វិគីភីឌា kmwiki https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%91%E1%9F%86%E1%9E%96%E1%9F%90%E1%9E%9A%E1%9E%8A%E1%9E%BE%E1%9E%98 MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter មេឌា ពិសេស ការពិភាក្សា អ្នកប្រើប្រាស់ ការពិភាក្សារបស់អ្នកប្រើប្រាស់ វិគីភីឌា ការពិភាក្សាអំពីវិគីភីឌា ឯកសារ ការពិភាក្សាអំពីឯកសារ មេឌាវិគី ការពិភាក្សាអំពីមេឌាវិគី ទំព័រគំរូ ការពិភាក្សាអំពីទំព័រគំរូ ជំនួយ ការពិភាក្សាអំពីជំនួយ ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម ការពិភាក្សាអំពីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 1094 282641 278321 2022-08-20T13:55:06Z 117.20.113.92 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = សាធារណរដ្ឋឥណ្ឌា | common_name = ឥណ្ឌា | native_name = {{nobold|''भारत गणराज्य'' ([[ភាសាហិណ្ឌី]]) <br/> Bhārat Gaṇarājya <br/> ភារតៈគណរាជយៈ}} | image_flag = Flag of India.svg | alt_flag = Horizontal tricolour flag bearing, from top to bottom, deep saffron, white, and green horizontal bands. In the centre of the white band is a navy-blue wheel with 24 spokes. | image_coat = Emblem of India.svg | symbol_width = 60px | alt_coat = Three lions facing left, right, and toward viewer, atop a frieze containing a galloping horse, a 24-spoke wheel, and an elephant. Underneath is a motto: "सत्यमेव जयते". | symbol_type = ត្រារដ្ឋ | other_symbol = "[[វ៉ាន់ដេម៉ាតារ៉ាម|Vande Mataram]]"​ ([[ភាសាសំស្ក្រឹត]])<br />"ខ្ញុំក្រាបថ្វាយបង្គំមាតា"{{lower|0.2em|{{efn|"[...] បទ ''Jana Gana Mana'' គឺជាភ្លេងជាតិរបស់ឥណ្ឌា ស្ថិតក្រោមការកែប្រែពាក្យពេចន៍ដែលរដ្ឋាភិបាលអាចអនុញ្ញាតនៅពេលមានឱកាសកើតឡើង; និងបទ ''Vande Mataram'' ដែលបានដើរតួជាផ្នែកប្រវត្តិសាស្ត្រក្នុងការតស៊ូដើម្បីសេរីភាពឥណ្ឌា, នឹង​ត្រូវ​បាន​លើក​តម្កើង​ស្មើ​នឹង​បទ ''Jana Gana Mana'' ហើយនឹងមានឋានៈស្មើគ្នា"{{sfn|Constituent Assembly of India|1950}}<!--end efn:-->}}{{sfn|National Informatics Centre|2005}}<!--end lower:--><ref name="india.gov.in" />}} | other_symbol_type = ចម្រៀងជាតិ | national_motto = Satyameva Jayate <br/> ជ័យជំនះតែម្នាក់ឯង | national_anthem = {{native phrase|bn|"[[ចាណា ហ្គាណា ម៉ាណា|Jana Gana Mana]]"|italics=off|paren=omit}}<ref name="india.gov.in">{{cite web |url=https://india.gov.in/india-glance/national-symbols |title=National Symbols &#124; National Portal of India |publisher=[[India.gov.in]] |quote=The National Anthem of India Jana Gana Mana, composed originally in Bengali by Rabindranath Tagore, was adopted in its Hindi version by the Constituent Assembly as the National Anthem of India on 24 January 1950. |access-date=1 March 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170204121208/https://india.gov.in/india-glance/national-symbols |archive-date=4 February 2017 }}</ref><ref name="tatsama">{{cite news |title=National anthem of India: a brief on 'Jana Gana Mana' |url=https://www.news18.com/news/india/national-anthem-of-india-a-brief-on-jana-gana-mana-498576.html |date=14 August 2012 |access-date=7 June 2019 |publisher=[[News18 India|News18]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20190417194530/https://www.news18.com/news/india/national-anthem-of-india-a-brief-on-jana-gana-mana-498576.html |archive-date=17 April 2019}}</ref><br />"ព្រះអង្គ​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រង​ចិត្ត​មនុស្ស​ទាំង​អស់"{{lower|0.2em|{{sfn|Wolpert|2003|p=1}}<ref name="india.gov.in" />}}<br /> <div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Jana Gana Mana instrumental.ogg]]</div> | national_languages = គ្មាន<ref name="Times News Network" /><ref name="NoneNtl" /><ref name="Press Trust of India" /> | image_map = India (orthographic projection).svg | map_width = 250px | alt_map = Image of a globe centred on India, with India highlighted. | map_caption = ទឹកដីដែលគ្រប់គ្រងដោយប្រទេសឥណ្ឌាបង្ហាញជាពណ៌បៃតងងងឹត; ទឹកដីបានទាមទារ ប៉ុន្តែមិនត្រូវបានគ្រប់គ្រង បង្ហាញជាពណ៌បៃតងស្រាល | capital = [[ញូវដេលី]] | coordinates = {{Coord|28|36|50|N|77|12|30|E|type:city_region:IN}} | largest_city = {{plainlist| * [[បុមបៃ]] (ទីក្រុងត្រឹមត្រូវ) * [[ដេលី]] (តំបន់​ទី​ក្រុង) }} | official_languages = {{hlist |[[ភាសាហិណ្ឌី|ហិណ្ឌី]]|[[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]]{{efn|យោង​ទៅ​តាមផ្នែកទី ១៧ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃប្រទេសឥណ្ឌា, [[ភាសាហិណ្ឌី]]ក្នុង[[អក្សរទេវនាគរី]]គឺជា[[ភាសាផ្លូវការ]]របស់សហភាព រួមជាមួយនឹងភាសាអង់គ្លេសជាភាសាផ្លូវការបន្ថែម{{sfn|National Informatics Centre|2005}}{{sfn|Ministry of Home Affairs 1960}}<ref name="india.gov.in2">{{cite web |url=https://india.gov.in/india-glance/profile |title=Profile &#124; National Portal of India |publisher=[[India.gov.in]] |access-date=23 August 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130830064815/https://india.gov.in/india-glance/profile |archive-date=30 August 2013 }}</ref> [[រដ្ឋនិងទឹកដីនៃសហភាពរបស់ឥណ្ឌា|រដ្ឋនិងទឹកដីនៃសហភាព]] អាច​មាន​ភាសា​ផ្លូវការ​ផ្សេង​គ្នា​ជា​ភាសា​ផ្សេង​ទៀត​ជា​ភាសា​ហិណ្ឌីឬ​ភាសា​អង់គ្លេស}}<ref>{{cite web |url=https://rajbhasha.gov.in/en/constitutional-provisions |title=Constitutional Provisions – Official Language Related Part-17 of the Constitution of India |website=[[Department of Official Language]] via [[Government of India]] |access-date=18 April 2021 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210418112326/https://rajbhasha.gov.in/en/constitutional-provisions |archive-date=18 April 2021}}</ref>}} | regional_languages = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent;text-align:left; |title = កម្រិតរដ្ឋ និង[[តារាងទីប្រាំបីនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃប្រទេសឥណ្ឌា|{{nowrap|តារាងទីប្រាំបី}}]]<ref name="langoff">{{cite web |url=https://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM50thReport.pdf |title=50th Report of the Commissioner for Linguistic Minorities in India (July 2012 to June 2013) |publisher=Commissioner for Linguistic Minorities, [[Ministry of Minority Affairs]], [[Government of India]] |access-date=26 December 2014 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160708012438/https://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM50thReport.pdf |archive-date=8 July 2016}}</ref> |{{hlist | [[ភាសាអាសាម|អាសាម]] | [[ភាសាបេន្កាលី|បេន្កាលី]] | [[ភាសាបូរ៉ូ|បូរ៉ូ]] | [[ភាសាដូគ្រី|ដូគ្រី]] | [[ភាសាគុជរាតិ|គុជរាតិ]] | [[ភាសាហិណ្ឌី|ហិណ្ឌី]] | [[ភាសាកាន់ណាដា|កាន់ណាដា]] | [[ភាសាកាស្មីរី|កាស្មីរី]] | [[ភាសាកុកបូរ៉ុក|កុកបូរ៉ុក]] | [[ភាសាកងកានី|កងកានី]] | [[ភាសាម៉ៃធីលី|ម៉ៃធីលី]] | [[ភាសាម៉ាឡាយ៉ាឡាម|ម៉ាឡាយ៉ាឡាម]] | [[ភាសាមេតេ|ម៉ានីពូរី]] | [[ភាសាម៉ារ៉ាធី|ម៉ារ៉ាធី]] | [[ភាសាមីហ្សូ|មីហ្សូ]] | [[ភាសានេប៉ាល់|នេប៉ាល់]] | [[ភាសាអូឌៀ|អូឌៀ]] | [[ភាសាបឹនជាពិ|បឹនជាពិ]] | [[ភាសាសំស្ក្រឹត|សំស្ក្រឹត]] | [[ភាសាសាន់តាលី|សាន់តាលី]] | [[ភាសាស៊ីនឌី|ស៊ីនឌី]] | [[ភាសាទមិឡ|ទមិឡ]] | [[ភាសាតេលូហ្គូ|តេលូហ្គូ]] | [[ភាសាអ៊ូរឌូ|អ៊ូរឌូ]] }} }} | languages_type = ភាសាដើម | languages = ៤៤៧ ភាសា{{efn|ប្រភពផ្សេងៗគ្នាផ្តល់តួលេខខុសគ្នាយ៉ាងទូលំទូលាយ ជាចម្បងដោយផ្អែកលើរបៀបដែលពាក្យ "ភាសា" និង "គ្រាមភាសា" ត្រូវបានកំណត់ និងដាក់ជាក្រុម [[អេតណូឡុក]]រាយបញ្ជីភាសាចំនួន ៤៦១ សម្រាប់ប្រទេសឥណ្ឌា (ក្នុងចំណោម ៦,៩១២ នៅទូទាំងពិភពលោក) ៤៤ ដែលកំពុងរស់នៅ ខណៈពេលដែល ១៤ ត្រូវបានផុតពូជ<ref name="Ethnologue">{{cite web|editor=Lewis, M. Paul |editor2=Simons, Gary F. |editor3=Fennig, Charles D.|year=2014|title=Ethnologue: Languages of the World (Seventeenth edition) : India|publisher=[[Ethnologue]] by SIL International|location= Dallas, Texas|url= https://www.ethnologue.com/country/IN|access-date=15 December 2014}}</ref><ref name="Ethnologue2">{{cite web|url=https://archive.ethnologue.com/15/ethno_docs/distribution.asp?by=area|archive-url=https://web.archive.org/web/20141217151950/https://archive.ethnologue.com/15/ethno_docs/distribution.asp?by=area|title=Ethnologue : Languages of the World (Seventeenth edition) : Statistical Summaries |publisher=[[Ethnologue]] by SIL International |archive-date=17 December 2014|access-date=17 December 2014}}</ref>}} | demonym = [[ជនជាតិឥណ្ឌា|ឥណ្ឌា]] | government_type = [[សាធារណរដ្ឋ]][[រដ្ឋធម្មនុញ្ញឥណ្ឌា|រដ្ឋធម្មនុញ្ញ]][[ប្រព័ន្ធសភា|រដ្ឋសភា]]ជា[[ប្រព័ន្ធសហព័ន្ធរដ្ឋ|សហព័ន្ធរដ្ឋ]] | leader_title1 = [[ប្រធានាធិបតីឥណ្ឌា|ប្រធានាធិបតី]] | leader_name1 ឌ្រូប៉ាឌី មឺរមូ]] | leader_title2 = [[អនុប្រធានឥណ្ឌា|អនុប្រធាន]] | leader_name2 = [[វេនកៃអា ណៃឌូ]] | leader_title3 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីឥណ្ឌា|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] | leader_name3 = [[ណារ៉េនដ្រា ម៉ូឌី]] | leader_title4 = [[ចៅក្រមឥណ្ឌា|ចៅក្រម]] | leader_name4 = [[នូថាឡាប៉ាទី វេនកាតា រ៉ាម៉ាណា]] | leader_title5 = [[ប្រធានសភាលោកសភា]] | leader_name5 = [[អូម ប៊ីរឡា]] | legislature = [[សភាឥណ្ឌា|រដ្ឋសភា]] | upper_house = [[រាជយៈសភា]] | lower_house = [[លោកសភា]] | sovereignty_type = [[ចលនាឯករាជ្យឥណ្ឌា|ឯករាជ្យ]] | sovereignty_note = ពី[[សហរាជាណាចក្រ]] | established_event1 = [[ឥណ្ឌាក្នុងសហធនចក្រភព|សហធនចក្រភព]] | established_date1 = [[ទិវាបុណ្យឯករាជ្យជាតិ (ឥណ្ឌា)|១៥ សីហា ១៩៤៧]] | established_event2 = [[សាធារណរដ្ឋ]] | established_date2 = [[ថ្ងៃ​សាធារណរដ្ឋ (ឥណ្ឌា)|២៦ មករា ១៩៥០]] | area_km2 = ៣,២៨៧,២៦៣<ref name="india.gov.in" /> | area_footnote = {{efn|"ទំហំ​ពិតប្រាកដ​របស់​ប្រទេស​គឺ​ជា​ប្រធានបទ​ដែល​ត្រូវ​ជជែក​គ្នា​ព្រោះ​ព្រំដែន​ខ្លះ​មាន​ជម្លោះ ដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌាបានរាយបញ្ជីផ្ទៃដីសរុបចំនួន {{convert|3287260|km2|sqmi|abbr=on}} និងផ្ទៃដីសរុប {{convert|3060500|km2|sqmi|abbr=on}}; អង្គការសហប្រជាជាតិបានរាយបញ្ជីផ្ទៃដីសរុបថា {{convert|3287263|km2|sqmi|abbr=on}} និងផ្ទៃដីសរុប {{convert|2973190|km2|sqmi|abbr=on}}."{{sfn|Library of Congress|2004}} }} | area_rank = ទី៧ | area_sq_mi = ១,២៦៩,៣៤៦ | percent_water = ៩.៦ | population_estimate = {{IncreaseNeutral}} {{UN Population|India}}{{UN Population|ref}} | population_census = ១,២១០,៨៥៤,៩៧៧<ref>{{cite web|url=https://www.censusindia.gov.in/2011census/population_enumeration.html|title=Population Enumeration Data (Final Population)|work=2011 Census Data|publisher=[[Registrar General and Census Commissioner of India|Office of the Registrar General & Census Commissioner, India]]|access-date=17 June 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160522213913/https://www.censusindia.gov.in/2011census/population_enumeration.html|archive-date=22 May 2016}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.censusindia.gov.in/2011census/PCA/A-2_Data_Tables/00%20A%202-India.pdf|title=A – 2 Decadal Variation in Population Since 1901|work=2011 Census Data|publisher=[[Registrar General and Census Commissioner of India|Office of the Registrar General & Census Commissioner, India]]|access-date=17 June 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160430213141/https://www.censusindia.gov.in/2011census/PCA/A-2_Data_Tables/00%20A%202-India.pdf|archive-date=30 April 2016}}</ref> | population_estimate_year = {{UN Population|Year}} | population_estimate_rank = ទី២ | population_census_year = ២០១១ | population_census_rank = ទី២ | population_density_km2 = {{Pop density|{{Indian population clock}}|3287263|km2|disp=num|prec=1}} | population_density_sq_mi = {{Pop density|{{Indian population clock}}|1269219|sqmi|disp=num|prec=1}} | population_density_rank = ទី១៩ | GDP_PPP = {{increase}} {{nowrap|១១.៧៤៥ ពាន់ពាន់លានដុល្លារ}}<ref name=imf>{{cite news |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2022/April/weo-report?c=534,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,PPPSH,&sy=2017&ey=2027&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database: April 2022 |publisher=[[International Monetary Fund]] |newspaper=Imf |date=April 2022 |access-date=19 April 2022}}</ref> | GDP_PPP_year = ២០២២ | GDP_PPP_rank = ទី៣ | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ៨,៣៥៨ ដុល្លារ<ref name=imf /> | GDP_PPP_per_capita_rank = ទី១២៨ | GDP_nominal = {{increase}} {{nowrap|៣.៥៣៥ ពាន់ពាន់លានដុល្លារ}}<ref name=imf /> | GDP_nominal_year = ២០២២ | GDP_nominal_rank = ទី៥ | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} ២,៥១៥ ដុល្លារ<ref name=imf /> | GDP_nominal_per_capita_rank = ទី១៤២ | Gini = ៣៥.៧ <!--number only--> | Gini_year = ២០១១ | Gini_change = | Gini_ref = <ref>{{cite web|title=Gini Index coefficient|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/field/gini-index-coefficient-distribution-of-family-income/country-comparison|website=[[The World Factbook]]|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|access-date=10 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210707032440/https://www.cia.gov/the-world-factbook/field/gini-index-coefficient-distribution-of-family-income/country-comparison|archive-date=7 July 2021}}</ref><ref>{{cite web|title=Gini index (World Bank estimate) – India |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=IN|publisher=[[World bank]]}}</ref> | Gini_rank = ទី៩៨ | HDI = ០.៦៤៥ <!--number only--> | HDI_year = ២០១៩ <!--Please use the year to which the HDI [[Human Development Index]] data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|title=Human Development Report 2020|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=15 December 2020|access-date=15 December 2020}}</ref> | HDI_rank = {{ordinal|131}} | currency = [[រូពីឥណ្ឌា]] (₹) | currency_code = INR | time_zone = [[ម៉ោងស្តង់ដារឥណ្ឌា|ម.ស.ឥ.]] | utc_offset = +០៥:៣០ | utc_offset_DST = | DST_note = ''[[ម៉ោងសន្សំពន្លឺថ្ងៃ|ម.ស.ព.ថ.]] មិនត្រូវបានអង្កេត'' | time_zone_DST = | date_format = {{ubl | {{nowrap|{{abbr|dd|day}}-{{abbr|mm|month}}-{{abbr|yyyy|year}}}}{{efn|See [[Date and time notation in India]].}} }} | drives_on = ឆ្វេង<ref>{{Cite web |title=List of all left- & right-driving countries around the world |url=https://www.worldstandards.eu/cars/list-of-left-driving-countries/ |date=13 May 2020 |access-date=10 June 2020 |website=worldstandards.eu}}</ref> | calling_code = [[លេខទូរស័ព្ទនៅក្នុងឥណ្ឌា|+៩១]] | cctld = [[.in]] ([[.in#Internationalised domain names and country codes|others]]) | englishmotto= | religion_year = ២០១១ | religion = {{ubl | ៧៩.៨% [[ហិណ្ឌូសាសនា]] | ១៤.២% [[ឥស្លាមសាសនា]] | ២.៣% [[គ្រិស្តសាសនា]] | ១.៧% [[សិខសាសនា]] | ០.៧% [[ពុទ្ធសាសនា]] | ០.៤% [[ជេនសាសនា]] | ០.២៣% [[មិនសាសនា]] | ០.៦៥% ផ្សេងៗ<ref name="Census2011religion" /> }} | official_website = <!-- do not add www.gov.in – The article is about the country, not the government – from Template:Infobox country, do not use government website (e.g. usa.gov) for countries (e.g. United States) --> | today = | iso3166code = IN }} '''ប្រទេសឥណ្ឌា''' ដោយមានឈ្មោះផ្លូវការថា '''សាធារណរដ្ឋឥណ្ឌា'''<ref>–{{citation|title=The Essential Desk Reference |url=https://books.google.com/books?id=yjcOAQAAMAAJ&pg=PA76|year=2002|publisher=[[Oxford University Press]] |isbn=978-0-19-512873-4|page=76}} "Official name: Republic of India.";<br />–{{citation|author=John Da Graça|title=Heads of State and Government|url=https://books.google.com/books?id=M0YfDgAAQBAJ&pg=PA421 |year=2017|publisher=[[Macmillan Publishers|Macmillan]] |location=London |isbn=978-1-349-65771-1|page=421}} "Official name: Republic of India; Bharat Ganarajya (Hindi)";<br />–{{citation|author=Graham Rhind |title=Global Sourcebook of Address Data Management: A Guide to Address Formats and Data in 194 Countries |url=https://books.google.com/books?id=iGdQDwAAQBAJ&pg=PA302|year=2017|publisher=[[Taylor & Francis]] |isbn=978-1-351-93326-1|page=302}} "Official name: Republic of India; Bharat.";<br />–{{citation|last=Bradnock|first=Robert W.|title=The Routledge Atlas of South Asian Affairs |url=https://books.google.com/books?id=zzjbCgAAQBAJ&pg=PA108|year=2015|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-1-317-40511-5|page=108}} "Official name: English: Republic of India; Hindi:Bharat Ganarajya";<br />–{{citation|title=Penguin Compact Atlas of the World|url=https://books.google.com/books?id=pLw-ReHIgvQC&pg=PA140|year=2012|publisher=[[Penguin Group|Penguin]] |isbn=978-0-7566-9859-1|page=140}} "Official name: Republic of India";<br />–{{citation|title=Merriam-Webster's Geographical Dictionary |url=https://books.google.com/books?id=Co_VIPIJerIC&pg=PA515|year=1997|isbn=978-0-87779-546-9 |edition=3rd |publisher=[[Merriam-Webster]]|pages=515–516}} "Officially, Republic of India";<br />–{{citation|title=Complete Atlas of the World, 3rd Edition: The Definitive View of the Earth |url=https://books.google.com/books?id=O5moCwAAQBAJ&pg=PA54-IA10|year=2016|publisher=[[DK Publishing]] |isbn=978-1-4654-5528-4|page=54}} "Official name: Republic of India";<br />–{{citation|title=Worldwide Government Directory with Intergovernmental Organizations 2013|url=https://books.google.com/books?id=CQWhAQAAQBAJ&pg=PA726|date=10 May 2013|publisher=[[CQ Press]]|isbn=978-1-4522-9937-2|page=726}} "India (Republic of India; Bharat Ganarajya)"</ref> ឬឈ្មោះជាភាសាហិណ្ឌី '''ភារតៈ''' ([[ភាសាហិណ្ឌី]]: भारत, ''Bhārat'') គឺជាប្រទេសនៅទ្វីប[[អាស៊ីខាងត្បូង]] ជា[[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមក្រឡាផ្ទៃសរុប|ប្រទេសធំជាងគេទី ១៧ តាមតំបន់]] ប្រទេសដែល[[បញ្ជីប្រទេសតាមចំនួនប្រជាជន|មានប្រជាជនច្រើនជាងគេ]]ទីពីរ និង[[ប្រជាធិបតេយ្យ]]ដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅលើពិភពលោក ជាប់នឹង[[មហាសមុទ្រឥណ្ឌា]]នៅភាគខាងត្បូង [[សមុទ្រអារ៉ាប់]]នៅភាគនិរតី និង[[ឈូងសមុទ្របេងហ្គាល់]]នៅភាគអាគ្នេយ៍ មានព្រំប្រទល់ដីជាមួយប្រទេស[[ប៉ាគីស្ថាន]]នៅភាគខាងលិច{{efn|1 = [[រដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌា]]ក៏បានចាត់ទុក[[អាហ្វហ្គានីស្ថាន]]ជាប្រទេសជាប់ព្រំដែន ដូចដែលចាត់ទុក[[កាស្មីរ]]ទាំងអស់ជាផ្នែកមួយនៃប្រទេសឥណ្ឌា យ៉ាង​ណា​មិញ នេះត្រូវបាន[[ការជម្លោះកាស្មីរ|ជំទាស់]] ហើយតំបន់ជាប់ព្រំដែនអាហ្វហ្គានីស្ថាន គ្រប់គ្រងដោយប៉ាគីស្ថាន ប្រភព: {{cite web |title=Ministry of Home Affairs (Department of Border Management) |url=https://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/BMIntro-1011.pdf|access-date=1 September 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20150317182910/https://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/BMIntro-1011.pdf|archive-date=17 March 2015|url-status=dead}} }} ប្រទេស[[ចិន]], [[នេប៉ាល់]], និងប្រទេស[[ភូតាន]]នៅភាគខាងជើង និងប្រទេស[[បង់ក្លាដែស]]និង[[មីយ៉ាន់ម៉ា]]នៅភាគខាងកើត នៅមហាសមុទ្រឥណ្ឌា ប្រទេសឥណ្ឌាស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ជុំវិញប្រទេស[[ស្រីលង្កា]] និង[[ម៉ាល់ឌីវ]] [[ប្រជុំកោះអាន់ដាម៉ាន់និងនីកូបា]]មានព្រំប្រទល់ដែនសមុទ្រជាមួយប្រទេស[[ថៃ]] មីយ៉ាន់ម៉ា និង[[ឥណ្ឌូនេស៊ី]] == ភូមិសាស្ត្រ == === ទីតាំងភូមិសាស្ត្រ === [[ឯកសារ:India (orthographic projection).svg|thumb|right]] ប្រទេស​ឥណ្ឌា មាន​ផ្ទៃដី ៣,២៨៧,៥៩០ គីឡូម៉ែត្រ​ក្រឡា ធំ​ជាង​គេ​ទី​៧លើ​ពិភពលោក​ ស្ថិត​នៅ​ភូមិភាគ[[អាស៊ីខាងត្បូង]] ខាងលិច​ជាប់នឹង [[សមុទ្រ​អារ៉ាប់]] ខាងកើត​ជាប់នឹង [[ឈូងសមុទ្របេងហ្គាល់]] និង​ខាងត្បូង​ជាប់​ [[មហាសមុទ្រឥណ្ឌា]] ចន្លោះ​ប្រទេស [[មីយ៉ាន់ម៉ា]] និង[[ប៉ាគីស្ថាន]]។ === ព្រំប្រទល់ === ឥណ្ឌា មាន​ព្រំដែន​គោក​សរុប​ប្រវែង ១៤.១០៣ គីឡូម៉ែត្រ ជាប់នឹង​ប្រទេស [[បង់ក្លាដេស]] ៤.០៥៣ គីឡូម៉ែត្រ ប្រទេស[[ប៊ូតាន]] ៦០៥ គីឡូម៉ែត្រ ប្រទេស[[ភូមា]] ១.៤៦៣ គីឡូម៉ែត្រ ប្រទេស[[ចិន]] ៣.៣៨០ គីឡូម៉ែត្រ ប្រទេស[[នេប៉ាល់]] ១.៦៩០ គីឡូម៉ែត្រ និង​ប្រទេស[[ប៉ាគីស្ថាន]] ២.៩១២ គីឡូម៉ែត្រ។ លើស​ពី​នេះ​ឥណ្ឌា នៅ​មាន​ឆ្នេរសមុទ្រ​ជាង ៧.៥១៧ គីឡូម៉ែត្រ​ទៀត។ === សណ្ឋានដី === តំបន់​ខ្ពង់រាប​ស្ថិតនៅ​ភាគ​ខាងត្បូង (ខ្ពង់រាប​ដេកង់) តំបន់​ទំនាប​ស្ថិតនៅ​តាម[[ទន្លេ​គង្គា]] តំបន់​វាលខ្សាច់​រហោឋាន​នៅ​ភាគ​ខាងលិច និង​ខាងជើង​គឺ​ជួរភ្នំ[[ហិមាល័យ]]។ === ធនធានធម្មជាតិ === ប្រទេស​ឥណ្ឌា សំបូរ​នូវធនធានធម្មជាតិ យ៉ាង​ច្រើន​ដូច​ជា៖ [[ធ្យូងថ្ម]] [[រ៉ែដែក]] [[ម៉ង់ហ្កាណែស]] [[មីកា]] [[រ៉ែ​បុកស៊ីត]] [[ទីតាន]] [[ក្រូម]] [[ឧស្ម័នធម្មជាតិ]] [[ប្រេងកាត]] [[ពេជ្រ]] [[ថ្មកំបោរ]] និង​​ដី​ដាំ​ដំណាំ​ដែល​មាន​ជីរ​ជាតិ។ === គ្រោះធម្មជាតិ === ភាពរាំងស្ងួត ទឹកជំនន់ ភ្លៀងមូសុង ខ្យល់ព្យុះ គ្រោះរញ្ជួយដី . . . ។ == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == ពួក[[អារ្យ]] ឬ[[អារ្យន]] ដែល​មក​ពី​ប៉ែក​ពាយព្យ បាន​លុកលុយ​ចូល​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​នៅ​ប្រហែល​ឆ្នាំ ១៥០០ មុន​[[គ្រិស្ត​សករាជ]]​។ ការ​បូក​បញ្ចូល​គ្នា​រវាងពួក​[[អារ្យ]] និង​ពួក​[[ដ្រាវីត]] ដែល​រស់នៅ​មុន​បង្កើត​បាន​ជា​វប្បធម៌​ឥណ្ឌា​បុរាណ​។ [[ចក្រភពមោរ្យា]] ([[:en:Maurya_Empire|Maurya Empire]]) នៃ​សតវត្ស​ទី​៤ និង​ទី​៣​មុន​​[[គ្រិស្ត​សករាជ]]​​បាន​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​ដល់​កំពូល​ក្នុង​រជ្ជកាល ព្រះបាទ [[អសោក]] ([[:en:Ashoka|​ ASHOKA]]) ដោយ​គ្រប​ដណ្តប់​ស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង​នៃ​ភូមិភាគ [[អាស៊ីខាងត្បូង]]។ ក្រោយ​ការ​​សោយទីវង្កត​របស់​ព្រះបាទ [[អសោក]] ឥណ្ឌា​បាន​ធ្លាក់ចុះ​ខ្សោយ​ ដោយ​ចក្រភព​ឥណ្ឌា​ត្រូវ​បែក​ទៅ​ជា​រដ្ឋ​តូចៗ​ជាច្រើន​។ ឥណ្ឌា​បាន​​ស្គាល់​ភាពរុងរឿង​សារ​ជា​ថ្មី​ម្តង​ទៀត ហើយ​ចាប់​បើក​នូវ​យុគមាស​របស់​ខ្លួន ដោយ​រាជវង្ស​កុប្តៈ ([[:en:Gupta_Empire|Gupta]]) នៅ​រវាង​សតវត្ស​ទី​៤ និង​ទី​៦ នៃ​[[គ្រិស្ត​សករាជ]] ដែល​នៅ​​សម័យ​នោះ​ត្រូវ​បាន​គេ​មើល​ឃើញ​នូវ​ការ​រីកចំរើន​ទាំង វិទ្យាសាស្ត្រ សិល្បៈ និង​វប្បធម៌។ នៅ​សតវត្ស​ទី​១៩ [[ចក្រភពអង់គ្លេស]]​បាន​កាន់កាប់​ទឹកដី​ឥណ្ឌា​ទាំងមូល​។ កងទ័ព​ឥណ្ឌា ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ជួរកងទ័ព​ជើងគោក​[[ចក្រភពអង់គ្លេស]] បាន​ដើរ​តួនាទី​យ៉ាង​សំខាន់​នៅ​ក្នុង​[[សង្គ្រាមលោក]]​ទាំង​ពីរលើក​ ជួយ​[[អង់គ្លេស]]​ប្រឆាំង​នឹង​សត្រូវ។ ការ​តស៊ូ​ដោយ​អហិង្សា​ប្រឆាំង​អាណានិគម​[[អង់គ្លេស]] ដឹកនាំ​ដោយ [[មហាត្មៈ​ គន្ធី]] ([[:en:Mahatma_Gandhi|Mahatma Gandhi]]) និង [[ចាវាហាឡាល នេរុ]] ([[:en:Nehru|Jawaharlal Nehru]]) បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​នៅ​ឆ្នាំ ១៩៤៧។ ក្រោយ​ការ​ទទួល​បាន​ជ័យជំនះ​ [[ឧបទ្វីបឥណ្ឌា]]​ត្រូវ​បាន​បែងចែក​ជា​រដ្ឋ​ពីរ​ផ្សេង​គ្នា ដោយ​បុព្វហេតុ​ទំនាស់​សាសនា​គឺៈ ឥណ្ឌា និង​រដ្ឋឥស្លាម​[[ប៉ាគីស្ថាន]] ហើយ​[[មហាត្មៈ​ គន្ធី]] ត្រូវ​បាន​ធ្វើ​ឃាត​ដោយ​ពួក​[[ហិណ្ឌូនិយម]]​ជ្រុល​ នៅ​​ថ្ងៃ​​ទី​​ ៣០ មករា​ ឆ្នាំ​ ១៩៤៨ ក្រោយ​​ពេល​​ដែល​​ឥណ្ឌា​​ទើប​តែ​​បាន​​ទទួល​​ឯករាជ្យ​​ពី​​[[អង់គ្លេស]]​​។ ការ​ចាកចេញ​ទៅ​របស់​ពួក​[[អង់គ្លេស]]​បាន​បន្សល់​ទុក​ឲ្យ ប្រទេស​ឥណ្ឌា និង​[[ប៉ាគីស្ថាន]]​នូវបញ្ហា​ទំនាស់​ដណ្ដើម​ដែនដី​[[កាស្មៀរ]]។ សង្គ្រាម​​លើក​ទី​៣ រវាង​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​នៅ​ឆ្នាំ ១៩៧១ បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​[[ប្រទេសប៉ាគីស្ថានខាងកើត]]​ក្លាយ​ជា​រដ្ឋ​[[បង់ក្លាដេស]]​ឯករាជ្យ ពី​[[ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន​ខាងលិច]] (ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន​សព្វថ្ងៃ)។ == ប្រព័ន្ធ​នយោបាយ == រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ឥណ្ឌា គឺជា​[[រដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]​ ដែល​ចំណាស់​ជាងគេ និង​ទូលំទូលាយ​បំផុត​ក្នុងចំណោម​ប្រជាជាតិ​ឯករាជ្យ​នៅ​លើ​ពិភពលោក ដោយ​បាន​ប្រកាស​ដាក់​ឲ្យ​ប្រើ​ចាប់​តាំង​ពី​ថ្ងៃ​ទី​២៦ ខែ សីហា ឆ្នាំ ១៩៥០ ​មក​ម៉្លេះ​។ បុព្វ​កថា​ នៃ​[[រដ្ឋធម្មនុញ្ញ]] នេះ​បាន​ចែងថា​ ឥណ្ឌា​ គឺជា​ [[សាធារណរដ្ឋ]] ដែល​មាន​ [[អធិបតេយ្យភាព]]​ [[សង្គមនិយម]]​ មិន​អាស្រ័យ​​ជំនឿ​សាសនា​ និង​[[ប្រជាធិបតេយ្យ]]​។ ឥណ្ឌា​មាន​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​មួយ​ និង​សភា​ពីរ​ ដែល​យក​តាម​របៀប​លោក​ខាងលិច​ ដែល​ចែក​អំណាច​បី​ផ្សេង​គ្នា​គឺ៖ អង្គ​[[នីតិប្បញ្ញត្តិ]] អង្គ​[[នីតិប្រតិបត្តិ]]​ និង​​[[តុលាការ]] ។ [[ប្រធានាធិបតី]]​ ជា​[[ប្រមុខរដ្ឋ]]​ ដែល​ត្រូវ​បាន​បោះឆ្នោត​តាម​វិធីមិនទូទៅ (សកល)​ ដែល​រួមមាន​ សមាជិក​នៃ​សភា​ទាំងពីរ​ សម្រាប់​អាណត្តិ​ រយៈពេល​ប្រាំ​ឆ្នាំ​ ដោយ​ពុំ​មានការ​កម្រិត​អាណត្តិ​ទេ​។ [[ប្រធានាធិបតី]]​ឥណ្ឌា​គឺជា​និមិត្តរូប​ ពុំ​មាន​អំណាច​ទូលំទូលាយ​ទេ​ ប៉ុន្តែ​មាន​សិទ្ធិ​ប្រកាស​ប្រទេស​ដាក់​ក្នុង​ភាព​អាសន្ន​ប្រសិនបើ​មាន​ការចាំបាច់​។ [[នាយករដ្ឋមន្ត្រី]]​ ជា​ប្រមុខ​រ[[ដ្ឋាភិបាល]] មាន​អំណាច​យ៉ាង​ទូលំទូលាយ​ ក្នុង​អង្គ​[[នីតិប្រតិបត្តិ]] ។ [[នាយករដ្ឋមន្ត្រី]]​ ត្រូវ​តែងតាំង​ដោយ​[[ប្រធានាធិបតី]] និង​ដោយ​មាន​ការ​គាំទ្រ​ពី​សភា​ ពី​គណបក្ស​ ដែល​មាន​សំឡេង​ភាគច្រើន​ក្នុង​សភា​ជាន់​ទាប​។ === អង្គ​នីតិ​បញ្ញត្តិ​ === អង្គ​[[នីតិ​បញ្ញត្តិ]]​ នៃ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​ មាន​សភា​ពីរ​ផ្សង​គ្នា​គឺ៖ សភា​ជាន់​ខ្ពស់​​ហៅថា​[[:en:Rajya_Sabha|​ Rajya Sabha]] (​ក្រុម​ប្រឹក្សា​រដ្ឋ​) និង​សភា​ជាន់​ទាប​​ហៅថា​ [[:en:Lok_Sabha| ​Lok Sabha]] (សភា​ប្រជាជន​)​។ សភា​ជាន់​ខ្ពស់​ត្រូវ​មាន​សមាជិក​មិន​លើស​ពី​ ២៥០​ រូប​ឡើយ​ (​សមាជិក​អចិន្ត្រៃយ៍​មាន​ ២៤៥​ រូប​) ក្នុង​នោះ​មាន​ ១២ រូប​ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ដោយ​[[ប្រធានាធិបតី]] ក្រៅ​ពី​នេះ​ត្រូវ​បាន​បោះឆ្នោត​ជ្រើស​តាំង​ដោយ​សភា​រដ្ឋ​ និង​សភា​អាណា​ខេត្ត​ ទៅ​តាម​សមាមាត្រ​ នៃ​ចំនួន​ប្រជាជន​សម្រាប់​អាណត្តិ ០៦ ឆ្នាំ​។ នៅ​សភា​ថ្នាក់​ទាប​ មាន​សមាជិក​សរុប​ ៥៤៥ រូប​ ក្នុង​នោះ​ ៥៤៣ រូប​ត្រូវ​បោះឆ្នោត​ដោយ​ផ្ទាល់​ពី​ប្រជាជន​ និង​ ២ រូប​ទៀត​ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ដោយ​[[ប្រធានាធិបតី]]​ សម្រាប់​អាណត្តិ​ ០៥ ឆ្នាំ​។ === អង្គ​នីតិ​ប្រតិបត្តិ === អង្គ​[[នីតិ​ប្រតិបត្តិ]] ​រួម​មាន​ [[ប្រធានាធិបតី]] [[អនុ​ប្រធានាធិបតី]]​ និង​[[គណៈរដ្ឋមន្ត្រី]]​ ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​[[នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] ។ រដ្ឋមន្ត្រី​គ្រប់​រូប​នៃ​គណៈរដ្ឋមន្ត្រី​ត្រូវ​តែ​ជា​សមាជិក​ នៃ​សភា​ណាមួយ​ក្នុង​ចំណោម​សភា​ទាំង​ពីរ​។ ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​សភា​ឥណ្ឌា​ អង្គ​[[នីតិ​ប្រតិបត្តិ]] អាស្រ័យ​ទៅ​នឹង​ អង្គ​[[នីតិ​បញ្ញត្តិ]] ។ ដូច្នេះ​[[នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] និង​[[គណៈរដ្ឋមន្ត្រី]]​ របស់​គាត់​ ត្រូវ​ទទួល​ខុស​ត្រូវ​ចំពោះ​សភា​ជាន់​ទាប​។ === តុលាការ === ឥណ្ឌា​មាន​[[តុលាការ]] បី​ថ្នាក់​រួមគ្នា​គឺ​មាន​ [[តុលាការ​កំពូល]]​ ដឹកនាំ​ដោយ​ប្រធាន​ចៅក្រម​ម្នាក់​ និង​ចៅក្រម​ ២៥​ រូប​ផ្សេង​ទៀត​ ដែល​តែងតាំង​ដោយ​[[ប្រធានាធិបតី]] ដែល​ត្រូវ​បំពេញ​តួនាទី​រហូត​ដល់​អាយុ​ ៦៥​ ឆ្នាំ​ ឬ​ក៏​អាច​ដក​ហូត​តួនាទី​ ប្រសិនបើ​រក​ឃើញ​ភស្តុតាង​ថា​បាន​ប្រព្រឹត្ត​នូវ​អំពើ​មិន​សមរម្យ​ ឬ​ខុស​ពី​ក្រមសីលធម៌​ និង​តុលាការ​ថ្នាក់​ខ្ពស់​ចំនួន​ ២១ ព្រម​ទាំង​តុលាការ​ថ្នាក់​ទាប​ជាច្រើន​ទៀត​។ តុលាការ​កំពូល​ មាន​សមត្ថកិច្ច​ លើ​ករណី​ ដែល​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​សិទ្ធិ​មូលដ្ឋាន​ និង​លើ​ជម្លោះ​រវាង​រដ្ឋ​ និង​ អំណាច​កណ្ដាល​ ព្រម​ទាំង​បណ្ដឹង​ឧទ្ធរណ៍​ពី​តុលាការ​ថ្នាក់​ខ្ពស់​។ [[តុលាការ]]​ត្រូវតែ​ឯករាជ្យ​ ហើយ​មាន​អំណាច​ប្រកាស​ដាក់​ឲ្យ​ប្រើ​ច្បាប់​ និង​អាច​ច្រាន​ចោល​ផង​ដែរ​នូវ​ច្បាប់​របស់​សហព័ន្ធ​ ឬ​ច្បាប់​រដ្ឋ​ទាំងឡាយ​ណា​ ដែល​ផ្ទុយ​ពី​[[រដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]​។ តួនាទី​ជា​អ្នក​ត្រួត​ពិនិត្យ​ច្បាប់​ចុង​ក្រោយ​ នៃ​[[រដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]​ គឺ​ជា​មុខងារ​មួយ​យ៉ាង​សំខាន់​ របស់​[[តុលាការ​កំពូល]] ។ == វិស័យ​នយោបាយ​ == ក្នុង​ក្របខ័ណ្ឌ​សហព័ន្ធ​ ឥណ្ឌា​ជា​ប្រទេស​ប្រជាធិបតេយ្យ ដែល​មាន​ប្រជាជន​ច្រើន​ជាង​គេ​លើ​ពិភពលោក​។ តាម​ប្រវត្តិ​នៃ​ប្រជាធិបតេយ្យ​របស់​ឥណ្ឌា​ ភាគ​ច្រើន​នៃ​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​ត្រូវ​បាន​ដឹកនាំ​ដោយ​[[គណបក្ស​សមាជ​ជាតិ​ឥណ្ឌា]] ហៅ[[គណ​បក្ស​សមាជ]]​ [[:en:Indian_National_Congress|(Indian National Congress)]]។ ចំពោះ​នយោបាយ​ថ្នាក់​រដ្ឋ​ ត្រូវ​បាន​ដឹកនាំ​ដោយ​គណបក្ស​ថ្នាក់​ជាតិ​ជាច្រើន​រួមមាន​ [[គណបក្ស​សមាជ]] គណបក្ស​ [[:en:Bharatiya_Janata_Party​​|Bharatiya Janta (BJP)]] [[គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ឥណ្ឌា​ (​ម៉ាក្ស​និយម​)]] និង​គណបក្ស​ថ្នាក់​តំបន់​ជាច្រើន​ទៀត​។ ចាប់​ពី​ឆ្នាំ​ ១៩៥០ ដល់​ ឆ្នាំ​ ១៩៩០ លើក​លែង​តែ​រយៈ​ពីរ​ខ្លីៗ​ចេញ​នោះ​ [[គណបក្ស​សមាជ]]​តែង​តែ​មាន​សំលេង​ភាគ​ច្រើន​ក្នុង​សភា​​។ [[គណបក្ស​សមាជ]] បាន​ស្ថិត​នៅ​ក្រៅ​អំណាច​ពី​ឆ្នាំ​ ១៩៧៧ ដល់​ឆ្នាំ​ ១៩៨០ នៅ​ពេល​ដែល​គណបក្ស​ [[:en:Bharatiya_Janata_Party|BJP]] បាន​ឈ្នះ​ការ​បោះឆ្នោត​ដោយ​សារ​ការ​មិន​ពេញចិត្ត​ជា​សាធារណៈ​ចំពោះ​ការ​ប្រកាស​ភាព​អាសន្ន​ របស់​អតីត​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​ លោកស្រី​ [[អ៊ីនដ្រា​ គន្ធី]]​ ([[:en:Indira_Gandhi|Indira Gandhi]]) នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៨៩​។ នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៨៩ គណបក្ស [[:en:Janata_Dal|Janta Dal]] បាន​ដឹកនាំ​សម្ព័ន្ធ​ភាព​ [[:en:National_Front_(India)|Nation front]] រួមគ្នា​បក្ស​[[ឆ្វេង​និយម]] ([[:en:Left_Front|The left front]]) បាន​ឈ្នះ​ឆ្នោត​ ប៉ុន្តែ​បាន​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​អំណាច​តែ​ ២​ ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ​។ នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៩៦ ដល់ ឆ្នាំ ១៩៩៨ គឺ​ជា​កំឡុង​ពេល​ដ៏​វឹកវរ​ក្នុង​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​ ជាមួយ​ការ​បង្កើត​សម្ព័ន្ធ​ភាព​ជា​ច្រើន​ ដែល​មាន​រយៈពេល​ខ្លី​ ដោយ​ការ​មាន​ទំនោរ​នយោបាយ​រេ​ចុះ​រេ​ឡើង​ពុំ​មាន​ជំហរ​ច្បាស់លាស់​។ គណបក្ស [[:en:Bharatiya_Janata_Party|​BJP]] បាន​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​ចម្រុះ​មួយ​ នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៩៦ តែ​មាន​រយៈពេល​មិន​យូរ​ប៉ុន្មាន​ទេ​ តាមរយៈ​ [[:en:United_Front_(India)|United Front Collation]] ។ នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៩៨ គណបក្ស [[:en:Bharatiya_Janata_Party|BJP]] បាន​បង្កើត​សម្ព័ន្ធ​ភាព​ជាតិ​ដើម្បី​ប្រជាធិបតេយ្យ​ ([[:en:National_Democratic_Alliance_(India)|NDA]]) ហើយ​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​រដ្ឋាភិបាល​ដំបូង​បង្អស់​ពុំ​មែន​បក្ស​សមាជ​ ដែល​បាន​កាន់​អំណាច​ពេញ​មួយ​អាណត្តិ​រយៈពេល​ ៥​ ឆ្នាំ​។ នៅ​ក្នុង​ការ​បោះឆ្នោត​ជាតិ​ឆ្នាំ​ ២០០៤ គណបក្ស​សមាជ​ បាន​ឈ្នះ​សំលេង​ភាគច្រើន​ក្នុង​សភា​ជាន់​ទាប​ ហើយ​បាន​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​ចម្រុះ​ ដោយ​បង្កើត​សម្ព័ន្ធ​ភាព​មួយ​ ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ថា​ [[:en:National_Democratic_Alliance_(India)|United Progressive Alliance]] ដោយ​មាន​ការ​គាំទ្រ​ពី​បក្ស​ឆ្វេង​និយម​ជា​ច្រើន​ និង​សមាជិក​ខ្លះ​ ដែល​ប្រឆាំង​នឹង​គណបក្ស​ [[:en:Bharatiya_Janata_Party |BJP]]។ == ទំនាក់ទំនង​អន្តរជាតិ និង​យោធា​ == ចាប់​តាំង​ពី​ទទួល​ឯករាជ្យ​នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៤៧ មក ឥណ្ឌា​ បាន​ថែ​រក្សា​ចំណង​មិត្តភាព​ជាមួយ​ប្រជាជាតិ​ជា​ច្រើន​។ នៅ​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​ ១៩៥០​ ឥណ្ឌា​បាន​ចាប់​យក​តួនាទី​ជា​អ្នក​ដឹកនាំ​ការ​គាំទ្រ​ដល់​ការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​នៃ​បណ្ដា​អាណានិគម​​[[អឺរ៉ុប]]នៅ​ទ្វីប​​​[[អាស៊ី]] និង​​​[[អាហ្វ្រិក]]។ ឥណ្ឌា​គឺ​ជា​សមាជិក​នៃ​[[ប្រទេស​មិន​ចូល​បក្ស​សម្ព័ន្ធ]] ។ ក្រោយ​ពី​សង្គ្រាម​រវាង​ ចិន-ឥណ្ឌា​ និង​ ឥណ្ឌា-ប៉ាគីស្ថាន​ នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៦៥ មក​ទំនាក់ទំនង​យ៉ាង​ជិតស្និទ្ធ​រវាង​ ឥណ្ឌា​ និង​​​[[សហភាព សូវៀត]] បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ឥណ្ឌា​ បាត់បង់​នូវ​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​ ​[[សហរដ្ឋ​អាមេរិក]] ​ ហើយ​បាន​បន្ត​សភាព​បែប​នេះ​រហូត​ដល់​ការ​បញ្ចប់​នូវ​[[សង្គ្រាម ត្រជាក់]]​។ ឥណ្ឌា​ បាន​ធ្វើ​សង្គ្រាម​ ៤​ ដង​ជាមួយ[[ប៉ាគីស្ថាន]]​បញ្ហា​ចម្បង​គឺ​ជម្លោះ​ដណ្ដើម​ដែនដី​​[[កាស្មៀរ]] ។ ឥណ្ឌា​ បាន​ឈ្នះ​សង្គ្រាម​ជាមួយ​​[[ប៉ាគីស្ថាន]]​ នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៧១ ដោយ​ឥណ្ឌា​បាន​ជួយ​គាំទ្រ​ដល់​ចលនា​រំដោះ​ជាតិ​​[[បង់ក្លាដេស]] (​អតីត​ប្រ​ទេស​[[ប៉ាគីស្ថាន​ខាងកើត]] )​។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ថ្មីៗ​នេះ ឥណ្ឌា​បាន​ដើរ​តួនាទី​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​ក្នុង​សមាគម​[[អាស៊ាន]] SAARC និង​ WTO ។ ឥណ្ឌា​គឺ​ជា​សមាជិក​ និង​ជា​អ្នក​ទ្រទ្រង់​ដ៏​យូរ​លង់​ នៃ​[[អង្គការ​សហប្រជាជាតិ]] នៅ​ក្នុង​ប្រតិបត្តិការ​ថែរក្សា​សន្តិភាព​ចំនួន​ ៣៥ ទូទាំង​ទ្វីប​ទាំង​ ៤ ដោយ​មាន​កងទ័ព​ជាង​ ៥៥.០០០ នាក់​ និង​កម្លាំង​នគរបាល​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ផង​ដែរ​។ ទោះបី​ជា​មាន​ការ​រិះគន់​ និង​មាន​ការ​ផ្ដល់​សច្ចាប័ន​យោធា​ក៏ដោយ​ ឥណ្ឌា​ នៅ​តែ​រក្សា​ជំហរ​បដិសេធ​មិន​ព្រម​ចុះ​ហត្ថលេខា​លើ​ CTBT និង NTP ជំនួស​ការ​ថែ​រក្សា​អធិបតេយ្យភាព​លើ​កម្មវិធី​[[នុយក្លេអ៊ែរ]]​របស់​ខ្លួន​។ ថ្មីៗ​នេះ​គំនិត​ ដែល​ផ្ដួចផ្ដើម​ដោយ​មេដឹកនាំ​ឥណ្ឌា​ បាន​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ឡើង​វិញ​នូវ​ទំនាក់​ទំនង​រវាង​ ​[[សហរដ្ឋ​អាមេរិក]] [[ចិន]] និង[[ប៉ាគីស្ថាន]]​។ នៅ​ក្នុង​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច​វិញ​ ឥណ្ឌា បាន​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ទំនាក់​ទំនង​យ៉ាង​ជិតស្និទ្ធ​ជាមួយ​បណ្ដា​[[ប្រទេស​កំពុង​អភិវឌ្ឍន៍]]​នានា​ នៅ​[[អាមេរិក​ខាងត្បូង]]​ ​​​[[អាស៊ី]] និង​[[អាហ្វ្រិក]]​។ ឥណ្ឌា​ ជា​ប្រទេស​ ដែល​មាន​កងទ័ព​ច្រើន​ជាង​គេ​ទី​៣ នៅ​លើ​ពិភពលោក​ បន្ទាប់​ពី​ប្រទេស​[[ចិន]]​ និង​[[សហរដ្ឋ​អាមេរិក]] ដែល​រួមមាន​ទាំង កងទ័ព​ជើង​គោក​ ជើង​ទឹក​ និង​ជើង​អាកាស​។ កងទ័ព​​ជំនួយមាន​ដូច​ជា​ទាហាន​ប៉ារ៉ា​ (Paramilitary Forces) ឆ្មាំ​សមុទ្រ​ (Coast Guard) និង​កង​កំម៉ង់ដូ​យុទ្ធសាស្ត្រ​ (Strategic Forces Command) សុទ្ធ​តែ​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​គ្រប់​គ្រង​របស់​កងទ័ព​ទាំងអស់​។ ប្រធានាធិបតី​ គឺជា​មេ​បញ្ជាការ​កំពូល​ នៃ​កងទ័ព​ឥណ្ឌា​។ ឥណ្ឌា​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា [[មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ]] នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៧៤ បន្ទាប់​ពី​ការ​សាកល្បង​[[អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ]]​ជា​លើក​ដំបូង​មក​ ដោយ​ពុំ​មាន​ការ​ប្រកាស​ជា​សាធារណៈ​ទេ​។ ២៤​ ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៩៨ បាន​ធ្វើការ​សាក​ល្បង​[[អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ]]ម្ដង​ទៀត​ ដោយ​បាន​ប្រកាស​ជា​សាធារណៈ​ នូវ​សក្ដានុភាព​របស់​ខ្លួន​ជា​ [[មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ]] ។ ជា​ការ​ឆ្លើយ​តប​ចំពោះ​ព្រឹត្តិការណ៍​នេះ​ ប្រទេស​[[ប៉ាគីស្ថាន]]​ ដែល​ជា​សត្រូវ​ដ៏​យូរ​អង្វែង​ របស់​ឥណ្ឌា​ ក៏​បាន​ធ្វើការ​សាកល្បង[[អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ]] របស់​ខ្លួន​ នៅ​ឆ្នាំ​ជាមួយ​គ្នា​នោះ​ដែរ​។ នា​ពេល​ថ្មីៗ​នេះ​ឥណ្ឌា​ បាន​ធ្វើ​សហ​ប្រតិការ​ជាមួយ​​[[សហរដ្ឋ​អាមេរិក]] ​ លើ​ការ​អភិវឌ្ឍ​កម្មវិធី​[[នុយក្លេអ៊ែរ​ស៊ីវិល]]​ ទោះ​ជា​ឥណ្ឌា​ពុំ​បាន​ចុះ​ហត្ថលេខា​លើ​[[សន្ធិសញ្ញា​មិន​សាយភាយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ]]​ក៏ដោយ​។ == បំណែង​ចែក​ប្រព័ន្ធ​រដ្ឋបាល ឥណ្ឌា គឺជា​សាធារណរដ្ឋ​សហព័ន្ធ​នៃ ២៨ រដ្ឋ (States) និង ០៧ ទឹកដីសហភាព (Union Territories) ហើយ​មាន​រដ្ឋធានី នៅ​ទីក្រុង​ញូដេលី (New Delhi) ។ គ្រប់​រដ្ឋ​ទាំងអស់ និង អាណាខេត្ត​ចំនួន​ពីរ​គឺ​៖ Producherry និង រដ្ឋធានី​ជាតិ​ដេលី (National Capital Territory of Delhi) បាន​បោះឆ្នោត​ជ្រើសរើស​រដ្ឋាភិបាល​ប្រចាំ​រដ្ឋ និង អាណាខេត្ត​ផ្ទាល់ខ្លួន​។ អាណាខេត្ត​ចំនួន ០៥ ផ្សេងទៀត​ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ក្បាលម៉ាស៊ីន​រដ្ឋបាល និង គ្រប់គ្រង​ដោយផ្ទាល់​ពី​ប្រធានាធិបតី​។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៦ តាមរយៈ​ច្បាប់​ស្ដី​អំពី​ការរៀបចំ​រដ្ឋ​ឡើងវិញ (States Reorganisation Act) រដ្ឋ​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​ផ្អែក​ទៅតាម​មូលដ្ឋាន​នៃ​ភាសា​។ រចនាសម្ព័ន្ធ​ថ្មី​នេះ​មិន​មាន​បំលាស់ប្ដូរ​អ្វី​ជា​ធំដុំ​ទេ​។ រដ្ឋ ឬ អាណាខេត្ត​នីមួយៗ ត្រូវ​បាន​ចែកទៅជា ៦១០ ស្រុក (Districts) សម្រាប់​ការគ្រប់គ្រង​រដ្ឋបាល​មូលដ្ឋាន​។ ស្រុក​ត្រូវ​បាន​ចែកទៅជា tehsils និង​បន្ត​ចែកទៅជា​ភូមិ (villages) ។ == ការបែងចែករដ្ឋបាល == ==== រដ្ឋ ==== {{columns-list|# [[អាន្ធរប្រទេស]] (អានដ្រាប៉្រាដេស) # [[អរុណាចលប្រទេស]] (អារូណាចាល់ប្រ៉ាដេស) # [[អាសសាម]] # [[ពិហារ]] (ប៊ីហារ) # [[ឆត្តីសគរហ៍]] (ឆាត់ទីស្ការហ៍) # [[គួរ (រដ្ឋ)|គួរ]] (ហ្គោអា) # [[គុជរាត]] (ហ្គូចារ៉ាត) # [[ហរយាណា]] (ហារយ៉ាណា) # [[ហិមាចលប្រទេស]] (ហ៊ីម៉ាចាល់ប្រ៉ាដេស) # [[ឈារខ័ណ្ឌ]] (ចារខាន់) # [[ករណាដកៈ]] (ការណាតាកា) # [[កេរលៈ]] (កេរ៉ាឡា) # [[មធ្យៈប្រទេស]] (ម៉ាដយ៉ាប៉្រាដេស) # [[មហារាស្ត្រ]] (ម៉ាហារ៉ាសត្រា) # [[មណីបុរៈ]] (ម៉ានីពូរ) # [[មេឃាល័យ]] (មេហ្គាឡាយ៉ា) # [[មីហ្សូរ៉ាម]] # [[នាគាឡងដ៍]] (ណាហ្គាឡងដ៍) # [[ឱឌិសា]] ឬ ឱរិសា (អូឌីសា ឬ អូរីសសា)<!--Do not change this per [[WP:COMMONNAME]].--> # [[បញ្ចាប]] (ពុនចាប) # [[រាជស្ថាន]] (រ៉ាចាស្ថាន) # [[សិក្ខិម]] (ស៊ីកគីម) # [[ទមិឡនាឌូ]] (តាមីលណាឌូ) # [[តេលង្គានា]] (តេឡង់ហ្គាណា ឬ តេឡានហ្គាណា) # [[ត្រីបុរៈ]] (ទ្រីពូរ៉ា) # [[ឧត្តរប្រទេស]] (អ៊ូតារប៉្រាដេស) # [[ឧត្ត្រាខ័ណ្ឌ]] (អ៊ូតារ៉ាខានដ៍) # [[បេងហ្គាល់ខាងលិច]]|colwidth=18em}} ==== ទឹកដីសហភាព ==== {{columns-list|{{ordered list |type=upper-alpha | [[កោះអាន់ដាម៉ាន់និងនីកូបា]] | [[ចណ្ឌីគរហ៍]] (ចានឌីហ្គារ) | [[ដាដ្រានិងនគរហវេលី និងដាម៉ាន់និងឌីអ៊ូ]] (ដាដ្រានិងណាហ្គារហាវេលី និងដាម៉ាន់និងឌីអ៊ូ) | [[ជម្មូនិងកាស្មីរ]] (ចាមមូនិងកាស្មៀរ) | [[ឡាដាក]] | [[លក្សទ្វីប]] (ឡាកសាឌ្វីប) | [[ដេលី|ដែនដីរាជធានីជាតិនៃដេលី]] | [[បុឌុចេរី]] (ពូឌូឆេរី) }}|colwidth=18em}}{{clear}} == សេដ្ឋកិច្ច == ចាប់​តាំង​តែ​ពី​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​មក​ ឥណ្ឌា​បាន​ប្រកាន់​ភ្ជាប់​នូវ​ទិសដៅ​សឹង​តែ​សង្គម​និយម​ ជាមួយ​នឹង​ការ​គ្រប់​គ្រង​យ៉ាង​តឹង​រឹង​ទៅ​លើ​ ការ​ចូលរួម​ពី​ផ្នែក​ឯកជន​ ដូចជា​[[ពាណិជ្ជកម្ម]]​ក្រៅ​ប្រទេស​ និង​ការ​វិនិយោគ​ផ្ទាល់​ពី​បរទេស​។ ទោះ​ជា​យ៉ាង​ណា​ក្ដី​ ចាប់​ពី​ឆ្នាំ​ ១៩៩១ មក​ ឥណ្ឌា​បាន​បើក​ចំហ​ទីផ្សារ​ របស់​ខ្លួន​ ដោយ​ធ្វើ​កំណែ​ទម្រង់​[[សេដ្ឋកិច្ច]]​ និង​បន្ធូរបន្ថយ​ការ​គ្រប់​គ្រង​ របស់​រដ្ឋ​ទៅ​លើ​ ការ​ធ្វើ​​[[ពាណិជ្ជកម្ម]]​​ និង​ការ​វិនិយោគទុន​បរទេស​។ ការ​ផ្តោះ​ប្តូរ​​[[ពាណិជ្ជកម្ម]]​​ក្រៅ​ប្រទេស​បាន​កើន​ឡើង​ពី ៥.៨ ពាន់​លាន​ដុល្លារ​ នៅ​ឆ្នាំ ១៩៩១ ដល់ ៣០៨ ពាន់​លាន​ដុល្លារ នៅ​ថ្ងៃ​ទី ៤ កក្កដា ឆ្នាំ ២០០៨​ នៅ​ខណៈ​ដែល​ថវិកា​រដ្ឋ​ និង​សហព័ន្ធ​បាន​ធ្លាក់​ចុះ​ ការ​ធ្វើ​ឯកជនូបនីយកម្ម​លើ​សហគ្រាស​សាធារណៈ​ត្រូវ​បាន​បន្ត​។ ជាមួយ​អត្រា​កំណើន​ ៩.៤% នៅ​ឆ្នាំ ២០០៦-២០០៧ [[សេដ្ឋកិច្ច]]​​ឥណ្ឌា​ ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​បណ្ដា​[[សេដ្ឋកិច្ច]]​ ដែល​មាន​កំណើន​ខ្លាំង​បំផុត​ក្នុង​លោក​។ [[ផលិតផល​ក្នុង​ស្រុក​​ដុល]] ([[:en:Gross_domestic_product|GDP]]) ​របស់​ឥណ្ឌា​ គិត​ជា​ដុល្លារ​មាន ១.០៨៩ លាន​លាន​ដុល្លារ​ ខណៈ​ដែល [[អំណាច​ទិញ]]​ ([[:en:Purchasing_power_parity|PPP]]) មាន​ដល់​ ៤.៧២៦ លាន​លាន​ដុល្លារ​ជាប់​លំដាប់​ទី​៤​ ក្នុង​លោក​។ ចំណូល​របស់​ប្រជាជន​ម្នាក់ៗ មាន​ ៩៧៧ ដុល្លារ ស្រប​ពេល​ដែល​អំណាច​ទិញ​របស់​ប្រជាជន​ម្នាក់ៗ​មាន​ ២.៧០០ ដុល្លារ​។ ឥណ្ឌា​ មាន​កម្លាំង​ពលកម្ម​ ៥១៦.៣ លាននាក់​ជាប់​លំដាប់​ទី​២​ក្នុង​លោក ដែល​ក្នុង​នោះ​ ៦០% បម្រើ​ការ​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​កសិកម្ម​ និង​សហគ្រាស​ពាក់ព័ន្ធ​ ២៨%​ បម្រើ​វិស័យ​សេវាកម្ម​ និង​សហគ្រាស​ពាក់ព័ន្ធ​ និង​ ១២%​ទៀត​បម្រើ​ក្នុង​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​។ ដំណាំ​កសិកម្ម​សំខាន់ៗ​រួមមាន​ ស្រូវ​ ស្រូវសាលី​ ធញ្ញជាតិ​ប្រេង​ កប្បាស ក្រចៅ តែ អំពៅ និង​ដំឡូង​បារាំង​។ វិស័យ​កសិកម្ម​រួម​ចំណែក​ ២៨% នៃ​[[ផលិតផល​ក្នុង​ស្រុក​ដុល]]​ វិស័យ​សេវាកម្ម​ និង​សហគ្រាស​ពាក់ព័ន្ធ​មាន​រហូត​ដល់​ ៥៤% ហើយ​ ១៨%ទៀត​ តំណាង​ឲ្យ​ឧស្សាហកម្ម​សំខាន់​រួមមាន​ ឧស្សាហកម្ម​យានយន្ត​ ស៊ីម៉ងត៍​ គីមី អេឡិចត្រូនិក​ ម្ហូបអាហារ​ គ្រឿងយន្ត​ អាជីវកម្ម​រុករក​រ៉ែ​ ប្រេងកាត​ ឱសថ​ ដែកថែប​ សម្ភារៈ​ដឹកជញ្ជូន​និង​វាយនភណ្ឌ​។ អាស្រ័យ​ដោយ​កំណើន​[[សេដ្ឋកិច្ច]]​យ៉ាង​ឆាប់រហ័ស​របស់​ឥណ្ឌា​ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​ការ​កើន​ឡើង​នូវ​តម្រូវ​ការ​ថាមពល​ដ៏​ច្រើន​ផង​ដែរ​។ ដោយ​ផ្អែក​តាម​អង្គការ​គ្រប់គ្រង​ព័ត៌មាន​ស្ដីពី​ថាមពល​ (Energy Information Administration) ឥណ្ឌា​ជា​ប្រទេស​ ដែល​ប្រើប្រាស់​ប្រេង​ច្រើន​ជាង​គេ​ទី​៦ និង​ទី​៣ ខាង​ធ្យូង​ថ្ម​។ ទោះជា[[សេដ្ឋកិច្ច]]​ឥណ្ឌា​មាន​ការ​កើន​ក្នុង ២​ទសវត្ស​ចុងក្រោយ​នេះ​ក៏ដោយ ប៉ុន្តែ​ការ​រីកចម្រើន​ពុំ​មាន​ភាព​ស្មើ​គ្នា​ទេ ទៅតាម​ សង្គម​ សហ​គម​[[សេដ្ឋកិច្ច]]​ ភូមិសាស្ត្រ​តំបន់​ ជា​ពិសេស​ភាព​ខុស​គ្នា​រវាង​ទីក្រុង​ និង​ជនបទ​។ សមភាព​ នៃ​ចំណូល​នៅ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​ មាន​ទំនាក់ទំនង​គ្នា​តិច​ណាស់​ ([[:en:Gini_coefficient|Gini Coefficient]]: 36.8 នៅ​ឆ្នាំ ២០០៤) ទោះជា​មាន​ការ​កើន​ឡើង​នៅ​រយៈកាល​ចុង​ក្រោយ​នេះ​ក៏ដោយ​។ បំណែង​ចែក​ភោគផល​ ([[:en:Distribution_of_wealth|Wealth Distribution]]) នៅ​ឥណ្ឌា ពុំ​មាន​សមភាព​ឡើយ​ ដោយ​អ្នក​មាន​ចំណូល​ខ្ពស់​ ១០% នៃ​ក្រុម​ចំណូល​ ទទួល​បាន​ផល​រហូត​ដល់ ៣៣%​ នៃ​ចំណូល​។ ថ្វីបើ​ដំណើរ​ការ​[[សេដ្ឋកិច្ច]]​​សំខាន់​ ១/៤ នៃ​ប្រជាជន​រក​ចំណូល​បាន​ក្រោម​បន្ទាត់​ក្រោម​[[បន្ទាត់​ភាព​ក្រីក្រ]]​ ០.