Википедия krcwiki https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B5%D1%82 MediaWiki 1.39.0-wmf.21 first-letter Медиа Къуллукъ Сюзюу Къошулуучу Къошулуучуну сюзюу Википедия Википедия сюзюу Файл Файлны сюзюу MediaWiki MediaWiki-ни сюзюу Шаблон Шаблонну сюзюу Болушлукъ Болушлукъну сюзюу Категория Категорияны сюзюу TimedText TimedText talk Модуль Обсуждение модуля Гаджет Обсуждение гаджета Определение гаджета Обсуждение определения гаджета 0 1237 106590 106584 2022-07-27T10:27:02Z Billinghurst 2154 [[Special:Contributions/198.50.183.69|198.50.183.69]] ([[User talk:198.50.183.69|сюзюу]]) къошулуучуну тюрлендириулери кетерилиб, [[User:Lysenko97|Lysenko97]] къошулуучуну версиясы къайтарылды. wikitext text/x-wiki {{Кърал |Аты=Болгария Республика |Оригинал аты=Република България |Байракъ=Flag of Bulgaria.svg |Герб=Coat of arms of Bulgaria.svg |Девиз=Съединението прави силата |Девизни кёчюрмеси=Къарыу бирликдеди |Гимн=[[Болгарияны гимни|Мила Родино]] |Кърал оноуну формасы=[[Парламент республика|Парламент республика]] |Карта=Location Bulgaria EU Europe.png |Тилле=[[Болгар тил|болгар тил]] |Эркинлик=[[22 сентябрь|22 сентябрь]] [[1908|1908]] |Кимден эркинлик=[[Осман Империя|Осман Империя]]дан |Ара шахар=[[София]] |Эм уллу шахарла=[[София|София]] |Башчыланы постларыны атлары=[[Президент|Президент]]<br />[[Премьер-министр|Премьер-министр]] |Башчыла=Румен Радев<br />Бойко Борисов |Территориясыны орну=102-чи |Территория=110 910 |Суу=0,3 |Халкъыны орну=94-чю |Халкъ=7 640 240 |Джыл=2008 |Басыннганы=68,9 |БИП=92.894 млрд. |БИП джылы=2007 |БИП орну=65-чи |Адам башына БИП=12,251 |Валютасы=[[Лев|Лев]] (BGN, код 975) |Домен=[[.bg|.bg]] |Телефон коду=359 |Заман бёлюмю=+2 }} '''Болгария Республика''' ({{Lang-bg|Република България}}), '''Болгария''' ({{Lang-bg|България}}) — Къыбыла-Кюнчыгъыш [[Европа]]да, [[Балкан джарымайрымкан]]ны кюнчыгъыш кесегинде орналгъан [[Кърал|къралды]]. Къралгъа ат [[Болгарлыла|болгар]] миллетни этноними бла белирлгенди. Кюнчыгъышда [[Къара тенгиз]] бла джууулады. Чеклери барды — къыбылада [[Греция]] эм [[Тюрк]] бла, кюнбатышда [[Сербия]] эм [[Македония]] бла, шималда [[Румыния]] бла (кёбюсюне [[Дунай]] суу бла). Бютеу чеклерини узунлугъу 2 245 км, андан 1 181 км джер бла, 686 суула бла эмда 378 км тенгиз бла. Мешина джолланы узунлугъу 36 720 км, темир джолланы — 4 300 км. == Географиясы == {{Джазылмагъан бёлюм}} == Халкъы == {{Джазылмагъан бёлюм}} == Тарихи == {{Джазылмагъан бёлюм}} == Политикасы == {{Джазылмагъан бёлюм}} == Административ бёлюннгени == {{Джазылмагъан бёлюм}} == Экономикасы == {{Джазылмагъан бёлюм}} {{Тамамланмагъан статья|Болгария}} {{Европаны къраллары}} [[Категория:Къралла]] rej0hb19uv6npfx99tt9k6wu9fwmjyb 