វិគីភីឌា kmwiki https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%91%E1%9F%86%E1%9E%96%E1%9F%90%E1%9E%9A%E1%9E%8A%E1%9E%BE%E1%9E%98 MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter មេឌា ពិសេស ការពិភាក្សា អ្នកប្រើប្រាស់ ការពិភាក្សារបស់អ្នកប្រើប្រាស់ វិគីភីឌា ការពិភាក្សាអំពីវិគីភីឌា ឯកសារ ការពិភាក្សាអំពីឯកសារ មេឌាវិគី ការពិភាក្សាអំពីមេឌាវិគី ទំព័រគំរូ ការពិភាក្សាអំពីទំព័រគំរូ ជំនួយ ការពិភាក្សាអំពីជំនួយ ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម ការពិភាក្សាអំពីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk ខ្មែរក្រហម 0 1928 282552 278773 2022-08-17T14:50:15Z 36.37.140.115 wikitext text/x-wiki {{short description|ឈ្មោះសំដៅលើអ្នកគាំទ្របក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា}} {{Infobox militant organization | name = ខ្មែរក្រហម | logo = Flag of Democratic Kampuchea.svg | leaders = [[ប៉ុលពត]] | foundation = | dates = {{nowrap|{{start date|មិថុនា ១៩៥១|df=yes}}–{{end date|ធ្នូ ១៩៩៩}}}}{{-}}{{plainlist| * ១៩៥១–១៩៦៨ ([[បក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា|គណបក្សនយោបាយ]]) * [[សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងកម្ពុជា|១៩៦៨–១៩៧៥]] (កុបកម្ម) * ១៩៧៥–១៩៧៩ ([[កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ|រដ្ឋាភិបាល]]) * [[សង្គ្រាមកម្ពុជា–វៀតណាម|១៩៧៩–១៩៩៩]] (កុបកម្ម) }} | governing period = ១៩៧៥–១៩៧៩ | merger = | split = | predecessor = | merged = | successor = | motives = | area = | size = | headquarters = [[ភ្នំពេញ]] | newspaper = | ideology = [[លទ្ធិកុម្មុយនីស្ត|កុម្មុយនីស្តនិយម]]<ref name=Kiernan2004/><ref name=Cook/><br/>[[ស្វ័យាធិបតេយ្យ]]<ref name=Kiernan2004>{{cite book|author-link=Ben Kiernan|last=Kiernan|first=Ben|title=How Pol Pot Came to Power: Colonialism, Nationalism, and Communism in Cambodia, 1930–1975|publisher=Yale University Press|year=2004|isbn=978-0300102628|url-access=registration|url=https://archive.org/details/howpolpotcametop00kier_0}}</ref><br/>[[ជាតិខ្មែរនិយម]] <ref name=Kiernan2004/>{{rp|xx}}<ref name=Cook>{{cite book|last1=Cook|first1=Susan|last2=Rowley|first2=Kelvin|title=Genocide in Cambodia and Rwanda: New Perspectives|publisher=Routledge|year=2017|url=https://www.files.ethz.ch/isn/46657/GS24.pdf|isbn=9781351517775}} </ref> | position = [[នយោបាយឆ្វេងនិយម|ឆ្វេងនិយម]]<ref>{{cite book|last1=Martin|first1=Gus|title=Essentials of Terrorism: Concepts and Controversies|publisher=SAGE Publications, Inc.|date=2008|page=80|url=https://books.google.com/books?id=7-GiXqccL1IC|isbn=978-1412953139}}</ref><ref>{{cite book|last1=Hartman|first1=Tom|title=A World Atlas of Military History, 1945–1984|date=1985|publisher=Hippocrene Books|isbn=0870520008|page=81|url=https://books.google.com/books?id=CwSn83AgqEYC}}</ref> | partof = | allies = '''សង្គ្រាមស៊ីវិលកម្ពុជា៖'''<br />{{flag|ចិន}}<br />{{flag|កូរ៉េខាងជើង}}<br />{{flag|វៀតណាម}}<br /> {{flagicon image|FNL Flag.svg|25px}} [[វៀតកុង]]<br />{{flagdeco|Laos}} [[ប៉ៈថេតឡាវ]]<br />{{flagicon image|Flag of Romania (1965-1989).svg|25px}} [[សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមរ៉ូម៉ានី|រ៉ូម៉ានី]]<br />'''សង្គ្រាមកម្ពុជា–វៀតណាម៖'''<br />{{flag|ចិន}}<br />{{flag|កូរ៉េខាងជើង}}<br /> {{flag|ថៃ}}<br />{{flag|សិង្ហបុរី}}<br />{{flagdeco|Cambodia}} [[គណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច|ហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច]]<br />{{flagicon image|Flag of the Khmer Republic.svg|25px}} [[រណសិរ្សរំដោះជាតិប្រជាជនខ្មែរ]]<br />{{flagicon image|Flag of Romania (1965-1989).svg|25px}} [[សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមរ៉ូម៉ានី|រ៉ូម៉ានី]] | opponents = '''សង្គ្រាមស៊ីវិលកម្ពុជា៖'''<br />{{flagicon image|Flag of the Khmer Republic.svg|25px}} [[សាធារណរដ្ឋខ្មែរ]]<br />{{flagicon image|Flag of South Vietnam.svg|25px}} [[វៀតណាមខាងត្បូង]]<br />{{flag|សហរដ្ឋអាមេរិក}}<br />{{flag|ថៃ}}<br />'''សង្គ្រាមកម្ពុជា–វៀតណាម៖'''<br />{{flag|វៀតណាម}}<br />{{flagicon image|Flag of the People's Republic of Kampuchea.svg|25px}} [[សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា]]<br />{{flag|ឡាវ}}<br />{{flag|សហភាពសូវៀត}} | battles = [[សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងកម្ពុជា|សង្គ្រាមស៊ីវិលកម្ពុជា]]<br />[[សង្គ្រាមកម្ពុជា-វៀតណាម]] | flag = | module = }} '''ខ្មែរក្រហម''' (ជា[[ភាសាបារាំង]]៖ Khmer Rouge) គឺជាឈ្មោះដែលសម្តេចព្រះបាទ[[នរោត្តម សីហនុ]] មានព្រះរាជបន្ទូលសំដៅលើក្រុមកុម្មុយនីស្ត (ពោលជាសមាជិកនៃ[[បក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា]]) ដែលប្រឆាំងនឹងព្រះអង្គនៅទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ ហើយក្រុមនេះបានឡើងកាន់កាប់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅ[[ដប់ប្រាំពីរមេសាជោគជ័យ|ថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥]]។ បក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជាបានបង្កើតរដ្ឋ[[កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ]]នៅឆ្នាំ១៩៧៦ និងគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជារហូតដល់ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩។ វត្តមានរបស់បក្សត្រូវបានរក្សាជាការសម្ងាត់រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៧ ហើយមិនមាននរណាម្នាក់នៅក្រៅបក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជាដឹងថានរណាជាអ្នកដឹកនាំបក្សនោះទេ (ថ្នាក់ដឹកនាំបក្សតែងសម្តៅលើខ្លួនថា 'អង្គការបដិវត្តន៍')។<ref>ប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩) ដោយលោក ឌីខាប៉ូលី មជ្ឍមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា ទំព័រទី១</ref> នៅក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ កងកម្លាំងខ្មែរក្រហមបានចាប់ផ្តើមកើនចំនួនកាន់តែច្រើនឡើងៗនៅតាមតំបន់ព្រៃភ្នំនៃភាគខាងកើត[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា (១៩៥៣-១៩៧០)|ប្រទេសកម្ពុជា]] ដោយមានការគាំទ្រពី[[វៀតកុង|កងកម្លាំងកុម្មុយនីស្តវៀតណាម]] [[ប៉ៈថេតឡាវ|កុម្មុយនីស្តឡាវ]] និង[[គណបក្សកុម្មុយនីស្តចិន]]។ ដើមឡើយ ពួកខ្មែរក្រហមតែងតែប្រឆាំងនឹងព្រះអង្គសីហនុជានិច្ច ក៏ប៉ុន្តែបន្ទាប់ពីទទួលបានយោបលខ្លះៗពីមន្ត្រីបក្សកុម្មុយនីស្តចិន ហើយនិងក្រោយពីសីហនុត្រូវបាន[[សាធារណរដ្ឋខ្មែរ|លន់ នល់]]ធ្វើ[[រដ្ឋប្រហារកម្ពុជាឆ្នាំ១៩៧០|រដ្ឋប្រហារ]]ទម្លាក់ពីអំណាចនោះ ខ្មែរក្រហមក៏បានផ្លះប្តូរគោលគំនិតមកគាំទ្រព្រះអង្គសីហនុវិញ។ ដោយហេតុនេះហើយ ទើប[[សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងកម្ពុជា|សង្គ្រាមស៊ីវិល]]បានផ្ទុះឡើងរវាងរបបថ្មីគឺសាធារណរដ្ឋខ្មែរ និងក្រុមខ្មែរក្រហម ហើយជាលទ្ធផល សាធារណរដ្ឋខ្មែរក៏បានដួលរលំក្រោយពី[[ភ្នំពេញ|ទីក្រុងភ្នំពេញ]]បានធ្លាក់មកនៅក្នុងដៃខ្មែរក្រហមនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥។ ក្រោយពីបានកាន់កាប់ប្រទេសកម្ពុជាទាំងមូល ទាហានខ្មែរក្រហមដែលនៅក្រោមបញ្ជារបស់[[ប៉ុលពត|ប៉ុល-ពត]] [[នួន ជា]] [[អៀង សារី]] និង[[ខៀវ សំផន]]បានបង្ខំប្រជាពលរដ្ឋនៅគ្រប់ទីប្រជុំជនឱ្យចាកចេញពីទីក្រុងរបស់ពួកគេឆ្ពោះទៅតំបន់ជនបទ។ ខ្មែរក្រហមបានប្តូរឈ្មោះផ្លូវការរបស់ប្រទេសមក[[កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ]]នៅដើមឆ្នាំ១៩៧៦។ សង្គមរបបខ្មែរក្រហមគឺសម្បូរទៅដោយអត្ថាធិបតេយ្យភាព ការស្អប់ខ្ពើមជនបរទេស និងការគាបសង្កត់មកលើប្រជាជនខ្លួនឯង។ មរណភាពរបស់ប្រជាជនក្នុងរបបនេះភាគច្រើនគឺបណ្តាលមកពីគោលនយោបាយរបស់បក្សដែលគេតែងហៅថា'មហាលោតផ្លោះ' ដែលជាការយកត្រាប់តាមយុទ្ធនាការនយោបាយរបស់ចិនគឺ[[មហាលោតផ្លោះ (ចិន)|មហាលោតផ្លោះ]]ដែលជាហេតុបណ្តាលឱ្យប្រជាជនចិនជាច្រើននាក់ធ្លាក់នៅក្រោមការស្រេកឃ្លាន។ គោលបំណងរបស់ខ្មែរក្រហមគឺចង់កែទម្រង់វិស័យកសិកម្មតាមរយៈការប្រមូលផ្តុំប្រជាជនឱ្យធ្វើការរួមគ្នាដែលជាហេតុនាំឱ្យមានការអត់ឃ្លាននៅពាសពេញផ្ទៃប្រទេស ខណៈពេលដែល'អង្គការ'បានស្បថថានឹងជួយមើលថែរក្សាប្រជាជន ប៉ុន្តែតាមពិតវាបែរជាផ្ទុយពីនោះទៅវិញ។ បន្ទាប់ពីបានកាន់កាប់អំណាច ខ្មែរក្រហមបានសម្លាប់រាល់អ្នកនយោបាយណាដែលប្រឆាំងនឹងពួកគេ ជាពិសេសគឺមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ហើយគំនិតប្រកាន់ជាតិសាសន៍ជ្រុលនិយមរបស់ពួកគេបានបណ្តាលឱ្យកើតមានអំពើប្រល័យពូជសាសន៍មកលើជនជាតិភាគតិចថែមទៀតផង។ នៅក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០ ជំនួយខ្មែរក្រហមភាគច្រើនដូចជា ស្បៀងអាហារ គ្រឿងអាវុធជាដើមសុទ្ធតែមានប្រភពមកពីប្រទេស[[ចិន]] ដោយគេបានប៉ាន់ស្មានថាជំនួយបរទេសដែលផ្តល់មកពីចិននេះមានប្រមាណ ៩០%។ នៅទីបំផុត របបដ៏ឃោឃៅមួយនេះក៏ត្រូវបានផ្តួលរំលំនៅដើមឆ្នាំ១៩៧៩ គឺនៅពេលដែលកងកម្លាំងវៀតណាមបានវាយចូលប្រទេសកម្ពុជា ហើយកម្ចាត់កម្លាំងខ្មែរក្រហមបានយ៉ាងរហ័ស។ ខ្មែរក្រហមក៏បានដកថយរត់ទៅភាគពាយព្យនៃប្រទេសកម្ពុជា ពោលគឺនៅតំបន់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ។ ទីនោះ រដ្ឋាភិបាលថៃក៏បានឆ្លៀតយកឱកាសនេះប្រើប្រាស់ពួកខ្មែរក្រហមដើម្បីជាខែលទប់ស្កាត់ឥទ្ធិពលកុម្មុយនីស្តយួនកុំឱ្យជ្រៀតចូលទៅក្នុងប្រទេសខ្លួន។ នៅទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០ ប្រទេសចិន និងសហរដ្ឋអាមេរិកបានរួមគ្នាគាំទ្រប៉ុល ពតពីចម្ងាយដើម្បីប្រឆាំងនឹងអំណាចឥទ្ធិពលរបស់[[សហភាពសូវៀត]] និង[[វៀតណាម]]នៅប្រទេសកម្ពុជា ដូចជាការផ្តល់សត្តិប្រាជ្ញា ស្បៀងអាហារ គ្រឿងសព្វារុធ និងការហ្វឹកហាត់ផ្នែកយោធាជាដើម...ក៏ប៉ុន្តែមិនយូរប៉ុន្មាន ការគាំទ្ររបស់អាមេរិកក៏ត្រូវបានកាត់ផ្តាច់ចោល។ ទោះជាយ៉ាងណាក្តី ខ្មែរក្រហមក៏នូវតែបន្តខំប្រឹងប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងកងកម្លាំងវៀតណាម និងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាថ្មីគឺ[[សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា]] ជម្លោះមួយនេះត្រូវគេស្គាល់ថា [[សង្គ្រាមកម្ពុជា-វៀតណាម]]។ ទោះត្រូវបាត់បង់អំណាចក្តី [[រដ្ឋាភិបាលចម្រុះកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ|រដ្ឋាភិបាលខ្មែរក្រហម]]នូវតែបន្តក្លាយជាអ្នកតំណាងប្រទេសកម្ពុជាពេញច្បាប់នៅឯអាសនៈ[[អង្គការសហប្រជាជាតិ]]ដដែរ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩៣ នៅពេលដែលប្រព័ន្ធរាជាធិបតេយ្យត្រូវបានស្តើរឡើងវិញនៅប្រទេសកម្ពុជា។ មួយឆ្នាំក្រោយមក ទ័ពព្រៃខ្មែរក្រហមរាប់ពាន់នាក់បានសុំទទួលចុះចាញ់បន្ទាប់ពីដឹងឮថារដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានាពេលនោះបានប្រកាសលើកលែងទោសឱ្យពួកគេ។ នៅឆ្នាំ១៩៩៦ គណបក្សនយោបាយថ្មីមួយត្រូវបានបង្កើតឡើងគឺ [[ចលនាសហភាពជាតិប្រជាធិបតេយ្យ]] ដែលដឹកនាំដោយលោកអៀង សារី។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក ចំនួនក្រុមខ្មែរក្រហមក៏ចាប់ផ្តើមស្រុតចុះឡើងៗ។ នៅឆ្នាំ២០១៤ មេដឹកនាំខ្មែរក្រហមចំនួនពីររូបគឺលោកនួន ជា និងខៀវ សំផន ត្រូវបាន[[សាលាក្ដីខ្មែរក្រហម|តុលាការកម្ពុជាដែលមានអង្គការសហប្រជាជាតិនៅពីក្រោយ]]បានកាត់ក្តីដាក់ពន្ធនាគាអ្នកទាំងពីរអស់មួយជីវិតដោយបានរកឃើញថាពួកគេមានពិរុទ្ធពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិចំពោះតួនាទីរបស់ពួកគេនៅក្នុងយុទ្ធនាការប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហម។ == ប្រវត្តិនៃឈ្មោះ == ដូចជាបានបកស្រាយខាងលើរួចជាស្រេចហើយថា '''ខ្មែរក្រហម'''គឺជានាម ឬឈ្មោះដែលព្រះបាទ[[នរោត្តម សីហនុ]]មានព្រះបន្ទូលសំដៅលើក្រុមកុម្មុយនិស្តខ្មែរដែលប្រឆាំងនឹងព្រះអង្គក្នុងទស្សវត្ត ១៩៦០។ ដូចពួកកុម្មុយនិស្តផ្សេងៗអញ្ជឹងដែរ ខ្មែរក្រហមបានជ្រើសយកពណ៌ក្រហមជាអត្តសញ្ញាណរបស់ពួកគេ។ នៅក្នុងលទ្ធិកុម្មុយនិស្ត ពណ៌ក្រហមគឺតំណាងអោយបដិវត្តន៍ ឬឈាមរបស់បុគ្គលទាំងឡាយណាដែលតស៊ូដើម្បីបដិវត្តន៍។ [[File:Red flag.svg|thumb|250px|ទង់បដិវត្តន៍ខ្មែរក្រហម]] 'ខ្មែរក្រហម'ជាភាសាឡាតាំងគឺ ''Khmer Rouge'' ឬ ''red Khmer''។ ស្លាបយោធារបស់បក្សនេះមានឈ្មោះថា[[កងទ័ពបដិវត្តន៍កម្ពុជា]] និង[[កងទ័ពជាតិកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ]]។ == មនោគមវិជ្ជា == === លទ្ធិម៉ាក្សនិយម === [[File:Pol Pot.jpg|thumb|[[ប៉ុលពត|ប៉ុល ពត]] ដែលត្រូវជាលេខា[[បក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា]] និងជានាយករដ្ឋមន្រ្តីនៃ[[កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ]]]] នៅក្នុងកំឡុងពេលកាន់អំណាច មនោគមវិជ្ជាខ្មែរក្រហមបានផុះចេញជារូបរាងឡើងបន្ទាប់ពីពួកមជ្ឈឹមបក្សដែលដឹកនាំដោយ[[ប៉ុលពត|ប៉ុល-ពត]]បានកម្ចាត់រាល់ធាតុទាំងអស់នៃថ្នាក់ដឹកនាំរបស់ខ្លួន (អ្នកដែលមានមនោគមវិជ្ជាខុសពីពួកមជ្ឈឹមបក្ស)។ មនោគមវិជ្ជារបស់មជ្ឈឹមបក្សនេះគឺជាការរួមបញ្ចូលគ្នារវាង[[លទ្ធិម៉ាក្ស|ម៉ាក្សនិយម]]ជាមួយនឹងគំនិត[[ជាតិនិយម]] (ជ្រុលហួស)។ ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណាក្តី រាល់សកម្មភាពរបស់ពួកខ្មែរក្រហមគឺសុទ្ធតែផ្ទុយពីលទ្ធិម៉ាក្សទាំងអស់ សកម្មភាពរបស់ខ្មែរក្រហមនេះត្រូវបានអ្នកប្រវត្តិវិទូមួយចំនួនធំចាត់ទុកថាជាការប្រឆាំងនឹងលទ្ធិម៉ាក្សទៅវិញ ពួកគេច្រើនសំដៅទៅវាថា'បដិវត្តន៍ប្រជាកសិករ'។ មេដឹកនាំ និងអ្នកទ្រឹស្តីខ្មែរក្រហមភាគច្រើនគឺប្រកាន់យ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួននូវគំនិត[[លទ្ធិស្តាលីន|ស្តាលីននិយម]]របស់[[បក្សកុម្មុយនិស្តបារាំង]]នាអំឡុងទសវត្ស ១៩៥០។ ទាំងនេះបានបង្កើតចេញជាមនោគមវិជ្ជាមួយគឺ"ក្រោយលេនីននិយម"ដែលជាការផ្សំបញ្ចូលគ្នានៃលទ្ធិស្តាលីន [[ម៉ៅនិយម]] និងទ្រឹស្តីក្រោយអាណានិគមរបស់លោក[[ហ្រ្វានស៍ ហ្វាណន]]។ នៅដើមទសវត្សឆ្នាំ១៩៧០ ខ្មែរក្រហមបានយកគំរូតាម[[សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមប្រជាមានិតអាល់បានី|ប្រទេសអាល់បានី]] ដោយពួកគេបានគិតថាអាល់បានីពេលនោះគឺជា[[រដ្ឋកុម្មុយនិស្ត]]ដ៏ជឿនលឿនមួយ។ នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម វិស័យកសិកម្មគឺសំខាន់ជាងគេបង្អស់ បើចង់រស់រានមានជីវិត ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនាពេលនោះត្រូវតែខំប្រឹងធ្វើកិច្ចការងារកសិកម្ម និងពលកម្មធ្ងន់ៗ ទាំងអស់នេះគឺជាការអនុវត្តតាមទ្រឹស្តីលោក[[ម៉ៅសេទុង]]។ ក្នុងឆ្នាំ១៩៨១ បន្ទាប់ពីបានចាញ់[[សង្គ្រាមកម្ពុជា-វៀតណាម]] (ដែលគាំទ្រដោយសហរដ្ឋអាមេរិក) ខ្មែរក្រហមក៏បានប្រកាស់ឈប់ប្រកាន់[[លិទ្ធិកុម្មុយនិស្ត]]តមកទៀត។ === ជាតិខ្មែរនិយម === គំនិតមនោគមវិជ្ជាមួយទៀតដែលខ្មែរក្រហមប្រកាន់យកគឺ ជាតិខ្មែរនិយមជ្រុលហួស។ ជាតិនិយមគឺជាមនោគមវិជ្ជាដែលគណបក្សនយោបាយតាមប្រទេសមួយចំនួនតែងប្រកាន់យក គណបក្សជាតិនិយមច្រើនលើកតម្កើងនិងយកជាតិជាធំ។ ប៉ុន្តែសម្រាប់គំនិតជាតិនិយមរបស់ខ្មែរក្រហមគឺខុសពីទ្រឹស្តីជាតិនិយមជាទូទៅ ជាតិនិយមរបស់ខ្មែរក្រហមគឺជាជាតិនិយមហួសកម្រិត ហួសហេតុ ស្អប់អ្វីៗដែលមានប្រភពមកពីបរទេស។ នៅពេលកាន់អំណាច ពួកវាបានសម្លាប់រាល់ជនជាតិចិន យួន និងចាមដែលមានវត្តមាននៅលើទឹកដីប្រទេសកម្ពុជា និយាយរួមគឺអ្នកជាប់សញ្ជាតិគេក្រៅ។ សម្បីតែគ្នាឯងក៏ខ្មែរក្រហមមិនលើកលែងអោយដែល ឧទាហរណ៍៖ ឥស្សរជន ឬសមាជិកបក្សណាដែលមានសញ្ជាតិបរទេស ឬមិនមែនជាខ្មែរសុទ្ធគឺនឹងត្រូវបានខ្មែរក្រហមដកចេញពីតំណែង ហើយយកទៅសម្លាប់ចោលមិនប្រណី ទោះបីជាអ្នកនោះបានតស៊ូជាមួយខ្មែរក្រហមតាំងពីដើមឡើងក៏ដោយ។ === ស្វ័យធិបតេយ្យ === [[File:Bullet holes at angkor wat.jpg|thumb|ស្នាមគ្រាប់កាំភ្លើងខ្មែរក្រហមនៅលើផ្ទាំងជញ្ជាំង[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]]] == ឯកសារយោង == [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ខ្មែរក្រហម|*]] d1rspvijbds5m4a28sqtanqg03j5vfg អក្សរខ្មែរ 0 2156 282559 282431 2022-08-17T18:37:09Z 117.20.117.122 /* ដើម​កំណើត​នៃ​អក្សរ​ខ្មែរ */You have been kicked out by administrator ꧁Da༆᭄ZlN༆᭄ wikitext text/x-wiki == ក្សរខ្មែរ == អក្សរខ្មែរ គឺជាអក្សរប្រើសម្រាប់សរសេរ[[ភាសាខ្មែរ]] ដែលជាភាសាផ្លូវការរបស់[[ប្រទេសកម្ពុជា]] ។ វាក៏ប្រើសម្រាប់សរសេរ[[ភាសាបាលី]]នៅពិធីបុណ្យព្រះពុទ្ធសាសនារបស់កម្ពុជានិងថៃផងដែរ។ វាត្រូវបានប្រែប្រួលពីស្គ្រីប Pallava ជាអក្ខរក្រមនៃហ្គ្រេនតាដែលបានមកពីអក្សរព្រហ្មីដែលត្រូវបានគេប្រើនៅភាគខាងត្បូងប្រទេសឥណ្ឌានិងអាស៊ីអាគ្នេយ៍ក្នុងអំឡុងពេលសតវត្សទី ៥ និងទី ៦។ សិលាចារឹកចាស់ជាងគេ ដែលអាចកំណត់បានជាភាសាខ្មែរត្រូវបានរកឃើញនៅ ស្រុកអង្គរបុរី ខេត្តតាកែវនៅភាគខាងត្បូងរាជធានីភ្នំពេញ និងមានកាលបរិច្ឆេទចារក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ៦១១។ បច្ចុប្បន្ន អក្សរខ្មែរសម័យទំនើបមានភាពខុសគ្នាពីទំរង់គំរូ ដែលគេរកឃើញនៅលើសិលាចារឹកនៃប្រាសាទអង្គរ។ អក្សរថៃ និងឡាវត្រូវបានកម្លាយចេញពីទំរង់ចាស់នៃអក្សរខ្មែរ។ == ដើម​កំណើត​នៃ​អក្សរ​ខ្មែរ == ទាក់ទង​ទៅ​នឹង​បញ្ហា​ប្រភព​កំណើត​របស់​អក្សរ​ខ្មែរ​នេះ សមណ​និស្សិត​នៅ​ពុទ្ធិក​សាកល​វិទ្យាល័យ​ព្រះ​សីហមុនី​រាជា ព្រះតេជគុណ អ៊ឹម ទៀង មាន​ដីកា​ពន្យល់​ថា អក្សរ​ខ្មែរ​មាន​ប្រភព​មក​ពី​ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា​និង​ពី​បាលី​សំស្រ្កឹត ព្រមទាំង​មក​ពី​ខ្មែរ​មន​ផង​ដែរ ៖ ''«អក្សរសាស្រ្ដ​ខ្មែរ​មាន​ប្រវត្តិ ទី​១ មក​ពី​ព្រហ្មី ព្រហ្មី​ហ្នឹង​ព្រហ្មមញ្ញ​សាសនា ដែល​មាន​មក​តាំង​ពី​មុន​You have been kicked out by administrator ꧁Da༆᭄ZlN༆᭄​អង្គរ ហើយ​អក្សរសាស្រ្ដ​ខ្មែរ​យើង​បាន​កើត​ចេញ​ពី​បាលី​សំស្រ្កឹត​ខ្លះ​ដែរ។ ហើយ​មួយ​ទៀត កំណើត​ប្រភព​មក​ពី​ខ្មែរ​មន»''។<ref>សៀវភៅ វប្បធម៌ អរិយធម៌ ឆ្នាំ១៩៧១-១៩៧២ ទាវ ឆៃ សុក ទំព័រទី១៣</ref>។ == ព្យញ្ជនៈ == អក្សរ តាម​ពាក្យ​សំស្រ្កឹត មាន​ន័យ​ថា ទន់​ភ្លន់​ អាច​បត់​បែន​បាន អាច​យក​ទៅ​ច្នៃ​បាន តាម​ការ​ផ្សំ​ជា​មួយ​ស្រៈ តាម​ការ​​ប្រកប​ជា​មួយ​នឹង​ព្យញ្ជនៈ​មួយ​ទៀត ឬ​តាម​ការ​ផ្សំ​ជា​មួយ​ជើង​អក្សរ​ណា​មួយ ។ អក្សរ ​ឬ​អក្ខរៈ អាច​ហៅ​បាន​ម្យ៉ាង​ទៀត​ថា “វណ្ណៈ” មាន​ចែក​ជា​បី​ក្រុម​គឺ ៖ ១-ព្យញ្ជនៈ មាន ៣៣ តួ ។ ២-ស្រៈ​ពេញ​តួ ១២ តួ ។ ៣-ស្រៈ​និស្ស័យ​ពី​មុន​​មាន ២១ តែ​ត្រូវ​បន្ថែម ៧ ទៀត​បាន​ទៅ​ជា​ ២៨​ តួ បើ​គិត​ទាំង​សំឡេង ។ តែ​បើ​គិត​តែ​រូប​មាន​ ២៧ តួ ព្រោះ​​ស្រៈ (អ) មាន​នៅ​គ្រប់​ព្យញ្ជនៈ​ទាំង​ឃោសៈ​ទាំង​អឃោសៈ ។ ១-​ព្យញ្ជនៈ ព្យញ្ជនៈ​ទាំង​ ៣៣​ តួ ត្រូវ​រាប់​តាម​លំដាប់​ពី​ដើម​ដល់​ចប់៖ ក​ខ​គ​ឃ​ង ច​ឆ​ជ​ឈ​ញ ដ​ឋ​ឌ​ឍ​ណ ត​ថ​ទ​ធ​ន ប​ផ​ព​ភ​ម យ​រ​ល​វ​ ស​ហ​ឡ​អ ២-ជើង​ព្យញ្ជនៈ ព្យញ្ជនៈ​ប្រៀប​បាន​នឹង​មនុស្ស​ដែរ​ គឺ​មាន​សក់ (៊) មាន​តួ​ខ្លួន (ក) ​មាន​ជើង (្ក) ។ រូប​នៃ​ជើង​ព្យញ្ជនៈ​មាន​ទ្រង់​ទ្រាយ​ដូច​គ្នា​នឹង​តួ​អង្គ​ព្យញ្ជនៈ​ដែរ ប៉ុន្តែ​គ្រាន់​តែ​តូច​ជាង​តួ និង​ពុំ​មាន​”សក់”ទេ ។ ខាង​ក្រោម​នេះ គឺ​ជើង​ព្យញ្ជនៈ (Consonnes souscrites)​ ។ ្ក ្ខ ្គ ្ឃ ្ង , ្ច ្ឆ ្ជ ្ឈ ្ញ , ្ដ ្ឋ ្ឌ ្ឍ ្ណ , ្ត ្ថ ្ទ ្ធ ្ន ​, ្ប ្ផ ្ព ្ភ ្ម , ្យ ្រ ្ល ្វ ្ស ្ហ ្ឡ ្អ របៀប​សរសេរ ជើង​ព្យញ្ជនៈ ភ្ជាប់​ជា​មួយ​តួ​ព្យញ្ជនៈ ដូច​ខាង​ក្រោម​ ៖ ក្ខ​ខ្ខ​គ្គ​ឃ្ឃ​ង្ង ច្ច​ឆ្ឆ​ជ្ជ​ឈ្ឈ​ញ្ញ ដ្ត​ឋ្ឋ​ឌ្ឌ​ឍ្ឍ​ណ្ណ ត្ត​ថ្ថ​ទ្ទ​ធ្ធ​ន្ន ប្ប​ផ្ផ​ព្ព​ភ្ភ​ម្ម យ្យ​រ្រ​ល្ល​វ្វ​ ស្ស​ហ្ហ​ឡ្ឡ​អ្អ ៣-ស្រៈពេញ​តួ អ្នក​ប្រាជ្ញ​ជំនាន់​មុន​ចែង​ថា ស្រៈ​ពេញ​តួ​មាន ១៥ តួ ដោយ​រាប់​យក​ អ អា មក​បញ្ចូល​ផង ។ ប៉ុន្តែ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​បច្ចុប្បន្ន​លោក​ដក​យក​ “អ” និង “អា” នេះ​ចេញ​ពី​ប្រព័ន្ធ​ស្រៈ​ពេញ​តួ ព្រោះ​លោក​យល់​ថា​​ “អ” គឺ​ជា​ព្យញ្ជនៈ ដែល​ត្រូប​រាប់​បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​ក្រុម​ព្យញ្ជនៈ ទាំង​៣៣​ តួ​នោះ​វិញ ។ ឯ “អា” គឺ​តួ​ព្យញ្ជនៈ​បំបែក ​យក​តួ ​​​​​​​​​ “ អ” មក​ផ្សំ​ជា​មួយ​ស្រៈ “ ា ” ដូច្នេះ​ស្រៈ​ពេញ​តួ​បច្ចុប្បន្ន​នេះ មាន​តែ ១៣​តួ​ទេ គឺ ឥ​ ឦ​ ឧ ​ឩ ឪ ឫ ឬ ឭ ឮ ឯ ឰ ឱ ឳ ។ ចំពោះ​អស់​លោក​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខ្លះ​ទៀត​យល់​ថា ​ក្នុង​ចំណោម​ស្រៈ​ពេញ​តួ​ទាំង​១៣​នេះ ស្រៈ ឩ គេ​មិន​សូវ​ប្រើ​ទេ ដូច្នេះ​ គួរ​រាប់​យក​ត្រឹម​តែ ១២ តួវិញ ព្រោះ​សព្វ​ថ្ងៃ​គេ​ប្រើ​ស្រៈ​ពេញ​តួ ឩ នេះ​តែ​ពាក្យ “ព្រះ​ឩរូ” មួយម៉ាត់​គត់ ដែល​មាន​នៅ​ក្នុង​ពាក្យ “ រាជ​ស័ព្ទ ” មាន​ន័យ​ថា “​ ភ្លៅ​ស្ដេច ” ។ ៤-ស្រៈ​និស្ស័យ គឺ​តួ​អក្សរ ដែល​ជា​ទី​ពឹង​ពាក់​អាស្រ័យ​នៃ​ព្យញ្ជនៈ ។ បើ​សរសេរ​តែ​រូប​វា​ដាច់​តែ​ឯង​នោះ នឹង​ពុំ​មាន​ន័យ​ប្រាកដ​ប្រជា​ថា​យ៉ាង​ណាៗ​នោះ​ឡើយ ។ ដូច​ជា​ស្រៈ ា ស្រៈ ៅ មាន​តែ​រូប និង​សំឡេង​ផ្សំ តែ​ពុំ​មាន​សារៈ​អ្វី​ទេ ។ ស្រៈ​និស្ស័យ​មាន ២១ តួ តាម​ការ​កំណត់​របស់​ក្បួន​ពី​មុន​នោះ​គឺ ្​ ា ិ ី ឹ ឺ ុ ូ ួ ើ ឿ ៀ េ ែ ៃ ោ ៅ ុំ ំ ាំ ះ ។ ប៉ុន្តែ​អស់​លោក​អ្នក​អក្សរសាស្រ្ត​ក្រោយ​មកសន្មត​ថា មាន​តែ២០តួវិញ ព្រោះ​ថា ស្រៈ​(អ) មាន​តែ​សំឡេង​តែ​គ្មាន​រូប​ មិន​គួរ​នឹង​រាប់​បញ្ចូល​ទេ ។ ស្រៈ​(អ) នេះ​មាន​បង្កប់​នៅ​គ្រប់​ព្យញ្ជនៈ​ទាំង​អស់ ទោះ​ជា​ឃោសៈ​ក្តី អឃោសៈ​ក្តី ប៉ុន្តែ​ប្រសិន​បើ​គេ​យក​ទៅ​ផ្សំ​ជា​មួយ​នឹង​ព្យញ្ជនៈ​សំឡេង​ឃោសៈ គេ​អាន​តាម​សំឡេង​ព្យញ្ជនៈ ឃោសៈ គឺ​សំឡេង(អ៊) ឧទាហរណ៍ ងា ងិ ងី ញោ ញៅ ទុំ ទាំ ទះ…. ។ បើ​ផ្សំ​ជា​មួយ​នឹង​ព្យញ្ជនៈ​អឃោសៈ ​វា​មាន​សំឡេង (អ) ដូច​ជា កា កី កោ ចូ ចើ ចេ ចែ ចៃ ចោ… ។ ចំពោះ​ស្រៈ ួ ឿ និង ៀ ទោះ​គេ​យក​ទៅ​ផ្សំ​នឹង​ព្យញ្ជនៈ ឃោសៈ​ក្តី អឃោសៈ​ក្តី វា​នៅ​តែ​មាន​សូរ​សំឡេង “អួ”​ (អឿ-អៀ) ​ដូច​គ្នា​ នេះ​វាជា​ករណី​លើក​លែង​សម្រាប់​ស្រៈ​និស្ស័យ​របស់​ខ្មែរ​យើង ។ រីឯ​ស្រៈ​៤​ទៀតដូច​ជា ស្រៈ ុះ ិះ ោះ វិញ​នោះ កាល​ពី​មុន​លោក​មិន​យក​មក​រាប់​បញ្ចូល​ក្នុង​ស្រៈ​និស្ស័យ​ទេ ។ ប៉ុន្តែ​នៅ​ពេល​ក្រោយ​មក​ ដោយ​បាន​ពិនិត្យ​ឃើញ​ថា មាន​ពាក្យ​ជា​ច្រើន ដែល​ត្រូវ​ការ​ប្រើ​ស្រៈ​ទាំង​នេះ នៅ​ក្នុង​ពាក្យ​ខ្មែរ​ជា​ចាំ​បាច់​នោះ ទើប​លោក​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ជាន់​ក្រោយ ​ក៏​បាន​សម្រេច​បញ្ចូល​បន្ថែម​ស្រៈ​ទាំង​៤នេះ ហើយ​ស្រៈ​និស្ស័យ​ក៏​បាន​កើន​ដល់ (២១-១)+៤ = ២៤ ហើយ​បើ​បន្ថែម​ស្រៈ ​ ឹះ ,ស្រៈ ើះ, ស្រៈែះ ពីលើស្រៈ​និស្ស័យ​ដែល​ធ្លាប់​ឃើញ​​មាន​នៅ​ក្នុង​វចនានុក្រម​សម្ដេច​ ជួន ណាត ក្ដី ក្នុង​អត្ថបទ​នានា​ក្ដី​ទៀត​នោះ ស្រៈ​និស្ស័យ​អាច​កើន​ឡើង​ដល់​ ២៦ ឬ ២៧ ។ '''<big>writed by : Seila Oudom</big>''' == [[ឯ]]កសារយោង == [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ភាសាខ្មែរ]] <references /> jep1mibhvqjneuz58qip9f24hukoden ប្រទេសថៃ 0 5402 282544 282522 2022-08-17T13:58:58Z Chhen Pisey 32423 អត្ថបទនេះមានការកែសម្រួលបន្ថែមទៀត wikitext text/x-wiki {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស | latm = 45 | latNS = N | longd = 100 | longm = 29 | longEW = E | languages_type = [[អក្សរផ្លូវការ]] | languages2_type = | leader_name2 = {{nowrap|[[ប្រយុទ្ធ ច័ន្ទ្រ៍ឱជា]]}} | leader_name3 = | leader_name4 = | leader_name5 = | leader_name6 = | leader_name7 = | leader_name8 = | leader_name9 = | FR_total_population_estimate_year = | FR_foot = | FR_total_population_estimate = | FR_total_population_estimate_rank = | FR_metropole_population_estimate_rank = | conventional_long_name = ព្រះរាជាណាចក្រថៃ | native_name = {{nobold|ราชอาณาจักรไทย ([[ភាសាថៃ]])<br/>''រ៉ាឆាអាក់ណាចាក់ថៃ''}} | image_flag = Flag of Thailand.svg | flag_type = [[ទង់ជាតិថៃ|ទង់ជាតិ]] | image_coat = Emblem of Thailand.svg | common_name = ថៃ | symbol_type = [[ត្រាផែនដី]] | national_motto = | national_anthem = ''[[ភ្លេងជាតិថៃ]]''<br/>''ភ្លេងជាតិថៃ (ជាគ្រឿងភ្លេង)''<br/><center>[[File:Thai National Anthem - US Navy Band.ogg]]</center> | royal_anthem = ''[[សរសើរព្រះបារមី]]''<br/>''ព្រះរាជភ្លេង (ជាគ្រឿងភ្លេង)''<br/><center>[[File:Thai Royal Anthem - US Navy Band.ogg]]</center> | image_map = Thailand on the globe (Southeast Asia centered).svg | image_map_caption = ទីតាំងប្រទេសថៃ (ក្រហម) នៅលើភូគោល | capital_type = រាជធានី | capital = [[បាងកក]] | coordinates = {{Coord|13|45|N|100|29|E|type:city}} | largest_city = capital | latd = 13 | official_languages = [[ភាសាថៃ|ថៃ]]<ref name=CIA>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/th.html Thailand] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703193043/https://www.cia.gov/Library/publications/the-world-factbook/geos/th.html |date=3 July 2015 }}, ''The World Factbook''.</ref><!--Thai is the official language. English is a non-official secondary language.--> | languages = [[អក្សរថៃ]] | ethnic_groups = {{unbulleted list | ៨៦% [[ជនជាតិថៃ|ថៃ]]<br />{{nowrap|&nbsp;–៣៩% [[ជនជាតិថៃ|សៀមកណ្តាល]]}}<br />{{nowrap|&nbsp;–២៨% [[ជនជាតិឦសាន|ឦសាន]]}}<br />{{nowrap|&nbsp;–១០% [[ជនជាតិសៀមខាងជើង|ឃុនមឿង]]}} <br />{{nowrap|&nbsp;–9% [[ជនជាតិថៃ|សៀមខាងត្បូង]]}} <br />{{nowrap|៣% [[ខ្មែរលើ|ខ្មែរ]]}} <br />{{nowrap|២% [[ជនជាតិថៃម៉ាឡេ|ម៉ាឡេ]]}} | ៩% [[ក្រុមជនជាតិនៅថៃ|ក្រុមជនជាតិចំនួន ៦៨ ក្រុមទៀត]] }} | ethnic_groups_ref = <ref name="Springer">{{cite journal |url=https://www.researchgate.net/publication/330368922 |author1=John Draper |author2=Joel Sawat Selway |title=A New Dataset on Horizontal Structural Ethnic Inequalities in Thailand in Order to Address Sustainable Development Goal 10 |journal=Social Indicators Research |page=284 |volume=141 |issue=4 |date=January 2019 |doi=10.1007/s11205-019-02065-4 |access-date=18 កញ្ញា 2021}}</ref> | ethnic_groups_year = ២០១៩ | religion_year = ២០១៨ | religion = {{plainlist| * ៩៣.៥% [[ព្រះពុទ្ធសាសនា​នៅ​ថៃ|ព្រះពុទ្ធសាសនា]]<ref>Article 67:<br />"The State should support and protect Buddhism. In supporting and protecting Buddhism, [...] the State should promote and support education and dissemination of dharmic principles of Theravada Buddhism [...], and shall have measures and mechanisms to prevent Buddhism from being undermined in any form. The State should also encourage Buddhists to participate in implementing such measures or mechanisms."{{cite web|title=Constitution of the Kingdom of Thailand |url=http://www.constitutionnet.org/sites/default/files/2017-05/CONSTITUTION%2BOF%2BTHE%2BKINGDOM%2BOF%2BTHAILAND%2B%28B.E.%2B2560%2B%282017%29%29.pdf |website=constitutionnet.org|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref> * ៥.៤% [[ឥស្លាមសាសនានៅថៃ|ឥស្លាមសាសនា]] * ១.១៣% [[គ្រិស្តសាសនានៅថៃ|គ្រិស្តសាសនា]] * ០.០២% [[ហិណ្ឌូសាសនានៅថៃ|ហិណ្ឌូសាសនា]] * ០.០០៣% គ្មានជំនឿសាសនា }} | religion_ref = <ref name="auto">{{cite web |url=http://statbbi.nso.go.th/nso/nso_center/project/table/files/S-soc-health/2561/000/00_S-soc-health_2561_000_000000_00100.xls |title=Population by religion, region and area, 2018 |publisher=NSO |access-date=17 កុម្ភៈ 2022 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210424172255/http://statbbi.nso.go.th/nso/nso_center/project/table/files/S-soc-health/2561/000/00_S-soc-health_2561_000_000000_00100.xls |archive-date=24 មេសា 2021 }}</ref> | government_type = [[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ|រាជាធិបតេយ្យ​អាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]][[សភាតំណាងរាស្ត្រ]]​[[រដ្ឋឯកភូត|ឯកភូត]] | leader_title1 = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រថៃ|ព្រះមហាក្សត្រ]] | leader_name1 = [[វជិរាលង្ករណ|ព្រះបាទសម្ដេចព្រះវជិរក្លៅចៅយ៉ូហួ]]<br/>(រាមាទី១០) | leader_title2 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] | legislature = [[រដ្ឋសភាថៃ|រដ្ឋសភា]] | upper_house = [[វុឌ្ឍិសភាថៃ|វុឌ្ឍិសភា]] | lower_house = {{nowrap|[[សភាតំណាងរាស្ត្រ (ថៃ)|សភាតំណាងរាស្ត្រ]]}} | established_event2 = [[អាណាចក្រសុខោទ័យ]] | sovereignty_type = [[ប្រវត្តិសាស្ត្រសៀម|និម្មិតកម្ម]] | established_event3 = [[អាណាចក្រអយុធ្យា]] | established_date2 = ១២៣៨–១៤៤៨ | established_event4 = [[អាណាចក្រធនបុរី]] | established_date3 = ១៣៥១–១៧៦៧ | established_event5 = [[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យក្រុងបាងកក]] | established_date4 = ១៧៦៨–១៧៨២ | established_event6 = {{nowrap|[[បដិវត្តន៍សៀមឆ្នាំ១៩៣២|រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]}} | established_date5 = ៦ មេសា ១៧៨២ | established_date6 = ២៤ មិថុនា ១៩៣២ | area_km2 = ៥១៣,១២០ | area_size = 1 E7 | area_rank = ទី៥០ | percent_water = {{nowrap|០.៤ (២,២៣០ គម{{smallsup|២}})}} | population_estimate = {{IncreaseNeutral}} ៦៩,៩៥០,៨៥០<ref name="macro">{{Cite web|url=https://www.macrotrends.net/countries/THA/thailand/population|title = Thailand Population 1950-2021}}</ref> | population_census = ៦៤,៧៨៥,៩០៩<ref>(ជាភាសាថៃ National Statistics Office, [http://popcensus.nso.go.th/doc/8-thailand%20census.doc "100th anniversary of population censuses in Thailand: Population and housing census 2010: 11th census of Thailand"] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120712002347/http://popcensus.nso.go.th/doc/8-thailand%20census.doc |date=12 July 2012}}. popcensus.nso.go.th.</ref> | population_estimate_year = ២០២១ | population_estimate_rank = ទី២០ | population_census_year = ២០១០ | population_density_km2 = ១៣២.១ | population_density_rank = ទី៨៨ | GDP_PPP = {{increase}} ១.៤២៨ ទ្រីលានដុល្លារ<ref name=imf2>{{cite web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October/weo-report?c=578,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2021&ey=2022&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|publisher=[[មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ]]|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref> | GDP_PPP_year = ២០២២ | GDP_PPP_rank = ទី២២ | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ២០,៣៧៨ ដុល្លារ<ref name=imf2/> | GDP_PPP_per_capita_rank = ទី៦៩ | GDP_nominal = {{increase}} ៥៨៥.៥៨៦ ពាន់លានដុល្លារ<ref name=imf2/> | GDP_nominal_year = ២០២២ | GDP_nominal_rank = ទី២៥ | GDP_nominal_per_capita = ៨,៣៥៦ ដុល្លារ<ref name=imf2/> | GDP_nominal_per_capita_rank = ទី៨០ | Gini = ៣៤.៩ <!--number only--> | Gini_year = ២០១៩ | Gini_change = decrease<!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=ធនាគារពិភពលោក |access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref> | Gini_rank = | HDI = ០.៧៧៧ <!--number only--> | HDI_year = ២០១៩ | HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|title=Human Development Report 2020|publisher=[[កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ]]|date=15 December 2020|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref> | HDI_rank = ទី៧៩ | currency = [[បាត]] (฿) | currency_code = THB | time_zone = | utc_offset = +៧ | utc_offset_DST = <!-- +N, where N is number of hours --> | DST_note = | time_zone_DST = | drives_on = ឆ្វេង | calling_code = [[លេខទូរស័ព្ទនៅថៃ|+៦៦]] | cctld = {{unbulleted list |[[.th]] |[[.ไทย]]}} | area_magnitude = 1 E11 | itu_prefix = HS, E2 }} {{contains Thai text|compact=yes}} '''ប្រទេសថៃ''' មានឈ្មោះជាផ្លូវការថា '''ព្រះរាជាណាចក្រថៃ''' ([[ភាសាថៃ|ថៃ]]:ราชอาณาจักรไทย) ជាប្រទេសដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិន]]នៃភូមិភាគ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]។ ប្រទេសនេះមានព្រំដែនខាងកើតជាប់នឹងប្រទេស[[ឡាវ|ប្រទេសឡាវ]] និងប្រទេស[[កម្ពុជា]] ខាងត្បូងជាប់ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]] និង[[ឈូងសមុទ្រថៃ]] ខាងលិចជាប់នឹងប្រទេស[[ភូមា]] និង[[សមុទ្រអង់ដាម៉ង់]] ហើយមាន[[ទន្លេមេគង្គ]]ធ្វើជាព្រំដែលក្នុងតំបន់ខ្លះ គ្រប់គ្រងដោយរបបប្រជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នឹងមានមជ្ឈមណ្ឌលគ្រប់គ្រងរាជការផែនដីនៅក្រុង[[បាងកក]] និងមាន[[ចង្វាតនៃថៃ|ការបែងចែករដ្ឋបាលភូមិភាគចែកជា ៧៧ ខេត្ដ]]។ ប្រទេសថៃជាប់លំដាប់[[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមក្រឡាផ្ទៃសរុប|ទី ៥០ ខាងផ្ទៃដី]]ដោយមានក្រឡាផ្ទៃសរុប ៥១៣,១១៥ គម<sup>២</sup> និងមាន[[បញ្ជីប្រទេសតាមចំនួនប្រជាជន|ប្រជាជនច្រើនលំដាប់ទី ២០ នៃពិភពលោក]]គឺមានប្រមាណ ៦៧ លាននាក់។ ថៃជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី មានប្រាក់ចំណូលមូលដ្ឋានបានមកពីវិស័យឧស្សាហកម្មនិងសេវាកម្ម។ ថៃមានទីកន្លែងទេសចរណ៍ល្បីៗ ដូចជា ផាត់តាយ៉ា ភូកេត ក្រុងបាងកក និងឈៀងម៉ៃ ដែលបង្កើនប្រាក់ចំណូលឱ្យដល់ប្រទេសជាតិ។ ដូចគ្នានឹងការនាំចេញដែលមានដែលជាផ្នែកសំខាន់ក្នុងការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច មានតម្លៃ ៣៣៤,០២៦ លាន[[ដុល្លារអាមេរិក|ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក]] តាមការប៉ានប្រមាណនៅឆ្នាំ២០១០ សេដ្ឋកិច្ចថៃជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ៣០ ក្នុងពិភពលោក។ [[ជនជាតិតៃ]]បានមកធ្វើចំណាកស្រុកពីភាគនិរតីប្រទេសចិនមកកាន់ទឹកដីប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ននៅអំឡុងសតវត្សទី១១។ អ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដចាត់ទុកថា អាណាចក្រសុខោទ័យជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃប្រវត្ដិសាស្រ្ដថៃដែលក្រោយមកបានធ្លាក់ក្រោយឥទ្ធិពលនៃអាណាចក្រអយុធ្យាដែលមានអំណាចជាង និងមានការទាក់ទងជាមួយជាតិបស្ចិមប្រទេស តែត្រូវបានធ្លាក់ចុះដុនដាបមួយរយៈដោយសារការពង្រីកអំណាចរបស់ភូមាចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៥១១ មុននឹងងើបឡើងវិញម្ដងទៀត​។ ពេលសម្ដេចព្រះចៅក្រុងធនបុរីទ្រង់ស្ថាបនា[[អាណាចក្រធនបុរី]] ហេតុការណ៍ច្របូកច្របល់នៅសម័យចុងអាណាចក្របាននាំប្រទេសថៃចូលដល់យុគសម័យរបស់[[រាជវង្សចក្រី]]នៃ[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|ក្រុងរតនកោសិន្រ្ទ]]។ នៅក្នុងអំឡុងដើមសម័យក្រុងរតនកោសិន្ទ្រ ប្រទេសថៃរងការវាយលុកពីប្រទេសជិតខាង តែក្រោយរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ ជនជាតិអឺរ៉ុបចាប់ផ្ដើមមានឥទ្ធិពលលើភូមិភាគនេះយ៉ាងខ្លាំង ដែលនាំទៅរកការធ្វើសន្ធិសញ្ញាជាច្រើន និងការបាត់បង់ទឹកដីក្នុងផ្នែកខ្លះ ធ្វើឱ្យថៃអាចចៀសផុតពីអាណានិគមកិច្ចពីសំណាក់ប្រទេសអឺរ៉ុបបាន។ ក្រោយមកក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ថៃបានចូលរួបជាមួយបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ត ហើយក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ មានការធ្វើបដិវត្តប្ដូរពីរបបរាជានិយមផ្ដាច់ការមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យ។ ថៃបានចូលរួមខាងបក្សសម្ព័ន្ធត្រីភាគីនៅក្នុង[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២]]។ រហូតដល់អំឡុង[[សង្គ្រាមត្រជាក់]] ថៃបានចងសម្ព័ន្ធនយោបាយជាមួយអាមេរិក។ ពួកទាហានចូលមកមានឥទ្ធិពលក្នុងកិច្ចការនយោបាយថៃយ៉ាងខ្លាំងក្រោយបដិវត្ដថៃរាប់សិបឆ្នាំ ទាំងក្នុងពេលដែលមានរដ្ឋបាលស៊ីវិល និងចូលទៅរកសម័យលោកសេរីក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន។ ==និរុត្តិសាស្ត្រ== ពាក្យថា សៀម ជាពាក្យដែលបរទេសប្រើសម្រាប់ហៅអាណាចក្រអយុធ្យា ក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ១៤៥៧ កាលពីដើមប្រទេសថៃខ្លួនឯងក៏ធ្លាប់ប្រើពាក្យថា សៀម រាប់តាំងពីរជ្ជកាលសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លាវចៅយូហួមក ដោយប្រាកដឃើញមានការប្រើឈ្មោះច្បាស់លាស់ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៨៥៦ តែជនជាតិថៃមិនធ្លាប់ហៅខ្លួនឯងថា “សៀម” ឬ “ជនជាតិសៀម”  ដូចពួកបរទេស ឬតាមឈ្មោះជាផ្លូវការក្នុងសម័យនោះឡើយ។ ចំណែកពាក្យថា “ជនជាតិថៃ” វិញ កំណត់ហេតុរបស់ឡាឡូបែបានកត់ត្រាទុកយ៉ាងច្បាស់ថា អ្នកស្រុកអយុធ្យាបានហៅខ្លួនឯងដូច្នេះមកជាយូរហើយ។ ក្រោយមកនៅថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ១៩៣៩ តាមប្រកាសរដ្ឋនិយម ច្បាប់ទី១ នៅសម័យរដ្ឋបាលលោកវិបុលសង្គ្រាម(ដែលប្រកាសឱ្យប្រើកាលពីថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ១៩៣៩) បានប្ដូរឈ្មោះប្រទេស និងសញ្ជាតិ​ពី “សៀម” មកជា “ថៃ” ដែលលោកវិបុលសង្គ្រាមមានចេតនាចង់បង្ហាញថាដែនដីនេះជារបស់ជនជាតិថៃ ពុំមែនជារបស់ជនជាតិណាផ្សេង តាមលទ្ធិជាតិនិយមក្នុងពេលនោះ ដោយមួយកំឡុងពេលក្រោយមកបានប្ដូរមកជា “សៀម” នៅឆ្នាំគ.ស  ១៩៤៥ តែក៏មានការប្ដូរមកជាថៃម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៤៨ ដែលជាកំឡុងពេលដែលលោកវិបុលសង្គ្រាមធ្វើជានាយករដ្ឋមន្រ្ដី។ ការប្ដូរឈ្មោះលើកនេះនៅមានការប្ដូរពី “Siam” ក្នុងភាសាអង់គ្លេសនិងភាសាបារាំង មកជា “Thaïlande” ក្នុងភាសាបារាំង និង “Thailand” ក្នុងភាសាអង់គ្លេសរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយឈ្មោះសៀម នៅមានគេស្គាល់ជាទូទៅទាំងក្នុងនិងក្រៅប្រទេស។            == ប្រវត្ដិសាស្ដ្រ == {{Main|ប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ}} ====​​​សម័យបុរេប្រវត្ដិ==== [[ឯកសារ:Tai Migration.svg|រូបភាពតូច|ផែនទីបង្ហាញការរស់នៅភូមិសាស្ត្រនៃ គ្រួសារភាសាតៃ-ក្រដៃ ។ ព្រួញតំណាងឱ្យគំរូទូទៅនៃការធ្វើចំណាកស្រុកនៃ កុលសម្ព័ន្ធនិយាយតៃ តាមដងទន្លេ និងឆ្លងកាត់ខាងក្រោម។]] ប្រទេសថៃមានប្រវត្ដិសាស្រ្ដជាយូរមកហើយ ក្នុងសម័យអតីកាល ទឹកដីដែលជាប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្នបានមានមនុស្សចូលមករស់នៅតាំងពីសម័យយុគថ្មរំលីង គឺប្រហែល ២០០០០ឆ្នាំមកហើយ។ ភូមិភាគនេះបានទទួលឥទ្ធិពលវប្បធម៌និងសាសនាពីឥណ្ឌា ចាប់តាំងពីអាណាចក្រហ្វូណន នៅកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១ តែចំពោះរដ្ឋរបស់ជនជាតិថៃវិញ តាមតំណាលយោនកបានកត់ត្រាថា ការស្ថាបនាអាណាចក្រថៃដំបូងកើតឡើងក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ៨៥៧ ។ នៅសតវត្សរ៍ទី៧ និងទី ៨ ក្នុងភាគអាគ្នេយ៍នៃប្រទេសចិន ជនជាតិតៃឬថៃ បានបង្កើតរដ្ឋខ្លួនឯងមួយឈ្មោះថា '''ណាមជីវ ឬ ណានចាវ''' ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅខេត្តយូណាន ប្រទេសចិន បច្ចុប្បន្ន។ មុនដំបូងពួកសៀម ឬ ថៃចុះមកតាំងទីលំនៅនៅភាគកណ្ដាលនៃ[[ទន្លេព្រះចៅយ៉ា|ទន្លេមេណាម]](ទន្លេព្រះចៅយ៉ាបច្ចុប្បន្ន) ដែលចន្លោះរដ្ឋទ្វារវតី និង រដ្ឋហរិបុញ្ជយ ហើយបានបង្កើតជាបុរីនិងរដ្ឋតូចៗឋិតនៅក្រោមស្តេចត្រាញ់ ។ នៅសតវត្សរ៍ទី១២ គេក៏ប្រទះឃើញពាក្យស្យាម (Syam) និងរូបចម្លាក់ជនជាតិសៀមនៅលើជញ្ជាំងថ្មនៃប្រាសាទអង្គរវត្ត ព្រមទាំងមានសេចក្តីនាមថា '''ស្យាម''' រួចបញ្ជាក់ថាជាពួកព្រៃ តាមឯកសារសិលាចារឹករបស់ចាមបានកត់សំគាល់ថា ពីមុនជនជាតិសៀមឬថៃស្ថិតនៅក្នុងជួរកងទ័ពខ្មែរក្នុងឋានៈជាទាសករ ឬ ជាឈ្លើយសឹក។<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី១០ '''ការចុះខ្សោយនៅចុងសម័យអង្គរ''' ទំព័រទី១៦២</ref> នៅដើមសតវត្សរ៍ទី១២ ពួកសៀមឬថៃ បានរំកិលខ្លួនពីតំបន់យូណានចុះមកទិសខាងត្បូងបន្តិចម្តងៗ ការធ្វើទេសន្តប្រវេសន៍នៃជនជាតិសៀមនេះបណ្តាលមកពីចម្បាំងរវាងពួកម៉ុងហ្គោល និងចិននៅភាគខាងជើង ។ <ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី៨ '''២.ប្រវត្តិជនជាតិសៀម និងការបង្កើតរដ្ឋ''' ទំព័រទី១៣៨ និងទី១៣៩ </ref> ==== អាណាចក្រសុខោទ័យ ==== {{Main|អាណាចក្រសុខោទ័យ}} [[ឯកសារ:4Y1A0508 Sukhothai (34384510751).jpg|រូបភាពតូច|វត្តស៊ីជុំ នៅ សុខោទ័យដែលធ្លាប់ជារាជធានីនៃនរគសុខោទ័យ]] ក្រោយការដួលរលំនៃចក្រពត្ដិខ្មែរក្នុងកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១៣ ធ្វើឱ្យកើតមានរដ្ឋតូចៗ ជាច្រើន មានជាអាទិ សៀម មន និងម៉ាលេ។ អ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដថៃចាប់ផ្ដើមរាប់យកសម័យអាណាចក្រសុខោទ័យ ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ១២៣៨ ជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃប្រវត្ដិសាស្រ្ដជាតិថៃ ដែលត្រូវនឹងសម័យរុងរឿងរបស់អាណាចក្រឡានណា និងអាណាចក្រឡានឆាង។ អាណាចក្រសុខោទ័យបានពង្រីកដែនដីបានយ៉ាងធំទូលាយក្នុងរជ្ជសម័យផឃុរាមកំហែងមហារាជ តែចាប់ផ្ដើមធ្លាក់ចុះអំណាចវិញក្រោយពេលដែលព្រះអង់ចូលទីវង្គត់។ ការគោរពព្រះពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទបែបលង្កាវង្ស ធ្វើឱ្យអាណាចក្រសុខោទ័យចាប់ផ្ដើមមានការគ្រប់គ្រងបែបធម្មរាជា។ ==== អាណាចក្រអយុធ្យា ធនបុរី និងដើមសម័យរតនកោសិន្ត្រ ==== {{Main|អាណាចក្រអយុធ្យា|អាណាចក្រធនបុរី|អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍}} ព្រះចៅអ៊ូថងទ្រង់បង្កើតអាណាចក្រអយុធ្យានៅក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៣៥០ មានការគ្រប់គ្របបែបទេវរាជា ដែលប្រតិបត្ដិតាមមូលដ្ឋាននៃសាសនាព្រាហ្មណ៍ ការចូលទន្ទ្រានសុខោទ័យជាបន្ដបន្ទាប់ធ្វើឱ្យអាណាចក្រសុខោទ័យក្លាយជានគរចំណុះរបស់អាណាចក្រអយុធ្យា។ ក្រោយមក ក្នុងរជ្ជសម័យរបស់សម្ដេចព្រះបរមត្រៃលោកនាថ ទ្រង់បានធ្វើបដិវត្ដរបបគ្រប់គ្រងថ្មី ដែលប្រការខ្លះត្រូវបានប្រើរហូតមកដល់រជ្ជសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ។ ការវាយគ្រប់គ្រងម៉ាឡាការបស់ពួកព័រទុយហ្កាល់ក្នុងឆ្នាំគ.ស  ១៥១១ ត្រូវនឹងរជ្ជសម័យរបស់សម្ដេចព្រះរាមាធិបតីទី២ ធ្វើឱ្យអយុធ្យាចាប់ផ្ដើមមានទំនាក់ទំនងជាមួយពួកអឺរ៉ុប។ ក្នុងខណៈនោះដែររាជវង្សតងអ៊ូរបស់ភូមាចាប់ផ្ដើមមានអំណាចកាន់តែខ្លាំងឡើង រហូតមានការពង្រីកដែនដីមកដល់ក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះចៅតាបេងឆាក់វេទី និងព្រះចៅបុរេងណង មានការធ្វើសង្គ្រាមអូសបន្លាយរាប់សិបឆ្នាំ ធ្វើឱ្យអយុធ្យាក្លាយជានគរចំណុះរបស់អាណាចក្រតងអ៊ូក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៥៦៩ ។ សម្ដេចព្រះនរេសួនមហារាជទ្រង់បានចំណាយពេល ១៥ ឆ្នាំដើម្បីដេញពួកភូមា និងពង្រឹងអំណាចរបស់អយុធ្យានៅតំបន់ទំនាបទន្លេមេណាមម្ដងទៀត។ ចាប់ពីពេលនោះមក ក្រុងស្រីអយុធ្យាបានក្លាយជាអាណាចក្ររុងរឿងដល់កម្រិតកំពូល ទំនាក់ទំនងអន្ដរជាតិរបស់អយុធ្យាមានការរីកចម្រើនណាស់ក្នុងរជ្ជសម័យសម្ដេចព្រះនរាយណ៍មហារាជ ដែលមានការចងសម្ព័ន្ធការទូតជាមួយបារាំង ដាណឺម៉ាក និងអង់គ្លេស។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ឥទ្ធិពលដែលកាន់តែកើនឡើងរបស់ជនបរទេសក្នុងក្រុងស្រីអយុធ្យាធ្វើឱ្យព្រះទេពរាជាប្រហារជីវិតខន់ស្ដេនទីន ហ្វលខន់ ទំនាស់ផ្ទៃក្នុងធ្វើឱ្យទំនាក់ទំនងរបស់អយុធ្យាជាមួយជនជាតិអឺរ៉ុបមានសភាពជូរចត់។ អាណាចក្រអយុធ្យាចាប់ផ្ដើមធ្លាក់ចុះអំណាចក្នុងកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១៩ សង្គ្រាមជាមួយរាជវង្សខងបង(អាឡងព្យា) បានធ្វើឱ្យអយុធ្យាក្លាយជានគរចំណុះរបស់ភូមាជាលើកទី២ គឺក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៧៦៧ ។​ ក្នុងឆ្នាំជាមួយគ្នាដែរ ព្រះចៅតាកស៊ិនបានប្រមូលកងទ័ពប្រយុទ្ធដើម្បីទាមទារឯករាជ្យ ហើយបានប្ដូររាជធានីមកឯក្រុងធនបុរី ដែលជារាជធានីរបស់ជនជាតិថៃ ក្នុងរយៈពេល ១៥ ឆ្នាំជាកំឡុងពេលនៃការធ្វើសង្គ្រាមនិងទាមទារឯករាជ្យជាតិ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះពុទ្ធយ៉តហ្វាជុឡាលោក បឋមក្សត្រនៃរាជវង្សចក្រីបានស្ថាបនាក្រុងរតនកោសិន្ទ្រឡើងនៅថ្ងៃទី៦ មេសា ឆ្នាំគ.ស ១៧៨២ ។ ក្នុងកំឡុងដើមសម័យរតនកោសិន្ទ្រ ថៃបានប្រឈមនឹងការវាយលុកពីប្រទេសដទៃ ជាច្រើនលើកច្រើនគ្រារហូតដល់សម័យរជ្ជកាលទី៤ ។ ព្រះរាជនយោបាយរបស់ព្រះមហាក្សត្រក្នុងកំឡុងពេលនោះគឺ ការពារខ្លួនឯងពីមហាអំណាចអាណានិគម តែក៏មានការគាំទ្រឱ្យមានការដាក់ទុនពីបរទេស ការទទួលយកវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសពីលោកខាងលិច និងការសិក្សាបែបទាន់សម័យដែរ។ ===ការប្រឈមមុខជាមួយពួកបច្ចិមប្រទេស=== ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ សឺចន បៅរិង រាជទូតអង់គ្លេស បានចូលមកធ្វើសន្ធិសញ្ញាបៅរិង ដែលនាំឱ្យមានការធ្វើសន្ធិសញ្ញាជាមួយប្រទេសដទៃទៀត ក្នងលក្ខខណ្ឌស្រដៀងគ្នា ហើយក៏បាននាំមកនូវការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចក្នុងទីក្រុងបាងកកនិងពានិជ្ជកម្មអន្ដរជាតិ។ ក្រោយមក ការរុករានរបស់ចក្រពត្ដិនិយម ធ្វើឱ្យសៀមបាត់បង់ទឹកដីឱ្យទៅបារាំង និងអង់គ្លេស ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ តែថ្វីបើមានគំនាបយ៉ាងខ្លាំងពីប្រទេសមហាអំណាច ក៏សៀមអាចរក្សាខ្លួនមិនឱ្យធ្លាក់ក្រោយអាណានិគមរបស់ពួកអឺរ៉ុប តែត្រូវទទួលឥទ្ធិពលពីលោកខាងលិច រហូតធ្វើឱ្យមានការធ្វើបដិវត្ដសង្គមនិងវប្បធម៌នាពេលក្រោយមក និងរក្សាឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនជារដ្ឋព្រំដែនរវាងមហាអំណាចអាណានិគមទាំងពីរ។ ព្រះបាទមកុដ្ឋក្លៅចៅយូហួទ្រង់មានព្រះរាជតម្រិះឱ្យប្រទេសសៀមចូលរួមក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ដោយចូលជាមួយបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ដធ្វើឱ្យប្រទេសសៀមត្រូវបានទទួលស្គាល់ជាអន្ដរជាតិ នាំមកនូវការកែខៃសន្ធិសញ្ញាដែលមិនមានយុត្ដិធម៌ទាំងឡាយដើម្បីឱ្យជាតិមានអធិបតេយ្យពិតប្រាកដ តែទន្រាំនឹងទទួលបានជោគជ័យត្រូវចំណាយពេលរហូតដល់រជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចៅយូហួអានន្ទមហិឌុល។ ===ការផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រង=== ====សង្គ្រាមលោកលើកទី២ និងសង្គ្រាមត្រជាក់==== ថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ឆ្នាំគ.ស១៩៣២ គណៈរាស្ដ្របានធ្វើបដិវត្ដផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រងពីរាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យ ធ្វើឱ្យគណៈរាស្រ្ដចូលមកមានឥទ្ធិពលលើនយោបាយក្នុងប្រទេស។ នៅរវាងសម័យសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ប្រទេសថៃបានចុះឈ្មោះចូលធ្វើជាសម្ព័ន្ធមិត្ដយោធាជាមួយជប៉ុន ហើយប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក និងអង់គ្លេស តែដោយសារប្រទេសខាងភាគីបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ដទទួលស្គាល់ចលនាថៃសេរី ទើបប្រទេសថៃអាចរួចផុតពីស្ថានភាពជាប្រទេសអ្នកចាញ់សង្គ្រាម។ នៅក្នុងកំឡុងពេលនៃសង្គ្រាមត្រជាក់ ប្រទេសថៃបានដំណើរការនយោបាយជាសម្ព័ន្ធមិត្ដជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ដោយមាននយោបាយក្នុងការទប់ស្កាត់ការរីករាលដាលនៃរបបកុម្មុយនីស្ដនៅក្នុងភូមិភាគ ហើយបញ្ជូនទាហានទៅចូលរួមច្បាំងក្នុងសង្គ្រាមកូរ៉េ និងសង្គ្រាមវៀតណាម ក្រោយមកប្រទេសថៃបានជួបនឹងបញ្ហាការរីករាលដាលនៃចរន្ដកុម្មុនីស្ដក្នុងប្រទេស តែក្រោយមកបក្សកុម្មុយនីស្ដនៃប្រទេសទេសថៃបានធ្លាក់ចុះអំណាចរហូតមិនអាចប្រតិបត្ដិការចលនានយោបាយរបស់ខ្លួនបានទៀត សង្គ្រាមជាមួយពួកកុម្មុនីស្ដត្រូវបានបញ្ចប់ទាំងស្រុងនៅក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៨០។ === ការវិវត្ដន៍នៃរបបប្រជាធិបតេយ្យ === ក្រោយពេលមានការប្ដូររបបគ្រប់គ្រង គ.ស ១៩៣២ ប្រទេសថៃនៅចាត់ទុកថា នៅក្រោមរបបយោធាផ្ដាច់ការអស់រយៈពេលជាច្រើនទសវត្ស។ ការបោះឆ្នោតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៧៣ ក្រោយហេតុការ ១៤ តុលា ជំរុញឱ្យមាននាយករដ្ឋមន្រ្ដីស៊ីវិលជាលើកដំបូង។ ក្នុងកំឡុងពេលនោះ ប្រទេសថៃជួបនឹងអស្ថេរភាពនយោបាយ ហើយមានការបន្ដអំណាចរដ្ឋបាលយោធាជាបន្ដបន្ទាប់ជាងដប់ដង តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ មានហេតុការណ៍ទាមទារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសំខាន់ៗ ចំនួន ២ ដង គឺហេតុការណ៍ ៦ តុលា និងហេតុការណ៍ឧសភាទមិឡ ទើបធ្វើឱ្យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅប្រទេសថៃមានស្ថេរភាពនិងកាន់តែល្អឡើង។ ក្នុងកំឡុងទសវត្សឆ្នាំ ១៩៩០ មានកើតវិបត្ដិហិរញ្ញវត្ថុអាស៊ី ឆ្នាំ ១៩៩៧ ធ្វើឱ្យថៃត្រូវខ្ចីលុយពីបរទេសយ៉ាងច្រើន។ លោកតាក់ស៊ីនស៊ីណាវ៉ាត្រាបានកាន់តំណែកនាយករដ្ឋមន្រ្ដីពីរអាណត្ដិជាប់ៗ គ្នា គាត់ជានាយករដ្ឋមន្រ្ដីដែលធ្វើឱ្យមានការឈ្លោះប្រកែកគ្នាច្រើនបំផុត ដោយបានដំណើរការនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចហើយទទួលបានភាពជោគជ័យច្រើនយ៉ាង តែក៏ធ្លាក់ក្នុងបទចោទប្រកាន់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរដូចគ្នា។ ក្នុងកំឡុងពេលនេះឯងដែលធ្វើឱ្យកើតហេតុការណ៍នយោបាយឡើង ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៦ មានរដ្ឋប្រហារផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលតាក់ស៊ីន។ ការបោះឆ្នោតជាសាកលក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៧ ធ្វើឱ្យប្រទេសថៃត្រឡប់មករកបរិយាកាសប្រជាធិបតេយ្យដូចដើម។ វិបត្ដិនយោបាយនេះទាក់ទងនឹងក្រុមប្រជាជន ២ ក្រុមគឺ ក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្ដប្រជាជនដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ និងក្រុមចលនារួមប្រជាធិបតេយ្យប្រឆាំរបបផ្ដាច់ការថ្នាក់ជាតិ។ ក្រុមទី១ បាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលតាក់ស៊ីន ជារហូតមក រហូតដល់រដ្ឋាភិបាលលោកសាម៉ាក់ស៊ុនថារ៉ាវេត និងរដ្ឋាភិបាលលោកស៊ុមឆាយវង់សាវ៉ាត ដោយមានបាតុកម្មធំក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ២០០៨ ។ ចំណែកក្រុមទី២ បាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលលោកអភិសិទ្ធិវេចាជីវ៉ា រវាងឆ្នាំគ.ស ២០០៩-២០១១ ដោយមានការធ្វើបាតុកម្ម មានការបាត់បង់ជីវិតមនុស្សដល់ទៅ ២ លើក ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៩ និង ២០១០​ ។ នៅទីបំផុតមានការបោះឆ្នោតជាសាកលម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០១១ លទ្ធផលគឺគណបក្សភឿថៃបានឈ្នះការបោះឆ្នោត និងជាអ្នកដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល។ ==នយោបាយ== {{Main|នយោបាយនៅថៃ}} ពីដើមប្រទេសថៃមានការគ្រប់គ្រងតាមបែបរាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការ តាំងពីសម័យអាណាចក្រអយុធ្យារហូតមក ថែមទាំងមានការគ្រប់គ្រងក្នុងលក្ខណៈអំណាចប្រមូលផ្ដុំ តាំងពីរជ្ជសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ លុះដល់ថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ១៩៣២ គណៈរាស្រ្ដបានធ្វើបដិវត្ដក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះប៉ុកក្លៅចៅយូហួ ហើយផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រងមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។ បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃមានទម្រង់រដ្ឋជារាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងប្រើប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងបែបរបបប្រជាធិបតេយ្យបែបរដ្ឋសភា ឬដែលរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃហៅជារួមថា របបប្រជាធិបតេយ្យដែលមានព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ជាប្រមុខ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញច្បាប់បច្ចុប្បន្នគឺ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃ ឆ្នាំគ.ស  ២០០៧ ដែលជាច្បាប់ទី១៨ ដែលកំណត់ទម្រង់អង្គការគ្រប់គ្រងអំណាចទាំង ៣ ផ្នែកដូចជា៖ *'''អំណាចនីតិបញ្ញាត្ដិ''' មានរដ្ឋសភាក្នុងប្រព័ន្ធសភា២ ដែលប្រកបដោយសភាតំណាងរាស្ដ្រ និងព្រឹទ្ធិសភា មានសមាជិករួមទាំងអស់ ៦៣០ រូប ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច មានប្រធានសភាជាប្រមុខ។ សភាតំណាងរាស្ដ្រប្រកបដោយតំណាងរាស្រ្ដចំនួន ៥០០ រូប បានមកពីការបោះឆ្នោតបែបបែងចែកតំបន់ចំនួន ៣៧៥ រូប និងបានមកពីការជ្រើសតំាងចំនួន ១២៥ រូប នៅក្នុងតំណែងនៃអាណត្ដិ ៤ ឆ្នាំ។ ព្រឹទ្ធិសភាប្រកបដោយសមាជិកចំនួន ១៥០ រូប បានមកពីការបោះឆ្នោតមួយខេត្ដ ១រូប (រួមក្រុងបាងកកដែរ) និងបានមកពីការចាត់តាំង ៧៣ រូប ដោយមានគណៈកម្មការចាត់តាំងសមាជិកព្រឹទ្ធិសភា ៧ រូប នៅក្នុងអំណាចមួយអាណត្ដិ ៦ ឆ្នាំ ហើយមិនអាចធ្វើជាសមាជិកព្រឹទ្ធិសភាលើពី ១ អាណត្ដិបានឡើយ។ *'''អំណាចនីតិប្រតិបត្ដិ''' មាននាយករដ្ឋមន្រ្ដីដែលបានទទួលការតែងតាំងពីព្រះមហាក្សត្រតាមពាក្យក្រាបង្គំទូលរបស់ប្រធានរដ្ឋសភា និងគណៈរដ្ឋមន្រ្ដី ដែលព្រះមហាក្សត្រទ្រង់តែងតាំងតាមពាក្យក្រាបបង្គំទូលរបស់នាយករដ្ឋមន្រ្ដី ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច នាយករដ្ឋមន្រ្ដីជាប្រមុខនៃអំណាច។ នាយករដ្ឋមន្ដ្រីកាន់អំណាចមួយអាណត្ដិ ៤ ឆ្នាំ តាមសភាតំណាងរាស្រ្ដ ហើយមិនអាចកាន់អំណាចជាប់គ្នាលើ ៨ ឆ្នាំបានទេ។ នាយករដ្ឋមន្រ្ដីមិនបានទទួលការជ្រើសតាំងដោយផ្ទាល់ពីប្រជាជន តែបានទទួលការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសពីសភាតំណាងរាស្រ្ដ។ គណៈរដ្ឋមន្រ្ដីប្រកបដោយនាយករដ្ឋមន្រ្ដី ១ រូប និងរដ្ឋមន្ដ្រីផ្សេងៗ ទៀតមិនលើស ៣៥ រូប។ *'''អំណាចតុលាការ''' មានប្រព័ន្ធសាលាក្ដី ដែលប្រកបដោយសាលាយុត្ដិធម៌ សាលារដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងសាលាគ្រប់គ្រង ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច មានប្រធានសាលាដីកា ប្រធានសាលាធម្មនុញ្ញ និងប្រធានសាលាគ្រប់គ្រងកំពូល ជាប្រមុខក្នុងផ្នែករបស់ខ្លួន។ == សេដ្ឋកិច្ច== {{Main|សេដ្ឋកិច្ចថៃ}} ប្រទេសថៃមានសេដ្ឋកិច្ចបែបគួបផ្សំ​ មានប្រាក់ចំណូលមូលដ្ឋានមកពីឧស្សាហកម្ម ការនំាចេញទំនិញនិងសេវាកម្ម ទេសចរណ៍ សេវាកម្ម កសិកម្មនិងធនធានធម្មជាតិ។ ប្រទេសថៃជាប្រទេសដែលមានអត្រាការនាំចេញលំដាប់ទី២៤ នៃពិភពលោក និងមានអត្រាការនាំចូលលំដាប់ទី២៣ នៃពិភពលោក។ ផ្សារនាំចូលទំនិញថៃដែលសំខាន់ៗ មានដូចជា ជប៉ុន ចិន អាមេរិក ម៉ាលេស៊ី សហរដ្ឋអារ៉ាបអេមីរ៉េត សិង្ហបូរី តៃវ៉ាន់ កូរ៉េខាងត្បូង អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត និងឥណ្ឌូនេស៊ី។ ទិន្នន័យក្នុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០០៩ ប្រទេសថៃនាំចេញទំនិញមានតម្លៃជាង ៤០៦ ៩៩០ លានបាត ដោយទំនិញនាំចេញសំខាន់មានដូចជា គ្រឿងចក្រ ១៤១៤០១ លានបាត អាហារ ៥២៣៣២ លានបាត ទំនិញឧស្សាហកម្ម ៤៥៩៥៩ លានបាត និងមានអត្រាតម្លៃទំនិញនាំចូល ២៨៥៩៦៥ លានបាត ដោយទំនិញនាំចូលសំខាន់មានដូចជា គ្រឿងចក្រ ១១៣៤២១ លានបាត ប្រេងនិងឥន្ធនៈ ៥០៨២៤ លានបាត និងសារធាតុគីមី ៤២៣៧៦ លានបាត មានតម្លៃការធ្វើពានិជ្ជកម្មប្រាក់សុទ្ធ ១២១០២៥ លានបាត។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ កម្លំាងពលកម្មភាគច្រើនរបស់ថៃគឺនៅខាងវិស័យកសិកម្ម ដោយមានស្រូវជាផលិតផលសេដ្ឋកិច្ចមូលដ្ឋានដែលសំខាន់បំផុតនៅក្នុងប្រទេស ហើយអាចចាត់ទុកបានថាជាប្រទេសដែលនាំចេញផលិតផលស្រូវច្រើនជាងគេនៅលើពិភពលោក ដោយអត្រាកំណត់ការនាំចេញមាន​ ៣៦% ក្នុងពិភពលោក ប្រទេសថៃមានផ្ទៃដីសមស្របសម្រាប់ដាំដុះជាង ២៧.២៥%  ដែលក្នុងចំនួននេះមាន ៥០% ប្រើសម្រាប់ដំាស្រូវ។ ចំណែកផលិតផលកសិកម្មផ្សេងៗ មានដូចជា កៅស៊ូ បន្លែ និងផ្លែឈើផ្សេងៗ រួមទាំងមានការចិញ្ចឹមបសុសត្វ ដូចជា មាន់ សត្វទឹកទាំងត្រីទឹកសាប ត្រីទឹកប្រៃក្នុងទ្រុង ការធ្វើស្រែបង្កង ការចិញ្ចឹមខ្យង រួមទាំងការនេសាទសមុទ្រ។ ដោយសារប្រទេសថៃសម្បូរទៅដោយពូជរុក្ខជាតិសម្រាប់ធ្វើអាហារពេញមួយឆ្នាំ ទើបមានឈ្មោះថាជាទីកន្លែងផលិតអាហារដ៏សំខាន់នៃពិភពលោក និងជាប្រទេសនាំចេញអាហារសំខាន់លំដាប់ទី៥ លើពិភពលោក។ ប្រទេសថៃត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មីនៃពិភពលោក ធ្លាប់មានអត្រាលូតលាស់ខ្ពស់បំផុតខាងសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងចន្លោះឆ្នាំគ.ស ១៩៨៥-១៩៩៦(អត្រាកំណើនជាមធ្យម ៩.៤%ក្នុងមួយឆ្នាំ)។ ទៅជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការលូតលាស់នេះបានធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់តម្លៃប្រាក់បាតយ៉ាងគ្រោះថ្នាក់ ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៧ ដែលជាឆ្នាំកើតវិបត្ដិហិរញ្ញវត្ថុនៅអាស៊ី សេដ្ឋកិច្ចថៃធ្លាក់ចុះនៅសល់ត្រឹម ១.៩% លោកនាយករដ្ឋមន្រី្ដឆាវលីតយ៉ុងឆាយុត បានប្រកាសភាពអាសន្នតម្លៃប្រាក់បាត ដែលធ្វើឱ្យតម្លៃប្រាក់បាតធ្លាក់ចុះទៅដល់​ ៥៦បាតក្នុង ១ ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក។ មុនពេលដែលសេដ្ឋកិច្ចថៃចាប់ផ្ដើមងើបឡើងវិញម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៩ ក្រោយពេលនោះ នៅចន្លោះឆ្នាំគ.ស ២០០២-២០០៤ ក្រោមនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្រ្ដីតាក់ស៊ីនស៊ីណាវ៉ាត្រា សេដ្ឋកិច្ចថៃបានរីកលូតលាស់ឡើងវិញជាង ៥-៧% ក្នុងមួយឆ្នាំ និង ៤-៥% ក្នុងមួយឆ្នាំ នៅចន្លោះឆ្នាំគ.ស ២០០៥-២០០៧ វិបត្ដិនយោបាយប្រទេសថៃបានធ្វើឱ្យមានផលប៉ះពាល់ដល់អត្រាការលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ថៃ។ វិបត្ដិសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក និងការខ្វះស្ថេរភាពនយោបាយនៅតែជាឧបសក្គរារាំងការលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ថៃ។ ===វិទ្យាសាស្រ្ដ និងបច្ចេកវិទ្យា=== មានការកំណត់ផែនការប្រើ​ និងអភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេស​ ចាប់តាំងពីមានផែនការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមថា្នក់ជាតិ រយៈកាលទី៥ (គ.ស ១៩៨២-១៩៨៦) មក តែក្នុងពេលនោះ នៅឃើញមានឧបសគ្គផែ្នកសមត្ថភាពក្នុងប្រទេសក្នុងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសមិនទាន់រឹងមាំ រហូតដល់ផែនការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមថ្នាក់ជាតិរយៈកាលទី៦ (គ.ស ១៩៨៧-១៩៩១) ទើបបានរៀបចំផែនការអភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសឱ្យក្លាយជា ១ ភាគ ១០ នៃផែនការ ដើម្បីអភិវឌ្ឍកម្រិតសមត្ថភាពផ្នែកការផលិតនិងកែច្នែទំនិញ។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួទ្រង់បានទទួលព្រះនាមថាជា “ព្រះបិតានៃវិទ្យាសាស្រ្ដជាតិថៃ” តាមរយៈការដែលទ្រង់បានគណនាដំណើរសូរ្យគ្រាសពេញវង្ស ១៨ សីហា ១៨៦៨ យ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ។ ថ្ងៃទី១៤ មេសា ១៩៨២ រដ្ឋាភិបាលថៃបានកំណត់យកថ្ងៃទី១៨ សីហារៀងរាល់ឆ្នាំជាទិវាវិទ្យាសាស្រ្ដជាតិថៃ។ បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃបានចូលមករួមចំណែកក្នុងការអភិវឌ្ឍប្រទេសថៃកាន់តែច្រើនឡើង ជាពិសេសក្នុងរឿងវេជ្ជសាស្រ្ដ គមនាគមន៍ ការសិក្សា និងការទំនាក់ទំនង ធ្វើឱ្យវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសនៅប្រទេសថៃមានការរីកចម្រើនយ៉ាងលឿន។ ===ទំនាក់ទំនងអន្ដរជាតិ និងកិច្ចការយោធា=== បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃបានចូលមកមានឥទ្ធិពលកាន់តែខ្លាំងឡើងលើឆាកអន្ដរជាតិដោយបានចូលរួមចំណែកជាមួយអង្គការសហប្រជាជាតិនិងអង្គការក្នុងតំបន់។ ប្រទេសថៃជាសម្ព័ន្ធមិត្ដដ៏សំខាន់របស់អាមេរិក ហើយបានពង្រឹងទំនាក់ទំនងរវាងក្រុមប្រទេសសមាជិកអាស៊ាន ទាំងក្នុងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ពានិជ្ជកម្ម ធនាគារ នយោបាយ និងផ្នែកវប្បធម៌។ ក្រៅពីនេះ ប្រទេសថៃបានធ្វើកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការជាមួយអង្គការក្នុងតំបន់ មានដូចជា អង្គការស្ថេរភាពនិងកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការនៅអឺរ៉ុប​ ក្រៅពីនេះ ប្រទេសថៃធ្លាប់បានបញ្ជូនទាហានទៅចូលរួមក្នុងកងកម្លាំងអន្ដរជាតិនៅទីម័រខាងកើត អាហ្កានីស្ថាន អ៊ីរ៉ាក់ ប៊ូរុនឌី និងបច្ចុប្បន្ននៅដាហ៊្វូប្រទេសស៊ូដង់ តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសថៃនឹងប្រទេសជិតខាងនៅមានលក្ខណៈទន់ខ្សោយនៅឡើយ។ កងទ័ពថៃត្រូវបានបែងចែកចេញជា ៣ ប្រភេទ គឺ កងទ័ពជើងគោក កងទ័ពជើងទឹក និងកងទ័ពជើងអាកាស។ សព្វថ្ងៃនេះកងទ័ពថៃមានចំនួនសរុប ប្រមាណ ១០២៥៦៤០នាក់ និងមានកម្លាំងត្រៀមជាង ២០០០០០នាក់ ហើយមានកម្លាំងពាក់កណ្ដាលទាហានប្រចាំការប្រមាណ ១១៣៧០០នាក់ ។ ព្រះមហាក្សត្រថៃកាន់តំណែងជាអគ្គមេបញ្ជាការទ័ពដោយនីតិន័យ ដែលបច្ចុប្បន្នគឺព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមិន្រ្ទមហាភូមិពលអាឌុលយ៉ាដេត តែក្នុងកិច្ចប្រតិបត្ដិ កងទ័ពត្រូវនៅក្រោមការគ្រង់គ្រងរបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ មានរដ្ឋមន្រ្ដីក្រសួងមហាផ្ទៃជាមេបញ្ជាការ និងនៅក្រោមការបង្គាប់បញ្ជារបស់កងបញ្ជាការកងទ័ពថៃ មានមេបញ្ជាការរបស់កងទ័ពថៃជាមេបញ្ជាការ នៅឆ្នាំគ.ស ២០១០ ក្រសួងមហាផ្ទៃបានប្រើទឹកប្រាក់សរុប ១៥៤០៣២៤៧៨៦០០បាត សម្រាប់ចំណាយក្នុងវិស័យនេះ។        រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃ បញ្ញាត្ដិថាកិច្ចការពារប្រទេសជាតួនាទីរបស់ប្រជាជនថៃគ្រប់រូប ជនជាតិថៃទាំងអស់មានតួនាទីបម្រើរាជការយោធា។ កងទ័ពនឹងប្រមូលកេណ្ឌបុរសដែលបានអាយុឈានចូល ២១ ឆ្នាំ ដោយអាស្រ័យតាមព្រះរាជបញ្ញាត្ដិ បម្រើរាជការយោធា គ.ស ១៩៥៤ ដោយនឹងត្រូវហៅមកពិនិត្យឈាម ឬចូលបម្រើកងប្រចាំការ។ រយៈពេលធ្វើការហ្វឹកហាត់នៅចន្លោះពេលពី ៦ ខែទៅ ២ ឆ្នាំអាស្រ័យលើកម្រិតការសិក្សាវិទ្យាការទាហាន និងការស្ម័គ្រចូលធ្វើជាទាហានដោយបើអ្នកទទួលការពិនិត្យឈាមចប់ការសិក្សាមិនទាបជាងកម្រិតបរិញ្ញាបត្រ បើចាប់បានស្លាកពណ៌ក្រហម គឺត្រូវបម្រើរាជការ ១ ឆ្នំាពេញ បើស្ម័គ្រដោយមិនចាប់ស្លាក នឹងបម្រើរាជការត្រឹមតែ ៦ ខែ ជាដើម។ អ្នកដែលចាប់បានស្លាកពណ៌ខ្មៅ មិនបាច់ចូលបម្រើរាជការយោធា បើអ្នកសិក្សាវិទ្យាការទាហានបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នាំទី១ នឹងត្រូវបម្រើរាជការ ១ ឆ្នាំពេញ បើបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នាំទី២ នឹងត្រូវបម្រើរាជការ ៦ ខែ ហើយបើបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នំាទី៣-៥ មិនត្រូវបានបញ្ជូលក្នុងកងប្រចាំការ តែអាចហៅថាពលបាន ក្នុងឋានៈជាទាហានកងជំនួយប្រភេទ១។ ចុងក្រោយ ខាងគេហទំព័រ GlobalFirepower បានចាត់លំដាប់ថ្នាក់ភាពរឹងមាំរបស់កងទ័ពថៃនៅក្នុងលំដាប់ទី១៩ លើពិភពលោក។ == ប្រជាសាស្ត្រ== {{Main|ប្រជាសាស្ត្រថៃ}} ស្ថិតិចំនួនប្រជាជនថៃមានភាពខុសគ្នាអាស្រ័យលើប្រភព។ តាមការប្រមាណរបស់ CIA The World Factbook កាលពីឆ្នំាគ.ស២០១០ ប្រជាជនថៃទាំងអស់ក្នុងប្រទេសមានប្រមាណ ៦៦៤០៤៦៨៨នាក់ ប្រកបដោយថៃសៀម ៧៥% ថៃខ្សែស្រឡាយចិន ១៤% ថៃខ្សែស្រឡាយម៉ាឡាយូ ៣% ។ ប្រទេសថៃជួបនឹងបញ្ហាអត្រាកំណើតទាបជាងមាត្រដ្ឋាន ដោយក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៨ អត្រាកំណើនរបស់ប្រជាជននៅត្រឹមកម្រិត ១.៥% ហើយមានទំនោរប្រុងនឹងធ្លាក់ចុះនៅត្រឹម ១.៤៥% ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០២៥។ មូលហេតុមកពីមានអត្រាការពន្យាកំណើតខ្ពស់ ៨១% ក្នុងឆ្នំាគ.ស ២០០៨ បើប្រៀបធៀបនឹងអត្រាមរណៈដែលធ្លាក់ចុះក្នុងសតវត្សកន្លងមក ធ្វើឱ្យប្រទេសថៃនឹងមានប្រជាជនជាមនុស្សចាស់កាន់តែច្រើនឡើងក្នុងពេលអនាគត។ ប្រទេសថៃជាប្រទេសដែលមានភាពចម្រុះនៃជនជាតិ ដោយមានទាំងជនជាតិថៃ ថៃខ្សែស្រឡាយឡាវ ថៃខ្សែស្រឡាយមន ថៃខ្សែស្រឡាយខ្មែរ រួមទាំងជនជាតថៃខ្សែស្រឡាយចិន ថៃខ្សែស្រឡាយម៉ាឡាយូ ថៃខ្សែស្រឡាយជ្វា ជនជាតិចាម ជនជាតិវៀតណាម ជនជាតិភូមា និងជនជាតិថៃតំបន់ភ្នំជាតិពន្ធុផ្សេងៗ ដូចជា ការៀង លីស​ ម៉ុង កួយ ជាដើម។​ ក្នុងឆ្នាំkគ.ស ២០១០ តាមរយៈទិន្នន័យរបស់សភាជាតិ ប្រទេសថៃមានកម្លាំងពលកម្មបរទេសស្របច្បាប់ ១.៤លាននាក់ ដោយមានបន្ថែមទៀតស្មើដើមដែលនៅមិនទាន់បានចុះបញ្ជី។ តាមរយៈទិន្នន័យការភាសខ្លួនអន្ដរជាតិរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បានបង្ហាញថា ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៥ ប្រទេសថៃមានជនភាសខ្លួនចូលមករស់នៅចំនួន ១.០៥លាននាក់ ស្មើនឹង១.៦% នៃចំនួនប្រជាជនសរុប។ ប្រទេសថៃមានការបែងចែកជនជាតិ និងជាតិពន្ធុកម្រិតទាបពេលប្រៀបធៀបនឹងប្រទេសជិតខាង មានការគាំទ្រនយោបាយឥស្សរៈភាពនៃជនជាតិនីមួយៗ អ្នកជំនាញការបស្ចឹមប្រទេសបានកត់ត្រាទុកថា​ ប្រទេសថៃជា “សង្គមដែលមានគ្រោងសាងធូររលុង”។ ===សាសនា=== {{Main|សាសនានៅថៃ}} តាមរយៈការធ្វើជំរឿនប្រជាជនក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០១០ ប្រជាជនថៃជាពុទ្ធសាសនិកមាន ៩៣.៤% ដែលចាត់ទុកថាជាសាសនាប្រចាំជាតិរបស់ថៃដោយន័យប្រយោល ថ្វីបើថានៅមិនទាន់មាន​ការបញ្ញត្ដិក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃនៅឡើយក៏ដោយ ទាំងអស់នេះចាត់ទុកបានថា ប្រទេសថៃមានអ្នកគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាលំដាប់ខ្ពស់ដែរក្នុងពិភពលោក។ បន្ទាប់មកមានដូចជាសាសនាឥស្លាម មានអ្នកគោរពប្រមាណ​ ៥.២% ដែលភាគច្រើនអាស្រ័យនៅភូមិភាគខាងត្បូងផ្នែកខាងក្រោម ប្រជាជនក្នុងខេត្ដយ៉ាក់ឡា ប៉ាត់តានី ណារ៉ាធិវ៉ាត តំបន់ខ្លះនៃខេត្ដសុងក្លា និងខេត្ដឈុមផន ភាគច្រើនគោរពសាសនាឥស្លាម។ ក្រៅពីនេះនៅមានអ្នកគោរពសាសនាផ្សេងៗ ទៀត ដូចជា គ្រិស្ដ សិខ និងហិណ្ឌូ សរុបប្រមាណ ១.៤% ចំពោះសហគមន៍ជនជាតិជ្វីបវិញ មានប្រវត្ដិជាយូរមកហើយគឺតាំងពីគ្រិស្ដសតវត្សទី១៧ មកម្ល៉េះ។ ===ភាសា=== {{Main|ភាសានៃថៃ}} ប្រទេសថៃមានភាសាថៃជាភាសាផ្លូវការ និងជាភាសាសំខាន់ដែលប្រើសម្រាប់ទាក់ទងគ្នា សម្រាប់ការសិក្សា និងជាភាសានិយាយដែលប្រើជាទូទៅក្នុងប្រទេស ដោយប្រើអក្សរថៃជាទម្រង់មូលដ្ឋានក្នុងការសរសេរ ដែលប្រឌិតឡើងជាផ្លូវការនៅសម័យក្រុងសុខោទ័យដោយផឃុនរាមកំហែងមហារាជ។ ក្រៅអំពីភាសាថៃនៅភូមិភាគកណ្ដាល ភាសាថៃសំនៀងផ្សេងៗ នៅមានការប្រើសម្រាប់និយាយតាមភូមិភាគនីមួយៗ ដូចជា ភាសាថៃភូមិភាគខាងជើង ភាសាថៃភូមិភាគឥសាន និងភាសាថៃភូមិភាគខាងត្បូងជាដើម។ ក្រៅអំពីភាសាថៃ ក្នុងប្រទេសថៃនៅមានការប្រើភាសារបស់ក្រុមជនជាតិភាគតិច ដូចជា ភាសាចិនជាពិសេសសំនៀងតេជីវ ភាសាឡាវនៅភូមិភាគឥសានដែលជួនកាលគេហៅថាភាសាឡាវសំនៀងថៃ ភាសាម៉ាឡាយូប៉ាត់តានីនៅភូមិភាគខាងត្បូង។ ក្រៅពីនេះនៅមានភាសាផ្សេងៗ ទៀតដូចជា ភាសាកួយ ភាសាកាក់យ៉ាខាងកើត ភាសាផួន ភាសាថៃលឺ ភាសាថៃយ៉ៃ រួមទាំងភាសាដែលគេប្រើក្នុងជនជាតិតំបន់ភ្នំ ប្រកបដោយត្រកូលភាសាមន-ខ្មែរ ភាសាវៀតណាម និងភាសាឡាបរី ត្រកូលភាសាអូស្ដ្រូអាស៊ី ដូចជា ភាសាចាម ត្រកូលភាសាចិន-ទីបេ ដូចជា ភាសាម៉ុង ភាសាការៀង និងភាសាតៃផ្សេងៗ ដូចជាភាសាភូថៃ ភាសាសែក ជាដើម។ ភាសានិងអក្សរអង់គ្លេសមានបង្រៀនក្នុងសាលាចំណេះទូទៅនិងសាកលវិទ្យាល័យ តែចំនួនអ្នកដែលចេះភាសាអង់គ្លេសស្ទាត់ជំនាញក្នុងប្រទេសថៃនៅមានចំនួនតិចតួចណាស់ ហើយភាគច្រើននៅតាមតំបន់ទីក្រុង និងក្នុងគ្រួសារដែលមានការសិក្សាខ្ពស់តែប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុងផ្នែកសមត្ថភាពនៃការប្រើភាសាអង់គ្លេស ប្រទេសថៃធ្លាប់នៅលំដាប់នាំមុខក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៧ តែនៅពាក់កណ្ដាលឆ្នាំគ.ស ២០០៦ ថៃបែរជាដើរក្រោយប្រទេសឡាវនិងប្រទេសវៀតណាម។ ===ការអប់រំ=== ការតម្រូវឱ្យប្រជាជនត្រូវទទួលការសិក្សាអប់រំនៅប្រទេសថៃមានតាំងពីឆ្នាំគ.ស ១៩២១ មកម្ល៉េះ។ រដ្ឋាភិបាលថៃត្រូវរៀបចំឱ្យមានការសិក្សាថ្នាក់មូលដ្ឋានដោយឥតគិតថ្លៃដល់ប្រជាជនក្នុងរយៈពេល ១២ ឆ្នាំ។ ចំណែកការសិក្សាបែបតម្រូវឱ្យប្រជាជនត្រូវទទួលការសិក្សាអប់រំនាពេលបច្ចុប្បន្នត្រូវបានកំណត់ត្រឹម ៩ ឆ្នាំ មានប្រព័ន្ធសាលារៀនដែលបានរៀបចំទុកមានចាប់តាំងពីកម្រិតមតេយ្យសិក្សា បឋមសិក្សា និងមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិតាមលំដាប់ តែក្រោយពេលបញ្ចប់ការសិក្សាកម្រិតមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិហើយអ្នកសិក្សាអាចជ្រើសរើសបានរវាងការសិក្សាបន្ដទៅមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ ឬជ្រើសរើសសិក្សាថ្នាក់មុខវិជ្ជាបច្ចេកទេស ឬអាចជ្រើសរើសសិក្សាបន្ដក្នុងស្ថាប័នទាហារ ឬប៉ូលីស។ ក្នុងការសិក្សាបន្ដថ្នាក់ឧត្ដមសិក្សានៅប្រទេសថៃ សិស្សក្នុងកម្រិតមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិត្រូវឆ្លងកាត់ប្រព័ន្ធការទទួលបុគ្គលចូលសិក្សាបន្ដក្នុងកម្រិតឧត្ដមសិក្សា ដែលជាទូទៅត្រូវរៀនចប់ថ្នាក់ទី១២ ។ សាកលវិទ្យាល័យក្នុងប្រទេសថៃត្រូវបានទទួលស្គាល់ក្នុងកម្រិតសាកល មានដូចជា សាកលវិទ្យាល័យមហិឌុល និងសាកលវិទ្យាល័យជុឡាឡុងកន ដែលជាប់ជាសាកលវិទ្យាល័យល្អបំផុតនៅអាស៊ីពី QS Asian University Rankings 2011។ តែទោះជាយ៉ាងណា ក៏នៅមានការព្រួយបារម្ភលើកម្រិតបញ្ញារបស់យុវជនថៃ ដែលតាមរយៈការសិក្សារបស់កាសែតដឺណេសិនបានបញ្ចេញរបាយការណ៍ថា “ក្រមអនាម័យនិងក្រុមសុខភាពចិត្ដនឹងត្រូវទទួលអម្រែកលើសភាពឆ្លាតវៃដែលធ្លាក់ចុះ ក្រោយពេលបានរកឃើញថា កម្រិតបញ្ញាជាមធ្យមនៃក្រុមយុវជនមានទាបជាង ៨០” ។ វជរ ផនរណជេដ្ឋបានធ្វើសេចក្ដីរាយការក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៦ ថា “អត្រាមធ្យមនៃកម្រិតបញ្ញារបស់ក្មេងថៃនៅរវាងពី ៨៧-៨៨ ដែលស្ថិតនៅក្នុងកម្រិត “ទាបជាងស្ដង់ដា”  បើប្រៀបធៀបនឹងកម្រិតសាកល។ បញ្ហានៃការសិក្សាក្នុងប្រទេសថៃឃើញថា មានការនាំយកនូវវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសមកប្រើក្នុងការរៀននិងបង្រៀននៅមានកំណត់។ == វប្បធម៌ == {{Main|វប្បធម៌ថៃ}} វប្បធម៌ថៃបានទទួលឥទ្ធិពលនៃវប្បធម៌ឥណ្ឌា ចិន ខ្មែរនិងដែនដីផ្នែកខ្លះនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍យ៉ាងខ្លាំង។ ពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទ ដែលជាសាសនាដែលមានគេគោរពច្រើនបំផុតនៅប្រទេសថៃ ឈរនៅលើមូលដ្ឋានអត្ដសញ្ញាណនិងជំនឿរបស់ជនជាតិថៃសម័យថ្មី ធ្វើឱ្យព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសថៃមានការអភិវឌ្ឍតាមកាលវេលា ដែលរួមទៅដល់ការរួមយកជំនឿក្នុងស្រុកដែលមកពីសាសនាហិណ្ឌូ ការគោរពខ្មោច និងការគោរពបូជាបុព្វបុរស។ ចំណែកឯពួកមុស្លីមភាគច្រើនរស់នៅភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសថៃ រួមទាំងជនជាតិចិនឯនាយសមុទ្រដែលចូកមកមានការរួមចំណែកសំខាន់នៅក្នុងសង្គមថៃ ជាពិសេសក្នុងតំបន់ទីក្រុងបាងកកនិងតំបន់ជិតខាង ដែលមានការសម្របខ្លួនចូលជាមួយសង្គមថៃបានយ៉ាងល្អ ធ្វើឱ្យក្រុមជនជាតិចិនបានមានតំណែកក្នុងអំណាចខាងសេដ្ឋកិច្ចនិងនយោបាយ។ វប្បធម៌ថៃមានលក្ខណៈស្រដៀងនឹងវប្បធម៌អាស៊ី ពោលគឺ មានការគោរពបុព្វបុរស ដែលជាការប្រតិបត្ដិតៗ គ្នាជាយូរមកហើយ។ ជនជាតិថៃតែងមានភាពជាម្ចាស់ផ្ទះនិងក្ដីករុណាយ៉ាងល្អ តែក៏មានអារម្មណ៍ក្នុងការបែងចែកវណ្ណៈយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដែរ។ ភាពចាស់ទុំជាផ្នត់គំនិតសំខាន់ម្យ៉ាងក្នុងវប្បធម៌ថៃ មនុស្សចាស់ត្រូវគ្រប់គ្រងមើលថែគ្រួសាររបស់ខ្លួនតាមទំនៀម ហើយប្អូនត្រូវចេះស្ដាប់បង្គាប់បង។ ការរាក់ទាក់តាមប្រពៃណីថៃគឺ ការសំពះ។ អ្នកអាយុតិចតែងតែជាអ្នករាក់ទាក់អ្នកអាយុច្រើនមុន ពេលជួបគ្នា ហើយមនុស្សចាស់សោតក៏នឹងរាក់ទាក់ត្រឡប់ទៅវិញក្នុងលក្ខណៈស្រដៀងៗ គ្នា។ ឋានៈនិងតំណែងក្នុងសង្គមក៏ជាផ្នែកមួយនៃការសម្រេចថាអ្នកណាគួរសំពះអ្នកណាមុន។ ការសំពះចាត់ទុកជាការផ្ដល់សេចក្ដីគោរពនិងការរាប់អាចចំពោះនរណាម្នាក់។ ===សិល្បៈ=== សិល្បៈគំនូរថៃ ជាលក្ខណៈឧត្ដមគតិ ជារូបដែលមាន ២ ករណី ដោយនាំយកវត្ថុនៅជិតទុកខាងក្រោមនៃរូប វត្ថុនៅឆ្ងាយទុកនៅខាងលើរូប ប្រើពណ៌បែបឯករង្គ គឺ​ ប្រើច្រើនពណ៌ តែមានពណ៌លេចធ្លោតែមួយ។ បដិមាកម្មថៃ កាលពីដើមជាងថៃធ្វើរូបបដិមាចំពោះតែវត្ថុសក្ដិសិទ្ធិ ដូចជា ព្រះពុទ្ធរូប ទេវរូប ដោយមានត្រកូលជាងផ្សេងៗ រាប់ចាប់តាំងពីសម័យសុខោទ័យហៅថា ត្រកូលជាងឈៀងសែន ត្រកូលជាងសុខោទ័យ អយុធ្យា និងរតនកោសិន្រ្ទ ដោយប្រើមាសសំរិទ្ធជាវត្ថុសំខាន់ក្នុងការធ្វើរូបបដិមា មុខដំបូងគេឆ្លាក់ដោយក្រមួនឃ្មុំ តុបតែងឱ្យល្អ រួចយកទៅចាក់ពុម្ពលោហៈ បើធៀបនឹងបដិមាធ្វើពីថ្មនៅយុគសម័យមុន បដិមាកម្មសំរិទ្ធមានលក្ខណៈស្រស់ស្អាតជាង។ ស្ថាបត្យកម្មថៃ មានបង្ហាញឱ្យឃើញនៅសម័យក្រោយ មកពីស្នាដៃស្ថាបត្យកម្មភាគច្រើនងាយខូចទ្រុឌទ្រោម ជាពិសេសសំណង់ធ្វើអំពីឈើ ពុំឃើញមានស្លាកស្នាមនៅសម័យបុរាណទេ។ ស្ថាបត្យកម្មថៃបង្ហាញឱ្យឃើញតាមរយៈផ្ទះថៃ វត្ដ វិហារ និងប្រាសាទរាជវាំង ដែលសុទ្ធតែសាងសង់ឡើងឱ្យសមស្របតាមលក្ខណៈអាកាសធាតុ និងការប្រើប្រាស់ជាក់ស្ដែង។   ==ភូមិសាស្ត្រ== ===ចង្វាត (ខេត្ត)=== {{ដើមចំបង|ចង្វាតនៃថៃ}}[[ឯកសារ:Thailand adm location map.svg|ធ្វេង|រូបភាពតូច|351x351ភីកសែល|ផែនទីខេត្តនៃប្រទេសថៃ]] ប្រទេសថៃមាន ៧៥ ខេត្ត​ដែលគេហៅនៅភាសាថៃ ចាំងវ៉ាត់(จังหวัด) (សណ្ដាន​នៃ​ពាក្យ​នេះ មាន​ពាក្យ « ចង្វាត » ដែល​ខ្មែរ​ប្រើប្រាស់​ជា​ធម្មតា​នៅ​សម័យ​មុន​អង្គរ និង​អង្គរ សំរាប់​សំគាល់​សីមា ព្រំ​ប្រទល់ ឬ​ខ្សែ​ក្រវ៉ាត់​នៃ​ព្រំ​ប្រទល់​ដែន ដែល​ជា​កម្មសិទ្ធិ ឬ​ទឹក​ដី​ចំណុះ​របស់​ស្ថាប័ន​ណា​មួយ ឬ​មន្រ្តី​ណា​ម្នាក់ ។ ពាក្យ​នេះ យើង​ឈប់​ប្រើប្រាស់​នៅ​ក្នុង​ភាសា​យើង​ទៅ​ហើយ ប៉ុន្តែ​សៀម​បាន​ខ្ចី​យក​ទៅ​ប្រើ​រហូត​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃ ដែល​មាន​ន័យ​សំគាល់ ដែនដី​រដ្ឋបាល​ថ្នាក់ « ខេត្ត » ។) <ref>សិលា​ចារឹក​ថ្មី ka 17 នៅ​ប្រាសាទ​អំពិល ខេត្ត ឧត្ដរមានជ័យ</ref>(จังหวัด) និងមានដែ ពីរទីក្រុងដែលជា ស្វ័យយន្តៈ [[ទីក្រុងបាងកក]]​ និង [[ទីក្រុងផាត់ថាយ៉ា]]។ ចង្វាតចែកទៅ [[ស្រុក]] (អាំភើ) និងស្រុកចែកទៅជា ឃុំ/អនុស្រុក (ដាំប៊ូន[តំបន់]) ។​ នៅឆ្នាំ២០០៦មាន ៨៧៧​សង្កាត់ (อำเภอ) និង ៥០ខេត្ត (ស្មើសង្កាត់ក្នុងខណ្ឌខ្មែរ) ទៀត នៅទីក្រុងបង់កក (เขต, ខេត្ត)។ មានដែ [[មាតុធានីរបស់បង់កក]] គឺជាតំបន់ជុំវិញទីក្រុងបង់កក​ ។ [[ឯកសារ:Thailand location relief map.svg|រូបភាពតូច|390x390ភីកសែល|សណ្ឋានដីប្រទេសថៃ]] ==== ភាគកណ្ដាល ==== # [[ខេត្តអាងទង]] # [[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]​ (ក្រុងទេពមហានគរ) # [[ខេត្តពិចិត្រ]] (ខេត្តវិចិត្រ) # [[ខេត្តជ័យនាថ]] # [[ខេត្តកញ្ចនបុរី|ខេត្តកាណចាណាបុរី]] # [[ខេត្តលពបុរី]] (លពបុរី) # [[ខេត្តនគរនាយក]] # [[ខេត្តនគរបឋម]] # [[ខេត្តនន្ទបុរី]] # [[ខេត្តបទុមធានី]] # [[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]] # [[ខេត្តអយុធ្យា]] # [[ខេត្តរាជបុរី]] # [[ខេត្តសមុទ្រប្រាការ]] # [[ខេត្តសមុទ្រសាគរ]] # [[ខេត្តសមុទ្រសង្គ្រាម]] # [[ខេត្តស្រះបុរី]] # [[ខេត្តសិង្ហបុរី]] # [[ខេត្តសុពណ៌បុរី]] (សុវណ្ណបុរី) # [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]] #[[ខេត្តឧទ័យធានី]] [[ឯកសារ:Grand Palace Chakri Mahaprasad.jpg|right|thumb|200px|[[ព្រះបរមមហារាជវាំង]] [[បាងកក]]]] [[ឯកសារ:Bangkok skytrain sunset.jpg|right|thumb|200px|ទេសភាពទីក្រុងបាងកក នាពេលរាត្រី]] [[ឯកសារ:Wat Pho, Bangkok, Tailandia, 2013-08-22, DD 02.jpg|រូបភាពតូច|300x300ភីកសែល|[[វត្តព្រះជេតុពនវិមលមង្គលារាម]] ([[Wat Pho]]) [[ប្រទេសថៃ|បាងកក]] [[ប្រទេសថៃ]]]] [[ឯកសារ:วัดพระศรีรัตนศาสดาราม วัดพระแก้ว กรุงเทพมหานคร - Wat Phra Kaew, Temple of Emerald Buddha, Bangkok, Thailand.jpg|រូបភាពតូច|200x200ភីកសែល|[[វត្តព្រះកែវ]] នៅទីក្រុង[[បាងកក]]]] [[ឯកសារ:Wat Suthat, Bangkok.jpg|right|thumb|200px|[[វត្ត សូថាត់]] Wat Suthat បាងកក]] [[ឯកសារ:Democracy Monument Bangkok 001.JPG|right|thumb|200px|[[វិមានប្រជាធិបតេយ្យ]]]] ==== ភាគខាងកើត ==== # [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] (ឆ្ជើងទ្រៅ) # [[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្តចន្ទបុរី]] # [[ខេត្តធនបុរី]] (ជលបុរី) # [[ខេត្តប្រាចិនបុរី]] # [[ខេត្តរយ៉ង]] # [[ខេត្តស្រះកែវ]] # [[ខេត្តត្រាច|ខេត្តត្រាត]] ==== ភាគខាងជើង ==== # [[ខេត្តឈៀងម៉ៃ]] # [[ខេត្តឈៀងរ៉ាយ]] # [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]] (កំផែងពេជ្រ) # [[ខេត្តលំប៉ាង]] # [[ខេត្តលំពូន]] # [[ខេត្តម៉ែហងសន]] # [[ខេត្តនគរសួគ៌]] # [[ខេត្តណាន]] # [[ខេត្តព្យៅ]] # [[ខេត្តពេជ្របុរី]] # [[ខេត្តពិស្ណុលោក]] (វិស្ណុលោក) # [[ខេត្តព្រែ]] # [[ខេត្តសុខោទ័យ]] # [[ខេត្តតាក]] # [[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]] ==== ភាគឦសាន ==== # [[ខេត្តអំណាចច្រើន]] # [[ខេត្តជ័យភូមិ]] # [[ខេត្តកាលសិន្ធុ]] # [[ខេត្តខនកែន]] # [[ខេត្តលើយ]] # [[ខេត្តមហាសារខាម]] # [[ខេត្តមុក្តាហារ]] # [[ខេត្តនគរភ្នំ]] # [[ខេត្តនគររាជ|ខេត្តនគររាជសីមា]] # ខេត្តហ្នងបួលំភូ # [[ខេត្តហ្នងគាយ]] # [[ខេត្តរយឯត]] # [[ខេត្តសកលនគរ]] # [[ខេត្តស៊ីសាកេត]] # [[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]] # [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]] # [[ខេត្តឧត្តរធានី]] # [[ខេត្តយសោធរ]] # [[ខេត្តបឹងកាល]] ==== ភាគខាងត្បូង ==== # [[ខេត្តជុម្ពរ]] # [[ខេត្តក្របី]] # [[ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ]] # [[ខេត្តនរាធិវាស]] # [[ខេត្តប៉ាត់តានី|ខេត្តប៉័ត្តានី]] (ប៉ាត់តានី, ប៉័ត្តាណី) # [[ខេត្តផាំងង៉ា]] # [[ខេត្តព័ទ្ទលុង]] # [[ខេត្តភូកេត]] # [[ខេត្តរនង]] # [[ខេត្តស្តូល]] # [[ខេត្តសង្ខលា|ខេត្តសងខ្លា]] # [[ខេត្តសុរាស្ត្រធានី]] # [[ខេត្តត្រាំង]] # [[ខេត្តយលា]] {| class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" {{Largest cities|country=ថៃ|div_15=ខេត្តបទុមធានី{{!}}បទុមធានី|pop_10=120,045|city_11=ព័ទ្យា{{!}}ទីក្រុងផាត់ថាយ៉ា|div_11=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|pop_11=117,371|city_12=នគរស្រីធម្មរាជ{{!}}ទេសបាលនគរនគរស្រីធម្មរាជ|div_12=ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ{{!}}នគរស្រីធម្មរាជ|pop_12=104,948|city_13=នគរសួគ៌{{!}}ទេសបាលនគរនគរសួគ៌|div_13=ខេត្តនគរសួគ៌{{!}}នគរសួគ៌|pop_13=84,122|city_14=ឡែមឆ្បាំង{{!}}ទេសបាលនគរឡែមឆ្បាំង|div_14=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|pop_14=82,960|city_15=រង្សិត{{!}}ទេសបាលនគររង្សិត|pop_15=81,084|city_10=ខនកែន{{!}}ទេសបាលនគរខនកែន|city_16=ភូកេត{{!}}ទេសបាលនគរភូកេត|div_16=ខេត្តភូកេត{{!}}ភូកេត|pop_16=78,923|city_17=នគរបឋម{{!}}ទេសបាលនគរនគរបឋម|div_17=ខេត្តនគរបឋម{{!}}នគរបឋម|pop_17=77,651|city_18=ឧប្បលរាជធានី{{!}}ទេសបាលនគរឧប្បលរាជធានី|div_18=ខេត្តឧប្បលរាជធានី{{!}}ឧប្បលរាជធានី|pop_18=77,306|city_19=ឈៀងរ៉ាយ{{!}}ទេសបាលនគរឈៀងរ៉ាយ|div_19=ខេត្តឈៀងរ៉ាយ{{!}}ឈៀងរ៉ាយ|pop_19=74,226|city_20=ពិស្ណុលោក{{!}}ទេសបាលនគរពិស្ណុលោក|div_20=ខេត្តពិស្ណុលោក{{!}}ពិស្ណុលោក|div_10=ខេត្តខនកែន{{!}}ខនកែន|pop_9=130,114|kind=ធំ|city_4=រហាតយ៉ៃ{{!}}ទេសបាលនគរហាតយ៉ៃ|stat_ref={{citation needed|date=November 2021}}|div_name=ខេត្ត|city_1=បាងកក (អង្គការរដ្ឋាភិបាលក្នុងតំបន់){{!}}បាងកក|div_1=បាងកក|pop_1=5,686,646|img_1=View from Baiyoke Sky Hotel, Bangkok (7053110333) cropped.jpg|city_2=នន្ទបុរី{{!}}ទេសបាលនគរនន្ទបុរី|div_2=ខេត្តនន្ទបុរី{{!}}នន្ទបុរី|pop_2=255,793|img_2=Nonthaburi - Bangbuathong.jpg|city_3=ប៉ាកក្រេត{{!}}ទេសបាលនគរប៉ាកក្រេត|div_3=ខេត្តនន្ទបុរី{{!}}នន្ទបុរី|pop_3=189,258|img_3=Sunset at pakkred - panoramio.jpg|div_4=ខេត្តសង្ខលា{{!}}សង្ខលា|div_9=ខេត្តសុរាស្ត្រធានី{{!}}សុរាស្ត្រធានី|city_7=ឧត្តរធានី{{!}}ទេសបាលនគរឧត្តរធានី|city_9=សុរាស្ត្រធានី{{!}}ទេសបាលនគរសុរាស្ត្រធានី|pop_8=131,091|div_8=ខេត្តឈៀងម៉ៃ{{!}}ឈៀងម៉ៃ|city_8=ឈៀងម៉ៃ{{!}}ទេសបាលនគរឈៀងម៉ៃ|pop_7=131,192|div_7=ខេត្តឧត្តរធានី{{!}}ឧត្តរធានី|pop_6=131,286|pop_4=159,627|div_6=ខេត្តនគររាជសីមា{{!}}នគររាជសីមា|city_6=នគររាជសីមា{{!}}ទេសបាលនគរនគររាជសីមា|pop_5=132,172|div_5=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|city_5=ចៅព្រះយាសុរស័ក្តិ{{!}}ទេសបាលនគរចៅព្រះយាសុរស័ក្តិ|img_4=Skyline of Hat Yai City, June 2012 by.jpg|pop_20=68,898}} <noinclude> == សូមមើលផងដែរ == * [[ភាសាថៃ]] * [[ប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ]] == ឯកសារយោង == {{reflist}} == តំណភ្ជាប់ក្រៅ == * [http://en.wikivoyage.org/wiki/Thailand Wikivoyage - Thailand] {{en icon}} * [http://www2.tat.co.th/ Tourism Authority of Thailand] {{th icon}} {{Commons&cat|Thailand|Thailand|ថៃ}} {{Geographic location |Centre={{THA}} |North={{MYA}} {{LAO}} |Northeast={{LAO}} |East={{LAO}}<br>{{CAM}} |Southeast=[[ឈូងសមុទ្រថៃ]] |South= {{MAS}} |Southwest=[[សមុទ្រអង់ដាម៉ង់]] |West={{MYA}} |Northwest={{MYA}} }} {{ASEAN}} {{ប្រទេសនៅទ្វីបអាស៊ី}} {{ប្រទេសនិយាយភាសាម៉ាឡេ}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ថៃ| ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ព្រះរាជាណាចក្រ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសនៅអាស៊ី]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកអាស៊ាន]] lxd7nxj9bxzr5ed3natrvae5s1dm64i 282548 282544 2022-08-17T14:12:48Z Chhen Pisey 32423 wikitext text/x-wiki {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស | latm = 45 | latNS = N | longd = 100 | longm = 29 | longEW = E | languages_type = [[អក្សរផ្លូវការ]] | languages2_type = | leader_name2 = {{nowrap|[[ប្រយុទ្ធ ច័ន្ទ្រ៍ឱជា]]}} | leader_name3 = | leader_name4 = | leader_name5 = | leader_name6 = | leader_name7 = | leader_name8 = | leader_name9 = | FR_total_population_estimate_year = | FR_foot = | FR_total_population_estimate = | FR_total_population_estimate_rank = | FR_metropole_population_estimate_rank = | conventional_long_name = ព្រះរាជាណាចក្រថៃ | native_name = {{nobold|ราชอาณาจักรไทย ([[ភាសាថៃ]])<br/>''រ៉ាឆាអាក់ណាចាក់ថៃ''}} | image_flag = Flag of Thailand.svg | flag_type = [[ទង់ជាតិថៃ|ទង់ជាតិ]] | image_coat = Emblem of Thailand.svg | common_name = ថៃ | symbol_type = [[ត្រាផែនដី]] | national_motto = | national_anthem = ''[[ភ្លេងជាតិថៃ]]''<br/>''ភ្លេងជាតិថៃ (ជាគ្រឿងភ្លេង)''<br/><center>[[File:Thai National Anthem - US Navy Band.ogg]]</center> | royal_anthem = ''[[សរសើរព្រះបារមី]]''<br/>''ព្រះរាជភ្លេង (ជាគ្រឿងភ្លេង)''<br/><center>[[File:Thai Royal Anthem - US Navy Band.ogg]]</center> | image_map = Thailand on the globe (Southeast Asia centered).svg | image_map_caption = ទីតាំងប្រទេសថៃ (ក្រហម) នៅលើភូគោល | capital_type = រាជធានី | capital = [[បាងកក]] | coordinates = {{Coord|13|45|N|100|29|E|type:city}} | largest_city = capital | latd = 13 | official_languages = [[ភាសាថៃ|ថៃ]]<ref name=CIA>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/th.html Thailand] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703193043/https://www.cia.gov/Library/publications/the-world-factbook/geos/th.html |date=3 July 2015 }}, ''The World Factbook''.</ref><!--Thai is the official language. English is a non-official secondary language.--> | languages = [[អក្សរថៃ]] | ethnic_groups = {{unbulleted list | ៨៦% [[ជនជាតិថៃ|ថៃ]]<br />{{nowrap|&nbsp;–៣៩% [[ជនជាតិថៃ|សៀមកណ្តាល]]}}<br />{{nowrap|&nbsp;–២៨% [[ជនជាតិឦសាន|ឦសាន]]}}<br />{{nowrap|&nbsp;–១០% [[ជនជាតិសៀមខាងជើង|ឃុនមឿង]]}} <br />{{nowrap|&nbsp;–9% [[ជនជាតិថៃ|សៀមខាងត្បូង]]}} <br />{{nowrap|៣% [[ខ្មែរលើ|ខ្មែរ]]}} <br />{{nowrap|២% [[ជនជាតិថៃម៉ាឡេ|ម៉ាឡេ]]}} | ៩% [[ក្រុមជនជាតិនៅថៃ|ក្រុមជនជាតិចំនួន ៦៨ ក្រុមទៀត]] }} | ethnic_groups_ref = <ref name="Springer">{{cite journal |url=https://www.researchgate.net/publication/330368922 |author1=John Draper |author2=Joel Sawat Selway |title=A New Dataset on Horizontal Structural Ethnic Inequalities in Thailand in Order to Address Sustainable Development Goal 10 |journal=Social Indicators Research |page=284 |volume=141 |issue=4 |date=January 2019 |doi=10.1007/s11205-019-02065-4 |access-date=18 កញ្ញា 2021}}</ref> | ethnic_groups_year = ២០១៩ | religion_year = ២០១៨ | religion = {{plainlist| * ៩៣.៥% [[ព្រះពុទ្ធសាសនា​នៅ​ថៃ|ព្រះពុទ្ធសាសនា]]<ref>Article 67:<br />"The State should support and protect Buddhism. In supporting and protecting Buddhism, [...] the State should promote and support education and dissemination of dharmic principles of Theravada Buddhism [...], and shall have measures and mechanisms to prevent Buddhism from being undermined in any form. The State should also encourage Buddhists to participate in implementing such measures or mechanisms."{{cite web|title=Constitution of the Kingdom of Thailand |url=http://www.constitutionnet.org/sites/default/files/2017-05/CONSTITUTION%2BOF%2BTHE%2BKINGDOM%2BOF%2BTHAILAND%2B%28B.E.%2B2560%2B%282017%29%29.pdf |website=constitutionnet.org|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref> * ៥.៤% [[ឥស្លាមសាសនានៅថៃ|ឥស្លាមសាសនា]] * ១.១៣% [[គ្រិស្តសាសនានៅថៃ|គ្រិស្តសាសនា]] * ០.០២% [[ហិណ្ឌូសាសនានៅថៃ|ហិណ្ឌូសាសនា]] * ០.០០៣% គ្មានជំនឿសាសនា }} | religion_ref = <ref name="auto">{{cite web |url=http://statbbi.nso.go.th/nso/nso_center/project/table/files/S-soc-health/2561/000/00_S-soc-health_2561_000_000000_00100.xls |title=Population by religion, region and area, 2018 |publisher=NSO |access-date=17 កុម្ភៈ 2022 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210424172255/http://statbbi.nso.go.th/nso/nso_center/project/table/files/S-soc-health/2561/000/00_S-soc-health_2561_000_000000_00100.xls |archive-date=24 មេសា 2021 }}</ref> | government_type = [[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ|រាជាធិបតេយ្យ​អាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]][[សភាតំណាងរាស្ត្រ]]​[[រដ្ឋឯកភូត|ឯកភូត]] | leader_title1 = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រថៃ|ព្រះមហាក្សត្រ]] | leader_name1 = [[វជិរាលង្ករណ|ព្រះបាទសម្ដេចព្រះវជិរក្លៅចៅយ៉ូហួ]]<br/>(រាមាទី១០) | leader_title2 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] | legislature = [[រដ្ឋសភាថៃ|រដ្ឋសភា]] | upper_house = [[វុឌ្ឍិសភាថៃ|វុឌ្ឍិសភា]] | lower_house = {{nowrap|[[សភាតំណាងរាស្ត្រ (ថៃ)|សភាតំណាងរាស្ត្រ]]}} | established_event2 = [[អាណាចក្រសុខោទ័យ]] | sovereignty_type = [[ប្រវត្តិសាស្ត្រសៀម|និម្មិតកម្ម]] | established_event3 = [[អាណាចក្រអយុធ្យា]] | established_date2 = ១២៣៨–១៤៤៨ | established_event4 = [[អាណាចក្រធនបុរី]] | established_date3 = ១៣៥១–១៧៦៧ | established_event5 = [[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យក្រុងបាងកក]] | established_date4 = ១៧៦៨–១៧៨២ | established_event6 = {{nowrap|[[បដិវត្តន៍សៀមឆ្នាំ១៩៣២|រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]}} | established_date5 = ៦ មេសា ១៧៨២ | established_date6 = ២៤ មិថុនា ១៩៣២ | area_km2 = ៥១៣,១២០ | area_size = 1 E7 | area_rank = ទី៥០ | percent_water = {{nowrap|០.៤ (២,២៣០ គម{{smallsup|២}})}} | population_estimate = {{IncreaseNeutral}} ៦៩,៩៥០,៨៥០<ref name="macro">{{Cite web|url=https://www.macrotrends.net/countries/THA/thailand/population|title = Thailand Population 1950-2021}}</ref> | population_census = ៦៤,៧៨៥,៩០៩<ref>(ជាភាសាថៃ National Statistics Office, [http://popcensus.nso.go.th/doc/8-thailand%20census.doc "100th anniversary of population censuses in Thailand: Population and housing census 2010: 11th census of Thailand"] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120712002347/http://popcensus.nso.go.th/doc/8-thailand%20census.doc |date=12 July 2012}}. popcensus.nso.go.th.</ref> | population_estimate_year = ២០២១ | population_estimate_rank = ទី២០ | population_census_year = ២០១០ | population_density_km2 = ១៣២.១ | population_density_rank = ទី៨៨ | GDP_PPP = {{increase}} ១.៤២៨ ទ្រីលានដុល្លារ<ref name=imf2>{{cite web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October/weo-report?c=578,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2021&ey=2022&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|publisher=[[មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ]]|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref> | GDP_PPP_year = ២០២២ | GDP_PPP_rank = ទី២២ | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ២០,៣៧៨ ដុល្លារ<ref name=imf2/> | GDP_PPP_per_capita_rank = ទី៦៩ | GDP_nominal = {{increase}} ៥៨៥.៥៨៦ ពាន់លានដុល្លារ<ref name=imf2/> | GDP_nominal_year = ២០២២ | GDP_nominal_rank = ទី២៥ | GDP_nominal_per_capita = ៨,៣៥៦ ដុល្លារ<ref name=imf2/> | GDP_nominal_per_capita_rank = ទី៨០ | Gini = ៣៤.៩ <!--number only--> | Gini_year = ២០១៩ | Gini_change = decrease<!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=ធនាគារពិភពលោក |access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref> | Gini_rank = | HDI = ០.៧៧៧ <!--number only--> | HDI_year = ២០១៩ | HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|title=Human Development Report 2020|publisher=[[កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ]]|date=15 December 2020|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref> | HDI_rank = ទី៧៩ | currency = [[បាត]] (฿) | currency_code = THB | time_zone = | utc_offset = +៧ | utc_offset_DST = <!-- +N, where N is number of hours --> | DST_note = | time_zone_DST = | drives_on = ឆ្វេង | calling_code = [[លេខទូរស័ព្ទនៅថៃ|+៦៦]] | cctld = {{unbulleted list |[[.th]] |[[.ไทย]]}} | area_magnitude = 1 E11 | itu_prefix = HS, E2 }} {{contains Thai text|compact=yes}} '''ប្រទេសថៃ''' មានឈ្មោះជាផ្លូវការថា '''ព្រះរាជាណាចក្រថៃ''' ([[ភាសាថៃ|ថៃ]]:ราชอาณาจักรไทย) ជាប្រទេសដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិន]]នៃភូមិភាគ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]។ ប្រទេសនេះមានព្រំដែនខាងកើតជាប់នឹងប្រទេស[[ឡាវ|ប្រទេសឡាវ]] និងប្រទេស[[កម្ពុជា]] ខាងត្បូងជាប់ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]] និង[[ឈូងសមុទ្រថៃ]] ខាងលិចជាប់នឹងប្រទេស[[ភូមា]] និង[[សមុទ្រអង់ដាម៉ង់]] ហើយមាន[[ទន្លេមេគង្គ]]ធ្វើជាព្រំដែលក្នុងតំបន់ខ្លះ គ្រប់គ្រងដោយរបបប្រជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នឹងមានមជ្ឈមណ្ឌលគ្រប់គ្រងរាជការផែនដីនៅក្រុង[[បាងកក]] និងមាន[[ចង្វាតនៃថៃ|ការបែងចែករដ្ឋបាលភូមិភាគចែកជា ៧៧ ខេត្ដ]]។ ប្រទេសថៃជាប់លំដាប់[[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមក្រឡាផ្ទៃសរុប|ទី ៥០ ខាងផ្ទៃដី]]ដោយមានក្រឡាផ្ទៃសរុប ៥១៣,១១៥ គម<sup>២</sup> និងមាន[[បញ្ជីប្រទេសតាមចំនួនប្រជាជន|ប្រជាជនច្រើនលំដាប់ទី ២០ នៃពិភពលោក]]គឺមានប្រមាណ ៦៧ លាននាក់។ ថៃជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី មានប្រាក់ចំណូលមូលដ្ឋានបានមកពីវិស័យឧស្សាហកម្មនិងសេវាកម្ម។ ថៃមានទីកន្លែងទេសចរណ៍ល្បីៗ ដូចជា ផាត់តាយ៉ា ភូកេត ក្រុងបាងកក និងឈៀងម៉ៃ ដែលបង្កើនប្រាក់ចំណូលឱ្យដល់ប្រទេសជាតិ។ ដូចគ្នានឹងការនាំចេញដែលមានដែលជាផ្នែកសំខាន់ក្នុងការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច មានតម្លៃ ៣៣៤,០២៦ លាន[[ដុល្លារអាមេរិក|ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក]] តាមការប៉ានប្រមាណនៅឆ្នាំ២០១០ សេដ្ឋកិច្ចថៃជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ៣០ ក្នុងពិភពលោក។ [[ជនជាតិតៃ]]បានមកធ្វើចំណាកស្រុកពីភាគនិរតីប្រទេសចិនមកកាន់ទឹកដីប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ននៅអំឡុងសតវត្សទី១១។ អ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដចាត់ទុកថា អាណាចក្រសុខោទ័យជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃប្រវត្ដិសាស្រ្ដថៃដែលក្រោយមកបានធ្លាក់ក្រោយឥទ្ធិពលនៃអាណាចក្រអយុធ្យាដែលមានអំណាចជាង និងមានការទាក់ទងជាមួយជាតិបស្ចិមប្រទេស តែត្រូវបានធ្លាក់ចុះដុនដាបមួយរយៈដោយសារការពង្រីកអំណាចរបស់ភូមាចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៥១១ មុននឹងងើបឡើងវិញម្ដងទៀត​។ ពេលសម្ដេចព្រះចៅក្រុងធនបុរីទ្រង់ស្ថាបនា[[អាណាចក្រធនបុរី]] ហេតុការណ៍ច្របូកច្របល់នៅសម័យចុងអាណាចក្របាននាំប្រទេសថៃចូលដល់យុគសម័យរបស់[[រាជវង្សចក្រី]]នៃ[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|ក្រុងរតនកោសិន្រ្ទ]]។ នៅក្នុងអំឡុងដើមសម័យក្រុងរតនកោសិន្ទ្រ ប្រទេសថៃរងការវាយលុកពីប្រទេសជិតខាង តែក្រោយរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ ជនជាតិអឺរ៉ុបចាប់ផ្ដើមមានឥទ្ធិពលលើភូមិភាគនេះយ៉ាងខ្លាំង ដែលនាំទៅរកការធ្វើសន្ធិសញ្ញាជាច្រើន និងការបាត់បង់ទឹកដីក្នុងផ្នែកខ្លះ ធ្វើឱ្យថៃអាចចៀសផុតពីអាណានិគមកិច្ចពីសំណាក់ប្រទេសអឺរ៉ុបបាន។ ក្រោយមកក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ថៃបានចូលរួបជាមួយបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ត ហើយក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ មានការធ្វើបដិវត្តប្ដូរពីរបបរាជានិយមផ្ដាច់ការមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យ។ ថៃបានចូលរួមខាងបក្សសម្ព័ន្ធត្រីភាគីនៅក្នុង[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២]]។ រហូតដល់អំឡុង[[សង្គ្រាមត្រជាក់]] ថៃបានចងសម្ព័ន្ធនយោបាយជាមួយអាមេរិក។ ពួកទាហានចូលមកមានឥទ្ធិពលក្នុងកិច្ចការនយោបាយថៃយ៉ាងខ្លាំងក្រោយបដិវត្ដថៃរាប់សិបឆ្នាំ ទាំងក្នុងពេលដែលមានរដ្ឋបាលស៊ីវិល និងចូលទៅរកសម័យលោកសេរីក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន។ ==និរុត្តិសាស្ត្រ== ពាក្យថា សៀម ជាពាក្យដែលបរទេសប្រើសម្រាប់ហៅអាណាចក្រអយុធ្យា ក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ១៤៥៧ កាលពីដើមប្រទេសថៃខ្លួនឯងក៏ធ្លាប់ប្រើពាក្យថា សៀម រាប់តាំងពីរជ្ជកាលសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លាវចៅយូហួមក ដោយប្រាកដឃើញមានការប្រើឈ្មោះច្បាស់លាស់ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៨៥៦ តែជនជាតិថៃមិនធ្លាប់ហៅខ្លួនឯងថា “សៀម” ឬ “ជនជាតិសៀម”  ដូចពួកបរទេស ឬតាមឈ្មោះជាផ្លូវការក្នុងសម័យនោះឡើយ។ ចំណែកពាក្យថា “ជនជាតិថៃ” វិញ កំណត់ហេតុរបស់ឡាឡូបែបានកត់ត្រាទុកយ៉ាងច្បាស់ថា អ្នកស្រុកអយុធ្យាបានហៅខ្លួនឯងដូច្នេះមកជាយូរហើយ។ ក្រោយមកនៅថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ១៩៣៩ តាមប្រកាសរដ្ឋនិយម ច្បាប់ទី១ នៅសម័យរដ្ឋបាលលោកវិបុលសង្គ្រាម(ដែលប្រកាសឱ្យប្រើកាលពីថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ១៩៣៩) បានប្ដូរឈ្មោះប្រទេស និងសញ្ជាតិ​ពី “សៀម” មកជា “ថៃ” ដែលលោកវិបុលសង្គ្រាមមានចេតនាចង់បង្ហាញថាដែនដីនេះជារបស់ជនជាតិថៃ ពុំមែនជារបស់ជនជាតិណាផ្សេង តាមលទ្ធិជាតិនិយមក្នុងពេលនោះ ដោយមួយកំឡុងពេលក្រោយមកបានប្ដូរមកជា “សៀម” នៅឆ្នាំគ.ស  ១៩៤៥ តែក៏មានការប្ដូរមកជាថៃម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៤៨ ដែលជាកំឡុងពេលដែលលោកវិបុលសង្គ្រាមធ្វើជានាយករដ្ឋមន្រ្ដី។ ការប្ដូរឈ្មោះលើកនេះនៅមានការប្ដូរពី “Siam” ក្នុងភាសាអង់គ្លេសនិងភាសាបារាំង មកជា “Thaïlande” ក្នុងភាសាបារាំង និង “Thailand” ក្នុងភាសាអង់គ្លេសរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយឈ្មោះសៀម នៅមានគេស្គាល់ជាទូទៅទាំងក្នុងនិងក្រៅប្រទេស។            == ប្រវត្ដិសាស្ដ្រ == {{Main|ប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ}} ====​​​សម័យបុរេប្រវត្ដិ==== [[ឯកសារ:Tai Migration.svg|រូបភាពតូច|ផែនទីបង្ហាញការរស់នៅភូមិសាស្ត្រនៃ គ្រួសារភាសាតៃ-ក្រដៃ ។ ព្រួញតំណាងឱ្យគំរូទូទៅនៃការធ្វើចំណាកស្រុកនៃ កុលសម្ព័ន្ធនិយាយតៃ តាមដងទន្លេ និងឆ្លងកាត់ខាងក្រោម។]] ប្រទេសថៃមានប្រវត្ដិសាស្រ្ដជាយូរមកហើយ ក្នុងសម័យអតីកាល ទឹកដីដែលជាប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្នបានមានមនុស្សចូលមករស់នៅតាំងពីសម័យយុគថ្មរំលីង គឺប្រហែល ២០០០០ឆ្នាំមកហើយ។ ភូមិភាគនេះបានទទួលឥទ្ធិពលវប្បធម៌និងសាសនាពីឥណ្ឌា ចាប់តាំងពីអាណាចក្រហ្វូណន នៅកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១ តែចំពោះរដ្ឋរបស់ជនជាតិថៃវិញ តាមតំណាលយោនកបានកត់ត្រាថា ការស្ថាបនាអាណាចក្រថៃដំបូងកើតឡើងក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ៨៥៧ ។ នៅសតវត្សរ៍ទី៧ និងទី ៨ ក្នុងភាគអាគ្នេយ៍នៃប្រទេសចិន ជនជាតិតៃឬថៃ បានបង្កើតរដ្ឋខ្លួនឯងមួយឈ្មោះថា '''ណាមជីវ ឬ ណានចាវ''' ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅខេត្តយូណាន ប្រទេសចិន បច្ចុប្បន្ន។ មុនដំបូងពួកសៀម ឬ ថៃចុះមកតាំងទីលំនៅនៅភាគកណ្ដាលនៃ[[ទន្លេព្រះចៅយ៉ា|ទន្លេមេណាម]](ទន្លេព្រះចៅយ៉ាបច្ចុប្បន្ន) ដែលចន្លោះរដ្ឋទ្វារវតី និង រដ្ឋហរិបុញ្ជយ ហើយបានបង្កើតជាបុរីនិងរដ្ឋតូចៗឋិតនៅក្រោមស្តេចត្រាញ់ ។ នៅសតវត្សរ៍ទី១២ គេក៏ប្រទះឃើញពាក្យស្យាម (Syam) និងរូបចម្លាក់ជនជាតិសៀមនៅលើជញ្ជាំងថ្មនៃប្រាសាទអង្គរវត្ត ព្រមទាំងមានសេចក្តីនាមថា '''ស្យាម''' រួចបញ្ជាក់ថាជាពួកព្រៃ តាមឯកសារសិលាចារឹករបស់ចាមបានកត់សំគាល់ថា ពីមុនជនជាតិសៀមឬថៃស្ថិតនៅក្នុងជួរកងទ័ពខ្មែរក្នុងឋានៈជាទាសករ ឬ ជាឈ្លើយសឹក។<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី១០ '''ការចុះខ្សោយនៅចុងសម័យអង្គរ''' ទំព័រទី១៦២</ref> នៅដើមសតវត្សរ៍ទី១២ ពួកសៀមឬថៃ បានរំកិលខ្លួនពីតំបន់យូណានចុះមកទិសខាងត្បូងបន្តិចម្តងៗ ការធ្វើទេសន្តប្រវេសន៍នៃជនជាតិសៀមនេះបណ្តាលមកពីចម្បាំងរវាងពួកម៉ុងហ្គោល និងចិននៅភាគខាងជើង ។ <ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី៨ '''២.ប្រវត្តិជនជាតិសៀម និងការបង្កើតរដ្ឋ''' ទំព័រទី១៣៨ និងទី១៣៩ </ref> ==== អាណាចក្រសុខោទ័យ ==== {{Main|អាណាចក្រសុខោទ័យ}} [[ឯកសារ:4Y1A0508 Sukhothai (34384510751).jpg|រូបភាពតូច|វត្តស៊ីជុំ នៅ សុខោទ័យដែលធ្លាប់ជារាជធានីនៃនរគសុខោទ័យ]] ក្រោយការដួលរលំនៃចក្រពត្ដិខ្មែរក្នុងកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១៣ ធ្វើឱ្យកើតមានរដ្ឋតូចៗ ជាច្រើន មានជាអាទិ សៀម មន និងម៉ាឡេ។ អ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដថៃចាប់ផ្ដើមរាប់យកសម័យអាណាចក្រសុខោទ័យ ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ១២៣៨ ជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃប្រវត្ដិសាស្រ្ដជាតិថៃ ដែលត្រូវនឹងសម័យរុងរឿងរបស់អាណាចក្រឡានណា និងអាណាចក្រឡានឆាង។ អាណាចក្រសុខោទ័យបានពង្រីកដែនដីបានយ៉ាងធំទូលាយក្នុងរជ្ជសម័យផឃុរាមកំហែងមហារាជ តែចាប់ផ្ដើមធ្លាក់ចុះអំណាចវិញក្រោយពេលដែលព្រះអង់ចូលទីវង្គត់។ ការគោរពព្រះពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទបែបលង្កាវង្ស ធ្វើឱ្យអាណាចក្រសុខោទ័យចាប់ផ្ដើមមានការគ្រប់គ្រងបែបធម្មរាជា។ ជនជាតិសៀមដែលបានចេញពីប្រទេសកំណើតខ្លួនមកតាំងលំនៅក្នុងអាណាចក្រខ្មែរត្រង់សុខោទ័យ បានធ្វើការបះបោរប្រឆាំងនឹងចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរបន្ទាប់មកបានវាយយកខេត្តសួគាលោក ដោយបណ្តេញចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរចេញរួចតាំងអាណាចក្រសុខោទ័យឡើង។<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី៨ '''២.ប្រវត្តិជនជាតិសៀម និងការបង្កើតរដ្ឋ''' ទំព័រ១៣៩</ref> អាណាចក្រសុខោទ័យ គឺជានគរដំបូងរបស់ថៃ ដែលនៅតំបន់ជុំវិញទីក្រុងសុខោទ័យ ស្ថិតនៅភាគខាងជើងភាគកណ្តាលនៃ ប្រទេសថៃ ។ នគរនេះមានកំណើតប្រហែលពីឆ្នាំ ១២៣៨ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៤៣៨ ហើយត្រូវបានគេដឹងជាទូទៅថាជា“ នគរថៃដំបូង” នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រថៃនៅសតវត្សរ៍ទី ២០ ។ ==== អាណាចក្រអយុធ្យា ធនបុរី និងដើមសម័យរតនកោសិន្ត្រ ==== {{Main|អាណាចក្រអយុធ្យា|អាណាចក្រធនបុរី|អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍}} ព្រះចៅអ៊ូថងទ្រង់បង្កើតអាណាចក្រអយុធ្យានៅក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៣៥០ មានការគ្រប់គ្របបែបទេវរាជា ដែលប្រតិបត្ដិតាមមូលដ្ឋាននៃសាសនាព្រាហ្មណ៍ ការចូលទន្ទ្រានសុខោទ័យជាបន្ដបន្ទាប់ធ្វើឱ្យអាណាចក្រសុខោទ័យក្លាយជានគរចំណុះរបស់អាណាចក្រអយុធ្យា។ ក្រោយមក ក្នុងរជ្ជសម័យរបស់សម្ដេចព្រះបរមត្រៃលោកនាថ ទ្រង់បានធ្វើបដិវត្ដរបបគ្រប់គ្រងថ្មី ដែលប្រការខ្លះត្រូវបានប្រើរហូតមកដល់រជ្ជសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ។ ការវាយគ្រប់គ្រងម៉ាឡាការបស់ពួកព័រទុយហ្កាល់ក្នុងឆ្នាំគ.ស  ១៥១១ ត្រូវនឹងរជ្ជសម័យរបស់សម្ដេចព្រះរាមាធិបតីទី២ ធ្វើឱ្យអយុធ្យាចាប់ផ្ដើមមានទំនាក់ទំនងជាមួយពួកអឺរ៉ុប។ ក្នុងខណៈនោះដែររាជវង្សតងអ៊ូរបស់ភូមាចាប់ផ្ដើមមានអំណាចកាន់តែខ្លាំងឡើង រហូតមានការពង្រីកដែនដីមកដល់ក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះចៅតាបេងឆាក់វេទី និងព្រះចៅបុរេងណង មានការធ្វើសង្គ្រាមអូសបន្លាយរាប់សិបឆ្នាំ ធ្វើឱ្យអយុធ្យាក្លាយជានគរចំណុះរបស់អាណាចក្រតងអ៊ូក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៥៦៩ ។ សម្ដេចព្រះនរេសួនមហារាជទ្រង់បានចំណាយពេល ១៥ ឆ្នាំដើម្បីដេញពួកភូមា និងពង្រឹងអំណាចរបស់អយុធ្យានៅតំបន់ទំនាបទន្លេមេណាមម្ដងទៀត។ ចាប់ពីពេលនោះមក ក្រុងស្រីអយុធ្យាបានក្លាយជាអាណាចក្ររុងរឿងដល់កម្រិតកំពូល ទំនាក់ទំនងអន្ដរជាតិរបស់អយុធ្យាមានការរីកចម្រើនណាស់ក្នុងរជ្ជសម័យសម្ដេចព្រះនរាយណ៍មហារាជ ដែលមានការចងសម្ព័ន្ធការទូតជាមួយបារាំង ដាណឺម៉ាក និងអង់គ្លេស។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ឥទ្ធិពលដែលកាន់តែកើនឡើងរបស់ជនបរទេសក្នុងក្រុងស្រីអយុធ្យាធ្វើឱ្យព្រះទេពរាជាប្រហារជីវិតខន់ស្ដេនទីន ហ្វលខន់ ទំនាស់ផ្ទៃក្នុងធ្វើឱ្យទំនាក់ទំនងរបស់អយុធ្យាជាមួយជនជាតិអឺរ៉ុបមានសភាពជូរចត់។ អាណាចក្រអយុធ្យាចាប់ផ្ដើមធ្លាក់ចុះអំណាចក្នុងកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១៩ សង្គ្រាមជាមួយរាជវង្សខងបង(អាឡងព្យា) បានធ្វើឱ្យអយុធ្យាក្លាយជានគរចំណុះរបស់ភូមាជាលើកទី២ គឺក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៧៦៧ ។​ ក្នុងឆ្នាំជាមួយគ្នាដែរ ព្រះចៅតាកស៊ិនបានប្រមូលកងទ័ពប្រយុទ្ធដើម្បីទាមទារឯករាជ្យ ហើយបានប្ដូររាជធានីមកឯក្រុងធនបុរី ដែលជារាជធានីរបស់ជនជាតិថៃ ក្នុងរយៈពេល ១៥ ឆ្នាំជាកំឡុងពេលនៃការធ្វើសង្គ្រាមនិងទាមទារឯករាជ្យជាតិ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះពុទ្ធយ៉តហ្វាជុឡាលោក បឋមក្សត្រនៃរាជវង្សចក្រីបានស្ថាបនាក្រុងរតនកោសិន្ទ្រឡើងនៅថ្ងៃទី៦ មេសា ឆ្នាំគ.ស ១៧៨២ ។ ក្នុងកំឡុងដើមសម័យរតនកោសិន្ទ្រ ថៃបានប្រឈមនឹងការវាយលុកពីប្រទេសដទៃ ជាច្រើនលើកច្រើនគ្រារហូតដល់សម័យរជ្ជកាលទី៤ ។ ព្រះរាជនយោបាយរបស់ព្រះមហាក្សត្រក្នុងកំឡុងពេលនោះគឺ ការពារខ្លួនឯងពីមហាអំណាចអាណានិគម តែក៏មានការគាំទ្រឱ្យមានការដាក់ទុនពីបរទេស ការទទួលយកវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសពីលោកខាងលិច និងការសិក្សាបែបទាន់សម័យដែរ។ ===ការប្រឈមមុខជាមួយពួកបច្ចិមប្រទេស=== ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ សឺចន បៅរិង រាជទូតអង់គ្លេស បានចូលមកធ្វើសន្ធិសញ្ញាបៅរិង ដែលនាំឱ្យមានការធ្វើសន្ធិសញ្ញាជាមួយប្រទេសដទៃទៀត ក្នងលក្ខខណ្ឌស្រដៀងគ្នា ហើយក៏បាននាំមកនូវការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចក្នុងទីក្រុងបាងកកនិងពានិជ្ជកម្មអន្ដរជាតិ។ ក្រោយមក ការរុករានរបស់ចក្រពត្ដិនិយម ធ្វើឱ្យសៀមបាត់បង់ទឹកដីឱ្យទៅបារាំង និងអង់គ្លេស ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ តែថ្វីបើមានគំនាបយ៉ាងខ្លាំងពីប្រទេសមហាអំណាច ក៏សៀមអាចរក្សាខ្លួនមិនឱ្យធ្លាក់ក្រោយអាណានិគមរបស់ពួកអឺរ៉ុប តែត្រូវទទួលឥទ្ធិពលពីលោកខាងលិច រហូតធ្វើឱ្យមានការធ្វើបដិវត្ដសង្គមនិងវប្បធម៌នាពេលក្រោយមក និងរក្សាឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនជារដ្ឋព្រំដែនរវាងមហាអំណាចអាណានិគមទាំងពីរ។ ព្រះបាទមកុដ្ឋក្លៅចៅយូហួទ្រង់មានព្រះរាជតម្រិះឱ្យប្រទេសសៀមចូលរួមក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ដោយចូលជាមួយបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ដធ្វើឱ្យប្រទេសសៀមត្រូវបានទទួលស្គាល់ជាអន្ដរជាតិ នាំមកនូវការកែខៃសន្ធិសញ្ញាដែលមិនមានយុត្ដិធម៌ទាំងឡាយដើម្បីឱ្យជាតិមានអធិបតេយ្យពិតប្រាកដ តែទន្រាំនឹងទទួលបានជោគជ័យត្រូវចំណាយពេលរហូតដល់រជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចៅយូហួអានន្ទមហិឌុល។ ===ការផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រង=== ====សង្គ្រាមលោកលើកទី២ និងសង្គ្រាមត្រជាក់==== ថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ឆ្នាំគ.ស១៩៣២ គណៈរាស្ដ្របានធ្វើបដិវត្ដផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រងពីរាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យ ធ្វើឱ្យគណៈរាស្រ្ដចូលមកមានឥទ្ធិពលលើនយោបាយក្នុងប្រទេស។ នៅរវាងសម័យសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ប្រទេសថៃបានចុះឈ្មោះចូលធ្វើជាសម្ព័ន្ធមិត្ដយោធាជាមួយជប៉ុន ហើយប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក និងអង់គ្លេស តែដោយសារប្រទេសខាងភាគីបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ដទទួលស្គាល់ចលនាថៃសេរី ទើបប្រទេសថៃអាចរួចផុតពីស្ថានភាពជាប្រទេសអ្នកចាញ់សង្គ្រាម។ នៅក្នុងកំឡុងពេលនៃសង្គ្រាមត្រជាក់ ប្រទេសថៃបានដំណើរការនយោបាយជាសម្ព័ន្ធមិត្ដជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ដោយមាននយោបាយក្នុងការទប់ស្កាត់ការរីករាលដាលនៃរបបកុម្មុយនីស្ដនៅក្នុងភូមិភាគ ហើយបញ្ជូនទាហានទៅចូលរួមច្បាំងក្នុងសង្គ្រាមកូរ៉េ និងសង្គ្រាមវៀតណាម ក្រោយមកប្រទេសថៃបានជួបនឹងបញ្ហាការរីករាលដាលនៃចរន្ដកុម្មុនីស្ដក្នុងប្រទេស តែក្រោយមកបក្សកុម្មុយនីស្ដនៃប្រទេសទេសថៃបានធ្លាក់ចុះអំណាចរហូតមិនអាចប្រតិបត្ដិការចលនានយោបាយរបស់ខ្លួនបានទៀត សង្គ្រាមជាមួយពួកកុម្មុនីស្ដត្រូវបានបញ្ចប់ទាំងស្រុងនៅក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៨០។ === ការវិវត្ដន៍នៃរបបប្រជាធិបតេយ្យ === ក្រោយពេលមានការប្ដូររបបគ្រប់គ្រង គ.ស ១៩៣២ ប្រទេសថៃនៅចាត់ទុកថា នៅក្រោមរបបយោធាផ្ដាច់ការអស់រយៈពេលជាច្រើនទសវត្ស។ ការបោះឆ្នោតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៧៣ ក្រោយហេតុការ ១៤ តុលា ជំរុញឱ្យមាននាយករដ្ឋមន្រ្ដីស៊ីវិលជាលើកដំបូង។ ក្នុងកំឡុងពេលនោះ ប្រទេសថៃជួបនឹងអស្ថេរភាពនយោបាយ ហើយមានការបន្ដអំណាចរដ្ឋបាលយោធាជាបន្ដបន្ទាប់ជាងដប់ដង តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ មានហេតុការណ៍ទាមទារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសំខាន់ៗ ចំនួន ២ ដង គឺហេតុការណ៍ ៦ តុលា និងហេតុការណ៍ឧសភាទមិឡ ទើបធ្វើឱ្យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅប្រទេសថៃមានស្ថេរភាពនិងកាន់តែល្អឡើង។ ក្នុងកំឡុងទសវត្សឆ្នាំ ១៩៩០ មានកើតវិបត្ដិហិរញ្ញវត្ថុអាស៊ី ឆ្នាំ ១៩៩៧ ធ្វើឱ្យថៃត្រូវខ្ចីលុយពីបរទេសយ៉ាងច្រើន។ លោកតាក់ស៊ីនស៊ីណាវ៉ាត្រាបានកាន់តំណែកនាយករដ្ឋមន្រ្ដីពីរអាណត្ដិជាប់ៗ គ្នា គាត់ជានាយករដ្ឋមន្រ្ដីដែលធ្វើឱ្យមានការឈ្លោះប្រកែកគ្នាច្រើនបំផុត ដោយបានដំណើរការនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចហើយទទួលបានភាពជោគជ័យច្រើនយ៉ាង តែក៏ធ្លាក់ក្នុងបទចោទប្រកាន់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរដូចគ្នា។ ក្នុងកំឡុងពេលនេះឯងដែលធ្វើឱ្យកើតហេតុការណ៍នយោបាយឡើង ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៦ មានរដ្ឋប្រហារផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលតាក់ស៊ីន។ ការបោះឆ្នោតជាសាកលក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៧ ធ្វើឱ្យប្រទេសថៃត្រឡប់មករកបរិយាកាសប្រជាធិបតេយ្យដូចដើម។ វិបត្ដិនយោបាយនេះទាក់ទងនឹងក្រុមប្រជាជន ២ ក្រុមគឺ ក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្ដប្រជាជនដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ និងក្រុមចលនារួមប្រជាធិបតេយ្យប្រឆាំរបបផ្ដាច់ការថ្នាក់ជាតិ។ ក្រុមទី១ បាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលតាក់ស៊ីន ជារហូតមក រហូតដល់រដ្ឋាភិបាលលោកសាម៉ាក់ស៊ុនថារ៉ាវេត និងរដ្ឋាភិបាលលោកស៊ុមឆាយវង់សាវ៉ាត ដោយមានបាតុកម្មធំក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ២០០៨ ។ ចំណែកក្រុមទី២ បាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលលោកអភិសិទ្ធិវេចាជីវ៉ា រវាងឆ្នាំគ.ស ២០០៩-២០១១ ដោយមានការធ្វើបាតុកម្ម មានការបាត់បង់ជីវិតមនុស្សដល់ទៅ ២ លើក ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៩ និង ២០១០​ ។ នៅទីបំផុតមានការបោះឆ្នោតជាសាកលម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០១១ លទ្ធផលគឺគណបក្សភឿថៃបានឈ្នះការបោះឆ្នោត និងជាអ្នកដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល។ ==នយោបាយ== {{Main|នយោបាយនៅថៃ}} ពីដើមប្រទេសថៃមានការគ្រប់គ្រងតាមបែបរាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការ តាំងពីសម័យអាណាចក្រអយុធ្យារហូតមក ថែមទាំងមានការគ្រប់គ្រងក្នុងលក្ខណៈអំណាចប្រមូលផ្ដុំ តាំងពីរជ្ជសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ លុះដល់ថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ១៩៣២ គណៈរាស្រ្ដបានធ្វើបដិវត្ដក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះប៉ុកក្លៅចៅយូហួ ហើយផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រងមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។ បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃមានទម្រង់រដ្ឋជារាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងប្រើប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងបែបរបបប្រជាធិបតេយ្យបែបរដ្ឋសភា ឬដែលរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃហៅជារួមថា របបប្រជាធិបតេយ្យដែលមានព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ជាប្រមុខ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញច្បាប់បច្ចុប្បន្នគឺ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃ ឆ្នាំគ.ស  ២០០៧ ដែលជាច្បាប់ទី១៨ ដែលកំណត់ទម្រង់អង្គការគ្រប់គ្រងអំណាចទាំង ៣ ផ្នែកដូចជា៖ *'''អំណាចនីតិបញ្ញាត្ដិ''' មានរដ្ឋសភាក្នុងប្រព័ន្ធសភា២ ដែលប្រកបដោយសភាតំណាងរាស្ដ្រ និងព្រឹទ្ធិសភា មានសមាជិករួមទាំងអស់ ៦៣០ រូប ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច មានប្រធានសភាជាប្រមុខ។ សភាតំណាងរាស្ដ្រប្រកបដោយតំណាងរាស្រ្ដចំនួន ៥០០ រូប បានមកពីការបោះឆ្នោតបែបបែងចែកតំបន់ចំនួន ៣៧៥ រូប និងបានមកពីការជ្រើសតំាងចំនួន ១២៥ រូប នៅក្នុងតំណែងនៃអាណត្ដិ ៤ ឆ្នាំ។ ព្រឹទ្ធិសភាប្រកបដោយសមាជិកចំនួន ១៥០ រូប បានមកពីការបោះឆ្នោតមួយខេត្ដ ១រូប (រួមក្រុងបាងកកដែរ) និងបានមកពីការចាត់តាំង ៧៣ រូប ដោយមានគណៈកម្មការចាត់តាំងសមាជិកព្រឹទ្ធិសភា ៧ រូប នៅក្នុងអំណាចមួយអាណត្ដិ ៦ ឆ្នាំ ហើយមិនអាចធ្វើជាសមាជិកព្រឹទ្ធិសភាលើពី ១ អាណត្ដិបានឡើយ។ *'''អំណាចនីតិប្រតិបត្ដិ''' មាននាយករដ្ឋមន្រ្ដីដែលបានទទួលការតែងតាំងពីព្រះមហាក្សត្រតាមពាក្យក្រាបង្គំទូលរបស់ប្រធានរដ្ឋសភា និងគណៈរដ្ឋមន្រ្ដី ដែលព្រះមហាក្សត្រទ្រង់តែងតាំងតាមពាក្យក្រាបបង្គំទូលរបស់នាយករដ្ឋមន្រ្ដី ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច នាយករដ្ឋមន្រ្ដីជាប្រមុខនៃអំណាច។ នាយករដ្ឋមន្ដ្រីកាន់អំណាចមួយអាណត្ដិ ៤ ឆ្នាំ តាមសភាតំណាងរាស្រ្ដ ហើយមិនអាចកាន់អំណាចជាប់គ្នាលើ ៨ ឆ្នាំបានទេ។ នាយករដ្ឋមន្រ្ដីមិនបានទទួលការជ្រើសតាំងដោយផ្ទាល់ពីប្រជាជន តែបានទទួលការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសពីសភាតំណាងរាស្រ្ដ។ គណៈរដ្ឋមន្រ្ដីប្រកបដោយនាយករដ្ឋមន្រ្ដី ១ រូប និងរដ្ឋមន្ដ្រីផ្សេងៗ ទៀតមិនលើស ៣៥ រូប។ *'''អំណាចតុលាការ''' មានប្រព័ន្ធសាលាក្ដី ដែលប្រកបដោយសាលាយុត្ដិធម៌ សាលារដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងសាលាគ្រប់គ្រង ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច មានប្រធានសាលាដីកា ប្រធានសាលាធម្មនុញ្ញ និងប្រធានសាលាគ្រប់គ្រងកំពូល ជាប្រមុខក្នុងផ្នែករបស់ខ្លួន។ == សេដ្ឋកិច្ច== {{Main|សេដ្ឋកិច្ចថៃ}} ប្រទេសថៃមានសេដ្ឋកិច្ចបែបគួបផ្សំ​ មានប្រាក់ចំណូលមូលដ្ឋានមកពីឧស្សាហកម្ម ការនំាចេញទំនិញនិងសេវាកម្ម ទេសចរណ៍ សេវាកម្ម កសិកម្មនិងធនធានធម្មជាតិ។ ប្រទេសថៃជាប្រទេសដែលមានអត្រាការនាំចេញលំដាប់ទី២៤ នៃពិភពលោក និងមានអត្រាការនាំចូលលំដាប់ទី២៣ នៃពិភពលោក។ ផ្សារនាំចូលទំនិញថៃដែលសំខាន់ៗ មានដូចជា ជប៉ុន ចិន អាមេរិក ម៉ាលេស៊ី សហរដ្ឋអារ៉ាបអេមីរ៉េត សិង្ហបូរី តៃវ៉ាន់ កូរ៉េខាងត្បូង អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត និងឥណ្ឌូនេស៊ី។ ទិន្នន័យក្នុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០០៩ ប្រទេសថៃនាំចេញទំនិញមានតម្លៃជាង ៤០៦ ៩៩០ លានបាត ដោយទំនិញនាំចេញសំខាន់មានដូចជា គ្រឿងចក្រ ១៤១៤០១ លានបាត អាហារ ៥២៣៣២ លានបាត ទំនិញឧស្សាហកម្ម ៤៥៩៥៩ លានបាត និងមានអត្រាតម្លៃទំនិញនាំចូល ២៨៥៩៦៥ លានបាត ដោយទំនិញនាំចូលសំខាន់មានដូចជា គ្រឿងចក្រ ១១៣៤២១ លានបាត ប្រេងនិងឥន្ធនៈ ៥០៨២៤ លានបាត និងសារធាតុគីមី ៤២៣៧៦ លានបាត មានតម្លៃការធ្វើពានិជ្ជកម្មប្រាក់សុទ្ធ ១២១០២៥ លានបាត។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ កម្លំាងពលកម្មភាគច្រើនរបស់ថៃគឺនៅខាងវិស័យកសិកម្ម ដោយមានស្រូវជាផលិតផលសេដ្ឋកិច្ចមូលដ្ឋានដែលសំខាន់បំផុតនៅក្នុងប្រទេស ហើយអាចចាត់ទុកបានថាជាប្រទេសដែលនាំចេញផលិតផលស្រូវច្រើនជាងគេនៅលើពិភពលោក ដោយអត្រាកំណត់ការនាំចេញមាន​ ៣៦% ក្នុងពិភពលោក ប្រទេសថៃមានផ្ទៃដីសមស្របសម្រាប់ដាំដុះជាង ២៧.២៥%  ដែលក្នុងចំនួននេះមាន ៥០% ប្រើសម្រាប់ដំាស្រូវ។ ចំណែកផលិតផលកសិកម្មផ្សេងៗ មានដូចជា កៅស៊ូ បន្លែ និងផ្លែឈើផ្សេងៗ រួមទាំងមានការចិញ្ចឹមបសុសត្វ ដូចជា មាន់ សត្វទឹកទាំងត្រីទឹកសាប ត្រីទឹកប្រៃក្នុងទ្រុង ការធ្វើស្រែបង្កង ការចិញ្ចឹមខ្យង រួមទាំងការនេសាទសមុទ្រ។ ដោយសារប្រទេសថៃសម្បូរទៅដោយពូជរុក្ខជាតិសម្រាប់ធ្វើអាហារពេញមួយឆ្នាំ ទើបមានឈ្មោះថាជាទីកន្លែងផលិតអាហារដ៏សំខាន់នៃពិភពលោក និងជាប្រទេសនាំចេញអាហារសំខាន់លំដាប់ទី៥ លើពិភពលោក។ ប្រទេសថៃត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មីនៃពិភពលោក ធ្លាប់មានអត្រាលូតលាស់ខ្ពស់បំផុតខាងសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងចន្លោះឆ្នាំគ.ស ១៩៨៥-១៩៩៦(អត្រាកំណើនជាមធ្យម ៩.៤%ក្នុងមួយឆ្នាំ)។ ទៅជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការលូតលាស់នេះបានធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់តម្លៃប្រាក់បាតយ៉ាងគ្រោះថ្នាក់ ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៧ ដែលជាឆ្នាំកើតវិបត្ដិហិរញ្ញវត្ថុនៅអាស៊ី សេដ្ឋកិច្ចថៃធ្លាក់ចុះនៅសល់ត្រឹម ១.៩% លោកនាយករដ្ឋមន្រី្ដឆាវលីតយ៉ុងឆាយុត បានប្រកាសភាពអាសន្នតម្លៃប្រាក់បាត ដែលធ្វើឱ្យតម្លៃប្រាក់បាតធ្លាក់ចុះទៅដល់​ ៥៦បាតក្នុង ១ ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក។ មុនពេលដែលសេដ្ឋកិច្ចថៃចាប់ផ្ដើមងើបឡើងវិញម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៩ ក្រោយពេលនោះ នៅចន្លោះឆ្នាំគ.ស ២០០២-២០០៤ ក្រោមនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្រ្ដីតាក់ស៊ីនស៊ីណាវ៉ាត្រា សេដ្ឋកិច្ចថៃបានរីកលូតលាស់ឡើងវិញជាង ៥-៧% ក្នុងមួយឆ្នាំ និង ៤-៥% ក្នុងមួយឆ្នាំ នៅចន្លោះឆ្នាំគ.ស ២០០៥-២០០៧ វិបត្ដិនយោបាយប្រទេសថៃបានធ្វើឱ្យមានផលប៉ះពាល់ដល់អត្រាការលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ថៃ។ វិបត្ដិសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក និងការខ្វះស្ថេរភាពនយោបាយនៅតែជាឧបសក្គរារាំងការលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ថៃ។ ===វិទ្យាសាស្រ្ដ និងបច្ចេកវិទ្យា=== មានការកំណត់ផែនការប្រើ​ និងអភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេស​ ចាប់តាំងពីមានផែនការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមថា្នក់ជាតិ រយៈកាលទី៥ (គ.ស ១៩៨២-១៩៨៦) មក តែក្នុងពេលនោះ នៅឃើញមានឧបសគ្គផែ្នកសមត្ថភាពក្នុងប្រទេសក្នុងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសមិនទាន់រឹងមាំ រហូតដល់ផែនការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមថ្នាក់ជាតិរយៈកាលទី៦ (គ.ស ១៩៨៧-១៩៩១) ទើបបានរៀបចំផែនការអភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសឱ្យក្លាយជា ១ ភាគ ១០ នៃផែនការ ដើម្បីអភិវឌ្ឍកម្រិតសមត្ថភាពផ្នែកការផលិតនិងកែច្នែទំនិញ។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួទ្រង់បានទទួលព្រះនាមថាជា “ព្រះបិតានៃវិទ្យាសាស្រ្ដជាតិថៃ” តាមរយៈការដែលទ្រង់បានគណនាដំណើរសូរ្យគ្រាសពេញវង្ស ១៨ សីហា ១៨៦៨ យ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ។ ថ្ងៃទី១៤ មេសា ១៩៨២ រដ្ឋាភិបាលថៃបានកំណត់យកថ្ងៃទី១៨ សីហារៀងរាល់ឆ្នាំជាទិវាវិទ្យាសាស្រ្ដជាតិថៃ។ បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃបានចូលមករួមចំណែកក្នុងការអភិវឌ្ឍប្រទេសថៃកាន់តែច្រើនឡើង ជាពិសេសក្នុងរឿងវេជ្ជសាស្រ្ដ គមនាគមន៍ ការសិក្សា និងការទំនាក់ទំនង ធ្វើឱ្យវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសនៅប្រទេសថៃមានការរីកចម្រើនយ៉ាងលឿន។ ===ទំនាក់ទំនងអន្ដរជាតិ និងកិច្ចការយោធា=== បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃបានចូលមកមានឥទ្ធិពលកាន់តែខ្លាំងឡើងលើឆាកអន្ដរជាតិដោយបានចូលរួមចំណែកជាមួយអង្គការសហប្រជាជាតិនិងអង្គការក្នុងតំបន់។ ប្រទេសថៃជាសម្ព័ន្ធមិត្ដដ៏សំខាន់របស់អាមេរិក ហើយបានពង្រឹងទំនាក់ទំនងរវាងក្រុមប្រទេសសមាជិកអាស៊ាន ទាំងក្នុងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ពានិជ្ជកម្ម ធនាគារ នយោបាយ និងផ្នែកវប្បធម៌។ ក្រៅពីនេះ ប្រទេសថៃបានធ្វើកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការជាមួយអង្គការក្នុងតំបន់ មានដូចជា អង្គការស្ថេរភាពនិងកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការនៅអឺរ៉ុប​ ក្រៅពីនេះ ប្រទេសថៃធ្លាប់បានបញ្ជូនទាហានទៅចូលរួមក្នុងកងកម្លាំងអន្ដរជាតិនៅទីម័រខាងកើត អាហ្កានីស្ថាន អ៊ីរ៉ាក់ ប៊ូរុនឌី និងបច្ចុប្បន្ននៅដាហ៊្វូប្រទេសស៊ូដង់ តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសថៃនឹងប្រទេសជិតខាងនៅមានលក្ខណៈទន់ខ្សោយនៅឡើយ។ កងទ័ពថៃត្រូវបានបែងចែកចេញជា ៣ ប្រភេទ គឺ កងទ័ពជើងគោក កងទ័ពជើងទឹក និងកងទ័ពជើងអាកាស។ សព្វថ្ងៃនេះកងទ័ពថៃមានចំនួនសរុប ប្រមាណ ១០២៥៦៤០នាក់ និងមានកម្លាំងត្រៀមជាង ២០០០០០នាក់ ហើយមានកម្លាំងពាក់កណ្ដាលទាហានប្រចាំការប្រមាណ ១១៣៧០០នាក់ ។ ព្រះមហាក្សត្រថៃកាន់តំណែងជាអគ្គមេបញ្ជាការទ័ពដោយនីតិន័យ ដែលបច្ចុប្បន្នគឺព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមិន្រ្ទមហាភូមិពលអាឌុលយ៉ាដេត តែក្នុងកិច្ចប្រតិបត្ដិ កងទ័ពត្រូវនៅក្រោមការគ្រង់គ្រងរបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ មានរដ្ឋមន្រ្ដីក្រសួងមហាផ្ទៃជាមេបញ្ជាការ និងនៅក្រោមការបង្គាប់បញ្ជារបស់កងបញ្ជាការកងទ័ពថៃ មានមេបញ្ជាការរបស់កងទ័ពថៃជាមេបញ្ជាការ នៅឆ្នាំគ.ស ២០១០ ក្រសួងមហាផ្ទៃបានប្រើទឹកប្រាក់សរុប ១៥៤០៣២៤៧៨៦០០បាត សម្រាប់ចំណាយក្នុងវិស័យនេះ។        រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃ បញ្ញាត្ដិថាកិច្ចការពារប្រទេសជាតួនាទីរបស់ប្រជាជនថៃគ្រប់រូប ជនជាតិថៃទាំងអស់មានតួនាទីបម្រើរាជការយោធា។ កងទ័ពនឹងប្រមូលកេណ្ឌបុរសដែលបានអាយុឈានចូល ២១ ឆ្នាំ ដោយអាស្រ័យតាមព្រះរាជបញ្ញាត្ដិ បម្រើរាជការយោធា គ.ស ១៩៥៤ ដោយនឹងត្រូវហៅមកពិនិត្យឈាម ឬចូលបម្រើកងប្រចាំការ។ រយៈពេលធ្វើការហ្វឹកហាត់នៅចន្លោះពេលពី ៦ ខែទៅ ២ ឆ្នាំអាស្រ័យលើកម្រិតការសិក្សាវិទ្យាការទាហាន និងការស្ម័គ្រចូលធ្វើជាទាហានដោយបើអ្នកទទួលការពិនិត្យឈាមចប់ការសិក្សាមិនទាបជាងកម្រិតបរិញ្ញាបត្រ បើចាប់បានស្លាកពណ៌ក្រហម គឺត្រូវបម្រើរាជការ ១ ឆ្នំាពេញ បើស្ម័គ្រដោយមិនចាប់ស្លាក នឹងបម្រើរាជការត្រឹមតែ ៦ ខែ ជាដើម។ អ្នកដែលចាប់បានស្លាកពណ៌ខ្មៅ មិនបាច់ចូលបម្រើរាជការយោធា បើអ្នកសិក្សាវិទ្យាការទាហានបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នាំទី១ នឹងត្រូវបម្រើរាជការ ១ ឆ្នាំពេញ បើបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នាំទី២ នឹងត្រូវបម្រើរាជការ ៦ ខែ ហើយបើបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នំាទី៣-៥ មិនត្រូវបានបញ្ជូលក្នុងកងប្រចាំការ តែអាចហៅថាពលបាន ក្នុងឋានៈជាទាហានកងជំនួយប្រភេទ១។ ចុងក្រោយ ខាងគេហទំព័រ GlobalFirepower បានចាត់លំដាប់ថ្នាក់ភាពរឹងមាំរបស់កងទ័ពថៃនៅក្នុងលំដាប់ទី១៩ លើពិភពលោក។ == ប្រជាសាស្ត្រ== {{Main|ប្រជាសាស្ត្រថៃ}} ស្ថិតិចំនួនប្រជាជនថៃមានភាពខុសគ្នាអាស្រ័យលើប្រភព។ តាមការប្រមាណរបស់ CIA The World Factbook កាលពីឆ្នំាគ.ស២០១០ ប្រជាជនថៃទាំងអស់ក្នុងប្រទេសមានប្រមាណ ៦៦៤០៤៦៨៨នាក់ ប្រកបដោយថៃសៀម ៧៥% ថៃខ្សែស្រឡាយចិន ១៤% ថៃខ្សែស្រឡាយម៉ាឡាយូ ៣% ។ ប្រទេសថៃជួបនឹងបញ្ហាអត្រាកំណើតទាបជាងមាត្រដ្ឋាន ដោយក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៨ អត្រាកំណើនរបស់ប្រជាជននៅត្រឹមកម្រិត ១.៥% ហើយមានទំនោរប្រុងនឹងធ្លាក់ចុះនៅត្រឹម ១.៤៥% ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០២៥។ មូលហេតុមកពីមានអត្រាការពន្យាកំណើតខ្ពស់ ៨១% ក្នុងឆ្នំាគ.ស ២០០៨ បើប្រៀបធៀបនឹងអត្រាមរណៈដែលធ្លាក់ចុះក្នុងសតវត្សកន្លងមក ធ្វើឱ្យប្រទេសថៃនឹងមានប្រជាជនជាមនុស្សចាស់កាន់តែច្រើនឡើងក្នុងពេលអនាគត។ ប្រទេសថៃជាប្រទេសដែលមានភាពចម្រុះនៃជនជាតិ ដោយមានទាំងជនជាតិថៃ ថៃខ្សែស្រឡាយឡាវ ថៃខ្សែស្រឡាយមន ថៃខ្សែស្រឡាយខ្មែរ រួមទាំងជនជាតថៃខ្សែស្រឡាយចិន ថៃខ្សែស្រឡាយម៉ាឡាយូ ថៃខ្សែស្រឡាយជ្វា ជនជាតិចាម ជនជាតិវៀតណាម ជនជាតិភូមា និងជនជាតិថៃតំបន់ភ្នំជាតិពន្ធុផ្សេងៗ ដូចជា ការៀង លីស​ ម៉ុង កួយ ជាដើម។​ ក្នុងឆ្នាំkគ.ស ២០១០ តាមរយៈទិន្នន័យរបស់សភាជាតិ ប្រទេសថៃមានកម្លាំងពលកម្មបរទេសស្របច្បាប់ ១.៤លាននាក់ ដោយមានបន្ថែមទៀតស្មើដើមដែលនៅមិនទាន់បានចុះបញ្ជី។ តាមរយៈទិន្នន័យការភាសខ្លួនអន្ដរជាតិរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បានបង្ហាញថា ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៥ ប្រទេសថៃមានជនភាសខ្លួនចូលមករស់នៅចំនួន ១.០៥លាននាក់ ស្មើនឹង១.៦% នៃចំនួនប្រជាជនសរុប។ ប្រទេសថៃមានការបែងចែកជនជាតិ និងជាតិពន្ធុកម្រិតទាបពេលប្រៀបធៀបនឹងប្រទេសជិតខាង មានការគាំទ្រនយោបាយឥស្សរៈភាពនៃជនជាតិនីមួយៗ អ្នកជំនាញការបស្ចឹមប្រទេសបានកត់ត្រាទុកថា​ ប្រទេសថៃជា “សង្គមដែលមានគ្រោងសាងធូររលុង”។ ===សាសនា=== {{Main|សាសនានៅថៃ}} តាមរយៈការធ្វើជំរឿនប្រជាជនក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០១០ ប្រជាជនថៃជាពុទ្ធសាសនិកមាន ៩៣.៤% ដែលចាត់ទុកថាជាសាសនាប្រចាំជាតិរបស់ថៃដោយន័យប្រយោល ថ្វីបើថានៅមិនទាន់មាន​ការបញ្ញត្ដិក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃនៅឡើយក៏ដោយ ទាំងអស់នេះចាត់ទុកបានថា ប្រទេសថៃមានអ្នកគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាលំដាប់ខ្ពស់ដែរក្នុងពិភពលោក។ បន្ទាប់មកមានដូចជាសាសនាឥស្លាម មានអ្នកគោរពប្រមាណ​ ៥.២% ដែលភាគច្រើនអាស្រ័យនៅភូមិភាគខាងត្បូងផ្នែកខាងក្រោម ប្រជាជនក្នុងខេត្ដយ៉ាក់ឡា ប៉ាត់តានី ណារ៉ាធិវ៉ាត តំបន់ខ្លះនៃខេត្ដសុងក្លា និងខេត្ដឈុមផន ភាគច្រើនគោរពសាសនាឥស្លាម។ ក្រៅពីនេះនៅមានអ្នកគោរពសាសនាផ្សេងៗ ទៀត ដូចជា គ្រិស្ដ សិខ និងហិណ្ឌូ សរុបប្រមាណ ១.៤% ចំពោះសហគមន៍ជនជាតិជ្វីបវិញ មានប្រវត្ដិជាយូរមកហើយគឺតាំងពីគ្រិស្ដសតវត្សទី១៧ មកម្ល៉េះ។ ===ភាសា=== {{Main|ភាសានៃថៃ}} ប្រទេសថៃមានភាសាថៃជាភាសាផ្លូវការ និងជាភាសាសំខាន់ដែលប្រើសម្រាប់ទាក់ទងគ្នា សម្រាប់ការសិក្សា និងជាភាសានិយាយដែលប្រើជាទូទៅក្នុងប្រទេស ដោយប្រើអក្សរថៃជាទម្រង់មូលដ្ឋានក្នុងការសរសេរ ដែលប្រឌិតឡើងជាផ្លូវការនៅសម័យក្រុងសុខោទ័យដោយផឃុនរាមកំហែងមហារាជ។ ក្រៅអំពីភាសាថៃនៅភូមិភាគកណ្ដាល ភាសាថៃសំនៀងផ្សេងៗ នៅមានការប្រើសម្រាប់និយាយតាមភូមិភាគនីមួយៗ ដូចជា ភាសាថៃភូមិភាគខាងជើង ភាសាថៃភូមិភាគឥសាន និងភាសាថៃភូមិភាគខាងត្បូងជាដើម។ ក្រៅអំពីភាសាថៃ ក្នុងប្រទេសថៃនៅមានការប្រើភាសារបស់ក្រុមជនជាតិភាគតិច ដូចជា ភាសាចិនជាពិសេសសំនៀងតេជីវ ភាសាឡាវនៅភូមិភាគឥសានដែលជួនកាលគេហៅថាភាសាឡាវសំនៀងថៃ ភាសាម៉ាឡាយូប៉ាត់តានីនៅភូមិភាគខាងត្បូង។ ក្រៅពីនេះនៅមានភាសាផ្សេងៗ ទៀតដូចជា ភាសាកួយ ភាសាកាក់យ៉ាខាងកើត ភាសាផួន ភាសាថៃលឺ ភាសាថៃយ៉ៃ រួមទាំងភាសាដែលគេប្រើក្នុងជនជាតិតំបន់ភ្នំ ប្រកបដោយត្រកូលភាសាមន-ខ្មែរ ភាសាវៀតណាម និងភាសាឡាបរី ត្រកូលភាសាអូស្ដ្រូអាស៊ី ដូចជា ភាសាចាម ត្រកូលភាសាចិន-ទីបេ ដូចជា ភាសាម៉ុង ភាសាការៀង និងភាសាតៃផ្សេងៗ ដូចជាភាសាភូថៃ ភាសាសែក ជាដើម។ ភាសានិងអក្សរអង់គ្លេសមានបង្រៀនក្នុងសាលាចំណេះទូទៅនិងសាកលវិទ្យាល័យ តែចំនួនអ្នកដែលចេះភាសាអង់គ្លេសស្ទាត់ជំនាញក្នុងប្រទេសថៃនៅមានចំនួនតិចតួចណាស់ ហើយភាគច្រើននៅតាមតំបន់ទីក្រុង និងក្នុងគ្រួសារដែលមានការសិក្សាខ្ពស់តែប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុងផ្នែកសមត្ថភាពនៃការប្រើភាសាអង់គ្លេស ប្រទេសថៃធ្លាប់នៅលំដាប់នាំមុខក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៧ តែនៅពាក់កណ្ដាលឆ្នាំគ.ស ២០០៦ ថៃបែរជាដើរក្រោយប្រទេសឡាវនិងប្រទេសវៀតណាម។ ===ការអប់រំ=== ការតម្រូវឱ្យប្រជាជនត្រូវទទួលការសិក្សាអប់រំនៅប្រទេសថៃមានតាំងពីឆ្នាំគ.ស ១៩២១ មកម្ល៉េះ។ រដ្ឋាភិបាលថៃត្រូវរៀបចំឱ្យមានការសិក្សាថ្នាក់មូលដ្ឋានដោយឥតគិតថ្លៃដល់ប្រជាជនក្នុងរយៈពេល ១២ ឆ្នាំ។ ចំណែកការសិក្សាបែបតម្រូវឱ្យប្រជាជនត្រូវទទួលការសិក្សាអប់រំនាពេលបច្ចុប្បន្នត្រូវបានកំណត់ត្រឹម ៩ ឆ្នាំ មានប្រព័ន្ធសាលារៀនដែលបានរៀបចំទុកមានចាប់តាំងពីកម្រិតមតេយ្យសិក្សា បឋមសិក្សា និងមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិតាមលំដាប់ តែក្រោយពេលបញ្ចប់ការសិក្សាកម្រិតមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិហើយអ្នកសិក្សាអាចជ្រើសរើសបានរវាងការសិក្សាបន្ដទៅមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ ឬជ្រើសរើសសិក្សាថ្នាក់មុខវិជ្ជាបច្ចេកទេស ឬអាចជ្រើសរើសសិក្សាបន្ដក្នុងស្ថាប័នទាហារ ឬប៉ូលីស។ ក្នុងការសិក្សាបន្ដថ្នាក់ឧត្ដមសិក្សានៅប្រទេសថៃ សិស្សក្នុងកម្រិតមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិត្រូវឆ្លងកាត់ប្រព័ន្ធការទទួលបុគ្គលចូលសិក្សាបន្ដក្នុងកម្រិតឧត្ដមសិក្សា ដែលជាទូទៅត្រូវរៀនចប់ថ្នាក់ទី១២ ។ សាកលវិទ្យាល័យក្នុងប្រទេសថៃត្រូវបានទទួលស្គាល់ក្នុងកម្រិតសាកល មានដូចជា សាកលវិទ្យាល័យមហិឌុល និងសាកលវិទ្យាល័យជុឡាឡុងកន ដែលជាប់ជាសាកលវិទ្យាល័យល្អបំផុតនៅអាស៊ីពី QS Asian University Rankings 2011។ តែទោះជាយ៉ាងណា ក៏នៅមានការព្រួយបារម្ភលើកម្រិតបញ្ញារបស់យុវជនថៃ ដែលតាមរយៈការសិក្សារបស់កាសែតដឺណេសិនបានបញ្ចេញរបាយការណ៍ថា “ក្រមអនាម័យនិងក្រុមសុខភាពចិត្ដនឹងត្រូវទទួលអម្រែកលើសភាពឆ្លាតវៃដែលធ្លាក់ចុះ ក្រោយពេលបានរកឃើញថា កម្រិតបញ្ញាជាមធ្យមនៃក្រុមយុវជនមានទាបជាង ៨០” ។ វជរ ផនរណជេដ្ឋបានធ្វើសេចក្ដីរាយការក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៦ ថា “អត្រាមធ្យមនៃកម្រិតបញ្ញារបស់ក្មេងថៃនៅរវាងពី ៨៧-៨៨ ដែលស្ថិតនៅក្នុងកម្រិត “ទាបជាងស្ដង់ដា”  បើប្រៀបធៀបនឹងកម្រិតសាកល។ បញ្ហានៃការសិក្សាក្នុងប្រទេសថៃឃើញថា មានការនាំយកនូវវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសមកប្រើក្នុងការរៀននិងបង្រៀននៅមានកំណត់។ == វប្បធម៌ == {{Main|វប្បធម៌ថៃ}} វប្បធម៌ថៃបានទទួលឥទ្ធិពលនៃវប្បធម៌ឥណ្ឌា ចិន ខ្មែរនិងដែនដីផ្នែកខ្លះនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍យ៉ាងខ្លាំង។ ពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទ ដែលជាសាសនាដែលមានគេគោរពច្រើនបំផុតនៅប្រទេសថៃ ឈរនៅលើមូលដ្ឋានអត្ដសញ្ញាណនិងជំនឿរបស់ជនជាតិថៃសម័យថ្មី ធ្វើឱ្យព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសថៃមានការអភិវឌ្ឍតាមកាលវេលា ដែលរួមទៅដល់ការរួមយកជំនឿក្នុងស្រុកដែលមកពីសាសនាហិណ្ឌូ ការគោរពខ្មោច និងការគោរពបូជាបុព្វបុរស។ ចំណែកឯពួកមុស្លីមភាគច្រើនរស់នៅភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសថៃ រួមទាំងជនជាតិចិនឯនាយសមុទ្រដែលចូកមកមានការរួមចំណែកសំខាន់នៅក្នុងសង្គមថៃ ជាពិសេសក្នុងតំបន់ទីក្រុងបាងកកនិងតំបន់ជិតខាង ដែលមានការសម្របខ្លួនចូលជាមួយសង្គមថៃបានយ៉ាងល្អ ធ្វើឱ្យក្រុមជនជាតិចិនបានមានតំណែកក្នុងអំណាចខាងសេដ្ឋកិច្ចនិងនយោបាយ។ វប្បធម៌ថៃមានលក្ខណៈស្រដៀងនឹងវប្បធម៌អាស៊ី ពោលគឺ មានការគោរពបុព្វបុរស ដែលជាការប្រតិបត្ដិតៗ គ្នាជាយូរមកហើយ។ ជនជាតិថៃតែងមានភាពជាម្ចាស់ផ្ទះនិងក្ដីករុណាយ៉ាងល្អ តែក៏មានអារម្មណ៍ក្នុងការបែងចែកវណ្ណៈយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដែរ។ ភាពចាស់ទុំជាផ្នត់គំនិតសំខាន់ម្យ៉ាងក្នុងវប្បធម៌ថៃ មនុស្សចាស់ត្រូវគ្រប់គ្រងមើលថែគ្រួសាររបស់ខ្លួនតាមទំនៀម ហើយប្អូនត្រូវចេះស្ដាប់បង្គាប់បង។ ការរាក់ទាក់តាមប្រពៃណីថៃគឺ ការសំពះ។ អ្នកអាយុតិចតែងតែជាអ្នករាក់ទាក់អ្នកអាយុច្រើនមុន ពេលជួបគ្នា ហើយមនុស្សចាស់សោតក៏នឹងរាក់ទាក់ត្រឡប់ទៅវិញក្នុងលក្ខណៈស្រដៀងៗ គ្នា។ ឋានៈនិងតំណែងក្នុងសង្គមក៏ជាផ្នែកមួយនៃការសម្រេចថាអ្នកណាគួរសំពះអ្នកណាមុន។ ការសំពះចាត់ទុកជាការផ្ដល់សេចក្ដីគោរពនិងការរាប់អាចចំពោះនរណាម្នាក់។ ===សិល្បៈ=== សិល្បៈគំនូរថៃ ជាលក្ខណៈឧត្ដមគតិ ជារូបដែលមាន ២ ករណី ដោយនាំយកវត្ថុនៅជិតទុកខាងក្រោមនៃរូប វត្ថុនៅឆ្ងាយទុកនៅខាងលើរូប ប្រើពណ៌បែបឯករង្គ គឺ​ ប្រើច្រើនពណ៌ តែមានពណ៌លេចធ្លោតែមួយ។ បដិមាកម្មថៃ កាលពីដើមជាងថៃធ្វើរូបបដិមាចំពោះតែវត្ថុសក្ដិសិទ្ធិ ដូចជា ព្រះពុទ្ធរូប ទេវរូប ដោយមានត្រកូលជាងផ្សេងៗ រាប់ចាប់តាំងពីសម័យសុខោទ័យហៅថា ត្រកូលជាងឈៀងសែន ត្រកូលជាងសុខោទ័យ អយុធ្យា និងរតនកោសិន្រ្ទ ដោយប្រើមាសសំរិទ្ធជាវត្ថុសំខាន់ក្នុងការធ្វើរូបបដិមា មុខដំបូងគេឆ្លាក់ដោយក្រមួនឃ្មុំ តុបតែងឱ្យល្អ រួចយកទៅចាក់ពុម្ពលោហៈ បើធៀបនឹងបដិមាធ្វើពីថ្មនៅយុគសម័យមុន បដិមាកម្មសំរិទ្ធមានលក្ខណៈស្រស់ស្អាតជាង។ ស្ថាបត្យកម្មថៃ មានបង្ហាញឱ្យឃើញនៅសម័យក្រោយ មកពីស្នាដៃស្ថាបត្យកម្មភាគច្រើនងាយខូចទ្រុឌទ្រោម ជាពិសេសសំណង់ធ្វើអំពីឈើ ពុំឃើញមានស្លាកស្នាមនៅសម័យបុរាណទេ។ ស្ថាបត្យកម្មថៃបង្ហាញឱ្យឃើញតាមរយៈផ្ទះថៃ វត្ដ វិហារ និងប្រាសាទរាជវាំង ដែលសុទ្ធតែសាងសង់ឡើងឱ្យសមស្របតាមលក្ខណៈអាកាសធាតុ និងការប្រើប្រាស់ជាក់ស្ដែង។   ==ភូមិសាស្ត្រ== ===ចង្វាត (ខេត្ត)=== {{ដើមចំបង|ចង្វាតនៃថៃ}}[[ឯកសារ:Thailand adm location map.svg|ធ្វេង|រូបភាពតូច|351x351ភីកសែល|ផែនទីខេត្តនៃប្រទេសថៃ]] ប្រទេសថៃមាន ៧៥ ខេត្ត​ដែលគេហៅនៅភាសាថៃ ចាំងវ៉ាត់(จังหวัด) (សណ្ដាន​នៃ​ពាក្យ​នេះ មាន​ពាក្យ « ចង្វាត » ដែល​ខ្មែរ​ប្រើប្រាស់​ជា​ធម្មតា​នៅ​សម័យ​មុន​អង្គរ និង​អង្គរ សំរាប់​សំគាល់​សីមា ព្រំ​ប្រទល់ ឬ​ខ្សែ​ក្រវ៉ាត់​នៃ​ព្រំ​ប្រទល់​ដែន ដែល​ជា​កម្មសិទ្ធិ ឬ​ទឹក​ដី​ចំណុះ​របស់​ស្ថាប័ន​ណា​មួយ ឬ​មន្រ្តី​ណា​ម្នាក់ ។ ពាក្យ​នេះ យើង​ឈប់​ប្រើប្រាស់​នៅ​ក្នុង​ភាសា​យើង​ទៅ​ហើយ ប៉ុន្តែ​សៀម​បាន​ខ្ចី​យក​ទៅ​ប្រើ​រហូត​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃ ដែល​មាន​ន័យ​សំគាល់ ដែនដី​រដ្ឋបាល​ថ្នាក់ « ខេត្ត » ។) <ref>សិលា​ចារឹក​ថ្មី ka 17 នៅ​ប្រាសាទ​អំពិល ខេត្ត ឧត្ដរមានជ័យ</ref>(จังหวัด) និងមានដែ ពីរទីក្រុងដែលជា ស្វ័យយន្តៈ [[ទីក្រុងបាងកក]]​ និង [[ទីក្រុងផាត់ថាយ៉ា]]។ ចង្វាតចែកទៅ [[ស្រុក]] (អាំភើ) និងស្រុកចែកទៅជា ឃុំ/អនុស្រុក (ដាំប៊ូន[តំបន់]) ។​ នៅឆ្នាំ២០០៦មាន ៨៧៧​សង្កាត់ (อำเภอ) និង ៥០ខេត្ត (ស្មើសង្កាត់ក្នុងខណ្ឌខ្មែរ) ទៀត នៅទីក្រុងបង់កក (เขต, ខេត្ត)។ មានដែ [[មាតុធានីរបស់បង់កក]] គឺជាតំបន់ជុំវិញទីក្រុងបង់កក​ ។ [[ឯកសារ:Thailand location relief map.svg|រូបភាពតូច|390x390ភីកសែល|សណ្ឋានដីប្រទេសថៃ]] ==== ភាគកណ្ដាល ==== # [[ខេត្តអាងទង]] # [[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]​ (ក្រុងទេពមហានគរ) # [[ខេត្តពិចិត្រ]] (ខេត្តវិចិត្រ) # [[ខេត្តជ័យនាថ]] # [[ខេត្តកញ្ចនបុរី|ខេត្តកាណចាណាបុរី]] # [[ខេត្តលពបុរី]] (លពបុរី) # [[ខេត្តនគរនាយក]] # [[ខេត្តនគរបឋម]] # [[ខេត្តនន្ទបុរី]] # [[ខេត្តបទុមធានី]] # [[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]] # [[ខេត្តអយុធ្យា]] # [[ខេត្តរាជបុរី]] # [[ខេត្តសមុទ្រប្រាការ]] # [[ខេត្តសមុទ្រសាគរ]] # [[ខេត្តសមុទ្រសង្គ្រាម]] # [[ខេត្តស្រះបុរី]] # [[ខេត្តសិង្ហបុរី]] # [[ខេត្តសុពណ៌បុរី]] (សុវណ្ណបុរី) # [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]] #[[ខេត្តឧទ័យធានី]] [[ឯកសារ:Grand Palace Chakri Mahaprasad.jpg|right|thumb|200px|[[ព្រះបរមមហារាជវាំង]] [[បាងកក]]]] [[ឯកសារ:Bangkok skytrain sunset.jpg|right|thumb|200px|ទេសភាពទីក្រុងបាងកក នាពេលរាត្រី]] [[ឯកសារ:Wat Pho, Bangkok, Tailandia, 2013-08-22, DD 02.jpg|រូបភាពតូច|300x300ភីកសែល|[[វត្តព្រះជេតុពនវិមលមង្គលារាម]] ([[Wat Pho]]) [[ប្រទេសថៃ|បាងកក]] [[ប្រទេសថៃ]]]] [[ឯកសារ:วัดพระศรีรัตนศาสดาราม วัดพระแก้ว กรุงเทพมหานคร - Wat Phra Kaew, Temple of Emerald Buddha, Bangkok, Thailand.jpg|រូបភាពតូច|200x200ភីកសែល|[[វត្តព្រះកែវ]] នៅទីក្រុង[[បាងកក]]]] [[ឯកសារ:Wat Suthat, Bangkok.jpg|right|thumb|200px|[[វត្ត សូថាត់]] Wat Suthat បាងកក]] [[ឯកសារ:Democracy Monument Bangkok 001.JPG|right|thumb|200px|[[វិមានប្រជាធិបតេយ្យ]]]] ==== ភាគខាងកើត ==== # [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] (ឆ្ជើងទ្រៅ) # [[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្តចន្ទបុរី]] # [[ខេត្តធនបុរី]] (ជលបុរី) # [[ខេត្តប្រាចិនបុរី]] # [[ខេត្តរយ៉ង]] # [[ខេត្តស្រះកែវ]] # [[ខេត្តត្រាច|ខេត្តត្រាត]] ==== ភាគខាងជើង ==== # [[ខេត្តឈៀងម៉ៃ]] # [[ខេត្តឈៀងរ៉ាយ]] # [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]] (កំផែងពេជ្រ) # [[ខេត្តលំប៉ាង]] # [[ខេត្តលំពូន]] # [[ខេត្តម៉ែហងសន]] # [[ខេត្តនគរសួគ៌]] # [[ខេត្តណាន]] # [[ខេត្តព្យៅ]] # [[ខេត្តពេជ្របុរី]] # [[ខេត្តពិស្ណុលោក]] (វិស្ណុលោក) # [[ខេត្តព្រែ]] # [[ខេត្តសុខោទ័យ]] # [[ខេត្តតាក]] # [[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]] ==== ភាគឦសាន ==== # [[ខេត្តអំណាចច្រើន]] # [[ខេត្តជ័យភូមិ]] # [[ខេត្តកាលសិន្ធុ]] # [[ខេត្តខនកែន]] # [[ខេត្តលើយ]] # [[ខេត្តមហាសារខាម]] # [[ខេត្តមុក្តាហារ]] # [[ខេត្តនគរភ្នំ]] # [[ខេត្តនគររាជ|ខេត្តនគររាជសីមា]] # ខេត្តហ្នងបួលំភូ # [[ខេត្តហ្នងគាយ]] # [[ខេត្តរយឯត]] # [[ខេត្តសកលនគរ]] # [[ខេត្តស៊ីសាកេត]] # [[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]] # [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]] # [[ខេត្តឧត្តរធានី]] # [[ខេត្តយសោធរ]] # [[ខេត្តបឹងកាល]] ==== ភាគខាងត្បូង ==== # [[ខេត្តជុម្ពរ]] # [[ខេត្តក្របី]] # [[ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ]] # [[ខេត្តនរាធិវាស]] # [[ខេត្តប៉ាត់តានី|ខេត្តប៉័ត្តានី]] (ប៉ាត់តានី, ប៉័ត្តាណី) # [[ខេត្តផាំងង៉ា]] # [[ខេត្តព័ទ្ទលុង]] # [[ខេត្តភូកេត]] # [[ខេត្តរនង]] # [[ខេត្តស្តូល]] # [[ខេត្តសង្ខលា|ខេត្តសងខ្លា]] # [[ខេត្តសុរាស្ត្រធានី]] # [[ខេត្តត្រាំង]] # [[ខេត្តយលា]] {| class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" {{Largest cities|country=ថៃ|div_15=ខេត្តបទុមធានី{{!}}បទុមធានី|pop_10=120,045|city_11=ព័ទ្យា{{!}}ទីក្រុងផាត់ថាយ៉ា|div_11=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|pop_11=117,371|city_12=នគរស្រីធម្មរាជ{{!}}ទេសបាលនគរនគរស្រីធម្មរាជ|div_12=ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ{{!}}នគរស្រីធម្មរាជ|pop_12=104,948|city_13=នគរសួគ៌{{!}}ទេសបាលនគរនគរសួគ៌|div_13=ខេត្តនគរសួគ៌{{!}}នគរសួគ៌|pop_13=84,122|city_14=ឡែមឆ្បាំង{{!}}ទេសបាលនគរឡែមឆ្បាំង|div_14=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|pop_14=82,960|city_15=រង្សិត{{!}}ទេសបាលនគររង្សិត|pop_15=81,084|city_10=ខនកែន{{!}}ទេសបាលនគរខនកែន|city_16=ភូកេត{{!}}ទេសបាលនគរភូកេត|div_16=ខេត្តភូកេត{{!}}ភូកេត|pop_16=78,923|city_17=នគរបឋម{{!}}ទេសបាលនគរនគរបឋម|div_17=ខេត្តនគរបឋម{{!}}នគរបឋម|pop_17=77,651|city_18=ឧប្បលរាជធានី{{!}}ទេសបាលនគរឧប្បលរាជធានី|div_18=ខេត្តឧប្បលរាជធានី{{!}}ឧប្បលរាជធានី|pop_18=77,306|city_19=ឈៀងរ៉ាយ{{!}}ទេសបាលនគរឈៀងរ៉ាយ|div_19=ខេត្តឈៀងរ៉ាយ{{!}}ឈៀងរ៉ាយ|pop_19=74,226|city_20=ពិស្ណុលោក{{!}}ទេសបាលនគរពិស្ណុលោក|div_20=ខេត្តពិស្ណុលោក{{!}}ពិស្ណុលោក|div_10=ខេត្តខនកែន{{!}}ខនកែន|pop_9=130,114|kind=ធំ|city_4=រហាតយ៉ៃ{{!}}ទេសបាលនគរហាតយ៉ៃ|stat_ref={{citation needed|date=November 2021}}|div_name=ខេត្ត|city_1=បាងកក (អង្គការរដ្ឋាភិបាលក្នុងតំបន់){{!}}បាងកក|div_1=បាងកក|pop_1=5,686,646|img_1=View from Baiyoke Sky Hotel, Bangkok (7053110333) cropped.jpg|city_2=នន្ទបុរី{{!}}ទេសបាលនគរនន្ទបុរី|div_2=ខេត្តនន្ទបុរី{{!}}នន្ទបុរី|pop_2=255,793|img_2=Nonthaburi - Bangbuathong.jpg|city_3=ប៉ាកក្រេត{{!}}ទេសបាលនគរប៉ាកក្រេត|div_3=ខេត្តនន្ទបុរី{{!}}នន្ទបុរី|pop_3=189,258|img_3=Sunset at pakkred - panoramio.jpg|div_4=ខេត្តសង្ខលា{{!}}សង្ខលា|div_9=ខេត្តសុរាស្ត្រធានី{{!}}សុរាស្ត្រធានី|city_7=ឧត្តរធានី{{!}}ទេសបាលនគរឧត្តរធានី|city_9=សុរាស្ត្រធានី{{!}}ទេសបាលនគរសុរាស្ត្រធានី|pop_8=131,091|div_8=ខេត្តឈៀងម៉ៃ{{!}}ឈៀងម៉ៃ|city_8=ឈៀងម៉ៃ{{!}}ទេសបាលនគរឈៀងម៉ៃ|pop_7=131,192|div_7=ខេត្តឧត្តរធានី{{!}}ឧត្តរធានី|pop_6=131,286|pop_4=159,627|div_6=ខេត្តនគររាជសីមា{{!}}នគររាជសីមា|city_6=នគររាជសីមា{{!}}ទេសបាលនគរនគររាជសីមា|pop_5=132,172|div_5=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|city_5=ចៅព្រះយាសុរស័ក្តិ{{!}}ទេសបាលនគរចៅព្រះយាសុរស័ក្តិ|img_4=Skyline of Hat Yai City, June 2012 by.jpg|pop_20=68,898}} <noinclude> == សូមមើលផងដែរ == * [[ភាសាថៃ]] * [[ប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ]] == ឯកសារយោង == {{reflist}} == តំណភ្ជាប់ក្រៅ == * [http://en.wikivoyage.org/wiki/Thailand Wikivoyage - Thailand] {{en icon}} * [http://www2.tat.co.th/ Tourism Authority of Thailand] {{th icon}} {{Commons&cat|Thailand|Thailand|ថៃ}} {{Geographic location |Centre={{THA}} |North={{MYA}} {{LAO}} |Northeast={{LAO}} |East={{LAO}}<br>{{CAM}} |Southeast=[[ឈូងសមុទ្រថៃ]] |South= {{MAS}} |Southwest=[[សមុទ្រអង់ដាម៉ង់]] |West={{MYA}} |Northwest={{MYA}} }} {{ASEAN}} {{ប្រទេសនៅទ្វីបអាស៊ី}} {{ប្រទេសនិយាយភាសាម៉ាឡេ}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ថៃ| ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ព្រះរាជាណាចក្រ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសនៅអាស៊ី]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកអាស៊ាន]] nq7087l2u2cfhqyl0h3a94duiwjk1pb 282549 282548 2022-08-17T14:26:40Z Chhen Pisey 32423 wikitext text/x-wiki {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស | latm = 45 | latNS = N | longd = 100 | longm = 29 | longEW = E | languages_type = [[អក្សរផ្លូវការ]] | languages2_type = | leader_name2 = {{nowrap|[[ប្រយុទ្ធ ច័ន្ទ្រ៍ឱជា]]}} | leader_name3 = | leader_name4 = | leader_name5 = | leader_name6 = | leader_name7 = | leader_name8 = | leader_name9 = | FR_total_population_estimate_year = | FR_foot = | FR_total_population_estimate = | FR_total_population_estimate_rank = | FR_metropole_population_estimate_rank = | conventional_long_name = ព្រះរាជាណាចក្រថៃ | native_name = {{nobold|ราชอาณาจักรไทย ([[ភាសាថៃ]])<br/>''រ៉ាឆាអាក់ណាចាក់ថៃ''}} | image_flag = Flag of Thailand.svg | flag_type = [[ទង់ជាតិថៃ|ទង់ជាតិ]] | image_coat = Emblem of Thailand.svg | common_name = ថៃ | symbol_type = [[ត្រាផែនដី]] | national_motto = | national_anthem = ''[[ភ្លេងជាតិថៃ]]''<br/>''ភ្លេងជាតិថៃ (ជាគ្រឿងភ្លេង)''<br/><center>[[File:Thai National Anthem - US Navy Band.ogg]]</center> | royal_anthem = ''[[សរសើរព្រះបារមី]]''<br/>''ព្រះរាជភ្លេង (ជាគ្រឿងភ្លេង)''<br/><center>[[File:Thai Royal Anthem - US Navy Band.ogg]]</center> | image_map = Thailand on the globe (Southeast Asia centered).svg | image_map_caption = ទីតាំងប្រទេសថៃ (ក្រហម) នៅលើភូគោល | capital_type = រាជធានី | capital = [[បាងកក]] | coordinates = {{Coord|13|45|N|100|29|E|type:city}} | largest_city = capital | latd = 13 | official_languages = [[ភាសាថៃ|ថៃ]]<ref name=CIA>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/th.html Thailand] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703193043/https://www.cia.gov/Library/publications/the-world-factbook/geos/th.html |date=3 July 2015 }}, ''The World Factbook''.</ref><!--Thai is the official language. English is a non-official secondary language.--> | languages = [[អក្សរថៃ]] | ethnic_groups = {{unbulleted list | ៨៦% [[ជនជាតិថៃ|ថៃ]]<br />{{nowrap|&nbsp;–៣៩% [[ជនជាតិថៃ|សៀមកណ្តាល]]}}<br />{{nowrap|&nbsp;–២៨% [[ជនជាតិឦសាន|ឦសាន]]}}<br />{{nowrap|&nbsp;–១០% [[ជនជាតិសៀមខាងជើង|ឃុនមឿង]]}} <br />{{nowrap|&nbsp;–9% [[ជនជាតិថៃ|សៀមខាងត្បូង]]}} <br />{{nowrap|៣% [[ខ្មែរលើ|ខ្មែរ]]}} <br />{{nowrap|២% [[ជនជាតិថៃម៉ាឡេ|ម៉ាឡេ]]}} | ៩% [[ក្រុមជនជាតិនៅថៃ|ក្រុមជនជាតិចំនួន ៦៨ ក្រុមទៀត]] }} | ethnic_groups_ref = <ref name="Springer">{{cite journal |url=https://www.researchgate.net/publication/330368922 |author1=John Draper |author2=Joel Sawat Selway |title=A New Dataset on Horizontal Structural Ethnic Inequalities in Thailand in Order to Address Sustainable Development Goal 10 |journal=Social Indicators Research |page=284 |volume=141 |issue=4 |date=January 2019 |doi=10.1007/s11205-019-02065-4 |access-date=18 កញ្ញា 2021}}</ref> | ethnic_groups_year = ២០១៩ | religion_year = ២០១៨ | religion = {{plainlist| * ៩៣.៥% [[ព្រះពុទ្ធសាសនា​នៅ​ថៃ|ព្រះពុទ្ធសាសនា]]<ref>Article 67:<br />"The State should support and protect Buddhism. In supporting and protecting Buddhism, [...] the State should promote and support education and dissemination of dharmic principles of Theravada Buddhism [...], and shall have measures and mechanisms to prevent Buddhism from being undermined in any form. The State should also encourage Buddhists to participate in implementing such measures or mechanisms."{{cite web|title=Constitution of the Kingdom of Thailand |url=http://www.constitutionnet.org/sites/default/files/2017-05/CONSTITUTION%2BOF%2BTHE%2BKINGDOM%2BOF%2BTHAILAND%2B%28B.E.%2B2560%2B%282017%29%29.pdf |website=constitutionnet.org|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref> * ៥.៤% [[ឥស្លាមសាសនានៅថៃ|ឥស្លាមសាសនា]] * ១.១៣% [[គ្រិស្តសាសនានៅថៃ|គ្រិស្តសាសនា]] * ០.០២% [[ហិណ្ឌូសាសនានៅថៃ|ហិណ្ឌូសាសនា]] * ០.០០៣% គ្មានជំនឿសាសនា }} | religion_ref = <ref name="auto">{{cite web |url=http://statbbi.nso.go.th/nso/nso_center/project/table/files/S-soc-health/2561/000/00_S-soc-health_2561_000_000000_00100.xls |title=Population by religion, region and area, 2018 |publisher=NSO |access-date=17 កុម្ភៈ 2022 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210424172255/http://statbbi.nso.go.th/nso/nso_center/project/table/files/S-soc-health/2561/000/00_S-soc-health_2561_000_000000_00100.xls |archive-date=24 មេសា 2021 }}</ref> | government_type = [[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ|រាជាធិបតេយ្យ​អាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]][[សភាតំណាងរាស្ត្រ]]​[[រដ្ឋឯកភូត|ឯកភូត]] | leader_title1 = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រថៃ|ព្រះមហាក្សត្រ]] | leader_name1 = [[វជិរាលង្ករណ|ព្រះបាទសម្ដេចព្រះវជិរក្លៅចៅយ៉ូហួ]]<br/>(រាមាទី១០) | leader_title2 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] | legislature = [[រដ្ឋសភាថៃ|រដ្ឋសភា]] | upper_house = [[វុឌ្ឍិសភាថៃ|វុឌ្ឍិសភា]] | lower_house = {{nowrap|[[សភាតំណាងរាស្ត្រ (ថៃ)|សភាតំណាងរាស្ត្រ]]}} | established_event2 = [[អាណាចក្រសុខោទ័យ]] | sovereignty_type = [[ប្រវត្តិសាស្ត្រសៀម|និម្មិតកម្ម]] | established_event3 = [[អាណាចក្រអយុធ្យា]] | established_date2 = ១២៣៨–១៤៤៨ | established_event4 = [[អាណាចក្រធនបុរី]] | established_date3 = ១៣៥១–១៧៦៧ | established_event5 = [[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យក្រុងបាងកក]] | established_date4 = ១៧៦៨–១៧៨២ | established_event6 = {{nowrap|[[បដិវត្តន៍សៀមឆ្នាំ១៩៣២|រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]}} | established_date5 = ៦ មេសា ១៧៨២ | established_date6 = ២៤ មិថុនា ១៩៣២ | area_km2 = ៥១៣,១២០ | area_size = 1 E7 | area_rank = ទី៥០ | percent_water = {{nowrap|០.៤ (២,២៣០ គម{{smallsup|២}})}} | population_estimate = {{IncreaseNeutral}} ៦៩,៩៥០,៨៥០<ref name="macro">{{Cite web|url=https://www.macrotrends.net/countries/THA/thailand/population|title = Thailand Population 1950-2021}}</ref> | population_census = ៦៤,៧៨៥,៩០៩<ref>(ជាភាសាថៃ National Statistics Office, [http://popcensus.nso.go.th/doc/8-thailand%20census.doc "100th anniversary of population censuses in Thailand: Population and housing census 2010: 11th census of Thailand"] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120712002347/http://popcensus.nso.go.th/doc/8-thailand%20census.doc |date=12 July 2012}}. popcensus.nso.go.th.</ref> | population_estimate_year = ២០២១ | population_estimate_rank = ទី២០ | population_census_year = ២០១០ | population_density_km2 = ១៣២.១ | population_density_rank = ទី៨៨ | GDP_PPP = {{increase}} ១.៤២៨ ទ្រីលានដុល្លារ<ref name=imf2>{{cite web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October/weo-report?c=578,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2021&ey=2022&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|publisher=[[មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ]]|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref> | GDP_PPP_year = ២០២២ | GDP_PPP_rank = ទី២២ | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ២០,៣៧៨ ដុល្លារ<ref name=imf2/> | GDP_PPP_per_capita_rank = ទី៦៩ | GDP_nominal = {{increase}} ៥៨៥.៥៨៦ ពាន់លានដុល្លារ<ref name=imf2/> | GDP_nominal_year = ២០២២ | GDP_nominal_rank = ទី២៥ | GDP_nominal_per_capita = ៨,៣៥៦ ដុល្លារ<ref name=imf2/> | GDP_nominal_per_capita_rank = ទី៨០ | Gini = ៣៤.៩ <!--number only--> | Gini_year = ២០១៩ | Gini_change = decrease<!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=ធនាគារពិភពលោក |access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref> | Gini_rank = | HDI = ០.៧៧៧ <!--number only--> | HDI_year = ២០១៩ | HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|title=Human Development Report 2020|publisher=[[កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ]]|date=15 December 2020|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref> | HDI_rank = ទី៧៩ | currency = [[បាត]] (฿) | currency_code = THB | time_zone = | utc_offset = +៧ | utc_offset_DST = <!-- +N, where N is number of hours --> | DST_note = | time_zone_DST = | drives_on = ឆ្វេង | calling_code = [[លេខទូរស័ព្ទនៅថៃ|+៦៦]] | cctld = {{unbulleted list |[[.th]] |[[.ไทย]]}} | area_magnitude = 1 E11 | itu_prefix = HS, E2 }} {{contains Thai text|compact=yes}} '''ប្រទេសថៃ''' មានឈ្មោះជាផ្លូវការថា '''ព្រះរាជាណាចក្រថៃ''' ([[ភាសាថៃ|ថៃ]]:ราชอาณาจักรไทย) ជាប្រទេសដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិន]]នៃភូមិភាគ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]។ ប្រទេសនេះមានព្រំដែនខាងកើតជាប់នឹងប្រទេស[[ឡាវ|ប្រទេសឡាវ]] និងប្រទេស[[កម្ពុជា]] ខាងត្បូងជាប់ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]] និង[[ឈូងសមុទ្រថៃ]] ខាងលិចជាប់នឹងប្រទេស[[ភូមា]] និង[[សមុទ្រអង់ដាម៉ង់]] ហើយមាន[[ទន្លេមេគង្គ]]ធ្វើជាព្រំដែលក្នុងតំបន់ខ្លះ គ្រប់គ្រងដោយរបបប្រជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នឹងមានមជ្ឈមណ្ឌលគ្រប់គ្រងរាជការផែនដីនៅក្រុង[[បាងកក]] និងមាន[[ចង្វាតនៃថៃ|ការបែងចែករដ្ឋបាលភូមិភាគចែកជា ៧៧ ខេត្ដ]]។ ប្រទេសថៃជាប់លំដាប់[[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមក្រឡាផ្ទៃសរុប|ទី ៥០ ខាងផ្ទៃដី]]ដោយមានក្រឡាផ្ទៃសរុប ៥១៣,១១៥ គម<sup>២</sup> និងមាន[[បញ្ជីប្រទេសតាមចំនួនប្រជាជន|ប្រជាជនច្រើនលំដាប់ទី ២០ នៃពិភពលោក]]គឺមានប្រមាណ ៦៧ លាននាក់។ ថៃជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី មានប្រាក់ចំណូលមូលដ្ឋានបានមកពីវិស័យឧស្សាហកម្មនិងសេវាកម្ម។ ថៃមានទីកន្លែងទេសចរណ៍ល្បីៗ ដូចជា ផាត់តាយ៉ា ភូកេត ក្រុងបាងកក និងឈៀងម៉ៃ ដែលបង្កើនប្រាក់ចំណូលឱ្យដល់ប្រទេសជាតិ។ ដូចគ្នានឹងការនាំចេញដែលមានដែលជាផ្នែកសំខាន់ក្នុងការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច មានតម្លៃ ៣៣៤,០២៦ លាន[[ដុល្លារអាមេរិក|ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក]] តាមការប៉ានប្រមាណនៅឆ្នាំ២០១០ សេដ្ឋកិច្ចថៃជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ៣០ ក្នុងពិភពលោក។ [[ជនជាតិតៃ]]បានមកធ្វើចំណាកស្រុកពីភាគនិរតីប្រទេសចិនមកកាន់ទឹកដីប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ននៅអំឡុងសតវត្សទី១១។ អ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដចាត់ទុកថា អាណាចក្រសុខោទ័យជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃប្រវត្ដិសាស្រ្ដថៃដែលក្រោយមកបានធ្លាក់ក្រោយឥទ្ធិពលនៃអាណាចក្រអយុធ្យាដែលមានអំណាចជាង និងមានការទាក់ទងជាមួយជាតិបស្ចិមប្រទេស តែត្រូវបានធ្លាក់ចុះដុនដាបមួយរយៈដោយសារការពង្រីកអំណាចរបស់ភូមាចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៥១១ មុននឹងងើបឡើងវិញម្ដងទៀត​។ ពេលសម្ដេចព្រះចៅក្រុងធនបុរីទ្រង់ស្ថាបនា[[អាណាចក្រធនបុរី]] ហេតុការណ៍ច្របូកច្របល់នៅសម័យចុងអាណាចក្របាននាំប្រទេសថៃចូលដល់យុគសម័យរបស់[[រាជវង្សចក្រី]]នៃ[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|ក្រុងរតនកោសិន្រ្ទ]]។ នៅក្នុងអំឡុងដើមសម័យក្រុងរតនកោសិន្ទ្រ ប្រទេសថៃរងការវាយលុកពីប្រទេសជិតខាង តែក្រោយរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ ជនជាតិអឺរ៉ុបចាប់ផ្ដើមមានឥទ្ធិពលលើភូមិភាគនេះយ៉ាងខ្លាំង ដែលនាំទៅរកការធ្វើសន្ធិសញ្ញាជាច្រើន និងការបាត់បង់ទឹកដីក្នុងផ្នែកខ្លះ ធ្វើឱ្យថៃអាចចៀសផុតពីអាណានិគមកិច្ចពីសំណាក់ប្រទេសអឺរ៉ុបបាន។ ក្រោយមកក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ថៃបានចូលរួបជាមួយបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ត ហើយក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ មានការធ្វើបដិវត្តប្ដូរពីរបបរាជានិយមផ្ដាច់ការមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យ។ ថៃបានចូលរួមខាងបក្សសម្ព័ន្ធត្រីភាគីនៅក្នុង[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២]]។ រហូតដល់អំឡុង[[សង្គ្រាមត្រជាក់]] ថៃបានចងសម្ព័ន្ធនយោបាយជាមួយអាមេរិក។ ពួកទាហានចូលមកមានឥទ្ធិពលក្នុងកិច្ចការនយោបាយថៃយ៉ាងខ្លាំងក្រោយបដិវត្ដថៃរាប់សិបឆ្នាំ ទាំងក្នុងពេលដែលមានរដ្ឋបាលស៊ីវិល និងចូលទៅរកសម័យលោកសេរីក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន។ ==និរុត្តិសាស្ត្រ== ពាក្យថា សៀម ជាពាក្យដែលបរទេសប្រើសម្រាប់ហៅអាណាចក្រអយុធ្យា ក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ១៤៥៧ កាលពីដើមប្រទេសថៃខ្លួនឯងក៏ធ្លាប់ប្រើពាក្យថា សៀម រាប់តាំងពីរជ្ជកាលសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លាវចៅយូហួមក ដោយប្រាកដឃើញមានការប្រើឈ្មោះច្បាស់លាស់ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៨៥៦ តែជនជាតិថៃមិនធ្លាប់ហៅខ្លួនឯងថា “សៀម” ឬ “ជនជាតិសៀម”  ដូចពួកបរទេស ឬតាមឈ្មោះជាផ្លូវការក្នុងសម័យនោះឡើយ។ ចំណែកពាក្យថា “ជនជាតិថៃ” វិញ កំណត់ហេតុរបស់ឡាឡូបែបានកត់ត្រាទុកយ៉ាងច្បាស់ថា អ្នកស្រុកអយុធ្យាបានហៅខ្លួនឯងដូច្នេះមកជាយូរហើយ។ ក្រោយមកនៅថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ១៩៣៩ តាមប្រកាសរដ្ឋនិយម ច្បាប់ទី១ នៅសម័យរដ្ឋបាលលោកវិបុលសង្គ្រាម(ដែលប្រកាសឱ្យប្រើកាលពីថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ១៩៣៩) បានប្ដូរឈ្មោះប្រទេស និងសញ្ជាតិ​ពី “សៀម” មកជា “ថៃ” ដែលលោកវិបុលសង្គ្រាមមានចេតនាចង់បង្ហាញថាដែនដីនេះជារបស់ជនជាតិថៃ ពុំមែនជារបស់ជនជាតិណាផ្សេង តាមលទ្ធិជាតិនិយមក្នុងពេលនោះ ដោយមួយកំឡុងពេលក្រោយមកបានប្ដូរមកជា “សៀម” នៅឆ្នាំគ.ស  ១៩៤៥ តែក៏មានការប្ដូរមកជាថៃម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៤៨ ដែលជាកំឡុងពេលដែលលោកវិបុលសង្គ្រាមធ្វើជានាយករដ្ឋមន្រ្ដី។ ការប្ដូរឈ្មោះលើកនេះនៅមានការប្ដូរពី “Siam” ក្នុងភាសាអង់គ្លេសនិងភាសាបារាំង មកជា “Thaïlande” ក្នុងភាសាបារាំង និង “Thailand” ក្នុងភាសាអង់គ្លេសរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយឈ្មោះសៀម នៅមានគេស្គាល់ជាទូទៅទាំងក្នុងនិងក្រៅប្រទេស។            == ប្រវត្ដិសាស្ដ្រ == {{Main|ប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ}} ====​​​សម័យបុរេប្រវត្ដិ==== [[ឯកសារ:Tai Migration.svg|រូបភាពតូច|ផែនទីបង្ហាញការរស់នៅភូមិសាស្ត្រនៃ គ្រួសារភាសាតៃ-ក្រដៃ ។ ព្រួញតំណាងឱ្យគំរូទូទៅនៃការធ្វើចំណាកស្រុកនៃ កុលសម្ព័ន្ធនិយាយតៃ តាមដងទន្លេ និងឆ្លងកាត់ខាងក្រោម។]] ប្រទេសថៃមានប្រវត្ដិសាស្រ្ដជាយូរមកហើយ ក្នុងសម័យអតីកាល ទឹកដីដែលជាប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្នបានមានមនុស្សចូលមករស់នៅតាំងពីសម័យយុគថ្មរំលីង គឺប្រហែល ២០០០០ឆ្នាំមកហើយ។ ភូមិភាគនេះបានទទួលឥទ្ធិពលវប្បធម៌និងសាសនាពីឥណ្ឌា ចាប់តាំងពីអាណាចក្រហ្វូណន នៅកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១ តែចំពោះរដ្ឋរបស់ជនជាតិថៃវិញ តាមតំណាលយោនកបានកត់ត្រាថា ការស្ថាបនាអាណាចក្រថៃដំបូងកើតឡើងក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ៨៥៧ ។ នៅសតវត្សរ៍ទី៧ និងទី ៨ ក្នុងភាគអាគ្នេយ៍នៃប្រទេសចិន ជនជាតិតៃឬថៃ បានបង្កើតរដ្ឋខ្លួនឯងមួយឈ្មោះថា '''ណាមជីវ ឬ ណានចាវ''' ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅខេត្តយូណាន ប្រទេសចិន បច្ចុប្បន្ន។ មុនដំបូងពួកសៀម ឬ ថៃចុះមកតាំងទីលំនៅនៅភាគកណ្ដាលនៃ[[ទន្លេព្រះចៅយ៉ា|ទន្លេមេណាម]](ទន្លេព្រះចៅយ៉ាបច្ចុប្បន្ន) ដែលចន្លោះរដ្ឋទ្វារវតី និង រដ្ឋហរិបុញ្ជយ ហើយបានបង្កើតជាបុរីនិងរដ្ឋតូចៗឋិតនៅក្រោមស្តេចត្រាញ់ ។ នៅសតវត្សរ៍ទី១២ គេក៏ប្រទះឃើញពាក្យស្យាម (Syam) និងរូបចម្លាក់ជនជាតិសៀមនៅលើជញ្ជាំងថ្មនៃប្រាសាទអង្គរវត្ត ព្រមទាំងមានសេចក្តីនាមថា '''ស្យាម''' រួចបញ្ជាក់ថាជាពួកព្រៃ តាមឯកសារសិលាចារឹករបស់ចាមបានកត់សំគាល់ថា ពីមុនជនជាតិសៀមឬថៃស្ថិតនៅក្នុងជួរកងទ័ពខ្មែរក្នុងឋានៈជាទាសករ ឬ ជាឈ្លើយសឹក។<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី១០ '''ការចុះខ្សោយនៅចុងសម័យអង្គរ''' ទំព័រទី១៦២</ref> នៅដើមសតវត្សរ៍ទី១២ ពួកសៀមឬថៃ បានរំកិលខ្លួនពីតំបន់យូណានចុះមកទិសខាងត្បូងបន្តិចម្តងៗ ការធ្វើទេសន្តប្រវេសន៍នៃជនជាតិសៀមនេះបណ្តាលមកពីចម្បាំងរវាងពួកម៉ុងហ្គោល និងចិននៅភាគខាងជើង ។ <ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី៨ '''២.ប្រវត្តិជនជាតិសៀម និងការបង្កើតរដ្ឋ''' ទំព័រទី១៣៨ និងទី១៣៩ </ref> ==== អាណាចក្រសុខោទ័យ ==== {{Main|អាណាចក្រសុខោទ័យ}} [[ឯកសារ:4Y1A0508 Sukhothai (34384510751).jpg|រូបភាពតូច|វត្តស៊ីជុំ នៅ សុខោទ័យដែលធ្លាប់ជារាជធានីនៃនរគសុខោទ័យ]] ក្រោយការដួលរលំនៃចក្រពត្ដិខ្មែរក្នុងកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១៣ ធ្វើឱ្យកើតមានរដ្ឋតូចៗ ជាច្រើន មានជាអាទិ សៀម មន និងម៉ាឡេ។ អ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដថៃចាប់ផ្ដើមរាប់យកសម័យអាណាចក្រសុខោទ័យ ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ១២៣៨ ជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃប្រវត្ដិសាស្រ្ដជាតិថៃ ដែលត្រូវនឹងសម័យរុងរឿងរបស់អាណាចក្រឡានណា និងអាណាចក្រឡានឆាង។ អាណាចក្រសុខោទ័យបានពង្រីកដែនដីបានយ៉ាងធំទូលាយក្នុងរជ្ជសម័យផឃុរាមកំហែងមហារាជ តែចាប់ផ្ដើមធ្លាក់ចុះអំណាចវិញក្រោយពេលដែលព្រះអង់ចូលទីវង្គត់។ ការគោរពព្រះពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទបែបលង្កាវង្ស ធ្វើឱ្យអាណាចក្រសុខោទ័យចាប់ផ្ដើមមានការគ្រប់គ្រងបែបធម្មរាជា។ ជនជាតិសៀមដែលបានចេញពីប្រទេសកំណើតខ្លួនមកតាំងលំនៅក្នុងអាណាចក្រខ្មែរត្រង់សុខោទ័យ បានធ្វើការបះបោរប្រឆាំងនឹងចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរបន្ទាប់មកបានវាយយកខេត្តសួគាលោក ដោយបណ្តេញចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរចេញរួចតាំងអាណាចក្រសុខោទ័យឡើង។<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី៨ '''២.