Urûk

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="ku">
  <siteinfo>
    <sitename>Wîkîpediya</sitename>
    <dbname>kuwiki</dbname>
    <base>https://ku.wikipedia.org/wiki/Destp%C3%AAk</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.22</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Medya</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Taybet</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Gotûbêj</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Bikarhêner</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Gotûbêja bikarhêner</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wîkîpediya</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Gotûbêja Wîkîpediyayê</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Wêne</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Gotûbêja wêneyî</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Gotûbêja MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Şablon</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Gotûbêja şablonê</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Alîkarî</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Gotûbêja alîkariyê</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Kategorî</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Gotûbêja kategoriyê</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Portal</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Gotûbêja portalê</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Modul</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Gotûbêja modulê</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Urûk</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1000</id>
    <revision>
      <id>1093351</id>
      <parentid>1093225</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T01:07:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="684" xml:space="preserve">{{Agahîdank wargeh/wîkîdane
}}

'''Urûk''' an '''Ûrûk''' (bi sumerî: ''Unug'') bajarek li welatê [[Sumer|Sumerê]] bû. [[Gilgameş]] Keyê Urukê bû. Xwedawenda Urukê [[Înanna]] (Îştar) bû. Navê Urûkê di Incîlê de Erex e û Sumerî jêre Unug dibêjin. Uruk, li ber firatê dimêne. Di deme xwe de, weke bajar-welatekî mezin û bi nav û deng bûya. Heta deme Babîilîyan jî, bi navê xwe re jîya ya. Tê gotin ku Xwûdayê urukê yê mezin [[Anu]] bûya. 

Bajerê Urukê, demeka dirêk jîya ya. Li gorî ku tê gotin, weke bajarekî antîkî ê dema sumerîyan jî bûya. 

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

[[Kategorî:Dewletên dîrokî]]


{{Dîrok-şitil}}</text>
      <sha1>53gc7ylnf4e9lv4wr3dpk78z5rndavh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bûyera Sî û Sê Guleyan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1788</id>
    <revision>
      <id>1093300</id>
      <parentid>989957</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T14:45:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mijarên têkildar */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2309" xml:space="preserve">
{{Yekkirin|[[Komkujiya Qerqeliyê 1943]]}}

[[Wêne:Mustafa Muğlalı.jpg|thumb|150px|[[Mustafa Muğlalı]]]]
'''Komkujiya Sî û Sê Guleyan''' navê bûyerekê ku tê de di [[30ê tîrmehê|30ê tîrmeha]] [[1943]]an de bi fermana [[Mustafa Muglali]] li [[Qerqelî|Qelqeliya Wanê]] 33 gundî hatin kuştin.
 
Di [[28ê tîrmehê|28ê tîrmeha]] [[1943]]an de 40 merivên esîra [[Mîlan]] bi îddîa li ser sînoran qaçaxçîtî kirine, ji gundên wan hatibûn gerten û hatibûn darizandin. Di dadgehê da, ji vî çil kesî tenê pênc meriv ji alî dadgehê ve tewanbar hatibûn dîtin û avêtibûn hundir, her çiqas bê tewaniya ên din tê hatibû dîtin û berdabûn jî, Orgeneral [[Mustafa Muglali]] hatibû navça [[Qerqelî|Qerqeliyê]], ferman dabû ku ev 33 gundî bên girtin, û li ser sînor bên gulle kirin. Li ser bicihanîna &quot;fermanê&quot; ya ji alî leskeran ve, 33 merivê ku tu sûcekî wan tunne bû, bê pirsiyarî li ser çiyayekî hatibûn gulle kirin; di nav da yekî ku kustî hatiye hesibandin û li wir hatiye histin, bi birîndarî reviyabû [[Îran]]ê, li ser vê bûyer hatibû bihîstin. Ji bûyerê haydarbûna raya gistiya Tirkiyayê û destpêka dadgehkirina Mustafa Muglali ancax ber bi dawiya desthilatdariya sazûmana yek partîtiyê, di 1949an da pêk hatibû. Di 11ê îlona 1949an dest bi darizandina Mustafa Muglali hat kirin, 2yê adara 1950î dadgehê 20 sal ceza dayê. Biryar ji alî [[Dadgeha Bilind a Leskerî]] ve hat betal kirin û ji nû ve darizandina Muglali hat rojevê, lê berî ku darizandin dest pê bike di 11ê kanûna paşîn a 1951î da li girtîgeha ku tê da dima mir. &quot;Bûyera 33 Berik&quot; di serê gelê kurd da wek mînakek ji mînakên herî berbiçav ên ramyariyên qirr kirinên berî dayêne cih girt. Va qirkirinaê bibûya çavkaniyek mafdarbûna tevgera netewî, û ew dê nifs bi nifs bihata gotin. &quot;Bûyera 33 Gulle&quot; ji alî [[helbestvan]]ê kurd [[Ahmed Arîf]] ve bi helbestî hatiye hûnandin û sahberhemek wejeyî ya nahletê li vê bûyerê dibarîne derketiye holê.

[[Ciwan Haco]] albûmeke ser [[Sî û Sê Gule (albûm)|Sî û Sê Gule]] derxist.

== Mijarên têkildar ==
* [[Dîroka Kurdistanê]]

[[Kategorî:Dîroka Tirkiyeyê]]
[[Kategorî:Dîroka Bakurê Kurdistanê]]
[[Kategorî:Komkujiyên li dijî sivîlan]]</text>
      <sha1>rgeojoj3b3e1l08rkv6fvc0u92w60rm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Zeki Adsiz</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5388</id>
    <revision>
      <id>1093395</id>
      <parentid>992341</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T10:48:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erdal Ronahi</username>
        <id>2</id>
      </contributor>
      <comment>Girêdan şaş bû</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="509" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov/wîkîdane
}}

'''Zekî Adsiz''' (10.1.1948 [[Çewlîg]]-17.4.1990 [[Köln]]) [[Siyasetmedar|sîyasetmedarekî]] [[kurd]] bû. Berê endamê [[TKSP]], pîştre endamê [[Tevgera Sosyalîsta Kurdistanê|TSK]]'yê bû.

== Girêdanên derve ==
* [http://www.zekiadsiz.com zekiadsiz.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201205170919/http://www.zekiadsiz.com/ |date=2020-12-05 }}


[[Kategorî:Siyasetmedarên kurd]]
[[Kategorî:Kesên ji Çewlîgê]]


{{Siyasetmedar-şitil}}</text>
      <sha1>2uxw5n65f0ckjcxei0oa5cclk0d7u9y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fransa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6333</id>
    <revision>
      <id>1093308</id>
      <parentid>1093292</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T16:18:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Herêmên Fransayê */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="52594" xml:space="preserve">{{çavlêgerandin}}
{{Infobox welat
 | nav               = ''République Française''
 | navê_fermî        = 
 | navê_kurdî        = Komara Fransayê
 | al                = Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg
 | girêdana_alê      = Alaya Fransayê
 | nîşan             = Armoiries république française.svg
 | girêdana_nîşanê   = Nîşana Fransayê
 | dirûşm            = Liberté, Égalité, Fraternité&lt;br /&gt;(bi kurdî: Azadî, Wekhevî, Biratî)
 | sirûda_netewî     = La Marseillaise
 | cîh               = Mapadefrancia.svg
 | cîh_sernav        = 
 | zimanên_fermî     = [[Fransî]]
 | zimanên_tev       = [[Alsasî]], [[baskî]], [[bretonî]], [[katalanî]], [[korsî]], [[flemanî]], [[frankoprovenzal]], [[oksîtanî]], zimanên din ên [[Oïl]].
 | paytext           = [[Parîs]]
 | koordînat_paytext = {{Koord|48|51|N|2|21|E|type:country}}
 | bajarê_mezin      = [[Parîs]]
 | sîstema_siyasî    = [[Komar]]
 | serok_cure        = Serokomar
 | serok_nav         = [[Emmanuel Macron]]
 | serok_cure1       = Serekwezîr
 | serok_nav1        = [[Jean Castex]]
 | serok_cure2       = 
 | serok_nav2        = 
 | rûerd             = 675.417
 | av                = 0,26
 | gelhe             = 67,399,000
 | gelhe_sal         = [[2021]]
 | berbelavî         = 116
 | serxwebûn         = 
 | TBH_giştî         = 
 | TBH/kes           = 
 | TBH_sal           = 
 | dirav             = [[Ewro]] (EUR)
 | dem               = [[UTC+1]]
 | nîşana_înternetê  = .fr
 | koda_telefonê     = +33
 | nexşe             = Frankreich Relief.png
 | nexşe_sernav      = 
}}
'''Fransa''' yan jî '''Komara Fransî''', ({{Bi-fr|France}}, /fʁɑ̃s/) yan jî (République Française, xwendin: /ʁepyblik fʁɑ̃sɛz/) welatek navparzemînî ye ku li [[Ewropaya Rojava|Ewropayê Rojava]] û herêm û deverên derveyî yên li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] û [[Okyanûsa Atlantîk]], [[Okyanûsa Mezin|Pasîfîk]] û [[Okyanûsa Hindî]] vedigire. Qada wê ya metropolê ji [[Rhine]] heta [[Okyanûsa Atlantîk]] û ji [[Deryaya Navîn]] heta [[Qenala îngîlîzî]] û [[Deryaya Bakur]] dirêj dibe.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-21|title=French Guiana|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Guiana&amp;oldid=1099654171|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-06-17|title=Administrative divisions of France|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Administrative_divisions_of_France&amp;oldid=1093564080|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-26|title=French Southern and Antarctic Lands|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Southern_and_Antarctic_Lands&amp;oldid=1100569184|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Herêmên dervayê [[Guyana Fransî]] li [[Amerîkaya Başûr]], [[Saint Pierre]] û [[Miquelon]] li [[Atlantîka Bakur]], [[Hindistanên Rojavayê Frensî]] û gelek giravên li [[Okyanûs|Okyanûsa]] û [[Okyanûsa Hindî]] hene.  Ji ber gelek deverên xwe yên peravê Fransayê hene, xwediyê devera herî mezin a aborî ya taybet a cîhanê ye. Fransa li parzemîna [[Ewropa|Ewropayê]] bi [[Belçîka]], [[Lûksembûrg|Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Monako]], [[Îtalya]], [[Andorra]], [[Spanya]]  [[Holenda]], [[Sûrînam]] û [[Brezîl]] li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] bi navgîniya deverên xwe yên derveyî li [[Guyana Fransî]] û [[Saint Martin]] re sînorên xwe parvedike. Hijdeh herêmên wê yên entegre (pênc ji wan li derveyî welat in) li qadeke hevgirtî ya 643.801 km² vedigire&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|title=The World Factbook|date=2014-01-31|website=web.archive.org|access-date=2022-07-27}}&lt;/ref&gt; û li gorî daneyên gulana sala 2021an zêdetirî 67 mîlyon kes li Fransa û li herêmên wî dijîn. Fransa komarek nîv-serokatî ya yekgirtî ye ku paytexta wî bajarê [[Parîs]] e. Bajarê [[Parîs|Parîsê]] bajarê herî mezin ê Fransayê ye û navenda çandî û bazirganî ya sereke ye. Deverên din ên bajarî yên sereke [[Marsêy|Marseille]], [[Liyon]], [[Toulouse]], [[Lille]], [[Bordèu|Bordeaux]] û bajarê [[Nice|Niceê]] ye.

== Dîrok ==
Di dawiya [[Serdema Kevnare]] de, Galiya kevnar li çend padîşahiyên Almanî û herêmek Gallo-Romî ya mayî, ku wekî Padîşahiya Syagrius tê zanîn, hate dabeş kirin. Di heman demê de, Brîtanîyên Keltî ku ji rûniştgeha Anglo-Sakson a Brîtanyayê ku direvin, li beşa rojavayê Armorica bicih dibin. Di encamê de, nîvgirava Armorican hate guherandin û navê nîvgiravê wekî Brittany hate guhertin, çanda Keltîk hate vejandin û padîşahiyan piçûk ên serbixwe li herêmê hatin demazirandin.

Yekemîn rêberê ku dibe padîşahê hemû Frankan Clovis I ye ku di sala 481ê de dest bi serweriya xwe kir û di sala 486an de hêzên paşîn ên waliyên Romayê yên parêzgehê têk bir. Clovis başûrê rojava ji Visigoths vegerand, di sala 508an de hate imad kirin û xwe wekî mîrê [[Almanyaya Rojava]] îlan kir.

Clovis I piştî hilweşîna Împaratoriya Romayê yekem fetihkarê Almanan e ku ji Arianîzmê, ji Xirîstiyaniya Katolîk Derdikeve. Bi vî awayî ki aliyê papatiyê ve sernavê &quot;Keça Mezin a Dêrê&quot; (bi fransî: La fille aînée de l'Église) li Fransayê hate dayîn û ji padîşahên Fransî re jî &quot;Padîşahên Herî Xiristiyan ên Fransayê&quot; (Rex Christianissimus) dihate gotin.

[[1799]] [[Napoleon I]] pêşî wekî [[Konsulê Yekem]] û paşê jî wekî [[Împerator]] komarê girt. Artêşên wî li seranserê Ewropayê gelek şer kirin, gelek welat fetih kirin û bi xizmên Napoleon re li ser text padîşahiyên din ava kirin. Piştî hilweşandina Napoleon [[1815]], padîşah li Fransayê hate vegerandin, tenê bi [[Komara Fransaya Duyemîn|Komara duyemîn]], ku di encamê de ji aliyê [[Napoleon III|Louis-Napoléon ve hat dewsa wê hate hilweşandin. Bonaparte]], biraziyê Napoleon I, ku piştî ku yekem car wek serok hat hilbijartin, [[Imperatoriya Duyemîn]] û xwe [[Napoleon III]] îlan kir.

Rast e Fransa di her du [[Şerê Cîhanê yê Yekem|Yekemîn]] û [[Şerê Cîhanê yê Duyem]] de yek ji hêzên serketî bû, lê welat di her du şeran de gelek êş kişand û qet nekarî rewşa xwe ya berê bi dest bixe. Hevkariya bi dewleta dagirker a Alman re di dema [[Rejîma Vichy|Serdema Vichy]] de bû birînek vekirî û welat di sala 1946an de wekî [[Komara Çaremîn]] hate avakirin. Di sala krîzê de [[1958]], General [[Charles de Gaulle]] di encamê de reformek berfireh pêk anî ku bû sedema [[Komara Pêncemîn]] û îroyîn [[demokrasiya serokatiyê|demokrasiya serokatiyê]] bi îstîqrar.

Di dehsalên dawîn de, hevkariya di navbera Fransa û Almanyayê de ji bo yekbûna aborî li Ewropayê girîngiyek bingehîn e, û Fransa îro di nav [[Yekîtiya Ewropayê|Yekîtiya Ewropî]] de, di nav de [[Yekîtiya Aborî û Dirav]] de roleke navendî heye.

== Erdnîgari ==
Dewleteke navendîparêz û yekneteweyî ye. Welatê cîranê wê li Ewropayê ev in: [[Belgiya]], [[Lûksembûrg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Spanya]], [[Andorra]]

Sînorên Fransa li bakur bi [[Atlantîk]] û li başûr bi [[Deryaya Spî]] re hene. Ji bilî li [[Ewropa]] erda Fransa li [[parzemîn]]ên din jî heye. Li [[Karîbîk]]an wek mînak [[Saint-Martin]], li [[Emerîkaya Başûr|Başûrê Amerîkayê]] [[Guayanaya Fransî]], li qeraxên [[Emerîkaya Bakur|Bakurê Amerîkayê]], li Okyanûsa Hindê û li [[Okyanûsya]]yê herêm û welatên girêdayî Fransa hene.

=== Erdnîgariya Xwezayî===
[[Wêne: Most beautiful villages of the world montsoreau 2.jpg |thumb|[[Loire]] li [[Montsoreau]], [[Geliyê Loire]].]]
Fransa ji [[Derya Spî]] heta [[Deryaya Bakur]] û ji [[Rhine]] heta [[Atlantîk]] dirêj dibe. Ew bi [[Brîtanyaya Mezin]], [[Belçîka]], [[Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Andorra]] tê hevsînorkirin. û [[Spanya]]. Li derveyî welatê dayikê, Fransa bi [[Brezîlya]], [[Sûrîname]] û [[Hollanda]] re sînorên bejahî parve dike.

Ji bilî welatê dayika [[Ewropaya Rojava|Ewropa Rojava]] (''la métropole''), Fransa ji herêmên [[Amerîkaya Bakur]], [[Hindîstana Rojava|Karibîk]], [[Amerîkaya Başûr]], [Okyanûsa Hindî]], [[Okyanûsa Pasîfîk]] û [[Antarktîka|Antarktîk]] (îdiayên li ser qada axa Antarktîkê ji hêla piraniya welatên cîhanê ve nayê pejirandin).

Fransa ji deştên peravê yên li bakur û li rojava yên bi Atlantîk û Deryaya Bakur heta zincîreyên çiyayên mezin, [[Pyrenees]] li başûr û [[Alpê]] li başûr, [[Pyrenees]] li bakur û li rojavayê rojhilat bi [[Ewropa]] lûtkeyên çiyayên herî bilind (derve [[Qafkas]]), [[Mont Blanc]], 4&amp;nbsp;810 metre. Di hundurê de rêzeçiyayên din ên wekî [[Navenda Massif]] û [[Vosges]] hene. Chaine de Puys li Massif Central, girseyek çiyayî ya bi derdora 80 volkanên neçalak, di Tîrmeha 2018-an de wekî [[Mîrateya Mîrateya Cîhanê]] hat destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://whc.unesco.org /ku/list/ 1434|sernav=Chaine des Puys - Qada tektonîkî ya Limagne|Dîroka dakêşanê=2018-07-05|paşnav=Navenda|nav=Mîrateya Cîhanê ya UNESCO|works=whc.unesco.org|ziman=ku }}&lt;/ref&gt;

Fransa di navbera çar [[pergalên çem]] yên mezin de dabeş dibe, ku sê ji wan diherikin [[Atlantîk]]. Ew li ser deştên nermik ên bakur û rojavayê Fransa diherikin û çemên wan ên berdar bûne sedem ku navenda aborî û siyasî ya welêt li beşên bakur ên welêt biqede, ku dikare wekî alîkarek bihêz were dîtin ku Parîs bibe Parîs. navenda welêt.

=== Dabeşkirina îdarî ===
{{Gotara sereke|Parçeya îdarî ya Fransa}}

[[Wêne:Régions de France 2016.svg|thumb|Ji Çile 2016 de, li [[Fransa Proper] tenê 13 herêm hene]]&lt;ref&gt;http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/12 /17 /la-carte-a-13-regions-definitively-adoptee_4542278_823448.html&lt;/ref&gt;]]
Fransa (di 2015 de) dabeş dibe:&lt;ref&gt;http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/documentation.asp?page=documentation.htm&lt;/ref&gt;
* 27 herêm (''herêm''), 22 navxweyî û pênc ne ewropî. Binêre ''Herêmên Fransa''.
* 101 beş (''departements''). Binêre ''Wezareta Fransa''.
* 335 navçeyên (''navçe''). Binêre ''Navçeya Fransa''.
* 2&amp;nbsp;054 Kanton (''kanton''), di nav de 59 yên ne ewropî jî hene. Binêre ''Kantonên Fransa''.
* 36&amp;nbsp;658 komûns (''komunan''). Binêre ''Şaredariyên Fransî''.
* 9 villes nouvelles ku dabeşek e ku bi dabeşên jorîn re paralel dimeşe. Binêre Ville nouvelle.

Wezaret bi jimare ne û ev jimar di du reqemên pêşî yên koda posteyê de cih digirin. Jimareya beşê berê jî li ser lewheyên qeydkirina wesayîtên rê, wekî du reqemên dawîn jî hatibû destnîşan kirin. Ev pergal, ku li ser bingeha qeyda wesayîtê ya ku ji hêla beşa ve hatî rêve kirin, ku wesayit lê lê bû, niha (2021) ber bi qonax ve tê derxistin û bi qeydek navendî ve tê veguheztin, ji ber vê yekê hûn nikanin beşa malê li ser lewheyên nû bixwînin.

Herêm, dezgeh, navçe û kanton herêmên îdarî yên hikûmetê ne. Herêm ji aliyê qeymeqamekî herêmê (''préfet de région''), ku di heman demê de serokê yek ji beşên herêmê ye, têne birêvebirin. Dezgeh ji hêla [[Parlîk (Fransa)|prefekt]] (''préfet''), ku ji hêla [[hikûmet]] ve hatî tayîn kirin (wekhev [[walî]]) têne rêvebirin; navçe ji aliyê binerd (''sous-préfet'') ve tê birêvebirin. Kanton bi giranî wek [[navçe]] di hilbijartinên meclîsên herêmê û meclîsên dezgehan de kar dikin. Li [[Parîs]], du qeymeqam hene, qismî qeymeqamekî îdarî &quot;asayî&quot; ye, ku di heman demê de qeymeqamê herêmê ye, beşek jî muxtarê polîsan (''préfet de police''), ku şefê polîsê herî bilind e, di heman demê de [[ fermandarê sivîl]] li Parîsê [[herêma sivîl]] (''zone de défense de Paris''). Prefektê polîs jî li beşên [[Hauts-de-Seine]], [[Seine-Saint-Denis]] û [[Val-de-Marne]] wezîfeya xwe dike.

Herêm û dezgeh jî şaredariyên bi mafên xwe yên bacê û meclîsên rasterast têne hilbijartin, bi rêzê ve ''[[Lijneyên Herêmî yên Fransa|conseil Régional]]'' û ''conseil général'' wek saziya herî bilind a biryardanê pêk tînin. Şaredarîya herêmê û meclîsa herêmê ji alîyê ''président du conseil régional'' ve tên birêvebirin; şaredariya beşê (li gorî [[Meclîsa wîlayetê|Meclîsa wîlayetê]]) û meclîsa daîreyê ji aliyê ''président du conseil général'' ve tên birêvebirin.

Dezgeha herî bilind a biryardanê ya şaredariyan meclîsek e (''konseil şaredariyê'') û [[şaredar]] (''maire'') ku ji aliyê wê ve hatiye tayînkirin, ku hem serokê meclîsê û hem jî serokê şaredariyê ye. birêvebirî. Li Parîs, Lyon û Marsîlyayê, ku şaredariyên wan bi meclîsên xwe yên rasterast hatine hilbijartin, li navçeyan hatine dabeşkirin, şert û mercên taybetî hene.

Çar [[Wezaretên Frensî yên Derveyî |Dezgehên derveyî]] berê  [[Kolonî|Koloniyên Fransî]] ne ku ji [[1946]] de xwediyê heman statuya wezaretên Fransaya Ewropî ne (''[[Fransa métropolitaine|metropole]])''. Ew parçeyên yekbûyî yên Komara Fransa (û bi vî rengî YE jî) ne. [[Herêmên li derveyî Fransa|herêmên îdarî yên derveyî]] [[herêmên girêdayî]] ne ku ew jî li derveyî YE ne. Ew jî mîna dezgehan têne rêvebirin û rûniştevanên fransî [[hemwelatî|welatî]] ne. Piraniya wan [[ewro]] bikar tînin, ji bilî [[Polinezyaya Fransî]], [[Kaledonyaya Nû]] û [[Giravên Wales û Futuna]] yên ku pereyê wan, [[Franka CFP]] hene. Fransa di heman demê de di [[Okyanûsa Hindî]] de çend giravên neniştecî yên bi navê [[Îles Éparses]] kontrol dike, ku ligel [[Adélieland]], îdiaya Fransa ya [[Antarctica]], [[Zimanê fransî]] pêk tînin. Herêmên Başûr.

==Siyaset==
=== Dewlet û siyaset ===
Navê [[Destûra Bingehîn|Destûra]] ya niha ya Fransayê [[Komara Pêncemîn]] ye û di referandûma 28'ê Îlona 1958'an de hat qebûlkirin. Wê pozîsyona [[birêvebir]] li hember [[qanûndaner] xurt kir. ] û diyar dike ku [ [Serokê Fransa|Serokomar]] (''Président de la République'') dê bi hilbijartina rasterast ji bo wezîfeya 5 salan were tayîn kirin (di 2001 de ji 7 salan hate guhertin). Hilbijartina serokomariyê di du tûran de pêk tê. Ger di tûra yekem de ti berbijarek ji sedî 50&amp;nbsp;detir dengan nestandibe, her du namzedên sereke di gera duyem a hilbijartinan de tên cem hev. Desthilatên berfireh ên serokomar divê îstiqrara desthilatdariya dewletê û hebûna dewletê misoger bike. Di nav hêzên herî girîng de mafê bangeşeya referandûmên biryardar û hilbijartinên nû yên Meclîsa Neteweyî ye. Her wiha serokkomar [[Serokwezîrê Fransa|Serokwezîr]] û wezîrên din tayîn dike, [[fermandarê bilind]] yê leşkerî ye û ew e ku peymanên navneteweyî îmze dike û li ser bi cîhkirina [[Çekên nukleerî yên Fransa| çekên navokî]]. Zêdebûna desthilatên serokomar, hilbijartina serokatiyê ji hilbijartinên parlamentoyê girîngtir kiriye û ji ber vê yekê rêjeya beşdariyê ji bo hilbijartina serokomariyê zêdetir e.

Parlementoya Fransa ji [[Sîstema dudûr|du odeyan]], [[Meclisa Neteweyî ya Fransa|Meclisa Neteweyî]] (''les députés de l'Assemblée nationale'') û [[Senatoya Fransayê| Senato]] (''Sénat'') , bi giştî 925 endam. 577 endamên Meclisa Neteweyî ji bo heyamên 5 salan bi hilbijartinên rasterast li herêmên hilbijartinê yên yek-endam têne destnîşankirin. Meclisa Neteweyî bijardeya hilweşandina hikûmetê bi pêşniyara bêbaweriyê heye. Nîvê 348 senatoran (''les senators'') li [[Senatoya Fransa|Senata]] (''Sénat'') her sê salan carekê ji bo heyamek şeş salan têne tayîn kirin. Senator xwedan hêzek tixûbdar in û Meclîsa Neteweyî her gav gotina dawî heye heke di navbera her du odeyan de lihevnekirin hebe ji bilî mijarên destûrî. Hikûmet li ser rojeva Meclîsa Neteweyî xwedî bandorek xurt e.

Jiyana siyasî ya Fransayê di van dehsalên borî de heya &quot;hilbijartinên parlemanî yên 2017an&quot; bi polarîzasyonek di navbera du komên siyasî de hate nişandan: çep li dora [[Partiya Sosyalîst (Fransa)|Partiya Sosyalîst]] û rastgir li dora [[Civîna ji bo komara|RPR ]] û şûngirê wê [[Yekîtiya Tevgera Gel|UMP]]. Partiya rastgira tund FN (''[[Eniya Neteweyî (Fransa)|Eniya Neteweyî]]'' &quot;bêtir qanûn û nîzam&quot; û polîtîkayeke tund a koçberiyê diparêze û ji destpêka salên 1980-an vir ve nêzî ji sedî 15&amp;nbsp; dengdana di hilbijartinan de. Partiyê di salên dawî de li Parîsê jî grevên mezin organîze kiribû.

Di Gulana 2012 de, sosyalîst [[François Hollande]] piştî [[Nicola Sarkozy]] bû serokê Fransa. Selefê wî yê kevneperest Sarkozy di sala 2007 de hat ser desthilatê.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Sarkozy radestî Hollande kir|url=https://svenska.yle.fi/artikel/2012/05/15/sarkozy-lamnade-over till-hollande|works=svenska.yle.fi|Dîroka dakêşanê=2021-10-04|ziman=sv-FI}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2017an de, Serokomar François Hollande bû serokê yekem yê di dema [[Komara Pêncemîn]] de ku ji nû ve nehat hilbijartin.

Emmanuel Macron di [[Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022|Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022 de.]] Macron di 20 salan de yekem serokê Fransa bû ku ji nû ve hate hilbijartin. &lt;ref&gt;{{Cite web|title=Macron di Fransaya parçebûyî de serkeftinek eşkere bi dest xist|url=https://svenska.yle.fi/a/7-10015760|verk=svenska.yle.fi|fämtdatum=2022-05 -06|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

=== Parastin ===
[[Serfermandarê Bilind]] yê berevaniya Fransî [[Serokê Komara Fransa|Serokê Komarê]] ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Destûra Bingehîn ya Komara Pêncemîn|url=https:// www.elysee.fr/ en/french-presidency/constitution-of-4-october-1958|verk=elysee.fr|date=2012-11-20|dakêşana date=2021-10-08|ziman=ku}} &lt;/ref&gt; Di bin destê wî de, hikûmet û Wezîrê Parastinê berpirsiyariya siyasî ya parastinê ye.

Parastin ji van pêk tê:

* [[Hêzên Çekdar ên Fransa]] (''Forces armées françaises''), bi serokatiya Serfermandarê Parastinê (''le Chef d'état-major des armées''), ku [[Hikûmet]] Şêwirmendê leşkerî û berpirsê operasyon û amadekariya hêzên çekdar.
* Karên Materyalên Parastinê (''Direction Générale de l'Armement'')
* Rêvebiriya Parastinê (''Sekretariatiya Giştî pour l'Rêveberiyê'')

Fransî [[hêza parastinê]] ji çar [[şaxên parastinê]] [[armé]] (''Armée de Terre''), [[Nationale Marine| derya]] (''Neteweya Deryayî') pêk tê. ') , [[hêza asmanî|hêza asmanî]] (''Armée de l'Air'') û [[jendirme]] (''Cendirme Nationale''). Li kêleka hêzên çekdar, xizmeta bijîjkî ya hêzên çekdar (''Service de Santé des Armées'') û xizmeta sotemeniyê ya hêzên çekdar (''Service des Essences des Armées'') pozîsyoneke serbixwe û berfireh a şaxê digirin.

Hêzên Çekdar ên Swêdê ji sala 2001ê ve artêşeke profesyonel e. Ew ji 347&amp;nbsp;903 [[esker]]ên li ser erka çalak û 81&amp;nbsp;229 [[karkerên sivîl]]a (2003) pêk tê. Ji bilî vê, leşkerên rezerv jî hene.
Li Fransayê robotên bejayî yên bi çeka nukleerî, robotên hewayê û robotên binavderyayî hene. Bi giştî, hêzên çekdar ên Fransî nêzî 350 serikên nukleerî hene.