0 1367 106589 106581 2022-07-27T10:10:14Z Billinghurst 2154 [[Special:Contributions/192.71.166.25|192.71.166.25]] ([[User talk:192.71.166.25|сюзюу]]) къошулуучуну тюрлендириулери кетерилиб, [[User:Ernác|Ernác]] къошулуучуну версиясы къайтарылды. wikitext text/x-wiki {{магъанала}} {{редирект|Кино}} {{редирект|Синематограф}} '''Кинемато́граф''' ({{lang-el|κινημα}}, {{lang-el2|κινηματος}} — «къымылдау» эмда {{lang-el|γραφω}} — «джазаргъа», «суратларгъа»; биргелей магъанасы — «къымылдауну джазыучу») — адам ишни бир бёлюмюдю, къымылдагъан [[сурат]]ла джаратхан бла байламлыды. Бир-бирде '''синемато́граф''' ({{lang-fr|cinématographe}}, эскирген) неда '''кинематогра́фия''' деб да танылады. Кинематографны аты, Люмьер къарнашла ойлаб чыгъаргъан [[Кинематограф (аппарат)|аны бла бир атлы]] аппаратдан алыннганды. Технологияны коммерциялы хайырланыб башланыуу бу аппарат бла байламлыды. Кинематограф, [[XIX ёмюр]]ню ахырында ойлаб чыгъарылгъанды эмда [[XX ёмюр]]де бек популяр болгъанды. {{Тамамланмагъан статья|кинематограф}} [[Категория:Кино]] 4vggv3668zk05z9jrprfe44i6ujo4l2 0 4058 106586 106583 2022-07-26T14:00:53Z Billinghurst 2154 [[Special:Contributions/46.183.185.18|46.183.185.18]] ([[User talk:46.183.185.18|сюзюу]]) къошулуучуну тюрлендириулери кетерилиб, [[User:Paklao|Paklao]] къошулуучуну версиясы къайтарылды. wikitext text/x-wiki [[Файл:Pieter Bruegel d. Ä. 041b.jpg|thumb|300px|[[Питер Брейгель]]. Сабий оюн, [[1560]]]] '''Оюн''' — заманны ётдюрюрге джарагъан, белгили джорукълары болгъан кёз ачыу. == Къуралыууну тарихи == Оюн тарихде къалай къуралгъаны алкъын толу белгили тюлдю. Биринчи оюнму чыкъгъанды огъесе ритуалламы алкъын даулуду. Джаныуарланы оюнлары, терен биологиялыкъ эмда [[Этология|этологиялыкъ]] имтиниулери болгъанын белгилейди. Ишексизда оюн къуралгъанындан башлаб юретиуню бир тюрлю шекилиди, керти ситуацияланы кёргюзюую бла аланы атлатылыуун юретеди. Тарихден оюн керекли адам халини, усталыкъланы айнытады. Аны эслеб , [[Платон]] (б. э. д. 427 − 347 ) былай айтханды: «Мен айтама, айтхандан озуб бегитеме, адам къайсы болсада бир ишде джетешимли болур ючюн, гитчелигинден башлаб юренирге керекди. Сёз ючюн, иги джерчи неда къурулушчу болур ючюн, гитчелигинде оюнларында джерни къазаргъа, неда сабий мекямчыкъла ишлеб башларгъа керекди». == Оюнну ышанлары == Оюнлада бу ышанла болгъаннга саналады: * эркин айнытыу ишлемди, эсеби бла къалмай оюн кеси кёз ачады, кеф береди. * чыгъармачылыкъ, импровизациялыкъ эмда хали бла актив ишлемди. * эмоция джанындан кючлю, кёл кёлтюрген, эришиген ишлемди. * оюнну къурамын белгилеген джорукъланы ичинде бардырылгъан ишлемди. * имитация халы болгъан ишлемди. "Оюн