ប្រវត្តិជនជាតិសៀម និងការបង្កើតរដ្ឋ''' ទំព័រ១៣៩</ref> អាណាចក្រសុខោទ័យ គឺជានគរដំបូងរបស់ថៃ ដែលនៅតំបន់ជុំវិញទីក្រុងសុខោទ័យ ស្ថិតនៅភាគខាងជើងភាគកណ្តាលនៃ ប្រទេសថៃ ។ នគរនេះមានកំណើតប្រហែលពីឆ្នាំ ១២៣៨ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៤៣៨ ហើយត្រូវបានគេដឹងជាទូទៅថាជា“ នគរថៃដំបូង” នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រថៃនៅសតវត្សរ៍ទី ២០ ។ ==== អាណាចក្រអយុធ្យា ធនបុរី និងដើមសម័យរតនកោសិន្ត្រ ==== {{Main|អាណាចក្រអយុធ្យា|អាណាចក្រធនបុរី|អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍}} នៅឆ្នាំ ១២៨៥ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះចៅរាមាកំហែងកងទ័ពសៀមបានចេញពីខេត្តសុខោទ័យមកវាយដណ្តើមយកឆ្នេរទន្លេមេណាមដែលជាទឹកដីនៃអាណាចក្រខ្មែរ ។ ឆ្នាំ១៣៥០ ទឹកដីនេះក្លាយជាទឹកដីសៀមមានព្រំប្រទល់ជាប់ហ្លួងព្រះបាងមកទល់លពបុរី(លវោ) ព្រះចៅរាមាធិបតីបានបញ្ជូលខេត្តខ្មែរមួយចំនួនជារបស់ខ្លួនហើយបានតាំងរាជធានីនៅក្រុងអយុធ្យា។<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី៨ '''៣. រដ្ឋអយុធ្យា និង អរិយធម៌ខ្មែរ''' ទំព័រទី១៣៩</ref> ព្រះចៅអ៊ូថងទ្រង់បង្កើតអាណាចក្រអយុធ្យានៅក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៣៥០ មានការគ្រប់គ្របបែបទេវរាជា ដែលប្រតិបត្ដិតាមមូលដ្ឋាននៃសាសនាព្រាហ្មណ៍ ការចូលទន្ទ្រានសុខោទ័យជាបន្ដបន្ទាប់ធ្វើឱ្យអាណាចក្រសុខោទ័យក្លាយជានគរចំណុះរបស់អាណាចក្រអយុធ្យា។ ក្រោយមក ក្នុងរជ្ជសម័យរបស់សម្ដេចព្រះបរមត្រៃលោកនាថ ទ្រង់បានធ្វើបដិវត្ដរបបគ្រប់គ្រងថ្មី ដែលប្រការខ្លះត្រូវបានប្រើរហូតមកដល់រជ្ជសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ។ ការវាយគ្រប់គ្រងម៉ាឡាការបស់ពួកព័រទុយហ្ក្ាល់ក្នុងឆ្នាំគ.ស  ១៥១១ ត្រូវនឹងរជ្ជសម័យរបស់សម្ដេចព្រះរាមាធិបតីទី២ ធ្វើឱ្យអយុធ្យាចាប់ផ្ដើមមានទំនាក់ទំនងជាមួយពួកអឺរ៉ុប។ ក្នុងខណៈនោះដែររាជវង្សតងអ៊ូរបស់ភូមាចាប់ផ្ដើមមានអំណាចកាន់តែខ្លាំងឡើង រហូតមានការពង្រីកដែនដីមកដល់ក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះចៅតាបេងឆាក់វេទី និងព្រះចៅបុរេងណង មានការធ្វើសង្គ្រាមអូសបន្លាយរាប់សិបឆ្នាំ ធ្វើឱ្យអយុធ្យាក្លាយជានគរចំណុះរបស់អាណាចក្រតងអ៊ូក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៥៦៩ ។ សម្ដេចព្រះនរេសួនមហារាជទ្រង់បានចំណាយពេល ១៥ ឆ្នាំដើម្បីដេញពួកភូមា និងពង្រឹងអំណាចរបស់អយុធ្យានៅតំបន់ទំនាបទន្លេមេណាមម្ដងទៀត។ ចាប់ពីពេលនោះមក ក្រុងស្រីអយុធ្យាបានក្លាយជាអាណាចក្ររុងរឿងដល់កម្រិតកំពូល ទំនាក់ទំនងអន្ដរជាតិរបស់អយុធ្យាមានការរីកចម្រើនណាស់ក្នុងរជ្ជសម័យសម្ដេចព្រះនរាយណ៍មហារាជ ដែលមានការចងសម្ព័ន្ធការទូតជាមួយបារាំង ដាណឺម៉ាក និងអង់គ្លេស។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ឥទ្ធិពលដែលកាន់តែកើនឡើងរបស់ជនបរទេសក្នុងក្រុងស្រីអយុធ្យាធ្វើឱ្យព្រះទេពរាជាប្រហារជីវិតខន់ស្ដេនទីន ហ្វលខន់ ទំនាស់ផ្ទៃក្នុងធ្វើឱ្យទំនាក់ទំនងរបស់អយុធ្យាជាមួយជនជាតិអឺរ៉ុបមានសភាពជូរចត់។ អាណាចក្រអយុធ្យាចាប់ផ្ដើមធ្លាក់ចុះអំណាចក្នុងកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១៩ សង្គ្រាមជាមួយរាជវង្សខងបង(អាឡងព្យា) បានធ្វើឱ្យអយុធ្យាក្លាយជានគរចំណុះរបស់ភូមាជាលើកទី២ គឺក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៧៦៧ ។​ ក្នុងឆ្នាំជាមួយគ្នាដែរ ព្រះចៅតាកស៊ិនបានប្រមូលកងទ័ពប្រយុទ្ធដើម្បីទាមទារឯករាជ្យ ហើយបានប្ដូររាជធានីមកឯក្រុងធនបុរី ដែលជារាជធានីរបស់ជនជាតិថៃ ក្នុងរយៈពេល ១៥ ឆ្នាំជាកំឡុងពេលនៃការធ្វើសង្គ្រាមនិងទាមទារឯករាជ្យជាតិ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះពុទ្ធយ៉តហ្វាជុឡាលោក បឋមក្សត្រនៃរាជវង្សចក្រីបានស្ថាបនាក្រុងរតនកោសិន្ទ្រឡើងនៅថ្ងៃទី៦ មេសា ឆ្នាំគ.ស ១៧៨២ ។ ក្នុងកំឡុងដើមសម័យរតនកោសិន្ទ្រ ថៃបានប្រឈមនឹងការវាយលុកពីប្រទេសដទៃ ជាច្រើនលើកច្រើនគ្រារហូតដល់សម័យរជ្ជកាលទី៤ ។ ព្រះរាជនយោបាយរបស់ព្រះមហាក្សត្រក្នុងកំឡុងពេលនោះគឺ ការពារខ្លួនឯងពីមហាអំណាចអាណានិគម តែក៏មានការគាំទ្រឱ្យមានការដាក់ទុនពីបរទេស ការទទួលយកវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសពីលោកខាងលិច និងការសិក្សាបែបទាន់សម័យដែរ។ ===ការប្រឈមមុខជាមួយពួកបច្ចិមប្រទេស=== ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ សឺចន បៅរិង រាជទូតអង់គ្លេស បានចូលមកធ្វើសន្ធិសញ្ញាបៅរិង ដែលនាំឱ្យមានការធ្វើសន្ធិសញ្ញាជាមួយប្រទេសដទៃទៀត ក្នងលក្ខខណ្ឌស្រដៀងគ្នា ហើយក៏បាននាំមកនូវការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចក្នុងទីក្រុងបាងកកនិងពានិជ្ជកម្មអន្ដរជាតិ។ ក្រោយមក ការរុករានរបស់ចក្រពត្ដិនិយម ធ្វើឱ្យសៀមបាត់បង់ទឹកដីឱ្យទៅបារាំង និងអង់គ្លេស ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ តែថ្វីបើមានគំនាបយ៉ាងខ្លាំងពីប្រទេសមហាអំណាច ក៏សៀមអាចរក្សាខ្លួនមិនឱ្យធ្លាក់ក្រោយអាណានិគមរបស់ពួកអឺរ៉ុប តែត្រូវទទួលឥទ្ធិពលពីលោកខាងលិច រហូតធ្វើឱ្យមានការធ្វើបដិវត្ដសង្គមនិងវប្បធម៌នាពេលក្រោយមក និងរក្សាឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនជារដ្ឋព្រំដែនរវាងមហាអំណាចអាណានិគមទាំងពីរ។ ព្រះបាទមកុដ្ឋក្លៅចៅយូហួទ្រង់មានព្រះរាជតម្រិះឱ្យប្រទេសសៀមចូលរួមក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ដោយចូលជាមួយបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ដធ្វើឱ្យប្រទេសសៀមត្រូវបានទទួលស្គាល់ជាអន្ដរជាតិ នាំមកនូវការកែខៃសន្ធិសញ្ញាដែលមិនមានយុត្ដិធម៌ទាំងឡាយដើម្បីឱ្យជាតិមានអធិបតេយ្យពិតប្រាកដ តែទន្រាំនឹងទទួលបានជោគជ័យត្រូវចំណាយពេលរហូតដល់រជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចៅយូហួអានន្ទមហិឌុល។ ===ការផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រង=== ====សង្គ្រាមលោកលើកទី២ និងសង្គ្រាមត្រជាក់==== ថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ឆ្នាំគ.ស១៩៣២ គណៈរាស្ដ្របានធ្វើបដិវត្ដផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រងពីរាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យ ធ្វើឱ្យគណៈរាស្រ្ដចូលមកមានឥទ្ធិពលលើនយោបាយក្នុងប្រទេស។ នៅរវាងសម័យសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ប្រទេសថៃបានចុះឈ្មោះចូលធ្វើជាសម្ព័ន្ធមិត្ដយោធាជាមួយជប៉ុន ហើយប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក និងអង់គ្លេស តែដោយសារប្រទេសខាងភាគីបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ដទទួលស្គាល់ចលនាថៃសេរី ទើបប្រទេសថៃអាចរួចផុតពីស្ថានភាពជាប្រទេសអ្នកចាញ់សង្គ្រាម។ នៅក្នុងកំឡុងពេលនៃសង្គ្រាមត្រជាក់ ប្រទេសថៃបានដំណើរការនយោបាយជាសម្ព័ន្ធមិត្ដជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ដោយមាននយោបាយក្នុងការទប់ស្កាត់ការរីករាលដាលនៃរបបកុម្មុយនីស្ដនៅក្នុងភូមិភាគ ហើយបញ្ជូនទាហានទៅចូលរួមច្បាំងក្នុងសង្គ្រាមកូរ៉េ និងសង្គ្រាមវៀតណាម ក្រោយមកប្រទេសថៃបានជួបនឹងបញ្ហាការរីករាលដាលនៃចរន្ដកុម្មុនីស្ដក្នុងប្រទេស តែក្រោយមកបក្សកុម្មុយនីស្ដនៃប្រទេសទេសថៃបានធ្លាក់ចុះអំណាចរហូតមិនអាចប្រតិបត្ដិការចលនានយោបាយរបស់ខ្លួនបានទៀត សង្គ្រាមជាមួយពួកកុម្មុនីស្ដត្រូវបានបញ្ចប់ទាំងស្រុងនៅក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៨០។ === ការវិវត្ដន៍នៃរបបប្រជាធិបតេយ្យ === ក្រោយពេលមានការប្ដូររបបគ្រប់គ្រង គ.ស ១៩៣២ ប្រទេសថៃនៅចាត់ទុកថា នៅក្រោមរបបយោធាផ្ដាច់ការអស់រយៈពេលជាច្រើនទសវត្ស។ ការបោះឆ្នោតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៧៣ ក្រោយហេតុការ ១៤ តុលា ជំរុញឱ្យមាននាយករដ្ឋមន្រ្ដីស៊ីវិលជាលើកដំបូង។ ក្នុងកំឡុងពេលនោះ ប្រទេសថៃជួបនឹងអស្ថេរភាពនយោបាយ ហើយមានការបន្ដអំណាចរដ្ឋបាលយោធាជាបន្ដបន្ទាប់ជាងដប់ដង តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ មានហេតុការណ៍ទាមទារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសំខាន់ៗ ចំនួន ២ ដង គឺហេតុការណ៍ ៦ តុលា និងហេតុការណ៍ឧសភាទមិឡ ទើបធ្វើឱ្យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅប្រទេសថៃមានស្ថេរភាពនិងកាន់តែល្អឡើង។ ក្នុងកំឡុងទសវត្សឆ្នាំ ១៩៩០ មានកើតវិបត្ដិហិរញ្ញវត្ថុអាស៊ី ឆ្នាំ ១៩៩៧ ធ្វើឱ្យថៃត្រូវខ្ចីលុយពីបរទេសយ៉ាងច្រើន។ លោកតាក់ស៊ីនស៊ីណាវ៉ាត្រាបានកាន់តំណែកនាយករដ្ឋមន្រ្ដីពីរអាណត្ដិជាប់ៗ គ្នា គាត់ជានាយករដ្ឋមន្រ្ដីដែលធ្វើឱ្យមានការឈ្លោះប្រកែកគ្នាច្រើនបំផុត ដោយបានដំណើរការនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចហើយទទួលបានភាពជោគជ័យច្រើនយ៉ាង តែក៏ធ្លាក់ក្នុងបទចោទប្រកាន់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរដូចគ្នា។ ក្នុងកំឡុងពេលនេះឯងដែលធ្វើឱ្យកើតហេតុការណ៍នយោបាយឡើង ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៦ មានរដ្ឋប្រហារផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលតាក់ស៊ីន។ ការបោះឆ្នោតជាសាកលក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៧ ធ្វើឱ្យប្រទេសថៃត្រឡប់មករកបរិយាកាសប្រជាធិបតេយ្យដូចដើម។ វិបត្ដិនយោបាយនេះទាក់ទងនឹងក្រុមប្រជាជន ២ ក្រុមគឺ ក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្ដប្រជាជនដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ និងក្រុមចលនារួមប្រជាធិបតេយ្យប្រឆាំរបបផ្ដាច់ការថ្នាក់ជាតិ។ ក្រុមទី១ បាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលតាក់ស៊ីន ជារហូតមក រហូតដល់រដ្ឋាភិបាលលោកសាម៉ាក់ស៊ុនថារ៉ាវេត និងរដ្ឋាភិបាលលោកស៊ុមឆាយវង់សាវ៉ាត ដោយមានបាតុកម្មធំក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ២០០៨ ។ ចំណែកក្រុមទី២ បាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលលោកអភិសិទ្ធិវេចាជីវ៉ា រវាងឆ្នាំគ.ស ២០០៩-២០១១ ដោយមានការធ្វើបាតុកម្ម មានការបាត់បង់ជីវិតមនុស្សដល់ទៅ ២ លើក ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៩ និង ២០១០​ ។ នៅទីបំផុតមានការបោះឆ្នោតជាសាកលម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០១១ លទ្ធផលគឺគណបក្សភឿថៃបានឈ្នះការបោះឆ្នោត និងជាអ្នកដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល។ ==នយោបាយ== {{Main|នយោបាយនៅថៃ}} ពីដើមប្រទេសថៃមានការគ្រប់គ្រងតាមបែបរាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការ តាំងពីសម័យអាណាចក្រអយុធ្យារហូតមក ថែមទាំងមានការគ្រប់គ្រងក្នុងលក្ខណៈអំណាចប្រមូលផ្ដុំ តាំងពីរជ្ជសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ លុះដល់ថ្ងៃទី២៤ មិថុនា ១៩៣២ គណៈរាស្រ្ដបានធ្វើបដិវត្ដក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះប៉ុកក្លៅចៅយូហួ ហើយផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រងមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។ បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃមានទម្រង់រដ្ឋជារាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងប្រើប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងបែបរបបប្រជាធិបតេយ្យបែបរដ្ឋសភា ឬដែលរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃហៅជារួមថា របបប្រជាធិបតេយ្យដែលមានព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ជាប្រមុខ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញច្បាប់បច្ចុប្បន្នគឺ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃ ឆ្នាំគ.ស  ២០០៧ ដែលជាច្បាប់ទី១៨ ដែលកំណត់ទម្រង់អង្គការគ្រប់គ្រងអំណាចទាំង ៣ ផ្នែកដូចជា៖ *'''អំណាចនីតិបញ្ញាត្ដិ''' មានរដ្ឋសភាក្នុងប្រព័ន្ធសភា២ ដែលប្រកបដោយសភាតំណាងរាស្ដ្រ និងព្រឹទ្ធិសភា មានសមាជិករួមទាំងអស់ ៦៣០ រូប ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច មានប្រធានសភាជាប្រមុខ។ សភាតំណាងរាស្ដ្រប្រកបដោយតំណាងរាស្រ្ដចំនួន ៥០០ រូប បានមកពីការបោះឆ្នោតបែបបែងចែកតំបន់ចំនួន ៣៧៥ រូប និងបានមកពីការជ្រើសតំាងចំនួន ១២៥ រូប នៅក្នុងតំណែងនៃអាណត្ដិ ៤ ឆ្នាំ។ ព្រឹទ្ធិសភាប្រកបដោយសមាជិកចំនួន ១៥០ រូប បានមកពីការបោះឆ្នោតមួយខេត្ដ ១រូប (រួមក្រុងបាងកកដែរ) និងបានមកពីការចាត់តាំង ៧៣ រូប ដោយមានគណៈកម្មការចាត់តាំងសមាជិកព្រឹទ្ធិសភា ៧ រូប នៅក្នុងអំណាចមួយអាណត្ដិ ៦ ឆ្នាំ ហើយមិនអាចធ្វើជាសមាជិកព្រឹទ្ធិសភាលើពី ១ អាណត្ដិបានឡើយ។ *'''អំណាចនីតិប្រតិបត្ដិ''' មាននាយករដ្ឋមន្រ្ដីដែលបានទទួលការតែងតាំងពីព្រះមហាក្សត្រតាមពាក្យក្រាបង្គំទូលរបស់ប្រធានរដ្ឋសភា និងគណៈរដ្ឋមន្រ្ដី ដែលព្រះមហាក្សត្រទ្រង់តែងតាំងតាមពាក្យក្រាបបង្គំទូលរបស់នាយករដ្ឋមន្រ្ដី ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច នាយករដ្ឋមន្រ្ដីជាប្រមុខនៃអំណាច។ នាយករដ្ឋមន្ដ្រីកាន់អំណាចមួយអាណត្ដិ ៤ ឆ្នាំ តាមសភាតំណាងរាស្រ្ដ ហើយមិនអាចកាន់អំណាចជាប់គ្នាលើ ៨ ឆ្នាំបានទេ។ នាយករដ្ឋមន្រ្ដីមិនបានទទួលការជ្រើសតាំងដោយផ្ទាល់ពីប្រជាជន តែបានទទួលការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសពីសភាតំណាងរាស្រ្ដ។ គណៈរដ្ឋមន្រ្ដីប្រកបដោយនាយករដ្ឋមន្រ្ដី ១ រូប និងរដ្ឋមន្ដ្រីផ្សេងៗ ទៀតមិនលើស ៣៥ រូប។ *'''អំណាចតុលាការ''' មានប្រព័ន្ធសាលាក្ដី ដែលប្រកបដោយសាលាយុត្ដិធម៌ សាលារដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងសាលាគ្រប់គ្រង ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច មានប្រធានសាលាដីកា ប្រធានសាលាធម្មនុញ្ញ និងប្រធានសាលាគ្រប់គ្រងកំពូល ជាប្រមុខក្នុងផ្នែករបស់ខ្លួន។ == សេដ្ឋកិច្ច== {{Main|សេដ្ឋកិច្ចថៃ}} ប្រទេសថៃមានសេដ្ឋកិច្ចបែបគួបផ្សំ​ មានប្រាក់ចំណូលមូលដ្ឋានមកពីឧស្សាហកម្ម ការនំាចេញទំនិញនិងសេវាកម្ម ទេសចរណ៍ សេវាកម្ម កសិកម្មនិងធនធានធម្មជាតិ។ ប្រទេសថៃជាប្រទេសដែលមានអត្រាការនាំចេញលំដាប់ទី២៤ នៃពិភពលោក និងមានអត្រាការនាំចូលលំដាប់ទី២៣ នៃពិភពលោក។ ផ្សារនាំចូលទំនិញថៃដែលសំខាន់ៗ មានដូចជា ជប៉ុន ចិន អាមេរិក ម៉ាលេស៊ី សហរដ្ឋអារ៉ាបអេមីរ៉េត សិង្ហបូរី តៃវ៉ាន់ កូរ៉េខាងត្បូង អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត និងឥណ្ឌូនេស៊ី។ ទិន្នន័យក្នុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០០៩ ប្រទេសថៃនាំចេញទំនិញមានតម្លៃជាង ៤០៦ ៩៩០ លានបាត ដោយទំនិញនាំចេញសំខាន់មានដូចជា គ្រឿងចក្រ ១៤១៤០១ លានបាត អាហារ ៥២៣៣២ លានបាត ទំនិញឧស្សាហកម្ម ៤៥៩៥៩ លានបាត និងមានអត្រាតម្លៃទំនិញនាំចូល ២៨៥៩៦៥ លានបាត ដោយទំនិញនាំចូលសំខាន់មានដូចជា គ្រឿងចក្រ ១១៣៤២១ លានបាត ប្រេងនិងឥន្ធនៈ ៥០៨២៤ លានបាត និងសារធាតុគីមី ៤២៣៧៦ លានបាត មានតម្លៃការធ្វើពានិជ្ជកម្មប្រាក់សុទ្ធ ១២១០២៥ លានបាត។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ កម្លំាងពលកម្មភាគច្រើនរបស់ថៃគឺនៅខាងវិស័យកសិកម្ម ដោយមានស្រូវជាផលិតផលសេដ្ឋកិច្ចមូលដ្ឋានដែលសំខាន់បំផុតនៅក្នុងប្រទេស ហើយអាចចាត់ទុកបានថាជាប្រទេសដែលនាំចេញផលិតផលស្រូវច្រើនជាងគេនៅលើពិភពលោក ដោយអត្រាកំណត់ការនាំចេញមាន​ ៣៦% ក្នុងពិភពលោក ប្រទេសថៃមានផ្ទៃដីសមស្របសម្រាប់ដាំដុះជាង ២៧.២៥%  ដែលក្នុងចំនួននេះមាន ៥០% ប្រើសម្រាប់ដំាស្រូវ។ ចំណែកផលិតផលកសិកម្មផ្សេងៗ មានដូចជា កៅស៊ូ បន្លែ និងផ្លែឈើផ្សេងៗ រួមទាំងមានការចិញ្ចឹមបសុសត្វ ដូចជា មាន់ សត្វទឹកទាំងត្រីទឹកសាប ត្រីទឹកប្រៃក្នុងទ្រុង ការធ្វើស្រែបង្កង ការចិញ្ចឹមខ្យង រួមទាំងការនេសាទសមុទ្រ។ ដោយសារប្រទេសថៃសម្បូរទៅដោយពូជរុក្ខជាតិសម្រាប់ធ្វើអាហារពេញមួយឆ្នាំ ទើបមានឈ្មោះថាជាទីកន្លែងផលិតអាហារដ៏សំខាន់នៃពិភពលោក និងជាប្រទេសនាំចេញអាហារសំខាន់លំដាប់ទី៥ លើពិភពលោក។ ប្រទេសថៃត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មីនៃពិភពលោក ធ្លាប់មានអត្រាលូតលាស់ខ្ពស់បំផុតខាងសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងចន្លោះឆ្នាំគ.ស ១៩៨៥-១៩៩៦(អត្រាកំណើនជាមធ្យម ៩.៤%ក្នុងមួយឆ្នាំ)។ ទៅជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការលូតលាស់នេះបានធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់តម្លៃប្រាក់បាតយ៉ាងគ្រោះថ្នាក់ ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៧ ដែលជាឆ្នាំកើតវិបត្ដិហិរញ្ញវត្ថុនៅអាស៊ី សេដ្ឋកិច្ចថៃធ្លាក់ចុះនៅសល់ត្រឹម ១.៩% លោកនាយករដ្ឋមន្រី្ដឆាវលីតយ៉ុងឆាយុត បានប្រកាសភាពអាសន្នតម្លៃប្រាក់បាត ដែលធ្វើឱ្យតម្លៃប្រាក់បាតធ្លាក់ចុះទៅដល់​ ៥៦បាតក្នុង ១ ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក។ មុនពេលដែលសេដ្ឋកិច្ចថៃចាប់ផ្ដើមងើបឡើងវិញម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៩ ក្រោយពេលនោះ នៅចន្លោះឆ្នាំគ.ស ២០០២-២០០៤ ក្រោមនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្រ្ដីតាក់ស៊ីនស៊ីណាវ៉ាត្រា សេដ្ឋកិច្ចថៃបានរីកលូតលាស់ឡើងវិញជាង ៥-៧% ក្នុងមួយឆ្នាំ និង ៤-៥% ក្នុងមួយឆ្នាំ នៅចន្លោះឆ្នាំគ.ស ២០០៥-២០០៧ វិបត្ដិនយោបាយប្រទេសថៃបានធ្វើឱ្យមានផលប៉ះពាល់ដល់អត្រាការលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ថៃ។ វិបត្ដិសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក និងការខ្វះស្ថេរភាពនយោបាយនៅតែជាឧបសក្គរារាំងការលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ថៃ។ ===វិទ្យាសាស្រ្ដ និងបច្ចេកវិទ្យា=== មានការកំណត់ផែនការប្រើ​ និងអភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេស​ ចាប់តាំងពីមានផែនការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមថា្នក់ជាតិ រយៈកាលទី៥ (គ.ស ១៩៨២-១៩៨៦) មក តែក្នុងពេលនោះ នៅឃើញមានឧបសគ្គផែ្នកសមត្ថភាពក្នុងប្រទេសក្នុងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសមិនទាន់រឹងមាំ រហូតដល់ផែនការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមថ្នាក់ជាតិរយៈកាលទី៦ (គ.ស ១៩៨៧-១៩៩១) ទើបបានរៀបចំផែនការអភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសឱ្យក្លាយជា ១ ភាគ ១០ នៃផែនការ ដើម្បីអភិវឌ្ឍកម្រិតសមត្ថភាពផ្នែកការផលិតនិងកែច្នែទំនិញ។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួទ្រង់បានទទួលព្រះនាមថាជា “ព្រះបិតានៃវិទ្យាសាស្រ្ដជាតិថៃ” តាមរយៈការដែលទ្រង់បានគណនាដំណើរសូរ្យគ្រាសពេញវង្ស ១៨ សីហា ១៨៦៨ យ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ។ ថ្ងៃទី១៤ មេសា ១៩៨២ រដ្ឋាភិបាលថៃបានកំណត់យកថ្ងៃទី១៨ សីហារៀងរាល់ឆ្នាំជាទិវាវិទ្យាសាស្រ្ដជាតិថៃ។ បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃបានចូលមករួមចំណែកក្នុងការអភិវឌ្ឍប្រទេសថៃកាន់តែច្រើនឡើង ជាពិសេសក្នុងរឿងវេជ្ជសាស្រ្ដ គមនាគមន៍ ការសិក្សា និងការទំនាក់ទំនង ធ្វើឱ្យវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសនៅប្រទេសថៃមានការរីកចម្រើនយ៉ាងលឿន។ ===ទំនាក់ទំនងអន្ដរជាតិ និងកិច្ចការយោធា=== បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃបានចូលមកមានឥទ្ធិពលកាន់តែខ្លាំងឡើងលើឆាកអន្ដរជាតិដោយបានចូលរួមចំណែកជាមួយអង្គការសហប្រជាជាតិនិងអង្គការក្នុងតំបន់។ ប្រទេសថៃជាសម្ព័ន្ធមិត្ដដ៏សំខាន់របស់អាមេរិក ហើយបានពង្រឹងទំនាក់ទំនងរវាងក្រុមប្រទេសសមាជិកអាស៊ាន ទាំងក្នុងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ពានិជ្ជកម្ម ធនាគារ នយោបាយ និងផ្នែកវប្បធម៌។ ក្រៅពីនេះ ប្រទេសថៃបានធ្វើកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការជាមួយអង្គការក្នុងតំបន់ មានដូចជា អង្គការស្ថេរភាពនិងកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការនៅអឺរ៉ុប​ ក្រៅពីនេះ ប្រទេសថៃធ្លាប់បានបញ្ជូនទាហានទៅចូលរួមក្នុងកងកម្លាំងអន្ដរជាតិនៅទីម័រខាងកើត អាហ្កានីស្ថាន អ៊ីរ៉ាក់ ប៊ូរុនឌី និងបច្ចុប្បន្ននៅដាហ៊្វូប្រទេសស៊ូដង់ តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសថៃនឹងប្រទេសជិតខាងនៅមានលក្ខណៈទន់ខ្សោយនៅឡើយ។ កងទ័ពថៃត្រូវបានបែងចែកចេញជា ៣ ប្រភេទ គឺ កងទ័ពជើងគោក កងទ័ពជើងទឹក និងកងទ័ពជើងអាកាស។ សព្វថ្ងៃនេះកងទ័ពថៃមានចំនួនសរុប ប្រមាណ ១០២៥៦៤០នាក់ និងមានកម្លាំងត្រៀមជាង ២០០០០០នាក់ ហើយមានកម្លាំងពាក់កណ្ដាលទាហានប្រចាំការប្រមាណ ១១៣៧០០នាក់ ។ ព្រះមហាក្សត្រថៃកាន់តំណែងជាអគ្គមេបញ្ជាការទ័ពដោយនីតិន័យ ដែលបច្ចុប្បន្នគឺព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមិន្រ្ទមហាភូមិពលអាឌុលយ៉ាដេត តែក្នុងកិច្ចប្រតិបត្ដិ កងទ័ពត្រូវនៅក្រោមការគ្រង់គ្រងរបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ មានរដ្ឋមន្រ្ដីក្រសួងមហាផ្ទៃជាមេបញ្ជាការ និងនៅក្រោមការបង្គាប់បញ្ជារបស់កងបញ្ជាការកងទ័ពថៃ មានមេបញ្ជាការរបស់កងទ័ពថៃជាមេបញ្ជាការ នៅឆ្នាំគ.ស ២០១០ ក្រសួងមហាផ្ទៃបានប្រើទឹកប្រាក់សរុប ១៥៤០៣២៤៧៨៦០០បាត សម្រាប់ចំណាយក្នុងវិស័យនេះ។        រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃ បញ្ញាត្ដិថាកិច្ចការពារប្រទេសជាតួនាទីរបស់ប្រជាជនថៃគ្រប់រូប ជនជាតិថៃទាំងអស់មានតួនាទីបម្រើរាជការយោធា។ កងទ័ពនឹងប្រមូលកេណ្ឌបុរសដែលបានអាយុឈានចូល ២១ ឆ្នាំ ដោយអាស្រ័យតាមព្រះរាជបញ្ញាត្ដិ បម្រើរាជការយោធា គ.ស ១៩៥៤ ដោយនឹងត្រូវហៅមកពិនិត្យឈាម ឬចូលបម្រើកងប្រចាំការ។ រយៈពេលធ្វើការហ្វឹកហាត់នៅចន្លោះពេលពី ៦ ខែទៅ ២ ឆ្នាំអាស្រ័យលើកម្រិតការសិក្សាវិទ្យាការទាហាន និងការស្ម័គ្រចូលធ្វើជាទាហានដោយបើអ្នកទទួលការពិនិត្យឈាមចប់ការសិក្សាមិនទាបជាងកម្រិតបរិញ្ញាបត្រ បើចាប់បានស្លាកពណ៌ក្រហម គឺត្រូវបម្រើរាជការ ១ ឆ្នំាពេញ បើស្ម័គ្រដោយមិនចាប់ស្លាក នឹងបម្រើរាជការត្រឹមតែ ៦ ខែ ជាដើម។ អ្នកដែលចាប់បានស្លាកពណ៌ខ្មៅ មិនបាច់ចូលបម្រើរាជការយោធា បើអ្នកសិក្សាវិទ្យាការទាហានបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នាំទី១ នឹងត្រូវបម្រើរាជការ ១ ឆ្នាំពេញ បើបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នាំទី២ នឹងត្រូវបម្រើរាជការ ៦ ខែ ហើយបើបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នំាទី៣-៥ មិនត្រូវបានបញ្ជូលក្នុងកងប្រចាំការ តែអាចហៅថាពលបាន ក្នុងឋានៈជាទាហានកងជំនួយប្រភេទ១។ ចុងក្រោយ ខាងគេហទំព័រ GlobalFirepower បានចាត់លំដាប់ថ្នាក់ភាពរឹងមាំរបស់កងទ័ពថៃនៅក្នុងលំដាប់ទី១៩ លើពិភពលោក។ == ប្រជាសាស្ត្រ== {{Main|ប្រជាសាស្ត្រថៃ}} ស្ថិតិចំនួនប្រជាជនថៃមានភាពខុសគ្នាអាស្រ័យលើប្រភព។ តាមការប្រមាណរបស់ CIA The World Factbook កាលពីឆ្នំាគ.ស២០១០ ប្រជាជនថៃទាំងអស់ក្នុងប្រទេសមានប្រមាណ ៦៦៤០៤៦៨៨នាក់ ប្រកបដោយថៃសៀម ៧៥% ថៃខ្សែស្រឡាយចិន ១៤% ថៃខ្សែស្រឡាយម៉ាឡាយូ ៣% ។ ប្រទេសថៃជួបនឹងបញ្ហាអត្រាកំណើតទាបជាងមាត្រដ្ឋាន ដោយក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៨ អត្រាកំណើនរបស់ប្រជាជននៅត្រឹមកម្រិត ១.៥% ហើយមានទំនោរប្រុងនឹងធ្លាក់ចុះនៅត្រឹម ១.៤៥% ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០២៥។ មូលហេតុមកពីមានអត្រាការពន្យាកំណើតខ្ពស់ ៨១% ក្នុងឆ្នំាគ.ស ២០០៨ បើប្រៀបធៀបនឹងអត្រាមរណៈដែលធ្លាក់ចុះក្នុងសតវត្សកន្លងមក ធ្វើឱ្យប្រទេសថៃនឹងមានប្រជាជនជាមនុស្សចាស់កាន់តែច្រើនឡើងក្នុងពេលអនាគត។ ប្រទេសថៃជាប្រទេសដែលមានភាពចម្រុះនៃជនជាតិ ដោយមានទាំងជនជាតិថៃ ថៃខ្សែស្រឡាយឡាវ ថៃខ្សែស្រឡាយមន ថៃខ្សែស្រឡាយខ្មែរ រួមទាំងជនជាតថៃខ្សែស្រឡាយចិន ថៃខ្សែស្រឡាយម៉ាឡាយូ ថៃខ្សែស្រឡាយជ្វា ជនជាតិចាម ជនជាតិវៀតណាម ជនជាតិភូមា និងជនជាតិថៃតំបន់ភ្នំជាតិពន្ធុផ្សេងៗ ដូចជា ការៀង លីស​ ម៉ុង កួយ ជាដើម។​ ក្នុងឆ្នាំkគ.ស ២០១០ តាមរយៈទិន្នន័យរបស់សភាជាតិ ប្រទេសថៃមានកម្លាំងពលកម្មបរទេសស្របច្បាប់ ១.៤លាននាក់ ដោយមានបន្ថែមទៀតស្មើដើមដែលនៅមិនទាន់បានចុះបញ្ជី។ តាមរយៈទិន្នន័យការភាសខ្លួនអន្ដរជាតិរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បានបង្ហាញថា ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៥ ប្រទេសថៃមានជនភាសខ្លួនចូលមករស់នៅចំនួន ១.០៥លាននាក់ ស្មើនឹង១.៦% នៃចំនួនប្រជាជនសរុប។ ប្រទេសថៃមានការបែងចែកជនជាតិ និងជាតិពន្ធុកម្រិតទាបពេលប្រៀបធៀបនឹងប្រទេសជិតខាង មានការគាំទ្រនយោបាយឥស្សរៈភាពនៃជនជាតិនីមួយៗ អ្នកជំនាញការបស្ចឹមប្រទេសបានកត់ត្រាទុកថា​ ប្រទេសថៃជា “សង្គមដែលមានគ្រោងសាងធូររលុង”។ ===សាសនា=== {{Main|សាសនានៅថៃ}} តាមរយៈការធ្វើជំរឿនប្រជាជនក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០១០ ប្រជាជនថៃជាពុទ្ធសាសនិកមាន ៩៣.៤% ដែលចាត់ទុកថាជាសាសនាប្រចាំជាតិរបស់ថៃដោយន័យប្រយោល ថ្វីបើថានៅមិនទាន់មាន​ការបញ្ញត្ដិក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃនៅឡើយក៏ដោយ ទាំងអស់នេះចាត់ទុកបានថា ប្រទេសថៃមានអ្នកគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាលំដាប់ខ្ពស់ដែរក្នុងពិភពលោក។ បន្ទាប់មកមានដូចជាសាសនាឥស្លាម មានអ្នកគោរពប្រមាណ​ ៥.២% ដែលភាគច្រើនអាស្រ័យនៅភូមិភាគខាងត្បូងផ្នែកខាងក្រោម ប្រជាជនក្នុងខេត្ដយ៉ាក់ឡា ប៉ាត់តានី ណារ៉ាធិវ៉ាត តំបន់ខ្លះនៃខេត្ដសុងក្លា និងខេត្ដឈុមផន ភាគច្រើនគោរពសាសនាឥស្លាម។ ក្រៅពីនេះនៅមានអ្នកគោរពសាសនាផ្សេងៗ ទៀត ដូចជា គ្រិស្ដ សិខ និងហិណ្ឌូ សរុបប្រមាណ ១.៤% ចំពោះសហគមន៍ជនជាតិជ្វីបវិញ មានប្រវត្ដិជាយូរមកហើយគឺតាំងពីគ្រិស្ដសតវត្សទី១៧ មកម្ល៉េះ។ ===ភាសា=== {{Main|ភាសានៃថៃ}} ប្រទេសថៃមានភាសាថៃជាភាសាផ្លូវការ និងជាភាសាសំខាន់ដែលប្រើសម្រាប់ទាក់ទងគ្នា សម្រាប់ការសិក្សា និងជាភាសានិយាយដែលប្រើជាទូទៅក្នុងប្រទេស ដោយប្រើអក្សរថៃជាទម្រង់មូលដ្ឋានក្នុងការសរសេរ ដែលប្រឌិតឡើងជាផ្លូវការនៅសម័យក្រុងសុខោទ័យដោយផឃុនរាមកំហែងមហារាជ។ ក្រៅអំពីភាសាថៃនៅភូមិភាគកណ្ដាល ភាសាថៃសំនៀងផ្សេងៗ នៅមានការប្រើសម្រាប់និយាយតាមភូមិភាគនីមួយៗ ដូចជា ភាសាថៃភូមិភាគខាងជើង ភាសាថៃភូមិភាគឥសាន និងភាសាថៃភូមិភាគខាងត្បូងជាដើម។ ក្រៅអំពីភាសាថៃ ក្នុងប្រទេសថៃនៅមានការប្រើភាសារបស់ក្រុមជនជាតិភាគតិច ដូចជា ភាសាចិនជាពិសេសសំនៀងតេជីវ ភាសាឡាវនៅភូមិភាគឥសានដែលជួនកាលគេហៅថាភាសាឡាវសំនៀងថៃ ភាសាម៉ាឡាយូប៉ាត់តានីនៅភូមិភាគខាងត្បូង។ ក្រៅពីនេះនៅមានភាសាផ្សេងៗ ទៀតដូចជា ភាសាកួយ ភាសាកាក់យ៉ាខាងកើត ភាសាផួន ភាសាថៃលឺ ភាសាថៃយ៉ៃ រួមទាំងភាសាដែលគេប្រើក្នុងជនជាតិតំបន់ភ្នំ ប្រកបដោយត្រកូលភាសាមន-ខ្មែរ ភាសាវៀតណាម និងភាសាឡាបរី ត្រកូលភាសាអូស្ដ្រូអាស៊ី ដូចជា ភាសាចាម ត្រកូលភាសាចិន-ទីបេ ដូចជា ភាសាម៉ុង ភាសាការៀង និងភាសាតៃផ្សេងៗ ដូចជាភាសាភូថៃ ភាសាសែក ជាដើម។ ភាសានិងអក្សរអង់គ្លេសមានបង្រៀនក្នុងសាលាចំណេះទូទៅនិងសាកលវិទ្យាល័យ តែចំនួនអ្នកដែលចេះភាសាអង់គ្លេសស្ទាត់ជំនាញក្នុងប្រទេសថៃនៅមានចំនួនតិចតួចណាស់ ហើយភាគច្រើននៅតាមតំបន់ទីក្រុង និងក្នុងគ្រួសារដែលមានការសិក្សាខ្ពស់តែប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុងផ្នែកសមត្ថភាពនៃការប្រើភាសាអង់គ្លេស ប្រទេសថៃធ្លាប់នៅលំដាប់នាំមុខក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៧ តែនៅពាក់កណ្ដាលឆ្នាំគ.ស ២០០៦ ថៃបែរជាដើរក្រោយប្រទេសឡាវនិងប្រទេសវៀតណាម។ ===ការអប់រំ=== ការតម្រូវឱ្យប្រជាជនត្រូវទទួលការសិក្សាអប់រំនៅប្រទេសថៃមានតាំងពីឆ្នាំគ.ស ១៩២១ មកម្ល៉េះ។ រដ្ឋាភិបាលថៃត្រូវរៀបចំឱ្យមានការសិក្សាថ្នាក់មូលដ្ឋានដោយឥតគិតថ្លៃដល់ប្រជាជនក្នុងរយៈពេល ១២ ឆ្នាំ។ ចំណែកការសិក្សាបែបតម្រូវឱ្យប្រជាជនត្រូវទទួលការសិក្សាអប់រំនាពេលបច្ចុប្បន្នត្រូវបានកំណត់ត្រឹម ៩ ឆ្នាំ មានប្រព័ន្ធសាលារៀនដែលបានរៀបចំទុកមានចាប់តាំងពីកម្រិតមតេយ្យសិក្សា បឋមសិក្សា និងមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិតាមលំដាប់ តែក្រោយពេលបញ្ចប់ការសិក្សាកម្រិតមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិហើយអ្នកសិក្សាអាចជ្រើសរើសបានរវាងការសិក្សាបន្ដទៅមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ ឬជ្រើសរើសសិក្សាថ្នាក់មុខវិជ្ជាបច្ចេកទេស ឬអាចជ្រើសរើសសិក្សាបន្ដក្នុងស្ថាប័នទាហារ ឬប៉ូលីស។ ក្នុងការសិក្សាបន្ដថ្នាក់ឧត្ដមសិក្សានៅប្រទេសថៃ សិស្សក្នុងកម្រិតមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិត្រូវឆ្លងកាត់ប្រព័ន្ធការទទួលបុគ្គលចូលសិក្សាបន្ដក្នុងកម្រិតឧត្ដមសិក្សា ដែលជាទូទៅត្រូវរៀនចប់ថ្នាក់ទី១២ ។ សាកលវិទ្យាល័យក្នុងប្រទេសថៃត្រូវបានទទួលស្គាល់ក្នុងកម្រិតសាកល មានដូចជា សាកលវិទ្យាល័យមហិឌុល និងសាកលវិទ្យាល័យជុឡាឡុងកន ដែលជាប់ជាសាកលវិទ្យាល័យល្អបំផុតនៅអាស៊ីពី QS Asian University Rankings 2011។ តែទោះជាយ៉ាងណា ក៏នៅមានការព្រួយបារម្ភលើកម្រិតបញ្ញារបស់យុវជនថៃ ដែលតាមរយៈការសិក្សារបស់កាសែតដឺណេសិនបានបញ្ចេញរបាយការណ៍ថា “ក្រមអនាម័យនិងក្រុមសុខភាពចិត្ដនឹងត្រូវទទួលអម្រែកលើសភាពឆ្លាតវៃដែលធ្លាក់ចុះ ក្រោយពេលបានរកឃើញថា កម្រិតបញ្ញាជាមធ្យមនៃក្រុមយុវជនមានទាបជាង ៨០” ។ វជរ ផនរណជេដ្ឋបានធ្វើសេចក្ដីរាយការក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៦ ថា “អត្រាមធ្យមនៃកម្រិតបញ្ញារបស់ក្មេងថៃនៅរវាងពី ៨៧-៨៨ ដែលស្ថិតនៅក្នុងកម្រិត “ទាបជាងស្ដង់ដា”  បើប្រៀបធៀបនឹងកម្រិតសាកល។ បញ្ហានៃការសិក្សាក្នុងប្រទេសថៃឃើញថា មានការនាំយកនូវវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសមកប្រើក្នុងការរៀននិងបង្រៀននៅមានកំណត់។ == វប្បធម៌ == {{Main|វប្បធម៌ថៃ}} វប្បធម៌ថៃបានទទួលឥទ្ធិពលនៃវប្បធម៌ឥណ្ឌា ចិន ខ្មែរនិងដែនដីផ្នែកខ្លះនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍យ៉ាងខ្លាំង។ ពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទ ដែលជាសាសនាដែលមានគេគោរពច្រើនបំផុតនៅប្រទេសថៃ ឈរនៅលើមូលដ្ឋានអត្ដសញ្ញាណនិងជំនឿរបស់ជនជាតិថៃសម័យថ្មី ធ្វើឱ្យព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសថៃមានការអភិវឌ្ឍតាមកាលវេលា ដែលរួមទៅដល់ការរួមយកជំនឿក្នុងស្រុកដែលមកពីសាសនាហិណ្ឌូ ការគោរពខ្មោច និងការគោរពបូជាបុព្វបុរស។ ចំណែកឯពួកមុស្លីមភាគច្រើនរស់នៅភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសថៃ រួមទាំងជនជាតិចិនឯនាយសមុទ្រដែលចូកមកមានការរួមចំណែកសំខាន់នៅក្នុងសង្គមថៃ ជាពិសេសក្នុងតំបន់ទីក្រុងបាងកកនិងតំបន់ជិតខាង ដែលមានការសម្របខ្លួនចូលជាមួយសង្គមថៃបានយ៉ាងល្អ ធ្វើឱ្យក្រុមជនជាតិចិនបានមានតំណែកក្នុងអំណាចខាងសេដ្ឋកិច្ចនិងនយោបាយ។ វប្បធម៌ថៃមានលក្ខណៈស្រដៀងនឹងវប្បធម៌អាស៊ី ពោលគឺ មានការគោរពបុព្វបុរស ដែលជាការប្រតិបត្ដិតៗ គ្នាជាយូរមកហើយ។ ជនជាតិថៃតែងមានភាពជាម្ចាស់ផ្ទះនិងក្ដីករុណាយ៉ាងល្អ តែក៏មានអារម្មណ៍ក្នុងការបែងចែកវណ្ណៈយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដែរ។ ភាពចាស់ទុំជាផ្នត់គំនិតសំខាន់ម្យ៉ាងក្នុងវប្បធម៌ថៃ មនុស្សចាស់ត្រូវគ្រប់គ្រងមើលថែគ្រួសាររបស់ខ្លួនតាមទំនៀម ហើយប្អូនត្រូវចេះស្ដាប់បង្គាប់បង។ ការរាក់ទាក់តាមប្រពៃណីថៃគឺ ការសំពះ។ អ្នកអាយុតិចតែងតែជាអ្នករាក់ទាក់អ្នកអាយុច្រើនមុន ពេលជួបគ្នា ហើយមនុស្សចាស់សោតក៏នឹងរាក់ទាក់ត្រឡប់ទៅវិញក្នុងលក្ខណៈស្រដៀងៗ គ្នា។ ឋានៈនិងតំណែងក្នុងសង្គមក៏ជាផ្នែកមួយនៃការសម្រេចថាអ្នកណាគួរសំពះអ្នកណាមុន។ ការសំពះចាត់ទុកជាការផ្ដល់សេចក្ដីគោរពនិងការរាប់អាចចំពោះនរណាម្នាក់។ ===សិល្បៈ=== សិល្បៈគំនូរថៃ ជាលក្ខណៈឧត្ដមគតិ ជារូបដែលមាន ២ ករណី ដោយនាំយកវត្ថុនៅជិតទុកខាងក្រោមនៃរូប វត្ថុនៅឆ្ងាយទុកនៅខាងលើរូប ប្រើពណ៌បែបឯករង្គ គឺ​ ប្រើច្រើនពណ៌ តែមានពណ៌លេចធ្លោតែមួយ។ បដិមាកម្មថៃ កាលពីដើមជាងថៃធ្វើរូបបដិមាចំពោះតែវត្ថុសក្ដិសិទ្ធិ ដូចជា ព្រះពុទ្ធរូប ទេវរូប ដោយមានត្រកូលជាងផ្សេងៗ រាប់ចាប់តាំងពីសម័យសុខោទ័យហៅថា ត្រកូលជាងឈៀងសែន ត្រកូលជាងសុខោទ័យ អយុធ្យា និងរតនកោសិន្រ្ទ ដោយប្រើមាសសំរិទ្ធជាវត្ថុសំខាន់ក្នុងការធ្វើរូបបដិមា មុខដំបូងគេឆ្លាក់ដោយក្រមួនឃ្មុំ តុបតែងឱ្យល្អ រួចយកទៅចាក់ពុម្ពលោហៈ បើធៀបនឹងបដិមាធ្វើពីថ្មនៅយុគសម័យមុន បដិមាកម្មសំរិទ្ធមានលក្ខណៈស្រស់ស្អាតជាង។ ស្ថាបត្យកម្មថៃ មានបង្ហាញឱ្យឃើញនៅសម័យក្រោយ មកពីស្នាដៃស្ថាបត្យកម្មភាគច្រើនងាយខូចទ្រុឌទ្រោម ជាពិសេសសំណង់ធ្វើអំពីឈើ ពុំឃើញមានស្លាកស្នាមនៅសម័យបុរាណទេ។ ស្ថាបត្យកម្មថៃបង្ហាញឱ្យឃើញតាមរយៈផ្ទះថៃ វត្ដ វិហារ និងប្រាសាទរាជវាំង ដែលសុទ្ធតែសាងសង់ឡើងឱ្យសមស្របតាមលក្ខណៈអាកាសធាតុ និងការប្រើប្រាស់ជាក់ស្ដែង។   ==ភូមិសាស្ត្រ== ===ចង្វាត (ខេត្ត)=== {{ដើមចំបង|ចង្វាតនៃថៃ}}[[ឯកសារ:Thailand adm location map.svg|ធ្វេង|រូបភាពតូច|351x351ភីកសែល|ផែនទីខេត្តនៃប្រទេសថៃ]] ប្រទេសថៃមាន ៧៥ ខេត្ត​ដែលគេហៅនៅភាសាថៃ ចាំងវ៉ាត់(จังหวัด) (សណ្ដាន​នៃ​ពាក្យ​នេះ មាន​ពាក្យ « ចង្វាត » ដែល​ខ្មែរ​ប្រើប្រាស់​ជា​ធម្មតា​នៅ​សម័យ​មុន​អង្គរ និង​អង្គរ សំរាប់​សំគាល់​សីមា ព្រំ​ប្រទល់ ឬ​ខ្សែ​ក្រវ៉ាត់​នៃ​ព្រំ​ប្រទល់​ដែន ដែល​ជា​កម្មសិទ្ធិ ឬ​ទឹក​ដី​ចំណុះ​របស់​ស្ថាប័ន​ណា​មួយ ឬ​មន្រ្តី​ណា​ម្នាក់ ។ ពាក្យ​នេះ យើង​ឈប់​ប្រើប្រាស់​នៅ​ក្នុង​ភាសា​យើង​ទៅ​ហើយ ប៉ុន្តែ​សៀម​បាន​ខ្ចី​យក​ទៅ​ប្រើ​រហូត​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃ ដែល​មាន​ន័យ​សំគាល់ ដែនដី​រដ្ឋបាល​ថ្នាក់ « ខេត្ត » ។) <ref>សិលា​ចារឹក​ថ្មី ka 17 នៅ​ប្រាសាទ​អំពិល ខេត្ត ឧត្ដរមានជ័យ</ref>(จังหวัด) និងមានដែ ពីរទីក្រុងដែលជា ស្វ័យយន្តៈ [[ទីក្រុងបាងកក]]​ និង [[ទីក្រុងផាត់ថាយ៉ា]]។ ចង្វាតចែកទៅ [[ស្រុក]] (អាំភើ) និងស្រុកចែកទៅជា ឃុំ/អនុស្រុក (ដាំប៊ូន[តំបន់]) ។​ នៅឆ្នាំ២០០៦មាន ៨៧៧​សង្កាត់ (อำเภอ) និង ៥០ខេត្ត (ស្មើសង្កាត់ក្នុងខណ្ឌខ្មែរ) ទៀត នៅទីក្រុងបង់កក (เขต, ខេត្ត)។ មានដែ [[មាតុធានីរបស់បង់កក]] គឺជាតំបន់ជុំវិញទីក្រុងបង់កក​ ។ [[ឯកសារ:Thailand location relief map.svg|រូបភាពតូច|390x390ភីកសែល|សណ្ឋានដីប្រទេសថៃ]] ==== ភាគកណ្ដាល ==== # [[ខេត្តអាងទង]] # [[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]​ (ក្រុងទេពមហានគរ) # [[ខេត្តពិចិត្រ]] (ខេត្តវិចិត្រ) # [[ខេត្តជ័យនាថ]] # [[ខេត្តកញ្ចនបុរី|ខេត្តកាណចាណាបុរី]] # [[ខេត្តលពបុរី]] (លពបុរី) # [[ខេត្តនគរនាយក]] # [[ខេត្តនគរបឋម]] # [[ខេត្តនន្ទបុរី]] # [[ខេត្តបទុមធានី]] # [[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]] # [[ខេត្តអយុធ្យា]] # [[ខេត្តរាជបុរី]] # [[ខេត្តសមុទ្រប្រាការ]] # [[ខេត្តសមុទ្រសាគរ]] # [[ខេត្តសមុទ្រសង្គ្រាម]] # [[ខេត្តស្រះបុរី]] # [[ខេត្តសិង្ហបុរី]] # [[ខេត្តសុពណ៌បុរី]] (សុវណ្ណបុរី) # [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]] #[[ខេត្តឧទ័យធានី]] [[ឯកសារ:Grand Palace Chakri Mahaprasad.jpg|right|thumb|200px|[[ព្រះបរមមហារាជវាំង]] [[បាងកក]]]] [[ឯកសារ:Bangkok skytrain sunset.jpg|right|thumb|200px|ទេសភាពទីក្រុងបាងកក នាពេលរាត្រី]] [[ឯកសារ:Wat Pho, Bangkok, Tailandia, 2013-08-22, DD 02.jpg|រូបភាពតូច|300x300ភីកសែល|[[វត្តព្រះជេតុពនវិមលមង្គលារាម]] ([[Wat Pho]]) [[ប្រទេសថៃ|បាងកក]] [[ប្រទេសថៃ]]]] [[ឯកសារ:วัดพระศรีรัตนศาสดาราม วัดพระแก้ว กรุงเทพมหานคร - Wat Phra Kaew, Temple of Emerald Buddha, Bangkok, Thailand.jpg|រូបភាពតូច|200x200ភីកសែល|[[វត្តព្រះកែវ]] នៅទីក្រុង[[បាងកក]]]] [[ឯកសារ:Wat Suthat, Bangkok.jpg|right|thumb|200px|[[វត្ត សូថាត់]] Wat Suthat បាងកក]] [[ឯកសារ:Democracy Monument Bangkok 001.JPG|right|thumb|200px|[[វិមានប្រជាធិបតេយ្យ]]]] ==== ភាគខាងកើត ==== # [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] (ឆ្ជើងទ្រៅ) # [[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្តចន្ទបុរី]] # [[ខេត្តធនបុរី]] (ជលបុរី) # [[ខេត្តប្រាចិនបុរី]] # [[ខេត្តរយ៉ង]] # [[ខេត្តស្រះកែវ]] # [[ខេត្តត្រាច|ខេត្តត្រាត]] ==== ភាគខាងជើង ==== # [[ខេត្តឈៀងម៉ៃ]] # [[ខេត្តឈៀងរ៉ាយ]] # [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]] (កំផែងពេជ្រ) # [[ខេត្តលំប៉ាង]] # [[ខេត្តលំពូន]] # [[ខេត្តម៉ែហងសន]] # [[ខេត្តនគរសួគ៌]] # [[ខេត្តណាន]] # [[ខេត្តព្យៅ]] # [[ខេត្តពេជ្របុរី]] # [[ខេត្តពិស្ណុលោក]] (វិស្ណុលោក) # [[ខេត្តព្រែ]] # [[ខេត្តសុខោទ័យ]] # [[ខេត្តតាក]] # [[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]] ==== ភាគឦសាន ==== # [[ខេត្តអំណាចច្រើន]] # [[ខេត្តជ័យភូមិ]] # [[ខេត្តកាលសិន្ធុ]] # [[ខេត្តខនកែន]] # [[ខេត្តលើយ]] # [[ខេត្តមហាសារខាម]] # [[ខេត្តមុក្តាហារ]] # [[ខេត្តនគរភ្នំ]] # [[ខេត្តនគររាជ|ខេត្តនគររាជសីមា]] # ខេត្តហ្នងបួលំភូ # [[ខេត្តហ្នងគាយ]] # [[ខេត្តរយឯត]] # [[ខេត្តសកលនគរ]] # [[ខេត្តស៊ីសាកេត]] # [[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]] # [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]] # [[ខេត្តឧត្តរធានី]] # [[ខេត្តយសោធរ]] # [[ខេត្តបឹងកាល]] ==== ភាគខាងត្បូង ==== # [[ខេត្តជុម្ពរ]] # [[ខេត្តក្របី]] # [[ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ]] # [[ខេត្តនរាធិវាស]] # [[ខេត្តប៉ាត់តានី|ខេត្តប៉័ត្តានី]] (ប៉ាត់តានី, ប៉័ត្តាណី) # [[ខេត្តផាំងង៉ា]] # [[ខេត្តព័ទ្ទលុង]] # [[ខេត្តភូកេត]] # [[ខេត្តរនង]] # [[ខេត្តស្តូល]] # [[ខេត្តសង្ខលា|ខេត្តសងខ្លា]] # [[ខេត្តសុរាស្ត្រធានី]] # [[ខេត្តត្រាំង]] # [[ខេត្តយលា]] {| class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" {{Largest cities|country=ថៃ|div_15=ខេត្តបទុមធានី{{!}}បទុមធានី|pop_10=120,045|city_11=ព័ទ្យា{{!}}ទីក្រុងផាត់ថាយ៉ា|div_11=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|pop_11=117,371|city_12=នគរស្រីធម្មរាជ{{!}}ទេសបាលនគរនគរស្រីធម្មរាជ|div_12=ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ{{!}}នគរស្រីធម្មរាជ|pop_12=104,948|city_13=នគរសួគ៌{{!}}ទេសបាលនគរនគរសួគ៌|div_13=ខេត្តនគរសួគ៌{{!}}នគរសួគ៌|pop_13=84,122|city_14=ឡែមឆ្បាំង{{!}}ទេសបាលនគរឡែមឆ្បាំង|div_14=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|pop_14=82,960|city_15=រង្សិត{{!}}ទេសបាលនគររង្សិត|pop_15=81,084|city_10=ខនកែន{{!}}ទេសបាលនគរខនកែន|city_16=ភូកេត{{!}}ទេសបាលនគរភូកេត|div_16=ខេត្តភូកេត{{!}}ភូកេត|pop_16=78,923|city_17=នគរបឋម{{!}}ទេសបាលនគរនគរបឋម|div_17=ខេត្តនគរបឋម{{!}}នគរបឋម|pop_17=77,651|city_18=ឧប្បលរាជធានី{{!}}ទេសបាលនគរឧប្បលរាជធានី|div_18=ខេត្តឧប្បលរាជធានី{{!}}ឧប្បលរាជធានី|pop_18=77,306|city_19=ឈៀងរ៉ាយ{{!}}ទេសបាលនគរឈៀងរ៉ាយ|div_19=ខេត្តឈៀងរ៉ាយ{{!}}ឈៀងរ៉ាយ|pop_19=74,226|city_20=ពិស្ណុលោក{{!}}ទេសបាលនគរពិស្ណុលោក|div_20=ខេត្តពិស្ណុលោក{{!}}ពិស្ណុលោក|div_10=ខេត្តខនកែន{{!}}ខនកែន|pop_9=130,114|kind=ធំ|city_4=រហាតយ៉ៃ{{!}}ទេសបាលនគរហាតយ៉ៃ|stat_ref={{citation needed|date=November 2021}}|div_name=ខេត្ត|city_1=បាងកក (អង្គការរដ្ឋាភិបាលក្នុងតំបន់){{!}}បាងកក|div_1=បាងកក|pop_1=5,686,646|img_1=View from Baiyoke Sky Hotel, Bangkok (7053110333) cropped.jpg|city_2=នន្ទបុរី{{!}}ទេសបាលនគរនន្ទបុរី|div_2=ខេត្តនន្ទបុរី{{!}}នន្ទបុរី|pop_2=255,793|img_2=Nonthaburi - Bangbuathong.jpg|city_3=ប៉ាកក្រេត{{!}}ទេសបាលនគរប៉ាកក្រេត|div_3=ខេត្តនន្ទបុរី{{!}}នន្ទបុរី|pop_3=189,258|img_3=Sunset at pakkred - panoramio.jpg|div_4=ខេត្តសង្ខលា{{!}}សង្ខលា|div_9=ខេត្តសុរាស្ត្រធានី{{!}}សុរាស្ត្រធានី|city_7=ឧត្តរធានី{{!}}ទេសបាលនគរឧត្តរធានី|city_9=សុរាស្ត្រធានី{{!}}ទេសបាលនគរសុរាស្ត្រធានី|pop_8=131,091|div_8=ខេត្តឈៀងម៉ៃ{{!}}ឈៀងម៉ៃ|city_8=ឈៀងម៉ៃ{{!}}ទេសបាលនគរឈៀងម៉ៃ|pop_7=131,192|div_7=ខេត្តឧត្តរធានី{{!}}ឧត្តរធានី|pop_6=131,286|pop_4=159,627|div_6=ខេត្តនគររាជសីមា{{!}}នគររាជសីមា|city_6=នគររាជសីមា{{!}}ទេសបាលនគរនគររាជសីមា|pop_5=132,172|div_5=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|city_5=ចៅព្រះយាសុរស័ក្តិ{{!}}ទេសបាលនគរចៅព្រះយាសុរស័ក្តិ|img_4=Skyline of Hat Yai City, June 2012 by.jpg|pop_20=68,898}} <noinclude> == សូមមើលផងដែរ == * [[ភាសាថៃ]] * [[ប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ]] == ឯកសារយោង == {{reflist}} == តំណភ្ជាប់ក្រៅ == * [http://en.wikivoyage.org/wiki/Thailand Wikivoyage - Thailand] {{en icon}} * [http://www2.tat.co.th/ Tourism Authority of Thailand] {{th icon}} {{Commons&cat|Thailand|Thailand|ថៃ}} {{Geographic location |Centre={{THA}} |North={{MYA}} {{LAO}} |Northeast={{LAO}} |East={{LAO}}<br>{{CAM}} |Southeast=[[ឈូងសមុទ្រថៃ]] |South= {{MAS}} |Southwest=[[សមុទ្រអង់ដាម៉ង់]] |West={{MYA}} |Northwest={{MYA}} }} {{ASEAN}} {{ប្រទេសនៅទ្វីបអាស៊ី}} {{ប្រទេសនិយាយភាសាម៉ាឡេ}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ថៃ| ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ព្រះរាជាណាចក្រ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសនៅអាស៊ី]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកអាស៊ាន]] q5belfpllmhs0iext02rppu0dpwq7fe លំពង្សរាជា 0 27164 282524 177959 2022-08-17T13:16:20Z Camhistory 36281 អត្ថបទទាំងមូល និង ប្រែសម្រួលឡើងវិញជាអត្ថបទ ស្តង់ដារ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រកម្ពុជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះបាទ​សម្ដេច​ ​ព្រះ​លំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[និពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} ព្រះបាទ'''លំពង្សរាជា''' (គ.ស ១២៩២-១៣៥១ រឺ ១៣១៩-១៣៤៩) រជ្ជកាល (គ.ស ១៣៤៦-១៣៤៩ រឺ ១៣៤៦-១៣៥១) ថ្ងៃ ​១១​[[កើត]]​ ​ខែ[[ជេស្ឋ​]] ​ឆ្នាំច​ ​ព.ស ​១៨៩០, ម.ស ​១២៦៨, ច.ស​ ៧០៨ និង​ត្រូវជា​ គ.ស ​១៣៤៦ ពិធី​អភិសេក​ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​ឡើង​ ​ដើម្បី​តែងតាំង​ព្រះ​លំពង្ស​ ​បុត្រ​ព្រះសិទ្ធានរាជា​ ​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ទី​២៨។​ ​កាលនោះ​ព្រះ​អង្គ​មាន​ព្រះ​ជន្ម​ ២៧​ វស្សា។​ ​ព្រះ​បរម​នាម​ព្រះ​អង្គ​គឺ​ ​'''ព្រះបាទ​សម្ដេច​ ​ព្រះ​លំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី'''។​ ​ព្រះ[[​បរមរាជវាំង]]​ស្ថិត​នៅ​[[មហានគរ]]​ដដែល។ ​ព្រះ​អង្គ​បាន​តែងតាំង​ព្រះ​[[ស្រីសុរិយោទ័យទី១|ស្រីសុរិយោទ័យ​]]ជា​ព្រះ​[[មហាឧបរាជ]]។ មុន​នឹង​ឡើង​ធ្វើ​ ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ ​ក្នុង​ឆ្នាំ[[មមី]] ​ព្រះ​អង្គ​បាន​មាន​ព្រះរាជបុត្រ​មួយ​ព្រះ​អង្គ​ព្រះ​នាម​ព្រះ[[បរមរាមាធិបតី|​បរមរាមា]]។​ ​បន្ទាប់​មក​ក្នុង​ឆ្នាំរកា​ ​ព្រះ​អង្គ​មាន​ព្រះរាជបុត្រ​មួយ​ព្រះ​អង្គ​ទៀត​ព្រះ​នាម​ព្រះ​[[ធម្មាសោករាជ|ធម្មសោករាជ]]។ សោយរាជ្យ​បាន​ប្រមាណ​តែ​ ៣ ​ឆ្នាំ​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ទី​២៨​ ​ព្រះបាទ​លំពង្សរាជា​ ​ក៏​ចាប់ផ្ដើម​មានព្រះរោគ ​ឈឺ​ជា​ទម្ងន់។​ ​គ្រូពេទ្យ​ជិត​ឆ្ងាយ​ទូទាំង​ប្រទេស​ ​ខិតខំ​ប្រឹងប្រែង​ពិនិត្យ​អាការរោគ​ ​ឲ្យ​ថ្នាំ[[សង្កូវ​]] ​ព្យាបាល​គ្រប់​បែប​យ៉ាង​ដែរ​ ​តែ​នៅ​តែ​មើល​មិនជា​សះស្បើយ​ឡើយ។​ ​ព្រះបាទ​លំពង្សរាជា​បាន​ចូល​ទិវង្គត​ ​នៅ​ឆ្នាំជូត។ *បើតាម[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] ព្រះលំពង្សរាជា ជាព្រះរាជបុត្រច្បង នៃ ព្រះបា[[សិទ្ធានរាជា]] ទ្រង់ឡើងសោយរាជ្យ ស្នងព្រះ[[វររាជបិតា]] ក្នុងឆ្នាំ [[ខាល]] [[ទោស័ក]] ព.ស ១៨៩០, គ.ស ១៣៤៦, ម.ស ១២៦៨, ច.ស ៧០៨ ក្នុងព្រះជន្មាយុ ៥៤ ព្រះវស្សា។ ព្រះអង្គបានសាង[[ព្រះមេរុ]]ថ្វាយ[[ព្រះភ្លើង]] [[ព្រះបរមសព]] ព្រះបាទព្រះ[[សិទ្ធានរាជា]] ជាសម្ដេចព្រះវររាជបិតា និង ព្រះបរមសព ព្រះបាទសម្ដេចព្រះ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ|សុគន្ធចក្រ]] ជាសម្ដេចព្រះជេដ្ឋា ព្រះ[[អយ្យកោមួយ]] ក្នុងឆ្នាំនោះឯង។ ==ប្រវត្តិ== បើតាម​ឯកសារ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​ ​ដូច​ជា​ពង្សាវតារ​វត្ដ​ទឹកវិល​ ​និង​[[គណៈកម្មការ​ប្រវត្ដិសាស្ដ្រ]]​ដែល​រៀបចំ​ឡើង​ ​ក្រោម​អធិបតីភាព​របស់​[[សម្ដេច​សង្ឃនាយក​ទៀង​]]ជាដើម​ ​គឺ​នៅ​ក្នុង[[​រាជ្យ​ព្រះមហាក្សត្រ​]]នេះ​ហើយ​ ​ដែល​សៀម​លើកទ័ព​ចូល​មក​វាយប្រហារ​លុកលុយ​ដណ្ដើម​យក​មហានគរ​បាន។​ ​ហើយ​ក៏​នៅ​ក្នុង​គ្រានោះ​ដែរ​ ​ដែល​ព្រះ​លំពង្សរាជា​មាន​ជំងឺ​ជា​ទម្ងន់​ ​ហើយ​បាន​ចូល​ទិវង្គត។ ម្យ៉ាងទៀត​ ​គេ​មិន​បានដឹង​អំពី​បុព្វហេតុ​ដែល​បណ្ដាល​ឲ្យ​នាម៉ឺន​មន្ដ្រី​ទាំងអស់​នាំ​ គ្នា​មូលមតិ​ជ្រើសរើស​ ​និង​សុំ​យាង​ព្រះ​ស្រីសុរិយោទ័យ​ ​បុត្រ​ព្រះបាទ​និព្វានបាទ​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ទី​២៦​ ​ឲ្យ​ឡើង​សោយរាជ្យ​បន្ដ​ពី​ព្រះបាទ​លំពង្ស​នោះ​ឡើយ។​ ​ព្រះ​អង្គ​មានកូន​ប្រុស​ដល់​ទៅ​ពីរ​នាក់​ ​ហេតុ​ដូច​ម្ដេច​ ​បានជា​គេ​មិន​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ឡើង​សោយរាជ្យ​បន្ដ​ពី​ឪពុក?​ ហេតុផល​ត្រង់នេះ​ ​ពង្សាវតារ​ខ្មែរ​មិន​បាន​បញ្ជាក់​​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់លាស់​ទេ។​ ===ព្រឹត្តិការណ៍=== នាកាលព្រះរាជពិធី រំលាយ[[ព្រះសព]] ចប់សព្វគ្រប់ជាសូរេចហើយ សម្ដេចព្រះភគវតី ព្រះ[[សិរីទិព្វមាលី]] ទេវីចក្រពត្តិ ជាព្រះអគ្គមហេសី នៃព្រះបាទ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ|សិរីសុគន្ធចក្រ]] ព្រះអង្គសុំយកព្រះបរមធាតុសម្ដេចព្រះស្វាមី ដើម្បីនឹងដង្ហែទៅបញ្ចុះ នៅ[[នគរបានជ័យ]] បានការដែលជាស្រុកកេរ្តិ៍របស់ព្រះអង្គ។ [[សម្ដេច]]បានឲ្យជាងសាងព្រះបដិមាករមួយ ស្នងព្រះរូបសម្ដេចព្រះស្វាមី ទុកក្នុងគុហាមួយ នៅទីនោះគ្រាន់ជាទីប្រតិបត្តិ របស់ព្រះអង្គជាអចិន្ត្រៃយ៍ទៅ ដោយហេតុថាព្រះអង្គលោកអាឡោះអាល័យ ព្រះស្វាមី ពន់ប្រមាណណាស់។ អាស្រ័យហេតុនេះ ព្រះ[[បដិមាករ]]អង្គនេះ បានព្រះនាមថា : ព្រះរូបព្រះបាទ បរមសុគន្ធចក្រ តែអ្នកស្រុកហៅយារៗមកថា : អ្នកតាសុគន្ធចក្រ ទៅវិញ។ អ្នកស្រុករាប់អាន ព្រះរូបនេះណាស់។ ទោះគេទៅបន់ស្រន់សុំការអ្វីៗ ក៏គេរមែងតែងបានដូចសេចក្ដីប្រាថ្នា។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា [[ព្រះចៅក្រុង]][[កម្ពុជាធិបតី]] ក្រោយដែលបានអភិសេក ជា[[ឯកអគ្គមហាបុរសរដ្ឋ]] ក្នុងប្រទេសកម្ពុជាធិបតីរួចហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ប្រោសប្រទានព្រះអនុជ ទ្រង់ព្រះនាមព្រះសុរិយោទ័យ ឲ្យតាំងឡើងជាសម្ដេច ព្រះ[[មហាឧបរាជ]]។ ព្រះមហាឧបរាជ ព្រះអង្គមានព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ (សាស្ត្រាខ្លះថា ព្រះសុរិយោវង្ស ជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះសុគន្ធចក្រទេ គឺថាព្រះសុរិយោវង្ស ជាព្រះអនុជព្រះអយ្យកាមួយ (ប្អូនជីដូនមួយ) និងព្រះលំពង្សរាជារាជាព្រះស្រីសុរិយោទ័យ) ព្រះនាមព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ព្រះអង្គគង់ជាសុខ ក្នុងរាជសម្បត្តិរៀងមក។ ====សៀមលើកទ័ពមក==== លុះមកដល់ឆ្នាំ[[រោង]] [[ចត្វាស័ក]] ព.ស ១៧១៦, គ.ស ១១៧២, ម.ស ១០៩៤, ច.ស ៥៣៤ (នេះក៏ច្រឡំដែរ បើថាឆ្នាំរោង ចត្វាស័ក ព.ស ១៨៦៩, គ.ស ១៣៥៦, ម.ស ១២៧៤, ច.ស ៧១៤ វិញសមជាង) ព្រះចៅ[[រាមាធិបតីទី១ (សៀម)|រាមាធិបតី]] ក្រុងស្រីអយុធ្យា មានព្រះទ័យកម្រើកជាខ្លាំង ចង់ឲ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គធំទូលាយ ក៏តាំងខ្ញាល់នឹងព្រះ[[មហានគរ]] "ប្រទេសកម្ពុជា" ថាពុំបានទៅចំណុះ ចុះចូលព្រះអង្គ។ លុះទ្រង់កម្រើកព្រះទ័យដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ព្រះតម្រាស់ត្រាស់ប្រើព្រះ[[រាមេសូរ]] ជារាជបុត្រច្បង ឲ្យឃុំពលមួយម៉ឺននាក់ជាទ័ពធំ ឲ្យព្រះស្រីសុវត្ថិ ជាព្រះរាជនត្តា (ចៅ) ឃុំ[[ពល]] ៥០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ ហើយឲ្យលើកយ៉ាងស្រូតរូត ប៉ងមកយកក្រុងកម្ពុជាធិបតី បង្ខំវាយកុំឲ្យដឹងខ្លួន។ ព្រះរាមេសូរ ប្រឹងលើកទ័ពស្រូតរូត ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ដើរតាមផ្លូវ[[រាជសីមា]]។ ពេលនោះ [[ចៅពញា]][[នគររាជសីមា]] (នគររាជសីមានេះកាលនោះ នៅជារបស់កម្ពុជាយើងនៅឡើយ ពុំបានដឹងជាមុន នឹងគិតកេណ្ឌពលក៏ពុំទាន់ ដូច្នេះហើយ ក៏នាំគ្នាគ្រប់គ្រួរត់ចោលស្រុក ហើយបកសំបុកចូលមក ក្រុងមហានគរ) (អង្គធំ) ដើម្បីថ្វាយព្រះករុណា ព្រះ[[លំពង្សរាជា]] ឲ្យទ្រង់បានជ្រាបសព្វសេចក្ដី។ បម្រើនាំ[[សំបុត្រ]]មកដល់ ក៏នាំឡើងទៅប្ដឹង[[សេនាបតី]]។ សេនាបតីនាំឡើងក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រ។ ព្រះបរមបពិត្រ កាលបានទ្រង់ជ្រាប តាមសំបុត្រនោះ គ្រប់ប្រការហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យជាខ្លាំងណាស់។ សំបុត្រនោះមកដល់ នៅវេលាថ្ងៃត្រង់ លុះថ្ងៃរសៀលជិត[[ព្រលប់]] [[កងទ័ព]][[សៀម]] ក៏លើកមកដល់[[ព្រះនគរ]] ពេញដេរដាសណែនណាន់តាន់តាប់ដែរ ព្រមទាំងប្រដាប់ដោយគ្រឿងសស្ត្រាវុធផ្សេងៗគ្នាប្រុងប្រៀបបោះ[[បន្ទាយ]]រាយ[[ចម្រូង]] ក្នុងទីនោះជាបន្ទាន់។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ស្ដេចបានទ្រង់ជ្រាបថា: ទ័ពសៀមលើកមកដល់ដូច្នេះហើយ ក៏ទ្រង់ត្រាស់ប្រើសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] ឲ្យប្រជុំ[[សេនា]][[ទាហាន]] ឲ្យចេញទៅកេណ្ឌអស់រាស្ត្រប្រជា បណ្ដាអ្នកនៅជិតព្រះនគរទាំងប៉ុន្មាន តាំងពីថ្ងៃរសៀលដល់ព្រលប់ ពុំទាន់បានគ្រប់ ជាពលពីរ[[សែន]] "២០០០០០" នៅឡើយទេ តែ[[ស្ដេច]]ឲ្យកេណ្ឌមកប្រជុំទុក នៅមុខព្រះលាន ហើយចាត់ចែកគ្រឿង[[អាវុធ]] ឲ្យកាន់គ្រប់ៗដៃ។ លុះចាត់ការបានត្រឹមនេះហើយ ទើបទ្រង់ពិភាក្សា[[សង្គ្រាម]] ជាមួយនឹងព្រះ[[រាជវង្សានុវង្ស]] [[សេនាបតី]] មន្ត្រីទាំងពួងថា: ព្រះនគរយើង បានសុខសប្បាយជាយូរណាស់មកហើយ គ្មានសឹកសង្គ្រាមទេ។ អស់រេហ៍[[ពល]] ពុំដែលបានហ្វឹកហ្វឺនហាត់គ្រប់គ្នាផង។ បើដូច្នេះ តើអស់លោកនឹងយល់ថា យើងត្រូវធ្វើដូចម្ដេចខ្លះ? ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ក្រាបទូលថា : ទ័ពសៀមដែលលើកមកនេះ ស្រូតរូតទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ឥតមានបង្អង់ឈប់ឈរឡើយ រេហ៍ពលរបស់វា កំពុងតែហត់នឿយណាស់ ហើយវាក៏គង់តែមានការធ្វេសប្រហែសខ្លះ ជាមិនខាន ព្រោះវាប្រមាថខ្មែរយើង ថាដូចជាយើង ពុំមែនជា[[បុរស]] ជាតិទាហានទេ។ វាទុកយើងជាមនុស្សកំសាកទៀត។ បើដូច្នេះ ទោះបីជាពលយើងពុំស្ទាត់[[ជំនាញ]]ក៏ដោយ តែបើទាហានយើងកំពុងក្លៀវក្លាយ៉ាងនេះហើយ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ សុំយកអាសា ចេញទៅវាយទ័ពសៀម កុំឲ្យវាតាំង[[បន្ទាយ]] រាយចម្រូង បោះជាប់នៅដីទាន់។ បើយើងធ្វើដូច្នេះ ទ័ពសៀម គង់រសាយដៃ បាក់បែកទ័ព រត់ថយទៅជាពុំខាន។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ជាព្រះជេដ្ឋា យល់ឃើញថា : ព្រះតម្រិះរបស់ព្រះអនុជនោះត្រឹមត្រូវហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ កាន់ពលប្រាំម៉ឺននាក់ ឲ្យលើកទ័ពចេញទៅវាយទ័ពសៀមភ្លាម។ ព្រះអង្គចាត់ឲ្យកេណ្ឌ ពល ១៥០០០០នាក់ (ចំនួនទ័ពនេះប្រហែលជាថែមដោយច្រឡំ) ដទៃទៀត ឲ្យមកនៅរក្សាព្រះនគរ។ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យរៀបក្បួនទ័ព តាមក្បួនស្រេចហើយ ស្ដេចក៏ទ្រង់គ្រឿងគ្រប់ប្រដាប់ សម្រាប់សង្គ្រាមយុទ្ធ ទ្រង់ឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រ]] ចងគ្រឿង[[បវររតន៍]] ចងគ្រឿង[[បវររដ្ឋាយុទ្ធ]] ទើបស្ដេចលើកពលសេះដំរី [[អាជានេយ្យ]] និង ពល[[ថ្មើរជើង]] ព្រមដោយគ្រឿង[[សស្ត្រាវុធ]] ចេញចាកព្រះមហានគរ តាំងពីពេលវេលាព្រលប់ធំទៅ។ លុះទៅដល់យល់ទ័ពសៀម កំពុងតែតាំងបន្ទាយ យ៉ាងប្រញឹកប្រញាប់ដៃគ្រប់គ្នា ព្រះមហាឧបរាជ ក៏ដេញពលអោយចូលចោមមកវាយទ័ពមុខរបស់សៀម បណ្ដាលឲ្យបែកដល់ទៅទ័ពធំ។ ទ័ពធំដែលពុំទាន់ដឹងខ្លួនថា មានទ័ពខ្មែរចូលមកលុកលុយដូច្នេះ ក៏ស្រាប់តែផ្អើលភ្ញាក់ភិតភ័យ គឹកកង[[កោលាហល]] រចល់ចាប់គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រក្សាខ្លួនទីទៃៗ។ ឯព្រះបាទស្រីសុវត្ថិ ដែលជាមេទ័ពស្រួចនោះ ក៏ក្រឡាស់ប្រាស់ព្រះអង្គ ឡើងគង់[[ទីនាំង]]គជេន្ទ្រកៀងកាល់ពលសៀមឲ្យចូលច្បាំង កងទ័ពសៀមប្រកាន់គ្នានឹងទ័ពខ្មែរទៅវិញទៅមក យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេង បែកផ្សែង ឮតែសូរអាវុធ។ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ស្ដេចបររាជគជេន្ទ្រ ប្រជល់នឹងដំរីព្រះស្រីសុវត្ថិ ឥតមានបង្អង់ពេលឡើយ។ ព្រះទីនាំងព្រះមហាឧបរាជ ចាក់ត្រូវ[[ដំរី]][[សៀម]] ដែលបែរឲ្យប្រែទទឹងខ្លួនទៅ ព្រះមហាឧបរាជទ្រង់ក៏កាប់នឹងព្រះ[[ឆែងដាវ]] ត្រូវកព្រះស្រីសុវត្ថិ ដាច់កធ្លាក់អំពីខ្នងដំរី មកដល់ដី ទទួលមរណៈភ្លាម។ ទ័ពសៀម ឃើញមេទ័ពរបស់ខ្លួន បរាជ័យដូច្នេះ ក៏បែកទ័ព ប្រាស់យកតែអាយុសព្វៗខ្លួន។ ទ័ព[[ខ្មែរ]] កាលបើមានជ័យហើយ ក៏ចេញទៅច្បាំងនឹងទ័ពធំរបស់សៀមទៀត។ ខណៈនោះ ព្រះរាមេសូរពុំបានដឹងព្រះអង្គជាមុន កាល់ពលឲ្យចូលច្បាំងក៏ពុំបាន ទើបព្រះអង្គ ឲ្យថយទ័ព ត្រឡប់ទៅក្រោយវិញជាប្រញាប់។ សម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] កាលព្រះអង្គមាន[[ជ័យជំនះ]]សព្វគ្រប់ហើយ ទ្រង់ក៏ចាប់ឃុំពលសៀម និង ប្រមូលគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ហើយឲ្យត្រឡប់ចូលព្រះនគរ នាំឡើងក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ សេចក្ដីដែលមានជ័យជំនះគ្រប់ប្រការ និង ចាប់បានពលសៀម ព្រមទាំងគ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើននោះផង។ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា ជាព្រះបរមរាជជេដ្ឋា កាលទ្រង់ជ្រាបពីកិច្ចការសង្គ្រាមគ្រប់ប្រការហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ព្រះរាជទាន ព្រះរាជទ្រព្យជាច្រើន ដល់សេនាទាហាន តាមមាន[[គុណបំណាច់]]តិចច្រើនគ្រប់ៗគ្នា។ ចំណែកឯព្រះរាមេសូរ កាលចាញ់ទ័ពខ្មែរហើយ ក៏ត្រឡប់ផុតពីដែន ក្រុង[[កម្ពុជា]]ទៅ។ លុះឃើញថា ពុំមានកងទ័ពខ្មែរដេញតាមមកទៀតទេ ទ្រង់ក៏បោះបន្ទាយរាយកងទ័ព បញ្ឈប់នៅទីនោះ ហើយទ្រង់ឲ្យបម្រើ[[សេះ]] ចូលទៅក្រុង[[ស្រីអយុធ្យា]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលព្រះបិតាគ្រប់ប្រការ ព្រមទាំងសុំកងទ័ព ឲ្យមកជួយទៀត។ ព្រះចៅរាមាធិបតី ក្រុងស្រីអយុធ្យា កាលទ្រង់ជ្រាបថា : ព្រះស្រីសុវត្ថិស្លាប់ហើយ ព្រះអង្គតូចព្រះទ័យ ខ្ញាល់ខ្លាំងណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ឲ្យបានច្រើននាំយកទៅថ្វាយព្រះបរមរាជា ជា[[បងថ្លៃ]] ឲ្យធ្វើជា[[មេទ័ព]]ធំ និង ចៅបាសាត ចៅបាអាត ចៅកំបង់ពិសី ទាំង៣ អង្គ ដែលជាព្រះរាជបុត្រា នៃ ព្រះរាមេសូរ ព្រមដោយមុខមន្ត្រី ឲ្យលើកកងទ័ព ទៅសន្ធប់ (លើកកងទ័ពទៅសន្ធប់នឹងទ័ពមុន = បានសេចក្ដីថាយកទៅថែមនឹងទ័ពមុន) នឹងទ័ពព្រះរាមេសូរ ហើយឲ្យលើកចូលមកក្រុងកម្ពុជាទៀត។ ក៏ឯប្រទេសកម្ពុជា យើងវិញ កាលបានឈ្នះទ័ពសៀមហើយ ក៏ធ្វេសប្រហែស បើកកងទ័ពឲ្យចេញទៅតាមលំនៅទីទៃៗរបស់ខ្លួន។ លុះទ័ពសៀម លើកកងទ័ព មកដល់ជិតនឹងកំពែងព្រះនគរ ហើយ ទើបបម្រើសេះ នាំសេចក្ដីមកក្រាបបង្គំទូល ឲ្យទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា កាលទ្រង់ទទួលព័ត៌មានពីបម្រើសេះកាលណា បានទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ការហើយ ក៏ភ្ញាក់ព្រះអង្គយ៉ាងខ្លាំង។ ទ្រង់ព្រះវិតក្កណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ដេញ[[រាស្ត្រ]]ប្រជា បណ្ដាអ្នកនៅក្រៅកំពែងទាំងប៉ុន្មាន ឲ្យចូលនៅក្នុងកំពែងទាំងអស់ ហើយទ្រង់កេណ្ឌរេហ៍ពល ឲ្យឡើងចាំរក្សា នាទី[[ប៉ម]] [[សើន]] ជុំព្រះនគរ។ លុះព្រឹកឡើង ទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សានឹងសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] ព្រមទាំងសព្វមុខមន្ត្រីទាំងពួងថា: ទ័ពសៀមលើកមកម្ដងនេះ ច្រើនលើសជាងទ័ពមុនដប់កម្លាំង ពលយើងតិច ហើយយើងឲ្យរំសាយអស់ទៅទៀត។ ដូច្នេះឃើញថា យើងនឹងតតាំងច្បាំងក្នុងពេលឥឡូវនេះ ពុំទាន់បានទេ យើងមានតែកេណ្ឌកងទ័ព[[ស្រុកក្រៅ]] មកវាយផ្ទប់ទាំងក្នុងទាំងក្រៅ ទើបឈ្នះវាបាន។ លុះព្រះ[[រាជវង្សា]] [[សេនាបតី]] [[មន្ត្រី]]គ្រប់ក្រុម យល់ព្រមហើយ ព្រះបរមបពិត្រ ត្រាស់ប្រើព្រះ[[សុរិយោវង្ស]] ដែលជាព្រះអនុជ ព្រះ[[អយ្យកោមួយ]] ជាព្រះ[[រាជបុត្រ]] ព្រះបាទ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ]] ឲ្យចេញទៅកេណ្ឌកងទ័ព គ្រប់[[ចៅហ្វាយ]]ស្រុកក្រៅ ឲ្យលើកមកជួយព្រះមហានគរ។ ព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅ តាមត្រាស់បង្គាប់។ ទ័ពសៀមដែលលើកមកដល់ហើយ ក៏ឈប់ចាំស្ដាប់ការណ៍គ្រប់ ៣ ថ្ងៃ។ លុះដល់បាត់ពុំឃើញកងទ័ពខ្មែរ លើកទ័ពចេញទៅច្បាំងសោះ ក៏ព្រះបរមរាជា ជាមេទ័ពធំ ចាត់ឲ្យព្រះរាមេសូរ ជា[[មេកង]] នាំពលចូលវាយទិសខាង[[ជើង]] ឲ្យចៅ[[បាសាត]]ជាមេកងឃុំពល (ឃុំពល គឺយកពល ឬ នាំពលចូលទៅច្បាំង ឬកាន់បញ្ជាការលើពលមានចំនួន តាមដែលមេទ័ពចែកឲ្យមក) ចូលវាយទិសខាង[[កើត]] ឲ្យចៅ[[បាអាត]] នាំពលចូលវាយទិសខាងត្បូង ឲ្យចៅ[[កំបង់ពិសី]] ជាមេកង នាំពលចូលវាយពីទិសខាង[[លិច]] ហើយឲ្យតាំងបន្ទាយ វាយចោមជុំព្រះនគរ ចម្ងាយ ៥០ [[សិន]]ខ្លះ ៦០ សិនខ្លះ។ លុះតាំងបន្ទាយរាយខ្ជាប់មាំមួនហើយ ទើបមេទ័ពសៀមឲ្យលើកចូលតាំងបន្ទាយមួយ ជាប់នៅខាងក្នុងទៀត ឆ្ងាយពី[[កំពែង]]ព្រះនគរ ២០ សិនខ្លះ ៣០ សិនខ្លះ។ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា កាលយល់ថា : កងទ័ពសៀមកាន់តែលុករុករានទន្ទ្រានចូលមកជិតណាស់ហើយ នឹងចាំកងទ័ព ដែលព្រះសុរិយោវង្ស ទៅកេណ្ឌនោះ ក៏បាត់ស្ងាត់មិនទាន់ឃើញមក ទើបទ្រង់ចាត់ព្យុហយាត្រា [[សេនារាជយោធា]] [[ទាហាន]] [[ស្ដេច]] ព្រះរាជដំណើរ ចេញធ្វើសង្គ្រាម វាយទ័ពសៀម។ ពល សេនា [[យោធា]] ទាហាន ក៏បានតាំង ច្បាំង ប្រកាប់ បោះបាញ់ ចាក់កាប់ស្លាប់ស្មើគ្នាទាំងសងខាង។ ខ្មែរវាយទ័ពសៀម ក៏ពុំបែក សៀមវាយទ័ពខ្មែរក៏ពុំបែក លុះប្រយុទ្ធគ្នា ល្មមដល់ពេលព្រលប់ បញ្ឈប់ទ័ពហើយ ស្ដេចត្រឡប់ចូលព្រះនគរវិញ។ ព្រះរាមេសូរ ឲ្យធ្វើបន្ទាយលើកដីជា[[ប៉ម]]ឡើងខ្ពស់ ស្មើនឹងកំពែងព្រះនគរ។ ហើយអូស[[កាំភ្លើងធំ]]ដាក់បាញ់តម្រង់ចូលមកក្នុងព្រះនគរ។ កងទ័ពខាងព្រះមហានគរ "[[អង្គរធំ]]ប្រទេស[[កម្ពុជា]] ក៏អូសកាំភ្លើងធំ" មកដាក់គងលើភាគកំពែងបន្ទាយ ហើយបាញ់ទៅវិញទៅមក ឮសូរស័ព្ទសន្ធឹកពន្លឹកមហិមា។ ទ័ពខាងព្រះនគរ លើកចេញទៅវាយទ័ពសៀម ជាច្រើនគ្រា តែពុំមានជ័យជំនះសោះ។ ខាងទ័ពសៀមលើកមកប្លន់ វាយបន្ទាយព្រះនគរវិញ រេហ៍ពលក៏ស្លាប់អស់ជាច្រើនណាស់ដែរ តែក៏យកព្រះនគរពុំបាន។ ខ្មែរ និងសៀមតាំងច្បាំងគ្នា ច្រើនដង ច្រើនគ្រា តាំងពីខែ[[មិគសិរ]] ឆ្នាំ[[រោង]] [[ចត្វា]]ស័ករៀងមកដល់ខែ[[ចែត្រ]] ឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[បញ្ចស័ក]] ត្រូវជាមួយឆ្នាំប្រាំខែ តែពុំមានខាងណាចាញ់ ខាងណាឈ្នះសោះសឹងតែរបឹងរឹងរូសទាំងសងខាង។ កាលបើសង្គ្រាមនៅនឹងពុំមានជឿន ឬចម្រើនខាងណាដូច្នេះ ទើបព្រះបាទលំពង្សរាជា ទ្រង់មានព្រះ[[រាជសារ]] ឲ្យ[[រាជទូត]]នាំទៅឲ្យមេទ័ពសៀម ឲ្យនាំយកទៅថ្វាយព្រះចៅ[[បរមរាជាធិរាជទី១|បរមរាជា]] ជាមេទ័ពសៀម។ មេទ័ពធំ ទទួលឲ្យ[[អាល័ក្ស]] មើលប្រែជាសៀម ដែលមានសេចក្ដីថា : "នគរកម្ពុជាធិបតី ជាមហានគរ ដែលសៀមធ្លាប់ជាចំណុះរៀងមក ហើយសៀមបានតាំងខ្លួនជាឯករាជ្យ រក្សាខេត្តខ័ណ្ឌ ព័ទ្ធសីមា ដោយខ្លួនរួចទៅហើយ។ ខាងយើង យើងក៏ពុំដែលគុំគួន បង្កបង្កើតជា[[សត្រូវ]]នឹងសៀមដល់ម្ដងឡើយ។ ឥឡូវនេះ ហេតុភេទ ប្រការដូចម្ដេច ក៏បានជាសៀមលើកទ័ព មកធ្វើសង្គ្រាមនឹងខ្មែរ ឲ្យ[[សមណៈ]] [[ជី]] [[ព្រាហ្មណ៍]] [[អាណាប្រជានុរាស្ត្រ]] ក្ដៅក្រហាយ យ៉ាងដូច្នេះ ឬក៏ប្រាថ្នាការភ័ស្តុផលអ្វី?" ព្រះបរមរាជា មេទ័ពសៀម ជ្រាបសេចក្ដីហើយ ទើបឲ្យតែងជាព្រះរាជសារ ប្រគល់ឲ្យបម្រើនាំមកថ្វាយវិញ ដែលមានសេចក្ដីថា : "ក្រុងស្រីអយុធ្យា ដែលលើកទ័ពមកនេះ គឺចង់ឲ្យមហានគរ ប្រទេសកម្ពុជាព្រមចំណុះក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ថាបើក្រុងកម្ពុជាធិបតី ព្រមចំណុះក្រុងស្រីអយុធ្យាហើយ សៀមនឹងលើកទ័ពត្រឡប់ទៅវិញភ្លាម" ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ជា[[អម្ចាស់]]ជីវិតផែនដី ក្រុងកម្ពុជា បានទតព្រះរាជសារនេះ ហើយ ក៏មានព្រះតម្រាស់ ក្នុងទីប្រជុំព្រះរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតីថា : "យើងធ្លាប់មានកិត្តិយសខ្ពស់ប្រសើរ បើយើងនឹងទទួលចំណុះសៀមទៅ នឹងនាំឲ្យខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះអាប់យសនឹងអស់ប្រទេសទាំងពួង ជាមិនខានឡើយ។ ដូច្នេះសៀមឯងកុំសង្ស័យឡើយថា ប្រទេសកម្ពុជា ព្រមចំណុះខ្លួនឲ្យសោះ"។ ទ្រង់ព្រះតម្រាស់ដូច្នេះរួចហើយ ព្រះបរមបពិត្រ អម្ចាស់ជីវិតផែនប្រទេសកម្ពុជា ស្ដេចយាងចេញប្រទក្សិណ ត្រួតត្រារក្សាព្រះនគរ ជាមាំមួន។ ខាងទ័ពសៀម ក៏ចោមព្រះនគរជុំវិញ ឥតមានបន្ធូរបន្ថយឡើយ។ លុះដល់[[វស្សានរដូវ]] ([[រដូវភ្លៀង]]) ត្រូវ[[ភ្លៀង]]ធ្លាក់មកជោកជាំ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ក៏ចាត់ចែងឲ្យពលធ្វើ[[ស្រែ]] យក[[ស្រូវ]]ជា[[ស្បៀង]] [[អាហារ]] ទុកសម្រាប់ការសង្គ្រាមទៅអនាគត។ ចំណែក មេទ័ពសៀម គឺព្រះបរមរាជា ព្រះអង្គឲ្យព្រះរាជបម្រើ ទៅក្រាបទូលព្រះចៅរាមាធិបតីជាម្ចាស់ផែនដីសៀមថា : ការសង្គ្រាម នៅប្រទេសខ្មែរ សព្វថ្ងៃនេះ នៅតែរបឹងរឹងរូសទៅវិញ ទៅមក មិនទាន់មានខាងណាជាទន់ជាងខាងណាឡើយ។ ថាបើសៀម នឹងយកស្រុកខ្មែរឲ្យបាននោះបានតែខំប្រឹង ក្នុងគ្រាវេលានេះទេ។ ប្រសិនបើយើងថយទ័ព ត្រលប់ទៅប្រទេសវិញ ទុកឲ្យ ខ្មែរដឹងខ្លួន ខ្មែរនឹងកេណ្ឌពលពីស្រុកក្រៅ បានមកជួបជុំហើយ នោះសៀមកុំនឹកឡើយថា នឹងបានស្រុកខ្មែរឲ្យសោះ។ [[ព្រះចៅ]]រាមាធិបតី យល់តាមសំបុត្រនោះ ឃើញថា ត្រូវហើយ ទើបឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ប្រុងប្រៀបរៀបពលជាច្រើន។ លុះ[[ចេញវស្សា]] ស្ដេចក៏លើកទ័ពមក ដោយព្រះអង្គឯង រហូតមកដល់ជិតមហានគរ។ ខណៈនោះ ស្ដេចឲ្យលើកពល ចូលចោមជិតរឹតរឹងប្រឹងធ្វើការលើសដើម។ នេះនឹងស្រដី ឯសម្ដេចព្រះអនុជ ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ដែលទ្រង់ចេញទៅ កេណ្ឌ កងទ័ពខាងស្រុកក្រៅ។ លុះកេណ្ឌមកពុំទាន់បានជុំគ្រប់ស្រុកគ្រប់ខេត្ត ហើយបានដឹងថា : ទ័ពសៀមលើកមកច្រើនណាស់ ទ្រង់ក៏ប្រជុំពល លើកមកជិតគិតតាំងបន្ទាយចោមទ័ពសៀមរាបវិញ។ ខណៈនោះ សៀម ដឹងហើយ ក៏លើកកងទ័ពបំបែកទៅវាយទ័ព ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស បណ្ដាលឲ្យទ័ពខ្មែរបែកបាក់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ្រង់នឹងតាំងលើកមកវិញក៏ពុំបាន ទើបព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ស្ដេចរត់ហួសទៅនឹង[[នគរលាវ]] [[លានជាង]] (ឯកសារដើមសរសេរថា ឡានធាង គឺសរសេរតាមសំនៀងរបស់លាវ។ តែបើសរសេរតាមអក្ខរាវិរុទ្ធខ្មែរត្រូវសរសេរថា "លានជាង" វិញទើបត្រូវ ព្រោះ លានជាង ប្រែ ដំរីមួយលាន ជាឈ្មោះរបស់ស្រុកលាវ គឺស្រុកដែលមានដំរីច្រើន) [[ចម្ប៉ាសក្ដិ]]។ ឯចៅហ្វាយស្រុកខ្មែរខេត្តក្រៅបានដឹងថា : ទ័ពសៀម ចោមព្រះមហានគរហើយ ក៏កេណ្ឌ[[កងទ័ព]] គ្រប់ស្រុកលើកចូលមកជួយជាច្រើនកង តែពុំបានមកព្រមគ្នា តែម្ដងទេ។ ស្រុកណាលើកមកដល់មុន ប្រទះនឹងទ័ពសៀម ក៏ច្បាំងគ្នានឹងសៀមទៅ។ ប៉ុន្តែ ដោយទ័ពសៀមច្រើនជាងខ្មែរ វាក៏លើកវាយទ័ពខ្មែរនោះ ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅទីដទៃៗអស់ទៅទៀត។ ព្រះចៅរាមាធិបតី បរពល ប្រជុំទ័ពធំ វាយប្លន់ព្រះមហានគរជាច្រើនលើក ច្រើនសាទៀត តែមិនបានការសោះ។ កងទ័ពខ្មែររក្សាបន្ទាយ ក៏បាញ់[[កាំភ្លើងធំ]] តូច [[ធ្នូ]] [[ស្នា]] [[ពួយ]] [[ចាក់]] ដោយសស្ត្រាវុធ ដែលមានគ្រប់ដៃ បណ្ដាលឲ្យត្រូវពលសៀម ភ្លូកភ្លឹកស្លាប់ជាច្រើន។ បើគិតតាំងពីសៀមចោមនគរមកនោះគ្រប់មួយ[[ខួប]]គឺ ១២ ខែហើយ តែសៀមធ្វើការសង្គ្រាម ពុំបានចាញ់ឈ្នះសោះ។ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជាធិរាជ ស្ដេចទ្រង់ព្រះវិតក្កនឹងការសង្គ្រាមណាស់ ក៏បណ្ដាលជាព្រះរោគ មកញាំញីព្រះអង្គជាខ្លាំង ព្រះអង្គក៏សុគតទៅ។ "ព្រះអង្គសោយរាជ្យជាសុខសាន្តបាន៣ឆ្នាំសោយរាជ្យក្នុង ២ឆ្នាំ បូករួមទាំងអស់ ត្រូវជា ៥ឆ្នាំ"។ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ កាលបើឃើញ[[ព្រះរាម]]របស់ព្រះអង្គ ទ្រង់សុគតទៅដូច្នេះហើយ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ព្រះកន្សែងសោយសោកជាខ្លាំង។ សោកស្រេច ស្ដេចលើកព្រះបរមសព តម្កល់ទុកក្នុងមហាប្រាសាទ ហើយព្រះអង្គត្រួតត្រាការសង្គ្រាមដូចប្រក្រតី។ ប៉ុន្តែដោយហេតុថា ព្រះគ្រោះនៃមហានគរ នឹងដល់នូវ[[កលយុគ]] ជាទុក្ខវិនាសអន្តរាយ កងទ័ពរេហ៍ពលសាកលប្រជានុរាស្ត្រ មិនអាចទប់ទល់នឹងសេចក្ដីទុក្ខនេះបាន ក៏យំសោកភ្លឹកចិត្តភិតភ័យ ញាប់ញ័ររាល់រូបកាយ។ សូរស័ព្ទយំយោបំរងំ ពេញទាំងមហានគរ។ ព្រះរាមធិបតី បានដំណឹងនេះហើយ ហើយយល់ថាជា ការណ៍ចំណាប់របស់ព្រះអង្គហើយ ក៏បរពលចូលព្រះមហានគរទៀត។ ព្រះអង្គដាក់[[ព្រះអាជ្ញា]]ថា បើអ្នកឯណារារត់ ទ្រង់យកទោសកាត់ក្បាល ដោយជាបម្រាម។ ថាបើអ្នកណាចូលព្រះនគរបានមុខ ទ្រង់នឹងប្រទាន[[រង្វាន់]]ជាច្រើន។ គ្រានោះសេនាយោធាទាហាន បានឭព្រះបន្ទូលព្រះរាមាធិបតី "ស្ដេចសៀម" ហើយក៏មានចិត្តព្រឺព្រមគ្នាចូលពាក់បង្អោងតោងជណ្ដើរបានរាល់គ្នា ហើយឡើងក្បាលបន្ទាយបានគ្រប់ៗគ្នា។ ខាងទ័ពខ្មែរ កាលបើបានឃើញទ័ពសៀម មានចិត្តក្លាហាន ឡើងដល់[[ក្បាលបន្ទាយ]]ហើយ ក៏ឥតរុញរា រារែកដែរ គឺចូលទៅច្បាំងលើ ក្បាលបន្ទាយ ព្រះមហានគរ តបតទៅវិញយ៉ាងសាហាវ។ សង្គ្រាមនេះ ឮតែសន្ធឹកសូរ[[ស្គរ]] [[គង]][[រគាំង]]ត តាំងហ៊ោកញ្ជ្រៀវ សូរកាំភ្លើង [[កៅទ័ណ្ឌ]] (ធ្នូសម្រាប់ព្រះទ្រង់រាជ) ធ្នូ ស្នា សស្ត្រាវុធ ជាមហាកោលាហល រចល់ពលសៀមក៏ស្លាប់គរជើងលើគ្នា នៅ[[ជើងកំពែង]]។ ពលខ្មែរក៏ស្លាប់រាប់មិនអស់ដូចគ្នា។ ខណៈនោះ [[ចៅបាសាត]] (ព្រះរាជបុត្រទី២ នៃ ព្រះចៅសៀម) បរពលទាហានរុករាន លុកចូលទិសខាងកើត បានដល់មកក្នុងកំផែនព្រះនគរ។ កងទាហានទីទៃ ក៏បានចូលគ្រប់ទិស ចាក់កាប់ សម្លាប់គ្នា ជាច្រឡំបល់ក្នុងព្រះនគរ។ ពលខ្មែរស្លាប់ច្រើនម៉ឺនណាស់ ឈាមក្រហមដាលដាសទាំងទីកំផែងព្រះ[[រាជវាំង]]។ កាលវេលា ទ័ពសៀមចូលបាននោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ព្រះអង្គសុគតក្នុងសង្គ្រាមយុទ្ធនោះទៅហើយ ពុំមាននរណាឡើយ ជាមេទ័ពត្រួតត្រា តំណអំពីព្រះអង្គសោះ។ បណ្ដារេហ៍ពល សាកលយោធា ក៏រំសាយដៃ រំលាយគ្នាអស់ទៅ។ ព្រះ[[បរមរាជា]] ជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ព្រះ[[ធម្មាសោករាជ]] ជាព្រះរាជបុត្រសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] និង [[រាជគ្រូ]][[បុរោហិត]] កាលបើឃើញថា នឹងទប់ទល់នឹងទ័ពសៀមពុំបានហើយក៏បបួលគ្នាយក[[គ្រឿងសម្រាប់រាជ្យ]] និង [[ព្រះខាន់]] [[លំពែងជ័យ]] [[គ្រឿងកៅទ័ណ្ឌ]]សម្រាប់ព្រះ[[បញ្ចក្សេត្រ]]នោះ នាំមុខមន្ត្រីរាស្ត្រប្រជាច្រើនម៉ឺននាក់ វាយទំលាយទ័ពសៀម ត្រាតែបែកហើយរត់រួចចេញទៅ។ គ្រានោះ ព្រះមហានគរ ក៏បែកខូចបានទៅសៀម ក្នុងឆ្នាំម្សាញ់បញ្ចស័ក ព.ស.១៨៩៧-គ.ស. ១៣៥៣- ម.ស.១២៧៥- ច.ស. ៧១៥។ ព្រះរាមាធិបតី (ស្ដេចសៀម) កាលបើមានជ័យជំនះលើខ្មែរហើយ ក៏លើកពល សៀមចូលមកមហានគរ ប្រមូលព្រះរាជទ្រព្យសម្បត្តិ ក្នុង[[ឃ្លាំង]] យកបញ្ជីគ្រប់ចំនួន ចាប់យករាស្ត្រខ្មែរក្នុងនគរ ដាក់ជាឈ្លើយបានមួយសែនគ្រួ ហើយស្ដេចនាំសេនាទាហាន ចូលទតក្នុងព្រះមហានគរ គ្រប់ប្រាសាទរាជសីមា នៅដំណាក់[[រោងទង]] [[រោងទីរាជឃ្លាំង]] កំពែងគ្រប់តំបន់ សុទ្ធសឹងប្រដាប់រចនាដោយ[[កែវ]] ដោយ[[ថ្ម]] ឆ្លាក់ទិព្វមាស ឱភាសប្រសើរណាស់។ ព្រះចៅរាមាធិបតី និង សេនាទាហាន ក៏លាន់មាត់សរសើរថា : ប្រាសាទមហានគរនេះ ល្អដូចប្រាសាទក្នុង[[ឋានត្រៃត្រឹង្សាសួគ៌ា]] ដូចបានល្បីឮរន្ទឺគ្រប់ប្រទេសរៀងមកមែន។ លុះស្ដេចទៅដល់ទីតម្កល់ព្រះសព ព្រះលំពង្សរាជា ក៏ព្រះអង្គបង្កើតជា[[ធម្មសង្វេគ]] ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យរៀបថ្វាយ[[ព្រះភ្លើង]] ព្រះសពព្រះបាទលំពង្សរាជា និង សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ តាម[[ទំនៀម]]របស់ខ្មែរ។ លុះរៀបស្រេចហើយ ទើបស្ដេចរៀបអភិសេកព្រះរាជបុត្រទី១ របស់ព្រះអង្គព្រះនាមព្រះចៅបាអាត ឲ្យសោយរាជ្យក្នុងដែនដី ប្រទេសកម្ពុជា។ ដូចដែល​យើង​បាន​រៀបរាប់​រួច​មក​ហើយ​ខាងលើ​ ​បើ​តាម​ពង្សាវតារ​វត្ដ​ទឹកវិល​ ​កងទ័ព​សៀម​បាន​វាយប្រហារ​ឈ្លានពាន​លុកលុយ​ ​មហានគរ​ក្នុង​រាជ្យ​ព្រះបាទ​លំពង្ស។​ ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ដឹង​ថា​ស្ដេច​សៀម​លើកទ័ព​មក​ធ្វើសង្គ្រាម​នឹង​ខ្មែរ​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ព្រះ​លំពង្ស​បាន​ចាត់​ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស​(ពង្សាវតារ​ វត្ដ​ទឹកវិល​ ​បាន​បញ្ជាក់​ថា​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​ជា​កូន​ព្រះ​[[ស្រីសុគន្ធចក្រ|ស្រីសុគន្ធបទ]]។​ ​ព្រះ​ស្រីសុគន្ធបទ​ជា​កូន​របស់​ព្រះ​បរមនិព្វានបាទ​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ទី​២៦។​ ​ព្រះ​ស្រីសុគន្ធបទ​ ​មិន​ដែល​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ទេ) ដែល​ត្រូវជា​ក្មួយ​ ​ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ប្រមែប្រមូល​រៀប​ចំ​កេណ្ឌ​ទ័ព​តាម​ខេត្ដ​ខណ្ឌ​ជិត​ឆ្ងាយ​ ​ដើម្បី​យក​មក​ជួយ​ទប់ទល់​ការពារ​មហានគរ។​ ​កាលបើ​ប្រទាក់ប្រទង​ជាមួយ​ចៅហ្វាយខេត្ដ​ទាំងឡាយ​ ​ក្នុង​ព្រះ[[រាជាណាចក្រ​]] ​ប្រមែប្រមូល​ទ័ព​បានជា​បណ្ដើរ​ខ្លះៗ​ហើយ​ ​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ក៏​បញ្ជា​ឲ្យ​លើកទ័ព​ចេញ​ទៅ​ចោម​ព័ទ្ធ​វាយ​ប្រយុទ្ធ​កម្ទេច​ទ័ព​សៀម។​ ​ក្នុង​សម័យ​នោះ​ ​កងទ័ព​ខ្មែរ​តាម​ខេត្ដ​ជិត​ឆ្ងាយ​ ​មិន​បាន​មក​ដល់​ស្មើ​ពេល​គ្នា​ទេ​ ​ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​កម្លាំង​ខ្មែរ​ ​មិន​បាន​មូល​មាំមួន​ខ្លាំងក្លា​រឹងប៉ឹង​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​ ​អាច​តទល់​វាយ​កម្ចាត់​សត្រូវ​បាន​ទេ។​ ​ទ័ព​សៀម​ដែល​មាន​ចំនួន​ច្រើន​លើសលប់​ ​បាន​ឆ្លៀត​វាយប្រហារ​បំបែក​កងកម្លាំង​ខ្មែរ​មួយ​ម្ដងៗ​ ​បាក់បែក​ខ្ចាត់ខ្ចាយ​អស់។​ នៅ​ចំពោះ​មុខ​ស្ថានការ​ អស់សង្ឃឹម​នេះ​ ​ព្រះបាទ​លំពង្សរាជា​ ​ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​កើតទុក្ខ​ព្រួយ​ ​វិយោគ​ឈឺ​ ​រីងរៃ​ ​រហូត​អស់ព្រះជន្ម ។​ ​ក្រោយ​ដែល​មហានគរ​ត្រូវ​សៀម​យក​បាន​ ​ព្រះ​[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ​បាន​ទៅ​រៀប​កងទ័ព​នៅ[[​ខេត្ដ​បាន​សាន្ដ]]។​ ​ឱកាសល្អ​ហុច​មក​ឲ្យ​កាលណា​ ​ព្រះ​អង្គ​ក៏​លើកទ័ព​ខ្មែរ​គ្រប់​ខេត្ដ​ខណ្ឌ​ទាំងអស់​ ​ធ្វើ​ដំណើរ​ពី​គ្រប់​ទិស​ទី​ ​ចេញ​តម្រង់​ទៅ​ចាក់​ឡោម​ព័ទ្ធ​វាយប្រហារ​កម្ចាត់ទ័ព​សៀម​នៅ​មហានគរ។​ ​ទ័ព​ព្រះ​អង្គ​ផ្ទាល់​បាន​ចេញពី​បាសាន្ត​ ​ឡើង​តាម​ទន្លេ​ផង​ ​តាម​ជើង​គោក​ផង។​ ​ទៅ​ដល់[[​ភ្នំ​ទ្រាយ]]​ ​ព្រះ​មហេសី​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​ទូក​ ​តាម​ព្រះ​ស្វាមី​មក​ដែរ​នោះ​បាន​បន់ស្រន់​បារមី​អ្នកតា​នៅ​ទីនោះ​ថា​ ​“បើ​ព្រះ​មហានគរ​រំដោះ​ចេញ​ផុត​ពី​កណ្ដាប់ដៃ​សៀម​បាន​ ​ព្រះ​នាង​មិន​ភ្លេចគុណ​ដ៏​ធំ​នេះ​ទេ​ ​ហើយ​ព្រះ​នាង​សន្យា​ថា​ ​នឹង​មក​រៀបចំ​តាក់តែង​[[អាស្រម​]][[អ្នកតា]]​នេះ​ឲ្យ​បាន​ល្អ​សមរម្យ”។ កន្លែង​អាស្រម​អ្នកតា​ភ្នំ​ទ្រាយ​ ​ថ្ងៃ​ក្រោយមក​ត្រូវ​បាន​ព្រះ​នាង​ធ្វើការ​គោរព​បូជា​តាម​ពាក្យ[[​បំណន់​]] ​រៀបចំ​រចនា​ល្អ​វិចិត្រ​ ​ហើយ​ជាប់​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា​[[ភ្នំ​ព្រះ​ទេពី​]] ​ដែល​ក្លាយ​បន្ដិច​ម្ដងៗ​ទៅ​ជា​ [[ភ្នំ​ទីពី]] ​(ក្នុង​[[ខេត្ដកំពង់ចាម​]]សព្វថ្ងៃ​) រៀង​រហូត​មក។​ ==លំពង្សរាជា និង ស្រីសុរិយោទ័យទី១== ស្ដេចទាំងពីរអង្គនេះថ្វីត្បិតតែព្រះនាម ខុសគ្នា ក៏ប៉ុន្តែព្រឹត្តិការណ៍ក្នុងរាជ្យឃើញមានលំនាំដើមចមប្រហែលគ្នាបើសិនជាយើងយកសំណរតាមពង្សាវតារផ្សេងមក ប្រៀបធៀប យើងអាចសន្និដ្ឋានថាស្ដេចទាំងពីរអង្គអាចជាស្ដេច តែមួយ ព្រោះអ្វី? ព្រោះព្រះរាជាខ្មែរតែមានព្រះនាមច្រើន ដូចជាព្រះនាមដើម ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ គោរម្យនាមដែលជាព្រះនាមវែង ពេលឡើងសោយរាជ្យ និងព្រះបច្ឆារណនាមដែលជានាមក្នុងពេលចូលទិវង្គត។ ==ឯកសារយោង== *ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគរឿងនិទាន ដោយលោកបណ្ឌិតសភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រនៃកម្វុជទេឝ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]] {{s-start}} {{s-reg}} {{s-bef|before=ព្រះបាទ[[សិទ្ធានរាជា]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន|មហានគរ]]|years=គ.ស ១៣៤៦-១៣៤៩ រឺ ១៣៤៦-១៣៥១}} {{s-aft|after=ព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] រឺ ព្រះចៅ[[បាអាត]] (ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ)}} {{s-end}} ad8rt3es3rjlnagksm215f0muqzl33f 282560 282524 2022-08-18T06:08:09Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រកម្ពុជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះបាទ​សម្ដេច​ ​ព្រះ​លំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[និពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> ==ប្រវត្តិ== បើតាម​ឯកសារ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​ ​ដូច​ជា​ពង្សាវតារ​វត្ដ​ទឹកវិល​ ​និង​[[គណៈកម្មការ​ប្រវត្ដិសាស្ដ្រ]]​ដែល​រៀបចំ​ឡើង​ ​ក្រោម​អធិបតីភាព​របស់​[[សម្ដេច​សង្ឃនាយក​ទៀង​]]ជាដើម​ ​គឺ​នៅ​ក្នុង[[​រាជ្យ​ព្រះមហាក្សត្រ​]]នេះ​ហើយ​ ​ដែល​សៀម​លើកទ័ព​ចូល​មក​វាយប្រហារ​លុកលុយ​ដណ្ដើម​យក​មហានគរ​បាន។​ ​ហើយ​ក៏​នៅ​ក្នុង​គ្រានោះ​ដែរ​ ​ដែល​ព្រះ​លំពង្សរាជា​មាន​ជំងឺ​ជា​ទម្ងន់​ ​ហើយ​បាន​ចូល​ទិវង្គត។ ម្យ៉ាងទៀត​ ​គេ​មិន​បានដឹង​អំពី​បុព្វហេតុ​ដែល​បណ្ដាល​ឲ្យ​នាម៉ឺន​មន្ដ្រី​ទាំងអស់​នាំ​ គ្នា​មូលមតិ​ជ្រើសរើស​ ​និង​សុំ​យាង​ព្រះ​ស្រីសុរិយោទ័យ​ ​បុត្រ​ព្រះបាទ​និព្វានបាទ​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ទី​២៦​ ​ឲ្យ​ឡើង​សោយរាជ្យ​បន្ដ​ពី​ព្រះបាទ​លំពង្ស​នោះ​ឡើយ។​ ​ព្រះ​អង្គ​មានកូន​ប្រុស​ដល់​ទៅ​ពីរ​នាក់​ ​ហេតុ​ដូច​ម្ដេច​ ​បានជា​គេ​មិន​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ឡើង​សោយរាជ្យ​បន្ដ​ពី​ឪពុក?​ ហេតុផល​ត្រង់នេះ​ ​ពង្សាវតារ​ខ្មែរ​មិន​បាន​បញ្ជាក់​​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់លាស់​ទេ។​ ===ព្រឹត្តិការណ៍=== នាកាលព្រះរាជពិធី រំលាយ[[ព្រះសព]] ចប់សព្វគ្រប់ជាសូរេចហើយ សម្ដេចព្រះភគវតី ព្រះ[[សិរីទិព្វមាលី]] ទេវីចក្រពត្តិ ជាព្រះអគ្គមហេសី នៃព្រះបាទ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ|សិរីសុគន្ធចក្រ]] ព្រះអង្គសុំយកព្រះបរមធាតុសម្ដេចព្រះស្វាមី ដើម្បីនឹងដង្ហែទៅបញ្ចុះ នៅ[[នគរបានជ័យ]] បានការដែលជាស្រុកកេរ្តិ៍របស់ព្រះអង្គ។ [[សម្ដេច]]បានឲ្យជាងសាងព្រះបដិមាករមួយ ស្នងព្រះរូបសម្ដេចព្រះស្វាមី ទុកក្នុងគុហាមួយ នៅទីនោះគ្រាន់ជាទីប្រតិបត្តិ របស់ព្រះអង្គជាអចិន្ត្រៃយ៍ទៅ ដោយហេតុថាព្រះអង្គលោកអាឡោះអាល័យ ព្រះស្វាមី ពន់ប្រមាណណាស់។ អាស្រ័យហេតុនេះ ព្រះ[[បដិមាករ]]អង្គនេះ បានព្រះនាមថា : ព្រះរូបព្រះបាទ បរមសុគន្ធចក្រ តែអ្នកស្រុកហៅយារៗមកថា : អ្នកតាសុគន្ធចក្រ ទៅវិញ។ អ្នកស្រុករាប់អាន ព្រះរូបនេះណាស់។ ទោះគេទៅបន់ស្រន់សុំការអ្វីៗ ក៏គេរមែងតែងបានដូចសេចក្ដីប្រាថ្នា។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា [[ព្រះចៅក្រុង]][[កម្ពុជាធិបតី]] ក្រោយដែលបានអភិសេក ជា[[ឯកអគ្គមហាបុរសរដ្ឋ]] ក្នុងប្រទេសកម្ពុជាធិបតីរួចហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ប្រោសប្រទានព្រះអនុជ ទ្រង់ព្រះនាមព្រះសុរិយោទ័យ ឲ្យតាំងឡើងជាសម្ដេច ព្រះ[[មហាឧបរាជ]]។ ព្រះមហាឧបរាជ ព្រះអង្គមានព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ (សាស្ត្រាខ្លះថា ព្រះសុរិយោវង្ស ជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះសុគន្ធចក្រទេ គឺថាព្រះសុរិយោវង្ស ជាព្រះអនុជព្រះអយ្យកាមួយ (ប្អូនជីដូនមួយ) និងព្រះលំពង្សរាជារាជាព្រះស្រីសុរិយោទ័យ) ព្រះនាមព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ព្រះអង្គគង់ជាសុខ ក្នុងរាជសម្បត្តិរៀងមក។ ====សៀមលើកទ័ពមក==== លុះមកដល់ឆ្នាំ[[រោង]] [[ចត្វាស័ក]] ព.ស ១៧១៦, គ.ស ១១៧២, ម.ស ១០៩៤, ច.ស ៥៣៤ (នេះក៏ច្រឡំដែរ បើថាឆ្នាំរោង ចត្វាស័ក ព.ស ១៨៦៩, គ.ស ១៣៥៦, ម.ស ១២៧៤, ច.ស ៧១៤ វិញសមជាង) ព្រះចៅ[[រាមាធិបតីទី១ (សៀម)|រាមាធិបតី]] ក្រុងស្រីអយុធ្យា មានព្រះទ័យកម្រើកជាខ្លាំង ចង់ឲ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គធំទូលាយ ក៏តាំងខ្ញាល់នឹងព្រះ[[មហានគរ]] "ប្រទេសកម្ពុជា" ថាពុំបានទៅចំណុះ ចុះចូលព្រះអង្គ។ លុះទ្រង់កម្រើកព្រះទ័យដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ព្រះតម្រាស់ត្រាស់ប្រើព្រះ[[រាមេសូរ]] ជារាជបុត្រច្បង ឲ្យឃុំពលមួយម៉ឺននាក់ជាទ័ពធំ ឲ្យព្រះស្រីសុវត្ថិ ជាព្រះរាជនត្តា (ចៅ) ឃុំ[[ពល]] ៥០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ ហើយឲ្យលើកយ៉ាងស្រូតរូត ប៉ងមកយកក្រុងកម្ពុជាធិបតី បង្ខំវាយកុំឲ្យដឹងខ្លួន។ ព្រះរាមេសូរ ប្រឹងលើកទ័ពស្រូតរូត ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ដើរតាមផ្លូវ[[រាជសីមា]]។ ពេលនោះ [[ចៅពញា]][[នគររាជសីមា]] (នគររាជសីមានេះកាលនោះ នៅជារបស់កម្ពុជាយើងនៅឡើយ ពុំបានដឹងជាមុន នឹងគិតកេណ្ឌពលក៏ពុំទាន់ ដូច្នេះហើយ ក៏នាំគ្នាគ្រប់គ្រួរត់ចោលស្រុក ហើយបកសំបុកចូលមក ក្រុងមហានគរ) (អង្គធំ) ដើម្បីថ្វាយព្រះករុណា ព្រះ[[លំពង្សរាជា]] ឲ្យទ្រង់បានជ្រាបសព្វសេចក្ដី។ បម្រើនាំ[[សំបុត្រ]]មកដល់ ក៏នាំឡើងទៅប្ដឹង[[សេនាបតី]]។ សេនាបតីនាំឡើងក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រ។ ព្រះបរមបពិត្រ កាលបានទ្រង់ជ្រាប តាមសំបុត្រនោះ គ្រប់ប្រការហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យជាខ្លាំងណាស់។ សំបុត្រនោះមកដល់ នៅវេលាថ្ងៃត្រង់ លុះថ្ងៃរសៀលជិត[[ព្រលប់]] [[កងទ័ព]][[សៀម]] ក៏លើកមកដល់[[ព្រះនគរ]] ពេញដេរដាសណែនណាន់តាន់តាប់ដែរ ព្រមទាំងប្រដាប់ដោយគ្រឿងសស្ត្រាវុធផ្សេងៗគ្នាប្រុងប្រៀបបោះ[[បន្ទាយ]]រាយ[[ចម្រូង]] ក្នុងទីនោះជាបន្ទាន់។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ស្ដេចបានទ្រង់ជ្រាបថា: ទ័ពសៀមលើកមកដល់ដូច្នេះហើយ ក៏ទ្រង់ត្រាស់ប្រើសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] ឲ្យប្រជុំ[[សេនា]][[ទាហាន]] ឲ្យចេញទៅកេណ្ឌអស់រាស្ត្រប្រជា បណ្ដាអ្នកនៅជិតព្រះនគរទាំងប៉ុន្មាន តាំងពីថ្ងៃរសៀលដល់ព្រលប់ ពុំទាន់បានគ្រប់ ជាពលពីរ[[សែន]] "២០០០០០" នៅឡើយទេ តែ[[ស្ដេច]]ឲ្យកេណ្ឌមកប្រជុំទុក នៅមុខព្រះលាន ហើយចាត់ចែកគ្រឿង[[អាវុធ]] ឲ្យកាន់គ្រប់ៗដៃ។ លុះចាត់ការបានត្រឹមនេះហើយ ទើបទ្រង់ពិភាក្សា[[សង្គ្រាម]] ជាមួយនឹងព្រះ[[រាជវង្សានុវង្ស]] [[សេនាបតី]] មន្ត្រីទាំងពួងថា: ព្រះនគរយើង បានសុខសប្បាយជាយូរណាស់មកហើយ គ្មានសឹកសង្គ្រាមទេ។ អស់រេហ៍[[ពល]] ពុំដែលបានហ្វឹកហ្វឺនហាត់គ្រប់គ្នាផង។ បើដូច្នេះ តើអស់លោកនឹងយល់ថា យើងត្រូវធ្វើដូចម្ដេចខ្លះ? ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ក្រាបទូលថា : ទ័ពសៀមដែលលើកមកនេះ ស្រូតរូតទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ឥតមានបង្អង់ឈប់ឈរឡើយ រេហ៍ពលរបស់វា កំពុងតែហត់នឿយណាស់ ហើយវាក៏គង់តែមានការធ្វេសប្រហែសខ្លះ ជាមិនខាន ព្រោះវាប្រមាថខ្មែរយើង ថាដូចជាយើង ពុំមែនជា[[បុរស]] ជាតិទាហានទេ។ វាទុកយើងជាមនុស្សកំសាកទៀត។ បើដូច្នេះ ទោះបីជាពលយើងពុំស្ទាត់[[ជំនាញ]]ក៏ដោយ តែបើទាហានយើងកំពុងក្លៀវក្លាយ៉ាងនេះហើយ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ សុំយកអាសា ចេញទៅវាយទ័ពសៀម កុំឲ្យវាតាំង[[បន្ទាយ]] រាយចម្រូង បោះជាប់នៅដីទាន់។ បើយើងធ្វើដូច្នេះ ទ័ពសៀម គង់រសាយដៃ បាក់បែកទ័ព រត់ថយទៅជាពុំខាន។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ជាព្រះជេដ្ឋា យល់ឃើញថា : ព្រះតម្រិះរបស់ព្រះអនុជនោះត្រឹមត្រូវហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ កាន់ពលប្រាំម៉ឺននាក់ ឲ្យលើកទ័ពចេញទៅវាយទ័ពសៀមភ្លាម។ ព្រះអង្គចាត់ឲ្យកេណ្ឌ ពល ១៥០០០០នាក់ (ចំនួនទ័ពនេះប្រហែលជាថែមដោយច្រឡំ) ដទៃទៀត ឲ្យមកនៅរក្សាព្រះនគរ។ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យរៀបក្បួនទ័ព តាមក្បួនស្រេចហើយ ស្ដេចក៏ទ្រង់គ្រឿងគ្រប់ប្រដាប់ សម្រាប់សង្គ្រាមយុទ្ធ ទ្រង់ឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រ]] ចងគ្រឿង[[បវររតន៍]] ចងគ្រឿង[[បវររដ្ឋាយុទ្ធ]] ទើបស្ដេចលើកពលសេះដំរី [[អាជានេយ្យ]] និង ពល[[ថ្មើរជើង]] ព្រមដោយគ្រឿង[[សស្ត្រាវុធ]] ចេញចាកព្រះមហានគរ តាំងពីពេលវេលាព្រលប់ធំទៅ។ លុះទៅដល់យល់ទ័ពសៀម កំពុងតែតាំងបន្ទាយ យ៉ាងប្រញឹកប្រញាប់ដៃគ្រប់គ្នា ព្រះមហាឧបរាជ ក៏ដេញពលអោយចូលចោមមកវាយទ័ពមុខរបស់សៀម បណ្ដាលឲ្យបែកដល់ទៅទ័ពធំ។ ទ័ពធំដែលពុំទាន់ដឹងខ្លួនថា មានទ័ពខ្មែរចូលមកលុកលុយដូច្នេះ ក៏ស្រាប់តែផ្អើលភ្ញាក់ភិតភ័យ គឹកកង[[កោលាហល]] រចល់ចាប់គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រក្សាខ្លួនទីទៃៗ។ ឯព្រះបាទស្រីសុវត្ថិ ដែលជាមេទ័ពស្រួចនោះ ក៏ក្រឡាស់ប្រាស់ព្រះអង្គ ឡើងគង់[[ទីនាំង]]គជេន្ទ្រកៀងកាល់ពលសៀមឲ្យចូលច្បាំង កងទ័ពសៀមប្រកាន់គ្នានឹងទ័ពខ្មែរទៅវិញទៅមក យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេង បែកផ្សែង ឮតែសូរអាវុធ។ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ស្ដេចបររាជគជេន្ទ្រ ប្រជល់នឹងដំរីព្រះស្រីសុវត្ថិ ឥតមានបង្អង់ពេលឡើយ។ ព្រះទីនាំងព្រះមហាឧបរាជ ចាក់ត្រូវ[[ដំរី]][[សៀម]] ដែលបែរឲ្យប្រែទទឹងខ្លួនទៅ ព្រះមហាឧបរាជទ្រង់ក៏កាប់នឹងព្រះ[[ឆែងដាវ]] ត្រូវកព្រះស្រីសុវត្ថិ ដាច់កធ្លាក់អំពីខ្នងដំរី មកដល់ដី ទទួលមរណៈភ្លាម។ ទ័ពសៀម ឃើញមេទ័ពរបស់ខ្លួន បរាជ័យដូច្នេះ ក៏បែកទ័ព ប្រាស់យកតែអាយុសព្វៗខ្លួន។ ទ័ព[[ខ្មែរ]] កាលបើមានជ័យហើយ ក៏ចេញទៅច្បាំងនឹងទ័ពធំរបស់សៀមទៀត។ ខណៈនោះ ព្រះរាមេសូរពុំបានដឹងព្រះអង្គជាមុន កាល់ពលឲ្យចូលច្បាំងក៏ពុំបាន ទើបព្រះអង្គ ឲ្យថយទ័ព ត្រឡប់ទៅក្រោយវិញជាប្រញាប់។ សម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] កាលព្រះអង្គមាន[[ជ័យជំនះ]]សព្វគ្រប់ហើយ ទ្រង់ក៏ចាប់ឃុំពលសៀម និង ប្រមូលគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ហើយឲ្យត្រឡប់ចូលព្រះនគរ នាំឡើងក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ សេចក្ដីដែលមានជ័យជំនះគ្រប់ប្រការ និង ចាប់បានពលសៀម ព្រមទាំងគ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើននោះផង។ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា ជាព្រះបរមរាជជេដ្ឋា កាលទ្រង់ជ្រាបពីកិច្ចការសង្គ្រាមគ្រប់ប្រការហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ព្រះរាជទាន ព្រះរាជទ្រព្យជាច្រើន ដល់សេនាទាហាន តាមមាន[[គុណបំណាច់]]តិចច្រើនគ្រប់ៗគ្នា។ ចំណែកឯព្រះរាមេសូរ កាលចាញ់ទ័ពខ្មែរហើយ ក៏ត្រឡប់ផុតពីដែន ក្រុង[[កម្ពុជា]]ទៅ។ លុះឃើញថា ពុំមានកងទ័ពខ្មែរដេញតាមមកទៀតទេ ទ្រង់ក៏បោះបន្ទាយរាយកងទ័ព បញ្ឈប់នៅទីនោះ ហើយទ្រង់ឲ្យបម្រើ[[សេះ]] ចូលទៅក្រុង[[ស្រីអយុធ្យា]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលព្រះបិតាគ្រប់ប្រការ ព្រមទាំងសុំកងទ័ព ឲ្យមកជួយទៀត។ ព្រះចៅរាមាធិបតី ក្រុងស្រីអយុធ្យា កាលទ្រង់ជ្រាបថា : ព្រះស្រីសុវត្ថិស្លាប់ហើយ ព្រះអង្គតូចព្រះទ័យ ខ្ញាល់ខ្លាំងណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ឲ្យបានច្រើននាំយកទៅថ្វាយព្រះបរមរាជា ជា[[បងថ្លៃ]] ឲ្យធ្វើជា[[មេទ័ព]]ធំ និង ចៅបាសាត ចៅបាអាត ចៅកំបង់ពិសី ទាំង៣ អង្គ ដែលជាព្រះរាជបុត្រា នៃ ព្រះរាមេសូរ ព្រមដោយមុខមន្ត្រី ឲ្យលើកកងទ័ព ទៅសន្ធប់ (លើកកងទ័ពទៅសន្ធប់នឹងទ័ពមុន = បានសេចក្ដីថាយកទៅថែមនឹងទ័ពមុន) នឹងទ័ពព្រះរាមេសូរ ហើយឲ្យលើកចូលមកក្រុងកម្ពុជាទៀត។ ក៏ឯប្រទេសកម្ពុជា យើងវិញ កាលបានឈ្នះទ័ពសៀមហើយ ក៏ធ្វេសប្រហែស បើកកងទ័ពឲ្យចេញទៅតាមលំនៅទីទៃៗរបស់ខ្លួន។ លុះទ័ពសៀម លើកកងទ័ព មកដល់ជិតនឹងកំពែងព្រះនគរ ហើយ ទើបបម្រើសេះ នាំសេចក្ដីមកក្រាបបង្គំទូល ឲ្យទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា កាលទ្រង់ទទួលព័ត៌មានពីបម្រើសេះកាលណា បានទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ការហើយ ក៏ភ្ញាក់ព្រះអង្គយ៉ាងខ្លាំង។ ទ្រង់ព្រះវិតក្កណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ដេញ[[រាស្ត្រ]]ប្រជា បណ្ដាអ្នកនៅក្រៅកំពែងទាំងប៉ុន្មាន ឲ្យចូលនៅក្នុងកំពែងទាំងអស់ ហើយទ្រង់កេណ្ឌរេហ៍ពល ឲ្យឡើងចាំរក្សា នាទី[[ប៉ម]] [[សើន]] ជុំព្រះនគរ។ លុះព្រឹកឡើង ទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សានឹងសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] ព្រមទាំងសព្វមុខមន្ត្រីទាំងពួងថា: ទ័ពសៀមលើកមកម្ដងនេះ ច្រើនលើសជាងទ័ពមុនដប់កម្លាំង ពលយើងតិច ហើយយើងឲ្យរំសាយអស់ទៅទៀត។ ដូច្នេះឃើញថា យើងនឹងតតាំងច្បាំងក្នុងពេលឥឡូវនេះ ពុំទាន់បានទេ យើងមានតែកេណ្ឌកងទ័ព[[ស្រុកក្រៅ]] មកវាយផ្ទប់ទាំងក្នុងទាំងក្រៅ ទើបឈ្នះវាបាន។ លុះព្រះ[[រាជវង្សា]] [[សេនាបតី]] [[មន្ត្រី]]គ្រប់ក្រុម យល់ព្រមហើយ ព្រះបរមបពិត្រ ត្រាស់ប្រើព្រះ[[សុរិយោវង្ស]] ដែលជាព្រះអនុជ ព្រះ[[អយ្យកោមួយ]] ជាព្រះ[[រាជបុត្រ]] ព្រះបាទ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ]] ឲ្យចេញទៅកេណ្ឌកងទ័ព គ្រប់[[ចៅហ្វាយ]]ស្រុកក្រៅ ឲ្យលើកមកជួយព្រះមហានគរ។ ព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅ តាមត្រាស់បង្គាប់។ ទ័ពសៀមដែលលើកមកដល់ហើយ ក៏ឈប់ចាំស្ដាប់ការណ៍គ្រប់ ៣ ថ្ងៃ។ លុះដល់បាត់ពុំឃើញកងទ័ពខ្មែរ លើកទ័ពចេញទៅច្បាំងសោះ ក៏ព្រះបរមរាជា ជាមេទ័ពធំ ចាត់ឲ្យព្រះរាមេសូរ ជា[[មេកង]] នាំពលចូលវាយទិសខាង[[ជើង]] ឲ្យចៅ[[បាសាត]]ជាមេកងឃុំពល (ឃុំពល គឺយកពល ឬ នាំពលចូលទៅច្បាំង ឬកាន់បញ្ជាការលើពលមានចំនួន តាមដែលមេទ័ពចែកឲ្យមក) ចូលវាយទិសខាង[[កើត]] ឲ្យចៅ[[បាអាត]] នាំពលចូលវាយទិសខាងត្បូង ឲ្យចៅ[[កំបង់ពិសី]] ជាមេកង នាំពលចូលវាយពីទិសខាង[[លិច]] ហើយឲ្យតាំងបន្ទាយ វាយចោមជុំព្រះនគរ ចម្ងាយ ៥០ [[សិន]]ខ្លះ ៦០ សិនខ្លះ។ លុះតាំងបន្ទាយរាយខ្ជាប់មាំមួនហើយ ទើបមេទ័ពសៀមឲ្យលើកចូលតាំងបន្ទាយមួយ ជាប់នៅខាងក្នុងទៀត ឆ្ងាយពី[[កំពែង]]ព្រះនគរ ២០ សិនខ្លះ ៣០ សិនខ្លះ។ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា កាលយល់ថា : កងទ័ពសៀមកាន់តែលុករុករានទន្ទ្រានចូលមកជិតណាស់ហើយ នឹងចាំកងទ័ព ដែលព្រះសុរិយោវង្ស ទៅកេណ្ឌនោះ ក៏បាត់ស្ងាត់មិនទាន់ឃើញមក ទើបទ្រង់ចាត់ព្យុហយាត្រា [[សេនារាជយោធា]] [[ទាហាន]] [[ស្ដេច]] ព្រះរាជដំណើរ ចេញធ្វើសង្គ្រាម វាយទ័ពសៀម។ ពល សេនា [[យោធា]] ទាហាន ក៏បានតាំង ច្បាំង ប្រកាប់ បោះបាញ់ ចាក់កាប់ស្លាប់ស្មើគ្នាទាំងសងខាង។ ខ្មែរវាយទ័ពសៀម ក៏ពុំបែក សៀមវាយទ័ពខ្មែរក៏ពុំបែក លុះប្រយុទ្ធគ្នា ល្មមដល់ពេលព្រលប់ បញ្ឈប់ទ័ពហើយ ស្ដេចត្រឡប់ចូលព្រះនគរវិញ។ ព្រះរាមេសូរ ឲ្យធ្វើបន្ទាយលើកដីជា[[ប៉ម]]ឡើងខ្ពស់ ស្មើនឹងកំពែងព្រះនគរ។ ហើយអូស[[កាំភ្លើងធំ]]ដាក់បាញ់តម្រង់ចូលមកក្នុងព្រះនគរ។ កងទ័ពខាងព្រះមហានគរ "[[អង្គរធំ]]ប្រទេស[[កម្ពុជា]] ក៏អូសកាំភ្លើងធំ" មកដាក់គងលើភាគកំពែងបន្ទាយ ហើយបាញ់ទៅវិញទៅមក ឮសូរស័ព្ទសន្ធឹកពន្លឹកមហិមា។ ទ័ពខាងព្រះនគរ លើកចេញទៅវាយទ័ពសៀម ជាច្រើនគ្រា តែពុំមានជ័យជំនះសោះ។ ខាងទ័ពសៀមលើកមកប្លន់ វាយបន្ទាយព្រះនគរវិញ រេហ៍ពលក៏ស្លាប់អស់ជាច្រើនណាស់ដែរ តែក៏យកព្រះនគរពុំបាន។ ខ្មែរ និងសៀមតាំងច្បាំងគ្នា ច្រើនដង ច្រើនគ្រា តាំងពីខែ[[មិគសិរ]] ឆ្នាំ[[រោង]] [[ចត្វា]]ស័ករៀងមកដល់ខែ[[ចែត្រ]] ឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[បញ្ចស័ក]] ត្រូវជាមួយឆ្នាំប្រាំខែ តែពុំមានខាងណាចាញ់ ខាងណាឈ្នះសោះសឹងតែរបឹងរឹងរូសទាំងសងខាង។ កាលបើសង្គ្រាមនៅនឹងពុំមានជឿន ឬចម្រើនខាងណាដូច្នេះ ទើបព្រះបាទលំពង្សរាជា ទ្រង់មានព្រះ[[រាជសារ]] ឲ្យ[[រាជទូត]]នាំទៅឲ្យមេទ័ពសៀម ឲ្យនាំយកទៅថ្វាយព្រះចៅ[[បរមរាជាធិរាជទី១|បរមរាជា]] ជាមេទ័ពសៀម។ មេទ័ពធំ ទទួលឲ្យ[[អាល័ក្ស]] មើលប្រែជាសៀម ដែលមានសេចក្ដីថា : "នគរកម្ពុជាធិបតី ជាមហានគរ ដែលសៀមធ្លាប់ជាចំណុះរៀងមក ហើយសៀមបានតាំងខ្លួនជាឯករាជ្យ រក្សាខេត្តខ័ណ្ឌ ព័ទ្ធសីមា ដោយខ្លួនរួចទៅហើយ។ ខាងយើង យើងក៏ពុំដែលគុំគួន បង្កបង្កើតជា[[សត្រូវ]]នឹងសៀមដល់ម្ដងឡើយ។ ឥឡូវនេះ ហេតុភេទ ប្រការដូចម្ដេច ក៏បានជាសៀមលើកទ័ព មកធ្វើសង្គ្រាមនឹងខ្មែរ ឲ្យ[[សមណៈ]] [[ជី]] [[ព្រាហ្មណ៍]] [[អាណាប្រជានុរាស្ត្រ]] ក្ដៅក្រហាយ យ៉ាងដូច្នេះ ឬក៏ប្រាថ្នាការភ័ស្តុផលអ្វី?" ព្រះបរមរាជា មេទ័ពសៀម ជ្រាបសេចក្ដីហើយ ទើបឲ្យតែងជាព្រះរាជសារ ប្រគល់ឲ្យបម្រើនាំមកថ្វាយវិញ ដែលមានសេចក្ដីថា : "ក្រុងស្រីអយុធ្យា ដែលលើកទ័ពមកនេះ គឺចង់ឲ្យមហានគរ ប្រទេសកម្ពុជាព្រមចំណុះក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ថាបើក្រុងកម្ពុជាធិបតី ព្រមចំណុះក្រុងស្រីអយុធ្យាហើយ សៀមនឹងលើកទ័ពត្រឡប់ទៅវិញភ្លាម" ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ជា[[អម្ចាស់]]ជីវិតផែនដី ក្រុងកម្ពុជា បានទតព្រះរាជសារនេះ ហើយ ក៏មានព្រះតម្រាស់ ក្នុងទីប្រជុំព្រះរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតីថា : "យើងធ្លាប់មានកិត្តិយសខ្ពស់ប្រសើរ បើយើងនឹងទទួលចំណុះសៀមទៅ នឹងនាំឲ្យខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះអាប់យសនឹងអស់ប្រទេសទាំងពួង ជាមិនខានឡើយ។ ដូច្នេះសៀមឯងកុំសង្ស័យឡើយថា ប្រទេសកម្ពុជា ព្រមចំណុះខ្លួនឲ្យសោះ"។ ទ្រង់ព្រះតម្រាស់ដូច្នេះរួចហើយ ព្រះបរមបពិត្រ អម្ចាស់ជីវិតផែនប្រទេសកម្ពុជា ស្ដេចយាងចេញប្រទក្សិណ ត្រួតត្រារក្សាព្រះនគរ ជាមាំមួន។ ខាងទ័ពសៀម ក៏ចោមព្រះនគរជុំវិញ ឥតមានបន្ធូរបន្ថយឡើយ។ លុះដល់[[វស្សានរដូវ]] ([[រដូវភ្លៀង]]) ត្រូវ[[ភ្លៀង]]ធ្លាក់មកជោកជាំ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ក៏ចាត់ចែងឲ្យពលធ្វើ[[ស្រែ]] យក[[ស្រូវ]]ជា[[ស្បៀង]] [[អាហារ]] ទុកសម្រាប់ការសង្គ្រាមទៅអនាគត។ ចំណែក មេទ័ពសៀម គឺព្រះបរមរាជា ព្រះអង្គឲ្យព្រះរាជបម្រើ ទៅក្រាបទូលព្រះចៅរាមាធិបតីជាម្ចាស់ផែនដីសៀមថា : ការសង្គ្រាម នៅប្រទេសខ្មែរ សព្វថ្ងៃនេះ នៅតែរបឹងរឹងរូសទៅវិញ ទៅមក មិនទាន់មានខាងណាជាទន់ជាងខាងណាឡើយ។ ថាបើសៀម នឹងយកស្រុកខ្មែរឲ្យបាននោះបានតែខំប្រឹង ក្នុងគ្រាវេលានេះទេ។ ប្រសិនបើយើងថយទ័ព ត្រលប់ទៅប្រទេសវិញ ទុកឲ្យ ខ្មែរដឹងខ្លួន ខ្មែរនឹងកេណ្ឌពលពីស្រុកក្រៅ បានមកជួបជុំហើយ នោះសៀមកុំនឹកឡើយថា នឹងបានស្រុកខ្មែរឲ្យសោះ។ [[ព្រះចៅ]]រាមាធិបតី យល់តាមសំបុត្រនោះ ឃើញថា ត្រូវហើយ ទើបឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ប្រុងប្រៀបរៀបពលជាច្រើន។ លុះ[[ចេញវស្សា]] ស្ដេចក៏លើកទ័ពមក ដោយព្រះអង្គឯង រហូតមកដល់ជិតមហានគរ។ ខណៈនោះ ស្ដេចឲ្យលើកពល ចូលចោមជិតរឹតរឹងប្រឹងធ្វើការលើសដើម។ នេះនឹងស្រដី ឯសម្ដេចព្រះអនុជ ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ដែលទ្រង់ចេញទៅ កេណ្ឌ កងទ័ពខាងស្រុកក្រៅ។ លុះកេណ្ឌមកពុំទាន់បានជុំគ្រប់ស្រុកគ្រប់ខេត្ត ហើយបានដឹងថា : ទ័ពសៀមលើកមកច្រើនណាស់ ទ្រង់ក៏ប្រជុំពល លើកមកជិតគិតតាំងបន្ទាយចោមទ័ពសៀមរាបវិញ។ ខណៈនោះ សៀម ដឹងហើយ ក៏លើកកងទ័ពបំបែកទៅវាយទ័ព ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស បណ្ដាលឲ្យទ័ពខ្មែរបែកបាក់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ្រង់នឹងតាំងលើកមកវិញក៏ពុំបាន ទើបព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ស្ដេចរត់ហួសទៅនឹង[[នគរលាវ]] [[លានជាង]] (ឯកសារដើមសរសេរថា ឡានធាង គឺសរសេរតាមសំនៀងរបស់លាវ។ តែបើសរសេរតាមអក្ខរាវិរុទ្ធខ្មែរត្រូវសរសេរថា "លានជាង" វិញទើបត្រូវ ព្រោះ លានជាង ប្រែ ដំរីមួយលាន ជាឈ្មោះរបស់ស្រុកលាវ គឺស្រុកដែលមានដំរីច្រើន) [[ចម្ប៉ាសក្ដិ]]។ ឯចៅហ្វាយស្រុកខ្មែរខេត្តក្រៅបានដឹងថា : ទ័ពសៀម ចោមព្រះមហានគរហើយ ក៏កេណ្ឌ[[កងទ័ព]] គ្រប់ស្រុកលើកចូលមកជួយជាច្រើនកង តែពុំបានមកព្រមគ្នា តែម្ដងទេ។ ស្រុកណាលើកមកដល់មុន ប្រទះនឹងទ័ពសៀម ក៏ច្បាំងគ្នានឹងសៀមទៅ។ ប៉ុន្តែ ដោយទ័ពសៀមច្រើនជាងខ្មែរ វាក៏លើកវាយទ័ពខ្មែរនោះ ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅទីដទៃៗអស់ទៅទៀត។ ព្រះចៅរាមាធិបតី បរពល ប្រជុំទ័ពធំ វាយប្លន់ព្រះមហានគរជាច្រើនលើក ច្រើនសាទៀត តែមិនបានការសោះ។ កងទ័ពខ្មែររក្សាបន្ទាយ ក៏បាញ់[[កាំភ្លើងធំ]] តូច [[ធ្នូ]] [[ស្នា]] [[ពួយ]] [[ចាក់]] ដោយសស្ត្រាវុធ ដែលមានគ្រប់ដៃ បណ្ដាលឲ្យត្រូវពលសៀម ភ្លូកភ្លឹកស្លាប់ជាច្រើន។ បើគិតតាំងពីសៀមចោមនគរមកនោះគ្រប់មួយ[[ខួប]]គឺ ១២ ខែហើយ តែសៀមធ្វើការសង្គ្រាម ពុំបានចាញ់ឈ្នះសោះ។ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជាធិរាជ ស្ដេចទ្រង់ព្រះវិតក្កនឹងការសង្គ្រាមណាស់ ក៏បណ្ដាលជាព្រះរោគ មកញាំញីព្រះអង្គជាខ្លាំង ព្រះអង្គក៏សុគតទៅ។ "ព្រះអង្គសោយរាជ្យជាសុខសាន្តបាន៣ឆ្នាំសោយរាជ្យក្នុង ២ឆ្នាំ បូករួមទាំងអស់ ត្រូវជា ៥ឆ្នាំ"។ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ កាលបើឃើញ[[ព្រះរាម]]របស់ព្រះអង្គ ទ្រង់សុគតទៅដូច្នេះហើយ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ព្រះកន្សែងសោយសោកជាខ្លាំង។ សោកស្រេច ស្ដេចលើកព្រះបរមសព តម្កល់ទុកក្នុងមហាប្រាសាទ ហើយព្រះអង្គត្រួតត្រាការសង្គ្រាមដូចប្រក្រតី។ ប៉ុន្តែដោយហេតុថា ព្រះគ្រោះនៃមហានគរ នឹងដល់នូវ[[កលយុគ]] ជាទុក្ខវិនាសអន្តរាយ កងទ័ពរេហ៍ពលសាកលប្រជានុរាស្ត្រ មិនអាចទប់ទល់នឹងសេចក្ដីទុក្ខនេះបាន ក៏យំសោកភ្លឹកចិត្តភិតភ័យ ញាប់ញ័ររាល់រូបកាយ។ សូរស័ព្ទយំយោបំរងំ ពេញទាំងមហានគរ។ ព្រះរាមធិបតី បានដំណឹងនេះហើយ ហើយយល់ថាជា ការណ៍ចំណាប់របស់ព្រះអង្គហើយ ក៏បរពលចូលព្រះមហានគរទៀត។ ព្រះអង្គដាក់[[ព្រះអាជ្ញា]]ថា បើអ្នកឯណារារត់ ទ្រង់យកទោសកាត់ក្បាល ដោយជាបម្រាម។ ថាបើអ្នកណាចូលព្រះនគរបានមុខ ទ្រង់នឹងប្រទាន[[រង្វាន់]]ជាច្រើន។ គ្រានោះសេនាយោធាទាហាន បានឭព្រះបន្ទូលព្រះរាមាធិបតី "ស្ដេចសៀម" ហើយក៏មានចិត្តព្រឺព្រមគ្នាចូលពាក់បង្អោងតោងជណ្ដើរបានរាល់គ្នា ហើយឡើងក្បាលបន្ទាយបានគ្រប់ៗគ្នា។ ខាងទ័ពខ្មែរ កាលបើបានឃើញទ័ពសៀម មានចិត្តក្លាហាន ឡើងដល់[[ក្បាលបន្ទាយ]]ហើយ ក៏ឥតរុញរា រារែកដែរ គឺចូលទៅច្បាំងលើ ក្បាលបន្ទាយ ព្រះមហានគរ តបតទៅវិញយ៉ាងសាហាវ។ សង្គ្រាមនេះ ឮតែសន្ធឹកសូរ[[ស្គរ]] [[គង]][[រគាំង]]ត តាំងហ៊ោកញ្ជ្រៀវ សូរកាំភ្លើង [[កៅទ័ណ្ឌ]] (ធ្នូសម្រាប់ព្រះទ្រង់រាជ) ធ្នូ ស្នា សស្ត្រាវុធ ជាមហាកោលាហល រចល់ពលសៀមក៏ស្លាប់គរជើងលើគ្នា នៅ[[ជើងកំពែង]]។ ពលខ្មែរក៏ស្លាប់រាប់មិនអស់ដូចគ្នា។ ខណៈនោះ [[ចៅបាសាត]] (ព្រះរាជបុត្រទី២ នៃ ព្រះចៅសៀម) បរពលទាហានរុករាន លុកចូលទិសខាងកើត បានដល់មកក្នុងកំផែនព្រះនគរ។ កងទាហានទីទៃ ក៏បានចូលគ្រប់ទិស ចាក់កាប់ សម្លាប់គ្នា ជាច្រឡំបល់ក្នុងព្រះនគរ។ ពលខ្មែរស្លាប់ច្រើនម៉ឺនណាស់ ឈាមក្រហមដាលដាសទាំងទីកំផែងព្រះ[[រាជវាំង]]។ កាលវេលា ទ័ពសៀមចូលបាននោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ព្រះអង្គសុគតក្នុងសង្គ្រាមយុទ្ធនោះទៅហើយ ពុំមាននរណាឡើយ ជាមេទ័ពត្រួតត្រា តំណអំពីព្រះអង្គសោះ។ បណ្ដារេហ៍ពល សាកលយោធា ក៏រំសាយដៃ រំលាយគ្នាអស់ទៅ។ ព្រះ[[បរមរាជា]] ជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ព្រះ[[ធម្មាសោករាជ]] ជាព្រះរាជបុត្រសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] និង [[រាជគ្រូ]][[បុរោហិត]] កាលបើឃើញថា នឹងទប់ទល់នឹងទ័ពសៀមពុំបានហើយក៏បបួលគ្នាយក[[គ្រឿងសម្រាប់រាជ្យ]] និង [[ព្រះខាន់]] [[លំពែងជ័យ]] [[គ្រឿងកៅទ័ណ្ឌ]]សម្រាប់ព្រះ[[បញ្ចក្សេត្រ]]នោះ នាំមុខមន្ត្រីរាស្ត្រប្រជាច្រើនម៉ឺននាក់ វាយទំលាយទ័ពសៀម ត្រាតែបែកហើយរត់រួចចេញទៅ។ គ្រានោះ ព្រះមហានគរ ក៏បែកខូចបានទៅសៀម ក្នុងឆ្នាំម្សាញ់បញ្ចស័ក ព.ស.១៨៩៧-គ.ស. ១៣៥៣- ម.ស.១២៧៥- ច.ស. ៧១៥។ ព្រះរាមាធិបតី (ស្ដេចសៀម) កាលបើមានជ័យជំនះលើខ្មែរហើយ ក៏លើកពល សៀមចូលមកមហានគរ ប្រមូលព្រះរាជទ្រព្យសម្បត្តិ ក្នុង[[ឃ្លាំង]] យកបញ្ជីគ្រប់ចំនួន ចាប់យករាស្ត្រខ្មែរក្នុងនគរ ដាក់ជាឈ្លើយបានមួយសែនគ្រួ ហើយស្ដេចនាំសេនាទាហាន ចូលទតក្នុងព្រះមហានគរ គ្រប់ប្រាសាទរាជសីមា នៅដំណាក់[[រោងទង]] [[រោងទីរាជឃ្លាំង]] កំពែងគ្រប់តំបន់ សុទ្ធសឹងប្រដាប់រចនាដោយ[[កែវ]] ដោយ[[ថ្ម]] ឆ្លាក់ទិព្វមាស ឱភាសប្រសើរណាស់។ ព្រះចៅរាមាធិបតី និង សេនាទាហាន ក៏លាន់មាត់សរសើរថា : ប្រាសាទមហានគរនេះ ល្អដូចប្រាសាទក្នុង[[ឋានត្រៃត្រឹង្សាសួគ៌ា]] ដូចបានល្បីឮរន្ទឺគ្រប់ប្រទេសរៀងមកមែន។ លុះស្ដេចទៅដល់ទីតម្កល់ព្រះសព ព្រះលំពង្សរាជា ក៏ព្រះអង្គបង្កើតជា[[ធម្មសង្វេគ]] ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យរៀបថ្វាយ[[ព្រះភ្លើង]] ព្រះសពព្រះបាទលំពង្សរាជា និង សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ តាម[[ទំនៀម]]របស់ខ្មែរ។ លុះរៀបស្រេចហើយ ទើបស្ដេចរៀបអភិសេកព្រះរាជបុត្រទី១ របស់ព្រះអង្គព្រះនាមព្រះចៅបាអាត ឲ្យសោយរាជ្យក្នុងដែនដី ប្រទេសកម្ពុជា។ ដូចដែល​យើង​បាន​រៀបរាប់​រួច​មក​ហើយ​ខាងលើ​ ​បើ​តាម​ពង្សាវតារ​វត្ដ​ទឹកវិល​ ​កងទ័ព​សៀម​បាន​វាយប្រហារ​ឈ្លានពាន​លុកលុយ​ ​មហានគរ​ក្នុង​រាជ្យ​ព្រះបាទ​លំពង្ស។​ ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ដឹង​ថា​ស្ដេច​សៀម​លើកទ័ព​មក​ធ្វើសង្គ្រាម​នឹង​ខ្មែរ​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ព្រះ​លំពង្ស​បាន​ចាត់​ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស​(ពង្សាវតារ​ វត្ដ​ទឹកវិល​ ​បាន​បញ្ជាក់​ថា​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​ជា​កូន​ព្រះ​[[ស្រីសុគន្ធចក្រ|ស្រីសុគន្ធបទ]]។​ ​ព្រះ​ស្រីសុគន្ធបទ​ជា​កូន​របស់​ព្រះ​បរមនិព្វានបាទ​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ទី​២៦។​ ​ព្រះ​ស្រីសុគន្ធបទ​ ​មិន​ដែល​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ទេ) ដែល​ត្រូវជា​ក្មួយ​ ​ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ប្រមែប្រមូល​រៀប​ចំ​កេណ្ឌ​ទ័ព​តាម​ខេត្ដ​ខណ្ឌ​ជិត​ឆ្ងាយ​ ​ដើម្បី​យក​មក​ជួយ​ទប់ទល់​ការពារ​មហានគរ។​ ​កាលបើ​ប្រទាក់ប្រទង​ជាមួយ​ចៅហ្វាយខេត្ដ​ទាំងឡាយ​ ​ក្នុង​ព្រះ[[រាជាណាចក្រ​]] ​ប្រមែប្រមូល​ទ័ព​បានជា​បណ្ដើរ​ខ្លះៗ​ហើយ​ ​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ក៏​បញ្ជា​ឲ្យ​លើកទ័ព​ចេញ​ទៅ​ចោម​ព័ទ្ធ​វាយ​ប្រយុទ្ធ​កម្ទេច​ទ័ព​សៀម។​ ​ក្នុង​សម័យ​នោះ​ ​កងទ័ព​ខ្មែរ​តាម​ខេត្ដ​ជិត​ឆ្ងាយ​ ​មិន​បាន​មក​ដល់​ស្មើ​ពេល​គ្នា​ទេ​ ​ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​កម្លាំង​ខ្មែរ​ ​មិន​បាន​មូល​មាំមួន​ខ្លាំងក្លា​រឹងប៉ឹង​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​ ​អាច​តទល់​វាយ​កម្ចាត់​សត្រូវ​បាន​ទេ។​ ​ទ័ព​សៀម​ដែល​មាន​ចំនួន​ច្រើន​លើសលប់​ ​បាន​ឆ្លៀត​វាយប្រហារ​បំបែក​កងកម្លាំង​ខ្មែរ​មួយ​ម្ដងៗ​ ​បាក់បែក​ខ្ចាត់ខ្ចាយ​អស់។​ នៅ​ចំពោះ​មុខ​ស្ថានការ​ អស់សង្ឃឹម​នេះ​ ​ព្រះបាទ​លំពង្សរាជា​ ​ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​កើតទុក្ខ​ព្រួយ​ ​វិយោគ​ឈឺ​ ​រីងរៃ​ ​រហូត​អស់ព្រះជន្ម ។​ ​ក្រោយ​ដែល​មហានគរ​ត្រូវ​សៀម​យក​បាន​ ​ព្រះ​[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ​បាន​ទៅ​រៀប​កងទ័ព​នៅ[[​ខេត្ដ​បាន​សាន្ដ]]។​ ​ឱកាសល្អ​ហុច​មក​ឲ្យ​កាលណា​ ​ព្រះ​អង្គ​ក៏​លើកទ័ព​ខ្មែរ​គ្រប់​ខេត្ដ​ខណ្ឌ​ទាំងអស់​ ​ធ្វើ​ដំណើរ​ពី​គ្រប់​ទិស​ទី​ ​ចេញ​តម្រង់​ទៅ​ចាក់​ឡោម​ព័ទ្ធ​វាយប្រហារ​កម្ចាត់ទ័ព​សៀម​នៅ​មហានគរ។​ ​ទ័ព​ព្រះ​អង្គ​ផ្ទាល់​បាន​ចេញពី​បាសាន្ត​ ​ឡើង​តាម​ទន្លេ​ផង​ ​តាម​ជើង​គោក​ផង។​ ​ទៅ​ដល់[[​ភ្នំ​ទ្រាយ]]​ ​ព្រះ​មហេសី​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​ទូក​ ​តាម​ព្រះ​ស្វាមី​មក​ដែរ​នោះ​បាន​បន់ស្រន់​បារមី​អ្នកតា​នៅ​ទីនោះ​ថា​ ​“បើ​ព្រះ​មហានគរ​រំដោះ​ចេញ​ផុត​ពី​កណ្ដាប់ដៃ​សៀម​បាន​ ​ព្រះ​នាង​មិន​ភ្លេចគុណ​ដ៏​ធំ​នេះ​ទេ​ ​ហើយ​ព្រះ​នាង​សន្យា​ថា​ ​នឹង​មក​រៀបចំ​តាក់តែង​[[អាស្រម​]][[អ្នកតា]]​នេះ​ឲ្យ​បាន​ល្អ​សមរម្យ”។ កន្លែង​អាស្រម​អ្នកតា​ភ្នំ​ទ្រាយ​ ​ថ្ងៃ​ក្រោយមក​ត្រូវ​បាន​ព្រះ​នាង​ធ្វើការ​គោរព​បូជា​តាម​ពាក្យ[[​បំណន់​]] ​រៀបចំ​រចនា​ល្អ​វិចិត្រ​ ​ហើយ​ជាប់​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា​[[ភ្នំ​ព្រះ​ទេពី​]] ​ដែល​ក្លាយ​បន្ដិច​ម្ដងៗ​ទៅ​ជា​ [[ភ្នំ​ទីពី]] ​(ក្នុង​[[ខេត្ដកំពង់ចាម​]]សព្វថ្ងៃ​) រៀង​រហូត​មក។​ ==លំពង្សរាជា និង ស្រីសុរិយោទ័យទី១== ស្ដេចទាំងពីរអង្គនេះថ្វីត្បិតតែព្រះនាម ខុសគ្នា ក៏ប៉ុន្តែព្រឹត្តិការណ៍ក្នុងរាជ្យឃើញមានលំនាំដើមចមប្រហែលគ្នាបើសិនជាយើងយកសំណរតាមពង្សាវតារផ្សេងមក ប្រៀបធៀប យើងអាចសន្និដ្ឋានថាស្ដេចទាំងពីរអង្គអាចជាស្ដេច តែមួយ ព្រោះអ្វី? ព្រោះព្រះរាជាខ្មែរតែមានព្រះនាមច្រើន ដូចជាព្រះនាមដើម ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ គោរម្យនាមដែលជាព្រះនាមវែង ពេលឡើងសោយរាជ្យ និងព្រះបច្ឆារណនាមដែលជានាមក្នុងពេលចូលទិវង្គត។ ==ឯកសារយោង== *ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគរឿងនិទាន ដោយលោកបណ្ឌិតសភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រនៃកម្វុជទេឝ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]] {{s-start}} {{s-reg}} {{s-bef|before=ព្រះបាទ[[សិទ្ធានរាជា]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន|មហានគរ]]|years=គ.ស ១៣៤៦-១៣៤៩ រឺ ១៣៤៦-១៣៥១}} {{s-aft|after=ព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] រឺ ព្រះចៅ[[បាអាត]] (ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ)}} {{s-end}} nhcgk58l874g3zi9ybfelcy1hpz4h0n 282561 282560 2022-08-18T06:26:30Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រកម្ពុជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះបាទ​សម្ដេច​ ​ព្រះ​លំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[និពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' ==ប្រវត្តិ== បើតាម​ឯកសារ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​ ​ដូច​ជា​ពង្សាវតារ​វត្ដ​ទឹកវិល​ ​និង​[[គណៈកម្មការ​ប្រវត្ដិសាស្ដ្រ]]​ដែល​រៀបចំ​ឡើង​ ​ក្រោម​អធិបតីភាព​របស់​[[សម្ដេច​សង្ឃនាយក​ទៀង​]]ជាដើម​ ​គឺ​នៅ​ក្នុង[[​រាជ្យ​ព្រះមហាក្សត្រ​]]នេះ​ហើយ​ ​ដែល​សៀម​លើកទ័ព​ចូល​មក​វាយប្រហារ​លុកលុយ​ដណ្ដើម​យក​មហានគរ​បាន។​ ​ហើយ​ក៏​នៅ​ក្នុង​គ្រានោះ​ដែរ​ ​ដែល​ព្រះ​លំពង្សរាជា​មាន​ជំងឺ​ជា​ទម្ងន់​ ​ហើយ​បាន​ចូល​ទិវង្គត។ ម្យ៉ាងទៀត​ ​គេ​មិន​បានដឹង​អំពី​បុព្វហេតុ​ដែល​បណ្ដាល​ឲ្យ​នាម៉ឺន​មន្ដ្រី​ទាំងអស់​នាំ​ គ្នា​មូលមតិ​ជ្រើសរើស​ ​និង​សុំ​យាង​ព្រះ​ស្រីសុរិយោទ័យ​ ​បុត្រ​ព្រះបាទ​និព្វានបាទ​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ទី​២៦​ ​ឲ្យ​ឡើង​សោយរាជ្យ​បន្ដ​ពី​ព្រះបាទ​លំពង្ស​នោះ​ឡើយ។​ ​ព្រះ​អង្គ​មានកូន​ប្រុស​ដល់​ទៅ​ពីរ​នាក់​ ​ហេតុ​ដូច​ម្ដេច​ ​បានជា​គេ​មិន​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ឡើង​សោយរាជ្យ​បន្ដ​ពី​ឪពុក?​ ហេតុផល​ត្រង់នេះ​ ​ពង្សាវតារ​ខ្មែរ​មិន​បាន​បញ្ជាក់​​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់លាស់​ទេ។​ ===ព្រឹត្តិការណ៍=== នាកាលព្រះរាជពិធី រំលាយ[[ព្រះសព]] ចប់សព្វគ្រប់ជាសូរេចហើយ សម្ដេចព្រះភគវតី ព្រះ[[សិរីទិព្វមាលី]] ទេវីចក្រពត្តិ ជាព្រះអគ្គមហេសី នៃព្រះបាទ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ|សិរីសុគន្ធចក្រ]] ព្រះអង្គសុំយកព្រះបរមធាតុសម្ដេចព្រះស្វាមី ដើម្បីនឹងដង្ហែទៅបញ្ចុះ នៅ[[នគរបានជ័យ]] បានការដែលជាស្រុកកេរ្តិ៍របស់ព្រះអង្គ។ [[សម្ដេច]]បានឲ្យជាងសាងព្រះបដិមាករមួយ ស្នងព្រះរូបសម្ដេចព្រះស្វាមី ទុកក្នុងគុហាមួយ នៅទីនោះគ្រាន់ជាទីប្រតិបត្តិ របស់ព្រះអង្គជាអចិន្ត្រៃយ៍ទៅ ដោយហេតុថាព្រះអង្គលោកអាឡោះអាល័យ ព្រះស្វាមី ពន់ប្រមាណណាស់។ អាស្រ័យហេតុនេះ ព្រះ[[បដិមាករ]]អង្គនេះ បានព្រះនាមថា : ព្រះរូបព្រះបាទ បរមសុគន្ធចក្រ តែអ្នកស្រុកហៅយារៗមកថា : អ្នកតាសុគន្ធចក្រ ទៅវិញ។ អ្នកស្រុករាប់អាន ព្រះរូបនេះណាស់។ ទោះគេទៅបន់ស្រន់សុំការអ្វីៗ ក៏គេរមែងតែងបានដូចសេចក្ដីប្រាថ្នា។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា [[ព្រះចៅក្រុង]][[កម្ពុជាធិបតី]] ក្រោយដែលបានអភិសេក ជា[[ឯកអគ្គមហាបុរសរដ្ឋ]] ក្នុងប្រទេសកម្ពុជាធិបតីរួចហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ប្រោសប្រទានព្រះអនុជ ទ្រង់ព្រះនាមព្រះសុរិយោទ័យ ឲ្យតាំងឡើងជាសម្ដេច ព្រះ[[មហាឧបរាជ]]។ ព្រះមហាឧបរាជ ព្រះអង្គមានព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ (សាស្ត្រាខ្លះថា ព្រះសុរិយោវង្ស ជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះសុគន្ធចក្រទេ គឺថាព្រះសុរិយោវង្ស ជាព្រះអនុជព្រះអយ្យកាមួយ (ប្អូនជីដូនមួយ) និងព្រះលំពង្សរាជារាជាព្រះស្រីសុរិយោទ័យ) ព្រះនាមព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ព្រះអង្គគង់ជាសុខ ក្នុងរាជសម្បត្តិរៀងមក។ ====សៀមលើកទ័ពមក==== លុះមកដល់ឆ្នាំ[[រោង]] [[ចត្វាស័ក]] ព.ស ១៧១៦, គ.ស ១១៧២, ម.ស ១០៩៤, ច.ស ៥៣៤ (នេះក៏ច្រឡំដែរ បើថាឆ្នាំរោង ចត្វាស័ក ព.ស ១៨៦៩, គ.ស ១៣៥៦, ម.ស ១២៧៤, ច.ស ៧១៤ វិញសមជាង) ព្រះចៅ[[រាមាធិបតីទី១ (សៀម)|រាមាធិបតី]] ក្រុងស្រីអយុធ្យា មានព្រះទ័យកម្រើកជាខ្លាំង ចង់ឲ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គធំទូលាយ ក៏តាំងខ្ញាល់នឹងព្រះ[[មហានគរ]] "ប្រទេសកម្ពុជា" ថាពុំបានទៅចំណុះ ចុះចូលព្រះអង្គ។ លុះទ្រង់កម្រើកព្រះទ័យដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ព្រះតម្រាស់ត្រាស់ប្រើព្រះ[[រាមេសូរ]] ជារាជបុត្រច្បង ឲ្យឃុំពលមួយម៉ឺននាក់ជាទ័ពធំ ឲ្យព្រះស្រីសុវត្ថិ ជាព្រះរាជនត្តា (ចៅ) ឃុំ[[ពល]] ៥០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ ហើយឲ្យលើកយ៉ាងស្រូតរូត ប៉ងមកយកក្រុងកម្ពុជាធិបតី បង្ខំវាយកុំឲ្យដឹងខ្លួន។ ព្រះរាមេសូរ ប្រឹងលើកទ័ពស្រូតរូត ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ដើរតាមផ្លូវ[[រាជសីមា]]។ ពេលនោះ [[ចៅពញា]][[នគររាជសីមា]] (នគររាជសីមានេះកាលនោះ នៅជារបស់កម្ពុជាយើងនៅឡើយ ពុំបានដឹងជាមុន នឹងគិតកេណ្ឌពលក៏ពុំទាន់ ដូច្នេះហើយ ក៏នាំគ្នាគ្រប់គ្រួរត់ចោលស្រុក ហើយបកសំបុកចូលមក ក្រុងមហានគរ) (អង្គធំ) ដើម្បីថ្វាយព្រះករុណា ព្រះ[[លំពង្សរាជា]] ឲ្យទ្រង់បានជ្រាបសព្វសេចក្ដី។ បម្រើនាំ[[សំបុត្រ]]មកដល់ ក៏នាំឡើងទៅប្ដឹង[[សេនាបតី]]។ សេនាបតីនាំឡើងក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រ។ ព្រះបរមបពិត្រ កាលបានទ្រង់ជ្រាប តាមសំបុត្រនោះ គ្រប់ប្រការហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យជាខ្លាំងណាស់។ សំបុត្រនោះមកដល់ នៅវេលាថ្ងៃត្រង់ លុះថ្ងៃរសៀលជិត[[ព្រលប់]] [[កងទ័ព]][[សៀម]] ក៏លើកមកដល់[[ព្រះនគរ]] ពេញដេរដាសណែនណាន់តាន់តាប់ដែរ ព្រមទាំងប្រដាប់ដោយគ្រឿងសស្ត្រាវុធផ្សេងៗគ្នាប្រុងប្រៀបបោះ[[បន្ទាយ]]រាយ[[ចម្រូង]] ក្នុងទីនោះជាបន្ទាន់។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ស្ដេចបានទ្រង់ជ្រាបថា: ទ័ពសៀមលើកមកដល់ដូច្នេះហើយ ក៏ទ្រង់ត្រាស់ប្រើសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] ឲ្យប្រជុំ[[សេនា]][[ទាហាន]] ឲ្យចេញទៅកេណ្ឌអស់រាស្ត្រប្រជា បណ្ដាអ្នកនៅជិតព្រះនគរទាំងប៉ុន្មាន តាំងពីថ្ងៃរសៀលដល់ព្រលប់ ពុំទាន់បានគ្រប់ ជាពលពីរ[[សែន]] "២០០០០០" នៅឡើយទេ តែ[[ស្ដេច]]ឲ្យកេណ្ឌមកប្រជុំទុក នៅមុខព្រះលាន ហើយចាត់ចែកគ្រឿង[[អាវុធ]] ឲ្យកាន់គ្រប់ៗដៃ។ លុះចាត់ការបានត្រឹមនេះហើយ ទើបទ្រង់ពិភាក្សា[[សង្គ្រាម]] ជាមួយនឹងព្រះ[[រាជវង្សានុវង្ស]] [[សេនាបតី]] មន្ត្រីទាំងពួងថា: ព្រះនគរយើង បានសុខសប្បាយជាយូរណាស់មកហើយ គ្មានសឹកសង្គ្រាមទេ។ អស់រេហ៍[[ពល]] ពុំដែលបានហ្វឹកហ្វឺនហាត់គ្រប់គ្នាផង។ បើដូច្នេះ តើអស់លោកនឹងយល់ថា យើងត្រូវធ្វើដូចម្ដេចខ្លះ? ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ក្រាបទូលថា : ទ័ពសៀមដែលលើកមកនេះ ស្រូតរូតទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ឥតមានបង្អង់ឈប់ឈរឡើយ រេហ៍ពលរបស់វា កំពុងតែហត់នឿយណាស់ ហើយវាក៏គង់តែមានការធ្វេសប្រហែសខ្លះ ជាមិនខាន ព្រោះវាប្រមាថខ្មែរយើង ថាដូចជាយើង ពុំមែនជា[[បុរស]] ជាតិទាហានទេ។ វាទុកយើងជាមនុស្សកំសាកទៀត។ បើដូច្នេះ ទោះបីជាពលយើងពុំស្ទាត់[[ជំនាញ]]ក៏ដោយ តែបើទាហានយើងកំពុងក្លៀវក្លាយ៉ាងនេះហើយ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ សុំយកអាសា ចេញទៅវាយទ័ពសៀម កុំឲ្យវាតាំង[[បន្ទាយ]] រាយចម្រូង បោះជាប់នៅដីទាន់។ បើយើងធ្វើដូច្នេះ ទ័ពសៀម គង់រសាយដៃ បាក់បែកទ័ព រត់ថយទៅជាពុំខាន។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ជាព្រះជេដ្ឋា យល់ឃើញថា : ព្រះតម្រិះរបស់ព្រះអនុជនោះត្រឹមត្រូវហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ កាន់ពលប្រាំម៉ឺននាក់ ឲ្យលើកទ័ពចេញទៅវាយទ័ពសៀមភ្លាម។ ព្រះអង្គចាត់ឲ្យកេណ្ឌ ពល ១៥០០០០នាក់ (ចំនួនទ័ពនេះប្រហែលជាថែមដោយច្រឡំ) ដទៃទៀត ឲ្យមកនៅរក្សាព្រះនគរ។ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យរៀបក្បួនទ័ព តាមក្បួនស្រេចហើយ ស្ដេចក៏ទ្រង់គ្រឿងគ្រប់ប្រដាប់ សម្រាប់សង្គ្រាមយុទ្ធ ទ្រង់ឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រ]] ចងគ្រឿង[[បវររតន៍]] ចងគ្រឿង[[បវររដ្ឋាយុទ្ធ]] ទើបស្ដេចលើកពលសេះដំរី [[អាជានេយ្យ]] និង ពល[[ថ្មើរជើង]] ព្រមដោយគ្រឿង[[សស្ត្រាវុធ]] ចេញចាកព្រះមហានគរ តាំងពីពេលវេលាព្រលប់ធំទៅ។ លុះទៅដល់យល់ទ័ពសៀម កំពុងតែតាំងបន្ទាយ យ៉ាងប្រញឹកប្រញាប់ដៃគ្រប់គ្នា ព្រះមហាឧបរាជ ក៏ដេញពលអោយចូលចោមមកវាយទ័ពមុខរបស់សៀម បណ្ដាលឲ្យបែកដល់ទៅទ័ពធំ។ ទ័ពធំដែលពុំទាន់ដឹងខ្លួនថា មានទ័ពខ្មែរចូលមកលុកលុយដូច្នេះ ក៏ស្រាប់តែផ្អើលភ្ញាក់ភិតភ័យ គឹកកង[[កោលាហល]] រចល់ចាប់គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រក្សាខ្លួនទីទៃៗ។ ឯព្រះបាទស្រីសុវត្ថិ ដែលជាមេទ័ពស្រួចនោះ ក៏ក្រឡាស់ប្រាស់ព្រះអង្គ ឡើងគង់[[ទីនាំង]]គជេន្ទ្រកៀងកាល់ពលសៀមឲ្យចូលច្បាំង កងទ័ពសៀមប្រកាន់គ្នានឹងទ័ពខ្មែរទៅវិញទៅមក យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេង បែកផ្សែង ឮតែសូរអាវុធ។ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ស្ដេចបររាជគជេន្ទ្រ ប្រជល់នឹងដំរីព្រះស្រីសុវត្ថិ ឥតមានបង្អង់ពេលឡើយ។ ព្រះទីនាំងព្រះមហាឧបរាជ ចាក់ត្រូវ[[ដំរី]][[សៀម]] ដែលបែរឲ្យប្រែទទឹងខ្លួនទៅ ព្រះមហាឧបរាជទ្រង់ក៏កាប់នឹងព្រះ[[ឆែងដាវ]] ត្រូវកព្រះស្រីសុវត្ថិ ដាច់កធ្លាក់អំពីខ្នងដំរី មកដល់ដី ទទួលមរណៈភ្លាម។ ទ័ពសៀម ឃើញមេទ័ពរបស់ខ្លួន បរាជ័យដូច្នេះ ក៏បែកទ័ព ប្រាស់យកតែអាយុសព្វៗខ្លួន។ ទ័ព[[ខ្មែរ]] កាលបើមានជ័យហើយ ក៏ចេញទៅច្បាំងនឹងទ័ពធំរបស់សៀមទៀត។ ខណៈនោះ ព្រះរាមេសូរពុំបានដឹងព្រះអង្គជាមុន កាល់ពលឲ្យចូលច្បាំងក៏ពុំបាន ទើបព្រះអង្គ ឲ្យថយទ័ព ត្រឡប់ទៅក្រោយវិញជាប្រញាប់។ សម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] កាលព្រះអង្គមាន[[ជ័យជំនះ]]សព្វគ្រប់ហើយ ទ្រង់ក៏ចាប់ឃុំពលសៀម និង ប្រមូលគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ហើយឲ្យត្រឡប់ចូលព្រះនគរ នាំឡើងក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ សេចក្ដីដែលមានជ័យជំនះគ្រប់ប្រការ និង ចាប់បានពលសៀម ព្រមទាំងគ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើននោះផង។ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា ជាព្រះបរមរាជជេដ្ឋា កាលទ្រង់ជ្រាបពីកិច្ចការសង្គ្រាមគ្រប់ប្រការហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ព្រះរាជទាន ព្រះរាជទ្រព្យជាច្រើន ដល់សេនាទាហាន តាមមាន[[គុណបំណាច់]]តិចច្រើនគ្រប់ៗគ្នា។ ចំណែកឯព្រះរាមេសូរ កាលចាញ់ទ័ពខ្មែរហើយ ក៏ត្រឡប់ផុតពីដែន ក្រុង[[កម្ពុជា]]ទៅ។ លុះឃើញថា ពុំមានកងទ័ពខ្មែរដេញតាមមកទៀតទេ ទ្រង់ក៏បោះបន្ទាយរាយកងទ័ព បញ្ឈប់នៅទីនោះ ហើយទ្រង់ឲ្យបម្រើ[[សេះ]] ចូលទៅក្រុង[[ស្រីអយុធ្យា]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលព្រះបិតាគ្រប់ប្រការ ព្រមទាំងសុំកងទ័ព ឲ្យមកជួយទៀត។ ព្រះចៅរាមាធិបតី ក្រុងស្រីអយុធ្យា កាលទ្រង់ជ្រាបថា : ព្រះស្រីសុវត្ថិស្លាប់ហើយ ព្រះអង្គតូចព្រះទ័យ ខ្ញាល់ខ្លាំងណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ឲ្យបានច្រើននាំយកទៅថ្វាយព្រះបរមរាជា ជា[[បងថ្លៃ]] ឲ្យធ្វើជា[[មេទ័ព]]ធំ និង ចៅបាសាត ចៅបាអាត ចៅកំបង់ពិសី ទាំង៣ អង្គ ដែលជាព្រះរាជបុត្រា នៃ ព្រះរាមេសូរ ព្រមដោយមុខមន្ត្រី ឲ្យលើកកងទ័ព ទៅសន្ធប់ (លើកកងទ័ពទៅសន្ធប់នឹងទ័ពមុន = បានសេចក្ដីថាយកទៅថែមនឹងទ័ពមុន) នឹងទ័ពព្រះរាមេសូរ ហើយឲ្យលើកចូលមកក្រុងកម្ពុជាទៀត។ ក៏ឯប្រទេសកម្ពុជា យើងវិញ កាលបានឈ្នះទ័ពសៀមហើយ ក៏ធ្វេសប្រហែស បើកកងទ័ពឲ្យចេញទៅតាមលំនៅទីទៃៗរបស់ខ្លួន។ លុះទ័ពសៀម លើកកងទ័ព មកដល់ជិតនឹងកំពែងព្រះនគរ ហើយ ទើបបម្រើសេះ នាំសេចក្ដីមកក្រាបបង្គំទូល ឲ្យទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា កាលទ្រង់ទទួលព័ត៌មានពីបម្រើសេះកាលណា បានទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ការហើយ ក៏ភ្ញាក់ព្រះអង្គយ៉ាងខ្លាំង។ ទ្រង់ព្រះវិតក្កណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ដេញ[[រាស្ត្រ]]ប្រជា បណ្ដាអ្នកនៅក្រៅកំពែងទាំងប៉ុន្មាន ឲ្យចូលនៅក្នុងកំពែងទាំងអស់ ហើយទ្រង់កេណ្ឌរេហ៍ពល ឲ្យឡើងចាំរក្សា នាទី[[ប៉ម]] [[សើន]] ជុំព្រះនគរ។ លុះព្រឹកឡើង ទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សានឹងសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] ព្រមទាំងសព្វមុខមន្ត្រីទាំងពួងថា: ទ័ពសៀមលើកមកម្ដងនេះ ច្រើនលើសជាងទ័ពមុនដប់កម្លាំង ពលយើងតិច ហើយយើងឲ្យរំសាយអស់ទៅទៀត។ ដូច្នេះឃើញថា យើងនឹងតតាំងច្បាំងក្នុងពេលឥឡូវនេះ ពុំទាន់បានទេ យើងមានតែកេណ្ឌកងទ័ព[[ស្រុកក្រៅ]] មកវាយផ្ទប់ទាំងក្នុងទាំងក្រៅ ទើបឈ្នះវាបាន។ លុះព្រះ[[រាជវង្សា]] [[សេនាបតី]] [[មន្ត្រី]]គ្រប់ក្រុម យល់ព្រមហើយ ព្រះបរមបពិត្រ ត្រាស់ប្រើព្រះ[[សុរិយោវង្ស]] ដែលជាព្រះអនុជ ព្រះ[[អយ្យកោមួយ]] ជាព្រះ[[រាជបុត្រ]] ព្រះបាទ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ]] ឲ្យចេញទៅកេណ្ឌកងទ័ព គ្រប់[[ចៅហ្វាយ]]ស្រុកក្រៅ ឲ្យលើកមកជួយព្រះមហានគរ។ ព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅ តាមត្រាស់បង្គាប់។ ទ័ពសៀមដែលលើកមកដល់ហើយ ក៏ឈប់ចាំស្ដាប់ការណ៍គ្រប់ ៣ ថ្ងៃ។ លុះដល់បាត់ពុំឃើញកងទ័ពខ្មែរ លើកទ័ពចេញទៅច្បាំងសោះ ក៏ព្រះបរមរាជា ជាមេទ័ពធំ ចាត់ឲ្យព្រះរាមេសូរ ជា[[មេកង]] នាំពលចូលវាយទិសខាង[[ជើង]] ឲ្យចៅ[[បាសាត]]ជាមេកងឃុំពល (ឃុំពល គឺយកពល ឬ នាំពលចូលទៅច្បាំង ឬកាន់បញ្ជាការលើពលមានចំនួន តាមដែលមេទ័ពចែកឲ្យមក) ចូលវាយទិសខាង[[កើត]] ឲ្យចៅ[[បាអាត]] នាំពលចូលវាយទិសខាងត្បូង ឲ្យចៅ[[កំបង់ពិសី]] ជាមេកង នាំពលចូលវាយពីទិសខាង[[លិច]] ហើយឲ្យតាំងបន្ទាយ វាយចោមជុំព្រះនគរ ចម្ងាយ ៥០ [[សិន]]ខ្លះ ៦០ សិនខ្លះ។ លុះតាំងបន្ទាយរាយខ្ជាប់មាំមួនហើយ ទើបមេទ័ពសៀមឲ្យលើកចូលតាំងបន្ទាយមួយ ជាប់នៅខាងក្នុងទៀត ឆ្ងាយពី[[កំពែង]]ព្រះនគរ ២០ សិនខ្លះ ៣០ សិនខ្លះ។ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា កាលយល់ថា : កងទ័ពសៀមកាន់តែលុករុករានទន្ទ្រានចូលមកជិតណាស់ហើយ នឹងចាំកងទ័ព ដែលព្រះសុរិយោវង្ស ទៅកេណ្ឌនោះ ក៏បាត់ស្ងាត់មិនទាន់ឃើញមក ទើបទ្រង់ចាត់ព្យុហយាត្រា [[សេនារាជយោធា]] [[ទាហាន]] [[ស្ដេច]] ព្រះរាជដំណើរ ចេញធ្វើសង្គ្រាម វាយទ័ពសៀម។ ពល សេនា [[យោធា]] ទាហាន ក៏បានតាំង ច្បាំង ប្រកាប់ បោះបាញ់ ចាក់កាប់ស្លាប់ស្មើគ្នាទាំងសងខាង។ ខ្មែរវាយទ័ពសៀម ក៏ពុំបែក សៀមវាយទ័ពខ្មែរក៏ពុំបែក លុះប្រយុទ្ធគ្នា ល្មមដល់ពេលព្រលប់ បញ្ឈប់ទ័ពហើយ ស្ដេចត្រឡប់ចូលព្រះនគរវិញ។ ព្រះរាមេសូរ ឲ្យធ្វើបន្ទាយលើកដីជា[[ប៉ម]]ឡើងខ្ពស់ ស្មើនឹងកំពែងព្រះនគរ។ ហើយអូស[[កាំភ្លើងធំ]]ដាក់បាញ់តម្រង់ចូលមកក្នុងព្រះនគរ។ កងទ័ពខាងព្រះមហានគរ "[[អង្គរធំ]]ប្រទេស[[កម្ពុជា]] ក៏អូសកាំភ្លើងធំ" មកដាក់គងលើភាគកំពែងបន្ទាយ ហើយបាញ់ទៅវិញទៅមក ឮសូរស័ព្ទសន្ធឹកពន្លឹកមហិមា។ ទ័ពខាងព្រះនគរ លើកចេញទៅវាយទ័ពសៀម ជាច្រើនគ្រា តែពុំមានជ័យជំនះសោះ។ ខាងទ័ពសៀមលើកមកប្លន់ វាយបន្ទាយព្រះនគរវិញ រេហ៍ពលក៏ស្លាប់អស់ជាច្រើនណាស់ដែរ តែក៏យកព្រះនគរពុំបាន។ ខ្មែរ និងសៀមតាំងច្បាំងគ្នា ច្រើនដង ច្រើនគ្រា តាំងពីខែ[[មិគសិរ]] ឆ្នាំ[[រោង]] [[ចត្វា]]ស័ករៀងមកដល់ខែ[[ចែត្រ]] ឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[បញ្ចស័ក]] ត្រូវជាមួយឆ្នាំប្រាំខែ តែពុំមានខាងណាចាញ់ ខាងណាឈ្នះសោះសឹងតែរបឹងរឹងរូសទាំងសងខាង។ កាលបើសង្គ្រាមនៅនឹងពុំមានជឿន ឬចម្រើនខាងណាដូច្នេះ ទើបព្រះបាទលំពង្សរាជា ទ្រង់មានព្រះ[[រាជសារ]] ឲ្យ[[រាជទូត]]នាំទៅឲ្យមេទ័ពសៀម ឲ្យនាំយកទៅថ្វាយព្រះចៅ[[បរមរាជាធិរាជទី១|បរមរាជា]] ជាមេទ័ពសៀម។ មេទ័ពធំ ទទួលឲ្យ[[អាល័ក្ស]] មើលប្រែជាសៀម ដែលមានសេចក្ដីថា : "នគរកម្ពុជាធិបតី ជាមហានគរ ដែលសៀមធ្លាប់ជាចំណុះរៀងមក ហើយសៀមបានតាំងខ្លួនជាឯករាជ្យ រក្សាខេត្តខ័ណ្ឌ ព័ទ្ធសីមា ដោយខ្លួនរួចទៅហើយ។ ខាងយើង យើងក៏ពុំដែលគុំគួន បង្កបង្កើតជា[[សត្រូវ]]នឹងសៀមដល់ម្ដងឡើយ។ ឥឡូវនេះ ហេតុភេទ ប្រការដូចម្ដេច ក៏បានជាសៀមលើកទ័ព មកធ្វើសង្គ្រាមនឹងខ្មែរ ឲ្យ[[សមណៈ]] [[ជី]] [[ព្រាហ្មណ៍]] [[អាណាប្រជានុរាស្ត្រ]] ក្ដៅក្រហាយ យ៉ាងដូច្នេះ ឬក៏ប្រាថ្នាការភ័ស្តុផលអ្វី?" ព្រះបរមរាជា មេទ័ពសៀម ជ្រាបសេចក្ដីហើយ ទើបឲ្យតែងជាព្រះរាជសារ ប្រគល់ឲ្យបម្រើនាំមកថ្វាយវិញ ដែលមានសេចក្ដីថា : "ក្រុងស្រីអយុធ្យា ដែលលើកទ័ពមកនេះ គឺចង់ឲ្យមហានគរ ប្រទេសកម្ពុជាព្រមចំណុះក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ថាបើក្រុងកម្ពុជាធិបតី ព្រមចំណុះក្រុងស្រីអយុធ្យាហើយ សៀមនឹងលើកទ័ពត្រឡប់ទៅវិញភ្លាម" ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ជា[[អម្ចាស់]]ជីវិតផែនដី ក្រុងកម្ពុជា បានទតព្រះរាជសារនេះ ហើយ ក៏មានព្រះតម្រាស់ ក្នុងទីប្រជុំព្រះរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតីថា : "យើងធ្លាប់មានកិត្តិយសខ្ពស់ប្រសើរ បើយើងនឹងទទួលចំណុះសៀមទៅ នឹងនាំឲ្យខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះអាប់យសនឹងអស់ប្រទេសទាំងពួង ជាមិនខានឡើយ។ ដូច្នេះសៀមឯងកុំសង្ស័យឡើយថា ប្រទេសកម្ពុជា ព្រមចំណុះខ្លួនឲ្យសោះ"។ ទ្រង់ព្រះតម្រាស់ដូច្នេះរួចហើយ ព្រះបរមបពិត្រ អម្ចាស់ជីវិតផែនប្រទេសកម្ពុជា ស្ដេចយាងចេញប្រទក្សិណ ត្រួតត្រារក្សាព្រះនគរ ជាមាំមួន។ ខាងទ័ពសៀម ក៏ចោមព្រះនគរជុំវិញ ឥតមានបន្ធូរបន្ថយឡើយ។ លុះដល់[[វស្សានរដូវ]] ([[រដូវភ្លៀង]]) ត្រូវ[[ភ្លៀង]]ធ្លាក់មកជោកជាំ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ក៏ចាត់ចែងឲ្យពលធ្វើ[[ស្រែ]] យក[[ស្រូវ]]ជា[[ស្បៀង]] [[អាហារ]] ទុកសម្រាប់ការសង្គ្រាមទៅអនាគត។ ចំណែក មេទ័ពសៀម គឺព្រះបរមរាជា ព្រះអង្គឲ្យព្រះរាជបម្រើ ទៅក្រាបទូលព្រះចៅរាមាធិបតីជាម្ចាស់ផែនដីសៀមថា : ការសង្គ្រាម នៅប្រទេសខ្មែរ សព្វថ្ងៃនេះ នៅតែរបឹងរឹងរូសទៅវិញ ទៅមក មិនទាន់មានខាងណាជាទន់ជាងខាងណាឡើយ។ ថាបើសៀម នឹងយកស្រុកខ្មែរឲ្យបាននោះបានតែខំប្រឹង ក្នុងគ្រាវេលានេះទេ។ ប្រសិនបើយើងថយទ័ព ត្រលប់ទៅប្រទេសវិញ ទុកឲ្យ ខ្មែរដឹងខ្លួន ខ្មែរនឹងកេណ្ឌពលពីស្រុកក្រៅ បានមកជួបជុំហើយ នោះសៀមកុំនឹកឡើយថា នឹងបានស្រុកខ្មែរឲ្យសោះ។ [[ព្រះចៅ]]រាមាធិបតី យល់តាមសំបុត្រនោះ ឃើញថា ត្រូវហើយ ទើបឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ប្រុងប្រៀបរៀបពលជាច្រើន។ លុះ[[ចេញវស្សា]] ស្ដេចក៏លើកទ័ពមក ដោយព្រះអង្គឯង រហូតមកដល់ជិតមហានគរ។ ខណៈនោះ ស្ដេចឲ្យលើកពល ចូលចោមជិតរឹតរឹងប្រឹងធ្វើការលើសដើម។ នេះនឹងស្រដី ឯសម្ដេចព្រះអនុជ ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ដែលទ្រង់ចេញទៅ កេណ្ឌ កងទ័ពខាងស្រុកក្រៅ។ លុះកេណ្ឌមកពុំទាន់បានជុំគ្រប់ស្រុកគ្រប់ខេត្ត ហើយបានដឹងថា : ទ័ពសៀមលើកមកច្រើនណាស់ ទ្រង់ក៏ប្រជុំពល លើកមកជិតគិតតាំងបន្ទាយចោមទ័ពសៀមរាបវិញ។ ខណៈនោះ សៀម ដឹងហើយ ក៏លើកកងទ័ពបំបែកទៅវាយទ័ព ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស បណ្ដាលឲ្យទ័ពខ្មែរបែកបាក់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ្រង់នឹងតាំងលើកមកវិញក៏ពុំបាន ទើបព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ស្ដេចរត់ហួសទៅនឹង[[នគរលាវ]] [[លានជាង]] (ឯកសារដើមសរសេរថា ឡានធាង គឺសរសេរតាមសំនៀងរបស់លាវ។ តែបើសរសេរតាមអក្ខរាវិរុទ្ធខ្មែរត្រូវសរសេរថា "លានជាង" វិញទើបត្រូវ ព្រោះ លានជាង ប្រែ ដំរីមួយលាន ជាឈ្មោះរបស់ស្រុកលាវ គឺស្រុកដែលមានដំរីច្រើន) [[ចម្ប៉ាសក្ដិ]]។ ឯចៅហ្វាយស្រុកខ្មែរខេត្តក្រៅបានដឹងថា : ទ័ពសៀម ចោមព្រះមហានគរហើយ ក៏កេណ្ឌ[[កងទ័ព]] គ្រប់ស្រុកលើកចូលមកជួយជាច្រើនកង តែពុំបានមកព្រមគ្នា តែម្ដងទេ។ ស្រុកណាលើកមកដល់មុន ប្រទះនឹងទ័ពសៀម ក៏ច្បាំងគ្នានឹងសៀមទៅ។ ប៉ុន្តែ ដោយទ័ពសៀមច្រើនជាងខ្មែរ វាក៏លើកវាយទ័ពខ្មែរនោះ ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅទីដទៃៗអស់ទៅទៀត។ ព្រះចៅរាមាធិបតី បរពល ប្រជុំទ័ពធំ វាយប្លន់ព្រះមហានគរជាច្រើនលើក ច្រើនសាទៀត តែមិនបានការសោះ។ កងទ័ពខ្មែររក្សាបន្ទាយ ក៏បាញ់[[កាំភ្លើងធំ]] តូច [[ធ្នូ]] [[ស្នា]] [[ពួយ]] [[ចាក់]] ដោយសស្ត្រាវុធ ដែលមានគ្រប់ដៃ បណ្ដាលឲ្យត្រូវពលសៀម ភ្លូកភ្លឹកស្លាប់ជាច្រើន។ បើគិតតាំងពីសៀមចោមនគរមកនោះគ្រប់មួយ[[ខួប]]គឺ ១២ ខែហើយ តែសៀមធ្វើការសង្គ្រាម ពុំបានចាញ់ឈ្នះសោះ។ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជាធិរាជ ស្ដេចទ្រង់ព្រះវិតក្កនឹងការសង្គ្រាមណាស់ ក៏បណ្ដាលជាព្រះរោគ មកញាំញីព្រះអង្គជាខ្លាំង ព្រះអង្គក៏សុគតទៅ។ "ព្រះអង្គសោយរាជ្យជាសុខសាន្តបាន៣ឆ្នាំសោយរាជ្យក្នុង ២ឆ្នាំ បូករួមទាំងអស់ ត្រូវជា ៥ឆ្នាំ"។ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ កាលបើឃើញ[[ព្រះរាម]]របស់ព្រះអង្គ ទ្រង់សុគតទៅដូច្នេះហើយ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ព្រះកន្សែងសោយសោកជាខ្លាំង។ សោកស្រេច ស្ដេចលើកព្រះបរមសព តម្កល់ទុកក្នុងមហាប្រាសាទ ហើយព្រះអង្គត្រួតត្រាការសង្គ្រាមដូចប្រក្រតី។ ប៉ុន្តែដោយហេតុថា ព្រះគ្រោះនៃមហានគរ នឹងដល់នូវ[[កលយុគ]] ជាទុក្ខវិនាសអន្តរាយ កងទ័ពរេហ៍ពលសាកលប្រជានុរាស្ត្រ មិនអាចទប់ទល់នឹងសេចក្ដីទុក្ខនេះបាន ក៏យំសោកភ្លឹកចិត្តភិតភ័យ ញាប់ញ័ររាល់រូបកាយ។ សូរស័ព្ទយំយោបំរងំ ពេញទាំងមហានគរ។ ព្រះរាមធិបតី បានដំណឹងនេះហើយ ហើយយល់ថាជា ការណ៍ចំណាប់របស់ព្រះអង្គហើយ ក៏បរពលចូលព្រះមហានគរទៀត។ ព្រះអង្គដាក់[[ព្រះអាជ្ញា]]ថា បើអ្នកឯណារារត់ ទ្រង់យកទោសកាត់ក្បាល ដោយជាបម្រាម។ ថាបើអ្នកណាចូលព្រះនគរបានមុខ ទ្រង់នឹងប្រទាន[[រង្វាន់]]ជាច្រើន។ គ្រានោះសេនាយោធាទាហាន បានឭព្រះបន្ទូលព្រះរាមាធិបតី "ស្ដេចសៀម" ហើយក៏មានចិត្តព្រឺព្រមគ្នាចូលពាក់បង្អោងតោងជណ្ដើរបានរាល់គ្នា ហើយឡើងក្បាលបន្ទាយបានគ្រប់ៗគ្នា។ ខាងទ័ពខ្មែរ កាលបើបានឃើញទ័ពសៀម មានចិត្តក្លាហាន ឡើងដល់[[ក្បាលបន្ទាយ]]ហើយ ក៏ឥតរុញរា រារែកដែរ គឺចូលទៅច្បាំងលើ ក្បាលបន្ទាយ ព្រះមហានគរ តបតទៅវិញយ៉ាងសាហាវ។ សង្គ្រាមនេះ ឮតែសន្ធឹកសូរ[[ស្គរ]] [[គង]][[រគាំង]]ត តាំងហ៊ោកញ្ជ្រៀវ សូរកាំភ្លើង [[កៅទ័ណ្ឌ]] (ធ្នូសម្រាប់ព្រះទ្រង់រាជ) ធ្នូ ស្នា សស្ត្រាវុធ ជាមហាកោលាហល រចល់ពលសៀមក៏ស្លាប់គរជើងលើគ្នា នៅ[[ជើងកំពែង]]។ ពលខ្មែរក៏ស្លាប់រាប់មិនអស់ដូចគ្នា។ ខណៈនោះ [[ចៅបាសាត]] (ព្រះរាជបុត្រទី២ នៃ ព្រះចៅសៀម) បរពលទាហានរុករាន លុកចូលទិសខាងកើត បានដល់មកក្នុងកំផែនព្រះនគរ។ កងទាហានទីទៃ ក៏បានចូលគ្រប់ទិស ចាក់កាប់ សម្លាប់គ្នា ជាច្រឡំបល់ក្នុងព្រះនគរ។ ពលខ្មែរស្លាប់ច្រើនម៉ឺនណាស់ ឈាមក្រហមដាលដាសទាំងទីកំផែងព្រះ[[រាជវាំង]]។ កាលវេលា ទ័ពសៀមចូលបាននោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ព្រះអង្គសុគតក្នុងសង្គ្រាមយុទ្ធនោះទៅហើយ ពុំមាននរណាឡើយ ជាមេទ័ពត្រួតត្រា តំណអំពីព្រះអង្គសោះ។ បណ្ដារេហ៍ពល សាកលយោធា ក៏រំសាយដៃ រំលាយគ្នាអស់ទៅ។ ព្រះ[[បរមរាជា]] ជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ព្រះ[[ធម្មាសោករាជ]] ជាព្រះរាជបុត្រសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] និង [[រាជគ្រូ]][[បុរោហិត]] កាលបើឃើញថា នឹងទប់ទល់នឹងទ័ពសៀមពុំបានហើយក៏បបួលគ្នាយក[[គ្រឿងសម្រាប់រាជ្យ]] និង [[ព្រះខាន់]] [[លំពែងជ័យ]] [[គ្រឿងកៅទ័ណ្ឌ]]សម្រាប់ព្រះ[[បញ្ចក្សេត្រ]]នោះ នាំមុខមន្ត្រីរាស្ត្រប្រជាច្រើនម៉ឺននាក់ វាយទំលាយទ័ពសៀម ត្រាតែបែកហើយរត់រួចចេញទៅ។ គ្រានោះ ព្រះមហានគរ ក៏បែកខូចបានទៅសៀម ក្នុងឆ្នាំម្សាញ់បញ្ចស័ក ព.ស.១៨៩៧-គ.ស. ១៣៥៣- ម.ស.១២៧៥- ច.ស. ៧១៥។ ព្រះរាមាធិបតី (ស្ដេចសៀម) កាលបើមានជ័យជំនះលើខ្មែរហើយ ក៏លើកពល សៀមចូលមកមហានគរ ប្រមូលព្រះរាជទ្រព្យសម្បត្តិ ក្នុង[[ឃ្លាំង]] យកបញ្ជីគ្រប់ចំនួន ចាប់យករាស្ត្រខ្មែរក្នុងនគរ ដាក់ជាឈ្លើយបានមួយសែនគ្រួ ហើយស្ដេចនាំសេនាទាហាន ចូលទតក្នុងព្រះមហានគរ គ្រប់ប្រាសាទរាជសីមា នៅដំណាក់[[រោងទង]] [[រោងទីរាជឃ្លាំង]] កំពែងគ្រប់តំបន់ សុទ្ធសឹងប្រដាប់រចនាដោយ[[កែវ]] ដោយ[[ថ្ម]] ឆ្លាក់ទិព្វមាស ឱភាសប្រសើរណាស់។ ព្រះចៅរាមាធិបតី និង សេនាទាហាន ក៏លាន់មាត់សរសើរថា : ប្រាសាទមហានគរនេះ ល្អដូចប្រាសាទក្នុង[[ឋានត្រៃត្រឹង្សាសួគ៌ា]] ដូចបានល្បីឮរន្ទឺគ្រប់ប្រទេសរៀងមកមែន។ លុះស្ដេចទៅដល់ទីតម្កល់ព្រះសព ព្រះលំពង្សរាជា ក៏ព្រះអង្គបង្កើតជា[[ធម្មសង្វេគ]] ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យរៀបថ្វាយ[[ព្រះភ្លើង]] ព្រះសពព្រះបាទលំពង្សរាជា និង សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ តាម[[ទំនៀម]]របស់ខ្មែរ។ លុះរៀបស្រេចហើយ ទើបស្ដេចរៀបអភិសេកព្រះរាជបុត្រទី១ របស់ព្រះអង្គព្រះនាមព្រះចៅបាអាត ឲ្យសោយរាជ្យក្នុងដែនដី ប្រទេសកម្ពុជា។ ដូចដែល​យើង​បាន​រៀបរាប់​រួច​មក​ហើយ​ខាងលើ​ ​បើ​តាម​ពង្សាវតារ​វត្ដ​ទឹកវិល​ ​កងទ័ព​សៀម​បាន​វាយប្រហារ​ឈ្លានពាន​លុកលុយ​ ​មហានគរ​ក្នុង​រាជ្យ​ព្រះបាទ​លំពង្ស។​ ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ដឹង​ថា​ស្ដេច​សៀម​លើកទ័ព​មក​ធ្វើសង្គ្រាម​នឹង​ខ្មែរ​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ព្រះ​លំពង្ស​បាន​ចាត់​ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស​(ពង្សាវតារ​ វត្ដ​ទឹកវិល​ ​បាន​បញ្ជាក់​ថា​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​ជា​កូន​ព្រះ​[[ស្រីសុគន្ធចក្រ|ស្រីសុគន្ធបទ]]។​ ​ព្រះ​ស្រីសុគន្ធបទ​ជា​កូន​របស់​ព្រះ​បរមនិព្វានបាទ​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ទី​២៦។​ ​ព្រះ​ស្រីសុគន្ធបទ​ ​មិន​ដែល​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ទេ) ដែល​ត្រូវជា​ក្មួយ​ ​ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ប្រមែប្រមូល​រៀប​ចំ​កេណ្ឌ​ទ័ព​តាម​ខេត្ដ​ខណ្ឌ​ជិត​ឆ្ងាយ​ ​ដើម្បី​យក​មក​ជួយ​ទប់ទល់​ការពារ​មហានគរ។​ ​កាលបើ​ប្រទាក់ប្រទង​ជាមួយ​ចៅហ្វាយខេត្ដ​ទាំងឡាយ​ ​ក្នុង​ព្រះ[[រាជាណាចក្រ​]] ​ប្រមែប្រមូល​ទ័ព​បានជា​បណ្ដើរ​ខ្លះៗ​ហើយ​ ​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ក៏​បញ្ជា​ឲ្យ​លើកទ័ព​ចេញ​ទៅ​ចោម​ព័ទ្ធ​វាយ​ប្រយុទ្ធ​កម្ទេច​ទ័ព​សៀម។​ ​ក្នុង​សម័យ​នោះ​ ​កងទ័ព​ខ្មែរ​តាម​ខេត្ដ​ជិត​ឆ្ងាយ​ ​មិន​បាន​មក​ដល់​ស្មើ​ពេល​គ្នា​ទេ​ ​ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​កម្លាំង​ខ្មែរ​ ​មិន​បាន​មូល​មាំមួន​ខ្លាំងក្លា​រឹងប៉ឹង​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​ ​អាច​តទល់​វាយ​កម្ចាត់​សត្រូវ​បាន​ទេ។​ ​ទ័ព​សៀម​ដែល​មាន​ចំនួន​ច្រើន​លើសលប់​ ​បាន​ឆ្លៀត​វាយប្រហារ​បំបែក​កងកម្លាំង​ខ្មែរ​មួយ​ម្ដងៗ​ ​បាក់បែក​ខ្ចាត់ខ្ចាយ​អស់។​ នៅ​ចំពោះ​មុខ​ស្ថានការ​ អស់សង្ឃឹម​នេះ​ ​ព្រះបាទ​លំពង្សរាជា​ ​ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​កើតទុក្ខ​ព្រួយ​ ​វិយោគ​ឈឺ​ ​រីងរៃ​ ​រហូត​អស់ព្រះជន្ម ។​ ​ក្រោយ​ដែល​មហានគរ​ត្រូវ​សៀម​យក​បាន​ ​ព្រះ​[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ​បាន​ទៅ​រៀប​កងទ័ព​នៅ[[​ខេត្ដ​បាន​សាន្ដ]]។​ ​ឱកាសល្អ​ហុច​មក​ឲ្យ​កាលណា​ ​ព្រះ​អង្គ​ក៏​លើកទ័ព​ខ្មែរ​គ្រប់​ខេត្ដ​ខណ្ឌ​ទាំងអស់​ ​ធ្វើ​ដំណើរ​ពី​គ្រប់​ទិស​ទី​ ​ចេញ​តម្រង់​ទៅ​ចាក់​ឡោម​ព័ទ្ធ​វាយប្រហារ​កម្ចាត់ទ័ព​សៀម​នៅ​មហានគរ។​ ​ទ័ព​ព្រះ​អង្គ​ផ្ទាល់​បាន​ចេញពី​បាសាន្ត​ ​ឡើង​តាម​ទន្លេ​ផង​ ​តាម​ជើង​គោក​ផង។​ ​ទៅ​ដល់[[​ភ្នំ​ទ្រាយ]]​ ​ព្រះ​មហេសី​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​ទូក​ ​តាម​ព្រះ​ស្វាមី​មក​ដែរ​នោះ​បាន​បន់ស្រន់​បារមី​អ្នកតា​នៅ​ទីនោះ​ថា​ ​“បើ​ព្រះ​មហានគរ​រំដោះ​ចេញ​ផុត​ពី​កណ្ដាប់ដៃ​សៀម​បាន​ ​ព្រះ​នាង​មិន​ភ្លេចគុណ​ដ៏​ធំ​នេះ​ទេ​ ​ហើយ​ព្រះ​នាង​សន្យា​ថា​ ​នឹង​មក​រៀបចំ​តាក់តែង​[[អាស្រម​]][[អ្នកតា]]​នេះ​ឲ្យ​បាន​ល្អ​សមរម្យ”។ កន្លែង​អាស្រម​អ្នកតា​ភ្នំ​ទ្រាយ​ ​ថ្ងៃ​ក្រោយមក​ត្រូវ​បាន​ព្រះ​នាង​ធ្វើការ​គោរព​បូជា​តាម​ពាក្យ[[​បំណន់​]] ​រៀបចំ​រចនា​ល្អ​វិចិត្រ​ ​ហើយ​ជាប់​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា​[[ភ្នំ​ព្រះ​ទេពី​]] ​ដែល​ក្លាយ​បន្ដិច​ម្ដងៗ​ទៅ​ជា​ [[ភ្នំ​ទីពី]] ​(ក្នុង​[[ខេត្ដកំពង់ចាម​]]សព្វថ្ងៃ​) រៀង​រហូត​មក។​ ==លំពង្សរាជា និង ស្រីសុរិយោទ័យទី១== ស្ដេចទាំងពីរអង្គនេះថ្វីត្បិតតែព្រះនាម ខុសគ្នា ក៏ប៉ុន្តែព្រឹត្តិការណ៍ក្នុងរាជ្យឃើញមានលំនាំដើមចមប្រហែលគ្នាបើសិនជាយើងយកសំណរតាមពង្សាវតារផ្សេងមក ប្រៀបធៀប យើងអាចសន្និដ្ឋានថាស្ដេចទាំងពីរអង្គអាចជាស្ដេច តែមួយ ព្រោះអ្វី? ព្រោះព្រះរាជាខ្មែរតែមានព្រះនាមច្រើន ដូចជាព្រះនាមដើម ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ គោរម្យនាមដែលជាព្រះនាមវែង ពេលឡើងសោយរាជ្យ និងព្រះបច្ឆារណនាមដែលជានាមក្នុងពេលចូលទិវង្គត។ ==ឯកសារយោង== *ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគរឿងនិទាន ដោយលោកបណ្ឌិតសភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រនៃកម្វុជទេឝ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]] {{s-start}} {{s-reg}} {{s-bef|before=ព្រះបាទ[[សិទ្ធានរាជា]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន|មហានគរ]]|years=គ.ស ១៣៤៦-១៣៤៩ រឺ ១៣៤៦-១៣៥១}} {{s-aft|after=ព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] រឺ ព្រះចៅ[[បាអាត]] (ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ)}} {{s-end}} ahv1rrkili6dbolksvendimksw92dj6 282562 282561 2022-08-18T07:11:45Z Camhistory 36281 /* ជីវិតចាប់ផ្ដើម */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រកម្ពុជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះបាទ​សម្ដេច​ ​ព្រះ​លំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[និពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (សន្ធានរាជា ស្រីនិពាន្វចក្រ) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref> ==ប្រវត្តិ== បើតាម​ឯកសារ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​ ​ដូច​ជា​ពង្សាវតារ​វត្ដ​ទឹកវិល​ ​និង​[[គណៈកម្មការ​ប្រវត្ដិសាស្ដ្រ]]​ដែល​រៀបចំ​ឡើង​ ​ក្រោម​អធិបតីភាព​របស់​[[សម្ដេច​សង្ឃនាយក​ទៀង​]]ជាដើម​ ​គឺ​នៅ​ក្នុង[[​រាជ្យ​ព្រះមហាក្សត្រ​]]នេះ​ហើយ​ ​ដែល​សៀម​លើកទ័ព​ចូល​មក​វាយប្រហារ​លុកលុយ​ដណ្ដើម​យក​មហានគរ​បាន។​ ​ហើយ​ក៏​នៅ​ក្នុង​គ្រានោះ​ដែរ​ ​ដែល​ព្រះ​លំពង្សរាជា​មាន​ជំងឺ​ជា​ទម្ងន់​ ​ហើយ​បាន​ចូល​ទិវង្គត។ ម្យ៉ាងទៀត​ ​គេ​មិន​បានដឹង​អំពី​បុព្វហេតុ​ដែល​បណ្ដាល​ឲ្យ​នាម៉ឺន​មន្ដ្រី​ទាំងអស់​នាំ​ គ្នា​មូលមតិ​ជ្រើសរើស​ ​និង​សុំ​យាង​ព្រះ​ស្រីសុរិយោទ័យ​ ​បុត្រ​ព្រះបាទ​និព្វានបាទ​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ទី​២៦​ ​ឲ្យ​ឡើង​សោយរាជ្យ​បន្ដ​ពី​ព្រះបាទ​លំពង្ស​នោះ​ឡើយ។​ ​ព្រះ​អង្គ​មានកូន​ប្រុស​ដល់​ទៅ​ពីរ​នាក់​ ​ហេតុ​ដូច​ម្ដេច​ ​បានជា​គេ​មិន​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ឡើង​សោយរាជ្យ​បន្ដ​ពី​ឪពុក?​ ហេតុផល​ត្រង់នេះ​ ​ពង្សាវតារ​ខ្មែរ​មិន​បាន​បញ្ជាក់​​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់លាស់​ទេ។​ ===ព្រឹត្តិការណ៍=== នាកាលព្រះរាជពិធី រំលាយ[[ព្រះសព]] ចប់សព្វគ្រប់ជាសូរេចហើយ សម្ដេចព្រះភគវតី ព្រះ[[សិរីទិព្វមាលី]] ទេវីចក្រពត្តិ ជាព្រះអគ្គមហេសី នៃព្រះបាទ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ|សិរីសុគន្ធចក្រ]] ព្រះអង្គសុំយកព្រះបរមធាតុសម្ដេចព្រះស្វាមី ដើម្បីនឹងដង្ហែទៅបញ្ចុះ នៅ[[នគរបានជ័យ]] បានការដែលជាស្រុកកេរ្តិ៍របស់ព្រះអង្គ។ [[សម្ដេច]]បានឲ្យជាងសាងព្រះបដិមាករមួយ ស្នងព្រះរូបសម្ដេចព្រះស្វាមី ទុកក្នុងគុហាមួយ នៅទីនោះគ្រាន់ជាទីប្រតិបត្តិ របស់ព្រះអង្គជាអចិន្ត្រៃយ៍ទៅ ដោយហេតុថាព្រះអង្គលោកអាឡោះអាល័យ ព្រះស្វាមី ពន់ប្រមាណណាស់។ អាស្រ័យហេតុនេះ ព្រះ[[បដិមាករ]]អង្គនេះ បានព្រះនាមថា : ព្រះរូបព្រះបាទ បរមសុគន្ធចក្រ តែអ្នកស្រុកហៅយារៗមកថា : អ្នកតាសុគន្ធចក្រ ទៅវិញ។ អ្នកស្រុករាប់អាន ព្រះរូបនេះណាស់។ ទោះគេទៅបន់ស្រន់សុំការអ្វីៗ ក៏គេរមែងតែងបានដូចសេចក្ដីប្រាថ្នា។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា [[ព្រះចៅក្រុង]][[កម្ពុជាធិបតី]] ក្រោយដែលបានអភិសេក ជា[[ឯកអគ្គមហាបុរសរដ្ឋ]] ក្នុងប្រទេសកម្ពុជាធិបតីរួចហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ប្រោសប្រទានព្រះអនុជ ទ្រង់ព្រះនាមព្រះសុរិយោទ័យ ឲ្យតាំងឡើងជាសម្ដេច ព្រះ[[មហាឧបរាជ]]។ ព្រះមហាឧបរាជ ព្រះអង្គមានព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ (សាស្ត្រាខ្លះថា ព្រះសុរិយោវង្ស ជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះសុគន្ធចក្រទេ គឺថាព្រះសុរិយោវង្ស ជាព្រះអនុជព្រះអយ្យកាមួយ (ប្អូនជីដូនមួយ) និងព្រះលំពង្សរាជារាជាព្រះស្រីសុរិយោទ័យ) ព្រះនាមព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ព្រះអង្គគង់ជាសុខ ក្នុងរាជសម្បត្តិរៀងមក។ ====សៀមលើកទ័ពមក==== លុះមកដល់ឆ្នាំ[[រោង]] [[ចត្វាស័ក]] ព.ស ១៧១៦, គ.ស ១១៧២, ម.ស ១០៩៤, ច.ស ៥៣៤ (នេះក៏ច្រឡំដែរ បើថាឆ្នាំរោង ចត្វាស័ក ព.ស ១៨៦៩, គ.ស ១៣៥៦, ម.ស ១២៧៤, ច.ស ៧១៤ វិញសមជាង) ព្រះចៅ[[រាមាធិបតីទី១ (សៀម)|រាមាធិបតី]] ក្រុងស្រីអយុធ្យា មានព្រះទ័យកម្រើកជាខ្លាំង ចង់ឲ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គធំទូលាយ ក៏តាំងខ្ញាល់នឹងព្រះ[[មហានគរ]] "ប្រទេសកម្ពុជា" ថាពុំបានទៅចំណុះ ចុះចូលព្រះអង្គ។ លុះទ្រង់កម្រើកព្រះទ័យដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ព្រះតម្រាស់ត្រាស់ប្រើព្រះ[[រាមេសូរ]] ជារាជបុត្រច្បង ឲ្យឃុំពលមួយម៉ឺននាក់ជាទ័ពធំ ឲ្យព្រះស្រីសុវត្ថិ ជាព្រះរាជនត្តា (ចៅ) ឃុំ[[ពល]] ៥០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ ហើយឲ្យលើកយ៉ាងស្រូតរូត ប៉ងមកយកក្រុងកម្ពុជាធិបតី បង្ខំវាយកុំឲ្យដឹងខ្លួន។ ព្រះរាមេសូរ ប្រឹងលើកទ័ពស្រូតរូត ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ដើរតាមផ្លូវ[[រាជសីមា]]។ ពេលនោះ [[ចៅពញា]][[នគររាជសីមា]] (នគររាជសីមានេះកាលនោះ នៅជារបស់កម្ពុជាយើងនៅឡើយ ពុំបានដឹងជាមុន នឹងគិតកេណ្ឌពលក៏ពុំទាន់ ដូច្នេះហើយ ក៏នាំគ្នាគ្រប់គ្រួរត់ចោលស្រុក ហើយបកសំបុកចូលមក ក្រុងមហានគរ) (អង្គធំ) ដើម្បីថ្វាយព្រះករុណា ព្រះ[[លំពង្សរាជា]] ឲ្យទ្រង់បានជ្រាបសព្វសេចក្ដី។ បម្រើនាំ[[សំបុត្រ]]មកដល់ ក៏នាំឡើងទៅប្ដឹង[[សេនាបតី]]។ សេនាបតីនាំឡើងក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រ។ ព្រះបរមបពិត្រ កាលបានទ្រង់ជ្រាប តាមសំបុត្រនោះ គ្រប់ប្រការហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យជាខ្លាំងណាស់។ សំបុត្រនោះមកដល់ នៅវេលាថ្ងៃត្រង់ លុះថ្ងៃរសៀលជិត[[ព្រលប់]] [[កងទ័ព]][[សៀម]] ក៏លើកមកដល់[[ព្រះនគរ]] ពេញដេរដាសណែនណាន់តាន់តាប់ដែរ ព្រមទាំងប្រដាប់ដោយគ្រឿងសស្ត្រាវុធផ្សេងៗគ្នាប្រុងប្រៀបបោះ[[បន្ទាយ]]រាយ[[ចម្រូង]] ក្នុងទីនោះជាបន្ទាន់។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ស្ដេចបានទ្រង់ជ្រាបថា: ទ័ពសៀមលើកមកដល់ដូច្នេះហើយ ក៏ទ្រង់ត្រាស់ប្រើសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] ឲ្យប្រជុំ[[សេនា]][[ទាហាន]] ឲ្យចេញទៅកេណ្ឌអស់រាស្ត្រប្រជា បណ្ដាអ្នកនៅជិតព្រះនគរទាំងប៉ុន្មាន តាំងពីថ្ងៃរសៀលដល់ព្រលប់ ពុំទាន់បានគ្រប់ ជាពលពីរ[[សែន]] "២០០០០០" នៅឡើយទេ តែ[[ស្ដេច]]ឲ្យកេណ្ឌមកប្រជុំទុក នៅមុខព្រះលាន ហើយចាត់ចែកគ្រឿង[[អាវុធ]] ឲ្យកាន់គ្រប់ៗដៃ។ លុះចាត់ការបានត្រឹមនេះហើយ ទើបទ្រង់ពិភាក្សា[[សង្គ្រាម]] ជាមួយនឹងព្រះ[[រាជវង្សានុវង្ស]] [[សេនាបតី]] មន្ត្រីទាំងពួងថា: ព្រះនគរយើង បានសុខសប្បាយជាយូរណាស់មកហើយ គ្មានសឹកសង្គ្រាមទេ។ អស់រេហ៍[[ពល]] ពុំដែលបានហ្វឹកហ្វឺនហាត់គ្រប់គ្នាផង។ បើដូច្នេះ តើអស់លោកនឹងយល់ថា យើងត្រូវធ្វើដូចម្ដេចខ្លះ? ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ក្រាបទូលថា : ទ័ពសៀមដែលលើកមកនេះ ស្រូតរូតទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ឥតមានបង្អង់ឈប់ឈរឡើយ រេហ៍ពលរបស់វា កំពុងតែហត់នឿយណាស់ ហើយវាក៏គង់តែមានការធ្វេសប្រហែសខ្លះ ជាមិនខាន ព្រោះវាប្រមាថខ្មែរយើង ថាដូចជាយើង ពុំមែនជា[[បុរស]] ជាតិទាហានទេ។ វាទុកយើងជាមនុស្សកំសាកទៀត។ បើដូច្នេះ ទោះបីជាពលយើងពុំស្ទាត់[[ជំនាញ]]ក៏ដោយ តែបើទាហានយើងកំពុងក្លៀវក្លាយ៉ាងនេះហើយ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ សុំយកអាសា ចេញទៅវាយទ័ពសៀម កុំឲ្យវាតាំង[[បន្ទាយ]] រាយចម្រូង បោះជាប់នៅដីទាន់។ បើយើងធ្វើដូច្នេះ ទ័ពសៀម គង់រសាយដៃ បាក់បែកទ័ព រត់ថយទៅជាពុំខាន។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ជាព្រះជេដ្ឋា យល់ឃើញថា : ព្រះតម្រិះរបស់ព្រះអនុជនោះត្រឹមត្រូវហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ កាន់ពលប្រាំម៉ឺននាក់ ឲ្យលើកទ័ពចេញទៅវាយទ័ពសៀមភ្លាម។ ព្រះអង្គចាត់ឲ្យកេណ្ឌ ពល ១៥០០០០នាក់ (ចំនួនទ័ពនេះប្រហែលជាថែមដោយច្រឡំ) ដទៃទៀត ឲ្យមកនៅរក្សាព្រះនគរ។ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យរៀបក្បួនទ័ព តាមក្បួនស្រេចហើយ ស្ដេចក៏ទ្រង់គ្រឿងគ្រប់ប្រដាប់ សម្រាប់សង្គ្រាមយុទ្ធ ទ្រង់ឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រ]] ចងគ្រឿង[[បវររតន៍]] ចងគ្រឿង[[បវររដ្ឋាយុទ្ធ]] ទើបស្ដេចលើកពលសេះដំរី [[អាជានេយ្យ]] និង ពល[[ថ្មើរជើង]] ព្រមដោយគ្រឿង[[សស្ត្រាវុធ]] ចេញចាកព្រះមហានគរ តាំងពីពេលវេលាព្រលប់ធំទៅ។ លុះទៅដល់យល់ទ័ពសៀម កំពុងតែតាំងបន្ទាយ យ៉ាងប្រញឹកប្រញាប់ដៃគ្រប់គ្នា ព្រះមហាឧបរាជ ក៏ដេញពលអោយចូលចោមមកវាយទ័ពមុខរបស់សៀម បណ្ដាលឲ្យបែកដល់ទៅទ័ពធំ។ ទ័ពធំដែលពុំទាន់ដឹងខ្លួនថា មានទ័ពខ្មែរចូលមកលុកលុយដូច្នេះ ក៏ស្រាប់តែផ្អើលភ្ញាក់ភិតភ័យ គឹកកង[[កោលាហល]] រចល់ចាប់គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រក្សាខ្លួនទីទៃៗ។ ឯព្រះបាទស្រីសុវត្ថិ ដែលជាមេទ័ពស្រួចនោះ ក៏ក្រឡាស់ប្រាស់ព្រះអង្គ ឡើងគង់[[ទីនាំង]]គជេន្ទ្រកៀងកាល់ពលសៀមឲ្យចូលច្បាំង កងទ័ពសៀមប្រកាន់គ្នានឹងទ័ពខ្មែរទៅវិញទៅមក យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេង បែកផ្សែង ឮតែសូរអាវុធ។ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ស្ដេចបររាជគជេន្ទ្រ ប្រជល់នឹងដំរីព្រះស្រីសុវត្ថិ ឥតមានបង្អង់ពេលឡើយ។ ព្រះទីនាំងព្រះមហាឧបរាជ ចាក់ត្រូវ[[ដំរី]][[សៀម]] ដែលបែរឲ្យប្រែទទឹងខ្លួនទៅ ព្រះមហាឧបរាជទ្រង់ក៏កាប់នឹងព្រះ[[ឆែងដាវ]] ត្រូវកព្រះស្រីសុវត្ថិ ដាច់កធ្លាក់អំពីខ្នងដំរី មកដល់ដី ទទួលមរណៈភ្លាម។ ទ័ពសៀម ឃើញមេទ័ពរបស់ខ្លួន បរាជ័យដូច្នេះ ក៏បែកទ័ព ប្រាស់យកតែអាយុសព្វៗខ្លួន។ ទ័ព[[ខ្មែរ]] កាលបើមានជ័យហើយ ក៏ចេញទៅច្បាំងនឹងទ័ពធំរបស់សៀមទៀត។ ខណៈនោះ ព្រះរាមេសូរពុំបានដឹងព្រះអង្គជាមុន កាល់ពលឲ្យចូលច្បាំងក៏ពុំបាន ទើបព្រះអង្គ ឲ្យថយទ័ព ត្រឡប់ទៅក្រោយវិញជាប្រញាប់។ សម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] កាលព្រះអង្គមាន[[ជ័យជំនះ]]សព្វគ្រប់ហើយ ទ្រង់ក៏ចាប់ឃុំពលសៀម និង ប្រមូលគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ហើយឲ្យត្រឡប់ចូលព្រះនគរ នាំឡើងក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ សេចក្ដីដែលមានជ័យជំនះគ្រប់ប្រការ និង ចាប់បានពលសៀម ព្រមទាំងគ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើននោះផង។ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា ជាព្រះបរមរាជជេដ្ឋា កាលទ្រង់ជ្រាបពីកិច្ចការសង្គ្រាមគ្រប់ប្រការហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ព្រះរាជទាន ព្រះរាជទ្រព្យជាច្រើន ដល់សេនាទាហាន តាមមាន[[គុណបំណាច់]]តិចច្រើនគ្រប់ៗគ្នា។ ចំណែកឯព្រះរាមេសូរ កាលចាញ់ទ័ពខ្មែរហើយ ក៏ត្រឡប់ផុតពីដែន ក្រុង[[កម្ពុជា]]ទៅ។ លុះឃើញថា ពុំមានកងទ័ពខ្មែរដេញតាមមកទៀតទេ ទ្រង់ក៏បោះបន្ទាយរាយកងទ័ព បញ្ឈប់នៅទីនោះ ហើយទ្រង់ឲ្យបម្រើ[[សេះ]] ចូលទៅក្រុង[[ស្រីអយុធ្យា]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលព្រះបិតាគ្រប់ប្រការ ព្រមទាំងសុំកងទ័ព ឲ្យមកជួយទៀត។ ព្រះចៅរាមាធិបតី ក្រុងស្រីអយុធ្យា កាលទ្រង់ជ្រាបថា : ព្រះស្រីសុវត្ថិស្លាប់ហើយ ព្រះអង្គតូចព្រះទ័យ ខ្ញាល់ខ្លាំងណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ឲ្យបានច្រើននាំយកទៅថ្វាយព្រះបរមរាជា ជា[[បងថ្លៃ]] ឲ្យធ្វើជា[[មេទ័ព]]ធំ និង ចៅបាសាត ចៅបាអាត ចៅកំបង់ពិសី ទាំង៣ អង្គ ដែលជាព្រះរាជបុត្រា នៃ ព្រះរាមេសូរ ព្រមដោយមុខមន្ត្រី ឲ្យលើកកងទ័ព ទៅសន្ធប់ (លើកកងទ័ពទៅសន្ធប់នឹងទ័ពមុន = បានសេចក្ដីថាយកទៅថែមនឹងទ័ពមុន) នឹងទ័ពព្រះរាមេសូរ ហើយឲ្យលើកចូលមកក្រុងកម្ពុជាទៀត។ ក៏ឯប្រទេសកម្ពុជា យើងវិញ កាលបានឈ្នះទ័ពសៀមហើយ ក៏ធ្វេសប្រហែស បើកកងទ័ពឲ្យចេញទៅតាមលំនៅទីទៃៗរបស់ខ្លួន។ លុះទ័ពសៀម លើកកងទ័ព មកដល់ជិតនឹងកំពែងព្រះនគរ ហើយ ទើបបម្រើសេះ នាំសេចក្ដីមកក្រាបបង្គំទូល ឲ្យទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា កាលទ្រង់ទទួលព័ត៌មានពីបម្រើសេះកាលណា បានទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ការហើយ ក៏ភ្ញាក់ព្រះអង្គយ៉ាងខ្លាំង។ ទ្រង់ព្រះវិតក្កណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ដេញ[[រាស្ត្រ]]ប្រជា បណ្ដាអ្នកនៅក្រៅកំពែងទាំងប៉ុន្មាន ឲ្យចូលនៅក្នុងកំពែងទាំងអស់ ហើយទ្រង់កេណ្ឌរេហ៍ពល ឲ្យឡើងចាំរក្សា នាទី[[ប៉ម]] [[សើន]] ជុំព្រះនគរ។ លុះព្រឹកឡើង ទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សានឹងសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] ព្រមទាំងសព្វមុខមន្ត្រីទាំងពួងថា: ទ័ពសៀមលើកមកម្ដងនេះ ច្រើនលើសជាងទ័ពមុនដប់កម្លាំង ពលយើងតិច ហើយយើងឲ្យរំសាយអស់ទៅទៀត។ ដូច្នេះឃើញថា យើងនឹងតតាំងច្បាំងក្នុងពេលឥឡូវនេះ ពុំទាន់បានទេ យើងមានតែកេណ្ឌកងទ័ព[[ស្រុកក្រៅ]] មកវាយផ្ទប់ទាំងក្នុងទាំងក្រៅ ទើបឈ្នះវាបាន។ លុះព្រះ[[រាជវង្សា]] [[សេនាបតី]] [[មន្ត្រី]]គ្រប់ក្រុម យល់ព្រមហើយ ព្រះបរមបពិត្រ ត្រាស់ប្រើព្រះ[[សុរិយោវង្ស]] ដែលជាព្រះអនុជ ព្រះ[[អយ្យកោមួយ]] ជាព្រះ[[រាជបុត្រ]] ព្រះបាទ[[ស្រីសុគន្ធចក្រ]] ឲ្យចេញទៅកេណ្ឌកងទ័ព គ្រប់[[ចៅហ្វាយ]]ស្រុកក្រៅ ឲ្យលើកមកជួយព្រះមហានគរ។ ព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅ តាមត្រាស់បង្គាប់។ ទ័ពសៀមដែលលើកមកដល់ហើយ ក៏ឈប់ចាំស្ដាប់ការណ៍គ្រប់ ៣ ថ្ងៃ។ លុះដល់បាត់ពុំឃើញកងទ័ពខ្មែរ លើកទ័ពចេញទៅច្បាំងសោះ ក៏ព្រះបរមរាជា ជាមេទ័ពធំ ចាត់ឲ្យព្រះរាមេសូរ ជា[[មេកង]] នាំពលចូលវាយទិសខាង[[ជើង]] ឲ្យចៅ[[បាសាត]]ជាមេកងឃុំពល (ឃុំពល គឺយកពល ឬ នាំពលចូលទៅច្បាំង ឬកាន់បញ្ជាការលើពលមានចំនួន តាមដែលមេទ័ពចែកឲ្យមក) ចូលវាយទិសខាង[[កើត]] ឲ្យចៅ[[បាអាត]] នាំពលចូលវាយទិសខាងត្បូង ឲ្យចៅ[[កំបង់ពិសី]] ជាមេកង នាំពលចូលវាយពីទិសខាង[[លិច]] ហើយឲ្យតាំងបន្ទាយ វាយចោមជុំព្រះនគរ ចម្ងាយ ៥០ [[សិន]]ខ្លះ ៦០ សិនខ្លះ។ លុះតាំងបន្ទាយរាយខ្ជាប់មាំមួនហើយ ទើបមេទ័ពសៀមឲ្យលើកចូលតាំងបន្ទាយមួយ ជាប់នៅខាងក្នុងទៀត ឆ្ងាយពី[[កំពែង]]ព្រះនគរ ២០ សិនខ្លះ ៣០ សិនខ្លះ។ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា កាលយល់ថា : កងទ័ពសៀមកាន់តែលុករុករានទន្ទ្រានចូលមកជិតណាស់ហើយ នឹងចាំកងទ័ព ដែលព្រះសុរិយោវង្ស ទៅកេណ្ឌនោះ ក៏បាត់ស្ងាត់មិនទាន់ឃើញមក ទើបទ្រង់ចាត់ព្យុហយាត្រា [[សេនារាជយោធា]] [[ទាហាន]] [[ស្ដេច]] ព្រះរាជដំណើរ ចេញធ្វើសង្គ្រាម វាយទ័ពសៀម។ ពល សេនា [[យោធា]] ទាហាន ក៏បានតាំង ច្បាំង ប្រកាប់ បោះបាញ់ ចាក់កាប់ស្លាប់ស្មើគ្នាទាំងសងខាង។ ខ្មែរវាយទ័ពសៀម ក៏ពុំបែក សៀមវាយទ័ពខ្មែរក៏ពុំបែក លុះប្រយុទ្ធគ្នា ល្មមដល់ពេលព្រលប់ បញ្ឈប់ទ័ពហើយ ស្ដេចត្រឡប់ចូលព្រះនគរវិញ។ ព្រះរាមេសូរ ឲ្យធ្វើបន្ទាយលើកដីជា[[ប៉ម]]ឡើងខ្ពស់ ស្មើនឹងកំពែងព្រះនគរ។ ហើយអូស[[កាំភ្លើងធំ]]ដាក់បាញ់តម្រង់ចូលមកក្នុងព្រះនគរ។ កងទ័ពខាងព្រះមហានគរ "[[អង្គរធំ]]ប្រទេស[[កម្ពុជា]] ក៏អូសកាំភ្លើងធំ" មកដាក់គងលើភាគកំពែងបន្ទាយ ហើយបាញ់ទៅវិញទៅមក ឮសូរស័ព្ទសន្ធឹកពន្លឹកមហិមា។ ទ័ពខាងព្រះនគរ លើកចេញទៅវាយទ័ពសៀម ជាច្រើនគ្រា តែពុំមានជ័យជំនះសោះ។ ខាងទ័ពសៀមលើកមកប្លន់ វាយបន្ទាយព្រះនគរវិញ រេហ៍ពលក៏ស្លាប់អស់ជាច្រើនណាស់ដែរ តែក៏យកព្រះនគរពុំបាន។ ខ្មែរ និងសៀមតាំងច្បាំងគ្នា ច្រើនដង ច្រើនគ្រា តាំងពីខែ[[មិគសិរ]] ឆ្នាំ[[រោង]] [[ចត្វា]]ស័ករៀងមកដល់ខែ[[ចែត្រ]] ឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[បញ្ចស័ក]] ត្រូវជាមួយឆ្នាំប្រាំខែ តែពុំមានខាងណាចាញ់ ខាងណាឈ្នះសោះសឹងតែរបឹងរឹងរូសទាំងសងខាង។ កាលបើសង្គ្រាមនៅនឹងពុំមានជឿន ឬចម្រើនខាងណាដូច្នេះ ទើបព្រះបាទលំពង្សរាជា ទ្រង់មានព្រះ[[រាជសារ]] ឲ្យ[[រាជទូត]]នាំទៅឲ្យមេទ័ពសៀម ឲ្យនាំយកទៅថ្វាយព្រះចៅ[[បរមរាជាធិរាជទី១|បរមរាជា]] ជាមេទ័ពសៀម។ មេទ័ពធំ ទទួលឲ្យ[[អាល័ក្ស]] មើលប្រែជាសៀម ដែលមានសេចក្ដីថា : "នគរកម្ពុជាធិបតី ជាមហានគរ ដែលសៀមធ្លាប់ជាចំណុះរៀងមក ហើយសៀមបានតាំងខ្លួនជាឯករាជ្យ រក្សាខេត្តខ័ណ្ឌ ព័ទ្ធសីមា ដោយខ្លួនរួចទៅហើយ។ ខាងយើង យើងក៏ពុំដែលគុំគួន បង្កបង្កើតជា[[សត្រូវ]]នឹងសៀមដល់ម្ដងឡើយ។ ឥឡូវនេះ ហេតុភេទ ប្រការដូចម្ដេច ក៏បានជាសៀមលើកទ័ព មកធ្វើសង្គ្រាមនឹងខ្មែរ ឲ្យ[[សមណៈ]] [[ជី]] [[ព្រាហ្មណ៍]] [[អាណាប្រជានុរាស្ត្រ]] ក្ដៅក្រហាយ យ៉ាងដូច្នេះ ឬក៏ប្រាថ្នាការភ័ស្តុផលអ្វី?" ព្រះបរមរាជា មេទ័ពសៀម ជ្រាបសេចក្ដីហើយ ទើបឲ្យតែងជាព្រះរាជសារ ប្រគល់ឲ្យបម្រើនាំមកថ្វាយវិញ ដែលមានសេចក្ដីថា : "ក្រុងស្រីអយុធ្យា ដែលលើកទ័ពមកនេះ គឺចង់ឲ្យមហានគរ ប្រទេសកម្ពុជាព្រមចំណុះក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ថាបើក្រុងកម្ពុជាធិបតី ព្រមចំណុះក្រុងស្រីអយុធ្យាហើយ សៀមនឹងលើកទ័ពត្រឡប់ទៅវិញភ្លាម" ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ជា[[អម្ចាស់]]ជីវិតផែនដី ក្រុងកម្ពុជា បានទតព្រះរាជសារនេះ ហើយ ក៏មានព្រះតម្រាស់ ក្នុងទីប្រជុំព្រះរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតីថា : "យើងធ្លាប់មានកិត្តិយសខ្ពស់ប្រសើរ បើយើងនឹងទទួលចំណុះសៀមទៅ នឹងនាំឲ្យខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះអាប់យសនឹងអស់ប្រទេសទាំងពួង ជាមិនខានឡើយ។ ដូច្នេះសៀមឯងកុំសង្ស័យឡើយថា ប្រទេសកម្ពុជា ព្រមចំណុះខ្លួនឲ្យសោះ"។ ទ្រង់ព្រះតម្រាស់ដូច្នេះរួចហើយ ព្រះបរមបពិត្រ អម្ចាស់ជីវិតផែនប្រទេសកម្ពុជា ស្ដេចយាងចេញប្រទក្សិណ ត្រួតត្រារក្សាព្រះនគរ ជាមាំមួន។ ខាងទ័ពសៀម ក៏ចោមព្រះនគរជុំវិញ ឥតមានបន្ធូរបន្ថយឡើយ។ លុះដល់[[វស្សានរដូវ]] ([[រដូវភ្លៀង]]) ត្រូវ[[ភ្លៀង]]ធ្លាក់មកជោកជាំ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ក៏ចាត់ចែងឲ្យពលធ្វើ[[ស្រែ]] យក[[ស្រូវ]]ជា[[ស្បៀង]] [[អាហារ]] ទុកសម្រាប់ការសង្គ្រាមទៅអនាគត។ ចំណែក មេទ័ពសៀម គឺព្រះបរមរាជា ព្រះអង្គឲ្យព្រះរាជបម្រើ ទៅក្រាបទូលព្រះចៅរាមាធិបតីជាម្ចាស់ផែនដីសៀមថា : ការសង្គ្រាម នៅប្រទេសខ្មែរ សព្វថ្ងៃនេះ នៅតែរបឹងរឹងរូសទៅវិញ ទៅមក មិនទាន់មានខាងណាជាទន់ជាងខាងណាឡើយ។ ថាបើសៀម នឹងយកស្រុកខ្មែរឲ្យបាននោះបានតែខំប្រឹង ក្នុងគ្រាវេលានេះទេ។ ប្រសិនបើយើងថយទ័ព ត្រលប់ទៅប្រទេសវិញ ទុកឲ្យ ខ្មែរដឹងខ្លួន ខ្មែរនឹងកេណ្ឌពលពីស្រុកក្រៅ បានមកជួបជុំហើយ នោះសៀមកុំនឹកឡើយថា នឹងបានស្រុកខ្មែរឲ្យសោះ។ [[ព្រះចៅ]]រាមាធិបតី យល់តាមសំបុត្រនោះ ឃើញថា ត្រូវហើយ ទើបឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ប្រុងប្រៀបរៀបពលជាច្រើន។ លុះ[[ចេញវស្សា]] ស្ដេចក៏លើកទ័ពមក ដោយព្រះអង្គឯង រហូតមកដល់ជិតមហានគរ។ ខណៈនោះ ស្ដេចឲ្យលើកពល ចូលចោមជិតរឹតរឹងប្រឹងធ្វើការលើសដើម។ នេះនឹងស្រដី ឯសម្ដេចព្រះអនុជ ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ដែលទ្រង់ចេញទៅ កេណ្ឌ កងទ័ពខាងស្រុកក្រៅ។ លុះកេណ្ឌមកពុំទាន់បានជុំគ្រប់ស្រុកគ្រប់ខេត្ត ហើយបានដឹងថា : ទ័ពសៀមលើកមកច្រើនណាស់ ទ្រង់ក៏ប្រជុំពល លើកមកជិតគិតតាំងបន្ទាយចោមទ័ពសៀមរាបវិញ។ ខណៈនោះ សៀម ដឹងហើយ ក៏លើកកងទ័ពបំបែកទៅវាយទ័ព ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស បណ្ដាលឲ្យទ័ពខ្មែរបែកបាក់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ្រង់នឹងតាំងលើកមកវិញក៏ពុំបាន ទើបព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ស្ដេចរត់ហួសទៅនឹង[[នគរលាវ]] [[លានជាង]] (ឯកសារដើមសរសេរថា ឡានធាង គឺសរសេរតាមសំនៀងរបស់លាវ។ តែបើសរសេរតាមអក្ខរាវិរុទ្ធខ្មែរត្រូវសរសេរថា "លានជាង" វិញទើបត្រូវ ព្រោះ លានជាង ប្រែ ដំរីមួយលាន ជាឈ្មោះរបស់ស្រុកលាវ គឺស្រុកដែលមានដំរីច្រើន) [[ចម្ប៉ាសក្ដិ]]។ ឯចៅហ្វាយស្រុកខ្មែរខេត្តក្រៅបានដឹងថា : ទ័ពសៀម ចោមព្រះមហានគរហើយ ក៏កេណ្ឌ[[កងទ័ព]] គ្រប់ស្រុកលើកចូលមកជួយជាច្រើនកង តែពុំបានមកព្រមគ្នា តែម្ដងទេ។ ស្រុកណាលើកមកដល់មុន ប្រទះនឹងទ័ពសៀម ក៏ច្បាំងគ្នានឹងសៀមទៅ។ ប៉ុន្តែ ដោយទ័ពសៀមច្រើនជាងខ្មែរ វាក៏លើកវាយទ័ពខ្មែរនោះ ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅទីដទៃៗអស់ទៅទៀត។ ព្រះចៅរាមាធិបតី បរពល ប្រជុំទ័ពធំ វាយប្លន់ព្រះមហានគរជាច្រើនលើក ច្រើនសាទៀត តែមិនបានការសោះ។ កងទ័ពខ្មែររក្សាបន្ទាយ ក៏បាញ់[[កាំភ្លើងធំ]] តូច [[ធ្នូ]] [[ស្នា]] [[ពួយ]] [[ចាក់]] ដោយសស្ត្រាវុធ ដែលមានគ្រប់ដៃ បណ្ដាលឲ្យត្រូវពលសៀម ភ្លូកភ្លឹកស្លាប់ជាច្រើន។ បើគិតតាំងពីសៀមចោមនគរមកនោះគ្រប់មួយ[[ខួប]]គឺ ១២ ខែហើយ តែសៀមធ្វើការសង្គ្រាម ពុំបានចាញ់ឈ្នះសោះ។ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជាធិរាជ ស្ដេចទ្រង់ព្រះវិតក្កនឹងការសង្គ្រាមណាស់ ក៏បណ្ដាលជាព្រះរោគ មកញាំញីព្រះអង្គជាខ្លាំង ព្រះអង្គក៏សុគតទៅ។ "ព្រះអង្គសោយរាជ្យជាសុខសាន្តបាន៣ឆ្នាំសោយរាជ្យក្នុង ២ឆ្នាំ បូករួមទាំងអស់ ត្រូវជា ៥ឆ្នាំ"។ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ កាលបើឃើញ[[ព្រះរាម]]របស់ព្រះអង្គ ទ្រង់សុគតទៅដូច្នេះហើយ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ព្រះកន្សែងសោយសោកជាខ្លាំង។ សោកស្រេច ស្ដេចលើកព្រះបរមសព តម្កល់ទុកក្នុងមហាប្រាសាទ ហើយព្រះអង្គត្រួតត្រាការសង្គ្រាមដូចប្រក្រតី។ ប៉ុន្តែដោយហេតុថា ព្រះគ្រោះនៃមហានគរ នឹងដល់នូវ[[កលយុគ]] ជាទុក្ខវិនាសអន្តរាយ កងទ័ពរេហ៍ពលសាកលប្រជានុរាស្ត្រ មិនអាចទប់ទល់នឹងសេចក្ដីទុក្ខនេះបាន ក៏យំសោកភ្លឹកចិត្តភិតភ័យ ញាប់ញ័ររាល់រូបកាយ។ សូរស័ព្ទយំយោបំរងំ ពេញទាំងមហានគរ។ ព្រះរាមធិបតី បានដំណឹងនេះហើយ ហើយយល់ថាជា ការណ៍ចំណាប់របស់ព្រះអង្គហើយ ក៏បរពលចូលព្រះមហានគរទៀត។ ព្រះអង្គដាក់[[ព្រះអាជ្ញា]]ថា បើអ្នកឯណារារត់ ទ្រង់យកទោសកាត់ក្បាល ដោយជាបម្រាម។ ថាបើអ្នកណាចូលព្រះនគរបានមុខ ទ្រង់នឹងប្រទាន[[រង្វាន់]]ជាច្រើន។ គ្រានោះសេនាយោធាទាហាន បានឭព្រះបន្ទូលព្រះរាមាធិបតី "ស្ដេចសៀម" ហើយក៏មានចិត្តព្រឺព្រមគ្នាចូលពាក់បង្អោងតោងជណ្ដើរបានរាល់គ្នា ហើយឡើងក្បាលបន្ទាយបានគ្រប់ៗគ្នា។ ខាងទ័ពខ្មែរ កាលបើបានឃើញទ័ពសៀម មានចិត្តក្លាហាន ឡើងដល់[[ក្បាលបន្ទាយ]]ហើយ ក៏ឥតរុញរា រារែកដែរ គឺចូលទៅច្បាំងលើ ក្បាលបន្ទាយ ព្រះមហានគរ តបតទៅវិញយ៉ាងសាហាវ។ សង្គ្រាមនេះ ឮតែសន្ធឹកសូរ[[ស្គរ]] [[គង]][[រគាំង]]ត តាំងហ៊ោកញ្ជ្រៀវ សូរកាំភ្លើង [[កៅទ័ណ្ឌ]] (ធ្នូសម្រាប់ព្រះទ្រង់រាជ) ធ្នូ ស្នា សស្ត្រាវុធ ជាមហាកោលាហល រចល់ពលសៀមក៏ស្លាប់គរជើងលើគ្នា នៅ[[ជើងកំពែង]]។ ពលខ្មែរក៏ស្លាប់រាប់មិនអស់ដូចគ្នា។ ខណៈនោះ [[ចៅបាសាត]] (ព្រះរាជបុត្រទី២ នៃ ព្រះចៅសៀម) បរពលទាហានរុករាន លុកចូលទិសខាងកើត បានដល់មកក្នុងកំផែនព្រះនគរ។ កងទាហានទីទៃ ក៏បានចូលគ្រប់ទិស ចាក់កាប់ សម្លាប់គ្នា ជាច្រឡំបល់ក្នុងព្រះនគរ។ ពលខ្មែរស្លាប់ច្រើនម៉ឺនណាស់ ឈាមក្រហមដាលដាសទាំងទីកំផែងព្រះ[[រាជវាំង]]។ កាលវេលា ទ័ពសៀមចូលបាននោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ព្រះអង្គសុគតក្នុងសង្គ្រាមយុទ្ធនោះទៅហើយ ពុំមាននរណាឡើយ ជាមេទ័ពត្រួតត្រា តំណអំពីព្រះអង្គសោះ។ បណ្ដារេហ៍ពល សាកលយោធា ក៏រំសាយដៃ រំលាយគ្នាអស់ទៅ។ ព្រះ[[បរមរាជា]] ជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា ព្រះ[[ធម្មាសោករាជ]] ជាព្រះរាជបុត្រសម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]] និង [[រាជគ្រូ]][[បុរោហិត]] កាលបើឃើញថា នឹងទប់ទល់នឹងទ័ពសៀមពុំបានហើយក៏បបួលគ្នាយក[[គ្រឿងសម្រាប់រាជ្យ]] និង [[ព្រះខាន់]] [[លំពែងជ័យ]] [[គ្រឿងកៅទ័ណ្ឌ]]សម្រាប់ព្រះ[[បញ្ចក្សេត្រ]]នោះ នាំមុខមន្ត្រីរាស្ត្រប្រជាច្រើនម៉ឺននាក់ វាយទំលាយទ័ពសៀម ត្រាតែបែកហើយរត់រួចចេញទៅ។ គ្រានោះ ព្រះមហានគរ ក៏បែកខូចបានទៅសៀម ក្នុងឆ្នាំម្សាញ់បញ្ចស័ក ព.ស.១៨៩៧-គ.ស. ១៣៥៣- ម.ស.១២៧៥- ច.ស. ៧១៥។ ព្រះរាមាធិបតី (ស្ដេចសៀម) កាលបើមានជ័យជំនះលើខ្មែរហើយ ក៏លើកពល សៀមចូលមកមហានគរ ប្រមូលព្រះរាជទ្រព្យសម្បត្តិ ក្នុង[[ឃ្លាំង]] យកបញ្ជីគ្រប់ចំនួន ចាប់យករាស្ត្រខ្មែរក្នុងនគរ ដាក់ជាឈ្លើយបានមួយសែនគ្រួ ហើយស្ដេចនាំសេនាទាហាន ចូលទតក្នុងព្រះមហានគរ គ្រប់ប្រាសាទរាជសីមា នៅដំណាក់[[រោងទង]] [[រោងទីរាជឃ្លាំង]] កំពែងគ្រប់តំបន់ សុទ្ធសឹងប្រដាប់រចនាដោយ[[កែវ]] ដោយ[[ថ្ម]] ឆ្លាក់ទិព្វមាស ឱភាសប្រសើរណាស់។ ព្រះចៅរាមាធិបតី និង សេនាទាហាន ក៏លាន់មាត់សរសើរថា : ប្រាសាទមហានគរនេះ ល្អដូចប្រាសាទក្នុង[[ឋានត្រៃត្រឹង្សាសួគ៌ា]] ដូចបានល្បីឮរន្ទឺគ្រប់ប្រទេសរៀងមកមែន។ លុះស្ដេចទៅដល់ទីតម្កល់ព្រះសព ព្រះលំពង្សរាជា ក៏ព្រះអង្គបង្កើតជា[[ធម្មសង្វេគ]] ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យរៀបថ្វាយ[[ព្រះភ្លើង]] ព្រះសពព្រះបាទលំពង្សរាជា និង សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ តាម[[ទំនៀម]]របស់ខ្មែរ។ លុះរៀបស្រេចហើយ ទើបស្ដេចរៀបអភិសេកព្រះរាជបុត្រទី១ របស់ព្រះអង្គព្រះនាមព្រះចៅបាអាត ឲ្យសោយរាជ្យក្នុងដែនដី ប្រទេសកម្ពុជា។ ដូចដែល​យើង​បាន​រៀបរាប់​រួច​មក​ហើយ​ខាងលើ​ ​បើ​តាម​ពង្សាវតារ​វត្ដ​ទឹកវិល​ ​កងទ័ព​សៀម​បាន​វាយប្រហារ​ឈ្លានពាន​លុកលុយ​ ​មហានគរ​ក្នុង​រាជ្យ​ព្រះបាទ​លំពង្ស។​ ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ដឹង​ថា​ស្ដេច​សៀម​លើកទ័ព​មក​ធ្វើសង្គ្រាម​នឹង​ខ្មែរ​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ព្រះ​លំពង្ស​បាន​ចាត់​ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស​(ពង្សាវតារ​ វត្ដ​ទឹកវិល​ ​បាន​បញ្ជាក់​ថា​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​ជា​កូន​ព្រះ​[[ស្រីសុគន្ធចក្រ|ស្រីសុគន្ធបទ]]។​ ​ព្រះ​ស្រីសុគន្ធបទ​ជា​កូន​របស់​ព្រះ​បរមនិព្វានបាទ​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ទី​២៦។​ ​ព្រះ​ស្រីសុគន្ធបទ​ ​មិន​ដែល​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ទេ) ដែល​ត្រូវជា​ក្មួយ​ ​ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ប្រមែប្រមូល​រៀប​ចំ​កេណ្ឌ​ទ័ព​តាម​ខេត្ដ​ខណ្ឌ​ជិត​ឆ្ងាយ​ ​ដើម្បី​យក​មក​ជួយ​ទប់ទល់​ការពារ​មហានគរ។​ ​កាលបើ​ប្រទាក់ប្រទង​ជាមួយ​ចៅហ្វាយខេត្ដ​ទាំងឡាយ​ ​ក្នុង​ព្រះ[[រាជាណាចក្រ​]] ​ប្រមែប្រមូល​ទ័ព​បានជា​បណ្ដើរ​ខ្លះៗ​ហើយ​ ​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ក៏​បញ្ជា​ឲ្យ​លើកទ័ព​ចេញ​ទៅ​ចោម​ព័ទ្ធ​វាយ​ប្រយុទ្ធ​កម្ទេច​ទ័ព​សៀម។​ ​ក្នុង​សម័យ​នោះ​ ​កងទ័ព​ខ្មែរ​តាម​ខេត្ដ​ជិត​ឆ្ងាយ​ ​មិន​បាន​មក​ដល់​ស្មើ​ពេល​គ្នា​ទេ​ ​ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​កម្លាំង​ខ្មែរ​ ​មិន​បាន​មូល​មាំមួន​ខ្លាំងក្លា​រឹងប៉ឹង​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​ ​អាច​តទល់​វាយ​កម្ចាត់​សត្រូវ​បាន​ទេ។​ ​ទ័ព​សៀម​ដែល​មាន​ចំនួន​ច្រើន​លើសលប់​ ​បាន​ឆ្លៀត​វាយប្រហារ​បំបែក​កងកម្លាំង​ខ្មែរ​មួយ​ម្ដងៗ​ ​បាក់បែក​ខ្ចាត់ខ្ចាយ​អស់។​ នៅ​ចំពោះ​មុខ​ស្ថានការ​ អស់សង្ឃឹម​នេះ​ ​ព្រះបាទ​លំពង្សរាជា​ ​ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​កើតទុក្ខ​ព្រួយ​ ​វិយោគ​ឈឺ​ ​រីងរៃ​ ​រហូត​អស់ព្រះជន្ម ។​ ​ក្រោយ​ដែល​មហានគរ​ត្រូវ​សៀម​យក​បាន​ ​ព្រះ​[[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ​បាន​ទៅ​រៀប​កងទ័ព​នៅ[[​ខេត្ដ​បាន​សាន្ដ]]។​ ​ឱកាសល្អ​ហុច​មក​ឲ្យ​កាលណា​ ​ព្រះ​អង្គ​ក៏​លើកទ័ព​ខ្មែរ​គ្រប់​ខេត្ដ​ខណ្ឌ​ទាំងអស់​ ​ធ្វើ​ដំណើរ​ពី​គ្រប់​ទិស​ទី​ ​ចេញ​តម្រង់​ទៅ​ចាក់​ឡោម​ព័ទ្ធ​វាយប្រហារ​កម្ចាត់ទ័ព​សៀម​នៅ​មហានគរ។​ ​ទ័ព​ព្រះ​អង្គ​ផ្ទាល់​បាន​ចេញពី​បាសាន្ត​ ​ឡើង​តាម​ទន្លេ​ផង​ ​តាម​ជើង​គោក​ផង។​ ​ទៅ​ដល់[[​ភ្នំ​ទ្រាយ]]​ ​ព្រះ​មហេសី​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​ទូក​ ​តាម​ព្រះ​ស្វាមី​មក​ដែរ​នោះ​បាន​បន់ស្រន់​បារមី​អ្នកតា​នៅ​ទីនោះ​ថា​ ​“បើ​ព្រះ​មហានគរ​រំដោះ​ចេញ​ផុត​ពី​កណ្ដាប់ដៃ​សៀម​បាន​ ​ព្រះ​នាង​មិន​ភ្លេចគុណ​ដ៏​ធំ​នេះ​ទេ​ ​ហើយ​ព្រះ​នាង​សន្យា​ថា​ ​នឹង​មក​រៀបចំ​តាក់តែង​[[អាស្រម​]][[អ្នកតា]]​នេះ​ឲ្យ​បាន​ល្អ​សមរម្យ”។ កន្លែង​អាស្រម​អ្នកតា​ភ្នំ​ទ្រាយ​ ​ថ្ងៃ​ក្រោយមក​ត្រូវ​បាន​ព្រះ​នាង​ធ្វើការ​គោរព​បូជា​តាម​ពាក្យ[[​បំណន់​]] ​រៀបចំ​រចនា​ល្អ​វិចិត្រ​ ​ហើយ​ជាប់​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា​[[ភ្នំ​ព្រះ​ទេពី​]] ​ដែល​ក្លាយ​បន្ដិច​ម្ដងៗ​ទៅ​ជា​ [[ភ្នំ​ទីពី]] ​(ក្នុង​[[ខេត្ដកំពង់ចាម​]]សព្វថ្ងៃ​) រៀង​រហូត​មក។​ ==លំពង្សរាជា និង ស្រីសុរិយោទ័យទី១== ស្ដេចទាំងពីរអង្គនេះថ្វីត្បិតតែព្រះនាម ខុសគ្នា ក៏ប៉ុន្តែព្រឹត្តិការណ៍ក្នុងរាជ្យឃើញមានលំនាំដើមចមប្រហែលគ្នាបើសិនជាយើងយកសំណរតាមពង្សាវតារផ្សេងមក ប្រៀបធៀប យើងអាចសន្និដ្ឋានថាស្ដេចទាំងពីរអង្គអាចជាស្ដេច តែមួយ ព្រោះអ្វី? ព្រោះព្រះរាជាខ្មែរតែមានព្រះនាមច្រើន ដូចជាព្រះនាមដើម ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ គោរម្យនាមដែលជាព្រះនាមវែង ពេលឡើងសោយរាជ្យ និងព្រះបច្ឆារណនាមដែលជានាមក្នុងពេលចូលទិវង្គត។ ==ឯកសារយោង== *ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគរឿងនិទាន ដោយលោកបណ្ឌិតសភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រនៃកម្វុជទេឝ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]] {{s-start}} {{s-reg}} {{s-bef|before=ព្រះបាទ[[សិទ្ធានរាជា]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន|មហានគរ]]|years=គ.ស ១៣៤៦-១៣៤៩ រឺ ១៣៤៦-១៣៥១}} {{s-aft|after=ព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] រឺ ព្រះចៅ[[បាអាត]] (ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ)}} {{s-end}} nft8gdos93kbj4rjprxfvww95wq57zd 282563 282562 2022-08-18T07:12:28Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រកម្ពុជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះបាទ​សម្ដេច​ ​ព្រះ​លំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[និពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (សន្ធានរាជា ស្រីនិពាន្វចក្រ) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref> ==លំពង្សរាជា និង ស្រីសុរិយោទ័យទី១== ស្ដេចទាំងពីរអង្គនេះថ្វីត្បិតតែព្រះនាម ខុសគ្នា ក៏ប៉ុន្តែព្រឹត្តិការណ៍ក្នុងរាជ្យឃើញមានលំនាំដើមចមប្រហែលគ្នាបើសិនជាយើងយកសំណរតាមពង្សាវតារផ្សេងមក ប្រៀបធៀប យើងអាចសន្និដ្ឋានថាស្ដេចទាំងពីរអង្គអាចជាស្ដេច តែមួយ ព្រោះអ្វី? ព្រោះព្រះរាជាខ្មែរតែមានព្រះនាមច្រើន ដូចជាព្រះនាមដើម ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ គោរម្យនាមដែលជាព្រះនាមវែង ពេលឡើងសោយរាជ្យ និងព្រះបច្ឆារណនាមដែលជានាមក្នុងពេលចូលទិវង្គត។ ==ឯកសារយោង== *ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគរឿងនិទាន ដោយលោកបណ្ឌិតសភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រនៃកម្វុជទេឝ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]] {{s-start}} {{s-reg}} {{s-bef|before=ព្រះបាទ[[សិទ្ធានរាជា]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន|មហានគរ]]|years=គ.ស ១៣៤៦-១៣៤៩ រឺ ១៣៤៦-១៣៥១}} {{s-aft|after=ព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] រឺ ព្រះចៅ[[បាអាត]] (ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ)}} {{s-end}} 6kwols8v52x2rsu1dhmg6f1p6z93f6d 282564 282563 2022-08-18T07:14:30Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រកម្ពុជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះបាទ​សម្ដេច​ ​ព្រះ​លំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[និពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (សន្ធានរាជា ស្រីនិពាន្វចក្រ) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref> ==ឯកសារយោង== *ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគរឿងនិទាន ដោយលោកបណ្ឌិតសភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រនៃកម្វុជទេឝ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]] {{s-start}} {{s-reg}} {{s-bef|before=ព្រះបាទ[[សិទ្ធានរាជា]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន|មហានគរ]]|years=គ.ស ១៣៤៦-១៣៤៩ រឺ ១៣៤៦-១៣៥១}} {{s-aft|after=ព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] រឺ ព្រះចៅ[[បាអាត]] (ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ)}} {{s-end}} lt47v2i9uekzvnwccjji1c6nqg6ml24 282565 282564 2022-08-18T07:14:46Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រកម្ពុជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះបាទ​សម្ដេច​ ​ព្រះ​លំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[និពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (សន្ធានរាជា ស្រីនិពាន្វចក្រ) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref> lhdj684ymu18wn4u04hmd7idbyxtdwa 282566 282565 2022-08-18T07:15:07Z Camhistory 36281 /* ជីវិតចាប់ផ្ដើម */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រកម្ពុជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះបាទ​សម្ដេច​ ​ព្រះ​លំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[និពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (សន្ធានរាជា ស្រីនិពាន្វចក្រ) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref> == ឯកសារយោង == 9ualeaiz3orlmo3ybci567sl4hkgqlb 282572 282566 2022-08-18T11:47:46Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រកម្ពុជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះបាទ​សម្ដេច​ ​ព្រះ​លំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីនិពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (សន្ធានរាជា ស្រីនិពាន្វចក្រ) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref> == ឯកសារយោង == d1jggavs2yg82kalc8q4afmi6sdnwtp 282573 282572 2022-08-18T11:48:26Z Camhistory 36281 /* ជីវិតចាប់ផ្ដើម */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រកម្ពុជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះបាទ​សម្ដេច​ ​ព្រះ​លំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីនិពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (សន្ធានរាជា ស្រីនិពាន្វបទ) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref> == ឯកសារយោង == j7tpyfqo42w59afc1jfk0p1yw8ti1c0 282574 282573 2022-08-18T11:51:14Z Camhistory 36281 /* ជីវិតចាប់ផ្ដើម */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រកម្ពុជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះបាទ​សម្ដេច​ ​ព្រះ​លំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីនិពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៣ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (សន្ធានរាជា ស្រីនិពាន្វបទ) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ក្រោយធ្វើរតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ថ្មីរួច ទ្រង់បានឡើងសោយរាជសម្បត្តិលើកទី២ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៨ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref> == ឯកសារយោង == pfsaoxujid8k7eyfwb8fik8awjodzdh ចន្ទរាជា 0 28608 282525 274801 2022-08-17T13:21:42Z Camhistory 36281 អត្ថបទទាំងមូល ត្រូវការប្រែសម្រួលទាំងអស់ឡើងវិញ ជាប្រវត្តិសាស្ត្រពិត មិនមែនជារឿងភាគនិទាន wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៥១៦-១៥៦៦ [[អាណាចក្រលង្វែក]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[សម័យកាល​លង្វែក​]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៥១៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | ព្រះបរមចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីជេដ្ឋា]] (ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាជាទី២]] (បរមិន្ទរាជា) |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៤៨៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៥៦៧ (ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ) |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។​<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref> ==ការប្រសូត និង ព្រះនាម== ឆ្នាំ[[រោង]] [[អដ្ឋស័ក]] ព.