះថា : ស្ដេចកន វានៅមានបុណ្យតែ ៣ ថ្ងៃទៀតទេ ដល់ថ្ងៃជាគំរប់ ៤ ស្ដេចនឹងចាប់យកមកកាត់ក្បាលដោយជាបម្រាមពិតប្រាកដ ឯងរាល់គ្នាទៅប្រាប់ញាតិសន្តាននៅក្នុងបន្ទាយស្ដេចកន ជាឆាប់។ រាស្ត្រទាំងនោះ នាំគ្នាទៅប្រាប់ញាតិសន្តានជាប្រញាប់។ អ្នកទាំងនោះ បានស្ដាប់ហើយ ភិតភ័យបារម្ភណាស់ ថាយើងនឹងនៅទ្រាំចាំច្បាំងពុំបាន ក៏នាំគ្នាបើកទ្វារបន្ទាយរត់ចេញមក។ កងទ័ពហ្លួង យល់បានការណ៍ហើយ ក៏នាំគ្នាវាយទម្លាយចូលកាប់សម្លាប់អាក្បត់ ស្លាប់ពាសពេញ រួចលើកគ្រាចូលទៅក្នុងវាំង ហើយបានកាប់សម្លាប់នាយទាហានខ្មាំងច្រើន។ ឯចៅហ្វាកៅ លុះឮកលាហលជាខ្លាំង ក៏ចាប់រាវលំពែងចេញមកដល់មាត់ទ្វារជាន់ក្នុងប្រទះនឹងឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ាចក្រីបានឃើញហើយ ក៏ស្ទុះទៅកាប់នឹងដាវដាច់ក ស្លាប់មួយរំពេច។ ឧកញ៉ាវាំងនាយទាហានវាយទម្លាយទ្វារចូលទៅខាងក្នុងបាន ឃើញស្ដេចកនកំពុងអង្គុយ ជាមួយនឹងស្រីស្នំក៏ពួយនឹងលំពែង ត្រូវដើមដៃស្ដេចកន ដួល ឧកញ៉ាវាំងស្ទុះទៅចាប់ចងសេក ប្រគល់ឱ្យទាហានរក្សាទុក ក្នុងវេលាយប់នោះ។ លុះព្រឹកឡើងមេទ័ព ត្រើយខាងលិច ប្រមូលរបស់ទ្រព្យគ្រប់គ្រឿងសស្ត្រាវុធ និង ស្រីដែលជាប្រពន្ធធំតូចចំនួន ៥០០ នាក់។ លុះយកបញ្ជីស្រេចហើយ មេទ័ពទាំងនោះ ក៏លើកទ័ពនាំស្ដេចកន និងស្រី៥០០នាក់ ព្រមទាំងរបស់ទ្រព្យទាំងនោះ យកមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបថា ចាប់អាខ្មាំងបានហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរពន់ប្រមាណណាស់ ស្ដេចឱ្យយកកូនប្រពន្ធស្ដេចកន និងស្ម័គ្របក្សពួក ដែលរួមគំនិតទាំងប៉ុន្មាន ប្រហារជីវិតទាំងអស់។ ឯស្ដេចកន ស្ដេចឱ្យបណ្ដើរអាក្រោស៣ថ្ងៃ រួចប្រហារជីវិតបង់ យកក្បាលវាទៅដោត នៅប្របផ្លូវទ្វារមុខបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យនគរ កុំឱ្យជនទាំងពួងយកបែបយ៉ាងតទៅ។" ក្រោយនោះទ្រង់ប្រកាសប្រាប់អស់បណ្ដារាស្ត្រ កុំឱ្យភ្ញាក់ផ្អើល ឱ្យទៅនៅរកស៊ីតាមភូមិលំនៅវិញ។ កាលសម្លាប់ស្ដេច កនបាននោះនៅក្នុងឆ្នាំរកាសប្តស័ក ព.ស. ២០៦៩, គ.ស. ១៥២៥។ សិរីរាជ្យសម្បត្តិស្ដេចកន បាន១៤ឆ្នាំ ព្រះជន្ម ៤២ឆ្នាំសុគត។
*'''២.''' "សាស្ត្រាដទៃទៀត ក៏និយាយថា : ស្ដេចកន បរាជ័យ ដោយសារចាញ់សង្គ្រាមរបស់ព្រះអង្គចន្ទរាជា ប៉ុន្តែជាឧបាយកល ប្លែកពីខាងលើនេះទៅទៀត"។ ឯសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោយសរាជា ជាកែវនាយកនោះ ព្រះអង្គប្រាប់ប្រាម សឹកសង្គ្រាមបានរាបទាបសព្វគ្រប់ហើយ ព្រះអង្គតាំងចៅហ្វាយស្រុក ឱ្យនៅរក្សាខែត្រខណ្ឌព័ទ្ធសីមាស្រេច ស្ដេចត្រឡប់ទ័ពទៅក្រាបបង្គំគាល់ ព្រះបរមរាជបិតុលាធិរាជ។ ព្រះបរមរាជបិតុលា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ទ្រង់ព្រះរាជទានរង្វាន់ សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យាតាមមានគុណបំណាច់។ ឯសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោយសរាជាព្រះអង្គមានព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ ព្រះនាមជ័យជេដ្ឋាក្នុងឆ្នាំនោះ ព្រះអង្គមានព្រះជន្មវស្សា២៩ឆ្នាំ ទ្រង់ព្រះអាពាធ សុវណ្ណគតតទៅ។
*'''៣.''' "ព្រះរាជពង្សាវតារភាគបី របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យថា : ព្រះភាគិនេយ្យោនេះ មានព្រះជន្មាយុ ៣៣ ឆ្នាំ មានព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គ ទ្រង់ព្រះនាមជា សុជាតិក្សត្រី ទ្រង់សុគតក្នុងឆ្នាំកុរ នពស័ក ព.ស. ២០៧១, គ.ស.១៥២៧។ ចំណែកឯសាស្ត្រាវត្តសិទ្ធបូរ និងវត្តកោកាក មិនបាននិយាយដល់ ព្រះអង្គយសរាជានេះទេ។
*'''៤.''' ប៉ុន្តែមានសៀវភៅមួយទៀត របស់លោកតាឌុច លោកយាយពិន ដែលជាបិតា មាតាលោកឌុចស៊ីឌឹម និយាយថា : ព្រះយសរាជា ស្ដេចសុវណ្ណគតក្នុងសង្គ្រាម ក្នុងពេលដែលព្រះអង្គ ស្ទាក់វាយចៅហ្វា កៅ"។ សម្ដេចព្រះរាជបិតុលា ស្ដេចទ្រង់ស្ដាយពន់ប្រមាណណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យលើកព្រះសព តម្កល់ ក្នុងព្រះកោដ្ឋ ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យមុខងារ ឱ្យទៅអញ្ជើញព្រះសពសម្ដេច តម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យមុខងារ ឱ្យទៅអញ្ជើញព្រះសពសម្ដេច តម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យមុខងារ ឱ្យទៅអញ្ជើញព្រះសពសម្ដេចព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ អំពីស្រុកសំរោងសែន ខែត្រអាសន្ទុកមកហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសាងព្រះមេរុថ្វាយព្រះភ្លើង រំលាយព្រះបរមសពតាមរាជប្រវេណី។
<ref>[https://km.wikibooks.org/wiki/%E1%9E%AF%E1%9E%80%E1%9E%9F%E1%9E%B6%E1%9E%9A%E1%9E%98%E1%9E%A0%E1%9E%B6%E1%9E%94%E1%9E%BB%E1%9E%9A%E1%9E%9F%E1%9E%81%E1%9F%92%E1%9E%98%E1%9F%82%E1%9E%9A/%E1%9E%95%E1%9F%82%E1%9E%93%E1%9E%8A%E1%9E%B8%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9F%87%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93 វិគីសៀវភៅ]</ref>
===រើរាជធានី===
សម្ដេច ព្រះឧត្តមបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជា កាល[[ចុល្លសករាជ]] ៨៨៧ ឆ្នាំ[[វក]] [[ឆស័ក]] ដែលព្រះអង្គត្រឡប់ពីធ្វើសង្គ្រាមក្នុង[[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]]នឹងព្រះស្ដេចកន ហើយយាងទៅដល់[[បន្ទាយមានជ័យ]]វិញ នោះទ្រង់ត្រាស់បង្គ្រាប់ឱ្យឧកញ៉ា[[ពិភ័ក្ដិឥស្សរា]]១ ឧកញ៉ា[[រក្សាឥស្សរោ]]២ ជា[[មេការ]] ឧកញ៉ា[[ពិភ័ក្ដិទិព្វរាជ្យ]]១ ឧកញ៉ាស្រីសុមេធរាជធិបតីបែន [[ក្រុមព្រះសុរិយោដី]]១ កេណ្ឌរាស្ត្រទៅកាប់ឈើ ឱ្យ[[មេការ]]ទៅសាងព្រះរាជវាំង[[លង្វែក]]ឱ្យធ្វើឱ្យមាំមួនកុំធ្វេសប្រហែស។
នោះក្រុមព្រះសុរិយោដី ក៏ចេញទៅកេណ្ឌរាស្ត្រ កាប់ឈើ ជញ្ជូនថ្ម ប្រគល់ឱ្យក្រុមមេការ [[ក្រុមមេការ]]ក៏តាំងកេណ្ឌជាងឱ្យទៅសាងព្រះរាជវាំង និងបន្ទាយរាជសីមា។ នោះក្រុមមេការឱ្យជីកបុកឫសរៀបថ្ម ៦ [[ហត្ថ]] ជុំវិញបន្ទាយជា ៣ [[ជ្រុង]] ហើយលើកដីច្រុះក្ដារធ្វើជាបន្ទាយខាងលើនោះតំកល់ ១៧ ហត្ថ [[កំរាស់]]លិច ១០ ហត្ថ [[ជើងទេរ]]ក្រោម ២២ ហត្ថ ជុំវិញទាំង ៣ ជ្រុង " ព្រោះជ្រុងទី៤ នោះគឺទន្លេ តាមយល់របស់អ្នកនិពន្ធ " ៥ ជាន់ហើយមានទ្វារធំ ៨។ ទ្វារមួយៗ មាន[[សើន]]មួយ។ ទាំង ៨ សើននោះ [[កំពស់]] ២២ ហត្ថ សំរាប់ដាក់កាំភ្លើងធំ។
ចំជ្រុងទាំង ៤ កំពស់ ២៥ ហត្ថ សំរាប់ដាក់កាំភ្លើងធំដូចគ្នា។ ឯលើ[[ភាគបន្ទាយ]]ជុំវិញនោះទ្រង់ឱ្យដាក់សុទ្ធតែកាំភ្លើងបាញ់ច្រូងជុំវិញទាំង ៥ [[ជាន់]]។ ខាងមុខ[[កំពែង]] ជាន់ទី១ ស្ដេចឱ្យធ្វើ[[រោងដំរី]] [[រោងសេះ]]។ ក្នុងកំពែងជាន់ទី១ នេះធ្វើដាក់សុទ្ធតែទាហានកាំភ្លើងធំ។ ខាងកំពែងជាន់ទី២ តាំង[[ថែវ]] ដាក់សុទ្ធតែទាហានកាំភ្លើងតូច និងធ្វើ[[សាលាជំនុំ]]ដាក់[[សាលាដំបូង]]ខាងឆ្វេង [[សាលឧទ្ធរណ៍]]ខាងស្ដាំ។ ខាងក្នុងកំពែងទី៣ តាំងថែវដាក់សុទ្ធតែទាហានដាវ ផ្គាក់ជាទាហានអាវុធខ្លី។ ខាងកំពែងជាន់ទី៤ តាំងថែវដាក់[[ទាហានរក្សាព្រះអង្គ]] រោងល្ខោន និង [[ព្រះពន្លា]]ទតល្ខោន។ ខាងក្នុងកំពែងទី៥ តាំងរោងព្រះបញ្ចក្សេត្រ និង[[ដំណាក់សំរឹទ្ធិ]] ពិមានសំរាន្តភិរម្យ [[ក្រុមបារគូ]] [[បុរោហិត]] និង[[ក្រុមមហាតលិក]]នៅក្នុងកំពែងជាន់ទី៥ នៅ[[ទ្វារយាម]] ព្រលប់នោះតាំងថែវឱ្យកំបាំងកំពូល ៥ [[ត្រឡែងកែវ]]មាន[[ជហ្វាដងក្ដារ]] សុទ្ធតែលាប[[ម្រ័ក្សណ៍]] ជាតិ[[ហិង្គុល]] បិទមាស ឱភាសសោភាភ្លឺផ្លេកពន់ប្រមាណ ហើយធ្វើ[[ប្រាង្គ]]មហាប្រាសាទមួយកំពូល ៥ ជាប្រាសាទសំរាប់ព្រះមហាក្សត្រាធិរាជផ្ទំ សាងព្រះរាជមន្ទីរធំមួយសំរាប់ព្រះស្នំក្រមការប្រចាំយាម ហើយធ្វើប្រាសាទមួយ កំពូល ៣ ជាន់ ជាសំរាប់ព្រះរាជបុត្រី ហើយឱ្យធ្វើព្រះដំណាក់ ៥ ខ្នងសំរាប់[[ព្រះមង្គល]] និងព្រះស្នំទាំង ៥ ឱ្យធ្វើព្រះ[[ដំណាក់]] ៥ ខ្នងទៀតជាសំរាប់ព្រះម្នាងទាំង ៥ ឱ្យធ្វើព្រះដំណាក់ ២ ខ្នងទៀតជាសំរាប់អស់អ្នកចេញឈ្មោះ ហើយខាងក្រោយកំពែងនោះ ឱ្យតាំងឃ្លាំងស្រូវអង្ករ និងឃ្លាំង[[អំបិល]] [[ត្រី]] ១៥ [[ខ្នង]]ខាងត្បូង និងខាងជើង[[កំពែង]]នោះ តាំងឃ្លាំងគ្រាប់រំសេវ ១០ ខ្នងខាងឦសានព្រះរាជវាំងឱ្យតាំង[[ខ្លាងមឿង]]ទុកខាងមុខ។ ប្រាសាទ ព្រះរាជមន្ទីរតូចធំសុទ្ធសឹងចំលួយចំលាក់ ឆ្លាក់ឆ្លៅ លាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាស ឱភាសឆ្អិនឆ្អៅ ដាំនូវកញ្ចក់ ឆ្លូកឆ្លុះ ចាំងសែងព្រះសុរិយា ថ្លាថ្លៃ ក្រៃពេកណាស់។ ហើយស្ដេចឱ្យជីកស្រះស្រង់រងថ្លា សួនច្បារផ្កា ដំណាំ ក្រអូប ល្វឹងល្វើយ ល្អជាអនេក ប្លែកត្រកាលក្នុងព្រះនគរ។
ព.ស. ២០៧១, គ.ស. ១៥២៧, ម.ស. ១៤៤៩, ច.ស. ៨៨៩ ឆ្នាំកុរ នព្វស័ក នោះក្រុមជាង ក្រុមព្រះសុរិយោដី ដែលទៅសាងនគរលង្វែកនោះ សាងព្រះនគរ តាំងពី ច.ស. ៨៨៧ ឆ្នាំរកា សប្តស័ក ដល់ ច.ស. ៨៨៩ ឆ្នាំកុរ នព្វស័ក ត្រូវជា ៣ ឆ្នាំរួចស្រេចសព្វគ្រប់ហើយ ក៏នាំគ្នាចូលទៅក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ទ្រង់ព្រះអំណរសោមនស្សណាស់។ ព.ស. ២០៧២, គ.ស. ១៥២៨, ម.ស. ១៤៥០, ច.ស.៩០០ ឆ្នាំជូត ឯកស័ក ព្រះបាទបរមនាថ បរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជា ព្រះអង្គនាំអស់ព្រះអគ្គមហេសី ស្រីស្នំក្រមការ និងព្រះបរមវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំខ្ញុំព្រះរាជការលើកព្យូហយាត្រា ទាំងជើងទឹក ជើងគោក ចេញចាក ព្រះបរមនិវេសន៍ [[អាណាចក្របន្ទាយមានជ័យ|បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]ទៅគង់នៅព្រះរាជនិវេសន៍ បន្ទាយលង្វែកជាឯកមហាក្រស័ត្រ។
===ទំនាយនគរ===
នៅក្នុងឆ្នាំ[[ជូត]] [[សំរឹទ្ធិស័ក]]នោះ ព្រះបាទបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជា ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ា[[រាជតេជៈ]] ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញ ត្រៀមដំរី សេះ រទេះ ហើយចាត់មន្ត្រីគ្រប់ក្រុម ខ្ញុំព្រះរាជាការឱ្យតាមហែស្ដេចទៅប្រពាតព្រៃ។ ចាត់ស្រេចហើយ មន្ត្រីទាំងពីរនាក់ក៏នាំយកទៅត្រៀមទុក នៅមុខព្រះ[[លាន]] ព្រះ[[បរមរាជវាំង]]។ ដល់ថ្ងៃ ៥ កើត ខែ[[ចែត្រ]] ឆ្នាំ[[ជូត]] វេលាព្រឹក សម្ដេចព្រះបរមនាថបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងនាំព្រះ[[អគ្គមហេសី]] ស្រីព្រះស្នំ[[ក្រមការ]]ចេញអំពីព្រះបរមរាជវាំងឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[កញ្ចោងគជេន្ទ្រា]]។ ឯព្រះស្នំ ក្រុមបរិវារក៏ឡើងជិះ[[ជំនិះ]]តាមចំណាំសព្វខ្លួនទីទៃៗ ស្រេចហើយក៏លើកព្យូហយាត្រា ប្រពាតព្រៃចេញទៅ។ សូរសព្ទរទេះ សេះ ដំរី នោះសន្ធោសន្ធឹក ពន់ប្រមាណ។ លុះដល់មុខ[[ភ្នំត្រៀល]] ក្នុង[[ខែត្រលង្វែក]]នោះទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យឈប់ធ្វើព្រះសុវណ្ណព្រះពន្លាជ័យឡើង គង់ប្រថាប់កំសាន្ត ព្រះ[[ចិន្តា]]។ ខណៈនោះ ព្រះទីនាំងគង់ភក្ដី ព្រះទីនាំង[[ពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធ]]ឈឺ ដួលមួយរំពេច។ អស់[[ហ្ម]]ប្រកបថ្នាំ ពុំស្បើយ ទ្រង់ជ្រាបដល់ក្រោមល្អងធូលីព្រះបាទ ទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា: ព្រះពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធនេះ ធ្លាប់ជិះធ្វើសង្គ្រាមមានជ័យច្រើនគ្នា លុះត្រាតែបានសំរេចផែនដី។ ឥឡូវមកមានជំងឺដូច្នេះ បើនរណាមើលជាអញនឹងឱ្យប្រាក់មួយហាប និង គ្រឿង[[ឧបភោគបរិភោគ]]ឱ្យបរិបូរណ៍ ហើយនឹងឱ្យមានយសសក្ដិជាចៅហ្វាយខែត្រនេះផង។ ខណៈនោះមានតាចាស់ម្នាក់ជាមនុស្សកាន់សីល ឈ្មោះពញា[[ពញាដែក|ដែក]]ជាមេស្រុកចាស់ ក្រោយមកលាចេញពីរាជការមកកាន់រក្សាបង់បត់នៅភ្នំត្រៀលទូលថា: ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រនោះ ប្រហែលជាដើរកាត់មុខអ្នកតាហើយ បានជាមានជំងឺឈឺនេះ។ ឯអ្នកតា និង[[បង់បត់]]នោះកាលផែនដីព្រះបរមរាជា [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២|ពញាយ៉ាត]] ស្ដេចមកសាងព្រះនគរនៅចតុមុខនោះ ព្រះអង្គសាងរូបព្រះ[[ទសមុខ]] ៤ និង ព្រះ[[ឥសូរ]] ព្រះ[[នារាយណ៍]] និងព្រះ[[យាយទេព]] ច្រើនព្រះអង្គ ទ្រង់ប្រតិស្ឋានទុកនៅភ្នំត្រៀល ១ ភ្នំស្រង់ ១ ទុកជាទ្វារព្រះនគរ បង្ការសឹកសង្គ្រាម[[សៀម]] [[លាវ]] ពីទិសខាងលិច ខាងជើងប្រតិស្ឋាន នៅ[[វត្តស្លាកែត]]១ [[វត្តព្រែកអំពិល|ព្រែកអំពិល]]១ [[វត្តវិហារសួគ៌|ព្រះវិហារសួគ៌]]១ ទុកជាទ្វារព្រះនគរ បង្ការសឹកសត្រូវខាង[[យួន]] [[ចាម]] ទៅទិសខាងត្បូង ខាងកើត។ ក្នុងមួយឆ្នាំ ព្រះអង្គតែងតែនាំអង្គព្រះ[[កឋិន]] និង [[គ្រឿងសក្ការបូជា]]នោះ អស់ទៅហើយ ព្រះទីនាំងក៏ពានមកលើទីនេះផង បានជាព្រះទីនាំងនោះពុំស្រួល។ សម្ដេចព្រះបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការត្រាស់ថា:
បើដូច្នោះ ចូរតាឯងយកទៀនធូបទៅបន់ស្រន់ជាប្រញាប់ បើចំពិតដូចសំដីតាឯងនិយាយមែន យើងនឹងឱ្យរង្វាន់ឱ្យពេញចិត្ត។ ខណៈដែលពញាដែក ទទួលទៀនធូបទៅកាលណា ព្រះទីនាំងពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធនោះ ក៏សះជាមួយរំពេច ទើបអស់ព្រះបរមវង្សានុវង្ស និង អគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការទាំងឡាយ ក៏ត្រេកអរលើកហត្ថទៅលើ ហើយសរសើរព្រមគ្នាថា: តាចាស់នេះទាយចំពិតជាត្រូវណាស់។ សេចក្ដីនេះ ជ្រាបដល់ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់មានព្រះសោមនស្សណាស់ ទើបទ្រង់ប្រែនាមភ្នំត្រៀលនោះ ឱ្យឈ្មោះ[[ភ្នំចំពិត]]វិញ ហើយតាំងពញាដែកនោះ ឱ្យធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុក និងព្រះរាជទានប្រាក់មួយ[[ហាប]] [[សំពត់]] [[អាវ]] ១០០ មួយមុខ។ ឯពញាដែក ទទួលហើយ ក្រាបបង្គំទូលថ្វាយថារបស់អស់ទាំងនេះ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ សូមក្រាបបង្គំថ្វាយដាក់ក្នុងព្រះឃ្លាំងជាសំរាប់ចែកចាយសេនាទាហានចុះ ដ្បិតពីរឆ្នាំទៀត សៀមនឹងលើកទ័ពមកចោមព្រះនគរហើយ។ ថាដែលព្រះអង្គស្ដេចព្រះដំណើរមកក្រសាលព្រៃនេះ [[ទំនាយ]]ថា: ព្រះអង្គនឹងបានរបស់ល្អទៅទុកក្នុងព្រះនគរ។
ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រត្រាស់ថា: ម្ដេចក៏តាដែកឯងដឹង ហ៊ានទាយដូច្នេះ។ ទើបពញាដែក ក្រាបទូលថា: ដឹងដោយទេវតាដែលរក្សាភ្នំនេះ ឱ្យនិមិត្តប្រាប់ ហើយទូលថា: តាមទេវតាប្រាប់ហេតុនោះ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ ត្រូវអស់ជីវិតក្នុងគ្រានេះហើយ ហើយត្រូវទៅនៅរក្សាភ្នំត្រៀល ដែលទ្រង់ប្រែឈ្មោះចំពិតនោះ។
លុះក្រាបទូល ចប់សេចក្ដីនោះហើយ ពញាដែកក៏អស់ជីវិត ក្បែរព្រះទីនាំងក្នុងមួយរំពេចនោះទៅ។
ព្រះបាទបរមបពិត្រយល់អស្ចារ្យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យធ្វើបុណ្យរំលាយសពពញាដែកហើយឱ្យប៉ានរូបពញាដែកធ្វើ[[អាស្រម]]ទុកនៅភ្នំនោះបានជាក្នុងភ្នំនោះជាប់ហៅថា អ្នកតាដំបងដែករៀងមកសព្វថ្ងៃនេះ។
ឯព្រះបាទបរមបពិត្រ តាំងតែពីថ្ងៃនោះរៀងមក ទ្រង់បញ្ញត្តិលើក្រមព្រះ[[រាជក្រឹត្យ]][[សង្ឃការី]]ថា: ក្នុងមួយឆ្នាំៗត្រូវរៀបគ្រឿងព្រះកឋិន ចំនួនតាមព្រះជន្មព្រះអង្គនាំទៅថតគ្រប់វត្ត ដែលមានទេព[[ទេវរុក្ខ]] ជាទ្វារព្រះនគរ និងវត្តនានា ដែលមានសិទ្ធិស័ក្ដិនោះរាល់ឆ្នាំ ហើយត្រាស់ថា: ឱ្យលើកព្យូហយាត្រាបាត្រាតទៅទៀត។ ដល់ទៅ[[ភូមិឈើទាលប្រឱប]] ជាព្រំ[[ខែត្រសំរោងទង]] និងខែត្រលង្វែកនោះទ្រង់ឱ្យឈប់ ព្រះទីនាំងតាំងព្រះពន្លា។ លុះដល់ថ្ងៃរសៀលត្រជាក់ ស្ដេចយាងព្រះបាទា ទតទៅយល់ដើមឈើទាលមួយ ធំខ្ពស់ក្រៃលែងនឹងប្រមាណ ហើយមានផែនថ្មមួយផ្ទាំងជាប់នៅ លើបង្កៀបមែកឈើទាលនោះ កំរាស់ ២ ហត្ថ ទំហំ ៥ ហត្ថ ៤ ជ្រុង។ ទ្រង់សង្ស័យណាស់ ទើបត្រាស់សួរអស់អ្នកស្រុកចាស់ទុំ។ អ្នកស្រុកក្រាបទូលថា : "ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំរាល់គ្នា កើតពុំទាន់ដែរ តែឮដោយដូនតានិយាយតមកថា : ថ្មនោះតាំងពីកាលផែនដី ព្រះបាទសម្ដេចព្រះ[[ព្រហ្មចក្រព័ត្រាធិរាជ|បរមព្រហ្ម]] ដែលហៅថា តាព្រហ្ម" ជាឈ្មួញគោ កាលពុំទាន់បានសោយរាជសម្បត្តិនោះ ព្រះអង្គនាំកូនឈ្មួញទៅផ្ទំឃ្វាលគោ ក្រោមដើមឈើទាលនោះ។ វេលានោះមានសត្វត្រកួតមួយ មកជុះដាក់ព្រះអង្គ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ក៏ចាប់យកថ្មនោះចោលទៅ ត្រូវសត្វត្រកួតមួយ មកជុះដាក់ព្រះអង្គ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ក៏ចាប់យកថ្មនោះចោលទៅ ត្រូវសត្វត្រកួតនោះស្លាប់ ធ្លាក់មកដល់ដី។ ឯថ្មនោះក៏នៅជាប់លើមែកឈើទាលនោះ។ សព្វថ្ងៃ តែដល់ថ្ងៃ ៥ កើត ៥ រោច, ថ្ងៃ ៨ កើត ៨ រោច និង ថ្ងៃ ១៥ កើត និង ១៥ រោច កាលណា មានគោមទៅអុជលើដើមឈើទាលនោះ។ ព្រះបរមនាថបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ឃើញអស្ចារ្យក្នុងព្រះរាជហឫទ័យពន់ប្រមាណ ទើបទ្រង់នឹកពីពាក្យ ពញាដែក ក្រាបបង្គំទូលថា: ទ្រង់នឹងបានរបស់វិសេសនោះ ប្រហែលជាថ្ម និងឈើនេះឯងហើយ។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់មេស្មឹលឱ្យធ្វើពិធីសុំថ្ម និង ឈើនោះ ៣ ថ្ងៃ ហើយបង្គាប់ឱ្យរំលំដើមឈើទាលនោះធ្លាក់ទៅក្នុងទឹកស្ទឹងទើបព្រះអង្គឱ្យស្រង់យកថ្ម និងឈើនោះ នាំយកទៅដល់ក្នុងបន្ទាយព្រះនគរទ្រង់ឱ្យធ្លាក់ជាព្រះបាទព្រះ ៨ ព្រះបាទា ឱ្យយកដើមឈើទាលនោះឆ្លាក់ធ្វើជាព្រះរូបព្រះ ពុទ្ធអង្គចតុទិស ឈមព្រះភ័ក្ត្រ និងព្រះបាទ បែរចេញទៅចតុទិស កំពស់ ១៨ ហត្ថ។ ឯព្រះបិដ្ឋិទល់គ្នា។ រួចស្រេច ស្ដេច ប្រតិស្ឋានក្នុងព្រះវិហារលួង ឱ្យឈ្មោះហៅថា [[វត្តត្រឡែងកែង|ព្រះអារាមត្រឡែងកែង]] ហើយទ្រង់ឱ្យសាង [[ទេព្រ័ក្ស]]ឃ្លាំងមឿង ហើយឱ្យសាងព្រះរាជវាំង ស្ដេចគ្រប់ព្រះអង្គ រាជវាំងបុត្រាច្បងគឺសម្ដេចព្រះ[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]នោះ ឱ្យសាងនៅ[[ទួលលាប]] វាំងព្រះរាជបុត្រពៅគឺសម្ដេចព្រះ[[បរមិន្ទរាជា]]ឱ្យសាងនៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំង។ ឯវាំងព្រះរាជវង្សានុវង្សតូចៗ ក្រៅអំពីនោះ ទ្រង់ឱ្យសាងក្នុងបន្ទាយ។ ឯក្នុងកំពែងដំណាក់ប្រាសាទទាំងប៉ុន្មាននោះ សឹងឱ្យឆ្លាក់លាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាសតាមបណ្ដាសក្ដិធំតូច ពុំឱ្យច្រឡូកច្រឡំតាមសក្ដិ។ ខាងមុខព្រះនគរដែលគ្មានភាគបន្ទាយជាន់ខាងក្រៅនេះ ស្ដេចឱ្យសង់រោងព្រះទីនាំងនាវា។ នៅនាកំពង់ទឹកនោះទ្រង់ឱ្យយកថ្មឥដ្ឋ រៀបជាព្រះលាន សំរាប់នាំដំរី សេះ ចំបាំងចុះលាងទឹក និងឱ្យធ្វើព្រះ[[ដំណាក់]]សំរាប់ស្ដេចចុះលយកន្ទោង ធំ តូច ជារុងរឿងប្រពៃ។ ខាងក្រៅបន្ទាយ ក្រៅ[[ស្នាមភ្លោះ]]នោះ ទ្រង់ឱ្យដាំឫស្សីកំរាស់ពីរ[[សិន]]ពី[[ស្នាមភ្លោះ]]ទៅ ទាំង ៣ ជ្រុង ជិតស្និទណាស់ ពុំឱ្យនរណាទៅកាប់កាច់[[ឫស្សី]]បានឡើយ។
===រដ្ឋបាល===
ទ្រង់សាងព្រះនគរមាំមួនដូច្នេះជាសូរេចហើយទើបទ្រង់មានព្រះរាជតំរាស់ថា: កាលព្រះមហាក្សត្រ សោយរាជ្យនៅនគរធំនោះ ត្រាស់ឱ្យធ្វើស្រែវាលពល ក្នុងស្រែមួយកំណត់ពល ១០០០០០ នាក់ ដល់បច្ចុប្បន្នឥឡូវនេះ អាណាប្រជានុរាស្ត្រ តិចជាងពីដើម ឱ្យធ្វើស្រែវាលពលនោះ កំណត់តែចុះពល ១០០០០ នាក់ជាកំណត់។ លុះស្រេចការ សាងព្រះនគរ បវរនិវេសន៍ មហាឋាន នោះរួចស្រេច ព.ស ២០៨២, គ.ស ១៥៣៨, ម.ស ១៤៦០, ច.ស ៩០០ ឆ្នាំ[[ច]] [[សំរឹទ្ធិស័ក]] ទើបស្ដេចមានព្រះតំរាស់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យអស់ខ្ញុំ ក្រុមរាជការ ក្រោមល្អងធូលីព្រះបាទទាំងធំ ទាំងតូច តាំងព្រះរាជពិធីសម្ពោធ ព្រះបរមរាជវាំង ស្រេចហើយ ស្ដេចឡើងប្រាសាទ ព្រះរាជ[[មន្ទីរ]] [[ដំណាក់]]មានទាំងល្បែងរបាំមហោស្រព ថ្វាយ[[ទេយ្យទាន]][[ព្រះសង្ឃ]] ទ្រង់បរិច្ចាគព្រះ[[រាជទ្រព្យ]]ឱ្យជាទានដល់[[ស្មូមយាចក]]គំរប់ ៧ ថ្ងៃរួចឱ្យឆ្លងទាំងព្រះវិហារ[[វត្តត្រឡែងកែង]] នៅមុខព្រះបរម[[និវេសន៍]] ៣ ថ្ងៃ បញ្ចុះសីមា អភិសេកព្រះពុទ្ធរូប [[ចតុទ្ទិស]] និងព្រះពុទ្ធរូបដែលសាងដោយ[[មាស]] [[ប្រាក់]] [[ទង់ហ៊្វា]] [[ស្ពាន់]] [[សំរឹទ្ធិ]] ១០ ទៀតកាលនោះ ដាច់ព្រះរាជទ្រព្យ ដោយធ្វើបុណ្យទាន ជាច្រើនអនេកឯកមហោឡារិក មហាសប្បាយណាស់។ ព្រះអង្គឡើងគង់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ហើយត្រាស់តាំង សម្ដេចព្រះ[[សុគន្ធាមហាសង្ឃ]] [[រាជាគណាធិបតី]] និង [[ទទូងរដ្ឋ]]ទាំង ៧ និង [[មន្ត្រីរដ្ឋ]]ទាំង ៤ (ឯក, ទោ, ត្រី, ចត្វា) សំរាប់ និង [[មន្ត្រីក្រៅតំណែង]]តែងតាំងឱ្យមានក្រុមគ្រប់ក្រសួងមុខងារ ជើងទឹក ជើងគោក ទាំងក្រៅក្នុង ឱ្យសង់ផ្ទះនៅ ឱ្យមានទទឹងមុខក្រោយភ្លោះ ១.២.៣ ក្ដីសុទ្ធតែមានសំគាល់រាល់រូបកាយតាមបណ្ដាសក្ដិមានកំណត់ដោយខ្លួនទីទៃមិនឱ្យច្រឡូកច្រឡំគ្នា។ ទ្រង់តាំងស្ដេចត្រាញ់ទាំង ៥ :
*១. ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអាសន្ទុក]]មួយ មានចៅមឿងស្រុកឡើង ២៤ ស្រុក : [[មឿងស្ទោង]]១ [[ជីក្រែង]]១ [[ព្រំទេព]]១ [[ប្រាសាទដប់]]១ [[ព្រៃក្ដី]]១ [[ស្រងែ]]១ [[ឈើទាល]]១ [[ងន]]១ [[កំពង់លែង]]១ [[កោះកេរ្តិ៍]]១ [[ព្រះកាន]]១ [[ពោធិ៍ររោង]]១ [[សេន]]១ [[នគរ]]១ [[ម្លូព្រៃ]]១ [[ជាំក្សាន្ត]]១ [[វារីសែន]]១ [[ព្រៃសំបួរ]]១ [[កំពូលពេជ្រ]]១ [[ព្រះប្រសប់]]១ [[ត្បែង]]១ [[ព្រះឃ្លាំង]]១ [[គោកសេះ]]១។
*២. តាំងចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]] នៅស្រុក[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]] ឱ្យមានចៅមឿង ៦ ស្រុកឡើងគឺ: ចៅ[[មឿងក្រគរ]]១ [[ត្រង]]១ [[ថ្ពង]]១ [[ខ្លុង]]១ [[តាំង]]១ [[សម្រែ]]១។
*៣. តាំងពញាអរជូន ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]] មានចៅមឿងឡើង ៥ ស្រុក ទ្វារស្រុក ៤ គឺ : ចៅ[[មឿងទួលអង្គុញ]]១ [[ដំបែ]]១ [[ភ្នំព្រះ]]១ [[ទ្វារលោ]]១ [[ទ្វារភក្ដិ]]១ [[ជើងគួរ]]១ ចៅមឿង[[ព្រៃប្រហារ]]១ [[ទ្វាររូង]]១ [[ទ្វាររៀល]]១។
*៤. តាំងចៅពញា[[ធម្មាតេជោ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្របាភ្នំ]] មានចៅមឿងឡើង ៧ ស្រុកគឺ : ចៅ[[មឿងកោះ]]១ ចៅ[[មឿងមេចុង]]១ [[មេកង]]១ [[ស្វាយទាប]]១ [[រំដួល]]១ [[កណ្ដាល]]១។
*៥. តាំងចៅពញា[[ពិស្ណុលោក]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រទ្រាំង]] មានចៅមឿង ៦ ស្រុកឡើងទៅគឺ : ចៅ[[មឿងពាម]]១ [[ជើងព្រៃ]]១ [[ជាន់ជុំ]]១ [[បន្ទាយមាស]]១ [[ស្រែរនោង]]១ [[តាបួរ]]១។ ឯ[[ចៅហ្វាយស្រុក]] ៩ [[ហ៊ូពាន់]] ក៏ឱ្យមានចៅមឿងសំរាប់ខែត្រទីទៃ។
តែងតាំងរួចហើយ សម័យថ្ងៃមួយនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គចេញគង់ចុងព្រះរាជរោងរម ជួបជុំព្រះបរមវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គសេវកាមហាមាត្រ [[បុរោហិត]] [[បណ្ឌិត]][[កវី]] មន្ត្រីតូចធំ ទើបមានព្រះរាជបន្ទូលមង្គលទិព្វពិសេសត្រាស់ថា: ទំនៀមព្រះមហាក្សត្រខត្តិយាវង្ស អំពីបូរាណរាជរៀងមកតែង ទ្រង់គ្រឿងអលង្ការ កកុធភ័ណ្ឌ ចេញឱ្យមន្ត្រីក្រាបបង្គំគាល់ជាប្រក្រតី នោះឃើញលំបាកណាស់ ទើបត្រាស់ឱ្យធ្វើព្រះ[[សភ័គ]] ប្រវែង ៨ ហត្ថ ឱ្យពិចិត្ររចនាដោយសុវណ្ណបុប្ផា[[ដាំជរ]] ជាសំរាប់ព្រះអង្គទ្រង់ជាប្រក្រតីវិញហើយទ្រង់ប្រញប្ដិ ខាងរបៀបក្សត្រីនោះ ព្រះរាជវង្សានុវង្ស [[ជំទាវ]][[ខុនណាង]] តូចធំឱ្យដណ្ដប់ស្បៃប្រវែង ៨ ហត្ថ មានផ្កាភ្ញីជរ ដោយខ័ណ្ឌ ដោយសែសយ តិចច្រើនតាមបណ្ដាស័ក្ដិ ធំតូច។ ក្នុងមួយខ្លួន ឱ្យមានជា ៣ យ៉ាង ឬ ៣ សំរាប់ សំរាប់ស្លៀកដណ្ដប់ដោយមានការណ៍ធំតូច។ វេលាកាលចូលគាល់ ឱ្យដណ្ដប់ស្បៃដែលបញ្ញត្តិ។ ឱ្យសេនាទាហាន កាន់ផ្លិតស្លឹកត្នោត ឯផ្លិតនោះ ឱ្យបិទមាសរាយផ្កាយជាជរប៉ាន់ប៉ាក់។ វេលាណាចូលគាល់ ឱ្យចូលគាល់រាល់ខ្លួនតាមស័ក្ដិ។ ព្រះបរមវង្សានុវង្សខាងក្សត្រាឱ្យបាំងព្រះ[[ក្លស់]] គង់ព្រះរាជយានបិទមាស ព្រះវង្សា ដែលមានយសជាធំ ឱ្យបាំង[[សប្បធម]]ជិះ[[គ្រែក្រញូង]] មនុស្សសែង ៤ នាក់ បាំង[[តាំងយូក្រអែ]] រាយផ្កាយបិទមាស រំយោលមាសយ៉ាងច្រើន។ មន្ត្រីធំ តូច ឱ្យបាំងតាំងយូក្រអែ លាបម្រ័ក្សណ៍ លាបប្រាក់ និង ជាតិហិង្គុលបិទមាសរំយោលយ៉ាងច្រើន។ មន្ត្រីធំ តូច ឱ្យបាំងតាំងយូ ក្រអែ លាបម្រ័ក្សណ៍ លាបប្រាក់ និងជាតិហិង្គុលបិទមាសរំយោលយ៉ាងច្រើនតិច ចុះមកតាមបណ្ដាស័ក្ដិធំតូច។ ឯតាំងយូក្រអែនោះ ធ្វើនឹងស្លឹកត្នោត តែ[[តំលោះ]]ពុំបាន ហើយទ្រង់ព្រះករុណា ឱ្យចៅពញាឧទ័យធិរាជចៅហ្វាយស្រុកខែត្រអាសន្ទុក [[ខ្នងពស់]]១ ឱ្យចៅពញាពិស្ណុលោកខែត្រទ្រាំង ១ ឱ្យចៅពញាធម្មាតេជោ ខែត្របាភ្នំ ១ ឱ្យចៅពញាអរជូន ស្រុកត្បូងឃ្មុំ ១ ឱ្យចៅពញាសួគ៌ាលោក ជាចៅហ្វាយស្រុកខ្នងពស់ ខែត្រពោធិ៍សាត់ ១ ជើងគ្រុសទាំង ៥ នេះ ឱ្យមានដំរី សេះ និង រោងពល សំរាប់ចាំទ្វារ សំរាប់សែងបំរើ ដោយចំនួនតិចច្រើន និង តាមស័ក្ដិធំតូច។
ព.ស ២០៨៣, គ.ស. ១៥៣៩, ម.ស. ១៤៦១, ច.ស. ៩០១ ឆ្នាំកុរ ឯកស័ក អស់មុខមន្ត្រីយល់ ស្ងប់ស្ងាត់សឹកសង្គ្រាមហើយ ក៏យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលការរាជការ សំរេចគ្រប់យ៉ាង ហើយល្មមនឹងរៀប[[ប្រាប្ដាភិសេក]]យ៉ាងធំឱ្យឮព្រះនាម[[ទូរទ័រ]]ទៅនានាប្រទេស។ ទើបព្រះបរមបពិត្រត្រាស់តបវិញថាអស់មុខមន្ត្រីយល់នេះ ក៏គួរណាស់ហើយ តែព្រះខឌ្ដរាជ្យសំរាប់ផែនដី រកពុំទាន់ឃើញ នឹងប្រាប្ដាភិសេកយ៉ាងធំពុំទាន់បាន។ ខណៈនោះពញាពិជ័យសង្គ្រាមសុខ គាល់នៅទីនោះ ក្រាបបង្គំថា : ព្រះខឌ្ដជ័យមង្គលសំរាប់ផែនដីនោះ សំរេចនៅសម្ដេច[[ឥសីភ័ទ្ទសួស]]។ កាលបែកព្រះនគរនឹងព្រះស្ដេចកន នោះសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទនាំយកទៅលាក់បំពួនក្នុងព្រៃណាមិនប្រាកដ តែសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទនោះ ស្រុកកំណើតនៅ[[ខែត្របាទី]] ទីសំណាក់នៅខាងត្បូង[[វត្តភ្នំពេញ]] តែសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទសួសនោះអនិច្ចកម្មទៅហើយ ហើយទីនឹងលាក់ព្រះខឌ្ដនោះ មានតែលាក់ក្នុងព្រៃទាំងពីរអន្លើនេះ គួរចាត់បំរើឱ្យស្វែងព្រៃដើររកព្រះខឌ្ដ និង ព្រះ[[បញ្ចក្សេត្រ]]ក្នុងតំបន់ទាំងពីរអន្លើ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ ពញា[[ពិជ័យសង្គ្រាមសុខ]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលហើយ ក៏បណ្ដាលក្នុងព្រះរាជហឫទ័យឱ្យគិតអំពីព្រះខឌ្ដនោះពន់ប្រមាណ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ចៅពញាពិជ័យសង្គ្រាមសុខថាបើដូច្នោះ ចូរឯងយកចិត្តទុកដាក់ នាំរេហ៍ពល ៥០០ នាក់ ឱ្យមានគ្រឿងកាប់ឆ្ការព្រៃនោះ ទៅរកក្នុងព្រៃទាំងពីរអន្លើនោះកុំឱ្យខាន។ ទើបពញាពិជ័យសង្គ្រាម ក្រាបថ្វាយបង្គំលា ម្នីម្នានាំរេហ៍ពល ៥០០ នាក់ចុះទូកមកដល់ខាងត្បូងភ្នំពេញ ឃើញព្រៃស៊ុបទ្រុប ស្បាតបន្លាច្រើនណាស់ មន្ទិលក្នុងចិត្តហើយក៏ឱ្យរេហ៍ពលកាប់ឆ្ការទៅ តែពុំឃើញព្រះខឌ្ដនោះឡើយ ឃើញតែ[[ប្រាសាទថ្ម]]មួយ នៅទីនោះមាន[[ចារឹក]]អក្សរថា : ព្រះចេតិយ ព្រះ[[ឧណ្ណាលោម]]។ ពញាពិជ័យសង្គ្រាម ក្រឡេកមើលទៅខាងលើ ឃើញកំពូលមុខព្រហ្មឧត្តមប្រសើរណាស់ ហើយគិតថា: ក្រែងសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទសួសយកព្រះខឌ្ដ និងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះទៅកប់ក្នុងព្រះចេតិយនោះ លុះបើកទ្វារនោះចូលទៅទៀតក៏ពុំឃើញ តែក្នុងចិត្តពញាគិតថាទីនេះជាទីវិសេសណាស់ចាំត្រឡប់ទៅវិញ និង ក្រាបបង្គំទូល ឱ្យបានទ្រង់ជ្រាប។ គិតហើយ ពញាក៏នាំរេហ៍ពលទៅខែត្របាទីប្រកាសប្រាប់អ្នកស្រុកថា : បើនរណាដឹងឃើញព្រះខឌ្ដ និង គ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះហ្លួងនឹងព្រះរាជទានជាសម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] សំរេចរាជការផែនដី។
====រកឃើញព្រះខឌ្ដរាជ្យ====
និយាយអំពី ក្រឡាពាស "សួស" នារាត្រីមួយនោះយល់សប្តិថា ឃើញតាចាស់ម្នាក់មកប្រាប់ថា: ឱ្យទៅយកព្រះខឌ្ដ និង គ្យងព្រះបញ្ចក្សេត្រនៅរូងដើមចំបក់យកទៅថ្វាយហ្លួងនឹងបានជាធំ។ លុះព្រឹកភ្ញាក់ឡើងក្រឡាពាស "សួស" ក៏និយាយប្រាប់សប្ដិឱ្យនាងរៀបជាម្ដាយស្ដាប់, ម្ដាយស្រាយនិមិត្តថា យល់សប្តិទៀបព្រឹកនេះ ចំណាំតែឆុតណាស់ដូច្នេះ ឱ្យកូនទៅឡើងមើលក្នុងរូង[[ចំបក់]]ធំនោះឱ្យច្បាស់មើល។ [[ក្រឡាពាស]][[ក្រឡាពាសសួស|សួស]]ទៅដល់ហើយឡើងមើលនៅរូងដើមចំបក់នោះឃើញព្រះខាន់នឹងគ្រឿងព្រះ[[បញ្ចក្សេត្រ]]នោះមែន ក៏អរណាស់ឃ្មាតខ្មីតំរង់ទៅ[[បន្ទាយលង្វែក]]។ មកដល់កណ្ដាលផ្លូវឃើញពញា[[ពិជ័យសង្គ្រាម]]នាំពល ៥០០ នាក់ ទៅស៊ើបសួររកព្រះខាន់នោះហើយ ថាបើនរណារកឃើញ ហ្លួងនឹងឱ្យធ្វើជាសម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]]ផង ទើបក្រឡាពាសសួស ថ្លែងប្រាប់ពញាពិជ័យសង្គ្រាមតាមដំណើរសេចក្ដីគ្រប់ប្រការ។ ទើបពញាពិជ័យសង្គ្រាមនាំក្រឡាពាសសួសត្រឡប់មកព្រះ[[បរមរាជវាំង]]យកសេចក្ដីមកក្រាបបង្គំទូល ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ត្រាស់ចាត់សេនាបតីមន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការឱ្យរៀបគ្រឿងហែមានដំរី សេះ រេហ៍ពលអភិរម្យសែនត្វាន់ ទៅដង្ហែយកព្រះខឌ្ដ និង គ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះមក។ ព្រះអង្គចេញទៅទទួលដល់ក្រៅព្រះនគរ យកមកតំកល់ក្នុង[[ហោ]]បញ្ចក្សេត្រ។ ទ្រង់ទតទស្សនាឃើញគ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះ ទេវរូប ១៣ ព្រះអង្គបាត់ ១២ ព្រះអង្គ ហើយព្រះអង្គទ្រង់តាំង[[សម្ដេចព្រះធម្មរឹទ្ធិ]]ជ័យ ជា[[ឥសីភ័ទ្ទជ័យ|សម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទ]] ហើយឱ្យប្រជុំ[[រាជាគណៈបារគូ]] [[ស្ដេចមាឃ]] មកធ្វើពិធីសាង[[ទេវរូប]] ១២ ព្រះអង្គបង្គ្រប់ជា ២៥ ព្រះអង្គឡើងវិញទុកឱ្យសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទ និង [[ក្រុមបុរោហិត]]រក្សាទុកក្នុងហោព្រះបញ្ចក្សេត្រ ហើយព្រះអង្គយាងទៅតាក់តែង ព្រះ[[ចេតិយ]] ព្រះ[[ឧណ្ណាលោម]] នោះជាព្រះអារាមតាំង[[ចៅអធិការ]] បញ្ចុះសីមា រួចចាត់ឱ្យមានរេហ៍ពលសំរាប់វត្ត ឱ្យនៅថែរក្សាហើយ ព្រះអង្គត្រឡប់មក ព្រះបរមរាជវាំងវិញ។
===របៀបកាត់ក្ដី===
សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាអម្ចាស់ផែនដីនគរខាងកើតនោះឃើញការសង្គ្រាមស្ងាត់ហើយ ក៏ធ្វេសប្រហែសពុំសូវយកព្រះទ័យទុកដាក់នឹងរាជការផែនដី។ ទ្រង់សំរាន្តព្រះរាជហឫទ័យតែនឹងអស់អ្នក[[ស្នំក្រមការ]] ព្រះចិន្ដាភ្លើតភ្លើនទៅដោយនូវ[[ល្ខោន]] [[ចំរៀង]] តូរ្យតន្ដ្រីជានិច្ចកាលជាអលជ្ជី។ ក្នុងឆ្នាំ[[មមី]]នោះក្នុងព្រះរាជនគរខាងកើត អស់រាស្ដ្រប្រជារកស៊ីពុំសូវសុខសាន្ដទាំងជំនួញជួញដូរលក់ ក៏ពុំសូវចំរើនដូចសព្វឆ្នាំ។ ក្នុងវេលាយប់មួយនោះ ទ្រង់ព្រះតំរិះយល់ថា អញសោយរាជ្យនេះមកយូរហើយនៅឡើយតែចិត្ដរាស្ដ្រពុំដឹងស្រឡាញ់អញ ឬប្រែចិត្ដគិតទៅចូលនឹងពញាចន្ទរាជាវិញទេដឹង។ លុះយប់ស្ងាត់ស្ដេចយាងទៅតែមួយអង្គឯងលបស្ដាប់រាស្ដ្រ។ ខណៈនោះទ្រង់ឮរាស្ដ្រជុំគ្នានិយាយថា អម្ចាស់ផែនដីយើងសព្វថ្ងៃនេះមានបុណ្យអស្ចារ្យណាស់ ទ្រង់ព្រះរាជហឫទ័យក៏ធូរទូលាយ យើងសុខសប្បាយមករាល់ឆ្នាំ តែក្នុងឆ្នាំនេះហេតុអ្វីក៏ខាតពុំបានចំរើនផលប្រយោជន៍សោះ។ ហេតុដូចម្ដេចក៏ព្រះបាទអស់ជុំនុំពុំឃើញជុំនុំដោះទុក្ខសុខរាស្ដ្រឲ្យបានរកស៊ីធូរទូលាយឡើងវិញ។ ខណៈនោះសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់បានជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ត្រឡប់ទៅដំណាក់វិញ។ លុះព្រឹកឡើងទ្រង់បង្គាប់[[ព្រះអាល័ក្ស]] និង[[ក្រុមព្រះសុភាធិបតី]]ឲ្យត្រាទុកថាព្រះរាជបញ្ញត្តិឲ្យតុលាការធ្វើទោសអ្នកទោសដែលចាញ់ក្ដីគេឲ្យបែងជាភាគ៣ ឲ្យប្រណីចោលភាគ១ ឲ្យយកតែភាគ២ ជាទីសំរាលជាងពីបុរាណច្បាប់មុន។