керти джашау тюлдю. Ол керти джашауну чеклеринден кёзюулю ишлем сферагъа чыгъыуду эмда кесини нюзюрю барды. Гитче бала огъунакъда биледи, ойнагъан заманында «керти кибик» ойнагъанын, бютеу бу оюн кертичады, алай а керти тюлдю». * тюз джашаудан энчи оруну бла джаякъланнган ишлемди. Ол белгили бир джерде эмда бир заман аралыкъда бардырылады. Оюн аламны ичинде кесини шартсыз джорукълары барды. ([[Хёйзинга, Йохан|Й. Хёйзинга]], 1992). * минимал оюн ситуацияны болууу. == Оюунну адамны джашауунда оруну == Урунуу бла окъуудан сора оюн адамны ишлеминде уллу орун алады. Оюн адамны тарихинде бек эртдеден бери барды, эмда бусагъатха дери аны магъанасы толу ангыланыб бошамагъанды. Оюн адамны джашаууну бютеу кёзюуюлеринде да барды. Сабийликде оюнну ролу бек уллуду. Оюн сабийни ишлеминде эм ал орун алады. [[Рубинштейн, Сергей Леонидович|С. Л. Рубинштейн]] (1976), оюн сабийледе сабийликни сакълайды эмда айнытады, аланы джашауларыны школуду эмда айныуларыны практикаларыды деб чертгенди. [[Макаренко, Антон Семёнович|А. С. Макаренко]] (1958) «уллу адамны ёсюую, гитчелигинде оюндан башланады» деген оюмда болгъанды. Уллу адамны джашауундада оюн бек магъаналыды. Оюн адамланы эслерин хаманда бёлгенди, джесирлегенди. «Бютеу дуния -театрды, адамла уа анда актерладыла» - дегенди [[Шекспир, Вильям|В. Шекспир]]. Бюгюннгю дуния эскиденда бек оюн бла толуду. Оюнла, эришиуле, оналыула, лотореяла телевидениени программлараны толтургъандыла. [[Азарт]] оюнла: оюн автоматла, картла, рулетка оюн заведенияланы иелерине уллу хайырла бередиле. Спорт оюнла, футбол, хоккей - адамла сюйюб къарагъан оюнладыла, оюнчула уа уллу айлыкъ аладыла. Кино, театр — бютеу барыбызда сюйге кёз ачыу эмда солууду. Ол себебден [[Хёйзинга, Йохан|Й. Хёйзинга]] (1938), «адам маданият оюнда къуралады эмда оюн кибик бардырылады» деген оюмгъа келеди. Кенг ангыламда оюн, адам ишлемни бютеую бла аулайды. Адам ишлемге бу оюмндан къарасакъ, адам юйдегини, ата-ана болууну, тамада - бойсунган болууну ойнайды.. == Оюнланы классификациясы == Оюнланы тюрлю-тюрлю ышанла бла тюрлю-тюрлю классификациялары барды. Оюнланы тамал классифиациясы АДИК аббревиатура бла белгиленеди: А — азарт, Д — дидактика, И — информация, К — комбинатор. Керти оюнла бу элементлени къатышынданад къуралыучандыла === [[Спорт]] оюнла === ==== Баш башха ==== * тепси оюнла :* [[Пинбол]] :* [[Бильярд]] эмда аны тюрлюлери: [[Снукер]], [[Орус бильярд]], [[Пул]], [[Карамболь]] э. б. (экеулен экеулен бла да болады) :* [[Пинг-понг]] (2Х2 бла да болады) :* [[Кикер (тепси футбол)]] * джерде оюнла :* [[Теннис]] (2Х2 бла да болады) :* [[Гольф]] :* [[Петанк]] :* [[Крокет]] * [[Боулинг]] (командала да ойнаргъа