៤ ដុល្លារ ក្នុង​មួយ​ថ្ងៃ​។ នៅ​ឆ្នាំ​ ២០០៤-២០០៥​ ​ប្រជាជន​ ២៧.៥% បាន​រស់​នៅ​ក្រោម​[[បន្ទាត់​ភាព​ក្រីក្រ]]​។ ថ្មីៗ​នេះ​ ឥណ្ឌា​បាន​ផ្ដល់​មូលនិធិ​យ៉ាង​ច្រើន​ ដល់​វិស័យ​អប់រំ​ ឲ្យ​ប្រជាជន​អាច​និយាយ​ភាសា​អង់គ្លេស​បាន​ និង​ផ្ដល់​ការ​បណ្ដុះ​បណ្ដាល​វិជ្ជាជីវៈ ដើម្បី​ឲ្យ​ក្លាយ​ជា​ [[:en:Business_process_outsourcing_in_India|Outsourcing Destination]] ដ៏​សំខាន់​ សម្រាប់​សហ​ប្រតិបត្តិការ​ពហុភាគី​ និង​ Popular Destination សម្រាប់​ [[:en:Medical_tourism|Medical Tourism]] ។ ឥណ្ឌា​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ អ្នក​នាំចេញ​ដ៏​សំខាន់​នូវ​ ផលិតផល​ផ្នែក​ទន់​ ([[:en:Software|Software]]) ក៏ដូចជា​ ហិរញ្ញវត្ថុ​ ការ​ស្រាវជ្រាវ​ និង​សេវាកម្ម​ផ្នែក​បច្ចេកវិជ្ជា​។ នៅ​ឆ្នាំ​ ២០០៧ តាម​ការ​ប៉ាន់ស្មាន​ការនាំចេញ​មាន​ប្រហែល​ ១៤០ ពាន់​លាន​ដុល្លារ​ និង​នាំចូល​មាន​ប្រហែល​ ២២៤.៩ ពាន់​លាន​ដុល្លារ​។ វាយនភណ្ឌ គ្រឿង​អលង្ការ សម្ភារៈ​វិស្វកម្ម​ និង​ផលិតផល​ផ្នែក​ទន់​ គឺជា​ផលិតផល​នាំចេញ​ដ៏​សំខាន់​។ ក្រៅ​ពី​នេះ​ ប្រេង​ឆៅ យានយន្ត​ ជីរ​កសិកម្ម​ ផលិតផល​គីមី​ ក៏​ជា​ផ្នែក​នាំ​ចេញ​ដ៏​សំខាន់​ផង​ដែរ​។ [[ដៃគូ​ពាណិជ្ជកម្ម]] សំខាន់​បំផុត​របស់​ឥណ្ឌា​មាន [[សហរដ្ឋ​អាមេរិក]] ​​ [[សហភាពអឺរ៉ុប]] ​ប្រទេស​[[ចិន]] [[រុស្ស៊ី]] និង​[[ជប៉ុន]]​។ == លក្ខណៈ​ប្រជាសាស្ត្រ​ == ឥណ្ឌា​ មាន​ប្រជាជន​ប្រហែល​ ១.១៤ លាន​នាក់​ ជា​ប្រទេស​ ដែល​មាន​ប្រជាជន​ច្រើន​ជាង​គេ​ទី ​២ ក្នុង​លោក បន្ទាប់​ពី​ប្រទេស​ [[ចិន]] ​។ ប្រជាជន​ប្រហែល​ ៧០% រស់​នៅ​តាម​ទី​ជនបទ​ ទោះជា​នៅ​ទសវត្ស​ ចុងក្រោយ​ប្រជាជន​ ដែល​មាន​ជីវភាព​តោកយ៉ាក​ខ្លាំង​ បាន​ធ្វើ​ចំណាក​ស្រុក​ទៅ​កាន់​ទីក្រុង ​ក្នុង​ចំនួន​កាន់​តែ​ច្រើន​ឡើង​ក៏ដោយ​ ​។ ទីក្រុង​ធំៗ​ នៃ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​មាន​ ៖ [[មុមបៃ]] (Mumbai) ឬ [[បុមបៃ]] (Bombay), [[ញូ​ដេលី]] (New Delhi), [[កុលកាតា]] (Kolkata ឬ [[កាល់កាត់តា]] (Culcutta), [[ចេនណៃ]] (Chennai) ឬ [[ម៉ាដ្រាស]] (Madras), [[បិង្គាលុរុ]] (Bengaluru) ឬ [[បែងហ្គាឡ័រ]] (Bangalore), [[ហៃដេរ៉ាបាដ]] (Hyderabad) និង [[អាំមេដាបាដ]] (Ahmedabad) ។ ឥណ្ឌា​មាន​ជាតិ​សាស្ត្រ និង ​ភាសា​ផ្សេងៗ​គ្នា​ទៅ​តាម​តំបន់​ភូមិសាស្ត្រ​នីមួយ​ ។ ឥណ្ឌា ​គឺជា​ទី​កំណើត​ នៃ​អំបូរ​ភាសា​ពីរ​ធំៗ​គឺ៖ [[ឥណ្ឌូ-អារ្យ័ន]] (មាន​​ប្រជាជន​ ៧៤% ជា​អ្នក​និយាយ) និង​[[ទ្រាវីទ]] (មាន​ប្រជាជន​ ២៤% ជា​អ្នក​និយាយ)​។ ក្រៅ​ពី​នេះ​ភាសា​ផ្សេង​ទៀត​មាន​កំណើត​ចេញ​ពី​ អំបូរ​ភាសា [[អូស្ត្រូ-អាស៊ី]]​ និង​[[ទីបេ-ភូមា]]​។ [[ភាសា​ហិណ្ឌី]]​ ត្រូវ​បាន​និយាយ​ដោយ​ប្រជាជន​ ច្រើន​ជាង​គេ​ (​ប្រហែល​ ៣០​% នៃ​ប្រជាជន​សរុប​) គឺជា​ភាសា​ផ្លូវការ​សម្រាប់​សហព័ន្ធ​។ [[ភាសាអង់គ្លេស]]​ ត្រូវ​បាន​គេ​និយម​ប្រើ​ ក្នុង​ការងារ​ធ្វើ​ជំនួញ​ និង​រដ្ឋបាល ជា​ភាសា​ផ្លូវការ​សម្រាប់​ជំនួយ​។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ ក៏បាន​ទទួល​ស្គាល់​ផង​ដែរ​ថា​ ២១ ភាសា​ផ្សេង​ទៀត​មាន​ការ​ប្រើប្រាស់​យ៉ាង​ច្រើន​ ឬ​តំណាង​ភាព​ពី​សម័យ​បុរាណ​។ ឥណ្ឌា​មាន​ភាសា​រហូត​ដល់​ ១៦៥២​ ភាសា​ គឺ​ច្រើន​ជាង​គេ​លើ​ពិភពលោក​។ ប្រជាជន​ជាង​ ៨០០ លាន​នាក់​ ត្រូវ​ជា​ ៨០.៥​% កាន់​[[សាសនា​ហិណ្ឌូ]] ឬ​ [[លទ្ធិព្រាហ្មណ៍]] ​។ សាសនា​ផ្សេងៗ​ទៀត​មាន ​៖ [[សាសនា​ឥស្លាម]]​ ១៣.៤​%, [[គ្រិស្ត​សាសនា]]​ ២.៣​%, សាសនា​ ស៊ីក​ ១.៩​%, [[ព្រះពុទ្ធសាសនា]] ០.៨​% និង ​សាសនា​ជា​ច្រើន​ទៀត​ ។ ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​ផ្សេងៗ​ មាន​ប្រហែល​ ៨.១​% នៃ​ប្រជាជន​សរុប ​។ ប្រជាជន​ឥណ្ឌា​ ប្រមាណ​ ៦៤.៨​% ចេះ​អាន​ និង​​ សរសេរ​អក្សរ​ ក្នុង​នោះ​ បុរស​ ៧៣.៣​% ចេះ​អាន​ និង​សរសេរ​អក្សរ​ ចំណែក​ឯ​ស្ត្រី​មាន​តែ ៥៣.៧​%​ ប៉ុណ្ណោះ ​។ == កំណត់ចំណាំ == <references group="lower-alpha" /> == ឯកសារយោង == <references /> {{ប្រទេសនៅទ្វីបអាស៊ី}} {{BRIC}} {{G8+5}} {{អត្ថបទពិសេស}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឥណ្ឌា]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រជាជាតិប៊្រីកស៍]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សាធារណរដ្ឋសហព័ន្ធ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រជាជាតិក្រុមដប់ប្រាំ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រជាជាតិក្រុមម្ភៃ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃសមាគមប្រជាជាតិនៃសហធនរដ្ឋ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋជាសមាជិកនៃសមាគមអាស៊ីខាងត្បូងសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការក្នុងតំបន់]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសអាស៊ីខាងត្បូង]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសនៅអាស៊ី]] b8wscisz0v81lo927oc4w6h3wpzserv 282642 282641 2022-08-20T13:56:47Z 117.20.113.92 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = សាធារណរដ្ឋឥណ្ឌា | common_name = ឥណ្ឌា | native_name = {{nobold|''भारत गणराज्य'' ([[ភាសាហិណ្ឌី]]) <br/> Bhārat Gaṇarājya <br/> ភារតៈគណរាជយៈ}} | image_flag = Flag of India.svg | alt_flag = Horizontal tricolour flag bearing, from top to bottom, deep saffron, white, and green horizontal bands. In the centre of the white band is a navy-blue wheel with 24 spokes. | image_coat = Emblem of India.svg | symbol_width = 60px | alt_coat = Three lions facing left, right, and toward viewer, atop a frieze containing a galloping horse, a 24-spoke wheel, and an elephant. Underneath is a motto: "सत्यमेव जयते". | symbol_type = ត្រារដ្ឋ | other_symbol = "[[វ៉ាន់ដេម៉ាតារ៉ាម|Vande Mataram]]"​ ([[ភាសាសំស្ក្រឹត]])<br />"ខ្ញុំក្រាបថ្វាយបង្គំមាតា"{{lower|0.2em|{{efn|"[...] បទ ''Jana Gana Mana'' គឺជាភ្លេងជាតិរបស់ឥណ្ឌា ស្ថិតក្រោមការកែប្រែពាក្យពេចន៍ដែលរដ្ឋាភិបាលអាចអនុញ្ញាតនៅពេលមានឱកាសកើតឡើង; និងបទ ''Vande Mataram'' ដែលបានដើរតួជាផ្នែកប្រវត្តិសាស្ត្រក្នុងការតស៊ូដើម្បីសេរីភាពឥណ្ឌា, នឹង​ត្រូវ​បាន​លើក​តម្កើង​ស្មើ​នឹង​បទ ''Jana Gana Mana'' ហើយនឹងមានឋានៈស្មើគ្នា"{{sfn|Constituent Assembly of India|1950}}<!--end efn:-->}}{{sfn|National Informatics Centre|2005}}<!--end lower:--><ref name="india.gov.in" />}} | other_symbol_type = ចម្រៀងជាតិ | national_motto = Satyameva Jayate <br/> ជ័យជំនះតែម្នាក់ឯង | national_anthem = {{native phrase|bn|"[[ចាណា ហ្គាណា ម៉ាណា|Jana Gana Mana]]"|italics=off|paren=omit}}<ref name="india.gov.in">{{cite web |url=https://india.gov.in/india-glance/national-symbols |title=National Symbols &#124; National Portal of India |publisher=[[India.gov.in]] |quote=The National Anthem of India Jana Gana Mana, composed originally in Bengali by Rabindranath Tagore, was adopted in its Hindi version by the Constituent Assembly as the National Anthem of India on 24 January 1950. |access-date=1 March 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170204121208/https://india.gov.in/india-glance/national-symbols |archive-date=4 February 2017 }}</ref><ref name="tatsama">{{cite news |title=National anthem of India: a brief on 'Jana Gana Mana' |url=https://www.news18.com/news/india/national-anthem-of-india-a-brief-on-jana-gana-mana-498576.html |date=14 August 2012 |access-date=7 June 2019 |publisher=[[News18 India|News18]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20190417194530/https://www.news18.com/news/india/national-anthem-of-india-a-brief-on-jana-gana-mana-498576.html |archive-date=17 April 2019}}</ref><br />"ព្រះអង្គ​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រង​ចិត្ត​មនុស្ស​ទាំង​អស់"{{lower|0.2em|{{sfn|Wolpert|2003|p=1}}<ref name="india.gov.in" />}}<br /> <div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Jana Gana Mana instrumental.ogg]]</div> | national_languages = គ្មាន<ref name="Times News Network" /><ref name="NoneNtl" /><ref name="Press Trust of India" /> | image_map = India (orthographic projection).svg | map_width = 250px | alt_map = Image of a globe centred on India, with India highlighted. | map_caption = ទឹកដីដែលគ្រប់គ្រងដោយប្រទេសឥណ្ឌាបង្ហាញជាពណ៌បៃតងងងឹត; ទឹកដីបានទាមទារ ប៉ុន្តែមិនត្រូវបានគ្រប់គ្រង បង្ហាញជាពណ៌បៃតងស្រាល | capital = [[ញូវដេលី]] | coordinates = {{Coord|28|36|50|N|77|12|30|E|type:city_region:IN}} | largest_city = {{plainlist| * [[បុមបៃ]] (ទីក្រុងត្រឹមត្រូវ) * [[ដេលី]] (តំបន់​ទី​ក្រុង) }} | official_languages = {{hlist |[[ភាសាហិណ្ឌី|ហិណ្ឌី]]|[[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]]{{efn|យោង​ទៅ​តាមផ្នែកទី ១៧ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃប្រទេសឥណ្ឌា, [[ភាសាហិណ្ឌី]]ក្នុង[[អក្សរទេវនាគរី]]គឺជា[[ភាសាផ្លូវការ]]របស់សហភាព រួមជាមួយនឹងភាសាអង់គ្លេសជាភាសាផ្លូវការបន្ថែម{{sfn|National Informatics Centre|2005}}{{sfn|Ministry of Home Affairs 1960}}<ref name="india.gov.in2">{{cite web |url=https://india.gov.in/india-glance/profile |title=Profile &#124; National Portal of India |publisher=[[India.gov.in]] |access-date=23 August 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130830064815/https://india.gov.in/india-glance/profile |archive-date=30 August 2013 }}</ref> [[រដ្ឋនិងទឹកដីនៃសហភាពរបស់ឥណ្ឌា|រដ្ឋនិងទឹកដីនៃសហភាព]] អាច​មាន​ភាសា​ផ្លូវការ​ផ្សេង​គ្នា​ជា​ភាសា​ផ្សេង​ទៀត​ជា​ភាសា​ហិណ្ឌីឬ​ភាសា​អង់គ្លេស}}<ref>{{cite web |url=https://rajbhasha.gov.in/en/constitutional-provisions |title=Constitutional Provisions – Official Language Related Part-17 of the Constitution of India |website=[[Department of Official Language]] via [[Government of India]] |access-date=18 April 2021 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210418112326/https://rajbhasha.gov.in/en/constitutional-provisions |archive-date=18 April 2021}}</ref>}} | regional_languages = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent;text-align:left; |title = កម្រិតរដ្ឋ និង[[តារាងទីប្រាំបីនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃប្រទេសឥណ្ឌា|{{nowrap|តារាងទីប្រាំបី}}]]<ref name="langoff">{{cite web |url=https://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM50thReport.pdf |title=50th Report of the Commissioner for Linguistic Minorities in India (July 2012 to June 2013) |publisher=Commissioner for Linguistic Minorities, [[Ministry of Minority Affairs]], [[Government of India]] |access-date=26 December 2014 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160708012438/https://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM50thReport.pdf |archive-date=8 July 2016}}</ref> |{{hlist | [[ភាសាអាសាម|អាសាម]] | [[ភាសាបេន្កាលី|បេន្កាលី]] | [[ភាសាបូរ៉ូ|បូរ៉ូ]] | [[ភាសាដូគ្រី|ដូគ្រី]] | [[ភាសាគុជរាតិ|គុជរាតិ]] | [[ភាសាហិណ្ឌី|ហិណ្ឌី]] | [[ភាសាកាន់ណាដា|កាន់ណាដា]] | [[ភាសាកាស្មីរី|កាស្មីរី]] | [[ភាសាកុកបូរ៉ុក|កុកបូរ៉ុក]] | [[ភាសាកងកានី|កងកានី]] | [[ភាសាម៉ៃធីលី|ម៉ៃធីលី]] | [[ភាសាម៉ាឡាយ៉ាឡាម|ម៉ាឡាយ៉ាឡាម]] | [[ភាសាមេតេ|ម៉ានីពូរី]] | [[ភាសាម៉ារ៉ាធី|ម៉ារ៉ាធី]] | [[ភាសាមីហ្សូ|មីហ្សូ]] | [[ភាសានេប៉ាល់|នេប៉ាល់]] | [[ភាសាអូឌៀ|អូឌៀ]] | [[ភាសាបឹនជាពិ|បឹនជាពិ]] | [[ភាសាសំស្ក្រឹត|សំស្ក្រឹត]] | [[ភាសាសាន់តាលី|សាន់តាលី]] | [[ភាសាស៊ីនឌី|ស៊ីនឌី]] | [[ភាសាទមិឡ|ទមិឡ]] | [[ភាសាតេលូហ្គូ|តេលូហ្គូ]] | [[ភាសាអ៊ូរឌូ|អ៊ូរឌូ]] }} }} | languages_type = ភាសាដើម | languages = ៤៤៧ ភាសា{{efn|ប្រភពផ្សេងៗគ្នាផ្តល់តួលេខខុសគ្នាយ៉ាងទូលំទូលាយ ជាចម្បងដោយផ្អែកលើរបៀបដែលពាក្យ "ភាសា" និង "គ្រាមភាសា" ត្រូវបានកំណត់ និងដាក់ជាក្រុម [[អេតណូឡុក]]រាយបញ្ជីភាសាចំនួន ៤៦១ សម្រាប់ប្រទេសឥណ្ឌា (ក្នុងចំណោម ៦,៩១២ នៅទូទាំងពិភពលោក) ៤៤ ដែលកំពុងរស់នៅ ខណៈពេលដែល ១៤ ត្រូវបានផុតពូជ<ref name="Ethnologue">{{cite web|editor=Lewis, M. Paul |editor2=Simons, Gary F. |editor3=Fennig, Charles D.|year=2014|title=Ethnologue: Languages of the World (Seventeenth edition) : India|publisher=[[Ethnologue]] by SIL International|location= Dallas, Texas|url= https://www.ethnologue.com/country/IN|access-date=15 December 2014}}</ref><ref name="Ethnologue2">{{cite web|url=https://archive.ethnologue.com/15/ethno_docs/distribution.asp?by=area|archive-url=https://web.archive.org/web/20141217151950/https://archive.ethnologue.com/15/ethno_docs/distribution.asp?by=area|title=Ethnologue : Languages of the World (Seventeenth edition) : Statistical Summaries |publisher=[[Ethnologue]] by SIL International |archive-date=17 December 2014|access-date=17 December 2014}}</ref>}} | demonym = [[ជនជាតិឥណ្ឌា|ឥណ្ឌា]] | government_type = [[សាធារណរដ្ឋ]][[រដ្ឋធម្មនុញ្ញឥណ្ឌា|រដ្ឋធម្មនុញ្ញ]][[ប្រព័ន្ធសភា|រដ្ឋសភា]]ជា[[ប្រព័ន្ធសហព័ន្ធរដ្ឋ|សហព័ន្ធរដ្ឋ]] | leader_title1 = [[ប្រធានាធិបតីឥណ្ឌា|ប្រធានាធិបតី]] | leader_name1 = [[ឌ្រូប៉ាឌី មឺរមូ]] | leader_title2 = [[អនុប្រធានឥណ្ឌា|អនុប្រធាន]] | leader_name2 = [[វេនកៃអា ណៃឌូ]] | leader_title3 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីឥណ្ឌា|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] | leader_name3 = [[ណារ៉េនដ្រា ម៉ូឌី]] | leader_title4 = [[ចៅក្រមឥណ្ឌា|ចៅក្រម]] | leader_name4 = [[នូថាឡាប៉ាទី វេនកាតា រ៉ាម៉ាណា]] | leader_title5 = [[ប្រធានសភាលោកសភា]] | leader_name5 = [[អូម ប៊ីរឡា]] | legislature = [[សភាឥណ្ឌា|រដ្ឋសភា]] | upper_house = [[រាជយៈសភា]] | lower_house = [[លោកសភា]] | sovereignty_type = [[ចលនាឯករាជ្យឥណ្ឌា|ឯករាជ្យ]] | sovereignty_note = ពី[[សហរាជាណាចក្រ]] | established_event1 = [[ឥណ្ឌាក្នុងសហធនចក្រភព|សហធនចក្រភព]] | established_date1 = [[ទិវាបុណ្យឯករាជ្យជាតិ (ឥណ្ឌា)|១៥ សីហា ១៩៤៧]] | established_event2 = [[សាធារណរដ្ឋ]] | established_date2 = [[ថ្ងៃ​សាធារណរដ្ឋ (ឥណ្ឌា)|២៦ មករា ១៩៥០]] | area_km2 = ៣,២៨៧,២៦៣<ref name="india.gov.in" /> | area_footnote = {{efn|"ទំហំ​ពិតប្រាកដ​របស់​ប្រទេស​គឺ​ជា​ប្រធានបទ​ដែល​ត្រូវ​ជជែក​គ្នា​ព្រោះ​ព្រំដែន​ខ្លះ​មាន​ជម្លោះ ដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌាបានរាយបញ្ជីផ្ទៃដីសរុបចំនួន {{convert|3287260|km2|sqmi|abbr=on}} និងផ្ទៃដីសរុប {{convert|3060500|km2|sqmi|abbr=on}}; អង្គការសហប្រជាជាតិបានរាយបញ្ជីផ្ទៃដីសរុបថា {{convert|3287263|km2|sqmi|abbr=on}} និងផ្ទៃដីសរុប {{convert|2973190|km2|sqmi|abbr=on}}."{{sfn|Library of Congress|2004}} }} | area_rank = ទី៧ | area_sq_mi = ១,២៦៩,៣៤៦ | percent_water = ៩.៦ | population_estimate = {{IncreaseNeutral}} {{UN Population|India}}{{UN Population|ref}} | population_census = ១,២១០,៨៥៤,៩៧៧<ref>{{cite web|url=https://www.censusindia.gov.in/2011census/population_enumeration.html|title=Population Enumeration Data (Final Population)|work=2011 Census Data|publisher=[[Registrar General and Census Commissioner of India|Office of the Registrar General & Census Commissioner, India]]|access-date=17 June 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160522213913/https://www.censusindia.gov.in/2011census/population_enumeration.html|archive-date=22 May 2016}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.censusindia.gov.in/2011census/PCA/A-2_Data_Tables/00%20A%202-India.pdf|title=A – 2 Decadal Variation in Population Since 1901|work=2011 Census Data|publisher=[[Registrar General and Census Commissioner of India|Office of the Registrar General & Census Commissioner, India]]|access-date=17 June 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160430213141/https://www.censusindia.gov.in/2011census/PCA/A-2_Data_Tables/00%20A%202-India.pdf|archive-date=30 April 2016}}</ref> | population_estimate_year = {{UN Population|Year}} | population_estimate_rank = ទី២ | population_census_year = ២០១១ | population_census_rank = ទី២ | population_density_km2 = {{Pop density|{{Indian population clock}}|3287263|km2|disp=num|prec=1}} | population_density_sq_mi = {{Pop density|{{Indian population clock}}|1269219|sqmi|disp=num|prec=1}} | population_density_rank = ទី១៩ | GDP_PPP = {{increase}} {{nowrap|១១.៧៤៥ ពាន់ពាន់លានដុល្លារ}}<ref name=imf>{{cite news |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2022/April/weo-report?c=534,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,PPPSH,&sy=2017&ey=2027&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database: April 2022 |publisher=[[International Monetary Fund]] |newspaper=Imf |date=April 2022 |access-date=19 April 2022}}</ref> | GDP_PPP_year = ២០២២ | GDP_PPP_rank = ទី៣ | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ៨,៣៥៨ ដុល្លារ<ref name=imf /> | GDP_PPP_per_capita_rank = ទី១២៨ | GDP_nominal = {{increase}} {{nowrap|៣.៥៣៥ ពាន់ពាន់លានដុល្លារ}}<ref name=imf /> | GDP_nominal_year = ២០២២ | GDP_nominal_rank = ទី៥ | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} ២,៥១៥ ដុល្លារ<ref name=imf /> | GDP_nominal_per_capita_rank = ទី១៤២ | Gini = ៣៥.៧ <!--number only--> | Gini_year = ២០១១ | Gini_change = | Gini_ref = <ref>{{cite web|title=Gini Index coefficient|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/field/gini-index-coefficient-distribution-of-family-income/country-comparison|website=[[The World Factbook]]|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|access-date=10 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210707032440/https://www.cia.gov/the-world-factbook/field/gini-index-coefficient-distribution-of-family-income/country-comparison|archive-date=7 July 2021}}</ref><ref>{{cite web|title=Gini index (World Bank estimate) – India |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=IN|publisher=[[World bank]]}}</ref> | Gini_rank = ទី៩៨ | HDI = ០.៦៤៥ <!--number only--> | HDI_year = ២០១៩ <!--Please use the year to which the HDI [[Human Development Index]] data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|title=Human Development Report 2020|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=15 December 2020|access-date=15 December 2020}}</ref> | HDI_rank = {{ordinal|131}} | currency = [[រូពីឥណ្ឌា]] (₹) | currency_code = INR | time_zone = [[ម៉ោងស្តង់ដារឥណ្ឌា|ម.ស.ឥ.]] | utc_offset = +០៥:៣០ | utc_offset_DST = | DST_note = ''[[ម៉ោងសន្សំពន្លឺថ្ងៃ|ម.ស.ព.ថ.]] មិនត្រូវបានអង្កេត'' | time_zone_DST = | date_format = {{ubl | {{nowrap|{{abbr|dd|day}}-{{abbr|mm|month}}-{{abbr|yyyy|year}}}}{{efn|See [[Date and time notation in India]].}} }} | drives_on = ឆ្វេង<ref>{{Cite web |title=List of all left- & right-driving countries around the world |url=https://www.worldstandards.eu/cars/list-of-left-driving-countries/ |date=13 May 2020 |access-date=10 June 2020 |website=worldstandards.eu}}</ref> | calling_code = [[លេខទូរស័ព្ទនៅក្នុងឥណ្ឌា|+៩១]] | cctld = [[.in]] ([[.in#Internationalised domain names and country codes|others]]) | englishmotto= | religion_year = ២០១១ | religion = {{ubl | ៧៩.៨% [[ហិណ្ឌូសាសនា]] | ១៤.២% [[ឥស្លាមសាសនា]] | ២.៣% [[គ្រិស្តសាសនា]] | ១.៧% [[សិខសាសនា]] | ០.៧% [[ពុទ្ធសាសនា]] | ០.៤% [[ជេនសាសនា]] | ០.២៣% [[មិនសាសនា]] | ០.៦៥% ផ្សេងៗ<ref name="Census2011religion" /> }} | official_website = <!-- do not add www.gov.in – The article is about the country, not the government – from Template:Infobox country, do not use government website (e.g. usa.gov) for countries (e.g. United States) --> | today = | iso3166code = IN }} '''ប្រទេសឥណ្ឌា''' ដោយមានឈ្មោះផ្លូវការថា '''សាធារណរដ្ឋឥណ្ឌា'''<ref>–{{citation|title=The Essential Desk Reference |url=https://books.google.com/books?id=yjcOAQAAMAAJ&pg=PA76|year=2002|publisher=[[Oxford University Press]] |isbn=978-0-19-512873-4|page=76}} "Official name: Republic of India.";<br />–{{citation|author=John Da Graça|title=Heads of State and Government|url=https://books.google.com/books?id=M0YfDgAAQBAJ&pg=PA421 |year=2017|publisher=[[Macmillan Publishers|Macmillan]] |location=London |isbn=978-1-349-65771-1|page=421}} "Official name: Republic of India; Bharat Ganarajya (Hindi)";<br />–{{citation|author=Graham Rhind |title=Global Sourcebook of Address Data Management: A Guide to Address Formats and Data in 194 Countries |url=https://books.google.com/books?id=iGdQDwAAQBAJ&pg=PA302|year=2017|publisher=[[Taylor & Francis]] |isbn=978-1-351-93326-1|page=302}} "Official name: Republic of India; Bharat.";<br />–{{citation|last=Bradnock|first=Robert W.|title=The Routledge Atlas of South Asian Affairs |url=https://books.google.com/books?id=zzjbCgAAQBAJ&pg=PA108|year=2015|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-1-317-40511-5|page=108}} "Official name: English: Republic of India; Hindi:Bharat Ganarajya";<br />–{{citation|title=Penguin Compact Atlas of the World|url=https://books.google.com/books?id=pLw-ReHIgvQC&pg=PA140|year=2012|publisher=[[Penguin Group|Penguin]] |isbn=978-0-7566-9859-1|page=140}} "Official name: Republic of India";<br />–{{citation|title=Merriam-Webster's Geographical Dictionary |url=https://books.google.com/books?id=Co_VIPIJerIC&pg=PA515|year=1997|isbn=978-0-87779-546-9 |edition=3rd |publisher=[[Merriam-Webster]]|pages=515–516}} "Officially, Republic of India";<br />–{{citation|title=Complete Atlas of the World, 3rd Edition: The Definitive View of the Earth |url=https://books.google.com/books?id=O5moCwAAQBAJ&pg=PA54-IA10|year=2016|publisher=[[DK Publishing]] |isbn=978-1-4654-5528-4|page=54}} "Official name: Republic of India";<br />–{{citation|title=Worldwide Government Directory with Intergovernmental Organizations 2013|url=https://books.google.com/books?id=CQWhAQAAQBAJ&pg=PA726|date=10 May 2013|publisher=[[CQ Press]]|isbn=978-1-4522-9937-2|page=726}} "India (Republic of India; Bharat Ganarajya)"</ref> ឬឈ្មោះជាភាសាហិណ្ឌី '''ភារតៈ''' ([[ភាសាហិណ្ឌី]]: भारत, ''Bhārat'') គឺជាប្រទេសនៅទ្វីប[[អាស៊ីខាងត្បូង]] ជា[[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមក្រឡាផ្ទៃសរុប|ប្រទេសធំជាងគេទី ១៧ តាមតំបន់]] ប្រទេសដែល[[បញ្ជីប្រទេសតាមចំនួនប្រជាជន|មានប្រជាជនច្រើនជាងគេ]]ទីពីរ និង[[ប្រជាធិបតេយ្យ]]ដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅលើពិភពលោក ជាប់នឹង[[មហាសមុទ្រឥណ្ឌា]]នៅភាគខាងត្បូង [[សមុទ្រអារ៉ាប់]]នៅភាគនិរតី និង[[ឈូងសមុទ្របេងហ្គាល់]]នៅភាគអាគ្នេយ៍ មានព្រំប្រទល់ដីជាមួយប្រទេស[[ប៉ាគីស្ថាន]]នៅភាគខាងលិច{{efn|1 = [[រដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌា]]ក៏បានចាត់ទុក[[អាហ្វហ្គានីស្ថាន]]ជាប្រទេសជាប់ព្រំដែន ដូចដែលចាត់ទុក[[កាស្មីរ]]ទាំងអស់ជាផ្នែកមួយនៃប្រទេសឥណ្ឌា យ៉ាង​ណា​មិញ នេះត្រូវបាន[[ការជម្លោះកាស្មីរ|ជំទាស់]] ហើយតំបន់ជាប់ព្រំដែនអាហ្វហ្គានីស្ថាន គ្រប់គ្រងដោយប៉ាគីស្ថាន ប្រភព: {{cite web |title=Ministry of Home Affairs (Department of Border Management) |url=https://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/BMIntro-1011.pdf|access-date=1 September 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20150317182910/https://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/BMIntro-1011.pdf|archive-date=17 March 2015|url-status=dead}} }} ប្រទេស[[ចិន]], [[នេប៉ាល់]], និងប្រទេស[[ភូតាន]]នៅភាគខាងជើង និងប្រទេស[[បង់ក្លាដែស]]និង[[មីយ៉ាន់ម៉ា]]នៅភាគខាងកើត នៅមហាសមុទ្រឥណ្ឌា ប្រទេសឥណ្ឌាស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ជុំវិញប្រទេស[[ស្រីលង្កា]] និង[[ម៉ាល់ឌីវ]] [[ប្រជុំកោះអាន់ដាម៉ាន់និងនីកូបា]]មានព្រំប្រទល់ដែនសមុទ្រជាមួយប្រទេស[[ថៃ]] មីយ៉ាន់ម៉ា និង[[ឥណ្ឌូនេស៊ី]] == ភូមិសាស្ត្រ == === ទីតាំងភូមិសាស្ត្រ === [[ឯកសារ:India (orthographic projection).svg|thumb|right]] ប្រទេស​ឥណ្ឌា មាន​ផ្ទៃដី ៣,២៨៧,៥៩០ គីឡូម៉ែត្រ​ក្រឡា ធំ​ជាង​គេ​ទី​៧លើ​ពិភពលោក​ ស្ថិត​នៅ​ភូមិភាគ[[អាស៊ីខាងត្បូង]] ខាងលិច​ជាប់នឹង [[សមុទ្រ​អារ៉ាប់]] ខាងកើត​ជាប់នឹង [[ឈូងសមុទ្របេងហ្គាល់]] និង​ខាងត្បូង​ជាប់​ [[មហាសមុទ្រឥណ្ឌា]] ចន្លោះ​ប្រទេស [[មីយ៉ាន់ម៉ា]] និង[[ប៉ាគីស្ថាន]]។ === ព្រំប្រទល់ === ឥណ្ឌា មាន​ព្រំដែន​គោក​សរុប​ប្រវែង ១៤.១០៣ គីឡូម៉ែត្រ ជាប់នឹង​ប្រទេស [[បង់ក្លាដេស]] ៤.០៥៣ គីឡូម៉ែត្រ ប្រទេស[[ប៊ូតាន]] ៦០៥ គីឡូម៉ែត្រ ប្រទេស[[ភូមា]] ១.៤៦៣ គីឡូម៉ែត្រ ប្រទេស[[ចិន]] ៣.៣៨០ គីឡូម៉ែត្រ ប្រទេស[[នេប៉ាល់]] ១.៦៩០ គីឡូម៉ែត្រ និង​ប្រទេស[[ប៉ាគីស្ថាន]] ២.៩១២ គីឡូម៉ែត្រ។ លើស​ពី​នេះ​ឥណ្ឌា នៅ​មាន​ឆ្នេរសមុទ្រ​ជាង ៧.៥១៧ គីឡូម៉ែត្រ​ទៀត។ === សណ្ឋានដី === តំបន់​ខ្ពង់រាប​ស្ថិតនៅ​ភាគ​ខាងត្បូង (ខ្ពង់រាប​ដេកង់) តំបន់​ទំនាប​ស្ថិតនៅ​តាម[[ទន្លេ​គង្គា]] តំបន់​វាលខ្សាច់​រហោឋាន​នៅ​ភាគ​ខាងលិច និង​ខាងជើង​គឺ​ជួរភ្នំ[[ហិមាល័យ]]។ === ធនធានធម្មជាតិ === ប្រទេស​ឥណ្ឌា សំបូរ​នូវធនធានធម្មជាតិ យ៉ាង​ច្រើន​ដូច​ជា៖ [[ធ្យូងថ្ម]] [[រ៉ែដែក]] [[ម៉ង់ហ្កាណែស]] [[មីកា]] [[រ៉ែ​បុកស៊ីត]] [[ទីតាន]] [[ក្រូម]] [[ឧស្ម័នធម្មជាតិ]] [[ប្រេងកាត]] [[ពេជ្រ]] [[ថ្មកំបោរ]] និង​​ដី​ដាំ​ដំណាំ​ដែល​មាន​ជីរ​ជាតិ។ === គ្រោះធម្មជាតិ === ភាពរាំងស្ងួត ទឹកជំនន់ ភ្លៀងមូសុង ខ្យល់ព្យុះ គ្រោះរញ្ជួយដី . . . ។ == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == ពួក[[អារ្យ]] ឬ[[អារ្យន]] ដែល​មក​ពី​ប៉ែក​ពាយព្យ បាន​លុកលុយ​ចូល​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​នៅ​ប្រហែល​ឆ្នាំ ១៥០០ មុន​[[គ្រិស្ត​សករាជ]]​។ ការ​បូក​បញ្ចូល​គ្នា​រវាងពួក​[[អារ្យ]] និង​ពួក​[[ដ្រាវីត]] ដែល​រស់នៅ​មុន​បង្កើត​បាន​ជា​វប្បធម៌​ឥណ្ឌា​បុរាណ​។ [[ចក្រភពមោរ្យា]] ([[:en:Maurya_Empire|Maurya Empire]]) នៃ​សតវត្ស​ទី​៤ និង​ទី​៣​មុន​​[[គ្រិស្ត​សករាជ]]​​បាន​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​ដល់​កំពូល​ក្នុង​រជ្ជកាល ព្រះបាទ [[អសោក]] ([[:en:Ashoka|​ ASHOKA]]) ដោយ​គ្រប​ដណ្តប់​ស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង​នៃ​ភូមិភាគ [[អាស៊ីខាងត្បូង]]។ ក្រោយ​ការ​​សោយទីវង្កត​របស់​ព្រះបាទ [[អសោក]] ឥណ្ឌា​បាន​ធ្លាក់ចុះ​ខ្សោយ​ ដោយ​ចក្រភព​ឥណ្ឌា​ត្រូវ​បែក​ទៅ​ជា​រដ្ឋ​តូចៗ​ជាច្រើន​។ ឥណ្ឌា​បាន​​ស្គាល់​ភាពរុងរឿង​សារ​ជា​ថ្មី​ម្តង​ទៀត ហើយ​ចាប់​បើក​នូវ​យុគមាស​របស់​ខ្លួន ដោយ​រាជវង្ស​កុប្តៈ ([[:en:Gupta_Empire|Gupta]]) នៅ​រវាង​សតវត្ស​ទី​៤ និង​ទី​៦ នៃ​[[គ្រិស្ត​សករាជ]] ដែល​នៅ​​សម័យ​នោះ​ត្រូវ​បាន​គេ​មើល​ឃើញ​នូវ​ការ​រីកចំរើន​ទាំង វិទ្យាសាស្ត្រ សិល្បៈ និង​វប្បធម៌។ នៅ​សតវត្ស​ទី​១៩ [[ចក្រភពអង់គ្លេស]]​បាន​កាន់កាប់​ទឹកដី​ឥណ្ឌា​ទាំងមូល​។ កងទ័ព​ឥណ្ឌា ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ជួរកងទ័ព​ជើងគោក​[[ចក្រភពអង់គ្លេស]] បាន​ដើរ​តួនាទី​យ៉ាង​សំខាន់​នៅ​ក្នុង​[[សង្គ្រាមលោក]]​ទាំង​ពីរលើក​ ជួយ​[[អង់គ្លេស]]​ប្រឆាំង​នឹង​សត្រូវ។ ការ​តស៊ូ​ដោយ​អហិង្សា​ប្រឆាំង​អាណានិគម​[[អង់គ្លេស]] ដឹកនាំ​ដោយ [[មហាត្មៈ​ គន្ធី]] ([[:en:Mahatma_Gandhi|Mahatma Gandhi]]) និង [[ចាវាហាឡាល នេរុ]] ([[:en:Nehru|Jawaharlal Nehru]]) បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​នៅ​ឆ្នាំ ១៩៤៧។ ក្រោយ​ការ​ទទួល​បាន​ជ័យជំនះ​ [[ឧបទ្វីបឥណ្ឌា]]​ត្រូវ​បាន​បែងចែក​ជា​រដ្ឋ​ពីរ​ផ្សេង​គ្នា ដោយ​បុព្វហេតុ​ទំនាស់​សាសនា​គឺៈ ឥណ្ឌា និង​រដ្ឋឥស្លាម​[[ប៉ាគីស្ថាន]] ហើយ​[[មហាត្មៈ​ គន្ធី]] ត្រូវ​បាន​ធ្វើ​ឃាត​ដោយ​ពួក​[[ហិណ្ឌូនិយម]]​ជ្រុល​ នៅ​​ថ្ងៃ​​ទី​​ ៣០ មករា​ ឆ្នាំ​ ១៩៤៨ ក្រោយ​​ពេល​​ដែល​​ឥណ្ឌា​​ទើប​តែ​​បាន​​ទទួល​​ឯករាជ្យ​​ពី​​[[អង់គ្លេស]]​​។ ការ​ចាកចេញ​ទៅ​របស់​ពួក​[[អង់គ្លេស]]​បាន​បន្សល់​ទុក​ឲ្យ ប្រទេស​ឥណ្ឌា និង​[[ប៉ាគីស្ថាន]]​នូវបញ្ហា​ទំនាស់​ដណ្ដើម​ដែនដី​[[កាស្មៀរ]]។ សង្គ្រាម​​លើក​ទី​៣ រវាង​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​នៅ​ឆ្នាំ ១៩៧១ បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​[[ប្រទេសប៉ាគីស្ថានខាងកើត]]​ក្លាយ​ជា​រដ្ឋ​[[បង់ក្លាដេស]]​ឯករាជ្យ ពី​[[ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន​ខាងលិច]] (ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន​សព្វថ្ងៃ)។ == ប្រព័ន្ធ​នយោបាយ == រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ឥណ្ឌា គឺជា​[[រដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]​ ដែល​ចំណាស់​ជាងគេ និង​ទូលំទូលាយ​បំផុត​ក្នុងចំណោម​ប្រជាជាតិ​ឯករាជ្យ​នៅ​លើ​ពិភពលោក ដោយ​បាន​ប្រកាស​ដាក់​ឲ្យ​ប្រើ​ចាប់​តាំង​ពី​ថ្ងៃ​ទី​២៦ ខែ សីហា ឆ្នាំ ១៩៥០ ​មក​ម៉្លេះ​។ បុព្វ​កថា​ នៃ​[[រដ្ឋធម្មនុញ្ញ]] នេះ​បាន​ចែងថា​ ឥណ្ឌា​ គឺជា​ [[សាធារណរដ្ឋ]] ដែល​មាន​ [[អធិបតេយ្យភាព]]​ [[សង្គមនិយម]]​ មិន​អាស្រ័យ​​ជំនឿ​សាសនា​ និង​[[ប្រជាធិបតេយ្យ]]​។ ឥណ្ឌា​មាន​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​មួយ​ និង​សភា​ពីរ​ ដែល​យក​តាម​របៀប​លោក​ខាងលិច​ ដែល​ចែក​អំណាច​បី​ផ្សេង​គ្នា​គឺ៖ អង្គ​[[នីតិប្បញ្ញត្តិ]] អង្គ​[[នីតិប្រតិបត្តិ]]​ និង​​[[តុលាការ]] ។ [[ប្រធានាធិបតី]]​ ជា​[[ប្រមុខរដ្ឋ]]​ ដែល​ត្រូវ​បាន​បោះឆ្នោត​តាម​វិធីមិនទូទៅ (សកល)​ ដែល​រួមមាន​ សមាជិក​នៃ​សភា​ទាំងពីរ​ សម្រាប់​អាណត្តិ​ រយៈពេល​ប្រាំ​ឆ្នាំ​ ដោយ​ពុំ​មានការ​កម្រិត​អាណត្តិ​ទេ​។ [[ប្រធានាធិបតី]]​ឥណ្ឌា​គឺជា​និមិត្តរូប​ ពុំ​មាន​អំណាច​ទូលំទូលាយ​ទេ​ ប៉ុន្តែ​មាន​សិទ្ធិ​ប្រកាស​ប្រទេស​ដាក់​ក្នុង​ភាព​អាសន្ន​ប្រសិនបើ​មាន​ការចាំបាច់​។ [[នាយករដ្ឋមន្ត្រី]]​ ជា​ប្រមុខ​រ[[ដ្ឋាភិបាល]] មាន​អំណាច​យ៉ាង​ទូលំទូលាយ​ ក្នុង​អង្គ​[[នីតិប្រតិបត្តិ]] ។ [[នាយករដ្ឋមន្ត្រី]]​ ត្រូវ​តែងតាំង​ដោយ​[[ប្រធានាធិបតី]] និង​ដោយ​មាន​ការ​គាំទ្រ​ពី​សភា​ ពី​គណបក្ស​ ដែល​មាន​សំឡេង​ភាគច្រើន​ក្នុង​សភា​ជាន់​ទាប​។ === អង្គ​នីតិ​បញ្ញត្តិ​ === អង្គ​[[នីតិ​បញ្ញត្តិ]]​ នៃ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​ មាន​សភា​ពីរ​ផ្សង​គ្នា​គឺ៖ សភា​ជាន់​ខ្ពស់​​ហៅថា​[[:en:Rajya_Sabha|​ Rajya Sabha]] (​ក្រុម​ប្រឹក្សា​រដ្ឋ​) និង​សភា​ជាន់​ទាប​​ហៅថា​ [[:en:Lok_Sabha| ​Lok Sabha]] (សភា​ប្រជាជន​)​។ សភា​ជាន់​ខ្ពស់​ត្រូវ​មាន​សមាជិក​មិន​លើស​ពី​ ២៥០​ រូប​ឡើយ​ (​សមាជិក​អចិន្ត្រៃយ៍​មាន​ ២៤៥​ រូប​) ក្នុង​នោះ​មាន​ ១២ រូប​ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ដោយ​[[ប្រធានាធិបតី]] ក្រៅ​ពី​នេះ​ត្រូវ​បាន​បោះឆ្នោត​ជ្រើស​តាំង​ដោយ​សភា​រដ្ឋ​ និង​សភា​អាណា​ខេត្ត​ ទៅ​តាម​សមាមាត្រ​ នៃ​ចំនួន​ប្រជាជន​សម្រាប់​អាណត្តិ ០៦ ឆ្នាំ​។ នៅ​សភា​ថ្នាក់​ទាប​ មាន​សមាជិក​សរុប​ ៥៤៥ រូប​ ក្នុង​នោះ​ ៥៤៣ រូប​ត្រូវ​បោះឆ្នោត​ដោយ​ផ្ទាល់​ពី​ប្រជាជន​ និង​ ២ រូប​ទៀត​ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ដោយ​[[ប្រធានាធិបតី]]​ សម្រាប់​អាណត្តិ​ ០៥ ឆ្នាំ​។ === អង្គ​នីតិ​ប្រតិបត្តិ === អង្គ​[[នីតិ​ប្រតិបត្តិ]] ​រួម​មាន​ [[ប្រធានាធិបតី]] [[អនុ​ប្រធានាធិបតី]]​ និង​[[គណៈរដ្ឋមន្ត្រី]]​ ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​[[នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] ។ រដ្ឋមន្ត្រី​គ្រប់​រូប​នៃ​គណៈរដ្ឋមន្ត្រី​ត្រូវ​តែ​ជា​សមាជិក​ នៃ​សភា​ណាមួយ​ក្នុង​ចំណោម​សភា​ទាំង​ពីរ​។ ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​សភា​ឥណ្ឌា​ អង្គ​[[នីតិ​ប្រតិបត្តិ]] អាស្រ័យ​ទៅ​នឹង​ អង្គ​[[នីតិ​បញ្ញត្តិ]] ។ ដូច្នេះ​[[នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] និង​[[គណៈរដ្ឋមន្ត្រី]]​ របស់​គាត់​ ត្រូវ​ទទួល​ខុស​ត្រូវ​ចំពោះ​សភា​ជាន់​ទាប​។ === តុលាការ === ឥណ្ឌា​មាន​[[តុលាការ]] បី​ថ្នាក់​រួមគ្នា​គឺ​មាន​ [[តុលាការ​កំពូល]]​ ដឹកនាំ​ដោយ​ប្រធាន​ចៅក្រម​ម្នាក់​ និង​ចៅក្រម​ ២៥​ រូប​ផ្សេង​ទៀត​ ដែល​តែងតាំង​ដោយ​[[ប្រធានាធិបតី]] ដែល​ត្រូវ​បំពេញ​តួនាទី​រហូត​ដល់​អាយុ​ ៦៥​ ឆ្នាំ​ ឬ​ក៏​អាច​ដក​ហូត​តួនាទី​ ប្រសិនបើ​រក​ឃើញ​ភស្តុតាង​ថា​បាន​ប្រព្រឹត្ត​នូវ​អំពើ​មិន​សមរម្យ​ ឬ​ខុស​ពី​ក្រមសីលធម៌​ និង​តុលាការ​ថ្នាក់​ខ្ពស់​ចំនួន​ ២១ ព្រម​ទាំង​តុលាការ​ថ្នាក់​ទាប​ជាច្រើន​ទៀត​។ តុលាការ​កំពូល​ មាន​សមត្ថកិច្ច​ លើ​ករណី​ ដែល​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​សិទ្ធិ​មូលដ្ឋាន​ និង​លើ​ជម្លោះ​រវាង​រដ្ឋ​ និង​ អំណាច​កណ្ដាល​ ព្រម​ទាំង​បណ្ដឹង​ឧទ្ធរណ៍​ពី​តុលាការ​ថ្នាក់​ខ្ពស់​។ [[តុលាការ]]​ត្រូវតែ​ឯករាជ្យ​ ហើយ​មាន​អំណាច​ប្រកាស​ដាក់​ឲ្យ​ប្រើ​ច្បាប់​ និង​អាច​ច្រាន​ចោល​ផង​ដែរ​នូវ​ច្បាប់​របស់​សហព័ន្ធ​ ឬ​ច្បាប់​រដ្ឋ​ទាំងឡាយ​ណា​ ដែល​ផ្ទុយ​ពី​[[រដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]​។ តួនាទី​ជា​អ្នក​ត្រួត​ពិនិត្យ​ច្បាប់​ចុង​ក្រោយ​ នៃ​[[រដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]​ គឺ​ជា​មុខងារ​មួយ​យ៉ាង​សំខាន់​ របស់​[[តុលាការ​កំពូល]] ។ == វិស័យ​នយោបាយ​ == ក្នុង​ក្របខ័ណ្ឌ​សហព័ន្ធ​ ឥណ្ឌា​ជា​ប្រទេស​ប្រជាធិបតេយ្យ ដែល​មាន​ប្រជាជន​ច្រើន​ជាង​គេ​លើ​ពិភពលោក​។ តាម​ប្រវត្តិ​នៃ​ប្រជាធិបតេយ្យ​របស់​ឥណ្ឌា​ ភាគ​ច្រើន​នៃ​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​ត្រូវ​បាន​ដឹកនាំ​ដោយ​[[គណបក្ស​សមាជ​ជាតិ​ឥណ្ឌា]] ហៅ[[គណ​បក្ស​សមាជ]]​ [[:en:Indian_National_Congress|(Indian National Congress)]]។ ចំពោះ​នយោបាយ​ថ្នាក់​រដ្ឋ​ ត្រូវ​បាន​ដឹកនាំ​ដោយ​គណបក្ស​ថ្នាក់​ជាតិ​ជាច្រើន​រួមមាន​ [[គណបក្ស​សមាជ]] គណបក្ស​ [[:en:Bharatiya_Janata_Party​​|Bharatiya Janta (BJP)]] [[គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ឥណ្ឌា​ (​ម៉ាក្ស​និយម​)]] និង​គណបក្ស​ថ្នាក់​តំបន់​ជាច្រើន​ទៀត​។ ចាប់​ពី​ឆ្នាំ​ ១៩៥០ ដល់​ ឆ្នាំ​ ១៩៩០ លើក​លែង​តែ​រយៈ​ពីរ​ខ្លីៗ​ចេញ​នោះ​ [[គណបក្ស​សមាជ]]​តែង​តែ​មាន​សំលេង​ភាគ​ច្រើន​ក្នុង​សភា​​។ [[គណបក្ស​សមាជ]] បាន​ស្ថិត​នៅ​ក្រៅ​អំណាច​ពី​ឆ្នាំ​ ១៩៧៧ ដល់​ឆ្នាំ​ ១៩៨០ នៅ​ពេល​ដែល​គណបក្ស​ [[:en:Bharatiya_Janata_Party|BJP]] បាន​ឈ្នះ​ការ​បោះឆ្នោត​ដោយ​សារ​ការ​មិន​ពេញចិត្ត​ជា​សាធារណៈ​ចំពោះ​ការ​ប្រកាស​ភាព​អាសន្ន​ របស់​អតីត​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​ លោកស្រី​ [[អ៊ីនដ្រា​ គន្ធី]]​ ([[:en:Indira_Gandhi|Indira Gandhi]]) នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៨៩​។ នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៨៩ គណបក្ស [[:en:Janata_Dal|Janta Dal]] បាន​ដឹកនាំ​សម្ព័ន្ធ​ភាព​ [[:en:National_Front_(India)|Nation front]] រួមគ្នា​បក្ស​[[ឆ្វេង​និយម]] ([[:en:Left_Front|The left front]]) បាន​ឈ្នះ​ឆ្នោត​ ប៉ុន្តែ​បាន​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​អំណាច​តែ​ ២​ ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ​។ នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៩៦ ដល់ ឆ្នាំ ១៩៩៨ គឺ​ជា​កំឡុង​ពេល​ដ៏​វឹកវរ​ក្នុង​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​ ជាមួយ​ការ​បង្កើត​សម្ព័ន្ធ​ភាព​ជា​ច្រើន​ ដែល​មាន​រយៈពេល​ខ្លី​ ដោយ​ការ​មាន​ទំនោរ​នយោបាយ​រេ​ចុះ​រេ​ឡើង​ពុំ​មាន​ជំហរ​ច្បាស់លាស់​។ គណបក្ស [[:en:Bharatiya_Janata_Party|​BJP]] បាន​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​ចម្រុះ​មួយ​ នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៩៦ តែ​មាន​រយៈពេល​មិន​យូរ​ប៉ុន្មាន​ទេ​ តាមរយៈ​ [[:en:United_Front_(India)|United Front Collation]] ។ នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៩៨ គណបក្ស [[:en:Bharatiya_Janata_Party|BJP]] បាន​បង្កើត​សម្ព័ន្ធ​ភាព​ជាតិ​ដើម្បី​ប្រជាធិបតេយ្យ​ ([[:en:National_Democratic_Alliance_(India)|NDA]]) ហើយ​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​រដ្ឋាភិបាល​ដំបូង​បង្អស់​ពុំ​មែន​បក្ស​សមាជ​ ដែល​បាន​កាន់​អំណាច​ពេញ​មួយ​អាណត្តិ​រយៈពេល​ ៥​ ឆ្នាំ​។ នៅ​ក្នុង​ការ​បោះឆ្នោត​ជាតិ​ឆ្នាំ​ ២០០៤ គណបក្ស​សមាជ​ បាន​ឈ្នះ​សំលេង​ភាគច្រើន​ក្នុង​សភា​ជាន់​ទាប​ ហើយ​បាន​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​ចម្រុះ​ ដោយ​បង្កើត​សម្ព័ន្ធ​ភាព​មួយ​ ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ថា​ [[:en:National_Democratic_Alliance_(India)|United Progressive Alliance]] ដោយ​មាន​ការ​គាំទ្រ​ពី​បក្ស​ឆ្វេង​និយម​ជា​ច្រើន​ និង​សមាជិក​ខ្លះ​ ដែល​ប្រឆាំង​នឹង​គណបក្ស​ [[:en:Bharatiya_Janata_Party |BJP]]។ == ទំនាក់ទំនង​អន្តរជាតិ និង​យោធា​ == ចាប់​តាំង​ពី​ទទួល​ឯករាជ្យ​នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៤៧ មក ឥណ្ឌា​ បាន​ថែ​រក្សា​ចំណង​មិត្តភាព​ជាមួយ​ប្រជាជាតិ​ជា​ច្រើន​។ នៅ​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​ ១៩៥០​ ឥណ្ឌា​បាន​ចាប់​យក​តួនាទី​ជា​អ្នក​ដឹកនាំ​ការ​គាំទ្រ​ដល់​ការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​នៃ​បណ្ដា​អាណានិគម​​[[អឺរ៉ុប]]នៅ​ទ្វីប​​​[[អាស៊ី]] និង​​​[[អាហ្វ្រិក]]។ ឥណ្ឌា​គឺ​ជា​សមាជិក​នៃ​[[ប្រទេស​មិន​ចូល​បក្ស​សម្ព័ន្ធ]] ។ ក្រោយ​ពី​សង្គ្រាម​រវាង​ ចិន-ឥណ្ឌា​ និង​ ឥណ្ឌា-ប៉ាគីស្ថាន​ នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៦៥ មក​ទំនាក់ទំនង​យ៉ាង​ជិតស្និទ្ធ​រវាង​ ឥណ្ឌា​ និង​​​[[សហភាព សូវៀត]] បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ឥណ្ឌា​ បាត់បង់​នូវ​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​ ​[[សហរដ្ឋ​អាមេរិក]] ​ ហើយ​បាន​បន្ត​សភាព​បែប​នេះ​រហូត​ដល់​ការ​បញ្ចប់​នូវ​[[សង្គ្រាម ត្រជាក់]]​។ ឥណ្ឌា​ បាន​ធ្វើ​សង្គ្រាម​ ៤​ ដង​ជាមួយ[[ប៉ាគីស្ថាន]]​បញ្ហា​ចម្បង​គឺ​ជម្លោះ​ដណ្ដើម​ដែនដី​​[[កាស្មៀរ]] ។ ឥណ្ឌា​ បាន​ឈ្នះ​សង្គ្រាម​ជាមួយ​​[[ប៉ាគីស្ថាន]]​ នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៧១ ដោយ​ឥណ្ឌា​បាន​ជួយ​គាំទ្រ​ដល់​ចលនា​រំដោះ​ជាតិ​​[[បង់ក្លាដេស]] (​អតីត​ប្រ​ទេស​[[ប៉ាគីស្ថាន​ខាងកើត]] )​។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ថ្មីៗ​នេះ ឥណ្ឌា​បាន​ដើរ​តួនាទី​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​ក្នុង​សមាគម​[[អាស៊ាន]] SAARC និង​ WTO ។ ឥណ្ឌា​គឺ​ជា​សមាជិក​ និង​ជា​អ្នក​ទ្រទ្រង់​ដ៏​យូរ​លង់​ នៃ​[[អង្គការ​សហប្រជាជាតិ]] នៅ​ក្នុង​ប្រតិបត្តិការ​ថែរក្សា​សន្តិភាព​ចំនួន​ ៣៥ ទូទាំង​ទ្វីប​ទាំង​ ៤ ដោយ​មាន​កងទ័ព​ជាង​ ៥៥.០០០ នាក់​ និង​កម្លាំង​នគរបាល​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ផង​ដែរ​។ ទោះបី​ជា​មាន​ការ​រិះគន់​ និង​មាន​ការ​ផ្ដល់​សច្ចាប័ន​យោធា​ក៏ដោយ​ ឥណ្ឌា​ នៅ​តែ​រក្សា​ជំហរ​បដិសេធ​មិន​ព្រម​ចុះ​ហត្ថលេខា​លើ​ CTBT និង NTP ជំនួស​ការ​ថែ​រក្សា​អធិបតេយ្យភាព​លើ​កម្មវិធី​[[នុយក្លេអ៊ែរ]]​របស់​ខ្លួន​។ ថ្មីៗ​នេះ​គំនិត​ ដែល​ផ្ដួចផ្ដើម​ដោយ​មេដឹកនាំ​ឥណ្ឌា​ បាន​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ឡើង​វិញ​នូវ​ទំនាក់​ទំនង​រវាង​ ​[[សហរដ្ឋ​អាមេរិក]] [[ចិន]] និង[[ប៉ាគីស្ថាន]]​។ នៅ​ក្នុង​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច​វិញ​ ឥណ្ឌា បាន​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ទំនាក់​ទំនង​យ៉ាង​ជិតស្និទ្ធ​ជាមួយ​បណ្ដា​[[ប្រទេស​កំពុង​អភិវឌ្ឍន៍]]​នានា​ នៅ​[[អាមេរិក​ខាងត្បូង]]​ ​​​[[អាស៊ី]] និង​[[អាហ្វ្រិក]]​។ ឥណ្ឌា​ ជា​ប្រទេស​ ដែល​មាន​កងទ័ព​ច្រើន​ជាង​គេ​ទី​៣ នៅ​លើ​ពិភពលោក​ បន្ទាប់​ពី​ប្រទេស​[[ចិន]]​ និង​[[សហរដ្ឋ​អាមេរិក]] ដែល​រួមមាន​ទាំង កងទ័ព​ជើង​គោក​ ជើង​ទឹក​ និង​ជើង​អាកាស​។ កងទ័ព​​ជំនួយមាន​ដូច​ជា​ទាហាន​ប៉ារ៉ា​ (Paramilitary Forces) ឆ្មាំ​សមុទ្រ​ (Coast Guard) និង​កង​កំម៉ង់ដូ​យុទ្ធសាស្ត្រ​ (Strategic Forces Command) សុទ្ធ​តែ​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​គ្រប់​គ្រង​របស់​កងទ័ព​ទាំងអស់​។ ប្រធានាធិបតី​ គឺជា​មេ​បញ្ជាការ​កំពូល​ នៃ​កងទ័ព​ឥណ្ឌា​។ ឥណ្ឌា​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា [[មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ]] នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៧៤ បន្ទាប់​ពី​ការ​សាកល្បង​[[អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ]]​ជា​លើក​ដំបូង​មក​ ដោយ​ពុំ​មាន​ការ​ប្រកាស​ជា​សាធារណៈ​ទេ​។ ២៤​ ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៩៨ បាន​ធ្វើការ​សាក​ល្បង​[[អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ]]ម្ដង​ទៀត​ ដោយ​បាន​ប្រកាស​ជា​សាធារណៈ​ នូវ​សក្ដានុភាព​របស់​ខ្លួន​ជា​ [[មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ]] ។ ជា​ការ​ឆ្លើយ​តប​ចំពោះ​ព្រឹត្តិការណ៍​នេះ​ ប្រទេស​[[ប៉ាគីស្ថាន]]​ ដែល​ជា​សត្រូវ​ដ៏​យូរ​អង្វែង​ របស់​ឥណ្ឌា​ ក៏​បាន​ធ្វើការ​សាកល្បង[[អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ]] របស់​ខ្លួន​ នៅ​ឆ្នាំ​ជាមួយ​គ្នា​នោះ​ដែរ​។ នា​ពេល​ថ្មីៗ​នេះ​ឥណ្ឌា​ បាន​ធ្វើ​សហ​ប្រតិការ​ជាមួយ​​[[សហរដ្ឋ​អាមេរិក]] ​ លើ​ការ​អភិវឌ្ឍ​កម្មវិធី​[[នុយក្លេអ៊ែរ​ស៊ីវិល]]​ ទោះ​ជា​ឥណ្ឌា​ពុំ​បាន​ចុះ​ហត្ថលេខា​លើ​[[សន្ធិសញ្ញា​មិន​សាយភាយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ]]​ក៏ដោយ​។ == បំណែង​ចែក​ប្រព័ន្ធ​រដ្ឋបាល ឥណ្ឌា គឺជា​សាធារណរដ្ឋ​សហព័ន្ធ​នៃ ២៨ រដ្ឋ (States) និង ០៧ ទឹកដីសហភាព (Union Territories) ហើយ​មាន​រដ្ឋធានី នៅ​ទីក្រុង​ញូដេលី (New Delhi) ។ គ្រប់​រដ្ឋ​ទាំងអស់ និង អាណាខេត្ត​ចំនួន​ពីរ​គឺ​៖ Producherry និង រដ្ឋធានី​ជាតិ​ដេលី (National Capital Territory of Delhi) បាន​បោះឆ្នោត​ជ្រើសរើស​រដ្ឋាភិបាល​ប្រចាំ​រដ្ឋ និង អាណាខេត្ត​ផ្ទាល់ខ្លួន​។ អាណាខេត្ត​ចំនួន ០៥ ផ្សេងទៀត​ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ក្បាលម៉ាស៊ីន​រដ្ឋបាល និង គ្រប់គ្រង​ដោយផ្ទាល់​ពី​ប្រធានាធិបតី​។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៦ តាមរយៈ​ច្បាប់​ស្ដី​អំពី​ការរៀបចំ​រដ្ឋ​ឡើងវិញ (States Reorganisation Act) រដ្ឋ​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​ផ្អែក​ទៅតាម​មូលដ្ឋាន​នៃ​ភាសា​។ រចនាសម្ព័ន្ធ​ថ្មី​នេះ​មិន​មាន​បំលាស់ប្ដូរ​អ្វី​ជា​ធំដុំ​ទេ​។ រដ្ឋ ឬ អាណាខេត្ត​នីមួយៗ ត្រូវ​បាន​ចែកទៅជា ៦១០ ស្រុក (Districts) សម្រាប់​ការគ្រប់គ្រង​រដ្ឋបាល​មូលដ្ឋាន​។ ស្រុក​ត្រូវ​បាន​ចែកទៅជា tehsils និង​បន្ត​ចែកទៅជា​ភូមិ (villages) ។ == ការបែងចែករដ្ឋបាល == ==== រដ្ឋ ==== {{columns-list|# [[អាន្ធរប្រទេស]] (អានដ្រាប៉្រាដេស) # [[អរុណាចលប្រទេស]] (អារូណាចាល់ប្រ៉ាដេស) # [[អាសសាម]] # [[ពិហារ]] (ប៊ីហារ) # [[ឆត្តីសគរហ៍]] (ឆាត់ទីស្ការហ៍) # [[គួរ (រដ្ឋ)|គួរ]] (ហ្គោអា) # [[គុជរាត]] (ហ្គូចារ៉ាត) # [[ហរយាណា]] (ហារយ៉ាណា) # [[ហិមាចលប្រទេស]] (ហ៊ីម៉ាចាល់ប្រ៉ាដេស) # [[ឈារខ័ណ្ឌ]] (ចារខាន់) # [[ករណាដកៈ]] (ការណាតាកា) # [[កេរលៈ]] (កេរ៉ាឡា) # [[មធ្យៈប្រទេស]] (ម៉ាដយ៉ាប៉្រាដេស) # [[មហារាស្ត្រ]] (ម៉ាហារ៉ាសត្រា) # [[មណីបុរៈ]] (ម៉ានីពូរ) # [[មេឃាល័យ]] (មេហ្គាឡាយ៉ា) # [[មីហ្សូរ៉ាម]] # [[នាគាឡងដ៍]] (ណាហ្គាឡងដ៍) # [[ឱឌិសា]] ឬ ឱរិសា (អូឌីសា ឬ អូរីសសា)<!