សេចក្ដីដែលព្រះស្រីជេដ្ឋាបន្ធូរបន្ថយច្បាប់ឲ្យស្រាលមកនោះ ក៏ជ្រាបដល់សម្ដេចព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា អគ្គមហាបុរសរដ្ឋនគរខាងលិច ទើបទ្រង់មានព្រះរាជបរិយាយត្រាស់សួរអស់មន្ដ្រីកវីរាជបុរោហិតថា តើនគរខាងកើតធ្វើច្បាប់បង្គាប់ឲ្យយកទោសស្រាលនេះត្រូវឬខុស? អស់[[សេវកាមហាមាត្យ]]យកសេចក្ដីក្រាបទូលព្រះករុណាក្រោមល្អងធូលីព្រះបាទថារាស្ដ្រសព្វថ្ងៃក្រីក្រណាស់ ព្រះករុណាគេគិតប្រណីនេះត្រឹមត្រូវហើយ។ ទើបព្រះបរមបពិត្រត្រាស់តបថា អាព្រះស្ដេចកននេះវាជាមនុស្សខូចបានជាវាប្រណីទោសអាពួកដែលធ្វើខុសនោះ។ បើដូច្នេះយើងឲ្យតាំងច្បាប់បង្គាប់ឲ្យលក់អាមនុស្សខូចកាចនោះក្នុងរឿងនីមួយៗឲ្យតាំង[[ក្រយា]][[ពិន័យ]]ជា ៤ ភាគ ចោល ១ ភាគ យកភាគ ៣ ដើម្បីឲ្យអាមនុស្សនោះរាងចាលលែងខូចកាចតទៅទៀត។ សេចក្ដីប្រណីរាស្ដ្រដែលព្រះស្ដេចកនវាបន្ធូរច្បាប់ដូច្នេះនេះគឺធ្វើដើម្បីឲ្យញាតិត្រកូលវាដែលខូចកាចនោះកំរើកចិត្ដលួចប្លន់ តាមជាតិត្រកូលឲ្យបានច្រើនឡើង ហើយយើងនឹងយកតាមវាមិនបានទេ។ [[ឧកញ៉ា]][[សុភាធិបតី]] និងឧកញ៉ា[[មន្ដ្រីធិរាជ]] ក៏ក្រាបបង្គំទទួលព្រះរាជតំរាស់[[តំកល់លើត្បូង]] ហើយកត់ត្រាទុកជាព្រះរាជ[[បញ្ញត្តិ]]ប្រតិបត្ដិតាមតរៀងមក។ នេះនឹងនិយាយថាមានរាស្ដ្រម្នាក់ឈ្មោះ ចៅហ្លួង ប្រពន្ធឈ្មោះឥន្ទ មានក្មួយស្រីម្នាក់ឈ្មោះនាងខ្មា បាវស្រីនាងខ្មាឈ្មោះនាងគាំ។ នៅភូមិជិតនោះមានប្រុសម្នាក់ទៀតឈ្មោះ ចៅពេជ បានជាមានពាក្យរាស្ដ្រទាំងផ្ដាសហៅរួមសេចក្ដីថា ចៅហ្លួងឥន្ធខ្មាគាំពេជ។ ខណៈនោះចៅពេជទៅដណ្ដឹងនាងខ្មាយកមកធ្វើប្រពន្ធ លុះនៅយូរបន្ដិចចៅពេជទៅសហាយ និងនាងគាំជាខ្ញុំនាងខ្មា។ ដោយខ្លាចចិត្ដចៅហ្លួង នាងឥន្ធ ជា[[មា]]ជា[[មីង]] នាងខ្មាជាប្រពន្ធចៅពេជ ក៏គិតនឹងចៅទន់ នាងទានជាខ្ញុំរបស់ខ្លួនឲ្យជួយធុរៈ។ ចៅទន់ នាងទាន ក៏យល់ព្រមនាំពង្រត់នាងគាំចុះទូករត់ពី[[ខែត្រស្រីសឈរ]]ទៅនគរខាងលិច ដើម្បីមិនឲ្យចៅក្រមនគរខាងកើតជំនុំជំរះយកទោសបាន។ ឯចៅហ្លួង នាងឥន្ធលុះព្រឹកឡើងដឹងហេតុហើយក៏នាំបក្សពួក ៦ នាក់ចុះទូកចេញពី[[ខែត្រស្រីសឈរ]]តាមទៅទាន់ចៅពេជនាងគាំនៅ[[កំពង់លង្វែក]]។ ទទួលជាពេលនោះ [[មេគយ]]កំពង់លង្វែកដឹងហេតុការណ៍ទាន់ក៏ចាប់បញ្ជូនចៅពេជនាងគាំទៅឲ្យមេគយធំនៅ[[កំពង់ឆ្នាំង]]។ មេគយនៅកំពង់ឆ្នាំងក៏ជូនខ្លួនទៅឲ្យចៅហ្វាយស្រុកដែលរក្សា[[បន្ទាយខែត្ររលាប្អៀរ]]។ ចៅហ្វាយស្រុកសួរកត់យកចំលើយចៅពេជ ហើយចៅពេជឆ្លើយដោះសាខ្លួនថា ខ្លួនប្រាថ្នានឹងមកថ្វាយខ្លួនជាអម្ចាស់ត្រើយខាងលិច តែចៅហ្លួងជាមាមិនព្រមឲ្យមកទើបបានជាខ្ញុំនាំប្ដីប្រពន្ធរត់មកនេះ។ តែដោយដំណើររបស់ខ្ញុំមិនបានស្ងប់ស្ងាត់ទើបបានជាចៅហ្លួងជា[[មា]]តាមមកទាន់ចាប់ខ្លួនខ្ញុំយ៉ាងនេះ។ ចំលើយចៅហ្លួងឆ្លើយថា ចៅពេជជាប្ដីនាងខ្មាដែលត្រូវជា[[ក្មួយប្រសា]]ខ្ញុំបាទ។ វាផិតនាងខ្មា ទៅ[[សហាយ]]នាងគាំជា[[បាវ]]នាងខ្មា ហើយនាំពង្រត់នាងគាំ ព្រមទាំងយកទ្រព្យរបស់មកជាមួយផង។ [[ចៅក្រម]][[បាឡាត់]]ខែត្រវិនិច្ឆ័យសេចក្ដីថា បើលួចពង្រត់ខ្ញុំគេមកមានក្នុង[[មាត្រា]]១ [[ច្បាប់ក្រមទាសកម្មករ]]ត្រូវមានទោស។ តែក្នុងរឿងនេះលួចខ្ញុំប្រពន្ធឯងនេះ គ្មាន[[មាត្រា]]ច្បាប់ឲ្យចៅពេជមានទោសឡើយ។ [[ចៅក្រម]]កាត់សេចក្ដីដូច្នេះ ចៅហ្លួងមិនសុខចិត្ដ ក៏សុំឲ្យសាលាខែត្របញ្ជូនទៅតុលាការក្នុង[[ខែត្របរិបូណ៌]]។ ឧកញ៉ា[[សុភាធិបតី]] [[មន្ដ្រីកុត្ដរាជ]]កាត់សេចក្ដីតាម[[ច្បាប់]]ត្រូវនឹង[[សាលាខែត្រ]]។ [[គូក្ដី]]មិនសុខចិត្ដនាំក្រាបបង្គំទូលព្រះករុណាមហាចន្ទរាជាធិរាជ ព្រះករុណាទ្រង់កាត់សេចក្ដីថា ប្រពន្ធជាអ្នកទំនុកបំរុង ហើយខ្លួនលួចនាំពង្រត់ខ្ញុំប្រពន្ធឯងនេះ ត្រូវមានទោសធ្ងន់ជាងលួចខ្ញុំអ្នកដទៃ ដូច្នោះអ្នកប្រព្រឹត្ដខុសនេះ ត្រូវឲ្យបណ្ដើរអាក្រោស ៣ ថ្ងៃ ហើយវាយខ្នង ១០០ [[ខ្វាប់]] និង[[ព្រ័ត្រលួស]] ហើយហូតនាងគាំជាខ្ញុំនាងខ្មា និងចៅទន់ ចៅទាន ជាខ្ញុំចៅពេជនាំទៅប្រគល់ឲ្យនាងខ្មាវិញ ឲ្យនាងខ្មាដាក់មេត្រីក៏បានជាប់មេត្រីវិញក៏បាន។ ក្រោយនោះព្រះបរមបពិត្រត្រាស់ឲ្យតែងច្បាប់គ្រប់ក្រម។ ឧកញ៉ាសុភាធិបតី មន្ដ្រីកុត្ដរាជ ក៏ប្រជុំគ្នាតែងច្បាប់តាមព្រះត្រាស់បង្គាប់ ហើយព្រះករុណាក៏ចេញត្រួតត្រារាល់ពេលវេលា។ លុះរួចជាស្រេចហើយ ទើបទ្រង់ឲ្យកិត្ដិយសដល់លោក[[ជំទាវបែរ៉ា]]ជាព្រះ[[មាតាចិញ្ចឹម]]ត្រាស់ព្រះ[[រាជបញ្ញត្តិ]]ថា តាំងពីថ្ងៃនេះទៅនឹងធ្វើ[[ហត្ថ]] ធ្វើព្យាយាមជាអ្វីៗឲ្យយកហត្ថលោកជំទាវបែរ៉ាជាកំណត់។ ហេតុនេះហើយបានជារៀងមក មនុស្សទាំងពួងក៏យកតាមហត្ថបែរ៉ានោះ។ លុះដល់ចេញវស្សា ឆ្នាំ[[មមែ]] [[បញ្ចស័ក]] វស្សានោះ ព្រះបរមរាជមហាចន្ទរាជាទ្រង់មានព្រះ[[រាជឱង្កា]]ថា កាលមុនយើងមានធ្វើព្រះរាជពិធីចេញព្រះវស្សាម្ដងហើយនៅ[[កំពង់ប្រាសាទ]] [[ខែត្រលង្វែក]]។ ក្រោយនោះយើងរវល់តែការសង្គ្រាមមិនទាន់បានធ្វើទេ។ ដូច្នេះតាំងពីថ្ងៃនេះទៅ យើងត្រូវធ្វើ[[ព្រះរាជពិធីអុំទូកលយកន្ទោង]]ផ្ដាច់ព្រះ[[វស្សា]]ម្ដង ៣ រដូវ [[អកអំបុក]] សំពះព្រះខែម្ដង ៣ ថ្ងៃ ជាសណ្ដាប់ព្រះមហាក្សត្រតទៅតាមព្រះរាជពិធីកុំឲ្យខានឡើយ។ នោះនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ដ្រីក៏បានរៀបព្រះរាជពិធីតាមព្រះរាជបញ្ញត្ដិ តាំងពីពេលនោះរៀងមក។ ព្រះរាជពិធីអុំទូកលយ[[កន្ទោង]]នោះរួចមកហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យបើកព្រះរាជទ្រព្យចំណាយជួលសេនាទាហានរេហ៍ពលឲ្យលើកដី[[ខឿន]][[ព្រះវិហារ]]ខ្លះ កាប់ឈើធ្វើគ្រឿងព្រះ[[វិហារ]]ខ្លះធ្វើ[[វត្ដអារាម]]នៅទីដែលតាំងព្រះ[[ពន្លា]]ជ័យឯជើង[[ផ្សារបរិបូណ៌]]។ ព្រះអង្គតែងឡើងទតព្រះនេត្រត្រួតត្រាការនោះរឿយៗ។ ខណៈនោះមានពួក[[ល្ខោន]]ម្នាក់ជាតួ[[ព្រះលក្សណ៍]]ប្រកបដោយលោមឆោមពណ៌ល្អ ថ្វីដៃរាំនោះក៏ឯកណាស់ទ្រង់ប្រោសឲ្យហៅឈ្មោះនេះថានាយ[[កំលោះរូបល្អ]]។ ស្ដេចតែងអញ្ជើញគ្រឿងជិតព្រះអង្គ។ លុះដល់ខែ[[បុស្ស]]ថ្ងៃ[[ចន្ទ]]នោះ កំលោះរូបនោះក៏កាត់សក់តែងខ្លួនចូលទៅក្នុងវាំងអស់ជនទាំងឡាយសរសើររាល់មាត់ថា នាយ[[កំលោះ]]រូបល្អនេះកាត់សក់ម្ដងនេះសមនឹងរូបកាយណាស់ ទាំងព្រះករុណាជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងក៏ពេញព្រះរាជហឫទ័យដែរ ទ្រង់នាំខ្លួនទៅបង្ហាញ[[ព្រះអគ្គទេពី]] និង[[ព្រះស្នំក្រមការ]]។ ព្រះអគ្គមហេសីក៏ក្រាបទូលសរសើរគ្រប់មាត់។ តែនៅពេលនោះទ្រង់ទតព្រះនេត្រទៅឃើញសក់នៅជាប់នឹងកៀន[[ត្រចៀក]] និងកចៅនោះនៅឡើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ថាឲ្យចៅនោះទៅលាងកនោះចេញ។ នាយកំលោះរូបល្អនោះក្រាបថ្វាយបង្គំលាចេញទៅ។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ក្រែងយឺតយូរក៏ក្រឡេកព្រះនេត្រទៅឃើញទាហានក្រុមវាំងពីរនាក់ ទ្រង់ត្រាស់ថាឲ្យទៅជួយលាងកវាឲ្យឆាប់ផង។ ទាហានក្រុមវាំងពីរនាក់នោះឮពុំច្បាស់ស្មានថា ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យយកទៅកាត់ក ក៏ចេញទៅទាន់ឃើញហើយ ក៏ចាប់ចៅនោះចងចំណងប្រាំប្រការឲ្យអង្គុយភាវនានៅវាលខាងត្បូងបន្ទាយហើយប្រហារជីវិត។ ខណៈនោះមានតួល្ខោនម្នាក់ទៀតជាគូនឹងចៅនេះ ហើយជាមិត្ដផង លុះបានដឹងហេតុអស់ហើយក៏ចូលទៅក្រាបបង្គំទូលអម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងលិចឲ្យជ្រាប។ ក្រោយមកទ្រង់យល់ថា បំរើដែលទៅឃាត់នោះមិនទាន់ក៏ឲ្យយួរក្បាលទៅចោលឲ្យដាក់នឹង[[តោក]] ឬ[[តុ]]តំកល់ក្បាលនោះកុំឲ្យខូច ហើយឲ្យចូលមកនឹងបានមើលសក់ មើលមុខផ្លាស់ប្ដូរដូចម្ដេច ឬនៅល្អដូចដើម។ ព្រះរាជបំរើចេញទៅឃើញទាហានក្រុមនោះយួរក្បាលចូលមក ក៏ស្រែកហៅថាស្ដាប់មិនជាក់ទៅកាប់ក្បាលកំលោះ ទ្រង់ប្រោសគេម្ល៉េះហើយទៅកាប់ចោលអាសារឥតការ តែបើបានជាកាប់ហើយកុំឲ្យយួរ ហេតុនេះហើយបានជាជាប់ឈ្មោះហៅ[[ស្រែវាលភូមិកំលោះ]]រហូតរៀងមក។ ឯទាហានក្រុមវាំងទាំងពីរនាក់នោះឮហើយភិតភ័យណាស់ គិតថាខ្លួនមុខជាអស់ជីវិតហើយ រួចក៏ប្រគល់ក្បាលនោះឲ្យទៅព្រះរាជបំរើនាំទៅថ្វាយ ឯខ្លួនក៏រត់គេចពួនព្រៃទៅ។
ទាហានទាំងនោះគិតថា បើខ្លួនខំតែនៅនគរខាងលិចនេះមុខជាហ្លួងឲ្យគេយកទៅសំលាប់មិនខាន ដូច្នោះមានតែរត់ទៅពឹងបារមីហ្លួងខាងកើតវិញទើបជា។ គិតព្រមគ្នាហើយ ទាហាននោះក៏នាំគ្នារត់ទៅ លុះរត់ទៅដល់[[វាលស្រាបអង្កាម]] ទាហានទាំងនោះគិតថាទៅទាំងខ្លួនប្រឡាក់ឈាម ប្រឡាក់ដាវយ៉ាងនេះ តែជួបនឹងកងល្បាតមុខជាគេចាប់យកទៅថ្វាយវិញជាមិនខាន។ គិតដូច្នោះហើយក៏នាំគ្នាចូលទៅងូតទឹកលាងដាវក្នុង[[ត្រពាំង]]វាលស្រាបអង្កាមនោះ “បានជាជាប់ឈ្មោះហៅ[[ត្រពាំងលាងដាវ]]រៀងមក” ។ ឯព្រះរាជបំរើនាំក្បាលនាយកំលោះរូបល្អនោះទៅថ្វាយព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ត្រាស់សួររកទាហានក្រុមវាំងទាំងពីរនាក់នោះ។ ព្រះរាជបំរើក្រាបទូលថា ទាហានទាំងពីរនាក់នោះមុខជារត់ទៅពឹងអាព្រះស្ដេចកនពុំខានឡើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឧកញ៉ា[[ដ៏រុងសេនា]] ចាងហ្វាងទាហាននោះ ឲ្យចាត់ទាហានសេះ ២០ នាក់ឲ្យទៅតាមចាប់យកខ្លួនទាហានក្រុមវាំងទាំងពីរនាក់នោះឲ្យបាន។ ទាំង ២០ នាក់ក៏ស្រូតតាមទៅបានឃើញទាហានក្រុមវាំងទាំងពីរនាក់កំពុងងូតទឹកលាងដាវក៏ចាប់នាំខ្លួនមកក្រាបបង្គំថ្វាយ។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ឲ្យតុលាការពិចារណាសួរកត់ចំលើយតាមច្បាប់។ ទាហានទាំងពីរនាក់នោះឆ្លើយថាខ្លួនស្ដាប់ឮថាទ្រង់ត្រាស់ឲ្យកាត់ក ទើបបានជាកាប់ លុះកាប់ហើយទើបភិតភ័យទើបបានជានាំគ្នារត់ចូលហ្លួងខាងកើតប្រាថ្នាឲ្យរួចជីវិត។ ព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសេនាបតីចេញសំបុត្របញ្ញត្ដិឲ្យលើកលែងហៅហ្លួងខាងកើតឲ្យហៅតែព្រះស្ដេចកន ថាបើនរណាមិនស្ដាប់ និងយកទោសដល់ជីវិត។ បន្ទាប់មកព្រះបាទអ្នកម្ចាស់ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យយកក្បាលនាយកំលោះរូបល្អនោះទៅធ្វើបុណ្យតាមសមគួរ។ ក្នុងខណៈនោះទ្រង់ត្រាស់ឲ្យយកទាហានក្រុមវាំងទាំងពីរនាក់ទៅ[[ប្រហារជីវិត]]ទុកជាបំរាម។
===សង្គ្រាមការពារព្រះនគរ===
====សមរភូមិមហានគរ====
'''{{Main|សមរភូមិមហានគរ (១៥៣០)}}'''
សម្ដេចព្រះចៅ[[មហាចក្រពត្តិ|ចក្រពត្រាធិរាជ]] សម័យថ្ងៃមួយនោះ ចេញគង់ចុងព្រះរោងរមជួបជុំអគ្គមហាសេនា សេនាធីបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការ ក្រាបបង្គំគាល់ តាមតំណែងទើបព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការ ត្រាស់ប្រឹក្សាថា ចៅពញាចន្ទរាជាបានត្រឡប់ទៅក្រុងកម្ពុជាប្រាប់សឹកសង្គ្រាមបានជាធំនោះព្រោះដោយអំណាចរេហ៍ពល ស្បៀងអាហារ គ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ដំរីសេះរបស់យើងឱ្យទៅ។ ឥឡូវបានសំរេចហើយ តែពុំឃើញឱ្យនាំ[[សួយសារ]]មកថ្វាយយើងនៅឡើយ។ ដូច្នេះ យើងគួរលើកទ័ពទៅប្រាបប្រាម ឬធ្វើដោយប្រការដូចម្ដេច ទើប[[អគ្គមហាសេនា]] [[សេនាបតី]] [[មន្ត្រី]]តូចធំ ខ្ញុំ[[រាជការ]] ទទួលព្រះរាជបរិហារ ប្រឹក្សាយល់ព្រម ក្រាបបង្គំទូលថា: កាលចៅពញាចន្ទរាជា ទទួលព្រះរាជឱង្ការទៅទាក់[[ដំរីស]] ហើយមានពុតត្បុតរត់ទៅស្រុកនោះ យើងបានឱ្យបំរើទៅតាមយកខ្លួនមកនោះ ពញាចន្ទរាជាបានសញ្ញាថា បើខ្លួនបានសំរេចព្រះនគរកាលណានឹងនាំសួយសារមកក្រាបទូលថ្វាយ។ ឥឡូវនេះ ពញាចន្ទបានសំរេចហើយ តែកន្តើយព្រងើយទៅនេះ គួរតែយើងលើកយោធាទាហានទៅប្រាបប្រាមឱ្យដឹងថ្វីដៃ។ តែថា ធ្វើដូច្នេះ ដូចជាទាស់នឹងច្បាប់ទំនៀមទៅហើយ ព្រោះដែនដីក្រុងកម្ពុជានេះ ពីដើមជាឯករាជ្យដែរ តែក្រោយមកបានពឹងបារមីផែនដីក្រុងទេពនេះជាច្រើនដងមានទាំងខ្លួនពញាអុង សួគ៌លោកនៅជាតួយ៉ាងសព្វថ្ងៃនេះស្រាប់។ ដូច្នេះ ទូលព្រះបង្គំយល់ថាគួរតែមានព្រះរាជសារឱ្យទៅរំលឹកម្ដងសិន បើកាលណាឃើញថា ចៅពញាចន្ទរឹងទទឹងសឹមយើងលើកទៅធ្វើទោស ឱ្យបានសំរេច។
ព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់អស់មន្ត្រីទៅ ទ្រង់យល់ផ្លូវត្រូវសេចក្ដីហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យតែងព្រះរាជសារ ចាត់ឱ្យចៅពញាមហាទេព មហាមន្ត្រី និង ព្រះ[[រាជវរានុកូល]]ជា[[រាជទូត]] [[ឧបទូត]] [[ត្រីទូត]] អញ្ជើញព្រះរាជ[[សារ]]នោះមកដល់ក្រុង[[កម្ពុជាធិបតី]]។ ទូតទាំង ៣ នាក់មកដល់ក្រៅបន្ទាយនគរក៏ឱ្យបំរើទៅប្ដឹងសេនាបតីតាមជើងសារ ដែលចៅហ្វាយស្រុកពោធិ៍សាត់បញ្ជូនមកនោះគ្រប់ប្រការ។
ក្នុងខណៈនោះ សម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] និងសេនាបតីទាំង ៤ សំរាប់នាំយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបសព្វគ្រប់ហើយ ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រស្ដេចត្រាស់ថា: ជាតិអាសៀមនេះ ចិត្តវាលាមកអាក្រក់ពន់ប្រមាណណាស់បានជាកាលផែនដី ប្រឋមក្ស័ត្រ ខត្តិយាវង្សតំរងរាជ្យក្នុងមហានគរនោះរៀងមក ទ្រង់ឱ្យសាងប្រាសាទរាជដំណាក់ជាន់ក្រៅចាំទទួលព្រះរាជទូតគ្រប់ប្រទេសច្រើនតំបន់នោះ ឥឡូវសៀមវាឱ្យរាជទូតវា អញ្ជើញព្រះរាជសារវាមកនេះត្រូវយើងឱ្យធ្វើព្រះរោង ព្រះពន្លាទទួលព្រះរាជសារនោះ ក្រៅកំពែងព្រះនគរដែរ។ អគ្គមហាសេនា សេនាបតី ទទួលព្រះរាជឱង្ការហើយ ចាត់មន្ត្រីក្រុមមេការ ឱ្យកេណ្ឌរាស្ត្រធ្វើព្រះរោង ព្រះពន្លា រាយទ័ពទាហាន ឱ្យចាំរក្សា ច្រើនសង្កាត់កំណត់តែ ៣ ថ្ងៃ ៣ យប់ ក៏រួចដូចព្រះរាជបញ្ជាការ ទើបក្រុមមេការក៏យកសេចក្ដីចូលទៅប្ដឹងសេនាបតី សេនាបតីយកសេចក្ដីនាំឡើងក្រាបបង្គំទូលទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម័យថ្ងៃនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះចិន្តាថា: រាជទូតសៀមមកនោះយើងនឹងចេញទទួលវាឱ្យរួសរាន់ពេកហាក់ដូចជាយើងកោតខ្លាចវាខ្លាំងណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់លួង[[រាជាមាត្យ]] [[មហាមាត្យ]]ថា: ឱ្យទៅប្រាប់រាជទូតសៀមថា ឱ្យវារង់ចាំ ១៥ ថ្ងៃទៀត [[ព្រះករុណា]]នឹងចេញទទួល។ តែស្ដេចបានអាយ័តរាជាមាត្យ មហាមាត្យថា: ឱ្យចាត់ស្បៀងអាហារនាំយកទៅឱ្យវាឱ្យ[[បរិបូណ៍]]។ ព្រះរាជបំរើទាំងពីរ ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅធ្វើតាមព្រះរាជបញ្ជាគ្រប់ប្រការ។
ក្រោយនោះ ១៥ ថ្ងៃ ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងអលង្ការ មហាឧត្តម ព្រមទាំងព្រះបរមវង្សានុវង្ស និង អគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការចាំដង្ហែស្ដេចព្រះរាជដំណើរទៅប្រថាប់នៅព្រះពន្លាកាក។ លង់លុះព្រឹកព្រាងហើយ ព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គចេញទៅគង់លើ ព្រះរាជហានុកាមាត្យមាស ឱកាសឧត្តម ព្រះបរមវង្សាសេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការ ហែស្ដេចចេញប្រថាប់ លើព្រះ[[ពន្លាកាក]]ខាងជើង[[បន្ទាយ]]ព្រះនគរ ១០ [[សិន]]ប្លាយ។ រាជទូតសៀមទាំង ៣ ក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំថ្វាយព្រះរាជសារ។ ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រទ្រង់ត្រាស់ឱ្យ[[លាម]]ប្រែសេចក្ដី
[[អាលក្ស]]ប្រែថ្វាយថា:
ព្រះរាជសារ សុន្ទរបវរសេដ្ឋា មហាវិមល [[ពលាការ]] សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ព្រះចៅក្រុងមហានគរ បវរធារាវតី ស្រីអយុធ្យា មហារដ្ឋរាជធានី បុរីរម្យ ឧត្តមមហាឋាន ជាសម្ដេចព្រះបិតុលាធិរាជ។
បំរើផ្លូវព្រះរាជមេត្រីមក សម្ដេចព្រះបរមរាជា រាមាធិបតី ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាជាសម្ដេចព្រះ[[អគិនេយ្យោ]]។
បានទ្រង់ជ្រាប។
ដ្បិតក្រុងកម្ពុជានេះ កាលពីដើមតាំងពីផែនដីព្រះ[[លំពង្សរាជា]] ព្រះបាទសម្ដេចព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]]នោះ សៀមបានវាយបែកមហានគរ ពីរបីដង ហើយបានយកមហានគរនេះជាចំណុះទៀត។ ក្រោយមកទៀត ក្នុងផែនដីព្រះបាទសម្ដេចព្រះ[[ធម្មរាជាទី១|ធម្មរាជា]] ព្រះធម្មរាជាក៏មានព្រះរាជសារទៅដល់យើងឱ្យសង្គ្រោះព្រះអង្គផង។ យើងក៏បានជួយបានយកទាំងសម្ដេចព្រះ[[ស្រីរាជា]] ព្រះសុរិយោទ័យទៅទុកក្នុងក្រុងយើង ហើយរាជសម្បត្តិខ្មែរ ក៏យើងឱ្យស្រេចជារបស់សម្ដេចព្រះធម្មរាជា ជាព្រះបិតារបស់សម្ដេចព្រះក្មួយ។ ចំពោះព្រះក្មួយទៀត កាលភិតភ័យក្នុងគ្រា អាព្រះ[[ស្រីជេដ្ឋា|ស្ដេចកន]] វាយបែកព្រះនគរនោះ សម្ដេចព្រះក្មួយ ក៏បានរត់ចូលទៅពឹងបុណ្យបារមីក្រុងទេពបុរី [[រាជអាណាចក្រអយុធ្យា|ស្រីអយុធ្យា]]ដែរ ក្រុងទេពបូរី ក៏ចាត់[[ពលថ្មើរជើង]] និង [[ពលសេះ]] ដំរី ឱ្យជូនសម្ដេចព្រះក្មួយត្រឡប់មកក្រុងកម្ពុជា ហើយព្រះក្មួយបានសន្មតនឹងម៉ឺន[[ពេជ្រពិចិត្រ]]ថា: តែព្រះក្មួយបានសំរេចព្រះនគរកាលណា ព្រះក្មួយនឹងនាំសួយទៅថ្វាយយើងជាព្រះបិតុលា។ ឥឡូវព្រះក្មួយសំរេចព្រះនគរហើយ ម្ដេចឡើយក៏ពុំឃើញនាំសួយសារ ផ្កាមាសទៅថ្វាយយើងតាមទំនៀម ដូច្នេះឱ្យព្រះក្មួយ ចាត់ឱ្យនាំសួយសារ ផ្កាមាស ប្រាក់ទៅថ្វាយយើងជាព្រះ[[បិតុលា]]ឱ្យត្រឹមត្រូវតាមទំនៀម។
ព្រះបរមនាថ បរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជាធិរាជ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបសេចក្ដីក្នុងព្រះរាជសារហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ តែទ្រង់ខំសង្កត់អត់ទុកក្នុងព្រះរាជហឫទ័យ ហើយក្លែងធ្វើជាទ្រង់ព្រះសំរួល ក្អាកក្អាយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ថា ក្រុងកម្ពុជាធិបតី មហាឥន្ទបត្តបុរីនេះ កាលដើមឡើយជានាយកលើនគរនានាទាំងអស់ ទាំងអា[[សៀម]]នេះ ក៏តែងនាំ[[សួយសារ]] មកក្រាបទូលថ្វាយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ក្នុងមហានគរនេះ ពុំដែលខាតខានមួយរដូវឡើយ។ លុះក្រោយមក ដល់ផែនដី ព្រះ[[បទុមសូរ្យវង្ស]] ព្រះអង្គមានព្រះនេត្រទិព្វ ទ្រង់យល់ថា: [[ឝ្រីឥន្ទ្រាទិត្យ|ពញារោង]]នោះ ជាព្រះរៀមផ្ទាល់ព្រះអង្គរួមព្រះមាតាមួយ បែកទៅនៅស្រុក[[សុខោទ័យ]] ក៏ទ្រង់តាំងឱ្យជាឯករាជ្យនៅក្នុងស្រុកនោះឱ្យសៀមទាំង ៧ ស្រុកឡើងស្ដាប់បង្គាប់សម្ដេចព្រះ[[ជេដ្ឋា]]។ ទ្រង់ខ័ណ្ឌព្រំបុរីត្រឹម[[នគររាជសីមា]]។ លុះឥតពីព្រះរោងទៅស្រុកសៀមក៏នៅឱ្យនាំ[[សុវណ្ណបុប្ផា]] [[តំបារផ្កាមាស]]មកក្រាបទូលថ្វាយជាចំណុះស្រុក[[មហានគរ]]តមកទៀត។ លុះដល់ស្រុកសៀមកើតសង្គ្រាមនឹង[[លាវពោះខ្មៅ]] លាវនោះតាំងឡើងជាព្រះមហាក្សត្រទៀត។ លុះដល់ស្រុកសៀមកើតសង្គ្រាមនឹងលាវពោះខ្មៅ លាវនោះតាំងឡើងជាព្រះមហាក្សត្រហើយបានបង្ក្រាបព្រះរាជត្រកូលពញារោងបាន ក៏តាំងខ្លួនជាឯករាជ្យ។ លុះដល់មកផែនដី សម្ដេចព្រះ[[បរមរាមាធិបតី|បរមរាជា]] សៀមឡើងរាជ្យជាសម្ដេចព្រះ[[ឧទង|រាមាធិបតី]] សៀមលើកទ័ពមកធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះបរមរាជា តែពុំបានធ្វើតាមទំនៀមព្រះមហាក្សត្រគឺឱ្យសំបុត្រចុតហ្មាយមកប្រាប់ជាមុនថា សុំធ្វើសង្គ្រាមទេ។ ស្រាប់តែឱ្យលបលើកជាទ័ពមកចោមបំបែកមហានគរដោយខ្មែរពុំដឹងខ្លួន។ ជ័យជំនះនឹងរាប់ថា មានរិទ្ធីអានុភាពក៏ពុំបាន។ កាលយើងទៅនៅស្រុកសៀម ៩ ឆ្នាំនោះទៀតយើងបានសុំឱ្យកងទ័ពមកជួយយើងច្រើនដង ក៏ព្រះចៅ[[ចក្រពត្តិ]]ពុំឱ្យកងទ័ពនឹងស្បៀងអាហារយើងសោះ។ ហេតុតែ កុសលផងរបស់ក្រុងកម្ពុជាធិបតី មិនឱ្យប្រទេសយើងទាបថោក ក៏បណ្ដាលឱ្យព្រះចៅចក្រពត្តិចាញ់ឧបាយកលយើងឱ្យយើងទៅទាក់[[ដំរីស]] យើងក៏រត់មកច្បាំងបានដោយ[[បញ្ញាធិការ]] និង តំរិះប្រាជ្ញាបុណ្យវាសនារបស់យើងទៅ។ តើព្រះចៅចក្រពត្តិមានឱ្យអ្វីជាកំលាំងមក ក៏បានជាឱ្យមកតាមទារសួយសារដូច្នេះ ឥឡូវនេះ បើយើងព្រមថ្វាយ ក៏ជាការឥតប្រយោជន៍ដែរ។ ទ្រង់ត្រាស់តែម៉្លោះហើយ ក៏ទ្រង់ឱ្យអាលក្សតែងព្រះរាជសារ ប្រគល់ឱ្យព្រះរាជទូតទាំង ៣ នាយនាំត្រឡប់ទៅក្រុងទេពបុរី ស្រីអយុធ្យាវិញ។ ព្រះរាជទូតទាំង ៣ នាក់បានឮព្រះបរិហារត្រាស់កណ្ដាលជំនុំ ជាសេចក្ដីផ្ទុញផ្ទាល់ដូច្នោះ ក៏នឹកក្រេវក្រោធពន់ប្រមាណ តែពុំហ៊ានឆ្លើយទាស់ព្រះរាជឱង្ការ ព្រោះសេចក្ដីដែលព្រះអង្គត្រាស់ទាំងប៉ុន្មាននោះជាសេចក្ដីសុចរិត ពិតត្រង់ប្រាកដទាំងអស់ ក៏ថ្វាយបង្គំទទួលព្រះរាជសារហើយ នាំត្រឡប់ទៅក្រាបទូលថ្វាយព្រះចៅចក្រពត្តិវិញ។
ស្ដេចសៀមឱ្យ[[លៀម]]ប្រែព្រះរាជសារទៅមានសេចក្ដីថា:
"ព្រះរាជាសុន្ទរ បវរ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការ ព្រះបរមរាមា មហាចន្ទរាជាធិរាជ រាមាធិបតី សិរីយសោធរ បវរវង្សកូល កំពូលកម្ពុជា មហាឥន្ទបត្តបុរីរម្យ ឧត្តមកុរុរដ្ឋ រាជធានី។ ចំរើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រី តបមកសម្ដេច ព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះចៅក្រុងទេពបូរី ស្រីអយុធ្យាជាសម្ដេចព្រះបិតុលាបានទ្រង់ជ្រាប។
ដ្បិតយើងជាក្មួយបានឃើញព្រះរាជសារ មើលឃើញសេចក្ដីទាស់ច្រើនប្រការណាស់ ពុំត្រូវតាម[[ប្រវេណី]]អំពីបុរាណរាជ្យរៀងមកទេ។ ឯក្រុងកម្ពុជាធិបតី មហានគរនេះជានគរធំ ឧត្តមប្រសើរណាស់ ក្រុងស្រីអយុធ្យាធ្លាប់តែជាចំណុះចុះចូល ថ្វាយ[[សួយសារ]]រៀងមកច្រើន[[ផែនដី]]។ កាលយើងធ្វើសង្គ្រាមនឹងអាព្រះស្ដេចកននោះទៀត ក៏សៀមពុំបានជួយកំលាំង[[សឹក]]អ្វីសោះនឹងឱ្យនាំសួយសារមកថ្វាយសម្ដេចព្រះ[[បិតុលា]]នេះមិនគួរ។ យើងបាន[[ជំនុំ]]យល់ព្រមនឹង[[ព្រះវង្សានុវង្ស]] អង្គ[[អគ្គមហាសេនា]] សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការទាំងប៉ុន្មានទៅយល់ថា សៀមពុំបានមានគុណជួយអ្វីសោះទេមានតែលបលើកជាទ័ពចោរទៅប្លន់រាស្ត្រយកព្រះនគរ ពុំមានព្រះរាជសារណាត់សង្គ្រាមតាមប្រវេណីក្រស័ត្រហើយកំហែងកៀរគ្រួខ្មែរប្រែទុច្ចរិតខ្លាំងណាស់ នឹងជឿស្ដាប់យកជាទីពឹងពុំគួរ។"
សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ចប់ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា:
[[ពញាលង្វែក]]និយាយតមកយើងក្នុងព្រះរាជសារនេះ ឃើញថាជាសេចក្ដីព្រហើនភ្លើនព្រះរាជអាជ្ញាខ្លាំងណាស់ ដូច្នេះមានតែយើងគិតធ្វើសង្គ្រាមនឹងពញាលង្វែកឱ្យឃើញថ្វីដៃម្ដង។ ខ្មែរធ្លាប់បែកនគរនឹងដៃសៀមពីរបីដងហើយ នៅតែពុំទាន់រៀង បើយើងឈ្នះបានព្រះនគរម្ដងនេះទៀត យើងនឹងកៀរយករាស្ត្រឱ្យអស់ពីនគរវាមកទុកក្នុងនគរយើងឱ្យស្យាមប្រទេសនេះរាងចាលថ្វីដៃយើងតទៅ។ តែអស់សេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់ក្រសួងយល់ដូចម្ដេច សេនាបតី មន្ត្រីទាំងពួង ក៏ថ្វាយបង្គំក្រាបទូលថា ទ្រង់ព្រះតំរិះនេះ យើងខ្ញុំទូលព្រះបង្គំយល់ថាត្រូវព្រមៗគ្នា។
ព្រះបាទចក្រពត្តិរាជាធិរាជបានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់អស់មុខមន្ត្រីយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំត្រូវនឹងព្រះតំរិះនោះ ពេញព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ព។ លុះបានរេហ៍ពលមកជួបជុំហើយ នៅព.ស. ២០៧៤, គ.ស. ១៥៣០, ម.ស. ១៤៥២, ច.ស. ៨៩២ ឆ្នាំ[[ខាល]] [[ទោស័ក]] សម្ដេចព្រះចៅ[[ចក្រពត្តិ]] [[រាជាធិរាជ]] ត្រាស់ចាត់មេកងទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ ស្រេច សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់គ្រឿងសំរាប់ពិជ័យយុទ្ធនាស្រេច ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រឈ្មោះ [[ប្លាយមង្គលទ្វីប]] ហើយក៏ឱ្យគោះ[[គង]] ទូង[[ភេរី]] លើកយោធាមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំតាម[[ក្បួនពិជ័យសង្គ្រាម]]ដើរ។ ទ័ពធំមកត្រូវ[[នគររាជសីមា]] និង [[មហានគរ]]។
ឯព្រះបាទបរមបពិត្រ ឧត្តមបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជាធិរាជ ក្រោយរាជទូតសៀមត្រឡប់ទៅវិញនោះ ស្ដេចមានព្រះរាជឱង្ការនឹងអស់មុខមន្ត្រីថា: កាលមុន [[ពញាដែក]]ទាយថា: ពីរឆ្នាំទៀត សៀមនឹងលើកទ័ពនោះ ឃើញហេតុថាត្រូវនឹងទំនាយដែកហើយ។ ពញាដែកនោះ ដូចជាមាន[[ទេវតា]]សណ្ឋិតមាត់ ប្រសិនណាបើគាត់នៅរស់ យើងនឹងតាំងគាត់ជាហោរាក៏បាន។
ឧកញ៉ាចក្រីទេពក្រាបទូលថា: ពញាដែកនោះ កាលទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានរង្វាន់ឱ្យធ្វើជា[[ចៅហ្វាយស្រុកលង្វែក]] និងប្រាក់មួយ[[ហាប]] ហើយនិង[[សំពត់]]អាវ ១០០ មួយមុខនោះគាត់មិនទទួលទេ។ គាត់ថាឱ្យទុកចែកសេនាទាហានចុះ សំដីនេះ ឃើញថាគាត់គ្មានចិត្តលោភសោះ បើទុកជាគាត់រស់នៅក៏ពុំព្រមចូលធ្វើ[[រាជការ]]ដែរ ដែលគាត់ទៅជាបិសាចបានជាគូនឹងបិតាទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំនេះ ឃើញប្រសើរជាង។
ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់បញ្ញត្តមុខងារថែមទៀតថា: ឱ្យ[[ព្លីការ]] ឱ្យគ្រប់រដូវចូលឆ្នាំ និង ចេញចូលវស្សា ហើយនិងភ្ជុំបិណ្ឌនៅកន្លែងពញាពេជ្រ និង ពញាដែកនោះ កុំឱ្យខ្វះខាតឡើយ ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យសមហាត់ សេនាទាហានទុកបំរុងរាជការកុំឱ្យធ្វេសប្រហែស។
ឯបំរើសេះ ខាងក្រុងកម្ពុជា ដែលឱ្យទៅស៊ើបកិច្ចរាជការ ក្នុងក្រុងទេពនោះដឹងថា សៀមឱ្យកេណ្ឌរេហ៍ពលមកត្រៀមទ័ពហើយ ក៏ប្រញាប់មកប្ដឹងសេនាបតី សេនាបតី នាំយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលព្រះបាទជា[[អម្ចាស់]]។ ស្ដេចទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពតាមជនបទតូចធំថែមទៀត។ លុះមកជួបជុំហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ សម្ដេចព្រះ[[រាមា]] ជាព្រះ[[ឱរសាធិរាជ]] និង សម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] នៅចាំក្រោយព្រះមហានគរ ចាត់ដូច្នេះរួចហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់អស់មុខមន្ត្រីតូចធំថា បើយើងចាំទទួលទ័ពសៀមក្នុងព្រះនគរនោះឃើញថាអស់រាស្ត្រ ដែលនៅតាមផ្លូវមុខសឹកនឹងទៅជា[[ឈ្លើយ]][[សៀម]]ប្រាសវិនាសពីភូមិលំនៅអស់ពុំខាន។ ដូច្នេះ អញយល់ថា យើងត្រូវលើកទ័ពទៅទទួលទ័ពសៀម នៅទីប្រទល់ដែនទើបជា។
នោះអស់មុខមន្ត្រី ក៏ក្រាបទូលថា ទ្រង់ព្រះតំរិះយល់សេចក្ដី ទ្រង់[[ព្រះមហាករុណា]]ដល់ប្រជានុរាស្ត្រនេះជាត្រឹមត្រូវណាស់។
ទើបព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យក្រុមព្រះរាជគ្រូបុរោហិត និង ក្រុមពិជ័យរាជហោរាតាំងព្រះរាជពិធីប្រក់ពលស្រេច លុះបាន[[ឫក្ស]]ជា[[ពេលា]]ល្អហើយ សម្ដេចព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ផែនដី ស្ដេចទ្រង់គ្រឿង[[អលង្ការ]]សំរាប់[[រាជ្យ]] ចេញរណយុទ្ធឡើងគង់លើព្រះទីនាំង[[ពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធកុញ្ចរ]]ក្លាខ្លាំងបាំងនូវបវរ[[ស្វេត្រច្ឆ័ត្រ]]មានជាន់ ៧ ដោយពុំទាន់[[ប្រាប្ដាភិសេក]]នៅឡើយ ហើយទ្រង់ចាត់ឱ្យអស់[[អគ្គសេនាចតុរង្គ]]ជាទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ ព្រមដោយគ្រឿងអភិរម្យរាជនានា និង [[ដាវ]] [[កាំភ្លើង]] គ្រឿងប្រដាប់សំរាប់យុទ្ធ[[ទង់ជ័យ]] ប្រពៃថ្លៃថ្លា និង[[សេះសឹក]] សន្ធឹកមហិមា។ នោះព្រះពិជ័យរាជហោរាគោះគង ទូងភេរី ព្រះរាជគ្រូបុរោហិត ថ្វាយទឹក[[ស័ង្ខ]] [[ប្រាប្ដាភិសេក]]ហែទង់ជ័យផ្លុំត្រែស័ង្ខ [[សុរិយាតន្ត្រី]] ដំណើរក្បួនទ័ពចេញអំពីព្រះនគរ តាមរយៈផ្លូវទៅដល់ស្រុក[[ពោធិ៍សាត់]]។
ឯទ័ពសៀម លុះមកដល់[[ស្រុកនាងរង]] ក៏រំលងមកដល់[[ស្រុកមហានគរវត្ត]]។ ចៅហ្វាយស្រុកនគរវត្ត កេណ្ឌបានពល ៥០០០ នាក់ ចេញទទួលច្បាំងនឹងទ័ពមុខ។ សៀមបានច្បាំងដោយអាវុធវែងខ្លី ពលស្លុតស្លាប់ទាំងសងខាង តែពលខ្មែរឃើញពលសៀមច្រើនណាស់លប់កំលាំងនឹងទប់ទល់ពុំបានក៏រត់បែកទ័ពចេញទៅទីទៃ។ ទើបចៅហ្វាយស្រុកមហានគរឃើញកងទ័ពខ្លួនបែកទ័ពរត់ចោលខ្លួនដូច្នោះក៏នាំតែទាហានរួមចិត្តចំនួន ៥០ នាក់រត់ទៅដល់ខែត្រពោធិ៍សាត់ជួបនឹងទ័ពហ្លួងត្រេកអរណាស់ ក៏ចូលទៅក្រាបថ្វាយបង្គំគាល់ ក្រាបទូលតាមហេតុសព្វសេចក្ដី ហើយថាដែលទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំរត់ចោលស្រុកនេះមានទោសដល់ជីវិត ស្រេចនៅព្រះករុណាជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស។ ព្រះបាទបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ យល់ថាទ័ពសៀមជាទ័ពក្រស័ត្រ ពលក៏ច្រើនត្រាស់តែម៉្លោះហើយ ក៏តឿនឱ្យគ្រប់នាយកងទ័ពឱ្យលើកចេញពីខែត្រពោធិ៍សាត់ទៅទល់ដែនស្រុកនគរវត្ត។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យតាំងទ័ពនៅមាត់វាលខាងលិចរង់ចាំស្ដាប់ជើងសឹកព្រះចៅចក្រពត្តិ។
ឯព្រះចៅចក្រពត្តិ លុះចៅហ្វាយស្រុកមហានគររត់ទៅហើយ ក៏ឱ្យលើកកងទ័ពចូលទៅក្នុងបន្ទាយមហានគរ ហើយទ្រង់ទតអស់ប្រាសាទរាជរដ្ឋខ្មែរ។ ទ្រង់យល់ល្អត្រកាលណាស់ទ្រង់ត្រាស់សរសើរថា: ស្រុកនេះគប្បីជាស្រុក សម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជសាងថ្វាយព្រះបាទ[[អរិដ្ឋពលពាហនោ]]ជាព្រះបុត្រមែន សមជាស្រុកមហានគរមានក្សត្រាធិរាជ ១២១ ជាចំណុះមែន។ ស្ដេចកំពុងតែត្រាស់សរសើរ ដូច្នេះកងល្បាតសេះចូលទៅក្រាបទូលថា ទ័ពស្ដេចខ្មែរលើកមកតាំងបន្ទាយនៅមាត់វាលខាងលិចចំងាយប្រមាណ ៥០ សិន។ ឯព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់អស់នាយកងទ័ពឱ្យប្រុងខ្លួនគ្រប់គ្នា។ លុះព្រឹកឡើងទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យរៀបក្បួនទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ និង ដំរី សេះសឹកជាសន្ធឹកពន្លឹកមហិមាឱ្យទាហានពាក់អាវ[[ក្រហម]] មួកក្រហម ដែលមានចៅពញាមហាសេនាជាមេកងទ័ពមុខ។ ឯទ័ពឆ្វេងឱ្យព្រះសន្ធរសង្គ្រាមជាមេកងរេហ៍ពលពាក់អាវខៀវ មួក[[ខៀវ]] ប៉ែកស្ដាំឱ្យ[[ចៅពញា]][[ព្រះឃ្លាំងធិបតី]]ជាមេកងរេហ៍ពលពាក់អាវ[[បៃតង]] មួកបៃតង។ ឯទ័ពក្រោយ ឱ្យចៅពញាចក្រីជាមេកងរេហ៍ពល ពាក់អាវ[[ខ្មៅ]] មួកខ្មៅ។ ឯទ័ពហ្លួង រេហ៍ពលពាក់អាវ[[លឿង]] មួកលឿង។ លុះបាននពឫក្សហើយ សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់គ្រឿងសុវណ្ណរាជភូសា ព្រះ[[មណីរតន៍]] សង្វារប្រដាប់ដោយមណីរតន៍ សំរាប់រាជសង្គ្រាម ស្រេចស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំង ប្លាយមង្គលទ្វីបចុះប្រេងបាំងនូវស្វេត្រច្ឆ័ត្រ ៩ ជាន់គង់នៅលើរយាងបិទមាសឱភាសសោភា ហើយឱ្យមន្ត្រីម្នាក់នៅជិះជាកណ្ដាល កាន់កន្ទុយក្ងោកឱ្យមន្ត្រីម្នាក់ទៀតជិះកន្សៃ វាយខ្ជែងឱ្យអស់នាយកង នាយទ័ពជិះ[[ដំរី]] [[សេះ]] សឹក ហើយវាយគងទូងស្គរសុរិយាតន្ត្រី ប្រគុំរងំរអើកកក្រើកលើកទ័ពតំរង់ទៅទ័ពស្ដេចខ្មែរ។
ឯព្រះចៅក្រុងខេមរាប្រទេស វិសេសខត្តិយា មហាចន្ទរាជាធិរាជក្នុងវេលាយប់នោះ ព្រះអង្គត្រាស់ប្រាប់ឱ្យប្រុងខ្លួនគ្រប់នាយកងទ័ព។ លុះព្រឹកឡើង ទ្រង់ចាត់សម្ដេចព្រះរាមាជាព្រះរាជបុត្រាច្បងឱ្យធ្វើជាមេទ័ពមុខគង់ព្រះទីនាំង[[ពិជ័យកុញ្ជរបវរហត្ថី]]ឱ្យចៅពញាសួគ៌ាលោកសុខ កូនពញាពេជ្រ (មឿង) ទី៣ ជាមេទ័ពមុខបង្អស់ឧកញ៉ា[[ចក្រីទេព]] កូនពញាពេជ្រ (មឿង) ទី៤ ជាមេកងទ័ពប៉ែកស្ដាំឱ្យឧកញ៉ា[[យមរាជសួស]]ជាមេកងទ័ព ប៉ែកឆ្វេងឱ្យសម្ដេច[[ព្រះសុទត្ត]]ជាមេកងក្រវែលក្រោយ។ លុះបានដល់ឫក្សល្អហើយ ព្រះរាជគ្រូហោរាចារ្យ អញ្ជើញសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា បរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ព្រះអង្គចូលស្រង់ទឹកមន្តភិសេកហើយ ព្រាហ្មណ៍ថ្វាយទឹកស័ង្ខ រួចទ្រង់គ្រឿង[[សិរីរាជ្យ]] [[អលង្ការ]]បវរពិចិត្រ ពិភិតភូសា សំរាប់ទ្រង់រាជ[[រណយុទ្ធ]] ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[កុញ្ជរគជសារ]]សឹកពន្លឹកចុះប្រេងមហិមា គង់នៅលើ[[រយាង]]ទិព្វមាស បោះបាំងនូវស្វេត្រច្ឆ័ត្រមានមន្ត្រីជិះកណ្ដាលកាន់កន្ទុយ[[មយូរា]]សំរាប់ឱ្យសញ្ញាទ័ព ហើយបង្គាប់ឱ្យមន្ត្រីម្នាក់ជិះ[[កន្សៃ]]សំរាប់វាយ[[ខ្ជែ]]។ ឯអស់មន្ត្រីខ្ញុំរាជការដែលជាសេនាទាហានធំ តូច ក៏ជិះដំរី សេះសឹករាល់ខ្លួនតាមពួកតាមកងជាអធិកពន្លឹកដោយ[[ក្លស់]]ក្លំអភិរម្យ សែនត្វាន់កាន់នូវ[[ទង់ជ័យ]] ប្រពៃថ្លៃថ្លា សស្ត្រាវុធ។ លុះព្រះសុរិយារឿងរះ ស្រឡះនភាកាសស្ដេចត្រាស់ឱ្យសម្ដេចព្រះរាជបុត្រាគឺសម្ដេចព្រះ[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]ចេញទ័ពមុខ ទាហានក៏តគោះគង ទូងភេរីតាំងហ៊ោ ដំណើរពេលទៅជាមុន ឯព្រះទីនាំង គជេន្ទ្រក៏ស្រែក។
====សង្គ្រាមបងប្អូនឯង====
"សាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោម ដែលយើងបានចំលងតាំងពីដើមរហូតមកដល់ត្រឹមនេះបាត់អស់មួយកណ្ឌគឺ[[កណ្ឌ]]ទី១៧ កណ្ឌដែលសំដែងអំពីសង្គ្រាមរវាងព្រះបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជ នឹងព្រះចៅចក្រពត្តិ (ស្ដេចសៀម) និងដែលសំដែងអំពីសង្គ្រាមរវាងសម្ដេចព្រះបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជានិង[[ឱកញាឱង|ចៅពញាអុង]] ដែលជាព្រះរាជបុត្រធម៌ស្ដេចសៀមទៀត។
ឯព្រះរាជពង្សាវតាររបស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យមាននិយាយត្រង់នេះដែរ តែខ្លីណាស់ គឺគ្រាន់តែនិយាយថា ស្ដេចស្រុកសៀមឱ្យរាជសារមកសុំដំរី ទ្រង់ពុំព្រមថ្វាយ។ ស្ដេចសៀមខ្ញាល់ណាស់ លើកកងទ័ពមកច្រើន។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់លើកសេនាទាហានទៅទទួលច្បាំងនៅមហានគរវត្ត។ ទ័ពសៀមបរាជ័យ រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ័ពខ្មែរដេញតាមទាល់តែផុតដែនហើយ ទ្រង់លើកទ័ពត្រឡប់មក[[បន្ទាយមានជ័យ]]វិញ។
លុះដល់ឆ្នាំ[[វក]] [[អដ្ឋស័ក]] ព្រះ[[ធម្មរាជា]] ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យានឹកខ្ញាល់នឹងសម្ដេចព្រះបរមរាជាហើយទ្រង់ប្រឹក្សានឹងសេនាបតី ខ្ញុំរាជការទាំងពួងថា យើងសុំដំរីស អំពីព្រះចន្ទរាជា ព្រះចន្ទរាជាពុំព្រមឱ្យ មិនព្រមនាំរាជសារមកថ្វាយ ជាចំណុះយើង យើងឱ្យលើកកងទ័ពទៅច្បាំងក៏ចាញ់ត្រឡប់មកវិញ។ ឥឡូវឮដំណឹងថា ក្រុងកម្ពុជាកើតសឹកពុំទាន់បានរាបទាប គួរយើងឱ្យលើកទ័ពទៅម្ដងទៀតចុះទើបព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ត្រាស់ឱ្យហៅ ព្រះ[[សិទ្ធានរាជា]]គឺចៅពញាអុង ពីស្រុកសួគ៌លោកមកគាល់ហើយត្រាស់ថា ឥឡូវនេះយើងឱ្យអ្នកលើកទ័ព ទៅវាយស្រុកខ្មែរ បើវាយបានយើងនឹងឱ្យអ្នកសោយរាជ្យនៅទីនោះ។ ចៅពញាអុងក៏ថ្វាយបង្គំទទួលអាសាគ្រប់ប្រការក្រាបថ្វាយបង្គំលាចេញមក។ ទើបព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ទ្រង់ឱ្យកេណ្ឌពលបាន ៩០០០០ នាក់ លុះបាន[[ឫក្ស]]ហើយ ព្រះសិទ្ធានរាជានឹងមន្ត្រី ច្រើននាក់លើកទ័ពជើងគោក ចេញពីក្រុងស្រីអយុធ្យាចូលមកក្នុងដែនក្រុង[[កម្ពុជាធិបតី]]។ ចាត់ឱ្យពញាវាំង "[[វាំងសាន|សាន]]" លើកទ័ពជើងទឹក ៥០០០០ នាក់ចូលមកកាត់ផ្លូវ[[កំពត]]។ ចំណែកព្រះសិទ្ធានរាជា វេលាដែលលើកទ័ពចេញមក ស្ដេចហាមសេនាទាហានថា កុំឱ្យដំណឹងថាព្រះចៅលើកទ័ពមកព្រះអង្គឯង កុំឱ្យឮថា ឈ្មោះយើងឱ្យសោះតែនរណាមិនធ្វើតាមនឹងយកទោសដល់ជីវិត។ ឯចៅហ្វាយស្រុកទល់ដែន ជើងទឹក ជើងគោក ឮរន្ទឺថាស្ដេចសៀមលើកទ័ពមកនោះពុំបានតតាំងច្បាំងឡើយ ហើយប្រមូលគ្រួរត់ចូលព្រៃអស់ទៅ។ ទើបចាត់បំរើឱ្យនាំយកសេចក្ដីចូលមកក្រាបបង្គំទូលសូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបហើយត្រាស់បង្គាប់ឱ្យ ឧកញ៉ាក្រឡាហោម "[[ក្រឡាហោមគាំ|កែវ]]" (គាំ) កេណ្ឌរេហ៍ពល[[ខែត្របាសក្ដិ]] [[ខែត្រព្រះត្រពាំង|ព្រះត្រពាំង]] [[ខែត្រក្រមួនស|ក្រមួនស]] និង[[ខែត្របាទី|បាទី]] [[ខែត្របន្ទាយមាស|បន្ទាយមាស]] បាន ៦០០០០ នាក់ចុះទូកចំបាំងទៅទទួលច្បាំងនឹងទ័ពពញារាជវាំង "សាន" ខាងជើងទឹក។ ឱ្យកេណ្ឌពលពី[[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]] [[ខែត្រកំពង់សៀម|កំពង់សៀម]] [[ខែត្រកំពង់ស្វាយ|កំពង់ស្វាយ]] [[ខែត្របាភ្នំ|បាភ្នំ]] [[ខែត្រព្រៃវែង|ព្រៃវែង]] និង [[ខែត្រសំរោងទង|សំរោងទង]] បានពល ២០០០០០ នាក់ ដំរី ៥០០ និង សេះ ៥០០០។
ថ្ងៃ ៧ [[រោច]] ខែ[[មាឃ]] ឆ្នាំ[[វក]] [[អដ្ឋស័ក]] វេលាបានឫក្សហើយ ស្ដេចឡើងគង់ ព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រ]]ព្រមដោយ[[សេនានិករ]] លើកព្យូហយាត្រាចេញពីព្រះរាជវាំង[[លង្វែក]]តាមរយៈផ្លូវ ដរាបដល់[[បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]។ ស្ដេចបោះទ័ពប្រថាប់នៅក្នុងបន្ទាយនោះ។ វេលានោះមានឧប្បត្តិហេតុជាអស្ចារ្យ មានពោធិមួយដើមនៅទីនោះ ដែលសុគតយូរឆ្នាំកន្លងមកហើយត្រឡប់ជាលូតលាស់រស់ឡើងវិញ។ ក្រមការបានឃើញហេតុនេះហើយ ក៏យកសេចក្ដីទៅក្រាបបង្គំទូលតាមរឿង។ ព្រះអង្គជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះសោមនស្សណាស់។ ស្ដេចយកគ្រឿងសក្ការៈទៅបូជាដើមពោធិ៍នោះ ហើយទ្រង់មានព្រះតំរាស់ត្រាស់នឹងនាយទ័ពថា: ដើមពោធិ៍ដែលសុគតយូរឆ្នាំ ហើយត្រឡប់ជារស់ឡើងវិញនេះត្រូវលើយើងជាវង្សព្រះមហាក្សត្រ ដ៏ប្រសើរក្នុងខេមរាជប្រទេស។ អា "កន" វាជ្រែករាជ្យ យើងបានដោះខ្លួនទៅនៅប្រទេសដទៃ។ យើងចូលមកវិញបានបង្ក្រាបអា "កន" សំលាប់ចោលរាបទាបហើយ។ ឥឡូវសៀមប្រើពញាអុងឱ្យលើកទ័ពមកទៀតគង់តែនឹងចាញ់បារមីយើងមិនខាន។ ពញាអុងជាព្រះរៀមយើង ពុំសូវស្ទាត់ជំនាញក្នុងការសង្គ្រាមឡើងធ្លាប់តែសុខ។ វេលានេះ យើងចង់ចេញប្រជល់ដំរីនឹងពញាអុង តែព្រះអង្គនឹងព្រះអង្គ ព្រោះជាតិជាក្សត្រដូចគ្នា តើអស់អ្នកទាំងពួង យល់ដូចម្ដេច? នាយកងទ័ពទាំងពួង ក៏យល់ព្រមតាមព្រះរាជតំរិះនេះ ទើបទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជាព្រះសន្ធរយសឱ្យតែងព្រះសុភអក្សរទៅដល់ពញាអុងថា:
ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះបរមរាជា រាមាធិបតី សិរីសរិយោវង្ស ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី ចំរើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រីមក ព្រះសិទ្ធានរាជាជាសម្ដេចព្រះរៀម ដែលជាព្រះរាជបុត្រធម៌ស្ដេចសៀម។ ខ្ញុំជាអនុជគិតស្មានថាព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាលើកទ័ពចេញមកនឹងព្រះអង្គឯង ខ្ញុំជាអនុជក៏ចាត់កងទ័ពមកចាំទទួល។ លុះមកដល់ទីនេះហើយ ទើបដឹងថាព្រះរៀម។ សម្ដេចព្រះរៀមយាងមកនេះគឺប្រាថ្នាយកមហាស្វេត្រឆ័ត្រ ក្រុងកម្ពុជាថ្វាយស្ដេចសៀម ប្រយោជន៍នឹងមិនឱ្យវង្សក្រស័ត្រក្រុងកម្ពុជានៅជាឯករាជ្យ ព្រោះសៀមប្រកបតែដោយនូវលោភចេតនាប្រាថ្នាឱ្យក្រុងកម្ពុជានៅក្នុងអំណាចរបស់ខ្លួន។ ឥឡូវព្រះរៀម លើកទ័ពមកនេះ បើខ្ញុំអនុជនឹងតយុទ្ធដោយនូវសេនាទាហាន បើទុកជាឈ្នះ ឬចាញ់ ក៏មិនប្រសើរដែរ ព្រោះយើងទាំងពីរជាមហាក្រស័ត្រមានវង្សតែមួយជាមួយគ្នា ហើយតាំងព្រះទ័យថានឹងយកជ័យជំនះដោយសព្វខ្លួន។ ខ្ញុំអនុជ សុំប្រជល់ដំរី តែព្រះអង្គនឹងព្រះអង្គឱ្យនាយកង នាយទ័ពមើល អំណើះតទៅគ្មានក្រស័ត្រណាហានក្លាចេញប្រជល់ដំរីដូចជាខ្ញុំអនុជ និងព្រះរៀមឡើយ។ បើព្រះរៀមមានជ័យជំនះ ខ្ញុំអនុជនឹងថ្វាយព្រះមហាស្វេតឆ័ត្រ បើព្រះរៀមបរាជ័យឱ្យថយទៅប្រាប់ស្ដេចសៀម កុំឱ្យលោភពីព្រោះក្រុងសៀម និងក្រុងកម្ពុជាធិបតីមានខ័ណ្ឌសីមាដោយឡែកពីគ្នាតាំងពីបុរាណរៀងមក។ បើសម្ដេចព្រះរៀមជ្រាបហើយ ទ្រង់ពុំសព្វព្រះទ័យនឹងប្រជល់ដំរីទេ ឱ្យស្ដេចត្រឡប់ទៅស្រុកសៀមវិញ ហើយឱ្យស្ដេចសៀមរើសនាយទ័ពក្នុងវង្សក្រស័ត្រឱ្យចេញមកប្រជល់ដំរីឱ្យឃើញថ្វីដៃ។ បើព្រះរៀម សព្វព្រះទ័យសុំឱ្យឆ្លើយកំណត់ថ្ងៃ និងវេលាទៅដល់ខ្ញុំអនុជ។
លុះរួចស្រេចហើយ ទើបទ្រង់ចាត់មន្ត្រី ៣ នាក់ និងសេនាទាហាន ៥០ នាក់ឱ្យអញ្ជើញព្រះរាជសារទៅថ្វាយព្រះសិទ្ធានរាជានៅ[[បន្ទាយស្ទឹងដូនកែវ]]ត្រើយខាងលិច។ កងទ័ពសៀមឃើញសួរដឹងសេចក្ដីហើយទៅទូលព្រះសិទ្ធានរាជា ព្រះសិទ្ធានរាជាឱ្យនាំរាជទូតចូលគាល់ក្នុងបន្ទាយ ទ្រង់ទទួលទតព្រះរាជសារជ្រាបសេចក្ដីគ្រប់ប្រការស្ដេចខ្ញាល់ណាស់ មានព្រះបន្ទូលថា: ព្រះចន្ទរាជាមើលងាយយើងក្រែងយើងពុំហ៊ាន ឯយើងជាក្សត្រដ៏ប្រសើរ បើនឹងប្រជល់ដំរីនោះ យើងចូលចិត្តណាស់ហើយ។ ទ្រង់មិនតបរាជសារវិញទេ ផ្ដាំផ្ដែនឹងរាជទូតថា: ដែលម្ចាស់ឯង សុំប្រជល់ដំរីនោះ យើងគាប់ចិត្តណាស់ យើងមិនបានតបព្រះរាជសារទៅវិញទេ ឯងទូលម្ចាស់ឯងថាដល់ថ្ងៃ ៦ រោច ខែ[[ផល្គុន]] ឆ្នាំ[[វក]] នេះឱ្យរៀបចុះ នឹងប្រជល់ដំរីព្រះអង្គនឹងព្រះអង្គនៅ[[វាលព្រះម្លូ]]ក្នុង[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]។
ឯព្រះរាជបំរើទាំងប៉ុន្មានក៏ត្រឡប់មកបន្ទាយមានជ័យវិញ ហើយក្រាបបង្គំទូលគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ ទើបព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះតំរាស់ត្រាស់នឹងនាយទ័ពថា: ពញាអុងគង់តែនឹងចាញ់យើង។ បន្ទាប់មក ស្ដេចឱ្យបង្ហាត់ដំរីមានថ្វី[[ភ្លុក]] ថ្វីជើងស្ទាត់[[ជំនាញ]]ក្នុងការសង្គ្រាមបាន ៥០ ប្រដាប់ដោយគ្រឿង[[អាវុធ]]។ ស្ដេចឱ្យរៀប[[គជេន្ទ្រឰរាឫទ្ធិ]]កំពស់ ៦ ហត្ថទុកសំរាប់ថ្វាយជាព្រះទីនាំងគង់ [[និរភិតគជា]]ជាព្រះទីនាំងរងកំចាត់មារាជាព្រះទីនាំង ព្រះប្រដាប់ដោយស្វេតឆ័ត្រ ចាមរបៃមន សែនត្វាន់បាំងសែងសុរិយា។ ចាត់ឱ្យឧកញ៉ា "[[ឧកញ៉ាម៉ម|ម៉ម]]" កាន់ពល ៥០០០ នាក់ជាទ័ពមុខ ឧកញ៉ាក្រឡាហោម "[[ក្រឡាហោមគាំ|កែវ]] (គាំ)" កាន់ពល ៥០០០ នាក់ជាទ័ពប៉ែកខាងស្ដាំ ឧកញ៉ារាជតេជៈ "[[រាជតេជៈកៅ|សុខ]] (កៅ)" កាន់ពល ៥០០០ នាក់ជាទ័ពប៉ែកឆ្វេង។
លុះដល់ថ្ងៃកំណត់ហើយ ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងតាមក្បួន[[ពិជ័យសង្គ្រាម]]ស្រេច ហោរាថ្វាយឫក្សបុរោហិតថ្វាយស្លុតជ័យមង្គល ស្ដេចចេញប្រថាប់លើកើយវេលាព្រឹកម៉ោង ៧ ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រព្ធរារឹទ្ធិ។ ឧកញ៉ា[[សួគ៌ាលោក]] ជិះ[[ម៉ឺនពេជ្រ (ដំរី)|ម៉ឺនពេជ្រ]]អមស្ដាំ ឧកញ៉ា[[អធិរាជវង្សា]]ជិះ[[ម៉ឺនកែវ (ដំរី)|ម៉ឺនកែវ]]អមឆ្វេង ព្រះ[[រាជវរានុកូល]] ព្រះ[[រាជភក្ដី]] ជិះដំរីអមក្រោយ។ មន្ត្រីក្រៅពីនោះជិះដំរីមុខក្រោយ ឆ្វេងស្ដាំជាលំដាប់លំដោយណែនណាន់តាន់តាប់។
ទើបសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ចាប់ព្រះ[[សុវណ្ណភិង្គារ]] [[កុណ្ឌី]]មាសច្រូចទឹកស្នោទកលើផែនប្រឹថពី ទ្រង់អធិដ្ឋានថា: ខ្ញុំចេញធ្វើសង្គ្រាមនឹងពញាអុងនេះនឹងលោភក៏ទេ គឺស្ដេចស្រុកសៀមប្រកបដោយលោភចេតនា សូមឱ្យខ្ញុំមានជ័យជំនះ នឹងបានញ៉ាំងព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]ឱ្យថ្កើងរុងរឿងតទៅ សូមឱ្យទេពតា ដែលមានទិព្វសោត ទិព្វញ្ញាណជួយជាបន្ទាល់ខ្ញុំឱ្យឃើញអស្ចារ្យក្នុងគ្រានេះ។ ទើបស្ដេចឱ្យគោះគង ទូងភេរី ប្រគុំតូរ្យតន្ត្រី ៣ បទយកជ័យ ស្ដេចលើកព្យូហយាត្រាចេញពីបន្ទាយមានជ័យជាទីរុងរឿងដោយបារមី សូរសព្ទជើងពលថ្មើរជើង និងពលសេះ ដំរីខ្ទ័រផែនដី ដូចជានឹងភ្លូកប្រឹថពី ធូលីហុយត្រឡប់ ងងឹតអ័ព្ទអស់ទិសាដោយអំណាចដែលទ្រង់អធិដ្ឋាន ក៏បណ្ដាលជាអស្ចារ្យមានខ្យល់កួច[[ធូលី]]នោះហុយហើរឡើងទៅលើអាកាសវេហាស៍ទៅមុខទង់ជ័យធំតូចក៏បកលឿនទៅមុខទាំងអស់។ ឯព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រដែលស្ដេចគង់ និង ដំរីទាំងប៉ុន្មានក៏ស្រែកជញ្ជួចខ្ទ័រខ្ទារហាក់ដូចជានឹងស្ទុះបោលចូល។
ចំណែកព្រះ[[សិទ្ធានរាជា]] "ពញាអុង" លុះដល់ថ្ងៃកំណត់សន្យាហើយ ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងតាមក្បួនពិជ័យសង្គ្រាមស្រេច ស្ដេចចាត់កងទ័ព មុខក្រោយឆ្វេង-ស្ដាំ លើកចេញពី[[បន្ទាយស្ទឹងស្វាយដូនកែវ]]មកប្រទះនឹងទ័ពឧកញ៉ាចក្រីជាទ័ពស្រួច។ ឧកញ៉ាចក្រីក៏នាំពលទទួលច្បាំងបានពីរបីល្បើធ្វើហាក់រាទ័ពថយចាំទ័ពហ្លួងមកដល់។ កងទ័ពសៀមស្មានថាទ័ពខ្មែរតិចថយចាំទ័ពហ្លួងមកដល់។ កងទ័ពសៀមស្មានថាទ័ពខ្មែរតិច ក៏ដេញចូលមក នោះឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក ឧកញ៉ាអធិរាជវង្សា ក៏តឿនពលឆ្វេងស្ដាំចូលប្រកាប់ប្រចាក់ពុំរួញរា។ ឯព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ ដែលព្រះសិទ្ធានរាជាគង់នោះ ជ្រុលហួសដល់ទ័ពហ្លួងទើបសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់អង្រន់ព្រះទីនាំងចូលប្រជល់ដំរីនឹងព្រះសិទ្ធានរាជាព្រះសិទ្ធានរាជាក៏ញាក់ព្រះទីនាំងទទួលរងបាន ពីរបី[[ល្បើ]] ពួកទាហានកាំភ្លើងបាញ់ត្រូវព្រះទីនាំងព្រះសិទ្ធានរាជា ជាដំណំស្លុតស្ទើរនឹងដួល នោះសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ចាក់ព្រះសិទ្ធានរាជាត្រូវ[[ឆ្អឹងជំនីរ]]បណ្ដាលឱ្យសុគតលើដំរី កណ្ដាល[[រឿណរង្គ]] ក្នុងឆ្នាំ[[វក]] [[អដ្ឋស័ក]]។
កងទ័ពសៀម ក៏បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ័ពខ្មែរដេញសង្កិនសំលាប់បានពញា[[មហាមន្ត្រី]]១ ពញា[[ពហុលទេព]]១ ពញា[[ពិជ័យនរង្គ]]១ ពញា[[រាមលក្សណ៌]]១ ពលប្រមាណជាពាក់កណ្ដាលត្រូវចាប់បាន[[ឈ្លើយ]] និង ដំរី សេះ ព្រមទាំង[[គ្រឿងឥស្សរិយយស]]របស់ព្រះសិទ្ធានរាជាគឺព្រះពានមាសធំតូច និង គ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើននាំមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ ស្ដេចចាត់នាយកងទ័ពឱ្យនាំសេនាទាហានដេញទ័ពសៀម ដែលឈររក្សា ខែត្រខាងជើងរហូតដល់រអាងសិលារត់ទៅអស់។ ក្រោយនោះ ស្ដេចធ្វើឱ្យព្រះរាជឱង្ការ ប្រាប់ទៅឧកញ៉ាក្រឡាហោមដែលទល់ទ័ពជើងទឹក សេចក្ដីថា: ពញាអុងចាញ់ព្រះបារមីយើង សុគតលើខ្នងដំរីទៅហើយឱ្យពញាក្រឡាហោមខំធ្វើការយកជ័យជំនះឱ្យបាន។ ឧកញ៉ាក្រឡាហោមបានដឹងសេចក្ដី ក៏ប្រាប់អស់នាយកងទ័ពឱ្យបានដឹងរាល់គ្នា ហើយលើកទ័ពចូលលុកពញា[[វាំងសាន]]ក្នុងវេលាយប់កណ្ដាលអធ្រាត្រច្បាំងគ្នារហូតដល់ភ្លឺ។ ទ័ពសៀម ក៏បែកខ្ចាត់ខ្ចាយរត់ត្រឡប់ទៅវិញខ្លះ ចាប់បានជាឈ្លើយខ្លះ ព្រមទាំង[[ទូកចំបាំង]] និងគ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើន។
ឯសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង កាលទ្រង់ធ្វើសង្គ្រាមនឹងចៅពញាអុងបានជ័យជំនះហើយ ស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់ចូលក្នុង[[បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]វិញ ហើយស្ដេចឱ្យបញ្ជូនសៀមឈ្លើយទាំងនោះ ទៅនៅជិត[[ភ្នំចង្កាង]]ក្នុងខែត្រពោធិ៍សាត់ខ្លះ នៅ[[ខែត្របរិបូណ៌]]ឱ្យរក្សាព្រះវិហារ[[វត្តព្រះពុទ្ធលាយលក្ខណ៍]]ខ្លះ។ ទ័ពសៀមខ្លះ ដែលរត់ត្រឡប់ទៅស្រុកវិញ ក៏ទូលស្ដេចសៀមតាមរឿងគ្រប់ប្រការ។ ស្ដេចសៀមនឹករអាកោតខ្លាចព្រះចេស្ដា មិនហ៊ានឱ្យលើកទ័ពមកទៀតឡើយ។ សៀម និង ខ្មែរ ក៏ឈប់ធ្វើសង្គ្រាមនឹងគ្នា។ ក្រោយនោះ ស្ដេចឱ្យអញ្ជើញសពពញាអុងដាក់ព្រះស្ថានរួចស្ដេចឱ្យធ្វើ[[ព្រះមេរុ]]ថ្វាយ[[ព្រះភ្លើង]]ដោយសមគួររើស[[អដ្ឋិធាតុ]]ដាក់[[កោដ្ឋ]]មាសសាងព្រះ[[ចេតិយ]]បញ្ចុះទុកនៅទីនោះ។ ស្ដេចទ្រង់សាងព្រះវិហារមួយនៅក្បែរ[[ដើមពោធិ៍]] ទ្រង់យកព្រះ[[ពាន]]ព្រះស្រីរបស់ព្រះអង្គមួយ ព្រះពានព្រះស្រីរបស់ពញាអុងមួយសាងព្រះពុទ្ធរូប [[បដិមាករ]]មាស ទ្រង់ព្រះភ្នែនជា[[សមាធិ]] ពីរព្រះអង្គប្រតិស្ថានទុកក្នុងព្រះវិហារនោះ។ ស្ដេចទ្រង់បានសាង [[សាលា]] [[កុដិ]] និមន្តព្រះភិក្ខុសង្ឃមកគង់ធ្វើបុណ្យបញ្ចុះសីមាវេរប្រគេនសង្ឃរួចស្រេច ស្ដេចទ្រង់បញ្ញត្តិឱ្យហៅថា [[វត្តពោធិ៍មានបុណ្យ]]។ វត្តនោះនៅក្នុងខែត្រពោធិ៍សាត់។ ទ្រង់តាំង[[ចៅអធិការ]] ងារជា[[ព្រះពោធិវង្ស]]។
ថ្ងៃក្រោយ ស្ដេចលើកពលយោធាពាលានិករត្រឡប់មកព្រះរាជវាំងលង្វែកវិញ។ ស្ដេចគង់ជាសុខសប្បាយ គ្មានសត្រូវមកបៀតបៀន ព្រះនគរបានឡើយ។ ទ្រង់ប្រកបដោយ[[ទសពិធរាជធម៌]] ស្ដេចសោយរាជសម្បត្តិសំបូរ។ គ្រប់មហាជនច្រើនសាសន៍ចូលមកពឹងបារមីបានសេចក្ដីក្សេមក្សាន្ត។
([[សាស្ត្រវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោម]] មានសេចក្ដីដូចតទៅ)
"ពីក្រោមបែរក្បាលផ្អៀង សម្ដេចព្រះបរមរាជាធិរាជជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់បានចំណាប់ស្ដេចកាប់នឹងព្រះសែងដាវត្រូវព្រះអង្សា "ស្មា" ចៅពញាអុងរាជា ព្រះអង្គសួគ៌លោកដាច់ចង្ហូតស្ពាយឆៀង ក៏ដល់ព្រះវិលាល័យក្ស័យព្រះជន្មាយុនៅនាកដំរី ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ។ កាលព្រះមហាក្សត្រ ស្ដេចធ្វើការសង្គ្រាមមានជ័យហើយ សេនាបតី មន្ត្រី យោធាទាហាន ក៏មានចិត្តអំណរតាំងហ៊ោចូលច្បាំង សំរុកគ្រលុកកាប់ទ័ពសៀមឥតសំចៃដៃឡើយ។ ទ័ពសៀមក៏បាក់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយអន្តរាយក្នុងវេលារាត្រីនោះ ទើបព្រះបរមបពិត្រមានព្រះរាជឱង្ការឱ្យចៅពញា[[មហាសេនា]] ចៅពញាយោធាសង្គ្រាម ចៅពញាសួគ៌ាលោក ចៅហ្វាយស្រុក[[បាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក[[នគរវត្ត]] និងចៅហ្វាយស្រុក[[បរិបូណ៌]]ឱ្យឃុំពលដេញតាមទ័ពសៀមឱ្យដល់ផុតដែនកម្ពុជា។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចក៏មានជ័យជំនះដោយ[[ព្រះបញ្ញាធិការចេស្ដានុភាព]]។ វេលានោះទ័ពខ្មែរចាប់បានសៀមឈ្លើយ ១០០០០ ប្លាយនាក់បានដំរី ៩០ ប្លាយបានសេះ ៤៥០ បានដាវកាំភ្លើង គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រទេះគោ គ្រឿង[[ស្បៀងអាហារ]] នូវគ្រឿងបរិភោគ ឧបភោគជាច្រើន។ ឯពលសៀមស្លាប់នៅទីចំបាំង [[ខ្មោច]]រាយរៀងតាមផ្លូវប្រមាណជា [[២០០០០]] នាក់ប្លាយ។ ក្រោយមកសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចឱ្យនាំព្រះសពពញាអុងដាក់លើព្រះទីនាំង ដែលពញាអុងគង់មកធ្វើសង្គ្រាម ទើបស្ដេចលើកក្បួនទ័ពចូលមកបន្ទាយមានជ័យវិញ"។
ខាង[[ទ័ពជើងទឹក]] ពញាយមរាជលើកពលសៀមមកដល់ស្រុកកំពតមកដល់ច្បាំងនឹងចៅពញា[[ពិស្ណុលោក]] ចៅពញា[[អធិកវង្សា]] កងទ័ពខ្មែរមានជ័យ ទ័ពសៀមបរាជ័យចាញ់រត់ទៅស្រុកសៀមវិញ។ ខ្មែរយក[[ដាវ]] [[កាំភ្លើង]] គ្រឿងសស្ត្រាវុធបានជាច្រើន។
ទ័ពគោក ដែលសល់ពលប្រមាណជា [[៥០០០០]] ប្លាយនាក់នោះរត់វិលទៅទូលព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញ។ ស្ដេចសៀមទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ក្រែងថ្វីព្រះហស្ថ សម្ដេចព្រះបរមរាជាណាស់ស្ដេចក៏លែងលើកសឹកសង្គ្រាមទៅទៀត។
លុះដល់ថ្ងៃក្រោយ សម្ដេចព្រះមហាក្សត្រាធិរាជជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចចេញជួបជុំ[[អគ្គមហាសេនា]] ពលទ័ពធំតូចទ្រង់ត្រាស់ព្រះរាជបរិហារថា: ព្រះសពចៅពញាអុងរាជានេះ តើយើងត្រូវធ្វើដូចម្ដេច?
ទើបអស់មុខមន្ត្រីធំតូច ក្រាបបង្គំទូល[[ព្រះករុណា]]ថា: ចៅពញាអុងរាជាជាសម្ដេចព្រះ[[រៀម]]ក៏មែន តែព្រះអង្គនាំទ័ពសៀមមកបំផ្លាញក្រុងកម្ពុជា ខេមរាប្រទេសឱ្យទៅជាឈ្លើយសៀម ឥឡូវនេះទ្រង់បរាជ័យក្ស័យព្រះជន្មទៅហើយ ដូច្នេះទូលព្រះបង្គំយល់ថា: គួរតែបញ្ចុះព្រះសពនេះ ឱ្យតែសមគួរបានហើយ។
ទើបព្រះករុណាពិសេស បរមរាជាធិរាជ ជាម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការថា:
បំណាច់ជា[[ខត្តិយត្រកូល]]រៀង[[ប្រយូរវង្ស]] យើងត្រូវធ្វើតាម[[ទំនៀម]]សមគួរចុះ។ ទើបទ្រង់ព្រះរាជដំណើរទៅស្រង់ព្រះសព ចៅពញាុងដាក់ក្នុងព្រះផែនរតនាស្រេច ហើយទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកេណ្ឌខ្ញុំក្រោម[[ល្អងធូលីព្រះបាទ]]មកធ្វើព្រះមេរុខ្នាតតូចតំកល់ព្រះសព។ លុះស្រេចហើយ ព្រះបរមបពិត្រសិតសាងព្រះ[[អារាម]]ឱ្យកេណ្ឌមនុស្សកាប់ឈើប្រុងគ្រឿងព្រះវិហារ ទើបទ្រង់ត្រាស់នឹងអស់ខ្ញុំរាជការថា: យើងធ្វើសង្គ្រាមម្ដងនេះ ជាការធំលើសលែងសព្វគ្រារហូតដល់ស្ដេចចេញសមយុទ្ធនឹង[[ហត្ថី]]ប្រជល់ដំរី ដូច្នេះ ស្ដេចនឹងសាងព្រះវិហារទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ ព្រះយសតទៅ។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យ[[ជាងទង]] យកព្រះពានព្រះស្រីធំទៅសាងជាព្រះពុទ្ធបដិមាមួយអង្គឱ្យយកព្រះពានព្រះស្រីធំជារបស់ចៅពញាអុង ដែលរើសបាននៅព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ កាលសុគតនោះឱ្យធ្វើជាព្រះពុទ្ធរូបមួយអង្គ ហើយទ្រង់ឱ្យរៀបរាជពិធី[[សង្គ្រាមាជយាសេដ្ឋា]]។ លុះដល់ភ្នាក់ងាររៀបចំស្រេចព្រះមហារាជគ្រូ ក៏អញ្ជើញសម្ដេច ស្ដេចព្រះបរមក្សត្រវិសុទ្ធមកុដ កម្ពុជាធិបតី គង់លើមហាពិជ័យមណ្ឌលថ្នាក់បន្ទាប់សម្ដេចព្រះបរមរាជបុត្រាធិរាជ ថ្នាក់ក្រោមជាន់ទីបី សេនាបតី ឯរាជសេវកាមាត្យជាន់ក្រោមរៀប[[ចតុរង្គកាស]]។ លុះបានឫក្សជាពេលាល្អ ព្រះមហារាជគ្រូបុរោហិត ហោរាចារ្យ ក៏គោះគង ទូងស្គរតូរ្យតន្ត្រី ថ្វាយ[[ទឹកក្លស់]] [[ទឹកស័ង្ខ]] [[មុទ្ធាភិសេក]] ស្រេចតាមកិច្ចព្រះរាជពិធីជា[[សុវត្ថិមង្គលាការ]]តាមការប្រាប[[អរិន្ទរាជសត្រូវ]] មានជ័យហើយ ហើយប្រទានរង្វាន់សេនាទាហានរាល់ខ្លួនស្រេច ស្ដេចចូលព្រះ[[ពន្លា]]វិញ។ ថ្ងៃក្រោយមានសំបុត្រមកថាទ័ពទឹកមានជ័យជំនះ។ ស្ដេចទ្រង់ជ្រាប ទ្រង់ព្រះសោមនស្ស ប្រីតាភិរម្យណាស់ សប្បាយយ៉ាងឆ្អែតឆ្អន់បាត់ឃ្លានបាយ។ វេលានោះ ជាងសាងព្រះវិហាររួចស្រេច ប្រក់ស្បូវអំបែងបិទមាស[[ជហ្វាដងក្ដារ]] ជញ្ជាំង[[ក្ដារ]]ព្រមទាំង[[សាលាកុដិ]]។ ឯព្រះពោធិ៍ ដែលស្លាប់ហើយរស់វិញ នៅមុខព្រះវិហារនោះ ទ្រង់ឱ្យលើកខឿន បិទមាសដើមពោធិព្រឹក្ស លុះស្រេចការព្រះវិហារមែនទែនហើយ ស្ដេចនិមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ ទ្រង់ឱ្យរៀបក្បួនដង្ហែព្រះពុទ្ធរូបទាំងពីរព្រះអង្គ ចូលប្រតិស្ឋានទន្ទឹមគ្នាក្នុងព្រះវិហារ។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យយក[[ស្វេត្រច្ឆ័ត្រ]] ៩ ជាន់ ដែលតាំងលើព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រសំរាប់ទ្រង់មកបាំងថ្វាយព្រះពុទ្ធរូបផង។ ព្រះអង្គឱ្យយកស្វេត្រច្ឆ័ត្រ ៥ ជាន់ដែលតាំងនៅលើព្រះទីនាំងចៅពញាអុងរាជាមកបាំងថ្វាយព្រះពុទ្ធរូប ដែលយកពានចៅពញាអុងសាងនោះ ដាក់ខាងឆ្វេង ហើយហែព្រះសព ចៅពញាអុងរាជាចូលមេរុ ស្ដេចធ្វើបុណ្យសាងព្រះរាជកុសលឆ្លងព្រះវិហារ អភិសេកព្រះតាមព្រះពុទ្ធានុញ្ញាតហើយ ទ្រង់សន្មតដើមពោធិ៍ជា បូព៌និមិត្តនោះឱ្យឈ្មោះថា: [[ព្រះពោធិ៍មានបុណ្យ]]។ ទ្រង់ព្រះរាជទានភ្លើងបូជាព្រះសពចៅពញាអុងរាជាជាព្រះរៀម[[អយ្យកោ]]មួយ ហើយបញ្ចុះព្រះអដ្ឋិទៅក្នុងព្រះចេតិយនៅក្នុងវត្តនោះ ទ្រង់ឱ្យកេណ្ឌពលជាសំរាប់សំរេចការ។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យត្រួតត្រៀមក្បួនទ័ពកៀរឈ្លើយសៀមនឹងត្រឡប់ចូលមកក្នុងព្រះនគរលុះដល់ថ្ងៃកំណត់ ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រចងកញ្ចោងចតុម្មុខ]]ចេញក្បួនទ័ពពី[[បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]។ ស្ដេចយាងដល់[[ខែត្រក្រគរ]] ស្ដេចមានព្រះឱង្ការត្រាស់ថា: កាលយើងធ្វើចំបាំងនឹង[[ស្រីជេដ្ឋា|អាកន]]នោះបានលើកទ័ពមកបោះតាំងបន្ទាយនៅខែត្រពោធិ៍សាត់រៀងមកដល់[[ឧដុង្គ]]។ ឥឡូវនេះគួរយើងចាត់ឱ្យធ្វើព្រះវិហារ ជាគុល និង ជាកេរ្តិ៍តទៅអនាគតដែរ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសាងព្រះវិហារគ្រឿងឈើប្រក់ស្បូវជញ្ជាំងក្ដារ និមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ចាំព្រះវស្សា ទ្រង់ប្រទាននាមវត្តនោះហៅថា[[វត្តហ្លួង]] ក្នុង[[ខែត្រក្រគរ]] ទ្រង់ប្រគេនឈ្លើយ ៤០ នាក់ជាពល។ លុះអភិសេកស្រេច ស្ដេចយាងមកដល់[[ខែត្រក្រង]] ទ្រង់ឱ្យសាងព្រះវិហារមួយទៀត នៅទីដែលកាលទ្រង់តាំងបន្ទាយកទ័ពធ្វើដោយគ្រឿងឈើសុទ្ធ ប្រក់ស្បូវ ជញ្ជាំងក្ដារ និមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ចាំវស្សា ឱ្យហៅថា វត្តហ្លួងទ្រង់ប្រគេន[[ឈ្លើយ]] ៣០ នាក់ជា[[ពល]]សំរាប់វត្ត។ លុះអភិសេកឆ្លងស្រេច ស្ដេចយាងមកដល់[[ស្រុកខ្លុង]]។ នៅទីនេះ ទ្រង់សាងព្រះវិហារមួយទៀត។ លុះឆ្លងរួចស្រេចហើយ ស្ដេចចំលងទ័ពមកដល់[[ស្រុកបរិបូណ៍]] នៅទីនេះប្រគេនឈ្លើយ ៥០ នាក់ជាពលសំរាប់ប្រតិបត្តិ [[វត្តព្រះពុទ្ធលាយល័ក្ខណ៍]] សារាយអណ្ដែត ចង្ហាន់ហុយ។
ក្នុងគ្រា ព.ស [[២១០០]], គ.ស [[១៥៥៦]], ម.ស [[១៤៧៨]], ច.ស. [[៩១៨]] ឆ្នាំ[[រោង]] [[អដ្ឋស័ក]]នោះ ចៅអធិការវត្តព្រះពុទ្ធលាយល័ក្ខណ៍ លោកគង់ទូកសារាយអណ្ដែតនោះទៅបិណ្ឌបាត្រឯ[[នគរវត្ត]] ព្រមដោយនូវព្រះភិក្ខុសាមណេរជាសិស្សានុសិស្ស។ លុះត្រឡប់មកវិញ លោកអុំពានទៅលើ[[អន្លង់ឆ្លាម]] ឆ្លាមកាត់ទូកព្រះទីនាំចក្រពត្តិ សារាយអណ្ដែតនោះដាច់ជាពីរកំណាត់ខាង[[កន្សៃ]] ស្លាប់មនុស្ស ៤៦ នាក់ នៅខាងក្បាល និងកណ្ដាលនោះមានតែចៅអធិការ និងបរិស័ទ ៨៥ នាក់មកដល់ត្រើយឈប់ហើយ ទើបទឹកហូរចូលលិចទូក-ងព្រះទីនាំងនោះទៅ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាប ទ្រង់រំពឹងដោយទិព្វញ្ញាណយល់ថា ទូកនេះជាសំរាប់ចំបាំងប្រាបប្រាមរាជសត្រូវ ឥឡូវតាំងពីពេលនេះតទៅអស់រាជសត្រូវហើយបានជាទេវតាឱ្យនិមិត្តដូច្នេះ។ ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការតែប៉ុណ្ណេះចប់ហើយស្រាប់តែឮសូរតូរ្យតន្ត្រីទាំង ៨ ទិស បណ្ដាខ្ញុំរាជការដែលក្រាបបង្គំគាល់ទាំងប៉ុន្មានក៏សឹងសរសើរព្រះប្រាជ្ញាបារមីគ្រប់ៗគ្នា។ ទើបព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ក្រុមមុខងារឱ្យទៅតាមយកកន្សៃ ទូកសារាយអណ្ដែត ដែលដាច់លិចនោះបានមកវិញហើយ។ ទ្រង់ឱ្យកាត់ទូកសារាយអណ្ដែតខាងក្បាលឱ្យប្រវែងខាងកន្សៃសាងរូបព្រះមហា[[អានន្ទ]] ព្រះ[[សារីបុត្រ]]។ លុះសាងជាសូរេចហើយ ស្ដេចឱ្យធ្វើបុណ្យអភិសេកទេសនាឆ្លង ៧ ថ្ងៃជាសូរេចការបុណ្យនោះ។ ស្ដេចលើកព្រះរាជដំណើរមកដល់[[ខែត្ររលាប្អៀរ]]។ នៅទីនោះទ្រង់ឈប់កសាងព្រះវិហារមួយនៅទី[[បន្ទាយ]]ដែលកាលធ្វើទ័ពនោះ។ ទ្រង់ចេញព្រះរាជទ្រព្យជួលរេហ៍ពលឱ្យលើកដី[[ខឿន]][[ព្រះវិហារ]]។ ការសាងព្រះវិហារវត្តនោះធ្វើល្អជាងព្រះវិហារ[[វត្តក្រគរ]] [[វត្តខ្លុង]] [[វត្តត្រង]]។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសាងព្រះពុទ្ធរូបឈើស្នងព្រះអង្គ មួយព្រះអង្គកំពស់ស្មើព្រះអង្គ ទ្រង់សណ្ឋិតកណ្ដាល។ ទ្រង់ឱ្យសាងព្រះពុទ្ធរូបឈើមួយព្រះអង្គទៀតស្នងព្រះអង្គសំរាប់ព្រះអគ្គមហេសី ព្រះ[[ភគវតី ស្រីទាវធីតា]] កំពស់ស្មើព្រះអង្គ សណ្ឋិតម្ខាងទៀត។ លុះស្រេចការហើយ ទ្រង់ឱ្យនិមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ចាំវស្សារៀបអភិសេកឆ្លងស្រេច ស្ដេចថ្វាយឈ្លើយសៀម ៥០ នាក់ជាពលរក្សាព្រះវិហារ។ រួចស្រេចហើយ ស្ដេចលើកទ័ពហ្លួងត្រឡប់ចូលមកក្រុង[[លង្វែក]] [[រាជធានី]][[មហានគរ]]វិញ។ ឯអស់ឈ្លើយសៀមដែលចាប់បានទាំងប៉ុន្មានទ្រង់ចែករំលែកឱ្យទៅនៅស្រុកធំ តូច ទីទៃៗគ្នាហើយស្ដេច សោយរាជសម្បត្តិជាសុខក្សេមក្សាន្តតរៀងមក ឥតមាន[[អរិន្ទរាជសត្រូវ]]នូវ[[បច្ចាមិត្ត]]មកបៀតបៀនក្នុងខែត្រខណ្ឌព័ទ្ធសីមាអាណាចក្រក្រុងកម្ពុជាធិបតីឡើយ។ កាលនោះ [[ចិន]] [[យួន]] [[ចាម]] [[ជ្វា]]ចូលមកពឹងព្រះរាជសម្ភារបារមីព្រះអង្គជាច្រើន។
ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់កែនទ័ពហើយលើកទៅវាយតទល់គ្នាត្រង់ ‘’ស្ទឹងអង្គរ’’ ត្រង់ភូមិមួយដែលជាប់ឈ្មោះថា‘’[[សៀមរាប]]” រហូតដល់សព្វថ្ងៃដែលជាអនុស្សាវរីយ៍នៃជោគជ័យរបស់ខ្មែរទៅលើសត្រូវសៀម។ នៅក្នុងសង្គ្រាមនេះខ្មែរចាប់បានឈ្លើយសឹកបានជាច្រើន។ ដើម្បីសងសឹកនៅក្នុងឆ្នាំដដែលនោះដែរ ព្រះចៅសៀមទ្រង់បញ្ជាឲ្យពញាអុង(ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះស្រីរាជាដែលត្រូវជាបងជីដូនមួយរបស់ព្រះអង្គចន្ទរាជា) ឲ្យលើកទ័ពជើងគោក៩០០០០នាក់ និងជើងទឹក៥០០០០នាក់ មកវាយនគរខ្មែរជាលើកទី២។ ព្រះអង្គចន្ទរាជាទ្រង់បានលើកទ័ពទៅតទល់នៅ[[ខែត្រពោធិសាត់]]ហើយក៏ទទួលបានជោគជ័យលើទ័ពសៀម ហើយមេទ័ពសៀមស្លាប់អស់ជាច្រើន ទ័ពសៀមស្លាប់អស់ពាក់កណ្តាល ដំរីងាប់អស់ជាច្រើន អាវុធយុទ្ធភ័ណ្ឌក៏ត្រូវរឹបអូសអស់សន្ធឹកសន្ធាប់។ ចំណែកឯពញាអុងត្រូវបានព្រះអង្គចន្ទរាជាទ្រង់កាប់នឹងសែងដាវឲ្យសុគតនៅក្នុងសង្គ្រាមនេះផងដែរ។ រីឯទ័ពជើងទឹករបស់សៀមដែលឡើងគោកត្រង់ឈូងសមុទ្រសៀមនោះក៏ត្រូវក្រឡាហោមខ្មែរវាយឲ្យបាក់ទ័ពថយទៅវិញដែរ។
====វាយសៀមវិញ====
នៅក្នុងឆ្នាំ១៥៣១ឆ្លៀតពេលដែលទ័ពភូមាលើកចូលមកវាយប្រទេសសៀម ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់លើកទ័ពទៅវាយរំដោះយកអាណាខែត្រខ្មែរភាគខាងលិចដែលត្រូវបាត់បង់ក្នុងរាជ្យមុនៗហើយទ្រង់វាយបាន[[ខែត្របស្ចឹមបុរី]]មកវិញ។ ក្នុងឆាំ្ន១៥៥៧ ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់បានលើកទ័ពចូលវាយប្រទេសសៀមម្តងទៀតហើយវាយដណ្តើមយកបាន[[ខែត្រចន្ទបុរី]] និងខែត្រផ្សេងៗទៀតនៅជិតនោះបានមកវិញ។ ហើយព្រះអង្គទ្រង់បានលើកទ័ពទៅវាយសៀមពីរលើកទៀត គឺក្នុងឆ្នាំ១៥៥៩ និងឆ្នាំ១៥៦២ ហើយចាប់យកឈ្លើយសឹកជាច្រើនមកព្រះនគរវិញ។ ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់ចូលទីវង្គត់នៅក្នុង[[រាជធានីលង្វែក]]ក្នុងគ.ស១៥៦៦ ហើយព្រះអធិធាតុរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានគេយកទៅដំកល់ក្នុងចេតិយលើកំពូល[[ភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ]]រហូតដល់សព្វថ្ងៃ។
===ព្រឹត្តិការណ៍ចុងរាជ្យ===
ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ព្រះអង្គនេះមានក្នុងរបាក្សត្រសំដែងថា ទ្រង់មានព្រះរាជបុត្រាពីរព្រះអង្គ ព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គគឺ
*១. ព្រះនាមសម្ដេច[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]
*២. ព្រះនាមសម្ដេចព្រះ[[បរមិន្ទរាជា]]
*៣. ព្រះនាមសម្ដេចព្រះ[[មហាទេវី (លង្វែក)|មហាទេវី]]ក្សត្រីយ៍
ឯសម្ដេចព្រះរាមាធិបតីនោះ ព្រះអង្គតាំងឱ្យជា[[ឧបយោវរាជ]] ក្សត្រកំលោះដែលមានឋានៈជាឧបរាជទី១ [[ឫឧបរាសាំ]]មានវាំងនៅទួលខាងខែត្រលង្វែកមានរោងសេះ រោងដំរី គងយាម។ ឯព្រះ[[បរមិន្ទាធិបតី]]នោះ ទ្រង់តាំងជាមហាឧបរាជ ព្រះរាជាបន្ទាប់គង់ក្នុងបន្ទាយលង្វែក។
ឯព្រះមហាឧបយោវរាជនោះមានព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គ ព្រះនាមព្រះអង្គ[[ចន្ទមូលី]]មានរូបរាងស្អាតល្អប្រពៃ។ នាក្នុងឆ្នាំ[[រោង]] [[អដ្ឋស័ក]]នោះ សម្ដេចព្រះរាមាធិបតី មហាឧបយោវរាជ ព្រះអង្គចង់រួមប្រតិព័ទ្ធនឹងព្រះរាជបុត្រីនោះពន់ប្រមាណណាស់។ មានថ្ងៃមួយ ព្រះអង្គចេញគង់ចុងព្រះរាជរោងដូចប្រក្រតី ទើបព្រះអង្គត្រាស់ជាឧបាយសួរអស់នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីថា: បើយើង គេដាំសារពើដំណាំបានផលផ្លែឡើងនឹងឱ្យអ្នកដទៃស៊ីប្រសើរ ឬស៊ីខ្លួនឯងប្រសើរជាង ខណៈនោះនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីពុំយល់ឧបាយ ក៏ក្រាបទូលថា: ទទួលព្រះរាជទានខ្លួនឯងប្រសើរជាង។
សម្ដេចព្រះមហាឧបយោវរាជ ព្រះអង្គទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រឡប់ចូលទៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំងវិញ ទ្រង់ចូលរួមប្រតិព័ទ្ធនឹងព្រះអង្គចន្ទមូលីជាព្រះរាជបុត្រីអស់ ៧ ថ្ងៃក៏ស្រាប់តែ ឮលាន់ខ្ទ័រខ្ទារទាំងព្រះរាជវាំងហាក់នឹងរលើងរលំព្រះរាជវាំង។ នោះព្រះអង្គស្ទុះចេញមកក្រៅ ឃើញជាស្រុតព្រះរាជវាំង។ ព្រះអង្គស្រែកហៅក្រុមមន្ត្រីសេះឱ្យចងគ្រឿងមង្គលស្សតរនោះ ស្ទុះបោលរួចទាំងគ្រឿងទៅគង់នៅតែសេះមួយនៅជិតខាងព្រះអង្គឈ្មោះអា[[ខ្នារ]]។ ទ្រង់ក៏ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យចងគ្រឿងអាខ្នារនោះ ហើយក៏គង់បរទៅទិសបស្ចឹម។ លុះដល់វាលមួយអន្លើ ព្រះធរណីស្រូបទាំងព្រះអង្គទាំងអាខ្នារសេះនោះទៅបានជាមានឈ្មោះហៅបឹងអាខ្នារស្រុត តែយារៗមកហៅថា ខ្នារស្រុតរៀងមកមានសណ្ឋានវែងពីខាងកើតទៅខាងលិចនៅក្នុងខែត្រលង្វែកសព្វថ្ងៃនេះ។ (ត្រង់ចំណុចអាចថាយករឿងនិទានមកបញ្ចូលដើម្បីបង្កើតនិយាយពីប្រវត្តិ [[បឹងខ្នារស្រុត]])
ឯសម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជា មហាឧបរាជ សម័យថ្ងៃមួយព្រះអង្គស្ដេចទៅថ្វាយបង្គំព្រះ[[ចេតិយ]]នៅ[[ភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ]] តាមរដូវ[[ទ្វារទសមាស]]ចូលឆ្នាំលុះមកដល់[[ភូមិតាដុង]] នោះទ្រង់ទតព្រះនេត្រទៅយល់[[អ្នកទេព]] ជាបុត្រី[[ព្រះដុង]] [[អ្នកជៃ]]នោះមាននូវរូបល្អពន់ប្រមាណ។ ទ្រង់ពេញព្រះស្នេហាណាស់ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យមន្ត្រីទៅសុំពីព្រះដុង្គអ្នកជៃ ប៉ុន្តែព្រះ និងអ្នកទាំងពីរនេះ មិនព្រមថ្វាយទទេថាឱ្យទ្រង់លើកជា[[ថ្នល់]] ហើយឱ្យអ្នកផ្លូវប្រុសមួយស្រីមួយដើរកាន់បណ្ណាការភ័ស្តុភារពីបន្ទាយលង្វែកទៅដល់ភូមិគាត់ទើបព្រមថ្វាយ។
សម្ដេចព្រះបរមិន្ទបរមរាជា ទ្រង់ពិរោធណាស់គិតនឹងលើកសេនាយោធាទៅចាប់ តែខ្លាចទ្រង់ជ្រាបដល់សម្ដេចព្រះវររាជបិតាគិតថានឹងឱ្យលើកផ្លូវទៅជាថ្នល់ទៅក៏មិនគួរ ព្រោះហេតុតែស្រីមួយទៅឱ្យនឿយដល់អាណាប្រជានុរាស្ត្រគិតថានឹងឱ្យចាស់ទុំទៅនិយាយចែចង់អ្នកទេពនោះ ចាស់ទុំចូលភូមិព្រះដុង្គអ្នកជៃពុំបាន ព្រះដុង អ្នកជៃគាត់ចាំយាមមាំមួនណាស់។ ទ្រង់ព្រះស្នេហាក្រៃពេករហូតដល់ជាដួលដំជាព្រះរោគខានចូលគាល់ព្រះវរបិតាច្រើនថ្ងៃ។ សម្ដេចព្រះបរមរាជា ជាសម្ដេចព្រះវរបិតាយល់បាត់ព្រះរាជបុត្រដូច្នេះ ទ្រង់ត្រាស់សួរមន្ត្រី ខ្ញុំរាជការគ្រប់គ្នា មន្ត្រីខ្ញុំរាជការ ក៏យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលគ្រប់ប្រការ។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាប ទ្រង់ព្រួយព្រះរាជហឫទ័យនឹងព្រះរាជបុត្រណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា: ចៅរាមាធិបតី កូនច្បងនោះ វាប្រព្រឹត្តិបទទុច្ចរិត ព្រះធរណីស្រូបស្លាប់ ស្រុតអស់ទាំងព្រះរាជវាំងទៅហើយនៅឡើយតែព្រះបរមិន្ទមួយនេះ អញគិតតែនឹងឱ្យសោយរាជ្យស្នងអញ ព្រោះមានតំរិះប្រាជ្ញាចិត្តក៏សុចរិតល្អ ពុំគួរព្រះដុង អ្នកជៃរឹងទទឹងឡើយ។ ដូច្នេះ គួរឱ្យសេនាទាហានទៅចាប់យកខ្លួនមកធ្វើទោសតាម[[បទព្រះអយ្យការ]]។
ក្នុងខណៈនោះ សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជា ក្រាបបង្គំទូលថា: ព្រះដុងអ្នកជៃនេះមានគុណបំណាច់នឹងផែនដីច្រើនណាស់។ កាលព្រះអង្គជាអម្ចាស់ផែនដីស្ដេចព្រះដំណើរទៅស្រុកសៀមនោះ ព្រះដុង អ្នកជៃនោះសទ្ធាចំណាយឱ្យទ្រព្យសម្បត្តិ ស្រូវ អង្កររបស់ខ្លួនចិញ្ចឹមអាណាប្រជានុរាស្ត្រទុកចាំល្អងធូលីព្រះបាទច្រើនណាស់។ ដល់ទ្រង់ត្រឡប់មកពីស្រុកសៀមហើយធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះស្ដេចកន និងពញាអុងរាជាទៀត ក៏នាយឃ្លាំងទៅខ្ចីស្បៀងអាហារព្រះដុងអ្នកជៃច្រើនម៉ឺន[[ថាំង]]ណាស់ពុំទាន់បានសងគាត់ផង។ ព្រះអង្គពុំទាន់លើកគុណបំណាច់ឱ្យគាត់សោះ ហើយស្រាប់តែយកទោសនេះពុំគប្បីទេ មួយទៀតខាងយើងវិញ បន្ទាយសីមាបីបួនជាន់កសាងបាន ចុះគ្រាន់តែ[[ថ្នល់]]ពីរប៉ុណ្ណោះ ម្ដេចក៏ធ្វើមិនកើត គួរតែសាងទុកឱ្យមានជាព្រះកេរ្តិ៍ឱ្យចំពោះព្រះដុងអ្នកជៃដែលមាន[[គុណបំណាច់]]នោះកុំបីខាន។ ព្រះបាទព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់មន្ត្រីក្រាបបង្គំទូលដូច្នេះ ទ្រង់ត្រូវព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យមន្ត្រីកេណ្ឌរាស្ត្រមកលើកជាថ្នល់ ប្រុសមួយ ស្រីមួយហើយឱ្យឧកញ៉ា[[មហាមន្ត្រី]][[មហាទេព]]នាំ[[បណ្ណាការ]][[ភ័ស្តុភារ]] អ្នកផ្លូវប្រុសដើរថ្នល់មួយឱ្យជំទាវ[[មហាមន្ត្រីមហាទេព]]នាំបណ្ណាការជាអ្នកផ្លូវស្រី ដើរថ្នល់មួយទៅដណ្ដឹងអ្នកទេពបុត្រីព្រះដុងអ្នកជៃថ្វាយព្រះទេពី សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ហើយតាំងព្រះដុងជាសម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] តាំងអ្នកជៃជាជំទាវទេវីសោភី លក្ខណា មហាក្សត្រីបានជាមានឈ្មោះហៅថា ស្រុកឧដុង្គមេជៃរៀងមក តែយាៗមកហៅស្រុកឧដុង្គមានជ័យ ថ្នល់ប្រុស ថ្នល់ស្រីវិញ លុះដល់ឥឡូវនេះ។ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជទ្រង់ព្រះស្នេហានឹងអ្នកព្រះម្នាងទេពបុប្ផានោះណាស់ ទ្រង់តាំងព្រះនាងជាសម្ដេចព្រះទេពធីតាមហាទេវីសោភីក្សត្រី។
ព.ស. ២០៩០, គ.ស. ១៥៤៦, ម.ស. ១៤៦៨, ច.ស. ៩០៨ ឆ្នាំ[[មមី]] [[អដ្ឋស័ក]] ព្រះបាទបរមរាជាព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងគឺព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ព្រះអង្គស្ដេចទៅគង់នៅក្នុងព្រះពន្លា ជើងភ្នំព្រះរាជទ្រព្យពីរឆ្នាំប្លាយ ព្រះអង្គសាងព្រះពុទ្ធសេយ្យាសន៍មួយព្រះអង្គ សាងព្រះពុទ្ធរូបអង្គធំមួយព្រះអង្គ សុទ្ធសឹងតែសាងអំពីថ្មតំកល់ទុកលើភ្នំព្រះរាជទ្រព្យហើយព្រះអង្គឱ្យជីកស្រះមួយសាងព្រះអារាមមួយនៅខាងកើតភ្នំព្រះរាជទ្រព្យតាំងនាមហៅ [[វត្តបឋមកេរ្តិ៍ស្រះបឋម]] កេរ្តិ៍ស្ដេចប្រាថ្នាឱ្យបានជាព្រះកេរ្តិ៍ជាអង្វែងទៅឯអនាគត។ សាងស្រេចក្នុងរវាង ២ ឆ្នាំ ទ្រង់ឱ្យនិមន្តព្រះភិក្ខុសង្ឃមកតាំងធ្វើបុណ្យ[[សង្គាយនា]]ធ្វើបុណ្យឆ្លង ៧ ថ្ងៃចំណាយព្រះរាជទ្រព្យជាទេយ្យទាននោះអស់ទៅជាច្រើននឹងគណនាពុំបានឡើយ។ សាងកុសលនៅ[[ភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ]]នោះរួចហើយ ព្រះអង្គត្រឡប់ព្រះរាជដំណើរចូលមកគង់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំងលង្វែកវិញ។ ព្រះអង្គសោយរាជ្យទំនុកបំរុងព្រះពុទ្ធសាសនាអាណាប្រជានុរាស្ត្រ [[ទាសកម្មករ]]ក្នុងព្រះរាជវាំងសឹងជាសុខក្សេមក្សាន្តប្រពៃពន់ប្រមាណណាស់ ឥតមានសត្រូវបៀតបៀនព្រះនគរព្រះអង្គនេះសោះឡើយ។
ព.ស. ២១០៤, គ.ស. ១៥២០, ម.ស. ១៤៨២, ច.ស. ៩២២ ឆ្នាំវក ទោស័ក ព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការព្រះមហាចន្ទរាជាធិរាជ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង សម័យថ្ងៃមួយនោះ ទ្រង់នឹកអំពីទីកន្លែង ព្រះបឋមក្សត្រ ព្រះ[[បរមរាជារាមាធិបតី|បរមរាជាសួស]] "[[ត្រសក់ផ្អែម]]" នោះលុះស្វាយព្រះសម័យ ព្រះបរមក្សត្រថ្លៃ ស្ដេចចេញគង់ព្រះរាជរោងរម្យជួបជុំព្រះ[[រាជវង្សាមាត្យាភិមុខមន្ត្រី]] ហើយប្រឹក្សាថាសម្ដេចព្រះបរមបិតា និង ព្រះបរមរាជមាតា យើងក៏បានធ្វើបុណ្យស្នងព្រះតេជគុណគ្រប់ទ្វារទសមាសរាល់ឆ្នាំហើយ នៅឡើយតែទីកន្លែង ដែលសម្ដេចព្រះសោភាវតីជាសម្ដេចព្រះអយ្យកោគឺព្រះបរមរាជាអង្គជ័យ អង្គសួសជាបឋមក្សត្រដែលប្រសូត្រនៅជើងភ្នំជ្រាវនោះ ពុំទាន់បានធ្វើបុណ្យឆ្លង ព្រះតេជគុណនៅឡើយ ដូច្នេះតើអ្នករាល់គ្នាយល់ថា គួរធ្វើដូចម្ដេចឯខ្លួនយើងយល់ថា គួរធ្វើព្រះ[[រាជមន្ទីរ]]មួយនៅទីដែលសម្ភពនោះហើយនឹងធ្វើបុណ្យសង្គាយនា នៅទីនោះឱ្យជាប់ជាព្រះកេរ្តិ៍តទៅ តើអ្នករាល់គ្នាយល់ដូចម្ដេច។ ខណៈ នោះព្រះបរមវង្សានុវង្ស អង្គ[[អគ្គមហាសេនា]] [[សេនាបតី]] [[មន្ត្រី]] ក្រាបបង្គំទូលថា: ទ្រង់ព្រះតំរិះនេះជាប្រសើរណាស់ហើយ ដើម្បីនឹងទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ថ្វាយ ព្រះមហាក្សត្រក្រោយ។ បានទ្រង់ជ្រាបទីកន្លែង និងព្រះរាជត្រកូលផង។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់យល់មន្ត្រីព្រមព្រៀងហើយ ទើបព្រះអង្គលើកព្យុហយាត្រាទៅប្រថាប់នៅជើង[[ភ្នំជ្រាវ]] ហើយឱ្យសាងប្រាសាទព្រះរាជមន្ទីរ នៅទីសម្ភពនោះ ហើយនិមន្តព្រះសង្ឃទេសនា សង្គាយនា ១ខែ ១៥ថ្ងៃ។ ឆ្លងបុណ្យរួចស្រេច តាំងនាមទីនោះឱ្យហៅថា [[ប្រាសាទគោកព្រះរាជមន្ទីរ]]ជាប់ឈ្មោះរៀងមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ លុះសំរេចការបុណ្យហើយព្រះអង្គលើកព្យុហយាត្រាត្រឡប់មកព្រះនគរលង្វែកវិញ។ ទ្រង់សោយរាជ្យជាសុខរៀងមកដ៏អង្វែង។
ព.ស. ២១១១, គ.ស. ១៥៦៧, ម.ស. ១៤៨៩, ច.ស. ៩២៩ ឆ្នាំ[[ថោះ]] [[នព្វស័ក]] ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រគ្រងរាជ្យបាន ១៣ ឆ្នាំសោយរាជ្យបាន ៣៩ ឆ្នាំបូករួមទាំងអស់ ៥២ ឆ្នាំព្រះជន្ម ៨៧ ឆ្នាំព្រះឈួនរោគជាទំងន់ ព្រះរាជបុត្រា ព្រះបរមវង្សាយកហ្មប្រកបថ្នាំមិនជាទ្រង់ព្រះសុវណ្ណគតទៅ។ សម្ដេចព្រះរាជបុត្រាប្រជុំជំនុំព្រះរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតីមកលើកព្រះសពតំកល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយ សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតីមហាសង្ឃរាជា រាជាគណៈ សេនាបតី មន្ត្រី តូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការទាំងឡើយ អញ្ជើញសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជជាព្រះរាជបុត្រាឡើងសោយរាជសម្បត្តិ។
{| class="wikitable"
|-
! ក្រៅ
! ក្នុង
! ព.ស.
! គ.ស.
! ម.ស.
! ច.ស.