ស. ២០៤០, គ.ស. ១៤៩៦ ព្រះបាទស្រី[[ធម្មរាជាទី១]] សោយរាជ្យបាន ១៩ឆ្នាំ [[ព្រះមែយ្យ]] (ពាក្យសៀម ពាក្យសំរាប់ហៅព្រះ[[អគ្គមហេសី]] ឬ ស្នំឯក) [[ទេពបុប្ផា]]ជាព្រះ[[ស្នំឯក]]សម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គនៅវេលា[[ចន្ទ្រគ្រាស]] ដូច្នេះ ក្រុម[[បារគូ]] [[បុរោហិត]] [[ហោរាចារ្យ]] ថ្វាយព្រះនាមដល់ព្រះរាជបុត្រនោះថា ពញា'''ចន្ទរាជា'''។ ព្រះចន្ទរាជា ស្ដេចបាន[[ជំទាវវារ]] (ប្រហែលជាជំទាវនោះវល្លិឬ?) ជាភរិយាចៅពញា[[យមរាជ]] ពិភ័ក្ដិរក្សាព្រះអង្គទំនុកបំរុងជាសុខរៀងមក។ ==ព្រះរាជជីវប្បវត្តិ== ===តែងតាំងជា សម្ដេចព្រះបរមរាជា មហាឧបរាជ រាជាធិរាជ=== '''{{Main|បញ្ជីរជ្ជទាយាទកម្ពុជា}}''' ឆ្នាំថោះ នព្វស័ក [[ពុទ្ធសករាជ|ព.ស.]] ២០៥១, [[គ្រិស្តសករាជ|គ.ស.]] ១៥០៧, [[មហាសករាជ|ម.ស.]] ១៤២៨, [[ចុល្លសករាជ|ច.ស.]] ៨៦៨ ព្រះបរមបពិត្រស្ដេចទ្រង់ព្រះតំរិះ អំពីកិច្ចការរាជការផងទាំងពួង ទ្រង់ឃើញថាប្រទេសកម្ពុជា[[ត្រើយខាងលិច]]នោះឆ្ងាយណាស់ឆ្ងាយអំពីកិច្ចការត្រួតត្រា គួរជាទីរងាអស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ។ ទ្រង់ព្រះពិចារណាឃើញថា: ចៅពញាចន្ទរាជា ជាព្រះ[[អនុជ]]នោះ មានតំរិះប្រាជ្ញា ល្មមជាទីកក់ក្ដៅរបស់រាស្ត្រត្រើយខាងលិចបាន ទើបទ្រង់តាំងឲ្យចៅពញាចន្ទរាជាឡើងយសជាសម្ដេចព្រះបរមរាជា មហា[[ឧបរាជ]]រាជាធិរាជ ហើយព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ស្ដេចឲ្យចេញទៅគង់នៅក្នុងក្រុង[[ចតុម្មុខ]] មង្គល[[ស្រុកភ្នំពេញ]]ឲ្យបានជាទីកោតក្រែងអ្នកត្រើយខាងលិច។ សម្ដេចព្រះអនុជចន្ទរាជាធិរាជ ថ្វាយបង្គំទទួលព្រះរាជឱង្ការហើយ ក៏លាចេញមក នាំបណ្ដារាស្ត្រជាខ្ញុំក្នុងព្រះអង្គចេញទៅគង់ចតុម្មុខមង្គល (រាជធានីភ្នំពេញយើងសព្វថ្ងៃនេះ) ដើម្បីទំនុកបំរុង អ្នកស្រុកត្រើយខាងលិចឲ្យបានក្សេមក្សាន្តឥតមានកលិយុគរៀងមកឡើយ។ សម្ដេចព្រះ[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]រាជាជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង កាលសម្ដេចព្រះអនុជថ្វាយបង្គំលាទៅហើយ ក្រោយនោះទ្រង់ព្រះតំរិះយល់ថា: ព្រះរូបរបស់អញ អញក៏បានសាងទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ ជាព្រះយសរួចហើយ ខាងរាជការទៀត [[ត្រើយខាងកើត]]មានខ្លួនអញជាអ្នកត្រួតត្រារក្សាមាំមួន ហើយត្រើយខាងលិច អញក៏បានចាត់សម្ដេចព្រះអនុជចន្ទរាជាធិរាជឲ្យទៅត្រួតត្រាមាំមួនជ្រះស្រឡះហើយដែរ។ ===ប្រផ្នូល និង ហេតុភេទក្នុងរាជ្យព្រះជេដ្ឋា=== ឆ្នាំ[[រោង]] [[សំរឹទ្ធិស័ក]] ព.ស.២០៥២, គ.ស. ១៥០៨, ម.ស.១៤៣០, ច.ស.៨៧០ ក្នុងខែ[[ចែត្រ]]ចូល[[មហាសង្ក្រាន្ត]] នៅថ្ងៃ[[នក្ខត្តឫក្ស]]នោះ អស់មហាជនសឹងជួបជុំធ្វើបុណ្យសក្ការៈបូជាទាំងទេពនិករអមរមេឃ សូមមង្គលសួស្ដី ចូលឆ្នាំថ្មីតទៅ។ ខណៈនោះ ព្រះបាទឝ្រីឝៅគន្ធបទជា[[អម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង]] ព្រះអង្គធ្វើសក្ការៈបូជា ថ្វាយ[[ព្រះស្រីរតនត្រ័យ]] សព្វទេពទិសទសស្រេចហើយ ស្ដេចចូល[[ក្រឡាព្រះបន្ទំ]] [[បរមសេយ្យាសន៍]] (ឬ[[សយ្យាសន៍]]ប្រែជាទីដេក ឬទីងងុយ) ជាសុខស្កល់។ ទ្រង់ព្រះសុបិននិមិត្តឃើញថា: មាននាគមួយធំមានឫទ្ធិមហិមា មកដេញព្រះអង្គ និង មនុស្សម្នាឲ្យរត់ចេញអស់ពីព្រះ[[រាជវាំង]] ហើយព្រួសពិសជាភ្លើងឆេះដាលពេញទាំងព្រះមហានគរ។ អំណាចភ្លើងនោះក្ដៅពន់ប្រមាណណាស់ឃើញហាក់ដូចជានាគនោះស្ទុះចូលមកខាំពាំ[[ស្វេតច្ឆ័ត្រ]]នាំទៅកាន់ទិសបូព៌។ លុះល្មមព្រឹកឡើងព្រាងស្វាងព្រះសុរិយា ព្រះករុណាជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គ[[តើន]]ចាកព្រះសេយ្យាសន៍ស្រេច ស្ដេចព្រួយព្រះទ័យ នឹងព្រះសុបិនប្លែកនោះ ពន់ប្រមាណណាស់។ លុះស្ដេចស្រង់ ទ្រង់គ្រឿងស្រេច ស្ដេចចេញព្រះរាជរោងរម្យគង់លើព្រះសុវណ្ណ[[ទែន]]ទិព្វអាសនៈ។ សម្ដេចព្រះអនុជចន្ទរាជាធិរាជ និង សម្ដេច[[ឱរសាធិរាជ]]ព្រមដោយព្រះបរមវង្សា [[ព្រាហ្មណ៍]][[ព្រឹទ្ធាចារ្យ]] [[សេនាបតី]] មន្ត្រីតូចធំ គាល់គ្រប់តំណែង ថ្វាយទៀនធូបមាលាជាទីតបស្នងឆ្លងព្រះតេជគុណ តាមព្រះរាជ[[ប្រពៃណី|ប្រវេណី]]។ ក្នុងវេលានោះ គ្រប់គ្នាទាំងអស់ ទាំងខ្ញុំព្រះរាជការក្នុង ទាំងខ្ញុំព្រះរាជការក្រៅ មកថ្វាយ[[ទៀន]][[ធូប]][[មាលា]] ពុំមានសេសសល់ដល់ម្នាក់ឡើយ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង មានព្រះរាជបន្ទូលសូរសីហនាថព្រះរាជទាន ព្រះពរសុន្ទររាជមង្គលស្រេចហើយ ស្ដេចទតព្រះនេត្រទៅ អស់ព្រះបរមវង្សា និង ខ្ញុំរាជការរៀងទៅដល់[[ឃុនហ្លួង]][[ព្រះស្ដេចធិបតី]]។ ខណៈនោះ ស្ដេចទតឃើញមានតួនាគពីរព័ទ្ធព័ន្ធលើឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចហើយងើបក្បាលឆ្វេងស្ដាំ ទន្ទឹមគ្នានឹងសិរសាឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចកន។ រូបនាគនោះ ដូចនាគដែលព្រះអង្គទ្រង់ព្រះសុបិននិមិត្ត។ កិរិយានាគនោះហាក់ដូចជានឹងស្ទុះទៅខាំព្រះអង្គ ព្រះអង្គទ្រង់ភ្ញាក់ព្រះទ័យត្រាស់ឲ្យមន្ត្រីមើល មន្ត្រីមើលពុំឃើញតាមព្រះរាជបញ្ជាសោះ។ ដូច្នោះហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យណាស់។ ក្នុងពេលទ្រង់ធ្វើសវនការ [[ចៅពញា]][[មនោមេត្រី]] [[ចៅហ្វាយស្រុក]][[បាត់ដំបង]] បានបកសំបុត្រប្ដឹងមកថា: [[ស្រះទឹក]]សំរាប់[[ព្រះមហាក្សត្រ]] ដែលនៅក្នុង[[គុហា]][[ភ្នំបាណន់]]នោះ ចេញជាឈាមដាលក្រហមដូច[[ទឹកល័ខ]]។ ព្រះ[[ចៅអធិការ]] [[វត្តព្រះវិហារសួគ៌]] ក៏មានសង្ឃដីកាបកចូលមកថា: ព្រះ[[ជ្រែប្រផ្នូល]]នោះ បាក់មែកចេញជាឈាម។ ថាព្រះ[[ឥសូរ]] ព្រះ[[នរាយណ៍]] ប្រេះព្រះ[[ឱរា]]ចេញជាឈាមដែរ។ ព្រះ[[រាជគ្រូ]][[បុរោហិត]] ក៏ថ្វាយសេចក្ដីថា: [[ព្រះខឌ្ដជ័យមង្គល]]នោះមាន[[ស្នឹម]]ច្រាលក្រហមពី[[ត្រីសូល៍]]ដល់គល់។ [[ចៅហ្វាយស្រុក]][[ពោធិ៍សាត់]] បកសំបុត្រប្ដឹងមកថា: ព្រះកាំបិតស្ដាំរង្គោះ[[ផ្លែ]]ពី[[ដង]]។ ថាមានផែះនៅក្នុងស្រោមកាំបិតនោះ។ [[ចៅហ្វាយស្រុក]][[បាភ្នំ]]បកសំបុត្រចូលមកថា ព្រះពុទ្ធរូបក្នុងទីបាភ្នំហូរទឹកនេត្រមកជាឈាម ក្រហមដូចល័ខ។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យណាស់។ លុះផុតវេលា ក្រាបបង្គំគាល់ហើយ ព្រះអនុជអង្គចន្ទរាជាធិបតី ស្ដេចយាងត្រឡប់ទៅ[[ភ្នំពេញ]]វិញ។ ខ្ញុំរាជការទាំងពួង ក៏ថ្វាយបង្គំលាទៅផ្ទះទីទៃៗរៀងខ្លួន។ ឯព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គចូលទៅដល់[[រតនបល្លង្ក]] តាំងប្រថាប់នៅមុខស្វេត្រច្ឆ័ត្រទើបត្រាស់ព្រះ[[ឥសីភ័ទ្ទ]] [[មហារាជគ្រូ]] និង [[រាជហោរាធិបតី]]ឲ្យចូលទៅគាល់ខាងក្នុងទីស្ងាត់។ ខណៈនោះ ទ្រង់ប្រឹក្សាការណ៍ថា: ''"ការផែនដីពេលនេះ មានហេតុគ្រប់ប្រការ ដូច្នេះអស់អ្នកយល់ថាដូចម្ដេច?"'' សម្ដេចព្រះ[[ឥសីភ័ទ្ទ]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា: ''"ព្រះខឌ្ដជ័យមង្គល ដែលមានហេតុស្នឹមដល់គល់យ៉ាងនេះ តាមសម្ដេចព្រះ[[ឥន្ទ្រាធិរាជ]]ទ្រង់[[ទំនាយ]]ទុកនោះថា មុខជានឹងកើតហេតុធំពុំខានឡើយ។"'' ព្រះរាជ[[ហោរាធិបតី]]យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា: ''"តាមហេតុនេះ ផែនដី កើតកោលាហលដល់អស្ចារ្យ។ ផែនដីនឹងមានព្រះ[[គ្រោះ]]កាចខ្លាំងណាស់។"'' លុះទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ទំនាយឥសីភ័ទ្ទ និងហោរាសព្វគ្រប់ហើយ ទើបព្រះអង្គត្រាស់សួរទៀតថា: ''"រាជសត្រូវនោះ មកពីក្នុង ឬ ក្រៅក្រុង ឲ្យគន់គូរតទៅទៀតមើល?"'' ហោរា តាំងលេខ[[តំរា]][[គន់គូ]]បូកហត្ថទៅទៀត ដឹងច្បាស់ក្នុងតំរាហើយក្រាបទូលថា: ''"រាជសត្រូវនោះ នៅក្នុងព្រះនគរ។ វាកើតឆ្នាំ[[រោង]] ពង្ស[[នាគ]]។ ទំនាយនេះ ឃើញចំត្រូវត្រង់ខ្លួនឃុនហ្លួងព្រះ[[ស្ដេចកន]] ដ្បិត[[ជតារាសី]]របស់វាកំពុងឡើងខ្លាំងណាស់។ [[ទំនាយ]]ថា បើកើត[[កលិយុគ]]ម្ដងនេះ គឺកើតមកពីឃុនហ្លួនព្រះស្ដេចកននេះឯង ព្រោះវាកើតឆ្នាំនាគ។ នាគដើមឆ្នាំនេះ កំពុងក្លាហានណាស់ សូមទ្រង់ជ្រាប។ សូមព្រះអង្គ ស្ដេចកុំប្រហែសព្រះអង្គឡើយ។"'' ព្រះបរមបពិត្របានទ្រង់ជ្រាប[[ទំនាយ]]ត្រូវនឹងហេតុ[[និមិត្ត]] ដែលព្រះអង្គយល់ឃើញគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ស្លុតក្នុងព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទើបត្រាស់ថា: ''"អញក៏ឃើញពិត ដូចហោរាឯងទាយដែរ តែបើនឹងចាប់វាយកទៅប្រហារជីវិតតែម្ដង វាឥតខុសឥតទោសនឹងអញសោះ។ ការធ្វើយ៉ាងនេះ មុខជានឹងមានពាក្យគេនិន្ទាជាមិនខាន។ មួយវិញទៀតបងវាក៏ជា[[ព្រះស្នំឯក]]មានទាំងព្រះ[[រាជបុត្រ]]ផង។ បើបងវាដឹងក្រែងនឹងញុះញង់កូនវាឲ្យចេញជាសត្រូវនឹងអញ។ អញនឹងកើតសត្រូវចំបាំងព្រោះកូនឯងនាំឲ្យលំបាករាស្ត្រ។ អញគិតយល់ឧបាយកលម្យ៉ាងយ៉ាងនេះ គឺថាដល់វេលាព្រឹកនេះ យើងក្លែងទៅបង់[[សំណាញ់]] ហើយក្លែងធ្វើជាសំណាញ់ជាប់គល់រួចហើយបង្គាប់ឲ្យវាមុជចុះទៅដោះ។ លុះវាមុជទៅក្នុង[[ទឹក]]ហើយ យើងព្រួតគ្នាបង់សំណាញ់គ្របឲ្យជាប់ទាំងដៃទាំងជើង វានឹងឡើងក៏មិនរួច ហែលក៏មិនបាន។ វាគង់តែស្លាប់ដោយងាយ តែកាលណាវាបាត់ខ្លួនទៅសេចក្ដីដែលនឹងកើតពាក្យនិន្ទានោះក៏គ្មានដែរ។ តើអ្នករាល់គ្នាយល់ដូចម្ដេច?"'' ព្រះ[[ឥសីភ័ទ្ទ]] និង [[រាជហោរា]]ឆ្លើយថាយល់តាមព្រះរាជ[[បរិហារ]]គ្រប់គ្នា។ ឯព្រះម្នាង[[កេសរបុប្ផា]] ព្រះ[[ស្នំឯក]] កាលស្ដេចកំពុងប្រជុំមន្ត្រីប្រឹក្សា[[ការ]][[ផែនដី]]នោះលបស្ដាប់ផ្ទាប់ខាងឡប់ឡែ តែឮពុំច្បាស់។ [[អ្នកព្រះម្នាង]] ឮ តែចុងពាក្យថា: ឲ្យព្រះស្ដេចកនមុជទឹក ហើយឲ្យបង់សំណាញ់គ្របឲ្យស្លាប់ តែប៉ុណ្ណោះ ថាខុសពីហេតុអ្វីក៏ពុំដឹង។ លុះលបស្ដាប់បានប៉ុណ្ណេះហើយ ក៏លបវិលទៅ[[ដំណាក់]]ខ្លួនវិញ។ ===ការភៀសព្រះកាយ=== ព្រះស្ដេចកនបានធ្វើឧបាយសំបុត្រប្រកាសប្រាប់[[ក្រមការ]] និង[[រាស្ត្រ]]ឲ្យដឹងគ្រប់គ្នាថា: ''"ព្រះករុណាជា[[អម្ចាស់]][[ជីវិតលើត្បូង]]ត្រាស់មកឲ្យតឿនយើងឲ្យយើងចេញមកជាមេកងធ្វើគតចៅពញាចន្ទរាជា។ ថាក្រែងអស់រាស្ត្រពុំជឿ ទ្រង់ចាត់រាជបំរើឲ្យអញ្ជើញព្រះរាជឱង្ការបានឡាយ[[ព្រះហស្ថ]]លេខាមកថែមទៀតផង។ នោះបើឈ្មោះណាយកអាសាចាប់ចៅពញាចន្ទរាជាសំលាប់បាន ទ្រង់ឲ្យជាមាសមួយរយតម្លឹង ហើយយើងនឹងក្រាបទូលឲ្យលើក[[យសសក្ដិ]]អ្នកនោះជា[[នាម៉ឺន]]ធំផង។ អស់ក្រមការប្រជារាស្ត្របានឃើញសំបុត្រប្រកាសហើយពុំដឹងឧបាយក៏នាំគ្នាចុះចូលទទួលអាសាជាច្រើន។"'' រាស្ត្រទាំងនោះស្រដីតៗគ្នាថា: ''"ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ទៅបង្កើតទ័ពលើកទៅលុកសម្ដេចព្រះ[[អនុជ]]នេះឃើញថាពិតមែនហើយ ព្រោះមានបំរើទៅមកតឿនការរាជការនេះរឿយៗ សេចក្ដី[[បរិហារ]]នេះពុំស្ងាត់រឹងតែឮឡើងៗ ពេញទាំងព្រះនគរបវរ[[រាជធានី]]។"'' សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គប្រសូតឆ្នាំ[[មមី]] [[អដ្ឋស័ក]] មកដល់[[ចុល្លសករាជ]] ៨៧០ ឆ្នាំមមី [[ឯកស័ក]]ត្រូវបានព្រះជន្មវស្សា ២៤ ឆ្នាំ។ លុះបានឮពាក្យដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ព្រះចិន្តាថា: ពាក្យដែលឮនេះប្រហែលជាមែន បានជាសម្ដេចព្រះ[[ជេដ្ឋាធិរាជ]]ធ្វើព្រងើយកន្តើយឲ្យបំរើស្រីទៅមកយ៉ាងនេះ ណ្ហើយចុះបើព្រោះតែយើងមួយ យើងនឹងនៅឲ្យគេទើសទាល់រវល់ថ្វី ទើបស្ដេចនាំអស់បណ្ដាជា[[ខ្ញុំ]] ៥០ នាក់ដោះរត់ជើងគោកទាំងរាត្រីនោះពី[[ក្រុងចតុម្មុខ]]​ស្រូតរូតចូលទៅក្រុង[[ទេពបុរី]]ទៅ។ ឧបាយកលស្ដេចកនបានសំរេចហើយ ហ្លួងព្រះស្ដេចក៏ចាប់ផ្ដើមរៀបចំផែនការវាយដណ្ដើមទឹកដីត្រួតត្រាតទល់នឹងព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទដែលជាព្រះជេដ្ឋា។ លុះស្ដេចទៅដល់ខែត្រពោធិ៍សាត់ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចចូលទៅសំណាក់អាស្រ័យនៅផ្ទះតាមឿង (ក្នុងសាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោមដដែលនេះ មានកន្លែងខ្លះនិយាយថា តាមឿងនេះមិនមែនឈ្មោះមឿង ឬ ឈ្មោះឃ្លាំងមឿងដូច្នេះទេ គឺថាគាត់មានឈ្មោះជា ពេជ ដូច្នេះទៅវិញ។ គេនិយាយបែបនេះក៏សមដែរ ព្រោះតាមឿងនោះស្លាប់ទៅ ទៅកើតជាអ្នកតាចាស់ស្រុក ដែលសៀមហៅអ្នកតាចាស់ស្រុកតាមពាក្យ វាថា "ខ្លាងមឿង" ហើយខ្មែរយើងហៅតាមវាយារៗ មកជាឃ្លាំងមឿងដូច្នេះទេឬ?) [[មេស្មឹង]]ភ្នំក្រវាញ។ តាមឿងឃើញស្ដេចយាងទៅដល់ហើយក៏អរណាស់ ចុះមកអញ្ជើញស្ដេចឡើងទៅគង់លើផ្ទះ ហើយរៀបក្រយាស្ងោយ ថ្វាយសោយតាមភាសាអ្នកស្រែ។ លុះព្រឹកឡើង តាមឿងថ្វាយដំរី ៨, ​សេះ ១០ និងកូនប្រុស ៤នាក់ជាខ្ញុំតាមហែស្ដេចទៅក្រុងទេព។ ព្រះចៅចន្ទរាជាបានដង្វាយគួរសមហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់ត្រាស់ថា: តាឯងធ្វើគុណនឹងយើង យើងពុំភ្លេចគុណតាឡើយ ហើយស្ដេចលាតាមឿង ឡើងដំរីលើកចេញទៅតាមរយៈផ្លូវជាច្រើនថ្ងៃ។ លុះបានដល់ក្រុងទេពមហានគរហើយ ទ្រង់ក៏ឲ្យមន្ត្រីសៀម នាំឡើងក្រាបបង្គំទូល ព្រះចៅ[[មហាចក្រពត្តិ|ចក្រពត្តិ]]តាមដំណើរគ្រប់ប្រការ។ ព្រះចៅចក្រពត្តិបានទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់ត្រាស់ថា: យើងនឹងជួយទំនុកបំរុងដល់អ្នក ហើយទ្រង់ព្រះរាជទានគ្រឿងអម្ពរ គ្រឿងឧបភោគបរិភោគ សំរាប់យសស័ក្ដិ និង វាំងដំណាក់ ឲ្យស្ដេចគង់ខាង[[វត្តប្រណែងធឿន]]ជាសុខរៀងមក។ ====ការវិភាគរបស់បណ្ឌិតរស់-ចន្ទ្រាបុត្រ==== ឯកសារ​ពង្សាវតារ​ខ្មែរ​បាន​និយាយ​អំពី​បុណ្យ​បារមី​ព្រះស្ដេច​កន​ដែល​ ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ​រៀប​ចំ​ល្បិច​កល​ដើម្បី​សំលាប់ព្រះស្ដេច​កន។ ឯកសារ​ទាំងនោះ​បញ្ជាក់​ថា មន្ត្រីរាជា​ជាច្រើន​បាន​ច្រណែន​ស្អប់​ព្រះអង្គ ហើយ​បាន​បន្ត​ទៀតថា ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​បាន​រត់​ភៀស​ខ្លួន​ចាក​ចេញ​ចោល​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ​ទាំង​យប់ ​ដោយសារ​តែ​អន់​ចិត្ត​នឹង​ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ​ជា​បង និង​ខ្លាច​ព្រះស្ដេច​កន​លើក​ទ័ព​មក​វាយ​ប្រហារ​តាម​បញ្ជា​របស់​ស្ដេច។ ការលើក​យក​ល្បិចកល​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ​មក​បក​ស្រាយ​ការ​ប៉ុនប៉ង​ធ្វើ​ឃាត​ ព្រះស្ដេច​កន និង​ការ​រត់​ចោល​ស្រុក​របស់​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា មើល​ទៅ​ហាក់​ដូចជា​ងាយ​ពេក (រាក់កំផែល) ហើយ​មិន​សម​ហេតុ​សម​ផល​ទៀត។ ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​គង់​នៅ​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ​ជិត​ទួលបាសាន្ត ចំណែក​ឯ​ព្រះស្ដេច​កន​បោះ​ជំរំ​ប្រមូល​កេណ្ឌ​ទ័ព​នៅ[[​បាភ្នំ]]ក្នុង​[[ខែត្រ​ព្រៃវែង]]។ ដូច្នេះ​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​មាន​លទ្ធភាពនឹង​ទាក់ទង​ទូល​ថ្វាយ និង​សួរ​ព្រះរាជា​ឆាប់​រហ័ស​គ្រប់​ពេល​វេលា។ ហេតុ​ដូចម្ដេច​ក៏​ព្រះអង្គ​មិន​ទាក់ទង​ឆ្លង​ឆ្លើយ ហើយ​បែរ​ជា​នាំ​គ្នា​រត់​គ្មាន​ទាំង​ផ្ទុះ​អាវុធ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​ផង? ត្រង់​នេះ​ហើយ​ដែល​យើង​និយាយ​ថា ប្រវត្តិសាស្ត្រ​មាន​លាក់​អាថ៌កំបាំង​មិន​លើក​យក​មក​កត់​ទុក​បង្ហាញ​ជា[[​ឯកសារ]] និង​[[សក្ខីភាព]]។ ព្រឹត្តិការណ៍​នេះ​ អាច​បញ្ជាក់​ថាស្ដេច​ជា​បងប្អូន​ទាំង​ពីរ​អង្គ​អាក់អន់​ចិត្ត​នឹង​គ្នា​រហូត​ឈប់​ទាក់ទង​គ្នា​ទៅ​វិញ​ទៅ​មក។ ម្យ៉ាងវិញ​ទៀត ប្រហែល​ជា​កងទ័ព​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា និង​កងទ័ព​ព្រះមហាក្សត្រ​ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទធ្លាប់​ប៉ះទង្គិច​គ្នា ហើយ​កងទ័ព​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​ត្រូវ​បរាជ័យអាច​មាន​បញ្ហា​ចោទ​ដល់​ជីវិត ទើប​ព្រះអង្គ​នាំ​មន្ត្រីពលសេនា​តែ​បន្តិច​បន្តួចលួច​រត់​ជន្លៀស​ភៀស​ខ្លួន​សំដៅ​ទៅ​ស្រុក​សៀម។ ក្នុង​វគ្គ​នេះ [[អ្នកប្រាជ្ញ​បារាំង]] លោក [[អាដេម៉ាដ៍​​​ ឡឺក្លែរ]]បាន​កត់ត្រា​ក្នុង​ស្នាដៃ​របស់​លោក​ស្ដីអំពី​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​កម្ពុជាមាន​ការ​ឈ្លោះ​ទាស់ទែង​ខ្វែង​គំនិត​បែក​សាមគ្គី​រវាង​ព្រះឧបរាជ​អង្គ​ចន្ទរាជា និង​ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ​ជា​បង។ លោក​បាន​សរសេរ​បន្ត​ទៀត​ថា៖ «នៅ​ក្នុង​ពេល​នោះ ព្រះអនុជ​ព្រះអង្គ ចៅពញា​ចន្ទរាជា ឈ្មោះ​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រទានដោយសារ​ព្រះអង្គ​បាន​ប្រសូត​នៅ​ថ្ងៃ​មាន​[[ចន្ទគ្រាស]]មិន​សប្បាយ​ចិត្ត​នឹង​ការ​ជ្រើសរើស​របស់​ក្រុម​មន្ត្រី​ធំៗបាន​ដក​ថយ​មក​បោះ​ទីតាំង​នៅ​ចតុមុខ បន្ទាប់​មកកេណ្ឌ​លើក​កងទ័ពពលទាហានចេញ​មុខ​ប្រឆាំង​នឹង​ព្រះមហាក្សត្រ»។ ដូច្នេះ ​ការ​រត់​ភៀស​ខ្លួន​របស់​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា មិន​មែន​ដោយសារ​តែ​ឮ​សូរ​ពាក្យ​ចចាម​អារ៉ាមនាំ​ទៅ​មក​ដែល​បណ្ដាល​ឲ្យ​ព្រះអង្គ​ភ័យ​ខ្លាច​នោះ​ទេ។ ក្នុងព្រឹត្តិការណ៍​នេះ បើ​យើង​ពិចារណា​ឲ្យ​ឆ្ងាយ​បន្តិច យើង​មាន​ទស្សនៈ​ប្លែក​ថ្មី​ខុស​បន្តិច​ពី​ឯកសារ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ។ បើ​យើង​ផ្លាស់​ប្ដូរ​ហេតុការណ៍​ខ្លះ​ពី​មុខ​ទៅ​ក្រោយ ពី​ក្រោយ​ទៅ​មុខ ហើយ​បន្ថែម​សេចក្ដី​កត់ត្រា​របស់​លោក អាដេម៉ាដ៍​​​ ឡឺក្លែរ យើង​នឹង​ឃើញ​មាន​ព្រឹត្តិការណ៍​មួយ​ផ្សេង​ទៀត​ដែល​ទាក់ទង​នឹង​ការ​ប៉ុនប៉ង​ធ្វើ​ឃាត​ព្រះស្ដេច​កន។ យើង​អាច​ពិចារណាថាមនុស្ស​កើត​ក្នុង​ឆ្នាំ[[​រោង]]មាន​[[ពង្ស​នាគ​]]ដូច​ព្រះស្ដេច​កន​ច្រើន​ណាស់​ក្នុង​នគរ ហេតុ​ដូចម្ដេច​ហោរា​ចង្អុល​ថារាជ​សត្រូវ​នោះ​ជា​ព្រះស្ដេច​កន។ មួយ​ចំណែក​ទៀត យោង​តាម​ឯកសារ​ពង្សាវតារ​ទាំង​នោះ ព្រះអង្គ​មិន​ទាន់​មាន​ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ​អំណាច​យសស័ក្តិ​អ្វី​ដែល​នាំ​មក​នូវ​គ្រោះថ្នាក់​ដណ្ដើម​រាជ្យ​ស្ដេច​ឡើយ។ ប៉ុន្តែ​អ្វី​ដែល​ចំឡែក​អស្ចារ្យ​នោះ​គឺ​នៅ​ពេល​រត់​គេច​ផុត​ពី​ការ​ប៉ុនប៉ង​សំលាប់​របស់​ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ​ភ្លាម ព្រះស្ដេច​កន​មាន​លទ្ធភាព​អាច​កេណ្ឌ​ទ័ព​បាន​ជា​ច្រើន ហើយ​ត្រួតត្រា​ខែត្រ​ខាងត្បូង​មួយ​ចំនួន​ទៀត។ ទោះបី​ជា​ព្រះអង្គ​យក​ឈ្មោះ​ព្រះមហាក្សត្រ​ទៅ​លាត​ត្រដាង​បញ្ចុះបញ្ចូល​ក៏​ដោយ ជោគជ័យ​នេះ​បើ​យើង​ពិចារណា​ទៅ​គឺ​បាន​មក​អំពី​ប្រជាប្រិយភាព​របស់​ព្រះស្ដេចកន​ដែល​ធ្លាប់​បញ្ចេញ​ស្នាដៃ​គ្រប់​ទិសទីជាពិសេស​ក្នុង​ការ​តតាំង​ជាមួយ​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា។ អាថ៌កំបាំងព្រឹត្តិការណ៍​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នេះ ប្រហែល​ក្រោយ​ពេល​ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ និង​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​ឈ្លោះ​ប្រកែក​បែក​បាក់​គ្នាមាន​ផ្ទុះ​សង្គ្រាម​រាំងជល​រវាង​ស្ដេច​ទាំង​ពីរ​ដែល​ជា​បងប្អូន​បង្កើត។ ក្នុង​គ្រានោះ ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរបាន​បង្គាប់​ឲ្យ​ព្រះស្ដេច​កន​ទៅ​កេណ្ឌ​ទ័ព​នៅ​បាភ្នំ​ដើម្បី​ចេញ​ទៅ​វាយ​ផ្ទប់​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​ពី​ផ្នែក​ទិស​ខាងត្បូង។ ព្រះស្ដេច​កន​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ​លើ​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជាធ្វើ​ឲ្យ​ព្រះអង្គ​បាក់ទ័ព​រត់​ចោល​នគរ ដែល​ជា​ហេតុ​ព្រះអង្គ​ល្បី​ឈ្មោះមាន​ប្រជាប្រិយភាព​ខ្លាំង​ក្លា​ជាង​បណ្ដា​មេទ័ព​មន្ត្រី​ធំៗ។ ប្រហែលជា​ភាព​លេច​ធ្លោ និង​កេរ្តិ៍​ឈ្មោះ​របស់​ព្រះអង្គ​នេះ​ហើយធ្វើ​ឲ្យ​ស្ដេច​ខ្មែរ​មាន​ការ​ព្រួយបារម្ភខ្លាច​ព្រះអង្គ​ដណ្ដើម​យក[[​រាជសម្បត្តិ]]។ ហេតុ​នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ព្រះ[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]បាន​រៀបចំ​គំរោង​ល្បិចកល​ដើម្បី​លួចសំលាប់​ព្រះស្ដេច​កន។ គឺ​ប្រជាប្រិយភាព​នេះ​ហើយ​ដែល​ព្រះអង្គ​បាន​ទទួល​ការ​គាំទ្រ​ពី[[​ប្រជានុរាស្ត្រ]] [[ព្រះសង្ឃ]] និង​[[កងទ័ព]]។ ===ព្រះជេដ្ឋាសុគត=== នៅវេលាយប់មួយនោះ សម្ដេចព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទជាអម្ចាស់ផែនដី ស្ដេចចូល[[ក្រឡាព្រះបន្ទំ]] ទ្រង់សុបិននិមិត្តឃើញថា: ព្រះអង្គចុះស្រង់ក្នុងទឹកស្ទឹងសែនថាវេលានោះមាននាគរាជមួយមកខាំពាំព្រះអង្គ ហើយពន្លិចព្រះអង្គទៅក្នុងគង្គា ឥតមានមន្ត្រីណាជួយព្រះអង្គដល់ម្នាក់សោះ ថាក្នុងពេលនោះស្ដេចឃើញ ដូចជាសម្ដេចព្រះវររាជបិតាមកដាស់ហៅព្រះអង្គថាឯងទៅនៅនឹងអញថាស្ដេចនាគរាជ (ស្ដេចកនកើតឆ្នាំរោង) នោះកុំឲ្យឯងតនឹងវាអី ថាវានោះដល់កំណត់ព្រះចន្ទ (ចន្ទរាជាកើតថ្ងៃ[[ចន្ទគ្រាស]]) រះមកពីទិសខាងលិចកាលណា វាក៏រលាយរូបទៅក្នុងកាលនោះដែរ។ ទ្រង់ព្រះសុបិនតែប៉ុណ្ណោះហើយ ក៏តើនចាកក្រឡាបព្រះបន្ទំ។ លុះដឹងព្រះអង្គស្រេច ស្ដេចចេញទៅខាងក្រៅ ត្រាស់ហៅព្រះបុរោហិត និង ហោរាមកថ្វាយព្យាករណ៍។ [[ព្រះហោរាធិបតី]]ថ្វាយព្យាករណ៍ថា: ការណ៍ដែលព្រះអង្គនិមិត្តឃើញនាគខាំពាំព្រះអង្គនាំទៅក្នុងទឹក[[ស្ទឹងសែន]]នោះត្រូវត្រង់ស្ដេចកននាំអ្នកជាមកប្រមាថព្រះអង្គបាន។ ថាត្រង់ដែលឃើញសម្ដេចព្រះ[[ធម្មរាជាទី១|វររាជបិតា]] មកស្រែកហៅព្រះអង្គនោះទំនាយថា ព្រះអង្គគង់នៅទីនេះពុំបានទេ។ ថាបើចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]ឲ្យរៀបព្រះទីនាំងឲ្យថយទៅ[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]នោះ ឃើញថាត្រូវណាស់សូមព្រះអង្គទ្រង់ធ្វើតាមចុះ។ ថាត្រង់ដែលព្រះចន្ទរះមកពីទិសខាងលិចនឹងរលាយរូបនាគនោះទំនាយថាអ្នកមានបុណ្យក្នុងព្រះត្រកូលនឹងចេញមកពីទិសបស្ចិមមកប្រាមប្រាបឲ្យរលាយព្រះស្ដេចកននេះពុំខានឡើយ។ កាលដែល[[ហោរា]][[ទំនាយ]]ថ្វាយនោះ ត្រូវជាថ្ងៃ ១៥ [[កើត]] ខែ[[ជេស្ឋ]] ឆ្នាំ[[វក]] [[ចត្វាស័ក]] ព.ស.២០៥៦ គ.ស. ១៥១២-ម.ស. ១៤៣៤-ច.ស. ៨៧៤។ បើគិតពីត្រឹមកាលដែលព្រះអង្គ ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទស្ដេចសោយរាជ្យជាសុខនោះបាន​ ៥ ឆ្នាំ ស្ដេចធ្វើសង្គ្រាមបាន ៤ ឆ្នាំបូករួមទៅត្រូវជា ៩ ឆ្នាំ ព្រះជន្មវស្សា ៣៤ ឆ្នាំ។ ក្នុងគ្រាដែលហោរាកំពុងព្យាករណ៍នោះ ឧកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ គ្រងងារយមរាជមួយ ចៈម៉ឺនចៃចុងរ័ក្សសោមមួយនាំទាហានទាំងពីររយនាក់ចូលទៅស្រែកថាមានការណ៍ធំណាស់សូមក្រាបបង្គំគាល់។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់តើនឡើងទើបតែនឹងគង់ស្រង់ព្រះអង្គទាហានទាំងពីរកាយនេះកាប់ត្រូវព្រះអង្គជាទំងន់។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ស្រែកហៅក្រុមរក្សាព្រះអង្គឲ្យចូលមកជួយក្រុមរក្សាព្រះអង្គស្ទុះចូលទៅកូនទាហានទាំងពីររយនាក់នោះទទួលកាប់ចាក់គ្នាជាឱឡារិក ឮសូរសន្ធឹកនេះដល់ទៅចៅពញា[[យមរាជ]] ដែលជា[[បិតាចិញ្ចឹម|បិតាលៀង]]នៃចៅពញា[[យសរាជា]]ជាព្រះរាជបុត្រ តែចៅពញាយមរាជលើកទៅជួយពុំទាន់ ព្រះបរមបពិត្រក៏សុគតទៅ។ កាលព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គសុគតទៅ ចៅពញាយមរាជអញ្ជើញចៅពញាយសរាជា លើកព្រះសពព្រះបិតាបញ្ចុះនៅទីសមគួរហើយនាំសេនាទាហានខ្លះ ចេញមកកាប់អាក្បត់ស្លាប់អស់​ ៣០​ នាក់ស្លាប់ខាងទ័ពហ្លួងជាង ១០០ នាក់។ ចំណែកឯមហាឧបរាជកនវិញ កាលព្រឹកឡើងដឹងថា: ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]នាំកងទ័ពរត់ចោលបន្ទាយហើយ ក៏លើកកងទ័ពទៅដល់បន្ទាយទ័ពហ្លួង។ ឯទ័ពហ្លួងដែលគ្មានមេកងត្រួតត្រា ក៏បែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ទៅ។ ឯចៅពញាយមរាជ កាលដេញកងទ័ពឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ហើយ ក៏ចេញមកទទួលច្បាំងនឹងទ័ពអាសត្រូវកន តែច្បាំងពុំបាន ក៏នាំចៅពញាយសរាជា ចុះទូកចែវរត់ទៅ។ លុះដល់ខែត្រមហានគរហើយ ចៅពញាយមរាជ ក៏សុំយកដំរីសេះ ពីចៅហ្វាយស្រុកនោះមកដើម្បីរត់ទៅ[[ក្រុងទេព]] (ប្រទេស[[សៀម]])។ ចៅពញាយមរាជ លុះធ្វើដំណើរដល់ពាក់កណ្ដាលផ្លូវ ក៏ឈឺអនិច្ចកម្មទៅ។ អស់មុខមន្ត្រីក្រមការមហាតលិករៀបដាក់ស្នែងបញ្ចុះសពនៅទីសមគួរហើយ ក៏នាំគ្នាអញ្ជើញចៅពញាយសរាជាចូលទៅក្រុងទេព។ ចំណែកឯ ចៅពញាយសរាជាជាព្រះរាជបុត្រព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទនោះព្រមទាំងបណ្ដាជាខ្ញុំ ក្រុមមហាតលិក នាំព្រះអង្គរត់ទៅដល់ស្រុកសៀមហើយ ក៏ចូលទៅនៅនឹងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាជាព្រះ[[បិតុលា]] ហើយថ្វាយបង្គំយំខ្សឹកខ្សួល ទូលពីរឿងដែលអា (កន) ព្រះស្ដេចគិតប្រទូសរ៉ាយក្លែងឧបាយក្បត់[[ផែនដី]]។ សម្ដេចព្រះបរមរាជា មហាឧបរាជ ទ្រង់នឹកតូចព្រះទ័យនឹងការចាញ់ឧបាយកលអា (កន) ព្រះស្ដេច ដែលវាចេញក្បត់ផែនដី ទាល់តែអន្តរាយដល់ព្រះអង្គព្រះជេដ្ឋា។ ព្រះមហាចក្រពត្តិស្ដេចសៀម ទ្រង់ប្រារព្ធនឹង[[ក្រស័ត្រ]]ទាំងពីរព្រះអង្គ ហាក់ដូចជាឈឺឆ្អាលណាស់ ថាចាំយើងចាត់សេនាទាហានឲ្យលើកទៅជួយបង្ក្រាបអាក្បត់នោះឲ្យវិនាសឆាប់ៗ កុំបីក្មួយ កុំបីចៅព្រួយព្រះទ័យឡើយ។ ===ឧបាយចូលស្រុកខ្មែរវិញ=== ព្រះចន្ទរាជា ស្ដេចចង់តែត្រឡប់មកក្រុង[[កម្ពុជា]]វិញ ស្ដេចទន្ទឹងចាំថា ព្រះចៅ[[ចក្រពត្តិ]] បានព្រមទទួលថានឹងជួយទំនុកបំរុងព្រះអង្គថ្វាយទ័ពដល់ព្រះអង្គនាំទៅក្រុងកម្ពុជាវិញ ក៏មិនឃើញចាត់កងទ័ពមកថ្វាយសោះ។ តាំងពីថ្ងៃនោះមក សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាក៏រកតែកលនឹងដោះមកក្រុងកម្ពុជាវិញ តែរកពុំបាននៅឡើយ។ បើគិតពីត្រឹមតែ ស្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទៅគង់នៅស្រុកសៀមពីឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[ឯកស័ក]] ព.ស.២០៥៣, គ.ស. ១៥០៩, ម.ស. ១៤៣១, ច.ស. ៨៧១ ឆ្នាំ[[ជូត]] [[នព្វស័ក]] មកដល់ ព.ស.២០៥៩, គ.ស.១៥១៥, ម.ស. ១៤៣៧, ច.ស. ៨៧៧ ឆ្នាំកុរ [[សប្តស័ក]]នេះត្រូវជា ៧ ឆ្នាំហើយ។ ឆ្នាំនោះ មានដំរីមួយ កំពស់ ៤ ហត្ថ នៅ[[ស្រុកកញ្ចនបុរី]]។ មាន[[ហ្ម]]សៀមម្នាក់ឈ្មោះពាមនាំស្ម័គ្របក្សពួកទៅចោមទាក់ដំរីនោះតែទាក់ពុំបាន។ ដំណឹងនេះជ្រាបដល់ព្រះចៅចក្រពត្តិ (ស្ដេចសៀម) ទ្រង់ចង់បាន[[ដំរីស]]នោះណាស់ តែនឹងរកអ្នកណាជាទំនុកទុកព្រះទ័យ ឲ្យចេញទៅធ្វើការនេះថ្វាយពុំបាន។ ខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាក្រាបទូលសុំអាសាទៅទាក់ដំរីនោះយកមកថ្វាយ។ ព្រះចៅចក្រពត្តិមានព្រះទ័យត្រេកអរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកេណ្ឌយក[[ធ្នាក់]]យកហ្មទៅទាក់ដំរីសនោះ ឲ្យបាន។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទាក់បានដំរីនោះនាំមកថ្វាយព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ទ្រង់ត្រាស់សរសើរឫទ្ធីចំណេះផ្សេងៗហើយទ្រង់ព្រះរាជទាន[[រង្វាន់]]ជាច្រើនដល់សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទើបទ្រង់ប្រទាននាមដំរីសនោះជាព្រះ[[គជេន្ទ្រនរោត្តម]]។ សម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]]ចៅពញាចន្ទរាជា កាលទាក់[[ដំរី]]បាននោះយល់ថាបានឱកាសហើយក៏ក្រាបទូលថាសូមបង្គំលាសម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្តិទៅបង្ក្រាបអាស្ដេចកន ដែលក្បត់ញាំញីព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]នូវព្រះបរម[[រាជវង្សានុវង្ស]] បណ្ដាលឲ្យបែកបាក់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ ថាបើនឹងបង្អង់យូរទៅឃើញថាពុំបានឡើយ។ សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្តិបានទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ត្រាស់ថា: កុំឲ្យក្មួយរួសរាន់ពេកចាំដល់ឆ្នាំក្រោយៗមានឹងឲ្យជូនទៅជាមិនខាន។ ទ្រង់ត្រាស់តែម៉្លោះហើយព្រះចៅចក្រពត្តិស្ដេចក៏ចូលទៅខាងក្នុងព្រះ[[ក្រឡាបន្ទំ]]ទៅ។ ចៅពញាចន្ទរាជាបានឮព្រះក្រសែដូច្នោះកាលណាក៏យល់ថា: ព្រះចៅចក្រពត្តិមិនព្រមបើកឲ្យព្រះអង្គទៅឆាប់ឡើយ។ លុះទ្រង់ត្រឡប់ពីគាល់ដល់ទៅដំណាក់វិញ ស្ដេចទ្រង់ព្រះចិន្តាថា: បើអញនឹងចាំលាដោយស្រួលនោះមុខជាស្ដេចសៀម មិនបើកឲ្យអញទៅទេ។ ដូច្នេះមានតែអញគិតឧបាយកលយ៉ាងណាមួយ ទើបអញបានទៅស្រុកវិញឆាប់។ ទ្រង់ព្រះចិន្តាយល់ដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់បណ្ដាពួកក្រុមជាខ្ញុំ​ ១៥​ នាក់ (ច្បាប់ខ្លះថា ១៤ នាក់) ឲ្យយកឈើឆ្លាក់ ធ្វើជាជើងដំរីយ៉ាងធំៗ ៤ ហើយយកទៅលបសង្កត់ដីឲ្យមានជាស្នាមដូចជាជើងដំរីមែនទែនរួចឲ្យយកលាមកដំរីញាត់ក្នុងជាល យកទៅរលាក់ចេញពីជាលច្រើនដុំ ហើយយកទៅទំលាក់រាយចោលឲ្យប្រកបនឹងដានជើងធំនោះ ឲ្យដូចជាដំរីទាំងពួងជុះ។ ទ្រង់ផ្ដាំថា បើដល់ដើមឈើណាណាល្មមជាដំរីឈរស្រប់បាន(ពាក្យសម្រាប់និយាយថា ដំរីឈរជ្រកម្លប់ឈើ) ឲ្យពួកបណ្ដាជាខ្ញុំទាំងនោះយកដីភក់ទៅលាប ហើយឲ្យយករោមចៀមពីរបីសរសៃសៀតនឹងសំបកឈើធ្វើឲ្យដូចជារោមដំរីត្រដុសនឹងដើមឈើមែនៗ។ ទ្រង់បញ្ជាថា បើធ្វើដូច្នេះរួចហើយឲ្យពួកក្រុមបណ្ដាជាខ្ញុំទាំងនោះដើរបង្ហួសកន្លងដានទៅទិសឦសាន ដល់ទៅ[[ខែត្រនាងរង]] [[ស្រុកនគររាជ]] ហើយខ្លួនឯងទាំង ១៥ នាក់ស្រូតរូតទៅបញ្ចុះបញ្ចូលប្រជារាស្ត្រ នៅស្រុក[[នាងរង]] [[នាងផ្អែក]] [[ចុងកាល់]] (ចុងកល្ប) [[ស្រុកទំនប់]] [[ទុងកែ]] [[ទឹកជោរ]] [[មង្គលបូរី]] [[នគររាជសីមា]] (ត្រង់នេះសាស្ត្រាខ្លះថា[[សៀមរាប]]) [[បាត់ដំបង]]ឲ្យបានមកជួបជុំចាំអញនៅទីបន្ទាយ។ ទ្រង់ផ្ដាំទៀតថា: បើកាលណាដើរតាមផ្លូវនោះទៅ ហើយមានគេសួរឯងអំពីដំណើរនោះ ឯងត្រូវប្រាប់គេថាឯងបានឃើញដំរីសមួយដូចសំឡី[[កំពស់]]ប្រហែលជាង ១០ ហត្ថបានជាដើរតាមរកមើលឲ្យច្បាស់ទីលំនៅវា។ អស់បណ្ដាជាខ្ញុំទាំង ១៥ នាក់ក៏ចេញទៅធ្វើការតាមត្រាប់បង្គាប់គ្រប់ប្រការ។ លុះកន្លងមកគ្រប់មួយខែអស់[[ចៅមឿង]] ([[ចៅហ្វាយស្រុក]] ឬ [[មេឃុំ]]) [[ចៅបាន]] ([[ម្ចាស់ស្រុក]]) ក្នុងដែនសៀមទិសខាងកើត បានដំណឹងថា មានដំរីសក៏អរណាស់ ទើបនាំគ្នាចូលព្រៃទៅពិនិត្យមើល តែមើលឃើញតែដានជើង និង [[លាមក]]វា ធំក្រៃលែងនឹងដំរីទាំងពួង មើលទៅលើដើមឈើខ្លះ ក៏ឃើញមានរោមសសុទ្ធសដូចជាសំឡីជាប់នៅលើដើមឈើនោះច្រើនអន្លើមែន។ ចៅមឿង ចៅបានទាំងអស់នោះ ក៏ប្រញាប់ប្រញាល់ធ្វើសំបុត្របកប្ដឹងចូលទៅ[[សេនាបតី]] សេនាបតី យកសេចក្ដីក្រាបទូលព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះចៅចក្រពត្តិទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ ថ្ងៃមួយ ស្ដេចចេញគង់ព្រះរាជរោងរម្យ ជួបជុំព្រះរាជ[[បុត្រាធម៌]] គឺ[[ឱកញាឱង|ចៅពញាអុង]] ដែលត្រូវជាព្រះរាជបុត្រានៃព្រះ[[ស្រីរាជា]] (ខ្មែរ) និងព្រះវង្សា សេនាបតី មន្ត្រីទាំងពួង ក្រាបបង្គំគាល់ត្រៀបត្រា ទើបស្ដេចត្រាស់សួរថាឈ្មោះណានឹងទទួលអាសាទៅតាមទាក់ដំរីប្លែកនោះបាន? អស់រាជសេវកាមាត្យសៀមក្រាបទូលថា: ទូលព្រះបង្គំយើងខ្ញុំទាំងឡាយឃើញតែចៅពញាចន្ទរាជាមួយប៉ុណ្ណោះ ដែលជាអ្នកក្លាហានមានតំរិះខាងទាក់ដំរីនោះជាងគេ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ចៅពញាចន្ទរាជានេះក៏បានធ្វើការទាក់ដំរីថ្វាយរៀងមកហើយផង។ សម្ដេចចន្ទរាជា ឮទីប្រជុំឆ្លើយដូច្នោះ ក៏យល់ថាបានដូច[[គំនិត]]ព្រះអង្គហើយទើបក្រាបទូលថា: តាមសំបុត្រច្រើនច្បាប់ ដែលចៅហ្វាយស្រុកច្រើនស្រុកប្ដឹងចូលមកនោះថា: ដំរីនោះ ធំខ្ពស់ទៅ ១០ ហត្ថ ហើយបើតាមដំណឹងក្រៅសំបុត្រទៀតថា: ដំរីនោះមានបរិវារ [[គោតស្ដ]] ([[គោត]] គឺដំរីឥតភ្លុកឥតចែ, [[ស្ដ]] = ដំរីឈ្មោលឥត[[ភ្លុក]]មានតែចែ) នៅថែរក្សាជាច្រើនលើសដំរីទាំងពួង ទាំង[[សំបុរ]] និង កំពស់ទៀត ក៏ល្អគួរឲ្យចេតនា គួរតែទូលព្រះបង្គំយកចិត្តទុកដាក់គិតយកដំរីនោះ មកទុកជាមង្គលព្រះនគរថ្វាយឲ្យបាន។ ការណ៍ ដែលខ្ញុំព្រះរាជការទាំងឡាយ ជំនុំយល់ព្រមថា យកទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំឲ្យទទួលអាសានឹងទៅទាក់យកដំរីនោះមកថ្វាយឲ្យបានទៀត ក៏ជាការគួរសមណាស់ហើយ ក៏ប៉ុន្តែដំរីសនោះមានបរិវារធំ ច្រើនលើសដំរីមុនណាស់ ហេតុដូច្នេះ សូមសម្ដេចស្ដេចព្រះរាជទានពល​ ៥០០០ នាក់ [[ដំរី]] ១០០ និង [[កាំភ្លើង]] [[ធ្នូ]] [[ស្នា]] [[សស្ត្រាវុធក]] សំរាប់បាញ់បង្អើលដំរីកាចៗ ដែលនៅរក្សាដំរីសនោះ ច្រើនណាស់ឲ្យវាខ្លាចហើយចៀសចេញទៅ ៖ ម្យ៉ាងវិញទៀត ដោយឃើញថា ការទាក់ដំរីនោះ មុខជាធ្វើអស់ពេលវេលាជាច្រើនផងក្រែងរេហ៍ពលពុំគ្រប់គ្រាន់[[ស្បៀង]][[អាហារ]]នឹងកើត[[ចលាចល]] ការណ៍ក៏ពុំបានសំរេចហេតុដូច្នេះ ទូលព្រះបង្គំសូមព្រះរាជទាន ស្បៀងអាហារឲ្យបានគ្រប់គ្រាន់ផង សូមព្រះរាជទាន ព្រះរាជអាជ្ញាឲ្យបានមាំមួនទៀត ទើបទៅធ្វើការណ៍នោះបានសំរេច។ ព្រះចៅចក្រពត្តិបានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ទើបព្រះរាជទាន[[ព្រះសែង]] (គឺដាវស្រោមមាស អ្នកកាន់ដាវនេះ មានអំណាចកាប់សំលាប់បានតាមចិត្ត) ហើយត្រាស់បង្គាប់ឲ្យចៅពញា[[ចក្រី]]កេណ្ឌពលពាហនៈថ្វាយតាមសុំកុំបីខាន។ ឧកញ៉ាចក្រីក៏ចាត់ការថ្វាយ ព្រះចៅចន្ទរាជាតាមព្រះរាជបង្គាប់នៃព្រះចៅមហាចក្រពត្តិគ្រប់ប្រការ។ ចៅពញាចន្ទរាជា កាលបានពល និង ស្បៀងអាហារ ​ព្រមទាំងព្រះរាជអាជ្ញា ព្រះសែងអាជ្ញាសឹកគ្រប់អស់ហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញមកក្រៅ។ ក្នុងគ្រានោះ ព្រះអង្គ[[សួគ៌លោក]]ស្ដេចចូលទៅក្នុងក្រុង[[រាជអាណាចក្រអយុធ្យា|ស្រីអយុធ្យា]]នោះ ទើបសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចយាងទៅថ្វាយបង្គំ ព្រះអង្គសួគ៌លោកគឺពញាអុងរាជា ដែលត្រូវជាព្រះ[[រៀម]] ព្រះ[[អយ្យកោមួយ]]នឹងព្រះអង្គ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចក្រាបទូលសួរថា: អ្នកបងលែងគិតស្រុកហើយឬ ក៏បានជាគង់នៅព្រងើយមិនអើពើនឹងរឿងអាក្បត់ឈ្មោះកន យករាជសម្បត្តិបានដូច្នេះ? ទ្រង់ពុំស្ដាយវង្សព្រះមហាក្សត្រ និងគ្រងព្រះមហានគរទេឬ? ព្រះអង្គសួគ៌លោក ទ្រង់ឆ្លើយថា: "អូនអើយ បងមកនៅក្រុងទេពនេះជាឈ្លើយព្រះពុទ្ធចៅទេ។ ព្រះពុទ្ធចៅ ស្ដេចពុំយកទោសបង ស្ដេចប្រោសបង ឲ្យបងគ្រងស្រុកសួគ៌លោកនេះជាខែត្រធំស្មើនឹងខែត្រព្រះរាជបុត្រទៅហើយ បានប៉ុណ្ណេះហើយ បងក៏បានសុខណាស់ហើយ បើបានសុខដូច្នេះហើយនឹងគិតរកសុខអ្វីទៀត។ ចំណែកឯស្រុកខ្មែរវិញ បងលែងនឹករលឹកអាល័យហើយតាមតែអ្នកអូនគិតគូចុះ"។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចដឹងព្រះរាជហឫទ័យយ៉ាងនេះហើយ ទ្រង់មិនហ៊ានត្រាស់សួរតទៅទៀតក្រែងរឿងនេះពុំបាត់ស្ងាត់នឹងនាំឲ្យខូចការណ៍។ ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ពុំបានត្រាស់តបទៅវិញឡើយ! ទ្រង់គង់ក្រសាលបន្តិច ក៏ថ្វាយបង្គំលា វិលមកដំណាក់វិញ។ មកដល់ដំណាក់ ទ្រង់នឹកតែក្នុងព្រះទ័យថា: ឱអ្នកបងអុងអើយ បានសុខហើយ ត្រឡប់ជាភ្លេចស្រុកទេសអស់។ លុះមកដល់ថ្ងៃ ១០រោច ខែ[[ផល្គុន]] ឆ្នាំ[[ជូត]] ព.ស. ២០៦០, គ.ស. ១៥១៦, ម.ស. ១៤៣៨, ច.ស.៨៧៨ នោះចៅពញាចន្ទរាជា មានព្រះជន្មវស្សា ៣៦ ឆ្នាំទ្រង់រៀបចំចាត់ចែង ព្រះរាជដំណើរស្រេច ស្ដេចនាំចៅពញាយសរាជា និង បណ្ដាជាខ្ញុំ លើកពលសៀមស្រូតរូត តាមស្នាមជើងដំរី ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃពុំមានឈប់ឈរសោះ។ លុះលើកទៅបាន ៧ ថ្ងៃជិតដែនស្រុកខ្មែរហើយទ្រង់ព្រះរាជចិន្តាថា: អញមកដល់នេះហើយ បើទុកជាព្រះចៅចក្រពត្តិបានដឹងថា អញរត់ហើយលើកទ័ពតាមមកក៏ពុំទាន់ដែរ។ ទើបទ្រង់ឲ្យធ្វើសំបុត្របកដាក់ទាំង[[រោមចៀម]]ដាក់ទាំង[[រោមចោមរឹស]] ដែលជាប់នៅដើមឈើគូរទាំងស្នាមជើង លាមក និង [[កំពស់]]ដំរីនោះឲ្យបំរើសៀមនាំវិលទៅថ្វាយព្រះចៅ រួចហើយព្រះអង្គក៏លើកទ័ពចេញមកទៀត។ ព្រះចៅ[[ចក្រពត្រាធិរាជ]]កំពុងទ្រង់បារម្ភ ពីរឿងទាក់ដំរីនោះ លុះបំរើនាំសំបុត្រទៅដល់ហើយ ទ្រង់ត្រាស់សួរថា : ឥឡូវទៅដល់ណាហើយ? បំរើក្រាបទូលថា: ទៅជិតដែនកម្ពុជាហើយ។ កាលទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ចំលើយ ដែលបំរើក្រាបទូលឆ្លងហើយ ព្រះចៅចក្រពត្តិនឹងគ្នាន់ក្នុងព្រះទ័យណាស់ ទើបត្រាស់សួរព្រះអង្គសួគ៌លោកថា: ចៅពញាចន្ទរាជាទៅទាក់ដំរីសនេះ ហេតុអ្វីក៏ស្រូតរូតម៉្លេះអញសង្ស័យណាស់។ ព្រះអង្គសួគ៌លោកក្រាបទូលថា: ចៅពញាចន្ទរាជានេះ មានចិត្តមានះណាស់ មានស្មារតីរឹងប៉ឹង ហើយចិត្តក៏រឹងរូស កាន់វង្សត្រកូលណាស់ទៀត។ តាំងពីចៅពញាយសរាជាមកប្រាប់ថា: អាព្រះស្ដេចកនសំលាប់បិតាយកព្រះនគរហើយនោះ ទូលព្រះបង្គំឃើញកិរិយារបស់ចៅពញាចន្ទរាជាខឹងក្ដៅនឹងអាកនខ្លាំងណាស់។ ការដែលទៅហើយស្រូតរូតយ៉ាងនេះ ទូលព្រះបង្គំក៏យល់ឃើញថា ចៅពញាចន្ទរាជាលើកទ័ពទៅវាយអាព្រះស្ដេចកនពុំខានឡើយ។ ព្រះចៅចក្រពត្តិបានទ្រង់ជ្រាបដូច្នោះហើយ ទ្រង់ត្រាស់ប្រើ[[ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ]]ឲ្យនាំទាហាន សេះ ៣០ នាក់លើកទៅតាមសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ហើយទ្រង់ផ្ដាំថា: បើចៅពញាចន្ទរាជាពុំព្រមត្រឡប់មកទេឲ្យឯងប្រាប់ពលទាំង ៥០០០ នាក់នោះឲ្យខាងតែបានមក។ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្របានទទួលព្រះរាជបញ្ជាហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលានាំទាហានសេះទាំង ៣០ នាក់លើកតាមទៅ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គស្រូតរូតមកដល់ដែនខែត្រ ប្រទេសខ្មែរហើយក៏ទ្រង់បញ្ចុះបញ្ចូលអាណាប្រជានុរាស្ត្រ តាំងពីប្រទល់ដែនរៀងមកបានពល ១៨០០ នាក់ហើយលើកមកដល់[[ខែត្រទឹកជោរ]] ដូចជាបណ្ដាជាខ្ញុំដែលប្រើមុនគេនោះ។ បណ្ដាជាខ្ញុំទាំងនោះបានរេហ៍ពល ២០០ នាក់ផ្សំគ្នាជា ២០០០ នាក់ ហើយស្ដេចលើកកងទ័ពខ្មែរសៀមចូលវាយបន្ទាយបាន[[ខែត្រនគរសៀមរាប]]បានរេហ៍ពលថែមទៀតរួមទាំងទ័ព ៨០០០ នាក់ផងត្រូវជា ១០០០០ នាក់ហើយលើកចូលទៅក្នុង[[បន្ទាយមហានគរ]]។ ខណៈនោះ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ នាំទាហានសេះ ៣០ នាក់ដល់មកជិតមហានគរហើយ ហើយសួរគេឯងតាមផ្លូវទៅបានដំណឹងថា: ចៅពញាចន្ទរាជានាំរេហ៍ពលខ្មែរសៀមចូលមកតាំងក្នុងមហានគរ ៣ ថ្ងៃហើយ។ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ក៏នាំទាហានទាំង ៣០ នាក់នោះចូលទៅមហានគរ ហើយបានឃើញសម្ដេចចន្ទរាជាប្រថាប់លើផែនសិលាជាមួយនឹងសេនាទាហានសៀមខ្មែរ ដែលកំពុងអង្គុយគាល់ត្រៀមត្រា។ មួយរំពេចនោះ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រទូលថា: [[ព្រះពុទ្ធិចៅ]]ត្រាស់ប្រើទូលព្រះបង្គន់ឲ្យមកតាមទ្រង់ឲ្យទ្រង់លើកពលត្រលប់ទៅវិញឲ្យឆាប់។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាដឹងកលយល់ការណ៍ថា: សៀមលើកតាមមកហើយក៏ហូតព្រះសែងអាជ្ញាសឹក ដែលព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះរាជទានមកនោះ ហើយមានព្រះមធុរសវាចាសន្ធាប់ថា: នេះគឺជាអាជ្ញាសឹក ព្រះចៅប្រទានមកឲ្យអញពេញអំណាចឲ្យអញធ្វើនាទីពីរយ៉ាងគឺមួយឲ្យតាមទាក់ដំរីស ម្យ៉ាងទៀតឲ្យអញទៅកាប់អាព្រះស្ដេចកនថ្វាយព្រះអង្គ។ ខ្លួនឯងនេះឬ មានអំណាចលើសដាវអាជ្ញាសឹកនេះ? ដែលឯងថា ព្រះចៅឲ្យឯងមក តាមអញនោះគឺព្រះរាជឱង្ការ ឬ ចុតហ្មាយឯងនៅឯណាយកមកឲ្យអញមើល? បើឯងមិនយកមកឲ្យអញទេ អញទុកឯងជាក្លែងព្រះរាជឱង្ការទុកជាបង្ខូចបង្ខានរាជចារផែនដី ហើយអញត្រូវកាត់ក្បាលផងដោតជាបំរាម ព្រះទាំងគូកនផង។ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ និង កូនទាហានជំនិះ ៣០ នាក់ដែលខ្លួនមកនោះ គ្មានព្រះរាជឱង្ការរបស់ព្រះចៅជាទីអាងទេ។ លុះឃើញព្រះសែងអាជ្ញាសឹកហើយទាហានសៀមទាំង ៣០ នាក់ និង ៥០០០ នាក់ដែលមកតាមសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជានោះ ក៏ភិតភ័យតក់ស្លុត លុតជង្គង់សូមព្រះរាជទានទោស។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា យល់ឃើញថាត្រូវព្រះទ័យហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា: អស់ឯងរាល់គ្នាវិញទៅវិញចុះទៅក្រាបទូលព្រះចៅថា: ដែលទ្រង់ប្រោសលៀងរក្សាអញជាង ៧ ឆ្នាំនេះជាព្រះគុណលើអញខ្លាំងណាស់រកអ្វីមកប្រៀបផ្ទឹមពុំបានទេ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះសោតកាលអញត្រឡប់មកស្រុកនេះ ទ្រង់ឲ្យរេហ៍ពល ៥០០០ នាក់ ដំរីធ្នាក់ ១០០ រយជូនមកទៀតនេះក៏ជាព្រះគុណធ្ងន់លើសលែងទៅទៀត។ ប៉ុន្តែឥឡូវនេះ អញនៅក្រណាស់ អញនឹងរកអ្វីថ្វាយទៅវិញឲ្យបានសមគួរនឹងព្រះគុណនោះគ្មានទេ។ សុំកុំឲ្យព្រះចៅ ទ្រង់ពិរោធឡើយ។ ថាបើដល់អញបានឈ្នះហើយចាប់អាព្រះស្ដេចកនបាន បានទាំងផែនដីមកវិញកាលណា អញនឹងនាំពលសៀម ដែលទ្រង់ប្រទានមកនេះ និង សួយសារមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ តាមសំដីដែលអញបានក្រាបបង្គំទូលទុកជាសំងាត់ស្រាប់។ ពួកពលទាំង ៥០០០ នាក់បានឮព្រះរាជបរិហារហើយខ្សឹបគ្នាថា: ចៅពញាចន្ទរាជានេះបានសញ្ញាថ្វាយព្រះចៅយើងស្រេចហើយបានជាទ្រង់ត្រាស់ឲ្យយើងទាំង ៥០០០ នាក់នេះមក ឯម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ដែលមកស្រដីមាត់ទទេនោះ ប្រហែលជាក្លែងក្លាយទេ យើងនឹងជឿស្ដាប់ផងមិនបានទេ។ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ​​ក៏រឹតតែកោតខ្លាចពលទាហានដែលមកនោះ ក៏គិតពិនិត្យទៅ ឃើញចិត្តរេហ៍ពលសៀមដែលហែមកមុននោះ ជឿខាងចៅពញាចន្ទរាជាច្រើនជាជាងខ្លួននឹងគិតធ្វើតាមព្រះចៅទ្រង់ព្រះបណ្ដាំនោះមិនកើត។ ដូច្នេះ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ក៏នាំទាហានជំនិះ ៣០ នាក់នោះត្រឡប់ទៅក្រុងទេពវិញទៅ។ ក្រោយទាហានសេះត្រឡប់ទៅវិញ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់លើកកងទ័ពទៅដល់ស្រុកបាត់ដំបងហើយ ទ្រង់ក៏ចាត់ឲ្យនាយកងទ័ព ដើរបញ្ចុះបញ្ចូលរាស្ត្រក្នុងខែត្រ។ ខណៈនោះ ពញា[[មនោមេត្រី]]ចៅហ្វាយស្រុក[[បាត់ដំបង]] បានដឹងថា ចៅពញាចន្ទរាជា ជាព្រះរាជត្រកូលស្ដេចខ្មែរត្រឡប់មកដល់ហើយ ក៏ចូលទៅថ្វាយបង្គំ ថ្វាយរេហ៍ពល ១០០០០ នាក់ និង ស្បៀងអាហារ ១០០០ [[រទេះ]]ទៀត។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាស្ដេចទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ស្ដេចគង់សំរាកកំលាំង រេហ៍ពលនៅក្នុងខែត្រនោះបីថ្ងៃ ហើយក៏លើកឆ្លងទៅតាំងបន្ទាយនៅ[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]។ ចំណែកឯសម្ដេចចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]] ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រពោធិ៍សាត់ ដែលជាមន្ត្រីខាងសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា (កន) បានដឹងដំណឹងនេះហើយ ក៏កេណ្ឌពលបាន ៤០០០០ នាក់ឲ្យរក្សានាទីភាគបន្ទាយរាយល្បាតតាមច្រកផ្លូវស្រេច ទើបបកសំបុត្រប្ដឹងចូលមកសេនាបតីក្នុង[[ស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ|ក្រុងសន្លប់ពិជ័យព្រៃនគរ]]។ រីឯចៅពញាពេជ្រវិញ លុះបានដឹងថា ​ចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចត្រឡប់មកដល់ស្រុកបាត់ដំបងហើយ អ្នកក៏ដើរបញ្ចុះបញ្ចូល បានស្ម័គ្របក្សពួកចូលក្នុងកងទ័ពចៅពញាសួគ៌ាលោកជាច្រើននាក់។ កាលឃើញថាចៅពញាសួគ៌ាលោក ជំនុំរាជការគិតរឹងទទឹង ពុំព្រមចុះចូលនឹងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទេ ពញាពេជ្រ លុះដល់វេលាយប់ស្ងាត់ ក៏នាំស្ម័គ្រប័ក្សពួក ចូលលុក (គឺចូលទៅប្រហារមិនឲ្យដឹងខ្លួនជាមុន) ចៅពញាសួគ៌ាលោកស្លាប់មួយរំពេច ហើយស្រែកប្រកាសប្រាប់អស់ក្រមការបណ្ដារាស្ត្រថា: សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជានេះ ពេញជាព្រះរាជត្រកូលនៃសម្ដេចព្រះ[[ធម្មរាជាទី១|ធម្មរាជា]] ដែលជាស្ដេចទ្រង់ធម៌ហើយ។ ឯ[[ស្រីជេដ្ឋា|ស្ដេចកន]]ជាចៅហ្វាយ ចៅពញាសួគ៌ាលោកនេះខាងម្ដាយជា[[ពលព្រះស្រីរតនត្រ័យ]]សុទ្ធ។ អស់អ្នករាល់គ្នានឹងសំពះព្រះ ក៏ចង់ថ្វាយបង្គំ[[បាយ៉ាប]] (បាយ៉ាប គឺ[[អារ័ក្សទឹក]]សំរាប់ពួកនេសាទ[[មច្ឆជាតិ]]គោរព)។ ថាបើ អស់អ្នកពេញចិត្តថ្វាយបង្គំព្រះស្រីរតនត្រ័យនោះ ចូរអ្នកថ្វាយបង្គំចៅពញាចន្ទរាជា ដ្បិតស្ដេចយាងមកដល់ហើយ ត្រូវយើងចេញទៅថ្វាយបង្គំទទួលព្រះអង្គចុះ។ ថាបើអស់អ្នកចូលចិត្ត ចង់សំពះបាយ៉ាបនោះ ចូរអស់អ្នករៀបស្បៀងអាហារនាំបុត្រភរិយាទៅថ្វាយបង្គំព្រះស្ដេចកន កូនពល (ក្នុងពេលដែលប្រទេសយើងនៅវណ្ណៈច្រើននៅឡើយ វណ្ណៈពលជា[[វណ្ណៈ]]ថោកទាបបំផុត ជាពូជអំបូរអ្នកមានទោសដែលមិនអាចលុបលាងបានឡើយ) ព្រះស្រីរតនត្រ័យឯបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរឲ្យឆាប់ចុះ។ អស់[[ក្រមការ]]បណ្ដារាស្ត្រក្នុងកងទ័ពទាំង ៤០០០ នាក់ប្លាយ លុះឮពញាពេជ្រប្រកាសចេញព្រះនាម សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ដូច្នោះហើយ ហេតុតែជាបុណ្យបារមីនៃព្រះអង្គ ក៏បណ្ដាលចិត្តគ្រប់កងទ័ពទាំងអស់ ឲ្យនឹកស្រឡាញ់អាល័យ ដល់សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាពន់ប្រមាណ ហើយក៏ស្រែកតបប្រកាសថា : យើងរាល់គ្នាចូលចិត្តទៅថ្វាយបង្គំព្រះមិនព្រមទៅថ្វាយបង្គំបាយ៉ាបទេ។ ហេតុនេះហើយបានជាមានពាក្យថា: មិនចង់សំពះព្រះ មិនចង់ថ្វាយបង្គំព្រះ ទៅសំពះឯបាយ៉ាបទៅវិញតាំងពីថ្ងៃនោះមក។ ចៅពញាពេជ្រ លុះឮរាស្ត្រប្រកាសវាយបកដូច្នោះ ល្មមពេលព្រឹកស្រាងៗ ហើយក៏នាំអស់ក្រមការ និង អស់អ្នកមុខអ្នកការ បណ្ដារាស្ត្រចេញទៅអញ្ជើញស្ដេចធ្វើព្រះរាជដំណើរចូលទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយស្រុក។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចបានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់សួរសេចក្ដីដើមទងគ្រប់ប្រការ។ លុះទ្រង់ជ្រាបហើយ ស្ដេចឲ្យលើកទ័ពចូលទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយស្រុក ហើយស្ដេចហាមកងទ័ពទាំងខ្មែរ ទាំងសៀមមិនឲ្យទៅកំហែងកំហល់រាស្ត្រប្រជា ក្នុងស្រុកឲ្យសោះដើម្បីកុំឲ្យរាស្ត្រប្រជាមានសេចក្ដីក្ដៅក្រហាយ។ ទ្រង់ដាក់អាយ័តថា "បើឈ្មោះណាពុំស្ដាប់ ព្រះរាជឱង្ការនេះទេ ស្ដេចនឹងយកទោសដល់ប្រហារជីវិត"។ ខណៈនេះ អស់រាស្ត្រប្រជាក៏បានសេចក្ដីសុខសាន្ត ឥតមានទុក្ខភ័យ អំពីពួកពលទាហាន សរសើរព្រះបារមី ​ព្រមទាំងថ្វាយសព្ទសាធុការពរគ្រប់ៗគ្នា។ ===ដណ្ដើមអាណាខែត្រភាគខាងលិច=== ====សមរភូមិក្រគរ គ.ស.១៥១៦ '''{{Main|សមរភូមិក្រគរ (១៥១៦)}}''' ចៅពញាលំពាំងធិបតី ក្រាបទូលពុំទាន់ផុតវាចាផង [[ព្រះរាជវរានុកូល]]ក្រាបទូលថា: "សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស មានសំបុត្រចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រក្រគរ]]ប្ដឹងទូលព្រះបង្គំថា: នៅខែត្រពោធិ៍សាត់នោះ ចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]អនិច្ចកម្មក្នុង[[ចំបាំង]]ទៅហើយ ឥឡូវនេះចៅពញាចន្ទរាជាតាំងពញា[[ពេជ្រ]] (មឿង) [[មេស្មឹង]]ឲ្យឡើងជាចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]ហើយ ហើយឲ្យធ្វើជាមេទ័ព សំរេចរាជការទាំងពួងផងទៀត ចៅពញាចន្ទរាជាឲ្យកូនពញាពេជ្រទាំង៤ នាក់នោះធ្វើជា[[សេនាបតី]]សំរាប់ទ្រង់ហើយឲ្យធ្វើ[[បាឡាត់]]ទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ លើកមកវាយ[[បន្ទាយខែត្រក្រគរ]]ទៀត ឥឡូវនេះ បន្ទាយខែត្រក្រគរបកហើយ"។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់គ្រវីព្រះ[[សិរសា]] ហើយមានព្រះបន្ទូលថា: បងចក្រី ចូរបងឯងចេញទៅជាមេទ័ពធំ កេណ្ឌបណ្ដា[[រាស្ត្រ]][[ខែត្រ]]ខាង[[លិច]] ហើយលើកយ៉ាងស្រូតរូតទៅទល់ទប់ទ័ពរបស់ចៅពញាចន្ទរាជា ឲ្យទាន់ការណ៍ សូមបងប្រឹងជួយខ្ញុំ ឲ្យអស់ពីកំលាំងចិត្តណា៎"។ ពញាចក្រីទទួលព្រះរាជបញ្ជា ហើយក្រាបទូលថា : "ទូលព្រះបង្គំ លើកទ័ពទៅម្ដងនេះ បើចាប់បានតួខ្លា ឬ មិនបាន ក៏គង់ខ្លាត្រូវរបួសបង់ជន្មឲ្យរាងចាលជាមិនខានដែរ"។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទ្រង់ព្រះទាន[[លំពែងក្រំ]] (១) មាសមួយជាអាជ្ញាសឹក ហើយឲ្យលើកកងទ័ពទៅតាំងនៅក្នុង[[ខែត្រលង្វែក]]។ ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់សម្ដេចចៅហ្វាកៅជាមាឲ្យធ្វើមេទ័ពធំ។ ទ្រង់ប្រទានដាវគ្រឿងមាសមួយជាអាជ្ញាសឹក ហើយនឹងពាន[[កន្ថោរ]][[ទិតោ]]មាសមួយសំរាប់ជាគ្រឿងសំរាប់យស និង ស្គរហែពីរសំរាប់ទូងតាមផ្លូវ[[ខែត្រកំពង់សៀម]]។ សម្ដេចចៅហ្វាកៅទទួលព្រះរាជបញ្ជាហើយក៏ថ្វាយបង្គំលា លើកទ័ពទៅដល់ខែត្រកំពង់សៀមហើយចេញសំបុត្រទៅកេណ្ឌរេហ៍ពលគ្រប់ខែត្រ។ លុះបានរេហ៍ពលគ្រប់ខែត្រមកជួបជុំហើយចៅហ៊្វាកៅ ក៏ចាត់ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអាសន្នទុក]] ឲ្យលើកទ័ពកាត់សំដៅទៅ[[ខែត្របាត់ដំបង]]ឆ្លងមកវាយផ្ទប់ពីក្រោយកុំឲ្យចៅពញាចន្ទរាជារត់រួច។ ចំណែកឯសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅខ្លួនឯង ជាមេទ័ពធំនោះ លើកទ័ពឆ្លងមកត្រើយខាងលិច។ ឯប៉ែកកងទ័ពនៃចៅពញាចក្រី កាលកេណ្ឌរេហ៍ពលបាន ៥៥០០ នាក់ ហើយក៏ឲ្យចៅពញា[[តេជោ]] [[ចៅហ្វាយស្រុក]][[ខែត្រសំរោងទង]]លើកទ័ព ១០០០០ នាក់ជាទ័ពមុខឲ្យចៅពញា[[រាជាមេត្រី]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ភ្នំពេញ]]កាន់ពល ១០០០០ នាក់ជាប៉ែកស្ដាំឲ្យចៅពញា[[វង្សាអនុជិត]] (២) ចៅហ្វាយស្រុក[[បាទី]]កាន់ពល ១០០០០ នាក់ជាប៉ែកឆ្វេងឲ្យ[[ព្រះរាជាវរានុកូល]]កាន់ពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ។ ឯខ្លួនចៅពញាចក្រីឯងកាន់ពល ១៥០០០ នាក់ជាទ័ពធំ។ ទ័ពចៅពញាចក្រីលើកដល់[[ខែត្រក្រគរ]]ក៏ប្រទះនឹងទ័ពនៃចៅពញា[[សួគ៌ាលោកពេជ្រ]]។ ចៅពញសួគ៌ាលោកពេជ្រយល់ថា "ទ័ពខាងចៅពញាចក្រីលើកមកដល់ហើយព្រមទាំងមានពលលើសកងទ័ពខ្លួនច្រើនចំនួនណាស់ផង ក៏ចាត់ប្រើចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជកែវ]]ជាកូនច្បងឲ្យកាន់ពល ២០០០ នាក់ជាទ័ពមុខចាត់ចៅពញា[[បរទេសរាជកែ|បរទេសរាជអង់]]ជាកូនទី២ឲ្យកាន់ទ័ព ១០០០ នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ ចាត់ចៅពញា[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈទេព|វិបុលរាជទេព]]ជាកូនទី៣ឲ្យកាន់ទ័ព ១០០០ នាក់ជាប៉ែកឆ្វេងចាត់ចៅពញា[[សួគ៌ាលោកសុខ|រាជតេជៈសុខ]]ជាកូនទី៤ ជាទ័ពក្រោយកាន់ពល ១០០០ នាក់។ ឯខ្លួនចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]ឯងកាន់ពល ៤០០០ នាក់ជាមេទ័ពធំ ហើយចេញទៅតនឹងចៅពញា[[ចក្រី]]។ ចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជកែវ]] កូនច្បងជាមេទ័ពមុខនោះដេញទ័ពឲ្យចូលវាយលុកកងទ័ពចៅពញា[[តេជោ]]។ រេហ៍ពលក្នុងកងទ័ពទាំង ២០០០ នាក់នោះកាលស្រែកហ៊ោយកជ័យយ៉ាងកងរំពងហើយក៏រត់សំដៅចូលទៅលុកកងទ័ពនៃចៅពញាតេជោវាយកាប់សំលាប់គ្នាពពាក់ពពួនស្លាប់ហូរឈាមដូចទឹកទរ ឬ ហូរដូចជាស្ទឹង តែទ័ពពញាតេជោពុំព្រមបែកសោះ។ ចៅពញាវង្សាអគ្គរាជកែវ ឃើញដូច្នោះហើយក៏ស្ទុះចូលទៅដេញកាប់ចៅពញាតេជោដែលនៅលើខ្នងសេះ។ [[សេះ]]ចៅពញាតេជោ ដោយឃើញគេស្ទុះចូលមកប្រញាប់ពេក ក៏ភ្ញាក់គេចខ្លួនទៅប៉ះនឹងដើមឈើ បណ្ដាលឲ្យធ្លាក់ពញាតេជោពីលើ[[ខ្នង]]សេះខ្ពោក។ ចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជ]]ឃើញបាចណាបហើយ ក៏កាប់ពញាតេជោស្លាប់មួយរំពេច រេហ៍ពលទាំងសងខាង ក៏ប្រកាប់ប្រចាក់គ្នាច្របូកច្របល់ទៅវិញទៅមកយ៉ាងសាហាវដូចម្រឹគពាឡមានរបឹងរឹងរូសមិនព្រមចាញ់គ្នាទៅវិញទៅមកសោះ។ ចៅពញវង្សាអគ្គរាជយល់ថា "ពលខ្លួនតិចណាស់ ហើយកងទ័ពខាងសត្រូវ ដែលមានចំនួនច្រើនស្រាប់ទៅហើយនោះ ក៏រឹងរឹតតែមកដល់ថែមហើយថែមទៀតផងនឹងយកជ័យតទៅទៀតពុំបានឡើយ" ទើបនាំរេហ៍ពលថយមកជំរាបបិតាតាមដំណើរ។ ឯចៅពញា[[រាជាមេត្រី]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រភ្នំពេញ]] និង ចៅពញា[[វង្សាអនុជិត]]ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្របាទី]]ជាមេទ័ពឆ្វេងស្ដាំ ដែលលើកតាមទ័ពពញាតេជោនោះ ក៏បានប្រទះនឹងកងទ័ព ចៅពញា[[បរទេសរាជ]]និង ចៅពញា[[វិបុលរាជ]]ដែលបង្កប់តាមសងខាងផ្លូវនោះ។ កងទ័ពចៅពញាបរទេសរាជ និងចៅពញាវិបុលរាជ កាលបើបានប្រទះហើយ ក៏ដេញពលចូលច្បាំង កាប់ចាក់ពលនឹងពល ចៅហ្វាយនឹងចៅហ្វាយប្រកាប់ប្រចាក់គ្នាទៅវិញទៅមក។ ចៅពញា[[វង្សាអនុជិត]]ជាចៅហ្វាយស្រុកខែត្របាទីក្នុងពេលដែលកំពុងប្រកាប់គ្នាទៅវិញទៅមកនោះសេះរបស់ខ្លួនផុងជើងក្នុងរណ្ដៅផង ច្រឡោតដោយស្នូរ[[កាំភ្លើង]]ផង ក៏បណ្ដាលឲ្យធ្លាក់ចៅពញានេះទៅដី។ មួយរំពេចនោះ [[ចៅពញា]][[វិបុលរាជ]]ស្ទុះចូលទៅកាប់ត្រូវស្មាចៅហ្វាយស្រុកខែត្របាទីបណ្ដាលឲ្យគាត់ពិការជាទំងន់។ អស់សេនាទាហាន ខាងចៅពញា[[វង្សាអនុជិត]]នាំគ្នាជួយគ្រាហ៍[[ចៅហ្វាយ]]រត់រួចខ្លួនទៅ។ ទ័ពស្ដាំរបស់ចៅពញា[[ចក្រី]] កាលបើឃើញថា "នាយទ័ពរបស់ខ្លួនត្រូវរបួសជាទំងន់ហើយ" ក៏នាំគ្នាទៅរកទ័ពចៅពញា[[តេជោ]]។ [[មេកង]]ខាងចៅពញាចក្រី កាលដឹងថា"ចៅពញាតេជោ ស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាមហើយ" ក៏នាំសេនាទាហានទាំងពីរកង ទៅប្ដឹងចៅពញាចក្រី។ ចៅពញាចក្រីបានដឹងហើយក៏លើកទ័ពធំតាមមក។ ចៅពញាចក្រី លុះឃើញកងទ័ព ចៅពញា[[រាជាមេត្រី]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ភ្នំពេញ]]និងទ័ពចៅពញា[[បរទេសរាជ]] និង[[វិបុលរាជ]] ជាកូនទី២ ទី៣របស់ចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]ពេជ្រកំពុងច្បាំងប្រកាប់គ្នា យ៉ាងគឹកកងរំពងខ្លាំងណាស់ដូច្នោះ ព្រមទាំងបានក្រឡេកមើលពីលើ[[ដំរី]]ទៅ ឃើញកូនតាពេជ្រ ទាំងពីរនាក់នោះក្លាហានណាស់ ក៏នឹកថប់ក្រែងចៅពញារាជាមេត្រីថយថ្វីដៃរបស់កូនតាពេជ្រទាំងពីរនាក់ ទើបចៅពញាចក្រី ដេញរេហ៍ពល ឲ្យចូលទៅជួយច្បាំងថែមទៀត។ ចំណែកឯ ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ ចៅពញារាជតេជៈសុខកូនទី៤ របស់តាពេជ្រ កាលបានដឹងនូវកិច្ចការទ័ព ទាំងនោះហើយ ក៏លើកទ័ពទៅដែរ ហើយចូលជួយច្បាំងកូនទាំងពីរនោះទៀត។ ការប្រយុទ្ធរវាងកងទ័ព ខាងចៅពញាចក្រី និង ខាងចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ បានប្រព្រឹត្តទៅអស់ពេលដ៏យូរ តែមិនមានខាងណាអន់ជាងខាងណាឡើយ។ ទ័ពទាំងសងខាង សុទ្ធសឹងតែរបឹងរឹងរូសមោះមុត ដូចៗគ្នា។ ខណៈនោះ ពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ យល់ថា កងទ័ពចៅពញាចក្រី មានពលច្រើនណាស់ សេនាទាហានទាំងនោះ ក៏មានថ្វីដៃខ្លាំងៗទៀត ឯពលខាងខ្លួន ក៏ស្លាប់ប្រមាណជា ៦០ នាក់ទៅហើយឃើញថានឹងតយកជ័យជំនះពុំបានទេ។ លុះវេលាព្រលប់ មកដល់ហើយ ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ ក៏វាយ[[ស្គរ]] ជាសញ្ញាឲ្យដំណឹងដល់កងទ័ព ឲ្យឈប់ច្បាំង ទាំងសងខាង។ ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ និង កូនទាំង៤នាក់ នាំសេនាទាហានរេហ៍ពល ថយទ័ពទៅក្រាបបង្គំគាល់ ព្រះចៅពញាចន្ទរាជានៅ[[បន្ទាយពោធិ៍សាត់]] ព្រមទាំងក្រាបបង្គំទូល តាមហេតុគ្រប់ប្រការ។ ចៅពញាចក្រី ឃើញថាចៅពញាសួគ៌ាលោក បន្ថយទ័ពទៅនោះ មិនហ៊ានដេញតាមទៅទេ ដោយខ្លាចចាញ់កលតាពេជ្រផង ដោយព្រះអាទិត្យអស្ដង្គតរលត់រស្មីទៅហើយផង។ ====សមរភូមិពោធិ៍សាត់ គ.ស. ១៥១៦==== '''{{Main|សមរភូមិពោធិ៍សាត់ (១៥១៦)}}''' លុះព្រឹកឡើង ចៅពញាចក្រីបំរុងនឹងលើកទ័ព តាមចៅពញាសួគ៌ាលោក តែទទួលពេលនោះសម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ]]នាំពល ៥០០០០ នាក់លើកឆ្លងមកដល់ដែរ ចៅពញាចក្រីក៏បញ្ឈប់ទ័ព រង់ចាំស្ដាប់ចៅហ៊្វាកៅដែលនឹងចាត់ទ័ពជាថ្មីវិញ។ វេលានោះចៅហ៊្វាកៅបានចាត់ទ័ពជា ៥ កងដូចតទៅនេះ៖ ១. ឲ្យចៅពញា[[ចក្រីកែវ (ស្រឡប់ដូនតី)|ចក្រីកែវ]]ឃុំពល ៣០០០០ នាក់ជាមេទ័ពមុខ ([[ទ័ពស្រួច]])។ ២. ឲ្យចៅពញា[[រាជាមេត្រីទិព្វ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រភ្នំពេញ]]ឃុំពល ២០០០០ នាក់ជាមេកងទ័ព ប៉ែកឆ្វេង។ ៣. ឲ្យចៅពញា[[ស្រែន្យសេនាឫទ្ធីជ័យ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រលង្វែក]] ឃុំពល១៥០០នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ។ ៤. ឲ្យចៅពញា[[សេនាសង្គ្រាមសួស]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអមរគីរិន្ទបូរ]]។ ឬ[[អម្រិន្ទបូរ]] គឺស្រុក[[បរិបូណ៌]]ឃុំពល ១៦០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ។ ៥. ឯខ្លួនសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ ឯងឃុំពល ៤០០០០ នាក់ជាមេទ័ពធំ។ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅលើកទ័ពដេញតាមទ័ព[[ចៅពញា]]សួគ៌ាលោកពេជ្រ ដែលថយទ័ពមកក្រាបបង្គំទូលចៅពញាចន្ទរាជានោះ។ គ្រាដែលចៅហ៊្វាកៅលើកទ័ពដេញតាមមកនោះ កងទ័ពចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្របានចូលទៅក្នុង[[បន្ទាយ]]អស់ទៅហើយ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាកាលទ្រង់បានជ្រាបថា: "កងទ័ពខាងគេលើកមកច្រើនណាស់ដូច្នេះហើយ"ទ្រង់ក៏ត្រាស់ឲ្យកេណ្ឌពលបាន ២០០០០ នាក់ឲ្យឡើងការពារបន្ទាយ។ លុះកងទ័ពខាងចៅហ៊្វាកៅមកចោមវាយបន្ទាយ ទ្រង់ក៏ឲ្យទ័ពក្នុងបន្ទាយបាញ់ព្រួញចោលដុំថ្មទៅត្រូវកងទ័ពសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅស្លាប់អស់ជាច្រើន។ ចៅហ៊្វាកៅ ខំដេញពលពានកំពែងបន្ទាយណែនណាន់តាន់តាប់ដូចស្រមោចរោមស្ករ តែវាយមិនបាន។ កាលដឹងថាវាយយកបន្ទាយសម្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជាពុំបានក៏ឲ្យចៅហ៊្វាកៅ បោះទ័ពព័ទ្ធចោមបន្ទាយនោះឲ្យជាប់ដើម្បីទប់ព័ទ្ធខាងក្នុងមិនឲ្យចេញរួចផងឲ្យអត់បាយបរិភោគដរាបត្រូវស្លាប់ ឬត្រូវដាច់ពោះគ្រប់ៗគ្នាផង។ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ ចៅពញាចក្រីកែវឲ្យពលចោមបន្ទាយរហូតដល់ ១២ ខែ។ កងទ័ពខាងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាចេញពីបន្ទាយពុំរួចមែនស្បៀងអាហារក្នុងបន្ទាយក៏ចេះតែហោចទៅៗគួរឲ្យបារម្ភណាស់ដោយបន្ទាយនោះមិនទាន់មានការប្រុងប្រៀបមាំមួន ប៉ុន្តែដោយហេតុព្រះបារមីរបស់ព្រះអង្គ ដែលបានសាងមកពីអតីតកាល បណ្ដាលឲ្យកងជញ្ជូនស្បៀងខាងសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅបញ្ជូនទៅពុំទាន់។ ដូច្នេះ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅហើយក៏ឲ្យថយកងទ័ពមកតាំងបន្ទាយឆ្ងាយពីបន្ទាយព្រះចន្ទរាជា ចំងាយ ៣ [[សិន]]ឲ្យទ័ពព័ទ្ធជុំវិញទៀត។ ការណ៍ដែលចៅហ៊្វាកៅឲ្យថយទ័ពនោះប្រយោជន៍ឲ្យកងទ័ពផ្លាស់ប្ដូរគ្នាចេញទៅរកស្បៀងអាហារក្នុងភូមិជិតខាង។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា កាលទតឃើញថា "កងទ័ពសត្រូវថយឃ្លាតពីបន្ទាយព្រះអង្គហើយព្រះអង្គក៏ទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សានឹងនាយកង នាយទ័ពថា: "ទ័ពសត្រូវរំលៀកចេញពីបន្ទាយយើងបន្តិចហើយ ការណ៍នេះល្អប្រពៃហើយជាឱកាសឲ្យយើងគិតដោះដៃចេញពីសត្រូវបានដោយស្រួល ចុះយើងនឹងគិតធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីឲ្យចេញរួចពីចំណោមនេះ?"។ ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រក្រាបទូលថា: "បើយើងនឹងគិតវាយទំលាយចេញនោះក៏ចេញរួចបានដែរ ពីព្រោះពលយើងមានតែ ២០០០០ នាក់ ឯពលខាងគេ មានដល់ទៅជាង ១០០០០០ នាក់ បើយើងចេញរួចទៅ ទ័ពទាំងសងខាងក៏គង់ស្លាប់ច្រើនជាមិនខាន បើយើងរឹងតែនៅក្នុងបន្ទាយនេះ មិនចេញទទួលច្បាំងសោះ ក៏មិនបានដែរ ពីព្រោះបន្ទាយរបស់យើងទើបនឹងតាំងថ្មី ឯស្បៀងអាហារ ក៏ពុំទាន់មានបរិបូរណ៍ដល់យូរទៅ ក្រែងលំបាកក្នុងការខ្វះខាតគ្រប់យ៉ាង ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំគិតយកគំនិតមួយមកសូមទទួលអាសាគឺទៅកេណ្ឌកងទ័ព[[បិសាច]]ឲ្យមកចោមវាយទ័ពចៅហ៊្វាកៅ បើទ្រង់ព្រះរាជាអនុញ្ញាតទូលព្រះបង្គំយល់ឃើញច្បាស់ថា មុខជានឹងឈ្នះសត្រូវដោយងាយ បើទ្រង់ព្រះករុណាពិសេសយល់ព្រមផងនោះ សូមឲ្យជីករណ្ដៅកណ្ដាលបន្ទាយនេះ ឲ្យបានជាប្រញាប់ដើម្បីទូលព្រះបង្គំនឹងបានគិតការថ្វាយឲ្យទាន់ពេលវេលា។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា កាលទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ចៅពញាសួគ៌ាលោកទូលសុំយ៉ាងនេះទ្រង់ពុំជឿសោះទេ ទើបទ្រង់គ្រវីព្រះសិរសា ហើយត្រាប់ថា "ពីបុរាណរៀងមក យើងពុំដែលឮថា មានឈ្មោះណាទៅកេណ្ឌយកខ្មោចបិសាច មកជួយច្បាំងមនុស្សដល់ម្ដងឡើយណ្ហើយអ្នកចៅពញា លែងគិតគំនិតបែបនេះទៅចុះ ព្រោះជាគំនិតមិនដែលមានអ្នកណាគិតមកពីមុនផង និងជាកិច្ចការមួយដែលខ្ញុំមិនជឿថាមានប្រសិទ្ធិភាពទាល់តែសោះផង"។ ចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]ពេជ្រក្រាបទូលថា បើទ្រង់មិនសព្វព្រះហឫទ័យឲ្យគិតធ្វើតាមចំណេះ និងតាមមន្តវិជ្ជាការទូលព្រះបង្គំទេ នោះទូលព្រះបង្គំនឹងអារកឲ្យស្លាប់នៅទីនេះក្នុងឥឡូវនេះហើយ ព្រោះបើនឹងរស់នៅតទៅ ក៏មិនបានជួយយកអាសាផែនដីថ្វាយព្រះអង្គដល់កំរិតដែរ"។ ថាហើយចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ ក៏ហូតដាវនឹងអារកតាមពាក្យដែលខ្លួនបានក្រាបទូល។ ខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់ក្រឡេកព្រះនេត្រាឃើញទាន់ក៏ទ្រង់ស្ទុះទៅចាប់ដាវនោះចេញពីដៃហើយទ្រង់ត្រាស់ថា: "កុំ! កុំ ចៅពញាកុំសំលាប់ខ្លួនខ្ញុំស្ដាយលោកណាស់ ខ្ញុំព្រមតាមចៅពញាហើយដូច្នេះ បើចៅពញាគិតឃើញដូចម្ដេច ស្រួលសូមចៅពញាធ្វើតាមគំនិតនោះចុះ"។ ចៅពញាសួគ៌ាលោក ឮហើយមានអំណរណាស់ ទើបថ្វាយបង្គំលាចេញមកក្រៅដំណាក់ ហើយក៏ចាត់កូនទាហានឲ្យជីករណ្ដៅធំមួយ ជំរៅ ៨ ហត្ថ ៤ ជ្រុងឲ្យធ្វើរានទេវតា ៧ ថ្នាក់ដាក់បាយសី ទឹកអប់ និង គ្រឿងបូជា ហើយឲ្យធ្វើរាជវីតិព័ទ្ធជុំវិញ។ លុះពួកពល ធ្វើតាមបង្គាប់សព្វគ្រប់ហើយ ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ ក៏ស្លៀកស ពាក់ស ហើយឲ្យរៀបភ្លេងចាំប្រគុំទាំង៨ទិស។ រឿងពញាពេជ្រ នេះមានក្នុងព្រះ[[របាក្សត្រ]]ថា: ពញាពេជ្រនេះ ជា[[មេស្មឹង]] មានកូនប្រុស៤នាក់ គឺឈ្មោះកែវ ១ កែ ១(៣) ទេព ១ សុខ ១។ ពញាពេជ្រ មានសំឡាញ់ម្នាក់ឈ្មោះចន្ទ ធ្វើជា[[ជំទប់មេស្មឹង]]ក្រវាញ។ ក្នុងគ្រានោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គមានម្នាងម្នាក់ ឈ្មោះ[[អ្នកម្នាងខៀវ]]។ អ្នកម្នាងខៀវនោះ ទ្រង់គភ៌៧ខែ ហើយអ្នកម្នាងមានបាវស្រីមួយ ឈ្មោះ [[នាងពេញ]]។ សាស្ត្រារបាក្សត្រនោះនិយាយទៀតថាក្នុងគ្រាដែលសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចលើកទ័ពពីក្រុង[[រាជអាណាចក្រអយុធ្យា|ស្រីអយុធ្យា]]មក[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]នោះ ពញាពេជ្រនាំដំរី សេះ ជាច្រើនទៅថ្វាយ ទុកធ្វើសង្គ្រាមប្រយុទ្ធនឹងព្រះស្រីជេដ្ឋា (ស្ដេចកន)។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចមកដល់[[ខែត្រក្រគរ]]បានតយុទ្ធនឹងទ័ពព្រះស្រីជេដ្ឋា ប៉ុន្តែខាងទ័ពព្រះស្រីជេដ្ឋាឈ្នះ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទ្រង់ឃើញទ័ពព្រះអង្គចាញ់ទ័ពព្រះស្រីជេដ្ឋាដូច្នេះ ព្រះអង្គក៏ថយទៅប្រថាប់ទ័ព នៅ[[អាណាចក្របន្ទាយមានជ័យ|បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]ក្នុង[[ឃុំបាក់នឹម]]វិញ។ =====ពញាពេជ្រកេណ្ឌទ័ពខ្មោច===== ខណៈនោះ ពញាពេជ្រ កាលឲ្យពលជីក[[រណ្ដៅ]][[ជំរៅ]] ៨ [[ហត្ថ]] ៤ ជ្រុងហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលាសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទៅកេណ្ឌបិសាចឲ្យជួយធ្វើសង្គ្រាម។ មុននឹងទៅកេណ្ឌបិសាចនោះពញាពេជ្របានផ្ដាំនឹងពញាចន្ទជាសំឡាញ់ដែលជាជំទប់មេស្មឹងភ្នំក្រវាញថា "ឲ្យសំឡាញ់ឯង នៅជាមេស្មឹងជំនួសអញ ដើម្បីនិយាយតពីព្រះមហាក្សត្រមក[[អញ]] កុំបីឲ្យព្រះអង្គនិយាយផ្ទាល់នឹងអញឡើយមួយទៀត បើដល់ថ្ងៃស្អែក[[ពេញបូណ៌មី]]ខែ[[ពិសាខ]] វេលាយប់ បើឯងឮសូរសន្ធឹកខ្ទរខ្ទារ[[មេឃ]]ក្នុងដីហើយ ឲ្យឯងក្រាបបង្គំទូលព្រះបរមបពិត្រ សូមឲ្យទ័ពទៅចោមបន្ទាយ[[សត្រូវ]]ជាប្រញាប់ចុះ"។ ឯអ្នកម្នាងខៀវ កាលឮថា "ពញាពេជ្រសំលាប់ខ្លួនទៅកេណ្ឌទ័ពបិសាចហើយក៏មានចិត្តឈឺឆ្អាលជួយ[[ផែនដី]]ដែរ។ កាលឃើញពញាពេជ្រចូលក្នុង[[រោងរាជវ័តិ]] តាំងពិធីបួងសួង[[ទេវតា]]ដូច្នោះ [[អ្នកម្នាង]]ក៏ថ្វាយបង្គំលា [[សម្ដេចចៅពញា]]ចន្ទរាជា ចូលទៅក្នុងទីព្រះរាជពិធីដែរ។ លុះបួងសួងទេវតាស្រេចហើយ អ្នកម្នាងខៀវ និងពញា[[សួគ៌ាលោក]]ពេជ្រ ក៏លោតទាំងពីរនាក់ទៅក្នុង[[រណ្ដៅ]]។ ព្រះបរមបពិត្រ និង បណ្ដាជាខ្ញុំ [[ក្រុមរាជការ]]ជួយឃាត់ផង ក៏ពុំស្ដាប់។ ក្នុងគ្រានោះ កូនពញាពេជ្រ ៤ នាក់ដែលព្រះបរមបពិត្រស្ដេចបានតាំងជាមន្ត្រីទាំង៤នាក់ រួចហើយនោះគឺ៖ ១. ឈ្មោះ[[វង្សាអគ្គរាជកែវ|កែវ]] ទ្រង់បានតាំងជា "ចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជ]]" ២. ឈ្មោះ[[បរទេសរាជកែ|កែ]] ទ្រង់បានតាំងជា "ចៅពញា[[បរទេសរាជ]]" ៣. ឈ្មោះ[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈទេព|ទេព]] ទ្រង់បានតាំងជា "ចៅពញា[[វិបុលរាជ]]" ៤. ឈ្មោះ[[សួគ៌ាលោកសុខ|សុខ]] ទ្រង់បានតាំងជា"ពញារាជតេជៈ"។ កូនទាំង ៤ នាក់នោះកាលឃើញបិតា លោតសំឡាប់ខ្លួនទៅកេណ្ឌបិសាចដូច្នោះ ក៏និយាយគិតគ្នាថា: "បិតាយើងទៅតែម្នាក់ឯង គ្មានគេទៅជួយបំរើជួយគិតកេណ្ឌបិសាចផងសោះ បើយ៉ាងនេះក្រែងឪពុកយើងធ្វើការនេះពុំទាន់ការ ដូច្នេះត្រូវយើងកេណ្ឌទ័ពខ្មោចជាមួយនឹងគាត់"។ ថាតែប៉ុណ្ណោះ កូនទាំង៤នាក់នោះក៏ស្ទុះលោតទៅតាមបិតាទាំងអស់គ្នា។ តែខណៈនោះ ខ្ញុំរាជការចាប់មិនឲ្យលោតតាមដើម្បីឃាត់ឲ្យនៅធ្វើរាជការបានពីនាក់មកវិញ គឺចៅពញាវិបុលរាជ ទេព១ ចៅពញារាជតេជៈសុខ ១។ ឯចៅពញាវង្សាអគ្គរាជកែវ និងចៅពញាបរទេសរាជកែ (ឬអង់) ជាកូនទី១ ទី២ នោះ ខ្ញុំរាជការចាប់ឃាត់ពុំទាន់ ក៏លោតចុះទៅក្នុងរណ្ដៅស្លាប់ជាមួយបិតាទៅ។ អ្នកម្នាងខៀវក៏លោតសំលាប់ខ្លួនទៅក្នុងរណ្ដៅ រួមជា ៤ នាក់។ (ខ្មោចទាំង ៤ នាក់នោះបានកើតឡើងជាដំបូកឃ្លាំងពេជ្រ ដល់សព្វថ្ងៃនេះ)។ លុះដល់ ព្រះចន្ទចរត្រង់ ក្នុងថ្ងៃពេញបូណ៌មី ខែពិសាខ នោះក៏ស្រាប់តែឮសូរសន្ធឹកខ្ទរខ្ទារមហិមានៅលើមេឃ និង នៅក្នុងដី នាំឲ្យភិតភ័យតក្កមាក្រៃលែង ហាក់បីដូចជាកក្រើកក្រឡាមហាប្រថពី។ ខណៈនោះពញាចន្ទ [[មេស្មឹង]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូល សម្ដេចៅពញាចន្ទរាជា តាមបណ្ដាំចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រដែលបានផ្ដាំនោះ។ សម្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជា ក៏លើកទ័ពចេញទៅចោមបន្ទាយសត្រូវ។ ឯកងទ័ពសត្រូវបានឮសូរសន្ធឹកខ្ទរខ្ទារលើកមកក្នុងដីលើមេឃសន្ធឹកដូចជារន្ទះ ដូច្នោះក៏ភិតភ័យញ័រជើងញ័រដៃរន្ធត់តក់ស្លុតរត់ចោលបន្ទាយចោលសស្ត្រាវុធរត់គេចដោះខ្លួនឲ្យរួចជីវិត តែសព្វខ្លួន។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គលើកពលយោធាចូលក្នុងបន្ទាយអាសត្រូវហើយទ្រង់ចាត់កងទ័ពឲ្យដេញតាមទ័ពអាសត្រូវទៅ។ ព្រះអង្គបានគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ស្បៀងអាហារសេះ ដំរី ជាច្រើនដែលនៅក្នុងបន្ទាយនោះទាំងប៉ុន្មាន។ ថ្ងៃក្រោយមកនាងពេញជាបាវអ្នកម្នាងខៀវបានដឹងថា "ចៅហ្វាយរបស់ខ្លួនស្លាប់ទៅហើយ ហើយទៅកើតជាបិសាច រក្សាស្រុកដូច្នោះ" នាងអធិដ្ឋានថា : "ខ្ញុំសូមឲ្យបានទៅជួបនឹងចៅហ្វាយខ្ញុំហើយឲ្យបានជាផ្នូកផ្នូលព្រះនគរ" លុះបួងសួងស្រេចហើយ នាងពេញក៏លោតទឹក[[ស្ទឹងពោធិ៍សាត់]]ជិត[[ផ្សារក្រោម]]នេះ ហើយស្លាប់ទៅកើត ជាបិសាច ថិតនៅក្នងទីដែលមាន[[ដំបូក]]ទាំង ៣។ អ្នកម្នាងខៀវកើតជាដំបូកមួយនៅខាងជើង ពញាពេជ្រកើតជាដំបូកមួយនៅខាងត្បូង វង្សាអគ្គរាជកែវ និងបរទេសរាជកែ ដែលជាកូនពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ នោះកើតជាដំបូកមួយនៅខាងលិច។ កាលពញាពេជ្រ ពញាវង្សាអគ្គរាជកែវ ពញាបរទេសរាជកែ [[អ្នកម្នាងខៀវ]]លោតចុះទៅក្នុងរណ្ដៅ ហើយអស់ពួក[[តូរ្យតន្ត្រី]] តាំងប្រគុំរងំខ្ទរខ្ទារ ទាំង ៨ ទិសនោះមក ដំណឹងក៏ជ្រាបដល់[[ព្រះបាទ]][[សម្ដេច]]ចន្ទរាជា។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ឱ្យនិមន្តព្រះ[[សង្ឃ]]បង្សកូលធ្វើបុណ្យ[[សង្គាយនា]] ៣ ថ្ងៃ ៣ យប់ ទើបទ្រង់តាំងចៅពញាវិបុលរាជទេព ជា "ចៅពញាសួគ៌ាលោក" ជាជំនួសពញាពេជ្រ។ ចៅពញាតេជៈសុខ ជាកូនពញាពេជ្រ ទ្រង់ឱ្យគ្រងងារជា "ចៅពញាសង្គ្រាម" ជាចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអមរគីរិន្ទបូរ]] (ឬអម្រិន្ទបូរ) សក្ដិ ១០ [[ហ៊ូពាន់]]ដូចគ្នា។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យចៅពញា[[សេនាសង្គ្រាមសុខ]]ចាត់ពលនឹងលើកទៅតាមកំចាត់សឹកសត្រូវ។ ក្រោយថ្ងៃធ្វើបុណ្យឧទ្ទិសកុសលជូនខ្មោចពញាពេជ្រ នោះក្នុងពេលព្រឹក មានមនុស្សម្នាក់ឈ្មោះហ្មជ័យ យកដំរីភ្លុកមួយ[[កំពស់]] ៦ [[ហត្ថ]] ១២ [[ធ្នាប់]] មានរូបល្អបរិសុទ្ធមកក្រាបទូលថ្វាយព្រះចន្ទរាជា។ ដំរីនោះ មាន[[កិរិយា]]ប្រពៃក្រៃលែងជាងដំរីទាំងពួង សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចទ្រង់សព្វព្រះទ័យណាស់ ទុកដំរីនោះជាព្រះទីនាំងតាំង[[ខ្នាន់]]នាមជា "[[ព្រះពិជ័យគជា]]" តាមឈ្មោះហ្ម និងតាមជាតិ[[ដំរី]]។ ទ្រង់តាំងហ្មជ័យ នោះជាចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រក្រង]]រួចហើយស្ដេចយាងទៅឯមុនព្រះ[[ពន្លា]]។ លុះឃើញអ្នកមុខអ្នកការបណ្ដារាស្ត្រនាំ [[ដំរី]] [[សេះ]] មកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយខ្លះមួយ ខ្លះពីរ ស្ដេចទទួលបានដំរី [[៣៥]] សេះ [[៣០]]។ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់ ស្ដេចប្រោសព្រះរាជទាន រង្វាន់ជា[[មាសប្រាក់]] និង [[យសសក្ដិ]] ដល់ជនជា[[ម្ចាស់]]ដំរី ម្ចាស់សេះ ដែលថ្វាយព្រះអង្គ។ ឯ[[សម្ដេច]][[ចៅហ៊្វាកៅ]] និង ចៅពញា[[ចក្រីកែវ]] (មេទ័ពខាងស្ដេចកន) កាលបែកទ័ពដោយសារទ័ពបិសាចនោះ ក៏ថយមកឈប់ប្រមូលកងទ័ពតាំងខ្ជាប់ខ្ជួននៅ[[ខែត្រក្រគរ]]។ ក្រោយពីនោះ បីបួនថ្ងៃ ចៅហ៊្វាកៅ និងចៅពញាចក្រីកែវ លើកទ័ពត្រឡប់មកចោម[[បន្ទាយពោធិ៍សាត់]]វិញ។ ប៉ុន្តែពេលនោះ មេទ័ពទាំងពីរកាលទៅដល់[[បន្ទាយពោធិ៍សាត់]]ហើយមិនទាន់ចូលទៅវាយទេព្រោះមេទ័ពទាំងពីរនោះរង់ចាំកងទ័ពចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]ជាចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអាសន្នទុក]] ដែលត្រូវមកព័ទ្ធទ័ពសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ពីក្រោយ ដើម្បីកុំឱ្យស្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចរត់រួច។ ឯសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា តាំងពីបានឈ្នះសង្គ្រាម សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ និងចៅពញាចក្រីកែវមក ទ្រង់ក៏តាំងឱ្យផ្ដើមកេណ្ឌប្រមូលកងទ័ពថែមទៀត។ ថ្ងៃមួយនោះ ទ្រង់ជ្រាបថា សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ និងចៅពញាចក្រីកែវ លើកទ័ពត្រឡប់មកបោះចោមបន្ទាយម្ដងទៀត តែពុំទាន់ឃើញចូលវាយ។ យប់នោះ ទ្រង់ចាត់ចែងតែងនាយកង នាយទ័ព តាមចំនួនដែលត្រូវការ ទ្រង់តាំងចៅពញាតេជៈសុខ កូនពៅនៃពញាពេជ្រឱ្យគ្រងងារជា "សេនាបតី" ធ្វើជាទ័ពមុខ ឃុំពល ៥០០០ នាក់ ឱ្យចៅពញាសួគ៌ាលោកទេពជាកូនទី៣ របស់ពញាពេជ្រធ្វើជាមេទ័ពឃុំពល ៥០០០ នាក់ ទៅនៅទល់មុខទ័ពនៃចៅពញាចក្រីកែវ និង នៃសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ ដែលមានពល ៣០០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ។ ព្រះចន្ទរាជាទ្រង់ពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពហ្លួង លើកតាមទៅជាក្រោយ រួចទ្រង់ឱ្យចៅពញាយសរាជា ជាព្រះ[[ភាគិនេយ្យ]] និង [[ឧកញ៉ាវៀត]] ជា[[ព្រះពិលៀង]] ឃុំពល ៣០០០ នាក់ នៅរក្សា[[បន្ទាយ]]។ លុះចាត់ទ័ពស្រេច ហើយល្មមពេលព្រះចន្ទចរត្រង់ចំពីលើទ្រង់ហើយ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាក៏អុជ [[ទៀន]] [[ធូប]] [[ភ្ញី]] [[ផ្កា]] តាំងធ្វើនមស្ការ ទ្រង់ប្រតិស្ថានដល់គុណព្រះ[[រតនត្រ័យ]] និង ព្រះ[[ព្រហ្ម]] [[បរមឥន្ទ្រាធិរាជ]] ព្រមទាំងទេវតាទាំង[[ឆកាមាសួគ៌]] ដែលមានឫទ្ធីសក្ដិសិទ្ធិ និង អ្នកតាឃ្លាំងមឿងថា: "ឱ្យយើងខ្ញុំមានជ័យជំនះឈ្នះបានសេចក្ដីសុខ ទាំងរេហ៍ពលសកលយោធា" ។ ទ្រង់បួងសួងស្រេចហើយ ស្ដេចឡើងគ្រងព្រះទីនាំងពិជ័យគជេន្ទ្របវរសសុទ្ធដ៏ប្រពៃ។ ខណៈនោះស្រាប់តែឮសូរហ៊ោក្រោមប្រថពីលើអាកាសដាសកក្រើករំពើកទាំង[[ផែនដី]]។ សូរសព្ទទាំងនោះ អស្ចារ្យពន់ប្រមាណណាស់។ ព្រះបរមក្សត្រក្សាន្តទ្រង់ឱ្យវាយ[[គង]] ទូង[[ភេរី]] លើកយោធាចេញទៅទាំង ៤ កង តំរង់ទៅបន្ទាយសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ និង ចៅពញា[[ចក្រីកែវ (មេទ័ព)|ចក្រីកែវ]]។ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ និង ចៅពញាចក្រីកែវបានដឹងហើយ ក៏ដេញកងទ័ពឱ្យបាញ់ត។ ក្នុងពេលដែលកងទ័ពកំពុងតែបាញ់ចាក់កាប់គ្នានោះ កងទ័ពខាងសត្រូវគឺខាងលោកកៅ និងលោកកែវទាំងប៉ុន្មាននោះ ក៏ស្រាប់តែឮសូរសន្ធឹកនៃទ័ពជាច្រើនកងព័ទ្ធពីក្រោយខ្នងខ្លួន។ សូរសព្ទហ៊ោនោះលាន់ឮកក្រើករំពើកទាំងក្រឡាប្រឹថពីដូចជាស្នូររន្ទះ ឬ ដូចជាភ្នំរលំមកលើទ័ពរបស់ខ្លួន។ សូរសព្ទនេះកើតឡើង ដោយសារខ្មោចពញាពេជ្រ កេណ្ឌបិសាចមកជួយ។ ខណៈនោះ នាយកងទ័ព [[សេះ]] [[ដំរី]] ខាងសត្រូវក៏ផ្អើលវឹកវរជាន់ជល់ដួលអស់សេនាទាហានខាងខ្លួនឯង។ រេហ៍ពលខាងសត្រូវ ក៏បែកទ័ពរត់យកតែអាយុជីវិតគ្រប់ខ្លួនទីទៃៗគ្នា។ ចៅពញាសួគ៌ាលោកកែវ និង ចៅពញាមហាសេនាសង្គ្រាមសុខ ក៏ដេញរេហ៍ពលឱ្យចូលចោមកងទ័ពចៅពញាចក្រីជិតជុំវិញ។ ចៅពញាចក្រីកែវឃើញដូច្នោះ ក៏លោតឡើងជិះដំរីបរចូលទៅតទល់ជាមួយនិងចៅពញាសួគ៌ាលោកកែវ (កែវតទល់នឹងកែវ) លុះទៅជិតទៀបនឹងបានប្រកាប់ជាមួយ និងចៅពញាសួគ៌ាលោកទៅហើយ ក៏ស្រាប់តែដំរីជំនិះនៃចៅពញាចក្រីកែវនោះភ្ញាក់ផ្អើលបោលពេញទំហឹងបណ្ដាលឱ្យដូចគេគ្រវាត់ធ្លាក់ខ្លួនចៅពញាចក្រីទៅលើភ្លុកដំរីជាជំនិះនៃចៅពញាសួគ៌ាលោក។ ភ្លាមនោះ ចៅពញាសួគ៌ាលោក ក៏កាប់ពញាចក្រីនឹងដាវដាច់កស្លាប់មួយរំពេច។ រេហ៍ពលខាងចៅពញាចក្រីកែវឃើញនាយស្លាប់ហើយមិនហ៊ានតទល់ទៅទៀតទេ ក៏បែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅទីទៃៗអស់។ ពញាសួគ៌ាលោកកែវ និងចៅពញាសេនាសង្គ្រាមសុខ កាលបានជ័យជំនះហើយ ក៏នាំយកក្បាលចៅពញាចក្រីកែវ ទៅក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចពញាចន្ទរាជាសូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ លុះព្រឹកឡើងកងទ័ពសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាចាប់បានដំរីសេះ គោ ក្របី ស្បៀងអាហារ សស្ត្រាវុធ និង របស់ផ្សេងៗជាច្រើននាំមកក្រាបទូលថ្វាយសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា សម្ដេចទ្រង់ឱ្យដោតក្បាលចៅពញាចក្រីកែវជាសត្រូវរួចហើយ សម្ដេចក៏រៀបដំណើរកងទ័ពចេញមកដល់[[ខែត្រក្រគរ]]។ នៅទីនោះទ្រង់បញ្ឈប់កងទ័ពឱ្យតាំងបន្ទាយមួយ។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ចៅហ្វាយស្រុកដែលទ្រង់តាំងថ្មីឱ្យទៅឈរប្រមូលស្បៀងអាហារអំពីរាស្ត្រប្រជាទុកនៅក្នុង[[ខែត្រក្រគរ]] ហើយព្រះអង្គស្ដេចចេញព្រះរាជដំណើរក្បួនកងទ័ពមកដល់[[ខែត្រក្រង]] ទ្រង់លើករំលងទៅដល់[[ខែត្រខ្លុង]]។ នៅទីនោះ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកងទ័ពឈប់តាំងបន្ទាយមួយទៀត ហើយទ្រង់ត្រាស់តាំងចៅហ្វាយស្រុកថ្មីឱ្យនៅប្រមូល[[ស្បៀង]][[អាហារ]]អំពីប្រជា[[រាស្ត្រ]]ទុកឱ្យបានច្រើនសំរាប់នឹងបើកឱ្យកងទ័ព កុំឱ្យមានខ្វះខាត។ តមក ស្ដេចធ្វើព្រះរាជដំណើរទៅថ្វាយបង្គំព្រះ[[ពុទ្ធរូប]]នៅព្រះវិហារប្រប[[ភូមិប្រាសាទ]] កាលសម្ដេចដែលទ្រង់បកព្រះ[[សុភ័គ]]ពីព្រះអង្គយកទៅឃ្លុំបូជាព្រះពុទ្ធរូបរួចទ្រង់អធិស្ថានបន់ឱ្យបានឈ្នះសឹកសង្គ្រាម។ ហេតុនេះហើយ បានជាជាប់មានពាក្យរាស្ត្រហៅវត្តនោះថា "[[វត្តព្រះជីវលួងបន់]]" នៅខែត្រខ្លុងរៀងមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ លុះចប់ពិធីបួងសួងដល់គុណព្រះរតនៈត្រ័យហើយ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចលើកកងទ័ពចេញពីខែត្រខ្លុងលើកសំដៅទៅខែត្រអម្រិន្ទបូរ (ឬ អមរគិរិន្ទបូរ) ទៀត។ កាលនោះ អស់រាស្ត្រប្រជាក្នុងខែត្រអម្រិន្ទបូរពុំព្រមកំណែនចៅហ្វាយស្រុកចាស់នាំគ្នារៀបគ្រឿងដង្វាយនាំទៅថ្វាយ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា។ ចៅហ្វាយស្រុកចាស់ ឃើញរាស្ត្រតំអឹងរឹងនឹងអំណាចខ្លួន ពុំព្រមស្ដាប់ខ្លួនហើយទៅក្រាបទូលស្ដេចដូច្នោះក៏ភ័យរត់ដោះខ្លួនទៅ[[ខែត្ររលាប្អៀរ]]។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គឱ្យជួសជុលបន្ទាយពីបុរាណ រួចហើយទ្រង់ប្រថាប់ទ័ពនៅទីនោះចំនួន ៣ ថ្ងៃ។ ក្រោយពីនោះមក ព្រះអង្គឡើងគង់ព្រះ[[ទីនាំង]][[អស្សតរ]]ព្រមដោយនូវសេនាទាហានយាងទៅដល់ទីដីមួយអន្លើជាឯ[[ត្បូង]]ចុងខែត្រអម្រិន្ទបូរ។ កាលស្ដេចយាងដល់ទីនោះ ទ្រង់ទតឃើញស្ថានដីមួយអន្លើដែលមានទីរាបទាបស្មើមាន[[ជ័យភូមិ]]ល្អ ហើយទ្រង់ឱ្យលើកបោះបង់ចោលបន្ទាយចាស់ផ្លាស់ទៅតាំងបន្ទាយថ្មីនៅដីដែលមានជ័យភូមិវិញព្រោះនៅទីនោះជាទីឧត្តមធំទូលាយមាំមួន។ លុះទ្រង់ធ្វើបន្ទាយនោះហើយ ព្រះអង្គលើកយោធាទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយថ្មីនោះ។ ហេតុនេះបានជាមានពាក្យអ្នកស្រុកហៅបន្ទាយដែលបោះបង់នោះថា "[[បន្ទាយចាស់]]" រៀងមក។ ក្នុងពេល ដែលសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាយាងទៅគង់នៅបន្ទាយថ្មីក្នុងខែត្រអម្រិន្ទបូរនោះមានចៅអធិការមួយអង្គ ព្រះនាម[[មង្គលសត្ថាជ័យ|ជ័យ]] ងារជា "[[មង្គលសត្ថា]]"។ ព្រះថេរៈអង្គនេះនាំ[[ទូក-ង]]មួយជាដង្វាយមកថ្វាយ ហើយទូលសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា: សូមថ្វាយព្រះពរ ទូក-ងនេះ ឈ្មោះ "[[សារាយអណ្ដែត]]" កាលចុងផែនដីនៃព្រះបាទ[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]បរមបពិត្រ ជាសម្ដេចព្រះ[[រៀម]]នៃទ្រង់ដែលកើត[[ចលាចល]] ព្រោះស្ដេចកនសព្វថ្ងៃនេះអាចក្ដី បានលាក់ទុកឈើដែលធ្វើជាទូកពុំទាន់ហើយនោះ ទុកចោលនៅវាលមួយ ឆ្ងាយពីព្រៃចំងាយ ៦ សិន ប្លាយ។ ដល់ខែប្រាំងរាំងរឹះ ត្រូវថ្ងៃក្ដៅ មានហ្វូងដំរីព្រៃ ទៅបោចសារាយ ត្រឹបបឿនយកទៅគ្របលើឈើដែលធ្វើទូកនេះមិនឱ្យត្រូវថ្ងៃ ក្រែងប្រេះឆា។ លុះស្រុកសាន្តត្រាណបន្តិចទៅ អាចក្ដីក៏នាំសិស្សានុសិស្ស ទៅកាប់ចាំងឈើនោះ ធ្វើជាទូក-ង។ លុះយកទូកនេះមក អុំទៅ អាចក្ដី ក៏ឃើញថា ទូកនេះលឿនជាងទូកទាំងពួង។ ហេតុនេះហើយបានជាអាចក្ដីឱ្យឈ្មោះទូកនេះថា "សារាយអណ្ដែត" មួយទៀតកាលពីខែវស្សាអាចក្ដីជិះទូកនេះទៅ[[បិណ្ឌ]]បាតឯ[[ស្រុកមហានគរ]]អាចក្ដី ត្រឡប់វិលមកវិញទាន់ពេលឆាន់ ហើយចង្ហាន់ក៏នៅហុយៗ។ ហេតុនេះហើយ បានជាមានពាក្យហៅថា "ទូកចង្ហាន់ហុយ"។ អាចក្ដីយល់ថា ទូក-ងនេះលឿនលើសចំឡែកនឹងទូកទាំងពួង ជារបស់អស្ចារ្យក្នុងព្រះនគរបានជាអាចក្ដីនាំមកថ្វាយព្រះមហាបពិត្រ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ថ្វាយ[[អភិវន្ទនកម្ម]]ហើយត្រាស់ថា "ព្រះ[[ជីតុន]] ឱ្យទូកនេះមក[[ញោម]]ៗមានអំណរណាស់ តែសព្វថ្ងៃនេះញោមនៅទ័លពេក។ បើទៅថ្ងៃមុខ ញោមបានព្រះនគរមកកាលណាញោមនឹងតបស្នងព្រះគុណឱ្យគាប់ព្រះទ័យពុំខានឡើយ"។ លំដាប់នោះសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គឱ្យមន្ត្រីមុខងារទទួលទូកនោះ ហើយបញ្ចុះពួក[[ស៊ីថាយ]] ១២៤ នាក់អុំទៅមហានគរវត្តល្បងមើល។ លុះទូកនោះត្រឡប់មកវិញបាយដែលដាំនោះនៅក្ដៅហុយៗ នៅឡើយ ដូចព្រះ[[ថេរៈ|ថេរ]]ដីកានៃ[[ចៅអធិការ]]នោះ ថ្វាយព្រះពរមែន។ ====សមរភូមិវាលសាបអង្កាម==== '''{{Main|សមរភូមិវាលសាបអង្កាម}}''' សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចមានព្រះតំរាស់ប្រាប់មន្ត្រីទាំងពួងថា "យើងមានភ័ព្វវាសនាល្អណាស់ ខាងជើងគោក យើងបាន "ព្រះពិជ័យគជេន្ទ្រ" សសុទ្ធជាព្រះទីនាំង ខាងជើងទឹក យើងបានទូក-ង "[[សារាយអណ្ដែត]]" ជាព្រះទីនាំងលឿនដូចខ្យល់"។ រួចទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យភ្នាក់ងារទទួលធ្វើរោង ដាក់រក្សាទូកទិព្វនោះ។ ទ្រង់តាំងនាមទូកនោះថា "ព្រះទីនាំងចក្រព័ត្រ"។ លុះទ្រង់ត្រាស់សន្មតនាមស្រេចហើយ ស្ដេចបង្គាប់ចៅពញាសេនាធិបតីសង្គ្រាមសុខឱ្យប្រមូលស្បៀងអាហារ និង គ្រឿងសស្ត្រាវុធទុកក្នុងបន្ទាយនោះជាកំលាំងទ័ព។ លុះទ្រង់ប្រមូលរេហ៍ពលបានសូរេចហើយស្ដេចធ្វើព្រះរាជដំណើរទ័ពទៅដល់[[វាលសាបអង្កាម]] (ភូមិនេះទៅខាងលិច[[កំពង់ឆ្នាំង]])។ នៅទីនោះទ្រង់បានប្រទះនឹងទ័ពសម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ]]។ មួយរំពេចនោះ ស្ដេចចាត់ឱ្យបរកងទ័ព ចូលច្បាំងនឹងទ័ពចៅហ្វាយកៅឥតរួញរា។ ទ័ពទាំងសងខាង ច្បាំងគ្នា ជាកោលាហលតាំងពីអាវុធវែងរហូតដល់អាវុធខ្លី។ ពួកពលសេនាចូលតតាំងច្បាំងប្រកាប់គ្នាខ្លាំងមហិមាណាស់នឹងរៀបរាប់ឱ្យអស់ពុំបាន។ ខណៈនោះមានអភូតហេតុមួយគួរឱ្យអស្ចារ្យណាស់គឺដំរី[[ភ្លុក]]មួយជាឧត្តមធំណាស់របស់សម្ដេចចៅពញាកៅ (ខាងស្ដេចកន) ជាមេទ័ពត្រើយខាងកើត វាផ្អើលរត់ទៅដល់ព្រេចដំបូកមួយរលើងរលំទាំងដើមឈើរមៀលទៅលើកងទ័ពខ្លួនឯងបែកទាំងសំបុក[[ឱម៉ាល់]] [[ព្រលួត]][[ល័ខ]] ហើយហើរទៅទិចកងទ័ពសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅទៀត។ រេហ៍ពលទាំងនោះទ្រាំនឹងឱម៉ាល់ ព្រលួតល័ខ ពុំបានក៏រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយបែកទ័ពទៅ។ ខាងកងទ័ពនៃសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាឃើញដូច្នោះ ក៏តាមដេញទ័ពសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅទៅទៀត។ លុះកងទ័ពនេះទាន់ ឃើញសម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ]] ហើយសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅក៏រា-តនឹងសេនាទាហានសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចចូលតយុទ្ធទល់គ្នានឹងចៅហ៊្វាកៅ។ លុះប្រយុទ្ធគ្នាមិនបានប៉ុន្មានភ្លេងផង សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ក៏កាប់ត្រូវស្មាចៅហ៊្វាកៅមួយអន្លើ ចៅហ៊្វាកៅមានពិការជា[[ទំងន់]]។ សេនាទាហានខាងសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅជួយការពារនាំរត់ឆ្លងទៅក្រាបទូលព្រះស្រីជេដ្ឋា (ស្ដេចកន) តាមការណ៍ដែលបែកទ័ព ហើយស្លាប់ចៅពញាចក្រីកែវនោះ។ ឯ[[សេនាទាហាន]]ខាងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា កាលសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅរត់ទៅនោះ ហើយដេញតាមពុំទាន់ក៏ចាប់យកតែ [[គោ]] [[ក្របី]] [[ដំរី]] [[សេះ]] [[ស្បៀង]][[អាហារ]] [[សស្ត្រាវុធ]]ជាច្រើននាំទៅក្រាបទូលថ្វាយ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់លើកកងទ័ពចូលទៅបោះទ័ពនៅខាងលិច[[ភូមិរលាប្អៀរ]] ក្នុង[[ខែត្ររលាប្អៀរ]] ([[ខែត្រកំពង់ឆ្នាំង]]សព្វថ្ងៃនេះ)។ ចំណែកខាងចៅពញា[[ស្រែន្យាធិបតីសោម]] ចៅហ្វាយស្រុកខែត្ររលាប្អៀរខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា (ស្ដេចកន) បានដឹងហើយ ក៏ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពឡើងរក្សានាទីបន្ទាយ។ ប៉ុន្តែរាស្ត្រពុំចុះកំណែនសោះ បែរជានាំគ្នាយក[[បណ្ណាការ]]ចូលទៅគាល់ថ្វាយខ្លួនធ្វើរាជការក្នុងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ជាច្រើននាក់ទៅវិញ។ ចៅហ្វាយស្រុកសោមដឹងដូច្នោះហើយ ក៏នាំគ្រប់គ្រួដឹកកូនជញ្ជូនចៅរត់តាមសម្ដេចហ៊្វាកៅ។ លុះរត់ទៅពុំទាន់ចៅហ៊្វាកៅ ចៅហ្វាយស្រុកសោមក៏ចូលទៅជ្រកក្នុង[[បន្ទាយភ្នំពេញ]]ហើយស្លាប់ក្នុងទីនោះ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបថា: "ចៅពញាស្រែន្យាធិបតីសោម ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្ររលាប្អៀរ]]រត់ទៅហើយ" ទ្រង់ក៏បានជ្រើសរើសយក[[ហ្លួងរាជា]][[ស្រែន្យាធិបតីភឹម|ភឹម]]ឱ្យធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុកឡើង។ ទ្រង់ឱ្យប្រមូលរាស្ត្រប្រជា ស្បៀងអាហារសស្ត្រាវុធទុកជាកំលាំងសឹកសង្គ្រាមសំរាប់ស្រុកនោះ។ ចៅពញា[[ស្រែន្យសេនាទន់]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រលង្វែក]]កាលដឹងដើមទងថា "សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គត្រឡប់មកពីស្រុកសៀមវិញហើយៗ ទ្រង់បានទាំងឈ្នះសង្គ្រាមបានខែត្រខាងជើងជាច្រើន ទ្រង់បានសំលាប់ចក្រីកែវដេញទាំងទ័ពចៅហ៊្វាកៅទៀត" ចៅពញាក៏នាំស្ម័គ្របក្សពួករាស្ត្រប្រជា និង[[បណ្ណាការ]]យកទៅថ្វាយសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាថ្វាយទាំងខ្លួនចូលទៅធ្វើ[[រាជការ]]ជាច្រើននាក់។ ===ការពារការវាយបករបស់ស្ដេចកន=== ====សមរភូមិលង្វែក គ.ស. ១៥១៦==== '''{{Main|សមរភូមិលង្វែក (១៥១៦)}}''' នេះនឹងនិយាយអំពីព្រះ[[ស្រីជេដ្ឋា]]តាំងខ្លួនជាម្ចាស់ផែនដីលុះដល់មកឆ្នាំ[[ជូត]] [[អដ្ឋស័ក]] ព.ស. ២០៦០, គ.ស. ១៥១៦, ម.ស. ១៤៣៨, ច.ស. ៨៧៨ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា ព្រះអង្គសោយរាជ្យបាន ៤ ឆ្នាំ។ លុះទ្រង់ជ្រាបថា "សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា វាយយកខែត្រខាងលិច ប៉ែកខាងជើងបានហើយ ហើយបានសំលាប់ចៅហ្វាយស្រុកជាច្រើនផងមិនតែប៉ុណ្ណោះទាំងពញា[[ចក្រីកែវ (មេទ័ព)|ចក្រីកែវ]]ក៏ស្លាប់ ទាំងសម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ|ចៅហ្វាកៅ]]ជាមា ក៏មានរបួសជាទំងន់ទៀត។" ទ្រង់មានព្រះវិតក្កទុក្ខទោមនស្សណាស់រហូតដល់ទ្រង់ព្រះ[[កន្សែង]]សោកស្ដាយជាខ្លាំង។ លុះស្វាយសោកហើយ ទ្រង់មានព្រះតំរិះពីការសង្គ្រាមសព្វប្រការ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់មុខមន្ត្រីឱ្យចេញទៅកេណ្ឌទ័ព។ លុះមន្ត្រីកេណ្ឌបានរេហ៍ពលត្រើយខាងកើត ១២០០០០ នាក់ ហើយទ្រង់ចាត់បំរើសេះឱ្យទៅតាមកងទ័ព[[ចៅពញា]][[ឧទ័យធិរាជ]]ថ្មី ដែលឱ្យទៅស្កាត់ផ្លូវ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាពីផែន[[បាត់ដំបង]]នោះឱ្យនាំកងទ័ពត្រឡប់មកវិញ " ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]នាំរេហ៍ពល [[៥០០០០]] នាក់ទៅជួបជុំគ្នានឹងមេទ័ពឯទៀតនៅ[[បន្ទាយភ្នំពេញ]] ហើយក៏ចាត់ចែងតែងដាក់រេហ៍ពលឱ្យផ្លាស់ប្ដូរគ្នានៅរក្សាទីបន្ទាយ។ ចៅពញា[[តេជោកុយ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រសំរោងទង]] និង ចៅពញា[[វង្សាអនុជិតយស]] ចៅហ្វាយស្រុកថ្មី[[ខែត្របាទី]] មានរេហ៍ពលមួយម៉ឺននាក់ជា[[កងក្រវែល]]រួមទាំងអស់ត្រូវជា [[១៩០០០០]] នាក់។ ព្រះស្រីជេដ្ឋាទ្រង់ចាត់កងទ័ពទាំង ១៩០០០០ នាក់នោះជាពីរផ្លូវ។ ក្នុងមួយផ្លូវៗ ទ្រង់តាំងដូចមានខាងក្រោមនេះ៖ ១. ផ្លូវទី១ *ក) ទ្រង់ចាត់ចៅពញា[[យមរាជព្រាប]]ឃុំពល ១ ម៉ឺននាក់ជាទ័ពមុខ។ *ខ) ឱ្យចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជស្រី]]ឃុំពល ១ ម៉ឺននាក់ជាប៉ែកឆ្វេង។ *គ) ឱ្យចៅពញា[[ពិស្ណុលោកទេន]]ចៅហ្វាយ[[ស្រុកទ្រាំង]] ឃុំពល ១ ម៉ឺននាក់ជាប៉ែកខាងស្ដាំ។ *ឃ) ឱ្យចៅពញា[[អធិកវង្សាវេត]] ចៅហ្វាយស្រុកទ្រាំង ឃុំរេហ៍ពល ១ ម៉ឺននាក់ជាប៉ែកខាងក្រោយ។ *ង) ទ្រង់ឱ្យយក [[ចក្រីធិបតីកុញ្ចរសូរ|ឧកហ្លួងសូរ]]ត្រូវជាមាម៉ែបានតាំងឡើងជា "ចៅពញា[[ចក្រីធិបតីកុញ្ចរ]]" សំរេចរាជការមហាក្រស័ត្រសឹក ហើយឱ្យលើកទ័ពទៅមុន។ ២. ផ្លូវទី២ ក្រោយដែលឧកហ្លួងសូរ លើកទ័ពចេញទៅនោះ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាព្រះចៅក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ ស្ដេចកនរើសយកក្មួយម៉ែបាន ៤ នាក់ មកតាំងជាសេនាបតីគឺ៖ *ក) [[ឧកញ៉ាវៀងសូរ|ឧកហ្លួងសូរ]] តាំងជា [[ឧកញ៉ាវៀង]] ឱ្យឃុំពល ២០០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ។ *ខ) [[ឧកញ៉ាវាំងនៅ|ឧកហ្លួងនៅ]] តាំងជា [[ឧកញ៉ាវាំង]] ឱ្យឃុំពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពឆ្វេង។ *គ) [[ឧកញ៉ាលំពាំងទេព|ឧកហ្លួងទេព]] តាំងជា [[ឧកញ៉ាលំពាំង]] ឱ្យឃុំពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពស្ដាំ។ *ឃ) [[ឧកញ៉ាស្រាលមាន់|ឧកហ្លួងមាន់]] តាំងជា [[ឧកញ៉ាស្រាល]] ឱ្យឃុំពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពក្រោយ។ ឯព្រះអង្គឯង (ព្រះស្រីជេដ្ឋា) ឃុំពល ៣០០០០ នាក់ ជាទ័ពហ្លួង។ ឯអស់ចៅហ្វាយស្រុកទាំងពួង ទ្រង់ចាត់ឱ្យធ្វើជា[[បល័ដ្ឋទ័ព]] [[យោក្បាត់ទ័ព]] ជាកងក្រវែល ១៥ កង សឹងឱ្យកាន់ទង់ជ័យពណ៌ដែលមានរូបខុសៗគ្នា ដើម្បីនឹងមិនឱ្យច្រឡូកច្រឡំគ្នាឡើយ។ ព្រះស្រីជេដ្ឋានេះ មានបុណ្យអស្ចារ្យណាស់ ទ្រង់មានព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រភ្លុកធំ ១ កំពស់ ១០ ហត្ថ ឈ្មោះ "[[ព្រះគជេន្ទ្រយាវុធ]]" មានសេះព្រះទីនាំងសំបុរ[[ស៊ីសាំ]] កំពស់ ៣ ហត្ថ ៤ [[ធ្នាប់]] មានកំលាំងបោលក្នុងមួយថ្ងៃកំណត់ ២០៥០ [[សិន]] ហែលទឹកលឿនបីដូចរន្ទះរូបល្អបីដូចរូប[[រាជសីហ៍]] ឈ្មោះ "ព្រះទីនាំង[[ស័ង្ខរង្ស៊ី]]"។ សេនា [[សេនីយ៍]] ដែលទ្រង់ចាត់ហើយនោះបានមកគ្រប់មុខងារគឺអ្នកកាន់ស្វេតច្ឆ័ត្រអភិរម្យសែនត្វាន់[[ចាម៉រ]] [[បាយមន]] [[តូរ្យតន្ត្រី]]តាមលំដាប់ព្រះមហាក្សត្រ។ លុះដល់ពេលមានជោគជ័យបើកហើយ [[បុរោហិត]]ផ្លុំត្រែស័ង្ខ ពួកតូរ្យតន្ត្រីក៏ប្រគំនូវរគាំងស្គរស្នែង ដែលតាក់តែងសំរាប់បង្គាប់ទ័ព។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ជាម្ចាស់[[ផែនដី]][[ស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ|ស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ]] ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្របវររតនមង្គលលើករេហ៍ពលចេញទៅសូរសព្ទរេហ៍ពលនិសូរសព្ទរទេះ សេះ ដំរី ព្រមទាំងសូរសព្ទតូរ្យតន្ត្រីនោះនាំឱ្យ[[ព្យូហយាត្រា]]កងទ័ពជាឧត្តមរងំ ខ្ទ័រខ្ទារ ទាំងព្រៃព្រឹក្សាក្រឡាមហាប្រថពី។ លុះ​ទៅ​ដល់[[​ស្ទឹង​ក្រាំងពន្លៃ]] (សព្វថ្ងៃ​នៅ​ក្នុង[[​ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]] ក្បែរ​[[ផ្សារ​ឧដុង្គ]]) ហើយ​ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​តាំង​បន្ទាយ​ទ័ព​ធំ​នៅ[[​ស្ទឹង​ក្រាំងពន្លៃ​]]នោះ ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ចៅពញា[[យមរាជព្រាប]]ជា​មេទ័ព​មុខ​ឲ្យ​ឃុំ​ពល​ ៤៥០០០​ នាក់លើក​ទៅ​ចោម​វាយ[[​បន្ទាយ​ខែត្រ​លង្វែក]]។ ចៅហ្វាយស្រុក​[[ខែត្រ​លង្វែក]] ក៏​ដេញ​ពល​តតាំង​ច្បាំង​គ្នា​ជា​មាំមួន។ ខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ទ្រង់​ជ្រាប​ថា “កងទ័ព​សត្រូវ​មក​ចោម​បន្ទាយលង្វែក​ហើយ” ព្រះ​អង្គ​ក៏​ប្រើ​ទ័ព​សេះ​ឲ្យទៅ​ប្រាប់​ចៅហ្វាយខែត្រលង្វែក​ថា “ឲ្យ​ក្លែង​ធ្វើ​ជា​ចាញ់​ទ័ព​សត្រូវ ហើយ​រត់​តាម​ផ្លូវ​ទៅ​ទិស​ខាង[[ជើង]]” ។ ក្រោយ​បំរើ​សេះ​ចេញ​ទៅ​នោះ ព្រះ​អង្គ​លើក​កងទ័ព ​៤៥០០០​ នាក់ស្រូតរូត​ទៅ​ជួយ​[[ចៅ​ស្រុក]]​ខែត្រ​លង្វែក។ លុះ​ស្ដេច​ទៅ​ដល់​ព្រៃ​មួយ​ធំ ទ្រង់​ឮ​សូរកាំភ្លើង​ច្បាំង​គ្នា​ជា​ឱឡារិក​ណាស់ ទើប​ព្រះ​អង្គ​បង្កប់​[[រេហ៍ពល​]]នៅ​ទីនោះ។ ឯ​ចៅហ្វាយស្រុក[[​រលាប្អៀរ]]​បានដឹង​ឧបាយកល​ដោយ​បំរើ[[សេះ]] ហើយ​ក៏​ឲ្យ​កងទ័ព​ទាំងនោះ​ថយ​តាម​ព្រះរាជ​បញ្ជា។ ចៅពញា​[[យមរាជ]] និង​នាយកង​ទ័ព[[​មុខ]] [[ក្រោយ]] [[ឆ្វេង]]​ [[ស្ដាំ]]​ ៥​ កងខាង​ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​យល់​ថា “មាន​ជ័យ​ជំនះ​ហើយ” ក៏​មានចិត្ដ​កំរើកកងទ័ព​ដេញ​ជិត​ប្រកិត​តាម​ទៅ​រហូត​ដល់ទី​ដែល​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ស្ដេច​បង្កប់ទ័ព​ចាំ​នោះ។ មួយ​រំពេច​នោះ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ស្ដេច​បរ​ព្រះ​ទីនាំង​[[ពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធ|គជេន្ទ្រ​ពិជ័យ]]នាំ​សេនាទាហាន​រេហ៍ពល​លើក​ចេញ​ដេញ​ទៅ​វាយ​ខ្ចប់​សំលាប់​កងទ័ព​សត្រូវ​ពីក្រោយដោយ​ទ័ព​សត្រូវ​ពុំ​ដឹងខ្លួន។ កងទ័ព​ត្រូវ​ស្លាប់​ដោយ​[[ក្របី]]​វ័ធ [[ដំរី]]​ជល់​ព្រេច និង​ដោយ​អាវុធ​វែង​ខ្លី​ស្លាប់​អស់​ជាង ​៣០០០ ​នាក់ឈាម​ក្រហម​ដាល​ច្រាល​ទាំង​ព្រៃ​វាល​ចាប់​បាន​ចៅពញា​[[យមរាជ]] និង​នាយកង​នាយ​ទ័ព​ទាំង​ ១០​ នាក់​ទៀត។ ===ផ្អាកសង្គ្រាមលើកទី១=== សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ស្ដេច​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​កាត់​ក្បាល​ចៅពញា​យមរាជ និង​មេទ័ព​ ១០ ​នាក់ ហើយ​ឲ្យ​[[ចៀរ​ស្លឹកត្រចៀក]]​មេកង​ដែល​ចាប់​បាន​ទាំង​រស់​ ១០ ​នាក់​ទៀត។ ទ្រង់មាន​ព្រះ​បន្ទូល​ថា “អាឯង​ទាំង​ ១០ ​នាក់​នេះចូល​នាំ​ក្បាល​គូកន​ឯង​ទាំង ​១១ ​នាក់​នេះ​ទៅ​ឲ្យ​អា​ព្រះស្ដេច​កន​ចុះ ហើយ​ឲ្យ​ប្រាប់​អា​កន​ថា បើ​វា​អាង​ពល​ច្រើន​ឲ្យ​លើក​មក​ទៀត ឬ​បើ​យល់​ថា​ភ្លៀង​ធ្លាក់​មក ហើយ​ជិត​ដល់​ល្មម​នឹង​ឲ្យ​រាស្ដ្រ​ធ្វើស្រែ​ចំការ ហើយនឹង​ចង់​ឈប់​ច្បាំង​ឲ្យ​រាស្ដ្រ​ធ្វើស្រែ​ចំការ​សិន​ក៏​តាម​ចិត្តចុះ”។ ទ្រង់​ត្រាស់​ផ្ដាំ​រួច​ស្រេច​ហើយ ព្រះ​អង្គ​លើកទ័ព​ត្រឡប់​មក​[[បន្ទាយ​ខែត្រ​រលាប្អៀរ​]]វិញ។ ទ្រង់​បំរើ​ចេញ​ទៅ​ស៊ើបការណ៍​ក្នុង​កងទ័ព[[​សត្រូវ]]។ បំរើដឹង​ការណ៍​ហើយ​ក៏​វិល​ត្រឡប់​មក​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​សព្វគ្រប់​ពុំ​មាន​ ហ៊ាន​ធ្វេសប្រហែស​ឡើយ។ នេះ​នឹង​ស្រដី​អំពី​បំរើ ១០ ​នាក់​ដែល​រែក​យួរ​ក្បាល ​១១ ​នាក់​នោះ​ទៅ​ដល់​ ស្ទឹង​ក្រាំងពន្លៃ ហើយ​ក៏​ចូល​ទៅ​ថ្វាយបង្គំ​យំ​ក្រាប​ម្ចាស់​របស់​ខ្លួន​សព្វគ្រប់​តាម​ដំណើរ។ ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា ក្រុង​ស្រឡប់​ពិជ័យ​ព្រៃនគរ ទ្រង់​បាន​ជ្រាប​ហើយ ទ្រង់​ញ័រ​ភ័យ​ខ្លាច​ព្រះ[[​បារមី]] ថ្វី​ព្រះ​ហស្ថ​នៃ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា។ លុះដល់​ភ្ញាក់ស្មារតី​យ៉ាងនេះ ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ត្រាស់​ថា “យើង​នឹង​ខ្លាច​អ្វី​ថ្វីដៃ​ចៅពញា​ចន្ទរាជា​នោះ ប៉ុន្ដែ​ឥឡូវនេះ គេ​សុំ​យើង​ឲ្យ​កងទ័ព​យើង​ធ្វើស្រែ​សិន យើង​ក៏​គួរ​ឈប់​តាម​សណ្ដាប់​ព្រះ​នគរ បើ​យើង​នឹង​រឹងទទឹង​ទៅ ក៏​ឃើញ​ថាការណ៍​នេះ​មិន​ត្រឹមត្រូវ​ដែរ យើង​ត្រូវ​តែ​ព្រម​តាម​គេ​ចុះ”។ ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​តែង​ព្រះ​រាជសារ​បោះត្រា​សំរាប់​ផែនដី​ទៅ​ឲ្យ​[[ពញា​]][[មហាមន្ដ្រី]]​ជា​រាជ[[ទូត]]​ឲ្យ​ពញា​មន្ដ្រី​ជា​រាជទូត​ឲ្យ​ពញា​[[ឫទ្ធាធិបតី]] ជា​[[ឧបទូត]]ឲ្យ​[[ឧកញ៉ា]]​[[ជុំ​ជិត​ជំនិត​ទឡ្ហៈ]]​ជា​[[ត្រី​ទូត]]នាំ​ពានមាស​មួយតំកល់​ព្រះរាជសារ​នោះ និង[[​ព្រែ​]]ផ្កាមាស​ ១០ [[​កី]] [[ព្រែ​ញ័រ​]] ១០ ព្រំ​យ៉ាង​ធំ ​២​ [[ក្បាល]]​ជា[[​គ្រឿង​បណ្ណាការ]]។ លុះ​[[រាជទូត​]] [[ឧបទូត]] [[ត្រី​ទូត]] នាំ​ទៅ​ដល់[[​ខែត្រ​រលាប្អៀរ]] ហើយ​អស់​នាយកង​ទាហាន​ខាង​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​ក៏​ឃុំខ្លួននាំ​ទៅ​ក្រាបថ្វាយបង្គំ​គាល់​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា។ ខណៈនោះ​ស្ដេច​ចេញ​ជួប​មុខមន្ដ្រី សេនា​យោធា​កងទ័ព​ក្រាប​បង្គំ​គាល់​តាម​[[បណ្ដា​ស័ក្ដិ]]ធំ​តូច ហើយ​ស្ដេច​ឲ្យ[[​អាល័ក្ស​]]ថ្លែង​ព្រះរាជសារ​ថ្វាយ។ ឯ​ព្រះ[[រាជសារ]]​នោះ​មាន​សេចក្ដី​ដូច​ខាងក្រោម​នេះ៖ «ព្រះរាជសារ ​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋាធិរាជ​រាមាធិបតី​បរមបពិត្រ​ជា​អម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង​ ក្រុង​កម្ពុជា​ធិបតី​សិរី​យសោធរ​បវរ​ឥន្ទ​[[កុរុរដ្ឋ​]]រាជធានី ដែល​រាស្ដ្រ និង​ព្រះរាជ​វង្សានុវង្ស​ស្រឡាញ់​ស្ម័គ្រចិត្ដ​លើក​ឡើង​ឲ្យ​សោយរាជ​សម្បត្ដិក្នុង​មហា​ស្រឡប់​ពិជ័យ​ព្រៃនគរ​បវរ​បូព៌ា​ទិសា។ សូម​ចំរើន ​ព្រះរាជ​មេត្រី​មក​សម្ដេចព្រះ​អនុជាធិរាជ គឺ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​បាន​ទ្រង់​ជ្រាប។ ដ្បិត​អ្នក​អូន​លើក​[[ចតុរង្គ​សេនា]]​[[ទាហាន]]​[[រេហ៍ពល​]]មក​ធ្វើ[[សង្គ្រាម]]​នេះ យើង​មានចិត្ដ​អំណរ​ណាស់ដោយហេតុ​ថាយើង​នឹង​បាន​ទត​នូវ​សេនា​ទាហាន​ច្បាំង​ប្រកាប់​គ្នា​ដោយ​អាវុធ​វែង​ខ្លី លើ​ខ្នង​សេះ ដំរី ជា​សិរី​សួស្ដីនៃ​ចក្ខុ​ទាំង​សងខាង។ ប៉ុន្ដែឥឡូវនេះ ជិត​ដល់​វស្សា​រដូវ​ហើយ រាស្ដ្រ​ត្រូវ​ធ្វើស្រែ ដូច្នេះ​យើង​សូម​ឲ្យ​ឈប់​ធ្វើសង្គ្រាម​នឹង​គ្នា​ក្នុង​មួយ​រដូវ​នេះ​ចុះ តែ​សុំ​ឲ្យ​ចាំ​ពាក្យ​ដែល​សន្មត​សញ្ញាកុំឲ្យ​លប​លួច​វាយ​យក​ខែត្រ​គ្នា​ដូច​ជា​កងទ័ព​ចោរ​នោះ​ឡើយ។ បើ​ដល់​រាស្ដ្រ​ធ្វើស្រែ​ចំការ​រួច​ហើយ មុន​នឹង​ធ្វើសង្គ្រាម​នឹង​គ្នា​កាលណា​ឲ្យ​មាន​រាជសារ​ចារ​ជា​ព្រះរាជ​កំណត់​ទៅ​មកទើប​គួរ​សមជា​ឧត្ដម​មហាក្សត្រ​ធិរាជ»។ លុះ​អាល័ក្ស​ថ្លែង​ព្រះរាជសារ​ចប់​ហើយ សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ទ្រង់​ពិរោធ​ខ្លាំង​ណាស់ ទ្រង់​ត្រាស់​ថាអា​រាជទូត​ឯង​វិល​ទៅ​ប្រាប់​ម្ចាស់​ឯង​ចុះ​ថា​អញ​ព្រម​សំរាក​ឲ្យ​រាស្ដ្រធ្វើស្រែ​ហើយ តែ​ថា​អញ​សុំ​កុំឲ្យ​ម្ចាស់​ឯង​ហៅ​អញ​ថាជា​បង​ជា​ប្អូន​ឡើយ ដ្បិត​ម្ចាស់​ឯង និង​អញ​នេះ​មាន​ជាតិ​ត្រកូល​ឆ្ងាយ​ពី​គ្នា​ណាស់”។ ទ្រង់​ត្រាស់​ហើយ ទ្រង់​ព្រះ​រាជទាន​មាស​[[ដួង]]​មួយ[[​ជញ្ជីង]]​សៀម ប្រាក់ដួង​ពីរ​[[ជញ្ជីង]]​ដែល​បាន​មក​ពី​ក្រុង​[[ស្រី​អយុធ្យា]]​នោះ ហើយ​ប្រទាន​ឲ្យ​ជា​រង្វាន់​រាជទូត​ជា​គ្រឿង​ឧបរាជ​បណ្ណាការរួច​ទ្រង់​បណ្ដេញ​ឲ្យទៅ​ជា​ប្រញាប់។ លុះ​រាជទូត​ចេញ​ផុត​ទៅ​នោះ អស់​នាយ​កងទ័ព​យក​សេចក្ដី​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ថា៖ យើង​ធ្វើសង្គ្រាម​កំពុង​មាន​ជ័យ​ជំនះ ហើយ​ហេតុ​អ្វី​ក៏​ទ្រង់​ទទួល​សញ្ញា​ឲ្យ​ឈប់​សង្គ្រាម​ដូច្នេះ មួយទៀត ខែត្រខាង​សត្រូវ​នៅ​ច្រើន​ជាង​យើង​ដែរ គឺថា​បាន​ទៅ​គេ​នោះ​ជាង​ ១០​ [[សួន]] បាន​មក​យើង​មិន​ទាន់​បាន​ ១​ សួន​ទេ។ បើ​ខាង​សត្រូវ​ឲ្យ​កេណ្ឌ​បណ្ដារាស្ដ្រ​តាំងពី​ខែត្រ​ខាងជើង​ទល់​នឹង​ស្រុក​លាវខាងត្បូង​ទល់​នឹង​សមុទ្រខាងកើត​ទល់​នឹង​នគរ​ចាមបាន​មក​ទាំងអស់​ប្រហែល​ជាង ​១០០០០០០ (ដប់​សែន​នាក់) ទៅ​ហើយ។ ឯខាង​យើង​ទើបតែ​វាយ​បាន ​៦-៧ ​ខែត្រ គឺ​[[ខែត្រ​មហានគរ​]]ដែល​សម្ដេចព្រះ​បរម​រាជ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២|​ពញាយ៉ាត]]​វាយ​ដណ្ដើម​បាន​ពី​សៀម​មក​វិញ ហើយ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា [[សៀមរាប]]នេះ​មួយ [[ខែត្របាត់ដំបង]]​មួយ និង​ខែត្រ​តូចៗ​១២ ឬ​១៣​នេះ​មួយ។ ម្យ៉ាងទៀត​ខេត្ដ​នេះ កាលបើ​បែក​ព្រះ​មហានគរ​កម្ពុជា​ហើយ សៀម​កៀរ​គ្រួ​យក​ទៅ​អស់ នៅ​តែ​ពីរ​ឬ​បី​ពាន់​នាក់​ប៉ុណ្ណោះ បើ​ដូច្នេះ តើ​យើង​ធ្វើ​ដូច​ម្ដេច​នឹង​ទទួល​ជ័យ​ពី​សត្រូវ​បាន បើ​សត្រូវ​កេណ្ឌ​ពល​ពី​ក្រុង​ខែត្រ​ទាំងអស់​លើក​មក​យើង​នឹង​មិន​បង់​ការណ៍​ ទេ​ឬអ្វី ? ។ ទូលព្រះបង្គំ​យល់​ថា យើង​នឹង​រក្សាខ្លួន​ពិបាក​ណាស់”។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ជាអម្ចាស់ទ្រង់ត្រាស់ថា : ការណ៍នេះ យើងបានគិតស្រេចហើយបានជាយើងព្រមឈប់ច្បាំងសិន ព្រោះយើងឃើញប្រយោជន៍ ៧ ប្រការ គឺ៖ *ប្រការ១: មានសុភាបុរាណថា : "ធ្វើស្រែនឹងទឹក ធ្វើសឹកនឹងបាយ" បើយើងខំតែធ្វើសង្គ្រាមទៅ កូនប្រពន្ធរបស់ឈ្មោះ ដែលមកចុះកំណែននោះ នឹងដាច់ពោះស្លាប់ បើកូនប្រពន្ធវានោះអត់បាយហើយ វាក៏ពុំយកចិត្តទុកដាក់ ក្នុងការធ្វើរាជការនឹងយើងឡើយ។ *ប្រការ២: យើងបានខែត្រតូចធំ ចំនួន ១២ ឬ ១៣ ខែត្រនេះ ល្មមទុកជាទីសំណាក់បានហើយ បើយើងមិនទាន់ឱ្យទៅបញ្ចុះបញ្ចូលខែត្រផ្សេងៗទេ ហើយស្រាប់តែលើកទ័ពទៅវាយគេតែម្ដងនោះនឹងខ្ចេចខ្ចាំរកាំចិត្ត នៃអាណាប្រជានុរាស្ត្រជាមិនខាន។ លុះតែយើងទៅបញ្ចុះបញ្ចូលលួងចិត្តចៅហ្វាយស្រុក និងបណ្ដារាស្ត្រ ជាមុនសិន ឱ្យចូលចិត្តនឹងយើង ដែលជាព្រះរាជត្រកូល ឬ បើគេមិនចូលចិត្តនឹងយើងទេ គេបែរជាចូលចិត្តទៅខាងពួកក្បត់ ដែលតាំងខ្លួនជាស្ដេចនោះ ចាំយើងបានចំណាប់កាលណាសុំលើកទ័ពទៅបង្ក្រាប ពួកដែលរឹងទទឹងនោះ ធ្វើឱ្យបានសម្រេចការណ៍ ក្នុងកាលខាងក្រោយ។ *ប្រការ៣: ខែត្រអាសន្នទុក ជាខែត្រធំមានអាណាខែត្រឡើងក៏ច្រើន ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជប្រាង្គ]]ជាចៅហ្វាយស្រុកនៃខែត្រនេះគាត់មានថ្វីដៃ និង តម្រិះប្រាជ្ញាមាំមួនណាស់ ប្រសិនបើយើងខំធ្វើចំបាំងរហូតទៅមិនឈប់ ហើយពញាប្រាង្គ គេលើកទ័ពមកព័ទ្ធយើងពីក្រោយ យើងនឹងនៅជាកណ្ដាលចំណោមគេ នោះយើងពិបាកនឹងរក្សាខ្លួនណាស់។ ហេតុនេះហើយបានជាយើងព្រមបង្អង់ច្បាំង ចាំប្រាប់ប្រាមនូវខែត្រធំៗនេះ និងខែត្រតូចៗត្រើយខាងកើត ទិសខាងជើងនោះ ឱ្យបានមកជារបស់យើងសិន។ *ប្រការ៤: ខាងព្រះស្ដេចកន ដែលវាតាំងខ្លួនជាស្ដេចនោះ តែវាចេញច្បាំងកាលណា វាបាំងស្វេតច្ឆត្រ និង ចាម៉រ បាយមន់ សែនត្វាន់ តាមទំនៀមព្រះមហាក្សត្រ។ ឯខាងយើង ដែលពេញជាព្រះរាជត្រកូលនោះ យើងគ្មានអ្វីសោះ យើងចេញច្បាំងកាលណា ឥស្សរិយយសយើង ជាទ័ពថោកជាងវា។ ទោះបី ឈ្នះប៉ុន្មានដងក្ដី ឥស្សរិយយសយើងនោះក៏នៅតែថោកទាបជាងវា។ *ប្រការ៥: កាលដែលបម្រើនៃព្រះស្ដេចកននាំព្រះរាជសារមក ហើយទៅវិញនោះយើងបានផ្ដាំថា បើនឹងចង់ឈប់សង្គ្រាម ឱ្យរាស្ត្រធ្វើស្រែ ក៏ឈប់តាមចិត្តចុះ។ បើរាស្ត្រកំពុងមានចិត្តត្រេកអរព្រោះបានទៅប្រមូលកូនប្រពន្ធផង ត្រេកអរនឹងយើងជាដើមគំនិតនេះផង ហើយបើយើងត្រឡប់ជាប្រែសំដីវិញ រាស្ត្រកំពុងបាក់ចិត្តស្រលាញ់យើងនោះ ក៏នឹងប្រែចិត្តស្អប់យើង ព្រោះយើងមានវាចាពុំទៀងទាត់។ *ប្រការ៦: សេនាទាហានខាងយើង មានថ្វីដៃក៏ច្រើននាក់ តែយើងពុំបានឱ្យប្រឡងថ្វីដៃ ឱ្យឃើញជាក់ច្បាស់នៅឡើយ។ *ប្រការ៧: ខាងយើងពិតជាព្រះរាជត្រកូលមែន តែទើបតាំងខ្លួនថ្មី ពុំទាន់មានទូកចំបាំងដល់មួយសោះ។ ឯខាងព្រះស្ដេចកនវិញ គេពិតជាក្រៅព្រះរាជត្រកូល តែគេតាំងខ្លួនមកយូរហើយ គេមានទូកចំបាំងក៏ច្រើន។ បើគេលើកទ័ពជើងទឹក មកព័ទ្ធចោមយើងកាលណាយើងគ្មានអ្វីតទល់នឹងគេឡើយ។ ហេតុនេះហើយ បានជាយើងព្រមតាមស្ដេចកន សុំដែលសមតាមគំនិតរបស់យើង។ ឯមន្ត្រី ខ្ញុំរាជការ សេនាទាហានទាំងប៉ុន្មានបានថ្លែងកោតសរសើរព្រះប្រាជ្ញាញាណនៃទ្រង់គ្រប់ៗគ្នា។ សម្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជាជាអម្ចាស់ កាលទ្រង់បានយល់ចិត្តនៃមន្ត្រី ខ្ញុំរាជការ ដែលទុកចិត្តជឿ ចំពោះព្រះតម្រិះប្រាជ្ញាព្រះអង្គហើយ ព្រះអង្គក៏តាំង ចៅពញាសួគ៌ាលោកទេព ជាកូនទី៣របស់ពញាមឿង ឱ្យសម្រេចរាជការ លើចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្ររលាប្អៀរ]] [[ខែត្រលង្វែក]] ហើយព្រះអង្គលើកទ័ពទៅប្រថាប់ នៅបន្ទាយអមរិន្ទបូរវិញ។ ឯព្រះស្រីជេដ្ឋា អម្ចាស់ផែនដីខាងក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរនោះ ស្ដេចត្រាស់ឱ្យកងទ័ព ឈររក្សាខែត្រ ជាប់តាំងពីស្ទឹងក្រាំងពន្លៃ រៀងទៅដល់ខាងត្បូង ហើយស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់ ទៅក្រុង[[ស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ]]ទិសខាងកើតវិញ។ ====ការរៀបចំអាណាចក្រមានជ័យ==== =====ព្រះទីនាំង===== ព្រះអង្គមានបុណ្យបានរបស់ត្រកាលពីរយ៉ាងគឺ:" *១. ទ្រង់មានព្រះពិជ័យគជេន្ទ្រសសុទ្ធមួយកាលដែលទើបនឹងបានកំពស់តែ ៦ ហត្ថមកដល់ ឥឡូវនេះកំពស់របស់វា ៧ [[ហត្ថ]]ប្លាយ ដំរីនេះមានដំណឹង (ការចេះដឹង) ច្រើនចំពូកណាស់ គឺ ចំពូកមួយ វាចេះកាន់អាវុធចាក់កាប់ ដូចមនុស្សជើងទាំង ៤ ចេះធាក់ផងរងអាវុធបានផង។ ចំពូកពីរ បើមានជំងឺតំកាត់នៅទីណាក្នុងព្រះនគរ ព្រះករុណាជាអម្ចាស់យើងឱ្យហ្មថៅពិធីសុំទឹកយកទៅជះបាចសាចនៅទីណាដែលមានជំងឺនោះ ជំងឺក្នុងទិសនោះសឹងតែស្ងប់ស្ងាត់បាត់ទៅ។ ចំពូកបី បើរដូវវស្សាហើយរាំងភ្លៀងព្រះអង្គជាអម្ចាស់យើងឱ្យហ្មថៅនាំទៅធ្វើពិធីក្នុងទីនោះ ៣ ឬ ៧ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ ភ្លៀងក៏ធ្លាក់បរិបូណ៍។ ចំពូកបួន បើព្រះអង្គជាអម្ចាស់យើងឡើងគង់នឹងធ្វើសង្គ្រាមយុទ្ធកាលណា បើវាស្រែកឱ្យឮសំឡេងក្រអៅហើយនោះឱ្យសង្ឃឹមទុកចិត្តចុះថាមុខជាមានជ័យជំនះឈ្នះបានដំរីមកជាបរិវារច្រើនជាមិនខានឡើយ។ *២. ព្រះអង្គទ្រង់បានទូក-ង ឈ្មោះសារាយអណ្ដែតមកជាព្រះទីនាំងចក្រពត្តិនោះ ក៏មាន[[បុញ្ញាធិការ]]ច្រើន[[ចំពូក]] គឺចំពូកមួយ បើទូកធម្មតាទៅនគរវត្តនោះ មិនមានខ្យល់រលកទេកំណត់បីបួនថ្ងៃ ទើបទៅដល់បើខ្យល់[[រលក]]ផង ទូកធម្មតាទៅ[[នគរវត្ត]]ត្រូវប្រើវេលាអស់ ១០ ឬ ១៥ ថ្ងៃ ឯព្រះទីនាំងចក្រពត្តិនោះ ព្រះអង្គទៅបិណ្ឌបាតនៅនគរវត្តត្រឡប់មកដល់វត្តយើងវិញកំណត់តែបាយចង្ហាន់ហុយៗ នៅឡើយព្រោះលឿន បីដូចជា[[ទូកទិព្វ]]។ ចំពូកពីរ បើសេនាទាហាននឹងឡើងជិះធ្វើសង្គ្រាមចំណុះទូក ១២៥ នាក់នោះទោះកាំភ្លើង [[ធ្នូ]] [[ស្នា]] ច្រើនប៉ុន្មានក្ដី ក៏ពុំដែលមកជិតចំណុះទូកនោះឡើយ។ ចំពូកបី បើនឹងលើកទ័ពចេញទៅ ហើយ គេត្រូវលេងភ្លេងពិធីអូសចេញពី[[បង្គង]]នោះ លុះលេងរួចហើយឱ្យពិនិត្យមើល[[ពងមាន់]] ១២៥ ដែលតាំងថ្វាយទូកនោះ បើបិសាចដែលរក្សាទូកនោះ ឮសូរគាំហ៊ោជាត្រេកត្រអាលនោះអ្នកស្នែងអាចសែងតែ ១៦ នាក់រួចយ៉ាងស្រួល ហើយឱ្យសង្ឃឹមថាមុខតែមានជ័យ, បើពងមាន់នោះមិនបាត់ មាត់ក៏ឮហ៊ោក្រេវទេ [[ទូក]]ដែលចេញទៅនោះមុខជាពុំប្រទះច្បាំងនឹងសត្រូវសោះឡើយ។ =====សង្គ្រាមាភិសេក===== របស់វិសេសទាំងពីរប្រការនេះ អស់[[អាត្មាភាព]] និង យើងខ្ញុំទាំងឡាយយល់ថា ចូលជារបស់[[ចុល្លចក្រ]] [[មហាចក្រ]]ទៅធ្វើការឯណាក៏នឹងមានជ័យជំនះ ហើយយើងខ្ញុំទាំងអស់គ្នាមកនៅស្ងៀមពុំបានធ្វើព្រះរាជពិធីអភិសេកឱ្យបានរុងរឿងឥស្សរិយយសខ្ពស់ជាឯកព្រះមហាក្សត្រឱ្យបានថ្កុំថ្កើងជាងរាជសត្រូវនោះពុំបានឡើយ។ លុះគិតព្រមគ្នាហើយ ក៏នាំគ្នាចូលទៅក្រាបបង្គំទូលសូមអញ្ជើញព្រះអង្គ សោយរាជសម្បត្តិតាមសេចក្ដីពិភាក្សា ហើយយល់ព្រមគ្នាជាឯកច្ឆន្ទ។ ទើបសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាជាអម្ចាស់ទ្រង់ត្រាស់ថា: ព្រះនគរក៏ពុំទាន់បានរាបទាបទាំងព្រះខ័នក៏ពុំទាន់រកឃើញ បើនឹងរៀបអភិសេកក្រែងពុំគួរទេដឹង។ ពេលនោះ អស់ព្រះសង្ឃ និងព្រះបុរោហិត ព្រះវង្សានុវង្ស មន្ត្រីចាស់ទុំ ខ្ញុំព្រះរាជការក្រាបបង្គំទូលថាសូមព្រះរាជទាននឹងរៀបព្រះរាជពិធីជាសង្គ្រាមាភិសេកថ្វាយជាសុវត្ថិមង្គលគ្រាន់នឹងគ្រប់គ្រងរាស្ត្រប្រជាជាបណ្ដោះអាសន្នសិនប៉ុណ្ណោះទេ បើទ្រង់ច្បាំងឈ្នះបានព្រះនគរស្រេចកាលណានឹងសូមថ្វាយប្រាប្ដាភិសេកក្នុងកាលនោះ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ព្រះរាជានុកូលចូលព្រះហឫទ័យផង ហើយទ្រង់ត្រាស់ថា បើព្រមគ្នាយល់ថាត្រូវតែឱ្យយើងទទួលអភិសេកហើយ ក៏ឱ្យគិតសំរេចធ្វើតាមក្បួនសង្គ្រាមាភិសេកនោះឱ្យបានត្រឹមត្រូវតាមប្រពៃណីចុះ។ មួយរំពេចនោះ ព្រះសង្ឃ និងខ្ញុំរាជការទាំងឡាយត្រេកអរសោមនស្សណាស់ ហើយក៏ចេញមកចាត់ចែង កេណ្ឌកងកំណែនឱ្យចាំងដីជំរះស្មៅជាឯលិចបន្ទាយដែលគង់ឱ្យសង់រោងរាជពិធី តាមពុទ្ធសាសន៍ សេយ្យសាសន៍ ព្រះរាជវ័តិ ឆត្រ ទ្រង់ធ្វើ[[ភ្នំមហាបណ្ឌម]]ធ្វើព្រះ[[បុស្បក]]មានព្រះស្វេតច្ឆត្រគ្រឿងរាជអភិរមសព្វសារពើ។ ចំណែកឯព្រះស្វេច្ឆត្រនោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទ្រង់ពុំឱ្យធ្វើគ្រប់ ៩ ជាន់ទេ ទ្រង់ឱ្យធ្វើតែ ៥ ជាន់ ហើយទ្រង់ឱ្យធ្វើគ្រឿងព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រយុទ្ធ]] គ្រឿងព្រះទីនាំងអស្សតរ ព្រះទីនាំង[[ពីជ័យរិទ្ធិ]]គ្រឿងឧសភរាជ គ្រឿងព្រះទីនាំងរាជ និង គ្រឿងសេនាទាហានឱ្យមានស្លាកពាក់ តែងខ្លួនឱ្យប្រពៃបំរុងកាន់ទង់ជាតិដើរហែចូលទៅក្នុងរោងព្រះរាជពិធី។ ឯបណ្ដារាស្ត្រជិតឆ្ងាយ ឮថា ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់រៀបសង្គ្រាមាភិសេកហើយ ត្រេកអរណាស់ ក៏នាំគ្នាយកគោ ក្របី ដំរី សេះ រទេះ ទូក មាស ប្រាក់ សំពត់ អាវ [[សាវស្បៃ]] តាមដែលខ្លួនមាននោះមកក្រាបទូលថ្វាយច្រើនជាអនេក។ លុះមកដល់ថ្ងៃទី៩ កើត ខែផល្គុន ឆ្នាំជូតអដ្ឋស័ក ព.ស.២០៦០, គ.ស. ១៥១៦, ម.ស. ១៤៣៨, ច.ស. ៨៧៨ សម្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់គ្រឿង មហាខត្តិយាធិបឌិន ទ្រង់ធ្វើព្រះរាជដំណើរចូលក្នុងរោងរាជពិធី។ ព្រះរាជគ្រូ ថ្វាយមហាស្វេតច្ឆត្រ ស្ដេចឋិតនៅនាបូព៌ាភិមុខស្វេតច្ឆត្រ ទើបព្រះរាជវង្សានុវង្ស សេនាមុខមន្ត្រី ក្រាបថ្វាយព្រះរាជមង្គល ព្រះពិធីពរជ័យ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គឡើងគ្រងរាជសម្បត្តិ ទ្រង់ព្រះនាមជា '''សម្ដេចព្រះបរមរាជា ចន្ទរាជា គ្រងក្រុងកម្ពុជាធិបតី'''។ =====តែងតាំងទ្រទូងរត្នទាំង៧===== លុះរួចពិធីហើយ ព្រះអង្គតាំងព្រះ[[សង្ឃ]] និង[[មន្ត្រី]] តាមមាន[[គុណបំណាច់]] និង ចំណេះវិជ្ជាដូចតទៅនេះ: *១. [[ចៅអធិការ]] [[សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតីសួស|សួស]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី]] [[សិរីសោធរសង្ឃនាយក]]។ (ទី[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]]) *២. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះមង្គលទេពាចារ្យស្រី|ស្រី]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះមង្គលទេពាចារ្យ]]។ (ទី[[យមរាជ]]) *៣. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះធម្មលិខិតសោម|សោម]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះធម្មលិខិត]]។ (ទី[[ក្រឡាហោម]]) *៤. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះពោធិវង្សលាស់|លាស់]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះពោធិវង្ស]]។ (ទី[[វាំង]]) *៥. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះវនរ័តទន់|ទន់]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះវនរ័ត]]។ (ទី[[ចក្រី]]) *៦. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះមហាព្រហ្មមុនីសោម|សោម]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះមហាព្រហ្មមុនី]]។ (ទី[[មហាមន្ត្រី]]) *៧. ចៅអធិការ [[សម្ដេចមហាវិមលធម្មជ័យ|ជ័យ]] ជាទី [[សម្ដេចមហាវិមលធម្ម]]។ (ទី[[មហាទេព]]) លំដាប់មក ទ្រង់តាំងព្រះរាជាគណៈសំរាប់ [[ទោ]] [[ត្រី]] [[ចត្វា]] តទៅទៀត។ =====[[មន្ត្រីរត្ន]]ទាំង៧===== លុះតាំង[[ទ្រទូងរត្ន]]ទាំង ៧ គ្រប់ទាំង ៤ សំរាប់នោះរួចហើយ ទ្រង់តាំងមន្ត្រីរត្នទាំង៧ទៀត ហើយទ្រង់បញ្ញត្តិទុកថា តាំងពីថ្ងៃនេះតទៅ បើនឹងតាំងសេនាបតីមន្ត្រីក្នុងក្រៅ ឱ្យតាំងដោយរបៀបដូច្នេះ: សេនាបតី និងចៅហ្វាយស្រុក សក្ដិ ១០ ហ៊ូពាន់ ពីបុរាណរៀងមក គឺតាំងពីផែនដីព្រះបាទអរត្តពលពាលោនោះ ទ្រង់តាំងឡើង សុទ្ធតែជាទី "សម្ដេចចៅពញា" ព្រោះចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះ សុទ្ធតែជា[[សម្ដេច]]ព្រះរាជត្រកូល ដែលចេញទៅគ្រងស្រុក សក្ដិ ១០ ហ៊ូពាន់ ក៏មាន ៩ ហ៊ូពាន់ ក៏មានដល់មកផែនដី ព្រះបាទធនញ្ជ័យកោរព្យរាជនោះ ចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះ ពុំសូវកោតខ្លាចសេនាបតី ទើបព្រះបាទកោរព្យរាជទម្លាក់ចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះមកនៅត្រឹមតែទី "ចៅពញា" វិញ។ បើសក្ដិ ៨ ហ៊ូពាន់ចុះមក តាំងជាទី "ពញា"។ ឯសេនាបតី និងមន្ត្រីសក្ដិ ៩ ហ៊ូពាន់ ក្នុងវង្សមន្ត្រីរត្ននោះ ពីមុនមក បានតែងតាំងជា "សម្ដេចចៅពញា" ដល់មកផែនយើងនេះ យើងពិនិត្យទៅក៏ឃើញថា នៅតែច្រឡូកច្រឡំនៅឡើយ។ ដូច្នេះ យើងត្រូវគិតរៀបចំជាថ្មី គឺថា នាម៉ឺនក្រៅពីខ្នងពស់ទាំង៤ សំរាប់បើតាំងឡើង ឱ្យតាំងជាទី "ឧកញ៉ា"។ ឯ[[ចៅហ្វាយស្រុក]]សក្ដិ ៩ ឬ ១០ ហ៊ូពាន់នោះឱ្យតាំងជាទី "ចៅពញា"។ បើ៧ ឬ ៨ ហ៊ូពាន់ឱ្យតាំងជាទី "ពញា"។ *សក្ដិ ១០ ឬ ៩ [[ហ៊ូពាន់]] សំរាប់[[ខ្នងពស់]]ទាំង ៤ សំរាប់ ([[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] ឬ [[អគ្គមហាេសេនា]], សម្ដេចចៅពញា ([[អង្គឌួង]]), [[ជេដ្ឋាមន្ត្រី]] (អង្គឌួង) និង [[អធិបតីសេនា]] (អង្គឌួង)) តាំងឡើងជា ........................... [[សម្ដេចចៅពញា]] *សក្ដិ ១០ ឬ ៩ ហ៊ូពាន់ ក្នុងវង្សមន្ត្រីរត្ន ([[យមរាជ]] [[វាំង]] [[ចក្រី]] [[មហាទេព]] [[ក្រឡាហោម]] និង [[មហាមន្ត្រី]])ជា ... [[ឧកញ៉ា]] *សក្ដិ ១០ រឺ ៩ ហ៊ូពាន់ចៅហ្វាយស្រុក តាំងឡើងជា ...................................... [[ចៅពញា]] *សក្ដិ ៨ រឺ ៧ ហ៊ូពាន់ចៅហ្វាយស្រុក តាំងឡើងជា ........................................ [[ពញា]] *សក្ដិ ៦ ហ៊ូពាន់ តាំងឡើងជា ........................................................ [[ព្រះ]] *សក្ដិ ៥ ហ៊ូពាន់ តាំងជា ............................................................ [[ហ្លួង]]/[[ចៅមឿង]] ([[មេស្រុក]]) *សក្ដិ ៤ ហ៊ូពាន់ តាំងជា ............................................................ [[ឃុនម៉ឺន]] *សក្ដិ ៣ ហ៊ូពាន់ តាំងជា ......................................................... [[ឧកម៉ឺន]] រឺ [[ឱកម៉ឺន]] *សក្ដិ ២ ហ៊ូពាន់ តាំងជា ............................................................. [[ចៈម៉ឺន]] *សក្ដិមួយម៉ឺន តាំងជា ................................................................ [[ម៉ឺន]] គ្មានយសសក្ដិទេឱ្យហៅថា ............................................................. [[នាយ]] =====តែងតាំងព្រះភីលៀងព្រះអង្គ===== តមក ទ្រង់តាំងព្រះភីលៀង ខាងព្រះអង្គ ទាំង ៥ នាក់គឺ៖ *១. ព្រះ[[ទិព្វជាញជ័យ]] [[ចៅហ្វាទឡ្ហៈទេព|ទេព]] ឱ្យជាទី សម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] ([[នាយករដ្ឋមន្ត្រី]])។ *២. ហ្លួង[[ស្នេហានុរ័ក្ស]] [[យមរាជព្រំ|ព្រំ]] ជាទី ឧកញ៉ា[[យមរាជ]] ([[រដ្ឋមន្ត្រី]]ខាង[[ក្រសួងយុត្តិធម៌]]) *៣. ហ្លួង[[ក្រឡាហោមវិជិត|វិជិត]] ព្រះអង្គឱ្យតាំងជាទី ឧកញ៉ាក្រឡាហោម (រដ្ឋមន្ត្រី[[ក្រសួងទ័ពជើងទឹក]])។ *៤. ហ្លួង[[ឧត្តមចិន្តា]] [[វាំងស្រី|ស្រី]] ជាទី ឧកញ៉ាវាំង (រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងព្រះបរមរាជវាំង)។ *៥. ហ្លួង[[ភក្ដីនុរ័ក្ស]] [[ចក្រីកែវ (មានជ័យ)|កែវ]] ជាទី ឧកញ៉ាចក្រី (រដ្ឋមន្ត្រីខាងទាហានជើងគោក)។ =====តែងតាំងព្រះភីលៀងព្រះភាគិនេយ្យោយសរាជា===== ទ្រង់តាំងខ្ញុំរាជការ ដែលជាកំសត់ជំនិត និងព្រះអង្គ ទាំង ៥០ នាក់នោះ ជាមន្ត្រីក្រុមរក្សាព្រះអង្គគ្រប់គ្នា។ ទ្រង់តាំងចៅពញាយសរាជា ជាទី [[សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោ]]យសរាជា។ ទ្រង់តាំងព្រះភីលៀង សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោ: *១. ឃុន[[ស្នេហានុរ័ក្ស]] [[វង្សាអគ្គរាជកែន|កែន]] ជាទី ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ *២. ម៉ឺន[[វិជិតសិទ្ធិរស]] [[វិបុលរាជសម|សម]] ជាទី ឧកញ៉ាវិបុលរាជ *៣. ម៉ឺន[[ភក្ដីនុរ័ក្ស]] [[ធម្មាធិរាជទេព|ទេព]] ជាទី ឧកញ៉ា[[ធម្មាធិរាជ]] *៤. ម៉ឺន[[វិសេសហឫទ័យ]] [[រាជតេជៈកៅ|កៅ]] ជាទី ឧកញ៉ា[[រាជតេជៈ]]។ ឯមន្ត្រីក្នុងសេនាទាហាន ក្រៅពីនេះ ទ្រង់តាំង: *១. ចៅពញា[[សេនរឿងឫទ្ធិ]] [[ជេដ្ឋាមន្ត្រីទ័យ|ទ័យ]] ជាទីសម្ដេច[[ជេដ្ឋាមន្ត្រី]] *២. ចៅពញា[[ជំរង់ស្នេហា]] [[ឯករាជស៊ិន|ស៊ិន]] ជាទី ឧកញ៉ា[[ឯករាជ]] *៣. ចៅពញា[[សេនាវុធ]] [[បរទេសរាជស៊ុន|ស៊ុន]] ជាទី ឧកញ៉ា[[បរទេសរាជ]] *៤. ចៅពញា[[សេនាសមសក្ដិ]] [[ស្រីសូទិព្វវាំងនូរ|នូរ]] ជាទី ឧកញ៉ា[[ស្រីសូទិព្វវាំង]] *៥. ចៅពញា[[សំដែងអាវុធ]] [[នរិន្ទ្រាធិបតីមោ|មោ]] ជាទី ឧកញ៉ា[[នរិន្ទ្រាធិបតី]]។ =====តែងតាំងចៅហ្វាយស្រុកធំ===== ចំពោះមន្ត្រី ក្នុងសេនាទាហាន ក្រៅពីនេះទៅទៀត ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចន្ទរាជាទ្រង់តាំងឱ្យធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុកខ្លះ ជាក្រុមព្រះតំរួតខ្លះ ជាក្រុមវាំងខ្លះ ជានាយទាហានខ្លះ គ្រប់មន្ត្រីដែលមានគុណបំណាច់ក្នុងការធ្វើចំបាំងគ្មានខ្វះចន្លោះ អ្នកណាម្នាក់ឡើយ។ ទ្រង់រាប់រៀបសរសើរពីគុណបំណាច់ នៃចៅហ្វាយស្រុក ចៅពញាសួគ៌ាលោក[[សួគ៌ាលោកពេជ្រ|មឿង]] (នូវ) ដែលបានថ្វាយសេះ ដំរី និងថ្វាយ កូន ៤ នាក់ក្នុងគ្រាដែលព្រះអង្គទ័លសម្បត្តិ ទាំងគ្មាន ពលសោះ ហើយរត់ទៅក្រុងទេព និងកាលទ័ពសត្រូវ ចោមបន្ទាយពោធិ៍សាត់ ហើយពញាមឿង (នូវ) ប្ដូរជីវិតស្លាប់ ទៅកេណ្ឌបិសាច យកមកជួយ ឱ្យឈ្នះសង្គ្រាមច្រើនគ្រានោះថា: ទ្រង់តាំងកូនពីរនាក់ឱ្យធ្វើជាសួគ៌ាលោកមួយ សេនាសង្គ្រាមមួយ នោះឃើញថា ពុំទាន់ធួនល្មម នឹងកំលាំងបំណាច់ទើបទ្រង់តាំងចៅពញាសួគ៌ាលោកទេព ទី៣ ជាសម្ដេចចៅពញា[[យោធានរិន្ទ]] តាំងចៅពញាសេនាសង្គ្រាម សុខ កូនទី ៤ ជាឧកញ៉ា[[សួគ៌ាលោក]] ឱ្យមានអាណាខែត្រឡើង (ខែត្រឡើង គឺ ខែត្រជាចំណុះ) គឺ[[ខែត្រក្រគរ]]មួយ [[ក្រង]]មួយ [[ខ្លុង]]មួយ។ តមក ទ្រង់គិតដល់គុណបំណាច់ នៃពញាមនោមេត្រី [[មនោមេត្រី|គល់]] ជាចៅមឿង ស្រុកបាត់ដំបង ដែលកាលសម្ដេចត្រឡប់ពីស្រុកសៀមមកដល់នោះ ហើយចៅពញាមនោមេត្រីបានថ្វាយដំរី ៥ និង សេះ ១៥ ព្រមទាំងថ្វាយ ស្បៀងអាហារ ១០០០ រទេះ។ ទ្រង់មានបន្ទូលថា : ចៅមឿងនេះ មានសក្ដិស្មើនឹងសក្ដិ ៦ ហ៊ូពាន់ តែពញាមឿង មានស្ម័គ្របក្សពួកច្រើនស្រុក ដូច្នេះ ទ្រង់លើកឡើងជា ចៅហ្វាយស្រុកធំ មានសក្ដិ ៩ ហ៊ូពាន់ ហើយឱ្យមានចៅមឿង ឡើងស្ដាប់បង្គាប់ ៥ ស្រុក គឺ[[ស្រុកមង្គលបូរី]]១ [[ទឹកជោរ]]១ [[បរត្បូង]]១ [[ពាមសីមា]]១ [[មោងឫស្សី]]១ ស្រុកខាងលើទាំង៥ នេះឱ្យឡើងស្ដាប់បង្គាប់នៃចៅមនោមេត្រី ទាំងអស់។ =====ព្រះកិត្តិនាម===== សេចក្ដីសារស័ព្ទ អំពីព្រះកិត្តិយស ពីរោះខ្ពស់ប្រសើរនោះ ផ្សាយចេញទៅដល់ខែត្រនានាថា: ទ្រង់ពុំដែលបកសក្ដិខ្ញុំរាជការ នេះមួយថាទ្រង់ពុំអួតអាងថាមានថ្វីដៃនេះមួយ ថាបើអ្នកមានប្រាជ្ញា ស្មារតី មានវោហារ ចេះអធិប្បាយធម៌អាថ៌ នេះមួយ អ្នកប្រាជ្ញរាជបណ្ឌិតដែលចេះដឹងគម្ពីរបាលី ក្បួនតំរានេះមួយ ទ្រង់ឱ្យស៊ើបរកយកខ្លួនមកតាំងចិញ្ចឹមជានាម៉ឺនតាមប្រាជ្ញា ស្មារតី​របស់ខ្លួនទាំងអស់។ ម៉្លោះហើយ អ្នកប្រាជ្ញរាជបណ្ឌិត អ្នកចេះដឹងនាំគ្នាមកជ្រកក្រោមម្លប់បុណ្យ ព្រះបារមីនៃព្រះអង្គច្រើនក្រៃពេក។ ក្នុងថ្ងៃមួយនោះ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ព្រះតំរិះថា "តាំងពីយើងបានមកនៅក្នុង[[ខែត្រអម្រិន្ទបូរ]]នេះ យើងគិតការណ៍អ្វីៗ ក៏បានសំរេចដោយធូរទូលាយ អស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក៏មិត្តមូលចូលមកយកយើងជាទីពុំនាក់សំបូរទាំងមនុស្សទាំងសម្បត្តិជាស្ថាននាំឱ្យបានរបស់ចំឡែកអស្ចារ្យ ទាំងសេនាទាហាន ក៏មានបរិបូណ៍"។ លុះទ្រង់ព្រះតំរិះឃើញយ៉ាងនេះហើយ ទើបទ្រង់ប្រែឈ្មោះ អមរគីរិន្ទបូរ អម្រិន្ទបូរនោះ ឱ្យឈ្មោះជា "[[ខែត្របរិបូណ៍]]" វិញតាំងពីថ្ងៃនោះរៀងមក។ ក្នុងពេលដែលទ្រង់កំពុងតែតែងតាំង នាម៉ឺនមុខមន្ត្រីនោះ ថ្ងៃរះភ្លឺច្បាស់គ្មានភ្លៀងសោះ ក៏ស្រាប់តែមាន[[ឥន្ទធនូ]] ៧ ពណ៌ ចុះពាសពេញទាំងអាកាសទាល់តែព្រះអង្គទ្រង់តាំងមន្ត្រីនាម៉ឺនរួច ទើបស្ងប់ស្ងាត់បាត់ទៅវិញ។ ខណៈនោះព្រះបរមបពិត្រ និងសេនាបតី មន្ត្រីធំតូច ខ្ញុំព្រះរាជការ សង្ស័យណាស់ក៏ទ្រង់ត្រាស់សួរហោរាសុំឱ្យទំនាយថ្វាយ។ ហោរាពិនិត្យយល់ឃើញស្រេច ទើបថ្វាយព្យាការណ៍ថា : សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស! អព្ភូតហេតុដ៏អស្ចារ្យនេះប្រាប់ឱ្យដឹងថា ព្រះអង្គនឹងមានបុណ្យបារមីជាឱកាសព្រះនគរទាំងព្រះខ័នជ័យ និង [[ទេវរូប]] ក៏នឹងបានមកជារបស់សំរាប់ផែនដីវិញមិនខាន។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ត្រាស់សួរបញ្ជាក់ហោរាថែមទៀតថា: ហេតុអ្វីបានហោរាទាយដូច្នេះ? តើឃើញហេតុដូចម្ដេចខ្លះ? ហោរាក្រាបទូលថា សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស! ទូលព្រះបង្គំបានពិនិត្យសង្កេតមើលក្នុង[[ហោរាសាស្ត្រ]]ទៅ ឃើញមានហេតុ ៧ ប្រការគឺ: *ប្រការ ១: កាលព្រះអង្គចាប់បដិសន្ធិនោះ សម្ដេចព្រះ[[កន្លោង]] (សម្ដេចព្រះមាតា) ទ្រង់ព្រះសុបិនឃើញចន្ទគ្រាសក្នុងថ្ងៃពេញ[[បូណ៌មី]]។ *ប្រការ ២: ដល់ព្រះអង្គប្រសូត្រមកទៀតនោះ ក៏ប្រសូតក្នុងពេញបូណ៌មី ថ្ងៃនោះក៏មាន[[ចន្ទគ្រាស]]ទៀត។ *ប្រការ ៣: ទ្រង់មានព្រះនាមទៀត ក៏ហៅថា ព្រះចន្ទ។ *ប្រការ ៤: កាលសម្ដេចព្រះជេដ្ឋានៃព្រះអង្គគង់ព្រះជន្មនៅឡើយ ទ្រង់បានព្រះ[[សុបិននិមិត្ត]]ឃើញថា ព្រះ[[វររាជបិតា]]នៃទ្រង់ មកហៅព្រះអង្គទៅកុំឱ្យព្រះអង្គនៅតស៊ូនឹងនាគ។ ថានាគនេះ លុះតែព្រះចន្ទពីទិសខាងលិចមកក្នុងថ្ងៃណា ទើបវានោះនឹងរលាយបាត់បង់ទៅវិញ។ ឥឡូវនេះ ព្រះអង្គក៏ស្ដេចមកពីប្រទេសសៀមជានគរនៅទិសខាងលិចនៃនគរកម្ពុជានេះ គឺត្រូវនឹងសុបិននិមិត្តនោះមែន។ *ប្រការ ៥: ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះនាមថា ព្រះចន្ទនេះ ជានិមិត្តរូបនៃទីត្រជាក់របស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ។ *ប្រការ ៦: ឥឡូវនេះ ឃើញថាតាំងពីព្រះស្ដេចចូលមកជាន់ផែនដី ក្រុងកម្ពុជាថ្ងៃណាអាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក៏ក្សេមក្សាន្តក្នុងចិត្តណាស់។ *ប្រការ ៧: ព្រះនគរនេះ សម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជ ទ្រង់បានឧបត្ថម្ភជួយទំនុកបំរុងឱ្យកើតជាមហានគរមក។ ដល់ទ្រង់ព្រះករុណាពិសេសបានគ្រប់គ្រងនគរទំនុកបំរុងព្រះពុទ្ធសាសនា ក៏ធ្វើដោយបុណ្យ ដោយឫទិ្ធទាំងតែងតាំងមន្ត្រីខ្ញុំរាជការ ក៏ត្រឹមត្រូវតាមដំណើរនៃអ្នកមានគុណបំណាច់។ ហេតុនេះហើយ ទើបសម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជ ទ្រង់បណ្ដាលជាឥន្ទធនូ ៧ ពណ៌ ពាសពេញទាំងអាកាសក្នុងវេលាដែលទ្រង់តាំងមន្ត្រីនោះ។ បានសេចក្ដីថា ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជ ទ្រង់ប្រទានសព្ទសាធុការពរថ្វាយព្រះអង្គឱ្យបានជាកំពូលភពជាម្លប់កម្ពុជានេះ ហើយកុំឱ្យរាស្ត្រស្ដាប់មនុស្សក្រៅពីព្រះរាជត្រកូលឡើយ។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់យល់ឃើញថា ហោរាទាយនេះ មានលក្ខណៈមានគោលចារឹកគ្រប់គ្រាន់ល្មមជឿបាន ទើបទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់បានចំណាយព្រះរាជទ្រព្យប្រទានដល់ហោរានោះ ហើយទ្រង់ចំណាយព្រះរាជទ្រព្យដល់កងទ័ព ដែលកាប់ឈើធ្វើព្រះវិហារនៅជំរំ ដែលធ្វើរោងរាជពិធីនៅមាត់ស្ទឹងនោះ។ លុះថ្ងៃក្រោយមក សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបថា "ទឹកស្ទឹងនេះ រីងហួតអស់" ទ្រង់សង្ស័យក្នុងព្រះហឫទ័យណាស់ទើបស្ដេចឡើងគង់លើព្រះរាជទីនាំងអស្សតរព្រមទាំងពួកនិករចេញទៅទតដល់ក្បាលស្ទឹង។ ទ្រង់ឃើញទឹកស្ទឹងនោះ ហូរច្រោះដីរូងហូរទៅទិសខាងជើង មានឈើ មានថ្មរលើងរលំ ត្រង់មាត់ស្ទឹងខាងត្បូង។ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឧកញ៉ា[[វង្សាធិបតីសម]] [[ក្រុមព្រះសុរិយោដី]]ឱ្យប្រមូលរាស្ត្រឱ្យបួងសួងអ្នកតាធ្វើពិធីលើកដីបិទផ្ទៃស្ទឹងនោះមិនឱ្យហូរទៅទិសខាងជើង។ ទឹកនោះក៏ហូរតាម[[ប្រឡាយ]] ដែលជីកថ្មី ហើយហូរចុះទៅស្ទឹងធំដូចដើមវិញ ហើយក៏ស្ដេចព្រះរាជដំណើរមកបន្ទាយវិញ។ ក្រោយពីនោះមានស្រីពីរនាក់ មួយឈ្មោះឯម មួយទៀតឈ្មោះអាំ មានប្ដីទាំងពីរនាក់ មានផ្ទៃពោះ ហើយផិតប្ដី។ នាងឯម សាហាយ និងចៅកៅ ចាក់ចៅលួសជាប្ដីស្លាប់។ នាងអាំ សាហាយនិងចៅគាំកាប់ចៅសោមជាប្ដីស្លាប់។ ពេលនោះ ទីទំនប់ស្ទឹង ក៏ហូរធ្លាយចេញ ចុះទិសខាងជើង ដូចជាន់មុនទៀត។ ចៅហ្វាយស្រុក[[ក្រមការ]] [[ខែត្របរិបូណ៌]]ចាប់បានអាចោរមេចោរទាំងប្រុសស្រីនាំខ្លួនយកទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបសេចក្ដីគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ត្រាស់ថាអញបិទទំនប់នេះ ព្រោះត្រូវការឱ្យទឹកហូរចេញ ចុះមកក្នុងស្ទឹងដើម្បីឱ្យអ្នកស្រុកធ្វើ[[រហាត់]]ទឹក យកទឹកដាក់ស្រែយកស្រូវឱ្យបរិបូណ៌ ពុំគួរឡើយអាចោមមេចោរទាំងពីរ ៤ នាក់នេះទៅបំផ្លាញពិធីទំនប់ទឹកនេះឡើយ។ បើដូច្នោះត្រូវមានទោស ៣ ស្ថានគឺ: *១. ត្រូវថាវាទាំង២ នាក់លួចប្រពន្ធគេ *២. ត្រូវវាទាំង ៤ នាក់មានទោស ព្រោះបានសំលាប់មនុស្សពីរនាក់ *៣. វាទាំង ៤ នាក់ត្រូវមានទោស ថាបង្អត់បាយគេ ទូទៅទាំងខែត្រ។ ទើបទ្រង់បង្គាប់មន្ត្រី[[ក្រុមព្រះនគរបាល]] និង [[ក្រុមព្រះសុរិយោដី]]ឱ្យយកអាចោរ មេចោរទាំង ៤ នាក់នេះ ទៅដាក់ក្នុង[[ទំនប់]]នោះ។ មន្ត្រីក្រុមទាំងពីរ ក៏ថ្វាយបង្គំលានាំមនុស្សចោរទាំង ៤ នាក់នោះទៅធ្វើពលិការបួងសួងអាកាសទេវតា អារក្ខទេវតា ហើយសំរេចទោស អាមេទាំង ៤ នាក់ រួចលើកដីលប់ទៅ។ បិសាចខ្មោច អា មេ ទាំង ៤នាក់និងកូនក្នុងពោះពីរនាក់ ជា៦នាក់ ក៏នៅឃុំរក្សាទំនប់នោះ ទំបន់នោះក៏ជិតជាប់រៀងមកដល់ឥឡូវនេះ។ អស់បណ្ដាអ្នកស្រុក ធ្វើស្រែដោយហេតុទំនប់នេះចំរើនផលស្រូវជាសព្វឆ្នាំ។ ទឹកស្ទឹងនេះហូរខ្លាំងមក ប្រែះដីនោះជ្រៅ ធំទូលាយ អាចឱ្យចេញចូលទូកបាន អ្នកឈ្មួញ ជួញលក់ ចេញចូលទៅនៅរកស៊ីតាំងជាផ្ទះផ្សារជាច្រើន។ ហេតុនោះហើយបានជាហៅថា "[[ផ្សារបរិបូណ៌]]" តមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ឯដីចុងស្ទឹងនោះទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកងទ័ព និង អ្នកស្រុកធ្វើស្រែសឹងតែបានចំរើនផលជាច្រើនសូមប្រកបនឹងមានខែត្របរិបូណ៌ ដែលទ្រង់ប្រែឈ្មោះនោះ។ លុះមកដល់ឆ្នាំ[[ឆ្លូវ]] [[នពស័ក]] ព.ស ២០៦១, គ.ស. ១៥១៧, ម.ស. ១៤៣៩, ច.ស. ៨៧៩ នោះព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ត្រាស់ឱ្យរំសាយរេហ៍ពលឱ្យធ្វើស្រែគ្រប់ខែត្រ ហើយត្រាស់ឱ្យធ្វើព្រះរាជបន្ទូល ព្រះរាជប្រកាសឱ្យមន្ត្រីប្រើបំរើឱ្យលបយកទៅបិទគ្រប់ខែត្រត្រើយខាងលិច។ សេចក្ដីប្រកាសនោះថា បើខែត្រណាមានចិត្តសុចរិតស្មោះត្រង់នឹងសម្ដេចព្រះឧបរាជដែលជាព្រះរាជត្រកូលពុំចូលនឹងពួកអាព្រះស្ដេចកនជាអ្នកងារពលព្រះទេ ក៏ចូលទៅសារពិភ័ក្ដីតាំងពីឥឡូវនេះឱ្យហើយទៅ។ តែទុកឱ្យយូរទៅដរាបដល់បានរាបទាបក្នុងព្រះនគរនោះ ព្រះអង្គនឹងយកទោសចាត់ទុកជាក្បត់ផែនដីដូចពួកអាស្ដេចកនជាប្រាកដពុំលែងឡើយ។ កាលនោះ ដោយហេតុតែបុណ្យបារមីរបស់ស្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជាអស់បណ្ដារាស្ត្រ[[ទាសកម្មករ]]គ្រប់ភាសាក្នុងក្រុងកម្ពុជា ក៏កើតមានគំនិតប្រាជ្ញា ស្នេហាមេត្រីនឹងព្រះបរមបពិត្ររាល់រូបកាយពុំមានខាន។ បណ្ដារាស្ត្រទាសកម្មទាំងនោះ ក៏នាំគ្នាចូលមកថ្វាយបង្គំសុំសារពិភ័ក្ដិច្រើនស្រុកច្រើនខែត្រ។ ===សមរភូមិទន្លេសាប=== '''{{Main|សមរភូមិទន្លេសាប}}''' ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រអាសន្ទុក​លុះ​ដឹង​ថា “សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ស្ដេច​លើកទ័ព​ហួស​រហូត​ទៅ​ដល់​[[ខែត្រ​រលាប្អៀរ]] [[ខែត្រលង្វែក|លង្វែក]] ហើយ” ក៏​តាំង​កេណ្ឌ​កងទ័ព​គ្រប់​ខែត្រ​ដែល​ឡើង​ខែត្រ​អាសន្ទុក​នោះគឺ​ មឿង[[ជីក្រែង]] [[ស្ទោង]] [[ព្រំទេព]] [[ព្រៃក្ដី]] [[សៀមបូក]] [[សៀមប៉ាង]] [[ព្រះប្រសប់]] មឿង​ទាំង​ ២៥ ​នេះ​កេណ្ឌ​បាន​ពល​ ៨០០០០ នាក់ ហើយ​ឲ្យ​កេណ្ឌ​ទូក​រាស្ដ្រសំរាប់ចំលង​​កងទ័ព​ឆ្លង​ទៅ​[[ខែត្រ​ក្រគរ]]ដើម្បី​វាយ​កងទ័ព​សត្រូវ​ផ្ទប់​ពី​ខាងក្រោយ​កុំ​ឲ្យ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​រត់គេច​ខ្លួន​បាន។ ឯ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​ជា​អម្ចាស់ ព្រះ​អង្គ​ប្រថាប់​ទ័ព​នៅ​[[បន្ទាយ​ស្រុក​បរិបូរណ៍]] ([[អម្រិន្ទបូរី]])។ ក្នុង​​ថ្ងៃ​នោះ​ព្រះ​អង្គ​ជ្រាប​ថា “កង​ល្បាត​នៃ​ចៅពញា​ឧទ័យធិរាជ​កំពុង​ឲ្យ​កងទ័ព​ឆ្លង[[ទន្លេ​សាប]]​មក​[[ខែត្រ​ក្រគរ​]]ហើយ” ទ្រង់​ឈ្វេងយល់​គ្រប់​ប្រការ​ស្រេច ទើប​ស្ដេច​ត្រាស់​បង្គាប់បំរើសេះ​ឲ្យទៅ​ទូល​ចៅពញា​យសរាជាដែល​នៅ​រក្សា​[[ខែត្រ​ពោធិ៍សាត់​]]ថា ឲ្យ​លើក​កងទ័ព​ទៅ​ស្ទាក់​ចាំ​នៅ​កំពង់​[[ដៃទន្លេ​សាប]]កុំ​ឲ្យ​កងទ័ព​សត្រូវ​ឡើងគោក​រួច។ ឯ​ចៅពញា​យសរាជា​ជា​ស្ដេច​ព្រះ​[[ភាគិនេយ្យោ]] (របស់​ព្រះ​ចន្ទរាជា) ទ្រង់​ជ្រាប​ហើយ​ទ្រង់​ឲ្យ​នាយកង​ទ័ព​នាំ​រេហ៍ពល ​១០០០០ ​នាក់កាន់​កាំភ្លើង​ធំ​តូច​ទៅ​បង្កប់​ចាំ​នៅ​មាត់ព្រៃ​ទន្លេសាប​ពីរ​អន្លើ ហើយ​ឲ្យ​កេណ្ឌ​ទូក​បាន​ជា​ច្រើន។ ទ្រង់​ត្រាស់​កំណត់​ថាបើ​កងទ័ព​សត្រូវ​វា​ថយ​រត់​ទៅ​ត្រូវ​ឲ្យ​តាម​បាញ់​តាម​ចាប់​យកជ័យ​ជំនះ​ឲ្យ​បាន។ សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា កាល​ឲ្យ​បំរើ​ទៅ​ទូល​សម្ដេចព្រះ​ភាគិនេយ្យោ​ចៅពញា​យសរាជា​រួច​ហើយ ស្ដេច​ត្រាស់​បង្គាប់​ចៅពញា​[[អធិបតីសេនាពេជ្រ]] និង​ចៅពញា​[[យោធាសង្គ្រាមពៅ]]ឲ្យ​នាំ​រេហ៍ពល​ ២០០០០ ​នាក់​ទៅ​បង្កប់​ចាំ​នៅ​មាត់​ព្រែក​ទន្លេសាប​ត្រើយ​ខាងកើត ហើយ​ទ្រង់​ផ្ដាំ​ថា “បើ​ឮ​កាំភ្លើង​សន្យា​ទ័ព​ហើយឲ្យ​លើក​កងទ័ព​ចូល​ច្បាំង​ឲ្យ​បាន​សំរេច​ចុះ” ។ ចៅពញា​ទាំង​ពីរ​ក៏​ក្រាប​បង្គំ​ថ្វាយ​លា​ចេញ​ទៅ​តាម​ព្រះរាជ​បញ្ជា។ ឯ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ព្រះ​អង្គ​ស្ដេច​ឡើង​គង់​លើ​ព្រះ​ទីនាំង​[[ចក្រពត្ដិ]]គឺ​ទូក​-ង[[សារាយអណ្ដែត ចង្ហាន់ហុយ|​សារាយអណ្ដែត​]]នោះ ព្រម​ដោយ​ទូក-​ង​ផ្សេងៗ​ ២៥ ​ទៀត​ចេញ​ទៅ​បង្កប់​ស្ទាក់​នៅ​មាត់​ព្រែក​ទន្លេសាបចាំ​ទ័ព​សត្រូវ។ ចៅពញា​ឧទ័យធិរាជ​ ចៅហ្វាយស្រុក​[[ខែត្រអាសន្ទុក]] (ខាង​ស្ដេច​កន) កាល​បាន​ទូក និង​ទ័ព​មក​ជួបជុំ​ហើយ​ក៏​ដេញ​ពល​ឲ្យ​ចុះទូក​ទៅ​ដល់​ជិត​ព្រៃ​ត្រើយ​ ខាងលិច។ ខណៈនោះ​កងទ័ព​ចៅពញា​យសរាជា​ដែល​បង្កប់ខ្លួន​នោះ​ក៏​តាំង​ហ៊ោរ​បាញ់កាំភ្លើង​ ធំ​តូច​រំពង​ឡើង។ កងទ័ព​ចៅពញា​ឧទ័យធិរាជ​ជិះទូក​កំណែន គ្មាន​ចំណាប់​នឹង​បាញ់ ក៏​បែក​កងទ័ព​រត់​ទៅ​ពួន​ក្នុង​ព្រៃ​មួយអន្លើ​ក្នុង​ខែត្របរិបូរណ៍។ នៅ​ទីនោះ​កងទ័ព​ចៅពញា​ឧទ័យធិរាជ​ទាំងនោះ​រត់ទៅ​ជួបនឹង​កងទ័ព​ចៅពញា​សេនា​សង្គ្រាម។ ខាង​កងទ័ព​ចៅពញា​សេនា​សង្គ្រាម​ក៏​ទទួល​បាញ់​កាប់​ចាក់​កងទ័ព​សត្រូវ​ឥត​ត្រា​ប្រណី​ឡើយធ្វើ​ឲ្យ​កងទ័ព​សត្រូវ​ទ្រាំ​មិន​បាន​ក៏​រត់​ឆ្លង​ទៅ​ត្រើយ​ខាងកើត​វិញ។ ទ័ព​ដែល​ស្លាប់​ដោយ​ធ្លាក់ទឹក​ទន្លេសាប​នោះ​ប្រមាណ​ជា​ពីរ​ ឬ​ បី​ពាន់​នាក់។ ឯ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​ដែល​បង្កប់​ក្នុង​ព្រៃ លុះ​ឮ​សូរកាំភ្លើង​ហើយ​ឃើញ​ទ័ព​នៃ​ចៅពញា​ឧទ័យធិរាជ​រារង់​ថយ​មក​នោះ ទ្រង់​ក៏​ឲ្យ​ទូក​ង​ទាំង​ ២៥ និង​ទូក​ព្រះ​ទីនាំង​ព្រះ​ចក្រពត្ដិ​អុំ​សំរុកចូល​ទៅ​ចាប់ ហើយ​ចាប់​បាន​ទាំង​ពល​ទាំង​ពញា​ឧទ័យធិរាជ និង​ចៅ​មឿង​ ១០ ​នាក់​ទៀត។ ឯ​ចៅ​មឿង ​១១ ​នាក់​ទៀត​លោត​រត់​ដោះ​ខ្លួន​ទៅ​ដល់​ច្រាំង​ត្រើយ​ខាង​កើតជា​មុន។ ឯ​ចៅពញា​អធិបតី​សេនា និង​ចៅពញា​យោធា​សង្គ្រាម​ដែល​នៅ​បង្កប់ទ័ព​នៅ​មាត់ទន្លេ​ត្រើយ​ខាងកើត​នោះ លុះ​ឃើញ​ចៅ​មឿង​ទាំង​ ១១​ នាក់​រត់ទៅ​ដល់​ហើយ ក៏​ឲ្យ​ទ័ព​ខ្លួន​ដេញចាប់​បាន​ទាំងអស់ ហើយ​ឲ្យ​ដាក់​ក្ដី​ប្រចាំការ​ទំរាំ​ស្ដេច​យាង​ទៅ​ដល់។ លុះដល់​ថ្ងៃរសៀល​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​ព្រះ​អង្គ​ចេញ​ព្រះរាជ​ដំណើរ​ទៅ​ដល់​ព្រះ​ពន្លា​នៅ​ត្រើយ​ខាងកើត​នោះ​ហើយ ចៅពញា​[[អធិបតី​សេនា​]]ពេជ្រ និង​ចៅពញា​យោធា​សង្គ្រាម​ពៅនាំ​ចៅហ្វាយស្រុក​ចៅ​មឿង​ទាំង​ ២២​ នាក់ និង​[[ឈ្លើយ​]]ទាំង ​៦០០០០​ នាក់​ដែល​ចាប់​បាន​នោះនាំ​មក​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ថ្វាយ។ ខណៈនោះ​[[ចៅហ្វាយស្រុក]] [[ចៅ​មឿង]] [[ចៅ​បាន]] សេនា​ទាហាន [[ឯក]] [[ទោ]] [[ត្រី]] ដែល​ចាប់​បាន​ជាប់​ទាំង​រេហ៍ពល​ ៦០០០០​ នាក់ក៏​កោតខ្លាច​អំណាច​បុណ្យ​បារមី​នៃ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ហើយ​សន្មត​សញ្ញា​សូម​នៅ​ជា​ខ្ញុំ​រាជការ​ត្រា​អស់​មួយ​ជីវិត។ សម្ដេច​ចៅពញា​ចន្ទរាជា​ទ្រង់​ព្រះ​រាជានុញ្ញាត​ឲ្យ​តាម​សុំ។ តែ​ក្នុង​គ្រានោះ​ព្រះ​អង្គ​ពុំ​ទាន់​រក​ឃើញ​នូវ​ក្រុម​ព្រះ​[[បុរោហិត]]​នៅឡើយនឹង​ឲ្យធ្វើ​សច្ចាប្រណិធាន​តាម​ច្បាប់​ប្រពៃណី​ពុំ​កើត ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​ក្រុម​ទាំងនេះ​ទទួល​ថា​តាម​ព្រះ​អង្គ ​៣ ​ដង​ម្នាក់ៗ ហើយ​ឲ្យ​ក្រុម​ទាំងនោះ​ទទួលទាន​ទឹក[[ពិភទ្ទសច្ចា​]]ទុកជា​ការ​ស្រេច។ ===យកបានអាណាខែត្រខាងកើត និង ឦសាន=== លុះ​ពល​ទាំងនោះ​សុំ​ចុះចូល​អស់ហើយ ព្រះ​អង្គ​ត្រាស់​បង្គាប់​ទៅ​ពញា​ឧទ័យធិរាជ​ជា​ចៅហ្វាយ​ស្រុកខែត្រ​[[អាសន្ទុក​]]ដែល​ទើបនឹង​សុំ​ចុះចូល​ឲ្យ​នាំ​មឿង​ទាំង​ ២២ ​ស្រុក និង​រេហ៍ពល ​៦០០០០​ នាក់​ដែល​សល់​ពី​ស្លាប់​នោះ​ឲ្យ​លើកទ័ព​ទៅ​វាយ[[​បន្ទាយកំពង់សៀម|បន្ទាយ​ខែត្រ​កំពង់សៀម]] [[បន្ទាយ​ខែត្រជើងព្រៃ]] និង​[[ស្ទឹងត្រង់]] ទាំង ​៣​ ខែត្រ​នេះ​ឲ្យ​បាន។ ចៅហ្វាយស្រុក​ទាំង ​៣ ​ខែត្រ​នេះ​ធ្លាប់​ខ្លាច​ថ្វីដៃ​ចៅពញា​ឧទ័យធិរាជ​ស្រាប់លុះ​ឃើញ​កងទ័ព​ពញា​ឧទ័យធិរាជ​ចាត់​សេនា​ទាហាន​ឲ្យ​នៅ​រក្សា​ខែត្រ​ទាំង ​៣​ នោះ​ហើយក៏​លើកទ័ព​មក​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ស្ដេច​ចៅពញា​ចន្ទរាជា​អំពី​ជ័យ​ជំនះ​ ដែល​ខ្លួន​យក​បាន​គ្រប់​ប្រការ។ ស្ដេច​ចៅពញា​ចន្ទរាជា​ទ្រង់មាន​ព្រះ​អំណរ​ណាស់ ទ្រង់​ត្រាស់​ព្រះ​រាជទាន​[[មាស]] [[ប្រាក់]] [[យសស័ក្ដិ]]​ដល់​សេនា​ទាហាន​ទាំងនោះ​ឲ្យ​ឡើង​ទីទៃៗ​ពី​គ្នា​តាម​សមគួរ​ហើយ ទ្រង់​ផ្ដាំ​នឹង​ចៅពញា​ឧទ័យធិរាជ​ឲ្យ​ការពារ​សឹក​សង្គ្រាម​ត្រើយ​ខាង[[កើត]] ទិស​ខាង[[ជើង]]​នេះ​ឲ្យ​ជាប់​នៅ​នឹង​បា​ឯងឲ្យ[[​បា​]]ឯង​ខំ​រក្សា​[[អាណាខេត្ដ]] ព្រមទាំង​បញ្ចុះ​បញ្ចូល​ចៅហ្វាយស្រុក [[ចៅ​មឿង​]]ទីទៃៗ​ឲ្យ​បាន​មក​ជា​ចំណែក​ខាងយើង​ទាំងអស់។ ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជប្រាង្គ]] និង​ចៅ​មឿង ​២១​ ខែត្រក៏​ថ្វាយបង្គំ​ទូល​ថ្វាយ​ទទួល​ព្រះ​បន្ទូល​ពិសេស​ហើយ ក៏​លើក​ទ័ព​ត្រឡប់​ទៅ​ខែត្រទីទៃៗ​រៀងខ្លួន។ ចៅពញា​ឧទ័យធិរាជ​ទៅ​ដល់​ខែត្រ​ហើយ ក៏​ឲ្យ​កេណ្ឌ​សេនា​ទាហាន និង​អ្នកមាន​ប្រាជ្ញា​ស្មារតី​មាន​ថ្វីមាត់​ចេញ​ទៅ​និយាយ​បញ្ចុះបញ្ចូល​ ចៅហ្វាយស្រុក​ចៅ​មឿង​ដែល​នៅ​ទិស​ខាង[[កើត​]] ប៉ែក​ខាង[[លិច]]​នោះ​ទាំងអស់។ សេនា​ទាហាន និង​អ្នក​មាន​ប្រាជ្ញា​ស្មារតី​ថ្វីមាត់​ទាំងនោះ​ទៅ​បញ្ចុះបញ្ចូល​បាន​ ចៅហ្វាយស្រុក​[[មហានគរ]] ចៅ​មឿង​[[សូទ្រ​និគម]] ចៅ​មឿង​[[ពួក]] ចៅ​មឿង​[[ក្រឡាញ់]] ចៅ​មឿង[[​ចុងកាល់]] និង​រហូត​រៀង​ទៅ​ដល់​ចុងផែន​បានជា​ច្រើន​នៅ​ទិស​ខាងលិច​ជា​ស្រេច​ដាច់ខាត​មកខាង​ស្ដេច​ពញា​ចន្ទរាជា​ទាំងអស់។ ចៅពញា​ឧទ័យធិរាជ​ជោគជ័យ​ដូច្នោះ​ហើយ ក៏​ធ្វើ​សំបុត្រ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ចូល​មក​ព្រះបាទ​ចន្ទរាជា​ជា​ម្ចាស់​តាម​ដំណើរ។ ព្រះបាទ​អ្នក​អង្គ​ម្ចាស់​ទ្រង់​ជ្រាប​ហើយ ទ្រង់មាន​ព្រះ​អំណរ​ណាស់ ទើប​ព្រះ​អង្គ​ថយ​ទ័ព​ត្រឡប់​មក​[[ខេត្ដ​អម្រិន្ទបូរ]]​វិញ។ ក្នុង​ឆ្នាំ[[ជូត]]​ [[អដ្ឋស័ក​]]នោះ ព្រះ​សង្ឃរាជ[[​រាជាគណៈ]] [[​ឋានានុក្រម]] និង​ព្រះ​[[បុរោហិត]] [[ព្រឹទ្ធាចារ្យ]] ព្រះ[[រាជ​វង្សានុវង្ស]]​ដែល​រត់​ខ្ចាត់​ភ្លាត់​ចេញពី​ក្រុង[[ភ្នំពេញ]] និង​ពី​ក្រុង​[[បាសាន្ត]]​នោះ​ដឹង​ថា “សម្ដេច​ព្រះអនុជ (ព្រះ​ចន្ទរាជា) ព្រះ​អង្គ​មាន​ជ័យ​ជំនះ​ហើយ” ក៏​ចេញពី​ព្រៃ​ដែល​ពួន​ជ្រក​នោះ​មក​ជួបជុំ​នាយកង​នាយ​ទ័ពសុំ​ឲ្យ​នាំ​ខ្លួន​យក​ទៅ​ថ្វាយ​ជា​[[ខ្ញុំ​រាជការ]] ហើយ​ប្រឹក្សា​គ្នា​ថា “ទ្រង់​ព្រះករុណា​ពិសេស​ជា​អម្ចាស់​យើង​នេះ​ពេញ​ជា​ព្រះរាជ​បុត្រា​បង្កើត​នៃ​ព្រះបាទ​សម្ដេចព្រះ​[[រាជឱង្ការ​]] ព្រះ​[[ធម្មរាជា]]​ដែល​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ទ្រង់ធម៌ ទ្រង់​ប្រាថ្នា​ជា[[​ពុទ្ធភូមិ]] [[វិរិយោធិក]] ព្រះ​អង្គ​ម្ចាស់​យើង​នេះ​ពេញ​ជា​មាន​សតិបញ្ញា​ឈ្លាសវៃ​ណាស់ ព្រះ​អង្គ​ឈម​ព្រះ​ភ័ក្ដ្រ​ទៅ​ធ្វើសង្គ្រាម​ទិស​ណា ក៏​វាយ​ទិស​នោះ​បាក់បប​ខ្លបខ្លាច​ទាំងអស់ ពុំដែល​ទើស​ទាក់ និង​ព្រះ​រាជានុភាព​បាន​ឡើយ។ ===រារាំងការវាយរុលមកខែត្របរិបូរណ៍-ពោធិ៍សាត់=== លុះដល់​វស្សានរដូវ​ក្នុង​ឆ្នាំ[[ឆ្លូវ]] [[នព្វស័ក]]​នោះ សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ស្ដេច​កន ព្រះ​អង្គ​ចេញ​ជួបជុំ​សេនាបតី មន្ដ្រី​តូច​ធំ ខ្ញុំ​ព្រះ​រាជការ ហើយ​ត្រាស់​ថា “ចៅពញា​ចន្ទរាជា​លើក​កងទ័ព​ទៅ​វាយ​យក​ផែនដី​ត្រើយ​ខាងជើង ហើយ​លើកខ្លួន​ជា​ម្ចាស់ផែនដី​ទៀត ដូច្នេះ​ឲ្យ​សេនាបតី​ចេញ​សំបុត្រ​កេណ្ឌ​រេហ៍ពល​ឲ្យ​មក​គ្រប់​ខែត្រថា កាលណា​ចេញ​ព្រះ​វស្សា ព្រះ​អង្គ​នឹង​លើកទ័ព​ទៅ​វាយ​យក​ខែត្របរិបូរណ៍-​ពោធិ៍សាត់​វិញ​ឲ្យ​បាន។ ====សមរភូមិសំរោងទង គស.១៥១៧==== '''{{Main|សមរភូមិសំរោងទង (១៥១៧)}}''' សេនាបតី​ទទួល​ព្រះរាជ​បញ្ជាហើយ ក៏​ចេញ​សំបុត្រ​ប្រាប់​ទៅ[[​ចៅហ្វាយស្រុក]] [[ចៅ​មឿង]] [[ចៅ​បាន]]ឲ្យ​កេណ្ឌ​កងទ័ព​តាម​ត្រាស់​បង្គាប់។ លុះដល់​ខែ​នោះ គ្រប់​ចៅហ្វាយស្រុក​បញ្ជូន​រេហ៍ពល​មក​ជួបជុំ​បាន​ចំនួន​ [[១២០០០០]] ​នាក់។ ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​បង្ហាត់​កាន់​អាវុធ​ឲ្យ​ស្ទាត់​តាម​ក្បួន[[​ពិជ័យសង្គ្រាម]] ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​ចៅពញា[[​លំពាំង]] ចៅពញា​[[ស្រាល]]​ឲ្យ​ឃុំ​កងទ័ព ​២០០០០ ​នាក់​ឆ្លង​ទៅ​តាំងទ័ព​នៅ[[​ខេត្ដ​សំរោងទង]]ឲ្យ​សម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ]]ឃុំ​ពល ​៣០០០០ ​នាក់​ទៅ​តាំង​[[បន្ទាយ​នៅ​ភ្នំពេញ]]។ ក្នុង​ខណៈនោះ​ សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ព្រះ​បរមបពិត្រ​ទ្រង់​ជ្រាប​ដោយ​បំរើសេះ​ពី​ខេត្ដ​លង្វែក​ចូល​ទៅ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​សព្វគ្រប់​ប្រការ​ហើយ ទ្រង់​ព្រះ​ពិរោធ​ជា​ខ្លាំង​ណាស់។ ទ្រង់​ប្រាប់​ឧកញ៉ា​[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈទេព|ចក្រី​កែវ]] និង[[​ឧកញ៉ា]][[វង្សាអគ្គរាជកែន]] (កែ) ឲ្យ​ឃុំ​ពល ​២០០០០ ​នាក់​លើក​ចេញ​ទៅ។ ព្រះ​បរមបពិត្រ​អម្ចាស់​ត្រាស់​ឲ្យ​ស្ដេច​ព្រះ​[[ភាគិនេយ្យោ]][[យសរាជា]]នៅ​ចាំ​រក្សា​បន្ទាយ ហើយ​ព្រះ​អង្គ​ព្រម​ដោយ​សេនា​ទាហាន រេហ៍ពល​ ៣០០០០​ នាក់លើក​ចេញ​ទៅ​តាំង​នៅ[[​ភូមិ​ជ័យសួគ៌]]នៅ[[​ខេត្ដ​លង្វែក]]រង់ចាំ​ស្ដាប់​រាជការ​សង្គ្រាម បើ​ឃើញ​អាសន្ន​ទ្រង់​នឹង​លើកទ័ព​ទៅ​ជួយ​ជា​ឆាប់។ ក្នុង​គ្រានោះ​ឧកញ៉ា​ចក្រី​កែវ ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជកែ (កែន) លើកទ័ព​ចូល​ច្បាំង​នឹង​កងទ័ព[[​ចៅពញា]][[​ស្រាល]]។ វង្សាអគ្គរាជ​លើកទ័ព​តទល់​នឹង​ចៅពញា[[​លំពាំង]]ជា​[[សេនាបតី​]]មេទ័ព​ត្រើយ​ខាងកើត។ ខណៈនោះ ​សេនា​ទាហាន​រេហ៍ពល​ទាំង​សងខាង​ចូល​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​ដោយ​អាវុធ​វែង​ខ្លី ជា​សន្ធឹក​គឹកកង​កោលាហល។ ពួក​ពល​ស្លុត​ស្លាប់​ទាំង​សងខាងកងទ័ព​ដំរី (ទ័ព​ខាង​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា) ដែល​ឧកញ៉ា​ចក្រី​ឲ្យ​ឧកញ៉ា[[​នរិន្ទ​នាយក]]​ព្រះ[[រាជា​នុកូល]]ទៅ​បង្កប់​ក្នុង​ព្រៃ​នោះ​ចំនួន[[​ដំរី​សឹក]]​ ១៤០​ នាក់វាង​បាន​ទៅ​ខាងក្រោយ​ទ័ព​សត្រូវ​ហើយ​ក៏​បរ​ចូល​ទៅ​រួសរាន់​ជាន់​ជល់​ពង្រាប​ពីក្រោយ​កងទ័ព។ ខណៈនោះ​ចៅពញា[[​លំពាំង]] ចៅពញា​ស្រាលទ្រាំ​ពុំ​បាន​ក៏​បែក​ទ័ពរត់ទៅ​នៅ​ក្នុង​[[បន្ទាយ​ភ្នំពេញ]]​វិញ។ ====សមរភូមិបាទី-ទ្រាំង==== '''{{Main|សមរភូមិបាទី-ទ្រាំង}}''' មេទ័ព​នៃ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ព្រះ​បរមបពិត្រ​ទាំង​ពីរ​កង​ក៏​លើក​រហូត​ទៅ​វាយ​បាន​បន្ទាយ​ខែត្របាទី ខែត្រទ្រាំង​មួយ ចាប់​បាន​ចៅហ្វាយស្រុក​បាទី​មួយ [[ចៅ​មឿង]][[​ព្រៃកប្បាស]]​មួយ ចៅ​មឿង​[[កណ្ដាលស្ទឹង]]​មួយ ចៅ​មឿង[[​គងពិសី]]​មួយ ចៅ​មឿង​[[ភ្នំស្រួច]]​មួយ ព្រមទាំង​ចាប់​បាន​ចៅ​មឿង[[​បន្ទាយមាស​]]មួយ ចៅ​មឿង​[[ពាម]]​មួយ ចៅ​មឿង[[​ស្រែរនោង]]​មួយ ចៅ​មឿង[[​ជើងកញ្ជុំ​]]មួយនាំ​មក​ក្រាបទូល​ថ្វាយ។ ព្រះ​បរមបពិត្រ​ទ្រង់​ចាត់​ឲ្យ​ទទួលទាន​បាយ​ទឹក​ព្រះ​ពិភ័ទ្ធ​សច្ចា ហើយ​ទ្រង់​ព្រះ​មេត្ដាប្រោស​លើកលែង​ខ្លួន និង​ឲ្យ​នៅ​រក្សាស្រុក​ខែត្រ​ដូច​ដើម​វិញ។ ចៅពញា[[ពិស្ណុលោកឯក]] ជា​ចៅហ្វាយស្រុក​[[ខេត្ដ​ទ្រាំង]]ក្នុង​ពេល​នោះ​រត់​រួច ហើយ​ទៅ​រួម​នឹង​ចៅហ្វាយស្រុក[[​បាសាក់​]]មួយ [[ព្រះត្រពាំង]]​មួយ [[ក្រមួនស​]]មួយ [[ឪម៉ៅ]]​មួយ តាំង​បន្ទាយ​មាំមួន​នៅ​ខេត្ដ​នោះ។ ដល់​រដូវ​[[ទ្វារទសមាស]][[អកអំបុក]]​នោះ អស់​មុខមន្ដ្រី​ខាង​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជាជា​ព្រះ​បរមបពិត្រ​អម្ចាស់​ផែនដី​ត្រើយ​ខាង​ចតុមុខ​ទៅ​ធ្វើ​ប្រាសាទ​គ្រឿង​ ឈើ ប្រក់[[​ស្បូវ]] នៅ​កំពង់​ខែត្រ​លង្វែក។ លុះដល់​សំរេច​ហើយ​ក៏​អញ្ជើញស្ដេច​ទៅ​ប្រថាប់​ទត​ប្រណាំងទូក និង​លយ​[[កន្ទោង]]​ធំ [[ទូក​]] [[ប្រទីប]]ថ្វាយ​ទៅ​[[ព្រះ​ចង្កូម​កែវ]] ដែលតំកល់​នៅ​[[ពិភពនាគ]] និង​អុជ[[​កាំជ្រួច​]][[រន្ទា]]ថ្វាយ​ទៅ​[[ចូឡាមណី​ចេតិយ​]]ដែល​តំកល់​ព្រះ​ចង្កូម​កែវ​នៅ​ឋាន​[[ត្រៃត្រិង្ស]] ​៣​ ថ្ងៃ។ ទ្រង់​ប្រោស​ប្រទាន​ឈ្មោះ​[[ភូមិ​ជ័យសូរ​]]ដែល​ព្រះ​អង្គ​តាំង​បន្ទាយ​នោះ​ឲ្យ​ហៅ​ថា “ភូមិ​សូរវង្ស”។ ឯ​[[ភូមិ​កំពង់សែត​]]នោះ​ទ្រង់​ឲ្យ​ហៅ​ថា [[កំពង់​ប្រាសាទ]]។ ហេតុនេះ​ហើយ​បានជា​មាន​ឈ្មោះ​ហៅ​ថា [[ភូមិ​សូរវង្ស​]] [[កំពង់ប្រាសាទ]]​រៀង​មក។ ====សមរភូមិភ្នំពេញ គ.ស. ១៥១៧-១៥១៨==== '''{{Main|សមរភូមិភ្នំពេញ (១៥១៧-១៥១៨)}}''' លុះ ​ការ​បុណ្យ​ទ្វារទសមាស​ហើយ សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ព្រះ​អង្គ​ត្រាស់​បង្គាប់​ឧកញ៉ា​ចក្រី​កែវ ឧកញ៉ា[[​វង្សាអគ្គរាជ​កែ]] និង​ឧកញ៉ា[[​ក្រឡាហោម​គាំ]]​ឃុំ​ពល​រេហ៍ ​៣០០០០​ នាក់​លើក​ទៅ​ចោម​បន្ទាយ[[​ខែត្រ​ភ្នំពេញ]]។ ឧកញ៉ា​ទាំង​ ៣ ​នាក់​ក៏​ថ្វាយបង្គំ​លា​ចេញ​ទៅ​ចាត់ចែង​កងទ័ព ព្រមទាំង​គ្រឿងសាស្ដ្រាវុធ​ស្រេច​ហើយ​ក៏​លើក​ចេញ​ទៅ​ចោម​វាយ​បន្ទាយ​នោះ​តាម​ត្រាស់​បង្គាប់។ ខណៈ​នោះ​មេទ័ព​ខាង​ស្ដេច​កន គឺ​[[ចៅហ៊្វាកៅ]] ចៅពញា​លំពាំង ចៅពញា​ស្រាល ចៅពញា​[[តេជោ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[​សំរោងទង]] ចៅពញា[[​រាជា​មេត្រី]] ចៅហ្វាយស្រុក​[[ភ្នំពេញ]]ជា[[​មេទ័ព​]]ម្ចាស់ផែនដី​ត្រើយ​ខាងកើត​ចេញ​ច្បាំង​នឹង​មេទ័ព​នៃ​អម្ចាស់​ត្រើយ​ខាងលិចជួន​ឈ្នះជួន​ចាញ់​ម្ដងម្នាក់​ជា​ច្រើន​ដង។ លុះដល់​រដូវភ្លៀង​រាស្ដ្រ​អត់ឃ្លាន​បាយគ្មាន​ស្រូវវេទនាណាស់ ក៏​សន្យា​បើក​កងទ័ព​ទាំង​សងខាង​ឲ្យ​ឈប់​ច្បាំង​រហូត​ដល់​ធ្វើស្រែ​ហើយ។ លុះ​មក​ដល់​ឆ្នាំ[[ខាល]] [[ទោស័ក]] ព.ស​ ២០៧៤, គ.ស ​១៥១៨, ម.ស​ ១៤៥២, ច.ស ​៨៩២ តាំងពី​ខែ[[​មិគសិរ]] [[បុស្ស]] ​រៀង​ទៅមន្ដ្រី​ត្រើយ​ខាងកើត (ស្ដេច​កន) ចេញ​កេណ្ឌ​មនុស្ស​ចុះ​ក្បួនទ័ព​លើក​ច្បាំង​គ្នាដណ្ដើម​យក​ខែត្រ​ត្រើយ​ខាងលិច​ទៀត។ ច្បាំង​គ្នា​ជា​ច្រើន​គ្រា លុះ​ផុត​វេលា​ក៏​ឲ្យ​ទ័ព​ឈប់​ទាំង​សងខាង។ “សង្គ្រាមលើក​ក្រោយ​នេះ​តាំងពី​ឆ្នាំ[[ឆ្លូវ​]]ដល់​ឆ្នាំ[[ខាល]] មេទ័ព​ទាំង​ ៣​ យកជ័យ​ជំនះ​ពុំ​បាន​សោះ។ ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​ប្រើ​[[ឃុន​]][[វិជិត​តរង្គ​ពៅ​]]ឲ្យទៅ​ប្រាប់​ឧកញ៉ា​ចក្រី និង​ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ​ថា ច្បាំង​រា​រត់​ថយ​ក្រោយ​រហូត​ទៅ​ជួបនឹង​ទ័ព​ឧកញ៉ា​ក្រឡាហោម​ថា ឲ្យ​ឧកញ៉ា[[​ក្រឡាហោម]]​ក្លែង​ទង់ជ័យ​ជា​រូប​មនុស្ស​ថាបើ​ឃើញ​កងទ័ព​សត្រូវ​បាក់រត់​មកឲ្យធ្វើ​ជា​ភ្ញាក់ផ្អើល​រត់ទៅ​ជាមួយនឹង​កងទ័ព​ឧកញ៉ា​ចក្រី ឧកញ៉ា​វង្សា​អគ្គរាជ​ត្រង់​រហូត​ទៅ​ដល់​[[ស្រុក​ឧដុង្គ]]។ ឃុន​វិជិត​តរង្គ​ពៅ​ក៏​ប្រាប់​ទៅ​មេទ័ព​ទាំង ​៣ ​កង​តាម​ព្រះរាជ​បន្ទូល​ពិសេស។ ក្រោយ​ព្រះរាជបំរើ​ទៅ​នោះ ទ្រង់​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ឧកញ៉ា​[[យមរាជព្រំ]]ជា​មេទ័ព​ធំ ឧកញ៉ា​[[មហា​សេនា​សុខ]]ជា​[[មេទ័ព​មុខ]] ឧកញ៉ា​[[យោធា​សង្គ្រាម]]ជា​ប៉ែក​ឆ្វេង ឧកញ៉ា​[[យោធា​សង្គ្រាម​ទេព]] ជា​ប៉ែក​ស្ដាំទៅ​ឃុំ​ពល​ ២០០០០ ​នាក់​បង្កប់​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​មួយ​ខាង​ជើង​[[បឹង​ពោងពាយ]]។ ទ្រង់​ផ្ដាំ​ថា បើ​ឃើញ​កងទ័ព​សត្រូវ​នៅ​បន្ទាយ​ដេញ​កងទ័ព​យើង​ ៣ ​កង​ទៅ​ហើយ​នោះ​ឲ្យ​ដេញ​កងទ័ព​យើង​ឲ្យ​លើក​ជណ្ដើរ​កាន់​គប់​ភ្លើង​យក​ទៅ​ចោម​អុជ​បន្ទាយ​នោះ​ឲ្យ​បាន។ ទើប​ទ្រង់​ចាត់​[[ឧកញ៉ា]]​[[វិបុលរាជ​គាំ]] ឧកញ៉ា​[[ប្រទេស​រាជ​សួរ]]ឲ្យ​កេណ្ឌ​ទូក​រាស្ដ្រ​ផ្សំ​នឹង​ទូក​ចំបាំង​របស់​ខ្លួន​ទៅ​បោះ​នឹង[[​ជ្រោយ​ពន្លា​]]ថា បើ​ឃើញ​កងទ័ព​សត្រូវ​លើក​ចេញ​មក​ឲ្យ​រា​ថយ​មក​ដល់​[[ព្រែក​ព្នៅ]]។ ទ្រង់​ចាត់​សម្ដេច[[ចៅហ៊្វាទឡ្ហៈ​ទេព]] ជា​កូន​ទី​ ៣​ ចៅពញា​មឿង ឲ្យ​លើកទ័ព​ទូក​ទៅ​បង្កប់​នៅ​[[ព្រែក​តាទែន]]ដោយ​ផ្ដាំ​ថា បើ​ឃើញ​ទ័ព​សត្រូវ​ដេញ​តាម​ឧកញ៉ា[[​វិបុលរាជ]] និង​ឧកញ៉ា​[[ប្រទេសរាជ]]​មកឲ្យ​ព័ទ្ធ​ពីក្រោយ​ព្រួត​គ្នា​ច្បាំង​ដណ្ដើម​យកជ័យ​ជំនះ​ឲ្យ​បាន។ មេទ័ព មេកង ទាំង​ជើង​ទឹក​ជើង​គោក ក៏​ថ្វាយបង្គំ​លា​ ឃុំ​កងទ័ព​លើក​ទៅ​ធ្វើ​តាម​ព្រះរាជ​[[បញ្ជាការ]]។ លុះ​មក​ដល់​ថ្ងៃ ​១២​ [[កើត]] ខែ[[មិគសិរ]] ឆ្នាំ[[ខាល]] [[ទោស័ក]]​នេះ ឧកញ៉ា​ចក្រី​ ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ លើក​កងទ័ព​ចូល​ចោម​បន្ទាយ​ភ្នំពេញ​បាន​មួយស្របក់​ក៏​ថយ​រត់​ទៅ​វិញ។ ចៅពញា​តេជោ និង​ចៅពញា​រាជា​មេត្រី ឃើញ​ហើយ​ពុំ​ដឹង​កល ក៏​បើកទ្វារ​បន្ទាយ​នាំ​កងទ័ព​របស់​ខ្លួន ​២០០០​ នាក់​នោះ ដេញ​តាម​ទ័ព​ដែល​ចោមព័ទ្ធ​ខ្លួន​ដល់[[​អូរ​ផ្អរ]] ក៏​ប្រទះ​ទង់ជ័យ​ទ័ព​ហ្លួង​មួយ​កង​ទៀត​បែក​ទ័ពរត់ទៅ​វិញ ដូច្នេះ​ទ័ព​ខាង​ស្ដេច​កន ក៏​កំរើកចិត្ដ​ពន់ប្រមាណ។ លុះ​ឃើញ​ទង់​រូប​មេទ័ព​ទាំង​ពីរ​នោះ​ ក៏​សំគាល់​ថា ជា​ទ័ព​ហ្លួង​ចាញ់​បែក​ទ័ព​រត់​ទៅ​ហើយ ទើប​ឲ្យ​លើក​កងទ័ព​ដេញ​តាម​ទៅ​ទៀត។ លុះ​ទៅ​ដល់​ដំបូក​មាន​លាក់ទ័ព​សត្រូវ​ដេញ​តាម​ឧកញ៉ា​ចក្រី​ហួស​ទៅ។ ខណៈនោះ​ឧកញ៉ា​[[ក្រឡាហោម]] ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ ឧកញ៉ា​[[នរិន្ទ្រាធិបតី]] (ទ័ព​ខាង​សម្ដេចព្រះ​ចន្ទរាជា) ត្រឡប់​ទ័ព​បាន​ពីក្រោយ​ឡោម​ចោម​ច្បាំង​ផ្ទប់​មក។ ឧកញ៉ា​ចក្រី (ខាង​សម្ដេច​ព្រះ​ចន្ទរាជា) ក៏​រា​ទ័ព​ត្រឡប់​មក​វិញ ចូល​បាញ់​ចាក់​កាប់សំលាប់​ទ័ព​សត្រូវ​ដែល​នៅ​ជា​កណ្ដាល​សត្រូវ​ក៏​បែក​ ទ័ពរត់ទៅ មេទ័ព​ខាង​សម្ដេចព្រះ​ចន្ទរាជា​ចាប់​បាន​ចៅហ្វាយស្រុក​ទាំង​ពីរ និង​ក្រុម​សេនា​ទាហាន​ទាំង​ ២៣ ​នាក់ ព្រមទាំង​[[គោ]] [[ក្របី]] [[ដំរី]] [[សេះ]] ហើយ​នាំ​ខ្លួន​ឈ្លើយ​ទាំងនោះ​ទៅ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ថ្វាយ។ សម្ដេច​ព្រះ​មហា​ខត្តិយា​ចន្ទរាជា ទ្រង់​ឲ្យ​ដាក់[[​ក្ដី​]]ទាំងនោះ​ទុក​ចាំ​ជួប​មេទ័ព​គ្រប់​កង។ ឯ​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ កាល​ក្រឡេក​ទៅ​ឃើញ​កងទ័ព​ទូក​បោះ​នៅ​[[ជ្រោយចង្វា]]​មាន​ចំនួន​តិច​តួច​ស្ដួច​ស្ដើង​ណាស់ ក៏​គិត​ថា​ចៅហ្វាយស្រុក​ទាំង​ពីរ (ខាង​ខ្លួន) ច្បាស់​ជា​មាន​ជ័យ​ជំនះ​ហើយ ដែល​ដេញ​តាម​ទ័ព​ត្រើយ​ខាងលិច​នោះ ប្រហែលជា​បាន​សំរេចការ​សង្គ្រាម​ក្នុង​គ្រានេះ​ហើយ​ ថាបើ​បាន​សំរេច​ហើយ មុខជា​ចៅហ្វាយស្រុក​ទាំង​ពីរ​នោះ​នឹង​បាន​គុណ​គាប់​ជាង​អញ​ហើយ។ ចៅហ៊្វា​កៅ​គិត​ទៀត​ថា “ពី​មុន​អញ​អធ្យាស្រ័យ​ឲ្យ​ម្ដង ពុំ​ទាន់​បាន​កែខ្លួន គ្រា​ម្ដងនេះ​ចៅហ្វាយស្រុក​ទាំង​ពីរ​មាន​ជ័យ​លើ​ទ័ព​ត្រើយ​ខាងលិច​ទៀត​នោះ​ ឃើញ​ថាមិន​ស្រួល​ដល់​អញ​ជា​ខ្លាំង”។ សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​គិត​ឃើញ​ដូច្នេះ​ហើយ ទើប​ឲ្យ​ចៅពញា​លំពាំង ចៅពញា​ស្រាល ចៅពញា​វៀង នៅ​រក្សា​បន្ទាយ ឯ​ខ្លួន​ចៅហ៊្វា​ដេញ​កងទ័ព​ឲ្យ​ចុះទូក​ចំបាំង​ប្រមាណ ​៦០ ទៅ​ច្បាំង​នឹង​ឧកញ៉ា[[​វិបុលរាជ]]​ ឧកញ៉ា[[​ប្រទេស​រាជ​]]ដែល​ចតទូក​នៅ​ជ្រោយចង្វា។ កាល​ទ័ព[[​សត្រូវ​]]មក​ដល់​ហើយ ឧកញ៉ា​វិបុលរាជ និង​ឧកញ៉ា​ប្រទេស​រាជ (មេទ័ព​ខាង​ព្រះ​ចន្ទរាជា) ក៏​ដេញ​ពល​ឲ្យ​ទទួល​ច្បាំង​ត​នឹង​[[អាវុធ​វែង]]យ៉ាង​ឃោរឃៅ។ មួយ​ស្របក់​ក្រោយមក​ឧកញ៉ា​ទាំង​ពីរ​នាក់​ក៏​ឲ្យ​ពល​ថយ​ទូក​រត់ទៅ​ដល់​ព្រែក​ព្នៅ។ ចៅហ៊្វា​កៅ​ឃើញ​ដូច្នេះ​ក៏​ចែវ​ទូក​ដេញ​ទៅ​តាម។ [[សម្ដេចចៅពញា​ទេព]] កូនចៅ​ពញាពេជ្រ​មេទ័ព​ម្ចាស់ផែនដី​ត្រើយ​ខាងលិច​កាល​ឃើញ​ចៅហ៊្វា​កៅ​ដេញ​ទ័ព​ ឧកញ៉ា​ទាំង​ពីរ​ហួស​ទៅ​ហើយ ក៏​បង្គាប់​ឲ្យ​នាយកង​នាយ​ទ័ព​ឲ្យ​ចេញ​ទូកចំបាំងពី​ក្នុង[[​ព្រែក​តាទែន]] ហើយ​ដេញ​បាញ់​ពីក្រោយ។ ឯ​កងទ័ព​ឧកញ៉ា​វិបុលរាជ ឧកញ៉ា​ទេស​រាជ មេទ័ព​អម្ចាស់​ផែនដី​ត្រើយ​ខាងលិច​ពេល​នោះ​ ក៏​រា​បែរមក​ច្បាំង​តាំង​ត​ជា​ឱឡារិក។ កងទ័ព​ខាង​ចៅហ៊្វា​កៅ នៅ​ជា​កណ្ដាល​នៃ​ទ័ព​សត្រូវទ័ល​កំលាំង​ណាស់ ក៏​តទៅ​ទៀត​ពុំ​បាន។ ដូច្នេះ​ហើយ​ក៏​លោតទឹក​ស្លាប់​ទៅ ខ្លះ​ក៏​ត្រូវ​នឹង​អាវុធ​ស្លាប់ ខ្លះ​ទៀត​ពិការ​ជា​ច្រើន។ ចំណែកឯ​ចៅហ៊្វា​កៅ​វិញ​លោតទឹក​ទន្លេ​ហែល​រត់​ត្រាតែ​រួច​ទៅ​ដល់​ក្រុង​បាសាន្ត។ កងទ័ព​ឧកញ៉ា​យមរាជ ឧកញ៉ា​[[មហា​សេនា]] ឧកញ៉ា[[​យោធា​សង្គ្រាម]] ដែល​បង្កប់ទ័ព​ក្នុង​ព្រៃ​មួយ​កាល​ឃើញ​កងទ័ព​ក្នុង​បន្ទាយ​សត្រូវ​ចេញ​ដេញ​ មេទ័ព​ត្រើយ​ខាងលិច​អស់​ជា​ច្រើន​កង​ហើយ យល់​ថា​មាន​មនុស្ស​តិច​ក្នុង​បន្ទាយ​ក៏​ឲ្យ​ពួក​សេនា​រេហ៍ពល​កាន់​គប់​ភ្លើងលី​ជណ្ដើរ​ទៅ​ព័ទ្ធ​ឡើង​បន្ទាយ​នោះ។ ខណៈនោះ​ចៅពញា​លំពាំង ចៅពញា​ស្រាល ដេញ​ពល​ឲ្យ​ចូល​តទល់​នឹង​ទ័ព​[[ឧកញ៉ា​]]ទាំង​ពីរ តែ​ទ័ព[[​ចៅពញា]]​ទាំង​ពីរ​នេះ​ទប់​មិន​ឈ្នះ​កងទ័ព​ខាង​ព្រះ​ចន្ទរាជា ទើប​ចៅពញា​ទាំង​ពីរ​លោត​ចេញពី​បន្ទាយ​ចុះ​រត់​មក​ទៀត។ សេនា​ទាហាន​ខាង​ឧកញ៉ា​យមរាជ មេទ័ព​ហ្លួង​ត្រើយ​ខាងលិច​ទទួល​ចាក់​កាប់សំលាប់​ទាំង​ពីរ​នាក់​នោះ​ទៅ។ កងទ័ព​[[ជើងគោក]] [[ជើង​ទឹក]]របស់​ព្រះ​បរមបពិត្រ​អម្ចាស់​ផែនដី​ត្រើយ​ខាងលិច​ទ្រង់​ព្រះ​សណ្ដាប់​មេទ័ព និង​នាយកង​ទ័ព​ទាំង​ជើង​ទឹក ជើង​គោក​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ថ្វាយ​មនុស្ស​ទោស​ក្បត់​គ្រប់​ប្រការ​ហើយទ្រង់​ឲ្យ[[​ចៅក្រម]]​ប្រឹក្សា​ទៅ​ឃើញ​ថា អា​ក្បត់​ដែល​មានទោស​ធ្ងន់ ​៣៥ ​នាក់​ទ្រង់​ឲ្យ​ប្រហារជីវិត​ទាំងអស់ឃើញ​ថាមនុស្ស​សល់​ពី​នោះ មានទោស​ស្រាល​ល្មម​ត្រាស់​ឲ្យ​ដាក់​ក្ដី​ទាំង ​៥០ ​នាក់។ ព្រះ​អង្គ​ឈ្នះ​សង្គ្រាម​ក្នុង​គ្រានេះ យក​បានខែត្រ​ [[ភ្នំពេញ]] [[សំរោងទង]] [[បាទី]] [[ទ្រាំង]] [[កំពត]] និង[[​កំពង់សោម]]។ ចៅ​មឿង​ដែល​ឡើង​ខែត្រ​ទាំងនេះ​នៅ​ទិស​ខាងលិច​ទាំង​ប៉ុន្មាន​នោះ ទ័ព​ហ្លួង​ត្រើយ​ខាងលិច​ចាប់​បាន​ខ្លួន​ទាំងអស់នៅ​សល់​តែ​ខែត្រ[[​បាសាក់]] [[ព្រះត្រពាំង]] [[ក្រមួនស]] [[ឪម៉ៅ]] តែ​ប៉ុណ្ណោះព្រោះ​ចៅ​[[ពិស្ណុលោក]]​រត់ទៅ​ប្រមូល​ចៅហ្វាយស្រុក​ក្រៅ​បន្ទាយ​ទាំងនោះ​ឲ្យ​តាំង​បន្ទាយ​រឹង​នៅឡើយ​មិន​ទាន់​យក​បាន។ ===ឧបាយធ្វើគតព្រះអង្គ=== សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ម្ចាស់ផែនដី​ដែល​ឡើង​ខែត្រ​ត្រើយ​ខាងកើត ទ្រង់​ជ្រាប​អំពី​បរាជ័យ​នេះ​ហើយ ទ្រង់​ព្រះ​ពិរោធ​ណាស់​ថា ចៅពញា​ចន្ទ​នេះ​កាន់តែ​ទន្ទ្រាន​បាន​ទី​ច្រើន​ពន់ប្រមាណ ហើយ​មេទ័ព និង​នាយកង​ដែល​យើង​ប្រើ​ទៅ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​ក៏​ចេះ​តែ​ធ្វេសប្រហែស​ឲ្យ​ចាញ់​ឧបាយកល​គេ ខូច​រេហ៍ពល​ច្រើន​ដងមិន​គិត​សងសឹក​វិញ​ឲ្យ​បាន​សោះ។ ទើប​ទ្រង់​គិត​ឧបាយកល​រើស​សេនា​ទាហាន​ដែល​មាន​ទំនុកចិត្ដទុក​ព្រះ​ទ័យ​បាន​ ១០០ ​នាក់ ហើយ​ត្រាស់​បង្គាប់​ថា “ឲ្យ​ក្លែង​រត់​ចូល​ទៅ​នៅ​នឹង​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា កាលបើ​ល្បង​ឲ្យ​ទុក​ព្រះ​ទ័យ​បាន​កាលណា​ហើយ​ឲ្យ​ទាហាន​ទាំងនោះ​នាំ​គ្នា​លុក ​សំលាប់​ឲ្យ​បាន បើ​អ្នក​ទាំងឡាយ​ធ្វើ​បាន​យើង​នឹង​ឲ្យ​អ្នក​ឡើង[[​យសស័ក្ដិ​]]ឲ្យទ្រព្យសម្បត្ដិ​ឲ្យ​ពេញចិត្ដ”។ សេនា​ទាំង ​១០០​ នាក់​នោះ​ថ្វាយបង្គំ​សុំ​ទទួល​អាសា​ថា “ទូលព្រះបង្គំ​ទាំងឡាយ​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​បាន​តាម​ព្រះរាជ​ហឫទ័យ” ។ ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ ទ្រង់​ព្រះ​សណ្ដាប់​ឮ​ថា​សេនា​ទាហាន​ព្រមព្រៀង​ហើយ​ទ្រង់​ ព្រះ​អំណរ​ណាស់ ទើប​ទ្រង់​តាំង​ឲ្យ​[[មន្ត្រីតេជៈជ័យ|ហ្លួង​ជ័យ]]​ជា​ក្មួយ​[[មេ​បាន]] (ម្ដាយ​ព្រះស្ដេច​កន) ឲ្យធ្វើ​ជា​ចៅពញា​[[មន្ដ្រី​តេជៈ]] (មេទ័ព) ឃុំ​ពល​ទាហាន​ទាំង​ ១០០ ​នាក់​នោះ​ឲ្យទៅ​ចាត់ការ​ឲ្យ​បាន​សំរេច។ លុះទៅ​ដល់​បន្ទាយ​ផែនដី​ទិស​ខាងលិច ទាហាន​ទាំង​ ១០១ ​នាក់​នោះ​ ក៏​ចូល​ទៅ​រក​សេនាបតី​ឲ្យ​នាំ​ចូល​ទៅ​ថ្វាយខ្លួន​ នៅ​ជា​ខ្ញុំ​រាជការ​ទ្រង់​ព្រះករុណា​ពិសេស។ លុះដល់​[[ខ្នើត]] ខែ​[[ពិសាខ]] ព.ស​ ២០៦៣, គ.ស​ ១៥១៩, ម.ស ​១៤៤១, ច.ស​ ៨៨១ ឆ្នាំ[[ថោះ]] [[ឯកស័ក]] សម្ដេចព្រះ​ចន្ទរាជាជា​អម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះ​អង្គ​ស្រង់​ក្នុង​ទឹក[[ស្ទឹង​ខែត្រ​បរិបូណ៌]]​នោះ ព្រមទាំង​សេនា​ទាហាន​ស្និទព្រះ​អង្គជា​ច្រើន​សុទ្ធតែ​ដៃទទេ​គ្មាន​ សាស្ត្រាវុធ​សោះ។ ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​ក្រុម​ទាំងនោះ​ផ្លាស់​សំលៀក​បំពាក់​ឲ្យ​ចុះ​ងូតទឹក​គ្រប់​គ្នា។ មន្ដ្រី​សេនា​ទាហាន​ស្និទព្រះ​អង្គ​ទាំងអស់​ក៏​ផ្លាស់សំពត់​ងូតទឹក​តាម​ ព្រះរាជ​អធ្យាស្រ័យ។ ឯ​ពញា​មន្ដ្រី​តេជៈ និង​ទាហាន​ ១០០​ នាក់​ដែល​ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ប្រើ​ទៅ​នោះ ងូតទឹក​ទាំង​សំពត់​ស្លៀក ពុំ​ហ៊ាន​ផ្លាស់​ព្រោះ​ក្រែង​គេ​មើលឃើញ​កាំបិត​ដែល​ខ្លួន​ចង​ជាប់​នៅ​ភ្លៅ​ នោះ ។ សម្ដេច​បរមបពិត្រ​ទ្រង់​យល់​ដូច្នេះ​ហើយ ទ្រង់​មានការ​សង្ស័យ​ក្នុង​ព្រះ​ហឫទ័យ​ណាស់ ក៏​ត្រាស់​តឿន​ឲ្យ​ផ្លាស់​សំលៀក​បំពាក់​ឲ្យ​អស់​គ្រប់​គ្នា។ ពួក​ក្បត់​ទាំង​១០១​នាក់​នោះ​យល់​ថា មុខជា​ពុំ​រួចខ្លួន​ទេ​ក៏​ថ្លោះទឹកមុខ​គ្រប់ៗ​គ្នា។ ទ្រង់​យល់​[[ពិរុទ្ធ]]​ដូច្នោះ​ហើយ ហេតុតែ[[​បុណ្យ​បារមី]] ទ្រង់​រឹតតែ​សង្ស័យ​ក្នុង​ព្រះរាជ​ហឫទ័យ ក៏​ស្ទុះ​ឡើង​ពី​ក្នុង​ស្ទឹង​ទៅ​ប្រថាប់​ក្រោម​ម្លប់ឈើ​មួយ។ ទ្រង់​ចាប់​បាន​ព្រះស្ដែង​ដាវ​ទាំង​ស្រោម ឯ​ពួក​ក្បត់​ទាំងនោះ​គិត​ថា ការណ៍​ម្ដងនេះ​បើ​មិន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហើយ​ទេ មុខជា​មិន​រួចខ្លួន​ឡើយ ទើប​ពួក​វា​ទាំងនោះ​ក្លែង​ថា សូម​ចូល​ទៅ​ក្រាបទូល​ត្បិត​ថា​វា​មាន​ការណ៍​ជា​សំងាត់​នឹង​ត្រូវ​ក្រាបទូល។ ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​ជ្រាប​ឧបាយកល ហើយ​ក៏​កាន់​ព្រះរាជ​អាវុធ​ជាប់​នឹង​ព្រះ​ហត្ថា ហើយ​ព្រះ​អង្គ​ក៏​ក្លា​នៅ​គុន​អាវុធ​ផង។ លុះ​ពួក​ក្បត់​ហូត​កាំបិត​ចូល​មក​ប្រហារ​ព្រះ​អង្គ ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​ត​នឹង​អាវុធ​ដាវ​នោះ ដោយ​កាប់​ត្រូវ​អា​មន្ដ្រី​តេជៈ​ជា​មុនគេ ហើយ​ទ្រង់​ស្ទុះ​ទៅ​ត​នឹង​អា​ក្បត់​ ១០០​ នាក់​ទៀត។ ឯ​អស់​ខ្ញុំ​រាជការ​ដែល​តាម​ហែ​ក៏​ផ្អើល​ឆោឡោ​ឡើង ខ្លះ​ចូលចាប់​ដោយ​ដៃទទេ តែ​ត្រូវ​ពួក​អា​ក្បត់​ចាក់​ត្រូវ​ស្លាប់ និង​ពិការ​ជា​ច្រើន។ ខ្ញុំ​រាជការ​ខ្លះ​ទៀត​ស្ទុះ​ទៅ​ដក​បាន​បង្គោលរបង​ចូល​ត​នឹង​ពួក​អា​ក្បត់​ យ៉ាង​អង់អាច។ ពួក​អា​ក្បត់​ស្លាប់ និង​ចាប់​បាន​ ៣៥ ​នាក់ក្រៅពី​នោះ​រត់​រួច​ទាំងអស់ ឯ​ពួក​អា​ក្បត់​ដែល​ស្លាប់ និង​ត្រូវ​ចាប់​បាន​នោះ ទ្រង់​ត្រាស់​សុំ​ឲ្យ​កាត់​ក្បាល​ដោត​ជាបំរាម ហើយ​ស្ដេច​ព្រះរាជ​ដំណើរ​ត្រឡប់​ចូល​ទៅ​បន្ទាយ​វិញ​ដោយ​[[សុវត្ថិភាព]]។ ក្រោយ​ពី​នោះ​មក​ទ្រង់​ព្រះ​តំរិះ​យល់​ថា ការ​ធ្វើសឹក​សង្គ្រាម​នៅ​វែង​ឆ្ងាយ​ណាស់​ទៅ​ទៀត ឯមុខ​ដំរី​សឹក​ក៏​នៅ​តិច ទូក​ចំបាំង [[គ្រឿងសាស្ដ្រាវុធ]]​ក៏​នៅ​មិន​ទាន់​គ្រប់គ្រាន់ ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ក្រុម​[[ហ្ម​ថៅ]] ហ្ម​ទាំងពួង​ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ទាក់ដំរី ទ្រង់​បង្គាប់​ជាង​ទូក ឲ្យ​រកមក​ធ្វើ​ទូក​ចំបាំង​ឲ្យ​ច្រើន ទ្រង់​បង្គាប់​ជាងដែក​ឲ្យ​សិត[[​កាំភ្លើង]] និង[[​លំពែង]] [[​ដាវ]] [[ផ្គាក់]]​ឲ្យ​បាន​ច្រើន ទ្រង់​បង្គាប់​ក្រុម​សេះ​ឲ្យ​ទិញ​សេះ​មក​បន្ថែម​ទៀត។ ទ្រង់​បង្គាប់​ភ្នាក់ងារ​ដំរី​ថា ការ​ណ៍ដែល​រង់ចាំ​ឲ្យ​[[ហ្ម]]ទៅ​ទាក់[[ដំរី]]​នោះ​ឃើញ​ថា យឺតយូរ​ពុំ​ទាន់​ការណ៍​ទេ យើង​ត្រូវតែ​ឲ្យ​ទិញ​ដំរី​ពី​ស្រុក​[[លាវ​]]យក​មក​បង្ហាត់​ឲ្យ​បានជា​ដំរី​សឹក​ឲ្យ​ស្ទាត់ទាំង​ព្រេចទាំង​ជាន់ទាំង​ជល់​ឲ្យ​បាន​ជា​ច្រើន។ លុះ​ចូល​ដល់[[​រដូវភ្លៀង]] ទ្រង់​បើក​កងទ័ព​ឲ្យ​ទៅ​ធ្វើស្រែ​ចំការ​ដាក់​ឲ្យ​មាន​នាយត្រួត​ត្រា​ធ្វើ​ឲ្យ​បាន​ច្រើន។ ស្រូវ​ក្នុង​ឆ្នាំ​នោះ​បង្កើត​ផលចំរើន​ឡើង​បាន​ ១ ​ជា ​៥ ​ជា​ ៦ ​ភាគ កាត់​យក​ជា​ពន្ធ​ដាក់​ឃ្លាំង​សំរាប់​សេនា ទាហាន មិន​ឲ្យ​អត់ឃ្លាន។ លុះ​ចេញ​វស្សា​រដូវ​រួច​ដល់​ខែ​[[មិគសិរ]] ឆ្នាំ[[ថោះ​]]នោះ ព្រះ​អង្គ​យក​ព្រះ​ក្សត្រី ព្រះ​វង្ស​ធំ លើក​ឡើងជា​ព្រះ[[​អគ្គមហេសី]] ទ្រង់​ព្រះ​នាម​សម្ដេចព្រះ[[ភគវតីសិរីចក្រពត្តិ]] ហើយ​ព្រះ​អង្គ​តែងតាំង​ឲ្យ​មាន​ព្រះ​ស្នំ[[​ឯក]] [[ទោ]] [[ត្រី]] [[ចត្វា]]ឲ្យ​មាន​យស​ស័ក្ដិធំ​តូច​តាម​លំដាប់។ ===សមរភូមិកំពង់សៀម គស.