--Do not change this per [[WP:COMMONNAME]].--> # [[បញ្ចាប]] (ពុនចាប) # [[រាជស្ថាន]] (រ៉ាចាស្ថាន) # [[សិក្ខិម]] (ស៊ីកគីម) # [[ទមិឡនាឌូ]] (តាមីលណាឌូ) # [[តេលង្គានា]] (តេឡង់ហ្គាណា ឬ តេឡានហ្គាណា) # [[ត្រីបុរៈ]] (ទ្រីពូរ៉ា) # [[ឧត្តរប្រទេស]] (អ៊ូតារប៉្រាដេស) # [[ឧត្ត្រាខ័ណ្ឌ]] (អ៊ូតារ៉ាខានដ៍) # [[បេងហ្គាល់ខាងលិច]]|colwidth=18em}} ==== ទឹកដីសហភាព ==== {{columns-list|{{ordered list |type=upper-alpha | [[កោះអាន់ដាម៉ាន់និងនីកូបា]] | [[ចណ្ឌីគរហ៍]] (ចានឌីហ្គារ) | [[ដាដ្រានិងនគរហវេលី និងដាម៉ាន់និងឌីអ៊ូ]] (ដាដ្រានិងណាហ្គារហាវេលី និងដាម៉ាន់និងឌីអ៊ូ) | [[ជម្មូនិងកាស្មីរ]] (ចាមមូនិងកាស្មៀរ) | [[ឡាដាក]] | [[លក្សទ្វីប]] (ឡាកសាឌ្វីប) | [[ដេលី|ដែនដីរាជធានីជាតិនៃដេលី]] | [[បុឌុចេរី]] (ពូឌូឆេរី) }}|colwidth=18em}}{{clear}} == សេដ្ឋកិច្ច == ចាប់​តាំង​តែ​ពី​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​មក​ ឥណ្ឌា​បាន​ប្រកាន់​ភ្ជាប់​នូវ​ទិសដៅ​សឹង​តែ​សង្គម​និយម​ ជាមួយ​នឹង​ការ​គ្រប់​គ្រង​យ៉ាង​តឹង​រឹង​ទៅ​លើ​ ការ​ចូលរួម​ពី​ផ្នែក​ឯកជន​ ដូចជា​[[ពាណិជ្ជកម្ម]]​ក្រៅ​ប្រទេស​ និង​ការ​វិនិយោគ​ផ្ទាល់​ពី​បរទេស​។ ទោះ​ជា​យ៉ាង​ណា​ក្ដី​ ចាប់​ពី​ឆ្នាំ​ ១៩៩១ មក​ ឥណ្ឌា​បាន​បើក​ចំហ​ទីផ្សារ​ របស់​ខ្លួន​ ដោយ​ធ្វើ​កំណែ​ទម្រង់​[[សេដ្ឋកិច្ច]]​ និង​បន្ធូរបន្ថយ​ការ​គ្រប់​គ្រង​ របស់​រដ្ឋ​ទៅ​លើ​ ការ​ធ្វើ​​[[ពាណិជ្ជកម្ម]]​​ និង​ការ​វិនិយោគទុន​បរទេស​។ ការ​ផ្តោះ​ប្តូរ​​[[ពាណិជ្ជកម្ម]]​​ក្រៅ​ប្រទេស​បាន​កើន​ឡើង​ពី ៥.៨ ពាន់​លាន​ដុល្លារ​ នៅ​ឆ្នាំ ១៩៩១ ដល់ ៣០៨ ពាន់​លាន​ដុល្លារ នៅ​ថ្ងៃ​ទី ៤ កក្កដា ឆ្នាំ ២០០៨​ នៅ​ខណៈ​ដែល​ថវិកា​រដ្ឋ​ និង​សហព័ន្ធ​បាន​ធ្លាក់​ចុះ​ ការ​ធ្វើ​ឯកជនូបនីយកម្ម​លើ​សហគ្រាស​សាធារណៈ​ត្រូវ​បាន​បន្ត​។ ជាមួយ​អត្រា​កំណើន​ ៩.៤% នៅ​ឆ្នាំ ២០០៦-២០០៧ [[សេដ្ឋកិច្ច]]​​ឥណ្ឌា​ ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​បណ្ដា​[[សេដ្ឋកិច្ច]]​ ដែល​មាន​កំណើន​ខ្លាំង​បំផុត​ក្នុង​លោក​។ [[ផលិតផល​ក្នុង​ស្រុក​​ដុល]] ([[:en:Gross_domestic_product|GDP]]) ​របស់​ឥណ្ឌា​ គិត​ជា​ដុល្លារ​មាន ១.០៨៩ លាន​លាន​ដុល្លារ​ ខណៈ​ដែល [[អំណាច​ទិញ]]​ ([[:en:Purchasing_power_parity|PPP]]) មាន​ដល់​ ៤.៧២៦ លាន​លាន​ដុល្លារ​ជាប់​លំដាប់​ទី​៤​ ក្នុង​លោក​។ ចំណូល​របស់​ប្រជាជន​ម្នាក់ៗ មាន​ ៩៧៧ ដុល្លារ ស្រប​ពេល​ដែល​អំណាច​ទិញ​របស់​ប្រជាជន​ម្នាក់ៗ​មាន​ ២.៧០០ ដុល្លារ​។ ឥណ្ឌា​ មាន​កម្លាំង​ពលកម្ម​ ៥១៦.៣ លាននាក់​ជាប់​លំដាប់​ទី​២​ក្នុង​លោក ដែល​ក្នុង​នោះ​ ៦០% បម្រើ​ការ​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​កសិកម្ម​ និង​សហគ្រាស​ពាក់ព័ន្ធ​ ២៨%​ បម្រើ​វិស័យ​សេវាកម្ម​ និង​សហគ្រាស​ពាក់ព័ន្ធ​ និង​ ១២%​ទៀត​បម្រើ​ក្នុង​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​។ ដំណាំ​កសិកម្ម​សំខាន់ៗ​រួមមាន​ ស្រូវ​ ស្រូវសាលី​ ធញ្ញជាតិ​ប្រេង​ កប្បាស ក្រចៅ តែ អំពៅ និង​ដំឡូង​បារាំង​។ វិស័យ​កសិកម្ម​រួម​ចំណែក​ ២៨% នៃ​[[ផលិតផល​ក្នុង​ស្រុក​ដុល]]​ វិស័យ​សេវាកម្ម​ និង​សហគ្រាស​ពាក់ព័ន្ធ​មាន​រហូត​ដល់​ ៥៤% ហើយ​ ១៨%ទៀត​ តំណាង​ឲ្យ​ឧស្សាហកម្ម​សំខាន់​រួមមាន​ ឧស្សាហកម្ម​យានយន្ត​ ស៊ីម៉ងត៍​ គីមី អេឡិចត្រូនិក​ ម្ហូបអាហារ​ គ្រឿងយន្ត​ អាជីវកម្ម​រុករក​រ៉ែ​ ប្រេងកាត​ ឱសថ​ ដែកថែប​ សម្ភារៈ​ដឹកជញ្ជូន​និង​វាយនភណ្ឌ​។ អាស្រ័យ​ដោយ​កំណើន​[[សេដ្ឋកិច្ច]]​យ៉ាង​ឆាប់រហ័ស​របស់​ឥណ្ឌា​ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​ការ​កើន​ឡើង​នូវ​តម្រូវ​ការ​ថាមពល​ដ៏​ច្រើន​ផង​ដែរ​។ ដោយ​ផ្អែក​តាម​អង្គការ​គ្រប់គ្រង​ព័ត៌មាន​ស្ដីពី​ថាមពល​ (Energy Information Administration) ឥណ្ឌា​ជា​ប្រទេស​ ដែល​ប្រើប្រាស់​ប្រេង​ច្រើន​ជាង​គេ​ទី​៦ និង​ទី​៣ ខាង​ធ្យូង​ថ្ម​។ ទោះជា[[សេដ្ឋកិច្ច]]​ឥណ្ឌា​មាន​ការ​កើន​ក្នុង ២​ទសវត្ស​ចុងក្រោយ​នេះ​ក៏ដោយ ប៉ុន្តែ​ការ​រីកចម្រើន​ពុំ​មាន​ភាព​ស្មើ​គ្នា​ទេ ទៅតាម​ សង្គម​ សហ​គម​[[សេដ្ឋកិច្ច]]​ ភូមិសាស្ត្រ​តំបន់​ ជា​ពិសេស​ភាព​ខុស​គ្នា​រវាង​ទីក្រុង​ និង​ជនបទ​។ សមភាព​ នៃ​ចំណូល​នៅ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​ មាន​ទំនាក់ទំនង​គ្នា​តិច​ណាស់​ ([[:en:Gini_coefficient|Gini Coefficient]]: 36.8 នៅ​ឆ្នាំ ២០០៤) ទោះជា​មាន​ការ​កើន​ឡើង​នៅ​រយៈកាល​ចុង​ក្រោយ​នេះ​ក៏ដោយ​។ បំណែង​ចែក​ភោគផល​ ([[:en:Distribution_of_wealth|Wealth Distribution]]) នៅ​ឥណ្ឌា ពុំ​មាន​សមភាព​ឡើយ​ ដោយ​អ្នក​មាន​ចំណូល​ខ្ពស់​ ១០% នៃ​ក្រុម​ចំណូល​ ទទួល​បាន​ផល​រហូត​ដល់ ៣៣%​ នៃ​ចំណូល​។ ថ្វីបើ​ដំណើរ​ការ​[[សេដ្ឋកិច្ច]]​​សំខាន់​ ១/៤ នៃ​ប្រជាជន​រក​ចំណូល​បាន​ក្រោម​បន្ទាត់​ក្រោម​[[បន្ទាត់​ភាព​ក្រីក្រ]]​ ០.៤ ដុល្លារ ក្នុង​មួយ​ថ្ងៃ​។ នៅ​ឆ្នាំ​ ២០០៤-២០០៥​ ​ប្រជាជន​ ២៧.៥% បាន​រស់​នៅ​ក្រោម​[[បន្ទាត់​ភាព​ក្រីក្រ]]​។ ថ្មីៗ​នេះ​ ឥណ្ឌា​បាន​ផ្ដល់​មូលនិធិ​យ៉ាង​ច្រើន​ ដល់​វិស័យ​អប់រំ​ ឲ្យ​ប្រជាជន​អាច​និយាយ​ភាសា​អង់គ្លេស​បាន​ និង​ផ្ដល់​ការ​បណ្ដុះ​បណ្ដាល​វិជ្ជាជីវៈ ដើម្បី​ឲ្យ​ក្លាយ​ជា​ [[:en:Business_process_outsourcing_in_India|Outsourcing Destination]] ដ៏​សំខាន់​ សម្រាប់​សហ​ប្រតិបត្តិការ​ពហុភាគី​ និង​ Popular Destination សម្រាប់​ [[:en:Medical_tourism|Medical Tourism]] ។ ឥណ្ឌា​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ អ្នក​នាំចេញ​ដ៏​សំខាន់​នូវ​ ផលិតផល​ផ្នែក​ទន់​ ([[:en:Software|Software]]) ក៏ដូចជា​ ហិរញ្ញវត្ថុ​ ការ​ស្រាវជ្រាវ​ និង​សេវាកម្ម​ផ្នែក​បច្ចេកវិជ្ជា​។ នៅ​ឆ្នាំ​ ២០០៧ តាម​ការ​ប៉ាន់ស្មាន​ការនាំចេញ​មាន​ប្រហែល​ ១៤០ ពាន់​លាន​ដុល្លារ​ និង​នាំចូល​មាន​ប្រហែល​ ២២៤.៩ ពាន់​លាន​ដុល្លារ​។ វាយនភណ្ឌ គ្រឿង​អលង្ការ សម្ភារៈ​វិស្វកម្ម​ និង​ផលិតផល​ផ្នែក​ទន់​ គឺជា​ផលិតផល​នាំចេញ​ដ៏​សំខាន់​។ ក្រៅ​ពី​នេះ​ ប្រេង​ឆៅ យានយន្ត​ ជីរ​កសិកម្ម​ ផលិតផល​គីមី​ ក៏​ជា​ផ្នែក​នាំ​ចេញ​ដ៏​សំខាន់​ផង​ដែរ​។ [[ដៃគូ​ពាណិជ្ជកម្ម]] សំខាន់​បំផុត​របស់​ឥណ្ឌា​មាន [[សហរដ្ឋ​អាមេរិក]] ​​ [[សហភាពអឺរ៉ុប]] ​ប្រទេស​[[ចិន]] [[រុស្ស៊ី]] និង​[[ជប៉ុន]]​។ == លក្ខណៈ​ប្រជាសាស្ត្រ​ == ឥណ្ឌា​ មាន​ប្រជាជន​ប្រហែល​ ១.១៤ លាន​នាក់​ ជា​ប្រទេស​ ដែល​មាន​ប្រជាជន​ច្រើន​ជាង​គេ​ទី ​២ ក្នុង​លោក បន្ទាប់​ពី​ប្រទេស​ [[ចិន]] ​។ ប្រជាជន​ប្រហែល​ ៧០% រស់​នៅ​តាម​ទី​ជនបទ​ ទោះជា​នៅ​ទសវត្ស​ ចុងក្រោយ​ប្រជាជន​ ដែល​មាន​ជីវភាព​តោកយ៉ាក​ខ្លាំង​ បាន​ធ្វើ​ចំណាក​ស្រុក​ទៅ​កាន់​ទីក្រុង ​ក្នុង​ចំនួន​កាន់​តែ​ច្រើន​ឡើង​ក៏ដោយ​ ​។ ទីក្រុង​ធំៗ​ នៃ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​មាន​ ៖ [[មុមបៃ]] (Mumbai) ឬ [[បុមបៃ]] (Bombay), [[ញូ​ដេលី]] (New Delhi), [[កុលកាតា]] (Kolkata ឬ [[កាល់កាត់តា]] (Culcutta), [[ចេនណៃ]] (Chennai) ឬ [[ម៉ាដ្រាស]] (Madras), [[បិង្គាលុរុ]] (Bengaluru) ឬ [[បែងហ្គាឡ័រ]] (Bangalore), [[ហៃដេរ៉ាបាដ]] (Hyderabad) និង [[អាំមេដាបាដ]] (Ahmedabad) ។ ឥណ្ឌា​មាន​ជាតិ​សាស្ត្រ និង ​ភាសា​ផ្សេងៗ​គ្នា​ទៅ​តាម​តំបន់​ភូមិសាស្ត្រ​នីមួយ​ ។ ឥណ្ឌា ​គឺជា​ទី​កំណើត​ នៃ​អំបូរ​ភាសា​ពីរ​ធំៗ​គឺ៖ [[ឥណ្ឌូ-អារ្យ័ន]] (មាន​​ប្រជាជន​ ៧៤% ជា​អ្នក​និយាយ) និង​[[ទ្រាវីទ]] (មាន​ប្រជាជន​ ២៤% ជា​អ្នក​និយាយ)​។ ក្រៅ​ពី​នេះ​ភាសា​ផ្សេង​ទៀត​មាន​កំណើត​ចេញ​ពី​ អំបូរ​ភាសា [[អូស្ត្រូ-អាស៊ី]]​ និង​[[ទីបេ-ភូមា]]​។ [[ភាសា​ហិណ្ឌី]]​ ត្រូវ​បាន​និយាយ​ដោយ​ប្រជាជន​ ច្រើន​ជាង​គេ​ (​ប្រហែល​ ៣០​% នៃ​ប្រជាជន​សរុប​) គឺជា​ភាសា​ផ្លូវការ​សម្រាប់​សហព័ន្ធ​។ [[ភាសាអង់គ្លេស]]​ ត្រូវ​បាន​គេ​និយម​ប្រើ​ ក្នុង​ការងារ​ធ្វើ​ជំនួញ​ និង​រដ្ឋបាល ជា​ភាសា​ផ្លូវការ​សម្រាប់​ជំនួយ​។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ ក៏បាន​ទទួល​ស្គាល់​ផង​ដែរ​ថា​ ២១ ភាសា​ផ្សេង​ទៀត​មាន​ការ​ប្រើប្រាស់​យ៉ាង​ច្រើន​ ឬ​តំណាង​ភាព​ពី​សម័យ​បុរាណ​។ ឥណ្ឌា​មាន​ភាសា​រហូត​ដល់​ ១៦៥២​ ភាសា​ គឺ​ច្រើន​ជាង​គេ​លើ​ពិភពលោក​។ ប្រជាជន​ជាង​ ៨០០ លាន​នាក់​ ត្រូវ​ជា​ ៨០.៥​% កាន់​[[សាសនា​ហិណ្ឌូ]] ឬ​ [[លទ្ធិព្រាហ្មណ៍]] ​។ សាសនា​ផ្សេងៗ​ទៀត​មាន ​៖ [[សាសនា​ឥស្លាម]]​ ១៣.៤​%, [[គ្រិស្ត​សាសនា]]​ ២.៣​%, សាសនា​ ស៊ីក​ ១.៩​%, [[ព្រះពុទ្ធសាសនា]] ០.៨​% និង ​សាសនា​ជា​ច្រើន​ទៀត​ ។ ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​ផ្សេងៗ​ មាន​ប្រហែល​ ៨.១​% នៃ​ប្រជាជន​សរុប ​។ ប្រជាជន​ឥណ្ឌា​ ប្រមាណ​ ៦៤.៨​% ចេះ​អាន​ និង​​ សរសេរ​អក្សរ​ ក្នុង​នោះ​ បុរស​ ៧៣.៣​% ចេះ​អាន​ និង​សរសេរ​អក្សរ​ ចំណែក​ឯ​ស្ត្រី​មាន​តែ ៥៣.៧​%​ ប៉ុណ្ណោះ ​។ == កំណត់ចំណាំ == <references group="lower-alpha" /> == ឯកសារយោង == <references /> {{ប្រទេសនៅទ្វីបអាស៊ី}} {{BRIC}} {{G8+5}} {{អត្ថបទពិសេស}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឥណ្ឌា]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រជាជាតិប៊្រីកស៍]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សាធារណរដ្ឋសហព័ន្ធ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រជាជាតិក្រុមដប់ប្រាំ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រជាជាតិក្រុមម្ភៃ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃសមាគមប្រជាជាតិនៃសហធនរដ្ឋ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋជាសមាជិកនៃសមាគមអាស៊ីខាងត្បូងសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការក្នុងតំបន់]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសអាស៊ីខាងត្បូង]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសនៅអាស៊ី]] oazhta9hn1qjlm8p2sq5oapatioqrkk 0 11956 282659 282598 2022-08-21T03:02:53Z 36.37.131.200 /* សេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីអំពីសិទ្ធិមនុស្ស */ wikitext text/x-wiki សិទ្ធិពីកំណើត=០ <big align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=200 style="margin: 0.5em 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 100%;"> |+'''[[សិទ្ធិ]]'''</big></big> |- | ភាពខុសគ្នានៃទ្រឹស្ដី |- |[[សិទ្ធិពីកំនើត និងតាមផ្ឡូវច្បាប់]] |- |[[សិទ្ធិបញ្ចេញយោបល់ និង សេរីភាព]] |- |[[សិទ្ធិវិជ្ជមាននិងអវិជ្ជមាន]] |- | [[សិទ្ធិបុគ្គល និងជាក្រុម]] |- |} '''សិទ្ធិមនុស្ស''' គឺជា [[សិទ្ធ]]និង[[សេរីភាព]]ដែលមនុស្សទាំងអស់បានដាក់អោយ។អ្នកដែលប្រឆាំងនិងគំនិតនេះតែងតែអះអាងថាយើងម្នាក់ៗទទួលបាននូវសិទ្ធិតែមានព្រំដែនដោយសារហេតុផលនៃ[[មនុស្ស]]។<br /> សិទ្ធិមនុស្សគ្របតណ្ដប់ពាសពេញ[[ពិភពលោក]]និងមាន[[ភាពស្មើគ្នា]]។សិទ្ធិជាចំនែកធម្មជាតិនៃសីលធ៌មពិតរបស់មនុស្ស។ សិទ្ធិមនុស្សត្រូវបានបង្ហាញជាទូទៅហើយគឹជាទង្វើនិយម ការប្រគលអំអាចមានការចែក<br /> រំលែកបទដ្ឋានពិតនៃធម្មចរិយារបស់មនុស្ស ជាការបង្ហាញនូវសមាសភាពសមហេតុផលនៃបទដ្ឋានសីលធម៍ឬសិទ្ធិពីធម្មជាតិត្រូវបានគាំទ្រដោយហេតុផលយ៉ាងរឹងមាំ ឬក៏សិទ្ធិត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់មួយណាក៏បានឲ្យ<br />ស្មើរគ្នានៅក្នុងប្រទេសឬ អន្តរជាតិ ។ យ៉ាងណាក៏ដោយវាមិនមានមតិទូទៅនៃច្បាប់ធម្មជាតិ ហើយអ្វីជាពិសេសដែលគួរឬមិនគួរគោរពដូចជាសិទ្ធិខ្លះដឹងដោយវិញ្ញាណ ហើយគំនិតអរូបីនៃសិទ្ធិមនុស្សបានដាក់<br />ក្រោមប្រធានបទនៃការពិភាក្សារតទលជាច្រើននៃអ្នកទស្សនះវិទ្យានិងការិះគន់<br > ។ សិទិ្ធមនុស្សបានកំរើកផុសចេញនៅឆ្នាំ ១៩៧០ ជាពិសេសគឺមុនអ្នកគាំទ្រសង្គមនិយមក្នុងទិសខាងកើតនិងទិសខាងលិច អុឺរ៉ុប ជាមួយនិងវិភាគទានច្រើនជាងគេមកពីសហរដ្ឋអាមេរិច និងអាមេរិចឡាទីនផងដែរ។<br> ការងើបឡើងយ៉ាងឆាប់រហ័សបានកើតជារូបរាង ហើយបានប្រមូលគ្នាជាសកម្មជនិងនយោបាយវោហាសាស្រ្ត នៅក្នុងប្រទេសជាច្រើនបានបញ្ជូសិទ្ធិមនុស្សជារបៀបវីរះនៃពិភពលោក ។ ជិតសត្តវត្សទី២១ moyn មានការឈ្លោះគ្នា សិទិ្ធមនុស្សបានកំរើកឡើងហើយរីករាលដាលយ៉ាងធំជាមួយនិងការប្រឆាំងនៃលទ្ធិផ្ដាច់ការរួមបញ្ជូលទាំងបុព្វហេតុជាច្រើនកំពុងធើ្វអោយជាប់ទាក់ទងនៃមេត្តាករុណា ឬស្រលាញមនុស្សជាតិ<br> ហើយនិងការរួមរស់ការអភិវឌ្ឍ សេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងពិភពលោកទីបីនេះ ។<br/> គំនិតដែលចំបងយ៉ាងសកម្មមួយចំនួនមានសន្ទុះអភិវឌ្ឍនៅក្នុងលទ្ធផលសង្គ្រាមលោកលើកទីបី វាឡើងដល់ចំនុចខ្ពស់បំផុតនៃការអនុម័តដោយសេចក្ដីថ្លែងការជាទូទៅនៃសិទិ្ធមនុស្សដោយប្រជុំប្រជាជាតិរួមគ្នា<br> ជាទូទៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៨ ។ ខណ្ណះពេលដែលពាក្យថា សិទិ្ធមនុស្ស គ្មានអ្វីជាដំណើការជាក់លាក់ជាគ្រឹះបញ្ញវន្ដនៅសម័យថ្មីអាចតាមដានតាមរយះប្រវត្តសាស្រ្តនៃនិរុតសាស្រ្តហើយជាដំណើសិទ្ធិនៃ[[ច្បាប់ធម្មជាតិ]]<br> និងសេរីភាព គឺជាផ្នែកម្ខាងនៃសភាវទីក្រុងប្រទេសក្រិក ក្នុងការអភិវឌ្ឍនៃច្បាប់ទីក្រុងរូមបូរាណ ។ សេចក្តីថ្លែងការគឺជាការពិតដែលដឹកនាំសិទិ្ធមនុស្សហើយបានដំណើការ ការចូលរួមជាបពួកនៃ[[សិទិ្ធធម្មជាតិ]]<br> ហើយបានអភិវឌ្ឍលោក ចន ឡុក និង លោក អ៊ីមមែននែល កែន តាមវិស័យនយោបាយនៅក្នុងការរួបរួមបញ្ជូលគ្នានៃសិទិ្ធហើយបានប្រកាសនៃសិទិ្ធពលរដ្ឋ ។ គ្រប់មនុស្សទាំអស់គឺកើតដោយសេរីហើយមាន<br> សិទិ្ធស្មើរៗគ្នា។ ពួកគេបានបង្កើតការរួបរួមនិងមនសិការ ហើយគួរតែជំរុញលើកទឹកចិត្តអ្នកដែលមានទំនាក់ទំនងជាភាតរភាព ។ អត្ថបតទី ១ សេចក្តីថ្លែងការប្រជាជាតិបញ្ជូលគ្នាជាទូទៅនៃសិទិ្ធមនុស្ស (UDHR) ==ប្រវត្តសាស្រ្ត== {{អត្ថបទសំខាន់|ប្រវត្តសាស្រ្តនៃសិទិ្ធមនុស្ស​​}} [[ឯកសារ:Magna_Carta_(British_Library_Cotton_MS_Augustus_II.106).jpg|thumb|left| [[ម៉ាញណា សាតា]] បានប្រកាសក្នុងប្រទេសអងគ្លេសក្នុងឆ្នាំ១២១៥.]] '''សិន្ធិសញ្ញា'''('''Treaties''') ក្នុងឆ្នាំ១៩៩៦ កិច្ចព្រមព្រៀងអន្ដរជាតិស្ដីអំពីសិទ្ធិប្រជាជន និងសិទ្ធិនយោបាយ('''ICCPR''')និង កិច្ចព្រមព្រៀងស្ដីអំពីសិទ្ធិសេដ្ឋកិច្ច, សិទ្ធិសង្គម និងសិទ្ធិវប្បធម៌('''ICESCR''') ត្រូវបានអនុវត្ដន៍ដោយសហប្រជាជាតិ, រវាងកិច្ចព្រមព្រៀងនីមួយៗក្នុងការបង្កើតសិទ្ធិដែលមាននៅក្នុង '''UDHR''' ដើម្បីចងភ្ជាប់ទៅនឺងរដ្ឋទាំងអស់ដែលបានចុះហត្ថលេខាក្នុងសិន្ធិសញ្ញានេះ គឺក្នុងការបង្កើតច្បាប់នៃសិទ្ធិមនុស្ស។<br /> ចាប់តាំងពីពេលនោះមក មានសិន្ធិសញ្ញាជាច្រើនផ្សេងៗគ្នា(បណ្ដុំនៃនិតិបញ្ញាតិ)ត្រូវបានចាត់ចូលជាថ្នាក់អន្ដរជាតិ។​ សិន្ធិសញ្ញាទាំងនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថា ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃសិទ្ធិមនុស្ស។​ សេចក្ដីសំខាន់ៗក្នុងចំនោមសេចក្ដីសំខាន់ទាំងអស់('''ជាមួយ ICCPR និង ICESCR''') គឺយោងទៅលើ‌ '''សិន្ធសញ្ញាសំខាន់ចំនួន៧''' ដែលមានដូចជា៖ * កិច្ចព្រមព្រៀងស្ដីអំពី ការលុបបំបាត់ការប្រកាន់ពូជសាសន៍ * កិច្ចព្រមព្រៀងស្ដីអំពី​ ការលុបបំបាត់ទំរង់នៃការរើសអើងស្ដ្រី * កិច្ចព្រមព្រៀងរបស់សហប្រជាជាតិស្ដីអំពី ការប្រយុទ្ធប្រឆាំងការធ្វើទារុណកម្ម ==សេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីអំពីសិទ្ធិមនុស្ស== ដោយយល់ឃើញថា ការទទួលស្គាល់សេចក្ដីថ្លៃថ្នូរជាប់ពីកំណើត និងសិទ្ធិស្មើភាព និងសិទ្ធិមិនអាចលក់ដូរ ផ្ទេរ ឬ ដកហូតបានរបស់សមាជិកទាំងអស់ នៃគ្រួរសារ មនុស្ស គឺ ជាគ្រឹះនៃសេរីភាព យុត្តិធម៌ និងសន្ដិភាព ក្នុងពិភពលោក, ដោយយល់ឃើញថា ការមិនទទួលស្គាល់ និងការប្រមាថ មើលងាយ សិទ្ធិមនុស្ស នាំឲ្យមានអំពើព្រៃផ្សៃ សាហាវយង់ឃ្នង ធ្វើឱ្យក្ដៅក្រហាយ ដល់សតិសម្បជញ្ញៈ មនុស្សជាតិ និងថា ការឈានដល់ពិភពលោកមួយ ដែលមនុស្សទាំងឡាយមានសេរីភាព ត្រូវបានប្រកាសថា ជាសេចក្ដី ប្រាថ្នាដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត របស់មនុស្ស ត្រូវតែបានការពារ ដោយនីតិរដ្ធ ដើម្បីជៀសវាង កុំឱ្យមនុស្ស បង្ខំចិត្តជាចុងក្រោយបង្អស់ បះបោរ ប្រឆាំងទល់នឹង អំណាចផ្ដាច់ការ និងការគាបសង្កត់, ដោយយល់ឃើញថា ជាការចាំបាច់ ដែលត្រូវលើកស្ទួយការពង្រីកទំនាក់ទំនង ជាមិត្តភាពរវាងប្រជាជាតិនានា, ដោយយល់ឃើញថា ប្រជាជាតិទាំងឡាយ នៃសហប្រជាជាតិបានប្រកាស បញ្ជាក់ សាជាថ្មី ក្នុងធម្មនុញ្ញសហប្រជាជាតិ នូវជំនឿរបស់ខ្លួន ទៅលើមូលដ្ឋាននៃមនុស្ស លើ #សេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ លើតម្លៃរបស់មនុស្ស និងលើសមភាព នៃសិទ្ធិរវាងបុរស និងស្រ្ដី ហើយប្ដេជ្ញាលើកស្ទួយវឌ្ឍនភាពសង្គម និងកម្រិតជីវភាពរស់នៅ ឱ្យកាន់ តែប្រសើរឡើង ក្នុងសេរីភាព កាន់តែទូលំទូលាយ, ដោយយល់ឃើញថា ដោយសហប្រតិបត្តិការជាមួយ អង្គការសហប្រជាជាតិ រដ្ឋជាសមាជិកទាំងអស់សន្យាធ្វើឱ្យ មានការគោរពជាសកល និងការប្រតិបត្តិនូវសិទ្ធិ សិរីភាព មូលដ្ឋាន, ដោយយល់ឃើញថា ការយល់ដូចគ្នាអំពីសិទ្ធិ និងសេរីភាពទាំងនេះ មានសារសំខាន់បំផុត ដើម្បីបំពេញនូវការសន្យាខាងលើ, អាស្រ័យហេតុនេះ មហាសន្និបាតប្រកាសថា៖ សេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពំពីសិទ្ធិមនុស្សនេះ ជាឧត្ដមគតិរួម ដែលប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់ៗប្រទេស និងប្រជាជាតិទាំងអស់ ត្រូវធ្វើឱ្យបានសម្រេច ដើម្បីឱ្យបុគ្គលគ្រប់ៗរូប និងអង្គការសង្គមទាំងអស់ ដោយរក្សាខ្ជាប់ខ្ជួនជានិច្ចក្នុងស្មារតីរបស់ខ្លួន នូវសេចក្ដីប្រកាសនេះ ខិតខំប្រឹប្រែង បណ្ដុះបណ្ដាលការគោរពសិទ្ធិ និងសេរីភាពទាំងនេះ តាមរយៈការបង្រៀន និងការអប់រំ ហើយនិងខំប្រឹងប្រែង ធានាឱ្យមានការទទួលស្គាល់ និងការអនុវត្តជាសកល និង ដោយស័ក្កិសិទ្ធិ នូវសិទ្ធិ និងសេរីភាព ដោយវិធានការជាតិ និងអន្ដរជាតិ ដែលមានលក្ខណៈរីកចម្រើន ជាលំដាប់ ទាំងក្នុងចំណោម ប្រជាពលរដ្ធនៃរដ្ឋសមាជិក ទាំងក្នុងចំណោម ប្រជាពលរដ្ឋដែនដី ដែលស្ថិតនៅក្រោម ដែនសមត្ថកិច្ចនៃរដ្ឋទាំងនោះ, '''មាត្រា១''' មនុស្សទាំងអស់ កើតមកមានសេរីភាព និង សមភាព ក្នុងផ្នែកសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ និង សិទ្ធិ។ មនុស្សមានវិចារណញ្ញាណនិង សតិសម្បធញ្ញៈ ជាប់ពីកំណើត ហើយគប្បី ប្រព្រឹត្ដ ចំពោះ គ្នាទៅវិញទៅមក ក្នុងស្មារតី ភាតរភាពជាបងប្អូន។ '''មាត្រា២''' មនុស្សម្នាក់ៗ អាចប្រើប្រាស់សិទ្ធិនិង សេរីភាព ទាំងអស់ ដែលមានចែង ក្នុង សេចក្ដីប្រកាស នេះ ដោយគ្មាន ការប្រកាន់បែងចែក បែបណាមួយ មានជាអាទិ៍ ពូជសាសន៏ ពណ៏សម្បុរ ភេទ ភាសា សាសនា មតិនយោបាយ ឬ មតិផ្សេងៗ ទៀត ដើមកំណើត ជាតិ ឬ ទ្រព្យសម្បត្តិ កំណើត ឬ ស្ថានភាពដ៏ទៃផ្សេងៗ ទៀតឡើយ។ លើសពីនេះ មិនត្រូវធ្វើ ការប្រកាន់ បែងចែកណាមួយ ដោយសំអាងទៅលើឋានៈ ខាងនយោបាយ ខាងដែនសមត្ថកិច្ច ឬ ខាងអន្ដរជាតិរបស់ប្រទេស ឬ ដែនដី ដែលបុគ្គលណាម្នាក់ រស់នៅ ទោះបីជាប្រទេស ឬ ដែនដីនោះឯករាជ្យក្ដី ស្ថិត ក្រោម អាណា ព្យាបាលក្ដី ឬ គ្មានស្វយ័ គ្រប់គ្រង ក្ដី ឬ ស្ថិតក្រោម ការដាក់កម្រិតផ្សេង ទៀតណាមួយ ដល់ អធិបតរយ្យភាពក្ដី។ '''មាត្រា៣''' បុគ្គលម្នាក់ៗ មានសិទ្ធិ រស់រានមានជីវិត សេរីភាព និង សន្ដិភាព ផ្ទាល់ ខ្លួន។ '''មាត្រា៤''' គ្មានជនណាម្នាក់ ត្រូវស្ថិតនៅ ក្នុង ទោសភាព ឬ ស្ថិតក្នុង ភាពជាអ្នក បម្រើដាច់ថ្លៃឡើយ។ ទោសភាព និង ទាសពានិជ្ជកម្ម តាម គ្រប់ទម្រង់ទាំងអស់ ត្រូវហាមឃាត់។ '''មាត្រា៥''' គ្មានជនណាម្នាក់ ត្រូវទទួលទារុណកម្ម ឬ ការប្រព្រឹត្ដិមកលើខ្លួន ឬ ទណ្ឌកម្ម ឃោឃៅ អមនុស្ស ធម៌ ឬ បន្ថោកបន្ទាប បានឡើយ។ '''មាត្រា៦''' ជនគ្រប់រូប មានសិទ្ធិឲ្យគេទទួលស្គាល់បុគ្គលិកលក្ខណះ គតិយុត្ដរបស់ខ្លួន នៅគ្រប់ទីកន្លែង។ '''មាត្រា៧''' ជនគ្រប់រូប មានសិទ្ធិស្មើគ្នា ចំពោះមុខច្បាប់ និង មានសិទ្ធិ ទទួលការការពារ ពីច្បាប់ ស្មើៗគ្នា ដោយគ្មានការរើសអើង។ មនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិទទួលការការពារ ស្មើៗគ្នា ប្រឆាំង នឹង ការ រើសអើង ណា ដែលរំលោភលើសេចក្ដី ប្រកាសនេះ ព្រមទាំអ ប្រឆាំង និង ករញុះញង់ឲ្យមានកររើសអើង។ '''មាត្រា៨''' មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិ រកដំណោះស្រាយ ស័ក្ដិសិទ្ធ មួយ នៅចំពោះមុខ សាលាជំរះក្ដី ជាតិ ដែលមានសមត្ថកិច្ច ចំពោះអំពើរទាំងឡាយណាដែល រំលោភ សិទ្ធិមូលដ្ធាន របស់ខ្លួន ដែលត្រូចបានទទួលស្គាល់ ដោយរដ្ធធម្មនុញ្ញ ឬ ដោយច្បាប់។ '''មាត្រា៩''' គ្មានជនណាម្នាក់ ត្រូវបានចាប់ខ្លួន ឃុំខ្លួន ឬ និរទេសខ្លួន តាមអំពើចិត្តឡើយ។ '''មាត្រា១០''' មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិស្មីគ្នា ពេញលេញ សុំឲ្យតុលាការឯករាជ្យ និង មិនលំអៀង ពិនិត្យរឿង ក្ដីរបស់ខ្លួន ជាសាធារណះ និង ដោយសមធម៌ ដើម្បីសម្រេច លើសិទ្ធិនិងកាតព្វកិច្ច និង លើភាពសមហេតុផល នៃការចោទ ប្រកាន់ទាំង ឡាយខាងបទ ព្រហ្មទណ្ឌមកលើខ្លួន។ '''មាត្រា១១''' ១. ជនណាដែលជាប់ចោទ ពីបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌ ត្រូវសន្មតជាជនគ្មានទោសរហូត ដល់ពិរុទ្ធភាព ត្រូវបានរកឃើញ នៅក្នុង សវនាករជាសាធារណះដែលមាន ការធានាចំបាច់ ដើម្បី អោយ ជននោះការពារខ្លួន។ ២. គ្មានជនណាម្នាក់ ត្រូវបានផ្ដន្ទាទោសពីបទល្មើស ព្រហ្មទណ្ឌ នៅពេលធ្វើអំពើ ឬ មានការខកខាន នេះ ដូចគ្នានេះដែរមិន ត្រូវមានការផ្ដន្ទាទោសឲ្យធ្ងន់ធ្ងរជាងទោសដែលបានកំណត់ឲ្យអនុវត្តក្នុងអំឡុងពេលដែលបទល្មើសបានកើតឡើងនោះឡើយ។ '''មាត្រា១២''' គ្មានមនុស្សណាម្នាក់ ត្រូវរងការរំលោភ ជ្រៀតជ្រែកតាមអំពើចិត្តក្នុងជីវិត ឯកជនគ្រួសារ ទីលំនៅ ឬការឆ្លើយឆ្លង ឬការធ្វើឲ្យបះពល់ ដល់កិត្តិយស និង កេរ្ដិ៍ ឈ្មោះ របស់ខ្លួន បានឡើយ។ ជនគ្រប់រូប មានសិទ្ធិ ទទួលការការពារំពីច្បាប់ ប្រឆាំង នឹងការជ្រៀតជ្រែក ឬការប៉ះពាល់បែបនេះ។ '''មាត្រា១៣''' ១. មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិធ្វើដំណើរ ដោយ សេរី និង មានសិទ្ធិជ្រើសរើស និវេសនដ្ឋានក្នុងរដ្ឋមួយ។ ២. មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិចាកចេញពីប្រទេសណាមួយ រួមទាំង ប្រទេសរបស់ខ្លួនផង និង មានសិទ្ធិវិលត្រឡប់មកប្រទេសរបស់ខ្លួនវិញ។ '''មាត្រា១៤''' ១. មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិ ស្វែងរក និងទទួល កន្លែងជ្រកកោន ក្នុង ប្រទេស ដទៃទៀត ក្នុងករណីមានការធ្វើទុកបុកម្នេញមកលើខ្លួន។ ២. សិទ្ធិសុំជ្រកកោននេះ មិនអាចលើកមក សំអាងបានទេ ក្នុងករណីមានការចោទ ប្រកាន់ ដែលពិតជាកើតឡើង ពីបទល្មើស មិនមែននយោបាយ របស់សហប្រជាជាតិ។ ''' មាត្រា១៥''' ១.មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិ ទទួលបានសញ្ជាតិមួយ។ ២.គ្មានជនណាម្នាក់ អាចត្រូវដកហូតសញ្ជាតិ ឬ រារាំង សិទ្ធិប្ដូរសញ្ជាតិ របស់ខ្លួនបានឡើយ។ '''មាត្រា១៦''' ១. មនុស្ស ប្រុសស្រីដល់អាយុគ្រប់ការ មានសិទ្ធិរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ និង កសាងគ្រួសារ ដោយមិនប្រកាន់ពូជសាសន៍ សញ្ជាតិ ឬ សាសនាឡើយ។ មនុស្សប្រុសស្រី មានសិទ្ធិ ស្មើគ្នាក្នុងការរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ ក្នុងចំណងអពាហ៍ពិពាហ៍ និង ក្នុង ពេល រំលាយ ចំណងអាពាហ៍ពិពាហ៍។ ២. អាពាហ៍ពិពាហ៍អាចនឹងប្រព្រឹត្ត ទៅបាន លុះត្រាតែមាន ការព្រមព្រៀង ដោយ សេរី និង ពេញលេញពីអនាគត់ប្ដីប្រពន្ធ។ ៣. គ្រួសារ ជាអង្គភាពធម្មជាតិ និង ជាអង្គភាពមូលដ្ឋាននៃសង្គម ហើយ គ្រួសារ មាន សិទ្ធិ ទទួលការការពារ ពីសង្គមនិង រដ្ឋ។ '''មាត្រា១៧''' ១. មនុស្ស គ្រប់រូប ទោះតែម្នាក់ឯងក្ដី ឬ ដោយរួមជាមួយ អ្នកដ៏ទៃក្ដី មានសិទ្ធិជាម្ចាស់ កម្មសិទ្ធិ។ ២. គ្មានជនណាម្នាក់ ត្រូវបានដកហូតកម្មសិទ្ធិ តាមអំពើចិត្តឡើយ។ '''មាត្រា១៨''' ជនគ្រប់រូប មានសិទ្ធិ សេរីភាព ខាងការគិត សតិសម្បជញ្ញះ និង សាសនា សិទញធិ នេះ រាប់ បញ្ចូល ទាំងសេរីភាព ផ្លាស់ប្ដូរសាសនា ឬ ជំនឿ ព្រមទាំង សេរីភាព សម្ដែងសាសនា ឬ ជំនឿរបស់ខ្លួន តែម្នាក់ឯង ឬ ដោយរួមជាមួយអ្នកដ៏ទៃជាសាធារណះឬជាឯកជន តាមការបង្ហាត់បង្រៀន ការអនុវត្ត ការគោរពបូជា និងការប្រតិ្តតាម។ '''មាត្រា១៩''' មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ឋិសេរីភាពក្នុងការមានមតិ និងការសម្តែងមតិ។ សិទ្ឋិនេះរាប់បញ្ចូលទាំងសេរីភាពក្នុងការប្រកាន់មតិ ដោយគា្មនការរជ្រៀតជ្រែក និងសេរីភាពក្នុងការស្វែងរក ការទទួល និងការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មាន និងគំនិតនានាដោយគា្មនព្រំដែន ទឹកដី ទោះតាមរយៈមធ្យោបាយសម្តែងមតិណាមួយដ៏ដោយ។ '''មាត្រា២០''' ១. មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ឋិសេរីភាពក្នុងការប្រជុំ ឬការរួមគា្នជាសមាគមដោយសន្តិវិធី។ ២. គ្មានជនណាម្នាក់ ត្រូវបានបង្ខិតបង្ខំអោយចូលរួមក្នុងសមាគមណាមួយឡើយ។ '''មាត្រា២១''' ១. មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ឋិចូលរួមក្នុងការដឹកនាំកិច្ចការសាធារណះនៃប្រទេសរបស់ខ្លួនដោយផ្ទាល់ ឬ តាមរយះតំណាង ដែលបានជ្រើសរើសដោយសេរី។ ២. មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ឋិចូលបម្រើមុខងារសារណះនៃប្រទេសរបស់ខ្លួន ក្នុងលក្ខខណ្ឌសមភាព។ ៣. ឆន្ទះរបស់់ប្រជាពលរដ្ឋជាមូលដ្ឋានអំណាចនៃការដឹកនំាកិច្ចការ សាធារណះ។ ឆន្ទះនេះត្រូវសម្តែងចេញតាមរយះការបោះឆ្នោតទៀងទាត់ តាមពេលកំណត់ និងពិតប្រាកដ ដែលមានលក្ខណះសកល ស្មើភាព និងសម្ងាត់ ឬតាមនីតិវិធីសមមូល ដែលធានាសេរីភាពនៃការបោះឆ្នោត។ '''មាត្រា២២''' ក្នុងឋានះជាសមាជិកនៃសង្គមមនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ឋិទទួលបានសន្តិសុខសង្គម និងមានបុព្វ សិទ្ឋិសម្រេចបានសិទិ្ឋខាងសេដ្ឋកិច្ច សង្គមកិច្ច និងវប្បធម៍ដែលចំាបាច់សម្រាប់សេចក្តីថ្លៃថ្នូរ និងការរីកចំរើនដោយសេរីនៃបុគ្គលិកលក្ខណះរបសខ្លួនតាមរយះការខិតខំ របស់ជាតិនិង សហប្រតិបត្តិការអន្ដរជាតិ និង ដោយយោងទៅតាមការរៀចំនិង ធនធានរបស់ប្រទេសនីមួយៗ។ '''មាត្រា២៣''' ១. មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិមានការងារធ្វើជ្រើសរើស ការងារដោយសេរី ទទួលលក្ខណ្ឌ ការងារត្រឹមត្រូវ និង ពេញចត្ត និង មានការការពារប្រឆាំង នឹង ភាពអត់ ការងារ ធ្វើ។ ២. មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិទទួលប្រាក់បៀវត្សស្មើគ្នា ចំពោះការងារដូចគ្នា ដោយគ្នាន ការរើសអើង។ ៣. អ្នកធ្វើការងារ មានសិទ្ធិទទួលបានលាភការដោយសមធម៌ និងពេញចិត្ត ដើម្បីធានាអត្ថិភាព រស់នៅ រស់ខ្លួន និង គ្រួសារ ឲ្យសមស្រប នឹង សេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ នៃ មនុស្ស និង ត្រូវ បានបំពេញ បន្ដែមទៀត ដោយមធ្យោបាយផ្សេៗ នៃការកាពារ ផ្នែកសង្គម ប្រសិន បើចាំបាច់។ ៤. មនុស្ស គ្រប់រូប មានសិទ្ធិ បង្កើត សហជីព និង ចូលរួម ក្នុង សហជីព ដើម្បី ការពារ ផលប្រយោជន៏របស់ខ្លួន។ '''មាត្រា២៤''' មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិឈប់សម្រាក និង លំហែកាយ កំសាន្ដ រូមបញ្ជូលទាំង កម្រិតម៉ោងការងារសមហេតុផល និង ការឈប់សម្រាកដោយបានប្រាក់បៀវត្សតាមពេលកំណត់ទៀងទាត់ ។ '''មាត្រា២៥''' ១. មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិ ទទួលបានកម្រិតជីវភាព គ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីធានា សុខភាព និង សុខមាលភាព របស់ខ្លួន និង គ្រួសារ រួមមានចំណីអាហារ សម្លៀកបំពាក់ លំនៅដ្ឋាន ការថែទាំ សុខភាព និង ដរវសង្គមកិច្ច ចាំបាច់ផ្សេងៗទៀផង។ មនុស្ស គ្រប់រូប មានសិទ្ធិទទួល បានការគាំពារនៅ ពេលគ្មាន ការងារធ្វើ មានជំងឺ ពិការ មេម៉ាយ ឬពោះម៉ាយ ចាស់ជរា ឬ នៅ ពេលបាត់បង់ មធ្យោបាយធានាជីវភាព ដែលបណ្ដាលមកពីកាលះទេសៈផុតពីឆន្ទៈ របស់ខ្លួន។ ២. មាតុភាព និង កុមារភាព មានសិទ្ធិ ទទួលជំនួយ និងការថែទាំពិសេស។ កុមារគ្រប់ រូប ទោះកើត ពីឪពុកម្ដាយមានខាន់ស្លា ឬ ឥតខាន់ស្លាក្ដី ត្រូវបានទទួលការកាពារខាងសង្គមកិច្ច ដូចគ្នា។ '''មាត្រា២៦''' ១. មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិ ទទួលបានការអប់រំ។ ការអប់រំ ត្រូវឥតបង់ថ្លៃ យ៉ាងហោច ណាស់ សម្រាប់ការអប់រំបឋមសិក្សា និង អប់រំមូលដ្ឋាន។ ការអប់រំបឋមសិក្សា គឺជាកាតព្វកិច្ច។ ការអប់រំខាងបច្ចេកទេស និង វិជ្ជាជីវះ ត្រូវ រៀបចំអោយមានជាទូទៅ។ ការអប់រំឧត្ដមសិក្សា ត្រូវបើកអោយចូលរៀន ស្មើភាពគ្នា ដោយឈរលើមូលដ្ឋាន សមត្ថភាព។ ២. ការអប់រំ ត្រូវសំដៅទៅរកការរើកលូតលាស់ពេញលេញ នៃបុគ្គលិក លក្ខណះ របស់ មនុស្ស និង ការពង្រឹងការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និង សេរីភាព មូលដ្ឍាន ការអប់រំ នេះ ត្រូលើកកំពស់ ការយល់ដឹង ការអត់ឳនអធ្យាស្រយ័គ្នា និោង មិត្តភាព រវាង ប្រជាជាតិ និង ក្រុម ជូជសាសន៏ ឬ ក្រុម សាសនាទាំងអស់ ព្រមទាំង ការអភិវឌ្ឃន៏ សកម្មភាពរបស់ សហប្រជាជាតិ ក្នុង ការថែរក្សា សន្ដិភាព។ ៣. មាតាបិតា មានសិទ្ធិ ជាអាទិភាព ក្នុងការជ្រើសរើស ប្រភេទ នៃការ អប់រំសម្រាប់បុត្រធីតារបស់ខ្លួន។ '''មាត្រា២៧''' ១. មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិចូលរួមដោយសេរី ក្នុងជីវភាព វប្បធម៌ របស់សហគមន៏ អាស្រយ័ផល សិល្បះ និង ចូលរួមចំណែកក្នុងវឌ្ឍនភាព វិទ្យាសាស្រ្ដ និង ក្នុង ផលប្រយោជន៏ ដែលបានមកពីវឌ្ឍនភាពនេះ។ ២. មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិទទួលការការពារផលប្រយោជន៍ខាងសីលធម៌ និងសម្ភារៈ ដែលបានមកពីផលិតកម្មខាងវិទ្យាសាស្ត្រ និងអក្សរសាស្រ្តឬ សិល្បៈ ដែលជាស្នាដៃរបស់ខ្លួន។ '''មាត្រា២៨''' មនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិទទួលបាននូវសណ្តាប់ធ្នាប់សង្គមនិងអន្តរជាតិ ដែលធ្វើ អោយសិទ្ធិ និង សេរីភាព ចែងក្នុងសេចក្តីប្រកាសនេះ អាចសំរេចបានដោយពេញលេញ។ '''មាត្រា២៩''' ១.មនុស្សគ្រប់រូបមានករណីកិច្ចចំពោះសហកមន៍ ដែលជាកន្លែងតែមួយគត់ ដែល អាច បង្កើតបានការរីកចម្រើនដោយសេរី និងពេញបរិបូរណ៍នូវបុគ្គលិកលណះរបស់ខ្លួន ។ ២.ក្នុងការប្រើប្រាស់សិទ្ធិនិងសេរីភាពរបស់ខ្លួន មនុស្សគ្រប់រូប ត្រូវស្ថិតនៅត្រឹមតែ កំរិត ព្រំ ដែនដែលច្បាប់បានកំណត់សំរាប់ការទទួលស្គាល់ និងការគោរពសិទ្ធិ និងសេរីភាព របស់អ្នកដ៏ទៃ និងបំពេញសេចក្តីត្រូវការយ៉ាងត្រឹមត្រូវខាងសីលធម៌ សណ្តាប់ធ្នាប់សាធា រណះ និងសុខុមាលភាពទូទៅ នៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យតែប៉ុណ្ណោះ ។ ៣.តែយ៉ាងណាក៏ដោយ សិទ្ធិនិងសេរីភាពទាំងនេះ មិនអាចយកទៅប្រើផ្ទុយនិង គោលបំណងនិងគោលការទាំងឡាយរបស់សហប្រជាជាតិឡើយ ។ '''មាត្រា៣០''' គ្មានបទបញ្ញាតិណាមួយនៃសេចក្តីប្រកាសនេះ អាចត្រូចបានបកស្រាយតម្រូវថា រដ្ឋណាមួយ ក្រុមណាមួយ ឬបុគ្គលណាម្នាក់ មានសិទ្ធិបែបណាមួយធ្វើ ក្នុង ការធ្វើ សកម្មភាព ឬ ការប្រព្រឹតអំពើអ្វីមួយ ដែលសំដៅទៅបំផ្លិចបំផ្លាញ នូវសិទ្ធិ និង សេរីភាព ទាំងឡាយ ដែលមានចែង នៅក្នុង សេចក្ដីប្រកាស នេះឡើយ។ {{DEFAULTSORT:Human Rights}} [[Category:សិទ្ធិមនុស្ស| ]] [[Category:ច្បាប់]]  rrebzor9w42r5rinngawt2b2o05zl50 0 19048 282662 274795 2022-08-21T11:08:15Z 36.37.131.200 wikitext text/x-wiki ​ ក្នុងការសិក្សាពីអរិយធម៌ខ្មែរ បញ្ហាដែលចោទឡើងជានិច្ចកាល ដែលធ្វើឲ្យអ្នកសិក្សា​ស្រាវជ្រាវខិតខំដោះស្រាវដោយបាន បញ្ចេញមតិយោបល់ប្លែកៗគ្នា ហើយមានពេលខ្លះយោបល់ទាំងនោះមានលក្ខណៈផ្ទុយគ្នាទាំងស្រុងផង។ ជាទូទៅគេបានភ្ជាប់ខ្មែរ ទៅនឹងជនជាតិណាមួយដែលមានអរិយធម៌ខ្ពស់ជាងដើម្បីរក្សាអត្ថិភាពរបស់ខ្មែរ។ ក្នុងចំណោមមតិយោបល់ទាំងនោះ យើងកត់សម្គាល់ឃើញមាន ២ប្រភេទ​៖ មតិទី១ ៖ គេទទួលស្គាល់ថា ខ្មែរជាជនជាតិអន្ដោប្រវេសន៍ (Race emigree) ចេញពីប្រទេសឥណ្ឌា ហើយបានចូលមក រាតត្បាតដណ្ដើមយកទឹកដីរបស់ជនជាតិដើមមួយ (Race autochtone)។ ជាតិដើមនោះគឺជនជាតិក្នុងអំបូរម៉ាឡាយ៉ូប៉ូលីណេស៊ីយែន (Race Nalayo Polynesieenne) ម៉ាឡាយ៉ូ-ប៉ូលីណេស៊ីយែន ឬ អូស្រ្ដូណេស៊ីយែន(autronisien) គឺស្ថិតក្នុងអំបូរភាសានិយាយ របស់ជនជាតិដែលរស់នៅលើកោះនៃមហាសមុទ្រឥណ្ឌា​ និង មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីភិច។ នេះគឺជាទស្សនៈរបស់លោក ហេនដ្រឹកគែរ (Hendrick Kern)។ ក្រោយមកទៀតមានអ្នកប្រាជ្ញមួយចំនួនទៀតដូចជាលោក [[អាដេម៉ាដ៍​​​ ឡឺក្លែរ]] និងលោក ព្យែរគូរូ (Pierre Gourou)ជាដើម ក៏ទទួលយល់ព្រមតាមដែរ មតិទី២ ៖ ក្រុមទី២ បានសន្និដ្ឋានថា ខ្មែរជាជនជាតិពិសេសមួយស្ថិតនៅក្នុងក្រុមមន-ខ្មែរ ហើយបានមកកកើតឡើងនៅភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៏ តាំងពីបុរេប្រវត្តិមកម្ល៉េះ។ យោបល់នេះ គឺរបស់លោក ប៊ែរណា ហ្វ៊ីលីព គ្រោសឺលីយេ (Bernard Philippe grocelier) ជាអតីត អភិរក្សអង្គរ និង លោក ម៉ាសែលតាឡាបូ (Narcel Talabot)។ លោកទាំងពីរយល់ឃើញថា ក្នុងសម័យបុរេប្រវត្តិសាស្រ្ដមានហ្វូងមនុស្ស ជាច្រើនក្រុមបានចេញដំណើរពីភូមិភាគខាងជើង ចូលមកតាំងលំនៅក្នុងភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៏​ ក្នុងនោះមានពួក អូស្រ្ដូឡូអ៊ីត(Austrolode) ពួកមេឡាណេស៊ីយ៉ាង ( Medanesien) និងឥណ្ឌូនេស៊ីយ៉ាង (Indounesien)។ អំបូរមន-ខ្មែរគឺជាពួកកាត់ផ្សំរវាងពួកឥណ្ឌូនេស៊ីយ៉ាង និងពួកមេឡាណេស៊ីយ៉ាងហើយដែលបានមករស់នៅរាយប៉ាយលើទឹកដីដែល លាតស្ធឹងពីឥណ្ឌូចិន ជ្រោយម៉ាឡាយូ រហូតដល់ព្រំប្រទល់ប្រទេសឥណ្ឌាតាមទស្សនៈទាំងពីរខាងលើនេះឃើញថាហាក់ដូច សមស្របនិងទស្សនៈរបស់ខ្មែរច្រើន ដោយហេតុថា តាមរយៈរឿងព្រេងនានា ពិសេសរឿងព្រះថោងនាងនាគ ខ្មែរតែងចាត់ទុកថា ខ្មែរគឺមានប្រភពពីស្រុកខ្មែរនេះឯង។ នេះមានន័យថា បើសិនជាគ្មាននាងនាគ ប្រភពស្រុកខ្មែរ ព្រះថោង ឬកៅណ្ឌិន្យ ដែលជាប្រភពឥណ្ឌា ក៏ពុំមានលទ្ធភាពគ្រប់គ្រងនគរហ្វូណនឬ កោះគោកធ្លកទេ ហើយ ឥណ្ឌាក៏មិនអាផ្សព្វផ្សាយអរិយធម៌របស់ខ្លួននៅលើទឹកដីខ្មែរដែរ។ ​ សរុបសេចក្ដីមកឃើញថា បញ្ហដើមកំនើតខ្មែរមានសម្មតិកម្មច្រើននឹង ប្លែកៗគ្នាតែមតិនោះមានចំនុចរួមមួយត្រង់ថាខ្មែរជាជនជាតិមួយ ស្ថិតក្នុងអំបូរពិសេសមួយគឺអំបូរ មន-ខ្មែរឬ ខមនេះឯង។ ==ដកស្រង់ចេញពី== –សៀវភៅអរិយធម៌ របស់ក្រសួងអប់រំ យុវជន និង កីឡា(ឆ្នាំ សិក្សា ១៩៩៧-៩៨) [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សង្គមកម្ពុជា]] == ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ពី​បុរេប្រវត្តិ​របស់​ប្រទេស​កម្ពុជា​ == ដោយសារ​តែ​ការ​អាក់ខាន​នៃ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ពី​បុរេប្រវត្តិ​របស់​ប្រទេស​កម្ពុជា​ទើប​មិន​មាន​អ្នក​ណា​ម្នាក់​បាន​ ​ដឹង​អោយ​ប្រាកដ​ថា​ ​តើ​ប្រជាជន​ខ្មែរ​បាន​រស់នៅ​លើ​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​តាំងពី​ពេល​ណា​មក​។ ​បើ​តាម​ផ្ទាំង​សិលា​ស្ថិត​ក្នុង​ ​រូងភ្នំ​នៅ​ភាគ​ខាងជើង​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បានអោយ​ដឹង​ថា​មនុស្ស​ដែល​បាន​ប្រើប្រាស់​ដុំ​ថ្ម​ធ្វើ​ជា​ឧបករណ៍​បាន​រស់នៅ​ ​ក្នុង​រូងភ្នំ​តាំងពី​ដើម​​សតវត្ស​ទី​៤០០០​មុន​គ​.ស​ហើយ​ដំណាំ​ស្រូវ​ត្រូវ​បាន​ដាំ​ដុះ​នៅ​លើ​ទឹក​ដី​កម្ពុជា​តាំង​តែ​ពី​មុន​សតវត្ស​ ​ទី​១​នៃ​ព​.សម​ក​ម្លេះ​។​ប្រជាជន​កម្ពុជា​ដំបូង​ហាក់ជា​បាន​មក​រស់នៅ​ទី​នេះ​មុន​កាលបរិច្ឆេទ​ខាងលើ​ទៅ​ទៀត​ ​ហើយ​ប្រហែលជា​និរទេស​ខ្លួន​មក​ពី​ភាគ​ខាងជើង​ ​ទោះបីជា​ពុំ​បានដឹង​ពី​ភាសា​និយាយ​ ​និង​ជីវិត​រស់នៅ​របស់​ពួក​គេ​ក៏​ដោយ​។ នៅ​ដើម​សតវត្ស​ទី​១​នៃ​ព​.ស​. ពួក​អ្នកជំនាញ​ជនជាតិ​ចិន​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​សរសេរ​អំពី​វត្តមាន​អាណាចក្រ​មួយ​ក្នុង​ ​ប្រទេស​កម្ពុជា​ដែល​ស្ថិត​លើ​ឆ្នេរ​ ​និង​នៅ​ឆ្ងាយ​ពី​មាត់សមុទ្រ​។​ ​អាណាចក្រ​នេះ​មាន​លក្ខណៈ​ពាក់ព័ន្ធ​រួច​ទៅ​ហើយ​ ​ជាមួយនឹង​វប្បធម៌ឥ​ណ្ឌា​ ​ដែល​បាន​ផ្តល់​នូវ​អក្ខរក្រម​ ​ទំរង់​សិល្បៈ​ ​រចនា​បទ​នៃ​ស្ថាបត្យកម្ម​ ​សាសនា​(ហិណ្ឌូ​ ​និង​ព្រះពុទ្ធ​) និង​ប្រព័ន្ធ​នែ​ការ​បែងចែក​ថ្នាក់​។​ ​បើ​តាម​ជំនឿ​អ្នកស្រុក​វិញ​ថា​ ​លក្ខណៈ​សំខាន់​នៃ​ព្រលឹង​វិញ្ញាណ​ក្ខ័​ន​ ​បុព្វបុរស​គឺ​វា​មានការ​ពាក់ព័ន្ធ​ ​ឬ​លាយ​ទ្បំ​ជាមួយនឹង​សាសនា​ឥណ្ឌា​ ​ហើយ​វា​ពិតជា​បាន​បន្សល់​ទុក​នូវ​ទ្ធិ​ពល​របស់​ខ្លួន​ ​រហូត​មក​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃនេះ​។​ ​ វប្បធម៌​ ​អរិយធម៌​របស់​ប្រទេស​កម្ពុ​ជានា​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ ​មាន​ឬ​ស​គល់​តាំងពី​សតវត្ស​ទី​១​រហូត​ដល់​សតវត្ស​ ​ទី​៦​មក​ម្លេះ​ ​ដែល​ពេល​នោះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ថា​សម័យ​ហ្វូ​ណ​ន​ ​ជា​សម័យមួយ​ដែល​មាន​ភាព​ចំណាស់​ជាងគេ​ក្នុង​អាស៊ី​ ​អា​គ្នេ​យិ៍​យើង​នេះ​។​ ​ចាប់ពី​ពេល​នោះ​ហើយ​ ​គឺជា​ពេល​នៃ​ការ​វិវត្តន៍​ភាសា​ខ្មែរ​ ​ដែល​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​អំបូរ​មន​ខ្មែរ​ ​ហើយ​ ​មាន​លាយ​ជាមួយនឹង​ភាសាបាលី​សំស្ក្រឹត​។​ ​ជា​ឧទាហរណ៍​ ​ពួក​ប្រវត្តិវិទូ​បាន​កត់​សំគាល់ថា​ប្រជាជន​កម្ពុជា​មាន​ ​លក្ខណៈ​ខុស​ប្លែក​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង​ដោយសារ​សំលៀក​បំពាក់​ ​ដូច​ជា​ការ​ប្រើប្រាស់​ក្រមា​ ​យក​មក​ជួតក្បាល​ជំនួស​ ​អោយ​ការ​ពាក់មួក​ជាដើម​។​ ​ សម័យ​ហ្វូ​ណ​ន​បាន​ត្រួសត្រាយ​ផ្លូវ​ខ្មែរ​អោយ​បាន​ឈាន​ឆ្ពោះទៅ​រក​អាណាចក្រ​អង្គរ​ ​ជាមួយនឹង​ការ​កាន់កាប់​អំណាច​ ​ដោយ​ព្រះបាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​២​ក្នុង​ឆ្នាំ​៨០២​។ ៦០០ឆ្នាំបន្ទាប់បានបង្ហាញអោយឃើញពីទ្ធិពលដ៏ខ្លាំងក្លានៃ អាណាចក្រខ្មែរ ដែល​ពេល​នោះ​មាន​ផ្ទៃដី​លាត​សន្ធឹង​យ៉ាង​ធំធេង​ក្នុង​ភូមិភាគ​អាស៊ី​អា​គ្នេ​យិ៍​ ​ដោយ​មាន​ព្រំដែន​ជាប់​នឹង​ប្រទេស​ភូមា​ ​ភាគ​ខាងកើត​ជាប់​នឹង​សមុ​ទ្រ​ចិន​ខាងត្បូង​ ​រីឯ​ភាគ​ខាងជើង​ជាប់​នឹង​ប្រទេស​លាវ​។​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​នា​អំ​ទ្បុ​ង​ពេល​ ​នោះ​បាន​សាង​សង់​ប្រាសាទបុរាណ​ជា​ច្រើន​ ​ដូច​ជា​ប្រាសាទអង្គរវត្ត​ ​ដែល​ជា​អច្ឆរិយៈវត្ថុ​ទី​៧​នៅ​លើ​ពិភពលោក​។​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ដែល​បាន​សម្រេច​បាន​នូវ​ជោគជ័យ​ដ៏​ធំធេង​អស្ចារ្យ​នេះ​ ​រួម​មាន​ព្រះបាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​២​ ​ព្រះបាទ​ន្ទ្រ​វរ្ម័ន​ទី​១​ ​ព្រះបាទ​សូរយ្យ​វរ្ម័ន​ទី​២​ ​និង​ព្រះបាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​៧​ ​រួម​ទាំង​ការ​បង្កើត​នូវ​ស្នាដៃឯក​វិស្វកម្ម​បែប​បុរាណ​ ​ដូច​ជា​ ​ប្រព័ន្ធ​ធារាសាស្ត្រ​ដ៏​មាន​អត្ថប្រយោជន៍​បំផុត​ ​ដែល​ក្នុង​នោះ​មាន​បា​រា​យិ៍​(បឹង​ដ៏​ធំ​មួយ​ដែល​បង្កើត​ទ្បើ​ង​ដោយ​មនុស្ស​) និង​ព្រែកជីក​ដែល​អាច​ផ្តល់​ដល់​ប្រជាជន​នូវ​លទ្ធភាព​ធ្វើស្រែ​បាន​៣​ដង​ក្នុង​មួយ​ឆ្នាំ​ ​ហើយ​ជាង​នេះ​ទៀត​សោត​ ​ផ្នែក​ខ្លះ​ ​នៃ​ប្រព័ន្ធ​នេះ​ត្រូវ​បាន​យក​មក​ប្រើប្រាស់​រហូត​មក​ដល់​សព្វថ្ងៃ​ទៀត​ផង​។​​ចេនឡា​ដី​គោក បង្កើត​ឡើង​នៅ​ឆ្នាំ​៧០៦​-​រ.​៨០២​គ.ស.​ដែល​កើត​ឡើង​បន្ទាប់​ពី​ការ​បែង​ចែក​ចេន​ឡា​ទៅ​ជា​ពីរ​មួយ​គឺ​ចេន​ឡា​ទឹក​លិច និង​មួយ​ទៀត​ហៅ​ថា​ចេន​ឡា​ដី​គោក​នេះ​ឯង ។ មូល​ហេតុ​មកពី​កំសោយ​អំនាច​កណ្ដាល​ព្រោះ​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័ន​ទី១​គ្មាន ព្រះរាជ​បុត្រ​ស្នង​រាជ្យ​ទើប​​ព្រះ​អង្គ​ប្រគល់​រាជ​សម្បត្តិ​ឲ ព្រះ​នាង​ជយ​ទេវី​ជា​បុត្រី ដោយ​សារ​ព្រះ​នាង​ជា​ស្ត្រី​នេះ​ហើយ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រ​ទេស​បែក​ជា​ពីរ ។ [១]​ ចេនឡា​ដី​គោក​ត្រូវ​ចិន​ហៅ​ថា លូ​ចេនឡា រឺ Lùzhēnlà (陸真蠟) (“ចេន​ឡា​គោក” ក៏​ហៅ​ផង​ដែរ​ថា​វ៉ិន​តាន រឺ Wèndān (文單) រឺ ផលូ Pólòu (婆鏤)) ។ ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ប្រវត្តិ​ចេនឡា​ដី​គោក​គេ​មិន​សូវ​ដឹង​ច្បាស់​ទេ ព្រោះ​ហាក់​ដូច​ជា​នៅ​ដាច់​ស្រយាល​ពី​ការ​ទៅ​មក​របស់​អ្នក​ដំណើរ​ចិន​ពេក ។ ទោះ​បី​យ៉ាង​ណា​ក៏​​ដោយ ក៏​គេ​បាន​ដឹង​ថា​ក្នុង​សម័យ​នោះ​នយោបាយ​ក្រៅ​ប្រទេស​ចេន​ឡា​ដី​គោក​បាន​បញ្ជូន​ទូត​ទៅ​ប្រទេស​ចិន​នៅ​ឆ្នាំ​៧១៧ ។ ម្យ៉ាង​ទៀត នៅ​ឆ្នាំ​៧២២​ចេនឡាដី​គោក​បាន​លើក​ទ័ព​ទៅ​ជួយ​មេទ័ព​យួន​ឈ្មោះ​ម៉ៃ ហាក់​ដេ (mai hac-de)​ដែល​បះ​បោរ​ឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​ជិះ​ជាន់​របស់​ពួក​ចិន​ក្នុង​រាជ​វង្ស​ថាង (៦១៨-៩០៧) ។ យ៉ាង​ណា​មិញ​នៅ​ឆ្នាំ​៦២១ ស្ដេច​កៅ​ត​នៃ​រាជ​វង្ស​នេះ​បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​មេទ័ព​ឈ្មោះ​ខូវ វ៉ា​ លើក​ទ័ព​ទៅ​វាយ​យក យ៉ាវ​ចូវ​(ឈ្មោះ​​ស្រុក​យួន​នៅ​សម័យ​នោះ​) ដែល​ក្រោយ​មក​ទៀត​គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​៦៧៩​ស្ដេច កៅ​តុង​បាន​ផ្លាស់​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា​អាណ្ណាម​ដូ​ហូ​តូ (ប្រទេស​ជា​អា​ណាព្យា​បាល) វិញ ។ គឺ​ក្នុង​ករណី​នេះ​ហើយ​ដែល​មេ​ទ័ព​យួន​ម៉ៃ​ហាក់​ដេ បាន​បះ​ឡើង​ប្រឆាំង​ចិន​ដោយ​ចង​សម្ព័ន្ធ​មិត្ត​ជា​មួយ​ចេនឡា​និង​ចាម្ប៉ា ។ គួរ​គប្បី​ជ្រាប​ថា នេះ​គឺ​ជា​លើក​ទី​មួយ​ហើយ​ដែល​មាន​ប្រើ​ពាក្យ​អណ្ណាម​ក្នុង​ប្រវត្តិ​សាស្ត្រ​យួន ។ នៅ​ពាក់​កណ្ដាល​ទី​២​នៃ ស.វ.ទី៨ ចេនឡា​ដី​គោក​ទំនង​ជា​ត្រូវ​ចិន​ហៅ​ថា វ៉ិន​តាន ថែម​ទៀត ។ ក្នុង​គ.ស.៧៥០ អគ្គរាជ​ទូត​ខ្មែរ​មួយ​ទៀត​ត្រូវ​បាន​ទៅ​ដល់​ស្រុក​ចិន ។ [៤] នៅ​ឆ្នាំ​៧៥៣​មាន​ការ​បញ្ជូន​ទូត​ទៅ​ប្រទេស​ចិន​ក្រោម ព្រះ​រាជ​កិច្ច​ដឹក​នាំ​របស់​ព្រះរាជ​បុត្រ​នៃ​ព្រះរាជា​និង​គណៈ​ប្រតិភូ​២៦​នាក់ បាន​ទៅ​ដល់​គាល់​ស្ដេច​ចិន ហើយ​បាន​ធ្វើ​ដំ​ណើរ​ទៅ​ខេត្ត​ចិន យូ​ណាន ជា​មួយ​មេទ័ព​ចិន​ម្នាក់​ឈ្មោះ ហូ លី​ត្វាង ដែល​ទទួល​បេសក​កម្ម​ត្រូវ​លើក​ទ័ព ទៅ​ច្បាំង​វាយ​កំទេច​ពួក​យួន​និង​ថៃ ។[៥] នៅ​ឆ្នាំ​៧៥៤ ព្រះ​រាជ​បុត្រ​អង្គ​ដដែល​ឬ​អង្គ​មួយ​ផ្សេង​ទៀត​បាន​លើក​ទ័ព​ទៅ​ជួយ​ចិន​ ក្នុង​ការ​វាយ​លុក​យក​តំបន់ ណាន ចាវ ។ នៅ​ឆ្នាំ​៧​៧១ រជ្ជ​ទា​យាទ ផ​មី រឺ Pómí (婆彌) បាន​មក​ដល់​ក្នុង​សវន​ការ​អធិរាជ ហើយ​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​១៣​ធ្នូ ឆ្នាំ​៧៧១ ទ្រង់​ក៏​បាន​ទទួល​ងារ​ថា ខាយ​ភ្វូ​តុង​សាន​ស៊ី រឺ Kāifǔyítóngsānsī (開府儀同三司) (អ្នក​បើក​សម្ភោធ​ក្នុង​បរម​រាជ​វាំង ដោយ​ពេញ​ព្រះ​ហឬទ័យ​នឹង​គ្រឿង​ឥស្សរ​យស​ស្មើ​នឹង​មន្ត្រី​ថ្នាក់​ខ្ពស់​ៗ​ទាំង​បី) និង​ឆ្នាំ​៧៩៩មាន​ការ​បញ្ជូន​ទូត​ទៅ​ប្រទេស​ចិន​ទៀត បេសកជន​ម្នាក់​មក​ពី​វ៉ិន​តាន​មាន​ឈ្មោះ​ថា លី​ធូ​ជី រឺ Lītóují (李頭及) ក៏​បាន​ទទួល​គោរម្យ​ងារ​ចិន​ដែរ ។ សិលា​ចារឹក​នៅ​ល្បើក​ស្រូវ ខេត្ត​ក្រចេះ ក៏​បាន​បញ្ជាក់​អំពី​កិច្ចការ​ទូត​នេះ​ដែរ ។ [៦] [៧] រាជ​ធានី​ចេន​ឡា​ដី​គោក​ទំនង​ជា​ស្ថិត​នៅ​ត្រង់​ម្ដុំ​មជ្ឈមណ្ឌល​នៃ​ចេនឡា​ដើម ហើយ​ព្រះ​រា​ជា​ដែល​មាន​មហិទ្ធិ​រិទ្ធិ​ជាង​គេ​ទំនង ជយ​សិង្ហ​វរ្ម័ន ព្រោះ​គេ​បាន​រក​ឃើញ​សិលា​ចារឹក​មួយ​ផ្ទាំ​ង​របស់​ព្រះ​អង្គ​នៅ​ម្ដុំ​នគរ​រាជ​សីមា ក្នុង​ដី​សៀម​សព្វ​ថ្ងៃ ​។​ចេនឡា​ទឹក​លិច​គឺ​ជា​តំបន់​សម្បូរ​ដោយ​បឹង​បួរ និង​សមុទ្រ​ហ៊ុមព័​ទ្ធ​ជុំវិញ​គ្រប​ដណ្ដប់​លើ​តំបន់​អាង​ទឹក​ទន្លេ​មេគង្គ ចាប់​ពី​ល្បាក់​ទឹក​ខោន រហូត​ដល់​សមុទ្រ ។[៣] ព្រោះ​តែ​ដូច្នេះ​ហើយ​ទើប​គេហៅ​ថា​ចេនឡា​ទឹក​ដូច​នេះ ។ ប្រវត្តិសាស្ត្រ​គួរ​​គប្បី​​បញ្ជាក់​​ថា​​ចេនឡា​​ទឹក​​លិច​​ក៏​​មិន​​អាច​​ថែ​រក្សា​​ឯក​ភាព​​យូរ​​អង្វែង​​ទេ: រដ្ឋ​​នេះ​​ត្រូវ​​បែង​ចែក​​ជា​​ក្សត្រ​​បុរី​​តូច​ៗ​​តទៅ​​ទៀត យ៉ាង​​តិច​​ណាស់​​ក៏​​មាន​ចំនួន​​ប្រាំ​​ហើយ​​ក្សត្រ​​បុរី​​ដែល​​គេ​​ដឹង​​ឈ្មោះ​​ពិត​​ប្រាកដ​​គឺ​អនិន្ទិត​បុរ ដែល​​គេ​​មិន​​ស្គាល់​​ទី​​តាំង​​ច្បាស់​​លាស់​​និង​សម្ភុ​បុរ​គឺ​​សំបូរ​​នៅ​​លើ​​ត្រើយ ខាង​​ឆ្វេង​​ទន្លេ​​មេគង្គ​​ក្នុង​ខេត្ត​​ក្រ​ចេះ។ នៅ​​ខាង​​ដើម​​ស.វ.ទី៨ ​ព្រះ​អង្គ​​ម្ចាស់​បុស្ក​រាក្ស ដែល​​មាន​​ដើម​​កំណើត​​នៅ​​អនិន្ទិត​បុរ​​បាន​​យាង​​ទៅ​​សោយ​រាជ្យ​​នៅ​​សម្ភុបុរ (៧២៣) ជា​ទី​​ដែល​ព្រះ​អង្គ​​បាន​​បន្សល់​​ទុក​​សិលា​​ចារឹក​​មួយ​​ផ្ទាំង ចុះ​​កាល​​កំណត់​​៧១៦​នៅ​​ត្រង់​​ប្រាសាទ​ព្រះ​ធាតុ​កូន​ពីរ ។ ព្រះ​​អង្គ​​បាន​​យាង​​ទៅ​​នេះ​​ក្នុង​​កិច្ច​​ចង់​​បង្រួប​​បង្រួម​​ចេន​ឡា​​ទឹក​លិច​។ បន្ទាប់​​មក​ បុត្រ​​ព្រះ​អង្គ​​ព្រះ​នាម​​រា​ជេន្ទ្រ​វរ្ម័ន បាន​​ខំ​​ព្យាយាម​​បន្ត​​គោល​​ជំហរ​​នេះ​​ទៀត ។ តែ​​ជា​​ការ​​ឥត​​ប្រយោជន៍ ។ ពី​​ព្រោះ​​មិន​​យូរ​​ប៉ុន្មាន​​ផង ចេន​ឡា​ទឹក​​លិច​​ត្រូវ​​បែង​​ចែក​​ជា​នគរ​​តូចៗ​​ប្រាំ​​ទៀត។ ចំពោះ​​ព្រំ​​សីមា​​កំណត់​​ទឹក​​ដី​​នគរ​​នី​មួយ​ៗ គេ​​ពុំ​​ទាន់​​មាន​​ឯកសារ​​អ្វី​​ជា​​ច្បាស់​​លាស់​​សំរាប់​​បញ្ជាក់​​ទេ​។[៤] ព្រះ​​បាទ​បុស្ករាក្ស​​មាន​​ជាប់​​ខ្សែ​ញាតិ​​ទៅ​​នឹង​​ព្រះ​បាទ​​ពាលា​ទិត្យ ដែល​​បាន​​សោយ​​រាជ្យ​​នៅ​​អនិន្ទិត​បុរ ហើយ​​ដែល​​បាន​​អះ​​អាង​​ថា​​ព្រះ​អង្គ​​ជា​​កូន​​ចៅ​​របស់​​ព្រះ​​បាទ​​កៅ​ណ្ឌិន្យ​ និង​​ព្រះ​នាង​​នាគី​សោមា មក​​ដល់​​ព្រះ​បាទ​​ភវវរ្ម័ន​ទី១ ដែល​​ជា​​ចៅ​​របស់​​ព្រះ​​បាទ​​រុទ្រវរ្ម័ន​ព្រះ​​មហាក្សត្រ​​នគរ​​ភ្នំ ។[៥] ហើយ​​ដែល​​ក្រោយ​​មក​​ទៀត ព្រះ​​រាជា​សោយ​រាជ្យ​​នៅ​​អង្គ​រ​​ទ្រង់​​បាន​​ចាត់​​ទុក​​ថា ជា​​ចំណង​​ភ្ជាប់​​ព្រះ​អង្គ​​ទាំង​​ឡាយ​​ទៅ នឹង​​ស្ថាប​និក​​នៃ​​បឋម​វង្ស​​នៃ​​អាណាចក្រ​​ភ្នំ ។ ត្រង់​​នេះ យើង​​អាច​​យក​​ធ្វើ​​ជា​​អំណះ​​អំ​ណាង​មួយ​​សំរាប់​​ឆ្លើយ​​តប​​ចំពោះ​​ជន​​ណា ដែល​​បដិសេធ​​ថា អាណាច​ក្រ​ភ្នំ​​ពុំ​​មែន​​ជា​​រដ្ឋ​​ខ្មែរ​​ដំបូង។ ចុះ​​ហេតុ​​អ្វី​​បាន​​ជា​​អធិរាជ​​អង្គរ ដែល​​បាន​​វាយ​​ឈ្នះ​​អាណាចក្រ​​ភ្នំ​​បែរ​ជា​​ខិត​​ខំ ភ្ជាប់​​ខ្សែ​​ស្រឡាយ​​របស់​​ព្រះ​អង្គ​​ទៅ​នឹង​​ព្រះ​​រាជា​អាណាចក្រ​​ភ្នំ ដែល​​ជា​​អ្នក​​ចាញ់​​ទៅ​​វិញ? នេះ​​មិន​​គឺ​​មក​​តែ​​ពី​​មនុស្ស​​តាំង​​តែ​​ពី​​សម័យ​​អា​ណាចក្រ​​ភ្នំ​​រហូត ដល់​​សម័យ​​អង្គរ​​មាន​​ពូជ​​អំបូរ​​ជាតិ​​សាសន៍​​តែ​​មួយ​​ទេ​​ឬ? ចំណែក​ក្រុម​ព្រះមហា​ក្សត្រ ដែល​គ្រប់​គ្រង​រស់​នៅ​ទី​ក្រុង​សម្ភុបុរៈ ប្រកាស​ថា ជាប់​ព្រះញាតិ​វង្ស​ចុះ​មក​ពី​ព្រះ​មហាក្ស​ត្រី​យានី ព្រះនាង​ជ័យ​ទេវី ។ [៦] ព្រះបាទ​ពាល​ទិត្យ​ទំនង​ជា​បាន​កសាង​ក្រុង​ពាលា​ទិត្យ​បុរ​ដែល​ជន​ជាតិ​ចិន​ចាត់​ទុក​ថា ជា​រាជ​ធានី​ពិត​ប្រាកដ​របស់​ចេន​ឡា​ទឹក​លិច ​(ប៉ូឡូ​ទីប៉ូ) ។ រាជ​ទូត​ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ទៅ​ទស្សន​កិច្ច​ចិន នៅ​ឆ្នាំ​៧​៥​០ទំនង​ជា​មក​ពី​ចេនឡា​ទឹក​លិច ។[៧] ក្នុង​ពាក់​កណ្ដាល​ទី២​នៃស.វ​.