! ឆ្នាំប្រចាំស័ក
! ជន្មដើម
! សិរីរាជ
! សិរីជន្ម
! វាំង
|-
| ០
| ៤៥
| ២១១០
| ១៥៦៦
| ១៤៨៨
| ៩២៨
| ខាល អដ្ឋស័ក
| ២៩, ៤៥
| ១១
| ៥៦
| លង្វែក
|}
====សិលាចារឹកនៅអង្គរ====
*នៅផ្ទាំងចំលាក់ថែវខាងកើត ប៉ែកខាងជើងបានសរសេរថា៖
**''"ព្រះបាទមហាវិឞ្ណុលោក ធ្វេព្វុំទានស្រចនៅផេនព្យរ លុះថ្លេងរាជព្រះបាទស្ដចព្រះរាជឱង្ការបម៌្មរាជាធិរាជរាមាធិបតិបម៌្មចក្រពត៌្តរាជ ប្រេព្រះមហីធរ នៅរាជសិល្បិបុនះធ្លកផេន និយាយអនុ … កំលុង អឞ្ឋសក មមិនក្សត្រ ពុទ្ធពារបុណ៌្ណមិ ភទ្របទ្ទ"''
*សំរាយសំរួលថា៖
**''"ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី ២ លោកធ្វើពុំទាន់ស្រេចនៅផែន ២ លុះដល់រាជ្យព្រះបាទចន្ទរាជា ស្ដេចប្រើព្រះមហីធរ និងក្រុមជាងវាំងឲ្យឆ្លាក់និទាន … រួចកំឡុងថ្ងៃពុធ ទី ៨ ខែកញ្ញា គ.ស ១៥៤៦ ៕"''
*នៅផ្ទាំងចំលាក់ថែវខាងជើង ប៉ែកខាងកើតបានសរសេរថា ៖
**''"វ្រះបាទមហាវិឞ្ណុលោក ថ្វេព្វុំទានសំរេចនៅផ្ទាងព្យរ ថ្លេងរាជវ្រះបាទសំតេចវ្រះរាជឱង្ការ បម៌្មរាជាធិរាជតបរម៌្មបវិត្រ ឱ្យឆ្លាក់និយាយ ឱសាសំរចនាលុះត ឯកចត្វរ អឞ្ឋបញ្ចសក កុន៌ក្សត្រ បូន៌្នមី ផល្គុណ អាទិត្យពារ សំរចនុប៌្បៀង ភ្នាកតៃព្យរមុម រុវ្រេង"''
*សំរាយសំរួលថា៖
**''"ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី ២ លោកធ្វើពុំទាន់ស្រេចនៅផ្ទាំង ២ លុះដល់រាជ្យព្រះបាទចន្ទរាជា ឲ្យឆ្លាក់និទាន លុះដល់ថ្ងៃអាទិត្យ ២៧ ខែកុម្ភៈ គ.ស ១៥៤៦ បានសម្រេចរបៀង ភ្នាក់ដៃពីរមុម ដូចពីព្រេង ៕"''
តាមសិលាចារឹកពីរផ្ទាំងខ្លីៗ ខាងលើនេះ យើងអាចប្រមាណបានថា ខ្មែរនៅ ស.វទី ១៦ មិនទាន់ភ្លេចបុព្វបុរសដើមរបស់ខ្លួននៅឡើយ ព្រមទាំងនៅចេះចាំរឿងរ៉ាវយ៉ាងច្រើនអំពីសម័យអង្គរ ។
<ref>[https://tamabmmo.wordpress.com/2013/06/16/north-east-carving-at-angkor-wat/ ចំលាក់នៅថែវមុំឦសាននៃប្រាសាទអង្គរវត្ត ដោយ តាម៉ាប់ យាយម៉ាប់]</ref>
==ក្រមសីលធម៌នៅក្នុងសង្គ្រាម==
ទោះបីជាឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរមិនបានចងក្រងក្បួនខ្នាតក្នុងការរៀបចំកងទ័ពក៏ពិតមែន តែឯកសារទាំងនោះបានកត់ត្រានូវ[[ក្រមសីលធម៌]]មួយចំនួនដែល[[បុព្វបុរស]]យើងសម័យបុរាណតែងតែគោរពប្រតិបត្តិអនុវត្តតាមដោយមិនហ៊ានបំពាន។
ព្រះស្រីជេដ្ឋា ព្រះស្ដេចកន និងព្រះអង្គចន្ទរាជាតែងតែយល់ព្រមគោរពផ្អាកធ្វើសង្គ្រាមនៅពេលណា ដែលរដូវវស្សាត្រូវធ្វើស្រែចំការចូលមកដល់។ គេយល់ថា បើអត់បាយ គេក៏ពុំអាចនឹងធ្វើសឹកសង្គ្រាមបន្តទៅទៀតបានដែរ។ មួយចំណែកពលទាហានក៏ត្រូវរកអង្ករបាយសំរាប់ចិញ្ចឹមក្រុមគ្រួសារ ពីព្រោះព្រះរាជា ឬរាជការមិនទទួលចិញ្ចឹមអ្នកទាំងនោះឡើយ។ កាលណាធ្វើស្រែចំការប្រមូល[[ភោគផល]]បានហើយ ទើបគេប្រកាសចាប់ផ្ដើមបន្តធ្វើសឹកសង្គ្រាមបន្តទៅទៀត។
ក្នុងពេលដែលយល់ព្រមទាំងសងខាងផ្អាកសង្គ្រាមម្ខាងៗត្រូវតែគោរពមិនត្រូវប្រើកលល្បិចឧបាយទៅលួចវាយប្រហារ[[សត្រូវ]]ទេ។ អ្នកដែលរំលោភក្រមសីលធម៌នឹងត្រូវអាប់កិត្តិយស គេតិះដៀលប្រមាថ និងផ្ដន្ទាទោស។
ព្រះអង្គចន្ទរាជា ទ្រង់ពិរោធខ្ញាល់យ៉ាងខ្លាំងនៅពេលទ្រង់ជ្រាបថាឧកញ៉ា[[ចក្រីកែវ (មានជ័យ)|ចក្រីកែវ]]បានបញ្ជាឲ្យមេទ័ព ៤ នាក់ទៅលួចធ្វើឃាត ព្រះស្រីជេដ្ឋាព្រះស្ដេចកននៅរាជធានី[[ស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ]]។ ព្រះអង្គបានស្ដីបន្ទោសថាធ្វើឲ្យខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ និងកិត្តិយសព្រះអង្គដែលជាក្សត្រ និងប្រៀនប្រដៅកុំឲ្យធ្វើតាមព្រះស្ដេចកនដែលជារាជាស្ដេចព្រៃ។
កាលក្រោយមកទៀត ឧកញ៉ា[[យមរាជ]]បានបញ្ជាក្រុមសេនាទាហានកាំភ្លើងតូច ១០០ នាក់ឲ្យទៅចាំធ្វើឃាតព្រះស្រីជេដ្ឋាព្រះស្ដេចកននៅតាមផ្លូវទៅវត្តព្រះធាតុ។ ការប៉ុនប៉ងធ្វើឃាតនេះមិនបានសំរេចត្រូវឮទៅដល់ព្រះអង្គចន្ទរាជា។ ព្រះអង្គក៏បញ្ជាឲ្យចាប់ខ្លួនឧកញ៉ា[[យមរាជព្រំ|យមរាជសួស]] (ព្រំ) យកទៅសំលាប់ភ្លាម។
ប៉ុន្តែក្នុងពេលដែលកំពុងជាប់ដៃធ្វើសឹកសង្គ្រាមវាយប្រហារកាប់ចាក់ប្រយុទ្ធគ្នានោះ គេអាចប្រើកិច្ចកលល្បិចឧបាយគ្រប់បែបយ៉ាងដើម្បីយកជ័យជំនះលើសត្រូវ។
ការចរចាស្រុះស្រួលគ្នាបញ្ចប់សង្គ្រាមដូចមានខាងលើតែងតែធ្វើឡើងដោយភាគីស្ដេចម្ខាងៗបញ្ជូនមន្ត្រីធំណាម្នាក់ឲ្យធ្វើជា[[រាជទូត]]។ រាជទូតដែលនាំសារត្រូវបានព្រះរាជាឲ្យដាក់សារលើជើង[[ពាន]]មាស មានទាំង[[ជំនូន]]យកទៅថ្វាយស្ដេចម្ខាងទៀត។ ព្រះមហាក្សត្រដែលបានទទួលហើយត្រូវថ្វាយជំនូនតបទៅវិញតាម[[ទំលាប់]][[ប្រពៃណី]]។
រាជទូតមាន[[បុព្វសិទ្ធិ]]គ្មាននរណាអាចរំលោភបានឡើយ។ ព្រះស្រីជេដ្ឋាព្រះស្ដេចកនចង់ស្នើទៅព្រះអង្គចន្ទរាជាចែកទឹកដី ខ្មែរជាពីរ បានបញ្ជូនរាជទូតចៅពញា[[សង្គ្រាមកែវ]]ឲ្យនាំយកព្រះរាជសារដាក់លើពានមាសទៅទុលថ្វាយស្ដេចត្រើយខាងលិច។ តែព្រះរាជសារ និងពានមាសត្រូវធ្លាក់ទឹកបាត់រកមិនឃើញដោយសារការវាយប្រហារពីកងទ័ពល្បាតរបស់ព្រះអង្គចន្ទរាជា។
ព្រះអង្គចន្ទរាជាកាលបើដឹងដូច្នេះបានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យមេទ័ពកងល្បាតឧកម៉ឺន[[ជំនិតសទ្រង់សួរ]]ទៅដាក់[[ឃ្នាង]]បណ្ដើរអាក្រោសជុំវិញបន្ទាយ ហើយវាយ ២៤ [[រំពាត់]]។ បន្ទាប់មកព្រះអង្គឲ្យយកជើងពានមាសមកសងរាជទូតព្រះស្ដេចកនវិញ។
អស្ចារ្យទៅទៀតនោះ [[អ្នកឈ្នះ]]តែងតែធ្វើបុណ្យឲ្យ[[អ្នកចាញ់]]។ ព្រះ[[យសរាជា]]ធ្វើបុណ្យថ្វាយព្រះស្រីជេដ្ឋា និង[[អ្នកម្នាងជាលែង]]។ ឯក្នុងអតីតកាលស្ដេចដំបងគ្រញូងធ្វើបុណ្យឲ្យស្ដេចដែលខ្លួនទើបតែដណ្ដើមយករាជ្យ។ ព្រះអង្គចន្ទរាជាធ្វើបុណ្យឲ្យ[[ឱកញាឱង|ចៅពញាអុង]] មេទ័ពសៀម។
ក្រមសីលធម៌ក្នុងការធ្វើសឹកសង្គ្រាមត្រូវបានរៀបរាប់យ៉ាងក្បោះក្បាយតែក្នុងឯកសារ[[ពង្សាវតារវត្តទឹកវិល]]។ ឯកសារផ្សេងទៀត ដូចជាពុំសូវចាប់អារម្មណ៍ និងឲ្យតំលៃទៅលើព្រឹត្តិការណ៍ទាំងនេះទេ។
==ឯកសារយោង==
*ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ
*កាលវិភាគរបស់បណ្ឌិត[[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]]
*[[សិលាចារឹកសម័យកណ្ដាល]]របស់លោក[[វង់ សុធារ៉ា]]
{{s-start}}
{{S-reg}}
{{s-bef|before=[[ស្រីជេដ្ឋា]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការនៃក្រុងកម្ពុជាធិបតី]]|years= គ.ស ១៥២៥-១៥៦៧}}
{{s-aft|after=[[បរមិន្ទរាជា]]}}
{{S-reg|cm}}
{{s-bef|before=ថ្មី}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះចៅក្រុងមានជ័យ]]|years=គស.១៥១៦-១៥២៥}}
{{s-aft|after=បញ្ចប់}}
{{s-bef|before=[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីរជ្ជទាយាទកម្ពុជា|ឧបរាជនៃក្រុងចតុមុខ]]|years=គស.១៥០៧-១៥០៨}}
{{s-aft|after=[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]}}
{{s-end}}
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រសម័យលង្វែក]]
<references />
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សម័យចតុមុខ]]
ht6drvwfaxyfpqda9fdl3pvokou4wpq
282527
282526
2022-08-17T13:28:26Z
Camhistory
36281
អត្ថបទប្រវត្តិសាស្ត្រ មិនមែនជារឿងភាគនិទាន
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century.
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៥១៦-១៥៦៦
[[អាណាចក្រលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[សម័យកាលលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៥១៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| ព្រះបរមចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីជេដ្ឋា]]
(ហ្លួងព្រះស្ដេចកន)
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[បរមរាជាទី២]]
(បរមិន្ទរាជា)
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១៤៨៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៥៦៧
(ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ
[[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្នជា ក្រុង [[បាងកក]]) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988)
[https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref>
==ក្រមសីលធម៌នៅក្នុងសង្គ្រាម==
ទោះបីជាឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរមិនបានចងក្រងក្បួនខ្នាតក្នុងការរៀបចំកងទ័ពក៏ពិតមែន តែឯកសារទាំងនោះបានកត់ត្រានូវ[[ក្រមសីលធម៌]]មួយចំនួនដែល[[បុព្វបុរស]]យើងសម័យបុរាណតែងតែគោរពប្រតិបត្តិអនុវត្តតាមដោយមិនហ៊ានបំពាន។
ព្រះស្រីជេដ្ឋា ព្រះស្ដេចកន និងព្រះអង្គចន្ទរាជាតែងតែយល់ព្រមគោរពផ្អាកធ្វើសង្គ្រាមនៅពេលណា ដែលរដូវវស្សាត្រូវធ្វើស្រែចំការចូលមកដល់។ គេយល់ថា បើអត់បាយ គេក៏ពុំអាចនឹងធ្វើសឹកសង្គ្រាមបន្តទៅទៀតបានដែរ។ មួយចំណែកពលទាហានក៏ត្រូវរកអង្ករបាយសំរាប់ចិញ្ចឹមក្រុមគ្រួសារ ពីព្រោះព្រះរាជា ឬរាជការមិនទទួលចិញ្ចឹមអ្នកទាំងនោះឡើយ។ កាលណាធ្វើស្រែចំការប្រមូល[[ភោគផល]]បានហើយ ទើបគេប្រកាសចាប់ផ្ដើមបន្តធ្វើសឹកសង្គ្រាមបន្តទៅទៀត។
ក្នុងពេលដែលយល់ព្រមទាំងសងខាងផ្អាកសង្គ្រាមម្ខាងៗត្រូវតែគោរពមិនត្រូវប្រើកលល្បិចឧបាយទៅលួចវាយប្រហារ[[សត្រូវ]]ទេ។ អ្នកដែលរំលោភក្រមសីលធម៌នឹងត្រូវអាប់កិត្តិយស គេតិះដៀលប្រមាថ និងផ្ដន្ទាទោស។
ព្រះអង្គចន្ទរាជា ទ្រង់ពិរោធខ្ញាល់យ៉ាងខ្លាំងនៅពេលទ្រង់ជ្រាបថាឧកញ៉ា[[ចក្រីកែវ (មានជ័យ)|ចក្រីកែវ]]បានបញ្ជាឲ្យមេទ័ព ៤ នាក់ទៅលួចធ្វើឃាត ព្រះស្រីជេដ្ឋាព្រះស្ដេចកននៅរាជធានី[[ស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ]]។ ព្រះអង្គបានស្ដីបន្ទោសថាធ្វើឲ្យខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ និងកិត្តិយសព្រះអង្គដែលជាក្សត្រ និងប្រៀនប្រដៅកុំឲ្យធ្វើតាមព្រះស្ដេចកនដែលជារាជាស្ដេចព្រៃ។
កាលក្រោយមកទៀត ឧកញ៉ា[[យមរាជ]]បានបញ្ជាក្រុមសេនាទាហានកាំភ្លើងតូច ១០០ នាក់ឲ្យទៅចាំធ្វើឃាតព្រះស្រីជេដ្ឋាព្រះស្ដេចកននៅតាមផ្លូវទៅវត្តព្រះធាតុ។ ការប៉ុនប៉ងធ្វើឃាតនេះមិនបានសំរេចត្រូវឮទៅដល់ព្រះអង្គចន្ទរាជា។ ព្រះអង្គក៏បញ្ជាឲ្យចាប់ខ្លួនឧកញ៉ា[[យមរាជព្រំ|យមរាជសួស]] (ព្រំ) យកទៅសំលាប់ភ្លាម។
ប៉ុន្តែក្នុងពេលដែលកំពុងជាប់ដៃធ្វើសឹកសង្គ្រាមវាយប្រហារកាប់ចាក់ប្រយុទ្ធគ្នានោះ គេអាចប្រើកិច្ចកលល្បិចឧបាយគ្រប់បែបយ៉ាងដើម្បីយកជ័យជំនះលើសត្រូវ។
ការចរចាស្រុះស្រួលគ្នាបញ្ចប់សង្គ្រាមដូចមានខាងលើតែងតែធ្វើឡើងដោយភាគីស្ដេចម្ខាងៗបញ្ជូនមន្ត្រីធំណាម្នាក់ឲ្យធ្វើជា[[រាជទូត]]។ រាជទូតដែលនាំសារត្រូវបានព្រះរាជាឲ្យដាក់សារលើជើង[[ពាន]]មាស មានទាំង[[ជំនូន]]យកទៅថ្វាយស្ដេចម្ខាងទៀត។ ព្រះមហាក្សត្រដែលបានទទួលហើយត្រូវថ្វាយជំនូនតបទៅវិញតាម[[ទំលាប់]][[ប្រពៃណី]]។
រាជទូតមាន[[បុព្វសិទ្ធិ]]គ្មាននរណាអាចរំលោភបានឡើយ។ ព្រះស្រីជេដ្ឋាព្រះស្ដេចកនចង់ស្នើទៅព្រះអង្គចន្ទរាជាចែកទឹកដី ខ្មែរជាពីរ បានបញ្ជូនរាជទូតចៅពញា[[សង្គ្រាមកែវ]]ឲ្យនាំយកព្រះរាជសារដាក់លើពានមាសទៅទុលថ្វាយស្ដេចត្រើយខាងលិច។ តែព្រះរាជសារ និងពានមាសត្រូវធ្លាក់ទឹកបាត់រកមិនឃើញដោយសារការវាយប្រហារពីកងទ័ពល្បាតរបស់ព្រះអង្គចន្ទរាជា។
ព្រះអង្គចន្ទរាជាកាលបើដឹងដូច្នេះបានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យមេទ័ពកងល្បាតឧកម៉ឺន[[ជំនិតសទ្រង់សួរ]]ទៅដាក់[[ឃ្នាង]]បណ្ដើរអាក្រោសជុំវិញបន្ទាយ ហើយវាយ ២៤ [[រំពាត់]]។ បន្ទាប់មកព្រះអង្គឲ្យយកជើងពានមាសមកសងរាជទូតព្រះស្ដេចកនវិញ។
អស្ចារ្យទៅទៀតនោះ [[អ្នកឈ្នះ]]តែងតែធ្វើបុណ្យឲ្យ[[អ្នកចាញ់]]។ ព្រះ[[យសរាជា]]ធ្វើបុណ្យថ្វាយព្រះស្រីជេដ្ឋា និង[[អ្នកម្នាងជាលែង]]។ ឯក្នុងអតីតកាលស្ដេចដំបងគ្រញូងធ្វើបុណ្យឲ្យស្ដេចដែលខ្លួនទើបតែដណ្ដើមយករាជ្យ។ ព្រះអង្គចន្ទរាជាធ្វើបុណ្យឲ្យ[[ឱកញាឱង|ចៅពញាអុង]] មេទ័ពសៀម។
ក្រមសីលធម៌ក្នុងការធ្វើសឹកសង្គ្រាមត្រូវបានរៀបរាប់យ៉ាងក្បោះក្បាយតែក្នុងឯកសារ[[ពង្សាវតារវត្តទឹកវិល]]។ ឯកសារផ្សេងទៀត ដូចជាពុំសូវចាប់អារម្មណ៍ និងឲ្យតំលៃទៅលើព្រឹត្តិការណ៍ទាំងនេះទេ។
==ឯកសារយោង==
*ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ
*កាលវិភាគរបស់បណ្ឌិត[[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]]
*[[សិលាចារឹកសម័យកណ្ដាល]]របស់លោក[[វង់ សុធារ៉ា]]
{{s-start}}
{{S-reg}}
{{s-bef|before=[[ស្រីជេដ្ឋា]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការនៃក្រុងកម្ពុជាធិបតី]]|years= គ.ស ១៥២៥-១៥៦៧}}
{{s-aft|after=[[បរមិន្ទរាជា]]}}
{{S-reg|cm}}
{{s-bef|before=ថ្មី}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះចៅក្រុងមានជ័យ]]|years=គស.១៥១៦-១៥២៥}}
{{s-aft|after=បញ្ចប់}}
{{s-bef|before=[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីរជ្ជទាយាទកម្ពុជា|ឧបរាជនៃក្រុងចតុមុខ]]|years=គស.១៥០៧-១៥០៨}}
{{s-aft|after=[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]}}
{{s-end}}
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រសម័យលង្វែក]]
<references />
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សម័យចតុមុខ]]
4t555kvsmp1smwu2wlqqksyvm5bk4dt
282528
282527
2022-08-17T13:28:45Z
Camhistory
36281
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century.
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៥១៦-១៥៦៦
[[អាណាចក្រលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[សម័យកាលលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៥១៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| ព្រះបរមចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីជេដ្ឋា]]
(ហ្លួងព្រះស្ដេចកន)
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[បរមរាជាទី២]]
(បរមិន្ទរាជា)
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១៤៨៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៥៦៧
(ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ
[[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្នជា ក្រុង [[បាងកក]]) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988)
[https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref>
==ឯកសារយោង==
*ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ
*កាលវិភាគរបស់បណ្ឌិត[[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]]
*[[សិលាចារឹកសម័យកណ្ដាល]]របស់លោក[[វង់ សុធារ៉ា]]
{{s-start}}
{{S-reg}}
{{s-bef|before=[[ស្រីជេដ្ឋា]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការនៃក្រុងកម្ពុជាធិបតី]]|years= គ.ស ១៥២៥-១៥៦៧}}
{{s-aft|after=[[បរមិន្ទរាជា]]}}
{{S-reg|cm}}
{{s-bef|before=ថ្មី}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះចៅក្រុងមានជ័យ]]|years=គស.១៥១៦-១៥២៥}}
{{s-aft|after=បញ្ចប់}}
{{s-bef|before=[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីរជ្ជទាយាទកម្ពុជា|ឧបរាជនៃក្រុងចតុមុខ]]|years=គស.១៥០៧-១៥០៨}}
{{s-aft|after=[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]}}
{{s-end}}
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រសម័យលង្វែក]]
<references />
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សម័យចតុមុខ]]
j60c76q530v3w1016rsh0qw5vd1sjkz
282529
282528
2022-08-17T13:29:56Z
Camhistory
36281
/* ជីវិតចាប់ផ្ដើម */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century.
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៥១៦-១៥៦៦
[[អាណាចក្រលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[សម័យកាលលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៥១៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| ព្រះបរមចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីជេដ្ឋា]]
(ហ្លួងព្រះស្ដេចកន)
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[បរមរាជាទី២]]
(បរមិន្ទរាជា)
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១៤៨៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៥៦៧
(ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ
[[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្នជា ក្រុង [[បាងកក]]) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988)
[https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref>
== ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន ==
'''Battle at Tuol Basan'''
ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ
រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី
នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព
ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។<ref> Bhun Khol (1994)
[https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref>
==ឯកសារយោង==
*ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ
*កាលវិភាគរបស់បណ្ឌិត[[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]]
*[[សិលាចារឹកសម័យកណ្ដាល]]របស់លោក[[វង់ សុធារ៉ា]]
{{s-start}}
{{S-reg}}
{{s-bef|before=[[ស្រីជេដ្ឋា]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការនៃក្រុងកម្ពុជាធិបតី]]|years= គ.ស ១៥២៥-១៥៦៧}}
{{s-aft|after=[[បរមិន្ទរាជា]]}}
{{S-reg|cm}}
{{s-bef|before=ថ្មី}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះចៅក្រុងមានជ័យ]]|years=គស.១៥១៦-១៥២៥}}
{{s-aft|after=បញ្ចប់}}
{{s-bef|before=[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីរជ្ជទាយាទកម្ពុជា|ឧបរាជនៃក្រុងចតុមុខ]]|years=គស.១៥០៧-១៥០៨}}
{{s-aft|after=[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]}}
{{s-end}}
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រសម័យលង្វែក]]
<references />
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សម័យចតុមុខ]]
qom57lraoub7ccbtcprkxbt5j07cmnk
282530
282529
2022-08-17T13:31:01Z
Camhistory
36281
/* ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century.
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៥១៦-១៥៦៦
[[អាណាចក្រលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[សម័យកាលលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៥១៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| ព្រះបរមចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីជេដ្ឋា]]
(ហ្លួងព្រះស្ដេចកន)
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[បរមរាជាទី២]]
(បរមិន្ទរាជា)
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១៤៨៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៥៦៧
(ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ
[[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្នជា ក្រុង [[បាងកក]]) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988)
[https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref>
== ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន ==
'''Battle at Tuol Basan'''
ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ
រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី
នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព
ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។<ref> Bhun Khol (1994)
[https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref>
== ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង ==
'''Battle at Kampong Chhnang'''
ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
==ឯកសារយោង==
*ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ
*កាលវិភាគរបស់បណ្ឌិត[[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]]
*[[សិលាចារឹកសម័យកណ្ដាល]]របស់លោក[[វង់ សុធារ៉ា]]
{{s-start}}
{{S-reg}}
{{s-bef|before=[[ស្រីជេដ្ឋា]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការនៃក្រុងកម្ពុជាធិបតី]]|years= គ.ស ១៥២៥-១៥៦៧}}
{{s-aft|after=[[បរមិន្ទរាជា]]}}
{{S-reg|cm}}
{{s-bef|before=ថ្មី}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះចៅក្រុងមានជ័យ]]|years=គស.១៥១៦-១៥២៥}}
{{s-aft|after=បញ្ចប់}}
{{s-bef|before=[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីរជ្ជទាយាទកម្ពុជា|ឧបរាជនៃក្រុងចតុមុខ]]|years=គស.១៥០៧-១៥០៨}}
{{s-aft|after=[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]}}
{{s-end}}
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រសម័យលង្វែក]]
<references />
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សម័យចតុមុខ]]
tqab1zptfapnctaiqelgd5ikbia7qhd
282531
282530
2022-08-17T13:31:38Z
Camhistory
36281
/* ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century.
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៥១៦-១៥៦៦
[[អាណាចក្រលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[សម័យកាលលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៥១៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| ព្រះបរមចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីជេដ្ឋា]]
(ហ្លួងព្រះស្ដេចកន)
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[បរមរាជាទី២]]
(បរមិន្ទរាជា)
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១៤៨៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៥៦៧
(ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ
[[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្នជា ក្រុង [[បាងកក]]) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988)
[https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref>
== ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន ==
'''Battle at Tuol Basan'''
ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ
រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី
នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព
ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។<ref> Bhun Khol (1994)
[https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref>
== ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង ==
'''Battle at Kampong Chhnang'''
ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅចតុមុខ ==
'''Battle at Chaktomuk'''
មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
==ឯកសារយោង==
*ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ
*កាលវិភាគរបស់បណ្ឌិត[[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]]
*[[សិលាចារឹកសម័យកណ្ដាល]]របស់លោក[[វង់ សុធារ៉ា]]
{{s-start}}
{{S-reg}}
{{s-bef|before=[[ស្រីជេដ្ឋា]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការនៃក្រុងកម្ពុជាធិបតី]]|years= គ.ស ១៥២៥-១៥៦៧}}
{{s-aft|after=[[បរមិន្ទរាជា]]}}
{{S-reg|cm}}
{{s-bef|before=ថ្មី}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះចៅក្រុងមានជ័យ]]|years=គស.១៥១៦-១៥២៥}}
{{s-aft|after=បញ្ចប់}}
{{s-bef|before=[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]}}
{{s-ttl|title=[[បញ្ជីរជ្ជទាយាទកម្ពុជា|ឧបរាជនៃក្រុងចតុមុខ]]|years=គស.១៥០៧-១៥០៨}}
{{s-aft|after=[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]}}
{{s-end}}
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រសម័យលង្វែក]]
<references />
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សម័យចតុមុខ]]
b0b456suph3emj3oq7fxw5t568evbqd
282532
282531
2022-08-17T13:32:24Z
Camhistory
36281
/* ឯកសារយោង */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century.
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៥១៦-១៥៦៦
[[អាណាចក្រលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[សម័យកាលលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៥១៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| ព្រះបរមចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីជេដ្ឋា]]
(ហ្លួងព្រះស្ដេចកន)
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[បរមរាជាទី២]]
(បរមិន្ទរាជា)
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១៤៨៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៥៦៧
(ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ
[[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្នជា ក្រុង [[បាងកក]]) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988)
[https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref>
== ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន ==
'''Battle at Tuol Basan'''
ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ
រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី
នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព
ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។<ref> Bhun Khol (1994)
[https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref>
== ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង ==
'''Battle at Kampong Chhnang'''
ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅចតុមុខ ==
'''Battle at Chaktomuk'''
មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ឯកសារយោង ==
14xq1n2wmms691hgbg7b7co04eckk75
282533
282532
2022-08-17T13:33:03Z
Camhistory
36281
/* ចម្បាំងនៅចតុមុខ */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century.
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៥១៦-១៥៦៦
[[អាណាចក្រលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[សម័យកាលលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៥១៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| ព្រះបរមចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីជេដ្ឋា]]
(ហ្លួងព្រះស្ដេចកន)
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[បរមរាជាទី២]]
(បរមិន្ទរាជា)
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១៤៨៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៥៦៧
(ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ
[[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្នជា ក្រុង [[បាងកក]]) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988)
[https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref>
== ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន ==
'''Battle at Tuol Basan'''
ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ
រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី
នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព
ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។<ref> Bhun Khol (1994)
[https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref>
== ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង ==
'''Battle at Kampong Chhnang'''
ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅចតុមុខ ==
'''Battle at Chaktomuk'''
មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន ==
'''Battle on the Four Rivers'''
'''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)'''
'''(Reasons to call the bloods river! )'''
ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជានៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វារ]]) កងទ័ពជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា នាម "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ <ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== ឯកសារយោង ==
035wp4b10b59wnj9fux6t51lub56nfn
282534
282533
2022-08-17T13:33:57Z
Camhistory
36281
/* ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century.
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៥១៦-១៥៦៦
[[អាណាចក្រលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[សម័យកាលលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៥១៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| ព្រះបរមចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីជេដ្ឋា]]
(ហ្លួងព្រះស្ដេចកន)
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[បរមរាជាទី២]]
(បរមិន្ទរាជា)
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១៤៨៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៥៦៧
(ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ
[[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្នជា ក្រុង [[បាងកក]]) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988)
[https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref>
== ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន ==
'''Battle at Tuol Basan'''
ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ
រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី
នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព
ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។<ref> Bhun Khol (1994)
[https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref>
== ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង ==
'''Battle at Kampong Chhnang'''
ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅចតុមុខ ==
'''Battle at Chaktomuk'''
មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន ==
'''Battle on the Four Rivers'''
'''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)'''
'''(Reasons to call the bloods river! )'''
ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជានៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វារ]]) កងទ័ពជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា នាម "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ <ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) ==
'''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)'''
ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែកឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ [[ព្រះស្ដេចកន]] ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាពេញ" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញានួន" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ពធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះកងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== ឯកសារយោង ==
j2dukaiyqvbd280ccb49rq4summp83j
282535
282534
2022-08-17T13:36:52Z
Camhistory
36281
/* សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century.
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៥១៦-១៥៦៦
[[អាណាចក្រលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[សម័យកាលលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៥១៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| ព្រះបរមចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីជេដ្ឋា]]
(ហ្លួងព្រះស្ដេចកន)
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[បរមរាជាទី២]]
(បរមិន្ទរាជា)
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១៤៨៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៥៦៧
(ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ
[[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្នជា ក្រុង [[បាងកក]]) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988)
[https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref>
== ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន ==
'''Battle at Tuol Basan'''
ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ
រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី
នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព
ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។<ref> Bhun Khol (1994)
[https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref>
== ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង ==
'''Battle at Kampong Chhnang'''
ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅចតុមុខ ==
'''Battle at Chaktomuk'''
មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន ==
'''Battle on the Four Rivers'''
'''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)'''
'''(Reasons to call the bloods river! )'''
ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជានៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វារ]]) កងទ័ពជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា នាម "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ <ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) ==
'''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)'''
ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែកឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ ព្រះស្ដេចកន ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាពេញ" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញានួន" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ពធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះកងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== ចន្ទរាជា និង ស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ ==
'''Chan Reachea & Srei Chedtha of Final War'''
ក្រោយពេល ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធ្វើសង្គ្រាមយ៉ាងធំនៅសមរភូមិ ស្រុកកំពង់សៀម កងទ័ពទាំងសងខាង បានខូចខាតសំភារៈសឹកអស់ជាច្រើន ដូចនេះក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ស្ដេចទាំង២ បានចាត់បេសកជន ទាំងសងខាងឱ្យទៅបញ្ជារទិញ កាំភ្លើងធំ (Cannons) ពីពួក "ប៉តទុយហ្គេស" (Portuguese) នៅជ្រោយម៉ាឡាកា (Malacca) នាឧបទ្វីបម៉ាឡេ (Malay Peninsula) ដែលត្រូវ បាន (Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ នៅស.វទី១៦) <ref> Mamitua Saber, Dionisio G. Orellana (1977) [https://books.google.com.kh/books?id=1U4cAQAAMAAJ&q=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiyp4zR7vTzAhVNIIgKHUeYAI8Q6AF6BAgDEAM Comparative Notes on Museum Exhibits in Singapore, Malaysia, Indonesia, Brunei, Macao, and the Philippines: A Report to the Ford Foundation on Travelling Symposium for Southeast Asia Museum Development, April-May, 1971], Publisher: Aga Khan Museum, Mindanao State University, Original from the University of Michigan p.354 </ref> <ref> Contributor: James Richardson Logan (1851) [https://books.google.com.kh/books?id=PkhFAQAAMAAJ&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&source=gbs_navlinks_s The Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, Volume 5], Publisher: Kraus Reprint, Original from Cornell University. </ref> ខាងព្រះចន្ទរាជា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១០០ (១រយដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ១០០០ (១ពាន់ដើម) ទុករក្សាក្នុងបន្ទាយ ចំណែកឯ ព្រះស្រីជេដ្ឋា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១៥០ (១រយហាសិបដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម) ទូកសំពៅខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលដឹកកាំភ្លើងធំ ១៥០ដើម និង កាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម) ត្រូវបានស្ទាក់ចាប់បាន នៅ ស្រុកពាម (ពួកដាយវៀតហៅ៖ ម៉ាងខម) (Đại Việt call: Mán Khảm) មានន័យថា "ពាមខ្មែរ" នា [[កម្ពុជាក្រោម]] ហើយក្រមការខេត្តបានបញ្ជូនថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដូចនេះខាង ព្រះស្រីជេដ្ឋា មិនមានសញ្ញវុធសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពនោះទេ ។ <ref> Eng Suth (2001)
[https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref>
== ឯកសារយោង ==
nnwnfqupg0jgvrgj9k3onteusvh9n2b
282536
282535
2022-08-17T13:38:02Z
Camhistory
36281
/* ចន្ទរាជា និង ស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century.
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៥១៦-១៥៦៦
[[អាណាចក្រលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[សម័យកាលលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៥១៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| ព្រះបរមចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីជេដ្ឋា]]
(ហ្លួងព្រះស្ដេចកន)
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[បរមរាជាទី២]]
(បរមិន្ទរាជា)
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១៤៨៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៥៦៧
(ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ
[[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្នជា ក្រុង [[បាងកក]]) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988)
[https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref>
== ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន ==
'''Battle at Tuol Basan'''
ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ
រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី
នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព
ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។<ref> Bhun Khol (1994)
[https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref>
== ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង ==
'''Battle at Kampong Chhnang'''
ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅចតុមុខ ==
'''Battle at Chaktomuk'''
មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន ==
'''Battle on the Four Rivers'''
'''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)'''
'''(Reasons to call the bloods river! )'''
ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជានៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វារ]]) កងទ័ពជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា នាម "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ <ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) ==
'''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)'''
ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែកឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ ព្រះស្ដេចកន ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាពេញ" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញានួន" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ពធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះកងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== ចន្ទរាជា និង ស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ ==
'''Chan Reachea & Srei Chedtha of Final War'''
ក្រោយពេល ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធ្វើសង្គ្រាមយ៉ាងធំនៅសមរភូមិ ស្រុកកំពង់សៀម កងទ័ពទាំងសងខាង បានខូចខាតសំភារៈសឹកអស់ជាច្រើន ដូចនេះក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ស្ដេចទាំង២ បានចាត់បេសកជន ទាំងសងខាងឱ្យទៅបញ្ជារទិញ កាំភ្លើងធំ (Cannons) ពីពួក "ប៉តទុយហ្គេស" (Portuguese) នៅជ្រោយម៉ាឡាកា (Malacca) នាឧបទ្វីបម៉ាឡេ (Malay Peninsula) ដែលត្រូវ បាន (Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ នៅស.វទី១៦) <ref> Mamitua Saber, Dionisio G. Orellana (1977) [https://books.google.com.kh/books?id=1U4cAQAAMAAJ&q=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiyp4zR7vTzAhVNIIgKHUeYAI8Q6AF6BAgDEAM Comparative Notes on Museum Exhibits in Singapore, Malaysia, Indonesia, Brunei, Macao, and the Philippines: A Report to the Ford Foundation on Travelling Symposium for Southeast Asia Museum Development, April-May, 1971], Publisher: Aga Khan Museum, Mindanao State University, Original from the University of Michigan p.354 </ref> <ref> Contributor: James Richardson Logan (1851) [https://books.google.com.kh/books?id=PkhFAQAAMAAJ&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&source=gbs_navlinks_s The Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, Volume 5], Publisher: Kraus Reprint, Original from Cornell University. </ref> ខាងព្រះចន្ទរាជា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១០០ (១រយដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ១០០០ (១ពាន់ដើម) ទុករក្សាក្នុងបន្ទាយ ចំណែកឯ ព្រះស្រីជេដ្ឋា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១៥០ (១រយហាសិបដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម) ទូកសំពៅខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលដឹកកាំភ្លើងធំ ១៥០ដើម និង កាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម) ត្រូវបានស្ទាក់ចាប់បាន នៅ ស្រុកពាម (ពួកដាយវៀតហៅ៖ ម៉ាងខម) (Đại Việt call: Mán Khảm) មានន័យថា "ពាមខ្មែរ" នា [[កម្ពុជាក្រោម]] ហើយក្រមការខេត្តបានបញ្ជូនថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដូចនេះខាង ព្រះស្រីជេដ្ឋា មិនមានសញ្ញវុធសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពនោះទេ ។ <ref> Eng Suth (2001)
[https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref>
=== សមរភូមិទន្លេបិទ (គ.ស ១៥២៤) ===
'''Tonle Bet Battlefield (AD 1524)'''
ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៤ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ១៣៥,០០០ (ជាង១៣មុឺននាក់) ចែកចេញជា បួនកងពល កងពលទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាភក្ដី" លើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) លើកទៅស្ទាក់កងទ័ព "ពញ្ញាកំហែង" ដែលជាឪពុកក្មេកព្រះស្ដេចកន ដែលកាន់ទ័ពនៅស្រុក សៀមប៉ោយ (បច្ចុប្បន្នជា [[ស្រុកសៀមប៉ាង]] [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]]) ដែលមាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) កុំឱ្យលើកមកជួយ ព្រះស្ដេចកនបាន ។ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទេព" លើកទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) វាយចូលសមរភូមិទន្លេបិទ ចំពីមុខផ្លូវទៅបន្ទាយ "ស្រឡបពិជ័យ" កងទី ៣ ដឹកនាំដោយ "ព្រះចន្ទរាជា" ផ្ទាល់ ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ជាទ័ពជំនួយបោះនៅស្រុកកំពង់សៀម កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី" ចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ចេញទៅបង្កប់នៅ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ។ កងទ័ព "ពញ្ញាទេព" ចំនួន ៤មុឺននាក់ ក៏ប្រទះនិងទ័ព ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២មុឺននាក់ ដែលបោះបន្ទាយនៅ ទន្លេបិទ ទ័ពទាំងពីរ បានច្បាំងគ្នាពេលវេលាព្រឹក រហូតដល់ថ្ងៃរសៀល ទ័ព "ពញ្ញាទេព" ក៏ឡោមព័ទ ទ័ពព្រះស្ដេចកនជាប់ ពេលនោះ ដំណឹងច្បាំងគ្នានៅសរមភូមិទន្លេបិទបានទៅដល់ "ពញ្ញាកៅ" ដែលកំពង់យាមការក្នុង "បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ" ដឹងដំណឹងដូចនេះ "ពញ្ញាកៅ" ប្រញាប់ដកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ពីក្នុងបន្ទាយចេញទៅជួយព្រះស្ដេចកន យ៉ាងប្រញាប់ ទុកឱ្យ "ជហ្វាវាំងជុំ" ដែលមានទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ ។ កងទ័ព "ពញ្ញាកៅ" បានទៅជួយរំដោះ ព្រះស្ដេចកន ទាន់ពេល ដោយកងទ័ព "ពញ្ញាទេព" បិទផ្លូវខាងក្រោយជាប់ ព្រះស្ដេចកន និង ពញ្ញាកៅ បានវាយសម្រុកចេញទៅមុខមកដល់ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ក៏ប្រទះនិងទ័ពបង្កប់ ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) របស់ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីបែន" វាយស្ទាក់ពីមុខ ពញ្ញាកៅឃើញដូចនេះ ក៏ឱ្យព្រះស្ដេចកន ស្រូតទៅបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យមុន ខ្លួននៅចាំច្បាំងការពារជាមួយ "ឧកញ៉ាបែន" ហើយពញ្ញាកៅ ក៏ចោលលំពែងត្រូវ "ឧកញ៉ាបែន" ស្លាប់ក្នុងពេលនោះ ហើយក៏ត្រឡប់មកដល់ក្នុងបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យវិញ ចំណែកឯ ទ័ពឪពុកក្មេក ព្រះស្ដេចកន "ពញ្ញាកំហែង" ត្រូវទ័ព "ពញ្ញាភក្ដី" វាយធ្វើឃាតបាននៅពេលនោះទៅ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== ឯកសារយោង ==
iddkhgtbjjq218iuyj1qermcf56jskt
282537
282536
2022-08-17T13:38:55Z
Camhistory
36281
/* សមរភូមិទន្លេបិទ (គ.ស ១៥២៤) */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century.
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៥១៦-១៥៦៦
[[អាណាចក្រលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[សម័យកាលលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៥១៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| ព្រះបរមចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីជេដ្ឋា]]
(ហ្លួងព្រះស្ដេចកន)
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[បរមរាជាទី២]]
(បរមិន្ទរាជា)
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១៤៨៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៥៦៧
(ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ
[[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្នជា ក្រុង [[បាងកក]]) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988)
[https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref>
== ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន ==
'''Battle at Tuol Basan'''
ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ
រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី
នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព
ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។<ref> Bhun Khol (1994)
[https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref>
== ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង ==
'''Battle at Kampong Chhnang'''
ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅចតុមុខ ==
'''Battle at Chaktomuk'''
មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន ==
'''Battle on the Four Rivers'''
'''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)'''
'''(Reasons to call the bloods river! )'''
ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជានៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វារ]]) កងទ័ពជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា នាម "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ <ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) ==
'''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)'''
ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែកឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ ព្រះស្ដេចកន ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាពេញ" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញានួន" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ពធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះកងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== ចន្ទរាជា និង ស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ ==
'''Chan Reachea & Srei Chedtha of Final War'''
ក្រោយពេល ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធ្វើសង្គ្រាមយ៉ាងធំនៅសមរភូមិ ស្រុកកំពង់សៀម កងទ័ពទាំងសងខាង បានខូចខាតសំភារៈសឹកអស់ជាច្រើន ដូចនេះក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ស្ដេចទាំង២ បានចាត់បេសកជន ទាំងសងខាងឱ្យទៅបញ្ជារទិញ កាំភ្លើងធំ (Cannons) ពីពួក "ប៉តទុយហ្គេស" (Portuguese) នៅជ្រោយម៉ាឡាកា (Malacca) នាឧបទ្វីបម៉ាឡេ (Malay Peninsula) ដែលត្រូវ បាន (Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ នៅស.វទី១៦) <ref> Mamitua Saber, Dionisio G. Orellana (1977) [https://books.google.com.kh/books?id=1U4cAQAAMAAJ&q=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiyp4zR7vTzAhVNIIgKHUeYAI8Q6AF6BAgDEAM Comparative Notes on Museum Exhibits in Singapore, Malaysia, Indonesia, Brunei, Macao, and the Philippines: A Report to the Ford Foundation on Travelling Symposium for Southeast Asia Museum Development, April-May, 1971], Publisher: Aga Khan Museum, Mindanao State University, Original from the University of Michigan p.354 </ref> <ref> Contributor: James Richardson Logan (1851) [https://books.google.com.kh/books?id=PkhFAQAAMAAJ&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&source=gbs_navlinks_s The Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, Volume 5], Publisher: Kraus Reprint, Original from Cornell University. </ref> ខាងព្រះចន្ទរាជា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១០០ (១រយដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ១០០០ (១ពាន់ដើម) ទុករក្សាក្នុងបន្ទាយ ចំណែកឯ ព្រះស្រីជេដ្ឋា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១៥០ (១រយហាសិបដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម) ទូកសំពៅខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលដឹកកាំភ្លើងធំ ១៥០ដើម និង កាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម) ត្រូវបានស្ទាក់ចាប់បាន នៅ ស្រុកពាម (ពួកដាយវៀតហៅ៖ ម៉ាងខម) (Đại Việt call: Mán Khảm) មានន័យថា "ពាមខ្មែរ" នា [[កម្ពុជាក្រោម]] ហើយក្រមការខេត្តបានបញ្ជូនថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដូចនេះខាង ព្រះស្រីជេដ្ឋា មិនមានសញ្ញវុធសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពនោះទេ ។ <ref> Eng Suth (2001)
[https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref>
=== សមរភូមិទន្លេបិទ (គ.ស ១៥២៤) ===
'''Tonle Bet Battlefield (AD 1524)'''
ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៤ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ១៣៥,០០០ (ជាង១៣មុឺននាក់) ចែកចេញជា បួនកងពល កងពលទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាភក្ដី" លើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) លើកទៅស្ទាក់កងទ័ព "ពញ្ញាកំហែង" ដែលជាឪពុកក្មេកព្រះស្ដេចកន ដែលកាន់ទ័ពនៅស្រុក សៀមប៉ោយ (បច្ចុប្បន្នជា [[ស្រុកសៀមប៉ាង]] [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]]) ដែលមាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) កុំឱ្យលើកមកជួយ ព្រះស្ដេចកនបាន ។ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទេព" លើកទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) វាយចូលសមរភូមិទន្លេបិទ ចំពីមុខផ្លូវទៅបន្ទាយ "ស្រឡបពិជ័យ" កងទី ៣ ដឹកនាំដោយ "ព្រះចន្ទរាជា" ផ្ទាល់ ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ជាទ័ពជំនួយបោះនៅស្រុកកំពង់សៀម កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី" ចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ចេញទៅបង្កប់នៅ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ។ កងទ័ព "ពញ្ញាទេព" ចំនួន ៤មុឺននាក់ ក៏ប្រទះនិងទ័ព ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២មុឺននាក់ ដែលបោះបន្ទាយនៅ ទន្លេបិទ ទ័ពទាំងពីរ បានច្បាំងគ្នាពេលវេលាព្រឹក រហូតដល់ថ្ងៃរសៀល ទ័ព "ពញ្ញាទេព" ក៏ឡោមព័ទ ទ័ពព្រះស្ដេចកនជាប់ ពេលនោះ ដំណឹងច្បាំងគ្នានៅសរមភូមិទន្លេបិទបានទៅដល់ "ពញ្ញាកៅ" ដែលកំពង់យាមការក្នុង "បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ" ដឹងដំណឹងដូចនេះ "ពញ្ញាកៅ" ប្រញាប់ដកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ពីក្នុងបន្ទាយចេញទៅជួយព្រះស្ដេចកន យ៉ាងប្រញាប់ ទុកឱ្យ "ជហ្វាវាំងជុំ" ដែលមានទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ ។ កងទ័ព "ពញ្ញាកៅ" បានទៅជួយរំដោះ ព្រះស្ដេចកន ទាន់ពេល ដោយកងទ័ព "ពញ្ញាទេព" បិទផ្លូវខាងក្រោយជាប់ ព្រះស្ដេចកន និង ពញ្ញាកៅ បានវាយសម្រុកចេញទៅមុខមកដល់ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ក៏ប្រទះនិងទ័ពបង្កប់ ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) របស់ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីបែន" វាយស្ទាក់ពីមុខ ពញ្ញាកៅឃើញដូចនេះ ក៏ឱ្យព្រះស្ដេចកន ស្រូតទៅបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យមុន ខ្លួននៅចាំច្បាំងការពារជាមួយ "ឧកញ៉ាបែន" ហើយពញ្ញាកៅ ក៏ចោលលំពែងត្រូវ "ឧកញ៉ាបែន" ស្លាប់ក្នុងពេលនោះ ហើយក៏ត្រឡប់មកដល់ក្នុងបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យវិញ ចំណែកឯ ទ័ពឪពុកក្មេក ព្រះស្ដេចកន "ពញ្ញាកំហែង" ត្រូវទ័ព "ពញ្ញាភក្ដី" វាយធ្វើឃាតបាននៅពេលនោះទៅ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
=== ជ័យជំនះព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥២៥) ===
'''Victory of Chan Reachea (AD 1525)'''
ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកកងទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) វាយចូលបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" របស់ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលមានកងទ័ពយាមការ ចុងក្រោយក្នុងបន្ទាយតែ ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ នៅសមរភូមិ [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] កងទ័ព ព្រះចន្ទរាជា បានឡោមព័ទ្ធ បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ អស់វេលា ១៥ ថ្ងៃ ដោយបន្ទាយនេះខ្ពស់ពិបាកនិងវាយចូលពេក ព្រះចន្ទរាជា មានល្បិចមួយថា រាល់ជនទាំងឡាយណា ដែលអាចចាប់ ឬ សម្លាប់ស្ដេចកនបាន និងមានប្រាក់រង្វាន់ ហើយលើកយស័ក្តជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ក្រោយមន្ត្រីប្រកាសរាជសារនៅមុខបន្ទាយស្ដេចកនចប់ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមក ព្រះស្រីជេដ្ឋា ក៏បានសោយទីវង្គត់ ដោយត្រូវប្អូនថ្លៃរបស់ខ្លួន នាម "មន្ត្រីដូនកែវ" លួចធ្វើឃាតដោយកាត់ក្បាល បូករួមទាំងពញ្ញាកៅ និងបក្សពួកទាំងអស់នៃមន្ត្រីជំនិតទាំង២៥នាក់ យកទៅថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដោយក្ដីអំណរនិងជ័យជំនៈនេះ តាមការសន្យា ទ្រង់បានលើកយ័ស្ដ "មន្ត្រីដូនកែវ" ជាពញ្ញាដូនកែវ មានឋានៈជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ចំណែកឯក្បាលព្រះស្ដេចកន និងបក្សពួកទាំង២៥នាក់ ត្រូវបានយកទៅដោតនៅមុខកំពែងបន្ទាយ ស្រឡប់ពិជ័យនេះតែម្ដង ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ឯកសារយោង ==
9hcpceoqdkk8y56s1xul8xzzfsj2pon
282538
282537
2022-08-17T13:40:44Z
Camhistory
36281
/* ជ័យជំនះព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥២៥) */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century.
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៥១៦-១៥៦៦
[[អាណាចក្រលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[សម័យកាលលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៥១៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| ព្រះបរមចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីជេដ្ឋា]]
(ហ្លួងព្រះស្ដេចកន)
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[បរមរាជាទី២]]
(បរមិន្ទរាជា)
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១៤៨៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៥៦៧
(ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ
[[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្នជា ក្រុង [[បាងកក]]) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988)
[https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref>
== ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន ==
'''Battle at Tuol Basan'''
ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ
រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី
នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព
ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។<ref> Bhun Khol (1994)
[https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref>
== ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង ==
'''Battle at Kampong Chhnang'''
ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅចតុមុខ ==
'''Battle at Chaktomuk'''
មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន ==
'''Battle on the Four Rivers'''
'''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)'''
'''(Reasons to call the bloods river! )'''
ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជានៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វារ]]) កងទ័ពជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា នាម "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ <ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) ==
'''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)'''
ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែកឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ ព្រះស្ដេចកន ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាពេញ" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញានួន" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ពធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះកងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== ចន្ទរាជា និង ស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ ==
'''Chan Reachea & Srei Chedtha of Final War'''
ក្រោយពេល ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធ្វើសង្គ្រាមយ៉ាងធំនៅសមរភូមិ ស្រុកកំពង់សៀម កងទ័ពទាំងសងខាង បានខូចខាតសំភារៈសឹកអស់ជាច្រើន ដូចនេះក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ស្ដេចទាំង២ បានចាត់បេសកជន ទាំងសងខាងឱ្យទៅបញ្ជារទិញ កាំភ្លើងធំ (Cannons) ពីពួក "ប៉តទុយហ្គេស" (Portuguese) នៅជ្រោយម៉ាឡាកា (Malacca) នាឧបទ្វីបម៉ាឡេ (Malay Peninsula) ដែលត្រូវ បាន (Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ នៅស.វទី១៦) <ref> Mamitua Saber, Dionisio G. Orellana (1977) [https://books.google.com.kh/books?id=1U4cAQAAMAAJ&q=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiyp4zR7vTzAhVNIIgKHUeYAI8Q6AF6BAgDEAM Comparative Notes on Museum Exhibits in Singapore, Malaysia, Indonesia, Brunei, Macao, and the Philippines: A Report to the Ford Foundation on Travelling Symposium for Southeast Asia Museum Development, April-May, 1971], Publisher: Aga Khan Museum, Mindanao State University, Original from the University of Michigan p.354 </ref> <ref> Contributor: James Richardson Logan (1851) [https://books.google.com.kh/books?id=PkhFAQAAMAAJ&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&source=gbs_navlinks_s The Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, Volume 5], Publisher: Kraus Reprint, Original from Cornell University. </ref> ខាងព្រះចន្ទរាជា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១០០ (១រយដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ១០០០ (១ពាន់ដើម) ទុករក្សាក្នុងបន្ទាយ ចំណែកឯ ព្រះស្រីជេដ្ឋា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១៥០ (១រយហាសិបដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម) ទូកសំពៅខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលដឹកកាំភ្លើងធំ ១៥០ដើម និង កាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម) ត្រូវបានស្ទាក់ចាប់បាន នៅ ស្រុកពាម (ពួកដាយវៀតហៅ៖ ម៉ាងខម) (Đại Việt call: Mán Khảm) មានន័យថា "ពាមខ្មែរ" នា [[កម្ពុជាក្រោម]] ហើយក្រមការខេត្តបានបញ្ជូនថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដូចនេះខាង ព្រះស្រីជេដ្ឋា មិនមានសញ្ញវុធសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពនោះទេ ។ <ref> Eng Suth (2001)
[https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref>
=== សមរភូមិទន្លេបិទ (គ.ស ១៥២៤) ===
'''Tonle Bet Battlefield (AD 1524)'''
ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៤ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ១៣៥,០០០ (ជាង១៣មុឺននាក់) ចែកចេញជា បួនកងពល កងពលទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាភក្ដី" លើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) លើកទៅស្ទាក់កងទ័ព "ពញ្ញាកំហែង" ដែលជាឪពុកក្មេកព្រះស្ដេចកន ដែលកាន់ទ័ពនៅស្រុក សៀមប៉ោយ (បច្ចុប្បន្នជា [[ស្រុកសៀមប៉ាង]] [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]]) ដែលមាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) កុំឱ្យលើកមកជួយ ព្រះស្ដេចកនបាន ។ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទេព" លើកទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) វាយចូលសមរភូមិទន្លេបិទ ចំពីមុខផ្លូវទៅបន្ទាយ "ស្រឡបពិជ័យ" កងទី ៣ ដឹកនាំដោយ "ព្រះចន្ទរាជា" ផ្ទាល់ ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ជាទ័ពជំនួយបោះនៅស្រុកកំពង់សៀម កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី" ចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ចេញទៅបង្កប់នៅ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ។ កងទ័ព "ពញ្ញាទេព" ចំនួន ៤មុឺននាក់ ក៏ប្រទះនិងទ័ព ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២មុឺននាក់ ដែលបោះបន្ទាយនៅ ទន្លេបិទ ទ័ពទាំងពីរ បានច្បាំងគ្នាពេលវេលាព្រឹក រហូតដល់ថ្ងៃរសៀល ទ័ព "ពញ្ញាទេព" ក៏ឡោមព័ទ ទ័ពព្រះស្ដេចកនជាប់ ពេលនោះ ដំណឹងច្បាំងគ្នានៅសរមភូមិទន្លេបិទបានទៅដល់ "ពញ្ញាកៅ" ដែលកំពង់យាមការក្នុង "បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ" ដឹងដំណឹងដូចនេះ "ពញ្ញាកៅ" ប្រញាប់ដកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ពីក្នុងបន្ទាយចេញទៅជួយព្រះស្ដេចកន យ៉ាងប្រញាប់ ទុកឱ្យ "ជហ្វាវាំងជុំ" ដែលមានទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ ។ កងទ័ព "ពញ្ញាកៅ" បានទៅជួយរំដោះ ព្រះស្ដេចកន ទាន់ពេល ដោយកងទ័ព "ពញ្ញាទេព" បិទផ្លូវខាងក្រោយជាប់ ព្រះស្ដេចកន និង ពញ្ញាកៅ បានវាយសម្រុកចេញទៅមុខមកដល់ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ក៏ប្រទះនិងទ័ពបង្កប់ ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) របស់ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីបែន" វាយស្ទាក់ពីមុខ ពញ្ញាកៅឃើញដូចនេះ ក៏ឱ្យព្រះស្ដេចកន ស្រូតទៅបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យមុន ខ្លួននៅចាំច្បាំងការពារជាមួយ "ឧកញ៉ាបែន" ហើយពញ្ញាកៅ ក៏ចោលលំពែងត្រូវ "ឧកញ៉ាបែន" ស្លាប់ក្នុងពេលនោះ ហើយក៏ត្រឡប់មកដល់ក្នុងបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យវិញ ចំណែកឯ ទ័ពឪពុកក្មេក ព្រះស្ដេចកន "ពញ្ញាកំហែង" ត្រូវទ័ព "ពញ្ញាភក្ដី" វាយធ្វើឃាតបាននៅពេលនោះទៅ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
=== ជ័យជំនះព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥២៥) ===
'''Victory of Chan Reachea (AD 1525)'''
ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកកងទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) វាយចូលបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" របស់ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលមានកងទ័ពយាមការ ចុងក្រោយក្នុងបន្ទាយតែ ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ នៅសមរភូមិ [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] កងទ័ព ព្រះចន្ទរាជា បានឡោមព័ទ្ធ បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ អស់វេលា ១៥ ថ្ងៃ ដោយបន្ទាយនេះខ្ពស់ពិបាកនិងវាយចូលពេក ព្រះចន្ទរាជា មានល្បិចមួយថា រាល់ជនទាំងឡាយណា ដែលអាចចាប់ ឬ សម្លាប់ស្ដេចកនបាន និងមានប្រាក់រង្វាន់ ហើយលើកយស័ក្តជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ក្រោយមន្ត្រីប្រកាសរាជសារនៅមុខបន្ទាយស្ដេចកនចប់ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមក ព្រះស្រីជេដ្ឋា ក៏បានសោយទីវង្គត់ ដោយត្រូវប្អូនថ្លៃរបស់ខ្លួន នាម "មន្ត្រីដូនកែវ" លួចធ្វើឃាតដោយកាត់ក្បាល បូករួមទាំងពញ្ញាកៅ និងបក្សពួកទាំងអស់នៃមន្ត្រីជំនិតទាំង២៥នាក់ យកទៅថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដោយក្ដីអំណរនិងជ័យជំនៈនេះ តាមការសន្យា ទ្រង់បានលើកយ័ស្ដ "មន្ត្រីដូនកែវ" ជាពញ្ញាដូនកែវ មានឋានៈជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ចំណែកឯក្បាលព្រះស្ដេចកន និងបក្សពួកទាំង២៥នាក់ ត្រូវបានយកទៅដោតនៅមុខកំពែងបន្ទាយ ស្រឡប់ពិជ័យនេះតែម្ដង ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ផែនដីព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦)==
'''Earth of Chan Reachea (AD 1516-1566) '''
ព្រះរាជពង្សាវតារភាគ២ របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យចុះលេខ គ.៥៣-៣ ហ្លួងព្រះស្ដេចកនសុគតក្នុងឆ្នាំកុរ នពស័ក ព.សករាជ ២០៧១, ត្រូវនិង គ.សករាជ ១៥២៥ ។ ក្រោយ ព្រះចន្ទរាជាបាន ជ័យជំនះលើស្ដេចកន ទ្រង់បានយាងត្រឡប់មកបន្ទាយហ្មឺនជ័យ នាខេត្រពោធិសាត់វិញ និងបានបង្គាប់ឱ្យសព្វមុខមន្ត្រី សាងសង់បន្ទាយរាជវាំងថ្មី នៅលង្វែក នា[[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ដើម្បីគេចចេញពីការគំរាមកំហែងរបស់កងទ័ពសៀម ក្រុមមេការ ឱ្យជីកបុកឫសរៀបថ្ម ៦ហត្ថ ស្មើជម្រៅ ៣ម៉ែត្រ ជុំវិញបន្ទាយជា ៣ ជ្រុង ហើយលើកដីច្រុះក្ដារ ធ្វើជាបន្ទាយខាងលើនោះតម្កល់ ១៧ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ កម្រាស់ខាងលិច ១០ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាស ៥ម៉ែត្រ ជើងទេរក្រោម ២២ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាសជើងទេរ ១១ម៉ែត្រ ជុំវិញទាំង ៣ ជ្រុង "ព្រោះជ្រុងទី៤ នោះគឺទន្លេ កំពែងបន្ទាយមាន ៥ជាន់ និងមានទ្វារធំ៨ ។ ទ្វារនីមួយៗ មានសើនមួយ ។ ទាំង៨សើននោះ កំពស់ ២២ ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់១១ម៉ែត្រ សម្រាប់ដាក់កាំភ្លើងធំ ចំជ្រុងទាំង ៤ មានប៉មកម្ពស់ ២៥ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ១២.៥ម៉ែត្រ សម្រាប់ឆ្មាំយាម និងដាក់កាំភ្លើងធំដូចគ្នា រីឯលើបន្ទាយជុំវិញនោះទ្រង់ឱ្យដាក់សុទ្ធតែកាំភ្លើងវែងបាញ់ច្រូងជុំវិញទាំង ៥ ជាន់ ។ ខាងមុខកំពែង ជាន់ទី១ ស្ដេចឱ្យធ្វើរោងសម្រាប់ដាក់ទ័ព ដំរី និងទ័ពសេះ ក្នុងកំពែងជាន់ទី១ ដដែរនេះ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងធំ ។ ខាងកំពែងជាន់ទី២ តាំងថែវ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងតូច និងធ្វើសាលាជំនុំក្ដី ដាក់សាលាដំបូងខាងឆ្វេង សាលាឧទ្ធរណ៍ខាងស្ដាំ ។ ខាងក្នុងកំពែងទី៣ តាំងថែវដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងដាវ កងផ្គាក់ ជាសេនាអាវុធខ្លី ។ ខាងកំពែងជាន់ទី៤ សាងដំណាក់រោងល្ខោន និង ព្រះពន្លាទតល្ខោន ។ នៅខាងក្នុងកំពែងទី៥ សាងដំណាក់ដាក់ព្រះបញ្ចក្សេត្រ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ និង ដំណាក់សំរិទ្ធ សម្រាប់ដាក់ព្រះរាជទ្រព្យ មានវិមានសម្រាន្តភិរម្យ សម្រាប់ក្រុមបារគូ ក្រុមបុរោហិត និងក្រុមមហាតលិក នៅក្នុងកំពែងជាន់ទី៥ ដដែរ នៅទ្វារយាម តាំងថែវឱ្យកំពូល ៥ មានជហ្វាដងក្ដារ សុទ្ធតែលាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាស មានសោភោណភ្លឺផ្លេកពន់ប្រមាណ ហើយធ្វើប្រាង្គមហាប្រាសាទមួយកំពូល ៥ ជាប្រាសាទសម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រធិរាជផ្ទំសម្រាក មានសាងព្រះរាជមន្ទីរធំមួយ សម្រាប់ព្រះស្នំក្រមការប្រចាំយាម រាជមន្ទីរមួយទៀតមានកំពូល៣ជាន់ សម្រាប់ព្រះរាជបុត្រី មានសាងព្រះដំណាក់៥ខ្នង សម្រាប់ព្រះស្នំ និង ព្រះដំណាក់៥ខ្នងទៀត សម្រាប់ពួកអ្នកម្នាង រីឯព្រះដំណាក់២ខ្នងទៀត សម្រាប់អ្នកអង្គម្ចាស់ ហើយខាងក្រោយកំពែងនោះ ឱ្យតាំងឃ្លាំងស្រូវអង្ករ និងឃ្លាំងអំបិល ត្រីសាច់ ១៥ខ្នង ខាងត្បូងនិងខាងជើងកំពែងនោះ តាំងឃ្លាំងគ្រាប់រំសេវ១០ខ្នង ខាកើតព្រះរាជវាំង ឱ្យតាំង ឃ្លាំងសម្រាប់ដាក់ ព្រួញស្នារ ទុកការពារផ្នែកខាងក្រោយ ។ នៅគ្រប់ដំណាក់មានជីកស្រះស្រង់រងថ្លា សួនច្បារផ្កា ដំណាំ ក្រអូប ល្វឹងល្វើយ ល្អជាអនេក ប្លែកត្រកាលក្នុងព្រះរាជវាំង ដែលបានសាងសង់រួចក្នុងរយៈពេល ៣ឆ្នាំ ត្រូវបញ្ចប់ក្នុង គ.ស ១៥២៨ ។ បន្ទាយព្រះរាជវាំងថ្មីសាងបញ្ចប់រួចរាល់ហើយ ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ឱ្យរើបន្ទាយចេញពី ពោធិ៍សាត់ មកតាំងនៅរាជធានីលង្វែក និងបង្គាប់ឱ្យដាំដើមឬស្សីព័ទ្ធជុំវិញបន្ទាយកម្រាស ២០សិន ដោយស្មើនិងកម្រាស ៤០០ម៉ែត្រ ដើម្បីការពារបន្ទាយ ហើយព្រះអង្គឡើងប្រកាសជាស្ដេចផែនដីលើកទី២ រាជសម័យលង្វែក នៃអាណាចក្រលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៣៩ នៃគ.សករាជ ដែលទ្រង់មានព្រះនាមក្នុងរាជថា "ព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" ។
== ឯកសារយោង ==
51msbprjenegn3m2nweweqe92s6pwhf
282539
282538
2022-08-17T13:41:57Z
Camhistory
36281
/* ផែនដីព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century.