Fransa dewleta çaremîn bû ku [[Çekên wêrankirina girseyî yên Fransa|çekên nukleerî]] bi dest xist. Hin ji zanyarên welêt li ser [[Projeya Manhattan]] xebitîn, ku Fransa dest pê kir ku cebilxaneya xwe ya nukleerî pêş bixe. Di destpêkê de Fransa hewl da ku bi Îtalya û Almanyaya Rojava re çekên nukleerî çêbike, lê Charles de Gaulle dixwest ku cebilxaneya Fransa bi tevahî têra xwe bike. Yekem ceribandina nukleerî li Cezayîrê di [[1960]] de pêk hat. Piştî serxwebûna Cezayîrê, Fransa dest bi ceribandina çekên xwe yên nukleerî li Polînezyaya Fransî kir.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Çawa Fransa Nuke Distîne? (Kurte Belgefîlma Anîmasyon)|url=https://www.youtube.com/watch?v=g2OuUkS2teA|dakêşana date=2021-10-07|ziman=ku|date=26.12.2020|weşanger=Dîrok girîng e}}&lt; / ref&gt;. Di navbera 1966-1996 de, welêt 193 bombeyên nukleerî li ser atolya [[Moruroa]] û [[Fangataufa]] ceribandin. Ceribandinên nukleerî di navbera dewleta Fransa û niştecihên Polînezyaya Frensî de ku daxwaza tazmînatê ji dewletê kirine, bûne sedema cûdabûna nêrînan. french-polynesia-research-finds|work=the Guardian|date=2021-03-09|date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Polynesiyên Fransî ji ber ku Macron serdana giravan dike, li ser ceribandina nukleerî hesabekê bigerin|url=https://www.france24.com/en/asia- pacific/20210727-french-polynesians-seek-a-reckoning-as-france-vows-to-open -archives-on-nuclear-testing|work=France 24|date=2021-07-27|daktime date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

[[Lejyona Biyan|Lejyona Biyaniyan a Fransî]] ji aliyê Qralê [[Louis Philippe I yê Fransa|Louis Philippe]] ve di sala 1831 de hate damezrandin da ku ji Swîsre û Alman [[Mercenas|mercên]] yên ku li Parîsê mane bi şandina wan xilas bibin. ji Cezayîrê re ji bo piştgiriya artêşa fransî li wir. Lêbelê, di rewşa îroyîn de, Legion yekîneyek elît a hêzên çekdar ên Fransa ye, her çend hîn jî hin kevneşopiyên kevn hene: leşkerên di Lejyonê de sond dixwin ji Lejyon bi xwe, ne bi Komara Fransa.&lt;ref&gt;{{Webref. |title=Lejyona biyanî ya Fransî|url= https://www.youtube.com/watch?v=jiYX1ngjjCo|Dîroka dakêşanê=2021-10-08|ziman=ku|date=27.1.2019|weşanger=Dîroka Hêsan} }&lt;/ref&gt;.

==== Artêşa Fransa ====
[[Wêne:Photo des troupes de marine.jpg|thumb|Hêzên deryayî bi [[FAMAS]] di destan de dimeşin]]
* Yekîneyên şer: 70 [[tabûr]], her wiha 2 [[tabûr]] di [[Tûgaya Frensî-Almanî]]
* Yekîneya parastinê: 18 [[tabûr]]s

Personelên leşkerî yên artêşê ji 131&amp;nbsp;039 leşkeran pêk tê.

==== Deryayî ====
* Yekîneya şer a li ser rûyê erdê: 72 keştî, 12200 deryavan
* Yekîneya keştiyên binê avê: 10 keştiyên binê avê, 3 hezar û 800 deryavan
* Balafirgeha deryayî: 152 balafir, 6800 deryavan
* Hêzên piyade yên deryayî: 1&amp;nbsp;700 leşker
Personelên leşkerî yên hêzên deryayî ji 44&amp;nbsp;595 leşker û deryavanan pêk tê.

==== Hêza Hewayî ====
[[Wêne:Bastille day flyover.4264-crop.jpg|thumb|Pêşandana hewayî li Parîsê di [[Roja Netewî ya Fransa|Roja Neteweyî]]]]
* Hêzên Hewayî yên Stratejîk (Hevgirên Nukleerî): 90 balafir, 2&amp;nbsp;300 leşker
* Hêzên hewayî: 310 balafir, 5&amp;nbsp;900 leşker
* Balafirên veguhestinê: 100 balafir
* Nêçîrvanê Baregeha Esmanî: 5&amp;nbsp;300 leşker

==== Jenderme ====
Cendirmeyan berî her tiştî li gundan û li bajarên biçûk wek hêzeke polîsan tevdigere; li bajarên mezin la [[Polîsê Neteweyî]] heye. Wezîfeyên cendirmeyan wek yên Îtalî [[Carabinieri]] û Îspanyolî [[Guardia Civil]] ne. Cendirmeyên herêmê di sala 2008an de ji 1&amp;nbsp;124 qereqolên jandarmeya herêmî, 370 taqên acîl, 271 dewriyeyên kûçikan, 92 yekîneyên sûcên wîlayetê, 383 yekîneyên sûc, 14 yekîneyên helîkopteran, 7 dewriyên polêsê çemî, 26 9 nobedarên polêsên deryayî, 26 nobedarên trafîkê yên polêsên deryayî pêk dihat. 136 baskên polîsên trafîkê û 37 yekîneyên taybet ên sûcên ciwanan.

Cendirmeyên gerok di sala 2008 de ji 123 [[squadron]]s pêk dihat. Li herêma Parîsê yekîneyeke cendirme ya jortir a gerok heye, di 6 tabûran de 4 hezar polîs, tabûra zirxî ya cendirme û yekîneya taybet a cendirmeyan jî di nav de ne. Di sala 2006an de cendirmeyên Fransî nêzî 105&amp;nbsp;hezar karmend bûn. Ji van 103&amp;nbsp;000 leşker û 2&amp;nbsp;000 jî karmendên sivîl bûn.

==== Xizmeta tenduristiyê ====
[[Pel:French medical VAB dsc06843.jpg|piçûk|Wesayîta şer a xizmeta bijîjkî]]
Xizmeta bijîjkî, ''service de santé'', şaxeke parastinê ya taybet e di nav hêzên çekdar de. Ew di nav tiştên din de pêk tê:

* 9 nexweşxaneyên hînkirinê
* 1 navenda tenduristiyê
* 2 dibistan
* 4 navendên lêkolînê

Karmendên dezgeha tenduristiyê ji 12&amp;nbsp;431 kesan pêk tê û ji wan 7&amp;nbsp;559 leşker in.

==== Xizmeta sotemeniyê ====
Karmendên servîsa sotemeniyê ji 2&amp;nbsp;444 kesan pêk tê û ji wan 1&amp;nbsp;255 personelên leşkerî ne.

=== Têkiliyên Navneteweyî ===
{{Gotara bingehîn|Mîsyonên dîplomatîk ên Fransa}}
Yekem mîsyona dîplomatîk a Fransayê di sala 1522 de dema ku şandeyek şand [[Swîsre]] hate damezrandin. Îro, Fransa xwediyê tora duyemîn a herî mezin a balyozxaneyên cîhanê ye, ku tenê [[Amerîka]] jê derbas dibe. Tevî hilweşandina desthilatdariya kolonyal a Fransayê piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa lîstikvanek navneteweyî ya girîng dimîne. Welat yek ji pênc endamên daîmî yên [[Encumena Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî]], endamê [[G7]] û herwiha endamê damezrîner ên [[NATO]], [[OECD]] û [[Ewropa ye. Yekîtî]].

==== Rêxistinên navneteweyî ====
Fransa di nav yên din de endam e:

* [[OECD]]
* [[Yekîtiya Ewropayê]]
* [[NATO]]
* [[Hevkariya Şengen]]
* [[Rêxistina Ewlekarî û Hevkarî li Ewropayê]]
* [[Konseya Ewropayê]]
* [[Latînî|Yekîtiya Latînî]]
*[[G7]]

== Demografîk ==
[[Wêne:Lyon vue depuis fourviere.jpg|thumb|Lyon piştî paytext Parîsê duyemîn bajarê herî mezin ê Fransayê ye.]]

Taybetmendiya Fransa bi wê yekê ye ku ji çend welatên cîranên xwe, wek Brîtanya Mezin û Almanya, pir zûtir [[veguhertina demografîk]] derbas bûye, ku, di nav tiştên din de, bû sedem ku welat ji bo demek dirêj xwedan nifûsa herî mezin li Ewropayê be. . Lê di sedsala 19-an de, dema ku nifûsa Ewropayê du qat zêde bû, Fransa hema hema bi nîvî zêde bû. Berevajî gelek welatên din ên Ewropî, koçberiya berbi DY ne girîng bû û Fransa demek dirêj bû welatê koçberan. Şerên cîhanê, berî her tiştî [[Şerê Cîhanê yê Yekem]], di pîramîda nifûsa welêt de xelekek kûr xist. Piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], xweşbînî bilind bû û zarokbûn bi asîman bilind bû; serdemek ku bi gelemperî jê re &quot;le Baby Boom&quot; (&quot;[[baby boom]]en&quot; tê gotin. Piştî wê yekê, bûyîna zarokan hinekî daket, heya ku dor hat ku nifşa mezinbûna zarokan ji xwe re bibe xwedî zarok.

Di van demên dawî de, mezinbûna nifûsa xwezayî ji çend welatên cîran xwedan pêşkeftinek erênîtir e. Digel vê yekê, ji ber ku nifşa pitikan teqawid dibe, welat bi karekî dijwar re rû bi rû dimîne.

=== Bajarên mezin ===
Deh bajarên herî mezin ên Fransa ev in (niştecîhên 2012, tevî derdor):&lt;ref&gt;http://insee.fr/fr/ffc/tef/tef2015/T15F014/T15F014.pdf&lt;/ref&gt;
# [[Parîs]] 12,3 mîlyon
# [[Lyon]] 2,3 mîlyon
# [[Marsîlya]] + [[Aix-en-Provence]] 1,7 mîlyon
# [[Toulouse]] 1,3 mîlyon
# [[Piçûk]] 1,2 mîlyon
# [[Bordeaux]] 1,1 mîlyon
# [[Nice]] 1 mîlyon
# [[Nantes]] 0,9 mîlyon
# [[Strasbourg]] 0,8 mîlyon
# [[Rennes]] 0,7 mîlyon

Bajarên sereke an girîng ên çandî yên Fransa ev in:
[[Ajaccio]], [[Amiens]], [[Angers]], [[Bastia]], [[Besançon]], [[Brest, Fransa|Brest]], [[Caen]], [[Cannes]], [[Clermont-Ferrand]], [[Dijon]], '''[[Grenoble]]''', [[Le Havre]], [[Lens, Pas-de-Calais|Lens]], [[Limoges]], [[Metz]], '''[[Montpellier]]''', [[Nancy]], [[Nîmes]], [[Orléans]], [[Pau]], [[Perpignan]], [[Poitiers]], [[Reims]], '''[[Rouen]]''', '''[[Saint-Étienne]]''', '''[[Toulon]]''', [[Tur]].

{{Binêre jî|Lîsteya bajarên Fransa}}

=== Ziman ===
[[Wêne:Langues de la France.svg|thumb|Nexşeya ziman û zaravayên herêmî yên Fransayê.]]
{{Gotara sereke|Zimanê fransî|Zimanê Fransî}}

Nifûsê Fransayê di [[1ê kanûna paşîn]] [[2008]]an de yên bi welatên [[ser deryayî]] ve wek 64.473.140 tê texmîn kirin.&lt;ref&gt;[http://www.insee.fr/fr/ffc/pop_age4.htm Bilan démographique 2007 : des naissances toujours très nombreuses]&lt;/ref&gt; Ew ji [[Almanya]]yê şunda duyem mezintir welata [[YE|Yekitiyê Ewropayê]] ye. Ew ji sedî 13ê (% 13) YE bi tenê pêk tîne ye.

Payîna dirêjahiya jiyanê yê di Fransayê de bo mêran 76,7 sal, bo jinan jî 83,8 e.

Piraniya fransî (% 88) bi fransî wekî zimanê xwe yê dayikê diaxivin, ku ew jî zimanê fermî yê Fransa ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - Ziman - Ziman|url=https://www.bbc. co.uk/languages/ european_languages/countries/france.shtml|works=www.bbc.co.uk|destûra wergirtinê=2021-10-07}}&lt;/ref&gt; Zimanên herêmî yên girîng ev in, [[Oksîtanî]] ([[Provensal]]), [ [Korsîkî]], [[Franko-Provensal]], [[Bretonî]], [[Katalanî]], [[Baskî]], [[Hollandî]] (Flamî) û [[Alsatî]] (zarava almanî). [[zimanê koçberan]] ya herî mezin [[erebî]] ye, bi taybetî zaravayê bakurê rojavayê Afrîkayê ku wekî [[Erebî Maghre]] tê zanîn.

Li herêmên Fransî cûrbecûr [[Zimanên Polînezî]], [[Zimanên Arawak]] an [[Zimanên Krêolî]] tên axaftin lê zimanê Fransî tenê zimanê fermî ye.&lt;ref&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Erdnîgarî Niha! Fransa|url=&lt;/nowiki&gt;https://www.youtube.com/watch?v=g0QrBphsioM&amp;list=PLR7XO54Pktt-h8T-dtr4MXy0_MpbWukHW&amp;index=16%7CDîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku|weşanger=Cografya Niha!} &lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; Di Gulana 2021ê de, Serokomar Macron soz da ku piştgirî bide zimanên hindikahiyên neteweyî, lê pêşnûmeqanûnek ku destûrê dide bikaranîna van zimanên hindikahiyan wekî zimanê perwerdehiyê li dibistanan red kir. Dadgeha Bilind a Fransayê jî ji bo vê yekê nîqaş kir û serî li makezagonê da ku tenê zimanê fermî yê dewletê Fransî ye.

Di dibistana fransî de, [[Îngilîzî]] bi gelemperî yekem zimanê biyanî ye (ne mecbûrî ye, lê ji sedî 90&amp;nbsp; xwendekaran Îngilîzî hildibijêrin) û piraniya xwendekar [[Spanî]], [[Almanî]] an [[Îtalî] dixwînin. ] wekî zimanê sêyem, ku di nav wan de Spanî ya herî berbelav û Almanî ya duyemîn a herî gelemperî ye.

=== Dîn ===
{{Gotara bingehîn|Dêra Katolîk a Romayî li Fransa}}
Di sala 2009 de ji sedî 64&amp;nbsp;ji nifûsê [[Dîra Katolîk a Romayê|Katolîk]], ji sedî 4 [[Îslam|Misilman]], ji sedî 3&amp;nbsp; [[Protestan]] bûn.&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=catho&gt;[http&lt;/nowiki&gt; : //www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 La France catholique mais moins pratiquante] - La Croix. 29 Kanûn 2009 {{fr îkon}}&lt;/ref&gt;

Ji sala 1905-an vir ve, Fransa xwediyê qanûnek e ku dêrê û dewletê ji hev vediqetîne û ku [[azadiya olî]]an nas dike.

Demek dirêj, Dêra Katolîk bandorek girîng li ser jiyana civakî ya fransî kir. Li Fransayê, [[keşîş|jiyana rahîb]] pêş ket û katedralên [[Sedsalên Navîn|sedsalên navîn]] yên wî welatî abîdeyên hêz û pozîsyona navendî ya Dêra Katolîk in. Piştî şerên olî yên bi xwîn, Protestanên Frensî ([[Huguenots|Huguenots]]) bi [[Edîktê Nantes]] [[1598]] azadiya olî bi dest xistin. Di [[sedsala 17-an]] de, padîşah û dîwan zilamên dêrê xistin xizmeta xwe: Cardinal Richelieu û Mazarin çarenûsa welêt rêberî kirin. [[Şoreşa Fransî]] li dijî Dêrê û hem jî li dijî komên din ên xwedî îmtiyaz derket. Di bin Napolyon de, helwesta Protestanan xurt bû. Piştî şerên dêrê, [[1905]] têkiliyên di navbera dêrê û dewletê de qut bûn. Fransaya nûjen bi giranî [[civaka laîk|civaka laîkbûyî]] ye. Nêzîkî 3 ji sedî yê niştecîhan (bi piranî Afrîqaya Bakur) xweyê [[Îslam]] didin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;&gt;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&lt;/ref&gt;

Li gorî statîstîkên 2020, olên sereke yên Fransa Xiristiyanî, Îslam, Cihûtî û Bûdîzm bûn. Hejmara ku ne aîdî tu oleke rêxistinkirî ne ev e {{nowrap|20,830,000}}.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Nifûsa li gorî ol li Fransa 2020|url=https://www.statista.com/statistics/459982 /population-distribution-religion-france/|works=Statista|Dîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;.

== Çand ==
[[Wêne:Produits régionaux - photo CPPR.jpg|thumb|Pênîr, sosîs, şerab û xwarinên din ên fransî. [[Pêjgeha Fransî]] cîhanê navdar e.]]
Fransa hezar sal e welatekî çandî yê pêşeng e. Pêşveçûn dewlemend û di heman demê de yekreng bû, ku nehiştiye ku nûbûnên wêrek berdewam di hemî warên çandê de pêk werin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;/&gt;

* [[Dîroka Hunerê ya Fransa]]
* [[dîwarê Aubusson]]
* [[Tapestry]]
* [[Lîsteya katedral, dêr û keşîşxaneyên Fransa]]
* [[Karîkatorên franko-belçîkî]]
* [[Mîmariya fransî]]
* [[Fîlma fransî]]
* [[Wêjeya Fransî]]

===Çanda gelêrî===
Fransî [[çanda gelerî]] bingeha wê di [[Galîk]] de ye ku bandora wê piştî dagirkirina ji, wek nimûne, [[Empiremparatoriya Roma|Rom]], [[Frank]], [[Alman]] û [[ Vikings]]. Bi ser de, hindikahiyên çandên ne-asîmîlebûyî hene, wek mînak [[Bask (gel)|Bask]], Breton û [[Alman]]. Ev cûdahiyên berbiçav di navbera bakurê Fransa bi [[Celtic]] û bandorên Almanî de dide, û başûrê ku ji hêla çanda Deryaya Navîn ve tête diyar kirin, welat dikare li gorî vexwarin, şerab li başûr, [[cider]] li bakurê rojava û [[ birra]] li bakurrojhilat . Li başûr, bêtir karakterek Romayî heye, ku ji bo nimûne, di sêwirana xaniyan û çandiniya zeytûnan de diyar dibe. Li bakur bêtir têkiliyek almanî heye, ku di cûreyên çandiniyê de tê dîtin û ku ew di dereceyek mezintir de li şûna [[rûnê zeytûnê]] [[rûn]] bikar tînin. Lêbelê, Roma, bi hêmanên Keltî, ji bo çanda gelêrî ya Frensî yekreng e, mînakên vê yekê çandiniya genim, kevneşopiya dêrê, adetên cejnê û qanûnên Romayê ne.&lt;ref&gt;{{Cite book |title=Nationalencyklopedin |weşanger=[[Bokförlaget Bra Böcker AB]] | cihê weşanê=Höganäs |sal=1991 |isbn=91-7024-621-1 }}&lt;/ref&gt;

=== Spor ===
[[Wêne:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|[[Tour de France]].]]

* [[Tîma futbolê ya mêran a neteweyî ya Fransa]]
* [[Şîva werzişê]]
* [[Parkorman|Parkour]]
* [[Skateboard]]
* [[Tour de France]]
* [[Prix d'Amérique]] û [[Civîna Zivistanê ya Fransî]]

== Aborî û binesazî ==
[[Wêne:Champagne vineyard and Church.jpg|thumb|Fransa yek ji mezintirîn hilberînerên şerabê li cîhanê ye.]]
[[Wêne:A380-a.jpg|thumb|Balafira [[Airbus A380]] li Parîsê 2005 li pêşangehê ye.]]
Jiyana karsaziya Frensî piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] bi bingehîn strukturê xwe guhertiye. Berê çandinî pîşesazîya sereke bû, lê îro tenê ji %7ê nifûsê kar dike, lê ji %30 di pîşesaziyê de û ji %60 jî di sektora xizmetguzarî de kar dikin. Fransa bûye yek ji welatên pîşesazî yên pêşeng ên Ewrûpayê ku hilberîna teknolojiya bilind di pêş de ye, hinekî jî wekî encama rêveberiya hukûmetê ya bihêz di serdema piştî şer de. Di çarçoveya hevkariya Ewropî de, Fransa ji damezrandina Yekîtiya Komir û Pola [[1952]] ve ajotiye. Cûdahiyên herêmî yên mezin hem di warê çandinî û hem jî di pîşesaziyê de hene, û bextewariya aborî bi rengek neyeksan tê dabeş kirin. Li rojhilatê xeta ji [[Le Havre]] li ser Kanala Englishngilîzî heya Marsîlya li başûrê Fransa (bi navê [[Le Midi]]) piraniya pîşesaziyê û standardek jiyanê ya bilind tê dîtin; li beşên xizan ên navendî û başûrê rojavayê welêt, karsazên piçûk, pîşesaz û cotkarên piçûk serdest in. Lêbelê, gelek Fransî ji kontrola navendî ya bihêz a ji Parîsê nerazî ne û vê dawiyê hewldan hatin kirin ku hilberînê biguhezînin û navendên nû ji bo mezinbûna aborî ava bikin.

Çandiniya ku demeke dirêj bêaqil bû, niha bi giranî mekanîze ye û cotkariya mezin tê destpêkirin. Tenê ji 1/3 ê herêmê tê çandin, avhewa û ax xweş e û Fransa yek ji hilberînerên çandiniyê yên Ewropa û cîhanê ye. Hilberîna zêde dibe sedema pirsgirêkan û pêşbaziya mezin a li bazara [[Yekîtiya Ewropî|YE]] bû sedema nerazîbûnên tund ên cotkarên fransî yên hêrs. [[Genim]] li hilberîna dexl serdest e, lê [[ misir]], [[ ceh]] û [[ ceh]] jî têne çandin. Berhemên din ev in [[patata]] û [[Şekir|şekir]], [[fêkî]] û [[zebze]] ([[Normandî]] û [[Brîtanya]], [[Geliyê Loire]], [[Provence]]). Wekî hilberînerek [[ şerab]], Fransa bi gelek herêmên şerabê re pêşeng e ([[Bordeaux]], [[Bourgogne]], [[Beaujolais]], [[Roussillon]], [[Champagne]]). Çandiniya heywanan (Brîtanya, Normandiya û herêmên çiyayî) goşt û şîrên bi kalîte peyda dike. Masîgirên Atlantîk û Deryaya Bakur girîng in. Taybetmendiyek çandiniya îsotê li perava rojava ye.

Pîşesaziya kevneşopî ya hesin û pola ya fransî li bakur û bakur-rojhilat li ser bingeha maden û kana komirê ya herêmê bû. Li vir, krîza pola ya navneteweyî bi giranî ketiye û kanî û hesinkaran kar kêm kirine an jî hatine girtin. Ji bilî madenê hesin, [[boksît]] tê derxistin (mîneralê bi navê bajarê Les Baux li Provence hatiye binavkirin); Fransa li Ewropayê hilberînerê sereke yê baksît e, ku di hilberîna aluminiumê de tê bikar anîn. Hin neft û gaza xwezayî (li başûrê rojava) û gelek [[hêza hîdro]] heye. Li Fransayê dora çil santralên nukleerî hene (piranî li Ewropayê). Li Saint-Malo li Brittany kargehek mezin a tîrêjê hate çêkirin. Li kêleka endezyariyê (keştiyan, çêkirina otomobîlan), berfirehkirina hilberîna teknolojiya bilind (balafir, telekomunikasyon û elektronîkên din) û pîşesaziya kîmyewî, pîşesaziyên kevneşopî û hilberên pîşesaziyê pozîsyonek bihêz diparêzin (xwarin, cam û porselen, tekstîl û tiştên modê, bîhnxweş û kozmetîk. ). Tûrîzm xwedî girîngiyeke mezin a aborî ye; dora 30 milyon tê çaverêkirin. serdanên biyanî her sal (di nav yên din de diçin Parîsê, kelehên Geliyê Loire, seyrangehên deryayê yên li ser Riviera (Frensî Côte d'Azur, &quot;Azure Coast&quot;) û seyrangehên werzîşên zivistanê yên Alper. Pêjgeha kevneşopî ya fransî bala gelekan dikişîne. tûrîst.&lt;ref name=&quot;All Countries of the World 2000 Bonnier Lexicon&quot;/&gt;

Fransa dikare wekî aboriyek berbiçav a tevlihev (''économie mixte'') were pênase kirin&lt;ref&gt;https://fr.wikipedia.org/wiki/Économie_mixte&lt;/ref&gt; ku di aboriyê de xwedî rêjeyek bilind a xwedîtiya giştî ye, yek ji ya herî bilind di [[OECD]] de. Aboriya Fransa yek ji wan ên herî pêşkeftî yên cîhanê ye û bi tundî li ser [[teknolojiya bilind]] ye. Piştî [[DYA]], [[Çîn]], [[Japonya]] û [[Almanya]] li cîhanê pêncemîn mezintirîn tê hesibandin.

Li gorî [[Rêxistina Bazirganiya Cîhanî]], di sala 2003 de, Fransa piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya, Japonya û [[Çîn]] di cîhanê de pêncemîn îxrackarê herî mezin ê bazirganiyê bû û piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya û Chinaîn jî çaremîn îtxalkarê herî mezin bû.

Li gorî [[OECD]], di 2003 de Fransa li pêş Dewletên Yekbûyî û [[Belçîka]] xwedan para herî mezin a veberhênana biyanî bû (wek sedî tê hesibandin). Bi bernameya xwe ya [[navokî]] re, Fransa di heman demê de welatê herî bilind ê xwebexşînê ye li [[Ewropa Rojava]] û yek ji heft welatên herî pîşesazî yên cîhanê ye ku herî kêm [[karbondîoksît] hilberîne. ]. Ji ber vê yekê standarda jiyanê li Fransayê pir bilind e.

Aboriya Fransî bihevrebûna aboriya bazarê û destwerdana hukûmetê ya bihêz lê kêm dibe. Qadên mezin ên axa berdar, karanîna [[teknolojiya]] nûjen û subvansiyonên li hev kirin ku Fransa bikin neteweya pêşeng [[cotanî]] ya Ewropaya Rojavayî. Aboriya Fransa, piştî windakirina [[Cezayîr]] di [[1960]] de jî, di cîhanê de yek ji bihêztirîn e. Fransa di heman demê de xwediyê [[pîşesaziya fezayê]] pêşeng e û yek ji du neteweyên Ewropî ye ku xwediyê [[porta fezayê]] ya neteweyî ye - ya din jî [[Esrange]] li Swêdê ye.

Dewleta Fransa xwediyê beşeke mezin ji [[binesaziya]] welat e û xwediyê sereke yê çend şirketên [[rêhesin]], [[elektrîk]], [[firevanî|firevanî]] û [[telekomunîkasyon]] ye. lê ji destpêka salên 1990'î ve bi awayekî zêde kontrola xwe li ser van sektoran azad kiriye. Dewlet par bi perçe pişkên xwe yên li şirketên fransî yên wekî [[France Telecom]], [[Air France]] û di [[sîgorte]]yên din, [[Leşkerî|berevanî]] û [[banke]] de firot dikan.

Fransa [[ewro]] bi 10 endamên din re [[1'ê Çile]] [[1999]] dest pê kir û di destpêka [[2002]] de, pereyên û notên euro bi temamî şûna [[Franka Frensî|Franka Frensî]] danî.

Ji [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa gav bi gav hem ji hêla siyasî û hem jî ji hêla aborî ve nêzikî Almanyayê dibe û her du welat bi gelemperî di nav [[Yekîtiya Ewropî] de wek duya pêşeng a entegrasyona Ewropî têne hesibandin.

Fransa salane 79 mîlyon [[Tûrîzm| tûrîst]] dikişîne, ku ev yek ji ya ku li wî welatî dijî bi girîngî zêdetir e, ku ew dike cihê geştiyariyê yê herî populer ê cîhanê li pêş [[Spanya]] (51,7 mîlyon) û [[DYA]] (41,9 mîlyon) li gorî [[Rêxistina Tûrîzmê ya Cîhanê]] (WTO).

Tûrîst ji hêla bajarên bi eleqeya [[çandî]] mezin, seyrangehên serşuştinê û ski, dîmenên îdylîk û metropolên cîhanê [[Parîs] dikişin.

{{Binêre jî|Kategorî:Firketên Fransî}}

=== Pêşketina aborî ji salên 1990-î ve ===
Fransa di 1999 de tevlî ê sîstema refahê ya welat ji bo dewletê buha bû, ev jî tê wê maneyê ku welat neçar ma ku di çarçoveya qaîdeyên EMU de bimîne. Dewlet neçar ma ku deynan bigire da ku kêmasiyên butçeyê bigire, ev yek jî dibe sedem ku deynê derve carinan digihîje du ji sê parên GDP ya welat. Vê yekê di mezinbûna aboriyê û jûreya tevgerê ya hikûmetê de pirsgirêk çêkir.

Di salên 1990î de, bi saya bazara navxweyî ya Yekîtiya Ewropayê, bazirganiya derve li Fransayê geş bû. Wê demê hinardekirin ji îthalatê mezintir bû.&lt;ref name=&quot;landguiden.se&quot;&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: bazirganiya derve ya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/ Bazirganiya derve | sernav = Kopiyek arşîvkirî | tarîxa wergirtinê = 2014-05-17 | arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517132755/http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/Utrikeshandel | tarîxa arşîvê =17 Gulan 2014 }}, 4ê Cotmeha 2012-an hatiye nûkirin, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat ji salên 2000-an vir ve ji hinardekirinê bêtir îthalat wergirtiye, di nav tiştên din de, girêdayîbûna bi hinartina petrolê.&lt;ref name=&quot;landguiden .se&quot;/&gt;

Îxalata mal û karûbaran ku ji sedî 1994'an de 21% û di sala 2010'an de jî %28 bû.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/Laender/Frankrike/(show)/indicators/(indicator)/ 587 hat standin 2014-04-07&lt;/ref&gt; Di heman demê de, hinardekirina mal û karûbaran ku ji sedî 22% û 25% ji GDP ya welêt tê pîvandin.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/ Laender/Frankrike/(nîşan bide)/nîşandan/(nîşandan)/586, hatiye standin: 07-04-2014&lt;/ref&gt;

Dema ku Fransa di sala 1999-an de beşdarî EMU bû, GDP-ya wan 1.4 trîlyon dolar bû û di sala 2012-an de, GDP gihîştibû 2.6 trîlyon $, ku di GDP-ê de% 86 zêde bû.