болады) ==== Командалыкъ ==== * джерде оюнла :* [[Футбол]] :* [[Американ футбол]] :* [[Тоб бла хоккей|Хансда хоккей]] :* [[Регби]] :* [[Поло]] :* [[Лябатда]] :* [[Бейсбол]] :* [[Крикет]] :* [[Футболтеннис]] (неда теннисбол) :* [[Лакросс]] :* [[Фрисби]] * зал оюнла :* [[Футзал (AMF)]] :* [[Мини-футбол|Футзал (FIFA) (Мини-футбол)]] :* [[Волейбол]] :* [[Баскетбол]] :* [[Гандбол]] :* [[Кёрлинг]] * пляж оюнла :* [[Пляж волейбол]] :* [[Пляж футбол]] * къыш оюнла :* [[Хоккей]] * суу оюнла :* [[Водное поло]] === Логика оюнла === ==== [[Карт оюнла|Картла]] ==== * [[Минг (оюн)|1000]] * [[101 (оюн)|101]] (мавр) * [[31 (оюн)|31]] * [[Magic: The Gathering]] * [[Баккара]] * [[Банк]] * [[Безик]] * [[Блэкджек]] * [[Бридж]] * [[Бриск]] * [[Бура бла буртеке]] * [[Ийнанама ийнанмайма]] * [[Виктория]] * [[Винт]] * [[Вист]] * [[Деберц]] * [[Домино]] * [[Тели (карт оюн)|тели]] * [[Кадрилья]] * [[Квинтич]] * [[Кинг]] * [[Контра]] * [[Кончинка]] * [[Криббедж]] * [[Ланскнехт]] * [[Ломбер]] * [[Макао (карт оюн)|Макао]] э. б. * [[Мушка]] * [[Наполеон]] * [[Джыйырма бир (оюн)|Джыйырма бир]] * [[Памфили]] * [[Пикет]] * [[Покер]] * [[Польский банчек]] * [[Преферанс]] * [[Рамс]] ** [[Сека]] * [[Семерик]] * [[Скат (оюн)|Скат]] * [[Стуколка]] * [[Он юч]] * [[Фаро]] * [[Трамла]] * [[Алтмыш алты]] * [[Штосс]] * [[Экарте]] ==== Энчи фигурала бла оюнла ==== * [[Сатранч]] (шахмат) * [[Го]] * [[Рэндзю]] * [[Шашкала]] * [[Маджонг]] (Ма-джонг) * [[Нардла]] эмда кёб башха тюрлю. {{викигёзен|Games}} [[Категория:Оюнла]] cxlz94gj2rs90hkg6gpyxf5kdoo0cvp 0 5534 106588 106580 2022-07-27T09:48:47Z Billinghurst 2154 [[Special:Contributions/194.62.42.162|194.62.42.162]] ([[User talk:194.62.42.162|сюзюу]]) къошулуучуну тюрлендириулери кетерилиб, [[User:211.104.160.94|211.104.160.94]] къошулуучуну версиясы къайтарылды. wikitext text/x-wiki [[Файл:Personal computer, exploded 4.svg|thumb|Энчи компьютерни схемасы:<br />1: [[Монитор]] <br />2: [[Ана плата]] <br />3: [[Процессор]] <br />4: [[ATA]] порт <br />5: [[Оператив эс]] <br />6: [[Кенгертиуню карталары]] <br />7: [[Джанландырыучу блок]] <br />8: [[Дисковод]] <br />9: [[Къаты диск]] <br />10: [[Клавиатура]] <br />11: [[Компьютер чычхан]] ]] [[Файл:Soviet computer DVK-2.JPG|thumb|ДВК-2 атлы совет компьюетр]] '''Компью́тер''' ({{lang-en|computer}} — «санаучу», «тергеучю»), '''электрон санаучу мешина''' (ЭСМ) — [[санаучу машина]], [[информация]]ны берирге, сакълаугъа эмда джарашдырыугъа джораланыб этилген машинады. «Компьютер» бла «электрон санаучу машина» атла синонимледиле, алай бусагъатда экинчи ат къуру [[юриспруденция|юрист]] документледе, дигитал электрониканы инженерлери бла, эмда 1940-1980-чы джылладагъы компьютер