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៥១៦-១៥៦៦
[[អាណាចក្រលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[សម័យកាលលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៥១៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| ព្រះបរមចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីជេដ្ឋា]]
(ហ្លួងព្រះស្ដេចកន)
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[បរមរាជាទី២]]
(បរមិន្ទរាជា)
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១៤៨៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៥៦៧
(ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ
[[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្នជា ក្រុង [[បាងកក]]) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988)
[https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref>
== ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន ==
'''Battle at Tuol Basan'''
ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ
រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី
នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព
ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។<ref> Bhun Khol (1994)
[https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref>
== ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង ==
'''Battle at Kampong Chhnang'''
ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅចតុមុខ ==
'''Battle at Chaktomuk'''
មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន ==
'''Battle on the Four Rivers'''
'''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)'''
'''(Reasons to call the bloods river! )'''
ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជានៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វារ]]) កងទ័ពជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា នាម "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ <ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) ==
'''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)'''
ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែកឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ ព្រះស្ដេចកន ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាពេញ" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញានួន" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ពធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះកងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== ចន្ទរាជា និង ស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ ==
'''Chan Reachea & Srei Chedtha of Final War'''
ក្រោយពេល ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធ្វើសង្គ្រាមយ៉ាងធំនៅសមរភូមិ ស្រុកកំពង់សៀម កងទ័ពទាំងសងខាង បានខូចខាតសំភារៈសឹកអស់ជាច្រើន ដូចនេះក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ស្ដេចទាំង២ បានចាត់បេសកជន ទាំងសងខាងឱ្យទៅបញ្ជារទិញ កាំភ្លើងធំ (Cannons) ពីពួក "ប៉តទុយហ្គេស" (Portuguese) នៅជ្រោយម៉ាឡាកា (Malacca) នាឧបទ្វីបម៉ាឡេ (Malay Peninsula) ដែលត្រូវ បាន (Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ នៅស.វទី១៦) <ref> Mamitua Saber, Dionisio G. Orellana (1977) [https://books.google.com.kh/books?id=1U4cAQAAMAAJ&q=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiyp4zR7vTzAhVNIIgKHUeYAI8Q6AF6BAgDEAM Comparative Notes on Museum Exhibits in Singapore, Malaysia, Indonesia, Brunei, Macao, and the Philippines: A Report to the Ford Foundation on Travelling Symposium for Southeast Asia Museum Development, April-May, 1971], Publisher: Aga Khan Museum, Mindanao State University, Original from the University of Michigan p.354 </ref> <ref> Contributor: James Richardson Logan (1851) [https://books.google.com.kh/books?id=PkhFAQAAMAAJ&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&source=gbs_navlinks_s The Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, Volume 5], Publisher: Kraus Reprint, Original from Cornell University. </ref> ខាងព្រះចន្ទរាជា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១០០ (១រយដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ១០០០ (១ពាន់ដើម) ទុករក្សាក្នុងបន្ទាយ ចំណែកឯ ព្រះស្រីជេដ្ឋា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១៥០ (១រយហាសិបដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម) ទូកសំពៅខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលដឹកកាំភ្លើងធំ ១៥០ដើម និង កាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម) ត្រូវបានស្ទាក់ចាប់បាន នៅ ស្រុកពាម (ពួកដាយវៀតហៅ៖ ម៉ាងខម) (Đại Việt call: Mán Khảm) មានន័យថា "ពាមខ្មែរ" នា [[កម្ពុជាក្រោម]] ហើយក្រមការខេត្តបានបញ្ជូនថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដូចនេះខាង ព្រះស្រីជេដ្ឋា មិនមានសញ្ញវុធសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពនោះទេ ។ <ref> Eng Suth (2001)
[https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref>
=== សមរភូមិទន្លេបិទ (គ.ស ១៥២៤) ===
'''Tonle Bet Battlefield (AD 1524)'''
ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៤ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ១៣៥,០០០ (ជាង១៣មុឺននាក់) ចែកចេញជា បួនកងពល កងពលទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាភក្ដី" លើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) លើកទៅស្ទាក់កងទ័ព "ពញ្ញាកំហែង" ដែលជាឪពុកក្មេកព្រះស្ដេចកន ដែលកាន់ទ័ពនៅស្រុក សៀមប៉ោយ (បច្ចុប្បន្នជា [[ស្រុកសៀមប៉ាង]] [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]]) ដែលមាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) កុំឱ្យលើកមកជួយ ព្រះស្ដេចកនបាន ។ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទេព" លើកទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) វាយចូលសមរភូមិទន្លេបិទ ចំពីមុខផ្លូវទៅបន្ទាយ "ស្រឡបពិជ័យ" កងទី ៣ ដឹកនាំដោយ "ព្រះចន្ទរាជា" ផ្ទាល់ ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ជាទ័ពជំនួយបោះនៅស្រុកកំពង់សៀម កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី" ចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ចេញទៅបង្កប់នៅ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ។ កងទ័ព "ពញ្ញាទេព" ចំនួន ៤មុឺននាក់ ក៏ប្រទះនិងទ័ព ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២មុឺននាក់ ដែលបោះបន្ទាយនៅ ទន្លេបិទ ទ័ពទាំងពីរ បានច្បាំងគ្នាពេលវេលាព្រឹក រហូតដល់ថ្ងៃរសៀល ទ័ព "ពញ្ញាទេព" ក៏ឡោមព័ទ ទ័ពព្រះស្ដេចកនជាប់ ពេលនោះ ដំណឹងច្បាំងគ្នានៅសរមភូមិទន្លេបិទបានទៅដល់ "ពញ្ញាកៅ" ដែលកំពង់យាមការក្នុង "បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ" ដឹងដំណឹងដូចនេះ "ពញ្ញាកៅ" ប្រញាប់ដកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ពីក្នុងបន្ទាយចេញទៅជួយព្រះស្ដេចកន យ៉ាងប្រញាប់ ទុកឱ្យ "ជហ្វាវាំងជុំ" ដែលមានទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ ។ កងទ័ព "ពញ្ញាកៅ" បានទៅជួយរំដោះ ព្រះស្ដេចកន ទាន់ពេល ដោយកងទ័ព "ពញ្ញាទេព" បិទផ្លូវខាងក្រោយជាប់ ព្រះស្ដេចកន និង ពញ្ញាកៅ បានវាយសម្រុកចេញទៅមុខមកដល់ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ក៏ប្រទះនិងទ័ពបង្កប់ ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) របស់ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីបែន" វាយស្ទាក់ពីមុខ ពញ្ញាកៅឃើញដូចនេះ ក៏ឱ្យព្រះស្ដេចកន ស្រូតទៅបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យមុន ខ្លួននៅចាំច្បាំងការពារជាមួយ "ឧកញ៉ាបែន" ហើយពញ្ញាកៅ ក៏ចោលលំពែងត្រូវ "ឧកញ៉ាបែន" ស្លាប់ក្នុងពេលនោះ ហើយក៏ត្រឡប់មកដល់ក្នុងបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យវិញ ចំណែកឯ ទ័ពឪពុកក្មេក ព្រះស្ដេចកន "ពញ្ញាកំហែង" ត្រូវទ័ព "ពញ្ញាភក្ដី" វាយធ្វើឃាតបាននៅពេលនោះទៅ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
=== ជ័យជំនះព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥២៥) ===
'''Victory of Chan Reachea (AD 1525)'''
ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកកងទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) វាយចូលបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" របស់ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលមានកងទ័ពយាមការ ចុងក្រោយក្នុងបន្ទាយតែ ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ នៅសមរភូមិ [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] កងទ័ព ព្រះចន្ទរាជា បានឡោមព័ទ្ធ បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ អស់វេលា ១៥ ថ្ងៃ ដោយបន្ទាយនេះខ្ពស់ពិបាកនិងវាយចូលពេក ព្រះចន្ទរាជា មានល្បិចមួយថា រាល់ជនទាំងឡាយណា ដែលអាចចាប់ ឬ សម្លាប់ស្ដេចកនបាន និងមានប្រាក់រង្វាន់ ហើយលើកយស័ក្តជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ក្រោយមន្ត្រីប្រកាសរាជសារនៅមុខបន្ទាយស្ដេចកនចប់ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមក ព្រះស្រីជេដ្ឋា ក៏បានសោយទីវង្គត់ ដោយត្រូវប្អូនថ្លៃរបស់ខ្លួន នាម "មន្ត្រីដូនកែវ" លួចធ្វើឃាតដោយកាត់ក្បាល បូករួមទាំងពញ្ញាកៅ និងបក្សពួកទាំងអស់នៃមន្ត្រីជំនិតទាំង២៥នាក់ យកទៅថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដោយក្ដីអំណរនិងជ័យជំនៈនេះ តាមការសន្យា ទ្រង់បានលើកយ័ស្ដ "មន្ត្រីដូនកែវ" ជាពញ្ញាដូនកែវ មានឋានៈជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ចំណែកឯក្បាលព្រះស្ដេចកន និងបក្សពួកទាំង២៥នាក់ ត្រូវបានយកទៅដោតនៅមុខកំពែងបន្ទាយ ស្រឡប់ពិជ័យនេះតែម្ដង ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ផែនដីព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦)==
'''Earth of Chan Reachea (AD 1516-1566) '''
ព្រះរាជពង្សាវតារភាគ២ របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យចុះលេខ គ.៥៣-៣ ហ្លួងព្រះស្ដេចកនសុគតក្នុងឆ្នាំកុរ នពស័ក ព.សករាជ ២០៧១, ត្រូវនិង គ.សករាជ ១៥២៥ ។ ក្រោយ ព្រះចន្ទរាជាបាន ជ័យជំនះលើស្ដេចកន ទ្រង់បានយាងត្រឡប់មកបន្ទាយហ្មឺនជ័យ នាខេត្រពោធិសាត់វិញ និងបានបង្គាប់ឱ្យសព្វមុខមន្ត្រី សាងសង់បន្ទាយរាជវាំងថ្មី នៅលង្វែក នា[[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ដើម្បីគេចចេញពីការគំរាមកំហែងរបស់កងទ័ពសៀម ក្រុមមេការ ឱ្យជីកបុកឫសរៀបថ្ម ៦ហត្ថ ស្មើជម្រៅ ៣ម៉ែត្រ ជុំវិញបន្ទាយជា ៣ ជ្រុង ហើយលើកដីច្រុះក្ដារ ធ្វើជាបន្ទាយខាងលើនោះតម្កល់ ១៧ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ កម្រាស់ខាងលិច ១០ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាស ៥ម៉ែត្រ ជើងទេរក្រោម ២២ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាសជើងទេរ ១១ម៉ែត្រ ជុំវិញទាំង ៣ ជ្រុង "ព្រោះជ្រុងទី៤ នោះគឺទន្លេ កំពែងបន្ទាយមាន ៥ជាន់ និងមានទ្វារធំ៨ ។ ទ្វារនីមួយៗ មានសើនមួយ ។ ទាំង៨សើននោះ កំពស់ ២២ ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់១១ម៉ែត្រ សម្រាប់ដាក់កាំភ្លើងធំ ចំជ្រុងទាំង ៤ មានប៉មកម្ពស់ ២៥ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ១២.៥ម៉ែត្រ សម្រាប់ឆ្មាំយាម និងដាក់កាំភ្លើងធំដូចគ្នា រីឯលើបន្ទាយជុំវិញនោះទ្រង់ឱ្យដាក់សុទ្ធតែកាំភ្លើងវែងបាញ់ច្រូងជុំវិញទាំង ៥ ជាន់ ។ ខាងមុខកំពែង ជាន់ទី១ ស្ដេចឱ្យធ្វើរោងសម្រាប់ដាក់ទ័ព ដំរី និងទ័ពសេះ ក្នុងកំពែងជាន់ទី១ ដដែរនេះ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងធំ ។ ខាងកំពែងជាន់ទី២ តាំងថែវ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងតូច និងធ្វើសាលាជំនុំក្ដី ដាក់សាលាដំបូងខាងឆ្វេង សាលាឧទ្ធរណ៍ខាងស្ដាំ ។ ខាងក្នុងកំពែងទី៣ តាំងថែវដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងដាវ កងផ្គាក់ ជាសេនាអាវុធខ្លី ។ ខាងកំពែងជាន់ទី៤ សាងដំណាក់រោងល្ខោន និង ព្រះពន្លាទតល្ខោន ។ នៅខាងក្នុងកំពែងទី៥ សាងដំណាក់ដាក់ព្រះបញ្ចក្សេត្រ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ និង ដំណាក់សំរិទ្ធ សម្រាប់ដាក់ព្រះរាជទ្រព្យ មានវិមានសម្រាន្តភិរម្យ សម្រាប់ក្រុមបារគូ ក្រុមបុរោហិត និងក្រុមមហាតលិក នៅក្នុងកំពែងជាន់ទី៥ ដដែរ នៅទ្វារយាម តាំងថែវឱ្យកំពូល ៥ មានជហ្វាដងក្ដារ សុទ្ធតែលាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាស មានសោភោណភ្លឺផ្លេកពន់ប្រមាណ ហើយធ្វើប្រាង្គមហាប្រាសាទមួយកំពូល ៥ ជាប្រាសាទសម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រធិរាជផ្ទំសម្រាក មានសាងព្រះរាជមន្ទីរធំមួយ សម្រាប់ព្រះស្នំក្រមការប្រចាំយាម រាជមន្ទីរមួយទៀតមានកំពូល៣ជាន់ សម្រាប់ព្រះរាជបុត្រី មានសាងព្រះដំណាក់៥ខ្នង សម្រាប់ព្រះស្នំ និង ព្រះដំណាក់៥ខ្នងទៀត សម្រាប់ពួកអ្នកម្នាង រីឯព្រះដំណាក់២ខ្នងទៀត សម្រាប់អ្នកអង្គម្ចាស់ ហើយខាងក្រោយកំពែងនោះ ឱ្យតាំងឃ្លាំងស្រូវអង្ករ និងឃ្លាំងអំបិល ត្រីសាច់ ១៥ខ្នង ខាងត្បូងនិងខាងជើងកំពែងនោះ តាំងឃ្លាំងគ្រាប់រំសេវ១០ខ្នង ខាកើតព្រះរាជវាំង ឱ្យតាំង ឃ្លាំងសម្រាប់ដាក់ ព្រួញស្នារ ទុកការពារផ្នែកខាងក្រោយ ។ នៅគ្រប់ដំណាក់មានជីកស្រះស្រង់រងថ្លា សួនច្បារផ្កា ដំណាំ ក្រអូប ល្វឹងល្វើយ ល្អជាអនេក ប្លែកត្រកាលក្នុងព្រះរាជវាំង ដែលបានសាងសង់រួចក្នុងរយៈពេល ៣ឆ្នាំ ត្រូវបញ្ចប់ក្នុង គ.ស ១៥២៨ ។ បន្ទាយព្រះរាជវាំងថ្មីសាងបញ្ចប់រួចរាល់ហើយ ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ឱ្យរើបន្ទាយចេញពី ពោធិ៍សាត់ មកតាំងនៅរាជធានីលង្វែក និងបង្គាប់ឱ្យដាំដើមឬស្សីព័ទ្ធជុំវិញបន្ទាយកម្រាស ២០សិន ដោយស្មើនិងកម្រាស ៤០០ម៉ែត្រ ដើម្បីការពារបន្ទាយ ហើយព្រះអង្គឡើងប្រកាសជាស្ដេចផែនដីលើកទី២ រាជសម័យលង្វែក នៃអាណាចក្រលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៣៩ នៃគ.សករាជ ដែលទ្រង់មានព្រះនាមក្នុងរាជថា "ព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" ។
== ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី១ ==
'''The First Khmer-Siamese War'''
ព.សករាជ ២០៧៤, គ.សករាជ ១៥៣០, ម.សករាជ ១៤៥១, ចុ.សករាជ ៨៩៧ ត្រូវនិងឆ្នាំឆ្នាំកុរ ឯកស័ក ក្រោយសៀមបានបញ្ចប់ជម្លោះរាជវង្ស ស្ដេចសៀមគ្រងរាជ្យថ្មីព្រះនាម ព្រះចៅចក្រព័ត្ត រាជាធិរាជ (Chakkraphat) បានចាត់បេសកជន ៣នាក់ ជាតំណាងទូត ឱ្យមកទារព្រះដង្វាយពី ព្រះចន្ទរាជា នាពេលនោះ ព្រះអង្គបានមានបន្ទូលឆ្លើយតបថា នគរកម្ពុជានាពេលនេះលែងចំណុះ ឱ្យនគរសៀមទៀតហើយ បើព្រះរាជាសៀមមិនសុខចិត្ត អាចមកសាកកម្លាំងនិងយើងបាន ។ មួយឆ្នាំ ក្រោយពេលកម្ពុជាមិនបញ្ជូនសួយសារអាករណ៍ ទៅកាន់នគរសៀម ឆ្នាំ១៥៣១ នៃគ.សករាជ ត្រូវនិងឆ្នាំជូតទោស័ក ស្ដេចសៀមបានលើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) កាត់តាម នគររាជសីម៉ា (Nakhon Ratchasima) មកដល់ព្រំប្រទល់ខេត្ត មហានគរ (បច្ចុប្បន្នជាខេត្ត [[សៀមរាប]]) មេទ័ពសៀមព្រះនាម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ដែលជាបុត្រ របស់ក្សត្រខ្មែរនាម ព្រះស្រីរាជា ហើយត្រូវជាបងប្អូនជីដូនមួយ និង ព្រះចន្ទរាជា ផងដែរ ដែលធ្លាប់បានឱ្យទ័ពសៀម ដែលខ្ចី ចំនួន ៥០០០ (៥ពាន់នាក់) ទៅកាន់ចន្ទរាជា បានលើកទ័ពមកឈ្លានពានកម្ពុជា យ៉ាងកម្រោល ពេលនោះ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ពលង្វែកទៅដោយផ្ទាល់ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) បូករួមនិង ទ័ពនៅមហានគរ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) សរុបទាំងអស់មានចំនួន ៧០,០០០ (៧មុឺននាក់) បានវាយបកត្រឡប់យ៉ាងខ្លាំងក្លាទៅកាន់កងទ័ពសៀម នៅត្រង់សមរភូមិស្ទឹងអង្គរ ហើយទីបំផុត កងទ័ពសៀមបានបរាជ័យ ដោយការបាក់ទ័ពរាបទាបអស់ ក្នុងជ័យជំនះដ៏អស្ចារ្យនេះ ព្រះចន្ទរាជា បានផ្លាសប្ដូរឈ្មោះខេត្ត មហានគរ ទៅជាឈ្មោះ [[ខេត្តសៀមរាប]] មកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ចំណែកឯមេទ័ពសៀម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ក៏ត្រូវស្លាប់ដោយត្រូវកាប់និងស្នែងដាវទម្លាក់ពីលើខ្នងដំរីផងដែរ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref>
== ឯកសារយោង ==
4di92k6t8ki8b0klkzvh2xwyavzepax
282540
282539
2022-08-17T13:43:02Z
Camhistory
36281
/* ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី១ */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century.
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៥១៦-១៥៦៦
[[អាណាចក្រលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[សម័យកាលលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៥១៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| ព្រះបរមចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីជេដ្ឋា]]
(ហ្លួងព្រះស្ដេចកន)
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[បរមរាជាទី២]]
(បរមិន្ទរាជា)
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១៤៨៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៥៦៧
(ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ
[[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្នជា ក្រុង [[បាងកក]]) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988)
[https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref>
== ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន ==
'''Battle at Tuol Basan'''
ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ
រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី
នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព
ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។<ref> Bhun Khol (1994)
[https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref>
== ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង ==
'''Battle at Kampong Chhnang'''
ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅចតុមុខ ==
'''Battle at Chaktomuk'''
មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន ==
'''Battle on the Four Rivers'''
'''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)'''
'''(Reasons to call the bloods river! )'''
ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជានៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វារ]]) កងទ័ពជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា នាម "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ <ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) ==
'''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)'''
ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែកឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ ព្រះស្ដេចកន ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាពេញ" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញានួន" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ពធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះកងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== ចន្ទរាជា និង ស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ ==
'''Chan Reachea & Srei Chedtha of Final War'''
ក្រោយពេល ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធ្វើសង្គ្រាមយ៉ាងធំនៅសមរភូមិ ស្រុកកំពង់សៀម កងទ័ពទាំងសងខាង បានខូចខាតសំភារៈសឹកអស់ជាច្រើន ដូចនេះក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ស្ដេចទាំង២ បានចាត់បេសកជន ទាំងសងខាងឱ្យទៅបញ្ជារទិញ កាំភ្លើងធំ (Cannons) ពីពួក "ប៉តទុយហ្គេស" (Portuguese) នៅជ្រោយម៉ាឡាកា (Malacca) នាឧបទ្វីបម៉ាឡេ (Malay Peninsula) ដែលត្រូវ បាន (Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ នៅស.វទី១៦) <ref> Mamitua Saber, Dionisio G. Orellana (1977) [https://books.google.com.kh/books?id=1U4cAQAAMAAJ&q=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiyp4zR7vTzAhVNIIgKHUeYAI8Q6AF6BAgDEAM Comparative Notes on Museum Exhibits in Singapore, Malaysia, Indonesia, Brunei, Macao, and the Philippines: A Report to the Ford Foundation on Travelling Symposium for Southeast Asia Museum Development, April-May, 1971], Publisher: Aga Khan Museum, Mindanao State University, Original from the University of Michigan p.354 </ref> <ref> Contributor: James Richardson Logan (1851) [https://books.google.com.kh/books?id=PkhFAQAAMAAJ&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&source=gbs_navlinks_s The Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, Volume 5], Publisher: Kraus Reprint, Original from Cornell University. </ref> ខាងព្រះចន្ទរាជា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១០០ (១រយដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ១០០០ (១ពាន់ដើម) ទុករក្សាក្នុងបន្ទាយ ចំណែកឯ ព្រះស្រីជេដ្ឋា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១៥០ (១រយហាសិបដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម) ទូកសំពៅខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលដឹកកាំភ្លើងធំ ១៥០ដើម និង កាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម) ត្រូវបានស្ទាក់ចាប់បាន នៅ ស្រុកពាម (ពួកដាយវៀតហៅ៖ ម៉ាងខម) (Đại Việt call: Mán Khảm) មានន័យថា "ពាមខ្មែរ" នា [[កម្ពុជាក្រោម]] ហើយក្រមការខេត្តបានបញ្ជូនថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដូចនេះខាង ព្រះស្រីជេដ្ឋា មិនមានសញ្ញវុធសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពនោះទេ ។ <ref> Eng Suth (2001)
[https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref>
=== សមរភូមិទន្លេបិទ (គ.ស ១៥២៤) ===
'''Tonle Bet Battlefield (AD 1524)'''
ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៤ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ១៣៥,០០០ (ជាង១៣មុឺននាក់) ចែកចេញជា បួនកងពល កងពលទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាភក្ដី" លើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) លើកទៅស្ទាក់កងទ័ព "ពញ្ញាកំហែង" ដែលជាឪពុកក្មេកព្រះស្ដេចកន ដែលកាន់ទ័ពនៅស្រុក សៀមប៉ោយ (បច្ចុប្បន្នជា [[ស្រុកសៀមប៉ាង]] [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]]) ដែលមាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) កុំឱ្យលើកមកជួយ ព្រះស្ដេចកនបាន ។ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទេព" លើកទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) វាយចូលសមរភូមិទន្លេបិទ ចំពីមុខផ្លូវទៅបន្ទាយ "ស្រឡបពិជ័យ" កងទី ៣ ដឹកនាំដោយ "ព្រះចន្ទរាជា" ផ្ទាល់ ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ជាទ័ពជំនួយបោះនៅស្រុកកំពង់សៀម កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី" ចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ចេញទៅបង្កប់នៅ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ។ កងទ័ព "ពញ្ញាទេព" ចំនួន ៤មុឺននាក់ ក៏ប្រទះនិងទ័ព ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២មុឺននាក់ ដែលបោះបន្ទាយនៅ ទន្លេបិទ ទ័ពទាំងពីរ បានច្បាំងគ្នាពេលវេលាព្រឹក រហូតដល់ថ្ងៃរសៀល ទ័ព "ពញ្ញាទេព" ក៏ឡោមព័ទ ទ័ពព្រះស្ដេចកនជាប់ ពេលនោះ ដំណឹងច្បាំងគ្នានៅសរមភូមិទន្លេបិទបានទៅដល់ "ពញ្ញាកៅ" ដែលកំពង់យាមការក្នុង "បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ" ដឹងដំណឹងដូចនេះ "ពញ្ញាកៅ" ប្រញាប់ដកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ពីក្នុងបន្ទាយចេញទៅជួយព្រះស្ដេចកន យ៉ាងប្រញាប់ ទុកឱ្យ "ជហ្វាវាំងជុំ" ដែលមានទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ ។ កងទ័ព "ពញ្ញាកៅ" បានទៅជួយរំដោះ ព្រះស្ដេចកន ទាន់ពេល ដោយកងទ័ព "ពញ្ញាទេព" បិទផ្លូវខាងក្រោយជាប់ ព្រះស្ដេចកន និង ពញ្ញាកៅ បានវាយសម្រុកចេញទៅមុខមកដល់ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ក៏ប្រទះនិងទ័ពបង្កប់ ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) របស់ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីបែន" វាយស្ទាក់ពីមុខ ពញ្ញាកៅឃើញដូចនេះ ក៏ឱ្យព្រះស្ដេចកន ស្រូតទៅបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យមុន ខ្លួននៅចាំច្បាំងការពារជាមួយ "ឧកញ៉ាបែន" ហើយពញ្ញាកៅ ក៏ចោលលំពែងត្រូវ "ឧកញ៉ាបែន" ស្លាប់ក្នុងពេលនោះ ហើយក៏ត្រឡប់មកដល់ក្នុងបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យវិញ ចំណែកឯ ទ័ពឪពុកក្មេក ព្រះស្ដេចកន "ពញ្ញាកំហែង" ត្រូវទ័ព "ពញ្ញាភក្ដី" វាយធ្វើឃាតបាននៅពេលនោះទៅ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
=== ជ័យជំនះព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥២៥) ===
'''Victory of Chan Reachea (AD 1525)'''
ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកកងទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) វាយចូលបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" របស់ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលមានកងទ័ពយាមការ ចុងក្រោយក្នុងបន្ទាយតែ ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ នៅសមរភូមិ [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] កងទ័ព ព្រះចន្ទរាជា បានឡោមព័ទ្ធ បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ អស់វេលា ១៥ ថ្ងៃ ដោយបន្ទាយនេះខ្ពស់ពិបាកនិងវាយចូលពេក ព្រះចន្ទរាជា មានល្បិចមួយថា រាល់ជនទាំងឡាយណា ដែលអាចចាប់ ឬ សម្លាប់ស្ដេចកនបាន និងមានប្រាក់រង្វាន់ ហើយលើកយស័ក្តជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ក្រោយមន្ត្រីប្រកាសរាជសារនៅមុខបន្ទាយស្ដេចកនចប់ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមក ព្រះស្រីជេដ្ឋា ក៏បានសោយទីវង្គត់ ដោយត្រូវប្អូនថ្លៃរបស់ខ្លួន នាម "មន្ត្រីដូនកែវ" លួចធ្វើឃាតដោយកាត់ក្បាល បូករួមទាំងពញ្ញាកៅ និងបក្សពួកទាំងអស់នៃមន្ត្រីជំនិតទាំង២៥នាក់ យកទៅថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដោយក្ដីអំណរនិងជ័យជំនៈនេះ តាមការសន្យា ទ្រង់បានលើកយ័ស្ដ "មន្ត្រីដូនកែវ" ជាពញ្ញាដូនកែវ មានឋានៈជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ចំណែកឯក្បាលព្រះស្ដេចកន និងបក្សពួកទាំង២៥នាក់ ត្រូវបានយកទៅដោតនៅមុខកំពែងបន្ទាយ ស្រឡប់ពិជ័យនេះតែម្ដង ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ផែនដីព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦)==
'''Earth of Chan Reachea (AD 1516-1566) '''
ព្រះរាជពង្សាវតារភាគ២ របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យចុះលេខ គ.៥៣-៣ ហ្លួងព្រះស្ដេចកនសុគតក្នុងឆ្នាំកុរ នពស័ក ព.សករាជ ២០៧១, ត្រូវនិង គ.សករាជ ១៥២៥ ។ ក្រោយ ព្រះចន្ទរាជាបាន ជ័យជំនះលើស្ដេចកន ទ្រង់បានយាងត្រឡប់មកបន្ទាយហ្មឺនជ័យ នាខេត្រពោធិសាត់វិញ និងបានបង្គាប់ឱ្យសព្វមុខមន្ត្រី សាងសង់បន្ទាយរាជវាំងថ្មី នៅលង្វែក នា[[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ដើម្បីគេចចេញពីការគំរាមកំហែងរបស់កងទ័ពសៀម ក្រុមមេការ ឱ្យជីកបុកឫសរៀបថ្ម ៦ហត្ថ ស្មើជម្រៅ ៣ម៉ែត្រ ជុំវិញបន្ទាយជា ៣ ជ្រុង ហើយលើកដីច្រុះក្ដារ ធ្វើជាបន្ទាយខាងលើនោះតម្កល់ ១៧ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ កម្រាស់ខាងលិច ១០ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាស ៥ម៉ែត្រ ជើងទេរក្រោម ២២ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាសជើងទេរ ១១ម៉ែត្រ ជុំវិញទាំង ៣ ជ្រុង "ព្រោះជ្រុងទី៤ នោះគឺទន្លេ កំពែងបន្ទាយមាន ៥ជាន់ និងមានទ្វារធំ៨ ។ ទ្វារនីមួយៗ មានសើនមួយ ។ ទាំង៨សើននោះ កំពស់ ២២ ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់១១ម៉ែត្រ សម្រាប់ដាក់កាំភ្លើងធំ ចំជ្រុងទាំង ៤ មានប៉មកម្ពស់ ២៥ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ១២.៥ម៉ែត្រ សម្រាប់ឆ្មាំយាម និងដាក់កាំភ្លើងធំដូចគ្នា រីឯលើបន្ទាយជុំវិញនោះទ្រង់ឱ្យដាក់សុទ្ធតែកាំភ្លើងវែងបាញ់ច្រូងជុំវិញទាំង ៥ ជាន់ ។ ខាងមុខកំពែង ជាន់ទី១ ស្ដេចឱ្យធ្វើរោងសម្រាប់ដាក់ទ័ព ដំរី និងទ័ពសេះ ក្នុងកំពែងជាន់ទី១ ដដែរនេះ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងធំ ។ ខាងកំពែងជាន់ទី២ តាំងថែវ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងតូច និងធ្វើសាលាជំនុំក្ដី ដាក់សាលាដំបូងខាងឆ្វេង សាលាឧទ្ធរណ៍ខាងស្ដាំ ។ ខាងក្នុងកំពែងទី៣ តាំងថែវដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងដាវ កងផ្គាក់ ជាសេនាអាវុធខ្លី ។ ខាងកំពែងជាន់ទី៤ សាងដំណាក់រោងល្ខោន និង ព្រះពន្លាទតល្ខោន ។ នៅខាងក្នុងកំពែងទី៥ សាងដំណាក់ដាក់ព្រះបញ្ចក្សេត្រ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ និង ដំណាក់សំរិទ្ធ សម្រាប់ដាក់ព្រះរាជទ្រព្យ មានវិមានសម្រាន្តភិរម្យ សម្រាប់ក្រុមបារគូ ក្រុមបុរោហិត និងក្រុមមហាតលិក នៅក្នុងកំពែងជាន់ទី៥ ដដែរ នៅទ្វារយាម តាំងថែវឱ្យកំពូល ៥ មានជហ្វាដងក្ដារ សុទ្ធតែលាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាស មានសោភោណភ្លឺផ្លេកពន់ប្រមាណ ហើយធ្វើប្រាង្គមហាប្រាសាទមួយកំពូល ៥ ជាប្រាសាទសម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រធិរាជផ្ទំសម្រាក មានសាងព្រះរាជមន្ទីរធំមួយ សម្រាប់ព្រះស្នំក្រមការប្រចាំយាម រាជមន្ទីរមួយទៀតមានកំពូល៣ជាន់ សម្រាប់ព្រះរាជបុត្រី មានសាងព្រះដំណាក់៥ខ្នង សម្រាប់ព្រះស្នំ និង ព្រះដំណាក់៥ខ្នងទៀត សម្រាប់ពួកអ្នកម្នាង រីឯព្រះដំណាក់២ខ្នងទៀត សម្រាប់អ្នកអង្គម្ចាស់ ហើយខាងក្រោយកំពែងនោះ ឱ្យតាំងឃ្លាំងស្រូវអង្ករ និងឃ្លាំងអំបិល ត្រីសាច់ ១៥ខ្នង ខាងត្បូងនិងខាងជើងកំពែងនោះ តាំងឃ្លាំងគ្រាប់រំសេវ១០ខ្នង ខាកើតព្រះរាជវាំង ឱ្យតាំង ឃ្លាំងសម្រាប់ដាក់ ព្រួញស្នារ ទុកការពារផ្នែកខាងក្រោយ ។ នៅគ្រប់ដំណាក់មានជីកស្រះស្រង់រងថ្លា សួនច្បារផ្កា ដំណាំ ក្រអូប ល្វឹងល្វើយ ល្អជាអនេក ប្លែកត្រកាលក្នុងព្រះរាជវាំង ដែលបានសាងសង់រួចក្នុងរយៈពេល ៣ឆ្នាំ ត្រូវបញ្ចប់ក្នុង គ.ស ១៥២៨ ។ បន្ទាយព្រះរាជវាំងថ្មីសាងបញ្ចប់រួចរាល់ហើយ ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ឱ្យរើបន្ទាយចេញពី ពោធិ៍សាត់ មកតាំងនៅរាជធានីលង្វែក និងបង្គាប់ឱ្យដាំដើមឬស្សីព័ទ្ធជុំវិញបន្ទាយកម្រាស ២០សិន ដោយស្មើនិងកម្រាស ៤០០ម៉ែត្រ ដើម្បីការពារបន្ទាយ ហើយព្រះអង្គឡើងប្រកាសជាស្ដេចផែនដីលើកទី២ រាជសម័យលង្វែក នៃអាណាចក្រលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៣៩ នៃគ.សករាជ ដែលទ្រង់មានព្រះនាមក្នុងរាជថា "ព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" ។
== ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី១ ==
'''The First Khmer-Siamese War'''
ព.សករាជ ២០៧៤, គ.សករាជ ១៥៣០, ម.សករាជ ១៤៥១, ចុ.សករាជ ៨៩៧ ត្រូវនិងឆ្នាំឆ្នាំកុរ ឯកស័ក ក្រោយសៀមបានបញ្ចប់ជម្លោះរាជវង្ស ស្ដេចសៀមគ្រងរាជ្យថ្មីព្រះនាម ព្រះចៅចក្រព័ត្ត រាជាធិរាជ (Chakkraphat) បានចាត់បេសកជន ៣នាក់ ជាតំណាងទូត ឱ្យមកទារព្រះដង្វាយពី ព្រះចន្ទរាជា នាពេលនោះ ព្រះអង្គបានមានបន្ទូលឆ្លើយតបថា នគរកម្ពុជានាពេលនេះលែងចំណុះ ឱ្យនគរសៀមទៀតហើយ បើព្រះរាជាសៀមមិនសុខចិត្ត អាចមកសាកកម្លាំងនិងយើងបាន ។ មួយឆ្នាំ ក្រោយពេលកម្ពុជាមិនបញ្ជូនសួយសារអាករណ៍ ទៅកាន់នគរសៀម ឆ្នាំ១៥៣១ នៃគ.សករាជ ត្រូវនិងឆ្នាំជូតទោស័ក ស្ដេចសៀមបានលើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) កាត់តាម នគររាជសីម៉ា (Nakhon Ratchasima) មកដល់ព្រំប្រទល់ខេត្ត មហានគរ (បច្ចុប្បន្នជាខេត្ត [[សៀមរាប]]) មេទ័ពសៀមព្រះនាម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ដែលជាបុត្រ របស់ក្សត្រខ្មែរនាម ព្រះស្រីរាជា ហើយត្រូវជាបងប្អូនជីដូនមួយ និង ព្រះចន្ទរាជា ផងដែរ ដែលធ្លាប់បានឱ្យទ័ពសៀម ដែលខ្ចី ចំនួន ៥០០០ (៥ពាន់នាក់) ទៅកាន់ចន្ទរាជា បានលើកទ័ពមកឈ្លានពានកម្ពុជា យ៉ាងកម្រោល ពេលនោះ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ពលង្វែកទៅដោយផ្ទាល់ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) បូករួមនិង ទ័ពនៅមហានគរ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) សរុបទាំងអស់មានចំនួន ៧០,០០០ (៧មុឺននាក់) បានវាយបកត្រឡប់យ៉ាងខ្លាំងក្លាទៅកាន់កងទ័ពសៀម នៅត្រង់សមរភូមិស្ទឹងអង្គរ ហើយទីបំផុត កងទ័ពសៀមបានបរាជ័យ ដោយការបាក់ទ័ពរាបទាបអស់ ក្នុងជ័យជំនះដ៏អស្ចារ្យនេះ ព្រះចន្ទរាជា បានផ្លាសប្ដូរឈ្មោះខេត្ត មហានគរ ទៅជាឈ្មោះ [[ខេត្តសៀមរាប]] មកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ចំណែកឯមេទ័ពសៀម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ក៏ត្រូវស្លាប់ដោយត្រូវកាប់និងស្នែងដាវទម្លាក់ពីលើខ្នងដំរីផងដែរ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref>
== ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី២ ==
'''Second Khmer-Siamese War'''
* មរណភាពលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង
ព.សករាជ ២០៩៣, គ.សករាជ ១៥៤៩, ម.សករាជ ១៤៧០, ចុ.សករាជ ៩១៦, សៀម បានលើកទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) ចូលមកឈ្លានពានទឹកដីកម្ពុជា ជាលើកទី២ កងទ័ពសៀមបានបែងចែកជាពីរកងពល កងពលទី១ មានចំនួន ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ ស្ដេចសៀមផ្ទាល់ ព្រះនាម ចក្រព័ត ចូលមកវាយយក [[ខេត្តបាត់ដំបង]] និង បង្ហួសវាយយក [[ខេត្ត ពោធិ៍សាត់]] កងពលទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជើងទឹក ដឹកនាំដោយ ពញ្ញាវាំងសាន វាយចូល [[ខេត្តកំពត]] ។ ព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបហើយត្រាស់បង្គាប់ឱ្យ ឧកញ៉ា ក្រឡាហោមកែវ កេណ្ឌរេហ៍ពល នាខេត្តបាសាក់ ព្រះត្រពាំង ក្រមួនស និងបាទី បន្ទាយមាស បានចំនួន ៦០,០០០ (៦មុឺននាក់) ទៅច្បាំងតទល់ជាមួយទ័ពសៀមនៅសមរភូមិខេត្តកំពត ។
=== សមរភូមិ ពោធិ៍សាត់ (គ.ស ១៥៤៩) ===
'''Pursat Battlefield (AD 1549)'''
គ.សករាជ ១៥៤៩ កងទ័ពសៀមចំនួន ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) បានវាយចូល [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] ខណៈ ដែលលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ដឹកនាំទ័ពចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ទៅច្បាំងតទល់ជាមួយនិងទ័ពសៀម អស់ពេលជាច្រើនយាម ដោយចំនួនកងទ័ព និង គ្រឿងសឹកចម្បាំងរបស់សៀម ច្រើនជាងភាគីខាងលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ពេកណាស់ បើច្បាំងបន្តទៀតកងទ័ពនិងស្លាប់គ្មានសល់ លោកឧកញ៉ា ក៏សម្រេចចិត្តដកកងទ័ពថយ ទៅក្នុងបន្ទាយវិញ រីឯកងទ័ពស្លាប់អស់ប្រមាណ ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដូចនេះកងទ័ពក្នុងបន្ទាយនៅសល់តែ ២មុឺននាក់ ប៉ុនណោះ កំពុងតែដាច់ស្បៀងនិងត្រូវបានកងទ័ពសៀមឡោមព័ទ្ធ រីឯកងទ័ពជំនួយរបស់ព្រះចន្ទរាជា ២ថ្ងៃទៀតទើបមកដល់ ខេត្តពោធិ៍សាត់ ។ ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង បានមើលមកកងទ័ពរបស់ខ្លួន ឃើញទឹកមុខបាក់ស្បាតរបស់កងទ័ព បានគិតយ៉ាងល្អិតល្អន់អំពីក្បួនសឹកនេះ បើលើកនេះសៀមឈ្នះ ហើយយកបានតំបន់ ពោធិ៍សាត់នេះ សៀមនិង គម្រាមកំហែង ដល់អាណាចក្រលង្វែក ដូចនេះលោកផ្ទាល់និងពលីកម្ម ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។ លោកមឿង បានរៀបចំគម្រោងការមួយ ដោយឱ្យទាហ៊ានជំនិតៗ របស់លោក ដកកូនទាហាន ៤,០០០ (៤ពាន់នាក់) ចេញពីជួរទ័ព រួចឱ្យផ្លាសសំលៀកបំពាក់ បន្លំជាមនុស្សចំបើង ទៅបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃ ជិតជំរំសៀម រួចលោកឱ្យរៀបចំ មនុស្សចំបើងដែលជាទីងមោង ពាក់នៅសំលៀកបំពាក់កងទ័ពវិញ បន្ទាប់មកលោក ចាត់កូនទាហានឱ្យជីករណ្ដៅធំមួយ ជំរៅ ៨ ហត្ថ ៤ ជ្រុង ដោយស្មើនិង ៤ម៉ែត្រ ៤ជ្រុង ដាក់នៅចម្រូងលំពែង រួចឱ្យធ្វើរានទេវតា ៧ ថ្នាក់ដាក់បាយសី ទឹកអប់ និង គ្រឿងបូជា ហើយឱ្យធ្វើរាជព័ទ្ធជុំវិញ និង លេងភ្លេងថ្វាយទាំង៨ទិស ហើយលោក បាននាំគ្រួសាររបស់លោក ស្លៀកសម្លៀកបំពាក់ពណ៌ស ដោយពោលថា ខ្លួននិងសម្លាប់ខ្លួន ដើម្បីកេណ្ឌទ័ពខ្មោចឱ្យមកជួយក្នុងរយៈពេល ៧យាមទៀត ហើយប្រាប់ ឱ្យកងទ័ពទាំងអស់ត្រូវសម្រុកចេញពីការឡោមព័ទ្ធ ពេលដែលលោកនិងគ្រួសារលោតសម្លាប់ខ្លួនរួច ។
''(ការពិតទៅការពលីកម្ម របស់លោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង គ្រាន់តែជាការលើកទឹកចិត្តកងទ័ពឱ្យមានភាពអង់អាចក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធជាមួយនិងទ័ពសៀមប៉ុនណោះ ហើយការពិតមិនមានព្រឹត្តិការណ៍នៃកងទ័ពខ្មោចចេញមកជួយច្បាំងនោះទេ ដោយសារតែឯកសារដើមបានសរសេរច្របល់បញ្ចូលគ្នា នូវរឿងព្រេងនិទាន តាមសាស្ត្រាស្លឹករឹតវត្តមួយចំនួន និង ព្រេងនិទាន ប្រជុំរឿងព្រេងខ្មែរ ប៉ុនណោះដែលនាំឱ្យប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសកម្ពុជា មានភាពស្រពិចស្រពិល និងច្របូកច្របល់ ចាប់ពីឆ្នាំ 1991 មករហូតដល់បច្ចុប្បន្ននេះ)'' ។
ចំណែកឯកងទ័ពសៀមត្រូវលើកទ័ពមកច្បាំងនូវរសៀលនេះ តែដោយសារ តែលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ធ្វើពិធីកេណ្ឌទ័ពខ្មោចឱ្យមកជួយក្នុងយប់នេះ ទើបភាគីទ័ពសៀមរងចាំដល់វេលាព្រលប់ទើបនាំទ័ពវាយលុកជំរំវិញ ព្រោះពួកសៀមមិនជឿថាមានកងទ័ពខ្មោចមកជួយនោះទេ ហើយពួកសៀមមិនបានដឹងថានេះជាការពន្យាពេលរបស់លោកមឿងនោះទេ ។ នៅពេលព្រលប់ សៀមបានលើកទ័ពចូលជុំរំកងទ័ពលោកមឿង តែមិនមានកងទ័ពខ្មែរនោះទេ មានតែមនុស្សចំបើងដែលបន្លំស្លៀកពាក់ជាទាហាន យល់សេចក្ដីដូចនេះ មេទ័ពរងខ្មែរ ឧកញ៉ាចក្រីសុខ បញ្ជារឱ្យបាញ់ព្រួញភ្លើង ដុតសម្លាប់កងទ័ពសៀម ឆេះស្លាប់អស់ជាច្រើន ច្បាំងគ្នាពីព្រលប់ដល់យប់អាធ្រាត កងទ័ពចំបើងខ្មែរដែលបង្កប់ក្នុងព្រៃ ៤,០០០ នាក់ ចូលទៅវាយដុតជុំរំស្បៀងកងទ័ពសៀម ភ្លើងឆាបឆេះទាំងមុខទាំងក្រោយ កងទ័ពសៀម ស្មានតែភាគីខ្មែរមានទ័ពជំនួយក៏ចាប់ផ្ដើមជ្រួច្របល់បែកទ័ព ឧកញ៉ាចក្រី ក៏ប្រកាសឱ្យកងទ័ពទាំងអស់កាប់សម្លាប់កងទ័ពសៀមដល់ អូរស្វាយដូនកែវ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ហើយកងទ័ពសៀមក៏បានបោះជុំរំនៅទីនោះ ២ថ្ងៃបន្ទាប់ពី កងទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) បូករួមទាំង ដំរី ៥០០ និង សេះចម្បាំង ៥,០០០ ដែលដឹកនាំដោយ ព្រះចន្ទរាជា ផ្ទាល់បានមកដល់ ខេត្តពោធិ៍សាត់ ដើម្បីត្រៀមធ្វើសង្គ្រាមបណ្ដេញកងទ័ពសៀម ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref>
=== សមរភូមិ បាត់ដំបង (បរាជ័យកងទ័ពសៀម) ===
'''Battambang Battlefield (Defeat of Siamese army)'''
ក្នុង គ.សករាជ ១៥៤៩ ដដែល កងទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) របស់ ព្រះចន្ទរាជា បានវាយសម្រុកទៅកាន់កងទ័ពសៀមនៅ សមរភូមិ [[បាត់ដំបង]] ដំរីចម្បាំងរបស់ ព្រះចន្ទរាជា បានទៅប្រជល់និង ដំរីចម្បាំងរបស់ ស្ដេចសៀម ចក្រព័ត្ត ហើយព្រះចន្ទរាជា បានហក់ទៅចាក់សម្លាប់ស្ដេចសៀម សោយទីវង្គតនៅលើខ្នងដំរី បរាជ័យកងទ័ពសៀម សមរភូមិបាត់ដំបង កងទ័ពលង្វែក បានរឹបអូសយក ដំរីសឹក ៩០ ក្បាល បានសេះ ៤៥០ ក្បាល បានដាវកាំភ្លើង គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រទេះគោ រទេះចម្បាំងជាច្រើន ហើយចាប់បានកងទ័ពសៀមជាឈ្លើយសឹកប្រមាណ ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទ័ពសៀមសរុប ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) ដែលលើកមកឈ្លានពានអាណាចក្រលង្វែក ទាំងជើងគោក និង ជើងទឹក បានបាត់បង់អស់ ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) ហើយសៀមសល់កងទ័ព ប្រមាណជា ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ប៉ុនណោះបានដកទ័ពទៅដល់ អាងសិលា នាព្រំប្រទល់ខ្មែរសៀម បរាជ័យដ៏ធ្ងន់ធ្ងរនេះ កងទ័ពសៀមមិនបានលើកមកឈ្លានពានកម្ពុជាទៀតនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ វាជាពេលវេលា ដែលកងទ័ពលង្វែក បានវាតទីដណ្ដើមទឹកដីខ្លួនមកវិញ ហើយរឹបយកបាន អណាខែត្រទាំង ១៣ ពីសៀមផងដែរ ជ័យជំនះដ៏ធំធេងនេះ ប្រជានុរាស្ត្រ បានដាក់រហ័សនាម ព្រះចន្ទរាជា ថា៖ ស្ដេចនៃសឹកសង្គ្រាម ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref>
== ឯកសារយោង ==
egigaa2dbpcivyeotj1g6jngiz46j2p
282542
282540
2022-08-17T13:45:35Z
Camhistory
36281
/* ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី២ */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century.