Di sala 2005 de, îndeksa di civaka karsaziya fransî de ji 104.8 daket 102.2,&lt;ref&gt;Lundin, Tomas, svd.se, https://www.svd.se/0-fakta-krissiffror-duggar-tatt-over- europa , 2005-04-30, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; û hinardekirina Fransî di hemû sektoran de ji bilî aliyê xwarinê kêm bû.&lt;ref&gt;Rosin, Björn Erik, svd.se, https://www.svd. binêre/stort-upsving-for-fransk-economie, 2006-09-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat di heman serdemê de baş bû, lê tevî vê yekê, GDP-ya welat bû duyemîn ya herî kêm. di 2005 de li Herêma Euro. &lt;ref&gt;Wezareta Karûbarên Derve, regeringen.se, {{Cite web|url=http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |title=Copy arşîvkirî | date retrieval=2014-05-15 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140410193555/http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |tarixa arşîvê=2014- 04-10 }}, 2008-04-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tradingportalen.com/nyheter/tecken-pa-ekonomisk-aterhamtning- i-euro-omradet/|sernav=Nîşeyên başbûna aborî li herêma Euro|weşanger=Portalen Bazirganî|dakêşandin um=13 Hezîran, 2005}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2007’an de li Fransayê aborî careke din xera bû û di sala 2008’an de ji ber krîza darayî ya li welatên Ewropa û cîhanê careke din welat ketibû ber paşketinê. Li welêt bêkarî zêde bû û pîşesaziya otomobîlan a Fransayê xirab bû. Paşê hukûmetê di veberhênanên di sektora giştî de, piştgirî ji bo pîşesaziya otomobîlan û bihuştên bacê û deynên bank û pargîdaniyan veberhênan kir. Di sala 2009 de, aboriya Fransa ji sedî 2,7 kêm bû, lê di dawiya salê de mezinbûn berevajî bû û di sala 2010 de GDP ji sedî 1,5 zêde bû. Lêbelê, aborî ji ber sistbûna aboriya cîhanê zêde mezin nebû.&lt;ref&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: Aboriya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/ Europa/Frankrike/Ekonomi | sernav=Nûpek arşîvkirî |dîrokê vegerandinê=2014-05-15 |arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517195018/http://www.landguiden.se/Lander/Europa /Frankrîke/Ekonomi |arşîv date=17 Gulan 2014 }}, nûvekirî, 4ê kewçêrê, 2012, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt;

Di hilbijartinên serokatiyê yên sala 2012an de, Fransa gelek xebitî ku kêmasiya bûdceya xwe bigihîne sînorê Yekîtiya Ewropayê ji sedî 3. Mezinbûna wan bi qasî %0,4 kêm bû û deynê neteweyî jî ji %90ê GDP bû. Ji ber vê yekê ji bo Fransa girîng bû ku mezinbûna welêt zêde bike û deynê neteweyî kêm bike. [[François Hollande]] ji bo dewlemendan, karsazên mezin, bank û şîrketên petrolê, ku wî di hilbijartinan de bi ser ket, polîtîkayeke hişkbûnê bi bacên bilindtir pêşniyar kir.&lt;ref&gt;Küchler, Teresa, SvD, Francois Hollande ji dewlemendan bistînin, https :// www.svd.se/francois-hollande-ska-ta-fran-de-rika, hatiye standin: 2014-05-06&lt;/ref&gt;

Di sala 2013’an de ji bo aboriya Fransa hîn jî pirsgirêk hebûn. Hilberîna otomobîl, pola û elektronîk (ku li Fransayê çavkaniyên sereke yên îxracatê ne) ji bo wan bihatir bû ji Asya û yên mayî yên Ewropayê. Ev bû sedema kêmbûna hinardekirinê. Di sala 1999 de, Fransa %7 ji hinardekirina cîhanî pêk dihat, lê di sala 2013 de ew daket %3.&lt;ref&gt;https://www.svd.se/frankrike--det-storsta-hotet-mot-euron, 2013- 01 -11, hatiye standin: 2014-05-13&lt;/ref&gt;

Di 2014 de, mezinbûna GDP hema hema nayê guhertin.&lt;ref&gt;Parîs TT-Reuters, svd.se, https://www.svd.se/trog-tillvaxt-i-eurozonen, hatiye wergirtin: 2014-05-15&lt;/ref&gt;

=== Binesazî ===
==== Veguhastin====
[[Wêne:Viaduc de la Rague et TGV (2014).JPG|thumb|Trêna bilez a TGV li başûrê Fransayê.]]

Firokeya herî mezin a Fransa [[Air France]] ye, ku difire cihên li Fransa, Ewropa û yên din ên cîhanê. Mezintirîn [[balafirgeha]] [[Balafirgeha Parîs-Charles de Gaulle]] li derveyî [[Parîs]] ye. Balafirgeh yek ji mezintirîn li [[Ewropa]] û xalek danûstendinê ya girîng e.

Trafîka trênê baş pêşkeftî ye û li ser gelek rêgezan bi hewayê re pêşbaziyê dike. Trafîk nayê verastkirin (her çend pêşniyarên weha hene) û di serî de ji hêla dewletê ve tê xebitandin [[SNCF]]. Trêna bilez [[TGV]] li ser rêyên wekî [[Parîs]]-[[Lyon]] populer e.

Trên ji Parîsê diçin bajarên din ên Ewropî yên wekî [[London]] û [[Bruksel|Brûksel]]. Di dîrokê de, Parîs ji bo [[Orient Express]] jî yek ji stasyonên navendî bû.

Fransa yek ji mezintirîn toreyên rê li cîhanê ye. Ev bi qasî 800&amp;nbsp;hezar kîlometir e ku 7100 kîlometre [[otoban]] ye. Piraniya otobanên Fransayê, bi kîlometreyan, otobanên bi bacê ne. Ev rê ji aliyê hikûmetê yan jî şîrketên taybet ve tên xwedîkirin û xebitandin. Di dawiya salên 1990-an û destpêka salên 2000-an de, dewleta Fransa hêdî hêdî xwedîtiya xwe li van pargîdaniyan kêm kir. Fransa xwedî trafîka rastê ye.

==== Mail, telefon û Înternet ====
Fransa ji bo demek dirêj li paş welatên pêşkeftî yên din mayî, lê naha digihîje û berfirehbûna [[banda fireh]] bi lez û bez ber bi pêş ve diçe.

====Perwerdehî û lêkolîn====
[[Wêne:Place et chapelle de la Sorbonne à Paris.jpg|thumb|[[Zanîngeha Parîsê]]]]
Di sedsala 12-an de wekî yek ji kevintirîn zanîngehên cîhanê hate damezrandin, piştî [[Gulan] bû nav 13 zanîngehên cuda yên dewletê yên serbixwe. Rabûn]]. Di wêneyê de avahiya zanîngehê [[Sorbonne]]

Bi têgînên ''école primaire'' (dibistana seretayî) tê wateya serdema ''école maternelle'' û ''école élémentaire'', dema ku ''pileya duyemîn'' an jî ''duyan'' bi gelemperî ji bo '' tê bikaranîn. collège'' û ''lycée'', hevwateya [[Li ser têgîna dualîsmê (kitêb)|gymnasium]] ya Swêdê ye.

Li Fransayê, dibistana mecbûrî di şeş saliya xwe de dest pê dike, lê ji sê saliyê (carinan jî du salî) heya şeş saliya xwe &quot;école maternelle&quot; ya dilxwazî ​​heye ku ji hemî zarokên ku li Fransa dijîn re vekirî ye. hejmareke zêde ya zarokan beşdarî perwerdeyê dibin. Di şeş saliya xwe de, tu diçî ''école élémentaire'', piştî wê jî ''kolêj'' li pey tê û heta tu 15 salî diçî wir.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Xwendina bilind a fransî xwedan kevneşopiyek dewlemend e ku vedigere Serdema Navîn. Li paytext, [[Zanîngeha Parîsê]], ku di sedsala 12-an de hate damezrandin, bû yek ji kevintirîn û girîngtirîn saziyên xwendina bilind û lêkolînên akademîk ên cîhanê. Yekem [[Doktor|doktora]] di dersên [[Îlahîyatnasî]] û [[Mirovnasî|humanîstî]] de li vir hatin pêşxistin.

Şoreşa Fransî bilindbûna ''grandes écoles'' dît, kolêj - bi gelemperî leşkerî, teknîkî an zanistiya siyasî ne - ku paşê ji ber rola wan di nav dezgeha leşkerî ya berfireh a piştî-şoreşê ya Frensî de bi prestîj mezin bûn.

Piştî [[Serhildana Gulanê]] ya 1968, Zanîngeha Parîsê di nav 13 zanîngehên dewletê yên serbixwe de hate dabeş kirin.

== Herêmên Fransayê ==
{{GotarêBingeh|Herêmên Fransayê}}
{{Nexşeya herêmên Fransayê|text=fgfdfgdg}}
Ji sala 2016an ve, Fransa ji 18 herêman ({{bi-fr|région}}) pêk tê.
''Régions'' yên li Fransaya parzemînî jî di hundura xwe de jî gav bi gav wek [[département]], [[Arrondissement]], [[Cantone]] û [[Commune]] tê parve kirina perçeyên hîn biçûk.

{{-}}

=== Heremên kevn ===
Ji sala [[1956]]an heta 1ê çileya [[2016]]an, Fransa ji 26 herêman pêk hatibû. Ji wan 21 li xakên Fransaya parzemînî bûn, yek girava [[Korsîka]] bû, û çar jî navçeyên ser deryayî bûn.

{|
|
# [[Alsace]]
# [[Aquitaine]]
# [[Auvergne]]
# [[Basse-Normandie]]
# [[Bourgogne]]
# [[Bretagne]]
# [[Centre]] 
# [[Champagne-Ardenne]]
# [[Korsîka]] (statuya taybetî)
# [[Franche-Comté]]
# [[Haute-Normandie]]
|
&lt;ol start=12&gt;
&lt;li&gt;[[Île-de-France]]
&lt;li&gt;[[Languedoc-Roussillon]]
&lt;li&gt;[[Limousin]]
&lt;li&gt;[[Lorraine]]
&lt;li&gt;[[Midi-Pyrénées]]
&lt;li&gt;[[Nord-Pas de Calais]]
&lt;li&gt;[[Pays de la Loire]]
&lt;li&gt;[[Picardie]]
&lt;li&gt;[[Poitou-Charentes]]
&lt;li&gt;[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] (PACA)
&lt;li&gt;[[Rhône-Alpes]]
|
[[Wêne:FranceRegionsNumbered.png]]
|
|}

* '''Herêmên li ser deryayê''' jî ev in:
{|
|
:23 [[Guadeloupe]]
:24 [[Martinique]]
:25 [[Guyanaya Fransî]]
:26 [[Réunion]]
|
[[Wêne:Guadeloupe map.png|90px|Guadeloupe]][[Wêne:Martinique-Map.png|90px|Martinique]][[Wêne:French Guiana-CIA WFB Map.png|90px|Guayanaya]][[Wêne:Reunion-CIA WFB Map.png|90px|Réunion]]
|
|}

Hin zimanên ku berê de li ser axên ko îroj Fransa li ser wiha ne:

* [[Baskî]]
* [[Bretonî]]
* [[Elmanî]] bi zaravên
* Alsasî
* Lotrîngî
* [[Flemenî]]
* [[Fransî]]
* [[Îtalyanî]]
* [[Korsîkî]]
* [[Yîdî]]
* [[Katalonî]]
* [[Oksîtanî]]
* [[Romanî]]

Li bakûra Fransayê zimanekê pir bi Fransî re nêzika hev zimanê [[Oîl]] tê axaftin.

== Mijarên têkildar ==

* [[Fransayî]]
* [[Zimanê fransî]]
* [[Fransiyûm]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|France}}

{{YE}}
{{Dewletên Ewropayê}}

[[Kategorî:Fransa| ]]</text>
      <sha1>1ox4leat18ptrz6cs523ufqx8z9s7m1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093309</id>
      <parentid>1093308</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T16:21:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="52231" xml:space="preserve">{{çavlêgerandin}}
{{Infobox welat
 | nav               = ''République Française''
 | navê_fermî        = 
 | navê_kurdî        = Komara Fransayê
 | al                = Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg
 | girêdana_alê      = Alaya Fransayê
 | nîşan             = Armoiries république française.svg
 | girêdana_nîşanê   = Nîşana Fransayê
 | dirûşm            = Liberté, Égalité, Fraternité&lt;br /&gt;(bi kurdî: Azadî, Wekhevî, Biratî)
 | sirûda_netewî     = La Marseillaise
 | cîh               = Mapadefrancia.svg
 | cîh_sernav        = 
 | zimanên_fermî     = [[Fransî]]
 | zimanên_tev       = [[Alsasî]], [[baskî]], [[bretonî]], [[katalanî]], [[korsî]], [[flemanî]], [[frankoprovenzal]], [[oksîtanî]], zimanên din ên [[Oïl]].
 | paytext           = [[Parîs]]
 | koordînat_paytext = {{Koord|48|51|N|2|21|E|type:country}}
 | bajarê_mezin      = [[Parîs]]
 | sîstema_siyasî    = [[Komar]]
 | serok_cure        = Serokomar
 | serok_nav         = [[Emmanuel Macron]]
 | serok_cure1       = Serekwezîr
 | serok_nav1        = [[Jean Castex]]
 | serok_cure2       = 
 | serok_nav2        = 
 | rûerd             = 675.417
 | av                = 0,26
 | gelhe             = 67,399,000
 | gelhe_sal         = [[2021]]
 | berbelavî         = 116
 | serxwebûn         = 
 | TBH_giştî         = 
 | TBH/kes           = 
 | TBH_sal           = 
 | dirav             = [[Ewro]] (EUR)
 | dem               = [[UTC+1]]
 | nîşana_înternetê  = .fr
 | koda_telefonê     = +33
 | nexşe             = Frankreich Relief.png
 | nexşe_sernav      = 
}}
'''Fransa''' yan jî '''Komara Fransî''', ({{Bi-fr|France}}, /fʁɑ̃s/) yan jî (République Française, xwendin: /ʁepyblik fʁɑ̃sɛz/) welatek navparzemînî ye ku li [[Ewropaya Rojava|Ewropayê Rojava]] û herêm û deverên derveyî yên li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] û [[Okyanûsa Atlantîk]], [[Okyanûsa Mezin|Pasîfîk]] û [[Okyanûsa Hindî]] vedigire. Qada wê ya metropolê ji [[Rhine]] heta [[Okyanûsa Atlantîk]] û ji [[Deryaya Navîn]] heta [[Qenala îngîlîzî]] û [[Deryaya Bakur]] dirêj dibe.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-21|title=French Guiana|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Guiana&amp;oldid=1099654171|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-06-17|title=Administrative divisions of France|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Administrative_divisions_of_France&amp;oldid=1093564080|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-26|title=French Southern and Antarctic Lands|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Southern_and_Antarctic_Lands&amp;oldid=1100569184|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Herêmên dervayê [[Guyana Fransî]] li [[Amerîkaya Başûr]], [[Saint Pierre]] û [[Miquelon]] li [[Atlantîka Bakur]], [[Hindistanên Rojavayê Frensî]] û gelek giravên li [[Okyanûs|Okyanûsa]] û [[Okyanûsa Hindî]] hene.  Ji ber gelek deverên xwe yên peravê Fransayê hene, xwediyê devera herî mezin a aborî ya taybet a cîhanê ye. Fransa li parzemîna [[Ewropa|Ewropayê]] bi [[Belçîka]], [[Lûksembûrg|Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Monako]], [[Îtalya]], [[Andorra]], [[Spanya]]  [[Holenda]], [[Sûrînam]] û [[Brezîl]] li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] bi navgîniya deverên xwe yên derveyî li [[Guyana Fransî]] û [[Saint Martin]] re sînorên xwe parvedike. Hijdeh herêmên wê yên entegre (pênc ji wan li derveyî welat in) li qadeke hevgirtî ya 643.801 km² vedigire&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|title=The World Factbook|date=2014-01-31|website=web.archive.org|access-date=2022-07-27}}&lt;/ref&gt; û li gorî daneyên gulana sala 2021an zêdetirî 67 mîlyon kes li Fransa û li herêmên wî dijîn. Fransa komarek nîv-serokatî ya yekgirtî ye ku paytexta wî bajarê [[Parîs]] e. Bajarê [[Parîs|Parîsê]] bajarê herî mezin ê Fransayê ye û navenda çandî û bazirganî ya sereke ye. Deverên din ên bajarî yên sereke [[Marsêy|Marseille]], [[Liyon]], [[Toulouse]], [[Lille]], [[Bordèu|Bordeaux]] û bajarê [[Nice|Niceê]] ye.

== Dîrok ==
Di dawiya [[Serdema Kevnare]] de, Galiya kevnar li çend padîşahiyên Almanî û herêmek Gallo-Romî ya mayî, ku wekî Padîşahiya Syagrius tê zanîn, hate dabeş kirin. Di heman demê de, Brîtanîyên Keltî ku ji rûniştgeha Anglo-Sakson a Brîtanyayê ku direvin, li beşa rojavayê Armorica bicih dibin. Di encamê de, nîvgirava Armorican hate guherandin û navê nîvgiravê wekî Brittany hate guhertin, çanda Keltîk hate vejandin û padîşahiyan piçûk ên serbixwe li herêmê hatin demazirandin.

Yekemîn rêberê ku dibe padîşahê hemû Frankan Clovis I ye ku di sala 481ê de dest bi serweriya xwe kir û di sala 486an de hêzên paşîn ên waliyên Romayê yên parêzgehê têk bir. Clovis başûrê rojava ji Visigoths vegerand, di sala 508an de hate imad kirin û xwe wekî mîrê [[Almanyaya Rojava]] îlan kir.

Clovis I piştî hilweşîna Împaratoriya Romayê yekem fetihkarê Almanan e ku ji Arianîzmê, ji Xirîstiyaniya Katolîk Derdikeve. Bi vî awayî ki aliyê papatiyê ve sernavê &quot;Keça Mezin a Dêrê&quot; (bi fransî: La fille aînée de l'Église) li Fransayê hate dayîn û ji padîşahên Fransî re jî &quot;Padîşahên Herî Xiristiyan ên Fransayê&quot; (Rex Christianissimus) dihate gotin.

[[1799]] [[Napoleon I]] pêşî wekî [[Konsulê Yekem]] û paşê jî wekî [[Împerator]] komarê girt. Artêşên wî li seranserê Ewropayê gelek şer kirin, gelek welat fetih kirin û bi xizmên Napoleon re li ser text padîşahiyên din ava kirin. Piştî hilweşandina Napoleon [[1815]], padîşah li Fransayê hate vegerandin, tenê bi [[Komara Fransaya Duyemîn|Komara duyemîn]], ku di encamê de ji aliyê [[Napoleon III|Louis-Napoléon ve hat dewsa wê hate hilweşandin. Bonaparte]], biraziyê Napoleon I, ku piştî ku yekem car wek serok hat hilbijartin, [[Imperatoriya Duyemîn]] û xwe [[Napoleon III]] îlan kir.

Rast e Fransa di her du [[Şerê Cîhanê yê Yekem|Yekemîn]] û [[Şerê Cîhanê yê Duyem]] de yek ji hêzên serketî bû, lê welat di her du şeran de gelek êş kişand û qet nekarî rewşa xwe ya berê bi dest bixe. Hevkariya bi dewleta dagirker a Alman re di dema [[Rejîma Vichy|Serdema Vichy]] de bû birînek vekirî û welat di sala 1946an de wekî [[Komara Çaremîn]] hate avakirin. Di sala krîzê de [[1958]], General [[Charles de Gaulle]] di encamê de reformek berfireh pêk anî ku bû sedema [[Komara Pêncemîn]] û îroyîn [[demokrasiya serokatiyê|demokrasiya serokatiyê]] bi îstîqrar.

Di dehsalên dawîn de, hevkariya di navbera Fransa û Almanyayê de ji bo yekbûna aborî li Ewropayê girîngiyek bingehîn e, û Fransa îro di nav [[Yekîtiya Ewropayê|Yekîtiya Ewropî]] de, di nav de [[Yekîtiya Aborî û Dirav]] de roleke navendî heye.

== Erdnîgari ==
Dewleteke navendîparêz û yekneteweyî ye. Welatê cîranê wê li Ewropayê ev in: [[Belgiya]], [[Lûksembûrg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Spanya]], [[Andorra]]

Sînorên Fransa li bakur bi [[Atlantîk]] û li başûr bi [[Deryaya Spî]] re hene. Ji bilî li [[Ewropa]] erda Fransa li [[parzemîn]]ên din jî heye. Li [[Karîbîk]]an wek mînak [[Saint-Martin]], li [[Emerîkaya Başûr|Başûrê Amerîkayê]] [[Guayanaya Fransî]], li qeraxên [[Emerîkaya Bakur|Bakurê Amerîkayê]], li Okyanûsa Hindê û li [[Okyanûsya]]yê herêm û welatên girêdayî Fransa hene.

=== Erdnîgariya Xwezayî===
[[Wêne: Most beautiful villages of the world montsoreau 2.jpg |thumb|[[Loire]] li [[Montsoreau]], [[Geliyê Loire]].]]
Fransa ji [[Derya Spî]] heta [[Deryaya Bakur]] û ji [[Rhine]] heta [[Atlantîk]] dirêj dibe. Ew bi [[Brîtanyaya Mezin]], [[Belçîka]], [[Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Andorra]] tê hevsînorkirin. û [[Spanya]]. Li derveyî welatê dayikê, Fransa bi [[Brezîlya]], [[Sûrîname]] û [[Hollanda]] re sînorên bejahî parve dike.

Ji bilî welatê dayika [[Ewropaya Rojava|Ewropa Rojava]] (''la métropole''), Fransa ji herêmên [[Amerîkaya Bakur]], [[Hindîstana Rojava|Karibîk]], [[Amerîkaya Başûr]], [Okyanûsa Hindî]], [[Okyanûsa Pasîfîk]] û [[Antarktîka|Antarktîk]] (îdiayên li ser qada axa Antarktîkê ji hêla piraniya welatên cîhanê ve nayê pejirandin).

Fransa ji deştên peravê yên li bakur û li rojava yên bi Atlantîk û Deryaya Bakur heta zincîreyên çiyayên mezin, [[Pyrenees]] li başûr û [[Alpê]] li başûr, [[Pyrenees]] li bakur û li rojavayê rojhilat bi [[Ewropa]] lûtkeyên çiyayên herî bilind (derve [[Qafkas]]), [[Mont Blanc]], 4&amp;nbsp;810 metre. Di hundurê de rêzeçiyayên din ên wekî [[Navenda Massif]] û [[Vosges]] hene. Chaine de Puys li Massif Central, girseyek çiyayî ya bi derdora 80 volkanên neçalak, di Tîrmeha 2018-an de wekî [[Mîrateya Mîrateya Cîhanê]] hat destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://whc.unesco.org /ku/list/ 1434|sernav=Chaine des Puys - Qada tektonîkî ya Limagne|Dîroka dakêşanê=2018-07-05|paşnav=Navenda|nav=Mîrateya Cîhanê ya UNESCO|works=whc.unesco.org|ziman=ku }}&lt;/ref&gt;

Fransa di navbera çar [[pergalên çem]] yên mezin de dabeş dibe, ku sê ji wan diherikin [[Atlantîk]]. Ew li ser deştên nermik ên bakur û rojavayê Fransa diherikin û çemên wan ên berdar bûne sedem ku navenda aborî û siyasî ya welêt li beşên bakur ên welêt biqede, ku dikare wekî alîkarek bihêz were dîtin ku Parîs bibe Parîs. navenda welêt.

=== Dabeşkirina îdarî ===
{{Gotara sereke|Parçeya îdarî ya Fransa}}

[[Wêne:Régions de France 2016.svg|thumb|Ji Çile 2016 de, li [[Fransa Proper] tenê 13 herêm hene]]&lt;ref&gt;http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/12 /17 /la-carte-a-13-regions-definitively-adoptee_4542278_823448.html&lt;/ref&gt;]]
Fransa (di 2015 de) dabeş dibe:&lt;ref&gt;http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/documentation.asp?page=documentation.htm&lt;/ref&gt;
* 27 herêm (''herêm''), 22 navxweyî û pênc ne ewropî. Binêre ''Herêmên Fransa''.
* 101 beş (''departements''). Binêre ''Wezareta Fransa''.
* 335 navçeyên (''navçe''). Binêre ''Navçeya Fransa''.
* 2&amp;nbsp;054 Kanton (''kanton''), di nav de 59 yên ne ewropî jî hene. Binêre ''Kantonên Fransa''.
* 36&amp;nbsp;658 komûns (''komunan''). Binêre ''Şaredariyên Fransî''.
* 9 villes nouvelles ku dabeşek e ku bi dabeşên jorîn re paralel dimeşe. Binêre Ville nouvelle.

Wezaret bi jimare ne û ev jimar di du reqemên pêşî yên koda posteyê de cih digirin. Jimareya beşê berê jî li ser lewheyên qeydkirina wesayîtên rê, wekî du reqemên dawîn jî hatibû destnîşan kirin. Ev pergal, ku li ser bingeha qeyda wesayîtê ya ku ji hêla beşa ve hatî rêve kirin, ku wesayit lê lê bû, niha (2021) ber bi qonax ve tê derxistin û bi qeydek navendî ve tê veguheztin, ji ber vê yekê hûn nikanin beşa malê li ser lewheyên nû bixwînin.

Herêm, dezgeh, navçe û kanton herêmên îdarî yên hikûmetê ne. Herêm ji aliyê qeymeqamekî herêmê (''préfet de région''), ku di heman demê de serokê yek ji beşên herêmê ye, têne birêvebirin. Dezgeh ji hêla [[Parlîk (Fransa)|prefekt]] (''préfet''), ku ji hêla [[hikûmet]] ve hatî tayîn kirin (wekhev [[walî]]) têne rêvebirin; navçe ji aliyê binerd (''sous-préfet'') ve tê birêvebirin. Kanton bi giranî wek [[navçe]] di hilbijartinên meclîsên herêmê û meclîsên dezgehan de kar dikin. Li [[Parîs]], du qeymeqam hene, qismî qeymeqamekî îdarî &quot;asayî&quot; ye, ku di heman demê de qeymeqamê herêmê ye, beşek jî muxtarê polîsan (''préfet de police''), ku şefê polîsê herî bilind e, di heman demê de [[ fermandarê sivîl]] li Parîsê [[herêma sivîl]] (''zone de défense de Paris''). Prefektê polîs jî li beşên [[Hauts-de-Seine]], [[Seine-Saint-Denis]] û [[Val-de-Marne]] wezîfeya xwe dike.

Herêm û dezgeh jî şaredariyên bi mafên xwe yên bacê û meclîsên rasterast têne hilbijartin, bi rêzê ve ''[[Lijneyên Herêmî yên Fransa|conseil Régional]]'' û ''conseil général'' wek saziya herî bilind a biryardanê pêk tînin. Şaredarîya herêmê û meclîsa herêmê ji alîyê ''président du conseil régional'' ve tên birêvebirin; şaredariya beşê (li gorî [[Meclîsa wîlayetê|Meclîsa wîlayetê]]) û meclîsa daîreyê ji aliyê ''président du conseil général'' ve tên birêvebirin.

Dezgeha herî bilind a biryardanê ya şaredariyan meclîsek e (''konseil şaredariyê'') û [[şaredar]] (''maire'') ku ji aliyê wê ve hatiye tayînkirin, ku hem serokê meclîsê û hem jî serokê şaredariyê ye. birêvebirî. Li Parîs, Lyon û Marsîlyayê, ku şaredariyên wan bi meclîsên xwe yên rasterast hatine hilbijartin, li navçeyan hatine dabeşkirin, şert û mercên taybetî hene.

Çar [[Wezaretên Frensî yên Derveyî |Dezgehên derveyî]] berê  [[Kolonî|Koloniyên Fransî]] ne ku ji [[1946]] de xwediyê heman statuya wezaretên Fransaya Ewropî ne (''[[Fransa métropolitaine|metropole]])''. Ew parçeyên yekbûyî yên Komara Fransa (û bi vî rengî YE jî) ne. [[Herêmên li derveyî Fransa|herêmên îdarî yên derveyî]] [[herêmên girêdayî]] ne ku ew jî li derveyî YE ne. Ew jî mîna dezgehan têne rêvebirin û rûniştevanên fransî [[hemwelatî|welatî]] ne. Piraniya wan [[ewro]] bikar tînin, ji bilî [[Polinezyaya Fransî]], [[Kaledonyaya Nû]] û [[Giravên Wales û Futuna]] yên ku pereyê wan, [[Franka CFP]] hene. Fransa di heman demê de di [[Okyanûsa Hindî]] de çend giravên neniştecî yên bi navê [[Îles Éparses]] kontrol dike, ku ligel [[Adélieland]], îdiaya Fransa ya [[Antarctica]], [[Zimanê fransî]] pêk tînin. Herêmên Başûr.

==Siyaset==
=== Dewlet û siyaset ===
Navê [[Destûra Bingehîn|Destûra]] ya niha ya Fransayê [[Komara Pêncemîn]] ye û di referandûma 28'ê Îlona 1958'an de hat qebûlkirin. Wê pozîsyona [[birêvebir]] li hember [[qanûndaner] xurt kir. ] û diyar dike ku [ [Serokê Fransa|Serokomar]] (''Président de la République'') dê bi hilbijartina rasterast ji bo wezîfeya 5 salan were tayîn kirin (di 2001 de ji 7 salan hate guhertin). Hilbijartina serokomariyê di du tûran de pêk tê. Ger di tûra yekem de ti berbijarek ji sedî 50&amp;nbsp;detir dengan nestandibe, her du namzedên sereke di gera duyem a hilbijartinan de tên cem hev. Desthilatên berfireh ên serokomar divê îstiqrara desthilatdariya dewletê û hebûna dewletê misoger bike. Di nav hêzên herî girîng de mafê bangeşeya referandûmên biryardar û hilbijartinên nû yên Meclîsa Neteweyî ye. Her wiha serokkomar [[Serokwezîrê Fransa|Serokwezîr]] û wezîrên din tayîn dike, [[fermandarê bilind]] yê leşkerî ye û ew e ku peymanên navneteweyî îmze dike û li ser bi cîhkirina [[Çekên nukleerî yên Fransa| çekên navokî]]. Zêdebûna desthilatên serokomar, hilbijartina serokatiyê ji hilbijartinên parlamentoyê girîngtir kiriye û ji ber vê yekê rêjeya beşdariyê ji bo hilbijartina serokomariyê zêdetir e.

Parlementoya Fransa ji [[Sîstema dudûr|du odeyan]], [[Meclisa Neteweyî ya Fransa|Meclisa Neteweyî]] (''les députés de l'Assemblée nationale'') û [[Senatoya Fransayê| Senato]] (''Sénat'') , bi giştî 925 endam. 577 endamên Meclisa Neteweyî ji bo heyamên 5 salan bi hilbijartinên rasterast li herêmên hilbijartinê yên yek-endam têne destnîşankirin. Meclisa Neteweyî bijardeya hilweşandina hikûmetê bi pêşniyara bêbaweriyê heye. Nîvê 348 senatoran (''les senators'') li [[Senatoya Fransa|Senata]] (''Sénat'') her sê salan carekê ji bo heyamek şeş salan têne tayîn kirin. Senator xwedan hêzek tixûbdar in û Meclîsa Neteweyî her gav gotina dawî heye heke di navbera her du odeyan de lihevnekirin hebe ji bilî mijarên destûrî. Hikûmet li ser rojeva Meclîsa Neteweyî xwedî bandorek xurt e.

Jiyana siyasî ya Fransayê di van dehsalên borî de heya &quot;hilbijartinên parlemanî yên 2017an&quot; bi polarîzasyonek di navbera du komên siyasî de hate nişandan: çep li dora [[Partiya Sosyalîst (Fransa)|Partiya Sosyalîst]] û rastgir li dora [[Civîna ji bo komara|RPR ]] û şûngirê wê [[Yekîtiya Tevgera Gel|UMP]]. Partiya rastgira tund FN (''[[Eniya Neteweyî (Fransa)|Eniya Neteweyî]]'' &quot;bêtir qanûn û nîzam&quot; û polîtîkayeke tund a koçberiyê diparêze û ji destpêka salên 1980-an vir ve nêzî ji sedî 15&amp;nbsp; dengdana di hilbijartinan de. Partiyê di salên dawî de li Parîsê jî grevên mezin organîze kiribû.

Di Gulana 2012 de, sosyalîst [[François Hollande]] piştî [[Nicola Sarkozy]] bû serokê Fransa. Selefê wî yê kevneperest Sarkozy di sala 2007 de hat ser desthilatê.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Sarkozy radestî Hollande kir|url=https://svenska.yle.fi/artikel/2012/05/15/sarkozy-lamnade-over till-hollande|works=svenska.yle.fi|Dîroka dakêşanê=2021-10-04|ziman=sv-FI}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2017an de, Serokomar François Hollande bû serokê yekem yê di dema [[Komara Pêncemîn]] de ku ji nû ve nehat hilbijartin.