១៥១៩=== '''{{Main|សមរភូមិកំពង់សៀម (១៥១៩)}}''' សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ជា​ម្ចាស់ផែនដី​ត្រើយ​ខាងកើត​ទ្រង់​ជ្រាប​ថា សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​យក​បាន​ផែនដី​ខែត្រ​ខាងលិច​ទាំង​អស់ហើយ ចៅពញា​[[លំពាំង]] ចៅពញា​[[ស្រាល]]​ ក៏​ស្លាប់​ក្នុង​សង្គ្រាម​អស់ ចៅពញា​[[វៀង]] ចៅពញា[[វាំង]] ក៏​មាន​រោគ​[[អនិច្ចកម្ម​]]ទៅ​ទាំងអស់​គ្នា​ទៀត ទ្រង់​ព្រះ​ពិរោធ​ណាស់ ទើប​ទ្រង់​រើស​ព្រះ​ញាតិ​ខាង​ព្រះ​អង្គ​មក​តែងតាំង​ថ្មី៖ *ឈ្មោះ[[វៀងព្រំ|ព្រំ]] តាំង​ជា​ចៅពញា​វៀង “ទី​យមរាជ” *ឈ្មោះ[[វាំងជុំ|​ជុំ]] តាំង​ជា​ចៅពញា​វាំង “ទី​វាំង” *ឈ្មោះ​[[ស្រាលផាត់|ផាត់]] តាំង​ជា​ចៅពញា​ស្រាល “ទី​ក្រឡាហោម” *ឈ្មោះ[[លំពាំងពេញ|​ពេញ]] តាំង​ជា​ចៅពញា​លំពាំង “ទី​ចក្រី” ហើយទ្រង់​បង្គាប់​សេនា​ទាំង​ ៤ ​នេះ​ឲ្យ​ចេញ​សំបុត្រ​ប្រាប់​ទៅ​ចៅហ្វាយស្រុក​គ្រប់ខែត្រ​ដែល​ឡើង​ព្រះ​អង្គ​ទិស​ខាងកើត ទិសអាគ្នេយ៍​ទាំង​ប៉ុន្មានកេណ្ឌ​កងទ័ព​ឲ្យ​បាន​ច្រើន។ ចៅហ្វាយស្រុក​ទាំងនោះ​ទទួល​ព្រះរាជ​បង្គាប់​ហើយ ក៏​កេណ្ឌ​បាន ​៨០០០០​ នាក់មក​ជួបជុំ​តាម​ព្រះរាជ​កំណត់​គ្រប់​ប្រការ។ ខណៈនោះ​ព្រះស្រីជេដ្ឋា​ស្ដេច​ចាត់​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅជា​[[មា]]ឲ្យ​នៅ​ចាំ​រក្សា​ព្រះ​នគរ​ជាមួយនិង​ចៅពញា​វាំងចាត់​ចៅពញា​វៀង (ព្រំ) និង​សេនា​ទាហាន​រេហ៍ពល ​១៥០០០​ នាក់ជា​ទ័ព​មុខចាត់​ចៅពញា​លំពាំង​ឲ្យ​ឃុំ​ពល​១០០០០​ នាក់​ជា​ប៉ែក​ឆ្វេង ចាត់​ចៅពញា[[យោធាធិបតីនួន]]ឃុំ​រេហ៍ពល ​១០០០០ ​នាក់​ជា​ប៉ែក​ស្ដាំ ចាត់​ចៅពញា[[មហាសេនាទន់]] ឃុំ​រេហ៍ពល​ ១០០០០ ​នាក់ជា​ទ័ព​ក្រោយ។ ចំណែក​ព្រះ​អង្គ​ឯង​ឡើង​គង់​ព្រះ​ទីនាំង ព្រម​ដោយ​ស្វេតច្ឆត្រ [[ចាមរ]][[បៃមន]]សែន​ក្វាន់​អភិរម្យ ឃុំ​រេហ៍ពល​ ២០០០០ ​នាក់លើក​ចេញ​ជា​ទ័ព​ហ្លួង។ ទ្រង់​ចាត់​ចៅពញា​ស្រាល និង​ចៅពញា​វិបុលរាជឃុំ​រេហ៍ពល​ ២០០០០ ​នាក់​ចុះ​ទូកចំបាំង​ ​៣០០ ​លើក​ចេញ​ទៅ​ទាំង​ជើង​គោក ជើង​ទឹក។ ខណៈនោះ​កងទ័ព​ជើងទឹក​ក៏​ចតទូក​បោះ​នៅ​[[កំពង់​ព្រែកពោធិ៍]]។ ទ័ពជើងទឹក​ជើង​គោក​បោះទ័ព​ហ្លួង​នៅ​[[ភូមិ​មាត់​ឃ្មុង]]​ក្នុង​[[ខែត្រ​ត្បូងឃ្មុំ]]។ ទើប​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ជា​អម្ចាស់​ផែនដី​ត្រើយ​ខាងកើតក្រុង[[​ស្រឡប់​ពិជ័យ​ព្រៃនគរ]]​ត្រាស់​បង្គាប់​ចៅពញា​វៀង​ ចៅពញា​លំពាំងឲ្យ​លើកទ័ព​ឆ្លង​ទៅ​ចោម​វាយ​[[បន្ទាយ​កំពង់សៀម]]។ ចៅពញា​[[មន្ដ្រី​ភក្ដី]] ចៅហ្វាយស្រុក និង​ក្រមការ​ខែត្រ​កំពង់សៀម​ដឹង​ហើយ ក៏​ឲ្យ​កេណ្ឌ​កងទ័ព​រក្សា​នាទី​បន្ទាយ​យ៉ាង​មាំមួន ទើប​ធ្វើ​សំបុត្រ​ចាត់​បម្រើ​ឲ្យ​នាំ​ទៅ​ជូន​សេនាបតី​ត្រើយ​ខាងលិច សេនាបតី​នាំ​សេចក្ដី​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ទ្រង់​ជ្រាប​គ្រប់​ប្រការ។ ព្រះ​បរមបពិត្រ​ចៅពញា​ចន្ទរាជាជា​អម្ចាស់​ផែនដី​ទ្រង់​ជ្រាប​ហើយ​ក៏​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​ឧកញ៉ា​[[ធម្មាធិរាជទេព|ធម្មាធិរាជ​ឈឹម]] ឧកញ៉ា[[ពិភ័ក្ដិនិវេសន៍កោ]]ឲ្យ​នាំ​ព្រះ[[​អគ្គមហេសី]] [[ស្រីស្នំ]] ក្រុម[[​បរិពារ]] និង​គ្រប់​គ្រួ​នាម៉ឺន​សព្វ​មុខមន្ដ្រី​ថយ​ទៅ​នៅ​ក្នុង​[[បន្ទាយ​]]ខែត្រពោធិ៍សាត់​សិន ហើយ​ព្រះ​អង្គ​ឲ្យ​សេនាបតី​មន្ដ្រី​តាម[[​ក្រសួង]]ចំលង​រេហ៍ពល​ ៥០០០០ ​នាក់ដាក់​នៅ​ត្រើយ​ខាងកើត​ចុង​[[ខែត្រ​អាសន្ទុក]] ព្រម​ដោយ​សេះ​ដំរី។ ព្រះ​អង្គ​ស្ដេច​ព្រះរាជ​ដំណើរ​ចុះ​ព្រះ​ទីនាំង​នាវា​ឆ្លង​ទៅ​ដល់​ហើយ ទ្រង់​ឡើង​ប្រថាប់​លើ​ព្រះ​ពន្លា​ស្រេច ទើប​ទ្រង់​ចាត់​កងទ័ព​ជើងទឹក​ដូច្នោះ៖ *ឧកញ៉ា[[​វិបុលរាជ]]ជា​ទ័ព​មុខឃុំ​ទូកចំបាំង ១០០ មាន​រេហ៍ពល​ ១០០០ ​នាក់។ *ឧកញ៉ា​[[បរទេសរាជ]]ជា​ប៉ែក​ឆ្វេងឃុំ​ទូក​ចំបាំង ​៥០ មាន​រេហ៍ពល​ ៥០០ ​នាក់។ *ឧកញ៉ា​[[រាជា​បវេរ​រាជ]]ឃុំ​ទូក​ចំបាំង ​៥០ មាន​រេហ៍ពល​ ៥០០ ​នាក់​ជា​ប៉ែក​ស្ដាំ។ *[[ឧកញ៉ាត្រាច]]ឃុំ​ទូក​ចំបាំង ​៥០ មាន​រេហ៍ពល​ ៥០០​ នាក់​ជា​ទ័ព​ក្រោយ។ *ឧកញ៉ា​ក្រឡាហោម​ជា​ទ័ព​ហ្លួងឃុំ​ទូក​ចំបាំង ​១០០ មាន​រេហ៍ពល​ ១០០០​ នាក់។ ព្រម​ដោយ​គ្រឿងសាស្ដ្រាវុធ​លើក​ទៅ​បោះទ័ព​នៅ[[​ភូមិ​ព្រៃ​រកាកោង]]។ ទើប​ទ្រង់​ចាត់​[[ទ័ពជើងគោក]]តទៅ​ទៀត៖ *ឧកញ៉ា​ចក្រីឃុំ​រេហ៍ពល ​១០០០០ ​នាក់លើក​ទៅ​ជា​ទ័ព​មុខ។ *ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជឃុំ​រេហ៍ពល​ ៦០០០​ នាក់ជា​ប៉ែក​ស្ដាំ។ *ឧកញ៉ា​រាជតេជៈឃុំ​រេហ៍ពល​ ៦០០០​ នាក់ជា​ប៉ែក​ឆ្វេង។ *ឧកញ៉ា​[[នរិន្ទ្រាធិបតី]]ឃុំ​ពល ៦០០០​ នាក់ជា​ទ័ព​ក្រោយ។ ព្រះ​អង្គ​ឯង ទ្រង់​ជា​ទ័ព​ហ្លួងនាំ​រេហ៍ពល​ ២០០០​ នាក់ព្រម​ដោយ​សេនា​ទាហានរេហ៍ពល ​ដំរី សេះ និង​ស្វេតច្ឆត្រ អភិរម សែនក្វាន់​ត្រៀបត្រា។ ឲ្យ​ឧកញ៉ា​យមរាជជា​មេទ័ព​ធំ​មួយ​កង​ផ្សេង​ឃុំ​រេហ៍ពល​ ១០០០០ ​នាក់លើក​ទៅ​ព័ទ្ធ​ដី​ព្រៃចំការលើ​ចុះ​មក។ សម្ដេចចៅពញា[[យោធា​នរិន្ទ]]ឃុំ​ពល ​១០០០០​ នាក់លើក​ទៅ​តាម​ផ្លូវ​ក្រោម គឺ​តាម​មាត់ព្រៃ​ខាងលិច កំណត់​ឲ្យ​ជួបជុំ​នៅ​[[បន្ទាយកំពង់សៀម|បន្ទាយ​ខែត្រកំពង់សៀម]]។ ឯ​ទ្រង់​ព្រះករុណា​ពិសេស ព្រះ​បរមបពិត្រព្រម​ដោយ​សេនា​ទាហាននាយកង​ទ័ព​មុខក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ លើក​តាម​ផ្លូវ​កណ្ដាល​ចេញ​ទៅ។ តែ ​ដោយហេតុ​ថាផ្លូវ​នោះ​មានទឹក​ច្រើន​ពេករេហ៍ពល​ធ្វើ​ដំណើរ​យឺតយូរ ក៏​ចាត់​ចៅពញា​លំពាំង ចៅពញា​[[យោធាធិបតី]] មេទ័ព​ស្ដេច​ខាងកើត​ដែល​ចោម​វាយ​បន្ទាយ​[[ខែត្រ​កំពង់សៀម​]]នោះ​វាយ​បែក​បន្ទាយ​នោះ​មួយ​ថ្ងៃមុន។ លុះ​ព្រះរាជ​ដំណើរ​ទ័ព​ទៅ​ដល់​ហើយ ស្ដេច​ឲ្យ​រេហ៍ពល​ឡើង​រក្សា​នាទី​បន្ទាយ​មាំមួន។ ក្នុង​គ្រា​ដែល​ស្ដេច​ព្រះរាជ​ដំណើរ​ទ័ព​ទៅ​ប្រថាប់​នៅ​[[ប្រាសាទ​គុហ៍ពង្រ​]]នោះ ក៏​ស្រាប់តែ​ឃើញ​ចៅពញា​[[មន្ដ្រី​ភក្ដី]] និង​[[ក្រមការ​]][[ខែត្រកំពង់សៀម]]​ចូល​ទៅ​ក្រាប​បង្គំ​យំ​ថ្វាយ​ទោស​ថា ស្ដេច​កន​ឲ្យ​ចៅពញា​លំពាំង និង​ចៅពញា​យោធាធិបតី​លើក​កងទ័ព ​៤០០០០ ​នាក់មក​ចោម​វាយ​បន្ទាយ​នោះ​ ១៦ ​ថ្ងៃ​យ៉ាង​សាហាវ​ក្រៃពេកកងទ័ព​ក្នុង​បន្ទាយ​តែ ​១០០០០​ នាក់ ហើយ​ខ្វះ​ស្បៀងអាហារ​ផង ទ្រាំ​ពុំ​បាន​ទើប​បានជា​បែក​ទ័ព​រត់​ជ្រក​ក្រោម​បុណ្យ​បារមី​នេះ។ ព្រះបាទ​បរមនាថ​ បរមបពិត្រ​ជា​អម្ចាស់ ទ្រង់​ត្រាស់​សណ្ដាប់​ហើយ ទ្រង់មាន​ព្រះ​បន្ទូល​ពិសេស​ថា ការ​ណ៍ដែល​យើង​យឺតយូរ​ក្រ​មក​ជួយ​អ្នក​នេះ ពីព្រោះ​តាម​ផ្លូវ​មាន​ទឹក​ច្រើន​ណាស់ ហេតុនេះ​ហើយ​បានជា​សត្រូវ​វាយ​បែក​បន្ទាយ​អ្នក​ទាំងអស់​គ្នា។ ការ​បាត់បង់​ជោគជ័យ​នេះ​មិនមែន​ជា​កំហុស​ឧកញ៉ា និង[[​ក្រមការ​ខែត្រ]]​ធ្វេសប្រហែស​ទេ គឺជា​កំហុស​ពី​យើង​ដើរ​កាត់​យឺតយូរ​មក​ពុំ​ទាន់ ពុំ​ត្រូវ​ឲ្យ​អ្នក​រាល់គ្នា​មានទោស​ទេ។ ស្អែក​នេះ​យើង​នឹង​វាយ​បន្ទាយ​នេះ​ឲ្យ​បាន​វិញចូល​កុំ​បារម្ភ​ឡើយ។ ចៅពញា[[មន្ដ្រី​ភក្ដី]] និង[[​ក្រមការ]]​ទាំងអស់ ឮ​ព្រះ​បន្ទូល​ទ្រង់​ព្រះ​មេត្ដាប្រោស​លើកទោស​ដូច្នោះ​ក៏​ត្រេកអរ​ណាស់។ លុះ​ព្រឹក​ឡើង​ ព្រះ​បរមបពិត្រ​ទ្រង់​ចាត់​កលឧបាយ​ប្រាប់​នាយ​ទ័ព នាយកង​ឲ្យ​ដឹង​ឲ្យ​ធ្វើ​តាម​គ្រប់ៗ​គ្នា ហើយ​ទ្រង់​ចាត់​ឲ្យ​បំរើសេះ​ចេញ​ទៅ​ជា​ពីរ​ផ្លូវទៅ​ប្រាប់​សម្ដេច[[​យោធា​នរិន្ទ]]​មួយ​ផ្លូវ ទៅ​ប្រាប់​ឧកញ៉ា​យមរាជ​មួយ​ផ្លូវឲ្យ​លើកទ័ព​វាយ​ប្រសព្វ​ចូល​មក។ ឯ​ឧកញ៉ា​[[វង្សាអគ្គរាជ]] ឧកញ៉ា[[​រាជតេជៈ]]ឃុំ​រេហ៍ពល​របស់​ខ្លួន​ហើយ​ក៏​លើក​ទៅ​ចោម​[[បន្ទាយ​កំពង់សៀម​]]តាម​ត្រាស់​បង្គាប់។ ខណៈនោះ ចៅពញា​លំពាំង[[​យោធាធិបតី]] មេទ័ព​សម្ដេច​ស្រីជេដ្ឋា​ឃើញ​ហើយ ក៏​លើកទ័ព​ចេញ​មក​ច្បាំង​គ្នា​យូរ​បន្ដិច​មក ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ ​ឧកញ៉ា​តេជៈ ក៏​ក្លែង​ធ្វើ​ជា​ចាញ់ ហើយ​លើក​កងទ័ព​រត់ទៅ​ដល់​ភូមិ​[[សៀមបោយ]] ឧកញ៉ា​ចក្រី ឧកញ៉ា​[[នរិន្ទ​នាយក]]​ដែល​បង្កប់ទ័ព​នៅ​ទីនោះ​ឃើញ​ទ័ព​សត្រូវ​មក​ដល់​ហើយ ក៏​ដេញ​កងទ័ព​របស់​ខ្លួន​ស្ទាក់​ព័ទ្ធ​ពីឆ្វេង​ពីស្ដាំ។ ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ ​ឧកញ៉ា​[[រាជតេជៈ]] ក៏​ដេញ​ពល​ទ័ព​ឲ្យ​រា​-មកត​វិញ។ ទ័ព​សត្រូវ​ទាំង​ពីរ​កង​ដែល​ដេញ​ទៅ​នោះ​ក៏​ត្រឡប់​ជា​នៅ​កណ្ដាល​កងទ័ព​ហ្លួង​ខាងលិច។ លុះ​ឃើញ​ថា ទ័ព​នេះ​ច្រើន​លើស​កំលាំង​តស៊ូ​ពុំ​បាន មេទ័ព​សត្រូវ​នោះ​ក៏​នាំ​កងទ័ព​របស់​ខ្លួន​វាយ​បំបែក​ការ​ឡោម​ព័ទ្ធ ហើយ​ចេញ​មក​ដល់​ព្រៃ​មួយអន្លើ​សិន ផ្នែក​ខាងកើត​[[ភូមិ​សៀមបោយ]]​ប្រមាណ​ ៣៥ [[​សិន]]។ ខណៈនោះ​ព្រះ​បរមបពិត្រ ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​បរ​ព្រះ​ទីនាំង​ពិជ័យ​គជេន្ទ្រ​នាំ​យោធា​ចេញពី​ព្រៃ​ស្ទាក់​ទ័ព​ចៅពញា​លំពាំង ចៅពញា​យោធាធិបតី​ជាប់។ មេទ័ព​សត្រូវ​ក៏​ទទួល​ច្បាំង​គ្នា​ជា​មាំមួន​ដោយ​អាវុធ​វែង​ខ្លី។ ឯ​អស់​ពល​ខាង​ទ័ព​ចៅពញា​លំពាំង និង​យោធាធិបតី​កាល​ឃើញ​សម្ដេច​ព្រះ​ចន្ទរាជា​គង់​លើ​[[ដំរី​ស]]​សុទ្ធ​ហើយ​នោះ​ ក៏​ចេះ​តែ​នឹក​ថាព្រះ​បរមបពិត្រ​អង្គ​នេះ​ហើយ​ដែល​គេ​ហៅ​ថា​អ្នកមាន​បុណ្យ​មាន[[​តេជៈ]]។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ពួក​ពល​ទាំងនោះ ​ក៏​បោះចោល​គ្រឿង[[សាស្ដ្រាវុធ]]​ពី​ដៃ ហើយ​រត់​ចូល​ទៅ​ថ្វាយបង្គំ​សុំ​ព្រះ​រាជទាន​ឲ្យ​អភ័យទោស។ ព្រះ​អង្គ​ក៏​ទ្រង់​លើកទោស​ឲ្យ​ទាំងអស់ ឯ​ចៅពញា​លំពាំង ចៅពញា​យោធាធិបតី ទ័លគំនិត​នឹង​ច្បាំង​តទៅ​ទៀត​ពុំ​កើត​ក៏​គេច​ចូល​ព្រៃ​អារ​ក​ខ្លួនឯង​ស្លាប់ ​ទាំង​ពីរ​នាក់​ទៅ។ ព្រះ​បរមបពិត្រ​ខត្តិយាមហា​ចន្ទរាជា​ទ្រង់​យល់​បាត់​មេទ័ព​ខាង​សត្រូវ​ទាំង​ពីរ​នាក់​ហើយ​ឲ្យ​សេនា​ទាហាន​ដេញ​តាម​រក​សព្វ​ព្រៃ។ លុះ​ឃើញ​ថា​ស្លាប់​ហើយ​សេនា​ទាហាន​ក៏​កាត់​ក្បាល​យក​ទៅ​ថ្វាយបង្គំ​ទូល​ព្រះបរម​បពិត្រ។ គ្រានោះ​ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​ដោត​ក្បាល​មេទ័ព​សត្រូវ​ទាំង​ពីរ​ទុកជា[[​បំរាម]]។ ឯ​សម្ដេចចៅពញា​យោធា​នរិន្ទ​១ ឧកញ៉ា​យមរាជ​១ ជា​មេទ័ព​ដែល​ចេញ​ទៅ​ទាំង​ពីរ​ផ្លូវ​លុះ​ដឹង​សេចក្ដី​ដោយ​ព្រះរាជ​បំរើ​ជិះសេះ​ទៅ​ប្រាប់​ហើយ ក៏​លើក​កងទ័ព​ស្រូត​ទៅ​ដល់​ទីណាត់ ហើយ​ចោម[[​បន្ទាយ​កំពង់សៀម]]។ ខណៈនោះ​ចៅពញា​មហា​សេនា​មេទ័ព​ខាង​ស្ដេច​ត្រើយ​ខាងកើត​ដែល​នៅ​រក្សា​បន្ទាយ​នោះ លុះ​ឃើញ​ហើយ​ក៏​ដេញ​រេហ៍ពល​ឲ្យ​ឡើង​រក្សា​នាទី​បន្ទាយ តែ​ដោយ​ពល​ខ្លួន​តិច​ពេក​យល់​ថានឹង​ស៊ូ​ពុំ​បាន​ក៏​នាំ​ពួក​ពល​ចេញពី​បន្ទាយ​ទៅ​ចុះទូក តែ​ចុះ​ជា​បន្ទាន់​ពេក​ទូក​ភ្លូក​លិច​អស់​ជា​ច្រើន​ទៅ ពល​រេហ៍​ធ្លាក់​ស្លាប់​ក៏​ច្រើន រួម​ទាំង​ចៅពញា​[[មហា​សេនា]]​ផង។ ឯព្រះ​បរមបពិត្រ ព្រះ​អង្គ​ធ្វើសង្គ្រាម​មាន​ជ័យ​ហើយ ព្រះ​អង្គ​ត្រឡប់​មក​បន្ទាយ​កំពង់សៀម​វិញ។ សម្ដេច​ចៅពញា​យោធា​នរិន្ទ និង​ឧកញ៉ា​យមរាជ​ឃើញ​ស្ដេច​ព្រះរាជ​ដំណើរ​មក​ដល់ ក៏​ចេញ​មក​ទទួល​ស្ដេច​ចូល​ទៅ​ប្រថាប់​ក្នុង​បន្ទាយ។ នៅ​ទីនោះ​ ព្រះ​បរមបពិត្រ​ស្ដេច​ត្រាស់​បញ្ចុះបញ្ចូល​សេនា​ទាហាន រេហ៍ពល​ដែល​មេទ័ព​ព្រះ​អង្គ​ទាំង​ពីរ​ចាប់​បាន​មក​ថ្វាយ​នោះ​ជា​សេចក្ដី​ស្រុះស្រួល ហើយ​កងទ័ព​ទាំងនេះ​ក៏​ទទួល​ខ្លបខ្លាច​អំណាច​ព្រះ​បារមី​ថ្វាយខ្លួន​ជា​ខ្ញុំ​រាជការ​ទាំងអស់​គ្នា។ ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា ព្រះចៅ​ក្រុង[[​ស្រឡប់​ពិជ័យ​ព្រៃនគរ]]​បាន​ទ្រង់​ជ្រាប​ថា បែក​បន្ទាយ​កំពង់សៀម​ដូច្នោះ​ហើយ ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​បំរើ​ទៅ​ប្រាប់​ចៅពញា​ស្រាល [[ចៅពញា]]​[[វិបុលរាជ]]​ឲ្យ​លើក​កងទ័ព​ជើងទឹក​មក​ជួយ​ទ័ព​ជើងគោក​ទៀត។ គ្រានោះ​ចៅពញា​ស្រាល និង​ចៅពញា​វិបុលរាជជា​[[សេនាបតី​]]សំរាប់​ឯក​ភូ​សម្រេច​រាជការ​ខាងជើង​ទឹកបាន​ដឹង​ហើយ ក៏​លើកទ័ព​ទៅ​ដល់រួច​ក៏​ដេញ​កងទ័ព​ជើងទឹក​ឲ្យ​ឡើង​ចោម​បន្ទាយ​[[ខែត្រ​កំពង់សៀម]]។ ខណៈនោះ ​កងទ័ព​ហ្លួង​គ្រប់​កង​ដេញ​ពួក​ពល​ឲ្យ​ចេញ​ច្បាំង​បាញ់​គ្នា​ដោយ​កាំភ្លើង​តូច​ធំ​សូរ​សន្ធឹក​កក្រើករំពើក​ទាំង​ប្រឹថពី។ ឯ​ឧកញ៉ា​ក្រឡាហោម ឧកញ៉ា​វិបុលរាជ​សេនាបតី សម្រេច​រាជការ​ហ្លួង​ត្រើយ​ខាងលិច​ដែល​បោះទីតាំង​នៅ​[[រកាកោង​]]នោះ ចែវ​ទូក​ទៅ​ដល់​[[ភូមិ​អង្គរបាន]] ស្រាប់តែ​ឮ​សូរ​[[កាំភ្លើង​ធំ]]​តូច​ជា​ខ្លាំង​ណាស់ ក៏​ស្រូត​ទៅ​ដល់[[​កំពង់ចាម]]។ លុះ​ឃើញ​ទូក​ចំបាំងខាង​ហ្លួង​ត្រើយ​ខាងកើត ហើយ​ដែល​ទូក​នីមួយៗ​មាន​តែ​ពល ​៥​ ឬ​ ៦ ​នាក់​នៅ​រក្សា។ ក្នុង​ ១៥០ ​ទូក​នោះ​មាន​រេហ៍ពល​តែ ​១៥០០​ នាក់ក៏​ឲ្យ​សេនា​ទាហាន​ចោម​បាញ់​ចាក់​កាប់​សត្រូវ​ទាំងនោះ​ឥត​សំចៃ​ឡើយ ហើយ​កងទ័ព​ទាំងនោះ​បែកបាក់​ទៅអស់។ មេទ័ព​ខាង​ព្រះ​បរមបពិត្រ​ចាប់​យក​ទូក​ចំបាំងង​ទាំងអស់​មក​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ថ្វាយ​យក​ថ្វីដៃ។ ខណៈនោះ រេហ៍ពល​ដែល​រត់​បែក​ពី​ទូក​ចំបាំង​នោះ ខ្លះ​ក៏​បែកផ្លូវ​ទៅ​ទីទៃៗ កងទ័ព​ខាង​សម្ដេចចៅពញា​យោធា​នរិន្ទ និង​កងទ័ព​ឧកញ៉ា​យមរាជចាប់​បាន​សត្រូវ​ចំនួន ​៨០០​ នាក់ ហើយ​ក៏​នាំ​មក​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ដែរ។ កងទ័ព​ដែល​ចាំ​ទូក​សត្រូវ​នោះ​ខ្លះ​ក៏​រត់​ទៅ​ពឹង​ចៅពញា​ស្រាល និង​ចៅពញា​វិបុលរាជរាយការណ៍​តាម​ដំណើរ។ ចៅពញា​ទាំង​ពីរ​ជា​មេទ័ព​ស្ដេច​ត្រើយ​ខាងកើត​ឮ​ហើយ​ក៏​ស្លុតចិត្ដ អស់​គំនិត​ភិតភ័យ​បណ្ដាល​ឲ្យ​ដឹង​ដល់​នាយកង​នាយ​ទ័ព​គ្រប់​កង។ នាយ​ទាំងនោះ​ក៏​អស់​ទឹកចិត្ដ​នឹង​ចូល​ច្បាំង​ទៀត ហើយ​ក៏​តាំង​បែក​ទ័ព​រត់​ខ្ចាត់ខ្ចាយ​ទៅ ខ្លះ​ក៏​លោតទឹក​ស្លាប់។ ឯកងទ័ព ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​ជា​[[អម្ចាស់​]][[ផែនដី]]​ត្រើយ​ខាងលិច​ចេញពី​បន្ទាយ​មក​ចាប់​បាន​ខ្លួន​សត្រូវ​ប្រមាណ ​៥០០ ​នាក់។ លុះ​ជួបជុំ​នាយកង​ទ័ពជើងទឹក ជើង​គោក​គ្រប់​គ្នា ព្រមទាំង​ឈ្លើយ និង​[[ស្បៀង​អាហារ]] [[សាស្ត្រាវុធ]] និង​ទូក​ចំបាំង​ ១៥០ ​នោះហើយ​ក៏​នាំ​គ្នា​ទៅ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ថ្វាយ​ព្រះ​បរមបពិត្រ​ជា​អម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង។ ព្រះ​បរមខត្តិយាមហា​ចន្ទរាជា ទ្រង់​ជ្រាប​គ្រប់​ប្រការ ទ្រង់​ព្រះ​អំណរ​ណាស់បាន​ប្រោស​ព្រះ​រាជទាន​រង្វាន់​ដល់​សេនា​ទាហាន​តាម​សមគួរ។ សម្ដេច​ព្រះបាទ​ស្រីជេដ្ឋា​អម្ចាស់​ផែនដី​ទិស​ខាងកើត​កាល​ទ្រង់​ជ្រាប​ថា ចៅពញា​ស្រាល ចៅពញា​លំពាំង ជា​ក្មួយ​បរាជ័យ​រហូត​ដល់​ស្លាប់ ខូច​ទាំង​ទូកចំបាំង​​ដូច្នោះ​ហើយ​ទ្រង់​ព្រះ​ពិរោធ​ណាស់ ទ្រង់​រើស​យក​កូន​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​ពីរ​នាក់​មក​គឺ​ឈ្មោះ​[[ស្រាលពេជ្រ|ពេជ​]]១ តាំង​ជា​ចៅពញា​ស្រាល (ទី​ក្រឡាហោម) ឈ្មោះ​[[លំពាំងក្រេះ|ក្រេះ​]]១ តាំង​ជា​ចៅពញា​លំពាំង (ទី​ចក្រី) និង​ចៅពញា​វៀង ទី​យមរាជ ([[វៀងកុយ|កុយ]]) រួម​ជា ​៣ នាយ​ឲ្យ​លើកទ័ព​ទៅ​ច្បាំង​នឹង​កងទ័ព​សម្ដេចចៅពញា​[[យោធា​នរិន្ទ]] ឧកញ៉ា​យមរាជជា​ទ័ព​អម្ចាស់​ត្រើយ​ខាងលិច។ សម្ដេច​ព្រះ​ជ័យ​ជេដ្ឋា​ទ្រង់​ផ្ដាំ​ថា បើ​សម្ដេចចៅ​ពញា និង ឧកញ៉ា​យមរាជ​បែក​ទៅ​ហើយឲ្យ​ឃុំ​ពល ​២០០០០ ​នាក់ទៅ​ចោម​បន្ទាយ​ខែត្រ​កំពង់សៀម​ទៀត។ មេកង​ធំ​ទាំង ​៣ ​នាក់​ទទួល​ព្រះរាជ​តំរាស់​ហើយ​ក៏​ថ្វាយបង្គំ​លា​លើកទ័ព​ឆ្លង​ទៅ​ចោម​បន្ទាយ​រាយ​ទ័ព​ច្បាំង នឹង​កងទ័ព​សម្ដេចចៅពញា​យោធា​នរិន្ទ ឧកញ៉ា​យមរាជ តាម​ត្រាស់​បង្គាប់។ ទ័ព​ទាំង​សងខាង​ច្បាំង​គ្នា​ជា​ច្រើន​ដង ច្រើន​គ្រាម្ដង​ចាញ់​ម្ដង​ឈ្នះ ពុំ​បាន​សំរេច​ជ័យ​ជំនះ​ទៅ​ខាង​ណាៗ​ឡើយ។ ====ផ្អាកសឹកសង្គ្រាមលើកទី២==== លុះដល់​ខែ[[​ជេស្ឋ]]ជិត​ដល់​ពេល​ឲ្យ​រាស្ដ្រ​ធ្វើស្រែ សម្ដេច​ស្រីជេដ្ឋា​ ស្ដេច​ពិជ័យ​នគរ ​ទ្រង់​ឲ្យ​បន្ថយ​មេទ័ព​ទាំង​ ៣ ​នោះ​ចូល​ទៅសំរាក​ខ្លួន​វិញ ទើប​ទ្រង់​ព្រះ​តំរិះ​ថា តាំងពី​ធ្វើសង្គ្រាម​នឹង​ពញា​ចន្ទ​មក​នេះ ការ​ខូចខាត​ទ្រព្យសម្បត្ដិ និង​ស្បៀង​អាហារ អាណា​ប្រជានុរាស្ដ្រ​ក៏​អស់​ជា​ច្រើន ដូច្នោះ​គួរតែ​យើង​បែក​ចែក​ផែនដី យក​សេចក្ដីសុខ​វិញ​ជា​ការ​ល្អ​ជាង ។ លុះ​ត្រង់​ឈ្វេងយល់​យ៉ាងនេះ ហើយ​ទើប​ទ្រង់​ឲ្យ​តែង​ព្រះរាជសារ​ដាក់​ក្នុង​បំពង់​មាស​តំកល់​លើ​[[ពានមាស]]​ ពិសេស​ថ្លៃថ្លា​ប្រពៃ​ល្អ ហើយ​ទ្រង់​ត្រាស់​ប្រើ​ពញា[[សង្គ្រាមកែវ]]ជា​រាជទូត​ ពញា[[រក្សាសម្បត្តិឯម]] ជា[[​ឧបទូត]] ព្រះ[[ជំនាញអាវុធគាម]]ជា​[[ត្រី​ទូត]]ឲ្យ​យក​ព្រះរាជសារ​ចុះ[[ទូក​ង]] បាំង​[[សប្បធន​]] ៣​ លើក ព្រះ​ពាន​ព្រះរាជសារ​នោះ​មក​ថ្វាយ​សម្ដេចព្រះ​ចន្ទរាជា។ រាជទូត ឧបទូត ឆ្លង​មក​ដល់​ដែន​កំពង់សៀមប៉ង​នឹង​ឡើងគោក​ដើម្បី​យក​ព្រះរាជសារ​ទៅ​ថ្វាយ​ព្រះ​បរម​ខត្តិយាមហា​ ចន្ទរាជាធិរាជ ខណៈនោះ​ម៉ឺន​[[ជំនិតសទ្រង់សួរ]]ជា​ព្រះ​ញាតិ​ដែល​នាំ​រេហ៍ពល​ ៣០០ ​នាក់​ដើរ​ល្បាត​ដូច​សព្វដង កាល​ឃើញ​រាជទូត​ទាំង​ ៣​ ដែល​យក​ព្រះរាជសារ​មក​ហើយ​ក៏​ស្រែក​ឲ្យ​ពល​ចូលចាប់។ រាជទូត​ទាំង ​៣ ​នាក់​ក៏​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​នឹង​ទ័ព​ល្បាតធ្វើ​ឲ្យ​ធ្លាក់​បំពង់​ព្រះរាជសារ និង​ព្រះ​ពានមាស​នោះ​ទៅ​ក្នុង​ទឹក។ ទ័ព​ល្បាត​ចាប់​យក​បាន តែ​រាជទូត ឧបទូត ត្រី​ទូត ទាំង​បី​នាក់ និង​ពល​ ១០០​ នាក់ ចំណុះ​ទូក​ទាំង​ ៣​ នោះនាំ​ទៅ​ក្រាបទូល​ថ្វាយ​រាយ​សេចក្ដី​គ្រប់​ប្រការ។ សម្ដេចព្រះ​បរម​ក្សត្រ​មហា​ចន្ទរាជា​ ទ្រង់​ព្រះ​វិនិច្ឆ័យ​ទោស​ឧកម៉ឺន[[​ជំនិត​សទ្រង់]]​សួរ ​ថា “ដែល​ឧកម៉ឺន​ចាប់​បំរើ​សត្រូវ​ដែល​មក​ជា​រាជទូត ឧបទូត ត្រី​ទូត​នេះ ទាស់​នឹង​ព្រះ​ច្បាប់​សំរាប់​ស្រុក​អំពី​បុរាណ​រាជ​ប្រវេណី​ហើយ​ត្រូវ​តែ​មានទោស ទើប​ទ្រង់​ប្រោស​ឲ្យ​ចុះ​ព្រះរាជអាជ្ញា (ឲ្យ​វាយ​ខ្នង) ២៤​ [[ខ្វាត់]]​ម្នាក់ឲ្យ​ដាក់[[​ឃ្នាង​]]បណ្ដើរ​អាក្រោស​ឧកញ៉ា[[ម៉ឺន​ជំនិត]] “ស” ទ្រង់ “សួ” ៣​ ជុំ​បន្ទាយទ័ព។ លុះ​ធ្វើ​ទោស​រួច​ស្រេច​ហើយ​ស្ដេច​មាន​ព្រះ​បន្ទូល​ត្រាស់​សួរ​ទៅ​ទូត​ទាំង​ ៣​ ថា ឯង​មកនេះ​តើ​ដោយ​ប្រការ​ម្ដេច? រាជទូត​យក​សេចក្ដី​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ថា ទូលព្រះបង្គំ​ជា​រាជបំរើ​ព្រះករុណា​ត្រើយ​ខាងកើត​ស្ដេច​ឲ្យ​នាំ​ព្រះរាជសារមក​ថ្វាយ​ល្អងធូលី​ជា​ម្ចាស់ផែនដី​ប៉ែក​ខាងលិច ប៉ុន្ដែ​ឥឡូវនេះ​ព្រះរាជសារ​នោះ​ធ្លាក់ទឹក​បាត់​ក្នុង​គ្រា​ដែល​ចោមចាប់​នោះអស់​ទៅ​ហើយ តែ​នៅ​ចាំ​សេចក្ដី​ខ្លះៗ បើ​នឹង​ក្រាបទូល​ទៅ​ក្រែង​សេចក្ដី​នោះ​ពុំ​សព្វគ្រប់។ ហេតុនេះ​សូម​ទ្រង់​ព្រះ​រាជទាន​ទោស។ សម្ដេចព្រះ​ចន្ទរាជា​ស្ដេច​ទ្រង់​ប្រោស​ឲ្យ​ទូត​ទាំងនោះ​ទូល​ព្រះ​អង្គ​តាម​ចាំ​រៀងខ្លួន​ចុះ។ រាជទូត​ត្រើយ​ខាងកើត​ ក៏​ទូល​ថា ដ្បិត​ហ្លួង​ជា​ម្ចាស់​លើ​ត្បូង ​ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ​មាន​ព្រះ​ហឫទ័យ​ប្រណី​រាស្ដ្រ​ដែល​វិនាសស្លាប់បាត់បង់​ជា​ច្រើន​ក្នុង​សង្គ្រាម​ដែល​បាន​ធ្វើ​មក​ជា​ច្រើន​ឆ្នាំ​នោះ។ ឥឡូវនេះ​ ហ្លួង​ជា​ម្ចាស់​លើ​ត្បូង​​ទូលព្រះបង្គំ​ជាខ្ញុំ​ស្ដេច​មាន​ព្រះ​ ហឫទ័យ​ចង់​បញ្ឈប់​សង្គ្រាមសុំ​ចង​ជា​ព្រះរាជ​មេត្រី​ចែក​ផែនដី និង​ម្ចាស់​ត្រើយ​ខាង​លិច​ឲ្យ​ស្មើគ្នា។ បើ​ទ្រង់​[[ព្រះករុណា​វិសេស​]]ជា​អម្ចាស់​លើ​ត្បូង​ខាង​នេះ​ទ្រង់​យល់ព្រម​ល្មម​ផង​នោះ ព្រះពុទ្ធ​សាសនា និង​អាណាប្រជានុរាស្ដ្រ​នឹង​បាន​សុខក្សេមក្សាន្ដ​តទៅដោយសារ​ព្រះ​[[សតិ​ប្រាជ្ញា]] ទ្រង់​ព្រះករុណា​ពិសេស​ទាំង​ពីរ​អង្គ​បំរុង​រាស្ដ្រ​ឲ្យ​សុខ​ជា​ព្រះ​កិត្ដិយស​ប្រសើរ។ សម្ដេចព្រះ​បរម​រាជ ​បរមបពិត្រ​ជា​អម្ចាស់​ត្រាស់​ថា ក្រុង​កម្ពុជា​រាជធានី​នេះ​ជា​ព្រះរាជ​សម្បត្ដិ​អំពី​ព្រះ​បរម​រាជ​[[អយ្យកោ]] [[អយ្យិកា]]​យើង​រៀង​មក។ ឯ​ព្រះស្ដេច​កន អម្ចាស់​ឯង​នោះ​ប្រៀប​ដូច​ជា​ចោរមក​លួច​ផែនដី​យើង ហើយ​មក​សុំ​ចែក​សម្បត្ដិ​នឹង​ម្ចាស់ទ្រព្យ​នេះ ​តើ​ឯង​ឃើញ​ថា​គប្បី​ហើយ​ ឬ? ប៉ុន្ដែ​ឥឡូវនេះ បើ​ម្ចាស់​ឯង​ចង់​ឈប់​សង្គ្រាម​ក៏​ឈប់​តាម​ចិត្ដ​ចុះ។ តែ​ថា​ឲ្យ​ម្ចាស់​ឯង​ថយ​ទៅ​ជា​មុន​ចុះចាំ​អញ​ថយ​ទៅ​ជា​ក្រោយ។ មាន​ព្រះ​បន្ទូល​ចប់​ហើយ ស្ដេច​ព្រះ​រាជទាន​ពាន​មួយ​ជា​ជំនួស​ ព្រះ​ពានមាស​ដែល​ធ្លាក់ទឹក​នោះ​ទៅ​ទូត​ទាំង ​៣ ​នាក់​វិញ។ រាជទូត​ត្រើយ​ខាងកើត​ទាំង ​៣ ​នាក់​ក្រាប​បង្គំ​លា​ចេញ​ទៅ​ចុះទូក​ងឲ្យ​ពួក​ស៊ី​ផាយ​អុំ​ឆ្លង​ទៅ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​អម្ចាស់​ខ្លួន​សព្វ​ សេចក្ដី។ សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ក្រុង​ពិជ័យ​នគរ (ស្ដេច​កន) ទ្រង់​ជ្រាប​ហើយ​ឃើញ​ថាពុំ​សមប្រកប​តាម​ព្រះ​ហឫទ័យ​ដែល​ទ្រង់​ប្រាថ្នា​ទេ ទ្រង់​ព្រះ​ពិរោធ​ណាស់តែ​ក្លែង​ធ្វើ​ជា​ទ្រង់​ព្រះ​សំរួល​ហើយ​ត្រាស់​ថា ចៅពញា​ចន្ទរាជា​ដែល​លួច​មក​វាយ​ស្រុកខែត្រខាងលិច​នេះ តែ​ត្រូវជា​ចោរ​ដែរ ឬ​ពុំ​មែន​ជា​ចោរ​ទេ? ព្រះ​រាជទូត​ទាំង ​៣ ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ថាទូលព្រះបង្គំ​ទាំងឡាយ​នឹកឃើញ​ថានឹង​តប​ទូល​ទៅ​វិញ​ដែរ តែបើ​នឹង​ទូល​តបត​សេចក្ដី​ទៅ​វិញ ដូច្នេះពុំ​ហ៊ាន​ដ្បិត​នៅ​គ្នា​តិច​ពេក ហើយ​ទូលព្រះបង្គំ​ទាំងឡាយ​បាន​រួចខ្លួន​មក​នេះ ក៏​ព្រោះតែ​បុណ្យ​បារមី​សម្ដេច​ជា​អម្ចាស់​គ្រប់គ្រង​ហើយ​ទើបបាន​រួច​មកនេះ។ សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ទ្រង់​ព្រះ​សណ្ដាប់​សព្វគ្រប់​ហើយ ព្រះ​អង្គ​ចាត់[[​ចៅហ្វាយស្រុក]] និង​កងទ័ព​ឲ្យ​នៅ​រក្សា[[​បន្ទាយ​មាត់​ឃ្មុង]]​ [[បន្ទាយស្រី​សឈរ]] ហើយ​ព្រះ​អង្គ​លើកទ័ព​ត្រឡប់​ទៅ​ក្រុង​ពិជ័យ​នគរ​វិញ។ សម្ដេចព្រះ​បរមបពិត្រ​ជា​ម្ចាស់ផែនដី​ប៉ែក​ខាងលិច​ទ្រង់​ជ្រាប​ថា ព្រះស្ដេច​កន​លើកទ័ព​ត្រឡប់​ទៅ​មុន ហើយ​ទើប​ព្រះ​អង្គ​បង្គាប់​ចៅហ្វាយស្រុក​ឲ្យ​នៅ​រក្សា​[[បន្ទាយ​កំពង់សៀម]] [[បារាយណ៍]] [[ជើងព្រៃ]] រួច​ស្ដេច​លើកទ័ព​ត្រឡប់​មក​បន្ទាយ[[​ខែត្រ​បរិបូណ៌]]​វិញ។ ព្រះ​អង្គ​លើក​ហួស​ទៅ​[[ខែត្រ​ពោធិ៍សាត់]]​ទៀត ហើយ​ត្រាស់​ឲ្យ​ពល​ធ្វើ​[[ដំណាក់​]]តូច​ធំ ប្រក់​[[ស្លឹក]]មាន​[[សន្ធិយា​]]ចុង​រោង​ទី​ក្រៅ​ក្នុង។ ===ការធ្វើគតស្ដេចកនលើកទី១=== រួច​ស្រេច​ស្ដេច​ចូល​គង់ ទ្រង់​មាន​ព្រះរាជ​បន្ទូល​នឹង​អស់​សព្វ​មុខមន្ដ្រី​ថា [[ទំនៀមទំលាប់]]​ពី​បុរាណ​រៀង​មក​ដល់​រដូវ[[​មហាសង្ក្រាន្ដ]]​[[ចូល​ឆ្នាំ​ថ្មី]] ហើយ​ព្រះមហាក្សត្រា​ធិរាជ ស្ដេច​តែង​ចេញ​ទតព្រះនេត្រ​អស់​សេនា​ទាហាន និងអាណា​ប្រជានុរាស្ដ្រ​ក្នុង​​ខែត្រ​ដែល​បាន​ហាត់​ក្បួន​[[គុន​ដាវ​]][[អាវុធ]]​មក​ ប្រជុំ​ថ្វាយ​ថ្វីដៃ។ បើ​គូ​ណា​ដៃ​ជា​ទ្រង់​តែង​ប្រោស​ព្រះ​រាជទាន​រង្វាន់ និង​ចិញ្ចឹម​ឲ្យ​ជា​រេហ៍ពល​តទៅ​ទៀត។ ៣​ ឆ្នាំ​មក​ហើយ​យើង​បាន​ឃើញ​ថា មនុស្ស​ដែល​ចូល​មក​ប្រឡង​យក​ថ្វីដៃ​តិច​ណាស់ យើង​នឹង​រើស​ដាក់​ជា​ទាហាន​ក៏​ពុំ​គ្រប់គ្រាន់ពុំ​ធួន​នឹង​[[រាជការ]]​ដែល​ត្រូវការ។ ឥឡូវនេះ ​ជិត​ចូល​ឆ្នាំ​ថ្មី​ហើយគប្បី​ឲ្យ​អស់​សេនាបតី​ប្រកាស​ឲ្យ​គ្រប់​​ខែត្រ​បានដឹង​ថា បើ​ឈ្មោះ​ណា​បាញ់​[[កាំភ្លើង]] [[ធ្នូ]] [[ស្នា​ត្រង់]] ច្បាំង​លើ​ខ្នង​ដំរី​ឈ្នះ​គេ ​៣ ​ថ្ងៃយើង​នឹង​ទុកជា​លេខ​១ ហើយនឹង​ប្រោស​ព្រះ​រាជទាន​ឲ្យ​មាន​យសស័ក្ដិ​ ៥​ [[ហ៊ូពាន់]]ព្រមទាំង​ព្រះរាជទាន​រង្វាន់​មាស ប្រាក់ដីស្រែចំការច្បារ​ដំណាំ ភូមិឋានឲ្យ​មាន​សមគួរ។ បើ​ឈ្មោះ​ណា​កាន់​អាវុធ​ច្បាំង​គ្នា​លើ​ខ្នង​សេះ​ឈ្នះ​គេ​ ៣ ​ថ្ងៃ យើង​ទុកជា​លេខ​ ២ ហើយ​នឹង​ព្រះ​រាជទាន[[​យសស័ក្ដិ]]​ជា ​៤ ​ហ៊ូពាន់ និង​រង្វាន់​មាស​ប្រាក់ភូមិឋាន​ឲ្យ​តាម​សមគួរ។ បើ​ឈ្មោះ​ណា​កាន់​អាវុធ​ច្បាំង​គ្នា​ឈ្នះ​គេ​នៅ​លើ​ដី ​៣ ​ថ្ងៃទុកជា​លេខ​៣ ហើយនឹង​ប្រោស​ព្រះ​រាជទាន​យសស័ក្ដិ​ ​៣​ [[ហ៊ូពាន់]] និង​រង្វាន់​មាសប្រាក់​តាម​សមគួរ។ បើ​គូ​ណា​មាន​ថ្វីដៃ​ចុះ​ជា[[​រណ្ដាប់]]​ក្រៅពី​នោះ​ យើង​នឹង​ព្រះ​រាជទាន​ជា​ [[ឧកញ៉ាម៉ឺន]] ជា[[​ម៉ឺន]] ជា​[[នាយ​]]រាល់​រូប។ អស់​សេនាបតី​ក្រាប​បង្គំ​ទទួល​ព្រះរាជ​បន្ទូល​ថ្លៃ​វិសេស​ហើយ​ក៏​ថ្វាយបង្គំ​លា​ចេញ​ទៅ​ធ្វើ​សំបុត្រ​ប្រកាស​ប្រាប់​ទៅ​ចៅហ្វាយស្រុក​ឲ្យ​ប្រាប់​អស់​[[អ្នកមុខ​អ្នកការ]]បណ្ដារាស្ដ្រ​ឲ្យ​ដឹង​គ្រប់​គ្នា​តាម​ត្រាស់​បង្គាប់។ ខណៈ​នោះ​អស់​មនុស្ស​ដែល​មាន​[[ចំណេះ​វិជ្ជាការ]]​ខំ​ហ្វឹកហ្វឺន​ហាត់រៀន​រាល់គ្នា។ លុះ​ចូល[[​សង្ក្រាន្ដ​ថ្មី]] ឆ្នាំ[[រោង]] [[ទោស័ក​]]សេនា​ទាហាន អាណា​ប្រជានុរាស្ដ្រ​ចូល​មក​រក​នាយ​ចៅហ្វាយ​ទីទៃៗដើម្បី​រង់ចាំ​ដល់​ថ្ងៃ​ចូល​ប្រឡង​ចំណេះ​វិជ្ជាការ​ថ្វាយ​ថ្វីដៃ​គ្រប់ៗ​គ្នា។ ការ​ប្រឡង​ជាន់​នោះ​រើស​បាន​សេនា​ទាហាន​ច្រើន​លើស​ឆ្នាំ​មុនៗ ​[[១០​]] [[សួន]]។ ព.ស ​២០៦៤, គ.ស​ ១៥២០, ម.ស​ ១៤៤២, ច.ស ​៨៨២ ឆ្នាំរោង [[​ទោស័ក]] សិរី​រាជសម្បត្ដិ​ស្ដេច​គ្រប់គ្រង​នគរ​នៅ​​ខែត្រ​ខាងលិច​បាន​ ៥ ​ព្រះ​[[វស្សា]] សម្ដេចព្រះ[[​អគ្គមហេសី]]​សម្ភព​ព្រះរាជ​បុត្រា​មួយ​អង្គ ទ្រង់​ព្រះ​នាម​ព្រះ[[​រាមាធិបតី]]​នោះ សម្ដេចព្រះ​[[បិតុរង្គាធិរាជ]]ជា​អម្ចាស់​ត្រាស់​ឲ្យ​ព្រះរាជ​គ្រូ​បុរោហិត [[ព្រឹទ្ធាចារ្យ]] សេនាបតី រៀប​ទទួល​តាម​ព្រះ​[[សិរី​យស]] សម្ដេចព្រះ[[​ឱរសាធិរាជ​]]ឯក​តាម​ទំនៀម។ លុះ​បាន​មួយ​ខែ​ក្រោយមក​ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​មុខងារ​ធ្វើ​ព្រះរាជ​ពិធី ​ចំរើន​ព្រះកេសា​ព្រៃ។ លុះ​ធ្វើ​ស្រេច​ហើយ អស់​សេនាបតី មន្ដ្រី​មុខងារ​ទាំងពួង​នាំ​កូនប្រុស​ស្រី និង​ទាសាទាសី [[គោ]] [[ក្របី]] [[សេះ]] [[រទេះ]] [[ទូក]]ចេញ​ហែ​[[សុវណ្ណមាលា]]​ថ្វាយ​ភួង​ព្រះ​ហស្ថ​រាល់ៗ​គ្នា។ ឯ​សម្ដេចព្រះ​[[វររាជ​បិតា]]​ក៏​ទ្រង់​ព្រះ​រាជទាន​[[សួយសារអាករ​]]ក្នុង​[[​ខែត្របាត់ដំបង​]]ជា​ចំណង​ព្រះ​ហស្ថ​នៃ​សម្ដេចព្រះ​ប្រិយ​បុត្រ​បរិសុទ្ធ​ [[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]។ ឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[ត្រីស័ក]] ព.ស ​២០៦៥, គ.ស​ ១៥២១, ម.ស ​១៤៥៣, ច.ស ​៨៨៣ នោះ អ្នក​ម្នាង​បទុមបុប្ផាជា​ព្រះ​ស្នំ​ឯក សម្ភព​ព្រះរាជ​បុត្រា​មួយ​អង្គ​ទ្រង់​ប្រោស​ព្រះ​នាម​ជា​ព្រះ​អង្គ[[​បរមិន្ទ​រាជា]]។ សម្ដេច​ព្រះ​[[វររាជ​បិតា]] ​ទ្រង់​ពេញ​ព្រះ​ស្នេហា​ទាំង​ពីរ​អង្គ​ដូច​គ្នា។ នេះ​នឹង​និយាយ​អំពី​ឧកញ៉ា​មន្ដ្រី​កែវ [[សេនាបតី​ភូសំរេច​រាជការ​]]ផ្នែក​[[កងទ័ពជើងគោក]]ខាង​[[ព្រះ​ចៅ​ក្រុង]]​កម្ពុជា​ទិស​ខាងលិច​នោះ កាល​ជិត​ដល់​ចូល​ឆ្នាំ[[​ម្សាញ់]] [[ត្រី​ស័ក]] [[ឧកញ៉ា​]]ក៏​គិត​ថាពី​មុន​ព្រះស្ដេច​កន​បានឲ្យ​ពល​ ១០០ ​នាក់​មក​ក្លែង​កល​ប៉ង​នឹង​ធ្វើ​អន្ដរាយ​អម្ចាស់​យើង យើង​ពុំ​ទាន់​បាន​សងកល​វា​ម្ដង​នៅឡើយ​ទេ។ ឥឡូវនេះ​ជិត​ចូល​ឆ្នាំ​ថ្មី ហើយ​ព្រះស្ដេច​កន​មុខជា​នឹង​ប្រមូល​សេនា​ទាហាន​ឲ្យ​ល្បង​ថ្វីដៃ​ជា​មិន​ខាន។ ដូច្នោះ នរណា​ហ្ន៎! បណ្ដា​អ្នក​អាច​នឹង​ទទួល​អាសា​ទៅ[[​ប្លម]]​ធ្វើ​ជា​ពួក​របស់​ពួក​វា ហើយ​បាញ់​វាសំលាប់​ចេញ​បាន​សោះនឹង​នឿយ​ព្រួយ​រវល់​ច្បាំង​តទៅ​ទៀត​ថា បើ​ឯង​រាល់គ្នា​សំរេចការ​នេះ​ឲ្យ​បាន​ដូច​ប្រាថ្នា យើង​នឹង​ក្រាបទូល​សុំ​ឲ្យ​ឡើង​យសស័ក្ដិ​ឲ្យ​បានជា​ធំ។ ខណៈនោះ​សេនា​៤​ នាក់​ដែល​មាន​ថ្វីដៃ​ត្រង់​ខាង​បាញ់​[[កាំភ្លើង]]​គឺ​ឈ្មោះ​[[ប្រាច]] នៅ​ខែត្រ​ទ្រាំង ឈ្មោះ​ [[ក្ដាន់ (ខ្មាន់កាំភ្លើង)|ក្ដាន់]] នៅ​​ខែត្រ​កំពត ឈ្មោះ​[[តោ (ខ្មាន់កាំភ្លើង)|តោ]] នៅ​[[​ខែត្របន្ទាយមាស]] ឈ្មោះ​[[ជ័យ (ខ្មាន់កាំភ្លើង)|ជ័យ]] នៅ[[​​ខែត្រ​សំរោងទង]] បាន​ចូល​មក​នៅ​ជា​ខ្ញុំ​រាជការ ហើយ​ចង​ជា​សំឡាញ់​នឹង​គ្នា​គិត​គ្នា​ថា យើង​ចូល​មក​នៅ​ជា​ខ្ញុំ​រាជការ​នេះ​ប្រាថ្នា​ស្វែងរក​[[គុណ​បំណាច់]] បើ​បាន​កល​ហើយ​ត្រូវ​ទទួលយក​អាសា​អម្ចាស់​ផែនដី។ លុះ​យល់ព្រម​គ្នា​ហើយ​សេនា​ទាំង​ ៤ ​នាក់​ក៏​ឆ្លើយ​ថា យើង​ខ្ញុំប្របាទ​ទាំង​ ៤​ នាក់​នេះ​សុំ​ទទួលយក​អាសា​ធ្វើ​ការ​ថ្វាយ​ព្រះ​បរមបពិត្រ​ថា ហើយ​សេនា​ទាំង ​៤ ​នាក់​នោះ​ក៏​សំពះ​ជំរាបលា​ចេញ​ទៅ។ លុះ​មក​ដល់​[[កំពង់​ហ្លួង]]​ក្នុង​​ខែត្រសំរោងទង​ទាំង ​៤ ​នាក់ ក៏​សុំ​ដោយសារ​ទូក​គេ​ឆ្លងកាត់​ទៅ​ដល់​[[​ខែត្របាសាន]] ហើយ​កាត់​ទៅ​ដល់​ក្រុង​[[ស្រឡប់​ពិជ័យ​នគរ]]។ ពេល​ទៅ​ដល់​ក្រុង​នេះ​ពីរ​ថ្ងៃ សេនា​ទាំងនោះ​បាន​សំគាល់​ឃើញ​ថា មាន​មនុស្សម្នា​កាន់​កាំភ្លើង​គ្រឿង​អាវុធ​ចូល​ទៅ​ទី​រាំង​[[ព្រ័ត្រ​]]នៅ​វាល​ មុខ​ព្រះ​[[ពន្លា]]​ជា​ច្រើន ឃើញ​រាស្ដ្រប្រជា​នាំ​គ្នា​មើល​ពិធី​នោះ​រាប់​[[ម៉ឺន]]​នាក់។ លុះដល់​ថ្ងៃ[[រសៀល​]]ម៉ោង ​២ សេនា​ទាំង​ ៤​ នាក់​ក៏​ចូល​ទៅ​បន្លំ​អែប​នឹង​អ្នកស្រុក​ដែល​ឈរ​មើល​នោះ។ ក្នុង​វេលា​នោះ សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ព្រះ​ចៅ​ក្រុង​ស្រឡប់​ពិជ័យ​នគរ​ស្ដេច​តើន​ចាក​[[ក្រឡាព្រះបន្ទំ]] ហើយ​ចូល​ស្រង់​ ទ្រង់គ្រឿង​សំរាប់​ព្រះមហាក្សត្ររួច ​ទ្រង់​នាំ​អស់​ស្នំ​ធំ​តូច​ចេញ​ទៅ​គង់នៅ​ព្រះ​[[ពន្លា​]]ខ្ពស់​ចំពោះ​មុខ​ សេនា​ទាហាន​ធំ​តូច​ដែល​មក​ជួបជុំ រួច​ទ្រង់​ផ្គូ​មនុស្ស​ជិះសេះ ជិះ​ដំរី​ចូល​ប្រកាប់​គ្នា។ អស់​ភ្នាក់ងារ​ក៏​វាយ[[​ស្គរ​ជ្វា​]]តាម​ទំនង​ចូល​សង្គ្រាម។ ការ​ប្រឡង​យក​ថ្វីដៃ​លុះ​បាន​ឈ្នះ​ចាញ់​ហើយ ចៅពញា​[[មហា​សេនា​យោធា​សង្គ្រាម​]]ក៏​នាំ​មនុស្ស​ដែល​ខាង​ឈ្នះ​នោះ​ចូល​ទៅ​ថ្វាយបង្គំ ទើប​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ប្រទាន​ប្រាក់​មួយ​ជញ្ជីង ហើយ​ឲ្យ​ជា​នាយពល​រេហ៍ រួច​ទ្រង់​ឲ្យ​លើក​វង់​ចង​ឲ្យ​ខ្ពស់​ស្មើ​ក្បាល។ វង់​នោះ​គូស​ខ្សែ​ក្រៅ​ពណ៌​ខ្មៅ ខ្សែបន្ទាប់​ពណ៌​ក្រហម ចំណុច​ខាងក្នុង[[​វង់]]​នោះ លាប​ពណ៌​សរួច​ឲ្យ​មនុស្ស​បាញ់​ម្នាក់​ម្ដង​គ្រប់ៗ​គ្នា។ មនុស្ស​ដែល​បាន​បាញ់​ពេល​នោះ​ដល់​ទៅ ​២៣ ​នាក់តែ​បាញ់​ពុំ​ត្រូវ​ក្នុង​វង់ ​៣ ​ជាន់​នោះ​ឡើយ។ អស់អ្នក​កាន់​ធ្នូ​ខ្លះ​បាញ់​ដល់ ខ្លះ​បាញ់​ពុំ​ដល់។ អ្នក​កាន់​ស្នា​បាញ់​ពុំ​ដល់​សោះ។ អ្នក​កាន់​កាំភ្លើង​បាញ់​ដល់​តែ​មិន​ត្រូវ។ ទើប​ព្រះ​អង្គ​បែរ​ព្រះ​ភ័ក្ដ្រ​ទៅ​ត្រាស់​នឹង​[[ស្នំ​]]ឯក ទោ ត្រី ចត្វា ថា អា​ចោលម្សៀត​ទាំង​អស់នេះ​មាន​ថ្វីដៃ​យ៉ាងនេះ ស្រី​ណា​នឹង​ដោយ​កើត។ ខណៈនោះ ពួក​ព្រះ​[[ស្នំ​ក្រមការ]]​ឮ​ហើយ​ក៏​សើច​ទ្រហឹងអឺងកង។ ខ្លះ​ទូល​ថា ក្រែង​វង់​នោះ​នៅ​ឆ្ងាយ​ណាស់​ដឹង​ឬ? ទើប​ព្រះ​អង្គ​ថា ឆ្ងាយ​ប៉ុណ្ណឹង​ក៏​អញ​បាញ់​ត្រូវ​ដែរ បើ​អញ​បាញ់​ត្រូវ​ឲ្យ​អញ​ធ្វើ​ម្ដេច? ពួក​ព្រះ​ស្នំ​ថា បើ​ទ្រង់​បាញ់​ត្រូវ​នឹង​ក្រងផ្កា​ថ្វាយ។ ខ្លះ​ថាបើ​ទ្រង់​បាញ់​ត្រូវ​នឹង​ថ្វាយ​ព្រះ​ស្នំ​យ៉ាង​[[ក្រអូប]] ​៥ ។ ខ្លះ​ថា ឲ្យ​ដក​រោម​ភ្នែក។ ខ្លះ​ថា បើ​ទ្រង់​បាញ់​ត្រូវ​ខ្ញុំម្ចាស់​ទទួល​កោត។ លុះ​អស់អ្នក​ព្រះ​ស្នំ​ទូល​ថ្វាយ​កំសាន្ដ​ចប់​ហើយ សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ទ្រង់​ព្រះ​សណ្ដាប់​ហើយ​ត្រូវ​ព្រះ​ទ័យ​ណាស់ ទើប​ទ្រង់​ស្ទុះ​ចេញ​មក​ក្រៅ​កន្ត្រាក់​យក​ព្រះ​កៅទណ្ឌ​ចុះ​ទៅ​រានហាល ហើយ​ព្រះ​អង្គ​ឡើងឈរ​លើ​ព្រះ​កើយ ព្រះ​ហស្ថស្ដាំ​ចាប់​ព្រួញ​ទាំង ​៥ ​គង​ឡើង​ហើយ​ទ្រង់​ត្រាស់​ប្រាប់​នាម៉ឺន​មុខមន្ដ្រី ស្រីស្នំ ក្រមការ​ដែល​ជួបជុំ​ក្នុង​ទីនោះ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​ថាឲ្យ​ចាំ​មើល​យើងៗ​នឹង​បាញ់​ឲ្យ​ត្រូវ​វង់ស។ ទ្រង់​ថ្លែង​[[កៅទណ្ឌ]]នោះ​ទៅ​សរ​ក៏​ត្រូវ​វង់​ស​មែន។ លុះ​ទ្រង់​ថ្លែង​ព្រួញ​មួយទៀត ព្រួញ​នេះ​ក៏​ត្រូវ​បញ្ជូន​ព្រួញ​ចាស់​រហូត​ទៅ​ព្រួញ​ថ្មី​ជាប់​នៅ​ទីនោះ។ លុះ​បាញ់​ព្រួញ​ជាប់​គំរប់ ​៣ ​ទៀត ព្រួញ​គំរប់ ​៣ ​នេះ​ទៅ​ត្រូវ​ព្រួញ​គំរប់ ​២ ​រហូត​ទៅ​ត្រូវ​ជាប់​នឹង​ព្រួញ​គំរប់​មួយ។ កាលនោះ អស់​ព្រះ​ស្នំក្រុម​ការ និង​សេនាបតី​មន្ដ្រី​ធំ​តូច​ឃើញ​ដូច្នោះ​ក៏​ស្រែក​ហ៊ោ​គឹកកង។ [[ភ្នាក់ងារ​]]តូរ្យតន្ដ្រី​ក៏​តាំង​វាយ​ស្គរ​ថ្វាយ​សព្ទសាធុការពរ​ខ្ទរខ្ទារ​នៅទីនោះ។ ឯ​បំរើ​ទាំង ​៤ ​នាក់​ដែល​ឧកញ៉ា​[[ចក្រីកែវ (មានជ័យ)|ចក្រីកែវ]]ប្រើ​ទៅ​ទីនោះ ឃើញ​វឹកវរ​ដូច្នោះ​ហើយ​ក៏​លើក​កាំភ្លើង​ឡើង​តំរង់​ចំ​ទៅ[[​ឆ្អឹងជំនីរ]]​ ព្រះស្ដេច​កន​ខាងឆ្វេង។ តែ​ដោយ​តេជៈ​ព្រះស្ដេច​កន​ពុំ​ទាន់​អស់បុណ្យ គ្រាប់​នោះ​បាញ់​ខុស​មួយ​ទះដៃ និង​បាញ់​ថែម​ទៀត​ក៏​ពុំ​ទាន់។ ខណៈនោះ​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​អម្ចាស់​ផែនដី​ស្រឡប់​ពិជ័យ​នគរ​ស្ដេច​កំពុង​ឈរ​មាន​នៅ​ជាប់​ព្រួញ​ពីរ​នៅ​ព្រះ​ហស្ថនោះ លុះ​ឮ​សូរកាំភ្លើង​បាញ់​ខាងឆ្វេង​ហើយ ក៏​ក្រលេក​ប្រែ​ព្រះ​ភក្ដ្រ​បាញ់​តាម​ផ្សែង​រំសេវ​នោះ​ទៅ ព្រួញ​ក៏​ត្រូវ[[​ប្រជុំ​ចិញ្ចើម]]​អ្នក​បាញ់​ព្រះ​អង្គ​ស្លាប់​នៅ​ទីនោះ​មួយ​រំពេច។ ទ្រង់​ទត​ទៅ​ឃើញ​ម្នាក់​លូកដៃ​ទៅ​គ្រាហ៍​គ្នា​វា​នោះ​ក៏​បាញ់​មួយ​ព្រួញ​ទៅ​ទៀត ត្រូវ​ត្រង់​[[សៀតផ្កា]]​អ្នក​ដែល​លូកដៃ​ទៅ​គ្រាហ៍​នោះស្លាប់​មួយ​រំពេច​ទៀត។ អស់​សេនាបតី មន្ដ្រី នាយកង​ទ័ព និង​ប្រជានុរាស្ដ្រ ក៏​ភ្ញាក់ផ្អើល​វឹកវរ​ជា​កោលាហល​រចល់​រក​ចាប់​ពួក​អា​ក្បត់ តែ​ពួក​ក្បត់​ក៏​រត់​រួច។ ព្រះស្ដេច​កន​ក៏​បញ្ជា​ឲ្យ​កាត់​ក្បាល​អ្នក​ដែល​ស្លាប់​ទាំង​ពីរ​នាក់​នោះ​ដោត​ជា​បំរាមរួច​ស្ដេច​ត្រឡប់​ចូល​ព្រះរាជវាំង​វិញ។ ឯបំរើ​ឧកញ៉ា​ចក្រី​ដែល​ទៅ​លុក​នោះ នៅ​រស់​ពីរ​នាក់ លុះ​ត្រឡប់​ឆ្លងទន្លេ​ដើរ​ទៅ​ដល់[[​​ខែត្រ​ពោធិ៍សាត់]]​ហើយ ក៏​ចូល​ទៅ​ប្រណិប័តន៍​ប្ដឹង​អ្នកឧកញ៉ា​ចក្រី​តាម​ដំណើរ​សេចក្ដី​គ្រប់​ប្រការ។ ឧកញ៉ា​ចក្រី​ក៏​នាំ​ហេតុ​ដំណើរ​នោះ​ឡើង​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ក្រោម​[[ល្អងធូលី]]​ព្រះបាទ​តាម​ដំណើរ​សេចក្ដី ទើប​ព្រះ​បរម​ចក្រ​មហា​ចន្ទរាជា​ធិរាជ​បរម​រាមា​ជា​អម្ចាស់​ទ្រង់​ត្រាស់​ នឹង​អស់​ខ្ញុំ​ព្រះ​រាជការ​សេនា​ទាំងឡាយ​ថា ឧកញ៉ា​ចក្រី​គិត​ធ្វើ​ដូច្នេះ​ពុំគួរ​ទេ ដ្បិត​ដើម​នោះ​អា​ស្ដេច​កន​វា​ជា​ស្ដេច​ព្រៃ វា​ឲ្យ​មនុស្ស​មក​លុក​យើង​មុន វា​ខុសច្បាប់ខុស[[​ទំនៀម​]]ទ័ព​ទៅ​ហើយ។ កាលដែល​ឧកញ៉ា​ចក្រី​ឲ្យ​មនុស្ស​ទៅ​លប​លុក​វា​វិញនឹង​នាំ​ឲ្យ​ខូច​ព្រះ​កិត្ដិយស​ដែរ។ ប៉ុន្ដែ​គ្រានោះ ​យើង​អភ័យទោស​ឲ្យ​ម្ដង​ចុះ ហើយ​ទ្រង់​ត្រាស់​ប្រដៅ​ថា វិស័យ​សឹក​ក្រស័ត្រ បើ​ថា​នឹង​គិត​ជា​ឧបាយកល​បែប​ណាៗ​នោះ លុះត្រាតែ​កុំ​ប្រទល់​ប្រទះ​ទ័ព​គ្នា។ ឥឡូវនេះ​គេ​នឹង​យើង​វិល​មក​លំនៅ​រាល់ខ្លួន​ហើយ ហើយ​យើង​ប្រើ​មនុស្ស​ឲ្យ​ទៅ​លប​លុក​គេ​នោះ ពាក្យ​បុរាណ​លោក​ហៅ​ថា [[ចោរ​សង្គ្រាម]]ពុំប្រសើរ​ឡើយ។ ទ្រង់​ត្រាស់​ហើយ ស្ដេច​យាង​ចូល​ទៅ​ទី​ខាងក្នុង​ព្រះរាជ​រោង​រម​វិញ​ទៅ។ តាំង​តែ​ពី​ខែ​នោះ​រៀង​មក ស្ដេច​ទាំង​ពីរ​ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​សំរាក​ឈប់​ធ្វើសង្គ្រាម​នឹង​គ្នារាស្ដ្រប្រជា​ក៏​បាន​សុខ​បន្ដិច។ តែបើ​អ្នក[[​ឈ្មួញ]] លក់[[​រទេះ]] ទូក​នោះ ស្ដេច​ឲ្យ​មាន​កងទ័ព​នៅ​ត្រួតត្រា​មើល។ បើ​ឃើញ​រទេះ​ណា ទូក​ណា​មាន​គ្រឿងសាស្ដ្រាវុធ​ត្រូវ​ដកហូត​ចេញ​ពុំ​ឲ្យ​មាន​ឡើយ។ ពេល​នោះ​ឈ្មួញ​ទៅ​មក​ជួប​ទាំង​នគរ​ខាងកើត ខាងលិច​លក់ដូរ​ទំនិញ​ជា​សុខ​ទាំង​សងខាង។ កងទ័ព​របស់​សម្ដេច​[[ត្រើយ]]​ខាងលិច​ខាងកើត​ប្រកាន់​[[ច្បាប់]]​តែ​សព្វ​ខ្លួន​ឥត​ខុសឆ្គង​ឡើយ។ ===រើសអ្នកមានសមត្ថភាព=== ព.ស ​២០៦៥, គ.ស​ ១៥២១, ម.ស​ ១៤៤៣, ច.ស ​៨៨៣ ឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[​ត្រី​ស័ក]] ក្នុង​វេលា​ចូល​ឆ្នាំ​ថ្មី ​៣ ​ថ្ងៃ​នោះអស់​អាណា​ប្រជានុរាស្ដ្រ​ក្នុង​បស្ចិមទិស​អាណាចក្រ​ចូល​មក​ប្រឡង​យក​ថ្វីដៃ [[គុន​ដាវ]] គុន​អាវុធ​គ្រប់​ធុនច្រើន​អស្ចារ្យ អាណា​ប្រជានុរាស្ដ្រ​ចូល​មក​ក្រាប​បង្គំ​សុំ​ជ្រក​ក្រោម​ព្រះ​បារមី​ច្រើន​លើស​ឆ្នាំ​មុន។ សម្ដេច​ព្រះ​បរមបពិត្រ​ចន្ទរាជាធិរាជ​ទ្រង់​ក៏​ប្រោស​ប្រទាន​យសស័ក្ដិ​តាម​ ថ្វីដៃ​រាល់​រូប​កាយ។ នាយកង នាយ​ទ័ព ក៏​កាន់តែ​មាន​ចំនួន​ច្រើន​នាក់​មួយ​ជា​ពីរ។ ក្នុង​ឆ្នាំ​បញ្ចប់​សង្គ្រាម​នោះ ទ្រង់​ព្រះករុណា​ជា​អម្ចាស់​ផែនដី​ត្រើយ​ខាងលិច ស្ដេច​ព្រះរាជ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​បន្ទាយ​​ខែត្រ​ពោធិ៍សាត់​ទៅ​ប្រពាត​ព្រៃ​ ទាក់[[ដំរី]] ទ្រង់​ឲ្យ​តាំង​បន្ទាយ​ចោម​ដេញ​បញ្ចូល​ចាប់​បាន[[​ដំរី​ភ្លុក​ស្ដ​]]ញី​ក្នុង​​ខែត្រ​ពោធិ៍សាត់ ​៤០ ហើយ​ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ហ្ម​ថែម​ទៀត​ថា ឲ្យ​ឡើង​ទៅ​ទាក់ដំរី​នោះ​តាំង​ពី​​ខែត្រ​ពោធិ៍សាត់​រហូត​ដល់​[[​ខែត្រ​សំរោងទង]] និង[[​​ខែត្រ​​ថ្ពង]] [[កំពង់សោម]] បាន​ដំរី ​[[៣៥​]] ទៀត រួម​ទាំងអស់​បាន​ដំរី​ ៧៥។ ស្រេច​ហើយ​ស្ដេច​នាំ​ត្រឡប់​វិញ​មក​បន្ទាយ​ទ័ព​ហ្លួង​នៅ​​ខែត្រ​ពោធិ៍សាត់​វិញ។ លុះ​ចូល​ឆ្នាំ​ថ្មី ព.ស​ ២០៦៦, គ.ស​ ១៥២២, ម.ស ​១៤៤៤, ច.ស​ ៨៨៤ ឆ្នាំ[[មមី]] [[ចត្វា​ស័ក]]ទាហាន​ដែល​ចូល​មក​ប្រឡង​ថ្វាយ​ថ្វីដៃ​ហើយ​រើស​សំរាំងបាន​ជាប់​លេខ ១, ២, ៣ ច្រើន​ជាង​មុន​មួយ​ភាគ​ទ្រង់​ប្រោស​ព្រះ​រាជទាន​យសស័ក្ដិ និង​ប្រាក់​មាស​តាម​សមគួរ។ ខណៈនោះ​សេនាបតី មន្ដ្រី​ខ្ញុំ​រាជការ ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ថា ក្រុម​ទាហាន​ក៏​មាន​សមគួរ និង​ធ្វើការ​ហើយនៅ​ឡើយ​ជា​ខ្ញុំ​រាជការ​ក្នុងស្រុក​នោះ​មាន​ចំនួន​តិច​ពុំដែល​ដេញ​[[ប្រយោគ​]] [[វិជ្ជាការ]]​របស់​អ្នករៀន​លេខ និង​អក្សរ​សោះ ព្រោះ​លោក​ទាំងនោះ​សម្គាល់​ថា កាល​នៅ​បួស​ជា​សាមណេរ​នោះ មាន​ដេញប្រយោគ​សាស្ដ្រា​បាលី រួច​ហើយ​បើ​លោក​ធ្វេសប្រហែស​ពុំ​បាន​សិក្សា​ឲ្យ​បាន​ស្ទាត់​ជំនាញ​ខាង​លេខ​ នោះ​ឡើយ។ បុរាណ​រៀង​មក​ឈ្មោះ​ណា​ដេញ​បាន​ប៉ុន្មាន​ប្រយោគ​ដល់​ស័ក​មក​លោក​បញ្ជូន​ ឈ្មោះ​នោះ​ជា​ក្រុមព្រះ​រាជបណ្ឌិត​សំរាប់តែងតាំង​ជា​មន្ត្រី​ក្នុងស្រុក។ ក្នុង​ឆ្នាំ​នោះ​គួរតែ​ពួក​សង្ឃការី​និមន្ដ​ព្រះ​សង្ឃរាជ ព្រះ​រាជាគណៈ​ឋានានុក្រម និង​គ្រឹហាវាស​ទៅ​ប្រជុំ​ដេញ​សាស្ដ្រា ដេញ​លេខនព្វន្ដ​គុន​ហា ក្នុង​​ខែត្រ​បរិបូណ៌​ឲ្យ​បាន​ច្រើន។ ខណៈនោះ​ព្រះ​បរមបពិត្រ​ពិនិត្យ​តាម​ពាក្យ​មន្ដ្រី​យក​សេចក្ដី​ក្រាប​បង្គំ​ ទូល​នោះ​ទៅ​ឃើញ​ថា ពេញ​ព្រះរាជហឫទ័យ​ណាស់ ទើប​ស្ដេច​ព្រះរាជ​ដំណើរ​នាំ​ព្រះរាជ​បុរោហិត [[បណ្ឌិត]][[​កវី]] ស្រី​ព្រះ​ស្នំ ក្រមការ និង​ពួក​សេវកា​មហាមាត្រ មាត្រា​ចាក​និគម​បរម​និវេសន៍ [[បន្ទាយ​ពោធិ៍សាត់​]]មក​ដល់[[​​ខែត្រ​បរិបូណ៌]]។ ព្រះ​អង្គ​ចូល​គង់​ក្នុង​ព្រះ​ពន្លាជ័យ​ក្នុង​បន្ទាយ​ចាស់ ហើយ​ទ្រង់​បរិច្ចាគ​ព្រះរាជ​ទ្រព្យ​ថ្វាយ​ព្រះសង្ឃ និង​ព្រះ​រាជទាន​រង្វាន់​ឲ្យ​អស់អ្នក​ដែល​ដេញ​សាស្ដ្រា បាលី [[ប្រយោគ]]។ ខាង​ព្រះសង្ឃ​ដេញប្រយោគ​បាន​លេខ ទ្រង់​នឹង​តាំង​ជា​[[បាឡាត់]]​សមុហ៍[[​បៃដីកា]]។ បើ​ខាង​[[គ្រឹហាវាស]]​វិញ ទ្រង់​ព្រះ​រាជទាន​ជា​មន្ត្រី​ខ្ញុំ​រាជការ ក្រុម​ស្រុក​តាម​គុណ​វិជ្ជាការ ហើយ​ត្រាស់​បង្គាប់​ចាងហ្វាង​មហោស្រព​ឲ្យ​តាំង​ហាត់​ល្ខោន​ប្រុស​ស្រី ភ្លេង​តូរ្យតន្ដ្រី​ជា​សំរាប់ ព្រះ[[​ឥស្សរិយយស]]។ ===ទិញសព្វាវុធ=== ក្រោយមក​ក្នុង​ឆ្នាំ​ដដែល ព្រះ​បរមខត្តិយា​ចន្ទរាជា ព្រះ​អង្គ​ឲ្យ​តែង​[[សំពៅ​]][[ពីរ​]]ផ្ទុក[[ទំនិញ]]​ទៅ​ស្រុក​[[ជ្វា​ម៉ាឡាយូ]] ហើយ​ទិញ​បាន​[[កាំភ្លើង​]]ធំ​ ១០០ កាំភ្លើង​តូច​ ១០០០​ ដើមថែម​លើ​កាំភ្លើង​ចាស់​ទុក​រក្សា​ព្រះ[[​នគរ]]។ ឯ​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​អម្ចាស់​ត្រើយ​ខាងកើត​កាល​ជ្រាប​ថា សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​ទិញ​កាំភ្លើង​បាន​ជាច្រើន​មក​ទុកសំរាប់​ព្រះ​នគរ​ ហើយព្រះ​អង្គ​ក៏​ឲ្យធ្វើ​សំពៅ​ពីរ​ផ្ទុក[[ទំនិញ​]]ទៅ​លក់​ឯ​ស្រុក[[​ម៉ាឡាយូ]]​ដែរ ហើយ​ទិញ​បាន​កាំភ្លើង​ធំ ​១៥០ កាំភ្លើង​តូច ​៣០០០​ ដើម។ លុះ​សំពៅ​នោះ​វិល​មក​វិញខ្យល់​ផាត់​សំពៅ​មួយ​ទៅ​ជាប់​[[ពាម]] “ប្រហែលជា​[[ពាម​មាត់ជ្រូក]]” សំពៅ​មួយទៀត​ជាប់​នៅ​[[ស្រុក​កំពត]]។ ពេល​នោះ​នាយកង​[[ស្រុក​ពាម]] [[ស្រុក​កំពត]]ចាប់​បាន​[[សំពៅ]]​មួយ​យក​បាន​កាំភ្លើង​ធំ​ ១៥០ កាំភ្លើង​តូច ​៣០០០​ ដាក់​ទុក​ក្នុង​រទេះ​ឲ្យ​មេឃុំ​នាំ​ទៅ​ថ្វាយ​ព្រះបាទ​ អ្នក​អម្ចាស់​នៅ[[​ខែត្រ​បរិបូណ៌]]។ ព្រះបាទ​ជា​អម្ចាស់​ត្រើយ​ខាងលិច កាល​ទ្រង់​ទត​ឃើញ​បំរើនាំ​គ្រប់សព្វ[[​សាស្ត្រាវុធ​]]មក​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ ថ្វាយ​ហើយ​ទ្រង់​ព្រះ​អំណរ​ណាស់។ ទ្រង់​ប្រោស​ព្រះ​រាជទាន​រង្វាន់​ដល់[[​មេទ័ព]][[​មេកង]]​នោះ​ជា​ច្រើន។ ====សមរភូមិលង្វែក គ.ស. ១៥២៣==== '''{{Main|សមរភូមិលង្វែក (១៥២៣)}}''' សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​អម្ចាស់​ត្រើយ​ខាងកើត ស្ដេច​គង់នៅ​ព្រះរាជវាំង[[​ស្រីសឈរ]] ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​កេណ្ឌ​កងទ័ព​ ១៤០០០០​ នាក់ ទ្រង់​ឲ្យ​[[ចៅហ៊្វាកៅ|ចៅហ៊្វាទឡ្ហៈ​កៅ]] និង[[ចៅពញាមោង]]នៅ​រក្សា[[​បន្ទាយ​ស្រឡប់​ពិជ័យ​ព្រៃនគរ]] ហើយ​ទ្រង់​ចាត់​ឲ្យ​ចៅពញា​ចក្រី​ឃុំ​ពល ​៣០០០០​ នាក់​ជា​ទ័ព​មុខ ចៅពញា[[​ក្រឡាហោម]] ឃុំ​ពល​ ២០០០០​ នាក់ជា​ទ័ព​ស្ដាំ ចៅពញា​[[វៀង]]ឃុំ​ពល ​២០០០០ ​នាក់ជា​ទ័ព​ឆ្វេង ចៅពញា​[[វាំង]]ឃុំ​ពល ​២០០០០ ​នាក់ជា​ទ័ព​ក្រោយ ចៅពញា​[[ស្រាល]]ឃុំ​ពល​ ១០០០០​ នាក់ជា​ទ័ព​ក្រវែល​ខាងស្ដាំ ចៅពញា​[[លំពាំង]]ឃុំ​ពល​ ១០០០០​ នាក់ ជា​ទ័ព​ក្រវែល​ខាងឆ្វេង ចៅពញា​[[ស្នង​ធ្នឹម​ព្រះ​នគរ​]]ឃុំ​ពល​ ១០០០០ ​នាក់ជា​ទ័ព​ក្រវែល​ខាង​មុខ ​ព្រះ​អង្គ​ស្រីជេដ្ឋា​ឯងឃុំ​ពល ​៣០០០០​ នាក់ជា​ទ័ព​ហ្លួងឆ្លង​មក​ដល់​[[ស្រុក​ភ្នំពេញ]] ហើយ​លើកទ័ព​គ្រប់​កង ព្រម​ដោយនូវ​ស្វេតច្ឆត្រ​អភិរម្យ សែនត្វាន់ឡើង​គង់​ព្រះ​ទីនាំង​ស័ង្ខ​រស្មីលើកទ័ព​តំរង់​ទៅ​[[ខែត្រ​បរិបូណ៌]]។ ឯ​សេះ​ល្បាត​ខាង​ព្រះ​បរមខត្តិយា​ចន្ទរាជា​ឃើញ​ហើយ ក៏​ឃ្មាតខ្មី​យក​សេចក្ដី​ទៅ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ព្រះ​បរម​បពិត្រ។ លុះ​ទ្រង់​ជ្រាប​គ្រប់​ប្រការ​ហើយ ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​សម្ដេច​ព្រះ​ភាគិនេយ្យ[[យសរាជា]]​ឡើង​ជាទី​[[នាយក]] និង​មន្ដ្រី​ខាងជើង​ទឹក​លើកទ័ព​ទូកគង់​ព្រះ​ទីនាំង​ចក្រពត្ដិ[[សារាយអណ្ដែត ចង្ហាន់ហុយ|សារាយអណ្ដែត]]​នាំ​[[ទូក​ចំបាំង]] ៤០០ ហើយ​ទ្រង់​ចាត់​ទ័ពជើងគោក​ថែម​ទៀត។ ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​ឧកញ៉ា​[[យោធានរិន្ទទេព|ចក្រី​ទេព]] កូន​ពញា​មឿងឃុំ​ពល ​២០០០ ​នាក់ជា​មេទ័ព​មុខឲ្យ​ចៅពញា​[[សួគ៌ាលោកសុខ|សួគ៌ាលោក​]] “សុខ” កូន​ពញា​មឿងឃុំ​ពល ​១០០០០ ​នាក់ជា​ទ័ព​ស្ដាំ​ឲ្យ​ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជប្រាង្គ|​ឧទ័យធិរាជ​សូរ]] ឃុំ​ពល ​១០០០០ ​នាក់​ជា​ទ័ព​ឆ្វេងឲ្យ​ឧកញ៉ា​[[រាជតេជៈ]] ឃុំ​ពល ​១០០០០​ នាក់ជា​ទ័ព​ក្រោយ​ឲ្យ​ឧកញ៉ា[[​វង្សាអគ្គរាជ]]ឃុំ​ពល​ ១០០០០​ នាក់ជា​[[កង​ជន្ល]]ឲ្យ​ឧកញ៉ា​[[នរិន្ទ្រាធិបតី]]​ ចៅពញា[[​មនោមេត្រី]] ចៅពញា[[​ស្រែន្យាធិបតី]] ចៅពញា[[​ស្រែន្យសេនា]]ឃុំ​ពល​ម្នាក់ៗ​ ៣០០០​ នាក់ទៅ​បង្កប់​សងខាង​ផ្លូវ​ឲ្យ​[[សម្ដេចព្រះ​សុទត្ត]]​ ឃុំ​ពល​ដំរី ​៣០០០ ទៅ​បង្កប់​ក្នុង​ព្រៃ​ខាងលិច​វាល​ស្រាប​អង្កាមឲ្យ​ឧកញ៉ា​ដ៏រុងសេនា ឃុំ​ពល​សេះ​ ៥០០ ជា​កង​ជន្ល​ទី​២។ លុះ​បាន​ឫក​ជា​ពេលា​ល្អ​ហើយ បុរោហិត​ក៏​តាំង​ផ្លុំ[[ត្រែ​]][[ស័ង្ខ​]]ហោរា​ថ្វាយ​ឫក្ស​រួច​ហើយ ព្រះ​បរមបពិត្រ​មហា​ខត្តិយា​ចន្ទរាជា​ទ្រង់គ្រឿង[[​កកុធភ័ណ្ឌ]]សំរាប់​ [[រាជយុទ្ធ​]]ឡើង​គង់​ព្រះ​ទីនាំង[[​ពិជ័យ​រាជ​កុញ្ជរ]] លើក​អស់​និករ​ចេញ​ទៅ។ ឯ​ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ​ជា​កង​ជន្ល​ទី​១ លើកទ័ព​ទៅ​ដល់[[​ស្ទឹង​ក្រាំងពន្លៃ]]​ជួបនឹង​ទ័ព​ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា (ព្រះស្ដេច​កន) ហើយ​បាន​តតាំង​ច្បាំង​គ្នា​នៅ​ទីនោះ​យូរ​បន្ដិច ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ​ក៏​នាំ​ពល​រត់​ថយ​ក្រោយមក​ដល់​ខាងលិច​[[ភូមិ​ឈូកស]] [[ខែត្រ​លង្វែក]]។ ខណៈនោះ​ឧកញ៉ា​[[នរិន្ទ​សេនា​]]ឃុំ​ពល​ទាហាន​សេះ​ ៤០ ​នាក់​កាល់​ពល​ខ្លួន និង​ពល​ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ​ឲ្យ​ចូល​តតាំង​ច្បាំង​គ្នា​ទៀត ហើយ​បណ្ដែតទូក​ថយក្រោយ។ មេទ័ព​ខាង​ព្រះស្ដេច​កន​ឃើញ​ហើយ​យល់​ថា ខ្លួន​មាន​ជ័យ​ជំនះ​ក្នុង​សង្គ្រាម​ពីរ​ដង​ហើយ ក៏​បរពល​សំរុក​គ្រលុក​តាម​ដល់​[[ស្ទឹង​ជ្រៃ]]។ ឧកញ៉ា​[[ចក្រី​ទេព]]ជា​[[កង​ជន្ល]]​ទី​៣ ​ក៏​ចេញពី​ក្នុង​ព្រៃ​បរពល​ចូល​មួយ​ស្របក់ ក៏​នាំ​ពល​គេច​រត់​ថយក្រោយ​ទៅ​ទៀត។ ខណៈនោះ​នាយកង​នាយ​ទ័ព​ខាង​ព្រះស្ដេច​កន​ស្រែក​ក្រាបទូល​ថា ចក្រី​បាក់ទ័ព​ទៀត​ហើយ ឯ​កងទ័ព​គ្រប់​កង​ខាង​ព្រះស្ដេច​កន​ឮ​ថា​ចក្រី​បាក់ទ័ព​ទៀត ហើយ​ក៏​រឹត​តែ​មានចិត្ដ​ជោរ​ឡើង ក៏​ដេញ​តាម​ទៅ​ត្រាតែ​ជួបនឹង​ទ័ព​ក្រឡាហោម​ដែល​បង្កប់​ចាំ​នៅ​[[វាល​ស្រាប​អង្កាម]]​នោះ។ ឧកញ៉ា​ក្រឡាហោម ក៏​ទទួល​ច្បាំង​ជា​មាំមួន [[សម្ដេចព្រះ​សុទត្ដ]]​ដែល​ឃុំ​ពលដំរី​ច្បាំង​ ៣០០ ​នោះបាន​ឫក​ហើយ ក៏​បរដំរី​ជល់​ជាន់​ពីក្រោយ។ ឯ​កងទ័ព​ដែល​បង្កប់​សងខាង​នោះ ក៏​ប្រសព្វ​ពីឆ្វេង​ពីស្ដាំទាំង​ព្រះ​បរមបពិត្រ​ក៏​បែរ​ព្រះ​ទីនាំង​[[រាជ​កុញ្ជរ]]ចូលលុក​លុយ​កាប់​ចាក់​ប្រសព្វ​គ្នា​មកបណ្ដាល​ឲ្យ​ស្លាប់​ពល​ខាង​ព្រះស្ដេច​កន​ប្រមាណ ​២០០០០ ​នាក់។ លុះ​មក​ដល់​មុខ​ព្រះស្ដេច​កន ព្រះ​ទីនាំង​ពិជ័យ​រាជ​កញ្ជរ​ដែល​ចេះ​កាន់​នូវ​អាវុធ​គ្រវែង​ចាក់​សំលាប់ពលព្រះ​ស្ដេច​កន​បណ្ដាល​ឲ្យ​ស្លាប់​ជា​ច្រើន។ ព្រះស្ដេច​កនទ្រាំ​មិន​បាន​ក៏​បែក​ទ័ព​រត់​កាត់​ព្រៃ​មក​ដល់​ចុង[[​ព្រែក​រលាប្អៀរ​]]ខាងស្ដាំ ចោល​ទ័ព​អស់ជាប់​តែ​ខាង​ទាហាន​ស្ម័គ្រចិត្ដ​ប្រមាណ​ ១០០​ នាក់ ហើយ​មក​ជួបជុំ​នឹង​ទ័ព​ឧកញ៉ា​សួគ៌ាលោក ឧកញ៉ា[[​មនោមេត្រី]] ឧកញ៉ា[[​ឧទ័យធិរាជ​]]ដែល​បង្កប់​ក្នុង​ព្រៃ។ ទ័ព​ទាំងនោះ​ក៏​ស្ទុះ​ចេញ​មក​ក៏​តាំង​ហ៊ោ​ដេញ​ទ័ព​ព្រះស្ដេច​កន​ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅ​ទៀត។ ស្ដេច​កន​នៅ​សល់​តែ​ទាហាន​១០០​ នាក់​រត់​តាម​លុះ​ទៅ​ដល់​ចុង​[[ភូមិ​តាជេស]] [[ខែត្រ​លង្វែក]] កងទ័ព​ទាំង​ ១០០​ នាក់​នោះ​ពុំ​ចេះ​ហែល​ទឹក​ទាំងអស់​គ្នា​ទេចេះ​តែ ​២០​ នាក់​ប៉ុណ្ណោះ។ អ្នកចេះ​ហែល​ទឹក​ក៏​រត់​ទៅ​លើ​កោះ​តូចនាំ​គ្នា​តោង​សេះ​ព្រះ​ទីនាំង​[[ស័ង្ខរស្មី​]]នោះ​ឆ្លង​ទៅ​[[ស្ទឹង​ស្ងួត​ជើងព្រៃ]]​ជា​ត្រើយ​ខាងកើត។ លុះ​កងទ័ព​ឧកញ៉ាយមរាជ ឧកញ៉ា​សួគ៌ាលោក​ដេញ​ទៅ​ដល់​ឃើញ​ទ័ព​សត្រូវ​កំពុង​ហែល ក៏​ស្រែក​ហៅ​កងទ័ព​ជើងទឹក​ឲ្យ​តាម​ចាប់។ សូរសព្ទ​ដែល​បង្កូក​ហៅ​ទ័ពជើងទឹក​តែ​មួយ​ម៉ាត់​ម្នាក់​ក៏​លាន់​ដូច​គេ​ស្រែកហ៊ោ (ព្រោះហេតុនេះ​ហើយ​បានជា​កោះ​តូច​នោះ ប្រែ​ឈ្មោះ​ថា [[កោះ​ហ៊ោ]] រៀង​មក)។ ឯ​[[ម៉ឺន​ពិភក្ដី​លិខិត]] [[ម៉ឺន​ជំនិត​សទ្រង់]] [[​ម៉ឺន​បំរុងអក្ខរា]]​ទាំង ​៣ ​នាយ​ជា​[[អាល័ក្ស]] ជា​មន្ត្រី​ព្រះស្ដេច​កន​ជាប់​បាវ​ប្រាំមួយ​ប្រាំពីរ​នាក់ស្ពាយ​ត្រា​ជា​សំរាប់​រាជ្យ​របស់​សម្ដេច​កន​នោះរត់​បែក​ទៅ​ដល់​ចុង[[​ភូមិ​កំពង់ម្ដា]] [[ខែត្រ​រលាប្អៀរ]] ក៏​ចាប់​យក​កូន​ទូក​អ្នកស្រុក​នោះ​ចុះ​ចែវ​តាម​ស្ដេច​កន​ទៅ។ ខណៈ​នោះ​មាន​ខ្យល់ព្យុះ​រលក​បោកបក់​ខ្លាំងទូក​លិចលង់​ទាំង​ត្រា​សំរាប់​រាជ្យ​នោះ​បាត់​នៅ​ក្នុង​ព្រះធរណី​[[បាតទន្លេ​]] នៅ​ទីនោះ​ក៏​ស្រុត​ទៅ​ជ្រៅ​ពន់ប្រមាណ។ នាយ​អាល័ក្ស​ទាំង ​៣ ​យក​[[ផ្ដៅ​]]ពីរ​បន្ទះ​មក​ត​តែ​មួយសំយុង​ទៅ​ត្រង់​កន្លែង​ដែល​លិច​ត្រា​នោះ​ក៏​ពុំ​ដល់នឹង​រក​មនុស្ស​ឲ្យ​មុជ​ទៅ​តាមមនុស្ស​ផង​ឃើញ​ជ្រៅ​ណាស់​ពុំ​ហ៊ាន​មុជ​តាម។ នាយ​ទាំង ​៣​ នាក់​ខ្លាច​ខុស​នឹង​ព្រះស្ដេច​កន​ក៏​នាំ​គ្នា​មុជទឹក​ទៅ​តាម​[[ត្រា]]​នោះលុះដល់​ស្លាប់​ទាំង ​៣ ​នាក់ “ព្រោះហេតុនោះ​បានជា​ទីនោះ​ហៅ​[[អន្លង់​ត្រារាជ្យ]]យារៗ​មក​ហៅ​[[តំបន់​អន្លង់រាជ្យ]] ទ្រង់​ស្រូត​ព្រះ​ទីនាំង​ចក្រពត្ដិ​សារាយអណ្ដែត​ជ្រួស​តាម​ទៅ​ដល់​[[កៀន​តាធឹង]]។ ឯ​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ទត​ពីលើ​ខ្នង​សេះ​ព្រះ​ទីនាំង​ទៅ​ឃើញ ក៏​បរសេះ​ព្រះ​ទីនាំង​នោះ​នាំ​ទាហាន​រួមចិត្ដ​មក​ដល់​ចុង[[​ភូមិ​កំពង់ចាម]] ក៏​បរសេះ​ព្រះ​ទីនាំង​នោះ​ហែល​ឆ្លង​ទឹក​តំរង់​ទៅ​[[តំបន់​ដូនម៉ៅ​]]ត្រើយ​ខាងកើត ព្រមទាំង​ទាហាន​រួមចិត្ដ ​២០ ​នាក់ក៏​ហែល​តោង​សេះ​នោះ​ទៅ​ដល់​ច្រាំង​ទន្លេ​ម្ខាង សេះ​នោះ​ក្លាយជា​នាគ​មុជទឹក​បាត់​ទៅ។ ===សមរភូមិស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ គ.ស. ១៥២៤=== '''{{Main|សមរភូមិស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ (១៥២៤)}}''' សម្ដេចព្រះ​បរមបពិត្រ​ខត្តិយា​ចន្ទរាជា ជា​អម្ចាស់​ជីវិតលើត្បូង ព្រះ​អង្គ​លើក​[[ពិជ័យសង្គ្រាម​]]មក​ដល់​[[ស្រុក​ឧដុង្គ​]]ហើយ ស្ដេច​ទៅ​ថ្វាយបង្គំ​ព្រះ​[[ចេតិយ]] ព្រះ[[​បដិមា]] ហើយ​ស្ដេច​ត្រឡប់​មក​គង់​ព្រះ​[[ពន្លា]]​វិញ ហើយ​ទ្រង់​ត្រាស់​ចាត់​កងទ័ព​ជា​ច្រើន[[កង]]៖ *ឲ្យ​ចៅពញា[[​តេជោ]] ចៅហ្វាយ​ស្រុក​[[សំរោងទង]]​ជា​មេទ័ព​មុខកាន់[[​ពល]] ​២០០០០ ​នាក់ជា​[[ទ័ពស្រួច]]។ *ឲ្យ​ឧកញ៉ា​[[មនោមេត្រី]]កាន់​ពល ១០០០០ ​នាក់ជា​មេទ័ព​ស្ដាំ។ *ឲ្យ​ឧកញ៉ា​រាជា​មេត្រី ជា​មេទ័ព​ឆ្វេងកាន់​ពល ​១០០០០ ​នាក់។ *ឲ្យ​ឧកញ៉ា​សួគ៌ាលោក​”សុខ” កូនចៅពញា​មឿង កាន់​ពល​៣០០០០ ​នាក់​ជា​ទ័ព​មុខ។ *ឲ្យ​សម្ដេចចៅពញា​យសរាជាជា​ព្រះរាជ​ភគិនេយ្យោជា​មេទ័ព​ហ្លួងឃុំ​ពល ​៥០០០០ ​នាក់ឆ្លង​ទៅ​ព័ទ្ធ​ពី​[[ខែត្រព្រៃវែង]]ស្ទាក់ផ្លូវ​កុំឲ្យ​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​មក​សួរ​គ្នា​បាន។ ទើប​ទ្រង់​ចាត់​ទ័ព​មួយ​ផ្លូវ​ទៀត៖ *ឲ្យ​ឧកញ៉ា​ឧទ័យធិរាជ ចៅហ្វាយស្រុក​អាសន្ទុកជា​មេ[[ទ័ព​មុខ]]។ *ចៅពញា​ពេជ​តេជោ ជា​មេទ័ព​ឆ្វេង។ *ចៅពញា​[[ស្រែន្យ​ខាំងហ្វា]]ជា​មេកង​ទ័ព​ស្ដាំ។ *ចៅពញា​[[មន្ដ្រី​ភក្ដី]]ជា​កងទ័ព​ក្រោយ។ ទាំង ​៤​ កងឃុំ​ពល ​៥០០០០ ​នាក់​លើក​ជា​ទ័ពជើងគោក​ទៅ​ [[ខែត្រ​កំពង់សៀម]]ឆ្លង​ទៅ​[[មាត់​ឃ្មុង]] និង​[[ភ្នំ​ពានជាំង]]ស្ទាក់ផ្លូវ​កុំឲ្យ​សម្ដេចចៅពញា​កំហែងជា​[[ឪពុកក្មេក​]] ព្រះស្ដេច​កនលើក​ទៅ​ជួយ​ព្រះស្ដេច​កន​បាន។ ទើប​ព្រះ​អង្គ​ចាត់​ទ័ព​មួយ​ផ្លូវ​ទៀត៖ *ឧកញ៉ា​ចក្រី​“ទេព” កូន​ទី​៣ ​ពញា​មឿង ឃុំ​ពល​ ២០០០០​ នាក់ជា​មេកង​ទ័ព​មុខ។ *ឧកញ៉ា​យមរាជឃុំ​ពល​ ១០០០០ ​នាក់​ជា​ទ័ព​ឆ្វេង។ *ឧកញ៉ា​ក្រឡាហោម​ ឃុំ​ពល​ ១០០០០​ នាក់ជា​ទ័ព​ស្ដាំ។ *ព្រះ​អង្គ​ឯង​ទ្រង់​ពល​ ៤០០០០ ​នាក់ជា​ទ័ព​ហ្លួង។ ឧកញ៉ា​[[មហាមន្ដ្រី]] ឃុំ​ពល ​៥០០០​ នាក់ជា​ទ័ព​បង្កប់ ហើយ​ទ្រង់​ត្រាស់​ផ្ដាំ​ឲ្យ​ធ្វើ​តាម​គ្រប់​ប្រការ។ ព.ស ​២០៦៨, គ.ស​ ១៥២៤, ម.ស​ ១៤៤៦, ច.ស ​៨៨៦ ឆ្នាំ[[វក]] [[​ឆស័ក]] សម្ដេចព្រះ​បរមខត្តិយាមហា​ចន្ទរាជា លុះ​ទ្រង់​ចាត់​ទ័ព​ស្រេច​ហើយ ស្ដេច​ចូល​ស្រង់​ទ្រង់គ្រឿង​រង្គ​សង្គ្រាម​យុទ្ធ​បរិសុទ្ធ​នូវ​គ្រឿង​កកុធភ័ណ្ឌ ព្រះ​[[ហោរា]]​ថ្វាយ​ពិជ័យ​[[ឫក្ស​]]ព្រះរាជ​គ្រូ​បុរោហិត ថ្វាយ​ទឹក​ស័ង្ខ [[ទឹក​កុណ្ឌី]] [[ទឹក​ក្លស់]] ផ្លុំ​ត្រៃ​ស័ង្ខ ក្រុម​សុរិយា​តូរ្យតន្ដ្រី វាយ[[គង]] ទូង[[ស្គរ]] ខ្ទ័រ​ខ្ទារ ទាំង[[​ក្រឡា​ប្រឹថពី]] ស្ដេច​គង់​ព្រះ​រាជយានព្រម​ដោយនូវ​[[ស្វេតច្ឆត្រ]]​ស​ ៩ ​ជាន់ និង​ចាមរបៃមន់ សែនត្វាន់ [[ទង់]] [[ឆត្រ​]][[លឿង]] [[ខៀវ]] [[ស]]ព្រាតឆ្លុះ​ស​សែង ព្រះ[[​សុរិយា]]​ស្ដេច​យាង​គង់​ព្រះ​ទីនាំង​ចក្រពត្ដិ​សារាយអណ្ដែត។ ឯ​អស់​មន្ដ្រី​សេនារេហ៍ពល​សឹង​ជិះទូក​ហ៊ោ​ទូក-​ង [[មួង]] យោង​ពីមុខនៅ​ពីក្រោយតាម​អណ្ដាប់​អណ្ដោយលើក​ចេញ​ទៅ​ប្រថាប់​ទ័ព​នៅ​[[ព្រះ​ប្រសប់]]ឈប់​ចាំ​ស្ដាប់​សូរសព្ទ​គ្រប់​កង​ដែល​លើក​ទៅ។ ផ្លូវ​ខាង​ណា​ទន់​នឹង​បាន​ទៅ​ជួយ​ខាង​នោះ។ រីឯ​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា ម្ចាស់​ត្រើយ​ខាងកើតដែល​ទ្រង់​ចាត់​ឲ្យ​ចៅហ៊្វា​កៅ​នាំ​គ្រប់​គ្រួ​ទៅ ហើយ​ត្រាស់​បង្គាប់​ចៅពញា​វៀង ចៅពញា​វាំង ចៅពញា​ស្រាល ចៅពញា​លំពាំង កេណ្ឌ​កងទ័ព​មក​ឲ្យ​រក្សា​ព្រះ​នគរ​បាន​តែ​ ១០០០០ ​នាក់នោះ​[[នាយគយ​]]ខាង​[[ពាម​ផ្កាយ​សម្រេច]]​១ នាយគយ​ខាង​ខែត្រ​ព្រៃវែង​១ នាយគយ​ខាង​[[ពាមរ​]]១ ទាំង ​៣​ មេ​គយ​នេះ​យល់​កងទ័ព​ទាំង​បី​ផ្លូវ​លើក​មក​ដល់​ហើយ​ក៏​ភិតភ័យឡើង​សេះ​ចូល​ទៅ​ប្ដឹង​សេនាបតី​ឲ្យ​យក​សេចក្ដី​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ត្រាស់​ថា យើ! ពញា​ចន្ទរាជាអញ​ស្មានថាបាន​ផែនដី​តែ​ប៉ុណ្ណោះ​ក៏​នឹង​គិត​នៅ​ស្ងៀម​រក្សា​ផែនដី ដោយ​ខ្លួនឯង​ឲ្យ​រាស្ដ្រ​រកស៊ី​ឲ្យ​សុខ​សប្បាយ​ទៅ​ហើយ ឥឡូវ​រុករាន​ទន្ទ្រាន​លើក​យោធា​ទាហាន​តាម​មក​ទៀត។ ខណៈនោះ​ទ្រង់​ត្រាស់​សេនាបតី​ទាំង ​៤ ​ឲ្យ​តឿន​ពល​ឡើង​រក្សា​នាទី​ភាគ​បន្ទាយ តែ​កាល​ពិនិត្យ​រេហ៍ពល​ទៅ​ឃើញ​បាន​ចំនួន​បាន​តែ​ ១០០០០ ​នាក់ទ្រង់​យល់​ថានឹង​ទប់​រក្សា​បន្ទាយ​ព្រះរាជវាំង​នោះ​ពុំ​បាន ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​កៀរ​គ្រួ​លើកចោល[[​បន្ទាយ​បាសាន]]។ លុះ​ធ្វើ​ដំណើរ​មក ទ័ព​ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ក៏​មក​ជួប​ប្រទះ​នឹង​កងទ័ព​ចៅពញា​សួគ៌ាលោក​សុខ កូន​ពញា​មឿង។ ទ័ព​ទាំង​សងខាង​ក៏​បាន​ច្បាំង​គ្នា​ពី​ព្រឹក​លុះ​ថ្ងៃត្រង់ តែ​ពុំ​ទាន់​ឈ្នះ​ចាញ់។ ឧកញ៉ា​ចក្រី​ទេព​កូន​ទី​៣​របស់​ចៅពញា​មឿង និង​ចៅពញា​តេជោ ចៅហ្វាយស្រុក​[[ខែត្រ​សំរោងទង]]​បានដឹង​ថា ព្រះស្ដេច​កន​ និង​មុខមន្ដ្រី​រេហ៍ពល​រត់​ចោល​បន្ទាយ​ដូច្នោះ​ហើយ ព្រមទាំង​ឮ​សូរ​[[កាំភ្លើង]]​កំពុង​ច្បាំង​គ្នា​យ៉ាង​ខ្លាំង​ណាស់​ទៀត ក៏​តឿន​កងទ័ព​ស្រូត​តាម​ទៅ​ហើយ​បាន​ទាន់​កំពុង​ច្បាំង​គ្នា។ មេទ័ព​ខាងលិច​ទាំង​ពីរ​កង​ក៏​ដេញ​ពល​ឲ្យ​ចូល​ជួយ​ច្បាំង​ប្រកាប់​គ្នា​យ៉ាង​ សាហាវ ពល​ខ្មាំង​ស្លាប់​ជា​ច្រើន។ មេទ័ព​ត្រើយ​ខាងលិច​ព្រួត​គ្នា​ចូល​ទៅ​ប្រយុទ្ធ​នឹង​ព្រះស្ដេច​កន​ទៀត តែ​ស្ដេច​កន​ខំ​បរពល​វាយ​ទំលាយ តែ​ពុំ​រួច​ក៏​ថយ​ទ័ព និង​គ្រប់​គ្រួ​ចូល​ទៅ​ក្នុង​បន្ទាយ​ស្រីសឈរ​វិញ ហើយ​ឲ្យ​បិទទ្វារ​បន្ទាយ​ឲ្យ​រេហ៍ពល​ឡើង​រក្សា​បន្ទាយ​ជា​មាំមួន។ ឯ​ស្នា​ព្រះ​អង្គជា​ក្មួយ​ព្រះស្ដេច​កនឃុំ​ពល​ ៥០០​ នាក់​នៅ​ក្រៅ​បន្ទាយលុះ​ឃើញ​ព្រះស្ដេច​កន​ជាប់[[​ចំណង]]​ហើយនាំ​ពល​ ៥០០​ នាក់​នោះ​វាយ​ជ្រែកចូល​ទៅ​ក៏​ពុំ​បាន ទើប​ស្នា​ព្រះ​អង្គ​ជិះសេះ​បរជា​ប្រញាប់​ទៅ​ជំរាប​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​នៅ​ បន្ទាយ​ពិជ័យ​ព្រៃនគរតាម​ហេតុ​គ្រប់​ប្រការ។ សម្ដេច​ចៅហ៊្វា​កៅលុះ​បានដឹង​ហើយក៏​និយាយ​នឹង​សម្ដេច​ចៅពញា​ហែងជា​បិតាក្មេក​ស្ដេច​កន និង​ឧកញ៉ា​ចក្រីជា​មា​ព្រះស្ដេច​កន​ ពញា​ស្នងធ្នឹម​ព្រះ​នគរ​“ផាលង់” ជា​ប្អូនថ្លៃ​ព្រះស្ដេច​កន​ថាឲ្យទៅ​ត្រួត​បន្ទាយ​ឲ្យ​មាំមួន​កុំឲ្យ​ធ្វេសប្រហែស។ កាល​មន្ដ្រី​ទាំង​ ​៣ ​នាយ​ទទួល​ពាក្យ​ហើយ សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​ក៏​ឡើង​ជិះសេះ​នាំ​ពល​ ៥០០០០​ នាក់​លើក​ស្រូត​ទៅ​ជួយ​ព្រះស្ដេច​កន។ លុះ​ឃើញ​ទ័ព​ខាងលិច​កំពុង​ចោម​បន្ទាយ​ដូច្នោះ ក៏​បរពល​វាយ​ជ្រែកចូល​ទៅ។ សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ព្រះស្ដេច​កន​នៅ​លើ​ក្បាល​បន្ទាយ​ឃើញ​មាន​កងទ័ព​វាយ​ចូល​មកអរ​ណាស់​ក៏​នាំ​ចៅពញា​វៀង ចៅពញា​វាំង ចៅពញា​ស្រាល ចៅពញា​លំពាំង វាយ​ជ្រែក​ចំណោម​ចេញ​ទៅ តែ​វាយ​បាន​​ ៣​ ថ្ងៃ​ហើយ​ក៏​នៅ​តែ​ចេញ​ពុំ​រួច។ ឯ​សម្ដេចព្រះ​ឧត្ដម​បរមខត្តិយាមហា​ចន្ទរាជាធិរាជ ព្រះ​អង្គ​លើកទ័ព​ចេញ​ទៅ​ដល់[[​ភូមិ​ស្វាយ​ឫស្សីស្រុក]] ហើយ​ទ្រង់​ជ្រាប​ថា មេទ័ព​ទាំង​បី​ចោម​បន្ទាយ​ព្រះស្ដេច​កន ​៣ ​ថ្ងៃ​ហើយ​ពុំ​បែកចាប់ខ្លួន​ពុំ​បានពុំ​ទាន់​ឈ្នះ​ចាញ់ ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​ប្រើ​[[សម្ដេចចៅហ៊្វាទឡ្ហៈ​]]ឲ្យ​លើកទ័ព​ទៅ​ជួយ​ថែម​ទៀត ហើយ​ព្រះ​អង្គ​លើកទ័ព​ទៅ​តាំង​បន្ទាយ​ឈប់​ទ័ព​នៅ[[​ទន្លេ​បិទ]] [[​ខែត្រ​ត្បូងឃ្មុំ]]។ ស្រេច​ហើយ​ទ្រង់​ចាត់​ឧកញ៉ា​មហាមន្ដ្រី​ឲ្យ​ឃុំ​ពល ​១០០០០ ​នាក់​ឲ្យ​លើក​ទ័ព​ចេញ​ទៅ​បង្កប់​ក្នុង[[​ព្រៃ​រំលោង]]​ប្របផ្លូវ​ចង្អៀត ទ្រង់​ផ្ដាំ​ថា បើ​ឃើញ​ទ័ព​អា​[[ខ្មាំង]]​លើក​ទៅ​ជួយ ឬ​លើក​រត់​ចេញពី​បន្ទាយ​មកឲ្យ​លើកទ័ព​ទៅ​បោះ​ស្កាត់​ពីមុខ​វាចាប់​វា​ឲ្យ​បានកុំឲ្យ​អា​ខ្មាំង​រត់​រួច។ ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ព្រះ​សុទត្ដ​ឲ្យ​ឃុំ​ពល​[[កាំភ្លើង​តូច​]] ២៥០ ​នាក់​ឲ្យទៅ​បង្កប់​ចាំមើលឃើញ​កងទ័ព​ខ្មាំង​ចុះចូល​ក្នុង​ផ្លូវ​រំលោង ហើយ​ទ្រង់​ផ្ដាំ​ថាឲ្យ​ព្រួត​គ្នា​បាញ់​កុំឲ្យ​អា​ខ្មាំង​រត់​រួច ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​ឧកញ៉ា[[​មហាទេព]]​ឲ្យ​ឃុំ​ពល ​៤០០​ នាក់​ទៅ​ពួន​ចាំ​មើល​លើ​ភ្នំ​ពានជាំង​ថា បើ​ឃើញ​ខ្មាំងសត្រូវ​ចូល​មក​ដល់​ឲ្យ​ព្រួត​គ្នា​បាញ់​កាំភ្លើង​ធំ និង​ព្រួត​គ្នា​ប្រមៀល​ដុំ​ថ្មទំលាក់​ឲ្យ​ត្រូវ​ពួក​ខ្មាំង​ចាប់​ខ្មាំង​ឲ្យ​បាន។ មេកង​ទាំង​បី​ក៏​ថ្វាយបង្គំ​លា​ធ្វើ​តាម​ត្រាស់​បង្គាប់។ ចៅពញាតេជោ មេទ័ព​ខាងលិច​យល់​ទ័ព​ខ្មាំង​វាយ​ផ្ទប់​ទាំង​សងខាង​នឹង​ទ្រាំ​ទៅ​មុខ​មិន​បាន ទើប​ស្រែក​ឲ្យ​ពល​បើកផ្លូវ​ឲ្យ​ខ្មាំង​ចេញ​ទៅ។ ឯ​ព្រះស្ដេច​កនយល់​ឃើញ​ដូច្នោះ​ហើយ ​ក៏​នាំ​រេហ៍ពល​ចេញពី​បន្ទាយ​ទៅ​ទំលាយ​ទ័ព​ដែល​ព័ទ្ធ​ចេញ​ទៅ​បាន។ ក្នុង​គ្រានោះ មេទ័ព​ទាំង​បី​កង​ក៏​ដេញ​ពល​សត្រូវ​ចាក់​កាប់សំលាប់​ពល​ខ្មាំងសត្រូវ​អស់​ជាង ​១០០០០ ​នាក់។ ស្ដេច​កន និង​ចៅហ៊្វា​កៅខំ​បរពល​ស្រូតរូត​ឆ្លង​ទន្លេតូច​ទៅ​តាម​ផ្លូវ​[[មេស​ព្រះ​ចន្ទ​]]កាត់តំរង់​ទៅក្រុង​ពិជ័យ​ព្រៃនគរ។ ពេល​នោះ​ [[សម្ដេចចៅពញាបែន]] មេទ័ព​ខាងលិច​លើក​ទៅ​ប្រទះ​នឹង​ទ័ព​ខាងកើត​ដែល​បែក​ខ្ចាត់ខ្ចាយ​ដូច្នោះ ក៏​បរពល​ឲ្យ​ចូល​កាប់​ចាក់​សត្រូវ​អស់​ជា​ច្រើន ហើយ​សម្ដេច​បែន​ជិះសេះ​រាំ​ដាវ​បរដេញ​ទៅ​ទាន់​សម្ដេច​ចៅហ៊្វា​កៅ។ សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​ឲ្យ​ព្រះស្ដេច​កន​បរសេះរត់ទៅ​មុន ឯ​ចៅហ៊្វា​កៅ​បែរមក​ប្រកាប់​ប្រចាក់​គ្នា​មួយ​ស្របក់ តែ​ទទួល​ជា​ពេល​នោះ សេះ​សម្ដេចចៅពញា​បែន​ស្រុត​ជើង​ក្នុង​[[អន្លង់]] សម្ដេច​បែន​ក៏​ធ្លាក់​អាវុធ​ពី​ដៃ ដូច្នេះ​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​យល់​បានការ​ហើយ ក៏​ពួយ​មួយ[[​លំពែង​]]ទៅ​ត្រូវ​សម្ដេច​ពញា​បែន​ធ្លាក់​ពី​សេះ​ស្លាប់​មួយ​រំពេច។ ឯ​មេទ័ព​ខាងលិច​ទាំង​បី​កង​លើក​ទៅ​ដល់​ក៏​បរពល​ចូល​ច្បាំង។ សម្ដេច​ចៅហ៊្វា​កៅ​ឃើញ​ទ័ព​ខាងលិច​ច្រើន​លើសលប់​កំលាំង​ក៏​បរសេះ​រត់ទៅ​តាម​ព្រះស្ដេច​កនកំពុង​រត់​ក្នុង​ផ្លូវ​រំលោង លុះ​ឃើញ​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​មក​ដល់​ហើយ​ក៏​នាំ​ស្រូត​ទៅ។ រំពេច​នោះ​ឧកញ៉ា​មហាមន្ដ្រី យល់​ទ័ព​ខ្មាំង​នៅ​ក្នុង​រំលោង ហើយ​ក៏​បរពល​ស្កាត់​ស្ទាក់​ពីមុខ​ភ្លាម។ ទ័ព​ខ្មាំង​នឹង​វាយទំលាយ​ទៅ​ក៏​ពុំ​រួចនឹង​ងាកឆ្វេង​ស្ដាំ​ក៏​ពុំ​បាន ព្រោះ​ទើស​ច្រាំង​ខ្ពស់​ណាស់ និង​ថយក្រោយ​ក៏​ពុំ​បាន​ឡើយ ហើយ​កងទ័ព​ពីក្រោយ​ក៏​ដេញ​មក​ដែរ។ [[ឃុន​ហ្លួង]]​ព្រះស្ដេច​កន​ភ័យ​ណាស់ ទើប​ប្រឹក្សា​នឹង​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​ថា យើង​ម្ដងនេះ​នឹង​រត់ទៅ​ខាង​ណា​ក៏​ពុំ​បាន ព្រោះ​សងខាង​មាន​ច្រាំង​ខណ្ឌ​ខាង​មុខ​មាន​គេ​បោះ​ស្កាត់ខាងក្រោយ​ទ័ព​គេ​ដេញ​នឹង​ជ្រែក​ទៅ​ខាង​ណា​ក៏​ពុំ​រួច​ដែរ យើង​មុខជា​ស្លាប់​នៅ​ទី​នេះ​ពុំខាន។ និយាយ​រួច​ហើយ​ហើយ​ស្ដេច​កន​ ក៏​ក្រាប​យំ​លើ​ខ្នង​សេះ។ សម្ដេច​កៅ​យល់​ដូច្នោះ​ហើយ ក៏​ចាប់ដៃ​ទាញ​ឡើង​ហើយ​ថាបើ​មា​ស្លាប់សុំ​ក្មួយ​ស្លាប់​តាម។ បើ​មា​មាន​ជីវិត​រស់​ទេ ក្មួយ​នឹង​ភ័យ​ខ្លាច វា​ថ្វី​ថា​ហើយ​ចៅហ៊្វា​កៅ​ក៏​បោល​សេះទំលាយ​ចេញ​ទៅ។ ឯ​ព្រះ​សុទត្តយល់​ទ័ព​ខ្មាំង​ជាប់​ចំណោម​ហើយ​ក៏​បរពល​កាំភ្លើង ​២៥០ ​នាក់​ទៅ​ឈរ​បាញ់​ពី​មាត់ច្រាំង​ត្រូវ​ពល​ខ្មាំង​ស្លាប់​ជា​ច្រើន​ណាស់។ សម្ដេច​កៅ​យល់​ដូច្នោះ​ហើយ​ក៏​ស្រែក​ប្រកាស​ថា បើ​យើង​មិន​ខំប្រឹង​គង់​នឹង​ស្លាប់​គ្រាប់​កាំភ្លើង​គេ​ទាំងអស់​ជា​មិន​ខាន យើង​ស៊ូ​ចូល​ទៅ​ប្រកាប់ បើ​ស្លាប់​នឹង​ប្រយុទ្ធ​គេ​យើង​ក៏​មាន[[​កេរ្តិ៍​ឈ្មោះ]]​ដែរ បើ​រស់​យើង​ក៏​រស់​បាន​រួច​ទៅ​ដល់​បន្ទាយ​ជួប​ប្រពន្ធ​កូន​ជា​មិន​ខាន។ ឯ​អស់​ពួក[[​ខ្មាំង​]]ស្ដាប់​ឮ​អស់​ហើយ​ក៏​ចូល​ចិត្ដ​ពួតដៃគ្នាចូល​វាយ​ទំលាយ​ទ័ព​មុខ​ត្រាតែ​រួច​ចេញ​មក​នៅ​សល់​តែ​មនុស្ស ​៥០០០​ នាក់ក្រៅពី​នោះ​ស្លាប់​អស់។ កងទ័ព​ទាំងនោះ​ក៏​ខំ​ស្រូត​រូត​រត់ទៅ​ដល់​ច្រក​ចង្អៀត​ផ្លូវ​ភ្នំ​ពានជាំងអស់កំលាំង​ណាស់​ក៏​នាំ​គ្នា​ឈប់​ដាំបាយ​ស៊ី។ ឧកញ៉ា​មហាទេព​ឃើញ​ហើយ​ក៏​ប្រមៀល​ដុំ​ថ្ម​បាញ់​កាំភ្លើង​ [[ធ្នូ]] [[ស្នា]]ត្រូវ​ពួក​ស្ដេច​កន​ស្លាប់​ជា​ច្រើន​នាក់​ទៀត។ ព្រះស្ដេច​កន និង​ចៅហ៊្វា​កៅព្រមទាំង​ពល​ទាហាន ​៥០០០​ នាក់នាំ​គ្នារត់ទៅ​ទៀត។ ឧកញ៉ា​មហាទេព​ដេញ​តាម​ទៅ​ឃើញ​ច្រក​ចង្អៀត​ណាស់ ក្រែង​ចាញ់​កលឧបាយ​សត្រូវក៏​វាយ​ស្គរ​ហៅ​ពល​ថយ​មក​ជួប​នឹង​កងទ័ព​ទាំង​ ៥ ​កង​វិញ​ហើយ​នាំ​គ្នា​ទៅ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​សម្ដេច​បរមខត្តិយាមហា​ចន្ទរាជា​សូម​ទ្រង់ជ្រាប​គ្រប់​ប្រការ។ សម្ដេចព្រះ​បរមខត្តិយាមហា​ចន្ទរាជា ទ្រង់​ត្រាស់​ថា៖ សម្ដេចចៅពញា​បែន​ស្លាប់ចាប់​ខ្មាំង​មិន​បាន ហើយ​ទ្រង់​ស្ដាយ​ណាស់ ទ្រង់មាន​ព្រះ​បន្ទូល​ថា ចៅពញា​បែន​មិន​គួរ​ជា​ស្លាប់​ក្នុង​ដៃ​អា​ខ្មាំង​ឡើយ។ ទ្រង់​ព្រះ​ពិរោធ​នឹង​ពួក​អា​ខ្មាំង​ណាស់ ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​ឧកញ៉ា[[យមរាជព្រំ]] (សួស) ឃុំ​ពល​ ២០០០០ ​នាក់ទៅ​វាយ​[[បន្ទាយ​ពិជ័យ​នគរ]] ឧកញ៉ា​វាំងឃុំ​ពល​ ២០០០០​ នាក់ទៅ​វាយ​ទិស​ខាងលិច​ ឲ្យ​សម្ដេចព្រះ​ភគិយ្យោ​យសរាជាជា[[​កែវ​នាយក]]​មេទ័ព​ធំ​ត្រួតត្រា​លើ​មេទ័ព​ទាំងអស់។ មេទ័ព​ទាំង​បី​កង​ក៏​លើក​ពល​ចោម​បន្ទាយ​តាម​ត្រាស់​បង្គាប់​រៀងៗ​ខ្លួន​ពុំ​មាន​ធ្វេសប្រហែស​ឡើយ។ (សាស្ដ្រា​ទាំង​ប៉ុន្មាន​និយាយ​ថា ព្រះ​បរម​ខិត្ដិយាមហា​ចន្ទរាជា​ឲ្យ​លើកទ័ព​ទៅ​ប្រាំ​កង តែ​រាប់​ឈ្មោះ​មេទ័ពឃើញ​តែ​បី​កង)។ សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​ដែល​ នាំ​ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ព្រះស្ដេច​កន​រត់​ទៅ​នោះ​លុះរត់ទៅ​ដល់​បន្ទាយ​ហើយ ក៏​រួបរួម​នឹង​សម្ដេចចៅពញា​ហែង ចៅពញា[[​ចក្រី]] និង​ចៅពញា​[[ស្នង​ធ្នឹម​ព្រះ​នគរ]][[ជាលន់]]នឹង​ចៅពញា​វាំង ចៅពញា​ស្រាល ចៅពញា​លំពាំងតាំង​ឲ្យ​ត្រួតត្រា​រក្សា​ពុំ​ហ៊ាន​ធ្វេសប្រហែស​ទាំង​យប់​ទាំង​ថ្ងៃ។ មេទ័ព​ទាំង​បី​កង​ខាង​ព្រះ​បរមខត្តិយាមហា​ចន្ទរាជា លុះ​លើក​ទៅ​ដល់​បង្គាប់​ពល​ឲ្យ​ឡើង​ក្បាល​បន្ទាយ​ខាង​សត្រូវអត់​មាន​បង្អែបង្អង់​ឡើយ។ ពួក​ពល​ខ្មាំង​ក៏​ពួយ​នឹង​លំពែង បាញ់​នឹង​កាំភ្លើង ប្រមៀល​ដុំ​ថ្មទំលាក់​មក​ត្រូវ​អស់​រេហ៍ពល​មេទ័ព​ខាងលិចបណ្ដាល​ឲ្យ​ស្លុត​ស្លាប់​អស់​ជា​ច្រើន។ មេទ័ព​ខាងលិច​យល់​ថា ទ្រាំ​ពុំ​បាន​ហើយ​ក៏​វាយ​ស្គរ​បរពល​ថយ​មក​វិញ មេទ័ព​ខាងលិច​ព្យាយាម​បរពល​ឲ្យ​ចូល​ចោម​បន្ទាយ​ព្រះស្ដេច​កន​ឥត​មាន​ឈប់​ឈរ តែ​ឡើង​បន្ទាយ​នោះ​ពុំ​បានត្បិត​បន្ទាយ​នោះ​ធំ​ហើយ​ខ្ពស់​ណាស់។ ===លបធ្វើគតព្រះស្ដេចកនលើកទី២=== ក្នុង​ថ្ងៃមួយ​នោះ សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា ព្រះ​ហត្ថា​ម្ខាង​កៅទណ្ឌ ព្រះ​ហត្ថា​ម្ខាង​ទ្រង់​នូវ​ធ្នូ ​២៥ ស្ដេច​នាំ​អ្នក​ព្រះ​ម្នាង​ជាលែង និង​ព្រះ​ស្នំ​ក្រមការយាង​ព្រះបាទា​តាម​ផ្លូវថ្នល់​ទៅ​ថ្វាយបង្គំ​ព្រះ[[អរហន្ដ​ធាតុ​]]នៅ[[​វត្ដ​ព្រះ​ធាតុ​]]តាម​សព្វដង។ ព្រះរាជកិច្ច​នោះ​ដឹង​ដល់​ឧកញ៉ា​យមរាជ​សួស (ព្រំ)ជា​មេទ័ព​ហ្លួង​ខាងលិច ទើប​មេទ័ព​នេះ​ក៏​ចាត់​កងទ័ព​កាំភ្លើង​តូច​ ១០០ ​នាក់​ឲ្យទៅ​បង្កប់​ចាំ​ក្នុងព្រៃ​ដើម្បី​លប​លុក​ព្រះស្ដេច​កន។ លុះ​ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ទៅ​ដល់​ទាហាន​កាំភ្លើង​ដែល​ឧកញ៉ា​យមរាជ​សួស (ព្រំ)​ ចាត់​ទៅ​នោះក៏​បាញ់​ត្រូវ​ដាច់​ព្រះ​ពស្ដ្រ​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ ៥ ​គ្រាប់។ សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ទ្រង់​ព្រះ​ពិរោធ​ណាស់ ទ្រង់​ទាញ​កៅទណ្ឌ​បាញ់​ទៅ​វិញបាញ់​ម្ដង​ចេញ​ទៅ​ ៥ ​ព្រួញបាញ់ ​៥ ​ដង​ត្រូវជា​ ២៥​ ព្រួញបណ្ដាល​ឲ្យ​ស្លាប់​ពល​ឧកញ៉ា​យមរាជ​សួស​ (ព្រំ) ២៥​ នាក់ ទ័ព​សល់​ពី​នោះ​មិន​ហ៊ាន​តទៅ​ទៀត ក៏​បែក​រត់ទៅ​ប្ដឹង​ឧកញ៉ា​សួស​វិញតាម​ដំណើរ​គ្រប់​ប្រការ។ ខណៈនោះ​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ក៏​នាំ​ព្រះ​ស្នំ​ក្រមការ​ត្រឡប់​ទៅ​បន្ទាយ​ពិជ័យ​ព្រៃនគរ​វិញ ហើយ​ទ្រង់​ឲ្យ​តែង​ព្រះរាជសារ ហើយ​ចាត់​ឧកញ៉ា[[​មហាមន្ដ្រី​ទេព]]​ឲ្យ​អញ្ជើញ​ព្រះរាជសារ​នោះ​ទៅ​ថ្វាយ​ព្រះ​បរមខត្តិយា​មហា​ចន្ទរាជា​សូម​ទ្រង់ជ្រាប។ រាជទូត​ក៏​ក្រាបថ្វាយបង្គំ​លា​អញ្ជើញ​ព្រះរាជសារ​ទៅ​ដល់​សេនាបតី សេនាបតី​នាំ​ចូល​ទៅ​ថ្វាយ​ព្រះ​បរមបពិត្រ។ ព្រះ​បរមបពិត្រ​ស្ដេច​ទ្រង់​អាល័ក្ស​ថ្លែង​សេចក្ដី​តាម​ព្រះរាជសារ​ថា យើង​ជា​ម្ចាស់ផែនដី​ទិស​ខាងកើត​មាន​ព្រះរាជសារ​សុំ​ឲ្យ​បញ្ឈប់​សង្គ្រាម​ដើម្បី​រាស្ដ្រ​ធ្វើស្រែ ម្ចាស់ផែនដី​ខាងលិច​ក៏​ព្រម​ហើយ។ ឥឡូវនេះ​ហេតុ​អ្វី​ម្ចាស់ផែនដី​ទិស​ខាងលិច​ដែល​ធ្វើ​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ធំ ហើយ​ស្ដេច​មក​ស្រដី​គ្មាន​ពាក្យ​សត្យ​សោះគឺថា​ឲ្យ​ពល​ទាហាន​ទៅ​លប​បាញ់​យើង ធ្វើ​ដូច​ទ័ព​ចោរ​ប្លន់​ដូច្នេះ? ព្រះបាទ​ព្រះ​បរមបពិត្រ​ខត្តិយាមហា​ចន្ទរាជា ទ្រង់​ពិរោធ​នឹង​កងទ័ព​ដែល​ទៅ​លួច​បាញ់​នោះ​ពន់ប្រមាណ។ ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​សួរ​រកមុខ​ទៅ​ឃើញ​ថា ឧកញ៉ា​យមរាជ​សួស​ (ព្រំ) ឲ្យ​កងទ័ព​ទៅ​លប​បាញ់ ទើប​សេនា​ទាហាន​ក្រុម​រក្សាព្រះអង្គ​ចាប់​យក​ឧកញ៉ា​យមរាជ​សួស (ព្រំ) ​ទៅសំលាប់​ភ្លាម។ ឧកញ៉ា​យមរាជ​ស្លាប់ ហើយ​គ្មាន​នរណា​ហ៊ាន​កប់​សោះលុះ​ខ្មោច​យមរាជ​ហើម​ស្អុយ ទ្រង់​ជ្រាប​ហើយ​ក៏​ត្រាស់​បង្គាប់​ប្រោស​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ញាតិសន្ដាន​យក​ខ្មោច​នោះ​ទៅ​ធ្វើបុណ្យ រួច​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​បញ្ជូន​កងទ័ព​ដែល​នៅ​សេសសល់​ ៧៥ ​នាក់​នោះ​ជា​ពល​រក្សា​ផ្នូរខ្មោច​ឧកញ៉ា​យមរាជ ហេតុនេះ​ហើយ​បាន​ជា​ជាប់​មាន​ពល​សំរាប់[[​ងារ​]]យមរាជ​នោះ​រៀង​មក។ ឯ​ទី​ដែល​ឧកញ៉ា​យមរាជ​ស្លាប់​ហើម​នោះ អ្នកស្រុក​ហៅ​ថា ភូមិ​យមរាជ​ហើម តែ​យូរៗ​មក​ក៏​ហៅ​[[ភូមិ​ហើម]]​រៀង​មក​ទល់​សព្វ​ថ្ងៃនេះ។ ឯ​ព្រះបាទ​សម្ដេចព្រះ​បរមខត្តិយាមហា​ចន្ទរាជា គ្រា​ដែល​ឈប់​សង្គ្រាម​នោះ ព្រះ​អង្គ​តាំង​បន្ទាយ​នៅ[[​ភូមិ​ក្ដុល]] មាន​រេហ៍ពល​សំរាប់​ការពារ​បន្ទាយ​ ១០០០០​ នាក់ ហើយ​ព្រះ​អង្គ​ទុក​តែ​សម្ដេចព្រះ​ភាគិនេយ្យ​យស​រាជា​ កែវ​នាយក​ និង​សេនា​ទាហាន ​៤០០០ ​នាក់​ឲ្យ​នៅ​រក្សា​បន្ទាយ។ ឯ​ព្រះ​អង្គ​ និង​រេហ៍ពល ​៦០០០​ នាក់យាង​ត្រឡប់​ទៅ​ខែត្រ​ពោធិ៍សាត់​វិញ ហើយ​ព្រះ​អង្គ​ឲ្យឈ្មោះ​បន្ទាយ​ដែល​ព្រះ​អង្គ​គង់​នោះ​ហៅ​ថា [[បន្ទាយ​មានជ័យ]] វិញ។ ===ការឡោមព័ទ្ធបន្ទាយស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ (១៥២៥)=== '''{{Main|សមរភូមិស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ (១៥២៥)}}''' និយាយ​អំពី​សម្ដេច​ស្រីជេដ្ឋា ព្រះ​អង្គ​គ្រង​ពិជ័យ​ព្រៃនគរ​នោះ​វិញ លុះដល់​ខែ​មិគសិរ បុស្ស ហើយ​ទ្រង់​គិត​ថា ទ្រង់​នឹង​ធ្វើ​សង្គ្រាម​យកជ័យ​ជំនះ​លើ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​ក្នុង​គ្រានេះឲ្យ​ខាង​តែ​បាន ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ចៅហ៊្វា​កៅ សម្ដេចចៅពញា​ហែង ចៅពញា​ស្នង​ធ្នឹម​ព្រះ​នគរ ចៅពញា​វៀង ចៅពញា​វាំង ចៅពញា​ស្រាល និង​ចៅពញា​លំពាំង​ជា​សេនាបតី​ឲ្យ​កេណ្ឌ​រេហ៍ពល​បាន ​១៥០០០​ នាក់​មក​សម​ហាត់​ឲ្យ​ស្ទាត់ ហើយនឹង​យក​ទៅ​វាយ​បន្ទាយ​ក្ដុល​វិញ។ បើ​មាន​ជ័យ​ជំនះ​ហើយ ទ្រង់​នឹង​លើក​រហូត​ដល់​បន្ទាយ​មានជ័យ ([[ពោធិ៍សាត់]]) សំរេចផែនដី​ក្នុង​ឆ្នាំ​នេះ​ឲ្យ​បាន។ សេនាបតី​ទាំង​ប្រាំមួយ​នាក់ ក៏​ថ្វាយបង្គំ​លា​ចេញ​ទៅ​ចាត់​សំបុត្រ​ឲ្យ​កេណ្ឌ​មក​គ្រប់គ្រាន់​តាម​ព្រះ​បន្ទូល​ពិសេស។ សេចក្ដី​ដែល​កេណ្ឌ​រេហ៍ពល​មក​សមហាត់​នេះ​ឮ​សូរសព្ទ​ទៅ​ដល់​សម្ដេចព្រះ​ភាគិនេយ្យោ​យសរាជា​ជា​កែវ​នាយក​ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​ប្រឹក្សា​នឹង​ឧកញ៉ា​[[យោធានរិន្ទទេព|ចក្រី​ទេព]] ឧកញ៉ា[[សួគ៌ាលោកសុខ]] កូន​ពញា​មឿង និង[[សម្ដេចចៅពញាកែវ]] ចៅពញា​[[ឧទ័យធិរាជ]] ចៅពញា​តេជោ​នោះអស់​នាយ​កងទ័ព​ថា ពល​គេ​ដល់​ទៅ​១៥០០០០ ​នាក់ ​ពល​យើង​មាន​តែ ​៤០០០​ នាក់ដូច្នោះ​នឹង​គិត​ដូច​ម្ដេច​កើត។ វេលា​នោះ​ ឧកញ៉ា​ចក្រី​ ចៅពញា​សួគ៌ាលោក​សុខ កូន​ពញា​មឿង​យក​សេចក្ដី​ក្រាប​ទូល​ពល​យើង​សម្ដេចព្រះ​បរមបពិត្រ​ជា​អម្ចាស់​ ទ្រង់​ឲ្យ​បន្ថយ​អស់​ទៅ​ហើយ បើ​យើង​នឹង​ទៅ​កេណ្ឌ​ថែម​ទៀត ក្រែង​ពុំ​ទាន់ តែ​កាល​បិតា​ទូលព្រះបង្គំ​លោត​អន្លង់​សំលាប់​ខ្លួន​ទៅ​កេណ្ឌ​ទ័ព​បិសាច​ឲ្យ​ជួយ​ធ្វើការ​នោះ បាន​ផ្ដាំ​ទុក​នឹង​ចៅពញា​ចន្ទ [[មេ​ស្មឹង]]​ជា[[ភឿន​]]ថា បើ​ម្ចាស់ផែនដី​មាន​សេចក្ដី​ទ័ល​ធុរៈ​ដូច​ម្ដេច កុំឲ្យ​ស្ដេច​មាន​បន្ទូល​ផ្ទាល់​ថាឲ្យ​មេ​ស្មឹង​និយាយ​ឆ្លង​ព្រះ​បន្ទូល លោក​នឹង​កេណ្ឌ​ទ័ព​បិសាច​មក​ជួយ​ឲ្យ​បានសំរេច។ ឥឡូវ​ការណ៍​យើង​ក៏​ប្រទាល​ខ្លួន​ណាស់​ហើយ គួរ​យើង​ធ្វើ​តាម​បណ្ដាំ​នោះ​ល្បងមើល សម្ដេចព្រះ​ភគិនេយ្យោ​យសរាជា​ជា​កែវ​នាយក​ទ្រង់​ជ្រាប​ហើយ ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​ចៅពញា​ចន្ទ មេ​ស្មឹង ចូល​មក​ត្រាស់​ប្រាប់​ដូន​កូន​ពញា​មឿង​ពីរ​នាក់​យក​សេចក្ដី​ក្រាប​បង្គំ​ទូល។ ខណៈនោះ ពញា​ចន្ទ ​មេ​ស្មឹងទទួល​ព្រះ​បន្ទូល​ពិសេស​ហើយ​ក៏​ឲ្យធ្វើ​[[រោង​រាជវ័តិ]] និង[[​ឆត្រ]] [[គ្រឿង​សក្ការៈបូជា]] ស្លៀក​ស​ស្រេច​ហើយ ក៏​ចូល​ទៅ​ក្នុង​រោង​រាជពិធី​ឧទ្ទិស​ដល់​ខ្មោច​ពញា​មឿង​ថាសុំ​ឲ្យ​ពញា​ជួយ​ឲ្យ​បាន​សំរេច​ដូច​ជួយ​ការណ៍​ក្នុង​ខែត្រ​ ពោធិ៍សាត់។ ក្នុង​គ្រានោះ​បិសាច​ពញា​មឿង​ចូល​សណ្ឋិត​នឹង[[​មេ​ស្មឹង]] ហើយ​ប្រាប់​កូន​ទាំង​ពីរ​ថាឲ្យ​យក​ចំបើង​ចង​ជា​រូប​មនុស្ស​ឲ្យ​កាន់​ប្រឆេះ​ឲ្យ​ពួក​ពល​ចេះ​តែ​តាំង​ហ៊ោបាញ់​កាំភ្លើង​ពី​ចំងាយ​ទៅ​សុំ​យើង​កេណ្ឌ​ទ័ព​បិសាច​ទៅ​ជួយ​ឲ្យ​សំរេច។ វេលា​នោះ​កូន​ពញា​មឿង​ទាំង​ពីរ​នាក់ លុះដល់​ពេល​យប់​ហើយឲ្យ​រេហ៍ពល​យក​ចំបើង​ចង​ជា​រូប​មនុស្សរួច​ចង​ប្រឆេះ​នៅ​រូប​ចំបើង​នោះយក​ទៅ​ដាក់​នៅ​[[ក្បាល​ត្រោក]]​ជុំវិញ​បន្ទាយ​ព្រះស្ដេច​កន។ ឯ​បិសាច​ពញា​មឿង​ក៏​កេណ្ឌ​ឲ្យ​តាំង​ហ៊ោ​បីដូច​គេ​ប្លន់​យក​បន្ទាយ។ ទ័ព​ស្ដេច​កន​ឮ​ហើយ ក៏​តាំង​តែ​បាញ់[[កាំភ្លើង]] [[ធ្នូ]] [[ស្នា]]ចោល​ដុំ​ថ្ម​ពី​ក្នុង​បន្ទាយ​មក​ជា​ច្រើន​រាត្រី។ សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​ធ្វើ​តែ​ដូច្នោះ ​១៥ ​រាត្រី។ កងទ័ព​ក្នុង​បន្ទាយ​បាញ់​អស់​[[ព្រួញ]] ធ្នូ ស្នា នឹង​ជិត​អស់ទាំង​គ្រាប់[[រំសេវ]]លុះដល់​យប់​គំរប់ ​១៥ ​នោះស្រាប់តែ​ឮ​តាំង​ហ៊ោ​ទូងស្គរ​ក្រោម​ដី និង​លើ​អាកាស​ដូច​[[រន្ទះ]] កក្រើក​ទាំង​ព្រះធរណី [[ធូលី]]​ក៏​បក់​បោក​ចូល​ភ្នែក។ អស់​សេនា​ទាហាន​ទ្រាំ​ពុំ​បាន​ក៏​បើកទ្វារ​បន្ទាយ​ខាងកើត ហើយរត់ទៅ​ទិស​អាគ្នេយ៍​ប៉ង​ទៅ​[[ខែត្ររោងដំរី]]​ដើម្បី​ទៅ​ពឹង​ប្រទេស​[[ចាម]]​ឲ្យ​ជួយ។ កងទ័ព​បិសាច​បណ្ដាល​អាត្មា​ឲ្យ​ឃើញកងទ័ព​ឈរ​តាំង​ហ៊ោ​តាម​ផ្លូវថ្នល់​ដល់​ទៅ​ខែត្រ​រោងដំរី​នោះ។ ឯ​ព្រះស្ដេច​កន សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ ចក្រី និង​[[ស្នង​ធ្នឹម​ព្រះ​នគរ​]][[ជាលន់]]នាំ[[អ្នកម្នាងជាលែង]]រត់​ចេញ​តាម​ទ្វារ[[​ប៉ម]]​ទិស[[ឦសាន]]ដើម្បី​ទៅ​ទិស​ខាងជើង​កាត់​ស្រុក​[[លាវ]]។ លុះ​ទៅ​ដល់​ព្រៃ​មួយអន្លើ​ឲ្យ​បោះទ័ព​បង្អង់​នៅ​ទីនោះ យូរ​ទៅ​ជាប់​ឈ្មោះ​បង្អង់​យារៗ​មក ហៅ​[[ហូរ​ជើង​វាំង]]។ ទីនោះ​ជា​ព្រៃ​គគីរ​មាន​ដើម​គគីរ​ជា​ច្រើន ព្រះស្ដេច​កន​ឃើញ​ដើម​គគីរ​មួយ​ធំ​ក្រៃ​លែងឲ្យ​បាំង​ស្រមោល​វាស់​ល​មើលឃើញ​ ២៤ [[​ព្យាម]] [[សំណុំ​]] ៩​ ព្យាម ទើប​ព្រះស្ដេច​កន​ប្រឹក្សា​នឹង​អស់​មន្ដ្រី​នាយកង​ទ័ព​ថា ចៅពញា​ចន្ទរាជា​មានទូក[[សារាយអណ្ដែត ចង្ហាន់ហុយ|សារាយអណ្ដែត]]វែង​តែ​ ១៨ ​ព្យាម ទើប​ព្រះស្ដេច​កន​នឹង​អស់​មន្ដ្រី​នាយកង​ទ័ព​ថា ចៅពញា​ចន្ទរាជា​មាន​ទូក​សារាយអណ្ដែត​វែង​តែ​ ១៨​ [[ព្យាម]]។ ដូច្នោះ​គួរ​យើង​ឲ្យ​កាប់​ដើម​[[គគីរ]]​ធ្វើ​ទូក​ឲ្យ​បានជា​ស្រេច ហើយនឹង​ឲ្យ​រាជសារ​ទៅ​បបួល​ចៅពញា​ចន្ទរាជា​អុំ​ភ្នាល់​ដាក់​ព្រះ​នគរ។ បើ​មិន​ភ្នាល់ យើង​នឹង​ឲ្យ​រេហ៍ពល​តាំង​ហ៊ោ​ចំអកចំអន់​ឲ្យ​ឈឺចិត្ដ។ បើ​ហ៊ាន​អុំ​ភ្នាល់ទូក​យើង​វែង​ជាង​ដល់​ទៅ​ ៧ ​ព្យាម​នោះគង់​មាន​ជ័យជំនះ​ដោយ​ងាយ​បាន។ គិត​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ហើយ ស្ដេច​កន​ក៏​ឲ្យ​រេហ៍ពល​កាប់​ដើម​គគីរ​នោះ​ចាំង​លុង​បានជា​ទូក-ង​មួយ​វែង ​២៥​ ព្យាម [[ទទឹង]] ​១២​ ហត្ថទើប​ឲ្យ​ឈ្មោះ[[​ព្រៃ​គគីរ]]​នោះ​ហៅ​ថា ព្រៃ​គគីរ​រៀង​មក។ ឯ​ទូក​ដែល​កាប់​បាន​នោះ​សិត​ពុំ​ទាន់​រួច ហើយ​ស្ដេច​កន​ឲ្យ​អូស​យក​ទៅ​ធ្វើ​នៅ​ឯ​បន្ទាយ​សង់រោង និង​សិត​ទូក​នោះ ហើយ​ឲ្យ​សាង​ព្រះ[[ចេតិយ​]]មួយ​គិត​នឹង​យក​បន្ទាយ​សាង​ថ្មី​នេះ​ជា​មហានគរ។ កំពុង​តែ​សាង​ព្រះ​ចេតិយ​ធ្វើ​បន្ទាយ នឹង​សិត​ទូក​នោះ កងទ័ព​បិសាច​ក៏​តាម​ទៅ​សំដែង​ឫទ្ធិ​តាំង​ហ៊ោ​ឮ​សូរសព្ទ​ដូច​ជា​[[ស្គរ​]][[រន្ទះ]]​ទាំង​ផែន[[​ប្រឹថពី]]។ ស្ដេច​កន ចៅហ៊្វា​កៅ និង​អស់​នាយ​កងទ័ព​មើល​មិនឃើញច្បាំង​ពុំ​កើត ឃើញ​ប្លែក​អស្ចារ្យ​ណាស់ទ្រាំ​ពុំ​បាន​ក៏​នាំ​គ្នា​រត់​ពី​ទីនោះ​ទៅ​ទៀត។ ស្ដេច​កន សម្ដេច​កៅ សម្ដេចចៅពញា​ហែង​រត់​បែក​គ្នា​ទៅ​ចុង​ម្ខាង ឯ​អ្នក​ម្នាង​ជាលែង និង[[ចក្រីនី]]រត់​បែកផ្លូវ​ទៅ​ទិស​ខាងត្បូង​ទៅ​ដល់[[​ភូមិ​គោក​ស្រុក]] ហើយ​ទី​ដែល​បែកផ្លូវ​នោះជាប់​ហៅ​[[ភូមិ​នាង​ឃ្វាង]]ផ្លូវ​យារៗ​មក​ហៅ​ថា​[[ភូមិ​ស៊ាងឃ្វាង]]។ ក្រោយមក​អ្នក​ម្នាង​ជាលែង​រត់ទៅ​ទៀតចូល​ព្រៃ​លេច​វាល​គិត​ថា ក្រែង​ស្ដេច​កន​តាម​រក​ខ្លួន​ពុំ​ឃើញ​ក៏​កាត់សក់​ចង​នឹង​មែកឈើ​នោះ​ប្រាថ្នាឲ្យ​ស្ដេច​កន​ឃើញ​ហើយ​តាម​រក​បាន​ជា​ជាប់​ហៅ[[​វាល​ចង​សក់]]​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃនេះ។ ត​មក​ទៀត​នាង​ដើរ​ហួស​ទៅ​ទៀត​ត្រូវ​ថ្ងៃ​ក្ដៅ​ណាស់ ខណៈ​នោះ​មាន​សត្វ[[​ខ្លែង​]]មួយ​ហ្វូងចំកាង[[​ស្លាប]] ហើរ​បាំង​ពីលើ​មិន​ឲ្យ​ក្ដៅ លុះ​មាន​គេ​ទៅ​នៅ​ភូមិ​នោះ​ក៏​ជាប់​ឈ្មោះ​ហៅ​ថា [[ភូមិ​បង្ហើរខ្លែង]]។ នាង​ដើរ​ហួស​ទៅ​ទៀត ឃើញ​ត្រពាំង​មួយ​ទឹកថ្លា​ល្អ នាង​ក៏​ចូល​ទៅ​កក់​ក្បាល​នៅ​ទីនោះ លុះ​មាន​គេ​ទៅ​នៅ​ភូមិ​បាន​ជាប់​ឈ្មោះ​ហៅ​ថា [[ភូមិ​ស្រែ​កក់​]]រៀង​មក។ នាង​ដើរទៅ​ទៀត​មាន​អូរ​មួយ​នឹង​ដើរ​ឆ្លង​មិន​រួច​នាង​បន់​ដល់[[​អ្នកតា​បង់បត់]]សុំ​ឲ្យ​មាន​ទូក​ឆ្លង ពេល​នោះ​អ្នកតា​បង់បត់​តំណែង​ជា​ក្រពើ​មួយ​ឲ្យ​នាង​ដើរ​ជាន់​ឆ្លង​ទៅក្រពើ​នោះ​ប្រែ​ក្លាយទៅជា​ក្រពើ​ថ្ម​រហូត​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃនេះ គេ​ហៅ​ថា[[​ភូមិភាគ​ក្រពើ]]​រៀង​មក។ នាង​ដើរ​ហួស​ទៅ​ទៀត​រោយ​ជើង​ដើរ​ពុំ​រួចអស់​កងទ័ព​សុំ​ពរ​នាង​នៅ​ទួល​នោះ សព្វ​ថ្ងៃនេះ​ជាប់​ហៅ​ថា​ [[ទួល​សុំ​ពរ]]។ លុះ​ដើរទៅ​ទៀត នាង​សួស​ជា​មាតា​នាង​ជាលែង រោយ​ជើង​ដើរ​មិន​រួច ចៅពញា​ចក្រី​នីឲ្យ​យក​សំពត់​ធ្វើ​អង្រឹង ហើយ​យក​ដង​ផ្គាក់​ធ្វើ​ស្នែង​ សព្វថ្ងៃ​នេះ​ជាប់​ឈ្មោះ​ហៅ​ថា [[ព្រែក​ដង​ផ្គាក់]]។ តពី​នេះទៅ​ទៀត​ដល់​វាល​មួយ​អន្លើ ធ្លាក់​[[ខ្នើយ​]]នាង​សួស​ពី​[[អង្រឹង]]បានជា​ជាប់​ឈ្មោះ​ហៅ​ថា [[វាល​ជ្រុះ​ខ្នើយ]]។ លុះ​ទៅ​ដល់​អូរ​មួយ​អន្លើ ចោល​ស្នែង​ដែល​សែង​នាង​សួស​នោះ​ទៅ​ក្នុង​អូរ​នោះ​សព្វថ្ងៃ​គេ​ហៅ​ថា [[អូរ​ចោល​ស្នែង]]។ ក្នុង​ស្រុក​ត្បូងឃ្មុំ​នោះ​មាន​[[អុង​ម៉ុង]]​ពីរ (ដូច​ដែល​យើង​បាន​ពណ៌នា​រួច​មក​ហើយ​ក្នុង​ដើម​នេះ) អ្នកស្រុក​សន្មត​ហៅ​ថា អុង​ម៉ុង​ព្រះ​មហោសថ។ អុង​ម៉ុង​តូច​នោះ​មាន​ទំហំ​ ៧ ​ហត្ថ​បួន​ជ្រុង អុង​ម៉ុង​ធំ​នោះ មាន​ទំហំ​ ១៣ ​[[ហត្ថ​]]បួន​ជ្រុង។ ទឹក​ដែល​ហូរ​លើ​អុង​ម៉ុង​នោះធ្លាក់​ទៅ​លើ​[[ព្រែក​ឆ្លូង​]]ឆ្ពោះ​ត្រង់​ទៅ​ស្រុក​[[យួន]]។ លុះ​ពេល​សែង​នាង​ទៅ​ដល់​អុង​ម៉ុង​នោះ​សំរាកមួយសន្ទុះ នាង​ទៅ​ពួន​ក្នុង​ហោង​តូច សព្វ​ថ្ងៃនេះ​គេ​ហៅ អុង​ម៉ុង​តូច​នោះ​ថា [[ហោង​ពល​សែង]]។ លុះ​ឃើញ​ថា​ស្ងប់ស្ងាត់​គ្មាន​កងទ័ព​លើក​តាម​ទេ នាង​នាំ​បក្សពួក​ទៅ​ដល់​ហោង​អុង​ម៉ុង​ធំ​នោះ នាង​សួស​ទាំង​កូន និង​ម្ដាយ​ចូល​ទៅ​ពួន​ក្នុង​អុង​ម៉ុង​នោះ សព្វថ្ងៃ​គេ​ហៅ​ថា [[ហោង​ពួន]]។ ពួក​នេះ​ហួស​ទៅ​ខាងកើត​បាន​ជួបជុំ​ព្រះស្ដេច​កន សម្ដេច​កៅ។ ស្ដេច​កន​ជំនុំ​គ្នា​នឹង​ធ្វើ​បន្ទាយ​ទៀត តែ​ធ្វើ​មិន​កើត លុះ​មាន​គេ​ទៅ​នៅ​ភូមិ​នោះ​ជាប់​ឈ្មោះ​ថា[[​ភូមិ​ស្រែ​បន្ទាយ]]។ រត់​ពី​នោះ​ទៅ​ទៀត​ដល់​វាល​មួយ​វែង​បណ្ដោយ​ទៅ​ខាងកើត ក្រោយមក​មាន​គេ​ទៅ​នៅ​ស្រែ សព្វ​ថ្ងៃនេះ​ជាប់​ហៅ​ឈ្មោះ​[[ភូមិ​ស្រែ​វែង]]។ រត់​ទៅ​ទៀត​ច្រឡំ​ផ្លូវ​លោជា​គេច​ទៅ​ឦសាន​ព្រៃ​ដែល​មក។ ក្រោយមក​មាន​គេ​ទៅ​នៅ​សព្វ​ថ្ងៃនេះ​ហៅ​ថា [[ភូមិ​រលា]] ​រៀង​មក។ បក្សពួក​ស្ដេច​កន​នាំ​គ្នារត់ទៅ​ទិស​ខាងកើត​ទៀត​ជួបនឹង[[​ស្វា​ស]]​មួយ ​ស្វា​នោះ ​ក៏​បេះ​ផល្លានុផល​ទំលាក់​មក​ឲ្យ​ក្រោយមក​គេ​ទៅ​រានភូមិ​នៅ​សព្វ​ថ្ងៃនេះ​ជាប់​ជា​ភូមិ​ស្វា​ស។ រត់​ទៅ​ឯកើត​ទៅ​ទៀត ដល់ចំការពោត​មួយអន្លើ ម្ចាស់​ចំការ​ឈ្មោះ​ថៅកែ យក​[[ពោត​]]មក​ថ្វាយ​ស្ដេច​កន ហើយ​ស្ដេច​កន​ឲ្យ​ពរ​ថាឲ្យ​រកស៊ី[[​កើត​កាល​វាលគុម្ព]]។ លុះ​ក្រោយមក​មាន​គេ​ទៅ​នៅ​គេ​ហៅ​ថា [[ភូមិ​ជីកែ]] ​រៀង​មក។ រត់​ទៅ​ទិស​ខាងកើត​ស្ដេច​នឹង​នាង​អស់កំលាំង​ណាស់ អស់​ពួក​ពល​ឃើញ​ថ្ម​មួយ​ដុំ​ចាំង​ធ្វើ​ជា​[[គ្រែ]] [[បណ្ដោយ​]] ៦​ ហត្ថ កំពស់ ​១​ ហត្ថ ទទឹង ​៣ ​ហត្ថ​ថ្វាយ​ស្ដេចផ្ទុំ​លុះ​ក្រោយមក​មាន​គេ​ទៅ​រាន ភូមិ​នៅ​គេ​ហៅ​ [[ភូមិ​ថ្ម​គ្រែ]]។ ឯ​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ ចៅពញា​ចក្រី​នី ចៅពញា​វៀង ចៅពញា​វាំង​ ៤​ នាយ​នេះ​កាល​ភ័យ​ពេក​ក៏​រត់​បែក​គ្នា ចូល​ទៅ​[[ខែត្រ​បាភ្នំ]] [[មឿងរមាសហែក​]]មាន​ស្ម័គ្របក្សពួក​ ២០០​ នាក់។ វេលា​នោះ​កងទ័ព​នាយ​ទាំង​ ៤ ​បាន​ប្រទះ​នឹង​ចៅពញា​សួគ៌ាលោក​សុខ កូន​ពញា​មឿង កងទ័ព​ទៅ​ដេញរត់ទៅ​ទៀត។ ឯ​ស្ដេច​កន​ឃ្លានបាយ​ណាស់ ក៏​ឈប់​ឲ្យ​ដាំបាយ តែ​ដាំ​ពុំ​ទាន់​ឆ្អិន ទ័ព​គេ​ទៅ​ដល់​ក៏​រត់​ទៅ​ចោល​បាយ​នៅ​ទីនោះ​ទាំង​បាយ​ឆៅ​ផង។ លុះ​កងទ័ព​ចៅពញា​សួគ៌ាលោក​ទៅ​ដល់​ក៏​យក​បាយ​ឆៅ​នោះ​ស៊ី ក្រោយមក​ទៀត​មាន​គេ​ទៅ​រានភូមិ​នៅ​គេ ហៅ​ [[ភូមិ​បាយ​ឆៅ​]]រៀង​មក។ ឯនាយ​កងទ័ព​ខ្មាំង​ទាំង ​៤​ នាក់​ឃើញ​ត្រឡាច​ផ្លែ​ក្នុង​ព្រៃ​ក៏​បបួល​គ្នា​បេះ។ កំពុង​តែ​បេះ​នោះ​ទ័ព​គេ​ទៅ​ដល់​ចាក់​កាប់សំលាប់ចៅពញា​វៀង ចៅពញា​វាំង ហើយ​ទ័ព​ដែល​នៅ​សល់​ក៏​បែក​រត់​ទៅ​ទៀត។ ក្រោយ​ដែល​បេះ​[[ត្រឡាច]]​នោះ​មក​មាន​គេ​ទៅ​នៅ​ក៏​ជាប់​ហៅ​ថា​ [[ភូមិ​ត្រឡាច]] ​រៀង​មក។ ឯ​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ និង​ចក្រី​នី នាំ​ស្ម័គ្របក្សពួក​រត់ទៅ​ដល់​ព្រៃ​មួយ​អន្លើ​មានទឹក[[​ត្រពាំង]]​ល្មម​ពេល​ដាំ​បាយ​ស្ល​ស៊ី​ក៏​ឈប់​កាប់​ត្រី​ធ្វើ​ម្ហូប។ លុះ​កងទ័ព​គេ​ទៅ​ដល់​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ ចៅពញា​ចក្រី​នី ប្រថុយ​ជីវិត​ចូល​មក​តដៃ​ក៏​កំពប់​ត្រី​ពី​ចាន​បានជា​ជាប់​ហៅ​ថា [[ភូមិ​ចាន​ត្រី​]]រៀង​មក។ ឯ​ចៅហ៊្វា​កៅ ចក្រី​នី​នាំ​ស្ម័គ្រ​បក្សពួក​រត់ទៅ​ទៀត ចៅពញា​សួគ៌ាលោក​ក៏​ដេញ​តាម​ទៅ​បន្ដិច ចៅពញា​តេជោ​លើកទ័ព​ទៅ​ដល់​ក៏​ចូល​ប្រកាប់​គ្នា ចក្រី​នី​នឹង​ចៅពញា​សួគ៌ាលោក សម្ដេច​កៅ​ត​នឹង​ចៅពញា​តេជោ អ្នក​ទាំងនោះ​ស្ទាត់​ក្នុង​ការ​កាន់​អាវុធ​ចិត្ដមុត​ដូច​គ្នា។ ប្រយុទ្ធ​គ្នា​ពី​ថ្ងៃត្រង់​ដល់​រសៀល បិសាច​ពញា​មឿង​បណ្ដាល​ឲ្យ​ចៅហ៊្វា​កៅ ចក្រី​នី ឮ​សូរដូច​គេ​ស្រែក​សន្ធាប់​នាំ​ឲ្យ​ធ្លាក់​អាវុធ​ពី​ដៃ។ ខណៈនោះ​ចៅពញា​សួគ៌ាលោក ចៅពញា​តេជោ​សំលាប់​បាន ហើយ​កាត់​ក្បាល​នាំ​មក​ថ្វាយ​សម្ដេចព្រះ​ភគិនេយ្យា​យស​រាជ​ជា​កែវ​នាយក​ ទ្រង់​ព្រះ​អំណរ​ណាស់ ទ្រង់​ប្រោស​រង្វាន់​តាម​សមគួរ។ ឯ​សម្ដេចចៅពញា​ហែង នាង​ជាលែង ចៅពញា​ស្រាល ចៅពញា​លំពាំង​នោះ​នៅ​ជាមួយ​នឹង​ព្រះស្ដេច​កន​ធ្វើ​បន្ទាយ​រាយ​ល្បាត​យាម​ក្នុង​ព្រៃ​នោះ តែ​ជិត​កើតជា​បន្ទាយ​កាលណា​ក៏​ចេះ​តែ​ឮ​សូរដូច​ជា​កងទ័ព​គេ​លើក​ទៅ​ចោម។ ដូច្នោះ​ហើយ​ស្ដេច​កន​ក៏​នាំ​គ្នា​ជិះ​ដំរី​ទៅ​ជ្រក​ក្នុង​ព្រៃ​មួយ​ក្រោយមក​មាន​គេ​ទៅ​នៅ​គេ​ហៅ [[​ភូមិ​ដំរី​ជ្រាប]]។ រត់​ពី​នោះ​ទៅ​ទៀត​ស្ដេច​កន​ជួប[[​មេមត់​]]ម្នាក់​ល្បី​ថា​ឆុត​ណាស់ ស្ដេច​កន​ឲ្យ​បញ្ជាន់​សួរ​ពី​សុខ​ឬ​មិន​សុខ។ មេមត់​នោះ​ឆ្លើយ​ថា ពុំ​សុខ​ទេ បើ​ចង់​សុខ​ឲ្យ​ទៅ​សុំ​ទោស​ហ្លួង​ខាងលិច ក្រោយមក​នោះ​មាន​គេ​ទៅ​នៅ​ទីនោះ​ក៏​ជាប់​ហៅ​ថា [[ភូមិ​មេមត់​]] រៀង​មក។ រត់​ពី​នោះ​ទៅ​ទៀត​ដល់​ព្រៃ​មួយអន្លើ ពួក​យាម​គ្មាន​ឫស្សី​ធ្វើ​ត្រដោក តែ​ឃើញ​ផ្ទាំង​ថ្ម​មួយ​មាន​រូង​ពួក​យាម​ក៏​វាយ​ថ្ម​នោះ​ខ្ទ័រ​ដូច​ស្គរ​ដូច​ [[ត្រដោក]]។ ក្រោយមក​មាន​គេ​ហៅ​ឈ្មោះ​ភូមិ​នោះ​ថា [[ភូមិ​ត្រដោក]]។ រត់​ទៅ​ទៀត​ស្ដេច​កន​ឃើញ[[​ទន្លេ​ចាម]]​មាន​ទឹក​ហូរ​ចុះ​ទៅ​ស្រុក​ព្រៃ ក៏​ឈប់​ទ័ព​នៅ​ទីនោះ។ មាន​[[កំពង់]]​ចុះ​ងូត​ដងទឹក​នោះ​ដោយ​ខ្លួន មាន​ឈ្មោះ​កំពង់​នាង​ជាលែង កំពង់ហ្លួង កំពង់​សម្ដេចចៅពញា​ហែង​រៀង​មក។ លុះ ​នៅ​ទីនោះ​យូរ​ទៅ​សម្ដេចចៅពញា​ហែង [[ជំទាវសួស]]ក៏​មាន​ជំងឺ​ហើយ​[[អនិច្ចកម្ម​]]ទៅ នៅ​តែម​ន្ដ្រី​សេនា​ទាហាន​ជាន់​តូចៗ និង​រេហ៍ពល​ប្រាំ ឬ​ប្រាំមួយ​រយ​នាក់ ទើប​ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ជំនុំ​នឹង​រេហ៍ពល​ទាំងឡាយ​ថា យើង​រត់​មក​នោះ​ឆ្ងាយ​ណាស់ ស្បៀងអាហារ​ក៏​តិច​ណាស់ កេណ្ឌ​រេហ៍ពល​ថែម​ទៀត​ក៏​ពុំ​បាន។ យើង​យល់​ថា ព្រះ​ចន្ទរាជា​ទៅ​ខែត្រ​ពោធិ៍សាត់​ទៅ​ហើយ នៅ​តែ​ពញា​យសរាជា​នោះ​ជា​ក្មួយ​អញ​បង្កើត ដូច្នោះ​បើ​ទុក​ជា​ម្ដេច​ម្ដា ក៏​ចៅពញា​យសរាជា​មិន​យកទោស​អញ​ទេ ទ្រង់​ឲ្យ​អញ​ធ្វើ​ជា​សម្ដេចជា​សម្ដេច​ចៅហ៊្វា​ដែរ ហើយ​ពួក​ឯង​រាល់គ្នា​គង់​បាន​សេចក្ដីសុខ​ដែរ។ ការណ៍​ដែល​ឯង​មាន​គុណ​គាប់​នឹង​អញ អញ​និង​ទំនុក​បំរុង​បាន​ដោយ​ងាយ។ អញ​យល់​ថា យើង​ចាក់ចោល​គ្រាប់រំសេវ​ឲ្យ​អស់ ហើយ​សុំ​ចុះចូល​វិញ​ឃើញ​ថាបាន​សេចក្ដីសុខ​ប្រសើរ​ជាង។ អស់​ពល​ក៏​យល់​ព្រម​តាម សព្វថ្ងៃ​ទីនោះ​ហៅ​ថា [[ភូមិ​ជំនុំ​]] រៀង​មក។ ព.ស​ ២០៦៩, គ.ស ​១៥២៥, ម.ស​ ១៤៤៧, ច.ស ​៨៨៧ ឆ្នាំ[[រកា​]] [[សប្ដស័ក]] សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋាគឺ​ព្រះស្ដេច​កនបាន​ចាក់ចោល​គ្រាប់រំសេវ ហើយ​ក៏​នាំ​រេហ៍ពល​មក​ដល់[[​វត្ដ​គរ]]​ដែល​ព្រះ​នាង​ជាលែង​សាង​នោះ។ នៅ​ទីនោះ​ស្ដេច​កន​ឲ្យ​រេហ៍ពល​ជីក​ស្រះ​មួយ​នៅ​ផ្នែកខាង​កើត​ព្រះ​វិហារ​ទុក​ ជាទី​សំរាប់​វត្ដ។ ក្រោយមក​ស្ដេច​កន​នាំ​រេហ៍ពល​ទៅ​ទិស​ខាងជើង ដល់​វត្ដ​មួយ​ដែល​សម្ដេច​ចៅពញា​ហែង បិតា​ព្រះ​ម្នាង​ជាលែង​សាង​នោះ​ឲ្យឈ្មោះ​ជាប់​នឹង​វត្ដ​ដែល​សាង​នោះ​ហៅ​ថា [[វត្ដ​គរ​ការ​ទួល​តា​ហែង]] តាម​នាម​សម្ដេច​ហែង។ រួច​ចេញ​ទៅ​ខាងលិច​ភូមិ​ព្រះ​អង្គ​ឲ្យ​ជីក​ស្រះ​មួយ​បណ្ដោយ​ប្រវែង​ ៥០​ ព្យាម ទទឹង​ ២៥ ព្យាម ហើយ​សាង​វត្ដ​មួយ​សាង​ព្រះពុទ្ធរូប និង​ដើម​រកា ​៥ ​ព្រះ​អង្គ​បាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ហៅ​ថា [[វត្ដ​ភូមិ​រកា​ព្រះ​ប្រាំ​]] រៀង​មក។ ====ចូលទិវង្គត==== ឯពញា[[អរជូនកែ|មន្ត្រីអរជូនកែ]] មេគយទទួលដំណឹងនេះហើយ ក៏កេណ្ឌពលចោមចាប់បាននាងជាលែង និងស្ដេចកន។ ស្ដេចកនស្រែករោទិ៍ជាខ្លាំងហើយថា «អញមិនគួរជាឲ្យគេចាប់បានសោះ»។ ឯពញាមន្ដ្រីអរជូនកែជាមេគយ កាលចាប់ដាក់ក្ដីស្ដេចកន និងនាងជាលែងបានហើយគិតថា បើអញនាំទៅទាំងរស់សម្ដេចព្រះភគិនេយ្យោយសរាជានោះ ត្រូវជាក្មួយស្ដេចកនផង កាលណានឹងហ៊ានសំលាប់ស្ដេចកនត្រូវជាឪពុកមា។ បើអញពុំហ៊ានសំលាប់ ហើយតែកាលណាស្ដេចលែងខ្លួនវា ចិញ្ចឹមវាឲ្យធំមុខជាយើងនឹងស្លាប់ទាំងអស់គ្នាវិញពុំខាន។ លុះគិតយល់ព្រមគ្នាវិញហើយអរជូន «កែ» ក៏កាត់យកក្បាលស្ដេចកន និងនាងលែងដាក់ជាល ព្រមទាំងឲ្យប្រហារជីវិតទាំងអស់[[ស្ម័គ្របក្រពួក]] ២៥ នាក់ទៀត។ ឯព្រៃដែលគេចោមចាប់ស្ដេចកននោះ សព្វថ្ងៃគេហៅថា [[ព្រៃចំណោម]] ហើយត្រង់កន្លែងដែលស្ដេចកនស្រែករោទិ៍នោះ សព្វថ្ងៃគេហៅថាព្រៃ[[ទំរនរោទិ៍]]យារៗមកគេហៅថា [[ព្រៃរោទិ៍]]។ ត្រង់កន្លែងដែលថា មិនគួរចាប់បាននោះ គេហៅថា [[ព្រៃមិនគួរ]] យារៗមកគេហៅថា [[ព្រៃជើងគួរ]]។ ឯសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យាយសរាជាជា[[កែវនាយក]] ព្រះអង្គមានកងទ័ព ៤០០០ នាក់ឯខាងស្ដេចកនមានកងទ័ពដល់ទៅ ៧ស្បែក គឺ ១៤០០០០ នាក់។ ស្ដេចនឹងលើកវាយបន្ទាយនោះ ពលតិចក្រែងថ្លស់ការណ៍ ដ្បិតបន្ទាយនោះធំណាស់ ហើយខ្ពស់ផង ទាំងរេហ៍ពលក៏ច្រើនណាស់ទៀត។ ព្រះអង្គឲ្យរេហ៍ពលជញ្ជូនតែរូប[[ចំបើង]] និងប្រឆេះទៅអុជតាំងហ៊ោនៅក្បាលត្រោករាល់ៗយប់។ ទាហានក្នុងបន្ទាយជ័យព្រៃនគរ ក៏បាញ់កាំភ្លើង ធ្នូ ស្នា តគ្នាយូរមកទៀត ស្រាប់តែបាត់ពុំឃើញមានឮសូរកាំភ្លើងបាញ់ចេញពីក្នុងបន្ទាយទាំង ចៅពញាតេជោ ពញាសួគ៌ាលោកក៏នាំក្បាលចៅហ៊្វាកៅ និងចក្រីនី ហើយនិងក្បាលចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំង មកថ្វាយចំណែកឧកញ៉ាចក្រី «ទេព» កូនពញាមឿងក៏ក្រាបទូលថាក្នុងដប់យប់នោះ ពុំមានទ័ពខ្មាំងបាញ់តមកពីក្នុងបន្ទាយទេគឺឃើញតែមនុស្សរត់ចេញពីក្នុងបន្ទាយទាំងយប់ទាំងថ្ងៃពុំដែលដាច់។ ខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញាយសរាជាភគិនេយ្យាជាកែវនាយកទ្រង់ជ្រាបហើយមានព្រះបន្ទូលប្រឹក្សានឹងនាយកងទ័ពថា អ្នករាល់គ្នាចំពោះការនេះយល់ដូចម្ដេចខ្លះ? មេកងខ្លះទូលថា ការណ៍នេះគឺថា ព្រះស្ដេចកនធ្វើឧបាយកលឲ្យយើងទៅឲ្យស៊ុនខ្លួនដើម្បីគេចោមព័ទ្ធយើង។ ខ្លះថា ព្រះស្ដេចកនវាឃើញកងទ័ពយើងតិច បានជាវាបន្ថយកងទ័ពខ្លះចេញ។ ក្នុងវេលាកំពុងជំនុំគ្នានោះ បណ្ដាលឲ្យព្រះទ័យនៃ[[ព្រះអរិយបញ្ញាសាគរ]]អាប៉ោ [[ចៅអធិការ]]ដែលរក្សា[[វត្ដប្រាសាទក្នុង]]ឲ្យយល់ថា អាត្មាអញនឹងនៅបង្អង់ពុំថ្វាយព័ត៌មានទៅហ្លួងខាងលិចទេ តែហ្លួងខាងលិចចូលនគរបាន ហ្លួងនឹងយកទោសដល់អាត្មាអញជាពុំខាន។ គិតយល់ដូច្នោះហើយ ព្រះអង្គឡើងគង់លើគ្រែឲ្យរេហ៍ពលសែងបាំងសម្បទានមានពលហែមុខក្រោយ ៥០០ នាក់ និងភិក្ខុសាមណេរ ១៦០ អង្គហែសម្ដេចព្រះអរិយបញ្ញាសាគរ[[អាប៉ោ]] ចេញពីបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរ តំរង់ទៅ[[បន្ទាយក្ដុល]]។ លុះទៅដល់ហើយលោកឲ្យភិក្ខុជាសិស្សានុសិស្សទៅប្ដឹងសេនាបតី ក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចយសរាជាជាកែវនាយក។ ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យនិមន្ដលោកចូលទៅក្នុងព្រះពន្លា ទើបសម្ដេចព្រះអរិយបញ្ញាសាគរអាប៉ោ ថ្វាយព្រះពរថា ស្ដេចកនបែកបន្ទាយរត់ចោលបន្ទាយទៅ ៣ ខែហើយដោយភ័យនឹងសូរសព្ទសន្ធឹកខាងក្រោមដី លើអាកាស ដាស់ព្រះធរណី ដូចជារន្ទះជាអចិន្ដ្រៃយ៍។ ហេតុនេះអាត្មាភាពមកថ្វាយព្រះពរសូមទ្រង់ជ្រាប។ សម្ដេចព្រះយសរាជាជាកែវនាយក ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ហើយទ្រង់ត្រាស់ថា ឧកញ៉ាចក្រី ចៅពញាសួគ៌ាលោក ក្រាបទូលនេះ ឃើញថាពិតណាស់។ ត្រាស់តែម្ល៉ោះហើយ ព្រះអង្គក៏លើកយោធាចូលទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរ ទ្រង់ទតប្រាសាទព្រះរាជវាំង[[សួនច្បារ]] [[ផ្កា]] [[ដំណាំ]] ព្រះដំណាក់ ឃ្លាំង និងរោងដំរី សេះទាំងប៉ុន្មានទ្រង់ស្ញើចទន់ព្រះហឫទ័យទ្រង់ត្រាស់សរសើរថា ព្រះស្ដេចកននេះមានបុណ្យអស្ចារ្យណាស់ ហើយត្រាស់ឲ្យរឹបរើយករបស់ទ្រព្យទាំងនោះចាត់បំរើឲ្យនាំទៅក្រាបទូលថ្វាយព្រះបរមរាជបិតុលាឯបន្ទាយខែត្រពោធិ៍សាត់ ហើយសម្ដេចព្រះយសរាជាជាកែវនាយក ទ្រង់ប្រោសឲ្យសម្ដេចព្រះអរិយបញ្ញាសាគរអាប៉ោឲ្យរួចទោសឲ្យគង់ទីគ្រងពលសំរាប់វត្ដដូចដើម។ ទ្រង់ចាត់នាយកកងទ័ពឲ្យលើកតាមចាប់ព្រះស្ដេចកនឲ្យបាន ហើយត្រាស់ឲ្យដាក់គយល្បាតស្ទាក់រកចាប់គ្រប់អន្លើ។ ឯពញាមន្ដ្រីអរជូន លុះធ្វើគុតស្ដេចកន និងនាងជាលែង ព្រមទាំងសេនាទាហាន ២៥ នាក់រួចហើយ ក៏ឲ្យធ្វើជាលដាក់ក្បាលទាំងអស់នាំយកទៅថ្វាយសម្ដេចព្រះភគិនេយ្យោ កែវនាយកក្នុងបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរ។ ឯសម្ដេចព្រះយសរាជា ជាកែវនាយកព្រះអង្គស្គាល់ហើយ ឲ្យយកក្បាលស្ដេចកន និងម្នាងជាលែងធ្វើបុណ្យបូជា[[ព្រះភ្លើង]]សាងព្រះចេតិយដាក់ក្នុងវត្ដប្រាសាទដោយហេតុជាប់សាច់សាលោហិតខាងព្រះអង្គ ហើយទ្រង់ប្រោសលើកទោសអស់អាណាប្រជានុរាស្ដ្រដែលចូលក្បត់ជាមួយនឹង ស្ដេចកនទាំងប៉ុន្មានៗនោះឲ្យរួចទោសទៅរកស៊ីដូចប្រក្រតី។ បណ្ដារាស្ដ្រផងទាំងពួងក៏មានចិត្ដត្រេកអរសោមនស្សនាំគោ ក្របី ដំរី សេះរបស់ខ្លួនយកមកក្រាបទូលថ្វាយដោយស្រលាញ់ព្រះរាជហឫទ័យបុណ្យបារមីជាអនេក។ ឯពញា[[មន្ដ្រីអរជូន]]កែដែលមានគុណបំណាច់កាត់ក្បាលស្ដេចកន នាងជាលែងនោះ ទ្រង់តាំងចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]]ថែមជាថ្មីទៀតជាចៅពញាអរជូនចាប់បាន។ គិតពីស្ដេចកន សោយរាជ្យជាសុខ ជាសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាមកដល់ ព.ស. ២០៦០ គ.ស. ​១៥១៦ ម.ស. ១៤៣៨, ច.ស. ៨៧៨ ឆ្នាំជូត អដ្ឋស័ក ត្រូវជាបួនឆ្នាំ។ ស្ដេចកនធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះអង្គចន្ទ ពីឆ្នាំជូតនោះ មកដល់ចុល្លសករាជ ៨៨៦ ឆ្នាំវក ឆស័កនេះ ត្រូវជា ១២ ឆ្នាំ បែកព្រះនគរហើយរត់ជ្រកព្រៃ តាំងពីឆ្នាំវក មកដល់ ចុល្លសករាជ ៨៨៧ ឆ្នាំរកា សប្តស័កនេះមួយឆ្នាំទៀត ត្រូវនៅក្នុងរាជសម្បត្តិបាន ១៣ ឆ្នាំ សុវណ្ណគុតដោយអាវុធ។ *'''១.''' "ព្រះរាជពង្សាវតារភាគបី របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យលេខ គ. ៥៣-៣ មានសេចក្ដីថា : ព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ចាត់សេនាបតីឱ្យលើកទ័ព ទៅចោមបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យនគរទៀត ចោមព័ទ្ធ ៣ ខែ តែវាយមិនបែក ដ្បិតបន្ទាយនោះ ធំខ្ពស់ ហើយនៅលើភ្នំផង។ ទើបទ្រង់តម្រិះថា : បន្ទាយនេះ ធំខ្ពស់កាលណានឹងវាយបានងាយ មានតែធ្វើកលឧបាយទើបវាយបាន។ ទ្រង់ព្រះតម្រិះដូច្នេះហើយ ស្ដេចឱ្យចាប់រាស្ត្រអ្នកស្រុកមកសួរថា : ឯងមានញាតិសន្តាននៅក្នុងបន្ទាយខ្លះឬទេ មនុស្សទាំងនោះទូលថា : មាន។ ទ្រង់ត្រាស់ថា : បើមានចូរឯងទៅប្រាប់ញាតិរាល់គ្នាចុះថា : ស្ដេចកន វានៅមានបុណ្យតែ ៣ ថ្ងៃទៀតទេ ដល់ថ្ងៃជាគំរប់ ៤ ស្ដេចនឹងចាប់យកមកកាត់ក្បាលដោយជាបម្រាមពិតប្រាកដ ឯងរាល់គ្នាទៅប្រាប់ញាតិសន្តាននៅក្នុងបន្ទាយស្ដេចកន ជាឆាប់។ រាស្ត្រទាំងនោះ នាំគ្នាទៅប្រាប់ញាតិសន្តានជាប្រញាប់។ អ្នកទាំងនោះ បានស្ដាប់ហើយ ភិតភ័យបារម្ភណាស់ ថាយើងនឹងនៅទ្រាំចាំច្បាំងពុំបាន ក៏នាំគ្នាបើកទ្វារបន្ទាយរត់ចេញមក។ កងទ័ពហ្លួង យល់បានការណ៍ហើយ ក៏នាំគ្នាវាយទម្លាយចូលកាប់សម្លាប់អាក្បត់​ ស្លាប់ពាសពេញ រួចលើកគ្រាចូលទៅក្នុងវាំង ហើយបានកាប់សម្លាប់នាយទាហានខ្មាំងច្រើន។ ឯចៅហ្វាកៅ លុះឮកលាហលជាខ្លាំង ក៏ចាប់រាវលំពែងចេញមកដល់មាត់ទ្វារជាន់ក្នុងប្រទះនឹងឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ាចក្រីបានឃើញហើយ ក៏ស្ទុះទៅកាប់នឹងដាវដាច់ក ស្លាប់មួយរំពេច។ ឧកញ៉ាវាំងនាយទាហានវាយទម្លាយទ្វារចូលទៅខាងក្នុងបាន ឃើញស្ដេចកនកំពុងអង្គុយ ជាមួយនឹងស្រីស្នំក៏ពួយនឹងលំពែង​ ត្រូវដើមដៃស្ដេចកន ដួល ឧកញ៉ាវាំងស្ទុះទៅចាប់ចងសេក ប្រគល់ឱ្យទាហានរក្សាទុក ក្នុងវេលាយប់នោះ។ លុះព្រឹកឡើងមេទ័ព ត្រើយខាងលិច ប្រមូលរបស់ទ្រព្យគ្រប់គ្រឿងសស្ត្រាវុធ និង ស្រីដែលជាប្រពន្ធធំតូចចំនួន ៥០០ នាក់។ លុះយកបញ្ជីស្រេចហើយ មេទ័ពទាំងនោះ ក៏លើកទ័ពនាំស្ដេចកន និងស្រី៥០០នាក់ ព្រមទាំងរបស់ទ្រព្យទាំងនោះ យកមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបថា ចាប់អាខ្មាំងបានហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរពន់ប្រមាណណាស់ ស្ដេចឱ្យយកកូនប្រពន្ធស្ដេចកន និងស្ម័គ្របក្សពួក ដែលរួមគំនិតទាំងប៉ុន្មាន ប្រហារជីវិតទាំងអស់។ ឯស្ដេចកន ស្ដេចឱ្យបណ្ដើរអាក្រោស៣ថ្ងៃ រួចប្រហារជីវិតបង់ យកក្បាលវាទៅដោត នៅប្របផ្លូវទ្វារមុខបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យនគរ កុំឱ្យជនទាំងពួងយកបែបយ៉ាងតទៅ។" ក្រោយនោះទ្រង់ប្រកាសប្រាប់អស់បណ្ដារាស្ត្រ កុំឱ្យភ្ញាក់ផ្អើល ឱ្យទៅនៅរកស៊ីតាមភូមិលំនៅវិញ។ កាលសម្លាប់ស្ដេច កនបាននោះនៅក្នុងឆ្នាំរកាសប្តស័ក ព.ស. ២០៦៩, គ.ស. ១៥២៥។ សិរីរាជ្យសម្បត្តិស្ដេចកន បាន១៤ឆ្នាំ ព្រះជន្ម ៤២ឆ្នាំសុគត។ *'''២.''' "សាស្ត្រាដទៃទៀត ក៏និយាយថា : ស្ដេចកន បរាជ័យ ដោយសារចាញ់សង្គ្រាមរបស់ព្រះអង្គចន្ទរាជា ប៉ុន្តែជាឧបាយកល ប្លែកពីខាងលើនេះទៅទៀត"។ ឯសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោយសរាជា ជាកែវនាយកនោះ ព្រះអង្គប្រាប់ប្រាម សឹកសង្គ្រាមបានរាបទាបសព្វគ្រប់ហើយ ព្រះអង្គតាំងចៅហ្វាយស្រុក ឱ្យនៅរក្សាខែត្រខណ្ឌព័ទ្ធសីមាស្រេច ស្ដេចត្រឡប់ទ័ពទៅក្រាបបង្គំគាល់ ព្រះបរមរាជបិតុលាធិរាជ។ ព្រះបរមរាជបិតុលា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ទ្រង់ព្រះរាជទានរង្វាន់ សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យាតាមមានគុណបំណាច់។ ឯសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោយសរាជាព្រះអង្គមានព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ ព្រះនាមជ័យជេដ្ឋាក្នុងឆ្នាំនោះ ព្រះអង្គមានព្រះជន្មវស្សា២៩ឆ្នាំ ទ្រង់ព្រះអាពាធ សុវណ្ណគតតទៅ។ *'''៣.''' "ព្រះរាជពង្សាវតារភាគបី របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យថា : ព្រះភាគិនេយ្យោនេះ មានព្រះជន្មាយុ ៣៣ ឆ្នាំ មានព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គ ទ្រង់ព្រះនាមជា សុជាតិក្សត្រី ទ្រង់សុគតក្នុងឆ្នាំកុរ នពស័ក ព.ស. ២០៧១, គ.ស.១៥២៧។ ចំណែកឯសាស្ត្រាវត្តសិទ្ធបូរ និងវត្តកោកាក មិនបាននិយាយដល់ ព្រះអង្គយសរាជានេះទេ។ *'''៤.''' ប៉ុន្តែមានសៀវភៅមួយទៀត របស់លោកតាឌុច លោកយាយពិន ដែលជាបិតា មាតាលោកឌុចស៊ីឌឹម និយាយថា : ព្រះយសរាជា ស្ដេចសុវណ្ណគតក្នុងសង្គ្រាម ក្នុងពេលដែលព្រះអង្គ ស្ទាក់វាយចៅហ្វា កៅ"។ សម្ដេចព្រះរាជបិតុលា ស្ដេចទ្រង់ស្ដាយពន់ប្រមាណណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យលើកព្រះសព តម្កល់ ក្នុងព្រះកោដ្ឋ ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យមុខងារ ឱ្យទៅអញ្ជើញព្រះសពសម្ដេច តម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យមុខងារ ឱ្យទៅអញ្ជើញព្រះសពសម្ដេច តម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យមុខងារ ឱ្យទៅអញ្ជើញព្រះសពសម្ដេចព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ អំពីស្រុកសំរោងសែន ខែត្រអាសន្ទុកមកហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសាងព្រះមេរុថ្វាយព្រះភ្លើង រំលាយព្រះបរមសពតាមរាជប្រវេណី។ <ref>[https://km.wikibooks.org/wiki/%E1%9E%AF%E1%9E%80%E1%9E%9F%E1%9E%B6%E1%9E%9A%E1%9E%98%E1%9E%A0%E1%9E%B6%E1%9E%94%E1%9E%BB%E1%9E%9A%E1%9E%9F%E1%9E%81%E1%9F%92%E1%9E%98%E1%9F%82%E1%9E%9A/%E1%9E%95%E1%9F%82%E1%9E%93%E1%9E%8A%E1%9E%B8%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9F%87%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93 វិគីសៀវភៅ]</ref> ===រើរាជធានី=== សម្ដេច ព្រះឧត្តមបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជា កាល[[ចុល្លសករាជ]] ៨៨៧ ឆ្នាំ[[វក]] [[ឆស័ក]] ដែលព្រះអង្គត្រឡប់ពីធ្វើសង្គ្រាមក្នុង[[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]]នឹងព្រះស្ដេចកន ហើយយាងទៅដល់[[បន្ទាយមានជ័យ]]វិញ នោះទ្រង់ត្រាស់បង្គ្រាប់ឱ្យឧកញ៉ា[[ពិភ័ក្ដិឥស្សរា]]១ ឧកញ៉ា[[រក្សាឥស្សរោ]]២ ជា[[មេការ]] ឧកញ៉ា[[ពិភ័ក្ដិទិព្វរាជ្យ]]១ ឧកញ៉ាស្រីសុមេធរាជធិបតីបែន [[ក្រុមព្រះសុរិយោដី]]១ កេណ្ឌរាស្ត្រទៅកាប់ឈើ ឱ្យ[[មេការ]]ទៅសាងព្រះរាជវាំង[[លង្វែក]]ឱ្យធ្វើឱ្យមាំមួនកុំធ្វេសប្រហែស។ នោះក្រុមព្រះសុរិយោដី ក៏ចេញទៅកេណ្ឌរាស្ត្រ កាប់ឈើ ជញ្ជូនថ្ម ប្រគល់ឱ្យក្រុមមេការ [[ក្រុមមេការ]]ក៏តាំងកេណ្ឌជាងឱ្យទៅសាងព្រះរាជវាំង និងបន្ទាយរាជសីមា។ នោះក្រុមមេការឱ្យជីកបុកឫសរៀបថ្ម ៦ [[ហត្ថ]] ជុំវិញបន្ទាយជា ៣ [[ជ្រុង]] ហើយលើកដីច្រុះក្ដារធ្វើជាបន្ទាយខាងលើនោះតំកល់ ១៧ ហត្ថ [[កំរាស់]]លិច ១០ ហត្ថ [[ជើងទេរ]]ក្រោម ២២ ហត្ថ ជុំវិញទាំង ៣ ជ្រុង " ព្រោះជ្រុងទី៤ នោះគឺទន្លេ តាមយល់របស់អ្នកនិពន្ធ " ៥ ជាន់ហើយមានទ្វារធំ ៨។ ទ្វារមួយៗ មាន[[សើន]]មួយ។ ទាំង ៨ សើននោះ [[កំពស់]] ២២ ហត្ថ សំរាប់ដាក់កាំភ្លើងធំ។ ចំជ្រុងទាំង ៤ កំពស់ ២៥ ហត្ថ សំរាប់ដាក់កាំភ្លើងធំដូចគ្នា។ ឯលើ[[ភាគបន្ទាយ]]ជុំវិញនោះទ្រង់ឱ្យដាក់សុទ្ធតែកាំភ្លើងបាញ់ច្រូងជុំវិញទាំង ៥ [[ជាន់]]។ ខាងមុខ[[កំពែង]] ជាន់ទី១ ស្ដេចឱ្យធ្វើ[[រោងដំរី]] [[រោងសេះ]]។ ក្នុងកំពែងជាន់ទី១ នេះធ្វើដាក់សុទ្ធតែទាហានកាំភ្លើងធំ។ ខាងកំពែងជាន់ទី២ តាំង[[ថែវ]] ដាក់សុទ្ធតែទាហានកាំភ្លើងតូច និងធ្វើ[[សាលាជំនុំ]]ដាក់[[សាលាដំបូង]]ខាងឆ្វេង [[សាលឧទ្ធរណ៍]]ខាងស្ដាំ។ ខាងក្នុងកំពែងទី៣ តាំងថែវដាក់សុទ្ធតែទាហានដាវ ផ្គាក់ជាទាហានអាវុធខ្លី។ ខាងកំពែងជាន់ទី៤ តាំងថែវដាក់[[ទាហានរក្សាព្រះអង្គ]] រោងល្ខោន និង [[ព្រះពន្លា]]ទតល្ខោន។ ខាងក្នុងកំពែងទី៥ តាំងរោងព្រះបញ្ចក្សេត្រ និង[[ដំណាក់សំរឹទ្ធិ]] ពិមានសំរាន្តភិរម្យ [[ក្រុមបារគូ]] [[បុរោហិត]] និង[[ក្រុមមហាតលិក]]នៅក្នុងកំពែងជាន់ទី៥ នៅ[[ទ្វារយាម]] ព្រលប់នោះតាំងថែវឱ្យកំបាំងកំពូល ៥ [[ត្រឡែងកែវ]]មាន[[ជហ្វាដងក្ដារ]] សុទ្ធតែលាប[[ម្រ័ក្សណ៍]] ជាតិ[[ហិង្គុល]] បិទមាស ឱភាសសោភាភ្លឺផ្លេកពន់ប្រមាណ ហើយធ្វើ[[ប្រាង្គ]]មហាប្រាសាទមួយកំពូល ៥ ជាប្រាសាទសំរាប់ព្រះមហាក្សត្រាធិរាជផ្ទំ សាងព្រះរាជមន្ទីរធំមួយសំរាប់ព្រះស្នំក្រមការប្រចាំយាម ហើយធ្វើប្រាសាទមួយ កំពូល ៣ ជាន់ ជាសំរាប់ព្រះរាជបុត្រី ហើយឱ្យធ្វើព្រះដំណាក់ ៥ ខ្នងសំរាប់[[ព្រះមង្គល]] និងព្រះស្នំទាំង ៥ ឱ្យធ្វើព្រះ[[ដំណាក់]] ៥ ខ្នងទៀតជាសំរាប់ព្រះម្នាងទាំង ៥ ឱ្យធ្វើព្រះដំណាក់ ២ ខ្នងទៀតជាសំរាប់អស់អ្នកចេញឈ្មោះ ហើយខាងក្រោយកំពែងនោះ ឱ្យតាំងឃ្លាំងស្រូវអង្ករ និងឃ្លាំង[[អំបិល]] [[ត្រី]] ១៥ [[ខ្នង]]ខាងត្បូង និងខាងជើង[[កំពែង]]នោះ តាំងឃ្លាំងគ្រាប់រំសេវ ១០ ខ្នងខាងឦសានព្រះរាជវាំងឱ្យតាំង[[ខ្លាងមឿង]]ទុកខាងមុខ។ ប្រាសាទ ព្រះរាជមន្ទីរតូចធំសុទ្ធសឹងចំលួយចំលាក់ ឆ្លាក់ឆ្លៅ លាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាស ឱភាសឆ្អិនឆ្អៅ ដាំនូវកញ្ចក់ ឆ្លូកឆ្លុះ ចាំងសែងព្រះសុរិយា ថ្លាថ្លៃ ក្រៃពេកណាស់។ ហើយស្ដេចឱ្យជីកស្រះស្រង់រងថ្លា សួនច្បារផ្កា ដំណាំ ក្រអូប ល្វឹងល្វើយ ល្អជាអនេក ប្លែកត្រកាលក្នុងព្រះនគរ។ ព.ស. ២០៧១, គ.ស. ១៥២៧, ម.ស. ១៤៤៩, ច.ស. ៨៨៩ ឆ្នាំកុរ នព្វស័ក នោះក្រុមជាង ក្រុមព្រះសុរិយោដី ដែលទៅសាងនគរលង្វែកនោះ សាងព្រះនគរ តាំងពី ច.ស. ៨៨៧ ឆ្នាំរកា សប្តស័ក ដល់ ច.ស. ៨៨៩ ឆ្នាំកុរ នព្វស័ក ត្រូវជា ៣ ឆ្នាំរួចស្រេចសព្វគ្រប់ហើយ ក៏នាំគ្នាចូលទៅក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ទ្រង់ព្រះអំណរសោមនស្សណាស់។ ព.ស. ២០៧២, គ.ស. ១៥២៨, ម.ស. ១៤៥០, ច.ស.៩០០ ឆ្នាំជូត ឯកស័ក ព្រះបាទបរមនាថ បរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជា ព្រះអង្គនាំអស់ព្រះអគ្គមហេសី ស្រីស្នំក្រមការ និងព្រះបរមវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំខ្ញុំព្រះរាជការលើកព្យូហយាត្រា ទាំងជើងទឹក ជើងគោក ចេញចាក ព្រះបរមនិវេសន៍ [[អាណាចក្របន្ទាយមានជ័យ|បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]ទៅគង់នៅព្រះរាជនិវេសន៍ បន្ទាយលង្វែកជាឯកមហាក្រស័ត្រ។ ===ទំនាយនគរ=== នៅក្នុងឆ្នាំ[[ជូត]] [[សំរឹទ្ធិស័ក]]នោះ ព្រះបាទបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជា ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ា[[រាជតេជៈ]] ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញ ត្រៀមដំរី សេះ រទេះ ហើយចាត់មន្ត្រីគ្រប់ក្រុម ខ្ញុំព្រះរាជាការឱ្យតាមហែស្ដេចទៅប្រពាតព្រៃ។ ចាត់ស្រេចហើយ មន្ត្រីទាំងពីរនាក់ក៏នាំយកទៅត្រៀមទុក នៅមុខព្រះ[[លាន]] ព្រះ[[បរមរាជវាំង]]។ ដល់ថ្ងៃ ៥ កើត ខែ[[ចែត្រ]] ឆ្នាំ[[ជូត]] វេលាព្រឹក សម្ដេចព្រះបរមនាថបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងនាំព្រះ[[អគ្គមហេសី]] ស្រីព្រះស្នំ[[ក្រមការ]]ចេញអំពីព្រះបរមរាជវាំងឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[កញ្ចោងគជេន្ទ្រា]]។ ឯព្រះស្នំ ក្រុមបរិវារក៏ឡើងជិះ[[ជំនិះ]]តាមចំណាំសព្វខ្លួនទីទៃៗ ស្រេចហើយក៏លើកព្យូហយាត្រា ប្រពាតព្រៃចេញទៅ។ សូរសព្ទរទេះ សេះ ដំរី នោះសន្ធោសន្ធឹក ពន់ប្រមាណ។ លុះដល់មុខ[[ភ្នំត្រៀល]] ក្នុង[[ខែត្រលង្វែក]]នោះទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យឈប់ធ្វើព្រះសុវណ្ណព្រះពន្លាជ័យឡើង គង់ប្រថាប់កំសាន្ត ព្រះ[[ចិន្តា]]។ ខណៈនោះ ព្រះទីនាំងគង់ភក្ដី ព្រះទីនាំង[[ពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធ]]ឈឺ ដួលមួយរំពេច។ អស់[[ហ្ម]]ប្រកបថ្នាំ ពុំស្បើយ ទ្រង់ជ្រាបដល់ក្រោមល្អងធូលីព្រះបាទ ទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា: ព្រះពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធនេះ ធ្លាប់ជិះធ្វើសង្គ្រាមមានជ័យច្រើនគ្នា លុះត្រាតែបានសំរេចផែនដី។ ឥឡូវមកមានជំងឺដូច្នេះ បើនរណាមើលជាអញនឹងឱ្យប្រាក់មួយហាប និង គ្រឿង[[ឧបភោគបរិភោគ]]ឱ្យបរិបូរណ៍ ហើយនឹងឱ្យមានយសសក្ដិជាចៅហ្វាយខែត្រនេះផង។ ខណៈនោះមានតាចាស់ម្នាក់ជាមនុស្សកាន់សីល ឈ្មោះពញា[[ពញាដែក|ដែក]]ជាមេស្រុកចាស់ ក្រោយមកលាចេញពីរាជការមកកាន់រក្សាបង់បត់នៅភ្នំត្រៀលទូលថា: ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រនោះ ប្រហែលជាដើរកាត់មុខអ្នកតាហើយ បានជាមានជំងឺឈឺនេះ។ ឯអ្នកតា និង[[បង់បត់]]នោះកាលផែនដីព្រះបរមរាជា [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២|ពញាយ៉ាត]] ស្ដេចមកសាងព្រះនគរនៅចតុមុខនោះ ព្រះអង្គសាងរូបព្រះ[[ទសមុខ]] ៤ និង ព្រះ[[ឥសូរ]] ព្រះ[[នារាយណ៍]] និងព្រះ[[យាយទេព]] ច្រើនព្រះអង្គ ទ្រង់ប្រតិស្ឋានទុកនៅភ្នំត្រៀល ១ ភ្នំស្រង់ ១ ទុកជាទ្វារព្រះនគរ បង្ការសឹកសង្គ្រាម[[សៀម]] [[លាវ]] ពីទិសខាងលិច ខាងជើងប្រតិស្ឋាន នៅ[[វត្តស្លាកែត]]១ [[វត្តព្រែកអំពិល|ព្រែកអំពិល]]១ [[វត្តវិហារសួគ៌|ព្រះវិហារសួគ៌]]១ ទុកជាទ្វារព្រះនគរ បង្ការសឹកសត្រូវខាង[[យួន]] [[ចាម]] ទៅទិសខាងត្បូង ខាងកើត។ ក្នុងមួយឆ្នាំ ព្រះអង្គតែងតែនាំអង្គព្រះ[[កឋិន]] និង [[គ្រឿងសក្ការបូជា]]នោះ អស់ទៅហើយ ព្រះទីនាំងក៏ពានមកលើទីនេះផង បានជាព្រះទីនាំងនោះពុំស្រួល។ សម្ដេចព្រះបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការត្រាស់ថា: បើដូច្នោះ ចូរតាឯងយកទៀនធូបទៅបន់ស្រន់ជាប្រញាប់ បើចំពិតដូចសំដីតាឯងនិយាយមែន យើងនឹងឱ្យរង្វាន់ឱ្យពេញចិត្ត។ ខណៈដែលពញាដែក ទទួលទៀនធូបទៅកាលណា ព្រះទីនាំងពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធនោះ ក៏សះជាមួយរំពេច ទើបអស់ព្រះបរមវង្សានុវង្ស និង អគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការទាំងឡាយ ក៏ត្រេកអរលើកហត្ថទៅលើ ហើយសរសើរព្រមគ្នាថា: តាចាស់នេះទាយចំពិតជាត្រូវណាស់។ សេចក្ដីនេះ ជ្រាបដល់ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់មានព្រះសោមនស្សណាស់ ទើបទ្រង់ប្រែនាមភ្នំត្រៀលនោះ ឱ្យឈ្មោះ[[ភ្នំចំពិត]]វិញ ហើយតាំងពញាដែកនោះ ឱ្យធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុក និងព្រះរាជទានប្រាក់មួយ[[ហាប]] [[សំពត់]] [[អាវ]] ១០០ មួយមុខ។ ឯពញាដែក ទទួលហើយ ក្រាបបង្គំទូលថ្វាយថារបស់អស់ទាំងនេះ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ សូមក្រាបបង្គំថ្វាយដាក់ក្នុងព្រះឃ្លាំងជាសំរាប់ចែកចាយសេនាទាហានចុះ ដ្បិតពីរឆ្នាំទៀត សៀមនឹងលើកទ័ពមកចោមព្រះនគរហើយ។ ថាដែលព្រះអង្គស្ដេចព្រះដំណើរមកក្រសាលព្រៃនេះ [[ទំនាយ]]ថា: ព្រះអង្គនឹងបានរបស់ល្អទៅទុកក្នុងព្រះនគរ។ ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រត្រាស់ថា: ម្ដេចក៏តាដែកឯងដឹង ហ៊ានទាយដូច្នេះ។ ទើបពញាដែក ក្រាបទូលថា: ដឹងដោយទេវតាដែលរក្សាភ្នំនេះ ឱ្យនិមិត្តប្រាប់ ហើយទូលថា: តាមទេវតាប្រាប់ហេតុនោះ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ ត្រូវអស់ជីវិតក្នុងគ្រានេះហើយ ហើយត្រូវទៅនៅរក្សាភ្នំត្រៀល ដែលទ្រង់ប្រែឈ្មោះចំពិតនោះ។ លុះក្រាបទូល ចប់សេចក្ដីនោះហើយ ពញាដែកក៏អស់ជីវិត ក្បែរព្រះទីនាំងក្នុងមួយរំពេចនោះទៅ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រយល់អស្ចារ្យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យធ្វើបុណ្យរំលាយសពពញាដែកហើយឱ្យប៉ានរូបពញាដែកធ្វើ[[អាស្រម]]ទុកនៅភ្នំនោះបានជាក្នុងភ្នំនោះជាប់ហៅថា អ្នកតាដំបងដែករៀងមកសព្វថ្ងៃនេះ។ ឯព្រះបាទបរមបពិត្រ តាំងតែពីថ្ងៃនោះរៀងមក ទ្រង់បញ្ញត្តិលើក្រមព្រះ[[រាជក្រឹត្យ]][[សង្ឃការី]]ថា: ក្នុងមួយឆ្នាំៗត្រូវរៀបគ្រឿងព្រះកឋិន ចំនួនតាមព្រះជន្មព្រះអង្គនាំទៅថតគ្រប់វត្ត ដែលមានទេព[[ទេវរុក្ខ]] ជាទ្វារព្រះនគរ និងវត្តនានា ដែលមានសិទ្ធិស័ក្ដិនោះរាល់ឆ្នាំ ហើយត្រាស់ថា: ឱ្យលើកព្យូហយាត្រាបាត្រាតទៅទៀត។ ដល់ទៅ[[ភូមិឈើទាលប្រឱប]] ជាព្រំ[[ខែត្រសំរោងទង]] និងខែត្រលង្វែកនោះទ្រង់ឱ្យឈប់ ព្រះទីនាំងតាំងព្រះពន្លា។ លុះដល់ថ្ងៃរសៀលត្រជាក់ ស្ដេចយាងព្រះបាទា ទតទៅយល់ដើមឈើទាលមួយ ធំខ្ពស់ក្រៃលែងនឹងប្រមាណ ហើយមានផែនថ្មមួយផ្ទាំងជាប់នៅ លើបង្កៀបមែកឈើទាលនោះ កំរាស់ ២ ហត្ថ ទំហំ ៥ ហត្ថ ៤ ជ្រុង។ ទ្រង់សង្ស័យណាស់ ទើបត្រាស់សួរអស់អ្នកស្រុកចាស់ទុំ។ អ្នកស្រុកក្រាបទូលថា : "ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំរាល់គ្នា កើតពុំទាន់ដែរ តែឮដោយដូនតានិយាយតមកថា : ថ្មនោះតាំងពីកាលផែនដី ព្រះបាទសម្ដេចព្រះ[[ព្រហ្មចក្រព័ត្រាធិរាជ|បរមព្រហ្ម]] ដែលហៅថា តាព្រហ្ម" ជាឈ្មួញគោ កាលពុំទាន់បានសោយរាជសម្បត្តិនោះ ព្រះអង្គនាំកូនឈ្មួញទៅផ្ទំឃ្វាលគោ ក្រោមដើមឈើទាលនោះ។ វេលានោះមានសត្វត្រកួតមួយ មកជុះដាក់ព្រះអង្គ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ក៏ចាប់យកថ្មនោះចោលទៅ ត្រូវសត្វត្រកួតមួយ មកជុះដាក់ព្រះអង្គ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ក៏ចាប់យកថ្មនោះចោលទៅ ត្រូវសត្វត្រកួតនោះស្លាប់ ធ្លាក់មកដល់ដី។ ឯថ្មនោះក៏នៅជាប់លើមែកឈើទាលនោះ។ សព្វថ្ងៃ តែដល់ថ្ងៃ ៥ កើត ៥ រោច, ថ្ងៃ ៨ កើត ៨ រោច និង ថ្ងៃ ១៥ កើត និង ១៥ រោច កាលណា មានគោមទៅអុជលើដើមឈើទាលនោះ។ ព្រះបរមនាថបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ឃើញអស្ចារ្យក្នុងព្រះរាជហឫទ័យពន់ប្រមាណ ទើបទ្រង់នឹកពីពាក្យ ពញាដែក ក្រាបបង្គំទូលថា: ទ្រង់នឹងបានរបស់វិសេសនោះ ប្រហែលជាថ្ម និងឈើនេះឯងហើយ។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់មេស្មឹលឱ្យធ្វើពិធីសុំថ្ម និង ឈើនោះ ៣ ថ្ងៃ ហើយបង្គាប់ឱ្យរំលំដើមឈើទាលនោះធ្លាក់ទៅក្នុងទឹកស្ទឹងទើបព្រះអង្គឱ្យស្រង់យកថ្ម និងឈើនោះ នាំយកទៅដល់ក្នុងបន្ទាយព្រះនគរទ្រង់ឱ្យធ្លាក់ជាព្រះបាទព្រះ ៨ ព្រះបាទា ឱ្យយកដើមឈើទាលនោះឆ្លាក់ធ្វើជាព្រះរូបព្រះ ពុទ្ធអង្គចតុទិស ឈមព្រះភ័ក្ត្រ និងព្រះបាទ បែរចេញទៅចតុទិស កំពស់ ១៨ ហត្ថ។ ឯព្រះបិដ្ឋិទល់គ្នា។ រួចស្រេច ស្ដេច ប្រតិស្ឋានក្នុងព្រះវិហារលួង ឱ្យឈ្មោះហៅថា [[វត្តត្រឡែងកែង|ព្រះអារាមត្រឡែងកែង]] ហើយទ្រង់ឱ្យសាង [[ទេព្រ័ក្ស]]ឃ្លាំងមឿង ហើយឱ្យសាងព្រះរាជវាំង ស្ដេចគ្រប់ព្រះអង្គ រាជវាំងបុត្រាច្បងគឺសម្ដេចព្រះ[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]នោះ ឱ្យសាងនៅ[[ទួលលាប]] វាំងព្រះរាជបុត្រពៅគឺសម្ដេចព្រះ[[បរមិន្ទរាជា]]ឱ្យសាងនៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំង។ ឯវាំងព្រះរាជវង្សានុវង្សតូចៗ ក្រៅអំពីនោះ ទ្រង់ឱ្យសាងក្នុងបន្ទាយ។ ឯក្នុងកំពែងដំណាក់ប្រាសាទទាំងប៉ុន្មាននោះ សឹងឱ្យឆ្លាក់លាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាសតាមបណ្ដាសក្ដិធំតូច ពុំឱ្យច្រឡូកច្រឡំតាមសក្ដិ។ ខាងមុខព្រះនគរដែលគ្មានភាគបន្ទាយជាន់ខាងក្រៅនេះ ស្ដេចឱ្យសង់រោងព្រះទីនាំងនាវា។ នៅនាកំពង់ទឹកនោះទ្រង់ឱ្យយកថ្មឥដ្ឋ រៀបជាព្រះលាន សំរាប់នាំដំរី សេះ ចំបាំងចុះលាងទឹក និងឱ្យធ្វើព្រះ[[ដំណាក់]]សំរាប់ស្ដេចចុះលយកន្ទោង ធំ តូច ជារុងរឿងប្រពៃ។ ខាងក្រៅបន្ទាយ ក្រៅ[[ស្នាមភ្លោះ]]នោះ ទ្រង់ឱ្យដាំឫស្សីកំរាស់ពីរ[[សិន]]ពី[[ស្នាមភ្លោះ]]ទៅ ទាំង ៣ ជ្រុង ជិតស្និទណាស់ ពុំឱ្យនរណាទៅកាប់កាច់[[ឫស្សី]]បានឡើយ។ ===រដ្ឋបាល=== ទ្រង់សាងព្រះនគរមាំមួនដូច្នេះជាសូរេចហើយទើបទ្រង់មានព្រះរាជតំរាស់ថា: កាលព្រះមហាក្សត្រ សោយរាជ្យនៅនគរធំនោះ ត្រាស់ឱ្យធ្វើស្រែវាលពល ក្នុងស្រែមួយកំណត់ពល ១០០០០០ នាក់ ដល់បច្ចុប្បន្នឥឡូវនេះ អាណាប្រជានុរាស្ត្រ តិចជាងពីដើម ឱ្យធ្វើស្រែវាលពលនោះ កំណត់តែចុះពល ១០០០០ នាក់ជាកំណត់។ លុះស្រេចការ សាងព្រះនគរ បវរនិវេសន៍ មហាឋាន នោះរួចស្រេច ព.ស ២០៨២, គ.ស ១៥៣៨, ម.ស ១៤៦០, ច.ស ៩០០ ឆ្នាំ[[ច]] [[សំរឹទ្ធិស័ក]] ទើបស្ដេចមានព្រះតំរាស់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យអស់ខ្ញុំ ក្រុមរាជការ ក្រោមល្អងធូលីព្រះបាទទាំងធំ ទាំងតូច តាំងព្រះរាជពិធីសម្ពោធ ព្រះបរមរាជវាំង ស្រេចហើយ ស្ដេចឡើងប្រាសាទ ព្រះរាជ[[មន្ទីរ]] [[ដំណាក់]]មានទាំងល្បែងរបាំមហោស្រព ថ្វាយ[[ទេយ្យទាន]][[ព្រះសង្ឃ]] ទ្រង់បរិច្ចាគព្រះ[[រាជទ្រព្យ]]ឱ្យជាទានដល់[[ស្មូមយាចក]]គំរប់ ៧ ថ្ងៃរួចឱ្យឆ្លងទាំងព្រះវិហារ[[វត្តត្រឡែងកែង]] នៅមុខព្រះបរម[[និវេសន៍]] ៣ ថ្ងៃ បញ្ចុះសីមា អភិសេកព្រះពុទ្ធរូប [[ចតុទ្ទិស]] និងព្រះពុទ្ធរូបដែលសាងដោយ[[មាស]] [[ប្រាក់]] [[ទង់ហ៊្វា]] [[ស្ពាន់]] [[សំរឹទ្ធិ]] ១០ ទៀតកាលនោះ ដាច់ព្រះរាជទ្រព្យ ដោយធ្វើបុណ្យទាន ជាច្រើនអនេកឯកមហោឡារិក មហាសប្បាយណាស់។ ព្រះអង្គឡើងគង់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ហើយត្រាស់តាំង សម្ដេចព្រះ[[សុគន្ធាមហាសង្ឃ]] [[រាជាគណាធិបតី]] និង [[ទទូងរដ្ឋ]]ទាំង ៧ និង [[មន្ត្រីរដ្ឋ]]ទាំង ៤ (ឯក, ទោ, ត្រី, ចត្វា) សំរាប់ និង [[មន្ត្រីក្រៅតំណែង]]តែងតាំងឱ្យមានក្រុមគ្រប់ក្រសួងមុខងារ ជើងទឹក ជើងគោក ទាំងក្រៅក្នុង ឱ្យសង់ផ្ទះនៅ ឱ្យមានទទឹងមុខក្រោយភ្លោះ ១.២.៣ ក្ដីសុទ្ធតែមានសំគាល់រាល់រូបកាយតាមបណ្ដាសក្ដិមានកំណត់ដោយខ្លួនទីទៃមិនឱ្យច្រឡូកច្រឡំគ្នា។ ទ្រង់តាំងស្ដេចត្រាញ់ទាំង ៥ : *១. ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអាសន្ទុក]]មួយ មានចៅមឿងស្រុកឡើង ២៤ ស្រុក : [[មឿងស្ទោង]]១ [[ជីក្រែង]]១ [[ព្រំទេព]]១ [[ប្រាសាទដប់]]១ [[ព្រៃក្ដី]]១ [[ស្រងែ]]១ [[ឈើទាល]]១ [[ងន]]១ [[កំពង់លែង]]១ [[កោះកេរ្តិ៍]]១ [[ព្រះកាន]]១ [[ពោធិ៍ររោង]]១ [[សេន]]១ [[នគរ]]១ [[ម្លូព្រៃ]]១ [[ជាំក្សាន្ត]]១ [[វារីសែន]]១ [[ព្រៃសំបួរ]]១ [[កំពូលពេជ្រ]]១ [[ព្រះប្រសប់]]១ [[ត្បែង]]១ [[ព្រះឃ្លាំង]]១ [[គោកសេះ]]១។ *២. តាំងចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]] នៅស្រុក[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]] ឱ្យមានចៅមឿង ៦ ស្រុកឡើងគឺ: ចៅ[[មឿងក្រគរ]]១ [[ត្រង]]១ [[ថ្ពង]]១ [[ខ្លុង]]១ [[តាំង]]១ [[សម្រែ]]១។ *៣. តាំងពញាអរជូន ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]] មានចៅមឿងឡើង ៥ ស្រុក ទ្វារស្រុក ៤ គឺ : ចៅ[[មឿងទួលអង្គុញ]]១ [[ដំបែ]]១ [[ភ្នំព្រះ]]១ [[ទ្វារលោ]]១ [[ទ្វារភក្ដិ]]១ [[ជើងគួរ]]១ ចៅមឿង[[ព្រៃប្រហារ]]១ [[ទ្វាររូង]]១ [[ទ្វាររៀល]]១។ *៤. តាំងចៅពញា[[ធម្មាតេជោ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្របាភ្នំ]] មានចៅមឿងឡើង ៧ ស្រុកគឺ : ចៅ[[មឿងកោះ]]១ ចៅ[[មឿងមេចុង]]១ [[មេកង]]១ [[ស្វាយទាប]]១ [[រំដួល]]១ [[កណ្ដាល]]១។ *៥. តាំងចៅពញា[[ពិស្ណុលោក]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រទ្រាំង]] មានចៅមឿង ៦ ស្រុកឡើងទៅគឺ : ចៅ[[មឿងពាម]]១ [[ជើងព្រៃ]]១ [[ជាន់ជុំ]]១ [[បន្ទាយមាស]]១ [[ស្រែរនោង]]១ [[តាបួរ]]១។ ឯ[[ចៅហ្វាយស្រុក]] ៩ [[ហ៊ូពាន់]] ក៏ឱ្យមានចៅមឿងសំរាប់ខែត្រទីទៃ។ តែងតាំងរួចហើយ សម័យថ្ងៃមួយនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គចេញគង់ចុងព្រះរាជរោងរម ជួបជុំព្រះបរមវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គសេវកាមហាមាត្រ [[បុរោហិត]] [[បណ្ឌិត]][[កវី]] មន្ត្រីតូចធំ ទើបមានព្រះរាជបន្ទូលមង្គលទិព្វពិសេសត្រាស់ថា: ទំនៀមព្រះមហាក្សត្រខត្តិយាវង្ស អំពីបូរាណរាជរៀងមកតែង ទ្រង់គ្រឿងអលង្ការ កកុធភ័ណ្ឌ ចេញឱ្យមន្ត្រីក្រាបបង្គំគាល់ជាប្រក្រតី នោះឃើញលំបាកណាស់ ទើបត្រាស់ឱ្យធ្វើព្រះ[[សភ័គ]] ប្រវែង ៨ ហត្ថ ឱ្យពិចិត្ររចនាដោយសុវណ្ណបុប្ផា[[ដាំជរ]] ជាសំរាប់ព្រះអង្គទ្រង់ជាប្រក្រតីវិញហើយទ្រង់ប្រញប្ដិ ខាងរបៀបក្សត្រីនោះ ព្រះរាជវង្សានុវង្ស [[ជំទាវ]][[ខុនណាង]] តូចធំឱ្យដណ្ដប់ស្បៃប្រវែង ៨ ហត្ថ មានផ្កាភ្ញីជរ ដោយខ័ណ្ឌ ដោយសែសយ តិចច្រើនតាមបណ្ដាស័ក្ដិ ធំតូច។ ក្នុងមួយខ្លួន ឱ្យមានជា ៣ យ៉ាង ឬ ៣ សំរាប់ សំរាប់ស្លៀកដណ្ដប់ដោយមានការណ៍ធំតូច។ វេលាកាលចូលគាល់ ឱ្យដណ្ដប់ស្បៃដែលបញ្ញត្តិ។ ឱ្យសេនាទាហាន កាន់ផ្លិតស្លឹកត្នោត ឯផ្លិតនោះ ឱ្យបិទមាសរាយផ្កាយជាជរប៉ាន់ប៉ាក់។ វេលាណាចូលគាល់ ឱ្យចូលគាល់រាល់ខ្លួនតាមស័ក្ដិ។ ព្រះបរមវង្សានុវង្សខាងក្សត្រាឱ្យបាំងព្រះ[[ក្លស់]] គង់ព្រះរាជយានបិទមាស ព្រះវង្សា ដែលមានយសជាធំ ឱ្យបាំង[[សប្បធម]]ជិះ[[គ្រែក្រញូង]] មនុស្សសែង ៤ នាក់ បាំង[[តាំងយូក្រអែ]] រាយផ្កាយបិទមាស រំយោលមាសយ៉ាងច្រើន។ មន្ត្រីធំ តូច ឱ្យបាំងតាំងយូក្រអែ លាបម្រ័ក្សណ៍ លាបប្រាក់ និង ជាតិហិង្គុលបិទមាសរំយោលយ៉ាងច្រើន។ មន្ត្រីធំ តូច ឱ្យបាំងតាំងយូ ក្រអែ លាបម្រ័ក្សណ៍ លាបប្រាក់ និងជាតិហិង្គុលបិទមាសរំយោលយ៉ាងច្រើនតិច ចុះមកតាមបណ្ដាស័ក្ដិធំតូច។ ឯតាំងយូក្រអែនោះ ធ្វើនឹងស្លឹកត្នោត តែ[[តំលោះ]]ពុំបាន ហើយទ្រង់ព្រះករុណា ឱ្យចៅពញាឧទ័យធិរាជចៅហ្វាយស្រុកខែត្រអាសន្ទុក [[ខ្នងពស់]]១ ឱ្យចៅពញាពិស្ណុលោកខែត្រទ្រាំង ១ ឱ្យចៅពញាធម្មាតេជោ ខែត្របាភ្នំ ១ ឱ្យចៅពញាអរជូន ស្រុកត្បូងឃ្មុំ ១ ឱ្យចៅពញាសួគ៌ាលោក ជាចៅហ្វាយស្រុកខ្នងពស់ ខែត្រពោធិ៍សាត់ ១ ជើងគ្រុសទាំង ៥ នេះ ឱ្យមានដំរី សេះ និង រោងពល សំរាប់ចាំទ្វារ សំរាប់សែងបំរើ ដោយចំនួនតិចច្រើន និង តាមស័ក្ដិធំតូច។ ព.ស ២០៨៣, គ.ស. ១៥៣៩, ម.ស. ១៤៦១, ច.ស. ៩០១ ឆ្នាំកុរ ឯកស័ក អស់មុខមន្ត្រីយល់ ស្ងប់ស្ងាត់សឹកសង្គ្រាមហើយ ក៏យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលការរាជការ សំរេចគ្រប់យ៉ាង ហើយល្មមនឹងរៀប[[ប្រាប្ដាភិសេក]]យ៉ាងធំឱ្យឮព្រះនាម[[ទូរទ័រ]]ទៅនានាប្រទេស។ ទើបព្រះបរមបពិត្រត្រាស់តបវិញថាអស់មុខមន្ត្រីយល់នេះ ក៏គួរណាស់ហើយ តែព្រះខឌ្ដរាជ្យសំរាប់ផែនដី រកពុំទាន់ឃើញ នឹងប្រាប្ដាភិសេកយ៉ាងធំពុំទាន់បាន។ ខណៈនោះពញាពិជ័យសង្គ្រាមសុខ គាល់នៅទីនោះ ក្រាបបង្គំថា : ព្រះខឌ្ដជ័យមង្គលសំរាប់ផែនដីនោះ សំរេចនៅសម្ដេច[[ឥសីភ័ទ្ទសួស]]។ កាលបែកព្រះនគរនឹងព្រះស្ដេចកន នោះសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទនាំយកទៅលាក់បំពួនក្នុងព្រៃណាមិនប្រាកដ តែសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទនោះ ស្រុកកំណើតនៅ[[ខែត្របាទី]] ទីសំណាក់នៅខាងត្បូង[[វត្តភ្នំពេញ]] តែសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទសួសនោះអនិច្ចកម្មទៅហើយ ហើយទីនឹងលាក់ព្រះខឌ្ដនោះ មានតែលាក់ក្នុងព្រៃទាំងពីរអន្លើនេះ គួរចាត់បំរើឱ្យស្វែងព្រៃដើររកព្រះខឌ្ដ និង ព្រះ[[បញ្ចក្សេត្រ]]ក្នុងតំបន់ទាំងពីរអន្លើ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ ពញា[[ពិជ័យសង្គ្រាមសុខ]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលហើយ ក៏បណ្ដាលក្នុងព្រះរាជហឫទ័យឱ្យគិតអំពីព្រះខឌ្ដនោះពន់ប្រមាណ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ចៅពញាពិជ័យសង្គ្រាមសុខថាបើដូច្នោះ ចូរឯងយកចិត្តទុកដាក់ នាំរេហ៍ពល ៥០០ នាក់ ឱ្យមានគ្រឿងកាប់ឆ្ការព្រៃនោះ ទៅរកក្នុងព្រៃទាំងពីរអន្លើនោះកុំឱ្យខាន។ ទើបពញាពិជ័យសង្គ្រាម ក្រាបថ្វាយបង្គំលា ម្នីម្នានាំរេហ៍ពល ៥០០ នាក់ចុះទូកមកដល់ខាងត្បូងភ្នំពេញ ឃើញព្រៃស៊ុបទ្រុប ស្បាតបន្លាច្រើនណាស់ មន្ទិលក្នុងចិត្តហើយក៏ឱ្យរេហ៍ពលកាប់ឆ្ការទៅ តែពុំឃើញព្រះខឌ្ដនោះឡើយ ឃើញតែ[[ប្រាសាទថ្ម]]មួយ នៅទីនោះមាន[[ចារឹក]]អក្សរថា : ព្រះចេតិយ ព្រះ[[ឧណ្ណាលោម]]។ ពញាពិជ័យសង្គ្រាម ក្រឡេកមើលទៅខាងលើ ឃើញកំពូលមុខព្រហ្មឧត្តមប្រសើរណាស់ ហើយគិតថា: ក្រែងសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទសួសយកព្រះខឌ្ដ និងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះទៅកប់ក្នុងព្រះចេតិយនោះ លុះបើកទ្វារនោះចូលទៅទៀតក៏ពុំឃើញ តែក្នុងចិត្តពញាគិតថាទីនេះជាទីវិសេសណាស់ចាំត្រឡប់ទៅវិញ និង ក្រាបបង្គំទូល ឱ្យបានទ្រង់ជ្រាប។ គិតហើយ ពញាក៏នាំរេហ៍ពលទៅខែត្របាទីប្រកាសប្រាប់អ្នកស្រុកថា : បើនរណាដឹងឃើញព្រះខឌ្ដ និង គ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះហ្លួងនឹងព្រះរាជទានជាសម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] សំរេចរាជការផែនដី។ ====រកឃើញព្រះខឌ្ដរាជ្យ==== និយាយអំពី ក្រឡាពាស "សួស" នារាត្រីមួយនោះយល់សប្តិថា ឃើញតាចាស់ម្នាក់មកប្រាប់ថា: ឱ្យទៅយកព្រះខឌ្ដ និង គ្យងព្រះបញ្ចក្សេត្រនៅរូងដើមចំបក់យកទៅថ្វាយហ្លួងនឹងបានជាធំ។ លុះព្រឹកភ្ញាក់ឡើងក្រឡាពាស "សួស" ក៏និយាយប្រាប់សប្ដិឱ្យនាងរៀបជាម្ដាយស្ដាប់, ម្ដាយស្រាយនិមិត្តថា យល់សប្តិទៀបព្រឹកនេះ ចំណាំតែឆុតណាស់ដូច្នេះ ឱ្យកូនទៅឡើងមើលក្នុងរូង[[ចំបក់]]ធំនោះឱ្យច្បាស់មើល។ [[ក្រឡាពាស]][[ក្រឡាពាសសួស|សួស]]ទៅដល់ហើយឡើងមើលនៅរូងដើមចំបក់នោះឃើញព្រះខាន់នឹងគ្រឿងព្រះ[[បញ្ចក្សេត្រ]]នោះមែន ក៏អរណាស់ឃ្មាតខ្មីតំរង់ទៅ[[បន្ទាយលង្វែក]]។ មកដល់កណ្ដាលផ្លូវឃើញពញា[[ពិជ័យសង្គ្រាម]]នាំពល ៥០០ នាក់ ទៅស៊ើបសួររកព្រះខាន់នោះហើយ ថាបើនរណារកឃើញ ហ្លួងនឹងឱ្យធ្វើជាសម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]]ផង ទើបក្រឡាពាសសួស ថ្លែងប្រាប់ពញាពិជ័យសង្គ្រាមតាមដំណើរសេចក្ដីគ្រប់ប្រការ។ ទើបពញាពិជ័យសង្គ្រាមនាំក្រឡាពាសសួសត្រឡប់មកព្រះ[[បរមរាជវាំង]]យកសេចក្ដីមកក្រាបបង្គំទូល ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ត្រាស់ចាត់សេនាបតីមន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការឱ្យរៀបគ្រឿងហែមានដំរី សេះ រេហ៍ពលអភិរម្យសែនត្វាន់ ទៅដង្ហែយកព្រះខឌ្ដ និង គ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះមក។ ព្រះអង្គចេញទៅទទួលដល់ក្រៅព្រះនគរ យកមកតំកល់ក្នុង[[ហោ]]បញ្ចក្សេត្រ។ ទ្រង់ទតទស្សនាឃើញគ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះ ទេវរូប ១៣ ព្រះអង្គបាត់ ១២ ព្រះអង្គ ហើយព្រះអង្គទ្រង់តាំង[[សម្ដេចព្រះធម្មរឹទ្ធិ]]ជ័យ ជា[[ឥសីភ័ទ្ទជ័យ|សម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទ]] ហើយឱ្យប្រជុំ[[រាជាគណៈបារគូ]] [[ស្ដេចមាឃ]] មកធ្វើពិធីសាង[[ទេវរូប]] ១២ ព្រះអង្គបង្គ្រប់ជា ២៥ ព្រះអង្គឡើងវិញទុកឱ្យសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទ និង [[ក្រុមបុរោហិត]]រក្សាទុកក្នុងហោព្រះបញ្ចក្សេត្រ ហើយព្រះអង្គយាងទៅតាក់តែង ព្រះ[[ចេតិយ]] ព្រះ[[ឧណ្ណាលោម]] នោះជាព្រះអារាមតាំង[[ចៅអធិការ]] បញ្ចុះសីមា រួចចាត់ឱ្យមានរេហ៍ពលសំរាប់វត្ត ឱ្យនៅថែរក្សាហើយ ព្រះអង្គត្រឡប់មក ព្រះបរមរាជវាំងវិញ។ ===របៀបកាត់ក្ដី=== ​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋាអម្ចាស់​ផែនដី​នគរ​ខាងកើត​នោះ​ឃើញ​ការ​សង្គ្រាម​ស្ងាត់​ហើយ ក៏​ធ្វេសប្រហែស​ពុំ​សូវ​យក​ព្រះ​ទ័យ​ទុកដាក់​នឹង​រាជការ​ផែនដី។ ទ្រង់សំរាន្ត​ព្រះរាជ​ហឫទ័យ​តែ​នឹង​អស់​អ្នក​[[ស្នំ​ក្រមការ]] ព្រះ​ចិន្ដា​ភ្លើតភ្លើន​ទៅ​ដោយនូវ​[[ល្ខោន]] [[ចំរៀង]] តូរ្យតន្ដ្រី​ជា​និច្ចកាល​ជា​អលជ្ជី។ ក្នុង​ឆ្នាំ[[មមី​]]នោះ​ក្នុង​ព្រះរាជ​នគរ​ខាងកើត អស់​រាស្ដ្រប្រជា​រកស៊ី​ពុំ​សូវ​សុខសាន្ដទាំង​ជំនួញ​ជួញដូរ​លក់ ក៏​ពុំ​សូវ​ចំរើនដូច​សព្វ​ឆ្នាំ។ ក្នុង​វេលា​យប់​មួយ​នោះ ទ្រង់​ព្រះ​តំរិះ​យល់​ថា អញ​សោយរាជ្យ​នេះ​មក​យូរហើយនៅឡើយ​តែ​ចិត្ដ​រាស្ដ្រ​ពុំ​ដឹង​ស្រឡាញ់​អញ ឬ​ប្រែចិត្ដ​គិត​ទៅ​ចូល​នឹង​ពញា​ចន្ទរាជា​វិញ​ទេ​ដឹង។ លុះ​យប់​ស្ងាត់​ស្ដេច​យាង​ទៅ​តែ​មួយ​អង្គ​ឯង​លបស្ដាប់​រាស្ដ្រ។ ខណៈនោះ​ទ្រង់​ឮ​រាស្ដ្រ​ជុំ​គ្នា​និយាយ​ថា អម្ចាស់​ផែនដី​យើង​សព្វ​ថ្ងៃនេះ​មានបុណ្យ​អស្ចារ្យ​ណាស់ ទ្រង់​ព្រះរាជ​ហឫទ័យ​ក៏​ធូរ​ទូលាយ យើង​សុខ​សប្បាយ​មក​រាល់​ឆ្នាំ តែ​ក្នុងឆ្នាំនេះ​ហេតុ​អ្វី​ក៏​ខាត​ពុំ​បាន​ចំរើន​ផលប្រយោជន៍​សោះ។ ហេតុ​ដូច​ម្ដេច​ក៏​ព្រះបាទ​អស់ជុំនុំ​ពុំ​ឃើញ​ជុំនុំ​ដោះ​ទុក្ខ​សុខ​រាស្ដ្រ​ឲ្យ​បាន​រកស៊ី​ធូរ​ទូលាយ​ឡើង​វិញ។ ខណៈនោះ​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ទ្រង់​ព្រះ​សណ្ដាប់​បាន​ជ្រាប​គ្រប់​ប្រការ​ហើយ ទ្រង់​ត្រឡប់​ទៅ​ដំណាក់​វិញ។ លុះ​ព្រឹក​ឡើង​ទ្រង់​បង្គាប់​[[ព្រះ​អាល័ក្ស]] និង[[​ក្រុមព្រះ​សុភា​ធិបតី]]ឲ្យ​ត្រាទុក​ថាព្រះរាជ​បញ្ញត្តិឲ្យ​តុលាការ​ធ្វើ​ទោស​អ្នកទោស​ដែល​ចាញ់ក្ដី​គេ​ឲ្យ​បែង​ជា​ភាគ​៣ ឲ្យ​ប្រណី​ចោល​ភាគ​១ ឲ្យ​យក​តែ​ភាគ​២ ជាទីសំរាល​ជាង​ពី​បុរាណ​ច្បាប់​មុន។ សេចក្ដីដែល​ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​បន្ធូរ​បន្ថយ​ច្បាប់​ឲ្យ​ស្រាល​មក​នោះ ក៏​ជ្រាប​ដល់​សម្ដេចព្រះ​បរមខត្តិយា​មហា​ចន្ទរាជា អគ្គ​មហា​បុរស​រដ្ឋ​នគរ​ខាងលិច ទើប​ទ្រង់មាន​ព្រះរាជ​បរិយាយ​ត្រាស់​សួរ​អស់​មន្ដ្រី​កវី​រាជបុរោហិត​ថា តើ​នគរ​ខាងកើត​ធ្វើ​ច្បាប់​បង្គាប់​ឲ្យ​យកទោស​ស្រាល​នេះ​ត្រូវ​ឬ​ខុស? អស់​[[សេវកា​មហាមាត្យ]]​យក​សេចក្ដី​ក្រាបទូល​ព្រះករុណា​ក្រោម​ល្អងធូលី​ព្រះបាទ​ថារាស្ដ្រ​សព្វថ្ងៃ​ក្រីក្រ​ណាស់ ព្រះករុណា​គេ​គិត​ប្រណី​នេះ​ត្រឹមត្រូវ​ហើយ។ ទើប​ព្រះ​បរមបពិត្រ​ត្រាស់​តប​ថា អា​ព្រះស្ដេច​កន​នេះ​វា​ជា​មនុស្ស​ខូចបានជា​វា​ប្រណី​ទោស​អា​ពួក​ដែល​ធ្វើ​ខុស​នោះ។ បើ​ដូច្នេះ​យើង​ឲ្យ​តាំង​ច្បាប់​បង្គាប់​ឲ្យ​លក់​អា​មនុស្ស​ខូច​កាច​នោះក្នុង​រឿង​នីមួយៗ​ឲ្យ​តាំង​[[ក្រយា]][[ពិន័យ​]]ជា​ ៤​ ភាគ ចោល​ ១​ ភាគ យក​ភាគ ​៣ ដើម្បី​ឲ្យ​អា​មនុស្ស​នោះ​រាងចាល​លែង​ខូច​កាច​តទៅ​ទៀត។ សេចក្ដី​ប្រណី​រាស្ដ្រ​ដែល​ព្រះស្ដេច​កន​វា​បន្ធូរ​ច្បាប់​ដូច្នេះ​នេះគឺ​ធ្វើ​ដើម្បី​ឲ្យ​ញាតិ​ត្រកូល​វា​ដែល​ខូច​កាច​នោះកំរើកចិត្ដ​លួច​ប្លន់​ តាម​ជាតិ​ត្រកូល​ឲ្យ​បាន​ច្រើន​ឡើង ហើយ​យើង​នឹង​យក​តាម​វា​មិន​បាន​ទេ។ [[ឧកញ៉ា]]​[[សុភា​ធិបតី]] និង​ឧកញ៉ា​[[មន្ដ្រី​ធិរាជ]] ក៏​ក្រាប​បង្គំ​ទទួល​ព្រះរាជ​តំរាស់[[តំកល់​​លើ​ត្បូង]] ហើយ​កត់ត្រា​ទុកជា​ព្រះរាជ​[[បញ្ញត្តិ]]​ប្រតិបត្ដិ​តាម​តរៀង​មក។ នេះ​នឹង​និយាយ​ថាមាន​រាស្ដ្រ​ម្នាក់​ឈ្មោះ ចៅ​ហ្លួង ប្រពន្ធ​ឈ្មោះ​ឥន្ទ មាន​ក្មួយ​ស្រី​ម្នាក់​ឈ្មោះ​នាង​ខ្មា បាវ​ស្រី​នាង​ខ្មា​ឈ្មោះ​នាង​គាំ។ នៅ​ភូមិ​ជិត​នោះ​មាន​ប្រុស​ម្នាក់​ទៀត​ឈ្មោះ ចៅ​ពេជ បានជា​មាន​ពាក្យរាស្ដ្រ​ទាំង​ផ្ដាសហៅ​រួម​សេចក្ដី​ថា ចៅ​ហ្លួង​ឥន្ធ​ខ្មា​គាំ​ពេជ។ ខណៈនោះ​ចៅ​ពេជ​ទៅ​ដណ្ដឹង​នាង​ខ្មា​យក​មក​ធ្វើ​ប្រពន្ធ លុះ​នៅ​យូរ​បន្ដិច​ចៅ​ពេជ​ទៅ​សហាយ​ និង​នាង​គាំ​ជា​ខ្ញុំ​នាង​ខ្មា។ ដោយ​ខ្លាច​ចិត្ដ​ចៅ​ហ្លួង នាង​ឥន្ធ ជា[[​មា​]]ជា[[​មីង]] នាង​ខ្មា​ជា​ប្រពន្ធ​ចៅ​ពេជ ក៏​គិត​នឹង​ចៅ​ទន់ នាង​ទានជា​ខ្ញុំ​របស់​ខ្លួន​ឲ្យ​ជួយ​ធុរៈ។ ចៅ​ទន់ នាង​ទាន ក៏​យល់ព្រម​នាំ​ពង្រត់​នាង​គាំ​ចុះទូក​រត់​ពី​[[ខែត្រ​ស្រីសឈរ]]​ទៅ​នគរ​ខាងលិច​ ដើម្បី​មិន​ឲ្យ​ចៅក្រម​នគរ​ខាងកើត​ជំនុំជំរះ​យកទោស​បាន។ ឯ​ចៅ​ហ្លួង នាង​ឥន្ធលុះ​ព្រឹក​ឡើង​ដឹង​ហេតុ​ហើយ​ក៏​នាំ​បក្សពួក​ ៦ ​នាក់​ចុះទូក​ចេញពី​[[ខែត្រ​ស្រីសឈរ​]]តាម​ទៅ​ទាន់​ចៅ​ពេជ​នាង​គាំ​នៅ​[[កំពង់​លង្វែក]]។ ទទួល​ជា​ពេល​នោះ [[មេ​គយ​]]កំពង់​លង្វែក​ដឹង​ហេតុការណ៍​ទាន់​ក៏​ចាប់​បញ្ជូន​ចៅ​ពេជ​នាង​គាំ​ទៅ​ឲ្យ​មេ​គយ​ធំ​នៅ[[​កំពង់ឆ្នាំង]]។ មេ​គយ​នៅ​កំពង់ឆ្នាំង​ក៏​ជូន​ខ្លួន​ទៅ​ឲ្យ​ចៅហ្វាយស្រុក​ដែល​រក្សា[[​បន្ទាយ​ខែត្រ​រលាប្អៀរ]]។ ចៅហ្វាយស្រុក​សួរ​កត់​យក​ចំលើយ​ចៅ​ពេជ ហើយ​ចៅ​ពេជ​ឆ្លើយ​ដោះសា​ខ្លួន​ថា ខ្លួន​ប្រាថ្នា​នឹង​មក​ថ្វាយខ្លួន​ជា​អម្ចាស់​ត្រើយ​ខាងលិច តែ​ចៅ​ហ្លួង​ជា​មា​មិន​ព្រម​ឲ្យមក​ទើប​បាន​ជា​ខ្ញុំ​នាំ​ប្ដី​ប្រពន្ធ​រត់​មកនេះ។ តែ​ដោយ​ដំណើរ​របស់​ខ្ញុំ​មិន​បាន​ស្ងប់ស្ងាត់​ទើប​បានជា​ចៅ​ហ្លួង​ជា​[[មា​]]តាម​មក​ទាន់​ចាប់ខ្លួន​ខ្ញុំ​យ៉ាងនេះ។ ចំលើយ​ចៅ​ហ្លួង​ឆ្លើយ​ថា ចៅ​ពេជ​ជា​ប្ដី​នាង​ខ្មា​ដែល​ត្រូវជា​[[ក្មួយ​ប្រសា​]]ខ្ញុំបាទ។ វា​ផិត​នាង​ខ្មា ទៅ[[​សហាយ]]​នាង​គាំ​ជា​[[បាវ​]]នាង​ខ្មា ហើយ​នាំ​ពង្រត់​នាង​គាំ ព្រមទាំង​យក​ទ្រព្យ​របស់​មក​ជាមួយ​ផង។ [[ចៅក្រម]][[​បាឡាត់]]​ខែត្រ​វិនិច្ឆ័យ​សេចក្ដី​ថា បើ​លួច​ពង្រត់​ខ្ញុំគេ​មក​មាន​ក្នុង[[​មាត្រា​]]១ [[ច្បាប់ក្រម​ទាសកម្មករ]]ត្រូវ​មាន​ទោស។ តែ​ក្នុង​រឿង​នេះ​លួច​ខ្ញុំ​ប្រពន្ធ​ឯង​នេះ គ្មាន[[​មាត្រា]]​ច្បាប់​ឲ្យ​ចៅ​ពេជ​មានទោស​ឡើយ។ [[ចៅក្រម]]​កាត់សេចក្ដី​ដូច្នេះ ចៅ​ហ្លួង​មិន​សុខចិត្ដ ក៏​សុំ​ឲ្យ​សាលា​ខែត្រ​បញ្ជូន​ទៅ​តុលាការ​ក្នុង​[[ខែត្រ​បរិបូណ៌]]។ ឧកញ៉ា​[[សុភា​ធិបតី]] [[មន្ដ្រី​កុត្ដរាជ​]]កាត់សេចក្ដី​តាម​[[ច្បាប់​]]ត្រូវ​នឹង​[[សាលា​ខែត្រ]]។ [[គូក្ដី]]​មិន​សុខចិត្ដ​នាំ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ព្រះករុណា​មហា​ចន្ទរាជាធិរាជ ព្រះករុណា​ទ្រង់​កាត់សេចក្ដី​ថា ប្រពន្ធ​ជា​អ្នក​ទំនុកបំរុង ហើយ​ខ្លួន​លួច​នាំ​ពង្រត់​ខ្ញុំ​ប្រពន្ធ​ឯង​នេះ ត្រូវ​មានទោស​ធ្ងន់​ជាង​លួច​ខ្ញុំ​អ្នក​ដទៃ ដូច្នោះ​អ្នក​ប្រព្រឹត្ដ​ខុស​នេះ ត្រូវ​ឲ្យ​បណ្ដើរ​អាក្រោស ​៣​ ថ្ងៃ ហើយ​វាយ​ខ្នង ​១០០​ [[ខ្វាប់]] និង​[[ព្រ័ត្រ​លួស]] ហើយ​ហូត​នាង​គាំ​ជា​ខ្ញុំ​នាង​ខ្មា និង​ចៅ​ទន់ ចៅ​ទាន ជា​ខ្ញុំ​ចៅ​ពេជ​នាំ​ទៅ​ប្រគល់​ឲ្យ​នាង​ខ្មា​វិញ ឲ្យ​នាង​ខ្មា​ដាក់​មេត្រី​ក៏​បាន​ជាប់​មេត្រី​វិញ​ក៏​បាន។ ក្រោយ​នោះ​ព្រះ​បរមបពិត្រ​ត្រាស់​ឲ្យ​តែង​ច្បាប់​គ្រប់​ក្រម។ ឧកញ៉ា​សុភា​ធិបតី មន្ដ្រី​កុត្ដរាជ ក៏​ប្រជុំ​គ្នា​តែង​ច្បាប់​តាម​ព្រះ​ត្រាស់​បង្គាប់ ហើយ​ព្រះករុណា​ក៏​ចេញ​ត្រួតត្រា​រាល់ពេល​វេលា។ លុះ​រួច​ជា​ស្រេច​ហើយ ទើប​ទ្រង់​ឲ្យ​កិត្ដិយស​ដល់​លោក​[[ជំទាវ​បែរ៉ា]]ជា​ព្រះ​[[មាតា​ចិញ្ចឹម]]​ត្រាស់​ព្រះ[[រាជ​បញ្ញត្តិ​]]ថា តាំងពី​ថ្ងៃនេះ​ទៅ​នឹង​ធ្វើ​[[ហត្ថ]] ធ្វើ​ព្យាយាម​ជា​អ្វីៗ​ឲ្យ​យក​ហត្ថ​លោក​ជំទាវ​បែរ៉ា​ជា​កំណត់។ ហេតុនេះ​ហើយ​បានជា​រៀង​មក មនុស្ស​ទាំងពួង​ក៏​យក​តាម​ហត្ថ​បែរ៉ា​នោះ។ លុះដល់​ចេញ​វស្សា ឆ្នាំ[[មមែ]] [[បញ្ច​ស័ក]] វស្សា​នោះ ព្រះ​បរម​រាជ​មហា​ចន្ទរាជា​ទ្រង់មាន​ព្រះ[[រាជ​ឱង្កា​]]ថា កាល​មុន​យើង​មាន​ធ្វើ​ព្រះរាជ​ពិធី​ចេញ​ព្រះ​វស្សា​ម្ដង​ហើយ​នៅ[[កំពង់​ប្រាសាទ]] [[ខែត្រ​លង្វែក]]។ ក្រោយ​នោះ​យើង​រវល់​តែ​ការ​សង្គ្រាម​មិន​ទាន់​បាន​ធ្វើ​ទេ។ ដូច្នេះ​តាំងពី​ថ្ងៃនេះ​ទៅ ​យើង​ត្រូវធ្វើ​[[ព្រះរាជ​ពិធី​អុំទូកលយ​កន្ទោង]]ផ្ដាច់​ព្រះ[[​វស្សា]]​ម្ដង​ ៣ ​រដូវ [[អកអំបុក]] សំពះ​ព្រះ​ខែម្ដង​ ៣ ថ្ងៃ ជា​សណ្ដាប់​ព្រះមហាក្សត្រ​តទៅតាម​ព្រះរាជ​ពិធី​កុំឲ្យ​ខាន​ឡើយ។ នោះ​នាម៉ឺន​សព្វ​មុខមន្ដ្រី​ក៏​បាន​រៀប​ព្រះរាជ​ពិធី​តាម​ព្រះរាជ​បញ្ញត្ដិ​ តាំងពី​ពេល​នោះ​រៀង​មក។ ព្រះរាជ​ពិធី​អុំទូក​លយ[[កន្ទោង​]]នោះ​រួច​មក​ហើយ ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​បើក​ព្រះរាជ​ទ្រព្យ​ចំណាយ​ជួល​សេនា​ទាហាន​រេហ៍ពល​ឲ្យ​លើកដី[[​ខឿន]][[​ព្រះវិហារ]]​ខ្លះ​ កាប់​ឈើ​ធ្វើ​គ្រឿង​ព្រះ[[​វិហារ​]]ខ្លះធ្វើ​[[វត្ដ​អារាម]]នៅ​ទី​ដែល​តាំង​ព្រះ[[​ពន្លា]]ជ័យ​ឯជើង​[[ផ្សារ​បរិបូណ៌]]។ ព្រះ​អង្គ​តែង​ឡើង​ទត​ព្រះ​នេត្រ​ត្រួតត្រា​ការ​នោះ​រឿយៗ។ ខណៈនោះ​មាន​ពួក​[[ល្ខោន]]​ម្នាក់​ជា​តួ​[[ព្រះលក្សណ៍]]​ប្រកបដោយ​លោម​ឆោម​ពណ៌​ល្អ ថ្វីដៃ​រាំ​នោះ​ក៏​ឯក​ណាស់​ទ្រង់​ប្រោស​ឲ្យ​ហៅ​ឈ្មោះ​នេះ​ថា​នាយ​[[កំលោះ​រូបល្អ]]។ ស្ដេច​តែង​អញ្ជើញ​គ្រឿង​ជិត​ព្រះ​អង្គ។ លុះដល់​ខែ[[បុស្ស]]​ថ្ងៃ[[​ចន្ទ​]]នោះ កំលោះ​រូប​នោះ​ក៏​កាត់សក់តែងខ្លួន​ចូល​ទៅ​ក្នុង​វាំងអស់​ជន​ទាំងឡាយ​សរសើរ​រាល់​មាត់​ថា នាយ[[​កំលោះ​]]រូបល្អ​នេះ​កាត់សក់​ម្ដងនេះ​សម​នឹង​រូប​កាយ​ណាស់ ទាំង​ព្រះករុណា​ជា​អម្ចាស់​ជីវិតលើត្បូង​ក៏​ពេញ​ព្រះរាជ​ហឫទ័យ​ដែរ ទ្រង់​នាំ​ខ្លួន​ទៅ​បង្ហាញ​[[ព្រះ​អគ្គ​ទេពី]] និង​[[ព្រះ​ស្នំ​ក្រមការ]]។ ព្រះ​អគ្គមហេសី​ក៏​ក្រាបទូល​សរសើរ​គ្រប់​មាត់។ តែ​នៅ​ពេល​នោះ​ទ្រង់​ទតព្រះនេត្រ​ទៅ​ឃើញ​សក់​នៅ​ជាប់​នឹង​កៀន​[[ត្រចៀក​]] និង​ក​ចៅ​នោះ​នៅឡើយ ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​ថាឲ្យ​ចៅ​នោះ​ទៅ​លាង​ក​នោះ​ចេញ។ នាយ​កំលោះ​រូបល្អ​នោះ​ក្រាបថ្វាយបង្គំ​លា​ចេញ​ទៅ។ សម្ដេចព្រះ​បរមបពិត្រ​ទ្រង់​ក្រែង​យឺតយូរ​ក៏​ក្រឡេក​ព្រះ​នេត្រ​ទៅ​ឃើញ​ទាហាន​ក្រុមវាំង​ពីរ​នាក់ ទ្រង់​ត្រាស់​ថាឲ្យទៅ​ជួយ​លាង​ក​វា​ឲ្យ​ឆាប់​ផង។ ទាហាន​ក្រុមវាំង​ពីរ​នាក់​នោះ​ឮ​ពុំ​ច្បាស់​ស្មាន​ថា ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​យក​ទៅ​កាត់​ក ក៏​ចេញ​ទៅ​ទាន់​ឃើញ​ហើយ ក៏​ចាប់​ចៅ​នោះ​ចង​ចំណង​ប្រាំប្រការ​ឲ្យ​អង្គុយ​ភាវនា​នៅ​វាល​ខាងត្បូង​បន្ទាយហើយ​ប្រហារជីវិត។ ខណៈនោះ​មាន​តួល្ខោន​ម្នាក់​ទៀត​ជា​គូ​នឹង​ចៅ​នេះ ហើយ​ជា​មិត្ដ​ផង លុះ​បានដឹង​ហេតុ​អស់ហើយ​ក៏​ចូល​ទៅ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​អម្ចាស់​ផែនដី​ត្រើយ​ខាងលិច​ឲ្យ​ជ្រាប។ ក្រោយមក​ទ្រង់​យល់​ថា បំរើដែល​ទៅ​ឃាត់​នោះមិន​ទាន់​ក៏​ឲ្យ​យួរ​ក្បាល​ទៅ​ចោល​ឲ្យ​ដាក់​នឹង[[​តោក]] ឬ​[[តុ]]តំកល់​ក្បាល​នោះ​កុំឲ្យ​ខូច ហើយ​ឲ្យ​ចូល​មក​នឹង​បាន​មើល​សក់ មើល​មុខ​ផ្លាស់​ប្ដូរ​ដូច​ម្ដេច ឬ​នៅ​ល្អ​ដូច​ដើម។ ព្រះរាជ​បំរើចេញ​ទៅ​ឃើញ​ទាហាន​ក្រុម​នោះ​យួរ​ក្បាល​ចូល​មក ក៏​ស្រែកហៅ​ថាស្ដាប់​មិន​ជាក់​ទៅ​កាប់​ក្បាល​កំលោះ ទ្រង់​ប្រោស​គេ​ម្ល៉េះ​ហើយ​ទៅ​កាប់​ចោល​អាសារ​ឥត​ការ តែបើ​បានជា​កាប់​ហើយ​កុំឲ្យ​យួរ ហេតុនេះ​ហើយ​បាន​ជា​ជាប់​ឈ្មោះ​ហៅ[[​ស្រែ​វាល​ភូមិ​កំលោះ]]​រហូត​រៀង​មក។ ឯ​ទាហាន​ក្រុមវាំង​ទាំង​ពីរ​នាក់​នោះ​ឮ​ហើយ​ភិតភ័យ​ណាស់ គិត​ថា​ខ្លួន​មុខជា​អស់​ជីវិត​ហើយ រួច​ក៏​ប្រគល់​ក្បាល​នោះ​ឲ្យទៅ​ព្រះរាជ​បំរើ​នាំ​ទៅ​ថ្វាយ ឯ​ខ្លួន​ក៏​រត់គេច​ពួន​ព្រៃ​ទៅ។ ទាហានទាំងនោះ​គិត​ថា បើ​ខ្លួន​ខំ​តែ​នៅ​នគរ​ខាងលិច​នេះ​មុខជា​ហ្លួង​ឲ្យ​គេ​យក​ទៅសំលាប់​មិន​ខាន ដូច្នោះ​មាន​តែរត់ទៅ​ពឹង​បារមី​ហ្លួង​ខាងកើត​វិញ​ទើប​ជា។ គិត​ព្រម​គ្នា​ហើយ ទាហាន​នោះ​ក៏​នាំ​គ្នារត់ទៅ លុះ​រត់ទៅ​ដល់​[[វាល​ស្រាប​អង្កាម]] ទាហាន​ទាំងនោះ​គិត​ថាទៅ​ទាំង​ខ្លួន​ប្រឡាក់​ឈាម ប្រឡាក់​ដាវ​យ៉ាងនេះ តែ​ជួប​នឹង​កង​ល្បាត​មុខជា​គេ​ចាប់​យក​ទៅ​ថ្វាយ​វិញ​ជា​មិន​ខាន។ គិត​ដូច្នោះ​ហើយ​ក៏​នាំ​គ្នា​ចូល​ទៅ​ងូតទឹកលាង​ដាវក្នុង​[[ត្រពាំង​]]វាល​ស្រាប​អង្កាម​នោះ “បានជា​ជាប់​ឈ្មោះ​ហៅ[[​ត្រពាំង​លាង​ដាវ]]​រៀង​មក” ។ ឯ​ព្រះរាជ​បំរើនាំ​ក្បាល​នាយ​កំលោះ​រូបល្អ​នោះ​ទៅ​ថ្វាយ​ព្រះ​បរមបពិត្រ ទ្រង់​ត្រាស់​សួរ​រក​ទាហាន​ក្រុមវាំង​ទាំង​ពីរ​នាក់​នោះ។ ព្រះរាជ​បំរើ​ក្រាបទូល​ថា ទាហាន​ទាំង​ពីរ​នាក់​នោះមុខជា​រត់​ទៅ​ពឹង​អា​ព្រះស្ដេច​កន​ពុំខាន​ឡើយ ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ឧកញ៉ា​[[ដ៏​រុង​សេនា]] ចាងហ្វាង​ទាហាន​នោះ ឲ្យ​ចាត់​ទាហាន​សេះ​ ២០ ​នាក់​ឲ្យទៅ​តាម​ចាប់​យក​ខ្លួន​ទាហាន​ក្រុមវាំង​ទាំង​ពីរ​នាក់​នោះ​ឲ្យ​បាន។ ទាំង ​២០​ នាក់​ក៏​ស្រូត​តាម​ទៅ​បានឃើញ​ទាហាន​ក្រុម​វាំង​ទាំង​ពីរ​នាក់​កំពុងងូតទឹក​លាង​ដាវ​ក៏​ចាប់​នាំ​ខ្លួន​មក​ក្រាប​បង្គំ​ថ្វាយ។ ព្រះ​បរមបពិត្រ​ទ្រង់​ឲ្យ​តុលាការ​ពិចារណា​សួរ​កត់​ចំលើយ​តាម​ច្បាប់។ ទាហាន​ទាំង​ពីរ​នាក់​នោះ​ឆ្លើយ​ថាខ្លួន​ស្ដាប់​ឮ​ថា​ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​កាត់​ក ទើប​បានជា​កាប់ លុះ​កាប់​ហើយ​ទើប​ភិតភ័យ​ទើប​បានជា​នាំ​គ្នា​រត់​ចូល​ហ្លួង​ខាងកើត​ប្រាថ្នាឲ្យ​រួច​ជីវិត។ ព្រះ​បរមបពិត្រ​ជា​អម្ចាស់​ជីវិតលើត្បូង​ជ្រាប​ហើយ ទ្រង់​ព្រះ​ពិរោធ​ណាស់ ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​សេនាបតី​ចេញ​សំបុត្រ​បញ្ញត្ដិ​ឲ្យ​លើកលែង​ហៅ​ហ្លួង​ខាងកើតឲ្យ​ហៅ​តែ​ព្រះស្ដេច​កន​ ថាបើ​នរណា​មិន​ស្ដាប់ និង​យក​ទោស​ដល់​ជីវិត។ បន្ទាប់​មក​ព្រះបាទ​អ្នក​ម្ចាស់​ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​យក​ក្បាល​នាយ​កំលោះ​រូបល្អ​នោះទៅ​ធ្វើ​បុណ្យ​តាម​សមគួរ។ ក្នុង​ខណៈនោះ​ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​យក​ទាហាន​ក្រុមវាំង​ទាំង​ពីរ​នាក់​ទៅ​[[ប្រហារជីវិត]]​ទុក​ជា​បំរាម។ ===សង្គ្រាមការពារព្រះនគរ=== ====សមរភូមិមហានគរ==== '''{{Main|សមរភូមិមហានគរ (១៥៣០)}}''' សម្ដេចព្រះចៅ[[មហាចក្រពត្តិ|ចក្រពត្រាធិរាជ]] សម័យថ្ងៃមួយនោះ ចេញគង់ចុងព្រះរោងរមជួបជុំអគ្គមហាសេនា សេនាធីបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការ ក្រាបបង្គំគាល់ តាមតំណែងទើបព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការ ត្រាស់ប្រឹក្សាថា ចៅពញាចន្ទរាជាបានត្រឡប់ទៅក្រុងកម្ពុជាប្រាប់សឹកសង្គ្រាមបានជាធំនោះព្រោះដោយអំណាចរេហ៍ពល ស្បៀងអាហារ គ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ដំរីសេះរបស់យើងឱ្យទៅ។ ឥឡូវបានសំរេចហើយ តែពុំឃើញឱ្យនាំ[[សួយសារ]]មកថ្វាយយើងនៅឡើយ។ ដូច្នេះ យើងគួរលើកទ័ពទៅប្រាបប្រាម ឬធ្វើដោយប្រការដូចម្ដេច ទើប[[អគ្គមហាសេនា]] [[សេនាបតី]] [[មន្ត្រី]]តូចធំ ខ្ញុំ[[រាជការ]] ទទួលព្រះរាជបរិហារ ប្រឹក្សាយល់ព្រម ក្រាបបង្គំទូលថា: កាលចៅពញាចន្ទរាជា ទទួលព្រះរាជឱង្ការទៅទាក់[[ដំរីស]] ហើយមានពុតត្បុតរត់ទៅស្រុកនោះ យើងបានឱ្យបំរើទៅតាមយកខ្លួនមកនោះ ពញាចន្ទរាជាបានសញ្ញាថា បើខ្លួនបានសំរេចព្រះនគរកាលណានឹងនាំសួយសារមកក្រាបទូលថ្វាយ។ ឥឡូវនេះ ពញាចន្ទបានសំរេចហើយ តែកន្តើយព្រងើយទៅនេះ គួរតែយើងលើកយោធាទាហានទៅប្រាបប្រាមឱ្យដឹងថ្វីដៃ។ តែថា ធ្វើដូច្នេះ ដូចជាទាស់នឹងច្បាប់ទំនៀមទៅហើយ ព្រោះដែនដីក្រុងកម្ពុជានេះ ពីដើមជាឯករាជ្យដែរ តែក្រោយមកបានពឹងបារមីផែនដីក្រុងទេពនេះជាច្រើនដងមានទាំងខ្លួនពញាអុង សួគ៌លោកនៅជាតួយ៉ាងសព្វថ្ងៃនេះស្រាប់។ ដូច្នេះ ទូលព្រះបង្គំយល់ថាគួរតែមានព្រះរាជសារឱ្យទៅរំលឹកម្ដងសិន បើកាលណាឃើញថា ចៅពញាចន្ទរឹងទទឹងសឹមយើងលើកទៅធ្វើទោស ឱ្យបានសំរេច។ ព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់អស់មន្ត្រីទៅ ទ្រង់យល់ផ្លូវត្រូវសេចក្ដីហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យតែងព្រះរាជសារ ចាត់ឱ្យចៅពញាមហាទេព មហាមន្ត្រី និង ព្រះ[[រាជវរានុកូល]]ជា[[រាជទូត]] [[ឧបទូត]] [[ត្រីទូត]] អញ្ជើញព្រះរាជ[[សារ]]នោះមកដល់ក្រុង[[កម្ពុជាធិបតី]]។ ទូតទាំង ៣ នាក់មកដល់ក្រៅបន្ទាយនគរក៏ឱ្យបំរើទៅប្ដឹងសេនាបតីតាមជើងសារ ដែលចៅហ្វាយស្រុកពោធិ៍សាត់បញ្ជូនមកនោះគ្រប់ប្រការ។ ក្នុងខណៈនោះ សម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] និងសេនាបតីទាំង ៤ សំរាប់នាំយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបសព្វគ្រប់ហើយ ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រស្ដេចត្រាស់ថា: ជាតិអាសៀមនេះ ចិត្តវាលាមកអាក្រក់ពន់ប្រមាណណាស់បានជាកាលផែនដី ប្រឋមក្ស័ត្រ ខត្តិយាវង្សតំរងរាជ្យក្នុងមហានគរនោះរៀងមក ទ្រង់ឱ្យសាងប្រាសាទរាជដំណាក់ជាន់ក្រៅចាំទទួលព្រះរាជទូតគ្រប់ប្រទេសច្រើនតំបន់នោះ ឥឡូវសៀមវាឱ្យរាជទូតវា អញ្ជើញព្រះរាជសារវាមកនេះត្រូវយើងឱ្យធ្វើព្រះរោង ព្រះពន្លាទទួលព្រះរាជសារនោះ ក្រៅកំពែងព្រះនគរដែរ។ អគ្គមហាសេនា សេនាបតី ទទួលព្រះរាជឱង្ការហើយ ចាត់មន្ត្រីក្រុមមេការ ឱ្យកេណ្ឌរាស្ត្រធ្វើព្រះរោង ព្រះពន្លា រាយទ័ពទាហាន ឱ្យចាំរក្សា ច្រើនសង្កាត់កំណត់តែ ៣ ថ្ងៃ ៣ យប់ ក៏រួចដូចព្រះរាជបញ្ជាការ ទើបក្រុមមេការក៏យកសេចក្ដីចូលទៅប្ដឹងសេនាបតី សេនាបតីយកសេចក្ដីនាំឡើងក្រាបបង្គំទូលទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម័យថ្ងៃនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះចិន្តាថា: រាជទូតសៀមមកនោះយើងនឹងចេញទទួលវាឱ្យរួសរាន់ពេកហាក់ដូចជាយើងកោតខ្លាចវាខ្លាំងណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់លួង[[រាជាមាត្យ]] [[មហាមាត្យ]]ថា: ឱ្យទៅប្រាប់រាជទូតសៀមថា ឱ្យវារង់ចាំ ១៥ ថ្ងៃទៀត [[ព្រះករុណា]]នឹងចេញទទួល។ តែស្ដេចបានអាយ័តរាជាមាត្យ មហាមាត្យថា: ឱ្យចាត់ស្បៀងអាហារនាំយកទៅឱ្យវាឱ្យ[[បរិបូណ៍]]។ ព្រះរាជបំរើទាំងពីរ ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅធ្វើតាមព្រះរាជបញ្ជាគ្រប់ប្រការ។ ក្រោយនោះ ១៥ ថ្ងៃ ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងអលង្ការ មហាឧត្តម ព្រមទាំងព្រះបរមវង្សានុវង្ស និង អគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការចាំដង្ហែស្ដេចព្រះរាជដំណើរទៅប្រថាប់នៅព្រះពន្លាកាក។ លង់លុះព្រឹកព្រាងហើយ ព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គចេញទៅគង់លើ ព្រះរាជហានុកាមាត្យមាស ឱកាសឧត្តម ព្រះបរមវង្សាសេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការ ហែស្ដេចចេញប្រថាប់ លើព្រះ[[ពន្លាកាក]]ខាងជើង[[បន្ទាយ]]ព្រះនគរ ១០ [[សិន]]ប្លាយ។ រាជទូតសៀមទាំង ៣ ក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំថ្វាយព្រះរាជសារ។ ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រទ្រង់ត្រាស់ឱ្យ[[លាម]]ប្រែសេចក្ដី [[អាលក្ស]]ប្រែថ្វាយថា: ព្រះរាជសារ សុន្ទរបវរសេដ្ឋា មហាវិមល [[ពលាការ]] សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ព្រះចៅក្រុងមហានគរ បវរធារាវតី ស្រីអយុធ្យា មហារដ្ឋរាជធានី បុរីរម្យ ឧត្តមមហាឋាន ជាសម្ដេចព្រះបិតុលាធិរាជ។ បំរើផ្លូវព្រះរាជមេត្រីមក សម្ដេចព្រះបរមរាជា រាមាធិបតី ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាជាសម្ដេចព្រះ[[អគិនេយ្យោ]]។ បានទ្រង់ជ្រាប។ ដ្បិតក្រុងកម្ពុជានេះ កាលពីដើមតាំងពីផែនដីព្រះ[[លំពង្សរាជា]] ព្រះបាទសម្ដេចព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]]នោះ សៀមបានវាយបែកមហានគរ ពីរបីដង ហើយបានយកមហានគរនេះជាចំណុះទៀត។ ក្រោយមកទៀត ក្នុងផែនដីព្រះបាទសម្ដេចព្រះ[[ធម្មរាជាទី១|ធម្មរាជា]] ព្រះធម្មរាជាក៏មានព្រះរាជសារទៅដល់យើងឱ្យសង្គ្រោះព្រះអង្គផង។ យើងក៏បានជួយបានយកទាំងសម្ដេចព្រះ[[ស្រីរាជា]] ព្រះសុរិយោទ័យទៅទុកក្នុងក្រុងយើង ហើយរាជសម្បត្តិខ្មែរ ក៏យើងឱ្យស្រេចជារបស់សម្ដេចព្រះធម្មរាជា ជាព្រះបិតារបស់សម្ដេចព្រះក្មួយ។ ចំពោះព្រះក្មួយទៀត កាលភិតភ័យក្នុងគ្រា អាព្រះ[[ស្រីជេដ្ឋា|ស្ដេចកន]] វាយបែកព្រះនគរនោះ សម្ដេចព្រះក្មួយ ក៏បានរត់ចូលទៅពឹងបុណ្យបារមីក្រុងទេពបុរី [[រាជអាណាចក្រអយុធ្យា|ស្រីអយុធ្យា]]ដែរ ក្រុងទេពបូរី ក៏ចាត់[[ពលថ្មើរជើង]] និង [[ពលសេះ]] ដំរី ឱ្យជូនសម្ដេចព្រះក្មួយត្រឡប់មកក្រុងកម្ពុជា ហើយព្រះក្មួយបានសន្មតនឹងម៉ឺន[[ពេជ្រពិចិត្រ]]ថា: តែព្រះក្មួយបានសំរេចព្រះនគរកាលណា ព្រះក្មួយនឹងនាំសួយទៅថ្វាយយើងជាព្រះបិតុលា។ ឥឡូវព្រះក្មួយសំរេចព្រះនគរហើយ ម្ដេចឡើយក៏ពុំឃើញនាំសួយសារ ផ្កាមាសទៅថ្វាយយើងតាមទំនៀម ដូច្នេះឱ្យព្រះក្មួយ ចាត់ឱ្យនាំសួយសារ ផ្កាមាស ប្រាក់ទៅថ្វាយយើងជាព្រះ[[បិតុលា]]ឱ្យត្រឹមត្រូវតាមទំនៀម។ ព្រះបរមនាថ បរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជាធិរាជ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបសេចក្ដីក្នុងព្រះរាជសារហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ តែទ្រង់ខំសង្កត់អត់ទុកក្នុងព្រះរាជហឫទ័យ ហើយក្លែងធ្វើជាទ្រង់ព្រះសំរួល ក្អាកក្អាយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ថា ក្រុងកម្ពុជាធិបតី មហាឥន្ទបត្តបុរីនេះ កាលដើមឡើយជានាយកលើនគរនានាទាំងអស់ ទាំងអា[[សៀម]]នេះ ក៏តែងនាំ[[សួយសារ]] មកក្រាបទូលថ្វាយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ក្នុងមហានគរនេះ ពុំដែលខាតខានមួយរដូវឡើយ។ លុះក្រោយមក ដល់ផែនដី ព្រះ[[បទុមសូរ្យវង្ស]] ព្រះអង្គមានព្រះនេត្រទិព្វ ទ្រង់យល់ថា: [[ឝ្រីឥន្ទ្រាទិត្យ|ពញារោង]]នោះ ជាព្រះរៀមផ្ទាល់ព្រះអង្គរួមព្រះមាតាមួយ បែកទៅនៅស្រុក[[សុខោទ័យ]] ក៏ទ្រង់តាំងឱ្យជាឯករាជ្យនៅក្នុងស្រុកនោះឱ្យសៀមទាំង ៧ ស្រុកឡើងស្ដាប់បង្គាប់សម្ដេចព្រះ[[ជេដ្ឋា]]។ ទ្រង់ខ័ណ្ឌព្រំបុរីត្រឹម[[នគររាជសីមា]]។ លុះឥតពីព្រះរោងទៅស្រុកសៀមក៏នៅឱ្យនាំ[[សុវណ្ណបុប្ផា]] [[តំបារផ្កាមាស]]មកក្រាបទូលថ្វាយជាចំណុះស្រុក[[មហានគរ]]តមកទៀត។ លុះដល់ស្រុកសៀមកើតសង្គ្រាមនឹង[[លាវពោះខ្មៅ]] លាវនោះតាំងឡើងជាព្រះមហាក្សត្រទៀត។ លុះដល់ស្រុកសៀមកើតសង្គ្រាមនឹងលាវពោះខ្មៅ លាវនោះតាំងឡើងជាព្រះមហាក្សត្រហើយបានបង្ក្រាបព្រះរាជត្រកូលពញារោងបាន ក៏តាំងខ្លួនជាឯករាជ្យ។ លុះដល់មកផែនដី សម្ដេចព្រះ[[បរមរាមាធិបតី|បរមរាជា]] សៀមឡើងរាជ្យជាសម្ដេចព្រះ[[ឧទង|រាមាធិបតី]] សៀមលើកទ័ពមកធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះបរមរាជា តែពុំបានធ្វើតាមទំនៀមព្រះមហាក្សត្រគឺឱ្យសំបុត្រចុតហ្មាយមកប្រាប់ជាមុនថា សុំធ្វើសង្គ្រាមទេ។ ស្រាប់តែឱ្យលបលើកជាទ័ពមកចោមបំបែកមហានគរដោយខ្មែរពុំដឹងខ្លួន។ ជ័យជំនះនឹងរាប់ថា មានរិទ្ធីអានុភាពក៏ពុំបាន។ កាលយើងទៅនៅស្រុកសៀម ៩ ឆ្នាំនោះទៀតយើងបានសុំឱ្យកងទ័ពមកជួយយើងច្រើនដង ក៏ព្រះចៅ[[ចក្រពត្តិ]]ពុំឱ្យកងទ័ពនឹងស្បៀងអាហារយើងសោះ។ ហេតុតែ កុសលផងរបស់ក្រុងកម្ពុជាធិបតី មិនឱ្យប្រទេសយើងទាបថោក ក៏បណ្ដាលឱ្យព្រះចៅចក្រពត្តិចាញ់ឧបាយកលយើងឱ្យយើងទៅទាក់[[ដំរីស]] យើងក៏រត់មកច្បាំងបានដោយ[[បញ្ញាធិការ]] និង តំរិះប្រាជ្ញាបុណ្យវាសនារបស់យើងទៅ។ តើព្រះចៅចក្រពត្តិមានឱ្យអ្វីជាកំលាំងមក ក៏បានជាឱ្យមកតាមទារសួយសារដូច្នេះ ឥឡូវនេះ បើយើងព្រមថ្វាយ ក៏ជាការឥតប្រយោជន៍ដែរ។ ទ្រង់ត្រាស់តែម៉្លោះហើយ ក៏ទ្រង់ឱ្យអាលក្សតែងព្រះរាជសារ ប្រគល់ឱ្យព្រះរាជទូតទាំង ៣ នាយនាំត្រឡប់ទៅក្រុងទេពបុរី ស្រីអយុធ្យាវិញ។ ព្រះរាជទូតទាំង ៣ នាក់បានឮព្រះបរិហារត្រាស់កណ្ដាលជំនុំ ជាសេចក្ដីផ្ទុញផ្ទាល់ដូច្នោះ ក៏នឹកក្រេវក្រោធពន់ប្រមាណ តែពុំហ៊ានឆ្លើយទាស់ព្រះរាជឱង្ការ ព្រោះសេចក្ដីដែលព្រះអង្គត្រាស់ទាំងប៉ុន្មាននោះជាសេចក្ដីសុចរិត ពិតត្រង់ប្រាកដទាំងអស់ ក៏ថ្វាយបង្គំទទួលព្រះរាជសារហើយ នាំត្រឡប់ទៅក្រាបទូលថ្វាយព្រះចៅចក្រពត្តិវិញ។ ស្ដេចសៀមឱ្យ[[លៀម]]ប្រែព្រះរាជសារទៅមានសេចក្ដីថា: "ព្រះរាជាសុន្ទរ បវរ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការ ព្រះបរមរាមា មហាចន្ទរាជាធិរាជ រាមាធិបតី សិរីយសោធរ បវរវង្សកូល កំពូលកម្ពុជា មហាឥន្ទបត្តបុរីរម្យ ឧត្តមកុរុរដ្ឋ រាជធានី។ ចំរើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រី តបមកសម្ដេច ព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះចៅក្រុងទេពបូរី ស្រីអយុធ្យាជាសម្ដេចព្រះបិតុលាបានទ្រង់ជ្រាប។ ដ្បិតយើងជាក្មួយបានឃើញព្រះរាជសារ មើលឃើញសេចក្ដីទាស់ច្រើនប្រការណាស់ ពុំត្រូវតាម[[ប្រវេណី]]អំពីបុរាណរាជ្យរៀងមកទេ។ ឯក្រុងកម្ពុជាធិបតី មហានគរនេះជានគរធំ ឧត្តមប្រសើរណាស់ ក្រុងស្រីអយុធ្យាធ្លាប់តែជាចំណុះចុះចូល ថ្វាយ[[សួយសារ]]រៀងមកច្រើន[[ផែនដី]]។ កាលយើងធ្វើសង្គ្រាមនឹងអាព្រះស្ដេចកននោះទៀត ក៏សៀមពុំបានជួយកំលាំង[[សឹក]]អ្វីសោះនឹងឱ្យនាំសួយសារមកថ្វាយសម្ដេចព្រះ[[បិតុលា]]នេះមិនគួរ។ យើងបាន[[ជំនុំ]]យល់ព្រមនឹង[[ព្រះវង្សានុវង្ស]] អង្គ[[អគ្គមហាសេនា]] សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការទាំងប៉ុន្មានទៅយល់ថា សៀមពុំបានមានគុណជួយអ្វីសោះទេមានតែលបលើកជាទ័ពចោរទៅប្លន់រាស្ត្រយកព្រះនគរ ពុំមានព្រះរាជសារណាត់សង្គ្រាមតាមប្រវេណីក្រស័ត្រហើយកំហែងកៀរគ្រួខ្មែរប្រែទុច្ចរិតខ្លាំងណាស់ នឹងជឿស្ដាប់យកជាទីពឹងពុំគួរ។" សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ចប់ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា: [[ពញាលង្វែក]]និយាយតមកយើងក្នុងព្រះរាជសារនេះ ឃើញថាជាសេចក្ដីព្រហើនភ្លើនព្រះរាជអាជ្ញាខ្លាំងណាស់ ដូច្នេះមានតែយើងគិតធ្វើសង្គ្រាមនឹងពញាលង្វែកឱ្យឃើញថ្វីដៃម្ដង។ ខ្មែរធ្លាប់បែកនគរនឹងដៃសៀមពីរបីដងហើយ នៅតែពុំទាន់រៀង បើយើងឈ្នះបានព្រះនគរម្ដងនេះទៀត យើងនឹងកៀរយករាស្ត្រឱ្យអស់ពីនគរវាមកទុកក្នុងនគរយើងឱ្យស្យាមប្រទេសនេះរាងចាលថ្វីដៃយើងតទៅ។ តែអស់សេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់ក្រសួង​យល់ដូចម្ដេច សេនាបតី មន្ត្រីទាំងពួង ក៏ថ្វាយបង្គំក្រាបទូលថា ទ្រង់ព្រះតំរិះនេះ យើងខ្ញុំទូលព្រះបង្គំយល់ថាត្រូវព្រមៗគ្នា។ ព្រះបាទចក្រពត្តិរាជាធិរាជបានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់អស់មុខមន្ត្រីយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំត្រូវនឹងព្រះតំរិះនោះ ពេញព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ព។ លុះបានរេហ៍ពលមកជួបជុំហើយ​ នៅព.ស. ២០៧៤, គ.ស. ១៥៣០, ម.ស. ១៤៥២, ច.ស. ៨៩២ ឆ្នាំ[[ខាល]] [[ទោស័ក]] សម្ដេចព្រះចៅ[[ចក្រពត្តិ]] [[រាជាធិរាជ]] ត្រាស់ចាត់មេកងទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ ស្រេច សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់គ្រឿងសំរាប់ពិជ័យយុទ្ធនាស្រេច ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រឈ្មោះ [[ប្លាយមង្គលទ្វីប]] ហើយក៏ឱ្យគោះ[[គង]] ទូង[[ភេរី]] លើកយោធាមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំតាម[[ក្បួនពិជ័យសង្គ្រាម]]ដើរ។ ទ័ពធំមកត្រូវ[[នគររាជសីមា]] និង [[មហានគរ]]។ ឯព្រះបាទបរមបពិត្រ ឧត្តមបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជាធិរាជ ក្រោយរាជទូតសៀមត្រឡប់ទៅវិញនោះ ស្ដេចមានព្រះរាជឱង្ការនឹងអស់មុខមន្ត្រីថា: កាលមុន [[ពញាដែក]]ទាយថា: ពីរឆ្នាំទៀត សៀមនឹងលើកទ័ពនោះ ឃើញហេតុថាត្រូវនឹងទំនាយដែកហើយ។ ពញាដែកនោះ ដូចជាមាន[[ទេវតា]]សណ្ឋិតមាត់ ប្រសិនណាបើគាត់នៅរស់ យើងនឹងតាំងគាត់ជាហោរាក៏បាន។ ឧកញ៉ាចក្រីទេពក្រាបទូលថា: ពញាដែកនោះ កាលទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានរង្វាន់ឱ្យធ្វើជា[[ចៅហ្វាយស្រុកលង្វែក]] និងប្រាក់មួយ[[ហាប]] ហើយនិង[[សំពត់]]អាវ ១០០ មួយមុខនោះគាត់មិនទទួលទេ។ គាត់ថាឱ្យទុកចែកសេនាទាហានចុះ សំដីនេះ ឃើញថាគាត់គ្មានចិត្តលោភសោះ បើទុកជាគាត់រស់នៅក៏ពុំព្រមចូលធ្វើ[[រាជការ]]ដែរ ដែលគាត់ទៅជាបិសាចបានជាគូនឹងបិតាទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំនេះ ឃើញប្រសើរជាង។ ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់បញ្ញត្តមុខងារថែមទៀតថា: ឱ្យ[[ព្លីការ]] ឱ្យគ្រប់រដូវចូលឆ្នាំ និង ចេញចូលវស្សា ហើយនិងភ្ជុំបិណ្ឌនៅកន្លែងពញាពេជ្រ និង ពញាដែកនោះ កុំឱ្យខ្វះខាតឡើយ ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យសមហាត់ សេនាទាហានទុកបំរុងរាជការកុំឱ្យធ្វេសប្រហែស។ ឯបំរើសេះ ខាងក្រុងកម្ពុជា ដែលឱ្យទៅស៊ើបកិច្ចរាជការ ក្នុងក្រុងទេពនោះដឹងថា សៀមឱ្យកេណ្ឌរេហ៍ពលមកត្រៀមទ័ពហើយ ក៏ប្រញាប់មកប្ដឹងសេនាបតី សេនាបតី នាំយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលព្រះបាទជា[[អម្ចាស់]]។ ស្ដេចទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពតាមជនបទតូចធំថែមទៀត។ លុះមកជួបជុំហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ សម្ដេចព្រះ[[រាមា]] ជាព្រះ[[ឱរសាធិរាជ]] និង សម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] នៅចាំក្រោយព្រះមហានគរ ចាត់ដូច្នេះរួចហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់អស់មុខមន្ត្រីតូចធំថា បើយើងចាំទទួលទ័ពសៀមក្នុងព្រះនគរនោះឃើញថាអស់រាស្ត្រ ដែលនៅតាមផ្លូវមុខសឹកនឹងទៅជា[[ឈ្លើយ]][[សៀម]]ប្រាសវិនាសពីភូមិលំនៅអស់ពុំខាន។ ដូច្នេះ អញយល់ថា យើងត្រូវលើកទ័ពទៅទទួលទ័ពសៀម នៅទីប្រទល់ដែនទើបជា។ នោះអស់មុខមន្ត្រី ក៏ក្រាបទូលថា ទ្រង់ព្រះតំរិះយល់សេចក្ដី ទ្រង់[[ព្រះមហាករុណា]]ដល់ប្រជានុរាស្ត្រនេះជាត្រឹមត្រូវណាស់។ ទើបព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យក្រុមព្រះរាជគ្រូបុរោហិត និង ក្រុមពិជ័យរាជហោរាតាំងព្រះរាជពិធីប្រក់ពលស្រេច លុះបាន[[ឫក្ស]]ជា[[ពេលា]]ល្អហើយ សម្ដេចព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ផែនដី ស្ដេចទ្រង់គ្រឿង[[អលង្ការ]]សំរាប់[[រាជ្យ]] ចេញរណយុទ្ធឡើងគង់លើព្រះទីនាំង[[ពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធកុញ្ចរ]]ក្លាខ្លាំងបាំងនូវបវរ[[ស្វេត្រច្ឆ័ត្រ]]មានជាន់ ៧ ដោយពុំទាន់[[ប្រាប្ដាភិសេក]]នៅឡើយ ហើយទ្រង់ចាត់ឱ្យអស់[[អគ្គសេនាចតុរង្គ]]ជាទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ ព្រមដោយគ្រឿងអភិរម្យរាជនានា និង [[ដាវ]] [[កាំភ្លើង]] គ្រឿងប្រដាប់សំរាប់យុទ្ធ[[ទង់ជ័យ]] ប្រពៃថ្លៃថ្លា និង[[សេះសឹក]] សន្ធឹកមហិមា។ នោះព្រះពិជ័យរាជហោរាគោះគង ទូងភេរី ព្រះរាជគ្រូបុរោហិត ថ្វាយទឹក[[ស័ង្ខ]] [[ប្រាប្ដាភិសេក]]ហែទង់ជ័យផ្លុំត្រែស័ង្ខ [[សុរិយាតន្ត្រី]] ដំណើរក្បួនទ័ពចេញអំពីព្រះនគរ តាមរយៈផ្លូវទៅដល់ស្រុក[[ពោធិ៍សាត់]]។ ឯទ័ពសៀម លុះមកដល់[[ស្រុកនាងរង]] ក៏រំលងមកដល់[[ស្រុកមហានគរវត្ត]]។ ចៅហ្វាយស្រុកនគរវត្ត កេណ្ឌបានពល ៥០០០ នាក់ ចេញទទួលច្បាំងនឹងទ័ពមុខ។ សៀមបានច្បាំងដោយអាវុធវែងខ្លី ពលស្លុតស្លាប់ទាំងសងខាង តែពលខ្មែរឃើញពលសៀមច្រើនណាស់លប់កំលាំងនឹងទប់ទល់ពុំបានក៏រត់បែកទ័ពចេញទៅទីទៃ។ ទើបចៅហ្វាយស្រុកមហានគរឃើញកងទ័ពខ្លួនបែកទ័ពរត់ចោលខ្លួនដូច្នោះក៏នាំតែទាហានរួមចិត្តចំនួន ៥០ នាក់រត់ទៅដល់ខែត្រពោធិ៍សាត់ជួបនឹងទ័ពហ្លួងត្រេកអរណាស់ ក៏ចូលទៅក្រាបថ្វាយបង្គំគាល់ ក្រាបទូលតាមហេតុសព្វសេចក្ដី ហើយថាដែលទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំរត់ចោលស្រុកនេះមានទោសដល់ជីវិត ស្រេចនៅព្រះករុណាជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស។ ព្រះបាទបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ យល់ថាទ័ពសៀមជាទ័ពក្រស័ត្រ ពលក៏ច្រើនត្រាស់តែម៉្លោះហើយ ក៏តឿនឱ្យគ្រប់នាយកងទ័ពឱ្យលើកចេញពីខែត្រពោធិ៍សាត់ទៅទល់ដែនស្រុកនគរវត្ត។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យតាំងទ័ពនៅមាត់វាលខាងលិចរង់ចាំស្ដាប់ជើងសឹកព្រះចៅចក្រពត្តិ។ ឯព្រះចៅចក្រពត្តិ លុះចៅហ្វាយស្រុកមហានគររត់ទៅហើយ ក៏ឱ្យលើកកងទ័ពចូលទៅក្នុងបន្ទាយមហានគរ ហើយទ្រង់ទតអស់ប្រាសាទរាជរដ្ឋខ្មែរ។ ទ្រង់យល់ល្អត្រកាលណាស់ទ្រង់ត្រាស់សរសើរថា: ស្រុកនេះគប្បីជាស្រុក សម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជសាងថ្វាយព្រះបាទ[[អរិដ្ឋពលពាហនោ]]ជាព្រះបុត្រមែន សមជាស្រុកមហានគរមានក្សត្រាធិរាជ ១២១ ជាចំណុះមែន។ ស្ដេចកំពុងតែត្រាស់សរសើរ ដូច្នេះកងល្បាតសេះចូលទៅក្រាបទូលថា ទ័ពស្ដេចខ្មែរលើកមកតាំងបន្ទាយនៅមាត់វាលខាងលិចចំងាយប្រមាណ ៥០ សិន។ ឯព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់អស់នាយកងទ័ពឱ្យប្រុងខ្លួនគ្រប់គ្នា។ លុះព្រឹកឡើងទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យរៀបក្បួនទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ និង ដំរី សេះសឹកជាសន្ធឹកពន្លឹកមហិមាឱ្យទាហានពាក់អាវ[[ក្រហម]] មួកក្រហម ដែលមានចៅពញាមហាសេនាជាមេកងទ័ពមុខ។ ឯទ័ពឆ្វេងឱ្យព្រះសន្ធរសង្គ្រាមជាមេកងរេហ៍ពលពាក់អាវខៀវ មួក[[ខៀវ]] ប៉ែកស្ដាំឱ្យ[[ចៅពញា]][[ព្រះឃ្លាំងធិបតី]]ជាមេកងរេហ៍ពលពាក់អាវ[[បៃតង]] មួកបៃតង។ ឯទ័ពក្រោយ ឱ្យចៅពញាចក្រីជាមេកងរេហ៍ពល ពាក់អាវ[[ខ្មៅ]] មួកខ្មៅ។ ឯទ័ពហ្លួង រេហ៍ពលពាក់អាវ[[លឿង]] មួកលឿង។ លុះបាននពឫក្សហើយ សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់គ្រឿងសុវណ្ណរាជភូសា ព្រះ[[មណីរតន៍]] សង្វារប្រដាប់ដោយមណីរតន៍ សំរាប់រាជសង្គ្រាម ស្រេចស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំង ប្លាយមង្គលទ្វីបចុះប្រេងបាំងនូវស្វេត្រច្ឆ័ត្រ ៩ ជាន់គង់នៅលើរយាងបិទមាសឱភាសសោភា ហើយឱ្យមន្ត្រីម្នាក់នៅជិះជាកណ្ដាល កាន់កន្ទុយក្ងោកឱ្យមន្ត្រីម្នាក់ទៀតជិះកន្សៃ វាយខ្ជែងឱ្យអស់នាយកង នាយទ័ពជិះ[[ដំរី]] [[សេះ]] សឹក ហើយវាយគងទូងស្គរសុរិយាតន្ត្រី ប្រគុំរងំរអើកកក្រើកលើកទ័ពតំរង់ទៅទ័ពស្ដេចខ្មែរ។ ឯព្រះចៅក្រុងខេមរាប្រទេស វិសេសខត្តិយា មហាចន្ទរាជាធិរាជក្នុងវេលាយប់នោះ ព្រះអង្គត្រាស់ប្រាប់ឱ្យប្រុងខ្លួនគ្រប់នាយកងទ័ព។ លុះព្រឹកឡើង ទ្រង់ចាត់សម្ដេចព្រះរាមាជាព្រះរាជបុត្រាច្បងឱ្យធ្វើជាមេទ័ពមុខគង់ព្រះទីនាំង[[ពិជ័យកុញ្ជរបវរហត្ថី]]ឱ្យចៅពញាសួគ៌ាលោកសុខ កូនពញាពេជ្រ (មឿង) ទី៣ ជាមេទ័ពមុខបង្អស់ឧកញ៉ា[[ចក្រីទេព]] កូនពញាពេជ្រ (មឿង) ទី៤ ជាមេកងទ័ពប៉ែកស្ដាំឱ្យឧកញ៉ា[[យមរាជសួស]]ជាមេកងទ័ព ប៉ែកឆ្វេងឱ្យសម្ដេច[[ព្រះសុទត្ត]]ជាមេកងក្រវែលក្រោយ។ លុះបានដល់ឫក្សល្អហើយ ព្រះរាជគ្រូហោរាចារ្យ អញ្ជើញសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា បរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ព្រះអង្គចូលស្រង់ទឹកមន្តភិសេកហើយ ព្រាហ្មណ៍ថ្វាយទឹកស័ង្ខ រួចទ្រង់គ្រឿង[[សិរីរាជ្យ]] [[អលង្ការ]]បវរពិចិត្រ ពិភិតភូសា សំរាប់ទ្រង់រាជ[[រណយុទ្ធ]] ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[កុញ្ជរគជសារ]]សឹកពន្លឹកចុះប្រេងមហិមា គង់នៅលើ[[រយាង]]ទិព្វមាស បោះបាំងនូវស្វេត្រច្ឆ័ត្រមានមន្ត្រីជិះកណ្ដាលកាន់កន្ទុយ[[មយូរា]]សំរាប់ឱ្យសញ្ញាទ័ព ហើយបង្គាប់ឱ្យមន្ត្រីម្នាក់ជិះ[[កន្សៃ]]សំរាប់វាយ[[ខ្ជែ]]។ ឯអស់មន្ត្រីខ្ញុំរាជការដែលជាសេនាទាហានធំ តូច ក៏ជិះដំរី សេះសឹករាល់ខ្លួនតាមពួកតាមកងជាអធិកពន្លឹកដោយ[[ក្លស់]]ក្លំអភិរម្យ សែនត្វាន់កាន់នូវ[[ទង់ជ័យ]] ប្រពៃថ្លៃថ្លា សស្ត្រាវុធ។ លុះព្រះសុរិយារឿងរះ ស្រឡះនភាកាសស្ដេចត្រាស់ឱ្យសម្ដេចព្រះរាជបុត្រាគឺសម្ដេចព្រះ[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]ចេញទ័ពមុខ ទាហានក៏តគោះគង ទូងភេរីតាំងហ៊ោ ដំណើរពេលទៅជាមុន ឯព្រះទីនាំង គជេន្ទ្រក៏ស្រែក។ ====សង្គ្រាមបងប្អូនឯង==== "សាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោម ដែលយើងបានចំលងតាំងពីដើមរហូតមកដល់ត្រឹមនេះបាត់អស់មួយកណ្ឌគឺ[[កណ្ឌ]]ទី១៧ កណ្ឌដែលសំដែងអំពីសង្គ្រាមរវាងព្រះបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជ នឹងព្រះចៅចក្រពត្តិ (ស្ដេចសៀម) និងដែលសំដែងអំពីសង្គ្រាមរវាងសម្ដេចព្រះបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជានិង[[ឱកញាឱង|ចៅពញាអុង]] ដែលជាព្រះរាជបុត្រធម៌ស្ដេចសៀមទៀត។ ឯព្រះរាជពង្សាវតាររបស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យមាននិយាយត្រង់នេះដែរ តែខ្លីណាស់ គឺគ្រាន់តែនិយាយថា ស្ដេចស្រុកសៀមឱ្យរាជសារមកសុំដំរី ទ្រង់ពុំព្រមថ្វាយ។ ស្ដេចសៀមខ្ញាល់ណាស់ លើកកងទ័ពមកច្រើន។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់លើកសេនាទាហានទៅទទួលច្បាំងនៅមហានគរវត្ត។ ទ័ពសៀមបរាជ័យ រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ័ពខ្មែរដេញតាមទាល់តែផុតដែនហើយ ទ្រង់លើកទ័ពត្រឡប់មក[[បន្ទាយមានជ័យ]]វិញ។ លុះដល់ឆ្នាំ[[វក]] [[អដ្ឋស័ក]] ព្រះ[[ធម្មរាជា]] ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យានឹកខ្ញាល់នឹងសម្ដេចព្រះបរមរាជាហើយទ្រង់ប្រឹក្សានឹងសេនាបតី ខ្ញុំរាជការទាំងពួងថា យើងសុំដំរីស អំពីព្រះចន្ទរាជា ព្រះចន្ទរាជាពុំព្រមឱ្យ មិនព្រមនាំរាជសារមកថ្វាយ ជាចំណុះយើង យើងឱ្យលើកកងទ័ពទៅច្បាំងក៏ចាញ់ត្រឡប់មកវិញ។ ឥឡូវឮដំណឹងថា ក្រុងកម្ពុជាកើតសឹកពុំទាន់បានរាបទាប គួរយើងឱ្យលើកទ័ពទៅម្ដងទៀតចុះទើបព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ត្រាស់ឱ្យហៅ ព្រះ[[សិទ្ធានរាជា]]គឺចៅពញាអុង ពីស្រុកសួគ៌លោកមកគាល់ហើយត្រាស់ថា ឥឡូវនេះយើងឱ្យអ្នកលើកទ័ព ទៅវាយស្រុកខ្មែរ បើវាយបានយើងនឹងឱ្យអ្នកសោយរាជ្យនៅទីនោះ។ ចៅពញាអុងក៏ថ្វាយបង្គំទទួលអាសាគ្រប់ប្រការក្រាបថ្វាយបង្គំលាចេញមក។ ទើបព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ទ្រង់ឱ្យកេណ្ឌពលបាន ៩០០០០ នាក់ លុះបាន[[ឫក្ស]]ហើយ ព្រះសិទ្ធានរាជានឹងមន្ត្រី ច្រើននាក់លើកទ័ពជើងគោក ចេញពីក្រុងស្រីអយុធ្យាចូលមកក្នុងដែនក្រុង[[កម្ពុជាធិបតី]]។ ចាត់ឱ្យពញាវាំង "[[វាំងសាន|សាន]]" លើកទ័ពជើងទឹក ៥០០០០ នាក់ចូលមកកាត់ផ្លូវ[[កំពត]]។ ចំណែកព្រះសិទ្ធានរាជា វេលាដែលលើកទ័ពចេញមក ស្ដេចហាមសេនាទាហានថា កុំឱ្យដំណឹងថាព្រះចៅលើកទ័ពមកព្រះអង្គឯង កុំឱ្យឮថា ឈ្មោះយើងឱ្យសោះតែនរណាមិនធ្វើតាមនឹងយកទោសដល់ជីវិត។ ឯចៅហ្វាយស្រុកទល់ដែន ជើងទឹក ជើងគោក ឮរន្ទឺថាស្ដេចសៀមលើកទ័ពមកនោះពុំបានតតាំងច្បាំងឡើយ ហើយប្រមូលគ្រួរត់ចូលព្រៃអស់ទៅ។ ទើបចាត់បំរើឱ្យនាំយកសេចក្ដីចូលមកក្រាបបង្គំទូលសូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបហើយត្រាស់បង្គាប់ឱ្យ ឧកញ៉ាក្រឡាហោម "[[ក្រឡាហោមគាំ|កែវ]]" (គាំ) កេណ្ឌរេហ៍ពល[[ខែត្របាសក្ដិ]] [[ខែត្រព្រះត្រពាំង|ព្រះត្រពាំង]] [[ខែត្រក្រមួនស|ក្រមួនស]] និង[[ខែត្របាទី|បាទី]] [[ខែត្របន្ទាយមាស|បន្ទាយមាស]] បាន ៦០០០០ នាក់ចុះទូកចំបាំងទៅទទួលច្បាំងនឹងទ័ពពញារាជវាំង "សាន" ខាងជើងទឹក។ ឱ្យកេណ្ឌពលពី[[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]] [[ខែត្រកំពង់សៀម|កំពង់សៀម]] [[ខែត្រកំពង់ស្វាយ|កំពង់ស្វាយ]] [[ខែត្របាភ្នំ|បាភ្នំ]] [[ខែត្រព្រៃវែង|ព្រៃវែង]] និង [[ខែត្រសំរោងទង|សំរោងទង]] បានពល ២០០០០០ នាក់ ដំរី ៥០០ និង សេះ ៥០០០។ ថ្ងៃ ៧ [[រោច]] ខែ[[មាឃ]] ឆ្នាំ[[វក]] [[អដ្ឋស័ក]] វេលាបានឫក្សហើយ ស្ដេចឡើងគង់ ព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រ]]ព្រមដោយ[[សេនានិករ]] លើកព្យូហយាត្រាចេញពីព្រះរាជវាំង[[លង្វែក]]តាមរយៈផ្លូវ ដរាបដល់[[បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]។ ស្ដេចបោះទ័ពប្រថាប់នៅក្នុងបន្ទាយនោះ។ វេលានោះមានឧប្បត្តិហេតុជាអស្ចារ្យ មានពោធិមួយដើមនៅទីនោះ ដែលសុគតយូរឆ្នាំកន្លងមកហើយត្រឡប់ជាលូតលាស់រស់ឡើងវិញ។ ក្រមការបានឃើញហេតុនេះហើយ ក៏យកសេចក្ដីទៅក្រាបបង្គំទូលតាមរឿង។ ព្រះអង្គជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះសោមនស្សណាស់។ ស្ដេចយកគ្រឿងសក្ការៈទៅបូជាដើមពោធិ៍នោះ ហើយទ្រង់មានព្រះតំរាស់ត្រាស់នឹងនាយទ័ពថា: ដើមពោធិ៍ដែលសុគតយូរឆ្នាំ ហើយត្រឡប់ជារស់ឡើងវិញនេះត្រូវលើយើងជាវង្សព្រះមហាក្សត្រ ដ៏ប្រសើរក្នុងខេមរាជប្រទេស។ អា "កន" វាជ្រែករាជ្យ យើងបានដោះខ្លួនទៅនៅប្រទេសដទៃ។ យើងចូលមកវិញបានបង្ក្រាបអា "កន" សំលាប់ចោលរាបទាបហើយ។ ឥឡូវសៀមប្រើពញាអុងឱ្យលើកទ័ពមកទៀតគង់តែនឹងចាញ់បារមីយើងមិនខាន។ ពញាអុងជាព្រះរៀមយើង ពុំសូវស្ទាត់ជំនាញក្នុងការសង្គ្រាមឡើងធ្លាប់តែសុខ។ វេលានេះ យើងចង់ចេញប្រជល់ដំរីនឹងពញាអុង តែព្រះអង្គនឹងព្រះអង្គ ព្រោះជាតិជាក្សត្រដូចគ្នា តើអស់អ្នកទាំងពួង យល់ដូចម្ដេច? នាយកងទ័ពទាំងពួង ក៏យល់ព្រមតាមព្រះរាជតំរិះនេះ ទើបទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជាព្រះសន្ធរយសឱ្យតែងព្រះសុភអក្សរទៅដល់ពញាអុងថា: ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះបរមរាជា រាមាធិបតី សិរីសរិយោវង្ស ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី ចំរើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រីមក ព្រះសិទ្ធានរាជាជាសម្ដេចព្រះរៀម ដែលជាព្រះរាជបុត្រធម៌ស្ដេចសៀម។ ខ្ញុំជាអនុជគិតស្មានថាព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាលើកទ័ពចេញមកនឹងព្រះអង្គឯង ខ្ញុំជាអនុជក៏ចាត់កងទ័ពមកចាំទទួល។ លុះមកដល់ទីនេះហើយ ទើបដឹងថាព្រះរៀម។ សម្ដេចព្រះរៀមយាងមកនេះគឺប្រាថ្នាយកមហាស្វេត្រឆ័ត្រ ក្រុងកម្ពុជាថ្វាយស្ដេចសៀម ប្រយោជន៍នឹងមិនឱ្យវង្សក្រស័ត្រក្រុងកម្ពុជានៅជាឯករាជ្យ ព្រោះសៀមប្រកបតែដោយនូវលោភចេតនាប្រាថ្នាឱ្យក្រុងកម្ពុជានៅក្នុងអំណាចរបស់ខ្លួន។ ឥឡូវព្រះរៀម លើកទ័ពមកនេះ បើខ្ញុំអនុជនឹងតយុទ្ធដោយនូវសេនាទាហាន បើទុកជាឈ្នះ ឬចាញ់ ក៏មិនប្រសើរដែរ ព្រោះយើងទាំងពីរជាមហាក្រស័ត្រមានវង្សតែមួយជាមួយគ្នា ហើយតាំងព្រះទ័យថានឹងយកជ័យជំនះដោយសព្វខ្លួន។ ខ្ញុំអនុជ សុំប្រជល់ដំរី តែព្រះអង្គនឹងព្រះអង្គឱ្យនាយកង នាយទ័ពមើល អំណើះតទៅគ្មានក្រស័ត្រណាហានក្លាចេញប្រជល់ដំរីដូចជាខ្ញុំអនុជ និងព្រះរៀមឡើយ។ បើព្រះរៀមមានជ័យជំនះ ខ្ញុំអនុជនឹងថ្វាយព្រះមហាស្វេតឆ័ត្រ បើព្រះរៀមបរាជ័យឱ្យថយទៅប្រាប់ស្ដេចសៀម កុំឱ្យលោភពីព្រោះក្រុងសៀម និងក្រុងកម្ពុជាធិបតីមានខ័ណ្ឌសីមាដោយឡែកពីគ្នាតាំងពីបុរាណរៀងមក។ បើសម្ដេចព្រះរៀមជ្រាបហើយ ទ្រង់ពុំសព្វព្រះទ័យនឹងប្រជល់ដំរីទេ ឱ្យស្ដេចត្រឡប់ទៅស្រុកសៀមវិញ ហើយឱ្យស្ដេចសៀមរើសនាយទ័ពក្នុងវង្សក្រស័ត្រឱ្យចេញមកប្រជល់ដំរីឱ្យឃើញថ្វីដៃ។ បើព្រះរៀម សព្វព្រះទ័យសុំឱ្យឆ្លើយកំណត់ថ្ងៃ និងវេលាទៅដល់ខ្ញុំអនុជ។ លុះរួចស្រេចហើយ ទើបទ្រង់ចាត់មន្ត្រី ៣ នាក់ និងសេនាទាហាន ៥០ នាក់ឱ្យអញ្ជើញព្រះរាជសារទៅថ្វាយព្រះសិទ្ធានរាជានៅ[[បន្ទាយស្ទឹងដូនកែវ]]ត្រើយខាងលិច។ កងទ័ពសៀមឃើញសួរដឹងសេចក្ដីហើយទៅទូលព្រះសិទ្ធានរាជា ព្រះសិទ្ធានរាជាឱ្យនាំរាជទូតចូលគាល់ក្នុងបន្ទាយ ទ្រង់ទទួលទតព្រះរាជសារជ្រាបសេចក្ដីគ្រប់ប្រការស្ដេចខ្ញាល់ណាស់ មានព្រះបន្ទូលថា: ព្រះចន្ទរាជាមើលងាយយើងក្រែងយើងពុំហ៊ាន ឯយើងជាក្សត្រដ៏ប្រសើរ បើនឹងប្រជល់ដំរីនោះ យើងចូលចិត្តណាស់ហើយ។ ទ្រង់មិនតបរាជសារវិញទេ ផ្ដាំផ្ដែនឹងរាជទូតថា: ដែលម្ចាស់ឯង សុំប្រជល់ដំរីនោះ យើងគាប់ចិត្តណាស់ យើងមិនបានតបព្រះរាជសារទៅវិញទេ ឯងទូលម្ចាស់ឯងថាដល់ថ្ងៃ ៦ រោច ខែ[[ផល្គុន]] ឆ្នាំ[[វក]] នេះឱ្យរៀបចុះ នឹងប្រជល់ដំរីព្រះអង្គនឹងព្រះអង្គនៅ[[វាលព្រះម្លូ]]ក្នុង[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]។ ឯព្រះរាជបំរើទាំងប៉ុន្មានក៏ត្រឡប់មកបន្ទាយមានជ័យវិញ ហើយក្រាបបង្គំទូលគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ ទើបព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះតំរាស់ត្រាស់នឹងនាយទ័ពថា: ពញាអុងគង់តែនឹងចាញ់យើង។ បន្ទាប់មក ស្ដេចឱ្យបង្ហាត់ដំរីមានថ្វី[[ភ្លុក]] ថ្វីជើងស្ទាត់[[ជំនាញ]]ក្នុងការសង្គ្រាមបាន ៥០ ប្រដាប់ដោយគ្រឿង[[អាវុធ]]។ ស្ដេចឱ្យរៀប[[គជេន្ទ្រឰរាឫទ្ធិ]]កំពស់ ៦ ហត្ថទុកសំរាប់ថ្វាយជាព្រះទីនាំងគង់ [[និរភិតគជា]]ជាព្រះទីនាំងរងកំចាត់មារាជាព្រះទីនាំង ព្រះប្រដាប់ដោយស្វេតឆ័ត្រ ចាមរបៃមន សែនត្វាន់បាំងសែងសុរិយា។ ចាត់ឱ្យឧកញ៉ា "[[ឧកញ៉ាម៉ម|ម៉ម]]" កាន់ពល ៥០០០ នាក់ជាទ័ពមុខ ឧកញ៉ាក្រឡាហោម "[[ក្រឡាហោមគាំ|កែវ]] (គាំ)" កាន់ពល ៥០០០ នាក់ជាទ័ពប៉ែកខាងស្ដាំ ឧកញ៉ារាជតេជៈ "[[រាជតេជៈកៅ|សុខ]] (កៅ)" កាន់ពល ៥០០០ នាក់ជាទ័ពប៉ែកឆ្វេង។ លុះដល់ថ្ងៃកំណត់ហើយ ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងតាមក្បួន[[ពិជ័យសង្គ្រាម]]ស្រេច ហោរាថ្វាយឫក្សបុរោហិតថ្វាយស្លុតជ័យមង្គល ស្ដេចចេញប្រថាប់លើកើយវេលាព្រឹកម៉ោង ៧ ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រព្ធរារឹទ្ធិ។ ឧកញ៉ា[[សួគ៌ាលោក]] ជិះ[[ម៉ឺនពេជ្រ (ដំរី)|ម៉ឺនពេជ្រ]]អមស្ដាំ ឧកញ៉ា[[អធិរាជវង្សា]]ជិះ[[ម៉ឺនកែវ (ដំរី)|ម៉ឺនកែវ]]អមឆ្វេង ព្រះ[[រាជវរានុកូល]] ព្រះ[[រាជភក្ដី]] ជិះដំរីអមក្រោយ។ មន្ត្រីក្រៅពីនោះជិះដំរីមុខក្រោយ ឆ្វេងស្ដាំជាលំដាប់លំដោយណែនណាន់តាន់តាប់។ ទើបសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ចាប់ព្រះ[[សុវណ្ណភិង្គារ]] [[កុណ្ឌី]]មាសច្រូចទឹកស្នោទកលើផែនប្រឹថពី ទ្រង់អធិដ្ឋានថា: ខ្ញុំចេញធ្វើសង្គ្រាមនឹងពញាអុងនេះនឹងលោភក៏ទេ គឺស្ដេចស្រុកសៀមប្រកបដោយលោភចេតនា សូមឱ្យខ្ញុំមានជ័យជំនះ នឹងបានញ៉ាំងព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]ឱ្យថ្កើងរុងរឿងតទៅ សូមឱ្យទេពតា ដែលមានទិព្វសោត ទិព្វញ្ញាណជួយជាបន្ទាល់ខ្ញុំឱ្យឃើញអស្ចារ្យក្នុងគ្រានេះ។ ទើបស្ដេចឱ្យគោះគង ទូងភេរី ប្រគុំតូរ្យតន្ត្រី ៣ បទយកជ័យ ស្ដេចលើកព្យូហយាត្រាចេញពីបន្ទាយមានជ័យជាទីរុងរឿងដោយបារមី សូរសព្ទជើងពលថ្មើរជើង និងពលសេះ ដំរីខ្ទ័រផែនដី ដូចជានឹងភ្លូកប្រឹថពី ធូលីហុយត្រឡប់ ងងឹតអ័ព្ទអស់ទិសាដោយអំណាចដែលទ្រង់អធិដ្ឋាន ក៏បណ្ដាលជាអស្ចារ្យមានខ្យល់កួច[[ធូលី]]នោះហុយហើរឡើងទៅលើអាកាសវេហាស៍ទៅមុខទង់ជ័យធំតូចក៏បកលឿនទៅមុខទាំងអស់។ ឯព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រដែលស្ដេចគង់ និង ដំរីទាំងប៉ុន្មានក៏ស្រែកជញ្ជួចខ្ទ័រខ្ទារហាក់ដូចជានឹងស្ទុះបោលចូល។ ចំណែកព្រះ[[សិទ្ធានរាជា]] "ពញាអុង" លុះដល់ថ្ងៃកំណត់សន្យាហើយ ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងតាមក្បួនពិជ័យសង្គ្រាមស្រេច ស្ដេចចាត់កងទ័ព មុខក្រោយឆ្វេង-ស្ដាំ លើកចេញពី[[បន្ទាយស្ទឹងស្វាយដូនកែវ]]មកប្រទះនឹងទ័ពឧកញ៉ាចក្រីជាទ័ពស្រួច។ ឧកញ៉ាចក្រីក៏នាំពលទទួលច្បាំងបានពីរបីល្បើធ្វើហាក់រាទ័ពថយចាំទ័ពហ្លួងមកដល់។ កងទ័ពសៀមស្មានថាទ័ពខ្មែរតិចថយចាំទ័ពហ្លួងមកដល់។ កងទ័ពសៀមស្មានថាទ័ពខ្មែរតិច ក៏ដេញចូលមក នោះឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក ឧកញ៉ាអធិរាជវង្សា ក៏តឿនពលឆ្វេងស្ដាំចូលប្រកាប់ប្រចាក់ពុំរួញរា។ ឯព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ ដែលព្រះសិទ្ធានរាជាគង់នោះ ជ្រុលហួសដល់ទ័ពហ្លួងទើបសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់អង្រន់ព្រះទីនាំងចូលប្រជល់ដំរីនឹងព្រះសិទ្ធានរាជាព្រះសិទ្ធានរាជាក៏ញាក់ព្រះទីនាំងទទួលរងបាន ពីរបី[[ល្បើ]] ពួកទាហានកាំភ្លើងបាញ់ត្រូវព្រះទីនាំងព្រះសិទ្ធានរាជា ជាដំណំស្លុតស្ទើរនឹងដួល នោះសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ចាក់ព្រះសិទ្ធានរាជាត្រូវ[[ឆ្អឹងជំនីរ]]បណ្ដាលឱ្យសុគតលើដំរី កណ្ដាល[[រឿណរង្គ]] ក្នុងឆ្នាំ[[វក]] [[អដ្ឋស័ក]]។ កងទ័ពសៀម ក៏បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ័ពខ្មែរដេញសង្កិនសំលាប់បានពញា[[មហាមន្ត្រី]]១ ពញា[[ពហុលទេព]]១ ពញា[[ពិជ័យនរង្គ]]១ ពញា[[រាមលក្សណ៌]]១ ពលប្រមាណជាពាក់កណ្ដាលត្រូវចាប់បាន[[ឈ្លើយ]] និង ដំរី សេះ ព្រមទាំង[[គ្រឿងឥស្សរិយយស]]របស់ព្រះសិទ្ធានរាជាគឺព្រះពានមាសធំតូច និង គ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើននាំមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ ស្ដេចចាត់នាយកងទ័ពឱ្យនាំសេនាទាហានដេញទ័ពសៀម ដែលឈររក្សា ខែត្រខាងជើងរហូតដល់រអាងសិលារត់ទៅអស់។ ក្រោយនោះ ស្ដេចធ្វើឱ្យព្រះរាជឱង្ការ ប្រាប់ទៅឧកញ៉ាក្រឡាហោមដែលទល់ទ័ពជើងទឹក សេចក្ដីថា: ពញាអុងចាញ់ព្រះបារមីយើង សុគតលើខ្នងដំរី​ទៅហើយឱ្យពញាក្រឡាហោមខំធ្វើការយកជ័យជំនះឱ្យបាន។ ឧកញ៉ាក្រឡាហោមបានដឹងសេចក្ដី ក៏ប្រាប់អស់នាយកងទ័ពឱ្យបានដឹងរាល់គ្នា ហើយលើកទ័ពចូលលុកពញា[[វាំងសាន]]ក្នុងវេលាយប់កណ្ដាលអធ្រាត្រច្បាំងគ្នារហូតដល់ភ្លឺ។ ទ័ពសៀម ក៏បែកខ្ចាត់ខ្ចាយរត់ត្រឡប់ទៅវិញខ្លះ ចាប់បានជាឈ្លើយខ្លះ ព្រមទាំង[[ទូកចំបាំង]] និងគ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើន។ ឯសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង កាលទ្រង់ធ្វើសង្គ្រាមនឹងចៅពញាអុងបានជ័យជំនះហើយ ស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់ចូលក្នុង[[បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]វិញ ហើយស្ដេចឱ្យបញ្ជូនសៀមឈ្លើយទាំងនោះ ទៅនៅជិត[[ភ្នំចង្កាង]]ក្នុងខែត្រពោធិ៍សាត់ខ្លះ នៅ[[ខែត្របរិបូណ៌]]ឱ្យរក្សាព្រះវិហារ[[វត្តព្រះពុទ្ធលាយលក្ខណ៍]]ខ្លះ។ ទ័ពសៀមខ្លះ ដែលរត់ត្រឡប់ទៅស្រុកវិញ ក៏ទូលស្ដេចសៀមតាមរឿងគ្រប់ប្រការ។ ស្ដេចសៀមនឹករអាកោតខ្លាចព្រះចេស្ដា មិនហ៊ានឱ្យលើកទ័ពមកទៀតឡើយ។ សៀម និង ខ្មែរ ក៏ឈប់ធ្វើសង្គ្រាមនឹងគ្នា។ ក្រោយនោះ ស្ដេចឱ្យអញ្ជើញសពពញាអុងដាក់ព្រះស្ថានរួចស្ដេចឱ្យធ្វើ[[ព្រះមេរុ]]ថ្វាយ[[ព្រះភ្លើង]]ដោយសមគួររើស[[អដ្ឋិធាតុ]]ដាក់[[កោដ្ឋ]]មាសសាងព្រះ[[ចេតិយ]]បញ្ចុះទុកនៅទីនោះ។ ស្ដេចទ្រង់សាងព្រះវិហារមួយនៅក្បែរ[[ដើមពោធិ៍]] ទ្រង់យកព្រះ[[ពាន]]ព្រះស្រីរបស់ព្រះអង្គមួយ ព្រះពានព្រះស្រីរបស់ពញាអុងមួយសាងព្រះពុទ្ធរូប [[បដិមាករ]]មាស ទ្រង់ព្រះភ្នែនជា[[សមាធិ]] ពីរព្រះអង្គប្រតិស្ថានទុកក្នុងព្រះវិហារនោះ។ ស្ដេចទ្រង់បានសាង [[សាលា]] [[កុដិ]] និមន្តព្រះភិក្ខុសង្ឃមកគង់ធ្វើបុណ្យបញ្ចុះសីមាវេរប្រគេនសង្ឃរួចស្រេច ស្ដេចទ្រង់បញ្ញត្តិឱ្យហៅថា [[វត្តពោធិ៍មានបុណ្យ]]។ វត្តនោះនៅក្នុងខែត្រពោធិ៍សាត់។ ទ្រង់តាំង[[ចៅអធិការ]] ងារជា[[ព្រះពោធិវង្ស]]។ ថ្ងៃក្រោយ ស្ដេចលើកពលយោធាពាលានិករត្រឡប់មកព្រះរាជវាំងលង្វែកវិញ។ ស្ដេចគង់ជាសុខសប្បាយ គ្មានសត្រូវមកបៀតបៀន ព្រះនគរបានឡើយ។ ទ្រង់ប្រកបដោយ[[ទសពិធរាជធម៌]] ស្ដេចសោយរាជសម្បត្តិសំបូរ។ គ្រប់មហាជនច្រើនសាសន៍ចូលមកពឹងបារមីបានសេចក្ដីក្សេមក្សាន្ត។ ([[សាស្ត្រវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោម]] មានសេចក្ដីដូចតទៅ) "ពីក្រោមបែរក្បាលផ្អៀង សម្ដេចព្រះបរមរាជាធិរាជជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់បានចំណាប់ស្ដេចកាប់នឹងព្រះសែងដាវត្រូវព្រះអង្សា "ស្មា" ចៅពញាអុងរាជា ព្រះអង្គសួគ៌លោកដាច់ចង្ហូតស្ពាយឆៀង ក៏ដល់ព្រះវិលាល័យក្ស័យព្រះជន្មាយុនៅនាកដំរី ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ។ កាលព្រះមហាក្សត្រ ស្ដេចធ្វើការសង្គ្រាមមានជ័យហើយ សេនាបតី មន្ត្រី យោធាទាហាន ក៏មានចិត្តអំណរតាំងហ៊ោចូលច្បាំង សំរុកគ្រលុកកាប់ទ័ពសៀមឥតសំចៃដៃឡើយ។ ទ័ពសៀមក៏បាក់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយអន្តរាយក្នុងវេលារាត្រីនោះ ទើបព្រះបរមបពិត្រមានព្រះរាជឱង្ការឱ្យចៅពញា[[មហាសេនា]] ចៅពញាយោធាសង្គ្រាម ចៅពញាសួគ៌ាលោក ចៅហ្វាយស្រុក[[បាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក[[នគរវត្ត]] និងចៅហ្វាយស្រុក[[បរិបូណ៌]]ឱ្យឃុំពលដេញតាមទ័ពសៀមឱ្យដល់ផុតដែនកម្ពុជា។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចក៏មានជ័យជំនះដោយ[[ព្រះបញ្ញាធិការចេស្ដានុភាព]]។ វេលានោះទ័ពខ្មែរចាប់បានសៀមឈ្លើយ ១០០០០ ប្លាយនាក់បានដំរី ៩០ ប្លាយបានសេះ ៤៥០ បានដាវកាំភ្លើង គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រទេះគោ គ្រឿង[[ស្បៀងអាហារ]] នូវគ្រឿងបរិភោគ ឧបភោគជាច្រើន។ ឯពលសៀមស្លាប់នៅទីចំបាំង [[ខ្មោច]]រាយរៀងតាមផ្លូវប្រមាណជា [[២០០០០]] នាក់ប្លាយ។ ក្រោយមកសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចឱ្យនាំព្រះសពពញាអុងដាក់លើព្រះទីនាំង ដែលពញាអុងគង់មកធ្វើសង្គ្រាម ទើបស្ដេចលើកក្បួនទ័ពចូលមកបន្ទាយមានជ័យវិញ"។ ខាង[[ទ័ពជើងទឹក]] ពញាយមរាជលើកពលសៀមមកដល់ស្រុកកំពតមកដល់ច្បាំងនឹងចៅពញា[[ពិស្ណុលោក]] ចៅពញា[[អធិកវង្សា]] កងទ័ពខ្មែរមានជ័យ ទ័ពសៀមបរាជ័យចាញ់រត់ទៅស្រុកសៀមវិញ។ ខ្មែរយក[[ដាវ]] [[កាំភ្លើង]] គ្រឿងសស្ត្រាវុធបានជាច្រើន។ ទ័ពគោក ដែលសល់ពលប្រមាណជា [[៥០០០០]] ប្លាយនាក់នោះរត់វិលទៅទូលព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញ។ ស្ដេចសៀមទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ក្រែងថ្វីព្រះហស្ថ សម្ដេចព្រះបរមរាជាណាស់ស្ដេចក៏លែងលើកសឹកសង្គ្រាមទៅទៀត។ លុះដល់ថ្ងៃក្រោយ សម្ដេចព្រះមហាក្សត្រាធិរាជជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចចេញជួបជុំ[[អគ្គមហាសេនា]] ពលទ័ពធំតូចទ្រង់ត្រាស់ព្រះរាជបរិហារថា: ព្រះសពចៅពញាអុងរាជានេះ តើយើងត្រូវធ្វើដូចម្ដេច? ទើបអស់មុខមន្ត្រីធំតូច ក្រាបបង្គំទូល[[ព្រះករុណា]]ថា: ចៅពញាអុងរាជាជាសម្ដេចព្រះ[[រៀម]]ក៏មែន តែព្រះអង្គនាំទ័ពសៀមមកបំផ្លាញក្រុងកម្ពុជា ខេមរាប្រទេសឱ្យទៅជាឈ្លើយសៀម ឥឡូវនេះទ្រង់បរាជ័យក្ស័យព្រះជន្មទៅហើយ ដូច្នេះទូលព្រះបង្គំយល់ថា: គួរតែបញ្ចុះព្រះសពនេះ ឱ្យតែសមគួរបានហើយ។ ទើបព្រះករុណាពិសេស បរមរាជាធិរាជ ជាម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការថា: បំណាច់ជា[[ខត្តិយត្រកូល]]រៀង[[ប្រយូរវង្ស]] យើងត្រូវធ្វើតាម[[ទំនៀម]]សមគួរចុះ។ ទើបទ្រង់ព្រះរាជដំណើរទៅស្រង់ព្រះសព ចៅពញាុងដាក់ក្នុងព្រះផែនរតនាស្រេច ហើយទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកេណ្ឌខ្ញុំក្រោម[[ល្អងធូលីព្រះបាទ]]មកធ្វើព្រះមេរុខ្នាតតូចតំកល់ព្រះសព។ លុះស្រេចហើយ ព្រះបរមបពិត្រសិតសាងព្រះ[[អារាម]]ឱ្យកេណ្ឌមនុស្សកាប់ឈើប្រុងគ្រឿងព្រះវិហារ ទើបទ្រង់ត្រាស់នឹងអស់ខ្ញុំរាជការថា: យើងធ្វើសង្គ្រាមម្ដងនេះ ជាការធំលើសលែងសព្វគ្រារហូតដល់ស្ដេចចេញសមយុទ្ធនឹង[[ហត្ថី]]ប្រជល់ដំរី ដូច្នេះ ស្ដេចនឹងសាងព្រះវិហារទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ ព្រះយសតទៅ។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យ[[ជាងទង]] យកព្រះពានព្រះស្រីធំទៅសាងជាព្រះពុទ្ធបដិមាមួយអង្គឱ្យយកព្រះពានព្រះស្រីធំជារបស់ចៅពញាអុង ដែលរើសបាននៅព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ កាលសុគតនោះឱ្យធ្វើជាព្រះពុទ្ធរូបមួយអង្គ ហើយទ្រង់ឱ្យរៀបរាជពិធី[[សង្គ្រាមាជយាសេដ្ឋា]]។ លុះដល់ភ្នាក់ងាររៀបចំស្រេចព្រះមហារាជគ្រូ ក៏អញ្ជើញសម្ដេច ស្ដេចព្រះបរមក្សត្រវិសុទ្ធមកុដ កម្ពុជាធិបតី គង់លើមហាពិជ័យមណ្ឌលថ្នាក់បន្ទាប់សម្ដេចព្រះបរមរាជបុត្រាធិរាជ ថ្នាក់ក្រោមជាន់ទីបី សេនាបតី ឯរាជសេវកាមាត្យជាន់ក្រោមរៀប[[ចតុរង្គកាស]]។ លុះបានឫក្សជាពេលាល្អ ព្រះមហារាជគ្រូបុរោហិត ហោរាចារ្យ ក៏គោះគង ទូងស្គរតូរ្យតន្ត្រី ថ្វាយ[[ទឹកក្លស់]] [[ទឹកស័ង្ខ]] [[មុទ្ធាភិសេក]] ស្រេចតាមកិច្ចព្រះរាជពិធីជា[[សុវត្ថិមង្គលាការ]]តាមការប្រាប[[អរិន្ទរាជសត្រូវ]] មានជ័យហើយ ហើយប្រទានរង្វាន់សេនាទាហានរាល់ខ្លួនស្រេច ស្ដេចចូលព្រះ[[ពន្លា]]វិញ។ ថ្ងៃក្រោយមានសំបុត្រមកថាទ័ពទឹកមានជ័យជំនះ។ ស្ដេចទ្រង់ជ្រាប ទ្រង់ព្រះសោមនស្ស ប្រីតាភិរម្យណាស់ សប្បាយយ៉ាងឆ្អែតឆ្អន់បាត់ឃ្លានបាយ។ វេលានោះ ជាងសាងព្រះវិហាររួចស្រេច ប្រក់ស្បូវអំបែងបិទមាស[[ជហ្វាដងក្ដារ]] ជញ្ជាំង[[ក្ដារ]]ព្រមទាំង[[សាលាកុដិ]]។ ឯព្រះពោធិ៍ ដែលស្លាប់ហើយរស់វិញ នៅមុខព្រះវិហារនោះ ទ្រង់ឱ្យលើកខឿន បិទមាសដើមពោធិព្រឹក្ស លុះស្រេចការព្រះវិហារមែនទែនហើយ ស្ដេចនិមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ ទ្រង់ឱ្យរៀបក្បួនដង្ហែព្រះពុទ្ធរូបទាំងពីរព្រះអង្គ ចូលប្រតិស្ឋានទន្ទឹមគ្នាក្នុងព្រះវិហារ។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យយក[[ស្វេត្រច្ឆ័ត្រ]] ៩ ជាន់ ដែលតាំងលើព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រសំរាប់ទ្រង់មកបាំងថ្វាយព្រះពុទ្ធរូបផង។ ព្រះអង្គឱ្យយកស្វេត្រច្ឆ័ត្រ ៥ ជាន់ដែលតាំងនៅលើព្រះទីនាំងចៅពញាអុងរាជាមកបាំងថ្វាយព្រះពុទ្ធរូប ដែលយកពានចៅពញាអុងសាងនោះ ដាក់ខាងឆ្វេង ហើយហែព្រះសព ចៅពញាអុងរាជាចូលមេរុ ស្ដេចធ្វើបុណ្យសាងព្រះរាជកុសលឆ្លងព្រះវិហារ អភិសេកព្រះតាមព្រះពុទ្ធានុញ្ញាតហើយ ទ្រង់សន្មតដើមពោធិ៍ជា បូព៌និមិត្តនោះឱ្យឈ្មោះថា: [[ព្រះពោធិ៍មានបុណ្យ]]។ ទ្រង់ព្រះរាជទានភ្លើងបូជាព្រះសពចៅពញាអុងរាជាជាព្រះរៀម[[អយ្យកោ]]មួយ ហើយបញ្ចុះព្រះអដ្ឋិទៅក្នុងព្រះចេតិយនៅក្នុងវត្តនោះ ទ្រង់ឱ្យកេណ្ឌពលជាសំរាប់សំរេចការ។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យត្រួតត្រៀមក្បួនទ័ពកៀរឈ្លើយសៀមនឹងត្រឡប់ចូលមកក្នុងព្រះនគរលុះដល់ថ្ងៃកំណត់ ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រចងកញ្ចោងចតុម្មុខ]]ចេញក្បួនទ័ពពី[[បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]។ ស្ដេចយាងដល់[[ខែត្រក្រគរ]] ស្ដេចមានព្រះឱង្ការត្រាស់ថា: កាលយើងធ្វើចំបាំងនឹង[[ស្រីជេដ្ឋា|អាកន]]នោះបានលើកទ័ពមកបោះតាំងបន្ទាយនៅខែត្រពោធិ៍សាត់រៀងមកដល់[[ឧដុង្គ]]។ ឥឡូវនេះគួរយើងចាត់ឱ្យធ្វើព្រះវិហារ ជាគុល និង ជាកេរ្តិ៍តទៅអនាគតដែរ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសាងព្រះវិហារគ្រឿងឈើប្រក់ស្បូវជញ្ជាំងក្ដារ និមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ចាំព្រះវស្សា ទ្រង់ប្រទាននាមវត្តនោះហៅថា[[វត្តហ្លួង]] ក្នុង[[ខែត្រក្រគរ]] ទ្រង់ប្រគេនឈ្លើយ ៤០ នាក់ជាពល។ លុះអភិសេកស្រេច ស្ដេចយាងមកដល់[[ខែត្រក្រង]] ទ្រង់ឱ្យសាងព្រះវិហារមួយទៀត នៅទីដែលកាលទ្រង់តាំងបន្ទាយកទ័ពធ្វើដោយគ្រឿងឈើសុទ្ធ ប្រក់ស្បូវ ជញ្ជាំងក្ដារ និមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ចាំវស្សា ឱ្យហៅថា វត្តហ្លួងទ្រង់ប្រគេន[[ឈ្លើយ]] ៣០ នាក់ជា[[ពល]]សំរាប់វត្ត។ លុះអភិសេកឆ្លងស្រេច ស្ដេចយាងមកដល់[[ស្រុកខ្លុង]]។ នៅទីនេះ ទ្រង់សាងព្រះវិហារមួយទៀត។ លុះឆ្លងរួចស្រេចហើយ ស្ដេចចំលងទ័ពមកដល់[[ស្រុកបរិបូណ៍]] នៅទីនេះប្រគេនឈ្លើយ ៥០ នាក់ជាពលសំរាប់ប្រតិបត្តិ [[វត្តព្រះពុទ្ធលាយល័ក្ខណ៍]] សារាយអណ្ដែត ចង្ហាន់ហុយ។ ក្នុងគ្រា ព.ស [[២១០០]], គ.ស [[១៥៥៦]], ម.ស [[១៤៧៨]], ច.