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៥១៦-១៥៦៦
[[អាណាចក្រលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[សម័យកាលលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៥១៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| ព្រះបរមចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីជេដ្ឋា]]
(ហ្លួងព្រះស្ដេចកន)
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[បរមរាជាទី២]]
(បរមិន្ទរាជា)
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១៤៨៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៥៦៧
(ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ
[[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្នជា ក្រុង [[បាងកក]]) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988)
[https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref>
== ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន ==
'''Battle at Tuol Basan'''
ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ
រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី
នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព
ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។<ref> Bhun Khol (1994)
[https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref>
== ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង ==
'''Battle at Kampong Chhnang'''
ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅចតុមុខ ==
'''Battle at Chaktomuk'''
មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន ==
'''Battle on the Four Rivers'''
'''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)'''
'''(Reasons to call the bloods river! )'''
ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជានៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វារ]]) កងទ័ពជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា នាម "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ <ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) ==
'''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)'''
ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែកឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ ព្រះស្ដេចកន ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាពេញ" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញានួន" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ពធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះកងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== ចន្ទរាជា និង ស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ ==
'''Chan Reachea & Srei Chedtha of Final War'''
ក្រោយពេល ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធ្វើសង្គ្រាមយ៉ាងធំនៅសមរភូមិ ស្រុកកំពង់សៀម កងទ័ពទាំងសងខាង បានខូចខាតសំភារៈសឹកអស់ជាច្រើន ដូចនេះក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ស្ដេចទាំង២ បានចាត់បេសកជន ទាំងសងខាងឱ្យទៅបញ្ជារទិញ កាំភ្លើងធំ (Cannons) ពីពួក "ប៉តទុយហ្គេស" (Portuguese) នៅជ្រោយម៉ាឡាកា (Malacca) នាឧបទ្វីបម៉ាឡេ (Malay Peninsula) ដែលត្រូវ បាន (Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ នៅស.វទី១៦) <ref> Mamitua Saber, Dionisio G. Orellana (1977) [https://books.google.com.kh/books?id=1U4cAQAAMAAJ&q=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiyp4zR7vTzAhVNIIgKHUeYAI8Q6AF6BAgDEAM Comparative Notes on Museum Exhibits in Singapore, Malaysia, Indonesia, Brunei, Macao, and the Philippines: A Report to the Ford Foundation on Travelling Symposium for Southeast Asia Museum Development, April-May, 1971], Publisher: Aga Khan Museum, Mindanao State University, Original from the University of Michigan p.354 </ref> <ref> Contributor: James Richardson Logan (1851) [https://books.google.com.kh/books?id=PkhFAQAAMAAJ&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&source=gbs_navlinks_s The Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, Volume 5], Publisher: Kraus Reprint, Original from Cornell University. </ref> ខាងព្រះចន្ទរាជា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១០០ (១រយដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ១០០០ (១ពាន់ដើម) ទុករក្សាក្នុងបន្ទាយ ចំណែកឯ ព្រះស្រីជេដ្ឋា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១៥០ (១រយហាសិបដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម) ទូកសំពៅខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលដឹកកាំភ្លើងធំ ១៥០ដើម និង កាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម) ត្រូវបានស្ទាក់ចាប់បាន នៅ ស្រុកពាម (ពួកដាយវៀតហៅ៖ ម៉ាងខម) (Đại Việt call: Mán Khảm) មានន័យថា "ពាមខ្មែរ" នា [[កម្ពុជាក្រោម]] ហើយក្រមការខេត្តបានបញ្ជូនថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដូចនេះខាង ព្រះស្រីជេដ្ឋា មិនមានសញ្ញវុធសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពនោះទេ ។ <ref> Eng Suth (2001)
[https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref>
=== សមរភូមិទន្លេបិទ (គ.ស ១៥២៤) ===
'''Tonle Bet Battlefield (AD 1524)'''
ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៤ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ១៣៥,០០០ (ជាង១៣មុឺននាក់) ចែកចេញជា បួនកងពល កងពលទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាភក្ដី" លើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) លើកទៅស្ទាក់កងទ័ព "ពញ្ញាកំហែង" ដែលជាឪពុកក្មេកព្រះស្ដេចកន ដែលកាន់ទ័ពនៅស្រុក សៀមប៉ោយ (បច្ចុប្បន្នជា [[ស្រុកសៀមប៉ាង]] [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]]) ដែលមាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) កុំឱ្យលើកមកជួយ ព្រះស្ដេចកនបាន ។ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទេព" លើកទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) វាយចូលសមរភូមិទន្លេបិទ ចំពីមុខផ្លូវទៅបន្ទាយ "ស្រឡបពិជ័យ" កងទី ៣ ដឹកនាំដោយ "ព្រះចន្ទរាជា" ផ្ទាល់ ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ជាទ័ពជំនួយបោះនៅស្រុកកំពង់សៀម កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី" ចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ចេញទៅបង្កប់នៅ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ។ កងទ័ព "ពញ្ញាទេព" ចំនួន ៤មុឺននាក់ ក៏ប្រទះនិងទ័ព ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២មុឺននាក់ ដែលបោះបន្ទាយនៅ ទន្លេបិទ ទ័ពទាំងពីរ បានច្បាំងគ្នាពេលវេលាព្រឹក រហូតដល់ថ្ងៃរសៀល ទ័ព "ពញ្ញាទេព" ក៏ឡោមព័ទ ទ័ពព្រះស្ដេចកនជាប់ ពេលនោះ ដំណឹងច្បាំងគ្នានៅសរមភូមិទន្លេបិទបានទៅដល់ "ពញ្ញាកៅ" ដែលកំពង់យាមការក្នុង "បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ" ដឹងដំណឹងដូចនេះ "ពញ្ញាកៅ" ប្រញាប់ដកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ពីក្នុងបន្ទាយចេញទៅជួយព្រះស្ដេចកន យ៉ាងប្រញាប់ ទុកឱ្យ "ជហ្វាវាំងជុំ" ដែលមានទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ ។ កងទ័ព "ពញ្ញាកៅ" បានទៅជួយរំដោះ ព្រះស្ដេចកន ទាន់ពេល ដោយកងទ័ព "ពញ្ញាទេព" បិទផ្លូវខាងក្រោយជាប់ ព្រះស្ដេចកន និង ពញ្ញាកៅ បានវាយសម្រុកចេញទៅមុខមកដល់ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ក៏ប្រទះនិងទ័ពបង្កប់ ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) របស់ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីបែន" វាយស្ទាក់ពីមុខ ពញ្ញាកៅឃើញដូចនេះ ក៏ឱ្យព្រះស្ដេចកន ស្រូតទៅបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យមុន ខ្លួននៅចាំច្បាំងការពារជាមួយ "ឧកញ៉ាបែន" ហើយពញ្ញាកៅ ក៏ចោលលំពែងត្រូវ "ឧកញ៉ាបែន" ស្លាប់ក្នុងពេលនោះ ហើយក៏ត្រឡប់មកដល់ក្នុងបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យវិញ ចំណែកឯ ទ័ពឪពុកក្មេក ព្រះស្ដេចកន "ពញ្ញាកំហែង" ត្រូវទ័ព "ពញ្ញាភក្ដី" វាយធ្វើឃាតបាននៅពេលនោះទៅ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
=== ជ័យជំនះព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥២៥) ===
'''Victory of Chan Reachea (AD 1525)'''
ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកកងទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) វាយចូលបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" របស់ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលមានកងទ័ពយាមការ ចុងក្រោយក្នុងបន្ទាយតែ ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ នៅសមរភូមិ [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] កងទ័ព ព្រះចន្ទរាជា បានឡោមព័ទ្ធ បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ អស់វេលា ១៥ ថ្ងៃ ដោយបន្ទាយនេះខ្ពស់ពិបាកនិងវាយចូលពេក ព្រះចន្ទរាជា មានល្បិចមួយថា រាល់ជនទាំងឡាយណា ដែលអាចចាប់ ឬ សម្លាប់ស្ដេចកនបាន និងមានប្រាក់រង្វាន់ ហើយលើកយស័ក្តជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ក្រោយមន្ត្រីប្រកាសរាជសារនៅមុខបន្ទាយស្ដេចកនចប់ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមក ព្រះស្រីជេដ្ឋា ក៏បានសោយទីវង្គត់ ដោយត្រូវប្អូនថ្លៃរបស់ខ្លួន នាម "មន្ត្រីដូនកែវ" លួចធ្វើឃាតដោយកាត់ក្បាល បូករួមទាំងពញ្ញាកៅ និងបក្សពួកទាំងអស់នៃមន្ត្រីជំនិតទាំង២៥នាក់ យកទៅថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដោយក្ដីអំណរនិងជ័យជំនៈនេះ តាមការសន្យា ទ្រង់បានលើកយ័ស្ដ "មន្ត្រីដូនកែវ" ជាពញ្ញាដូនកែវ មានឋានៈជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ចំណែកឯក្បាលព្រះស្ដេចកន និងបក្សពួកទាំង២៥នាក់ ត្រូវបានយកទៅដោតនៅមុខកំពែងបន្ទាយ ស្រឡប់ពិជ័យនេះតែម្ដង ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ផែនដីព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦)==
'''Earth of Chan Reachea (AD 1516-1566) '''
ព្រះរាជពង្សាវតារភាគ២ របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យចុះលេខ គ.៥៣-៣ ហ្លួងព្រះស្ដេចកនសុគតក្នុងឆ្នាំកុរ នពស័ក ព.សករាជ ២០៧១, ត្រូវនិង គ.សករាជ ១៥២៥ ។ ក្រោយ ព្រះចន្ទរាជាបាន ជ័យជំនះលើស្ដេចកន ទ្រង់បានយាងត្រឡប់មកបន្ទាយហ្មឺនជ័យ នាខេត្រពោធិសាត់វិញ និងបានបង្គាប់ឱ្យសព្វមុខមន្ត្រី សាងសង់បន្ទាយរាជវាំងថ្មី នៅលង្វែក នា[[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ដើម្បីគេចចេញពីការគំរាមកំហែងរបស់កងទ័ពសៀម ក្រុមមេការ ឱ្យជីកបុកឫសរៀបថ្ម ៦ហត្ថ ស្មើជម្រៅ ៣ម៉ែត្រ ជុំវិញបន្ទាយជា ៣ ជ្រុង ហើយលើកដីច្រុះក្ដារ ធ្វើជាបន្ទាយខាងលើនោះតម្កល់ ១៧ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ កម្រាស់ខាងលិច ១០ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាស ៥ម៉ែត្រ ជើងទេរក្រោម ២២ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាសជើងទេរ ១១ម៉ែត្រ ជុំវិញទាំង ៣ ជ្រុង "ព្រោះជ្រុងទី៤ នោះគឺទន្លេ កំពែងបន្ទាយមាន ៥ជាន់ និងមានទ្វារធំ៨ ។ ទ្វារនីមួយៗ មានសើនមួយ ។ ទាំង៨សើននោះ កំពស់ ២២ ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់១១ម៉ែត្រ សម្រាប់ដាក់កាំភ្លើងធំ ចំជ្រុងទាំង ៤ មានប៉មកម្ពស់ ២៥ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ១២.៥ម៉ែត្រ សម្រាប់ឆ្មាំយាម និងដាក់កាំភ្លើងធំដូចគ្នា រីឯលើបន្ទាយជុំវិញនោះទ្រង់ឱ្យដាក់សុទ្ធតែកាំភ្លើងវែងបាញ់ច្រូងជុំវិញទាំង ៥ ជាន់ ។ ខាងមុខកំពែង ជាន់ទី១ ស្ដេចឱ្យធ្វើរោងសម្រាប់ដាក់ទ័ព ដំរី និងទ័ពសេះ ក្នុងកំពែងជាន់ទី១ ដដែរនេះ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងធំ ។ ខាងកំពែងជាន់ទី២ តាំងថែវ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងតូច និងធ្វើសាលាជំនុំក្ដី ដាក់សាលាដំបូងខាងឆ្វេង សាលាឧទ្ធរណ៍ខាងស្ដាំ ។ ខាងក្នុងកំពែងទី៣ តាំងថែវដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងដាវ កងផ្គាក់ ជាសេនាអាវុធខ្លី ។ ខាងកំពែងជាន់ទី៤ សាងដំណាក់រោងល្ខោន និង ព្រះពន្លាទតល្ខោន ។ នៅខាងក្នុងកំពែងទី៥ សាងដំណាក់ដាក់ព្រះបញ្ចក្សេត្រ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ និង ដំណាក់សំរិទ្ធ សម្រាប់ដាក់ព្រះរាជទ្រព្យ មានវិមានសម្រាន្តភិរម្យ សម្រាប់ក្រុមបារគូ ក្រុមបុរោហិត និងក្រុមមហាតលិក នៅក្នុងកំពែងជាន់ទី៥ ដដែរ នៅទ្វារយាម តាំងថែវឱ្យកំពូល ៥ មានជហ្វាដងក្ដារ សុទ្ធតែលាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាស មានសោភោណភ្លឺផ្លេកពន់ប្រមាណ ហើយធ្វើប្រាង្គមហាប្រាសាទមួយកំពូល ៥ ជាប្រាសាទសម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រធិរាជផ្ទំសម្រាក មានសាងព្រះរាជមន្ទីរធំមួយ សម្រាប់ព្រះស្នំក្រមការប្រចាំយាម រាជមន្ទីរមួយទៀតមានកំពូល៣ជាន់ សម្រាប់ព្រះរាជបុត្រី មានសាងព្រះដំណាក់៥ខ្នង សម្រាប់ព្រះស្នំ និង ព្រះដំណាក់៥ខ្នងទៀត សម្រាប់ពួកអ្នកម្នាង រីឯព្រះដំណាក់២ខ្នងទៀត សម្រាប់អ្នកអង្គម្ចាស់ ហើយខាងក្រោយកំពែងនោះ ឱ្យតាំងឃ្លាំងស្រូវអង្ករ និងឃ្លាំងអំបិល ត្រីសាច់ ១៥ខ្នង ខាងត្បូងនិងខាងជើងកំពែងនោះ តាំងឃ្លាំងគ្រាប់រំសេវ១០ខ្នង ខាកើតព្រះរាជវាំង ឱ្យតាំង ឃ្លាំងសម្រាប់ដាក់ ព្រួញស្នារ ទុកការពារផ្នែកខាងក្រោយ ។ នៅគ្រប់ដំណាក់មានជីកស្រះស្រង់រងថ្លា សួនច្បារផ្កា ដំណាំ ក្រអូប ល្វឹងល្វើយ ល្អជាអនេក ប្លែកត្រកាលក្នុងព្រះរាជវាំង ដែលបានសាងសង់រួចក្នុងរយៈពេល ៣ឆ្នាំ ត្រូវបញ្ចប់ក្នុង គ.ស ១៥២៨ ។ បន្ទាយព្រះរាជវាំងថ្មីសាងបញ្ចប់រួចរាល់ហើយ ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ឱ្យរើបន្ទាយចេញពី ពោធិ៍សាត់ មកតាំងនៅរាជធានីលង្វែក និងបង្គាប់ឱ្យដាំដើមឬស្សីព័ទ្ធជុំវិញបន្ទាយកម្រាស ២០សិន ដោយស្មើនិងកម្រាស ៤០០ម៉ែត្រ ដើម្បីការពារបន្ទាយ ហើយព្រះអង្គឡើងប្រកាសជាស្ដេចផែនដីលើកទី២ រាជសម័យលង្វែក នៃអាណាចក្រលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៣៩ នៃគ.សករាជ ដែលទ្រង់មានព្រះនាមក្នុងរាជថា "ព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" ។
== ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី១ ==
'''The First Khmer-Siamese War'''
ព.សករាជ ២០៧៤, គ.សករាជ ១៥៣០, ម.សករាជ ១៤៥១, ចុ.សករាជ ៨៩៧ ត្រូវនិងឆ្នាំឆ្នាំកុរ ឯកស័ក ក្រោយសៀមបានបញ្ចប់ជម្លោះរាជវង្ស ស្ដេចសៀមគ្រងរាជ្យថ្មីព្រះនាម ព្រះចៅចក្រព័ត្ត រាជាធិរាជ (Chakkraphat) បានចាត់បេសកជន ៣នាក់ ជាតំណាងទូត ឱ្យមកទារព្រះដង្វាយពី ព្រះចន្ទរាជា នាពេលនោះ ព្រះអង្គបានមានបន្ទូលឆ្លើយតបថា នគរកម្ពុជានាពេលនេះលែងចំណុះ ឱ្យនគរសៀមទៀតហើយ បើព្រះរាជាសៀមមិនសុខចិត្ត អាចមកសាកកម្លាំងនិងយើងបាន ។ មួយឆ្នាំ ក្រោយពេលកម្ពុជាមិនបញ្ជូនសួយសារអាករណ៍ ទៅកាន់នគរសៀម ឆ្នាំ១៥៣១ នៃគ.សករាជ ត្រូវនិងឆ្នាំជូតទោស័ក ស្ដេចសៀមបានលើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) កាត់តាម នគររាជសីម៉ា (Nakhon Ratchasima) មកដល់ព្រំប្រទល់ខេត្ត មហានគរ (បច្ចុប្បន្នជាខេត្ត [[សៀមរាប]]) មេទ័ពសៀមព្រះនាម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ដែលជាបុត្រ របស់ក្សត្រខ្មែរនាម ព្រះស្រីរាជា ហើយត្រូវជាបងប្អូនជីដូនមួយ និង ព្រះចន្ទរាជា ផងដែរ ដែលធ្លាប់បានឱ្យទ័ពសៀម ដែលខ្ចី ចំនួន ៥០០០ (៥ពាន់នាក់) ទៅកាន់ចន្ទរាជា បានលើកទ័ពមកឈ្លានពានកម្ពុជា យ៉ាងកម្រោល ពេលនោះ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ពលង្វែកទៅដោយផ្ទាល់ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) បូករួមនិង ទ័ពនៅមហានគរ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) សរុបទាំងអស់មានចំនួន ៧០,០០០ (៧មុឺននាក់) បានវាយបកត្រឡប់យ៉ាងខ្លាំងក្លាទៅកាន់កងទ័ពសៀម នៅត្រង់សមរភូមិស្ទឹងអង្គរ ហើយទីបំផុត កងទ័ពសៀមបានបរាជ័យ ដោយការបាក់ទ័ពរាបទាបអស់ ក្នុងជ័យជំនះដ៏អស្ចារ្យនេះ ព្រះចន្ទរាជា បានផ្លាសប្ដូរឈ្មោះខេត្ត មហានគរ ទៅជាឈ្មោះ [[ខេត្តសៀមរាប]] មកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ចំណែកឯមេទ័ពសៀម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ក៏ត្រូវស្លាប់ដោយត្រូវកាប់និងស្នែងដាវទម្លាក់ពីលើខ្នងដំរីផងដែរ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref>
== ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី២ ==
'''Second Khmer-Siamese War'''
* មរណភាពលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង
ព.សករាជ ២០៩៣, គ.សករាជ ១៥៤៩, ម.សករាជ ១៤៧០, ចុ.សករាជ ៩១៦, សៀម បានលើកទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) ចូលមកឈ្លានពានទឹកដីកម្ពុជា ជាលើកទី២ កងទ័ពសៀមបានបែងចែកជាពីរកងពល កងពលទី១ មានចំនួន ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ ស្ដេចសៀមផ្ទាល់ ព្រះនាម ចក្រព័ត ចូលមកវាយយក [[ខេត្តបាត់ដំបង]] និង បង្ហួសវាយយក [[ខេត្ត ពោធិ៍សាត់]] កងពលទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជើងទឹក ដឹកនាំដោយ ពញ្ញាវាំងសាន វាយចូល [[ខេត្តកំពត]] ។ ព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបហើយត្រាស់បង្គាប់ឱ្យ ឧកញ៉ា ក្រឡាហោមកែវ កេណ្ឌរេហ៍ពល នាខេត្តបាសាក់ ព្រះត្រពាំង ក្រមួនស និងបាទី បន្ទាយមាស បានចំនួន ៦០,០០០ (៦មុឺននាក់) ទៅច្បាំងតទល់ជាមួយទ័ពសៀមនៅសមរភូមិខេត្តកំពត ។
=== សមរភូមិ ពោធិ៍សាត់ (គ.ស ១៥៤៩) ===
'''Pursat Battlefield (AD 1549)'''
គ.សករាជ ១៥៤៩ កងទ័ពសៀមចំនួន ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) បានវាយចូល [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] ខណៈ ដែលលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ដឹកនាំទ័ពចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ទៅច្បាំងតទល់ជាមួយនិងទ័ពសៀម អស់ពេលជាច្រើនយាម ដោយចំនួនកងទ័ព និង គ្រឿងសឹកចម្បាំងរបស់សៀម ច្រើនជាងភាគីខាងលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ពេកណាស់ បើច្បាំងបន្តទៀតកងទ័ពនិងស្លាប់គ្មានសល់ លោកឧកញ៉ា ក៏សម្រេចចិត្តដកកងទ័ពថយ ទៅក្នុងបន្ទាយវិញ រីឯកងទ័ពស្លាប់អស់ប្រមាណ ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដូចនេះកងទ័ពក្នុងបន្ទាយនៅសល់តែ ២មុឺននាក់ ប៉ុនណោះ កំពុងតែដាច់ស្បៀងនិងត្រូវបានកងទ័ពសៀមឡោមព័ទ្ធ រីឯកងទ័ពជំនួយរបស់ព្រះចន្ទរាជា ២ថ្ងៃទៀតទើបមកដល់ ខេត្តពោធិ៍សាត់ ។ ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង បានមើលមកកងទ័ពរបស់ខ្លួន ឃើញទឹកមុខបាក់ស្បាតរបស់កងទ័ព បានគិតយ៉ាងល្អិតល្អន់អំពីក្បួនសឹកនេះ បើលើកនេះសៀមឈ្នះ ហើយយកបានតំបន់ ពោធិ៍សាត់នេះ សៀមនិង គម្រាមកំហែង ដល់អាណាចក្រលង្វែក ដូចនេះលោកផ្ទាល់និងពលីកម្ម ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។ លោកមឿង បានរៀបចំគម្រោងការមួយ ដោយឱ្យទាហ៊ានជំនិតៗ របស់លោក ដកកូនទាហាន ៤,០០០ (៤ពាន់នាក់) ចេញពីជួរទ័ព រួចឱ្យផ្លាសសំលៀកបំពាក់ បន្លំជាមនុស្សចំបើង ទៅបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃ ជិតជំរំសៀម រួចលោកឱ្យរៀបចំ មនុស្សចំបើងដែលជាទីងមោង ពាក់នៅសំលៀកបំពាក់កងទ័ពវិញ បន្ទាប់មកលោក ចាត់កូនទាហានឱ្យជីករណ្ដៅធំមួយ ជំរៅ ៨ ហត្ថ ៤ ជ្រុង ដោយស្មើនិង ៤ម៉ែត្រ ៤ជ្រុង ដាក់នៅចម្រូងលំពែង រួចឱ្យធ្វើរានទេវតា ៧ ថ្នាក់ដាក់បាយសី ទឹកអប់ និង គ្រឿងបូជា ហើយឱ្យធ្វើរាជព័ទ្ធជុំវិញ និង លេងភ្លេងថ្វាយទាំង៨ទិស ហើយលោក បាននាំគ្រួសាររបស់លោក ស្លៀកសម្លៀកបំពាក់ពណ៌ស ដោយពោលថា ខ្លួននិងសម្លាប់ខ្លួន ដើម្បីកេណ្ឌទ័ពខ្មោចឱ្យមកជួយក្នុងរយៈពេល ៧យាមទៀត ហើយប្រាប់ ឱ្យកងទ័ពទាំងអស់ត្រូវសម្រុកចេញពីការឡោមព័ទ្ធ ពេលដែលលោកនិងគ្រួសារលោតសម្លាប់ខ្លួនរួច ។
''(ការពិតទៅការពលីកម្ម របស់លោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង គ្រាន់តែជាការលើកទឹកចិត្តកងទ័ពឱ្យមានភាពអង់អាចក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធជាមួយនិងទ័ពសៀមប៉ុនណោះ ហើយការពិតមិនមានព្រឹត្តិការណ៍នៃកងទ័ពខ្មោចចេញមកជួយច្បាំងនោះទេ ដោយសារតែឯកសារដើមបានសរសេរច្របល់បញ្ចូលគ្នា នូវរឿងព្រេងនិទាន តាមសាស្ត្រាស្លឹករឹតវត្តមួយចំនួន និង ព្រេងនិទាន ប្រជុំរឿងព្រេងខ្មែរ ប៉ុនណោះដែលនាំឱ្យប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសកម្ពុជា មានភាពស្រពិចស្រពិល និងច្របូកច្របល់ ចាប់ពីឆ្នាំ 1991 មករហូតដល់បច្ចុប្បន្ននេះ)'' ។
ចំណែកឯកងទ័ពសៀមត្រូវលើកទ័ពមកច្បាំងនូវរសៀលនេះ តែដោយសារ តែលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ធ្វើពិធីកេណ្ឌទ័ពខ្មោចឱ្យមកជួយក្នុងយប់នេះ ទើបភាគីទ័ពសៀមរងចាំដល់វេលាព្រលប់ទើបនាំទ័ពវាយលុកជំរំវិញ ព្រោះពួកសៀមមិនជឿថាមានកងទ័ពខ្មោចមកជួយនោះទេ ហើយពួកសៀមមិនបានដឹងថានេះជាការពន្យាពេលរបស់លោកមឿងនោះទេ ។ នៅពេលព្រលប់ សៀមបានលើកទ័ពចូលជុំរំកងទ័ពលោកមឿង តែមិនមានកងទ័ពខ្មែរនោះទេ មានតែមនុស្សចំបើងដែលបន្លំស្លៀកពាក់ជាទាហាន យល់សេចក្ដីដូចនេះ មេទ័ពរងខ្មែរ ឧកញ៉ាចក្រីសុខ បញ្ជារឱ្យបាញ់ព្រួញភ្លើង ដុតសម្លាប់កងទ័ពសៀម ឆេះស្លាប់អស់ជាច្រើន ច្បាំងគ្នាពីព្រលប់ដល់យប់អាធ្រាត កងទ័ពចំបើងខ្មែរដែលបង្កប់ក្នុងព្រៃ ៤,០០០ នាក់ ចូលទៅវាយដុតជុំរំស្បៀងកងទ័ពសៀម ភ្លើងឆាបឆេះទាំងមុខទាំងក្រោយ កងទ័ពសៀម ស្មានតែភាគីខ្មែរមានទ័ពជំនួយក៏ចាប់ផ្ដើមជ្រួច្របល់បែកទ័ព ឧកញ៉ាចក្រី ក៏ប្រកាសឱ្យកងទ័ពទាំងអស់កាប់សម្លាប់កងទ័ពសៀមដល់ អូរស្វាយដូនកែវ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ហើយកងទ័ពសៀមក៏បានបោះជុំរំនៅទីនោះ ២ថ្ងៃបន្ទាប់ពី កងទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) បូករួមទាំង ដំរី ៥០០ និង សេះចម្បាំង ៥,០០០ ដែលដឹកនាំដោយ ព្រះចន្ទរាជា ផ្ទាល់បានមកដល់ ខេត្តពោធិ៍សាត់ ដើម្បីត្រៀមធ្វើសង្គ្រាមបណ្ដេញកងទ័ពសៀម ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref>
=== សមរភូមិ បាត់ដំបង (បរាជ័យកងទ័ពសៀម) ===
'''Battambang Battlefield (Defeat of Siamese army)'''
ក្នុង គ.សករាជ ១៥៤៩ ដដែល កងទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) របស់ ព្រះចន្ទរាជា បានវាយសម្រុកទៅកាន់កងទ័ពសៀមនៅ សមរភូមិ [[បាត់ដំបង]] ដំរីចម្បាំងរបស់ ព្រះចន្ទរាជា បានទៅប្រជល់និង ដំរីចម្បាំងរបស់ ស្ដេចសៀម ចក្រព័ត្ត ហើយព្រះចន្ទរាជា បានហក់ទៅចាក់សម្លាប់ស្ដេចសៀម សោយទីវង្គតនៅលើខ្នងដំរី បរាជ័យកងទ័ពសៀម សមរភូមិបាត់ដំបង កងទ័ពលង្វែក បានរឹបអូសយក ដំរីសឹក ៩០ ក្បាល បានសេះ ៤៥០ ក្បាល បានដាវកាំភ្លើង គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រទេះគោ រទេះចម្បាំងជាច្រើន ហើយចាប់បានកងទ័ពសៀមជាឈ្លើយសឹកប្រមាណ ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទ័ពសៀមសរុប ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) ដែលលើកមកឈ្លានពានអាណាចក្រលង្វែក ទាំងជើងគោក និង ជើងទឹក បានបាត់បង់អស់ ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) ហើយសៀមសល់កងទ័ព ប្រមាណជា ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ប៉ុនណោះបានដកទ័ពទៅដល់ អាងសិលា នាព្រំប្រទល់ខ្មែរសៀម បរាជ័យដ៏ធ្ងន់ធ្ងរនេះ កងទ័ពសៀមមិនបានលើកមកឈ្លានពានកម្ពុជាទៀតនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ វាជាពេលវេលា ដែលកងទ័ពលង្វែក បានវាតទីដណ្ដើមទឹកដីខ្លួនមកវិញ ហើយរឹបយកបាន អណាខែត្រទាំង ១៣ ពីសៀមផងដែរ ជ័យជំនះដ៏ធំធេងនេះ ប្រជានុរាស្ត្រ បានដាក់រហ័សនាម ព្រះចន្ទរាជា ថា៖ ស្ដេចនៃសឹកសង្គ្រាម ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref>
== មើលផងដែរ ==
* [[រាជានិយមកម្ពុជា]]
== ឯកសារយោង ==
hhlsntm9tbhwjnbs9fregiqc2h6o3wd
282543
282542
2022-08-17T13:47:48Z
Camhistory
36281
/* មើលផងដែរ */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century.
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាល'''
| ១៥១៦-១៥៦៦
[[អាណាចក្រលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
|[[សម័យកាលលង្វែក]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''គ្រងរាជ'''
| ១៥១៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមពេញ'''
|ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''មរណៈនាម'''
| ព្រះបរមចន្ទរាជា
|- style="vertical-align:center;"
|'''ក្សត្រមុន'''
| [[ស្រីជេដ្ឋា]]
(ហ្លួងព្រះស្ដេចកន)
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជបន្ត'''
| [[បរមរាជាទី២]]
(បរមិន្ទរាជា)
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ
|- style="vertical-align:center;"
|'''ប្រសូត្រ'''
| ១៤៨៦
|- style="vertical-align:center;"
|'''ចូលទីវង្គត់'''
| ១៥៦៧
(ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ជំនឿសាសនា'''
| [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ
និង [[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] លទ្ធិជំនឿ
ជំនឿលើទេវតា (Theravada)
|}
'''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref>
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ
[[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្នជា ក្រុង [[បាងកក]]) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988)
[https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref>
== ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន ==
'''Battle at Tuol Basan'''
ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ
រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី
នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព
ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។<ref> Bhun Khol (1994)
[https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref>
== ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង ==
'''Battle at Kampong Chhnang'''
ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅចតុមុខ ==
'''Battle at Chaktomuk'''
មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន ==
'''Battle on the Four Rivers'''
'''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)'''
'''(Reasons to call the bloods river! )'''
ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជានៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វារ]]) កងទ័ពជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា នាម "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ <ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) ==
'''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)'''
ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែកឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ ព្រះស្ដេចកន ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាពេញ" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញានួន" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ពធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះកងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== ចន្ទរាជា និង ស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ ==
'''Chan Reachea & Srei Chedtha of Final War'''
ក្រោយពេល ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធ្វើសង្គ្រាមយ៉ាងធំនៅសមរភូមិ ស្រុកកំពង់សៀម កងទ័ពទាំងសងខាង បានខូចខាតសំភារៈសឹកអស់ជាច្រើន ដូចនេះក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ស្ដេចទាំង២ បានចាត់បេសកជន ទាំងសងខាងឱ្យទៅបញ្ជារទិញ កាំភ្លើងធំ (Cannons) ពីពួក "ប៉តទុយហ្គេស" (Portuguese) នៅជ្រោយម៉ាឡាកា (Malacca) នាឧបទ្វីបម៉ាឡេ (Malay Peninsula) ដែលត្រូវ បាន (Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ នៅស.វទី១៦) <ref> Mamitua Saber, Dionisio G. Orellana (1977) [https://books.google.com.kh/books?id=1U4cAQAAMAAJ&q=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiyp4zR7vTzAhVNIIgKHUeYAI8Q6AF6BAgDEAM Comparative Notes on Museum Exhibits in Singapore, Malaysia, Indonesia, Brunei, Macao, and the Philippines: A Report to the Ford Foundation on Travelling Symposium for Southeast Asia Museum Development, April-May, 1971], Publisher: Aga Khan Museum, Mindanao State University, Original from the University of Michigan p.354 </ref> <ref> Contributor: James Richardson Logan (1851) [https://books.google.com.kh/books?id=PkhFAQAAMAAJ&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&source=gbs_navlinks_s The Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, Volume 5], Publisher: Kraus Reprint, Original from Cornell University. </ref> ខាងព្រះចន្ទរាជា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១០០ (១រយដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ១០០០ (១ពាន់ដើម) ទុករក្សាក្នុងបន្ទាយ ចំណែកឯ ព្រះស្រីជេដ្ឋា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១៥០ (១រយហាសិបដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម) ទូកសំពៅខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលដឹកកាំភ្លើងធំ ១៥០ដើម និង កាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម) ត្រូវបានស្ទាក់ចាប់បាន នៅ ស្រុកពាម (ពួកដាយវៀតហៅ៖ ម៉ាងខម) (Đại Việt call: Mán Khảm) មានន័យថា "ពាមខ្មែរ" នា [[កម្ពុជាក្រោម]] ហើយក្រមការខេត្តបានបញ្ជូនថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដូចនេះខាង ព្រះស្រីជេដ្ឋា មិនមានសញ្ញវុធសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពនោះទេ ។ <ref> Eng Suth (2001)
[https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref>
=== សមរភូមិទន្លេបិទ (គ.ស ១៥២៤) ===
'''Tonle Bet Battlefield (AD 1524)'''
ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៤ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ១៣៥,០០០ (ជាង១៣មុឺននាក់) ចែកចេញជា បួនកងពល កងពលទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាភក្ដី" លើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) លើកទៅស្ទាក់កងទ័ព "ពញ្ញាកំហែង" ដែលជាឪពុកក្មេកព្រះស្ដេចកន ដែលកាន់ទ័ពនៅស្រុក សៀមប៉ោយ (បច្ចុប្បន្នជា [[ស្រុកសៀមប៉ាង]] [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]]) ដែលមាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) កុំឱ្យលើកមកជួយ ព្រះស្ដេចកនបាន ។ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទេព" លើកទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) វាយចូលសមរភូមិទន្លេបិទ ចំពីមុខផ្លូវទៅបន្ទាយ "ស្រឡបពិជ័យ" កងទី ៣ ដឹកនាំដោយ "ព្រះចន្ទរាជា" ផ្ទាល់ ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ជាទ័ពជំនួយបោះនៅស្រុកកំពង់សៀម កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី" ចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ចេញទៅបង្កប់នៅ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ។ កងទ័ព "ពញ្ញាទេព" ចំនួន ៤មុឺននាក់ ក៏ប្រទះនិងទ័ព ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២មុឺននាក់ ដែលបោះបន្ទាយនៅ ទន្លេបិទ ទ័ពទាំងពីរ បានច្បាំងគ្នាពេលវេលាព្រឹក រហូតដល់ថ្ងៃរសៀល ទ័ព "ពញ្ញាទេព" ក៏ឡោមព័ទ ទ័ពព្រះស្ដេចកនជាប់ ពេលនោះ ដំណឹងច្បាំងគ្នានៅសរមភូមិទន្លេបិទបានទៅដល់ "ពញ្ញាកៅ" ដែលកំពង់យាមការក្នុង "បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ" ដឹងដំណឹងដូចនេះ "ពញ្ញាកៅ" ប្រញាប់ដកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ពីក្នុងបន្ទាយចេញទៅជួយព្រះស្ដេចកន យ៉ាងប្រញាប់ ទុកឱ្យ "ជហ្វាវាំងជុំ" ដែលមានទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ ។ កងទ័ព "ពញ្ញាកៅ" បានទៅជួយរំដោះ ព្រះស្ដេចកន ទាន់ពេល ដោយកងទ័ព "ពញ្ញាទេព" បិទផ្លូវខាងក្រោយជាប់ ព្រះស្ដេចកន និង ពញ្ញាកៅ បានវាយសម្រុកចេញទៅមុខមកដល់ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ក៏ប្រទះនិងទ័ពបង្កប់ ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) របស់ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីបែន" វាយស្ទាក់ពីមុខ ពញ្ញាកៅឃើញដូចនេះ ក៏ឱ្យព្រះស្ដេចកន ស្រូតទៅបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យមុន ខ្លួននៅចាំច្បាំងការពារជាមួយ "ឧកញ៉ាបែន" ហើយពញ្ញាកៅ ក៏ចោលលំពែងត្រូវ "ឧកញ៉ាបែន" ស្លាប់ក្នុងពេលនោះ ហើយក៏ត្រឡប់មកដល់ក្នុងបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យវិញ ចំណែកឯ ទ័ពឪពុកក្មេក ព្រះស្ដេចកន "ពញ្ញាកំហែង" ត្រូវទ័ព "ពញ្ញាភក្ដី" វាយធ្វើឃាតបាននៅពេលនោះទៅ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
=== ជ័យជំនះព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥២៥) ===
'''Victory of Chan Reachea (AD 1525)'''
ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកកងទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) វាយចូលបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" របស់ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលមានកងទ័ពយាមការ ចុងក្រោយក្នុងបន្ទាយតែ ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ នៅសមរភូមិ [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] កងទ័ព ព្រះចន្ទរាជា បានឡោមព័ទ្ធ បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ អស់វេលា ១៥ ថ្ងៃ ដោយបន្ទាយនេះខ្ពស់ពិបាកនិងវាយចូលពេក ព្រះចន្ទរាជា មានល្បិចមួយថា រាល់ជនទាំងឡាយណា ដែលអាចចាប់ ឬ សម្លាប់ស្ដេចកនបាន និងមានប្រាក់រង្វាន់ ហើយលើកយស័ក្តជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ក្រោយមន្ត្រីប្រកាសរាជសារនៅមុខបន្ទាយស្ដេចកនចប់ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមក ព្រះស្រីជេដ្ឋា ក៏បានសោយទីវង្គត់ ដោយត្រូវប្អូនថ្លៃរបស់ខ្លួន នាម "មន្ត្រីដូនកែវ" លួចធ្វើឃាតដោយកាត់ក្បាល បូករួមទាំងពញ្ញាកៅ និងបក្សពួកទាំងអស់នៃមន្ត្រីជំនិតទាំង២៥នាក់ យកទៅថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដោយក្ដីអំណរនិងជ័យជំនៈនេះ តាមការសន្យា ទ្រង់បានលើកយ័ស្ដ "មន្ត្រីដូនកែវ" ជាពញ្ញាដូនកែវ មានឋានៈជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ចំណែកឯក្បាលព្រះស្ដេចកន និងបក្សពួកទាំង២៥នាក់ ត្រូវបានយកទៅដោតនៅមុខកំពែងបន្ទាយ ស្រឡប់ពិជ័យនេះតែម្ដង ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ផែនដីព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦)==
'''Earth of Chan Reachea (AD 1516-1566) '''
ព្រះរាជពង្សាវតារភាគ២ របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យចុះលេខ គ.៥៣-៣ ហ្លួងព្រះស្ដេចកនសុគតក្នុងឆ្នាំកុរ នពស័ក ព.សករាជ ២០៧១, ត្រូវនិង គ.សករាជ ១៥២៥ ។ ក្រោយ ព្រះចន្ទរាជាបាន ជ័យជំនះលើស្ដេចកន ទ្រង់បានយាងត្រឡប់មកបន្ទាយហ្មឺនជ័យ នាខេត្រពោធិសាត់វិញ និងបានបង្គាប់ឱ្យសព្វមុខមន្ត្រី សាងសង់បន្ទាយរាជវាំងថ្មី នៅលង្វែក នា[[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ដើម្បីគេចចេញពីការគំរាមកំហែងរបស់កងទ័ពសៀម ក្រុមមេការ ឱ្យជីកបុកឫសរៀបថ្ម ៦ហត្ថ ស្មើជម្រៅ ៣ម៉ែត្រ ជុំវិញបន្ទាយជា ៣ ជ្រុង ហើយលើកដីច្រុះក្ដារ ធ្វើជាបន្ទាយខាងលើនោះតម្កល់ ១៧ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ កម្រាស់ខាងលិច ១០ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាស ៥ម៉ែត្រ ជើងទេរក្រោម ២២ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាសជើងទេរ ១១ម៉ែត្រ ជុំវិញទាំង ៣ ជ្រុង "ព្រោះជ្រុងទី៤ នោះគឺទន្លេ កំពែងបន្ទាយមាន ៥ជាន់ និងមានទ្វារធំ៨ ។ ទ្វារនីមួយៗ មានសើនមួយ ។ ទាំង៨សើននោះ កំពស់ ២២ ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់១១ម៉ែត្រ សម្រាប់ដាក់កាំភ្លើងធំ ចំជ្រុងទាំង ៤ មានប៉មកម្ពស់ ២៥ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ១២.៥ម៉ែត្រ សម្រាប់ឆ្មាំយាម និងដាក់កាំភ្លើងធំដូចគ្នា រីឯលើបន្ទាយជុំវិញនោះទ្រង់ឱ្យដាក់សុទ្ធតែកាំភ្លើងវែងបាញ់ច្រូងជុំវិញទាំង ៥ ជាន់ ។ ខាងមុខកំពែង ជាន់ទី១ ស្ដេចឱ្យធ្វើរោងសម្រាប់ដាក់ទ័ព ដំរី និងទ័ពសេះ ក្នុងកំពែងជាន់ទី១ ដដែរនេះ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងធំ ។ ខាងកំពែងជាន់ទី២ តាំងថែវ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងតូច និងធ្វើសាលាជំនុំក្ដី ដាក់សាលាដំបូងខាងឆ្វេង សាលាឧទ្ធរណ៍ខាងស្ដាំ ។ ខាងក្នុងកំពែងទី៣ តាំងថែវដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងដាវ កងផ្គាក់ ជាសេនាអាវុធខ្លី ។ ខាងកំពែងជាន់ទី៤ សាងដំណាក់រោងល្ខោន និង ព្រះពន្លាទតល្ខោន ។ នៅខាងក្នុងកំពែងទី៥ សាងដំណាក់ដាក់ព្រះបញ្ចក្សេត្រ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ និង ដំណាក់សំរិទ្ធ សម្រាប់ដាក់ព្រះរាជទ្រព្យ មានវិមានសម្រាន្តភិរម្យ សម្រាប់ក្រុមបារគូ ក្រុមបុរោហិត និងក្រុមមហាតលិក នៅក្នុងកំពែងជាន់ទី៥ ដដែរ នៅទ្វារយាម តាំងថែវឱ្យកំពូល ៥ មានជហ្វាដងក្ដារ សុទ្ធតែលាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាស មានសោភោណភ្លឺផ្លេកពន់ប្រមាណ ហើយធ្វើប្រាង្គមហាប្រាសាទមួយកំពូល ៥ ជាប្រាសាទសម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រធិរាជផ្ទំសម្រាក មានសាងព្រះរាជមន្ទីរធំមួយ សម្រាប់ព្រះស្នំក្រមការប្រចាំយាម រាជមន្ទីរមួយទៀតមានកំពូល៣ជាន់ សម្រាប់ព្រះរាជបុត្រី មានសាងព្រះដំណាក់៥ខ្នង សម្រាប់ព្រះស្នំ និង ព្រះដំណាក់៥ខ្នងទៀត សម្រាប់ពួកអ្នកម្នាង រីឯព្រះដំណាក់២ខ្នងទៀត សម្រាប់អ្នកអង្គម្ចាស់ ហើយខាងក្រោយកំពែងនោះ ឱ្យតាំងឃ្លាំងស្រូវអង្ករ និងឃ្លាំងអំបិល ត្រីសាច់ ១៥ខ្នង ខាងត្បូងនិងខាងជើងកំពែងនោះ តាំងឃ្លាំងគ្រាប់រំសេវ១០ខ្នង ខាកើតព្រះរាជវាំង ឱ្យតាំង ឃ្លាំងសម្រាប់ដាក់ ព្រួញស្នារ ទុកការពារផ្នែកខាងក្រោយ ។ នៅគ្រប់ដំណាក់មានជីកស្រះស្រង់រងថ្លា សួនច្បារផ្កា ដំណាំ ក្រអូប ល្វឹងល្វើយ ល្អជាអនេក ប្លែកត្រកាលក្នុងព្រះរាជវាំង ដែលបានសាងសង់រួចក្នុងរយៈពេល ៣ឆ្នាំ ត្រូវបញ្ចប់ក្នុង គ.ស ១៥២៨ ។ បន្ទាយព្រះរាជវាំងថ្មីសាងបញ្ចប់រួចរាល់ហើយ ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ឱ្យរើបន្ទាយចេញពី ពោធិ៍សាត់ មកតាំងនៅរាជធានីលង្វែក និងបង្គាប់ឱ្យដាំដើមឬស្សីព័ទ្ធជុំវិញបន្ទាយកម្រាស ២០សិន ដោយស្មើនិងកម្រាស ៤០០ម៉ែត្រ ដើម្បីការពារបន្ទាយ ហើយព្រះអង្គឡើងប្រកាសជាស្ដេចផែនដីលើកទី២ រាជសម័យលង្វែក នៃអាណាចក្រលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៣៩ នៃគ.សករាជ ដែលទ្រង់មានព្រះនាមក្នុងរាជថា "ព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" ។
== ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី១ ==
'''The First Khmer-Siamese War'''
ព.សករាជ ២០៧៤, គ.សករាជ ១៥៣០, ម.សករាជ ១៤៥១, ចុ.សករាជ ៨៩៧ ត្រូវនិងឆ្នាំឆ្នាំកុរ ឯកស័ក ក្រោយសៀមបានបញ្ចប់ជម្លោះរាជវង្ស ស្ដេចសៀមគ្រងរាជ្យថ្មីព្រះនាម ព្រះចៅចក្រព័ត្ត រាជាធិរាជ (Chakkraphat) បានចាត់បេសកជន ៣នាក់ ជាតំណាងទូត ឱ្យមកទារព្រះដង្វាយពី ព្រះចន្ទរាជា នាពេលនោះ ព្រះអង្គបានមានបន្ទូលឆ្លើយតបថា នគរកម្ពុជានាពេលនេះលែងចំណុះ ឱ្យនគរសៀមទៀតហើយ បើព្រះរាជាសៀមមិនសុខចិត្ត អាចមកសាកកម្លាំងនិងយើងបាន ។ មួយឆ្នាំ ក្រោយពេលកម្ពុជាមិនបញ្ជូនសួយសារអាករណ៍ ទៅកាន់នគរសៀម ឆ្នាំ១៥៣១ នៃគ.សករាជ ត្រូវនិងឆ្នាំជូតទោស័ក ស្ដេចសៀមបានលើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) កាត់តាម នគររាជសីម៉ា (Nakhon Ratchasima) មកដល់ព្រំប្រទល់ខេត្ត មហានគរ (បច្ចុប្បន្នជាខេត្ត [[សៀមរាប]]) មេទ័ពសៀមព្រះនាម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ដែលជាបុត្រ របស់ក្សត្រខ្មែរនាម ព្រះស្រីរាជា ហើយត្រូវជាបងប្អូនជីដូនមួយ និង ព្រះចន្ទរាជា ផងដែរ ដែលធ្លាប់បានឱ្យទ័ពសៀម ដែលខ្ចី ចំនួន ៥០០០ (៥ពាន់នាក់) ទៅកាន់ចន្ទរាជា បានលើកទ័ពមកឈ្លានពានកម្ពុជា យ៉ាងកម្រោល ពេលនោះ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ពលង្វែកទៅដោយផ្ទាល់ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) បូករួមនិង ទ័ពនៅមហានគរ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) សរុបទាំងអស់មានចំនួន ៧០,០០០ (៧មុឺននាក់) បានវាយបកត្រឡប់យ៉ាងខ្លាំងក្លាទៅកាន់កងទ័ពសៀម នៅត្រង់សមរភូមិស្ទឹងអង្គរ ហើយទីបំផុត កងទ័ពសៀមបានបរាជ័យ ដោយការបាក់ទ័ពរាបទាបអស់ ក្នុងជ័យជំនះដ៏អស្ចារ្យនេះ ព្រះចន្ទរាជា បានផ្លាសប្ដូរឈ្មោះខេត្ត មហានគរ ទៅជាឈ្មោះ [[ខេត្តសៀមរាប]] មកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ចំណែកឯមេទ័ពសៀម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ក៏ត្រូវស្លាប់ដោយត្រូវកាប់និងស្នែងដាវទម្លាក់ពីលើខ្នងដំរីផងដែរ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref>
== ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី២ ==
'''Second Khmer-Siamese War'''
* មរណភាពលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង
ព.សករាជ ២០៩៣, គ.សករាជ ១៥៤៩, ម.សករាជ ១៤៧០, ចុ.សករាជ ៩១៦, សៀម បានលើកទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) ចូលមកឈ្លានពានទឹកដីកម្ពុជា ជាលើកទី២ កងទ័ពសៀមបានបែងចែកជាពីរកងពល កងពលទី១ មានចំនួន ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ ស្ដេចសៀមផ្ទាល់ ព្រះនាម ចក្រព័ត ចូលមកវាយយក [[ខេត្តបាត់ដំបង]] និង បង្ហួសវាយយក [[ខេត្ត ពោធិ៍សាត់]] កងពលទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជើងទឹក ដឹកនាំដោយ ពញ្ញាវាំងសាន វាយចូល [[ខេត្តកំពត]] ។ ព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបហើយត្រាស់បង្គាប់ឱ្យ ឧកញ៉ា ក្រឡាហោមកែវ កេណ្ឌរេហ៍ពល នាខេត្តបាសាក់ ព្រះត្រពាំង ក្រមួនស និងបាទី បន្ទាយមាស បានចំនួន ៦០,០០០ (៦មុឺននាក់) ទៅច្បាំងតទល់ជាមួយទ័ពសៀមនៅសមរភូមិខេត្តកំពត ។
=== សមរភូមិ ពោធិ៍សាត់ (គ.ស ១៥៤៩) ===
'''Pursat Battlefield (AD 1549)'''
គ.សករាជ ១៥៤៩ កងទ័ពសៀមចំនួន ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) បានវាយចូល [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] ខណៈ ដែលលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ដឹកនាំទ័ពចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ទៅច្បាំងតទល់ជាមួយនិងទ័ពសៀម អស់ពេលជាច្រើនយាម ដោយចំនួនកងទ័ព និង គ្រឿងសឹកចម្បាំងរបស់សៀម ច្រើនជាងភាគីខាងលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ពេកណាស់ បើច្បាំងបន្តទៀតកងទ័ពនិងស្លាប់គ្មានសល់ លោកឧកញ៉ា ក៏សម្រេចចិត្តដកកងទ័ពថយ ទៅក្នុងបន្ទាយវិញ រីឯកងទ័ពស្លាប់អស់ប្រមាណ ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដូចនេះកងទ័ពក្នុងបន្ទាយនៅសល់តែ ២មុឺននាក់ ប៉ុនណោះ កំពុងតែដាច់ស្បៀងនិងត្រូវបានកងទ័ពសៀមឡោមព័ទ្ធ រីឯកងទ័ពជំនួយរបស់ព្រះចន្ទរាជា ២ថ្ងៃទៀតទើបមកដល់ ខេត្តពោធិ៍សាត់ ។ ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង បានមើលមកកងទ័ពរបស់ខ្លួន ឃើញទឹកមុខបាក់ស្បាតរបស់កងទ័ព បានគិតយ៉ាងល្អិតល្អន់អំពីក្បួនសឹកនេះ បើលើកនេះសៀមឈ្នះ ហើយយកបានតំបន់ ពោធិ៍សាត់នេះ សៀមនិង គម្រាមកំហែង ដល់អាណាចក្រលង្វែក ដូចនេះលោកផ្ទាល់និងពលីកម្ម ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។ លោកមឿង បានរៀបចំគម្រោងការមួយ ដោយឱ្យទាហ៊ានជំនិតៗ របស់លោក ដកកូនទាហាន ៤,០០០ (៤ពាន់នាក់) ចេញពីជួរទ័ព រួចឱ្យផ្លាសសំលៀកបំពាក់ បន្លំជាមនុស្សចំបើង ទៅបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃ ជិតជំរំសៀម រួចលោកឱ្យរៀបចំ មនុស្សចំបើងដែលជាទីងមោង ពាក់នៅសំលៀកបំពាក់កងទ័ពវិញ បន្ទាប់មកលោក ចាត់កូនទាហានឱ្យជីករណ្ដៅធំមួយ ជំរៅ ៨ ហត្ថ ៤ ជ្រុង ដោយស្មើនិង ៤ម៉ែត្រ ៤ជ្រុង ដាក់នៅចម្រូងលំពែង រួចឱ្យធ្វើរានទេវតា ៧ ថ្នាក់ដាក់បាយសី ទឹកអប់ និង គ្រឿងបូជា ហើយឱ្យធ្វើរាជព័ទ្ធជុំវិញ និង លេងភ្លេងថ្វាយទាំង៨ទិស ហើយលោក បាននាំគ្រួសាររបស់លោក ស្លៀកសម្លៀកបំពាក់ពណ៌ស ដោយពោលថា ខ្លួននិងសម្លាប់ខ្លួន ដើម្បីកេណ្ឌទ័ពខ្មោចឱ្យមកជួយក្នុងរយៈពេល ៧យាមទៀត ហើយប្រាប់ ឱ្យកងទ័ពទាំងអស់ត្រូវសម្រុកចេញពីការឡោមព័ទ្ធ ពេលដែលលោកនិងគ្រួសារលោតសម្លាប់ខ្លួនរួច ។
''(ការពិតទៅការពលីកម្ម របស់លោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង គ្រាន់តែជាការលើកទឹកចិត្តកងទ័ពឱ្យមានភាពអង់អាចក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធជាមួយនិងទ័ពសៀមប៉ុនណោះ ហើយការពិតមិនមានព្រឹត្តិការណ៍នៃកងទ័ពខ្មោចចេញមកជួយច្បាំងនោះទេ ដោយសារតែឯកសារដើមបានសរសេរច្របល់បញ្ចូលគ្នា នូវរឿងព្រេងនិទាន តាមសាស្ត្រាស្លឹករឹតវត្តមួយចំនួន និង ព្រេងនិទាន ប្រជុំរឿងព្រេងខ្មែរ ប៉ុនណោះដែលនាំឱ្យប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសកម្ពុជា មានភាពស្រពិចស្រពិល និងច្របូកច្របល់ ចាប់ពីឆ្នាំ 1991 មករហូតដល់បច្ចុប្បន្ននេះ)'' ។
ចំណែកឯកងទ័ពសៀមត្រូវលើកទ័ពមកច្បាំងនូវរសៀលនេះ តែដោយសារ តែលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ធ្វើពិធីកេណ្ឌទ័ពខ្មោចឱ្យមកជួយក្នុងយប់នេះ ទើបភាគីទ័ពសៀមរងចាំដល់វេលាព្រលប់ទើបនាំទ័ពវាយលុកជំរំវិញ ព្រោះពួកសៀមមិនជឿថាមានកងទ័ពខ្មោចមកជួយនោះទេ ហើយពួកសៀមមិនបានដឹងថានេះជាការពន្យាពេលរបស់លោកមឿងនោះទេ ។ នៅពេលព្រលប់ សៀមបានលើកទ័ពចូលជុំរំកងទ័ពលោកមឿង តែមិនមានកងទ័ពខ្មែរនោះទេ មានតែមនុស្សចំបើងដែលបន្លំស្លៀកពាក់ជាទាហាន យល់សេចក្ដីដូចនេះ មេទ័ពរងខ្មែរ ឧកញ៉ាចក្រីសុខ បញ្ជារឱ្យបាញ់ព្រួញភ្លើង ដុតសម្លាប់កងទ័ពសៀម ឆេះស្លាប់អស់ជាច្រើន ច្បាំងគ្នាពីព្រលប់ដល់យប់អាធ្រាត កងទ័ពចំបើងខ្មែរដែលបង្កប់ក្នុងព្រៃ ៤,០០០ នាក់ ចូលទៅវាយដុតជុំរំស្បៀងកងទ័ពសៀម ភ្លើងឆាបឆេះទាំងមុខទាំងក្រោយ កងទ័ពសៀម ស្មានតែភាគីខ្មែរមានទ័ពជំនួយក៏ចាប់ផ្ដើមជ្រួច្របល់បែកទ័ព ឧកញ៉ាចក្រី ក៏ប្រកាសឱ្យកងទ័ពទាំងអស់កាប់សម្លាប់កងទ័ពសៀមដល់ អូរស្វាយដូនកែវ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ហើយកងទ័ពសៀមក៏បានបោះជុំរំនៅទីនោះ ២ថ្ងៃបន្ទាប់ពី កងទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) បូករួមទាំង ដំរី ៥០០ និង សេះចម្បាំង ៥,០០០ ដែលដឹកនាំដោយ ព្រះចន្ទរាជា ផ្ទាល់បានមកដល់ ខេត្តពោធិ៍សាត់ ដើម្បីត្រៀមធ្វើសង្គ្រាមបណ្ដេញកងទ័ពសៀម ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref>
=== សមរភូមិ បាត់ដំបង (បរាជ័យកងទ័ពសៀម) ===
'''Battambang Battlefield (Defeat of Siamese army)'''
ក្នុង គ.សករាជ ១៥៤៩ ដដែល កងទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) របស់ ព្រះចន្ទរាជា បានវាយសម្រុកទៅកាន់កងទ័ពសៀមនៅ សមរភូមិ [[បាត់ដំបង]] ដំរីចម្បាំងរបស់ ព្រះចន្ទរាជា បានទៅប្រជល់និង ដំរីចម្បាំងរបស់ ស្ដេចសៀម ចក្រព័ត្ត ហើយព្រះចន្ទរាជា បានហក់ទៅចាក់សម្លាប់ស្ដេចសៀម សោយទីវង្គតនៅលើខ្នងដំរី បរាជ័យកងទ័ពសៀម សមរភូមិបាត់ដំបង កងទ័ពលង្វែក បានរឹបអូសយក ដំរីសឹក ៩០ ក្បាល បានសេះ ៤៥០ ក្បាល បានដាវកាំភ្លើង គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រទេះគោ រទេះចម្បាំងជាច្រើន ហើយចាប់បានកងទ័ពសៀមជាឈ្លើយសឹកប្រមាណ ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទ័ពសៀមសរុប ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) ដែលលើកមកឈ្លានពានអាណាចក្រលង្វែក ទាំងជើងគោក និង ជើងទឹក បានបាត់បង់អស់ ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) ហើយសៀមសល់កងទ័ព ប្រមាណជា ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ប៉ុនណោះបានដកទ័ពទៅដល់ អាងសិលា នាព្រំប្រទល់ខ្មែរសៀម បរាជ័យដ៏ធ្ងន់ធ្ងរនេះ កងទ័ពសៀមមិនបានលើកមកឈ្លានពានកម្ពុជាទៀតនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ វាជាពេលវេលា ដែលកងទ័ពលង្វែក បានវាតទីដណ្ដើមទឹកដីខ្លួនមកវិញ ហើយរឹបយកបាន អណាខែត្រទាំង ១៣ ពីសៀមផងដែរ ជ័យជំនះដ៏ធំធេងនេះ ប្រជានុរាស្ត្រ បានដាក់រហ័សនាម ព្រះចន្ទរាជា ថា៖ ស្ដេចនៃសឹកសង្គ្រាម ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref>
== មើលផងដែរ ==
* [[រាជានិយមកម្ពុជា]]
== តំណភ្ជាប់ រជ្ជកាលគ្រងរាជ ==
{{S-start}}
{{S-hou|''(គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧)''}}
{{Succession box|before= [[ស្រីជេដ្ឋា]]|title=[[អាណាចក្រលង្វែក]]|years='''១៥១៦-១៥៦៦'''|after=[[បរមរាជាទី២]]}}
{{S-end}}
== ឯកសារយោង ==
m04vly3ad054519ujyy49xdxjs9v1st
យសោធរបុរះ
0
34961
282567
260455
2022-08-18T08:19:33Z
Chan Sung-Min
36092
Chan Sung-Min បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[យសោធរបុរៈ]] ទៅ [[យសោធរបុរះ]]
wikitext
text/x-wiki
'''យសោធរបុរៈទី១''' ({{Lang-sa|यशोधरपुर}} ''Yaśōdharapura'') គឺជាទីក្រុងមួយដែលធ្លាប់ជារាជធានីទីពីរនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]] ត្រូវបានកសាងដោយ ព្រះបាទ[[យសោវរ្ម័នទី១]] នៅចុងសតវត្សទី៩ ឆ្នាំ៨៩៣ និងមាន[[ភ្នំបាខែង]]នៅចំកណ្ដាល។<ref name="www.rfa.org">[http://www.rfa.org/khmer/news/history/king-during-angkor-era-04022014010400.html វិទ្យុអាស៊ីសេរី]</ref>
{{Coord|13.423854|103.856092}}
=រាជាធានី=
រាជាធានីយយោធរបុៈ ជារាជាធានីខ្មែរនៅសម័យអង្គរគឺ
*យសោធរបុរៈទី១ ត្រង់[[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]] កសាងឡើងក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[យសោវរ្ម័នទី១]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៨៨៩ ដល់ ឆ្នាំ៩០០ ទ្រង់គង់នៅរាជធានី[[យសោធរបុរៈ]] ([[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]]) និង [[ប្រាសាទព្រះវិហារ]] ទ្រង់ជាបុត្ររបស់ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវរ្ម័ន១]] ។
*យសោធរបុរៈទី២ ត្រង់[[ប្រាសាទបាពួន]] កសាងឡើងក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[សូរ្យវរ្ម័នទី១]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១០០៦ ដល់ ឆ្នាំ១០៥០ និង ព្រះបាទឧទយាទិត្យវរ្ម័នទី២នៅរាជធានី[[យសោធរបុរៈ]] ([[ប្រាសាទបាពួន]]) និង [[សម្ភុបុរៈ]] ទ្រង់ជាបុត្ររបស់ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវរ្ម័ន១]] និង[[យសោវរ្ម័ន]] ។
*យសោធរបុរៈទី៣ ត្រង់[[ប្រាសាទអង្គរ]] កសាងឡើងក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១១៣ ដល់ ឆ្នាំ១១៥០ ទ្រង់គង់នៅរាជធានី[[យសោធរបុរៈ]] ([[ប្រាសាទអង្គរ]])។
*យសោធរបុរៈទី៤ ត្រង់[[ប្រាសាទបាយ័ន]] កសាងឡើងក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៨១ ដល់ ឆ្នាំ១២១៨ ទ្រង់គង់នៅរាជធានី[[យសោធរបុរៈ]] ([[ប្រាសាទបាយ័ន]]) ទ្រង់ជាបុត្ររបស់ព្រះបាទ[[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] ។
=ព្រះរាជាគ្រងរាជ្យ=
*[[យសោវរ្ម័នទី១ |ព្រះបាទយសោវរ្ម័ន១]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៨៨៩ ដល់ឆ្នាំ៩០០ ជាបុត្ររបស់ [[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១]]
*[[ឦសានវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទឦសានវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៩២៥ ដល់ឆ្នាំ៩២៨ ជាបុត្ររបស់ [[យសោវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១]]
*[[រេជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទរេជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៩៤៤ ដល់ឆ្នាំ៩៦៨
*[[ជ័យវរ្ម័នទី៥ |ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៩៦៨ ដល់ឆ្នាំ១០០១ ជាបុត្ររបស់ [[រេជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២ |ព្រះបាទរេជេន្ទ្រវរ្ម័នទី៣ ]]
*[[សូរ្យវរ្ម័នទី២ |ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១១៣ ដល់ឆ្នាំ១១៥០
*[[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២ |ព្រះបាទធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៥០ ដល់ឆ្នាំ១១៥៦ ជាជីដូនមួយរបស់ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២]]
*[[យសោវរ្ម័នទី២ |ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៥៦ ដល់ឆ្នាំ១១៦៥
*[[ត្រីភូវនាទិត្យវរ្ម័ន |ព្រះបាទត្រីភូវនាទិត្យវរ្ម័ន ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៦៥ ដល់ឆ្នាំ១១៧៧
*[[ជ័យវរ្ម័នទី៧ |ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៨១ ដល់ឆ្នាំ១២១៨ ជាបុត្ររបស់ [[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទធរណីវរ្ម័នទី២ ]]។
=ឯកសារយោង=
{{Reflist}}
{{ទំព័រគំរូ:ស្ថានីយអង្គរ}}
{{DEFAULTSORT:Yasodharapura}}
{{Cambodia-stub}}
gf77m4b8gg8mudvp964vi09p7v08b94
282570
282567
2022-08-18T08:19:50Z
Chan Sung-Min
36092
wikitext
text/x-wiki
'''យសោធរបុរះទី១''' ({{Lang-sa|यशोधरपुर}} ''Yaśōdharapura'') គឺជាទីក្រុងមួយដែលធ្លាប់ជារាជធានីទីពីរនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]] ត្រូវបានកសាងដោយ ព្រះបាទ[[យសោវរ្ម័នទី១]] នៅចុងសតវត្សទី៩ ឆ្នាំ៨៩៣ និងមាន[[ភ្នំបាខែង]]នៅចំកណ្ដាល។<ref name="www.rfa.org">[http://www.rfa.org/khmer/news/history/king-during-angkor-era-04022014010400.html វិទ្យុអាស៊ីសេរី]</ref>
{{Coord|13.423854|103.856092}}
=រាជាធានី=
រាជាធានីយយោធរបុៈ ជារាជាធានីខ្មែរនៅសម័យអង្គរគឺ
*យសោធរបុរៈទី១ ត្រង់[[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]] កសាងឡើងក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[យសោវរ្ម័នទី១]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៨៨៩ ដល់ ឆ្នាំ៩០០ ទ្រង់គង់នៅរាជធានី[[យសោធរបុរៈ]] ([[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]]) និង [[ប្រាសាទព្រះវិហារ]] ទ្រង់ជាបុត្ររបស់ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវរ្ម័ន១]] ។
*យសោធរបុរៈទី២ ត្រង់[[ប្រាសាទបាពួន]] កសាងឡើងក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[សូរ្យវរ្ម័នទី១]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១០០៦ ដល់ ឆ្នាំ១០៥០ និង ព្រះបាទឧទយាទិត្យវរ្ម័នទី២នៅរាជធានី[[យសោធរបុរៈ]] ([[ប្រាសាទបាពួន]]) និង [[សម្ភុបុរៈ]] ទ្រង់ជាបុត្ររបស់ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវរ្ម័ន១]] និង[[យសោវរ្ម័ន]] ។
*យសោធរបុរៈទី៣ ត្រង់[[ប្រាសាទអង្គរ]] កសាងឡើងក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១១៣ ដល់ ឆ្នាំ១១៥០ ទ្រង់គង់នៅរាជធានី[[យសោធរបុរៈ]] ([[ប្រាសាទអង្គរ]])។
*យសោធរបុរៈទី៤ ត្រង់[[ប្រាសាទបាយ័ន]] កសាងឡើងក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៨១ ដល់ ឆ្នាំ១២១៨ ទ្រង់គង់នៅរាជធានី[[យសោធរបុរៈ]] ([[ប្រាសាទបាយ័ន]]) ទ្រង់ជាបុត្ររបស់ព្រះបាទ[[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] ។
=ព្រះរាជាគ្រងរាជ្យ=
*[[យសោវរ្ម័នទី១ |ព្រះបាទយសោវរ្ម័ន១]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៨៨៩ ដល់ឆ្នាំ៩០០ ជាបុត្ររបស់ [[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១]]
*[[ឦសានវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទឦសានវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៩២៥ ដល់ឆ្នាំ៩២៨ ជាបុត្ររបស់ [[យសោវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១]]
*[[រេជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទរេជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៩៤៤ ដល់ឆ្នាំ៩៦៨
*[[ជ័យវរ្ម័នទី៥ |ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៩៦៨ ដល់ឆ្នាំ១០០១ ជាបុត្ររបស់ [[រេជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២ |ព្រះបាទរេជេន្ទ្រវរ្ម័នទី៣ ]]
*[[សូរ្យវរ្ម័នទី២ |ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១១៣ ដល់ឆ្នាំ១១៥០
*[[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២ |ព្រះបាទធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៥០ ដល់ឆ្នាំ១១៥៦ ជាជីដូនមួយរបស់ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២]]
*[[យសោវរ្ម័នទី២ |ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៥៦ ដល់ឆ្នាំ១១៦៥
*[[ត្រីភូវនាទិត្យវរ្ម័ន |ព្រះបាទត្រីភូវនាទិត្យវរ្ម័ន ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៦៥ ដល់ឆ្នាំ១១៧៧
*[[ជ័យវរ្ម័នទី៧ |ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៨១ ដល់ឆ្នាំ១២១៨ ជាបុត្ររបស់ [[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទធរណីវរ្ម័នទី២ ]]។
=ឯកសារយោង=
{{Reflist}}
{{ទំព័រគំរូ:ស្ថានីយអង្គរ}}
{{DEFAULTSORT:Yasodharapura}}
{{Cambodia-stub}}
6fplvtscaxxnb4im7onbaofc4t6dpjc
រាជានិយមកម្ពុជា
0
41748
282523
282053
2022-08-17T12:46:01Z
Camhistory
36281
/* ចក្រភពខ្មែរ (គ.ស ៨០២-១៤២០) */
wikitext
text/x-wiki
{| class="infobox" style="width:1em;"
|- style="text-align:center;"
|style="background: #FFD700;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> រាជានិយមកម្ពុជា </p>
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |
|- style="text-align:center;"
|style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | King Norodom Sihamoni Ascended the throne in Cambodia 2004-Present.