Emmanuel Macron di [[Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022|Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022 de.]] Macron di 20 salan de yekem serokê Fransa bû ku ji nû ve hate hilbijartin. &lt;ref&gt;{{Cite web|title=Macron di Fransaya parçebûyî de serkeftinek eşkere bi dest xist|url=https://svenska.yle.fi/a/7-10015760|verk=svenska.yle.fi|fämtdatum=2022-05 -06|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

=== Parastin ===
[[Serfermandarê Bilind]] yê berevaniya Fransî [[Serokê Komara Fransa|Serokê Komarê]] ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Destûra Bingehîn ya Komara Pêncemîn|url=https:// www.elysee.fr/ en/french-presidency/constitution-of-4-october-1958|verk=elysee.fr|date=2012-11-20|dakêşana date=2021-10-08|ziman=ku}} &lt;/ref&gt; Di bin destê wî de, hikûmet û Wezîrê Parastinê berpirsiyariya siyasî ya parastinê ye.

Parastin ji van pêk tê:

* [[Hêzên Çekdar ên Fransa]] (''Forces armées françaises''), bi serokatiya Serfermandarê Parastinê (''le Chef d'état-major des armées''), ku [[Hikûmet]] Şêwirmendê leşkerî û berpirsê operasyon û amadekariya hêzên çekdar.
* Karên Materyalên Parastinê (''Direction Générale de l'Armement'')
* Rêvebiriya Parastinê (''Sekretariatiya Giştî pour l'Rêveberiyê'')

Fransî [[hêza parastinê]] ji çar [[şaxên parastinê]] [[armé]] (''Armée de Terre''), [[Nationale Marine| derya]] (''Neteweya Deryayî') pêk tê. ') , [[hêza asmanî|hêza asmanî]] (''Armée de l'Air'') û [[jendirme]] (''Cendirme Nationale''). Li kêleka hêzên çekdar, xizmeta bijîjkî ya hêzên çekdar (''Service de Santé des Armées'') û xizmeta sotemeniyê ya hêzên çekdar (''Service des Essences des Armées'') pozîsyoneke serbixwe û berfireh a şaxê digirin.

Hêzên Çekdar ên Swêdê ji sala 2001ê ve artêşeke profesyonel e. Ew ji 347&amp;nbsp;903 [[esker]]ên li ser erka çalak û 81&amp;nbsp;229 [[karkerên sivîl]]a (2003) pêk tê. Ji bilî vê, leşkerên rezerv jî hene.
Li Fransayê robotên bejayî yên bi çeka nukleerî, robotên hewayê û robotên binavderyayî hene. Bi giştî, hêzên çekdar ên Fransî nêzî 350 serikên nukleerî hene.

Fransa dewleta çaremîn bû ku [[Çekên wêrankirina girseyî yên Fransa|çekên nukleerî]] bi dest xist. Hin ji zanyarên welêt li ser [[Projeya Manhattan]] xebitîn, ku Fransa dest pê kir ku cebilxaneya xwe ya nukleerî pêş bixe. Di destpêkê de Fransa hewl da ku bi Îtalya û Almanyaya Rojava re çekên nukleerî çêbike, lê Charles de Gaulle dixwest ku cebilxaneya Fransa bi tevahî têra xwe bike. Yekem ceribandina nukleerî li Cezayîrê di [[1960]] de pêk hat. Piştî serxwebûna Cezayîrê, Fransa dest bi ceribandina çekên xwe yên nukleerî li Polînezyaya Fransî kir.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Çawa Fransa Nuke Distîne? (Kurte Belgefîlma Anîmasyon)|url=https://www.youtube.com/watch?v=g2OuUkS2teA|dakêşana date=2021-10-07|ziman=ku|date=26.12.2020|weşanger=Dîrok girîng e}}&lt; / ref&gt;. Di navbera 1966-1996 de, welêt 193 bombeyên nukleerî li ser atolya [[Moruroa]] û [[Fangataufa]] ceribandin. Ceribandinên nukleerî di navbera dewleta Fransa û niştecihên Polînezyaya Frensî de ku daxwaza tazmînatê ji dewletê kirine, bûne sedema cûdabûna nêrînan. french-polynesia-research-finds|work=the Guardian|date=2021-03-09|date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Polynesiyên Fransî ji ber ku Macron serdana giravan dike, li ser ceribandina nukleerî hesabekê bigerin|url=https://www.france24.com/en/asia- pacific/20210727-french-polynesians-seek-a-reckoning-as-france-vows-to-open -archives-on-nuclear-testing|work=France 24|date=2021-07-27|daktime date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

[[Lejyona Biyan|Lejyona Biyaniyan a Fransî]] ji aliyê Qralê [[Louis Philippe I yê Fransa|Louis Philippe]] ve di sala 1831 de hate damezrandin da ku ji Swîsre û Alman [[Mercenas|mercên]] yên ku li Parîsê mane bi şandina wan xilas bibin. ji Cezayîrê re ji bo piştgiriya artêşa fransî li wir. Lêbelê, di rewşa îroyîn de, Legion yekîneyek elît a hêzên çekdar ên Fransa ye, her çend hîn jî hin kevneşopiyên kevn hene: leşkerên di Lejyonê de sond dixwin ji Lejyon bi xwe, ne bi Komara Fransa.&lt;ref&gt;{{Webref. |title=Lejyona biyanî ya Fransî|url= https://www.youtube.com/watch?v=jiYX1ngjjCo|Dîroka dakêşanê=2021-10-08|ziman=ku|date=27.1.2019|weşanger=Dîroka Hêsan} }&lt;/ref&gt;.

==== Artêşa Fransa ====
[[Wêne:Photo des troupes de marine.jpg|thumb|Hêzên deryayî bi [[FAMAS]] di destan de dimeşin]]
* Yekîneyên şer: 70 [[tabûr]], her wiha 2 [[tabûr]] di [[Tûgaya Frensî-Almanî]]
* Yekîneya parastinê: 18 [[tabûr]]s

Personelên leşkerî yên artêşê ji 131&amp;nbsp;039 leşkeran pêk tê.

==== Deryayî ====
* Yekîneya şer a li ser rûyê erdê: 72 keştî, 12200 deryavan
* Yekîneya keştiyên binê avê: 10 keştiyên binê avê, 3 hezar û 800 deryavan
* Balafirgeha deryayî: 152 balafir, 6800 deryavan
* Hêzên piyade yên deryayî: 1&amp;nbsp;700 leşker
Personelên leşkerî yên hêzên deryayî ji 44&amp;nbsp;595 leşker û deryavanan pêk tê.

==== Hêza Hewayî ====
[[Wêne:Bastille day flyover.4264-crop.jpg|thumb|Pêşandana hewayî li Parîsê di [[Roja Netewî ya Fransa|Roja Neteweyî]]]]
* Hêzên Hewayî yên Stratejîk (Hevgirên Nukleerî): 90 balafir, 2&amp;nbsp;300 leşker
* Hêzên hewayî: 310 balafir, 5&amp;nbsp;900 leşker
* Balafirên veguhestinê: 100 balafir
* Nêçîrvanê Baregeha Esmanî: 5&amp;nbsp;300 leşker

==== Jenderme ====
Cendirmeyan berî her tiştî li gundan û li bajarên biçûk wek hêzeke polîsan tevdigere; li bajarên mezin la [[Polîsê Neteweyî]] heye. Wezîfeyên cendirmeyan wek yên Îtalî [[Carabinieri]] û Îspanyolî [[Guardia Civil]] ne. Cendirmeyên herêmê di sala 2008an de ji 1&amp;nbsp;124 qereqolên jandarmeya herêmî, 370 taqên acîl, 271 dewriyeyên kûçikan, 92 yekîneyên sûcên wîlayetê, 383 yekîneyên sûc, 14 yekîneyên helîkopteran, 7 dewriyên polêsê çemî, 26 9 nobedarên polêsên deryayî, 26 nobedarên trafîkê yên polêsên deryayî pêk dihat. 136 baskên polîsên trafîkê û 37 yekîneyên taybet ên sûcên ciwanan.

Cendirmeyên gerok di sala 2008 de ji 123 [[squadron]]s pêk dihat. Li herêma Parîsê yekîneyeke cendirme ya jortir a gerok heye, di 6 tabûran de 4 hezar polîs, tabûra zirxî ya cendirme û yekîneya taybet a cendirmeyan jî di nav de ne. Di sala 2006an de cendirmeyên Fransî nêzî 105&amp;nbsp;hezar karmend bûn. Ji van 103&amp;nbsp;000 leşker û 2&amp;nbsp;000 jî karmendên sivîl bûn.

==== Xizmeta tenduristiyê ====
[[Pel:French medical VAB dsc06843.jpg|piçûk|Wesayîta şer a xizmeta bijîjkî]]
Xizmeta bijîjkî, ''service de santé'', şaxeke parastinê ya taybet e di nav hêzên çekdar de. Ew di nav tiştên din de pêk tê:

* 9 nexweşxaneyên hînkirinê
* 1 navenda tenduristiyê
* 2 dibistan
* 4 navendên lêkolînê

Karmendên dezgeha tenduristiyê ji 12&amp;nbsp;431 kesan pêk tê û ji wan 7&amp;nbsp;559 leşker in.

==== Xizmeta sotemeniyê ====
Karmendên servîsa sotemeniyê ji 2&amp;nbsp;444 kesan pêk tê û ji wan 1&amp;nbsp;255 personelên leşkerî ne.

=== Têkiliyên Navneteweyî ===
{{Gotara bingehîn|Mîsyonên dîplomatîk ên Fransa}}
Yekem mîsyona dîplomatîk a Fransayê di sala 1522 de dema ku şandeyek şand [[Swîsre]] hate damezrandin. Îro, Fransa xwediyê tora duyemîn a herî mezin a balyozxaneyên cîhanê ye, ku tenê [[Amerîka]] jê derbas dibe. Tevî hilweşandina desthilatdariya kolonyal a Fransayê piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa lîstikvanek navneteweyî ya girîng dimîne. Welat yek ji pênc endamên daîmî yên [[Encumena Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî]], endamê [[G7]] û herwiha endamê damezrîner ên [[NATO]], [[OECD]] û [[Ewropa ye. Yekîtî]].

==== Rêxistinên navneteweyî ====
Fransa di nav yên din de endam e:

* [[OECD]]
* [[Yekîtiya Ewropayê]]
* [[NATO]]
* [[Hevkariya Şengen]]
* [[Rêxistina Ewlekarî û Hevkarî li Ewropayê]]
* [[Konseya Ewropayê]]
* [[Latînî|Yekîtiya Latînî]]
*[[G7]]

== Demografîk ==
[[Wêne:Lyon vue depuis fourviere.jpg|thumb|Lyon piştî paytext Parîsê duyemîn bajarê herî mezin ê Fransayê ye.]]

Taybetmendiya Fransa bi wê yekê ye ku ji çend welatên cîranên xwe, wek Brîtanya Mezin û Almanya, pir zûtir [[veguhertina demografîk]] derbas bûye, ku, di nav tiştên din de, bû sedem ku welat ji bo demek dirêj xwedan nifûsa herî mezin li Ewropayê be. . Lê di sedsala 19-an de, dema ku nifûsa Ewropayê du qat zêde bû, Fransa hema hema bi nîvî zêde bû. Berevajî gelek welatên din ên Ewropî, koçberiya berbi DY ne girîng bû û Fransa demek dirêj bû welatê koçberan. Şerên cîhanê, berî her tiştî [[Şerê Cîhanê yê Yekem]], di pîramîda nifûsa welêt de xelekek kûr xist. Piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], xweşbînî bilind bû û zarokbûn bi asîman bilind bû; serdemek ku bi gelemperî jê re &quot;le Baby Boom&quot; (&quot;[[baby boom]]en&quot; tê gotin. Piştî wê yekê, bûyîna zarokan hinekî daket, heya ku dor hat ku nifşa mezinbûna zarokan ji xwe re bibe xwedî zarok.

Di van demên dawî de, mezinbûna nifûsa xwezayî ji çend welatên cîran xwedan pêşkeftinek erênîtir e. Digel vê yekê, ji ber ku nifşa pitikan teqawid dibe, welat bi karekî dijwar re rû bi rû dimîne.

=== Bajarên mezin ===
Deh bajarên herî mezin ên Fransa ev in (niştecîhên 2012, tevî derdor):&lt;ref&gt;http://insee.fr/fr/ffc/tef/tef2015/T15F014/T15F014.pdf&lt;/ref&gt;
# [[Parîs]] 12,3 mîlyon
# [[Lyon]] 2,3 mîlyon
# [[Marsîlya]] + [[Aix-en-Provence]] 1,7 mîlyon
# [[Toulouse]] 1,3 mîlyon
# [[Piçûk]] 1,2 mîlyon
# [[Bordeaux]] 1,1 mîlyon
# [[Nice]] 1 mîlyon
# [[Nantes]] 0,9 mîlyon
# [[Strasbourg]] 0,8 mîlyon
# [[Rennes]] 0,7 mîlyon

Bajarên sereke an girîng ên çandî yên Fransa ev in:
[[Ajaccio]], [[Amiens]], [[Angers]], [[Bastia]], [[Besançon]], [[Brest, Fransa|Brest]], [[Caen]], [[Cannes]], [[Clermont-Ferrand]], [[Dijon]], '''[[Grenoble]]''', [[Le Havre]], [[Lens, Pas-de-Calais|Lens]], [[Limoges]], [[Metz]], '''[[Montpellier]]''', [[Nancy]], [[Nîmes]], [[Orléans]], [[Pau]], [[Perpignan]], [[Poitiers]], [[Reims]], '''[[Rouen]]''', '''[[Saint-Étienne]]''', '''[[Toulon]]''', [[Tur]].

{{Binêre jî|Lîsteya bajarên Fransa}}

=== Ziman ===
[[Wêne:Langues de la France.svg|thumb|Nexşeya ziman û zaravayên herêmî yên Fransayê.]]
{{Gotara sereke|Zimanê fransî|Zimanê Fransî}}

Nifûsê Fransayê di [[1ê kanûna paşîn]] [[2008]]an de yên bi welatên [[ser deryayî]] ve wek 64.473.140 tê texmîn kirin.&lt;ref&gt;[http://www.insee.fr/fr/ffc/pop_age4.htm Bilan démographique 2007 : des naissances toujours très nombreuses]&lt;/ref&gt; Ew ji [[Almanya]]yê şunda duyem mezintir welata [[YE|Yekitiyê Ewropayê]] ye. Ew ji sedî 13ê (% 13) YE bi tenê pêk tîne ye.

Payîna dirêjahiya jiyanê yê di Fransayê de bo mêran 76,7 sal, bo jinan jî 83,8 e.

Piraniya fransî (% 88) bi fransî wekî zimanê xwe yê dayikê diaxivin, ku ew jî zimanê fermî yê Fransa ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - Ziman - Ziman|url=https://www.bbc. co.uk/languages/ european_languages/countries/france.shtml|works=www.bbc.co.uk|destûra wergirtinê=2021-10-07}}&lt;/ref&gt; Zimanên herêmî yên girîng ev in, [[Oksîtanî]] ([[Provensal]]), [ [Korsîkî]], [[Franko-Provensal]], [[Bretonî]], [[Katalanî]], [[Baskî]], [[Hollandî]] (Flamî) û [[Alsatî]] (zarava almanî). [[zimanê koçberan]] ya herî mezin [[erebî]] ye, bi taybetî zaravayê bakurê rojavayê Afrîkayê ku wekî [[Erebî Maghre]] tê zanîn.

Li herêmên Fransî cûrbecûr [[Zimanên Polînezî]], [[Zimanên Arawak]] an [[Zimanên Krêolî]] tên axaftin lê zimanê Fransî tenê zimanê fermî ye.&lt;ref&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Erdnîgarî Niha! Fransa|url=&lt;/nowiki&gt;https://www.youtube.com/watch?v=g0QrBphsioM&amp;list=PLR7XO54Pktt-h8T-dtr4MXy0_MpbWukHW&amp;index=16%7CDîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku|weşanger=Cografya Niha!} &lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; Di Gulana 2021ê de, Serokomar Macron soz da ku piştgirî bide zimanên hindikahiyên neteweyî, lê pêşnûmeqanûnek ku destûrê dide bikaranîna van zimanên hindikahiyan wekî zimanê perwerdehiyê li dibistanan red kir. Dadgeha Bilind a Fransayê jî ji bo vê yekê nîqaş kir û serî li makezagonê da ku tenê zimanê fermî yê dewletê Fransî ye.

Di dibistana fransî de, [[Îngilîzî]] bi gelemperî yekem zimanê biyanî ye (ne mecbûrî ye, lê ji sedî 90&amp;nbsp; xwendekaran Îngilîzî hildibijêrin) û piraniya xwendekar [[Spanî]], [[Almanî]] an [[Îtalî] dixwînin. ] wekî zimanê sêyem, ku di nav wan de Spanî ya herî berbelav û Almanî ya duyemîn a herî gelemperî ye.

=== Dîn ===
{{Gotara bingehîn|Dêra Katolîk a Romayî li Fransa}}
Di sala 2009 de ji sedî 64&amp;nbsp;ji nifûsê [[Dîra Katolîk a Romayê|Katolîk]], ji sedî 4 [[Îslam|Misilman]], ji sedî 3&amp;nbsp; [[Protestan]] bûn.&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=catho&gt;[http&lt;/nowiki&gt; : //www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 La France catholique mais moins pratiquante] - La Croix. 29 Kanûn 2009 {{fr îkon}}&lt;/ref&gt;

Ji sala 1905-an vir ve, Fransa xwediyê qanûnek e ku dêrê û dewletê ji hev vediqetîne û ku [[azadiya olî]]an nas dike.

Demek dirêj, Dêra Katolîk bandorek girîng li ser jiyana civakî ya fransî kir. Li Fransayê, [[keşîş|jiyana rahîb]] pêş ket û katedralên [[Sedsalên Navîn|sedsalên navîn]] yên wî welatî abîdeyên hêz û pozîsyona navendî ya Dêra Katolîk in. Piştî şerên olî yên bi xwîn, Protestanên Frensî ([[Huguenots|Huguenots]]) bi [[Edîktê Nantes]] [[1598]] azadiya olî bi dest xistin. Di [[sedsala 17-an]] de, padîşah û dîwan zilamên dêrê xistin xizmeta xwe: Cardinal Richelieu û Mazarin çarenûsa welêt rêberî kirin. [[Şoreşa Fransî]] li dijî Dêrê û hem jî li dijî komên din ên xwedî îmtiyaz derket. Di bin Napolyon de, helwesta Protestanan xurt bû. Piştî şerên dêrê, [[1905]] têkiliyên di navbera dêrê û dewletê de qut bûn. Fransaya nûjen bi giranî [[civaka laîk|civaka laîkbûyî]] ye. Nêzîkî 3 ji sedî yê niştecîhan (bi piranî Afrîqaya Bakur) xweyê [[Îslam]] didin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;&gt;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&lt;/ref&gt;

Li gorî statîstîkên 2020, olên sereke yên Fransa Xiristiyanî, Îslam, Cihûtî û Bûdîzm bûn. Hejmara ku ne aîdî tu oleke rêxistinkirî ne ev e {{nowrap|20,830,000}}.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Nifûsa li gorî ol li Fransa 2020|url=https://www.statista.com/statistics/459982 /population-distribution-religion-france/|works=Statista|Dîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;.

== Çand ==
[[Wêne:Produits régionaux - photo CPPR.jpg|thumb|Pênîr, sosîs, şerab û xwarinên din ên fransî. [[Pêjgeha Fransî]] cîhanê navdar e.]]
Fransa hezar sal e welatekî çandî yê pêşeng e. Pêşveçûn dewlemend û di heman demê de yekreng bû, ku nehiştiye ku nûbûnên wêrek berdewam di hemî warên çandê de pêk werin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;/&gt;

* [[Dîroka Hunerê ya Fransa]]
* [[dîwarê Aubusson]]
* [[Tapestry]]
* [[Lîsteya katedral, dêr û keşîşxaneyên Fransa]]
* [[Karîkatorên franko-belçîkî]]
* [[Mîmariya fransî]]
* [[Fîlma fransî]]
* [[Wêjeya Fransî]]

===Çanda gelêrî===
Fransî [[çanda gelerî]] bingeha wê di [[Galîk]] de ye ku bandora wê piştî dagirkirina ji, wek nimûne, [[Empiremparatoriya Roma|Rom]], [[Frank]], [[Alman]] û [[ Vikings]]. Bi ser de, hindikahiyên çandên ne-asîmîlebûyî hene, wek mînak [[Bask (gel)|Bask]], Breton û [[Alman]]. Ev cûdahiyên berbiçav di navbera bakurê Fransa bi [[Celtic]] û bandorên Almanî de dide, û başûrê ku ji hêla çanda Deryaya Navîn ve tête diyar kirin, welat dikare li gorî vexwarin, şerab li başûr, [[cider]] li bakurê rojava û [[ birra]] li bakurrojhilat . Li başûr, bêtir karakterek Romayî heye, ku ji bo nimûne, di sêwirana xaniyan û çandiniya zeytûnan de diyar dibe. Li bakur bêtir têkiliyek almanî heye, ku di cûreyên çandiniyê de tê dîtin û ku ew di dereceyek mezintir de li şûna [[rûnê zeytûnê]] [[rûn]] bikar tînin. Lêbelê, Roma, bi hêmanên Keltî, ji bo çanda gelêrî ya Frensî yekreng e, mînakên vê yekê çandiniya genim, kevneşopiya dêrê, adetên cejnê û qanûnên Romayê ne.&lt;ref&gt;{{Cite book |title=Nationalencyklopedin |weşanger=[[Bokförlaget Bra Böcker AB]] | cihê weşanê=Höganäs |sal=1991 |isbn=91-7024-621-1 }}&lt;/ref&gt;

=== Spor ===
[[Wêne:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|[[Tour de France]].]]

* [[Tîma futbolê ya mêran a neteweyî ya Fransa]]
* [[Şîva werzişê]]
* [[Parkorman|Parkour]]
* [[Skateboard]]
* [[Tour de France]]
* [[Prix d'Amérique]] û [[Civîna Zivistanê ya Fransî]]

== Aborî û binesazî ==
[[Wêne:Champagne vineyard and Church.jpg|thumb|Fransa yek ji mezintirîn hilberînerên şerabê li cîhanê ye.]]
[[Wêne:A380-a.jpg|thumb|Balafira [[Airbus A380]] li Parîsê 2005 li pêşangehê ye.]]
Jiyana karsaziya Frensî piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] bi bingehîn strukturê xwe guhertiye. Berê çandinî pîşesazîya sereke bû, lê îro tenê ji %7ê nifûsê kar dike, lê ji %30 di pîşesaziyê de û ji %60 jî di sektora xizmetguzarî de kar dikin. Fransa bûye yek ji welatên pîşesazî yên pêşeng ên Ewrûpayê ku hilberîna teknolojiya bilind di pêş de ye, hinekî jî wekî encama rêveberiya hukûmetê ya bihêz di serdema piştî şer de. Di çarçoveya hevkariya Ewropî de, Fransa ji damezrandina Yekîtiya Komir û Pola [[1952]] ve ajotiye. Cûdahiyên herêmî yên mezin hem di warê çandinî û hem jî di pîşesaziyê de hene, û bextewariya aborî bi rengek neyeksan tê dabeş kirin. Li rojhilatê xeta ji [[Le Havre]] li ser Kanala Englishngilîzî heya Marsîlya li başûrê Fransa (bi navê [[Le Midi]]) piraniya pîşesaziyê û standardek jiyanê ya bilind tê dîtin; li beşên xizan ên navendî û başûrê rojavayê welêt, karsazên piçûk, pîşesaz û cotkarên piçûk serdest in. Lêbelê, gelek Fransî ji kontrola navendî ya bihêz a ji Parîsê nerazî ne û vê dawiyê hewldan hatin kirin ku hilberînê biguhezînin û navendên nû ji bo mezinbûna aborî ava bikin.

Çandiniya ku demeke dirêj bêaqil bû, niha bi giranî mekanîze ye û cotkariya mezin tê destpêkirin. Tenê ji 1/3 ê herêmê tê çandin, avhewa û ax xweş e û Fransa yek ji hilberînerên çandiniyê yên Ewropa û cîhanê ye. Hilberîna zêde dibe sedema pirsgirêkan û pêşbaziya mezin a li bazara [[Yekîtiya Ewropî|YE]] bû sedema nerazîbûnên tund ên cotkarên fransî yên hêrs. [[Genim]] li hilberîna dexl serdest e, lê [[ misir]], [[ ceh]] û [[ ceh]] jî têne çandin. Berhemên din ev in [[patata]] û [[Şekir|şekir]], [[fêkî]] û [[zebze]] ([[Normandî]] û [[Brîtanya]], [[Geliyê Loire]], [[Provence]]). Wekî hilberînerek [[ şerab]], Fransa bi gelek herêmên şerabê re pêşeng e ([[Bordeaux]], [[Bourgogne]], [[Beaujolais]], [[Roussillon]], [[Champagne]]). Çandiniya heywanan (Brîtanya, Normandiya û herêmên çiyayî) goşt û şîrên bi kalîte peyda dike. Masîgirên Atlantîk û Deryaya Bakur girîng in. Taybetmendiyek çandiniya îsotê li perava rojava ye.

Pîşesaziya kevneşopî ya hesin û pola ya fransî li bakur û bakur-rojhilat li ser bingeha maden û kana komirê ya herêmê bû. Li vir, krîza pola ya navneteweyî bi giranî ketiye û kanî û hesinkaran kar kêm kirine an jî hatine girtin. Ji bilî madenê hesin, [[boksît]] tê derxistin (mîneralê bi navê bajarê Les Baux li Provence hatiye binavkirin); Fransa li Ewropayê hilberînerê sereke yê baksît e, ku di hilberîna aluminiumê de tê bikar anîn. Hin neft û gaza xwezayî (li başûrê rojava) û gelek [[hêza hîdro]] heye. Li Fransayê dora çil santralên nukleerî hene (piranî li Ewropayê). Li Saint-Malo li Brittany kargehek mezin a tîrêjê hate çêkirin. Li kêleka endezyariyê (keştiyan, çêkirina otomobîlan), berfirehkirina hilberîna teknolojiya bilind (balafir, telekomunikasyon û elektronîkên din) û pîşesaziya kîmyewî, pîşesaziyên kevneşopî û hilberên pîşesaziyê pozîsyonek bihêz diparêzin (xwarin, cam û porselen, tekstîl û tiştên modê, bîhnxweş û kozmetîk. ). Tûrîzm xwedî girîngiyeke mezin a aborî ye; dora 30 milyon tê çaverêkirin. serdanên biyanî her sal (di nav yên din de diçin Parîsê, kelehên Geliyê Loire, seyrangehên deryayê yên li ser Riviera (Frensî Côte d'Azur, &quot;Azure Coast&quot;) û seyrangehên werzîşên zivistanê yên Alper. Pêjgeha kevneşopî ya fransî bala gelekan dikişîne. tûrîst.&lt;ref name=&quot;All Countries of the World 2000 Bonnier Lexicon&quot;/&gt;

Fransa dikare wekî aboriyek berbiçav a tevlihev (''économie mixte'') were pênase kirin&lt;ref&gt;https://fr.wikipedia.org/wiki/Économie_mixte&lt;/ref&gt; ku di aboriyê de xwedî rêjeyek bilind a xwedîtiya giştî ye, yek ji ya herî bilind di [[OECD]] de. Aboriya Fransa yek ji wan ên herî pêşkeftî yên cîhanê ye û bi tundî li ser [[teknolojiya bilind]] ye. Piştî [[DYA]], [[Çîn]], [[Japonya]] û [[Almanya]] li cîhanê pêncemîn mezintirîn tê hesibandin.

Li gorî [[Rêxistina Bazirganiya Cîhanî]], di sala 2003 de, Fransa piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya, Japonya û [[Çîn]] di cîhanê de pêncemîn îxrackarê herî mezin ê bazirganiyê bû û piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya û Chinaîn jî çaremîn îtxalkarê herî mezin bû.

Li gorî [[OECD]], di 2003 de Fransa li pêş Dewletên Yekbûyî û [[Belçîka]] xwedan para herî mezin a veberhênana biyanî bû (wek sedî tê hesibandin). Bi bernameya xwe ya [[navokî]] re, Fransa di heman demê de welatê herî bilind ê xwebexşînê ye li [[Ewropa Rojava]] û yek ji heft welatên herî pîşesazî yên cîhanê ye ku herî kêm [[karbondîoksît] hilberîne. ]. Ji ber vê yekê standarda jiyanê li Fransayê pir bilind e.

Aboriya Fransî bihevrebûna aboriya bazarê û destwerdana hukûmetê ya bihêz lê kêm dibe. Qadên mezin ên axa berdar, karanîna [[teknolojiya]] nûjen û subvansiyonên li hev kirin ku Fransa bikin neteweya pêşeng [[cotanî]] ya Ewropaya Rojavayî. Aboriya Fransa, piştî windakirina [[Cezayîr]] di [[1960]] de jî, di cîhanê de yek ji bihêztirîn e. Fransa di heman demê de xwediyê [[pîşesaziya fezayê]] pêşeng e û yek ji du neteweyên Ewropî ye ku xwediyê [[porta fezayê]] ya neteweyî ye - ya din jî [[Esrange]] li Swêdê ye.

Dewleta Fransa xwediyê beşeke mezin ji [[binesaziya]] welat e û xwediyê sereke yê çend şirketên [[rêhesin]], [[elektrîk]], [[firevanî|firevanî]] û [[telekomunîkasyon]] ye. lê ji destpêka salên 1990'î ve bi awayekî zêde kontrola xwe li ser van sektoran azad kiriye. Dewlet par bi perçe pişkên xwe yên li şirketên fransî yên wekî [[France Telecom]], [[Air France]] û di [[sîgorte]]yên din, [[Leşkerî|berevanî]] û [[banke]] de firot dikan.

Fransa [[ewro]] bi 10 endamên din re [[1'ê Çile]] [[1999]] dest pê kir û di destpêka [[2002]] de, pereyên û notên euro bi temamî şûna [[Franka Frensî|Franka Frensî]] danî.

Ji [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa gav bi gav hem ji hêla siyasî û hem jî ji hêla aborî ve nêzikî Almanyayê dibe û her du welat bi gelemperî di nav [[Yekîtiya Ewropî] de wek duya pêşeng a entegrasyona Ewropî têne hesibandin.

Fransa salane 79 mîlyon [[Tûrîzm| tûrîst]] dikişîne, ku ev yek ji ya ku li wî welatî dijî bi girîngî zêdetir e, ku ew dike cihê geştiyariyê yê herî populer ê cîhanê li pêş [[Spanya]] (51,7 mîlyon) û [[DYA]] (41,9 mîlyon) li gorî [[Rêxistina Tûrîzmê ya Cîhanê]] (WTO).

Tûrîst ji hêla bajarên bi eleqeya [[çandî]] mezin, seyrangehên serşuştinê û ski, dîmenên îdylîk û metropolên cîhanê [[Parîs] dikişin.