ស. [[៩១៨]] ឆ្នាំ[[រោង]] [[អដ្ឋស័ក]]នោះ ចៅអធិការវត្តព្រះពុទ្ធលាយល័ក្ខណ៍ លោកគង់ទូកសារាយអណ្ដែតនោះទៅបិណ្ឌបាត្រឯ[[នគរវត្ត]] ព្រមដោយនូវព្រះភិក្ខុសាមណេរជាសិស្សានុសិស្ស។ លុះត្រឡប់មកវិញ លោកអុំពានទៅលើ[[អន្លង់ឆ្លាម]] ឆ្លាមកាត់ទូកព្រះទីនាំចក្រពត្តិ សារាយអណ្ដែតនោះដាច់ជាពីរកំណាត់ខាង[[កន្សៃ]] ស្លាប់មនុស្ស ៤៦ នាក់ នៅខាងក្បាល និងកណ្ដាលនោះមានតែចៅអធិការ និងបរិស័ទ ៨៥ នាក់មកដល់ត្រើយឈប់ហើយ ទើបទឹកហូរចូលលិចទូក-ងព្រះទីនាំងនោះទៅ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាប ទ្រង់រំពឹងដោយទិព្វញ្ញាណយល់ថា ទូកនេះជាសំរាប់ចំបាំងប្រាបប្រាមរាជសត្រូវ ឥឡូវតាំងពីពេលនេះតទៅអស់រាជសត្រូវហើយបានជាទេវតាឱ្យនិមិត្តដូច្នេះ។ ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការតែប៉ុណ្ណេះចប់ហើយស្រាប់តែឮសូរតូរ្យតន្ត្រីទាំង ៨ ទិស បណ្ដាខ្ញុំរាជការដែលក្រាបបង្គំគាល់ទាំងប៉ុន្មានក៏សឹងសរសើរព្រះប្រាជ្ញាបារមីគ្រប់ៗគ្នា។ ទើបព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ក្រុមមុខងារឱ្យទៅតាមយកកន្សៃ ទូកសារាយអណ្ដែត ដែលដាច់លិចនោះបានមកវិញហើយ។ ទ្រង់ឱ្យកាត់ទូកសារាយអណ្ដែតខាងក្បាលឱ្យប្រវែងខាងកន្សៃសាងរូបព្រះមហា[[អានន្ទ]] ព្រះ[[សារីបុត្រ]]។ លុះសាងជាសូរេចហើយ ស្ដេចឱ្យធ្វើបុណ្យអភិសេកទេសនាឆ្លង ៧ ថ្ងៃជាសូរេចការបុណ្យនោះ។ ស្ដេចលើកព្រះរាជដំណើរមកដល់[[ខែត្ររលាប្អៀរ]]។ នៅទីនោះទ្រង់ឈប់កសាងព្រះវិហារមួយនៅទី[[បន្ទាយ]]ដែលកាលធ្វើទ័ពនោះ។ ទ្រង់ចេញព្រះរាជទ្រព្យជួលរេហ៍ពលឱ្យលើកដី[[ខឿន]][[ព្រះវិហារ]]។ ការសាងព្រះវិហារវត្តនោះធ្វើល្អជាងព្រះវិហារ[[វត្តក្រគរ]] [[វត្តខ្លុង]] [[វត្តត្រង]]។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសាងព្រះពុទ្ធរូបឈើស្នងព្រះអង្គ មួយព្រះអង្គកំពស់ស្មើព្រះអង្គ ទ្រង់សណ្ឋិតកណ្ដាល។ ទ្រង់ឱ្យសាងព្រះពុទ្ធរូបឈើមួយព្រះអង្គទៀតស្នងព្រះអង្គសំរាប់ព្រះអគ្គមហេសី ព្រះ[[ភគវតី ស្រីទាវធីតា]] កំពស់ស្មើព្រះអង្គ សណ្ឋិតម្ខាងទៀត។ លុះស្រេចការហើយ ទ្រង់ឱ្យនិមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ចាំវស្សារៀបអភិសេកឆ្លងស្រេច ស្ដេចថ្វាយឈ្លើយសៀម ៥០ នាក់ជាពលរក្សាព្រះវិហារ។ រួចស្រេចហើយ ស្ដេចលើកទ័ពហ្លួងត្រឡប់ចូលមកក្រុង[[លង្វែក]] [[រាជធានី]][[មហានគរ]]វិញ។ ឯអស់ឈ្លើយសៀមដែលចាប់បានទាំងប៉ុន្មានទ្រង់ចែករំលែកឱ្យទៅនៅស្រុកធំ តូច ទីទៃៗគ្នាហើយស្ដេច សោយរាជសម្បត្តិជាសុខក្សេមក្សាន្តតរៀងមក ឥតមាន[[អរិន្ទរាជសត្រូវ]]នូវ[[បច្ចាមិត្ត]]មកបៀតបៀនក្នុងខែត្រខណ្ឌព័ទ្ធសីមាអាណាចក្រក្រុងកម្ពុជាធិបតីឡើយ។ កាលនោះ [[ចិន]] [[យួន]] [[ចាម]] [[ជ្វា]]ចូលមកពឹងព្រះរាជសម្ភារបារមីព្រះអង្គជាច្រើន។ ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់កែនទ័ពហើយលើកទៅវាយតទល់គ្នាត្រង់ ‘’ស្ទឹងអង្គរ’’ ត្រង់ភូមិមួយដែលជាប់ឈ្មោះថា‘’[[សៀមរាប]]” រហូតដល់សព្វថ្ងៃដែលជាអនុស្សាវរីយ៍នៃជោគជ័យរបស់ខ្មែរទៅលើសត្រូវសៀម។ នៅក្នុងសង្គ្រាមនេះខ្មែរចាប់បានឈ្លើយសឹកបានជាច្រើន។ ដើម្បីសងសឹកនៅក្នុងឆ្នាំដដែលនោះដែរ ព្រះចៅសៀមទ្រង់បញ្ជាឲ្យពញាអុង(ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះស្រីរាជាដែលត្រូវជាបងជីដូនមួយរបស់ព្រះអង្គចន្ទរាជា) ឲ្យលើកទ័ពជើងគោក៩០០០០នាក់ និងជើងទឹក៥០០០០នាក់ មកវាយនគរខ្មែរជាលើកទី២។ ព្រះអង្គចន្ទរាជាទ្រង់បានលើកទ័ពទៅតទល់នៅ[[ខែត្រពោធិសាត់]]ហើយក៏ទទួលបានជោគជ័យលើទ័ពសៀម ហើយមេទ័ពសៀមស្លាប់អស់ជាច្រើន ទ័ពសៀមស្លាប់អស់ពាក់កណ្តាល ដំរីងាប់អស់ជាច្រើន អាវុធយុទ្ធភ័ណ្ឌក៏ត្រូវរឹបអូសអស់សន្ធឹកសន្ធាប់។ ចំណែកឯពញាអុងត្រូវបានព្រះអង្គចន្ទរាជាទ្រង់កាប់នឹងសែងដាវឲ្យសុគតនៅក្នុងសង្គ្រាមនេះផងដែរ។ រីឯទ័ពជើងទឹករបស់សៀមដែលឡើងគោកត្រង់ឈូងសមុទ្រសៀមនោះក៏ត្រូវក្រឡាហោមខ្មែរវាយឲ្យបាក់ទ័ពថយទៅវិញដែរ។ ====វាយសៀមវិញ==== នៅក្នុងឆ្នាំ១៥៣១ឆ្លៀតពេលដែលទ័ពភូមាលើកចូលមកវាយប្រទេសសៀម ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់លើកទ័ពទៅវាយរំដោះយកអាណាខែត្រខ្មែរភាគខាងលិចដែលត្រូវបាត់បង់ក្នុងរាជ្យមុនៗហើយទ្រង់វាយបាន[[ខែត្របស្ចឹមបុរី]]មកវិញ។ ក្នុងឆាំ្ន១៥៥៧ ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់បានលើកទ័ពចូលវាយប្រទេសសៀមម្តងទៀតហើយវាយដណ្តើមយកបាន[[ខែត្រចន្ទបុរី]] និងខែត្រផ្សេងៗទៀតនៅជិតនោះបានមកវិញ។ ហើយព្រះអង្គទ្រង់បានលើកទ័ពទៅវាយសៀមពីរលើកទៀត គឺក្នុងឆ្នាំ១៥៥៩ និងឆ្នាំ១៥៦២ ហើយចាប់យកឈ្លើយសឹកជាច្រើនមកព្រះនគរវិញ។ ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់ចូលទីវង្គត់នៅក្នុង[[រាជធានីលង្វែក]]ក្នុងគ.ស១៥៦៦ ហើយព្រះអធិធាតុរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានគេយកទៅដំកល់ក្នុងចេតិយលើកំពូល[[ភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ]]រហូតដល់សព្វថ្ងៃ។ ===ព្រឹត្តិការណ៍ចុងរាជ្យ=== ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ព្រះអង្គនេះមានក្នុងរបាក្សត្រសំដែងថា ទ្រង់មានព្រះរាជបុត្រាពីរព្រះអង្គ ព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គគឺ *១. ព្រះនាមសម្ដេច[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]] *២. ព្រះនាមសម្ដេចព្រះ[[បរមិន្ទរាជា]] *៣. ព្រះនាមសម្ដេចព្រះ[[មហាទេវី (លង្វែក)|មហាទេវី]]ក្សត្រីយ៍ ឯសម្ដេចព្រះរាមាធិបតីនោះ ព្រះអង្គតាំងឱ្យជា[[ឧបយោវរាជ]] ក្សត្រកំលោះដែលមានឋានៈជាឧបរាជទី១ [[ឫឧបរាសាំ]]មានវាំងនៅទួលខាងខែត្រលង្វែកមានរោងសេះ រោងដំរី គងយាម។ ឯព្រះ[[បរមិន្ទាធិបតី]]នោះ ទ្រង់តាំងជាមហាឧបរាជ ព្រះរាជាបន្ទាប់គង់ក្នុងបន្ទាយលង្វែក។ ឯព្រះមហាឧបយោវរាជនោះមានព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គ ព្រះនាមព្រះអង្គ[[ចន្ទមូលី]]មានរូបរាងស្អាតល្អប្រពៃ។ នាក្នុងឆ្នាំ[[រោង]] [[អដ្ឋស័ក]]នោះ សម្ដេចព្រះរាមាធិបតី មហាឧបយោវរាជ ព្រះអង្គចង់រួមប្រតិព័ទ្ធនឹងព្រះរាជបុត្រីនោះពន់ប្រមាណណាស់។ មានថ្ងៃមួយ ព្រះអង្គចេញគង់ចុងព្រះរាជរោងដូចប្រក្រតី ទើបព្រះអង្គត្រាស់ជាឧបាយសួរអស់នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីថា: បើយើង គេដាំសារពើដំណាំបានផលផ្លែឡើងនឹងឱ្យអ្នកដទៃស៊ីប្រសើរ ឬស៊ីខ្លួនឯងប្រសើរជាង ខណៈនោះនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីពុំយល់ឧបាយ ក៏ក្រាបទូលថា: ទទួលព្រះរាជទានខ្លួនឯងប្រសើរជាង។ សម្ដេចព្រះមហាឧបយោវរាជ ព្រះអង្គទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រឡប់ចូលទៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំងវិញ ទ្រង់ចូលរួមប្រតិព័ទ្ធនឹងព្រះអង្គចន្ទមូលីជាព្រះរាជបុត្រីអស់ ៧ ថ្ងៃក៏ស្រាប់តែ ឮលាន់ខ្ទ័រខ្ទារទាំងព្រះរាជវាំងហាក់នឹងរលើងរលំព្រះរាជវាំង។ នោះព្រះអង្គស្ទុះចេញមកក្រៅ ឃើញជាស្រុតព្រះរាជវាំង។ ព្រះអង្គស្រែកហៅក្រុមមន្ត្រីសេះឱ្យចងគ្រឿងមង្គលស្សតរនោះ ស្ទុះបោលរួចទាំងគ្រឿងទៅគង់នៅតែសេះមួយនៅជិតខាងព្រះអង្គឈ្មោះអា[[ខ្នារ]]។ ទ្រង់ក៏ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យចងគ្រឿងអាខ្នារនោះ ហើយក៏គង់បរទៅទិសបស្ចឹម។ លុះដល់វាលមួយអន្លើ ព្រះធរណីស្រូបទាំងព្រះអង្គទាំងអាខ្នារសេះនោះទៅបានជាមានឈ្មោះហៅបឹងអាខ្នារស្រុត តែយារៗមកហៅថា ខ្នារស្រុតរៀងមកមានសណ្ឋានវែងពីខាងកើតទៅខាងលិចនៅក្នុងខែត្រលង្វែកសព្វថ្ងៃនេះ។ (ត្រង់ចំណុចអាចថាយករឿងនិទានមកបញ្ចូលដើម្បីបង្កើតនិយាយពីប្រវត្តិ [[បឹងខ្នារស្រុត]]) ឯសម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជា មហាឧបរាជ សម័យថ្ងៃមួយព្រះអង្គស្ដេចទៅថ្វាយបង្គំព្រះ[[ចេតិយ]]នៅ[[ភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ]] តាមរដូវ[[ទ្វារទសមាស]]ចូលឆ្នាំលុះមកដល់[[ភូមិតាដុង]] នោះទ្រង់ទតព្រះនេត្រទៅយល់[[អ្នកទេព]] ជាបុត្រី[[ព្រះដុង]] [[អ្នកជៃ]]នោះមាននូវរូបល្អពន់ប្រមាណ។ ទ្រង់ពេញព្រះស្នេហាណាស់ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យមន្ត្រីទៅសុំពីព្រះដុង្គអ្នកជៃ ប៉ុន្តែព្រះ និងអ្នកទាំងពីរនេះ មិនព្រមថ្វាយទទេថាឱ្យទ្រង់លើកជា[[ថ្នល់]] ហើយឱ្យអ្នកផ្លូវប្រុសមួយស្រីមួយដើរកាន់បណ្ណាការភ័ស្តុភារពីបន្ទាយលង្វែកទៅដល់ភូមិគាត់ទើបព្រមថ្វាយ។ សម្ដេចព្រះបរមិន្ទបរមរាជា ទ្រង់ពិរោធណាស់គិតនឹងលើកសេនាយោធាទៅចាប់ តែខ្លាចទ្រង់ជ្រាបដល់សម្ដេចព្រះវររាជបិតាគិតថានឹងឱ្យលើកផ្លូវទៅជាថ្នល់ទៅក៏មិនគួរ ព្រោះហេតុតែស្រីមួយទៅឱ្យនឿយដល់អាណាប្រជានុរាស្ត្រគិតថានឹងឱ្យចាស់ទុំទៅនិយាយចែចង់អ្នកទេពនោះ ចាស់ទុំចូលភូមិព្រះដុង្គអ្នកជៃពុំបាន ព្រះដុង អ្នកជៃគាត់ចាំយាមមាំមួនណាស់។ ទ្រង់ព្រះស្នេហាក្រៃពេករហូតដល់ជាដួលដំជាព្រះរោគខានចូលគាល់ព្រះវរបិតាច្រើនថ្ងៃ។ សម្ដេចព្រះបរមរាជា ជាសម្ដេចព្រះវរបិតាយល់បាត់ព្រះរាជបុត្រដូច្នេះ ទ្រង់ត្រាស់សួរមន្ត្រី ខ្ញុំរាជការគ្រប់គ្នា មន្ត្រីខ្ញុំរាជការ ក៏យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលគ្រប់ប្រការ។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាប ទ្រង់ព្រួយព្រះរាជហឫទ័យនឹងព្រះរាជបុត្រណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា: ចៅរាមាធិបតី កូនច្បងនោះ វាប្រព្រឹត្តិបទទុច្ចរិត ព្រះធរណីស្រូបស្លាប់ ស្រុតអស់ទាំងព្រះរាជវាំងទៅហើយនៅឡើយតែព្រះបរមិន្ទមួយនេះ អញគិតតែនឹងឱ្យសោយរាជ្យស្នងអញ ព្រោះមានតំរិះប្រាជ្ញាចិត្តក៏សុចរិតល្អ ពុំគួរព្រះដុង អ្នកជៃរឹងទទឹងឡើយ។ ដូច្នេះ គួរឱ្យសេនាទាហានទៅចាប់យកខ្លួនមកធ្វើទោសតាម[[បទព្រះអយ្យការ]]។ ក្នុងខណៈនោះ សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជា ក្រាបបង្គំទូលថា: ព្រះដុងអ្នកជៃនេះមានគុណបំណាច់នឹងផែនដីច្រើនណាស់។ កាលព្រះអង្គជាអម្ចាស់ផែនដីស្ដេចព្រះដំណើរទៅស្រុកសៀមនោះ ព្រះដុង អ្នកជៃនោះសទ្ធាចំណាយឱ្យទ្រព្យសម្បត្តិ ស្រូវ អង្កររបស់ខ្លួនចិញ្ចឹមអាណាប្រជានុរាស្ត្រទុកចាំល្អងធូលីព្រះបាទច្រើនណាស់។ ដល់ទ្រង់ត្រឡប់មកពីស្រុកសៀមហើយធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះស្ដេចកន និងពញាអុងរាជាទៀត ក៏នាយឃ្លាំងទៅខ្ចីស្បៀងអាហារព្រះដុងអ្នកជៃច្រើនម៉ឺន[[ថាំង]]ណាស់ពុំទាន់បានសងគាត់ផង។ ព្រះអង្គពុំទាន់លើកគុណបំណាច់ឱ្យគាត់សោះ ហើយស្រាប់តែយកទោសនេះពុំគប្បីទេ មួយទៀតខាងយើងវិញ បន្ទាយសីមាបីបួនជាន់កសាងបាន ចុះគ្រាន់តែ[[ថ្នល់]]ពីរប៉ុណ្ណោះ ម្ដេចក៏ធ្វើមិនកើត គួរតែសាងទុកឱ្យមានជាព្រះកេរ្តិ៍ឱ្យចំពោះព្រះដុងអ្នកជៃដែលមាន[[គុណបំណាច់]]នោះកុំបីខាន។ ព្រះបាទព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់មន្ត្រីក្រាបបង្គំទូលដូច្នេះ ទ្រង់ត្រូវព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យមន្ត្រីកេណ្ឌរាស្ត្រមកលើកជាថ្នល់ ប្រុសមួយ ស្រីមួយហើយឱ្យឧកញ៉ា[[មហាមន្ត្រី]][[មហាទេព]]នាំ[[បណ្ណាការ]][[ភ័ស្តុភារ]] អ្នកផ្លូវប្រុសដើរថ្នល់មួយឱ្យជំទាវ[[មហាមន្ត្រីមហាទេព]]នាំបណ្ណាការជាអ្នកផ្លូវស្រី ដើរថ្នល់មួយទៅដណ្ដឹងអ្នកទេពបុត្រីព្រះដុងអ្នកជៃថ្វាយព្រះទេពី សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ហើយតាំងព្រះដុងជាសម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] តាំងអ្នកជៃជាជំទាវទេវីសោភី លក្ខណា មហាក្សត្រីបានជាមានឈ្មោះហៅថា ស្រុកឧដុង្គមេជៃរៀងមក តែយាៗមកហៅស្រុកឧដុង្គមានជ័យ ថ្នល់ប្រុស ថ្នល់ស្រីវិញ លុះដល់ឥឡូវនេះ។ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជទ្រង់ព្រះស្នេហានឹងអ្នកព្រះម្នាងទេពបុប្ផានោះណាស់ ទ្រង់តាំងព្រះនាងជាសម្ដេចព្រះទេពធីតាមហាទេវីសោភីក្សត្រី។ ព.ស. ២០៩០, គ.ស. ១៥៤៦, ម.ស. ១៤៦៨, ច.ស. ៩០៨ ឆ្នាំ[[មមី]] [[អដ្ឋស័ក]] ព្រះបាទបរមរាជាព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងគឺព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ព្រះអង្គស្ដេចទៅគង់នៅក្នុងព្រះពន្លា ជើងភ្នំព្រះរាជទ្រព្យពីរឆ្នាំប្លាយ ព្រះអង្គសាងព្រះពុទ្ធសេយ្យាសន៍មួយព្រះអង្គ សាងព្រះពុទ្ធរូបអង្គធំមួយព្រះអង្គ សុទ្ធសឹងតែសាងអំពីថ្មតំកល់ទុកលើភ្នំព្រះរាជទ្រព្យហើយព្រះអង្គឱ្យជីកស្រះមួយសាងព្រះអារាមមួយនៅខាងកើតភ្នំព្រះរាជទ្រព្យតាំងនាមហៅ [[វត្តបឋមកេរ្តិ៍ស្រះបឋម]] កេរ្តិ៍ស្ដេចប្រាថ្នាឱ្យបានជាព្រះកេរ្តិ៍ជាអង្វែងទៅឯអនាគត។ សាងស្រេចក្នុងរវាង ២ ឆ្នាំ ទ្រង់ឱ្យនិមន្តព្រះភិក្ខុសង្ឃមកតាំងធ្វើបុណ្យ[[សង្គាយនា]]ធ្វើបុណ្យឆ្លង ៧ ថ្ងៃចំណាយព្រះរាជទ្រព្យជាទេយ្យទាននោះអស់ទៅជាច្រើននឹងគណនាពុំបានឡើយ។ សាងកុសលនៅ[[ភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ]]នោះរួចហើយ ព្រះអង្គត្រឡប់ព្រះរាជដំណើរចូលមកគង់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំងលង្វែកវិញ។ ព្រះអង្គសោយរាជ្យទំនុកបំរុងព្រះពុទ្ធសាសនាអាណាប្រជានុរាស្ត្រ [[ទាសកម្មករ]]ក្នុងព្រះរាជវាំងសឹងជាសុខក្សេមក្សាន្តប្រពៃពន់ប្រមាណណាស់ ឥតមានសត្រូវបៀតបៀនព្រះនគរព្រះអង្គនេះសោះឡើយ។ ព.ស. ២១០៤, គ.ស. ១៥២០, ម.ស. ១៤៨២, ច.ស. ៩២២ ឆ្នាំវក ទោស័ក ព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការព្រះមហាចន្ទរាជាធិរាជ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង សម័យថ្ងៃមួយនោះ ទ្រង់នឹកអំពីទីកន្លែង ព្រះបឋមក្សត្រ ព្រះ[[បរមរាជារាមាធិបតី|បរមរាជាសួស]] "[[ត្រសក់ផ្អែម]]" នោះលុះស្វាយព្រះសម័យ ព្រះបរមក្សត្រថ្លៃ ស្ដេចចេញគង់ព្រះរាជរោងរម្យជួបជុំព្រះ[[រាជវង្សាមាត្យាភិមុខមន្ត្រី]] ហើយប្រឹក្សាថាសម្ដេចព្រះបរមបិតា និង ព្រះបរមរាជមាតា យើងក៏បានធ្វើបុណ្យស្នងព្រះតេជគុណគ្រប់ទ្វារទសមាសរាល់ឆ្នាំហើយ នៅឡើយតែទីកន្លែង ដែលសម្ដេចព្រះសោភាវតីជាសម្ដេចព្រះអយ្យកោគឺព្រះបរមរាជាអង្គជ័យ អង្គសួសជាបឋមក្សត្រដែលប្រសូត្រនៅជើងភ្នំជ្រាវនោះ ពុំទាន់បានធ្វើបុណ្យឆ្លង ព្រះតេជគុណនៅឡើយ ដូច្នេះតើអ្នករាល់គ្នាយល់ថា គួរធ្វើដូចម្ដេចឯខ្លួនយើងយល់ថា គួរធ្វើព្រះ[[រាជមន្ទីរ]]មួយនៅទីដែលសម្ភពនោះហើយនឹងធ្វើបុណ្យសង្គាយនា នៅទីនោះឱ្យជាប់ជាព្រះកេរ្តិ៍តទៅ តើអ្នករាល់គ្នាយល់ដូចម្ដេច។ ខណៈ នោះព្រះបរមវង្សានុវង្ស អង្គ[[អគ្គមហាសេនា]] [[សេនាបតី]] [[មន្ត្រី]] ក្រាបបង្គំទូលថា: ទ្រង់ព្រះតំរិះនេះជាប្រសើរណាស់ហើយ ដើម្បីនឹងទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ថ្វាយ ព្រះមហាក្សត្រក្រោយ។ បានទ្រង់ជ្រាបទីកន្លែង និងព្រះរាជត្រកូលផង។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់យល់មន្ត្រីព្រមព្រៀងហើយ ទើបព្រះអង្គលើកព្យុហយាត្រាទៅប្រថាប់នៅជើង[[ភ្នំជ្រាវ]] ហើយឱ្យសាងប្រាសាទព្រះរាជមន្ទីរ នៅទីសម្ភពនោះ ហើយនិមន្តព្រះសង្ឃទេសនា សង្គាយនា ១ខែ ១៥ថ្ងៃ។ ឆ្លងបុណ្យរួចស្រេច តាំងនាមទីនោះឱ្យហៅថា [[ប្រាសាទគោកព្រះរាជមន្ទីរ]]ជាប់ឈ្មោះរៀងមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ លុះសំរេចការបុណ្យហើយព្រះអង្គលើកព្យុហយាត្រាត្រឡប់មកព្រះនគរលង្វែកវិញ។ ទ្រង់សោយរាជ្យជាសុខរៀងមកដ៏អង្វែង។ ព.ស. ២១១១, គ.ស. ១៥៦៧, ម.ស. ១៤៨៩, ច.ស. ៩២៩ ឆ្នាំ[[ថោះ]] [[នព្វស័ក]] ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រគ្រងរាជ្យបាន ១៣ ឆ្នាំសោយរាជ្យបាន ៣៩ ឆ្នាំបូករួមទាំងអស់ ៥២ ឆ្នាំព្រះជន្ម ៨៧ ឆ្នាំព្រះឈួនរោគជាទំងន់ ព្រះរាជបុត្រា ព្រះបរមវង្សាយកហ្មប្រកបថ្នាំមិនជាទ្រង់ព្រះសុវណ្ណគតទៅ។ សម្ដេចព្រះរាជបុត្រាប្រជុំជំនុំព្រះរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតីមកលើកព្រះសពតំកល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយ សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតីមហាសង្ឃរាជា រាជាគណៈ សេនាបតី មន្ត្រី តូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការទាំងឡើយ អញ្ជើញសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជជាព្រះរាជបុត្រាឡើងសោយរាជសម្បត្តិ។ {| class="wikitable" |- ! ក្រៅ ! ក្នុង ! ព.ស. ! គ.ស. ! ម.ស. ! ច.ស. ! ឆ្នាំប្រចាំស័ក ! ជន្មដើម ! សិរីរាជ ! សិរីជន្ម ! វាំង |- | ០ | ៤៥ | ២១១០ | ១៥៦៦ | ១៤៨៨ | ៩២៨ | ខាល អដ្ឋស័ក | ២៩, ៤៥ | ១១ | ៥៦ | លង្វែក |} ====សិលាចារឹកនៅអង្គរ==== *នៅ​ផ្ទាំង​ចំលាក់​ថែវ​​ខាង​កើត​​ ប៉ែក​​ខាង​ជើង​បាន​សរសេរ​ថា៖ **''"ព្រះ​បាទ​មហាវិឞ្ណុលោក ធ្វេព្វុំទានស្រចនៅផេនព្យរ លុះ​ថ្លេង​រាជ​ព្រះ​បាទ​ស្ដច​ព្រះរាជឱង្ការ​បម៌្មរាជាធិរាជរាមាធិបតិ​បម៌្មចក្រពត៌្តរាជ ប្រេ​ព្រះមហីធរ នៅរាជសិល្បិបុនះធ្លកផេន និយាយអនុ​ … កំលុង អឞ្ឋសក មមិនក្សត្រ ពុទ្ធពារបុណ៌្ណមិ ភទ្របទ្ទ"'' *សំរាយសំរួល​ថា៖ **''"ព្រះបាទ​សូរ្យវម៌្មទី ២ លោក​ធ្វើ​ពុំ​ទាន់​ស្រេច​នៅ​ផែន ២​ លុះ​​ដល់​រាជ្យ​ព្រះបាទ​​ចន្ទរាជា ស្ដេច​ប្រើ​ព្រះ​មហីធរ និង​​ក្រុម​ជាង​វាំង​ឲ្យ​ឆ្លាក់​និទាន … រួច​កំឡុង​​ថ្ងៃ​ពុធ ទី ៨ ខែ​កញ្ញា គ.ស ១៥៤៦ ៕"'' *នៅ​ផ្ទាំង​ចំលាក់​​ថែវ​ខាង​ជើង ប៉ែក​​ខាង​កើត​បាន​សរសេរ​ថា ៖ **''"វ្រះបាទមហាវិឞ្ណុលោក ថ្វេព្វុំទានសំរេចនៅផ្ទាងព្យរ ថ្លេងរាជ​វ្រះបាទ​សំតេច​វ្រះរាជឱង្ការ បម៌្មរាជាធិរាជតបរម៌្មបវិត្រ ឱ្យឆ្លាក់និយាយ ឱសា​សំរច​នាលុះត ឯកចត្វរ អឞ្ឋបញ្ចសក កុន៌ក្សត្រ បូន៌្នមី ផល្គុណ អាទិត្យពារ សំរចនុប៌្បៀង ភ្នាកតៃព្យរមុម រុវ្រេង"'' *សំរាយសំរួល​ថា៖ **''"ព្រះបាទ​សូរ្យវម៌្មទី ២ លោក​ធ្វើ​ពុំ​ទាន់​ស្រេច​នៅ​ផ្ទាំង ២ លុះ​ដល់​​រាជ្យ​ព្រះបាទ​​ចន្ទរាជា ឲ្យ​ឆ្លាក់​និទាន លុះ​​ដល់​ថ្ងៃអាទិត្យ ២៧ ខែកុម្ភៈ គ.ស ១៥៤៦ បាន​សម្រេច​របៀង​ ភ្នាក់​ដៃពីរមុម ដូច​ពី​ព្រេង ៕"'' តាម​សិលាចារឹក​ពីរ​ផ្ទាំង​ខ្លី​ៗ​ ខាង​លើ​នេះ យើង​អាច​ប្រមាណ​បាន​ថា ខ្មែរ​នៅ​ ស.វទី ១៦ មិន​ទាន់​ភ្លេច​បុព្វបុរស​ដើម​របស់​ខ្លួន​នៅ​ឡើយ ព្រម​ទាំង​​នៅ​ចេះ​ចាំ​រឿង​រ៉ាវ​យ៉ាង​ច្រើន​អំពី​សម័យ​​អង្គរ ។ <ref>[https://tamabmmo.wordpress.com/2013/06/16/north-east-carving-at-angkor-wat/ ចំលាក់​នៅ​ថែវ​​​មុំ​ឦសាន​នៃ​​ប្រាសាទ​អង្គរវត្ត​ ដោយ តាម៉ាប់ យាយម៉ាប់]</ref> ==ក្រម​សីលធម៌​នៅ​ក្នុង​សង្គ្រាម== ទោះ​បី​ជា​ឯកសារ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ខ្មែរ​មិន​បាន​ចងក្រង​ក្បួន​ខ្នាត​ក្នុង​ការ​រៀបចំ​កងទ័ព​ក៏​ពិត​មែន តែ​ឯកសារ​ទាំង​នោះ​បាន​កត់ត្រា​នូវ[[​ក្រម​សីលធម៌]]​មួយ​ចំនួន​ដែល​[[បុព្វបុរស]]​យើង​សម័យ​បុរាណ​តែងតែ​គោរព​ប្រតិបត្តិ​អនុវត្ត​តាម​ដោយ​មិន​ហ៊ាន​បំពាន។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា​ ព្រះស្ដេច​កន និង​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​តែង​តែ​យល់​ព្រម​គោរព​ផ្អាក​ធ្វើ​សង្គ្រាម​នៅ​ពេល​ណា ​ដែល​រដូវ​វស្សា​ត្រូវ​ធ្វើ​ស្រែ​ចំការ​ចូល​មក​ដល់។ គេ​យល់​ថា បើ​អត់​បាយ គេ​ក៏​ពុំ​អាច​នឹង​ធ្វើ​សឹក​សង្គ្រាម​បន្ត​ទៅ​ទៀត​បាន​ដែរ។ មួយ​ចំណែក​ពលទាហាន​ក៏​ត្រូវ​រក​អង្ករ​បាយ​សំរាប់​ចិញ្ចឹម​ក្រុម​គ្រួសារ ពីព្រោះ​ព្រះរាជា ឬ​រាជការ​មិន​ទទួល​ចិញ្ចឹម​អ្នក​ទាំង​នោះ​ឡើយ។ កាលណា​ធ្វើ​ស្រែ​ចំការ​ប្រមូល[[​ភោគផល]]​បាន​ហើយ ទើប​គេ​ប្រកាស​ចាប់​ផ្ដើម​បន្ត​ធ្វើ​សឹក​សង្គ្រាម​បន្ត​ទៅ​ទៀត។ ក្នុងពេល​ដែល​យល់​ព្រម​ទាំង​សងខាង​ផ្អាក​សង្គ្រាមម្ខាងៗ​ត្រូវ​តែ​គោរព​មិន​ត្រូវ​ប្រើ​កលល្បិច​ឧបាយ​ទៅ​លួច​វាយ​ប្រហារ​[[សត្រូវ]]​ទេ។ អ្នក​ដែល​រំលោភ​ក្រម​សីលធម៌​នឹង​ត្រូវ​អាប់​កិត្តិយស គេ​តិះដៀល​ប្រមាថ និង​ផ្ដន្ទាទោស។ ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​ ទ្រង់​ពិរោធ​ខ្ញាល់​យ៉ាង​ខ្លាំង​នៅ​ពេល​ទ្រង់​ជ្រាប​ថាឧកញ៉ា[[ចក្រីកែវ (មានជ័យ)|​ចក្រី​កែវ]]​បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​មេទ័ព ​៤​ នាក់​ទៅ​លួច​ធ្វើ​ឃាត​ ព្រះស្រីជេដ្ឋា​ព្រះស្ដេច​កន​នៅ​រាជធានី[[ស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ]]។ ព្រះអង្គ​បាន​ស្ដី​បន្ទោស​ថាធ្វើ​ឲ្យ​ខូច​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ និង​កិត្តិយស​ព្រះអង្គ​ដែល​ជា​ក្សត្រ និង​ប្រៀន​ប្រដៅ​កុំ​ឲ្យ​ធ្វើ​តាម​ព្រះស្ដេច​កន​ដែល​ជា​រាជា​ស្ដេច​ព្រៃ។ កាល​ក្រោយ​មក​ទៀត ឧកញ៉ា[[​យមរាជ]]​បាន​បញ្ជា​ក្រុម​សេនា​ទាហាន​កាំភ្លើង​តូច​ ១០០ ​នាក់​ឲ្យ​ទៅ​ចាំ​ធ្វើ​ឃាត​ព្រះស្រីជេដ្ឋា​ព្រះស្ដេច​កន​នៅ​តាម​ផ្លូវ​ទៅ​វត្ត​ព្រះធាតុ។ ការ​ប៉ុនប៉ង​ធ្វើ​ឃាត​នេះ​មិន​បាន​សំរេច​ត្រូវ​ឮ​ទៅ​ដល់​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា។ ព្រះអង្គ​ក៏​បញ្ជា​ឲ្យ​ចាប់​ខ្លួន​ឧកញ៉ា​[[យមរាជព្រំ|យមរាជ​សួស]] (ព្រំ)​ យក​ទៅសំលាប់ភ្លាម។ ប៉ុន្តែ​ក្នុង​ពេល​ដែល​កំពុង​ជាប់​ដៃ​ធ្វើ​សឹក​សង្គ្រាម​វាយ​ប្រហារ​កាប់​ចាក់​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​នោះ គេ​អាច​ប្រើ​កិច្ច​កល​ល្បិច​ឧបាយ​គ្រប់​បែប​យ៉ាង​ដើម្បី​យក​ជ័យ​ជំនះលើ​សត្រូវ។ ការ​ចរចា​ស្រុះស្រួល​គ្នា​បញ្ចប់​សង្គ្រាម​ដូច​មាន​ខាងលើតែងតែ​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​ភាគី​ស្ដេច​ម្ខាងៗ​បញ្ជូន​មន្ត្រី​ធំ​ណា​ម្នាក់​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​[[រាជទូត]]។ រាជទូត​ដែល​នាំ​សារ​ត្រូវ​បាន​ព្រះរាជា​ឲ្យ​ដាក់​សារ​លើ​ជើង[[ពាន]]​មាស មាន​ទាំង​[[ជំនូន​]]យក​ទៅ​ថ្វាយ​ស្ដេច​ម្ខាង​ទៀត។ ព្រះមហាក្សត្រ​ដែល​បាន​ទទួល​ហើយត្រូវ​ថ្វាយ​ជំនូន​តប​ទៅ​វិញ​តាម​[[ទំលាប់]][[​ប្រពៃណី]]។ រាជទូត​មាន​[[បុព្វសិទ្ធិ]]គ្មាន​នរណា​អាច​រំលោភ​បាន​ឡើយ។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា​ព្រះស្ដេច​កន​ចង់​ស្នើ​ទៅ​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​ចែក​ទឹកដី​ ខ្មែរ​ជា​ពីរ បាន​បញ្ជូន​រាជទូត​ចៅពញា[[សង្គ្រាមកែវ]]​ឲ្យ​នាំ​យក​ព្រះរាជសារ​ដាក់​លើ​ពាន​មាស​ទៅ​ទុល​ថ្វាយ​ស្ដេច​ត្រើយ​ខាងលិច។ តែ​ព្រះរាជសារ និង​ពាន​មាស​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទឹក​បាត់​រក​មិន​ឃើញ​ដោយសារ​ការ​វាយ​ប្រហារ​ពី​កងទ័ព​ល្បាត​របស់​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា។ ព្រះអង្គចន្ទរាជាកាល​បើ​ដឹង​ដូច្នេះបាន​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​មេទ័ពកង​ល្បាតឧកម៉ឺន​[[ជំនិតសទ្រង់សួរ]]ទៅ​ដាក់​[[ឃ្នាង]]​បណ្ដើរ​អាក្រោស​ជុំវិញ​បន្ទាយ ហើយ​វាយ​ ២៤ ​[[រំពាត់]]។ បន្ទាប់​មក​ព្រះអង្គ​ឲ្យ​យក​ជើង​ពាន​មាស​មក​សង​រាជទូត​ព្រះស្ដេច​កន​វិញ។ អស្ចារ្យ​ទៅ​ទៀត​នោះ [[អ្នក​ឈ្នះ​]]តែង​តែ​ធ្វើ​បុណ្យ​ឲ្យ​[[អ្នក​ចាញ់]]។ ព្រះ[[យសរាជា]]​ធ្វើ​បុណ្យ​ថ្វាយ​ព្រះស្រីជេដ្ឋា និង[[អ្នកម្នាងជាលែង]]។ ឯ​ក្នុង​អតីតកាល​ស្ដេច​ដំបងគ្រញូង​ធ្វើ​បុណ្យ​ឲ្យ​ស្ដេច​ដែល​ខ្លួន​ទើប​តែ​ដណ្ដើម​យក​រាជ្យ។ ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​ធ្វើ​បុណ្យ​ឲ្យ​[[ឱកញាឱង|ចៅពញា​អុង]] មេទ័ព​សៀម។ ក្រម​សីលធម៌​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​សឹក​សង្គ្រាម​ត្រូវ​បាន​រៀបរាប់​យ៉ាង​ក្បោះក្បាយ​តែ​ក្នុង​ឯកសារ​[[ពង្សាវតារ​វត្តទឹកវិល]]។ ឯកសារ​ផ្សេង​ទៀត ដូចជាពុំ​សូវ​ចាប់​អារម្មណ៍ និង​ឲ្យ​តំលៃ​ទៅ​លើ​ព្រឹត្តិការណ៍​ទាំង​នេះ​ទេ។ ==ឯកសារយោង== *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ *កាលវិភាគរបស់បណ្ឌិត[[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] *[[សិលាចារឹកសម័យកណ្ដាល]]របស់លោក[[វង់ សុធារ៉ា]] {{s-start}} {{S-reg}} {{s-bef|before=[[ស្រីជេដ្ឋា]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការនៃក្រុងកម្ពុជាធិបតី]]|years= គ.ស ១៥២៥-១៥៦៧}} {{s-aft|after=[[បរមិន្ទរាជា]]}} {{S-reg|cm}} {{s-bef|before=ថ្មី}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះចៅក្រុងមានជ័យ]]|years=គស.១៥១៦-១៥២៥}} {{s-aft|after=បញ្ចប់}} {{s-bef|before=[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីរជ្ជទាយាទកម្ពុជា|ឧបរាជនៃក្រុងចតុមុខ]]|years=គស.១៥០៧-១៥០៨}} {{s-aft|after=[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]}} {{s-end}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រសម័យលង្វែក]] <references /> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សម័យចតុមុខ]] dz1ijcit0b4vh35obw1g0hcmqkqxh8l 282526 282525 2022-08-17T13:25:04Z Camhistory 36281 /* ជីវិតចាប់ផ្ដើម */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៥១៦-១៥៦៦ [[អាណាចក្រលង្វែក]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[សម័យកាល​លង្វែក​]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៥១៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | ព្រះបរមចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីជេដ្ឋា]] (ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាជាទី២]] (បរមិន្ទរាជា) |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៤៨៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៥៦៧ (ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ) |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។​<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ [[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គ​ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ​.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្ន​ជា ក្រុង [[បាងកក]]​) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង​៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.​សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988) [https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref> ==ព្រះរាជជីវប្បវត្តិ== ===តែងតាំងជា សម្ដេចព្រះបរមរាជា មហាឧបរាជ រាជាធិរាជ=== '''{{Main|បញ្ជីរជ្ជទាយាទកម្ពុជា}}''' ឆ្នាំថោះ នព្វស័ក [[ពុទ្ធសករាជ|ព.ស.]] ២០៥១, [[គ្រិស្តសករាជ|គ.ស.]] ១៥០៧, [[មហាសករាជ|ម.ស.]] ១៤២៨, [[ចុល្លសករាជ|ច.ស.]] ៨៦៨ ព្រះបរមបពិត្រស្ដេចទ្រង់ព្រះតំរិះ អំពីកិច្ចការរាជការផងទាំងពួង ទ្រង់ឃើញថាប្រទេសកម្ពុជា[[ត្រើយខាងលិច]]នោះឆ្ងាយណាស់ឆ្ងាយអំពីកិច្ចការត្រួតត្រា គួរជាទីរងាអស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ។ ទ្រង់ព្រះពិចារណាឃើញថា: ចៅពញាចន្ទរាជា ជាព្រះ[[អនុជ]]នោះ មានតំរិះប្រាជ្ញា ល្មមជាទីកក់ក្ដៅរបស់រាស្ត្រត្រើយខាងលិចបាន ទើបទ្រង់តាំងឲ្យចៅពញាចន្ទរាជាឡើងយសជាសម្ដេចព្រះបរមរាជា មហា[[ឧបរាជ]]រាជាធិរាជ ហើយព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ស្ដេចឲ្យចេញទៅគង់នៅក្នុងក្រុង[[ចតុម្មុខ]] មង្គល[[ស្រុកភ្នំពេញ]]ឲ្យបានជាទីកោតក្រែងអ្នកត្រើយខាងលិច។ សម្ដេចព្រះអនុជចន្ទរាជាធិរាជ ថ្វាយបង្គំទទួលព្រះរាជឱង្ការហើយ ក៏លាចេញមក នាំបណ្ដារាស្ត្រជាខ្ញុំក្នុងព្រះអង្គចេញទៅគង់ចតុម្មុខមង្គល (រាជធានីភ្នំពេញយើងសព្វថ្ងៃនេះ) ដើម្បីទំនុកបំរុង អ្នកស្រុកត្រើយខាងលិចឲ្យបានក្សេមក្សាន្តឥតមានកលិយុគរៀងមកឡើយ។ សម្ដេចព្រះ[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]រាជាជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង កាលសម្ដេចព្រះអនុជថ្វាយបង្គំលាទៅហើយ ក្រោយនោះទ្រង់ព្រះតំរិះយល់ថា: ព្រះរូបរបស់អញ អញក៏បានសាងទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ ជាព្រះយសរួចហើយ ខាងរាជការទៀត [[ត្រើយខាងកើត]]មានខ្លួនអញជាអ្នកត្រួតត្រារក្សាមាំមួន ហើយត្រើយខាងលិច អញក៏បានចាត់សម្ដេចព្រះអនុជចន្ទរាជាធិរាជឲ្យទៅត្រួតត្រាមាំមួនជ្រះស្រឡះហើយដែរ។ ===ប្រផ្នូល និង ហេតុភេទក្នុងរាជ្យព្រះជេដ្ឋា=== ឆ្នាំ[[រោង]] [[សំរឹទ្ធិស័ក]] ព.ស.២០៥២, គ.ស. ១៥០៨, ម.ស.១៤៣០, ច.ស.៨៧០ ក្នុងខែ[[ចែត្រ]]ចូល[[មហាសង្ក្រាន្ត]] នៅថ្ងៃ[[នក្ខត្តឫក្ស]]នោះ អស់មហាជនសឹងជួបជុំធ្វើបុណ្យសក្ការៈបូជាទាំងទេពនិករអមរមេឃ សូមមង្គលសួស្ដី ចូលឆ្នាំថ្មីតទៅ។ ខណៈនោះ ព្រះបាទឝ្រីឝៅគន្ធបទជា[[អម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង]] ព្រះអង្គធ្វើសក្ការៈបូជា ថ្វាយ[[ព្រះស្រីរតនត្រ័យ]] សព្វទេពទិសទសស្រេចហើយ ស្ដេចចូល[[ក្រឡាព្រះបន្ទំ]] [[បរមសេយ្យាសន៍]] (ឬ[[សយ្យាសន៍]]ប្រែជាទីដេក ឬទីងងុយ) ជាសុខស្កល់។ ទ្រង់ព្រះសុបិននិមិត្តឃើញថា: មាននាគមួយធំមានឫទ្ធិមហិមា មកដេញព្រះអង្គ និង មនុស្សម្នាឲ្យរត់ចេញអស់ពីព្រះ[[រាជវាំង]] ហើយព្រួសពិសជាភ្លើងឆេះដាលពេញទាំងព្រះមហានគរ។ អំណាចភ្លើងនោះក្ដៅពន់ប្រមាណណាស់ឃើញហាក់ដូចជានាគនោះស្ទុះចូលមកខាំពាំ[[ស្វេតច្ឆ័ត្រ]]នាំទៅកាន់ទិសបូព៌។ លុះល្មមព្រឹកឡើងព្រាងស្វាងព្រះសុរិយា ព្រះករុណាជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គ[[តើន]]ចាកព្រះសេយ្យាសន៍ស្រេច ស្ដេចព្រួយព្រះទ័យ នឹងព្រះសុបិនប្លែកនោះ ពន់ប្រមាណណាស់។ លុះស្ដេចស្រង់ ទ្រង់គ្រឿងស្រេច ស្ដេចចេញព្រះរាជរោងរម្យគង់លើព្រះសុវណ្ណ[[ទែន]]ទិព្វអាសនៈ។ សម្ដេចព្រះអនុជចន្ទរាជាធិរាជ និង សម្ដេច[[ឱរសាធិរាជ]]ព្រមដោយព្រះបរមវង្សា [[ព្រាហ្មណ៍]][[ព្រឹទ្ធាចារ្យ]] [[សេនាបតី]] មន្ត្រីតូចធំ គាល់គ្រប់តំណែង ថ្វាយទៀនធូបមាលាជាទីតបស្នងឆ្លងព្រះតេជគុណ តាមព្រះរាជ[[ប្រពៃណី|ប្រវេណី]]។ ក្នុងវេលានោះ គ្រប់គ្នាទាំងអស់ ទាំងខ្ញុំព្រះរាជការក្នុង ទាំងខ្ញុំព្រះរាជការក្រៅ មកថ្វាយ[[ទៀន]][[ធូប]][[មាលា]] ពុំមានសេសសល់ដល់ម្នាក់ឡើយ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង មានព្រះរាជបន្ទូលសូរសីហនាថព្រះរាជទាន ព្រះពរសុន្ទររាជមង្គលស្រេចហើយ ស្ដេចទតព្រះនេត្រទៅ អស់ព្រះបរមវង្សា និង ខ្ញុំរាជការរៀងទៅដល់[[ឃុនហ្លួង]][[ព្រះស្ដេចធិបតី]]។ ខណៈនោះ ស្ដេចទតឃើញមានតួនាគពីរព័ទ្ធព័ន្ធលើឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចហើយងើបក្បាលឆ្វេងស្ដាំ ទន្ទឹមគ្នានឹងសិរសាឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចកន។ រូបនាគនោះ ដូចនាគដែលព្រះអង្គទ្រង់ព្រះសុបិននិមិត្ត។ កិរិយានាគនោះហាក់ដូចជានឹងស្ទុះទៅខាំព្រះអង្គ ព្រះអង្គទ្រង់ភ្ញាក់ព្រះទ័យត្រាស់ឲ្យមន្ត្រីមើល មន្ត្រីមើលពុំឃើញតាមព្រះរាជបញ្ជាសោះ។ ដូច្នោះហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យណាស់។ ក្នុងពេលទ្រង់ធ្វើសវនការ [[ចៅពញា]][[មនោមេត្រី]] [[ចៅហ្វាយស្រុក]][[បាត់ដំបង]] បានបកសំបុត្រប្ដឹងមកថា: [[ស្រះទឹក]]សំរាប់[[ព្រះមហាក្សត្រ]] ដែលនៅក្នុង[[គុហា]][[ភ្នំបាណន់]]នោះ ចេញជាឈាមដាលក្រហមដូច[[ទឹកល័ខ]]។ ព្រះ[[ចៅអធិការ]] [[វត្តព្រះវិហារសួគ៌]] ក៏មានសង្ឃដីកាបកចូលមកថា: ព្រះ[[ជ្រែប្រផ្នូល]]នោះ បាក់មែកចេញជាឈាម។ ថាព្រះ[[ឥសូរ]] ព្រះ[[នរាយណ៍]] ប្រេះព្រះ[[ឱរា]]ចេញជាឈាមដែរ។ ព្រះ[[រាជគ្រូ]][[បុរោហិត]] ក៏ថ្វាយសេចក្ដីថា: [[ព្រះខឌ្ដជ័យមង្គល]]នោះមាន[[ស្នឹម]]ច្រាលក្រហមពី[[ត្រីសូល៍]]ដល់គល់។ [[ចៅហ្វាយស្រុក]][[ពោធិ៍សាត់]] បកសំបុត្រប្ដឹងមកថា: ព្រះកាំបិតស្ដាំរង្គោះ[[ផ្លែ]]ពី[[ដង]]។ ថាមានផែះនៅក្នុងស្រោមកាំបិតនោះ។ [[ចៅហ្វាយស្រុក]][[បាភ្នំ]]បកសំបុត្រចូលមកថា ព្រះពុទ្ធរូបក្នុងទីបាភ្នំហូរទឹកនេត្រមកជាឈាម ក្រហមដូចល័ខ។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យណាស់។ លុះផុតវេលា ក្រាបបង្គំគាល់ហើយ ព្រះអនុជអង្គចន្ទរាជាធិបតី ស្ដេចយាងត្រឡប់ទៅ[[ភ្នំពេញ]]វិញ។ ខ្ញុំរាជការទាំងពួង ក៏ថ្វាយបង្គំលាទៅផ្ទះទីទៃៗរៀងខ្លួន។ ឯព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គចូលទៅដល់[[រតនបល្លង្ក]] តាំងប្រថាប់នៅមុខស្វេត្រច្ឆ័ត្រទើបត្រាស់ព្រះ[[ឥសីភ័ទ្ទ]] [[មហារាជគ្រូ]] និង [[រាជហោរាធិបតី]]ឲ្យចូលទៅគាល់ខាងក្នុងទីស្ងាត់។ ខណៈនោះ ទ្រង់ប្រឹក្សាការណ៍ថា: ''"ការផែនដីពេលនេះ មានហេតុគ្រប់ប្រការ ដូច្នេះអស់អ្នកយល់ថាដូចម្ដេច?"'' សម្ដេចព្រះ[[ឥសីភ័ទ្ទ]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា: ''"ព្រះខឌ្ដជ័យមង្គល ដែលមានហេតុស្នឹមដល់គល់យ៉ាងនេះ តាមសម្ដេចព្រះ[[ឥន្ទ្រាធិរាជ]]ទ្រង់[[ទំនាយ]]ទុកនោះថា មុខជានឹងកើតហេតុធំពុំខានឡើយ។"'' ព្រះរាជ[[ហោរាធិបតី]]យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា: ''"តាមហេតុនេះ ផែនដី កើតកោលាហលដល់អស្ចារ្យ។ ផែនដីនឹងមានព្រះ[[គ្រោះ]]កាចខ្លាំងណាស់។"'' លុះទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ទំនាយឥសីភ័ទ្ទ និងហោរាសព្វគ្រប់ហើយ ទើបព្រះអង្គត្រាស់សួរទៀតថា: ''"រាជសត្រូវនោះ មកពីក្នុង ឬ ក្រៅក្រុង ឲ្យគន់គូរតទៅទៀតមើល?"'' ហោរា តាំងលេខ[[តំរា]][[គន់គូ]]បូកហត្ថទៅទៀត ដឹងច្បាស់ក្នុងតំរាហើយក្រាបទូលថា: ''"រាជសត្រូវនោះ នៅក្នុងព្រះនគរ។ វាកើតឆ្នាំ[[រោង]] ពង្ស[[នាគ]]។ ទំនាយនេះ ឃើញចំត្រូវត្រង់ខ្លួនឃុនហ្លួងព្រះ[[ស្ដេចកន]] ដ្បិត[[ជតារាសី]]របស់វាកំពុងឡើងខ្លាំងណាស់។ [[ទំនាយ]]ថា បើកើត[[កលិយុគ]]ម្ដងនេះ គឺកើតមកពីឃុនហ្លួនព្រះស្ដេចកននេះឯង ព្រោះវាកើតឆ្នាំនាគ។ នាគដើមឆ្នាំនេះ កំពុងក្លាហានណាស់ សូមទ្រង់ជ្រាប។ សូមព្រះអង្គ ស្ដេចកុំប្រហែសព្រះអង្គឡើយ។"'' ព្រះបរមបពិត្របានទ្រង់ជ្រាប[[ទំនាយ]]ត្រូវនឹងហេតុ[[និមិត្ត]] ដែលព្រះអង្គយល់ឃើញគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ស្លុតក្នុងព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទើបត្រាស់ថា: ''"អញក៏ឃើញពិត ដូចហោរាឯងទាយដែរ តែបើនឹងចាប់វាយកទៅប្រហារជីវិតតែម្ដង វាឥតខុសឥតទោសនឹងអញសោះ។ ការធ្វើយ៉ាងនេះ មុខជានឹងមានពាក្យគេនិន្ទាជាមិនខាន។ មួយវិញទៀតបងវាក៏ជា[[ព្រះស្នំឯក]]មានទាំងព្រះ[[រាជបុត្រ]]ផង។ បើបងវាដឹងក្រែងនឹងញុះញង់កូនវាឲ្យចេញជាសត្រូវនឹងអញ។ អញនឹងកើតសត្រូវចំបាំងព្រោះកូនឯងនាំឲ្យលំបាករាស្ត្រ។ អញគិតយល់ឧបាយកលម្យ៉ាងយ៉ាងនេះ គឺថាដល់វេលាព្រឹកនេះ យើងក្លែងទៅបង់[[សំណាញ់]] ហើយក្លែងធ្វើជាសំណាញ់ជាប់គល់រួចហើយបង្គាប់ឲ្យវាមុជចុះទៅដោះ។ លុះវាមុជទៅក្នុង[[ទឹក]]ហើយ យើងព្រួតគ្នាបង់សំណាញ់គ្របឲ្យជាប់ទាំងដៃទាំងជើង វានឹងឡើងក៏មិនរួច ហែលក៏មិនបាន។ វាគង់តែស្លាប់ដោយងាយ តែកាលណាវាបាត់ខ្លួនទៅសេចក្ដីដែលនឹងកើតពាក្យនិន្ទានោះក៏គ្មានដែរ។ តើអ្នករាល់គ្នាយល់ដូចម្ដេច?"'' ព្រះ[[ឥសីភ័ទ្ទ]] និង [[រាជហោរា]]ឆ្លើយថាយល់តាមព្រះរាជ[[បរិហារ]]គ្រប់គ្នា។ ឯព្រះម្នាង[[កេសរបុប្ផា]] ព្រះ[[ស្នំឯក]] កាលស្ដេចកំពុងប្រជុំមន្ត្រីប្រឹក្សា[[ការ]][[ផែនដី]]នោះលបស្ដាប់ផ្ទាប់ខាងឡប់ឡែ តែឮពុំច្បាស់។ [[អ្នកព្រះម្នាង]] ឮ តែចុងពាក្យថា: ឲ្យព្រះស្ដេចកនមុជទឹក ហើយឲ្យបង់សំណាញ់គ្របឲ្យស្លាប់ តែប៉ុណ្ណោះ ថាខុសពីហេតុអ្វីក៏ពុំដឹង។ លុះលបស្ដាប់បានប៉ុណ្ណេះហើយ ក៏លបវិលទៅ[[ដំណាក់]]ខ្លួនវិញ។ ===ការភៀសព្រះកាយ=== ព្រះស្ដេចកនបានធ្វើឧបាយសំបុត្រប្រកាសប្រាប់[[ក្រមការ]] និង[[រាស្ត្រ]]ឲ្យដឹងគ្រប់គ្នាថា: ''"ព្រះករុណាជា[[អម្ចាស់]][[ជីវិតលើត្បូង]]ត្រាស់មកឲ្យតឿនយើងឲ្យយើងចេញមកជាមេកងធ្វើគតចៅពញាចន្ទរាជា។ ថាក្រែងអស់រាស្ត្រពុំជឿ ទ្រង់ចាត់រាជបំរើឲ្យអញ្ជើញព្រះរាជឱង្ការបានឡាយ[[ព្រះហស្ថ]]លេខាមកថែមទៀតផង។ នោះបើឈ្មោះណាយកអាសាចាប់ចៅពញាចន្ទរាជាសំលាប់បាន ទ្រង់ឲ្យជាមាសមួយរយតម្លឹង ហើយយើងនឹងក្រាបទូលឲ្យលើក[[យសសក្ដិ]]អ្នកនោះជា[[នាម៉ឺន]]ធំផង។ អស់ក្រមការប្រជារាស្ត្របានឃើញសំបុត្រប្រកាសហើយពុំដឹងឧបាយក៏នាំគ្នាចុះចូលទទួលអាសាជាច្រើន។"'' រាស្ត្រទាំងនោះស្រដីតៗគ្នាថា: ''"ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ទៅបង្កើតទ័ពលើកទៅលុកសម្ដេចព្រះ[[អនុជ]]នេះឃើញថាពិតមែនហើយ ព្រោះមានបំរើទៅមកតឿនការរាជការនេះរឿយៗ សេចក្ដី[[បរិហារ]]នេះពុំស្ងាត់រឹងតែឮឡើងៗ ពេញទាំងព្រះនគរបវរ[[រាជធានី]]។"'' សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គប្រសូតឆ្នាំ[[មមី]] [[អដ្ឋស័ក]] មកដល់[[ចុល្លសករាជ]] ៨៧០ ឆ្នាំមមី [[ឯកស័ក]]ត្រូវបានព្រះជន្មវស្សា ២៤ ឆ្នាំ។ លុះបានឮពាក្យដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ព្រះចិន្តាថា: ពាក្យដែលឮនេះប្រហែលជាមែន បានជាសម្ដេចព្រះ[[ជេដ្ឋាធិរាជ]]ធ្វើព្រងើយកន្តើយឲ្យបំរើស្រីទៅមកយ៉ាងនេះ ណ្ហើយចុះបើព្រោះតែយើងមួយ យើងនឹងនៅឲ្យគេទើសទាល់រវល់ថ្វី ទើបស្ដេចនាំអស់បណ្ដាជា[[ខ្ញុំ]] ៥០ នាក់ដោះរត់ជើងគោកទាំងរាត្រីនោះពី[[ក្រុងចតុម្មុខ]]​ស្រូតរូតចូលទៅក្រុង[[ទេពបុរី]]ទៅ។ ឧបាយកលស្ដេចកនបានសំរេចហើយ ហ្លួងព្រះស្ដេចក៏ចាប់ផ្ដើមរៀបចំផែនការវាយដណ្ដើមទឹកដីត្រួតត្រាតទល់នឹងព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទដែលជាព្រះជេដ្ឋា។ លុះស្ដេចទៅដល់ខែត្រពោធិ៍សាត់ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចចូលទៅសំណាក់អាស្រ័យនៅផ្ទះតាមឿង (ក្នុងសាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោមដដែលនេះ មានកន្លែងខ្លះនិយាយថា តាមឿងនេះមិនមែនឈ្មោះមឿង ឬ ឈ្មោះឃ្លាំងមឿងដូច្នេះទេ គឺថាគាត់មានឈ្មោះជា ពេជ ដូច្នេះទៅវិញ។ គេនិយាយបែបនេះក៏សមដែរ ព្រោះតាមឿងនោះស្លាប់ទៅ ទៅកើតជាអ្នកតាចាស់ស្រុក ដែលសៀមហៅអ្នកតាចាស់ស្រុកតាមពាក្យ វាថា "ខ្លាងមឿង" ហើយខ្មែរយើងហៅតាមវាយារៗ មកជាឃ្លាំងមឿងដូច្នេះទេឬ?) [[មេស្មឹង]]ភ្នំក្រវាញ។ តាមឿងឃើញស្ដេចយាងទៅដល់ហើយក៏អរណាស់ ចុះមកអញ្ជើញស្ដេចឡើងទៅគង់លើផ្ទះ ហើយរៀបក្រយាស្ងោយ ថ្វាយសោយតាមភាសាអ្នកស្រែ។ លុះព្រឹកឡើង តាមឿងថ្វាយដំរី ៨, ​សេះ ១០ និងកូនប្រុស ៤នាក់ជាខ្ញុំតាមហែស្ដេចទៅក្រុងទេព។ ព្រះចៅចន្ទរាជាបានដង្វាយគួរសមហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់ត្រាស់ថា: តាឯងធ្វើគុណនឹងយើង យើងពុំភ្លេចគុណតាឡើយ ហើយស្ដេចលាតាមឿង ឡើងដំរីលើកចេញទៅតាមរយៈផ្លូវជាច្រើនថ្ងៃ។ លុះបានដល់ក្រុងទេពមហានគរហើយ ទ្រង់ក៏ឲ្យមន្ត្រីសៀម នាំឡើងក្រាបបង្គំទូល ព្រះចៅ[[មហាចក្រពត្តិ|ចក្រពត្តិ]]តាមដំណើរគ្រប់ប្រការ។ ព្រះចៅចក្រពត្តិបានទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់ត្រាស់ថា: យើងនឹងជួយទំនុកបំរុងដល់អ្នក ហើយទ្រង់ព្រះរាជទានគ្រឿងអម្ពរ គ្រឿងឧបភោគបរិភោគ សំរាប់យសស័ក្ដិ និង វាំងដំណាក់ ឲ្យស្ដេចគង់ខាង[[វត្តប្រណែងធឿន]]ជាសុខរៀងមក។ ====ការវិភាគរបស់បណ្ឌិតរស់-ចន្ទ្រាបុត្រ==== ឯកសារ​ពង្សាវតារ​ខ្មែរ​បាន​និយាយ​អំពី​បុណ្យ​បារមី​ព្រះស្ដេច​កន​ដែល​ ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ​រៀប​ចំ​ល្បិច​កល​ដើម្បី​សំលាប់ព្រះស្ដេច​កន។ ឯកសារ​ទាំងនោះ​បញ្ជាក់​ថា មន្ត្រីរាជា​ជាច្រើន​បាន​ច្រណែន​ស្អប់​ព្រះអង្គ ហើយ​បាន​បន្ត​ទៀតថា ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​បាន​រត់​ភៀស​ខ្លួន​ចាក​ចេញ​ចោល​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ​ទាំង​យប់ ​ដោយសារ​តែ​អន់​ចិត្ត​នឹង​ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ​ជា​បង និង​ខ្លាច​ព្រះស្ដេច​កន​លើក​ទ័ព​មក​វាយ​ប្រហារ​តាម​បញ្ជា​របស់​ស្ដេច។ ការលើក​យក​ល្បិចកល​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ​មក​បក​ស្រាយ​ការ​ប៉ុនប៉ង​ធ្វើ​ឃាត​ ព្រះស្ដេច​កន និង​ការ​រត់​ចោល​ស្រុក​របស់​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា មើល​ទៅ​ហាក់​ដូចជា​ងាយ​ពេក (រាក់កំផែល) ហើយ​មិន​សម​ហេតុ​សម​ផល​ទៀត។ ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​គង់​នៅ​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ​ជិត​ទួលបាសាន្ត ចំណែក​ឯ​ព្រះស្ដេច​កន​បោះ​ជំរំ​ប្រមូល​កេណ្ឌ​ទ័ព​នៅ[[​បាភ្នំ]]ក្នុង​[[ខែត្រ​ព្រៃវែង]]។ ដូច្នេះ​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​មាន​លទ្ធភាពនឹង​ទាក់ទង​ទូល​ថ្វាយ និង​សួរ​ព្រះរាជា​ឆាប់​រហ័ស​គ្រប់​ពេល​វេលា។ ហេតុ​ដូចម្ដេច​ក៏​ព្រះអង្គ​មិន​ទាក់ទង​ឆ្លង​ឆ្លើយ ហើយ​បែរ​ជា​នាំ​គ្នា​រត់​គ្មាន​ទាំង​ផ្ទុះ​អាវុធ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​ផង? ត្រង់​នេះ​ហើយ​ដែល​យើង​និយាយ​ថា ប្រវត្តិសាស្ត្រ​មាន​លាក់​អាថ៌កំបាំង​មិន​លើក​យក​មក​កត់​ទុក​បង្ហាញ​ជា[[​ឯកសារ]] និង​[[សក្ខីភាព]]។ ព្រឹត្តិការណ៍​នេះ​ អាច​បញ្ជាក់​ថាស្ដេច​ជា​បងប្អូន​ទាំង​ពីរ​អង្គ​អាក់អន់​ចិត្ត​នឹង​គ្នា​រហូត​ឈប់​ទាក់ទង​គ្នា​ទៅ​វិញ​ទៅ​មក។ ម្យ៉ាងវិញ​ទៀត ប្រហែល​ជា​កងទ័ព​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា និង​កងទ័ព​ព្រះមហាក្សត្រ​ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទធ្លាប់​ប៉ះទង្គិច​គ្នា ហើយ​កងទ័ព​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​ត្រូវ​បរាជ័យអាច​មាន​បញ្ហា​ចោទ​ដល់​ជីវិត ទើប​ព្រះអង្គ​នាំ​មន្ត្រីពលសេនា​តែ​បន្តិច​បន្តួចលួច​រត់​ជន្លៀស​ភៀស​ខ្លួន​សំដៅ​ទៅ​ស្រុក​សៀម។ ក្នុង​វគ្គ​នេះ [[អ្នកប្រាជ្ញ​បារាំង]] លោក [[អាដេម៉ាដ៍​​​ ឡឺក្លែរ]]បាន​កត់ត្រា​ក្នុង​ស្នាដៃ​របស់​លោក​ស្ដីអំពី​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​កម្ពុជាមាន​ការ​ឈ្លោះ​ទាស់ទែង​ខ្វែង​គំនិត​បែក​សាមគ្គី​រវាង​ព្រះឧបរាជ​អង្គ​ចន្ទរាជា និង​ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ​ជា​បង។ លោក​បាន​សរសេរ​បន្ត​ទៀត​ថា៖ «នៅ​ក្នុង​ពេល​នោះ ព្រះអនុជ​ព្រះអង្គ ចៅពញា​ចន្ទរាជា ឈ្មោះ​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រទានដោយសារ​ព្រះអង្គ​បាន​ប្រសូត​នៅ​ថ្ងៃ​មាន​[[ចន្ទគ្រាស]]មិន​សប្បាយ​ចិត្ត​នឹង​ការ​ជ្រើសរើស​របស់​ក្រុម​មន្ត្រី​ធំៗបាន​ដក​ថយ​មក​បោះ​ទីតាំង​នៅ​ចតុមុខ បន្ទាប់​មកកេណ្ឌ​លើក​កងទ័ពពលទាហានចេញ​មុខ​ប្រឆាំង​នឹង​ព្រះមហាក្សត្រ»។ ដូច្នេះ ​ការ​រត់​ភៀស​ខ្លួន​របស់​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា មិន​មែន​ដោយសារ​តែ​ឮ​សូរ​ពាក្យ​ចចាម​អារ៉ាមនាំ​ទៅ​មក​ដែល​បណ្ដាល​ឲ្យ​ព្រះអង្គ​ភ័យ​ខ្លាច​នោះ​ទេ។ ក្នុងព្រឹត្តិការណ៍​នេះ បើ​យើង​ពិចារណា​ឲ្យ​ឆ្ងាយ​បន្តិច យើង​មាន​ទស្សនៈ​ប្លែក​ថ្មី​ខុស​បន្តិច​ពី​ឯកសារ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ។ បើ​យើង​ផ្លាស់​ប្ដូរ​ហេតុការណ៍​ខ្លះ​ពី​មុខ​ទៅ​ក្រោយ ពី​ក្រោយ​ទៅ​មុខ ហើយ​បន្ថែម​សេចក្ដី​កត់ត្រា​របស់​លោក អាដេម៉ាដ៍​​​ ឡឺក្លែរ យើង​នឹង​ឃើញ​មាន​ព្រឹត្តិការណ៍​មួយ​ផ្សេង​ទៀត​ដែល​ទាក់ទង​នឹង​ការ​ប៉ុនប៉ង​ធ្វើ​ឃាត​ព្រះស្ដេច​កន។ យើង​អាច​ពិចារណាថាមនុស្ស​កើត​ក្នុង​ឆ្នាំ[[​រោង]]មាន​[[ពង្ស​នាគ​]]ដូច​ព្រះស្ដេច​កន​ច្រើន​ណាស់​ក្នុង​នគរ ហេតុ​ដូចម្ដេច​ហោរា​ចង្អុល​ថារាជ​សត្រូវ​នោះ​ជា​ព្រះស្ដេច​កន។ មួយ​ចំណែក​ទៀត យោង​តាម​ឯកសារ​ពង្សាវតារ​ទាំង​នោះ ព្រះអង្គ​មិន​ទាន់​មាន​ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ​អំណាច​យសស័ក្តិ​អ្វី​ដែល​នាំ​មក​នូវ​គ្រោះថ្នាក់​ដណ្ដើម​រាជ្យ​ស្ដេច​ឡើយ។ ប៉ុន្តែ​អ្វី​ដែល​ចំឡែក​អស្ចារ្យ​នោះ​គឺ​នៅ​ពេល​រត់​គេច​ផុត​ពី​ការ​ប៉ុនប៉ង​សំលាប់​របស់​ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ​ភ្លាម ព្រះស្ដេច​កន​មាន​លទ្ធភាព​អាច​កេណ្ឌ​ទ័ព​បាន​ជា​ច្រើន ហើយ​ត្រួតត្រា​ខែត្រ​ខាងត្បូង​មួយ​ចំនួន​ទៀត។ ទោះបី​ជា​ព្រះអង្គ​យក​ឈ្មោះ​ព្រះមហាក្សត្រ​ទៅ​លាត​ត្រដាង​បញ្ចុះបញ្ចូល​ក៏​ដោយ ជោគជ័យ​នេះ​បើ​យើង​ពិចារណា​ទៅ​គឺ​បាន​មក​អំពី​ប្រជាប្រិយភាព​របស់​ព្រះស្ដេចកន​ដែល​ធ្លាប់​បញ្ចេញ​ស្នាដៃ​គ្រប់​ទិសទីជាពិសេស​ក្នុង​ការ​តតាំង​ជាមួយ​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា។ អាថ៌កំបាំងព្រឹត្តិការណ៍​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នេះ ប្រហែល​ក្រោយ​ពេល​ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ និង​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​ឈ្លោះ​ប្រកែក​បែក​បាក់​គ្នាមាន​ផ្ទុះ​សង្គ្រាម​រាំងជល​រវាង​ស្ដេច​ទាំង​ពីរ​ដែល​ជា​បងប្អូន​បង្កើត។ ក្នុង​គ្រានោះ ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរបាន​បង្គាប់​ឲ្យ​ព្រះស្ដេច​កន​ទៅ​កេណ្ឌ​ទ័ព​នៅ​បាភ្នំ​ដើម្បី​ចេញ​ទៅ​វាយ​ផ្ទប់​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​ពី​ផ្នែក​ទិស​ខាងត្បូង។ ព្រះស្ដេច​កន​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ​លើ​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជាធ្វើ​ឲ្យ​ព្រះអង្គ​បាក់ទ័ព​រត់​ចោល​នគរ ដែល​ជា​ហេតុ​ព្រះអង្គ​ល្បី​ឈ្មោះមាន​ប្រជាប្រិយភាព​ខ្លាំង​ក្លា​ជាង​បណ្ដា​មេទ័ព​មន្ត្រី​ធំៗ។ ប្រហែលជា​ភាព​លេច​ធ្លោ និង​កេរ្តិ៍​ឈ្មោះ​របស់​ព្រះអង្គ​នេះ​ហើយធ្វើ​ឲ្យ​ស្ដេច​ខ្មែរ​មាន​ការ​ព្រួយបារម្ភខ្លាច​ព្រះអង្គ​ដណ្ដើម​យក[[​រាជសម្បត្តិ]]។ ហេតុ​នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ព្រះ[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]បាន​រៀបចំ​គំរោង​ល្បិចកល​ដើម្បី​លួចសំលាប់​ព្រះស្ដេច​កន។ គឺ​ប្រជាប្រិយភាព​នេះ​ហើយ​ដែល​ព្រះអង្គ​បាន​ទទួល​ការ​គាំទ្រ​ពី[[​ប្រជានុរាស្ត្រ]] [[ព្រះសង្ឃ]] និង​[[កងទ័ព]]។ ===ព្រះជេដ្ឋាសុគត=== នៅវេលាយប់មួយនោះ សម្ដេចព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទជាអម្ចាស់ផែនដី ស្ដេចចូល[[ក្រឡាព្រះបន្ទំ]] ទ្រង់សុបិននិមិត្តឃើញថា: ព្រះអង្គចុះស្រង់ក្នុងទឹកស្ទឹងសែនថាវេលានោះមាននាគរាជមួយមកខាំពាំព្រះអង្គ ហើយពន្លិចព្រះអង្គទៅក្នុងគង្គា ឥតមានមន្ត្រីណាជួយព្រះអង្គដល់ម្នាក់សោះ ថាក្នុងពេលនោះស្ដេចឃើញ ដូចជាសម្ដេចព្រះវររាជបិតាមកដាស់ហៅព្រះអង្គថាឯងទៅនៅនឹងអញថាស្ដេចនាគរាជ (ស្ដេចកនកើតឆ្នាំរោង) នោះកុំឲ្យឯងតនឹងវាអី ថាវានោះដល់កំណត់ព្រះចន្ទ (ចន្ទរាជាកើតថ្ងៃ[[ចន្ទគ្រាស]]) រះមកពីទិសខាងលិចកាលណា វាក៏រលាយរូបទៅក្នុងកាលនោះដែរ។ ទ្រង់ព្រះសុបិនតែប៉ុណ្ណោះហើយ ក៏តើនចាកក្រឡាបព្រះបន្ទំ។ លុះដឹងព្រះអង្គស្រេច ស្ដេចចេញទៅខាងក្រៅ ត្រាស់ហៅព្រះបុរោហិត និង ហោរាមកថ្វាយព្យាករណ៍។ [[ព្រះហោរាធិបតី]]ថ្វាយព្យាករណ៍ថា: ការណ៍ដែលព្រះអង្គនិមិត្តឃើញនាគខាំពាំព្រះអង្គនាំទៅក្នុងទឹក[[ស្ទឹងសែន]]នោះត្រូវត្រង់ស្ដេចកននាំអ្នកជាមកប្រមាថព្រះអង្គបាន។ ថាត្រង់ដែលឃើញសម្ដេចព្រះ[[ធម្មរាជាទី១|វររាជបិតា]] មកស្រែកហៅព្រះអង្គនោះទំនាយថា ព្រះអង្គគង់នៅទីនេះពុំបានទេ។ ថាបើចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]ឲ្យរៀបព្រះទីនាំងឲ្យថយទៅ[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]នោះ ឃើញថាត្រូវណាស់សូមព្រះអង្គទ្រង់ធ្វើតាមចុះ។ ថាត្រង់ដែលព្រះចន្ទរះមកពីទិសខាងលិចនឹងរលាយរូបនាគនោះទំនាយថាអ្នកមានបុណ្យក្នុងព្រះត្រកូលនឹងចេញមកពីទិសបស្ចិមមកប្រាមប្រាបឲ្យរលាយព្រះស្ដេចកននេះពុំខានឡើយ។ កាលដែល[[ហោរា]][[ទំនាយ]]ថ្វាយនោះ ត្រូវជាថ្ងៃ ១៥ [[កើត]] ខែ[[ជេស្ឋ]] ឆ្នាំ[[វក]] [[ចត្វាស័ក]] ព.ស.២០៥៦ គ.ស. ១៥១២-ម.ស. ១៤៣៤-ច.ស. ៨៧៤។ បើគិតពីត្រឹមកាលដែលព្រះអង្គ ព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទស្ដេចសោយរាជ្យជាសុខនោះបាន​ ៥ ឆ្នាំ ស្ដេចធ្វើសង្គ្រាមបាន ៤ ឆ្នាំបូករួមទៅត្រូវជា ៩ ឆ្នាំ ព្រះជន្មវស្សា ៣៤ ឆ្នាំ។ ក្នុងគ្រាដែលហោរាកំពុងព្យាករណ៍នោះ ឧកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ គ្រងងារយមរាជមួយ ចៈម៉ឺនចៃចុងរ័ក្សសោមមួយនាំទាហានទាំងពីររយនាក់ចូលទៅស្រែកថាមានការណ៍ធំណាស់សូមក្រាបបង្គំគាល់។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់តើនឡើងទើបតែនឹងគង់ស្រង់ព្រះអង្គទាហានទាំងពីរកាយនេះកាប់ត្រូវព្រះអង្គជាទំងន់។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ស្រែកហៅក្រុមរក្សាព្រះអង្គឲ្យចូលមកជួយក្រុមរក្សាព្រះអង្គស្ទុះចូលទៅកូនទាហានទាំងពីររយនាក់នោះទទួលកាប់ចាក់គ្នាជាឱឡារិក ឮសូរសន្ធឹកនេះដល់ទៅចៅពញា[[យមរាជ]] ដែលជា[[បិតាចិញ្ចឹម|បិតាលៀង]]នៃចៅពញា[[យសរាជា]]ជាព្រះរាជបុត្រ តែចៅពញាយមរាជលើកទៅជួយពុំទាន់ ព្រះបរមបពិត្រក៏សុគតទៅ។ កាលព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គសុគតទៅ ចៅពញាយមរាជអញ្ជើញចៅពញាយសរាជា លើកព្រះសពព្រះបិតាបញ្ចុះនៅទីសមគួរហើយនាំសេនាទាហានខ្លះ ចេញមកកាប់អាក្បត់ស្លាប់អស់​ ៣០​ នាក់ស្លាប់ខាងទ័ពហ្លួងជាង ១០០ នាក់។ ចំណែកឯមហាឧបរាជកនវិញ កាលព្រឹកឡើងដឹងថា: ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]នាំកងទ័ពរត់ចោលបន្ទាយហើយ ក៏លើកកងទ័ពទៅដល់បន្ទាយទ័ពហ្លួង។ ឯទ័ពហ្លួងដែលគ្មានមេកងត្រួតត្រា ក៏បែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ទៅ។ ឯចៅពញាយមរាជ កាលដេញកងទ័ពឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ហើយ ក៏ចេញមកទទួលច្បាំងនឹងទ័ពអាសត្រូវកន តែច្បាំងពុំបាន ក៏នាំចៅពញាយសរាជា ចុះទូកចែវរត់ទៅ។ លុះដល់ខែត្រមហានគរហើយ ចៅពញាយមរាជ ក៏សុំយកដំរីសេះ ពីចៅហ្វាយស្រុកនោះមកដើម្បីរត់ទៅ[[ក្រុងទេព]] (ប្រទេស[[សៀម]])។ ចៅពញាយមរាជ លុះធ្វើដំណើរដល់ពាក់កណ្ដាលផ្លូវ ក៏ឈឺអនិច្ចកម្មទៅ។ អស់មុខមន្ត្រីក្រមការមហាតលិករៀបដាក់ស្នែងបញ្ចុះសពនៅទីសមគួរហើយ ក៏នាំគ្នាអញ្ជើញចៅពញាយសរាជាចូលទៅក្រុងទេព។ ចំណែកឯ ចៅពញាយសរាជាជាព្រះរាជបុត្រព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទនោះព្រមទាំងបណ្ដាជាខ្ញុំ ក្រុមមហាតលិក នាំព្រះអង្គរត់ទៅដល់ស្រុកសៀមហើយ ក៏ចូលទៅនៅនឹងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាជាព្រះ[[បិតុលា]] ហើយថ្វាយបង្គំយំខ្សឹកខ្សួល ទូលពីរឿងដែលអា (កន) ព្រះស្ដេចគិតប្រទូសរ៉ាយក្លែងឧបាយក្បត់[[ផែនដី]]។ សម្ដេចព្រះបរមរាជា មហាឧបរាជ ទ្រង់នឹកតូចព្រះទ័យនឹងការចាញ់ឧបាយកលអា (កន) ព្រះស្ដេច ដែលវាចេញក្បត់ផែនដី ទាល់តែអន្តរាយដល់ព្រះអង្គព្រះជេដ្ឋា។ ព្រះមហាចក្រពត្តិស្ដេចសៀម ទ្រង់ប្រារព្ធនឹង[[ក្រស័ត្រ]]ទាំងពីរព្រះអង្គ ហាក់ដូចជាឈឺឆ្អាលណាស់ ថាចាំយើងចាត់សេនាទាហានឲ្យលើកទៅជួយបង្ក្រាបអាក្បត់នោះឲ្យវិនាសឆាប់ៗ កុំបីក្មួយ កុំបីចៅព្រួយព្រះទ័យឡើយ។ ===ឧបាយចូលស្រុកខ្មែរវិញ=== ព្រះចន្ទរាជា ស្ដេចចង់តែត្រឡប់មកក្រុង[[កម្ពុជា]]វិញ ស្ដេចទន្ទឹងចាំថា ព្រះចៅ[[ចក្រពត្តិ]] បានព្រមទទួលថានឹងជួយទំនុកបំរុងព្រះអង្គថ្វាយទ័ពដល់ព្រះអង្គនាំទៅក្រុងកម្ពុជាវិញ ក៏មិនឃើញចាត់កងទ័ពមកថ្វាយសោះ។ តាំងពីថ្ងៃនោះមក សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាក៏រកតែកលនឹងដោះមកក្រុងកម្ពុជាវិញ តែរកពុំបាននៅឡើយ។ បើគិតពីត្រឹមតែ ស្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទៅគង់នៅស្រុកសៀមពីឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[ឯកស័ក]] ព.ស.២០៥៣, គ.ស. ១៥០៩, ម.ស. ១៤៣១, ច.ស. ៨៧១ ឆ្នាំ[[ជូត]] [[នព្វស័ក]] មកដល់ ព.ស.២០៥៩, គ.ស.១៥១៥, ម.ស. ១៤៣៧, ច.ស. ៨៧៧ ឆ្នាំកុរ [[សប្តស័ក]]នេះត្រូវជា ៧ ឆ្នាំហើយ។ ឆ្នាំនោះ មានដំរីមួយ កំពស់ ៤ ហត្ថ នៅ[[ស្រុកកញ្ចនបុរី]]។ មាន[[ហ្ម]]សៀមម្នាក់ឈ្មោះពាមនាំស្ម័គ្របក្សពួកទៅចោមទាក់ដំរីនោះតែទាក់ពុំបាន។ ដំណឹងនេះជ្រាបដល់ព្រះចៅចក្រពត្តិ (ស្ដេចសៀម) ទ្រង់ចង់បាន[[ដំរីស]]នោះណាស់ តែនឹងរកអ្នកណាជាទំនុកទុកព្រះទ័យ ឲ្យចេញទៅធ្វើការនេះថ្វាយពុំបាន។ ខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាក្រាបទូលសុំអាសាទៅទាក់ដំរីនោះយកមកថ្វាយ។ ព្រះចៅចក្រពត្តិមានព្រះទ័យត្រេកអរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកេណ្ឌយក[[ធ្នាក់]]យកហ្មទៅទាក់ដំរីសនោះ ឲ្យបាន។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទាក់បានដំរីនោះនាំមកថ្វាយព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ទ្រង់ត្រាស់សរសើរឫទ្ធីចំណេះផ្សេងៗហើយទ្រង់ព្រះរាជទាន[[រង្វាន់]]ជាច្រើនដល់សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទើបទ្រង់ប្រទាននាមដំរីសនោះជាព្រះ[[គជេន្ទ្រនរោត្តម]]។ សម្ដេចព្រះ[[មហាឧបរាជ]]ចៅពញាចន្ទរាជា កាលទាក់[[ដំរី]]បាននោះយល់ថាបានឱកាសហើយក៏ក្រាបទូលថាសូមបង្គំលាសម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្តិទៅបង្ក្រាបអាស្ដេចកន ដែលក្បត់ញាំញីព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]នូវព្រះបរម[[រាជវង្សានុវង្ស]] បណ្ដាលឲ្យបែកបាក់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ ថាបើនឹងបង្អង់យូរទៅឃើញថាពុំបានឡើយ។ សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្តិបានទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ត្រាស់ថា: កុំឲ្យក្មួយរួសរាន់ពេកចាំដល់ឆ្នាំក្រោយៗមានឹងឲ្យជូនទៅជាមិនខាន។ ទ្រង់ត្រាស់តែម៉្លោះហើយព្រះចៅចក្រពត្តិស្ដេចក៏ចូលទៅខាងក្នុងព្រះ[[ក្រឡាបន្ទំ]]ទៅ។ ចៅពញាចន្ទរាជាបានឮព្រះក្រសែដូច្នោះកាលណាក៏យល់ថា: ព្រះចៅចក្រពត្តិមិនព្រមបើកឲ្យព្រះអង្គទៅឆាប់ឡើយ។ លុះទ្រង់ត្រឡប់ពីគាល់ដល់ទៅដំណាក់វិញ ស្ដេចទ្រង់ព្រះចិន្តាថា: បើអញនឹងចាំលាដោយស្រួលនោះមុខជាស្ដេចសៀម មិនបើកឲ្យអញទៅទេ។ ដូច្នេះមានតែអញគិតឧបាយកលយ៉ាងណាមួយ ទើបអញបានទៅស្រុកវិញឆាប់។ ទ្រង់ព្រះចិន្តាយល់ដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់បណ្ដាពួកក្រុមជាខ្ញុំ​ ១៥​ នាក់ (ច្បាប់ខ្លះថា ១៤ នាក់) ឲ្យយកឈើឆ្លាក់ ធ្វើជាជើងដំរីយ៉ាងធំៗ ៤ ហើយយកទៅលបសង្កត់ដីឲ្យមានជាស្នាមដូចជាជើងដំរីមែនទែនរួចឲ្យយកលាមកដំរីញាត់ក្នុងជាល យកទៅរលាក់ចេញពីជាលច្រើនដុំ ហើយយកទៅទំលាក់រាយចោលឲ្យប្រកបនឹងដានជើងធំនោះ ឲ្យដូចជាដំរីទាំងពួងជុះ។ ទ្រង់ផ្ដាំថា បើដល់ដើមឈើណាណាល្មមជាដំរីឈរស្រប់បាន(ពាក្យសម្រាប់និយាយថា ដំរីឈរជ្រកម្លប់ឈើ) ឲ្យពួកបណ្ដាជាខ្ញុំទាំងនោះយកដីភក់ទៅលាប ហើយឲ្យយករោមចៀមពីរបីសរសៃសៀតនឹងសំបកឈើធ្វើឲ្យដូចជារោមដំរីត្រដុសនឹងដើមឈើមែនៗ។ ទ្រង់បញ្ជាថា បើធ្វើដូច្នេះរួចហើយឲ្យពួកក្រុមបណ្ដាជាខ្ញុំទាំងនោះដើរបង្ហួសកន្លងដានទៅទិសឦសាន ដល់ទៅ[[ខែត្រនាងរង]] [[ស្រុកនគររាជ]] ហើយខ្លួនឯងទាំង ១៥ នាក់ស្រូតរូតទៅបញ្ចុះបញ្ចូលប្រជារាស្ត្រ នៅស្រុក[[នាងរង]] [[នាងផ្អែក]] [[ចុងកាល់]] (ចុងកល្ប) [[ស្រុកទំនប់]] [[ទុងកែ]] [[ទឹកជោរ]] [[មង្គលបូរី]] [[នគររាជសីមា]] (ត្រង់នេះសាស្ត្រាខ្លះថា[[សៀមរាប]]) [[បាត់ដំបង]]ឲ្យបានមកជួបជុំចាំអញនៅទីបន្ទាយ។ ទ្រង់ផ្ដាំទៀតថា: បើកាលណាដើរតាមផ្លូវនោះទៅ ហើយមានគេសួរឯងអំពីដំណើរនោះ ឯងត្រូវប្រាប់គេថាឯងបានឃើញដំរីសមួយដូចសំឡី[[កំពស់]]ប្រហែលជាង ១០ ហត្ថបានជាដើរតាមរកមើលឲ្យច្បាស់ទីលំនៅវា។ អស់បណ្ដាជាខ្ញុំទាំង ១៥ នាក់ក៏ចេញទៅធ្វើការតាមត្រាប់បង្គាប់គ្រប់ប្រការ។ លុះកន្លងមកគ្រប់មួយខែអស់[[ចៅមឿង]] ([[ចៅហ្វាយស្រុក]] ឬ [[មេឃុំ]]) [[ចៅបាន]] ([[ម្ចាស់ស្រុក]]) ក្នុងដែនសៀមទិសខាងកើត បានដំណឹងថា មានដំរីសក៏អរណាស់ ទើបនាំគ្នាចូលព្រៃទៅពិនិត្យមើល តែមើលឃើញតែដានជើង និង [[លាមក]]វា ធំក្រៃលែងនឹងដំរីទាំងពួង មើលទៅលើដើមឈើខ្លះ ក៏ឃើញមានរោមសសុទ្ធសដូចជាសំឡីជាប់នៅលើដើមឈើនោះច្រើនអន្លើមែន។ ចៅមឿង ចៅបានទាំងអស់នោះ ក៏ប្រញាប់ប្រញាល់ធ្វើសំបុត្របកប្ដឹងចូលទៅ[[សេនាបតី]] សេនាបតី យកសេចក្ដីក្រាបទូលព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះចៅចក្រពត្តិទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ ថ្ងៃមួយ ស្ដេចចេញគង់ព្រះរាជរោងរម្យ ជួបជុំព្រះរាជ[[បុត្រាធម៌]] គឺ[[ឱកញាឱង|ចៅពញាអុង]] ដែលត្រូវជាព្រះរាជបុត្រានៃព្រះ[[ស្រីរាជា]] (ខ្មែរ) និងព្រះវង្សា សេនាបតី មន្ត្រីទាំងពួង ក្រាបបង្គំគាល់ត្រៀបត្រា ទើបស្ដេចត្រាស់សួរថាឈ្មោះណានឹងទទួលអាសាទៅតាមទាក់ដំរីប្លែកនោះបាន? អស់រាជសេវកាមាត្យសៀមក្រាបទូលថា: ទូលព្រះបង្គំយើងខ្ញុំទាំងឡាយឃើញតែចៅពញាចន្ទរាជាមួយប៉ុណ្ណោះ ដែលជាអ្នកក្លាហានមានតំរិះខាងទាក់ដំរីនោះជាងគេ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ចៅពញាចន្ទរាជានេះក៏បានធ្វើការទាក់ដំរីថ្វាយរៀងមកហើយផង។ សម្ដេចចន្ទរាជា ឮទីប្រជុំឆ្លើយដូច្នោះ ក៏យល់ថាបានដូច[[គំនិត]]ព្រះអង្គហើយទើបក្រាបទូលថា: តាមសំបុត្រច្រើនច្បាប់ ដែលចៅហ្វាយស្រុកច្រើនស្រុកប្ដឹងចូលមកនោះថា: ដំរីនោះ ធំខ្ពស់ទៅ ១០ ហត្ថ ហើយបើតាមដំណឹងក្រៅសំបុត្រទៀតថា: ដំរីនោះមានបរិវារ [[គោតស្ដ]] ([[គោត]] គឺដំរីឥតភ្លុកឥតចែ, [[ស្ដ]] = ដំរីឈ្មោលឥត[[ភ្លុក]]មានតែចែ) នៅថែរក្សាជាច្រើនលើសដំរីទាំងពួង ទាំង[[សំបុរ]] និង កំពស់ទៀត ក៏ល្អគួរឲ្យចេតនា គួរតែទូលព្រះបង្គំយកចិត្តទុកដាក់គិតយកដំរីនោះ មកទុកជាមង្គលព្រះនគរថ្វាយឲ្យបាន។ ការណ៍ ដែលខ្ញុំព្រះរាជការទាំងឡាយ ជំនុំយល់ព្រមថា យកទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំឲ្យទទួលអាសានឹងទៅទាក់យកដំរីនោះមកថ្វាយឲ្យបានទៀត ក៏ជាការគួរសមណាស់ហើយ ក៏ប៉ុន្តែដំរីសនោះមានបរិវារធំ ច្រើនលើសដំរីមុនណាស់ ហេតុដូច្នេះ សូមសម្ដេចស្ដេចព្រះរាជទានពល​ ៥០០០ នាក់ [[ដំរី]] ១០០ និង [[កាំភ្លើង]] [[ធ្នូ]] [[ស្នា]] [[សស្ត្រាវុធក]] សំរាប់បាញ់បង្អើលដំរីកាចៗ ដែលនៅរក្សាដំរីសនោះ ច្រើនណាស់ឲ្យវាខ្លាចហើយចៀសចេញទៅ ៖ ម្យ៉ាងវិញទៀត ដោយឃើញថា ការទាក់ដំរីនោះ មុខជាធ្វើអស់ពេលវេលាជាច្រើនផងក្រែងរេហ៍ពលពុំគ្រប់គ្រាន់[[ស្បៀង]][[អាហារ]]នឹងកើត[[ចលាចល]] ការណ៍ក៏ពុំបានសំរេចហេតុដូច្នេះ ទូលព្រះបង្គំសូមព្រះរាជទាន ស្បៀងអាហារឲ្យបានគ្រប់គ្រាន់ផង សូមព្រះរាជទាន ព្រះរាជអាជ្ញាឲ្យបានមាំមួនទៀត ទើបទៅធ្វើការណ៍នោះបានសំរេច។ ព្រះចៅចក្រពត្តិបានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ទើបព្រះរាជទាន[[ព្រះសែង]] (គឺដាវស្រោមមាស អ្នកកាន់ដាវនេះ មានអំណាចកាប់សំលាប់បានតាមចិត្ត) ហើយត្រាស់បង្គាប់ឲ្យចៅពញា[[ចក្រី]]កេណ្ឌពលពាហនៈថ្វាយតាមសុំកុំបីខាន។ ឧកញ៉ាចក្រីក៏ចាត់ការថ្វាយ ព្រះចៅចន្ទរាជាតាមព្រះរាជបង្គាប់នៃព្រះចៅមហាចក្រពត្តិគ្រប់ប្រការ។ ចៅពញាចន្ទរាជា កាលបានពល និង ស្បៀងអាហារ ​ព្រមទាំងព្រះរាជអាជ្ញា ព្រះសែងអាជ្ញាសឹកគ្រប់អស់ហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញមកក្រៅ។ ក្នុងគ្រានោះ ព្រះអង្គ[[សួគ៌លោក]]ស្ដេចចូលទៅក្នុងក្រុង[[រាជអាណាចក្រអយុធ្យា|ស្រីអយុធ្យា]]នោះ ទើបសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចយាងទៅថ្វាយបង្គំ ព្រះអង្គសួគ៌លោកគឺពញាអុងរាជា ដែលត្រូវជាព្រះ[[រៀម]] ព្រះ[[អយ្យកោមួយ]]នឹងព្រះអង្គ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចក្រាបទូលសួរថា: អ្នកបងលែងគិតស្រុកហើយឬ ក៏បានជាគង់នៅព្រងើយមិនអើពើនឹងរឿងអាក្បត់ឈ្មោះកន យករាជសម្បត្តិបានដូច្នេះ? ទ្រង់ពុំស្ដាយវង្សព្រះមហាក្សត្រ និងគ្រងព្រះមហានគរទេឬ? ព្រះអង្គសួគ៌លោក ទ្រង់ឆ្លើយថា: "អូនអើយ បងមកនៅក្រុងទេពនេះជាឈ្លើយព្រះពុទ្ធចៅទេ។ ព្រះពុទ្ធចៅ ស្ដេចពុំយកទោសបង ស្ដេចប្រោសបង ឲ្យបងគ្រងស្រុកសួគ៌លោកនេះជាខែត្រធំស្មើនឹងខែត្រព្រះរាជបុត្រទៅហើយ បានប៉ុណ្ណេះហើយ បងក៏បានសុខណាស់ហើយ បើបានសុខដូច្នេះហើយនឹងគិតរកសុខអ្វីទៀត។ ចំណែកឯស្រុកខ្មែរវិញ បងលែងនឹករលឹកអាល័យហើយតាមតែអ្នកអូនគិតគូចុះ"។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចដឹងព្រះរាជហឫទ័យយ៉ាងនេះហើយ ទ្រង់មិនហ៊ានត្រាស់សួរតទៅទៀតក្រែងរឿងនេះពុំបាត់ស្ងាត់នឹងនាំឲ្យខូចការណ៍។ ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ពុំបានត្រាស់តបទៅវិញឡើយ! ទ្រង់គង់ក្រសាលបន្តិច ក៏ថ្វាយបង្គំលា វិលមកដំណាក់វិញ។ មកដល់ដំណាក់ ទ្រង់នឹកតែក្នុងព្រះទ័យថា: ឱអ្នកបងអុងអើយ បានសុខហើយ ត្រឡប់ជាភ្លេចស្រុកទេសអស់។ លុះមកដល់ថ្ងៃ ១០រោច ខែ[[ផល្គុន]] ឆ្នាំ[[ជូត]] ព.ស. ២០៦០, គ.ស. ១៥១៦, ម.ស. ១៤៣៨, ច.ស.៨៧៨ នោះចៅពញាចន្ទរាជា មានព្រះជន្មវស្សា ៣៦ ឆ្នាំទ្រង់រៀបចំចាត់ចែង ព្រះរាជដំណើរស្រេច ស្ដេចនាំចៅពញាយសរាជា និង បណ្ដាជាខ្ញុំ លើកពលសៀមស្រូតរូត តាមស្នាមជើងដំរី ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃពុំមានឈប់ឈរសោះ។ លុះលើកទៅបាន ៧ ថ្ងៃជិតដែនស្រុកខ្មែរហើយទ្រង់ព្រះរាជចិន្តាថា: អញមកដល់នេះហើយ បើទុកជាព្រះចៅចក្រពត្តិបានដឹងថា អញរត់ហើយលើកទ័ពតាមមកក៏ពុំទាន់ដែរ។ ទើបទ្រង់ឲ្យធ្វើសំបុត្របកដាក់ទាំង[[រោមចៀម]]ដាក់ទាំង[[រោមចោមរឹស]] ដែលជាប់នៅដើមឈើគូរទាំងស្នាមជើង លាមក និង [[កំពស់]]ដំរីនោះឲ្យបំរើសៀមនាំវិលទៅថ្វាយព្រះចៅ រួចហើយព្រះអង្គក៏លើកទ័ពចេញមកទៀត។ ព្រះចៅ[[ចក្រពត្រាធិរាជ]]កំពុងទ្រង់បារម្ភ ពីរឿងទាក់ដំរីនោះ លុះបំរើនាំសំបុត្រទៅដល់ហើយ ទ្រង់ត្រាស់សួរថា : ឥឡូវទៅដល់ណាហើយ? បំរើក្រាបទូលថា: ទៅជិតដែនកម្ពុជាហើយ។ កាលទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ចំលើយ ដែលបំរើក្រាបទូលឆ្លងហើយ ព្រះចៅចក្រពត្តិនឹងគ្នាន់ក្នុងព្រះទ័យណាស់ ទើបត្រាស់សួរព្រះអង្គសួគ៌លោកថា: ចៅពញាចន្ទរាជាទៅទាក់ដំរីសនេះ ហេតុអ្វីក៏ស្រូតរូតម៉្លេះអញសង្ស័យណាស់។ ព្រះអង្គសួគ៌លោកក្រាបទូលថា: ចៅពញាចន្ទរាជានេះ មានចិត្តមានះណាស់ មានស្មារតីរឹងប៉ឹង ហើយចិត្តក៏រឹងរូស កាន់វង្សត្រកូលណាស់ទៀត។ តាំងពីចៅពញាយសរាជាមកប្រាប់ថា: អាព្រះស្ដេចកនសំលាប់បិតាយកព្រះនគរហើយនោះ ទូលព្រះបង្គំឃើញកិរិយារបស់ចៅពញាចន្ទរាជាខឹងក្ដៅនឹងអាកនខ្លាំងណាស់។ ការដែលទៅហើយស្រូតរូតយ៉ាងនេះ ទូលព្រះបង្គំក៏យល់ឃើញថា ចៅពញាចន្ទរាជាលើកទ័ពទៅវាយអាព្រះស្ដេចកនពុំខានឡើយ។ ព្រះចៅចក្រពត្តិបានទ្រង់ជ្រាបដូច្នោះហើយ ទ្រង់ត្រាស់ប្រើ[[ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ]]ឲ្យនាំទាហាន សេះ ៣០ នាក់លើកទៅតាមសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ហើយទ្រង់ផ្ដាំថា: បើចៅពញាចន្ទរាជាពុំព្រមត្រឡប់មកទេឲ្យឯងប្រាប់ពលទាំង ៥០០០ នាក់នោះឲ្យខាងតែបានមក។ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្របានទទួលព្រះរាជបញ្ជាហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលានាំទាហានសេះទាំង ៣០ នាក់លើកតាមទៅ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គស្រូតរូតមកដល់ដែនខែត្រ ប្រទេសខ្មែរហើយក៏ទ្រង់បញ្ចុះបញ្ចូលអាណាប្រជានុរាស្ត្រ តាំងពីប្រទល់ដែនរៀងមកបានពល ១៨០០ នាក់ហើយលើកមកដល់[[ខែត្រទឹកជោរ]] ដូចជាបណ្ដាជាខ្ញុំដែលប្រើមុនគេនោះ។ បណ្ដាជាខ្ញុំទាំងនោះបានរេហ៍ពល ២០០ នាក់ផ្សំគ្នាជា ២០០០ នាក់ ហើយស្ដេចលើកកងទ័ពខ្មែរសៀមចូលវាយបន្ទាយបាន[[ខែត្រនគរសៀមរាប]]បានរេហ៍ពលថែមទៀតរួមទាំងទ័ព ៨០០០ នាក់ផងត្រូវជា ១០០០០ នាក់ហើយលើកចូលទៅក្នុង[[បន្ទាយមហានគរ]]។ ខណៈនោះ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ នាំទាហានសេះ ៣០ នាក់ដល់មកជិតមហានគរហើយ ហើយសួរគេឯងតាមផ្លូវទៅបានដំណឹងថា: ចៅពញាចន្ទរាជានាំរេហ៍ពលខ្មែរសៀមចូលមកតាំងក្នុងមហានគរ ៣ ថ្ងៃហើយ។ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ក៏នាំទាហានទាំង ៣០ នាក់នោះចូលទៅមហានគរ ហើយបានឃើញសម្ដេចចន្ទរាជាប្រថាប់លើផែនសិលាជាមួយនឹងសេនាទាហានសៀមខ្មែរ ដែលកំពុងអង្គុយគាល់ត្រៀមត្រា។ មួយរំពេចនោះ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រទូលថា: [[ព្រះពុទ្ធិចៅ]]ត្រាស់ប្រើទូលព្រះបង្គន់ឲ្យមកតាមទ្រង់ឲ្យទ្រង់លើកពលត្រលប់ទៅវិញឲ្យឆាប់។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាដឹងកលយល់ការណ៍ថា: សៀមលើកតាមមកហើយក៏ហូតព្រះសែងអាជ្ញាសឹក ដែលព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះរាជទានមកនោះ ហើយមានព្រះមធុរសវាចាសន្ធាប់ថា: នេះគឺជាអាជ្ញាសឹក ព្រះចៅប្រទានមកឲ្យអញពេញអំណាចឲ្យអញធ្វើនាទីពីរយ៉ាងគឺមួយឲ្យតាមទាក់ដំរីស ម្យ៉ាងទៀតឲ្យអញទៅកាប់អាព្រះស្ដេចកនថ្វាយព្រះអង្គ។ ខ្លួនឯងនេះឬ មានអំណាចលើសដាវអាជ្ញាសឹកនេះ? ដែលឯងថា ព្រះចៅឲ្យឯងមក តាមអញនោះគឺព្រះរាជឱង្ការ ឬ ចុតហ្មាយឯងនៅឯណាយកមកឲ្យអញមើល? បើឯងមិនយកមកឲ្យអញទេ អញទុកឯងជាក្លែងព្រះរាជឱង្ការទុកជាបង្ខូចបង្ខានរាជចារផែនដី ហើយអញត្រូវកាត់ក្បាលផងដោតជាបំរាម ព្រះទាំងគូកនផង។ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ និង កូនទាហានជំនិះ ៣០ នាក់ដែលខ្លួនមកនោះ គ្មានព្រះរាជឱង្ការរបស់ព្រះចៅជាទីអាងទេ។ លុះឃើញព្រះសែងអាជ្ញាសឹកហើយទាហានសៀមទាំង ៣០ នាក់ និង ៥០០០ នាក់ដែលមកតាមសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជានោះ ក៏ភិតភ័យតក់ស្លុត លុតជង្គង់សូមព្រះរាជទានទោស។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា យល់ឃើញថាត្រូវព្រះទ័យហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា: អស់ឯងរាល់គ្នាវិញទៅវិញចុះទៅក្រាបទូលព្រះចៅថា: ដែលទ្រង់ប្រោសលៀងរក្សាអញជាង ៧ ឆ្នាំនេះជាព្រះគុណលើអញខ្លាំងណាស់រកអ្វីមកប្រៀបផ្ទឹមពុំបានទេ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះសោតកាលអញត្រឡប់មកស្រុកនេះ ទ្រង់ឲ្យរេហ៍ពល ៥០០០ នាក់ ដំរីធ្នាក់ ១០០ រយជូនមកទៀតនេះក៏ជាព្រះគុណធ្ងន់លើសលែងទៅទៀត។ ប៉ុន្តែឥឡូវនេះ អញនៅក្រណាស់ អញនឹងរកអ្វីថ្វាយទៅវិញឲ្យបានសមគួរនឹងព្រះគុណនោះគ្មានទេ។ សុំកុំឲ្យព្រះចៅ ទ្រង់ពិរោធឡើយ។ ថាបើដល់អញបានឈ្នះហើយចាប់អាព្រះស្ដេចកនបាន បានទាំងផែនដីមកវិញកាលណា អញនឹងនាំពលសៀម ដែលទ្រង់ប្រទានមកនេះ និង សួយសារមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ តាមសំដីដែលអញបានក្រាបបង្គំទូលទុកជាសំងាត់ស្រាប់។ ពួកពលទាំង ៥០០០ នាក់បានឮព្រះរាជបរិហារហើយខ្សឹបគ្នាថា: ចៅពញាចន្ទរាជានេះបានសញ្ញាថ្វាយព្រះចៅយើងស្រេចហើយបានជាទ្រង់ត្រាស់ឲ្យយើងទាំង ៥០០០ នាក់នេះមក ឯម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ដែលមកស្រដីមាត់ទទេនោះ ប្រហែលជាក្លែងក្លាយទេ យើងនឹងជឿស្ដាប់ផងមិនបានទេ។ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ​​ក៏រឹតតែកោតខ្លាចពលទាហានដែលមកនោះ ក៏គិតពិនិត្យទៅ ឃើញចិត្តរេហ៍ពលសៀមដែលហែមកមុននោះ ជឿខាងចៅពញាចន្ទរាជាច្រើនជាជាងខ្លួននឹងគិតធ្វើតាមព្រះចៅទ្រង់ព្រះបណ្ដាំនោះមិនកើត។ ដូច្នេះ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ក៏នាំទាហានជំនិះ ៣០ នាក់នោះត្រឡប់ទៅក្រុងទេពវិញទៅ។ ក្រោយទាហានសេះត្រឡប់ទៅវិញ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់លើកកងទ័ពទៅដល់ស្រុកបាត់ដំបងហើយ ទ្រង់ក៏ចាត់ឲ្យនាយកងទ័ព ដើរបញ្ចុះបញ្ចូលរាស្ត្រក្នុងខែត្រ។ ខណៈនោះ ពញា[[មនោមេត្រី]]ចៅហ្វាយស្រុក[[បាត់ដំបង]] បានដឹងថា ចៅពញាចន្ទរាជា ជាព្រះរាជត្រកូលស្ដេចខ្មែរត្រឡប់មកដល់ហើយ ក៏ចូលទៅថ្វាយបង្គំ ថ្វាយរេហ៍ពល ១០០០០ នាក់ និង ស្បៀងអាហារ ១០០០ [[រទេះ]]ទៀត។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាស្ដេចទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ស្ដេចគង់សំរាកកំលាំង រេហ៍ពលនៅក្នុងខែត្រនោះបីថ្ងៃ ហើយក៏លើកឆ្លងទៅតាំងបន្ទាយនៅ[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]។ ចំណែកឯសម្ដេចចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]] ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រពោធិ៍សាត់ ដែលជាមន្ត្រីខាងសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា (កន) បានដឹងដំណឹងនេះហើយ ក៏កេណ្ឌពលបាន ៤០០០០ នាក់ឲ្យរក្សានាទីភាគបន្ទាយរាយល្បាតតាមច្រកផ្លូវស្រេច ទើបបកសំបុត្រប្ដឹងចូលមកសេនាបតីក្នុង[[ស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ|ក្រុងសន្លប់ពិជ័យព្រៃនគរ]]។ រីឯចៅពញាពេជ្រវិញ លុះបានដឹងថា ​ចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចត្រឡប់មកដល់ស្រុកបាត់ដំបងហើយ អ្នកក៏ដើរបញ្ចុះបញ្ចូល បានស្ម័គ្របក្សពួកចូលក្នុងកងទ័ពចៅពញាសួគ៌ាលោកជាច្រើននាក់។ កាលឃើញថាចៅពញាសួគ៌ាលោក ជំនុំរាជការគិតរឹងទទឹង ពុំព្រមចុះចូលនឹងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទេ ពញាពេជ្រ លុះដល់វេលាយប់ស្ងាត់ ក៏នាំស្ម័គ្រប័ក្សពួក ចូលលុក (គឺចូលទៅប្រហារមិនឲ្យដឹងខ្លួនជាមុន) ចៅពញាសួគ៌ាលោកស្លាប់មួយរំពេច ហើយស្រែកប្រកាសប្រាប់អស់ក្រមការបណ្ដារាស្ត្រថា: សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជានេះ ពេញជាព្រះរាជត្រកូលនៃសម្ដេចព្រះ[[ធម្មរាជាទី១|ធម្មរាជា]] ដែលជាស្ដេចទ្រង់ធម៌ហើយ។ ឯ[[ស្រីជេដ្ឋា|ស្ដេចកន]]ជាចៅហ្វាយ ចៅពញាសួគ៌ាលោកនេះខាងម្ដាយជា[[ពលព្រះស្រីរតនត្រ័យ]]សុទ្ធ។ អស់អ្នករាល់គ្នានឹងសំពះព្រះ ក៏ចង់ថ្វាយបង្គំ[[បាយ៉ាប]] (បាយ៉ាប គឺ[[អារ័ក្សទឹក]]សំរាប់ពួកនេសាទ[[មច្ឆជាតិ]]គោរព)។ ថាបើ អស់អ្នកពេញចិត្តថ្វាយបង្គំព្រះស្រីរតនត្រ័យនោះ ចូរអ្នកថ្វាយបង្គំចៅពញាចន្ទរាជា ដ្បិតស្ដេចយាងមកដល់ហើយ ត្រូវយើងចេញទៅថ្វាយបង្គំទទួលព្រះអង្គចុះ។ ថាបើអស់អ្នកចូលចិត្ត ចង់សំពះបាយ៉ាបនោះ ចូរអស់អ្នករៀបស្បៀងអាហារនាំបុត្រភរិយាទៅថ្វាយបង្គំព្រះស្ដេចកន កូនពល (ក្នុងពេលដែលប្រទេសយើងនៅវណ្ណៈច្រើននៅឡើយ វណ្ណៈពលជា[[វណ្ណៈ]]ថោកទាបបំផុត ជាពូជអំបូរអ្នកមានទោសដែលមិនអាចលុបលាងបានឡើយ) ព្រះស្រីរតនត្រ័យឯបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរឲ្យឆាប់ចុះ។ អស់[[ក្រមការ]]បណ្ដារាស្ត្រក្នុងកងទ័ពទាំង ៤០០០ នាក់ប្លាយ លុះឮពញាពេជ្រប្រកាសចេញព្រះនាម សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ដូច្នោះហើយ ហេតុតែជាបុណ្យបារមីនៃព្រះអង្គ ក៏បណ្ដាលចិត្តគ្រប់កងទ័ពទាំងអស់ ឲ្យនឹកស្រឡាញ់អាល័យ ដល់សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាពន់ប្រមាណ ហើយក៏ស្រែកតបប្រកាសថា : យើងរាល់គ្នាចូលចិត្តទៅថ្វាយបង្គំព្រះមិនព្រមទៅថ្វាយបង្គំបាយ៉ាបទេ។ ហេតុនេះហើយបានជាមានពាក្យថា: មិនចង់សំពះព្រះ មិនចង់ថ្វាយបង្គំព្រះ ទៅសំពះឯបាយ៉ាបទៅវិញតាំងពីថ្ងៃនោះមក។ ចៅពញាពេជ្រ លុះឮរាស្ត្រប្រកាសវាយបកដូច្នោះ ល្មមពេលព្រឹកស្រាងៗ ហើយក៏នាំអស់ក្រមការ និង អស់អ្នកមុខអ្នកការ បណ្ដារាស្ត្រចេញទៅអញ្ជើញស្ដេចធ្វើព្រះរាជដំណើរចូលទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយស្រុក។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចបានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់សួរសេចក្ដីដើមទងគ្រប់ប្រការ។ លុះទ្រង់ជ្រាបហើយ ស្ដេចឲ្យលើកទ័ពចូលទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយស្រុក ហើយស្ដេចហាមកងទ័ពទាំងខ្មែរ ទាំងសៀមមិនឲ្យទៅកំហែងកំហល់រាស្ត្រប្រជា ក្នុងស្រុកឲ្យសោះដើម្បីកុំឲ្យរាស្ត្រប្រជាមានសេចក្ដីក្ដៅក្រហាយ។ ទ្រង់ដាក់អាយ័តថា "បើឈ្មោះណាពុំស្ដាប់ ព្រះរាជឱង្ការនេះទេ ស្ដេចនឹងយកទោសដល់ប្រហារជីវិត"។ ខណៈនេះ អស់រាស្ត្រប្រជាក៏បានសេចក្ដីសុខសាន្ត ឥតមានទុក្ខភ័យ អំពីពួកពលទាហាន សរសើរព្រះបារមី ​ព្រមទាំងថ្វាយសព្ទសាធុការពរគ្រប់ៗគ្នា។ ===ដណ្ដើមអាណាខែត្រភាគខាងលិច=== ====សមរភូមិក្រគរ គ.ស.១៥១៦ '''{{Main|សមរភូមិក្រគរ (១៥១៦)}}''' ចៅពញាលំពាំងធិបតី ក្រាបទូលពុំទាន់ផុតវាចាផង [[ព្រះរាជវរានុកូល]]ក្រាបទូលថា: "សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស មានសំបុត្រចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រក្រគរ]]ប្ដឹងទូលព្រះបង្គំថា: នៅខែត្រពោធិ៍សាត់នោះ ចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]អនិច្ចកម្មក្នុង[[ចំបាំង]]ទៅហើយ ឥឡូវនេះចៅពញាចន្ទរាជាតាំងពញា[[ពេជ្រ]] (មឿង) [[មេស្មឹង]]ឲ្យឡើងជាចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]ហើយ ហើយឲ្យធ្វើជាមេទ័ព សំរេចរាជការទាំងពួងផងទៀត ចៅពញាចន្ទរាជាឲ្យកូនពញាពេជ្រទាំង៤ នាក់នោះធ្វើជា[[សេនាបតី]]សំរាប់ទ្រង់ហើយឲ្យធ្វើ[[បាឡាត់]]ទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ លើកមកវាយ[[បន្ទាយខែត្រក្រគរ]]ទៀត ឥឡូវនេះ បន្ទាយខែត្រក្រគរបកហើយ"។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់គ្រវីព្រះ[[សិរសា]] ហើយមានព្រះបន្ទូលថា: បងចក្រី ចូរបងឯងចេញទៅជាមេទ័ពធំ កេណ្ឌបណ្ដា[[រាស្ត្រ]][[ខែត្រ]]ខាង[[លិច]] ហើយលើកយ៉ាងស្រូតរូតទៅទល់ទប់ទ័ពរបស់ចៅពញាចន្ទរាជា ឲ្យទាន់ការណ៍ សូមបងប្រឹងជួយខ្ញុំ ឲ្យអស់ពីកំលាំងចិត្តណា៎"។ ពញាចក្រីទទួលព្រះរាជបញ្ជា ហើយក្រាបទូលថា : "ទូលព្រះបង្គំ លើកទ័ពទៅម្ដងនេះ បើចាប់បានតួខ្លា ឬ មិនបាន ក៏គង់ខ្លាត្រូវរបួសបង់ជន្មឲ្យរាងចាលជាមិនខានដែរ"។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទ្រង់ព្រះទាន[[លំពែងក្រំ]] (១) មាសមួយជាអាជ្ញាសឹក ហើយឲ្យលើកកងទ័ពទៅតាំងនៅក្នុង[[ខែត្រលង្វែក]]។ ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់សម្ដេចចៅហ្វាកៅជាមាឲ្យធ្វើមេទ័ពធំ។ ទ្រង់ប្រទានដាវគ្រឿងមាសមួយជាអាជ្ញាសឹក ហើយនឹងពាន[[កន្ថោរ]][[ទិតោ]]មាសមួយសំរាប់ជាគ្រឿងសំរាប់យស និង ស្គរហែពីរសំរាប់ទូងតាមផ្លូវ[[ខែត្រកំពង់សៀម]]។ សម្ដេចចៅហ្វាកៅទទួលព្រះរាជបញ្ជាហើយក៏ថ្វាយបង្គំលា លើកទ័ពទៅដល់ខែត្រកំពង់សៀមហើយចេញសំបុត្រទៅកេណ្ឌរេហ៍ពលគ្រប់ខែត្រ។ លុះបានរេហ៍ពលគ្រប់ខែត្រមកជួបជុំហើយចៅហ៊្វាកៅ ក៏ចាត់ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអាសន្នទុក]] ឲ្យលើកទ័ពកាត់សំដៅទៅ[[ខែត្របាត់ដំបង]]ឆ្លងមកវាយផ្ទប់ពីក្រោយកុំឲ្យចៅពញាចន្ទរាជារត់រួច។ ចំណែកឯសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅខ្លួនឯង ជាមេទ័ពធំនោះ លើកទ័ពឆ្លងមកត្រើយខាងលិច។ ឯប៉ែកកងទ័ពនៃចៅពញាចក្រី កាលកេណ្ឌរេហ៍ពលបាន ៥៥០០ នាក់ ហើយក៏ឲ្យចៅពញា[[តេជោ]] [[ចៅហ្វាយស្រុក]][[ខែត្រសំរោងទង]]លើកទ័ព ១០០០០ នាក់ជាទ័ពមុខឲ្យចៅពញា[[រាជាមេត្រី]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ភ្នំពេញ]]កាន់ពល ១០០០០ នាក់ជាប៉ែកស្ដាំឲ្យចៅពញា[[វង្សាអនុជិត]] (២) ចៅហ្វាយស្រុក[[បាទី]]កាន់ពល ១០០០០ នាក់ជាប៉ែកឆ្វេងឲ្យ[[ព្រះរាជាវរានុកូល]]កាន់ពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ។ ឯខ្លួនចៅពញាចក្រីឯងកាន់ពល ១៥០០០ នាក់ជាទ័ពធំ។ ទ័ពចៅពញាចក្រីលើកដល់[[ខែត្រក្រគរ]]ក៏ប្រទះនឹងទ័ពនៃចៅពញា[[សួគ៌ាលោកពេជ្រ]]។ ចៅពញសួគ៌ាលោកពេជ្រយល់ថា "ទ័ពខាងចៅពញាចក្រីលើកមកដល់ហើយព្រមទាំងមានពលលើសកងទ័ពខ្លួនច្រើនចំនួនណាស់ផង ក៏ចាត់ប្រើចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជកែវ]]ជាកូនច្បងឲ្យកាន់ពល ២០០០ នាក់ជាទ័ពមុខចាត់ចៅពញា[[បរទេសរាជកែ|បរទេសរាជអង់]]ជាកូនទី២ឲ្យកាន់ទ័ព ១០០០ នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ ចាត់ចៅពញា[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈទេព|វិបុលរាជទេព]]ជាកូនទី៣ឲ្យកាន់ទ័ព ១០០០ នាក់ជាប៉ែកឆ្វេងចាត់ចៅពញា[[សួគ៌ាលោកសុខ|រាជតេជៈសុខ]]ជាកូនទី៤ ជាទ័ពក្រោយកាន់ពល ១០០០ នាក់។ ឯខ្លួនចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]ឯងកាន់ពល ៤០០០ នាក់ជាមេទ័ពធំ ហើយចេញទៅតនឹងចៅពញា[[ចក្រី]]។ ចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជកែវ]] កូនច្បងជាមេទ័ពមុខនោះដេញទ័ពឲ្យចូលវាយលុកកងទ័ពចៅពញា[[តេជោ]]។ រេហ៍ពលក្នុងកងទ័ពទាំង ២០០០ នាក់នោះកាលស្រែកហ៊ោយកជ័យយ៉ាងកងរំពងហើយក៏រត់សំដៅចូលទៅលុកកងទ័ពនៃចៅពញាតេជោវាយកាប់សំលាប់គ្នាពពាក់ពពួនស្លាប់ហូរឈាមដូចទឹកទរ ឬ ហូរដូចជាស្ទឹង តែទ័ពពញាតេជោពុំព្រមបែកសោះ។ ចៅពញាវង្សាអគ្គរាជកែវ ឃើញដូច្នោះហើយក៏ស្ទុះចូលទៅដេញកាប់ចៅពញាតេជោដែលនៅលើខ្នងសេះ។ [[សេះ]]ចៅពញាតេជោ ដោយឃើញគេស្ទុះចូលមកប្រញាប់ពេក ក៏ភ្ញាក់គេចខ្លួនទៅប៉ះនឹងដើមឈើ បណ្ដាលឲ្យធ្លាក់ពញាតេជោពីលើ[[ខ្នង]]សេះខ្ពោក។ ចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជ]]ឃើញបាចណាបហើយ ក៏កាប់ពញាតេជោស្លាប់មួយរំពេច រេហ៍ពលទាំងសងខាង ក៏ប្រកាប់ប្រចាក់គ្នាច្របូកច្របល់ទៅវិញទៅមកយ៉ាងសាហាវដូចម្រឹគពាឡមានរបឹងរឹងរូសមិនព្រមចាញ់គ្នាទៅវិញទៅមកសោះ។ ចៅពញវង្សាអគ្គរាជយល់ថា "ពលខ្លួនតិចណាស់ ហើយកងទ័ពខាងសត្រូវ ដែលមានចំនួនច្រើនស្រាប់ទៅហើយនោះ ក៏រឹងរឹតតែមកដល់ថែមហើយថែមទៀតផងនឹងយកជ័យតទៅទៀតពុំបានឡើយ" ទើបនាំរេហ៍ពលថយមកជំរាបបិតាតាមដំណើរ។ ឯចៅពញា[[រាជាមេត្រី]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រភ្នំពេញ]] និង ចៅពញា[[វង្សាអនុជិត]]ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្របាទី]]ជាមេទ័ពឆ្វេងស្ដាំ ដែលលើកតាមទ័ពពញាតេជោនោះ ក៏បានប្រទះនឹងកងទ័ព ចៅពញា[[បរទេសរាជ]]និង ចៅពញា[[វិបុលរាជ]]ដែលបង្កប់តាមសងខាងផ្លូវនោះ។ កងទ័ពចៅពញាបរទេសរាជ និងចៅពញាវិបុលរាជ កាលបើបានប្រទះហើយ ក៏ដេញពលចូលច្បាំង កាប់ចាក់ពលនឹងពល ចៅហ្វាយនឹងចៅហ្វាយប្រកាប់ប្រចាក់គ្នាទៅវិញទៅមក។ ចៅពញា[[វង្សាអនុជិត]]ជាចៅហ្វាយស្រុកខែត្របាទីក្នុងពេលដែលកំពុងប្រកាប់គ្នាទៅវិញទៅមកនោះសេះរបស់ខ្លួនផុងជើងក្នុងរណ្ដៅផង ច្រឡោតដោយស្នូរ[[កាំភ្លើង]]ផង ក៏បណ្ដាលឲ្យធ្លាក់ចៅពញានេះទៅដី។ មួយរំពេចនោះ [[ចៅពញា]][[វិបុលរាជ]]ស្ទុះចូលទៅកាប់ត្រូវស្មាចៅហ្វាយស្រុកខែត្របាទីបណ្ដាលឲ្យគាត់ពិការជាទំងន់។ អស់សេនាទាហាន ខាងចៅពញា[[វង្សាអនុជិត]]នាំគ្នាជួយគ្រាហ៍[[ចៅហ្វាយ]]រត់រួចខ្លួនទៅ។ ទ័ពស្ដាំរបស់ចៅពញា[[ចក្រី]] កាលបើឃើញថា "នាយទ័ពរបស់ខ្លួនត្រូវរបួសជាទំងន់ហើយ" ក៏នាំគ្នាទៅរកទ័ពចៅពញា[[តេជោ]]។ [[មេកង]]ខាងចៅពញាចក្រី កាលដឹងថា"ចៅពញាតេជោ ស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាមហើយ" ក៏នាំសេនាទាហានទាំងពីរកង ទៅប្ដឹងចៅពញាចក្រី។ ចៅពញាចក្រីបានដឹងហើយក៏លើកទ័ពធំតាមមក។ ចៅពញាចក្រី លុះឃើញកងទ័ព ចៅពញា[[រាជាមេត្រី]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ភ្នំពេញ]]និងទ័ពចៅពញា[[បរទេសរាជ]] និង[[វិបុលរាជ]] ជាកូនទី២ ទី៣របស់ចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]ពេជ្រកំពុងច្បាំងប្រកាប់គ្នា យ៉ាងគឹកកងរំពងខ្លាំងណាស់ដូច្នោះ ព្រមទាំងបានក្រឡេកមើលពីលើ[[ដំរី]]ទៅ ឃើញកូនតាពេជ្រ ទាំងពីរនាក់នោះក្លាហានណាស់ ក៏នឹកថប់ក្រែងចៅពញារាជាមេត្រីថយថ្វីដៃរបស់កូនតាពេជ្រទាំងពីរនាក់ ទើបចៅពញាចក្រី ដេញរេហ៍ពល ឲ្យចូលទៅជួយច្បាំងថែមទៀត។ ចំណែកឯ ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ ចៅពញារាជតេជៈសុខកូនទី៤ របស់តាពេជ្រ កាលបានដឹងនូវកិច្ចការទ័ព ទាំងនោះហើយ ក៏លើកទ័ពទៅដែរ ហើយចូលជួយច្បាំងកូនទាំងពីរនោះទៀត។ ការប្រយុទ្ធរវាងកងទ័ព ខាងចៅពញាចក្រី និង ខាងចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ បានប្រព្រឹត្តទៅអស់ពេលដ៏យូរ តែមិនមានខាងណាអន់ជាងខាងណាឡើយ។ ទ័ពទាំងសងខាង សុទ្ធសឹងតែរបឹងរឹងរូសមោះមុត ដូចៗគ្នា។ ខណៈនោះ ពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ យល់ថា កងទ័ពចៅពញាចក្រី មានពលច្រើនណាស់ សេនាទាហានទាំងនោះ ក៏មានថ្វីដៃខ្លាំងៗទៀត ឯពលខាងខ្លួន ក៏ស្លាប់ប្រមាណជា ៦០ នាក់ទៅហើយឃើញថានឹងតយកជ័យជំនះពុំបានទេ។ លុះវេលាព្រលប់ មកដល់ហើយ ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ ក៏វាយ[[ស្គរ]] ជាសញ្ញាឲ្យដំណឹងដល់កងទ័ព ឲ្យឈប់ច្បាំង ទាំងសងខាង។ ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ និង កូនទាំង៤នាក់ នាំសេនាទាហានរេហ៍ពល ថយទ័ពទៅក្រាបបង្គំគាល់ ព្រះចៅពញាចន្ទរាជានៅ[[បន្ទាយពោធិ៍សាត់]] ព្រមទាំងក្រាបបង្គំទូល តាមហេតុគ្រប់ប្រការ។ ចៅពញាចក្រី ឃើញថាចៅពញាសួគ៌ាលោក បន្ថយទ័ពទៅនោះ មិនហ៊ានដេញតាមទៅទេ ដោយខ្លាចចាញ់កលតាពេជ្រផង ដោយព្រះអាទិត្យអស្ដង្គតរលត់រស្មីទៅហើយផង។ ====សមរភូមិពោធិ៍សាត់ គ.ស. ១៥១៦==== '''{{Main|សមរភូមិពោធិ៍សាត់ (១៥១៦)}}''' លុះព្រឹកឡើង ចៅពញាចក្រីបំរុងនឹងលើកទ័ព តាមចៅពញាសួគ៌ាលោក តែទទួលពេលនោះសម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ]]នាំពល ៥០០០០ នាក់លើកឆ្លងមកដល់ដែរ ចៅពញាចក្រីក៏បញ្ឈប់ទ័ព រង់ចាំស្ដាប់ចៅហ៊្វាកៅដែលនឹងចាត់ទ័ពជាថ្មីវិញ។ វេលានោះចៅហ៊្វាកៅបានចាត់ទ័ពជា ៥ កងដូចតទៅនេះ៖ ១. ឲ្យចៅពញា[[ចក្រីកែវ (ស្រឡប់ដូនតី)|ចក្រីកែវ]]ឃុំពល ៣០០០០ នាក់ជាមេទ័ពមុខ ([[ទ័ពស្រួច]])។ ២. ឲ្យចៅពញា[[រាជាមេត្រីទិព្វ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រភ្នំពេញ]]ឃុំពល ២០០០០ នាក់ជាមេកងទ័ព ប៉ែកឆ្វេង។ ៣. ឲ្យចៅពញា[[ស្រែន្យសេនាឫទ្ធីជ័យ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រលង្វែក]] ឃុំពល១៥០០នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ។ ៤. ឲ្យចៅពញា[[សេនាសង្គ្រាមសួស]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអមរគីរិន្ទបូរ]]។ ឬ[[អម្រិន្ទបូរ]] គឺស្រុក[[បរិបូណ៌]]ឃុំពល ១៦០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ។ ៥. ឯខ្លួនសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ ឯងឃុំពល ៤០០០០ នាក់ជាមេទ័ពធំ។ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅលើកទ័ពដេញតាមទ័ព[[ចៅពញា]]សួគ៌ាលោកពេជ្រ ដែលថយទ័ពមកក្រាបបង្គំទូលចៅពញាចន្ទរាជានោះ។ គ្រាដែលចៅហ៊្វាកៅលើកទ័ពដេញតាមមកនោះ កងទ័ពចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្របានចូលទៅក្នុង[[បន្ទាយ]]អស់ទៅហើយ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាកាលទ្រង់បានជ្រាបថា: "កងទ័ពខាងគេលើកមកច្រើនណាស់ដូច្នេះហើយ"ទ្រង់ក៏ត្រាស់ឲ្យកេណ្ឌពលបាន ២០០០០ នាក់ឲ្យឡើងការពារបន្ទាយ។ លុះកងទ័ពខាងចៅហ៊្វាកៅមកចោមវាយបន្ទាយ ទ្រង់ក៏ឲ្យទ័ពក្នុងបន្ទាយបាញ់ព្រួញចោលដុំថ្មទៅត្រូវកងទ័ពសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅស្លាប់អស់ជាច្រើន។ ចៅហ៊្វាកៅ ខំដេញពលពានកំពែងបន្ទាយណែនណាន់តាន់តាប់ដូចស្រមោចរោមស្ករ តែវាយមិនបាន។ កាលដឹងថាវាយយកបន្ទាយសម្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជាពុំបានក៏ឲ្យចៅហ៊្វាកៅ បោះទ័ពព័ទ្ធចោមបន្ទាយនោះឲ្យជាប់ដើម្បីទប់ព័ទ្ធខាងក្នុងមិនឲ្យចេញរួចផងឲ្យអត់បាយបរិភោគដរាបត្រូវស្លាប់ ឬត្រូវដាច់ពោះគ្រប់ៗគ្នាផង។ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ ចៅពញាចក្រីកែវឲ្យពលចោមបន្ទាយរហូតដល់ ១២ ខែ។ កងទ័ពខាងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាចេញពីបន្ទាយពុំរួចមែនស្បៀងអាហារក្នុងបន្ទាយក៏ចេះតែហោចទៅៗគួរឲ្យបារម្ភណាស់ដោយបន្ទាយនោះមិនទាន់មានការប្រុងប្រៀបមាំមួន ប៉ុន្តែដោយហេតុព្រះបារមីរបស់ព្រះអង្គ ដែលបានសាងមកពីអតីតកាល បណ្ដាលឲ្យកងជញ្ជូនស្បៀងខាងសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅបញ្ជូនទៅពុំទាន់។ ដូច្នេះ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅហើយក៏ឲ្យថយកងទ័ពមកតាំងបន្ទាយឆ្ងាយពីបន្ទាយព្រះចន្ទរាជា ចំងាយ ៣ [[សិន]]ឲ្យទ័ពព័ទ្ធជុំវិញទៀត។ ការណ៍ដែលចៅហ៊្វាកៅឲ្យថយទ័ពនោះប្រយោជន៍ឲ្យកងទ័ពផ្លាស់ប្ដូរគ្នាចេញទៅរកស្បៀងអាហារក្នុងភូមិជិតខាង។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា កាលទតឃើញថា "កងទ័ពសត្រូវថយឃ្លាតពីបន្ទាយព្រះអង្គហើយព្រះអង្គក៏ទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សានឹងនាយកង នាយទ័ពថា: "ទ័ពសត្រូវរំលៀកចេញពីបន្ទាយយើងបន្តិចហើយ ការណ៍នេះល្អប្រពៃហើយជាឱកាសឲ្យយើងគិតដោះដៃចេញពីសត្រូវបានដោយស្រួល ចុះយើងនឹងគិតធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីឲ្យចេញរួចពីចំណោមនេះ?"។ ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រក្រាបទូលថា: "បើយើងនឹងគិតវាយទំលាយចេញនោះក៏ចេញរួចបានដែរ ពីព្រោះពលយើងមានតែ ២០០០០ នាក់ ឯពលខាងគេ មានដល់ទៅជាង ១០០០០០ នាក់ បើយើងចេញរួចទៅ ទ័ពទាំងសងខាងក៏គង់ស្លាប់ច្រើនជាមិនខាន បើយើងរឹងតែនៅក្នុងបន្ទាយនេះ មិនចេញទទួលច្បាំងសោះ ក៏មិនបានដែរ ពីព្រោះបន្ទាយរបស់យើងទើបនឹងតាំងថ្មី ឯស្បៀងអាហារ ក៏ពុំទាន់មានបរិបូរណ៍ដល់យូរទៅ ក្រែងលំបាកក្នុងការខ្វះខាតគ្រប់យ៉ាង ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំគិតយកគំនិតមួយមកសូមទទួលអាសាគឺទៅកេណ្ឌកងទ័ព[[បិសាច]]ឲ្យមកចោមវាយទ័ពចៅហ៊្វាកៅ បើទ្រង់ព្រះរាជាអនុញ្ញាតទូលព្រះបង្គំយល់ឃើញច្បាស់ថា មុខជានឹងឈ្នះសត្រូវដោយងាយ បើទ្រង់ព្រះករុណាពិសេសយល់ព្រមផងនោះ សូមឲ្យជីករណ្ដៅកណ្ដាលបន្ទាយនេះ ឲ្យបានជាប្រញាប់ដើម្បីទូលព្រះបង្គំនឹងបានគិតការថ្វាយឲ្យទាន់ពេលវេលា។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា កាលទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ចៅពញាសួគ៌ាលោកទូលសុំយ៉ាងនេះទ្រង់ពុំជឿសោះទេ ទើបទ្រង់គ្រវីព្រះសិរសា ហើយត្រាប់ថា "ពីបុរាណរៀងមក យើងពុំដែលឮថា មានឈ្មោះណាទៅកេណ្ឌយកខ្មោចបិសាច មកជួយច្បាំងមនុស្សដល់ម្ដងឡើយណ្ហើយអ្នកចៅពញា លែងគិតគំនិតបែបនេះទៅចុះ ព្រោះជាគំនិតមិនដែលមានអ្នកណាគិតមកពីមុនផង និងជាកិច្ចការមួយដែលខ្ញុំមិនជឿថាមានប្រសិទ្ធិភាពទាល់តែសោះផង"។ ចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]]ពេជ្រក្រាបទូលថា បើទ្រង់មិនសព្វព្រះហឫទ័យឲ្យគិតធ្វើតាមចំណេះ និងតាមមន្តវិជ្ជាការទូលព្រះបង្គំទេ នោះទូលព្រះបង្គំនឹងអារកឲ្យស្លាប់នៅទីនេះក្នុងឥឡូវនេះហើយ ព្រោះបើនឹងរស់នៅតទៅ ក៏មិនបានជួយយកអាសាផែនដីថ្វាយព្រះអង្គដល់កំរិតដែរ"។ ថាហើយចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ ក៏ហូតដាវនឹងអារកតាមពាក្យដែលខ្លួនបានក្រាបទូល។ ខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់ក្រឡេកព្រះនេត្រាឃើញទាន់ក៏ទ្រង់ស្ទុះទៅចាប់ដាវនោះចេញពីដៃហើយទ្រង់ត្រាស់ថា: "កុំ! កុំ ចៅពញាកុំសំលាប់ខ្លួនខ្ញុំស្ដាយលោកណាស់ ខ្ញុំព្រមតាមចៅពញាហើយដូច្នេះ បើចៅពញាគិតឃើញដូចម្ដេច ស្រួលសូមចៅពញាធ្វើតាមគំនិតនោះចុះ"។ ចៅពញាសួគ៌ាលោក ឮហើយមានអំណរណាស់ ទើបថ្វាយបង្គំលាចេញមកក្រៅដំណាក់ ហើយក៏ចាត់កូនទាហានឲ្យជីករណ្ដៅធំមួយ ជំរៅ ៨ ហត្ថ ៤ ជ្រុងឲ្យធ្វើរានទេវតា ៧ ថ្នាក់ដាក់បាយសី ទឹកអប់ និង គ្រឿងបូជា ហើយឲ្យធ្វើរាជវីតិព័ទ្ធជុំវិញ។ លុះពួកពល ធ្វើតាមបង្គាប់សព្វគ្រប់ហើយ ចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ ក៏ស្លៀកស ពាក់ស ហើយឲ្យរៀបភ្លេងចាំប្រគុំទាំង៨ទិស។ រឿងពញាពេជ្រ នេះមានក្នុងព្រះ[[របាក្សត្រ]]ថា: ពញាពេជ្រនេះ ជា[[មេស្មឹង]] មានកូនប្រុស៤នាក់ គឺឈ្មោះកែវ ១ កែ ១(៣) ទេព ១ សុខ ១។ ពញាពេជ្រ មានសំឡាញ់ម្នាក់ឈ្មោះចន្ទ ធ្វើជា[[ជំទប់មេស្មឹង]]ក្រវាញ។ ក្នុងគ្រានោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គមានម្នាងម្នាក់ ឈ្មោះ[[អ្នកម្នាងខៀវ]]។ អ្នកម្នាងខៀវនោះ ទ្រង់គភ៌៧ខែ ហើយអ្នកម្នាងមានបាវស្រីមួយ ឈ្មោះ [[នាងពេញ]]។ សាស្ត្រារបាក្សត្រនោះនិយាយទៀតថាក្នុងគ្រាដែលសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចលើកទ័ពពីក្រុង[[រាជអាណាចក្រអយុធ្យា|ស្រីអយុធ្យា]]មក[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]នោះ ពញាពេជ្រនាំដំរី សេះ ជាច្រើនទៅថ្វាយ ទុកធ្វើសង្គ្រាមប្រយុទ្ធនឹងព្រះស្រីជេដ្ឋា (ស្ដេចកន)។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចមកដល់[[ខែត្រក្រគរ]]បានតយុទ្ធនឹងទ័ពព្រះស្រីជេដ្ឋា ប៉ុន្តែខាងទ័ពព្រះស្រីជេដ្ឋាឈ្នះ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទ្រង់ឃើញទ័ពព្រះអង្គចាញ់ទ័ពព្រះស្រីជេដ្ឋាដូច្នេះ ព្រះអង្គក៏ថយទៅប្រថាប់ទ័ព នៅ[[អាណាចក្របន្ទាយមានជ័យ|បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]ក្នុង[[ឃុំបាក់នឹម]]វិញ។ =====ពញាពេជ្រកេណ្ឌទ័ពខ្មោច===== ខណៈនោះ ពញាពេជ្រ កាលឲ្យពលជីក[[រណ្ដៅ]][[ជំរៅ]] ៨ [[ហត្ថ]] ៤ ជ្រុងហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលាសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទៅកេណ្ឌបិសាចឲ្យជួយធ្វើសង្គ្រាម។ មុននឹងទៅកេណ្ឌបិសាចនោះពញាពេជ្របានផ្ដាំនឹងពញាចន្ទជាសំឡាញ់ដែលជាជំទប់មេស្មឹងភ្នំក្រវាញថា "ឲ្យសំឡាញ់ឯង នៅជាមេស្មឹងជំនួសអញ ដើម្បីនិយាយតពីព្រះមហាក្សត្រមក[[អញ]] កុំបីឲ្យព្រះអង្គនិយាយផ្ទាល់នឹងអញឡើយមួយទៀត បើដល់ថ្ងៃស្អែក[[ពេញបូណ៌មី]]ខែ[[ពិសាខ]] វេលាយប់ បើឯងឮសូរសន្ធឹកខ្ទរខ្ទារ[[មេឃ]]ក្នុងដីហើយ ឲ្យឯងក្រាបបង្គំទូលព្រះបរមបពិត្រ សូមឲ្យទ័ពទៅចោមបន្ទាយ[[សត្រូវ]]ជាប្រញាប់ចុះ"។ ឯអ្នកម្នាងខៀវ កាលឮថា "ពញាពេជ្រសំលាប់ខ្លួនទៅកេណ្ឌទ័ពបិសាចហើយក៏មានចិត្តឈឺឆ្អាលជួយ[[ផែនដី]]ដែរ។ កាលឃើញពញាពេជ្រចូលក្នុង[[រោងរាជវ័តិ]] តាំងពិធីបួងសួង[[ទេវតា]]ដូច្នោះ [[អ្នកម្នាង]]ក៏ថ្វាយបង្គំលា [[សម្ដេចចៅពញា]]ចន្ទរាជា ចូលទៅក្នុងទីព្រះរាជពិធីដែរ។ លុះបួងសួងទេវតាស្រេចហើយ អ្នកម្នាងខៀវ និងពញា[[សួគ៌ាលោក]]ពេជ្រ ក៏លោតទាំងពីរនាក់ទៅក្នុង[[រណ្ដៅ]]។ ព្រះបរមបពិត្រ និង បណ្ដាជាខ្ញុំ [[ក្រុមរាជការ]]ជួយឃាត់ផង ក៏ពុំស្ដាប់។ ក្នុងគ្រានោះ កូនពញាពេជ្រ ៤ នាក់ដែលព្រះបរមបពិត្រស្ដេចបានតាំងជាមន្ត្រីទាំង៤នាក់ រួចហើយនោះគឺ៖ ១. ឈ្មោះ[[វង្សាអគ្គរាជកែវ|កែវ]] ទ្រង់បានតាំងជា "ចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជ]]" ២. ឈ្មោះ[[បរទេសរាជកែ|កែ]] ទ្រង់បានតាំងជា "ចៅពញា[[បរទេសរាជ]]" ៣. ឈ្មោះ[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈទេព|ទេព]] ទ្រង់បានតាំងជា "ចៅពញា[[វិបុលរាជ]]" ៤. ឈ្មោះ[[សួគ៌ាលោកសុខ|សុខ]] ទ្រង់បានតាំងជា"ពញារាជតេជៈ"។ កូនទាំង ៤ នាក់នោះកាលឃើញបិតា លោតសំឡាប់ខ្លួនទៅកេណ្ឌបិសាចដូច្នោះ ក៏និយាយគិតគ្នាថា: "បិតាយើងទៅតែម្នាក់ឯង គ្មានគេទៅជួយបំរើជួយគិតកេណ្ឌបិសាចផងសោះ បើយ៉ាងនេះក្រែងឪពុកយើងធ្វើការនេះពុំទាន់ការ ដូច្នេះត្រូវយើងកេណ្ឌទ័ពខ្មោចជាមួយនឹងគាត់"។ ថាតែប៉ុណ្ណោះ កូនទាំង៤នាក់នោះក៏ស្ទុះលោតទៅតាមបិតាទាំងអស់គ្នា។ តែខណៈនោះ ខ្ញុំរាជការចាប់មិនឲ្យលោតតាមដើម្បីឃាត់ឲ្យនៅធ្វើរាជការបានពីនាក់មកវិញ គឺចៅពញាវិបុលរាជ ទេព១ ចៅពញារាជតេជៈសុខ ១។ ឯចៅពញាវង្សាអគ្គរាជកែវ និងចៅពញាបរទេសរាជកែ (ឬអង់) ជាកូនទី១ ទី២ នោះ ខ្ញុំរាជការចាប់ឃាត់ពុំទាន់ ក៏លោតចុះទៅក្នុងរណ្ដៅស្លាប់ជាមួយបិតាទៅ។ អ្នកម្នាងខៀវក៏លោតសំលាប់ខ្លួនទៅក្នុងរណ្ដៅ រួមជា ៤ នាក់។ (ខ្មោចទាំង ៤ នាក់នោះបានកើតឡើងជាដំបូកឃ្លាំងពេជ្រ ដល់សព្វថ្ងៃនេះ)។ លុះដល់ ព្រះចន្ទចរត្រង់ ក្នុងថ្ងៃពេញបូណ៌មី ខែពិសាខ នោះក៏ស្រាប់តែឮសូរសន្ធឹកខ្ទរខ្ទារមហិមានៅលើមេឃ និង នៅក្នុងដី នាំឲ្យភិតភ័យតក្កមាក្រៃលែង ហាក់បីដូចជាកក្រើកក្រឡាមហាប្រថពី។ ខណៈនោះពញាចន្ទ [[មេស្មឹង]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូល សម្ដេចៅពញាចន្ទរាជា តាមបណ្ដាំចៅពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រដែលបានផ្ដាំនោះ។ សម្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជា ក៏លើកទ័ពចេញទៅចោមបន្ទាយសត្រូវ។ ឯកងទ័ពសត្រូវបានឮសូរសន្ធឹកខ្ទរខ្ទារលើកមកក្នុងដីលើមេឃសន្ធឹកដូចជារន្ទះ ដូច្នោះក៏ភិតភ័យញ័រជើងញ័រដៃរន្ធត់តក់ស្លុតរត់ចោលបន្ទាយចោលសស្ត្រាវុធរត់គេចដោះខ្លួនឲ្យរួចជីវិត តែសព្វខ្លួន។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គលើកពលយោធាចូលក្នុងបន្ទាយអាសត្រូវហើយទ្រង់ចាត់កងទ័ពឲ្យដេញតាមទ័ពអាសត្រូវទៅ។ ព្រះអង្គបានគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ស្បៀងអាហារសេះ ដំរី ជាច្រើនដែលនៅក្នុងបន្ទាយនោះទាំងប៉ុន្មាន។ ថ្ងៃក្រោយមកនាងពេញជាបាវអ្នកម្នាងខៀវបានដឹងថា "ចៅហ្វាយរបស់ខ្លួនស្លាប់ទៅហើយ ហើយទៅកើតជាបិសាច រក្សាស្រុកដូច្នោះ" នាងអធិដ្ឋានថា : "ខ្ញុំសូមឲ្យបានទៅជួបនឹងចៅហ្វាយខ្ញុំហើយឲ្យបានជាផ្នូកផ្នូលព្រះនគរ" លុះបួងសួងស្រេចហើយ នាងពេញក៏លោតទឹក[[ស្ទឹងពោធិ៍សាត់]]ជិត[[ផ្សារក្រោម]]នេះ ហើយស្លាប់ទៅកើត ជាបិសាច ថិតនៅក្នងទីដែលមាន[[ដំបូក]]ទាំង ៣។ អ្នកម្នាងខៀវកើតជាដំបូកមួយនៅខាងជើង ពញាពេជ្រកើតជាដំបូកមួយនៅខាងត្បូង វង្សាអគ្គរាជកែវ និងបរទេសរាជកែ ដែលជាកូនពញាសួគ៌ាលោកពេជ្រ នោះកើតជាដំបូកមួយនៅខាងលិច។ កាលពញាពេជ្រ ពញាវង្សាអគ្គរាជកែវ ពញាបរទេសរាជកែ [[អ្នកម្នាងខៀវ]]លោតចុះទៅក្នុងរណ្ដៅ ហើយអស់ពួក[[តូរ្យតន្ត្រី]] តាំងប្រគុំរងំខ្ទរខ្ទារ ទាំង ៨ ទិសនោះមក ដំណឹងក៏ជ្រាបដល់[[ព្រះបាទ]][[សម្ដេច]]ចន្ទរាជា។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ឱ្យនិមន្តព្រះ[[សង្ឃ]]បង្សកូលធ្វើបុណ្យ[[សង្គាយនា]] ៣ ថ្ងៃ ៣ យប់ ទើបទ្រង់តាំងចៅពញាវិបុលរាជទេព ជា "ចៅពញាសួគ៌ាលោក" ជាជំនួសពញាពេជ្រ។ ចៅពញាតេជៈសុខ ជាកូនពញាពេជ្រ ទ្រង់ឱ្យគ្រងងារជា "ចៅពញាសង្គ្រាម" ជាចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអមរគីរិន្ទបូរ]] (ឬអម្រិន្ទបូរ) សក្ដិ ១០ [[ហ៊ូពាន់]]ដូចគ្នា។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យចៅពញា[[សេនាសង្គ្រាមសុខ]]ចាត់ពលនឹងលើកទៅតាមកំចាត់សឹកសត្រូវ។ ក្រោយថ្ងៃធ្វើបុណ្យឧទ្ទិសកុសលជូនខ្មោចពញាពេជ្រ នោះក្នុងពេលព្រឹក មានមនុស្សម្នាក់ឈ្មោះហ្មជ័យ យកដំរីភ្លុកមួយ[[កំពស់]] ៦ [[ហត្ថ]] ១២ [[ធ្នាប់]] មានរូបល្អបរិសុទ្ធមកក្រាបទូលថ្វាយព្រះចន្ទរាជា។ ដំរីនោះ មាន[[កិរិយា]]ប្រពៃក្រៃលែងជាងដំរីទាំងពួង សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចទ្រង់សព្វព្រះទ័យណាស់ ទុកដំរីនោះជាព្រះទីនាំងតាំង[[ខ្នាន់]]នាមជា "[[ព្រះពិជ័យគជា]]" តាមឈ្មោះហ្ម និងតាមជាតិ[[ដំរី]]។ ទ្រង់តាំងហ្មជ័យ នោះជាចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រក្រង]]រួចហើយស្ដេចយាងទៅឯមុនព្រះ[[ពន្លា]]។ លុះឃើញអ្នកមុខអ្នកការបណ្ដារាស្ត្រនាំ [[ដំរី]] [[សេះ]] មកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយខ្លះមួយ ខ្លះពីរ ស្ដេចទទួលបានដំរី [[៣៥]] សេះ [[៣០]]។ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់ ស្ដេចប្រោសព្រះរាជទាន រង្វាន់ជា[[មាសប្រាក់]] និង [[យសសក្ដិ]] ដល់ជនជា[[ម្ចាស់]]ដំរី ម្ចាស់សេះ ដែលថ្វាយព្រះអង្គ។ ឯ[[សម្ដេច]][[ចៅហ៊្វាកៅ]] និង ចៅពញា[[ចក្រីកែវ]] (មេទ័ពខាងស្ដេចកន) កាលបែកទ័ពដោយសារទ័ពបិសាចនោះ ក៏ថយមកឈប់ប្រមូលកងទ័ពតាំងខ្ជាប់ខ្ជួននៅ[[ខែត្រក្រគរ]]។ ក្រោយពីនោះ បីបួនថ្ងៃ ចៅហ៊្វាកៅ និងចៅពញាចក្រីកែវ លើកទ័ពត្រឡប់មកចោម[[បន្ទាយពោធិ៍សាត់]]វិញ។ ប៉ុន្តែពេលនោះ មេទ័ពទាំងពីរកាលទៅដល់[[បន្ទាយពោធិ៍សាត់]]ហើយមិនទាន់ចូលទៅវាយទេព្រោះមេទ័ពទាំងពីរនោះរង់ចាំកងទ័ពចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]ជាចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអាសន្នទុក]] ដែលត្រូវមកព័ទ្ធទ័ពសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ពីក្រោយ ដើម្បីកុំឱ្យស្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចរត់រួច។ ឯសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា តាំងពីបានឈ្នះសង្គ្រាម សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ និងចៅពញាចក្រីកែវមក ទ្រង់ក៏តាំងឱ្យផ្ដើមកេណ្ឌប្រមូលកងទ័ពថែមទៀត។ ថ្ងៃមួយនោះ ទ្រង់ជ្រាបថា សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ និងចៅពញាចក្រីកែវ លើកទ័ពត្រឡប់មកបោះចោមបន្ទាយម្ដងទៀត តែពុំទាន់ឃើញចូលវាយ។ យប់នោះ ទ្រង់ចាត់ចែងតែងនាយកង នាយទ័ព តាមចំនួនដែលត្រូវការ ទ្រង់តាំងចៅពញាតេជៈសុខ កូនពៅនៃពញាពេជ្រឱ្យគ្រងងារជា "សេនាបតី" ធ្វើជាទ័ពមុខ ឃុំពល ៥០០០ នាក់ ឱ្យចៅពញាសួគ៌ាលោកទេពជាកូនទី៣ របស់ពញាពេជ្រធ្វើជាមេទ័ពឃុំពល ៥០០០ នាក់ ទៅនៅទល់មុខទ័ពនៃចៅពញាចក្រីកែវ និង នៃសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ ដែលមានពល ៣០០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ។ ព្រះចន្ទរាជាទ្រង់ពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពហ្លួង លើកតាមទៅជាក្រោយ រួចទ្រង់ឱ្យចៅពញាយសរាជា ជាព្រះ[[ភាគិនេយ្យ]] និង [[ឧកញ៉ាវៀត]] ជា[[ព្រះពិលៀង]] ឃុំពល ៣០០០ នាក់ នៅរក្សា[[បន្ទាយ]]។ លុះចាត់ទ័ពស្រេច ហើយល្មមពេលព្រះចន្ទចរត្រង់ចំពីលើទ្រង់ហើយ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាក៏អុជ [[ទៀន]] [[ធូប]] [[ភ្ញី]] [[ផ្កា]] តាំងធ្វើនមស្ការ ទ្រង់ប្រតិស្ថានដល់គុណព្រះ[[រតនត្រ័យ]] និង ព្រះ[[ព្រហ្ម]] [[បរមឥន្ទ្រាធិរាជ]] ព្រមទាំងទេវតាទាំង[[ឆកាមាសួគ៌]] ដែលមានឫទ្ធីសក្ដិសិទ្ធិ និង អ្នកតាឃ្លាំងមឿងថា: "ឱ្យយើងខ្ញុំមានជ័យជំនះឈ្នះបានសេចក្ដីសុខ ទាំងរេហ៍ពលសកលយោធា" ។ ទ្រង់បួងសួងស្រេចហើយ ស្ដេចឡើងគ្រងព្រះទីនាំងពិជ័យគជេន្ទ្របវរសសុទ្ធដ៏ប្រពៃ។ ខណៈនោះស្រាប់តែឮសូរហ៊ោក្រោមប្រថពីលើអាកាសដាសកក្រើករំពើកទាំង[[ផែនដី]]។ សូរសព្ទទាំងនោះ អស្ចារ្យពន់ប្រមាណណាស់។ ព្រះបរមក្សត្រក្សាន្តទ្រង់ឱ្យវាយ[[គង]] ទូង[[ភេរី]] លើកយោធាចេញទៅទាំង ៤ កង តំរង់ទៅបន្ទាយសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ និង ចៅពញា[[ចក្រីកែវ (មេទ័ព)|ចក្រីកែវ]]។ សម្ដេចចៅហ៊្វាកៅ និង ចៅពញាចក្រីកែវបានដឹងហើយ ក៏ដេញកងទ័ពឱ្យបាញ់ត។ ក្នុងពេលដែលកងទ័ពកំពុងតែបាញ់ចាក់កាប់គ្នានោះ កងទ័ពខាងសត្រូវគឺខាងលោកកៅ និងលោកកែវទាំងប៉ុន្មាននោះ ក៏ស្រាប់តែឮសូរសន្ធឹកនៃទ័ពជាច្រើនកងព័ទ្ធពីក្រោយខ្នងខ្លួន។ សូរសព្ទហ៊ោនោះលាន់ឮកក្រើករំពើកទាំងក្រឡាប្រឹថពីដូចជាស្នូររន្ទះ ឬ ដូចជាភ្នំរលំមកលើទ័ពរបស់ខ្លួន។ សូរសព្ទនេះកើតឡើង ដោយសារខ្មោចពញាពេជ្រ កេណ្ឌបិសាចមកជួយ។ ខណៈនោះ នាយកងទ័ព [[សេះ]] [[ដំរី]] ខាងសត្រូវក៏ផ្អើលវឹកវរជាន់ជល់ដួលអស់សេនាទាហានខាងខ្លួនឯង។ រេហ៍ពលខាងសត្រូវ ក៏បែកទ័ពរត់យកតែអាយុជីវិតគ្រប់ខ្លួនទីទៃៗគ្នា។ ចៅពញាសួគ៌ាលោកកែវ និង ចៅពញាមហាសេនាសង្គ្រាមសុខ ក៏ដេញរេហ៍ពលឱ្យចូលចោមកងទ័ពចៅពញាចក្រីជិតជុំវិញ។ ចៅពញាចក្រីកែវឃើញដូច្នោះ ក៏លោតឡើងជិះដំរីបរចូលទៅតទល់ជាមួយនិងចៅពញាសួគ៌ាលោកកែវ (កែវតទល់នឹងកែវ) លុះទៅជិតទៀបនឹងបានប្រកាប់ជាមួយ និងចៅពញាសួគ៌ាលោកទៅហើយ ក៏ស្រាប់តែដំរីជំនិះនៃចៅពញាចក្រីកែវនោះភ្ញាក់ផ្អើលបោលពេញទំហឹងបណ្ដាលឱ្យដូចគេគ្រវាត់ធ្លាក់ខ្លួនចៅពញាចក្រីទៅលើភ្លុកដំរីជាជំនិះនៃចៅពញាសួគ៌ាលោក។ ភ្លាមនោះ ចៅពញាសួគ៌ាលោក ក៏កាប់ពញាចក្រីនឹងដាវដាច់កស្លាប់មួយរំពេច។ រេហ៍ពលខាងចៅពញាចក្រីកែវឃើញនាយស្លាប់ហើយមិនហ៊ានតទល់ទៅទៀតទេ ក៏បែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅទីទៃៗអស់។ ពញាសួគ៌ាលោកកែវ និងចៅពញាសេនាសង្គ្រាមសុខ កាលបានជ័យជំនះហើយ ក៏នាំយកក្បាលចៅពញាចក្រីកែវ ទៅក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចពញាចន្ទរាជាសូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ លុះព្រឹកឡើងកងទ័ពសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាចាប់បានដំរីសេះ គោ ក្របី ស្បៀងអាហារ សស្ត្រាវុធ និង របស់ផ្សេងៗជាច្រើននាំមកក្រាបទូលថ្វាយសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា សម្ដេចទ្រង់ឱ្យដោតក្បាលចៅពញាចក្រីកែវជាសត្រូវរួចហើយ សម្ដេចក៏រៀបដំណើរកងទ័ពចេញមកដល់[[ខែត្រក្រគរ]]។ នៅទីនោះទ្រង់បញ្ឈប់កងទ័ពឱ្យតាំងបន្ទាយមួយ។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ចៅហ្វាយស្រុកដែលទ្រង់តាំងថ្មីឱ្យទៅឈរប្រមូលស្បៀងអាហារអំពីរាស្ត្រប្រជាទុកនៅក្នុង[[ខែត្រក្រគរ]] ហើយព្រះអង្គស្ដេចចេញព្រះរាជដំណើរក្បួនកងទ័ពមកដល់[[ខែត្រក្រង]] ទ្រង់លើករំលងទៅដល់[[ខែត្រខ្លុង]]។ នៅទីនោះ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកងទ័ពឈប់តាំងបន្ទាយមួយទៀត ហើយទ្រង់ត្រាស់តាំងចៅហ្វាយស្រុកថ្មីឱ្យនៅប្រមូល[[ស្បៀង]][[អាហារ]]អំពីប្រជា[[រាស្ត្រ]]ទុកឱ្យបានច្រើនសំរាប់នឹងបើកឱ្យកងទ័ព កុំឱ្យមានខ្វះខាត។ តមក ស្ដេចធ្វើព្រះរាជដំណើរទៅថ្វាយបង្គំព្រះ[[ពុទ្ធរូប]]នៅព្រះវិហារប្រប[[ភូមិប្រាសាទ]] កាលសម្ដេចដែលទ្រង់បកព្រះ[[សុភ័គ]]ពីព្រះអង្គយកទៅឃ្លុំបូជាព្រះពុទ្ធរូបរួចទ្រង់អធិស្ថានបន់ឱ្យបានឈ្នះសឹកសង្គ្រាម។ ហេតុនេះហើយ បានជាជាប់មានពាក្យរាស្ត្រហៅវត្តនោះថា "[[វត្តព្រះជីវលួងបន់]]" នៅខែត្រខ្លុងរៀងមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ លុះចប់ពិធីបួងសួងដល់គុណព្រះរតនៈត្រ័យហើយ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចលើកកងទ័ពចេញពីខែត្រខ្លុងលើកសំដៅទៅខែត្រអម្រិន្ទបូរ (ឬ អមរគិរិន្ទបូរ) ទៀត។ កាលនោះ អស់រាស្ត្រប្រជាក្នុងខែត្រអម្រិន្ទបូរពុំព្រមកំណែនចៅហ្វាយស្រុកចាស់នាំគ្នារៀបគ្រឿងដង្វាយនាំទៅថ្វាយ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា។ ចៅហ្វាយស្រុកចាស់ ឃើញរាស្ត្រតំអឹងរឹងនឹងអំណាចខ្លួន ពុំព្រមស្ដាប់ខ្លួនហើយទៅក្រាបទូលស្ដេចដូច្នោះក៏ភ័យរត់ដោះខ្លួនទៅ[[ខែត្ររលាប្អៀរ]]។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គឱ្យជួសជុលបន្ទាយពីបុរាណ រួចហើយទ្រង់ប្រថាប់ទ័ពនៅទីនោះចំនួន ៣ ថ្ងៃ។ ក្រោយពីនោះមក ព្រះអង្គឡើងគង់ព្រះ[[ទីនាំង]][[អស្សតរ]]ព្រមដោយនូវសេនាទាហានយាងទៅដល់ទីដីមួយអន្លើជាឯ[[ត្បូង]]ចុងខែត្រអម្រិន្ទបូរ។ កាលស្ដេចយាងដល់ទីនោះ ទ្រង់ទតឃើញស្ថានដីមួយអន្លើដែលមានទីរាបទាបស្មើមាន[[ជ័យភូមិ]]ល្អ ហើយទ្រង់ឱ្យលើកបោះបង់ចោលបន្ទាយចាស់ផ្លាស់ទៅតាំងបន្ទាយថ្មីនៅដីដែលមានជ័យភូមិវិញព្រោះនៅទីនោះជាទីឧត្តមធំទូលាយមាំមួន។ លុះទ្រង់ធ្វើបន្ទាយនោះហើយ ព្រះអង្គលើកយោធាទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយថ្មីនោះ។ ហេតុនេះបានជាមានពាក្យអ្នកស្រុកហៅបន្ទាយដែលបោះបង់នោះថា "[[បន្ទាយចាស់]]" រៀងមក។ ក្នុងពេល ដែលសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាយាងទៅគង់នៅបន្ទាយថ្មីក្នុងខែត្រអម្រិន្ទបូរនោះមានចៅអធិការមួយអង្គ ព្រះនាម[[មង្គលសត្ថាជ័យ|ជ័យ]] ងារជា "[[មង្គលសត្ថា]]"។ ព្រះថេរៈអង្គនេះនាំ[[ទូក-ង]]មួយជាដង្វាយមកថ្វាយ ហើយទូលសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា: សូមថ្វាយព្រះពរ ទូក-ងនេះ ឈ្មោះ "[[សារាយអណ្ដែត]]" កាលចុងផែនដីនៃព្រះបាទ[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]បរមបពិត្រ ជាសម្ដេចព្រះ[[រៀម]]នៃទ្រង់ដែលកើត[[ចលាចល]] ព្រោះស្ដេចកនសព្វថ្ងៃនេះអាចក្ដី បានលាក់ទុកឈើដែលធ្វើជាទូកពុំទាន់ហើយនោះ ទុកចោលនៅវាលមួយ ឆ្ងាយពីព្រៃចំងាយ ៦ សិន ប្លាយ។ ដល់ខែប្រាំងរាំងរឹះ ត្រូវថ្ងៃក្ដៅ មានហ្វូងដំរីព្រៃ ទៅបោចសារាយ ត្រឹបបឿនយកទៅគ្របលើឈើដែលធ្វើទូកនេះមិនឱ្យត្រូវថ្ងៃ ក្រែងប្រេះឆា។ លុះស្រុកសាន្តត្រាណបន្តិចទៅ អាចក្ដីក៏នាំសិស្សានុសិស្ស ទៅកាប់ចាំងឈើនោះ ធ្វើជាទូក-ង។ លុះយកទូកនេះមក អុំទៅ អាចក្ដី ក៏ឃើញថា ទូកនេះលឿនជាងទូកទាំងពួង។ ហេតុនេះហើយបានជាអាចក្ដីឱ្យឈ្មោះទូកនេះថា "សារាយអណ្ដែត" មួយទៀតកាលពីខែវស្សាអាចក្ដីជិះទូកនេះទៅ[[បិណ្ឌ]]បាតឯ[[ស្រុកមហានគរ]]អាចក្ដី ត្រឡប់វិលមកវិញទាន់ពេលឆាន់ ហើយចង្ហាន់ក៏នៅហុយៗ។ ហេតុនេះហើយ បានជាមានពាក្យហៅថា "ទូកចង្ហាន់ហុយ"។ អាចក្ដីយល់ថា ទូក-ងនេះលឿនលើសចំឡែកនឹងទូកទាំងពួង ជារបស់អស្ចារ្យក្នុងព្រះនគរបានជាអាចក្ដីនាំមកថ្វាយព្រះមហាបពិត្រ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ថ្វាយ[[អភិវន្ទនកម្ម]]ហើយត្រាស់ថា "ព្រះ[[ជីតុន]] ឱ្យទូកនេះមក[[ញោម]]ៗមានអំណរណាស់ តែសព្វថ្ងៃនេះញោមនៅទ័លពេក។ បើទៅថ្ងៃមុខ ញោមបានព្រះនគរមកកាលណាញោមនឹងតបស្នងព្រះគុណឱ្យគាប់ព្រះទ័យពុំខានឡើយ"។ លំដាប់នោះសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គឱ្យមន្ត្រីមុខងារទទួលទូកនោះ ហើយបញ្ចុះពួក[[ស៊ីថាយ]] ១២៤ នាក់អុំទៅមហានគរវត្តល្បងមើល។ លុះទូកនោះត្រឡប់មកវិញបាយដែលដាំនោះនៅក្ដៅហុយៗ នៅឡើយ ដូចព្រះ[[ថេរៈ|ថេរ]]ដីកានៃ[[ចៅអធិការ]]នោះ ថ្វាយព្រះពរមែន។ ====សមរភូមិវាលសាបអង្កាម==== '''{{Main|សមរភូមិវាលសាបអង្កាម}}''' សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចមានព្រះតំរាស់ប្រាប់មន្ត្រីទាំងពួងថា "យើងមានភ័ព្វវាសនាល្អណាស់ ខាងជើងគោក យើងបាន "ព្រះពិជ័យគជេន្ទ្រ" សសុទ្ធជាព្រះទីនាំង ខាងជើងទឹក យើងបានទូក-ង "[[សារាយអណ្ដែត]]" ជាព្រះទីនាំងលឿនដូចខ្យល់"។ រួចទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យភ្នាក់ងារទទួលធ្វើរោង ដាក់រក្សាទូកទិព្វនោះ។ ទ្រង់តាំងនាមទូកនោះថា "ព្រះទីនាំងចក្រព័ត្រ"។ លុះទ្រង់ត្រាស់សន្មតនាមស្រេចហើយ ស្ដេចបង្គាប់ចៅពញាសេនាធិបតីសង្គ្រាមសុខឱ្យប្រមូលស្បៀងអាហារ និង គ្រឿងសស្ត្រាវុធទុកក្នុងបន្ទាយនោះជាកំលាំងទ័ព។ លុះទ្រង់ប្រមូលរេហ៍ពលបានសូរេចហើយស្ដេចធ្វើព្រះរាជដំណើរទ័ពទៅដល់[[វាលសាបអង្កាម]] (ភូមិនេះទៅខាងលិច[[កំពង់ឆ្នាំង]])។ នៅទីនោះទ្រង់បានប្រទះនឹងទ័ពសម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ]]។ មួយរំពេចនោះ ស្ដេចចាត់ឱ្យបរកងទ័ព ចូលច្បាំងនឹងទ័ពចៅហ្វាយកៅឥតរួញរា។ ទ័ពទាំងសងខាង ច្បាំងគ្នា ជាកោលាហលតាំងពីអាវុធវែងរហូតដល់អាវុធខ្លី។ ពួកពលសេនាចូលតតាំងច្បាំងប្រកាប់គ្នាខ្លាំងមហិមាណាស់នឹងរៀបរាប់ឱ្យអស់ពុំបាន។ ខណៈនោះមានអភូតហេតុមួយគួរឱ្យអស្ចារ្យណាស់គឺដំរី[[ភ្លុក]]មួយជាឧត្តមធំណាស់របស់សម្ដេចចៅពញាកៅ (ខាងស្ដេចកន) ជាមេទ័ពត្រើយខាងកើត វាផ្អើលរត់ទៅដល់ព្រេចដំបូកមួយរលើងរលំទាំងដើមឈើរមៀលទៅលើកងទ័ពខ្លួនឯងបែកទាំងសំបុក[[ឱម៉ាល់]] [[ព្រលួត]][[ល័ខ]] ហើយហើរទៅទិចកងទ័ពសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅទៀត។ រេហ៍ពលទាំងនោះទ្រាំនឹងឱម៉ាល់ ព្រលួតល័ខ ពុំបានក៏រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយបែកទ័ពទៅ។ ខាងកងទ័ពនៃសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាឃើញដូច្នោះ ក៏តាមដេញទ័ពសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅទៅទៀត។ លុះកងទ័ពនេះទាន់ ឃើញសម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ]] ហើយសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅក៏រា-តនឹងសេនាទាហានសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចចូលតយុទ្ធទល់គ្នានឹងចៅហ៊្វាកៅ។ លុះប្រយុទ្ធគ្នាមិនបានប៉ុន្មានភ្លេងផង សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ក៏កាប់ត្រូវស្មាចៅហ៊្វាកៅមួយអន្លើ ចៅហ៊្វាកៅមានពិការជា[[ទំងន់]]។ សេនាទាហានខាងសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅជួយការពារនាំរត់ឆ្លងទៅក្រាបទូលព្រះស្រីជេដ្ឋា (ស្ដេចកន) តាមការណ៍ដែលបែកទ័ព ហើយស្លាប់ចៅពញាចក្រីកែវនោះ។ ឯ[[សេនាទាហាន]]ខាងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា កាលសម្ដេចចៅហ៊្វាកៅរត់ទៅនោះ ហើយដេញតាមពុំទាន់ក៏ចាប់យកតែ [[គោ]] [[ក្របី]] [[ដំរី]] [[សេះ]] [[ស្បៀង]][[អាហារ]] [[សស្ត្រាវុធ]]ជាច្រើននាំទៅក្រាបទូលថ្វាយ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់លើកកងទ័ពចូលទៅបោះទ័ពនៅខាងលិច[[ភូមិរលាប្អៀរ]] ក្នុង[[ខែត្ររលាប្អៀរ]] ([[ខែត្រកំពង់ឆ្នាំង]]សព្វថ្ងៃនេះ)។ ចំណែកខាងចៅពញា[[ស្រែន្យាធិបតីសោម]] ចៅហ្វាយស្រុកខែត្ររលាប្អៀរខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា (ស្ដេចកន) បានដឹងហើយ ក៏ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពឡើងរក្សានាទីបន្ទាយ។ ប៉ុន្តែរាស្ត្រពុំចុះកំណែនសោះ បែរជានាំគ្នាយក[[បណ្ណាការ]]ចូលទៅគាល់ថ្វាយខ្លួនធ្វើរាជការក្នុងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ជាច្រើននាក់ទៅវិញ។ ចៅហ្វាយស្រុកសោមដឹងដូច្នោះហើយ ក៏នាំគ្រប់គ្រួដឹកកូនជញ្ជូនចៅរត់តាមសម្ដេចហ៊្វាកៅ។ លុះរត់ទៅពុំទាន់ចៅហ៊្វាកៅ ចៅហ្វាយស្រុកសោមក៏ចូលទៅជ្រកក្នុង[[បន្ទាយភ្នំពេញ]]ហើយស្លាប់ក្នុងទីនោះ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបថា: "ចៅពញាស្រែន្យាធិបតីសោម ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្ររលាប្អៀរ]]រត់ទៅហើយ" ទ្រង់ក៏បានជ្រើសរើសយក[[ហ្លួងរាជា]][[ស្រែន្យាធិបតីភឹម|ភឹម]]ឱ្យធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុកឡើង។ ទ្រង់ឱ្យប្រមូលរាស្ត្រប្រជា ស្បៀងអាហារសស្ត្រាវុធទុកជាកំលាំងសឹកសង្គ្រាមសំរាប់ស្រុកនោះ។ ចៅពញា[[ស្រែន្យសេនាទន់]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រលង្វែក]]កាលដឹងដើមទងថា "សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គត្រឡប់មកពីស្រុកសៀមវិញហើយៗ ទ្រង់បានទាំងឈ្នះសង្គ្រាមបានខែត្រខាងជើងជាច្រើន ទ្រង់បានសំលាប់ចក្រីកែវដេញទាំងទ័ពចៅហ៊្វាកៅទៀត" ចៅពញាក៏នាំស្ម័គ្របក្សពួករាស្ត្រប្រជា និង[[បណ្ណាការ]]យកទៅថ្វាយសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាថ្វាយទាំងខ្លួនចូលទៅធ្វើ[[រាជការ]]ជាច្រើននាក់។ ===ការពារការវាយបករបស់ស្ដេចកន=== ====សមរភូមិលង្វែក គ.ស. ១៥១៦==== '''{{Main|សមរភូមិលង្វែក (១៥១៦)}}''' នេះនឹងនិយាយអំពីព្រះ[[ស្រីជេដ្ឋា]]តាំងខ្លួនជាម្ចាស់ផែនដីលុះដល់មកឆ្នាំ[[ជូត]] [[អដ្ឋស័ក]] ព.ស. ២០៦០, គ.ស. ១៥១៦, ម.ស. ១៤៣៨, ច.ស. ៨៧៨ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា ព្រះអង្គសោយរាជ្យបាន ៤ ឆ្នាំ។ លុះទ្រង់ជ្រាបថា "សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា វាយយកខែត្រខាងលិច ប៉ែកខាងជើងបានហើយ ហើយបានសំលាប់ចៅហ្វាយស្រុកជាច្រើនផងមិនតែប៉ុណ្ណោះទាំងពញា[[ចក្រីកែវ (មេទ័ព)|ចក្រីកែវ]]ក៏ស្លាប់ ទាំងសម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ|ចៅហ្វាកៅ]]ជាមា ក៏មានរបួសជាទំងន់ទៀត។" ទ្រង់មានព្រះវិតក្កទុក្ខទោមនស្សណាស់រហូតដល់ទ្រង់ព្រះ[[កន្សែង]]សោកស្ដាយជាខ្លាំង។ លុះស្វាយសោកហើយ ទ្រង់មានព្រះតំរិះពីការសង្គ្រាមសព្វប្រការ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់មុខមន្ត្រីឱ្យចេញទៅកេណ្ឌទ័ព។ លុះមន្ត្រីកេណ្ឌបានរេហ៍ពលត្រើយខាងកើត ១២០០០០ នាក់ ហើយទ្រង់ចាត់បំរើសេះឱ្យទៅតាមកងទ័ព[[ចៅពញា]][[ឧទ័យធិរាជ]]ថ្មី ដែលឱ្យទៅស្កាត់ផ្លូវ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាពីផែន[[បាត់ដំបង]]នោះឱ្យនាំកងទ័ពត្រឡប់មកវិញ " ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]]នាំរេហ៍ពល [[៥០០០០]] នាក់ទៅជួបជុំគ្នានឹងមេទ័ពឯទៀតនៅ[[បន្ទាយភ្នំពេញ]] ហើយក៏ចាត់ចែងតែងដាក់រេហ៍ពលឱ្យផ្លាស់ប្ដូរគ្នានៅរក្សាទីបន្ទាយ។ ចៅពញា[[តេជោកុយ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រសំរោងទង]] និង ចៅពញា[[វង្សាអនុជិតយស]] ចៅហ្វាយស្រុកថ្មី[[ខែត្របាទី]] មានរេហ៍ពលមួយម៉ឺននាក់ជា[[កងក្រវែល]]រួមទាំងអស់ត្រូវជា [[១៩០០០០]] នាក់។ ព្រះស្រីជេដ្ឋាទ្រង់ចាត់កងទ័ពទាំង ១៩០០០០ នាក់នោះជាពីរផ្លូវ។ ក្នុងមួយផ្លូវៗ ទ្រង់តាំងដូចមានខាងក្រោមនេះ៖ ១. ផ្លូវទី១ *ក) ទ្រង់ចាត់ចៅពញា[[យមរាជព្រាប]]ឃុំពល ១ ម៉ឺននាក់ជាទ័ពមុខ។ *ខ) ឱ្យចៅពញា[[វង្សាអគ្គរាជស្រី]]ឃុំពល ១ ម៉ឺននាក់ជាប៉ែកឆ្វេង។ *គ) ឱ្យចៅពញា[[ពិស្ណុលោកទេន]]ចៅហ្វាយ[[ស្រុកទ្រាំង]] ឃុំពល ១ ម៉ឺននាក់ជាប៉ែកខាងស្ដាំ។ *ឃ) ឱ្យចៅពញា[[អធិកវង្សាវេត]] ចៅហ្វាយស្រុកទ្រាំង ឃុំរេហ៍ពល ១ ម៉ឺននាក់ជាប៉ែកខាងក្រោយ។ *ង) ទ្រង់ឱ្យយក [[ចក្រីធិបតីកុញ្ចរសូរ|ឧកហ្លួងសូរ]]ត្រូវជាមាម៉ែបានតាំងឡើងជា "ចៅពញា[[ចក្រីធិបតីកុញ្ចរ]]" សំរេចរាជការមហាក្រស័ត្រសឹក ហើយឱ្យលើកទ័ពទៅមុន។ ២. ផ្លូវទី២ ក្រោយដែលឧកហ្លួងសូរ លើកទ័ពចេញទៅនោះ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាព្រះចៅក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ ស្ដេចកនរើសយកក្មួយម៉ែបាន ៤ នាក់ មកតាំងជាសេនាបតីគឺ៖ *ក) [[ឧកញ៉ាវៀងសូរ|ឧកហ្លួងសូរ]] តាំងជា [[ឧកញ៉ាវៀង]] ឱ្យឃុំពល ២០០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ។ *ខ) [[ឧកញ៉ាវាំងនៅ|ឧកហ្លួងនៅ]] តាំងជា [[ឧកញ៉ាវាំង]] ឱ្យឃុំពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពឆ្វេង។ *គ) [[ឧកញ៉ាលំពាំងទេព|ឧកហ្លួងទេព]] តាំងជា [[ឧកញ៉ាលំពាំង]] ឱ្យឃុំពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពស្ដាំ។ *ឃ) [[ឧកញ៉ាស្រាលមាន់|ឧកហ្លួងមាន់]] តាំងជា [[ឧកញ៉ាស្រាល]] ឱ្យឃុំពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពក្រោយ។ ឯព្រះអង្គឯង (ព្រះស្រីជេដ្ឋា) ឃុំពល ៣០០០០ នាក់ ជាទ័ពហ្លួង។ ឯអស់ចៅហ្វាយស្រុកទាំងពួង ទ្រង់ចាត់ឱ្យធ្វើជា[[បល័ដ្ឋទ័ព]] [[យោក្បាត់ទ័ព]] ជាកងក្រវែល ១៥ កង សឹងឱ្យកាន់ទង់ជ័យពណ៌ដែលមានរូបខុសៗគ្នា ដើម្បីនឹងមិនឱ្យច្រឡូកច្រឡំគ្នាឡើយ។ ព្រះស្រីជេដ្ឋានេះ មានបុណ្យអស្ចារ្យណាស់ ទ្រង់មានព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រភ្លុកធំ ១ កំពស់ ១០ ហត្ថ ឈ្មោះ "[[ព្រះគជេន្ទ្រយាវុធ]]" មានសេះព្រះទីនាំងសំបុរ[[ស៊ីសាំ]] កំពស់ ៣ ហត្ថ ៤ [[ធ្នាប់]] មានកំលាំងបោលក្នុងមួយថ្ងៃកំណត់ ២០៥០ [[សិន]] ហែលទឹកលឿនបីដូចរន្ទះរូបល្អបីដូចរូប[[រាជសីហ៍]] ឈ្មោះ "ព្រះទីនាំង[[ស័ង្ខរង្ស៊ី]]"។ សេនា [[សេនីយ៍]] ដែលទ្រង់ចាត់ហើយនោះបានមកគ្រប់មុខងារគឺអ្នកកាន់ស្វេតច្ឆ័ត្រអភិរម្យសែនត្វាន់[[ចាម៉រ]] [[បាយមន]] [[តូរ្យតន្ត្រី]]តាមលំដាប់ព្រះមហាក្សត្រ។ លុះដល់ពេលមានជោគជ័យបើកហើយ [[បុរោហិត]]ផ្លុំត្រែស័ង្ខ ពួកតូរ្យតន្ត្រីក៏ប្រគំនូវរគាំងស្គរស្នែង ដែលតាក់តែងសំរាប់បង្គាប់ទ័ព។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ជាម្ចាស់[[ផែនដី]][[ស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ|ស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ]] ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្របវររតនមង្គលលើករេហ៍ពលចេញទៅសូរសព្ទរេហ៍ពលនិសូរសព្ទរទេះ សេះ ដំរី ព្រមទាំងសូរសព្ទតូរ្យតន្ត្រីនោះនាំឱ្យ[[ព្យូហយាត្រា]]កងទ័ពជាឧត្តមរងំ ខ្ទ័រខ្ទារ ទាំងព្រៃព្រឹក្សាក្រឡាមហាប្រថពី។ លុះ​ទៅ​ដល់[[​ស្ទឹង​ក្រាំងពន្លៃ]] (សព្វថ្ងៃ​នៅ​ក្នុង[[​ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]] ក្បែរ​[[ផ្សារ​ឧដុង្គ]]) ហើយ​ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​តាំង​បន្ទាយ​ទ័ព​ធំ​នៅ[[​ស្ទឹង​ក្រាំងពន្លៃ​]]នោះ ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ចៅពញា[[យមរាជព្រាប]]ជា​មេទ័ព​មុខ​ឲ្យ​ឃុំ​ពល​ ៤៥០០០​ នាក់លើក​ទៅ​ចោម​វាយ[[​បន្ទាយ​ខែត្រ​លង្វែក]]។ ចៅហ្វាយស្រុក​[[ខែត្រ​លង្វែក]] ក៏​ដេញ​ពល​តតាំង​ច្បាំង​គ្នា​ជា​មាំមួន។ ខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ទ្រង់​ជ្រាប​ថា “កងទ័ព​សត្រូវ​មក​ចោម​បន្ទាយលង្វែក​ហើយ” ព្រះ​អង្គ​ក៏​ប្រើ​ទ័ព​សេះ​ឲ្យទៅ​ប្រាប់​ចៅហ្វាយខែត្រលង្វែក​ថា “ឲ្យ​ក្លែង​ធ្វើ​ជា​ចាញ់​ទ័ព​សត្រូវ ហើយ​រត់​តាម​ផ្លូវ​ទៅ​ទិស​ខាង[[ជើង]]” ។ ក្រោយ​បំរើ​សេះ​ចេញ​ទៅ​នោះ ព្រះ​អង្គ​លើក​កងទ័ព ​៤៥០០០​ នាក់ស្រូតរូត​ទៅ​ជួយ​[[ចៅ​ស្រុក]]​ខែត្រ​លង្វែក។ លុះ​ស្ដេច​ទៅ​ដល់​ព្រៃ​មួយ​ធំ ទ្រង់​ឮ​សូរកាំភ្លើង​ច្បាំង​គ្នា​ជា​ឱឡារិក​ណាស់ ទើប​ព្រះ​អង្គ​បង្កប់​[[រេហ៍ពល​]]នៅ​ទីនោះ។ ឯ​ចៅហ្វាយស្រុក[[​រលាប្អៀរ]]​បានដឹង​ឧបាយកល​ដោយ​បំរើ[[សេះ]] ហើយ​ក៏​ឲ្យ​កងទ័ព​ទាំងនោះ​ថយ​តាម​ព្រះរាជ​បញ្ជា។ ចៅពញា​[[យមរាជ]] និង​នាយកង​ទ័ព[[​មុខ]] [[ក្រោយ]] [[ឆ្វេង]]​ [[ស្ដាំ]]​ ៥​ កងខាង​ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​យល់​ថា “មាន​ជ័យ​ជំនះ​ហើយ” ក៏​មានចិត្ដ​កំរើកកងទ័ព​ដេញ​ជិត​ប្រកិត​តាម​ទៅ​រហូត​ដល់ទី​ដែល​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ស្ដេច​បង្កប់ទ័ព​ចាំ​នោះ។ មួយ​រំពេច​នោះ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ស្ដេច​បរ​ព្រះ​ទីនាំង​[[ពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធ|គជេន្ទ្រ​ពិជ័យ]]នាំ​សេនាទាហាន​រេហ៍ពល​លើក​ចេញ​ដេញ​ទៅ​វាយ​ខ្ចប់​សំលាប់​កងទ័ព​សត្រូវ​ពីក្រោយដោយ​ទ័ព​សត្រូវ​ពុំ​ដឹងខ្លួន។ កងទ័ព​ត្រូវ​ស្លាប់​ដោយ​[[ក្របី]]​វ័ធ [[ដំរី]]​ជល់​ព្រេច និង​ដោយ​អាវុធ​វែង​ខ្លី​ស្លាប់​អស់​ជាង ​៣០០០ ​នាក់ឈាម​ក្រហម​ដាល​ច្រាល​ទាំង​ព្រៃ​វាល​ចាប់​បាន​ចៅពញា​[[យមរាជ]] និង​នាយកង​នាយ​ទ័ព​ទាំង​ ១០​ នាក់​ទៀត។ ===ផ្អាកសង្គ្រាមលើកទី១=== សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ស្ដេច​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​កាត់​ក្បាល​ចៅពញា​យមរាជ និង​មេទ័ព​ ១០ ​នាក់ ហើយ​ឲ្យ​[[ចៀរ​ស្លឹកត្រចៀក]]​មេកង​ដែល​ចាប់​បាន​ទាំង​រស់​ ១០ ​នាក់​ទៀត។ ទ្រង់មាន​ព្រះ​បន្ទូល​ថា “អាឯង​ទាំង​ ១០ ​នាក់​នេះចូល​នាំ​ក្បាល​គូកន​ឯង​ទាំង ​១១ ​នាក់​នេះ​ទៅ​ឲ្យ​អា​ព្រះស្ដេច​កន​ចុះ ហើយ​ឲ្យ​ប្រាប់​អា​កន​ថា បើ​វា​អាង​ពល​ច្រើន​ឲ្យ​លើក​មក​ទៀត ឬ​បើ​យល់​ថា​ភ្លៀង​ធ្លាក់​មក ហើយ​ជិត​ដល់​ល្មម​នឹង​ឲ្យ​រាស្ដ្រ​ធ្វើស្រែ​ចំការ ហើយនឹង​ចង់​ឈប់​ច្បាំង​ឲ្យ​រាស្ដ្រ​ធ្វើស្រែ​ចំការ​សិន​ក៏​តាម​ចិត្តចុះ”។ ទ្រង់​ត្រាស់​ផ្ដាំ​រួច​ស្រេច​ហើយ ព្រះ​អង្គ​លើកទ័ព​ត្រឡប់​មក​[[បន្ទាយ​ខែត្រ​រលាប្អៀរ​]]វិញ។ ទ្រង់​បំរើ​ចេញ​ទៅ​ស៊ើបការណ៍​ក្នុង​កងទ័ព[[​សត្រូវ]]។ បំរើដឹង​ការណ៍​ហើយ​ក៏​វិល​ត្រឡប់​មក​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​សព្វគ្រប់​ពុំ​មាន​ ហ៊ាន​ធ្វេសប្រហែស​ឡើយ។ នេះ​នឹង​ស្រដី​អំពី​បំរើ ១០ ​នាក់​ដែល​រែក​យួរ​ក្បាល ​១១ ​នាក់​នោះ​ទៅ​ដល់​ ស្ទឹង​ក្រាំងពន្លៃ ហើយ​ក៏​ចូល​ទៅ​ថ្វាយបង្គំ​យំ​ក្រាប​ម្ចាស់​របស់​ខ្លួន​សព្វគ្រប់​តាម​ដំណើរ។ ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា ក្រុង​ស្រឡប់​ពិជ័យ​ព្រៃនគរ ទ្រង់​បាន​ជ្រាប​ហើយ ទ្រង់​ញ័រ​ភ័យ​ខ្លាច​ព្រះ[[​បារមី]] ថ្វី​ព្រះ​ហស្ថ​នៃ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា។ លុះដល់​ភ្ញាក់ស្មារតី​យ៉ាងនេះ ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ត្រាស់​ថា “យើង​នឹង​ខ្លាច​អ្វី​ថ្វីដៃ​ចៅពញា​ចន្ទរាជា​នោះ ប៉ុន្ដែ​ឥឡូវនេះ គេ​សុំ​យើង​ឲ្យ​កងទ័ព​យើង​ធ្វើស្រែ​សិន យើង​ក៏​គួរ​ឈប់​តាម​សណ្ដាប់​ព្រះ​នគរ បើ​យើង​នឹង​រឹងទទឹង​ទៅ ក៏​ឃើញ​ថាការណ៍​នេះ​មិន​ត្រឹមត្រូវ​ដែរ យើង​ត្រូវ​តែ​ព្រម​តាម​គេ​ចុះ”។ ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​តែង​ព្រះ​រាជសារ​បោះត្រា​សំរាប់​ផែនដី​ទៅ​ឲ្យ​[[ពញា​]][[មហាមន្ដ្រី]]​ជា​រាជ[[ទូត]]​ឲ្យ​ពញា​មន្ដ្រី​ជា​រាជទូត​ឲ្យ​ពញា​[[ឫទ្ធាធិបតី]] ជា​[[ឧបទូត]]ឲ្យ​[[ឧកញ៉ា]]​[[ជុំ​ជិត​ជំនិត​ទឡ្ហៈ]]​ជា​[[ត្រី​ទូត]]នាំ​ពានមាស​មួយតំកល់​ព្រះរាជសារ​នោះ និង[[​ព្រែ​]]ផ្កាមាស​ ១០ [[​កី]] [[ព្រែ​ញ័រ​]] ១០ ព្រំ​យ៉ាង​ធំ ​២​ [[ក្បាល]]​ជា[[​គ្រឿង​បណ្ណាការ]]។ លុះ​[[រាជទូត​]] [[ឧបទូត]] [[ត្រី​ទូត]] នាំ​ទៅ​ដល់[[​ខែត្រ​រលាប្អៀរ]] ហើយ​អស់​នាយកង​ទាហាន​ខាង​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​ក៏​ឃុំខ្លួននាំ​ទៅ​ក្រាបថ្វាយបង្គំ​គាល់​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា។ ខណៈនោះ​ស្ដេច​ចេញ​ជួប​មុខមន្ដ្រី សេនា​យោធា​កងទ័ព​ក្រាប​បង្គំ​គាល់​តាម​[[បណ្ដា​ស័ក្ដិ]]ធំ​តូច ហើយ​ស្ដេច​ឲ្យ[[​អាល័ក្ស​]]ថ្លែង​ព្រះរាជសារ​ថ្វាយ។ ឯ​ព្រះ[[រាជសារ]]​នោះ​មាន​សេចក្ដី​ដូច​ខាងក្រោម​នេះ៖ «ព្រះរាជសារ ​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋាធិរាជ​រាមាធិបតី​បរមបពិត្រ​ជា​អម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង​ ក្រុង​កម្ពុជា​ធិបតី​សិរី​យសោធរ​បវរ​ឥន្ទ​[[កុរុរដ្ឋ​]]រាជធានី ដែល​រាស្ដ្រ និង​ព្រះរាជ​វង្សានុវង្ស​ស្រឡាញ់​ស្ម័គ្រចិត្ដ​លើក​ឡើង​ឲ្យ​សោយរាជ​សម្បត្ដិក្នុង​មហា​ស្រឡប់​ពិជ័យ​ព្រៃនគរ​បវរ​បូព៌ា​ទិសា។ សូម​ចំរើន ​ព្រះរាជ​មេត្រី​មក​សម្ដេចព្រះ​អនុជាធិរាជ គឺ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​បាន​ទ្រង់​ជ្រាប។ ដ្បិត​អ្នក​អូន​លើក​[[ចតុរង្គ​សេនា]]​[[ទាហាន]]​[[រេហ៍ពល​]]មក​ធ្វើ[[សង្គ្រាម]]​នេះ យើង​មានចិត្ដ​អំណរ​ណាស់ដោយហេតុ​ថាយើង​នឹង​បាន​ទត​នូវ​សេនា​ទាហាន​ច្បាំង​ប្រកាប់​គ្នា​ដោយ​អាវុធ​វែង​ខ្លី លើ​ខ្នង​សេះ ដំរី ជា​សិរី​សួស្ដីនៃ​ចក្ខុ​ទាំង​សងខាង។ ប៉ុន្ដែឥឡូវនេះ ជិត​ដល់​វស្សា​រដូវ​ហើយ រាស្ដ្រ​ត្រូវ​ធ្វើស្រែ ដូច្នេះ​យើង​សូម​ឲ្យ​ឈប់​ធ្វើសង្គ្រាម​នឹង​គ្នា​ក្នុង​មួយ​រដូវ​នេះ​ចុះ តែ​សុំ​ឲ្យ​ចាំ​ពាក្យ​ដែល​សន្មត​សញ្ញាកុំឲ្យ​លប​លួច​វាយ​យក​ខែត្រ​គ្នា​ដូច​ជា​កងទ័ព​ចោរ​នោះ​ឡើយ។ បើ​ដល់​រាស្ដ្រ​ធ្វើស្រែ​ចំការ​រួច​ហើយ មុន​នឹង​ធ្វើសង្គ្រាម​នឹង​គ្នា​កាលណា​ឲ្យ​មាន​រាជសារ​ចារ​ជា​ព្រះរាជ​កំណត់​ទៅ​មកទើប​គួរ​សមជា​ឧត្ដម​មហាក្សត្រ​ធិរាជ»។ លុះ​អាល័ក្ស​ថ្លែង​ព្រះរាជសារ​ចប់​ហើយ សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ទ្រង់​ពិរោធ​ខ្លាំង​ណាស់ ទ្រង់​ត្រាស់​ថាអា​រាជទូត​ឯង​វិល​ទៅ​ប្រាប់​ម្ចាស់​ឯង​ចុះ​ថា​អញ​ព្រម​សំរាក​ឲ្យ​រាស្ដ្រធ្វើស្រែ​ហើយ តែ​ថា​អញ​សុំ​កុំឲ្យ​ម្ចាស់​ឯង​ហៅ​អញ​ថាជា​បង​ជា​ប្អូន​ឡើយ ដ្បិត​ម្ចាស់​ឯង និង​អញ​នេះ​មាន​ជាតិ​ត្រកូល​ឆ្ងាយ​ពី​គ្នា​ណាស់”។ ទ្រង់​ត្រាស់​ហើយ ទ្រង់​ព្រះ​រាជទាន​មាស​[[ដួង]]​មួយ[[​ជញ្ជីង]]​សៀម ប្រាក់ដួង​ពីរ​[[ជញ្ជីង]]​ដែល​បាន​មក​ពី​ក្រុង​[[ស្រី​អយុធ្យា]]​នោះ ហើយ​ប្រទាន​ឲ្យ​ជា​រង្វាន់​រាជទូត​ជា​គ្រឿង​ឧបរាជ​បណ្ណាការរួច​ទ្រង់​បណ្ដេញ​ឲ្យទៅ​ជា​ប្រញាប់។ លុះ​រាជទូត​ចេញ​ផុត​ទៅ​នោះ អស់​នាយ​កងទ័ព​យក​សេចក្ដី​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ថា៖ យើង​ធ្វើសង្គ្រាម​កំពុង​មាន​ជ័យ​ជំនះ ហើយ​ហេតុ​អ្វី​ក៏​ទ្រង់​ទទួល​សញ្ញា​ឲ្យ​ឈប់​សង្គ្រាម​ដូច្នេះ មួយទៀត ខែត្រខាង​សត្រូវ​នៅ​ច្រើន​ជាង​យើង​ដែរ គឺថា​បាន​ទៅ​គេ​នោះ​ជាង​ ១០​ [[សួន]] បាន​មក​យើង​មិន​ទាន់​បាន​ ១​ សួន​ទេ។ បើ​ខាង​សត្រូវ​ឲ្យ​កេណ្ឌ​បណ្ដារាស្ដ្រ​តាំងពី​ខែត្រ​ខាងជើង​ទល់​នឹង​ស្រុក​លាវខាងត្បូង​ទល់​នឹង​សមុទ្រខាងកើត​ទល់​នឹង​នគរ​ចាមបាន​មក​ទាំងអស់​ប្រហែល​ជាង ​១០០០០០០ (ដប់​សែន​នាក់) ទៅ​ហើយ។ ឯខាង​យើង​ទើបតែ​វាយ​បាន ​៦-៧ ​ខែត្រ គឺ​[[ខែត្រ​មហានគរ​]]ដែល​សម្ដេចព្រះ​បរម​រាជ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២|​ពញាយ៉ាត]]​វាយ​ដណ្ដើម​បាន​ពី​សៀម​មក​វិញ ហើយ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា [[សៀមរាប]]នេះ​មួយ [[ខែត្របាត់ដំបង]]​មួយ និង​ខែត្រ​តូចៗ​១២ ឬ​១៣​នេះ​មួយ។ ម្យ៉ាងទៀត​ខេត្ដ​នេះ កាលបើ​បែក​ព្រះ​មហានគរ​កម្ពុជា​ហើយ សៀម​កៀរ​គ្រួ​យក​ទៅ​អស់ នៅ​តែ​ពីរ​ឬ​បី​ពាន់​នាក់​ប៉ុណ្ណោះ បើ​ដូច្នេះ តើ​យើង​ធ្វើ​ដូច​ម្ដេច​នឹង​ទទួល​ជ័យ​ពី​សត្រូវ​បាន បើ​សត្រូវ​កេណ្ឌ​ពល​ពី​ក្រុង​ខែត្រ​ទាំងអស់​លើក​មក​យើង​នឹង​មិន​បង់​ការណ៍​ ទេ​ឬអ្វី ? ។ ទូលព្រះបង្គំ​យល់​ថា យើង​នឹង​រក្សាខ្លួន​ពិបាក​ណាស់”។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ជាអម្ចាស់ទ្រង់ត្រាស់ថា : ការណ៍នេះ យើងបានគិតស្រេចហើយបានជាយើងព្រមឈប់ច្បាំងសិន ព្រោះយើងឃើញប្រយោជន៍ ៧ ប្រការ គឺ៖ *ប្រការ១: មានសុភាបុរាណថា : "ធ្វើស្រែនឹងទឹក ធ្វើសឹកនឹងបាយ" បើយើងខំតែធ្វើសង្គ្រាមទៅ កូនប្រពន្ធរបស់ឈ្មោះ ដែលមកចុះកំណែននោះ នឹងដាច់ពោះស្លាប់ បើកូនប្រពន្ធវានោះអត់បាយហើយ វាក៏ពុំយកចិត្តទុកដាក់ ក្នុងការធ្វើរាជការនឹងយើងឡើយ។ *ប្រការ២: យើងបានខែត្រតូចធំ ចំនួន ១២ ឬ ១៣ ខែត្រនេះ ល្មមទុកជាទីសំណាក់បានហើយ បើយើងមិនទាន់ឱ្យទៅបញ្ចុះបញ្ចូលខែត្រផ្សេងៗទេ ហើយស្រាប់តែលើកទ័ពទៅវាយគេតែម្ដងនោះនឹងខ្ចេចខ្ចាំរកាំចិត្ត នៃអាណាប្រជានុរាស្ត្រជាមិនខាន។ លុះតែយើងទៅបញ្ចុះបញ្ចូលលួងចិត្តចៅហ្វាយស្រុក និងបណ្ដារាស្ត្រ ជាមុនសិន ឱ្យចូលចិត្តនឹងយើង ដែលជាព្រះរាជត្រកូល ឬ បើគេមិនចូលចិត្តនឹងយើងទេ គេបែរជាចូលចិត្តទៅខាងពួកក្បត់ ដែលតាំងខ្លួនជាស្ដេចនោះ ចាំយើងបានចំណាប់កាលណាសុំលើកទ័ពទៅបង្ក្រាប ពួកដែលរឹងទទឹងនោះ ធ្វើឱ្យបានសម្រេចការណ៍ ក្នុងកាលខាងក្រោយ។ *ប្រការ៣: ខែត្រអាសន្នទុក ជាខែត្រធំមានអាណាខែត្រឡើងក៏ច្រើន ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជប្រាង្គ]]ជាចៅហ្វាយស្រុកនៃខែត្រនេះគាត់មានថ្វីដៃ និង តម្រិះប្រាជ្ញាមាំមួនណាស់ ប្រសិនបើយើងខំធ្វើចំបាំងរហូតទៅមិនឈប់ ហើយពញាប្រាង្គ គេលើកទ័ពមកព័ទ្ធយើងពីក្រោយ យើងនឹងនៅជាកណ្ដាលចំណោមគេ នោះយើងពិបាកនឹងរក្សាខ្លួនណាស់។ ហេតុនេះហើយបានជាយើងព្រមបង្អង់ច្បាំង ចាំប្រាប់ប្រាមនូវខែត្រធំៗនេះ និងខែត្រតូចៗត្រើយខាងកើត ទិសខាងជើងនោះ ឱ្យបានមកជារបស់យើងសិន។ *ប្រការ៤: ខាងព្រះស្ដេចកន ដែលវាតាំងខ្លួនជាស្ដេចនោះ តែវាចេញច្បាំងកាលណា វាបាំងស្វេតច្ឆត្រ និង ចាម៉រ បាយមន់ សែនត្វាន់ តាមទំនៀមព្រះមហាក្សត្រ។ ឯខាងយើង ដែលពេញជាព្រះរាជត្រកូលនោះ យើងគ្មានអ្វីសោះ យើងចេញច្បាំងកាលណា ឥស្សរិយយសយើង ជាទ័ពថោកជាងវា។ ទោះបី ឈ្នះប៉ុន្មានដងក្ដី ឥស្សរិយយសយើងនោះក៏នៅតែថោកទាបជាងវា។ *ប្រការ៥: កាលដែលបម្រើនៃព្រះស្ដេចកននាំព្រះរាជសារមក ហើយទៅវិញនោះយើងបានផ្ដាំថា បើនឹងចង់ឈប់សង្គ្រាម ឱ្យរាស្ត្រធ្វើស្រែ ក៏ឈប់តាមចិត្តចុះ។ បើរាស្ត្រកំពុងមានចិត្តត្រេកអរព្រោះបានទៅប្រមូលកូនប្រពន្ធផង ត្រេកអរនឹងយើងជាដើមគំនិតនេះផង ហើយបើយើងត្រឡប់ជាប្រែសំដីវិញ រាស្ត្រកំពុងបាក់ចិត្តស្រលាញ់យើងនោះ ក៏នឹងប្រែចិត្តស្អប់យើង ព្រោះយើងមានវាចាពុំទៀងទាត់។ *ប្រការ៦: សេនាទាហានខាងយើង មានថ្វីដៃក៏ច្រើននាក់ តែយើងពុំបានឱ្យប្រឡងថ្វីដៃ ឱ្យឃើញជាក់ច្បាស់នៅឡើយ។ *ប្រការ៧: ខាងយើងពិតជាព្រះរាជត្រកូលមែន តែទើបតាំងខ្លួនថ្មី ពុំទាន់មានទូកចំបាំងដល់មួយសោះ។ ឯខាងព្រះស្ដេចកនវិញ គេពិតជាក្រៅព្រះរាជត្រកូល តែគេតាំងខ្លួនមកយូរហើយ គេមានទូកចំបាំងក៏ច្រើន។ បើគេលើកទ័ពជើងទឹក មកព័ទ្ធចោមយើងកាលណាយើងគ្មានអ្វីតទល់នឹងគេឡើយ។ ហេតុនេះហើយ បានជាយើងព្រមតាមស្ដេចកន សុំដែលសមតាមគំនិតរបស់យើង។ ឯមន្ត្រី ខ្ញុំរាជការ សេនាទាហានទាំងប៉ុន្មានបានថ្លែងកោតសរសើរព្រះប្រាជ្ញាញាណនៃទ្រង់គ្រប់ៗគ្នា។ សម្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជាជាអម្ចាស់ កាលទ្រង់បានយល់ចិត្តនៃមន្ត្រី ខ្ញុំរាជការ ដែលទុកចិត្តជឿ ចំពោះព្រះតម្រិះប្រាជ្ញាព្រះអង្គហើយ ព្រះអង្គក៏តាំង ចៅពញាសួគ៌ាលោកទេព ជាកូនទី៣របស់ពញាមឿង ឱ្យសម្រេចរាជការ លើចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្ររលាប្អៀរ]] [[ខែត្រលង្វែក]] ហើយព្រះអង្គលើកទ័ពទៅប្រថាប់ នៅបន្ទាយអមរិន្ទបូរវិញ។ ឯព្រះស្រីជេដ្ឋា អម្ចាស់ផែនដីខាងក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរនោះ ស្ដេចត្រាស់ឱ្យកងទ័ព ឈររក្សាខែត្រ ជាប់តាំងពីស្ទឹងក្រាំងពន្លៃ រៀងទៅដល់ខាងត្បូង ហើយស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់ ទៅក្រុង[[ស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ]]ទិសខាងកើតវិញ។ ====ការរៀបចំអាណាចក្រមានជ័យ==== =====ព្រះទីនាំង===== ព្រះអង្គមានបុណ្យបានរបស់ត្រកាលពីរយ៉ាងគឺ:" *១. ទ្រង់មានព្រះពិជ័យគជេន្ទ្រសសុទ្ធមួយកាលដែលទើបនឹងបានកំពស់តែ ៦ ហត្ថមកដល់ ឥឡូវនេះកំពស់របស់វា ៧ [[ហត្ថ]]ប្លាយ ដំរីនេះមានដំណឹង (ការចេះដឹង) ច្រើនចំពូកណាស់ គឺ ចំពូកមួយ វាចេះកាន់អាវុធចាក់កាប់ ដូចមនុស្សជើងទាំង ៤ ចេះធាក់ផងរងអាវុធបានផង។ ចំពូកពីរ បើមានជំងឺតំកាត់នៅទីណាក្នុងព្រះនគរ ព្រះករុណាជាអម្ចាស់យើងឱ្យហ្មថៅពិធីសុំទឹកយកទៅជះបាចសាចនៅទីណាដែលមានជំងឺនោះ ជំងឺក្នុងទិសនោះសឹងតែស្ងប់ស្ងាត់បាត់ទៅ។ ចំពូកបី បើរដូវវស្សាហើយរាំងភ្លៀងព្រះអង្គជាអម្ចាស់យើងឱ្យហ្មថៅនាំទៅធ្វើពិធីក្នុងទីនោះ ៣ ឬ ៧ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ ភ្លៀងក៏ធ្លាក់បរិបូណ៍។ ចំពូកបួន បើព្រះអង្គជាអម្ចាស់យើងឡើងគង់នឹងធ្វើសង្គ្រាមយុទ្ធកាលណា បើវាស្រែកឱ្យឮសំឡេងក្រអៅហើយនោះឱ្យសង្ឃឹមទុកចិត្តចុះថាមុខជាមានជ័យជំនះឈ្នះបានដំរីមកជាបរិវារច្រើនជាមិនខានឡើយ។ *២. ព្រះអង្គទ្រង់បានទូក-ង ឈ្មោះសារាយអណ្ដែតមកជាព្រះទីនាំងចក្រពត្តិនោះ ក៏មាន[[បុញ្ញាធិការ]]ច្រើន[[ចំពូក]] គឺចំពូកមួយ បើទូកធម្មតាទៅនគរវត្តនោះ មិនមានខ្យល់រលកទេកំណត់បីបួនថ្ងៃ ទើបទៅដល់បើខ្យល់[[រលក]]ផង ទូកធម្មតាទៅ[[នគរវត្ត]]ត្រូវប្រើវេលាអស់ ១០ ឬ ១៥ ថ្ងៃ ឯព្រះទីនាំងចក្រពត្តិនោះ ព្រះអង្គទៅបិណ្ឌបាតនៅនគរវត្តត្រឡប់មកដល់វត្តយើងវិញកំណត់តែបាយចង្ហាន់ហុយៗ នៅឡើយព្រោះលឿន បីដូចជា[[ទូកទិព្វ]]។ ចំពូកពីរ បើសេនាទាហាននឹងឡើងជិះធ្វើសង្គ្រាមចំណុះទូក ១២៥ នាក់នោះទោះកាំភ្លើង [[ធ្នូ]] [[ស្នា]] ច្រើនប៉ុន្មានក្ដី ក៏ពុំដែលមកជិតចំណុះទូកនោះឡើយ។ ចំពូកបី បើនឹងលើកទ័ពចេញទៅ ហើយ គេត្រូវលេងភ្លេងពិធីអូសចេញពី[[បង្គង]]នោះ លុះលេងរួចហើយឱ្យពិនិត្យមើល[[ពងមាន់]] ១២៥ ដែលតាំងថ្វាយទូកនោះ បើបិសាចដែលរក្សាទូកនោះ ឮសូរគាំហ៊ោជាត្រេកត្រអាលនោះអ្នកស្នែងអាចសែងតែ ១៦ នាក់រួចយ៉ាងស្រួល ហើយឱ្យសង្ឃឹមថាមុខតែមានជ័យ, បើពងមាន់នោះមិនបាត់ មាត់ក៏ឮហ៊ោក្រេវទេ [[ទូក]]ដែលចេញទៅនោះមុខជាពុំប្រទះច្បាំងនឹងសត្រូវសោះឡើយ។ =====សង្គ្រាមាភិសេក===== របស់វិសេសទាំងពីរប្រការនេះ អស់[[អាត្មាភាព]] និង យើងខ្ញុំទាំងឡាយយល់ថា ចូលជារបស់[[ចុល្លចក្រ]] [[មហាចក្រ]]ទៅធ្វើការឯណាក៏នឹងមានជ័យជំនះ ហើយយើងខ្ញុំទាំងអស់គ្នាមកនៅស្ងៀមពុំបានធ្វើព្រះរាជពិធីអភិសេកឱ្យបានរុងរឿងឥស្សរិយយសខ្ពស់ជាឯកព្រះមហាក្សត្រឱ្យបានថ្កុំថ្កើងជាងរាជសត្រូវនោះពុំបានឡើយ។ លុះគិតព្រមគ្នាហើយ ក៏នាំគ្នាចូលទៅក្រាបបង្គំទូលសូមអញ្ជើញព្រះអង្គ សោយរាជសម្បត្តិតាមសេចក្ដីពិភាក្សា ហើយយល់ព្រមគ្នាជាឯកច្ឆន្ទ។ ទើបសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាជាអម្ចាស់ទ្រង់ត្រាស់ថា: ព្រះនគរក៏ពុំទាន់បានរាបទាបទាំងព្រះខ័នក៏ពុំទាន់រកឃើញ បើនឹងរៀបអភិសេកក្រែងពុំគួរទេដឹង។ ពេលនោះ អស់ព្រះសង្ឃ និងព្រះបុរោហិត ព្រះវង្សានុវង្ស មន្ត្រីចាស់ទុំ ខ្ញុំព្រះរាជការក្រាបបង្គំទូលថាសូមព្រះរាជទាននឹងរៀបព្រះរាជពិធីជាសង្គ្រាមាភិសេកថ្វាយជាសុវត្ថិមង្គលគ្រាន់នឹងគ្រប់គ្រងរាស្ត្រប្រជាជាបណ្ដោះអាសន្នសិនប៉ុណ្ណោះទេ បើទ្រង់ច្បាំងឈ្នះបានព្រះនគរស្រេចកាលណានឹងសូមថ្វាយប្រាប្ដាភិសេកក្នុងកាលនោះ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ព្រះរាជានុកូលចូលព្រះហឫទ័យផង ហើយទ្រង់ត្រាស់ថា បើព្រមគ្នាយល់ថាត្រូវតែឱ្យយើងទទួលអភិសេកហើយ ក៏ឱ្យគិតសំរេចធ្វើតាមក្បួនសង្គ្រាមាភិសេកនោះឱ្យបានត្រឹមត្រូវតាមប្រពៃណីចុះ។ មួយរំពេចនោះ ព្រះសង្ឃ និងខ្ញុំរាជការទាំងឡាយត្រេកអរសោមនស្សណាស់ ហើយក៏ចេញមកចាត់ចែង កេណ្ឌកងកំណែនឱ្យចាំងដីជំរះស្មៅជាឯលិចបន្ទាយដែលគង់ឱ្យសង់រោងរាជពិធី តាមពុទ្ធសាសន៍ សេយ្យសាសន៍ ព្រះរាជវ័តិ ឆត្រ ទ្រង់ធ្វើ[[ភ្នំមហាបណ្ឌម]]ធ្វើព្រះ[[បុស្បក]]មានព្រះស្វេតច្ឆត្រគ្រឿងរាជអភិរមសព្វសារពើ។ ចំណែកឯព្រះស្វេច្ឆត្រនោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទ្រង់ពុំឱ្យធ្វើគ្រប់ ៩ ជាន់ទេ ទ្រង់ឱ្យធ្វើតែ ៥ ជាន់ ហើយទ្រង់ឱ្យធ្វើគ្រឿងព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រយុទ្ធ]] គ្រឿងព្រះទីនាំងអស្សតរ ព្រះទីនាំង[[ពីជ័យរិទ្ធិ]]គ្រឿងឧសភរាជ គ្រឿងព្រះទីនាំងរាជ និង គ្រឿងសេនាទាហានឱ្យមានស្លាកពាក់ តែងខ្លួនឱ្យប្រពៃបំរុងកាន់ទង់ជាតិដើរហែចូលទៅក្នុងរោងព្រះរាជពិធី។ ឯបណ្ដារាស្ត្រជិតឆ្ងាយ ឮថា ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់រៀបសង្គ្រាមាភិសេកហើយ ត្រេកអរណាស់ ក៏នាំគ្នាយកគោ ក្របី ដំរី សេះ រទេះ ទូក មាស ប្រាក់ សំពត់ អាវ [[សាវស្បៃ]] តាមដែលខ្លួនមាននោះមកក្រាបទូលថ្វាយច្រើនជាអនេក។ លុះមកដល់ថ្ងៃទី៩ កើត ខែផល្គុន ឆ្នាំជូតអដ្ឋស័ក ព.ស.២០៦០, គ.ស. ១៥១៦, ម.ស. ១៤៣៨, ច.ស. ៨៧៨ សម្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់គ្រឿង មហាខត្តិយាធិបឌិន ទ្រង់ធ្វើព្រះរាជដំណើរចូលក្នុងរោងរាជពិធី។ ព្រះរាជគ្រូ ថ្វាយមហាស្វេតច្ឆត្រ ស្ដេចឋិតនៅនាបូព៌ាភិមុខស្វេតច្ឆត្រ ទើបព្រះរាជវង្សានុវង្ស សេនាមុខមន្ត្រី ក្រាបថ្វាយព្រះរាជមង្គល ព្រះពិធីពរជ័យ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គឡើងគ្រងរាជសម្បត្តិ ទ្រង់ព្រះនាមជា '''សម្ដេចព្រះបរមរាជា ចន្ទរាជា គ្រងក្រុងកម្ពុជាធិបតី'''។ =====តែងតាំងទ្រទូងរត្នទាំង៧===== លុះរួចពិធីហើយ ព្រះអង្គតាំងព្រះ[[សង្ឃ]] និង[[មន្ត្រី]] តាមមាន[[គុណបំណាច់]] និង ចំណេះវិជ្ជាដូចតទៅនេះ: *១. [[ចៅអធិការ]] [[សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតីសួស|សួស]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី]] [[សិរីសោធរសង្ឃនាយក]]។ (ទី[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]]) *២. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះមង្គលទេពាចារ្យស្រី|ស្រី]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះមង្គលទេពាចារ្យ]]។ (ទី[[យមរាជ]]) *៣. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះធម្មលិខិតសោម|សោម]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះធម្មលិខិត]]។ (ទី[[ក្រឡាហោម]]) *៤. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះពោធិវង្សលាស់|លាស់]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះពោធិវង្ស]]។ (ទី[[វាំង]]) *៥. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះវនរ័តទន់|ទន់]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះវនរ័ត]]។ (ទី[[ចក្រី]]) *៦. ចៅអធិការ [[សម្ដេចព្រះមហាព្រហ្មមុនីសោម|សោម]] ជាទី [[សម្ដេចព្រះមហាព្រហ្មមុនី]]។ (ទី[[មហាមន្ត្រី]]) *៧. ចៅអធិការ [[សម្ដេចមហាវិមលធម្មជ័យ|ជ័យ]] ជាទី [[សម្ដេចមហាវិមលធម្ម]]។ (ទី[[មហាទេព]]) លំដាប់មក ទ្រង់តាំងព្រះរាជាគណៈសំរាប់ [[ទោ]] [[ត្រី]] [[ចត្វា]] តទៅទៀត។ =====[[មន្ត្រីរត្ន]]ទាំង៧===== លុះតាំង[[ទ្រទូងរត្ន]]ទាំង ៧ គ្រប់ទាំង ៤ សំរាប់នោះរួចហើយ ទ្រង់តាំងមន្ត្រីរត្នទាំង៧ទៀត ហើយទ្រង់បញ្ញត្តិទុកថា តាំងពីថ្ងៃនេះតទៅ បើនឹងតាំងសេនាបតីមន្ត្រីក្នុងក្រៅ ឱ្យតាំងដោយរបៀបដូច្នេះ: សេនាបតី និងចៅហ្វាយស្រុក សក្ដិ ១០ ហ៊ូពាន់ ពីបុរាណរៀងមក គឺតាំងពីផែនដីព្រះបាទអរត្តពលពាលោនោះ ទ្រង់តាំងឡើង សុទ្ធតែជាទី "សម្ដេចចៅពញា" ព្រោះចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះ សុទ្ធតែជា[[សម្ដេច]]ព្រះរាជត្រកូល ដែលចេញទៅគ្រងស្រុក សក្ដិ ១០ ហ៊ូពាន់ ក៏មាន ៩ ហ៊ូពាន់ ក៏មានដល់មកផែនដី ព្រះបាទធនញ្ជ័យកោរព្យរាជនោះ ចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះ ពុំសូវកោតខ្លាចសេនាបតី ទើបព្រះបាទកោរព្យរាជទម្លាក់ចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះមកនៅត្រឹមតែទី "ចៅពញា" វិញ។ បើសក្ដិ ៨ ហ៊ូពាន់ចុះមក តាំងជាទី "ពញា"។ ឯសេនាបតី និងមន្ត្រីសក្ដិ ៩ ហ៊ូពាន់ ក្នុងវង្សមន្ត្រីរត្ននោះ ពីមុនមក បានតែងតាំងជា "សម្ដេចចៅពញា" ដល់មកផែនយើងនេះ យើងពិនិត្យទៅក៏ឃើញថា នៅតែច្រឡូកច្រឡំនៅឡើយ។ ដូច្នេះ យើងត្រូវគិតរៀបចំជាថ្មី គឺថា នាម៉ឺនក្រៅពីខ្នងពស់ទាំង៤ សំរាប់បើតាំងឡើង ឱ្យតាំងជាទី "ឧកញ៉ា"។ ឯ[[ចៅហ្វាយស្រុក]]សក្ដិ ៩ ឬ ១០ ហ៊ូពាន់នោះឱ្យតាំងជាទី "ចៅពញា"។ បើ៧ ឬ ៨ ហ៊ូពាន់ឱ្យតាំងជាទី "ពញា"។ *សក្ដិ ១០ ឬ ៩ [[ហ៊ូពាន់]] សំរាប់[[ខ្នងពស់]]ទាំង ៤ សំរាប់ ([[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] ឬ [[អគ្គមហាេសេនា]], សម្ដេចចៅពញា ([[អង្គឌួង]]), [[ជេដ្ឋាមន្ត្រី]] (អង្គឌួង) និង [[អធិបតីសេនា]] (អង្គឌួង)) តាំងឡើងជា ........................... [[សម្ដេចចៅពញា]] *សក្ដិ ១០ ឬ ៩ ហ៊ូពាន់ ក្នុងវង្សមន្ត្រីរត្ន ([[យមរាជ]] [[វាំង]] [[ចក្រី]] [[មហាទេព]] [[ក្រឡាហោម]] និង [[មហាមន្ត្រី]])ជា ... [[ឧកញ៉ា]] *សក្ដិ ១០ រឺ ៩ ហ៊ូពាន់ចៅហ្វាយស្រុក តាំងឡើងជា ...................................... [[ចៅពញា]] *សក្ដិ ៨ រឺ ៧ ហ៊ូពាន់ចៅហ្វាយស្រុក តាំងឡើងជា ........................................ [[ពញា]] *សក្ដិ ៦ ហ៊ូពាន់ តាំងឡើងជា ........................................................ [[ព្រះ]] *សក្ដិ ៥ ហ៊ូពាន់ តាំងជា ............................................................ [[ហ្លួង]]/[[ចៅមឿង]] ([[មេស្រុក]]) *សក្ដិ ៤ ហ៊ូពាន់ តាំងជា ............................................................ [[ឃុនម៉ឺន]] *សក្ដិ ៣ ហ៊ូពាន់ តាំងជា ......................................................... [[ឧកម៉ឺន]] រឺ [[ឱកម៉ឺន]] *សក្ដិ ២ ហ៊ូពាន់ តាំងជា ............................................................. [[ចៈម៉ឺន]] *សក្ដិមួយម៉ឺន តាំងជា ................................................................ [[ម៉ឺន]] គ្មានយសសក្ដិទេឱ្យហៅថា ............................................................. [[នាយ]] =====តែងតាំងព្រះភីលៀងព្រះអង្គ===== តមក ទ្រង់តាំងព្រះភីលៀង ខាងព្រះអង្គ ទាំង ៥ នាក់គឺ៖ *១. ព្រះ[[ទិព្វជាញជ័យ]] [[ចៅហ្វាទឡ្ហៈទេព|ទេព]] ឱ្យជាទី សម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] ([[នាយករដ្ឋមន្ត្រី]])។ *២. ហ្លួង[[ស្នេហានុរ័ក្ស]] [[យមរាជព្រំ|ព្រំ]] ជាទី ឧកញ៉ា[[យមរាជ]] ([[រដ្ឋមន្ត្រី]]ខាង[[ក្រសួងយុត្តិធម៌]]) *៣. ហ្លួង[[ក្រឡាហោមវិជិត|វិជិត]] ព្រះអង្គឱ្យតាំងជាទី ឧកញ៉ាក្រឡាហោម (រដ្ឋមន្ត្រី[[ក្រសួងទ័ពជើងទឹក]])។ *៤. ហ្លួង[[ឧត្តមចិន្តា]] [[វាំងស្រី|ស្រី]] ជាទី ឧកញ៉ាវាំង (រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងព្រះបរមរាជវាំង)។ *៥. ហ្លួង[[ភក្ដីនុរ័ក្ស]] [[ចក្រីកែវ (មានជ័យ)|កែវ]] ជាទី ឧកញ៉ាចក្រី (រដ្ឋមន្ត្រីខាងទាហានជើងគោក)។ =====តែងតាំងព្រះភីលៀងព្រះភាគិនេយ្យោយសរាជា===== ទ្រង់តាំងខ្ញុំរាជការ ដែលជាកំសត់ជំនិត និងព្រះអង្គ ទាំង ៥០ នាក់នោះ ជាមន្ត្រីក្រុមរក្សាព្រះអង្គគ្រប់គ្នា។ ទ្រង់តាំងចៅពញាយសរាជា ជាទី [[សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោ]]យសរាជា។ ទ្រង់តាំងព្រះភីលៀង សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោ: *១. ឃុន[[ស្នេហានុរ័ក្ស]] [[វង្សាអគ្គរាជកែន|កែន]] ជាទី ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ *២. ម៉ឺន[[វិជិតសិទ្ធិរស]] [[វិបុលរាជសម|សម]] ជាទី ឧកញ៉ាវិបុលរាជ *៣. ម៉ឺន[[ភក្ដីនុរ័ក្ស]] [[ធម្មាធិរាជទេព|ទេព]] ជាទី ឧកញ៉ា[[ធម្មាធិរាជ]] *៤. ម៉ឺន[[វិសេសហឫទ័យ]] [[រាជតេជៈកៅ|កៅ]] ជាទី ឧកញ៉ា[[រាជតេជៈ]]។ ឯមន្ត្រីក្នុងសេនាទាហាន ក្រៅពីនេះ ទ្រង់តាំង: *១. ចៅពញា[[សេនរឿងឫទ្ធិ]] [[ជេដ្ឋាមន្ត្រីទ័យ|ទ័យ]] ជាទីសម្ដេច[[ជេដ្ឋាមន្ត្រី]] *២. ចៅពញា[[ជំរង់ស្នេហា]] [[ឯករាជស៊ិន|ស៊ិន]] ជាទី ឧកញ៉ា[[ឯករាជ]] *៣. ចៅពញា[[សេនាវុធ]] [[បរទេសរាជស៊ុន|ស៊ុន]] ជាទី ឧកញ៉ា[[បរទេសរាជ]] *៤. ចៅពញា[[សេនាសមសក្ដិ]] [[ស្រីសូទិព្វវាំងនូរ|នូរ]] ជាទី ឧកញ៉ា[[ស្រីសូទិព្វវាំង]] *៥. ចៅពញា[[សំដែងអាវុធ]] [[នរិន្ទ្រាធិបតីមោ|មោ]] ជាទី ឧកញ៉ា[[នរិន្ទ្រាធិបតី]]។ =====តែងតាំងចៅហ្វាយស្រុកធំ===== ចំពោះមន្ត្រី ក្នុងសេនាទាហាន ក្រៅពីនេះទៅទៀត ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចន្ទរាជាទ្រង់តាំងឱ្យធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុកខ្លះ ជាក្រុមព្រះតំរួតខ្លះ ជាក្រុមវាំងខ្លះ ជានាយទាហានខ្លះ គ្រប់មន្ត្រីដែលមានគុណបំណាច់ក្នុងការធ្វើចំបាំងគ្មានខ្វះចន្លោះ អ្នកណាម្នាក់ឡើយ។ ទ្រង់រាប់រៀបសរសើរពីគុណបំណាច់ នៃចៅហ្វាយស្រុក ចៅពញាសួគ៌ាលោក[[សួគ៌ាលោកពេជ្រ|មឿង]] (នូវ) ដែលបានថ្វាយសេះ ដំរី និងថ្វាយ កូន ៤ នាក់ក្នុងគ្រាដែលព្រះអង្គទ័លសម្បត្តិ ទាំងគ្មាន ពលសោះ ហើយរត់ទៅក្រុងទេព និងកាលទ័ពសត្រូវ ចោមបន្ទាយពោធិ៍សាត់ ហើយពញាមឿង (នូវ) ប្ដូរជីវិតស្លាប់ ទៅកេណ្ឌបិសាច យកមកជួយ ឱ្យឈ្នះសង្គ្រាមច្រើនគ្រានោះថា: ទ្រង់តាំងកូនពីរនាក់ឱ្យធ្វើជាសួគ៌ាលោកមួយ សេនាសង្គ្រាមមួយ នោះឃើញថា ពុំទាន់ធួនល្មម នឹងកំលាំងបំណាច់ទើបទ្រង់តាំងចៅពញាសួគ៌ាលោកទេព ទី៣ ជាសម្ដេចចៅពញា[[យោធានរិន្ទ]] តាំងចៅពញាសេនាសង្គ្រាម សុខ កូនទី ៤ ជាឧកញ៉ា[[សួគ៌ាលោក]] ឱ្យមានអាណាខែត្រឡើង (ខែត្រឡើង គឺ ខែត្រជាចំណុះ) គឺ[[ខែត្រក្រគរ]]មួយ [[ក្រង]]មួយ [[ខ្លុង]]មួយ។ តមក ទ្រង់គិតដល់គុណបំណាច់ នៃពញាមនោមេត្រី [[មនោមេត្រី|គល់]] ជាចៅមឿង ស្រុកបាត់ដំបង ដែលកាលសម្ដេចត្រឡប់ពីស្រុកសៀមមកដល់នោះ ហើយចៅពញាមនោមេត្រីបានថ្វាយដំរី ៥ និង សេះ ១៥ ព្រមទាំងថ្វាយ ស្បៀងអាហារ ១០០០ រទេះ។ ទ្រង់មានបន្ទូលថា : ចៅមឿងនេះ មានសក្ដិស្មើនឹងសក្ដិ ៦ ហ៊ូពាន់ តែពញាមឿង មានស្ម័គ្របក្សពួកច្រើនស្រុក ដូច្នេះ ទ្រង់លើកឡើងជា ចៅហ្វាយស្រុកធំ មានសក្ដិ ៩ ហ៊ូពាន់ ហើយឱ្យមានចៅមឿង ឡើងស្ដាប់បង្គាប់ ៥ ស្រុក គឺ[[ស្រុកមង្គលបូរី]]១ [[ទឹកជោរ]]១ [[បរត្បូង]]១ [[ពាមសីមា]]១ [[មោងឫស្សី]]១ ស្រុកខាងលើទាំង៥ នេះឱ្យឡើងស្ដាប់បង្គាប់នៃចៅមនោមេត្រី ទាំងអស់។ =====ព្រះកិត្តិនាម===== សេចក្ដីសារស័ព្ទ អំពីព្រះកិត្តិយស ពីរោះខ្ពស់ប្រសើរនោះ ផ្សាយចេញទៅដល់ខែត្រនានាថា: ទ្រង់ពុំដែលបកសក្ដិខ្ញុំរាជការ នេះមួយថាទ្រង់ពុំអួតអាងថាមានថ្វីដៃនេះមួយ ថាបើអ្នកមានប្រាជ្ញា ស្មារតី មានវោហារ ចេះអធិប្បាយធម៌អាថ៌ នេះមួយ អ្នកប្រាជ្ញរាជបណ្ឌិតដែលចេះដឹងគម្ពីរបាលី ក្បួនតំរានេះមួយ ទ្រង់ឱ្យស៊ើបរកយកខ្លួនមកតាំងចិញ្ចឹមជានាម៉ឺនតាមប្រាជ្ញា ស្មារតី​របស់ខ្លួនទាំងអស់។ ម៉្លោះហើយ អ្នកប្រាជ្ញរាជបណ្ឌិត អ្នកចេះដឹងនាំគ្នាមកជ្រកក្រោមម្លប់បុណ្យ ព្រះបារមីនៃព្រះអង្គច្រើនក្រៃពេក។ ក្នុងថ្ងៃមួយនោះ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ព្រះតំរិះថា "តាំងពីយើងបានមកនៅក្នុង[[ខែត្រអម្រិន្ទបូរ]]នេះ យើងគិតការណ៍អ្វីៗ ក៏បានសំរេចដោយធូរទូលាយ អស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក៏មិត្តមូលចូលមកយកយើងជាទីពុំនាក់សំបូរទាំងមនុស្សទាំងសម្បត្តិជាស្ថាននាំឱ្យបានរបស់ចំឡែកអស្ចារ្យ ទាំងសេនាទាហាន ក៏មានបរិបូណ៍"។ លុះទ្រង់ព្រះតំរិះឃើញយ៉ាងនេះហើយ ទើបទ្រង់ប្រែឈ្មោះ អមរគីរិន្ទបូរ អម្រិន្ទបូរនោះ ឱ្យឈ្មោះជា "[[ខែត្របរិបូណ៍]]" វិញតាំងពីថ្ងៃនោះរៀងមក។ ក្នុងពេលដែលទ្រង់កំពុងតែតែងតាំង នាម៉ឺនមុខមន្ត្រីនោះ ថ្ងៃរះភ្លឺច្បាស់គ្មានភ្លៀងសោះ ក៏ស្រាប់តែមាន[[ឥន្ទធនូ]] ៧ ពណ៌ ចុះពាសពេញទាំងអាកាសទាល់តែព្រះអង្គទ្រង់តាំងមន្ត្រីនាម៉ឺនរួច ទើបស្ងប់ស្ងាត់បាត់ទៅវិញ។ ខណៈនោះព្រះបរមបពិត្រ និងសេនាបតី មន្ត្រីធំតូច ខ្ញុំព្រះរាជការ សង្ស័យណាស់ក៏ទ្រង់ត្រាស់សួរហោរាសុំឱ្យទំនាយថ្វាយ។ ហោរាពិនិត្យយល់ឃើញស្រេច ទើបថ្វាយព្យាការណ៍ថា : សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស! អព្ភូតហេតុដ៏អស្ចារ្យនេះប្រាប់ឱ្យដឹងថា ព្រះអង្គនឹងមានបុណ្យបារមីជាឱកាសព្រះនគរទាំងព្រះខ័នជ័យ និង [[ទេវរូប]] ក៏នឹងបានមកជារបស់សំរាប់ផែនដីវិញមិនខាន។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ត្រាស់សួរបញ្ជាក់ហោរាថែមទៀតថា: ហេតុអ្វីបានហោរាទាយដូច្នេះ? តើឃើញហេតុដូចម្ដេចខ្លះ? ហោរាក្រាបទូលថា សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស! ទូលព្រះបង្គំបានពិនិត្យសង្កេតមើលក្នុង[[ហោរាសាស្ត្រ]]ទៅ ឃើញមានហេតុ ៧ ប្រការគឺ: *ប្រការ ១: កាលព្រះអង្គចាប់បដិសន្ធិនោះ សម្ដេចព្រះ[[កន្លោង]] (សម្ដេចព្រះមាតា) ទ្រង់ព្រះសុបិនឃើញចន្ទគ្រាសក្នុងថ្ងៃពេញ[[បូណ៌មី]]។ *ប្រការ ២: ដល់ព្រះអង្គប្រសូត្រមកទៀតនោះ ក៏ប្រសូតក្នុងពេញបូណ៌មី ថ្ងៃនោះក៏មាន[[ចន្ទគ្រាស]]ទៀត។ *ប្រការ ៣: ទ្រង់មានព្រះនាមទៀត ក៏ហៅថា ព្រះចន្ទ។ *ប្រការ ៤: កាលសម្ដេចព្រះជេដ្ឋានៃព្រះអង្គគង់ព្រះជន្មនៅឡើយ ទ្រង់បានព្រះ[[សុបិននិមិត្ត]]ឃើញថា ព្រះ[[វររាជបិតា]]នៃទ្រង់ មកហៅព្រះអង្គទៅកុំឱ្យព្រះអង្គនៅតស៊ូនឹងនាគ។ ថានាគនេះ លុះតែព្រះចន្ទពីទិសខាងលិចមកក្នុងថ្ងៃណា ទើបវានោះនឹងរលាយបាត់បង់ទៅវិញ។ ឥឡូវនេះ ព្រះអង្គក៏ស្ដេចមកពីប្រទេសសៀមជានគរនៅទិសខាងលិចនៃនគរកម្ពុជានេះ គឺត្រូវនឹងសុបិននិមិត្តនោះមែន។ *ប្រការ ៥: ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះនាមថា ព្រះចន្ទនេះ ជានិមិត្តរូបនៃទីត្រជាក់របស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ។ *ប្រការ ៦: ឥឡូវនេះ ឃើញថាតាំងពីព្រះស្ដេចចូលមកជាន់ផែនដី ក្រុងកម្ពុជាថ្ងៃណាអាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក៏ក្សេមក្សាន្តក្នុងចិត្តណាស់។ *ប្រការ ៧: ព្រះនគរនេះ សម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជ ទ្រង់បានឧបត្ថម្ភជួយទំនុកបំរុងឱ្យកើតជាមហានគរមក។ ដល់ទ្រង់ព្រះករុណាពិសេសបានគ្រប់គ្រងនគរទំនុកបំរុងព្រះពុទ្ធសាសនា ក៏ធ្វើដោយបុណ្យ ដោយឫទិ្ធទាំងតែងតាំងមន្ត្រីខ្ញុំរាជការ ក៏ត្រឹមត្រូវតាមដំណើរនៃអ្នកមានគុណបំណាច់។ ហេតុនេះហើយ ទើបសម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជ ទ្រង់បណ្ដាលជាឥន្ទធនូ ៧ ពណ៌ ពាសពេញទាំងអាកាសក្នុងវេលាដែលទ្រង់តាំងមន្ត្រីនោះ។ បានសេចក្ដីថា ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជ ទ្រង់ប្រទានសព្ទសាធុការពរថ្វាយព្រះអង្គឱ្យបានជាកំពូលភពជាម្លប់កម្ពុជានេះ ហើយកុំឱ្យរាស្ត្រស្ដាប់មនុស្សក្រៅពីព្រះរាជត្រកូលឡើយ។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់យល់ឃើញថា ហោរាទាយនេះ មានលក្ខណៈមានគោលចារឹកគ្រប់គ្រាន់ល្មមជឿបាន ទើបទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់បានចំណាយព្រះរាជទ្រព្យប្រទានដល់ហោរានោះ ហើយទ្រង់ចំណាយព្រះរាជទ្រព្យដល់កងទ័ព ដែលកាប់ឈើធ្វើព្រះវិហារនៅជំរំ ដែលធ្វើរោងរាជពិធីនៅមាត់ស្ទឹងនោះ។ លុះថ្ងៃក្រោយមក សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបថា "ទឹកស្ទឹងនេះ រីងហួតអស់" ទ្រង់សង្ស័យក្នុងព្រះហឫទ័យណាស់ទើបស្ដេចឡើងគង់លើព្រះរាជទីនាំងអស្សតរព្រមទាំងពួកនិករចេញទៅទតដល់ក្បាលស្ទឹង។ ទ្រង់ឃើញទឹកស្ទឹងនោះ ហូរច្រោះដីរូងហូរទៅទិសខាងជើង មានឈើ មានថ្មរលើងរលំ ត្រង់មាត់ស្ទឹងខាងត្បូង។ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឧកញ៉ា[[វង្សាធិបតីសម]] [[ក្រុមព្រះសុរិយោដី]]ឱ្យប្រមូលរាស្ត្រឱ្យបួងសួងអ្នកតាធ្វើពិធីលើកដីបិទផ្ទៃស្ទឹងនោះមិនឱ្យហូរទៅទិសខាងជើង។ ទឹកនោះក៏ហូរតាម[[ប្រឡាយ]] ដែលជីកថ្មី ហើយហូរចុះទៅស្ទឹងធំដូចដើមវិញ ហើយក៏ស្ដេចព្រះរាជដំណើរមកបន្ទាយវិញ។ ក្រោយពីនោះមានស្រីពីរនាក់ មួយឈ្មោះឯម មួយទៀតឈ្មោះអាំ មានប្ដីទាំងពីរនាក់ មានផ្ទៃពោះ ហើយផិតប្ដី។ នាងឯម សាហាយ និងចៅកៅ ចាក់ចៅលួសជាប្ដីស្លាប់។ នាងអាំ សាហាយនិងចៅគាំកាប់ចៅសោមជាប្ដីស្លាប់។ ពេលនោះ ទីទំនប់ស្ទឹង ក៏ហូរធ្លាយចេញ ចុះទិសខាងជើង ដូចជាន់មុនទៀត។ ចៅហ្វាយស្រុក[[ក្រមការ]] [[ខែត្របរិបូណ៌]]ចាប់បានអាចោរមេចោរទាំងប្រុសស្រីនាំខ្លួនយកទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបសេចក្ដីគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ត្រាស់ថាអញបិទទំនប់នេះ ព្រោះត្រូវការឱ្យទឹកហូរចេញ ចុះមកក្នុងស្ទឹងដើម្បីឱ្យអ្នកស្រុកធ្វើ[[រហាត់]]ទឹក យកទឹកដាក់ស្រែយកស្រូវឱ្យបរិបូណ៌ ពុំគួរឡើយអាចោមមេចោរទាំងពីរ ៤ នាក់នេះទៅបំផ្លាញពិធីទំនប់ទឹកនេះឡើយ។ បើដូច្នោះត្រូវមានទោស ៣ ស្ថានគឺ: *១. ត្រូវថាវាទាំង២ នាក់លួចប្រពន្ធគេ *២. ត្រូវវាទាំង ៤ នាក់មានទោស ព្រោះបានសំលាប់មនុស្សពីរនាក់ *៣. វាទាំង ៤ នាក់ត្រូវមានទោស ថាបង្អត់បាយគេ ទូទៅទាំងខែត្រ។ ទើបទ្រង់បង្គាប់មន្ត្រី[[ក្រុមព្រះនគរបាល]] និង [[ក្រុមព្រះសុរិយោដី]]ឱ្យយកអាចោរ មេចោរទាំង ៤ នាក់នេះ ទៅដាក់ក្នុង[[ទំនប់]]នោះ។ មន្ត្រីក្រុមទាំងពីរ ក៏ថ្វាយបង្គំលានាំមនុស្សចោរទាំង ៤ នាក់នោះទៅធ្វើពលិការបួងសួងអាកាសទេវតា អារក្ខទេវតា ហើយសំរេចទោស អាមេទាំង ៤ នាក់ រួចលើកដីលប់ទៅ។ បិសាចខ្មោច អា មេ ទាំង ៤នាក់និងកូនក្នុងពោះពីរនាក់ ជា៦នាក់ ក៏នៅឃុំរក្សាទំនប់នោះ ទំបន់នោះក៏ជិតជាប់រៀងមកដល់ឥឡូវនេះ។ អស់បណ្ដាអ្នកស្រុក ធ្វើស្រែដោយហេតុទំនប់នេះចំរើនផលស្រូវជាសព្វឆ្នាំ។ ទឹកស្ទឹងនេះហូរខ្លាំងមក ប្រែះដីនោះជ្រៅ ធំទូលាយ អាចឱ្យចេញចូលទូកបាន អ្នកឈ្មួញ ជួញលក់ ចេញចូលទៅនៅរកស៊ីតាំងជាផ្ទះផ្សារជាច្រើន។ ហេតុនោះហើយបានជាហៅថា "[[ផ្សារបរិបូណ៌]]" តមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ឯដីចុងស្ទឹងនោះទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកងទ័ព និង អ្នកស្រុកធ្វើស្រែសឹងតែបានចំរើនផលជាច្រើនសូមប្រកបនឹងមានខែត្របរិបូណ៌ ដែលទ្រង់ប្រែឈ្មោះនោះ។ លុះមកដល់ឆ្នាំ[[ឆ្លូវ]] [[នពស័ក]] ព.ស ២០៦១, គ.ស. ១៥១៧, ម.ស. ១៤៣៩, ច.ស. ៨៧៩ នោះព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ត្រាស់ឱ្យរំសាយរេហ៍ពលឱ្យធ្វើស្រែគ្រប់ខែត្រ ហើយត្រាស់ឱ្យធ្វើព្រះរាជបន្ទូល ព្រះរាជប្រកាសឱ្យមន្ត្រីប្រើបំរើឱ្យលបយកទៅបិទគ្រប់ខែត្រត្រើយខាងលិច។ សេចក្ដីប្រកាសនោះថា បើខែត្រណាមានចិត្តសុចរិតស្មោះត្រង់នឹងសម្ដេចព្រះឧបរាជដែលជាព្រះរាជត្រកូលពុំចូលនឹងពួកអាព្រះស្ដេចកនជាអ្នកងារពលព្រះទេ ក៏ចូលទៅសារពិភ័ក្ដីតាំងពីឥឡូវនេះឱ្យហើយទៅ។ តែទុកឱ្យយូរទៅដរាបដល់បានរាបទាបក្នុងព្រះនគរនោះ ព្រះអង្គនឹងយកទោសចាត់ទុកជាក្បត់ផែនដីដូចពួកអាស្ដេចកនជាប្រាកដពុំលែងឡើយ។ កាលនោះ ដោយហេតុតែបុណ្យបារមីរបស់ស្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជាអស់បណ្ដារាស្ត្រ[[ទាសកម្មករ]]គ្រប់ភាសាក្នុងក្រុងកម្ពុជា ក៏កើតមានគំនិតប្រាជ្ញា ស្នេហាមេត្រីនឹងព្រះបរមបពិត្ររាល់រូបកាយពុំមានខាន។ បណ្ដារាស្ត្រទាសកម្មទាំងនោះ ក៏នាំគ្នាចូលមកថ្វាយបង្គំសុំសារពិភ័ក្ដិច្រើនស្រុកច្រើនខែត្រ។ ===សមរភូមិទន្លេសាប=== '''{{Main|សមរភូមិទន្លេសាប}}''' ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រអាសន្ទុក​លុះ​ដឹង​ថា “សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ស្ដេច​លើកទ័ព​ហួស​រហូត​ទៅ​ដល់​[[ខែត្រ​រលាប្អៀរ]] [[ខែត្រលង្វែក|លង្វែក]] ហើយ” ក៏​តាំង​កេណ្ឌ​កងទ័ព​គ្រប់​ខែត្រ​ដែល​ឡើង​ខែត្រ​អាសន្ទុក​នោះគឺ​ មឿង[[ជីក្រែង]] [[ស្ទោង]] [[ព្រំទេព]] [[ព្រៃក្ដី]] [[សៀមបូក]] [[សៀមប៉ាង]] [[ព្រះប្រសប់]] មឿង​ទាំង​ ២៥ ​នេះ​កេណ្ឌ​បាន​ពល​ ៨០០០០ នាក់ ហើយ​ឲ្យ​កេណ្ឌ​ទូក​រាស្ដ្រសំរាប់ចំលង​​កងទ័ព​ឆ្លង​ទៅ​[[ខែត្រ​ក្រគរ]]ដើម្បី​វាយ​កងទ័ព​សត្រូវ​ផ្ទប់​ពី​ខាងក្រោយ​កុំ​ឲ្យ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​រត់គេច​ខ្លួន​បាន។ ឯ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​ជា​អម្ចាស់ ព្រះ​អង្គ​ប្រថាប់​ទ័ព​នៅ​[[បន្ទាយ​ស្រុក​បរិបូរណ៍]] ([[អម្រិន្ទបូរី]])។ ក្នុង​​ថ្ងៃ​នោះ​ព្រះ​អង្គ​ជ្រាប​ថា “កង​ល្បាត​នៃ​ចៅពញា​ឧទ័យធិរាជ​កំពុង​ឲ្យ​កងទ័ព​ឆ្លង[[ទន្លេ​សាប]]​មក​[[ខែត្រ​ក្រគរ​]]ហើយ” ទ្រង់​ឈ្វេងយល់​គ្រប់​ប្រការ​ស្រេច ទើប​ស្ដេច​ត្រាស់​បង្គាប់បំរើសេះ​ឲ្យទៅ​ទូល​ចៅពញា​យសរាជាដែល​នៅ​រក្សា​[[ខែត្រ​ពោធិ៍សាត់​]]ថា ឲ្យ​លើក​កងទ័ព​ទៅ​ស្ទាក់​ចាំ​នៅ​កំពង់​[[ដៃទន្លេ​សាប]]កុំ​ឲ្យ​កងទ័ព​សត្រូវ​ឡើងគោក​រួច។ ឯ​ចៅពញា​យសរាជា​ជា​ស្ដេច​ព្រះ​[[ភាគិនេយ្យោ]] (របស់​ព្រះ​ចន្ទរាជា) ទ្រង់​ជ្រាប​ហើយ​ទ្រង់​ឲ្យ​នាយកង​ទ័ព​នាំ​រេហ៍ពល ​១០០០០ ​នាក់កាន់​កាំភ្លើង​ធំ​តូច​ទៅ​បង្កប់​ចាំ​នៅ​មាត់ព្រៃ​ទន្លេសាប​ពីរ​អន្លើ ហើយ​ឲ្យ​កេណ្ឌ​ទូក​បាន​ជា​ច្រើន។ ទ្រង់​ត្រាស់​កំណត់​ថាបើ​កងទ័ព​សត្រូវ​វា​ថយ​រត់​ទៅ​ត្រូវ​ឲ្យ​តាម​បាញ់​តាម​ចាប់​យកជ័យ​ជំនះ​ឲ្យ​បាន។ សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា កាល​ឲ្យ​បំរើ​ទៅ​ទូល​សម្ដេចព្រះ​ភាគិនេយ្យោ​ចៅពញា​យសរាជា​រួច​ហើយ ស្ដេច​ត្រាស់​បង្គាប់​ចៅពញា​[[អធិបតីសេនាពេជ្រ]] និង​ចៅពញា​[[យោធាសង្គ្រាមពៅ]]ឲ្យ​នាំ​រេហ៍ពល​ ២០០០០ ​នាក់​ទៅ​បង្កប់​ចាំ​នៅ​មាត់​ព្រែក​ទន្លេសាប​ត្រើយ​ខាងកើត ហើយ​ទ្រង់​ផ្ដាំ​ថា “បើ​ឮ​កាំភ្លើង​សន្យា​ទ័ព​ហើយឲ្យ​លើក​កងទ័ព​ចូល​ច្បាំង​ឲ្យ​បាន​សំរេច​ចុះ” ។ ចៅពញា​ទាំង​ពីរ​ក៏​ក្រាប​បង្គំ​ថ្វាយ​លា​ចេញ​ទៅ​តាម​ព្រះរាជ​បញ្ជា។ ឯ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ព្រះ​អង្គ​ស្ដេច​ឡើង​គង់​លើ​ព្រះ​ទីនាំង​[[ចក្រពត្ដិ]]គឺ​ទូក​-ង[[សារាយអណ្ដែត ចង្ហាន់ហុយ|​សារាយអណ្ដែត​]]នោះ ព្រម​ដោយ​ទូក-​ង​ផ្សេងៗ​ ២៥ ​ទៀត​ចេញ​ទៅ​បង្កប់​ស្ទាក់​នៅ​មាត់​ព្រែក​ទន្លេសាបចាំ​ទ័ព​សត្រូវ។ ចៅពញា​ឧទ័យធិរាជ​ ចៅហ្វាយស្រុក​[[ខែត្រអាសន្ទុក]] (ខាង​ស្ដេច​កន) កាល​បាន​ទូក និង​ទ័ព​មក​ជួបជុំ​ហើយ​ក៏​ដេញ​ពល​ឲ្យ​ចុះទូក​ទៅ​ដល់​ជិត​ព្រៃ​ត្រើយ​ ខាងលិច។ ខណៈនោះ​កងទ័ព​ចៅពញា​យសរាជា​ដែល​បង្កប់ខ្លួន​នោះ​ក៏​តាំង​ហ៊ោរ​បាញ់កាំភ្លើង​ ធំ​តូច​រំពង​ឡើង។ កងទ័ព​ចៅពញា​ឧទ័យធិរាជ​ជិះទូក​កំណែន គ្មាន​ចំណាប់​នឹង​បាញ់ ក៏​បែក​កងទ័ព​រត់​ទៅ​ពួន​ក្នុង​ព្រៃ​មួយអន្លើ​ក្នុង​ខែត្របរិបូរណ៍។ នៅ​ទីនោះ​កងទ័ព​ចៅពញា​ឧទ័យធិរាជ​ទាំងនោះ​រត់ទៅ​ជួបនឹង​កងទ័ព​ចៅពញា​សេនា​សង្គ្រាម។ ខាង​កងទ័ព​ចៅពញា​សេនា​សង្គ្រាម​ក៏​ទទួល​បាញ់​កាប់​ចាក់​កងទ័ព​សត្រូវ​ឥត​ត្រា​ប្រណី​ឡើយធ្វើ​ឲ្យ​កងទ័ព​សត្រូវ​ទ្រាំ​មិន​បាន​ក៏​រត់​ឆ្លង​ទៅ​ត្រើយ​ខាងកើត​វិញ។ ទ័ព​ដែល​ស្លាប់​ដោយ​ធ្លាក់ទឹក​ទន្លេសាប​នោះ​ប្រមាណ​ជា​ពីរ​ ឬ​ បី​ពាន់​នាក់។ ឯ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​ដែល​បង្កប់​ក្នុង​ព្រៃ លុះ​ឮ​សូរកាំភ្លើង​ហើយ​ឃើញ​ទ័ព​នៃ​ចៅពញា​ឧទ័យធិរាជ​រារង់​ថយ​មក​នោះ ទ្រង់​ក៏​ឲ្យ​ទូក​ង​ទាំង​ ២៥ និង​ទូក​ព្រះ​ទីនាំង​ព្រះ​ចក្រពត្ដិ​អុំ​សំរុកចូល​ទៅ​ចាប់ ហើយ​ចាប់​បាន​ទាំង​ពល​ទាំង​ពញា​ឧទ័យធិរាជ និង​ចៅ​មឿង​ ១០ ​នាក់​ទៀត។ ឯ​ចៅ​មឿង ​១១ ​នាក់​ទៀត​លោត​រត់​ដោះ​ខ្លួន​ទៅ​ដល់​ច្រាំង​ត្រើយ​ខាង​កើតជា​មុន។ ឯ​ចៅពញា​អធិបតី​សេនា និង​ចៅពញា​យោធា​សង្គ្រាម​ដែល​នៅ​បង្កប់ទ័ព​នៅ​មាត់ទន្លេ​ត្រើយ​ខាងកើត​នោះ លុះ​ឃើញ​ចៅ​មឿង​ទាំង​ ១១​ នាក់​រត់ទៅ​ដល់​ហើយ ក៏​ឲ្យ​ទ័ព​ខ្លួន​ដេញចាប់​បាន​ទាំងអស់ ហើយ​ឲ្យ​ដាក់​ក្ដី​ប្រចាំការ​ទំរាំ​ស្ដេច​យាង​ទៅ​ដល់។ លុះដល់​ថ្ងៃរសៀល​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​ព្រះ​អង្គ​ចេញ​ព្រះរាជ​ដំណើរ​ទៅ​ដល់​ព្រះ​ពន្លា​នៅ​ត្រើយ​ខាងកើត​នោះ​ហើយ ចៅពញា​[[អធិបតី​សេនា​]]ពេជ្រ និង​ចៅពញា​យោធា​សង្គ្រាម​ពៅនាំ​ចៅហ្វាយស្រុក​ចៅ​មឿង​ទាំង​ ២២​ នាក់ និង​[[ឈ្លើយ​]]ទាំង ​៦០០០០​ នាក់​ដែល​ចាប់​បាន​នោះនាំ​មក​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ថ្វាយ។ ខណៈនោះ​[[ចៅហ្វាយស្រុក]] [[ចៅ​មឿង]] [[ចៅ​បាន]] សេនា​ទាហាន [[ឯក]] [[ទោ]] [[ត្រី]] ដែល​ចាប់​បាន​ជាប់​ទាំង​រេហ៍ពល​ ៦០០០០​ នាក់ក៏​កោតខ្លាច​អំណាច​បុណ្យ​បារមី​នៃ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ហើយ​សន្មត​សញ្ញា​សូម​នៅ​ជា​ខ្ញុំ​រាជការ​ត្រា​អស់​មួយ​ជីវិត។ សម្ដេច​ចៅពញា​ចន្ទរាជា​ទ្រង់​ព្រះ​រាជានុញ្ញាត​ឲ្យ​តាម​សុំ។ តែ​ក្នុង​គ្រានោះ​ព្រះ​អង្គ​ពុំ​ទាន់​រក​ឃើញ​នូវ​ក្រុម​ព្រះ​[[បុរោហិត]]​នៅឡើយនឹង​ឲ្យធ្វើ​សច្ចាប្រណិធាន​តាម​ច្បាប់​ប្រពៃណី​ពុំ​កើត ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​ក្រុម​ទាំងនេះ​ទទួល​ថា​តាម​ព្រះ​អង្គ ​៣ ​ដង​ម្នាក់ៗ ហើយ​ឲ្យ​ក្រុម​ទាំងនោះ​ទទួលទាន​ទឹក[[ពិភទ្ទសច្ចា​]]ទុកជា​ការ​ស្រេច។ ===យកបានអាណាខែត្រខាងកើត និង ឦសាន=== លុះ​ពល​ទាំងនោះ​សុំ​ចុះចូល​អស់ហើយ ព្រះ​អង្គ​ត្រាស់​បង្គាប់​ទៅ​ពញា​ឧទ័យធិរាជ​ជា​ចៅហ្វាយ​ស្រុកខែត្រ​[[អាសន្ទុក​]]ដែល​ទើបនឹង​សុំ​ចុះចូល​ឲ្យ​នាំ​មឿង​ទាំង​ ២២ ​ស្រុក និង​រេហ៍ពល ​៦០០០០​ នាក់​ដែល​សល់​ពី​ស្លាប់​នោះ​ឲ្យ​លើកទ័ព​ទៅ​វាយ[[​បន្ទាយកំពង់សៀម|បន្ទាយ​ខែត្រ​កំពង់សៀម]] [[បន្ទាយ​ខែត្រជើងព្រៃ]] និង​[[ស្ទឹងត្រង់]] ទាំង ​៣​ ខែត្រ​នេះ​ឲ្យ​បាន។ ចៅហ្វាយស្រុក​ទាំង ​៣ ​ខែត្រ​នេះ​ធ្លាប់​ខ្លាច​ថ្វីដៃ​ចៅពញា​ឧទ័យធិរាជ​ស្រាប់លុះ​ឃើញ​កងទ័ព​ពញា​ឧទ័យធិរាជ​ចាត់​សេនា​ទាហាន​ឲ្យ​នៅ​រក្សា​ខែត្រ​ទាំង ​៣​ នោះ​ហើយក៏​លើកទ័ព​មក​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ស្ដេច​ចៅពញា​ចន្ទរាជា​អំពី​ជ័យ​ជំនះ​ ដែល​ខ្លួន​យក​បាន​គ្រប់​ប្រការ។ ស្ដេច​ចៅពញា​ចន្ទរាជា​ទ្រង់មាន​ព្រះ​អំណរ​ណាស់ ទ្រង់​ត្រាស់​ព្រះ​រាជទាន​[[មាស]] [[ប្រាក់]] [[យសស័ក្ដិ]]​ដល់​សេនា​ទាហាន​ទាំងនោះ​ឲ្យ​ឡើង​ទីទៃៗ​ពី​គ្នា​តាម​សមគួរ​ហើយ ទ្រង់​ផ្ដាំ​នឹង​ចៅពញា​ឧទ័យធិរាជ​ឲ្យ​ការពារ​សឹក​សង្គ្រាម​ត្រើយ​ខាង[[កើត]] ទិស​ខាង[[ជើង]]​នេះ​ឲ្យ​ជាប់​នៅ​នឹង​បា​ឯងឲ្យ[[​បា​]]ឯង​ខំ​រក្សា​[[អាណាខេត្ដ]] ព្រមទាំង​បញ្ចុះ​បញ្ចូល​ចៅហ្វាយស្រុក [[ចៅ​មឿង​]]ទីទៃៗ​ឲ្យ​បាន​មក​ជា​ចំណែក​ខាងយើង​ទាំងអស់។ ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជប្រាង្គ]] និង​ចៅ​មឿង ​២១​ ខែត្រក៏​ថ្វាយបង្គំ​ទូល​ថ្វាយ​ទទួល​ព្រះ​បន្ទូល​ពិសេស​ហើយ ក៏​លើក​ទ័ព​ត្រឡប់​ទៅ​ខែត្រទីទៃៗ​រៀងខ្លួន។ ចៅពញា​ឧទ័យធិរាជ​ទៅ​ដល់​ខែត្រ​ហើយ ក៏​ឲ្យ​កេណ្ឌ​សេនា​ទាហាន និង​អ្នកមាន​ប្រាជ្ញា​ស្មារតី​មាន​ថ្វីមាត់​ចេញ​ទៅ​និយាយ​បញ្ចុះបញ្ចូល​ ចៅហ្វាយស្រុក​ចៅ​មឿង​ដែល​នៅ​ទិស​ខាង[[កើត​]] ប៉ែក​ខាង[[លិច]]​នោះ​ទាំងអស់។ សេនា​ទាហាន និង​អ្នក​មាន​ប្រាជ្ញា​ស្មារតី​ថ្វីមាត់​ទាំងនោះ​ទៅ​បញ្ចុះបញ្ចូល​បាន​ ចៅហ្វាយស្រុក​[[មហានគរ]] ចៅ​មឿង​[[សូទ្រ​និគម]] ចៅ​មឿង​[[ពួក]] ចៅ​មឿង​[[ក្រឡាញ់]] ចៅ​មឿង[[​ចុងកាល់]] និង​រហូត​រៀង​ទៅ​ដល់​ចុងផែន​បានជា​ច្រើន​នៅ​ទិស​ខាងលិច​ជា​ស្រេច​ដាច់ខាត​មកខាង​ស្ដេច​ពញា​ចន្ទរាជា​ទាំងអស់។ ចៅពញា​ឧទ័យធិរាជ​ជោគជ័យ​ដូច្នោះ​ហើយ ក៏​ធ្វើ​សំបុត្រ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ចូល​មក​ព្រះបាទ​ចន្ទរាជា​ជា​ម្ចាស់​តាម​ដំណើរ។ ព្រះបាទ​អ្នក​អង្គ​ម្ចាស់​ទ្រង់​ជ្រាប​ហើយ ទ្រង់មាន​ព្រះ​អំណរ​ណាស់ ទើប​ព្រះ​អង្គ​ថយ​ទ័ព​ត្រឡប់​មក​[[ខេត្ដ​អម្រិន្ទបូរ]]​វិញ។ ក្នុង​ឆ្នាំ[[ជូត]]​ [[អដ្ឋស័ក​]]នោះ ព្រះ​សង្ឃរាជ[[​រាជាគណៈ]] [[​ឋានានុក្រម]] និង​ព្រះ​[[បុរោហិត]] [[ព្រឹទ្ធាចារ្យ]] ព្រះ[[រាជ​វង្សានុវង្ស]]​ដែល​រត់​ខ្ចាត់​ភ្លាត់​ចេញពី​ក្រុង[[ភ្នំពេញ]] និង​ពី​ក្រុង​[[បាសាន្ត]]​នោះ​ដឹង​ថា “សម្ដេច​ព្រះអនុជ (ព្រះ​ចន្ទរាជា) ព្រះ​អង្គ​មាន​ជ័យ​ជំនះ​ហើយ” ក៏​ចេញពី​ព្រៃ​ដែល​ពួន​ជ្រក​នោះ​មក​ជួបជុំ​នាយកង​នាយ​ទ័ពសុំ​ឲ្យ​នាំ​ខ្លួន​យក​ទៅ​ថ្វាយ​ជា​[[ខ្ញុំ​រាជការ]] ហើយ​ប្រឹក្សា​គ្នា​ថា “ទ្រង់​ព្រះករុណា​ពិសេស​ជា​អម្ចាស់​យើង​នេះ​ពេញ​ជា​ព្រះរាជ​បុត្រា​បង្កើត​នៃ​ព្រះបាទ​សម្ដេចព្រះ​[[រាជឱង្ការ​]] ព្រះ​[[ធម្មរាជា]]​ដែល​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ទ្រង់ធម៌ ទ្រង់​ប្រាថ្នា​ជា[[​ពុទ្ធភូមិ]] [[វិរិយោធិក]] ព្រះ​អង្គ​ម្ចាស់​យើង​នេះ​ពេញ​ជា​មាន​សតិបញ្ញា​ឈ្លាសវៃ​ណាស់ ព្រះ​អង្គ​ឈម​ព្រះ​ភ័ក្ដ្រ​ទៅ​ធ្វើសង្គ្រាម​ទិស​ណា ក៏​វាយ​ទិស​នោះ​បាក់បប​ខ្លបខ្លាច​ទាំងអស់ ពុំដែល​ទើស​ទាក់ និង​ព្រះ​រាជានុភាព​បាន​ឡើយ។ ===រារាំងការវាយរុលមកខែត្របរិបូរណ៍-ពោធិ៍សាត់=== លុះដល់​វស្សានរដូវ​ក្នុង​ឆ្នាំ[[ឆ្លូវ]] [[នព្វស័ក]]​នោះ សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ស្ដេច​កន ព្រះ​អង្គ​ចេញ​ជួបជុំ​សេនាបតី មន្ដ្រី​តូច​ធំ ខ្ញុំ​ព្រះ​រាជការ ហើយ​ត្រាស់​ថា “ចៅពញា​ចន្ទរាជា​លើក​កងទ័ព​ទៅ​វាយ​យក​ផែនដី​ត្រើយ​ខាងជើង ហើយ​លើកខ្លួន​ជា​ម្ចាស់ផែនដី​ទៀត ដូច្នេះ​ឲ្យ​សេនាបតី​ចេញ​សំបុត្រ​កេណ្ឌ​រេហ៍ពល​ឲ្យ​មក​គ្រប់​ខែត្រថា កាលណា​ចេញ​ព្រះ​វស្សា ព្រះ​អង្គ​នឹង​លើកទ័ព​ទៅ​វាយ​យក​ខែត្របរិបូរណ៍-​ពោធិ៍សាត់​វិញ​ឲ្យ​បាន។ ====សមរភូមិសំរោងទង គស.១៥១៧==== '''{{Main|សមរភូមិសំរោងទង (១៥១៧)}}''' សេនាបតី​ទទួល​ព្រះរាជ​បញ្ជាហើយ ក៏​ចេញ​សំបុត្រ​ប្រាប់​ទៅ[[​ចៅហ្វាយស្រុក]] [[ចៅ​មឿង]] [[ចៅ​បាន]]ឲ្យ​កេណ្ឌ​កងទ័ព​តាម​ត្រាស់​បង្គាប់។ លុះដល់​ខែ​នោះ គ្រប់​ចៅហ្វាយស្រុក​បញ្ជូន​រេហ៍ពល​មក​ជួបជុំ​បាន​ចំនួន​ [[១២០០០០]] ​នាក់។ ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​បង្ហាត់​កាន់​អាវុធ​ឲ្យ​ស្ទាត់​តាម​ក្បួន[[​ពិជ័យសង្គ្រាម]] ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​ចៅពញា[[​លំពាំង]] ចៅពញា​[[ស្រាល]]​ឲ្យ​ឃុំ​កងទ័ព ​២០០០០ ​នាក់​ឆ្លង​ទៅ​តាំងទ័ព​នៅ[[​ខេត្ដ​សំរោងទង]]ឲ្យ​សម្ដេច[[ចៅហ៊្វាកៅ]]ឃុំ​ពល ​៣០០០០ ​នាក់​ទៅ​តាំង​[[បន្ទាយ​នៅ​ភ្នំពេញ]]។ ក្នុង​ខណៈនោះ​ សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ព្រះ​បរមបពិត្រ​ទ្រង់​ជ្រាប​ដោយ​បំរើសេះ​ពី​ខេត្ដ​លង្វែក​ចូល​ទៅ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​សព្វគ្រប់​ប្រការ​ហើយ ទ្រង់​ព្រះ​ពិរោធ​ជា​ខ្លាំង​ណាស់។ ទ្រង់​ប្រាប់​ឧកញ៉ា​[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈទេព|ចក្រី​កែវ]] និង[[​ឧកញ៉ា]][[វង្សាអគ្គរាជកែន]] (កែ) ឲ្យ​ឃុំ​ពល ​២០០០០ ​នាក់​លើក​ចេញ​ទៅ។ ព្រះ​បរមបពិត្រ​អម្ចាស់​ត្រាស់​ឲ្យ​ស្ដេច​ព្រះ​[[ភាគិនេយ្យោ]][[យសរាជា]]នៅ​ចាំ​រក្សា​បន្ទាយ ហើយ​ព្រះ​អង្គ​ព្រម​ដោយ​សេនា​ទាហាន រេហ៍ពល​ ៣០០០០​ នាក់លើក​ចេញ​ទៅ​តាំង​នៅ[[​ភូមិ​ជ័យសួគ៌]]នៅ[[​ខេត្ដ​លង្វែក]]រង់ចាំ​ស្ដាប់​រាជការ​សង្គ្រាម បើ​ឃើញ​អាសន្ន​ទ្រង់​នឹង​លើកទ័ព​ទៅ​ជួយ​ជា​ឆាប់។ ក្នុង​គ្រានោះ​ឧកញ៉ា​ចក្រី​កែវ ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជកែ (កែន) លើកទ័ព​ចូល​ច្បាំង​នឹង​កងទ័ព[[​ចៅពញា]][[​ស្រាល]]។ វង្សាអគ្គរាជ​លើកទ័ព​តទល់​នឹង​ចៅពញា[[​លំពាំង]]ជា​[[សេនាបតី​]]មេទ័ព​ត្រើយ​ខាងកើត។ ខណៈនោះ ​សេនា​ទាហាន​រេហ៍ពល​ទាំង​សងខាង​ចូល​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​ដោយ​អាវុធ​វែង​ខ្លី ជា​សន្ធឹក​គឹកកង​កោលាហល។ ពួក​ពល​ស្លុត​ស្លាប់​ទាំង​សងខាងកងទ័ព​ដំរី (ទ័ព​ខាង​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា) ដែល​ឧកញ៉ា​ចក្រី​ឲ្យ​ឧកញ៉ា[[​នរិន្ទ​នាយក]]​ព្រះ[[រាជា​នុកូល]]ទៅ​បង្កប់​ក្នុង​ព្រៃ​នោះ​ចំនួន[[​ដំរី​សឹក]]​ ១៤០​ នាក់វាង​បាន​ទៅ​ខាងក្រោយ​ទ័ព​សត្រូវ​ហើយ​ក៏​បរ​ចូល​ទៅ​រួសរាន់​ជាន់​ជល់​ពង្រាប​ពីក្រោយ​កងទ័ព។ ខណៈនោះ​ចៅពញា[[​លំពាំង]] ចៅពញា​ស្រាលទ្រាំ​ពុំ​បាន​ក៏​បែក​ទ័ពរត់ទៅ​នៅ​ក្នុង​[[បន្ទាយ​ភ្នំពេញ]]​វិញ។ ====សមរភូមិបាទី-ទ្រាំង==== '''{{Main|សមរភូមិបាទី-ទ្រាំង}}''' មេទ័ព​នៃ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ព្រះ​បរមបពិត្រ​ទាំង​ពីរ​កង​ក៏​លើក​រហូត​ទៅ​វាយ​បាន​បន្ទាយ​ខែត្របាទី ខែត្រទ្រាំង​មួយ ចាប់​បាន​ចៅហ្វាយស្រុក​បាទី​មួយ [[ចៅ​មឿង]][[​ព្រៃកប្បាស]]​មួយ ចៅ​មឿង​[[កណ្ដាលស្ទឹង]]​មួយ ចៅ​មឿង[[​គងពិសី]]​មួយ ចៅ​មឿង​[[ភ្នំស្រួច]]​មួយ ព្រមទាំង​ចាប់​បាន​ចៅ​មឿង[[​បន្ទាយមាស​]]មួយ ចៅ​មឿង​[[ពាម]]​មួយ ចៅ​មឿង[[​ស្រែរនោង]]​មួយ ចៅ​មឿង[[​ជើងកញ្ជុំ​]]មួយនាំ​មក​ក្រាបទូល​ថ្វាយ។ ព្រះ​បរមបពិត្រ​ទ្រង់​ចាត់​ឲ្យ​ទទួលទាន​បាយ​ទឹក​ព្រះ​ពិភ័ទ្ធ​សច្ចា ហើយ​ទ្រង់​ព្រះ​មេត្ដាប្រោស​លើកលែង​ខ្លួន និង​ឲ្យ​នៅ​រក្សាស្រុក​ខែត្រ​ដូច​ដើម​វិញ។ ចៅពញា[[ពិស្ណុលោកឯក]] ជា​ចៅហ្វាយស្រុក​[[ខេត្ដ​ទ្រាំង]]ក្នុង​ពេល​នោះ​រត់​រួច ហើយ​ទៅ​រួម​នឹង​ចៅហ្វាយស្រុក[[​បាសាក់​]]មួយ [[ព្រះត្រពាំង]]​មួយ [[ក្រមួនស​]]មួយ [[ឪម៉ៅ]]​មួយ តាំង​បន្ទាយ​មាំមួន​នៅ​ខេត្ដ​នោះ។ ដល់​រដូវ​[[ទ្វារទសមាស]][[អកអំបុក]]​នោះ អស់​មុខមន្ដ្រី​ខាង​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជាជា​ព្រះ​បរមបពិត្រ​អម្ចាស់​ផែនដី​ត្រើយ​ខាង​ចតុមុខ​ទៅ​ធ្វើ​ប្រាសាទ​គ្រឿង​ ឈើ ប្រក់[[​ស្បូវ]] នៅ​កំពង់​ខែត្រ​លង្វែក។ លុះដល់​សំរេច​ហើយ​ក៏​អញ្ជើញស្ដេច​ទៅ​ប្រថាប់​ទត​ប្រណាំងទូក និង​លយ​[[កន្ទោង]]​ធំ [[ទូក​]] [[ប្រទីប]]ថ្វាយ​ទៅ​[[ព្រះ​ចង្កូម​កែវ]] ដែលតំកល់​នៅ​[[ពិភពនាគ]] និង​អុជ[[​កាំជ្រួច​]][[រន្ទា]]ថ្វាយ​ទៅ​[[ចូឡាមណី​ចេតិយ​]]ដែល​តំកល់​ព្រះ​ចង្កូម​កែវ​នៅ​ឋាន​[[ត្រៃត្រិង្ស]] ​៣​ ថ្ងៃ។ ទ្រង់​ប្រោស​ប្រទាន​ឈ្មោះ​[[ភូមិ​ជ័យសូរ​]]ដែល​ព្រះ​អង្គ​តាំង​បន្ទាយ​នោះ​ឲ្យ​ហៅ​ថា “ភូមិ​សូរវង្ស”។ ឯ​[[ភូមិ​កំពង់សែត​]]នោះ​ទ្រង់​ឲ្យ​ហៅ​ថា [[កំពង់​ប្រាសាទ]]។ ហេតុនេះ​ហើយ​បានជា​មាន​ឈ្មោះ​ហៅ​ថា [[ភូមិ​សូរវង្ស​]] [[កំពង់ប្រាសាទ]]​រៀង​មក។ ====សមរភូមិភ្នំពេញ គ.ស. ១៥១៧-១៥១៨==== '''{{Main|សមរភូមិភ្នំពេញ (១៥១៧-១៥១៨)}}''' លុះ ​ការ​បុណ្យ​ទ្វារទសមាស​ហើយ សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា ព្រះ​អង្គ​ត្រាស់​បង្គាប់​ឧកញ៉ា​ចក្រី​កែវ ឧកញ៉ា[[​វង្សាអគ្គរាជ​កែ]] និង​ឧកញ៉ា[[​ក្រឡាហោម​គាំ]]​ឃុំ​ពល​រេហ៍ ​៣០០០០​ នាក់​លើក​ទៅ​ចោម​បន្ទាយ[[​ខែត្រ​ភ្នំពេញ]]។ ឧកញ៉ា​ទាំង​ ៣ ​នាក់​ក៏​ថ្វាយបង្គំ​លា​ចេញ​ទៅ​ចាត់ចែង​កងទ័ព ព្រមទាំង​គ្រឿងសាស្ដ្រាវុធ​ស្រេច​ហើយ​ក៏​លើក​ចេញ​ទៅ​ចោម​វាយ​បន្ទាយ​នោះ​តាម​ត្រាស់​បង្គាប់។ ខណៈ​នោះ​មេទ័ព​ខាង​ស្ដេច​កន គឺ​[[ចៅហ៊្វាកៅ]] ចៅពញា​លំពាំង ចៅពញា​ស្រាល ចៅពញា​[[តេជោ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[​សំរោងទង]] ចៅពញា[[​រាជា​មេត្រី]] ចៅហ្វាយស្រុក​[[ភ្នំពេញ]]ជា[[​មេទ័ព​]]ម្ចាស់ផែនដី​ត្រើយ​ខាងកើត​ចេញ​ច្បាំង​នឹង​មេទ័ព​នៃ​អម្ចាស់​ត្រើយ​ខាងលិចជួន​ឈ្នះជួន​ចាញ់​ម្ដងម្នាក់​ជា​ច្រើន​ដង។ លុះដល់​រដូវភ្លៀង​រាស្ដ្រ​អត់ឃ្លាន​បាយគ្មាន​ស្រូវវេទនាណាស់ ក៏​សន្យា​បើក​កងទ័ព​ទាំង​សងខាង​ឲ្យ​ឈប់​ច្បាំង​រហូត​ដល់​ធ្វើស្រែ​ហើយ។ លុះ​មក​ដល់​ឆ្នាំ[[ខាល]] [[ទោស័ក]] ព.ស​ ២០៧៤, គ.ស ​១៥១៨, ម.ស​ ១៤៥២, ច.