|- style="background: #f1f5fc;"
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជសម័យ'''
| ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទី២
(1993-Present)
|- style="vertical-align:center;"
|'''របបដឹកនាំជាតិ'''
| រាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ
(Constitutional monarchy)
|- style="vertical-align:center;"
|'''និមិត្តសញ្ញាព្រះរាជា'''
[[File:Royal Standard of the King of Cambodia.svg|50px]]
| ទង់ព្រះមហាក្សត្រនៃកម្ពុជា
Royal Standard of the King of Cambodia
|- style="vertical-align:center;"
|'''ស្ដេចនៃប្រទេសកម្ពុជា'''
| [[នរោត្ដម សីហមុនី]]
|- style="vertical-align:center;"
|'''រជ្ជកាលគ្រងរាជ'''
| (គ.សករាជ ២០០៤ - បច្ចុប្បន្ន)
|- style="vertical-align:center;"
|'''សន្តិវង្ស'''
| ខ្សែររាជ្យវង្ស "[[នរោត្ដម]]"
(Norodom)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ព្រះនាមទូលហៅ'''
| ព្រះករុណា (Preah Karona)
|- style="vertical-align:center;"
|'''ពង្សាវតារ'''
| ស្វ័យកម្ពុជ និង ម្ចាស់ក្សត្រី
ស្រីមេរ៉ា
|- style="vertical-align:center;"
|'''រាជ្យវង្សចាប់ផ្ដើម'''
| ដើមសតវត្សទី១ គ.សករាជ ៥២
|}
'''រាជានិយមកម្ពុជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Monarchy of Cambodia) គឺជាប្រវត្តិសាស្ត្រនៃស្ដេចប្រទេសកម្ពុជា ដែលបានដឹកនាំរដ្ឋ [[ប្រទេសកម្ពុជា]] បន្តពីសម័យកាលមួយ ទៅសម័យកាលមួយទៀត តាមព្រះរាជវង្សពង្សាវតារ ដែលកត់សម្គាល់ជាព្រះប្រមុខរដ្ឋ កាន់កាប់រាល់កិច្ចការជាតិទាំងឡាយ ទាំងនយោបាយ សង្គមកិច្ច និង សេដ្ឋកិច្ចជាតិ ដែលជារបបស្វ័យភាពដែលគ្រប់គ្រងដោយព្រះមហាក្សត្រ ដែលជាធម្មតាទទួលមរតក និងអំណាចគ្រប់គ្រង ពីមួយជំនាន់ទៅមួយជំនាន់ ។<ref> KHMER.ENGLISH-DICTIONARY.HELP © (2018)
[https://khmer.english-dictionary.help/khmer-to-english-meaning-%E1%9E%9A%E1%9E%94%E1%9E%94%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6%E1%9E%93%E1%9E%B7%E1%9E%99%E1%9E%98 Khmer to English Meaning :: របបរាជានិយម: Monarchy], Publisher: All Rights Reserved by KHMER.ENGLISH-DICTIONARY.HELP </ref>
== អាណាចក្រ [[នគរភ្នំ]] (គ.ស ៥២-៥៥០) ==
'''Funan Kingdom (AD 52-550)'''
{| width=100% class="wikitable"
! style="background-color:#F0DC82" width=1% | '''លេខរៀង'''
! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ'''
! style="background-color:#F0DC82" width=10% | '''ព្រះនាមផ្ទាល់ និង
កំណត់ត្រា'''
! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''រជ្ជកាលគ្រងរាជ'''
|-
| align="center" | ០១
| align="center" | [[ស្វ័យកម្ពុជ]] និងនាងស្រី [[មេរ៉ា]]
| align="center" | មិនស្គាល់
| align="center" | គ.ស ០១-៥២
|-
| align="center" | ០២
| align="center" | [[នាងសោម៉ា]]
| align="center" | [[នាងនាគ]] - កំណត់ត្រាចិន [[នាងលុីវយុី]]
| align="center" | គ.ស ៥២-៦៨
|-
| colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | សន្តិវង្ស ជ្វា [[កោណ្ឌិន្យ]] លើកទ័ពតាមសំពៅមកវាយ ស្ដេចស្រី [[នាងសោម៉ា]]
|-
| align="center" | ០៣
| align="center" | [[កោណ្ឌិន្យទី១]]
| align="center" | [[ព្រះថោង]] - កំណត់ត្រាចិន ព្រះបាទ [[ហ៊ុនទៀន]]
| align="center" | គ.ស ៦៨-ស.វទី១
|-
| align="center" | ០៤
| align="center" | ប្រហែល កៅណ្ឌិន្យទី២
| align="center" | មិនមានកំណត់ត្រា
| align="center" | ប្រហែល គ.ស ១២៧-ស.វទី២
|-
| align="center" | ០៥
| align="center" | ប្រហែល កៅណ្ឌិន្យទី៤
| align="center" | កំណត់ត្រាចិន ព្រះបាទ ហ៊ុនប៉ានហួង
| align="center" | ប្រហែល គ.ស ១៧៧-១៨០
|-
| align="center" | ០៦
| align="center" | ប្រហែល កៅណ្ឌិន្យទី៦
| align="center" | កំណត់ត្រាចិន ព្រះបាទ [[ផានផាន]]
| align="center" | ប្រហែល គ.ស ១៨០-២០៥
|-
| align="center" | ០៧
| align="center" | វ្នំ ជ័យវរ្ម័ន
| align="center" | កំណត់ត្រាចិន ព្រះបាទ ហ្វានចេម៉ាន់
| align="center" | ប្រហែល គ.ស ២០៥-២១៧
|-
| align="center" | ០៨
| align="center" | វ្នំ សូរ្យវរ្ម័ន
| align="center" | កំណត់ត្រាចិន ព្រះបាទ ហ្វានជីនសេង
| align="center" | ប្រហែល គ.ស ២១៧-២២៥
|-
| align="center" | ០៩
| align="center" | វ្នំ ធរណិន្ទ្រ
| align="center" | កំណត់ត្រាចិន ព្រះបាទ ហ្វានឆាង
| align="center" | ប្រហែល គ.ស ២២៥-២៤០
|-
| align="center" | ១០
| align="center" | វ្នំ ទិត្យវរ្ម័ន
| align="center" | កំណត់ត្រាចិន ព្រះបាទ ហ្វានសុីឈុន
| align="center" | ប្រហែល គ.ស ២៤០-២៨៧
|-
| align="center" | ១១
| align="center" | មិនមានកំណត់ត្រា
| align="center" | មិនមានកំណត់ត្រា
| align="center" | មិនមានកំណត់ត្រា
|-
| align="center" | ១២
| align="center" | ចន្ទ្រា (កម្ពុជសូរីយា)
| align="center" | កំណត់ត្រាចិន ព្រះបាទ ទៀនឈូ ឆានតាន
| align="center" | គ.ស ៣៥៧
|-
| align="center" | ១៣
| align="center" | មិនមានកំណត់ត្រា
| align="center" | មិនមានកំណត់ត្រា
| align="center" | មិនមានកំណត់ត្រា
|-
| align="center" | ១៤
| align="center" | កៅណ្ឌិន្យវរ្ម័ន
| align="center" | កំណត់ត្រាចិន ព្រះបាទ កៅឆេយុន
| align="center" | គ.ស ៤២០-៤៣៤
|-
| align="center" | ១៥
| align="center" | ស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន
| align="center" |
| align="center" | គ.ស ៤៣៤-៤៧០
|-
| align="center" | ១៦
| align="center" | កៅណ្ឌិន្យជ័យវរ្ម័ន
| align="center" |
| align="center" | គ.ស ៤៧០-៥១៤
|-
| align="center" | ១៧
| align="center" | រុទ្រវរ្ម័ន
| align="center" |
| align="center" | គ.ស ៥១៤-៥៣៩
|-
| colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | សន្តិវង្ស '''[[នគរភ្នំ]]''' បែកបាក់ជា ជានគរ '''[[ចេនឡា]]'''
|}
== អាណាចក្រ [[ចេនឡា]] (គ.ស ៥៥០-៨០២) ==
''' Chenla Kingdom (AD 550-802)'''
{| width=100% class="wikitable"
! style="background-color:#F0DC82" width=1% | '''លេខរៀង'''
! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ'''
! style="background-color:#F0DC82" width=10% | '''ព្រះនាមផ្ទាល់ និង
កំណត់ត្រា'''
! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''រជ្ជកាលគ្រងរាជ'''
|-
| align="center" | ១៨
| align="center" | ភរវរ្ម័នទី១
| align="center" | (អាណាចក្រ [[ចេនឡា]])
| align="center" | គ.ស ៥៥០-៦០០
|-
| colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | '''[[នគរភ្នំ]]''' ធ្វើសង្គ្រាមជាមួយ នគរ '''[[ចេនឡា]]''' '''(គ.ស ៥៥០-៦២៧)'''
|-
| align="center" | ១៩
| align="center" | មហិន្ទ្រវរ្ម័នទី១
| align="center" | (អាណាចក្រ [[ចេនឡា]])
| align="center" | គ.ស ៦០០-៦១៥
|-
| align="center" | ២០
| align="center" | ឥសានរវរ្ម័នទី១
| align="center" | (អាណាចក្រ [[ចេនឡា]])
| align="center" | គ.ស ៦១៥-៦៣៩
|-
| colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | '''[[នគរភ្នំ]]''' ក្លាយជាចេនឡាដីគោក នគរ '''[[ចេនឡា]]''' ''' ក្លាយជាចេនឡាទឹកឡិច (គ.ស ៦២៧)
|-
| align="center" | ២១
| align="center" | ភរវរ្ម័នទី២
| align="center" | (អាណាចក្រ [[ចេនឡា]])
| align="center" | គ.ស ៦៣៩-៦៥៥
|-
| align="center" | ២២
| align="center" | ជ័យវរ្ម័នទី១
| align="center" | (អាណាចក្រ [[ចេនឡា]])
| align="center" | គ.ស ៦៥៥-៦៨១
|-
| align="center" | ២៣
| align="center" | ក្សត្រី ជ័យទេវី
| align="center" | (អាណាចក្រ [[ចេនឡា]])
| align="center" | គ.ស ៧១៣ (ទ្វារវតី)
|-
| align="center" | ២៤
| align="center" | ទេវៈទិត្យ
| align="center" | (អាណាចក្រ [[ចេនឡា]])
| align="center" | គ.ស ៧១៣-៧៣០
|-
| align="center" | ២៥
| align="center" | រាជឥន្ទ្រលោក
| align="center" | រាជធានី វ្យាធៈបុរៈ ([[ខេត្តតាកែវ]])
| align="center" | គ.ស ៧៣០-៧៥៤
|-
| align="center" | ២៦
| align="center" | បុស្កៈរាជ
| align="center" | រាជធានី គុម្ភពបុរៈ ([[ខេត្តក្រចេះ]])
| align="center" | គ.ស ៧៥៤-៧៧០
|-
| colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | ពួកជ្វានៃរាជវង្ស សៃលេន្ត្រៈ លើកទ័ពជើងទឹកវាយចូលរាជធានី គុម្ភពបុរៈ [[ខេត្តក្រចេះ]] ត្រួត្រារយៈពេល ២០ឆ្នាំ (៧៨០-៨០០ នៃគ.ស)
|-
| align="center" | ២៧
| align="center" | [[ជ័យវរ្ម័នទី២]]
| align="center" | សន្តិវង្ស បុស្កៈរាជ
| align="center" | គ.ស ៨០២-៨៣៥
|}
== [[ចក្រភពខ្មែរ]] (គ.ស ៨០២-១៤២០) ==
'''Khmer Empire (AD 802-1420)'''
យោងតាមកំណត់ត្រារាជទូត[[ចិន]] របស់រាជវង្សយ័ន្ត គឺលោក ចូវតាក្វាន់ ([[អង់គ្លេស]]: Zhou Daguan) ដែលមកដល់[[ចក្រភពខ្មែរ]] នាសម័យអង្គរ ឆ្នាំ១២៩៦ នៃគ.ស បានសរសេរក្នុងកំណត់ហេតុរបស់លោកថា
"ចក្រភពអង្គរ" មានខេត្តចំនួនជាង៩០ ។ <ref> Buddhasāsnapaṇḍity (1996)
[https://books.google.com.kh/books?id=AEYvRguRPBUC&q Kambuja suriyā: dassanāvattī phsāy qaksarsāstr niṅ qaksarsāstr dūdau, Volume 50, Issue 2], Publisher: University of California, Berkeley </ref> '''[[ចក្រភពខ្មែរ]]''' ឬ '''មហាអាណាចក្រខ្មែរ''' ដែលត្រួតត្រា [[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]] ដីគោកមួយភាគធំអស់រយៈពេលជាងប្រាំមួយរយឆ្នាំដែលគេស្គាល់ថាជាសម័យកាលដ៏មានឥទ្ធិពលនិងខ្លាំងពូកែរបស់ប្រជារាស្ត្រខ្មែនាសម័យកាល ចក្រភពអង្គរ (គ.ស ៨០២-១៤៣១) ដែលលាតសន្ធឹង លើប្រទេស[[ឡាវ]] ប្រទេស[[ថៃ]] ផ្នែកខ្លះនៃប្រទេស[[វៀតណាម]] និងប្រទេស[[ភូមា]]។
<ref> Buddhasāsnapaṇḍity (1998)
[https://books.google.com.kh/books?id=Vc3wik82cQsC&q Kambuja suriyā: dassanāvattī phsāy qaksarsāstr niṅ qaksarsāstr dūdau, Volume 52], Publisher: the University of Wisconsin - Madison </ref>
{| width=100% class="wikitable"
! style="background-color:#F0DC82" width=1% | '''លេខរៀង'''
! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ'''
! style="background-color:#F0DC82" width=10% | '''ព្រះនាមផ្ទាល់ និង
កំណត់ត្រា'''
! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''រជ្ជកាលគ្រងរាជ'''
|-
| align="center" | ២៧
| align="center" | [[ជ័យវរ្ម័នទី២]]
(Jeyvaraman II)
| align="center" | បង្កើតឬសគល់ '''[[ចក្រភពខ្មែរ]]''' គ.ស ៨០២
| align="center" | គ.ស ៨០២-៨៣៥
|-
| align="center" | ២៨
| align="center" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៣]]
(Jeyvaraman III)
| align="center" | រាជធានី "ហៈរិហៈរាល័យ" នៅតំបន់រលួស [[ខេត្តសៀមរាប]]
| align="center" | គ.ស ៨៣៥-៨៧៧
|-
| align="center" | ២៩
| align="center" | [[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១]]
(Indra Varaman I)
| align="center" | ស្ថាបនិករាជធានីអង្គរធំ
| align="center" | គ.ស ៨៧៧-៨៨៩
|-
| align="center" | ៣០
| align="center" | [[យសោវរ្ម័នទី១]]
(Yasoa Varaman I)
| align="center" | ស្ថាបនិករាជធានី
"[[យៈសោធរៈបុរៈ]]" លទ្ធិជំនឿ: ជំនឿសែនដូនតា
| align="center" | គ.ស ៨៨៩-៩១០
|-
| align="center" | ៣១
| align="center" | [[ហស៌វរ្ម័នទី១]]
(Hors Varaman I)
| align="center" | "ស្ដេចនៃស្នាមញញឹមទី១"
| align="center" | គ.ស ៩១០-៩២២
|-
| align="center" | ៣២
| align="center" | [[ឥសានវរ្ម័នទី២]]
(Eysan Varaman II)
| align="center" | [[ហិណ្ឌូសាសនា]] លទ្ធិជំនឿអរូបី គោរពលើ ព្រះយមរាជ
| align="center" | គ.ស ៩២៣-៩២៨
|-
| align="center" | ៣៣
| align="center" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៤]]
(Jeyvaraman IV)
| align="center" | ស្ថាបនិកក្រុងថ្មី នៃ
"[[រាជធានីកោះកេរ្តិ៍]]"
| align="center" | គ.ស ៩២៨-៩៤២
|-
| align="center" | ៣៤
| align="center" | [[ហស៌វរ្ម័នទី២]]
(Hors Varaman II)
| align="center" | "ស្ដេចនៃស្នាមញញឹមទី២" ចម្បាំងជាមួយ រាជវង្ស "សៃលេន្ត្រៈ" នៃអាណាចក្រចូឡា
| align="center" | គ.ស ៩៤២-៩៤៤
|-
| colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" |កងទ័ព អាណាចក្រចូឡា វាយចូលរាជធានីកោះកេរ្តិ៍ ចាប់យក [[ហស៌វរ្ម័នទី២]] ទៅកាត់ក្បាលនៅក្រុង "ស្រីវិជ័យ" (Srivijaya) នាឧបទ្វីបម៉ាឡេ ឆ្នាំ៩៤៤ នៃគ.សករាជ
|-
| align="center" | ៣៥
| align="center" | [[រាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២]]
(Reajendra Varaman II)
| align="center" | លើកទ័ពឡោមព័ទរឹបយករាជធានី "ស្រីវិជ័យ" បានទាំងស្រុងក្នុងឆ្នាំ ៩៥២ នៃគ.សករាជ
| align="center" | គ.ស ៩៤៤-៩៦៨
|-
| align="center" | ៣៦
| align="center" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៥]]
(Jeyvaraman V)
| align="center" | បង្កើតសិល្បៈ "[[ល្ខោនខោល]]"
| align="center" | គ.ស ៩៦៨-១០០១
|-
| align="center" | ៣៧
| align="center" | [[ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី១]]
(Utey Tityavaraman I)
| align="center" | សង្គ្រាមនៅ "លប់បុរី"
| align="center" | គ.ស ១០០១-១០០២
|-
| align="center" | ៣៨
| align="center" | [[ជ័យវីរៈវរ្ម័ន]]
(Jeyvireak Varaman)
| align="center" | សង្គ្រាមដណ្ដើមរាជ្យ [[យៈសោធរៈបុរៈ]]
| align="center" | គ.ស ១០០២-១០១០
|-
| align="center" | ៣៩
| align="center" | [[សូរ្យវរ្ម័នទី១]]
(Sorya Varaman I)
| align="center" | ស្រង់បាន [[ព្រះកែវមរកត]] និង បង្កើតសម័យកាល អង្គរទី២
| align="center" | គ.ស ១០១១-១០៥០
|-
| align="center" | ៤០
| align="center" | [[ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២]]
(Utey Tityavaraman II)
| align="center" | បង្ក្រាបការបះបោរ ចំនួន៣លើក ប៉ាន់តុរាំង សម្ភពបុរៈ លប់បុរី
| align="center" | គ.ស ១០៥០-១០៦៦
|-
| align="center" | ៤១
| align="center" | [[ហស៌វរ្ម័នទី៣]]
(Hors Varaman III)
| align="center" | ទឹកជំនន់ធំលិចក្រុងអង្គរ ស្ដេចចម្ប៉ា (ហៈរិវរ្ម័នទី៤/សេនកៈរាជ) លើកទ័ពជើងទឹកមកឈ្លានពានក្រុងអង្គរ
| align="center" | គ.ស ១០៦៦-១០៨០
|-
| align="center" | ៤២
| align="center" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៦]]
(Jeyvaraman VI)
| align="center" | ស្ថាបនិករាជធានីថ្មី "មហិធរៈបុរៈ" និង ចម្បាំងខ្មែរចាម
| align="center" | គ.ស ១០៨០-១១០៧
|-
| align="center" | ៤៣
| align="center" | [[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី១]]
| align="center" | សង្គ្រាមដណ្ដើមរាជបងប្អូន [[ជ័យវរ្ម័នទី៦]]
| align="center" | គ.ស ១១០៧-១១១៣
|-
| align="center" | ៤៤
| align="center" | [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]]
| align="center" | សូរ្យវង្សទី២ កសាងអច្ឆៈរិយៈវត្ថុពិភពលោក គឺ '''[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]'''
| align="center" | គ.ស ១១១៣-១១៥០
|-
| align="center" | ៤៥
| align="center" | [[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២]]
| align="center" |
| align="center" | គ.ស ១១៥០-១១៦០
|-
| align="center" | ៤៥
| align="center" | [[យៈសោវរ្ម័នទី២]]
| align="center" | ត្រូវមន្ទ្រីឈ្មោះ ត្រីភូវនាទិត្យ ធ្វើឃាត ហើយមិនមានឯកសារណាមួយកត់ត្រាអំពីរាជវង្សរបស់ទ្រង់ឡើយ ។
| align="center" | គ.ស ១១៦០-១១៦៥
|-
| align="center" | ៤៦
| align="center" | [[ត្រីភូវនាទិត្យវរ្ម័ន]]
| align="center" | ត្រូវទ័ពស្ដេចចាម មកពីនគរចម្ប៉ាព្រះនាម ឥន្ត្រវរ្ម័នទី៤ បរសំពៅបញ្ច្រាសទន្លេវាយចូលក្នុងក្រុងអង្គរ ហើយធ្វើឃាតក្នុងឆ្នាំ ១១៧៧ នៃគ.ស
| align="center" | គ.ស ១១៦៥-១១៧៧
|-
| align="center" | ៤៧
| align="center" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៧]]
| align="center" | ព្រះអង្គជាស្តេចខ្លាំងពូកែវាយចាមរំដោះ[[ក្រុងអង្គរ]] ឆ្នាំ ១១៨១ និងវាយត្រួតត្រាប្រទេសចាម្ប៉ាទាំងស្រុងឆ្នាំ ១២០៣។
| align="center" | គ.ស ១១៨១-១២១៥
|-
| align="center" | ៤៨
| align="center" | [[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២]]
| align="center" | ការបាត់បង់ទឹកដីបួនចំណែកធំ ([[ចម្ប៉ា]]ប្រកាសឯករាជឆ្នាំ ១២២៣) (ស្យាមសៀម រួមគ្នាប្រកាសឯករាជ [[សុខោទ័យ]] ឆ្នាំ ១២៣៨) (ជនជាតិតៃ ប្រកាសកាត់យក លួងព្រះបាង ឆ្នាំ ១២៣៨) (ជនជាតិមន ប្រកាសរដ្ឋឯករាជ ដាវ៉ូ លប់បុរី ឆ្នាំ ១២៣៩)
| align="center" | គ.ស ១២១៩-១២៤៣
|-
| align="center" | ៤៩
| align="center" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៨]]
| align="center" | ឆ្នាំដែលព្រះអង្គគ្រប់គ្រងបានកើតនូវសង្គ្រាមសាសនា [[ហិណ្ឌូ]] និង [[ពុទ្ធសាសនា]] (សៀមលើកទ័ពឈ្លានពានឆ្នាំ ១២៥៧) (ម៉ុងហ្គោល លើកទ័ពវៀតទីមកទល់និងចម្ប៉ាសាក់ ឆ្នាំ ១២៨៣)
| align="center" | គ.ស ១២៤៣-១២៩៥
|-
| align="center" | ៥០
| align="center" | [[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣]]
| align="center" | បុត្រីទ្រង់នាម ត្រីឥន្ទ្រភូកេតត្រៈចិន្តា បានលួចព្រះខ័នមាសទៅឲស្វាមីខ្លួនហើយប្រកាសរាជសារក្លែងបន្លំឲប្ដីរបស់ខ្លួន គ្រងរាជក្នុងឆ្នាំ ១២៩៦ ក្នុងកំណត់ត្រាលោក [[ចូវតាក្វាន់]] (Zhou Daguan)
| align="center" | គ.ស ១២៩៦-១៣០៨
|-
| align="center" | ៥១
| align="center" | [[ឥន្ទ្រជ័យវរ្ម័ន]]
| align="center" |
| align="center" | គ.ស ១៣០៨-១៣២៧
|-
| align="center" | ៥២
| align="center" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៩]]
| align="center" |
| align="center" | គ.ស ១៣២៧-១៣៣៦
|-
| align="center" | ៥៣
| align="center" | [[និពា្វនបទ]]
| align="center" |
| align="center" | គ.ស ១៣៣៧-១៣៤៦
|-
| align="center" | ៥៤
| align="center" | [[លំពង្សរាជា]]
(Lompong Reachea)
| align="center" | (នាម ពញ្ញាជ័យ) មិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំងប្រាំសោយរាជ្យ និងបានធ្វើ រតនៈបល្ល័ង្កទាំងប្រាំថ្មី និងប្រកាសសោយរាជឆ្នាំ ១៣៤៨
| align="center" | គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២
|-
| align="center" | ៥៥
| align="center" | [[ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស]]
(Srei Soriyoavong)
| align="center" | (នាម ស្រីសុរិយោវង្ស) បានលើកទ័ពដោយមានជំនួយពីកងទ័ពនគរ "ឡានឆាង" បានបណ្តេញកងទ័ពសៀមនៅឆ្នាំ ១៣៥៧ ។
| align="center" | គ.ស ១៣៥២-១៣៦៦
|-
| align="center" | ៥៦
| align="center" | [[ព្រះបរមរាមាទី១]]
(Boromreamea I)
| align="center" | (នាម បរមរាមាធិរាជ)
| align="center" | គ.ស ១៣៦៦-១៣៧២
|-
| align="center" | ៥៧
| align="center" | [[ព្រះធម្មារាជាទី១]]
(Thamma Reachea I)
| align="center" | (នាម ធម្មាសោករាជ) សមរភូមិអង្គរដែល ស្តេចសៀមមានឈ្មោះថា "បរមរាមាធិបតី" បានលើកកងទ័ពសៀម ១០,០០០០ ជាមួយនិងកាំភ្លើងធំវាយប្រហារ ក្រុងអង្គរ មានរយៈពេល (៧ ឆ្នាំ) ក៏បំបែកទីក្រុងអង្គរបាន ហើយសំលាប់រាជវង្សស្តេចខ្មែរទាំងអស់ហើយយក [[ព្រះកែវមរកត]] ទៅកាន់ក្រុង "ទេពបុរីមហានគរ" (លពបុរី)
| align="center" | គ.ស ១៣៧៣-១៣៨០
|-
| colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | ស្ដេចសៀម នាម "បរមរាមាធិបតី" ប្ដូរឈ្មោះជា "ព្រះឥន្ទ្ររាជា" ហើយបានរស់នៅអង្គរ ២ ឆ្នាំ បន្ទាប់ពីស្តេចខ្មែរតែមួយគត់ដែលមានឈ្មោះថា "ពញាយ៉ាត" បានសម្លាប់ស្ដេចសៀមនោះ និងបណ្ដេញកងទ័ពសៀមឲ្យចេញពីអង្គរឆ្នាំ ១៣៨២ ។
|-
| align="center" | ៥៨
| align="center" | [[ព្រះបរមរាជាទី១]]
(Borom Reachea I)
| align="center" | (នាម ពញ្ញាយ៉ាត) បណ្ដេញទ័ពសៀមឲ្យចេញពីតំបន់អង្គរ ឆ្នាំ ១៣៨២ និងបានផ្លាសរាជធានីពីតំបន់អង្គរនៅឆ្នាំ ១៣៨៧ ទៅ "ទួលបាសាន" នៅ [[ខេត្តកំពង់ចាម]] និងបន្តជាមួយតំបន់ "ចតុមខ" ([[ក្រុងភ្នំពេញ]] បច្ចុប្បន្ននេះ)
| align="center" | គ.ស ១៣៨២-១៤២៩
|}
== សម័យកាលចតុមុខទី១ (គ.ស ១៤២០-១៥២៨) ==
'''Chaktomok I Period (AD 1420-1528)'''
{| width=100% class="wikitable"
! style="background-color:#F0DC82" width=1% | '''លេខរៀង'''
! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ'''
! style="background-color:#F0DC82" width=10% | '''ព្រះនាមផ្ទាល់ និង
កំណត់ត្រា'''
! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''រជ្ជកាលគ្រងរាជ'''
|-
| align="center" | ៥៨
| align="center" | [[ព្រះបរមរាជាទី១]]
(Borom Reachea I)
| align="center" | (នាម ពញ្ញាយ៉ាត) ប្រកាសសម័យកាលចតុមុខទី១
| align="center" | គ.ស ១៣៨២-១៤២៩
|-
| align="center" | ៥៩
| align="center" | [[ព្រះនរាយ៍រាជា]]
(Noreay Reachea)
| align="center" | (នាម នរាយ៍រាជា)
| align="center" | គ.ស ១៤៣០-១៤៣៣
|-
| align="center" | ៦០
| align="center" | [[ព្រះស្រីរាជា]]
(Srei Reachea)
| align="center" | (នាម ស្រីរាជា)
| align="center" | គ.ស ១៤៣៣-១៤៧១
|-
| align="center" | ៦១
| align="center" | [[ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ]]
(Srei Soriyoatey)
| align="center" | (នាម ស្រីសុរិយោទ័យ)
| align="center" | គ.ស ១៤៧១-១៤៧៨
|-
| align="center" | ៦២
| align="center" | [[ព្រះធម្មរាជាទី២]]
(Thamma Reachea II)
| align="center" | (នាម ស្រីធម្មរាជា)
| align="center" | គ.ស ១៤៧៨-១៥០៤
|-
| align="center" | ៦៣
| align="center" | [[ព្រះស្រីសុគន្ធបទ]]
(Srei Sokuntbot)
| align="center" | ទឹកជំនន់ធំលិចក្រុងចតុមុខ ផ្លាសរាជធានីទៅ ស្រីសឈរ [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ១៥០៨
| align="center" | គ.ស ១៥០៤-១៥១៤
|-
| align="center" | ៦៤
| align="center" | [[ព្រះស្រីជេដ្ឋា]]
(Srei Chedtha)
| align="center" | (នាម ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) ចងសម្ព័នជាមួយ អណ្ណាម កាត់យកភាគកើតឆ្នាំ ១៥១២
មានរាជធានីឈ្មោះ (ស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ)
ប្រកាសរាជឆ្នាំ ១៥១៦ ក្រោយដណ្ដើមបានពី "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ។
| align="center" | គ.ស ១៥១៦-១៥២៥
|-
| colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | អង្គចន្ទ មករួមគ្នា និងទ័ពចៅហ្វាយស្រុកឃ្លាំងមឿងនៅបន្ទាយ
[[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] ប្រកាសសង្គ្រាមនិងស្ដេចកន ឆ្នាំ១៥២០ ។ អង្គចន្ទ លើកទ័ពជើងទឹកទៅវាយ មេទ័ពរបស់ស្ដេចកន នាមពញ្ញាកៅ ឲ្យថយចេញពីកំពង់ឆ្នាំង ឆ្នាំ ១៥២៣ ។ អង្គចន្ទលើកទ័ពវាយបន្ទាយ ស្រឡប់ពិជ័យ និងបានធ្វើឃាតស្ដេចកន ឆ្នាំ១៥២៥ ។
|-
| align="center" | ៦៥
| align="center" | [[ព្រះចន្ទរាជា]]
(Chan Reachea)
| align="center" | (នាម អង្គចន្ទ) ក្រោយទទួលជ័យជំនះលើស្ដេចកន ឆ្នាំ ១៥២៥ ស្ដេចដាយវៀត
(នាម ម៉ាកដាងដុង) លើកទ័ពមកវាតទី [[កម្ពុជាក្រោម]] ត្រង់ខេត្ត ព្រះត្រពាំង ឆ្នាំ១៥២៨ ។ ឆ្នាំ១៥២៩ ទើបទ្រង់ប្រកាសរាជ និងប្ដូររាជសម័យមក [[អាណាចក្រកម្ពុជា]] នៃ សម័យកាលលង្វែក ។
| align="center" | គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦
|}
== អាណាចក្រលង្វែក (គ.ស ១៥២៩-១៥៩៣) ==
'''Longvek Kingdom (Period: AD 1529-1593)'''
{| width=100% class="wikitable"
! style="background-color:#F0DC82" width=1% | '''លេខរៀង'''
! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ'''
! style="background-color:#F0DC82" width=10% | '''ព្រះនាមផ្ទាល់ និង
កំណត់ត្រា'''
! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''រជ្ជកាលគ្រងរាជ'''
|-
| align="center" | ៦៥
| align="center" | [[ព្រះចន្ទរាជា]]
(Chan Reachea)
| align="center" | (នាម អង្គចន្ទ) ប្រកាសសម័យកាលលង្វែក ឆ្នាំ១៥២៩
| align="center" | គ.ស ១៥២៩-១៥៦៦
|-
| align="center" | ៦៦
| align="center" | [[ព្រះបរមរាជាទី២]]
(Borom Reachea II)
| align="center" | (នាម បរមិន្ទរាជា)
| align="center" | គ.ស ១៥៦៦-១៥៧៦
|-
| align="center" | ៦៦
| align="center" | [[ព្រះបរមរាជាទី៣]]
| align="center" | (នាម សត្ថាទី១)
| align="center" | គ.ស ១៥៧៧-១៥៨៦
|-
| align="center" | ៦៧
| align="center" | [[ព្រះជ័យជេដ្ឋា]]
| align="center" | (នាម ជ័យជេដ្ឋា)
| align="center" | គ.ស ១៥៨៦-១៥៩៣
|-
| colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | ស្ដេចសៀម នរាសួន លើកទ័ព ២សែននាក់ វាយបែករាជធានីលង្វែក ១៥៩៣
|}
== អាណាចក្រកម្ពុជា សម័យកាលស្រីសន្ធរ (គ.ស ១៥៩៤-១៦១៨) ==
'''Kampuchea Kingdom (Srei Santhor Period: AD 1594-1618)'''
{| width=100% class="wikitable"
! style="background-color:#F0DC82" width=1% | '''លេខរៀង'''
! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ'''
! style="background-color:#F0DC82" width=10% | '''ព្រះនាមផ្ទាល់ និង
កំណត់ត្រា'''
! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''រជ្ជកាលគ្រងរាជ'''
|-
| align="center" | ៦៨
| align="center" | [[ព្រះបរមរាមាទី២]]
| align="center" | (នាម ព្រះរាមាជើងព្រៃ)
| align="center" | គ.ស ១៥៩៤-១៥៩៦
|-
| colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | ស្ដេចរាមាជើងព្រៃ ត្រូវទាហ៊ានពួកអេស្ប៉ាញ ([[អង់គ្លេស]] Spain) លួចធ្វើឃាតដោយគ្រាប់កាំភ្លើង ឆ្នាំ ១៥៩៦
|-
| align="center" | ៦៩
| align="center" | [[ព្រះបរមរាជាទី៤]]
| align="center" | (នាម ពញ្ញាអន)
| align="center" | គ.ស ១៥៩៦-១៥៩៩
|-
| align="center" | ៧០
| align="center" | [[ព្រះបរមរាជាទី៥]]
| align="center" | (នាម ពញ្ញាញោម)
| align="center" | គ.ស ១៦០០-១៦០២
|-
| align="center" | ៧១
| align="center" | [[ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌]]
| align="center" | (នាម ស្រីសុរិយោពណ៌)
| align="center" | គ.ស ១៦០២-១៦២០
|}
== អាណាចក្រកម្ពុជា សម័យកាលឧដុង្គ (គ.ស ១៦២០-១៨៦៣) ==
'''Kampuchea Kingdom ([[Oudong]] Period: AD 1620-1863)'''
{| width=100% class="wikitable"
! style="background-color:#F0DC82" width=3% | '''លេខរៀង'''
! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ'''
! style="background-color:#F0DC82" width=10% | '''ព្រះនាមផ្ទាល់ និង
កំណត់ត្រា'''
! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''រជ្ជកាលគ្រងរាជ'''
|-
| align="center" | ៧២
| align="center" | [[ជ័យជេដ្ឋាធិរាជ]]
| align="center" | (នាម ជ័យជេស្ដា)
| align="center" | គ.ស ១៦២០-១៦២៧
|-
| align="center" | ៧៣
| align="center" | [[ឧទ័យរាជា]]
| align="center" | (នាម ពញ្ញានូរ)
| align="center" | គ.ស ១៦២៨-១៦២៩
|-
| align="center" | ៧៤
| align="center" | [[បរមរាជសម្ភារ]]
| align="center" | (នាម ពញ្ញាតូ)
| align="center" | គ.ស ១៦២៩-១៦៣៤
|-
| colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | ទាហ៊ាន ព័រទុយហ្កាល់ ([[អង់គ្លេស]]: [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Portugal Portugal] បាញ់និងគ្រាប់កាំភ្លើង សោយទីវង្គត់លើចុង[[ដើមត្នោត]] ឆ្នាំ១៦៣៤ នៃគ.ស ។
|-
| align="center" | ៧៥
| align="center" | [[អង្គទងរាជាធិរាជ]]
| align="center" | (នាម ពញ្ញាសូរ)
| align="center" | គ.ស ១៦៣៤-១៦៣៩
|}
== '''ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជា (កម្ពុជាក្រោមអណាព្យាបាល[[បារាំង]]) | Royal Arm of Cambodia (Cambodge under French protectorate)''' (គ.ស ១៨៦៣-១៩៤១) ==
== '''កម្ពុជាក្រោមអណានិគម[[ជប៉ុន]] | Cambodge under Japanese colonization''' (គ.ស ១៩៤១-១៩៤៥) ==
== '''កម្ពុជាក្រោមអណានិគម[[បារាំង]] | Cambodge under French colonization''' (គ.ស ១៩៤៦-១៩៥២) ==
== '''[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]] | Kingdom of Cambodia''' (គ.ស ១៩៥៣-១៩៧០) ==
== '''កម្ពុជានៃសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុង | Cambodia of Civil War''' (គ.ស ១៩៧០-១៩៩២) ==
== '''កម្ពុជាក្រោមកិច្ចការពារ ដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ |Cambodia under the protection of the United Nations''' (១៩៩២-១៩៩៣) ==
== '''[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]] រាជាណាចក្រអច្ឆរិយ: | Cambodia Kingdom of Wonder''' (គ.ស ១៩៩៣-បច្ចុប្បន្ន) ==
== '''បាវចនាព្រះមហាក្សត្រ ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជា''' ==
<center><gallery>
Image:Royal Standard of the King of Cambodia.svg|ទង់ព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា
Image:Royal Arms of Cambodia.svg|ព្រះរាជសិង្ហាកម្ពុជា
</gallery></center>
== ឯកសារយោង ==
dlo2gvsq29rnsr2ii03bov0rowjev2h
ព្រះចន្ទរាជា
0
43746
282541
282515
2022-08-17T13:44:25Z
Camhistory
36281
បញ្ជូនបន្តទៅ [[ចន្ទរាជា]]
wikitext
text/x-wiki
#បញ្ជូនបន្ត [[ចន្ទរាជា]]
== ជីវិតចាប់ផ្ដើម ==
'''Early Life'''
ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ ព្រះអង្គ គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ
[[ព្រះធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ព្រះស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្នជា ក្រុង [[បាងកក]]) តាមការស្នើសុំរបស់ [[ព្រះស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ [[ព្រះស្រីសុគន្ធបទ]] ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត [[ព្រះស្រីសុគន្ធបទ]] នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "[[ព្រះស្រីជេដ្ឋា]] ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988)
[https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref>
== ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន ==
'''Battle at Tuol Basan'''
ក្រោយពេល [[ព្រះស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ
រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី
នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព
ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។<ref> Bhun Khol (1994)
[https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref>
== ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង ==
'''Battle at Kampong Chhnang'''
ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅចតុមុខ ==
'''Battle at Chaktomuk'''
មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន ==
'''Battle on the Four Rivers'''
'''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)'''
'''(Reasons to call the bloods river! )'''
ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជានៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វារ]]) កងទ័ពជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា នាម "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញាស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ <ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) ==
'''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)'''
ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែកឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ [[ព្រះស្ដេចកន]] ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាពេញ" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញានួន" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ពធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះកងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
== ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ ==
'''Chan Reachea & Srei Chedtha of Final War'''
ក្រោយពេល ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធ្វើសង្គ្រាមយ៉ាងធំនៅសមរភូមិ ស្រុកកំពង់សៀម កងទ័ពទាំងសងខាង បានខូចខាតសំភារៈសឹកអស់ជាច្រើន ដូចនេះក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ស្ដេចទាំង២ បានចាត់បេសកជន ទាំងសងខាងឱ្យទៅបញ្ជារទិញ កាំភ្លើងធំ (Cannons) ពីពួក "ប៉តទុយហ្គេស" (Portuguese) នៅជ្រោយម៉ាឡាកា (Malacca) នាឧបទ្វីបម៉ាឡេ (Malay Peninsula) ដែលត្រូវ បាន (Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ នៅស.វទី១៦) <ref> Mamitua Saber, Dionisio G. Orellana (1977) [https://books.google.com.kh/books?id=1U4cAQAAMAAJ&q=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiyp4zR7vTzAhVNIIgKHUeYAI8Q6AF6BAgDEAM Comparative Notes on Museum Exhibits in Singapore, Malaysia, Indonesia, Brunei, Macao, and the Philippines: A Report to the Ford Foundation on Travelling Symposium for Southeast Asia Museum Development, April-May, 1971], Publisher: Aga Khan Museum, Mindanao State University, Original from the University of Michigan p.354 </ref> <ref> Contributor: James Richardson Logan (1851) [https://books.google.com.kh/books?id=PkhFAQAAMAAJ&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&source=gbs_navlinks_s The Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, Volume 5], Publisher: Kraus Reprint, Original from Cornell University. </ref> ខាងព្រះចន្ទរាជា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១០០ (១រយដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ១០០០ (១ពាន់ដើម) ទុករក្សាក្នុងបន្ទាយ ចំណែកឯ ព្រះស្រីជេដ្ឋា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១៥០ (១រយហាសិបដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម) ទូកសំពៅខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលដឹកកាំភ្លើងធំ ១៥០ដើម និង កាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម) ត្រូវបានស្ទាក់ចាប់បាន នៅ ស្រុកពាម (ពួកដាយវៀតហៅ៖ ម៉ាងខម) (Đại Việt call: Mán Khảm) មានន័យថា "ពាមខ្មែរ" នា [[កម្ពុជាក្រោម]] ហើយក្រមការខេត្តបានបញ្ជូនថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដូចនេះខាង ព្រះស្រីជេដ្ឋា មិនមានសញ្ញវុធសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពនោះទេ ។ <ref> Eng Suth (2001)
[https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref>
=== សមរភូមិទន្លេបិទ (គ.ស ១៥២៤) ===
'''Tonle Bet Battlefield (AD 1524)'''
ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៤ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ១៣៥,០០០ (ជាង១៣មុឺននាក់) ចែកចេញជា បួនកងពល កងពលទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាភក្ដី" លើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) លើកទៅស្ទាក់កងទ័ព "ពញ្ញាកំហែង" ដែលជាឪពុកក្មេកព្រះស្ដេចកន ដែលកាន់ទ័ពនៅស្រុក សៀមប៉ោយ (បច្ចុប្បន្នជា [[ស្រុកសៀមប៉ាង]] [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]]) ដែលមាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) កុំឱ្យលើកមកជួយ ព្រះស្ដេចកនបាន ។ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទេព" លើកទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) វាយចូលសមរភូមិទន្លេបិទ ចំពីមុខផ្លូវទៅបន្ទាយ "ស្រឡបពិជ័យ" កងទី ៣ ដឹកនាំដោយ "ព្រះចន្ទរាជា" ផ្ទាល់ ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ជាទ័ពជំនួយបោះនៅស្រុកកំពង់សៀម កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី" ចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ចេញទៅបង្កប់នៅ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ។ កងទ័ព "ពញ្ញាទេព" ចំនួន ៤មុឺននាក់ ក៏ប្រទះនិងទ័ព ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២មុឺននាក់ ដែលបោះបន្ទាយនៅ ទន្លេបិទ ទ័ពទាំងពីរ បានច្បាំងគ្នាពេលវេលាព្រឹក រហូតដល់ថ្ងៃរសៀល ទ័ព "ពញ្ញាទេព" ក៏ឡោមព័ទ ទ័ពព្រះស្ដេចកនជាប់ ពេលនោះ ដំណឹងច្បាំងគ្នានៅសរមភូមិទន្លេបិទបានទៅដល់ "ពញ្ញាកៅ" ដែលកំពង់យាមការក្នុង "បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ" ដឹងដំណឹងដូចនេះ "ពញ្ញាកៅ" ប្រញាប់ដកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ពីក្នុងបន្ទាយចេញទៅជួយព្រះស្ដេចកន យ៉ាងប្រញាប់ ទុកឱ្យ "ជហ្វាវាំងជុំ" ដែលមានទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ ។ កងទ័ព "ពញ្ញាកៅ" បានទៅជួយរំដោះ ព្រះស្ដេចកន ទាន់ពេល ដោយកងទ័ព "ពញ្ញាទេព" បិទផ្លូវខាងក្រោយជាប់ ព្រះស្ដេចកន និង ពញ្ញាកៅ បានវាយសម្រុកចេញទៅមុខមកដល់ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ក៏ប្រទះនិងទ័ពបង្កប់ ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) របស់ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីបែន" វាយស្ទាក់ពីមុខ ពញ្ញាកៅឃើញដូចនេះ ក៏ឱ្យព្រះស្ដេចកន ស្រូតទៅបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យមុន ខ្លួននៅចាំច្បាំងការពារជាមួយ "ឧកញ៉ាបែន" ហើយពញ្ញាកៅ ក៏ចោលលំពែងត្រូវ "ឧកញ៉ាបែន" ស្លាប់ក្នុងពេលនោះ ហើយក៏ត្រឡប់មកដល់ក្នុងបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យវិញ ចំណែកឯ ទ័ពឪពុកក្មេក ព្រះស្ដេចកន "ពញ្ញាកំហែង" ត្រូវទ័ព "ពញ្ញាភក្ដី" វាយធ្វើឃាតបាននៅពេលនោះទៅ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>
=== ជ័យជំនះព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥២៥) ===
'''Victory of Chan Reachea (AD 1525)'''
ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកកងទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) វាយចូលបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" របស់ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលមានកងទ័ពយាមការ ចុងក្រោយក្នុងបន្ទាយតែ ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ នៅសមរភូមិ [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] កងទ័ព ព្រះចន្ទរាជា បានឡោមព័ទ្ធ បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ អស់វេលា ១៥ ថ្ងៃ ដោយបន្ទាយនេះខ្ពស់ពិបាកនិងវាយចូលពេក ព្រះចន្ទរាជា មានល្បិចមួយថា រាល់ជនទាំងឡាយណា ដែលអាចចាប់ ឬ សម្លាប់ស្ដេចកនបាន និងមានប្រាក់រង្វាន់ ហើយលើកយស័ក្តជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ក្រោយមន្ត្រីប្រកាសរាជសារនៅមុខបន្ទាយស្ដេចកនចប់ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមក ព្រះស្រីជេដ្ឋា ក៏បានសោយទីវង្គត់ ដោយត្រូវប្អូនថ្លៃរបស់ខ្លួន នាម "មន្ត្រីដូនកែវ" លួចធ្វើឃាតដោយកាត់ក្បាល បូករួមទាំងពញ្ញាកៅ និងបក្សពួកទាំងអស់នៃមន្ត្រីជំនិតទាំង២៥នាក់ យកទៅថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដោយក្ដីអំណរនិងជ័យជំនៈនេះ តាមការសន្យា ទ្រង់បានលើកយ័ស្ដ "មន្ត្រីដូនកែវ" ជាពញ្ញាដូនកែវ មានឋានៈជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ចំណែកឯក្បាលព្រះស្ដេចកន និងបក្សពួកទាំង២៥នាក់ ត្រូវបានយកទៅដោតនៅមុខកំពែងបន្ទាយ ស្រឡប់ពិជ័យនេះតែម្ដង ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>
== ផែនដីព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦)==
'''Earth of Chan Reachea (AD 1516-1566) '''
ព្រះរាជពង្សាវតារភាគ២ របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យចុះលេខ គ.៥៣-៣ ហ្លួងព្រះស្ដេចកនសុគតក្នុងឆ្នាំកុរ នពស័ក ព.សករាជ ២០៧១, ត្រូវនិង គ.សករាជ ១៥២៥ ។ ក្រោយ ព្រះចន្ទរាជាបាន ជ័យជំនះលើស្ដេចកន ទ្រង់បានយាងត្រឡប់មកបន្ទាយហ្មឺនជ័យ នាខេត្រពោធិសាត់វិញ និងបានបង្គាប់ឱ្យសព្វមុខមន្ត្រី សាងសង់បន្ទាយរាជវាំងថ្មី នៅលង្វែក នា[[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ដើម្បីគេចចេញពីការគំរាមកំហែងរបស់កងទ័ពសៀម ក្រុមមេការ ឱ្យជីកបុកឫសរៀបថ្ម ៦ហត្ថ ស្មើជម្រៅ ៣ម៉ែត្រ ជុំវិញបន្ទាយជា ៣ ជ្រុង ហើយលើកដីច្រុះក្ដារ ធ្វើជាបន្ទាយខាងលើនោះតម្កល់ ១៧ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ កម្រាស់ខាងលិច ១០ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាស ៥ម៉ែត្រ ជើងទេរក្រោម ២២ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាសជើងទេរ ១១ម៉ែត្រ ជុំវិញទាំង ៣ ជ្រុង "ព្រោះជ្រុងទី៤ នោះគឺទន្លេ កំពែងបន្ទាយមាន ៥ជាន់ និងមានទ្វារធំ៨ ។ ទ្វារនីមួយៗ មានសើនមួយ ។ ទាំង៨សើននោះ កំពស់ ២២ ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់១១ម៉ែត្រ សម្រាប់ដាក់កាំភ្លើងធំ ចំជ្រុងទាំង ៤ មានប៉មកម្ពស់ ២៥ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ១២.៥ម៉ែត្រ សម្រាប់ឆ្មាំយាម និងដាក់កាំភ្លើងធំដូចគ្នា រីឯលើបន្ទាយជុំវិញនោះទ្រង់ឱ្យដាក់សុទ្ធតែកាំភ្លើងវែងបាញ់ច្រូងជុំវិញទាំង ៥ ជាន់ ។ ខាងមុខកំពែង ជាន់ទី១ ស្ដេចឱ្យធ្វើរោងសម្រាប់ដាក់ទ័ព ដំរី និងទ័ពសេះ ក្នុងកំពែងជាន់ទី១ ដដែរនេះ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងធំ ។ ខាងកំពែងជាន់ទី២ តាំងថែវ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងតូច និងធ្វើសាលាជំនុំក្ដី ដាក់សាលាដំបូងខាងឆ្វេង សាលាឧទ្ធរណ៍ខាងស្ដាំ ។ ខាងក្នុងកំពែងទី៣ តាំងថែវដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងដាវ កងផ្គាក់ ជាសេនាអាវុធខ្លី ។ ខាងកំពែងជាន់ទី៤ សាងដំណាក់រោងល្ខោន និង ព្រះពន្លាទតល្ខោន ។ នៅខាងក្នុងកំពែងទី៥ សាងដំណាក់ដាក់ព្រះបញ្ចក្សេត្រ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ និង ដំណាក់សំរិទ្ធ សម្រាប់ដាក់ព្រះរាជទ្រព្យ មានវិមានសម្រាន្តភិរម្យ សម្រាប់ក្រុមបារគូ ក្រុមបុរោហិត និងក្រុមមហាតលិក នៅក្នុងកំពែងជាន់ទី៥ ដដែរ នៅទ្វារយាម តាំងថែវឱ្យកំពូល ៥ មានជហ្វាដងក្ដារ សុទ្ធតែលាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាស មានសោភោណភ្លឺផ្លេកពន់ប្រមាណ ហើយធ្វើប្រាង្គមហាប្រាសាទមួយកំពូល ៥ ជាប្រាសាទសម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រធិរាជផ្ទំសម្រាក មានសាងព្រះរាជមន្ទីរធំមួយ សម្រាប់ព្រះស្នំក្រមការប្រចាំយាម រាជមន្ទីរមួយទៀតមានកំពូល៣ជាន់ សម្រាប់ព្រះរាជបុត្រី មានសាងព្រះដំណាក់៥ខ្នង សម្រាប់ព្រះស្នំ និង ព្រះដំណាក់៥ខ្នងទៀត សម្រាប់ពួកអ្នកម្នាង រីឯព្រះដំណាក់២ខ្នងទៀត សម្រាប់អ្នកអង្គម្ចាស់ ហើយខាងក្រោយកំពែងនោះ ឱ្យតាំងឃ្លាំងស្រូវអង្ករ និងឃ្លាំងអំបិល ត្រីសាច់ ១៥ខ្នង ខាងត្បូងនិងខាងជើងកំពែងនោះ តាំងឃ្លាំងគ្រាប់រំសេវ១០ខ្នង ខាកើតព្រះរាជវាំង ឱ្យតាំង ឃ្លាំងសម្រាប់ដាក់ ព្រួញស្នារ ទុកការពារផ្នែកខាងក្រោយ ។ នៅគ្រប់ដំណាក់មានជីកស្រះស្រង់រងថ្លា សួនច្បារផ្កា ដំណាំ ក្រអូប ល្វឹងល្វើយ ល្អជាអនេក ប្លែកត្រកាលក្នុងព្រះរាជវាំង ដែលបានសាងសង់រួចក្នុងរយៈពេល ៣ឆ្នាំ ត្រូវបញ្ចប់ក្នុង គ.ស ១៥២៨ ។ បន្ទាយព្រះរាជវាំងថ្មីសាងបញ្ចប់រួចរាល់ហើយ ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ឱ្យរើបន្ទាយចេញពី ពោធិ៍សាត់ មកតាំងនៅរាជធានីលង្វែក និងបង្គាប់ឱ្យដាំដើមឬស្សីព័ទ្ធជុំវិញបន្ទាយកម្រាស ២០សិន ដោយស្មើនិងកម្រាស ៤០០ម៉ែត្រ ដើម្បីការពារបន្ទាយ ហើយព្រះអង្គឡើងប្រកាសជាស្ដេចផែនដីលើកទី២ រាជសម័យលង្វែក នៃអាណាចក្រលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៩ នៃគ.សករាជ ដែលទ្រង់មានព្រះនាមក្នុងរាជថា "ព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" ។
== ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី១ ==
'''The First Khmer-Siamese War'''
ព.សករាជ ២០៧៤, គ.សករាជ ១៥៣០, ម.សករាជ ១៤៥១, ចុ.សករាជ ៨៩៧ ត្រូវនិងឆ្នាំឆ្នាំកុរ ឯកស័ក ក្រោយសៀមបានបញ្ចប់ជម្លោះរាជវង្ស ស្ដេចសៀមគ្រងរាជ្យថ្មីព្រះនាម ព្រះចៅចក្រព័ត្ត រាជាធិរាជ (Chakkraphat) បានចាត់បេសកជន ៣នាក់ ជាតំណាងទូត ឱ្យមកទារព្រះដង្វាយពី ព្រះចន្ទរាជា នាពេលនោះ ព្រះអង្គបានមានបន្ទូលឆ្លើយតបថា នគរកម្ពុជានាពេលនេះលែងចំណុះ ឱ្យនគរសៀមទៀតហើយ បើព្រះរាជាសៀមមិនសុខចិត្ត អាចមកសាកកម្លាំងនិងយើងបាន ។ មួយឆ្នាំ ក្រោយពេលកម្ពុជាមិនបញ្ជូនសួយសារអាករណ៍ ទៅកាន់នគរសៀម ឆ្នាំ១៥៣១ នៃគ.សករាជ ត្រូវនិងឆ្នាំជូតទោស័ក ស្ដេចសៀមបានលើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) កាត់តាម នគររាជសីម៉ា (Nakhon Ratchasima) មកដល់ព្រំប្រទល់ខេត្ត មហានគរ (បច្ចុប្បន្នជាខេត្ត [[សៀមរាប]]) មេទ័ពសៀមព្រះនាម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ដែលជាបុត្រ របស់ក្សត្រខ្មែរនាម ព្រះស្រីរាជា ហើយត្រូវជាបងប្អូនជីដូនមួយ និង ព្រះចន្ទរាជា ផងដែរ ដែលធ្លាប់បានឱ្យទ័ពសៀម ដែលខ្ចី ចំនួន ៥០០០ (៥ពាន់នាក់) ទៅកាន់ចន្ទរាជា បានលើកទ័ពមកឈ្លានពានកម្ពុជា យ៉ាងកម្រោល ពេលនោះ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ពលង្វែកទៅដោយផ្ទាល់ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) បូករួមនិង ទ័ពនៅមហានគរ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) សរុបទាំងអស់មានចំនួន ៧០,០០០ (៧មុឺននាក់) បានវាយបកត្រឡប់យ៉ាងខ្លាំងក្លាទៅកាន់កងទ័ពសៀម នៅត្រង់សមរភូមិស្ទឹងអង្គរ ហើយទីបំផុត កងទ័ពសៀមបានបរាជ័យ ដោយការបាក់ទ័ពរាបទាបអស់ ក្នុងជ័យជំនះដ៏អស្ចារ្យនេះ ព្រះចន្ទរាជា បានផ្លាសប្ដូរឈ្មោះខេត្ត មហានគរ ទៅជាឈ្មោះ [[ខេត្តសៀមរាប]] មកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ចំណែកឯមេទ័ពសៀម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ក៏ត្រូវស្លាប់ដោយត្រូវកាប់និងស្នែងដាវទម្លាក់ពីលើខ្នងដំរីផងដែរ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref>
== ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី២ ==
'''Second Khmer-Siamese War'''
* មរណភាពលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង
ព.សករាជ ២០៩៣, គ.សករាជ ១៥៤៩, ម.សករាជ ១៤៧០, ចុ.សករាជ ៩១៦, សៀម បានលើកទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) ចូលមកឈ្លានពានទឹកដីកម្ពុជា ជាលើកទី២ កងទ័ពសៀមបានបែងចែកជាពីរកងពល កងពលទី១ មានចំនួន ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ ស្ដេចសៀមផ្ទាល់ ព្រះនាម ចក្រព័ត ចូលមកវាយយក [[ខេត្តបាត់ដំបង]] និង បង្ហួសវាយយក [[ខេត្ត ពោធិ៍សាត់]] កងពលទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជើងទឹក ដឹកនាំដោយ ពញ្ញាវាំងសាន វាយចូល [[ខេត្តកំពត]] ។ ព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបហើយត្រាស់បង្គាប់ឱ្យ ឧកញ៉ា ក្រឡាហោមកែវ កេណ្ឌរេហ៍ពល នាខេត្តបាសាក់ ព្រះត្រពាំង ក្រមួនស និងបាទី បន្ទាយមាស បានចំនួន ៦០,០០០ (៦មុឺននាក់) ទៅច្បាំងតទល់ជាមួយទ័ពសៀមនៅសមរភូមិខេត្តកំពត ។
=== សមរភូមិ ពោធិ៍សាត់ (គ.ស ១៥៤៩) ===
'''Pursat Battlefield (AD 1549)'''
គ.សករាជ ១៥៤៩ កងទ័ពសៀមចំនួន ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) បានវាយចូល [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] ខណៈ ដែលលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ដឹកនាំទ័ពចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ទៅច្បាំងតទល់ជាមួយនិងទ័ពសៀម អស់ពេលជាច្រើនយាម ដោយចំនួនកងទ័ព និង គ្រឿងសឹកចម្បាំងរបស់សៀម ច្រើនជាងភាគីខាងលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ពេកណាស់ បើច្បាំងបន្តទៀតកងទ័ពនិងស្លាប់គ្មានសល់ លោកឧកញ៉ា ក៏សម្រេចចិត្តដកកងទ័ពថយ ទៅក្នុងបន្ទាយវិញ រីឯកងទ័ពស្លាប់អស់ប្រមាណ ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដូចនេះកងទ័ពក្នុងបន្ទាយនៅសល់តែ ២មុឺននាក់ ប៉ុនណោះ កំពុងតែដាច់ស្បៀងនិងត្រូវបានកងទ័ពសៀមឡោមព័ទ្ធ រីឯកងទ័ពជំនួយរបស់ព្រះចន្ទរាជា ២ថ្ងៃទៀតទើបមកដល់ ខេត្តពោធិ៍សាត់ ។ ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង បានមើលមកកងទ័ពរបស់ខ្លួន ឃើញទឹកមុខបាក់ស្បាតរបស់កងទ័ព បានគិតយ៉ាងល្អិតល្អន់អំពីក្បួនសឹកនេះ បើលើកនេះសៀមឈ្នះ ហើយយកបានតំបន់ ពោធិ៍សាត់នេះ សៀមនិង គម្រាមកំហែង ដល់អាណាចក្រលង្វែក ដូចនេះលោកផ្ទាល់និងពលីកម្ម ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។ លោកមឿង បានរៀបចំគម្រោងការមួយ ដោយឱ្យទាហ៊ានជំនិតៗ របស់លោក ដកកូនទាហាន ៤,០០០ (៤ពាន់នាក់) ចេញពីជួរទ័ព រួចឱ្យផ្លាសសំលៀកបំពាក់ បន្លំជាមនុស្សចំបើង ទៅបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃ ជិតជំរំសៀម រួចលោកឱ្យរៀបចំ មនុស្សចំបើងដែលជាទីងមោង ពាក់នៅសំលៀកបំពាក់កងទ័ពវិញ បន្ទាប់មកលោក ចាត់កូនទាហានឱ្យជីករណ្ដៅធំមួយ ជំរៅ ៨ ហត្ថ ៤ ជ្រុង ដោយស្មើនិង ៤ម៉ែត្រ ៤ជ្រុង ដាក់នៅចម្រូងលំពែង រួចឱ្យធ្វើរានទេវតា ៧ ថ្នាក់ដាក់បាយសី ទឹកអប់ និង គ្រឿងបូជា ហើយឱ្យធ្វើរាជព័ទ្ធជុំវិញ និង លេងភ្លេងថ្វាយទាំង៨ទិស ហើយលោក បាននាំគ្រួសាររបស់លោក ស្លៀកសម្លៀកបំពាក់ពណ៌ស ដោយពោលថា ខ្លួននិងសម្លាប់ខ្លួន ដើម្បីកេណ្ឌទ័ពខ្មោចឱ្យមកជួយក្នុងរយៈពេល ៧យាមទៀត ហើយប្រាប់ ឱ្យកងទ័ពទាំងអស់ត្រូវសម្រុកចេញពីការឡោមព័ទ្ធ ពេលដែលលោកនិងគ្រួសារលោតសម្លាប់ខ្លួនរួច ។
''(ការពិតទៅការពលីកម្ម របស់លោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង គ្រាន់តែជាការលើកទឹកចិត្តកងទ័ពឱ្យមានភាពអង់អាចក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធជាមួយនិងទ័ពសៀមប៉ុនណោះ ហើយការពិតមិនមានព្រឹត្តិការណ៍នៃកងទ័ពខ្មោចចេញមកជួយច្បាំងនោះទេ ដោយសារតែឯកសារដើមបានសរសេរច្របល់បញ្ចូលគ្នា នូវរឿងព្រេងនិទាន តាមសាស្ត្រាស្លឹករឹតវត្តមួយចំនួន និង ព្រេងនិទាន ប្រជុំរឿងព្រេងខ្មែរ ប៉ុនណោះដែលនាំឱ្យប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសកម្ពុជា មានភាពស្រពិចស្រពិល និងច្របូកច្របល់ ចាប់ពីឆ្នាំ 1991 មករហូតដល់បច្ចុប្បន្ននេះ)'' ។
ចំណែកឯកងទ័ពសៀមត្រូវលើកទ័ពមកច្បាំងនូវរសៀលនេះ តែដោយសារ តែលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ធ្វើពិធីកេណ្ឌទ័ពខ្មោចឱ្យមកជួយក្នុងយប់នេះ ទើបភាគីទ័ពសៀមរងចាំដល់វេលាព្រលប់ទើបនាំទ័ពវាយលុកជំរំវិញ ព្រោះពួកសៀមមិនជឿថាមានកងទ័ពខ្មោចមកជួយនោះទេ ហើយពួកសៀមមិនបានដឹងថានេះជាការពន្យាពេលរបស់លោកមឿងនោះទេ ។ នៅពេលព្រលប់ សៀមបានលើកទ័ពចូលជុំរំកងទ័ពលោកមឿង តែមិនមានកងទ័ពខ្មែរនោះទេ មានតែមនុស្សចំបើងដែលបន្លំស្លៀកពាក់ជាទាហាន យល់សេចក្ដីដូចនេះ មេទ័ពរងខ្មែរ ឧកញ៉ាចក្រីសុខ បញ្ជារឱ្យបាញ់ព្រួញភ្លើង ដុតសម្លាប់កងទ័ពសៀម ឆេះស្លាប់អស់ជាច្រើន ច្បាំងគ្នាពីព្រលប់ដល់យប់អាធ្រាត កងទ័ពចំបើងខ្មែរដែលបង្កប់ក្នុងព្រៃ ៤,០០០ នាក់ ចូលទៅវាយដុតជុំរំស្បៀងកងទ័ពសៀម ភ្លើងឆាបឆេះទាំងមុខទាំងក្រោយ កងទ័ពសៀម ស្មានតែភាគីខ្មែរមានទ័ពជំនួយក៏ចាប់ផ្ដើមជ្រួច្របល់បែកទ័ព ឧកញ៉ាចក្រី ក៏ប្រកាសឱ្យកងទ័ពទាំងអស់កាប់សម្លាប់កងទ័ពសៀមដល់ អូរស្វាយដូនកែវ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ហើយកងទ័ពសៀមក៏បានបោះជុំរំនៅទីនោះ ២ថ្ងៃបន្ទាប់ពី កងទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) បូករួមទាំង ដំរី ៥០០ និង សេះចម្បាំង ៥,០០០ ដែលដឹកនាំដោយ ព្រះចន្ទរាជា ផ្ទាល់បានមកដល់ ខេត្តពោធិ៍សាត់ ដើម្បីត្រៀមធ្វើសង្គ្រាមបណ្ដេញកងទ័ពសៀម ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref>
=== សមរភូមិ បាត់ដំបង (បរាជ័យកងទ័ពសៀម) ===
'''Battambang Battlefield (Defeat of Siamese army)'''
ក្នុង គ.សករាជ ១៥៤៩ ដដែល កងទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) របស់ ព្រះចន្ទរាជា បានវាយសម្រុកទៅកាន់កងទ័ពសៀមនៅ សមរភូមិ [[បាត់ដំបង]] ដំរីចម្បាំងរបស់ ព្រះចន្ទរាជា បានទៅប្រជល់និង ដំរីចម្បាំងរបស់ ស្ដេចសៀម ចក្រព័ត្ត ហើយព្រះចន្ទរាជា បានហក់ទៅចាក់សម្លាប់ស្ដេចសៀម សោយទីវង្គតនៅលើខ្នងដំរី បរាជ័យកងទ័ពសៀម សមរភូមិបាត់ដំបង កងទ័ពលង្វែក បានរឹបអូសយក ដំរីសឹក ៩០ ក្បាល បានសេះ ៤៥០ ក្បាល បានដាវកាំភ្លើង គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រទេះគោ រទេះចម្បាំងជាច្រើន ហើយចាប់បានកងទ័ពសៀមជាឈ្លើយសឹកប្រមាណ ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទ័ពសៀមសរុប ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) ដែលលើកមកឈ្លានពានអាណាចក្រលង្វែក ទាំងជើងគោក និង ជើងទឹក បានបាត់បង់អស់ ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) ហើយសៀមសល់កងទ័ព ប្រមាណជា ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ប៉ុនណោះបានដកទ័ពទៅដល់ អាងសិលា នាព្រំប្រទល់ខ្មែរសៀម បរាជ័យដ៏ធ្ងន់ធ្ងរនេះ កងទ័ពសៀមមិនបានលើកមកឈ្លានពានកម្ពុជាទៀតនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ វាជាពេលវេលា ដែលកងទ័ពលង្វែក បានវាតទីដណ្ដើមទឹកដីខ្លួនមកវិញ ហើយរឹបយកបាន អណាខែត្រទាំង ១៣ ពីសៀមផងដែរ ជ័យជំនះដ៏ធំធេងនេះ ប្រជានុរាស្ត្រ បានដាក់រហ័សនាម ព្រះចន្ទរាជា ថា៖ ស្ដេចនៃសឹកសង្គ្រាម ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref>
== ឯកសារយោង ==
twduq87bcdxsij2ym1j61783mx2und3
តន់ ចន្ទសីម៉ា
0
44088
282553
282510
2022-08-17T15:05:41Z
Tiamichaelnuksu1994
26855
wikitext
text/x-wiki
{{ត្រូវការឯកសារយោង}}
{{របៀបរៀបរយ}}
{{Infobox Musician|Name=តន់ ចន្ទសីម៉ា|Img=|Background=solo_singer|Birth_name=|Birth_day={{birth year and age|1997}}|Birth_place=[[កម្ពុជា]]|Instrument=អ្នកចំរៀង|Genre=ប៉ុប|Years_active=|Label=Galaxy navatra|Associated_acts=}}
'''តន់ ចន្ទសីម៉ា''' ({{Lang-en|Ton Chanseyma}}) ជាតារាចម្រៀងស្រីខ្មែរពី[[ផលិតកម្មកាឡាក់ស៊ី ណាវាត្រា]] (Galaxy navatra)
== ប្រវត្តិនិងអាជីព ==
{{ផ្នែកទទេ}}
== ការងារចម្រៀង ==
=== Single ===
* 2020 - ឡានសារ៉េន
* 2021 - Are you Ok?
{{ផ្នែកទទេ}}
== ឯកសារយោង ==
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកចម្រៀងខ្មែរ]]
ct90dhyuuj9v4x72vrg41iaw0f34wk9
282554
282553
2022-08-17T15:06:31Z
Tiamichaelnuksu1994
26855
Deletion request it's look like no more information
wikitext
text/x-wiki
{{Db-a7}}{{ត្រូវការឯកសារយោង}}
{{របៀបរៀបរយ}}
{{Infobox Musician|Name=តន់ ចន្ទសីម៉ា|Img=|Background=solo_singer|Birth_name=|Birth_day={{birth year and age|1997}}|Birth_place=[[កម្ពុជា]]|Instrument=អ្នកចំរៀង|Genre=ប៉ុប|Years_active=|Label=Galaxy navatra|Associated_acts=}}
'''តន់ ចន្ទសីម៉ា''' ({{Lang-en|Ton Chanseyma}}) ជាតារាចម្រៀងស្រីខ្មែរពី[[ផលិតកម្មកាឡាក់ស៊ី ណាវាត្រា]] (Galaxy navatra)
== ប្រវត្តិនិងអាជីព ==
{{ផ្នែកទទេ}}
== ការងារចម្រៀង ==
=== Single ===
* 2020 - ឡានសារ៉េន
* 2021 - Are you Ok?
{{ផ្នែកទទេ}}
== ឯកសារយោង ==
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកចម្រៀងខ្មែរ]]
gggm21ebqsw1yyelcpyopsxppb7wj0c
282555
282554
2022-08-17T15:24:47Z
36.37.228.27
/* ប្រវត្តិនិងអាជីព */រកស៊ីផ្លូវភេទ
wikitext
text/x-wiki
{{Db-a7}}{{ត្រូវការឯកសារយោង}}
{{របៀបរៀបរយ}}
{{Infobox Musician|Name=តន់ ចន្ទសីម៉ា|Img=|Background=solo_singer|Birth_name=|Birth_day={{birth year and age|1997}}|Birth_place=[[កម្ពុជា]]|Instrument=អ្នកចំរៀង|Genre=ប៉ុប|Years_active=|Label=Galaxy navatra|Associated_acts=}}
'''តន់ ចន្ទសីម៉ា''' ({{Lang-en|Ton Chanseyma}}) ជាតារាចម្រៀងស្រីខ្មែរពី[[ផលិតកម្មកាឡាក់ស៊ី ណាវាត្រា]] (Galaxy navatra)
== ប្រវត្តិនិងអាជីព ==
រកស៊ីផ្លូវភេទ។
== ការងារចម្រៀង ==
=== Single ===
* 2020 - ឡានសារ៉េន
* 2021 - Are you Ok?
{{ផ្នែកទទេ}}
== ឯកសារយោង ==
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកចម្រៀងខ្មែរ]]
5ifdejhxzeqe5sw8us0pvcq15tpz84e
282556
282555
2022-08-17T15:27:30Z
36.37.228.27
/* Single */ចេះចង់ចុយគ្នា
អូនចង់វៃសិន
wikitext
text/x-wiki
{{Db-a7}}{{ត្រូវការឯកសារយោង}}
{{របៀបរៀបរយ}}
{{Infobox Musician|Name=តន់ ចន្ទសីម៉ា|Img=|Background=solo_singer|Birth_name=|Birth_day={{birth year and age|1997}}|Birth_place=[[កម្ពុជា]]|Instrument=អ្នកចំរៀង|Genre=ប៉ុប|Years_active=|Label=Galaxy navatra|Associated_acts=}}
'''តន់ ចន្ទសីម៉ា''' ({{Lang-en|Ton Chanseyma}}) ជាតារាចម្រៀងស្រីខ្មែរពី[[ផលិតកម្មកាឡាក់ស៊ី ណាវាត្រា]] (Galaxy navatra)
== ប្រវត្តិនិងអាជីព ==
រកស៊ីផ្លូវភេទ។
== ការងារចម្រៀង ==
=== Single ===
* 2020 - ចេះចង់ ចុយគ្នា
* 2021 - អូនចង់វៃសិន
{{ផ្នែកទទេ}}
== ឯកសារយោង ==
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកចម្រៀងខ្មែរ]]
ib2czope9e4kkmjx9q6r1cpnaf9r60z
282557
282556
2022-08-17T15:29:13Z
36.37.228.27
/* ឯកសារយោង */
wikitext
text/x-wiki
{{Db-a7}}{{ត្រូវការឯកសារយោង}}
{{របៀបរៀបរយ}}
{{Infobox Musician|Name=តន់ ចន្ទសីម៉ា|Img=|Background=solo_singer|Birth_name=|Birth_day={{birth year and age|1997}}|Birth_place=[[កម្ពុជា]]|Instrument=អ្នកចំរៀង|Genre=ប៉ុប|Years_active=|Label=Galaxy navatra|Associated_acts=}}
'''តន់ ចន្ទសីម៉ា''' ({{Lang-en|Ton Chanseyma}}) ជាតារាចម្រៀងស្រីខ្មែរពី[[ផលិតកម្មកាឡាក់ស៊ី ណាវាត្រា]] (Galaxy navatra)
== ប្រវត្តិនិងអាជីព ==
រកស៊ីផ្លូវភេទ។
== ការងារចម្រៀង ==
=== Single ===
* 2020 - ចេះចង់ ចុយគ្នា
* 2021 - អូនចង់វៃសិន
{{ផ្នែកទទេ}}
== ឯកសារយោង ==
អូនបំភ្លេចពាក្យនិយាយ ថាយួនយកទឹកដី ខ្មែរ
0a2tshzm91pbtp0xz0kbuq015x6ep3n
282558
282557
2022-08-17T15:41:59Z
36.37.228.27
Cởi quần áo cho đàn ông xem Và thực hiện công việc mại dâm của họ Gian lận tiền Ai đó sẽ đến nhà tù Prey Sar
wikitext
text/x-wiki
{{Db-a7}}{{Tài liệu tham khảo} bắt buộc
{{Đặt hàng như thế nào} {
{{Infobox Musician|Name=Nhớ lại|Img=|Background=solo_singer|Birth_name=|Birth_day={{birth year and age|1997}}|Birth_place=[[Việt Nam]]|Instrument=Ca sĩ|Genre=Cởi quần áo|Years_active=|Label=Galaxy navatra|Associated_acts=}}
'' Ton Chanseima ''' ({{Lang-en|Ton Chanseyma}}) Là một ca sĩ trẻ Việt Nam Từ Sản xuất âm nhạc xây dựng
== ប្រវត្តិនិងអាជីព ==
រកស៊ីផ្លូវភេទ។
== ការងារចម្រៀង ==
=== Single ===
* 2020 - ចេះចង់ ចុយគ្នា
* 2021 - អូនចង់វៃសិន
{{ផ្នែកទទេ}}
== ឯកសារយោង ==
អូនបំភ្លេចពាក្យនិយាយ ថាយួនយកទឹកដី ខ្មែរ
61q5eofc2ntelv8321qys249fc7spzy
1xBet
0
47562
282545
282494
2022-08-17T14:07:36Z
2001:FB1:13E:9F6:A17F:CD26:CDF8:C511
request speedy deletion
wikitext
text/x-wiki
{{Db|Machine Translation}}{{ប្រអប់ព័ត៌មាន ក្រុមហ៊ុន
| name = 1xBet
| logo = 1xbetlogo.png
| type = [[អ្នកបង្កើតសៀវភៅ|ក្រុមហ៊ុនបង្កើតសៀវភៅ]]
| industry = [[អាជីវកម្មហ្គេម]]
| founded = [[2007]]
| brands = 1xBet
| num_employees = 5000
| num_employees_year = 2022
| website = {{Official|1xbet.com}}
}}
[[Категорія:Підприємства за алфавітом]]
1X Corp N.V. ត្រូវបានស្គាល់ថា 1xBet គឺជាក្រុមហ៊ុនធំមួយក្នុងចំនោមក្រុមហ៊ុនអនឡាញហ្គេមកំរិតពិភពលោកដែលទទួលបានអាជ្ញាប័ណ្ណ Curaçao eGaming License។ក្រុមហ៊ុនបានបង្គើតឡើងនៅឆ្នាំ២០១៧ នឹងចុះឈ្មោះនៅប្រទេសស៊ីព្រុស។ នៅឆ្នាំ២០១១ ក្រុមហ៊ុនបានចូលទីផ្សារអន្តរជាតិ។ ដោយមានភាពរីកចំរើន ទទួលបានបទពិសោធន៏ជោគជ័យ ឧបត្ថម្ភ ក្រុម Chelsea FC នឹង Liverpool FC។
== ប្រវត្តិសាស្ត្រ ==
វាត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ 2007 ធ្វើការនៅលើទីផ្សារនៃអឺរ៉ុបខាងកើត ក្រោយមកបានពង្រីកសកម្មភាពរបស់ខ្លួនទៅកាន់ប្រទេសផ្សេងទៀត។ ទទួលយកការភ្នាល់លើលទ្ធផលនៃការប្រកួតកីឡា ព្រឹត្តិការណ៍នៃជីវិតវប្បធម៌ និងសង្គម សរុបលើព្រឹត្តិការណ៍ច្រើនជាង 1000 ពីការភ្នាល់កីឡាស្តង់ដារទៅអ្នកដ៏ទៃ ដូចជាការភ្នាល់អំពីពេលដែលមនុស្សម្នាក់នឹងចុះចតនៅលើភពអង្គារ តើអ្នកណានឹងឈ្នះ ពានរង្វាន់អូស្ការ ឬនៅពេលដែល [[សង្គ្រាមកូរ៉េ|កូរ៉េ]] នឹងរួបរួមគ្នា។
គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០២០ ក្រុមហ៊ុនបានបន្តឧបត្ថម្ភ FC Barcelona, Seria A និងសហព័ន្ធបាល់ទាត់អាហ្វ្រិក (CAF) ក្នុងចំណោមកីឡាផ្សេងៗទៀត។
ចាប់តាំងពីខែមីនាឆ្នាំ 2020 គាត់មានអាជ្ញាប័ណ្ណទៅធ្វើការនៅ [[:en:Gambling_in_Mexico|ប្រទេសម៉ិកស៊ិក]] ។
គេហទំព័ររបស់យើងនេះមានការរឹតបន្តឹងការចូលប្រើប្រាស់នៅក្នុងប្រទេសជាច្រើន រួមមាន ដូចជា៖ ប្រទេស រុស្ស៊ី ចក្រភពអង់គ្លេស សហរដ្ឋអាមេរិក អេស្ប៉ាញ បារាំង អ៊ីតាលី ស្វ៊ីស ព័រទុយហ្គាល់ បួគីណាហ្វាសូ អ៊ីស្រាអែល ស៊ីព្រុស សាធារណរដ្ឋឆេក ប៉ូឡូញ ហូឡង់ បែលហ្សិក។
== តសកម្មភាព ==
ការិយាល័យកណ្តាលនៃក្រុមហ៊ុន1xBet និងបញ្ជីឈ្មោះក្រុមហ៊ុនរបស់ 1xBet នៅតែមិនស្គាល់។
នៅខែសីហា ឆ្នាំ២០២០ អគ្គនាយកនៃគណកម្មការធិការ សើបអង្គេតនៃតំបន់ Bryansk ប្រទេសរុស្ស៊ីបានចេញផ្សាញ ដោយកំណត់ឈ្មោះនៃអ្នកបង្គើត ក្រុមហ៊ុន1xBet អ្នកទាំងនោះមានដូចជាលោក Sergey Karshkov លោក Roman Semiokhin រួមទាំងលោក Dmitry Kazorinជាដើម។
នៅខែឧសភា ឆ្នាំ ២០២២ ក្រុមហ៊ុន 1xBet បានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀង ជាដៃគូរជាមួយក្រុមហ៊ុនកីឡាអនឡាញដែលស្ថាប័នមានឈ្មោះថា Team Spirit។
Paris Saint-Germain បានប្រកាសនៅថ្ងៃទី១ខែសីហា ឆ្នាំ២០២២ ថា 1xBet គឺជាដៃគូរថ្នាក់តំបន់នៅអាហ្រ្វិកនឹងអាស៊ី។
លោកKarshkov ដែលជាអតីតមេប៉ូលីស និងជាប្រធាននាយកដ្ឋាន "K" នៃនាយកដ្ឋានកិច្ចការផ្ទៃក្នុងនៃតំបន់ Bryansk ត្រូវបានផ្តល់សញ្ជាតិ Cypriot ក្នុងឆ្នាំ ២០២២ ដោយទទួលបាន "លិខិតឆ្លងដែនមាស" តាមរយៈការ វិនិយោគផ្នែកសំខាន់ៗជាច្រើននៅក្នុងប្រទេស។
នៅក្នុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០២២ ក្រុមហ៊ុនបានប្រកាន់ជំហរច្បាស់លាស់ និងជាក់លាក់លើបញ្ហានៃស[[:en:Russo-Ukrainian_War|ង្រ្គាមរវាងរុស្ស៊ី និងអ៊ុយក្រែន ដោយ]]បានជួយគាំទ្រដល់អ៊ុយក្រែនដោយបែងចែកមូលនិធិសំខាន់ៗដើម្បីជួយជនភៀសខ្លួនចេញពីប្រទេសនេះ។
== ការឧបត្ថម្ភ ==
* ឆ្នាំ ២០១៨-២០២១ - អ៊ីតាលី Serie A
* ចាប់តាំងពីឆ្នាំ 2018 — ក្រុម FC "Astana"
* ក្រុមបាល់ទាត់ជម្រើសជាតិ នីហ្សេរីយ៉ា, Nigerian Premier League
* FC "Cardiff F"
* FC [[ក្លឹបបាល់ទាត់ថធ្ធិនហេមហតស្ពឺ|"Tottenham Hotspur]] [[ក្លឹបបាល់ទាត់ថធ្ធិនហេមហតស្ពឺ|"]]
* ឆ្នាំ 2019 - សហព័ន្ធបាល់ទាត់អាហ្រ្វិក
* ឆ្នាំ 2019 — ក្រុម FC [[ក្លឹបបាល់ទាត់បារសេឡូណា|Barcelona]]
* ឆ្នាំ ២០២០ - ក្រុមកីឡាអេឡិចត្រូនិកអ៊ុយក្រែន "Natus Vincere"
ចាប់តាំងពីឆ្នាំ 2018 មក ឯកអគ្គរដ្ឋទូតរបស់ក្រុមហ៊ុនគឺកីឡាករបាល់ទាត់អ៊ីតាលី Andrea Pirlo ។
== រង្វាន់ ==
* ឆ្នាំ 2018 - "តារារះនៃការច្នៃប្រឌិតក្នុងការភ្នាល់កីឡា" - ពានរង្វាន់ SBC
* ឆ្នាំ ២០២០ - "ប្រតិបត្តិករ eSports ល្អបំផុតប្រចាំឆ្នាំ" - ពានរង្វាន់ SBC <ref>{{Cite web}}</ref>
== កំណត់ចំណាំ ==
8pcqbtq56inl7wy1zlts6y7pmwltrtf
សុវណ្ណភូមិ
0
47563
282547
282495
2022-08-17T14:09:22Z
2001:FB1:13E:9F6:A17F:CD26:CDF8:C511
wikitext
text/x-wiki
{{Db-g1}}
សុវណ្ណភូមិ គឺចង់សម្តៅដល់ប្រទេសមួយចំនួននៅតំបន់អាស៊ី ហើយពាក់កណ្តាលប្រាំពាន់ឆ្នាំនឹងមានអ្នកមកបំភ្លឺឡើងវិញ
tjk4mzhzs9i2z7r2we4jnyzmwew73t6
រាជអាណាចក្រធនបុរី
0
47566
282546
282509
2022-08-17T14:09:11Z
2001:FB1:13E:9F6:A17F:CD26:CDF8:C511
wikitext
text/x-wiki
{{Db-g1}}
គ្រាន់ខ្ញុំតែចង់ដឹងចង់លឺមិនធ្វើអីនោះគឺចង់ជួយធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីផ្តល់ចូលរួមមនុស្សល្អដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍សកលចូលរួមដើម្បីជួយដល់មនុស្សយុវជនក្រីក្រ សាលារៀន ចាស់ៗទុំ គ្រួសារ ហើយរឿងជាច្រើនអំពើល្អ
gqya4x009lcajquyhnebov42ifdiirc
សេដ្ឋកិច្ចនៃប្រទេសថៃ
0
47567
282550
2022-08-17T14:46:07Z
Chhen Pisey
32423
បង្កើតដោយការបកប្រែទំព័រ "[[:en:Special:Redirect/revision/1104906590|Economy of Thailand]]"
wikitext
text/x-wiki
'''សេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសថៃ''' ពឹងផ្អែកលើការនាំចេញដែលមានចំនួនប្រហែល ៦០ ភាគរយនៃ [[ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប]] (GDP) ក្នុងឆ្នាំ ២០១៩ ។ <ref>{{Cite web|title=Exports of goods and services (% of GDP) - Thailand {{!}} Data|url=https://data.worldbank.org/indicator/NE.EXP.GNFS.ZS?locations=TH|archivedate=2021-01-24|website=data.worldbank.org}}</ref> [[ប្រទេសថៃ]] ខ្លួនឯងគឺជា [[ប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី។|ប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី]] ដែលមានផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបចំនួន ១៦.៣១៦ [[បាត|ពាន់លានបាត]] (៥០៥ ដុល្លារអាមេរិក ពាន់លាន) នៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៨ ដែលជាសេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេទី ៨ របស់អាស៊ី នេះបើយោងតាម [[ធនាគារពិភពលោក]] ។ <ref name="http">{{Cite web|title=Thailand: Gross domestic product, current prices|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=27&pr1.y=16&c=578&s=NGDP%2CNGDPD&grp=0&a=|archivedate=10 May 2018}}</ref> គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០១៨ ប្រទេសថៃមាន [[អតិផរណា]] ជាមធ្យម 1.06% <ref name="Bank of Thailand">{{Cite web|title=Change in Price Level|url=http://www.bot.or.th/Thai/Statistics/Indicators/Docs/tab11.pdf|archivedate=9 April 2013}}</ref> និងអតិរេកគណនី 7.5% នៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេស។ <ref name="nesdb.go.th">{{Cite web|title=Thai Economic Performance in Q4 and 2012 and Outlook for 2013|url=http://www.nesdb.go.th/Portals/0/eco_datas/economic/eco_state/4_55/Press%20Eng%20Q4-2012.pdf|archivedate=18 February 2013|archive-date=13 March 2014}}</ref> សេដ្ឋកិច្ចថៃត្រូវបានគេរំពឹងថានឹងប្រកាសកំណើន 3.8% ក្នុងឆ្នាំ 2019។ <ref name="worldbank 2018">{{Cite web|title=Thailand Expected to Post 4.1% Growth in 2018 – Best Economic Performance Since 2012|date=9 April 2018|url=http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2018/04/09/thailand-expected-to-post-41-growth-in-2018-best-economic-performance-since-2012|archivedate=17 August 2018}}</ref> រូបិយប័ណ្ណរបស់ខ្លួន [[បាត|ប្រាក់បាតថៃ]] ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ជារូបិយប័ណ្ណទូទាត់ពិភពលោកដែលប្រើញឹកញាប់បំផុតទីដប់ក្នុងឆ្នាំ 2017។ <ref>[https://ctmfile.com/story/rmb-role-and-share-of-international-payments-is-declining RMB role and share of international payments is declining] CTMfile. 5 April 2017</ref>
វិស័យឧស្សាហកម្ម និង [[វិស័យសេដ្ឋកិច្ចថ្នាក់ឧត្តមសិក្សា|សេវាកម្ម]] គឺជាវិស័យចម្បងនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេសថៃ ដែលកាលពីមុនមានចំនួន 39.2 ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប។ [[វិស័យកសិកម្ម]] របស់ប្រទេសថៃផលិតបាន 8.4 ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប ដែលទាបជាងវិស័យពាណិជ្ជកម្ម និងដឹកជញ្ជូន និងទំនាក់ទំនងដែលមាន 13.4 ភាគរយ និង 9.8 ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប។ វិស័យសំណង់ និងរ៉ែបន្ថែម ៤.៣ ភាគរយដល់ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេស។ វិស័យសេវាកម្មផ្សេងទៀត (រួមទាំងវិស័យហិរញ្ញវត្ថុ ការអប់រំ និងសណ្ឋាគារ និងភោជនីយដ្ឋាន) មានចំនួន 24.9 ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេស។ ទូរគមនាគមន៍ និង [[ពាណិជ្ជកម្មលើសេវាកម្ម]] កំពុងលេចចេញជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃការពង្រីកឧស្សាហកម្ម និងការប្រកួតប្រជែងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច។ <ref name="WB-20080101">{{Cite book|title=Thailand's Annual Infrastructure Report 2008|date=1 January 2008|publisher=World Bank|location=Washington DC|url=http://siteresources.worldbank.org/INTTHAILAND/Resources/333200-1177475763598/3714275-1234408023295/5826366-1234408105311/chapter4-telecommunication-sector.pdf|access-date=6 December 2015}}</ref>
ប្រទេសថៃជាប្រទេសដែលមានសេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេទីពីរនៅ [[អាស៊ីអាគ្នេយ៍|អាស៊ីអាគ្នេយ៍]] បន្ទាប់ពី [[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី]] ។ GDP សម្រាប់មនុស្សម្នាក់របស់ខ្លួន (7,273.56 ដុល្លារអាមេរិក) ក្នុងឆ្នាំ 2018 <ref name="http">{{Cite web|title=Thailand: Gross domestic product, current prices|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=27&pr1.y=16&c=578&s=NGDP%2CNGDPD&grp=0&a=|archivedate=10 May 2018}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=27&pr1.y=16&c=578&s=NGDP%2CNGDPD&grp=0&a= "Thailand: Gross domestic product, current prices"]. International Monetary Fund<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">10 May</span> 2018</span>.</cite></ref> ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី 4 នៅក្នុងផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់របស់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ បន្ទាប់ពី [[សិង្ហបុរី]] [[ប្រ៊ុយណេ]] និង [[ម៉ាឡេស៊ី]] ។ ក្នុងខែកក្កដា ឆ្នាំ 2018 ប្រទេសថៃបានកាន់កាប់ទុនបម្រុងអន្តរជាតិចំនួន $237.5 ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក ដែលជាប្រទេសធំ <ref name="bot.or.th">{{Cite web|title=International Reserves (Weekly)|url=http://www2.bot.or.th/statistics/BOTWEBSTAT.aspx?reportID=94&language=ENG|archivedate=28 June 2018|archive-date=28 June 2018}}</ref> នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ (បន្ទាប់ពីសិង្ហបុរី)។ អតិរេករបស់ខ្លួននៅក្នុង [[បញ្ជីប្រទេសតាមសមតុល្យគណនីចរន្ត|សមតុល្យគណនី]] ចរន្តជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី 10 នៃពិភពលោក ដែលធ្វើបាន 37.898 ពាន់លានដុល្លារដល់ប្រទេសក្នុងឆ្នាំ 2018 <ref>{{Cite web|title=COUNTRY COMPARISON : CURRENT ACCOUNT BALANCE|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2187rank.html|archive-date=13 June 2007|archivedate=20 August 2018}}</ref> ប្រទេសថៃជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ 2 នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ក្នុងទំហំពាណិជ្ជកម្មខាងក្រៅ បន្ទាប់ពីសិង្ហបុរី។ <ref>{{Cite web|title=World Trade Developments|url=http://www.wto.org/english/res_e/statis_e/its2012_e/its12_world_trade_dev_e.pdf|archivedate=12 March 2013}}</ref>
ប្រទេសនេះត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយធនាគារពិភពលោកថាជា "រឿងជោគជ័យនៃការអភិវឌ្ឍន៍ដ៏អស្ចារ្យ" នៅក្នុងសូចនាករសង្គម និងការអភិវឌ្ឍន៍។ <ref>{{Cite web|title=Thailand|url=http://www.worldbank.org/en/country/thailand|archivedate=17 July 2012}}</ref> ទោះបីជាប្រាក់ចំណូលជាតិសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ (GNI) ទាបនៃ 6,610 ដុល្លារអាមេរិក <ref>{{Cite web|url=http://data.worldbank.org/indicator/NY.GNP.PCAP.CD/countries/TH-4E-XT?display=graph|title=GNI per capita, Atlas method (current US$)|archivedate=3 March 2015}}</ref> និងចំណាត់ថ្នាក់ទី 83 នៅក្នុងសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស (HDI) ភាគរយនៃប្រជាជនក្រោមបន្ទាត់នៃភាពក្រីក្រជាតិបានថយចុះពី 65.26 ភាគរយក្នុងឆ្នាំ 1988 ដល់ 8.61 ភាគរយក្នុងឆ្នាំ 2016 ។ នេះបើតាមរបាយការណ៍មូលដ្ឋានភាពក្រីក្រថ្មី [[ការិយាល័យក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមជាតិ|របស់ការិយាល័យក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ច និងសង្គម]] (NESDC)។ <ref>{{Cite web|title=ตารางที่ 1.2 สัดส่วนคนจน เมื่อวัดด้านรายจ่ายเพื่อการอุปโภคบริโภค จำแนกตามภาคและพื้นที่ ปี พ.ศ. 2531–2559|url=http://social.nesdb.go.th/SocialStat/StatReport_Final.aspx?reportid=669&template=2R1C&yeartype=M&subcatid=59|archivedate=21 August 2018|archive-date=25 April 2018}}</ref>
ប្រទេសថៃគឺជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោម [[បញ្ជីប្រទេសតាមអត្រាគ្មានការងារធ្វើ|ប្រទេសដែលមានអត្រាអ្នកអត់ការងារធ្វើទាបបំផុត]] នៅលើពិភពលោកដែលត្រូវបានរាយការណ៍ថាជា 1 ភាគរយសម្រាប់ត្រីមាសទីមួយនៃឆ្នាំ 2014 ។ នេះគឺដោយសារតែសមាមាត្រដ៏ច្រើននៃចំនួនប្រជាជនដែលធ្វើការក្នុងវិស័យកសិកម្មចិញ្ចឹមជីវិត ឬការងារដែលងាយរងគ្រោះផ្សេងទៀត (ការងារក្នុងគណនីផ្ទាល់ខ្លួន និងការងារគ្រួសារដែលមិនមានប្រាក់ខែ)។ <ref name="ILO">[http://web.nso.go.th/en/survey/data_survey/560624_Summary_Labor_%20May57.pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151112020930/http://web.nso.go.th/en/survey/data_survey/560624_Summary_Labor_%20May57.pdf|date=12 November 2015}} TNSO The National Statistical Office of Thailand.
"Over half of all Thailand's workers are in vulnerable employment (defined as the sum of own-account work and unpaid family work) and more than 60 percent are informally employed, with no access to any social security mechanisms". [http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---asia/---ro-bangkok/documents/publication/wcms_205099.pdf Thailand. A labour market profile], International Labour Organization, 2013.</ref>
[[ឯកសារ:Istorical_GDP_growth_of_Thailand.png|តំនភ្ជាប់=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Istorical_GDP_growth_of_Thailand.png/300px-Istorical_GDP_growth_of_Thailand.png|ធ្វេង|រូបភាពតូច|300x300ភីកសែល| កំណើនសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសថៃ ពីឆ្នាំ ១៩៦១ ដល់ឆ្នាំ ២០១៥]]
[[ឯកសារ:GDP_per_capita_development_in_Thailand.jpg|តំនភ្ជាប់=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/GDP_per_capita_development_in_Thailand.jpg/220px-GDP_per_capita_development_in_Thailand.jpg|រូបភាពតូច| ការអភិវឌ្ឍន៍ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបពិតប្រាកដសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ពី ១៨៩០ ដល់ឆ្នាំ ២០១៨]]
91pdkj02awlfv9gcm5avaxtjk7xzqwh
282551
282550
2022-08-17T14:50:00Z
Chhen Pisey
32423
wikitext
text/x-wiki
'''សេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសថៃ''' ពឹងផ្អែកលើការនាំចេញដែលមានចំនួនប្រហែល ៦០ ភាគរយនៃ [[ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប]] (GDP) ក្នុងឆ្នាំ ២០១៩ ។ <ref>{{Cite web|title=Exports of goods and services (% of GDP) - Thailand {{!}} Data|url=https://data.worldbank.org/indicator/NE.EXP.GNFS.ZS?locations=TH|archivedate=2021-01-24|website=data.worldbank.org}}</ref> [[ប្រទេសថៃ]] ខ្លួនឯងគឺជា [[ប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី។|ប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី]] ដែលមានផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបចំនួន ១៦.៣១៦ [[បាត|ពាន់លានបាត]] (៥០៥ ដុល្លារអាមេរិក ពាន់លាន) នៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៨ ដែលជាសេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេទី ៨ របស់អាស៊ី នេះបើយោងតាម [[ធនាគារពិភពលោក]] ។ <ref name="http">{{Cite web|title=Thailand: Gross domestic product, current prices|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=27&pr1.y=16&c=578&s=NGDP%2CNGDPD&grp=0&a=|archivedate=10 May 2018}}</ref> គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០១៨ ប្រទេសថៃមាន [[អតិផរណា]] ជាមធ្យ[[អតិផរណា|១.០៦]]06% <ref name="Bank of Thailand">{{Cite web|title=Change in Price Level|url=http://www.bot.or.th/Thai/Statistics/Indicators/Docs/tab11.pdf|archivedate=9 April 2013}}</ref> និងអតិរេកគណនី៧.៥5% នៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេស។ <ref name="nesdb.go.th">{{Cite web|title=Thai Economic Performance in Q4 and 2012 and Outlook for 2013|url=http://www.nesdb.go.th/Portals/0/eco_datas/economic/eco_state/4_55/Press%20Eng%20Q4-2012.pdf|archivedate=18 February 2013|archive-date=13 March 2014}}</ref> សេដ្ឋកិច្ចថៃត្រូវបានគេរំពឹងថានឹងប្រកាសកំណើន ៣.៨% ក្នុងឆ្នាំ ២០១៩។ <ref name="worldbank 2018">{{Cite web|title=Thailand Expected to Post 4.1% Growth in 2018 – Best Economic Performance Since 2012|date=9 April 2018|url=http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2018/04/09/thailand-expected-to-post-41-growth-in-2018-best-economic-performance-since-2012|archivedate=17 August 2018}}</ref> រូបិយប័ណ្ណរបស់ខ្លួន [[បាត|ប្រាក់បាតថៃ]] ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ជារូបិយប័ណ្ណទូទាត់ពិភពលោកដែលប្រើញឹកញាប់បំផុតទីដប់ក្នុងឆ្នាំ 2២០១៧ <ref>[https://ctmfile.com/story/rmb-role-and-share-of-international-payments-is-declining RMB role and share of international payments is declining] CTMfile. 5 April 2017</ref>
វិស័យឧស្សាហកម្ម និង [[វិស័យសេដ្ឋកិច្ចថ្នាក់ឧត្តមសិក្សា|សេវាកម្ម]] គឺជាវិស័យចម្បងនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេសថៃ ដែលកាលពីមុនមានចំនួន ៣៩.២ ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប។ [[វិស័យកសិកម្ម]] របស់ប្រទេសថៃផលិតបាន ៨.៤ ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប ដែលទាបជាងវិស័យពាណិជ្ជកម្ម និងដឹកជញ្ជូន និងទំនាក់ទំនងដែលមាន ១៣.៤ ភាគរយ និង ៩.៤ ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប។ វិស័យសំណង់ និងរ៉ែបន្ថែម ៤.៣ ភាគរយដល់ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេស។ វិស័យសេវាកម្មផ្សេងទៀត (រួមទាំងវិស័យហិរញ្ញវត្ថុ ការអប់រំ និងសណ្ឋាគារ និងភោជនីយដ្ឋាន) មានចំនួន ២៤.៩ ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេស។ ទូរគមនាគមន៍ និង [[ពាណិជ្ជកម្មលើសេវាកម្ម]] កំពុងលេចចេញជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃការពង្រីកឧស្សាហកម្ម និងការប្រកួតប្រជែងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច។ <ref name="WB-20080101">{{Cite book|title=Thailand's Annual Infrastructure Report 2008|date=1 January 2008|publisher=World Bank|location=Washington DC|url=http://siteresources.worldbank.org/INTTHAILAND/Resources/333200-1177475763598/3714275-1234408023295/5826366-1234408105311/chapter4-telecommunication-sector.pdf|access-date=6 December 2015}}</ref>
ប្រទេសថៃជាប្រទេសដែលមានសេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេទីពីរនៅ [[អាស៊ីអាគ្នេយ៍|អាស៊ីអាគ្នេយ៍]] បន្ទាប់ពី [[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី]] ។ GDP សម្រាប់មនុស្សម្នាក់របស់ខ្លួន (៧,២៧៣.៥៦ ដុល្លារអាមេរិក) ក្នុងឆ្នាំ ២០១៨ <ref name="http">{{Cite web|title=Thailand: Gross domestic product, current prices|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=27&pr1.y=16&c=578&s=NGDP%2CNGDPD&grp=0&a=|archivedate=10 May 2018}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=27&pr1.y=16&c=578&s=NGDP%2CNGDPD&grp=0&a= "Thailand: Gross domestic product, current prices"]. International Monetary Fund<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">10 May</span> 2018</span>.</cite></ref> ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ៤ នៅក្នុងផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់របស់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ បន្ទាប់ពី [[សិង្ហបុរី]] [[ប្រ៊ុយណេ]] និង [[ម៉ាឡេស៊ី]] ។ ក្នុងខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០១៨ ប្រទេសថៃបានកាន់កាប់ទុនបម្រុងអន្តរជាតិចំនួន $២៣៧.៥ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក ដែលជាប្រទេសធំ <ref name="bot.or.th">{{Cite web|title=International Reserves (Weekly)|url=http://www2.bot.or.th/statistics/BOTWEBSTAT.aspx?reportID=94&language=ENG|archivedate=28 June 2018|archive-date=28 June 2018}}</ref> នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ (បន្ទាប់ពីសិង្ហបុរី)។ អតិរេករបស់ខ្លួននៅក្នុង [[បញ្ជីប្រទេសតាមសមតុល្យគណនីចរន្ត|សមតុល្យគណនី]] ចរន្តជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ១០ នៃពិភពលោក ដែលធ្វើបាន 37.898 ពាន់លានដុល្លារដល់ប្រទេសក្នុងឆ្នាំ 2018 <ref>{{Cite web|title=COUNTRY COMPARISON : CURRENT ACCOUNT BALANCE|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2187rank.html|archive-date=13 June 2007|archivedate=20 August 2018}}</ref> ប្រទេសថៃជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ 2 នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ក្នុងទំហំពាណិជ្ជកម្មខាងក្រៅ បន្ទាប់ពីសិង្ហបុរី។ <ref>{{Cite web|title=World Trade Developments|url=http://www.wto.org/english/res_e/statis_e/its2012_e/its12_world_trade_dev_e.pdf|archivedate=12 March 2013}}</ref>
ប្រទេសនេះត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយធនាគារពិភពលោកថាជា "រឿងជោគជ័យនៃការអភិវឌ្ឍន៍ដ៏អស្ចារ្យ" នៅក្នុងសូចនាករសង្គម និងការអភិវឌ្ឍន៍។ <ref>{{Cite web|title=Thailand|url=http://www.worldbank.org/en/country/thailand|archivedate=17 July 2012}}</ref> ទោះបីជាប្រាក់ចំណូលជាតិសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ (GNI) ទាបនៃ 6,610 ដុល្លារអាមេរិក <ref>{{Cite web|url=http://data.worldbank.org/indicator/NY.GNP.PCAP.CD/countries/TH-4E-XT?display=graph|title=GNI per capita, Atlas method (current US$)|archivedate=3 March 2015}}</ref> និងចំណាត់ថ្នាក់ទី 83 នៅក្នុងសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស (HDI) ភាគរយនៃប្រជាជនក្រោមបន្ទាត់នៃភាពក្រីក្រជាតិបានថយចុះពី 65.26 ភាគរយក្នុងឆ្នាំ 1988 ដល់ 8.61 ភាគរយក្នុងឆ្នាំ 2016 ។ នេះបើតាមរបាយការណ៍មូលដ្ឋានភាពក្រីក្រថ្មី [[ការិយាល័យក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមជាតិ|របស់ការិយាល័យក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ច និងសង្គម]] (NESDC)។ <ref>{{Cite web|title=ตารางที่ 1.2 สัดส่วนคนจน เมื่อวัดด้านรายจ่ายเพื่อการอุปโภคบริโภค จำแนกตามภาคและพื้นที่ ปี พ.ศ. 2531–2559|url=http://social.nesdb.go.th/SocialStat/StatReport_Final.aspx?reportid=669&template=2R1C&yeartype=M&subcatid=59|archivedate=21 August 2018|archive-date=25 April 2018}}</ref>
ប្រទេសថៃគឺជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោម [[បញ្ជីប្រទេសតាមអត្រាគ្មានការងារធ្វើ|ប្រទេសដែលមានអត្រាអ្នកអត់ការងារធ្វើទាបបំផុត]] នៅលើពិភពលោកដែលត្រូវបានរាយការណ៍ថាជា 1 ភាគរយសម្រាប់ត្រីមាសទីមួយនៃឆ្នាំ 2014 ។ នេះគឺដោយសារតែសមាមាត្រដ៏ច្រើននៃចំនួនប្រជាជនដែលធ្វើការក្នុងវិស័យកសិកម្មចិញ្ចឹមជីវិត ឬការងារដែលងាយរងគ្រោះផ្សេងទៀត (ការងារក្នុងគណនីផ្ទាល់ខ្លួន និងការងារគ្រួសារដែលមិនមានប្រាក់ខែ)។ <ref name="ILO">[http://web.nso.go.th/en/survey/data_survey/560624_Summary_Labor_%20May57.pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151112020930/http://web.nso.go.th/en/survey/data_survey/560624_Summary_Labor_%20May57.pdf|date=12 November 2015}} TNSO The National Statistical Office of Thailand.
"Over half of all Thailand's workers are in vulnerable employment (defined as the sum of own-account work and unpaid family work) and more than 60 percent are informally employed, with no access to any social security mechanisms". [http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---asia/---ro-bangkok/documents/publication/wcms_205099.pdf Thailand. A labour market profile], International Labour Organization, 2013.</ref>
[[ឯកសារ:Istorical_GDP_growth_of_Thailand.png|តំនភ្ជាប់=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Istorical_GDP_growth_of_Thailand.png/300px-Istorical_GDP_growth_of_Thailand.png|ធ្វេង|រូបភាពតូច|300x300ភីកសែល| កំណើនសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសថៃ ពីឆ្នាំ ១៩៦១ ដល់ឆ្នាំ ២០១៥]]
[[ឯកសារ:GDP_per_capita_development_in_Thailand.jpg|តំនភ្ជាប់=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/GDP_per_capita_development_in_Thailand.jpg/220px-GDP_per_capita_development_in_Thailand.jpg|រូបភាពតូច| ការអភិវឌ្ឍន៍ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបពិតប្រាកដសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ពី ១៨៩០ ដល់ឆ្នាំ ២០១៨]]
== ឯកសារយោង ==
76fpmahwjoh8681ruc8rw5znjxca0o6
យសោធរបុរៈ
0
47568
282568
2022-08-18T08:19:33Z
Chan Sung-Min
36092
Chan Sung-Min បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[យសោធរបុរៈ]] ទៅ [[យសោធរបុរះ]]
wikitext
text/x-wiki
#បញ្ជូនបន្ត [[យសោធរបុរះ]]
gztu0ir1ovi2apgl9n0ykh0u2igcp9b
អ្នកប្រើប្រាស់:ឈីន ណារ៉ាក់
2
47569
282569
2022-08-18T08:19:44Z
ឈីន ណារ៉ាក់
36577
បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ឈីន ណារ៉ាក់
wikitext
text/x-wiki
ឈីន ណារ៉ាក់
leztupv5dx2rf6a5s89q68zcj5rwh8f
282571
282569
2022-08-18T08:31:51Z
ឈីន ណារ៉ាក់
36577
ប្រវត្តិរូប ឈីន ណារ៉ាក់
wikitext
text/x-wiki
នាមឈ្មោះ: ឈីន ណារ៉ាក់ ( '''''CHHIN NARAK''''' )
ភេទ: ប្រុស
សញ្ជាតិ: ខ្មែរ
កើតនៅថ្ងៃទី០៦ខែកុម្ភះឆ្នាំ២០០២
អាសយដ្ឋានទីកន្លែងកំណើត ភូមិ ដក់ពរ ឃុំ វល្លិ៍ស ស្រុក សំរោងទង ខេត្ត កំពង់ស្ពឺ
ជាកូនប្រុសបងក្នុងគ្រួសារ....
មានបងប្អូនចំនួន៥នាក់ ស្រី៤ ប្រុស១
ឪពុកឈ្មោះ ឈីន វ៉ាន់ថាត
ម្ដាយឈ្មោះ ងួន ពុតធិ
t8cf41fxjabzvv0aazmm06jghuv659y