{{Binêre jî|Kategorî:Firketên Fransî}}

=== Pêşketina aborî ji salên 1990-î ve ===
Fransa di 1999 de tevlî ê sîstema refahê ya welat ji bo dewletê buha bû, ev jî tê wê maneyê ku welat neçar ma ku di çarçoveya qaîdeyên EMU de bimîne. Dewlet neçar ma ku deynan bigire da ku kêmasiyên butçeyê bigire, ev yek jî dibe sedem ku deynê derve carinan digihîje du ji sê parên GDP ya welat. Vê yekê di mezinbûna aboriyê û jûreya tevgerê ya hikûmetê de pirsgirêk çêkir.

Di salên 1990î de, bi saya bazara navxweyî ya Yekîtiya Ewropayê, bazirganiya derve li Fransayê geş bû. Wê demê hinardekirin ji îthalatê mezintir bû.&lt;ref name=&quot;landguiden.se&quot;&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: bazirganiya derve ya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/ Bazirganiya derve | sernav = Kopiyek arşîvkirî | tarîxa wergirtinê = 2014-05-17 | arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517132755/http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/Utrikeshandel | tarîxa arşîvê =17 Gulan 2014 }}, 4ê Cotmeha 2012-an hatiye nûkirin, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat ji salên 2000-an vir ve ji hinardekirinê bêtir îthalat wergirtiye, di nav tiştên din de, girêdayîbûna bi hinartina petrolê.&lt;ref name=&quot;landguiden .se&quot;/&gt;

Îxalata mal û karûbaran ku ji sedî 1994'an de 21% û di sala 2010'an de jî %28 bû.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/Laender/Frankrike/(show)/indicators/(indicator)/ 587 hat standin 2014-04-07&lt;/ref&gt; Di heman demê de, hinardekirina mal û karûbaran ku ji sedî 22% û 25% ji GDP ya welêt tê pîvandin.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/ Laender/Frankrike/(nîşan bide)/nîşandan/(nîşandan)/586, hatiye standin: 07-04-2014&lt;/ref&gt;

Dema ku Fransa di sala 1999-an de beşdarî EMU bû, GDP-ya wan 1.4 trîlyon dolar bû û di sala 2012-an de, GDP gihîştibû 2.6 trîlyon $, ku di GDP-ê de% 86 zêde bû.

Di sala 2005 de, îndeksa di civaka karsaziya fransî de ji 104.8 daket 102.2,&lt;ref&gt;Lundin, Tomas, svd.se, https://www.svd.se/0-fakta-krissiffror-duggar-tatt-over- europa , 2005-04-30, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; û hinardekirina Fransî di hemû sektoran de ji bilî aliyê xwarinê kêm bû.&lt;ref&gt;Rosin, Björn Erik, svd.se, https://www.svd. binêre/stort-upsving-for-fransk-economie, 2006-09-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat di heman serdemê de baş bû, lê tevî vê yekê, GDP-ya welat bû duyemîn ya herî kêm. di 2005 de li Herêma Euro. &lt;ref&gt;Wezareta Karûbarên Derve, regeringen.se, {{Cite web|url=http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |title=Copy arşîvkirî | date retrieval=2014-05-15 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140410193555/http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |tarixa arşîvê=2014- 04-10 }}, 2008-04-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tradingportalen.com/nyheter/tecken-pa-ekonomisk-aterhamtning- i-euro-omradet/|sernav=Nîşeyên başbûna aborî li herêma Euro|weşanger=Portalen Bazirganî|dakêşandin um=13 Hezîran, 2005}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2007’an de li Fransayê aborî careke din xera bû û di sala 2008’an de ji ber krîza darayî ya li welatên Ewropa û cîhanê careke din welat ketibû ber paşketinê. Li welêt bêkarî zêde bû û pîşesaziya otomobîlan a Fransayê xirab bû. Paşê hukûmetê di veberhênanên di sektora giştî de, piştgirî ji bo pîşesaziya otomobîlan û bihuştên bacê û deynên bank û pargîdaniyan veberhênan kir. Di sala 2009 de, aboriya Fransa ji sedî 2,7 kêm bû, lê di dawiya salê de mezinbûn berevajî bû û di sala 2010 de GDP ji sedî 1,5 zêde bû. Lêbelê, aborî ji ber sistbûna aboriya cîhanê zêde mezin nebû.&lt;ref&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: Aboriya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/ Europa/Frankrike/Ekonomi | sernav=Nûpek arşîvkirî |dîrokê vegerandinê=2014-05-15 |arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517195018/http://www.landguiden.se/Lander/Europa /Frankrîke/Ekonomi |arşîv date=17 Gulan 2014 }}, nûvekirî, 4ê kewçêrê, 2012, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt;

Di hilbijartinên serokatiyê yên sala 2012an de, Fransa gelek xebitî ku kêmasiya bûdceya xwe bigihîne sînorê Yekîtiya Ewropayê ji sedî 3. Mezinbûna wan bi qasî %0,4 kêm bû û deynê neteweyî jî ji %90ê GDP bû. Ji ber vê yekê ji bo Fransa girîng bû ku mezinbûna welêt zêde bike û deynê neteweyî kêm bike. [[François Hollande]] ji bo dewlemendan, karsazên mezin, bank û şîrketên petrolê, ku wî di hilbijartinan de bi ser ket, polîtîkayeke hişkbûnê bi bacên bilindtir pêşniyar kir.&lt;ref&gt;Küchler, Teresa, SvD, Francois Hollande ji dewlemendan bistînin, https :// www.svd.se/francois-hollande-ska-ta-fran-de-rika, hatiye standin: 2014-05-06&lt;/ref&gt;

Di sala 2013’an de ji bo aboriya Fransa hîn jî pirsgirêk hebûn. Hilberîna otomobîl, pola û elektronîk (ku li Fransayê çavkaniyên sereke yên îxracatê ne) ji bo wan bihatir bû ji Asya û yên mayî yên Ewropayê. Ev bû sedema kêmbûna hinardekirinê. Di sala 1999 de, Fransa %7 ji hinardekirina cîhanî pêk dihat, lê di sala 2013 de ew daket %3.&lt;ref&gt;https://www.svd.se/frankrike--det-storsta-hotet-mot-euron, 2013- 01 -11, hatiye standin: 2014-05-13&lt;/ref&gt;

Di 2014 de, mezinbûna GDP hema hema nayê guhertin.&lt;ref&gt;Parîs TT-Reuters, svd.se, https://www.svd.se/trog-tillvaxt-i-eurozonen, hatiye wergirtin: 2014-05-15&lt;/ref&gt;

=== Binesazî ===
==== Veguhastin====
[[Wêne:Viaduc de la Rague et TGV (2014).JPG|thumb|Trêna bilez a TGV li başûrê Fransayê.]]

Firokeya herî mezin a Fransa [[Air France]] ye, ku difire cihên li Fransa, Ewropa û yên din ên cîhanê. Mezintirîn [[balafirgeha]] [[Balafirgeha Parîs-Charles de Gaulle]] li derveyî [[Parîs]] ye. Balafirgeh yek ji mezintirîn li [[Ewropa]] û xalek danûstendinê ya girîng e.

Trafîka trênê baş pêşkeftî ye û li ser gelek rêgezan bi hewayê re pêşbaziyê dike. Trafîk nayê verastkirin (her çend pêşniyarên weha hene) û di serî de ji hêla dewletê ve tê xebitandin [[SNCF]]. Trêna bilez [[TGV]] li ser rêyên wekî [[Parîs]]-[[Lyon]] populer e.

Trên ji Parîsê diçin bajarên din ên Ewropî yên wekî [[London]] û [[Bruksel|Brûksel]]. Di dîrokê de, Parîs ji bo [[Orient Express]] jî yek ji stasyonên navendî bû.

Fransa yek ji mezintirîn toreyên rê li cîhanê ye. Ev bi qasî 800&amp;nbsp;hezar kîlometir e ku 7100 kîlometre [[otoban]] ye. Piraniya otobanên Fransayê, bi kîlometreyan, otobanên bi bacê ne. Ev rê ji aliyê hikûmetê yan jî şîrketên taybet ve tên xwedîkirin û xebitandin. Di dawiya salên 1990-an û destpêka salên 2000-an de, dewleta Fransa hêdî hêdî xwedîtiya xwe li van pargîdaniyan kêm kir. Fransa xwedî trafîka rastê ye.

==== Mail, telefon û Înternet ====
Fransa ji bo demek dirêj li paş welatên pêşkeftî yên din mayî, lê naha digihîje û berfirehbûna [[banda fireh]] bi lez û bez ber bi pêş ve diçe.

====Perwerdehî û lêkolîn====
[[Wêne:Place et chapelle de la Sorbonne à Paris.jpg|thumb|[[Zanîngeha Parîsê]]]]
Di sedsala 12-an de wekî yek ji kevintirîn zanîngehên cîhanê hate damezrandin, piştî [[Gulan] bû nav 13 zanîngehên cuda yên dewletê yên serbixwe. Rabûn]]. Di wêneyê de avahiya zanîngehê [[Sorbonne]]

Bi têgînên ''école primaire'' (dibistana seretayî) tê wateya serdema ''école maternelle'' û ''école élémentaire'', dema ku ''pileya duyemîn'' an jî ''duyan'' bi gelemperî ji bo '' tê bikaranîn. collège'' û ''lycée'', hevwateya [[Li ser têgîna dualîsmê (kitêb)|gymnasium]] ya Swêdê ye.

Li Fransayê, dibistana mecbûrî di şeş saliya xwe de dest pê dike, lê ji sê saliyê (carinan jî du salî) heya şeş saliya xwe &quot;école maternelle&quot; ya dilxwazî ​​heye ku ji hemî zarokên ku li Fransa dijîn re vekirî ye. hejmareke zêde ya zarokan beşdarî perwerdeyê dibin. Di şeş saliya xwe de, tu diçî ''école élémentaire'', piştî wê jî ''kolêj'' li pey tê û heta tu 15 salî diçî wir.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Xwendina bilind a fransî xwedan kevneşopiyek dewlemend e ku vedigere Serdema Navîn. Li paytext, [[Zanîngeha Parîsê]], ku di sedsala 12-an de hate damezrandin, bû yek ji kevintirîn û girîngtirîn saziyên xwendina bilind û lêkolînên akademîk ên cîhanê. Yekem [[Doktor|doktora]] di dersên [[Îlahîyatnasî]] û [[Mirovnasî|humanîstî]] de li vir hatin pêşxistin.

Şoreşa Fransî bilindbûna ''grandes écoles'' dît, kolêj - bi gelemperî leşkerî, teknîkî an zanistiya siyasî ne - ku paşê ji ber rola wan di nav dezgeha leşkerî ya berfireh a piştî-şoreşê ya Frensî de bi prestîj mezin bûn.

Piştî [[Serhildana Gulanê]] ya 1968, Zanîngeha Parîsê di nav 13 zanîngehên dewletê yên serbixwe de hate dabeş kirin.

== Herêmên Fransayê ==
{{GotarêBingeh|Herêmên Fransayê}}
{{Nexşeya herêmên Fransayê|text=fgfdfgdg}}
Ji sala 2016an ve, Fransa ji 18 herêman ({{bi-fr|région}}) pêk tê.
''Régions'' yên li Fransaya parzemînî jî di hundura xwe de jî gav bi gav wek [[département]], [[Arrondissement]], [[Cantone]] û [[Commune]] tê parve kirina perçeyên hîn biçûk.

{{-}}

=== Heremên kevn ===
Ji sala [[1956]]an heta 1ê çileya [[2016]]an, Fransa ji 26 herêman pêk hatibû. Ji wan 21 li xakên Fransaya parzemînî bûn, yek girava [[Korsîka]] bû, û çar jî navçeyên ser deryayî bûn.

{|
|
# [[Alsace]]
# [[Aquitaine]]
# [[Auvergne]]
# [[Basse-Normandie]]
# [[Bourgogne]]
# [[Bretagne]]
# [[Centre]] 
# [[Champagne-Ardenne]]
# [[Korsîka]] (statuya taybetî)
# [[Franche-Comté]]
# [[Haute-Normandie]]
|
&lt;ol start=12&gt;
&lt;li&gt;[[Île-de-France]]
&lt;li&gt;[[Languedoc-Roussillon]]
&lt;li&gt;[[Limousin]]
&lt;li&gt;[[Lorraine]]
&lt;li&gt;[[Midi-Pyrénées]]
&lt;li&gt;[[Nord-Pas de Calais]]
&lt;li&gt;[[Pays de la Loire]]
&lt;li&gt;[[Picardie]]
&lt;li&gt;[[Poitou-Charentes]]
&lt;li&gt;[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] (PACA)
&lt;li&gt;[[Rhône-Alpes]]
|
[[Wêne:FranceRegionsNumbered.png]]
|
|}

* '''Herêmên li ser deryayê''' jî ev in:
{|
|
:23 [[Guadeloupe]]
:24 [[Martinique]]
:25 [[Guyanaya Fransî]]
:26 [[Réunion]]
|
[[Wêne:Guadeloupe map.png|90px|Guadeloupe]][[Wêne:Martinique-Map.png|90px|Martinique]][[Wêne:French Guiana-CIA WFB Map.png|90px|Guayanaya]][[Wêne:Reunion-CIA WFB Map.png|90px|Réunion]]
|
|}

== Mijarên têkildar ==

* [[Fransayî]]
* [[Zimanê fransî]]
* [[Fransiyûm]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|France}}

{{YE}}
{{Dewletên Ewropayê}}

[[Kategorî:Fransa| ]]</text>
      <sha1>7fwt7lwrnta84vud75b80bp63dt2npg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093310</id>
      <parentid>1093309</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T16:27:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="52239" xml:space="preserve">{{çavlêgerandin}}
{{Infobox welat
 | nav               = ''République Française''
 | navê_fermî        = 
 | navê_kurdî        = Komara Fransayê
 | al                = Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg
 | girêdana_alê      = Alaya Fransayê
 | nîşan             = Armoiries république française.svg
 | girêdana_nîşanê   = Nîşana Fransayê
 | dirûşm            = Liberté, Égalité, Fraternité&lt;br /&gt;(bi kurdî: Azadî, Wekhevî, Biratî)
 | sirûda_netewî     = La Marseillaise
 | cîh               = Mapadefrancia.svg
 | cîh_sernav        = 
 | zimanên_fermî     = [[Fransî]]
 | zimanên_tev       = [[Alsasî]], [[baskî]], [[bretonî]], [[katalanî]], [[korsî]], [[flemanî]], [[frankoprovenzal]], [[oksîtanî]], zimanên din ên [[Oïl]].
 | paytext           = [[Parîs]]
 | koordînat_paytext = {{Koord|48|51|N|2|21|E|type:country}}
 | bajarê_mezin      = [[Parîs]]
 | sîstema_siyasî    = [[Komar]]
 | serok_cure        = Serokomar
 | serok_nav         = [[Emmanuel Macron]]
 | serok_cure1       = Serekwezîr
 | serok_nav1        = [[Jean Castex]]
 | serok_cure2       = 
 | serok_nav2        = 
 | rûerd             = 675.417
 | av                = 0,26
 | gelhe             = 67,399,000
 | gelhe_sal         = [[2021]]
 | berbelavî         = 116
 | serxwebûn         = 
 | TBH_giştî         = 
 | TBH/kes           = 
 | TBH_sal           = 
 | dirav             = [[Ewro]] (EUR)
 | dem               = [[UTC+1]]
 | nîşana_înternetê  = .fr
 | koda_telefonê     = +33
 | nexşe             = Frankreich Relief.png
 | nexşe_sernav      = 
}}
'''Fransa''' yan jî '''Komara Fransî''', ({{Bi-fr|France}}, /fʁɑ̃s/) yan jî (République Française, xwendin: /ʁepyblik fʁɑ̃sɛz/) welatek navparzemînî ye ku li [[Ewropaya Rojava|Ewropayê Rojava]] û herêm û deverên derveyî yên li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] û [[Okyanûsa Atlantîk]], [[Okyanûsa Mezin|Pasîfîk]] û [[Okyanûsa Hindî]] vedigire. Qada wê ya metropolê ji [[Rhine]] heta [[Okyanûsa Atlantîk]] û ji [[Deryaya Navîn]] heta [[Qenala îngîlîzî]] û [[Deryaya Bakur]] dirêj dibe.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-21|title=French Guiana|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Guiana&amp;oldid=1099654171|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-06-17|title=Administrative divisions of France|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Administrative_divisions_of_France&amp;oldid=1093564080|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-26|title=French Southern and Antarctic Lands|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Southern_and_Antarctic_Lands&amp;oldid=1100569184|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Herêmên dervayê [[Guyana Fransî]] li [[Amerîkaya Başûr]], [[Saint Pierre]] û [[Miquelon]] li [[Atlantîka Bakur]], [[Hindistanên Rojavayê Frensî]] û gelek giravên li [[Okyanûs|Okyanûsa]] û [[Okyanûsa Hindî]] hene.  Ji ber gelek deverên xwe yên peravê Fransayê hene, xwediyê devera herî mezin a aborî ya taybet a cîhanê ye. Fransa li parzemîna [[Ewropa|Ewropayê]] bi [[Belçîka]], [[Lûksembûrg|Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Monako]], [[Îtalya]], [[Andorra]], [[Spanya]]  [[Holenda]], [[Sûrînam]] û [[Brezîl]] li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] bi navgîniya deverên xwe yên derveyî li [[Guyana Fransî]] û [[Saint Martin]] re sînorên xwe parvedike. Hijdeh herêmên wê yên entegre (pênc ji wan li derveyî welat in) li qadeke hevgirtî ya 643.801 km² vedigire&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|title=The World Factbook|date=2014-01-31|website=web.archive.org|access-date=2022-07-27}}&lt;/ref&gt; û li gorî daneyên gulana sala 2021an zêdetirî 67 mîlyon kes li Fransa û li herêmên wî dijîn. Fransa komarek nîv-serokatî ya yekgirtî ye ku paytexta wî bajarê [[Parîs]] e. Bajarê [[Parîs|Parîsê]] bajarê herî mezin ê Fransayê ye û navenda çandî û bazirganî ya sereke ye. Deverên din ên bajarî yên sereke [[Marsêy|Marseille]], [[Liyon]], [[Toulouse]], [[Lille]], [[Bordèu|Bordeaux]] û bajarê [[Nice|Niceê]] ye.

== Dîrok ==
Di dawiya [[Serdema Kevnare]] de, Galiya kevnar li çend padîşahiyên Almanî û herêmek Gallo-Romî ya mayî, ku wekî Padîşahiya Syagrius tê zanîn, hate dabeş kirin. Di heman demê de, Brîtanîyên Keltî ku ji rûniştgeha Anglo-Sakson a Brîtanyayê ku direvin, li beşa rojavayê Armorica bicih dibin. Di encamê de, nîvgirava Armorican hate guherandin û navê nîvgiravê wekî Brittany hate guhertin, çanda Keltîk hate vejandin û padîşahiyan piçûk ên serbixwe li herêmê hatin demazirandin.

Yekemîn rêberê ku dibe padîşahê hemû Frankan Clovis I ye ku di sala 481ê de dest bi serweriya xwe kir û di sala 486an de hêzên paşîn ên waliyên Romayê yên parêzgehê têk bir. Clovis başûrê rojava ji Visigoths vegerand, di sala 508an de hate imad kirin û xwe wekî mîrê [[Almanyaya Rojava]] îlan kir.

Clovis I piştî hilweşîna Împaratoriya Romayê yekem fetihkarê Almanan e ku ji Arianîzmê, ji Xirîstiyaniya Katolîk Derdikeve. Bi vî awayî ki aliyê papatiyê ve sernavê &quot;Keça Mezin a Dêrê&quot; (bi fransî: La fille aînée de l'Église) li Fransayê hate dayîn û ji padîşahên Fransî re jî &quot;Padîşahên Herî Xiristiyan ên Fransayê&quot; (Rex Christianissimus) dihate gotin.

[[1799]] [[Napoleon I]] pêşî wekî [[Konsulê Yekem]] û paşê jî wekî [[Împerator]] komarê girt. Artêşên wî li seranserê Ewropayê gelek şer kirin, gelek welat fetih kirin û bi xizmên Napoleon re li ser text padîşahiyên din ava kirin. Piştî hilweşandina Napoleon [[1815]], padîşah li Fransayê hate vegerandin, tenê bi [[Komara Fransaya Duyemîn|Komara duyemîn]], ku di encamê de ji aliyê [[Napoleon III|Louis-Napoléon ve hat dewsa wê hate hilweşandin. Bonaparte]], biraziyê Napoleon I, ku piştî ku yekem car wek serok hat hilbijartin, [[Imperatoriya Duyemîn]] û xwe [[Napoleon III]] îlan kir.

Rast e Fransa di her du [[Şerê Cîhanê yê Yekem|Yekemîn]] û [[Şerê Cîhanê yê Duyem]] de yek ji hêzên serketî bû, lê welat di her du şeran de gelek êş kişand û qet nekarî rewşa xwe ya berê bi dest bixe. Hevkariya bi dewleta dagirker a Alman re di dema [[Rejîma Vichy|Serdema Vichy]] de bû birînek vekirî û welat di sala 1946an de wekî [[Komara Çaremîn]] hate avakirin. Di sala krîzê de [[1958]], General [[Charles de Gaulle]] di encamê de reformek berfireh pêk anî ku bû sedema [[Komara Pêncemîn]] û îroyîn [[demokrasiya serokatiyê|demokrasiya serokatiyê]] bi îstîqrar.

Di dehsalên dawîn de, hevkariya di navbera Fransa û Almanyayê de ji bo yekbûna aborî li Ewropayê girîngiyek bingehîn e, û Fransa îro di nav [[Yekîtiya Ewropayê|Yekîtiya Ewropî]] de, di nav de [[Yekîtiya Aborî û Dirav]] de roleke navendî heye.

== Erdnîgari ==
Dewleteke navendîparêz û yekneteweyî ye. Welatê cîranê wê li Ewropayê ev in: [[Belgiya]], [[Lûksembûrg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Spanya]], [[Andorra]]

Sînorên Fransa li bakur bi [[Atlantîk]] û li başûr bi [[Deryaya Spî]] re hene. Ji bilî li [[Ewropa]] erda Fransa li [[parzemîn]]ên din jî heye. Li [[Karîbîk]]an wek mînak [[Saint-Martin]], li [[Emerîkaya Başûr|Başûrê Amerîkayê]] [[Guayanaya Fransî]], li qeraxên [[Emerîkaya Bakur|Bakurê Amerîkayê]], li Okyanûsa Hindê û li [[Okyanûsya]]yê herêm û welatên girêdayî Fransa hene.

=== Erdnîgariya Xwezayî===
[[Wêne: Most beautiful villages of the world montsoreau 2.jpg |thumb|[[Loire]] li [[Montsoreau]], [[Geliyê Loire]].]]
Fransa ji [[Derya Spî]] heta [[Deryaya Bakur]] û ji [[Rhine]] heta [[Atlantîk]] dirêj dibe. Ew bi [[Brîtanyaya Mezin]], [[Belçîka]], [[Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Andorra]] tê hevsînorkirin. û [[Spanya]]. Li derveyî welatê dayikê, Fransa bi [[Brezîlya]], [[Sûrîname]] û [[Hollanda]] re sînorên bejahî parve dike.

Ji bilî welatê dayika [[Ewropaya Rojava|Ewropa Rojava]] (''la métropole''), Fransa ji herêmên [[Amerîkaya Bakur]], [[Hindîstana Rojava|Karibîk]], [[Amerîkaya Başûr]], [Okyanûsa Hindî]], [[Okyanûsa Pasîfîk]] û [[Antarktîka|Antarktîk]] (îdiayên li ser qada axa Antarktîkê ji hêla piraniya welatên cîhanê ve nayê pejirandin).

Fransa ji deştên peravê yên li bakur û li rojava yên bi Atlantîk û Deryaya Bakur heta zincîreyên çiyayên mezin, [[Pyrenees]] li başûr û [[Alpê]] li başûr, [[Pyrenees]] li bakur û li rojavayê rojhilat bi [[Ewropa]] lûtkeyên çiyayên herî bilind (derve [[Qafkas]]), [[Mont Blanc]], 4&amp;nbsp;810 metre. Di hundurê de rêzeçiyayên din ên wekî [[Navenda Massif]] û [[Vosges]] hene. Chaine de Puys li Massif Central, girseyek çiyayî ya bi derdora 80 volkanên neçalak, di Tîrmeha 2018-an de wekî [[Mîrateya Mîrateya Cîhanê]] hat destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://whc.unesco.org /ku/list/ 1434|sernav=Chaine des Puys - Qada tektonîkî ya Limagne|Dîroka dakêşanê=2018-07-05|paşnav=Navenda|nav=Mîrateya Cîhanê ya UNESCO|works=whc.unesco.org|ziman=ku }}&lt;/ref&gt;

Fransa di navbera çar [[pergalên çem]] yên mezin de dabeş dibe, ku sê ji wan diherikin [[Atlantîk]]. Ew li ser deştên nermik ên bakur û rojavayê Fransa diherikin û çemên wan ên berdar bûne sedem ku navenda aborî û siyasî ya welêt li beşên bakur ên welêt biqede, ku dikare wekî alîkarek bihêz were dîtin ku Parîs bibe Parîs. navenda welêt.

=== Dabeşkirina îdarî ===
{{Gotara sereke|Parçeya îdarî ya Fransa}}

[[Wêne:Régions de France 2016.svg|thumb|Ji Çile 2016 de, li [[Fransa Proper] tenê 13 herêm hene]]&lt;ref&gt;http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/12 /17 /la-carte-a-13-regions-definitively-adoptee_4542278_823448.html&lt;/ref&gt;]]
Fransa (di 2015 de) dabeş dibe:&lt;ref&gt;http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/documentation.asp?page=documentation.htm&lt;/ref&gt;
* 27 herêm (''herêm''), 22 navxweyî û pênc ne ewropî. Binêre ''Herêmên Fransa''.
* 101 beş (''departements''). Binêre ''Wezareta Fransa''.
* 335 navçeyên (''navçe''). Binêre ''Navçeya Fransa''.
* 2&amp;nbsp;054 Kanton (''kanton''), di nav de 59 yên ne ewropî jî hene. Binêre ''Kantonên Fransa''.
* 36&amp;nbsp;658 komûns (''komunan''). Binêre ''Şaredariyên Fransî''.
* 9 villes nouvelles ku dabeşek e ku bi dabeşên jorîn re paralel dimeşe. Binêre Ville nouvelle.

Wezaret bi jimare ne û ev jimar di du reqemên pêşî yên koda posteyê de cih digirin. Jimareya beşê berê jî li ser lewheyên qeydkirina wesayîtên rê, wekî du reqemên dawîn jî hatibû destnîşan kirin. Ev pergal, ku li ser bingeha qeyda wesayîtê ya ku ji hêla beşa ve hatî rêve kirin, ku wesayit lê lê bû, niha (2021) ber bi qonax ve tê derxistin û bi qeydek navendî ve tê veguheztin, ji ber vê yekê hûn nikanin beşa malê li ser lewheyên nû bixwînin.

Herêm, dezgeh, navçe û kanton herêmên îdarî yên hikûmetê ne. Herêm ji aliyê qeymeqamekî herêmê (''préfet de région''), ku di heman demê de serokê yek ji beşên herêmê ye, têne birêvebirin. Dezgeh ji hêla [[Parlîk (Fransa)|prefekt]] (''préfet''), ku ji hêla [[hikûmet]] ve hatî tayîn kirin (wekhev [[walî]]) têne rêvebirin; navçe ji aliyê binerd (''sous-préfet'') ve tê birêvebirin. Kanton bi giranî wek [[navçe]] di hilbijartinên meclîsên herêmê û meclîsên dezgehan de kar dikin. Li [[Parîs]], du qeymeqam hene, qismî qeymeqamekî îdarî &quot;asayî&quot; ye, ku di heman demê de qeymeqamê herêmê ye, beşek jî muxtarê polîsan (''préfet de police''), ku şefê polîsê herî bilind e, di heman demê de [[ fermandarê sivîl]] li Parîsê [[herêma sivîl]] (''zone de défense de Paris''). Prefektê polîs jî li beşên [[Hauts-de-Seine]], [[Seine-Saint-Denis]] û [[Val-de-Marne]] wezîfeya xwe dike.

Herêm û dezgeh jî şaredariyên bi mafên xwe yên bacê û meclîsên rasterast têne hilbijartin, bi rêzê ve ''[[Lijneyên Herêmî yên Fransa|conseil Régional]]'' û ''conseil général'' wek saziya herî bilind a biryardanê pêk tînin. Şaredarîya herêmê û meclîsa herêmê ji alîyê ''président du conseil régional'' ve tên birêvebirin; şaredariya beşê (li gorî [[Meclîsa wîlayetê|Meclîsa wîlayetê]]) û meclîsa daîreyê ji aliyê ''président du conseil général'' ve tên birêvebirin.

Dezgeha herî bilind a biryardanê ya şaredariyan meclîsek e (''konseil şaredariyê'') û [[şaredar]] (''maire'') ku ji aliyê wê ve hatiye tayînkirin, ku hem serokê meclîsê û hem jî serokê şaredariyê ye. birêvebirî. Li Parîs, Lyon û Marsîlyayê, ku şaredariyên wan bi meclîsên xwe yên rasterast hatine hilbijartin, li navçeyan hatine dabeşkirin, şert û mercên taybetî hene.

Çar [[Wezaretên Frensî yên Derveyî |Dezgehên derveyî]] berê  [[Kolonî|Koloniyên Fransî]] ne ku ji [[1946]] de xwediyê heman statuya wezaretên Fransaya Ewropî ne (''[[Fransa métropolitaine|metropole]])''. Ew parçeyên yekbûyî yên Komara Fransa (û bi vî rengî YE jî) ne. [[Herêmên li derveyî Fransa|herêmên îdarî yên derveyî]] [[herêmên girêdayî]] ne ku ew jî li derveyî YE ne. Ew jî mîna dezgehan têne rêvebirin û rûniştevanên fransî [[hemwelatî|welatî]] ne. Piraniya wan [[ewro]] bikar tînin, ji bilî [[Polinezyaya Fransî]], [[Kaledonyaya Nû]] û [[Giravên Wales û Futuna]] yên ku pereyê wan, [[Franka CFP]] hene. Fransa di heman demê de di [[Okyanûsa Hindî]] de çend giravên neniştecî yên bi navê [[Îles Éparses]] kontrol dike, ku ligel [[Adélieland]], îdiaya Fransa ya [[Antarctica]], [[Zimanê fransî]] pêk tînin. Herêmên Başûr.

==== Herêmên Fransayê ====
{{GotarêBingeh|Herêmên Fransayê}}
{{Nexşeya herêmên Fransayê|text=fgfdfgdg}}
Ji sala 2016an ve, Fransa ji 18 herêman ({{bi-fr|région}}) pêk tê.
''Régions'' yên li Fransaya parzemînî jî di hundura xwe de jî gav bi gav wek [[département]], [[Arrondissement]], [[Cantone]] û [[Commune]] tê parve kirina perçeyên hîn biçûk.

{{-}}

===== Heremên kevn =====
Ji sala [[1956]]an heta 1ê çileya [[2016]]an, Fransa ji 26 herêman pêk hatibû. Ji wan 21 li xakên Fransaya parzemînî bûn, yek girava [[Korsîka]] bû, û çar jî navçeyên ser deryayî bûn.