ស ​៨៩២ តាំងពី​ខែ[[​មិគសិរ]] [[បុស្ស]] ​រៀង​ទៅមន្ដ្រី​ត្រើយ​ខាងកើត (ស្ដេច​កន) ចេញ​កេណ្ឌ​មនុស្ស​ចុះ​ក្បួនទ័ព​លើក​ច្បាំង​គ្នាដណ្ដើម​យក​ខែត្រ​ត្រើយ​ខាងលិច​ទៀត។ ច្បាំង​គ្នា​ជា​ច្រើន​គ្រា លុះ​ផុត​វេលា​ក៏​ឲ្យ​ទ័ព​ឈប់​ទាំង​សងខាង។ “សង្គ្រាមលើក​ក្រោយ​នេះ​តាំងពី​ឆ្នាំ[[ឆ្លូវ​]]ដល់​ឆ្នាំ[[ខាល]] មេទ័ព​ទាំង​ ៣​ យកជ័យ​ជំនះ​ពុំ​បាន​សោះ។ ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​ប្រើ​[[ឃុន​]][[វិជិត​តរង្គ​ពៅ​]]ឲ្យទៅ​ប្រាប់​ឧកញ៉ា​ចក្រី និង​ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ​ថា ច្បាំង​រា​រត់​ថយ​ក្រោយ​រហូត​ទៅ​ជួបនឹង​ទ័ព​ឧកញ៉ា​ក្រឡាហោម​ថា ឲ្យ​ឧកញ៉ា[[​ក្រឡាហោម]]​ក្លែង​ទង់ជ័យ​ជា​រូប​មនុស្ស​ថាបើ​ឃើញ​កងទ័ព​សត្រូវ​បាក់រត់​មកឲ្យធ្វើ​ជា​ភ្ញាក់ផ្អើល​រត់ទៅ​ជាមួយនឹង​កងទ័ព​ឧកញ៉ា​ចក្រី ឧកញ៉ា​វង្សា​អគ្គរាជ​ត្រង់​រហូត​ទៅ​ដល់​[[ស្រុក​ឧដុង្គ]]។ ឃុន​វិជិត​តរង្គ​ពៅ​ក៏​ប្រាប់​ទៅ​មេទ័ព​ទាំង ​៣ ​កង​តាម​ព្រះរាជ​បន្ទូល​ពិសេស។ ក្រោយ​ព្រះរាជបំរើ​ទៅ​នោះ ទ្រង់​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ឧកញ៉ា​[[យមរាជព្រំ]]ជា​មេទ័ព​ធំ ឧកញ៉ា​[[មហា​សេនា​សុខ]]ជា​[[មេទ័ព​មុខ]] ឧកញ៉ា​[[យោធា​សង្គ្រាម]]ជា​ប៉ែក​ឆ្វេង ឧកញ៉ា​[[យោធា​សង្គ្រាម​ទេព]] ជា​ប៉ែក​ស្ដាំទៅ​ឃុំ​ពល​ ២០០០០ ​នាក់​បង្កប់​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​មួយ​ខាង​ជើង​[[បឹង​ពោងពាយ]]។ ទ្រង់​ផ្ដាំ​ថា បើ​ឃើញ​កងទ័ព​សត្រូវ​នៅ​បន្ទាយ​ដេញ​កងទ័ព​យើង​ ៣ ​កង​ទៅ​ហើយ​នោះ​ឲ្យ​ដេញ​កងទ័ព​យើង​ឲ្យ​លើក​ជណ្ដើរ​កាន់​គប់​ភ្លើង​យក​ទៅ​ចោម​អុជ​បន្ទាយ​នោះ​ឲ្យ​បាន។ ទើប​ទ្រង់​ចាត់​[[ឧកញ៉ា]]​[[វិបុលរាជ​គាំ]] ឧកញ៉ា​[[ប្រទេស​រាជ​សួរ]]ឲ្យ​កេណ្ឌ​ទូក​រាស្ដ្រ​ផ្សំ​នឹង​ទូក​ចំបាំង​របស់​ខ្លួន​ទៅ​បោះ​នឹង[[​ជ្រោយ​ពន្លា​]]ថា បើ​ឃើញ​កងទ័ព​សត្រូវ​លើក​ចេញ​មក​ឲ្យ​រា​ថយ​មក​ដល់​[[ព្រែក​ព្នៅ]]។ ទ្រង់​ចាត់​សម្ដេច[[ចៅហ៊្វាទឡ្ហៈ​ទេព]] ជា​កូន​ទី​ ៣​ ចៅពញា​មឿង ឲ្យ​លើកទ័ព​ទូក​ទៅ​បង្កប់​នៅ​[[ព្រែក​តាទែន]]ដោយ​ផ្ដាំ​ថា បើ​ឃើញ​ទ័ព​សត្រូវ​ដេញ​តាម​ឧកញ៉ា[[​វិបុលរាជ]] និង​ឧកញ៉ា​[[ប្រទេសរាជ]]​មកឲ្យ​ព័ទ្ធ​ពីក្រោយ​ព្រួត​គ្នា​ច្បាំង​ដណ្ដើម​យកជ័យ​ជំនះ​ឲ្យ​បាន។ មេទ័ព មេកង ទាំង​ជើង​ទឹក​ជើង​គោក ក៏​ថ្វាយបង្គំ​លា​ ឃុំ​កងទ័ព​លើក​ទៅ​ធ្វើ​តាម​ព្រះរាជ​[[បញ្ជាការ]]។ លុះ​មក​ដល់​ថ្ងៃ ​១២​ [[កើត]] ខែ[[មិគសិរ]] ឆ្នាំ[[ខាល]] [[ទោស័ក]]​នេះ ឧកញ៉ា​ចក្រី​ ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ លើក​កងទ័ព​ចូល​ចោម​បន្ទាយ​ភ្នំពេញ​បាន​មួយស្របក់​ក៏​ថយ​រត់​ទៅ​វិញ។ ចៅពញា​តេជោ និង​ចៅពញា​រាជា​មេត្រី ឃើញ​ហើយ​ពុំ​ដឹង​កល ក៏​បើកទ្វារ​បន្ទាយ​នាំ​កងទ័ព​របស់​ខ្លួន ​២០០០​ នាក់​នោះ ដេញ​តាម​ទ័ព​ដែល​ចោមព័ទ្ធ​ខ្លួន​ដល់[[​អូរ​ផ្អរ]] ក៏​ប្រទះ​ទង់ជ័យ​ទ័ព​ហ្លួង​មួយ​កង​ទៀត​បែក​ទ័ពរត់ទៅ​វិញ ដូច្នេះ​ទ័ព​ខាង​ស្ដេច​កន ក៏​កំរើកចិត្ដ​ពន់ប្រមាណ។ លុះ​ឃើញ​ទង់​រូប​មេទ័ព​ទាំង​ពីរ​នោះ​ ក៏​សំគាល់​ថា ជា​ទ័ព​ហ្លួង​ចាញ់​បែក​ទ័ព​រត់​ទៅ​ហើយ ទើប​ឲ្យ​លើក​កងទ័ព​ដេញ​តាម​ទៅ​ទៀត។ លុះ​ទៅ​ដល់​ដំបូក​មាន​លាក់ទ័ព​សត្រូវ​ដេញ​តាម​ឧកញ៉ា​ចក្រី​ហួស​ទៅ។ ខណៈនោះ​ឧកញ៉ា​[[ក្រឡាហោម]] ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ ឧកញ៉ា​[[នរិន្ទ្រាធិបតី]] (ទ័ព​ខាង​សម្ដេចព្រះ​ចន្ទរាជា) ត្រឡប់​ទ័ព​បាន​ពីក្រោយ​ឡោម​ចោម​ច្បាំង​ផ្ទប់​មក។ ឧកញ៉ា​ចក្រី (ខាង​សម្ដេច​ព្រះ​ចន្ទរាជា) ក៏​រា​ទ័ព​ត្រឡប់​មក​វិញ ចូល​បាញ់​ចាក់​កាប់សំលាប់​ទ័ព​សត្រូវ​ដែល​នៅ​ជា​កណ្ដាល​សត្រូវ​ក៏​បែក​ ទ័ពរត់ទៅ មេទ័ព​ខាង​សម្ដេចព្រះ​ចន្ទរាជា​ចាប់​បាន​ចៅហ្វាយស្រុក​ទាំង​ពីរ និង​ក្រុម​សេនា​ទាហាន​ទាំង​ ២៣ ​នាក់ ព្រមទាំង​[[គោ]] [[ក្របី]] [[ដំរី]] [[សេះ]] ហើយ​នាំ​ខ្លួន​ឈ្លើយ​ទាំងនោះ​ទៅ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ថ្វាយ។ សម្ដេច​ព្រះ​មហា​ខត្តិយា​ចន្ទរាជា ទ្រង់​ឲ្យ​ដាក់[[​ក្ដី​]]ទាំងនោះ​ទុក​ចាំ​ជួប​មេទ័ព​គ្រប់​កង។ ឯ​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ កាល​ក្រឡេក​ទៅ​ឃើញ​កងទ័ព​ទូក​បោះ​នៅ​[[ជ្រោយចង្វា]]​មាន​ចំនួន​តិច​តួច​ស្ដួច​ស្ដើង​ណាស់ ក៏​គិត​ថា​ចៅហ្វាយស្រុក​ទាំង​ពីរ (ខាង​ខ្លួន) ច្បាស់​ជា​មាន​ជ័យ​ជំនះ​ហើយ ដែល​ដេញ​តាម​ទ័ព​ត្រើយ​ខាងលិច​នោះ ប្រហែលជា​បាន​សំរេចការ​សង្គ្រាម​ក្នុង​គ្រានេះ​ហើយ​ ថាបើ​បាន​សំរេច​ហើយ មុខជា​ចៅហ្វាយស្រុក​ទាំង​ពីរ​នោះ​នឹង​បាន​គុណ​គាប់​ជាង​អញ​ហើយ។ ចៅហ៊្វា​កៅ​គិត​ទៀត​ថា “ពី​មុន​អញ​អធ្យាស្រ័យ​ឲ្យ​ម្ដង ពុំ​ទាន់​បាន​កែខ្លួន គ្រា​ម្ដងនេះ​ចៅហ្វាយស្រុក​ទាំង​ពីរ​មាន​ជ័យ​លើ​ទ័ព​ត្រើយ​ខាងលិច​ទៀត​នោះ​ ឃើញ​ថាមិន​ស្រួល​ដល់​អញ​ជា​ខ្លាំង”។ សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​គិត​ឃើញ​ដូច្នេះ​ហើយ ទើប​ឲ្យ​ចៅពញា​លំពាំង ចៅពញា​ស្រាល ចៅពញា​វៀង នៅ​រក្សា​បន្ទាយ ឯ​ខ្លួន​ចៅហ៊្វា​ដេញ​កងទ័ព​ឲ្យ​ចុះទូក​ចំបាំង​ប្រមាណ ​៦០ ទៅ​ច្បាំង​នឹង​ឧកញ៉ា[[​វិបុលរាជ]]​ ឧកញ៉ា[[​ប្រទេស​រាជ​]]ដែល​ចតទូក​នៅ​ជ្រោយចង្វា។ កាល​ទ័ព[[​សត្រូវ​]]មក​ដល់​ហើយ ឧកញ៉ា​វិបុលរាជ និង​ឧកញ៉ា​ប្រទេស​រាជ (មេទ័ព​ខាង​ព្រះ​ចន្ទរាជា) ក៏​ដេញ​ពល​ឲ្យ​ទទួល​ច្បាំង​ត​នឹង​[[អាវុធ​វែង]]យ៉ាង​ឃោរឃៅ។ មួយ​ស្របក់​ក្រោយមក​ឧកញ៉ា​ទាំង​ពីរ​នាក់​ក៏​ឲ្យ​ពល​ថយ​ទូក​រត់ទៅ​ដល់​ព្រែក​ព្នៅ។ ចៅហ៊្វា​កៅ​ឃើញ​ដូច្នេះ​ក៏​ចែវ​ទូក​ដេញ​ទៅ​តាម។ [[សម្ដេចចៅពញា​ទេព]] កូនចៅ​ពញាពេជ្រ​មេទ័ព​ម្ចាស់ផែនដី​ត្រើយ​ខាងលិច​កាល​ឃើញ​ចៅហ៊្វា​កៅ​ដេញ​ទ័ព​ ឧកញ៉ា​ទាំង​ពីរ​ហួស​ទៅ​ហើយ ក៏​បង្គាប់​ឲ្យ​នាយកង​នាយ​ទ័ព​ឲ្យ​ចេញ​ទូកចំបាំងពី​ក្នុង[[​ព្រែក​តាទែន]] ហើយ​ដេញ​បាញ់​ពីក្រោយ។ ឯ​កងទ័ព​ឧកញ៉ា​វិបុលរាជ ឧកញ៉ា​ទេស​រាជ មេទ័ព​អម្ចាស់​ផែនដី​ត្រើយ​ខាងលិច​ពេល​នោះ​ ក៏​រា​បែរមក​ច្បាំង​តាំង​ត​ជា​ឱឡារិក។ កងទ័ព​ខាង​ចៅហ៊្វា​កៅ នៅ​ជា​កណ្ដាល​នៃ​ទ័ព​សត្រូវទ័ល​កំលាំង​ណាស់ ក៏​តទៅ​ទៀត​ពុំ​បាន។ ដូច្នេះ​ហើយ​ក៏​លោតទឹក​ស្លាប់​ទៅ ខ្លះ​ក៏​ត្រូវ​នឹង​អាវុធ​ស្លាប់ ខ្លះ​ទៀត​ពិការ​ជា​ច្រើន។ ចំណែកឯ​ចៅហ៊្វា​កៅ​វិញ​លោតទឹក​ទន្លេ​ហែល​រត់​ត្រាតែ​រួច​ទៅ​ដល់​ក្រុង​បាសាន្ត។ កងទ័ព​ឧកញ៉ា​យមរាជ ឧកញ៉ា​[[មហា​សេនា]] ឧកញ៉ា[[​យោធា​សង្គ្រាម]] ដែល​បង្កប់ទ័ព​ក្នុង​ព្រៃ​មួយ​កាល​ឃើញ​កងទ័ព​ក្នុង​បន្ទាយ​សត្រូវ​ចេញ​ដេញ​ មេទ័ព​ត្រើយ​ខាងលិច​អស់​ជា​ច្រើន​កង​ហើយ យល់​ថា​មាន​មនុស្ស​តិច​ក្នុង​បន្ទាយ​ក៏​ឲ្យ​ពួក​សេនា​រេហ៍ពល​កាន់​គប់​ភ្លើងលី​ជណ្ដើរ​ទៅ​ព័ទ្ធ​ឡើង​បន្ទាយ​នោះ។ ខណៈនោះ​ចៅពញា​លំពាំង ចៅពញា​ស្រាល ដេញ​ពល​ឲ្យ​ចូល​តទល់​នឹង​ទ័ព​[[ឧកញ៉ា​]]ទាំង​ពីរ តែ​ទ័ព[[​ចៅពញា]]​ទាំង​ពីរ​នេះ​ទប់​មិន​ឈ្នះ​កងទ័ព​ខាង​ព្រះ​ចន្ទរាជា ទើប​ចៅពញា​ទាំង​ពីរ​លោត​ចេញពី​បន្ទាយ​ចុះ​រត់​មក​ទៀត។ សេនា​ទាហាន​ខាង​ឧកញ៉ា​យមរាជ មេទ័ព​ហ្លួង​ត្រើយ​ខាងលិច​ទទួល​ចាក់​កាប់សំលាប់​ទាំង​ពីរ​នាក់​នោះ​ទៅ។ កងទ័ព​[[ជើងគោក]] [[ជើង​ទឹក]]របស់​ព្រះ​បរមបពិត្រ​អម្ចាស់​ផែនដី​ត្រើយ​ខាងលិច​ទ្រង់​ព្រះ​សណ្ដាប់​មេទ័ព និង​នាយកង​ទ័ព​ទាំង​ជើង​ទឹក ជើង​គោក​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ថ្វាយ​មនុស្ស​ទោស​ក្បត់​គ្រប់​ប្រការ​ហើយទ្រង់​ឲ្យ[[​ចៅក្រម]]​ប្រឹក្សា​ទៅ​ឃើញ​ថា អា​ក្បត់​ដែល​មានទោស​ធ្ងន់ ​៣៥ ​នាក់​ទ្រង់​ឲ្យ​ប្រហារជីវិត​ទាំងអស់ឃើញ​ថាមនុស្ស​សល់​ពី​នោះ មានទោស​ស្រាល​ល្មម​ត្រាស់​ឲ្យ​ដាក់​ក្ដី​ទាំង ​៥០ ​នាក់។ ព្រះ​អង្គ​ឈ្នះ​សង្គ្រាម​ក្នុង​គ្រានេះ យក​បានខែត្រ​ [[ភ្នំពេញ]] [[សំរោងទង]] [[បាទី]] [[ទ្រាំង]] [[កំពត]] និង[[​កំពង់សោម]]។ ចៅ​មឿង​ដែល​ឡើង​ខែត្រ​ទាំងនេះ​នៅ​ទិស​ខាងលិច​ទាំង​ប៉ុន្មាន​នោះ ទ័ព​ហ្លួង​ត្រើយ​ខាងលិច​ចាប់​បាន​ខ្លួន​ទាំងអស់នៅ​សល់​តែ​ខែត្រ[[​បាសាក់]] [[ព្រះត្រពាំង]] [[ក្រមួនស]] [[ឪម៉ៅ]] តែ​ប៉ុណ្ណោះព្រោះ​ចៅ​[[ពិស្ណុលោក]]​រត់ទៅ​ប្រមូល​ចៅហ្វាយស្រុក​ក្រៅ​បន្ទាយ​ទាំងនោះ​ឲ្យ​តាំង​បន្ទាយ​រឹង​នៅឡើយ​មិន​ទាន់​យក​បាន។ ===ឧបាយធ្វើគតព្រះអង្គ=== សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ម្ចាស់ផែនដី​ដែល​ឡើង​ខែត្រ​ត្រើយ​ខាងកើត ទ្រង់​ជ្រាប​អំពី​បរាជ័យ​នេះ​ហើយ ទ្រង់​ព្រះ​ពិរោធ​ណាស់​ថា ចៅពញា​ចន្ទ​នេះ​កាន់តែ​ទន្ទ្រាន​បាន​ទី​ច្រើន​ពន់ប្រមាណ ហើយ​មេទ័ព និង​នាយកង​ដែល​យើង​ប្រើ​ទៅ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​ក៏​ចេះ​តែ​ធ្វេសប្រហែស​ឲ្យ​ចាញ់​ឧបាយកល​គេ ខូច​រេហ៍ពល​ច្រើន​ដងមិន​គិត​សងសឹក​វិញ​ឲ្យ​បាន​សោះ។ ទើប​ទ្រង់​គិត​ឧបាយកល​រើស​សេនា​ទាហាន​ដែល​មាន​ទំនុកចិត្ដទុក​ព្រះ​ទ័យ​បាន​ ១០០ ​នាក់ ហើយ​ត្រាស់​បង្គាប់​ថា “ឲ្យ​ក្លែង​រត់​ចូល​ទៅ​នៅ​នឹង​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា កាលបើ​ល្បង​ឲ្យ​ទុក​ព្រះ​ទ័យ​បាន​កាលណា​ហើយ​ឲ្យ​ទាហាន​ទាំងនោះ​នាំ​គ្នា​លុក ​សំលាប់​ឲ្យ​បាន បើ​អ្នក​ទាំងឡាយ​ធ្វើ​បាន​យើង​នឹង​ឲ្យ​អ្នក​ឡើង[[​យសស័ក្ដិ​]]ឲ្យទ្រព្យសម្បត្ដិ​ឲ្យ​ពេញចិត្ដ”។ សេនា​ទាំង ​១០០​ នាក់​នោះ​ថ្វាយបង្គំ​សុំ​ទទួល​អាសា​ថា “ទូលព្រះបង្គំ​ទាំងឡាយ​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​បាន​តាម​ព្រះរាជ​ហឫទ័យ” ។ ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ ទ្រង់​ព្រះ​សណ្ដាប់​ឮ​ថា​សេនា​ទាហាន​ព្រមព្រៀង​ហើយ​ទ្រង់​ ព្រះ​អំណរ​ណាស់ ទើប​ទ្រង់​តាំង​ឲ្យ​[[មន្ត្រីតេជៈជ័យ|ហ្លួង​ជ័យ]]​ជា​ក្មួយ​[[មេ​បាន]] (ម្ដាយ​ព្រះស្ដេច​កន) ឲ្យធ្វើ​ជា​ចៅពញា​[[មន្ដ្រី​តេជៈ]] (មេទ័ព) ឃុំ​ពល​ទាហាន​ទាំង​ ១០០ ​នាក់​នោះ​ឲ្យទៅ​ចាត់ការ​ឲ្យ​បាន​សំរេច។ លុះទៅ​ដល់​បន្ទាយ​ផែនដី​ទិស​ខាងលិច ទាហាន​ទាំង​ ១០១ ​នាក់​នោះ​ ក៏​ចូល​ទៅ​រក​សេនាបតី​ឲ្យ​នាំ​ចូល​ទៅ​ថ្វាយខ្លួន​ នៅ​ជា​ខ្ញុំ​រាជការ​ទ្រង់​ព្រះករុណា​ពិសេស។ លុះដល់​[[ខ្នើត]] ខែ​[[ពិសាខ]] ព.ស​ ២០៦៣, គ.ស​ ១៥១៩, ម.ស ​១៤៤១, ច.ស​ ៨៨១ ឆ្នាំ[[ថោះ]] [[ឯកស័ក]] សម្ដេចព្រះ​ចន្ទរាជាជា​អម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះ​អង្គ​ស្រង់​ក្នុង​ទឹក[[ស្ទឹង​ខែត្រ​បរិបូណ៌]]​នោះ ព្រមទាំង​សេនា​ទាហាន​ស្និទព្រះ​អង្គជា​ច្រើន​សុទ្ធតែ​ដៃទទេ​គ្មាន​ សាស្ត្រាវុធ​សោះ។ ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​ក្រុម​ទាំងនោះ​ផ្លាស់​សំលៀក​បំពាក់​ឲ្យ​ចុះ​ងូតទឹក​គ្រប់​គ្នា។ មន្ដ្រី​សេនា​ទាហាន​ស្និទព្រះ​អង្គ​ទាំងអស់​ក៏​ផ្លាស់សំពត់​ងូតទឹក​តាម​ ព្រះរាជ​អធ្យាស្រ័យ។ ឯ​ពញា​មន្ដ្រី​តេជៈ និង​ទាហាន​ ១០០​ នាក់​ដែល​ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ប្រើ​ទៅ​នោះ ងូតទឹក​ទាំង​សំពត់​ស្លៀក ពុំ​ហ៊ាន​ផ្លាស់​ព្រោះ​ក្រែង​គេ​មើលឃើញ​កាំបិត​ដែល​ខ្លួន​ចង​ជាប់​នៅ​ភ្លៅ​ នោះ ។ សម្ដេច​បរមបពិត្រ​ទ្រង់​យល់​ដូច្នេះ​ហើយ ទ្រង់​មានការ​សង្ស័យ​ក្នុង​ព្រះ​ហឫទ័យ​ណាស់ ក៏​ត្រាស់​តឿន​ឲ្យ​ផ្លាស់​សំលៀក​បំពាក់​ឲ្យ​អស់​គ្រប់​គ្នា។ ពួក​ក្បត់​ទាំង​១០១​នាក់​នោះ​យល់​ថា មុខជា​ពុំ​រួចខ្លួន​ទេ​ក៏​ថ្លោះទឹកមុខ​គ្រប់ៗ​គ្នា។ ទ្រង់​យល់​[[ពិរុទ្ធ]]​ដូច្នោះ​ហើយ ហេតុតែ[[​បុណ្យ​បារមី]] ទ្រង់​រឹតតែ​សង្ស័យ​ក្នុង​ព្រះរាជ​ហឫទ័យ ក៏​ស្ទុះ​ឡើង​ពី​ក្នុង​ស្ទឹង​ទៅ​ប្រថាប់​ក្រោម​ម្លប់ឈើ​មួយ។ ទ្រង់​ចាប់​បាន​ព្រះស្ដែង​ដាវ​ទាំង​ស្រោម ឯ​ពួក​ក្បត់​ទាំងនោះ​គិត​ថា ការណ៍​ម្ដងនេះ​បើ​មិន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហើយ​ទេ មុខជា​មិន​រួចខ្លួន​ឡើយ ទើប​ពួក​វា​ទាំងនោះ​ក្លែង​ថា សូម​ចូល​ទៅ​ក្រាបទូល​ត្បិត​ថា​វា​មាន​ការណ៍​ជា​សំងាត់​នឹង​ត្រូវ​ក្រាបទូល។ ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​ជ្រាប​ឧបាយកល ហើយ​ក៏​កាន់​ព្រះរាជ​អាវុធ​ជាប់​នឹង​ព្រះ​ហត្ថា ហើយ​ព្រះ​អង្គ​ក៏​ក្លា​នៅ​គុន​អាវុធ​ផង។ លុះ​ពួក​ក្បត់​ហូត​កាំបិត​ចូល​មក​ប្រហារ​ព្រះ​អង្គ ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​ត​នឹង​អាវុធ​ដាវ​នោះ ដោយ​កាប់​ត្រូវ​អា​មន្ដ្រី​តេជៈ​ជា​មុនគេ ហើយ​ទ្រង់​ស្ទុះ​ទៅ​ត​នឹង​អា​ក្បត់​ ១០០​ នាក់​ទៀត។ ឯ​អស់​ខ្ញុំ​រាជការ​ដែល​តាម​ហែ​ក៏​ផ្អើល​ឆោឡោ​ឡើង ខ្លះ​ចូលចាប់​ដោយ​ដៃទទេ តែ​ត្រូវ​ពួក​អា​ក្បត់​ចាក់​ត្រូវ​ស្លាប់ និង​ពិការ​ជា​ច្រើន។ ខ្ញុំ​រាជការ​ខ្លះ​ទៀត​ស្ទុះ​ទៅ​ដក​បាន​បង្គោលរបង​ចូល​ត​នឹង​ពួក​អា​ក្បត់​ យ៉ាង​អង់អាច។ ពួក​អា​ក្បត់​ស្លាប់ និង​ចាប់​បាន​ ៣៥ ​នាក់ក្រៅពី​នោះ​រត់​រួច​ទាំងអស់ ឯ​ពួក​អា​ក្បត់​ដែល​ស្លាប់ និង​ត្រូវ​ចាប់​បាន​នោះ ទ្រង់​ត្រាស់​សុំ​ឲ្យ​កាត់​ក្បាល​ដោត​ជាបំរាម ហើយ​ស្ដេច​ព្រះរាជ​ដំណើរ​ត្រឡប់​ចូល​ទៅ​បន្ទាយ​វិញ​ដោយ​[[សុវត្ថិភាព]]។ ក្រោយ​ពី​នោះ​មក​ទ្រង់​ព្រះ​តំរិះ​យល់​ថា ការ​ធ្វើសឹក​សង្គ្រាម​នៅ​វែង​ឆ្ងាយ​ណាស់​ទៅ​ទៀត ឯមុខ​ដំរី​សឹក​ក៏​នៅ​តិច ទូក​ចំបាំង [[គ្រឿងសាស្ដ្រាវុធ]]​ក៏​នៅ​មិន​ទាន់​គ្រប់គ្រាន់ ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ក្រុម​[[ហ្ម​ថៅ]] ហ្ម​ទាំងពួង​ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ទាក់ដំរី ទ្រង់​បង្គាប់​ជាង​ទូក ឲ្យ​រកមក​ធ្វើ​ទូក​ចំបាំង​ឲ្យ​ច្រើន ទ្រង់​បង្គាប់​ជាងដែក​ឲ្យ​សិត[[​កាំភ្លើង]] និង[[​លំពែង]] [[​ដាវ]] [[ផ្គាក់]]​ឲ្យ​បាន​ច្រើន ទ្រង់​បង្គាប់​ក្រុម​សេះ​ឲ្យ​ទិញ​សេះ​មក​បន្ថែម​ទៀត។ ទ្រង់​បង្គាប់​ភ្នាក់ងារ​ដំរី​ថា ការ​ណ៍ដែល​រង់ចាំ​ឲ្យ​[[ហ្ម]]ទៅ​ទាក់[[ដំរី]]​នោះ​ឃើញ​ថា យឺតយូរ​ពុំ​ទាន់​ការណ៍​ទេ យើង​ត្រូវតែ​ឲ្យ​ទិញ​ដំរី​ពី​ស្រុក​[[លាវ​]]យក​មក​បង្ហាត់​ឲ្យ​បានជា​ដំរី​សឹក​ឲ្យ​ស្ទាត់ទាំង​ព្រេចទាំង​ជាន់ទាំង​ជល់​ឲ្យ​បាន​ជា​ច្រើន។ លុះ​ចូល​ដល់[[​រដូវភ្លៀង]] ទ្រង់​បើក​កងទ័ព​ឲ្យ​ទៅ​ធ្វើស្រែ​ចំការ​ដាក់​ឲ្យ​មាន​នាយត្រួត​ត្រា​ធ្វើ​ឲ្យ​បាន​ច្រើន។ ស្រូវ​ក្នុង​ឆ្នាំ​នោះ​បង្កើត​ផលចំរើន​ឡើង​បាន​ ១ ​ជា ​៥ ​ជា​ ៦ ​ភាគ កាត់​យក​ជា​ពន្ធ​ដាក់​ឃ្លាំង​សំរាប់​សេនា ទាហាន មិន​ឲ្យ​អត់ឃ្លាន។ លុះ​ចេញ​វស្សា​រដូវ​រួច​ដល់​ខែ​[[មិគសិរ]] ឆ្នាំ[[ថោះ​]]នោះ ព្រះ​អង្គ​យក​ព្រះ​ក្សត្រី ព្រះ​វង្ស​ធំ លើក​ឡើងជា​ព្រះ[[​អគ្គមហេសី]] ទ្រង់​ព្រះ​នាម​សម្ដេចព្រះ[[ភគវតីសិរីចក្រពត្តិ]] ហើយ​ព្រះ​អង្គ​តែងតាំង​ឲ្យ​មាន​ព្រះ​ស្នំ[[​ឯក]] [[ទោ]] [[ត្រី]] [[ចត្វា]]ឲ្យ​មាន​យស​ស័ក្ដិធំ​តូច​តាម​លំដាប់។ ===សមរភូមិកំពង់សៀម គស.១៥១៩=== '''{{Main|សមរភូមិកំពង់សៀម (១៥១៩)}}''' សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ជា​ម្ចាស់ផែនដី​ត្រើយ​ខាងកើត​ទ្រង់​ជ្រាប​ថា សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​យក​បាន​ផែនដី​ខែត្រ​ខាងលិច​ទាំង​អស់ហើយ ចៅពញា​[[លំពាំង]] ចៅពញា​[[ស្រាល]]​ ក៏​ស្លាប់​ក្នុង​សង្គ្រាម​អស់ ចៅពញា​[[វៀង]] ចៅពញា[[វាំង]] ក៏​មាន​រោគ​[[អនិច្ចកម្ម​]]ទៅ​ទាំងអស់​គ្នា​ទៀត ទ្រង់​ព្រះ​ពិរោធ​ណាស់ ទើប​ទ្រង់​រើស​ព្រះ​ញាតិ​ខាង​ព្រះ​អង្គ​មក​តែងតាំង​ថ្មី៖ *ឈ្មោះ[[វៀងព្រំ|ព្រំ]] តាំង​ជា​ចៅពញា​វៀង “ទី​យមរាជ” *ឈ្មោះ[[វាំងជុំ|​ជុំ]] តាំង​ជា​ចៅពញា​វាំង “ទី​វាំង” *ឈ្មោះ​[[ស្រាលផាត់|ផាត់]] តាំង​ជា​ចៅពញា​ស្រាល “ទី​ក្រឡាហោម” *ឈ្មោះ[[លំពាំងពេញ|​ពេញ]] តាំង​ជា​ចៅពញា​លំពាំង “ទី​ចក្រី” ហើយទ្រង់​បង្គាប់​សេនា​ទាំង​ ៤ ​នេះ​ឲ្យ​ចេញ​សំបុត្រ​ប្រាប់​ទៅ​ចៅហ្វាយស្រុក​គ្រប់ខែត្រ​ដែល​ឡើង​ព្រះ​អង្គ​ទិស​ខាងកើត ទិសអាគ្នេយ៍​ទាំង​ប៉ុន្មានកេណ្ឌ​កងទ័ព​ឲ្យ​បាន​ច្រើន។ ចៅហ្វាយស្រុក​ទាំងនោះ​ទទួល​ព្រះរាជ​បង្គាប់​ហើយ ក៏​កេណ្ឌ​បាន ​៨០០០០​ នាក់មក​ជួបជុំ​តាម​ព្រះរាជ​កំណត់​គ្រប់​ប្រការ។ ខណៈនោះ​ព្រះស្រីជេដ្ឋា​ស្ដេច​ចាត់​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅជា​[[មា]]ឲ្យ​នៅ​ចាំ​រក្សា​ព្រះ​នគរ​ជាមួយនិង​ចៅពញា​វាំងចាត់​ចៅពញា​វៀង (ព្រំ) និង​សេនា​ទាហាន​រេហ៍ពល ​១៥០០០​ នាក់ជា​ទ័ព​មុខចាត់​ចៅពញា​លំពាំង​ឲ្យ​ឃុំ​ពល​១០០០០​ នាក់​ជា​ប៉ែក​ឆ្វេង ចាត់​ចៅពញា[[យោធាធិបតីនួន]]ឃុំ​រេហ៍ពល ​១០០០០ ​នាក់​ជា​ប៉ែក​ស្ដាំ ចាត់​ចៅពញា[[មហាសេនាទន់]] ឃុំ​រេហ៍ពល​ ១០០០០ ​នាក់ជា​ទ័ព​ក្រោយ។ ចំណែក​ព្រះ​អង្គ​ឯង​ឡើង​គង់​ព្រះ​ទីនាំង ព្រម​ដោយ​ស្វេតច្ឆត្រ [[ចាមរ]][[បៃមន]]សែន​ក្វាន់​អភិរម្យ ឃុំ​រេហ៍ពល​ ២០០០០ ​នាក់លើក​ចេញ​ជា​ទ័ព​ហ្លួង។ ទ្រង់​ចាត់​ចៅពញា​ស្រាល និង​ចៅពញា​វិបុលរាជឃុំ​រេហ៍ពល​ ២០០០០ ​នាក់​ចុះ​ទូកចំបាំង​ ​៣០០ ​លើក​ចេញ​ទៅ​ទាំង​ជើង​គោក ជើង​ទឹក។ ខណៈនោះ​កងទ័ព​ជើងទឹក​ក៏​ចតទូក​បោះ​នៅ​[[កំពង់​ព្រែកពោធិ៍]]។ ទ័ពជើងទឹក​ជើង​គោក​បោះទ័ព​ហ្លួង​នៅ​[[ភូមិ​មាត់​ឃ្មុង]]​ក្នុង​[[ខែត្រ​ត្បូងឃ្មុំ]]។ ទើប​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ជា​អម្ចាស់​ផែនដី​ត្រើយ​ខាងកើតក្រុង[[​ស្រឡប់​ពិជ័យ​ព្រៃនគរ]]​ត្រាស់​បង្គាប់​ចៅពញា​វៀង​ ចៅពញា​លំពាំងឲ្យ​លើកទ័ព​ឆ្លង​ទៅ​ចោម​វាយ​[[បន្ទាយ​កំពង់សៀម]]។ ចៅពញា​[[មន្ដ្រី​ភក្ដី]] ចៅហ្វាយស្រុក និង​ក្រមការ​ខែត្រ​កំពង់សៀម​ដឹង​ហើយ ក៏​ឲ្យ​កេណ្ឌ​កងទ័ព​រក្សា​នាទី​បន្ទាយ​យ៉ាង​មាំមួន ទើប​ធ្វើ​សំបុត្រ​ចាត់​បម្រើ​ឲ្យ​នាំ​ទៅ​ជូន​សេនាបតី​ត្រើយ​ខាងលិច សេនាបតី​នាំ​សេចក្ដី​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ទ្រង់​ជ្រាប​គ្រប់​ប្រការ។ ព្រះ​បរមបពិត្រ​ចៅពញា​ចន្ទរាជាជា​អម្ចាស់​ផែនដី​ទ្រង់​ជ្រាប​ហើយ​ក៏​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​ឧកញ៉ា​[[ធម្មាធិរាជទេព|ធម្មាធិរាជ​ឈឹម]] ឧកញ៉ា[[ពិភ័ក្ដិនិវេសន៍កោ]]ឲ្យ​នាំ​ព្រះ[[​អគ្គមហេសី]] [[ស្រីស្នំ]] ក្រុម[[​បរិពារ]] និង​គ្រប់​គ្រួ​នាម៉ឺន​សព្វ​មុខមន្ដ្រី​ថយ​ទៅ​នៅ​ក្នុង​[[បន្ទាយ​]]ខែត្រពោធិ៍សាត់​សិន ហើយ​ព្រះ​អង្គ​ឲ្យ​សេនាបតី​មន្ដ្រី​តាម[[​ក្រសួង]]ចំលង​រេហ៍ពល​ ៥០០០០ ​នាក់ដាក់​នៅ​ត្រើយ​ខាងកើត​ចុង​[[ខែត្រ​អាសន្ទុក]] ព្រម​ដោយ​សេះ​ដំរី។ ព្រះ​អង្គ​ស្ដេច​ព្រះរាជ​ដំណើរ​ចុះ​ព្រះ​ទីនាំង​នាវា​ឆ្លង​ទៅ​ដល់​ហើយ ទ្រង់​ឡើង​ប្រថាប់​លើ​ព្រះ​ពន្លា​ស្រេច ទើប​ទ្រង់​ចាត់​កងទ័ព​ជើងទឹក​ដូច្នោះ៖ *ឧកញ៉ា[[​វិបុលរាជ]]ជា​ទ័ព​មុខឃុំ​ទូកចំបាំង ១០០ មាន​រេហ៍ពល​ ១០០០ ​នាក់។ *ឧកញ៉ា​[[បរទេសរាជ]]ជា​ប៉ែក​ឆ្វេងឃុំ​ទូក​ចំបាំង ​៥០ មាន​រេហ៍ពល​ ៥០០ ​នាក់។ *ឧកញ៉ា​[[រាជា​បវេរ​រាជ]]ឃុំ​ទូក​ចំបាំង ​៥០ មាន​រេហ៍ពល​ ៥០០ ​នាក់​ជា​ប៉ែក​ស្ដាំ។ *[[ឧកញ៉ាត្រាច]]ឃុំ​ទូក​ចំបាំង ​៥០ មាន​រេហ៍ពល​ ៥០០​ នាក់​ជា​ទ័ព​ក្រោយ។ *ឧកញ៉ា​ក្រឡាហោម​ជា​ទ័ព​ហ្លួងឃុំ​ទូក​ចំបាំង ​១០០ មាន​រេហ៍ពល​ ១០០០​ នាក់។ ព្រម​ដោយ​គ្រឿងសាស្ដ្រាវុធ​លើក​ទៅ​បោះទ័ព​នៅ[[​ភូមិ​ព្រៃ​រកាកោង]]។ ទើប​ទ្រង់​ចាត់​[[ទ័ពជើងគោក]]តទៅ​ទៀត៖ *ឧកញ៉ា​ចក្រីឃុំ​រេហ៍ពល ​១០០០០ ​នាក់លើក​ទៅ​ជា​ទ័ព​មុខ។ *ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជឃុំ​រេហ៍ពល​ ៦០០០​ នាក់ជា​ប៉ែក​ស្ដាំ។ *ឧកញ៉ា​រាជតេជៈឃុំ​រេហ៍ពល​ ៦០០០​ នាក់ជា​ប៉ែក​ឆ្វេង។ *ឧកញ៉ា​[[នរិន្ទ្រាធិបតី]]ឃុំ​ពល ៦០០០​ នាក់ជា​ទ័ព​ក្រោយ។ ព្រះ​អង្គ​ឯង ទ្រង់​ជា​ទ័ព​ហ្លួងនាំ​រេហ៍ពល​ ២០០០​ នាក់ព្រម​ដោយ​សេនា​ទាហានរេហ៍ពល ​ដំរី សេះ និង​ស្វេតច្ឆត្រ អភិរម សែនក្វាន់​ត្រៀបត្រា។ ឲ្យ​ឧកញ៉ា​យមរាជជា​មេទ័ព​ធំ​មួយ​កង​ផ្សេង​ឃុំ​រេហ៍ពល​ ១០០០០ ​នាក់លើក​ទៅ​ព័ទ្ធ​ដី​ព្រៃចំការលើ​ចុះ​មក។ សម្ដេចចៅពញា[[យោធា​នរិន្ទ]]ឃុំ​ពល ​១០០០០​ នាក់លើក​ទៅ​តាម​ផ្លូវ​ក្រោម គឺ​តាម​មាត់ព្រៃ​ខាងលិច កំណត់​ឲ្យ​ជួបជុំ​នៅ​[[បន្ទាយកំពង់សៀម|បន្ទាយ​ខែត្រកំពង់សៀម]]។ ឯ​ទ្រង់​ព្រះករុណា​ពិសេស ព្រះ​បរមបពិត្រព្រម​ដោយ​សេនា​ទាហាននាយកង​ទ័ព​មុខក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ លើក​តាម​ផ្លូវ​កណ្ដាល​ចេញ​ទៅ។ តែ ​ដោយហេតុ​ថាផ្លូវ​នោះ​មានទឹក​ច្រើន​ពេករេហ៍ពល​ធ្វើ​ដំណើរ​យឺតយូរ ក៏​ចាត់​ចៅពញា​លំពាំង ចៅពញា​[[យោធាធិបតី]] មេទ័ព​ស្ដេច​ខាងកើត​ដែល​ចោម​វាយ​បន្ទាយ​[[ខែត្រ​កំពង់សៀម​]]នោះ​វាយ​បែក​បន្ទាយ​នោះ​មួយ​ថ្ងៃមុន។ លុះ​ព្រះរាជ​ដំណើរ​ទ័ព​ទៅ​ដល់​ហើយ ស្ដេច​ឲ្យ​រេហ៍ពល​ឡើង​រក្សា​នាទី​បន្ទាយ​មាំមួន។ ក្នុង​គ្រា​ដែល​ស្ដេច​ព្រះរាជ​ដំណើរ​ទ័ព​ទៅ​ប្រថាប់​នៅ​[[ប្រាសាទ​គុហ៍ពង្រ​]]នោះ ក៏​ស្រាប់តែ​ឃើញ​ចៅពញា​[[មន្ដ្រី​ភក្ដី]] និង​[[ក្រមការ​]][[ខែត្រកំពង់សៀម]]​ចូល​ទៅ​ក្រាប​បង្គំ​យំ​ថ្វាយ​ទោស​ថា ស្ដេច​កន​ឲ្យ​ចៅពញា​លំពាំង និង​ចៅពញា​យោធាធិបតី​លើក​កងទ័ព ​៤០០០០ ​នាក់មក​ចោម​វាយ​បន្ទាយ​នោះ​ ១៦ ​ថ្ងៃ​យ៉ាង​សាហាវ​ក្រៃពេកកងទ័ព​ក្នុង​បន្ទាយ​តែ ​១០០០០​ នាក់ ហើយ​ខ្វះ​ស្បៀងអាហារ​ផង ទ្រាំ​ពុំ​បាន​ទើប​បានជា​បែក​ទ័ព​រត់​ជ្រក​ក្រោម​បុណ្យ​បារមី​នេះ។ ព្រះបាទ​បរមនាថ​ បរមបពិត្រ​ជា​អម្ចាស់ ទ្រង់​ត្រាស់​សណ្ដាប់​ហើយ ទ្រង់មាន​ព្រះ​បន្ទូល​ពិសេស​ថា ការ​ណ៍ដែល​យើង​យឺតយូរ​ក្រ​មក​ជួយ​អ្នក​នេះ ពីព្រោះ​តាម​ផ្លូវ​មាន​ទឹក​ច្រើន​ណាស់ ហេតុនេះ​ហើយ​បានជា​សត្រូវ​វាយ​បែក​បន្ទាយ​អ្នក​ទាំងអស់​គ្នា។ ការ​បាត់បង់​ជោគជ័យ​នេះ​មិនមែន​ជា​កំហុស​ឧកញ៉ា និង[[​ក្រមការ​ខែត្រ]]​ធ្វេសប្រហែស​ទេ គឺជា​កំហុស​ពី​យើង​ដើរ​កាត់​យឺតយូរ​មក​ពុំ​ទាន់ ពុំ​ត្រូវ​ឲ្យ​អ្នក​រាល់គ្នា​មានទោស​ទេ។ ស្អែក​នេះ​យើង​នឹង​វាយ​បន្ទាយ​នេះ​ឲ្យ​បាន​វិញចូល​កុំ​បារម្ភ​ឡើយ។ ចៅពញា[[មន្ដ្រី​ភក្ដី]] និង[[​ក្រមការ]]​ទាំងអស់ ឮ​ព្រះ​បន្ទូល​ទ្រង់​ព្រះ​មេត្ដាប្រោស​លើកទោស​ដូច្នោះ​ក៏​ត្រេកអរ​ណាស់។ លុះ​ព្រឹក​ឡើង​ ព្រះ​បរមបពិត្រ​ទ្រង់​ចាត់​កលឧបាយ​ប្រាប់​នាយ​ទ័ព នាយកង​ឲ្យ​ដឹង​ឲ្យ​ធ្វើ​តាម​គ្រប់ៗ​គ្នា ហើយ​ទ្រង់​ចាត់​ឲ្យ​បំរើសេះ​ចេញ​ទៅ​ជា​ពីរ​ផ្លូវទៅ​ប្រាប់​សម្ដេច[[​យោធា​នរិន្ទ]]​មួយ​ផ្លូវ ទៅ​ប្រាប់​ឧកញ៉ា​យមរាជ​មួយ​ផ្លូវឲ្យ​លើកទ័ព​វាយ​ប្រសព្វ​ចូល​មក។ ឯ​ឧកញ៉ា​[[វង្សាអគ្គរាជ]] ឧកញ៉ា[[​រាជតេជៈ]]ឃុំ​រេហ៍ពល​របស់​ខ្លួន​ហើយ​ក៏​លើក​ទៅ​ចោម​[[បន្ទាយ​កំពង់សៀម​]]តាម​ត្រាស់​បង្គាប់។ ខណៈនោះ ចៅពញា​លំពាំង[[​យោធាធិបតី]] មេទ័ព​សម្ដេច​ស្រីជេដ្ឋា​ឃើញ​ហើយ ក៏​លើកទ័ព​ចេញ​មក​ច្បាំង​គ្នា​យូរ​បន្ដិច​មក ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ ​ឧកញ៉ា​តេជៈ ក៏​ក្លែង​ធ្វើ​ជា​ចាញ់ ហើយ​លើក​កងទ័ព​រត់ទៅ​ដល់​ភូមិ​[[សៀមបោយ]] ឧកញ៉ា​ចក្រី ឧកញ៉ា​[[នរិន្ទ​នាយក]]​ដែល​បង្កប់ទ័ព​នៅ​ទីនោះ​ឃើញ​ទ័ព​សត្រូវ​មក​ដល់​ហើយ ក៏​ដេញ​កងទ័ព​របស់​ខ្លួន​ស្ទាក់​ព័ទ្ធ​ពីឆ្វេង​ពីស្ដាំ។ ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ ​ឧកញ៉ា​[[រាជតេជៈ]] ក៏​ដេញ​ពល​ទ័ព​ឲ្យ​រា​-មកត​វិញ។ ទ័ព​សត្រូវ​ទាំង​ពីរ​កង​ដែល​ដេញ​ទៅ​នោះ​ក៏​ត្រឡប់​ជា​នៅ​កណ្ដាល​កងទ័ព​ហ្លួង​ខាងលិច។ លុះ​ឃើញ​ថា ទ័ព​នេះ​ច្រើន​លើស​កំលាំង​តស៊ូ​ពុំ​បាន មេទ័ព​សត្រូវ​នោះ​ក៏​នាំ​កងទ័ព​របស់​ខ្លួន​វាយ​បំបែក​ការ​ឡោម​ព័ទ្ធ ហើយ​ចេញ​មក​ដល់​ព្រៃ​មួយអន្លើ​សិន ផ្នែក​ខាងកើត​[[ភូមិ​សៀមបោយ]]​ប្រមាណ​ ៣៥ [[​សិន]]។ ខណៈនោះ​ព្រះ​បរមបពិត្រ ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​បរ​ព្រះ​ទីនាំង​ពិជ័យ​គជេន្ទ្រ​នាំ​យោធា​ចេញពី​ព្រៃ​ស្ទាក់​ទ័ព​ចៅពញា​លំពាំង ចៅពញា​យោធាធិបតី​ជាប់។ មេទ័ព​សត្រូវ​ក៏​ទទួល​ច្បាំង​គ្នា​ជា​មាំមួន​ដោយ​អាវុធ​វែង​ខ្លី។ ឯ​អស់​ពល​ខាង​ទ័ព​ចៅពញា​លំពាំង និង​យោធាធិបតី​កាល​ឃើញ​សម្ដេច​ព្រះ​ចន្ទរាជា​គង់​លើ​[[ដំរី​ស]]​សុទ្ធ​ហើយ​នោះ​ ក៏​ចេះ​តែ​នឹក​ថាព្រះ​បរមបពិត្រ​អង្គ​នេះ​ហើយ​ដែល​គេ​ហៅ​ថា​អ្នកមាន​បុណ្យ​មាន[[​តេជៈ]]។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ពួក​ពល​ទាំងនោះ ​ក៏​បោះចោល​គ្រឿង[[សាស្ដ្រាវុធ]]​ពី​ដៃ ហើយ​រត់​ចូល​ទៅ​ថ្វាយបង្គំ​សុំ​ព្រះ​រាជទាន​ឲ្យ​អភ័យទោស។ ព្រះ​អង្គ​ក៏​ទ្រង់​លើកទោស​ឲ្យ​ទាំងអស់ ឯ​ចៅពញា​លំពាំង ចៅពញា​យោធាធិបតី ទ័លគំនិត​នឹង​ច្បាំង​តទៅ​ទៀត​ពុំ​កើត​ក៏​គេច​ចូល​ព្រៃ​អារ​ក​ខ្លួនឯង​ស្លាប់ ​ទាំង​ពីរ​នាក់​ទៅ។ ព្រះ​បរមបពិត្រ​ខត្តិយាមហា​ចន្ទរាជា​ទ្រង់​យល់​បាត់​មេទ័ព​ខាង​សត្រូវ​ទាំង​ពីរ​នាក់​ហើយ​ឲ្យ​សេនា​ទាហាន​ដេញ​តាម​រក​សព្វ​ព្រៃ។ លុះ​ឃើញ​ថា​ស្លាប់​ហើយ​សេនា​ទាហាន​ក៏​កាត់​ក្បាល​យក​ទៅ​ថ្វាយបង្គំ​ទូល​ព្រះបរម​បពិត្រ។ គ្រានោះ​ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​ដោត​ក្បាល​មេទ័ព​សត្រូវ​ទាំង​ពីរ​ទុកជា[[​បំរាម]]។ ឯ​សម្ដេចចៅពញា​យោធា​នរិន្ទ​១ ឧកញ៉ា​យមរាជ​១ ជា​មេទ័ព​ដែល​ចេញ​ទៅ​ទាំង​ពីរ​ផ្លូវ​លុះ​ដឹង​សេចក្ដី​ដោយ​ព្រះរាជ​បំរើ​ជិះសេះ​ទៅ​ប្រាប់​ហើយ ក៏​លើក​កងទ័ព​ស្រូត​ទៅ​ដល់​ទីណាត់ ហើយ​ចោម[[​បន្ទាយ​កំពង់សៀម]]។ ខណៈនោះ​ចៅពញា​មហា​សេនា​មេទ័ព​ខាង​ស្ដេច​ត្រើយ​ខាងកើត​ដែល​នៅ​រក្សា​បន្ទាយ​នោះ លុះ​ឃើញ​ហើយ​ក៏​ដេញ​រេហ៍ពល​ឲ្យ​ឡើង​រក្សា​នាទី​បន្ទាយ តែ​ដោយ​ពល​ខ្លួន​តិច​ពេក​យល់​ថានឹង​ស៊ូ​ពុំ​បាន​ក៏​នាំ​ពួក​ពល​ចេញពី​បន្ទាយ​ទៅ​ចុះទូក តែ​ចុះ​ជា​បន្ទាន់​ពេក​ទូក​ភ្លូក​លិច​អស់​ជា​ច្រើន​ទៅ ពល​រេហ៍​ធ្លាក់​ស្លាប់​ក៏​ច្រើន រួម​ទាំង​ចៅពញា​[[មហា​សេនា]]​ផង។ ឯព្រះ​បរមបពិត្រ ព្រះ​អង្គ​ធ្វើសង្គ្រាម​មាន​ជ័យ​ហើយ ព្រះ​អង្គ​ត្រឡប់​មក​បន្ទាយ​កំពង់សៀម​វិញ។ សម្ដេច​ចៅពញា​យោធា​នរិន្ទ និង​ឧកញ៉ា​យមរាជ​ឃើញ​ស្ដេច​ព្រះរាជ​ដំណើរ​មក​ដល់ ក៏​ចេញ​មក​ទទួល​ស្ដេច​ចូល​ទៅ​ប្រថាប់​ក្នុង​បន្ទាយ។ នៅ​ទីនោះ​ ព្រះ​បរមបពិត្រ​ស្ដេច​ត្រាស់​បញ្ចុះបញ្ចូល​សេនា​ទាហាន រេហ៍ពល​ដែល​មេទ័ព​ព្រះ​អង្គ​ទាំង​ពីរ​ចាប់​បាន​មក​ថ្វាយ​នោះ​ជា​សេចក្ដី​ស្រុះស្រួល ហើយ​កងទ័ព​ទាំងនេះ​ក៏​ទទួល​ខ្លបខ្លាច​អំណាច​ព្រះ​បារមី​ថ្វាយខ្លួន​ជា​ខ្ញុំ​រាជការ​ទាំងអស់​គ្នា។ ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា ព្រះចៅ​ក្រុង[[​ស្រឡប់​ពិជ័យ​ព្រៃនគរ]]​បាន​ទ្រង់​ជ្រាប​ថា បែក​បន្ទាយ​កំពង់សៀម​ដូច្នោះ​ហើយ ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​បំរើ​ទៅ​ប្រាប់​ចៅពញា​ស្រាល [[ចៅពញា]]​[[វិបុលរាជ]]​ឲ្យ​លើក​កងទ័ព​ជើងទឹក​មក​ជួយ​ទ័ព​ជើងគោក​ទៀត។ គ្រានោះ​ចៅពញា​ស្រាល និង​ចៅពញា​វិបុលរាជជា​[[សេនាបតី​]]សំរាប់​ឯក​ភូ​សម្រេច​រាជការ​ខាងជើង​ទឹកបាន​ដឹង​ហើយ ក៏​លើកទ័ព​ទៅ​ដល់រួច​ក៏​ដេញ​កងទ័ព​ជើងទឹក​ឲ្យ​ឡើង​ចោម​បន្ទាយ​[[ខែត្រ​កំពង់សៀម]]។ ខណៈនោះ ​កងទ័ព​ហ្លួង​គ្រប់​កង​ដេញ​ពួក​ពល​ឲ្យ​ចេញ​ច្បាំង​បាញ់​គ្នា​ដោយ​កាំភ្លើង​តូច​ធំ​សូរ​សន្ធឹក​កក្រើករំពើក​ទាំង​ប្រឹថពី។ ឯ​ឧកញ៉ា​ក្រឡាហោម ឧកញ៉ា​វិបុលរាជ​សេនាបតី សម្រេច​រាជការ​ហ្លួង​ត្រើយ​ខាងលិច​ដែល​បោះទីតាំង​នៅ​[[រកាកោង​]]នោះ ចែវ​ទូក​ទៅ​ដល់​[[ភូមិ​អង្គរបាន]] ស្រាប់តែ​ឮ​សូរ​[[កាំភ្លើង​ធំ]]​តូច​ជា​ខ្លាំង​ណាស់ ក៏​ស្រូត​ទៅ​ដល់[[​កំពង់ចាម]]។ លុះ​ឃើញ​ទូក​ចំបាំងខាង​ហ្លួង​ត្រើយ​ខាងកើត ហើយ​ដែល​ទូក​នីមួយៗ​មាន​តែ​ពល ​៥​ ឬ​ ៦ ​នាក់​នៅ​រក្សា។ ក្នុង​ ១៥០ ​ទូក​នោះ​មាន​រេហ៍ពល​តែ ​១៥០០​ នាក់ក៏​ឲ្យ​សេនា​ទាហាន​ចោម​បាញ់​ចាក់​កាប់​សត្រូវ​ទាំងនោះ​ឥត​សំចៃ​ឡើយ ហើយ​កងទ័ព​ទាំងនោះ​បែកបាក់​ទៅអស់។ មេទ័ព​ខាង​ព្រះ​បរមបពិត្រ​ចាប់​យក​ទូក​ចំបាំងង​ទាំងអស់​មក​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ថ្វាយ​យក​ថ្វីដៃ។ ខណៈនោះ រេហ៍ពល​ដែល​រត់​បែក​ពី​ទូក​ចំបាំង​នោះ ខ្លះ​ក៏​បែកផ្លូវ​ទៅ​ទីទៃៗ កងទ័ព​ខាង​សម្ដេចចៅពញា​យោធា​នរិន្ទ និង​កងទ័ព​ឧកញ៉ា​យមរាជចាប់​បាន​សត្រូវ​ចំនួន ​៨០០​ នាក់ ហើយ​ក៏​នាំ​មក​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ដែរ។ កងទ័ព​ដែល​ចាំ​ទូក​សត្រូវ​នោះ​ខ្លះ​ក៏​រត់​ទៅ​ពឹង​ចៅពញា​ស្រាល និង​ចៅពញា​វិបុលរាជរាយការណ៍​តាម​ដំណើរ។ ចៅពញា​ទាំង​ពីរ​ជា​មេទ័ព​ស្ដេច​ត្រើយ​ខាងកើត​ឮ​ហើយ​ក៏​ស្លុតចិត្ដ អស់​គំនិត​ភិតភ័យ​បណ្ដាល​ឲ្យ​ដឹង​ដល់​នាយកង​នាយ​ទ័ព​គ្រប់​កង។ នាយ​ទាំងនោះ​ក៏​អស់​ទឹកចិត្ដ​នឹង​ចូល​ច្បាំង​ទៀត ហើយ​ក៏​តាំង​បែក​ទ័ព​រត់​ខ្ចាត់ខ្ចាយ​ទៅ ខ្លះ​ក៏​លោតទឹក​ស្លាប់។ ឯកងទ័ព ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​ជា​[[អម្ចាស់​]][[ផែនដី]]​ត្រើយ​ខាងលិច​ចេញពី​បន្ទាយ​មក​ចាប់​បាន​ខ្លួន​សត្រូវ​ប្រមាណ ​៥០០ ​នាក់។ លុះ​ជួបជុំ​នាយកង​ទ័ពជើងទឹក ជើង​គោក​គ្រប់​គ្នា ព្រមទាំង​ឈ្លើយ និង​[[ស្បៀង​អាហារ]] [[សាស្ត្រាវុធ]] និង​ទូក​ចំបាំង​ ១៥០ ​នោះហើយ​ក៏​នាំ​គ្នា​ទៅ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ថ្វាយ​ព្រះ​បរមបពិត្រ​ជា​អម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង។ ព្រះ​បរមខត្តិយាមហា​ចន្ទរាជា ទ្រង់​ជ្រាប​គ្រប់​ប្រការ ទ្រង់​ព្រះ​អំណរ​ណាស់បាន​ប្រោស​ព្រះ​រាជទាន​រង្វាន់​ដល់​សេនា​ទាហាន​តាម​សមគួរ។ សម្ដេច​ព្រះបាទ​ស្រីជេដ្ឋា​អម្ចាស់​ផែនដី​ទិស​ខាងកើត​កាល​ទ្រង់​ជ្រាប​ថា ចៅពញា​ស្រាល ចៅពញា​លំពាំង ជា​ក្មួយ​បរាជ័យ​រហូត​ដល់​ស្លាប់ ខូច​ទាំង​ទូកចំបាំង​​ដូច្នោះ​ហើយ​ទ្រង់​ព្រះ​ពិរោធ​ណាស់ ទ្រង់​រើស​យក​កូន​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​ពីរ​នាក់​មក​គឺ​ឈ្មោះ​[[ស្រាលពេជ្រ|ពេជ​]]១ តាំង​ជា​ចៅពញា​ស្រាល (ទី​ក្រឡាហោម) ឈ្មោះ​[[លំពាំងក្រេះ|ក្រេះ​]]១ តាំង​ជា​ចៅពញា​លំពាំង (ទី​ចក្រី) និង​ចៅពញា​វៀង ទី​យមរាជ ([[វៀងកុយ|កុយ]]) រួម​ជា ​៣ នាយ​ឲ្យ​លើកទ័ព​ទៅ​ច្បាំង​នឹង​កងទ័ព​សម្ដេចចៅពញា​[[យោធា​នរិន្ទ]] ឧកញ៉ា​យមរាជជា​ទ័ព​អម្ចាស់​ត្រើយ​ខាងលិច។ សម្ដេច​ព្រះ​ជ័យ​ជេដ្ឋា​ទ្រង់​ផ្ដាំ​ថា បើ​សម្ដេចចៅ​ពញា និង ឧកញ៉ា​យមរាជ​បែក​ទៅ​ហើយឲ្យ​ឃុំ​ពល ​២០០០០ ​នាក់ទៅ​ចោម​បន្ទាយ​ខែត្រ​កំពង់សៀម​ទៀត។ មេកង​ធំ​ទាំង ​៣ ​នាក់​ទទួល​ព្រះរាជ​តំរាស់​ហើយ​ក៏​ថ្វាយបង្គំ​លា​លើកទ័ព​ឆ្លង​ទៅ​ចោម​បន្ទាយ​រាយ​ទ័ព​ច្បាំង នឹង​កងទ័ព​សម្ដេចចៅពញា​យោធា​នរិន្ទ ឧកញ៉ា​យមរាជ តាម​ត្រាស់​បង្គាប់។ ទ័ព​ទាំង​សងខាង​ច្បាំង​គ្នា​ជា​ច្រើន​ដង ច្រើន​គ្រាម្ដង​ចាញ់​ម្ដង​ឈ្នះ ពុំ​បាន​សំរេច​ជ័យ​ជំនះ​ទៅ​ខាង​ណាៗ​ឡើយ។ ====ផ្អាកសឹកសង្គ្រាមលើកទី២==== លុះដល់​ខែ[[​ជេស្ឋ]]ជិត​ដល់​ពេល​ឲ្យ​រាស្ដ្រ​ធ្វើស្រែ សម្ដេច​ស្រីជេដ្ឋា​ ស្ដេច​ពិជ័យ​នគរ ​ទ្រង់​ឲ្យ​បន្ថយ​មេទ័ព​ទាំង​ ៣ ​នោះ​ចូល​ទៅសំរាក​ខ្លួន​វិញ ទើប​ទ្រង់​ព្រះ​តំរិះ​ថា តាំងពី​ធ្វើសង្គ្រាម​នឹង​ពញា​ចន្ទ​មក​នេះ ការ​ខូចខាត​ទ្រព្យសម្បត្ដិ និង​ស្បៀង​អាហារ អាណា​ប្រជានុរាស្ដ្រ​ក៏​អស់​ជា​ច្រើន ដូច្នោះ​គួរតែ​យើង​បែក​ចែក​ផែនដី យក​សេចក្ដីសុខ​វិញ​ជា​ការ​ល្អ​ជាង ។ លុះ​ត្រង់​ឈ្វេងយល់​យ៉ាងនេះ ហើយ​ទើប​ទ្រង់​ឲ្យ​តែង​ព្រះរាជសារ​ដាក់​ក្នុង​បំពង់​មាស​តំកល់​លើ​[[ពានមាស]]​ ពិសេស​ថ្លៃថ្លា​ប្រពៃ​ល្អ ហើយ​ទ្រង់​ត្រាស់​ប្រើ​ពញា[[សង្គ្រាមកែវ]]ជា​រាជទូត​ ពញា[[រក្សាសម្បត្តិឯម]] ជា[[​ឧបទូត]] ព្រះ[[ជំនាញអាវុធគាម]]ជា​[[ត្រី​ទូត]]ឲ្យ​យក​ព្រះរាជសារ​ចុះ[[ទូក​ង]] បាំង​[[សប្បធន​]] ៣​ លើក ព្រះ​ពាន​ព្រះរាជសារ​នោះ​មក​ថ្វាយ​សម្ដេចព្រះ​ចន្ទរាជា។ រាជទូត ឧបទូត ឆ្លង​មក​ដល់​ដែន​កំពង់សៀមប៉ង​នឹង​ឡើងគោក​ដើម្បី​យក​ព្រះរាជសារ​ទៅ​ថ្វាយ​ព្រះ​បរម​ខត្តិយាមហា​ ចន្ទរាជាធិរាជ ខណៈនោះ​ម៉ឺន​[[ជំនិតសទ្រង់សួរ]]ជា​ព្រះ​ញាតិ​ដែល​នាំ​រេហ៍ពល​ ៣០០ ​នាក់​ដើរ​ល្បាត​ដូច​សព្វដង កាល​ឃើញ​រាជទូត​ទាំង​ ៣​ ដែល​យក​ព្រះរាជសារ​មក​ហើយ​ក៏​ស្រែក​ឲ្យ​ពល​ចូលចាប់។ រាជទូត​ទាំង ​៣ ​នាក់​ក៏​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​នឹង​ទ័ព​ល្បាតធ្វើ​ឲ្យ​ធ្លាក់​បំពង់​ព្រះរាជសារ និង​ព្រះ​ពានមាស​នោះ​ទៅ​ក្នុង​ទឹក។ ទ័ព​ល្បាត​ចាប់​យក​បាន តែ​រាជទូត ឧបទូត ត្រី​ទូត ទាំង​បី​នាក់ និង​ពល​ ១០០​ នាក់ ចំណុះ​ទូក​ទាំង​ ៣​ នោះនាំ​ទៅ​ក្រាបទូល​ថ្វាយ​រាយ​សេចក្ដី​គ្រប់​ប្រការ។ សម្ដេចព្រះ​បរម​ក្សត្រ​មហា​ចន្ទរាជា​ ទ្រង់​ព្រះ​វិនិច្ឆ័យ​ទោស​ឧកម៉ឺន[[​ជំនិត​សទ្រង់]]​សួរ ​ថា “ដែល​ឧកម៉ឺន​ចាប់​បំរើ​សត្រូវ​ដែល​មក​ជា​រាជទូត ឧបទូត ត្រី​ទូត​នេះ ទាស់​នឹង​ព្រះ​ច្បាប់​សំរាប់​ស្រុក​អំពី​បុរាណ​រាជ​ប្រវេណី​ហើយ​ត្រូវ​តែ​មានទោស ទើប​ទ្រង់​ប្រោស​ឲ្យ​ចុះ​ព្រះរាជអាជ្ញា (ឲ្យ​វាយ​ខ្នង) ២៤​ [[ខ្វាត់]]​ម្នាក់ឲ្យ​ដាក់[[​ឃ្នាង​]]បណ្ដើរ​អាក្រោស​ឧកញ៉ា[[ម៉ឺន​ជំនិត]] “ស” ទ្រង់ “សួ” ៣​ ជុំ​បន្ទាយទ័ព។ លុះ​ធ្វើ​ទោស​រួច​ស្រេច​ហើយ​ស្ដេច​មាន​ព្រះ​បន្ទូល​ត្រាស់​សួរ​ទៅ​ទូត​ទាំង​ ៣​ ថា ឯង​មកនេះ​តើ​ដោយ​ប្រការ​ម្ដេច? រាជទូត​យក​សេចក្ដី​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ថា ទូលព្រះបង្គំ​ជា​រាជបំរើ​ព្រះករុណា​ត្រើយ​ខាងកើត​ស្ដេច​ឲ្យ​នាំ​ព្រះរាជសារមក​ថ្វាយ​ល្អងធូលី​ជា​ម្ចាស់ផែនដី​ប៉ែក​ខាងលិច ប៉ុន្ដែ​ឥឡូវនេះ​ព្រះរាជសារ​នោះ​ធ្លាក់ទឹក​បាត់​ក្នុង​គ្រា​ដែល​ចោមចាប់​នោះអស់​ទៅ​ហើយ តែ​នៅ​ចាំ​សេចក្ដី​ខ្លះៗ បើ​នឹង​ក្រាបទូល​ទៅ​ក្រែង​សេចក្ដី​នោះ​ពុំ​សព្វគ្រប់។ ហេតុនេះ​សូម​ទ្រង់​ព្រះ​រាជទាន​ទោស។ សម្ដេចព្រះ​ចន្ទរាជា​ស្ដេច​ទ្រង់​ប្រោស​ឲ្យ​ទូត​ទាំងនោះ​ទូល​ព្រះ​អង្គ​តាម​ចាំ​រៀងខ្លួន​ចុះ។ រាជទូត​ត្រើយ​ខាងកើត​ ក៏​ទូល​ថា ដ្បិត​ហ្លួង​ជា​ម្ចាស់​លើ​ត្បូង ​ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ​មាន​ព្រះ​ហឫទ័យ​ប្រណី​រាស្ដ្រ​ដែល​វិនាសស្លាប់បាត់បង់​ជា​ច្រើន​ក្នុង​សង្គ្រាម​ដែល​បាន​ធ្វើ​មក​ជា​ច្រើន​ឆ្នាំ​នោះ។ ឥឡូវនេះ​ ហ្លួង​ជា​ម្ចាស់​លើ​ត្បូង​​ទូលព្រះបង្គំ​ជាខ្ញុំ​ស្ដេច​មាន​ព្រះ​ ហឫទ័យ​ចង់​បញ្ឈប់​សង្គ្រាមសុំ​ចង​ជា​ព្រះរាជ​មេត្រី​ចែក​ផែនដី និង​ម្ចាស់​ត្រើយ​ខាង​លិច​ឲ្យ​ស្មើគ្នា។ បើ​ទ្រង់​[[ព្រះករុណា​វិសេស​]]ជា​អម្ចាស់​លើ​ត្បូង​ខាង​នេះ​ទ្រង់​យល់ព្រម​ល្មម​ផង​នោះ ព្រះពុទ្ធ​សាសនា និង​អាណាប្រជានុរាស្ដ្រ​នឹង​បាន​សុខក្សេមក្សាន្ដ​តទៅដោយសារ​ព្រះ​[[សតិ​ប្រាជ្ញា]] ទ្រង់​ព្រះករុណា​ពិសេស​ទាំង​ពីរ​អង្គ​បំរុង​រាស្ដ្រ​ឲ្យ​សុខ​ជា​ព្រះ​កិត្ដិយស​ប្រសើរ។ សម្ដេចព្រះ​បរម​រាជ ​បរមបពិត្រ​ជា​អម្ចាស់​ត្រាស់​ថា ក្រុង​កម្ពុជា​រាជធានី​នេះ​ជា​ព្រះរាជ​សម្បត្ដិ​អំពី​ព្រះ​បរម​រាជ​[[អយ្យកោ]] [[អយ្យិកា]]​យើង​រៀង​មក។ ឯ​ព្រះស្ដេច​កន អម្ចាស់​ឯង​នោះ​ប្រៀប​ដូច​ជា​ចោរមក​លួច​ផែនដី​យើង ហើយ​មក​សុំ​ចែក​សម្បត្ដិ​នឹង​ម្ចាស់ទ្រព្យ​នេះ ​តើ​ឯង​ឃើញ​ថា​គប្បី​ហើយ​ ឬ? ប៉ុន្ដែ​ឥឡូវនេះ បើ​ម្ចាស់​ឯង​ចង់​ឈប់​សង្គ្រាម​ក៏​ឈប់​តាម​ចិត្ដ​ចុះ។ តែ​ថា​ឲ្យ​ម្ចាស់​ឯង​ថយ​ទៅ​ជា​មុន​ចុះចាំ​អញ​ថយ​ទៅ​ជា​ក្រោយ។ មាន​ព្រះ​បន្ទូល​ចប់​ហើយ ស្ដេច​ព្រះ​រាជទាន​ពាន​មួយ​ជា​ជំនួស​ ព្រះ​ពានមាស​ដែល​ធ្លាក់ទឹក​នោះ​ទៅ​ទូត​ទាំង ​៣ ​នាក់​វិញ។ រាជទូត​ត្រើយ​ខាងកើត​ទាំង ​៣ ​នាក់​ក្រាប​បង្គំ​លា​ចេញ​ទៅ​ចុះទូក​ងឲ្យ​ពួក​ស៊ី​ផាយ​អុំ​ឆ្លង​ទៅ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​អម្ចាស់​ខ្លួន​សព្វ​ សេចក្ដី។ សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ក្រុង​ពិជ័យ​នគរ (ស្ដេច​កន) ទ្រង់​ជ្រាប​ហើយ​ឃើញ​ថាពុំ​សមប្រកប​តាម​ព្រះ​ហឫទ័យ​ដែល​ទ្រង់​ប្រាថ្នា​ទេ ទ្រង់​ព្រះ​ពិរោធ​ណាស់តែ​ក្លែង​ធ្វើ​ជា​ទ្រង់​ព្រះ​សំរួល​ហើយ​ត្រាស់​ថា ចៅពញា​ចន្ទរាជា​ដែល​លួច​មក​វាយ​ស្រុកខែត្រខាងលិច​នេះ តែ​ត្រូវជា​ចោរ​ដែរ ឬ​ពុំ​មែន​ជា​ចោរ​ទេ? ព្រះ​រាជទូត​ទាំង ​៣ ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ថាទូលព្រះបង្គំ​ទាំងឡាយ​នឹកឃើញ​ថានឹង​តប​ទូល​ទៅ​វិញ​ដែរ តែបើ​នឹង​ទូល​តបត​សេចក្ដី​ទៅ​វិញ ដូច្នេះពុំ​ហ៊ាន​ដ្បិត​នៅ​គ្នា​តិច​ពេក ហើយ​ទូលព្រះបង្គំ​ទាំងឡាយ​បាន​រួចខ្លួន​មក​នេះ ក៏​ព្រោះតែ​បុណ្យ​បារមី​សម្ដេច​ជា​អម្ចាស់​គ្រប់គ្រង​ហើយ​ទើបបាន​រួច​មកនេះ។ សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ទ្រង់​ព្រះ​សណ្ដាប់​សព្វគ្រប់​ហើយ ព្រះ​អង្គ​ចាត់[[​ចៅហ្វាយស្រុក]] និង​កងទ័ព​ឲ្យ​នៅ​រក្សា[[​បន្ទាយ​មាត់​ឃ្មុង]]​ [[បន្ទាយស្រី​សឈរ]] ហើយ​ព្រះ​អង្គ​លើកទ័ព​ត្រឡប់​ទៅ​ក្រុង​ពិជ័យ​នគរ​វិញ។ សម្ដេចព្រះ​បរមបពិត្រ​ជា​ម្ចាស់ផែនដី​ប៉ែក​ខាងលិច​ទ្រង់​ជ្រាប​ថា ព្រះស្ដេច​កន​លើកទ័ព​ត្រឡប់​ទៅ​មុន ហើយ​ទើប​ព្រះ​អង្គ​បង្គាប់​ចៅហ្វាយស្រុក​ឲ្យ​នៅ​រក្សា​[[បន្ទាយ​កំពង់សៀម]] [[បារាយណ៍]] [[ជើងព្រៃ]] រួច​ស្ដេច​លើកទ័ព​ត្រឡប់​មក​បន្ទាយ[[​ខែត្រ​បរិបូណ៌]]​វិញ។ ព្រះ​អង្គ​លើក​ហួស​ទៅ​[[ខែត្រ​ពោធិ៍សាត់]]​ទៀត ហើយ​ត្រាស់​ឲ្យ​ពល​ធ្វើ​[[ដំណាក់​]]តូច​ធំ ប្រក់​[[ស្លឹក]]មាន​[[សន្ធិយា​]]ចុង​រោង​ទី​ក្រៅ​ក្នុង។ ===ការធ្វើគតស្ដេចកនលើកទី១=== រួច​ស្រេច​ស្ដេច​ចូល​គង់ ទ្រង់​មាន​ព្រះរាជ​បន្ទូល​នឹង​អស់​សព្វ​មុខមន្ដ្រី​ថា [[ទំនៀមទំលាប់]]​ពី​បុរាណ​រៀង​មក​ដល់​រដូវ[[​មហាសង្ក្រាន្ដ]]​[[ចូល​ឆ្នាំ​ថ្មី]] ហើយ​ព្រះមហាក្សត្រា​ធិរាជ ស្ដេច​តែង​ចេញ​ទតព្រះនេត្រ​អស់​សេនា​ទាហាន និងអាណា​ប្រជានុរាស្ដ្រ​ក្នុង​​ខែត្រ​ដែល​បាន​ហាត់​ក្បួន​[[គុន​ដាវ​]][[អាវុធ]]​មក​ ប្រជុំ​ថ្វាយ​ថ្វីដៃ។ បើ​គូ​ណា​ដៃ​ជា​ទ្រង់​តែង​ប្រោស​ព្រះ​រាជទាន​រង្វាន់ និង​ចិញ្ចឹម​ឲ្យ​ជា​រេហ៍ពល​តទៅ​ទៀត។ ៣​ ឆ្នាំ​មក​ហើយ​យើង​បាន​ឃើញ​ថា មនុស្ស​ដែល​ចូល​មក​ប្រឡង​យក​ថ្វីដៃ​តិច​ណាស់ យើង​នឹង​រើស​ដាក់​ជា​ទាហាន​ក៏​ពុំ​គ្រប់គ្រាន់ពុំ​ធួន​នឹង​[[រាជការ]]​ដែល​ត្រូវការ។ ឥឡូវនេះ ​ជិត​ចូល​ឆ្នាំ​ថ្មី​ហើយគប្បី​ឲ្យ​អស់​សេនាបតី​ប្រកាស​ឲ្យ​គ្រប់​​ខែត្រ​បានដឹង​ថា បើ​ឈ្មោះ​ណា​បាញ់​[[កាំភ្លើង]] [[ធ្នូ]] [[ស្នា​ត្រង់]] ច្បាំង​លើ​ខ្នង​ដំរី​ឈ្នះ​គេ ​៣ ​ថ្ងៃយើង​នឹង​ទុកជា​លេខ​១ ហើយនឹង​ប្រោស​ព្រះ​រាជទាន​ឲ្យ​មាន​យសស័ក្ដិ​ ៥​ [[ហ៊ូពាន់]]ព្រមទាំង​ព្រះរាជទាន​រង្វាន់​មាស ប្រាក់ដីស្រែចំការច្បារ​ដំណាំ ភូមិឋានឲ្យ​មាន​សមគួរ។ បើ​ឈ្មោះ​ណា​កាន់​អាវុធ​ច្បាំង​គ្នា​លើ​ខ្នង​សេះ​ឈ្នះ​គេ​ ៣ ​ថ្ងៃ យើង​ទុកជា​លេខ​ ២ ហើយ​នឹង​ព្រះ​រាជទាន[[​យសស័ក្ដិ]]​ជា ​៤ ​ហ៊ូពាន់ និង​រង្វាន់​មាស​ប្រាក់ភូមិឋាន​ឲ្យ​តាម​សមគួរ។ បើ​ឈ្មោះ​ណា​កាន់​អាវុធ​ច្បាំង​គ្នា​ឈ្នះ​គេ​នៅ​លើ​ដី ​៣ ​ថ្ងៃទុកជា​លេខ​៣ ហើយនឹង​ប្រោស​ព្រះ​រាជទាន​យសស័ក្ដិ​ ​៣​ [[ហ៊ូពាន់]] និង​រង្វាន់​មាសប្រាក់​តាម​សមគួរ។ បើ​គូ​ណា​មាន​ថ្វីដៃ​ចុះ​ជា[[​រណ្ដាប់]]​ក្រៅពី​នោះ​ យើង​នឹង​ព្រះ​រាជទាន​ជា​ [[ឧកញ៉ាម៉ឺន]] ជា[[​ម៉ឺន]] ជា​[[នាយ​]]រាល់​រូប។ អស់​សេនាបតី​ក្រាប​បង្គំ​ទទួល​ព្រះរាជ​បន្ទូល​ថ្លៃ​វិសេស​ហើយ​ក៏​ថ្វាយបង្គំ​លា​ចេញ​ទៅ​ធ្វើ​សំបុត្រ​ប្រកាស​ប្រាប់​ទៅ​ចៅហ្វាយស្រុក​ឲ្យ​ប្រាប់​អស់​[[អ្នកមុខ​អ្នកការ]]បណ្ដារាស្ដ្រ​ឲ្យ​ដឹង​គ្រប់​គ្នា​តាម​ត្រាស់​បង្គាប់។ ខណៈ​នោះ​អស់​មនុស្ស​ដែល​មាន​[[ចំណេះ​វិជ្ជាការ]]​ខំ​ហ្វឹកហ្វឺន​ហាត់រៀន​រាល់គ្នា។ លុះ​ចូល[[​សង្ក្រាន្ដ​ថ្មី]] ឆ្នាំ[[រោង]] [[ទោស័ក​]]សេនា​ទាហាន អាណា​ប្រជានុរាស្ដ្រ​ចូល​មក​រក​នាយ​ចៅហ្វាយ​ទីទៃៗដើម្បី​រង់ចាំ​ដល់​ថ្ងៃ​ចូល​ប្រឡង​ចំណេះ​វិជ្ជាការ​ថ្វាយ​ថ្វីដៃ​គ្រប់ៗ​គ្នា។ ការ​ប្រឡង​ជាន់​នោះ​រើស​បាន​សេនា​ទាហាន​ច្រើន​លើស​ឆ្នាំ​មុនៗ ​[[១០​]] [[សួន]]។ ព.ស ​២០៦៤, គ.ស​ ១៥២០, ម.ស​ ១៤៤២, ច.ស ​៨៨២ ឆ្នាំរោង [[​ទោស័ក]] សិរី​រាជសម្បត្ដិ​ស្ដេច​គ្រប់គ្រង​នគរ​នៅ​​ខែត្រ​ខាងលិច​បាន​ ៥ ​ព្រះ​[[វស្សា]] សម្ដេចព្រះ[[​អគ្គមហេសី]]​សម្ភព​ព្រះរាជ​បុត្រា​មួយ​អង្គ ទ្រង់​ព្រះ​នាម​ព្រះ[[​រាមាធិបតី]]​នោះ សម្ដេចព្រះ​[[បិតុរង្គាធិរាជ]]ជា​អម្ចាស់​ត្រាស់​ឲ្យ​ព្រះរាជ​គ្រូ​បុរោហិត [[ព្រឹទ្ធាចារ្យ]] សេនាបតី រៀប​ទទួល​តាម​ព្រះ​[[សិរី​យស]] សម្ដេចព្រះ[[​ឱរសាធិរាជ​]]ឯក​តាម​ទំនៀម។ លុះ​បាន​មួយ​ខែ​ក្រោយមក​ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​មុខងារ​ធ្វើ​ព្រះរាជ​ពិធី ​ចំរើន​ព្រះកេសា​ព្រៃ។ លុះ​ធ្វើ​ស្រេច​ហើយ អស់​សេនាបតី មន្ដ្រី​មុខងារ​ទាំងពួង​នាំ​កូនប្រុស​ស្រី និង​ទាសាទាសី [[គោ]] [[ក្របី]] [[សេះ]] [[រទេះ]] [[ទូក]]ចេញ​ហែ​[[សុវណ្ណមាលា]]​ថ្វាយ​ភួង​ព្រះ​ហស្ថ​រាល់ៗ​គ្នា។ ឯ​សម្ដេចព្រះ​[[វររាជ​បិតា]]​ក៏​ទ្រង់​ព្រះ​រាជទាន​[[សួយសារអាករ​]]ក្នុង​[[​ខែត្របាត់ដំបង​]]ជា​ចំណង​ព្រះ​ហស្ថ​នៃ​សម្ដេចព្រះ​ប្រិយ​បុត្រ​បរិសុទ្ធ​ [[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]។ ឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[ត្រីស័ក]] ព.ស ​២០៦៥, គ.ស​ ១៥២១, ម.ស ​១៤៥៣, ច.ស ​៨៨៣ នោះ អ្នក​ម្នាង​បទុមបុប្ផាជា​ព្រះ​ស្នំ​ឯក សម្ភព​ព្រះរាជ​បុត្រា​មួយ​អង្គ​ទ្រង់​ប្រោស​ព្រះ​នាម​ជា​ព្រះ​អង្គ[[​បរមិន្ទ​រាជា]]។ សម្ដេច​ព្រះ​[[វររាជ​បិតា]] ​ទ្រង់​ពេញ​ព្រះ​ស្នេហា​ទាំង​ពីរ​អង្គ​ដូច​គ្នា។ នេះ​នឹង​និយាយ​អំពី​ឧកញ៉ា​មន្ដ្រី​កែវ [[សេនាបតី​ភូសំរេច​រាជការ​]]ផ្នែក​[[កងទ័ពជើងគោក]]ខាង​[[ព្រះ​ចៅ​ក្រុង]]​កម្ពុជា​ទិស​ខាងលិច​នោះ កាល​ជិត​ដល់​ចូល​ឆ្នាំ[[​ម្សាញ់]] [[ត្រី​ស័ក]] [[ឧកញ៉ា​]]ក៏​គិត​ថាពី​មុន​ព្រះស្ដេច​កន​បានឲ្យ​ពល​ ១០០ ​នាក់​មក​ក្លែង​កល​ប៉ង​នឹង​ធ្វើ​អន្ដរាយ​អម្ចាស់​យើង យើង​ពុំ​ទាន់​បាន​សងកល​វា​ម្ដង​នៅឡើយ​ទេ។ ឥឡូវនេះ​ជិត​ចូល​ឆ្នាំ​ថ្មី ហើយ​ព្រះស្ដេច​កន​មុខជា​នឹង​ប្រមូល​សេនា​ទាហាន​ឲ្យ​ល្បង​ថ្វីដៃ​ជា​មិន​ខាន។ ដូច្នោះ នរណា​ហ្ន៎! បណ្ដា​អ្នក​អាច​នឹង​ទទួល​អាសា​ទៅ[[​ប្លម]]​ធ្វើ​ជា​ពួក​របស់​ពួក​វា ហើយ​បាញ់​វាសំលាប់​ចេញ​បាន​សោះនឹង​នឿយ​ព្រួយ​រវល់​ច្បាំង​តទៅ​ទៀត​ថា បើ​ឯង​រាល់គ្នា​សំរេចការ​នេះ​ឲ្យ​បាន​ដូច​ប្រាថ្នា យើង​នឹង​ក្រាបទូល​សុំ​ឲ្យ​ឡើង​យសស័ក្ដិ​ឲ្យ​បានជា​ធំ។ ខណៈនោះ​សេនា​៤​ នាក់​ដែល​មាន​ថ្វីដៃ​ត្រង់​ខាង​បាញ់​[[កាំភ្លើង]]​គឺ​ឈ្មោះ​[[ប្រាច]] នៅ​ខែត្រ​ទ្រាំង ឈ្មោះ​ [[ក្ដាន់ (ខ្មាន់កាំភ្លើង)|ក្ដាន់]] នៅ​​ខែត្រ​កំពត ឈ្មោះ​[[តោ (ខ្មាន់កាំភ្លើង)|តោ]] នៅ​[[​ខែត្របន្ទាយមាស]] ឈ្មោះ​[[ជ័យ (ខ្មាន់កាំភ្លើង)|ជ័យ]] នៅ[[​​ខែត្រ​សំរោងទង]] បាន​ចូល​មក​នៅ​ជា​ខ្ញុំ​រាជការ ហើយ​ចង​ជា​សំឡាញ់​នឹង​គ្នា​គិត​គ្នា​ថា យើង​ចូល​មក​នៅ​ជា​ខ្ញុំ​រាជការ​នេះ​ប្រាថ្នា​ស្វែងរក​[[គុណ​បំណាច់]] បើ​បាន​កល​ហើយ​ត្រូវ​ទទួលយក​អាសា​អម្ចាស់​ផែនដី។ លុះ​យល់ព្រម​គ្នា​ហើយ​សេនា​ទាំង​ ៤ ​នាក់​ក៏​ឆ្លើយ​ថា យើង​ខ្ញុំប្របាទ​ទាំង​ ៤​ នាក់​នេះ​សុំ​ទទួលយក​អាសា​ធ្វើ​ការ​ថ្វាយ​ព្រះ​បរមបពិត្រ​ថា ហើយ​សេនា​ទាំង ​៤ ​នាក់​នោះ​ក៏​សំពះ​ជំរាបលា​ចេញ​ទៅ។ លុះ​មក​ដល់​[[កំពង់​ហ្លួង]]​ក្នុង​​ខែត្រសំរោងទង​ទាំង ​៤ ​នាក់ ក៏​សុំ​ដោយសារ​ទូក​គេ​ឆ្លងកាត់​ទៅ​ដល់​[[​ខែត្របាសាន]] ហើយ​កាត់​ទៅ​ដល់​ក្រុង​[[ស្រឡប់​ពិជ័យ​នគរ]]។ ពេល​ទៅ​ដល់​ក្រុង​នេះ​ពីរ​ថ្ងៃ សេនា​ទាំងនោះ​បាន​សំគាល់​ឃើញ​ថា មាន​មនុស្សម្នា​កាន់​កាំភ្លើង​គ្រឿង​អាវុធ​ចូល​ទៅ​ទី​រាំង​[[ព្រ័ត្រ​]]នៅ​វាល​ មុខ​ព្រះ​[[ពន្លា]]​ជា​ច្រើន ឃើញ​រាស្ដ្រប្រជា​នាំ​គ្នា​មើល​ពិធី​នោះ​រាប់​[[ម៉ឺន]]​នាក់។ លុះដល់​ថ្ងៃ[[រសៀល​]]ម៉ោង ​២ សេនា​ទាំង​ ៤​ នាក់​ក៏​ចូល​ទៅ​បន្លំ​អែប​នឹង​អ្នកស្រុក​ដែល​ឈរ​មើល​នោះ។ ក្នុង​វេលា​នោះ សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ព្រះ​ចៅ​ក្រុង​ស្រឡប់​ពិជ័យ​នគរ​ស្ដេច​តើន​ចាក​[[ក្រឡាព្រះបន្ទំ]] ហើយ​ចូល​ស្រង់​ ទ្រង់គ្រឿង​សំរាប់​ព្រះមហាក្សត្ររួច ​ទ្រង់​នាំ​អស់​ស្នំ​ធំ​តូច​ចេញ​ទៅ​គង់នៅ​ព្រះ​[[ពន្លា​]]ខ្ពស់​ចំពោះ​មុខ​ សេនា​ទាហាន​ធំ​តូច​ដែល​មក​ជួបជុំ រួច​ទ្រង់​ផ្គូ​មនុស្ស​ជិះសេះ ជិះ​ដំរី​ចូល​ប្រកាប់​គ្នា។ អស់​ភ្នាក់ងារ​ក៏​វាយ[[​ស្គរ​ជ្វា​]]តាម​ទំនង​ចូល​សង្គ្រាម។ ការ​ប្រឡង​យក​ថ្វីដៃ​លុះ​បាន​ឈ្នះ​ចាញ់​ហើយ ចៅពញា​[[មហា​សេនា​យោធា​សង្គ្រាម​]]ក៏​នាំ​មនុស្ស​ដែល​ខាង​ឈ្នះ​នោះ​ចូល​ទៅ​ថ្វាយបង្គំ ទើប​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ប្រទាន​ប្រាក់​មួយ​ជញ្ជីង ហើយ​ឲ្យ​ជា​នាយពល​រេហ៍ រួច​ទ្រង់​ឲ្យ​លើក​វង់​ចង​ឲ្យ​ខ្ពស់​ស្មើ​ក្បាល។ វង់​នោះ​គូស​ខ្សែ​ក្រៅ​ពណ៌​ខ្មៅ ខ្សែបន្ទាប់​ពណ៌​ក្រហម ចំណុច​ខាងក្នុង[[​វង់]]​នោះ លាប​ពណ៌​សរួច​ឲ្យ​មនុស្ស​បាញ់​ម្នាក់​ម្ដង​គ្រប់ៗ​គ្នា។ មនុស្ស​ដែល​បាន​បាញ់​ពេល​នោះ​ដល់​ទៅ ​២៣ ​នាក់តែ​បាញ់​ពុំ​ត្រូវ​ក្នុង​វង់ ​៣ ​ជាន់​នោះ​ឡើយ។ អស់អ្នក​កាន់​ធ្នូ​ខ្លះ​បាញ់​ដល់ ខ្លះ​បាញ់​ពុំ​ដល់។ អ្នក​កាន់​ស្នា​បាញ់​ពុំ​ដល់​សោះ។ អ្នក​កាន់​កាំភ្លើង​បាញ់​ដល់​តែ​មិន​ត្រូវ។ ទើប​ព្រះ​អង្គ​បែរ​ព្រះ​ភ័ក្ដ្រ​ទៅ​ត្រាស់​នឹង​[[ស្នំ​]]ឯក ទោ ត្រី ចត្វា ថា អា​ចោលម្សៀត​ទាំង​អស់នេះ​មាន​ថ្វីដៃ​យ៉ាងនេះ ស្រី​ណា​នឹង​ដោយ​កើត។ ខណៈនោះ ពួក​ព្រះ​[[ស្នំ​ក្រមការ]]​ឮ​ហើយ​ក៏​សើច​ទ្រហឹងអឺងកង។ ខ្លះ​ទូល​ថា ក្រែង​វង់​នោះ​នៅ​ឆ្ងាយ​ណាស់​ដឹង​ឬ? ទើប​ព្រះ​អង្គ​ថា ឆ្ងាយ​ប៉ុណ្ណឹង​ក៏​អញ​បាញ់​ត្រូវ​ដែរ បើ​អញ​បាញ់​ត្រូវ​ឲ្យ​អញ​ធ្វើ​ម្ដេច? ពួក​ព្រះ​ស្នំ​ថា បើ​ទ្រង់​បាញ់​ត្រូវ​នឹង​ក្រងផ្កា​ថ្វាយ។ ខ្លះ​ថាបើ​ទ្រង់​បាញ់​ត្រូវ​នឹង​ថ្វាយ​ព្រះ​ស្នំ​យ៉ាង​[[ក្រអូប]] ​៥ ។ ខ្លះ​ថា ឲ្យ​ដក​រោម​ភ្នែក។ ខ្លះ​ថា បើ​ទ្រង់​បាញ់​ត្រូវ​ខ្ញុំម្ចាស់​ទទួល​កោត។ លុះ​អស់អ្នក​ព្រះ​ស្នំ​ទូល​ថ្វាយ​កំសាន្ដ​ចប់​ហើយ សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ទ្រង់​ព្រះ​សណ្ដាប់​ហើយ​ត្រូវ​ព្រះ​ទ័យ​ណាស់ ទើប​ទ្រង់​ស្ទុះ​ចេញ​មក​ក្រៅ​កន្ត្រាក់​យក​ព្រះ​កៅទណ្ឌ​ចុះ​ទៅ​រានហាល ហើយ​ព្រះ​អង្គ​ឡើងឈរ​លើ​ព្រះ​កើយ ព្រះ​ហស្ថស្ដាំ​ចាប់​ព្រួញ​ទាំង ​៥ ​គង​ឡើង​ហើយ​ទ្រង់​ត្រាស់​ប្រាប់​នាម៉ឺន​មុខមន្ដ្រី ស្រីស្នំ ក្រមការ​ដែល​ជួបជុំ​ក្នុង​ទីនោះ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​ថាឲ្យ​ចាំ​មើល​យើងៗ​នឹង​បាញ់​ឲ្យ​ត្រូវ​វង់ស។ ទ្រង់​ថ្លែង​[[កៅទណ្ឌ]]នោះ​ទៅ​សរ​ក៏​ត្រូវ​វង់​ស​មែន។ លុះ​ទ្រង់​ថ្លែង​ព្រួញ​មួយទៀត ព្រួញ​នេះ​ក៏​ត្រូវ​បញ្ជូន​ព្រួញ​ចាស់​រហូត​ទៅ​ព្រួញ​ថ្មី​ជាប់​នៅ​ទីនោះ។ លុះ​បាញ់​ព្រួញ​ជាប់​គំរប់ ​៣ ​ទៀត ព្រួញ​គំរប់ ​៣ ​នេះ​ទៅ​ត្រូវ​ព្រួញ​គំរប់ ​២ ​រហូត​ទៅ​ត្រូវ​ជាប់​នឹង​ព្រួញ​គំរប់​មួយ។ កាលនោះ អស់​ព្រះ​ស្នំក្រុម​ការ និង​សេនាបតី​មន្ដ្រី​ធំ​តូច​ឃើញ​ដូច្នោះ​ក៏​ស្រែក​ហ៊ោ​គឹកកង។ [[ភ្នាក់ងារ​]]តូរ្យតន្ដ្រី​ក៏​តាំង​វាយ​ស្គរ​ថ្វាយ​សព្ទសាធុការពរ​ខ្ទរខ្ទារ​នៅទីនោះ។ ឯ​បំរើ​ទាំង ​៤ ​នាក់​ដែល​ឧកញ៉ា​[[ចក្រីកែវ (មានជ័យ)|ចក្រីកែវ]]ប្រើ​ទៅ​ទីនោះ ឃើញ​វឹកវរ​ដូច្នោះ​ហើយ​ក៏​លើក​កាំភ្លើង​ឡើង​តំរង់​ចំ​ទៅ[[​ឆ្អឹងជំនីរ]]​ ព្រះស្ដេច​កន​ខាងឆ្វេង។ តែ​ដោយ​តេជៈ​ព្រះស្ដេច​កន​ពុំ​ទាន់​អស់បុណ្យ គ្រាប់​នោះ​បាញ់​ខុស​មួយ​ទះដៃ និង​បាញ់​ថែម​ទៀត​ក៏​ពុំ​ទាន់។ ខណៈនោះ​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​អម្ចាស់​ផែនដី​ស្រឡប់​ពិជ័យ​នគរ​ស្ដេច​កំពុង​ឈរ​មាន​នៅ​ជាប់​ព្រួញ​ពីរ​នៅ​ព្រះ​ហស្ថនោះ លុះ​ឮ​សូរកាំភ្លើង​បាញ់​ខាងឆ្វេង​ហើយ ក៏​ក្រលេក​ប្រែ​ព្រះ​ភក្ដ្រ​បាញ់​តាម​ផ្សែង​រំសេវ​នោះ​ទៅ ព្រួញ​ក៏​ត្រូវ[[​ប្រជុំ​ចិញ្ចើម]]​អ្នក​បាញ់​ព្រះ​អង្គ​ស្លាប់​នៅ​ទីនោះ​មួយ​រំពេច។ ទ្រង់​ទត​ទៅ​ឃើញ​ម្នាក់​លូកដៃ​ទៅ​គ្រាហ៍​គ្នា​វា​នោះ​ក៏​បាញ់​មួយ​ព្រួញ​ទៅ​ទៀត ត្រូវ​ត្រង់​[[សៀតផ្កា]]​អ្នក​ដែល​លូកដៃ​ទៅ​គ្រាហ៍​នោះស្លាប់​មួយ​រំពេច​ទៀត។ អស់​សេនាបតី មន្ដ្រី នាយកង​ទ័ព និង​ប្រជានុរាស្ដ្រ ក៏​ភ្ញាក់ផ្អើល​វឹកវរ​ជា​កោលាហល​រចល់​រក​ចាប់​ពួក​អា​ក្បត់ តែ​ពួក​ក្បត់​ក៏​រត់​រួច។ ព្រះស្ដេច​កន​ក៏​បញ្ជា​ឲ្យ​កាត់​ក្បាល​អ្នក​ដែល​ស្លាប់​ទាំង​ពីរ​នាក់​នោះ​ដោត​ជា​បំរាមរួច​ស្ដេច​ត្រឡប់​ចូល​ព្រះរាជវាំង​វិញ។ ឯបំរើ​ឧកញ៉ា​ចក្រី​ដែល​ទៅ​លុក​នោះ នៅ​រស់​ពីរ​នាក់ លុះ​ត្រឡប់​ឆ្លងទន្លេ​ដើរ​ទៅ​ដល់[[​​ខែត្រ​ពោធិ៍សាត់]]​ហើយ ក៏​ចូល​ទៅ​ប្រណិប័តន៍​ប្ដឹង​អ្នកឧកញ៉ា​ចក្រី​តាម​ដំណើរ​សេចក្ដី​គ្រប់​ប្រការ។ ឧកញ៉ា​ចក្រី​ក៏​នាំ​ហេតុ​ដំណើរ​នោះ​ឡើង​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ក្រោម​[[ល្អងធូលី]]​ព្រះបាទ​តាម​ដំណើរ​សេចក្ដី ទើប​ព្រះ​បរម​ចក្រ​មហា​ចន្ទរាជា​ធិរាជ​បរម​រាមា​ជា​អម្ចាស់​ទ្រង់​ត្រាស់​ នឹង​អស់​ខ្ញុំ​ព្រះ​រាជការ​សេនា​ទាំងឡាយ​ថា ឧកញ៉ា​ចក្រី​គិត​ធ្វើ​ដូច្នេះ​ពុំគួរ​ទេ ដ្បិត​ដើម​នោះ​អា​ស្ដេច​កន​វា​ជា​ស្ដេច​ព្រៃ វា​ឲ្យ​មនុស្ស​មក​លុក​យើង​មុន វា​ខុសច្បាប់ខុស[[​ទំនៀម​]]ទ័ព​ទៅ​ហើយ។ កាលដែល​ឧកញ៉ា​ចក្រី​ឲ្យ​មនុស្ស​ទៅ​លប​លុក​វា​វិញនឹង​នាំ​ឲ្យ​ខូច​ព្រះ​កិត្ដិយស​ដែរ។ ប៉ុន្ដែ​គ្រានោះ ​យើង​អភ័យទោស​ឲ្យ​ម្ដង​ចុះ ហើយ​ទ្រង់​ត្រាស់​ប្រដៅ​ថា វិស័យ​សឹក​ក្រស័ត្រ បើ​ថា​នឹង​គិត​ជា​ឧបាយកល​បែប​ណាៗ​នោះ លុះត្រាតែ​កុំ​ប្រទល់​ប្រទះ​ទ័ព​គ្នា។ ឥឡូវនេះ​គេ​នឹង​យើង​វិល​មក​លំនៅ​រាល់ខ្លួន​ហើយ ហើយ​យើង​ប្រើ​មនុស្ស​ឲ្យ​ទៅ​លប​លុក​គេ​នោះ ពាក្យ​បុរាណ​លោក​ហៅ​ថា [[ចោរ​សង្គ្រាម]]ពុំប្រសើរ​ឡើយ។ ទ្រង់​ត្រាស់​ហើយ ស្ដេច​យាង​ចូល​ទៅ​ទី​ខាងក្នុង​ព្រះរាជ​រោង​រម​វិញ​ទៅ។ តាំង​តែ​ពី​ខែ​នោះ​រៀង​មក ស្ដេច​ទាំង​ពីរ​ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​សំរាក​ឈប់​ធ្វើសង្គ្រាម​នឹង​គ្នារាស្ដ្រប្រជា​ក៏​បាន​សុខ​បន្ដិច។ តែបើ​អ្នក[[​ឈ្មួញ]] លក់[[​រទេះ]] ទូក​នោះ ស្ដេច​ឲ្យ​មាន​កងទ័ព​នៅ​ត្រួតត្រា​មើល។ បើ​ឃើញ​រទេះ​ណា ទូក​ណា​មាន​គ្រឿងសាស្ដ្រាវុធ​ត្រូវ​ដកហូត​ចេញ​ពុំ​ឲ្យ​មាន​ឡើយ។ ពេល​នោះ​ឈ្មួញ​ទៅ​មក​ជួប​ទាំង​នគរ​ខាងកើត ខាងលិច​លក់ដូរ​ទំនិញ​ជា​សុខ​ទាំង​សងខាង។ កងទ័ព​របស់​សម្ដេច​[[ត្រើយ]]​ខាងលិច​ខាងកើត​ប្រកាន់​[[ច្បាប់]]​តែ​សព្វ​ខ្លួន​ឥត​ខុសឆ្គង​ឡើយ។ ===រើសអ្នកមានសមត្ថភាព=== ព.ស ​២០៦៥, គ.ស​ ១៥២១, ម.ស​ ១៤៤៣, ច.ស ​៨៨៣ ឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] [[​ត្រី​ស័ក]] ក្នុង​វេលា​ចូល​ឆ្នាំ​ថ្មី ​៣ ​ថ្ងៃ​នោះអស់​អាណា​ប្រជានុរាស្ដ្រ​ក្នុង​បស្ចិមទិស​អាណាចក្រ​ចូល​មក​ប្រឡង​យក​ថ្វីដៃ [[គុន​ដាវ]] គុន​អាវុធ​គ្រប់​ធុនច្រើន​អស្ចារ្យ អាណា​ប្រជានុរាស្ដ្រ​ចូល​មក​ក្រាប​បង្គំ​សុំ​ជ្រក​ក្រោម​ព្រះ​បារមី​ច្រើន​លើស​ឆ្នាំ​មុន។ សម្ដេច​ព្រះ​បរមបពិត្រ​ចន្ទរាជាធិរាជ​ទ្រង់​ក៏​ប្រោស​ប្រទាន​យសស័ក្ដិ​តាម​ ថ្វីដៃ​រាល់​រូប​កាយ។ នាយកង នាយ​ទ័ព ក៏​កាន់តែ​មាន​ចំនួន​ច្រើន​នាក់​មួយ​ជា​ពីរ។ ក្នុង​ឆ្នាំ​បញ្ចប់​សង្គ្រាម​នោះ ទ្រង់​ព្រះករុណា​ជា​អម្ចាស់​ផែនដី​ត្រើយ​ខាងលិច ស្ដេច​ព្រះរាជ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​បន្ទាយ​​ខែត្រ​ពោធិ៍សាត់​ទៅ​ប្រពាត​ព្រៃ​ ទាក់[[ដំរី]] ទ្រង់​ឲ្យ​តាំង​បន្ទាយ​ចោម​ដេញ​បញ្ចូល​ចាប់​បាន[[​ដំរី​ភ្លុក​ស្ដ​]]ញី​ក្នុង​​ខែត្រ​ពោធិ៍សាត់ ​៤០ ហើយ​ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ហ្ម​ថែម​ទៀត​ថា ឲ្យ​ឡើង​ទៅ​ទាក់ដំរី​នោះ​តាំង​ពី​​ខែត្រ​ពោធិ៍សាត់​រហូត​ដល់​[[​ខែត្រ​សំរោងទង]] និង[[​​ខែត្រ​​ថ្ពង]] [[កំពង់សោម]] បាន​ដំរី ​[[៣៥​]] ទៀត រួម​ទាំងអស់​បាន​ដំរី​ ៧៥។ ស្រេច​ហើយ​ស្ដេច​នាំ​ត្រឡប់​វិញ​មក​បន្ទាយ​ទ័ព​ហ្លួង​នៅ​​ខែត្រ​ពោធិ៍សាត់​វិញ។ លុះ​ចូល​ឆ្នាំ​ថ្មី ព.ស​ ២០៦៦, គ.ស​ ១៥២២, ម.ស ​១៤៤៤, ច.ស​ ៨៨៤ ឆ្នាំ[[មមី]] [[ចត្វា​ស័ក]]ទាហាន​ដែល​ចូល​មក​ប្រឡង​ថ្វាយ​ថ្វីដៃ​ហើយ​រើស​សំរាំងបាន​ជាប់​លេខ ១, ២, ៣ ច្រើន​ជាង​មុន​មួយ​ភាគ​ទ្រង់​ប្រោស​ព្រះ​រាជទាន​យសស័ក្ដិ និង​ប្រាក់​មាស​តាម​សមគួរ។ ខណៈនោះ​សេនាបតី មន្ដ្រី​ខ្ញុំ​រាជការ ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ថា ក្រុម​ទាហាន​ក៏​មាន​សមគួរ និង​ធ្វើការ​ហើយនៅ​ឡើយ​ជា​ខ្ញុំ​រាជការ​ក្នុងស្រុក​នោះ​មាន​ចំនួន​តិច​ពុំដែល​ដេញ​[[ប្រយោគ​]] [[វិជ្ជាការ]]​របស់​អ្នករៀន​លេខ និង​អក្សរ​សោះ ព្រោះ​លោក​ទាំងនោះ​សម្គាល់​ថា កាល​នៅ​បួស​ជា​សាមណេរ​នោះ មាន​ដេញប្រយោគ​សាស្ដ្រា​បាលី រួច​ហើយ​បើ​លោក​ធ្វេសប្រហែស​ពុំ​បាន​សិក្សា​ឲ្យ​បាន​ស្ទាត់​ជំនាញ​ខាង​លេខ​ នោះ​ឡើយ។ បុរាណ​រៀង​មក​ឈ្មោះ​ណា​ដេញ​បាន​ប៉ុន្មាន​ប្រយោគ​ដល់​ស័ក​មក​លោក​បញ្ជូន​ ឈ្មោះ​នោះ​ជា​ក្រុមព្រះ​រាជបណ្ឌិត​សំរាប់តែងតាំង​ជា​មន្ត្រី​ក្នុងស្រុក។ ក្នុង​ឆ្នាំ​នោះ​គួរតែ​ពួក​សង្ឃការី​និមន្ដ​ព្រះ​សង្ឃរាជ ព្រះ​រាជាគណៈ​ឋានានុក្រម និង​គ្រឹហាវាស​ទៅ​ប្រជុំ​ដេញ​សាស្ដ្រា ដេញ​លេខនព្វន្ដ​គុន​ហា ក្នុង​​ខែត្រ​បរិបូណ៌​ឲ្យ​បាន​ច្រើន។ ខណៈនោះ​ព្រះ​បរមបពិត្រ​ពិនិត្យ​តាម​ពាក្យ​មន្ដ្រី​យក​សេចក្ដី​ក្រាប​បង្គំ​ ទូល​នោះ​ទៅ​ឃើញ​ថា ពេញ​ព្រះរាជហឫទ័យ​ណាស់ ទើប​ស្ដេច​ព្រះរាជ​ដំណើរ​នាំ​ព្រះរាជ​បុរោហិត [[បណ្ឌិត]][[​កវី]] ស្រី​ព្រះ​ស្នំ ក្រមការ និង​ពួក​សេវកា​មហាមាត្រ មាត្រា​ចាក​និគម​បរម​និវេសន៍ [[បន្ទាយ​ពោធិ៍សាត់​]]មក​ដល់[[​​ខែត្រ​បរិបូណ៌]]។ ព្រះ​អង្គ​ចូល​គង់​ក្នុង​ព្រះ​ពន្លាជ័យ​ក្នុង​បន្ទាយ​ចាស់ ហើយ​ទ្រង់​បរិច្ចាគ​ព្រះរាជ​ទ្រព្យ​ថ្វាយ​ព្រះសង្ឃ និង​ព្រះ​រាជទាន​រង្វាន់​ឲ្យ​អស់អ្នក​ដែល​ដេញ​សាស្ដ្រា បាលី [[ប្រយោគ]]។ ខាង​ព្រះសង្ឃ​ដេញប្រយោគ​បាន​លេខ ទ្រង់​នឹង​តាំង​ជា​[[បាឡាត់]]​សមុហ៍[[​បៃដីកា]]។ បើ​ខាង​[[គ្រឹហាវាស]]​វិញ ទ្រង់​ព្រះ​រាជទាន​ជា​មន្ត្រី​ខ្ញុំ​រាជការ ក្រុម​ស្រុក​តាម​គុណ​វិជ្ជាការ ហើយ​ត្រាស់​បង្គាប់​ចាងហ្វាង​មហោស្រព​ឲ្យ​តាំង​ហាត់​ល្ខោន​ប្រុស​ស្រី ភ្លេង​តូរ្យតន្ដ្រី​ជា​សំរាប់ ព្រះ[[​ឥស្សរិយយស]]។ ===ទិញសព្វាវុធ=== ក្រោយមក​ក្នុង​ឆ្នាំ​ដដែល ព្រះ​បរមខត្តិយា​ចន្ទរាជា ព្រះ​អង្គ​ឲ្យ​តែង​[[សំពៅ​]][[ពីរ​]]ផ្ទុក[[ទំនិញ]]​ទៅ​ស្រុក​[[ជ្វា​ម៉ាឡាយូ]] ហើយ​ទិញ​បាន​[[កាំភ្លើង​]]ធំ​ ១០០ កាំភ្លើង​តូច​ ១០០០​ ដើមថែម​លើ​កាំភ្លើង​ចាស់​ទុក​រក្សា​ព្រះ[[​នគរ]]។ ឯ​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​អម្ចាស់​ត្រើយ​ខាងកើត​កាល​ជ្រាប​ថា សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​ទិញ​កាំភ្លើង​បាន​ជាច្រើន​មក​ទុកសំរាប់​ព្រះ​នគរ​ ហើយព្រះ​អង្គ​ក៏​ឲ្យធ្វើ​សំពៅ​ពីរ​ផ្ទុក[[ទំនិញ​]]ទៅ​លក់​ឯ​ស្រុក[[​ម៉ាឡាយូ]]​ដែរ ហើយ​ទិញ​បាន​កាំភ្លើង​ធំ ​១៥០ កាំភ្លើង​តូច ​៣០០០​ ដើម។ លុះ​សំពៅ​នោះ​វិល​មក​វិញខ្យល់​ផាត់​សំពៅ​មួយ​ទៅ​ជាប់​[[ពាម]] “ប្រហែលជា​[[ពាម​មាត់ជ្រូក]]” សំពៅ​មួយទៀត​ជាប់​នៅ​[[ស្រុក​កំពត]]។ ពេល​នោះ​នាយកង​[[ស្រុក​ពាម]] [[ស្រុក​កំពត]]ចាប់​បាន​[[សំពៅ]]​មួយ​យក​បាន​កាំភ្លើង​ធំ​ ១៥០ កាំភ្លើង​តូច ​៣០០០​ ដាក់​ទុក​ក្នុង​រទេះ​ឲ្យ​មេឃុំ​នាំ​ទៅ​ថ្វាយ​ព្រះបាទ​ អ្នក​អម្ចាស់​នៅ[[​ខែត្រ​បរិបូណ៌]]។ ព្រះបាទ​ជា​អម្ចាស់​ត្រើយ​ខាងលិច កាល​ទ្រង់​ទត​ឃើញ​បំរើនាំ​គ្រប់សព្វ[[​សាស្ត្រាវុធ​]]មក​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ ថ្វាយ​ហើយ​ទ្រង់​ព្រះ​អំណរ​ណាស់។ ទ្រង់​ប្រោស​ព្រះ​រាជទាន​រង្វាន់​ដល់[[​មេទ័ព]][[​មេកង]]​នោះ​ជា​ច្រើន។ ====សមរភូមិលង្វែក គ.ស. ១៥២៣==== '''{{Main|សមរភូមិលង្វែក (១៥២៣)}}''' សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​អម្ចាស់​ត្រើយ​ខាងកើត ស្ដេច​គង់នៅ​ព្រះរាជវាំង[[​ស្រីសឈរ]] ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​កេណ្ឌ​កងទ័ព​ ១៤០០០០​ នាក់ ទ្រង់​ឲ្យ​[[ចៅហ៊្វាកៅ|ចៅហ៊្វាទឡ្ហៈ​កៅ]] និង[[ចៅពញាមោង]]នៅ​រក្សា[[​បន្ទាយ​ស្រឡប់​ពិជ័យ​ព្រៃនគរ]] ហើយ​ទ្រង់​ចាត់​ឲ្យ​ចៅពញា​ចក្រី​ឃុំ​ពល ​៣០០០០​ នាក់​ជា​ទ័ព​មុខ ចៅពញា[[​ក្រឡាហោម]] ឃុំ​ពល​ ២០០០០​ នាក់ជា​ទ័ព​ស្ដាំ ចៅពញា​[[វៀង]]ឃុំ​ពល ​២០០០០ ​នាក់ជា​ទ័ព​ឆ្វេង ចៅពញា​[[វាំង]]ឃុំ​ពល ​២០០០០ ​នាក់ជា​ទ័ព​ក្រោយ ចៅពញា​[[ស្រាល]]ឃុំ​ពល​ ១០០០០​ នាក់ជា​ទ័ព​ក្រវែល​ខាងស្ដាំ ចៅពញា​[[លំពាំង]]ឃុំ​ពល​ ១០០០០​ នាក់ ជា​ទ័ព​ក្រវែល​ខាងឆ្វេង ចៅពញា​[[ស្នង​ធ្នឹម​ព្រះ​នគរ​]]ឃុំ​ពល​ ១០០០០ ​នាក់ជា​ទ័ព​ក្រវែល​ខាង​មុខ ​ព្រះ​អង្គ​ស្រីជេដ្ឋា​ឯងឃុំ​ពល ​៣០០០០​ នាក់ជា​ទ័ព​ហ្លួងឆ្លង​មក​ដល់​[[ស្រុក​ភ្នំពេញ]] ហើយ​លើកទ័ព​គ្រប់​កង ព្រម​ដោយនូវ​ស្វេតច្ឆត្រ​អភិរម្យ សែនត្វាន់ឡើង​គង់​ព្រះ​ទីនាំង​ស័ង្ខ​រស្មីលើកទ័ព​តំរង់​ទៅ​[[ខែត្រ​បរិបូណ៌]]។ ឯ​សេះ​ល្បាត​ខាង​ព្រះ​បរមខត្តិយា​ចន្ទរាជា​ឃើញ​ហើយ ក៏​ឃ្មាតខ្មី​យក​សេចក្ដី​ទៅ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ព្រះ​បរម​បពិត្រ។ លុះ​ទ្រង់​ជ្រាប​គ្រប់​ប្រការ​ហើយ ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​សម្ដេច​ព្រះ​ភាគិនេយ្យ[[យសរាជា]]​ឡើង​ជាទី​[[នាយក]] និង​មន្ដ្រី​ខាងជើង​ទឹក​លើកទ័ព​ទូកគង់​ព្រះ​ទីនាំង​ចក្រពត្ដិ[[សារាយអណ្ដែត ចង្ហាន់ហុយ|សារាយអណ្ដែត]]​នាំ​[[ទូក​ចំបាំង]] ៤០០ ហើយ​ទ្រង់​ចាត់​ទ័ពជើងគោក​ថែម​ទៀត។ ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​ឧកញ៉ា​[[យោធានរិន្ទទេព|ចក្រី​ទេព]] កូន​ពញា​មឿងឃុំ​ពល ​២០០០ ​នាក់ជា​មេទ័ព​មុខឲ្យ​ចៅពញា​[[សួគ៌ាលោកសុខ|សួគ៌ាលោក​]] “សុខ” កូន​ពញា​មឿងឃុំ​ពល ​១០០០០ ​នាក់ជា​ទ័ព​ស្ដាំ​ឲ្យ​ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជប្រាង្គ|​ឧទ័យធិរាជ​សូរ]] ឃុំ​ពល ​១០០០០ ​នាក់​ជា​ទ័ព​ឆ្វេងឲ្យ​ឧកញ៉ា​[[រាជតេជៈ]] ឃុំ​ពល ​១០០០០​ នាក់ជា​ទ័ព​ក្រោយ​ឲ្យ​ឧកញ៉ា[[​វង្សាអគ្គរាជ]]ឃុំ​ពល​ ១០០០០​ នាក់ជា​[[កង​ជន្ល]]ឲ្យ​ឧកញ៉ា​[[នរិន្ទ្រាធិបតី]]​ ចៅពញា[[​មនោមេត្រី]] ចៅពញា[[​ស្រែន្យាធិបតី]] ចៅពញា[[​ស្រែន្យសេនា]]ឃុំ​ពល​ម្នាក់ៗ​ ៣០០០​ នាក់ទៅ​បង្កប់​សងខាង​ផ្លូវ​ឲ្យ​[[សម្ដេចព្រះ​សុទត្ត]]​ ឃុំ​ពល​ដំរី ​៣០០០ ទៅ​បង្កប់​ក្នុង​ព្រៃ​ខាងលិច​វាល​ស្រាប​អង្កាមឲ្យ​ឧកញ៉ា​ដ៏រុងសេនា ឃុំ​ពល​សេះ​ ៥០០ ជា​កង​ជន្ល​ទី​២។ លុះ​បាន​ឫក​ជា​ពេលា​ល្អ​ហើយ បុរោហិត​ក៏​តាំង​ផ្លុំ[[ត្រែ​]][[ស័ង្ខ​]]ហោរា​ថ្វាយ​ឫក្ស​រួច​ហើយ ព្រះ​បរមបពិត្រ​មហា​ខត្តិយា​ចន្ទរាជា​ទ្រង់គ្រឿង[[​កកុធភ័ណ្ឌ]]សំរាប់​ [[រាជយុទ្ធ​]]ឡើង​គង់​ព្រះ​ទីនាំង[[​ពិជ័យ​រាជ​កុញ្ជរ]] លើក​អស់​និករ​ចេញ​ទៅ។ ឯ​ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ​ជា​កង​ជន្ល​ទី​១ លើកទ័ព​ទៅ​ដល់[[​ស្ទឹង​ក្រាំងពន្លៃ]]​ជួបនឹង​ទ័ព​ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា (ព្រះស្ដេច​កន) ហើយ​បាន​តតាំង​ច្បាំង​គ្នា​នៅ​ទីនោះ​យូរ​បន្ដិច ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ​ក៏​នាំ​ពល​រត់​ថយ​ក្រោយមក​ដល់​ខាងលិច​[[ភូមិ​ឈូកស]] [[ខែត្រ​លង្វែក]]។ ខណៈនោះ​ឧកញ៉ា​[[នរិន្ទ​សេនា​]]ឃុំ​ពល​ទាហាន​សេះ​ ៤០ ​នាក់​កាល់​ពល​ខ្លួន និង​ពល​ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ​ឲ្យ​ចូល​តតាំង​ច្បាំង​គ្នា​ទៀត ហើយ​បណ្ដែតទូក​ថយក្រោយ។ មេទ័ព​ខាង​ព្រះស្ដេច​កន​ឃើញ​ហើយ​យល់​ថា ខ្លួន​មាន​ជ័យ​ជំនះ​ក្នុង​សង្គ្រាម​ពីរ​ដង​ហើយ ក៏​បរពល​សំរុក​គ្រលុក​តាម​ដល់​[[ស្ទឹង​ជ្រៃ]]។ ឧកញ៉ា​[[ចក្រី​ទេព]]ជា​[[កង​ជន្ល]]​ទី​៣ ​ក៏​ចេញពី​ក្នុង​ព្រៃ​បរពល​ចូល​មួយ​ស្របក់ ក៏​នាំ​ពល​គេច​រត់​ថយក្រោយ​ទៅ​ទៀត។ ខណៈនោះ​នាយកង​នាយ​ទ័ព​ខាង​ព្រះស្ដេច​កន​ស្រែក​ក្រាបទូល​ថា ចក្រី​បាក់ទ័ព​ទៀត​ហើយ ឯ​កងទ័ព​គ្រប់​កង​ខាង​ព្រះស្ដេច​កន​ឮ​ថា​ចក្រី​បាក់ទ័ព​ទៀត ហើយ​ក៏​រឹត​តែ​មានចិត្ដ​ជោរ​ឡើង ក៏​ដេញ​តាម​ទៅ​ត្រាតែ​ជួបនឹង​ទ័ព​ក្រឡាហោម​ដែល​បង្កប់​ចាំ​នៅ​[[វាល​ស្រាប​អង្កាម]]​នោះ។ ឧកញ៉ា​ក្រឡាហោម ក៏​ទទួល​ច្បាំង​ជា​មាំមួន [[សម្ដេចព្រះ​សុទត្ដ]]​ដែល​ឃុំ​ពលដំរី​ច្បាំង​ ៣០០ ​នោះបាន​ឫក​ហើយ ក៏​បរដំរី​ជល់​ជាន់​ពីក្រោយ។ ឯ​កងទ័ព​ដែល​បង្កប់​សងខាង​នោះ ក៏​ប្រសព្វ​ពីឆ្វេង​ពីស្ដាំទាំង​ព្រះ​បរមបពិត្រ​ក៏​បែរ​ព្រះ​ទីនាំង​[[រាជ​កុញ្ជរ]]ចូលលុក​លុយ​កាប់​ចាក់​ប្រសព្វ​គ្នា​មកបណ្ដាល​ឲ្យ​ស្លាប់​ពល​ខាង​ព្រះស្ដេច​កន​ប្រមាណ ​២០០០០ ​នាក់។ លុះ​មក​ដល់​មុខ​ព្រះស្ដេច​កន ព្រះ​ទីនាំង​ពិជ័យ​រាជ​កញ្ជរ​ដែល​ចេះ​កាន់​នូវ​អាវុធ​គ្រវែង​ចាក់​សំលាប់ពលព្រះ​ស្ដេច​កន​បណ្ដាល​ឲ្យ​ស្លាប់​ជា​ច្រើន។ ព្រះស្ដេច​កនទ្រាំ​មិន​បាន​ក៏​បែក​ទ័ព​រត់​កាត់​ព្រៃ​មក​ដល់​ចុង[[​ព្រែក​រលាប្អៀរ​]]ខាងស្ដាំ ចោល​ទ័ព​អស់ជាប់​តែ​ខាង​ទាហាន​ស្ម័គ្រចិត្ដ​ប្រមាណ​ ១០០​ នាក់ ហើយ​មក​ជួបជុំ​នឹង​ទ័ព​ឧកញ៉ា​សួគ៌ាលោក ឧកញ៉ា[[​មនោមេត្រី]] ឧកញ៉ា[[​ឧទ័យធិរាជ​]]ដែល​បង្កប់​ក្នុង​ព្រៃ។ ទ័ព​ទាំងនោះ​ក៏​ស្ទុះ​ចេញ​មក​ក៏​តាំង​ហ៊ោ​ដេញ​ទ័ព​ព្រះស្ដេច​កន​ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅ​ទៀត។ ស្ដេច​កន​នៅ​សល់​តែ​ទាហាន​១០០​ នាក់​រត់​តាម​លុះ​ទៅ​ដល់​ចុង​[[ភូមិ​តាជេស]] [[ខែត្រ​លង្វែក]] កងទ័ព​ទាំង​ ១០០​ នាក់​នោះ​ពុំ​ចេះ​ហែល​ទឹក​ទាំងអស់​គ្នា​ទេចេះ​តែ ​២០​ នាក់​ប៉ុណ្ណោះ។ អ្នកចេះ​ហែល​ទឹក​ក៏​រត់​ទៅ​លើ​កោះ​តូចនាំ​គ្នា​តោង​សេះ​ព្រះ​ទីនាំង​[[ស័ង្ខរស្មី​]]នោះ​ឆ្លង​ទៅ​[[ស្ទឹង​ស្ងួត​ជើងព្រៃ]]​ជា​ត្រើយ​ខាងកើត។ លុះ​កងទ័ព​ឧកញ៉ាយមរាជ ឧកញ៉ា​សួគ៌ាលោក​ដេញ​ទៅ​ដល់​ឃើញ​ទ័ព​សត្រូវ​កំពុង​ហែល ក៏​ស្រែក​ហៅ​កងទ័ព​ជើងទឹក​ឲ្យ​តាម​ចាប់។ សូរសព្ទ​ដែល​បង្កូក​ហៅ​ទ័ពជើងទឹក​តែ​មួយ​ម៉ាត់​ម្នាក់​ក៏​លាន់​ដូច​គេ​ស្រែកហ៊ោ (ព្រោះហេតុនេះ​ហើយ​បានជា​កោះ​តូច​នោះ ប្រែ​ឈ្មោះ​ថា [[កោះ​ហ៊ោ]] រៀង​មក)។ ឯ​[[ម៉ឺន​ពិភក្ដី​លិខិត]] [[ម៉ឺន​ជំនិត​សទ្រង់]] [[​ម៉ឺន​បំរុងអក្ខរា]]​ទាំង ​៣ ​នាយ​ជា​[[អាល័ក្ស]] ជា​មន្ត្រី​ព្រះស្ដេច​កន​ជាប់​បាវ​ប្រាំមួយ​ប្រាំពីរ​នាក់ស្ពាយ​ត្រា​ជា​សំរាប់​រាជ្យ​របស់​សម្ដេច​កន​នោះរត់​បែក​ទៅ​ដល់​ចុង[[​ភូមិ​កំពង់ម្ដា]] [[ខែត្រ​រលាប្អៀរ]] ក៏​ចាប់​យក​កូន​ទូក​អ្នកស្រុក​នោះ​ចុះ​ចែវ​តាម​ស្ដេច​កន​ទៅ។ ខណៈ​នោះ​មាន​ខ្យល់ព្យុះ​រលក​បោកបក់​ខ្លាំងទូក​លិចលង់​ទាំង​ត្រា​សំរាប់​រាជ្យ​នោះ​បាត់​នៅ​ក្នុង​ព្រះធរណី​[[បាតទន្លេ​]] នៅ​ទីនោះ​ក៏​ស្រុត​ទៅ​ជ្រៅ​ពន់ប្រមាណ។ នាយ​អាល័ក្ស​ទាំង ​៣ ​យក​[[ផ្ដៅ​]]ពីរ​បន្ទះ​មក​ត​តែ​មួយសំយុង​ទៅ​ត្រង់​កន្លែង​ដែល​លិច​ត្រា​នោះ​ក៏​ពុំ​ដល់នឹង​រក​មនុស្ស​ឲ្យ​មុជ​ទៅ​តាមមនុស្ស​ផង​ឃើញ​ជ្រៅ​ណាស់​ពុំ​ហ៊ាន​មុជ​តាម។ នាយ​ទាំង ​៣​ នាក់​ខ្លាច​ខុស​នឹង​ព្រះស្ដេច​កន​ក៏​នាំ​គ្នា​មុជទឹក​ទៅ​តាម​[[ត្រា]]​នោះលុះដល់​ស្លាប់​ទាំង ​៣ ​នាក់ “ព្រោះហេតុនោះ​បានជា​ទីនោះ​ហៅ​[[អន្លង់​ត្រារាជ្យ]]យារៗ​មក​ហៅ​[[តំបន់​អន្លង់រាជ្យ]] ទ្រង់​ស្រូត​ព្រះ​ទីនាំង​ចក្រពត្ដិ​សារាយអណ្ដែត​ជ្រួស​តាម​ទៅ​ដល់​[[កៀន​តាធឹង]]។ ឯ​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ទត​ពីលើ​ខ្នង​សេះ​ព្រះ​ទីនាំង​ទៅ​ឃើញ ក៏​បរសេះ​ព្រះ​ទីនាំង​នោះ​នាំ​ទាហាន​រួមចិត្ដ​មក​ដល់​ចុង[[​ភូមិ​កំពង់ចាម]] ក៏​បរសេះ​ព្រះ​ទីនាំង​នោះ​ហែល​ឆ្លង​ទឹក​តំរង់​ទៅ​[[តំបន់​ដូនម៉ៅ​]]ត្រើយ​ខាងកើត ព្រមទាំង​ទាហាន​រួមចិត្ដ ​២០ ​នាក់ក៏​ហែល​តោង​សេះ​នោះ​ទៅ​ដល់​ច្រាំង​ទន្លេ​ម្ខាង សេះ​នោះ​ក្លាយជា​នាគ​មុជទឹក​បាត់​ទៅ។ ===សមរភូមិស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ គ.ស. ១៥២៤=== '''{{Main|សមរភូមិស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ (១៥២៤)}}''' សម្ដេចព្រះ​បរមបពិត្រ​ខត្តិយា​ចន្ទរាជា ជា​អម្ចាស់​ជីវិតលើត្បូង ព្រះ​អង្គ​លើក​[[ពិជ័យសង្គ្រាម​]]មក​ដល់​[[ស្រុក​ឧដុង្គ​]]ហើយ ស្ដេច​ទៅ​ថ្វាយបង្គំ​ព្រះ​[[ចេតិយ]] ព្រះ[[​បដិមា]] ហើយ​ស្ដេច​ត្រឡប់​មក​គង់​ព្រះ​[[ពន្លា]]​វិញ ហើយ​ទ្រង់​ត្រាស់​ចាត់​កងទ័ព​ជា​ច្រើន[[កង]]៖ *ឲ្យ​ចៅពញា[[​តេជោ]] ចៅហ្វាយ​ស្រុក​[[សំរោងទង]]​ជា​មេទ័ព​មុខកាន់[[​ពល]] ​២០០០០ ​នាក់ជា​[[ទ័ពស្រួច]]។ *ឲ្យ​ឧកញ៉ា​[[មនោមេត្រី]]កាន់​ពល ១០០០០ ​នាក់ជា​មេទ័ព​ស្ដាំ។ *ឲ្យ​ឧកញ៉ា​រាជា​មេត្រី ជា​មេទ័ព​ឆ្វេងកាន់​ពល ​១០០០០ ​នាក់។ *ឲ្យ​ឧកញ៉ា​សួគ៌ាលោក​”សុខ” កូនចៅពញា​មឿង កាន់​ពល​៣០០០០ ​នាក់​ជា​ទ័ព​មុខ។ *ឲ្យ​សម្ដេចចៅពញា​យសរាជាជា​ព្រះរាជ​ភគិនេយ្យោជា​មេទ័ព​ហ្លួងឃុំ​ពល ​៥០០០០ ​នាក់ឆ្លង​ទៅ​ព័ទ្ធ​ពី​[[ខែត្រព្រៃវែង]]ស្ទាក់ផ្លូវ​កុំឲ្យ​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​មក​សួរ​គ្នា​បាន។ ទើប​ទ្រង់​ចាត់​ទ័ព​មួយ​ផ្លូវ​ទៀត៖ *ឲ្យ​ឧកញ៉ា​ឧទ័យធិរាជ ចៅហ្វាយស្រុក​អាសន្ទុកជា​មេ[[ទ័ព​មុខ]]។ *ចៅពញា​ពេជ​តេជោ ជា​មេទ័ព​ឆ្វេង។ *ចៅពញា​[[ស្រែន្យ​ខាំងហ្វា]]ជា​មេកង​ទ័ព​ស្ដាំ។ *ចៅពញា​[[មន្ដ្រី​ភក្ដី]]ជា​កងទ័ព​ក្រោយ។ ទាំង ​៤​ កងឃុំ​ពល ​៥០០០០ ​នាក់​លើក​ជា​ទ័ពជើងគោក​ទៅ​ [[ខែត្រ​កំពង់សៀម]]ឆ្លង​ទៅ​[[មាត់​ឃ្មុង]] និង​[[ភ្នំ​ពានជាំង]]ស្ទាក់ផ្លូវ​កុំឲ្យ​សម្ដេចចៅពញា​កំហែងជា​[[ឪពុកក្មេក​]] ព្រះស្ដេច​កនលើក​ទៅ​ជួយ​ព្រះស្ដេច​កន​បាន។ ទើប​ព្រះ​អង្គ​ចាត់​ទ័ព​មួយ​ផ្លូវ​ទៀត៖ *ឧកញ៉ា​ចក្រី​“ទេព” កូន​ទី​៣ ​ពញា​មឿង ឃុំ​ពល​ ២០០០០​ នាក់ជា​មេកង​ទ័ព​មុខ។ *ឧកញ៉ា​យមរាជឃុំ​ពល​ ១០០០០ ​នាក់​ជា​ទ័ព​ឆ្វេង។ *ឧកញ៉ា​ក្រឡាហោម​ ឃុំ​ពល​ ១០០០០​ នាក់ជា​ទ័ព​ស្ដាំ។ *ព្រះ​អង្គ​ឯង​ទ្រង់​ពល​ ៤០០០០ ​នាក់ជា​ទ័ព​ហ្លួង។ ឧកញ៉ា​[[មហាមន្ដ្រី]] ឃុំ​ពល ​៥០០០​ នាក់ជា​ទ័ព​បង្កប់ ហើយ​ទ្រង់​ត្រាស់​ផ្ដាំ​ឲ្យ​ធ្វើ​តាម​គ្រប់​ប្រការ។ ព.ស ​២០៦៨, គ.ស​ ១៥២៤, ម.ស​ ១៤៤៦, ច.ស ​៨៨៦ ឆ្នាំ[[វក]] [[​ឆស័ក]] សម្ដេចព្រះ​បរមខត្តិយាមហា​ចន្ទរាជា លុះ​ទ្រង់​ចាត់​ទ័ព​ស្រេច​ហើយ ស្ដេច​ចូល​ស្រង់​ទ្រង់គ្រឿង​រង្គ​សង្គ្រាម​យុទ្ធ​បរិសុទ្ធ​នូវ​គ្រឿង​កកុធភ័ណ្ឌ ព្រះ​[[ហោរា]]​ថ្វាយ​ពិជ័យ​[[ឫក្ស​]]ព្រះរាជ​គ្រូ​បុរោហិត ថ្វាយ​ទឹក​ស័ង្ខ [[ទឹក​កុណ្ឌី]] [[ទឹក​ក្លស់]] ផ្លុំ​ត្រៃ​ស័ង្ខ ក្រុម​សុរិយា​តូរ្យតន្ដ្រី វាយ[[គង]] ទូង[[ស្គរ]] ខ្ទ័រ​ខ្ទារ ទាំង[[​ក្រឡា​ប្រឹថពី]] ស្ដេច​គង់​ព្រះ​រាជយានព្រម​ដោយនូវ​[[ស្វេតច្ឆត្រ]]​ស​ ៩ ​ជាន់ និង​ចាមរបៃមន់ សែនត្វាន់ [[ទង់]] [[ឆត្រ​]][[លឿង]] [[ខៀវ]] [[ស]]ព្រាតឆ្លុះ​ស​សែង ព្រះ[[​សុរិយា]]​ស្ដេច​យាង​គង់​ព្រះ​ទីនាំង​ចក្រពត្ដិ​សារាយអណ្ដែត។ ឯ​អស់​មន្ដ្រី​សេនារេហ៍ពល​សឹង​ជិះទូក​ហ៊ោ​ទូក-​ង [[មួង]] យោង​ពីមុខនៅ​ពីក្រោយតាម​អណ្ដាប់​អណ្ដោយលើក​ចេញ​ទៅ​ប្រថាប់​ទ័ព​នៅ​[[ព្រះ​ប្រសប់]]ឈប់​ចាំ​ស្ដាប់​សូរសព្ទ​គ្រប់​កង​ដែល​លើក​ទៅ។ ផ្លូវ​ខាង​ណា​ទន់​នឹង​បាន​ទៅ​ជួយ​ខាង​នោះ។ រីឯ​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា ម្ចាស់​ត្រើយ​ខាងកើតដែល​ទ្រង់​ចាត់​ឲ្យ​ចៅហ៊្វា​កៅ​នាំ​គ្រប់​គ្រួ​ទៅ ហើយ​ត្រាស់​បង្គាប់​ចៅពញា​វៀង ចៅពញា​វាំង ចៅពញា​ស្រាល ចៅពញា​លំពាំង កេណ្ឌ​កងទ័ព​មក​ឲ្យ​រក្សា​ព្រះ​នគរ​បាន​តែ​ ១០០០០ ​នាក់នោះ​[[នាយគយ​]]ខាង​[[ពាម​ផ្កាយ​សម្រេច]]​១ នាយគយ​ខាង​ខែត្រ​ព្រៃវែង​១ នាយគយ​ខាង​[[ពាមរ​]]១ ទាំង ​៣​ មេ​គយ​នេះ​យល់​កងទ័ព​ទាំង​បី​ផ្លូវ​លើក​មក​ដល់​ហើយ​ក៏​ភិតភ័យឡើង​សេះ​ចូល​ទៅ​ប្ដឹង​សេនាបតី​ឲ្យ​យក​សេចក្ដី​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ត្រាស់​ថា យើ! ពញា​ចន្ទរាជាអញ​ស្មានថាបាន​ផែនដី​តែ​ប៉ុណ្ណោះ​ក៏​នឹង​គិត​នៅ​ស្ងៀម​រក្សា​ផែនដី ដោយ​ខ្លួនឯង​ឲ្យ​រាស្ដ្រ​រកស៊ី​ឲ្យ​សុខ​សប្បាយ​ទៅ​ហើយ ឥឡូវ​រុករាន​ទន្ទ្រាន​លើក​យោធា​ទាហាន​តាម​មក​ទៀត។ ខណៈនោះ​ទ្រង់​ត្រាស់​សេនាបតី​ទាំង ​៤ ​ឲ្យ​តឿន​ពល​ឡើង​រក្សា​នាទី​ភាគ​បន្ទាយ តែ​កាល​ពិនិត្យ​រេហ៍ពល​ទៅ​ឃើញ​បាន​ចំនួន​បាន​តែ​ ១០០០០ ​នាក់ទ្រង់​យល់​ថានឹង​ទប់​រក្សា​បន្ទាយ​ព្រះរាជវាំង​នោះ​ពុំ​បាន ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​កៀរ​គ្រួ​លើកចោល[[​បន្ទាយ​បាសាន]]។ លុះ​ធ្វើ​ដំណើរ​មក ទ័ព​ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ក៏​មក​ជួប​ប្រទះ​នឹង​កងទ័ព​ចៅពញា​សួគ៌ាលោក​សុខ កូន​ពញា​មឿង។ ទ័ព​ទាំង​សងខាង​ក៏​បាន​ច្បាំង​គ្នា​ពី​ព្រឹក​លុះ​ថ្ងៃត្រង់ តែ​ពុំ​ទាន់​ឈ្នះ​ចាញ់។ ឧកញ៉ា​ចក្រី​ទេព​កូន​ទី​៣​របស់​ចៅពញា​មឿង និង​ចៅពញា​តេជោ ចៅហ្វាយស្រុក​[[ខែត្រ​សំរោងទង]]​បានដឹង​ថា ព្រះស្ដេច​កន​ និង​មុខមន្ដ្រី​រេហ៍ពល​រត់​ចោល​បន្ទាយ​ដូច្នោះ​ហើយ ព្រមទាំង​ឮ​សូរ​[[កាំភ្លើង]]​កំពុង​ច្បាំង​គ្នា​យ៉ាង​ខ្លាំង​ណាស់​ទៀត ក៏​តឿន​កងទ័ព​ស្រូត​តាម​ទៅ​ហើយ​បាន​ទាន់​កំពុង​ច្បាំង​គ្នា។ មេទ័ព​ខាងលិច​ទាំង​ពីរ​កង​ក៏​ដេញ​ពល​ឲ្យ​ចូល​ជួយ​ច្បាំង​ប្រកាប់​គ្នា​យ៉ាង​ សាហាវ ពល​ខ្មាំង​ស្លាប់​ជា​ច្រើន។ មេទ័ព​ត្រើយ​ខាងលិច​ព្រួត​គ្នា​ចូល​ទៅ​ប្រយុទ្ធ​នឹង​ព្រះស្ដេច​កន​ទៀត តែ​ស្ដេច​កន​ខំ​បរពល​វាយ​ទំលាយ តែ​ពុំ​រួច​ក៏​ថយ​ទ័ព និង​គ្រប់​គ្រួ​ចូល​ទៅ​ក្នុង​បន្ទាយ​ស្រីសឈរ​វិញ ហើយ​ឲ្យ​បិទទ្វារ​បន្ទាយ​ឲ្យ​រេហ៍ពល​ឡើង​រក្សា​បន្ទាយ​ជា​មាំមួន។ ឯ​ស្នា​ព្រះ​អង្គជា​ក្មួយ​ព្រះស្ដេច​កនឃុំ​ពល​ ៥០០​ នាក់​នៅ​ក្រៅ​បន្ទាយលុះ​ឃើញ​ព្រះស្ដេច​កន​ជាប់[[​ចំណង]]​ហើយនាំ​ពល​ ៥០០​ នាក់​នោះ​វាយ​ជ្រែកចូល​ទៅ​ក៏​ពុំ​បាន ទើប​ស្នា​ព្រះ​អង្គ​ជិះសេះ​បរជា​ប្រញាប់​ទៅ​ជំរាប​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​នៅ​ បន្ទាយ​ពិជ័យ​ព្រៃនគរតាម​ហេតុ​គ្រប់​ប្រការ។ សម្ដេច​ចៅហ៊្វា​កៅលុះ​បានដឹង​ហើយក៏​និយាយ​នឹង​សម្ដេច​ចៅពញា​ហែងជា​បិតាក្មេក​ស្ដេច​កន និង​ឧកញ៉ា​ចក្រីជា​មា​ព្រះស្ដេច​កន​ ពញា​ស្នងធ្នឹម​ព្រះ​នគរ​“ផាលង់” ជា​ប្អូនថ្លៃ​ព្រះស្ដេច​កន​ថាឲ្យទៅ​ត្រួត​បន្ទាយ​ឲ្យ​មាំមួន​កុំឲ្យ​ធ្វេសប្រហែស។ កាល​មន្ដ្រី​ទាំង​ ​៣ ​នាយ​ទទួល​ពាក្យ​ហើយ សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​ក៏​ឡើង​ជិះសេះ​នាំ​ពល​ ៥០០០០​ នាក់​លើក​ស្រូត​ទៅ​ជួយ​ព្រះស្ដេច​កន។ លុះ​ឃើញ​ទ័ព​ខាងលិច​កំពុង​ចោម​បន្ទាយ​ដូច្នោះ ក៏​បរពល​វាយ​ជ្រែកចូល​ទៅ។ សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ព្រះស្ដេច​កន​នៅ​លើ​ក្បាល​បន្ទាយ​ឃើញ​មាន​កងទ័ព​វាយ​ចូល​មកអរ​ណាស់​ក៏​នាំ​ចៅពញា​វៀង ចៅពញា​វាំង ចៅពញា​ស្រាល ចៅពញា​លំពាំង វាយ​ជ្រែក​ចំណោម​ចេញ​ទៅ តែ​វាយ​បាន​​ ៣​ ថ្ងៃ​ហើយ​ក៏​នៅ​តែ​ចេញ​ពុំ​រួច។ ឯ​សម្ដេចព្រះ​ឧត្ដម​បរមខត្តិយាមហា​ចន្ទរាជាធិរាជ ព្រះ​អង្គ​លើកទ័ព​ចេញ​ទៅ​ដល់[[​ភូមិ​ស្វាយ​ឫស្សីស្រុក]] ហើយ​ទ្រង់​ជ្រាប​ថា មេទ័ព​ទាំង​បី​ចោម​បន្ទាយ​ព្រះស្ដេច​កន ​៣ ​ថ្ងៃ​ហើយ​ពុំ​បែកចាប់ខ្លួន​ពុំ​បានពុំ​ទាន់​ឈ្នះ​ចាញ់ ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​ប្រើ​[[សម្ដេចចៅហ៊្វាទឡ្ហៈ​]]ឲ្យ​លើកទ័ព​ទៅ​ជួយ​ថែម​ទៀត ហើយ​ព្រះ​អង្គ​លើកទ័ព​ទៅ​តាំង​បន្ទាយ​ឈប់​ទ័ព​នៅ[[​ទន្លេ​បិទ]] [[​ខែត្រ​ត្បូងឃ្មុំ]]។ ស្រេច​ហើយ​ទ្រង់​ចាត់​ឧកញ៉ា​មហាមន្ដ្រី​ឲ្យ​ឃុំ​ពល ​១០០០០ ​នាក់​ឲ្យ​លើក​ទ័ព​ចេញ​ទៅ​បង្កប់​ក្នុង[[​ព្រៃ​រំលោង]]​ប្របផ្លូវ​ចង្អៀត ទ្រង់​ផ្ដាំ​ថា បើ​ឃើញ​ទ័ព​អា​[[ខ្មាំង]]​លើក​ទៅ​ជួយ ឬ​លើក​រត់​ចេញពី​បន្ទាយ​មកឲ្យ​លើកទ័ព​ទៅ​បោះ​ស្កាត់​ពីមុខ​វាចាប់​វា​ឲ្យ​បានកុំឲ្យ​អា​ខ្មាំង​រត់​រួច។ ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ព្រះ​សុទត្ដ​ឲ្យ​ឃុំ​ពល​[[កាំភ្លើង​តូច​]] ២៥០ ​នាក់​ឲ្យទៅ​បង្កប់​ចាំមើលឃើញ​កងទ័ព​ខ្មាំង​ចុះចូល​ក្នុង​ផ្លូវ​រំលោង ហើយ​ទ្រង់​ផ្ដាំ​ថាឲ្យ​ព្រួត​គ្នា​បាញ់​កុំឲ្យ​អា​ខ្មាំង​រត់​រួច ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​ឧកញ៉ា[[​មហាទេព]]​ឲ្យ​ឃុំ​ពល ​៤០០​ នាក់​ទៅ​ពួន​ចាំ​មើល​លើ​ភ្នំ​ពានជាំង​ថា បើ​ឃើញ​ខ្មាំងសត្រូវ​ចូល​មក​ដល់​ឲ្យ​ព្រួត​គ្នា​បាញ់​កាំភ្លើង​ធំ និង​ព្រួត​គ្នា​ប្រមៀល​ដុំ​ថ្មទំលាក់​ឲ្យ​ត្រូវ​ពួក​ខ្មាំង​ចាប់​ខ្មាំង​ឲ្យ​បាន។ មេកង​ទាំង​បី​ក៏​ថ្វាយបង្គំ​លា​ធ្វើ​តាម​ត្រាស់​បង្គាប់។ ចៅពញាតេជោ មេទ័ព​ខាងលិច​យល់​ទ័ព​ខ្មាំង​វាយ​ផ្ទប់​ទាំង​សងខាង​នឹង​ទ្រាំ​ទៅ​មុខ​មិន​បាន ទើប​ស្រែក​ឲ្យ​ពល​បើកផ្លូវ​ឲ្យ​ខ្មាំង​ចេញ​ទៅ។ ឯ​ព្រះស្ដេច​កនយល់​ឃើញ​ដូច្នោះ​ហើយ ​ក៏​នាំ​រេហ៍ពល​ចេញពី​បន្ទាយ​ទៅ​ទំលាយ​ទ័ព​ដែល​ព័ទ្ធ​ចេញ​ទៅ​បាន។ ក្នុង​គ្រានោះ មេទ័ព​ទាំង​បី​កង​ក៏​ដេញ​ពល​សត្រូវ​ចាក់​កាប់សំលាប់​ពល​ខ្មាំងសត្រូវ​អស់​ជាង ​១០០០០ ​នាក់។ ស្ដេច​កន និង​ចៅហ៊្វា​កៅខំ​បរពល​ស្រូតរូត​ឆ្លង​ទន្លេតូច​ទៅ​តាម​ផ្លូវ​[[មេស​ព្រះ​ចន្ទ​]]កាត់តំរង់​ទៅក្រុង​ពិជ័យ​ព្រៃនគរ។ ពេល​នោះ​ [[សម្ដេចចៅពញាបែន]] មេទ័ព​ខាងលិច​លើក​ទៅ​ប្រទះ​នឹង​ទ័ព​ខាងកើត​ដែល​បែក​ខ្ចាត់ខ្ចាយ​ដូច្នោះ ក៏​បរពល​ឲ្យ​ចូល​កាប់​ចាក់​សត្រូវ​អស់​ជា​ច្រើន ហើយ​សម្ដេច​បែន​ជិះសេះ​រាំ​ដាវ​បរដេញ​ទៅ​ទាន់​សម្ដេច​ចៅហ៊្វា​កៅ។ សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​ឲ្យ​ព្រះស្ដេច​កន​បរសេះរត់ទៅ​មុន ឯ​ចៅហ៊្វា​កៅ​បែរមក​ប្រកាប់​ប្រចាក់​គ្នា​មួយ​ស្របក់ តែ​ទទួល​ជា​ពេល​នោះ សេះ​សម្ដេចចៅពញា​បែន​ស្រុត​ជើង​ក្នុង​[[អន្លង់]] សម្ដេច​បែន​ក៏​ធ្លាក់​អាវុធ​ពី​ដៃ ដូច្នេះ​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​យល់​បានការ​ហើយ ក៏​ពួយ​មួយ[[​លំពែង​]]ទៅ​ត្រូវ​សម្ដេច​ពញា​បែន​ធ្លាក់​ពី​សេះ​ស្លាប់​មួយ​រំពេច។ ឯ​មេទ័ព​ខាងលិច​ទាំង​បី​កង​លើក​ទៅ​ដល់​ក៏​បរពល​ចូល​ច្បាំង។ សម្ដេច​ចៅហ៊្វា​កៅ​ឃើញ​ទ័ព​ខាងលិច​ច្រើន​លើសលប់​កំលាំង​ក៏​បរសេះ​រត់ទៅ​តាម​ព្រះស្ដេច​កនកំពុង​រត់​ក្នុង​ផ្លូវ​រំលោង លុះ​ឃើញ​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​មក​ដល់​ហើយ​ក៏​នាំ​ស្រូត​ទៅ។ រំពេច​នោះ​ឧកញ៉ា​មហាមន្ដ្រី យល់​ទ័ព​ខ្មាំង​នៅ​ក្នុង​រំលោង ហើយ​ក៏​បរពល​ស្កាត់​ស្ទាក់​ពីមុខ​ភ្លាម។ ទ័ព​ខ្មាំង​នឹង​វាយទំលាយ​ទៅ​ក៏​ពុំ​រួចនឹង​ងាកឆ្វេង​ស្ដាំ​ក៏​ពុំ​បាន ព្រោះ​ទើស​ច្រាំង​ខ្ពស់​ណាស់ និង​ថយក្រោយ​ក៏​ពុំ​បាន​ឡើយ ហើយ​កងទ័ព​ពីក្រោយ​ក៏​ដេញ​មក​ដែរ។ [[ឃុន​ហ្លួង]]​ព្រះស្ដេច​កន​ភ័យ​ណាស់ ទើប​ប្រឹក្សា​នឹង​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​ថា យើង​ម្ដងនេះ​នឹង​រត់ទៅ​ខាង​ណា​ក៏​ពុំ​បាន ព្រោះ​សងខាង​មាន​ច្រាំង​ខណ្ឌ​ខាង​មុខ​មាន​គេ​បោះ​ស្កាត់ខាងក្រោយ​ទ័ព​គេ​ដេញ​នឹង​ជ្រែក​ទៅ​ខាង​ណា​ក៏​ពុំ​រួច​ដែរ យើង​មុខជា​ស្លាប់​នៅ​ទី​នេះ​ពុំខាន។ និយាយ​រួច​ហើយ​ហើយ​ស្ដេច​កន​ ក៏​ក្រាប​យំ​លើ​ខ្នង​សេះ។ សម្ដេច​កៅ​យល់​ដូច្នោះ​ហើយ ក៏​ចាប់ដៃ​ទាញ​ឡើង​ហើយ​ថាបើ​មា​ស្លាប់សុំ​ក្មួយ​ស្លាប់​តាម។ បើ​មា​មាន​ជីវិត​រស់​ទេ ក្មួយ​នឹង​ភ័យ​ខ្លាច វា​ថ្វី​ថា​ហើយ​ចៅហ៊្វា​កៅ​ក៏​បោល​សេះទំលាយ​ចេញ​ទៅ។ ឯ​ព្រះ​សុទត្តយល់​ទ័ព​ខ្មាំង​ជាប់​ចំណោម​ហើយ​ក៏​បរពល​កាំភ្លើង ​២៥០ ​នាក់​ទៅ​ឈរ​បាញ់​ពី​មាត់ច្រាំង​ត្រូវ​ពល​ខ្មាំង​ស្លាប់​ជា​ច្រើន​ណាស់។ សម្ដេច​កៅ​យល់​ដូច្នោះ​ហើយ​ក៏​ស្រែក​ប្រកាស​ថា បើ​យើង​មិន​ខំប្រឹង​គង់​នឹង​ស្លាប់​គ្រាប់​កាំភ្លើង​គេ​ទាំងអស់​ជា​មិន​ខាន យើង​ស៊ូ​ចូល​ទៅ​ប្រកាប់ បើ​ស្លាប់​នឹង​ប្រយុទ្ធ​គេ​យើង​ក៏​មាន[[​កេរ្តិ៍​ឈ្មោះ]]​ដែរ បើ​រស់​យើង​ក៏​រស់​បាន​រួច​ទៅ​ដល់​បន្ទាយ​ជួប​ប្រពន្ធ​កូន​ជា​មិន​ខាន។ ឯ​អស់​ពួក[[​ខ្មាំង​]]ស្ដាប់​ឮ​អស់​ហើយ​ក៏​ចូល​ចិត្ដ​ពួតដៃគ្នាចូល​វាយ​ទំលាយ​ទ័ព​មុខ​ត្រាតែ​រួច​ចេញ​មក​នៅ​សល់​តែ​មនុស្ស ​៥០០០​ នាក់ក្រៅពី​នោះ​ស្លាប់​អស់។ កងទ័ព​ទាំងនោះ​ក៏​ខំ​ស្រូត​រូត​រត់ទៅ​ដល់​ច្រក​ចង្អៀត​ផ្លូវ​ភ្នំ​ពានជាំងអស់កំលាំង​ណាស់​ក៏​នាំ​គ្នា​ឈប់​ដាំបាយ​ស៊ី។ ឧកញ៉ា​មហាទេព​ឃើញ​ហើយ​ក៏​ប្រមៀល​ដុំ​ថ្ម​បាញ់​កាំភ្លើង​ [[ធ្នូ]] [[ស្នា]]ត្រូវ​ពួក​ស្ដេច​កន​ស្លាប់​ជា​ច្រើន​នាក់​ទៀត។ ព្រះស្ដេច​កន និង​ចៅហ៊្វា​កៅព្រមទាំង​ពល​ទាហាន ​៥០០០​ នាក់នាំ​គ្នារត់ទៅ​ទៀត។ ឧកញ៉ា​មហាទេព​ដេញ​តាម​ទៅ​ឃើញ​ច្រក​ចង្អៀត​ណាស់ ក្រែង​ចាញ់​កលឧបាយ​សត្រូវក៏​វាយ​ស្គរ​ហៅ​ពល​ថយ​មក​ជួប​នឹង​កងទ័ព​ទាំង​ ៥ ​កង​វិញ​ហើយ​នាំ​គ្នា​ទៅ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​សម្ដេច​បរមខត្តិយាមហា​ចន្ទរាជា​សូម​ទ្រង់ជ្រាប​គ្រប់​ប្រការ។ សម្ដេចព្រះ​បរមខត្តិយាមហា​ចន្ទរាជា ទ្រង់​ត្រាស់​ថា៖ សម្ដេចចៅពញា​បែន​ស្លាប់ចាប់​ខ្មាំង​មិន​បាន ហើយ​ទ្រង់​ស្ដាយ​ណាស់ ទ្រង់មាន​ព្រះ​បន្ទូល​ថា ចៅពញា​បែន​មិន​គួរ​ជា​ស្លាប់​ក្នុង​ដៃ​អា​ខ្មាំង​ឡើយ។ ទ្រង់​ព្រះ​ពិរោធ​នឹង​ពួក​អា​ខ្មាំង​ណាស់ ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​ឧកញ៉ា[[យមរាជព្រំ]] (សួស) ឃុំ​ពល​ ២០០០០ ​នាក់ទៅ​វាយ​[[បន្ទាយ​ពិជ័យ​នគរ]] ឧកញ៉ា​វាំងឃុំ​ពល​ ២០០០០​ នាក់ទៅ​វាយ​ទិស​ខាងលិច​ ឲ្យ​សម្ដេចព្រះ​ភគិយ្យោ​យសរាជាជា[[​កែវ​នាយក]]​មេទ័ព​ធំ​ត្រួតត្រា​លើ​មេទ័ព​ទាំងអស់។ មេទ័ព​ទាំង​បី​កង​ក៏​លើក​ពល​ចោម​បន្ទាយ​តាម​ត្រាស់​បង្គាប់​រៀងៗ​ខ្លួន​ពុំ​មាន​ធ្វេសប្រហែស​ឡើយ។ (សាស្ដ្រា​ទាំង​ប៉ុន្មាន​និយាយ​ថា ព្រះ​បរម​ខិត្ដិយាមហា​ចន្ទរាជា​ឲ្យ​លើកទ័ព​ទៅ​ប្រាំ​កង តែ​រាប់​ឈ្មោះ​មេទ័ពឃើញ​តែ​បី​កង)។ សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​ដែល​ នាំ​ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ព្រះស្ដេច​កន​រត់​ទៅ​នោះ​លុះរត់ទៅ​ដល់​បន្ទាយ​ហើយ ក៏​រួបរួម​នឹង​សម្ដេចចៅពញា​ហែង ចៅពញា[[​ចក្រី]] និង​ចៅពញា​[[ស្នង​ធ្នឹម​ព្រះ​នគរ]][[ជាលន់]]នឹង​ចៅពញា​វាំង ចៅពញា​ស្រាល ចៅពញា​លំពាំងតាំង​ឲ្យ​ត្រួតត្រា​រក្សា​ពុំ​ហ៊ាន​ធ្វេសប្រហែស​ទាំង​យប់​ទាំង​ថ្ងៃ។ មេទ័ព​ទាំង​បី​កង​ខាង​ព្រះ​បរមខត្តិយាមហា​ចន្ទរាជា លុះ​លើក​ទៅ​ដល់​បង្គាប់​ពល​ឲ្យ​ឡើង​ក្បាល​បន្ទាយ​ខាង​សត្រូវអត់​មាន​បង្អែបង្អង់​ឡើយ។ ពួក​ពល​ខ្មាំង​ក៏​ពួយ​នឹង​លំពែង បាញ់​នឹង​កាំភ្លើង ប្រមៀល​ដុំ​ថ្មទំលាក់​មក​ត្រូវ​អស់​រេហ៍ពល​មេទ័ព​ខាងលិចបណ្ដាល​ឲ្យ​ស្លុត​ស្លាប់​អស់​ជា​ច្រើន។ មេទ័ព​ខាងលិច​យល់​ថា ទ្រាំ​ពុំ​បាន​ហើយ​ក៏​វាយ​ស្គរ​បរពល​ថយ​មក​វិញ មេទ័ព​ខាងលិច​ព្យាយាម​បរពល​ឲ្យ​ចូល​ចោម​បន្ទាយ​ព្រះស្ដេច​កន​ឥត​មាន​ឈប់​ឈរ តែ​ឡើង​បន្ទាយ​នោះ​ពុំ​បានត្បិត​បន្ទាយ​នោះ​ធំ​ហើយ​ខ្ពស់​ណាស់។ ===លបធ្វើគតព្រះស្ដេចកនលើកទី២=== ក្នុង​ថ្ងៃមួយ​នោះ សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា ព្រះ​ហត្ថា​ម្ខាង​កៅទណ្ឌ ព្រះ​ហត្ថា​ម្ខាង​ទ្រង់​នូវ​ធ្នូ ​២៥ ស្ដេច​នាំ​អ្នក​ព្រះ​ម្នាង​ជាលែង និង​ព្រះ​ស្នំ​ក្រមការយាង​ព្រះបាទា​តាម​ផ្លូវថ្នល់​ទៅ​ថ្វាយបង្គំ​ព្រះ[[អរហន្ដ​ធាតុ​]]នៅ[[​វត្ដ​ព្រះ​ធាតុ​]]តាម​សព្វដង។ ព្រះរាជកិច្ច​នោះ​ដឹង​ដល់​ឧកញ៉ា​យមរាជ​សួស (ព្រំ)ជា​មេទ័ព​ហ្លួង​ខាងលិច ទើប​មេទ័ព​នេះ​ក៏​ចាត់​កងទ័ព​កាំភ្លើង​តូច​ ១០០ ​នាក់​ឲ្យទៅ​បង្កប់​ចាំ​ក្នុងព្រៃ​ដើម្បី​លប​លុក​ព្រះស្ដេច​កន។ លុះ​ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ទៅ​ដល់​ទាហាន​កាំភ្លើង​ដែល​ឧកញ៉ា​យមរាជ​សួស (ព្រំ)​ ចាត់​ទៅ​នោះក៏​បាញ់​ត្រូវ​ដាច់​ព្រះ​ពស្ដ្រ​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ ៥ ​គ្រាប់។ សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ទ្រង់​ព្រះ​ពិរោធ​ណាស់ ទ្រង់​ទាញ​កៅទណ្ឌ​បាញ់​ទៅ​វិញបាញ់​ម្ដង​ចេញ​ទៅ​ ៥ ​ព្រួញបាញ់ ​៥ ​ដង​ត្រូវជា​ ២៥​ ព្រួញបណ្ដាល​ឲ្យ​ស្លាប់​ពល​ឧកញ៉ា​យមរាជ​សួស​ (ព្រំ) ២៥​ នាក់ ទ័ព​សល់​ពី​នោះ​មិន​ហ៊ាន​តទៅ​ទៀត ក៏​បែក​រត់ទៅ​ប្ដឹង​ឧកញ៉ា​សួស​វិញតាម​ដំណើរ​គ្រប់​ប្រការ។ ខណៈនោះ​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ក៏​នាំ​ព្រះ​ស្នំ​ក្រមការ​ត្រឡប់​ទៅ​បន្ទាយ​ពិជ័យ​ព្រៃនគរ​វិញ ហើយ​ទ្រង់​ឲ្យ​តែង​ព្រះរាជសារ ហើយ​ចាត់​ឧកញ៉ា[[​មហាមន្ដ្រី​ទេព]]​ឲ្យ​អញ្ជើញ​ព្រះរាជសារ​នោះ​ទៅ​ថ្វាយ​ព្រះ​បរមខត្តិយា​មហា​ចន្ទរាជា​សូម​ទ្រង់ជ្រាប។ រាជទូត​ក៏​ក្រាបថ្វាយបង្គំ​លា​អញ្ជើញ​ព្រះរាជសារ​ទៅ​ដល់​សេនាបតី សេនាបតី​នាំ​ចូល​ទៅ​ថ្វាយ​ព្រះ​បរមបពិត្រ។ ព្រះ​បរមបពិត្រ​ស្ដេច​ទ្រង់​អាល័ក្ស​ថ្លែង​សេចក្ដី​តាម​ព្រះរាជសារ​ថា យើង​ជា​ម្ចាស់ផែនដី​ទិស​ខាងកើត​មាន​ព្រះរាជសារ​សុំ​ឲ្យ​បញ្ឈប់​សង្គ្រាម​ដើម្បី​រាស្ដ្រ​ធ្វើស្រែ ម្ចាស់ផែនដី​ខាងលិច​ក៏​ព្រម​ហើយ។ ឥឡូវនេះ​ហេតុ​អ្វី​ម្ចាស់ផែនដី​ទិស​ខាងលិច​ដែល​ធ្វើ​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ធំ ហើយ​ស្ដេច​មក​ស្រដី​គ្មាន​ពាក្យ​សត្យ​សោះគឺថា​ឲ្យ​ពល​ទាហាន​ទៅ​លប​បាញ់​យើង ធ្វើ​ដូច​ទ័ព​ចោរ​ប្លន់​ដូច្នេះ? ព្រះបាទ​ព្រះ​បរមបពិត្រ​ខត្តិយាមហា​ចន្ទរាជា ទ្រង់​ពិរោធ​នឹង​កងទ័ព​ដែល​ទៅ​លួច​បាញ់​នោះ​ពន់ប្រមាណ។ ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​សួរ​រកមុខ​ទៅ​ឃើញ​ថា ឧកញ៉ា​យមរាជ​សួស​ (ព្រំ) ឲ្យ​កងទ័ព​ទៅ​លប​បាញ់ ទើប​សេនា​ទាហាន​ក្រុម​រក្សាព្រះអង្គ​ចាប់​យក​ឧកញ៉ា​យមរាជ​សួស (ព្រំ) ​ទៅសំលាប់​ភ្លាម។ ឧកញ៉ា​យមរាជ​ស្លាប់ ហើយ​គ្មាន​នរណា​ហ៊ាន​កប់​សោះលុះ​ខ្មោច​យមរាជ​ហើម​ស្អុយ ទ្រង់​ជ្រាប​ហើយ​ក៏​ត្រាស់​បង្គាប់​ប្រោស​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ញាតិសន្ដាន​យក​ខ្មោច​នោះ​ទៅ​ធ្វើបុណ្យ រួច​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​បញ្ជូន​កងទ័ព​ដែល​នៅ​សេសសល់​ ៧៥ ​នាក់​នោះ​ជា​ពល​រក្សា​ផ្នូរខ្មោច​ឧកញ៉ា​យមរាជ ហេតុនេះ​ហើយ​បាន​ជា​ជាប់​មាន​ពល​សំរាប់[[​ងារ​]]យមរាជ​នោះ​រៀង​មក។ ឯ​ទី​ដែល​ឧកញ៉ា​យមរាជ​ស្លាប់​ហើម​នោះ អ្នកស្រុក​ហៅ​ថា ភូមិ​យមរាជ​ហើម តែ​យូរៗ​មក​ក៏​ហៅ​[[ភូមិ​ហើម]]​រៀង​មក​ទល់​សព្វ​ថ្ងៃនេះ។ ឯ​ព្រះបាទ​សម្ដេចព្រះ​បរមខត្តិយាមហា​ចន្ទរាជា គ្រា​ដែល​ឈប់​សង្គ្រាម​នោះ ព្រះ​អង្គ​តាំង​បន្ទាយ​នៅ[[​ភូមិ​ក្ដុល]] មាន​រេហ៍ពល​សំរាប់​ការពារ​បន្ទាយ​ ១០០០០​ នាក់ ហើយ​ព្រះ​អង្គ​ទុក​តែ​សម្ដេចព្រះ​ភាគិនេយ្យ​យស​រាជា​ កែវ​នាយក​ និង​សេនា​ទាហាន ​៤០០០ ​នាក់​ឲ្យ​នៅ​រក្សា​បន្ទាយ។ ឯ​ព្រះ​អង្គ​ និង​រេហ៍ពល ​៦០០០​ នាក់យាង​ត្រឡប់​ទៅ​ខែត្រ​ពោធិ៍សាត់​វិញ ហើយ​ព្រះ​អង្គ​ឲ្យឈ្មោះ​បន្ទាយ​ដែល​ព្រះ​អង្គ​គង់​នោះ​ហៅ​ថា [[បន្ទាយ​មានជ័យ]] វិញ។ ===ការឡោមព័ទ្ធបន្ទាយស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ (១៥២៥)=== '''{{Main|សមរភូមិស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ (១៥២៥)}}''' និយាយ​អំពី​សម្ដេច​ស្រីជេដ្ឋា ព្រះ​អង្គ​គ្រង​ពិជ័យ​ព្រៃនគរ​នោះ​វិញ លុះដល់​ខែ​មិគសិរ បុស្ស ហើយ​ទ្រង់​គិត​ថា ទ្រង់​នឹង​ធ្វើ​សង្គ្រាម​យកជ័យ​ជំនះ​លើ​សម្ដេចចៅពញា​ចន្ទរាជា​ក្នុង​គ្រានេះឲ្យ​ខាង​តែ​បាន ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ចៅហ៊្វា​កៅ សម្ដេចចៅពញា​ហែង ចៅពញា​ស្នង​ធ្នឹម​ព្រះ​នគរ ចៅពញា​វៀង ចៅពញា​វាំង ចៅពញា​ស្រាល និង​ចៅពញា​លំពាំង​ជា​សេនាបតី​ឲ្យ​កេណ្ឌ​រេហ៍ពល​បាន ​១៥០០០​ នាក់​មក​សម​ហាត់​ឲ្យ​ស្ទាត់ ហើយនឹង​យក​ទៅ​វាយ​បន្ទាយ​ក្ដុល​វិញ។ បើ​មាន​ជ័យ​ជំនះ​ហើយ ទ្រង់​នឹង​លើក​រហូត​ដល់​បន្ទាយ​មានជ័យ ([[ពោធិ៍សាត់]]) សំរេចផែនដី​ក្នុង​ឆ្នាំ​នេះ​ឲ្យ​បាន។ សេនាបតី​ទាំង​ប្រាំមួយ​នាក់ ក៏​ថ្វាយបង្គំ​លា​ចេញ​ទៅ​ចាត់​សំបុត្រ​ឲ្យ​កេណ្ឌ​មក​គ្រប់គ្រាន់​តាម​ព្រះ​បន្ទូល​ពិសេស។ សេចក្ដី​ដែល​កេណ្ឌ​រេហ៍ពល​មក​សមហាត់​នេះ​ឮ​សូរសព្ទ​ទៅ​ដល់​សម្ដេចព្រះ​ភាគិនេយ្យោ​យសរាជា​ជា​កែវ​នាយក​ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​ប្រឹក្សា​នឹង​ឧកញ៉ា​[[យោធានរិន្ទទេព|ចក្រី​ទេព]] ឧកញ៉ា[[សួគ៌ាលោកសុខ]] កូន​ពញា​មឿង និង[[សម្ដេចចៅពញាកែវ]] ចៅពញា​[[ឧទ័យធិរាជ]] ចៅពញា​តេជោ​នោះអស់​នាយ​កងទ័ព​ថា ពល​គេ​ដល់​ទៅ​១៥០០០០ ​នាក់ ​ពល​យើង​មាន​តែ ​៤០០០​ នាក់ដូច្នោះ​នឹង​គិត​ដូច​ម្ដេច​កើត។ វេលា​នោះ​ ឧកញ៉ា​ចក្រី​ ចៅពញា​សួគ៌ាលោក​សុខ កូន​ពញា​មឿង​យក​សេចក្ដី​ក្រាប​ទូល​ពល​យើង​សម្ដេចព្រះ​បរមបពិត្រ​ជា​អម្ចាស់​ ទ្រង់​ឲ្យ​បន្ថយ​អស់​ទៅ​ហើយ បើ​យើង​នឹង​ទៅ​កេណ្ឌ​ថែម​ទៀត ក្រែង​ពុំ​ទាន់ តែ​កាល​បិតា​ទូលព្រះបង្គំ​លោត​អន្លង់​សំលាប់​ខ្លួន​ទៅ​កេណ្ឌ​ទ័ព​បិសាច​ឲ្យ​ជួយ​ធ្វើការ​នោះ បាន​ផ្ដាំ​ទុក​នឹង​ចៅពញា​ចន្ទ [[មេ​ស្មឹង]]​ជា[[ភឿន​]]ថា បើ​ម្ចាស់ផែនដី​មាន​សេចក្ដី​ទ័ល​ធុរៈ​ដូច​ម្ដេច កុំឲ្យ​ស្ដេច​មាន​បន្ទូល​ផ្ទាល់​ថាឲ្យ​មេ​ស្មឹង​និយាយ​ឆ្លង​ព្រះ​បន្ទូល លោក​នឹង​កេណ្ឌ​ទ័ព​បិសាច​មក​ជួយ​ឲ្យ​បានសំរេច។ ឥឡូវ​ការណ៍​យើង​ក៏​ប្រទាល​ខ្លួន​ណាស់​ហើយ គួរ​យើង​ធ្វើ​តាម​បណ្ដាំ​នោះ​ល្បងមើល សម្ដេចព្រះ​ភគិនេយ្យោ​យសរាជា​ជា​កែវ​នាយក​ទ្រង់​ជ្រាប​ហើយ ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​ចៅពញា​ចន្ទ មេ​ស្មឹង ចូល​មក​ត្រាស់​ប្រាប់​ដូន​កូន​ពញា​មឿង​ពីរ​នាក់​យក​សេចក្ដី​ក្រាប​បង្គំ​ទូល។ ខណៈនោះ ពញា​ចន្ទ ​មេ​ស្មឹងទទួល​ព្រះ​បន្ទូល​ពិសេស​ហើយ​ក៏​ឲ្យធ្វើ​[[រោង​រាជវ័តិ]] និង[[​ឆត្រ]] [[គ្រឿង​សក្ការៈបូជា]] ស្លៀក​ស​ស្រេច​ហើយ ក៏​ចូល​ទៅ​ក្នុង​រោង​រាជពិធី​ឧទ្ទិស​ដល់​ខ្មោច​ពញា​មឿង​ថាសុំ​ឲ្យ​ពញា​ជួយ​ឲ្យ​បាន​សំរេច​ដូច​ជួយ​ការណ៍​ក្នុង​ខែត្រ​ ពោធិ៍សាត់។ ក្នុង​គ្រានោះ​បិសាច​ពញា​មឿង​ចូល​សណ្ឋិត​នឹង[[​មេ​ស្មឹង]] ហើយ​ប្រាប់​កូន​ទាំង​ពីរ​ថាឲ្យ​យក​ចំបើង​ចង​ជា​រូប​មនុស្ស​ឲ្យ​កាន់​ប្រឆេះ​ឲ្យ​ពួក​ពល​ចេះ​តែ​តាំង​ហ៊ោបាញ់​កាំភ្លើង​ពី​ចំងាយ​ទៅ​សុំ​យើង​កេណ្ឌ​ទ័ព​បិសាច​ទៅ​ជួយ​ឲ្យ​សំរេច។ វេលា​នោះ​កូន​ពញា​មឿង​ទាំង​ពីរ​នាក់ លុះដល់​ពេល​យប់​ហើយឲ្យ​រេហ៍ពល​យក​ចំបើង​ចង​ជា​រូប​មនុស្សរួច​ចង​ប្រឆេះ​នៅ​រូប​ចំបើង​នោះយក​ទៅ​ដាក់​នៅ​[[ក្បាល​ត្រោក]]​ជុំវិញ​បន្ទាយ​ព្រះស្ដេច​កន។ ឯ​បិសាច​ពញា​មឿង​ក៏​កេណ្ឌ​ឲ្យ​តាំង​ហ៊ោ​បីដូច​គេ​ប្លន់​យក​បន្ទាយ។ ទ័ព​ស្ដេច​កន​ឮ​ហើយ ក៏​តាំង​តែ​បាញ់[[កាំភ្លើង]] [[ធ្នូ]] [[ស្នា]]ចោល​ដុំ​ថ្ម​ពី​ក្នុង​បន្ទាយ​មក​ជា​ច្រើន​រាត្រី។ សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ​ធ្វើ​តែ​ដូច្នោះ ​១៥ ​រាត្រី។ កងទ័ព​ក្នុង​បន្ទាយ​បាញ់​អស់​[[ព្រួញ]] ធ្នូ ស្នា នឹង​ជិត​អស់ទាំង​គ្រាប់[[រំសេវ]]លុះដល់​យប់​គំរប់ ​១៥ ​នោះស្រាប់តែ​ឮ​តាំង​ហ៊ោ​ទូងស្គរ​ក្រោម​ដី និង​លើ​អាកាស​ដូច​[[រន្ទះ]] កក្រើក​ទាំង​ព្រះធរណី [[ធូលី]]​ក៏​បក់​បោក​ចូល​ភ្នែក។ អស់​សេនា​ទាហាន​ទ្រាំ​ពុំ​បាន​ក៏​បើកទ្វារ​បន្ទាយ​ខាងកើត ហើយរត់ទៅ​ទិស​អាគ្នេយ៍​ប៉ង​ទៅ​[[ខែត្ររោងដំរី]]​ដើម្បី​ទៅ​ពឹង​ប្រទេស​[[ចាម]]​ឲ្យ​ជួយ។ កងទ័ព​បិសាច​បណ្ដាល​អាត្មា​ឲ្យ​ឃើញកងទ័ព​ឈរ​តាំង​ហ៊ោ​តាម​ផ្លូវថ្នល់​ដល់​ទៅ​ខែត្រ​រោងដំរី​នោះ។ ឯ​ព្រះស្ដេច​កន សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ ចក្រី និង​[[ស្នង​ធ្នឹម​ព្រះ​នគរ​]][[ជាលន់]]នាំ[[អ្នកម្នាងជាលែង]]រត់​ចេញ​តាម​ទ្វារ[[​ប៉ម]]​ទិស[[ឦសាន]]ដើម្បី​ទៅ​ទិស​ខាងជើង​កាត់​ស្រុក​[[លាវ]]។ លុះ​ទៅ​ដល់​ព្រៃ​មួយអន្លើ​ឲ្យ​បោះទ័ព​បង្អង់​នៅ​ទីនោះ យូរ​ទៅ​ជាប់​ឈ្មោះ​បង្អង់​យារៗ​មក ហៅ​[[ហូរ​ជើង​វាំង]]។ ទីនោះ​ជា​ព្រៃ​គគីរ​មាន​ដើម​គគីរ​ជា​ច្រើន ព្រះស្ដេច​កន​ឃើញ​ដើម​គគីរ​មួយ​ធំ​ក្រៃ​លែងឲ្យ​បាំង​ស្រមោល​វាស់​ល​មើលឃើញ​ ២៤ [[​ព្យាម]] [[សំណុំ​]] ៩​ ព្យាម ទើប​ព្រះស្ដេច​កន​ប្រឹក្សា​នឹង​អស់​មន្ដ្រី​នាយកង​ទ័ព​ថា ចៅពញា​ចន្ទរាជា​មានទូក[[សារាយអណ្ដែត ចង្ហាន់ហុយ|សារាយអណ្ដែត]]វែង​តែ​ ១៨ ​ព្យាម ទើប​ព្រះស្ដេច​កន​នឹង​អស់​មន្ដ្រី​នាយកង​ទ័ព​ថា ចៅពញា​ចន្ទរាជា​មាន​ទូក​សារាយអណ្ដែត​វែង​តែ​ ១៨​ [[ព្យាម]]។ ដូច្នោះ​គួរ​យើង​ឲ្យ​កាប់​ដើម​[[គគីរ]]​ធ្វើ​ទូក​ឲ្យ​បានជា​ស្រេច ហើយនឹង​ឲ្យ​រាជសារ​ទៅ​បបួល​ចៅពញា​ចន្ទរាជា​អុំ​ភ្នាល់​ដាក់​ព្រះ​នគរ។ បើ​មិន​ភ្នាល់ យើង​នឹង​ឲ្យ​រេហ៍ពល​តាំង​ហ៊ោ​ចំអកចំអន់​ឲ្យ​ឈឺចិត្ដ។ បើ​ហ៊ាន​អុំ​ភ្នាល់ទូក​យើង​វែង​ជាង​ដល់​ទៅ​ ៧ ​ព្យាម​នោះគង់​មាន​ជ័យជំនះ​ដោយ​ងាយ​បាន។ គិត​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ហើយ ស្ដេច​កន​ក៏​ឲ្យ​រេហ៍ពល​កាប់​ដើម​គគីរ​នោះ​ចាំង​លុង​បានជា​ទូក-ង​មួយ​វែង ​២៥​ ព្យាម [[ទទឹង]] ​១២​ ហត្ថទើប​ឲ្យ​ឈ្មោះ[[​ព្រៃ​គគីរ]]​នោះ​ហៅ​ថា ព្រៃ​គគីរ​រៀង​មក។ ឯ​ទូក​ដែល​កាប់​បាន​នោះ​សិត​ពុំ​ទាន់​រួច ហើយ​ស្ដេច​កន​ឲ្យ​អូស​យក​ទៅ​ធ្វើ​នៅ​ឯ​បន្ទាយ​សង់រោង និង​សិត​ទូក​នោះ ហើយ​ឲ្យ​សាង​ព្រះ[[ចេតិយ​]]មួយ​គិត​នឹង​យក​បន្ទាយ​សាង​ថ្មី​នេះ​ជា​មហានគរ។ កំពុង​តែ​សាង​ព្រះ​ចេតិយ​ធ្វើ​បន្ទាយ នឹង​សិត​ទូក​នោះ កងទ័ព​បិសាច​ក៏​តាម​ទៅ​សំដែង​ឫទ្ធិ​តាំង​ហ៊ោ​ឮ​សូរសព្ទ​ដូច​ជា​[[ស្គរ​]][[រន្ទះ]]​ទាំង​ផែន[[​ប្រឹថពី]]។ ស្ដេច​កន ចៅហ៊្វា​កៅ និង​អស់​នាយ​កងទ័ព​មើល​មិនឃើញច្បាំង​ពុំ​កើត ឃើញ​ប្លែក​អស្ចារ្យ​ណាស់ទ្រាំ​ពុំ​បាន​ក៏​នាំ​គ្នា​រត់​ពី​ទីនោះ​ទៅ​ទៀត។ ស្ដេច​កន សម្ដេច​កៅ សម្ដេចចៅពញា​ហែង​រត់​បែក​គ្នា​ទៅ​ចុង​ម្ខាង ឯ​អ្នក​ម្នាង​ជាលែង និង[[ចក្រីនី]]រត់​បែកផ្លូវ​ទៅ​ទិស​ខាងត្បូង​ទៅ​ដល់[[​ភូមិ​គោក​ស្រុក]] ហើយ​ទី​ដែល​បែកផ្លូវ​នោះជាប់​ហៅ​[[ភូមិ​នាង​ឃ្វាង]]ផ្លូវ​យារៗ​មក​ហៅ​ថា​[[ភូមិ​ស៊ាងឃ្វាង]]។ ក្រោយមក​អ្នក​ម្នាង​ជាលែង​រត់ទៅ​ទៀតចូល​ព្រៃ​លេច​វាល​គិត​ថា ក្រែង​ស្ដេច​កន​តាម​រក​ខ្លួន​ពុំ​ឃើញ​ក៏​កាត់សក់​ចង​នឹង​មែកឈើ​នោះ​ប្រាថ្នាឲ្យ​ស្ដេច​កន​ឃើញ​ហើយ​តាម​រក​បាន​ជា​ជាប់​ហៅ[[​វាល​ចង​សក់]]​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃនេះ។ ត​មក​ទៀត​នាង​ដើរ​ហួស​ទៅ​ទៀត​ត្រូវ​ថ្ងៃ​ក្ដៅ​ណាស់ ខណៈ​នោះ​មាន​សត្វ[[​ខ្លែង​]]មួយ​ហ្វូងចំកាង[[​ស្លាប]] ហើរ​បាំង​ពីលើ​មិន​ឲ្យ​ក្ដៅ លុះ​មាន​គេ​ទៅ​នៅ​ភូមិ​នោះ​ក៏​ជាប់​ឈ្មោះ​ហៅ​ថា [[ភូមិ​បង្ហើរខ្លែង]]។ នាង​ដើរ​ហួស​ទៅ​ទៀត ឃើញ​ត្រពាំង​មួយ​ទឹកថ្លា​ល្អ នាង​ក៏​ចូល​ទៅ​កក់​ក្បាល​នៅ​ទីនោះ លុះ​មាន​គេ​ទៅ​នៅ​ភូមិ​បាន​ជាប់​ឈ្មោះ​ហៅ​ថា [[ភូមិ​ស្រែ​កក់​]]រៀង​មក។ នាង​ដើរទៅ​ទៀត​មាន​អូរ​មួយ​នឹង​ដើរ​ឆ្លង​មិន​រួច​នាង​បន់​ដល់[[​អ្នកតា​បង់បត់]]សុំ​ឲ្យ​មាន​ទូក​ឆ្លង ពេល​នោះ​អ្នកតា​បង់បត់​តំណែង​ជា​ក្រពើ​មួយ​ឲ្យ​នាង​ដើរ​ជាន់​ឆ្លង​ទៅក្រពើ​នោះ​ប្រែ​ក្លាយទៅជា​ក្រពើ​ថ្ម​រហូត​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃនេះ គេ​ហៅ​ថា[[​ភូមិភាគ​ក្រពើ]]​រៀង​មក។ នាង​ដើរ​ហួស​ទៅ​ទៀត​រោយ​ជើង​ដើរ​ពុំ​រួចអស់​កងទ័ព​សុំ​ពរ​នាង​នៅ​ទួល​នោះ សព្វ​ថ្ងៃនេះ​ជាប់​ហៅ​ថា​ [[ទួល​សុំ​ពរ]]។ លុះ​ដើរទៅ​ទៀត នាង​សួស​ជា​មាតា​នាង​ជាលែង រោយ​ជើង​ដើរ​មិន​រួច ចៅពញា​ចក្រី​នីឲ្យ​យក​សំពត់​ធ្វើ​អង្រឹង ហើយ​យក​ដង​ផ្គាក់​ធ្វើ​ស្នែង​ សព្វថ្ងៃ​នេះ​ជាប់​ឈ្មោះ​ហៅ​ថា [[ព្រែក​ដង​ផ្គាក់]]។ តពី​នេះទៅ​ទៀត​ដល់​វាល​មួយ​អន្លើ ធ្លាក់​[[ខ្នើយ​]]នាង​សួស​ពី​[[អង្រឹង]]បានជា​ជាប់​ឈ្មោះ​ហៅ​ថា [[វាល​ជ្រុះ​ខ្នើយ]]។ លុះ​ទៅ​ដល់​អូរ​មួយ​អន្លើ ចោល​ស្នែង​ដែល​សែង​នាង​សួស​នោះ​ទៅ​ក្នុង​អូរ​នោះ​សព្វថ្ងៃ​គេ​ហៅ​ថា [[អូរ​ចោល​ស្នែង]]។ ក្នុង​ស្រុក​ត្បូងឃ្មុំ​នោះ​មាន​[[អុង​ម៉ុង]]​ពីរ (ដូច​ដែល​យើង​បាន​ពណ៌នា​រួច​មក​ហើយ​ក្នុង​ដើម​នេះ) អ្នកស្រុក​សន្មត​ហៅ​ថា អុង​ម៉ុង​ព្រះ​មហោសថ។ អុង​ម៉ុង​តូច​នោះ​មាន​ទំហំ​ ៧ ​ហត្ថ​បួន​ជ្រុង អុង​ម៉ុង​ធំ​នោះ មាន​ទំហំ​ ១៣ ​[[ហត្ថ​]]បួន​ជ្រុង។ ទឹក​ដែល​ហូរ​លើ​អុង​ម៉ុង​នោះធ្លាក់​ទៅ​លើ​[[ព្រែក​ឆ្លូង​]]ឆ្ពោះ​ត្រង់​ទៅ​ស្រុក​[[យួន]]។ លុះ​ពេល​សែង​នាង​ទៅ​ដល់​អុង​ម៉ុង​នោះ​សំរាកមួយសន្ទុះ នាង​ទៅ​ពួន​ក្នុង​ហោង​តូច សព្វ​ថ្ងៃនេះ​គេ​ហៅ អុង​ម៉ុង​តូច​នោះ​ថា [[ហោង​ពល​សែង]]។ លុះ​ឃើញ​ថា​ស្ងប់ស្ងាត់​គ្មាន​កងទ័ព​លើក​តាម​ទេ នាង​នាំ​បក្សពួក​ទៅ​ដល់​ហោង​អុង​ម៉ុង​ធំ​នោះ នាង​សួស​ទាំង​កូន និង​ម្ដាយ​ចូល​ទៅ​ពួន​ក្នុង​អុង​ម៉ុង​នោះ សព្វថ្ងៃ​គេ​ហៅ​ថា [[ហោង​ពួន]]។ ពួក​នេះ​ហួស​ទៅ​ខាងកើត​បាន​ជួបជុំ​ព្រះស្ដេច​កន សម្ដេច​កៅ។ ស្ដេច​កន​ជំនុំ​គ្នា​នឹង​ធ្វើ​បន្ទាយ​ទៀត តែ​ធ្វើ​មិន​កើត លុះ​មាន​គេ​ទៅ​នៅ​ភូមិ​នោះ​ជាប់​ឈ្មោះ​ថា[[​ភូមិ​ស្រែ​បន្ទាយ]]។ រត់​ពី​នោះ​ទៅ​ទៀត​ដល់​វាល​មួយ​វែង​បណ្ដោយ​ទៅ​ខាងកើត ក្រោយមក​មាន​គេ​ទៅ​នៅ​ស្រែ សព្វ​ថ្ងៃនេះ​ជាប់​ហៅ​ឈ្មោះ​[[ភូមិ​ស្រែ​វែង]]។ រត់​ទៅ​ទៀត​ច្រឡំ​ផ្លូវ​លោជា​គេច​ទៅ​ឦសាន​ព្រៃ​ដែល​មក។ ក្រោយមក​មាន​គេ​ទៅ​នៅ​សព្វ​ថ្ងៃនេះ​ហៅ​ថា [[ភូមិ​រលា]] ​រៀង​មក។ បក្សពួក​ស្ដេច​កន​នាំ​គ្នារត់ទៅ​ទិស​ខាងកើត​ទៀត​ជួបនឹង[[​ស្វា​ស]]​មួយ ​ស្វា​នោះ ​ក៏​បេះ​ផល្លានុផល​ទំលាក់​មក​ឲ្យ​ក្រោយមក​គេ​ទៅ​រានភូមិ​នៅ​សព្វ​ថ្ងៃនេះ​ជាប់​ជា​ភូមិ​ស្វា​ស។ រត់​ទៅ​ឯកើត​ទៅ​ទៀត ដល់ចំការពោត​មួយអន្លើ ម្ចាស់​ចំការ​ឈ្មោះ​ថៅកែ យក​[[ពោត​]]មក​ថ្វាយ​ស្ដេច​កន ហើយ​ស្ដេច​កន​ឲ្យ​ពរ​ថាឲ្យ​រកស៊ី[[​កើត​កាល​វាលគុម្ព]]។ លុះ​ក្រោយមក​មាន​គេ​ទៅ​នៅ​គេ​ហៅ​ថា [[ភូមិ​ជីកែ]] ​រៀង​មក។ រត់​ទៅ​ទិស​ខាងកើត​ស្ដេច​នឹង​នាង​អស់កំលាំង​ណាស់ អស់​ពួក​ពល​ឃើញ​ថ្ម​មួយ​ដុំ​ចាំង​ធ្វើ​ជា​[[គ្រែ]] [[បណ្ដោយ​]] ៦​ ហត្ថ កំពស់ ​១​ ហត្ថ ទទឹង ​៣ ​ហត្ថ​ថ្វាយ​ស្ដេចផ្ទុំ​លុះ​ក្រោយមក​មាន​គេ​ទៅ​រាន ភូមិ​នៅ​គេ​ហៅ​ [[ភូមិ​ថ្ម​គ្រែ]]។ ឯ​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ ចៅពញា​ចក្រី​នី ចៅពញា​វៀង ចៅពញា​វាំង​ ៤​ នាយ​នេះ​កាល​ភ័យ​ពេក​ក៏​រត់​បែក​គ្នា ចូល​ទៅ​[[ខែត្រ​បាភ្នំ]] [[មឿងរមាសហែក​]]មាន​ស្ម័គ្របក្សពួក​ ២០០​ នាក់។ វេលា​នោះ​កងទ័ព​នាយ​ទាំង​ ៤ ​បាន​ប្រទះ​នឹង​ចៅពញា​សួគ៌ាលោក​សុខ កូន​ពញា​មឿង កងទ័ព​ទៅ​ដេញរត់ទៅ​ទៀត។ ឯ​ស្ដេច​កន​ឃ្លានបាយ​ណាស់ ក៏​ឈប់​ឲ្យ​ដាំបាយ តែ​ដាំ​ពុំ​ទាន់​ឆ្អិន ទ័ព​គេ​ទៅ​ដល់​ក៏​រត់​ទៅ​ចោល​បាយ​នៅ​ទីនោះ​ទាំង​បាយ​ឆៅ​ផង។ លុះ​កងទ័ព​ចៅពញា​សួគ៌ាលោក​ទៅ​ដល់​ក៏​យក​បាយ​ឆៅ​នោះ​ស៊ី ក្រោយមក​ទៀត​មាន​គេ​ទៅ​រានភូមិ​នៅ​គេ ហៅ​ [[ភូមិ​បាយ​ឆៅ​]]រៀង​មក។ ឯនាយ​កងទ័ព​ខ្មាំង​ទាំង ​៤​ នាក់​ឃើញ​ត្រឡាច​ផ្លែ​ក្នុង​ព្រៃ​ក៏​បបួល​គ្នា​បេះ។ កំពុង​តែ​បេះ​នោះ​ទ័ព​គេ​ទៅ​ដល់​ចាក់​កាប់សំលាប់ចៅពញា​វៀង ចៅពញា​វាំង ហើយ​ទ័ព​ដែល​នៅ​សល់​ក៏​បែក​រត់​ទៅ​ទៀត។ ក្រោយ​ដែល​បេះ​[[ត្រឡាច]]​នោះ​មក​មាន​គេ​ទៅ​នៅ​ក៏​ជាប់​ហៅ​ថា​ [[ភូមិ​ត្រឡាច]] ​រៀង​មក។ ឯ​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ និង​ចក្រី​នី នាំ​ស្ម័គ្របក្សពួក​រត់ទៅ​ដល់​ព្រៃ​មួយ​អន្លើ​មានទឹក[[​ត្រពាំង]]​ល្មម​ពេល​ដាំ​បាយ​ស្ល​ស៊ី​ក៏​ឈប់​កាប់​ត្រី​ធ្វើ​ម្ហូប។ លុះ​កងទ័ព​គេ​ទៅ​ដល់​សម្ដេចចៅហ៊្វា​កៅ ចៅពញា​ចក្រី​នី ប្រថុយ​ជីវិត​ចូល​មក​តដៃ​ក៏​កំពប់​ត្រី​ពី​ចាន​បានជា​ជាប់​ហៅ​ថា [[ភូមិ​ចាន​ត្រី​]]រៀង​មក។ ឯ​ចៅហ៊្វា​កៅ ចក្រី​នី​នាំ​ស្ម័គ្រ​បក្សពួក​រត់ទៅ​ទៀត ចៅពញា​សួគ៌ាលោក​ក៏​ដេញ​តាម​ទៅ​បន្ដិច ចៅពញា​តេជោ​លើកទ័ព​ទៅ​ដល់​ក៏​ចូល​ប្រកាប់​គ្នា ចក្រី​នី​នឹង​ចៅពញា​សួគ៌ាលោក សម្ដេច​កៅ​ត​នឹង​ចៅពញា​តេជោ អ្នក​ទាំងនោះ​ស្ទាត់​ក្នុង​ការ​កាន់​អាវុធ​ចិត្ដមុត​ដូច​គ្នា។ ប្រយុទ្ធ​គ្នា​ពី​ថ្ងៃត្រង់​ដល់​រសៀល បិសាច​ពញា​មឿង​បណ្ដាល​ឲ្យ​ចៅហ៊្វា​កៅ ចក្រី​នី ឮ​សូរដូច​គេ​ស្រែក​សន្ធាប់​នាំ​ឲ្យ​ធ្លាក់​អាវុធ​ពី​ដៃ។ ខណៈនោះ​ចៅពញា​សួគ៌ាលោក ចៅពញា​តេជោ​សំលាប់​បាន ហើយ​កាត់​ក្បាល​នាំ​មក​ថ្វាយ​សម្ដេចព្រះ​ភគិនេយ្យា​យស​រាជ​ជា​កែវ​នាយក​ ទ្រង់​ព្រះ​អំណរ​ណាស់ ទ្រង់​ប្រោស​រង្វាន់​តាម​សមគួរ។ ឯ​សម្ដេចចៅពញា​ហែង នាង​ជាលែង ចៅពញា​ស្រាល ចៅពញា​លំពាំង​នោះ​នៅ​ជាមួយ​នឹង​ព្រះស្ដេច​កន​ធ្វើ​បន្ទាយ​រាយ​ល្បាត​យាម​ក្នុង​ព្រៃ​នោះ តែ​ជិត​កើតជា​បន្ទាយ​កាលណា​ក៏​ចេះ​តែ​ឮ​សូរដូច​ជា​កងទ័ព​គេ​លើក​ទៅ​ចោម។ ដូច្នោះ​ហើយ​ស្ដេច​កន​ក៏​នាំ​គ្នា​ជិះ​ដំរី​ទៅ​ជ្រក​ក្នុង​ព្រៃ​មួយ​ក្រោយមក​មាន​គេ​ទៅ​នៅ​គេ​ហៅ [[​ភូមិ​ដំរី​ជ្រាប]]។ រត់​ពី​នោះ​ទៅ​ទៀត​ស្ដេច​កន​ជួប[[​មេមត់​]]ម្នាក់​ល្បី​ថា​ឆុត​ណាស់ ស្ដេច​កន​ឲ្យ​បញ្ជាន់​សួរ​ពី​សុខ​ឬ​មិន​សុខ។ មេមត់​នោះ​ឆ្លើយ​ថា ពុំ​សុខ​ទេ បើ​ចង់​សុខ​ឲ្យ​ទៅ​សុំ​ទោស​ហ្លួង​ខាងលិច ក្រោយមក​នោះ​មាន​គេ​ទៅ​នៅ​ទីនោះ​ក៏​ជាប់​ហៅ​ថា [[ភូមិ​មេមត់​]] រៀង​មក។ រត់​ពី​នោះ​ទៅ​ទៀត​ដល់​ព្រៃ​មួយអន្លើ ពួក​យាម​គ្មាន​ឫស្សី​ធ្វើ​ត្រដោក តែ​ឃើញ​ផ្ទាំង​ថ្ម​មួយ​មាន​រូង​ពួក​យាម​ក៏​វាយ​ថ្ម​នោះ​ខ្ទ័រ​ដូច​ស្គរ​ដូច​ [[ត្រដោក]]។ ក្រោយមក​មាន​គេ​ហៅ​ឈ្មោះ​ភូមិ​នោះ​ថា [[ភូមិ​ត្រដោក]]។ រត់​ទៅ​ទៀត​ស្ដេច​កន​ឃើញ[[​ទន្លេ​ចាម]]​មាន​ទឹក​ហូរ​ចុះ​ទៅ​ស្រុក​ព្រៃ ក៏​ឈប់​ទ័ព​នៅ​ទីនោះ។ មាន​[[កំពង់]]​ចុះ​ងូត​ដងទឹក​នោះ​ដោយ​ខ្លួន មាន​ឈ្មោះ​កំពង់​នាង​ជាលែង កំពង់ហ្លួង កំពង់​សម្ដេចចៅពញា​ហែង​រៀង​មក។ លុះ ​នៅ​ទីនោះ​យូរ​ទៅ​សម្ដេចចៅពញា​ហែង [[ជំទាវសួស]]ក៏​មាន​ជំងឺ​ហើយ​[[អនិច្ចកម្ម​]]ទៅ នៅ​តែម​ន្ដ្រី​សេនា​ទាហាន​ជាន់​តូចៗ និង​រេហ៍ពល​ប្រាំ ឬ​ប្រាំមួយ​រយ​នាក់ ទើប​ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ជំនុំ​នឹង​រេហ៍ពល​ទាំងឡាយ​ថា យើង​រត់​មក​នោះ​ឆ្ងាយ​ណាស់ ស្បៀងអាហារ​ក៏​តិច​ណាស់ កេណ្ឌ​រេហ៍ពល​ថែម​ទៀត​ក៏​ពុំ​បាន។ យើង​យល់​ថា ព្រះ​ចន្ទរាជា​ទៅ​ខែត្រ​ពោធិ៍សាត់​ទៅ​ហើយ នៅ​តែ​ពញា​យសរាជា​នោះ​ជា​ក្មួយ​អញ​បង្កើត ដូច្នោះ​បើ​ទុក​ជា​ម្ដេច​ម្ដា ក៏​ចៅពញា​យសរាជា​មិន​យកទោស​អញ​ទេ ទ្រង់​ឲ្យ​អញ​ធ្វើ​ជា​សម្ដេចជា​សម្ដេច​ចៅហ៊្វា​ដែរ ហើយ​ពួក​ឯង​រាល់គ្នា​គង់​បាន​សេចក្ដីសុខ​ដែរ។ ការណ៍​ដែល​ឯង​មាន​គុណ​គាប់​នឹង​អញ អញ​និង​ទំនុក​បំរុង​បាន​ដោយ​ងាយ។ អញ​យល់​ថា យើង​ចាក់ចោល​គ្រាប់រំសេវ​ឲ្យ​អស់ ហើយ​សុំ​ចុះចូល​វិញ​ឃើញ​ថាបាន​សេចក្ដីសុខ​ប្រសើរ​ជាង។ អស់​ពល​ក៏​យល់​ព្រម​តាម សព្វថ្ងៃ​ទីនោះ​ហៅ​ថា [[ភូមិ​ជំនុំ​]] រៀង​មក។ ព.ស​ ២០៦៩, គ.ស ​១៥២៥, ម.ស​ ១៤៤៧, ច.ស ​៨៨៧ ឆ្នាំ[[រកា​]] [[សប្ដស័ក]] សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋាគឺ​ព្រះស្ដេច​កនបាន​ចាក់ចោល​គ្រាប់រំសេវ ហើយ​ក៏​នាំ​រេហ៍ពល​មក​ដល់[[​វត្ដ​គរ]]​ដែល​ព្រះ​នាង​ជាលែង​សាង​នោះ។ នៅ​ទីនោះ​ស្ដេច​កន​ឲ្យ​រេហ៍ពល​ជីក​ស្រះ​មួយ​នៅ​ផ្នែកខាង​កើត​ព្រះ​វិហារ​ទុក​ ជាទី​សំរាប់​វត្ដ។ ក្រោយមក​ស្ដេច​កន​នាំ​រេហ៍ពល​ទៅ​ទិស​ខាងជើង ដល់​វត្ដ​មួយ​ដែល​សម្ដេច​ចៅពញា​ហែង បិតា​ព្រះ​ម្នាង​ជាលែង​សាង​នោះ​ឲ្យឈ្មោះ​ជាប់​នឹង​វត្ដ​ដែល​សាង​នោះ​ហៅ​ថា [[វត្ដ​គរ​ការ​ទួល​តា​ហែង]] តាម​នាម​សម្ដេច​ហែង។ រួច​ចេញ​ទៅ​ខាងលិច​ភូមិ​ព្រះ​អង្គ​ឲ្យ​ជីក​ស្រះ​មួយ​បណ្ដោយ​ប្រវែង​ ៥០​ ព្យាម ទទឹង​ ២៥ ព្យាម ហើយ​សាង​វត្ដ​មួយ​សាង​ព្រះពុទ្ធរូប និង​ដើម​រកា ​៥ ​ព្រះ​អង្គ​បាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ហៅ​ថា [[វត្ដ​ភូមិ​រកា​ព្រះ​ប្រាំ​]] រៀង​មក។ ====ចូលទិវង្គត==== ឯពញា[[អរជូនកែ|មន្ត្រីអរជូនកែ]] មេគយទទួលដំណឹងនេះហើយ ក៏កេណ្ឌពលចោមចាប់បាននាងជាលែង និងស្ដេចកន។ ស្ដេចកនស្រែករោទិ៍ជាខ្លាំងហើយថា «អញមិនគួរជាឲ្យគេចាប់បានសោះ»។ ឯពញាមន្ដ្រីអរជូនកែជាមេគយ កាលចាប់ដាក់ក្ដីស្ដេចកន និងនាងជាលែងបានហើយគិតថា បើអញនាំទៅទាំងរស់សម្ដេចព្រះភគិនេយ្យោយសរាជានោះ ត្រូវជាក្មួយស្ដេចកនផង កាលណានឹងហ៊ានសំលាប់ស្ដេចកនត្រូវជាឪពុកមា។ បើអញពុំហ៊ានសំលាប់ ហើយតែកាលណាស្ដេចលែងខ្លួនវា ចិញ្ចឹមវាឲ្យធំមុខជាយើងនឹងស្លាប់ទាំងអស់គ្នាវិញពុំខាន។ លុះគិតយល់ព្រមគ្នាវិញហើយអរជូន «កែ» ក៏កាត់យកក្បាលស្ដេចកន និងនាងលែងដាក់ជាល ព្រមទាំងឲ្យប្រហារជីវិតទាំងអស់[[ស្ម័គ្របក្រពួក]] ២៥ នាក់ទៀត។ ឯព្រៃដែលគេចោមចាប់ស្ដេចកននោះ សព្វថ្ងៃគេហៅថា [[ព្រៃចំណោម]] ហើយត្រង់កន្លែងដែលស្ដេចកនស្រែករោទិ៍នោះ សព្វថ្ងៃគេហៅថាព្រៃ[[ទំរនរោទិ៍]]យារៗមកគេហៅថា [[ព្រៃរោទិ៍]]។ ត្រង់កន្លែងដែលថា មិនគួរចាប់បាននោះ គេហៅថា [[ព្រៃមិនគួរ]] យារៗមកគេហៅថា [[ព្រៃជើងគួរ]]។ ឯសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យាយសរាជាជា[[កែវនាយក]] ព្រះអង្គមានកងទ័ព ៤០០០ នាក់ឯខាងស្ដេចកនមានកងទ័ពដល់ទៅ ៧ស្បែក គឺ ១៤០០០០ នាក់។ ស្ដេចនឹងលើកវាយបន្ទាយនោះ ពលតិចក្រែងថ្លស់ការណ៍ ដ្បិតបន្ទាយនោះធំណាស់ ហើយខ្ពស់ផង ទាំងរេហ៍ពលក៏ច្រើនណាស់ទៀត។ ព្រះអង្គឲ្យរេហ៍ពលជញ្ជូនតែរូប[[ចំបើង]] និងប្រឆេះទៅអុជតាំងហ៊ោនៅក្បាលត្រោករាល់ៗយប់។ ទាហានក្នុងបន្ទាយជ័យព្រៃនគរ ក៏បាញ់កាំភ្លើង ធ្នូ ស្នា តគ្នាយូរមកទៀត ស្រាប់តែបាត់ពុំឃើញមានឮសូរកាំភ្លើងបាញ់ចេញពីក្នុងបន្ទាយទាំង ចៅពញាតេជោ ពញាសួគ៌ាលោកក៏នាំក្បាលចៅហ៊្វាកៅ និងចក្រីនី ហើយនិងក្បាលចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំង មកថ្វាយចំណែកឧកញ៉ាចក្រី «ទេព» កូនពញាមឿងក៏ក្រាបទូលថាក្នុងដប់យប់នោះ ពុំមានទ័ពខ្មាំងបាញ់តមកពីក្នុងបន្ទាយទេគឺឃើញតែមនុស្សរត់ចេញពីក្នុងបន្ទាយទាំងយប់ទាំងថ្ងៃពុំដែលដាច់។ ខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញាយសរាជាភគិនេយ្យាជាកែវនាយកទ្រង់ជ្រាបហើយមានព្រះបន្ទូលប្រឹក្សានឹងនាយកងទ័ពថា អ្នករាល់គ្នាចំពោះការនេះយល់ដូចម្ដេចខ្លះ? មេកងខ្លះទូលថា ការណ៍នេះគឺថា ព្រះស្ដេចកនធ្វើឧបាយកលឲ្យយើងទៅឲ្យស៊ុនខ្លួនដើម្បីគេចោមព័ទ្ធយើង។ ខ្លះថា ព្រះស្ដេចកនវាឃើញកងទ័ពយើងតិច បានជាវាបន្ថយកងទ័ពខ្លះចេញ។ ក្នុងវេលាកំពុងជំនុំគ្នានោះ បណ្ដាលឲ្យព្រះទ័យនៃ[[ព្រះអរិយបញ្ញាសាគរ]]អាប៉ោ [[ចៅអធិការ]]ដែលរក្សា[[វត្ដប្រាសាទក្នុង]]ឲ្យយល់ថា អាត្មាអញនឹងនៅបង្អង់ពុំថ្វាយព័ត៌មានទៅហ្លួងខាងលិចទេ តែហ្លួងខាងលិចចូលនគរបាន ហ្លួងនឹងយកទោសដល់អាត្មាអញជាពុំខាន។ គិតយល់ដូច្នោះហើយ ព្រះអង្គឡើងគង់លើគ្រែឲ្យរេហ៍ពលសែងបាំងសម្បទានមានពលហែមុខក្រោយ ៥០០ នាក់ និងភិក្ខុសាមណេរ ១៦០ អង្គហែសម្ដេចព្រះអរិយបញ្ញាសាគរ[[អាប៉ោ]] ចេញពីបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរ តំរង់ទៅ[[បន្ទាយក្ដុល]]។ លុះទៅដល់ហើយលោកឲ្យភិក្ខុជាសិស្សានុសិស្សទៅប្ដឹងសេនាបតី ក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចយសរាជាជាកែវនាយក។ ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យនិមន្ដលោកចូលទៅក្នុងព្រះពន្លា ទើបសម្ដេចព្រះអរិយបញ្ញាសាគរអាប៉ោ ថ្វាយព្រះពរថា ស្ដេចកនបែកបន្ទាយរត់ចោលបន្ទាយទៅ ៣ ខែហើយដោយភ័យនឹងសូរសព្ទសន្ធឹកខាងក្រោមដី លើអាកាស ដាស់ព្រះធរណី ដូចជារន្ទះជាអចិន្ដ្រៃយ៍។ ហេតុនេះអាត្មាភាពមកថ្វាយព្រះពរសូមទ្រង់ជ្រាប។ សម្ដេចព្រះយសរាជាជាកែវនាយក ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ហើយទ្រង់ត្រាស់ថា ឧកញ៉ាចក្រី ចៅពញាសួគ៌ាលោក ក្រាបទូលនេះ ឃើញថាពិតណាស់។ ត្រាស់តែម្ល៉ោះហើយ ព្រះអង្គក៏លើកយោធាចូលទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរ ទ្រង់ទតប្រាសាទព្រះរាជវាំង[[សួនច្បារ]] [[ផ្កា]] [[ដំណាំ]] ព្រះដំណាក់ ឃ្លាំង និងរោងដំរី សេះទាំងប៉ុន្មានទ្រង់ស្ញើចទន់ព្រះហឫទ័យទ្រង់ត្រាស់សរសើរថា ព្រះស្ដេចកននេះមានបុណ្យអស្ចារ្យណាស់ ហើយត្រាស់ឲ្យរឹបរើយករបស់ទ្រព្យទាំងនោះចាត់បំរើឲ្យនាំទៅក្រាបទូលថ្វាយព្រះបរមរាជបិតុលាឯបន្ទាយខែត្រពោធិ៍សាត់ ហើយសម្ដេចព្រះយសរាជាជាកែវនាយក ទ្រង់ប្រោសឲ្យសម្ដេចព្រះអរិយបញ្ញាសាគរអាប៉ោឲ្យរួចទោសឲ្យគង់ទីគ្រងពលសំរាប់វត្ដដូចដើម។ ទ្រង់ចាត់នាយកកងទ័ពឲ្យលើកតាមចាប់ព្រះស្ដេចកនឲ្យបាន ហើយត្រាស់ឲ្យដាក់គយល្បាតស្ទាក់រកចាប់គ្រប់អន្លើ។ ឯពញាមន្ដ្រីអរជូន លុះធ្វើគុតស្ដេចកន និងនាងជាលែង ព្រមទាំងសេនាទាហាន ២៥ នាក់រួចហើយ ក៏ឲ្យធ្វើជាលដាក់ក្បាលទាំងអស់នាំយកទៅថ្វាយសម្ដេចព្រះភគិនេយ្យោ កែវនាយកក្នុងបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរ។ ឯសម្ដេចព្រះយសរាជា ជាកែវនាយកព្រះអង្គស្គាល់ហើយ ឲ្យយកក្បាលស្ដេចកន និងម្នាងជាលែងធ្វើបុណ្យបូជា[[ព្រះភ្លើង]]សាងព្រះចេតិយដាក់ក្នុងវត្ដប្រាសាទដោយហេតុជាប់សាច់សាលោហិតខាងព្រះអង្គ ហើយទ្រង់ប្រោសលើកទោសអស់អាណាប្រជានុរាស្ដ្រដែលចូលក្បត់ជាមួយនឹង ស្ដេចកនទាំងប៉ុន្មានៗនោះឲ្យរួចទោសទៅរកស៊ីដូចប្រក្រតី។ បណ្ដារាស្ដ្រផងទាំងពួងក៏មានចិត្ដត្រេកអរសោមនស្សនាំគោ ក្របី ដំរី សេះរបស់ខ្លួនយកមកក្រាបទូលថ្វាយដោយស្រលាញ់ព្រះរាជហឫទ័យបុណ្យបារមីជាអនេក។ ឯពញា[[មន្ដ្រីអរជូន]]កែដែលមានគុណបំណាច់កាត់ក្បាលស្ដេចកន នាងជាលែងនោះ ទ្រង់តាំងចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]]ថែមជាថ្មីទៀតជាចៅពញាអរជូនចាប់បាន។ គិតពីស្ដេចកន សោយរាជ្យជាសុខ ជាសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាមកដល់ ព.ស. ២០៦០ គ.ស. ​១៥១៦ ម.ស. ១៤៣៨, ច.ស. ៨៧៨ ឆ្នាំជូត អដ្ឋស័ក ត្រូវជាបួនឆ្នាំ។ ស្ដេចកនធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះអង្គចន្ទ ពីឆ្នាំជូតនោះ មកដល់ចុល្លសករាជ ៨៨៦ ឆ្នាំវក ឆស័កនេះ ត្រូវជា ១២ ឆ្នាំ បែកព្រះនគរហើយរត់ជ្រកព្រៃ តាំងពីឆ្នាំវក មកដល់ ចុល្លសករាជ ៨៨៧ ឆ្នាំរកា សប្តស័កនេះមួយឆ្នាំទៀត ត្រូវនៅក្នុងរាជសម្បត្តិបាន ១៣ ឆ្នាំ សុវណ្ណគុតដោយអាវុធ។ *'''១.''' "ព្រះរាជពង្សាវតារភាគបី របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យលេខ គ. ៥៣-៣ មានសេចក្ដីថា : ព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ចាត់សេនាបតីឱ្យលើកទ័ព ទៅចោមបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យនគរទៀត ចោមព័ទ្ធ ៣ ខែ តែវាយមិនបែក ដ្បិតបន្ទាយនោះ ធំខ្ពស់ ហើយនៅលើភ្នំផង។ ទើបទ្រង់តម្រិះថា : បន្ទាយនេះ ធំខ្ពស់កាលណានឹងវាយបានងាយ មានតែធ្វើកលឧបាយទើបវាយបាន។ ទ្រង់ព្រះតម្រិះដូច្នេះហើយ ស្ដេចឱ្យចាប់រាស្ត្រអ្នកស្រុកមកសួរថា : ឯងមានញាតិសន្តាននៅក្នុងបន្ទាយខ្លះឬទេ មនុស្សទាំងនោះទូលថា : មាន។ ទ្រង់ត្រាស់ថា : បើមានចូរឯងទៅប្រាប់ញាតិរាល់គ្នាចុះថា : ស្ដេចកន វានៅមានបុណ្យតែ ៣ ថ្ងៃទៀតទេ ដល់ថ្ងៃជាគំរប់ ៤ ស្ដេចនឹងចាប់យកមកកាត់ក្បាលដោយជាបម្រាមពិតប្រាកដ ឯងរាល់គ្នាទៅប្រាប់ញាតិសន្តាននៅក្នុងបន្ទាយស្ដេចកន ជាឆាប់។ រាស្ត្រទាំងនោះ នាំគ្នាទៅប្រាប់ញាតិសន្តានជាប្រញាប់។ អ្នកទាំងនោះ បានស្ដាប់ហើយ ភិតភ័យបារម្ភណាស់ ថាយើងនឹងនៅទ្រាំចាំច្បាំងពុំបាន ក៏នាំគ្នាបើកទ្វារបន្ទាយរត់ចេញមក។ កងទ័ពហ្លួង យល់បានការណ៍ហើយ ក៏នាំគ្នាវាយទម្លាយចូលកាប់សម្លាប់អាក្បត់​ ស្លាប់ពាសពេញ រួចលើកគ្រាចូលទៅក្នុងវាំង ហើយបានកាប់សម្លាប់នាយទាហានខ្មាំងច្រើន។ ឯចៅហ្វាកៅ លុះឮកលាហលជាខ្លាំង ក៏ចាប់រាវលំពែងចេញមកដល់មាត់ទ្វារជាន់ក្នុងប្រទះនឹងឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ាចក្រីបានឃើញហើយ ក៏ស្ទុះទៅកាប់នឹងដាវដាច់ក ស្លាប់មួយរំពេច។ ឧកញ៉ាវាំងនាយទាហានវាយទម្លាយទ្វារចូលទៅខាងក្នុងបាន ឃើញស្ដេចកនកំពុងអង្គុយ ជាមួយនឹងស្រីស្នំក៏ពួយនឹងលំពែង​ ត្រូវដើមដៃស្ដេចកន ដួល ឧកញ៉ាវាំងស្ទុះទៅចាប់ចងសេក ប្រគល់ឱ្យទាហានរក្សាទុក ក្នុងវេលាយប់នោះ។ លុះព្រឹកឡើងមេទ័ព ត្រើយខាងលិច ប្រមូលរបស់ទ្រព្យគ្រប់គ្រឿងសស្ត្រាវុធ និង ស្រីដែលជាប្រពន្ធធំតូចចំនួន ៥០០ នាក់។ លុះយកបញ្ជីស្រេចហើយ មេទ័ពទាំងនោះ ក៏លើកទ័ពនាំស្ដេចកន និងស្រី៥០០នាក់ ព្រមទាំងរបស់ទ្រព្យទាំងនោះ យកមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបថា ចាប់អាខ្មាំងបានហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរពន់ប្រមាណណាស់ ស្ដេចឱ្យយកកូនប្រពន្ធស្ដេចកន និងស្ម័គ្របក្សពួក ដែលរួមគំនិតទាំងប៉ុន្មាន ប្រហារជីវិតទាំងអស់។ ឯស្ដេចកន ស្ដេចឱ្យបណ្ដើរអាក្រោស៣ថ្ងៃ រួចប្រហារជីវិតបង់ យកក្បាលវាទៅដោត នៅប្របផ្លូវទ្វារមុខបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យនគរ កុំឱ្យជនទាំងពួងយកបែបយ៉ាងតទៅ។" ក្រោយនោះទ្រង់ប្រកាសប្រាប់អស់បណ្ដារាស្ត្រ កុំឱ្យភ្ញាក់ផ្អើល ឱ្យទៅនៅរកស៊ីតាមភូមិលំនៅវិញ។ កាលសម្លាប់ស្ដេច កនបាននោះនៅក្នុងឆ្នាំរកាសប្តស័ក ព.ស. ២០៦៩, គ.ស. ១៥២៥។ សិរីរាជ្យសម្បត្តិស្ដេចកន បាន១៤ឆ្នាំ ព្រះជន្ម ៤២ឆ្នាំសុគត។ *'''២.''' "សាស្ត្រាដទៃទៀត ក៏និយាយថា : ស្ដេចកន បរាជ័យ ដោយសារចាញ់សង្គ្រាមរបស់ព្រះអង្គចន្ទរាជា ប៉ុន្តែជាឧបាយកល ប្លែកពីខាងលើនេះទៅទៀត"។ ឯសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោយសរាជា ជាកែវនាយកនោះ ព្រះអង្គប្រាប់ប្រាម សឹកសង្គ្រាមបានរាបទាបសព្វគ្រប់ហើយ ព្រះអង្គតាំងចៅហ្វាយស្រុក ឱ្យនៅរក្សាខែត្រខណ្ឌព័ទ្ធសីមាស្រេច ស្ដេចត្រឡប់ទ័ពទៅក្រាបបង្គំគាល់ ព្រះបរមរាជបិតុលាធិរាជ។ ព្រះបរមរាជបិតុលា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ទ្រង់ព្រះរាជទានរង្វាន់ សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យាតាមមានគុណបំណាច់។ ឯសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោយសរាជាព្រះអង្គមានព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ ព្រះនាមជ័យជេដ្ឋាក្នុងឆ្នាំនោះ ព្រះអង្គមានព្រះជន្មវស្សា២៩ឆ្នាំ ទ្រង់ព្រះអាពាធ សុវណ្ណគតតទៅ។ *'''៣.''' "ព្រះរាជពង្សាវតារភាគបី របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យថា : ព្រះភាគិនេយ្យោនេះ មានព្រះជន្មាយុ ៣៣ ឆ្នាំ មានព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គ ទ្រង់ព្រះនាមជា សុជាតិក្សត្រី ទ្រង់សុគតក្នុងឆ្នាំកុរ នពស័ក ព.ស. ២០៧១, គ.ស.១៥២៧។ ចំណែកឯសាស្ត្រាវត្តសិទ្ធបូរ និងវត្តកោកាក មិនបាននិយាយដល់ ព្រះអង្គយសរាជានេះទេ។ *'''៤.''' ប៉ុន្តែមានសៀវភៅមួយទៀត របស់លោកតាឌុច លោកយាយពិន ដែលជាបិតា មាតាលោកឌុចស៊ីឌឹម និយាយថា : ព្រះយសរាជា ស្ដេចសុវណ្ណគតក្នុងសង្គ្រាម ក្នុងពេលដែលព្រះអង្គ ស្ទាក់វាយចៅហ្វា កៅ"។ សម្ដេចព្រះរាជបិតុលា ស្ដេចទ្រង់ស្ដាយពន់ប្រមាណណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យលើកព្រះសព តម្កល់ ក្នុងព្រះកោដ្ឋ ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យមុខងារ ឱ្យទៅអញ្ជើញព្រះសពសម្ដេច តម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យមុខងារ ឱ្យទៅអញ្ជើញព្រះសពសម្ដេច តម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យមុខងារ ឱ្យទៅអញ្ជើញព្រះសពសម្ដេចព្រះឝ្រីឝៅគន្ធបទ អំពីស្រុកសំរោងសែន ខែត្រអាសន្ទុកមកហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសាងព្រះមេរុថ្វាយព្រះភ្លើង រំលាយព្រះបរមសពតាមរាជប្រវេណី។ <ref>[https://km.wikibooks.org/wiki/%E1%9E%AF%E1%9E%80%E1%9E%9F%E1%9E%B6%E1%9E%9A%E1%9E%98%E1%9E%A0%E1%9E%B6%E1%9E%94%E1%9E%BB%E1%9E%9A%E1%9E%9F%E1%9E%81%E1%9F%92%E1%9E%98%E1%9F%82%E1%9E%9A/%E1%9E%95%E1%9F%82%E1%9E%93%E1%9E%8A%E1%9E%B8%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9F%87%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93 វិគីសៀវភៅ]</ref> ===រើរាជធានី=== សម្ដេច ព្រះឧត្តមបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជា កាល[[ចុល្លសករាជ]] ៨៨៧ ឆ្នាំ[[វក]] [[ឆស័ក]] ដែលព្រះអង្គត្រឡប់ពីធ្វើសង្គ្រាមក្នុង[[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]]នឹងព្រះស្ដេចកន ហើយយាងទៅដល់[[បន្ទាយមានជ័យ]]វិញ នោះទ្រង់ត្រាស់បង្គ្រាប់ឱ្យឧកញ៉ា[[ពិភ័ក្ដិឥស្សរា]]១ ឧកញ៉ា[[រក្សាឥស្សរោ]]២ ជា[[មេការ]] ឧកញ៉ា[[ពិភ័ក្ដិទិព្វរាជ្យ]]១ ឧកញ៉ាស្រីសុមេធរាជធិបតីបែន [[ក្រុមព្រះសុរិយោដី]]១ កេណ្ឌរាស្ត្រទៅកាប់ឈើ ឱ្យ[[មេការ]]ទៅសាងព្រះរាជវាំង[[លង្វែក]]ឱ្យធ្វើឱ្យមាំមួនកុំធ្វេសប្រហែស។ នោះក្រុមព្រះសុរិយោដី ក៏ចេញទៅកេណ្ឌរាស្ត្រ កាប់ឈើ ជញ្ជូនថ្ម ប្រគល់ឱ្យក្រុមមេការ [[ក្រុមមេការ]]ក៏តាំងកេណ្ឌជាងឱ្យទៅសាងព្រះរាជវាំង និងបន្ទាយរាជសីមា។ នោះក្រុមមេការឱ្យជីកបុកឫសរៀបថ្ម ៦ [[ហត្ថ]] ជុំវិញបន្ទាយជា ៣ [[ជ្រុង]] ហើយលើកដីច្រុះក្ដារធ្វើជាបន្ទាយខាងលើនោះតំកល់ ១៧ ហត្ថ [[កំរាស់]]លិច ១០ ហត្ថ [[ជើងទេរ]]ក្រោម ២២ ហត្ថ ជុំវិញទាំង ៣ ជ្រុង " ព្រោះជ្រុងទី៤ នោះគឺទន្លេ តាមយល់របស់អ្នកនិពន្ធ " ៥ ជាន់ហើយមានទ្វារធំ ៨។ ទ្វារមួយៗ មាន[[សើន]]មួយ។ ទាំង ៨ សើននោះ [[កំពស់]] ២២ ហត្ថ សំរាប់ដាក់កាំភ្លើងធំ។ ចំជ្រុងទាំង ៤ កំពស់ ២៥ ហត្ថ សំរាប់ដាក់កាំភ្លើងធំដូចគ្នា។ ឯលើ[[ភាគបន្ទាយ]]ជុំវិញនោះទ្រង់ឱ្យដាក់សុទ្ធតែកាំភ្លើងបាញ់ច្រូងជុំវិញទាំង ៥ [[ជាន់]]។ ខាងមុខ[[កំពែង]] ជាន់ទី១ ស្ដេចឱ្យធ្វើ[[រោងដំរី]] [[រោងសេះ]]។ ក្នុងកំពែងជាន់ទី១ នេះធ្វើដាក់សុទ្ធតែទាហានកាំភ្លើងធំ។ ខាងកំពែងជាន់ទី២ តាំង[[ថែវ]] ដាក់សុទ្ធតែទាហានកាំភ្លើងតូច និងធ្វើ[[សាលាជំនុំ]]ដាក់[[សាលាដំបូង]]ខាងឆ្វេង [[សាលឧទ្ធរណ៍]]ខាងស្ដាំ។ ខាងក្នុងកំពែងទី៣ តាំងថែវដាក់សុទ្ធតែទាហានដាវ ផ្គាក់ជាទាហានអាវុធខ្លី។ ខាងកំពែងជាន់ទី៤ តាំងថែវដាក់[[ទាហានរក្សាព្រះអង្គ]] រោងល្ខោន និង [[ព្រះពន្លា]]ទតល្ខោន។ ខាងក្នុងកំពែងទី៥ តាំងរោងព្រះបញ្ចក្សេត្រ និង[[ដំណាក់សំរឹទ្ធិ]] ពិមានសំរាន្តភិរម្យ [[ក្រុមបារគូ]] [[បុរោហិត]] និង[[ក្រុមមហាតលិក]]នៅក្នុងកំពែងជាន់ទី៥ នៅ[[ទ្វារយាម]] ព្រលប់នោះតាំងថែវឱ្យកំបាំងកំពូល ៥ [[ត្រឡែងកែវ]]មាន[[ជហ្វាដងក្ដារ]] សុទ្ធតែលាប[[ម្រ័ក្សណ៍]] ជាតិ[[ហិង្គុល]] បិទមាស ឱភាសសោភាភ្លឺផ្លេកពន់ប្រមាណ ហើយធ្វើ[[ប្រាង្គ]]មហាប្រាសាទមួយកំពូល ៥ ជាប្រាសាទសំរាប់ព្រះមហាក្សត្រាធិរាជផ្ទំ សាងព្រះរាជមន្ទីរធំមួយសំរាប់ព្រះស្នំក្រមការប្រចាំយាម ហើយធ្វើប្រាសាទមួយ កំពូល ៣ ជាន់ ជាសំរាប់ព្រះរាជបុត្រី ហើយឱ្យធ្វើព្រះដំណាក់ ៥ ខ្នងសំរាប់[[ព្រះមង្គល]] និងព្រះស្នំទាំង ៥ ឱ្យធ្វើព្រះ[[ដំណាក់]] ៥ ខ្នងទៀតជាសំរាប់ព្រះម្នាងទាំង ៥ ឱ្យធ្វើព្រះដំណាក់ ២ ខ្នងទៀតជាសំរាប់អស់អ្នកចេញឈ្មោះ ហើយខាងក្រោយកំពែងនោះ ឱ្យតាំងឃ្លាំងស្រូវអង្ករ និងឃ្លាំង[[អំបិល]] [[ត្រី]] ១៥ [[ខ្នង]]ខាងត្បូង និងខាងជើង[[កំពែង]]នោះ តាំងឃ្លាំងគ្រាប់រំសេវ ១០ ខ្នងខាងឦសានព្រះរាជវាំងឱ្យតាំង[[ខ្លាងមឿង]]ទុកខាងមុខ។ ប្រាសាទ ព្រះរាជមន្ទីរតូចធំសុទ្ធសឹងចំលួយចំលាក់ ឆ្លាក់ឆ្លៅ លាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាស ឱភាសឆ្អិនឆ្អៅ ដាំនូវកញ្ចក់ ឆ្លូកឆ្លុះ ចាំងសែងព្រះសុរិយា ថ្លាថ្លៃ ក្រៃពេកណាស់។ ហើយស្ដេចឱ្យជីកស្រះស្រង់រងថ្លា សួនច្បារផ្កា ដំណាំ ក្រអូប ល្វឹងល្វើយ ល្អជាអនេក ប្លែកត្រកាលក្នុងព្រះនគរ។ ព.ស. ២០៧១, គ.ស. ១៥២៧, ម.ស. ១៤៤៩, ច.ស. ៨៨៩ ឆ្នាំកុរ នព្វស័ក នោះក្រុមជាង ក្រុមព្រះសុរិយោដី ដែលទៅសាងនគរលង្វែកនោះ សាងព្រះនគរ តាំងពី ច.ស. ៨៨៧ ឆ្នាំរកា សប្តស័ក ដល់ ច.ស. ៨៨៩ ឆ្នាំកុរ នព្វស័ក ត្រូវជា ៣ ឆ្នាំរួចស្រេចសព្វគ្រប់ហើយ ក៏នាំគ្នាចូលទៅក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ទ្រង់ព្រះអំណរសោមនស្សណាស់។ ព.ស. ២០៧២, គ.ស. ១៥២៨, ម.ស. ១៤៥០, ច.ស.៩០០ ឆ្នាំជូត ឯកស័ក ព្រះបាទបរមនាថ បរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជា ព្រះអង្គនាំអស់ព្រះអគ្គមហេសី ស្រីស្នំក្រមការ និងព្រះបរមវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំខ្ញុំព្រះរាជការលើកព្យូហយាត្រា ទាំងជើងទឹក ជើងគោក ចេញចាក ព្រះបរមនិវេសន៍ [[អាណាចក្របន្ទាយមានជ័យ|បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]ទៅគង់នៅព្រះរាជនិវេសន៍ បន្ទាយលង្វែកជាឯកមហាក្រស័ត្រ។ ===ទំនាយនគរ=== នៅក្នុងឆ្នាំ[[ជូត]] [[សំរឹទ្ធិស័ក]]នោះ ព្រះបាទបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជា ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ា[[រាជតេជៈ]] ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញ ត្រៀមដំរី សេះ រទេះ ហើយចាត់មន្ត្រីគ្រប់ក្រុម ខ្ញុំព្រះរាជាការឱ្យតាមហែស្ដេចទៅប្រពាតព្រៃ។ ចាត់ស្រេចហើយ មន្ត្រីទាំងពីរនាក់ក៏នាំយកទៅត្រៀមទុក នៅមុខព្រះ[[លាន]] ព្រះ[[បរមរាជវាំង]]។ ដល់ថ្ងៃ ៥ កើត ខែ[[ចែត្រ]] ឆ្នាំ[[ជូត]] វេលាព្រឹក សម្ដេចព្រះបរមនាថបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងនាំព្រះ[[អគ្គមហេសី]] ស្រីព្រះស្នំ[[ក្រមការ]]ចេញអំពីព្រះបរមរាជវាំងឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[កញ្ចោងគជេន្ទ្រា]]។ ឯព្រះស្នំ ក្រុមបរិវារក៏ឡើងជិះ[[ជំនិះ]]តាមចំណាំសព្វខ្លួនទីទៃៗ ស្រេចហើយក៏លើកព្យូហយាត្រា ប្រពាតព្រៃចេញទៅ។ សូរសព្ទរទេះ សេះ ដំរី នោះសន្ធោសន្ធឹក ពន់ប្រមាណ។ លុះដល់មុខ[[ភ្នំត្រៀល]] ក្នុង[[ខែត្រលង្វែក]]នោះទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យឈប់ធ្វើព្រះសុវណ្ណព្រះពន្លាជ័យឡើង គង់ប្រថាប់កំសាន្ត ព្រះ[[ចិន្តា]]។ ខណៈនោះ ព្រះទីនាំងគង់ភក្ដី ព្រះទីនាំង[[ពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធ]]ឈឺ ដួលមួយរំពេច។ អស់[[ហ្ម]]ប្រកបថ្នាំ ពុំស្បើយ ទ្រង់ជ្រាបដល់ក្រោមល្អងធូលីព្រះបាទ ទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា: ព្រះពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធនេះ ធ្លាប់ជិះធ្វើសង្គ្រាមមានជ័យច្រើនគ្នា លុះត្រាតែបានសំរេចផែនដី។ ឥឡូវមកមានជំងឺដូច្នេះ បើនរណាមើលជាអញនឹងឱ្យប្រាក់មួយហាប និង គ្រឿង[[ឧបភោគបរិភោគ]]ឱ្យបរិបូរណ៍ ហើយនឹងឱ្យមានយសសក្ដិជាចៅហ្វាយខែត្រនេះផង។ ខណៈនោះមានតាចាស់ម្នាក់ជាមនុស្សកាន់សីល ឈ្មោះពញា[[ពញាដែក|ដែក]]ជាមេស្រុកចាស់ ក្រោយមកលាចេញពីរាជការមកកាន់រក្សាបង់បត់នៅភ្នំត្រៀលទូលថា: ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រនោះ ប្រហែលជាដើរកាត់មុខអ្នកតាហើយ បានជាមានជំងឺឈឺនេះ។ ឯអ្នកតា និង[[បង់បត់]]នោះកាលផែនដីព្រះបរមរាជា [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២|ពញាយ៉ាត]] ស្ដេចមកសាងព្រះនគរនៅចតុមុខនោះ ព្រះអង្គសាងរូបព្រះ[[ទសមុខ]] ៤ និង ព្រះ[[ឥសូរ]] ព្រះ[[នារាយណ៍]] និងព្រះ[[យាយទេព]] ច្រើនព្រះអង្គ ទ្រង់ប្រតិស្ឋានទុកនៅភ្នំត្រៀល ១ ភ្នំស្រង់ ១ ទុកជាទ្វារព្រះនគរ បង្ការសឹកសង្គ្រាម[[សៀម]] [[លាវ]] ពីទិសខាងលិច ខាងជើងប្រតិស្ឋាន នៅ[[វត្តស្លាកែត]]១ [[វត្តព្រែកអំពិល|ព្រែកអំពិល]]១ [[វត្តវិហារសួគ៌|ព្រះវិហារសួគ៌]]១ ទុកជាទ្វារព្រះនគរ បង្ការសឹកសត្រូវខាង[[យួន]] [[ចាម]] ទៅទិសខាងត្បូង ខាងកើត។ ក្នុងមួយឆ្នាំ ព្រះអង្គតែងតែនាំអង្គព្រះ[[កឋិន]] និង [[គ្រឿងសក្ការបូជា]]នោះ អស់ទៅហើយ ព្រះទីនាំងក៏ពានមកលើទីនេះផង បានជាព្រះទីនាំងនោះពុំស្រួល។ សម្ដេចព្រះបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការត្រាស់ថា: បើដូច្នោះ ចូរតាឯងយកទៀនធូបទៅបន់ស្រន់ជាប្រញាប់ បើចំពិតដូចសំដីតាឯងនិយាយមែន យើងនឹងឱ្យរង្វាន់ឱ្យពេញចិត្ត។ ខណៈដែលពញាដែក ទទួលទៀនធូបទៅកាលណា ព្រះទីនាំងពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធនោះ ក៏សះជាមួយរំពេច ទើបអស់ព្រះបរមវង្សានុវង្ស និង អគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការទាំងឡាយ ក៏ត្រេកអរលើកហត្ថទៅលើ ហើយសរសើរព្រមគ្នាថា: តាចាស់នេះទាយចំពិតជាត្រូវណាស់។ សេចក្ដីនេះ ជ្រាបដល់ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់មានព្រះសោមនស្សណាស់ ទើបទ្រង់ប្រែនាមភ្នំត្រៀលនោះ ឱ្យឈ្មោះ[[ភ្នំចំពិត]]វិញ ហើយតាំងពញាដែកនោះ ឱ្យធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុក និងព្រះរាជទានប្រាក់មួយ[[ហាប]] [[សំពត់]] [[អាវ]] ១០០ មួយមុខ។ ឯពញាដែក ទទួលហើយ ក្រាបបង្គំទូលថ្វាយថារបស់អស់ទាំងនេះ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ សូមក្រាបបង្គំថ្វាយដាក់ក្នុងព្រះឃ្លាំងជាសំរាប់ចែកចាយសេនាទាហានចុះ ដ្បិតពីរឆ្នាំទៀត សៀមនឹងលើកទ័ពមកចោមព្រះនគរហើយ។ ថាដែលព្រះអង្គស្ដេចព្រះដំណើរមកក្រសាលព្រៃនេះ [[ទំនាយ]]ថា: ព្រះអង្គនឹងបានរបស់ល្អទៅទុកក្នុងព្រះនគរ។ ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រត្រាស់ថា: ម្ដេចក៏តាដែកឯងដឹង ហ៊ានទាយដូច្នេះ។ ទើបពញាដែក ក្រាបទូលថា: ដឹងដោយទេវតាដែលរក្សាភ្នំនេះ ឱ្យនិមិត្តប្រាប់ ហើយទូលថា: តាមទេវតាប្រាប់ហេតុនោះ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ ត្រូវអស់ជីវិតក្នុងគ្រានេះហើយ ហើយត្រូវទៅនៅរក្សាភ្នំត្រៀល ដែលទ្រង់ប្រែឈ្មោះចំពិតនោះ។ លុះក្រាបទូល ចប់សេចក្ដីនោះហើយ ពញាដែកក៏អស់ជីវិត ក្បែរព្រះទីនាំងក្នុងមួយរំពេចនោះទៅ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រយល់អស្ចារ្យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យធ្វើបុណ្យរំលាយសពពញាដែកហើយឱ្យប៉ានរូបពញាដែកធ្វើ[[អាស្រម]]ទុកនៅភ្នំនោះបានជាក្នុងភ្នំនោះជាប់ហៅថា អ្នកតាដំបងដែករៀងមកសព្វថ្ងៃនេះ។ ឯព្រះបាទបរមបពិត្រ តាំងតែពីថ្ងៃនោះរៀងមក ទ្រង់បញ្ញត្តិលើក្រមព្រះ[[រាជក្រឹត្យ]][[សង្ឃការី]]ថា: ក្នុងមួយឆ្នាំៗត្រូវរៀបគ្រឿងព្រះកឋិន ចំនួនតាមព្រះជន្មព្រះអង្គនាំទៅថតគ្រប់វត្ត ដែលមានទេព[[ទេវរុក្ខ]] ជាទ្វារព្រះនគរ និងវត្តនានា ដែលមានសិទ្ធិស័ក្ដិនោះរាល់ឆ្នាំ ហើយត្រាស់ថា: ឱ្យលើកព្យូហយាត្រាបាត្រាតទៅទៀត។ ដល់ទៅ[[ភូមិឈើទាលប្រឱប]] ជាព្រំ[[ខែត្រសំរោងទង]] និងខែត្រលង្វែកនោះទ្រង់ឱ្យឈប់ ព្រះទីនាំងតាំងព្រះពន្លា។ លុះដល់ថ្ងៃរសៀលត្រជាក់ ស្ដេចយាងព្រះបាទា ទតទៅយល់ដើមឈើទាលមួយ ធំខ្ពស់ក្រៃលែងនឹងប្រមាណ ហើយមានផែនថ្មមួយផ្ទាំងជាប់នៅ លើបង្កៀបមែកឈើទាលនោះ កំរាស់ ២ ហត្ថ ទំហំ ៥ ហត្ថ ៤ ជ្រុង។ ទ្រង់សង្ស័យណាស់ ទើបត្រាស់សួរអស់អ្នកស្រុកចាស់ទុំ។ អ្នកស្រុកក្រាបទូលថា : "ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំរាល់គ្នា កើតពុំទាន់ដែរ តែឮដោយដូនតានិយាយតមកថា : ថ្មនោះតាំងពីកាលផែនដី ព្រះបាទសម្ដេចព្រះ[[ព្រហ្មចក្រព័ត្រាធិរាជ|បរមព្រហ្ម]] ដែលហៅថា តាព្រហ្ម" ជាឈ្មួញគោ កាលពុំទាន់បានសោយរាជសម្បត្តិនោះ ព្រះអង្គនាំកូនឈ្មួញទៅផ្ទំឃ្វាលគោ ក្រោមដើមឈើទាលនោះ។ វេលានោះមានសត្វត្រកួតមួយ មកជុះដាក់ព្រះអង្គ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ក៏ចាប់យកថ្មនោះចោលទៅ ត្រូវសត្វត្រកួតមួយ មកជុះដាក់ព្រះអង្គ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ក៏ចាប់យកថ្មនោះចោលទៅ ត្រូវសត្វត្រកួតនោះស្លាប់ ធ្លាក់មកដល់ដី។ ឯថ្មនោះក៏នៅជាប់លើមែកឈើទាលនោះ។ សព្វថ្ងៃ តែដល់ថ្ងៃ ៥ កើត ៥ រោច, ថ្ងៃ ៨ កើត ៨ រោច និង ថ្ងៃ ១៥ កើត និង ១៥ រោច កាលណា មានគោមទៅអុជលើដើមឈើទាលនោះ។ ព្រះបរមនាថបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ឃើញអស្ចារ្យក្នុងព្រះរាជហឫទ័យពន់ប្រមាណ ទើបទ្រង់នឹកពីពាក្យ ពញាដែក ក្រាបបង្គំទូលថា: ទ្រង់នឹងបានរបស់វិសេសនោះ ប្រហែលជាថ្ម និងឈើនេះឯងហើយ។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់មេស្មឹលឱ្យធ្វើពិធីសុំថ្ម និង ឈើនោះ ៣ ថ្ងៃ ហើយបង្គាប់ឱ្យរំលំដើមឈើទាលនោះធ្លាក់ទៅក្នុងទឹកស្ទឹងទើបព្រះអង្គឱ្យស្រង់យកថ្ម និងឈើនោះ នាំយកទៅដល់ក្នុងបន្ទាយព្រះនគរទ្រង់ឱ្យធ្លាក់ជាព្រះបាទព្រះ ៨ ព្រះបាទា ឱ្យយកដើមឈើទាលនោះឆ្លាក់ធ្វើជាព្រះរូបព្រះ ពុទ្ធអង្គចតុទិស ឈមព្រះភ័ក្ត្រ និងព្រះបាទ បែរចេញទៅចតុទិស កំពស់ ១៨ ហត្ថ។ ឯព្រះបិដ្ឋិទល់គ្នា។ រួចស្រេច ស្ដេច ប្រតិស្ឋានក្នុងព្រះវិហារលួង ឱ្យឈ្មោះហៅថា [[វត្តត្រឡែងកែង|ព្រះអារាមត្រឡែងកែង]] ហើយទ្រង់ឱ្យសាង [[ទេព្រ័ក្ស]]ឃ្លាំងមឿង ហើយឱ្យសាងព្រះរាជវាំង ស្ដេចគ្រប់ព្រះអង្គ រាជវាំងបុត្រាច្បងគឺសម្ដេចព្រះ[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]នោះ ឱ្យសាងនៅ[[ទួលលាប]] វាំងព្រះរាជបុត្រពៅគឺសម្ដេចព្រះ[[បរមិន្ទរាជា]]ឱ្យសាងនៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំង។ ឯវាំងព្រះរាជវង្សានុវង្សតូចៗ ក្រៅអំពីនោះ ទ្រង់ឱ្យសាងក្នុងបន្ទាយ។ ឯក្នុងកំពែងដំណាក់ប្រាសាទទាំងប៉ុន្មាននោះ សឹងឱ្យឆ្លាក់លាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាសតាមបណ្ដាសក្ដិធំតូច ពុំឱ្យច្រឡូកច្រឡំតាមសក្ដិ។ ខាងមុខព្រះនគរដែលគ្មានភាគបន្ទាយជាន់ខាងក្រៅនេះ ស្ដេចឱ្យសង់រោងព្រះទីនាំងនាវា។ នៅនាកំពង់ទឹកនោះទ្រង់ឱ្យយកថ្មឥដ្ឋ រៀបជាព្រះលាន សំរាប់នាំដំរី សេះ ចំបាំងចុះលាងទឹក និងឱ្យធ្វើព្រះ[[ដំណាក់]]សំរាប់ស្ដេចចុះលយកន្ទោង ធំ តូច ជារុងរឿងប្រពៃ។ ខាងក្រៅបន្ទាយ ក្រៅ[[ស្នាមភ្លោះ]]នោះ ទ្រង់ឱ្យដាំឫស្សីកំរាស់ពីរ[[សិន]]ពី[[ស្នាមភ្លោះ]]ទៅ ទាំង ៣ ជ្រុង ជិតស្និទណាស់ ពុំឱ្យនរណាទៅកាប់កាច់[[ឫស្សី]]បានឡើយ។ ===រដ្ឋបាល=== ទ្រង់សាងព្រះនគរមាំមួនដូច្នេះជាសូរេចហើយទើបទ្រង់មានព្រះរាជតំរាស់ថា: កាលព្រះមហាក្សត្រ សោយរាជ្យនៅនគរធំនោះ ត្រាស់ឱ្យធ្វើស្រែវាលពល ក្នុងស្រែមួយកំណត់ពល ១០០០០០ នាក់ ដល់បច្ចុប្បន្នឥឡូវនេះ អាណាប្រជានុរាស្ត្រ តិចជាងពីដើម ឱ្យធ្វើស្រែវាលពលនោះ កំណត់តែចុះពល ១០០០០ នាក់ជាកំណត់។ លុះស្រេចការ សាងព្រះនគរ បវរនិវេសន៍ មហាឋាន នោះរួចស្រេច ព.ស ២០៨២, គ.ស ១៥៣៨, ម.ស ១៤៦០, ច.ស ៩០០ ឆ្នាំ[[ច]] [[សំរឹទ្ធិស័ក]] ទើបស្ដេចមានព្រះតំរាស់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យអស់ខ្ញុំ ក្រុមរាជការ ក្រោមល្អងធូលីព្រះបាទទាំងធំ ទាំងតូច តាំងព្រះរាជពិធីសម្ពោធ ព្រះបរមរាជវាំង ស្រេចហើយ ស្ដេចឡើងប្រាសាទ ព្រះរាជ[[មន្ទីរ]] [[ដំណាក់]]មានទាំងល្បែងរបាំមហោស្រព ថ្វាយ[[ទេយ្យទាន]][[ព្រះសង្ឃ]] ទ្រង់បរិច្ចាគព្រះ[[រាជទ្រព្យ]]ឱ្យជាទានដល់[[ស្មូមយាចក]]គំរប់ ៧ ថ្ងៃរួចឱ្យឆ្លងទាំងព្រះវិហារ[[វត្តត្រឡែងកែង]] នៅមុខព្រះបរម[[និវេសន៍]] ៣ ថ្ងៃ បញ្ចុះសីមា អភិសេកព្រះពុទ្ធរូប [[ចតុទ្ទិស]] និងព្រះពុទ្ធរូបដែលសាងដោយ[[មាស]] [[ប្រាក់]] [[ទង់ហ៊្វា]] [[ស្ពាន់]] [[សំរឹទ្ធិ]] ១០ ទៀតកាលនោះ ដាច់ព្រះរាជទ្រព្យ ដោយធ្វើបុណ្យទាន ជាច្រើនអនេកឯកមហោឡារិក មហាសប្បាយណាស់។ ព្រះអង្គឡើងគង់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ហើយត្រាស់តាំង សម្ដេចព្រះ[[សុគន្ធាមហាសង្ឃ]] [[រាជាគណាធិបតី]] និង [[ទទូងរដ្ឋ]]ទាំង ៧ និង [[មន្ត្រីរដ្ឋ]]ទាំង ៤ (ឯក, ទោ, ត្រី, ចត្វា) សំរាប់ និង [[មន្ត្រីក្រៅតំណែង]]តែងតាំងឱ្យមានក្រុមគ្រប់ក្រសួងមុខងារ ជើងទឹក ជើងគោក ទាំងក្រៅក្នុង ឱ្យសង់ផ្ទះនៅ ឱ្យមានទទឹងមុខក្រោយភ្លោះ ១.២.៣ ក្ដីសុទ្ធតែមានសំគាល់រាល់រូបកាយតាមបណ្ដាសក្ដិមានកំណត់ដោយខ្លួនទីទៃមិនឱ្យច្រឡូកច្រឡំគ្នា។ ទ្រង់តាំងស្ដេចត្រាញ់ទាំង ៥ : *១. ចៅពញា[[ឧទ័យធិរាជ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រអាសន្ទុក]]មួយ មានចៅមឿងស្រុកឡើង ២៤ ស្រុក : [[មឿងស្ទោង]]១ [[ជីក្រែង]]១ [[ព្រំទេព]]១ [[ប្រាសាទដប់]]១ [[ព្រៃក្ដី]]១ [[ស្រងែ]]១ [[ឈើទាល]]១ [[ងន]]១ [[កំពង់លែង]]១ [[កោះកេរ្តិ៍]]១ [[ព្រះកាន]]១ [[ពោធិ៍ររោង]]១ [[សេន]]១ [[នគរ]]១ [[ម្លូព្រៃ]]១ [[ជាំក្សាន្ត]]១ [[វារីសែន]]១ [[ព្រៃសំបួរ]]១ [[កំពូលពេជ្រ]]១ [[ព្រះប្រសប់]]១ [[ត្បែង]]១ [[ព្រះឃ្លាំង]]១ [[គោកសេះ]]១។ *២. តាំងចៅពញា[[សួគ៌ាលោក]] នៅស្រុក[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]] ឱ្យមានចៅមឿង ៦ ស្រុកឡើងគឺ: ចៅ[[មឿងក្រគរ]]១ [[ត្រង]]១ [[ថ្ពង]]១ [[ខ្លុង]]១ [[តាំង]]១ [[សម្រែ]]១។ *៣. តាំងពញាអរជូន ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]] មានចៅមឿងឡើង ៥ ស្រុក ទ្វារស្រុក ៤ គឺ : ចៅ[[មឿងទួលអង្គុញ]]១ [[ដំបែ]]១ [[ភ្នំព្រះ]]១ [[ទ្វារលោ]]១ [[ទ្វារភក្ដិ]]១ [[ជើងគួរ]]១ ចៅមឿង[[ព្រៃប្រហារ]]១ [[ទ្វាររូង]]១ [[ទ្វាររៀល]]១។ *៤. តាំងចៅពញា[[ធម្មាតេជោ]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្របាភ្នំ]] មានចៅមឿងឡើង ៧ ស្រុកគឺ : ចៅ[[មឿងកោះ]]១ ចៅ[[មឿងមេចុង]]១ [[មេកង]]១ [[ស្វាយទាប]]១ [[រំដួល]]១ [[កណ្ដាល]]១។ *៥. តាំងចៅពញា[[ពិស្ណុលោក]] ចៅហ្វាយស្រុក[[ខែត្រទ្រាំង]] មានចៅមឿង ៦ ស្រុកឡើងទៅគឺ : ចៅ[[មឿងពាម]]១ [[ជើងព្រៃ]]១ [[ជាន់ជុំ]]១ [[បន្ទាយមាស]]១ [[ស្រែរនោង]]១ [[តាបួរ]]១។ ឯ[[ចៅហ្វាយស្រុក]] ៩ [[ហ៊ូពាន់]] ក៏ឱ្យមានចៅមឿងសំរាប់ខែត្រទីទៃ។ តែងតាំងរួចហើយ សម័យថ្ងៃមួយនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គចេញគង់ចុងព្រះរាជរោងរម ជួបជុំព្រះបរមវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គសេវកាមហាមាត្រ [[បុរោហិត]] [[បណ្ឌិត]][[កវី]] មន្ត្រីតូចធំ ទើបមានព្រះរាជបន្ទូលមង្គលទិព្វពិសេសត្រាស់ថា: ទំនៀមព្រះមហាក្សត្រខត្តិយាវង្ស អំពីបូរាណរាជរៀងមកតែង ទ្រង់គ្រឿងអលង្ការ កកុធភ័ណ្ឌ ចេញឱ្យមន្ត្រីក្រាបបង្គំគាល់ជាប្រក្រតី នោះឃើញលំបាកណាស់ ទើបត្រាស់ឱ្យធ្វើព្រះ[[សភ័គ]] ប្រវែង ៨ ហត្ថ ឱ្យពិចិត្ររចនាដោយសុវណ្ណបុប្ផា[[ដាំជរ]] ជាសំរាប់ព្រះអង្គទ្រង់ជាប្រក្រតីវិញហើយទ្រង់ប្រញប្ដិ ខាងរបៀបក្សត្រីនោះ ព្រះរាជវង្សានុវង្ស [[ជំទាវ]][[ខុនណាង]] តូចធំឱ្យដណ្ដប់ស្បៃប្រវែង ៨ ហត្ថ មានផ្កាភ្ញីជរ ដោយខ័ណ្ឌ ដោយសែសយ តិចច្រើនតាមបណ្ដាស័ក្ដិ ធំតូច។ ក្នុងមួយខ្លួន ឱ្យមានជា ៣ យ៉ាង ឬ ៣ សំរាប់ សំរាប់ស្លៀកដណ្ដប់ដោយមានការណ៍ធំតូច។ វេលាកាលចូលគាល់ ឱ្យដណ្ដប់ស្បៃដែលបញ្ញត្តិ។ ឱ្យសេនាទាហាន កាន់ផ្លិតស្លឹកត្នោត ឯផ្លិតនោះ ឱ្យបិទមាសរាយផ្កាយជាជរប៉ាន់ប៉ាក់។ វេលាណាចូលគាល់ ឱ្យចូលគាល់រាល់ខ្លួនតាមស័ក្ដិ។ ព្រះបរមវង្សានុវង្សខាងក្សត្រាឱ្យបាំងព្រះ[[ក្លស់]] គង់ព្រះរាជយានបិទមាស ព្រះវង្សា ដែលមានយសជាធំ ឱ្យបាំង[[សប្បធម]]ជិះ[[គ្រែក្រញូង]] មនុស្សសែង ៤ នាក់ បាំង[[តាំងយូក្រអែ]] រាយផ្កាយបិទមាស រំយោលមាសយ៉ាងច្រើន។ មន្ត្រីធំ តូច ឱ្យបាំងតាំងយូក្រអែ លាបម្រ័ក្សណ៍ លាបប្រាក់ និង ជាតិហិង្គុលបិទមាសរំយោលយ៉ាងច្រើន។ មន្ត្រីធំ តូច ឱ្យបាំងតាំងយូ ក្រអែ លាបម្រ័ក្សណ៍ លាបប្រាក់ និងជាតិហិង្គុលបិទមាសរំយោលយ៉ាងច្រើនតិច ចុះមកតាមបណ្ដាស័ក្ដិធំតូច។ ឯតាំងយូក្រអែនោះ ធ្វើនឹងស្លឹកត្នោត តែ[[តំលោះ]]ពុំបាន ហើយទ្រង់ព្រះករុណា ឱ្យចៅពញាឧទ័យធិរាជចៅហ្វាយស្រុកខែត្រអាសន្ទុក [[ខ្នងពស់]]១ ឱ្យចៅពញាពិស្ណុលោកខែត្រទ្រាំង ១ ឱ្យចៅពញាធម្មាតេជោ ខែត្របាភ្នំ ១ ឱ្យចៅពញាអរជូន ស្រុកត្បូងឃ្មុំ ១ ឱ្យចៅពញាសួគ៌ាលោក ជាចៅហ្វាយស្រុកខ្នងពស់ ខែត្រពោធិ៍សាត់ ១ ជើងគ្រុសទាំង ៥ នេះ ឱ្យមានដំរី សេះ និង រោងពល សំរាប់ចាំទ្វារ សំរាប់សែងបំរើ ដោយចំនួនតិចច្រើន និង តាមស័ក្ដិធំតូច។ ព.ស ២០៨៣, គ.ស. ១៥៣៩, ម.ស. ១៤៦១, ច.ស. ៩០១ ឆ្នាំកុរ ឯកស័ក អស់មុខមន្ត្រីយល់ ស្ងប់ស្ងាត់សឹកសង្គ្រាមហើយ ក៏យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលការរាជការ សំរេចគ្រប់យ៉ាង ហើយល្មមនឹងរៀប[[ប្រាប្ដាភិសេក]]យ៉ាងធំឱ្យឮព្រះនាម[[ទូរទ័រ]]ទៅនានាប្រទេស។ ទើបព្រះបរមបពិត្រត្រាស់តបវិញថាអស់មុខមន្ត្រីយល់នេះ ក៏គួរណាស់ហើយ តែព្រះខឌ្ដរាជ្យសំរាប់ផែនដី រកពុំទាន់ឃើញ នឹងប្រាប្ដាភិសេកយ៉ាងធំពុំទាន់បាន។ ខណៈនោះពញាពិជ័យសង្គ្រាមសុខ គាល់នៅទីនោះ ក្រាបបង្គំថា : ព្រះខឌ្ដជ័យមង្គលសំរាប់ផែនដីនោះ សំរេចនៅសម្ដេច[[ឥសីភ័ទ្ទសួស]]។ កាលបែកព្រះនគរនឹងព្រះស្ដេចកន នោះសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទនាំយកទៅលាក់បំពួនក្នុងព្រៃណាមិនប្រាកដ តែសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទនោះ ស្រុកកំណើតនៅ[[ខែត្របាទី]] ទីសំណាក់នៅខាងត្បូង[[វត្តភ្នំពេញ]] តែសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទសួសនោះអនិច្ចកម្មទៅហើយ ហើយទីនឹងលាក់ព្រះខឌ្ដនោះ មានតែលាក់ក្នុងព្រៃទាំងពីរអន្លើនេះ គួរចាត់បំរើឱ្យស្វែងព្រៃដើររកព្រះខឌ្ដ និង ព្រះ[[បញ្ចក្សេត្រ]]ក្នុងតំបន់ទាំងពីរអន្លើ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ ពញា[[ពិជ័យសង្គ្រាមសុខ]] យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលហើយ ក៏បណ្ដាលក្នុងព្រះរាជហឫទ័យឱ្យគិតអំពីព្រះខឌ្ដនោះពន់ប្រមាណ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ចៅពញាពិជ័យសង្គ្រាមសុខថាបើដូច្នោះ ចូរឯងយកចិត្តទុកដាក់ នាំរេហ៍ពល ៥០០ នាក់ ឱ្យមានគ្រឿងកាប់ឆ្ការព្រៃនោះ ទៅរកក្នុងព្រៃទាំងពីរអន្លើនោះកុំឱ្យខាន។ ទើបពញាពិជ័យសង្គ្រាម ក្រាបថ្វាយបង្គំលា ម្នីម្នានាំរេហ៍ពល ៥០០ នាក់ចុះទូកមកដល់ខាងត្បូងភ្នំពេញ ឃើញព្រៃស៊ុបទ្រុប ស្បាតបន្លាច្រើនណាស់ មន្ទិលក្នុងចិត្តហើយក៏ឱ្យរេហ៍ពលកាប់ឆ្ការទៅ តែពុំឃើញព្រះខឌ្ដនោះឡើយ ឃើញតែ[[ប្រាសាទថ្ម]]មួយ នៅទីនោះមាន[[ចារឹក]]អក្សរថា : ព្រះចេតិយ ព្រះ[[ឧណ្ណាលោម]]។ ពញាពិជ័យសង្គ្រាម ក្រឡេកមើលទៅខាងលើ ឃើញកំពូលមុខព្រហ្មឧត្តមប្រសើរណាស់ ហើយគិតថា: ក្រែងសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទសួសយកព្រះខឌ្ដ និងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះទៅកប់ក្នុងព្រះចេតិយនោះ លុះបើកទ្វារនោះចូលទៅទៀតក៏ពុំឃើញ តែក្នុងចិត្តពញាគិតថាទីនេះជាទីវិសេសណាស់ចាំត្រឡប់ទៅវិញ និង ក្រាបបង្គំទូល ឱ្យបានទ្រង់ជ្រាប។ គិតហើយ ពញាក៏នាំរេហ៍ពលទៅខែត្របាទីប្រកាសប្រាប់អ្នកស្រុកថា : បើនរណាដឹងឃើញព្រះខឌ្ដ និង គ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះហ្លួងនឹងព្រះរាជទានជាសម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] សំរេចរាជការផែនដី។ ====រកឃើញព្រះខឌ្ដរាជ្យ==== និយាយអំពី ក្រឡាពាស "សួស" នារាត្រីមួយនោះយល់សប្តិថា ឃើញតាចាស់ម្នាក់មកប្រាប់ថា: ឱ្យទៅយកព្រះខឌ្ដ និង គ្យងព្រះបញ្ចក្សេត្រនៅរូងដើមចំបក់យកទៅថ្វាយហ្លួងនឹងបានជាធំ។ លុះព្រឹកភ្ញាក់ឡើងក្រឡាពាស "សួស" ក៏និយាយប្រាប់សប្ដិឱ្យនាងរៀបជាម្ដាយស្ដាប់, ម្ដាយស្រាយនិមិត្តថា យល់សប្តិទៀបព្រឹកនេះ ចំណាំតែឆុតណាស់ដូច្នេះ ឱ្យកូនទៅឡើងមើលក្នុងរូង[[ចំបក់]]ធំនោះឱ្យច្បាស់មើល។ [[ក្រឡាពាស]][[ក្រឡាពាសសួស|សួស]]ទៅដល់ហើយឡើងមើលនៅរូងដើមចំបក់នោះឃើញព្រះខាន់នឹងគ្រឿងព្រះ[[បញ្ចក្សេត្រ]]នោះមែន ក៏អរណាស់ឃ្មាតខ្មីតំរង់ទៅ[[បន្ទាយលង្វែក]]។ មកដល់កណ្ដាលផ្លូវឃើញពញា[[ពិជ័យសង្គ្រាម]]នាំពល ៥០០ នាក់ ទៅស៊ើបសួររកព្រះខាន់នោះហើយ ថាបើនរណារកឃើញ ហ្លួងនឹងឱ្យធ្វើជាសម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]]ផង ទើបក្រឡាពាសសួស ថ្លែងប្រាប់ពញាពិជ័យសង្គ្រាមតាមដំណើរសេចក្ដីគ្រប់ប្រការ។ ទើបពញាពិជ័យសង្គ្រាមនាំក្រឡាពាសសួសត្រឡប់មកព្រះ[[បរមរាជវាំង]]យកសេចក្ដីមកក្រាបបង្គំទូល ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ត្រាស់ចាត់សេនាបតីមន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការឱ្យរៀបគ្រឿងហែមានដំរី សេះ រេហ៍ពលអភិរម្យសែនត្វាន់ ទៅដង្ហែយកព្រះខឌ្ដ និង គ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះមក។ ព្រះអង្គចេញទៅទទួលដល់ក្រៅព្រះនគរ យកមកតំកល់ក្នុង[[ហោ]]បញ្ចក្សេត្រ។ ទ្រង់ទតទស្សនាឃើញគ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះ ទេវរូប ១៣ ព្រះអង្គបាត់ ១២ ព្រះអង្គ ហើយព្រះអង្គទ្រង់តាំង[[សម្ដេចព្រះធម្មរឹទ្ធិ]]ជ័យ ជា[[ឥសីភ័ទ្ទជ័យ|សម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទ]] ហើយឱ្យប្រជុំ[[រាជាគណៈបារគូ]] [[ស្ដេចមាឃ]] មកធ្វើពិធីសាង[[ទេវរូប]] ១២ ព្រះអង្គបង្គ្រប់ជា ២៥ ព្រះអង្គឡើងវិញទុកឱ្យសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទ និង [[ក្រុមបុរោហិត]]រក្សាទុកក្នុងហោព្រះបញ្ចក្សេត្រ ហើយព្រះអង្គយាងទៅតាក់តែង ព្រះ[[ចេតិយ]] ព្រះ[[ឧណ្ណាលោម]] នោះជាព្រះអារាមតាំង[[ចៅអធិការ]] បញ្ចុះសីមា រួចចាត់ឱ្យមានរេហ៍ពលសំរាប់វត្ត ឱ្យនៅថែរក្សាហើយ ព្រះអង្គត្រឡប់មក ព្រះបរមរាជវាំងវិញ។ ===របៀបកាត់ក្ដី=== ​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋាអម្ចាស់​ផែនដី​នគរ​ខាងកើត​នោះ​ឃើញ​ការ​សង្គ្រាម​ស្ងាត់​ហើយ ក៏​ធ្វេសប្រហែស​ពុំ​សូវ​យក​ព្រះ​ទ័យ​ទុកដាក់​នឹង​រាជការ​ផែនដី។ ទ្រង់សំរាន្ត​ព្រះរាជ​ហឫទ័យ​តែ​នឹង​អស់​អ្នក​[[ស្នំ​ក្រមការ]] ព្រះ​ចិន្ដា​ភ្លើតភ្លើន​ទៅ​ដោយនូវ​[[ល្ខោន]] [[ចំរៀង]] តូរ្យតន្ដ្រី​ជា​និច្ចកាល​ជា​អលជ្ជី។ ក្នុង​ឆ្នាំ[[មមី​]]នោះ​ក្នុង​ព្រះរាជ​នគរ​ខាងកើត អស់​រាស្ដ្រប្រជា​រកស៊ី​ពុំ​សូវ​សុខសាន្ដទាំង​ជំនួញ​ជួញដូរ​លក់ ក៏​ពុំ​សូវ​ចំរើនដូច​សព្វ​ឆ្នាំ។ ក្នុង​វេលា​យប់​មួយ​នោះ ទ្រង់​ព្រះ​តំរិះ​យល់​ថា អញ​សោយរាជ្យ​នេះ​មក​យូរហើយនៅឡើយ​តែ​ចិត្ដ​រាស្ដ្រ​ពុំ​ដឹង​ស្រឡាញ់​អញ ឬ​ប្រែចិត្ដ​គិត​ទៅ​ចូល​នឹង​ពញា​ចន្ទរាជា​វិញ​ទេ​ដឹង។ លុះ​យប់​ស្ងាត់​ស្ដេច​យាង​ទៅ​តែ​មួយ​អង្គ​ឯង​លបស្ដាប់​រាស្ដ្រ។ ខណៈនោះ​ទ្រង់​ឮ​រាស្ដ្រ​ជុំ​គ្នា​និយាយ​ថា អម្ចាស់​ផែនដី​យើង​សព្វ​ថ្ងៃនេះ​មានបុណ្យ​អស្ចារ្យ​ណាស់ ទ្រង់​ព្រះរាជ​ហឫទ័យ​ក៏​ធូរ​ទូលាយ យើង​សុខ​សប្បាយ​មក​រាល់​ឆ្នាំ តែ​ក្នុងឆ្នាំនេះ​ហេតុ​អ្វី​ក៏​ខាត​ពុំ​បាន​ចំរើន​ផលប្រយោជន៍​សោះ។ ហេតុ​ដូច​ម្ដេច​ក៏​ព្រះបាទ​អស់ជុំនុំ​ពុំ​ឃើញ​ជុំនុំ​ដោះ​ទុក្ខ​សុខ​រាស្ដ្រ​ឲ្យ​បាន​រកស៊ី​ធូរ​ទូលាយ​ឡើង​វិញ។ ខណៈនោះ​សម្ដេចព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​ទ្រង់​ព្រះ​សណ្ដាប់​បាន​ជ្រាប​គ្រប់​ប្រការ​ហើយ ទ្រង់​ត្រឡប់​ទៅ​ដំណាក់​វិញ។ លុះ​ព្រឹក​ឡើង​ទ្រង់​បង្គាប់​[[ព្រះ​អាល័ក្ស]] និង[[​ក្រុមព្រះ​សុភា​ធិបតី]]ឲ្យ​ត្រាទុក​ថាព្រះរាជ​បញ្ញត្តិឲ្យ​តុលាការ​ធ្វើ​ទោស​អ្នកទោស​ដែល​ចាញ់ក្ដី​គេ​ឲ្យ​បែង​ជា​ភាគ​៣ ឲ្យ​ប្រណី​ចោល​ភាគ​១ ឲ្យ​យក​តែ​ភាគ​២ ជាទីសំរាល​ជាង​ពី​បុរាណ​ច្បាប់​មុន។ សេចក្ដីដែល​ព្រះ​ស្រីជេដ្ឋា​បន្ធូរ​បន្ថយ​ច្បាប់​ឲ្យ​ស្រាល​មក​នោះ ក៏​ជ្រាប​ដល់​សម្ដេចព្រះ​បរមខត្តិយា​មហា​ចន្ទរាជា អគ្គ​មហា​បុរស​រដ្ឋ​នគរ​ខាងលិច ទើប​ទ្រង់មាន​ព្រះរាជ​បរិយាយ​ត្រាស់​សួរ​អស់​មន្ដ្រី​កវី​រាជបុរោហិត​ថា តើ​នគរ​ខាងកើត​ធ្វើ​ច្បាប់​បង្គាប់​ឲ្យ​យកទោស​ស្រាល​នេះ​ត្រូវ​ឬ​ខុស? អស់​[[សេវកា​មហាមាត្យ]]​យក​សេចក្ដី​ក្រាបទូល​ព្រះករុណា​ក្រោម​ល្អងធូលី​ព្រះបាទ​ថារាស្ដ្រ​សព្វថ្ងៃ​ក្រីក្រ​ណាស់ ព្រះករុណា​គេ​គិត​ប្រណី​នេះ​ត្រឹមត្រូវ​ហើយ។ ទើប​ព្រះ​បរមបពិត្រ​ត្រាស់​តប​ថា អា​ព្រះស្ដេច​កន​នេះ​វា​ជា​មនុស្ស​ខូចបានជា​វា​ប្រណី​ទោស​អា​ពួក​ដែល​ធ្វើ​ខុស​នោះ។ បើ​ដូច្នេះ​យើង​ឲ្យ​តាំង​ច្បាប់​បង្គាប់​ឲ្យ​លក់​អា​មនុស្ស​ខូច​កាច​នោះក្នុង​រឿង​នីមួយៗ​ឲ្យ​តាំង​[[ក្រយា]][[ពិន័យ​]]ជា​ ៤​ ភាគ ចោល​ ១​ ភាគ យក​ភាគ ​៣ ដើម្បី​ឲ្យ​អា​មនុស្ស​នោះ​រាងចាល​លែង​ខូច​កាច​តទៅ​ទៀត។ សេចក្ដី​ប្រណី​រាស្ដ្រ​ដែល​ព្រះស្ដេច​កន​វា​បន្ធូរ​ច្បាប់​ដូច្នេះ​នេះគឺ​ធ្វើ​ដើម្បី​ឲ្យ​ញាតិ​ត្រកូល​វា​ដែល​ខូច​កាច​នោះកំរើកចិត្ដ​លួច​ប្លន់​ តាម​ជាតិ​ត្រកូល​ឲ្យ​បាន​ច្រើន​ឡើង ហើយ​យើង​នឹង​យក​តាម​វា​មិន​បាន​ទេ។ [[ឧកញ៉ា]]​[[សុភា​ធិបតី]] និង​ឧកញ៉ា​[[មន្ដ្រី​ធិរាជ]] ក៏​ក្រាប​បង្គំ​ទទួល​ព្រះរាជ​តំរាស់[[តំកល់​​លើ​ត្បូង]] ហើយ​កត់ត្រា​ទុកជា​ព្រះរាជ​[[បញ្ញត្តិ]]​ប្រតិបត្ដិ​តាម​តរៀង​មក។ នេះ​នឹង​និយាយ​ថាមាន​រាស្ដ្រ​ម្នាក់​ឈ្មោះ ចៅ​ហ្លួង ប្រពន្ធ​ឈ្មោះ​ឥន្ទ មាន​ក្មួយ​ស្រី​ម្នាក់​ឈ្មោះ​នាង​ខ្មា បាវ​ស្រី​នាង​ខ្មា​ឈ្មោះ​នាង​គាំ។ នៅ​ភូមិ​ជិត​នោះ​មាន​ប្រុស​ម្នាក់​ទៀត​ឈ្មោះ ចៅ​ពេជ បានជា​មាន​ពាក្យរាស្ដ្រ​ទាំង​ផ្ដាសហៅ​រួម​សេចក្ដី​ថា ចៅ​ហ្លួង​ឥន្ធ​ខ្មា​គាំ​ពេជ។ ខណៈនោះ​ចៅ​ពេជ​ទៅ​ដណ្ដឹង​នាង​ខ្មា​យក​មក​ធ្វើ​ប្រពន្ធ លុះ​នៅ​យូរ​បន្ដិច​ចៅ​ពេជ​ទៅ​សហាយ​ និង​នាង​គាំ​ជា​ខ្ញុំ​នាង​ខ្មា។ ដោយ​ខ្លាច​ចិត្ដ​ចៅ​ហ្លួង នាង​ឥន្ធ ជា[[​មា​]]ជា[[​មីង]] នាង​ខ្មា​ជា​ប្រពន្ធ​ចៅ​ពេជ ក៏​គិត​នឹង​ចៅ​ទន់ នាង​ទានជា​ខ្ញុំ​របស់​ខ្លួន​ឲ្យ​ជួយ​ធុរៈ។ ចៅ​ទន់ នាង​ទាន ក៏​យល់ព្រម​នាំ​ពង្រត់​នាង​គាំ​ចុះទូក​រត់​ពី​[[ខែត្រ​ស្រីសឈរ]]​ទៅ​នគរ​ខាងលិច​ ដើម្បី​មិន​ឲ្យ​ចៅក្រម​នគរ​ខាងកើត​ជំនុំជំរះ​យកទោស​បាន។ ឯ​ចៅ​ហ្លួង នាង​ឥន្ធលុះ​ព្រឹក​ឡើង​ដឹង​ហេតុ​ហើយ​ក៏​នាំ​បក្សពួក​ ៦ ​នាក់​ចុះទូក​ចេញពី​[[ខែត្រ​ស្រីសឈរ​]]តាម​ទៅ​ទាន់​ចៅ​ពេជ​នាង​គាំ​នៅ​[[កំពង់​លង្វែក]]។ ទទួល​ជា​ពេល​នោះ [[មេ​គយ​]]កំពង់​លង្វែក​ដឹង​ហេតុការណ៍​ទាន់​ក៏​ចាប់​បញ្ជូន​ចៅ​ពេជ​នាង​គាំ​ទៅ​ឲ្យ​មេ​គយ​ធំ​នៅ[[​កំពង់ឆ្នាំង]]។ មេ​គយ​នៅ​កំពង់ឆ្នាំង​ក៏​ជូន​ខ្លួន​ទៅ​ឲ្យ​ចៅហ្វាយស្រុក​ដែល​រក្សា[[​បន្ទាយ​ខែត្រ​រលាប្អៀរ]]។ ចៅហ្វាយស្រុក​សួរ​កត់​យក​ចំលើយ​ចៅ​ពេជ ហើយ​ចៅ​ពេជ​ឆ្លើយ​ដោះសា​ខ្លួន​ថា ខ្លួន​ប្រាថ្នា​នឹង​មក​ថ្វាយខ្លួន​ជា​អម្ចាស់​ត្រើយ​ខាងលិច តែ​ចៅ​ហ្លួង​ជា​មា​មិន​ព្រម​ឲ្យមក​ទើប​បាន​ជា​ខ្ញុំ​នាំ​ប្ដី​ប្រពន្ធ​រត់​មកនេះ។ តែ​ដោយ​ដំណើរ​របស់​ខ្ញុំ​មិន​បាន​ស្ងប់ស្ងាត់​ទើប​បានជា​ចៅ​ហ្លួង​ជា​[[មា​]]តាម​មក​ទាន់​ចាប់ខ្លួន​ខ្ញុំ​យ៉ាងនេះ។ ចំលើយ​ចៅ​ហ្លួង​ឆ្លើយ​ថា ចៅ​ពេជ​ជា​ប្ដី​នាង​ខ្មា​ដែល​ត្រូវជា​[[ក្មួយ​ប្រសា​]]ខ្ញុំបាទ។ វា​ផិត​នាង​ខ្មា ទៅ[[​សហាយ]]​នាង​គាំ​ជា​[[បាវ​]]នាង​ខ្មា ហើយ​នាំ​ពង្រត់​នាង​គាំ ព្រមទាំង​យក​ទ្រព្យ​របស់​មក​ជាមួយ​ផង។ [[ចៅក្រម]][[​បាឡាត់]]​ខែត្រ​វិនិច្ឆ័យ​សេចក្ដី​ថា បើ​លួច​ពង្រត់​ខ្ញុំគេ​មក​មាន​ក្នុង[[​មាត្រា​]]១ [[ច្បាប់ក្រម​ទាសកម្មករ]]ត្រូវ​មាន​ទោស។ តែ​ក្នុង​រឿង​នេះ​លួច​ខ្ញុំ​ប្រពន្ធ​ឯង​នេះ គ្មាន[[​មាត្រា]]​ច្បាប់​ឲ្យ​ចៅ​ពេជ​មានទោស​ឡើយ។ [[ចៅក្រម]]​កាត់សេចក្ដី​ដូច្នេះ ចៅ​ហ្លួង​មិន​សុខចិត្ដ ក៏​សុំ​ឲ្យ​សាលា​ខែត្រ​បញ្ជូន​ទៅ​តុលាការ​ក្នុង​[[ខែត្រ​បរិបូណ៌]]។ ឧកញ៉ា​[[សុភា​ធិបតី]] [[មន្ដ្រី​កុត្ដរាជ​]]កាត់សេចក្ដី​តាម​[[ច្បាប់​]]ត្រូវ​នឹង​[[សាលា​ខែត្រ]]។ [[គូក្ដី]]​មិន​សុខចិត្ដ​នាំ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​ព្រះករុណា​មហា​ចន្ទរាជាធិរាជ ព្រះករុណា​ទ្រង់​កាត់សេចក្ដី​ថា ប្រពន្ធ​ជា​អ្នក​ទំនុកបំរុង ហើយ​ខ្លួន​លួច​នាំ​ពង្រត់​ខ្ញុំ​ប្រពន្ធ​ឯង​នេះ ត្រូវ​មានទោស​ធ្ងន់​ជាង​លួច​ខ្ញុំ​អ្នក​ដទៃ ដូច្នោះ​អ្នក​ប្រព្រឹត្ដ​ខុស​នេះ ត្រូវ​ឲ្យ​បណ្ដើរ​អាក្រោស ​៣​ ថ្ងៃ ហើយ​វាយ​ខ្នង ​១០០​ [[ខ្វាប់]] និង​[[ព្រ័ត្រ​លួស]] ហើយ​ហូត​នាង​គាំ​ជា​ខ្ញុំ​នាង​ខ្មា និង​ចៅ​ទន់ ចៅ​ទាន ជា​ខ្ញុំ​ចៅ​ពេជ​នាំ​ទៅ​ប្រគល់​ឲ្យ​នាង​ខ្មា​វិញ ឲ្យ​នាង​ខ្មា​ដាក់​មេត្រី​ក៏​បាន​ជាប់​មេត្រី​វិញ​ក៏​បាន។ ក្រោយ​នោះ​ព្រះ​បរមបពិត្រ​ត្រាស់​ឲ្យ​តែង​ច្បាប់​គ្រប់​ក្រម។ ឧកញ៉ា​សុភា​ធិបតី មន្ដ្រី​កុត្ដរាជ ក៏​ប្រជុំ​គ្នា​តែង​ច្បាប់​តាម​ព្រះ​ត្រាស់​បង្គាប់ ហើយ​ព្រះករុណា​ក៏​ចេញ​ត្រួតត្រា​រាល់ពេល​វេលា។ លុះ​រួច​ជា​ស្រេច​ហើយ ទើប​ទ្រង់​ឲ្យ​កិត្ដិយស​ដល់​លោក​[[ជំទាវ​បែរ៉ា]]ជា​ព្រះ​[[មាតា​ចិញ្ចឹម]]​ត្រាស់​ព្រះ[[រាជ​បញ្ញត្តិ​]]ថា តាំងពី​ថ្ងៃនេះ​ទៅ​នឹង​ធ្វើ​[[ហត្ថ]] ធ្វើ​ព្យាយាម​ជា​អ្វីៗ​ឲ្យ​យក​ហត្ថ​លោក​ជំទាវ​បែរ៉ា​ជា​កំណត់។ ហេតុនេះ​ហើយ​បានជា​រៀង​មក មនុស្ស​ទាំងពួង​ក៏​យក​តាម​ហត្ថ​បែរ៉ា​នោះ។ លុះដល់​ចេញ​វស្សា ឆ្នាំ[[មមែ]] [[បញ្ច​ស័ក]] វស្សា​នោះ ព្រះ​បរម​រាជ​មហា​ចន្ទរាជា​ទ្រង់មាន​ព្រះ[[រាជ​ឱង្កា​]]ថា កាល​មុន​យើង​មាន​ធ្វើ​ព្រះរាជ​ពិធី​ចេញ​ព្រះ​វស្សា​ម្ដង​ហើយ​នៅ[[កំពង់​ប្រាសាទ]] [[ខែត្រ​លង្វែក]]។ ក្រោយ​នោះ​យើង​រវល់​តែ​ការ​សង្គ្រាម​មិន​ទាន់​បាន​ធ្វើ​ទេ។ ដូច្នេះ​តាំងពី​ថ្ងៃនេះ​ទៅ ​យើង​ត្រូវធ្វើ​[[ព្រះរាជ​ពិធី​អុំទូកលយ​កន្ទោង]]ផ្ដាច់​ព្រះ[[​វស្សា]]​ម្ដង​ ៣ ​រដូវ [[អកអំបុក]] សំពះ​ព្រះ​ខែម្ដង​ ៣ ថ្ងៃ ជា​សណ្ដាប់​ព្រះមហាក្សត្រ​តទៅតាម​ព្រះរាជ​ពិធី​កុំឲ្យ​ខាន​ឡើយ។ នោះ​នាម៉ឺន​សព្វ​មុខមន្ដ្រី​ក៏​បាន​រៀប​ព្រះរាជ​ពិធី​តាម​ព្រះរាជ​បញ្ញត្ដិ​ តាំងពី​ពេល​នោះ​រៀង​មក។ ព្រះរាជ​ពិធី​អុំទូក​លយ[[កន្ទោង​]]នោះ​រួច​មក​ហើយ ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​បើក​ព្រះរាជ​ទ្រព្យ​ចំណាយ​ជួល​សេនា​ទាហាន​រេហ៍ពល​ឲ្យ​លើកដី[[​ខឿន]][[​ព្រះវិហារ]]​ខ្លះ​ កាប់​ឈើ​ធ្វើ​គ្រឿង​ព្រះ[[​វិហារ​]]ខ្លះធ្វើ​[[វត្ដ​អារាម]]នៅ​ទី​ដែល​តាំង​ព្រះ[[​ពន្លា]]ជ័យ​ឯជើង​[[ផ្សារ​បរិបូណ៌]]។ ព្រះ​អង្គ​តែង​ឡើង​ទត​ព្រះ​នេត្រ​ត្រួតត្រា​ការ​នោះ​រឿយៗ។ ខណៈនោះ​មាន​ពួក​[[ល្ខោន]]​ម្នាក់​ជា​តួ​[[ព្រះលក្សណ៍]]​ប្រកបដោយ​លោម​ឆោម​ពណ៌​ល្អ ថ្វីដៃ​រាំ​នោះ​ក៏​ឯក​ណាស់​ទ្រង់​ប្រោស​ឲ្យ​ហៅ​ឈ្មោះ​នេះ​ថា​នាយ​[[កំលោះ​រូបល្អ]]។ ស្ដេច​តែង​អញ្ជើញ​គ្រឿង​ជិត​ព្រះ​អង្គ។ លុះដល់​ខែ[[បុស្ស]]​ថ្ងៃ[[​ចន្ទ​]]នោះ កំលោះ​រូប​នោះ​ក៏​កាត់សក់តែងខ្លួន​ចូល​ទៅ​ក្នុង​វាំងអស់​ជន​ទាំងឡាយ​សរសើរ​រាល់​មាត់​ថា នាយ[[​កំលោះ​]]រូបល្អ​នេះ​កាត់សក់​ម្ដងនេះ​សម​នឹង​រូប​កាយ​ណាស់ ទាំង​ព្រះករុណា​ជា​អម្ចាស់​ជីវិតលើត្បូង​ក៏​ពេញ​ព្រះរាជ​ហឫទ័យ​ដែរ ទ្រង់​នាំ​ខ្លួន​ទៅ​បង្ហាញ​[[ព្រះ​អគ្គ​ទេពី]] និង​[[ព្រះ​ស្នំ​ក្រមការ]]។ ព្រះ​អគ្គមហេសី​ក៏​ក្រាបទូល​សរសើរ​គ្រប់​មាត់។ តែ​នៅ​ពេល​នោះ​ទ្រង់​ទតព្រះនេត្រ​ទៅ​ឃើញ​សក់​នៅ​ជាប់​នឹង​កៀន​[[ត្រចៀក​]] និង​ក​ចៅ​នោះ​នៅឡើយ ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​ថាឲ្យ​ចៅ​នោះ​ទៅ​លាង​ក​នោះ​ចេញ។ នាយ​កំលោះ​រូបល្អ​នោះ​ក្រាបថ្វាយបង្គំ​លា​ចេញ​ទៅ។ សម្ដេចព្រះ​បរមបពិត្រ​ទ្រង់​ក្រែង​យឺតយូរ​ក៏​ក្រឡេក​ព្រះ​នេត្រ​ទៅ​ឃើញ​ទាហាន​ក្រុមវាំង​ពីរ​នាក់ ទ្រង់​ត្រាស់​ថាឲ្យទៅ​ជួយ​លាង​ក​វា​ឲ្យ​ឆាប់​ផង។ ទាហាន​ក្រុមវាំង​ពីរ​នាក់​នោះ​ឮ​ពុំ​ច្បាស់​ស្មាន​ថា ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​យក​ទៅ​កាត់​ក ក៏​ចេញ​ទៅ​ទាន់​ឃើញ​ហើយ ក៏​ចាប់​ចៅ​នោះ​ចង​ចំណង​ប្រាំប្រការ​ឲ្យ​អង្គុយ​ភាវនា​នៅ​វាល​ខាងត្បូង​បន្ទាយហើយ​ប្រហារជីវិត។ ខណៈនោះ​មាន​តួល្ខោន​ម្នាក់​ទៀត​ជា​គូ​នឹង​ចៅ​នេះ ហើយ​ជា​មិត្ដ​ផង លុះ​បានដឹង​ហេតុ​អស់ហើយ​ក៏​ចូល​ទៅ​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​អម្ចាស់​ផែនដី​ត្រើយ​ខាងលិច​ឲ្យ​ជ្រាប។ ក្រោយមក​ទ្រង់​យល់​ថា បំរើដែល​ទៅ​ឃាត់​នោះមិន​ទាន់​ក៏​ឲ្យ​យួរ​ក្បាល​ទៅ​ចោល​ឲ្យ​ដាក់​នឹង[[​តោក]] ឬ​[[តុ]]តំកល់​ក្បាល​នោះ​កុំឲ្យ​ខូច ហើយ​ឲ្យ​ចូល​មក​នឹង​បាន​មើល​សក់ មើល​មុខ​ផ្លាស់​ប្ដូរ​ដូច​ម្ដេច ឬ​នៅ​ល្អ​ដូច​ដើម។ ព្រះរាជ​បំរើចេញ​ទៅ​ឃើញ​ទាហាន​ក្រុម​នោះ​យួរ​ក្បាល​ចូល​មក ក៏​ស្រែកហៅ​ថាស្ដាប់​មិន​ជាក់​ទៅ​កាប់​ក្បាល​កំលោះ ទ្រង់​ប្រោស​គេ​ម្ល៉េះ​ហើយ​ទៅ​កាប់​ចោល​អាសារ​ឥត​ការ តែបើ​បានជា​កាប់​ហើយ​កុំឲ្យ​យួរ ហេតុនេះ​ហើយ​បាន​ជា​ជាប់​ឈ្មោះ​ហៅ[[​ស្រែ​វាល​ភូមិ​កំលោះ]]​រហូត​រៀង​មក។ ឯ​ទាហាន​ក្រុមវាំង​ទាំង​ពីរ​នាក់​នោះ​ឮ​ហើយ​ភិតភ័យ​ណាស់ គិត​ថា​ខ្លួន​មុខជា​អស់​ជីវិត​ហើយ រួច​ក៏​ប្រគល់​ក្បាល​នោះ​ឲ្យទៅ​ព្រះរាជ​បំរើ​នាំ​ទៅ​ថ្វាយ ឯ​ខ្លួន​ក៏​រត់គេច​ពួន​ព្រៃ​ទៅ។ ទាហានទាំងនោះ​គិត​ថា បើ​ខ្លួន​ខំ​តែ​នៅ​នគរ​ខាងលិច​នេះ​មុខជា​ហ្លួង​ឲ្យ​គេ​យក​ទៅសំលាប់​មិន​ខាន ដូច្នោះ​មាន​តែរត់ទៅ​ពឹង​បារមី​ហ្លួង​ខាងកើត​វិញ​ទើប​ជា។ គិត​ព្រម​គ្នា​ហើយ ទាហាន​នោះ​ក៏​នាំ​គ្នារត់ទៅ លុះ​រត់ទៅ​ដល់​[[វាល​ស្រាប​អង្កាម]] ទាហាន​ទាំងនោះ​គិត​ថាទៅ​ទាំង​ខ្លួន​ប្រឡាក់​ឈាម ប្រឡាក់​ដាវ​យ៉ាងនេះ តែ​ជួប​នឹង​កង​ល្បាត​មុខជា​គេ​ចាប់​យក​ទៅ​ថ្វាយ​វិញ​ជា​មិន​ខាន។ គិត​ដូច្នោះ​ហើយ​ក៏​នាំ​គ្នា​ចូល​ទៅ​ងូតទឹកលាង​ដាវក្នុង​[[ត្រពាំង​]]វាល​ស្រាប​អង្កាម​នោះ “បានជា​ជាប់​ឈ្មោះ​ហៅ[[​ត្រពាំង​លាង​ដាវ]]​រៀង​មក” ។ ឯ​ព្រះរាជ​បំរើនាំ​ក្បាល​នាយ​កំលោះ​រូបល្អ​នោះ​ទៅ​ថ្វាយ​ព្រះ​បរមបពិត្រ ទ្រង់​ត្រាស់​សួរ​រក​ទាហាន​ក្រុមវាំង​ទាំង​ពីរ​នាក់​នោះ។ ព្រះរាជ​បំរើ​ក្រាបទូល​ថា ទាហាន​ទាំង​ពីរ​នាក់​នោះមុខជា​រត់​ទៅ​ពឹង​អា​ព្រះស្ដេច​កន​ពុំខាន​ឡើយ ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ឧកញ៉ា​[[ដ៏​រុង​សេនា]] ចាងហ្វាង​ទាហាន​នោះ ឲ្យ​ចាត់​ទាហាន​សេះ​ ២០ ​នាក់​ឲ្យទៅ​តាម​ចាប់​យក​ខ្លួន​ទាហាន​ក្រុមវាំង​ទាំង​ពីរ​នាក់​នោះ​ឲ្យ​បាន។ ទាំង ​២០​ នាក់​ក៏​ស្រូត​តាម​ទៅ​បានឃើញ​ទាហាន​ក្រុម​វាំង​ទាំង​ពីរ​នាក់​កំពុងងូតទឹក​លាង​ដាវ​ក៏​ចាប់​នាំ​ខ្លួន​មក​ក្រាប​បង្គំ​ថ្វាយ។ ព្រះ​បរមបពិត្រ​ទ្រង់​ឲ្យ​តុលាការ​ពិចារណា​សួរ​កត់​ចំលើយ​តាម​ច្បាប់។ ទាហាន​ទាំង​ពីរ​នាក់​នោះ​ឆ្លើយ​ថាខ្លួន​ស្ដាប់​ឮ​ថា​ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​កាត់​ក ទើប​បានជា​កាប់ លុះ​កាប់​ហើយ​ទើប​ភិតភ័យ​ទើប​បានជា​នាំ​គ្នា​រត់​ចូល​ហ្លួង​ខាងកើត​ប្រាថ្នាឲ្យ​រួច​ជីវិត។ ព្រះ​បរមបពិត្រ​ជា​អម្ចាស់​ជីវិតលើត្បូង​ជ្រាប​ហើយ ទ្រង់​ព្រះ​ពិរោធ​ណាស់ ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​សេនាបតី​ចេញ​សំបុត្រ​បញ្ញត្ដិ​ឲ្យ​លើកលែង​ហៅ​ហ្លួង​ខាងកើតឲ្យ​ហៅ​តែ​ព្រះស្ដេច​កន​ ថាបើ​នរណា​មិន​ស្ដាប់ និង​យក​ទោស​ដល់​ជីវិត។ បន្ទាប់​មក​ព្រះបាទ​អ្នក​ម្ចាស់​ទ្រង់​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​យក​ក្បាល​នាយ​កំលោះ​រូបល្អ​នោះទៅ​ធ្វើ​បុណ្យ​តាម​សមគួរ។ ក្នុង​ខណៈនោះ​ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​យក​ទាហាន​ក្រុមវាំង​ទាំង​ពីរ​នាក់​ទៅ​[[ប្រហារជីវិត]]​ទុក​ជា​បំរាម។ ===សង្គ្រាមការពារព្រះនគរ=== ====សមរភូមិមហានគរ==== '''{{Main|សមរភូមិមហានគរ (១៥៣០)}}''' សម្ដេចព្រះចៅ[[មហាចក្រពត្តិ|ចក្រពត្រាធិរាជ]] សម័យថ្ងៃមួយនោះ ចេញគង់ចុងព្រះរោងរមជួបជុំអគ្គមហាសេនា សេនាធីបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការ ក្រាបបង្គំគាល់ តាមតំណែងទើបព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការ ត្រាស់ប្រឹក្សាថា ចៅពញាចន្ទរាជាបានត្រឡប់ទៅក្រុងកម្ពុជាប្រាប់សឹកសង្គ្រាមបានជាធំនោះព្រោះដោយអំណាចរេហ៍ពល ស្បៀងអាហារ គ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ដំរីសេះរបស់យើងឱ្យទៅ។ ឥឡូវបានសំរេចហើយ តែពុំឃើញឱ្យនាំ[[សួយសារ]]មកថ្វាយយើងនៅឡើយ។ ដូច្នេះ យើងគួរលើកទ័ពទៅប្រាបប្រាម ឬធ្វើដោយប្រការដូចម្ដេច ទើប[[អគ្គមហាសេនា]] [[សេនាបតី]] [[មន្ត្រី]]តូចធំ ខ្ញុំ[[រាជការ]] ទទួលព្រះរាជបរិហារ ប្រឹក្សាយល់ព្រម ក្រាបបង្គំទូលថា: កាលចៅពញាចន្ទរាជា ទទួលព្រះរាជឱង្ការទៅទាក់[[ដំរីស]] ហើយមានពុតត្បុតរត់ទៅស្រុកនោះ យើងបានឱ្យបំរើទៅតាមយកខ្លួនមកនោះ ពញាចន្ទរាជាបានសញ្ញាថា បើខ្លួនបានសំរេចព្រះនគរកាលណានឹងនាំសួយសារមកក្រាបទូលថ្វាយ។ ឥឡូវនេះ ពញាចន្ទបានសំរេចហើយ តែកន្តើយព្រងើយទៅនេះ គួរតែយើងលើកយោធាទាហានទៅប្រាបប្រាមឱ្យដឹងថ្វីដៃ។ តែថា ធ្វើដូច្នេះ ដូចជាទាស់នឹងច្បាប់ទំនៀមទៅហើយ ព្រោះដែនដីក្រុងកម្ពុជានេះ ពីដើមជាឯករាជ្យដែរ តែក្រោយមកបានពឹងបារមីផែនដីក្រុងទេពនេះជាច្រើនដងមានទាំងខ្លួនពញាអុង សួគ៌លោកនៅជាតួយ៉ាងសព្វថ្ងៃនេះស្រាប់។ ដូច្នេះ ទូលព្រះបង្គំយល់ថាគួរតែមានព្រះរាជសារឱ្យទៅរំលឹកម្ដងសិន បើកាលណាឃើញថា ចៅពញាចន្ទរឹងទទឹងសឹមយើងលើកទៅធ្វើទោស ឱ្យបានសំរេច។ ព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់អស់មន្ត្រីទៅ ទ្រង់យល់ផ្លូវត្រូវសេចក្ដីហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យតែងព្រះរាជសារ ចាត់ឱ្យចៅពញាមហាទេព មហាមន្ត្រី និង ព្រះ[[រាជវរានុកូល]]ជា[[រាជទូត]] [[ឧបទូត]] [[ត្រីទូត]] អញ្ជើញព្រះរាជ[[សារ]]នោះមកដល់ក្រុង[[កម្ពុជាធិបតី]]។ ទូតទាំង ៣ នាក់មកដល់ក្រៅបន្ទាយនគរក៏ឱ្យបំរើទៅប្ដឹងសេនាបតីតាមជើងសារ ដែលចៅហ្វាយស្រុកពោធិ៍សាត់បញ្ជូនមកនោះគ្រប់ប្រការ។ ក្នុងខណៈនោះ សម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] និងសេនាបតីទាំង ៤ សំរាប់នាំយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបសព្វគ្រប់ហើយ ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រស្ដេចត្រាស់ថា: ជាតិអាសៀមនេះ ចិត្តវាលាមកអាក្រក់ពន់ប្រមាណណាស់បានជាកាលផែនដី ប្រឋមក្ស័ត្រ ខត្តិយាវង្សតំរងរាជ្យក្នុងមហានគរនោះរៀងមក ទ្រង់ឱ្យសាងប្រាសាទរាជដំណាក់ជាន់ក្រៅចាំទទួលព្រះរាជទូតគ្រប់ប្រទេសច្រើនតំបន់នោះ ឥឡូវសៀមវាឱ្យរាជទូតវា អញ្ជើញព្រះរាជសារវាមកនេះត្រូវយើងឱ្យធ្វើព្រះរោង ព្រះពន្លាទទួលព្រះរាជសារនោះ ក្រៅកំពែងព្រះនគរដែរ។ អគ្គមហាសេនា សេនាបតី ទទួលព្រះរាជឱង្ការហើយ ចាត់មន្ត្រីក្រុមមេការ ឱ្យកេណ្ឌរាស្ត្រធ្វើព្រះរោង ព្រះពន្លា រាយទ័ពទាហាន ឱ្យចាំរក្សា ច្រើនសង្កាត់កំណត់តែ ៣ ថ្ងៃ ៣ យប់ ក៏រួចដូចព្រះរាជបញ្ជាការ ទើបក្រុមមេការក៏យកសេចក្ដីចូលទៅប្ដឹងសេនាបតី សេនាបតីយកសេចក្ដីនាំឡើងក្រាបបង្គំទូលទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម័យថ្ងៃនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះចិន្តាថា: រាជទូតសៀមមកនោះយើងនឹងចេញទទួលវាឱ្យរួសរាន់ពេកហាក់ដូចជាយើងកោតខ្លាចវាខ្លាំងណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់លួង[[រាជាមាត្យ]] [[មហាមាត្យ]]ថា: ឱ្យទៅប្រាប់រាជទូតសៀមថា ឱ្យវារង់ចាំ ១៥ ថ្ងៃទៀត [[ព្រះករុណា]]នឹងចេញទទួល។ តែស្ដេចបានអាយ័តរាជាមាត្យ មហាមាត្យថា: ឱ្យចាត់ស្បៀងអាហារនាំយកទៅឱ្យវាឱ្យ[[បរិបូណ៍]]។ ព្រះរាជបំរើទាំងពីរ ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅធ្វើតាមព្រះរាជបញ្ជាគ្រប់ប្រការ។ ក្រោយនោះ ១៥ ថ្ងៃ ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងអលង្ការ មហាឧត្តម ព្រមទាំងព្រះបរមវង្សានុវង្ស និង អគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការចាំដង្ហែស្ដេចព្រះរាជដំណើរទៅប្រថាប់នៅព្រះពន្លាកាក។ លង់លុះព្រឹកព្រាងហើយ ព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គចេញទៅគង់លើ ព្រះរាជហានុកាមាត្យមាស ឱកាសឧត្តម ព្រះបរមវង្សាសេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការ ហែស្ដេចចេញប្រថាប់ លើព្រះ[[ពន្លាកាក]]ខាងជើង[[បន្ទាយ]]ព្រះនគរ ១០ [[សិន]]ប្លាយ។ រាជទូតសៀមទាំង ៣ ក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំថ្វាយព្រះរាជសារ។ ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រទ្រង់ត្រាស់ឱ្យ[[លាម]]ប្រែសេចក្ដី [[អាលក្ស]]ប្រែថ្វាយថា: ព្រះរាជសារ សុន្ទរបវរសេដ្ឋា មហាវិមល [[ពលាការ]] សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ព្រះចៅក្រុងមហានគរ បវរធារាវតី ស្រីអយុធ្យា មហារដ្ឋរាជធានី បុរីរម្យ ឧត្តមមហាឋាន ជាសម្ដេចព្រះបិតុលាធិរាជ។ បំរើផ្លូវព្រះរាជមេត្រីមក សម្ដេចព្រះបរមរាជា រាមាធិបតី ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាជាសម្ដេចព្រះ[[អគិនេយ្យោ]]។ បានទ្រង់ជ្រាប។ ដ្បិតក្រុងកម្ពុជានេះ កាលពីដើមតាំងពីផែនដីព្រះ[[លំពង្សរាជា]] ព្រះបាទសម្ដេចព្រះ[[ស្រីសុរិយោវង្ស]]នោះ សៀមបានវាយបែកមហានគរ ពីរបីដង ហើយបានយកមហានគរនេះជាចំណុះទៀត។ ក្រោយមកទៀត ក្នុងផែនដីព្រះបាទសម្ដេចព្រះ[[ធម្មរាជាទី១|ធម្មរាជា]] ព្រះធម្មរាជាក៏មានព្រះរាជសារទៅដល់យើងឱ្យសង្គ្រោះព្រះអង្គផង។ យើងក៏បានជួយបានយកទាំងសម្ដេចព្រះ[[ស្រីរាជា]] ព្រះសុរិយោទ័យទៅទុកក្នុងក្រុងយើង ហើយរាជសម្បត្តិខ្មែរ ក៏យើងឱ្យស្រេចជារបស់សម្ដេចព្រះធម្មរាជា ជាព្រះបិតារបស់សម្ដេចព្រះក្មួយ។ ចំពោះព្រះក្មួយទៀត កាលភិតភ័យក្នុងគ្រា អាព្រះ[[ស្រីជេដ្ឋា|ស្ដេចកន]] វាយបែកព្រះនគរនោះ សម្ដេចព្រះក្មួយ ក៏បានរត់ចូលទៅពឹងបុណ្យបារមីក្រុងទេពបុរី [[រាជអាណាចក្រអយុធ្យា|ស្រីអយុធ្យា]]ដែរ ក្រុងទេពបូរី ក៏ចាត់[[ពលថ្មើរជើង]] និង [[ពលសេះ]] ដំរី ឱ្យជូនសម្ដេចព្រះក្មួយត្រឡប់មកក្រុងកម្ពុជា ហើយព្រះក្មួយបានសន្មតនឹងម៉ឺន[[ពេជ្រពិចិត្រ]]ថា: តែព្រះក្មួយបានសំរេចព្រះនគរកាលណា ព្រះក្មួយនឹងនាំសួយទៅថ្វាយយើងជាព្រះបិតុលា។ ឥឡូវព្រះក្មួយសំរេចព្រះនគរហើយ ម្ដេចឡើយក៏ពុំឃើញនាំសួយសារ ផ្កាមាសទៅថ្វាយយើងតាមទំនៀម ដូច្នេះឱ្យព្រះក្មួយ ចាត់ឱ្យនាំសួយសារ ផ្កាមាស ប្រាក់ទៅថ្វាយយើងជាព្រះ[[បិតុលា]]ឱ្យត្រឹមត្រូវតាមទំនៀម។ ព្រះបរមនាថ បរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជាធិរាជ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបសេចក្ដីក្នុងព្រះរាជសារហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ តែទ្រង់ខំសង្កត់អត់ទុកក្នុងព្រះរាជហឫទ័យ ហើយក្លែងធ្វើជាទ្រង់ព្រះសំរួល ក្អាកក្អាយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ថា ក្រុងកម្ពុជាធិបតី មហាឥន្ទបត្តបុរីនេះ កាលដើមឡើយជានាយកលើនគរនានាទាំងអស់ ទាំងអា[[សៀម]]នេះ ក៏តែងនាំ[[សួយសារ]] មកក្រាបទូលថ្វាយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ក្នុងមហានគរនេះ ពុំដែលខាតខានមួយរដូវឡើយ។ លុះក្រោយមក ដល់ផែនដី ព្រះ[[បទុមសូរ្យវង្ស]] ព្រះអង្គមានព្រះនេត្រទិព្វ ទ្រង់យល់ថា: [[ឝ្រីឥន្ទ្រាទិត្យ|ពញារោង]]នោះ ជាព្រះរៀមផ្ទាល់ព្រះអង្គរួមព្រះមាតាមួយ បែកទៅនៅស្រុក[[សុខោទ័យ]] ក៏ទ្រង់តាំងឱ្យជាឯករាជ្យនៅក្នុងស្រុកនោះឱ្យសៀមទាំង ៧ ស្រុកឡើងស្ដាប់បង្គាប់សម្ដេចព្រះ[[ជេដ្ឋា]]។ ទ្រង់ខ័ណ្ឌព្រំបុរីត្រឹម[[នគររាជសីមា]]។ លុះឥតពីព្រះរោងទៅស្រុកសៀមក៏នៅឱ្យនាំ[[សុវណ្ណបុប្ផា]] [[តំបារផ្កាមាស]]មកក្រាបទូលថ្វាយជាចំណុះស្រុក[[មហានគរ]]តមកទៀត។ លុះដល់ស្រុកសៀមកើតសង្គ្រាមនឹង[[លាវពោះខ្មៅ]] លាវនោះតាំងឡើងជាព្រះមហាក្សត្រទៀត។ លុះដល់ស្រុកសៀមកើតសង្គ្រាមនឹងលាវពោះខ្មៅ លាវនោះតាំងឡើងជាព្រះមហាក្សត្រហើយបានបង្ក្រាបព្រះរាជត្រកូលពញារោងបាន ក៏តាំងខ្លួនជាឯករាជ្យ។ លុះដល់មកផែនដី សម្ដេចព្រះ[[បរមរាមាធិបតី|បរមរាជា]] សៀមឡើងរាជ្យជាសម្ដេចព្រះ[[ឧទង|រាមាធិបតី]] សៀមលើកទ័ពមកធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះបរមរាជា តែពុំបានធ្វើតាមទំនៀមព្រះមហាក្សត្រគឺឱ្យសំបុត្រចុតហ្មាយមកប្រាប់ជាមុនថា សុំធ្វើសង្គ្រាមទេ។ ស្រាប់តែឱ្យលបលើកជាទ័ពមកចោមបំបែកមហានគរដោយខ្មែរពុំដឹងខ្លួន។ ជ័យជំនះនឹងរាប់ថា មានរិទ្ធីអានុភាពក៏ពុំបាន។ កាលយើងទៅនៅស្រុកសៀម ៩ ឆ្នាំនោះទៀតយើងបានសុំឱ្យកងទ័ពមកជួយយើងច្រើនដង ក៏ព្រះចៅ[[ចក្រពត្តិ]]ពុំឱ្យកងទ័ពនឹងស្បៀងអាហារយើងសោះ។ ហេតុតែ កុសលផងរបស់ក្រុងកម្ពុជាធិបតី មិនឱ្យប្រទេសយើងទាបថោក ក៏បណ្ដាលឱ្យព្រះចៅចក្រពត្តិចាញ់ឧបាយកលយើងឱ្យយើងទៅទាក់[[ដំរីស]] យើងក៏រត់មកច្បាំងបានដោយ[[បញ្ញាធិការ]] និង តំរិះប្រាជ្ញាបុណ្យវាសនារបស់យើងទៅ។ តើព្រះចៅចក្រពត្តិមានឱ្យអ្វីជាកំលាំងមក ក៏បានជាឱ្យមកតាមទារសួយសារដូច្នេះ ឥឡូវនេះ បើយើងព្រមថ្វាយ ក៏ជាការឥតប្រយោជន៍ដែរ។ ទ្រង់ត្រាស់តែម៉្លោះហើយ ក៏ទ្រង់ឱ្យអាលក្សតែងព្រះរាជសារ ប្រគល់ឱ្យព្រះរាជទូតទាំង ៣ នាយនាំត្រឡប់ទៅក្រុងទេពបុរី ស្រីអយុធ្យាវិញ។ ព្រះរាជទូតទាំង ៣ នាក់បានឮព្រះបរិហារត្រាស់កណ្ដាលជំនុំ ជាសេចក្ដីផ្ទុញផ្ទាល់ដូច្នោះ ក៏នឹកក្រេវក្រោធពន់ប្រមាណ តែពុំហ៊ានឆ្លើយទាស់ព្រះរាជឱង្ការ ព្រោះសេចក្ដីដែលព្រះអង្គត្រាស់ទាំងប៉ុន្មាននោះជាសេចក្ដីសុចរិត ពិតត្រង់ប្រាកដទាំងអស់ ក៏ថ្វាយបង្គំទទួលព្រះរាជសារហើយ នាំត្រឡប់ទៅក្រាបទូលថ្វាយព្រះចៅចក្រពត្តិវិញ។ ស្ដេចសៀមឱ្យ[[លៀម]]ប្រែព្រះរាជសារទៅមានសេចក្ដីថា: "ព្រះរាជាសុន្ទរ បវរ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការ ព្រះបរមរាមា មហាចន្ទរាជាធិរាជ រាមាធិបតី សិរីយសោធរ បវរវង្សកូល កំពូលកម្ពុជា មហាឥន្ទបត្តបុរីរម្យ ឧត្តមកុរុរដ្ឋ រាជធានី។ ចំរើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រី តបមកសម្ដេច ព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះចៅក្រុងទេពបូរី ស្រីអយុធ្យាជាសម្ដេចព្រះបិតុលាបានទ្រង់ជ្រាប។ ដ្បិតយើងជាក្មួយបានឃើញព្រះរាជសារ មើលឃើញសេចក្ដីទាស់ច្រើនប្រការណាស់ ពុំត្រូវតាម[[ប្រវេណី]]អំពីបុរាណរាជ្យរៀងមកទេ។ ឯក្រុងកម្ពុជាធិបតី មហានគរនេះជានគរធំ ឧត្តមប្រសើរណាស់ ក្រុងស្រីអយុធ្យាធ្លាប់តែជាចំណុះចុះចូល ថ្វាយ[[សួយសារ]]រៀងមកច្រើន[[ផែនដី]]។ កាលយើងធ្វើសង្គ្រាមនឹងអាព្រះស្ដេចកននោះទៀត ក៏សៀមពុំបានជួយកំលាំង[[សឹក]]អ្វីសោះនឹងឱ្យនាំសួយសារមកថ្វាយសម្ដេចព្រះ[[បិតុលា]]នេះមិនគួរ។ យើងបាន[[ជំនុំ]]យល់ព្រមនឹង[[ព្រះវង្សានុវង្ស]] អង្គ[[អគ្គមហាសេនា]] សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការទាំងប៉ុន្មានទៅយល់ថា សៀមពុំបានមានគុណជួយអ្វីសោះទេមានតែលបលើកជាទ័ពចោរទៅប្លន់រាស្ត្រយកព្រះនគរ ពុំមានព្រះរាជសារណាត់សង្គ្រាមតាមប្រវេណីក្រស័ត្រហើយកំហែងកៀរគ្រួខ្មែរប្រែទុច្ចរិតខ្លាំងណាស់ នឹងជឿស្ដាប់យកជាទីពឹងពុំគួរ។" សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ចប់ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា: [[ពញាលង្វែក]]និយាយតមកយើងក្នុងព្រះរាជសារនេះ ឃើញថាជាសេចក្ដីព្រហើនភ្លើនព្រះរាជអាជ្ញាខ្លាំងណាស់ ដូច្នេះមានតែយើងគិតធ្វើសង្គ្រាមនឹងពញាលង្វែកឱ្យឃើញថ្វីដៃម្ដង។ ខ្មែរធ្លាប់បែកនគរនឹងដៃសៀមពីរបីដងហើយ នៅតែពុំទាន់រៀង បើយើងឈ្នះបានព្រះនគរម្ដងនេះទៀត យើងនឹងកៀរយករាស្ត្រឱ្យអស់ពីនគរវាមកទុកក្នុងនគរយើងឱ្យស្យាមប្រទេសនេះរាងចាលថ្វីដៃយើងតទៅ។ តែអស់សេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់ក្រសួង​យល់ដូចម្ដេច សេនាបតី មន្ត្រីទាំងពួង ក៏ថ្វាយបង្គំក្រាបទូលថា ទ្រង់ព្រះតំរិះនេះ យើងខ្ញុំទូលព្រះបង្គំយល់ថាត្រូវព្រមៗគ្នា។ ព្រះបាទចក្រពត្តិរាជាធិរាជបានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់អស់មុខមន្ត្រីយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំត្រូវនឹងព្រះតំរិះនោះ ពេញព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ព។ លុះបានរេហ៍ពលមកជួបជុំហើយ​ នៅព.ស. ២០៧៤, គ.ស. ១៥៣០, ម.ស. ១៤៥២, ច.