ទី៨​ នៅ​ចេនឡា​ទឹក​​លិច មាន​ការ​កសាង​សិលា​ចារឹក​ជា​ច្រើន ជា​ពិសេស​នៅ​តំបន់​សម្ភុ​បុរ​ដែល​គេ​បាន​រក​ឃើញ​មួយ​ចុះ​កា​ល​កំណត់​៧៧០ (ព្រះ​ធាតុ​ព្រះ​ស្រី-ត្បូង​ឃ្មុំ ) និង​មួយ​ទៀត​ចុះ​កាល​កំណត់​៧៨១ (ល្បើក​ស្រុត-ក្រ​ចេះ) ទាំង​នេះ​សុទ្ធ​តែ​ជា​ស្នា​ព្រះ​ហស្ថ​របស់​ព្រះ​បាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី១​ស្ទួន (ដាក់​លេខ​ទី១​ស្ទួន​គឺ​ដើម្បី​កុំ​អោយ​ពិបាក​រុះ​រើ​លេខ​ព្រះ​រាជា​អង្គរ​ពិជ័យវរ្ម័ន​ទី២​ដល់​ទី៩)​ ។ ក្រៅ​ពី​នេះ គេ​បាន​រក​ឃើញ​សិលា​ចារឹក​មួយ​ផ្ទាំង​ទៀត​ចុះកា​លកំ​ណត់ ៧៩១ នៅ​ប្រាសាទ​តា​គាម​ក្នុង​ខេត្ត​សៀម​រាប ។​ គេ​ចាត់​ទុក​សិលា​ចារឹក​នេះ ថា​ជា​ស​ក្ខីភាព​មួយ​ចាស់​ជាង​គេ​នៃ​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​មហា​យាន នៅ​ស្រុក​ខ្មែរ ព្រោះ​ឯក​សារ​នេះ​បាន​និយាយ​ពី​ការ​កសាង​បដិមា​ព្រះ​ពោធិសត្វ​លោកេស្វរៈ​ជា​ពោធិសត្វ​បាន គេ​និយម​គោរព​បូជា​ជាង​គេ​នៅ​ស្រុក​ខ្មែរ​យើង ។ ក្នុង​សិល្បៈ​ចម្លាក់​បុរាណ​សិល្បករ​ខ្មែរ​ច្រើន​ឆ្លាក់​រូប​ពោធិសត្វ​នេះ​ជា​បុរស​ស​មាន​វ័យ​ក្មេង​មាន​ព្រះហស្ត​៤​កាន់​ផ្កា​ឈូក ខ្សែ​ផ្គាំ​គម្ពីរ និង​ដប​ទឹក (សូម​កុំ​ច្រឡំ​និង​ព្រះ​វិស្ណុ​ដែល​មាន​ព្រះហស្ត៤​ដែរ តែ​កាន់​ផ្កា​ឈូក​កង​ចក្រ ក្រទា និង សង្ខ) ។ នៅ​លើ​ព្រះ​សិរ​របស់​ព្រះអង្គ​មាន​រូប​ព្រះ​ពុទ្ធ​អា​មិ​តាភៈ ​។ [​៨] ចេន​ឡា​ទឹក​លិច​ក្រោម​ការ​ត្រួត​ត្រា​របស់​ជ្វា​ប្រទេស​ខ្មែរ​នៅ​ស.វ.ទី៨ ជា​សម័យ​មួយ​ដែល​គ្មាន​ស្ថិរភាព​ខាង​នយោ​បាយ​ព្រោះ​តែ​មាន​ការ​បែក​បាក់​ផ្ទៃ​ក្នុង​យ៉ាង​តំណំ ។ នេះ​ហើយ​ជា​ហេតុ​មួយ​ឲ​ជាតិ​ជិត​ខាង​មើល​ងាយ ដោយ​ហ៊ាន​លូក​ដៃ​ចូល​កកូរ​ក្នុង​កិច្ចការ​ផ្ទៃ​ក្នុង​ទៀត​ផង ។ យ៉ាង​ណា​មិញ នៅស​.វ.ទី៨ ពួក​ចោរ​សមុទ្រ​ជាតិ​ជ្វា​ដែល​ជិះ​សំពៅ​ធំ​ៗបាន​ចូល​មក​រាត​ត្បាត​ឆ្នេរ​សមុទ្រ និង​តាម​ទន្លេ​នៃ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ដី​គោក​ក្នុង​គោល​បំណង​ឆក់​ប្លន់​យក​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​តាម​ទំនើង​ចិត្ត ។ ពួក​ចោរ​សមុទ្រ​ដែល​ហ៊ាន​មក​ឈ្លាន​ពាន​ដូច្នេះ​បាន ព្រោះ​តែ​នៅ​ពេល​នោះ​រាជ​វង្ស​សៃ​លេន្ទ្រ​ដែល​សោយ​រាជ្យ​នៅ​កោះ​ជ្វា ហើយ​ដែល​ជា​រាជ​វង្ស​ស្ថាបនិក​ប្រាសាទ​បូរូបូឌួ​ដ៏​ល្បីល្បាញ​នោះ​ផ្សព្វ​ផ្សាយ​ឥទ្ធិពល របស់​ខ្លួ​ន​ទៅ​លើ​អាស៊ីអា​គ្នេយ៍​ទាំង​មូល ។ នៅ​ឆ្នាំ​៧៧៤​និង​៧៨៧ ពួក​ចោរ​ជ្វា​ក្រោយ​ពី​វាយ​បាន​កោះ​ត្រឡាច​ហើយ​តាំង​ជា​មូលដ្ឋាន បាន​លើក​គ្នា​ទៅ​រាត​ត្បាត ឆ្នេរ​សមុទ្រ​ប្រទេស​ចា​ម្ប៉ា ។ គឺ​នៅ​ពេល​ជា​មួយ​គ្នា​នេះ​ហើយ​ដែ​ល​ពួក​ចោរ​នោះ​បាន​ចូល​មក​រាត​ត្បាត​ចេនឡាទឹក​លិច​ដែរ ដោយ​ធ្វើ​ដំណើរ​បញ្ច្រាស​ឡើង​តាម​ទន្លេ​មេគង្គ មក​ដល់​សម្ភុ​បុរ ដុត​បំផ្លាញ​ទី​ក្រុង ឡោម​ព័ទ្ធរាជ​វាំង ចាប់​បាន​ព្រះ​រាជា​ព្រះ​នាម មហីបតិ​វរ្ម័ន ជា​បុត្រ​ព្រះ​បាទ​រាជេន្ទ្រ​វរ្ម័ន កាត់​យក​ព្រះ​សិរ​ហើយ​យក​ទៅ​ប្រទេស​ជ្វា ។ ចំពោះ​ការ​ឈ្លាន​ពាន​របស់​ជ្វា​មក​លើ​ក្សត្រ​បុរី​មួយ​របស់​ចេន​ឡាទឹក​លិច​នេះ មាន​មតិ​ខ្លះ​យល់​ថា ជា​ការ​ទាម​ទារ​យក​កេរ​មត៌ក​របស់​ដូន​តា​ខ្លួន ព្រោះ​ពួក សៃ​លេន្ទ្រ​ធ្លាប់​បាន​ប្រកាស​ខ្លួន​ថា​ជា​ស្ដេច​ភ្នំ (សៃ​លេន្ទ្រ) ដែល​ជា​ឋានន្តរ​នាម​របស់​ព្រះ​រាជា​ណាចក្រ​ភ្នំ​នេះ​ឯង ។ ចំពោះ​ការ​តាំង​អំណាច​អធិរាជ​ភាព (Suzeraninte) របស់​ពួក​សៃ​លេន្ទ្រ​លើ​ប្រទេស​ខ្មែរ​នេះ ឈ្មួញ​អារ៉ាប់​ម្នាក់​ឈ្មោះ សូឡៃ​ម៉ាន់ នៅ​ស.វ.ទី១០​បាន​និយាយ​ថា: ថ្ងៃ​មួយ​ព្រះ​រាជា​ខ្មែរ​មាន​ព្រះ​បំណង​ចង់​ឃើញ​ព្រះ​សិរ នៃ​មហារាជ​ក្រុង Zabag កាត់​ដាក់​លើ​ថាស​មួយ ។ ដំណឹង​នេះ​ក៏​ឮ​ដល់​មហារាជ​ព្រះ​អង្គ​ក៏​លើក​ទ័ព​ជើង​ទឹក​ចូល​មក​វាយ​ប្រទេស​ខ្មែរ ចាប់​បាន​ព្រះ​រាជា​ខ្មែរ​ហើយ​បញ្ជា​ឲ្យ​កាត់​ព្រះ​សិរ ។ លុះ​ត្រលប់​ទៅ​ដល់​ព្រះ​នគរ​វិញ​ហើយ​មហារាជ​ទ្រង់​ឲ្យ​យ​ក​ព្រះ​សិរ​នោះ​ទៅ​លាង​ស្អាត យក​អប់​ទុក​ក្នុង​ភាជន៍​មួយ​រួច​ទ្រង់​ឲ្យ​បញ្ជូន​មក​ថ្វាយ​ចំពោះ​ព្រះ​រាជា​ដែល​បាន​ឡើង​សោយ​រាជ្យ​ជា​តំណ​តមក ។ ចាប់​តាំង​ពី​ពេល​នោះ​មក នៅ​រៀង​រាល់​ព្រឹក​ព្រះ​រាជា​ខ្មែរ​ត្រូវ​បែរ​ព្រះ​ភក្ត្រ​ឆ្ពោះ​ម​ក​ក្រុង Zabag ដើម្បី​ធ្វើ​គារវកិច្ច​ចំពោះ​ព្រះ​មហារាជ​ក្រុង​នេះ (សេចក្ដី​ស្រង់​តាម​អត្ថ​បទ​បោះ​ពុម្ពផ្សាយ ដោយ​ជន​ជាតិ​អារ៉ាប់​ម្នាក់​ទៀត​ឈ្មោះ Abou Zayd Hassan នៅ​ប្រមាណ​ឆ្នាំ​៩២៦) ។ រឿង​ដែល​តំណាល​ដោយ​ឈ្មួញ​អារ៉ាប់​ខាង​លើ​នេះ​ទោះ​បី​មាន​លក្ខណៈ​ជា​រឿង​ព្រេង​ក៏​ដោយ ក៏​មាន​លក្ខណៈ​ស្រប​នឹង​ការ​ពិត​ខ្លះ​ដែរ គឺ​តំណាង​អំណាច​របស់​ជ្វា​មក​លើ​ប្រទេស​ខ្មែរ​យើង​ហើយ​ដែល​មាន​ការ​បញ្ជាក់​ពី​សិលា​ចារឹក​ស្ដុក​កក់​ធំ​នៅ​ពេល​ក្រោយ​មក​ទៀត ​។ == ភាពរុងរៀងសម័យអង្ករ == នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី៩​ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អឺរ៉ុប​កំពុង​ឆ្លងកាត់​នូវ​យុគខ្មៅ​ងងឹត ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ហើយ​ចក្រភព​អារ៉ាប់​កំពុង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង វាតទី​កាន់កាប់ទឹកដី​នៅ​ប៉ែកខាងត្បូង និង​ខាង​កើត​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ឯណោះវិញ អាណាចក្រ​មួយ​ក៏​កំពុង​តែ​ងើបឡើង និង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​ខ្លាំង​ដែរ នោះគឺ អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ តាមរយៈ​ការសិក្សា​របស់​អ្នក​បុរាណវិទ្យា គេរកឃើញ​ថា នៅ​ត្រង់​ទឹកដី​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បច្ចុប្បន្ន​ មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​ដើមដំបូង តាំង​ពី​ប្រមាណ​ជា ៤២០០ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦ពាន់​ឆ្នាំមុន​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ ប្រជាជន​នៅ​តំបន់​នេះ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ងាកចេញ​ពី​ការរស់​នៅ​បែប​បុរេ​ប្រវត្តិ មក​​ចាប់​ប្រកបរបរ​កសិកម្ម រួចហើយ​​បន្តិចម្តង​បាន​បង្កើត​ទៅ​ជា​រដ្ឋមួយឡើង នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១​គ.ស គឺ​នគរ​​គោកធ្លក (ឬ​នគរ​ភ្នំ ) ដែល​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ហៅ​ក្លាយ​មក​ជា “ហ៊្វូណន”។ ដំណើររឿង​នៃ​ការ​កកើត​នគរ​គោកធ្លក ឬ​ហ៊្វូណន ត្រូវបានគេ​ដំណាល​ជា​លក្ខណៈ​រឿង​ព្រេង និង​មាន​កត់ត្រា​ទុក​ក្នុង​សិលាចារឹក​និងក្នុង​​ឯកសារ​ចិន។ តាមដំណើររឿងព្រេង នៅ​ក្នុង​ទំនៀមទម្លាប់​ប្រពៃណីខ្មែរ ការកកើត​នៃ​នគរគោកធ្លក ចាប់ផ្តើម​ពី​អាពាហ៍ពិពាហ៍ រវាង​ព្រះថោង ដែល​ជា​ក្សត្រ​មក​ពី​ឥណ្ឌា និង​នាងនាគ ដែល​ជា​ម្ចាស់ស្រុក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​សិលាចារឹក​ជា​ភាសា​សំស្ក្រឹត គេ​បាន​រកឃើញ​នូវ​កំណត់ត្រា​អំពី​ដំណើររឿង នៃ​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ រវាង​ម្ចាស់ស្រុក គឺ​ព្រះនាង​សោមា ជាមួយ​នឹង​ព្រាហ្មណ៍​​ម្នាក់​ឈ្មោះ កោណ្ឌញ្ញ ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមទូក​ មកពីទិស​ខាង​ត្បូង​ (អាចមក​ពីកោះជ្វា ឬ​ស៊ូម៉ាត្រា)។ ចំណែក​ឯកសារ​ចិន​វិញ​​មាន​កត់ត្រា អំពី​​​​អាពាហ៍ពិពាហ៍​រវាង​ព្រះបាទ​ហ៊ុនទៀន និង​ព្រះនាង​លីវយី។ អ្នកប្រាជ្ញ​ខ្លះ​យល់ថា ដំណើររឿង​ទាំង៣ខាងលើនេះ គឺ​ជា​រឿង​តែមួយ គ្រាន់តែ​មាន​ការ​កត់ត្រា​ឈ្មោះ​ខុសៗគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​ខ្លះ​ទៀត យល់ថា រឿង​នេះ​អាច​ជា​ដំណើររឿង ផ្សេងគ្នា ដែល​កើតឡើង​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ខ្មែរដូចគ្នា ប៉ុន្តែ ក្នុង​កាលវេលា​ខុសគ្នា។ នគរហ៊្វូណន​មាន​រាជធានី​នៅ​ម្តុំ​ បាភ្នំ (ខេត្ត​ព្រៃវែង​បច្ចុប្បន្ន) ហើយមាន​​វប្បធម៌​លាយ​ចម្រុះ​គ្នា រវាង​វប្បធម៌​របស់​ជនជាតិ​ខ្មែរ​ដើម និង​វប្បធម៌​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពីឥណ្ឌា។ សាសនា​ក៏ដូចគ្នា​ដែរ។ ប្រជារាស្រ្ត​នៃហ៊្វូណនគោរព​តាម​ជំនឿ​​សាសនា​ដើម​របស់​ខ្លួនផង ដែល​គេហៅថា សាសនា​អ្នកតា និង​តាម​ជំនឿ​សាសនា​ពី​ឥណ្ឌា​ផង គឺ​ដំបូង​ព្រហ្មញ្ញសាសនា​ និង​បន្ទាប់មកទៀតពុទ្ធសាសនា។ តាមពិត ហ៊្វូណន​​គឺ​ជា​អាណាចក្រ​មួយ ដែល​មាន​នគរ​ច្រើនជា​ចំណុះ។ នគរ​ទាំងនេះ​​​គ្រប់គ្រង​ដោយ​ក្សត្រផ្សេងគ្នា ​មាន​ឯករាជ​ដាច់ចេញ​ពីគ្នា ហើយ​ពេល​ខ្លះ ថែម​ទាំង​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​រវាង​គ្នា​ទៀតផង គឺ​​ដូចជា សង្រ្គាម​រវាង​ស្តេចត្រាញ់ នៅ​តំបន់​អឺរ៉ុប ក្នុង​យុគសម័យ​កណ្តាល ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ដូច្នោះដែរ។ នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​ហ៊្វូណន គេឃើញ​មាននគរ​ពីរ ដែល​មាន​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ខ្លាំង​ជាងគេ គឺ​មួយ​មាន​រាជធានី​នៅ​វយធបុរៈ (នៅត្រង់​ព្រៃកប្បាស​បច្ចុប្បន្ន) និង​មួយទៀត មាន​រាជធានី​នៅ​សម្ភុបុរៈ (ត្រង់​ស្រុក​សម្បូរ ខេត្ត​ក្រចេះ​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅ​សតវត្សរ៍​ទី៥ នគរ​វយធបុរៈ​បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​សម្ភុបុរៈ​ ហើយ​បញ្ចូលគ្នា​បង្កើត​ទៅជា​នគរ​ធំមួយ ដែល​មាន​អំណាច​យ៉ាង​ខ្លាំង រហូត​​ក្រោយ​មកទៀត ឈាន​ទៅ​​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​​ដែនដី​នៃ​នគរហ៊្វូណន​ទាំងមូល។ នគរហ៊្វូណន​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​ជំនួស​មកវិញ ដោយ​នគរ​ថ្មីមួយទៀត ដែល​នៅ​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ដាក់​ឈ្មោះ​ឲ្យ​ថា “ចេនឡា” ហើយ​ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ នៅសតវត្សរ៍ទី៧ ក្រោយ​ការ​ចូលទីវង្គត​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី១ រាជាណាចក្រ​កម្ពុជា ដែលចិន​ហៅ​ថា ចេនឡា ត្រូវ​បាន​បំបែក​ជា​​នគរ​ពីរ ដូចកាល​ពី​សម័យ​ហ៊្វូណន​វិញ គឺ​នគរ​វយធបុរៈ ដែល​ចិនហៅថា “ចេនឡា​ទឹក” និង​នគរ​សម្ភុបុរៈ ដែល​ចិន​ហៅ​ថា “ចេនឡាគោក”។ ចេនឡាទឹក​មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​កម្ពុជា​ក្រោម​សព្វថ្ងៃ ចំណែក​ឯ​ចេនឡា​គោក មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​ប្រទេស​កម្ពុជា​សព្វថ្ងៃ ហើយ​លាតសន្ធឹង​ដល់​ជួរភ្នំ​ដងរែក។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបែងចែក​នគរ​ចេនឡា​ជាពីរ​នៅពេលនោះ ប្រហែល​ជា​ធ្វើឡើង គ្រាន់តែដើម្បី​ចែកគ្នា​គ្រប់គ្រង​តែប៉ុណ្ណោះ។ ចេនឡា​ទាំងពីរ ​មិនមែន​ជាសត្រូវ​នឹងគ្នា ដូច​ជា​កាលពី​នគរវយធបុរៈ និង​សម្ភុបុរៈ កាល​ពី​​នៅក្នុង​សម័យកាល​​នគរហ៊្វូណន​នោះទេ។ រហូតដល់​ដើមសតវត្សរ៍​ទី៩ ចេនឡា​ទាំងពីរ​ក៏​បាន​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​ជា​នគរ​តែមួយ​ឡើងវិញ ក្រោមការដឹកនាំ​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ដែល​បាន​ឡើង​គ្រងរាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​៨០២។ ថ្វីដ្បិត​តែ​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២​មិនសូវ​មាន​កិត្តិនាម​ល្បី ដូចជា ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី៧ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គ​ត្រូវបានអ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​​ចាត់ទុកថា​ជា​ក្សត្រ​ដំបូងបង្អស់ ដែល​បាន​ស្ថាបនា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​រួបរួមគ្នា​មួយ ដែល​ក្រោយមកទៀត ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាពរុងរឿង​បំផុត​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្មែរ។ ​ឆ្នាំ​៨០២ ដែល​​​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ​ឡើង​គ្រងរាជ្យ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ទូទៅ​កំណត់​ថា​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សម័យអង្គរ​ ដែល​ជា​សម័យកាល​ដ៏រុងរឿង​បំផុត​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦០០ឆ្នាំ​ ចាប់តាំង​ពី​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី៩ រហូតដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍ទី១៥ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​ស្គាល់​នូវភាពរុងរឿង​ ក្នុងឋានៈ​ជា​មហាអំណាច នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​ដ៏ធំ ដែលគ្របដណ្តប់​លើ​ទឹកដី​កម្ពុជា​ ថៃ ឡាវ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​វៀតណាម​បច្ចុប្បន្ន។ ព្រំដែន​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​លាតសន្ធឹង​រហូតទៅដល់​ប្រទេស​ចិន នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង ភូមា នៅប៉ែក​ខាង​លិច ម៉ាឡេស៊ី នៅប៉ែក​ខាង​ត្បូង និង​នគរ​ចម្ប៉ា នៅ​ខាងកើត។ នៅ​ក្នុង​កំណត់ត្រា​របស់​ពួកអារ៉ាប់ នៅ​ចន្លោះ​ពីសតវត្សរ៍ទី៩ និង​សតវត្សរ៍​ទី១០ គេឃើញ​ថា កាលណា​និយាយ​ពី​តំបន់​អឺរ៉ុប ពួកអារ៉ាប់តែងតែ​លើកឡើង​ពី​ការ​ធ្លាក់ដុនដាប​ ក្នុង​យុគខ្មៅងងឹត ក៏ប៉ុន្តែ ពួកអារ៉ាប់​បាន​​ចាត់ទុក​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ថា​ស្ថិត​ក្នុង​​តំបន់​ដែល​មាន​ភាព​រុងរឿង​បំផុត នៅលើ​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង ជាពិសេស ជម្លោះ​ដណ្តើម​រាជ្យបល្ល័ង្ក បូករួម​ជាមួយ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ខ្សោយ​ជាបន្តបន្ទាប់ ហើយទឹកដី​កាន់តែ​រួញតូច។ ជាទូទៅ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​បាន​កំណត់​ថា សម័យកាល​រុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ពី​ឆ្នាំ​៨០២ ជាមួយនឹង​ការ​ឡើងគ្រងរាជ្យ​នៃ​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័ន​ទី២ និង​បញ្ចប់នៅ​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៤៣១ នៅ​ពេល​ដែល​​ព្រះបាទ​ស្រីសុរិយោពណ៌ (ឬចៅពញាយ៉ាត) សម្រេច​ចិត្ត​បោះបង់​រាជធានី​អង្គរចោល ហើយ​​ទៅតាំង​រាជធានី​នៅស្រីសន្ធរ និង​បន្ទាប់​មក​នៅ​​ភ្នំពេញវិញ ដើម្បី​គេចចេញ​ពី​ការឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​សៀម៕ ==ភាពរុងរៀងសម័យអង្ករ== ់់់ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី៩​ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អឺរ៉ុប​កំពុង​ឆ្លងកាត់​នូវ​យុគខ្មៅ​ងងឹត ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ហើយ​ចក្រភព​អារ៉ាប់​កំពុង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង វាតទី​កាន់កាប់ទឹកដី​នៅ​ប៉ែកខាងត្បូង និង​ខាង​កើត​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ឯណោះវិញ អាណាចក្រ​មួយ​ក៏​កំពុង​តែ​ងើបឡើង និង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​ខ្លាំង​ដែរ នោះគឺ អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ តាមរយៈ​ការសិក្សា​របស់​អ្នក​បុរាណវិទ្យា គេរកឃើញ​ថា នៅ​ត្រង់​ទឹកដី​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បច្ចុប្បន្ន​ មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​ដើមដំបូង តាំង​ពី​ប្រមាណ​ជា ៤២០០ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦ពាន់​ឆ្នាំមុន​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ ប្រជាជន​នៅ​តំបន់​នេះ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ងាកចេញ​ពី​ការរស់​នៅ​បែប​បុរេ​ប្រវត្តិ មក​​ចាប់​ប្រកបរបរ​កសិកម្ម រួចហើយ​​បន្តិចម្តង​បាន​បង្កើត​ទៅ​ជា​រដ្ឋមួយឡើង នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១​គ.ស គឺ​នគរ​​គោកធ្លក (ឬ​នគរ​ភ្នំ ) ដែល​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ហៅ​ក្លាយ​មក​ជា “ហ៊្វូណន”។ ដំណើររឿង​នៃ​ការ​កកើត​នគរ​គោកធ្លក ឬ​ហ៊្វូណន ត្រូវបានគេ​ដំណាល​ជា​លក្ខណៈ​រឿង​ព្រេង និង​មាន​កត់ត្រា​ទុក​ក្នុង​សិលាចារឹក​និងក្នុង​​ឯកសារ​ចិន។ តាមដំណើររឿងព្រេង នៅ​ក្នុង​ទំនៀមទម្លាប់​ប្រពៃណីខ្មែរ ការកកើត​នៃ​នគរគោកធ្លក ចាប់ផ្តើម​ពី​អាពាហ៍ពិពាហ៍ រវាង​ព្រះថោង ដែល​ជា​ក្សត្រ​មក​ពី​ឥណ្ឌា និង​នាងនាគ ដែល​ជា​ម្ចាស់ស្រុក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​សិលាចារឹក​ជា​ភាសា​សំស្ក្រឹត គេ​បាន​រកឃើញ​នូវ​កំណត់ត្រា​អំពី​ដំណើររឿង នៃ​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ រវាង​ម្ចាស់ស្រុក គឺ​ព្រះនាង​សោមា ជាមួយ​នឹង​ព្រាហ្មណ៍​​ម្នាក់​ឈ្មោះ កោណ្ឌញ្ញ ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមទូក​ មកពីទិស​ខាង​ត្បូង​ (អាចមក​ពីកោះជ្វា ឬ​ស៊ូម៉ាត្រា)។ ចំណែក​ឯកសារ​ចិន​វិញ​​មាន​កត់ត្រា អំពី​​​​អាពាហ៍ពិពាហ៍​រវាង​ព្រះបាទ​ហ៊ុនទៀន និង​ព្រះនាង​លីវយី។ អ្នកប្រាជ្ញ​ខ្លះ​យល់ថា ដំណើររឿង​ទាំង៣ខាងលើនេះ គឺ​ជា​រឿង​តែមួយ គ្រាន់តែ​មាន​ការ​កត់ត្រា​ឈ្មោះ​ខុសៗគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​ខ្លះ​ទៀត យល់ថា រឿង​នេះ​អាច​ជា​ដំណើររឿង ផ្សេងគ្នា ដែល​កើតឡើង​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ខ្មែរដូចគ្នា ប៉ុន្តែ ក្នុង​កាលវេលា​ខុសគ្នា។ នគរហ៊្វូណន​មាន​រាជធានី​នៅ​ម្តុំ​ បាភ្នំ (ខេត្ត​ព្រៃវែង​បច្ចុប្បន្ន) ហើយមាន​​វប្បធម៌​លាយ​ចម្រុះ​គ្នា រវាង​វប្បធម៌​របស់​ជនជាតិ​ខ្មែរ​ដើម និង​វប្បធម៌​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពីឥណ្ឌា។ សាសនា​ក៏ដូចគ្នា​ដែរ។ ប្រជារាស្រ្ត​នៃហ៊្វូណនគោរព​តាម​ជំនឿ​​សាសនា​ដើម​របស់​ខ្លួនផង ដែល​គេហៅថា សាសនា​អ្នកតា និង​តាម​ជំនឿ​សាសនា​ពី​ឥណ្ឌា​ផង គឺ​ដំបូង​ព្រហ្មញ្ញសាសនា​ និង​បន្ទាប់មកទៀតពុទ្ធសាសនា។ តាមពិត ហ៊្វូណន​​គឺ​ជា​អាណាចក្រ​មួយ ដែល​មាន​នគរ​ច្រើនជា​ចំណុះ។ នគរ​ទាំងនេះ​​​គ្រប់គ្រង​ដោយ​ក្សត្រផ្សេងគ្នា ​មាន​ឯករាជ​ដាច់ចេញ​ពីគ្នា ហើយ​ពេល​ខ្លះ ថែម​ទាំង​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​រវាង​គ្នា​ទៀតផង គឺ​​ដូចជា សង្រ្គាម​រវាង​ស្តេចត្រាញ់ នៅ​តំបន់​អឺរ៉ុប ក្នុង​យុគសម័យ​កណ្តាល ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ដូច្នោះដែរ។ នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​ហ៊្វូណន គេឃើញ​មាននគរ​ពីរ ដែល​មាន​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ខ្លាំង​ជាងគេ គឺ​មួយ​មាន​រាជធានី​នៅ​វយធបុរៈ (នៅត្រង់​ព្រៃកប្បាស​បច្ចុប្បន្ន) និង​មួយទៀត មាន​រាជធានី​នៅ​សម្ភុបុរៈ (ត្រង់​ស្រុក​សម្បូរ ខេត្ត​ក្រចេះ​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅ​សតវត្សរ៍​ទី៥ នគរ​វយធបុរៈ​បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​សម្ភុបុរៈ​ ហើយ​បញ្ចូលគ្នា​បង្កើត​ទៅជា​នគរ​ធំមួយ ដែល​មាន​អំណាច​យ៉ាង​ខ្លាំង រហូត​​ក្រោយ​មកទៀត ឈាន​ទៅ​​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​​ដែនដី​នៃ​នគរហ៊្វូណន​ទាំងមូល។ នគរហ៊្វូណន​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​ជំនួស​មកវិញ ដោយ​នគរ​ថ្មីមួយទៀត ដែល​នៅ​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ដាក់​ឈ្មោះ​ឲ្យ​ថា “ចេនឡា” ហើយ​ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ នៅសតវត្សរ៍ទី៧ ក្រោយ​ការ​ចូលទីវង្គត​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី១ រាជាណាចក្រ​កម្ពុជា ដែលចិន​ហៅ​ថា ចេនឡា ត្រូវ​បាន​បំបែក​ជា​​នគរ​ពីរ ដូចកាល​ពី​សម័យ​ហ៊្វូណន​វិញ គឺ​នគរ​វយធបុរៈ ដែល​ចិនហៅថា “ចេនឡា​ទឹក” និង​នគរ​សម្ភុបុរៈ ដែល​ចិន​ហៅ​ថា “ចេនឡាគោក”។ ចេនឡាទឹក​មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​កម្ពុជា​ក្រោម​សព្វថ្ងៃ ចំណែក​ឯ​ចេនឡា​គោក មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​ប្រទេស​កម្ពុជា​សព្វថ្ងៃ ហើយ​លាតសន្ធឹង​ដល់​ជួរភ្នំ​ដងរែក។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបែងចែក​នគរ​ចេនឡា​ជាពីរ​នៅពេលនោះ ប្រហែល​ជា​ធ្វើឡើង គ្រាន់តែដើម្បី​ចែកគ្នា​គ្រប់គ្រង​តែប៉ុណ្ណោះ។ ចេនឡា​ទាំងពីរ ​មិនមែន​ជាសត្រូវ​នឹងគ្នា ដូច​ជា​កាលពី​នគរវយធបុរៈ និង​សម្ភុបុរៈ កាល​ពី​​នៅក្នុង​សម័យកាល​​នគរហ៊្វូណន​នោះទេ។ រហូតដល់​ដើមសតវត្សរ៍​ទី៩ ចេនឡា​ទាំងពីរ​ក៏​បាន​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​ជា​នគរ​តែមួយ​ឡើងវិញ ក្រោមការដឹកនាំ​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ដែល​បាន​ឡើង​គ្រងរាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​៨០២។ ថ្វីដ្បិត​តែ​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២​មិនសូវ​មាន​កិត្តិនាម​ល្បី ដូចជា ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី៧ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គ​ត្រូវបានអ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​​ចាត់ទុកថា​ជា​ក្សត្រ​ដំបូងបង្អស់ ដែល​បាន​ស្ថាបនា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​រួបរួមគ្នា​មួយ ដែល​ក្រោយមកទៀត ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាពរុងរឿង​បំផុត​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្មែរ។ ​ឆ្នាំ​៨០២ ដែល​​​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ​ឡើង​គ្រងរាជ្យ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ទូទៅ​កំណត់​ថា​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សម័យអង្គរ​ ដែល​ជា​សម័យកាល​ដ៏រុងរឿង​បំផុត​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦០០ឆ្នាំ​ ចាប់តាំង​ពី​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី៩ រហូតដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍ទី១៥ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​ស្គាល់​នូវភាពរុងរឿង​ ក្នុងឋានៈ​ជា​មហាអំណាច នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​ដ៏ធំ ដែលគ្របដណ្តប់​លើ​ទឹកដី​កម្ពុជា​ ថៃ ឡាវ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​វៀតណាម​បច្ចុប្បន្ន។ ព្រំដែន​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​លាតសន្ធឹង​រហូតទៅដល់​ប្រទេស​ចិន នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង ភូមា នៅប៉ែក​ខាង​លិច ម៉ាឡេស៊ី នៅប៉ែក​ខាង​ត្បូង និង​នគរ​ចម្ប៉ា នៅ​ខាងកើត។ នៅ​ក្នុង​កំណត់ត្រា​របស់​ពួកអារ៉ាប់ នៅ​ចន្លោះ​ពីសតវត្សរ៍ទី៩ និង​សតវត្សរ៍​ទី១០ គេឃើញ​ថា កាលណា​និយាយ​ពី​តំបន់​អឺរ៉ុប ពួកអារ៉ាប់តែងតែ​លើកឡើង​ពី​ការ​ធ្លាក់ដុនដាប​ ក្នុង​យុគខ្មៅងងឹត ក៏ប៉ុន្តែ ពួកអារ៉ាប់​បាន​​ចាត់ទុក​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ថា​ស្ថិត​ក្នុង​​តំបន់​ដែល​មាន​ភាព​រុងរឿង​បំផុត នៅលើ​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង ជាពិសេស ជម្លោះ​ដណ្តើម​រាជ្យបល្ល័ង្ក បូករួម​ជាមួយ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ខ្សោយ​ជាបន្តបន្ទាប់ ហើយទឹកដី​កាន់តែ​រួញតូច។ ជាទូទៅ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​បាន​កំណត់​ថា សម័យកាល​រុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ពី​ឆ្នាំ​៨០២ ជាមួយនឹង​ការ​ឡើងគ្រងរាជ្យ​នៃ​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័ន​ទី២ និង​បញ្ចប់នៅ​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៤៣១ នៅ​ពេល​ដែល​​ព្រះបាទ​ស្រីសុរិយោពណ៌ (ឬចៅពញាយ៉ាត) សម្រេច​ចិត្ត​បោះបង់​រាជធានី​អង្គរចោល ហើយ​​ទៅតាំង​រាជធានី​នៅស្រីសន្ធរ និង​បន្ទាប់​មក​នៅ​​ភ្នំពេញវិញ ដើម្បី​គេចចេញ​ពី​ការឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​សៀម៕ == ប្រជាជាតិរស់នៅជំុវិញអាណាចក្រអង្គរ == នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី៩ ដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី១៥​គ.ស អាណាចក្រ​ខ្មែរ គឺ​ជា​មហាអំណាច​​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ដោយ​កាន់កាប់​ទឹកដី​យ៉ាងធំ គ្របដណ្តប់​លើ​ទឹក​ដី​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា ថៃ ឡាវ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​វៀតណាម​បច្ចុប្បន្ន។ ចម្ប៉ា នៅ​ខាង​កើត​​អាណាចក្រ​ខ្មែរ គេឃើញ​មានពួក​ចាម នៅ​នគរ​ចម្ប៉ា។​ ពួកចាម​​មាន​ដើមកំណើត​មក​ពី​ម៉ាឡេស៊ី (មក​ពី​កោះ​ស៊ូម៉ាត្រា ឬ​ជ្វា) ហើយ​​បាន​មក​តាំង​ទីលំនៅ នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​កើត​ឥណ្ឌូចិន និង​បាន​បង្កើត​ទៅជា​រដ្ឋ​មួយឡើង នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី២ ទៅ​សតវត្សរ៍​ទី១ មុន​គ.ស។ នគរ​ចម្ប៉ា​បាន​ចាប់កំណើត​មុន​នគរភ្នំ ឬ​ហ៊្វូណន​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ គិត​ចាប់​ពី​សតវត្សរ៍​ទី៣មក នគរ​ចម្ប៉ា​មាន​ការរីកចម្រើន​ខ្សោយ​ជាង​នគរ​ហ៊្វូណន ជាពិសេស ខាង​បច្ចេកទេស​ក្នុងការ​ធ្វើ​សឹកសង្រ្គាម។ នគរចម្ប៉ា និង​នគរ​ខ្មែរ គឺ​ជា​គូប្រជែង​នឹង​គ្នា ហើយ​តែងតែ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​ជារឿយៗ។ ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​ធំជាងគេ ដែល​កំណត់​ជោគវាសនា និង​កែប្រែ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ពួកចាម គឺ​សង្រ្គាម​ទល់នឹង​ នគរ​អាណ្ណាម ឬ​ដាយវៀត។ អាណ្ណាម នគរ​អាណ្ណាម​ស្ថិត​នៅ​ខាង​ជើង​នគរ​ចម្ប៉ា ក៏ប៉ុន្តែ ចាប់​ពី​សតវត្សរ៍​ទី១​មុន​គ.ស រហូត​ទៅដល់​ ​សតវត្សរ៍​ទី១០គ.ស (ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណជា​១ពាន់​ឆ្នាំ) អាណ្ណាម​​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ចិន ពោលគឺ គឺ​គ្រាន់តែ​ជាអាណា​​ខេត្តមួយ​ប៉ុណ្ណោះ​របស់​ចិន។ ពេលខ្លះ ចិន​បាន​ហៅ​អាណ្ណាម​នេះ​ថា “ណាមវៀត”។ រហូត​ដល់ឆ្នាំ​៩៣៩ ពួក​​អាណ្ណាម​បាន​ទាម​ទារ​ឯករាជ្យ​ ទៅ​បង្កើត​ជានគរដាច់​ពី​ចិន ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ នគរ​ថ្មី​នេះ​នៅ​តែ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ជា​​​នគរ​ចំណុះរបស់​ចិន​វិញ​ដដែល។ ចិន ដែល​ចាប់​ពី​ឆ្នាំ​៩៦០ ដល់​ឆ្នាំ​១២៧៩ ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​រាជវង្ស​សុង។ ក្នុងការ​ព្យាយាម​​រើបម្រះ​ពី​នឹម​អាណានិគម​របស់​ចិន ពួក​អាណ្ណាម​តែងតែ​បាន​ងើបឡើង​បះបោរ ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​កងទ័ព​ចិន​ជារឿយៗ។ ទៅ​ទិស​ខាង​ត្បូង​ឯណោះវិញ ​ពួក​អាណ្ណាម និង​ពួកចាមក៏​តែងតែ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​​ឈ្លានពាន​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក​​ឥតឈប់ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ទីចុង​បំផុត គឺ​នគរ​ចម្ប៉ា ដែល​ត្រូវ​បរាជ័យ ដោយ​ត្រូវ​នគរ​អាណ្ណាម​ឈ្លាន​ពាន​​ចូល​កាន់កាប់​ទាំងស្រុង នៅឆ្នាំ​១៤៧១។ នគរ​ចម្ប៉ា​ត្រូវ​រលំ ហើយ​ពួកចាម ក៏​បាន​នាំគ្នា​រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយ​ចេញ​ពី​នគរ ដោយ​ភាគ​ច្រើន​រត់​ភៀសខ្លួន​ទៅ​ជ្រកកោន នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​ខ្មែរ ហើយ​ខ្លះ​ទៀត​រត់​ទៅ​ម៉ាឡាកា នៅ​ក្នុងប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី​បច្ចុប្បន្ន។ លាវ នៅ​ខាង​លិច​អាណាម និង​ខាង​ជើង​នគរ​ខ្មែរ មាន​ប្រជាជន​មួយទៀត គឺ​លាវ។ លាវ​ធ្លាប់​ជា​នគរ​ឯករាជ្យ​មួយ នៅ​ខាង​ជើង​នគរ​ហ៊្វូណន។ ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ ប្រទេស​លាវ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្រោម​​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​ខ្មែរ ដោយ​ដំបូង​​ត្រឹម​ជា​នគរ​ចំណុះ ហើយ​បន្ទាប់​មកទៀត នៅ​ក្នុង​សម័យ​អង្គរ ដែនដី​នៃ​ប្រទេស​លាវ​​ត្រូវ​បាន​​អាណាចក្រ​ខ្មែរវាតទី​កាន់​កាប់​ទាំងស្រុង។ រហូតដល់​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៤ ទើប​ប្រទេស​លាវ​ចាប់ផ្តើម​លេចរូបរាង​សាជាថ្មី​ឡើង​វិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ លាវ​ស្ថិត​នៅ​ជា​ប្រទេស​ទន់ខ្សោយ ទទួលរង​នូវ​ការ​គំរាម​កំហែង​ជា​ប្រចាំ​ពី​សំណាក់​ប្រទេស​ជិតខាង។ ពួក​មន (នៅភូមា) នៅ​ខាង​កើត​អាណាចក្រ​ខ្មែរ មាន​ប្រទេស​មួយ ​ដែល​ខ្មែរ​ហៅ​ថា “ស្រុកមន” ហើយ​ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​ត្រង់​ប្រទេស​ភូមា​សព្វថ្ងៃ។ កាលពីមុន ស្រុកមន និង​ស្រុក​ខ្មែរ មាន​ព្រំប្រទល់​ជាប់គ្នា នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​ព្រំប្រទល់​​ភូមា និង​ថៃ​បច្ចុប្បន្ន។ ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ថៃ​វិញ នៅ​មិនទាន់​មាន​រូបរាង​នៅឡើយទេ នៅពេលនោះ។ ថៃ ឬ​សៀម នៅ​ក្នុង​សិលាចារឹក គេ​ឃើញ​មាន​ការកត់​ត្រា​ពី​វត្តមាន​របស់​ពួកថៃ ឬ​សៀម នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ប្រហែល​ជា​ចាប់​ពី​សតវត្សរ៍​ទី១២​មក។ ពួកថៃ ឬ​សៀម កាល​ពី​មុន​រស់​នៅ​ក្នុង​ខេត្ត​យូណាន​ប្រទេស​ចិន ហើយ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើ​អន្តោប្រវេសន៍​ចាក់ចុះ​មក​ទិស​ខាង​ត្បូង បន្តិចម្តងៗ ចាប់តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី៩។ ពីដំបូង គេឃើញ​ពួកថៃ ឬសៀម​​បាន​ចុះ​មកតាំង​ទីលំនៅ នៅ​ភាគខាងជើង​ប្រទេស​លាវ​សព្វថ្ងៃ និង​នៅ​ឈៀងម៉ៃ។ ចំនួន​ពួកថៃ ឬសៀម​​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​នៃ​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​មាន​កាន់តែ​ច្រើន​ឡើងៗ ហើយ​ពួកគេ​ក៏​បាន​បង្កើត​ទៅ​ជា​នគរ​តូចៗ​មួយចំនួន ដូចជា សុខោទ័យ ឆៀងសែន ឈៀងម៉ែ ​ស្រែមួយលាន និង​អយុធ្យា។​ ក៏ប៉ុន្តែ ពី​ដំបូង ​នគរ​ទាំងអស់​នេះ​ជា​នគរ​ទន់ខ្សោយ ហើយ​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​ឥទ្ធិពល​របស់​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ នៅពេល​ដែល​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ចាប់ផ្តើម​ធ្លាក់ចុះខ្សោយ នគរ​របស់​ពួកថៃ ឬ​សៀម​ ក៏​បាន​ពង្រឹង​ប្រទេស​របស់​ខ្លួន​បន្តិចម្តងៗ ឲ្យ​ទៅ​ជា​នគរ​ដែល​មាន​​​​អធិបតេយ្យ​ពេញលេញ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ពី​សុខោទ័យ នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១៣។ ​បន្ទាប់មកទៀត នៅសតវត្សរ៍​ទី១៤ ក្រោយ​ពី​ស្តេច​រាមកំហែង​ចូល​ទិវង្គត ​សុខោទ័យ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ដុនដាប ហើយ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​នគរ​សៀម​មួយទៀត គឺ​នគរ​​​អយុធ្យា។ គឺ​​អយុធ្យា​នេះ​ហើយ ដែល​បាន​ពង្រីក​អំណាច​នគរ​សៀម ហើយ​​ជា​គូប្រជែង​ដ៏ធំ​បំផុត​របស់​អាណាចក្រ​ខ្មែរ នៅ​ចុងសម័យ​អង្គរ។ ម៉ាឡេ ងាកទៅ​ប៉ែក​ខាង​សមុទ្រ​វិញ នៅ​ប៉ែក​​ខាង​ត្បូង​អាណាចក្រ​ខ្មែរ គេ​ឃើញ​មាន​​​អាណាចក្រ​​ដ៏ធំមួយ គឺ​អាណាចក្រ​ស្រីវិជ័យ (Srivijaya) ​របស់​ពួកម៉ាឡេ ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​លើ​កោះស៊ូម៉ាត្រា ក៏ប៉ុន្តែ មាន​ដែនដី​​គ្របដណ្តប់​​រហូតទៅដល់ កោះជ្វា (Java) កោះ​បរណេអូ (Borneo) និង​ម៉ាឡាកា នៅ​ចុង​ខាង​ត្បូង​នៃ​ឧបទ្វីប​ម៉ាឡេ ពោលគឺ ពាសពេញ​ដែនដី​នៃ​ប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូណេស៊ី និង​ព្រុយណេ​​សព្វថ្ងៃ។ នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍ទី១៣ អាណាចក្រ​ស្រីវិជ័យ​បាន​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ​រហូត​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅជា​នគរ​ចំណុះ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ ហើយ​ក្រោយ​មក​ទៀត​ ជា​នគរ​ចំណុះ​របស់​នគរ​សុខោទ័យ​របស់​សៀម។ នៅ​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១៥ អាណាចក្រ​ស្រីវិជ័យ​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​បែក​ខ្ញែក​ទៅជា​នគរ​តូចៗ​ផ្សេងៗ​ពី​គ្នា៕ == ការដាក់អាណាព្យាបាលបារាំងនៅកម្ពុជា == ចាប់តាំង​ពី​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី​១៥ អាណាចក្រ​ខ្មែរ ដែល​ធ្លាប់​តែ​ជា​​មហាអំណាច​ដ៏ធំមួយ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ បាន​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ​ឥតឈប់ ហើយ​ដែនដី​ក៏​ចេះតែ​រួញ​តូចទៅៗ ដោយសារ​តែ​ការ​លេបត្របាក់​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង គឺ​សៀម នៅ​ខាង​លិច និង​អាណ្ណាម នៅ​ខាងកើត។ មិនតែ​ប៉ុណ្ណោះ ទឹកដី​ដែល​នៅ​សេសសល់​របស់​នគរ​ខ្មែរ ក៏​មិន​មានឯករាជ្យ​ពេញលេញ​នោះដែរ ដោយ​ត្រូវ​សៀម និង​អាណ្ណាម​ផ្លាស់គ្នា​គ្រប់គ្រង​ជានគរ​ចំណុះម្តងម្នាក់ៗ ស្ទើរតែ​ជាប់ជាប្រចាំ។ នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៩ នគរ​អាណ្ណាម ដែល​បានកាត់យក​​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន ឬ​កម្ពុជាក្រោម ពី​នគរ​ខ្មែរ​រួចទៅហើយ ដោយ​​ថែមទាំង​បាន​ត្រួតត្រា​ស្តេចខ្មែរ​ជា​នគរ​ចំណុះ​ថែមទៀត ប៉ុន្តែ​ ​នៅ​មិនអស់​ចិត្ត ក៏​មាន​គម្រោង​ចង់​យក​កាត់យក​នគរ​ខ្មែរ​ទាំងមូល​យក​ទៅ​ធ្វើ​ជា​ទឹកដី​ខ្លួនឯង។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៣៤ អាណ្ណាម​បាន​លើក​បន្តុប​ក្សត្រិយ​មួយ​អង្គព្រះនាម អង្គម៉ី ដែល​ត្រូវ​ជា​បុត្រី​របស់​ព្រះបាទ​អង្គចន្ទ ឲ្យ​ឡើង​មក​គ្រងរាជ្យ​ជា​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ រួចហើយ​បាន​ចាត់​វិធានការ​គ្រប់យ៉ាង ដើម្បី​ព្យាយាម​បំបាត់​ប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់ សាសនា និង​របៀបរបប​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋបាល​ពី​បុរាណ​របស់​នគរ​ខ្មែរ។ ខេត្ត​របស់​ខ្មែរ ដែល​មាន ៥៦ ត្រូវ​បានកាត់បន្ថយ​មក​នៅ​ត្រឹម ៣៣ ហើយ​ត្រូវ​ប្តូរឈ្មោះ​​ហៅ​តាម​ភាសាវៀតណាម​វិញ ហើយ​គ្រប់​ចៅហ្វាយខេត្ត​ទាំងអស់​នេះ ត្រូវ​មាន​ជំនាញការ​វៀតណាម​ម្នាក់​មក​ត្រួតពីលើ។ ដោយទ្រាំ​មិនបាន​នឹង​ទង្វើ​​នេះ ប្រជារាស្រ្ត​ខ្មែរ​ក៏​បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​បះបោរ ធ្វើការ​វាយឆ្មក់ កាប់ស្លាប់​ទាហាន និង​ប្រជាជន​អាណ្ណាម ដោយ​ឥតរើសមុខ។ ឆ្លៀត​ក្នុង​ឱកាស​​ចលាចលនោះ មន្រ្តី​ខ្មែរ​ក៏​បាន​ឯកភាព​គ្នា ទៅ​សុំ​អន្តរាគមន៍​ពី​សៀមឲ្យ​មក​ជួយ​វាយបណ្តេញ​អាណ្ណាម និង​លើក​អ្នកអង្គម្ចាស់ ​អង្គឌួង ដែល​មាន​ការ​ស្រឡាញ់​ចូលចិត្ត​ពី​រាស្រ្ត ឲ្យ​ឡើង​សោយរាជ្យ ជំនួស​អង្គម៉ី។ ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​អស់​ជាច្រើន​ឆ្នាំ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៤៥ នគរ​ខ្មែរ សៀម និង​អាណ្ណាម​បាន​ចរចា​គ្នា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម ហើយ​​ទាំង​សៀម និង​ទាំង​អាណ្ណាម​សុទ្ធតែ​បាន​ទទួល​យល់ព្រម​​ឲ្យ​ព្រះបាទ​អង្គឌួង ឡើងគ្រងរាជ្យ​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ នគរ​ខ្មែរ​នៅតែ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​​ពី​សំណាក់​​ស្តេច​សៀម និង​អាណ្ណាម ហើយ​​​សូម្បីតែ​ការ​ធ្វើ​រាជាភិសេក​របស់​ព្រះបាទ​អង្គឌួង នៅ​ឆ្នាំ​១៨៤៧ ក៏​​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង ​នៅ​ចំពោះមុខ​តំណាង​​ស្តេច​នៃ​នគរ​ជិតខាង​ទាំងពីរ​នេះ​ដែរ។ ដែនដី​កូសាំងស៊ីន​ ដែល​ត្រូវ​បាន​នគរ​អាណ្ណាម​ដណ្តើម​កាន់កាប់​កាល​ពីមុន នៅតែ​បន្ត​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អាណ្ណាម​ដដែល ហើយ​ខេត្ត​ទាំង ២១ នៃ​ដែនដី​កូសាំងស៊ីន​នេះ​ត្រូវ​បាន​ប្តូរ​ឈ្មោះ​ទៅជា​ភាសាវៀតណាម​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ។ ចំណែក​​នៅ​ប៉ែក​ខាង​លិចវិញ ​ខេត្ត​មួយ​ចំនួន​ រួមមាន បាត់ដំបង សៀមរាប មង្គលបុរី ស៊ីសុផុន ដែល​ត្រូវ​​សៀម​ដណ្តើម​យក​ទៅ​កាន់កាប់​ពីមុន​មក​នោះ ក៏​បន្ត​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សៀម​ជា​បន្ត​ទៀត។ លើស​ពីនេះ​ទៅទៀត សៀម​បាន​បង្ខំ​ឲ្យ​ព្រះបាទ​អង្គ​ឌួង​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​​ទទួលស្គាល់​ការកាត់​ខេត្ត​ពីរ​ទៀត​ឲ្យ​ទៅ​សៀម គឺ​ខេត្ត​ម្លូព្រៃ និង​ទន្លេរ​រពៅ។ ក្រោយ​ពី​បាន​ឡើងគ្រងរាជ្យ ព្រះបាទ​អង្គឌួង​ទ្រង់យល់​ច្បាស់​ក្នុង​ចិត្ត​​ថា ទាំង​នគរ​សៀម និង​នគរ​​អាណ្ណាម​សុទ្ធតែ​នាំគ្នា​បន្ត​ចិញ្ចឹម​ចិត្ត​ចង់​លេបត្របាក់​យក​នគរ​ខ្មែរ ហើយ​ដោយ​​​បារម្ភ​ថា នៅ​ក្រោយ​ពេល​ព្រះអង្គ​សោយទិវង្គត​ទៅ នគរ​ខ្មែរ​អាច​នឹង​​ត្រូវ​សៀម និង​អាណ្ណាម​ពុះចែក​គ្នា ព្រះអង្គ​ក៏​មាន​ព្រះរាជតម្រិះ​ចង់​ស្វះស្វែង​រក​កិច្ចការ​ពារ​ពី​ចក្រភព​បារាំង។ ចក្រភព​បារាំង ដែល​ក្រោយ​ពី​ចាញ់​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អង់គ្លេស នៅ​ឥណ្ឌា បាន​ចាប់ផ្តើម​​ងាក​មក​ផ្តោត​​លើ​ការ​ពង្រីក​ដែន​អាណានិគម នៅ​ក្នុង​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៥៣ ព្រះបាទ​អង្គឌួង បាន​ផ្ញើ​រាជសារមួយច្បាប់ ដោយ​មាន​ភ្ជាប់​ជាមួយ​នឹង​អំណោយ​យ៉ាង​ច្រើន​ផង ទៅកាន់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង ទី៣ (ត្រូវ​ជា​ក្មួយ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ បូណាប៉ាត) ដើម្បី​ស្នើ​សុំ​ចង​ភ្ជាប់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​​ជាមួយ​ចក្រភព​បារាំង។ រូបគំនូរ​បង្ហាញ​អំពី​អធិរាជ​​បារាំង ណាប៉ូឡេអុង​ទី៣ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៥៥ បេសកជន​បារាំង​ប្រចាំ​ស្រុកចិន និង​ស្រុក​សៀម​ ឈ្មោះ ស្ហាល ដឺម៉ុងទីញី (Charles de Montigny)​ បាន​ទទួល​បញ្ជា​ពី​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង​ទី៣ ឲ្យ​រៀបចំ​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ភ្ជាប់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ជាមួយ​នឹង​នគរ​ខ្មែរ តាម​សំណើ​របស់​​ព្រះបាទ​អង្គឌួង។ ក៏ប៉ុន្តែ មុននឹង​ទៅ​​​នគរ​ខ្មែរ ដឺម៉ុងទីញី បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់​តាម​នគរ​សៀម ហើយ​បាន​ធ្លោយ​មាត់​ប្រាប់​សៀម អំពីគម្រោងមក​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​​សម្ព័ន្ធភាព​ជាមួយ​នឹង​នគរ​ខ្មែរ។ ដឹង​អំពី​រឿងនេះ ស្តេច​សៀម​បាន​ចាត់​មន្រ្តី​ម្នាក់​ឲ្យ​ក្លែងខ្លួន​ជា​អ្នក​ដំណើរ​ធម្មតា ហើយ​ចុះ​កប៉ាល់​​ជាមួយ ដឺម៉ុងទីញី ដើម្បី​ឃ្លាំ​តាម​មើល​ដំណើរ​របស់​ ដឺម៉ុងទីញីផង និង​ដើម្បី​នាំសារ​មក​ថ្វាយ​ព្រះរាជាខ្មែរ​ផង ដើម្បី​គំរាម​កុំ​ឲ្យ​ព្រះអង្គ​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ជាមួយ​បារាំង។ ពេល​ធ្វើ​ដំណើរ​មកដល់​ស្រុកខ្មែរ ដឺម៉ុងទីញី បាន​ប្រព្រឹត្ត​កំហុសឆ្គង​មួយទៀត គឺ​លោក​មក​ស្នាក់​នៅ​ត្រឹម​ខេត្តកំពត​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​​មិន​បាន​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​​រាជធានី​ឧត្តុង្គ ដើម្បី​ជួប​ព្រះរាជា​ខ្មែរ​ដោយ​ផ្ទាល់​នោះទេ តែបែរ​ជា​ចាត់​បុព្វជិត​កាតូលិក​ម្នាក់​ឲ្យ​ជា​តំណាង​ទៅ​ចូល​គាល់​ព្រះបាទ​អង្គឌួង​ទៅវិញ។ ណាមួយ​ភ័យខ្លាច​រងការ​វាយប្រហារ​ពី​សំណាក់​នគរ​សៀម ណាមួយ​ទៀត មើលឃើញ អំពី​​ចរឹកខ្ជីខ្ជា​របស់​មន្រ្តី​បារាំង ដែល​មិនគួរ​ឲ្យ​ទុកចិត្ត​ថា​ បារាំង​ពិតជា​​នឹង​អាច​ជួយការពារ​ខ្មែរ​ពី​ការវាយប្រហារ​របស់​សៀម​បាន​ ព្រះបាទ​អង្គឌួង ក៏​បាន​បដិសេធ​មិន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ជាមួយ​បារាំង ហើយ​លែង​ស្វះស្វែង​រក​អន្តរាគមន៍​ពី​បារាំង​តទៅទៀត។ រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៨៥៨ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ឃើញ​បារាំង​​បញ្ជូន​ទ័ព​មក​វាយ​​លុក​លើ​​អាណ្ណាម​ នៅ​កូសាំងស៊ីន ទើប​ព្រះបាទ​អង្គឌួង​ចាប់ផ្តើម​ពិចារណា​ចង់​ទាក់ទង​បារាំង​ម្តងទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ព្រះកាយ​ប្រឈួន និង​សោយ​ទិវង្គត នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦០ ហើយ​បុត្រា​ច្បង​របស់​ព្រះអង្គ ឈ្មោះ អង្គវតី ក៏​បាន​ឡើង​មក​ស្នងរាជ្យ​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ ដោយ​យក​ព្រះនាម​ថា ព្រះបាទ​នរោត្តម។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦២ បារាំង​បាន​ឈ្នះសង្រ្គាម​​នៅ​វៀតណាមខាងត្បូង ដោយ​ដណ្តើម​យក​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន​មក​គ្រប់គ្រង​ជា​អាណាខេត្ត​របស់​បារាំង។ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​ទៀត ទេសាភិបាល​បារាំងនៅ​កូសាំងស៊ីន បាន​បញ្ជូន​តំណាង​ម្នាក់ ឈ្មោះ ឌូដារ ដឺឡាក្រេ (Doudart de Lagrée) ឲ្យ​ទៅ​ចូល​គាល់​ព្រះបាទ​នរោត្តម នៅ​រាជធានី​ឧត្តុង្គ។ ក្រោយ​ពី​បាន​ឮបន្ទូល​របស់​ព្រះបាទ​នរោត្តម​ដែល​ថា ព្រះអង្គ​មិនចង់​នៅ​រណបសៀម លោក​ឌូដារ ដឺឡាក្រេ​ ក៏​បាន​​ស្នើ​ឲ្យ​ព្រះអង្គ​ដាក់​កម្ពុជា​​ឲ្យ​ស្ថិតក្រោម​អាណាព្យាបាល​បារាំង ដោយសន្យា​ថា បារាំង​នឹង​ការពារ​កម្ពុជា​ឲ្យ​រួចផុត​ពី​ការត្រួតត្រា​របស់​នគរ​សៀម និង​អាណ្ណាម។ ព្រះបាទ​នរោត្តម​យល់ព្រម ហើយ​បាន​ក៏​បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ទទួល​យក​អាណាព្យាបាល​បារាំង នៅ​ថ្ងៃ​ទី១១ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៨៦៣។ ក្រោយ​ពី​បារាំង​បាន​ដាក់​អាណាព្យាបាល​លើ​កម្ពុជា នគរសៀម​ក៏​បាន​បញ្ជូន​កេតនភណ្ឌ ដែល​រួមមាន​ទាំង​ព្រះខ័ណ្ឌរាជ្យ​ផងយក​មក​ឲ្យ​ស្តេច​ខ្មែរ​វិញ ហើយ​ព្រះបាទ​នរោត្តម​ក៏​បាន​ទទួល​រាជាភិសេក​ជាផ្លូវការ នៅថ្ងៃ​ទី៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៨៦៤ ដោយ​បាន​រើរាជធានី​ចេញ​ពី​ឧត្តុង្គ មក​តាំង​នៅ​ភ្នំពេញ។ នៅ​អាណ្ណាម​ឯណោះវិញ បារាំង ដែល​បាន​យក​កូសាំងស៊ីន​ធ្វើ​ជា​អាណាខេត្ត​របស់​ខ្លួន​រួចទៅហើយ​នោះ បាន​​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​ព្យាយាម​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​របស់​ខ្លួន ទៅ​កាន់​ទឹកដី​ប៉ែក​កណ្តាល និង​ប៉ែក​ខាង​ជើង​នគរ​អាណ្ណាម​ជា​បន្ត​ទៀត។ នៅទីបំផុត នៅ​ឆ្នាំ​១៨៨៤ បារាំង​បាន​យក​នគរ​អាណ្ណាម​ទាំងមូល​យក​មក​ដាក់​ក្រោម​អាណាព្យាបាល​បារាំង គឺ​ទាំង​ភូមិភាគ​កណ្តាល ដែល​គេហៅថា អាណ្ណាម និង​ភូមិភាគ​ខាងជើង​ជាប់​ព្រំដែន​ចិន ដែល​គេ​ហៅថា តុងកឹង។ នៅ​ឆ្នាំ​ដដែល​នោះ គឺ​នៅ​យប់ថ្ងៃ​ទី២៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៨៨៤ នៅ​កម្ពុជា បារាំង​បាន​បង្ខំ​ឲ្យ​ព្រះបាទ​នរោត្តម ឡាយ​ព្រះហស្តលេខា​​លើ​អនុសញ្ញា​ថ្មី​មួយទៀត ដើម្បី​ប្រគល់​រាល់​កិច្ចការ​​ផ្ទៃក្នុង​នគរ​ខ្មែរ​ទាំងអស់​ទៅ​ឲ្យ​បារាំង​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រង បន្ថែម​ពីលើ​វិស័យ​ការពារជាតិ និង​កិច្ចការបរទេស ដែល​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា ក្នុង​សន្ធិសញ្ញា​ឆ្នាំ​១៨៦៣។ ការបះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​បារាំង​ក៏​បាន​ចាប់ផ្ទុះឡើង ចាប់ពី​ចុងឆ្នាំ​១៨៨៤ រហូត​ដល់​ដើម​ឆ្នាំ​១៨៨៧។ ក្រោយ​ពី​មាន​ការ​បះបោរ​នេះ បារាំង​ក៏​បាន​ប្រគល់​អំណាច​ខ្លះៗ​ទៅ​ឲ្យ​ព្រះរាជា​ខ្មែរ​វិញ ព្រមទាំង​បាន​ចាត់ចែង​ឲ្យ​មាន​គណៈ​​រដ្ឋមន្រ្តី ព្រមទាំង​រដ្ឋបាល​សាធារណៈ​ខ្មែរ​ឡើង ក៏ប៉ុន្តែ រ៉េស៊ីដង់​ជាន់ខ្ពស់​បារាំង (Résident supérieur) ព្រមទាំង​រ៉េស៊ីដង់​បារាំង​ នៅតាម​ខេត្ត​ចំនួន ៤ គឺ​ កំពត កំពង់ធំ ក្រចេះ និង​ពោធិសាត់ នៅតែ​មាន​អំណាច​ច្រើន​ ក្នុង​កិច្ចការ​រដ្ឋបាល​​របស់​ខ្មែរ៕ == ពុទ្ធសាសនានិងដែនសុវណ្ណភូមិ == ១. កម្ពុជា ក. ទីតាំង ប្រទេស​កម្ពុជា​ស្ថិត​នៅ​ទ្វីប​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ត្រង់​ភាគ​ខាង​ត្បូង​នៃ​ឧបទ្វី​ប​ឥណ្ឌូ​ចិន ចន្លោះ​ខ្សែ​ស្រប​​ទី១០​ និង ទី​១៥ នៃ​រយៈ​ទទឹង​ខាង​ជើង និង​ចន្លោះ​ខ្សែ​បណ្តោយ​ទី ១០២ និង ទី១០៨ ​នៃ​​រយៈ​បណ្តោយ​ខាង​កើត ។ ដូច​នេះ ប្រទេស​កម្ពុជា​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ត្រូ​ពិក ត្រង់​អឌ្ឍគោល​ខាង​​ជើង​ដែល​ជា​តំបន់​មាន​ជី​រ​ជាតិ​ហើយ​មាន អំ​ណោយ​ផល​ដល់​ការ​លូត​លាស់​នៃ​រុក្ខ​ជាតិ​និង​​ដំណាំ​ផ្សេង​ៗ​គ្រប់​ប្រ​ភេទ។ កម្ពុជា​មាន​រាង​ជា​ពហុកោណ​ស្ទើរ​ស្មើ​ជ្រុង​ មានព្រំ​ប្រទល់​ខាង​​ជើង​ជាប់​ប្រទេស​ថៃ​ហើយ​មួយ​ភាគ​ធំ​ជាប់​នឹង​ប្រទេស​ឡាវ​ខាង​កើត​និង​ខាង​ត្បូង ​មួយ​​ភាគ​ជាប់​នឹង​ប្រទេស​វៀត​ណាម​ខាង​ត្បូង មួយ​ភាគ​ទៀត​ជាប់​នឹង​ឈូង​សមុទ្រ​ថៃ​ ខាង​លិច​ជាប់​នឹង​ឈូង​សមុទ្រ​ថៃ ហើយ​មួយ​ភាគ​ទៀត​ជាប់​នឹង​ប្រទេស​ថៃ ។ ខ. ផ្ទៃដី ប្រទេសកម្ពុជាមានផ្ទៃក្រឡា ១៨១.០៣៥ គីឡូម៉ែត្រការេ ។ គ. ប្រជាជន ចំនួន​ប្រជាជន​នៅ​កម្ពុជា តាម​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​ជាតិ​ពន្ធុ​វិទ្យា​បាន​សន្និដ្ឋាន​ថា ពួក​​អូ​ស្ត្រាលី​អ៊ីដ​និង​​ពួក​មេឡានេ​ស៊ី សម្បុរ​ខ្មៅ បាន​មក​នៅ​ឥណ្ឌូចិន​តាំង​ពី​ច្រើន​ស.វ. មុន​គ.ស ម៉្លេះ ។ ​បន្ទាប់​មក មាន​ពួក​ឥណ្ឌូនេ​ស៊ី​ ជា​ជន​ជាតិ​ស្បែក​លឿង​ចូល​មក​នៅ​លាយ​ឡំ​នឹង​ប្រជាជន​ចាស់ បង្ក​បង្កើត​ឡើង​ជាជន​ជាតិ​សាសន៍​មន-ខ្មែរ។ ក្រោយ​មក មាន​ពួក​ឥណ្ឌា​ជា​អ្នក​ជំនួញ ជា​អ្នក​ភៀស​ខ្លួន​ពី​សង្គ្រាម​និង​ជា​អ្នក​ផ្សាយ​សាសនា បាន​មក​រស់​នៅ​លាយ​ឡំ​ជា​មួយ​ម្ចាស់​ស្រុក​ដើម បង្ក​បង្កើត​បាន​ជា​អរិយ​ធម៌​មួយ ។ តែ​ពួក​កុល​សម្ព័ន្ធ​ខ្លះ ពុំ​ព្រម​ទទួល​យក​នូវ​បញ្ហា​ទាំង​នេះ ។​ ក្រោយ​មក​ទៀត​មាន​ជាតិ​សាសន៍​ផ្សេង​ៗ​បាន​មក​រស់​នៅ​ជា​បន្ត​បន្ទាប់ ដូចជា​ជាតិ​ជ្វា ព្រាហ្មណ៍ (ស.វ.ទី៨) ជាតិ​ចិន (ស.វ.ទី ១៣) រៀត​ណាម ឡាវ ចាម ភូមា ជាដើម។ ហេតុ​នេះ​បាន​ជា​គេ​ឃើញ​មាន​មនុស្ស​ផ្សេងៗ​គ្នា​ជា​ច្រើន រស់​នៅ​លើ​ទឹក​ដី​កម្ពុជា។ ​ស្ថិតិ​ប្រជាជន​កម្ពុជា​ក្នុង​ឆ្នាំ ១៩៦២ មាន​ចំនួន៩.៧២៨.