{|
|
# [[Alsace]]
# [[Aquitaine]]
# [[Auvergne]]
# [[Basse-Normandie]]
# [[Bourgogne]]
# [[Bretagne]]
# [[Centre]] 
# [[Champagne-Ardenne]]
# [[Korsîka]] (statuya taybetî)
# [[Franche-Comté]]
# [[Haute-Normandie]]
|
&lt;ol start=12&gt;
&lt;li&gt;[[Île-de-France]]
&lt;li&gt;[[Languedoc-Roussillon]]
&lt;li&gt;[[Limousin]]
&lt;li&gt;[[Lorraine]]
&lt;li&gt;[[Midi-Pyrénées]]
&lt;li&gt;[[Nord-Pas de Calais]]
&lt;li&gt;[[Pays de la Loire]]
&lt;li&gt;[[Picardie]]
&lt;li&gt;[[Poitou-Charentes]]
&lt;li&gt;[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] (PACA)
&lt;li&gt;[[Rhône-Alpes]]
|
[[Wêne:FranceRegionsNumbered.png]]
|
|}

* '''Herêmên li ser deryayê''' jî ev in:
{|
|
:23 [[Guadeloupe]]
:24 [[Martinique]]
:25 [[Guyanaya Fransî]]
:26 [[Réunion]]
|
[[Wêne:Guadeloupe map.png|90px|Guadeloupe]][[Wêne:Martinique-Map.png|90px|Martinique]][[Wêne:French Guiana-CIA WFB Map.png|90px|Guayanaya]][[Wêne:Reunion-CIA WFB Map.png|90px|Réunion]]
|
|}

==Siyaset==
=== Dewlet û siyaset ===
Navê [[Destûra Bingehîn|Destûra]] ya niha ya Fransayê [[Komara Pêncemîn]] ye û di referandûma 28'ê Îlona 1958'an de hat qebûlkirin. Wê pozîsyona [[birêvebir]] li hember [[qanûndaner] xurt kir. ] û diyar dike ku [ [Serokê Fransa|Serokomar]] (''Président de la République'') dê bi hilbijartina rasterast ji bo wezîfeya 5 salan were tayîn kirin (di 2001 de ji 7 salan hate guhertin). Hilbijartina serokomariyê di du tûran de pêk tê. Ger di tûra yekem de ti berbijarek ji sedî 50&amp;nbsp;detir dengan nestandibe, her du namzedên sereke di gera duyem a hilbijartinan de tên cem hev. Desthilatên berfireh ên serokomar divê îstiqrara desthilatdariya dewletê û hebûna dewletê misoger bike. Di nav hêzên herî girîng de mafê bangeşeya referandûmên biryardar û hilbijartinên nû yên Meclîsa Neteweyî ye. Her wiha serokkomar [[Serokwezîrê Fransa|Serokwezîr]] û wezîrên din tayîn dike, [[fermandarê bilind]] yê leşkerî ye û ew e ku peymanên navneteweyî îmze dike û li ser bi cîhkirina [[Çekên nukleerî yên Fransa| çekên navokî]]. Zêdebûna desthilatên serokomar, hilbijartina serokatiyê ji hilbijartinên parlamentoyê girîngtir kiriye û ji ber vê yekê rêjeya beşdariyê ji bo hilbijartina serokomariyê zêdetir e.

Parlementoya Fransa ji [[Sîstema dudûr|du odeyan]], [[Meclisa Neteweyî ya Fransa|Meclisa Neteweyî]] (''les députés de l'Assemblée nationale'') û [[Senatoya Fransayê| Senato]] (''Sénat'') , bi giştî 925 endam. 577 endamên Meclisa Neteweyî ji bo heyamên 5 salan bi hilbijartinên rasterast li herêmên hilbijartinê yên yek-endam têne destnîşankirin. Meclisa Neteweyî bijardeya hilweşandina hikûmetê bi pêşniyara bêbaweriyê heye. Nîvê 348 senatoran (''les senators'') li [[Senatoya Fransa|Senata]] (''Sénat'') her sê salan carekê ji bo heyamek şeş salan têne tayîn kirin. Senator xwedan hêzek tixûbdar in û Meclîsa Neteweyî her gav gotina dawî heye heke di navbera her du odeyan de lihevnekirin hebe ji bilî mijarên destûrî. Hikûmet li ser rojeva Meclîsa Neteweyî xwedî bandorek xurt e.

Jiyana siyasî ya Fransayê di van dehsalên borî de heya &quot;hilbijartinên parlemanî yên 2017an&quot; bi polarîzasyonek di navbera du komên siyasî de hate nişandan: çep li dora [[Partiya Sosyalîst (Fransa)|Partiya Sosyalîst]] û rastgir li dora [[Civîna ji bo komara|RPR ]] û şûngirê wê [[Yekîtiya Tevgera Gel|UMP]]. Partiya rastgira tund FN (''[[Eniya Neteweyî (Fransa)|Eniya Neteweyî]]'' &quot;bêtir qanûn û nîzam&quot; û polîtîkayeke tund a koçberiyê diparêze û ji destpêka salên 1980-an vir ve nêzî ji sedî 15&amp;nbsp; dengdana di hilbijartinan de. Partiyê di salên dawî de li Parîsê jî grevên mezin organîze kiribû.

Di Gulana 2012 de, sosyalîst [[François Hollande]] piştî [[Nicola Sarkozy]] bû serokê Fransa. Selefê wî yê kevneperest Sarkozy di sala 2007 de hat ser desthilatê.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Sarkozy radestî Hollande kir|url=https://svenska.yle.fi/artikel/2012/05/15/sarkozy-lamnade-over till-hollande|works=svenska.yle.fi|Dîroka dakêşanê=2021-10-04|ziman=sv-FI}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2017an de, Serokomar François Hollande bû serokê yekem yê di dema [[Komara Pêncemîn]] de ku ji nû ve nehat hilbijartin.

Emmanuel Macron di [[Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022|Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022 de.]] Macron di 20 salan de yekem serokê Fransa bû ku ji nû ve hate hilbijartin. &lt;ref&gt;{{Cite web|title=Macron di Fransaya parçebûyî de serkeftinek eşkere bi dest xist|url=https://svenska.yle.fi/a/7-10015760|verk=svenska.yle.fi|fämtdatum=2022-05 -06|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

=== Parastin ===
[[Serfermandarê Bilind]] yê berevaniya Fransî [[Serokê Komara Fransa|Serokê Komarê]] ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Destûra Bingehîn ya Komara Pêncemîn|url=https:// www.elysee.fr/ en/french-presidency/constitution-of-4-october-1958|verk=elysee.fr|date=2012-11-20|dakêşana date=2021-10-08|ziman=ku}} &lt;/ref&gt; Di bin destê wî de, hikûmet û Wezîrê Parastinê berpirsiyariya siyasî ya parastinê ye.

Parastin ji van pêk tê:

* [[Hêzên Çekdar ên Fransa]] (''Forces armées françaises''), bi serokatiya Serfermandarê Parastinê (''le Chef d'état-major des armées''), ku [[Hikûmet]] Şêwirmendê leşkerî û berpirsê operasyon û amadekariya hêzên çekdar.
* Karên Materyalên Parastinê (''Direction Générale de l'Armement'')
* Rêvebiriya Parastinê (''Sekretariatiya Giştî pour l'Rêveberiyê'')

Fransî [[hêza parastinê]] ji çar [[şaxên parastinê]] [[armé]] (''Armée de Terre''), [[Nationale Marine| derya]] (''Neteweya Deryayî') pêk tê. ') , [[hêza asmanî|hêza asmanî]] (''Armée de l'Air'') û [[jendirme]] (''Cendirme Nationale''). Li kêleka hêzên çekdar, xizmeta bijîjkî ya hêzên çekdar (''Service de Santé des Armées'') û xizmeta sotemeniyê ya hêzên çekdar (''Service des Essences des Armées'') pozîsyoneke serbixwe û berfireh a şaxê digirin.

Hêzên Çekdar ên Swêdê ji sala 2001ê ve artêşeke profesyonel e. Ew ji 347&amp;nbsp;903 [[esker]]ên li ser erka çalak û 81&amp;nbsp;229 [[karkerên sivîl]]a (2003) pêk tê. Ji bilî vê, leşkerên rezerv jî hene.
Li Fransayê robotên bejayî yên bi çeka nukleerî, robotên hewayê û robotên binavderyayî hene. Bi giştî, hêzên çekdar ên Fransî nêzî 350 serikên nukleerî hene.

Fransa dewleta çaremîn bû ku [[Çekên wêrankirina girseyî yên Fransa|çekên nukleerî]] bi dest xist. Hin ji zanyarên welêt li ser [[Projeya Manhattan]] xebitîn, ku Fransa dest pê kir ku cebilxaneya xwe ya nukleerî pêş bixe. Di destpêkê de Fransa hewl da ku bi Îtalya û Almanyaya Rojava re çekên nukleerî çêbike, lê Charles de Gaulle dixwest ku cebilxaneya Fransa bi tevahî têra xwe bike. Yekem ceribandina nukleerî li Cezayîrê di [[1960]] de pêk hat. Piştî serxwebûna Cezayîrê, Fransa dest bi ceribandina çekên xwe yên nukleerî li Polînezyaya Fransî kir.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Çawa Fransa Nuke Distîne? (Kurte Belgefîlma Anîmasyon)|url=https://www.youtube.com/watch?v=g2OuUkS2teA|dakêşana date=2021-10-07|ziman=ku|date=26.12.2020|weşanger=Dîrok girîng e}}&lt; / ref&gt;. Di navbera 1966-1996 de, welêt 193 bombeyên nukleerî li ser atolya [[Moruroa]] û [[Fangataufa]] ceribandin. Ceribandinên nukleerî di navbera dewleta Fransa û niştecihên Polînezyaya Frensî de ku daxwaza tazmînatê ji dewletê kirine, bûne sedema cûdabûna nêrînan. french-polynesia-research-finds|work=the Guardian|date=2021-03-09|date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Polynesiyên Fransî ji ber ku Macron serdana giravan dike, li ser ceribandina nukleerî hesabekê bigerin|url=https://www.france24.com/en/asia- pacific/20210727-french-polynesians-seek-a-reckoning-as-france-vows-to-open -archives-on-nuclear-testing|work=France 24|date=2021-07-27|daktime date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

[[Lejyona Biyan|Lejyona Biyaniyan a Fransî]] ji aliyê Qralê [[Louis Philippe I yê Fransa|Louis Philippe]] ve di sala 1831 de hate damezrandin da ku ji Swîsre û Alman [[Mercenas|mercên]] yên ku li Parîsê mane bi şandina wan xilas bibin. ji Cezayîrê re ji bo piştgiriya artêşa fransî li wir. Lêbelê, di rewşa îroyîn de, Legion yekîneyek elît a hêzên çekdar ên Fransa ye, her çend hîn jî hin kevneşopiyên kevn hene: leşkerên di Lejyonê de sond dixwin ji Lejyon bi xwe, ne bi Komara Fransa.&lt;ref&gt;{{Webref. |title=Lejyona biyanî ya Fransî|url= https://www.youtube.com/watch?v=jiYX1ngjjCo|Dîroka dakêşanê=2021-10-08|ziman=ku|date=27.1.2019|weşanger=Dîroka Hêsan} }&lt;/ref&gt;.

==== Artêşa Fransa ====
[[Wêne:Photo des troupes de marine.jpg|thumb|Hêzên deryayî bi [[FAMAS]] di destan de dimeşin]]
* Yekîneyên şer: 70 [[tabûr]], her wiha 2 [[tabûr]] di [[Tûgaya Frensî-Almanî]]
* Yekîneya parastinê: 18 [[tabûr]]s

Personelên leşkerî yên artêşê ji 131&amp;nbsp;039 leşkeran pêk tê.

==== Deryayî ====
* Yekîneya şer a li ser rûyê erdê: 72 keştî, 12200 deryavan
* Yekîneya keştiyên binê avê: 10 keştiyên binê avê, 3 hezar û 800 deryavan
* Balafirgeha deryayî: 152 balafir, 6800 deryavan
* Hêzên piyade yên deryayî: 1&amp;nbsp;700 leşker
Personelên leşkerî yên hêzên deryayî ji 44&amp;nbsp;595 leşker û deryavanan pêk tê.

==== Hêza Hewayî ====
[[Wêne:Bastille day flyover.4264-crop.jpg|thumb|Pêşandana hewayî li Parîsê di [[Roja Netewî ya Fransa|Roja Neteweyî]]]]
* Hêzên Hewayî yên Stratejîk (Hevgirên Nukleerî): 90 balafir, 2&amp;nbsp;300 leşker
* Hêzên hewayî: 310 balafir, 5&amp;nbsp;900 leşker
* Balafirên veguhestinê: 100 balafir
* Nêçîrvanê Baregeha Esmanî: 5&amp;nbsp;300 leşker

==== Jenderme ====
Cendirmeyan berî her tiştî li gundan û li bajarên biçûk wek hêzeke polîsan tevdigere; li bajarên mezin la [[Polîsê Neteweyî]] heye. Wezîfeyên cendirmeyan wek yên Îtalî [[Carabinieri]] û Îspanyolî [[Guardia Civil]] ne. Cendirmeyên herêmê di sala 2008an de ji 1&amp;nbsp;124 qereqolên jandarmeya herêmî, 370 taqên acîl, 271 dewriyeyên kûçikan, 92 yekîneyên sûcên wîlayetê, 383 yekîneyên sûc, 14 yekîneyên helîkopteran, 7 dewriyên polêsê çemî, 26 9 nobedarên polêsên deryayî, 26 nobedarên trafîkê yên polêsên deryayî pêk dihat. 136 baskên polîsên trafîkê û 37 yekîneyên taybet ên sûcên ciwanan.

Cendirmeyên gerok di sala 2008 de ji 123 [[squadron]]s pêk dihat. Li herêma Parîsê yekîneyeke cendirme ya jortir a gerok heye, di 6 tabûran de 4 hezar polîs, tabûra zirxî ya cendirme û yekîneya taybet a cendirmeyan jî di nav de ne. Di sala 2006an de cendirmeyên Fransî nêzî 105&amp;nbsp;hezar karmend bûn. Ji van 103&amp;nbsp;000 leşker û 2&amp;nbsp;000 jî karmendên sivîl bûn.

==== Xizmeta tenduristiyê ====
[[Pel:French medical VAB dsc06843.jpg|piçûk|Wesayîta şer a xizmeta bijîjkî]]
Xizmeta bijîjkî, ''service de santé'', şaxeke parastinê ya taybet e di nav hêzên çekdar de. Ew di nav tiştên din de pêk tê:

* 9 nexweşxaneyên hînkirinê
* 1 navenda tenduristiyê
* 2 dibistan
* 4 navendên lêkolînê

Karmendên dezgeha tenduristiyê ji 12&amp;nbsp;431 kesan pêk tê û ji wan 7&amp;nbsp;559 leşker in.

==== Xizmeta sotemeniyê ====
Karmendên servîsa sotemeniyê ji 2&amp;nbsp;444 kesan pêk tê û ji wan 1&amp;nbsp;255 personelên leşkerî ne.

=== Têkiliyên Navneteweyî ===
{{Gotara bingehîn|Mîsyonên dîplomatîk ên Fransa}}
Yekem mîsyona dîplomatîk a Fransayê di sala 1522 de dema ku şandeyek şand [[Swîsre]] hate damezrandin. Îro, Fransa xwediyê tora duyemîn a herî mezin a balyozxaneyên cîhanê ye, ku tenê [[Amerîka]] jê derbas dibe. Tevî hilweşandina desthilatdariya kolonyal a Fransayê piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa lîstikvanek navneteweyî ya girîng dimîne. Welat yek ji pênc endamên daîmî yên [[Encumena Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî]], endamê [[G7]] û herwiha endamê damezrîner ên [[NATO]], [[OECD]] û [[Ewropa ye. Yekîtî]].

==== Rêxistinên navneteweyî ====
Fransa di nav yên din de endam e:

* [[OECD]]
* [[Yekîtiya Ewropayê]]
* [[NATO]]
* [[Hevkariya Şengen]]
* [[Rêxistina Ewlekarî û Hevkarî li Ewropayê]]
* [[Konseya Ewropayê]]
* [[Latînî|Yekîtiya Latînî]]
*[[G7]]

== Demografîk ==
[[Wêne:Lyon vue depuis fourviere.jpg|thumb|Lyon piştî paytext Parîsê duyemîn bajarê herî mezin ê Fransayê ye.]]

Taybetmendiya Fransa bi wê yekê ye ku ji çend welatên cîranên xwe, wek Brîtanya Mezin û Almanya, pir zûtir [[veguhertina demografîk]] derbas bûye, ku, di nav tiştên din de, bû sedem ku welat ji bo demek dirêj xwedan nifûsa herî mezin li Ewropayê be. . Lê di sedsala 19-an de, dema ku nifûsa Ewropayê du qat zêde bû, Fransa hema hema bi nîvî zêde bû. Berevajî gelek welatên din ên Ewropî, koçberiya berbi DY ne girîng bû û Fransa demek dirêj bû welatê koçberan. Şerên cîhanê, berî her tiştî [[Şerê Cîhanê yê Yekem]], di pîramîda nifûsa welêt de xelekek kûr xist. Piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], xweşbînî bilind bû û zarokbûn bi asîman bilind bû; serdemek ku bi gelemperî jê re &quot;le Baby Boom&quot; (&quot;[[baby boom]]en&quot; tê gotin. Piştî wê yekê, bûyîna zarokan hinekî daket, heya ku dor hat ku nifşa mezinbûna zarokan ji xwe re bibe xwedî zarok.

Di van demên dawî de, mezinbûna nifûsa xwezayî ji çend welatên cîran xwedan pêşkeftinek erênîtir e. Digel vê yekê, ji ber ku nifşa pitikan teqawid dibe, welat bi karekî dijwar re rû bi rû dimîne.

=== Bajarên mezin ===
Deh bajarên herî mezin ên Fransa ev in (niştecîhên 2012, tevî derdor):&lt;ref&gt;http://insee.fr/fr/ffc/tef/tef2015/T15F014/T15F014.pdf&lt;/ref&gt;
# [[Parîs]] 12,3 mîlyon
# [[Lyon]] 2,3 mîlyon
# [[Marsîlya]] + [[Aix-en-Provence]] 1,7 mîlyon
# [[Toulouse]] 1,3 mîlyon
# [[Piçûk]] 1,2 mîlyon
# [[Bordeaux]] 1,1 mîlyon
# [[Nice]] 1 mîlyon
# [[Nantes]] 0,9 mîlyon
# [[Strasbourg]] 0,8 mîlyon
# [[Rennes]] 0,7 mîlyon

Bajarên sereke an girîng ên çandî yên Fransa ev in:
[[Ajaccio]], [[Amiens]], [[Angers]], [[Bastia]], [[Besançon]], [[Brest, Fransa|Brest]], [[Caen]], [[Cannes]], [[Clermont-Ferrand]], [[Dijon]], '''[[Grenoble]]''', [[Le Havre]], [[Lens, Pas-de-Calais|Lens]], [[Limoges]], [[Metz]], '''[[Montpellier]]''', [[Nancy]], [[Nîmes]], [[Orléans]], [[Pau]], [[Perpignan]], [[Poitiers]], [[Reims]], '''[[Rouen]]''', '''[[Saint-Étienne]]''', '''[[Toulon]]''', [[Tur]].

{{Binêre jî|Lîsteya bajarên Fransa}}

=== Ziman ===
[[Wêne:Langues de la France.svg|thumb|Nexşeya ziman û zaravayên herêmî yên Fransayê.]]
{{Gotara sereke|Zimanê fransî|Zimanê Fransî}}

Nifûsê Fransayê di [[1ê kanûna paşîn]] [[2008]]an de yên bi welatên [[ser deryayî]] ve wek 64.473.140 tê texmîn kirin.&lt;ref&gt;[http://www.insee.fr/fr/ffc/pop_age4.htm Bilan démographique 2007 : des naissances toujours très nombreuses]&lt;/ref&gt; Ew ji [[Almanya]]yê şunda duyem mezintir welata [[YE|Yekitiyê Ewropayê]] ye. Ew ji sedî 13ê (% 13) YE bi tenê pêk tîne ye.

Payîna dirêjahiya jiyanê yê di Fransayê de bo mêran 76,7 sal, bo jinan jî 83,8 e.

Piraniya fransî (% 88) bi fransî wekî zimanê xwe yê dayikê diaxivin, ku ew jî zimanê fermî yê Fransa ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - Ziman - Ziman|url=https://www.bbc. co.uk/languages/ european_languages/countries/france.shtml|works=www.bbc.co.uk|destûra wergirtinê=2021-10-07}}&lt;/ref&gt; Zimanên herêmî yên girîng ev in, [[Oksîtanî]] ([[Provensal]]), [ [Korsîkî]], [[Franko-Provensal]], [[Bretonî]], [[Katalanî]], [[Baskî]], [[Hollandî]] (Flamî) û [[Alsatî]] (zarava almanî). [[zimanê koçberan]] ya herî mezin [[erebî]] ye, bi taybetî zaravayê bakurê rojavayê Afrîkayê ku wekî [[Erebî Maghre]] tê zanîn.

Li herêmên Fransî cûrbecûr [[Zimanên Polînezî]], [[Zimanên Arawak]] an [[Zimanên Krêolî]] tên axaftin lê zimanê Fransî tenê zimanê fermî ye.&lt;ref&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Erdnîgarî Niha! Fransa|url=&lt;/nowiki&gt;https://www.youtube.com/watch?v=g0QrBphsioM&amp;list=PLR7XO54Pktt-h8T-dtr4MXy0_MpbWukHW&amp;index=16%7CDîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku|weşanger=Cografya Niha!} &lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; Di Gulana 2021ê de, Serokomar Macron soz da ku piştgirî bide zimanên hindikahiyên neteweyî, lê pêşnûmeqanûnek ku destûrê dide bikaranîna van zimanên hindikahiyan wekî zimanê perwerdehiyê li dibistanan red kir. Dadgeha Bilind a Fransayê jî ji bo vê yekê nîqaş kir û serî li makezagonê da ku tenê zimanê fermî yê dewletê Fransî ye.

Di dibistana fransî de, [[Îngilîzî]] bi gelemperî yekem zimanê biyanî ye (ne mecbûrî ye, lê ji sedî 90&amp;nbsp; xwendekaran Îngilîzî hildibijêrin) û piraniya xwendekar [[Spanî]], [[Almanî]] an [[Îtalî] dixwînin. ] wekî zimanê sêyem, ku di nav wan de Spanî ya herî berbelav û Almanî ya duyemîn a herî gelemperî ye.

=== Dîn ===
{{Gotara bingehîn|Dêra Katolîk a Romayî li Fransa}}
Di sala 2009 de ji sedî 64&amp;nbsp;ji nifûsê [[Dîra Katolîk a Romayê|Katolîk]], ji sedî 4 [[Îslam|Misilman]], ji sedî 3&amp;nbsp; [[Protestan]] bûn.&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=catho&gt;[http&lt;/nowiki&gt; : //www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 La France catholique mais moins pratiquante] - La Croix. 29 Kanûn 2009 {{fr îkon}}&lt;/ref&gt;

Ji sala 1905-an vir ve, Fransa xwediyê qanûnek e ku dêrê û dewletê ji hev vediqetîne û ku [[azadiya olî]]an nas dike.

Demek dirêj, Dêra Katolîk bandorek girîng li ser jiyana civakî ya fransî kir. Li Fransayê, [[keşîş|jiyana rahîb]] pêş ket û katedralên [[Sedsalên Navîn|sedsalên navîn]] yên wî welatî abîdeyên hêz û pozîsyona navendî ya Dêra Katolîk in. Piştî şerên olî yên bi xwîn, Protestanên Frensî ([[Huguenots|Huguenots]]) bi [[Edîktê Nantes]] [[1598]] azadiya olî bi dest xistin. Di [[sedsala 17-an]] de, padîşah û dîwan zilamên dêrê xistin xizmeta xwe: Cardinal Richelieu û Mazarin çarenûsa welêt rêberî kirin. [[Şoreşa Fransî]] li dijî Dêrê û hem jî li dijî komên din ên xwedî îmtiyaz derket. Di bin Napolyon de, helwesta Protestanan xurt bû. Piştî şerên dêrê, [[1905]] têkiliyên di navbera dêrê û dewletê de qut bûn. Fransaya nûjen bi giranî [[civaka laîk|civaka laîkbûyî]] ye. Nêzîkî 3 ji sedî yê niştecîhan (bi piranî Afrîqaya Bakur) xweyê [[Îslam]] didin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;&gt;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&lt;/ref&gt;

Li gorî statîstîkên 2020, olên sereke yên Fransa Xiristiyanî, Îslam, Cihûtî û Bûdîzm bûn. Hejmara ku ne aîdî tu oleke rêxistinkirî ne ev e {{nowrap|20,830,000}}.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Nifûsa li gorî ol li Fransa 2020|url=https://www.statista.com/statistics/459982 /population-distribution-religion-france/|works=Statista|Dîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;.

== Çand ==
[[Wêne:Produits régionaux - photo CPPR.jpg|thumb|Pênîr, sosîs, şerab û xwarinên din ên fransî. [[Pêjgeha Fransî]] cîhanê navdar e.]]
Fransa hezar sal e welatekî çandî yê pêşeng e. Pêşveçûn dewlemend û di heman demê de yekreng bû, ku nehiştiye ku nûbûnên wêrek berdewam di hemî warên çandê de pêk werin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;/&gt;

* [[Dîroka Hunerê ya Fransa]]
* [[dîwarê Aubusson]]
* [[Tapestry]]
* [[Lîsteya katedral, dêr û keşîşxaneyên Fransa]]
* [[Karîkatorên franko-belçîkî]]
* [[Mîmariya fransî]]
* [[Fîlma fransî]]
* [[Wêjeya Fransî]]

===Çanda gelêrî===
Fransî [[çanda gelerî]] bingeha wê di [[Galîk]] de ye ku bandora wê piştî dagirkirina ji, wek nimûne, [[Empiremparatoriya Roma|Rom]], [[Frank]], [[Alman]] û [[ Vikings]]. Bi ser de, hindikahiyên çandên ne-asîmîlebûyî hene, wek mînak [[Bask (gel)|Bask]], Breton û [[Alman]]. Ev cûdahiyên berbiçav di navbera bakurê Fransa bi [[Celtic]] û bandorên Almanî de dide, û başûrê ku ji hêla çanda Deryaya Navîn ve tête diyar kirin, welat dikare li gorî vexwarin, şerab li başûr, [[cider]] li bakurê rojava û [[ birra]] li bakurrojhilat . Li başûr, bêtir karakterek Romayî heye, ku ji bo nimûne, di sêwirana xaniyan û çandiniya zeytûnan de diyar dibe. Li bakur bêtir têkiliyek almanî heye, ku di cûreyên çandiniyê de tê dîtin û ku ew di dereceyek mezintir de li şûna [[rûnê zeytûnê]] [[rûn]] bikar tînin. Lêbelê, Roma, bi hêmanên Keltî, ji bo çanda gelêrî ya Frensî yekreng e, mînakên vê yekê çandiniya genim, kevneşopiya dêrê, adetên cejnê û qanûnên Romayê ne.&lt;ref&gt;{{Cite book |title=Nationalencyklopedin |weşanger=[[Bokförlaget Bra Böcker AB]] | cihê weşanê=Höganäs |sal=1991 |isbn=91-7024-621-1 }}&lt;/ref&gt;

=== Spor ===
[[Wêne:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|[[Tour de France]].]]

* [[Tîma futbolê ya mêran a neteweyî ya Fransa]]
* [[Şîva werzişê]]
* [[Parkorman|Parkour]]
* [[Skateboard]]
* [[Tour de France]]
* [[Prix d'Amérique]] û [[Civîna Zivistanê ya Fransî]]

== Aborî û binesazî ==
[[Wêne:Champagne vineyard and Church.jpg|thumb|Fransa yek ji mezintirîn hilberînerên şerabê li cîhanê ye.]]
[[Wêne:A380-a.jpg|thumb|Balafira [[Airbus A380]] li Parîsê 2005 li pêşangehê ye.]]
Jiyana karsaziya Frensî piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] bi bingehîn strukturê xwe guhertiye. Berê çandinî pîşesazîya sereke bû, lê îro tenê ji %7ê nifûsê kar dike, lê ji %30 di pîşesaziyê de û ji %60 jî di sektora xizmetguzarî de kar dikin. Fransa bûye yek ji welatên pîşesazî yên pêşeng ên Ewrûpayê ku hilberîna teknolojiya bilind di pêş de ye, hinekî jî wekî encama rêveberiya hukûmetê ya bihêz di serdema piştî şer de. Di çarçoveya hevkariya Ewropî de, Fransa ji damezrandina Yekîtiya Komir û Pola [[1952]] ve ajotiye. Cûdahiyên herêmî yên mezin hem di warê çandinî û hem jî di pîşesaziyê de hene, û bextewariya aborî bi rengek neyeksan tê dabeş kirin. Li rojhilatê xeta ji [[Le Havre]] li ser Kanala Englishngilîzî heya Marsîlya li başûrê Fransa (bi navê [[Le Midi]]) piraniya pîşesaziyê û standardek jiyanê ya bilind tê dîtin; li beşên xizan ên navendî û başûrê rojavayê welêt, karsazên piçûk, pîşesaz û cotkarên piçûk serdest in. Lêbelê, gelek Fransî ji kontrola navendî ya bihêz a ji Parîsê nerazî ne û vê dawiyê hewldan hatin kirin ku hilberînê biguhezînin û navendên nû ji bo mezinbûna aborî ava bikin.

Çandiniya ku demeke dirêj bêaqil bû, niha bi giranî mekanîze ye û cotkariya mezin tê destpêkirin. Tenê ji 1/3 ê herêmê tê çandin, avhewa û ax xweş e û Fransa yek ji hilberînerên çandiniyê yên Ewropa û cîhanê ye. Hilberîna zêde dibe sedema pirsgirêkan û pêşbaziya mezin a li bazara [[Yekîtiya Ewropî|YE]] bû sedema nerazîbûnên tund ên cotkarên fransî yên hêrs. [[Genim]] li hilberîna dexl serdest e, lê [[ misir]], [[ ceh]] û [[ ceh]] jî têne çandin. Berhemên din ev in [[patata]] û [[Şekir|şekir]], [[fêkî]] û [[zebze]] ([[Normandî]] û [[Brîtanya]], [[Geliyê Loire]], [[Provence]]). Wekî hilberînerek [[ şerab]], Fransa bi gelek herêmên şerabê re pêşeng e ([[Bordeaux]], [[Bourgogne]], [[Beaujolais]], [[Roussillon]], [[Champagne]]). Çandiniya heywanan (Brîtanya, Normandiya û herêmên çiyayî) goşt û şîrên bi kalîte peyda dike. Masîgirên Atlantîk û Deryaya Bakur girîng in. Taybetmendiyek çandiniya îsotê li perava rojava ye.