ស. ៨៩២ ឆ្នាំ[[ខាល]] [[ទោស័ក]] សម្ដេចព្រះចៅ[[ចក្រពត្តិ]] [[រាជាធិរាជ]] ត្រាស់ចាត់មេកងទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ ស្រេច សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់គ្រឿងសំរាប់ពិជ័យយុទ្ធនាស្រេច ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រឈ្មោះ [[ប្លាយមង្គលទ្វីប]] ហើយក៏ឱ្យគោះ[[គង]] ទូង[[ភេរី]] លើកយោធាមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំតាម[[ក្បួនពិជ័យសង្គ្រាម]]ដើរ។ ទ័ពធំមកត្រូវ[[នគររាជសីមា]] និង [[មហានគរ]]។ ឯព្រះបាទបរមបពិត្រ ឧត្តមបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជាធិរាជ ក្រោយរាជទូតសៀមត្រឡប់ទៅវិញនោះ ស្ដេចមានព្រះរាជឱង្ការនឹងអស់មុខមន្ត្រីថា: កាលមុន [[ពញាដែក]]ទាយថា: ពីរឆ្នាំទៀត សៀមនឹងលើកទ័ពនោះ ឃើញហេតុថាត្រូវនឹងទំនាយដែកហើយ។ ពញាដែកនោះ ដូចជាមាន[[ទេវតា]]សណ្ឋិតមាត់ ប្រសិនណាបើគាត់នៅរស់ យើងនឹងតាំងគាត់ជាហោរាក៏បាន។ ឧកញ៉ាចក្រីទេពក្រាបទូលថា: ពញាដែកនោះ កាលទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានរង្វាន់ឱ្យធ្វើជា[[ចៅហ្វាយស្រុកលង្វែក]] និងប្រាក់មួយ[[ហាប]] ហើយនិង[[សំពត់]]អាវ ១០០ មួយមុខនោះគាត់មិនទទួលទេ។ គាត់ថាឱ្យទុកចែកសេនាទាហានចុះ សំដីនេះ ឃើញថាគាត់គ្មានចិត្តលោភសោះ បើទុកជាគាត់រស់នៅក៏ពុំព្រមចូលធ្វើ[[រាជការ]]ដែរ ដែលគាត់ទៅជាបិសាចបានជាគូនឹងបិតាទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំនេះ ឃើញប្រសើរជាង។ ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់បញ្ញត្តមុខងារថែមទៀតថា: ឱ្យ[[ព្លីការ]] ឱ្យគ្រប់រដូវចូលឆ្នាំ និង ចេញចូលវស្សា ហើយនិងភ្ជុំបិណ្ឌនៅកន្លែងពញាពេជ្រ និង ពញាដែកនោះ កុំឱ្យខ្វះខាតឡើយ ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យសមហាត់ សេនាទាហានទុកបំរុងរាជការកុំឱ្យធ្វេសប្រហែស។ ឯបំរើសេះ ខាងក្រុងកម្ពុជា ដែលឱ្យទៅស៊ើបកិច្ចរាជការ ក្នុងក្រុងទេពនោះដឹងថា សៀមឱ្យកេណ្ឌរេហ៍ពលមកត្រៀមទ័ពហើយ ក៏ប្រញាប់មកប្ដឹងសេនាបតី សេនាបតី នាំយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលព្រះបាទជា[[អម្ចាស់]]។ ស្ដេចទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពតាមជនបទតូចធំថែមទៀត។ លុះមកជួបជុំហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ សម្ដេចព្រះ[[រាមា]] ជាព្រះ[[ឱរសាធិរាជ]] និង សម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] នៅចាំក្រោយព្រះមហានគរ ចាត់ដូច្នេះរួចហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់អស់មុខមន្ត្រីតូចធំថា បើយើងចាំទទួលទ័ពសៀមក្នុងព្រះនគរនោះឃើញថាអស់រាស្ត្រ ដែលនៅតាមផ្លូវមុខសឹកនឹងទៅជា[[ឈ្លើយ]][[សៀម]]ប្រាសវិនាសពីភូមិលំនៅអស់ពុំខាន។ ដូច្នេះ អញយល់ថា យើងត្រូវលើកទ័ពទៅទទួលទ័ពសៀម នៅទីប្រទល់ដែនទើបជា។ នោះអស់មុខមន្ត្រី ក៏ក្រាបទូលថា ទ្រង់ព្រះតំរិះយល់សេចក្ដី ទ្រង់[[ព្រះមហាករុណា]]ដល់ប្រជានុរាស្ត្រនេះជាត្រឹមត្រូវណាស់។ ទើបព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យក្រុមព្រះរាជគ្រូបុរោហិត និង ក្រុមពិជ័យរាជហោរាតាំងព្រះរាជពិធីប្រក់ពលស្រេច លុះបាន[[ឫក្ស]]ជា[[ពេលា]]ល្អហើយ សម្ដេចព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ផែនដី ស្ដេចទ្រង់គ្រឿង[[អលង្ការ]]សំរាប់[[រាជ្យ]] ចេញរណយុទ្ធឡើងគង់លើព្រះទីនាំង[[ពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធកុញ្ចរ]]ក្លាខ្លាំងបាំងនូវបវរ[[ស្វេត្រច្ឆ័ត្រ]]មានជាន់ ៧ ដោយពុំទាន់[[ប្រាប្ដាភិសេក]]នៅឡើយ ហើយទ្រង់ចាត់ឱ្យអស់[[អគ្គសេនាចតុរង្គ]]ជាទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ ព្រមដោយគ្រឿងអភិរម្យរាជនានា និង [[ដាវ]] [[កាំភ្លើង]] គ្រឿងប្រដាប់សំរាប់យុទ្ធ[[ទង់ជ័យ]] ប្រពៃថ្លៃថ្លា និង[[សេះសឹក]] សន្ធឹកមហិមា។ នោះព្រះពិជ័យរាជហោរាគោះគង ទូងភេរី ព្រះរាជគ្រូបុរោហិត ថ្វាយទឹក[[ស័ង្ខ]] [[ប្រាប្ដាភិសេក]]ហែទង់ជ័យផ្លុំត្រែស័ង្ខ [[សុរិយាតន្ត្រី]] ដំណើរក្បួនទ័ពចេញអំពីព្រះនគរ តាមរយៈផ្លូវទៅដល់ស្រុក[[ពោធិ៍សាត់]]។ ឯទ័ពសៀម លុះមកដល់[[ស្រុកនាងរង]] ក៏រំលងមកដល់[[ស្រុកមហានគរវត្ត]]។ ចៅហ្វាយស្រុកនគរវត្ត កេណ្ឌបានពល ៥០០០ នាក់ ចេញទទួលច្បាំងនឹងទ័ពមុខ។ សៀមបានច្បាំងដោយអាវុធវែងខ្លី ពលស្លុតស្លាប់ទាំងសងខាង តែពលខ្មែរឃើញពលសៀមច្រើនណាស់លប់កំលាំងនឹងទប់ទល់ពុំបានក៏រត់បែកទ័ពចេញទៅទីទៃ។ ទើបចៅហ្វាយស្រុកមហានគរឃើញកងទ័ពខ្លួនបែកទ័ពរត់ចោលខ្លួនដូច្នោះក៏នាំតែទាហានរួមចិត្តចំនួន ៥០ នាក់រត់ទៅដល់ខែត្រពោធិ៍សាត់ជួបនឹងទ័ពហ្លួងត្រេកអរណាស់ ក៏ចូលទៅក្រាបថ្វាយបង្គំគាល់ ក្រាបទូលតាមហេតុសព្វសេចក្ដី ហើយថាដែលទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំរត់ចោលស្រុកនេះមានទោសដល់ជីវិត ស្រេចនៅព្រះករុណាជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស។ ព្រះបាទបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ យល់ថាទ័ពសៀមជាទ័ពក្រស័ត្រ ពលក៏ច្រើនត្រាស់តែម៉្លោះហើយ ក៏តឿនឱ្យគ្រប់នាយកងទ័ពឱ្យលើកចេញពីខែត្រពោធិ៍សាត់ទៅទល់ដែនស្រុកនគរវត្ត។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យតាំងទ័ពនៅមាត់វាលខាងលិចរង់ចាំស្ដាប់ជើងសឹកព្រះចៅចក្រពត្តិ។ ឯព្រះចៅចក្រពត្តិ លុះចៅហ្វាយស្រុកមហានគររត់ទៅហើយ ក៏ឱ្យលើកកងទ័ពចូលទៅក្នុងបន្ទាយមហានគរ ហើយទ្រង់ទតអស់ប្រាសាទរាជរដ្ឋខ្មែរ។ ទ្រង់យល់ល្អត្រកាលណាស់ទ្រង់ត្រាស់សរសើរថា: ស្រុកនេះគប្បីជាស្រុក សម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជសាងថ្វាយព្រះបាទ[[អរិដ្ឋពលពាហនោ]]ជាព្រះបុត្រមែន សមជាស្រុកមហានគរមានក្សត្រាធិរាជ ១២១ ជាចំណុះមែន។ ស្ដេចកំពុងតែត្រាស់សរសើរ ដូច្នេះកងល្បាតសេះចូលទៅក្រាបទូលថា ទ័ពស្ដេចខ្មែរលើកមកតាំងបន្ទាយនៅមាត់វាលខាងលិចចំងាយប្រមាណ ៥០ សិន។ ឯព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់អស់នាយកងទ័ពឱ្យប្រុងខ្លួនគ្រប់គ្នា។ លុះព្រឹកឡើងទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យរៀបក្បួនទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ និង ដំរី សេះសឹកជាសន្ធឹកពន្លឹកមហិមាឱ្យទាហានពាក់អាវ[[ក្រហម]] មួកក្រហម ដែលមានចៅពញាមហាសេនាជាមេកងទ័ពមុខ។ ឯទ័ពឆ្វេងឱ្យព្រះសន្ធរសង្គ្រាមជាមេកងរេហ៍ពលពាក់អាវខៀវ មួក[[ខៀវ]] ប៉ែកស្ដាំឱ្យ[[ចៅពញា]][[ព្រះឃ្លាំងធិបតី]]ជាមេកងរេហ៍ពលពាក់អាវ[[បៃតង]] មួកបៃតង។ ឯទ័ពក្រោយ ឱ្យចៅពញាចក្រីជាមេកងរេហ៍ពល ពាក់អាវ[[ខ្មៅ]] មួកខ្មៅ។ ឯទ័ពហ្លួង រេហ៍ពលពាក់អាវ[[លឿង]] មួកលឿង។ លុះបាននពឫក្សហើយ សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់គ្រឿងសុវណ្ណរាជភូសា ព្រះ[[មណីរតន៍]] សង្វារប្រដាប់ដោយមណីរតន៍ សំរាប់រាជសង្គ្រាម ស្រេចស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំង ប្លាយមង្គលទ្វីបចុះប្រេងបាំងនូវស្វេត្រច្ឆ័ត្រ ៩ ជាន់គង់នៅលើរយាងបិទមាសឱភាសសោភា ហើយឱ្យមន្ត្រីម្នាក់នៅជិះជាកណ្ដាល កាន់កន្ទុយក្ងោកឱ្យមន្ត្រីម្នាក់ទៀតជិះកន្សៃ វាយខ្ជែងឱ្យអស់នាយកង នាយទ័ពជិះ[[ដំរី]] [[សេះ]] សឹក ហើយវាយគងទូងស្គរសុរិយាតន្ត្រី ប្រគុំរងំរអើកកក្រើកលើកទ័ពតំរង់ទៅទ័ពស្ដេចខ្មែរ។ ឯព្រះចៅក្រុងខេមរាប្រទេស វិសេសខត្តិយា មហាចន្ទរាជាធិរាជក្នុងវេលាយប់នោះ ព្រះអង្គត្រាស់ប្រាប់ឱ្យប្រុងខ្លួនគ្រប់នាយកងទ័ព។ លុះព្រឹកឡើង ទ្រង់ចាត់សម្ដេចព្រះរាមាជាព្រះរាជបុត្រាច្បងឱ្យធ្វើជាមេទ័ពមុខគង់ព្រះទីនាំង[[ពិជ័យកុញ្ជរបវរហត្ថី]]ឱ្យចៅពញាសួគ៌ាលោកសុខ កូនពញាពេជ្រ (មឿង) ទី៣ ជាមេទ័ពមុខបង្អស់ឧកញ៉ា[[ចក្រីទេព]] កូនពញាពេជ្រ (មឿង) ទី៤ ជាមេកងទ័ពប៉ែកស្ដាំឱ្យឧកញ៉ា[[យមរាជសួស]]ជាមេកងទ័ព ប៉ែកឆ្វេងឱ្យសម្ដេច[[ព្រះសុទត្ត]]ជាមេកងក្រវែលក្រោយ។ លុះបានដល់ឫក្សល្អហើយ ព្រះរាជគ្រូហោរាចារ្យ អញ្ជើញសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា បរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ព្រះអង្គចូលស្រង់ទឹកមន្តភិសេកហើយ ព្រាហ្មណ៍ថ្វាយទឹកស័ង្ខ រួចទ្រង់គ្រឿង[[សិរីរាជ្យ]] [[អលង្ការ]]បវរពិចិត្រ ពិភិតភូសា សំរាប់ទ្រង់រាជ[[រណយុទ្ធ]] ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[កុញ្ជរគជសារ]]សឹកពន្លឹកចុះប្រេងមហិមា គង់នៅលើ[[រយាង]]ទិព្វមាស បោះបាំងនូវស្វេត្រច្ឆ័ត្រមានមន្ត្រីជិះកណ្ដាលកាន់កន្ទុយ[[មយូរា]]សំរាប់ឱ្យសញ្ញាទ័ព ហើយបង្គាប់ឱ្យមន្ត្រីម្នាក់ជិះ[[កន្សៃ]]សំរាប់វាយ[[ខ្ជែ]]។ ឯអស់មន្ត្រីខ្ញុំរាជការដែលជាសេនាទាហានធំ តូច ក៏ជិះដំរី សេះសឹករាល់ខ្លួនតាមពួកតាមកងជាអធិកពន្លឹកដោយ[[ក្លស់]]ក្លំអភិរម្យ សែនត្វាន់កាន់នូវ[[ទង់ជ័យ]] ប្រពៃថ្លៃថ្លា សស្ត្រាវុធ។ លុះព្រះសុរិយារឿងរះ ស្រឡះនភាកាសស្ដេចត្រាស់ឱ្យសម្ដេចព្រះរាជបុត្រាគឺសម្ដេចព្រះ[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]ចេញទ័ពមុខ ទាហានក៏តគោះគង ទូងភេរីតាំងហ៊ោ ដំណើរពេលទៅជាមុន ឯព្រះទីនាំង គជេន្ទ្រក៏ស្រែក។ ====សង្គ្រាមបងប្អូនឯង==== "សាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោម ដែលយើងបានចំលងតាំងពីដើមរហូតមកដល់ត្រឹមនេះបាត់អស់មួយកណ្ឌគឺ[[កណ្ឌ]]ទី១៧ កណ្ឌដែលសំដែងអំពីសង្គ្រាមរវាងព្រះបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជ នឹងព្រះចៅចក្រពត្តិ (ស្ដេចសៀម) និងដែលសំដែងអំពីសង្គ្រាមរវាងសម្ដេចព្រះបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជានិង[[ឱកញាឱង|ចៅពញាអុង]] ដែលជាព្រះរាជបុត្រធម៌ស្ដេចសៀមទៀត។ ឯព្រះរាជពង្សាវតាររបស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យមាននិយាយត្រង់នេះដែរ តែខ្លីណាស់ គឺគ្រាន់តែនិយាយថា ស្ដេចស្រុកសៀមឱ្យរាជសារមកសុំដំរី ទ្រង់ពុំព្រមថ្វាយ។ ស្ដេចសៀមខ្ញាល់ណាស់ លើកកងទ័ពមកច្រើន។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់លើកសេនាទាហានទៅទទួលច្បាំងនៅមហានគរវត្ត។ ទ័ពសៀមបរាជ័យ រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ័ពខ្មែរដេញតាមទាល់តែផុតដែនហើយ ទ្រង់លើកទ័ពត្រឡប់មក[[បន្ទាយមានជ័យ]]វិញ។ លុះដល់ឆ្នាំ[[វក]] [[អដ្ឋស័ក]] ព្រះ[[ធម្មរាជា]] ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យានឹកខ្ញាល់នឹងសម្ដេចព្រះបរមរាជាហើយទ្រង់ប្រឹក្សានឹងសេនាបតី ខ្ញុំរាជការទាំងពួងថា យើងសុំដំរីស អំពីព្រះចន្ទរាជា ព្រះចន្ទរាជាពុំព្រមឱ្យ មិនព្រមនាំរាជសារមកថ្វាយ ជាចំណុះយើង យើងឱ្យលើកកងទ័ពទៅច្បាំងក៏ចាញ់ត្រឡប់មកវិញ។ ឥឡូវឮដំណឹងថា ក្រុងកម្ពុជាកើតសឹកពុំទាន់បានរាបទាប គួរយើងឱ្យលើកទ័ពទៅម្ដងទៀតចុះទើបព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ត្រាស់ឱ្យហៅ ព្រះ[[សិទ្ធានរាជា]]គឺចៅពញាអុង ពីស្រុកសួគ៌លោកមកគាល់ហើយត្រាស់ថា ឥឡូវនេះយើងឱ្យអ្នកលើកទ័ព ទៅវាយស្រុកខ្មែរ បើវាយបានយើងនឹងឱ្យអ្នកសោយរាជ្យនៅទីនោះ។ ចៅពញាអុងក៏ថ្វាយបង្គំទទួលអាសាគ្រប់ប្រការក្រាបថ្វាយបង្គំលាចេញមក។ ទើបព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ទ្រង់ឱ្យកេណ្ឌពលបាន ៩០០០០ នាក់ លុះបាន[[ឫក្ស]]ហើយ ព្រះសិទ្ធានរាជានឹងមន្ត្រី ច្រើននាក់លើកទ័ពជើងគោក ចេញពីក្រុងស្រីអយុធ្យាចូលមកក្នុងដែនក្រុង[[កម្ពុជាធិបតី]]។ ចាត់ឱ្យពញាវាំង "[[វាំងសាន|សាន]]" លើកទ័ពជើងទឹក ៥០០០០ នាក់ចូលមកកាត់ផ្លូវ[[កំពត]]។ ចំណែកព្រះសិទ្ធានរាជា វេលាដែលលើកទ័ពចេញមក ស្ដេចហាមសេនាទាហានថា កុំឱ្យដំណឹងថាព្រះចៅលើកទ័ពមកព្រះអង្គឯង កុំឱ្យឮថា ឈ្មោះយើងឱ្យសោះតែនរណាមិនធ្វើតាមនឹងយកទោសដល់ជីវិត។ ឯចៅហ្វាយស្រុកទល់ដែន ជើងទឹក ជើងគោក ឮរន្ទឺថាស្ដេចសៀមលើកទ័ពមកនោះពុំបានតតាំងច្បាំងឡើយ ហើយប្រមូលគ្រួរត់ចូលព្រៃអស់ទៅ។ ទើបចាត់បំរើឱ្យនាំយកសេចក្ដីចូលមកក្រាបបង្គំទូលសូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបហើយត្រាស់បង្គាប់ឱ្យ ឧកញ៉ាក្រឡាហោម "[[ក្រឡាហោមគាំ|កែវ]]" (គាំ) កេណ្ឌរេហ៍ពល[[ខែត្របាសក្ដិ]] [[ខែត្រព្រះត្រពាំង|ព្រះត្រពាំង]] [[ខែត្រក្រមួនស|ក្រមួនស]] និង[[ខែត្របាទី|បាទី]] [[ខែត្របន្ទាយមាស|បន្ទាយមាស]] បាន ៦០០០០ នាក់ចុះទូកចំបាំងទៅទទួលច្បាំងនឹងទ័ពពញារាជវាំង "សាន" ខាងជើងទឹក។ ឱ្យកេណ្ឌពលពី[[ខែត្រត្បូងឃ្មុំ]] [[ខែត្រកំពង់សៀម|កំពង់សៀម]] [[ខែត្រកំពង់ស្វាយ|កំពង់ស្វាយ]] [[ខែត្របាភ្នំ|បាភ្នំ]] [[ខែត្រព្រៃវែង|ព្រៃវែង]] និង [[ខែត្រសំរោងទង|សំរោងទង]] បានពល ២០០០០០ នាក់ ដំរី ៥០០ និង សេះ ៥០០០។ ថ្ងៃ ៧ [[រោច]] ខែ[[មាឃ]] ឆ្នាំ[[វក]] [[អដ្ឋស័ក]] វេលាបានឫក្សហើយ ស្ដេចឡើងគង់ ព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រ]]ព្រមដោយ[[សេនានិករ]] លើកព្យូហយាត្រាចេញពីព្រះរាជវាំង[[លង្វែក]]តាមរយៈផ្លូវ ដរាបដល់[[បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]។ ស្ដេចបោះទ័ពប្រថាប់នៅក្នុងបន្ទាយនោះ។ វេលានោះមានឧប្បត្តិហេតុជាអស្ចារ្យ មានពោធិមួយដើមនៅទីនោះ ដែលសុគតយូរឆ្នាំកន្លងមកហើយត្រឡប់ជាលូតលាស់រស់ឡើងវិញ។ ក្រមការបានឃើញហេតុនេះហើយ ក៏យកសេចក្ដីទៅក្រាបបង្គំទូលតាមរឿង។ ព្រះអង្គជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះសោមនស្សណាស់។ ស្ដេចយកគ្រឿងសក្ការៈទៅបូជាដើមពោធិ៍នោះ ហើយទ្រង់មានព្រះតំរាស់ត្រាស់នឹងនាយទ័ពថា: ដើមពោធិ៍ដែលសុគតយូរឆ្នាំ ហើយត្រឡប់ជារស់ឡើងវិញនេះត្រូវលើយើងជាវង្សព្រះមហាក្សត្រ ដ៏ប្រសើរក្នុងខេមរាជប្រទេស។ អា "កន" វាជ្រែករាជ្យ យើងបានដោះខ្លួនទៅនៅប្រទេសដទៃ។ យើងចូលមកវិញបានបង្ក្រាបអា "កន" សំលាប់ចោលរាបទាបហើយ។ ឥឡូវសៀមប្រើពញាអុងឱ្យលើកទ័ពមកទៀតគង់តែនឹងចាញ់បារមីយើងមិនខាន។ ពញាអុងជាព្រះរៀមយើង ពុំសូវស្ទាត់ជំនាញក្នុងការសង្គ្រាមឡើងធ្លាប់តែសុខ។ វេលានេះ យើងចង់ចេញប្រជល់ដំរីនឹងពញាអុង តែព្រះអង្គនឹងព្រះអង្គ ព្រោះជាតិជាក្សត្រដូចគ្នា តើអស់អ្នកទាំងពួង យល់ដូចម្ដេច? នាយកងទ័ពទាំងពួង ក៏យល់ព្រមតាមព្រះរាជតំរិះនេះ ទើបទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជាព្រះសន្ធរយសឱ្យតែងព្រះសុភអក្សរទៅដល់ពញាអុងថា: ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះបរមរាជា រាមាធិបតី សិរីសរិយោវង្ស ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី ចំរើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រីមក ព្រះសិទ្ធានរាជាជាសម្ដេចព្រះរៀម ដែលជាព្រះរាជបុត្រធម៌ស្ដេចសៀម។ ខ្ញុំជាអនុជគិតស្មានថាព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាលើកទ័ពចេញមកនឹងព្រះអង្គឯង ខ្ញុំជាអនុជក៏ចាត់កងទ័ពមកចាំទទួល។ លុះមកដល់ទីនេះហើយ ទើបដឹងថាព្រះរៀម។ សម្ដេចព្រះរៀមយាងមកនេះគឺប្រាថ្នាយកមហាស្វេត្រឆ័ត្រ ក្រុងកម្ពុជាថ្វាយស្ដេចសៀម ប្រយោជន៍នឹងមិនឱ្យវង្សក្រស័ត្រក្រុងកម្ពុជានៅជាឯករាជ្យ ព្រោះសៀមប្រកបតែដោយនូវលោភចេតនាប្រាថ្នាឱ្យក្រុងកម្ពុជានៅក្នុងអំណាចរបស់ខ្លួន។ ឥឡូវព្រះរៀម លើកទ័ពមកនេះ បើខ្ញុំអនុជនឹងតយុទ្ធដោយនូវសេនាទាហាន បើទុកជាឈ្នះ ឬចាញ់ ក៏មិនប្រសើរដែរ ព្រោះយើងទាំងពីរជាមហាក្រស័ត្រមានវង្សតែមួយជាមួយគ្នា ហើយតាំងព្រះទ័យថានឹងយកជ័យជំនះដោយសព្វខ្លួន។ ខ្ញុំអនុជ សុំប្រជល់ដំរី តែព្រះអង្គនឹងព្រះអង្គឱ្យនាយកង នាយទ័ពមើល អំណើះតទៅគ្មានក្រស័ត្រណាហានក្លាចេញប្រជល់ដំរីដូចជាខ្ញុំអនុជ និងព្រះរៀមឡើយ។ បើព្រះរៀមមានជ័យជំនះ ខ្ញុំអនុជនឹងថ្វាយព្រះមហាស្វេតឆ័ត្រ បើព្រះរៀមបរាជ័យឱ្យថយទៅប្រាប់ស្ដេចសៀម កុំឱ្យលោភពីព្រោះក្រុងសៀម និងក្រុងកម្ពុជាធិបតីមានខ័ណ្ឌសីមាដោយឡែកពីគ្នាតាំងពីបុរាណរៀងមក។ បើសម្ដេចព្រះរៀមជ្រាបហើយ ទ្រង់ពុំសព្វព្រះទ័យនឹងប្រជល់ដំរីទេ ឱ្យស្ដេចត្រឡប់ទៅស្រុកសៀមវិញ ហើយឱ្យស្ដេចសៀមរើសនាយទ័ពក្នុងវង្សក្រស័ត្រឱ្យចេញមកប្រជល់ដំរីឱ្យឃើញថ្វីដៃ។ បើព្រះរៀម សព្វព្រះទ័យសុំឱ្យឆ្លើយកំណត់ថ្ងៃ និងវេលាទៅដល់ខ្ញុំអនុជ។ លុះរួចស្រេចហើយ ទើបទ្រង់ចាត់មន្ត្រី ៣ នាក់ និងសេនាទាហាន ៥០ នាក់ឱ្យអញ្ជើញព្រះរាជសារទៅថ្វាយព្រះសិទ្ធានរាជានៅ[[បន្ទាយស្ទឹងដូនកែវ]]ត្រើយខាងលិច។ កងទ័ពសៀមឃើញសួរដឹងសេចក្ដីហើយទៅទូលព្រះសិទ្ធានរាជា ព្រះសិទ្ធានរាជាឱ្យនាំរាជទូតចូលគាល់ក្នុងបន្ទាយ ទ្រង់ទទួលទតព្រះរាជសារជ្រាបសេចក្ដីគ្រប់ប្រការស្ដេចខ្ញាល់ណាស់ មានព្រះបន្ទូលថា: ព្រះចន្ទរាជាមើលងាយយើងក្រែងយើងពុំហ៊ាន ឯយើងជាក្សត្រដ៏ប្រសើរ បើនឹងប្រជល់ដំរីនោះ យើងចូលចិត្តណាស់ហើយ។ ទ្រង់មិនតបរាជសារវិញទេ ផ្ដាំផ្ដែនឹងរាជទូតថា: ដែលម្ចាស់ឯង សុំប្រជល់ដំរីនោះ យើងគាប់ចិត្តណាស់ យើងមិនបានតបព្រះរាជសារទៅវិញទេ ឯងទូលម្ចាស់ឯងថាដល់ថ្ងៃ ៦ រោច ខែ[[ផល្គុន]] ឆ្នាំ[[វក]] នេះឱ្យរៀបចុះ នឹងប្រជល់ដំរីព្រះអង្គនឹងព្រះអង្គនៅ[[វាលព្រះម្លូ]]ក្នុង[[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]។ ឯព្រះរាជបំរើទាំងប៉ុន្មានក៏ត្រឡប់មកបន្ទាយមានជ័យវិញ ហើយក្រាបបង្គំទូលគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ ទើបព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះតំរាស់ត្រាស់នឹងនាយទ័ពថា: ពញាអុងគង់តែនឹងចាញ់យើង។ បន្ទាប់មក ស្ដេចឱ្យបង្ហាត់ដំរីមានថ្វី[[ភ្លុក]] ថ្វីជើងស្ទាត់[[ជំនាញ]]ក្នុងការសង្គ្រាមបាន ៥០ ប្រដាប់ដោយគ្រឿង[[អាវុធ]]។ ស្ដេចឱ្យរៀប[[គជេន្ទ្រឰរាឫទ្ធិ]]កំពស់ ៦ ហត្ថទុកសំរាប់ថ្វាយជាព្រះទីនាំងគង់ [[និរភិតគជា]]ជាព្រះទីនាំងរងកំចាត់មារាជាព្រះទីនាំង ព្រះប្រដាប់ដោយស្វេតឆ័ត្រ ចាមរបៃមន សែនត្វាន់បាំងសែងសុរិយា។ ចាត់ឱ្យឧកញ៉ា "[[ឧកញ៉ាម៉ម|ម៉ម]]" កាន់ពល ៥០០០ នាក់ជាទ័ពមុខ ឧកញ៉ាក្រឡាហោម "[[ក្រឡាហោមគាំ|កែវ]] (គាំ)" កាន់ពល ៥០០០ នាក់ជាទ័ពប៉ែកខាងស្ដាំ ឧកញ៉ារាជតេជៈ "[[រាជតេជៈកៅ|សុខ]] (កៅ)" កាន់ពល ៥០០០ នាក់ជាទ័ពប៉ែកឆ្វេង។ លុះដល់ថ្ងៃកំណត់ហើយ ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងតាមក្បួន[[ពិជ័យសង្គ្រាម]]ស្រេច ហោរាថ្វាយឫក្សបុរោហិតថ្វាយស្លុតជ័យមង្គល ស្ដេចចេញប្រថាប់លើកើយវេលាព្រឹកម៉ោង ៧ ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រព្ធរារឹទ្ធិ។ ឧកញ៉ា[[សួគ៌ាលោក]] ជិះ[[ម៉ឺនពេជ្រ (ដំរី)|ម៉ឺនពេជ្រ]]អមស្ដាំ ឧកញ៉ា[[អធិរាជវង្សា]]ជិះ[[ម៉ឺនកែវ (ដំរី)|ម៉ឺនកែវ]]អមឆ្វេង ព្រះ[[រាជវរានុកូល]] ព្រះ[[រាជភក្ដី]] ជិះដំរីអមក្រោយ។ មន្ត្រីក្រៅពីនោះជិះដំរីមុខក្រោយ ឆ្វេងស្ដាំជាលំដាប់លំដោយណែនណាន់តាន់តាប់។ ទើបសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ចាប់ព្រះ[[សុវណ្ណភិង្គារ]] [[កុណ្ឌី]]មាសច្រូចទឹកស្នោទកលើផែនប្រឹថពី ទ្រង់អធិដ្ឋានថា: ខ្ញុំចេញធ្វើសង្គ្រាមនឹងពញាអុងនេះនឹងលោភក៏ទេ គឺស្ដេចស្រុកសៀមប្រកបដោយលោភចេតនា សូមឱ្យខ្ញុំមានជ័យជំនះ នឹងបានញ៉ាំងព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]ឱ្យថ្កើងរុងរឿងតទៅ សូមឱ្យទេពតា ដែលមានទិព្វសោត ទិព្វញ្ញាណជួយជាបន្ទាល់ខ្ញុំឱ្យឃើញអស្ចារ្យក្នុងគ្រានេះ។ ទើបស្ដេចឱ្យគោះគង ទូងភេរី ប្រគុំតូរ្យតន្ត្រី ៣ បទយកជ័យ ស្ដេចលើកព្យូហយាត្រាចេញពីបន្ទាយមានជ័យជាទីរុងរឿងដោយបារមី សូរសព្ទជើងពលថ្មើរជើង និងពលសេះ ដំរីខ្ទ័រផែនដី ដូចជានឹងភ្លូកប្រឹថពី ធូលីហុយត្រឡប់ ងងឹតអ័ព្ទអស់ទិសាដោយអំណាចដែលទ្រង់អធិដ្ឋាន ក៏បណ្ដាលជាអស្ចារ្យមានខ្យល់កួច[[ធូលី]]នោះហុយហើរឡើងទៅលើអាកាសវេហាស៍ទៅមុខទង់ជ័យធំតូចក៏បកលឿនទៅមុខទាំងអស់។ ឯព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រដែលស្ដេចគង់ និង ដំរីទាំងប៉ុន្មានក៏ស្រែកជញ្ជួចខ្ទ័រខ្ទារហាក់ដូចជានឹងស្ទុះបោលចូល។ ចំណែកព្រះ[[សិទ្ធានរាជា]] "ពញាអុង" លុះដល់ថ្ងៃកំណត់សន្យាហើយ ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងតាមក្បួនពិជ័យសង្គ្រាមស្រេច ស្ដេចចាត់កងទ័ព មុខក្រោយឆ្វេង-ស្ដាំ លើកចេញពី[[បន្ទាយស្ទឹងស្វាយដូនកែវ]]មកប្រទះនឹងទ័ពឧកញ៉ាចក្រីជាទ័ពស្រួច។ ឧកញ៉ាចក្រីក៏នាំពលទទួលច្បាំងបានពីរបីល្បើធ្វើហាក់រាទ័ពថយចាំទ័ពហ្លួងមកដល់។ កងទ័ពសៀមស្មានថាទ័ពខ្មែរតិចថយចាំទ័ពហ្លួងមកដល់។ កងទ័ពសៀមស្មានថាទ័ពខ្មែរតិច ក៏ដេញចូលមក នោះឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក ឧកញ៉ាអធិរាជវង្សា ក៏តឿនពលឆ្វេងស្ដាំចូលប្រកាប់ប្រចាក់ពុំរួញរា។ ឯព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ ដែលព្រះសិទ្ធានរាជាគង់នោះ ជ្រុលហួសដល់ទ័ពហ្លួងទើបសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់អង្រន់ព្រះទីនាំងចូលប្រជល់ដំរីនឹងព្រះសិទ្ធានរាជាព្រះសិទ្ធានរាជាក៏ញាក់ព្រះទីនាំងទទួលរងបាន ពីរបី[[ល្បើ]] ពួកទាហានកាំភ្លើងបាញ់ត្រូវព្រះទីនាំងព្រះសិទ្ធានរាជា ជាដំណំស្លុតស្ទើរនឹងដួល នោះសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ចាក់ព្រះសិទ្ធានរាជាត្រូវ[[ឆ្អឹងជំនីរ]]បណ្ដាលឱ្យសុគតលើដំរី កណ្ដាល[[រឿណរង្គ]] ក្នុងឆ្នាំ[[វក]] [[អដ្ឋស័ក]]។ កងទ័ពសៀម ក៏បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ័ពខ្មែរដេញសង្កិនសំលាប់បានពញា[[មហាមន្ត្រី]]១ ពញា[[ពហុលទេព]]១ ពញា[[ពិជ័យនរង្គ]]១ ពញា[[រាមលក្សណ៌]]១ ពលប្រមាណជាពាក់កណ្ដាលត្រូវចាប់បាន[[ឈ្លើយ]] និង ដំរី សេះ ព្រមទាំង[[គ្រឿងឥស្សរិយយស]]របស់ព្រះសិទ្ធានរាជាគឺព្រះពានមាសធំតូច និង គ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើននាំមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ ស្ដេចចាត់នាយកងទ័ពឱ្យនាំសេនាទាហានដេញទ័ពសៀម ដែលឈររក្សា ខែត្រខាងជើងរហូតដល់រអាងសិលារត់ទៅអស់។ ក្រោយនោះ ស្ដេចធ្វើឱ្យព្រះរាជឱង្ការ ប្រាប់ទៅឧកញ៉ាក្រឡាហោមដែលទល់ទ័ពជើងទឹក សេចក្ដីថា: ពញាអុងចាញ់ព្រះបារមីយើង សុគតលើខ្នងដំរី​ទៅហើយឱ្យពញាក្រឡាហោមខំធ្វើការយកជ័យជំនះឱ្យបាន។ ឧកញ៉ាក្រឡាហោមបានដឹងសេចក្ដី ក៏ប្រាប់អស់នាយកងទ័ពឱ្យបានដឹងរាល់គ្នា ហើយលើកទ័ពចូលលុកពញា[[វាំងសាន]]ក្នុងវេលាយប់កណ្ដាលអធ្រាត្រច្បាំងគ្នារហូតដល់ភ្លឺ។ ទ័ពសៀម ក៏បែកខ្ចាត់ខ្ចាយរត់ត្រឡប់ទៅវិញខ្លះ ចាប់បានជាឈ្លើយខ្លះ ព្រមទាំង[[ទូកចំបាំង]] និងគ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើន។ ឯសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង កាលទ្រង់ធ្វើសង្គ្រាមនឹងចៅពញាអុងបានជ័យជំនះហើយ ស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់ចូលក្នុង[[បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]វិញ ហើយស្ដេចឱ្យបញ្ជូនសៀមឈ្លើយទាំងនោះ ទៅនៅជិត[[ភ្នំចង្កាង]]ក្នុងខែត្រពោធិ៍សាត់ខ្លះ នៅ[[ខែត្របរិបូណ៌]]ឱ្យរក្សាព្រះវិហារ[[វត្តព្រះពុទ្ធលាយលក្ខណ៍]]ខ្លះ។ ទ័ពសៀមខ្លះ ដែលរត់ត្រឡប់ទៅស្រុកវិញ ក៏ទូលស្ដេចសៀមតាមរឿងគ្រប់ប្រការ។ ស្ដេចសៀមនឹករអាកោតខ្លាចព្រះចេស្ដា មិនហ៊ានឱ្យលើកទ័ពមកទៀតឡើយ។ សៀម និង ខ្មែរ ក៏ឈប់ធ្វើសង្គ្រាមនឹងគ្នា។ ក្រោយនោះ ស្ដេចឱ្យអញ្ជើញសពពញាអុងដាក់ព្រះស្ថានរួចស្ដេចឱ្យធ្វើ[[ព្រះមេរុ]]ថ្វាយ[[ព្រះភ្លើង]]ដោយសមគួររើស[[អដ្ឋិធាតុ]]ដាក់[[កោដ្ឋ]]មាសសាងព្រះ[[ចេតិយ]]បញ្ចុះទុកនៅទីនោះ។ ស្ដេចទ្រង់សាងព្រះវិហារមួយនៅក្បែរ[[ដើមពោធិ៍]] ទ្រង់យកព្រះ[[ពាន]]ព្រះស្រីរបស់ព្រះអង្គមួយ ព្រះពានព្រះស្រីរបស់ពញាអុងមួយសាងព្រះពុទ្ធរូប [[បដិមាករ]]មាស ទ្រង់ព្រះភ្នែនជា[[សមាធិ]] ពីរព្រះអង្គប្រតិស្ថានទុកក្នុងព្រះវិហារនោះ។ ស្ដេចទ្រង់បានសាង [[សាលា]] [[កុដិ]] និមន្តព្រះភិក្ខុសង្ឃមកគង់ធ្វើបុណ្យបញ្ចុះសីមាវេរប្រគេនសង្ឃរួចស្រេច ស្ដេចទ្រង់បញ្ញត្តិឱ្យហៅថា [[វត្តពោធិ៍មានបុណ្យ]]។ វត្តនោះនៅក្នុងខែត្រពោធិ៍សាត់។ ទ្រង់តាំង[[ចៅអធិការ]] ងារជា[[ព្រះពោធិវង្ស]]។ ថ្ងៃក្រោយ ស្ដេចលើកពលយោធាពាលានិករត្រឡប់មកព្រះរាជវាំងលង្វែកវិញ។ ស្ដេចគង់ជាសុខសប្បាយ គ្មានសត្រូវមកបៀតបៀន ព្រះនគរបានឡើយ។ ទ្រង់ប្រកបដោយ[[ទសពិធរាជធម៌]] ស្ដេចសោយរាជសម្បត្តិសំបូរ។ គ្រប់មហាជនច្រើនសាសន៍ចូលមកពឹងបារមីបានសេចក្ដីក្សេមក្សាន្ត។ ([[សាស្ត្រវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោម]] មានសេចក្ដីដូចតទៅ) "ពីក្រោមបែរក្បាលផ្អៀង សម្ដេចព្រះបរមរាជាធិរាជជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់បានចំណាប់ស្ដេចកាប់នឹងព្រះសែងដាវត្រូវព្រះអង្សា "ស្មា" ចៅពញាអុងរាជា ព្រះអង្គសួគ៌លោកដាច់ចង្ហូតស្ពាយឆៀង ក៏ដល់ព្រះវិលាល័យក្ស័យព្រះជន្មាយុនៅនាកដំរី ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ។ កាលព្រះមហាក្សត្រ ស្ដេចធ្វើការសង្គ្រាមមានជ័យហើយ សេនាបតី មន្ត្រី យោធាទាហាន ក៏មានចិត្តអំណរតាំងហ៊ោចូលច្បាំង សំរុកគ្រលុកកាប់ទ័ពសៀមឥតសំចៃដៃឡើយ។ ទ័ពសៀមក៏បាក់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយអន្តរាយក្នុងវេលារាត្រីនោះ ទើបព្រះបរមបពិត្រមានព្រះរាជឱង្ការឱ្យចៅពញា[[មហាសេនា]] ចៅពញាយោធាសង្គ្រាម ចៅពញាសួគ៌ាលោក ចៅហ្វាយស្រុក[[បាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក[[នគរវត្ត]] និងចៅហ្វាយស្រុក[[បរិបូណ៌]]ឱ្យឃុំពលដេញតាមទ័ពសៀមឱ្យដល់ផុតដែនកម្ពុជា។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចក៏មានជ័យជំនះដោយ[[ព្រះបញ្ញាធិការចេស្ដានុភាព]]។ វេលានោះទ័ពខ្មែរចាប់បានសៀមឈ្លើយ ១០០០០ ប្លាយនាក់បានដំរី ៩០ ប្លាយបានសេះ ៤៥០ បានដាវកាំភ្លើង គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រទេះគោ គ្រឿង[[ស្បៀងអាហារ]] នូវគ្រឿងបរិភោគ ឧបភោគជាច្រើន។ ឯពលសៀមស្លាប់នៅទីចំបាំង [[ខ្មោច]]រាយរៀងតាមផ្លូវប្រមាណជា [[២០០០០]] នាក់ប្លាយ។ ក្រោយមកសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចឱ្យនាំព្រះសពពញាអុងដាក់លើព្រះទីនាំង ដែលពញាអុងគង់មកធ្វើសង្គ្រាម ទើបស្ដេចលើកក្បួនទ័ពចូលមកបន្ទាយមានជ័យវិញ"។ ខាង[[ទ័ពជើងទឹក]] ពញាយមរាជលើកពលសៀមមកដល់ស្រុកកំពតមកដល់ច្បាំងនឹងចៅពញា[[ពិស្ណុលោក]] ចៅពញា[[អធិកវង្សា]] កងទ័ពខ្មែរមានជ័យ ទ័ពសៀមបរាជ័យចាញ់រត់ទៅស្រុកសៀមវិញ។ ខ្មែរយក[[ដាវ]] [[កាំភ្លើង]] គ្រឿងសស្ត្រាវុធបានជាច្រើន។ ទ័ពគោក ដែលសល់ពលប្រមាណជា [[៥០០០០]] ប្លាយនាក់នោះរត់វិលទៅទូលព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញ។ ស្ដេចសៀមទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ក្រែងថ្វីព្រះហស្ថ សម្ដេចព្រះបរមរាជាណាស់ស្ដេចក៏លែងលើកសឹកសង្គ្រាមទៅទៀត។ លុះដល់ថ្ងៃក្រោយ សម្ដេចព្រះមហាក្សត្រាធិរាជជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចចេញជួបជុំ[[អគ្គមហាសេនា]] ពលទ័ពធំតូចទ្រង់ត្រាស់ព្រះរាជបរិហារថា: ព្រះសពចៅពញាអុងរាជានេះ តើយើងត្រូវធ្វើដូចម្ដេច? ទើបអស់មុខមន្ត្រីធំតូច ក្រាបបង្គំទូល[[ព្រះករុណា]]ថា: ចៅពញាអុងរាជាជាសម្ដេចព្រះ[[រៀម]]ក៏មែន តែព្រះអង្គនាំទ័ពសៀមមកបំផ្លាញក្រុងកម្ពុជា ខេមរាប្រទេសឱ្យទៅជាឈ្លើយសៀម ឥឡូវនេះទ្រង់បរាជ័យក្ស័យព្រះជន្មទៅហើយ ដូច្នេះទូលព្រះបង្គំយល់ថា: គួរតែបញ្ចុះព្រះសពនេះ ឱ្យតែសមគួរបានហើយ។ ទើបព្រះករុណាពិសេស បរមរាជាធិរាជ ជាម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការថា: បំណាច់ជា[[ខត្តិយត្រកូល]]រៀង[[ប្រយូរវង្ស]] យើងត្រូវធ្វើតាម[[ទំនៀម]]សមគួរចុះ។ ទើបទ្រង់ព្រះរាជដំណើរទៅស្រង់ព្រះសព ចៅពញាុងដាក់ក្នុងព្រះផែនរតនាស្រេច ហើយទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកេណ្ឌខ្ញុំក្រោម[[ល្អងធូលីព្រះបាទ]]មកធ្វើព្រះមេរុខ្នាតតូចតំកល់ព្រះសព។ លុះស្រេចហើយ ព្រះបរមបពិត្រសិតសាងព្រះ[[អារាម]]ឱ្យកេណ្ឌមនុស្សកាប់ឈើប្រុងគ្រឿងព្រះវិហារ ទើបទ្រង់ត្រាស់នឹងអស់ខ្ញុំរាជការថា: យើងធ្វើសង្គ្រាមម្ដងនេះ ជាការធំលើសលែងសព្វគ្រារហូតដល់ស្ដេចចេញសមយុទ្ធនឹង[[ហត្ថី]]ប្រជល់ដំរី ដូច្នេះ ស្ដេចនឹងសាងព្រះវិហារទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ ព្រះយសតទៅ។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យ[[ជាងទង]] យកព្រះពានព្រះស្រីធំទៅសាងជាព្រះពុទ្ធបដិមាមួយអង្គឱ្យយកព្រះពានព្រះស្រីធំជារបស់ចៅពញាអុង ដែលរើសបាននៅព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ កាលសុគតនោះឱ្យធ្វើជាព្រះពុទ្ធរូបមួយអង្គ ហើយទ្រង់ឱ្យរៀបរាជពិធី[[សង្គ្រាមាជយាសេដ្ឋា]]។ លុះដល់ភ្នាក់ងាររៀបចំស្រេចព្រះមហារាជគ្រូ ក៏អញ្ជើញសម្ដេច ស្ដេចព្រះបរមក្សត្រវិសុទ្ធមកុដ កម្ពុជាធិបតី គង់លើមហាពិជ័យមណ្ឌលថ្នាក់បន្ទាប់សម្ដេចព្រះបរមរាជបុត្រាធិរាជ ថ្នាក់ក្រោមជាន់ទីបី សេនាបតី ឯរាជសេវកាមាត្យជាន់ក្រោមរៀប[[ចតុរង្គកាស]]។ លុះបានឫក្សជាពេលាល្អ ព្រះមហារាជគ្រូបុរោហិត ហោរាចារ្យ ក៏គោះគង ទូងស្គរតូរ្យតន្ត្រី ថ្វាយ[[ទឹកក្លស់]] [[ទឹកស័ង្ខ]] [[មុទ្ធាភិសេក]] ស្រេចតាមកិច្ចព្រះរាជពិធីជា[[សុវត្ថិមង្គលាការ]]តាមការប្រាប[[អរិន្ទរាជសត្រូវ]] មានជ័យហើយ ហើយប្រទានរង្វាន់សេនាទាហានរាល់ខ្លួនស្រេច ស្ដេចចូលព្រះ[[ពន្លា]]វិញ។ ថ្ងៃក្រោយមានសំបុត្រមកថាទ័ពទឹកមានជ័យជំនះ។ ស្ដេចទ្រង់ជ្រាប ទ្រង់ព្រះសោមនស្ស ប្រីតាភិរម្យណាស់ សប្បាយយ៉ាងឆ្អែតឆ្អន់បាត់ឃ្លានបាយ។ វេលានោះ ជាងសាងព្រះវិហាររួចស្រេច ប្រក់ស្បូវអំបែងបិទមាស[[ជហ្វាដងក្ដារ]] ជញ្ជាំង[[ក្ដារ]]ព្រមទាំង[[សាលាកុដិ]]។ ឯព្រះពោធិ៍ ដែលស្លាប់ហើយរស់វិញ នៅមុខព្រះវិហារនោះ ទ្រង់ឱ្យលើកខឿន បិទមាសដើមពោធិព្រឹក្ស លុះស្រេចការព្រះវិហារមែនទែនហើយ ស្ដេចនិមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ ទ្រង់ឱ្យរៀបក្បួនដង្ហែព្រះពុទ្ធរូបទាំងពីរព្រះអង្គ ចូលប្រតិស្ឋានទន្ទឹមគ្នាក្នុងព្រះវិហារ។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យយក[[ស្វេត្រច្ឆ័ត្រ]] ៩ ជាន់ ដែលតាំងលើព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រសំរាប់ទ្រង់មកបាំងថ្វាយព្រះពុទ្ធរូបផង។ ព្រះអង្គឱ្យយកស្វេត្រច្ឆ័ត្រ ៥ ជាន់ដែលតាំងនៅលើព្រះទីនាំងចៅពញាអុងរាជាមកបាំងថ្វាយព្រះពុទ្ធរូប ដែលយកពានចៅពញាអុងសាងនោះ ដាក់ខាងឆ្វេង ហើយហែព្រះសព ចៅពញាអុងរាជាចូលមេរុ ស្ដេចធ្វើបុណ្យសាងព្រះរាជកុសលឆ្លងព្រះវិហារ អភិសេកព្រះតាមព្រះពុទ្ធានុញ្ញាតហើយ ទ្រង់សន្មតដើមពោធិ៍ជា បូព៌និមិត្តនោះឱ្យឈ្មោះថា: [[ព្រះពោធិ៍មានបុណ្យ]]។ ទ្រង់ព្រះរាជទានភ្លើងបូជាព្រះសពចៅពញាអុងរាជាជាព្រះរៀម[[អយ្យកោ]]មួយ ហើយបញ្ចុះព្រះអដ្ឋិទៅក្នុងព្រះចេតិយនៅក្នុងវត្តនោះ ទ្រង់ឱ្យកេណ្ឌពលជាសំរាប់សំរេចការ។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យត្រួតត្រៀមក្បួនទ័ពកៀរឈ្លើយសៀមនឹងត្រឡប់ចូលមកក្នុងព្រះនគរលុះដល់ថ្ងៃកំណត់ ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំង[[គជេន្ទ្រចងកញ្ចោងចតុម្មុខ]]ចេញក្បួនទ័ពពី[[បន្ទាយមានជ័យ]] [[ខែត្រពោធិ៍សាត់]]។ ស្ដេចយាងដល់[[ខែត្រក្រគរ]] ស្ដេចមានព្រះឱង្ការត្រាស់ថា: កាលយើងធ្វើចំបាំងនឹង[[ស្រីជេដ្ឋា|អាកន]]នោះបានលើកទ័ពមកបោះតាំងបន្ទាយនៅខែត្រពោធិ៍សាត់រៀងមកដល់[[ឧដុង្គ]]។ ឥឡូវនេះគួរយើងចាត់ឱ្យធ្វើព្រះវិហារ ជាគុល និង ជាកេរ្តិ៍តទៅអនាគតដែរ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសាងព្រះវិហារគ្រឿងឈើប្រក់ស្បូវជញ្ជាំងក្ដារ និមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ចាំព្រះវស្សា ទ្រង់ប្រទាននាមវត្តនោះហៅថា[[វត្តហ្លួង]] ក្នុង[[ខែត្រក្រគរ]] ទ្រង់ប្រគេនឈ្លើយ ៤០ នាក់ជាពល។ លុះអភិសេកស្រេច ស្ដេចយាងមកដល់[[ខែត្រក្រង]] ទ្រង់ឱ្យសាងព្រះវិហារមួយទៀត នៅទីដែលកាលទ្រង់តាំងបន្ទាយកទ័ពធ្វើដោយគ្រឿងឈើសុទ្ធ ប្រក់ស្បូវ ជញ្ជាំងក្ដារ និមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ចាំវស្សា ឱ្យហៅថា វត្តហ្លួងទ្រង់ប្រគេន[[ឈ្លើយ]] ៣០ នាក់ជា[[ពល]]សំរាប់វត្ត។ លុះអភិសេកឆ្លងស្រេច ស្ដេចយាងមកដល់[[ស្រុកខ្លុង]]។ នៅទីនេះ ទ្រង់សាងព្រះវិហារមួយទៀត។ លុះឆ្លងរួចស្រេចហើយ ស្ដេចចំលងទ័ពមកដល់[[ស្រុកបរិបូណ៍]] នៅទីនេះប្រគេនឈ្លើយ ៥០ នាក់ជាពលសំរាប់ប្រតិបត្តិ [[វត្តព្រះពុទ្ធលាយល័ក្ខណ៍]] សារាយអណ្ដែត ចង្ហាន់ហុយ។ ក្នុងគ្រា ព.ស [[២១០០]], គ.ស [[១៥៥៦]], ម.ស [[១៤៧៨]], ច.ស. [[៩១៨]] ឆ្នាំ[[រោង]] [[អដ្ឋស័ក]]នោះ ចៅអធិការវត្តព្រះពុទ្ធលាយល័ក្ខណ៍ លោកគង់ទូកសារាយអណ្ដែតនោះទៅបិណ្ឌបាត្រឯ[[នគរវត្ត]] ព្រមដោយនូវព្រះភិក្ខុសាមណេរជាសិស្សានុសិស្ស។ លុះត្រឡប់មកវិញ លោកអុំពានទៅលើ[[អន្លង់ឆ្លាម]] ឆ្លាមកាត់ទូកព្រះទីនាំចក្រពត្តិ សារាយអណ្ដែតនោះដាច់ជាពីរកំណាត់ខាង[[កន្សៃ]] ស្លាប់មនុស្ស ៤៦ នាក់ នៅខាងក្បាល និងកណ្ដាលនោះមានតែចៅអធិការ និងបរិស័ទ ៨៥ នាក់មកដល់ត្រើយឈប់ហើយ ទើបទឹកហូរចូលលិចទូក-ងព្រះទីនាំងនោះទៅ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាប ទ្រង់រំពឹងដោយទិព្វញ្ញាណយល់ថា ទូកនេះជាសំរាប់ចំបាំងប្រាបប្រាមរាជសត្រូវ ឥឡូវតាំងពីពេលនេះតទៅអស់រាជសត្រូវហើយបានជាទេវតាឱ្យនិមិត្តដូច្នេះ។ ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការតែប៉ុណ្ណេះចប់ហើយស្រាប់តែឮសូរតូរ្យតន្ត្រីទាំង ៨ ទិស បណ្ដាខ្ញុំរាជការដែលក្រាបបង្គំគាល់ទាំងប៉ុន្មានក៏សឹងសរសើរព្រះប្រាជ្ញាបារមីគ្រប់ៗគ្នា។ ទើបព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ក្រុមមុខងារឱ្យទៅតាមយកកន្សៃ ទូកសារាយអណ្ដែត ដែលដាច់លិចនោះបានមកវិញហើយ។ ទ្រង់ឱ្យកាត់ទូកសារាយអណ្ដែតខាងក្បាលឱ្យប្រវែងខាងកន្សៃសាងរូបព្រះមហា[[អានន្ទ]] ព្រះ[[សារីបុត្រ]]។ លុះសាងជាសូរេចហើយ ស្ដេចឱ្យធ្វើបុណ្យអភិសេកទេសនាឆ្លង ៧ ថ្ងៃជាសូរេចការបុណ្យនោះ។ ស្ដេចលើកព្រះរាជដំណើរមកដល់[[ខែត្ររលាប្អៀរ]]។ នៅទីនោះទ្រង់ឈប់កសាងព្រះវិហារមួយនៅទី[[បន្ទាយ]]ដែលកាលធ្វើទ័ពនោះ។ ទ្រង់ចេញព្រះរាជទ្រព្យជួលរេហ៍ពលឱ្យលើកដី[[ខឿន]][[ព្រះវិហារ]]។ ការសាងព្រះវិហារវត្តនោះធ្វើល្អជាងព្រះវិហារ[[វត្តក្រគរ]] [[វត្តខ្លុង]] [[វត្តត្រង]]។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសាងព្រះពុទ្ធរូបឈើស្នងព្រះអង្គ មួយព្រះអង្គកំពស់ស្មើព្រះអង្គ ទ្រង់សណ្ឋិតកណ្ដាល។ ទ្រង់ឱ្យសាងព្រះពុទ្ធរូបឈើមួយព្រះអង្គទៀតស្នងព្រះអង្គសំរាប់ព្រះអគ្គមហេសី ព្រះ[[ភគវតី ស្រីទាវធីតា]] កំពស់ស្មើព្រះអង្គ សណ្ឋិតម្ខាងទៀត។ លុះស្រេចការហើយ ទ្រង់ឱ្យនិមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ចាំវស្សារៀបអភិសេកឆ្លងស្រេច ស្ដេចថ្វាយឈ្លើយសៀម ៥០ នាក់ជាពលរក្សាព្រះវិហារ។ រួចស្រេចហើយ ស្ដេចលើកទ័ពហ្លួងត្រឡប់ចូលមកក្រុង[[លង្វែក]] [[រាជធានី]][[មហានគរ]]វិញ។ ឯអស់ឈ្លើយសៀមដែលចាប់បានទាំងប៉ុន្មានទ្រង់ចែករំលែកឱ្យទៅនៅស្រុកធំ តូច ទីទៃៗគ្នាហើយស្ដេច សោយរាជសម្បត្តិជាសុខក្សេមក្សាន្តតរៀងមក ឥតមាន[[អរិន្ទរាជសត្រូវ]]នូវ[[បច្ចាមិត្ត]]មកបៀតបៀនក្នុងខែត្រខណ្ឌព័ទ្ធសីមាអាណាចក្រក្រុងកម្ពុជាធិបតីឡើយ។ កាលនោះ [[ចិន]] [[យួន]] [[ចាម]] [[ជ្វា]]ចូលមកពឹងព្រះរាជសម្ភារបារមីព្រះអង្គជាច្រើន។ ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់កែនទ័ពហើយលើកទៅវាយតទល់គ្នាត្រង់ ‘’ស្ទឹងអង្គរ’’ ត្រង់ភូមិមួយដែលជាប់ឈ្មោះថា‘’[[សៀមរាប]]” រហូតដល់សព្វថ្ងៃដែលជាអនុស្សាវរីយ៍នៃជោគជ័យរបស់ខ្មែរទៅលើសត្រូវសៀម។ នៅក្នុងសង្គ្រាមនេះខ្មែរចាប់បានឈ្លើយសឹកបានជាច្រើន។ ដើម្បីសងសឹកនៅក្នុងឆ្នាំដដែលនោះដែរ ព្រះចៅសៀមទ្រង់បញ្ជាឲ្យពញាអុង(ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះស្រីរាជាដែលត្រូវជាបងជីដូនមួយរបស់ព្រះអង្គចន្ទរាជា) ឲ្យលើកទ័ពជើងគោក៩០០០០នាក់ និងជើងទឹក៥០០០០នាក់ មកវាយនគរខ្មែរជាលើកទី២។ ព្រះអង្គចន្ទរាជាទ្រង់បានលើកទ័ពទៅតទល់នៅ[[ខែត្រពោធិសាត់]]ហើយក៏ទទួលបានជោគជ័យលើទ័ពសៀម ហើយមេទ័ពសៀមស្លាប់អស់ជាច្រើន ទ័ពសៀមស្លាប់អស់ពាក់កណ្តាល ដំរីងាប់អស់ជាច្រើន អាវុធយុទ្ធភ័ណ្ឌក៏ត្រូវរឹបអូសអស់សន្ធឹកសន្ធាប់។ ចំណែកឯពញាអុងត្រូវបានព្រះអង្គចន្ទរាជាទ្រង់កាប់នឹងសែងដាវឲ្យសុគតនៅក្នុងសង្គ្រាមនេះផងដែរ។ រីឯទ័ពជើងទឹករបស់សៀមដែលឡើងគោកត្រង់ឈូងសមុទ្រសៀមនោះក៏ត្រូវក្រឡាហោមខ្មែរវាយឲ្យបាក់ទ័ពថយទៅវិញដែរ។ ====វាយសៀមវិញ==== នៅក្នុងឆ្នាំ១៥៣១ឆ្លៀតពេលដែលទ័ពភូមាលើកចូលមកវាយប្រទេសសៀម ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់លើកទ័ពទៅវាយរំដោះយកអាណាខែត្រខ្មែរភាគខាងលិចដែលត្រូវបាត់បង់ក្នុងរាជ្យមុនៗហើយទ្រង់វាយបាន[[ខែត្របស្ចឹមបុរី]]មកវិញ។ ក្នុងឆាំ្ន១៥៥៧ ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់បានលើកទ័ពចូលវាយប្រទេសសៀមម្តងទៀតហើយវាយដណ្តើមយកបាន[[ខែត្រចន្ទបុរី]] និងខែត្រផ្សេងៗទៀតនៅជិតនោះបានមកវិញ។ ហើយព្រះអង្គទ្រង់បានលើកទ័ពទៅវាយសៀមពីរលើកទៀត គឺក្នុងឆ្នាំ១៥៥៩ និងឆ្នាំ១៥៦២ ហើយចាប់យកឈ្លើយសឹកជាច្រើនមកព្រះនគរវិញ។ ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់ចូលទីវង្គត់នៅក្នុង[[រាជធានីលង្វែក]]ក្នុងគ.ស១៥៦៦ ហើយព្រះអធិធាតុរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានគេយកទៅដំកល់ក្នុងចេតិយលើកំពូល[[ភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ]]រហូតដល់សព្វថ្ងៃ។ ===ព្រឹត្តិការណ៍ចុងរាជ្យ=== ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ព្រះអង្គនេះមានក្នុងរបាក្សត្រសំដែងថា ទ្រង់មានព្រះរាជបុត្រាពីរព្រះអង្គ ព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គគឺ *១. ព្រះនាមសម្ដេច[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]] *២. ព្រះនាមសម្ដេចព្រះ[[បរមិន្ទរាជា]] *៣. ព្រះនាមសម្ដេចព្រះ[[មហាទេវី (លង្វែក)|មហាទេវី]]ក្សត្រីយ៍ ឯសម្ដេចព្រះរាមាធិបតីនោះ ព្រះអង្គតាំងឱ្យជា[[ឧបយោវរាជ]] ក្សត្រកំលោះដែលមានឋានៈជាឧបរាជទី១ [[ឫឧបរាសាំ]]មានវាំងនៅទួលខាងខែត្រលង្វែកមានរោងសេះ រោងដំរី គងយាម។ ឯព្រះ[[បរមិន្ទាធិបតី]]នោះ ទ្រង់តាំងជាមហាឧបរាជ ព្រះរាជាបន្ទាប់គង់ក្នុងបន្ទាយលង្វែក។ ឯព្រះមហាឧបយោវរាជនោះមានព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គ ព្រះនាមព្រះអង្គ[[ចន្ទមូលី]]មានរូបរាងស្អាតល្អប្រពៃ។ នាក្នុងឆ្នាំ[[រោង]] [[អដ្ឋស័ក]]នោះ សម្ដេចព្រះរាមាធិបតី មហាឧបយោវរាជ ព្រះអង្គចង់រួមប្រតិព័ទ្ធនឹងព្រះរាជបុត្រីនោះពន់ប្រមាណណាស់។ មានថ្ងៃមួយ ព្រះអង្គចេញគង់ចុងព្រះរាជរោងដូចប្រក្រតី ទើបព្រះអង្គត្រាស់ជាឧបាយសួរអស់នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីថា: បើយើង គេដាំសារពើដំណាំបានផលផ្លែឡើងនឹងឱ្យអ្នកដទៃស៊ីប្រសើរ ឬស៊ីខ្លួនឯងប្រសើរជាង ខណៈនោះនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីពុំយល់ឧបាយ ក៏ក្រាបទូលថា: ទទួលព្រះរាជទានខ្លួនឯងប្រសើរជាង។ សម្ដេចព្រះមហាឧបយោវរាជ ព្រះអង្គទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រឡប់ចូលទៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំងវិញ ទ្រង់ចូលរួមប្រតិព័ទ្ធនឹងព្រះអង្គចន្ទមូលីជាព្រះរាជបុត្រីអស់ ៧ ថ្ងៃក៏ស្រាប់តែ ឮលាន់ខ្ទ័រខ្ទារទាំងព្រះរាជវាំងហាក់នឹងរលើងរលំព្រះរាជវាំង។ នោះព្រះអង្គស្ទុះចេញមកក្រៅ ឃើញជាស្រុតព្រះរាជវាំង។ ព្រះអង្គស្រែកហៅក្រុមមន្ត្រីសេះឱ្យចងគ្រឿងមង្គលស្សតរនោះ ស្ទុះបោលរួចទាំងគ្រឿងទៅគង់នៅតែសេះមួយនៅជិតខាងព្រះអង្គឈ្មោះអា[[ខ្នារ]]។ ទ្រង់ក៏ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យចងគ្រឿងអាខ្នារនោះ ហើយក៏គង់បរទៅទិសបស្ចឹម។ លុះដល់វាលមួយអន្លើ ព្រះធរណីស្រូបទាំងព្រះអង្គទាំងអាខ្នារសេះនោះទៅបានជាមានឈ្មោះហៅបឹងអាខ្នារស្រុត តែយារៗមកហៅថា ខ្នារស្រុតរៀងមកមានសណ្ឋានវែងពីខាងកើតទៅខាងលិចនៅក្នុងខែត្រលង្វែកសព្វថ្ងៃនេះ។ (ត្រង់ចំណុចអាចថាយករឿងនិទានមកបញ្ចូលដើម្បីបង្កើតនិយាយពីប្រវត្តិ [[បឹងខ្នារស្រុត]]) ឯសម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជា មហាឧបរាជ សម័យថ្ងៃមួយព្រះអង្គស្ដេចទៅថ្វាយបង្គំព្រះ[[ចេតិយ]]នៅ[[ភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ]] តាមរដូវ[[ទ្វារទសមាស]]ចូលឆ្នាំលុះមកដល់[[ភូមិតាដុង]] នោះទ្រង់ទតព្រះនេត្រទៅយល់[[អ្នកទេព]] ជាបុត្រី[[ព្រះដុង]] [[អ្នកជៃ]]នោះមាននូវរូបល្អពន់ប្រមាណ។ ទ្រង់ពេញព្រះស្នេហាណាស់ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យមន្ត្រីទៅសុំពីព្រះដុង្គអ្នកជៃ ប៉ុន្តែព្រះ និងអ្នកទាំងពីរនេះ មិនព្រមថ្វាយទទេថាឱ្យទ្រង់លើកជា[[ថ្នល់]] ហើយឱ្យអ្នកផ្លូវប្រុសមួយស្រីមួយដើរកាន់បណ្ណាការភ័ស្តុភារពីបន្ទាយលង្វែកទៅដល់ភូមិគាត់ទើបព្រមថ្វាយ។ សម្ដេចព្រះបរមិន្ទបរមរាជា ទ្រង់ពិរោធណាស់គិតនឹងលើកសេនាយោធាទៅចាប់ តែខ្លាចទ្រង់ជ្រាបដល់សម្ដេចព្រះវររាជបិតាគិតថានឹងឱ្យលើកផ្លូវទៅជាថ្នល់ទៅក៏មិនគួរ ព្រោះហេតុតែស្រីមួយទៅឱ្យនឿយដល់អាណាប្រជានុរាស្ត្រគិតថានឹងឱ្យចាស់ទុំទៅនិយាយចែចង់អ្នកទេពនោះ ចាស់ទុំចូលភូមិព្រះដុង្គអ្នកជៃពុំបាន ព្រះដុង អ្នកជៃគាត់ចាំយាមមាំមួនណាស់។ ទ្រង់ព្រះស្នេហាក្រៃពេករហូតដល់ជាដួលដំជាព្រះរោគខានចូលគាល់ព្រះវរបិតាច្រើនថ្ងៃ។ សម្ដេចព្រះបរមរាជា ជាសម្ដេចព្រះវរបិតាយល់បាត់ព្រះរាជបុត្រដូច្នេះ ទ្រង់ត្រាស់សួរមន្ត្រី ខ្ញុំរាជការគ្រប់គ្នា មន្ត្រីខ្ញុំរាជការ ក៏យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលគ្រប់ប្រការ។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាប ទ្រង់ព្រួយព្រះរាជហឫទ័យនឹងព្រះរាជបុត្រណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា: ចៅរាមាធិបតី កូនច្បងនោះ វាប្រព្រឹត្តិបទទុច្ចរិត ព្រះធរណីស្រូបស្លាប់ ស្រុតអស់ទាំងព្រះរាជវាំងទៅហើយនៅឡើយតែព្រះបរមិន្ទមួយនេះ អញគិតតែនឹងឱ្យសោយរាជ្យស្នងអញ ព្រោះមានតំរិះប្រាជ្ញាចិត្តក៏សុចរិតល្អ ពុំគួរព្រះដុង អ្នកជៃរឹងទទឹងឡើយ។ ដូច្នេះ គួរឱ្យសេនាទាហានទៅចាប់យកខ្លួនមកធ្វើទោសតាម[[បទព្រះអយ្យការ]]។ ក្នុងខណៈនោះ សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជា ក្រាបបង្គំទូលថា: ព្រះដុងអ្នកជៃនេះមានគុណបំណាច់នឹងផែនដីច្រើនណាស់។ កាលព្រះអង្គជាអម្ចាស់ផែនដីស្ដេចព្រះដំណើរទៅស្រុកសៀមនោះ ព្រះដុង អ្នកជៃនោះសទ្ធាចំណាយឱ្យទ្រព្យសម្បត្តិ ស្រូវ អង្កររបស់ខ្លួនចិញ្ចឹមអាណាប្រជានុរាស្ត្រទុកចាំល្អងធូលីព្រះបាទច្រើនណាស់។ ដល់ទ្រង់ត្រឡប់មកពីស្រុកសៀមហើយធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះស្ដេចកន និងពញាអុងរាជាទៀត ក៏នាយឃ្លាំងទៅខ្ចីស្បៀងអាហារព្រះដុងអ្នកជៃច្រើនម៉ឺន[[ថាំង]]ណាស់ពុំទាន់បានសងគាត់ផង។ ព្រះអង្គពុំទាន់លើកគុណបំណាច់ឱ្យគាត់សោះ ហើយស្រាប់តែយកទោសនេះពុំគប្បីទេ មួយទៀតខាងយើងវិញ បន្ទាយសីមាបីបួនជាន់កសាងបាន ចុះគ្រាន់តែ[[ថ្នល់]]ពីរប៉ុណ្ណោះ ម្ដេចក៏ធ្វើមិនកើត គួរតែសាងទុកឱ្យមានជាព្រះកេរ្តិ៍ឱ្យចំពោះព្រះដុងអ្នកជៃដែលមាន[[គុណបំណាច់]]នោះកុំបីខាន។ ព្រះបាទព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់មន្ត្រីក្រាបបង្គំទូលដូច្នេះ ទ្រង់ត្រូវព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យមន្ត្រីកេណ្ឌរាស្ត្រមកលើកជាថ្នល់ ប្រុសមួយ ស្រីមួយហើយឱ្យឧកញ៉ា[[មហាមន្ត្រី]][[មហាទេព]]នាំ[[បណ្ណាការ]][[ភ័ស្តុភារ]] អ្នកផ្លូវប្រុសដើរថ្នល់មួយឱ្យជំទាវ[[មហាមន្ត្រីមហាទេព]]នាំបណ្ណាការជាអ្នកផ្លូវស្រី ដើរថ្នល់មួយទៅដណ្ដឹងអ្នកទេពបុត្រីព្រះដុងអ្នកជៃថ្វាយព្រះទេពី សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ហើយតាំងព្រះដុងជាសម្ដេច[[ចៅហ្វាទឡ្ហៈ]] តាំងអ្នកជៃជាជំទាវទេវីសោភី លក្ខណា មហាក្សត្រីបានជាមានឈ្មោះហៅថា ស្រុកឧដុង្គមេជៃរៀងមក តែយាៗមកហៅស្រុកឧដុង្គមានជ័យ ថ្នល់ប្រុស ថ្នល់ស្រីវិញ លុះដល់ឥឡូវនេះ។ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជទ្រង់ព្រះស្នេហានឹងអ្នកព្រះម្នាងទេពបុប្ផានោះណាស់ ទ្រង់តាំងព្រះនាងជាសម្ដេចព្រះទេពធីតាមហាទេវីសោភីក្សត្រី។ ព.ស. ២០៩០, គ.ស. ១៥៤៦, ម.ស. ១៤៦៨, ច.ស. ៩០៨ ឆ្នាំ[[មមី]] [[អដ្ឋស័ក]] ព្រះបាទបរមរាជាព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងគឺព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ព្រះអង្គស្ដេចទៅគង់នៅក្នុងព្រះពន្លា ជើងភ្នំព្រះរាជទ្រព្យពីរឆ្នាំប្លាយ ព្រះអង្គសាងព្រះពុទ្ធសេយ្យាសន៍មួយព្រះអង្គ សាងព្រះពុទ្ធរូបអង្គធំមួយព្រះអង្គ សុទ្ធសឹងតែសាងអំពីថ្មតំកល់ទុកលើភ្នំព្រះរាជទ្រព្យហើយព្រះអង្គឱ្យជីកស្រះមួយសាងព្រះអារាមមួយនៅខាងកើតភ្នំព្រះរាជទ្រព្យតាំងនាមហៅ [[វត្តបឋមកេរ្តិ៍ស្រះបឋម]] កេរ្តិ៍ស្ដេចប្រាថ្នាឱ្យបានជាព្រះកេរ្តិ៍ជាអង្វែងទៅឯអនាគត។ សាងស្រេចក្នុងរវាង ២ ឆ្នាំ ទ្រង់ឱ្យនិមន្តព្រះភិក្ខុសង្ឃមកតាំងធ្វើបុណ្យ[[សង្គាយនា]]ធ្វើបុណ្យឆ្លង ៧ ថ្ងៃចំណាយព្រះរាជទ្រព្យជាទេយ្យទាននោះអស់ទៅជាច្រើននឹងគណនាពុំបានឡើយ។ សាងកុសលនៅ[[ភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ]]នោះរួចហើយ ព្រះអង្គត្រឡប់ព្រះរាជដំណើរចូលមកគង់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំងលង្វែកវិញ។ ព្រះអង្គសោយរាជ្យទំនុកបំរុងព្រះពុទ្ធសាសនាអាណាប្រជានុរាស្ត្រ [[ទាសកម្មករ]]ក្នុងព្រះរាជវាំងសឹងជាសុខក្សេមក្សាន្តប្រពៃពន់ប្រមាណណាស់ ឥតមានសត្រូវបៀតបៀនព្រះនគរព្រះអង្គនេះសោះឡើយ។ ព.ស. ២១០៤, គ.ស. ១៥២០, ម.ស. ១៤៨២, ច.ស. ៩២២ ឆ្នាំវក ទោស័ក ព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការព្រះមហាចន្ទរាជាធិរាជ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង សម័យថ្ងៃមួយនោះ ទ្រង់នឹកអំពីទីកន្លែង ព្រះបឋមក្សត្រ ព្រះ[[បរមរាជារាមាធិបតី|បរមរាជាសួស]] "[[ត្រសក់ផ្អែម]]" នោះលុះស្វាយព្រះសម័យ ព្រះបរមក្សត្រថ្លៃ ស្ដេចចេញគង់ព្រះរាជរោងរម្យជួបជុំព្រះ[[រាជវង្សាមាត្យាភិមុខមន្ត្រី]] ហើយប្រឹក្សាថាសម្ដេចព្រះបរមបិតា និង ព្រះបរមរាជមាតា យើងក៏បានធ្វើបុណ្យស្នងព្រះតេជគុណគ្រប់ទ្វារទសមាសរាល់ឆ្នាំហើយ នៅឡើយតែទីកន្លែង ដែលសម្ដេចព្រះសោភាវតីជាសម្ដេចព្រះអយ្យកោគឺព្រះបរមរាជាអង្គជ័យ អង្គសួសជាបឋមក្សត្រដែលប្រសូត្រនៅជើងភ្នំជ្រាវនោះ ពុំទាន់បានធ្វើបុណ្យឆ្លង ព្រះតេជគុណនៅឡើយ ដូច្នេះតើអ្នករាល់គ្នាយល់ថា គួរធ្វើដូចម្ដេចឯខ្លួនយើងយល់ថា គួរធ្វើព្រះ[[រាជមន្ទីរ]]មួយនៅទីដែលសម្ភពនោះហើយនឹងធ្វើបុណ្យសង្គាយនា នៅទីនោះឱ្យជាប់ជាព្រះកេរ្តិ៍តទៅ តើអ្នករាល់គ្នាយល់ដូចម្ដេច។ ខណៈ នោះព្រះបរមវង្សានុវង្ស អង្គ[[អគ្គមហាសេនា]] [[សេនាបតី]] [[មន្ត្រី]] ក្រាបបង្គំទូលថា: ទ្រង់ព្រះតំរិះនេះជាប្រសើរណាស់ហើយ ដើម្បីនឹងទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ថ្វាយ ព្រះមហាក្សត្រក្រោយ។ បានទ្រង់ជ្រាបទីកន្លែង និងព្រះរាជត្រកូលផង។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់យល់មន្ត្រីព្រមព្រៀងហើយ ទើបព្រះអង្គលើកព្យុហយាត្រាទៅប្រថាប់នៅជើង[[ភ្នំជ្រាវ]] ហើយឱ្យសាងប្រាសាទព្រះរាជមន្ទីរ នៅទីសម្ភពនោះ ហើយនិមន្តព្រះសង្ឃទេសនា សង្គាយនា ១ខែ ១៥ថ្ងៃ។ ឆ្លងបុណ្យរួចស្រេច តាំងនាមទីនោះឱ្យហៅថា [[ប្រាសាទគោកព្រះរាជមន្ទីរ]]ជាប់ឈ្មោះរៀងមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ លុះសំរេចការបុណ្យហើយព្រះអង្គលើកព្យុហយាត្រាត្រឡប់មកព្រះនគរលង្វែកវិញ។ ទ្រង់សោយរាជ្យជាសុខរៀងមកដ៏អង្វែង។ ព.ស. ២១១១, គ.ស. ១៥៦៧, ម.ស. ១៤៨៩, ច.ស. ៩២៩ ឆ្នាំ[[ថោះ]] [[នព្វស័ក]] ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រគ្រងរាជ្យបាន ១៣ ឆ្នាំសោយរាជ្យបាន ៣៩ ឆ្នាំបូករួមទាំងអស់ ៥២ ឆ្នាំព្រះជន្ម ៨៧ ឆ្នាំព្រះឈួនរោគជាទំងន់ ព្រះរាជបុត្រា ព្រះបរមវង្សាយកហ្មប្រកបថ្នាំមិនជាទ្រង់ព្រះសុវណ្ណគតទៅ។ សម្ដេចព្រះរាជបុត្រាប្រជុំជំនុំព្រះរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតីមកលើកព្រះសពតំកល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយ សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតីមហាសង្ឃរាជា រាជាគណៈ សេនាបតី មន្ត្រី តូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការទាំងឡើយ អញ្ជើញសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជជាព្រះរាជបុត្រាឡើងសោយរាជសម្បត្តិ។ {| class="wikitable" |- ! ក្រៅ ! ក្នុង ! ព.ស. ! គ.ស. ! ម.ស. ! ច.ស. ! ឆ្នាំប្រចាំស័ក ! ជន្មដើម ! សិរីរាជ ! សិរីជន្ម ! វាំង |- | ០ | ៤៥ | ២១១០ | ១៥៦៦ | ១៤៨៨ | ៩២៨ | ខាល អដ្ឋស័ក | ២៩, ៤៥ | ១១ | ៥៦ | លង្វែក |} ====សិលាចារឹកនៅអង្គរ==== *នៅ​ផ្ទាំង​ចំលាក់​ថែវ​​ខាង​កើត​​ ប៉ែក​​ខាង​ជើង​បាន​សរសេរ​ថា៖ **''"ព្រះ​បាទ​មហាវិឞ្ណុលោក ធ្វេព្វុំទានស្រចនៅផេនព្យរ លុះ​ថ្លេង​រាជ​ព្រះ​បាទ​ស្ដច​ព្រះរាជឱង្ការ​បម៌្មរាជាធិរាជរាមាធិបតិ​បម៌្មចក្រពត៌្តរាជ ប្រេ​ព្រះមហីធរ នៅរាជសិល្បិបុនះធ្លកផេន និយាយអនុ​ … កំលុង អឞ្ឋសក មមិនក្សត្រ ពុទ្ធពារបុណ៌្ណមិ ភទ្របទ្ទ"'' *សំរាយសំរួល​ថា៖ **''"ព្រះបាទ​សូរ្យវម៌្មទី ២ លោក​ធ្វើ​ពុំ​ទាន់​ស្រេច​នៅ​ផែន ២​ លុះ​​ដល់​រាជ្យ​ព្រះបាទ​​ចន្ទរាជា ស្ដេច​ប្រើ​ព្រះ​មហីធរ និង​​ក្រុម​ជាង​វាំង​ឲ្យ​ឆ្លាក់​និទាន … រួច​កំឡុង​​ថ្ងៃ​ពុធ ទី ៨ ខែ​កញ្ញា គ.ស ១៥៤៦ ៕"'' *នៅ​ផ្ទាំង​ចំលាក់​​ថែវ​ខាង​ជើង ប៉ែក​​ខាង​កើត​បាន​សរសេរ​ថា ៖ **''"វ្រះបាទមហាវិឞ្ណុលោក ថ្វេព្វុំទានសំរេចនៅផ្ទាងព្យរ ថ្លេងរាជ​វ្រះបាទ​សំតេច​វ្រះរាជឱង្ការ បម៌្មរាជាធិរាជតបរម៌្មបវិត្រ ឱ្យឆ្លាក់និយាយ ឱសា​សំរច​នាលុះត ឯកចត្វរ អឞ្ឋបញ្ចសក កុន៌ក្សត្រ បូន៌្នមី ផល្គុណ អាទិត្យពារ សំរចនុប៌្បៀង ភ្នាកតៃព្យរមុម រុវ្រេង"'' *សំរាយសំរួល​ថា៖ **''"ព្រះបាទ​សូរ្យវម៌្មទី ២ លោក​ធ្វើ​ពុំ​ទាន់​ស្រេច​នៅ​ផ្ទាំង ២ លុះ​ដល់​​រាជ្យ​ព្រះបាទ​​ចន្ទរាជា ឲ្យ​ឆ្លាក់​និទាន លុះ​​ដល់​ថ្ងៃអាទិត្យ ២៧ ខែកុម្ភៈ គ.ស ១៥៤៦ បាន​សម្រេច​របៀង​ ភ្នាក់​ដៃពីរមុម ដូច​ពី​ព្រេង ៕"'' តាម​សិលាចារឹក​ពីរ​ផ្ទាំង​ខ្លី​ៗ​ ខាង​លើ​នេះ យើង​អាច​ប្រមាណ​បាន​ថា ខ្មែរ​នៅ​ ស.វទី ១៦ មិន​ទាន់​ភ្លេច​បុព្វបុរស​ដើម​របស់​ខ្លួន​នៅ​ឡើយ ព្រម​ទាំង​​នៅ​ចេះ​ចាំ​រឿង​រ៉ាវ​យ៉ាង​ច្រើន​អំពី​សម័យ​​អង្គរ ។ <ref>[https://tamabmmo.wordpress.com/2013/06/16/north-east-carving-at-angkor-wat/ ចំលាក់​នៅ​ថែវ​​​មុំ​ឦសាន​នៃ​​ប្រាសាទ​អង្គរវត្ត​ ដោយ តាម៉ាប់ យាយម៉ាប់]</ref> ==ក្រម​សីលធម៌​នៅ​ក្នុង​សង្គ្រាម== ទោះ​បី​ជា​ឯកសារ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ខ្មែរ​មិន​បាន​ចងក្រង​ក្បួន​ខ្នាត​ក្នុង​ការ​រៀបចំ​កងទ័ព​ក៏​ពិត​មែន តែ​ឯកសារ​ទាំង​នោះ​បាន​កត់ត្រា​នូវ[[​ក្រម​សីលធម៌]]​មួយ​ចំនួន​ដែល​[[បុព្វបុរស]]​យើង​សម័យ​បុរាណ​តែងតែ​គោរព​ប្រតិបត្តិ​អនុវត្ត​តាម​ដោយ​មិន​ហ៊ាន​បំពាន។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា​ ព្រះស្ដេច​កន និង​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​តែង​តែ​យល់​ព្រម​គោរព​ផ្អាក​ធ្វើ​សង្គ្រាម​នៅ​ពេល​ណា ​ដែល​រដូវ​វស្សា​ត្រូវ​ធ្វើ​ស្រែ​ចំការ​ចូល​មក​ដល់។ គេ​យល់​ថា បើ​អត់​បាយ គេ​ក៏​ពុំ​អាច​នឹង​ធ្វើ​សឹក​សង្គ្រាម​បន្ត​ទៅ​ទៀត​បាន​ដែរ។ មួយ​ចំណែក​ពលទាហាន​ក៏​ត្រូវ​រក​អង្ករ​បាយ​សំរាប់​ចិញ្ចឹម​ក្រុម​គ្រួសារ ពីព្រោះ​ព្រះរាជា ឬ​រាជការ​មិន​ទទួល​ចិញ្ចឹម​អ្នក​ទាំង​នោះ​ឡើយ។ កាលណា​ធ្វើ​ស្រែ​ចំការ​ប្រមូល[[​ភោគផល]]​បាន​ហើយ ទើប​គេ​ប្រកាស​ចាប់​ផ្ដើម​បន្ត​ធ្វើ​សឹក​សង្គ្រាម​បន្ត​ទៅ​ទៀត។ ក្នុងពេល​ដែល​យល់​ព្រម​ទាំង​សងខាង​ផ្អាក​សង្គ្រាមម្ខាងៗ​ត្រូវ​តែ​គោរព​មិន​ត្រូវ​ប្រើ​កលល្បិច​ឧបាយ​ទៅ​លួច​វាយ​ប្រហារ​[[សត្រូវ]]​ទេ។ អ្នក​ដែល​រំលោភ​ក្រម​សីលធម៌​នឹង​ត្រូវ​អាប់​កិត្តិយស គេ​តិះដៀល​ប្រមាថ និង​ផ្ដន្ទាទោស។ ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​ ទ្រង់​ពិរោធ​ខ្ញាល់​យ៉ាង​ខ្លាំង​នៅ​ពេល​ទ្រង់​ជ្រាប​ថាឧកញ៉ា[[ចក្រីកែវ (មានជ័យ)|​ចក្រី​កែវ]]​បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​មេទ័ព ​៤​ នាក់​ទៅ​លួច​ធ្វើ​ឃាត​ ព្រះស្រីជេដ្ឋា​ព្រះស្ដេច​កន​នៅ​រាជធានី[[ស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ]]។ ព្រះអង្គ​បាន​ស្ដី​បន្ទោស​ថាធ្វើ​ឲ្យ​ខូច​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ និង​កិត្តិយស​ព្រះអង្គ​ដែល​ជា​ក្សត្រ និង​ប្រៀន​ប្រដៅ​កុំ​ឲ្យ​ធ្វើ​តាម​ព្រះស្ដេច​កន​ដែល​ជា​រាជា​ស្ដេច​ព្រៃ។ កាល​ក្រោយ​មក​ទៀត ឧកញ៉ា[[​យមរាជ]]​បាន​បញ្ជា​ក្រុម​សេនា​ទាហាន​កាំភ្លើង​តូច​ ១០០ ​នាក់​ឲ្យ​ទៅ​ចាំ​ធ្វើ​ឃាត​ព្រះស្រីជេដ្ឋា​ព្រះស្ដេច​កន​នៅ​តាម​ផ្លូវ​ទៅ​វត្ត​ព្រះធាតុ។ ការ​ប៉ុនប៉ង​ធ្វើ​ឃាត​នេះ​មិន​បាន​សំរេច​ត្រូវ​ឮ​ទៅ​ដល់​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា។ ព្រះអង្គ​ក៏​បញ្ជា​ឲ្យ​ចាប់​ខ្លួន​ឧកញ៉ា​[[យមរាជព្រំ|យមរាជ​សួស]] (ព្រំ)​ យក​ទៅសំលាប់ភ្លាម។ ប៉ុន្តែ​ក្នុង​ពេល​ដែល​កំពុង​ជាប់​ដៃ​ធ្វើ​សឹក​សង្គ្រាម​វាយ​ប្រហារ​កាប់​ចាក់​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​នោះ គេ​អាច​ប្រើ​កិច្ច​កល​ល្បិច​ឧបាយ​គ្រប់​បែប​យ៉ាង​ដើម្បី​យក​ជ័យ​ជំនះលើ​សត្រូវ។ ការ​ចរចា​ស្រុះស្រួល​គ្នា​បញ្ចប់​សង្គ្រាម​ដូច​មាន​ខាងលើតែងតែ​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​ភាគី​ស្ដេច​ម្ខាងៗ​បញ្ជូន​មន្ត្រី​ធំ​ណា​ម្នាក់​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​[[រាជទូត]]។ រាជទូត​ដែល​នាំ​សារ​ត្រូវ​បាន​ព្រះរាជា​ឲ្យ​ដាក់​សារ​លើ​ជើង[[ពាន]]​មាស មាន​ទាំង​[[ជំនូន​]]យក​ទៅ​ថ្វាយ​ស្ដេច​ម្ខាង​ទៀត។ ព្រះមហាក្សត្រ​ដែល​បាន​ទទួល​ហើយត្រូវ​ថ្វាយ​ជំនូន​តប​ទៅ​វិញ​តាម​[[ទំលាប់]][[​ប្រពៃណី]]។ រាជទូត​មាន​[[បុព្វសិទ្ធិ]]គ្មាន​នរណា​អាច​រំលោភ​បាន​ឡើយ។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា​ព្រះស្ដេច​កន​ចង់​ស្នើ​ទៅ​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​ចែក​ទឹកដី​ ខ្មែរ​ជា​ពីរ បាន​បញ្ជូន​រាជទូត​ចៅពញា[[សង្គ្រាមកែវ]]​ឲ្យ​នាំ​យក​ព្រះរាជសារ​ដាក់​លើ​ពាន​មាស​ទៅ​ទុល​ថ្វាយ​ស្ដេច​ត្រើយ​ខាងលិច។ តែ​ព្រះរាជសារ និង​ពាន​មាស​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទឹក​បាត់​រក​មិន​ឃើញ​ដោយសារ​ការ​វាយ​ប្រហារ​ពី​កងទ័ព​ល្បាត​របស់​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា។ ព្រះអង្គចន្ទរាជាកាល​បើ​ដឹង​ដូច្នេះបាន​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​មេទ័ពកង​ល្បាតឧកម៉ឺន​[[ជំនិតសទ្រង់សួរ]]ទៅ​ដាក់​[[ឃ្នាង]]​បណ្ដើរ​អាក្រោស​ជុំវិញ​បន្ទាយ ហើយ​វាយ​ ២៤ ​[[រំពាត់]]។ បន្ទាប់​មក​ព្រះអង្គ​ឲ្យ​យក​ជើង​ពាន​មាស​មក​សង​រាជទូត​ព្រះស្ដេច​កន​វិញ។ អស្ចារ្យ​ទៅ​ទៀត​នោះ [[អ្នក​ឈ្នះ​]]តែង​តែ​ធ្វើ​បុណ្យ​ឲ្យ​[[អ្នក​ចាញ់]]។ ព្រះ[[យសរាជា]]​ធ្វើ​បុណ្យ​ថ្វាយ​ព្រះស្រីជេដ្ឋា និង[[អ្នកម្នាងជាលែង]]។ ឯ​ក្នុង​អតីតកាល​ស្ដេច​ដំបងគ្រញូង​ធ្វើ​បុណ្យ​ឲ្យ​ស្ដេច​ដែល​ខ្លួន​ទើប​តែ​ដណ្ដើម​យក​រាជ្យ។ ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​ធ្វើ​បុណ្យ​ឲ្យ​[[ឱកញាឱង|ចៅពញា​អុង]] មេទ័ព​សៀម។ ក្រម​សីលធម៌​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​សឹក​សង្គ្រាម​ត្រូវ​បាន​រៀបរាប់​យ៉ាង​ក្បោះក្បាយ​តែ​ក្នុង​ឯកសារ​[[ពង្សាវតារ​វត្តទឹកវិល]]។ ឯកសារ​ផ្សេង​ទៀត ដូចជាពុំ​សូវ​ចាប់​អារម្មណ៍ និង​ឲ្យ​តំលៃ​ទៅ​លើ​ព្រឹត្តិការណ៍​ទាំង​នេះ​ទេ។ ==ឯកសារយោង== *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ *កាលវិភាគរបស់បណ្ឌិត[[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] *[[សិលាចារឹកសម័យកណ្ដាល]]របស់លោក[[វង់ សុធារ៉ា]] {{s-start}} {{S-reg}} {{s-bef|before=[[ស្រីជេដ្ឋា]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការនៃក្រុងកម្ពុជាធិបតី]]|years= គ.ស ១៥២៥-១៥៦៧}} {{s-aft|after=[[បរមិន្ទរាជា]]}} {{S-reg|cm}} {{s-bef|before=ថ្មី}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះចៅក្រុងមានជ័យ]]|years=គស.១៥១៦-១៥២៥}} {{s-aft|after=បញ្ចប់}} {{s-bef|before=[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីរជ្ជទាយាទកម្ពុជា|ឧបរាជនៃក្រុងចតុមុខ]]|years=គស.១៥០៧-១៥០៨}} {{s-aft|after=[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]}} {{s-end}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រសម័យលង្វែក]] <references /> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សម័យចតុមុខ]] ht6drvwfaxyfpqda9fdl3pvokou4wpq 282527 282526 2022-08-17T13:28:26Z Camhistory 36281 អត្ថបទប្រវត្តិសាស្ត្រ មិនមែនជារឿងភាគនិទាន wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៥១៦-១៥៦៦ [[អាណាចក្រលង្វែក]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[សម័យកាល​លង្វែក​]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៥១៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | ព្រះបរមចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីជេដ្ឋា]] (ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាជាទី២]] (បរមិន្ទរាជា) |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៤៨៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៥៦៧ (ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ) |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។​<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ [[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គ​ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ​.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្ន​ជា ក្រុង [[បាងកក]]​) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង​៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.​សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988) [https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref> ==ក្រម​សីលធម៌​នៅ​ក្នុង​សង្គ្រាម== ទោះ​បី​ជា​ឯកសារ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ខ្មែរ​មិន​បាន​ចងក្រង​ក្បួន​ខ្នាត​ក្នុង​ការ​រៀបចំ​កងទ័ព​ក៏​ពិត​មែន តែ​ឯកសារ​ទាំង​នោះ​បាន​កត់ត្រា​នូវ[[​ក្រម​សីលធម៌]]​មួយ​ចំនួន​ដែល​[[បុព្វបុរស]]​យើង​សម័យ​បុរាណ​តែងតែ​គោរព​ប្រតិបត្តិ​អនុវត្ត​តាម​ដោយ​មិន​ហ៊ាន​បំពាន។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា​ ព្រះស្ដេច​កន និង​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​តែង​តែ​យល់​ព្រម​គោរព​ផ្អាក​ធ្វើ​សង្គ្រាម​នៅ​ពេល​ណា ​ដែល​រដូវ​វស្សា​ត្រូវ​ធ្វើ​ស្រែ​ចំការ​ចូល​មក​ដល់។ គេ​យល់​ថា បើ​អត់​បាយ គេ​ក៏​ពុំ​អាច​នឹង​ធ្វើ​សឹក​សង្គ្រាម​បន្ត​ទៅ​ទៀត​បាន​ដែរ។ មួយ​ចំណែក​ពលទាហាន​ក៏​ត្រូវ​រក​អង្ករ​បាយ​សំរាប់​ចិញ្ចឹម​ក្រុម​គ្រួសារ ពីព្រោះ​ព្រះរាជា ឬ​រាជការ​មិន​ទទួល​ចិញ្ចឹម​អ្នក​ទាំង​នោះ​ឡើយ។ កាលណា​ធ្វើ​ស្រែ​ចំការ​ប្រមូល[[​ភោគផល]]​បាន​ហើយ ទើប​គេ​ប្រកាស​ចាប់​ផ្ដើម​បន្ត​ធ្វើ​សឹក​សង្គ្រាម​បន្ត​ទៅ​ទៀត។ ក្នុងពេល​ដែល​យល់​ព្រម​ទាំង​សងខាង​ផ្អាក​សង្គ្រាមម្ខាងៗ​ត្រូវ​តែ​គោរព​មិន​ត្រូវ​ប្រើ​កលល្បិច​ឧបាយ​ទៅ​លួច​វាយ​ប្រហារ​[[សត្រូវ]]​ទេ។ អ្នក​ដែល​រំលោភ​ក្រម​សីលធម៌​នឹង​ត្រូវ​អាប់​កិត្តិយស គេ​តិះដៀល​ប្រមាថ និង​ផ្ដន្ទាទោស។ ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​ ទ្រង់​ពិរោធ​ខ្ញាល់​យ៉ាង​ខ្លាំង​នៅ​ពេល​ទ្រង់​ជ្រាប​ថាឧកញ៉ា[[ចក្រីកែវ (មានជ័យ)|​ចក្រី​កែវ]]​បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​មេទ័ព ​៤​ នាក់​ទៅ​លួច​ធ្វើ​ឃាត​ ព្រះស្រីជេដ្ឋា​ព្រះស្ដេច​កន​នៅ​រាជធានី[[ស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ]]។ ព្រះអង្គ​បាន​ស្ដី​បន្ទោស​ថាធ្វើ​ឲ្យ​ខូច​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ និង​កិត្តិយស​ព្រះអង្គ​ដែល​ជា​ក្សត្រ និង​ប្រៀន​ប្រដៅ​កុំ​ឲ្យ​ធ្វើ​តាម​ព្រះស្ដេច​កន​ដែល​ជា​រាជា​ស្ដេច​ព្រៃ។ កាល​ក្រោយ​មក​ទៀត ឧកញ៉ា[[​យមរាជ]]​បាន​បញ្ជា​ក្រុម​សេនា​ទាហាន​កាំភ្លើង​តូច​ ១០០ ​នាក់​ឲ្យ​ទៅ​ចាំ​ធ្វើ​ឃាត​ព្រះស្រីជេដ្ឋា​ព្រះស្ដេច​កន​នៅ​តាម​ផ្លូវ​ទៅ​វត្ត​ព្រះធាតុ។ ការ​ប៉ុនប៉ង​ធ្វើ​ឃាត​នេះ​មិន​បាន​សំរេច​ត្រូវ​ឮ​ទៅ​ដល់​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា។ ព្រះអង្គ​ក៏​បញ្ជា​ឲ្យ​ចាប់​ខ្លួន​ឧកញ៉ា​[[យមរាជព្រំ|យមរាជ​សួស]] (ព្រំ)​ យក​ទៅសំលាប់ភ្លាម។ ប៉ុន្តែ​ក្នុង​ពេល​ដែល​កំពុង​ជាប់​ដៃ​ធ្វើ​សឹក​សង្គ្រាម​វាយ​ប្រហារ​កាប់​ចាក់​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​នោះ គេ​អាច​ប្រើ​កិច្ច​កល​ល្បិច​ឧបាយ​គ្រប់​បែប​យ៉ាង​ដើម្បី​យក​ជ័យ​ជំនះលើ​សត្រូវ។ ការ​ចរចា​ស្រុះស្រួល​គ្នា​បញ្ចប់​សង្គ្រាម​ដូច​មាន​ខាងលើតែងតែ​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​ភាគី​ស្ដេច​ម្ខាងៗ​បញ្ជូន​មន្ត្រី​ធំ​ណា​ម្នាក់​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​[[រាជទូត]]។ រាជទូត​ដែល​នាំ​សារ​ត្រូវ​បាន​ព្រះរាជា​ឲ្យ​ដាក់​សារ​លើ​ជើង[[ពាន]]​មាស មាន​ទាំង​[[ជំនូន​]]យក​ទៅ​ថ្វាយ​ស្ដេច​ម្ខាង​ទៀត។ ព្រះមហាក្សត្រ​ដែល​បាន​ទទួល​ហើយត្រូវ​ថ្វាយ​ជំនូន​តប​ទៅ​វិញ​តាម​[[ទំលាប់]][[​ប្រពៃណី]]។ រាជទូត​មាន​[[បុព្វសិទ្ធិ]]គ្មាន​នរណា​អាច​រំលោភ​បាន​ឡើយ។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា​ព្រះស្ដេច​កន​ចង់​ស្នើ​ទៅ​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​ចែក​ទឹកដី​ ខ្មែរ​ជា​ពីរ បាន​បញ្ជូន​រាជទូត​ចៅពញា[[សង្គ្រាមកែវ]]​ឲ្យ​នាំ​យក​ព្រះរាជសារ​ដាក់​លើ​ពាន​មាស​ទៅ​ទុល​ថ្វាយ​ស្ដេច​ត្រើយ​ខាងលិច។ តែ​ព្រះរាជសារ និង​ពាន​មាស​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទឹក​បាត់​រក​មិន​ឃើញ​ដោយសារ​ការ​វាយ​ប្រហារ​ពី​កងទ័ព​ល្បាត​របស់​ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា។ ព្រះអង្គចន្ទរាជាកាល​បើ​ដឹង​ដូច្នេះបាន​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​មេទ័ពកង​ល្បាតឧកម៉ឺន​[[ជំនិតសទ្រង់សួរ]]ទៅ​ដាក់​[[ឃ្នាង]]​បណ្ដើរ​អាក្រោស​ជុំវិញ​បន្ទាយ ហើយ​វាយ​ ២៤ ​[[រំពាត់]]។ បន្ទាប់​មក​ព្រះអង្គ​ឲ្យ​យក​ជើង​ពាន​មាស​មក​សង​រាជទូត​ព្រះស្ដេច​កន​វិញ។ អស្ចារ្យ​ទៅ​ទៀត​នោះ [[អ្នក​ឈ្នះ​]]តែង​តែ​ធ្វើ​បុណ្យ​ឲ្យ​[[អ្នក​ចាញ់]]។ ព្រះ[[យសរាជា]]​ធ្វើ​បុណ្យ​ថ្វាយ​ព្រះស្រីជេដ្ឋា និង[[អ្នកម្នាងជាលែង]]។ ឯ​ក្នុង​អតីតកាល​ស្ដេច​ដំបងគ្រញូង​ធ្វើ​បុណ្យ​ឲ្យ​ស្ដេច​ដែល​ខ្លួន​ទើប​តែ​ដណ្ដើម​យក​រាជ្យ។ ព្រះអង្គ​ចន្ទរាជា​ធ្វើ​បុណ្យ​ឲ្យ​[[ឱកញាឱង|ចៅពញា​អុង]] មេទ័ព​សៀម។ ក្រម​សីលធម៌​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​សឹក​សង្គ្រាម​ត្រូវ​បាន​រៀបរាប់​យ៉ាង​ក្បោះក្បាយ​តែ​ក្នុង​ឯកសារ​[[ពង្សាវតារ​វត្តទឹកវិល]]។ ឯកសារ​ផ្សេង​ទៀត ដូចជាពុំ​សូវ​ចាប់​អារម្មណ៍ និង​ឲ្យ​តំលៃ​ទៅ​លើ​ព្រឹត្តិការណ៍​ទាំង​នេះ​ទេ។ ==ឯកសារយោង== *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ *កាលវិភាគរបស់បណ្ឌិត[[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] *[[សិលាចារឹកសម័យកណ្ដាល]]របស់លោក[[វង់ សុធារ៉ា]] {{s-start}} {{S-reg}} {{s-bef|before=[[ស្រីជេដ្ឋា]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការនៃក្រុងកម្ពុជាធិបតី]]|years= គ.ស ១៥២៥-១៥៦៧}} {{s-aft|after=[[បរមិន្ទរាជា]]}} {{S-reg|cm}} {{s-bef|before=ថ្មី}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះចៅក្រុងមានជ័យ]]|years=គស.១៥១៦-១៥២៥}} {{s-aft|after=បញ្ចប់}} {{s-bef|before=[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីរជ្ជទាយាទកម្ពុជា|ឧបរាជនៃក្រុងចតុមុខ]]|years=គស.១៥០៧-១៥០៨}} {{s-aft|after=[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]}} {{s-end}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រសម័យលង្វែក]] <references /> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សម័យចតុមុខ]] 4t555kvsmp1smwu2wlqqksyvm5bk4dt 282528 282527 2022-08-17T13:28:45Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៥១៦-១៥៦៦ [[អាណាចក្រលង្វែក]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[សម័យកាល​លង្វែក​]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៥១៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | ព្រះបរមចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីជេដ្ឋា]] (ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាជាទី២]] (បរមិន្ទរាជា) |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៤៨៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៥៦៧ (ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ) |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។​<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ [[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គ​ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ​.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្ន​ជា ក្រុង [[បាងកក]]​) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង​៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.​សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988) [https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref> ==ឯកសារយោង== *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ *កាលវិភាគរបស់បណ្ឌិត[[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] *[[សិលាចារឹកសម័យកណ្ដាល]]របស់លោក[[វង់ សុធារ៉ា]] {{s-start}} {{S-reg}} {{s-bef|before=[[ស្រីជេដ្ឋា]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការនៃក្រុងកម្ពុជាធិបតី]]|years= គ.ស ១៥២៥-១៥៦៧}} {{s-aft|after=[[បរមិន្ទរាជា]]}} {{S-reg|cm}} {{s-bef|before=ថ្មី}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះចៅក្រុងមានជ័យ]]|years=គស.១៥១៦-១៥២៥}} {{s-aft|after=បញ្ចប់}} {{s-bef|before=[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីរជ្ជទាយាទកម្ពុជា|ឧបរាជនៃក្រុងចតុមុខ]]|years=គស.១៥០៧-១៥០៨}} {{s-aft|after=[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]}} {{s-end}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រសម័យលង្វែក]] <references /> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សម័យចតុមុខ]] j60c76q530v3w1016rsh0qw5vd1sjkz 282529 282528 2022-08-17T13:29:56Z Camhistory 36281 /* ជីវិតចាប់ផ្ដើម */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៥១៦-១៥៦៦ [[អាណាចក្រលង្វែក]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[សម័យកាល​លង្វែក​]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៥១៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | ព្រះបរមចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីជេដ្ឋា]] (ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាជាទី២]] (បរមិន្ទរាជា) |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៤៨៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៥៦៧ (ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ) |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។​<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ [[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គ​ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ​.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្ន​ជា ក្រុង [[បាងកក]]​) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង​៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.​សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988) [https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref> == ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន == '''Battle at Tuol Basan''' ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ​.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំ​ដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។​<ref> Bhun Khol (1994) [https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref> ==ឯកសារយោង== *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ *កាលវិភាគរបស់បណ្ឌិត[[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] *[[សិលាចារឹកសម័យកណ្ដាល]]របស់លោក[[វង់ សុធារ៉ា]] {{s-start}} {{S-reg}} {{s-bef|before=[[ស្រីជេដ្ឋា]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការនៃក្រុងកម្ពុជាធិបតី]]|years= គ.ស ១៥២៥-១៥៦៧}} {{s-aft|after=[[បរមិន្ទរាជា]]}} {{S-reg|cm}} {{s-bef|before=ថ្មី}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះចៅក្រុងមានជ័យ]]|years=គស.១៥១៦-១៥២៥}} {{s-aft|after=បញ្ចប់}} {{s-bef|before=[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីរជ្ជទាយាទកម្ពុជា|ឧបរាជនៃក្រុងចតុមុខ]]|years=គស.១៥០៧-១៥០៨}} {{s-aft|after=[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]}} {{s-end}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រសម័យលង្វែក]] <references /> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សម័យចតុមុខ]] qom57lraoub7ccbtcprkxbt5j07cmnk 282530 282529 2022-08-17T13:31:01Z Camhistory 36281 /* ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៥១៦-១៥៦៦ [[អាណាចក្រលង្វែក]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[សម័យកាល​លង្វែក​]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៥១៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | ព្រះបរមចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីជេដ្ឋា]] (ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាជាទី២]] (បរមិន្ទរាជា) |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៤៨៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៥៦៧ (ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ) |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។​<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ [[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គ​ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ​.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្ន​ជា ក្រុង [[បាងកក]]​) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង​៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.​សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988) [https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref> == ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន == '''Battle at Tuol Basan''' ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ​.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំ​ដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។​<ref> Bhun Khol (1994) [https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref> == ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង == '''Battle at Kampong Chhnang''' ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> ==ឯកសារយោង== *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ *កាលវិភាគរបស់បណ្ឌិត[[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] *[[សិលាចារឹកសម័យកណ្ដាល]]របស់លោក[[វង់ សុធារ៉ា]] {{s-start}} {{S-reg}} {{s-bef|before=[[ស្រីជេដ្ឋា]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការនៃក្រុងកម្ពុជាធិបតី]]|years= គ.ស ១៥២៥-១៥៦៧}} {{s-aft|after=[[បរមិន្ទរាជា]]}} {{S-reg|cm}} {{s-bef|before=ថ្មី}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះចៅក្រុងមានជ័យ]]|years=គស.១៥១៦-១៥២៥}} {{s-aft|after=បញ្ចប់}} {{s-bef|before=[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីរជ្ជទាយាទកម្ពុជា|ឧបរាជនៃក្រុងចតុមុខ]]|years=គស.១៥០៧-១៥០៨}} {{s-aft|after=[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]}} {{s-end}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រសម័យលង្វែក]] <references /> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សម័យចតុមុខ]] tqab1zptfapnctaiqelgd5ikbia7qhd 282531 282530 2022-08-17T13:31:38Z Camhistory 36281 /* ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៥១៦-១៥៦៦ [[អាណាចក្រលង្វែក]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[សម័យកាល​លង្វែក​]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៥១៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | ព្រះបរមចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីជេដ្ឋា]] (ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាជាទី២]] (បរមិន្ទរាជា) |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៤៨៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៥៦៧ (ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ) |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។​<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ [[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គ​ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ​.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្ន​ជា ក្រុង [[បាងកក]]​) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង​៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.​សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988) [https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref> == ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន == '''Battle at Tuol Basan''' ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ​.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំ​ដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។​<ref> Bhun Khol (1994) [https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref> == ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង == '''Battle at Kampong Chhnang''' ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅ​ចតុមុខ == '''Battle at Chaktomuk''' មួយឆ្នាំ​បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។​<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> ==ឯកសារយោង== *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ *កាលវិភាគរបស់បណ្ឌិត[[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] *[[សិលាចារឹកសម័យកណ្ដាល]]របស់លោក[[វង់ សុធារ៉ា]] {{s-start}} {{S-reg}} {{s-bef|before=[[ស្រីជេដ្ឋា]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការនៃក្រុងកម្ពុជាធិបតី]]|years= គ.ស ១៥២៥-១៥៦៧}} {{s-aft|after=[[បរមិន្ទរាជា]]}} {{S-reg|cm}} {{s-bef|before=ថ្មី}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះចៅក្រុងមានជ័យ]]|years=គស.១៥១៦-១៥២៥}} {{s-aft|after=បញ្ចប់}} {{s-bef|before=[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីរជ្ជទាយាទកម្ពុជា|ឧបរាជនៃក្រុងចតុមុខ]]|years=គស.១៥០៧-១៥០៨}} {{s-aft|after=[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]]}} {{s-end}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រសម័យលង្វែក]] <references /> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សម័យចតុមុខ]] b0b456suph3emj3oq7fxw5t568evbqd 282532 282531 2022-08-17T13:32:24Z Camhistory 36281 /* ឯកសារយោង */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៥១៦-១៥៦៦ [[អាណាចក្រលង្វែក]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[សម័យកាល​លង្វែក​]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៥១៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | ព្រះបរមចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីជេដ្ឋា]] (ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាជាទី២]] (បរមិន្ទរាជា) |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៤៨៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៥៦៧ (ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ) |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។​<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ [[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គ​ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ​.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្ន​ជា ក្រុង [[បាងកក]]​) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង​៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.​សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988) [https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref> == ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន == '''Battle at Tuol Basan''' ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ​.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំ​ដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។​<ref> Bhun Khol (1994) [https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref> == ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង == '''Battle at Kampong Chhnang''' ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅ​ចតុមុខ == '''Battle at Chaktomuk''' មួយឆ្នាំ​បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។​<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ឯកសារយោង == 14xq1n2wmms691hgbg7b7co04eckk75 282533 282532 2022-08-17T13:33:03Z Camhistory 36281 /* ចម្បាំងនៅ​ចតុមុខ */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៥១៦-១៥៦៦ [[អាណាចក្រលង្វែក]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[សម័យកាល​លង្វែក​]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៥១៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | ព្រះបរមចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីជេដ្ឋា]] (ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាជាទី២]] (បរមិន្ទរាជា) |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៤៨៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៥៦៧ (ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ) |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។​<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ [[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គ​ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ​.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្ន​ជា ក្រុង [[បាងកក]]​) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង​៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.​សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988) [https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref> == ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន == '''Battle at Tuol Basan''' ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ​.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំ​ដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។​<ref> Bhun Khol (1994) [https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref> == ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង == '''Battle at Kampong Chhnang''' ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅ​ចតុមុខ == '''Battle at Chaktomuk''' មួយឆ្នាំ​បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។​<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន == '''Battle on the Four Rivers''' '''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)''' '''(Reasons to call the bloods river! )''' ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គ​ទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួ​ន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់)​ ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជា​នៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វា​រ]]) កងទ័ព​ជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា​ នាម "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។​ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយ​ដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ ​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref> == ឯកសារយោង == 035wp4b10b59wnj9fux6t51lub56nfn 282534 282533 2022-08-17T13:33:57Z Camhistory 36281 /* ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៥១៦-១៥៦៦ [[អាណាចក្រលង្វែក]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[សម័យកាល​លង្វែក​]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៥១៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | ព្រះបរមចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីជេដ្ឋា]] (ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាជាទី២]] (បរមិន្ទរាជា) |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៤៨៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៥៦៧ (ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ) |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។​<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ [[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គ​ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ​.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្ន​ជា ក្រុង [[បាងកក]]​) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង​៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.​សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988) [https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref> == ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន == '''Battle at Tuol Basan''' ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ​.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំ​ដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។​<ref> Bhun Khol (1994) [https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref> == ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង == '''Battle at Kampong Chhnang''' ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅ​ចតុមុខ == '''Battle at Chaktomuk''' មួយឆ្នាំ​បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។​<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន == '''Battle on the Four Rivers''' '''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)''' '''(Reasons to call the bloods river! )''' ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គ​ទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួ​ន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់)​ ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជា​នៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វា​រ]]) កងទ័ព​ជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា​ នាម "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។​ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយ​ដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ ​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref> == សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) == '''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)''' ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ​" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែក​ឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ​.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ​" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ [[ព្រះស្ដេចកន]] ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ពេញ" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​នួន" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ព​ធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះ​កងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>​ == ឯកសារយោង == j2dukaiyqvbd280ccb49rq4summp83j 282535 282534 2022-08-17T13:36:52Z Camhistory 36281 /* សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៥១៦-១៥៦៦ [[អាណាចក្រលង្វែក]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[សម័យកាល​លង្វែក​]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៥១៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | ព្រះបរមចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីជេដ្ឋា]] (ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាជាទី២]] (បរមិន្ទរាជា) |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៤៨៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៥៦៧ (ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ) |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។​<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ [[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គ​ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ​.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្ន​ជា ក្រុង [[បាងកក]]​) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង​៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.​សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988) [https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref> == ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន == '''Battle at Tuol Basan''' ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ​.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំ​ដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។​<ref> Bhun Khol (1994) [https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref> == ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង == '''Battle at Kampong Chhnang''' ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅ​ចតុមុខ == '''Battle at Chaktomuk''' មួយឆ្នាំ​បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។​<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន == '''Battle on the Four Rivers''' '''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)''' '''(Reasons to call the bloods river! )''' ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គ​ទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួ​ន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់)​ ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជា​នៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វា​រ]]) កងទ័ព​ជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា​ នាម "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។​ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយ​ដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ ​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref> == សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) == '''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)''' ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ​" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែក​ឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ​.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ​" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ ព្រះស្ដេចកន ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ពេញ" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​នួន" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ព​ធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះ​កងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>​ == ចន្ទរាជា និង ស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ == '''Chan Reachea & Srei Chedtha of Final War''' ក្រោយពេល ​ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធ្វើសង្គ្រាមយ៉ាងធំនៅសមរភូមិ ស្រុកកំពង់សៀម កងទ័ព​ទាំងសងខាង បានខូចខាតសំភារៈសឹកអស់ជាច្រើន ដូចនេះ​ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ស្ដេចទាំង២ បានចាត់បេសកជន ទាំងសងខាង​ឱ្យទៅបញ្ជារទិញ កាំភ្លើងធំ (Cannons) ពីពួក "ប៉តទុយហ្គេស" (Portuguese) នៅជ្រោយម៉ាឡាកា (Malacca) នាឧបទ្វីប​ម៉ាឡេ (Malay Peninsula) ដែលត្រូវ បាន (Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ នៅស.វទី១៦​) <ref> Mamitua Saber, Dionisio G. Orellana (1977) [https://books.google.com.kh/books?id=1U4cAQAAMAAJ&q=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiyp4zR7vTzAhVNIIgKHUeYAI8Q6AF6BAgDEAM Comparative Notes on Museum Exhibits in Singapore, Malaysia, Indonesia, Brunei, Macao, and the Philippines: A Report to the Ford Foundation on Travelling Symposium for Southeast Asia Museum Development, April-May, 1971], Publisher: Aga Khan Museum, Mindanao State University, Original from the University of Michigan p.354 </ref> <ref> Contributor: James Richardson Logan (1851) [https://books.google.com.kh/books?id=PkhFAQAAMAAJ&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&source=gbs_navlinks_s The Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, Volume 5], Publisher: Kraus Reprint, Original from Cornell University. </ref> ខាងព្រះចន្ទរាជា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១០០ (១រយដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ១០០០ (១ពាន់ដើម​) ទុករក្សាក្នុងបន្ទាយ ចំណែកឯ ព្រះស្រីជេដ្ឋា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១៥០ (១រយហាសិបដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម​) ទូកសំពៅខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលដឹកកាំភ្លើងធំ ១៥០ដើម និង កាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម​) ត្រូវបានស្ទាក់ចាប់បាន នៅ ស្រុកពាម (ពួកដាយវៀតហៅ៖ ម៉ាងខម) (Đại Việt call: Mán Khảm) មានន័យថា "ពាមខ្មែរ" នា [[កម្ពុជា​ក្រោម]] ហើយក្រមការខេត្តបានបញ្ជូនថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដូចនេះខាង ព្រះស្រីជេដ្ឋា មិនមានសញ្ញវុធសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពនោះទេ ។ <ref> Eng Suth (2001) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref> == ឯកសារយោង == nnwnfqupg0jgvrgj9k3onteusvh9n2b 282536 282535 2022-08-17T13:38:02Z Camhistory 36281 /* ចន្ទរាជា និង ស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៥១៦-១៥៦៦ [[អាណាចក្រលង្វែក]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[សម័យកាល​លង្វែក​]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៥១៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | ព្រះបរមចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីជេដ្ឋា]] (ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាជាទី២]] (បរមិន្ទរាជា) |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៤៨៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៥៦៧ (ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ) |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។​<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ [[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គ​ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ​.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្ន​ជា ក្រុង [[បាងកក]]​) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង​៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.​សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988) [https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref> == ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន == '''Battle at Tuol Basan''' ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ​.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំ​ដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។​<ref> Bhun Khol (1994) [https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref> == ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង == '''Battle at Kampong Chhnang''' ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅ​ចតុមុខ == '''Battle at Chaktomuk''' មួយឆ្នាំ​បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។​<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន == '''Battle on the Four Rivers''' '''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)''' '''(Reasons to call the bloods river! )''' ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គ​ទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួ​ន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់)​ ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជា​នៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វា​រ]]) កងទ័ព​ជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា​ នាម "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។​ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយ​ដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ ​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref> == សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) == '''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)''' ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ​" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែក​ឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ​.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ​" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ ព្រះស្ដេចកន ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ពេញ" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​នួន" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ព​ធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះ​កងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>​ == ចន្ទរាជា និង ស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ == '''Chan Reachea & Srei Chedtha of Final War''' ក្រោយពេល ​ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធ្វើសង្គ្រាមយ៉ាងធំនៅសមរភូមិ ស្រុកកំពង់សៀម កងទ័ព​ទាំងសងខាង បានខូចខាតសំភារៈសឹកអស់ជាច្រើន ដូចនេះ​ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ស្ដេចទាំង២ បានចាត់បេសកជន ទាំងសងខាង​ឱ្យទៅបញ្ជារទិញ កាំភ្លើងធំ (Cannons) ពីពួក "ប៉តទុយហ្គេស" (Portuguese) នៅជ្រោយម៉ាឡាកា (Malacca) នាឧបទ្វីប​ម៉ាឡេ (Malay Peninsula) ដែលត្រូវ បាន (Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ នៅស.វទី១៦​) <ref> Mamitua Saber, Dionisio G. Orellana (1977) [https://books.google.com.kh/books?id=1U4cAQAAMAAJ&q=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiyp4zR7vTzAhVNIIgKHUeYAI8Q6AF6BAgDEAM Comparative Notes on Museum Exhibits in Singapore, Malaysia, Indonesia, Brunei, Macao, and the Philippines: A Report to the Ford Foundation on Travelling Symposium for Southeast Asia Museum Development, April-May, 1971], Publisher: Aga Khan Museum, Mindanao State University, Original from the University of Michigan p.354 </ref> <ref> Contributor: James Richardson Logan (1851) [https://books.google.com.kh/books?id=PkhFAQAAMAAJ&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&source=gbs_navlinks_s The Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, Volume 5], Publisher: Kraus Reprint, Original from Cornell University. </ref> ខាងព្រះចន្ទរាជា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១០០ (១រយដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ១០០០ (១ពាន់ដើម​) ទុករក្សាក្នុងបន្ទាយ ចំណែកឯ ព្រះស្រីជេដ្ឋា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១៥០ (១រយហាសិបដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម​) ទូកសំពៅខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលដឹកកាំភ្លើងធំ ១៥០ដើម និង កាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម​) ត្រូវបានស្ទាក់ចាប់បាន នៅ ស្រុកពាម (ពួកដាយវៀតហៅ៖ ម៉ាងខម) (Đại Việt call: Mán Khảm) មានន័យថា "ពាមខ្មែរ" នា [[កម្ពុជា​ក្រោម]] ហើយក្រមការខេត្តបានបញ្ជូនថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដូចនេះខាង ព្រះស្រីជេដ្ឋា មិនមានសញ្ញវុធសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពនោះទេ ។ <ref> Eng Suth (2001) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref> === សមរភូមិ​ទន្លេបិទ (គ.ស ១៥២៤) === '''Tonle Bet Battlefield (AD 1524)''' ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៤ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ១៣៥,០០០ (ជាង១៣មុឺននាក់) ចែកចេញជា បួនកងពល កងពលទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាភក្ដី" លើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) លើកទៅស្ទាក់កងទ័ព "ពញ្ញាកំហែង" ដែលជាឪពុកក្មេកព្រះស្ដេចកន ដែលកាន់ទ័ពនៅស្រុក សៀមប៉ោយ (បច្ចុប្បន្នជា [[ស្រុកសៀមប៉ាង]] [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]]) ដែលមាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) កុំឱ្យលើកមកជួយ ព្រះស្ដេចកនបាន ។ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទេព" លើកទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) វាយចូលសមរភូមិ​ទន្លេបិទ ចំពីមុខផ្លូវទៅបន្ទាយ "ស្រឡបពិជ័យ" កងទី ៣ ដឹកនាំដោយ "ព្រះចន្ទរាជា" ផ្ទាល់ ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ជាទ័ពជំនួយបោះនៅស្រុកកំពង់សៀម កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី" ចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ចេញទៅបង្កប់នៅ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ។ កងទ័ព "ពញ្ញាទេព" ចំនួន ៤មុឺននាក់ ក៏ប្រទះនិងទ័ព ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២មុឺននាក់ ដែលបោះបន្ទាយនៅ ទន្លេបិទ​ ទ័ពទាំងពីរ បានច្បាំងគ្នាពេលវេលាព្រឹក រហូតដល់ថ្ងៃរសៀល ទ័ព "ពញ្ញាទេព" ក៏ឡោមព័ទ ទ័ពព្រះស្ដេចកនជាប់ ពេលនោះ ដំណឹងច្បាំងគ្នានៅសរមភូមិទន្លេបិទបានទៅដល់ "ពញ្ញាកៅ" ដែលកំពង់យាមការក្នុង "បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ" ដឹងដំណឹងដូចនេះ "ពញ្ញាកៅ" ប្រញាប់​ដកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ពីក្នុងបន្ទាយចេញទៅជួយព្រះស្ដេចកន យ៉ាងប្រញាប់ ទុកឱ្យ "ជហ្វាវាំងជុំ" ដែលមានទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ ។ កងទ័ព "ពញ្ញាកៅ" បានទៅជួយរំដោះ ព្រះស្ដេចកន ទាន់ពេល ដោយកងទ័ព "ពញ្ញាទេព" បិទផ្លូវខាងក្រោយជាប់ ព្រះស្ដេចកន និង ពញ្ញាកៅ បានវាយសម្រុកចេញទៅមុខមកដល់ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ក៏ប្រទះនិងទ័ពបង្កប់ ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) របស់ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីបែន" វាយស្ទាក់ពីមុខ ពញ្ញាកៅ​ឃើញដូចនេះ ក៏ឱ្យព្រះស្ដេចកន ស្រូតទៅបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យមុន ខ្លួននៅចាំច្បាំងការពារជាមួយ "ឧកញ៉ា​បែន" ហើយពញ្ញាកៅ ក៏ចោលលំពែងត្រូវ "ឧកញ៉ា​បែន" ស្លាប់ក្នុងពេលនោះ ហើយក៏ត្រឡប់មកដល់ក្នុងបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យវិញ ចំណែកឯ ទ័ពឪពុកក្មេក ព្រះស្ដេចកន "ពញ្ញាកំហែង" ត្រូវទ័ព "ពញ្ញាភក្ដី" វាយធ្វើឃាតបាននៅពេលនោះទៅ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref> == ឯកសារយោង == iddkhgtbjjq218iuyj1qermcf56jskt 282537 282536 2022-08-17T13:38:55Z Camhistory 36281 /* សមរភូមិ​ទន្លេបិទ (គ.ស ១៥២៤) */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៥១៦-១៥៦៦ [[អាណាចក្រលង្វែក]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[សម័យកាល​លង្វែក​]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៥១៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | ព្រះបរមចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីជេដ្ឋា]] (ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាជាទី២]] (បរមិន្ទរាជា) |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៤៨៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៥៦៧ (ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ) |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។​<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ [[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គ​ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ​.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្ន​ជា ក្រុង [[បាងកក]]​) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង​៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.​សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988) [https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref> == ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន == '''Battle at Tuol Basan''' ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ​.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំ​ដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។​<ref> Bhun Khol (1994) [https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref> == ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង == '''Battle at Kampong Chhnang''' ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅ​ចតុមុខ == '''Battle at Chaktomuk''' មួយឆ្នាំ​បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។​<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន == '''Battle on the Four Rivers''' '''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)''' '''(Reasons to call the bloods river! )''' ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គ​ទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួ​ន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់)​ ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជា​នៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វា​រ]]) កងទ័ព​ជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា​ នាម "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។​ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយ​ដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ ​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref> == សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) == '''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)''' ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ​" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែក​ឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ​.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ​" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ ព្រះស្ដេចកន ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ពេញ" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​នួន" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ព​ធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះ​កងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>​ == ចន្ទរាជា និង ស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ == '''Chan Reachea & Srei Chedtha of Final War''' ក្រោយពេល ​ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធ្វើសង្គ្រាមយ៉ាងធំនៅសមរភូមិ ស្រុកកំពង់សៀម កងទ័ព​ទាំងសងខាង បានខូចខាតសំភារៈសឹកអស់ជាច្រើន ដូចនេះ​ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ស្ដេចទាំង២ បានចាត់បេសកជន ទាំងសងខាង​ឱ្យទៅបញ្ជារទិញ កាំភ្លើងធំ (Cannons) ពីពួក "ប៉តទុយហ្គេស" (Portuguese) នៅជ្រោយម៉ាឡាកា (Malacca) នាឧបទ្វីប​ម៉ាឡេ (Malay Peninsula) ដែលត្រូវ បាន (Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ នៅស.វទី១៦​) <ref> Mamitua Saber, Dionisio G. Orellana (1977) [https://books.google.com.kh/books?id=1U4cAQAAMAAJ&q=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiyp4zR7vTzAhVNIIgKHUeYAI8Q6AF6BAgDEAM Comparative Notes on Museum Exhibits in Singapore, Malaysia, Indonesia, Brunei, Macao, and the Philippines: A Report to the Ford Foundation on Travelling Symposium for Southeast Asia Museum Development, April-May, 1971], Publisher: Aga Khan Museum, Mindanao State University, Original from the University of Michigan p.354 </ref> <ref> Contributor: James Richardson Logan (1851) [https://books.google.com.kh/books?id=PkhFAQAAMAAJ&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&source=gbs_navlinks_s The Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, Volume 5], Publisher: Kraus Reprint, Original from Cornell University. </ref> ខាងព្រះចន្ទរាជា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១០០ (១រយដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ១០០០ (១ពាន់ដើម​) ទុករក្សាក្នុងបន្ទាយ ចំណែកឯ ព្រះស្រីជេដ្ឋា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១៥០ (១រយហាសិបដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម​) ទូកសំពៅខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលដឹកកាំភ្លើងធំ ១៥០ដើម និង កាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម​) ត្រូវបានស្ទាក់ចាប់បាន នៅ ស្រុកពាម (ពួកដាយវៀតហៅ៖ ម៉ាងខម) (Đại Việt call: Mán Khảm) មានន័យថា "ពាមខ្មែរ" នា [[កម្ពុជា​ក្រោម]] ហើយក្រមការខេត្តបានបញ្ជូនថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដូចនេះខាង ព្រះស្រីជេដ្ឋា មិនមានសញ្ញវុធសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពនោះទេ ។ <ref> Eng Suth (2001) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref> === សមរភូមិ​ទន្លេបិទ (គ.ស ១៥២៤) === '''Tonle Bet Battlefield (AD 1524)''' ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៤ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ១៣៥,០០០ (ជាង១៣មុឺននាក់) ចែកចេញជា បួនកងពល កងពលទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាភក្ដី" លើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) លើកទៅស្ទាក់កងទ័ព "ពញ្ញាកំហែង" ដែលជាឪពុកក្មេកព្រះស្ដេចកន ដែលកាន់ទ័ពនៅស្រុក សៀមប៉ោយ (បច្ចុប្បន្នជា [[ស្រុកសៀមប៉ាង]] [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]]) ដែលមាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) កុំឱ្យលើកមកជួយ ព្រះស្ដេចកនបាន ។ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទេព" លើកទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) វាយចូលសមរភូមិ​ទន្លេបិទ ចំពីមុខផ្លូវទៅបន្ទាយ "ស្រឡបពិជ័យ" កងទី ៣ ដឹកនាំដោយ "ព្រះចន្ទរាជា" ផ្ទាល់ ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ជាទ័ពជំនួយបោះនៅស្រុកកំពង់សៀម កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី" ចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ចេញទៅបង្កប់នៅ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ។ កងទ័ព "ពញ្ញាទេព" ចំនួន ៤មុឺននាក់ ក៏ប្រទះនិងទ័ព ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២មុឺននាក់ ដែលបោះបន្ទាយនៅ ទន្លេបិទ​ ទ័ពទាំងពីរ បានច្បាំងគ្នាពេលវេលាព្រឹក រហូតដល់ថ្ងៃរសៀល ទ័ព "ពញ្ញាទេព" ក៏ឡោមព័ទ ទ័ពព្រះស្ដេចកនជាប់ ពេលនោះ ដំណឹងច្បាំងគ្នានៅសរមភូមិទន្លេបិទបានទៅដល់ "ពញ្ញាកៅ" ដែលកំពង់យាមការក្នុង "បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ" ដឹងដំណឹងដូចនេះ "ពញ្ញាកៅ" ប្រញាប់​ដកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ពីក្នុងបន្ទាយចេញទៅជួយព្រះស្ដេចកន យ៉ាងប្រញាប់ ទុកឱ្យ "ជហ្វាវាំងជុំ" ដែលមានទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ ។ កងទ័ព "ពញ្ញាកៅ" បានទៅជួយរំដោះ ព្រះស្ដេចកន ទាន់ពេល ដោយកងទ័ព "ពញ្ញាទេព" បិទផ្លូវខាងក្រោយជាប់ ព្រះស្ដេចកន និង ពញ្ញាកៅ បានវាយសម្រុកចេញទៅមុខមកដល់ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ក៏ប្រទះនិងទ័ពបង្កប់ ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) របស់ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីបែន" វាយស្ទាក់ពីមុខ ពញ្ញាកៅ​ឃើញដូចនេះ ក៏ឱ្យព្រះស្ដេចកន ស្រូតទៅបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យមុន ខ្លួននៅចាំច្បាំងការពារជាមួយ "ឧកញ៉ា​បែន" ហើយពញ្ញាកៅ ក៏ចោលលំពែងត្រូវ "ឧកញ៉ា​បែន" ស្លាប់ក្នុងពេលនោះ ហើយក៏ត្រឡប់មកដល់ក្នុងបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យវិញ ចំណែកឯ ទ័ពឪពុកក្មេក ព្រះស្ដេចកន "ពញ្ញាកំហែង" ត្រូវទ័ព "ពញ្ញាភក្ដី" វាយធ្វើឃាតបាននៅពេលនោះទៅ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref> === ជ័យជំនះព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥២៥) === '''Victory of Chan Reachea (AD 1525)''' ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកកងទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) វាយចូលបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ​" របស់ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលមានកងទ័ព​យាមការ ចុងក្រោយក្នុងបន្ទាយតែ ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ នៅសមរភូមិ [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] កងទ័ព ព្រះចន្ទរាជា​ បានឡោមព័ទ្ធ បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ អស់វេលា ១៥ ថ្ងៃ ដោយបន្ទាយនេះខ្ពស់ពិបាកនិងវាយចូលពេក ព្រះចន្ទរាជា មានល្បិចមួយថា រាល់ជនទាំងឡាយណា ដែលអាចចាប់ ឬ សម្លាប់ស្ដេចកនបាន និងមានប្រាក់រង្វាន់ ហើយលើកយស័ក្តជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ក្រោយមន្ត្រីប្រកាសរាជសារនៅមុខបន្ទាយស្ដេចកនចប់ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមក ព្រះស្រីជេដ្ឋា ក៏បានសោយទីវង្គត់ ដោយត្រូវប្អូនថ្លៃរបស់ខ្លួន នាម "មន្ត្រី​ដូនកែវ" លួចធ្វើឃាតដោយកាត់ក្បាល បូករួមទាំងពញ្ញាកៅ និងបក្សពួកទាំងអស់នៃមន្ត្រីជំនិតទាំង២៥នាក់ យកទៅថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដោយក្ដីអំណរនិងជ័យជំនៈនេះ តាមការសន្យា ទ្រង់បានលើកយ័ស្ដ "មន្ត្រី​ដូនកែវ" ជាពញ្ញាដូនកែវ មានឋានៈជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ចំណែកឯ​ក្បាលព្រះស្ដេចកន និងបក្សពួកទាំង២៥នាក់ ត្រូវបានយកទៅដោតនៅមុខកំពែងបន្ទាយ ស្រឡប់ពិជ័យ​នេះតែម្ដង ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>​ == ឯកសារយោង == 9hcpceoqdkk8y56s1xul8xzzfsj2pon 282538 282537 2022-08-17T13:40:44Z Camhistory 36281 /* ជ័យជំនះព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥២៥) */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៥១៦-១៥៦៦ [[អាណាចក្រលង្វែក]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[សម័យកាល​លង្វែក​]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៥១៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | ព្រះបរមចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីជេដ្ឋា]] (ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាជាទី២]] (បរមិន្ទរាជា) |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៤៨៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៥៦៧ (ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ) |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។​<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ [[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គ​ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ​.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្ន​ជា ក្រុង [[បាងកក]]​) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង​៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.​សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988) [https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref> == ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន == '''Battle at Tuol Basan''' ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ​.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំ​ដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។​<ref> Bhun Khol (1994) [https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref> == ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង == '''Battle at Kampong Chhnang''' ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅ​ចតុមុខ == '''Battle at Chaktomuk''' មួយឆ្នាំ​បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។​<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន == '''Battle on the Four Rivers''' '''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)''' '''(Reasons to call the bloods river! )''' ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គ​ទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួ​ន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់)​ ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជា​នៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វា​រ]]) កងទ័ព​ជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា​ នាម "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។​ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយ​ដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ ​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref> == សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) == '''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)''' ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ​" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែក​ឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ​.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ​" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ ព្រះស្ដេចកន ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ពេញ" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​នួន" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ព​ធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះ​កងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>​ == ចន្ទរាជា និង ស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ == '''Chan Reachea & Srei Chedtha of Final War''' ក្រោយពេល ​ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធ្វើសង្គ្រាមយ៉ាងធំនៅសមរភូមិ ស្រុកកំពង់សៀម កងទ័ព​ទាំងសងខាង បានខូចខាតសំភារៈសឹកអស់ជាច្រើន ដូចនេះ​ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ស្ដេចទាំង២ បានចាត់បេសកជន ទាំងសងខាង​ឱ្យទៅបញ្ជារទិញ កាំភ្លើងធំ (Cannons) ពីពួក "ប៉តទុយហ្គេស" (Portuguese) នៅជ្រោយម៉ាឡាកា (Malacca) នាឧបទ្វីប​ម៉ាឡេ (Malay Peninsula) ដែលត្រូវ បាន (Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ នៅស.វទី១៦​) <ref> Mamitua Saber, Dionisio G. Orellana (1977) [https://books.google.com.kh/books?id=1U4cAQAAMAAJ&q=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiyp4zR7vTzAhVNIIgKHUeYAI8Q6AF6BAgDEAM Comparative Notes on Museum Exhibits in Singapore, Malaysia, Indonesia, Brunei, Macao, and the Philippines: A Report to the Ford Foundation on Travelling Symposium for Southeast Asia Museum Development, April-May, 1971], Publisher: Aga Khan Museum, Mindanao State University, Original from the University of Michigan p.354 </ref> <ref> Contributor: James Richardson Logan (1851) [https://books.google.com.kh/books?id=PkhFAQAAMAAJ&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&source=gbs_navlinks_s The Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, Volume 5], Publisher: Kraus Reprint, Original from Cornell University. </ref> ខាងព្រះចន្ទរាជា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១០០ (១រយដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ១០០០ (១ពាន់ដើម​) ទុករក្សាក្នុងបន្ទាយ ចំណែកឯ ព្រះស្រីជេដ្ឋា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១៥០ (១រយហាសិបដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម​) ទូកសំពៅខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលដឹកកាំភ្លើងធំ ១៥០ដើម និង កាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម​) ត្រូវបានស្ទាក់ចាប់បាន នៅ ស្រុកពាម (ពួកដាយវៀតហៅ៖ ម៉ាងខម) (Đại Việt call: Mán Khảm) មានន័យថា "ពាមខ្មែរ" នា [[កម្ពុជា​ក្រោម]] ហើយក្រមការខេត្តបានបញ្ជូនថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដូចនេះខាង ព្រះស្រីជេដ្ឋា មិនមានសញ្ញវុធសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពនោះទេ ។ <ref> Eng Suth (2001) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref> === សមរភូមិ​ទន្លេបិទ (គ.ស ១៥២៤) === '''Tonle Bet Battlefield (AD 1524)''' ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៤ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ១៣៥,០០០ (ជាង១៣មុឺននាក់) ចែកចេញជា បួនកងពល កងពលទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាភក្ដី" លើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) លើកទៅស្ទាក់កងទ័ព "ពញ្ញាកំហែង" ដែលជាឪពុកក្មេកព្រះស្ដេចកន ដែលកាន់ទ័ពនៅស្រុក សៀមប៉ោយ (បច្ចុប្បន្នជា [[ស្រុកសៀមប៉ាង]] [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]]) ដែលមាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) កុំឱ្យលើកមកជួយ ព្រះស្ដេចកនបាន ។ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទេព" លើកទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) វាយចូលសមរភូមិ​ទន្លេបិទ ចំពីមុខផ្លូវទៅបន្ទាយ "ស្រឡបពិជ័យ" កងទី ៣ ដឹកនាំដោយ "ព្រះចន្ទរាជា" ផ្ទាល់ ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ជាទ័ពជំនួយបោះនៅស្រុកកំពង់សៀម កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី" ចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ចេញទៅបង្កប់នៅ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ។ កងទ័ព "ពញ្ញាទេព" ចំនួន ៤មុឺននាក់ ក៏ប្រទះនិងទ័ព ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២មុឺននាក់ ដែលបោះបន្ទាយនៅ ទន្លេបិទ​ ទ័ពទាំងពីរ បានច្បាំងគ្នាពេលវេលាព្រឹក រហូតដល់ថ្ងៃរសៀល ទ័ព "ពញ្ញាទេព" ក៏ឡោមព័ទ ទ័ពព្រះស្ដេចកនជាប់ ពេលនោះ ដំណឹងច្បាំងគ្នានៅសរមភូមិទន្លេបិទបានទៅដល់ "ពញ្ញាកៅ" ដែលកំពង់យាមការក្នុង "បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ" ដឹងដំណឹងដូចនេះ "ពញ្ញាកៅ" ប្រញាប់​ដកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ពីក្នុងបន្ទាយចេញទៅជួយព្រះស្ដេចកន យ៉ាងប្រញាប់ ទុកឱ្យ "ជហ្វាវាំងជុំ" ដែលមានទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ ។ កងទ័ព "ពញ្ញាកៅ" បានទៅជួយរំដោះ ព្រះស្ដេចកន ទាន់ពេល ដោយកងទ័ព "ពញ្ញាទេព" បិទផ្លូវខាងក្រោយជាប់ ព្រះស្ដេចកន និង ពញ្ញាកៅ បានវាយសម្រុកចេញទៅមុខមកដល់ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ក៏ប្រទះនិងទ័ពបង្កប់ ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) របស់ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីបែន" វាយស្ទាក់ពីមុខ ពញ្ញាកៅ​ឃើញដូចនេះ ក៏ឱ្យព្រះស្ដេចកន ស្រូតទៅបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យមុន ខ្លួននៅចាំច្បាំងការពារជាមួយ "ឧកញ៉ា​បែន" ហើយពញ្ញាកៅ ក៏ចោលលំពែងត្រូវ "ឧកញ៉ា​បែន" ស្លាប់ក្នុងពេលនោះ ហើយក៏ត្រឡប់មកដល់ក្នុងបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យវិញ ចំណែកឯ ទ័ពឪពុកក្មេក ព្រះស្ដេចកន "ពញ្ញាកំហែង" ត្រូវទ័ព "ពញ្ញាភក្ដី" វាយធ្វើឃាតបាននៅពេលនោះទៅ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref> === ជ័យជំនះព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥២៥) === '''Victory of Chan Reachea (AD 1525)''' ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកកងទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) វាយចូលបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ​" របស់ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលមានកងទ័ព​យាមការ ចុងក្រោយក្នុងបន្ទាយតែ ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ នៅសមរភូមិ [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] កងទ័ព ព្រះចន្ទរាជា​ បានឡោមព័ទ្ធ បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ អស់វេលា ១៥ ថ្ងៃ ដោយបន្ទាយនេះខ្ពស់ពិបាកនិងវាយចូលពេក ព្រះចន្ទរាជា មានល្បិចមួយថា រាល់ជនទាំងឡាយណា ដែលអាចចាប់ ឬ សម្លាប់ស្ដេចកនបាន និងមានប្រាក់រង្វាន់ ហើយលើកយស័ក្តជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ក្រោយមន្ត្រីប្រកាសរាជសារនៅមុខបន្ទាយស្ដេចកនចប់ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមក ព្រះស្រីជេដ្ឋា ក៏បានសោយទីវង្គត់ ដោយត្រូវប្អូនថ្លៃរបស់ខ្លួន នាម "មន្ត្រី​ដូនកែវ" លួចធ្វើឃាតដោយកាត់ក្បាល បូករួមទាំងពញ្ញាកៅ និងបក្សពួកទាំងអស់នៃមន្ត្រីជំនិតទាំង២៥នាក់ យកទៅថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដោយក្ដីអំណរនិងជ័យជំនៈនេះ តាមការសន្យា ទ្រង់បានលើកយ័ស្ដ "មន្ត្រី​ដូនកែវ" ជាពញ្ញាដូនកែវ មានឋានៈជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ចំណែកឯ​ក្បាលព្រះស្ដេចកន និងបក្សពួកទាំង២៥នាក់ ត្រូវបានយកទៅដោតនៅមុខកំពែងបន្ទាយ ស្រឡប់ពិជ័យ​នេះតែម្ដង ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>​ == ផែនដីព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦)== '''Earth of Chan Reachea (AD 1516-1566) ''' ព្រះរាជពង្សាវតារភាគ២ របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យចុះលេខ គ.៥៣-៣ ហ្លួងព្រះស្ដេចកនសុគតក្នុងឆ្នាំកុរ នពស័ក ព.សករាជ ២០៧១, ត្រូវនិង គ.សករាជ ១៥២៥ ។ ក្រោយ ព្រះចន្ទរាជាបាន ជ័យជំនះលើស្ដេចកន ទ្រង់បានយាងត្រឡប់មកបន្ទាយហ្មឺនជ័យ នាខេត្រពោធិសាត់វិញ និងបានបង្គាប់ឱ្យសព្វមុខមន្ត្រី សាងសង់បន្ទាយរាជវាំងថ្មី នៅលង្វែក នា[[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ដើម្បីគេចចេញពីការគំរាមកំហែងរបស់កងទ័ពសៀម ក្រុមមេការ ឱ្យជីកបុកឫសរៀបថ្ម ៦ហត្ថ ស្មើជម្រៅ ៣ម៉ែត្រ ជុំវិញបន្ទាយជា ៣ ជ្រុង ហើយលើកដីច្រុះក្ដារ ធ្វើជាបន្ទាយខាងលើនោះតម្កល់ ១៧ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ កម្រាស់ខាងលិច ១០ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាស ៥ម៉ែត្រ ជើងទេរក្រោម ២២ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាសជើងទេរ ១១ម៉ែត្រ ជុំវិញទាំង ៣ ជ្រុង "ព្រោះជ្រុងទី៤ នោះគឺទន្លេ កំពែងបន្ទាយមាន ៥ជាន់ និងមានទ្វារធំ៨ ។ ទ្វារនីមួយៗ មានសើនមួយ ។ ទាំង៨សើននោះ កំពស់ ២២ ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់១១ម៉ែត្រ សម្រាប់ដាក់កាំភ្លើងធំ ចំជ្រុងទាំង ៤ មានប៉មកម្ពស់ ២៥ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ១២.៥ម៉ែត្រ សម្រាប់ឆ្មាំយាម និងដាក់កាំភ្លើងធំដូចគ្នា រីឯលើបន្ទាយជុំវិញនោះទ្រង់ឱ្យដាក់សុទ្ធតែកាំភ្លើងវែងបាញ់ច្រូងជុំវិញទាំង ៥ ជាន់ ។ ខាងមុខកំពែង ជាន់ទី១ ស្ដេចឱ្យធ្វើរោងសម្រាប់ដាក់ទ័ព ដំរី និងទ័ពសេះ ក្នុងកំពែងជាន់ទី១ ដដែរនេះ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងធំ ។ ខាងកំពែងជាន់ទី២ តាំងថែវ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងតូច និងធ្វើសាលាជំនុំក្ដី ដាក់សាលាដំបូងខាងឆ្វេង សាលាឧទ្ធរណ៍ខាងស្ដាំ ។ ខាងក្នុងកំពែងទី៣ តាំងថែវដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងដាវ កងផ្គាក់ ជាសេនាអាវុធខ្លី ។ ខាងកំពែងជាន់ទី៤ សាងដំណាក់រោងល្ខោន និង ព្រះពន្លាទតល្ខោន ។ នៅខាងក្នុងកំពែងទី៥ សាងដំណាក់ដាក់ព្រះបញ្ចក្សេត្រ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ និង ដំណាក់សំរិទ្ធ សម្រាប់ដាក់ព្រះរាជទ្រព្យ មានវិមានសម្រាន្តភិរម្យ សម្រាប់ក្រុមបារគូ ក្រុមបុរោហិត និងក្រុមមហាតលិក នៅក្នុងកំពែងជាន់ទី៥ ដដែរ នៅទ្វារយាម តាំងថែវឱ្យកំពូល ៥ មានជហ្វាដងក្ដារ សុទ្ធតែលាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាស មានសោភោណភ្លឺផ្លេកពន់ប្រមាណ ហើយធ្វើប្រាង្គមហាប្រាសាទមួយកំពូល ៥ ជាប្រាសាទសម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រធិរាជផ្ទំសម្រាក មានសាងព្រះរាជមន្ទីរធំមួយ សម្រាប់ព្រះស្នំក្រមការប្រចាំយាម រាជមន្ទីរមួយទៀតមានកំពូល៣ជាន់ សម្រាប់ព្រះរាជបុត្រី មានសាងព្រះដំណាក់៥ខ្នង សម្រាប់ព្រះស្នំ និង ព្រះដំណាក់៥ខ្នងទៀត សម្រាប់ពួកអ្នកម្នាង រីឯព្រះដំណាក់២ខ្នងទៀត សម្រាប់អ្នកអង្គម្ចាស់ ហើយខាងក្រោយកំពែងនោះ ឱ្យតាំងឃ្លាំងស្រូវអង្ករ និងឃ្លាំងអំបិល ត្រីសាច់ ១៥ខ្នង ខាងត្បូងនិងខាងជើងកំពែងនោះ តាំងឃ្លាំងគ្រាប់រំសេវ១០ខ្នង ខាកើតព្រះរាជវាំង ឱ្យតាំង ឃ្លាំងសម្រាប់ដាក់ ព្រួញស្នារ ទុកការពារផ្នែកខាងក្រោយ ។ នៅគ្រប់ដំណាក់មានជីកស្រះស្រង់រងថ្លា សួនច្បារផ្កា ដំណាំ ក្រអូប ល្វឹងល្វើយ ល្អជាអនេក ប្លែកត្រកាលក្នុងព្រះរាជវាំង ដែលបានសាងសង់រួចក្នុងរយៈពេល ៣ឆ្នាំ ត្រូវបញ្ចប់ក្នុង គ.ស ១៥២៨ ។ បន្ទាយព្រះរាជវាំងថ្មីសាងបញ្ចប់រួចរាល់ហើយ ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ឱ្យរើបន្ទាយចេញពី ពោធិ៍សាត់ មកតាំងនៅរាជធានីលង្វែក និងបង្គាប់ឱ្យដាំដើមឬស្សីព័ទ្ធជុំវិញបន្ទាយកម្រាស ២០សិន ដោយស្មើនិងកម្រាស ៤០០ម៉ែត្រ ដើម្បីការពារបន្ទាយ ហើយព្រះអង្គឡើងប្រកាសជាស្ដេចផែនដីលើកទី២ រាជសម័យលង្វែក នៃអាណាចក្រលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៣៩ នៃគ.សករាជ ដែលទ្រង់មានព្រះនាមក្នុងរាជថា "ព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" ។ == ឯកសារយោង == 51msbprjenegn3m2nweweqe92s6pwhf 282539 282538 2022-08-17T13:41:57Z Camhistory 36281 /* ផែនដីព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៥១៦-១៥៦៦ [[អាណាចក្រលង្វែក]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[សម័យកាល​លង្វែក​]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៥១៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | ព្រះបរមចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីជេដ្ឋា]] (ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាជាទី២]] (បរមិន្ទរាជា) |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៤៨៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៥៦៧ (ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ) |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។​<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ [[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គ​ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ​.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្ន​ជា ក្រុង [[បាងកក]]​) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង​៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.​សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988) [https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref> == ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន == '''Battle at Tuol Basan''' ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ​.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំ​ដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។​<ref> Bhun Khol (1994) [https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref> == ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង == '''Battle at Kampong Chhnang''' ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅ​ចតុមុខ == '''Battle at Chaktomuk''' មួយឆ្នាំ​បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។​<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន == '''Battle on the Four Rivers''' '''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)''' '''(Reasons to call the bloods river! )''' ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គ​ទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួ​ន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់)​ ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជា​នៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វា​រ]]) កងទ័ព​ជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា​ នាម "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។​ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយ​ដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ ​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref> == សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) == '''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)''' ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ​" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែក​ឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ​.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ​" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ ព្រះស្ដេចកន ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ពេញ" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​នួន" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ព​ធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះ​កងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>​ == ចន្ទរាជា និង ស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ == '''Chan Reachea & Srei Chedtha of Final War''' ក្រោយពេល ​ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធ្វើសង្គ្រាមយ៉ាងធំនៅសមរភូមិ ស្រុកកំពង់សៀម កងទ័ព​ទាំងសងខាង បានខូចខាតសំភារៈសឹកអស់ជាច្រើន ដូចនេះ​ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ស្ដេចទាំង២ បានចាត់បេសកជន ទាំងសងខាង​ឱ្យទៅបញ្ជារទិញ កាំភ្លើងធំ (Cannons) ពីពួក "ប៉តទុយហ្គេស" (Portuguese) នៅជ្រោយម៉ាឡាកា (Malacca) នាឧបទ្វីប​ម៉ាឡេ (Malay Peninsula) ដែលត្រូវ បាន (Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ នៅស.វទី១៦​) <ref> Mamitua Saber, Dionisio G. Orellana (1977) [https://books.google.com.kh/books?id=1U4cAQAAMAAJ&q=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiyp4zR7vTzAhVNIIgKHUeYAI8Q6AF6BAgDEAM Comparative Notes on Museum Exhibits in Singapore, Malaysia, Indonesia, Brunei, Macao, and the Philippines: A Report to the Ford Foundation on Travelling Symposium for Southeast Asia Museum Development, April-May, 1971], Publisher: Aga Khan Museum, Mindanao State University, Original from the University of Michigan p.354 </ref> <ref> Contributor: James Richardson Logan (1851) [https://books.google.com.kh/books?id=PkhFAQAAMAAJ&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&source=gbs_navlinks_s The Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, Volume 5], Publisher: Kraus Reprint, Original from Cornell University. </ref> ខាងព្រះចន្ទរាជា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១០០ (១រយដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ១០០០ (១ពាន់ដើម​) ទុករក្សាក្នុងបន្ទាយ ចំណែកឯ ព្រះស្រីជេដ្ឋា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១៥០ (១រយហាសិបដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម​) ទូកសំពៅខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលដឹកកាំភ្លើងធំ ១៥០ដើម និង កាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម​) ត្រូវបានស្ទាក់ចាប់បាន នៅ ស្រុកពាម (ពួកដាយវៀតហៅ៖ ម៉ាងខម) (Đại Việt call: Mán Khảm) មានន័យថា "ពាមខ្មែរ" នា [[កម្ពុជា​ក្រោម]] ហើយក្រមការខេត្តបានបញ្ជូនថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដូចនេះខាង ព្រះស្រីជេដ្ឋា មិនមានសញ្ញវុធសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពនោះទេ ។ <ref> Eng Suth (2001) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref> === សមរភូមិ​ទន្លេបិទ (គ.ស ១៥២៤) === '''Tonle Bet Battlefield (AD 1524)''' ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៤ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ១៣៥,០០០ (ជាង១៣មុឺននាក់) ចែកចេញជា បួនកងពល កងពលទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាភក្ដី" លើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) លើកទៅស្ទាក់កងទ័ព "ពញ្ញាកំហែង" ដែលជាឪពុកក្មេកព្រះស្ដេចកន ដែលកាន់ទ័ពនៅស្រុក សៀមប៉ោយ (បច្ចុប្បន្នជា [[ស្រុកសៀមប៉ាង]] [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]]) ដែលមាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) កុំឱ្យលើកមកជួយ ព្រះស្ដេចកនបាន ។ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទេព" លើកទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) វាយចូលសមរភូមិ​ទន្លេបិទ ចំពីមុខផ្លូវទៅបន្ទាយ "ស្រឡបពិជ័យ" កងទី ៣ ដឹកនាំដោយ "ព្រះចន្ទរាជា" ផ្ទាល់ ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ជាទ័ពជំនួយបោះនៅស្រុកកំពង់សៀម កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី" ចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ចេញទៅបង្កប់នៅ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ។ កងទ័ព "ពញ្ញាទេព" ចំនួន ៤មុឺននាក់ ក៏ប្រទះនិងទ័ព ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២មុឺននាក់ ដែលបោះបន្ទាយនៅ ទន្លេបិទ​ ទ័ពទាំងពីរ បានច្បាំងគ្នាពេលវេលាព្រឹក រហូតដល់ថ្ងៃរសៀល ទ័ព "ពញ្ញាទេព" ក៏ឡោមព័ទ ទ័ពព្រះស្ដេចកនជាប់ ពេលនោះ ដំណឹងច្បាំងគ្នានៅសរមភូមិទន្លេបិទបានទៅដល់ "ពញ្ញាកៅ" ដែលកំពង់យាមការក្នុង "បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ" ដឹងដំណឹងដូចនេះ "ពញ្ញាកៅ" ប្រញាប់​ដកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ពីក្នុងបន្ទាយចេញទៅជួយព្រះស្ដេចកន យ៉ាងប្រញាប់ ទុកឱ្យ "ជហ្វាវាំងជុំ" ដែលមានទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ ។ កងទ័ព "ពញ្ញាកៅ" បានទៅជួយរំដោះ ព្រះស្ដេចកន ទាន់ពេល ដោយកងទ័ព "ពញ្ញាទេព" បិទផ្លូវខាងក្រោយជាប់ ព្រះស្ដេចកន និង ពញ្ញាកៅ បានវាយសម្រុកចេញទៅមុខមកដល់ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ក៏ប្រទះនិងទ័ពបង្កប់ ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) របស់ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីបែន" វាយស្ទាក់ពីមុខ ពញ្ញាកៅ​ឃើញដូចនេះ ក៏ឱ្យព្រះស្ដេចកន ស្រូតទៅបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យមុន ខ្លួននៅចាំច្បាំងការពារជាមួយ "ឧកញ៉ា​បែន" ហើយពញ្ញាកៅ ក៏ចោលលំពែងត្រូវ "ឧកញ៉ា​បែន" ស្លាប់ក្នុងពេលនោះ ហើយក៏ត្រឡប់មកដល់ក្នុងបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យវិញ ចំណែកឯ ទ័ពឪពុកក្មេក ព្រះស្ដេចកន "ពញ្ញាកំហែង" ត្រូវទ័ព "ពញ្ញាភក្ដី" វាយធ្វើឃាតបាននៅពេលនោះទៅ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref> === ជ័យជំនះព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥២៥) === '''Victory of Chan Reachea (AD 1525)''' ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកកងទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) វាយចូលបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ​" របស់ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលមានកងទ័ព​យាមការ ចុងក្រោយក្នុងបន្ទាយតែ ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ នៅសមរភូមិ [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] កងទ័ព ព្រះចន្ទរាជា​ បានឡោមព័ទ្ធ បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ អស់វេលា ១៥ ថ្ងៃ ដោយបន្ទាយនេះខ្ពស់ពិបាកនិងវាយចូលពេក ព្រះចន្ទរាជា មានល្បិចមួយថា រាល់ជនទាំងឡាយណា ដែលអាចចាប់ ឬ សម្លាប់ស្ដេចកនបាន និងមានប្រាក់រង្វាន់ ហើយលើកយស័ក្តជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ក្រោយមន្ត្រីប្រកាសរាជសារនៅមុខបន្ទាយស្ដេចកនចប់ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមក ព្រះស្រីជេដ្ឋា ក៏បានសោយទីវង្គត់ ដោយត្រូវប្អូនថ្លៃរបស់ខ្លួន នាម "មន្ត្រី​ដូនកែវ" លួចធ្វើឃាតដោយកាត់ក្បាល បូករួមទាំងពញ្ញាកៅ និងបក្សពួកទាំងអស់នៃមន្ត្រីជំនិតទាំង២៥នាក់ យកទៅថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដោយក្ដីអំណរនិងជ័យជំនៈនេះ តាមការសន្យា ទ្រង់បានលើកយ័ស្ដ "មន្ត្រី​ដូនកែវ" ជាពញ្ញាដូនកែវ មានឋានៈជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ចំណែកឯ​ក្បាលព្រះស្ដេចកន និងបក្សពួកទាំង២៥នាក់ ត្រូវបានយកទៅដោតនៅមុខកំពែងបន្ទាយ ស្រឡប់ពិជ័យ​នេះតែម្ដង ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>​ == ផែនដីព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦)== '''Earth of Chan Reachea (AD 1516-1566) ''' ព្រះរាជពង្សាវតារភាគ២ របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យចុះលេខ គ.៥៣-៣ ហ្លួងព្រះស្ដេចកនសុគតក្នុងឆ្នាំកុរ នពស័ក ព.សករាជ ២០៧១, ត្រូវនិង គ.សករាជ ១៥២៥ ។ ក្រោយ ព្រះចន្ទរាជាបាន ជ័យជំនះលើស្ដេចកន ទ្រង់បានយាងត្រឡប់មកបន្ទាយហ្មឺនជ័យ នាខេត្រពោធិសាត់វិញ និងបានបង្គាប់ឱ្យសព្វមុខមន្ត្រី សាងសង់បន្ទាយរាជវាំងថ្មី នៅលង្វែក នា[[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ដើម្បីគេចចេញពីការគំរាមកំហែងរបស់កងទ័ពសៀម ក្រុមមេការ ឱ្យជីកបុកឫសរៀបថ្ម ៦ហត្ថ ស្មើជម្រៅ ៣ម៉ែត្រ ជុំវិញបន្ទាយជា ៣ ជ្រុង ហើយលើកដីច្រុះក្ដារ ធ្វើជាបន្ទាយខាងលើនោះតម្កល់ ១៧ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ កម្រាស់ខាងលិច ១០ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាស ៥ម៉ែត្រ ជើងទេរក្រោម ២២ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាសជើងទេរ ១១ម៉ែត្រ ជុំវិញទាំង ៣ ជ្រុង "ព្រោះជ្រុងទី៤ នោះគឺទន្លេ កំពែងបន្ទាយមាន ៥ជាន់ និងមានទ្វារធំ៨ ។ ទ្វារនីមួយៗ មានសើនមួយ ។ ទាំង៨សើននោះ កំពស់ ២២ ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់១១ម៉ែត្រ សម្រាប់ដាក់កាំភ្លើងធំ ចំជ្រុងទាំង ៤ មានប៉មកម្ពស់ ២៥ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ១២.៥ម៉ែត្រ សម្រាប់ឆ្មាំយាម និងដាក់កាំភ្លើងធំដូចគ្នា រីឯលើបន្ទាយជុំវិញនោះទ្រង់ឱ្យដាក់សុទ្ធតែកាំភ្លើងវែងបាញ់ច្រូងជុំវិញទាំង ៥ ជាន់ ។ ខាងមុខកំពែង ជាន់ទី១ ស្ដេចឱ្យធ្វើរោងសម្រាប់ដាក់ទ័ព ដំរី និងទ័ពសេះ ក្នុងកំពែងជាន់ទី១ ដដែរនេះ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងធំ ។ ខាងកំពែងជាន់ទី២ តាំងថែវ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងតូច និងធ្វើសាលាជំនុំក្ដី ដាក់សាលាដំបូងខាងឆ្វេង សាលាឧទ្ធរណ៍ខាងស្ដាំ ។ ខាងក្នុងកំពែងទី៣ តាំងថែវដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងដាវ កងផ្គាក់ ជាសេនាអាវុធខ្លី ។ ខាងកំពែងជាន់ទី៤ សាងដំណាក់រោងល្ខោន និង ព្រះពន្លាទតល្ខោន ។ នៅខាងក្នុងកំពែងទី៥ សាងដំណាក់ដាក់ព្រះបញ្ចក្សេត្រ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ និង ដំណាក់សំរិទ្ធ សម្រាប់ដាក់ព្រះរាជទ្រព្យ មានវិមានសម្រាន្តភិរម្យ សម្រាប់ក្រុមបារគូ ក្រុមបុរោហិត និងក្រុមមហាតលិក នៅក្នុងកំពែងជាន់ទី៥ ដដែរ នៅទ្វារយាម តាំងថែវឱ្យកំពូល ៥ មានជហ្វាដងក្ដារ សុទ្ធតែលាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាស មានសោភោណភ្លឺផ្លេកពន់ប្រមាណ ហើយធ្វើប្រាង្គមហាប្រាសាទមួយកំពូល ៥ ជាប្រាសាទសម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រធិរាជផ្ទំសម្រាក មានសាងព្រះរាជមន្ទីរធំមួយ សម្រាប់ព្រះស្នំក្រមការប្រចាំយាម រាជមន្ទីរមួយទៀតមានកំពូល៣ជាន់ សម្រាប់ព្រះរាជបុត្រី មានសាងព្រះដំណាក់៥ខ្នង សម្រាប់ព្រះស្នំ និង ព្រះដំណាក់៥ខ្នងទៀត សម្រាប់ពួកអ្នកម្នាង រីឯព្រះដំណាក់២ខ្នងទៀត សម្រាប់អ្នកអង្គម្ចាស់ ហើយខាងក្រោយកំពែងនោះ ឱ្យតាំងឃ្លាំងស្រូវអង្ករ និងឃ្លាំងអំបិល ត្រីសាច់ ១៥ខ្នង ខាងត្បូងនិងខាងជើងកំពែងនោះ តាំងឃ្លាំងគ្រាប់រំសេវ១០ខ្នង ខាកើតព្រះរាជវាំង ឱ្យតាំង ឃ្លាំងសម្រាប់ដាក់ ព្រួញស្នារ ទុកការពារផ្នែកខាងក្រោយ ។ នៅគ្រប់ដំណាក់មានជីកស្រះស្រង់រងថ្លា សួនច្បារផ្កា ដំណាំ ក្រអូប ល្វឹងល្វើយ ល្អជាអនេក ប្លែកត្រកាលក្នុងព្រះរាជវាំង ដែលបានសាងសង់រួចក្នុងរយៈពេល ៣ឆ្នាំ ត្រូវបញ្ចប់ក្នុង គ.ស ១៥២៨ ។ បន្ទាយព្រះរាជវាំងថ្មីសាងបញ្ចប់រួចរាល់ហើយ ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ឱ្យរើបន្ទាយចេញពី ពោធិ៍សាត់ មកតាំងនៅរាជធានីលង្វែក និងបង្គាប់ឱ្យដាំដើមឬស្សីព័ទ្ធជុំវិញបន្ទាយកម្រាស ២០សិន ដោយស្មើនិងកម្រាស ៤០០ម៉ែត្រ ដើម្បីការពារបន្ទាយ ហើយព្រះអង្គឡើងប្រកាសជាស្ដេចផែនដីលើកទី២ រាជសម័យលង្វែក នៃអាណាចក្រលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៣៩ នៃគ.សករាជ ដែលទ្រង់មានព្រះនាមក្នុងរាជថា "ព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" ។ == ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី១ == '''The First Khmer-Siamese War''' ព.សករាជ ២០៧៤, គ.សករាជ ១៥៣០, ម.សករាជ ១៤៥១, ចុ.សករាជ ៨៩៧ ត្រូវនិងឆ្នាំឆ្នាំកុរ ឯកស័ក ក្រោយសៀមបានបញ្ចប់ជម្លោះរាជវង្ស ស្ដេចសៀមគ្រងរាជ្យថ្មីព្រះនាម ព្រះចៅចក្រព័ត្ត រាជាធិរាជ (Chakkraphat) បានចាត់បេសកជន ៣នាក់ ជាតំណាងទូត ឱ្យមកទារព្រះដង្វាយពី ព្រះចន្ទរាជា នាពេលនោះ ព្រះអង្គបានមានបន្ទូលឆ្លើយតបថា នគរកម្ពុជានាពេលនេះលែងចំណុះ ឱ្យនគរសៀមទៀតហើយ បើព្រះរាជាសៀមមិនសុខចិត្ត អាចមកសាកកម្លាំងនិងយើងបាន ។ មួយឆ្នាំ ក្រោយពេលកម្ពុជាមិនបញ្ជូនសួយសារអាករណ៍ ទៅកាន់នគរសៀម ឆ្នាំ១៥៣១ នៃគ.សករាជ ត្រូវនិងឆ្នាំជូតទោស័ក ស្ដេចសៀមបានលើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) កាត់តាម នគររាជសីម៉ា (Nakhon Ratchasima) មកដល់ព្រំប្រទល់ខេត្ត មហានគរ (បច្ចុប្បន្នជាខេត្ត [[សៀមរាប]]) មេទ័ពសៀមព្រះនាម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ដែលជាបុត្រ របស់ក្សត្រខ្មែរនាម ព្រះស្រីរាជា ហើយត្រូវជាបងប្អូនជីដូនមួយ និង ព្រះចន្ទរាជា ផងដែរ ដែលធ្លាប់បានឱ្យទ័ពសៀម ដែលខ្ចី ចំនួន ៥០០០ (៥ពាន់នាក់) ទៅកាន់ចន្ទរាជា បានលើកទ័ពមកឈ្លានពានកម្ពុជា យ៉ាងកម្រោល ពេលនោះ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ពលង្វែកទៅដោយផ្ទាល់ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) បូករួមនិង ទ័ពនៅមហានគរ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) សរុបទាំងអស់មានចំនួន ៧០,០០០ (៧មុឺននាក់) បានវាយបកត្រឡប់យ៉ាងខ្លាំងក្លាទៅកាន់កងទ័ពសៀម នៅត្រង់សមរភូមិស្ទឹងអង្គរ ហើយទីបំផុត កងទ័ពសៀមបានបរាជ័យ ដោយការបាក់ទ័ពរាបទាបអស់ ក្នុងជ័យជំនះដ៏អស្ចារ្យនេះ ព្រះចន្ទរាជា បានផ្លាសប្ដូរឈ្មោះខេត្ត មហានគរ ទៅជាឈ្មោះ [[ខេត្តសៀមរាប]] មកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ចំណែកឯមេទ័ពសៀម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ក៏ត្រូវស្លាប់ដោយត្រូវកាប់និងស្នែងដាវទម្លាក់ពីលើខ្នងដំរីផងដែរ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> == ឯកសារយោង == 4di92k6t8ki8b0klkzvh2xwyavzepax 282540 282539 2022-08-17T13:43:02Z Camhistory 36281 /* ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី១ */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៥១៦-១៥៦៦ [[អាណាចក្រលង្វែក]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[សម័យកាល​លង្វែក​]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៥១៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | ព្រះបរមចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីជេដ្ឋា]] (ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាជាទី២]] (បរមិន្ទរាជា) |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៤៨៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៥៦៧ (ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ) |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។​<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ [[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គ​ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ​.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្ន​ជា ក្រុង [[បាងកក]]​) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង​៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.​សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988) [https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref> == ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន == '''Battle at Tuol Basan''' ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ​.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំ​ដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។​<ref> Bhun Khol (1994) [https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref> == ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង == '''Battle at Kampong Chhnang''' ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅ​ចតុមុខ == '''Battle at Chaktomuk''' មួយឆ្នាំ​បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។​<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន == '''Battle on the Four Rivers''' '''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)''' '''(Reasons to call the bloods river! )''' ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គ​ទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួ​ន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់)​ ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជា​នៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វា​រ]]) កងទ័ព​ជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា​ នាម "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។​ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយ​ដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ ​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref> == សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) == '''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)''' ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ​" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែក​ឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ​.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ​" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ ព្រះស្ដេចកន ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ពេញ" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​នួន" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ព​ធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះ​កងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>​ == ចន្ទរាជា និង ស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ == '''Chan Reachea & Srei Chedtha of Final War''' ក្រោយពេល ​ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធ្វើសង្គ្រាមយ៉ាងធំនៅសមរភូមិ ស្រុកកំពង់សៀម កងទ័ព​ទាំងសងខាង បានខូចខាតសំភារៈសឹកអស់ជាច្រើន ដូចនេះ​ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ស្ដេចទាំង២ បានចាត់បេសកជន ទាំងសងខាង​ឱ្យទៅបញ្ជារទិញ កាំភ្លើងធំ (Cannons) ពីពួក "ប៉តទុយហ្គេស" (Portuguese) នៅជ្រោយម៉ាឡាកា (Malacca) នាឧបទ្វីប​ម៉ាឡេ (Malay Peninsula) ដែលត្រូវ បាន (Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ នៅស.វទី១៦​) <ref> Mamitua Saber, Dionisio G. Orellana (1977) [https://books.google.com.kh/books?id=1U4cAQAAMAAJ&q=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiyp4zR7vTzAhVNIIgKHUeYAI8Q6AF6BAgDEAM Comparative Notes on Museum Exhibits in Singapore, Malaysia, Indonesia, Brunei, Macao, and the Philippines: A Report to the Ford Foundation on Travelling Symposium for Southeast Asia Museum Development, April-May, 1971], Publisher: Aga Khan Museum, Mindanao State University, Original from the University of Michigan p.354 </ref> <ref> Contributor: James Richardson Logan (1851) [https://books.google.com.kh/books?id=PkhFAQAAMAAJ&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&source=gbs_navlinks_s The Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, Volume 5], Publisher: Kraus Reprint, Original from Cornell University. </ref> ខាងព្រះចន្ទរាជា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១០០ (១រយដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ១០០០ (១ពាន់ដើម​) ទុករក្សាក្នុងបន្ទាយ ចំណែកឯ ព្រះស្រីជេដ្ឋា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១៥០ (១រយហាសិបដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម​) ទូកសំពៅខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលដឹកកាំភ្លើងធំ ១៥០ដើម និង កាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម​) ត្រូវបានស្ទាក់ចាប់បាន នៅ ស្រុកពាម (ពួកដាយវៀតហៅ៖ ម៉ាងខម) (Đại Việt call: Mán Khảm) មានន័យថា "ពាមខ្មែរ" នា [[កម្ពុជា​ក្រោម]] ហើយក្រមការខេត្តបានបញ្ជូនថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដូចនេះខាង ព្រះស្រីជេដ្ឋា មិនមានសញ្ញវុធសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពនោះទេ ។ <ref> Eng Suth (2001) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref> === សមរភូមិ​ទន្លេបិទ (គ.ស ១៥២៤) === '''Tonle Bet Battlefield (AD 1524)''' ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៤ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ១៣៥,០០០ (ជាង១៣មុឺននាក់) ចែកចេញជា បួនកងពល កងពលទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាភក្ដី" លើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) លើកទៅស្ទាក់កងទ័ព "ពញ្ញាកំហែង" ដែលជាឪពុកក្មេកព្រះស្ដេចកន ដែលកាន់ទ័ពនៅស្រុក សៀមប៉ោយ (បច្ចុប្បន្នជា [[ស្រុកសៀមប៉ាង]] [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]]) ដែលមាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) កុំឱ្យលើកមកជួយ ព្រះស្ដេចកនបាន ។ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទេព" លើកទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) វាយចូលសមរភូមិ​ទន្លេបិទ ចំពីមុខផ្លូវទៅបន្ទាយ "ស្រឡបពិជ័យ" កងទី ៣ ដឹកនាំដោយ "ព្រះចន្ទរាជា" ផ្ទាល់ ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ជាទ័ពជំនួយបោះនៅស្រុកកំពង់សៀម កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី" ចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ចេញទៅបង្កប់នៅ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ។ កងទ័ព "ពញ្ញាទេព" ចំនួន ៤មុឺននាក់ ក៏ប្រទះនិងទ័ព ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២មុឺននាក់ ដែលបោះបន្ទាយនៅ ទន្លេបិទ​ ទ័ពទាំងពីរ បានច្បាំងគ្នាពេលវេលាព្រឹក រហូតដល់ថ្ងៃរសៀល ទ័ព "ពញ្ញាទេព" ក៏ឡោមព័ទ ទ័ពព្រះស្ដេចកនជាប់ ពេលនោះ ដំណឹងច្បាំងគ្នានៅសរមភូមិទន្លេបិទបានទៅដល់ "ពញ្ញាកៅ" ដែលកំពង់យាមការក្នុង "បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ" ដឹងដំណឹងដូចនេះ "ពញ្ញាកៅ" ប្រញាប់​ដកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ពីក្នុងបន្ទាយចេញទៅជួយព្រះស្ដេចកន យ៉ាងប្រញាប់ ទុកឱ្យ "ជហ្វាវាំងជុំ" ដែលមានទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ ។ កងទ័ព "ពញ្ញាកៅ" បានទៅជួយរំដោះ ព្រះស្ដេចកន ទាន់ពេល ដោយកងទ័ព "ពញ្ញាទេព" បិទផ្លូវខាងក្រោយជាប់ ព្រះស្ដេចកន និង ពញ្ញាកៅ បានវាយសម្រុកចេញទៅមុខមកដល់ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ក៏ប្រទះនិងទ័ពបង្កប់ ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) របស់ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីបែន" វាយស្ទាក់ពីមុខ ពញ្ញាកៅ​ឃើញដូចនេះ ក៏ឱ្យព្រះស្ដេចកន ស្រូតទៅបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យមុន ខ្លួននៅចាំច្បាំងការពារជាមួយ "ឧកញ៉ា​បែន" ហើយពញ្ញាកៅ ក៏ចោលលំពែងត្រូវ "ឧកញ៉ា​បែន" ស្លាប់ក្នុងពេលនោះ ហើយក៏ត្រឡប់មកដល់ក្នុងបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យវិញ ចំណែកឯ ទ័ពឪពុកក្មេក ព្រះស្ដេចកន "ពញ្ញាកំហែង" ត្រូវទ័ព "ពញ្ញាភក្ដី" វាយធ្វើឃាតបាននៅពេលនោះទៅ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref> === ជ័យជំនះព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥២៥) === '''Victory of Chan Reachea (AD 1525)''' ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកកងទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) វាយចូលបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ​" របស់ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលមានកងទ័ព​យាមការ ចុងក្រោយក្នុងបន្ទាយតែ ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ នៅសមរភូមិ [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] កងទ័ព ព្រះចន្ទរាជា​ បានឡោមព័ទ្ធ បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ អស់វេលា ១៥ ថ្ងៃ ដោយបន្ទាយនេះខ្ពស់ពិបាកនិងវាយចូលពេក ព្រះចន្ទរាជា មានល្បិចមួយថា រាល់ជនទាំងឡាយណា ដែលអាចចាប់ ឬ សម្លាប់ស្ដេចកនបាន និងមានប្រាក់រង្វាន់ ហើយលើកយស័ក្តជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ក្រោយមន្ត្រីប្រកាសរាជសារនៅមុខបន្ទាយស្ដេចកនចប់ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមក ព្រះស្រីជេដ្ឋា ក៏បានសោយទីវង្គត់ ដោយត្រូវប្អូនថ្លៃរបស់ខ្លួន នាម "មន្ត្រី​ដូនកែវ" លួចធ្វើឃាតដោយកាត់ក្បាល បូករួមទាំងពញ្ញាកៅ និងបក្សពួកទាំងអស់នៃមន្ត្រីជំនិតទាំង២៥នាក់ យកទៅថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដោយក្ដីអំណរនិងជ័យជំនៈនេះ តាមការសន្យា ទ្រង់បានលើកយ័ស្ដ "មន្ត្រី​ដូនកែវ" ជាពញ្ញាដូនកែវ មានឋានៈជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ចំណែកឯ​ក្បាលព្រះស្ដេចកន និងបក្សពួកទាំង២៥នាក់ ត្រូវបានយកទៅដោតនៅមុខកំពែងបន្ទាយ ស្រឡប់ពិជ័យ​នេះតែម្ដង ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>​ == ផែនដីព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦)== '''Earth of Chan Reachea (AD 1516-1566) ''' ព្រះរាជពង្សាវតារភាគ២ របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យចុះលេខ គ.៥៣-៣ ហ្លួងព្រះស្ដេចកនសុគតក្នុងឆ្នាំកុរ នពស័ក ព.សករាជ ២០៧១, ត្រូវនិង គ.សករាជ ១៥២៥ ។ ក្រោយ ព្រះចន្ទរាជាបាន ជ័យជំនះលើស្ដេចកន ទ្រង់បានយាងត្រឡប់មកបន្ទាយហ្មឺនជ័យ នាខេត្រពោធិសាត់វិញ និងបានបង្គាប់ឱ្យសព្វមុខមន្ត្រី សាងសង់បន្ទាយរាជវាំងថ្មី នៅលង្វែក នា[[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ដើម្បីគេចចេញពីការគំរាមកំហែងរបស់កងទ័ពសៀម ក្រុមមេការ ឱ្យជីកបុកឫសរៀបថ្ម ៦ហត្ថ ស្មើជម្រៅ ៣ម៉ែត្រ ជុំវិញបន្ទាយជា ៣ ជ្រុង ហើយលើកដីច្រុះក្ដារ ធ្វើជាបន្ទាយខាងលើនោះតម្កល់ ១៧ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ កម្រាស់ខាងលិច ១០ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាស ៥ម៉ែត្រ ជើងទេរក្រោម ២២ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាសជើងទេរ ១១ម៉ែត្រ ជុំវិញទាំង ៣ ជ្រុង "ព្រោះជ្រុងទី៤ នោះគឺទន្លេ កំពែងបន្ទាយមាន ៥ជាន់ និងមានទ្វារធំ៨ ។ ទ្វារនីមួយៗ មានសើនមួយ ។ ទាំង៨សើននោះ កំពស់ ២២ ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់១១ម៉ែត្រ សម្រាប់ដាក់កាំភ្លើងធំ ចំជ្រុងទាំង ៤ មានប៉មកម្ពស់ ២៥ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ១២.៥ម៉ែត្រ សម្រាប់ឆ្មាំយាម និងដាក់កាំភ្លើងធំដូចគ្នា រីឯលើបន្ទាយជុំវិញនោះទ្រង់ឱ្យដាក់សុទ្ធតែកាំភ្លើងវែងបាញ់ច្រូងជុំវិញទាំង ៥ ជាន់ ។ ខាងមុខកំពែង ជាន់ទី១ ស្ដេចឱ្យធ្វើរោងសម្រាប់ដាក់ទ័ព ដំរី និងទ័ពសេះ ក្នុងកំពែងជាន់ទី១ ដដែរនេះ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងធំ ។ ខាងកំពែងជាន់ទី២ តាំងថែវ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងតូច និងធ្វើសាលាជំនុំក្ដី ដាក់សាលាដំបូងខាងឆ្វេង សាលាឧទ្ធរណ៍ខាងស្ដាំ ។ ខាងក្នុងកំពែងទី៣ តាំងថែវដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងដាវ កងផ្គាក់ ជាសេនាអាវុធខ្លី ។ ខាងកំពែងជាន់ទី៤ សាងដំណាក់រោងល្ខោន និង ព្រះពន្លាទតល្ខោន ។ នៅខាងក្នុងកំពែងទី៥ សាងដំណាក់ដាក់ព្រះបញ្ចក្សេត្រ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ និង ដំណាក់សំរិទ្ធ សម្រាប់ដាក់ព្រះរាជទ្រព្យ មានវិមានសម្រាន្តភិរម្យ សម្រាប់ក្រុមបារគូ ក្រុមបុរោហិត និងក្រុមមហាតលិក នៅក្នុងកំពែងជាន់ទី៥ ដដែរ នៅទ្វារយាម តាំងថែវឱ្យកំពូល ៥ មានជហ្វាដងក្ដារ សុទ្ធតែលាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាស មានសោភោណភ្លឺផ្លេកពន់ប្រមាណ ហើយធ្វើប្រាង្គមហាប្រាសាទមួយកំពូល ៥ ជាប្រាសាទសម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រធិរាជផ្ទំសម្រាក មានសាងព្រះរាជមន្ទីរធំមួយ សម្រាប់ព្រះស្នំក្រមការប្រចាំយាម រាជមន្ទីរមួយទៀតមានកំពូល៣ជាន់ សម្រាប់ព្រះរាជបុត្រី មានសាងព្រះដំណាក់៥ខ្នង សម្រាប់ព្រះស្នំ និង ព្រះដំណាក់៥ខ្នងទៀត សម្រាប់ពួកអ្នកម្នាង រីឯព្រះដំណាក់២ខ្នងទៀត សម្រាប់អ្នកអង្គម្ចាស់ ហើយខាងក្រោយកំពែងនោះ ឱ្យតាំងឃ្លាំងស្រូវអង្ករ និងឃ្លាំងអំបិល ត្រីសាច់ ១៥ខ្នង ខាងត្បូងនិងខាងជើងកំពែងនោះ តាំងឃ្លាំងគ្រាប់រំសេវ១០ខ្នង ខាកើតព្រះរាជវាំង ឱ្យតាំង ឃ្លាំងសម្រាប់ដាក់ ព្រួញស្នារ ទុកការពារផ្នែកខាងក្រោយ ។ នៅគ្រប់ដំណាក់មានជីកស្រះស្រង់រងថ្លា សួនច្បារផ្កា ដំណាំ ក្រអូប ល្វឹងល្វើយ ល្អជាអនេក ប្លែកត្រកាលក្នុងព្រះរាជវាំង ដែលបានសាងសង់រួចក្នុងរយៈពេល ៣ឆ្នាំ ត្រូវបញ្ចប់ក្នុង គ.ស ១៥២៨ ។ បន្ទាយព្រះរាជវាំងថ្មីសាងបញ្ចប់រួចរាល់ហើយ ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ឱ្យរើបន្ទាយចេញពី ពោធិ៍សាត់ មកតាំងនៅរាជធានីលង្វែក និងបង្គាប់ឱ្យដាំដើមឬស្សីព័ទ្ធជុំវិញបន្ទាយកម្រាស ២០សិន ដោយស្មើនិងកម្រាស ៤០០ម៉ែត្រ ដើម្បីការពារបន្ទាយ ហើយព្រះអង្គឡើងប្រកាសជាស្ដេចផែនដីលើកទី២ រាជសម័យលង្វែក នៃអាណាចក្រលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៣៩ នៃគ.សករាជ ដែលទ្រង់មានព្រះនាមក្នុងរាជថា "ព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" ។ == ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី១ == '''The First Khmer-Siamese War''' ព.សករាជ ២០៧៤, គ.សករាជ ១៥៣០, ម.សករាជ ១៤៥១, ចុ.សករាជ ៨៩៧ ត្រូវនិងឆ្នាំឆ្នាំកុរ ឯកស័ក ក្រោយសៀមបានបញ្ចប់ជម្លោះរាជវង្ស ស្ដេចសៀមគ្រងរាជ្យថ្មីព្រះនាម ព្រះចៅចក្រព័ត្ត រាជាធិរាជ (Chakkraphat) បានចាត់បេសកជន ៣នាក់ ជាតំណាងទូត ឱ្យមកទារព្រះដង្វាយពី ព្រះចន្ទរាជា នាពេលនោះ ព្រះអង្គបានមានបន្ទូលឆ្លើយតបថា នគរកម្ពុជានាពេលនេះលែងចំណុះ ឱ្យនគរសៀមទៀតហើយ បើព្រះរាជាសៀមមិនសុខចិត្ត អាចមកសាកកម្លាំងនិងយើងបាន ។ មួយឆ្នាំ ក្រោយពេលកម្ពុជាមិនបញ្ជូនសួយសារអាករណ៍ ទៅកាន់នគរសៀម ឆ្នាំ១៥៣១ នៃគ.សករាជ ត្រូវនិងឆ្នាំជូតទោស័ក ស្ដេចសៀមបានលើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) កាត់តាម នគររាជសីម៉ា (Nakhon Ratchasima) មកដល់ព្រំប្រទល់ខេត្ត មហានគរ (បច្ចុប្បន្នជាខេត្ត [[សៀមរាប]]) មេទ័ពសៀមព្រះនាម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ដែលជាបុត្រ របស់ក្សត្រខ្មែរនាម ព្រះស្រីរាជា ហើយត្រូវជាបងប្អូនជីដូនមួយ និង ព្រះចន្ទរាជា ផងដែរ ដែលធ្លាប់បានឱ្យទ័ពសៀម ដែលខ្ចី ចំនួន ៥០០០ (៥ពាន់នាក់) ទៅកាន់ចន្ទរាជា បានលើកទ័ពមកឈ្លានពានកម្ពុជា យ៉ាងកម្រោល ពេលនោះ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ពលង្វែកទៅដោយផ្ទាល់ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) បូករួមនិង ទ័ពនៅមហានគរ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) សរុបទាំងអស់មានចំនួន ៧០,០០០ (៧មុឺននាក់) បានវាយបកត្រឡប់យ៉ាងខ្លាំងក្លាទៅកាន់កងទ័ពសៀម នៅត្រង់សមរភូមិស្ទឹងអង្គរ ហើយទីបំផុត កងទ័ពសៀមបានបរាជ័យ ដោយការបាក់ទ័ពរាបទាបអស់ ក្នុងជ័យជំនះដ៏អស្ចារ្យនេះ ព្រះចន្ទរាជា បានផ្លាសប្ដូរឈ្មោះខេត្ត មហានគរ ទៅជាឈ្មោះ [[ខេត្តសៀមរាប]] មកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ចំណែកឯមេទ័ពសៀម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ក៏ត្រូវស្លាប់ដោយត្រូវកាប់និងស្នែងដាវទម្លាក់ពីលើខ្នងដំរីផងដែរ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> == ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី២ == '''Second Khmer-Siamese War''' * មរណភាពលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ព.សករាជ ២០៩៣, គ.សករាជ ១៥៤៩, ម.សករាជ ១៤៧០, ចុ.សករាជ ៩១៦, សៀម បានលើកទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) ចូលមកឈ្លានពានទឹកដីកម្ពុជា ជាលើកទី២ កងទ័ពសៀមបានបែងចែកជាពីរកងពល កងពលទី១ មានចំនួន ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ ស្ដេចសៀមផ្ទាល់ ព្រះនាម ចក្រព័ត ចូលមកវាយយក [[ខេត្តបាត់ដំបង]] និង បង្ហួសវាយយក [[ខេត្ត ពោធិ៍សាត់]] កងពលទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជើងទឹក ដឹកនាំដោយ ពញ្ញាវាំងសាន វាយចូល [[ខេត្តកំពត]] ។ ព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបហើយត្រាស់បង្គាប់ឱ្យ ឧកញ៉ា ក្រឡាហោមកែវ កេណ្ឌរេហ៍ពល នាខេត្តបាសាក់ ព្រះត្រពាំង ក្រមួនស និងបាទី បន្ទាយមាស បានចំនួន ៦០,០០០ (៦មុឺននាក់) ទៅច្បាំងតទល់ជាមួយទ័ពសៀមនៅសមរភូមិខេត្តកំពត ។ === សមរភូមិ ពោធិ៍សាត់ (គ.ស ១៥៤៩) === '''Pursat Battlefield (AD 1549)''' គ.សករាជ ១៥៤៩ កងទ័ពសៀមចំនួន ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) បានវាយចូល [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] ខណៈ ដែលលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ដឹកនាំទ័ពចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ទៅច្បាំងតទល់ជាមួយនិងទ័ពសៀម អស់ពេលជាច្រើនយាម ដោយចំនួនកងទ័ព និង គ្រឿងសឹកចម្បាំងរបស់សៀម ច្រើនជាងភាគីខាងលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ពេកណាស់ បើច្បាំងបន្តទៀតកងទ័ពនិងស្លាប់គ្មានសល់ លោកឧកញ៉ា ក៏សម្រេចចិត្តដកកងទ័ពថយ ទៅក្នុងបន្ទាយវិញ រីឯកងទ័ពស្លាប់អស់ប្រមាណ ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដូចនេះកងទ័ពក្នុងបន្ទាយនៅសល់តែ ២មុឺននាក់ ប៉ុនណោះ កំពុងតែដាច់ស្បៀងនិងត្រូវបានកងទ័ពសៀមឡោមព័ទ្ធ រីឯកងទ័ពជំនួយរបស់ព្រះចន្ទរាជា ២ថ្ងៃទៀតទើបមកដល់ ខេត្តពោធិ៍សាត់ ។ ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង បានមើលមកកងទ័ពរបស់ខ្លួន ឃើញទឹកមុខបាក់ស្បាតរបស់កងទ័ព បានគិតយ៉ាងល្អិតល្អន់អំពីក្បួនសឹកនេះ បើលើកនេះសៀមឈ្នះ ហើយយកបានតំបន់ ពោធិ៍សាត់នេះ សៀមនិង គម្រាមកំហែង ដល់អាណាចក្រលង្វែក ដូចនេះលោកផ្ទាល់និងពលីកម្ម ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។ លោកមឿង បានរៀបចំគម្រោងការមួយ ដោយឱ្យទាហ៊ានជំនិតៗ របស់លោក ដកកូនទាហាន ៤,០០០ (៤ពាន់នាក់) ចេញពីជួរទ័ព រួចឱ្យផ្លាសសំលៀកបំពាក់ បន្លំជាមនុស្សចំបើង ទៅបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃ ជិតជំរំសៀម រួចលោកឱ្យរៀបចំ មនុស្សចំបើងដែលជាទីងមោង ពាក់នៅសំលៀកបំពាក់កងទ័ពវិញ បន្ទាប់មកលោក ចាត់កូនទាហានឱ្យជីករណ្ដៅធំមួយ ជំរៅ ៨ ហត្ថ ៤ ជ្រុង ដោយស្មើនិង ៤ម៉ែត្រ ៤ជ្រុង ដាក់នៅចម្រូងលំពែង រួចឱ្យធ្វើរានទេវតា ៧ ថ្នាក់ដាក់បាយសី ទឹកអប់ និង គ្រឿងបូជា ហើយឱ្យធ្វើរាជព័ទ្ធជុំវិញ និង លេងភ្លេងថ្វាយទាំង៨ទិស ហើយលោក បាននាំគ្រួសាររបស់លោក ស្លៀកសម្លៀកបំពាក់ពណ៌ស ដោយពោលថា ខ្លួននិងសម្លាប់ខ្លួន ដើម្បីកេណ្ឌទ័ពខ្មោចឱ្យមកជួយក្នុងរយៈពេល ៧យាមទៀត ហើយប្រាប់ ឱ្យកងទ័ពទាំងអស់ត្រូវសម្រុកចេញពីការឡោមព័ទ្ធ ពេលដែលលោកនិងគ្រួសារលោតសម្លាប់ខ្លួនរួច ។ ''(ការពិតទៅការពលីកម្ម របស់លោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង គ្រាន់តែជាការលើកទឹកចិត្តកងទ័ពឱ្យមានភាពអង់អាចក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធជាមួយនិងទ័ពសៀមប៉ុនណោះ ហើយការពិតមិនមានព្រឹត្តិការណ៍នៃកងទ័ពខ្មោចចេញមកជួយច្បាំងនោះទេ ដោយសារតែឯកសារដើមបានសរសេរច្របល់បញ្ចូលគ្នា នូវរឿងព្រេងនិទាន តាមសាស្ត្រាស្លឹករឹតវត្តមួយចំនួន និង ព្រេងនិទាន ប្រជុំរឿងព្រេងខ្មែរ ប៉ុនណោះដែលនាំឱ្យប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសកម្ពុជា មានភាពស្រពិចស្រពិល និងច្របូកច្របល់ ចាប់ពីឆ្នាំ 1991 មករហូតដល់បច្ចុប្បន្ននេះ)'' ។ ចំណែកឯកងទ័ពសៀមត្រូវលើកទ័ពមកច្បាំងនូវរសៀលនេះ តែដោយសារ តែលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ធ្វើពិធីកេណ្ឌទ័ពខ្មោចឱ្យមកជួយក្នុងយប់នេះ ទើបភាគីទ័ពសៀមរងចាំដល់វេលាព្រលប់ទើបនាំទ័ពវាយលុកជំរំវិញ ព្រោះពួកសៀមមិនជឿថាមានកងទ័ពខ្មោចមកជួយនោះទេ ហើយពួកសៀមមិនបានដឹងថានេះជាការពន្យាពេលរបស់លោកមឿងនោះទេ ។ នៅពេលព្រលប់ សៀមបានលើកទ័ពចូលជុំរំកងទ័ពលោកមឿង តែមិនមានកងទ័ពខ្មែរនោះទេ មានតែមនុស្សចំបើងដែលបន្លំស្លៀកពាក់ជាទាហាន យល់សេចក្ដីដូចនេះ មេទ័ពរងខ្មែរ ឧកញ៉ាចក្រីសុខ បញ្ជារឱ្យបាញ់ព្រួញភ្លើង ដុតសម្លាប់កងទ័ពសៀម ឆេះស្លាប់អស់ជាច្រើន ច្បាំងគ្នាពីព្រលប់ដល់យប់អាធ្រាត កងទ័ពចំបើងខ្មែរដែលបង្កប់ក្នុងព្រៃ ៤,០០០ នាក់ ចូលទៅវាយដុតជុំរំស្បៀងកងទ័ពសៀម ភ្លើងឆាបឆេះទាំងមុខទាំងក្រោយ កងទ័ពសៀម ស្មានតែភាគីខ្មែរមានទ័ពជំនួយក៏ចាប់ផ្ដើមជ្រួច្របល់បែកទ័ព ឧកញ៉ាចក្រី ក៏ប្រកាសឱ្យកងទ័ពទាំងអស់កាប់សម្លាប់កងទ័ពសៀមដល់ អូរស្វាយដូនកែវ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ហើយកងទ័ពសៀមក៏បានបោះជុំរំនៅទីនោះ ២ថ្ងៃបន្ទាប់ពី កងទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) បូករួមទាំង ដំរី ៥០០ និង សេះចម្បាំង ៥,០០០ ដែលដឹកនាំដោយ ព្រះចន្ទរាជា ផ្ទាល់បានមកដល់ ខេត្តពោធិ៍សាត់ ដើម្បីត្រៀមធ្វើសង្គ្រាមបណ្ដេញកងទ័ពសៀម ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> === សមរភូមិ បាត់ដំបង (បរាជ័យកងទ័ពសៀម) === '''Battambang Battlefield (Defeat of Siamese army)''' ក្នុង គ.សករាជ ១៥៤៩ ដដែល កងទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) របស់ ព្រះចន្ទរាជា បានវាយសម្រុកទៅកាន់កងទ័ពសៀមនៅ សមរភូមិ [[បាត់ដំបង]] ដំរីចម្បាំងរបស់ ព្រះចន្ទរាជា បានទៅប្រជល់និង ដំរីចម្បាំងរបស់ ស្ដេចសៀម ចក្រព័ត្ត ហើយព្រះចន្ទរាជា បានហក់ទៅចាក់សម្លាប់ស្ដេចសៀម សោយទីវង្គតនៅលើខ្នងដំរី បរាជ័យកងទ័ពសៀម សមរភូមិបាត់ដំបង កងទ័ពលង្វែក បានរឹបអូសយក ដំរីសឹក ៩០ ក្បាល បានសេះ ៤៥០ ក្បាល បានដាវកាំភ្លើង គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រទេះគោ រទេះចម្បាំងជាច្រើន ហើយចាប់បានកងទ័ពសៀមជាឈ្លើយសឹកប្រមាណ ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទ័ពសៀមសរុប ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) ដែលលើកមកឈ្លានពានអាណាចក្រលង្វែក ទាំងជើងគោក និង ជើងទឹក បានបាត់បង់អស់ ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) ហើយសៀមសល់កងទ័ព ប្រមាណជា ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ប៉ុនណោះបានដកទ័ពទៅដល់ អាងសិលា នាព្រំប្រទល់ខ្មែរសៀម បរាជ័យដ៏ធ្ងន់ធ្ងរនេះ កងទ័ពសៀមមិនបានលើកមកឈ្លានពានកម្ពុជាទៀតនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ វាជាពេលវេលា ដែលកងទ័ពលង្វែក បានវាតទីដណ្ដើមទឹកដីខ្លួនមកវិញ ហើយរឹបយកបាន អណាខែត្រទាំង ១៣ ពីសៀមផងដែរ ជ័យជំនះដ៏ធំធេងនេះ ប្រជានុរាស្ត្រ បានដាក់រហ័សនាម ព្រះចន្ទរាជា ថា៖ ស្ដេចនៃសឹកសង្គ្រាម ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> == ឯកសារយោង == egigaa2dbpcivyeotj1g6jngiz46j2p 282542 282540 2022-08-17T13:45:35Z Camhistory 36281 /* ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី២ */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៥១៦-១៥៦៦ [[អាណាចក្រលង្វែក]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[សម័យកាល​លង្វែក​]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៥១៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | ព្រះបរមចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីជេដ្ឋា]] (ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាជាទី២]] (បរមិន្ទរាជា) |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៤៨៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៥៦៧ (ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ) |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។​<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ [[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គ​ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ​.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្ន​ជា ក្រុង [[បាងកក]]​) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង​៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.​សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988) [https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref> == ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន == '''Battle at Tuol Basan''' ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ​.