៧៧១ នាក់ ក្នុង​ពេល​នោះ​មាន​ជន​ជាតិ​ខ្មែរ​ប្រហែល​ជា ៥ ភាគ ៦។ ឃ. ជនជាតិផ្សេង ក្រៅពីជនជាតិខ្មែរមាន -ពួក​កុល​សម្ព័ន្ធ មាន​ច្រើន​ក្រុម ដូច​ជា​ពួក​ព័រ ស្អូច សំរ៉ែ កួយ ស្ទៀង ព្នង ។ ពួក​គេ​រស់​នៅ​ដាច់​​ស្រយាល​ពី​គេ, ប្រកប​អាជីវ​កម្ម​ប្រមាញ់ នេសាទ និង​កសិកម្ម​នៅ​ព្រៃ​ដុត ។ -ពួក​ចំណូល​ស្រុក ឬ​ខ្មែរ​ចូល​ជាតិ ជា​ប្រជាជន​ដែល​មក​រស់​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​កម្ពុជា​ជា​យូរ​យារ​ណាស់​មក​ហើយ មាន​សិទ្ធិ និង​កាតព្វ​កិច្ច​ដូច​ខ្មែរ​ដែរ ។ ជន​​ជាតិ​ទាំង​​នេះ​​មាន​​ចាម ជ្វា ឡាវ​វៀតណាម និងភូមា…។ ២. តើខ្មែរជានរណា? ជា​យូរ​យារ​ណាស់​មក​ហើយ អ្នក​ធ្វើ​ការ​សិក្សា​ស្រាវ​ជ្រាវ​ខ្មែរ បាន​ខិត​ខំ​ដោះ​ស្រាយ​បញ្ហា​កំណើត​​ខ្មែរ​​នេះ ។ ពួក​​គេ​បាន​បញ្ចេញ​យោបល់​ប្លែក​ៗ​គ្នា ហើយ​ជួន​កាល​ផ្ទុយ​ស្រឡះ​តែម្តង ។ ប៉ុន្តែ​យោបល់​ទាំង​នោះ​អាច​ចែក​ជា​ពីរ​ក្រុម​គឺៈ ក- យោបល់ទី១ ពួក​គេ​ទទួល​ថា​ជាតិ​ខ្មែរ ជា​ជាតិ​ប្រវេសន៍ (Race immigré) ចេញ​ពី​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​ហើយ​បាន​លុក​លុយ​ដណ្តើម​យក​ទឹក​ដី​របស់​ជន​ជាតិ​ដើម​មួយ (Race Autochtone) គឺ​ជន​ជាតិ​ក្នុង​​អំបូរ​ម៉ាឡាយូ​ប៉ូលី​នេ​ស៊ី​យ៉េន (Race Malayopolynésienne) នេះ​ឯង ។ ទស្សនៈ​នេះ​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​លោក Hendrike Kerne ។ បន្ទាប់​មក​ទៀត ក៏​មាន​អ្នក​ស្រាវ​ជ្រាវ​ខ្លះ​​យល់​ស្រប​តាម​ដូច​ជា​លោក​Adhémard Leciére និង​លោក​Pierre Gourou ជា​ដើម។​ ​លោក Pierre Gourou បាន​បញ្ជាក់​ថា​ជន​ជាតិ​ខ្មែរ​ប្រហែល​ជា​ត្រូវ​ពួក ទ្រា​វិឌ ឬ​ពួ​កអារ្យ​ច្រាន​ចេញ​ពី​ឥណ្ឌា ហើយ​ដោយ​មាន​សេស​សល់​ក្រុម​ខ្លះ​ដូច​ជា​ពួក​មុណ្ឌ បាន​មក​លុក​លុយ​ប្រទេសភូមា​ប្រទេស​សៀម​និង​ប្រទេស​កម្ពុជា ។ លោក​Etienne Aymonier ដែល​យល់​ថា​ក្រុម មន​-​ខ្មែរ​ មណ្ឌុ​មាន​តាំង​ពី​ដើម​នៅ​ជើង​ភ្នំ​ទី​បេត៍ ហើយ​ក្រោយ​មក​បាន​បំបែក​ជា​ពីរ​ក្រុម​ ​គឺ មន​-​ខ្មែរ ចូល​មក​តាំង​នៅ​ភូមិ​ភាគ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ឯ​មួយ​ក្រុម​ទៀត​គឺ​មណ្ឌុ ចូល​ទៅ​ក្នុង​​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​រហូត​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ ​។ ខ-យោបល់ទី២ ទទួល​ស្គាល់​ថា ជន​ជាតិ​ខ្មែរ​ជា​ជន​ជាតិ​មួយ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ក្រុម មន​-​ខ្មែរ ហើយ​បាន​កើត​ឡើង​នៅ​ភូមិ​ភាគ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​នេះ តាំង​ពី​បុរាណ​មក ។ នេះ​គឺ​ជា​យោបល់​របស់​លោក Bernard ​Philiffe Groslier បច្ចុប្បន្ន​ជា​អភិរក្ស​អង្គរ និង​លោក Mace Talahot ជា​ដើម ​។ លោក​ទាំង​ពីរ​នេះ​បាន​យល់​ឃើញ​ថា ក្នុង​សម័យ​ឌុណូ ប្រវត្តិ​សាស្ត្រ​ដ៏​យូរ​លង់​ណាស់​មក​ហើយ មាន​មនុស្ស​ជា​ច្រើន​ក្រុម​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ពី​ខាង​ជើង​ចុះ​មក​ភាគ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ដូច​ពួក​អូស្ត្រាឡូអ៊ីដ (Autraloïdes)មេ​ឡានេ​ស៊ី​យាង (Mélanésiens) ។ អំបូរ​មន-ខ្មែរ​បាន​កើត​ឡើង​ដោយ​ការ​កាត់​ផ្សំ​រវាង​ពួក​ឥណ្ឌូនេស៊ី​យាង​និង​មេឡា​នេ​ស៊ី​យាង ហើយ​បាន​រស់​នៅ​រាយ​ប៉ាយ​លើ​ទឹក​ដី​ដែល​លាត​សន្ធឹង​ពី​ឥណ្ឌូ​ចិន​ជ្រោយ​ម៉ា​ឡាយូ រហូត​ដល់​ព្រំ​ប្រទល់​ប្រទេស​ឥណ្ឌា ។ គួរកត់សម្គាល់ថា យោបល់នៃក្រុមទាំងពីរនេះ មានលក្ខណៈស្របទៅនឹងទស្សនៈ​របស់​ខ្មែរ ពី​ព្រោះ​បើ​យើង​សំអាង​ទៅ​លើ​រឿង​ព្រេង​ខ្មែរ ដោយ​សារ​តែ​មាន​នាង​នាគ​នៅ​ស្រុក​​ខ្មែរ​នេះ​ឯង ទើប​ព្រះ​ថោង​ដែល​គេ​ថា​មក​ពី​ស្រុក​ឥណ្ឌា បាន​ជួប​ប្រភព​គ្នា​ហើយ​បាន​គ្រប់​គ្រង​ស្រុក​គោក​ធ្លក​នេះ​ឯង ។ បាន​សេចក្តី​ថា លុះ​ត្រា​តែ​មាន​ជន​ជាតិ​ខ្មែ​នៅ​លើ​កោះ​គោក​ធ្លក​នេះ​ដែរ ទើប​ឥណ្ឌា​អាច​ផ្សាយ​អរិយធម៌​របស់​ខ្លួន​បាន​ខ្លះ​ចូល​ស្រុក​ខ្មែរ ។ សេចក្តី​ក្នុង​រឿង​ព្រេង​នេះ​សរ​ឲ្យ​ឃើញ​ថា ចំពោះ​ខ្មែរ​យើង ជាតិ​ខ្មែរ​មាន​ប្រភព​នៅ​ស្រុក​ខ្មែរ​នេះ​ឯង ។ ចំពោះ​បញ្ហា​ដើម​កំណើត​នៃ​ជាតិ​សាសន៍​ខ្មែរ​នេះ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​អន្តរជាតិ​បាន​បញ្ចេញ​សម្មតិ​កម្ម​ច្រើន​បែប​យ៉ាង​ណាស់ ។ តែ​លោក​បាន​ស្រប​យោបល់​គ្នា​ត្រង់​ចំណុច​ដែល​ថា ​ខ្មែរ​ជា​ជន​ជាតិ​មួយ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​អំបូរ​ពិសេស​មួយ​គឺ​អំបូរ​មន​-​ខ្មែរ ឬ​ខម​នេះ​ឯង។ ថ្មីៗនេះ​លោក​បណ្ឌិត មីសែល ត្រាណេ លោក​ជា​អ្នក​ស្រាវ​ជ្រាវ​វប្បធម៌​ខ្មែរ ស្នា​ដៃ​របស់​លោក​សម​ស្រប​ជា​មួយ​មតិ​ទី២ គឺ​លោក​បាន​បញ្ជាក់​ថា​ខ្មែរ​មាន​ជីវិត​លើ​ទឹក​ដី​ខ្មែរ​តាំង​ពី ៦៨០.០០០ឆ្នាំ​មុន​គ.ស មក​ដល់ សត​វត្ស​ទី១ នៃ​គ.ស ។ សម័យ​នេះ ជា​សម័យ​ថ្ម​គ្រួស​បំបែក ដែល​មាន​អាយុ ៦៨០.០០០​ដល់​​ឆ្នាំ​១២០.០០០ ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ។ យុគ​នេះ​អាច​ជា​ការ​ចាប់​ផ្តើម​នៃ​អរិយ​ធម៌​ខ្មែរ ហើយ​ការ​ចង​ក្រង​ទំព័រ​​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​កម្ពុជា ត្រូវ​ស្ថិត​នៅ​លើ​សម្ភារៈ​វប្បធម៌​កម្ពុជា​ដំបូង​បង្អស់​ជា​មូលដ្ឋាន​។ វប្បធម៌ អរិយធម៌​ខ្មែរ ដូច​បាន​បញ្ជាក់​ជូន​ខាង​លើ ​ក៏​អាច​បង្ហាញ​ឲ្យ​អ្ន​ក​សិក្សា​ស្រាវ​ជ្រាវ​វិភាគ​បាន​ពី​ប្រភព​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា នៅ​កម្ពុជា​ដែរ​ ។ ៣- ប្រភព និង កាលបរិច្ឆេទព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសកម្ពុជា ដូច​យើង​បាន​បញ្ជាក់​ខាង​លើ​រួច​មក​ហើយ​ថា ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​មាន​ដើម​កំណើត​នៅ ប្រទស​ឥណ្ឌា​ហើយ​ត្រូវ​ផ្សព្វផ្សាយ​នៅ​លើ​បណ្តា​ប្រទេសនានា​នៅ​លើ​ពិភព​លោក ​ជា​ពិសេស​នៅ​លើ​បណ្តា​ប្រទេស​មួយ​ចំនួន​នៃ​ភូមិ​ភាគ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​យើង​នេះ ​។ ប្រទេស​កម្ពុជា​យើង ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​បាន​ចូល​មក​តាំង​ពី​យូរ​អង្វែង​ណាស់​មក​ហើយ ហើយ​មាន​ការ​រីក​ចំរើន​យ៉ាង​ខ្លាំង​ក្លា​ព្រម​ទាំង​ជះ​ឥទ្ធិពល​យ៉ាង​ជ្រាល​ជ្រៅ​ក្នុង​ក្រអៅ​បេះ​ដូង​នៃ​ចិត្ត​គំនិត​ទំនៀម​ទម្លាប់ ប្រពៃណី​ សិល្បៈ​ វប្បធម៌​នៃ​មនុស្ស​ខ្មែរ​យើង ​។ ចំពោះ​កាល​បរិច្ឆេទ​នៃ​ការ​ចូល​មក​ដល់ ឬ​វត្ត​មាន​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​កម្ពុជា​ជា​បញ្ហា​មួយ​ដែល​អ្នក​សិក្សា​ប្រវត្តិសាស្ត្រ ក៏​ដូច​ជា​អ្នក​សិក្សា​អក្សរសាស្រ្ត​និង​វប្បធម៌​ទូ​ទៅ​តែង​តែ​ចោទ​​សួរ​ថា តើ​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​បាន​មក​ដល់​ប្រទស​កម្ពុជា​តាំង​ពី​ពេល​ណា?​ បញ្ហា​បរិច្ឆេទ​នៃ​ការ​ចូល​មក​ដល់​នៃ​លទ្ធិ​ពុទ្ធសាសនា​នេះ យើង​គួរ​សិក្សា​ឲ្យ​បាន​ដឹង​ច្បាស់​ព្រោះ​បញ្ហា​នេះ វា​បាន​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង​ទៅ​លើ​ការ​រីក​ចំរើន​របៀប​​របប​ការ​រស់​នៅ និង​និន្នាការ​របស់​សង្គម​ខ្មែរ​យើង​នៅ​គ្រប់​ដំណាក់​កាល​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ខ្លួន​រយៈ​កាល​កន្លង​មក ។ បញ្ហា​នេះ អ្នក​សិក្សា​ជា​ច្រើន​បាន​ស្រាវ​ជ្រាវ​ឃើញ​កាល​បរិច្ឆេទ​ខុស​ៗគ្នាៈ – មាន​អ្នក​សិក្សា​ខ្លះ​បក​ស្រាយ​ថា ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​បាន​ចូល​មក​ដល់​ប្រទេស​កម្ពុជា​យើង​​តាំង​ពី​ស.វ​ទី៣ ឬ​ទី២ មុន​គ.ស ដោយ​សំអាង​ទៅ​លើ​ប្រវត្តិ​សាស្រ្ត​នៃ​ព្រះ​បាទ​ធម្មា​សោក​នៃ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា ដែល​ព្រះ​អង្គ​ជា​មហា​ពុទ្ធសាស​និក​ជន​មួយ​រូប គោរព​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ថេរ​វាទ បាន​ឧបត្ថម្ភការ​បញ្ជូន​សមណ​ទូត​ពីរ​អង្គ​គឺ ​សោណត្ថេរ និង ឧត្តរត្ថេរ មក​ផ្សព្វ​ផ្សាយ​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​នៅ​លើ​ដែន​ដី​សុវណ្ណ​ភូមិ ។ បញ្ជាក់​ដោយ​សម្តេច​ព្រះ​មហា​​សុមេធា​ធិបតី ហួត តាត វិជិរប្ប​ញ្ញោ ព្រះ​សង្ឃនាយក​គណៈ​មហានិកាយ ក្នុង​ស្នា​ព្រះ​ហស្ត​របស់​ព្រះ​អង្គ​ស្តី​ពី « ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​នៅ​កម្ពុជា​សង្ខេប » បោះ​ពុម្ព​លើក​ទី២​​នៅគ.ស. ១៩៧០ ទំព័រ​ទី ១ ថា​ «ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ផ្សាយ​ចូល​មក​កម្ពុជា​ជា​មុន​ដំបូង ​តាម​គម្ពីរ​ពុទ្ធសាសនា​សាមន្ត​បាសា​ទិកា​ អដ្ឋ​កថា វិន័យ​បិដក​ជា​ភាសា​បាលី​បាន​ប្រាប់​​ពត៌​មាន​ថា កាល​ក្រោយ​ដែល​ធ្វើ​តតិយ​សង្គាយនា​រួច​ហើយ​នៅ​ក្នុង​ជម្ពូ​ទ្វីប គឺ​ក្នុង​​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​ក្នុង​ព.ស.ទី​៣ ព្រះ​មហាថេរ​មួយ​ព្រះ​អង្គ​នាម​​ព្រះ​មោគ្គលិ​បុត្ត​តិស្សៈ​បា​ន​ចាត់​ចែង​បញ្ជូន​ព្រះ​ថេរៈ​ពីរ​អង្គ គឺ​ព្រះ​សោណត្ថេរ​និង​ព្រះ​ឧត្ត​រត្ថេរ​ចេញ​ពី​ជម្ពូទ្វីប​(ឥណ្ឌា) មក​ផ្សាយ​ព្រះ​ពុទ្ធ​សា​ស​នា​នៅ​សុវណ្ណ​ភូមិ ក្នុង​ព្រះ​រាជូបត្ថម្ភ​នៃ​ព្រះ​មហាក្សត្រ​នាម​ធម្មា​សោក» ។ អ្នក​សិក្សា​ខ្លះ​ទៀត បាន​រក​ឃើញ​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​ចូល​មក​ដល់​ប្រទស​ខ្មែរ​យើង​នៅ​ស.វ.ទី​២ នៃ​គ.ស.ទៅ​វិញ ។ បញ្ហា​នេះ អ្នក​ស្រី​ត្រឹង ងា បាន​​សរសេរ​នៅ​ក្នុង​ស្នាដៃ​អរិយធម៌​ខ្មែរ បោះ​ពុម្ព​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៣ ទំព័រ​៨០ ថា ​« តាម​សិលា​ចារឹក​វ៉ូកាញ់ ​(នៅ​វៀត​ណាម​ខាង​ត្បូង) ទំនង​ជា​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ចូលម​ក​ប្រតិ​ស្ថាន​ក្នុង​ស្រុក​ខ្មែរ នៅ​ស.វ.ទី​២ នៃ​គ.ស. ក្នុង​រជ្ជកាល​ព្រះបាទ​ស្រី​មារៈ ឬ ហ្វាន​ចេ​ម៉ាន់ ។ ទស្សនៈ​បែប​នេះ​គេ​បាន​ពន្យល់​ថា​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​មាន​កំណើត​ក្រោយ​ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា ប្រហែល​នឹង​អាច​ចូល​មក​ដល់​ប្រទេស​កម្ពុជា​ក្រោយ​ការ​ចូល​មក​ដល់​នៃ​លទ្ធិ​ព្រាហ្មណ៍​សាសនា​ ។ – មាន​អ្នក​ខ្លះ​ឲ្យ​យោបល់​ថា ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​និង​ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា​បាន​ចូល​មក​ដល់​ប្រទេស​កម្ពុជា​យើង​ក្នុង​ដំណាក់​កាល​ប្រហាក់​ប្រហែល​គ្នា ឬ​ក៏​មុន​ក្រោយ​បន្តិច​បន្តួច​ប៉ុណ្ណោះ ។ គេ​បាន​ពន្យល់​ថា បញ្ហា​នេះ​គ្មាន​ឯក​សារ​ណា​មួយ​បញ្ជាក់​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់​លាស់​ទេ ព្រោះ​គេ​ហាក់​ដូច​ជា​ពុំ​ទាន់​មាន​ជំនឿ​ចំពោះ​ទស្សនៈ​របស់​អ្នក​សិក្សា​ឯ​ទៀត​ដែល​យល់​ថា​សាសនា​នេះ ឬ​សាសនា​នោះ​មក​ដល់​មុន​នោះ​ឡើយ ។ យោប់​ស្តី​ពី​វត្ត​មាន​នៃ​ការ​ហូរ​ចូល​នៃ​លទ្ធិ​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា មាន​ច្រើន​ដូច​ខាង​លើ​ដែល​យើង​ពិបាក​នឹង​កំណត់​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់​លាស់​ណាស់ ។ ប៉ុន្តែ​ពិនិត្យ​ជា​រួម ទោះ​បី​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ​ក៏​យោបល់​មតិ​ទាំង​អស់​នោះ​ជា​ពន្លឺ​នៃ​ការ​សិក្សារបស់​យើង ។ យើង​ពិនិត្យ​ឃើញ​ថា​យោបល់​ទាំង​អស់​ហាក់​ដូច​ជា​មាន​ការ​ឯក​ភាព​គ្នា​មួយ​នៅ​ត្រង់​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ក៏​ដូច​ជា​ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា បាន​ចូល​មក​ដល់​ប្រទេស​កម្ពុជា​យើង តាំង​ពី​យូរ​យារ​ណាស់​មក​ហើយ ។ ផ្អែក​លើ​ទស្សនៈ​ខាង​លើ យើង​ជា​អ្នក​សិក្សា​ស្រាវ​ជ្រាវ​គួរ​តែ​ត្រិះ​រិះ​ពិ​ចារ​ណា​រក​ហេតុ​ផល​ឲ្យ​មាន​លក្ខណៈ​ច្បាស់​លាស់ និង​សម​ស្រប​ដើម្បី​កំណត់​ពី​បញ្ហា​នេះ ​។ យើង​គួរ​លើក​យក​ពី​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៃ​ព្រះ​បាទ​ធម្មា​សោក​ដែល​ឲ្យ​ពត៌​មាន​ថា «ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​បាន​ផ្សព្វ​ផ្សាយ​ចូល​មក​ដល់​ដែន​ដីសុវណ្ណ​ភូមិ​នៅ​ស.វ.ទី៣​ឬ​ទី​២ មុន​គ.ស.» យក​មក​ត្រិះ​រិះ​ពិចារណា​ដើម្បី​កំ​ណ​ត់​កាល​បរិច្ឆេទ​នៃ​ការ​ចូល​មក​ដល់​របស់​លទ្ធិ​ពុទ្ធសាសនា​នៅ​កម្ពុជា​យើង ។ បញ្ហា​ចោទ​នោះ គឺ​ដែន​សុវណ្ណ​ភូមិ​ជា​ដែន​ដី​របស់​ប្រទេស​ណា? ប្រទេស​ខ្មែរ​យើង​ឬ​ជា​ប្រទេស​ណា​ទៀត? ដែន​ដី​សុវណ្ណភូមិ​នេះ ត្រូវ​បាន​គេ​យល់​ឃើញ​ដោយ​ឡែក​ៗ ហើយ​ម្នាក់​ៗ​សុទ្ធ​តែ​អះ​អាង​ថា ដែន​ដី​សុវណ្ណ​ភូមិ ជា​ដែន​ដី​របស់​ខ្លួន​ម្នាក់​ៗ ។ ឧទាហរណ៍​ដូច​ជា​ខ្លះ​ថា​ដែន​ដី​នេះ​ជា​របស់​ភូមា ខ្លះ​ថា​ជា​ដែន​ដី​ឥណ្ឌូ​នេស៊ី ខ្លះ​ថា​ម៉ា​ឡេស៊ី​ ខ្លះ​ថា​កម្ពុ​ជា ខ្លះ​ថា​ថៃ ខ្លះ​ថា​ចាម ខ្លះ​ថា​វៀត​ណាម…។ យោបល់​ដោយ​ឡែក​ៗ​ខាងលើ​របស់​ជន​ជាតិ​នី​មួយៗ​ សុទ្ធ​តែ​មាន​ការ​អះអាង ព្រម​ទាំង​ប្រកាន់​យក​នូវ​មហិច្ឆតា​ជាតិ​របស់​ខ្លួន​ជា​និច្ច ។ មក​ដល់​ត្រឹម​នេះ យើង​ជា​ជន​ជាតិ​ខ្មែរ​ក៏​ពុំ​ទាន់​ហ៊ាន​អះអាង​ថា​ដែន​ដី​សុវណ្ណភូមិ​ជា​ដែន​ដី​របស់​យើង​ឡើយ ។ តែ​យើង​ត្រូវ​ចោទ​សួរ​បន្ត​ទៀត​តើ​បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍នេះ ប្រទេស​ណា​ដែល​បាន​ទទួល និង​គោរព​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​មាន​ចំណាស់​ជាង​គេ? បើ​យើង​ពិនិត្យ​ទៅ​លើ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ និង​ពិនិត្យ​លើ​ការ​ជាក់​ស្តែង​ឃើញ​ថា​នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​នេះ ប្រទេស​ដែល​គោរព​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​មាន​ចំ​ណាស់ ជាង​គេ គឺ​មាន​តែ​ប្រទេស​កម្ពុជា​យើង​នេះ​ឯង។ ចំពោះ​បណ្តា​ប្រទេស​ដទៃ​ទៀត ឃើញ​ថាមាន​​ប្រទេស មួយ​ចំនួន គេ​គោរព​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ដូច​យើង​ដែរ តែ​គេ​គោរ​ព​នោះ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ដំណាក់​កាល​ក្រោយ​យើង ។ ឧទាហរណ៍ ដូច​ជា​ករណី​ប្រទេស​ថៃ ចាប់​ពី ស.វ.ទី ១ រហូត​មក​ដល់​ដើម ស.វ.ទី ៩ ក្នុង​ពេល​ដែល​ប្រទេស​យើង​បាន​កសាង​ជា​ប្រទេស​មាន​អធិបតេយ្យ​និង​មាន​វប្បធម៌​រឹង​មាំ​រួច​ទៅ​ហើយ​នោះ ប្រទេស​នេះ​កំពុង​ស្ថិត​នៅ​ជា​កុលសម្ព័ន្ធ ឬ​ជា​ជន​ជាតិ​ភាគ​​តិច ឬ​ជា​ជន​ជាតិ​បញ្ញើ​ក្អែក គ្មាន​ឯក​ភាព​នៅ​ក្នុង​ខេត្ត​យូ​ណាន់​នៃ​ប្រទេសចិន ពោល​គឺ​មិន​ទាន់​កើត​ជា​រដ្ឋ​នៅ​ឡើយ​ទេ។ លុះ​មក​ដល់​ស.វ.ទី៩ ទើប​ជន​ជាតិ​នេះ​បាន​ជ្រៀត​ចូល​មក​ក្នុង​ឥណ្ឌូ​ចិន តាម​ខ្សែ​ទឹក​នៃ​ទន្លេ​មេ​ណាម ធ្វើ​ដំណើរ​ពី​ជើង​ចុះ​មក​រក​ទិស​ត្បូង ដោយ​ដណ្តើម​ទឹក​​ដី​ពី​ជន​ជាតិ​ខ្មែរ​យើង​ខ្លះ​ពី​ជន​ជាតិ មន​ខ្លះ​.​​​.​.​រួច​កសាង​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​របស់​ខ្លួន​មួយ​នៅ​ស.វ​ ទី​១៣។ ដូច​នេះ ជន​ជាតិ​ថៃ​ពុំ​បាន​ទទួល​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ដោយ​ផ្ទាល់​ពី​ជន​ជាតិ​ឥណ្ឌា​ដូច​ជា​ជន​ជាតិ​ខ្មែរ​យើង​ទេ ។ ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ថៃ​នា​ពេល​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ ត្រូវ​បាន​​នាំ​បញ្ចូល​ពី​ប្រទេស​កម្ពុជា ឬ​ជា​សាសនា​ដែល​បាន​ចាក់​ឫស​នៅ​លើ​ទឹក​ដី​នោះ​តាំង​ពី​យូរ ​ពោល​គឺ តាំង​ពី​ទឹក​ដី​នោះជា​ទឹក​ដី​របស់​ខ្មែរ​មុន​ការ​ចូល​មក​ដល់​នៃ​ជន​ជាតិ​ថៃ​ម៉្លេះ ។ ចំពោះ​ជន​ជាតិ​វៀត​ណាម ក្នុង​ដំណាក់​កាល​ពី​ស.វ.ទី១ ដល់​ ស.វ.ទី៩ ពុំ​ទាន់​រំដោះ​ខ្លួន​ចេញ​ពី​អាណា​និគម​ចិន​នៅ​ឡើយ​ដែរ ។ លុះ​មក​ដល់​ ស.វ.ទី១០ ទើប​ជន​ជាតិ​នេះ​រំដោះ​ខ្លួន​ចេញ​ពី​អា​ណា​និគម​​រួច​កសាង​ប្រទេស​រ​បស់​ខ្លួន។ ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​មហា​យាន ដែល​ជន​ជាតិ​វៀត​ណាម​គោរព​នា​ពេល​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ ជា​សាសនា​ដែល​ហូរ​ចូល​មក​ពី​ប្រទេស​ចិន​តាំង​​ពី​នៅ​ក្រោម​អា​ណានិគម​ចិន​ម៉្លេះ ។ ចំណែក​ប្រទេស​ដទៃ​ទៀត​ដែល​នៅ​ក្នុង​ដំបន់​នេះ​មាន​ប្រទេស​ខ្លះ​​គោរ​ព​តាម​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ដែរ តែ​ក្នុង​ដំណាក់​កាល​ក្រោយ ឬ​គេ​ពុំ​គោរព​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​តែ​ម្តង ដោយ​គោរព​សាសនា​ដទៃ​ទៀត។ បើ​សរុបម​ក​ឃើញ​ថា ប្រទេស​កម្ពុជា​យើង​ជា​ប្រទេស​មួយ​មាន​អធិបតេយ្យ​ចំណាស់​ជាង​គេ ហើយ​ទទួល និង​គោរព​ព្រះពុទ្ធសាស​នា​មុត​​មាំ​ជាង​គេ ដែល​សក្តិសម​ជា​ដែន​ដី​សុវណ្ណភូមិ ដែល​ទទួល​ការ​ផ្សព្វ​ផ្សាយ​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ដោយ​ផ្ទាល់​ពី​សមណទូត​ពីរ​ព្រះ​អង្គ​ព្រះនាម សោណត្ថេរ និង ឧត្តរត្ថេរ ក្រោម​ព្រះ​រាជូបត្ថម្ភ​នៃ​ព្រះ​​បាទ​ធម្មា​សោក នា​សត​វត្សទី ៣ ឬ​ទី ២ មុន​គ.ស.​នេះ​ណាស់ ​។ == ឯកសារយោង == 6j16b8qiploabdhwahyslw1nxmockgg 6 26390 282647 158207 2022-08-20T18:07:06Z 175.100.12.144 https://upload.wikimedia.org/wikipedia/km/4/4d/Emblem_of_Korea_Football_Association.svg wikitext text/x-wiki Blakc == ចំណារពន្យល់ == Copied from enwp == ការដាក់​អាជ្ញាប័ណ្ណ == {{Non-free logo}} d9sewmeqt8t55h6oy6v0g86ze9kll4i 0 27164 282640 282635 2022-08-20T13:26:18Z Camhistory 36281 /* តំណភ្ជាប់ រជ្ជកាលគ្រងរាជ */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រកម្ពុជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះបាទ​សម្ដេច​ ​ព្រះ​លំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[បរមនិពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៥ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (ព្រះសន្ធានរាជា) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ជាប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ក្រោយធ្វើរតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ថ្មីរួច ទ្រង់បានឡើងសោយរាជសម្បត្តិលើកទី២ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៨ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref> == សៀមវាយយក នគររាជសីមា == '''Siam invades Nokor Reachseima''' * (Thai Pronounciation: Nakhon Ratchasima) ពុទ្ធសករាជ ១៨៩៥ សៀមបានលើកទ័ព ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) វាយយកខេត្ត [[នគររាជសីមា]] ដោយកងទ័ពសៀម បានចែកចេញជាពីរកង កងទី១ មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ មេទ័ពសៀមនាម "រាមាសូរ" និង កងទី២ មានចំនួន ៥០០០ (៥ពាន់នាក់) ដឹកនាំដោយ មេទ័ពរងនាម "ស្រីសុប័ត" បានចូលមកឈ្លានពានអាណាខេត្តកម្ពុជា ជាមុនដោយមិនបានប្រកាសសង្គ្រាមឡើយ ដោយភាគីកម្ពុជា រៀបចំកងទ័ពមិនទាន់ កងទ័ពសៀមក៏វាយបែក នគររាជសីមា ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។ ក្រោយពេលសៀមវាយបែក នគររាជសីមា កងទ័ពសៀមក៏ចូលហួសមកបោះជំរុំជាប់ស្រុកនាងរង ខណៈពេលនោះ ព្រះលំពង្សរាជា បានបង្គាប់ឱ្យបុត្ររបស់ខ្លួន ស្រីសុរិយោទ័យ លើកទ័ព ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ទៅបង្ក្រាបទ័ពសៀម ហើយក៏ទទួលបានជោគជ័យនាពេលនោះ និងបានសម្លាប់ចៅស្ដេចសៀមដែលជាមេទ័ពរង ស្រីសុប័ត នោះផងដែរ ។ ក្រោយទទួលបានជោគជ័យ ព្រះលំពង្សរាជា នឹកស្មានថា កងទ័ពសៀមមិនលើកមកឈ្លានពានភ្លាមៗទៀតនោះទេ ទ្រង់បានប្រកាសឱ្យរំសាយជួរកងទ័ព ជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីឱ្យកងទ័ពបានទៅជួយធ្វើស្រែចំការប្រជានុរាស្ត្រ ព្រោះក្រុង [[យៈសោធរៈបុរៈ]] ឬ ([[ក្រុងអង្គរ]]) ពេលនោះជួបវិបត្តិខ្វះស្បៀង ។<ref> Eng Suth (2001) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref> == សៀមវាយយក បច្ចឹមបុរី និង នាងរង == '''Siam invades Pachim Borei & Neang Rorng''' * (Thai Pronounciation: Prachin Buri & Nang Rong) ៣ខែ ក្រោយមក ត្រូវនិងរដូវវស្សា ពេលដែលសៀមដឹងថា ស្ដេចកម្ពុជា រំសាយជួរកងទ័ព ស្ដេចសៀមព្រះនាម "អ៊ូតងរាជា រាមាធិបតី" (U Thongracha Ramathibodi) បានចាត់ឱ្យ រាមាសូរ លើកទ័ពសៀម ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ឈ្លានពានកម្ពុជាម្ដងទៀត និង បានបែងចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយក បច្ចឹមបុរី និង កងទី២ ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ ចៅបាសាត វាយយក នាងរង ហើយចាត់ បរមសុខា ជាមេទ័ពធំ ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ១០០,០០០ (១សែននាក់) តាមមកពីក្រោយជាទ័ពជំនួយ ។ ដោយភាគីកម្ពុជាប្រមូលកងទ័ព និង រៀបចំកងទ័ពមិនទាន់ ព្រះលំពង្សរាជា បានចាត់ឱ្យ ស្រីសុរិយោទ័យ លើកទ័ព ២០០០០ (២មុឺននាក់) ចេញទៅច្បាំងតទល់ ហើយចាត់ឱ្យមហាឧបរាជ [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] លើកទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ចេញទៅទប់កងទ័ពសៀមនៅ ស្រុកនាងរង ដោយចំនួនកងទ័ពនិង គ្រឿងសឹកចម្បាំងសៀម ច្រើនជាងភាគីកម្ពុជាពេកណាស់ នៅទីបំផុតកងទ័ពទាំង២ របស់កម្ពុជា ត្រូវបរាជ័យ និង បានដកថយជាបន្តបន្ទាប់ ហើយព្រះអង្គម្ចាស់ ស្រីសុរិយោទ័យ ត្រូវទ័ពសៀមបាញ់ព្រួញសម្លាប់ នៅបច្ចឹមបុរី ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == សៀមវាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ == '''Siam attacks Yasodharapura''' ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ សៀមបានលើកទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) វាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ ពេលនោះ ព្រះលំពង្សរាជា ត្រាសបញ្ជារឱ្យ ស្រីសុរិយោវង្ស សង់កំពែងក្រុងកម្ពស់ ១៦ហត្ថ ដោយស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ និង បានប្រមូលទ័ពជាង ១០០,០០០ (១សែននាក់) នៅចាំការពារ [[ក្រុងអង្គរ]] ។ មេទ័ពធំសៀម បរមសុខា បានបែងចែកកងទ័ពសៀមជា ៤ច្រក ច្រកទី១ ដឹកនាំដោយ រាមាសូរ វាយចូលពីទិសខាងជើង ច្រកទី២ ដឹកនាំដោយ ចៅបាសាត វាយចូលពីទិសខាងកើត ច្រកទី៣ ដឹកនាំដោយ ចៅបាអាត វាយចូលពីទិសខាងត្បូង ច្រកទី៤ ដឹកនាំដោយ ចៅដំបងពិសី វាយចូលពីទិសខាងលិច កងទ័ពសៀមឡោមព័ទ្ធក្រុងអង្គរត្រឹមចម្ងាយតែ ៣០សិន ដោយស្មើនិង រយៈចម្ងាយ ១.២ គីឡូម៉ែត្រ ប៉ុនណោះ ។ មេទ័ពសៀម បរមសុខា បានចាត់ឱ្យពលសេនា លើករន្ទារឬស្សី កម្ពស់ ១៤ហត្ថ ដោយស្មើនិងកម្ពស់ ៧ម៉ែត្រ ដាក់នៅកាំភ្លើងធំ មានកង់អូសដោយដំរី បានបាញ់ប្រហារមកលើកំពែងក្រុង និងបានឱ្យកងទ័ពដាក់ជណ្ដើរឬស្សី ឡើងវាយប្រហារចូលក្រុងអង្គរ ។ ស្រីសុរិយោវង្ស ឃើញដូច្នេះក៏ឱ្យដាក់កាំភ្លើងធំបាញ់ប្រហារតបតទៅវិញ កងទ័ពសៀមកាន់តែវាយសម្រុក កងទ័ពស្លាប់អស់ជាច្រើន ចំនួនទ័ពកាន់តែថយទៅៗ ព្រះលំពង្សរាជា យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏បង្គាប់ឱ្យ ស្រីសុរិយោវង្ស ដកទ័ព ២០,០០០ (២មុឺននាក់) វាយសម្រុកចេញ ទៅនគរ "ឡានឆាង" (Lan Xang) (Kh-Pronoun: Lan Chhang) ប្រែថាដំរីមួយលាន ដើម្បីសុំទ័ពជំនួយពីស្ដេច [[ឡាវ]] ។ កងទ័ពសៀម វាយឡោមព័ទ្ធក្រុងអង្គរ អស់រយៈពេល ៥ខែ នៅទីបំផុត ក៏វាយបែកក្រុងអង្គរ ព្រះលំពង្សរាជា ដឹងដំណឹងដូចនេះ ក៏ក្អួតឈាម សោយទីវង្គត់ក្នុងរាជវាំង ក្នុងពេលនោះទៅ ចំណែកឯ [[ធម្មរាជាទី១]] ជាបុត្រ ស្រីសុរិយោវង្ស ក៏នាំយកគ្រឿងបញ្ចក្សេត្រ ដែលជាគ្រឿងសម្រាប់រាជ បូករួមទាំង [[ព្រះកែវមរកត]] រត់ភៀសខ្លួនចាកចោលក្រុងអង្គរ មេទ័ពសៀម បរមសុខា បានគៀរយកប្រជានុរាស្ត្រជាង ១សែននាក់យកទៅ ក្រុងទេពបុរី ស្រីអាយុធ្យា "Tep Borei Srei Ayudthya" (Thai-Pronoun: Tepburi Sri Ayutthaya) ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ និង បានដាក់ឱ្យ ចៅបាអាត ដែលជាបុត្រស្ដេចសៀម អ៊ូតង ឱ្យគ្រប់គ្រងនៅ យៈសោធរៈបុរៈ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៣ នៃគ.សករាជ ហើយបានគ្រប់គ្រងក្រុងអង្គរអស់រយៈពេល៤ឆ្នាំទើប ស្រីសុរិយោវង្ស លើកទ័ពទៅបណ្ដេញទ័ពសៀមចេញពីក្រុងអង្គរ ក្រោយទទួលបាន ទ័ពជំនួយពីស្ដេចឡាវ ព្រះនាម "ហ្វាង៉ាំ" (Fa Ngum) ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ នៃគ.សករាជ ។<ref> Achille Dauphin-Meunier (1968) [https://books.google.com/books/about/Histoire_du_Cambodge.html?id=uu8yAAAAMAAJ Histoire du Cambodge], Publisher: Presses universitaires de France, Original from the University of Michigan p.128 </ref> == មើលផងដែរ == * [[រាជានិយមកម្ពុជា]] == តំណភ្ជាប់ រជ្ជកាលគ្រងរាជ == {{S-start}} {{S-hou|''(គ.ស ១២៩២-១៣៥២)''}} {{Succession box|before= [[បរមនិពាន្វបទ]]|title=[[អាណាចក្រខ្មែរ]]|years='''១៣៤៦-១៣៥២'''|after=[[ស្រីសុរិយោវង្ស]]}} {{S-end}} == ឯកសារយោង == ezciabr5l2bxc2h38daqtipnzc500er 282643 282640 2022-08-20T16:35:49Z Camhistory 36281 /* សៀមវាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រកម្ពុជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះបាទ​សម្ដេច​ ​ព្រះ​លំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[បរមនិពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៥ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (ព្រះសន្ធានរាជា) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ជាប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ក្រោយធ្វើរតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ថ្មីរួច ទ្រង់បានឡើងសោយរាជសម្បត្តិលើកទី២ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៨ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref> == សៀមវាយយក នគររាជសីមា == '''Siam invades Nokor Reachseima''' * (Thai Pronounciation: Nakhon Ratchasima) ពុទ្ធសករាជ ១៨៩៥ សៀមបានលើកទ័ព ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) វាយយកខេត្ត [[នគររាជសីមា]] ដោយកងទ័ពសៀម បានចែកចេញជាពីរកង កងទី១ មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ មេទ័ពសៀមនាម "រាមាសូរ" និង កងទី២ មានចំនួន ៥០០០ (៥ពាន់នាក់) ដឹកនាំដោយ មេទ័ពរងនាម "ស្រីសុប័ត" បានចូលមកឈ្លានពានអាណាខេត្តកម្ពុជា ជាមុនដោយមិនបានប្រកាសសង្គ្រាមឡើយ ដោយភាគីកម្ពុជា រៀបចំកងទ័ពមិនទាន់ កងទ័ពសៀមក៏វាយបែក នគររាជសីមា ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។ ក្រោយពេលសៀមវាយបែក នគររាជសីមា កងទ័ពសៀមក៏ចូលហួសមកបោះជំរុំជាប់ស្រុកនាងរង ខណៈពេលនោះ ព្រះលំពង្សរាជា បានបង្គាប់ឱ្យបុត្ររបស់ខ្លួន ស្រីសុរិយោទ័យ លើកទ័ព ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ទៅបង្ក្រាបទ័ពសៀម ហើយក៏ទទួលបានជោគជ័យនាពេលនោះ និងបានសម្លាប់ចៅស្ដេចសៀមដែលជាមេទ័ពរង ស្រីសុប័ត នោះផងដែរ ។ ក្រោយទទួលបានជោគជ័យ ព្រះលំពង្សរាជា នឹកស្មានថា កងទ័ពសៀមមិនលើកមកឈ្លានពានភ្លាមៗទៀតនោះទេ ទ្រង់បានប្រកាសឱ្យរំសាយជួរកងទ័ព ជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីឱ្យកងទ័ពបានទៅជួយធ្វើស្រែចំការប្រជានុរាស្ត្រ ព្រោះក្រុង [[យៈសោធរៈបុរៈ]] ឬ ([[ក្រុងអង្គរ]]) ពេលនោះជួបវិបត្តិខ្វះស្បៀង ។<ref> Eng Suth (2001) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref> == សៀមវាយយក បច្ចឹមបុរី និង នាងរង == '''Siam invades Pachim Borei & Neang Rorng''' * (Thai Pronounciation: Prachin Buri & Nang Rong) ៣ខែ ក្រោយមក ត្រូវនិងរដូវវស្សា ពេលដែលសៀមដឹងថា ស្ដេចកម្ពុជា រំសាយជួរកងទ័ព ស្ដេចសៀមព្រះនាម "អ៊ូតងរាជា រាមាធិបតី" (U Thongracha Ramathibodi) បានចាត់ឱ្យ រាមាសូរ លើកទ័ពសៀម ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ឈ្លានពានកម្ពុជាម្ដងទៀត និង បានបែងចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយក បច្ចឹមបុរី និង កងទី២ ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ ចៅបាសាត វាយយក នាងរង ហើយចាត់ បរមសុខា ជាមេទ័ពធំ ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ១០០,០០០ (១សែននាក់) តាមមកពីក្រោយជាទ័ពជំនួយ ។ ដោយភាគីកម្ពុជាប្រមូលកងទ័ព និង រៀបចំកងទ័ពមិនទាន់ ព្រះលំពង្សរាជា បានចាត់ឱ្យ ស្រីសុរិយោទ័យ លើកទ័ព ២០០០០ (២មុឺននាក់) ចេញទៅច្បាំងតទល់ ហើយចាត់ឱ្យមហាឧបរាជ [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] លើកទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ចេញទៅទប់កងទ័ពសៀមនៅ ស្រុកនាងរង ដោយចំនួនកងទ័ពនិង គ្រឿងសឹកចម្បាំងសៀម ច្រើនជាងភាគីកម្ពុជាពេកណាស់ នៅទីបំផុតកងទ័ពទាំង២ របស់កម្ពុជា ត្រូវបរាជ័យ និង បានដកថយជាបន្តបន្ទាប់ ហើយព្រះអង្គម្ចាស់ ស្រីសុរិយោទ័យ ត្រូវទ័ពសៀមបាញ់ព្រួញសម្លាប់ នៅបច្ចឹមបុរី ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == សៀមវាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ == '''Siam attacks Yasodharapura''' ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ សៀមបានលើកទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) វាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ ពេលនោះ ព្រះលំពង្សរាជា ត្រាសបញ្ជារឱ្យ ស្រីសុរិយោវង្ស សង់កំពែងក្រុងកម្ពស់ ១៦ហត្ថ ដោយស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ និង បានប្រមូលទ័ពជាង ១០០,០០០ (១សែននាក់) នៅចាំការពារ [[ក្រុងអង្គរ]] ។ មេទ័ពធំសៀម បរមសុខា បានបែងចែកកងទ័ពសៀមជា ៤ច្រក ច្រកទី១ ដឹកនាំដោយ រាមាសូរ វាយចូលពីទិសខាងជើង ច្រកទី២ ដឹកនាំដោយ ចៅបាសាត វាយចូលពីទិសខាងកើត ច្រកទី៣ ដឹកនាំដោយ ចៅបាអាត វាយចូលពីទិសខាងត្បូង ច្រកទី៤ ដឹកនាំដោយ ចៅដំបងពិសី វាយចូលពីទិសខាងលិច កងទ័ពសៀមឡោមព័ទ្ធក្រុងអង្គរត្រឹមចម្ងាយតែ ៣០សិន ដោយស្មើនិង រយៈចម្ងាយ ១.២ គីឡូម៉ែត្រ ប៉ុនណោះ ។ មេទ័ពសៀម បរមសុខា បានចាត់ឱ្យពលសេនា លើករន្ទារឬស្សី កម្ពស់ ១៤ហត្ថ ដោយស្មើនិងកម្ពស់ ៧ម៉ែត្រ ដាក់នៅកាំភ្លើងធំ មានកង់អូសដោយដំរី បានបាញ់ប្រហារមកលើកំពែងក្រុង និងបានឱ្យកងទ័ពដាក់ជណ្ដើរឬស្សី ឡើងវាយប្រហារចូលក្រុងអង្គរ ។ ស្រីសុរិយោវង្ស ឃើញដូច្នេះក៏ឱ្យដាក់កាំភ្លើងធំបាញ់ប្រហារតបតទៅវិញ កងទ័ពសៀមកាន់តែវាយសម្រុក កងទ័ពស្លាប់អស់ជាច្រើន ចំនួនទ័ពកាន់តែថយទៅៗ ព្រះលំពង្សរាជា យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏បង្គាប់ឱ្យ ស្រីសុរិយោវង្ស ដកទ័ព ២០,០០០ (២មុឺននាក់) វាយសម្រុកចេញ ទៅនគរ "ឡានឆាង" (Lan Xang) (Kh-Pronoun: Lan Chhang) ប្រែថាដំរីមួយលាន ដើម្បីសុំទ័ពជំនួយពីស្ដេច [[ឡាវ]] ។ កងទ័ពសៀម វាយឡោមព័ទ្ធក្រុងអង្គរ អស់រយៈពេល ៥ខែ នៅទីបំផុត ក៏វាយបែកក្រុងអង្គរ ព្រះលំពង្សរាជា ដឹងដំណឹងដូចនេះ ក៏ក្អួតឈាម សោយទីវង្គត់ក្នុងរាជវាំង ក្នុងពេលនោះទៅ ចំណែកឯ [[ធម្មរាជាទី១]] ជាបុត្រ ស្រីសុរិយោវង្ស ក៏នាំយកគ្រឿងបញ្ចក្សេត្រ ដែលជាគ្រឿងសម្រាប់រាជ បូករួមទាំង [[ព្រះកែវមរកត]] រត់ភៀសខ្លួនចាកចោលក្រុងអង្គរ មេទ័ពសៀម បរមសុខា បានគៀរយកប្រជានុរាស្ត្រជាង ១សែននាក់យកទៅ ក្រុងទេពបុរី ស្រីអាយុធ្យា "Tep Borei Srei Ayudthya" (Thai-Pronoun: Tepburi Sri Ayutthaya) ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ និង បានដាក់ឱ្យ ចៅបាអាត ដែលជាបុត្រស្ដេចសៀម អ៊ូតង ឱ្យគ្រប់គ្រងនៅ យៈសោធរៈបុរៈ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៣ នៃគ.សករាជ ហើយបានគ្រប់គ្រងក្រុងអង្គរអស់រយៈពេល៤ឆ្នាំទើប ស្រីសុរិយោវង្ស លើកទ័ពទៅបណ្ដេញទ័ពសៀមចេញពីក្រុងអង្គរ ក្រោយទទួលបាន ទ័ពជំនួយពីស្ដេចឡាវ ព្រះនាម "ហ្វាង៉ាំ" (Fa Ngum) ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ នៃគ.សករាជ ។<ref> Achille Dauphin-Meunier (1968) [https://books.google.com/books/about/Histoire_du_Cambodge.html?id=uu8yAAAAMAAJ Histoire du Cambodge], Publisher: Presses universitaires de France, Original from the University of Michigan p.128 </ref> <ref> Société Asiatique (1871) [https://books.google.com/books/about/Journal_asiatique_ou_recueil_de_m%C3%A9moire.html?id=ewFUAAAAcAAJ Journal asiatique ou recueil de mémoires, d'extraits et de notices relatifs à l'histoire, à la philosophie, aux sciences, à la littérature et aux langues des peuples orientaux, Volume 99], Publisher: Dondey-Dupré, Original from National Library of the Netherlands </ref> == មើលផងដែរ == * [[រាជានិយមកម្ពុជា]] == តំណភ្ជាប់ រជ្ជកាលគ្រងរាជ == {{S-start}} {{S-hou|''(គ.ស ១២៩២-១៣៥២)''}} {{Succession box|before= [[បរមនិពាន្វបទ]]|title=[[អាណាចក្រខ្មែរ]]|years='''១៣៤៦-១៣៥២'''|after=[[ស្រីសុរិយោវង្ស]]}} {{S-end}} == ឯកសារយោង == dfjyq6yamucylbll77cru0z2tqooz6z 282644 282643 2022-08-20T16:47:35Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះបាទ​សម្ដេច​ ​ព្រះ​លំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[បរមនិពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៥ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (ព្រះសន្ធានរាជា) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ជាប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ក្រោយធ្វើរតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ថ្មីរួច ទ្រង់បានឡើងសោយរាជសម្បត្តិលើកទី២ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៨ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref> == សៀមវាយយក នគររាជសីមា == '''Siam invades Nokor Reachseima''' * (Thai Pronounciation: Nakhon Ratchasima) ពុទ្ធសករាជ ១៨៩៥ សៀមបានលើកទ័ព ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) វាយយកខេត្ត [[នគររាជសីមា]] ដោយកងទ័ពសៀម បានចែកចេញជាពីរកង កងទី១ មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ មេទ័ពសៀមនាម "រាមាសូរ" និង កងទី២ មានចំនួន ៥០០០ (៥ពាន់នាក់) ដឹកនាំដោយ មេទ័ពរងនាម "ស្រីសុប័ត" បានចូលមកឈ្លានពានអាណាខេត្តកម្ពុជា ជាមុនដោយមិនបានប្រកាសសង្គ្រាមឡើយ ដោយភាគីកម្ពុជា រៀបចំកងទ័ពមិនទាន់ កងទ័ពសៀមក៏វាយបែក នគររាជសីមា ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។ ក្រោយពេលសៀមវាយបែក នគររាជសីមា កងទ័ពសៀមក៏ចូលហួសមកបោះជំរុំជាប់ស្រុកនាងរង ខណៈពេលនោះ ព្រះលំពង្សរាជា បានបង្គាប់ឱ្យបុត្ររបស់ខ្លួន ស្រីសុរិយោទ័យ លើកទ័ព ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ទៅបង្ក្រាបទ័ពសៀម ហើយក៏ទទួលបានជោគជ័យនាពេលនោះ និងបានសម្លាប់ចៅស្ដេចសៀមដែលជាមេទ័ពរង ស្រីសុប័ត នោះផងដែរ ។ ក្រោយទទួលបានជោគជ័យ ព្រះលំពង្សរាជា នឹកស្មានថា កងទ័ពសៀមមិនលើកមកឈ្លានពានភ្លាមៗទៀតនោះទេ ទ្រង់បានប្រកាសឱ្យរំសាយជួរកងទ័ព ជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីឱ្យកងទ័ពបានទៅជួយធ្វើស្រែចំការប្រជានុរាស្ត្រ ព្រោះក្រុង [[យៈសោធរៈបុរៈ]] ឬ ([[ក្រុងអង្គរ]]) ពេលនោះជួបវិបត្តិខ្វះស្បៀង ។<ref> Eng Suth (2001) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref> == សៀមវាយយក បច្ចឹមបុរី និង នាងរង == '''Siam invades Pachim Borei & Neang Rorng''' * (Thai Pronounciation: Prachin Buri & Nang Rong) ៣ខែ ក្រោយមក ត្រូវនិងរដូវវស្សា ពេលដែលសៀមដឹងថា ស្ដេចកម្ពុជា រំសាយជួរកងទ័ព ស្ដេចសៀមព្រះនាម "អ៊ូតងរាជា រាមាធិបតី" (U Thongracha Ramathibodi) បានចាត់ឱ្យ រាមាសូរ លើកទ័ពសៀម ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ឈ្លានពានកម្ពុជាម្ដងទៀត និង បានបែងចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយក បច្ចឹមបុរី និង កងទី២ ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ ចៅបាសាត វាយយក នាងរង ហើយចាត់ បរមសុខា ជាមេទ័ពធំ ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ១០០,០០០ (១សែននាក់) តាមមកពីក្រោយជាទ័ពជំនួយ ។ ដោយភាគីកម្ពុជាប្រមូលកងទ័ព និង រៀបចំកងទ័ពមិនទាន់ ព្រះលំពង្សរាជា បានចាត់ឱ្យ ស្រីសុរិយោទ័យ លើកទ័ព ២០០០០ (២មុឺននាក់) ចេញទៅច្បាំងតទល់ ហើយចាត់ឱ្យមហាឧបរាជ [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] លើកទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ចេញទៅទប់កងទ័ពសៀមនៅ ស្រុកនាងរង ដោយចំនួនកងទ័ពនិង គ្រឿងសឹកចម្បាំងសៀម ច្រើនជាងភាគីកម្ពុជាពេកណាស់ នៅទីបំផុតកងទ័ពទាំង២ របស់កម្ពុជា ត្រូវបរាជ័យ និង បានដកថយជាបន្តបន្ទាប់ ហើយព្រះអង្គម្ចាស់ ស្រីសុរិយោទ័យ ត្រូវទ័ពសៀមបាញ់ព្រួញសម្លាប់ នៅបច្ចឹមបុរី ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == សៀមវាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ == '''Siam attacks Yasodharapura''' ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ សៀមបានលើកទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) វាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ ពេលនោះ ព្រះលំពង្សរាជា ត្រាសបញ្ជារឱ្យ ស្រីសុរិយោវង្ស សង់កំពែងក្រុងកម្ពស់ ១៦ហត្ថ ដោយស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ និង បានប្រមូលទ័ពជាង ១០០,០០០ (១សែននាក់) នៅចាំការពារ [[ក្រុងអង្គរ]] ។ មេទ័ពធំសៀម បរមសុខា បានបែងចែកកងទ័ពសៀមជា ៤ច្រក ច្រកទី១ ដឹកនាំដោយ រាមាសូរ វាយចូលពីទិសខាងជើង ច្រកទី២ ដឹកនាំដោយ ចៅបាសាត វាយចូលពីទិសខាងកើត ច្រកទី៣ ដឹកនាំដោយ ចៅបាអាត វាយចូលពីទិសខាងត្បូង ច្រកទី៤ ដឹកនាំដោយ ចៅដំបងពិសី វាយចូលពីទិសខាងលិច កងទ័ពសៀមឡោមព័ទ្ធក្រុងអង្គរត្រឹមចម្ងាយតែ ៣០សិន ដោយស្មើនិង រយៈចម្ងាយ ១.២ គីឡូម៉ែត្រ ប៉ុនណោះ ។ មេទ័ពសៀម បរមសុខា បានចាត់ឱ្យពលសេនា លើករន្ទារឬស្សី កម្ពស់ ១៤ហត្ថ ដោយស្មើនិងកម្ពស់ ៧ម៉ែត្រ ដាក់នៅកាំភ្លើងធំ មានកង់អូសដោយដំរី បានបាញ់ប្រហារមកលើកំពែងក្រុង និងបានឱ្យកងទ័ពដាក់ជណ្ដើរឬស្សី ឡើងវាយប្រហារចូលក្រុងអង្គរ ។ ស្រីសុរិយោវង្ស ឃើញដូច្នេះក៏ឱ្យដាក់កាំភ្លើងធំបាញ់ប្រហារតបតទៅវិញ កងទ័ពសៀមកាន់តែវាយសម្រុក កងទ័ពស្លាប់អស់ជាច្រើន ចំនួនទ័ពកាន់តែថយទៅៗ ព្រះលំពង្សរាជា យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏បង្គាប់ឱ្យ ស្រីសុរិយោវង្ស ដកទ័ព ២០,០០០ (២មុឺននាក់) វាយសម្រុកចេញ ទៅនគរ "ឡានឆាង" (Lan Xang) (Kh-Pronoun: Lan Chhang) ប្រែថាដំរីមួយលាន ដើម្បីសុំទ័ពជំនួយពីស្ដេច [[ឡាវ]] ។ កងទ័ពសៀម វាយឡោមព័ទ្ធក្រុងអង្គរ អស់រយៈពេល ៥ខែ នៅទីបំផុត ក៏វាយបែកក្រុងអង្គរ ព្រះលំពង្សរាជា ដឹងដំណឹងដូចនេះ ក៏ក្អួតឈាម សោយទីវង្គត់ក្នុងរាជវាំង ក្នុងពេលនោះទៅ ចំណែកឯ [[ធម្មរាជាទី១]] ជាបុត្រ ស្រីសុរិយោវង្ស ក៏នាំយកគ្រឿងបញ្ចក្សេត្រ ដែលជាគ្រឿងសម្រាប់រាជ បូករួមទាំង [[ព្រះកែវមរកត]] រត់ភៀសខ្លួនចាកចោលក្រុងអង្គរ មេទ័ពសៀម បរមសុខា បានគៀរយកប្រជានុរាស្ត្រជាង ១សែននាក់យកទៅ ក្រុងទេពបុរី ស្រីអាយុធ្យា "Tep Borei Srei Ayudthya" (Thai-Pronoun: Tepburi Sri Ayutthaya) ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ និង បានដាក់ឱ្យ ចៅបាអាត ដែលជាបុត្រស្ដេចសៀម អ៊ូតង ឱ្យគ្រប់គ្រងនៅ យៈសោធរៈបុរៈ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៣ នៃគ.សករាជ ហើយបានគ្រប់គ្រងក្រុងអង្គរអស់រយៈពេល៤ឆ្នាំទើប ស្រីសុរិយោវង្ស លើកទ័ពទៅបណ្ដេញទ័ពសៀមចេញពីក្រុងអង្គរ ក្រោយទទួលបាន ទ័ពជំនួយពីស្ដេចឡាវ ព្រះនាម "ហ្វាង៉ាំ" (Fa Ngum) ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ នៃគ.សករាជ ។<ref> Achille Dauphin-Meunier (1968) [https://books.google.com/books/about/Histoire_du_Cambodge.html?id=uu8yAAAAMAAJ Histoire du Cambodge], Publisher: Presses universitaires de France, Original from the University of Michigan p.128 </ref> <ref> Société Asiatique (1871) [https://books.google.com/books/about/Journal_asiatique_ou_recueil_de_m%C3%A9moire.html?id=ewFUAAAAcAAJ Journal asiatique ou recueil de mémoires, d'extraits et de notices relatifs à l'histoire, à la philosophie, aux sciences, à la littérature et aux langues des peuples orientaux, Volume 99], Publisher: Dondey-Dupré, Original from National Library of the Netherlands </ref> == មើលផងដែរ == * [[រាជានិយមកម្ពុជា]] == តំណភ្ជាប់ រជ្ជកាលគ្រងរាជ == {{S-start}} {{S-hou|''(គ.ស ១២៩២-១៣៥២)''}} {{Succession box|before= [[បរមនិពាន្វបទ]]|title=[[អាណាចក្រខ្មែរ]]|years='''១៣៤៦-១៣៥២'''|after=[[ស្រីសុរិយោវង្ស]]}} {{S-end}} == ឯកសារយោង == 28w3xauyiteb7918572vw9ql4izcpyz 282645 282644 2022-08-20T16:58:49Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះបាទ​សម្ដេច​ ​ព្រះ​លំពង្សរាជា​ ​រាមាធិបតី |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[បរមនិពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះរាជអង្ការ ព្រះបរម លំពង្សរាជា​" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៥ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (ព្រះសន្ធានរាជា) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ជាប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ក្រោយធ្វើរតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ថ្មីរួច ទ្រង់បានឡើងសោយរាជសម្បត្តិលើកទី២ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៨ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref> == សៀមវាយយក នគររាជសីមា == '''Siam invades Nokor Reachseima''' * (Thai Pronounciation: Nakhon Ratchasima) ពុទ្ធសករាជ ១៨៩៥ សៀមបានលើកទ័ព ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) វាយយកខេត្ត [[នគររាជសីមា]] ដោយកងទ័ពសៀម បានចែកចេញជាពីរកង កងទី១ មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ មេទ័ពសៀមនាម "រាមាសូរ" និង កងទី២ មានចំនួន ៥០០០ (៥ពាន់នាក់) ដឹកនាំដោយ មេទ័ពរងនាម "ស្រីសុប័ត" បានចូលមកឈ្លានពានអាណាខេត្តកម្ពុជា ជាមុនដោយមិនបានប្រកាសសង្គ្រាមឡើយ ដោយភាគីកម្ពុជា រៀបចំកងទ័ពមិនទាន់ កងទ័ពសៀមក៏វាយបែក នគររាជសីមា ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។ ក្រោយពេលសៀមវាយបែក នគររាជសីមា កងទ័ពសៀមក៏ចូលហួសមកបោះជំរុំជាប់ស្រុកនាងរង ខណៈពេលនោះ ព្រះលំពង្សរាជា បានបង្គាប់ឱ្យបុត្ររបស់ខ្លួន ស្រីសុរិយោទ័យ លើកទ័ព ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ទៅបង្ក្រាបទ័ពសៀម ហើយក៏ទទួលបានជោគជ័យនាពេលនោះ និងបានសម្លាប់ចៅស្ដេចសៀមដែលជាមេទ័ពរង ស្រីសុប័ត នោះផងដែរ ។ ក្រោយទទួលបានជោគជ័យ ព្រះលំពង្សរាជា នឹកស្មានថា កងទ័ពសៀមមិនលើកមកឈ្លានពានភ្លាមៗទៀតនោះទេ ទ្រង់បានប្រកាសឱ្យរំសាយជួរកងទ័ព ជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីឱ្យកងទ័ពបានទៅជួយធ្វើស្រែចំការប្រជានុរាស្ត្រ ព្រោះក្រុង [[យៈសោធរៈបុរៈ]] ឬ ([[ក្រុងអង្គរ]]) ពេលនោះជួបវិបត្តិខ្វះស្បៀង ។<ref> Eng Suth (2001) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref> == សៀមវាយយក បច្ចឹមបុរី និង នាងរង == '''Siam invades Pachim Borei & Neang Rorng''' * (Thai Pronounciation: Prachin Buri & Nang Rong) ៣ខែ ក្រោយមក ត្រូវនិងរដូវវស្សា ពេលដែលសៀមដឹងថា ស្ដេចកម្ពុជា រំសាយជួរកងទ័ព ស្ដេចសៀមព្រះនាម "អ៊ូតងរាជា រាមាធិបតី" (U Thongracha Ramathibodi) បានចាត់ឱ្យ រាមាសូរ លើកទ័ពសៀម ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ឈ្លានពានកម្ពុជាម្ដងទៀត និង បានបែងចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយក បច្ចឹមបុរី និង កងទី២ ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ ចៅបាសាត វាយយក នាងរង ហើយចាត់ បរមសុខា ជាមេទ័ពធំ ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ១០០,០០០ (១សែននាក់) តាមមកពីក្រោយជាទ័ពជំនួយ ។ ដោយភាគីកម្ពុជាប្រមូលកងទ័ព និង រៀបចំកងទ័ពមិនទាន់ ព្រះលំពង្សរាជា បានចាត់ឱ្យ ស្រីសុរិយោទ័យ លើកទ័ព ២០០០០ (២មុឺននាក់) ចេញទៅច្បាំងតទល់ ហើយចាត់ឱ្យមហាឧបរាជ [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] លើកទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ចេញទៅទប់កងទ័ពសៀមនៅ ស្រុកនាងរង ដោយចំនួនកងទ័ពនិង គ្រឿងសឹកចម្បាំងសៀម ច្រើនជាងភាគីកម្ពុជាពេកណាស់ នៅទីបំផុតកងទ័ពទាំង២ របស់កម្ពុជា ត្រូវបរាជ័យ និង បានដកថយជាបន្តបន្ទាប់ ហើយព្រះអង្គម្ចាស់ ស្រីសុរិយោទ័យ ត្រូវទ័ពសៀមបាញ់ព្រួញសម្លាប់ នៅបច្ចឹមបុរី ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == សៀមវាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ == '''Siam attacks Yasodharapura''' ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ សៀមបានលើកទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) វាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ ពេលនោះ ព្រះលំពង្សរាជា ត្រាសបញ្ជារឱ្យ ស្រីសុរិយោវង្ស សង់កំពែងក្រុងកម្ពស់ ១៦ហត្ថ ដោយស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ និង បានប្រមូលទ័ពជាង ១០០,០០០ (១សែននាក់) នៅចាំការពារ [[ក្រុងអង្គរ]] ។ មេទ័ពធំសៀម បរមសុខា បានបែងចែកកងទ័ពសៀមជា ៤ច្រក ច្រកទី១ ដឹកនាំដោយ រាមាសូរ វាយចូលពីទិសខាងជើង ច្រកទី២ ដឹកនាំដោយ ចៅបាសាត វាយចូលពីទិសខាងកើត ច្រកទី៣ ដឹកនាំដោយ ចៅបាអាត វាយចូលពីទិសខាងត្បូង ច្រកទី៤ ដឹកនាំដោយ ចៅដំបងពិសី វាយចូលពីទិសខាងលិច កងទ័ពសៀមឡោមព័ទ្ធក្រុងអង្គរត្រឹមចម្ងាយតែ ៣០សិន ដោយស្មើនិង រយៈចម្ងាយ ១.២ គីឡូម៉ែត្រ ប៉ុនណោះ ។ មេទ័ពសៀម បរមសុខា បានចាត់ឱ្យពលសេនា លើករន្ទារឬស្សី កម្ពស់ ១៤ហត្ថ ដោយស្មើនិងកម្ពស់ ៧ម៉ែត្រ ដាក់នៅកាំភ្លើងធំ មានកង់អូសដោយដំរី បានបាញ់ប្រហារមកលើកំពែងក្រុង និងបានឱ្យកងទ័ពដាក់ជណ្ដើរឬស្សី ឡើងវាយប្រហារចូលក្រុងអង្គរ ។ ស្រីសុរិយោវង្ស ឃើញដូច្នេះក៏ឱ្យដាក់កាំភ្លើងធំបាញ់ប្រហារតបតទៅវិញ កងទ័ពសៀមកាន់តែវាយសម្រុក កងទ័ពស្លាប់អស់ជាច្រើន ចំនួនទ័ពកាន់តែថយទៅៗ ព្រះលំពង្សរាជា យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏បង្គាប់ឱ្យ ស្រីសុរិយោវង្ស ដកទ័ព ២០,០០០ (២មុឺននាក់) វាយសម្រុកចេញ ទៅនគរ "ឡានឆាង" (Lan Xang) (Kh-Pronoun: Lan Chhang) ប្រែថាដំរីមួយលាន ដើម្បីសុំទ័ពជំនួយពីស្ដេច [[ឡាវ]] ។ កងទ័ពសៀម វាយឡោមព័ទ្ធក្រុងអង្គរ អស់រយៈពេល ៥ខែ នៅទីបំផុត ក៏វាយបែកក្រុងអង្គរ ព្រះលំពង្សរាជា ដឹងដំណឹងដូចនេះ ក៏ក្អួតឈាម សោយទីវង្គត់ក្នុងរាជវាំង ក្នុងពេលនោះទៅ ចំណែកឯ [[ធម្មរាជាទី១]] ជាបុត្រ ស្រីសុរិយោវង្ស ក៏នាំយកគ្រឿងបញ្ចក្សេត្រ ដែលជាគ្រឿងសម្រាប់រាជ បូករួមទាំង [[ព្រះកែវមរកត]] រត់ភៀសខ្លួនចាកចោលក្រុងអង្គរ មេទ័ពសៀម បរមសុខា បានគៀរយកប្រជានុរាស្ត្រជាង ១សែននាក់យកទៅ ក្រុងទេពបុរី ស្រីអាយុធ្យា "Tep Borei Srei Ayudthya" (Thai-Pronoun: Tepburi Sri Ayutthaya) ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ និង បានដាក់ឱ្យ ចៅបាអាត ដែលជាបុត្រស្ដេចសៀម អ៊ូតង ឱ្យគ្រប់គ្រងនៅ យៈសោធរៈបុរៈ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៣ នៃគ.សករាជ ហើយបានគ្រប់គ្រងក្រុងអង្គរអស់រយៈពេល៤ឆ្នាំទើប ស្រីសុរិយោវង្ស លើកទ័ពទៅបណ្ដេញទ័ពសៀមចេញពីក្រុងអង្គរ ក្រោយទទួលបាន ទ័ពជំនួយពីស្ដេចឡាវ ព្រះនាម "ហ្វាង៉ាំ" (Fa Ngum) ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ នៃគ.សករាជ ។<ref> Achille Dauphin-Meunier (1968) [https://books.google.com/books/about/Histoire_du_Cambodge.html?id=uu8yAAAAMAAJ Histoire du Cambodge], Publisher: Presses universitaires de France, Original from the University of Michigan p.128 </ref> <ref> Société Asiatique (1871) [https://books.google.com/books/about/Journal_asiatique_ou_recueil_de_m%C3%A9moire.html?id=ewFUAAAAcAAJ Journal asiatique ou recueil de mémoires, d'extraits et de notices relatifs à l'histoire, à la philosophie, aux sciences, à la littérature et aux langues des peuples orientaux, Volume 99], Publisher: Dondey-Dupré, Original from National Library of the Netherlands </ref> == មើលផងដែរ == * [[រាជានិយមកម្ពុជា]] == តំណភ្ជាប់ រជ្ជកាលគ្រងរាជ == {{S-start}} {{S-hou|''(គ.