Pîşesaziya kevneşopî ya hesin û pola ya fransî li bakur û bakur-rojhilat li ser bingeha maden û kana komirê ya herêmê bû. Li vir, krîza pola ya navneteweyî bi giranî ketiye û kanî û hesinkaran kar kêm kirine an jî hatine girtin. Ji bilî madenê hesin, [[boksît]] tê derxistin (mîneralê bi navê bajarê Les Baux li Provence hatiye binavkirin); Fransa li Ewropayê hilberînerê sereke yê baksît e, ku di hilberîna aluminiumê de tê bikar anîn. Hin neft û gaza xwezayî (li başûrê rojava) û gelek [[hêza hîdro]] heye. Li Fransayê dora çil santralên nukleerî hene (piranî li Ewropayê). Li Saint-Malo li Brittany kargehek mezin a tîrêjê hate çêkirin. Li kêleka endezyariyê (keştiyan, çêkirina otomobîlan), berfirehkirina hilberîna teknolojiya bilind (balafir, telekomunikasyon û elektronîkên din) û pîşesaziya kîmyewî, pîşesaziyên kevneşopî û hilberên pîşesaziyê pozîsyonek bihêz diparêzin (xwarin, cam û porselen, tekstîl û tiştên modê, bîhnxweş û kozmetîk. ). Tûrîzm xwedî girîngiyeke mezin a aborî ye; dora 30 milyon tê çaverêkirin. serdanên biyanî her sal (di nav yên din de diçin Parîsê, kelehên Geliyê Loire, seyrangehên deryayê yên li ser Riviera (Frensî Côte d'Azur, &quot;Azure Coast&quot;) û seyrangehên werzîşên zivistanê yên Alper. Pêjgeha kevneşopî ya fransî bala gelekan dikişîne. tûrîst.&lt;ref name=&quot;All Countries of the World 2000 Bonnier Lexicon&quot;/&gt;

Fransa dikare wekî aboriyek berbiçav a tevlihev (''économie mixte'') were pênase kirin&lt;ref&gt;https://fr.wikipedia.org/wiki/Économie_mixte&lt;/ref&gt; ku di aboriyê de xwedî rêjeyek bilind a xwedîtiya giştî ye, yek ji ya herî bilind di [[OECD]] de. Aboriya Fransa yek ji wan ên herî pêşkeftî yên cîhanê ye û bi tundî li ser [[teknolojiya bilind]] ye. Piştî [[DYA]], [[Çîn]], [[Japonya]] û [[Almanya]] li cîhanê pêncemîn mezintirîn tê hesibandin.

Li gorî [[Rêxistina Bazirganiya Cîhanî]], di sala 2003 de, Fransa piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya, Japonya û [[Çîn]] di cîhanê de pêncemîn îxrackarê herî mezin ê bazirganiyê bû û piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya û Chinaîn jî çaremîn îtxalkarê herî mezin bû.

Li gorî [[OECD]], di 2003 de Fransa li pêş Dewletên Yekbûyî û [[Belçîka]] xwedan para herî mezin a veberhênana biyanî bû (wek sedî tê hesibandin). Bi bernameya xwe ya [[navokî]] re, Fransa di heman demê de welatê herî bilind ê xwebexşînê ye li [[Ewropa Rojava]] û yek ji heft welatên herî pîşesazî yên cîhanê ye ku herî kêm [[karbondîoksît] hilberîne. ]. Ji ber vê yekê standarda jiyanê li Fransayê pir bilind e.

Aboriya Fransî bihevrebûna aboriya bazarê û destwerdana hukûmetê ya bihêz lê kêm dibe. Qadên mezin ên axa berdar, karanîna [[teknolojiya]] nûjen û subvansiyonên li hev kirin ku Fransa bikin neteweya pêşeng [[cotanî]] ya Ewropaya Rojavayî. Aboriya Fransa, piştî windakirina [[Cezayîr]] di [[1960]] de jî, di cîhanê de yek ji bihêztirîn e. Fransa di heman demê de xwediyê [[pîşesaziya fezayê]] pêşeng e û yek ji du neteweyên Ewropî ye ku xwediyê [[porta fezayê]] ya neteweyî ye - ya din jî [[Esrange]] li Swêdê ye.

Dewleta Fransa xwediyê beşeke mezin ji [[binesaziya]] welat e û xwediyê sereke yê çend şirketên [[rêhesin]], [[elektrîk]], [[firevanî|firevanî]] û [[telekomunîkasyon]] ye. lê ji destpêka salên 1990'î ve bi awayekî zêde kontrola xwe li ser van sektoran azad kiriye. Dewlet par bi perçe pişkên xwe yên li şirketên fransî yên wekî [[France Telecom]], [[Air France]] û di [[sîgorte]]yên din, [[Leşkerî|berevanî]] û [[banke]] de firot dikan.

Fransa [[ewro]] bi 10 endamên din re [[1'ê Çile]] [[1999]] dest pê kir û di destpêka [[2002]] de, pereyên û notên euro bi temamî şûna [[Franka Frensî|Franka Frensî]] danî.

Ji [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa gav bi gav hem ji hêla siyasî û hem jî ji hêla aborî ve nêzikî Almanyayê dibe û her du welat bi gelemperî di nav [[Yekîtiya Ewropî] de wek duya pêşeng a entegrasyona Ewropî têne hesibandin.

Fransa salane 79 mîlyon [[Tûrîzm| tûrîst]] dikişîne, ku ev yek ji ya ku li wî welatî dijî bi girîngî zêdetir e, ku ew dike cihê geştiyariyê yê herî populer ê cîhanê li pêş [[Spanya]] (51,7 mîlyon) û [[DYA]] (41,9 mîlyon) li gorî [[Rêxistina Tûrîzmê ya Cîhanê]] (WTO).

Tûrîst ji hêla bajarên bi eleqeya [[çandî]] mezin, seyrangehên serşuştinê û ski, dîmenên îdylîk û metropolên cîhanê [[Parîs] dikişin.

{{Binêre jî|Kategorî:Firketên Fransî}}

=== Pêşketina aborî ji salên 1990-î ve ===
Fransa di 1999 de tevlî ê sîstema refahê ya welat ji bo dewletê buha bû, ev jî tê wê maneyê ku welat neçar ma ku di çarçoveya qaîdeyên EMU de bimîne. Dewlet neçar ma ku deynan bigire da ku kêmasiyên butçeyê bigire, ev yek jî dibe sedem ku deynê derve carinan digihîje du ji sê parên GDP ya welat. Vê yekê di mezinbûna aboriyê û jûreya tevgerê ya hikûmetê de pirsgirêk çêkir.

Di salên 1990î de, bi saya bazara navxweyî ya Yekîtiya Ewropayê, bazirganiya derve li Fransayê geş bû. Wê demê hinardekirin ji îthalatê mezintir bû.&lt;ref name=&quot;landguiden.se&quot;&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: bazirganiya derve ya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/ Bazirganiya derve | sernav = Kopiyek arşîvkirî | tarîxa wergirtinê = 2014-05-17 | arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517132755/http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/Utrikeshandel | tarîxa arşîvê =17 Gulan 2014 }}, 4ê Cotmeha 2012-an hatiye nûkirin, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat ji salên 2000-an vir ve ji hinardekirinê bêtir îthalat wergirtiye, di nav tiştên din de, girêdayîbûna bi hinartina petrolê.&lt;ref name=&quot;landguiden .se&quot;/&gt;

Îxalata mal û karûbaran ku ji sedî 1994'an de 21% û di sala 2010'an de jî %28 bû.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/Laender/Frankrike/(show)/indicators/(indicator)/ 587 hat standin 2014-04-07&lt;/ref&gt; Di heman demê de, hinardekirina mal û karûbaran ku ji sedî 22% û 25% ji GDP ya welêt tê pîvandin.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/ Laender/Frankrike/(nîşan bide)/nîşandan/(nîşandan)/586, hatiye standin: 07-04-2014&lt;/ref&gt;

Dema ku Fransa di sala 1999-an de beşdarî EMU bû, GDP-ya wan 1.4 trîlyon dolar bû û di sala 2012-an de, GDP gihîştibû 2.6 trîlyon $, ku di GDP-ê de% 86 zêde bû.

Di sala 2005 de, îndeksa di civaka karsaziya fransî de ji 104.8 daket 102.2,&lt;ref&gt;Lundin, Tomas, svd.se, https://www.svd.se/0-fakta-krissiffror-duggar-tatt-over- europa , 2005-04-30, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; û hinardekirina Fransî di hemû sektoran de ji bilî aliyê xwarinê kêm bû.&lt;ref&gt;Rosin, Björn Erik, svd.se, https://www.svd. binêre/stort-upsving-for-fransk-economie, 2006-09-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat di heman serdemê de baş bû, lê tevî vê yekê, GDP-ya welat bû duyemîn ya herî kêm. di 2005 de li Herêma Euro. &lt;ref&gt;Wezareta Karûbarên Derve, regeringen.se, {{Cite web|url=http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |title=Copy arşîvkirî | date retrieval=2014-05-15 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140410193555/http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |tarixa arşîvê=2014- 04-10 }}, 2008-04-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tradingportalen.com/nyheter/tecken-pa-ekonomisk-aterhamtning- i-euro-omradet/|sernav=Nîşeyên başbûna aborî li herêma Euro|weşanger=Portalen Bazirganî|dakêşandin um=13 Hezîran, 2005}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2007’an de li Fransayê aborî careke din xera bû û di sala 2008’an de ji ber krîza darayî ya li welatên Ewropa û cîhanê careke din welat ketibû ber paşketinê. Li welêt bêkarî zêde bû û pîşesaziya otomobîlan a Fransayê xirab bû. Paşê hukûmetê di veberhênanên di sektora giştî de, piştgirî ji bo pîşesaziya otomobîlan û bihuştên bacê û deynên bank û pargîdaniyan veberhênan kir. Di sala 2009 de, aboriya Fransa ji sedî 2,7 kêm bû, lê di dawiya salê de mezinbûn berevajî bû û di sala 2010 de GDP ji sedî 1,5 zêde bû. Lêbelê, aborî ji ber sistbûna aboriya cîhanê zêde mezin nebû.&lt;ref&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: Aboriya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/ Europa/Frankrike/Ekonomi | sernav=Nûpek arşîvkirî |dîrokê vegerandinê=2014-05-15 |arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517195018/http://www.landguiden.se/Lander/Europa /Frankrîke/Ekonomi |arşîv date=17 Gulan 2014 }}, nûvekirî, 4ê kewçêrê, 2012, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt;

Di hilbijartinên serokatiyê yên sala 2012an de, Fransa gelek xebitî ku kêmasiya bûdceya xwe bigihîne sînorê Yekîtiya Ewropayê ji sedî 3. Mezinbûna wan bi qasî %0,4 kêm bû û deynê neteweyî jî ji %90ê GDP bû. Ji ber vê yekê ji bo Fransa girîng bû ku mezinbûna welêt zêde bike û deynê neteweyî kêm bike. [[François Hollande]] ji bo dewlemendan, karsazên mezin, bank û şîrketên petrolê, ku wî di hilbijartinan de bi ser ket, polîtîkayeke hişkbûnê bi bacên bilindtir pêşniyar kir.&lt;ref&gt;Küchler, Teresa, SvD, Francois Hollande ji dewlemendan bistînin, https :// www.svd.se/francois-hollande-ska-ta-fran-de-rika, hatiye standin: 2014-05-06&lt;/ref&gt;

Di sala 2013’an de ji bo aboriya Fransa hîn jî pirsgirêk hebûn. Hilberîna otomobîl, pola û elektronîk (ku li Fransayê çavkaniyên sereke yên îxracatê ne) ji bo wan bihatir bû ji Asya û yên mayî yên Ewropayê. Ev bû sedema kêmbûna hinardekirinê. Di sala 1999 de, Fransa %7 ji hinardekirina cîhanî pêk dihat, lê di sala 2013 de ew daket %3.&lt;ref&gt;https://www.svd.se/frankrike--det-storsta-hotet-mot-euron, 2013- 01 -11, hatiye standin: 2014-05-13&lt;/ref&gt;

Di 2014 de, mezinbûna GDP hema hema nayê guhertin.&lt;ref&gt;Parîs TT-Reuters, svd.se, https://www.svd.se/trog-tillvaxt-i-eurozonen, hatiye wergirtin: 2014-05-15&lt;/ref&gt;

=== Binesazî ===
==== Veguhastin====
[[Wêne:Viaduc de la Rague et TGV (2014).JPG|thumb|Trêna bilez a TGV li başûrê Fransayê.]]

Firokeya herî mezin a Fransa [[Air France]] ye, ku difire cihên li Fransa, Ewropa û yên din ên cîhanê. Mezintirîn [[balafirgeha]] [[Balafirgeha Parîs-Charles de Gaulle]] li derveyî [[Parîs]] ye. Balafirgeh yek ji mezintirîn li [[Ewropa]] û xalek danûstendinê ya girîng e.

Trafîka trênê baş pêşkeftî ye û li ser gelek rêgezan bi hewayê re pêşbaziyê dike. Trafîk nayê verastkirin (her çend pêşniyarên weha hene) û di serî de ji hêla dewletê ve tê xebitandin [[SNCF]]. Trêna bilez [[TGV]] li ser rêyên wekî [[Parîs]]-[[Lyon]] populer e.

Trên ji Parîsê diçin bajarên din ên Ewropî yên wekî [[London]] û [[Bruksel|Brûksel]]. Di dîrokê de, Parîs ji bo [[Orient Express]] jî yek ji stasyonên navendî bû.

Fransa yek ji mezintirîn toreyên rê li cîhanê ye. Ev bi qasî 800&amp;nbsp;hezar kîlometir e ku 7100 kîlometre [[otoban]] ye. Piraniya otobanên Fransayê, bi kîlometreyan, otobanên bi bacê ne. Ev rê ji aliyê hikûmetê yan jî şîrketên taybet ve tên xwedîkirin û xebitandin. Di dawiya salên 1990-an û destpêka salên 2000-an de, dewleta Fransa hêdî hêdî xwedîtiya xwe li van pargîdaniyan kêm kir. Fransa xwedî trafîka rastê ye.

==== Mail, telefon û Înternet ====
Fransa ji bo demek dirêj li paş welatên pêşkeftî yên din mayî, lê naha digihîje û berfirehbûna [[banda fireh]] bi lez û bez ber bi pêş ve diçe.

====Perwerdehî û lêkolîn====
[[Wêne:Place et chapelle de la Sorbonne à Paris.jpg|thumb|[[Zanîngeha Parîsê]]]]
Di sedsala 12-an de wekî yek ji kevintirîn zanîngehên cîhanê hate damezrandin, piştî [[Gulan] bû nav 13 zanîngehên cuda yên dewletê yên serbixwe. Rabûn]]. Di wêneyê de avahiya zanîngehê [[Sorbonne]]

Bi têgînên ''école primaire'' (dibistana seretayî) tê wateya serdema ''école maternelle'' û ''école élémentaire'', dema ku ''pileya duyemîn'' an jî ''duyan'' bi gelemperî ji bo '' tê bikaranîn. collège'' û ''lycée'', hevwateya [[Li ser têgîna dualîsmê (kitêb)|gymnasium]] ya Swêdê ye.

Li Fransayê, dibistana mecbûrî di şeş saliya xwe de dest pê dike, lê ji sê saliyê (carinan jî du salî) heya şeş saliya xwe &quot;école maternelle&quot; ya dilxwazî ​​heye ku ji hemî zarokên ku li Fransa dijîn re vekirî ye. hejmareke zêde ya zarokan beşdarî perwerdeyê dibin. Di şeş saliya xwe de, tu diçî ''école élémentaire'', piştî wê jî ''kolêj'' li pey tê û heta tu 15 salî diçî wir.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Xwendina bilind a fransî xwedan kevneşopiyek dewlemend e ku vedigere Serdema Navîn. Li paytext, [[Zanîngeha Parîsê]], ku di sedsala 12-an de hate damezrandin, bû yek ji kevintirîn û girîngtirîn saziyên xwendina bilind û lêkolînên akademîk ên cîhanê. Yekem [[Doktor|doktora]] di dersên [[Îlahîyatnasî]] û [[Mirovnasî|humanîstî]] de li vir hatin pêşxistin.

Şoreşa Fransî bilindbûna ''grandes écoles'' dît, kolêj - bi gelemperî leşkerî, teknîkî an zanistiya siyasî ne - ku paşê ji ber rola wan di nav dezgeha leşkerî ya berfireh a piştî-şoreşê ya Frensî de bi prestîj mezin bûn.

Piştî [[Serhildana Gulanê]] ya 1968, Zanîngeha Parîsê di nav 13 zanîngehên dewletê yên serbixwe de hate dabeş kirin.

== Mijarên têkildar ==

* [[Fransayî]]
* [[Zimanê fransî]]
* [[Fransiyûm]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|France}}

{{YE}}
{{Dewletên Ewropayê}}

[[Kategorî:Fransa| ]]</text>
      <sha1>8js5s7te3269b4i460q0zr10r5iqiut</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093316</id>
      <parentid>1093310</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T18:18:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="52321" xml:space="preserve">{{çavlêgerandin}}
{{Infobox welat
 | nav               = ''République Française''
 | navê_fermî        = 
 | navê_kurdî        = Komara Fransayê
 | al                = Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg
 | girêdana_alê      = Alaya Fransayê
 | nîşan             = Armoiries république française.svg
 | girêdana_nîşanê   = Nîşana Fransayê
 | dirûşm            = Liberté, Égalité, Fraternité&lt;br /&gt;(bi kurdî: Azadî, Wekhevî, Biratî)
 | sirûda_netewî     = La Marseillaise
 | cîh               = Mapadefrancia.svg
 | cîh_sernav        = 
 | zimanên_fermî     = [[Fransî]]
 | zimanên_tev       = [[Alsasî]], [[baskî]], [[bretonî]], [[katalanî]], [[korsî]], [[flemanî]], [[frankoprovenzal]], [[oksîtanî]], zimanên din ên [[Oïl]].
 | paytext           = [[Parîs]]
 | koordînat_paytext = {{Koord|48|51|N|2|21|E|type:country}}
 | bajarê_mezin      = [[Parîs]]
 | sîstema_siyasî    = [[Komar]]
 | serok_cure        = Serokomar
 | serok_nav         = [[Emmanuel Macron]]
 | serok_cure1       = Serekwezîr
 | serok_nav1        = [[Jean Castex]]
 | serok_cure2       = 
 | serok_nav2        = 
 | rûerd             = 675.417
 | av                = 0,26
 | gelhe             = 67,399,000
 | gelhe_sal         = [[2021]]
 | berbelavî         = 116
 | serxwebûn         = 
 | TBH_giştî         = 
 | TBH/kes           = 
 | TBH_sal           = 
 | dirav             = [[Ewro]] (EUR)
 | dem               = [[UTC+1]]
 | nîşana_înternetê  = .fr
 | koda_telefonê     = +33
 | nexşe             = Frankreich Relief.png
 | nexşe_sernav      = 
}}
'''Fransa''' yan jî '''Komara Fransî''', ({{Bi-fr|France}}, /fʁɑ̃s/) yan jî (République Française, xwendin: /ʁepyblik fʁɑ̃sɛz/) welatek navparzemînî ye ku li [[Ewropaya Rojava|Ewropayê Rojava]] û herêm û deverên derveyî yên li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] û [[Okyanûsa Atlantîk]], [[Okyanûsa Mezin|Pasîfîk]] û [[Okyanûsa Hindî]] vedigire. Qada wê ya metropolê ji [[Rhine]] heta [[Okyanûsa Atlantîk]] û ji [[Deryaya Navîn]] heta [[Qenala îngîlîzî]] û [[Deryaya Bakur]] dirêj dibe.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-21|title=French Guiana|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Guiana&amp;oldid=1099654171|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-06-17|title=Administrative divisions of France|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Administrative_divisions_of_France&amp;oldid=1093564080|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-26|title=French Southern and Antarctic Lands|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Southern_and_Antarctic_Lands&amp;oldid=1100569184|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Herêmên dervayê [[Guyana Fransî]] li [[Amerîkaya Başûr]], [[Saint Pierre]] û [[Miquelon]] li [[Atlantîka Bakur]], [[Hindistanên Rojavayê Frensî]] û gelek giravên li [[Okyanûs|Okyanûsa]] û [[Okyanûsa Hindî]] hene.  Ji ber gelek deverên xwe yên peravê Fransayê hene, xwediyê devera herî mezin a aborî ya taybet a cîhanê ye. Fransa li parzemîna [[Ewropa|Ewropayê]] bi [[Belçîka]], [[Lûksembûrg|Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Monako]], [[Îtalya]], [[Andorra]], [[Spanya]]  [[Holenda]], [[Sûrînam]] û [[Brezîl]] li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] bi navgîniya deverên xwe yên derveyî li [[Guyana Fransî]] û [[Saint Martin]] re sînorên xwe parvedike. Hijdeh herêmên wê yên entegre (pênc ji wan li derveyî welat in) li qadeke hevgirtî ya 643.801 km² vedigire&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|title=The World Factbook|date=2014-01-31|website=web.archive.org|access-date=2022-07-27}}&lt;/ref&gt; û li gorî daneyên gulana sala 2021an zêdetirî 67 mîlyon kes li Fransa û li herêmên wî dijîn. Fransa komarek nîv-serokatî ya yekgirtî ye ku paytexta wî bajarê [[Parîs]] e. Bajarê [[Parîs|Parîsê]] bajarê herî mezin ê Fransayê ye û navenda çandî û bazirganî ya sereke ye. Deverên din ên bajarî yên sereke [[Marsêy|Marseille]], [[Liyon]], [[Toulouse]], [[Lille]], [[Bordèu|Bordeaux]] û bajarê [[Nice|Niceê]] ye.

== Dîrok ==
Di dawiya [[Serdema Kevnare]] de, Galiya kevnar li çend padîşahiyên Almanî û herêmek Gallo-Romî ya mayî, ku wekî [[Padîşahiya Syagrius]] tê zanîn, hate dabeş kirin. Di heman demê de, Brîtanîyên Keltî ku ji rûniştgeha [[Anglo-Sakson]] a [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ku direvin, li beşa rojavayê Armorica bicih dibin. Di encamê de, nîvgirava [[Armorican]] hate guherandin û navê nîvgiravê wekî Brittany hate guhertin, çanda Keltîk hate vejandin û padîşahiyan piçûk ên serbixwe li herêmê hatin demazirandin.

Yekemîn rêberê ku dibe padîşahê hemû Frankan Clovis I ye ku di sala 481ê de dest bi serweriya xwe kir û di sala 486an de hêzên paşîn ên waliyên [[Romaya Kevnare|Romayê]] yên parêzgehê têk bir. Clovis başûrê rojava ji Visigoths vegerand, di sala 508an de hate imad kirin û xwe wekî mîrê [[Almanyaya Rojava]] îlan kir.

[[Clovis I]] piştî hilweşîna [[Împeratoriya Romê|Împaratoriya Romayê]] yekem fetihkarê Almanan e ku ji Arianîzmê, ji Xirîstiyaniya Katolîk derdikeve. Bi vî awayî ki aliyê papatiyê ve sernavê &quot;Keça Mezin a Dêrê&quot; (bi fransî: La fille aînée de l'Église) li Fransayê hate dayîn û ji padîşahên Fransî re jî &quot;Padîşahên Herî Xiristiyan ên Fransayê&quot; (Rex Christianissimus) dihate gotin.

[[1799]] [[Napoleon I]] pêşî wekî [[Konsulê Yekem]] û paşê jî wekî [[Împerator]] komarê girt. Artêşên wî li seranserê Ewropayê gelek şer kirin, gelek welat fetih kirin û bi xizmên Napoleon re li ser text padîşahiyên din ava kirin. Piştî hilweşandina Napoleon [[1815]], padîşah li Fransayê hate vegerandin, tenê bi [[Komara Fransaya Duyemîn|Komara duyemîn]], ku di encamê de ji aliyê [[Napoleon III|Louis-Napoléon ve hat dewsa wê hate hilweşandin. Bonaparte]], biraziyê Napoleon I, ku piştî ku yekem car wek serok hat hilbijartin, [[Imperatoriya Duyemîn]] û xwe [[Napoleon III]] îlan kir.

Rast e Fransa di her du [[Şerê Cîhanê yê Yekem|Yekemîn]] û [[Şerê Cîhanê yê Duyem]] de yek ji hêzên serketî bû, lê welat di her du şeran de gelek êş kişand û qet nekarî rewşa xwe ya berê bi dest bixe. Hevkariya bi dewleta dagirker a Alman re di dema [[Rejîma Vichy|Serdema Vichy]] de bû birînek vekirî û welat di sala 1946an de wekî [[Komara Çaremîn]] hate avakirin. Di sala krîzê de [[1958]], General [[Charles de Gaulle]] di encamê de reformek berfireh pêk anî ku bû sedema [[Komara Pêncemîn]] û îroyîn [[demokrasiya serokatiyê|demokrasiya serokatiyê]] bi îstîqrar.

Di dehsalên dawîn de, hevkariya di navbera Fransa û Almanyayê de ji bo yekbûna aborî li Ewropayê girîngiyek bingehîn e, û Fransa îro di nav [[Yekîtiya Ewropayê|Yekîtiya Ewropî]] de, di nav de [[Yekîtiya Aborî û Dirav]] de roleke navendî heye.

== Erdnîgari ==
Dewleteke navendîparêz û yekneteweyî ye. Welatê cîranê wê li Ewropayê ev in: [[Belgiya]], [[Lûksembûrg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Spanya]], [[Andorra]]

Sînorên Fransa li bakur bi [[Atlantîk]] û li başûr bi [[Deryaya Spî]] re hene. Ji bilî li [[Ewropa]] erda Fransa li [[parzemîn]]ên din jî heye. Li [[Karîbîk]]an wek mînak [[Saint-Martin]], li [[Emerîkaya Başûr|Başûrê Amerîkayê]] [[Guayanaya Fransî]], li qeraxên [[Emerîkaya Bakur|Bakurê Amerîkayê]], li Okyanûsa Hindê û li [[Okyanûsya]]yê herêm û welatên girêdayî Fransa hene.

=== Erdnîgariya Xwezayî===
[[Wêne: Most beautiful villages of the world montsoreau 2.jpg |thumb|[[Loire]] li [[Montsoreau]], [[Geliyê Loire]].]]
Fransa ji [[Derya Spî]] heta [[Deryaya Bakur]] û ji [[Rhine]] heta [[Atlantîk]] dirêj dibe. Ew bi [[Brîtanyaya Mezin]], [[Belçîka]], [[Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Andorra]] tê hevsînorkirin. û [[Spanya]]. Li derveyî welatê dayikê, Fransa bi [[Brezîlya]], [[Sûrîname]] û [[Hollanda]] re sînorên bejahî parve dike.

Ji bilî welatê dayika [[Ewropaya Rojava|Ewropa Rojava]] (''la métropole''), Fransa ji herêmên [[Amerîkaya Bakur]], [[Hindîstana Rojava|Karibîk]], [[Amerîkaya Başûr]], [Okyanûsa Hindî]], [[Okyanûsa Pasîfîk]] û [[Antarktîka|Antarktîk]] (îdiayên li ser qada axa Antarktîkê ji hêla piraniya welatên cîhanê ve nayê pejirandin).

Fransa ji deştên peravê yên li bakur û li rojava yên bi Atlantîk û Deryaya Bakur heta zincîreyên çiyayên mezin, [[Pyrenees]] li başûr û [[Alpê]] li başûr, [[Pyrenees]] li bakur û li rojavayê rojhilat bi [[Ewropa]] lûtkeyên çiyayên herî bilind (derve [[Qafkas]]), [[Mont Blanc]], 4&amp;nbsp;810 metre. Di hundurê de rêzeçiyayên din ên wekî [[Navenda Massif]] û [[Vosges]] hene. Chaine de Puys li Massif Central, girseyek çiyayî ya bi derdora 80 volkanên neçalak, di Tîrmeha 2018-an de wekî [[Mîrateya Mîrateya Cîhanê]] hat destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://whc.unesco.org /ku/list/ 1434|sernav=Chaine des Puys - Qada tektonîkî ya Limagne|Dîroka dakêşanê=2018-07-05|paşnav=Navenda|nav=Mîrateya Cîhanê ya UNESCO|works=whc.unesco.org|ziman=ku }}&lt;/ref&gt;

Fransa di navbera çar [[pergalên çem]] yên mezin de dabeş dibe, ku sê ji wan diherikin [[Atlantîk]]. Ew li ser deştên nermik ên bakur û rojavayê Fransa diherikin û çemên wan ên berdar bûne sedem ku navenda aborî û siyasî ya welêt li beşên bakur ên welêt biqede, ku dikare wekî alîkarek bihêz were dîtin ku Parîs bibe Parîs. navenda welêt.

=== Dabeşkirina îdarî ===
{{Gotara sereke|Parçeya îdarî ya Fransa}}

[[Wêne:Régions de France 2016.svg|thumb|Ji Çile 2016 de, li [[Fransa Proper] tenê 13 herêm hene]]&lt;ref&gt;http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/12 /17 /la-carte-a-13-regions-definitively-adoptee_4542278_823448.html&lt;/ref&gt;]]
Fransa (di 2015 de) dabeş dibe:&lt;ref&gt;http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/documentation.asp?page=documentation.htm&lt;/ref&gt;
* 27 herêm (''herêm''), 22 navxweyî û pênc ne ewropî. Binêre ''Herêmên Fransa''.
* 101 beş (''departements''). Binêre ''Wezareta Fransa''.
* 335 navçeyên (''navçe''). Binêre ''Navçeya Fransa''.
* 2&amp;nbsp;054 Kanton (''kanton''), di nav de 59 yên ne ewropî jî hene. Binêre ''Kantonên Fransa''.
* 36&amp;nbsp;658 komûns (''komunan''). Binêre ''Şaredariyên Fransî''.
* 9 villes nouvelles ku dabeşek e ku bi dabeşên jorîn re paralel dimeşe. Binêre Ville nouvelle.

Wezaret bi jimare ne û ev jimar di du reqemên pêşî yên koda posteyê de cih digirin. Jimareya beşê berê jî li ser lewheyên qeydkirina wesayîtên rê, wekî du reqemên dawîn jî hatibû destnîşan kirin. Ev pergal, ku li ser bingeha qeyda wesayîtê ya ku ji hêla beşa ve hatî rêve kirin, ku wesayit lê lê bû, niha (2021) ber bi qonax ve tê derxistin û bi qeydek navendî ve tê veguheztin, ji ber vê yekê hûn nikanin beşa malê li ser lewheyên nû bixwînin.

Herêm, dezgeh, navçe û kanton herêmên îdarî yên hikûmetê ne. Herêm ji aliyê qeymeqamekî herêmê (''préfet de région''), ku di heman demê de serokê yek ji beşên herêmê ye, têne birêvebirin. Dezgeh ji hêla [[Parlîk (Fransa)|prefekt]] (''préfet''), ku ji hêla [[hikûmet]] ve hatî tayîn kirin (wekhev [[walî]]) têne rêvebirin; navçe ji aliyê binerd (''sous-préfet'') ve tê birêvebirin. Kanton bi giranî wek [[navçe]] di hilbijartinên meclîsên herêmê û meclîsên dezgehan de kar dikin. Li [[Parîs]], du qeymeqam hene, qismî qeymeqamekî îdarî &quot;asayî&quot; ye, ku di heman demê de qeymeqamê herêmê ye, beşek jî muxtarê polîsan (''préfet de police''), ku şefê polîsê herî bilind e, di heman demê de [[ fermandarê sivîl]] li Parîsê [[herêma sivîl]] (''zone de défense de Paris''). Prefektê polîs jî li beşên [[Hauts-de-Seine]], [[Seine-Saint-Denis]] û [[Val-de-Marne]] wezîfeya xwe dike.