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំ​ដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។​<ref> Bhun Khol (1994) [https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref> == ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង == '''Battle at Kampong Chhnang''' ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅ​ចតុមុខ == '''Battle at Chaktomuk''' មួយឆ្នាំ​បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។​<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន == '''Battle on the Four Rivers''' '''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)''' '''(Reasons to call the bloods river! )''' ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គ​ទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួ​ន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់)​ ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជា​នៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វា​រ]]) កងទ័ព​ជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា​ នាម "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។​ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយ​ដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ ​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref> == សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) == '''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)''' ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ​" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែក​ឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ​.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ​" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ ព្រះស្ដេចកន ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ពេញ" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​នួន" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ព​ធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះ​កងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>​ == ចន្ទរាជា និង ស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ == '''Chan Reachea & Srei Chedtha of Final War''' ក្រោយពេល ​ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធ្វើសង្គ្រាមយ៉ាងធំនៅសមរភូមិ ស្រុកកំពង់សៀម កងទ័ព​ទាំងសងខាង បានខូចខាតសំភារៈសឹកអស់ជាច្រើន ដូចនេះ​ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ស្ដេចទាំង២ បានចាត់បេសកជន ទាំងសងខាង​ឱ្យទៅបញ្ជារទិញ កាំភ្លើងធំ (Cannons) ពីពួក "ប៉តទុយហ្គេស" (Portuguese) នៅជ្រោយម៉ាឡាកា (Malacca) នាឧបទ្វីប​ម៉ាឡេ (Malay Peninsula) ដែលត្រូវ បាន (Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ នៅស.វទី១៦​) <ref> Mamitua Saber, Dionisio G. Orellana (1977) [https://books.google.com.kh/books?id=1U4cAQAAMAAJ&q=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiyp4zR7vTzAhVNIIgKHUeYAI8Q6AF6BAgDEAM Comparative Notes on Museum Exhibits in Singapore, Malaysia, Indonesia, Brunei, Macao, and the Philippines: A Report to the Ford Foundation on Travelling Symposium for Southeast Asia Museum Development, April-May, 1971], Publisher: Aga Khan Museum, Mindanao State University, Original from the University of Michigan p.354 </ref> <ref> Contributor: James Richardson Logan (1851) [https://books.google.com.kh/books?id=PkhFAQAAMAAJ&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&source=gbs_navlinks_s The Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, Volume 5], Publisher: Kraus Reprint, Original from Cornell University. </ref> ខាងព្រះចន្ទរាជា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១០០ (១រយដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ១០០០ (១ពាន់ដើម​) ទុករក្សាក្នុងបន្ទាយ ចំណែកឯ ព្រះស្រីជេដ្ឋា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១៥០ (១រយហាសិបដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម​) ទូកសំពៅខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលដឹកកាំភ្លើងធំ ១៥០ដើម និង កាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម​) ត្រូវបានស្ទាក់ចាប់បាន នៅ ស្រុកពាម (ពួកដាយវៀតហៅ៖ ម៉ាងខម) (Đại Việt call: Mán Khảm) មានន័យថា "ពាមខ្មែរ" នា [[កម្ពុជា​ក្រោម]] ហើយក្រមការខេត្តបានបញ្ជូនថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដូចនេះខាង ព្រះស្រីជេដ្ឋា មិនមានសញ្ញវុធសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពនោះទេ ។ <ref> Eng Suth (2001) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref> === សមរភូមិ​ទន្លេបិទ (គ.ស ១៥២៤) === '''Tonle Bet Battlefield (AD 1524)''' ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៤ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ១៣៥,០០០ (ជាង១៣មុឺននាក់) ចែកចេញជា បួនកងពល កងពលទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាភក្ដី" លើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) លើកទៅស្ទាក់កងទ័ព "ពញ្ញាកំហែង" ដែលជាឪពុកក្មេកព្រះស្ដេចកន ដែលកាន់ទ័ពនៅស្រុក សៀមប៉ោយ (បច្ចុប្បន្នជា [[ស្រុកសៀមប៉ាង]] [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]]) ដែលមាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) កុំឱ្យលើកមកជួយ ព្រះស្ដេចកនបាន ។ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទេព" លើកទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) វាយចូលសមរភូមិ​ទន្លេបិទ ចំពីមុខផ្លូវទៅបន្ទាយ "ស្រឡបពិជ័យ" កងទី ៣ ដឹកនាំដោយ "ព្រះចន្ទរាជា" ផ្ទាល់ ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ជាទ័ពជំនួយបោះនៅស្រុកកំពង់សៀម កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី" ចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ចេញទៅបង្កប់នៅ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ។ កងទ័ព "ពញ្ញាទេព" ចំនួន ៤មុឺននាក់ ក៏ប្រទះនិងទ័ព ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២មុឺននាក់ ដែលបោះបន្ទាយនៅ ទន្លេបិទ​ ទ័ពទាំងពីរ បានច្បាំងគ្នាពេលវេលាព្រឹក រហូតដល់ថ្ងៃរសៀល ទ័ព "ពញ្ញាទេព" ក៏ឡោមព័ទ ទ័ពព្រះស្ដេចកនជាប់ ពេលនោះ ដំណឹងច្បាំងគ្នានៅសរមភូមិទន្លេបិទបានទៅដល់ "ពញ្ញាកៅ" ដែលកំពង់យាមការក្នុង "បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ" ដឹងដំណឹងដូចនេះ "ពញ្ញាកៅ" ប្រញាប់​ដកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ពីក្នុងបន្ទាយចេញទៅជួយព្រះស្ដេចកន យ៉ាងប្រញាប់ ទុកឱ្យ "ជហ្វាវាំងជុំ" ដែលមានទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ ។ កងទ័ព "ពញ្ញាកៅ" បានទៅជួយរំដោះ ព្រះស្ដេចកន ទាន់ពេល ដោយកងទ័ព "ពញ្ញាទេព" បិទផ្លូវខាងក្រោយជាប់ ព្រះស្ដេចកន និង ពញ្ញាកៅ បានវាយសម្រុកចេញទៅមុខមកដល់ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ក៏ប្រទះនិងទ័ពបង្កប់ ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) របស់ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីបែន" វាយស្ទាក់ពីមុខ ពញ្ញាកៅ​ឃើញដូចនេះ ក៏ឱ្យព្រះស្ដេចកន ស្រូតទៅបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យមុន ខ្លួននៅចាំច្បាំងការពារជាមួយ "ឧកញ៉ា​បែន" ហើយពញ្ញាកៅ ក៏ចោលលំពែងត្រូវ "ឧកញ៉ា​បែន" ស្លាប់ក្នុងពេលនោះ ហើយក៏ត្រឡប់មកដល់ក្នុងបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យវិញ ចំណែកឯ ទ័ពឪពុកក្មេក ព្រះស្ដេចកន "ពញ្ញាកំហែង" ត្រូវទ័ព "ពញ្ញាភក្ដី" វាយធ្វើឃាតបាននៅពេលនោះទៅ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref> === ជ័យជំនះព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥២៥) === '''Victory of Chan Reachea (AD 1525)''' ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកកងទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) វាយចូលបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ​" របស់ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលមានកងទ័ព​យាមការ ចុងក្រោយក្នុងបន្ទាយតែ ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ នៅសមរភូមិ [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] កងទ័ព ព្រះចន្ទរាជា​ បានឡោមព័ទ្ធ បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ អស់វេលា ១៥ ថ្ងៃ ដោយបន្ទាយនេះខ្ពស់ពិបាកនិងវាយចូលពេក ព្រះចន្ទរាជា មានល្បិចមួយថា រាល់ជនទាំងឡាយណា ដែលអាចចាប់ ឬ សម្លាប់ស្ដេចកនបាន និងមានប្រាក់រង្វាន់ ហើយលើកយស័ក្តជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ក្រោយមន្ត្រីប្រកាសរាជសារនៅមុខបន្ទាយស្ដេចកនចប់ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមក ព្រះស្រីជេដ្ឋា ក៏បានសោយទីវង្គត់ ដោយត្រូវប្អូនថ្លៃរបស់ខ្លួន នាម "មន្ត្រី​ដូនកែវ" លួចធ្វើឃាតដោយកាត់ក្បាល បូករួមទាំងពញ្ញាកៅ និងបក្សពួកទាំងអស់នៃមន្ត្រីជំនិតទាំង២៥នាក់ យកទៅថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដោយក្ដីអំណរនិងជ័យជំនៈនេះ តាមការសន្យា ទ្រង់បានលើកយ័ស្ដ "មន្ត្រី​ដូនកែវ" ជាពញ្ញាដូនកែវ មានឋានៈជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ចំណែកឯ​ក្បាលព្រះស្ដេចកន និងបក្សពួកទាំង២៥នាក់ ត្រូវបានយកទៅដោតនៅមុខកំពែងបន្ទាយ ស្រឡប់ពិជ័យ​នេះតែម្ដង ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>​ == ផែនដីព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦)== '''Earth of Chan Reachea (AD 1516-1566) ''' ព្រះរាជពង្សាវតារភាគ២ របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យចុះលេខ គ.៥៣-៣ ហ្លួងព្រះស្ដេចកនសុគតក្នុងឆ្នាំកុរ នពស័ក ព.សករាជ ២០៧១, ត្រូវនិង គ.សករាជ ១៥២៥ ។ ក្រោយ ព្រះចន្ទរាជាបាន ជ័យជំនះលើស្ដេចកន ទ្រង់បានយាងត្រឡប់មកបន្ទាយហ្មឺនជ័យ នាខេត្រពោធិសាត់វិញ និងបានបង្គាប់ឱ្យសព្វមុខមន្ត្រី សាងសង់បន្ទាយរាជវាំងថ្មី នៅលង្វែក នា[[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ដើម្បីគេចចេញពីការគំរាមកំហែងរបស់កងទ័ពសៀម ក្រុមមេការ ឱ្យជីកបុកឫសរៀបថ្ម ៦ហត្ថ ស្មើជម្រៅ ៣ម៉ែត្រ ជុំវិញបន្ទាយជា ៣ ជ្រុង ហើយលើកដីច្រុះក្ដារ ធ្វើជាបន្ទាយខាងលើនោះតម្កល់ ១៧ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ កម្រាស់ខាងលិច ១០ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាស ៥ម៉ែត្រ ជើងទេរក្រោម ២២ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាសជើងទេរ ១១ម៉ែត្រ ជុំវិញទាំង ៣ ជ្រុង "ព្រោះជ្រុងទី៤ នោះគឺទន្លេ កំពែងបន្ទាយមាន ៥ជាន់ និងមានទ្វារធំ៨ ។ ទ្វារនីមួយៗ មានសើនមួយ ។ ទាំង៨សើននោះ កំពស់ ២២ ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់១១ម៉ែត្រ សម្រាប់ដាក់កាំភ្លើងធំ ចំជ្រុងទាំង ៤ មានប៉មកម្ពស់ ២៥ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ១២.៥ម៉ែត្រ សម្រាប់ឆ្មាំយាម និងដាក់កាំភ្លើងធំដូចគ្នា រីឯលើបន្ទាយជុំវិញនោះទ្រង់ឱ្យដាក់សុទ្ធតែកាំភ្លើងវែងបាញ់ច្រូងជុំវិញទាំង ៥ ជាន់ ។ ខាងមុខកំពែង ជាន់ទី១ ស្ដេចឱ្យធ្វើរោងសម្រាប់ដាក់ទ័ព ដំរី និងទ័ពសេះ ក្នុងកំពែងជាន់ទី១ ដដែរនេះ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងធំ ។ ខាងកំពែងជាន់ទី២ តាំងថែវ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងតូច និងធ្វើសាលាជំនុំក្ដី ដាក់សាលាដំបូងខាងឆ្វេង សាលាឧទ្ធរណ៍ខាងស្ដាំ ។ ខាងក្នុងកំពែងទី៣ តាំងថែវដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងដាវ កងផ្គាក់ ជាសេនាអាវុធខ្លី ។ ខាងកំពែងជាន់ទី៤ សាងដំណាក់រោងល្ខោន និង ព្រះពន្លាទតល្ខោន ។ នៅខាងក្នុងកំពែងទី៥ សាងដំណាក់ដាក់ព្រះបញ្ចក្សេត្រ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ និង ដំណាក់សំរិទ្ធ សម្រាប់ដាក់ព្រះរាជទ្រព្យ មានវិមានសម្រាន្តភិរម្យ សម្រាប់ក្រុមបារគូ ក្រុមបុរោហិត និងក្រុមមហាតលិក នៅក្នុងកំពែងជាន់ទី៥ ដដែរ នៅទ្វារយាម តាំងថែវឱ្យកំពូល ៥ មានជហ្វាដងក្ដារ សុទ្ធតែលាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាស មានសោភោណភ្លឺផ្លេកពន់ប្រមាណ ហើយធ្វើប្រាង្គមហាប្រាសាទមួយកំពូល ៥ ជាប្រាសាទសម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រធិរាជផ្ទំសម្រាក មានសាងព្រះរាជមន្ទីរធំមួយ សម្រាប់ព្រះស្នំក្រមការប្រចាំយាម រាជមន្ទីរមួយទៀតមានកំពូល៣ជាន់ សម្រាប់ព្រះរាជបុត្រី មានសាងព្រះដំណាក់៥ខ្នង សម្រាប់ព្រះស្នំ និង ព្រះដំណាក់៥ខ្នងទៀត សម្រាប់ពួកអ្នកម្នាង រីឯព្រះដំណាក់២ខ្នងទៀត សម្រាប់អ្នកអង្គម្ចាស់ ហើយខាងក្រោយកំពែងនោះ ឱ្យតាំងឃ្លាំងស្រូវអង្ករ និងឃ្លាំងអំបិល ត្រីសាច់ ១៥ខ្នង ខាងត្បូងនិងខាងជើងកំពែងនោះ តាំងឃ្លាំងគ្រាប់រំសេវ១០ខ្នង ខាកើតព្រះរាជវាំង ឱ្យតាំង ឃ្លាំងសម្រាប់ដាក់ ព្រួញស្នារ ទុកការពារផ្នែកខាងក្រោយ ។ នៅគ្រប់ដំណាក់មានជីកស្រះស្រង់រងថ្លា សួនច្បារផ្កា ដំណាំ ក្រអូប ល្វឹងល្វើយ ល្អជាអនេក ប្លែកត្រកាលក្នុងព្រះរាជវាំង ដែលបានសាងសង់រួចក្នុងរយៈពេល ៣ឆ្នាំ ត្រូវបញ្ចប់ក្នុង គ.ស ១៥២៨ ។ បន្ទាយព្រះរាជវាំងថ្មីសាងបញ្ចប់រួចរាល់ហើយ ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ឱ្យរើបន្ទាយចេញពី ពោធិ៍សាត់ មកតាំងនៅរាជធានីលង្វែក និងបង្គាប់ឱ្យដាំដើមឬស្សីព័ទ្ធជុំវិញបន្ទាយកម្រាស ២០សិន ដោយស្មើនិងកម្រាស ៤០០ម៉ែត្រ ដើម្បីការពារបន្ទាយ ហើយព្រះអង្គឡើងប្រកាសជាស្ដេចផែនដីលើកទី២ រាជសម័យលង្វែក នៃអាណាចក្រលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៣៩ នៃគ.សករាជ ដែលទ្រង់មានព្រះនាមក្នុងរាជថា "ព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" ។ == ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី១ == '''The First Khmer-Siamese War''' ព.សករាជ ២០៧៤, គ.សករាជ ១៥៣០, ម.សករាជ ១៤៥១, ចុ.សករាជ ៨៩៧ ត្រូវនិងឆ្នាំឆ្នាំកុរ ឯកស័ក ក្រោយសៀមបានបញ្ចប់ជម្លោះរាជវង្ស ស្ដេចសៀមគ្រងរាជ្យថ្មីព្រះនាម ព្រះចៅចក្រព័ត្ត រាជាធិរាជ (Chakkraphat) បានចាត់បេសកជន ៣នាក់ ជាតំណាងទូត ឱ្យមកទារព្រះដង្វាយពី ព្រះចន្ទរាជា នាពេលនោះ ព្រះអង្គបានមានបន្ទូលឆ្លើយតបថា នគរកម្ពុជានាពេលនេះលែងចំណុះ ឱ្យនគរសៀមទៀតហើយ បើព្រះរាជាសៀមមិនសុខចិត្ត អាចមកសាកកម្លាំងនិងយើងបាន ។ មួយឆ្នាំ ក្រោយពេលកម្ពុជាមិនបញ្ជូនសួយសារអាករណ៍ ទៅកាន់នគរសៀម ឆ្នាំ១៥៣១ នៃគ.សករាជ ត្រូវនិងឆ្នាំជូតទោស័ក ស្ដេចសៀមបានលើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) កាត់តាម នគររាជសីម៉ា (Nakhon Ratchasima) មកដល់ព្រំប្រទល់ខេត្ត មហានគរ (បច្ចុប្បន្នជាខេត្ត [[សៀមរាប]]) មេទ័ពសៀមព្រះនាម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ដែលជាបុត្រ របស់ក្សត្រខ្មែរនាម ព្រះស្រីរាជា ហើយត្រូវជាបងប្អូនជីដូនមួយ និង ព្រះចន្ទរាជា ផងដែរ ដែលធ្លាប់បានឱ្យទ័ពសៀម ដែលខ្ចី ចំនួន ៥០០០ (៥ពាន់នាក់) ទៅកាន់ចន្ទរាជា បានលើកទ័ពមកឈ្លានពានកម្ពុជា យ៉ាងកម្រោល ពេលនោះ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ពលង្វែកទៅដោយផ្ទាល់ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) បូករួមនិង ទ័ពនៅមហានគរ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) សរុបទាំងអស់មានចំនួន ៧០,០០០ (៧មុឺននាក់) បានវាយបកត្រឡប់យ៉ាងខ្លាំងក្លាទៅកាន់កងទ័ពសៀម នៅត្រង់សមរភូមិស្ទឹងអង្គរ ហើយទីបំផុត កងទ័ពសៀមបានបរាជ័យ ដោយការបាក់ទ័ពរាបទាបអស់ ក្នុងជ័យជំនះដ៏អស្ចារ្យនេះ ព្រះចន្ទរាជា បានផ្លាសប្ដូរឈ្មោះខេត្ត មហានគរ ទៅជាឈ្មោះ [[ខេត្តសៀមរាប]] មកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ចំណែកឯមេទ័ពសៀម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ក៏ត្រូវស្លាប់ដោយត្រូវកាប់និងស្នែងដាវទម្លាក់ពីលើខ្នងដំរីផងដែរ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> == ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី២ == '''Second Khmer-Siamese War''' * មរណភាពលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ព.សករាជ ២០៩៣, គ.សករាជ ១៥៤៩, ម.សករាជ ១៤៧០, ចុ.សករាជ ៩១៦, សៀម បានលើកទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) ចូលមកឈ្លានពានទឹកដីកម្ពុជា ជាលើកទី២ កងទ័ពសៀមបានបែងចែកជាពីរកងពល កងពលទី១ មានចំនួន ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ ស្ដេចសៀមផ្ទាល់ ព្រះនាម ចក្រព័ត ចូលមកវាយយក [[ខេត្តបាត់ដំបង]] និង បង្ហួសវាយយក [[ខេត្ត ពោធិ៍សាត់]] កងពលទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជើងទឹក ដឹកនាំដោយ ពញ្ញាវាំងសាន វាយចូល [[ខេត្តកំពត]] ។ ព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបហើយត្រាស់បង្គាប់ឱ្យ ឧកញ៉ា ក្រឡាហោមកែវ កេណ្ឌរេហ៍ពល នាខេត្តបាសាក់ ព្រះត្រពាំង ក្រមួនស និងបាទី បន្ទាយមាស បានចំនួន ៦០,០០០ (៦មុឺននាក់) ទៅច្បាំងតទល់ជាមួយទ័ពសៀមនៅសមរភូមិខេត្តកំពត ។ === សមរភូមិ ពោធិ៍សាត់ (គ.ស ១៥៤៩) === '''Pursat Battlefield (AD 1549)''' គ.សករាជ ១៥៤៩ កងទ័ពសៀមចំនួន ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) បានវាយចូល [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] ខណៈ ដែលលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ដឹកនាំទ័ពចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ទៅច្បាំងតទល់ជាមួយនិងទ័ពសៀម អស់ពេលជាច្រើនយាម ដោយចំនួនកងទ័ព និង គ្រឿងសឹកចម្បាំងរបស់សៀម ច្រើនជាងភាគីខាងលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ពេកណាស់ បើច្បាំងបន្តទៀតកងទ័ពនិងស្លាប់គ្មានសល់ លោកឧកញ៉ា ក៏សម្រេចចិត្តដកកងទ័ពថយ ទៅក្នុងបន្ទាយវិញ រីឯកងទ័ពស្លាប់អស់ប្រមាណ ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដូចនេះកងទ័ពក្នុងបន្ទាយនៅសល់តែ ២មុឺននាក់ ប៉ុនណោះ កំពុងតែដាច់ស្បៀងនិងត្រូវបានកងទ័ពសៀមឡោមព័ទ្ធ រីឯកងទ័ពជំនួយរបស់ព្រះចន្ទរាជា ២ថ្ងៃទៀតទើបមកដល់ ខេត្តពោធិ៍សាត់ ។ ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង បានមើលមកកងទ័ពរបស់ខ្លួន ឃើញទឹកមុខបាក់ស្បាតរបស់កងទ័ព បានគិតយ៉ាងល្អិតល្អន់អំពីក្បួនសឹកនេះ បើលើកនេះសៀមឈ្នះ ហើយយកបានតំបន់ ពោធិ៍សាត់នេះ សៀមនិង គម្រាមកំហែង ដល់អាណាចក្រលង្វែក ដូចនេះលោកផ្ទាល់និងពលីកម្ម ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។ លោកមឿង បានរៀបចំគម្រោងការមួយ ដោយឱ្យទាហ៊ានជំនិតៗ របស់លោក ដកកូនទាហាន ៤,០០០ (៤ពាន់នាក់) ចេញពីជួរទ័ព រួចឱ្យផ្លាសសំលៀកបំពាក់ បន្លំជាមនុស្សចំបើង ទៅបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃ ជិតជំរំសៀម រួចលោកឱ្យរៀបចំ មនុស្សចំបើងដែលជាទីងមោង ពាក់នៅសំលៀកបំពាក់កងទ័ពវិញ បន្ទាប់មកលោក ចាត់កូនទាហានឱ្យជីករណ្ដៅធំមួយ ជំរៅ ៨ ហត្ថ ៤ ជ្រុង ដោយស្មើនិង ៤ម៉ែត្រ ៤ជ្រុង ដាក់នៅចម្រូងលំពែង រួចឱ្យធ្វើរានទេវតា ៧ ថ្នាក់ដាក់បាយសី ទឹកអប់ និង គ្រឿងបូជា ហើយឱ្យធ្វើរាជព័ទ្ធជុំវិញ និង លេងភ្លេងថ្វាយទាំង៨ទិស ហើយលោក បាននាំគ្រួសាររបស់លោក ស្លៀកសម្លៀកបំពាក់ពណ៌ស ដោយពោលថា ខ្លួននិងសម្លាប់ខ្លួន ដើម្បីកេណ្ឌទ័ពខ្មោចឱ្យមកជួយក្នុងរយៈពេល ៧យាមទៀត ហើយប្រាប់ ឱ្យកងទ័ពទាំងអស់ត្រូវសម្រុកចេញពីការឡោមព័ទ្ធ ពេលដែលលោកនិងគ្រួសារលោតសម្លាប់ខ្លួនរួច ។ ''(ការពិតទៅការពលីកម្ម របស់លោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង គ្រាន់តែជាការលើកទឹកចិត្តកងទ័ពឱ្យមានភាពអង់អាចក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធជាមួយនិងទ័ពសៀមប៉ុនណោះ ហើយការពិតមិនមានព្រឹត្តិការណ៍នៃកងទ័ពខ្មោចចេញមកជួយច្បាំងនោះទេ ដោយសារតែឯកសារដើមបានសរសេរច្របល់បញ្ចូលគ្នា នូវរឿងព្រេងនិទាន តាមសាស្ត្រាស្លឹករឹតវត្តមួយចំនួន និង ព្រេងនិទាន ប្រជុំរឿងព្រេងខ្មែរ ប៉ុនណោះដែលនាំឱ្យប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសកម្ពុជា មានភាពស្រពិចស្រពិល និងច្របូកច្របល់ ចាប់ពីឆ្នាំ 1991 មករហូតដល់បច្ចុប្បន្ននេះ)'' ។ ចំណែកឯកងទ័ពសៀមត្រូវលើកទ័ពមកច្បាំងនូវរសៀលនេះ តែដោយសារ តែលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ធ្វើពិធីកេណ្ឌទ័ពខ្មោចឱ្យមកជួយក្នុងយប់នេះ ទើបភាគីទ័ពសៀមរងចាំដល់វេលាព្រលប់ទើបនាំទ័ពវាយលុកជំរំវិញ ព្រោះពួកសៀមមិនជឿថាមានកងទ័ពខ្មោចមកជួយនោះទេ ហើយពួកសៀមមិនបានដឹងថានេះជាការពន្យាពេលរបស់លោកមឿងនោះទេ ។ នៅពេលព្រលប់ សៀមបានលើកទ័ពចូលជុំរំកងទ័ពលោកមឿង តែមិនមានកងទ័ពខ្មែរនោះទេ មានតែមនុស្សចំបើងដែលបន្លំស្លៀកពាក់ជាទាហាន យល់សេចក្ដីដូចនេះ មេទ័ពរងខ្មែរ ឧកញ៉ាចក្រីសុខ បញ្ជារឱ្យបាញ់ព្រួញភ្លើង ដុតសម្លាប់កងទ័ពសៀម ឆេះស្លាប់អស់ជាច្រើន ច្បាំងគ្នាពីព្រលប់ដល់យប់អាធ្រាត កងទ័ពចំបើងខ្មែរដែលបង្កប់ក្នុងព្រៃ ៤,០០០ នាក់ ចូលទៅវាយដុតជុំរំស្បៀងកងទ័ពសៀម ភ្លើងឆាបឆេះទាំងមុខទាំងក្រោយ កងទ័ពសៀម ស្មានតែភាគីខ្មែរមានទ័ពជំនួយក៏ចាប់ផ្ដើមជ្រួច្របល់បែកទ័ព ឧកញ៉ាចក្រី ក៏ប្រកាសឱ្យកងទ័ពទាំងអស់កាប់សម្លាប់កងទ័ពសៀមដល់ អូរស្វាយដូនកែវ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ហើយកងទ័ពសៀមក៏បានបោះជុំរំនៅទីនោះ ២ថ្ងៃបន្ទាប់ពី កងទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) បូករួមទាំង ដំរី ៥០០ និង សេះចម្បាំង ៥,០០០ ដែលដឹកនាំដោយ ព្រះចន្ទរាជា ផ្ទាល់បានមកដល់ ខេត្តពោធិ៍សាត់ ដើម្បីត្រៀមធ្វើសង្គ្រាមបណ្ដេញកងទ័ពសៀម ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> === សមរភូមិ បាត់ដំបង (បរាជ័យកងទ័ពសៀម) === '''Battambang Battlefield (Defeat of Siamese army)''' ក្នុង គ.សករាជ ១៥៤៩ ដដែល កងទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) របស់ ព្រះចន្ទរាជា បានវាយសម្រុកទៅកាន់កងទ័ពសៀមនៅ សមរភូមិ [[បាត់ដំបង]] ដំរីចម្បាំងរបស់ ព្រះចន្ទរាជា បានទៅប្រជល់និង ដំរីចម្បាំងរបស់ ស្ដេចសៀម ចក្រព័ត្ត ហើយព្រះចន្ទរាជា បានហក់ទៅចាក់សម្លាប់ស្ដេចសៀម សោយទីវង្គតនៅលើខ្នងដំរី បរាជ័យកងទ័ពសៀម សមរភូមិបាត់ដំបង កងទ័ពលង្វែក បានរឹបអូសយក ដំរីសឹក ៩០ ក្បាល បានសេះ ៤៥០ ក្បាល បានដាវកាំភ្លើង គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រទេះគោ រទេះចម្បាំងជាច្រើន ហើយចាប់បានកងទ័ពសៀមជាឈ្លើយសឹកប្រមាណ ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទ័ពសៀមសរុប ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) ដែលលើកមកឈ្លានពានអាណាចក្រលង្វែក ទាំងជើងគោក និង ជើងទឹក បានបាត់បង់អស់ ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) ហើយសៀមសល់កងទ័ព ប្រមាណជា ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ប៉ុនណោះបានដកទ័ពទៅដល់ អាងសិលា នាព្រំប្រទល់ខ្មែរសៀម បរាជ័យដ៏ធ្ងន់ធ្ងរនេះ កងទ័ពសៀមមិនបានលើកមកឈ្លានពានកម្ពុជាទៀតនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ វាជាពេលវេលា ដែលកងទ័ពលង្វែក បានវាតទីដណ្ដើមទឹកដីខ្លួនមកវិញ ហើយរឹបយកបាន អណាខែត្រទាំង ១៣ ពីសៀមផងដែរ ជ័យជំនះដ៏ធំធេងនេះ ប្រជានុរាស្ត្រ បានដាក់រហ័សនាម ព្រះចន្ទរាជា ថា៖ ស្ដេចនៃសឹកសង្គ្រាម ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> == មើលផងដែរ == * [[រាជានិយមកម្ពុជា]] == ឯកសារយោង == hhlsntm9tbhwjnbs9fregiqc2h6o3wd 282543 282542 2022-08-17T13:47:48Z Camhistory 36281 /* មើលផងដែរ */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #7851A9;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ព្រះចន្ទរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | Chan Reachea Army 16th Century. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៥១៦-១៥៦៦ [[អាណាចក្រលង្វែក]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[សម័យកាល​លង្វែក​]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៥១៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |ព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | ព្រះបរមចន្ទរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីជេដ្ឋា]] (ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាជាទី២]] (បរមិន្ទរាជា) |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សចតុមុខ អំបូរខ្មែរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៤៨៦ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៥៦៧ (ជន្មាយុ ៨១ ឆ្នាំ) |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''ចន្ទរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Chan Reachea) ([[ថៃ]]៖ Record: Chandra Raja) (ប្រ.ស|គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ [[រាជធានីលង្វែក]] គ.សករាជ ១៥៣៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "សម្ដេចព្រះរាជអង្ការ ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" និងបានប្រកាសរាជ [[សម័យកាលលង្វែក]] នៃ [[អាណាចក្រលង្វែក]] ។​<ref> Helen Ibbitson Jessup, Sāramandīr Jāti Kambujā (2006) [https://books.google.com.kh/books?id=eiQWAQAAIAAJ&q=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%A2%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjpjJ-C697zAhWcyzgGHVD6CtYQ6AF6BAgLEAM Chefs d'œuvre du Musée national du Cambodge], Publisher: Friends of Khmer Culture p.112 [[ISBN]]: 9995083604 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ [[ធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គ​ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ​.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្ន​ជា ក្រុង [[បាងកក]]​) តាមការស្នើសុំរបស់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ ស្រីសុគន្ធបទ ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង​៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.​សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988) [https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref> == ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន == '''Battle at Tuol Basan''' ក្រោយពេល [[ស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ​.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំ​ដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។​<ref> Bhun Khol (1994) [https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref> == ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង == '''Battle at Kampong Chhnang''' ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅ​ចតុមុខ == '''Battle at Chaktomuk''' មួយឆ្នាំ​បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។​<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន == '''Battle on the Four Rivers''' '''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)''' '''(Reasons to call the bloods river! )''' ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គ​ទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួ​ន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់)​ ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជា​នៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វា​រ]]) កងទ័ព​ជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា​ នាម "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។​ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយ​ដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ ​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref> == សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) == '''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)''' ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ​" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែក​ឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ​.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ​" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ ព្រះស្ដេចកន ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ពេញ" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​នួន" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ព​ធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះ​កងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>​ == ចន្ទរាជា និង ស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ == '''Chan Reachea & Srei Chedtha of Final War''' ក្រោយពេល ​ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធ្វើសង្គ្រាមយ៉ាងធំនៅសមរភូមិ ស្រុកកំពង់សៀម កងទ័ព​ទាំងសងខាង បានខូចខាតសំភារៈសឹកអស់ជាច្រើន ដូចនេះ​ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ស្ដេចទាំង២ បានចាត់បេសកជន ទាំងសងខាង​ឱ្យទៅបញ្ជារទិញ កាំភ្លើងធំ (Cannons) ពីពួក "ប៉តទុយហ្គេស" (Portuguese) នៅជ្រោយម៉ាឡាកា (Malacca) នាឧបទ្វីប​ម៉ាឡេ (Malay Peninsula) ដែលត្រូវ បាន (Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ នៅស.វទី១៦​) <ref> Mamitua Saber, Dionisio G. Orellana (1977) [https://books.google.com.kh/books?id=1U4cAQAAMAAJ&q=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiyp4zR7vTzAhVNIIgKHUeYAI8Q6AF6BAgDEAM Comparative Notes on Museum Exhibits in Singapore, Malaysia, Indonesia, Brunei, Macao, and the Philippines: A Report to the Ford Foundation on Travelling Symposium for Southeast Asia Museum Development, April-May, 1971], Publisher: Aga Khan Museum, Mindanao State University, Original from the University of Michigan p.354 </ref> <ref> Contributor: James Richardson Logan (1851) [https://books.google.com.kh/books?id=PkhFAQAAMAAJ&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&source=gbs_navlinks_s The Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, Volume 5], Publisher: Kraus Reprint, Original from Cornell University. </ref> ខាងព្រះចន្ទរាជា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១០០ (១រយដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ១០០០ (១ពាន់ដើម​) ទុករក្សាក្នុងបន្ទាយ ចំណែកឯ ព្រះស្រីជេដ្ឋា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១៥០ (១រយហាសិបដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម​) ទូកសំពៅខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលដឹកកាំភ្លើងធំ ១៥០ដើម និង កាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម​) ត្រូវបានស្ទាក់ចាប់បាន នៅ ស្រុកពាម (ពួកដាយវៀតហៅ៖ ម៉ាងខម) (Đại Việt call: Mán Khảm) មានន័យថា "ពាមខ្មែរ" នា [[កម្ពុជា​ក្រោម]] ហើយក្រមការខេត្តបានបញ្ជូនថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដូចនេះខាង ព្រះស្រីជេដ្ឋា មិនមានសញ្ញវុធសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពនោះទេ ។ <ref> Eng Suth (2001) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref> === សមរភូមិ​ទន្លេបិទ (គ.ស ១៥២៤) === '''Tonle Bet Battlefield (AD 1524)''' ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៤ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ១៣៥,០០០ (ជាង១៣មុឺននាក់) ចែកចេញជា បួនកងពល កងពលទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាភក្ដី" លើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) លើកទៅស្ទាក់កងទ័ព "ពញ្ញាកំហែង" ដែលជាឪពុកក្មេកព្រះស្ដេចកន ដែលកាន់ទ័ពនៅស្រុក សៀមប៉ោយ (បច្ចុប្បន្នជា [[ស្រុកសៀមប៉ាង]] [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]]) ដែលមាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) កុំឱ្យលើកមកជួយ ព្រះស្ដេចកនបាន ។ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទេព" លើកទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) វាយចូលសមរភូមិ​ទន្លេបិទ ចំពីមុខផ្លូវទៅបន្ទាយ "ស្រឡបពិជ័យ" កងទី ៣ ដឹកនាំដោយ "ព្រះចន្ទរាជា" ផ្ទាល់ ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ជាទ័ពជំនួយបោះនៅស្រុកកំពង់សៀម កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី" ចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ចេញទៅបង្កប់នៅ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ។ កងទ័ព "ពញ្ញាទេព" ចំនួន ៤មុឺននាក់ ក៏ប្រទះនិងទ័ព ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២មុឺននាក់ ដែលបោះបន្ទាយនៅ ទន្លេបិទ​ ទ័ពទាំងពីរ បានច្បាំងគ្នាពេលវេលាព្រឹក រហូតដល់ថ្ងៃរសៀល ទ័ព "ពញ្ញាទេព" ក៏ឡោមព័ទ ទ័ពព្រះស្ដេចកនជាប់ ពេលនោះ ដំណឹងច្បាំងគ្នានៅសរមភូមិទន្លេបិទបានទៅដល់ "ពញ្ញាកៅ" ដែលកំពង់យាមការក្នុង "បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ" ដឹងដំណឹងដូចនេះ "ពញ្ញាកៅ" ប្រញាប់​ដកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ពីក្នុងបន្ទាយចេញទៅជួយព្រះស្ដេចកន យ៉ាងប្រញាប់ ទុកឱ្យ "ជហ្វាវាំងជុំ" ដែលមានទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ ។ កងទ័ព "ពញ្ញាកៅ" បានទៅជួយរំដោះ ព្រះស្ដេចកន ទាន់ពេល ដោយកងទ័ព "ពញ្ញាទេព" បិទផ្លូវខាងក្រោយជាប់ ព្រះស្ដេចកន និង ពញ្ញាកៅ បានវាយសម្រុកចេញទៅមុខមកដល់ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ក៏ប្រទះនិងទ័ពបង្កប់ ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) របស់ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីបែន" វាយស្ទាក់ពីមុខ ពញ្ញាកៅ​ឃើញដូចនេះ ក៏ឱ្យព្រះស្ដេចកន ស្រូតទៅបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យមុន ខ្លួននៅចាំច្បាំងការពារជាមួយ "ឧកញ៉ា​បែន" ហើយពញ្ញាកៅ ក៏ចោលលំពែងត្រូវ "ឧកញ៉ា​បែន" ស្លាប់ក្នុងពេលនោះ ហើយក៏ត្រឡប់មកដល់ក្នុងបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យវិញ ចំណែកឯ ទ័ពឪពុកក្មេក ព្រះស្ដេចកន "ពញ្ញាកំហែង" ត្រូវទ័ព "ពញ្ញាភក្ដី" វាយធ្វើឃាតបាននៅពេលនោះទៅ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref> === ជ័យជំនះព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥២៥) === '''Victory of Chan Reachea (AD 1525)''' ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកកងទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) វាយចូលបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ​" របស់ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលមានកងទ័ព​យាមការ ចុងក្រោយក្នុងបន្ទាយតែ ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ នៅសមរភូមិ [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] កងទ័ព ព្រះចន្ទរាជា​ បានឡោមព័ទ្ធ បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ អស់វេលា ១៥ ថ្ងៃ ដោយបន្ទាយនេះខ្ពស់ពិបាកនិងវាយចូលពេក ព្រះចន្ទរាជា មានល្បិចមួយថា រាល់ជនទាំងឡាយណា ដែលអាចចាប់ ឬ សម្លាប់ស្ដេចកនបាន និងមានប្រាក់រង្វាន់ ហើយលើកយស័ក្តជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ក្រោយមន្ត្រីប្រកាសរាជសារនៅមុខបន្ទាយស្ដេចកនចប់ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមក ព្រះស្រីជេដ្ឋា ក៏បានសោយទីវង្គត់ ដោយត្រូវប្អូនថ្លៃរបស់ខ្លួន នាម "មន្ត្រី​ដូនកែវ" លួចធ្វើឃាតដោយកាត់ក្បាល បូករួមទាំងពញ្ញាកៅ និងបក្សពួកទាំងអស់នៃមន្ត្រីជំនិតទាំង២៥នាក់ យកទៅថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដោយក្ដីអំណរនិងជ័យជំនៈនេះ តាមការសន្យា ទ្រង់បានលើកយ័ស្ដ "មន្ត្រី​ដូនកែវ" ជាពញ្ញាដូនកែវ មានឋានៈជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ចំណែកឯ​ក្បាលព្រះស្ដេចកន និងបក្សពួកទាំង២៥នាក់ ត្រូវបានយកទៅដោតនៅមុខកំពែងបន្ទាយ ស្រឡប់ពិជ័យ​នេះតែម្ដង ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>​ == ផែនដីព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦)== '''Earth of Chan Reachea (AD 1516-1566) ''' ព្រះរាជពង្សាវតារភាគ២ របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យចុះលេខ គ.៥៣-៣ ហ្លួងព្រះស្ដេចកនសុគតក្នុងឆ្នាំកុរ នពស័ក ព.សករាជ ២០៧១, ត្រូវនិង គ.សករាជ ១៥២៥ ។ ក្រោយ ព្រះចន្ទរាជាបាន ជ័យជំនះលើស្ដេចកន ទ្រង់បានយាងត្រឡប់មកបន្ទាយហ្មឺនជ័យ នាខេត្រពោធិសាត់វិញ និងបានបង្គាប់ឱ្យសព្វមុខមន្ត្រី សាងសង់បន្ទាយរាជវាំងថ្មី នៅលង្វែក នា[[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ដើម្បីគេចចេញពីការគំរាមកំហែងរបស់កងទ័ពសៀម ក្រុមមេការ ឱ្យជីកបុកឫសរៀបថ្ម ៦ហត្ថ ស្មើជម្រៅ ៣ម៉ែត្រ ជុំវិញបន្ទាយជា ៣ ជ្រុង ហើយលើកដីច្រុះក្ដារ ធ្វើជាបន្ទាយខាងលើនោះតម្កល់ ១៧ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ កម្រាស់ខាងលិច ១០ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាស ៥ម៉ែត្រ ជើងទេរក្រោម ២២ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាសជើងទេរ ១១ម៉ែត្រ ជុំវិញទាំង ៣ ជ្រុង "ព្រោះជ្រុងទី៤ នោះគឺទន្លេ កំពែងបន្ទាយមាន ៥ជាន់ និងមានទ្វារធំ៨ ។ ទ្វារនីមួយៗ មានសើនមួយ ។ ទាំង៨សើននោះ កំពស់ ២២ ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់១១ម៉ែត្រ សម្រាប់ដាក់កាំភ្លើងធំ ចំជ្រុងទាំង ៤ មានប៉មកម្ពស់ ២៥ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ១២.៥ម៉ែត្រ សម្រាប់ឆ្មាំយាម និងដាក់កាំភ្លើងធំដូចគ្នា រីឯលើបន្ទាយជុំវិញនោះទ្រង់ឱ្យដាក់សុទ្ធតែកាំភ្លើងវែងបាញ់ច្រូងជុំវិញទាំង ៥ ជាន់ ។ ខាងមុខកំពែង ជាន់ទី១ ស្ដេចឱ្យធ្វើរោងសម្រាប់ដាក់ទ័ព ដំរី និងទ័ពសេះ ក្នុងកំពែងជាន់ទី១ ដដែរនេះ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងធំ ។ ខាងកំពែងជាន់ទី២ តាំងថែវ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងតូច និងធ្វើសាលាជំនុំក្ដី ដាក់សាលាដំបូងខាងឆ្វេង សាលាឧទ្ធរណ៍ខាងស្ដាំ ។ ខាងក្នុងកំពែងទី៣ តាំងថែវដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងដាវ កងផ្គាក់ ជាសេនាអាវុធខ្លី ។ ខាងកំពែងជាន់ទី៤ សាងដំណាក់រោងល្ខោន និង ព្រះពន្លាទតល្ខោន ។ នៅខាងក្នុងកំពែងទី៥ សាងដំណាក់ដាក់ព្រះបញ្ចក្សេត្រ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ និង ដំណាក់សំរិទ្ធ សម្រាប់ដាក់ព្រះរាជទ្រព្យ មានវិមានសម្រាន្តភិរម្យ សម្រាប់ក្រុមបារគូ ក្រុមបុរោហិត និងក្រុមមហាតលិក នៅក្នុងកំពែងជាន់ទី៥ ដដែរ នៅទ្វារយាម តាំងថែវឱ្យកំពូល ៥ មានជហ្វាដងក្ដារ សុទ្ធតែលាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាស មានសោភោណភ្លឺផ្លេកពន់ប្រមាណ ហើយធ្វើប្រាង្គមហាប្រាសាទមួយកំពូល ៥ ជាប្រាសាទសម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រធិរាជផ្ទំសម្រាក មានសាងព្រះរាជមន្ទីរធំមួយ សម្រាប់ព្រះស្នំក្រមការប្រចាំយាម រាជមន្ទីរមួយទៀតមានកំពូល៣ជាន់ សម្រាប់ព្រះរាជបុត្រី មានសាងព្រះដំណាក់៥ខ្នង សម្រាប់ព្រះស្នំ និង ព្រះដំណាក់៥ខ្នងទៀត សម្រាប់ពួកអ្នកម្នាង រីឯព្រះដំណាក់២ខ្នងទៀត សម្រាប់អ្នកអង្គម្ចាស់ ហើយខាងក្រោយកំពែងនោះ ឱ្យតាំងឃ្លាំងស្រូវអង្ករ និងឃ្លាំងអំបិល ត្រីសាច់ ១៥ខ្នង ខាងត្បូងនិងខាងជើងកំពែងនោះ តាំងឃ្លាំងគ្រាប់រំសេវ១០ខ្នង ខាកើតព្រះរាជវាំង ឱ្យតាំង ឃ្លាំងសម្រាប់ដាក់ ព្រួញស្នារ ទុកការពារផ្នែកខាងក្រោយ ។ នៅគ្រប់ដំណាក់មានជីកស្រះស្រង់រងថ្លា សួនច្បារផ្កា ដំណាំ ក្រអូប ល្វឹងល្វើយ ល្អជាអនេក ប្លែកត្រកាលក្នុងព្រះរាជវាំង ដែលបានសាងសង់រួចក្នុងរយៈពេល ៣ឆ្នាំ ត្រូវបញ្ចប់ក្នុង គ.ស ១៥២៨ ។ បន្ទាយព្រះរាជវាំងថ្មីសាងបញ្ចប់រួចរាល់ហើយ ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ឱ្យរើបន្ទាយចេញពី ពោធិ៍សាត់ មកតាំងនៅរាជធានីលង្វែក និងបង្គាប់ឱ្យដាំដើមឬស្សីព័ទ្ធជុំវិញបន្ទាយកម្រាស ២០សិន ដោយស្មើនិងកម្រាស ៤០០ម៉ែត្រ ដើម្បីការពារបន្ទាយ ហើយព្រះអង្គឡើងប្រកាសជាស្ដេចផែនដីលើកទី២ រាជសម័យលង្វែក នៃអាណាចក្រលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៣៩ នៃគ.សករាជ ដែលទ្រង់មានព្រះនាមក្នុងរាជថា "ព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" ។ == ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី១ == '''The First Khmer-Siamese War''' ព.សករាជ ២០៧៤, គ.សករាជ ១៥៣០, ម.សករាជ ១៤៥១, ចុ.សករាជ ៨៩៧ ត្រូវនិងឆ្នាំឆ្នាំកុរ ឯកស័ក ក្រោយសៀមបានបញ្ចប់ជម្លោះរាជវង្ស ស្ដេចសៀមគ្រងរាជ្យថ្មីព្រះនាម ព្រះចៅចក្រព័ត្ត រាជាធិរាជ (Chakkraphat) បានចាត់បេសកជន ៣នាក់ ជាតំណាងទូត ឱ្យមកទារព្រះដង្វាយពី ព្រះចន្ទរាជា នាពេលនោះ ព្រះអង្គបានមានបន្ទូលឆ្លើយតបថា នគរកម្ពុជានាពេលនេះលែងចំណុះ ឱ្យនគរសៀមទៀតហើយ បើព្រះរាជាសៀមមិនសុខចិត្ត អាចមកសាកកម្លាំងនិងយើងបាន ។ មួយឆ្នាំ ក្រោយពេលកម្ពុជាមិនបញ្ជូនសួយសារអាករណ៍ ទៅកាន់នគរសៀម ឆ្នាំ១៥៣១ នៃគ.សករាជ ត្រូវនិងឆ្នាំជូតទោស័ក ស្ដេចសៀមបានលើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) កាត់តាម នគររាជសីម៉ា (Nakhon Ratchasima) មកដល់ព្រំប្រទល់ខេត្ត មហានគរ (បច្ចុប្បន្នជាខេត្ត [[សៀមរាប]]) មេទ័ពសៀមព្រះនាម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ដែលជាបុត្រ របស់ក្សត្រខ្មែរនាម ព្រះស្រីរាជា ហើយត្រូវជាបងប្អូនជីដូនមួយ និង ព្រះចន្ទរាជា ផងដែរ ដែលធ្លាប់បានឱ្យទ័ពសៀម ដែលខ្ចី ចំនួន ៥០០០ (៥ពាន់នាក់) ទៅកាន់ចន្ទរាជា បានលើកទ័ពមកឈ្លានពានកម្ពុជា យ៉ាងកម្រោល ពេលនោះ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ពលង្វែកទៅដោយផ្ទាល់ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) បូករួមនិង ទ័ពនៅមហានគរ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) សរុបទាំងអស់មានចំនួន ៧០,០០០ (៧មុឺននាក់) បានវាយបកត្រឡប់យ៉ាងខ្លាំងក្លាទៅកាន់កងទ័ពសៀម នៅត្រង់សមរភូមិស្ទឹងអង្គរ ហើយទីបំផុត កងទ័ពសៀមបានបរាជ័យ ដោយការបាក់ទ័ពរាបទាបអស់ ក្នុងជ័យជំនះដ៏អស្ចារ្យនេះ ព្រះចន្ទរាជា បានផ្លាសប្ដូរឈ្មោះខេត្ត មហានគរ ទៅជាឈ្មោះ [[ខេត្តសៀមរាប]] មកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ចំណែកឯមេទ័ពសៀម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ក៏ត្រូវស្លាប់ដោយត្រូវកាប់និងស្នែងដាវទម្លាក់ពីលើខ្នងដំរីផងដែរ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> == ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី២ == '''Second Khmer-Siamese War''' * មរណភាពលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ព.សករាជ ២០៩៣, គ.សករាជ ១៥៤៩, ម.សករាជ ១៤៧០, ចុ.សករាជ ៩១៦, សៀម បានលើកទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) ចូលមកឈ្លានពានទឹកដីកម្ពុជា ជាលើកទី២ កងទ័ពសៀមបានបែងចែកជាពីរកងពល កងពលទី១ មានចំនួន ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ ស្ដេចសៀមផ្ទាល់ ព្រះនាម ចក្រព័ត ចូលមកវាយយក [[ខេត្តបាត់ដំបង]] និង បង្ហួសវាយយក [[ខេត្ត ពោធិ៍សាត់]] កងពលទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជើងទឹក ដឹកនាំដោយ ពញ្ញាវាំងសាន វាយចូល [[ខេត្តកំពត]] ។ ព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបហើយត្រាស់បង្គាប់ឱ្យ ឧកញ៉ា ក្រឡាហោមកែវ កេណ្ឌរេហ៍ពល នាខេត្តបាសាក់ ព្រះត្រពាំង ក្រមួនស និងបាទី បន្ទាយមាស បានចំនួន ៦០,០០០ (៦មុឺននាក់) ទៅច្បាំងតទល់ជាមួយទ័ពសៀមនៅសមរភូមិខេត្តកំពត ។ === សមរភូមិ ពោធិ៍សាត់ (គ.ស ១៥៤៩) === '''Pursat Battlefield (AD 1549)''' គ.សករាជ ១៥៤៩ កងទ័ពសៀមចំនួន ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) បានវាយចូល [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] ខណៈ ដែលលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ដឹកនាំទ័ពចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ទៅច្បាំងតទល់ជាមួយនិងទ័ពសៀម អស់ពេលជាច្រើនយាម ដោយចំនួនកងទ័ព និង គ្រឿងសឹកចម្បាំងរបស់សៀម ច្រើនជាងភាគីខាងលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ពេកណាស់ បើច្បាំងបន្តទៀតកងទ័ពនិងស្លាប់គ្មានសល់ លោកឧកញ៉ា ក៏សម្រេចចិត្តដកកងទ័ពថយ ទៅក្នុងបន្ទាយវិញ រីឯកងទ័ពស្លាប់អស់ប្រមាណ ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដូចនេះកងទ័ពក្នុងបន្ទាយនៅសល់តែ ២មុឺននាក់ ប៉ុនណោះ កំពុងតែដាច់ស្បៀងនិងត្រូវបានកងទ័ពសៀមឡោមព័ទ្ធ រីឯកងទ័ពជំនួយរបស់ព្រះចន្ទរាជា ២ថ្ងៃទៀតទើបមកដល់ ខេត្តពោធិ៍សាត់ ។ ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង បានមើលមកកងទ័ពរបស់ខ្លួន ឃើញទឹកមុខបាក់ស្បាតរបស់កងទ័ព បានគិតយ៉ាងល្អិតល្អន់អំពីក្បួនសឹកនេះ បើលើកនេះសៀមឈ្នះ ហើយយកបានតំបន់ ពោធិ៍សាត់នេះ សៀមនិង គម្រាមកំហែង ដល់អាណាចក្រលង្វែក ដូចនេះលោកផ្ទាល់និងពលីកម្ម ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។ លោកមឿង បានរៀបចំគម្រោងការមួយ ដោយឱ្យទាហ៊ានជំនិតៗ របស់លោក ដកកូនទាហាន ៤,០០០ (៤ពាន់នាក់) ចេញពីជួរទ័ព រួចឱ្យផ្លាសសំលៀកបំពាក់ បន្លំជាមនុស្សចំបើង ទៅបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃ ជិតជំរំសៀម រួចលោកឱ្យរៀបចំ មនុស្សចំបើងដែលជាទីងមោង ពាក់នៅសំលៀកបំពាក់កងទ័ពវិញ បន្ទាប់មកលោក ចាត់កូនទាហានឱ្យជីករណ្ដៅធំមួយ ជំរៅ ៨ ហត្ថ ៤ ជ្រុង ដោយស្មើនិង ៤ម៉ែត្រ ៤ជ្រុង ដាក់នៅចម្រូងលំពែង រួចឱ្យធ្វើរានទេវតា ៧ ថ្នាក់ដាក់បាយសី ទឹកអប់ និង គ្រឿងបូជា ហើយឱ្យធ្វើរាជព័ទ្ធជុំវិញ និង លេងភ្លេងថ្វាយទាំង៨ទិស ហើយលោក បាននាំគ្រួសាររបស់លោក ស្លៀកសម្លៀកបំពាក់ពណ៌ស ដោយពោលថា ខ្លួននិងសម្លាប់ខ្លួន ដើម្បីកេណ្ឌទ័ពខ្មោចឱ្យមកជួយក្នុងរយៈពេល ៧យាមទៀត ហើយប្រាប់ ឱ្យកងទ័ពទាំងអស់ត្រូវសម្រុកចេញពីការឡោមព័ទ្ធ ពេលដែលលោកនិងគ្រួសារលោតសម្លាប់ខ្លួនរួច ។ ''(ការពិតទៅការពលីកម្ម របស់លោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង គ្រាន់តែជាការលើកទឹកចិត្តកងទ័ពឱ្យមានភាពអង់អាចក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធជាមួយនិងទ័ពសៀមប៉ុនណោះ ហើយការពិតមិនមានព្រឹត្តិការណ៍នៃកងទ័ពខ្មោចចេញមកជួយច្បាំងនោះទេ ដោយសារតែឯកសារដើមបានសរសេរច្របល់បញ្ចូលគ្នា នូវរឿងព្រេងនិទាន តាមសាស្ត្រាស្លឹករឹតវត្តមួយចំនួន និង ព្រេងនិទាន ប្រជុំរឿងព្រេងខ្មែរ ប៉ុនណោះដែលនាំឱ្យប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសកម្ពុជា មានភាពស្រពិចស្រពិល និងច្របូកច្របល់ ចាប់ពីឆ្នាំ 1991 មករហូតដល់បច្ចុប្បន្ននេះ)'' ។ ចំណែកឯកងទ័ពសៀមត្រូវលើកទ័ពមកច្បាំងនូវរសៀលនេះ តែដោយសារ តែលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ធ្វើពិធីកេណ្ឌទ័ពខ្មោចឱ្យមកជួយក្នុងយប់នេះ ទើបភាគីទ័ពសៀមរងចាំដល់វេលាព្រលប់ទើបនាំទ័ពវាយលុកជំរំវិញ ព្រោះពួកសៀមមិនជឿថាមានកងទ័ពខ្មោចមកជួយនោះទេ ហើយពួកសៀមមិនបានដឹងថានេះជាការពន្យាពេលរបស់លោកមឿងនោះទេ ។ នៅពេលព្រលប់ សៀមបានលើកទ័ពចូលជុំរំកងទ័ពលោកមឿង តែមិនមានកងទ័ពខ្មែរនោះទេ មានតែមនុស្សចំបើងដែលបន្លំស្លៀកពាក់ជាទាហាន យល់សេចក្ដីដូចនេះ មេទ័ពរងខ្មែរ ឧកញ៉ាចក្រីសុខ បញ្ជារឱ្យបាញ់ព្រួញភ្លើង ដុតសម្លាប់កងទ័ពសៀម ឆេះស្លាប់អស់ជាច្រើន ច្បាំងគ្នាពីព្រលប់ដល់យប់អាធ្រាត កងទ័ពចំបើងខ្មែរដែលបង្កប់ក្នុងព្រៃ ៤,០០០ នាក់ ចូលទៅវាយដុតជុំរំស្បៀងកងទ័ពសៀម ភ្លើងឆាបឆេះទាំងមុខទាំងក្រោយ កងទ័ពសៀម ស្មានតែភាគីខ្មែរមានទ័ពជំនួយក៏ចាប់ផ្ដើមជ្រួច្របល់បែកទ័ព ឧកញ៉ាចក្រី ក៏ប្រកាសឱ្យកងទ័ពទាំងអស់កាប់សម្លាប់កងទ័ពសៀមដល់ អូរស្វាយដូនកែវ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ហើយកងទ័ពសៀមក៏បានបោះជុំរំនៅទីនោះ ២ថ្ងៃបន្ទាប់ពី កងទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) បូករួមទាំង ដំរី ៥០០ និង សេះចម្បាំង ៥,០០០ ដែលដឹកនាំដោយ ព្រះចន្ទរាជា ផ្ទាល់បានមកដល់ ខេត្តពោធិ៍សាត់ ដើម្បីត្រៀមធ្វើសង្គ្រាមបណ្ដេញកងទ័ពសៀម ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> === សមរភូមិ បាត់ដំបង (បរាជ័យកងទ័ពសៀម) === '''Battambang Battlefield (Defeat of Siamese army)''' ក្នុង គ.សករាជ ១៥៤៩ ដដែល កងទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) របស់ ព្រះចន្ទរាជា បានវាយសម្រុកទៅកាន់កងទ័ពសៀមនៅ សមរភូមិ [[បាត់ដំបង]] ដំរីចម្បាំងរបស់ ព្រះចន្ទរាជា បានទៅប្រជល់និង ដំរីចម្បាំងរបស់ ស្ដេចសៀម ចក្រព័ត្ត ហើយព្រះចន្ទរាជា បានហក់ទៅចាក់សម្លាប់ស្ដេចសៀម សោយទីវង្គតនៅលើខ្នងដំរី បរាជ័យកងទ័ពសៀម សមរភូមិបាត់ដំបង កងទ័ពលង្វែក បានរឹបអូសយក ដំរីសឹក ៩០ ក្បាល បានសេះ ៤៥០ ក្បាល បានដាវកាំភ្លើង គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រទេះគោ រទេះចម្បាំងជាច្រើន ហើយចាប់បានកងទ័ពសៀមជាឈ្លើយសឹកប្រមាណ ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទ័ពសៀមសរុប ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) ដែលលើកមកឈ្លានពានអាណាចក្រលង្វែក ទាំងជើងគោក និង ជើងទឹក បានបាត់បង់អស់ ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) ហើយសៀមសល់កងទ័ព ប្រមាណជា ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ប៉ុនណោះបានដកទ័ពទៅដល់ អាងសិលា នាព្រំប្រទល់ខ្មែរសៀម បរាជ័យដ៏ធ្ងន់ធ្ងរនេះ កងទ័ពសៀមមិនបានលើកមកឈ្លានពានកម្ពុជាទៀតនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ វាជាពេលវេលា ដែលកងទ័ពលង្វែក បានវាតទីដណ្ដើមទឹកដីខ្លួនមកវិញ ហើយរឹបយកបាន អណាខែត្រទាំង ១៣ ពីសៀមផងដែរ ជ័យជំនះដ៏ធំធេងនេះ ប្រជានុរាស្ត្រ បានដាក់រហ័សនាម ព្រះចន្ទរាជា ថា៖ ស្ដេចនៃសឹកសង្គ្រាម ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> == មើលផងដែរ == * [[រាជានិយមកម្ពុជា]] == តំណភ្ជាប់ រជ្ជកាលគ្រងរាជ == {{S-start}} {{S-hou|''(គ.ស ១៤៨៦-១៥៦៧)''}} {{Succession box|before= [[ស្រីជេដ្ឋា]]|title=[[អាណាចក្រលង្វែក]]|years='''១៥១៦-១៥៦៦'''|after=[[បរមរាជាទី២]]}} {{S-end}} == ឯកសារយោង == m04vly3ad054519ujyy49xdxjs9v1st យសោធរបុរះ 0 34961 282567 260455 2022-08-18T08:19:33Z Chan Sung-Min 36092 Chan Sung-Min បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[យសោធរបុរៈ]] ទៅ [[យសោធរបុរះ]] wikitext text/x-wiki '''យសោធរបុរៈទី១''' ({{Lang-sa|यशोधरपुर}} ''Yaśōdharapura'') គឺជាទីក្រុងមួយដែលធ្លាប់ជារាជធានីទីពីរនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]] ត្រូវបានកសាងដោយ ព្រះបាទ[[​យសោវរ្ម័នទី១]] នៅចុងសតវត្សទី៩ ឆ្នាំ៨៩៣ និងមាន[[ភ្នំបាខែង]]នៅចំកណ្ដាល។<ref name="www.rfa.org">[http://www.rfa.org/khmer/news/history/king-during-angkor-era-04022014010400.html វិទ្យុអាស៊ីសេរី]</ref> {{Coord|13.423854|103.856092}} =រាជាធានី= រាជាធានីយយោធរបុៈ ជារាជាធានីខ្មែរនៅសម័យអង្គរគឺ *យសោធរបុរៈទី១ ត្រង់[[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]] កសាងឡើងក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[យសោវរ្ម័នទី១]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៨៨៩ ដល់ ឆ្នាំ៩០០ ទ្រង់គង់នៅរាជធានី[[យសោធរបុរៈ]] ([[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]]) និង [[ប្រាសាទព្រះវិហារ]] ទ្រង់ជាបុត្ររបស់ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវរ្ម័ន១]] ។ *យសោធរបុរៈទី២ ត្រង់[[ប្រាសាទបាពួន]] កសាងឡើងក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[សូរ្យវរ្ម័នទី១]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១០០៦ ដល់ ឆ្នាំ១០៥០ និង ព្រះបាទឧទយាទិត្យវរ្ម័នទី២នៅរាជធានី[[យសោធរបុរៈ]] ([[ប្រាសាទបាពួន]]) និង [[សម្ភុបុរៈ]] ទ្រង់ជាបុត្ររបស់ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវរ្ម័ន១]] និង[[យសោវរ្ម័ន]] ។ *យសោធរបុរៈទី៣ ត្រង់[[ប្រាសាទអង្គរ]] កសាងឡើងក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១១៣ ដល់ ឆ្នាំ១១៥០ ទ្រង់គង់នៅរាជធានី[[យសោធរបុរៈ]] ([[ប្រាសាទអង្គរ]])។ *យសោធរបុរៈទី៤ ត្រង់[[ប្រាសាទបាយ័ន]] កសាងឡើងក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៨១ ដល់ ឆ្នាំ១២១៨ ទ្រង់គង់នៅរាជធានី[[យសោធរបុរៈ]] ([[ប្រាសាទបាយ័ន]]) ទ្រង់ជាបុត្ររបស់ព្រះបាទ[[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] ។ =ព្រះរាជាគ្រងរាជ្យ= *[[យសោវរ្ម័នទី១ |ព្រះបាទយសោវរ្ម័ន១]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៨៨៩ ដល់ឆ្នាំ៩០០ ជាបុត្ររបស់ [[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១]] *[[ឦសានវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទឦសានវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៩២៥ ដល់ឆ្នាំ៩២៨ ជាបុត្ររបស់ [[យសោវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១]] *[[រេជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទរេជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៩៤៤ ដល់ឆ្នាំ៩៦៨ *[[ជ័យវរ្ម័នទី៥ |ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៩៦៨ ដល់ឆ្នាំ១០០១ ជាបុត្ររបស់ [[រេជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២ |ព្រះបាទរេជេន្ទ្រវរ្ម័នទី៣ ]] *[[សូរ្យវរ្ម័នទី២ |ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១១៣ ដល់ឆ្នាំ១១៥០ *[[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២ |ព្រះបាទធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៥០ ដល់ឆ្នាំ១១៥៦ ជាជីដូនមួយរបស់ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២]] *[[យសោវរ្ម័នទី២ |ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៥៦ ដល់ឆ្នាំ១១៦៥ *[[ត្រីភូវនាទិត្យវរ្ម័ន |ព្រះបាទត្រីភូវនាទិត្យវរ្ម័ន ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៦៥ ដល់ឆ្នាំ១១៧៧ *[[ជ័យវរ្ម័នទី៧ |ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៨១ ដល់ឆ្នាំ១២១៨ ជាបុត្ររបស់ [[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទធរណីវរ្ម័នទី២ ]]។ =ឯកសារយោង= {{Reflist}} {{ទំព័រគំរូ:ស្ថានីយអង្គរ}} {{DEFAULTSORT:Yasodharapura}} {{Cambodia-stub}} gf77m4b8gg8mudvp964vi09p7v08b94 282570 282567 2022-08-18T08:19:50Z Chan Sung-Min 36092 wikitext text/x-wiki '''យសោធរបុរះទី១''' ({{Lang-sa|यशोधरपुर}} ''Yaśōdharapura'') គឺជាទីក្រុងមួយដែលធ្លាប់ជារាជធានីទីពីរនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]] ត្រូវបានកសាងដោយ ព្រះបាទ[[​យសោវរ្ម័នទី១]] នៅចុងសតវត្សទី៩ ឆ្នាំ៨៩៣ និងមាន[[ភ្នំបាខែង]]នៅចំកណ្ដាល។<ref name="www.rfa.org">[http://www.rfa.org/khmer/news/history/king-during-angkor-era-04022014010400.html វិទ្យុអាស៊ីសេរី]</ref> {{Coord|13.423854|103.856092}} =រាជាធានី= រាជាធានីយយោធរបុៈ ជារាជាធានីខ្មែរនៅសម័យអង្គរគឺ *យសោធរបុរៈទី១ ត្រង់[[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]] កសាងឡើងក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[យសោវរ្ម័នទី១]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៨៨៩ ដល់ ឆ្នាំ៩០០ ទ្រង់គង់នៅរាជធានី[[យសោធរបុរៈ]] ([[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]]) និង [[ប្រាសាទព្រះវិហារ]] ទ្រង់ជាបុត្ររបស់ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវរ្ម័ន១]] ។ *យសោធរបុរៈទី២ ត្រង់[[ប្រាសាទបាពួន]] កសាងឡើងក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[សូរ្យវរ្ម័នទី១]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១០០៦ ដល់ ឆ្នាំ១០៥០ និង ព្រះបាទឧទយាទិត្យវរ្ម័នទី២នៅរាជធានី[[យសោធរបុរៈ]] ([[ប្រាសាទបាពួន]]) និង [[សម្ភុបុរៈ]] ទ្រង់ជាបុត្ររបស់ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវរ្ម័ន១]] និង[[យសោវរ្ម័ន]] ។ *យសោធរបុរៈទី៣ ត្រង់[[ប្រាសាទអង្គរ]] កសាងឡើងក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១១៣ ដល់ ឆ្នាំ១១៥០ ទ្រង់គង់នៅរាជធានី[[យសោធរបុរៈ]] ([[ប្រាសាទអង្គរ]])។ *យសោធរបុរៈទី៤ ត្រង់[[ប្រាសាទបាយ័ន]] កសាងឡើងក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៨១ ដល់ ឆ្នាំ១២១៨ ទ្រង់គង់នៅរាជធានី[[យសោធរបុរៈ]] ([[ប្រាសាទបាយ័ន]]) ទ្រង់ជាបុត្ររបស់ព្រះបាទ[[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] ។ =ព្រះរាជាគ្រងរាជ្យ= *[[យសោវរ្ម័នទី១ |ព្រះបាទយសោវរ្ម័ន១]] គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៨៨៩ ដល់ឆ្នាំ៩០០ ជាបុត្ររបស់ [[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១]] *[[ឦសានវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទឦសានវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៩២៥ ដល់ឆ្នាំ៩២៨ ជាបុត្ររបស់ [[យសោវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១]] *[[រេជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទរេជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៩៤៤ ដល់ឆ្នាំ៩៦៨ *[[ជ័យវរ្ម័នទី៥ |ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ៩៦៨ ដល់ឆ្នាំ១០០១ ជាបុត្ររបស់ [[រេជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២ |ព្រះបាទរេជេន្ទ្រវរ្ម័នទី៣ ]] *[[សូរ្យវរ្ម័នទី២ |ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១១៣ ដល់ឆ្នាំ១១៥០ *[[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២ |ព្រះបាទធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៥០ ដល់ឆ្នាំ១១៥៦ ជាជីដូនមួយរបស់ [[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២]] *[[យសោវរ្ម័នទី២ |ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី២ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៥៦ ដល់ឆ្នាំ១១៦៥ *[[ត្រីភូវនាទិត្យវរ្ម័ន |ព្រះបាទត្រីភូវនាទិត្យវរ្ម័ន ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៦៥ ដល់ឆ្នាំ១១៧៧ *[[ជ័យវរ្ម័នទី៧ |ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ]]គ្រងរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១១៨១ ដល់ឆ្នាំ១២១៨ ជាបុត្ររបស់ [[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទធរណីវរ្ម័នទី២ ]]។ =ឯកសារយោង= {{Reflist}} {{ទំព័រគំរូ:ស្ថានីយអង្គរ}} {{DEFAULTSORT:Yasodharapura}} {{Cambodia-stub}} 6fplvtscaxxnb4im7onbaofc4t6dpjc រាជានិយមកម្ពុជា 0 41748 282523 282053 2022-08-17T12:46:01Z Camhistory 36281 /* ចក្រភពខ្មែរ (គ.ស ៨០២-១៤២០) */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #FFD700;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> រាជានិយមកម្ពុជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | King Norodom Sihamoni Ascended the throne in Cambodia 2004-Present. |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' | ព្រះរាជាណាចក្រ​កម្ពុជាទី២ (1993-Present) |- style="vertical-align:center;" |'''របបដឹកនាំជាតិ''' | រាជានិយម​អាស្រ័យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ (Constitutional monarchy) |- style="vertical-align:center;" |'''និមិត្តសញ្ញាព្រះរាជា''' [[File:Royal Standard of the King of Cambodia.svg|50px]] |​ ទង់ព្រះមហាក្សត្រនៃកម្ពុជា Royal Standard of the King of Cambodia |- style="vertical-align:center;" |'''ស្ដេចនៃប្រទេសកម្ពុជា''' |​ [[នរោត្ដម សីហមុនី]]​ |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាលគ្រងរាជ''' | (គ.សករាជ ២០០៤ - បច្ចុប្បន្ន​) |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | ខ្សែររាជ្យវង្ស "[[នរោត្ដម]]" (Norodom) |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមទូលហៅ''' | ព្រះករុណា (Preah Karona) |- style="vertical-align:center;" |'''ពង្សាវតារ''' | ស្វ័យកម្ពុជ និង ម្ចាស់ក្សត្រី ស្រីមេរ៉ា |- style="vertical-align:center;" |'''រាជ្យវង្សចាប់ផ្ដើម''' | ដើមសតវត្សទី១ គ.សករាជ ៥២ |} '''រាជានិយម​កម្ពុជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Monarchy of Cambodia) គឺជាប្រវត្តិសាស្ត្រនៃស្ដេចប្រទេសកម្ពុជា ដែលបានដឹកនាំរដ្ឋ [[ប្រទេសកម្ពុជា]] បន្តពីសម័យកាលមួយ ទៅសម័យកាលមួយទៀត តាមព្រះរាជវង្សពង្សាវតារ ដែលកត់សម្គាល់ជាព្រះប្រមុខរដ្ឋ កាន់កាប់រាល់កិច្ចការជាតិទាំងឡាយ ទាំងនយោបាយ សង្គមកិច្ច និង សេដ្ឋកិច្ច​ជាតិ ដែលជារបបស្វ័យភាពដែលគ្រប់គ្រងដោយព្រះមហាក្សត្រ ដែលជាធម្មតាទទួលមរតក និងអំណាចគ្រប់គ្រង ពីមួយជំនាន់ទៅមួយជំនាន់ ។​<ref> KHMER.ENGLISH-DICTIONARY.HELP © (2018) [https://khmer.english-dictionary.help/khmer-to-english-meaning-%E1%9E%9A%E1%9E%94%E1%9E%94%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6%E1%9E%93%E1%9E%B7%E1%9E%99%E1%9E%98 Khmer to English Meaning :: របបរាជានិយម: Monarchy], Publisher: All Rights Reserved by KHMER.ENGLISH-DICTIONARY.HELP </ref> == អាណាចក្រ [[នគរភ្នំ]] (គ.ស ៥២-៥៥០) == '''Funan Kingdom (AD 52-550)''' {| width=100% class="wikitable" ! style="background-color:#F0DC82" width=1% | '''លេខរៀង''' ! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ''' ! style="background-color:#F0DC82" width=10% | '''ព្រះនាមផ្ទាល់ និង កំណត់ត្រា''' ! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''រជ្ជកាលគ្រងរាជ''' |- | align="center" |​ ០១ | align="center" | [[ស្វ័យកម្ពុជ]] និងនាងស្រី [[មេរ៉ា]] | align="center" | មិនស្គាល់ | align="center" | គ.ស ០១-៥២ |- | align="center" |​​ ០២ | align="center" | [[នាងសោម៉ា]] | align="center" | [[នាងនាគ]] - កំណត់ត្រាចិន [[នាងលុីវយុី]] | align="center" | គ.ស ៥២-៦៨ |- | colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | សន្តិវង្ស ជ្វា [[កោណ្ឌិន្យ]] លើកទ័ពតាមសំពៅមកវាយ ស្ដេចស្រី [[នាងសោម៉ា]]​​ ​​ |- | align="center" |​​ ០៣ | align="center" | [[កោណ្ឌិន្យទី១]] | align="center" | [[ព្រះថោង]] - កំណត់ត្រាចិន ព្រះបាទ [[ហ៊ុនទៀន]] | align="center" | គ.ស ៦៨-ស.វទី១ |- | align="center" |​​ ០៤ | align="center" | ប្រហែល កៅណ្ឌិន្យទី២ | align="center" | មិនមានកំណត់ត្រា | align="center" | ប្រហែល គ.ស ១២៧-ស.វទី២ |- | align="center" |​​ ០៥ | align="center" | ប្រហែល កៅណ្ឌិន្យទី៤ | align="center" | កំណត់ត្រាចិន ព្រះបាទ ហ៊ុនប៉ានហួង | align="center" | ប្រហែល គ.ស ១៧៧-១៨០ |- | align="center" |​​ ០៦ | align="center" | ប្រហែល កៅណ្ឌិន្យទី៦ | align="center" | កំណត់ត្រាចិន ព្រះបាទ [[ផានផាន]] | align="center" | ប្រហែល គ.ស ១៨០-២០៥ |- | align="center" |​​ ០៧ | align="center" | វ្នំ ជ័យវរ្ម័ន | align="center" | កំណត់ត្រាចិន ព្រះបាទ ហ្វានចេម៉ាន់ | align="center" | ប្រហែល គ.ស ២០៥-២១៧ |- | align="center" |​​ ០៨ | align="center" | វ្នំ សូរ្យវរ្ម័ន | align="center" | កំណត់ត្រាចិន ព្រះបាទ ហ្វានជីនសេង | align="center" | ប្រហែល គ.ស ២១៧-២២៥ |- | align="center" |​​ ០៩ | align="center" | វ្នំ ធរណិន្ទ្រ | align="center" | កំណត់ត្រាចិន ព្រះបាទ ហ្វានឆាង | align="center" | ប្រហែល គ.ស ២២៥-២៤០ |- | align="center" |​​ ១០ | align="center" | វ្នំ ទិត្យវរ្ម័ន | align="center" | កំណត់ត្រាចិន ព្រះបាទ ហ្វានសុីឈុន | align="center" | ប្រហែល គ.ស ២៤០-២៨៧ |- | align="center" |​​ ១១ | align="center" | មិនមានកំណត់ត្រា | align="center" | មិនមានកំណត់ត្រា | align="center" | មិនមានកំណត់ត្រា |- | align="center" |​​ ១២ | align="center" | ចន្ទ្រា (កម្ពុជសូរីយា) | align="center" | កំណត់ត្រាចិន ព្រះបាទ ទៀនឈូ ឆានតាន | align="center" | គ.ស ៣៥៧ |- | align="center" |​​ ១៣ | align="center" | មិនមានកំណត់ត្រា | align="center" | មិនមានកំណត់ត្រា | align="center" | មិនមានកំណត់ត្រា |- | align="center" |​​ ១៤ | align="center" | កៅណ្ឌិន្យវរ្ម័ន | align="center" | កំណត់ត្រាចិន ព្រះបាទ កៅឆេយុន | align="center" | គ.ស ៤២០-៤៣៤ |- | align="center" |​​ ១៥ | align="center" | ស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន | align="center" | | align="center" | គ.ស ៤៣៤-៤៧០ |- | align="center" |​​ ១៦ | align="center" | កៅណ្ឌិន្យជ័យវរ្ម័ន | align="center" | | align="center" | គ.ស ៤៧០-៥១៤ |- | align="center" |​​ ១៧ | align="center" | រុទ្រវរ្ម័ន | align="center" | | align="center" | គ.ស ៥១៤-៥៣៩ |- | colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | សន្តិវង្ស '''[[នគរភ្នំ]]''' បែកបាក់ជា ជានគរ '''[[ចេនឡា]]''' |} == អាណាចក្រ [[ចេនឡា]] (គ.ស ៥៥០-៨០២) == ''' Chenla Kingdom (AD 550-802)''' {| width=100% class="wikitable" ! style="background-color:#F0DC82" width=1% | '''លេខរៀង''' ! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ''' ! style="background-color:#F0DC82" width=10% | '''ព្រះនាមផ្ទាល់ និង កំណត់ត្រា''' ! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''រជ្ជកាលគ្រងរាជ''' |- | align="center" |​​ ១៨ | align="center" | ភរវរ្ម័នទី១ | align="center" | (អាណាចក្រ [[ចេនឡា]]) | align="center" | គ.ស ៥៥០-៦០០ |- | colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | '''[[នគរភ្នំ]]''' ធ្វើសង្គ្រាមជាមួយ នគរ '''[[ចេនឡា]]''' '''(គ.ស ៥៥០-៦២៧)''' |- | align="center" |​​ ១៩ | align="center" | មហិន្ទ្រវរ្ម័នទី១ | align="center" | (អាណាចក្រ [[ចេនឡា]]) | align="center" | គ.ស ៦០០-៦១៥ |- | align="center" |​​ ២០ | align="center" | ឥសានរវរ្ម័នទី១ | align="center" | (អាណាចក្រ [[ចេនឡា]]) | align="center" | គ.ស ៦១៥-៦៣៩ |- | colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | '''[[នគរភ្នំ]]''' ក្លាយជាចេនឡាដីគោក នគរ '''[[ចេនឡា]]''' ''' ក្លាយជាចេនឡាទឹកឡិច (គ.ស ៦២៧) |- | align="center" |​​ ២១ | align="center" | ភរវរ្ម័នទី២ | align="center" | (អាណាចក្រ [[ចេនឡា]]) | align="center" | គ.ស ៦៣៩-៦៥៥ |- | align="center" |​​ ២២ | align="center" | ជ័យវរ្ម័នទី១ | align="center" | (អាណាចក្រ [[ចេនឡា]]) | align="center" | គ.ស ៦៥៥-៦៨១ |- | align="center" |​​ ២៣ | align="center" | ក្សត្រី ជ័យទេវី | align="center" | (អាណាចក្រ [[ចេនឡា]]) | align="center" | គ.ស ៧១៣ (ទ្វារវតី) |- | align="center" |​​ ២៤ | align="center" | ទេវៈទិត្យ | align="center" | (អាណាចក្រ [[ចេនឡា]]) | align="center" | គ.ស ៧១៣-៧៣០ |- | align="center" |​​ ២៥ | align="center" | រាជឥន្ទ្រលោក | align="center" | រាជធានី វ្យាធៈបុរៈ ([[ខេត្តតាកែវ]]) | align="center" | គ.ស ៧៣០-៧៥៤ |- | align="center" |​​ ២៦ | align="center" | បុស្កៈរាជ | align="center" | រាជធានី គុម្ភពបុរៈ ([[ខេត្តក្រចេះ]]) | align="center" | គ.ស ៧៥៤-៧៧០ |- | colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | ពួកជ្វានៃរាជវង្ស សៃលេន្ត្រៈ លើកទ័ពជើងទឹកវាយចូលរាជធានី គុម្ភពបុរៈ [[ខេត្តក្រចេះ]] ត្រួត្រារយៈពេល ២០ឆ្នាំ (៧៨០-៨០០ នៃគ.ស) |- | align="center" |​​ ២៧ | align="center" | [[ជ័យវរ្ម័នទី២]] | align="center" | សន្តិវង្ស បុស្កៈរាជ | align="center" | គ.ស ៨០២-៨៣៥ |} == [[ចក្រភពខ្មែរ]] (គ.ស ៨០២-១៤២០) == '''Khmer Empire (AD 802-1420)''' យោងតាមកំណត់ត្រារាជទូត[[ចិន]] របស់រាជវង្សយ័ន្ត គឺលោក ចូវតាក្វាន់ ([[អង់គ្លេស]]: Zhou Daguan) ដែលមកដល់[[ចក្រភពខ្មែរ]] នាសម័យអង្គរ ឆ្នាំ១២៩៦ នៃគ.ស បានសរសេរក្នុងកំណត់ហេតុរបស់លោកថា "ចក្រភពអង្គរ" មានខេត្តចំនួនជាង៩០ ។ <ref> Buddhasāsnapaṇḍity (1996) [https://books.google.com.kh/books?id=AEYvRguRPBUC&q Kambuja suriyā: dassanāvattī phsāy qaksarsāstr niṅ qaksarsāstr dūdau, Volume 50, Issue 2], Publisher: University of California, Berkeley </ref> '''[[ចក្រភពខ្មែរ]]''' ឬ '''មហាអាណាចក្រខ្មែរ''' ដែលត្រួតត្រា [[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]] ដីគោកមួយភាគធំអស់រយៈពេលជាងប្រាំមួយរយឆ្នាំដែលគេស្គាល់ថាជាសម័យកាលដ៏មានឥទ្ធិពលនិងខ្លាំងពូកែរបស់ប្រជារាស្ត្រខ្មែនាសម័យកាល ចក្រភពអង្គរ (គ.ស ៨០២-១៤៣១) ដែលលាតសន្ធឹង លើប្រទេស[[ឡាវ]] ប្រទេស[[ថៃ]] ផ្នែកខ្លះនៃប្រទេស[[វៀតណាម]] និងប្រទេស[[ភូមា]]។ <ref> Buddhasāsnapaṇḍity (1998) [https://books.google.com.kh/books?id=Vc3wik82cQsC&q Kambuja suriyā: dassanāvattī phsāy qaksarsāstr niṅ qaksarsāstr dūdau, Volume 52], Publisher: the University of Wisconsin - Madison </ref> {| width=100% class="wikitable" ! style="background-color:#F0DC82" width=1% | '''លេខរៀង''' ! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ''' ! style="background-color:#F0DC82" width=10% | '''ព្រះនាមផ្ទាល់ និង កំណត់ត្រា''' ! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''រជ្ជកាលគ្រងរាជ''' |- | align="center" |​​ ២៧ | align="center" | [[ជ័យវរ្ម័នទី២]] (Jeyvaraman II) | align="center" | បង្កើតឬសគល់ '''[[ចក្រភពខ្មែរ]]''' គ.ស ៨០២ | align="center" | គ.ស ៨០២-៨៣៥ |- | align="center" |​​ ២៨ | align="center" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៣]] (Jeyvaraman III) | align="center" | រាជធានី "ហៈរិហៈរាល័យ"​ នៅតំបន់រលួស [[ខេត្តសៀមរាប]] | align="center" | គ.ស ៨៣៥-៨៧៧ |- | align="center" |​​ ២៩ | align="center" | [[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១]] (Indra Varaman I) | align="center" | ស្ថាបនិករាជធានីអង្គរធំ | align="center" | គ.ស ៨៧៧-៨៨៩ |- | align="center" |​​ ៣០ | align="center" | [[យសោវរ្ម័នទី១]] (Yasoa Varaman I) | align="center" | ស្ថាបនិករាជធានី "[[យៈសោធរៈបុរៈ]]" លទ្ធិជំនឿ: ជំនឿសែនដូនតា | align="center" | គ.ស ៨៨៩-៩១០ |- | align="center" |​​ ៣១ | align="center" | [[ហស៌វរ្ម័នទី១]] (Hors Varaman I) | align="center" | "ស្ដេចនៃស្នាមញញឹមទី១" | align="center" | គ.ស ៩១០-៩២២ |- | align="center" |​​ ៣២ | align="center" | [[ឥសានវរ្ម័នទី២]] (Eysan Varaman II) | align="center" | [[ហិណ្ឌូសាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿអរូបី គោរពលើ ព្រះយមរាជ | align="center" | គ.ស ៩២៣-៩២៨ |- | align="center" |​​ ៣៣ | align="center" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៤]] (Jeyvaraman IV) | align="center" | ស្ថាបនិកក្រុងថ្មី នៃ "[[រាជធានីកោះកេរ្តិ៍]]" | align="center" | គ.ស ៩២៨-៩៤២ |- | align="center" |​​ ៣៤ | align="center" | [[ហស៌វរ្ម័នទី២]] (Hors Varaman II) | align="center" | "ស្ដេចនៃស្នាមញញឹមទី២" ចម្បាំងជាមួយ រាជវង្ស "សៃលេន្ត្រៈ" នៃអាណាចក្រចូឡា | align="center" | គ.ស ៩៤២-៩៤៤ |- | colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" |កងទ័ព អាណាចក្រចូឡា វាយចូល​រាជធានី​កោះកេរ្តិ៍ ចាប់យក [[ហស៌វរ្ម័នទី២]] ទៅកាត់ក្បាលនៅក្រុង "ស្រីវិជ័យ" (Srivijaya) នាឧបទ្វីបម៉ាឡេ ឆ្នាំ៩៤៤ នៃគ​.សករាជ​ |- | align="center" |​​ ៣៥ | align="center" | [[រាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] (Reajendra Varaman II) | align="center" | លើកទ័ពឡោមព័ទរឹបយករាជធានី "ស្រីវិជ័យ" បានទាំងស្រុងក្នុងឆ្នាំ ៩៥២ នៃគ​.សករាជ | align="center" | គ.ស ៩៤៤-៩៦៨ |- | align="center" |​​ ៣៦ | align="center" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៥]] (Jeyvaraman V) | align="center" | បង្កើតសិល្បៈ "[[ល្ខោនខោល]]"​​ | align="center" | គ.ស ៩៦៨-១០០១ |- | align="center" |​​ ៣៧ | align="center" | [[ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី១]] (Utey Tityavaraman I) | align="center" | សង្គ្រាម​នៅ "លប់បុរី" | align="center" | គ.ស ១០០១-១០០២ |- | align="center" |​​ ៣៨ | align="center" | [[ជ័យវីរៈវរ្ម័ន]] (Jeyvireak Varaman) | align="center" | សង្គ្រាម​ដណ្ដើមរាជ្យ [[យៈសោធរៈបុរៈ]] | align="center" | គ.ស ១០០២-១០១០ |- | align="center" |​​ ៣៩ | align="center" | [[សូរ្យវរ្ម័នទី១]] (Sorya Varaman I) | align="center" | ស្រង់បាន [[ព្រះកែវមរកត]] និង បង្កើតសម័យកាល អង្គរទី២ | align="center" | គ.ស ១០១១-១០៥០ |- | align="center" |​​ ៤០ | align="center" | [[ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២]] (Utey Tityavaraman II) | align="center" | បង្ក្រាបការបះបោរ ចំនួន៣លើក ប៉ាន់តុរាំង សម្ភពបុរៈ លប់បុរី | align="center" | គ.ស ១០៥០-១០៦៦ |- | align="center" |​​ ៤១ | align="center" | [[ហស៌វរ្ម័នទី៣]] (Hors Varaman III) | align="center" | ទឹកជំនន់ធំលិចក្រុងអង្គរ ស្ដេចចម្ប៉ា (ហៈរិវរ្ម័នទី៤/សេនកៈរាជ) លើកទ័ពជើងទឹកមកឈ្លានពានក្រុងអង្គរ | align="center" | គ.ស ១០៦៦-១០៨០ |- | align="center" |​​ ៤២ | align="center" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៦]] (Jeyvaraman VI) | align="center" | ស្ថាបនិករាជធានីថ្មី "មហិធរៈបុរៈ" និង ចម្បាំងខ្មែរចាម | align="center" | គ.ស ១០៨០-១១០៧ |- | align="center" |​​ ៤៣ | align="center" | [[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី១]] | align="center" | សង្គ្រាមដណ្ដើមរាជបងប្អូន [[ជ័យវរ្ម័នទី៦]] | align="center" | គ.ស ១១០៧-១១១៣ |- | align="center" |​​ ៤៤ | align="center" | [[សូរ្យវរ្ម័នទី២]] | align="center" | សូរ្យវង្សទី២ កសាងអច្ឆៈរិយៈវត្ថុពិភពលោក គឺ '''[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]''' | align="center" | គ.ស ១១១៣-១១៥០ |- | align="center" |​​ ៤៥ | align="center" | [[ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] | align="center" | | align="center" | គ.ស ១១៥០-១១៦០ |- | align="center" |​​ ៤៥ | align="center" | [[យៈសោវរ្ម័នទី២]] | align="center" | ត្រូវមន្ទ្រីឈ្មោះ ត្រីភូវនាទិត្យ ធ្វើឃាត​ ហើយមិនមានឯកសារណាមួយកត់ត្រាអំពីរាជវង្សរបស់ទ្រង់ឡើយ ។ | align="center" | គ.ស ១១៦០-១១៦៥ |- | align="center" |​​ ៤៦ | align="center" | [[ត្រីភូវនាទិត្យវរ្ម័ន]] | align="center" | ត្រូវទ័ពស្ដេចចាម មកពីនគរចម្ប៉ា​ព្រះនាម ឥន្ត្រវរ្ម័នទី៤ បរសំពៅបញ្ច្រាសទន្លេវាយចូលក្នុងក្រុងអង្គរ ហើយធ្វើឃាតក្នុងឆ្នាំ ១១៧៧ នៃគ.ស | align="center" | គ.ស ១១៦៥-១១៧៧ |- | align="center" |​​ ៤៧ | align="center" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៧]] | align="center" | ព្រះអង្គជាស្តេចខ្លាំងពូកែវាយចាមរំដោះ[[ក្រុងអង្គរ]] ឆ្នាំ ១១៨១ និងវាយត្រួតត្រាប្រទេសចាម្ប៉ាទាំងស្រុងឆ្នាំ ១២០៣។ | align="center" | គ.ស ១១៨១-១២១៥ |- | align="center" |​​ ៤៨ | align="center" | [[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] | align="center" | ការបាត់បង់ទឹកដីបួនចំណែកធំ ([[ចម្ប៉ា]]ប្រកាសឯករាជឆ្នាំ ១២២៣) (ស្យាមសៀម រួមគ្នាប្រកាសឯករាជ [[សុខោទ័យ]] ឆ្នាំ ១២៣៨) (ជនជាតិតៃ ប្រកាសកាត់យក លួងព្រះបាង ឆ្នាំ ១២៣៨) (ជនជាតិមន ប្រកាសរដ្ឋឯករាជ ដាវ៉ូ លប់បុរី ឆ្នាំ ១២៣៩) | align="center" | គ.ស ១២១៩-១២៤៣ |- | align="center" |​​ ៤៩ | align="center" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៨]] | align="center" | ឆ្នាំដែលព្រះអង្គគ្រប់គ្រងបានកើតនូវសង្គ្រាមសាសនា [[ហិណ្ឌូ]] និង [[ពុទ្ធសាសនា]] (សៀមលើកទ័ពឈ្លានពានឆ្នាំ ១២៥៧) (ម៉ុងហ្គោល លើកទ័ពវៀតទីមកទល់និងចម្ប៉ាសាក់ ឆ្នាំ ១២៨៣) | align="center" | គ.ស ១២៤៣-១២៩៥ |- | align="center" |​​ ៥០ | align="center" | [[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣]] | align="center" | បុត្រីទ្រង់នាម ត្រីឥន្ទ្រភូកេតត្រៈចិន្តា បានលួចព្រះខ័នមាសទៅឲស្វាមីខ្លួនហើយប្រកាសរាជសារក្លែងបន្លំឲប្ដីរបស់ខ្លួន គ្រងរាជក្នុងឆ្នាំ ១២៩៦ ក្នុងកំណត់ត្រាលោក [[ចូវតាក្វាន់]] (Zhou Daguan) | align="center" | គ.ស ១២៩៦-១៣០៨ |- | align="center" |​​ ៥១ | align="center" | [[ឥន្ទ្រជ័យវរ្ម័ន]] | align="center" | | align="center" | គ.ស ១៣០៨-១៣២៧ |- | align="center" |​​ ៥២ | align="center" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៩]] | align="center" | | align="center" | គ.ស ១៣២៧-១៣៣៦ |- | align="center" |​​ ៥៣ | align="center" | [[និពា្វនបទ]] | align="center" | | align="center" | គ.ស ១៣៣៧-១៣៤៦ |- | align="center" |​​ ៥៤ | align="center" | [[លំពង្សរាជា]] (Lompong Reachea) | align="center" | (នាម ពញ្ញាជ័យ) មិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំងប្រាំសោយរាជ្យ និងបានធ្វើ រតនៈបល្ល័ង្កទាំងប្រាំថ្មី និងប្រកាសសោយរាជឆ្នាំ ១៣៤៨ | align="center" | គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២ |- | align="center" |​​ ៥៥ | align="center" | [[ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស]] (Srei Soriyoavong) | align="center" | (នាម ស្រីសុរិយោវង្ស) បានលើកទ័ពដោយមានជំនួយពីកងទ័ពនគរ "ឡានឆាង" បានបណ្តេញកងទ័ពសៀមនៅឆ្នាំ ១៣៥៧ ។ | align="center" | គ.ស ១៣៥២-១៣៦៦ |- | align="center" |​​ ៥៦ | align="center" | [[ព្រះបរមរាមាទី១]] (Boromreamea I) | align="center" | (នាម បរមរាមាធិរាជ) | align="center" | គ.ស ១៣៦៦-១៣៧២ |- | align="center" |​​ ៥៧ | align="center" | [[ព្រះធម្មារាជាទី១]] (Thamma Reachea I) | align="center" | (នាម ធម្មាសោករាជ) សមរភូមិអង្គរដែល ស្តេចសៀមមានឈ្មោះថា "បរមរាមាធិបតី"​​ បានលើកកងទ័ពសៀម ១០,០០០០ ជាមួយនិងកាំភ្លើងធំវាយប្រហារ ក្រុងអង្គរ មានរយៈពេល (៧ ឆ្នាំ) ក៏បំបែកទីក្រុងអង្គរបាន ហើយសំលាប់រាជវង្សស្តេចខ្មែរទាំងអស់ហើយយក [[ព្រះកែវមរកត]] ទៅកាន់ក្រុង "ទេពបុរីមហានគរ" (លពបុរី) | align="center" | គ.ស ១៣៧៣-១៣៨០ |- | colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | ស្ដេចសៀម នាម "បរមរាមាធិបតី"​​ ប្ដូរឈ្មោះជា "ព្រះឥន្ទ្ររាជា" ហើយបានរស់នៅអង្គរ ២ ឆ្នាំ បន្ទាប់ពីស្តេចខ្មែរតែមួយគត់ដែលមានឈ្មោះថា "ពញាយ៉ាត" បានសម្លាប់ស្ដេចសៀមនោះ និងបណ្ដេញកងទ័ពសៀមឲ្យចេញពីអង្គរឆ្នាំ ១៣៨២ ។ |- | align="center" |​​ ៥៨ | align="center" | [[ព្រះបរមរាជាទី១]] (Borom Reachea I) | align="center" | (នាម ពញ្ញាយ៉ាត) បណ្ដេញទ័ពសៀមឲ្យចេញពីតំបន់អង្គរ ឆ្នាំ ១៣៨២ និងបានផ្លាសរាជធានីពីតំបន់អង្គរនៅឆ្នាំ ១៣៨៧ ទៅ "ទួលបាសាន" នៅ [[ខេត្តកំពង់ចាម]] និងបន្តជាមួយតំបន់ "ចតុមខ" ([[ក្រុងភ្នំពេញ]] បច្ចុប្បន្ននេះ) | align="center" | គ.ស ១៣៨២-១៤២៩ |} == សម័យកាលចតុមុខទី១ (គ.ស ១៤២០-១៥២៨) == '''Chaktomok I Period (AD 1420-1528)''' {| width=100% class="wikitable" ! style="background-color:#F0DC82" width=1% | '''លេខរៀង''' ! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ''' ! style="background-color:#F0DC82" width=10% | '''ព្រះនាមផ្ទាល់ និង កំណត់ត្រា''' ! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''រជ្ជកាលគ្រងរាជ''' |- | align="center" |​​ ៥៨ | align="center" | [[ព្រះបរមរាជាទី១]] (Borom Reachea I) | align="center" | (នាម ពញ្ញាយ៉ាត) ប្រកាសសម័យកាលចតុមុខទី១ | align="center" | គ.ស ១៣៨២-១៤២៩ |- | align="center" |​​ ៥៩ | align="center" | [[ព្រះនរាយ៍រាជា]] (Noreay Reachea) | align="center" | (នាម នរាយ៍រាជា) | align="center" | គ.ស ១៤៣០-១៤៣៣ |- | align="center" |​​ ៦០ | align="center" | [[ព្រះស្រីរាជា]] (Srei Reachea) | align="center" | (នាម ស្រីរាជា) | align="center" | គ.ស ១៤៣៣-១៤៧១ |- | align="center" |​​ ៦១ | align="center" | [[ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ]] (Srei Soriyoatey) | align="center" | (នាម ស្រីសុរិយោទ័យ) | align="center" | គ.ស ១៤៧១-១៤៧៨ |- | align="center" |​​ ៦២ | align="center" | [[ព្រះធម្មរាជាទី២]] (Thamma Reachea II) | align="center" | (នាម ស្រីធម្មរាជា) | align="center" | គ.ស ១៤៧៨-១៥០៤ |- | align="center" |​​ ៦៣ | align="center" | [[ព្រះស្រីសុគន្ធបទ]] (Srei Sokuntbot) | align="center" | ទឹកជំនន់ធំលិចក្រុងចតុមុខ ផ្លាសរាជធានីទៅ ស្រីសឈរ [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ១៥០៨ | align="center" | គ.ស ១៥០៤-១៥១៤ |- | align="center" |​​ ៦៤ | align="center" | [[ព្រះស្រីជេដ្ឋា]] (Srei Chedtha) | align="center" | (នាម ហ្លួងព្រះស្ដេចកន) ចងសម្ព័នជាមួយ អណ្ណាម កាត់យកភាគកើតឆ្នាំ ១៥១២ មានរាជធានីឈ្មោះ (ស្រឡប់ដូនតីពិជ័យព្រៃនគរ) ប្រកាសរាជឆ្នាំ ១៥១៦ ក្រោយដណ្ដើមបានពី "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ។ | align="center" | គ.ស ១៥១៦-១៥២៥ |- | colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | អង្គចន្ទ មករួមគ្នា និងទ័ពចៅហ្វាយស្រុកឃ្លាំងមឿងនៅបន្ទាយ [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] ប្រកាសសង្គ្រាមនិងស្ដេចកន ឆ្នាំ១៥២០ ។ អង្គចន្ទ លើកទ័ពជើងទឹកទៅវាយ មេទ័ពរបស់ស្ដេចកន នាមពញ្ញាកៅ ឲ្យថយចេញពីកំពង់ឆ្នាំង ឆ្នាំ ១៥២៣ ។ អង្គចន្ទលើកទ័ពវាយបន្ទាយ ស្រឡប់ពិជ័យ និងបានធ្វើឃាតស្ដេចកន ឆ្នាំ១៥២៥ ។ |- | align="center" |​​ ៦៥ | align="center" | [[ព្រះចន្ទរាជា]] (Chan Reachea) | align="center" | (នាម អង្គចន្ទ) ក្រោយទទួលជ័យជំនះលើស្ដេចកន ឆ្នាំ ១៥២៥ ស្ដេចដាយវៀត (នាម ម៉ាកដាងដុង) លើកទ័ពមកវាតទី [[កម្ពុជាក្រោម]] ត្រង់ខេត្ត ព្រះត្រពាំង ឆ្នាំ១៥២៨ ។ ឆ្នាំ១៥២៩ ទើបទ្រង់ប្រកាសរាជ និងប្ដូររាជសម័យមក [[អាណាចក្រកម្ពុជា]] នៃ សម័យកាលលង្វែក ។ | align="center" | គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦ |} == អាណាចក្រលង្វែក (គ.ស ១៥២៩-១៥៩៣) == '''Longvek Kingdom (Period: AD 1529-1593)''' {| width=100% class="wikitable" ! style="background-color:#F0DC82" width=1% | '''លេខរៀង''' ! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ''' ! style="background-color:#F0DC82" width=10% | '''ព្រះនាមផ្ទាល់ និង កំណត់ត្រា''' ! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''រជ្ជកាលគ្រងរាជ''' |- | align="center" |​​ ៦៥ | align="center" | [[ព្រះចន្ទរាជា]] (Chan Reachea) | align="center" | (នាម អង្គចន្ទ) ប្រកាសសម័យកាលលង្វែក ឆ្នាំ១៥២៩ | align="center" | គ.ស ១៥២៩-១៥៦៦ |- | align="center" |​​ ៦៦ | align="center" | [[ព្រះបរមរាជាទី២]] (Borom Reachea II) | align="center" | (នាម បរមិន្ទរាជា) | align="center" | គ.ស ១៥៦៦-១៥៧៦ |- | align="center" |​​ ៦៦ | align="center" | [[ព្រះបរមរាជាទី៣]] | align="center" | (នាម សត្ថាទី១) | align="center" | គ.ស ១៥៧៧-១៥៨៦ |- | align="center" |​​ ៦៧ | align="center" | [[ព្រះជ័យជេដ្ឋា]] | align="center" | (នាម ជ័យជេដ្ឋា) | align="center" | គ.ស ១៥៨៦-១៥៩៣ |- | colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | ស្ដេចសៀម នរាសួន លើកទ័ព ២សែននាក់ វាយបែករាជធានីលង្វែក ១៥៩៣ |} == អាណាចក្រកម្ពុជា សម័យកាល​ស្រីសន្ធរ (គ.ស ១៥៩៤-១៦១៨) == '''Kampuchea Kingdom (Srei Santhor Period: AD 1594-1618)''' {| width=100% class="wikitable" ! style="background-color:#F0DC82" width=1% | '''លេខរៀង''' ! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ''' ! style="background-color:#F0DC82" width=10% | '''ព្រះនាមផ្ទាល់ និង កំណត់ត្រា''' ! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''រជ្ជកាលគ្រងរាជ''' |- | align="center" |​​ ៦៨ | align="center" | [[ព្រះបរមរាមាទី២]] | align="center" | (នាម ព្រះរាមាជើងព្រៃ) | align="center" | គ.ស ១៥៩៤-១៥៩៦ |- | colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | ស្ដេចរាមាជើងព្រៃ ត្រូវទាហ៊ានពួកអេស្ប៉ាញ ([[អង់គ្លេស]] Spain) លួចធ្វើឃាតដោយគ្រាប់កាំភ្លើង ឆ្នាំ ១៥៩៦ |- | align="center" |​​ ៦៩ | align="center" | [[ព្រះបរមរាជាទី៤]] | align="center" | (នាម ពញ្ញាអន) | align="center" | គ.ស ១៥៩៦-១៥៩៩ |- | align="center" |​​ ៧០ | align="center" | [[ព្រះបរមរាជាទី៥]] | align="center" | (នាម ពញ្ញាញោម) | align="center" | គ.ស ១៦០០-១៦០២ |- | align="center" |​​ ៧១ | align="center" | [[ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌]] | align="center" | (នាម ស្រីសុរិយោពណ៌) | align="center" | គ.ស ១៦០២-១៦២០ |} == អាណាចក្រកម្ពុជា​ សម័យកាលឧដុង្គ (គ.ស ១៦២០-១៨៦៣) == '''Kampuchea Kingdom ([[Oudong]] Period: AD 1620-1863)''' {| width=100% class="wikitable" ! style="background-color:#F0DC82" width=3% | '''លេខរៀង''' ! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ''' ! style="background-color:#F0DC82" width=10% | '''ព្រះនាមផ្ទាល់ និង កំណត់ត្រា''' ! style="background-color:#F0DC82" width=9% | '''រជ្ជកាលគ្រងរាជ''' |- | align="center" |​​ ៧២ | align="center" | [[ជ័យជេដ្ឋាធិរាជ]] | align="center" | (នាម ជ័យជេស្ដា) | align="center" | គ.ស ១៦២០-១៦២៧ |- | align="center" |​​ ៧៣ | align="center" | [[ឧទ័យរាជា]] | align="center" | (នាម ពញ្ញានូរ) | align="center" | គ.ស ១៦២៨-១៦២៩ |- | align="center" |​​ ៧៤ | align="center" | [[បរមរាជសម្ភារ]] | align="center" | (នាម ពញ្ញាតូ) | align="center" | គ.ស ១៦២៩-១៦៣៤ |- | colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | ទាហ៊ាន ព័រទុយហ្កាល់ ([[អង់គ្លេស]]: [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Portugal Portugal] បាញ់និងគ្រាប់កាំភ្លើង សោយទីវង្គត់លើចុង[[ដើមត្នោត]] ឆ្នាំ១៦៣៤ នៃគ.ស ។ |- | align="center" |​​ ៧៥ | align="center" | [[អង្គទងរាជាធិរាជ]] | align="center" | (នាម ពញ្ញាសូរ) | align="center" | គ.ស ១៦៣៤-១៦៣៩ |} == '''ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជា (កម្ពុជាក្រោមអណាព្យាបាល[[បារាំង]]) | Royal Arm of Cambodia (Cambodge under French protectorate)''' (គ.ស ១៨៦៣-១៩៤១) == == '''កម្ពុជាក្រោមអណានិគម[[ជប៉ុន]] | Cambodge under Japanese colonization''' (គ.ស ១៩៤១-១៩៤៥) == == '''កម្ពុជាក្រោមអណានិគម[[បារាំង]] | Cambodge under French colonization''' (គ.ស ១៩៤៦-១៩៥២) == == '''[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]] | Kingdom of Cambodia''' (គ.ស ១៩៥៣-១៩៧០) == == '''កម្ពុជានៃសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុង | Cambodia of Civil War''' (គ.ស ១៩៧០-១៩៩២) == == '''កម្ពុជាក្រោមកិច្ចការពារ ដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ |Cambodia under the protection of the United Nations''' (១៩៩២-១៩៩៣) == == '''[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]] រាជាណាចក្រអច្ឆរិយ: | Cambodia Kingdom of Wonder''' (គ.ស ១៩៩៣-បច្ចុប្បន្ន) == == '''បាវចនាព្រះមហាក្សត្រ ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជា''' == <center><gallery> Image:Royal Standard of the King of Cambodia.svg|ទង់ព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា Image:Royal Arms of Cambodia.svg|ព្រះរាជសិង្ហាកម្ពុជា </gallery></center> == ឯកសារយោង == dlo2gvsq29rnsr2ii03bov0rowjev2h ព្រះចន្ទរាជា 0 43746 282541 282515 2022-08-17T13:44:25Z Camhistory 36281 បញ្ជូនបន្តទៅ [[ចន្ទរាជា]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ចន្ទរាជា]] == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' ព្រះចន្ទរាជា កើតនៅរាជធានីចតុមុខ កើតឆ្នាំ ១៤៨៦ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាព្រះបុត្រាទី២ នៃព្រះបាទ [[ព្រះធម្មរាជាទី២]] ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើត ម្ដាយទីទៃជាមួយ [[ព្រះស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលបានសោយរាជ្យនៅរាជធានីទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ព្រះចន្ទរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាចន្ទរាជា ជាចៅហ្វាយស្រុកចតុមុខ នៅវ័យ ២៤ ឆ្នាំ ព្រះអង្គ​ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីចតុមុខ ដោយការនិរទេសព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ​.សករាជ ទៅកាន់តំបន់ទេពបុរី (តំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម បច្ចុប្បន្ន​ជា ក្រុង [[បាងកក]]​) តាមការស្នើសុំរបស់ [[ព្រះស្រីសុគន្ធបទ]] ដែលយល់សុបិន្តឃើញនាគពីរក្បាល ហោះហើរមកពាំឆ្វេទឆត្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់យល់ឃើញថា វាជាការគំរាមកំហែងនៃរាជ្យបល័ង្ក របស់ព្រះអង្គ ដែលម្នាក់ទៀត ជាហ្លួងព្រះស្ដេចកន ។ ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ របស់ព្រះចន្ទរាជា នៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ព្រះអង្គ បន្លំខ្លួនចូលធ្វើជាក្រមការខាងទាក់ដំរីថ្វាយ ស្ដេចសៀមចក្រព័ត្ត ព្រះនាម "បរមរាមាធិបតីទី២" ។ នៅឆ្នាំ ១៥១២ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពវាយយករាជធានី ទួលបាសាន និងបានជ័យជំនះបណ្ដេញ [[ព្រះស្រីសុគន្ធបទ]] ចេញពីរាជធានី ទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ បានផ្ញើចុតហ្មាយ ប្រាប់ដំណឹងពីការបះបោររបស់នាយកន ទៅកាន់ចន្ទរាជា និងបានប្រកាសតែងតាំង ព្រះចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ ឱ្យយាងត្រឡប់មកជួយព្រះអង្គវិញ ។ ការយាងត្រឡប់មកវិញរបស់ព្រះចន្ទរាជា បានខ្ចីទ័ពសៀមចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងការចរចារប្រគល់ព្រះដង្វាយ ដោយការថ្វាយដំរីចំនួន ១០០ ក្បាល និង ពលទ័ព ៥,០០០ នាក់ទៅឱ្យព្រះចៅសៀមវិញ ទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានធ្វើដំណើរមកដល់ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ចៅហ្វាយស្រុក នាមពញ្ញានោ បានថ្វាយពលចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និងស្បៀងអាហារចំនួន ១០០ រទេះ ដល់ព្រះចន្ទរាជា ហើយទ្រង់បន្តដំណើរមកដល់ [[ខេត្តពោធិសាត់]] និងបានជួបពិភាក្សា ជាមួយចៅហ្វាយស្រុកឈ្មោះ ហ្មឺនពេជ្រ ដែលកាន់សិទ្ធទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ នាក់ នៅ "បន្ទាយហ្មឺនជ័យ" ដែលពេលវេលាមកដល់របស់ព្រះចន្ទរាជា ជាមួយនិងការរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព ដើម្បីទៅជួយ "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" បានអូសបន្លាយដល់ ២ឆ្នាំ ដោយមើលឃើញពីការរៀបចំទ័ពយឺតយ៉ាវរបស់ ព្រះចន្ទរាជា ពោលក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ នៃគ.សករាជ ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពជើងទឹក ជាមួយកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន [[ខេត្តកំពង់ធំ]] ពីយប់អធ្រាត និងបានធ្វើឃាត [[ព្រះស្រីសុគន្ធបទ]] នាពេលនោះ ។ ក្រោយពេល ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ធ្វើឃាត "ព្រះស្រីសុគន្ធបទ" នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន រួចមក គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង ៥ បានបាត់នាពេលនោះផងដែរ ទើបការឡើងសោយរាជ្យផ្លូវការណ៍ របស់នាយកន ត្រូវពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង​៥ ថ្មីធ្វើរួច ។ នៅទីបំផុត ហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានប្រកាសសោយរាជ្យជាផ្លូវការណ៍ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.​សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា "[[ព្រះស្រីជេដ្ឋា]] ធិរាជរាមាធិបតី" ហើយវាជាពេលដែលនាគពីរ ត្រូវមកប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នា មួយជា ព្រះចន្ទរាជា ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងលិច និង ហ្លួងព្រះស្ដេចកន ជាស្ដេចនៃអាណាចក្រខាងកើត ដែលបានយក [[ទន្លេមេគង្គ]] ខ័នបែងចែកទឹកដីជា ២ចំណែក តាមបណ្ដោយខ្សែរទឹកហូរ ដែលបានអូសបន្លាយសង្គ្រាមអស់ពេល ១ទស្សវតន៍ (១០ឆ្នាំ) ។<ref> Mak Phoeun (1988) [https://books.google.com.kh/books?id=AEJvAAAAMAAJ&q=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&dq=%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjxw46jt-DzAhWVfd4KHSORA3c4ChDoAXoECAkQAw Chroniques royales du Cambodge: De Bañā yāt à la prise de Laṅvaek : de 1417 à 1595] Publisher: Ecole française d'Extrême-Orient, Original from the University of Michigan, [[ISBN]]: 2855395372 </ref> == ចម្បាំងនៅ ទួលបានសាន == '''Battle at Tuol Basan''' ក្រោយពេល [[ព្រះស្រីជេដ្ឋា]] ឡើងសោយរាជ្យនៅ រាជធានីទួលបាសាន បានរយៈពេល ៣ខែ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយឡោមព័ទ្ធ បណ្ដេញ ព្រះស្ដេចកន ចេញពី រាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃ.គសរាជ ។ ព្រះស្ដេចកន និងកងទ័ពបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងកើត ទៅបោះបន្ទាយថ្មីមួយត្រង់ ចន្លោះដូនតី នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] និងបានបង្កើតរាជធានីថ្មី ឈ្មោះថា "ស្រឡប់ដូនតី ពិជ័យព្រៃនគរ" បន្ទាយថ្មីព្រះស្ដេចកន មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ រាងបួនជ្រុង មានដាំដើមឬស្សីកំរាស ២សិន ដោយស្មើនិង (80m) និងមានកម្ពស់ ១៥ហត្ថ ដោយស្មើនិង កម្ពស់ (7.5m) និងមានប្រវែងសរុប (2.5km) ដែលជាបន្ទាយការពារដ៏រឹងមាំមួយ មិនងាយនិងវាយចូលបំបែកបាន ។ មួយឆ្នាំបន្ទាប់ពី ហ្លួងព្រះស្ដេចកន វាយបកត្រឡប់ទៅកាន់ ព្រះចន្ទរាជា និងបានដុតបំផ្លាញរាជធានីទួលបាសាន ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៧ នៃគ​.សករាជ ហើយព្រះចន្ទរាជា និងកងទ័ពបានដកត្រឡប់ទៅបន្ទាយនា [[ខេត្តពោធិសាត់]] វិញ ក្នុងឆ្នាំ​ដដែលស្ដេចទាំងពីរបានបើកកិច្ចចរចាររកសន្តិភាពមិនធ្វើសង្គ្រាម ដើម្បីទុកពេលប្រមូលស្បៀង និងបង្កើនកងទ័ពឡើងវិញ ដែលផ្អាកការធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នា ៣ឆ្នាំ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៥២០ នៃគ.សករាជ ទើបទ័ព ព្រះស្ដេចកន បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ។​<ref> Bhun Khol (1994) [https://books.google.com.kh/books?id=W1dQAQAAMAAJ&q=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&dq=%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9E%93&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjAx9_R1uLzAhVB6mEKHZS_CNkQ6AF6BAgEEAM Pravatti vidyā saṃrâp pathamsiksā], Publisher: Griḥsthān Poḥbumb Phsāy Qâpraṃ, Original from University of California, Berkeley p.138 </ref> == ចម្បាំងនៅកំពង់ឆ្នាំង == '''Battle at Kampong Chhnang''' ក្រោយផ្អាកសង្គ្រាម៣ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ (១៥១៧-១៥២០) ព្រះស្ដេចកន បានប្រមូលកងទ័ពចំនួន ១២០,០០០ (១២មុឺននាក់) និងបានចែកជាពីរកងពល ដែលកងពលទី១ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ស្រុកសំរោងទង (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) និង កងពលទី២ មានចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះស្ដេចកន នាម "ពញ្ញាកៅ" ឱ្យទៅបោះបន្ទាយនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ (បច្ចុប្បន្នជា វត្តវិហារសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]]) ។ ក្រោយប្រមូលកងទ័ពដ៏សំបើម កងទ័ពព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានចេញពីសំរោងទង បើកការវាយប្រហារជាមុនទៅលើ ព្រះចន្ទរាជា ត្រង់ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ពេលនោះមេទ័ព ២រូប របស់ព្រះចន្ទរាជា នាម "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" បានដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) មកចេញច្បាំងតទល់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ស្នូរសម្លេងព្រួញដាវលំពែង និងស្នូរកាំភ្លើងធំ លាន់រំពងពេញសមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង រំពេចនោះ កងទ័ពជំនួយ របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ផ្សេងទៀត បូករួមនិងដំរីចម្បាំង ចំនួន ១៤០ក្បាល ដែលនៅពីខាងក្រោយកងទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" របស់ព្រះស្ដេចកន បានសំរុកចេញមកវាយគាបទ័ពព្រះស្ដេចកន ឱ្យបែកបាក់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះបន្ទាយនៅ ចតុមុខ (បច្ចុប្បន្នជា [[ក្រុងភ្នំពេញ]]) ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅ​ចតុមុខ == '''Battle at Chaktomuk''' មួយឆ្នាំ​បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមនៅ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ ឱ្យមេទ័ពចំនួន ២រូប គឺមេទ័ព "ឧកញាចក្រីកែវ" និង "ឧកញ៉ា​វង្សាអគ្គរាជ" ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយកបន្ទាយចតុមុខ ដែលមានកងទ័ព របស់ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅឈរជើងចាំការពារតំបន់នេះ ដែលដឹកនាំដោយមេទ័ព "ចៅពញ្ញាលំពាំង" ។ ចំនួនកងទ័ព របស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលលើស ២ដង នៃចំនួនទ័ពព្រះស្ដេចកន បានវាយបែកសមរភូមិចតុមុខ (Chaktomuk Battlefield) ក្នុងឆ្នាំ ១៥២១ នៃគ.សករាជ ហើយកងទ័ពព្រះចន្ទរាជា បានចេញបង្ហួសទៅវាយយក [[ស្រុកបាទី]] (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តតាកែវ]]) បន្ថែមទៀត ក្រោយមក ព្រះចន្ទរាជា បានប្រកាសឱ្យ ចៅហ្វាយស្រុកនាតំបន់ [[កម្ពុជាក្រោម]] ទាំងអស់ ត្រូវរក្សាទ័ពឱ្យនៅអព្យាក្រិត បើពុំនោះទេព្រះអង្គនិងច្បាំងស្លាប់រស់ដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។​<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 2], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ចម្បាំងនៅទន្លេមុខបួន == '''Battle on the Four Rivers''' '''(ហេតុដែលនាំឱ្យហៅទន្លេច្រាបឈាម!)''' '''(Reasons to call the bloods river! )''' ក្រោយពេលដែល ព្រះស្ដេចកន ដឹងថា ក្មួយរបស់ខ្លួន "ចៅពញ្ញាលំពាំង" បានស្លាប់ក្នុងបន្ទាយចតុមុខ ដោយទ័ពព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គ​ទ្រង់ពិរោធ (ខឹង) ជាខ្លាំងបានផ្ញើចុតហ្មាយទៅមេទ័ពធំរបស់ខ្លួន "ពញ្ញាកៅ" ដែលបោះទ័ពនៅ ភូមិជ័យសួគ៌ [[ខេត្តកណ្ដាល]] ឱ្យលើកទ័ពទៅសងសឹកឱ្យខ្លួនជាប្រញាប់ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២២ នៃគ.សករាជ កងទ័ព ពញ្ញាកៅ ចំនួ​ន ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) បានឆ្លងទន្លេមកត្រើយខាងលិច ពញ្ញាកៅ បានចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់)​ ជាទ័ពជើងគោក ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" លើកទៅបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ ចំណែកឯ ពញ្ញាកៅផ្ទាល់ ដឹកនាំកងទី២ ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៦០ គ្រឿង វាយចូលចំណតផែទូក របស់ព្រះចន្ទរាជា​នៅ ជ្រោយពន្លា (បច្ចុប្បន្នជា [[ជ្រោយចង្វា​រ]]) កងទ័ព​ជើងទឹក ពញ្ញាកៅ មានភាពខ្លាំងក្លាណាស់បានដេញវាយទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះចន្ទរាជា ដែលដឹកនាំដោយ មេទ័ព "វិបុលរាជ" និង មេទ័ព "ប្រទសរាជ" ទៅដល់តំបន់ព្រែកព្នៅ ទើបមេទ័ពធំរបស់ ព្រះចន្ទរាជា​ នាម "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ដែលតាំងបន្ទាយនៅព្រែកតាទែន បានចេញមកជួយទ័ព "វិបុលរាជ" និង "ប្រទសរាជ" ។​ ពញ្ញាកៅ ឃើញដូច្នេះ ក៏ប្រើល្បិចធ្វើជាចាញ់ដកថយទៅក្រោយវិញដើម្បី ឱ្យ "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" មកដេញតាមកងទ័ពខ្លួន ។ "ពញ្ញា​ស្រាល" និង "ជហ្វាវាំង" ដែលបង្កប់នៅ [[បឹងពោងពាយ]] ខាងជើងភ្នំពេញ យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏លើកទៅវាយគាបទ័ព "ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ" ពីក្រោយត្រង់ទន្លេមុខបួន នៅទីបំផុតក៍ធ្វើឃាត ពញ្ញា​ហ្មឺនពេជ្រ បាននៅពេលនោះ (បច្ចុប្បន្នបូជនីដ្ឋាន ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ ឬ ហៅតាពេជ្រ នៅជាប់និង បូជនីយ​ដ្ឋាន ព្រះអង្គដង្កើ មុខព្រះបរមរាជវាំង សព្វថ្ងៃនេះ) ហើយទន្លេមុខបួន ដែលពោពេញទៅដោយការបង្ហូរឈាម ត្រូវបានអ្នកស្រុកទីនោះហៅថា "ទន្លេច្រាបឈាម" ។ ​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref> == សមរភូមិកំពង់ចាម (គ.ស ១៥២៣) == '''Kampong Cham Battlefield (AD 1523)''' ក្រោយពេលដែល "ពញ្ញាកៅ​" ទទួលជ័យជំនះនៅទន្លេមុខបួន ទ័ពរបស់ខ្លួន បានដាច់ស្បៀង និងនឿយហត់ជាច្រើនថ្ងៃផងនោះ បានសំរេចចិត្តទៅបោះបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ដែលមានទ័ពសេសសល់ត្រឹមតែ ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ ។ ចំណែក​ឯខាង ព្រះចន្ទរាជា ដែលទទួលបានដំណឹងពីការមរណៈភាពលោក "ពញ្ញាហ្មឺនពេជ្រ" មានភាពតក់ស្លុត និង ឈឺព្រះទ័យជាខ្លាំង ព្រះអង្គបានថ្វាយមរណៈនាមទៅលោកថា "ចៅពញ្ញាសួគ៌ាលោក" ។ បន្ទាប់មកបានតែងតាំងលោក "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ជាប្រមុខមេទ័ពធំជំនួសវិញ លោកឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ល្បីខាងយុត្តិសាស្ត្រសឹកសង្គ្រាម និងការដឹកនាំទ័ព ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ​.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានចាត់កងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ បានយាងចេញជិះទូកចម្បាំងទីនាំង ឈ្មោះ "សារ៉ាយអណ្ដែត" និងទូកចម្បាំង ចំនួន៣០០ គ្រឿងទៀត ទៅប្រមូលផ្ដុំទ័ពនៅខេត្តសន្ទុក (បច្ចុប្បន្នជា [[ខេត្តកំពង់ធំ]]) ដែលមានចំនួន ៥៥,០០០ (៥មុឺន ៥ពាន់នាក់) រីឯកងទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ទៀតដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង" ចេញទៅវាយបន្ទាយទ័ព "ពញ្ញាកៅ​" នៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ព្រមគ្នាតែម្ដង ។ ដំណឹងប្រកាសសង្គ្រាម របស់ព្រះចន្ទរាជា បានជ្រាបទៅដល់ [[ព្រះស្ដេចកន]] ទ្រង់បានប្រមូលទ័ពសេសសល់ ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) ចែកចេញជា ប្រាំកងពល កងទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ព្រំវៀង" មានចំនួន ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) ជាកងទ័ពជួរមុខ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​ពេញ" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៣ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញា​នួន" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទន់" មានចំនួន ១០,០០​០ (១មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជួរក្រោយ និងកងទី៥ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាផាតស្រាល" និង "ពញ្ញាវិបុលរាជ" មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ជាមួយនិងទូកចម្បាំង ៣០០ គ្រឿង ជាកងទ័ពជើងទឹក ចេញទៅការពារបន្ទាយនៅ [[ស្រុកកំពង់សៀម]] ដែលជាទីតាំងនៃសមរភូមិកំពង់ចាម ។ រីឯព្រះស្ដេចកនកាន់ទ័ព ហ្លួងដោយផ្ទាល់ ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) និងចាត់ឱ្យ មេទ័ព​ធំ "ពញ្ញាកៅ" និង "ជហ្វាវាំង" ដឹកនាំទ័ព ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បូករួមទាំងទ័ពហ្លួងបាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ" នា [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] ។ ដូចនេះ​កងទ័ពសរុបដែលការពារបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម របស់ព្រះស្ដេចកន មានចំនួន ៦៥,០០០ (ជាង ៦មុឺននាក់) នៅទីបំផុតកងទ័ពជាង ១សែននាក់ របស់ព្រះចន្ទរាជា បានវាយបែកបន្ទាយ ស្រុកកំពង់សៀម នៃសមរភូមិកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ។​<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>​ == ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា នៃសង្គ្រាមចុងក្រោយ == '''Chan Reachea & Srei Chedtha of Final War''' ក្រោយពេល ​ព្រះចន្ទរាជា និង ព្រះស្រីជេដ្ឋា ធ្វើសង្គ្រាមយ៉ាងធំនៅសមរភូមិ ស្រុកកំពង់សៀម កងទ័ព​ទាំងសងខាង បានខូចខាតសំភារៈសឹកអស់ជាច្រើន ដូចនេះ​ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣ នៃគ.សករាជ ស្ដេចទាំង២ បានចាត់បេសកជន ទាំងសងខាង​ឱ្យទៅបញ្ជារទិញ កាំភ្លើងធំ (Cannons) ពីពួក "ប៉តទុយហ្គេស" (Portuguese) នៅជ្រោយម៉ាឡាកា (Malacca) នាឧបទ្វីប​ម៉ាឡេ (Malay Peninsula) ដែលត្រូវ បាន (Record ទុកដោយប្រវត្តិវិទូ នៅស.វទី១៦​) <ref> Mamitua Saber, Dionisio G. Orellana (1977) [https://books.google.com.kh/books?id=1U4cAQAAMAAJ&q=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiyp4zR7vTzAhVNIIgKHUeYAI8Q6AF6BAgDEAM Comparative Notes on Museum Exhibits in Singapore, Malaysia, Indonesia, Brunei, Macao, and the Philippines: A Report to the Ford Foundation on Travelling Symposium for Southeast Asia Museum Development, April-May, 1971], Publisher: Aga Khan Museum, Mindanao State University, Original from the University of Michigan p.354 </ref> <ref> Contributor: James Richardson Logan (1851) [https://books.google.com.kh/books?id=PkhFAQAAMAAJ&dq=Portuguese+cannons+to+Cambodia+16th+century&source=gbs_navlinks_s The Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, Volume 5], Publisher: Kraus Reprint, Original from Cornell University. </ref> ខាងព្រះចន្ទរាជា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១០០ (១រយដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ១០០០ (១ពាន់ដើម​) ទុករក្សាក្នុងបន្ទាយ ចំណែកឯ ព្រះស្រីជេដ្ឋា បញ្ជារទិញបាន កាំភ្លើងធំ ១៥០ (១រយហាសិបដើម) និងកាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម​) ទូកសំពៅខាងព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលដឹកកាំភ្លើងធំ ១៥០ដើម និង កាំភ្លើងវែងខ្លី ចំនួន ២០០០ (២ពាន់ដើម​) ត្រូវបានស្ទាក់ចាប់បាន នៅ ស្រុកពាម (ពួកដាយវៀតហៅ៖ ម៉ាងខម) (Đại Việt call: Mán Khảm) មានន័យថា "ពាមខ្មែរ" នា [[កម្ពុជា​ក្រោម]] ហើយក្រមការខេត្តបានបញ្ជូនថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដូចនេះខាង ព្រះស្រីជេដ្ឋា មិនមានសញ្ញវុធសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពនោះទេ ។ <ref> Eng Suth (2001) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref> === សមរភូមិ​ទន្លេបិទ (គ.ស ១៥២៤) === '''Tonle Bet Battlefield (AD 1524)''' ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៤ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ព ១៣៥,០០០ (ជាង១៣មុឺននាក់) ចែកចេញជា បួនកងពល កងពលទី១ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាភក្ដី" លើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) លើកទៅស្ទាក់កងទ័ព "ពញ្ញាកំហែង" ដែលជាឪពុកក្មេកព្រះស្ដេចកន ដែលកាន់ទ័ពនៅស្រុក សៀមប៉ោយ (បច្ចុប្បន្នជា [[ស្រុកសៀមប៉ាង]] [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]]) ដែលមាន ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) កុំឱ្យលើកមកជួយ ព្រះស្ដេចកនបាន ។ កងទី២ ដឹកនាំដោយ "ពញ្ញាទេព" លើកទ័ព ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) វាយចូលសមរភូមិ​ទន្លេបិទ ចំពីមុខផ្លូវទៅបន្ទាយ "ស្រឡបពិជ័យ" កងទី ៣ ដឹកនាំដោយ "ព្រះចន្ទរាជា" ផ្ទាល់ ចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ជាទ័ពជំនួយបោះនៅស្រុកកំពង់សៀម កងទី៤ ដឹកនាំដោយ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី" ចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ចេញទៅបង្កប់នៅ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ។ កងទ័ព "ពញ្ញាទេព" ចំនួន ៤មុឺននាក់ ក៏ប្រទះនិងទ័ព ព្រះស្ដេចកន ចំនួន ២មុឺននាក់ ដែលបោះបន្ទាយនៅ ទន្លេបិទ​ ទ័ពទាំងពីរ បានច្បាំងគ្នាពេលវេលាព្រឹក រហូតដល់ថ្ងៃរសៀល ទ័ព "ពញ្ញាទេព" ក៏ឡោមព័ទ ទ័ពព្រះស្ដេចកនជាប់ ពេលនោះ ដំណឹងច្បាំងគ្នានៅសរមភូមិទន្លេបិទបានទៅដល់ "ពញ្ញាកៅ" ដែលកំពង់យាមការក្នុង "បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ" ដឹងដំណឹងដូចនេះ "ពញ្ញាកៅ" ប្រញាប់​ដកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ពីក្នុងបន្ទាយចេញទៅជួយព្រះស្ដេចកន យ៉ាងប្រញាប់ ទុកឱ្យ "ជហ្វាវាំងជុំ" ដែលមានទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) នៅចាំការពារបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ ។ កងទ័ព "ពញ្ញាកៅ" បានទៅជួយរំដោះ ព្រះស្ដេចកន ទាន់ពេល ដោយកងទ័ព "ពញ្ញាទេព" បិទផ្លូវខាងក្រោយជាប់ ព្រះស្ដេចកន និង ពញ្ញាកៅ បានវាយសម្រុកចេញទៅមុខមកដល់ [[ខេត្តព្រៃវែង]] ក៏ប្រទះនិងទ័ពបង្កប់ ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) របស់ "ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីបែន" វាយស្ទាក់ពីមុខ ពញ្ញាកៅ​ឃើញដូចនេះ ក៏ឱ្យព្រះស្ដេចកន ស្រូតទៅបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យមុន ខ្លួននៅចាំច្បាំងការពារជាមួយ "ឧកញ៉ា​បែន" ហើយពញ្ញាកៅ ក៏ចោលលំពែងត្រូវ "ឧកញ៉ា​បែន" ស្លាប់ក្នុងពេលនោះ ហើយក៏ត្រឡប់មកដល់ក្នុងបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យវិញ ចំណែកឯ ទ័ពឪពុកក្មេក ព្រះស្ដេចកន "ពញ្ញាកំហែង" ត្រូវទ័ព "ពញ្ញាភក្ដី" វាយធ្វើឃាតបាននៅពេលនោះទៅ ។<ref> Eng Suth (1969) [http://media-ifc.com/index.php?lvl=indexint_see&id=153 Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref>​ === ជ័យជំនះព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥២៥) === '''Victory of Chan Reachea (AD 1525)''' ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ.សករាជ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកកងទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) វាយចូលបន្ទាយ "ស្រឡប់ពិជ័យ​" របស់ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលមានកងទ័ព​យាមការ ចុងក្រោយក្នុងបន្ទាយតែ ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ប៉ុនណោះ នៅសមរភូមិ [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]] កងទ័ព ព្រះចន្ទរាជា​ បានឡោមព័ទ្ធ បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យ អស់វេលា ១៥ ថ្ងៃ ដោយបន្ទាយនេះខ្ពស់ពិបាកនិងវាយចូលពេក ព្រះចន្ទរាជា មានល្បិចមួយថា រាល់ជនទាំងឡាយណា ដែលអាចចាប់ ឬ សម្លាប់ស្ដេចកនបាន និងមានប្រាក់រង្វាន់ ហើយលើកយស័ក្តជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ក្រោយមន្ត្រីប្រកាសរាជសារនៅមុខបន្ទាយស្ដេចកនចប់ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមក ព្រះស្រីជេដ្ឋា ក៏បានសោយទីវង្គត់ ដោយត្រូវប្អូនថ្លៃរបស់ខ្លួន នាម "មន្ត្រី​ដូនកែវ" លួចធ្វើឃាតដោយកាត់ក្បាល បូករួមទាំងពញ្ញាកៅ និងបក្សពួកទាំងអស់នៃមន្ត្រីជំនិតទាំង២៥នាក់ យកទៅថ្វាយ ព្រះចន្ទរាជា ដោយក្ដីអំណរនិងជ័យជំនៈនេះ តាមការសន្យា ទ្រង់បានលើកយ័ស្ដ "មន្ត្រី​ដូនកែវ" ជាពញ្ញាដូនកែវ មានឋានៈជាចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំនេះ ចំណែកឯ​ក្បាលព្រះស្ដេចកន និងបក្សពួកទាំង២៥នាក់ ត្រូវបានយកទៅដោតនៅមុខកំពែងបន្ទាយ ស្រឡប់ពិជ័យ​នេះតែម្ដង ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref>​ == ផែនដីព្រះចន្ទរាជា (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦)== '''Earth of Chan Reachea (AD 1516-1566) ''' ព្រះរាជពង្សាវតារភាគ២ របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យចុះលេខ គ.៥៣-៣ ហ្លួងព្រះស្ដេចកនសុគតក្នុងឆ្នាំកុរ នពស័ក ព.សករាជ ២០៧១, ត្រូវនិង គ.សករាជ ១៥២៥ ។ ក្រោយ ព្រះចន្ទរាជាបាន ជ័យជំនះលើស្ដេចកន ទ្រង់បានយាងត្រឡប់មកបន្ទាយហ្មឺនជ័យ នាខេត្រពោធិសាត់វិញ និងបានបង្គាប់ឱ្យសព្វមុខមន្ត្រី សាងសង់បន្ទាយរាជវាំងថ្មី នៅលង្វែក នា[[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] ដើម្បីគេចចេញពីការគំរាមកំហែងរបស់កងទ័ពសៀម ក្រុមមេការ ឱ្យជីកបុកឫសរៀបថ្ម ៦ហត្ថ ស្មើជម្រៅ ៣ម៉ែត្រ ជុំវិញបន្ទាយជា ៣ ជ្រុង ហើយលើកដីច្រុះក្ដារ ធ្វើជាបន្ទាយខាងលើនោះតម្កល់ ១៧ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ កម្រាស់ខាងលិច ១០ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាស ៥ម៉ែត្រ ជើងទេរក្រោម ២២ហត្ថ ស្មើនិងកម្រាសជើងទេរ ១១ម៉ែត្រ ជុំវិញទាំង ៣ ជ្រុង "ព្រោះជ្រុងទី៤ នោះគឺទន្លេ កំពែងបន្ទាយមាន ៥ជាន់ និងមានទ្វារធំ៨ ។ ទ្វារនីមួយៗ មានសើនមួយ ។ ទាំង៨សើននោះ កំពស់ ២២ ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់១១ម៉ែត្រ សម្រាប់ដាក់កាំភ្លើងធំ ចំជ្រុងទាំង ៤ មានប៉មកម្ពស់ ២៥ហត្ថ ស្មើនិងកម្ពស់ ១២.៥ម៉ែត្រ សម្រាប់ឆ្មាំយាម និងដាក់កាំភ្លើងធំដូចគ្នា រីឯលើបន្ទាយជុំវិញនោះទ្រង់ឱ្យដាក់សុទ្ធតែកាំភ្លើងវែងបាញ់ច្រូងជុំវិញទាំង ៥ ជាន់ ។ ខាងមុខកំពែង ជាន់ទី១ ស្ដេចឱ្យធ្វើរោងសម្រាប់ដាក់ទ័ព ដំរី និងទ័ពសេះ ក្នុងកំពែងជាន់ទី១ ដដែរនេះ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងធំ ។ ខាងកំពែងជាន់ទី២ តាំងថែវ ដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងកាំភ្លើងតូច និងធ្វើសាលាជំនុំក្ដី ដាក់សាលាដំបូងខាងឆ្វេង សាលាឧទ្ធរណ៍ខាងស្ដាំ ។ ខាងក្នុងកំពែងទី៣ តាំងថែវដាក់សុទ្ធតែទាហ៊ានកងដាវ កងផ្គាក់ ជាសេនាអាវុធខ្លី ។ ខាងកំពែងជាន់ទី៤ សាងដំណាក់រោងល្ខោន និង ព្រះពន្លាទតល្ខោន ។ នៅខាងក្នុងកំពែងទី៥ សាងដំណាក់ដាក់ព្រះបញ្ចក្សេត្រ គ្រឿងសោយរាជ្យទាំង៥ និង ដំណាក់សំរិទ្ធ សម្រាប់ដាក់ព្រះរាជទ្រព្យ មានវិមានសម្រាន្តភិរម្យ សម្រាប់ក្រុមបារគូ ក្រុមបុរោហិត និងក្រុមមហាតលិក នៅក្នុងកំពែងជាន់ទី៥ ដដែរ នៅទ្វារយាម តាំងថែវឱ្យកំពូល ៥ មានជហ្វាដងក្ដារ សុទ្ធតែលាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាស មានសោភោណភ្លឺផ្លេកពន់ប្រមាណ ហើយធ្វើប្រាង្គមហាប្រាសាទមួយកំពូល ៥ ជាប្រាសាទសម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រធិរាជផ្ទំសម្រាក មានសាងព្រះរាជមន្ទីរធំមួយ សម្រាប់ព្រះស្នំក្រមការប្រចាំយាម រាជមន្ទីរមួយទៀតមានកំពូល៣ជាន់ សម្រាប់ព្រះរាជបុត្រី មានសាងព្រះដំណាក់៥ខ្នង សម្រាប់ព្រះស្នំ និង ព្រះដំណាក់៥ខ្នងទៀត សម្រាប់ពួកអ្នកម្នាង រីឯព្រះដំណាក់២ខ្នងទៀត សម្រាប់អ្នកអង្គម្ចាស់ ហើយខាងក្រោយកំពែងនោះ ឱ្យតាំងឃ្លាំងស្រូវអង្ករ និងឃ្លាំងអំបិល ត្រីសាច់ ១៥ខ្នង ខាងត្បូងនិងខាងជើងកំពែងនោះ តាំងឃ្លាំងគ្រាប់រំសេវ១០ខ្នង ខាកើតព្រះរាជវាំង ឱ្យតាំង ឃ្លាំងសម្រាប់ដាក់ ព្រួញស្នារ ទុកការពារផ្នែកខាងក្រោយ ។ នៅគ្រប់ដំណាក់មានជីកស្រះស្រង់រងថ្លា សួនច្បារផ្កា ដំណាំ ក្រអូប ល្វឹងល្វើយ ល្អជាអនេក ប្លែកត្រកាលក្នុងព្រះរាជវាំង ដែលបានសាងសង់រួចក្នុងរយៈពេល ៣ឆ្នាំ ត្រូវបញ្ចប់ក្នុង គ.ស ១៥២៨ ។ បន្ទាយព្រះរាជវាំងថ្មីសាងបញ្ចប់រួចរាល់ហើយ ព្រះចន្ទរាជា ត្រាសបង្គាប់ឱ្យរើបន្ទាយចេញពី ពោធិ៍សាត់ មកតាំងនៅរាជធានីលង្វែក និងបង្គាប់ឱ្យដាំដើមឬស្សីព័ទ្ធជុំវិញបន្ទាយកម្រាស ២០សិន ដោយស្មើនិងកម្រាស ៤០០ម៉ែត្រ ដើម្បីការពារបន្ទាយ ហើយព្រះអង្គឡើងប្រកាសជាស្ដេចផែនដីលើកទី២ រាជសម័យលង្វែក នៃអាណាចក្រលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥២៩ នៃគ.សករាជ ដែលទ្រង់មានព្រះនាមក្នុងរាជថា "ព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា" ។ == ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី១ == '''The First Khmer-Siamese War''' ព.សករាជ ២០៧៤, គ.សករាជ ១៥៣០, ម.សករាជ ១៤៥១, ចុ.សករាជ ៨៩៧ ត្រូវនិងឆ្នាំឆ្នាំកុរ ឯកស័ក ក្រោយសៀមបានបញ្ចប់ជម្លោះរាជវង្ស ស្ដេចសៀមគ្រងរាជ្យថ្មីព្រះនាម ព្រះចៅចក្រព័ត្ត រាជាធិរាជ (Chakkraphat) បានចាត់បេសកជន ៣នាក់ ជាតំណាងទូត ឱ្យមកទារព្រះដង្វាយពី ព្រះចន្ទរាជា នាពេលនោះ ព្រះអង្គបានមានបន្ទូលឆ្លើយតបថា នគរកម្ពុជានាពេលនេះលែងចំណុះ ឱ្យនគរសៀមទៀតហើយ បើព្រះរាជាសៀមមិនសុខចិត្ត អាចមកសាកកម្លាំងនិងយើងបាន ។ មួយឆ្នាំ ក្រោយពេលកម្ពុជាមិនបញ្ជូនសួយសារអាករណ៍ ទៅកាន់នគរសៀម ឆ្នាំ១៥៣១ នៃគ.សករាជ ត្រូវនិងឆ្នាំជូតទោស័ក ស្ដេចសៀមបានលើកទ័ព ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) កាត់តាម នគររាជសីម៉ា (Nakhon Ratchasima) មកដល់ព្រំប្រទល់ខេត្ត មហានគរ (បច្ចុប្បន្នជាខេត្ត [[សៀមរាប]]) មេទ័ពសៀមព្រះនាម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ដែលជាបុត្រ របស់ក្សត្រខ្មែរនាម ព្រះស្រីរាជា ហើយត្រូវជាបងប្អូនជីដូនមួយ និង ព្រះចន្ទរាជា ផងដែរ ដែលធ្លាប់បានឱ្យទ័ពសៀម ដែលខ្ចី ចំនួន ៥០០០ (៥ពាន់នាក់) ទៅកាន់ចន្ទរាជា បានលើកទ័ពមកឈ្លានពានកម្ពុជា យ៉ាងកម្រោល ពេលនោះ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ពលង្វែកទៅដោយផ្ទាល់ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) បូករួមនិង ទ័ពនៅមហានគរ មានចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) សរុបទាំងអស់មានចំនួន ៧០,០០០ (៧មុឺននាក់) បានវាយបកត្រឡប់យ៉ាងខ្លាំងក្លាទៅកាន់កងទ័ពសៀម នៅត្រង់សមរភូមិស្ទឹងអង្គរ ហើយទីបំផុត កងទ័ពសៀមបានបរាជ័យ ដោយការបាក់ទ័ពរាបទាបអស់ ក្នុងជ័យជំនះដ៏អស្ចារ្យនេះ ព្រះចន្ទរាជា បានផ្លាសប្ដូរឈ្មោះខេត្ត មហានគរ ទៅជាឈ្មោះ [[ខេត្តសៀមរាប]] មកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ចំណែកឯមេទ័ពសៀម ពញ្ញាអុង ដំខាត់ ក៏ត្រូវស្លាប់ដោយត្រូវកាប់និងស្នែងដាវទម្លាក់ពីលើខ្នងដំរីផងដែរ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> == ចម្បាំងខ្មែរសៀម លើកទី២ == '''Second Khmer-Siamese War''' * មរណភាពលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ព.សករាជ ២០៩៣, គ.សករាជ ១៥៤៩, ម.សករាជ ១៤៧០, ចុ.សករាជ ៩១៦, សៀម បានលើកទ័ព ចំនួន ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) ចូលមកឈ្លានពានទឹកដីកម្ពុជា ជាលើកទី២ កងទ័ពសៀមបានបែងចែកជាពីរកងពល កងពលទី១ មានចំនួន ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ ស្ដេចសៀមផ្ទាល់ ព្រះនាម ចក្រព័ត ចូលមកវាយយក [[ខេត្តបាត់ដំបង]] និង បង្ហួសវាយយក [[ខេត្ត ពោធិ៍សាត់]] កងពលទី២ មានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ជាកងទ័ពជើងទឹក ដឹកនាំដោយ ពញ្ញាវាំងសាន វាយចូល [[ខេត្តកំពត]] ។ ព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបហើយត្រាស់បង្គាប់ឱ្យ ឧកញ៉ា ក្រឡាហោមកែវ កេណ្ឌរេហ៍ពល នាខេត្តបាសាក់ ព្រះត្រពាំង ក្រមួនស និងបាទី បន្ទាយមាស បានចំនួន ៦០,០០០ (៦មុឺននាក់) ទៅច្បាំងតទល់ជាមួយទ័ពសៀមនៅសមរភូមិខេត្តកំពត ។ === សមរភូមិ ពោធិ៍សាត់ (គ.ស ១៥៤៩) === '''Pursat Battlefield (AD 1549)''' គ.សករាជ ១៥៤៩ កងទ័ពសៀមចំនួន ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) បានវាយចូល [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] ខណៈ ដែលលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ដឹកនាំទ័ពចំនួន ៤០,០០០ (៤មុឺននាក់) ទៅច្បាំងតទល់ជាមួយនិងទ័ពសៀម អស់ពេលជាច្រើនយាម ដោយចំនួនកងទ័ព និង គ្រឿងសឹកចម្បាំងរបស់សៀម ច្រើនជាងភាគីខាងលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ពេកណាស់ បើច្បាំងបន្តទៀតកងទ័ពនិងស្លាប់គ្មានសល់ លោកឧកញ៉ា ក៏សម្រេចចិត្តដកកងទ័ពថយ ទៅក្នុងបន្ទាយវិញ រីឯកងទ័ពស្លាប់អស់ប្រមាណ ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដូចនេះកងទ័ពក្នុងបន្ទាយនៅសល់តែ ២មុឺននាក់ ប៉ុនណោះ កំពុងតែដាច់ស្បៀងនិងត្រូវបានកងទ័ពសៀមឡោមព័ទ្ធ រីឯកងទ័ពជំនួយរបស់ព្រះចន្ទរាជា ២ថ្ងៃទៀតទើបមកដល់ ខេត្តពោធិ៍សាត់ ។ ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង បានមើលមកកងទ័ពរបស់ខ្លួន ឃើញទឹកមុខបាក់ស្បាតរបស់កងទ័ព បានគិតយ៉ាងល្អិតល្អន់អំពីក្បួនសឹកនេះ បើលើកនេះសៀមឈ្នះ ហើយយកបានតំបន់ ពោធិ៍សាត់នេះ សៀមនិង គម្រាមកំហែង ដល់អាណាចក្រលង្វែក ដូចនេះលោកផ្ទាល់និងពលីកម្ម ក្នុងសង្គ្រាមនេះ ។ លោកមឿង បានរៀបចំគម្រោងការមួយ ដោយឱ្យទាហ៊ានជំនិតៗ របស់លោក ដកកូនទាហាន ៤,០០០ (៤ពាន់នាក់) ចេញពីជួរទ័ព រួចឱ្យផ្លាសសំលៀកបំពាក់ បន្លំជាមនុស្សចំបើង ទៅបង្កប់ខ្លួនក្នុងព្រៃ ជិតជំរំសៀម រួចលោកឱ្យរៀបចំ មនុស្សចំបើងដែលជាទីងមោង ពាក់នៅសំលៀកបំពាក់កងទ័ពវិញ បន្ទាប់មកលោក ចាត់កូនទាហានឱ្យជីករណ្ដៅធំមួយ ជំរៅ ៨ ហត្ថ ៤ ជ្រុង ដោយស្មើនិង ៤ម៉ែត្រ ៤ជ្រុង ដាក់នៅចម្រូងលំពែង រួចឱ្យធ្វើរានទេវតា ៧ ថ្នាក់ដាក់បាយសី ទឹកអប់ និង គ្រឿងបូជា ហើយឱ្យធ្វើរាជព័ទ្ធជុំវិញ និង លេងភ្លេងថ្វាយទាំង៨ទិស ហើយលោក បាននាំគ្រួសាររបស់លោក ស្លៀកសម្លៀកបំពាក់ពណ៌ស ដោយពោលថា ខ្លួននិងសម្លាប់ខ្លួន ដើម្បីកេណ្ឌទ័ពខ្មោចឱ្យមកជួយក្នុងរយៈពេល ៧យាមទៀត ហើយប្រាប់ ឱ្យកងទ័ពទាំងអស់ត្រូវសម្រុកចេញពីការឡោមព័ទ្ធ ពេលដែលលោកនិងគ្រួសារលោតសម្លាប់ខ្លួនរួច ។ ''(ការពិតទៅការពលីកម្ម របស់លោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង គ្រាន់តែជាការលើកទឹកចិត្តកងទ័ពឱ្យមានភាពអង់អាចក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធជាមួយនិងទ័ពសៀមប៉ុនណោះ ហើយការពិតមិនមានព្រឹត្តិការណ៍នៃកងទ័ពខ្មោចចេញមកជួយច្បាំងនោះទេ ដោយសារតែឯកសារដើមបានសរសេរច្របល់បញ្ចូលគ្នា នូវរឿងព្រេងនិទាន តាមសាស្ត្រាស្លឹករឹតវត្តមួយចំនួន និង ព្រេងនិទាន ប្រជុំរឿងព្រេងខ្មែរ ប៉ុនណោះដែលនាំឱ្យប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសកម្ពុជា មានភាពស្រពិចស្រពិល និងច្របូកច្របល់ ចាប់ពីឆ្នាំ 1991 មករហូតដល់បច្ចុប្បន្ននេះ)'' ។ ចំណែកឯកងទ័ពសៀមត្រូវលើកទ័ពមកច្បាំងនូវរសៀលនេះ តែដោយសារ តែលោក ឧកញ៉ា ឃ្លាំងមឿង ធ្វើពិធីកេណ្ឌទ័ពខ្មោចឱ្យមកជួយក្នុងយប់នេះ ទើបភាគីទ័ពសៀមរងចាំដល់វេលាព្រលប់ទើបនាំទ័ពវាយលុកជំរំវិញ ព្រោះពួកសៀមមិនជឿថាមានកងទ័ពខ្មោចមកជួយនោះទេ ហើយពួកសៀមមិនបានដឹងថានេះជាការពន្យាពេលរបស់លោកមឿងនោះទេ ។ នៅពេលព្រលប់ សៀមបានលើកទ័ពចូលជុំរំកងទ័ពលោកមឿង តែមិនមានកងទ័ពខ្មែរនោះទេ មានតែមនុស្សចំបើងដែលបន្លំស្លៀកពាក់ជាទាហាន យល់សេចក្ដីដូចនេះ មេទ័ពរងខ្មែរ ឧកញ៉ាចក្រីសុខ បញ្ជារឱ្យបាញ់ព្រួញភ្លើង ដុតសម្លាប់កងទ័ពសៀម ឆេះស្លាប់អស់ជាច្រើន ច្បាំងគ្នាពីព្រលប់ដល់យប់អាធ្រាត កងទ័ពចំបើងខ្មែរដែលបង្កប់ក្នុងព្រៃ ៤,០០០ នាក់ ចូលទៅវាយដុតជុំរំស្បៀងកងទ័ពសៀម ភ្លើងឆាបឆេះទាំងមុខទាំងក្រោយ កងទ័ពសៀម ស្មានតែភាគីខ្មែរមានទ័ពជំនួយក៏ចាប់ផ្ដើមជ្រួច្របល់បែកទ័ព ឧកញ៉ាចក្រី ក៏ប្រកាសឱ្យកងទ័ពទាំងអស់កាប់សម្លាប់កងទ័ពសៀមដល់ អូរស្វាយដូនកែវ [[ខេត្តបាត់ដំបង]] ហើយកងទ័ពសៀមក៏បានបោះជុំរំនៅទីនោះ ២ថ្ងៃបន្ទាប់ពី កងទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) បូករួមទាំង ដំរី ៥០០ និង សេះចម្បាំង ៥,០០០ ដែលដឹកនាំដោយ ព្រះចន្ទរាជា ផ្ទាល់បានមកដល់ ខេត្តពោធិ៍សាត់ ដើម្បីត្រៀមធ្វើសង្គ្រាមបណ្ដេញកងទ័ពសៀម ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> === សមរភូមិ បាត់ដំបង (បរាជ័យកងទ័ពសៀម) === '''Battambang Battlefield (Defeat of Siamese army)''' ក្នុង គ.សករាជ ១៥៤៩ ដដែល កងទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) របស់ ព្រះចន្ទរាជា បានវាយសម្រុកទៅកាន់កងទ័ពសៀមនៅ សមរភូមិ [[បាត់ដំបង]] ដំរីចម្បាំងរបស់ ព្រះចន្ទរាជា បានទៅប្រជល់និង ដំរីចម្បាំងរបស់ ស្ដេចសៀម ចក្រព័ត្ត ហើយព្រះចន្ទរាជា បានហក់ទៅចាក់សម្លាប់ស្ដេចសៀម សោយទីវង្គតនៅលើខ្នងដំរី បរាជ័យកងទ័ពសៀម សមរភូមិបាត់ដំបង កងទ័ពលង្វែក បានរឹបអូសយក ដំរីសឹក ៩០ ក្បាល បានសេះ ៤៥០ ក្បាល បានដាវកាំភ្លើង គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រទេះគោ រទេះចម្បាំងជាច្រើន ហើយចាប់បានកងទ័ពសៀមជាឈ្លើយសឹកប្រមាណ ១០,០០០ (១មុឺននាក់) កងទ័ពសៀមសរុប ១៤០,០០០ (១៤មុឺននាក់) ដែលលើកមកឈ្លានពានអាណាចក្រលង្វែក ទាំងជើងគោក និង ជើងទឹក បានបាត់បង់អស់ ៩០,០០០ (៩មុឺននាក់) ហើយសៀមសល់កងទ័ព ប្រមាណជា ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ប៉ុនណោះបានដកទ័ពទៅដល់ អាងសិលា នាព្រំប្រទល់ខ្មែរសៀម បរាជ័យដ៏ធ្ងន់ធ្ងរនេះ កងទ័ពសៀមមិនបានលើកមកឈ្លានពានកម្ពុជាទៀតនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ វាជាពេលវេលា ដែលកងទ័ពលង្វែក បានវាតទីដណ្ដើមទឹកដីខ្លួនមកវិញ ហើយរឹបយកបាន អណាខែត្រទាំង ១៣ ពីសៀមផងដែរ ជ័យជំនះដ៏ធំធេងនេះ ប្រជានុរាស្ត្រ បានដាក់រហ័សនាម ព្រះចន្ទរាជា ថា៖ ស្ដេចនៃសឹកសង្គ្រាម ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> == ឯកសារយោង == twduq87bcdxsij2ym1j61783mx2und3 តន់ ចន្ទសីម៉ា 0 44088 282553 282510 2022-08-17T15:05:41Z Tiamichaelnuksu1994 26855 wikitext text/x-wiki {{ត្រូវការឯកសារយោង}} {{របៀបរៀបរយ}} {{Infobox Musician|Name=តន់ ចន្ទសីម៉ា|Img=|Background=solo_singer|Birth_name=|Birth_day={{birth year and age|1997}}|Birth_place=[[កម្ពុជា]]|Instrument=អ្នកចំរៀង|Genre=ប៉ុប|Years_active=|Label=Galaxy navatra|Associated_acts=}} '''តន់ ចន្ទសីម៉ា'''​ ({{Lang-en|Ton Chanseyma}}) ជាតារាចម្រៀងស្រីខ្មែរពី[[ផលិតកម្មកាឡាក់ស៊ី ណាវាត្រា]] (Galaxy navatra) == ប្រវត្តិនិងអាជីព == {{ផ្នែកទទេ}} == ការងារចម្រៀង == === Single === * 2020 - ឡានសារ៉េន * 2021 - Are you Ok? {{ផ្នែកទទេ}} == ឯកសារយោង == [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកចម្រៀងខ្មែរ]] ct90dhyuuj9v4x72vrg41iaw0f34wk9 282554 282553 2022-08-17T15:06:31Z Tiamichaelnuksu1994 26855 Deletion request it's look like no more information wikitext text/x-wiki {{Db-a7}}{{ត្រូវការឯកសារយោង}} {{របៀបរៀបរយ}} {{Infobox Musician|Name=តន់ ចន្ទសីម៉ា|Img=|Background=solo_singer|Birth_name=|Birth_day={{birth year and age|1997}}|Birth_place=[[កម្ពុជា]]|Instrument=អ្នកចំរៀង|Genre=ប៉ុប|Years_active=|Label=Galaxy navatra|Associated_acts=}} '''តន់ ចន្ទសីម៉ា'''​ ({{Lang-en|Ton Chanseyma}}) ជាតារាចម្រៀងស្រីខ្មែរពី[[ផលិតកម្មកាឡាក់ស៊ី ណាវាត្រា]] (Galaxy navatra) == ប្រវត្តិនិងអាជីព == {{ផ្នែកទទេ}} == ការងារចម្រៀង == === Single === * 2020 - ឡានសារ៉េន * 2021 - Are you Ok? {{ផ្នែកទទេ}} == ឯកសារយោង == [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកចម្រៀងខ្មែរ]] gggm21ebqsw1yyelcpyopsxppb7wj0c 282555 282554 2022-08-17T15:24:47Z 36.37.228.27 /* ប្រវត្តិនិងអាជីព */រកស៊ីផ្លូវភេទ wikitext text/x-wiki {{Db-a7}}{{ត្រូវការឯកសារយោង}} {{របៀបរៀបរយ}} {{Infobox Musician|Name=តន់ ចន្ទសីម៉ា|Img=|Background=solo_singer|Birth_name=|Birth_day={{birth year and age|1997}}|Birth_place=[[កម្ពុជា]]|Instrument=អ្នកចំរៀង|Genre=ប៉ុប|Years_active=|Label=Galaxy navatra|Associated_acts=}} '''តន់ ចន្ទសីម៉ា'''​ ({{Lang-en|Ton Chanseyma}}) ជាតារាចម្រៀងស្រីខ្មែរពី[[ផលិតកម្មកាឡាក់ស៊ី ណាវាត្រា]] (Galaxy navatra) == ប្រវត្តិនិងអាជីព == រកស៊ីផ្លូវភេទ។ == ការងារចម្រៀង == === Single === * 2020 - ឡានសារ៉េន * 2021 - Are you Ok? {{ផ្នែកទទេ}} == ឯកសារយោង == [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកចម្រៀងខ្មែរ]] 5ifdejhxzeqe5sw8us0pvcq15tpz84e 282556 282555 2022-08-17T15:27:30Z 36.37.228.27 /* Single */ចេះចង់ចុយគ្នា អូនចង់វៃសិន wikitext text/x-wiki {{Db-a7}}{{ត្រូវការឯកសារយោង}} {{របៀបរៀបរយ}} {{Infobox Musician|Name=តន់ ចន្ទសីម៉ា|Img=|Background=solo_singer|Birth_name=|Birth_day={{birth year and age|1997}}|Birth_place=[[កម្ពុជា]]|Instrument=អ្នកចំរៀង|Genre=ប៉ុប|Years_active=|Label=Galaxy navatra|Associated_acts=}} '''តន់ ចន្ទសីម៉ា'''​ ({{Lang-en|Ton Chanseyma}}) ជាតារាចម្រៀងស្រីខ្មែរពី[[ផលិតកម្មកាឡាក់ស៊ី ណាវាត្រា]] (Galaxy navatra) == ប្រវត្តិនិងអាជីព == រកស៊ីផ្លូវភេទ។ == ការងារចម្រៀង == === Single === * 2020 - ចេះចង់ ចុយគ្នា * 2021 - អូនចង់វៃសិន {{ផ្នែកទទេ}} == ឯកសារយោង == [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកចម្រៀងខ្មែរ]] ib2czope9e4kkmjx9q6r1cpnaf9r60z 282557 282556 2022-08-17T15:29:13Z 36.37.228.27 /* ឯកសារយោង */ wikitext text/x-wiki {{Db-a7}}{{ត្រូវការឯកសារយោង}} {{របៀបរៀបរយ}} {{Infobox Musician|Name=តន់ ចន្ទសីម៉ា|Img=|Background=solo_singer|Birth_name=|Birth_day={{birth year and age|1997}}|Birth_place=[[កម្ពុជា]]|Instrument=អ្នកចំរៀង|Genre=ប៉ុប|Years_active=|Label=Galaxy navatra|Associated_acts=}} '''តន់ ចន្ទសីម៉ា'''​ ({{Lang-en|Ton Chanseyma}}) ជាតារាចម្រៀងស្រីខ្មែរពី[[ផលិតកម្មកាឡាក់ស៊ី ណាវាត្រា]] (Galaxy navatra) == ប្រវត្តិនិងអាជីព == រកស៊ីផ្លូវភេទ។ == ការងារចម្រៀង == === Single === * 2020 - ចេះចង់ ចុយគ្នា * 2021 - អូនចង់វៃសិន {{ផ្នែកទទេ}} == ឯកសារយោង == អូនបំភ្លេចពាក្យនិយាយ ថាយួនយកទឹកដី ខ្មែរ 0a2tshzm91pbtp0xz0kbuq015x6ep3n 282558 282557 2022-08-17T15:41:59Z 36.37.228.27 Cởi quần áo cho đàn ông xem Và thực hiện công việc mại dâm của họ Gian lận tiền Ai đó sẽ đến nhà tù Prey Sar wikitext text/x-wiki {{Db-a7}}{{Tài liệu tham khảo} bắt buộc {{Đặt hàng như thế nào} { {{Infobox Musician|Name=Nhớ lại|Img=|Background=solo_singer|Birth_name=|Birth_day={{birth year and age|1997}}|Birth_place=[[Việt Nam]]|Instrument=Ca sĩ|Genre=Cởi quần áo|Years_active=|Label=Galaxy navatra|Associated_acts=}} '' Ton Chanseima '''​ ({{Lang-en|Ton Chanseyma}}) Là một ca sĩ trẻ Việt Nam Từ Sản xuất âm nhạc xây dựng == ប្រវត្តិនិងអាជីព == រកស៊ីផ្លូវភេទ។ == ការងារចម្រៀង == === Single === * 2020 - ចេះចង់ ចុយគ្នា * 2021 - អូនចង់វៃសិន {{ផ្នែកទទេ}} == ឯកសារយោង == អូនបំភ្លេចពាក្យនិយាយ ថាយួនយកទឹកដី ខ្មែរ 61q5eofc2ntelv8321qys249fc7spzy 1xBet 0 47562 282545 282494 2022-08-17T14:07:36Z 2001:FB1:13E:9F6:A17F:CD26:CDF8:C511 request speedy deletion wikitext text/x-wiki {{Db|Machine Translation}}{{ប្រអប់ព័ត៌មាន ក្រុមហ៊ុន | name = 1xBet | logo = 1xbetlogo.png | type = [[អ្នកបង្កើតសៀវភៅ|ក្រុមហ៊ុនបង្កើតសៀវភៅ]] | industry = [[អាជីវកម្មហ្គេម]] | founded = [[2007]] | brands = 1xBet | num_employees = 5000 | num_employees_year = 2022 | website = {{Official|1xbet.com}} }} [[Категорія:Підприємства за алфавітом]] 1X Corp N.V. ត្រូវបានស្គាល់ថា 1xBet គឺជាក្រុមហ៊ុនធំមួយក្នុងចំនោមក្រុមហ៊ុនអនឡាញហ្គេមកំរិតពិភពលោកដែលទទួលបានអាជ្ញាប័ណ្ណ Curaçao eGaming License។ក្រុមហ៊ុនបានបង្គើតឡើងនៅឆ្នាំ២០១៧ នឹងចុះឈ្មោះនៅប្រទេសស៊ីព្រុស។ នៅឆ្នាំ២០១១ ក្រុមហ៊ុនបានចូលទីផ្សារអន្តរជាតិ។ ដោយមានភាពរីកចំរើន ទទួលបានបទពិសោធន៏ជោគជ័យ ឧបត្ថម្ភ ក្រុម Chelsea FC នឹង Liverpool FC។ == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == វាត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ 2007 ធ្វើការនៅលើទីផ្សារនៃអឺរ៉ុបខាងកើត ក្រោយមកបានពង្រីកសកម្មភាពរបស់ខ្លួនទៅកាន់ប្រទេសផ្សេងទៀត។ ទទួលយកការភ្នាល់លើលទ្ធផលនៃការប្រកួតកីឡា ព្រឹត្តិការណ៍នៃជីវិតវប្បធម៌ និងសង្គម សរុបលើព្រឹត្តិការណ៍ច្រើនជាង 1000 ពីការភ្នាល់កីឡាស្តង់ដារទៅអ្នកដ៏ទៃ ដូចជាការភ្នាល់អំពីពេលដែលមនុស្សម្នាក់នឹងចុះចតនៅលើភពអង្គារ តើអ្នកណានឹងឈ្នះ ពានរង្វាន់អូស្ការ ឬនៅពេលដែល [[សង្គ្រាមកូរ៉េ|កូរ៉េ]] នឹងរួបរួមគ្នា។ គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០២០ ក្រុមហ៊ុនបានបន្តឧបត្ថម្ភ FC Barcelona, Seria A និងសហព័ន្ធបាល់ទាត់អាហ្វ្រិក (CAF) ក្នុងចំណោមកីឡាផ្សេងៗទៀត។ ចាប់តាំងពីខែមីនាឆ្នាំ 2020 គាត់មានអាជ្ញាប័ណ្ណទៅធ្វើការនៅ [[:en:Gambling_in_Mexico|ប្រទេសម៉ិកស៊ិក]] ។ គេហទំព័ររបស់យើងនេះមានការរឹតបន្តឹងការចូលប្រើប្រាស់នៅក្នុងប្រទេសជាច្រើន រួមមាន ដូចជា៖ ប្រទេស រុស្ស៊ី ចក្រភពអង់គ្លេស សហរដ្ឋអាមេរិក អេស្ប៉ាញ បារាំង អ៊ីតាលី ស្វ៊ីស ព័រទុយហ្គាល់ បួគីណាហ្វាសូ អ៊ីស្រាអែល ស៊ីព្រុស សាធារណរដ្ឋឆេក ប៉ូឡូញ ហូឡង់ បែលហ្សិក។ == តសកម្មភាព == ការិយាល័យកណ្តាលនៃក្រុមហ៊ុន1xBet និងបញ្ជីឈ្មោះក្រុមហ៊ុនរបស់ 1xBet នៅតែមិនស្គាល់។ នៅខែសីហា ឆ្នាំ២០២០ អគ្គនាយកនៃគណកម្មការធិការ សើបអង្គេតនៃតំបន់ Bryansk ប្រទេសរុស្ស៊ីបានចេញផ្សាញ ដោយកំណត់ឈ្មោះនៃអ្នកបង្គើត ក្រុមហ៊ុន1xBet អ្នកទាំងនោះមានដូចជាលោក Sergey Karshkov លោក Roman Semiokhin រួមទាំងលោក Dmitry Kazorinជាដើម។ នៅខែឧសភា ឆ្នាំ ២០២២ ក្រុមហ៊ុន 1xBet បានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀង ជាដៃគូរជាមួយក្រុមហ៊ុនកីឡាអនឡាញដែលស្ថាប័នមានឈ្មោះថា Team Spirit។ Paris Saint-Germain បានប្រកាសនៅថ្ងៃទី១ខែសីហា ឆ្នាំ២០២២ ថា 1xBet គឺជាដៃគូរថ្នាក់តំបន់នៅអាហ្រ្វិកនឹងអាស៊ី។ លោកKarshkov ដែលជាអតីតមេប៉ូលីស និងជាប្រធាននាយកដ្ឋាន "K" នៃនាយកដ្ឋានកិច្ចការផ្ទៃក្នុងនៃតំបន់ Bryansk ត្រូវបានផ្តល់សញ្ជាតិ Cypriot ក្នុងឆ្នាំ ២០២២ ដោយទទួលបាន "លិខិតឆ្លងដែនមាស" តាមរយៈការ វិនិយោគផ្នែកសំខាន់ៗជាច្រើននៅក្នុងប្រទេស។ នៅក្នុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០២២ ក្រុមហ៊ុនបានប្រកាន់ជំហរច្បាស់លាស់ និងជាក់លាក់លើបញ្ហានៃស[[:en:Russo-Ukrainian_War|ង្រ្គាមរវាងរុស្ស៊ី និងអ៊ុយក្រែន ដោយ]]បានជួយគាំទ្រដល់អ៊ុយក្រែនដោយបែងចែកមូលនិធិសំខាន់ៗដើម្បីជួយជនភៀសខ្លួនចេញពីប្រទេសនេះ។ == ការឧបត្ថម្ភ == * ឆ្នាំ ២០១៨-២០២១&nbsp;- អ៊ីតាលី Serie A * ចាប់តាំងពីឆ្នាំ 2018&nbsp;— ក្រុម FC "Astana" * ក្រុមបាល់ទាត់ជម្រើសជាតិ នីហ្សេរីយ៉ា, Nigerian Premier League * FC "Cardiff F" * FC [[ក្លឹបបាល់ទាត់ថធ្ធិនហេមហតស្ពឺ|"Tottenham Hotspur]] [[ក្លឹបបាល់ទាត់ថធ្ធិនហេមហតស្ពឺ|"]] * ឆ្នាំ 2019&nbsp;- សហព័ន្ធបាល់ទាត់អាហ្រ្វិក * ឆ្នាំ 2019&nbsp;— ក្រុម FC [[ក្លឹបបាល់ទាត់បារសេឡូណា|Barcelona]] * ឆ្នាំ ២០២០&nbsp;- ក្រុមកីឡាអេឡិចត្រូនិកអ៊ុយក្រែន "Natus Vincere" ចាប់តាំងពីឆ្នាំ 2018 មក ឯកអគ្គរដ្ឋទូតរបស់ក្រុមហ៊ុនគឺកីឡាករបាល់ទាត់អ៊ីតាលី Andrea Pirlo ។ == រង្វាន់ == * ឆ្នាំ 2018&nbsp;- "តារារះនៃការច្នៃប្រឌិតក្នុងការភ្នាល់កីឡា"&nbsp;- ពានរង្វាន់ SBC * ឆ្នាំ ២០២០&nbsp;- "ប្រតិបត្តិករ eSports ល្អបំផុតប្រចាំឆ្នាំ"&nbsp;- ពានរង្វាន់ SBC <ref>{{Cite web}}</ref> == កំណត់ចំណាំ == 8pcqbtq56inl7wy1zlts6y7pmwltrtf សុវណ្ណភូមិ 0 47563 282547 282495 2022-08-17T14:09:22Z 2001:FB1:13E:9F6:A17F:CD26:CDF8:C511 wikitext text/x-wiki {{Db-g1}} សុវណ្ណភូមិ គឺចង់សម្តៅដល់ប្រទេសមួយចំនួននៅតំបន់អាស៊ី ហើយពាក់កណ្តាលប្រាំពាន់ឆ្នាំនឹងមានអ្នកមកបំភ្លឺឡើងវិញ tjk4mzhzs9i2z7r2we4jnyzmwew73t6 រាជអាណាចក្រធនបុរី 0 47566 282546 282509 2022-08-17T14:09:11Z 2001:FB1:13E:9F6:A17F:CD26:CDF8:C511 wikitext text/x-wiki {{Db-g1}} គ្រាន់ខ្ញុំតែចង់ដឹងចង់លឺមិនធ្វើអីនោះគឺចង់ជួយធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីផ្តល់ចូលរួមមនុស្សល្អដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍សកលចូលរួមដើម្បីជួយដល់មនុស្សយុវជនក្រីក្រ សាលារៀន ចាស់ៗទុំ គ្រួសារ ហើយរឿងជាច្រើនអំពើល្អ gqya4x009lcajquyhnebov42ifdiirc សេដ្ឋកិច្ចនៃប្រទេសថៃ 0 47567 282550 2022-08-17T14:46:07Z Chhen Pisey 32423 បង្កើតដោយការបកប្រែទំព័រ "[[:en:Special:Redirect/revision/1104906590|Economy of Thailand]]" wikitext text/x-wiki   '''សេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសថៃ''' ពឹងផ្អែកលើការនាំចេញដែលមានចំនួនប្រហែល ៦០ ភាគរយនៃ [[ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប]] (GDP) ក្នុងឆ្នាំ ២០១៩ ។ <ref>{{Cite web|title=Exports of goods and services (% of GDP) - Thailand {{!}} Data|url=https://data.worldbank.org/indicator/NE.EXP.GNFS.ZS?locations=TH|archivedate=2021-01-24|website=data.worldbank.org}}</ref> [[ប្រទេសថៃ]] ខ្លួនឯងគឺជា [[ប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី។|ប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី]] ដែលមានផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបចំនួន ១៦.៣១៦&nbsp;[[បាត|ពាន់លានបាត]] (៥០៥ ដុល្លារអាមេរិក&nbsp;ពាន់លាន) នៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៨ ដែលជាសេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេទី ៨ របស់អាស៊ី នេះបើយោងតាម [[ធនាគារពិភពលោក]] ។ <ref name="http">{{Cite web|title=Thailand: Gross domestic product, current prices|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=27&pr1.y=16&c=578&s=NGDP%2CNGDPD&grp=0&a=|archivedate=10 May 2018}}</ref> គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០១៨ ប្រទេសថៃមាន [[អតិផរណា]] ជាមធ្យម 1.06% <ref name="Bank of Thailand">{{Cite web|title=Change in Price Level|url=http://www.bot.or.th/Thai/Statistics/Indicators/Docs/tab11.pdf|archivedate=9 April 2013}}</ref> និងអតិរេកគណនី 7.5% នៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេស។ <ref name="nesdb.go.th">{{Cite web|title=Thai Economic Performance in Q4 and 2012 and Outlook for 2013|url=http://www.nesdb.go.th/Portals/0/eco_datas/economic/eco_state/4_55/Press%20Eng%20Q4-2012.pdf|archivedate=18 February 2013|archive-date=13 March 2014}}</ref> សេដ្ឋកិច្ចថៃត្រូវបានគេរំពឹងថានឹងប្រកាសកំណើន 3.8% ក្នុងឆ្នាំ 2019។ <ref name="worldbank 2018">{{Cite web|title=Thailand Expected to Post 4.1% Growth in 2018 – Best Economic Performance Since 2012|date=9 April 2018|url=http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2018/04/09/thailand-expected-to-post-41-growth-in-2018-best-economic-performance-since-2012|archivedate=17 August 2018}}</ref> រូបិយប័ណ្ណរបស់ខ្លួន [[បាត|ប្រាក់បាតថៃ]] ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ជារូបិយប័ណ្ណទូទាត់ពិភពលោកដែលប្រើញឹកញាប់បំផុតទីដប់ក្នុងឆ្នាំ 2017។ <ref>[https://ctmfile.com/story/rmb-role-and-share-of-international-payments-is-declining RMB role and share of international payments is declining] CTMfile. 5 April 2017</ref> វិស័យឧស្សាហកម្ម និង [[វិស័យសេដ្ឋកិច្ចថ្នាក់ឧត្តមសិក្សា|សេវាកម្ម]] គឺជាវិស័យចម្បងនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេសថៃ ដែលកាលពីមុនមានចំនួន 39.2 ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប។ [[វិស័យកសិកម្ម]] របស់ប្រទេសថៃផលិតបាន 8.4 ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប ដែលទាបជាងវិស័យពាណិជ្ជកម្ម និងដឹកជញ្ជូន និងទំនាក់ទំនងដែលមាន 13.4 ភាគរយ និង 9.8 ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប។ វិស័យសំណង់ និងរ៉ែបន្ថែម ៤.៣ ភាគរយដល់ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេស។ វិស័យសេវាកម្មផ្សេងទៀត (រួមទាំងវិស័យហិរញ្ញវត្ថុ ការអប់រំ និងសណ្ឋាគារ និងភោជនីយដ្ឋាន) មានចំនួន 24.9 ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេស។ ទូរគមនាគមន៍ និង [[ពាណិជ្ជកម្មលើសេវាកម្ម]] កំពុងលេចចេញជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃការពង្រីកឧស្សាហកម្ម និងការប្រកួតប្រជែងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច។ <ref name="WB-20080101">{{Cite book|title=Thailand's Annual Infrastructure Report 2008|date=1 January 2008|publisher=World Bank|location=Washington DC|url=http://siteresources.worldbank.org/INTTHAILAND/Resources/333200-1177475763598/3714275-1234408023295/5826366-1234408105311/chapter4-telecommunication-sector.pdf|access-date=6 December 2015}}</ref> ប្រទេស​ថៃ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​សេដ្ឋកិច្ច​ធំ​ជាង​គេ​ទី​ពីរ​នៅ [[អាស៊ីអាគ្នេយ៍|​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍]] បន្ទាប់​ពី [[ឥណ្ឌូណេស៊ី|​ប្រទេស​ឥណ្ឌូនេស៊ី]] ។ GDP សម្រាប់មនុស្សម្នាក់របស់ខ្លួន (7,273.56 ដុល្លារអាមេរិក) ក្នុងឆ្នាំ 2018 <ref name="http">{{Cite web|title=Thailand: Gross domestic product, current prices|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=27&pr1.y=16&c=578&s=NGDP%2CNGDPD&grp=0&a=|archivedate=10 May 2018}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=27&pr1.y=16&c=578&s=NGDP%2CNGDPD&grp=0&a= "Thailand: Gross domestic product, current prices"]. International Monetary Fund<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">10 May</span> 2018</span>.</cite></ref> ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី 4 នៅក្នុងផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់របស់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ បន្ទាប់ពី [[សិង្ហបុរី]] [[ប្រ៊ុយណេ]] និង [[ម៉ាឡេស៊ី]] ។ ក្នុងខែកក្កដា ឆ្នាំ 2018 ប្រទេសថៃបានកាន់កាប់ទុនបម្រុងអន្តរជាតិចំនួន $237.5 ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក ដែលជាប្រទេសធំ <ref name="bot.or.th">{{Cite web|title=International Reserves (Weekly)|url=http://www2.bot.or.th/statistics/BOTWEBSTAT.aspx?reportID=94&language=ENG|archivedate=28 June 2018|archive-date=28 June 2018}}</ref> នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ (បន្ទាប់ពីសិង្ហបុរី)។ អតិរេករបស់ខ្លួននៅក្នុង [[បញ្ជីប្រទេសតាមសមតុល្យគណនីចរន្ត|សមតុល្យគណនី]] ចរន្តជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី 10 នៃពិភពលោក ដែលធ្វើបាន 37.898 ពាន់លានដុល្លារដល់ប្រទេសក្នុងឆ្នាំ 2018 <ref>{{Cite web|title=COUNTRY COMPARISON : CURRENT ACCOUNT BALANCE|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2187rank.html|archive-date=13 June 2007|archivedate=20 August 2018}}</ref> ប្រទេសថៃជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ 2 នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ក្នុងទំហំពាណិជ្ជកម្មខាងក្រៅ បន្ទាប់ពីសិង្ហបុរី។ <ref>{{Cite web|title=World Trade Developments|url=http://www.wto.org/english/res_e/statis_e/its2012_e/its12_world_trade_dev_e.pdf|archivedate=12 March 2013}}</ref> ប្រទេសនេះត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយធនាគារពិភពលោកថាជា "រឿងជោគជ័យនៃការអភិវឌ្ឍន៍ដ៏អស្ចារ្យ" នៅក្នុងសូចនាករសង្គម និងការអភិវឌ្ឍន៍។ <ref>{{Cite web|title=Thailand|url=http://www.worldbank.org/en/country/thailand|archivedate=17 July 2012}}</ref> ទោះបីជាប្រាក់ចំណូលជាតិសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ (GNI) ទាបនៃ 6,610 ដុល្លារអាមេរិក <ref>{{Cite web|url=http://data.worldbank.org/indicator/NY.GNP.PCAP.CD/countries/TH-4E-XT?display=graph|title=GNI per capita, Atlas method (current US$)|archivedate=3 March 2015}}</ref> និងចំណាត់ថ្នាក់ទី 83 នៅក្នុងសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស (HDI) ភាគរយនៃប្រជាជនក្រោមបន្ទាត់នៃភាពក្រីក្រជាតិបានថយចុះពី 65.26 ភាគរយក្នុងឆ្នាំ 1988 ដល់ 8.61 ភាគរយក្នុងឆ្នាំ 2016 ។ នេះ​បើ​តាម​របាយការណ៍​មូលដ្ឋាន​ភាព​ក្រីក្រ​ថ្មី [[ការិយាល័យក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមជាតិ|​របស់​ការិយាល័យ​ក្រុមប្រឹក្សា​អភិវឌ្ឍន៍​សេដ្ឋកិច្ច និង​សង្គម]] (NESDC)។ <ref>{{Cite web|title=ตารางที่ 1.2 สัดส่วนคนจน เมื่อวัดด้านรายจ่ายเพื่อการอุปโภคบริโภค จำแนกตามภาคและพื้นที่ ปี พ.ศ. 2531–2559|url=http://social.nesdb.go.th/SocialStat/StatReport_Final.aspx?reportid=669&template=2R1C&yeartype=M&subcatid=59|archivedate=21 August 2018|archive-date=25 April 2018}}</ref> ប្រទេសថៃគឺជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោម [[បញ្ជីប្រទេសតាមអត្រាគ្មានការងារធ្វើ|ប្រទេសដែលមានអត្រាអ្នកអត់ការងារធ្វើទាបបំផុត]] នៅលើពិភពលោកដែលត្រូវបានរាយការណ៍ថាជា 1 ភាគរយសម្រាប់ត្រីមាសទីមួយនៃឆ្នាំ 2014 ។ នេះគឺដោយសារតែសមាមាត្រដ៏ច្រើននៃចំនួនប្រជាជនដែលធ្វើការក្នុងវិស័យកសិកម្មចិញ្ចឹមជីវិត ឬការងារដែលងាយរងគ្រោះផ្សេងទៀត (ការងារក្នុងគណនីផ្ទាល់ខ្លួន និងការងារគ្រួសារដែលមិនមានប្រាក់ខែ)។ <ref name="ILO">[http://web.nso.go.th/en/survey/data_survey/560624_Summary_Labor_%20May57.pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151112020930/http://web.nso.go.th/en/survey/data_survey/560624_Summary_Labor_%20May57.pdf|date=12 November 2015}} TNSO The National Statistical Office of Thailand. "Over half of all Thailand's workers are in vulnerable employment (defined as the sum of own-account work and unpaid family work) and more than 60 percent are informally employed, with no access to any social security mechanisms". [http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---asia/---ro-bangkok/documents/publication/wcms_205099.pdf Thailand. A labour market profile], International Labour Organization, 2013.</ref> [[ឯកសារ:Istorical_GDP_growth_of_Thailand.png|តំនភ្ជាប់=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Istorical_GDP_growth_of_Thailand.png/300px-Istorical_GDP_growth_of_Thailand.png|ធ្វេង|រូបភាពតូច|300x300ភីកសែល| កំណើនសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសថៃ ពីឆ្នាំ ១៩៦១ ដល់ឆ្នាំ ២០១៥]] [[ឯកសារ:GDP_per_capita_development_in_Thailand.jpg|តំនភ្ជាប់=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/GDP_per_capita_development_in_Thailand.jpg/220px-GDP_per_capita_development_in_Thailand.jpg|រូបភាពតូច| ការអភិវឌ្ឍន៍ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបពិតប្រាកដសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ពី ១៨៩០ ដល់ឆ្នាំ ២០១៨]] 91pdkj02awlfv9gcm5avaxtjk7xzqwh 282551 282550 2022-08-17T14:50:00Z Chhen Pisey 32423 wikitext text/x-wiki '''សេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសថៃ''' ពឹងផ្អែកលើការនាំចេញដែលមានចំនួនប្រហែល ៦០ ភាគរយនៃ [[ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប]] (GDP) ក្នុងឆ្នាំ ២០១៩ ។ <ref>{{Cite web|title=Exports of goods and services (% of GDP) - Thailand {{!}} Data|url=https://data.worldbank.org/indicator/NE.EXP.GNFS.ZS?locations=TH|archivedate=2021-01-24|website=data.worldbank.org}}</ref> [[ប្រទេសថៃ]] ខ្លួនឯងគឺជា [[ប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី។|ប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី]] ដែលមានផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបចំនួន ១៦.៣១៦&nbsp;[[បាត|ពាន់លានបាត]] (៥០៥ ដុល្លារអាមេរិក&nbsp;ពាន់លាន) នៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៨ ដែលជាសេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេទី ៨ របស់អាស៊ី នេះបើយោងតាម [[ធនាគារពិភពលោក]] ។ <ref name="http">{{Cite web|title=Thailand: Gross domestic product, current prices|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=27&pr1.y=16&c=578&s=NGDP%2CNGDPD&grp=0&a=|archivedate=10 May 2018}}</ref> គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០១៨ ប្រទេសថៃមាន [[អតិផរណា]] ជាមធ្យ[[អតិផរណា|១.០៦]]06% <ref name="Bank of Thailand">{{Cite web|title=Change in Price Level|url=http://www.bot.or.th/Thai/Statistics/Indicators/Docs/tab11.pdf|archivedate=9 April 2013}}</ref> និងអតិរេកគណនី៧.៥5% នៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេស។ <ref name="nesdb.go.th">{{Cite web|title=Thai Economic Performance in Q4 and 2012 and Outlook for 2013|url=http://www.nesdb.go.th/Portals/0/eco_datas/economic/eco_state/4_55/Press%20Eng%20Q4-2012.pdf|archivedate=18 February 2013|archive-date=13 March 2014}}</ref> សេដ្ឋកិច្ចថៃត្រូវបានគេរំពឹងថានឹងប្រកាសកំណើន ៣.៨% ក្នុងឆ្នាំ ២០១៩។ <ref name="worldbank 2018">{{Cite web|title=Thailand Expected to Post 4.1% Growth in 2018 – Best Economic Performance Since 2012|date=9 April 2018|url=http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2018/04/09/thailand-expected-to-post-41-growth-in-2018-best-economic-performance-since-2012|archivedate=17 August 2018}}</ref> រូបិយប័ណ្ណរបស់ខ្លួន [[បាត|ប្រាក់បាតថៃ]] ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ជារូបិយប័ណ្ណទូទាត់ពិភពលោកដែលប្រើញឹកញាប់បំផុតទីដប់ក្នុងឆ្នាំ 2២០១៧ <ref>[https://ctmfile.com/story/rmb-role-and-share-of-international-payments-is-declining RMB role and share of international payments is declining] CTMfile. 5 April 2017</ref> វិស័យឧស្សាហកម្ម និង [[វិស័យសេដ្ឋកិច្ចថ្នាក់ឧត្តមសិក្សា|សេវាកម្ម]] គឺជាវិស័យចម្បងនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេសថៃ ដែលកាលពីមុនមានចំនួន ៣៩.២ ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប។ [[វិស័យកសិកម្ម]] របស់ប្រទេសថៃផលិតបាន ៨.៤ ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប ដែលទាបជាងវិស័យពាណិជ្ជកម្ម និងដឹកជញ្ជូន និងទំនាក់ទំនងដែលមាន ១៣.៤ ភាគរយ និង ៩.៤ ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប។ វិស័យសំណង់ និងរ៉ែបន្ថែម ៤.៣ ភាគរយដល់ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេស។ វិស័យសេវាកម្មផ្សេងទៀត (រួមទាំងវិស័យហិរញ្ញវត្ថុ ការអប់រំ និងសណ្ឋាគារ និងភោជនីយដ្ឋាន) មានចំនួន ២៤.៩ ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេស។ ទូរគមនាគមន៍ និង [[ពាណិជ្ជកម្មលើសេវាកម្ម]] កំពុងលេចចេញជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃការពង្រីកឧស្សាហកម្ម និងការប្រកួតប្រជែងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច។ <ref name="WB-20080101">{{Cite book|title=Thailand's Annual Infrastructure Report 2008|date=1 January 2008|publisher=World Bank|location=Washington DC|url=http://siteresources.worldbank.org/INTTHAILAND/Resources/333200-1177475763598/3714275-1234408023295/5826366-1234408105311/chapter4-telecommunication-sector.pdf|access-date=6 December 2015}}</ref> ប្រទេស​ថៃ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​សេដ្ឋកិច្ច​ធំ​ជាង​គេ​ទី​ពីរ​នៅ [[អាស៊ីអាគ្នេយ៍|​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍]] បន្ទាប់​ពី [[ឥណ្ឌូណេស៊ី|​ប្រទេស​ឥណ្ឌូនេស៊ី]] ។ GDP សម្រាប់មនុស្សម្នាក់របស់ខ្លួន (៧,២៧៣.៥៦ ដុល្លារអាមេរិក) ក្នុងឆ្នាំ ២០១៨ <ref name="http">{{Cite web|title=Thailand: Gross domestic product, current prices|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=27&pr1.y=16&c=578&s=NGDP%2CNGDPD&grp=0&a=|archivedate=10 May 2018}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=27&pr1.y=16&c=578&s=NGDP%2CNGDPD&grp=0&a= "Thailand: Gross domestic product, current prices"]. International Monetary Fund<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">10 May</span> 2018</span>.</cite></ref> ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ៤ នៅក្នុងផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់របស់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ បន្ទាប់ពី [[សិង្ហបុរី]] [[ប្រ៊ុយណេ]] និង [[ម៉ាឡេស៊ី]] ។ ក្នុងខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០១៨ ប្រទេសថៃបានកាន់កាប់ទុនបម្រុងអន្តរជាតិចំនួន $២៣៧.៥ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក ដែលជាប្រទេសធំ <ref name="bot.or.th">{{Cite web|title=International Reserves (Weekly)|url=http://www2.bot.or.th/statistics/BOTWEBSTAT.aspx?reportID=94&language=ENG|archivedate=28 June 2018|archive-date=28 June 2018}}</ref> នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ (បន្ទាប់ពីសិង្ហបុរី)។ អតិរេករបស់ខ្លួននៅក្នុង [[បញ្ជីប្រទេសតាមសមតុល្យគណនីចរន្ត|សមតុល្យគណនី]] ចរន្តជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ១០ នៃពិភពលោក ដែលធ្វើបាន 37.898 ពាន់លានដុល្លារដល់ប្រទេសក្នុងឆ្នាំ 2018 <ref>{{Cite web|title=COUNTRY COMPARISON : CURRENT ACCOUNT BALANCE|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2187rank.html|archive-date=13 June 2007|archivedate=20 August 2018}}</ref> ប្រទេសថៃជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ 2 នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ក្នុងទំហំពាណិជ្ជកម្មខាងក្រៅ បន្ទាប់ពីសិង្ហបុរី។ <ref>{{Cite web|title=World Trade Developments|url=http://www.wto.org/english/res_e/statis_e/its2012_e/its12_world_trade_dev_e.pdf|archivedate=12 March 2013}}</ref> ប្រទេសនេះត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយធនាគារពិភពលោកថាជា "រឿងជោគជ័យនៃការអភិវឌ្ឍន៍ដ៏អស្ចារ្យ" នៅក្នុងសូចនាករសង្គម និងការអភិវឌ្ឍន៍។ <ref>{{Cite web|title=Thailand|url=http://www.worldbank.org/en/country/thailand|archivedate=17 July 2012}}</ref> ទោះបីជាប្រាក់ចំណូលជាតិសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ (GNI) ទាបនៃ 6,610 ដុល្លារអាមេរិក <ref>{{Cite web|url=http://data.worldbank.org/indicator/NY.GNP.PCAP.CD/countries/TH-4E-XT?display=graph|title=GNI per capita, Atlas method (current US$)|archivedate=3 March 2015}}</ref> និងចំណាត់ថ្នាក់ទី 83 នៅក្នុងសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស (HDI) ភាគរយនៃប្រជាជនក្រោមបន្ទាត់នៃភាពក្រីក្រជាតិបានថយចុះពី 65.26 ភាគរយក្នុងឆ្នាំ 1988 ដល់ 8.61 ភាគរយក្នុងឆ្នាំ 2016 ។ នេះ​បើ​តាម​របាយការណ៍​មូលដ្ឋាន​ភាព​ក្រីក្រ​ថ្មី [[ការិយាល័យក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមជាតិ|​របស់​ការិយាល័យ​ក្រុមប្រឹក្សា​អភិវឌ្ឍន៍​សេដ្ឋកិច្ច និង​សង្គម]] (NESDC)។ <ref>{{Cite web|title=ตารางที่ 1.2 สัดส่วนคนจน เมื่อวัดด้านรายจ่ายเพื่อการอุปโภคบริโภค จำแนกตามภาคและพื้นที่ ปี พ.ศ. 2531–2559|url=http://social.nesdb.go.th/SocialStat/StatReport_Final.aspx?reportid=669&template=2R1C&yeartype=M&subcatid=59|archivedate=21 August 2018|archive-date=25 April 2018}}</ref> ប្រទេសថៃគឺជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោម [[បញ្ជីប្រទេសតាមអត្រាគ្មានការងារធ្វើ|ប្រទេសដែលមានអត្រាអ្នកអត់ការងារធ្វើទាបបំផុត]] នៅលើពិភពលោកដែលត្រូវបានរាយការណ៍ថាជា 1 ភាគរយសម្រាប់ត្រីមាសទីមួយនៃឆ្នាំ 2014 ។ នេះគឺដោយសារតែសមាមាត្រដ៏ច្រើននៃចំនួនប្រជាជនដែលធ្វើការក្នុងវិស័យកសិកម្មចិញ្ចឹមជីវិត ឬការងារដែលងាយរងគ្រោះផ្សេងទៀត (ការងារក្នុងគណនីផ្ទាល់ខ្លួន និងការងារគ្រួសារដែលមិនមានប្រាក់ខែ)។ <ref name="ILO">[http://web.nso.go.th/en/survey/data_survey/560624_Summary_Labor_%20May57.pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151112020930/http://web.nso.go.th/en/survey/data_survey/560624_Summary_Labor_%20May57.pdf|date=12 November 2015}} TNSO The National Statistical Office of Thailand. "Over half of all Thailand's workers are in vulnerable employment (defined as the sum of own-account work and unpaid family work) and more than 60 percent are informally employed, with no access to any social security mechanisms". [http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---asia/---ro-bangkok/documents/publication/wcms_205099.pdf Thailand. A labour market profile], International Labour Organization, 2013.</ref> [[ឯកសារ:Istorical_GDP_growth_of_Thailand.png|តំនភ្ជាប់=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Istorical_GDP_growth_of_Thailand.png/300px-Istorical_GDP_growth_of_Thailand.png|ធ្វេង|រូបភាពតូច|300x300ភីកសែល| កំណើនសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសថៃ ពីឆ្នាំ ១៩៦១ ដល់ឆ្នាំ ២០១៥]] [[ឯកសារ:GDP_per_capita_development_in_Thailand.jpg|តំនភ្ជាប់=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/GDP_per_capita_development_in_Thailand.jpg/220px-GDP_per_capita_development_in_Thailand.jpg|រូបភាពតូច| ការអភិវឌ្ឍន៍ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបពិតប្រាកដសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ពី ១៨៩០ ដល់ឆ្នាំ ២០១៨]] == ឯកសារយោង == 76fpmahwjoh8681ruc8rw5znjxca0o6 យសោធរបុរៈ 0 47568 282568 2022-08-18T08:19:33Z Chan Sung-Min 36092 Chan Sung-Min បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[យសោធរបុរៈ]] ទៅ [[យសោធរបុរះ]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[យសោធរបុរះ]] gztu0ir1ovi2apgl9n0ykh0u2igcp9b អ្នកប្រើប្រាស់:ឈីន ណារ៉ាក់ 2 47569 282569 2022-08-18T08:19:44Z ឈីន ណារ៉ាក់ 36577 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ឈីន ណារ៉ាក់ wikitext text/x-wiki ឈីន ណារ៉ាក់ leztupv5dx2rf6a5s89q68zcj5rwh8f 282571 282569 2022-08-18T08:31:51Z ឈីន ណារ៉ាក់ 36577 ប្រវត្តិរូប ឈីន ណារ៉ាក់ wikitext text/x-wiki នាមឈ្មោះ: ឈីន ណារ៉ាក់ ( '''''CHHIN NARAK''''' ) ភេទ: ប្រុស សញ្ជាតិ: ខ្មែរ កើតនៅថ្ងៃទី០៦ខែកុម្ភះឆ្នាំ២០០២ អាសយដ្ឋានទីកន្លែងកំណើត ភូមិ ដក់ពរ ឃុំ វល្លិ៍ស ស្រុក សំរោងទង ខេត្ត កំពង់ស្ពឺ ជាកូនប្រុសបងក្នុងគ្រួសារ.... មានបងប្អូនចំនួន៥នាក់ ស្រី៤ ប្រុស១ ឪពុកឈ្មោះ ឈីន វ៉ាន់ថាត ម្ដាយឈ្មោះ ងួន ពុតធិ t8cf41fxjabzvv0aazmm06jghuv659y