ស ១២៩២-១៣៥២)''}} {{Succession box|before= [[បរមនិពាន្វបទ]]|title=[[អាណាចក្រខ្មែរ]]|years='''១៣៤៦-១៣៥២'''|after=[[ស្រីសុរិយោវង្ស]]}} {{S-end}} == ឯកសារយោង == jwsxd591u6gbq78ja6ln9div295ww3d 282646 282645 2022-08-20T16:59:31Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះរាជអង្ការ ព្រះបរម លំពង្សរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[បរមនិពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះរាជអង្ការ ព្រះបរម លំពង្សរាជា​" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៥ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (ព្រះសន្ធានរាជា) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ជាប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ក្រោយធ្វើរតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ថ្មីរួច ទ្រង់បានឡើងសោយរាជសម្បត្តិលើកទី២ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៨ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref> == សៀមវាយយក នគររាជសីមា == '''Siam invades Nokor Reachseima''' * (Thai Pronounciation: Nakhon Ratchasima) ពុទ្ធសករាជ ១៨៩៥ សៀមបានលើកទ័ព ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) វាយយកខេត្ត [[នគររាជសីមា]] ដោយកងទ័ពសៀម បានចែកចេញជាពីរកង កងទី១ មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ មេទ័ពសៀមនាម "រាមាសូរ" និង កងទី២ មានចំនួន ៥០០០ (៥ពាន់នាក់) ដឹកនាំដោយ មេទ័ពរងនាម "ស្រីសុប័ត" បានចូលមកឈ្លានពានអាណាខេត្តកម្ពុជា ជាមុនដោយមិនបានប្រកាសសង្គ្រាមឡើយ ដោយភាគីកម្ពុជា រៀបចំកងទ័ពមិនទាន់ កងទ័ពសៀមក៏វាយបែក នគររាជសីមា ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។ ក្រោយពេលសៀមវាយបែក នគររាជសីមា កងទ័ពសៀមក៏ចូលហួសមកបោះជំរុំជាប់ស្រុកនាងរង ខណៈពេលនោះ ព្រះលំពង្សរាជា បានបង្គាប់ឱ្យបុត្ររបស់ខ្លួន ស្រីសុរិយោទ័យ លើកទ័ព ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ទៅបង្ក្រាបទ័ពសៀម ហើយក៏ទទួលបានជោគជ័យនាពេលនោះ និងបានសម្លាប់ចៅស្ដេចសៀមដែលជាមេទ័ពរង ស្រីសុប័ត នោះផងដែរ ។ ក្រោយទទួលបានជោគជ័យ ព្រះលំពង្សរាជា នឹកស្មានថា កងទ័ពសៀមមិនលើកមកឈ្លានពានភ្លាមៗទៀតនោះទេ ទ្រង់បានប្រកាសឱ្យរំសាយជួរកងទ័ព ជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីឱ្យកងទ័ពបានទៅជួយធ្វើស្រែចំការប្រជានុរាស្ត្រ ព្រោះក្រុង [[យៈសោធរៈបុរៈ]] ឬ ([[ក្រុងអង្គរ]]) ពេលនោះជួបវិបត្តិខ្វះស្បៀង ។<ref> Eng Suth (2001) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref> == សៀមវាយយក បច្ចឹមបុរី និង នាងរង == '''Siam invades Pachim Borei & Neang Rorng''' * (Thai Pronounciation: Prachin Buri & Nang Rong) ៣ខែ ក្រោយមក ត្រូវនិងរដូវវស្សា ពេលដែលសៀមដឹងថា ស្ដេចកម្ពុជា រំសាយជួរកងទ័ព ស្ដេចសៀមព្រះនាម "អ៊ូតងរាជា រាមាធិបតី" (U Thongracha Ramathibodi) បានចាត់ឱ្យ រាមាសូរ លើកទ័ពសៀម ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ឈ្លានពានកម្ពុជាម្ដងទៀត និង បានបែងចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយក បច្ចឹមបុរី និង កងទី២ ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ ចៅបាសាត វាយយក នាងរង ហើយចាត់ បរមសុខា ជាមេទ័ពធំ ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ១០០,០០០ (១សែននាក់) តាមមកពីក្រោយជាទ័ពជំនួយ ។ ដោយភាគីកម្ពុជាប្រមូលកងទ័ព និង រៀបចំកងទ័ពមិនទាន់ ព្រះលំពង្សរាជា បានចាត់ឱ្យ ស្រីសុរិយោទ័យ លើកទ័ព ២០០០០ (២មុឺននាក់) ចេញទៅច្បាំងតទល់ ហើយចាត់ឱ្យមហាឧបរាជ [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] លើកទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ចេញទៅទប់កងទ័ពសៀមនៅ ស្រុកនាងរង ដោយចំនួនកងទ័ពនិង គ្រឿងសឹកចម្បាំងសៀម ច្រើនជាងភាគីកម្ពុជាពេកណាស់ នៅទីបំផុតកងទ័ពទាំង២ របស់កម្ពុជា ត្រូវបរាជ័យ និង បានដកថយជាបន្តបន្ទាប់ ហើយព្រះអង្គម្ចាស់ ស្រីសុរិយោទ័យ ត្រូវទ័ពសៀមបាញ់ព្រួញសម្លាប់ នៅបច្ចឹមបុរី ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == សៀមវាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ == '''Siam attacks Yasodharapura''' ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ សៀមបានលើកទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) វាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ ពេលនោះ ព្រះលំពង្សរាជា ត្រាសបញ្ជារឱ្យ ស្រីសុរិយោវង្ស សង់កំពែងក្រុងកម្ពស់ ១៦ហត្ថ ដោយស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ និង បានប្រមូលទ័ពជាង ១០០,០០០ (១សែននាក់) នៅចាំការពារ [[ក្រុងអង្គរ]] ។ មេទ័ពធំសៀម បរមសុខា បានបែងចែកកងទ័ពសៀមជា ៤ច្រក ច្រកទី១ ដឹកនាំដោយ រាមាសូរ វាយចូលពីទិសខាងជើង ច្រកទី២ ដឹកនាំដោយ ចៅបាសាត វាយចូលពីទិសខាងកើត ច្រកទី៣ ដឹកនាំដោយ ចៅបាអាត វាយចូលពីទិសខាងត្បូង ច្រកទី៤ ដឹកនាំដោយ ចៅដំបងពិសី វាយចូលពីទិសខាងលិច កងទ័ពសៀមឡោមព័ទ្ធក្រុងអង្គរត្រឹមចម្ងាយតែ ៣០សិន ដោយស្មើនិង រយៈចម្ងាយ ១.២ គីឡូម៉ែត្រ ប៉ុនណោះ ។ មេទ័ពសៀម បរមសុខា បានចាត់ឱ្យពលសេនា លើករន្ទារឬស្សី កម្ពស់ ១៤ហត្ថ ដោយស្មើនិងកម្ពស់ ៧ម៉ែត្រ ដាក់នៅកាំភ្លើងធំ មានកង់អូសដោយដំរី បានបាញ់ប្រហារមកលើកំពែងក្រុង និងបានឱ្យកងទ័ពដាក់ជណ្ដើរឬស្សី ឡើងវាយប្រហារចូលក្រុងអង្គរ ។ ស្រីសុរិយោវង្ស ឃើញដូច្នេះក៏ឱ្យដាក់កាំភ្លើងធំបាញ់ប្រហារតបតទៅវិញ កងទ័ពសៀមកាន់តែវាយសម្រុក កងទ័ពស្លាប់អស់ជាច្រើន ចំនួនទ័ពកាន់តែថយទៅៗ ព្រះលំពង្សរាជា យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏បង្គាប់ឱ្យ ស្រីសុរិយោវង្ស ដកទ័ព ២០,០០០ (២មុឺននាក់) វាយសម្រុកចេញ ទៅនគរ "ឡានឆាង" (Lan Xang) (Kh-Pronoun: Lan Chhang) ប្រែថាដំរីមួយលាន ដើម្បីសុំទ័ពជំនួយពីស្ដេច [[ឡាវ]] ។ កងទ័ពសៀម វាយឡោមព័ទ្ធក្រុងអង្គរ អស់រយៈពេល ៥ខែ នៅទីបំផុត ក៏វាយបែកក្រុងអង្គរ ព្រះលំពង្សរាជា ដឹងដំណឹងដូចនេះ ក៏ក្អួតឈាម សោយទីវង្គត់ក្នុងរាជវាំង ក្នុងពេលនោះទៅ ចំណែកឯ [[ធម្មរាជាទី១]] ជាបុត្រ ស្រីសុរិយោវង្ស ក៏នាំយកគ្រឿងបញ្ចក្សេត្រ ដែលជាគ្រឿងសម្រាប់រាជ បូករួមទាំង [[ព្រះកែវមរកត]] រត់ភៀសខ្លួនចាកចោលក្រុងអង្គរ មេទ័ពសៀម បរមសុខា បានគៀរយកប្រជានុរាស្ត្រជាង ១សែននាក់យកទៅ ក្រុងទេពបុរី ស្រីអាយុធ្យា "Tep Borei Srei Ayudthya" (Thai-Pronoun: Tepburi Sri Ayutthaya) ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ និង បានដាក់ឱ្យ ចៅបាអាត ដែលជាបុត្រស្ដេចសៀម អ៊ូតង ឱ្យគ្រប់គ្រងនៅ យៈសោធរៈបុរៈ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៣ នៃគ.សករាជ ហើយបានគ្រប់គ្រងក្រុងអង្គរអស់រយៈពេល៤ឆ្នាំទើប ស្រីសុរិយោវង្ស លើកទ័ពទៅបណ្ដេញទ័ពសៀមចេញពីក្រុងអង្គរ ក្រោយទទួលបាន ទ័ពជំនួយពីស្ដេចឡាវ ព្រះនាម "ហ្វាង៉ាំ" (Fa Ngum) ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ នៃគ.សករាជ ។<ref> Achille Dauphin-Meunier (1968) [https://books.google.com/books/about/Histoire_du_Cambodge.html?id=uu8yAAAAMAAJ Histoire du Cambodge], Publisher: Presses universitaires de France, Original from the University of Michigan p.128 </ref> <ref> Société Asiatique (1871) [https://books.google.com/books/about/Journal_asiatique_ou_recueil_de_m%C3%A9moire.html?id=ewFUAAAAcAAJ Journal asiatique ou recueil de mémoires, d'extraits et de notices relatifs à l'histoire, à la philosophie, aux sciences, à la littérature et aux langues des peuples orientaux, Volume 99], Publisher: Dondey-Dupré, Original from National Library of the Netherlands </ref> == មើលផងដែរ == * [[រាជានិយមកម្ពុជា]] == តំណភ្ជាប់ រជ្ជកាលគ្រងរាជ == {{S-start}} {{S-hou|''(គ.ស ១២៩២-១៣៥២)''}} {{Succession box|before= [[បរមនិពាន្វបទ]]|title=[[អាណាចក្រខ្មែរ]]|years='''១៣៤៦-១៣៥២'''|after=[[ស្រីសុរិយោវង្ស]]}} {{S-end}} == ឯកសារយោង == rwu8hmx9014ong0v2j1d2v6kz3vcybd 282651 282646 2022-08-20T19:30:36Z Camhistory 36281 /* សៀមវាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះរាជអង្ការ ព្រះបរម លំពង្សរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[បរមនិពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះរាជអង្ការ ព្រះបរម លំពង្សរាជា​" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៥ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (ព្រះសន្ធានរាជា) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ជាប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ក្រោយធ្វើរតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ថ្មីរួច ទ្រង់បានឡើងសោយរាជសម្បត្តិលើកទី២ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៨ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref> == សៀមវាយយក នគររាជសីមា == '''Siam invades Nokor Reachseima''' * (Thai Pronounciation: Nakhon Ratchasima) ពុទ្ធសករាជ ១៨៩៥ សៀមបានលើកទ័ព ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) វាយយកខេត្ត [[នគររាជសីមា]] ដោយកងទ័ពសៀម បានចែកចេញជាពីរកង កងទី១ មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ មេទ័ពសៀមនាម "រាមាសូរ" និង កងទី២ មានចំនួន ៥០០០ (៥ពាន់នាក់) ដឹកនាំដោយ មេទ័ពរងនាម "ស្រីសុប័ត" បានចូលមកឈ្លានពានអាណាខេត្តកម្ពុជា ជាមុនដោយមិនបានប្រកាសសង្គ្រាមឡើយ ដោយភាគីកម្ពុជា រៀបចំកងទ័ពមិនទាន់ កងទ័ពសៀមក៏វាយបែក នគររាជសីមា ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។ ក្រោយពេលសៀមវាយបែក នគររាជសីមា កងទ័ពសៀមក៏ចូលហួសមកបោះជំរុំជាប់ស្រុកនាងរង ខណៈពេលនោះ ព្រះលំពង្សរាជា បានបង្គាប់ឱ្យបុត្ររបស់ខ្លួន ស្រីសុរិយោទ័យ លើកទ័ព ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ទៅបង្ក្រាបទ័ពសៀម ហើយក៏ទទួលបានជោគជ័យនាពេលនោះ និងបានសម្លាប់ចៅស្ដេចសៀមដែលជាមេទ័ពរង ស្រីសុប័ត នោះផងដែរ ។ ក្រោយទទួលបានជោគជ័យ ព្រះលំពង្សរាជា នឹកស្មានថា កងទ័ពសៀមមិនលើកមកឈ្លានពានភ្លាមៗទៀតនោះទេ ទ្រង់បានប្រកាសឱ្យរំសាយជួរកងទ័ព ជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីឱ្យកងទ័ពបានទៅជួយធ្វើស្រែចំការប្រជានុរាស្ត្រ ព្រោះក្រុង [[យៈសោធរៈបុរៈ]] ឬ ([[ក្រុងអង្គរ]]) ពេលនោះជួបវិបត្តិខ្វះស្បៀង ។<ref> Eng Suth (2001) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref> == សៀមវាយយក បច្ចឹមបុរី និង នាងរង == '''Siam invades Pachim Borei & Neang Rorng''' * (Thai Pronounciation: Prachin Buri & Nang Rong) ៣ខែ ក្រោយមក ត្រូវនិងរដូវវស្សា ពេលដែលសៀមដឹងថា ស្ដេចកម្ពុជា រំសាយជួរកងទ័ព ស្ដេចសៀមព្រះនាម "អ៊ូតងរាជា រាមាធិបតី" (U Thongracha Ramathibodi) បានចាត់ឱ្យ រាមាសូរ លើកទ័ពសៀម ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ឈ្លានពានកម្ពុជាម្ដងទៀត និង បានបែងចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយក បច្ចឹមបុរី និង កងទី២ ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ ចៅបាសាត វាយយក នាងរង ហើយចាត់ បរមសុខា ជាមេទ័ពធំ ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ១០០,០០០ (១សែននាក់) តាមមកពីក្រោយជាទ័ពជំនួយ ។ ដោយភាគីកម្ពុជាប្រមូលកងទ័ព និង រៀបចំកងទ័ពមិនទាន់ ព្រះលំពង្សរាជា បានចាត់ឱ្យ ស្រីសុរិយោទ័យ លើកទ័ព ២០០០០ (២មុឺននាក់) ចេញទៅច្បាំងតទល់ ហើយចាត់ឱ្យមហាឧបរាជ [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] លើកទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ចេញទៅទប់កងទ័ពសៀមនៅ ស្រុកនាងរង ដោយចំនួនកងទ័ពនិង គ្រឿងសឹកចម្បាំងសៀម ច្រើនជាងភាគីកម្ពុជាពេកណាស់ នៅទីបំផុតកងទ័ពទាំង២ របស់កម្ពុជា ត្រូវបរាជ័យ និង បានដកថយជាបន្តបន្ទាប់ ហើយព្រះអង្គម្ចាស់ ស្រីសុរិយោទ័យ ត្រូវទ័ពសៀមបាញ់ព្រួញសម្លាប់ នៅបច្ចឹមបុរី ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == សៀមវាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ == '''Siam attacks Yasodharapura''' ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ សៀមបានលើកទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) វាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ ពេលនោះ ព្រះលំពង្សរាជា ត្រាសបញ្ជារឱ្យ ស្រីសុរិយោវង្ស សង់កំពែងក្រុងកម្ពស់ ១៦ហត្ថ ដោយស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ និង បានប្រមូលទ័ពជាង ១០០,០០០ (១សែននាក់) នៅចាំការពារ [[ក្រុងអង្គរ]] ។ មេទ័ពធំសៀម បរមសុខា បានបែងចែកកងទ័ពសៀមជា ៤ច្រក ច្រកទី១ ដឹកនាំដោយ រាមាសូរ វាយចូលពីទិសខាងជើង ច្រកទី២ ដឹកនាំដោយ ចៅបាសាត វាយចូលពីទិសខាងកើត ច្រកទី៣ ដឹកនាំដោយ ចៅបាអាត វាយចូលពីទិសខាងត្បូង ច្រកទី៤ ដឹកនាំដោយ ចៅកំបាំងពិសី វាយចូលពីទិសខាងលិច កងទ័ពសៀមឡោមព័ទ្ធក្រុងអង្គរត្រឹមចម្ងាយតែ ៣០សិន ដោយស្មើនិង រយៈចម្ងាយ ១.២ គីឡូម៉ែត្រ ប៉ុនណោះ ។ មេទ័ពសៀម បរមសុខា បានចាត់ឱ្យពលសេនា លើករន្ទារឬស្សី កម្ពស់ ១៤ហត្ថ ដោយស្មើនិងកម្ពស់ ៧ម៉ែត្រ ដាក់នៅកាំភ្លើងធំ មានកង់អូសដោយដំរី បានបាញ់ប្រហារមកលើកំពែងក្រុង និងបានឱ្យកងទ័ពដាក់ជណ្ដើរឬស្សី ឡើងវាយប្រហារចូលក្រុងអង្គរ ។ ស្រីសុរិយោវង្ស ឃើញដូច្នេះក៏ឱ្យដាក់កាំភ្លើងធំបាញ់ប្រហារតបតទៅវិញ កងទ័ពសៀមកាន់តែវាយសម្រុក កងទ័ពស្លាប់អស់ជាច្រើន ចំនួនទ័ពកាន់តែថយទៅៗ ព្រះលំពង្សរាជា យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏បង្គាប់ឱ្យ ស្រីសុរិយោវង្ស ដកទ័ព ២០,០០០ (២មុឺននាក់) វាយសម្រុកចេញ ទៅនគរ "ឡានឆាង" (Lan Xang) (Kh-Pronoun: Lan Chhang) ប្រែថាដំរីមួយលាន ដើម្បីសុំទ័ពជំនួយពីស្ដេច [[ឡាវ]] ។ កងទ័ពសៀម វាយឡោមព័ទ្ធក្រុងអង្គរ អស់រយៈពេល ៥ខែ នៅទីបំផុត ក៏វាយបែកក្រុងអង្គរ ព្រះលំពង្សរាជា ដឹងដំណឹងដូចនេះ ក៏ក្អួតឈាម សោយទីវង្គត់ក្នុងរាជវាំង ក្នុងពេលនោះទៅ ចំណែកឯ [[ធម្មរាជាទី១]] ជាបុត្រ ស្រីសុរិយោវង្ស ក៏នាំយកគ្រឿងបញ្ចក្សេត្រ ដែលជាគ្រឿងសម្រាប់រាជ បូករួមទាំង [[ព្រះកែវមរកត]] រត់ភៀសខ្លួនចាកចោលក្រុងអង្គរ មេទ័ពសៀម បរមសុខា បានគៀរយកប្រជានុរាស្ត្រជាង ១សែននាក់យកទៅ ក្រុងទេពបុរី ស្រីអាយុធ្យា "Tep Borei Srei Ayudthya" (Thai-Pronoun: Tepburi Sri Ayutthaya) ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ និង បានដាក់ឱ្យ ចៅបាអាត ដែលជាបុត្រស្ដេចសៀម អ៊ូតង ឱ្យគ្រប់គ្រងនៅ យៈសោធរៈបុរៈ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៣ នៃគ.សករាជ ហើយបានគ្រប់គ្រងក្រុងអង្គរអស់រយៈពេល៤ឆ្នាំទើប ស្រីសុរិយោវង្ស លើកទ័ពទៅបណ្ដេញទ័ពសៀមចេញពីក្រុងអង្គរ ក្រោយទទួលបាន ទ័ពជំនួយពីស្ដេចឡាវ ព្រះនាម "ហ្វាង៉ាំ" (Fa Ngum) ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ នៃគ.សករាជ ។<ref> Achille Dauphin-Meunier (1968) [https://books.google.com/books/about/Histoire_du_Cambodge.html?id=uu8yAAAAMAAJ Histoire du Cambodge], Publisher: Presses universitaires de France, Original from the University of Michigan p.128 </ref> <ref> Société Asiatique (1871) [https://books.google.com/books/about/Journal_asiatique_ou_recueil_de_m%C3%A9moire.html?id=ewFUAAAAcAAJ Journal asiatique ou recueil de mémoires, d'extraits et de notices relatifs à l'histoire, à la philosophie, aux sciences, à la littérature et aux langues des peuples orientaux, Volume 99], Publisher: Dondey-Dupré, Original from National Library of the Netherlands </ref> == មើលផងដែរ == * [[រាជានិយមកម្ពុជា]] == តំណភ្ជាប់ រជ្ជកាលគ្រងរាជ == {{S-start}} {{S-hou|''(គ.ស ១២៩២-១៣៥២)''}} {{Succession box|before= [[បរមនិពាន្វបទ]]|title=[[អាណាចក្រខ្មែរ]]|years='''១៣៤៦-១៣៥២'''|after=[[ស្រីសុរិយោវង្ស]]}} {{S-end}} == ឯកសារយោង == ouznyqmzfqaoubclvq7n0fb9oincolf 282652 282651 2022-08-20T19:39:42Z Camhistory 36281 /* សៀមវាយយក បច្ចឹមបុរី និង នាងរង */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះរាជអង្ការ ព្រះបរម លំពង្សរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[បរមនិពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះរាជអង្ការ ព្រះបរម លំពង្សរាជា​" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៥ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (ព្រះសន្ធានរាជា) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ជាប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ក្រោយធ្វើរតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ថ្មីរួច ទ្រង់បានឡើងសោយរាជសម្បត្តិលើកទី២ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៨ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref> == សៀមវាយយក នគររាជសីមា == '''Siam invades Nokor Reachseima''' * (Thai Pronounciation: Nakhon Ratchasima) ពុទ្ធសករាជ ១៨៩៥ សៀមបានលើកទ័ព ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) វាយយកខេត្ត [[នគររាជសីមា]] ដោយកងទ័ពសៀម បានចែកចេញជាពីរកង កងទី១ មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ មេទ័ពសៀមនាម "រាមាសូរ" និង កងទី២ មានចំនួន ៥០០០ (៥ពាន់នាក់) ដឹកនាំដោយ មេទ័ពរងនាម "ស្រីសុប័ត" បានចូលមកឈ្លានពានអាណាខេត្តកម្ពុជា ជាមុនដោយមិនបានប្រកាសសង្គ្រាមឡើយ ដោយភាគីកម្ពុជា រៀបចំកងទ័ពមិនទាន់ កងទ័ពសៀមក៏វាយបែក នគររាជសីមា ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។ ក្រោយពេលសៀមវាយបែក នគររាជសីមា កងទ័ពសៀមក៏ចូលហួសមកបោះជំរុំជាប់ស្រុកនាងរង ខណៈពេលនោះ ព្រះលំពង្សរាជា បានបង្គាប់ឱ្យបុត្ររបស់ខ្លួន ស្រីសុរិយោទ័យ លើកទ័ព ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ទៅបង្ក្រាបទ័ពសៀម ហើយក៏ទទួលបានជោគជ័យនាពេលនោះ និងបានសម្លាប់ចៅស្ដេចសៀមដែលជាមេទ័ពរង ស្រីសុប័ត នោះផងដែរ ។ ក្រោយទទួលបានជោគជ័យ ព្រះលំពង្សរាជា នឹកស្មានថា កងទ័ពសៀមមិនលើកមកឈ្លានពានភ្លាមៗទៀតនោះទេ ទ្រង់បានប្រកាសឱ្យរំសាយជួរកងទ័ព ជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីឱ្យកងទ័ពបានទៅជួយធ្វើស្រែចំការប្រជានុរាស្ត្រ ព្រោះក្រុង [[យៈសោធរៈបុរៈ]] ឬ ([[ក្រុងអង្គរ]]) ពេលនោះជួបវិបត្តិខ្វះស្បៀង ។<ref> Eng Suth (2001) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref> == សៀមវាយយក បច្ចឹមបុរី និង នាងរង == '''Siam invades Pachim Borei & Neang Rorng''' * (Thai Pronounciation: Prachin Buri & Nang Rong) ៣ខែ ក្រោយមក ត្រូវនិងរដូវវស្សា ពេលដែលសៀមដឹងថា ស្ដេចកម្ពុជា រំសាយជួរកងទ័ព ស្ដេចសៀមព្រះនាម "អ៊ូតងរាជា រាមាធិបតី" (U Thongracha Ramathibodi) បានចាត់ឱ្យ រាមាសូរ លើកទ័ពសៀម ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ឈ្លានពានកម្ពុជាម្ដងទៀត និង បានបែងចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយក បច្ចឹមបុរី និង កងទី២ ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ ចៅបាសាត វាយយក នាងរង ហើយចាត់ បរមរាមា ជាមេទ័ពធំ ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ១០០,០០០ (១សែននាក់) តាមមកពីក្រោយជាទ័ពជំនួយ ។ ដោយភាគីកម្ពុជាប្រមូលកងទ័ព និង រៀបចំកងទ័ពមិនទាន់ ព្រះលំពង្សរាជា បានចាត់ឱ្យ ស្រីសុរិយោទ័យ លើកទ័ព ២០០០០ (២មុឺននាក់) ចេញទៅច្បាំងតទល់ ហើយចាត់ឱ្យមហាឧបរាជ [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] លើកទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ចេញទៅទប់កងទ័ពសៀមនៅ ស្រុកនាងរង ដោយចំនួនកងទ័ពនិង គ្រឿងសឹកចម្បាំងសៀម ច្រើនជាងភាគីកម្ពុជាពេកណាស់ នៅទីបំផុតកងទ័ពទាំង២ របស់កម្ពុជា ត្រូវបរាជ័យ និង បានដកថយជាបន្តបន្ទាប់ ហើយព្រះអង្គម្ចាស់ ស្រីសុរិយោទ័យ ត្រូវទ័ពសៀមបាញ់ព្រួញសម្លាប់ នៅបច្ចឹមបុរី ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == សៀមវាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ == '''Siam attacks Yasodharapura''' ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ សៀមបានលើកទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) វាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ ពេលនោះ ព្រះលំពង្សរាជា ត្រាសបញ្ជារឱ្យ ស្រីសុរិយោវង្ស សង់កំពែងក្រុងកម្ពស់ ១៦ហត្ថ ដោយស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ និង បានប្រមូលទ័ពជាង ១០០,០០០ (១សែននាក់) នៅចាំការពារ [[ក្រុងអង្គរ]] ។ មេទ័ពធំសៀម បរមសុខា បានបែងចែកកងទ័ពសៀមជា ៤ច្រក ច្រកទី១ ដឹកនាំដោយ រាមាសូរ វាយចូលពីទិសខាងជើង ច្រកទី២ ដឹកនាំដោយ ចៅបាសាត វាយចូលពីទិសខាងកើត ច្រកទី៣ ដឹកនាំដោយ ចៅបាអាត វាយចូលពីទិសខាងត្បូង ច្រកទី៤ ដឹកនាំដោយ ចៅកំបាំងពិសី វាយចូលពីទិសខាងលិច កងទ័ពសៀមឡោមព័ទ្ធក្រុងអង្គរត្រឹមចម្ងាយតែ ៣០សិន ដោយស្មើនិង រយៈចម្ងាយ ១.២ គីឡូម៉ែត្រ ប៉ុនណោះ ។ មេទ័ពសៀម បរមសុខា បានចាត់ឱ្យពលសេនា លើករន្ទារឬស្សី កម្ពស់ ១៤ហត្ថ ដោយស្មើនិងកម្ពស់ ៧ម៉ែត្រ ដាក់នៅកាំភ្លើងធំ មានកង់អូសដោយដំរី បានបាញ់ប្រហារមកលើកំពែងក្រុង និងបានឱ្យកងទ័ពដាក់ជណ្ដើរឬស្សី ឡើងវាយប្រហារចូលក្រុងអង្គរ ។ ស្រីសុរិយោវង្ស ឃើញដូច្នេះក៏ឱ្យដាក់កាំភ្លើងធំបាញ់ប្រហារតបតទៅវិញ កងទ័ពសៀមកាន់តែវាយសម្រុក កងទ័ពស្លាប់អស់ជាច្រើន ចំនួនទ័ពកាន់តែថយទៅៗ ព្រះលំពង្សរាជា យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏បង្គាប់ឱ្យ ស្រីសុរិយោវង្ស ដកទ័ព ២០,០០០ (២មុឺននាក់) វាយសម្រុកចេញ ទៅនគរ "ឡានឆាង" (Lan Xang) (Kh-Pronoun: Lan Chhang) ប្រែថាដំរីមួយលាន ដើម្បីសុំទ័ពជំនួយពីស្ដេច [[ឡាវ]] ។ កងទ័ពសៀម វាយឡោមព័ទ្ធក្រុងអង្គរ អស់រយៈពេល ៥ខែ នៅទីបំផុត ក៏វាយបែកក្រុងអង្គរ ព្រះលំពង្សរាជា ដឹងដំណឹងដូចនេះ ក៏ក្អួតឈាម សោយទីវង្គត់ក្នុងរាជវាំង ក្នុងពេលនោះទៅ ចំណែកឯ [[ធម្មរាជាទី១]] ជាបុត្រ ស្រីសុរិយោវង្ស ក៏នាំយកគ្រឿងបញ្ចក្សេត្រ ដែលជាគ្រឿងសម្រាប់រាជ បូករួមទាំង [[ព្រះកែវមរកត]] រត់ភៀសខ្លួនចាកចោលក្រុងអង្គរ មេទ័ពសៀម បរមសុខា បានគៀរយកប្រជានុរាស្ត្រជាង ១សែននាក់យកទៅ ក្រុងទេពបុរី ស្រីអាយុធ្យា "Tep Borei Srei Ayudthya" (Thai-Pronoun: Tepburi Sri Ayutthaya) ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ និង បានដាក់ឱ្យ ចៅបាអាត ដែលជាបុត្រស្ដេចសៀម អ៊ូតង ឱ្យគ្រប់គ្រងនៅ យៈសោធរៈបុរៈ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៣ នៃគ.សករាជ ហើយបានគ្រប់គ្រងក្រុងអង្គរអស់រយៈពេល៤ឆ្នាំទើប ស្រីសុរិយោវង្ស លើកទ័ពទៅបណ្ដេញទ័ពសៀមចេញពីក្រុងអង្គរ ក្រោយទទួលបាន ទ័ពជំនួយពីស្ដេចឡាវ ព្រះនាម "ហ្វាង៉ាំ" (Fa Ngum) ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ នៃគ.សករាជ ។<ref> Achille Dauphin-Meunier (1968) [https://books.google.com/books/about/Histoire_du_Cambodge.html?id=uu8yAAAAMAAJ Histoire du Cambodge], Publisher: Presses universitaires de France, Original from the University of Michigan p.128 </ref> <ref> Société Asiatique (1871) [https://books.google.com/books/about/Journal_asiatique_ou_recueil_de_m%C3%A9moire.html?id=ewFUAAAAcAAJ Journal asiatique ou recueil de mémoires, d'extraits et de notices relatifs à l'histoire, à la philosophie, aux sciences, à la littérature et aux langues des peuples orientaux, Volume 99], Publisher: Dondey-Dupré, Original from National Library of the Netherlands </ref> == មើលផងដែរ == * [[រាជានិយមកម្ពុជា]] == តំណភ្ជាប់ រជ្ជកាលគ្រងរាជ == {{S-start}} {{S-hou|''(គ.ស ១២៩២-១៣៥២)''}} {{Succession box|before= [[បរមនិពាន្វបទ]]|title=[[អាណាចក្រខ្មែរ]]|years='''១៣៤៦-១៣៥២'''|after=[[ស្រីសុរិយោវង្ស]]}} {{S-end}} == ឯកសារយោង == bgsreludl413886gnraazj4jf4q0bt3 282653 282652 2022-08-20T19:42:52Z Camhistory 36281 /* សៀមវាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះរាជអង្ការ ព្រះបរម លំពង្សរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[បរមនិពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះរាជអង្ការ ព្រះបរម លំពង្សរាជា​" ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៥ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (ព្រះសន្ធានរាជា) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ជាប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ក្រោយធ្វើរតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ថ្មីរួច ទ្រង់បានឡើងសោយរាជសម្បត្តិលើកទី២ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៨ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref> == សៀមវាយយក នគររាជសីមា == '''Siam invades Nokor Reachseima''' * (Thai Pronounciation: Nakhon Ratchasima) ពុទ្ធសករាជ ១៨៩៥ សៀមបានលើកទ័ព ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) វាយយកខេត្ត [[នគររាជសីមា]] ដោយកងទ័ពសៀម បានចែកចេញជាពីរកង កងទី១ មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ មេទ័ពសៀមនាម "រាមាសូរ" និង កងទី២ មានចំនួន ៥០០០ (៥ពាន់នាក់) ដឹកនាំដោយ មេទ័ពរងនាម "ស្រីសុប័ត" បានចូលមកឈ្លានពានអាណាខេត្តកម្ពុជា ជាមុនដោយមិនបានប្រកាសសង្គ្រាមឡើយ ដោយភាគីកម្ពុជា រៀបចំកងទ័ពមិនទាន់ កងទ័ពសៀមក៏វាយបែក នគររាជសីមា ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។ ក្រោយពេលសៀមវាយបែក នគររាជសីមា កងទ័ពសៀមក៏ចូលហួសមកបោះជំរុំជាប់ស្រុកនាងរង ខណៈពេលនោះ ព្រះលំពង្សរាជា បានបង្គាប់ឱ្យបុត្ររបស់ខ្លួន ស្រីសុរិយោទ័យ លើកទ័ព ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ទៅបង្ក្រាបទ័ពសៀម ហើយក៏ទទួលបានជោគជ័យនាពេលនោះ និងបានសម្លាប់ចៅស្ដេចសៀមដែលជាមេទ័ពរង ស្រីសុប័ត នោះផងដែរ ។ ក្រោយទទួលបានជោគជ័យ ព្រះលំពង្សរាជា នឹកស្មានថា កងទ័ពសៀមមិនលើកមកឈ្លានពានភ្លាមៗទៀតនោះទេ ទ្រង់បានប្រកាសឱ្យរំសាយជួរកងទ័ព ជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីឱ្យកងទ័ពបានទៅជួយធ្វើស្រែចំការប្រជានុរាស្ត្រ ព្រោះក្រុង [[យៈសោធរៈបុរៈ]] ឬ ([[ក្រុងអង្គរ]]) ពេលនោះជួបវិបត្តិខ្វះស្បៀង ។<ref> Eng Suth (2001) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref> == សៀមវាយយក បច្ចឹមបុរី និង នាងរង == '''Siam invades Pachim Borei & Neang Rorng''' * (Thai Pronounciation: Prachin Buri & Nang Rong) ៣ខែ ក្រោយមក ត្រូវនិងរដូវវស្សា ពេលដែលសៀមដឹងថា ស្ដេចកម្ពុជា រំសាយជួរកងទ័ព ស្ដេចសៀមព្រះនាម "អ៊ូតងរាជា រាមាធិបតី" (U Thongracha Ramathibodi) បានចាត់ឱ្យ រាមាសូរ លើកទ័ពសៀម ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ឈ្លានពានកម្ពុជាម្ដងទៀត និង បានបែងចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយក បច្ចឹមបុរី និង កងទី២ ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ ចៅបាសាត វាយយក នាងរង ហើយចាត់ បរមរាមា ជាមេទ័ពធំ ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ១០០,០០០ (១សែននាក់) តាមមកពីក្រោយជាទ័ពជំនួយ ។ ដោយភាគីកម្ពុជាប្រមូលកងទ័ព និង រៀបចំកងទ័ពមិនទាន់ ព្រះលំពង្សរាជា បានចាត់ឱ្យ ស្រីសុរិយោទ័យ លើកទ័ព ២០០០០ (២មុឺននាក់) ចេញទៅច្បាំងតទល់ ហើយចាត់ឱ្យមហាឧបរាជ [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] លើកទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ចេញទៅទប់កងទ័ពសៀមនៅ ស្រុកនាងរង ដោយចំនួនកងទ័ពនិង គ្រឿងសឹកចម្បាំងសៀម ច្រើនជាងភាគីកម្ពុជាពេកណាស់ នៅទីបំផុតកងទ័ពទាំង២ របស់កម្ពុជា ត្រូវបរាជ័យ និង បានដកថយជាបន្តបន្ទាប់ ហើយព្រះអង្គម្ចាស់ ស្រីសុរិយោទ័យ ត្រូវទ័ពសៀមបាញ់ព្រួញសម្លាប់ នៅបច្ចឹមបុរី ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == សៀមវាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ == '''Siam attacks Yasodharapura''' ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ សៀមបានលើកទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) វាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ ពេលនោះ ព្រះលំពង្សរាជា ត្រាសបញ្ជារឱ្យ ស្រីសុរិយោវង្ស សង់កំពែងក្រុងកម្ពស់ ១៦ហត្ថ ដោយស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ និង បានប្រមូលទ័ពជាង ១០០,០០០ (១សែននាក់) នៅចាំការពារ [[ក្រុងអង្គរ]] ។ មេទ័ពធំសៀម បរមរាមា បានបែងចែកកងទ័ពសៀមជា ៤ច្រក ច្រកទី១ ដឹកនាំដោយ រាមាសូរ វាយចូលពីទិសខាងជើង ច្រកទី២ ដឹកនាំដោយ ចៅបាសាត វាយចូលពីទិសខាងកើត ច្រកទី៣ ដឹកនាំដោយ ចៅបាអាត វាយចូលពីទិសខាងត្បូង ច្រកទី៤ ដឹកនាំដោយ ចៅកំបាំងពិសី វាយចូលពីទិសខាងលិច កងទ័ពសៀមឡោមព័ទ្ធក្រុងអង្គរត្រឹមចម្ងាយតែ ៣០សិន ដោយស្មើនិង រយៈចម្ងាយ ១.២ គីឡូម៉ែត្រ ប៉ុនណោះ ។ មេទ័ពសៀម បរមរាមា បានចាត់ឱ្យពលសេនា លើករន្ទារឬស្សី កម្ពស់ ១៤ហត្ថ ដោយស្មើនិងកម្ពស់ ៧ម៉ែត្រ ដាក់នៅកាំភ្លើងធំ មានកង់អូសដោយដំរី បានបាញ់ប្រហារមកលើកំពែងក្រុង និងបានឱ្យកងទ័ពដាក់ជណ្ដើរឬស្សី ឡើងវាយប្រហារចូលក្រុងអង្គរ ។ ស្រីសុរិយោវង្ស ឃើញដូច្នេះក៏ឱ្យដាក់កាំភ្លើងធំបាញ់ប្រហារតបតទៅវិញ កងទ័ពសៀមកាន់តែវាយសម្រុក កងទ័ពស្លាប់អស់ជាច្រើន ចំនួនទ័ពកាន់តែថយទៅៗ ព្រះលំពង្សរាជា យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏បង្គាប់ឱ្យ ស្រីសុរិយោវង្ស ដកទ័ព ២០,០០០ (២មុឺននាក់) វាយសម្រុកចេញ ទៅនគរ "ឡានឆាង" (Lan Xang) (Kh-Pronoun: Lan Chhang) ប្រែថាដំរីមួយលាន ដើម្បីសុំទ័ពជំនួយពីស្ដេច [[ឡាវ]] ។ កងទ័ពសៀម វាយឡោមព័ទ្ធក្រុងអង្គរ អស់រយៈពេល ៥ខែ នៅទីបំផុត ក៏វាយបែកក្រុងអង្គរ ព្រះលំពង្សរាជា ដឹងដំណឹងដូចនេះ ក៏ក្អួតឈាម សោយទីវង្គត់ក្នុងរាជវាំង ក្នុងពេលនោះទៅ ចំណែកឯ [[ធម្មរាជាទី១]] ជាបុត្រ ស្រីសុរិយោវង្ស ក៏នាំយកគ្រឿងបញ្ចក្សេត្រ ដែលជាគ្រឿងសម្រាប់រាជ បូករួមទាំង [[ព្រះកែវមរកត]] រត់ភៀសខ្លួនចាកចោលក្រុងអង្គរ មេទ័ពសៀម បរមរាមា បានគៀរយកប្រជានុរាស្ត្រជាង ១សែននាក់យកទៅ ក្រុងទេពបុរី ស្រីអាយុធ្យា "Tep Borei Srei Ayudthya" (Thai-Pronoun: Tepburi Sri Ayutthaya) ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ និង បានដាក់ឱ្យ ចៅបាអាត ដែលជាបុត្រស្ដេចសៀម អ៊ូតង ឱ្យគ្រប់គ្រងនៅ យៈសោធរៈបុរៈ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៣ នៃគ.សករាជ ហើយបានគ្រប់គ្រងក្រុងអង្គរអស់រយៈពេល៤ឆ្នាំទើប ស្រីសុរិយោវង្ស លើកទ័ពទៅបណ្ដេញទ័ពសៀមចេញពីក្រុងអង្គរ ក្រោយទទួលបាន ទ័ពជំនួយពីស្ដេចឡាវ ព្រះនាម "ហ្វាង៉ាំ" (Fa Ngum) ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ នៃគ.សករាជ ។<ref> Achille Dauphin-Meunier (1968) [https://books.google.com/books/about/Histoire_du_Cambodge.html?id=uu8yAAAAMAAJ Histoire du Cambodge], Publisher: Presses universitaires de France, Original from the University of Michigan p.128 </ref> <ref> Société Asiatique (1871) [https://books.google.com/books/about/Journal_asiatique_ou_recueil_de_m%C3%A9moire.html?id=ewFUAAAAcAAJ Journal asiatique ou recueil de mémoires, d'extraits et de notices relatifs à l'histoire, à la philosophie, aux sciences, à la littérature et aux langues des peuples orientaux, Volume 99], Publisher: Dondey-Dupré, Original from National Library of the Netherlands </ref> == មើលផងដែរ == * [[រាជានិយមកម្ពុជា]] == តំណភ្ជាប់ រជ្ជកាលគ្រងរាជ == {{S-start}} {{S-hou|''(គ.ស ១២៩២-១៣៥២)''}} {{Succession box|before= [[បរមនិពាន្វបទ]]|title=[[អាណាចក្រខ្មែរ]]|years='''១៣៤៦-១៣៥២'''|after=[[ស្រីសុរិយោវង្ស]]}} {{S-end}} == ឯកសារយោង == ceg0184v28the60jtzmvkey4lm7oofj 282666 282653 2022-08-21T11:34:32Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> លំពង្សរាជា </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៤៦-១៣៥២ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៤៨ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ព្រះរាជអង្ការ ព្រះបរម លំពង្សរាជា |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[បរមនិពាន្វបទ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១២៩២ |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៥២ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} '''លំពង្សរាជា''' ([[អង់គ្លេស]]: Lompong Reachea) (ប្រ.ស|គ.ស ១២៩២-១៣៥២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៤៨ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា '''"ព្រះរាជអង្ការ ព្រះបរម លំពង្សរាជា​"''' ព្រះអង្គមានព្រះអនុជ (ប្អូន) មួយអង្គព្រះនាម [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] ហើយបានតែងតាំងជាមហាឧបរាជ ។ ក្រោយពេលសោយរាជ្យសម្បត្តិបាន ៥ឆ្នាំ ព្រះអង្គបាន ប្រឈួន ឈឺធ្ងន់ ដោយជាហេតុធ្វើឱ្យពួកសៀមលើកទ័ពមកឈ្លានពានមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ប្អូនរបស់ទ្រង់នេះហើយដែលបានឡើងសោយរាជ បន្តពីព្រះអង្គផងដែរ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == '''Early Life''' លំពង្សរាជា កើតនៅរាជធានីអង្គរ កើតឆ្នាំ ១២៩២ នៃគ.សករាជ​ ព្រះអង្គ ​គឺជាបុត្រចៅពញ្ញាសួស ដែលមានព្រះនាមថា (ព្រះសន្ធានរាជា) ព្រះអង្គមានបុត្រពីរអង្គ ទី១ បរមរាមា សោយទីវង្គត់ដោយរោគប្រឈួន ទី២ ស្រីសុរិយោទ័យ សោយទីវង្គត់ក្នុងចម្បាំងខ្មែរសៀម ឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។ ព្រះលំពង្សរាជា មាននាមជាចៅពញ្ញាជ័យ ជាប្រមុខមេទ័ពធំ ដែលមានងារ ជាព្រះលំពែងជ័យ ទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅរាជធានីអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៦ ដោយការជម្រុញពីកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ដោយសារមិនមាន រតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ ទ្រង់បានបញ្ជារឱ្យធ្វើថ្មី បូករួមទាំងបដិមាករ "[[ព្រះកែវមរកត]]" មួយទៀតផងដែរ ហើយ ព្រះកែវមរកត នេះ ត្រូវបានសៀមយកទៅក្រោយវាយបែករាជនីលង្វែក ក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ នៃគ.សករាជ និង បានរក្សាទុកក្នុងរាជវាំង [[បាងកក]] មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ក្រោយធ្វើរតនៈបល្ល័ង្កទាំង៥ថ្មីរួច ទ្រង់បានឡើងសោយរាជសម្បត្តិលើកទី២ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៤៨ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Soth, Lim Yan (1969) [https://www.worldcat.org/oclc/1112074917 Document of the great Khmer man (Khmer royal genealogy)], Publisher: Member of the Historical Committee Ministry of Education, Youth, and Sport, OCLC Number: 1112074917 </ref> <ref> Tran Ngea (1973) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10888 Khmer History Volume 2], Publisher: Khmer Mon Institute, Publication: Center for Khmer Studies Library p.198 </ref> == សៀមវាយយក នគររាជសីមា == '''Siam invades Nokor Reachseima''' * (Thai Pronounciation: Nakhon Ratchasima) ពុទ្ធសករាជ ១៨៩៥ សៀមបានលើកទ័ព ១៥,០០០ (១មុឺន ៥ពាន់នាក់) វាយយកខេត្ត [[នគររាជសីមា]] ដោយកងទ័ពសៀម បានចែកចេញជាពីរកង កងទី១ មានចំនួន ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ មេទ័ពសៀមនាម "រាមាសូរ" និង កងទី២ មានចំនួន ៥០០០ (៥ពាន់នាក់) ដឹកនាំដោយ មេទ័ពរងនាម "ស្រីសុប័ត" បានចូលមកឈ្លានពានអាណាខេត្តកម្ពុជា ជាមុនដោយមិនបានប្រកាសសង្គ្រាមឡើយ ដោយភាគីកម្ពុជា រៀបចំកងទ័ពមិនទាន់ កងទ័ពសៀមក៏វាយបែក នគររាជសីមា ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។ ក្រោយពេលសៀមវាយបែក នគររាជសីមា កងទ័ពសៀមក៏ចូលហួសមកបោះជំរុំជាប់ស្រុកនាងរង ខណៈពេលនោះ ព្រះលំពង្សរាជា បានបង្គាប់ឱ្យបុត្ររបស់ខ្លួន ស្រីសុរិយោទ័យ លើកទ័ព ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ទៅបង្ក្រាបទ័ពសៀម ហើយក៏ទទួលបានជោគជ័យនាពេលនោះ និងបានសម្លាប់ចៅស្ដេចសៀមដែលជាមេទ័ពរង ស្រីសុប័ត នោះផងដែរ ។ ក្រោយទទួលបានជោគជ័យ ព្រះលំពង្សរាជា នឹកស្មានថា កងទ័ពសៀមមិនលើកមកឈ្លានពានភ្លាមៗទៀតនោះទេ ទ្រង់បានប្រកាសឱ្យរំសាយជួរកងទ័ព ជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីឱ្យកងទ័ពបានទៅជួយធ្វើស្រែចំការប្រជានុរាស្ត្រ ព្រោះក្រុង [[យៈសោធរៈបុរៈ]] ឬ ([[ក្រុងអង្គរ]]) ពេលនោះជួបវិបត្តិខ្វះស្បៀង ។<ref> Eng Suth (2001) [https://library.khmerstudies.org/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=10854%20thumbnail-shelfbrowser Documents of the great Khmer man, the royal genealogy of the Khmer people according to the real manuscript], Publisher: Phnom Penh Publishing House of the Ministry of Education, Youth and Sports p.250 </ref> == សៀមវាយយក បច្ចឹមបុរី និង នាងរង == '''Siam invades Pachim Borei & Neang Rorng''' * (Thai Pronounciation: Prachin Buri & Nang Rong) ៣ខែ ក្រោយមក ត្រូវនិងរដូវវស្សា ពេលដែលសៀមដឹងថា ស្ដេចកម្ពុជា រំសាយជួរកងទ័ព ស្ដេចសៀមព្រះនាម "អ៊ូតងរាជា រាមាធិបតី" (U Thongracha Ramathibodi) បានចាត់ឱ្យ រាមាសូរ លើកទ័ពសៀម ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ឈ្លានពានកម្ពុជាម្ដងទៀត និង បានបែងចែកកងទ័ពជាពីរកង កងទី១ ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) វាយយក បច្ចឹមបុរី និង កងទី២ ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ដឹកនាំដោយ ចៅបាសាត វាយយក នាងរង ហើយចាត់ បរមរាមា ជាមេទ័ពធំ ឱ្យដឹកនាំទ័ពចំនួន ១០០,០០០ (១សែននាក់) តាមមកពីក្រោយជាទ័ពជំនួយ ។ ដោយភាគីកម្ពុជាប្រមូលកងទ័ព និង រៀបចំកងទ័ពមិនទាន់ ព្រះលំពង្សរាជា បានចាត់ឱ្យ ស្រីសុរិយោទ័យ លើកទ័ព ២០០០០ (២មុឺននាក់) ចេញទៅច្បាំងតទល់ ហើយចាត់ឱ្យមហាឧបរាជ [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] លើកទ័ព ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ចេញទៅទប់កងទ័ពសៀមនៅ ស្រុកនាងរង ដោយចំនួនកងទ័ពនិង គ្រឿងសឹកចម្បាំងសៀម ច្រើនជាងភាគីកម្ពុជាពេកណាស់ នៅទីបំផុតកងទ័ពទាំង២ របស់កម្ពុជា ត្រូវបរាជ័យ និង បានដកថយជាបន្តបន្ទាប់ ហើយព្រះអង្គម្ចាស់ ស្រីសុរិយោទ័យ ត្រូវទ័ពសៀមបាញ់ព្រួញសម្លាប់ នៅបច្ចឹមបុរី ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1991) [http://www.elibraryofcambodia.org/moha-buros-khmer-1-dorl-7/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-7], Publisher: Member of the Committee on History and Culture p.78 </ref> == សៀមវាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ == '''Siam attacks Yasodharapura''' ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ សៀមបានលើកទ័ព ២០០,០០០ (២សែននាក់) វាយប្រហារ យៈសោធរៈបុរៈ ពេលនោះ ព្រះលំពង្សរាជា ត្រាសបញ្ជារឱ្យ ស្រីសុរិយោវង្ស សង់កំពែងក្រុងកម្ពស់ ១៦ហត្ថ ដោយស្មើនិងកម្ពស់ ៨ម៉ែត្រ និង បានប្រមូលទ័ពជាង ១០០,០០០ (១សែននាក់) នៅចាំការពារ [[ក្រុងអង្គរ]] ។ មេទ័ពធំសៀម បរមរាមា បានបែងចែកកងទ័ពសៀមជា ៤ច្រក ច្រកទី១ ដឹកនាំដោយ រាមាសូរ វាយចូលពីទិសខាងជើង ច្រកទី២ ដឹកនាំដោយ ចៅបាសាត វាយចូលពីទិសខាងកើត ច្រកទី៣ ដឹកនាំដោយ ចៅបាអាត វាយចូលពីទិសខាងត្បូង ច្រកទី៤ ដឹកនាំដោយ ចៅកំបាំងពិសី វាយចូលពីទិសខាងលិច កងទ័ពសៀមឡោមព័ទ្ធក្រុងអង្គរត្រឹមចម្ងាយតែ ៣០សិន ដោយស្មើនិង រយៈចម្ងាយ ១.២ គីឡូម៉ែត្រ ប៉ុនណោះ ។ មេទ័ពសៀម បរមរាមា បានចាត់ឱ្យពលសេនា លើករន្ទារឬស្សី កម្ពស់ ១៤ហត្ថ ដោយស្មើនិងកម្ពស់ ៧ម៉ែត្រ ដាក់នៅកាំភ្លើងធំ មានកង់អូសដោយដំរី បានបាញ់ប្រហារមកលើកំពែងក្រុង និងបានឱ្យកងទ័ពដាក់ជណ្ដើរឬស្សី ឡើងវាយប្រហារចូលក្រុងអង្គរ ។ ស្រីសុរិយោវង្ស ឃើញដូច្នេះក៏ឱ្យដាក់កាំភ្លើងធំបាញ់ប្រហារតបតទៅវិញ កងទ័ពសៀមកាន់តែវាយសម្រុក កងទ័ពស្លាប់អស់ជាច្រើន ចំនួនទ័ពកាន់តែថយទៅៗ ព្រះលំពង្សរាជា យល់សេចក្ដីដូចនេះ ក៏បង្គាប់ឱ្យ ស្រីសុរិយោវង្ស ដកទ័ព ២០,០០០ (២មុឺននាក់) វាយសម្រុកចេញ ទៅនគរ "ឡានឆាង" (Lan Xang) (Kh-Pronoun: Lan Chhang) ប្រែថាដំរីមួយលាន ដើម្បីសុំទ័ពជំនួយពីស្ដេច [[ឡាវ]] ។ កងទ័ពសៀម វាយឡោមព័ទ្ធក្រុងអង្គរ អស់រយៈពេល ៥ខែ នៅទីបំផុត ក៏វាយបែកក្រុងអង្គរ ព្រះលំពង្សរាជា ដឹងដំណឹងដូចនេះ ក៏ក្អួតឈាម សោយទីវង្គត់ក្នុងរាជវាំង ក្នុងពេលនោះទៅ ចំណែកឯ [[ធម្មរាជាទី១]] ជាបុត្រ ស្រីសុរិយោវង្ស ក៏នាំយកគ្រឿងបញ្ចក្សេត្រ ដែលជាគ្រឿងសម្រាប់រាជ បូករួមទាំង [[ព្រះកែវមរកត]] រត់ភៀសខ្លួនចាកចោលក្រុងអង្គរ មេទ័ពសៀម បរមរាមា បានគៀរយកប្រជានុរាស្ត្រជាង ១សែននាក់យកទៅ ក្រុងទេពបុរី ស្រីអាយុធ្យា "Tep Borei Srei Ayudthya" (Thai-Pronoun: Tepburi Sri Ayutthaya) ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥២ នៃគ.សករាជ និង បានដាក់ឱ្យ ចៅបាអាត ដែលជាបុត្រស្ដេចសៀម អ៊ូតង ឱ្យគ្រប់គ្រងនៅ យៈសោធរៈបុរៈ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៣ នៃគ.សករាជ ហើយបានគ្រប់គ្រងក្រុងអង្គរអស់រយៈពេល៤ឆ្នាំទើប ស្រីសុរិយោវង្ស លើកទ័ពទៅបណ្ដេញទ័ពសៀមចេញពីក្រុងអង្គរ ក្រោយទទួលបាន ទ័ពជំនួយពីស្ដេចឡាវ ព្រះនាម "ហ្វាង៉ាំ" (Fa Ngum) ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ នៃគ.សករាជ ។<ref> Achille Dauphin-Meunier (1968) [https://books.google.com/books/about/Histoire_du_Cambodge.html?id=uu8yAAAAMAAJ Histoire du Cambodge], Publisher: Presses universitaires de France, Original from the University of Michigan p.128 </ref> <ref> Société Asiatique (1871) [https://books.google.com/books/about/Journal_asiatique_ou_recueil_de_m%C3%A9moire.html?id=ewFUAAAAcAAJ Journal asiatique ou recueil de mémoires, d'extraits et de notices relatifs à l'histoire, à la philosophie, aux sciences, à la littérature et aux langues des peuples orientaux, Volume 99], Publisher: Dondey-Dupré, Original from National Library of the Netherlands </ref> == មើលផងដែរ == * [[រាជានិយមកម្ពុជា]] == តំណភ្ជាប់ រជ្ជកាលគ្រងរាជ == {{S-start}} {{S-hou|''(គ.ស ១២៩២-១៣៥២)''}} {{Succession box|before= [[បរមនិពាន្វបទ]]|title=[[អាណាចក្រខ្មែរ]]|years='''១៣៤៦-១៣៥២'''|after=[[ស្រីសុរិយោវង្ស]]}} {{S-end}} == ឯកសារយោង == 22v8ugxkpg9tt0zfptkpt2dys07dhmr 0 27175 282650 235600 2022-08-20T19:22:13Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ស្រីសុរិយោវង្ស </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៥៧-១៣៦៦ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៥៧ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[លំពង្សរាជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាមាទី១]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៦៩ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} ព្រះបាទ'''ស្រីសុរិយោវង្ស''' (សំស្ក្រឹត: '''ឝ្រីសូយ៌្យវំឝ''')(គ.ស ១៣១៨-១៣៦៩ រឺ ១៣៥៣-១៤១៣) រជ្ជកាល (គ.ស ១៣៥៩-១៣៦៩ រឺ ១៤០០-១៤១៣) បើតាម[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]]ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ព្រះអង្គឡើងសោយរាជ្យ ទទួលរាជាភិសេក ក្នុងឆ្នាំកុរឯកស័កព.ស.១៩០៣ - គ.ស. ១៣៥៩ - ម.ស. ១២៨១ - ច.ស. ៧២១ ក្នុងព្រះជន្មាយុ ៤១ឆ្នាំ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះនាមថា '''ព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោវង្ស''' ហើយទ្រង់ប្រទានរង្វាន់ពិសេស ជា[[យសស័ក្ដិ]] [[ទ្រព្យសម្បត្តិ]] ឲ្យ[[សេនាទាហាន]] ដែលមាន[[បំណាច់]] បានជួយបង្ក្រាប [[អរិន្ទ]] (មកពី អរិ = ឥន្ទប្រែថា សត្រូវជាធំ) [[រាជភ័យរី]] (ប្រហែលជាបានន័យថា ភ័យ កើតមកពីស្ដេច[[ជាសត្រូវ]])។ ព្រះអង្គទ្រង់តាំង [[សេនាបតី]] [[មន្ត្រី]]គ្រប់តំណែង។ បើតាមឯកសារផ្សេងទៀត ព្រះ[[​រាជាភិសេក​]] ​ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ​ឡើង​យ៉ាង​គគ្រឹកគគ្រេង​នៅ​មហានគរ​ ​នៅ​ថ្ងៃ​ ១១​[[រោច]]​ ​ខែ[[បុស្ស]]​ ​ឆ្នាំ[[រោង]]​ ​ព.ស​១៩៤៤​ ​ម.ស​១៣២២ ច.ស​៧៦២ និង​គ.ស​១៤០០។ កាល​ព្រះ​អង្គ​ឡើង​សោយរាជ្យ​ ​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ទី​៣២​ ​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​ព្រះ​អង្គ​បាន​ព្រះ​ជន្ម​៤៧​វស្សា។​ ​ព្រះ​អង្គ​បាន​មាន​ព្រះ​បរម​នាម​ថា​ '''​ព្រះបាទ​សម្ដេច​ ​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​រាជាធិរាជ'''។​ ​ព្រះរាជធានី​ស្ថិត​នៅ​មហានគរ​ដដែល។ ព្រះបាទ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ទី​ ៣២​ ​ព្រះ​អង្គ​បាន​សោយរាជ្យ​សម្បត្តិ​ ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បាន​​ ១៤​ ឆ្នាំ ។ អស់ពួកបរម[[រាជវង្សានុវង្ស]] ក៏ចូលមកជួបជុំ ជាបរមសុខរៀងមក។ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះករុណាប្រោស ប្រទានព្រះរាជបុត្រ ព្រះសុរិយោទ័យ ជាមហាឧបរាជ ដែលសុគតក្នុងសង្គ្រាមនោះ ដែលត្រូវជាក្មួយព្រះទួតនឹងព្រះអង្គ ឲ្យឡើងជាទី សម្ដេច[[មហាឧបរាជ]] ស្នងព្រះបិតា។ ព្រះអង្គសោយរាជ្យបាន ១០ ឆ្នាំ ព្រះជន្មបាន ៥១ ឆ្នាំ ទ្រង់ប្រឈួនជាទម្ងន់ ពេទ្យថ្វាយព្រះ[[ឱសថ]]ពុំជាគ្រាន់ក៏ទ្រង់ព្រះ[[សុវណ្ណគត]]ទៅ។ ខណៈនោះ ព្រះបរមរាជវង្សា សេនា[[ព្រឹទ្ធាមាត្យ]] អញ្ជើញ ព្រះបរមរាមា ជាព្រះរាជបុត្រានៃព្រះលំពង្សរាជាជាព្រះ[[ភាគិនេយ្យោ]] នៃព្រះសុរិយោវង្ស ស្នងព្រះអង្គ តរៀងទៅ។ ឯកសារផ្សេងទៀត ព្រះ​អង្គ​បាន​ចូល​ទិវង្គត​នៅ​ឆ្នាំ[[ម្សាញ់]] ​ក្នុង​ព្រះ​ជន្ម​៦០​ ​វស្សា។​ [[​ពង្សាវតារ​ខ្មែរ​]]ទាំងឡាយ​មិន​បាន​បញ្ជាក់​អំពី​មូលហេតុ​នៃ​ការ​សុគត​ រលត់[[ខន្ធ]]នេះ​ទេ។​ ​ត្រង់​ចំណុច​នេះ​ ​គេ​ពុំ​បាន​សរសេរ​កត់ត្រា​ ​រៀបរាប់​អធិប្បាយ​ ​បង្ហាញ​អំពី​របៀប​ជ្រើសតាំង​ព្រះមហាក្សត្រ​ថ្មី​ ​ដូចដែល​ធ្លាប់​មាន​ក្នុង​ពង្សាវតារ​របស់​សម្ដេច​វាំង​ជួន​នោះ​ទេ។ ==សង្គ្រាមរំដោះទឹកដី== បើតាមឯកសារមហាបុរសខ្មែរឬ គិតតាំងពី[[សៀម]]វាយបាន[[ព្រះនគរ]] ក្នុងឆ្នាំមមី ឆស័ក ដល់មកឆ្នាំ កុរឯកស័ក ត្រូវជា ៦ឆ្នាំ ទើបព្រះបរមពិត្រ ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ស្ដេចបង្ក្រាបរាជសត្រូវបាន ហើយយកបានព្រះនគរវិញ ទ្រង់គង់នៅជាសុខស្ថាពរ (ពាក្យនេះមានតាំងពីបុរាណកាលមក) រៀង។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឲ្យ[[ចៅពញាចក្រី]]នាំសេនាទាហានរេហ៍ពល លើកទៅវាយ[[ស្រុករាយរង]] (នាងរោង) ចុះចូលមក ជាស្រុកខ្មែររៀងមក។ ប៉ុន្ដែ​បើ​តាម​ពង្សាវតារ​វត្ដ​ទឹកវិល​ ​ក្នុង[[ស្រុក​ស្អាង]] [[​ខេត្ដកណ្ដាល]]​ ​និង​ពង្សាវតារ​របស់​[[ក្រុម​ជំនុំ​]][[សម្ដេច​សង្ឃរាជ​ទៀង]]​វិញ​ ​គេ​បានដឹង​ថា​សង្គ្រាម​រវាង​ខ្មែរ​ ​និង​សៀម​តែងតែមាន​ជា​ហូរហែ​(ពង្សាវតារ​វត្ត​កោកកាក និង​ពង្សាវតារ​របស់​សម្ដេច​វាំង​ជួន បាន​ចាត់​ទុក​[[សង្គ្រាម​ខ្មែរ‑សៀម]]នេះ នៅ​ក្នុង​រាជ្យ​របស់​ព្រះបាទ[[ធម្មាសោករាជ]])។ ​កងទ័ព​ខ្មែរ​វាយប្រហារ​កម្ចាត់​កងទ័ព​សៀម​ ​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ​យ៉ាង​ត្រចះត្រចង់។ នេះនឹងស្រដី ពីក្រុង[[ស្រីអយុធ្យា]]វិញ។ កាលព្រះ[[រាមាធិបតីទី១ (សៀម)|រាមាធិបតី]] (ស្ដេចសៀម) សុគតដោយសារគេធ្វើឃាតក្នុងឆ្នាំ ១៣៨៨ នៃគ.