техниканы белгилеуде хайырланады. [[Тергеу]]лени болушлугъу бла компьютер билгилени айгъакълы бир [[алгоритм]]ге кёре джарашдырады. Компьютер баджаргъан къаллай проблема да тергеулени тизгини кибик салынады. Компьютерын механикле вариантше-влак (механикле сынан компьютер) айдеме тукымын чумыр возалтше эртыкше мучко палдырнышт гынат, икымше электрон компьютер-влак XX курым кыдалне (1940-1945) ворандаралтыч. Нуно посна пӧлем кугытан лийыныт. Нуно электричествым кызытсе компьютер деч таҥастарымаште икмыняр тӱжем пачаш утла шукерак кочкыныт. Кызытсе компьютерлан интегральный схема негызым пышта. Тудлан кӧра кызытсе компьютер-влак ончычсо компьютер-влак деч амион-камысыр пачаш кугурак лектышым пуышо улыт да палынак изи верым налыт. Куштылго компьютер тыгай изи, тудым изи кӱсен устройствыш чыкаш лиеш. Информационный курымышто персональный компьютер юмоҥа гае, шукышт персональный компьютерым ''компьютер'' маныт. Туге гынат, MP3-плеер гыч тӱҥалын сар кÿртньыгайык марте, модыш гыч тӱҥалын йӧнозанлык робот марте, кӧргыштыме (embedded) компьютер-влак утларак улыт. Инструкций лӱмерым шарнен кертмаш да тудым ыштен шуктмаш компьютерым шукышӧрынаным ыштен, калькулятор дечын ойырен. Инструкций лӱмер программе маналтеш. Чырч-Тьюринг тезис тиде шукышӧрынан улмыжым математик семын умылтара: кеч-могай эн изи кертмаш дене компьютер керек-могай вес компьютер семын тыгаяк сомылым ыштен кертеш. Садлан ситыше жапым да шарнымверым (storage) пуаш гын, вапшбук гычын тӱҥалын суперкомпьютер марте икгай шотлымаш сомылым чыланат ыштен кертыт. Ноутбук (англ. notebook — блокнот) — компьютер нумалмаш, могай стильыште пк корпус компонентым ушымо, дисплей авалтыш, клавиатурын ончыкташ чоҥалтын да (але шукыж годым панель тачпад сенсорный), тыгак батарейышке аккумуляторный. Вес ноутбукым да изи кугыт дене ойыртемалтыт, жапыште 15 шагат марте пашам кугыт деч 2 варьироваться ноутбук автоном.<ref>[https://igormylnikov.com/kak-vybrat-noutbuk-frilanseru-spojler-ne-sovetuem-bjudzhetnye-modeli/ Фрилансер ойыртем ноутбукым ойыро]</ref> Лэптоп (англ. laptop — lap — калык сукен шинчын, top — яраимньын, «наколенник») — утларак кумдан мутым, тудо семым кучылталтмыш ноутбук, да тыге нетбук, смартбук. Эре декет наҥгая ноутбук лэптоп (чӱчкыдын кучылталтше «лаптоп») шуктынешт раскладной формышто-фактор. Ноутбук тӱсым пыштыме, экран тиде эрыкшым аралыме, шупшыктымо да клавиатур тачпад годым. Тыгак тидын дене кылдалтше шупшыкташ йӧнештарыме (портфель эн чӱчкыдын транспортироваться ноутбук, молан тудым кидыште кучаш ок лий, вачышкыже сакыш а). == Белгиле == <references /> {{викигёзен|Computer}} [[Категория:Компьютер]] [[Категория:Электроника]] 8yea34nl5u2abtrub6w9zurzqjq9qll