ស ព្រះរាមេសូរបានឡើងសោយរាជ្យតែមួយឆ្នាំក្រោយមកទ្រង់បានដាក់រាជ្យថ្វាយទៅ ព្រះ[[បរមរាជាធិរាជទី១|បរមរាជា]] ជាបងថ្លៃឡើងសោយរាជ្យ ស្នងព្រះរាមាធិបតី។ ព្រះបរមរាជា សុគតទៅ ព្រះចៅ[[ឡាន]] ដែលជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះបរមរាជា ឡើងសោយរាជ្យ ស្នងព្រះបិតា។ ពេល​នោះ​ព្រះ​រាមេសូរ​បាន​ទៅ​ទាន់ដង្ហើម​ ​ឃើញ​ស្ដេច​កំពុង​តែ​សុគត។​ ព្រះចៅឡាន សោយរាជ្យបាន ៧ ថ្ងៃ ព្រះរាមេសូរដែលជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះរាមាធិបតី បានឡើងយសោយរាជ្យបន្តពីព្រះចៅឡានក្រោយពីសុគត។ ដល់ឆ្នាំ[[ជូត]] [[ទោស័ក]]។ ព្រះរាមេសូរ លើកទ័ពទៅវាយ[[នគរឈៀងរ៉ាយ]] ឬ [[ជាងរ៉ាយ]] ([[លាវពោះខ្មៅ]]) តែបើតាមពង្សាវតារវត្តទឹកវិល ​ក្នុង​ឆ្នាំ[[ជូត​]] ​បាន​លើក​កងទ័ព​ពល​យោធា​ទៅ​ធ្វើសង្គ្រាម​វាត​ទឹកដី​ ​វាយប្រហារ​[[ស្រុក​លាវ​]]ដណ្ដើម​យក​បាន​ស្រុក​[[ឈៀងម៉ៃ]]​ ​និង​កៀរ​កេណ្ឌ​អ្នកស្រុក​អ្នក​ភូមិ[[​លាវ]]​មួយ​ចំនួន​ធំ​ ​នាំ​យក​មក​ធ្វើ​ជា​[[ឈ្លើយ​]]ស្រុក​សៀមទៅវិញ។ ក្នុងពេលដំណាលគ្នានោះ សៀមដែលនៅប្រទល់ដែន ទល់នឹងប្រទេសខ្មែរ បានលើកទ័ពមកកំហែងទារយក ប្រជានុរាស្ត្រខ្មែរ បានជាងមួយរយភាគយកទៅស្រុកវា។ ចៅហ្វាយស្រុក [[ក្រមការ]][[ខេត្ត]]ខាងខ្មែរ លើកទ័ពតាមទៅដណ្ដើមពីសៀមមកវិញ។ សៀមក៏លើកពលជាងពីររយពាន់នាក់ មកច្បាំងនឹងទ័ពចៅហ្វាយស្រុកខ្មែរ។ ចៅហ្វាយស្រុក និង ក្រមការខេត្តខ្មែរតស៊ូនឹងទ័ព[[សៀម]] ហើយប្ដឹងបក[[សំបុត្រ]] ជូនមកលោក[[សេនាបតី]] ឲ្យយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូល ព្រះករុណាក៏ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ព្រះបរមបពិត្រ ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ជាអម្ចាស់ផែនដី ប្រទេសកម្ពុជា កាលទ្រង់ជ្រាបដំណឹងនេះហើយ ​​នៅ​ចំពោះ​មុខ​បញ្ហា​ធ្ងន់ធ្ងរ​នេះ​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែ​ទី​៣២ ​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​ចៅហ្វាយខេត្ដ​ [[​មេទ័ព​]]ខ្មែរ​តូច​ធំ​ជិត​ឆ្ងាយ​នៅ​[[កម្ពុជា​ក្រោម]]​ ​ដូច​ជា​ខេត្ដ[[​ទ្រាំង​]] ​[[បាសាក់]]​ ​(ឬ[[​បាសក្ដិ]]​?) [[ព្រះត្រពាំង​]] ​[[ឱមោរ]]​ [[​ក្រមួនស]]​ ​[[ពាម]] [ខេត្ត​ខ្មែរ​នៅ​កម្ពុជាក្រោម​នេះ សព្វថ្ងៃ​បាន​ប្រែក្លាយ​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា [[សុកត្រាង]] (ខេត្ត​បាសក្តិ) [[ត្រាវិញ]] (ខេត្ត​ព្រះត្រពាំង) [[រ៉ាចញ៉ា]] (ខេត្ត​ក្រមួនស) [[កាម៉ាវ]] (ខេត្ត​ទឹកខ្មៅ) [[ហាទៀង]] (ខេត្ត​ពាម) និង[[​ឱមូន]] (ខេត្ត​ឱមោរ)]​ ​[[កំពត​]]និង​[[កំពង់សោម​]] រៀបចំ​កង[[ពល​រេហ៍​]] ​ទៅ​វាយប្រហារ​ទប់ទល់​នឹង​សត្រូវ​សៀម​ដែល​កំពុង​តែ​ចូល​មក​ទន្ទ្រាន​ ជាន់ឈ្លី​លើ​ទឹកដី​ខ្មែរ។​ កងទ័ព​ខ្មែរ​ចំនួន​[[ប្រាំ​ម៉ឺន​]]នាក់​ ​ត្រូវ​ដាក់​ឲ្យ​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​បញ្ជាការ​របស់​មេទ័ព​[[ចៅពញាពិស្ណុលោក]]។ ​ឯ[[​មេទ័ព]]​ស្រួច​វិញ​ ​ត្រូវ​ដឹកនាំ​ដោយ[[​ចៅហ្វាយខេត្ដ​ស្រុក​បាសក្ដិ]]។​ ​កងទ័ព​ខ្មែរ​បាន​លើក​ទៅ​តាម​គោក​ផង​ ​ចូលទៅច្បាំងនឹងសៀមតាម[[​សមុទ្រ​]]ជិះទូក​[[សំពៅ]]​ផង​ ​នាំ​គ្នា​វាយ​ប្រយុទ្ធ​ ​គៀប​ខ្ទប់​សត្រូវ​យ៉ាង​អង់អាច​ក្លាហាន​ ​យក​បាន​ជោគជ័យ​ឈ្នះ​ ​បណ្ដេញ​អស់​កងទ័ព​ឈ្លានពាន​សៀម​ ​ដណ្ដើម​យក​បាន​[[ស្រុក​សុនយ៉ៃ​]] រឺ [[សំយ៉ែ]] ​(បច្ចុប្បន្ន​ ​គឺ[[​ស្រុក​ត្រាត]]​) [[រយ៉ង​]] ​[[ច័ន្ទបូរី​]] ([[ចន្ទបូរ]] ចាន់តាប៊ុន ) ​និង[[​ជលបូរី​]] ​មក​វិញ។​ [[គ្រួសារ]][[​សៀម]]​ចំនួន​ប្រមាណ​[[ប្រាំបួន​ពាន់]]​គ្រួ​ ​ត្រូវ​ខ្មែរ​ចាប់​កេណ្ឌ​កៀរ​មក​ធ្វើ​ជា​ឈ្លើយ។ ទើបលើកទ័ពត្រឡប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញ រួចឡើងទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ ព្រះករុណា សូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ព្រះករុណា ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ប្រទានរង្វាន់ដល់នាយកង នាយទ័ព ដល់នាយទាហាន និង សេនាទាហាន តាមគុណបំណាច់។ តមក ព្រះករុណា ទ្រង់ព្រះរាជកំណត់ទៅគ្រប់ចៅហ្វាយស្រុកតូចធំ ឲ្យត្រៀមខ្លួនប្រុងប្រៀបរៀបរៀងទៅបង្ហាត់ សេនា ទាហាន ឲ្យមានគ្រប់ខែត្រ ជាទីបង្ការ រក្សាព្រះនគរតទៅ។ នេះក៏ព្រោះតែ ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​ដែល​យល់​អំពី​[[ស្ថានការណ៍​]][[ប្រទេស]][[​ជាតិ]]​ ​និង​អំពី​[[ចិត្ដ​]]លោភលន់​របស់​សៀម​ ​ដែល​ចង់​លួច​ប្លន់​បន្លំ​យក​ទឹកដី​ខ្មែរ​ ​ព្រះ​អង្គ​បាន​រៀបចំ​ដាក់​ផែន​ការណ៍​ការពារ​ ​បង្គាប់​ឲ្យ​ខ្មែរ​រាល់​រូប​ ​នៅ​គ្រប់​[[ខេត្ដ​]][[ខណ្ឌ​]]ក្នុង​[[នគរ]]​ ​រៀនសូត្រ​ហាត់​ហ្វឹកហ្វឺន​គ្រប់មុខ​[[វិជ្ជា​]][[ក្បួនទ័ព​]] ​ធ្វើ[[សង្គ្រាម]]។ ==សង្គ្រាមការពារទឹកដី== ព្រះរាមេសូរ [[ក្រុងទេព]] ដែលលើកទ័ពទៅវាយស្រុក[[លាវ]]នោះ កាលបានជ័យជំនះឈ្នះលាវយកបានស្រុកជាងរ៉ាយ ហើយកៀរគ្រួសារលាវ បានជាច្រើន ហើយទើបលើកទ័ពត្រឡប់ទៅក្រុង[[នគរអយុធ្យា|ស្រីអយុធ្យា]]វិញ។ លុះមកដល់ហើយ ទ្រង់ជ្រាបថា ខ្មែរលើកទ័ពមកវាយ បានស្រុកបួនតំបន់ ព្រមទាំងកៀរគ្រួយកទៅជាច្រើនទៀតផង។ ទ្រង់ខ្ញាល់ណាស់ ទើបត្រាស់ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព លើកមកធ្វើសង្គ្រាមនឹងខ្មែរ ដើម្បី​ទៅ​វាយប្រហារ​សងសឹក​​គឺ​នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​[[ឆ្លូវ]]។​ ​ព្រះ​រាមេសូរ ​បាន​តែងតាំង​[[ចៅពញាជ័យដំរុង​]]ជា​មេទ័ពស្រួច។​ ចំណែក​ព្រះ​អង្គ​វិញ​ ​ដឹកនាំ​ទ័ព​ធំ​ដោយ​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់។​ ​កងទ័ព​សៀម​ដើរ​សម្រុកចូល​ស្រុក​ខ្មែរ ​វាយ​ប្រយុទ្ធ​ ​ដណ្ដើម​យក​បាន​ភូមិ​ខេត្ដ​ខណ្ឌ​ខ្មែរ​ជា​លំដាប់លំដោយ​ ​ហើយ​សំដៅ​តម្រង់​ឆ្ពោះទៅ​រក​កម្ទេច​មហានគរ។ ព្រះរាមេសូរ អង្គឯងជាទ័ព[[ហ្លួង]]លើកមកវាយស្រុកទាំងបួនតំបន់បានទៅវិញ ហើយបំរុងនឹងលើកទ័ពមកវាយមហានគរទៀត។ ប៉ុន្តែ[[នាយគយ]]ខ្មែរ ដែលនៅល្បាតព្រំដែន កាលបើដឹងថា ទ័ពសៀមលើកមកហើយ ក៏ចាត់សំបុត្រឲ្យបម្រើ[[សេះ]] ចូលមកប្ដឹងសេនាបតី ឲ្យនាំឡើងក្រាបបង្គំទូលព្រះករុណា សូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ [[ព្រះករុណា]] កាលបើបានទ្រង់ជ្រាបហើយ ក៏ត្រាស់ឲ្យប្រមូលសេនាទាហាន ដែលបានហាត់ហ្វឹកហ្វឺន បំរុងការណ៍ ក្នុងខែត្រជិតៗ នោះមកប្រជុំគ្នា ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឲ្យ[[មហាឧបរាជ]] ​ជា​មេទ័ព​ធំ​ ​ដឹកនាំ​ពល​រេហ៍​ ​ទាំង​តាម​ផ្លូវទឹក​ ​ទាំង​តាម​ផ្លូវគោក​ ​ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ច្បាំង​ទប់ទល់​នឹង[[​ខ្មាំង]]។​ ​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​កន្លែង​មួយ​ ​ដែល​មានឈ្មោះ​ថា​ ​[[ស្ពាននាគ​]] ឯកសារវត្តទឹកវិលថា​[[ស្ពានញែក]] ព្រះ​មហាឧបរាជ​ ​បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​កង​យោធា​ឈប់​សម្រាក​ ​បោះជំរំ​រៀប​[[បន្ទាយ]]​ការពារ​ ​ជីកដី​ដាក់​សម្រះ​កប់ចម្រូង​ ​ចាំ​ត្រៀមប្រយុទ្ធ​នឹង​កងទ័ព​សៀម។​ ​មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ ​កងទ័ព​ស្រួច​សៀម​របស់​[[ចៅពញាជ័យដំរុង​]]បាន​មក​ដល់។​ កងទ័ព​ទាំង​ពីរ​ក៏​ចាប់ផ្ដើម​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​យ៉ាង​ខ្លាំងក្លា​ ​លាន់ឮ​សូរ​សំឡេងកងរំពង​ទ្រហឹង​អឺងអាប់​ស្រែក​ខ្ញៀវខ្ញារ​ ​លាយឡំ​ទៅ​ដោយ​[[ស្នូរ​]][[អាវុធ]]​ប៉ះទង្គិច​គ្នា។ ​​​តែ​កងទ័ព​ទាំង​សងខាង​នៅ​ស្មើ​ដៃ​គ្នា​ ​មិន​ទាន់​មាន​ខាង​ណាមួយ​ ​អាច​យក​ប្រៀប​ឈ្នះ​បាន​ឡើយ។​ ប៉ុន្ដែ​គ្រានោះ​ ​ទ័ព​ធំ​ស្ដេច​សៀម​ព្រះ​រាមេសូរ​ ​បាន​មក​ដល់ចាត់ឲ្យធ្វើ[[បន្ទាយឆាក]] (បន្ទាយឆាក គឺបន្ទាយដែលចាត់ឆែវ ខុសពីទិសដែលត្រូវធ្វើ) ទ័ពឆ្វេងស្ដាំ ហើយបាញ់ផ្ទប់ចូលមក ​វាយ​ព័ទ្ធ​ព្រះ​មហាឧបរាជ​ពីឆ្វេង​ផង​ពីស្ដាំ​ផង​ ​ធ្វើ​ឲ្យ​ទ័ព​ខ្មែរ​មាន​ចំនួន​តិច​ ​ទន់​ដៃ​ចុះ​អន់​ខ្សោយ​ ​មិន​អាច​ទ្រាំទ្រ​ទប់ទល់​នឹង​កម្លាំង​វាយប្រហារ​របស់​[[សត្រូវ]]។ ព្រះ​មហាឧបរាជ​ក្នុង​គ្រា​ប្រថុចញ៉ុច​នេះ​ ​ដោយ​ដឹង​ថា​មិន​អាច​តទល់​នឹង​ខ្មាំង​បាន​ ​បាន​ហក់លោត​ដក[[ឃ្លា​]]ថយ​ ​ចុះ​មក​រក​ទូក​ដែល​ចត​តាម​ដងស្ទឹងនៅក្នុងពាម គង់ក្នុងព្រះទីនាំងនាវា ដើម្បីឲ្យកងទ័ពជើងទឹក លើកទៅជួយកងទ័ពជើងគោក។ ខណៈនោះ ទ័ពសៀមក៏ចោមរោម បាញ់តម្រង់ព្រះទីនាំងនាវា សន្ធាប់យ៉ាងខ្លាំង ឥតសំចៃឡើយ។ មួយស្របក់ក្រោយមក គ្រាប់កាំភ្លើងសត្រូវ ក៏រត់មកត្រូវធុង[[រំសេវ]]ខាងខ្មែរ បែកឆេះធ្លាយហើយត្រូវសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជរបួសជាទម្ងន់ និង ទាហានក្នុងកងទ័ព ស្លាប់ និង ពិការជាច្រើននាក់។ ទ័ពខ្មែរ ឃើញហេតុដូច្នេះហើយ ក៏ផ្អើលភ្ញាក់ បរាជ័យ រត់បែកខ្ញែកប្រាសយកតែអាយុសព្វៗខ្លួន។ ទ័ពសៀមដេញសន្ធាប់ហើយចាប់បានសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ យកមកទុកបាន ៣ ថ្ងៃ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់សុគតទៅ។ ​ព្រះ​មហាឧបរាជ​បាន​បាត់បង់​ជីវិត​ដោយសារ​សៀម​សម្លាប់? ឬ​មួយ​ក៏​ដោយសារ​មាន​របួសធ្ងន់? ចំណុច​ត្រង់នេះ​ ​ឯកសារ​ពង្សាវតារ​ខ្មែរ​មិន​បាន​សរសេរ​កត់ត្រា​បំភ្លឺ​ទេ។​ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះសុរិយោវង្ស កាលទ្រង់បានជ្រាបថា​: ទ័ពព្រះអង្គបែកហើយ ព្រមទាំងសៀមចាប់បានព្រះមហាឧបរាជទៅទៀតនោះ ស្ដេចក៏លើកសេនាយោធា ជាកងទ័ពធំចេញទៅព័ទ្ធចោមច្បាំងនឹងទ័ពសៀមទៀត។ ​គ្រាន់តែ​បាន​ទៅ​ដល់​ ​ជួបនឹង​ទ័ព​សៀម​ស្ដេច​រាមេសូរ​ភ្លាម​ មិន​រង់ចាំ​យូរ​ ​ព្រះ​អង្គ​បញ្ជា​ឲ្យ​ឡោម​ព័ទ្ធ​[[សៀម]]​ទាំងអស់​ ​ហើយ​ទូង[[ស្គរ​]]ទូង​[[គង]]ស្រែក​ហ៊ោកញ្ជ្រៀវ​បើក​ការ​វាយប្រហារ​សន្ធប់​សន្ធាប់​ ផ្ទប់​លាន់ឮ​ដូច​ស្នូរ​[[រន្ទះ]]។​ យុទ្ធជន​ខ្មែរ​ប្រយុទ្ធ​កាប់​ចាក់​ ​ហក់លោត​ឆ្វេង​ស្ដាំ​ ​ការពារ​តស៊ូ​យ៉ាង​អង់អាច​ក្លាហាន​ ​ឥត​រួញរា​ ​ឥត​សំចៃ​ដៃ​ឡើយ។​ ​នៅ​ចំពោះ​មុខ​សេចក្ដី​ក្លាហាន​ ​និង​កម្លាំង​តស៊ូ​ប្ដូរផ្ដាច់​ ​ការពារ​ជាតិ​មាតុភូមិ​ ​របស់​កម្លាំង​ទ័ព​ ​និង​ប្រជានុរាស្ដ្រ​ខ្មែរ​ ​កងទ័ព​សៀម​ព្រះ​រាមេសូរ ​មានការ​តក់ស្លុត​បាត់​អស់[[​ស្មារតី​]] ​អស់​សេចក្ដី​[[ក្លាហាន​]] ​នាំ​គ្នា​រត់ចោលជួរ​យក​រួច​ជីវិត​តែ​រៀងខ្លួន។ ទ័ពសៀមរអាដៃអស់កម្លាំងច្បាំងតថ្វីដៃនឹងទ័ពសម្ដេចព្រះសុរិយោវង្សពុំបាន ក៏រាថយមក​វិញ។ ខណៈនោះ ទ័ពខ្មែរយល់ថា បានការហើយ ក៏ចោមចាក់កាប់សម្លាប់ ពួកទ័ពសៀមឥតត្រាប្រណីឡើយ។ សៀមនឹងតតាំងច្បាំងពុំកើត ក៏បែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយ ហើយបាក់ទ័ពរត់ទៅស្រុកវិញអស់។ ​ឆ្លៀតឱកាស​ដ៏​ល្អ​នេះ​ ​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​ក៏​បាន​នាំ​ពល​រេហ៍​ខ្មែរ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​ ​ដេញ​តាម​វាយប្រហារ​កម្ទេច​ទ័ព​សៀម​ ​និង​រុល​លុក​បន្ដ​ទៅ​ទៀត​ ​រហូត​ដល់​ព្រំប្រទល់[[​ជាយ​ដែន]]​ខ្មែរ។​ ​ទ័ពខ្មែរ ចាប់បានឈ្លើយសៀមជាច្រើននាក់ នាំមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ រួចហើយដេញទ័ពសៀមឲ្យចេញផុត ពីដែនដីខ្មែរ ទើបត្រឡប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញ។ ==គ្រងរាជសម្បត្តិ== ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ព្រះអង្គបង្ក្រាបទ័ពសៀមរាបទាបហើយ ស្ដេចក៏យាងចូលទៅព្រះមហានគរ សោយរាជសម្បត្តិ ប្រកបដោយនូវយុត្តិធម៌ អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក្នុងព័ទ្ធសីមា (ព័ទ្ធសីមា = សីមាមួយយ៉ាងដែលព្រះសង្ឃ ទុកជាគោល សម្រាប់ កំណត់ព្រំដែន ក្នុងការធ្វើសង្ឃកិច្ចផ្សេងៗ។ ព័ទ្ធសីមាក្នុងទីនេះ គឺព្រំដែនប្រទេសនីមួយៗ។) ក៏បានសុខសប្បាយគ្រប់ៗគ្នា។ កាលនោះ ផែនដីស្រុកខ្មែរ ធំទូលាយណាស់ ទិសខាងលិចទល់នឹងបស្ចិមបូរី ខាងពាយ័ព្យទល់នឹងស្រុកនាងរង ([[នាងរោង]]) និង [[នគររាជសីមា]] ខាងឧត្តរទល់ដល់[[ស្រុកស្នាមខ្សាច់]] ទិសឦសាន ដល់[[ស្រុកចន្ទបូរី]] (គឺចាន់តាប៊ុន រឺ ចន្ទបុរ សព្វថ្ងៃនេះ) ​ខាងជើង​ឆៀង​ខាងកើត​ទល់​នឹង​[[ស្រុក​គោកខណ្ឌ]]​ ខាងកើតដល់[[បារៀ]] និង[[ដូនណាយ]] (ដូនណយ រឺ ដូនណៃ) ខាងត្បូងផុតសមុទ្រ ទល់នឹងស្រុក[[យួន]] ស្រុក[[ចាម]]។ ព្រះបរមបពិត្រ បើតាមឯកសារផ្សេងទៀតក្នុង​ ឆ្នាំ[[ឆ្លូវ]]​ ​មុន​ដែល​ព្រះ​អង្គ​បាន​ឡើង គង់ក្នុងរាជសម្បត្តិនោះ មានព្រះរាជបុត្រមួយព្រះអង្គ ព្រះនាមព្រះ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២|ពញាយ៉ាត]]។ ​តែបើ​តាម​[[ពង្សាវតារ​វត្ដ​កោកកាក]]​ ​ចៅ​ពញាយ៉ាត​បាន​ប្រសូត​ក្នុង​ឆ្នាំមមី។ ("សាស្ត្រាខ្លះថា ព្រះសុរិយោវង្សអង្គនេះ ឡើងសោយរាជ្យពី គ.ស. ១៣៥៧ ហើយទ្រង់សោយសុវណ្ណគតទៅវិញនៅគ.ស. ១៣៦៦។")។ ​​មួយ​ផ្នែក​ទៀត​ ​[[ពង្សាវតារ​ខ្មែរ]]​ភាគច្រើន​បាន​កត់ត្រា​ទុក​មក​ថា​ ​ក្នុង​រាជ​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ទី​៣២​ ​ទោះបីជា​មាន​ចម្បាំង​ញឹកញាប់​ជាមួយនឹង​សៀម​ក៏​ដោយ​ ​ក៏​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​រស់នៅ​ដោយ​សុខ​សប្បាយ​ ​និង​ចម្រើន​លូតលាស់​ដែរ។​ ​គេ​បាន​ចាត់​ទុក​ព្រះ​អង្គជា​ព្រះមហាក្សត្រ​មួយ​អង្គ​ដែល​ល្អ​ប្រសើរ​ ​ពោរពេញ​ប្រកប​ទៅ​ដោយ[[​ព្រហ្មវិហាធម៌]]​ ​និង​[[ទសពិធរាជធម៌]]​ ​យកចិត្ដទុកដាក់​អំពី​[[ជោគវាសនា]]​អនាគត​[[ប្រទេស​ជាតិ]]​ ​និង​ជាទី​ម្លប់​ត្រជាក់ត្រជំ​ ​ចំពោះ​ប្រជានុរាស្ដ្រ​តូចតាច​ ​ខ្សត់ខ្សោយ​ ​ក្រីក្រ​ទូទៅ​ទាំង​ប្រទេស។​ ==ឯកសារយោង== *ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគរឿងនិទាន ដោយលោកបណ្ឌិតសភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រនៃកម្វុជទេឝ]] {{s-start}} {{s-reg}} {{s-bef|before=ព្រះចៅ[[កំបង់ពិសី]] រឺ ព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស]]|years=គ.ស ១៣៥៩-១៣៦៩ រឺ ១៤០០-១៤១៣}} {{s-aft|after=ព្រះបាទ[[បរមសោករាជ]] រឺ ព្រះបាទ[[បរមរាមាធិបតី]]}} {{s-end}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]] fm2xqtm9dngl4jdet2pdsq45zpqna1n 282654 282650 2022-08-20T19:47:17Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ស្រីសុរិយោវង្ស </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៥៧-១៣៦៦ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៥៧ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[លំពង្សរាជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាមាទី១]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៦៩ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} ==សង្គ្រាមរំដោះទឹកដី== បើតាមឯកសារមហាបុរសខ្មែរឬ គិតតាំងពី[[សៀម]]វាយបាន[[ព្រះនគរ]] ក្នុងឆ្នាំមមី ឆស័ក ដល់មកឆ្នាំ កុរឯកស័ក ត្រូវជា ៦ឆ្នាំ ទើបព្រះបរមពិត្រ ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ស្ដេចបង្ក្រាបរាជសត្រូវបាន ហើយយកបានព្រះនគរវិញ ទ្រង់គង់នៅជាសុខស្ថាពរ (ពាក្យនេះមានតាំងពីបុរាណកាលមក) រៀង។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឲ្យ[[ចៅពញាចក្រី]]នាំសេនាទាហានរេហ៍ពល លើកទៅវាយ[[ស្រុករាយរង]] (នាងរោង) ចុះចូលមក ជាស្រុកខ្មែររៀងមក។ ប៉ុន្ដែ​បើ​តាម​ពង្សាវតារ​វត្ដ​ទឹកវិល​ ​ក្នុង[[ស្រុក​ស្អាង]] [[​ខេត្ដកណ្ដាល]]​ ​និង​ពង្សាវតារ​របស់​[[ក្រុម​ជំនុំ​]][[សម្ដេច​សង្ឃរាជ​ទៀង]]​វិញ​ ​គេ​បានដឹង​ថា​សង្គ្រាម​រវាង​ខ្មែរ​ ​និង​សៀម​តែងតែមាន​ជា​ហូរហែ​(ពង្សាវតារ​វត្ត​កោកកាក និង​ពង្សាវតារ​របស់​សម្ដេច​វាំង​ជួន បាន​ចាត់​ទុក​[[សង្គ្រាម​ខ្មែរ‑សៀម]]នេះ នៅ​ក្នុង​រាជ្យ​របស់​ព្រះបាទ[[ធម្មាសោករាជ]])។ ​កងទ័ព​ខ្មែរ​វាយប្រហារ​កម្ចាត់​កងទ័ព​សៀម​ ​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ​យ៉ាង​ត្រចះត្រចង់។ នេះនឹងស្រដី ពីក្រុង[[ស្រីអយុធ្យា]]វិញ។ កាលព្រះ[[រាមាធិបតីទី១ (សៀម)|រាមាធិបតី]] (ស្ដេចសៀម) សុគតដោយសារគេធ្វើឃាតក្នុងឆ្នាំ ១៣៨៨ នៃគ.ស ព្រះរាមេសូរបានឡើងសោយរាជ្យតែមួយឆ្នាំក្រោយមកទ្រង់បានដាក់រាជ្យថ្វាយទៅ ព្រះ[[បរមរាជាធិរាជទី១|បរមរាជា]] ជាបងថ្លៃឡើងសោយរាជ្យ ស្នងព្រះរាមាធិបតី។ ព្រះបរមរាជា សុគតទៅ ព្រះចៅ[[ឡាន]] ដែលជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះបរមរាជា ឡើងសោយរាជ្យ ស្នងព្រះបិតា។ ពេល​នោះ​ព្រះ​រាមេសូរ​បាន​ទៅ​ទាន់ដង្ហើម​ ​ឃើញ​ស្ដេច​កំពុង​តែ​សុគត។​ ព្រះចៅឡាន សោយរាជ្យបាន ៧ ថ្ងៃ ព្រះរាមេសូរដែលជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះរាមាធិបតី បានឡើងយសោយរាជ្យបន្តពីព្រះចៅឡានក្រោយពីសុគត។ ដល់ឆ្នាំ[[ជូត]] [[ទោស័ក]]។ ព្រះរាមេសូរ លើកទ័ពទៅវាយ[[នគរឈៀងរ៉ាយ]] ឬ [[ជាងរ៉ាយ]] ([[លាវពោះខ្មៅ]]) តែបើតាមពង្សាវតារវត្តទឹកវិល ​ក្នុង​ឆ្នាំ[[ជូត​]] ​បាន​លើក​កងទ័ព​ពល​យោធា​ទៅ​ធ្វើសង្គ្រាម​វាត​ទឹកដី​ ​វាយប្រហារ​[[ស្រុក​លាវ​]]ដណ្ដើម​យក​បាន​ស្រុក​[[ឈៀងម៉ៃ]]​ ​និង​កៀរ​កេណ្ឌ​អ្នកស្រុក​អ្នក​ភូមិ[[​លាវ]]​មួយ​ចំនួន​ធំ​ ​នាំ​យក​មក​ធ្វើ​ជា​[[ឈ្លើយ​]]ស្រុក​សៀមទៅវិញ។ ក្នុងពេលដំណាលគ្នានោះ សៀមដែលនៅប្រទល់ដែន ទល់នឹងប្រទេសខ្មែរ បានលើកទ័ពមកកំហែងទារយក ប្រជានុរាស្ត្រខ្មែរ បានជាងមួយរយភាគយកទៅស្រុកវា។ ចៅហ្វាយស្រុក [[ក្រមការ]][[ខេត្ត]]ខាងខ្មែរ លើកទ័ពតាមទៅដណ្ដើមពីសៀមមកវិញ។ សៀមក៏លើកពលជាងពីររយពាន់នាក់ មកច្បាំងនឹងទ័ពចៅហ្វាយស្រុកខ្មែរ។ ចៅហ្វាយស្រុក និង ក្រមការខេត្តខ្មែរតស៊ូនឹងទ័ព[[សៀម]] ហើយប្ដឹងបក[[សំបុត្រ]] ជូនមកលោក[[សេនាបតី]] ឲ្យយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូល ព្រះករុណាក៏ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ព្រះបរមបពិត្រ ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ជាអម្ចាស់ផែនដី ប្រទេសកម្ពុជា កាលទ្រង់ជ្រាបដំណឹងនេះហើយ ​​នៅ​ចំពោះ​មុខ​បញ្ហា​ធ្ងន់ធ្ងរ​នេះ​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែ​ទី​៣២ ​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​ចៅហ្វាយខេត្ដ​ [[​មេទ័ព​]]ខ្មែរ​តូច​ធំ​ជិត​ឆ្ងាយ​នៅ​[[កម្ពុជា​ក្រោម]]​ ​ដូច​ជា​ខេត្ដ[[​ទ្រាំង​]] ​[[បាសាក់]]​ ​(ឬ[[​បាសក្ដិ]]​?) [[ព្រះត្រពាំង​]] ​[[ឱមោរ]]​ [[​ក្រមួនស]]​ ​[[ពាម]] [ខេត្ត​ខ្មែរ​នៅ​កម្ពុជាក្រោម​នេះ សព្វថ្ងៃ​បាន​ប្រែក្លាយ​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា [[សុកត្រាង]] (ខេត្ត​បាសក្តិ) [[ត្រាវិញ]] (ខេត្ត​ព្រះត្រពាំង) [[រ៉ាចញ៉ា]] (ខេត្ត​ក្រមួនស) [[កាម៉ាវ]] (ខេត្ត​ទឹកខ្មៅ) [[ហាទៀង]] (ខេត្ត​ពាម) និង[[​ឱមូន]] (ខេត្ត​ឱមោរ)]​ ​[[កំពត​]]និង​[[កំពង់សោម​]] រៀបចំ​កង[[ពល​រេហ៍​]] ​ទៅ​វាយប្រហារ​ទប់ទល់​នឹង​សត្រូវ​សៀម​ដែល​កំពុង​តែ​ចូល​មក​ទន្ទ្រាន​ ជាន់ឈ្លី​លើ​ទឹកដី​ខ្មែរ។​ កងទ័ព​ខ្មែរ​ចំនួន​[[ប្រាំ​ម៉ឺន​]]នាក់​ ​ត្រូវ​ដាក់​ឲ្យ​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​បញ្ជាការ​របស់​មេទ័ព​[[ចៅពញាពិស្ណុលោក]]។ ​ឯ[[​មេទ័ព]]​ស្រួច​វិញ​ ​ត្រូវ​ដឹកនាំ​ដោយ[[​ចៅហ្វាយខេត្ដ​ស្រុក​បាសក្ដិ]]។​ ​កងទ័ព​ខ្មែរ​បាន​លើក​ទៅ​តាម​គោក​ផង​ ​ចូលទៅច្បាំងនឹងសៀមតាម[[​សមុទ្រ​]]ជិះទូក​[[សំពៅ]]​ផង​ ​នាំ​គ្នា​វាយ​ប្រយុទ្ធ​ ​គៀប​ខ្ទប់​សត្រូវ​យ៉ាង​អង់អាច​ក្លាហាន​ ​យក​បាន​ជោគជ័យ​ឈ្នះ​ ​បណ្ដេញ​អស់​កងទ័ព​ឈ្លានពាន​សៀម​ ​ដណ្ដើម​យក​បាន​[[ស្រុក​សុនយ៉ៃ​]] រឺ [[សំយ៉ែ]] ​(បច្ចុប្បន្ន​ ​គឺ[[​ស្រុក​ត្រាត]]​) [[រយ៉ង​]] ​[[ច័ន្ទបូរី​]] ([[ចន្ទបូរ]] ចាន់តាប៊ុន ) ​និង[[​ជលបូរី​]] ​មក​វិញ។​ [[គ្រួសារ]][[​សៀម]]​ចំនួន​ប្រមាណ​[[ប្រាំបួន​ពាន់]]​គ្រួ​ ​ត្រូវ​ខ្មែរ​ចាប់​កេណ្ឌ​កៀរ​មក​ធ្វើ​ជា​ឈ្លើយ។ ទើបលើកទ័ពត្រឡប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញ រួចឡើងទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ ព្រះករុណា សូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ព្រះករុណា ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ប្រទានរង្វាន់ដល់នាយកង នាយទ័ព ដល់នាយទាហាន និង សេនាទាហាន តាមគុណបំណាច់។ តមក ព្រះករុណា ទ្រង់ព្រះរាជកំណត់ទៅគ្រប់ចៅហ្វាយស្រុកតូចធំ ឲ្យត្រៀមខ្លួនប្រុងប្រៀបរៀបរៀងទៅបង្ហាត់ សេនា ទាហាន ឲ្យមានគ្រប់ខែត្រ ជាទីបង្ការ រក្សាព្រះនគរតទៅ។ នេះក៏ព្រោះតែ ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​ដែល​យល់​អំពី​[[ស្ថានការណ៍​]][[ប្រទេស]][[​ជាតិ]]​ ​និង​អំពី​[[ចិត្ដ​]]លោភលន់​របស់​សៀម​ ​ដែល​ចង់​លួច​ប្លន់​បន្លំ​យក​ទឹកដី​ខ្មែរ​ ​ព្រះ​អង្គ​បាន​រៀបចំ​ដាក់​ផែន​ការណ៍​ការពារ​ ​បង្គាប់​ឲ្យ​ខ្មែរ​រាល់​រូប​ ​នៅ​គ្រប់​[[ខេត្ដ​]][[ខណ្ឌ​]]ក្នុង​[[នគរ]]​ ​រៀនសូត្រ​ហាត់​ហ្វឹកហ្វឺន​គ្រប់មុខ​[[វិជ្ជា​]][[ក្បួនទ័ព​]] ​ធ្វើ[[សង្គ្រាម]]។ ==សង្គ្រាមការពារទឹកដី== ព្រះរាមេសូរ [[ក្រុងទេព]] ដែលលើកទ័ពទៅវាយស្រុក[[លាវ]]នោះ កាលបានជ័យជំនះឈ្នះលាវយកបានស្រុកជាងរ៉ាយ ហើយកៀរគ្រួសារលាវ បានជាច្រើន ហើយទើបលើកទ័ពត្រឡប់ទៅក្រុង[[នគរអយុធ្យា|ស្រីអយុធ្យា]]វិញ។ លុះមកដល់ហើយ ទ្រង់ជ្រាបថា ខ្មែរលើកទ័ពមកវាយ បានស្រុកបួនតំបន់ ព្រមទាំងកៀរគ្រួយកទៅជាច្រើនទៀតផង។ ទ្រង់ខ្ញាល់ណាស់ ទើបត្រាស់ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព លើកមកធ្វើសង្គ្រាមនឹងខ្មែរ ដើម្បី​ទៅ​វាយប្រហារ​សងសឹក​​គឺ​នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​[[ឆ្លូវ]]។​ ​ព្រះ​រាមេសូរ ​បាន​តែងតាំង​[[ចៅពញាជ័យដំរុង​]]ជា​មេទ័ពស្រួច។​ ចំណែក​ព្រះ​អង្គ​វិញ​ ​ដឹកនាំ​ទ័ព​ធំ​ដោយ​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់។​ ​កងទ័ព​សៀម​ដើរ​សម្រុកចូល​ស្រុក​ខ្មែរ ​វាយ​ប្រយុទ្ធ​ ​ដណ្ដើម​យក​បាន​ភូមិ​ខេត្ដ​ខណ្ឌ​ខ្មែរ​ជា​លំដាប់លំដោយ​ ​ហើយ​សំដៅ​តម្រង់​ឆ្ពោះទៅ​រក​កម្ទេច​មហានគរ។ ព្រះរាមេសូរ អង្គឯងជាទ័ព[[ហ្លួង]]លើកមកវាយស្រុកទាំងបួនតំបន់បានទៅវិញ ហើយបំរុងនឹងលើកទ័ពមកវាយមហានគរទៀត។ ប៉ុន្តែ[[នាយគយ]]ខ្មែរ ដែលនៅល្បាតព្រំដែន កាលបើដឹងថា ទ័ពសៀមលើកមកហើយ ក៏ចាត់សំបុត្រឲ្យបម្រើ[[សេះ]] ចូលមកប្ដឹងសេនាបតី ឲ្យនាំឡើងក្រាបបង្គំទូលព្រះករុណា សូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ [[ព្រះករុណា]] កាលបើបានទ្រង់ជ្រាបហើយ ក៏ត្រាស់ឲ្យប្រមូលសេនាទាហាន ដែលបានហាត់ហ្វឹកហ្វឺន បំរុងការណ៍ ក្នុងខែត្រជិតៗ នោះមកប្រជុំគ្នា ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឲ្យ[[មហាឧបរាជ]] ​ជា​មេទ័ព​ធំ​ ​ដឹកនាំ​ពល​រេហ៍​ ​ទាំង​តាម​ផ្លូវទឹក​ ​ទាំង​តាម​ផ្លូវគោក​ ​ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ច្បាំង​ទប់ទល់​នឹង[[​ខ្មាំង]]។​ ​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​កន្លែង​មួយ​ ​ដែល​មានឈ្មោះ​ថា​ ​[[ស្ពាននាគ​]] ឯកសារវត្តទឹកវិលថា​[[ស្ពានញែក]] ព្រះ​មហាឧបរាជ​ ​បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​កង​យោធា​ឈប់​សម្រាក​ ​បោះជំរំ​រៀប​[[បន្ទាយ]]​ការពារ​ ​ជីកដី​ដាក់​សម្រះ​កប់ចម្រូង​ ​ចាំ​ត្រៀមប្រយុទ្ធ​នឹង​កងទ័ព​សៀម។​ ​មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ ​កងទ័ព​ស្រួច​សៀម​របស់​[[ចៅពញាជ័យដំរុង​]]បាន​មក​ដល់។​ កងទ័ព​ទាំង​ពីរ​ក៏​ចាប់ផ្ដើម​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​យ៉ាង​ខ្លាំងក្លា​ ​លាន់ឮ​សូរ​សំឡេងកងរំពង​ទ្រហឹង​អឺងអាប់​ស្រែក​ខ្ញៀវខ្ញារ​ ​លាយឡំ​ទៅ​ដោយ​[[ស្នូរ​]][[អាវុធ]]​ប៉ះទង្គិច​គ្នា។ ​​​តែ​កងទ័ព​ទាំង​សងខាង​នៅ​ស្មើ​ដៃ​គ្នា​ ​មិន​ទាន់​មាន​ខាង​ណាមួយ​ ​អាច​យក​ប្រៀប​ឈ្នះ​បាន​ឡើយ។​ ប៉ុន្ដែ​គ្រានោះ​ ​ទ័ព​ធំ​ស្ដេច​សៀម​ព្រះ​រាមេសូរ​ ​បាន​មក​ដល់ចាត់ឲ្យធ្វើ[[បន្ទាយឆាក]] (បន្ទាយឆាក គឺបន្ទាយដែលចាត់ឆែវ ខុសពីទិសដែលត្រូវធ្វើ) ទ័ពឆ្វេងស្ដាំ ហើយបាញ់ផ្ទប់ចូលមក ​វាយ​ព័ទ្ធ​ព្រះ​មហាឧបរាជ​ពីឆ្វេង​ផង​ពីស្ដាំ​ផង​ ​ធ្វើ​ឲ្យ​ទ័ព​ខ្មែរ​មាន​ចំនួន​តិច​ ​ទន់​ដៃ​ចុះ​អន់​ខ្សោយ​ ​មិន​អាច​ទ្រាំទ្រ​ទប់ទល់​នឹង​កម្លាំង​វាយប្រហារ​របស់​[[សត្រូវ]]។ ព្រះ​មហាឧបរាជ​ក្នុង​គ្រា​ប្រថុចញ៉ុច​នេះ​ ​ដោយ​ដឹង​ថា​មិន​អាច​តទល់​នឹង​ខ្មាំង​បាន​ ​បាន​ហក់លោត​ដក[[ឃ្លា​]]ថយ​ ​ចុះ​មក​រក​ទូក​ដែល​ចត​តាម​ដងស្ទឹងនៅក្នុងពាម គង់ក្នុងព្រះទីនាំងនាវា ដើម្បីឲ្យកងទ័ពជើងទឹក លើកទៅជួយកងទ័ពជើងគោក។ ខណៈនោះ ទ័ពសៀមក៏ចោមរោម បាញ់តម្រង់ព្រះទីនាំងនាវា សន្ធាប់យ៉ាងខ្លាំង ឥតសំចៃឡើយ។ មួយស្របក់ក្រោយមក គ្រាប់កាំភ្លើងសត្រូវ ក៏រត់មកត្រូវធុង[[រំសេវ]]ខាងខ្មែរ បែកឆេះធ្លាយហើយត្រូវសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជរបួសជាទម្ងន់ និង ទាហានក្នុងកងទ័ព ស្លាប់ និង ពិការជាច្រើននាក់។ ទ័ពខ្មែរ ឃើញហេតុដូច្នេះហើយ ក៏ផ្អើលភ្ញាក់ បរាជ័យ រត់បែកខ្ញែកប្រាសយកតែអាយុសព្វៗខ្លួន។ ទ័ពសៀមដេញសន្ធាប់ហើយចាប់បានសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ យកមកទុកបាន ៣ ថ្ងៃ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់សុគតទៅ។ ​ព្រះ​មហាឧបរាជ​បាន​បាត់បង់​ជីវិត​ដោយសារ​សៀម​សម្លាប់? ឬ​មួយ​ក៏​ដោយសារ​មាន​របួសធ្ងន់? ចំណុច​ត្រង់នេះ​ ​ឯកសារ​ពង្សាវតារ​ខ្មែរ​មិន​បាន​សរសេរ​កត់ត្រា​បំភ្លឺ​ទេ។​ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះសុរិយោវង្ស កាលទ្រង់បានជ្រាបថា​: ទ័ពព្រះអង្គបែកហើយ ព្រមទាំងសៀមចាប់បានព្រះមហាឧបរាជទៅទៀតនោះ ស្ដេចក៏លើកសេនាយោធា ជាកងទ័ពធំចេញទៅព័ទ្ធចោមច្បាំងនឹងទ័ពសៀមទៀត។ ​គ្រាន់តែ​បាន​ទៅ​ដល់​ ​ជួបនឹង​ទ័ព​សៀម​ស្ដេច​រាមេសូរ​ភ្លាម​ មិន​រង់ចាំ​យូរ​ ​ព្រះ​អង្គ​បញ្ជា​ឲ្យ​ឡោម​ព័ទ្ធ​[[សៀម]]​ទាំងអស់​ ​ហើយ​ទូង[[ស្គរ​]]ទូង​[[គង]]ស្រែក​ហ៊ោកញ្ជ្រៀវ​បើក​ការ​វាយប្រហារ​សន្ធប់​សន្ធាប់​ ផ្ទប់​លាន់ឮ​ដូច​ស្នូរ​[[រន្ទះ]]។​ យុទ្ធជន​ខ្មែរ​ប្រយុទ្ធ​កាប់​ចាក់​ ​ហក់លោត​ឆ្វេង​ស្ដាំ​ ​ការពារ​តស៊ូ​យ៉ាង​អង់អាច​ក្លាហាន​ ​ឥត​រួញរា​ ​ឥត​សំចៃ​ដៃ​ឡើយ។​ ​នៅ​ចំពោះ​មុខ​សេចក្ដី​ក្លាហាន​ ​និង​កម្លាំង​តស៊ូ​ប្ដូរផ្ដាច់​ ​ការពារ​ជាតិ​មាតុភូមិ​ ​របស់​កម្លាំង​ទ័ព​ ​និង​ប្រជានុរាស្ដ្រ​ខ្មែរ​ ​កងទ័ព​សៀម​ព្រះ​រាមេសូរ ​មានការ​តក់ស្លុត​បាត់​អស់[[​ស្មារតី​]] ​អស់​សេចក្ដី​[[ក្លាហាន​]] ​នាំ​គ្នា​រត់ចោលជួរ​យក​រួច​ជីវិត​តែ​រៀងខ្លួន។ ទ័ពសៀមរអាដៃអស់កម្លាំងច្បាំងតថ្វីដៃនឹងទ័ពសម្ដេចព្រះសុរិយោវង្សពុំបាន ក៏រាថយមក​វិញ។ ខណៈនោះ ទ័ពខ្មែរយល់ថា បានការហើយ ក៏ចោមចាក់កាប់សម្លាប់ ពួកទ័ពសៀមឥតត្រាប្រណីឡើយ។ សៀមនឹងតតាំងច្បាំងពុំកើត ក៏បែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយ ហើយបាក់ទ័ពរត់ទៅស្រុកវិញអស់។ ​ឆ្លៀតឱកាស​ដ៏​ល្អ​នេះ​ ​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​ក៏​បាន​នាំ​ពល​រេហ៍​ខ្មែរ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​ ​ដេញ​តាម​វាយប្រហារ​កម្ទេច​ទ័ព​សៀម​ ​និង​រុល​លុក​បន្ដ​ទៅ​ទៀត​ ​រហូត​ដល់​ព្រំប្រទល់[[​ជាយ​ដែន]]​ខ្មែរ។​ ​ទ័ពខ្មែរ ចាប់បានឈ្លើយសៀមជាច្រើននាក់ នាំមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ រួចហើយដេញទ័ពសៀមឲ្យចេញផុត ពីដែនដីខ្មែរ ទើបត្រឡប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញ។ ==គ្រងរាជសម្បត្តិ== ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ព្រះអង្គបង្ក្រាបទ័ពសៀមរាបទាបហើយ ស្ដេចក៏យាងចូលទៅព្រះមហានគរ សោយរាជសម្បត្តិ ប្រកបដោយនូវយុត្តិធម៌ អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក្នុងព័ទ្ធសីមា (ព័ទ្ធសីមា = សីមាមួយយ៉ាងដែលព្រះសង្ឃ ទុកជាគោល សម្រាប់ កំណត់ព្រំដែន ក្នុងការធ្វើសង្ឃកិច្ចផ្សេងៗ។ ព័ទ្ធសីមាក្នុងទីនេះ គឺព្រំដែនប្រទេសនីមួយៗ។) ក៏បានសុខសប្បាយគ្រប់ៗគ្នា។ កាលនោះ ផែនដីស្រុកខ្មែរ ធំទូលាយណាស់ ទិសខាងលិចទល់នឹងបស្ចិមបូរី ខាងពាយ័ព្យទល់នឹងស្រុកនាងរង ([[នាងរោង]]) និង [[នគររាជសីមា]] ខាងឧត្តរទល់ដល់[[ស្រុកស្នាមខ្សាច់]] ទិសឦសាន ដល់[[ស្រុកចន្ទបូរី]] (គឺចាន់តាប៊ុន រឺ ចន្ទបុរ សព្វថ្ងៃនេះ) ​ខាងជើង​ឆៀង​ខាងកើត​ទល់​នឹង​[[ស្រុក​គោកខណ្ឌ]]​ ខាងកើតដល់[[បារៀ]] និង[[ដូនណាយ]] (ដូនណយ រឺ ដូនណៃ) ខាងត្បូងផុតសមុទ្រ ទល់នឹងស្រុក[[យួន]] ស្រុក[[ចាម]]។ ព្រះបរមបពិត្រ បើតាមឯកសារផ្សេងទៀតក្នុង​ ឆ្នាំ[[ឆ្លូវ]]​ ​មុន​ដែល​ព្រះ​អង្គ​បាន​ឡើង គង់ក្នុងរាជសម្បត្តិនោះ មានព្រះរាជបុត្រមួយព្រះអង្គ ព្រះនាមព្រះ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២|ពញាយ៉ាត]]។ ​តែបើ​តាម​[[ពង្សាវតារ​វត្ដ​កោកកាក]]​ ​ចៅ​ពញាយ៉ាត​បាន​ប្រសូត​ក្នុង​ឆ្នាំមមី។ ("សាស្ត្រាខ្លះថា ព្រះសុរិយោវង្សអង្គនេះ ឡើងសោយរាជ្យពី គ.ស. ១៣៥៧ ហើយទ្រង់សោយសុវណ្ណគតទៅវិញនៅគ.ស. ១៣៦៦។")។ ​​មួយ​ផ្នែក​ទៀត​ ​[[ពង្សាវតារ​ខ្មែរ]]​ភាគច្រើន​បាន​កត់ត្រា​ទុក​មក​ថា​ ​ក្នុង​រាជ​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ទី​៣២​ ​ទោះបីជា​មាន​ចម្បាំង​ញឹកញាប់​ជាមួយនឹង​សៀម​ក៏​ដោយ​ ​ក៏​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​រស់នៅ​ដោយ​សុខ​សប្បាយ​ ​និង​ចម្រើន​លូតលាស់​ដែរ។​ ​គេ​បាន​ចាត់​ទុក​ព្រះ​អង្គជា​ព្រះមហាក្សត្រ​មួយ​អង្គ​ដែល​ល្អ​ប្រសើរ​ ​ពោរពេញ​ប្រកប​ទៅ​ដោយ[[​ព្រហ្មវិហាធម៌]]​ ​និង​[[ទសពិធរាជធម៌]]​ ​យកចិត្ដទុកដាក់​អំពី​[[ជោគវាសនា]]​អនាគត​[[ប្រទេស​ជាតិ]]​ ​និង​ជាទី​ម្លប់​ត្រជាក់ត្រជំ​ ​ចំពោះ​ប្រជានុរាស្ដ្រ​តូចតាច​ ​ខ្សត់ខ្សោយ​ ​ក្រីក្រ​ទូទៅ​ទាំង​ប្រទេស។​ ==ឯកសារយោង== *ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគរឿងនិទាន ដោយលោកបណ្ឌិតសភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រនៃកម្វុជទេឝ]] {{s-start}} {{s-reg}} {{s-bef|before=ព្រះចៅ[[កំបង់ពិសី]] រឺ ព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស]]|years=គ.ស ១៣៥៩-១៣៦៩ រឺ ១៤០០-១៤១៣}} {{s-aft|after=ព្រះបាទ[[បរមសោករាជ]] រឺ ព្រះបាទ[[បរមរាមាធិបតី]]}} {{s-end}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]] tlkzm7nzsa47ctsromaqyfjxyqttbc4 282655 282654 2022-08-20T19:48:20Z Camhistory 36281 អត្ថបទទាំងមូល ត្រូវចងក្រងជាថ្មីឡើងវិញ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ស្រីសុរិយោវង្ស </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៥៧-១៣៦៦ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៥៧ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[លំពង្សរាជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាមាទី១]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៦៩ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} ==សង្គ្រាមការពារទឹកដី== ព្រះរាមេសូរ [[ក្រុងទេព]] ដែលលើកទ័ពទៅវាយស្រុក[[លាវ]]នោះ កាលបានជ័យជំនះឈ្នះលាវយកបានស្រុកជាងរ៉ាយ ហើយកៀរគ្រួសារលាវ បានជាច្រើន ហើយទើបលើកទ័ពត្រឡប់ទៅក្រុង[[នគរអយុធ្យា|ស្រីអយុធ្យា]]វិញ។ លុះមកដល់ហើយ ទ្រង់ជ្រាបថា ខ្មែរលើកទ័ពមកវាយ បានស្រុកបួនតំបន់ ព្រមទាំងកៀរគ្រួយកទៅជាច្រើនទៀតផង។ ទ្រង់ខ្ញាល់ណាស់ ទើបត្រាស់ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព លើកមកធ្វើសង្គ្រាមនឹងខ្មែរ ដើម្បី​ទៅ​វាយប្រហារ​សងសឹក​​គឺ​នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​[[ឆ្លូវ]]។​ ​ព្រះ​រាមេសូរ ​បាន​តែងតាំង​[[ចៅពញាជ័យដំរុង​]]ជា​មេទ័ពស្រួច។​ ចំណែក​ព្រះ​អង្គ​វិញ​ ​ដឹកនាំ​ទ័ព​ធំ​ដោយ​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់។​ ​កងទ័ព​សៀម​ដើរ​សម្រុកចូល​ស្រុក​ខ្មែរ ​វាយ​ប្រយុទ្ធ​ ​ដណ្ដើម​យក​បាន​ភូមិ​ខេត្ដ​ខណ្ឌ​ខ្មែរ​ជា​លំដាប់លំដោយ​ ​ហើយ​សំដៅ​តម្រង់​ឆ្ពោះទៅ​រក​កម្ទេច​មហានគរ។ ព្រះរាមេសូរ អង្គឯងជាទ័ព[[ហ្លួង]]លើកមកវាយស្រុកទាំងបួនតំបន់បានទៅវិញ ហើយបំរុងនឹងលើកទ័ពមកវាយមហានគរទៀត។ ប៉ុន្តែ[[នាយគយ]]ខ្មែរ ដែលនៅល្បាតព្រំដែន កាលបើដឹងថា ទ័ពសៀមលើកមកហើយ ក៏ចាត់សំបុត្រឲ្យបម្រើ[[សេះ]] ចូលមកប្ដឹងសេនាបតី ឲ្យនាំឡើងក្រាបបង្គំទូលព្រះករុណា សូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ [[ព្រះករុណា]] កាលបើបានទ្រង់ជ្រាបហើយ ក៏ត្រាស់ឲ្យប្រមូលសេនាទាហាន ដែលបានហាត់ហ្វឹកហ្វឺន បំរុងការណ៍ ក្នុងខែត្រជិតៗ នោះមកប្រជុំគ្នា ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឲ្យ[[មហាឧបរាជ]] ​ជា​មេទ័ព​ធំ​ ​ដឹកនាំ​ពល​រេហ៍​ ​ទាំង​តាម​ផ្លូវទឹក​ ​ទាំង​តាម​ផ្លូវគោក​ ​ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ច្បាំង​ទប់ទល់​នឹង[[​ខ្មាំង]]។​ ​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​កន្លែង​មួយ​ ​ដែល​មានឈ្មោះ​ថា​ ​[[ស្ពាននាគ​]] ឯកសារវត្តទឹកវិលថា​[[ស្ពានញែក]] ព្រះ​មហាឧបរាជ​ ​បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​កង​យោធា​ឈប់​សម្រាក​ ​បោះជំរំ​រៀប​[[បន្ទាយ]]​ការពារ​ ​ជីកដី​ដាក់​សម្រះ​កប់ចម្រូង​ ​ចាំ​ត្រៀមប្រយុទ្ធ​នឹង​កងទ័ព​សៀម។​ ​មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ ​កងទ័ព​ស្រួច​សៀម​របស់​[[ចៅពញាជ័យដំរុង​]]បាន​មក​ដល់។​ កងទ័ព​ទាំង​ពីរ​ក៏​ចាប់ផ្ដើម​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​យ៉ាង​ខ្លាំងក្លា​ ​លាន់ឮ​សូរ​សំឡេងកងរំពង​ទ្រហឹង​អឺងអាប់​ស្រែក​ខ្ញៀវខ្ញារ​ ​លាយឡំ​ទៅ​ដោយ​[[ស្នូរ​]][[អាវុធ]]​ប៉ះទង្គិច​គ្នា។ ​​​តែ​កងទ័ព​ទាំង​សងខាង​នៅ​ស្មើ​ដៃ​គ្នា​ ​មិន​ទាន់​មាន​ខាង​ណាមួយ​ ​អាច​យក​ប្រៀប​ឈ្នះ​បាន​ឡើយ។​ ប៉ុន្ដែ​គ្រានោះ​ ​ទ័ព​ធំ​ស្ដេច​សៀម​ព្រះ​រាមេសូរ​ ​បាន​មក​ដល់ចាត់ឲ្យធ្វើ[[បន្ទាយឆាក]] (បន្ទាយឆាក គឺបន្ទាយដែលចាត់ឆែវ ខុសពីទិសដែលត្រូវធ្វើ) ទ័ពឆ្វេងស្ដាំ ហើយបាញ់ផ្ទប់ចូលមក ​វាយ​ព័ទ្ធ​ព្រះ​មហាឧបរាជ​ពីឆ្វេង​ផង​ពីស្ដាំ​ផង​ ​ធ្វើ​ឲ្យ​ទ័ព​ខ្មែរ​មាន​ចំនួន​តិច​ ​ទន់​ដៃ​ចុះ​អន់​ខ្សោយ​ ​មិន​អាច​ទ្រាំទ្រ​ទប់ទល់​នឹង​កម្លាំង​វាយប្រហារ​របស់​[[សត្រូវ]]។ ព្រះ​មហាឧបរាជ​ក្នុង​គ្រា​ប្រថុចញ៉ុច​នេះ​ ​ដោយ​ដឹង​ថា​មិន​អាច​តទល់​នឹង​ខ្មាំង​បាន​ ​បាន​ហក់លោត​ដក[[ឃ្លា​]]ថយ​ ​ចុះ​មក​រក​ទូក​ដែល​ចត​តាម​ដងស្ទឹងនៅក្នុងពាម គង់ក្នុងព្រះទីនាំងនាវា ដើម្បីឲ្យកងទ័ពជើងទឹក លើកទៅជួយកងទ័ពជើងគោក។ ខណៈនោះ ទ័ពសៀមក៏ចោមរោម បាញ់តម្រង់ព្រះទីនាំងនាវា សន្ធាប់យ៉ាងខ្លាំង ឥតសំចៃឡើយ។ មួយស្របក់ក្រោយមក គ្រាប់កាំភ្លើងសត្រូវ ក៏រត់មកត្រូវធុង[[រំសេវ]]ខាងខ្មែរ បែកឆេះធ្លាយហើយត្រូវសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជរបួសជាទម្ងន់ និង ទាហានក្នុងកងទ័ព ស្លាប់ និង ពិការជាច្រើននាក់។ ទ័ពខ្មែរ ឃើញហេតុដូច្នេះហើយ ក៏ផ្អើលភ្ញាក់ បរាជ័យ រត់បែកខ្ញែកប្រាសយកតែអាយុសព្វៗខ្លួន។ ទ័ពសៀមដេញសន្ធាប់ហើយចាប់បានសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ យកមកទុកបាន ៣ ថ្ងៃ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់សុគតទៅ។ ​ព្រះ​មហាឧបរាជ​បាន​បាត់បង់​ជីវិត​ដោយសារ​សៀម​សម្លាប់? ឬ​មួយ​ក៏​ដោយសារ​មាន​របួសធ្ងន់? ចំណុច​ត្រង់នេះ​ ​ឯកសារ​ពង្សាវតារ​ខ្មែរ​មិន​បាន​សរសេរ​កត់ត្រា​បំភ្លឺ​ទេ។​ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះសុរិយោវង្ស កាលទ្រង់បានជ្រាបថា​: ទ័ពព្រះអង្គបែកហើយ ព្រមទាំងសៀមចាប់បានព្រះមហាឧបរាជទៅទៀតនោះ ស្ដេចក៏លើកសេនាយោធា ជាកងទ័ពធំចេញទៅព័ទ្ធចោមច្បាំងនឹងទ័ពសៀមទៀត។ ​គ្រាន់តែ​បាន​ទៅ​ដល់​ ​ជួបនឹង​ទ័ព​សៀម​ស្ដេច​រាមេសូរ​ភ្លាម​ មិន​រង់ចាំ​យូរ​ ​ព្រះ​អង្គ​បញ្ជា​ឲ្យ​ឡោម​ព័ទ្ធ​[[សៀម]]​ទាំងអស់​ ​ហើយ​ទូង[[ស្គរ​]]ទូង​[[គង]]ស្រែក​ហ៊ោកញ្ជ្រៀវ​បើក​ការ​វាយប្រហារ​សន្ធប់​សន្ធាប់​ ផ្ទប់​លាន់ឮ​ដូច​ស្នូរ​[[រន្ទះ]]។​ យុទ្ធជន​ខ្មែរ​ប្រយុទ្ធ​កាប់​ចាក់​ ​ហក់លោត​ឆ្វេង​ស្ដាំ​ ​ការពារ​តស៊ូ​យ៉ាង​អង់អាច​ក្លាហាន​ ​ឥត​រួញរា​ ​ឥត​សំចៃ​ដៃ​ឡើយ។​ ​នៅ​ចំពោះ​មុខ​សេចក្ដី​ក្លាហាន​ ​និង​កម្លាំង​តស៊ូ​ប្ដូរផ្ដាច់​ ​ការពារ​ជាតិ​មាតុភូមិ​ ​របស់​កម្លាំង​ទ័ព​ ​និង​ប្រជានុរាស្ដ្រ​ខ្មែរ​ ​កងទ័ព​សៀម​ព្រះ​រាមេសូរ ​មានការ​តក់ស្លុត​បាត់​អស់[[​ស្មារតី​]] ​អស់​សេចក្ដី​[[ក្លាហាន​]] ​នាំ​គ្នា​រត់ចោលជួរ​យក​រួច​ជីវិត​តែ​រៀងខ្លួន។ ទ័ពសៀមរអាដៃអស់កម្លាំងច្បាំងតថ្វីដៃនឹងទ័ពសម្ដេចព្រះសុរិយោវង្សពុំបាន ក៏រាថយមក​វិញ។ ខណៈនោះ ទ័ពខ្មែរយល់ថា បានការហើយ ក៏ចោមចាក់កាប់សម្លាប់ ពួកទ័ពសៀមឥតត្រាប្រណីឡើយ។ សៀមនឹងតតាំងច្បាំងពុំកើត ក៏បែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយ ហើយបាក់ទ័ពរត់ទៅស្រុកវិញអស់។ ​ឆ្លៀតឱកាស​ដ៏​ល្អ​នេះ​ ​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​ក៏​បាន​នាំ​ពល​រេហ៍​ខ្មែរ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​ ​ដេញ​តាម​វាយប្រហារ​កម្ទេច​ទ័ព​សៀម​ ​និង​រុល​លុក​បន្ដ​ទៅ​ទៀត​ ​រហូត​ដល់​ព្រំប្រទល់[[​ជាយ​ដែន]]​ខ្មែរ។​ ​ទ័ពខ្មែរ ចាប់បានឈ្លើយសៀមជាច្រើននាក់ នាំមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ រួចហើយដេញទ័ពសៀមឲ្យចេញផុត ពីដែនដីខ្មែរ ទើបត្រឡប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញ។ ==គ្រងរាជសម្បត្តិ== ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ព្រះអង្គបង្ក្រាបទ័ពសៀមរាបទាបហើយ ស្ដេចក៏យាងចូលទៅព្រះមហានគរ សោយរាជសម្បត្តិ ប្រកបដោយនូវយុត្តិធម៌ អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក្នុងព័ទ្ធសីមា (ព័ទ្ធសីមា = សីមាមួយយ៉ាងដែលព្រះសង្ឃ ទុកជាគោល សម្រាប់ កំណត់ព្រំដែន ក្នុងការធ្វើសង្ឃកិច្ចផ្សេងៗ។ ព័ទ្ធសីមាក្នុងទីនេះ គឺព្រំដែនប្រទេសនីមួយៗ។) ក៏បានសុខសប្បាយគ្រប់ៗគ្នា។ កាលនោះ ផែនដីស្រុកខ្មែរ ធំទូលាយណាស់ ទិសខាងលិចទល់នឹងបស្ចិមបូរី ខាងពាយ័ព្យទល់នឹងស្រុកនាងរង ([[នាងរោង]]) និង [[នគររាជសីមា]] ខាងឧត្តរទល់ដល់[[ស្រុកស្នាមខ្សាច់]] ទិសឦសាន ដល់[[ស្រុកចន្ទបូរី]] (គឺចាន់តាប៊ុន រឺ ចន្ទបុរ សព្វថ្ងៃនេះ) ​ខាងជើង​ឆៀង​ខាងកើត​ទល់​នឹង​[[ស្រុក​គោកខណ្ឌ]]​ ខាងកើតដល់[[បារៀ]] និង[[ដូនណាយ]] (ដូនណយ រឺ ដូនណៃ) ខាងត្បូងផុតសមុទ្រ ទល់នឹងស្រុក[[យួន]] ស្រុក[[ចាម]]។ ព្រះបរមបពិត្រ បើតាមឯកសារផ្សេងទៀតក្នុង​ ឆ្នាំ[[ឆ្លូវ]]​ ​មុន​ដែល​ព្រះ​អង្គ​បាន​ឡើង គង់ក្នុងរាជសម្បត្តិនោះ មានព្រះរាជបុត្រមួយព្រះអង្គ ព្រះនាមព្រះ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២|ពញាយ៉ាត]]។ ​តែបើ​តាម​[[ពង្សាវតារ​វត្ដ​កោកកាក]]​ ​ចៅ​ពញាយ៉ាត​បាន​ប្រសូត​ក្នុង​ឆ្នាំមមី។ ("សាស្ត្រាខ្លះថា ព្រះសុរិយោវង្សអង្គនេះ ឡើងសោយរាជ្យពី គ.ស. ១៣៥៧ ហើយទ្រង់សោយសុវណ្ណគតទៅវិញនៅគ.ស. ១៣៦៦។")។ ​​មួយ​ផ្នែក​ទៀត​ ​[[ពង្សាវតារ​ខ្មែរ]]​ភាគច្រើន​បាន​កត់ត្រា​ទុក​មក​ថា​ ​ក្នុង​រាជ​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ទី​៣២​ ​ទោះបីជា​មាន​ចម្បាំង​ញឹកញាប់​ជាមួយនឹង​សៀម​ក៏​ដោយ​ ​ក៏​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​រស់នៅ​ដោយ​សុខ​សប្បាយ​ ​និង​ចម្រើន​លូតលាស់​ដែរ។​ ​គេ​បាន​ចាត់​ទុក​ព្រះ​អង្គជា​ព្រះមហាក្សត្រ​មួយ​អង្គ​ដែល​ល្អ​ប្រសើរ​ ​ពោរពេញ​ប្រកប​ទៅ​ដោយ[[​ព្រហ្មវិហាធម៌]]​ ​និង​[[ទសពិធរាជធម៌]]​ ​យកចិត្ដទុកដាក់​អំពី​[[ជោគវាសនា]]​អនាគត​[[ប្រទេស​ជាតិ]]​ ​និង​ជាទី​ម្លប់​ត្រជាក់ត្រជំ​ ​ចំពោះ​ប្រជានុរាស្ដ្រ​តូចតាច​ ​ខ្សត់ខ្សោយ​ ​ក្រីក្រ​ទូទៅ​ទាំង​ប្រទេស។​ ==ឯកសារយោង== *ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគរឿងនិទាន ដោយលោកបណ្ឌិតសភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រនៃកម្វុជទេឝ]] {{s-start}} {{s-reg}} {{s-bef|before=ព្រះចៅ[[កំបង់ពិសី]] រឺ ព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស]]|years=គ.ស ១៣៥៩-១៣៦៩ រឺ ១៤០០-១៤១៣}} {{s-aft|after=ព្រះបាទ[[បរមសោករាជ]] រឺ ព្រះបាទ[[បរមរាមាធិបតី]]}} {{s-end}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]] 5bz473d041yiedrwusf0lko17v3urqr 282656 282655 2022-08-20T19:48:38Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ស្រីសុរិយោវង្ស </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៥៧-១៣៦៦ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៥៧ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[លំពង្សរាជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាមាទី១]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៦៩ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} ==គ្រងរាជសម្បត្តិ== ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ព្រះអង្គបង្ក្រាបទ័ពសៀមរាបទាបហើយ ស្ដេចក៏យាងចូលទៅព្រះមហានគរ សោយរាជសម្បត្តិ ប្រកបដោយនូវយុត្តិធម៌ អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក្នុងព័ទ្ធសីមា (ព័ទ្ធសីមា = សីមាមួយយ៉ាងដែលព្រះសង្ឃ ទុកជាគោល សម្រាប់ កំណត់ព្រំដែន ក្នុងការធ្វើសង្ឃកិច្ចផ្សេងៗ។ ព័ទ្ធសីមាក្នុងទីនេះ គឺព្រំដែនប្រទេសនីមួយៗ។) ក៏បានសុខសប្បាយគ្រប់ៗគ្នា។ កាលនោះ ផែនដីស្រុកខ្មែរ ធំទូលាយណាស់ ទិសខាងលិចទល់នឹងបស្ចិមបូរី ខាងពាយ័ព្យទល់នឹងស្រុកនាងរង ([[នាងរោង]]) និង [[នគររាជសីមា]] ខាងឧត្តរទល់ដល់[[ស្រុកស្នាមខ្សាច់]] ទិសឦសាន ដល់[[ស្រុកចន្ទបូរី]] (គឺចាន់តាប៊ុន រឺ ចន្ទបុរ សព្វថ្ងៃនេះ) ​ខាងជើង​ឆៀង​ខាងកើត​ទល់​នឹង​[[ស្រុក​គោកខណ្ឌ]]​ ខាងកើតដល់[[បារៀ]] និង[[ដូនណាយ]] (ដូនណយ រឺ ដូនណៃ) ខាងត្បូងផុតសមុទ្រ ទល់នឹងស្រុក[[យួន]] ស្រុក[[ចាម]]។ ព្រះបរមបពិត្រ បើតាមឯកសារផ្សេងទៀតក្នុង​ ឆ្នាំ[[ឆ្លូវ]]​ ​មុន​ដែល​ព្រះ​អង្គ​បាន​ឡើង គង់ក្នុងរាជសម្បត្តិនោះ មានព្រះរាជបុត្រមួយព្រះអង្គ ព្រះនាមព្រះ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២|ពញាយ៉ាត]]។ ​តែបើ​តាម​[[ពង្សាវតារ​វត្ដ​កោកកាក]]​ ​ចៅ​ពញាយ៉ាត​បាន​ប្រសូត​ក្នុង​ឆ្នាំមមី។ ("សាស្ត្រាខ្លះថា ព្រះសុរិយោវង្សអង្គនេះ ឡើងសោយរាជ្យពី គ.ស. ១៣៥៧ ហើយទ្រង់សោយសុវណ្ណគតទៅវិញនៅគ.ស. ១៣៦៦។")។ ​​មួយ​ផ្នែក​ទៀត​ ​[[ពង្សាវតារ​ខ្មែរ]]​ភាគច្រើន​បាន​កត់ត្រា​ទុក​មក​ថា​ ​ក្នុង​រាជ​ព្រះ​ស្រីសុរិយោវង្ស​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ទី​៣២​ ​ទោះបីជា​មាន​ចម្បាំង​ញឹកញាប់​ជាមួយនឹង​សៀម​ក៏​ដោយ​ ​ក៏​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​រស់នៅ​ដោយ​សុខ​សប្បាយ​ ​និង​ចម្រើន​លូតលាស់​ដែរ។​ ​គេ​បាន​ចាត់​ទុក​ព្រះ​អង្គជា​ព្រះមហាក្សត្រ​មួយ​អង្គ​ដែល​ល្អ​ប្រសើរ​ ​ពោរពេញ​ប្រកប​ទៅ​ដោយ[[​ព្រហ្មវិហាធម៌]]​ ​និង​[[ទសពិធរាជធម៌]]​ ​យកចិត្ដទុកដាក់​អំពី​[[ជោគវាសនា]]​អនាគត​[[ប្រទេស​ជាតិ]]​ ​និង​ជាទី​ម្លប់​ត្រជាក់ត្រជំ​ ​ចំពោះ​ប្រជានុរាស្ដ្រ​តូចតាច​ ​ខ្សត់ខ្សោយ​ ​ក្រីក្រ​ទូទៅ​ទាំង​ប្រទេស។​ ==ឯកសារយោង== *ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគរឿងនិទាន ដោយលោកបណ្ឌិតសភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រនៃកម្វុជទេឝ]] {{s-start}} {{s-reg}} {{s-bef|before=ព្រះចៅ[[កំបង់ពិសី]] រឺ ព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស]]|years=គ.ស ១៣៥៩-១៣៦៩ រឺ ១៤០០-១៤១៣}} {{s-aft|after=ព្រះបាទ[[បរមសោករាជ]] រឺ ព្រះបាទ[[បរមរាមាធិបតី]]}} {{s-end}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]] 8nll270er0ti3u3i02x3gaevscimr5u 282657 282656 2022-08-20T19:48:51Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ស្រីសុរិយោវង្ស </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៥៧-១៣៦៦ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៥៧ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[លំពង្សរាជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាមាទី១]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៦៩ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} ==ឯកសារយោង== *ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគរឿងនិទាន ដោយលោកបណ្ឌិតសភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រខ្មែរក្នុងរឿងនិទាន]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រនៃកម្វុជទេឝ]] {{s-start}} {{s-reg}} {{s-bef|before=ព្រះចៅ[[កំបង់ពិសី]] រឺ ព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]]}} {{s-ttl|title=[[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស]]|years=គ.ស ១៣៥៩-១៣៦៩ រឺ ១៤០០-១៤១៣}} {{s-aft|after=ព្រះបាទ[[បរមសោករាជ]] រឺ ព្រះបាទ[[បរមរាមាធិបតី]]}} {{s-end}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សអង្គជ័យ]] r5ppojvs6b3joiftz266vdo9boccsh9 282658 282657 2022-08-20T19:49:17Z Camhistory 36281 /* ឯកសារយោង */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ស្រីសុរិយោវង្ស </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៥៧-១៣៦៦ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៥៧ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' |​​​ |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[លំពង្សរាជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាមាទី១]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៦៩ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} ==ឯកសារយោង== *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ 9vut01pmedpxxkmrnuwnso4z0qz138g 282663 282658 2022-08-21T11:31:47Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ស្រីសុរិយោវង្ស </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៥៧-១៣៦៦ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៥៧ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' | ព្រះរាជអង្គារ ស្រីសុរិយោវង្ស |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[លំពង្សរាជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាមាទី១]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៦៩ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} ស្រីសុរិយោវង្ស ([[អង់គ្លេស]]: Srei Soriyoavong) (ប្រ.ស|គ.ស ០០០-១៣៦៩) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៥៧-១៣៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៥៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះរាជអង្គារ ស្រីសុរិយោវង្ស" បិតារបស់ទ្រង់ ព្រះនាម ស្រីសុគន្ធចក្រ និង មាតាព្រះនាម មាលា ទេវី ។ ហើយព្រះអង្គជាប្អូនជីដូនមួយ និង [[លំពង្សរាជា|ព្រះលំពង្សរាជា]] ដែលត្រូវបានពួកសៀមវាយបែករាជធានីអង្គរ ព្រះអង្គបានចាកចេញទៅសុំជំនួយពីទ័ពស្ដេចឡាវ និងបានលើកទ័ពមកបណ្ដេញពួកសៀមចេញពីក្រុងអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ នៃគ.សករាជ ។<ref> Société Asiatique (1871) [https://books.google.com/books/about/Journal_asiatique_ou_recueil_de_m%C3%A9moire.html?id=ewFUAAAAcAAJ Journal asiatique ou recueil de mémoires, d'extraits et de notices relatifs à l'histoire, à la philosophie, aux sciences, à la littérature et aux langues des peuples orientaux, Volume 99], Publisher: Dondey-Dupré, Original from National Library of the Netherlands </ref> ==ឯកសារយោង== *ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ feei5y02d3zn3zvubifizb0ttndttv0 282664 282663 2022-08-21T11:32:03Z Camhistory 36281 /* ឯកសារយោង */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ស្រីសុរិយោវង្ស </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៥៧-១៣៦៦ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៥៧ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' | ព្រះរាជអង្គារ ស្រីសុរិយោវង្ស |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[លំពង្សរាជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាមាទី១]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៦៩ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} ស្រីសុរិយោវង្ស ([[អង់គ្លេស]]: Srei Soriyoavong) (ប្រ.ស|គ.ស ០០០-១៣៦៩) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៥៧-១៣៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៥៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះរាជអង្គារ ស្រីសុរិយោវង្ស" បិតារបស់ទ្រង់ ព្រះនាម ស្រីសុគន្ធចក្រ និង មាតាព្រះនាម មាលា ទេវី ។ ហើយព្រះអង្គជាប្អូនជីដូនមួយ និង [[លំពង្សរាជា|ព្រះលំពង្សរាជា]] ដែលត្រូវបានពួកសៀមវាយបែករាជធានីអង្គរ ព្រះអង្គបានចាកចេញទៅសុំជំនួយពីទ័ពស្ដេចឡាវ និងបានលើកទ័ពមកបណ្ដេញពួកសៀមចេញពីក្រុងអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ នៃគ.សករាជ ។<ref> Société Asiatique (1871) [https://books.google.com/books/about/Journal_asiatique_ou_recueil_de_m%C3%A9moire.html?id=ewFUAAAAcAAJ Journal asiatique ou recueil de mémoires, d'extraits et de notices relatifs à l'histoire, à la philosophie, aux sciences, à la littérature et aux langues des peuples orientaux, Volume 99], Publisher: Dondey-Dupré, Original from National Library of the Netherlands </ref> == ឯកសារយោង == s3agb2shvxzozkevaozdyb7slz9qafh 282665 282664 2022-08-21T11:33:57Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ស្រីសុរិយោវង្ស </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៥៧-១៣៦៦ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៥៧ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' | ព្រះរាជអង្គារ ស្រីសុរិយោវង្ស |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[លំពង្សរាជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាមាទី១]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៦៩ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} ស្រីសុរិយោវង្ស ([[អង់គ្លេស]]: Srei Soriyoavong) (ប្រ.ស|គ.ស ០០០-១៣៦៩) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៥៧-១៣៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៥៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា "ព្រះរាជអង្គារ ស្រីសុរិយោវង្ស" ព្រះអង្គជាប្អូនជីដូនមួយ និង [[លំពង្សរាជា|ព្រះលំពង្សរាជា]] ដែលត្រូវបានពួកសៀមវាយបែករាជធានីអង្គរ ហើយព្រះអង្គបានចាកចេញទៅសុំជំនួយពីទ័ពស្ដេចឡាវ និងបានលើកទ័ពមកបណ្ដេញពួកសៀមចេញពីក្រុងអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ នៃគ.សករាជ ។<ref> Société Asiatique (1871) [https://books.google.com/books/about/Journal_asiatique_ou_recueil_de_m%C3%A9moire.html?id=ewFUAAAAcAAJ Journal asiatique ou recueil de mémoires, d'extraits et de notices relatifs à l'histoire, à la philosophie, aux sciences, à la littérature et aux langues des peuples orientaux, Volume 99], Publisher: Dondey-Dupré, Original from National Library of the Netherlands </ref> == ឯកសារយោង == 14ax61cujn0n3v6intr5tu8141i6bm2 282667 282665 2022-08-21T11:35:00Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ស្រីសុរិយោវង្ស </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៥៧-១៣៦៦ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៥៧ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' | ព្រះរាជអង្គារ ស្រីសុរិយោវង្ស |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[លំពង្សរាជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាមាទី១]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៦៩ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} ស្រីសុរិយោវង្ស ([[អង់គ្លេស]]: Srei Soriyoavong) (ប្រ.ស|គ.ស ០០០-១៣៦៩) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៥៧-១៣៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៥៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា '''"ព្រះរាជអង្គារ ស្រីសុរិយោវង្ស"''' ព្រះអង្គជាប្អូនជីដូនមួយ និង [[លំពង្សរាជា|ព្រះលំពង្សរាជា]] ដែលត្រូវបានពួកសៀមវាយបែករាជធានីអង្គរ ហើយព្រះអង្គបានចាកចេញទៅសុំជំនួយពីទ័ពស្ដេចឡាវ និងបានលើកទ័ពមកបណ្ដេញពួកសៀមចេញពីក្រុងអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ នៃគ.សករាជ ។<ref> Société Asiatique (1871) [https://books.google.com/books/about/Journal_asiatique_ou_recueil_de_m%C3%A9moire.html?id=ewFUAAAAcAAJ Journal asiatique ou recueil de mémoires, d'extraits et de notices relatifs à l'histoire, à la philosophie, aux sciences, à la littérature et aux langues des peuples orientaux, Volume 99], Publisher: Dondey-Dupré, Original from National Library of the Netherlands </ref> == ឯកសារយោង == ggwyrcnk7od15p7g9zr5qfc4iyozy93 282668 282667 2022-08-21T11:39:31Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ស្រីសុរិយោវង្ស </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៥៧-១៣៦៦ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៥៧ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' | ព្រះរាជអង្គារ ស្រីសុរិយោវង្ស |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[លំពង្សរាជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាមាទី១]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៦៩ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} ស្រីសុរិយោវង្ស ([[អង់គ្លេស]]: Srei Soriyoavong) (ប្រ.ស|គ.ស ០០០-១៣៦៩) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៥៧-១៣៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៥៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា '''"ព្រះរាជអង្គារ ស្រីសុរិយោវង្ស"''' ព្រះអង្គជាប្អូនជីដូនមួយ និង [[លំពង្សរាជា|ព្រះលំពង្សរាជា]] ដែលត្រូវបានពួកសៀមវាយបែករាជធានីអង្គរ ហើយព្រះអង្គបានចាកចេញទៅសុំជំនួយពីទ័ពស្ដេចឡាវ និងបានលើកទ័ពមកបណ្ដេញពួកសៀមចេញពីក្រុងអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ នៃគ.សករាជ ។<ref> Société Asiatique (1871) [https://books.google.com/books/about/Journal_asiatique_ou_recueil_de_m%C3%A9moire.html?id=ewFUAAAAcAAJ Journal asiatique ou recueil de mémoires, d'extraits et de notices relatifs à l'histoire, à la philosophie, aux sciences, à la littérature et aux langues des peuples orientaux, Volume 99], Publisher: Dondey-Dupré, Original from National Library of the Netherlands </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == == ឯកសារយោង == dttqcqm7cqrz56sytrgo2jf2hdrn18c 282669 282668 2022-08-21T11:40:42Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ស្រីសុរិយោវង្ស </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៥៧-១៣៦៦ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៥៧ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' | ព្រះរាជអង្គារ ស្រីសុរិយោវង្ស |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[លំពង្សរាជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាមាទី១]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៦៩ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} ស្រីសុរិយោវង្ស ([[អង់គ្លេស]]: Srei Soriyoavong) (ប្រ.ស|គ.ស ០០០-១៣៦៩) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៥៧-១៣៦៦) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៥៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា '''"ព្រះរាជអង្គារ ស្រីសុរិយោវង្ស"''' ព្រះអង្គជាប្អូនជីដូនមួយ និង [[លំពង្សរាជា|ព្រះលំពង្សរាជា]] ដែលត្រូវបានពួកសៀមវាយបែករាជធានីអង្គរ ហើយព្រះអង្គបានចាកចេញទៅសុំជំនួយកងទ័ពពីស្ដេចឡាវ និងបានលើកទ័ពមកបណ្ដេញពួកសៀមចេញពីក្រុងអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ នៃគ.សករាជ ។<ref> Société Asiatique (1871) [https://books.google.com/books/about/Journal_asiatique_ou_recueil_de_m%C3%A9moire.html?id=ewFUAAAAcAAJ Journal asiatique ou recueil de mémoires, d'extraits et de notices relatifs à l'histoire, à la philosophie, aux sciences, à la littérature et aux langues des peuples orientaux, Volume 99], Publisher: Dondey-Dupré, Original from National Library of the Netherlands </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == == ឯកសារយោង == 4d1g1hfx5scpyy8hiwkghs0s7jejwyy 282670 282669 2022-08-21T11:57:10Z Camhistory 36281 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #008631;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> ស្រីសុរិយោវង្ស </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៣៥៧-១៣៦៩ [[អាណាចក្រខ្មែរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |[[ចុងសម័យកាលអង្គរ]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' |​ ១៣៥៧ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' | ព្រះរាជអង្គារ ស្រីសុរិយោវង្ស |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[លំពង្សរាជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[បរមរាមាទី១]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្សអង្គរ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | មិនមានកំណត់ត្រា |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៣៦៩ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' | [[ពុទ្ធសាសនា]] ថេរវាទ និង [[ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា]] លទ្ធិ​ជំនឿ ជំនឿ​លើទេវតា (Theravada) |} ស្រីសុរិយោវង្ស ([[អង់គ្លេស]]: Srei Soriyoavong) (ប្រ.ស|គ.ស ០០០-១៣៦៩) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៣៥៧-១៣៦៩) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ជាលើកទី២នៅ រាជធានីអង្គរ គ.សករាជ ១៣៥៩ ទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា '''"ព្រះរាជអង្គារ ស្រីសុរិយោវង្ស"''' ព្រះអង្គជាប្អូនជីដូនមួយ និង [[លំពង្សរាជា|ព្រះលំពង្សរាជា]] ដែលត្រូវបានពួកសៀមវាយបែករាជធានីអង្គរ ហើយព្រះអង្គបានចាកចេញទៅសុំជំនួយកងទ័ពពីស្ដេចឡាវ និងបានលើកទ័ពមកបណ្ដេញពួកសៀមចេញពីក្រុងអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ នៃគ.សករាជ ។<ref> Société Asiatique (1871) [https://books.google.com/books/about/Journal_asiatique_ou_recueil_de_m%C3%A9moire.html?id=ewFUAAAAcAAJ Journal asiatique ou recueil de mémoires, d'extraits et de notices relatifs à l'histoire, à la philosophie, aux sciences, à la littérature et aux langues des peuples orientaux, Volume 99], Publisher: Dondey-Dupré, Original from National Library of the Netherlands </ref> == ជីវិតចាប់ផ្ដើម == == ឯកសារយោង == 8dg4pttopq5wjjsb32n3btldcsuax1e 0 40149 282661 269302 2022-08-21T10:02:24Z Underbednangngam 28948 /* Titleholders */ wikitext text/x-wiki {{Infobox Organization | name = Mister Cambodia | image = | size = 200px | caption = និមិត្តសញ្ញាការប្រកួតប្រជែង | formation = ២០១៦ | type = [[ការប្រកួតប្រជែងសម្រស់]] | headquarters = [[ភ្នំពេញ]] | location = {{Flag|កម្ពុជា}} | president = | key_people = | language = [[ភាសាខ្មែរ]] | membership = | website = }} Mister Cambodia ==Titleholders== {| class="wikitable" style="text-align:left; font-size:9pt; line-height:22px;" |- bgcolor="#787878" align="center" colspan="10" ! bgcolor="#efefef" width="8%" |'''Year''' ! bgcolor="#efefef" width="25%" |'''Mister Cambodia''' ! bgcolor="#efefef" width="16%" |Province ! bgcolor="#efefef" width="30%" |'''Venue''' ! bgcolor="#efefef" width="8%" |'''Entrants''' |- |2022 |Khorn Lythean | | |20 |- |2021 |Olivier Sara |[[ភ្នំពេញ]] |Bayon Television, [[ភ្នំពេញ]] |20 |- |2020 |Nuon Rath Samnang Vorabot |[[ភ្នំពេញ]] |MyTV Music Studio, [[ភ្នំពេញ]] |20 |- | 2019 | Vorn Sela<ref>[https://www.facebook.com/MisterCambodia/posts/2585902411456058?__tn__=-R MISTER CAMBODIA Season 3]</ref> |[[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] | MyTV Music Studio, [[ភ្នំពេញ]] |12 |- | 2018 |Dy Vanda<ref>[https://www.facebook.com/pg/ParryCambodia/photos/?tab=album&album_id=1870756109891216 Final Mister Cambodia Season 2].</ref> |[[ភ្នំពេញ]] |MyTV Music Studio, [[ភ្នំពេញ]] |10 |- | 2017 | Pen Bros Pov |[[ភ្នំពេញ]] | MyTV Music Studio, [[ភ្នំពេញ]] |20 |} === Runner-up === {| class="wikitable" style="text-align:left; font-size:95%; line-height:20px;" |- bgcolor="#787878" align="center" colspan="10" ! width="20" |Year ! width="200" |1st Runner-up ! width="200" |2nd Runner-up ! width="200" |3rd Runner-Up ! width="200" |4th Runner-Up |- |2022 |Moeurn Phearath |Mouern Kanal | | |- |2021 |Hor Sovankirida<br> |Veasna Royal<br> |Chheng Houy<br> |Touch Sopheak<br> |- |2020 |Nak Pisey<br>[[ភ្នំពេញ]] |Phal Sopheng<br>[[ភ្នំពេញ]] |{{n/a|Not awarded}} |{{n/a|Not awarded}} |- | 2019 | Long Ratana<br>[[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] | Sim Ravuth<br>[[ខេត្តតាកែវ]] |{{n/a|Not awarded}} |{{n/a|Not awarded}} |- |2018 |Kim Pheaktea<br>[[ភ្នំពេញ]] |Lors Fait<br>[[ភ្នំពេញ]] |{{n/a|Not awarded}} |{{n/a|Not awarded}} |- | 2017 | Sam Reaksmey<br>[[ភ្នំពេញ]] | Nhem Cheaputhea<br>[[ភ្នំពេញ]] |{{n/a|Not awarded}} |{{n/a|Not awarded}} |} == Grand Slam Pageants == {{plainlist| * {{Color box|gold|border=black}} : Declared as Winner * {{Color box|#FFFF66|border=black}} : Ended as runner-up or top 5/6 qualification * {{Color box|#FFFF99|border=black}} : Ended as one of the finalists or semifinalists }} === Mister World === {| class="wikitable" border="5" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #FFFFFF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 92%; text-align:center" |- bgcolor="#787878" align="center" colspan="10" | width="70" |<span style="color:white">Year</span> | width="220" |<span style="color:white">Representative's Name</span> | width="190" |<span style="color:white">Province</span> | width="280" |<span style="color:white">Placement</span> | width="280" |<span style="color:white">Special Awards</span> |- |{{flagicon|Philippines}} 2019 |Samkhan Ou |[[ភ្នំពេញ]] | Unplaced | * Top 25 - Top Model Challenge |} === Mister Global === {| class="wikitable" border="5" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #FFFFFF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 92%; text-align:center" |- bgcolor="#787878" align="center" colspan="10" | width="70" |<span style="color:white">Year</span> | width="220" |<span style="color:white">Representative's Name</span> | width="190" |<span style="color:white">Province</span> | width="280" |<span style="color:white">Placement</span> | width="280" |<span style="color:white">Special Awards</span> |- |{{flagicon|THA}} 2018 |Dy Vanda |[[ភ្នំពេញ]] | Unplaced | |- |{{flagicon|THA}} 2015 |Touch Kosal |[[ភ្នំពេញ]] | Unplaced | |} === Manhunt International === {| class="wikitable" border="5" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #FFFFFF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 92%; text-align:center" |- bgcolor="#787878" align="center" colspan="10" | width="70" |<span style="color:white">Year</span> | width="220" |<span style="color:white">Representative's Name</span> | width="190" |<span style="color:white">Province</span> | width="280" |<span style="color:white">Placement</span> | width="280" |<span style="color:white">Special Awards</span> |- |{{flagicon|THA}} 2017 |Eng Sokhoung |[[ភ្នំពេញ]] | colspan="2" {{n/a|Did not compete}} |- |{{flagicon|THA}} 2012 |Panharit Chey<ref>[https://geefilms.blogspot.com/2012/11/pageant-finals-manhunt-cambodia-2012.html?m=1 Manhunt Cambodia 2012 Final had been held at Beeline Stadium Arena on October 29 2012. Winners are:] #Manhunt Cambodia 2012 - Sary Phanith / First Runner Up - Nou Achhekvichetra / Second Runner Up - Pang Vong Pheakmarin / #Special Awards / Mr Photogenic - (No.9) SARY Phanith / Mr Style - (No.17) TOUCH Sokunthea / Mr Internet Popularity – (No.7) THAY Sopheaktra / Mr Audience Popularity - (No.12) PHORN Sopheap / Mr Media Selection - (No.6) DIM Oudom / Mr Friendship - (No.11) NOU Achhekvichetra / Internet Selection Thay Pheaktra / #[https://www.facebook.com/pg/ManhuntCambodia/photos/?tab=album&album_id=447894168589614&__tn__=-UC-R Cambodia Contestants-2012].</ref> |[[ភ្នំពេញ]] | Unplaced | |- |{{flagicon|CHN}} 2006 |Rethy Chey |[[ភ្នំពេញ]] | Unplaced | |- |{{flagicon|KOR}} 2005 |Panharit Chey |[[ភ្នំពេញ]] | Unplaced | * '''2nd Runner-up - Best National Costume''' |} === Mister International === {| class="wikitable" border="5" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #FFFFFF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 92%; text-align:center" |- bgcolor="#787878" align="center" colspan="10" | width="70" |<span style="color:white">Year</span> | width="220" |<span style="color:white">Representative's Name</span> | width="190" |<span style="color:white">Province</span> | width="280" |<span style="color:white">Placement</span> | width="280" |<span style="color:white">Special Awards</span> |- |{{flagicon|THA}} 2016 |Yoeung Samneang |[[ភ្នំពេញ]] | Unplaced | |- |{{flagicon|PHI}} 2015 |Moeurn Makara |[[ភ្នំពេញ]] | Unplaced | |- |{{flagicon|KOR}} 2014 |Kosal Touch |[[ភ្នំពេញ]] | colspan="2" {{n/a|Did not compete}} |} == Minor International Pageants == {{plainlist| * {{Color box|gold|border=black}} : Declared as Winner * {{Color box|#FFFF66|border=black}} : Ended as runner-up or top 5/6 qualification * {{Color box|#FFFF99|border=black}} : Ended as one of the finalists or semifinalists }} === Mister Universal Ambassador === {| class="wikitable" border="5" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #FFFFFF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 92%; text-align:center" |- bgcolor="#787878" align="center" colspan="10" | width="70" |<span style="color:white">Year</span> | width="220" |<span style="color:white">Representative's Name</span> | width="190" |<span style="color:white">Province</span> | width="280" |<span style="color:white">Placement</span> | width="280" |<span style="color:white">Special Awards</span> |-style="background-color:#FFFF99; " |{{flagicon|India}} 2018 |Chea Kheangchhe |[[ភ្នំពេញ]] |'''Top 12''' | * '''Top Body Jeans Competition''' |-style="background-color:#FFFF99; " |{{flagicon|Indonesia}} 2015 |Yith Meas Aussa |[[ភ្នំពេញ]] |'''Top 10''' | * '''Mister Popularity''' |} === Man of the Year === {| class="wikitable" border="5" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #FFFFFF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 92%; text-align:center" |- bgcolor="#787878" align="center" colspan="10" | width="70" |<span style="color:white">Year</span> | width="220" |<span style="color:white">Representative's Name</span> | width="190" |<span style="color:white">Province</span> | width="280" |<span style="color:white">Placement</span> | width="280" |<span style="color:white">Special Awards</span> |-style="background-color:#FFFF99; " |{{flagicon|Myanmar}} 2019 |Try Daravuth |[[ភ្នំពេញ]] |'''Top 10''' | * '''Best Smile''' |} === Mister Tourism and Culture Universe === {| class="wikitable" border="5" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #FFFFFF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 92%; text-align:center" |- bgcolor="#787878" align="center" colspan="10" | width="70" |<span style="color:white">Year</span> | width="220" |<span style="color:white">Representative's Name</span> | width="190" |<span style="color:white">Province</span> | width="280" |<span style="color:white">Placement</span> | width="280" |<span style="color:white">Special Awards</span> |-style="background-color:#FFFF99; " |{{flagicon|Myanmar}} 2019 |Buntha Hy |[[ភ្នំពេញ]] |'''Top 9''' | |-style="background-color:#FFFF66; " |{{flagicon|Myanmar}} 2018 |Eng Sokhoung |[[ភ្នំពេញ]] |'''4th Runner-Up''' | |} === Mister United World === {| class="wikitable" border="5" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #FFFFFF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 92%; text-align:center" |- bgcolor="#787878" align="center" colspan="10" | width="70" |<span style="color:white">Year</span> | width="220" |<span style="color:white">Representative's Name</span> | width="190" |<span style="color:white">Province</span> | width="280" |<span style="color:white">Placement</span> | width="280" |<span style="color:white">Special Awards</span> |-style="background-color:#FFFF66; " |{{flagicon|THA}} 2019 |Lth Sothea |[[ភ្នំពេញ]] |'''4th Runner-Up''' | * '''Mister Popular Vote''' |- |{{flagicon|THA}} 2018 |Ka Vin Ree |[[ភ្នំពេញ]] | Unplaced | * '''Mister Body Perfect''' |} === Mister United Continents === {| class="wikitable" border="5" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #FFFFFF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 92%; text-align:center" |- bgcolor="#787878" align="center" colspan="10" | width="70" |<span style="color:white">Year</span> | width="220" |<span style="color:white">Representative's Name</span> | width="190" |<span style="color:white">Province</span> | width="280" |<span style="color:white">Placement</span> | width="280" |<span style="color:white">Special Awards</span> |-style="background-color:#FFFF66; " |{{flagicon|Philippines}} 2018 |Pheong Chanbomey |[[ភ្នំពេញ]] |'''Winner - Creativity<br><small>(Mister United Continents Creativity)</small>'''</div> | * '''Best in Theme Costume''' |} === Mister Working Man International === {| class="wikitable" border="5" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #FFFFFF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 92%; text-align:center" |- bgcolor="#787878" align="center" colspan="10" | width="70" |<span style="color:white">Year</span> | width="220" |<span style="color:white">Representative's Name</span> | width="190" |<span style="color:white">Province</span> | width="280" |<span style="color:white">Placement</span> | width="280" |<span style="color:white">Special Awards</span> |-style="background-color:#FFFF66; " |{{flagicon|THA}} 2019 |Nara Roth |[[ភ្នំពេញ]] |'''4th Runner-Up''' | * '''Best Photogenic''' |} === Global Asian Model === {| class="wikitable" border="5" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #FFFFFF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 92%; text-align:center" |- bgcolor="#787878" align="center" colspan="10" | width="70" |<span style="color:white">Year</span> | width="220" |<span style="color:white">Representative's Name</span> | width="190" |<span style="color:white">Province</span> | width="280" |<span style="color:white">Placement</span> | width="280" |<span style="color:white">Special Awards</span> |- |{{flagicon|Philippines}} 2019 |Try Daravuth |[[ភ្នំពេញ]] | | |} === Mister Grand International === {| class="wikitable" border="5" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #FFFFFF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 92%; text-align:center" |- bgcolor="#787878" align="center" colspan="10" | width="70" |<span style="color:white">Year</span> | width="220" |<span style="color:white">Representative's Name</span> | width="190" |<span style="color:white">Province</span> | width="280" |<span style="color:white">Placement</span> | width="280" |<span style="color:white">Special Awards</span> |- |{{flagicon|Philippines}} 2019 |Lth Sothea |[[ភ្នំពេញ]] | | |- |{{flagicon|Philippines}} 2018 |Gregg Dalde |[[ភ្នំពេញ]] | Unplaced | * '''Mister Congeniality''' |} === Mister Asian International === {| class="wikitable" border="5" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #FFFFFF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 92%; text-align:center" |- bgcolor="#787878" align="center" colspan="10" | width="70" |<span style="color:white">Year</span> | width="220" |<span style="color:white">Representative's Name</span> | width="190" |<span style="color:white">Province</span> | width="280" |<span style="color:white">Placement</span> | width="280" |<span style="color:white">Special Awards</span> |-style="background-color:#FFFF66; " |{{flagicon|THA}} 2019 |Panha Lao |[[ភ្នំពេញ]] |'''1st Runner-Up''' | * '''Best in Talent''' * '''Best Smile''' * '''2nd Runner-Up - Best National Costume''' * '''2nd Runner-Up - Best Physique''' |} === Mister Asia === {| class="wikitable" border="5" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #FFFFFF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 92%; text-align:center" |- bgcolor="#787878" align="center" colspan="10" | width="70" |<span style="color:white">Year</span> | width="220" |<span style="color:white">Representative's Name</span> | width="190" |<span style="color:white">Province</span> | width="280" |<span style="color:white">Placement</span> | width="280" |<span style="color:white">Special Awards</span> |-style="background-color:#FFFF99; " |{{flagicon|Hong Kong}} 2014 |Yith Meas Aussa |[[ភ្នំពេញ]] |'''Semi-finalis''' | * '''Mr. Smiley Award''' |} == See also == *[[បវរកញ្ញាហ្រ្គែនកម្ពុជា|Miss Grand Cambodia]] * [[កញ្ញាឯកកម្ពុជា|Miss Cambodia]] * [[Miss World Cambodia]] * [[Manhunt Cambodia]] *[[World Miss University Cambodia]] * [[Miss Tourism Cambodia]]<ref>[http://news.sabay.com.kh/article/559627 Miss Tourism International Cambodia]</ref> == References == <references /> == External links == 098elx4nl3k6541fjstuvpqtrx3fe1d 0 44011 282648 265692 2022-08-20T18:39:11Z နေနီဝန်း 34842 wikitext text/x-wiki {{Rough translation|អង់គ្លេស}} {{Infobox former country | native_name = {{my|ကုန်းဘောင် <!--UNICODE ONLY, NO ZAWGYI-->}} | conventional_long_name = រាជវង្សកូនបោន | common_name = កូនបោន | era = [[Early modern period]] | status = | event_start = ការបង្កើតរាជវង្ស | year_start = 1752 | date_start = 29 កុម្ភៈ | event_end = ចុងបញ្ចប់រាជវង្ស | year_end = 1885 | date_end = 29 វិច្ឆិកា | event1 = ការបង្រួបបង្រួមប្រទេសភូមា | date_event1 = 1752–1757 | event2 = [[សង្គ្រាមភូមា-សៀម|សង្គ្រាមជាមួយសៀម]] | date_event2 = 1760–1854 | event3 = [[សង្គ្រាមចិន-ភូមា|ការឈ្លានពានរបស់ចិន]] | date_event3 = 1765–1769 | event4 = [[សង្គ្រាមអង់គ្លេស-ភូមា]] | date_event4 = 1824–1826, 1852, 1885 | p1 = ‎រាជវង្សតោនងុ | flag_p1 = | p2 = នគរហង្សាវត្តីស្ដារ | flag_p2 = | p3 = អាណាចក្រម៉្រោកអ៊ូ | flag_p3 = | p4 = អាណាចក្រអាហូម | flag_p4 = | p5 = អាណាចក្រឌីម៉ាសា{{!}}អាណាចក្រកាចារី | flag_p5 = | p6 = អាណាចក្រឡានណា | flag_p6 = | p7 = អាណាចក្រអយុធ្យា | flag_p7 = Flag of Thailand (Ayutthaya period).svg | p8 = រាជវង្សឈីង | flag_p8 = Flag of China (1862–1889).svg | s1 = ប៊្រីទីសរាជ | flag_s1 = British Raj Red Ensign.svg | s2 = ភូមានៅក្រោមគ្រប់គ្រងរបស់សហរាជាណាចក្រ | flag_s2 = Flag of the United Kingdom.svg | s3 = នគរឈៀងម៉ៃ{{!}}ទឹកដីរបស់ឈៀងម៉ៃ | flag_s3 = | s4 = ទេសបាលទីក្រុងលំប៉ាង{{!}}ទឹកដីរបស់លំប៉ាង | flag_s4 = | s5 = ទេសបាលទីក្រុងណាន{{!}}ទឹកដីរបស់ណាន | flag_s5 = | s6 = ទេសបាលទីក្រុងលំពូន{{!}}ទឹកដីរបស់លំពូន | flag_s6 = | s7 = ទេសបាលទីក្រុងព្រែ{{!}}ទឹកដីរបស់ព្រែ | flag_s7 = | image_flag = National flag of Third Burmese Empire (Konbaung Dynasty).svg | flag = Flag of Burma | flag_type = ទង់ជាតិ | image_coat = State Seal of Mranma (Burma) on Royal Orders of Thibaw.jpg | symbol_type = វរលញ្ឆករជាតិ | symbol = | capital = [[ស្វេបូ]] (1752–1760) <br />[[សាហ្គាង]] (1760–1765)<br />[[អាំងវ៉ា|អាវ៉ា]] (1765–1783, 1821–1842)<br />[[អាម៉ារ៉ាពុរ៉ា]] (1783–1821, 1842–1859)<br />[[ម៉ាន់ដាឡាយ]] (1859–1885) | common_languages = [[ភាសាភូមា|ភូមា]] | religion = [[ពុទ្ធសាសនា]][[ថេរវាទ]] | government_type = [[របបរាជានិយមដាច់ខាត]] | title_leader = [[បញ្ជីនាមព្រះមហាក្សត្រភូមា|ព្រះមហាក្សត្រ]] | leader1 = [[អឹឡោនផឹយ៉ា]] (អង្គដំបូង) | year_leader1 = 1752–1760 | leader2 = [[ស៊ីប៊មីន]] (អង្គចុងក្រោយ) | year_leader2 = 1878–1885 | currency = [[ចាតមីយ៉ានម៉ា|ចាត]] <small>(ពីឆ្នាំ 1852)</small> | legislature = [[សភា]] }} '''រាជវង្សកូនបោន''' ( ភូមា : ကုန်းဘောင်ခေတ် , <small>បញ្ចេញសម្លេង  </small>[kóʊɰbàʊɰkʰɪʔ] ) ដែលគេស្គាល់ផងដែរថាជា '''អាណាចក្រភូមាទីបី''' (တတိယမြန်မာနိုင်ငံတော်) និងអតីតគេស្គាល់ថាជា '''រាជវង្សអាឡុមប្រា''' (အလောင်းဘုရားမင်းဆက်) និង '''រាជវង្សនាងហិនទ័រ''' (မုဆိုးမင်းဆက် រាជវង្សម៉ុកសូ) ជា រាជវង្សចុងក្រោយដែលគ្រប់គ្រង ប្រទេសភូមា / មីយ៉ាន់ម៉ា ពីឆ្នាំ 1752 ដល់ឆ្នាំ 1885 ។ វាបានបង្កើតអាណាចក្រធំទីពីរក្នុង ប្រវត្តិសាស្ត្រភូមា និងបន្តកំណែទម្រង់រដ្ឋបាលដែលចាប់ផ្តើមដោយ រាជវង្សតុងហ្គោ, ចាក់គ្រឹះនៃរដ្ឋទំនើបនៃប្រទេសភូមា។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី កំណែទម្រង់បានបង្ហាញពីភាពមិនគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីរារាំងការឈានទៅមុខរបស់ អង់គ្លេស ដែលបានកម្ចាត់ពួកភូមានៅក្នុង សង្គ្រាមអង់គ្លេស-ភូមា ទាំងបី ក្នុងរយៈពេលប្រាំមួយទសវត្សរ៍ (1824-1885) និងបានបញ្ចប់របបរាជានិយមភូមាដែលមានអាយុកាលរាប់ពាន់ឆ្នាំនៅឆ្នាំ 1885។ [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រវត្តិសាស្ត្រភូមា]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អាណាចក្រភូមា]] 5nodfff8dn354ic643heaji7zo6pv55 0 44566 282649 268502 2022-08-20T19:02:18Z နေနီဝန်း 34842 wikitext text/x-wiki {{ការបកប្រែរដុប|[[:en:Burmese–Siamese_War_(1765–1767)|វិគីភីឌាភាសាអង់គ្លេស]]}}{{Infobox military conflict|conflict=សង្គ្រាមភូមា-សៀម (១៧៦៥-១៧៦៧)<br/>สงครามคราวเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่สอง<br/>ယိုးဒယား-မြန်မာစစ် (၁၇၆၅–၁၇၆၇)|combatant1=[[File:National flag of Third Burmese Empire (Konbaung Dynasty).svg|border|25px]] [[រាជវង្សកូនបោន]] (ភូមា)|strength1='''កម្លាំងឈ្លានពានដំបូង:''' <br/>40,000<ref name=geh-250>Harvey, p. 250</ref> ដល់ 50,000 នាក់<ref name=kt-300>Kyaw Thet, pp. 300–301</ref> * ផ្នែកខាងមុខខាងជើង: 20,000 នាក់ * ផ្នែកខាងមុខខាងត្បូង: 20,000–30,000 នាក់ '''នន្ទបុរី:''' 20,000 នាក់<ref name=geh-250/> <br/>'''អយុធ្យាខាងក្រៅ:''' 50,000 នាក់<ref name=mha-184>Htin Aung, p. 184</ref> <br/>'''ការឡោមព័ទ្ធអយុធ្យា:''' ច្រើនជាង​ 40,000+ នាក់|units2=កងទ័ពសៀម<br>កងនាវាចរសៀម<br>'''រួម​មាន:'''<br/>1 [[សង្គ្រាមរអិល]][[ព្រះរាជាណាចក្រអង់គ្លេសដ៏ធំ|អង់គ្លេស]]|units1=[[File:National flag of Third Burmese Empire (Konbaung Dynasty).svg|border|25px]] [[កង​ទ័ពអាណាចក្រ​ភូមា]] *កងទ័ព[[រដ្ឋសាន (១៨៨៥-១៩៤៨)|សាន]] *កងទ័ព[[ជនជាតិលាវ|លាវ]] *ទាហាន[[ជនជាតិមន|មន]] *ទ័ពសេះ[[ម៉ានីពួរ|មណីបុរៈ]] *ទាហាន[[ជនជាតិថៃ|សៀម]]|commander2=[[ឯកទស្ស]]{{KIA}} <br/> [[ឧទុម្ពរ]]{{POW}}|commander1=[[File:National flag of Third Burmese Empire (Konbaung Dynasty).svg|border|25px]] [[សេងផាក់យូឆេង|ស៊ីនភ្យូស៊ីន]] <br/> [[File:National flag of Third Burmese Empire (Konbaung Dynasty).svg|border|25px]]<nowiki> [[មហាណោរ៉ាថា]]</nowiki>{{KIA}} <br/> [[File:National flag of Third Burmese Empire (Konbaung Dynasty).svg|border|25px]] [[ណេម្យ៉ូ ទីហាប៉ាតេ]]|combatant2=[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]​ (សៀម)|territory=ភូមា​វាយ​យក​អយុធ្យា​ជា​បណ្ដោះអាសន្ន និងបញ្ចូលជាអចិន្ត្រៃយ៍របស់[[តំបន់តានីនថារី|ត្នាវស្រី]]ខាងក្រោម<ref name=geh-202>Harvey, p. 202</ref>|partof=[[សង្គ្រាមភូមា-សៀម]]|result=ជ័យជំនះរបស់ភូមា <br/> ការរំលាយ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]|place=[[តំបន់តានីនថារី|ត្នាវស្រី]], [[សៀម]]|date=23 សីហា 1765<ref name=mmt-1-285>Maung Maung Tin, Vol. 1, p. 285</ref> – 7 April 1767<ref name=mmt-1-303>Maung Maung Tin, Vol. 1, p. 303</ref><ref name=dkw-118>Wyatt, p. 118</ref><br/>(1 year, 7 months, and 15 days)|caption={{unbulleted list|ផែនទីបង្ហាញផ្លូវរបស់កងកម្លាំងភូមាឆ្ពោះទៅអយុធ្យា:| ទឹកដី​ដែល​បាន​បង្ហាញ​គឺ​នៅ​សម័យ }} {{plainlist | style = padding-left: 0.6em; text-align: left; | * សៀម <!-- in light grey --> * ភូមា និងពលទាហាន (វៀងច័ន្ទន៍, ហ្លួងព្រះបាង, ។ល។) <!-- in dark grey --> * ទឹកដីទីបី (កម្ពុជា ។ល។) <!-- in pale taupe --> * ផ្លូវឆ្ពោះទៅមុខ <!-- in orange --> (Main attack routes, "A" and "C") * ព្រំដែនបច្ចុប្បន្ន <!-- in white and grey line --> }}|image_size=300|image=[[ឯកសារ:Burmese-Siamese war (1765-1767) map - EN - 001.jpg|526x526ភីកសែល]]|strength2='''ការពារបឋម:''' * ផ្នែកខាងមុខខាងជើង: មិនស្គាល់ * ផ្នែកខាងមុខខាងត្បូង: ជាង 60,000 នាក់<ref name=dkw-118/> '''នន្ទបុរី:''' 60,000 នាក់<ref name=dkw-118/> <br/> 1 British sloop-of-war<br>'''អយុធ្យាខាងក្រៅ''': 50,000 នាក់<ref name=mha-184/> <br/> '''ការឡោមព័ទ្ធអយុធ្យា:''' មិនស្គាល់}} '''សង្គ្រាមភូមា-សៀម (១៧៦៥-១៧៦៧)''' ( {{Lang-my|ယိုးဒယား-မြန်မာစစ် (၁၇၆၅–၁၇၆၇)}} ; {{Lang-th|สงครามคราวเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่สอง}} , វាគឺជា "សង្រ្គាមនៃការដួលរលំទីពីរនៃអយុធ្យា") ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា '''ការដួលរលំនៃ អយុធ្យា''' គឺជា ជម្លោះកងទ័ព លើកទីពីររវាង [[រាជវង្សកូនបោន|រាជវង្សកូបោន]] នៃ [[មីយ៉ាន់ម៉ា|ប្រទេសភូមា]] ( [[មីយ៉ាន់ម៉ា]] ) និង [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រថៃ|រាជវង្ស Ban Phlu Luang]] នៃ [[អាណាចក្រអយុធ្យា|ព្រះរាជាណាចក្រអយុធ្យា]] នៃ [[ថៃ|សៀម]] និង សង្គ្រាម​ដែល​បាន​បញ្ចប់​អាណាចក្រ​អយុធ្យា​ដែល​មាន​អាយុ​កាល ៤១៧ ឆ្នាំ។ <ref name="geh-250-253">Harvey, pp. 250–253</ref> ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ មិនយូរប៉ុន្មាន ជនជាតិភូមាត្រូវបានបង្ខំឱ្យបោះបង់ការឈ្នះដ៏លំបាករបស់ពួកគេ នៅពេលដែល ការឈ្លានពានរបស់ចិនលើ ទឹកដីកំណើតរបស់ពួកគេបានបង្ខំឱ្យមានការដកថយទាំងស្រុងនៅចុងឆ្នាំ 1767 ។ រាជវង្ស​សៀម​ថ្មី​មួយ​ដែល ​រាជានិយម​ថៃ​បច្ចុប្បន្ន​តាម ​ដាន​ដើម​កំណើត​នោះ​បាន​ងើប​ឡើង​ដើម្បី ​បង្រួបបង្រួម​សៀម​នៅ​ឆ្នាំ ១៧៧១ ។ <ref name="dkw-122">Wyatt, p. 122</ref> <ref>Baker, Chris; Phongpaichit, Pasuk. A History of Thailand Third Edition (p. 307). Cambridge University Press. Kindle Edition.</ref> សង្រ្គាមនេះគឺជាការបន្តនៃ សង្រ្គាម 1759-60 ។ Casus belli នៃសង្រ្គាមនេះក៏ជាការគ្រប់គ្រងនៃ [[តំបន់តានីនថារី|ឆ្នេរសមុទ្រ Tenasserim]] និងពាណិជ្ជកម្មរបស់វា និងការគាំទ្ររបស់សៀមសម្រាប់ពួកឧទ្ទាមនៅតំបន់ព្រំដែនភូមា។ <ref name="bbp">Baker, et al., p. 21</ref> <ref name="hj-302">James, p. 302</ref> សង្រ្គាមបានចាប់ផ្តើមនៅខែសីហាឆ្នាំ 1765 នៅពេលដែល កងទ័ពភូមា ភាគខាងជើងដែលមានកម្លាំង 20,000 នាក់បានលុកលុយ [[ថៃ|សៀម]] ភាគខាងជើង ហើយត្រូវបានចូលរួមដោយកងទ័ពភាគខាងត្បូងបីនាក់ដែលមានជាង 20,000 នៅក្នុងខែតុលានៅក្នុង ចលនាមួយ នៅលើ អយុធ្យា ។ នៅចុងខែមករា ឆ្នាំ ១៧៦៦ កងទ័ពភូមាបានយកឈ្នះលើការការពារសៀមជាលេខ ប៉ុន្តែសម្របសម្រួលខ្សោយ ហើយបានបង្រួបបង្រួមនៅមុខរាជធានីសៀម។ <ref name="geh-250-253">Harvey, pp. 250–253</ref> <ref name="app-188-189">Phayre, pp. 188–189</ref> ការឡោមព័ទ្ធនៃរាជធានីអយុធ្យាបានចាប់ផ្ដើមក្នុងអំឡុងការឈ្លានពានរបស់ចិនលើកដំបូងលើភូមា។ សៀម​មាន​ជំនឿ​ថា បើ​អាច​ទប់​ដល់​រដូវ​វស្សា ទឹក​ជំនន់​តាម​រដូវ​នៃ​វាលទំនាប​កណ្តាល​សៀម​នឹង​បង្ខំ​ឱ្យ​ដក​ថយ។ ប៉ុន្តែ [[សេងផាក់យូឆេង|ស្តេច Hsinbyushin នៃប្រទេសភូមា]] ជឿថាសង្រ្គាមចិនគឺជាជម្លោះព្រំដែនតូចតាច ហើយបានបន្តការឡោមព័ទ្ធ។ ក្នុងរដូវវស្សាឆ្នាំ ១៧៦៦ (មិថុនា ដល់ តុលា) សមរភូមិបានរំកិលទៅដល់ទឹកនៃវាលទំនាបលិចទឹក ប៉ុន្តែបានបរាជ័យក្នុងការផ្លាស់ប្តូរស្ថានភាព។ <ref name="geh-250-253">Harvey, pp. 250–253</ref> <ref name="app-188-189">Phayre, pp. 188–189</ref> នៅពេលដែលរដូវប្រាំងមកដល់ ចិនបានបើកការឈ្លានពានកាន់តែធំ ប៉ុន្តែ Hsinbyushin នៅតែបដិសេធមិនរំលឹកកងទ័ព។ នៅ​ខែ​មិនា ឆ្នាំ ១៧៦៧ ព្រះបាទ​ឯកកថាត​នៃ​សៀម ​បាន​ថ្វាយ​ខ្លួន​ជា​ដៃ​ទន្លេ ប៉ុន្តែ​ភូមា​បាន​ទាមទារ ​ចុះចាញ់​ដោយ​គ្មាន​លក្ខខណ្ឌ ។ នៅថ្ងៃទី 7 ខែមេសា ឆ្នាំ 1767 ភូមាបានបណ្តេញចេញពីទីក្រុងដែលស្រេកឃ្លានជាលើកទីពីរក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន ដោយបានប្រព្រឹត្តអំពើឃោរឃៅដែលបានបន្សល់ទុកនូវស្លាកស្នាមខ្មៅដ៏ធំមួយលើទំនាក់ទំនងភូមា និងថៃរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។ ឈ្លើយសៀមរាប់ពាន់នាក់ត្រូវបានផ្លាស់ទីលំនៅទៅភូមា។ ការកាន់កាប់របស់ភូមាមានរយៈពេលខ្លី។ នៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ 1767 ចិនបានឈ្លានពានម្តងទៀតជាមួយនឹងកម្លាំងដ៏ធំបំផុតរបស់ពួកគេ ទីបំផុតបានបញ្ចុះបញ្ចូល Hsinbyushin ឱ្យដកទ័ពរបស់គាត់ចេញពីសៀម។ នៅក្នុង សង្រ្គាមស៊ីវិលជាបន្តបន្ទាប់នៅ សៀម រដ្ឋសៀមនៃ [[អាណាចក្រធនបុរី|ធនបុរី]] ដែលដឹកនាំដោយ [[តាកស៊ីន]] បានលេចចេញនូវជ័យជំនះ ដោយកម្ចាត់រដ្ឋសៀមដែលបែកបាក់ផ្សេងទៀតទាំងអស់ និងលុបបំបាត់ការគំរាមកំហែងទាំងអស់ចំពោះការគ្រប់គ្រងថ្មីរបស់គាត់នៅឆ្នាំ 1771 <ref name="Baker, Chris p. 263-264">Baker, Chris; Phongpaichit, Pasuk. A History of Ayutthaya (p. 263-264). Cambridge University Press. Kindle Edition.</ref> ជនជាតិភូមា គ្រប់ពេលទាំងអស់ត្រូវបានជាប់គាំងក្នុងការកម្ចាត់ការឈ្លានពានរបស់ចិនលើកទីបួនលើភូមានៅខែធ្នូ ឆ្នាំ 1769 ។ នៅពេលនោះ ភាពជាប់គាំងថ្មីមួយបានកាន់កាប់។ ភូមាបានបញ្ចូលតំបន់ឆ្នេរ Tenasserim ខាងក្រោម ប៉ុន្តែម្តងទៀតបានបរាជ័យក្នុងការលុបបំបាត់សៀម ក្នុងនាមជាអ្នកឧបត្ថម្ភការបះបោរនៅព្រំដែនភាគខាងកើត និងខាងត្បូងរបស់នាង។ ក្នុងឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ស៊ីនប៊ីយូស៊ីនត្រូវបានកាន់កាប់ដោយការគំរាមកំហែងរបស់ចិន ហើយមិនបានបន្តសង្រ្គាមសៀមរហូតដល់ឆ្នាំ 1775 - លុះត្រាតែ [[អាណាចក្រឡានណា|ឡានណា]] បានបះបោរម្តងទៀតជាមួយនឹងការគាំទ្រពីសៀម។ ការដឹកនាំរបស់សៀមក្រោយអយុធ្យា នៅ ធនបុរី និងក្រោយ [[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|រតនៈកោស្រិន្ទ៍]] ( [[បាងកក]] ) បានបង្ហាញសមត្ថភាពលើសពីសមត្ថភាព។ ពួកគេបានកម្ចាត់ការលុកលុយរបស់ភូមាពីរលើកបន្ទាប់ ( ១៧៧៥–១៧៧៦ និង ១៧៨៥–១៧៨៦ ) ហើយបានបញ្ចូល [[អាណាចក្រឡានណា|ឡានណា]] ក្នុងដំណើរការ។ == ឯកសារយោង == [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:Pages with unreviewed translations]] ixjk511cd956cyob7n90g0fxoek8o4y 0 47579 282660 2022-08-21T06:41:19Z 2A04:CEC0:1042:7890:609F:40A6:709E:9C5C បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ [[File:Emmanuel_Macron_(cropped).jpg|400px]][[File:Donald Trump official portrait.jpg|400px]][[File:Emmanuel_Macron_(cropped).jpg|400px]][[File:Donald Trump official portrait.jpg|400px]] wikitext text/x-wiki [[File:Emmanuel_Macron_(cropped).jpg|400px]][[File:Donald Trump official portrait.jpg|400px]][[File:Emmanuel_Macron_(cropped).jpg|400px]][[File:Donald Trump official portrait.jpg|400px]] j3mv2bozif6qtgs3xg429yhuh4ui5uo