Herêm û dezgeh jî şaredariyên bi mafên xwe yên bacê û meclîsên rasterast têne hilbijartin, bi rêzê ve ''[[Lijneyên Herêmî yên Fransa|conseil Régional]]'' û ''conseil général'' wek saziya herî bilind a biryardanê pêk tînin. Şaredarîya herêmê û meclîsa herêmê ji alîyê ''président du conseil régional'' ve tên birêvebirin; şaredariya beşê (li gorî [[Meclîsa wîlayetê|Meclîsa wîlayetê]]) û meclîsa daîreyê ji aliyê ''président du conseil général'' ve tên birêvebirin.

Dezgeha herî bilind a biryardanê ya şaredariyan meclîsek e (''konseil şaredariyê'') û [[şaredar]] (''maire'') ku ji aliyê wê ve hatiye tayînkirin, ku hem serokê meclîsê û hem jî serokê şaredariyê ye. birêvebirî. Li Parîs, Lyon û Marsîlyayê, ku şaredariyên wan bi meclîsên xwe yên rasterast hatine hilbijartin, li navçeyan hatine dabeşkirin, şert û mercên taybetî hene.

Çar [[Wezaretên Frensî yên Derveyî |Dezgehên derveyî]] berê  [[Kolonî|Koloniyên Fransî]] ne ku ji [[1946]] de xwediyê heman statuya wezaretên Fransaya Ewropî ne (''[[Fransa métropolitaine|metropole]])''. Ew parçeyên yekbûyî yên Komara Fransa (û bi vî rengî YE jî) ne. [[Herêmên li derveyî Fransa|herêmên îdarî yên derveyî]] [[herêmên girêdayî]] ne ku ew jî li derveyî YE ne. Ew jî mîna dezgehan têne rêvebirin û rûniştevanên fransî [[hemwelatî|welatî]] ne. Piraniya wan [[ewro]] bikar tînin, ji bilî [[Polinezyaya Fransî]], [[Kaledonyaya Nû]] û [[Giravên Wales û Futuna]] yên ku pereyê wan, [[Franka CFP]] hene. Fransa di heman demê de di [[Okyanûsa Hindî]] de çend giravên neniştecî yên bi navê [[Îles Éparses]] kontrol dike, ku ligel [[Adélieland]], îdiaya Fransa ya [[Antarctica]], [[Zimanê fransî]] pêk tînin. Herêmên Başûr.

==== Herêmên Fransayê ====
{{GotarêBingeh|Herêmên Fransayê}}
{{Nexşeya herêmên Fransayê|text=fgfdfgdg}}
Ji sala 2016an ve, Fransa ji 18 herêman ({{bi-fr|région}}) pêk tê.
''Régions'' yên li Fransaya parzemînî jî di hundura xwe de jî gav bi gav wek [[département]], [[Arrondissement]], [[Cantone]] û [[Commune]] tê parve kirina perçeyên hîn biçûk.

{{-}}

===== Heremên kevn =====
Ji sala [[1956]]an heta 1ê çileya [[2016]]an, Fransa ji 26 herêman pêk hatibû. Ji wan 21 li xakên Fransaya parzemînî bûn, yek girava [[Korsîka]] bû, û çar jî navçeyên ser deryayî bûn.

{|
|
# [[Alsace]]
# [[Aquitaine]]
# [[Auvergne]]
# [[Basse-Normandie]]
# [[Bourgogne]]
# [[Bretagne]]
# [[Centre]] 
# [[Champagne-Ardenne]]
# [[Korsîka]] (statuya taybetî)
# [[Franche-Comté]]
# [[Haute-Normandie]]
|
&lt;ol start=12&gt;
&lt;li&gt;[[Île-de-France]]
&lt;li&gt;[[Languedoc-Roussillon]]
&lt;li&gt;[[Limousin]]
&lt;li&gt;[[Lorraine]]
&lt;li&gt;[[Midi-Pyrénées]]
&lt;li&gt;[[Nord-Pas de Calais]]
&lt;li&gt;[[Pays de la Loire]]
&lt;li&gt;[[Picardie]]
&lt;li&gt;[[Poitou-Charentes]]
&lt;li&gt;[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] (PACA)
&lt;li&gt;[[Rhône-Alpes]]
|
[[Wêne:FranceRegionsNumbered.png]]
|
|}

* '''Herêmên li ser deryayê''' jî ev in:
{|
|
:23 [[Guadeloupe]]
:24 [[Martinique]]
:25 [[Guyanaya Fransî]]
:26 [[Réunion]]
|
[[Wêne:Guadeloupe map.png|90px|Guadeloupe]][[Wêne:Martinique-Map.png|90px|Martinique]][[Wêne:French Guiana-CIA WFB Map.png|90px|Guayanaya]][[Wêne:Reunion-CIA WFB Map.png|90px|Réunion]]
|
|}

==Siyaset==
=== Dewlet û siyaset ===
Navê [[Destûra Bingehîn|Destûra]] ya niha ya Fransayê [[Komara Pêncemîn]] ye û di referandûma 28'ê Îlona 1958'an de hat qebûlkirin. Wê pozîsyona [[birêvebir]] li hember [[qanûndaner] xurt kir. ] û diyar dike ku [ [Serokê Fransa|Serokomar]] (''Président de la République'') dê bi hilbijartina rasterast ji bo wezîfeya 5 salan were tayîn kirin (di 2001 de ji 7 salan hate guhertin). Hilbijartina serokomariyê di du tûran de pêk tê. Ger di tûra yekem de ti berbijarek ji sedî 50&amp;nbsp;detir dengan nestandibe, her du namzedên sereke di gera duyem a hilbijartinan de tên cem hev. Desthilatên berfireh ên serokomar divê îstiqrara desthilatdariya dewletê û hebûna dewletê misoger bike. Di nav hêzên herî girîng de mafê bangeşeya referandûmên biryardar û hilbijartinên nû yên Meclîsa Neteweyî ye. Her wiha serokkomar [[Serokwezîrê Fransa|Serokwezîr]] û wezîrên din tayîn dike, [[fermandarê bilind]] yê leşkerî ye û ew e ku peymanên navneteweyî îmze dike û li ser bi cîhkirina [[Çekên nukleerî yên Fransa| çekên navokî]]. Zêdebûna desthilatên serokomar, hilbijartina serokatiyê ji hilbijartinên parlamentoyê girîngtir kiriye û ji ber vê yekê rêjeya beşdariyê ji bo hilbijartina serokomariyê zêdetir e.

Parlementoya Fransa ji [[Sîstema dudûr|du odeyan]], [[Meclisa Neteweyî ya Fransa|Meclisa Neteweyî]] (''les députés de l'Assemblée nationale'') û [[Senatoya Fransayê| Senato]] (''Sénat'') , bi giştî 925 endam. 577 endamên Meclisa Neteweyî ji bo heyamên 5 salan bi hilbijartinên rasterast li herêmên hilbijartinê yên yek-endam têne destnîşankirin. Meclisa Neteweyî bijardeya hilweşandina hikûmetê bi pêşniyara bêbaweriyê heye. Nîvê 348 senatoran (''les senators'') li [[Senatoya Fransa|Senata]] (''Sénat'') her sê salan carekê ji bo heyamek şeş salan têne tayîn kirin. Senator xwedan hêzek tixûbdar in û Meclîsa Neteweyî her gav gotina dawî heye heke di navbera her du odeyan de lihevnekirin hebe ji bilî mijarên destûrî. Hikûmet li ser rojeva Meclîsa Neteweyî xwedî bandorek xurt e.

Jiyana siyasî ya Fransayê di van dehsalên borî de heya &quot;hilbijartinên parlemanî yên 2017an&quot; bi polarîzasyonek di navbera du komên siyasî de hate nişandan: çep li dora [[Partiya Sosyalîst (Fransa)|Partiya Sosyalîst]] û rastgir li dora [[Civîna ji bo komara|RPR ]] û şûngirê wê [[Yekîtiya Tevgera Gel|UMP]]. Partiya rastgira tund FN (''[[Eniya Neteweyî (Fransa)|Eniya Neteweyî]]'' &quot;bêtir qanûn û nîzam&quot; û polîtîkayeke tund a koçberiyê diparêze û ji destpêka salên 1980-an vir ve nêzî ji sedî 15&amp;nbsp; dengdana di hilbijartinan de. Partiyê di salên dawî de li Parîsê jî grevên mezin organîze kiribû.

Di Gulana 2012 de, sosyalîst [[François Hollande]] piştî [[Nicola Sarkozy]] bû serokê Fransa. Selefê wî yê kevneperest Sarkozy di sala 2007 de hat ser desthilatê.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Sarkozy radestî Hollande kir|url=https://svenska.yle.fi/artikel/2012/05/15/sarkozy-lamnade-over till-hollande|works=svenska.yle.fi|Dîroka dakêşanê=2021-10-04|ziman=sv-FI}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2017an de, Serokomar François Hollande bû serokê yekem yê di dema [[Komara Pêncemîn]] de ku ji nû ve nehat hilbijartin.

Emmanuel Macron di [[Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022|Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022 de.]] Macron di 20 salan de yekem serokê Fransa bû ku ji nû ve hate hilbijartin. &lt;ref&gt;{{Cite web|title=Macron di Fransaya parçebûyî de serkeftinek eşkere bi dest xist|url=https://svenska.yle.fi/a/7-10015760|verk=svenska.yle.fi|fämtdatum=2022-05 -06|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

=== Parastin ===
[[Serfermandarê Bilind]] yê berevaniya Fransî [[Serokê Komara Fransa|Serokê Komarê]] ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Destûra Bingehîn ya Komara Pêncemîn|url=https:// www.elysee.fr/ en/french-presidency/constitution-of-4-october-1958|verk=elysee.fr|date=2012-11-20|dakêşana date=2021-10-08|ziman=ku}} &lt;/ref&gt; Di bin destê wî de, hikûmet û Wezîrê Parastinê berpirsiyariya siyasî ya parastinê ye.

Parastin ji van pêk tê:

* [[Hêzên Çekdar ên Fransa]] (''Forces armées françaises''), bi serokatiya Serfermandarê Parastinê (''le Chef d'état-major des armées''), ku [[Hikûmet]] Şêwirmendê leşkerî û berpirsê operasyon û amadekariya hêzên çekdar.
* Karên Materyalên Parastinê (''Direction Générale de l'Armement'')
* Rêvebiriya Parastinê (''Sekretariatiya Giştî pour l'Rêveberiyê'')

Fransî [[hêza parastinê]] ji çar [[şaxên parastinê]] [[armé]] (''Armée de Terre''), [[Nationale Marine| derya]] (''Neteweya Deryayî') pêk tê. ') , [[hêza asmanî|hêza asmanî]] (''Armée de l'Air'') û [[jendirme]] (''Cendirme Nationale''). Li kêleka hêzên çekdar, xizmeta bijîjkî ya hêzên çekdar (''Service de Santé des Armées'') û xizmeta sotemeniyê ya hêzên çekdar (''Service des Essences des Armées'') pozîsyoneke serbixwe û berfireh a şaxê digirin.

Hêzên Çekdar ên Swêdê ji sala 2001ê ve artêşeke profesyonel e. Ew ji 347&amp;nbsp;903 [[esker]]ên li ser erka çalak û 81&amp;nbsp;229 [[karkerên sivîl]]a (2003) pêk tê. Ji bilî vê, leşkerên rezerv jî hene.
Li Fransayê robotên bejayî yên bi çeka nukleerî, robotên hewayê û robotên binavderyayî hene. Bi giştî, hêzên çekdar ên Fransî nêzî 350 serikên nukleerî hene.

Fransa dewleta çaremîn bû ku [[Çekên wêrankirina girseyî yên Fransa|çekên nukleerî]] bi dest xist. Hin ji zanyarên welêt li ser [[Projeya Manhattan]] xebitîn, ku Fransa dest pê kir ku cebilxaneya xwe ya nukleerî pêş bixe. Di destpêkê de Fransa hewl da ku bi Îtalya û Almanyaya Rojava re çekên nukleerî çêbike, lê Charles de Gaulle dixwest ku cebilxaneya Fransa bi tevahî têra xwe bike. Yekem ceribandina nukleerî li Cezayîrê di [[1960]] de pêk hat. Piştî serxwebûna Cezayîrê, Fransa dest bi ceribandina çekên xwe yên nukleerî li Polînezyaya Fransî kir.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Çawa Fransa Nuke Distîne? (Kurte Belgefîlma Anîmasyon)|url=https://www.youtube.com/watch?v=g2OuUkS2teA|dakêşana date=2021-10-07|ziman=ku|date=26.12.2020|weşanger=Dîrok girîng e}}&lt; / ref&gt;. Di navbera 1966-1996 de, welêt 193 bombeyên nukleerî li ser atolya [[Moruroa]] û [[Fangataufa]] ceribandin. Ceribandinên nukleerî di navbera dewleta Fransa û niştecihên Polînezyaya Frensî de ku daxwaza tazmînatê ji dewletê kirine, bûne sedema cûdabûna nêrînan. french-polynesia-research-finds|work=the Guardian|date=2021-03-09|date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Polynesiyên Fransî ji ber ku Macron serdana giravan dike, li ser ceribandina nukleerî hesabekê bigerin|url=https://www.france24.com/en/asia- pacific/20210727-french-polynesians-seek-a-reckoning-as-france-vows-to-open -archives-on-nuclear-testing|work=France 24|date=2021-07-27|daktime date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

[[Lejyona Biyan|Lejyona Biyaniyan a Fransî]] ji aliyê Qralê [[Louis Philippe I yê Fransa|Louis Philippe]] ve di sala 1831 de hate damezrandin da ku ji Swîsre û Alman [[Mercenas|mercên]] yên ku li Parîsê mane bi şandina wan xilas bibin. ji Cezayîrê re ji bo piştgiriya artêşa fransî li wir. Lêbelê, di rewşa îroyîn de, Legion yekîneyek elît a hêzên çekdar ên Fransa ye, her çend hîn jî hin kevneşopiyên kevn hene: leşkerên di Lejyonê de sond dixwin ji Lejyon bi xwe, ne bi Komara Fransa.&lt;ref&gt;{{Webref. |title=Lejyona biyanî ya Fransî|url= https://www.youtube.com/watch?v=jiYX1ngjjCo|Dîroka dakêşanê=2021-10-08|ziman=ku|date=27.1.2019|weşanger=Dîroka Hêsan} }&lt;/ref&gt;.

==== Artêşa Fransa ====
[[Wêne:Photo des troupes de marine.jpg|thumb|Hêzên deryayî bi [[FAMAS]] di destan de dimeşin]]
* Yekîneyên şer: 70 [[tabûr]], her wiha 2 [[tabûr]] di [[Tûgaya Frensî-Almanî]]
* Yekîneya parastinê: 18 [[tabûr]]s

Personelên leşkerî yên artêşê ji 131&amp;nbsp;039 leşkeran pêk tê.

==== Deryayî ====
* Yekîneya şer a li ser rûyê erdê: 72 keştî, 12200 deryavan
* Yekîneya keştiyên binê avê: 10 keştiyên binê avê, 3 hezar û 800 deryavan
* Balafirgeha deryayî: 152 balafir, 6800 deryavan
* Hêzên piyade yên deryayî: 1&amp;nbsp;700 leşker
Personelên leşkerî yên hêzên deryayî ji 44&amp;nbsp;595 leşker û deryavanan pêk tê.

==== Hêza Hewayî ====
[[Wêne:Bastille day flyover.4264-crop.jpg|thumb|Pêşandana hewayî li Parîsê di [[Roja Netewî ya Fransa|Roja Neteweyî]]]]
* Hêzên Hewayî yên Stratejîk (Hevgirên Nukleerî): 90 balafir, 2&amp;nbsp;300 leşker
* Hêzên hewayî: 310 balafir, 5&amp;nbsp;900 leşker
* Balafirên veguhestinê: 100 balafir
* Nêçîrvanê Baregeha Esmanî: 5&amp;nbsp;300 leşker

==== Jenderme ====
Cendirmeyan berî her tiştî li gundan û li bajarên biçûk wek hêzeke polîsan tevdigere; li bajarên mezin la [[Polîsê Neteweyî]] heye. Wezîfeyên cendirmeyan wek yên Îtalî [[Carabinieri]] û Îspanyolî [[Guardia Civil]] ne. Cendirmeyên herêmê di sala 2008an de ji 1&amp;nbsp;124 qereqolên jandarmeya herêmî, 370 taqên acîl, 271 dewriyeyên kûçikan, 92 yekîneyên sûcên wîlayetê, 383 yekîneyên sûc, 14 yekîneyên helîkopteran, 7 dewriyên polêsê çemî, 26 9 nobedarên polêsên deryayî, 26 nobedarên trafîkê yên polêsên deryayî pêk dihat. 136 baskên polîsên trafîkê û 37 yekîneyên taybet ên sûcên ciwanan.

Cendirmeyên gerok di sala 2008 de ji 123 [[squadron]]s pêk dihat. Li herêma Parîsê yekîneyeke cendirme ya jortir a gerok heye, di 6 tabûran de 4 hezar polîs, tabûra zirxî ya cendirme û yekîneya taybet a cendirmeyan jî di nav de ne. Di sala 2006an de cendirmeyên Fransî nêzî 105&amp;nbsp;hezar karmend bûn. Ji van 103&amp;nbsp;000 leşker û 2&amp;nbsp;000 jî karmendên sivîl bûn.

==== Xizmeta tenduristiyê ====
[[Pel:French medical VAB dsc06843.jpg|piçûk|Wesayîta şer a xizmeta bijîjkî]]
Xizmeta bijîjkî, ''service de santé'', şaxeke parastinê ya taybet e di nav hêzên çekdar de. Ew di nav tiştên din de pêk tê:

* 9 nexweşxaneyên hînkirinê
* 1 navenda tenduristiyê
* 2 dibistan
* 4 navendên lêkolînê

Karmendên dezgeha tenduristiyê ji 12&amp;nbsp;431 kesan pêk tê û ji wan 7&amp;nbsp;559 leşker in.

==== Xizmeta sotemeniyê ====
Karmendên servîsa sotemeniyê ji 2&amp;nbsp;444 kesan pêk tê û ji wan 1&amp;nbsp;255 personelên leşkerî ne.

=== Têkiliyên Navneteweyî ===
{{Gotara bingehîn|Mîsyonên dîplomatîk ên Fransa}}
Yekem mîsyona dîplomatîk a Fransayê di sala 1522 de dema ku şandeyek şand [[Swîsre]] hate damezrandin. Îro, Fransa xwediyê tora duyemîn a herî mezin a balyozxaneyên cîhanê ye, ku tenê [[Amerîka]] jê derbas dibe. Tevî hilweşandina desthilatdariya kolonyal a Fransayê piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa lîstikvanek navneteweyî ya girîng dimîne. Welat yek ji pênc endamên daîmî yên [[Encumena Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî]], endamê [[G7]] û herwiha endamê damezrîner ên [[NATO]], [[OECD]] û [[Ewropa ye. Yekîtî]].

==== Rêxistinên navneteweyî ====
Fransa di nav yên din de endam e:

* [[OECD]]
* [[Yekîtiya Ewropayê]]
* [[NATO]]
* [[Hevkariya Şengen]]
* [[Rêxistina Ewlekarî û Hevkarî li Ewropayê]]
* [[Konseya Ewropayê]]
* [[Latînî|Yekîtiya Latînî]]
*[[G7]]

== Demografîk ==
[[Wêne:Lyon vue depuis fourviere.jpg|thumb|Lyon piştî paytext Parîsê duyemîn bajarê herî mezin ê Fransayê ye.]]

Taybetmendiya Fransa bi wê yekê ye ku ji çend welatên cîranên xwe, wek Brîtanya Mezin û Almanya, pir zûtir [[veguhertina demografîk]] derbas bûye, ku, di nav tiştên din de, bû sedem ku welat ji bo demek dirêj xwedan nifûsa herî mezin li Ewropayê be. . Lê di sedsala 19-an de, dema ku nifûsa Ewropayê du qat zêde bû, Fransa hema hema bi nîvî zêde bû. Berevajî gelek welatên din ên Ewropî, koçberiya berbi DY ne girîng bû û Fransa demek dirêj bû welatê koçberan. Şerên cîhanê, berî her tiştî [[Şerê Cîhanê yê Yekem]], di pîramîda nifûsa welêt de xelekek kûr xist. Piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], xweşbînî bilind bû û zarokbûn bi asîman bilind bû; serdemek ku bi gelemperî jê re &quot;le Baby Boom&quot; (&quot;[[baby boom]]en&quot; tê gotin. Piştî wê yekê, bûyîna zarokan hinekî daket, heya ku dor hat ku nifşa mezinbûna zarokan ji xwe re bibe xwedî zarok.

Di van demên dawî de, mezinbûna nifûsa xwezayî ji çend welatên cîran xwedan pêşkeftinek erênîtir e. Digel vê yekê, ji ber ku nifşa pitikan teqawid dibe, welat bi karekî dijwar re rû bi rû dimîne.

=== Bajarên mezin ===
Deh bajarên herî mezin ên Fransa ev in (niştecîhên 2012, tevî derdor):&lt;ref&gt;http://insee.fr/fr/ffc/tef/tef2015/T15F014/T15F014.pdf&lt;/ref&gt;
# [[Parîs]] 12,3 mîlyon
# [[Lyon]] 2,3 mîlyon
# [[Marsîlya]] + [[Aix-en-Provence]] 1,7 mîlyon
# [[Toulouse]] 1,3 mîlyon
# [[Piçûk]] 1,2 mîlyon
# [[Bordeaux]] 1,1 mîlyon
# [[Nice]] 1 mîlyon
# [[Nantes]] 0,9 mîlyon
# [[Strasbourg]] 0,8 mîlyon
# [[Rennes]] 0,7 mîlyon

Bajarên sereke an girîng ên çandî yên Fransa ev in:
[[Ajaccio]], [[Amiens]], [[Angers]], [[Bastia]], [[Besançon]], [[Brest, Fransa|Brest]], [[Caen]], [[Cannes]], [[Clermont-Ferrand]], [[Dijon]], '''[[Grenoble]]''', [[Le Havre]], [[Lens, Pas-de-Calais|Lens]], [[Limoges]], [[Metz]], '''[[Montpellier]]''', [[Nancy]], [[Nîmes]], [[Orléans]], [[Pau]], [[Perpignan]], [[Poitiers]], [[Reims]], '''[[Rouen]]''', '''[[Saint-Étienne]]''', '''[[Toulon]]''', [[Tur]].

{{Binêre jî|Lîsteya bajarên Fransa}}

=== Ziman ===
[[Wêne:Langues de la France.svg|thumb|Nexşeya ziman û zaravayên herêmî yên Fransayê.]]
{{Gotara sereke|Zimanê fransî|Zimanê Fransî}}

Nifûsê Fransayê di [[1ê kanûna paşîn]] [[2008]]an de yên bi welatên [[ser deryayî]] ve wek 64.473.140 tê texmîn kirin.&lt;ref&gt;[http://www.insee.fr/fr/ffc/pop_age4.htm Bilan démographique 2007 : des naissances toujours très nombreuses]&lt;/ref&gt; Ew ji [[Almanya]]yê şunda duyem mezintir welata [[YE|Yekitiyê Ewropayê]] ye. Ew ji sedî 13ê (% 13) YE bi tenê pêk tîne ye.

Payîna dirêjahiya jiyanê yê di Fransayê de bo mêran 76,7 sal, bo jinan jî 83,8 e.

Piraniya fransî (% 88) bi fransî wekî zimanê xwe yê dayikê diaxivin, ku ew jî zimanê fermî yê Fransa ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - Ziman - Ziman|url=https://www.bbc. co.uk/languages/ european_languages/countries/france.shtml|works=www.bbc.co.uk|destûra wergirtinê=2021-10-07}}&lt;/ref&gt; Zimanên herêmî yên girîng ev in, [[Oksîtanî]] ([[Provensal]]), [ [Korsîkî]], [[Franko-Provensal]], [[Bretonî]], [[Katalanî]], [[Baskî]], [[Hollandî]] (Flamî) û [[Alsatî]] (zarava almanî). [[zimanê koçberan]] ya herî mezin [[erebî]] ye, bi taybetî zaravayê bakurê rojavayê Afrîkayê ku wekî [[Erebî Maghre]] tê zanîn.

Li herêmên Fransî cûrbecûr [[Zimanên Polînezî]], [[Zimanên Arawak]] an [[Zimanên Krêolî]] tên axaftin lê zimanê Fransî tenê zimanê fermî ye.&lt;ref&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Erdnîgarî Niha! Fransa|url=&lt;/nowiki&gt;https://www.youtube.com/watch?v=g0QrBphsioM&amp;list=PLR7XO54Pktt-h8T-dtr4MXy0_MpbWukHW&amp;index=16%7CDîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku|weşanger=Cografya Niha!} &lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; Di Gulana 2021ê de, Serokomar Macron soz da ku piştgirî bide zimanên hindikahiyên neteweyî, lê pêşnûmeqanûnek ku destûrê dide bikaranîna van zimanên hindikahiyan wekî zimanê perwerdehiyê li dibistanan red kir. Dadgeha Bilind a Fransayê jî ji bo vê yekê nîqaş kir û serî li makezagonê da ku tenê zimanê fermî yê dewletê Fransî ye.

Di dibistana fransî de, [[Îngilîzî]] bi gelemperî yekem zimanê biyanî ye (ne mecbûrî ye, lê ji sedî 90&amp;nbsp; xwendekaran Îngilîzî hildibijêrin) û piraniya xwendekar [[Spanî]], [[Almanî]] an [[Îtalî] dixwînin. ] wekî zimanê sêyem, ku di nav wan de Spanî ya herî berbelav û Almanî ya duyemîn a herî gelemperî ye.

=== Dîn ===
{{Gotara bingehîn|Dêra Katolîk a Romayî li Fransa}}
Di sala 2009 de ji sedî 64&amp;nbsp;ji nifûsê [[Dîra Katolîk a Romayê|Katolîk]], ji sedî 4 [[Îslam|Misilman]], ji sedî 3&amp;nbsp; [[Protestan]] bûn.&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=catho&gt;[http&lt;/nowiki&gt; : //www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 La France catholique mais moins pratiquante] - La Croix. 29 Kanûn 2009 {{fr îkon}}&lt;/ref&gt;

Ji sala 1905-an vir ve, Fransa xwediyê qanûnek e ku dêrê û dewletê ji hev vediqetîne û ku [[azadiya olî]]an nas dike.

Demek dirêj, Dêra Katolîk bandorek girîng li ser jiyana civakî ya fransî kir. Li Fransayê, [[keşîş|jiyana rahîb]] pêş ket û katedralên [[Sedsalên Navîn|sedsalên navîn]] yên wî welatî abîdeyên hêz û pozîsyona navendî ya Dêra Katolîk in. Piştî şerên olî yên bi xwîn, Protestanên Frensî ([[Huguenots|Huguenots]]) bi [[Edîktê Nantes]] [[1598]] azadiya olî bi dest xistin. Di [[sedsala 17-an]] de, padîşah û dîwan zilamên dêrê xistin xizmeta xwe: Cardinal Richelieu û Mazarin çarenûsa welêt rêberî kirin. [[Şoreşa Fransî]] li dijî Dêrê û hem jî li dijî komên din ên xwedî îmtiyaz derket. Di bin Napolyon de, helwesta Protestanan xurt bû. Piştî şerên dêrê, [[1905]] têkiliyên di navbera dêrê û dewletê de qut bûn. Fransaya nûjen bi giranî [[civaka laîk|civaka laîkbûyî]] ye. Nêzîkî 3 ji sedî yê niştecîhan (bi piranî Afrîqaya Bakur) xweyê [[Îslam]] didin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;&gt;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&lt;/ref&gt;

Li gorî statîstîkên 2020, olên sereke yên Fransa Xiristiyanî, Îslam, Cihûtî û Bûdîzm bûn. Hejmara ku ne aîdî tu oleke rêxistinkirî ne ev e {{nowrap|20,830,000}}.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Nifûsa li gorî ol li Fransa 2020|url=https://www.statista.com/statistics/459982 /population-distribution-religion-france/|works=Statista|Dîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;.

== Çand ==
[[Wêne:Produits régionaux - photo CPPR.jpg|thumb|Pênîr, sosîs, şerab û xwarinên din ên fransî. [[Pêjgeha Fransî]] cîhanê navdar e.]]
Fransa hezar sal e welatekî çandî yê pêşeng e. Pêşveçûn dewlemend û di heman demê de yekreng bû, ku nehiştiye ku nûbûnên wêrek berdewam di hemî warên çandê de pêk werin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;/&gt;

* [[Dîroka Hunerê ya Fransa]]
* [[dîwarê Aubusson]]
* [[Tapestry]]
* [[Lîsteya katedral, dêr û keşîşxaneyên Fransa]]
* [[Karîkatorên franko-belçîkî]]
* [[Mîmariya fransî]]
* [[Fîlma fransî]]
* [[Wêjeya Fransî]]

===Çanda gelêrî===
Fransî [[çanda gelerî]] bingeha wê di [[Galîk]] de ye ku bandora wê piştî dagirkirina ji, wek nimûne, [[Empiremparatoriya Roma|Rom]], [[Frank]], [[Alman]] û [[ Vikings]]. Bi ser de, hindikahiyên çandên ne-asîmîlebûyî hene, wek mînak [[Bask (gel)|Bask]], Breton û [[Alman]]. Ev cûdahiyên berbiçav di navbera bakurê Fransa bi [[Celtic]] û bandorên Almanî de dide, û başûrê ku ji hêla çanda Deryaya Navîn ve tête diyar kirin, welat dikare li gorî vexwarin, şerab li başûr, [[cider]] li bakurê rojava û [[ birra]] li bakurrojhilat . Li başûr, bêtir karakterek Romayî heye, ku ji bo nimûne, di sêwirana xaniyan û çandiniya zeytûnan de diyar dibe. Li bakur bêtir têkiliyek almanî heye, ku di cûreyên çandiniyê de tê dîtin û ku ew di dereceyek mezintir de li şûna [[rûnê zeytûnê]] [[rûn]] bikar tînin. Lêbelê, Roma, bi hêmanên Keltî, ji bo çanda gelêrî ya Frensî yekreng e, mînakên vê yekê çandiniya genim, kevneşopiya dêrê, adetên cejnê û qanûnên Romayê ne.&lt;ref&gt;{{Cite book |title=Nationalencyklopedin |weşanger=[[Bokförlaget Bra Böcker AB]] | cihê weşanê=Höganäs |sal=1991 |isbn=91-7024-621-1 }}&lt;/ref&gt;

=== Spor ===
[[Wêne:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|[[Tour de France]].]]

* [[Tîma futbolê ya mêran a neteweyî ya Fransa]]
* [[Şîva werzişê]]
* [[Parkorman|Parkour]]
* [[Skateboard]]
* [[Tour de France]]
* [[Prix d'Amérique]] û [[Civîna Zivistanê ya Fransî]]

== Aborî û binesazî ==
[[Wêne:Champagne vineyard and Church.jpg|thumb|Fransa yek ji mezintirîn hilberînerên şerabê li cîhanê ye.]]
[[Wêne:A380-a.jpg|thumb|Balafira [[Airbus A380]] li Parîsê 2005 li pêşangehê ye.]]
Jiyana karsaziya Frensî piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] bi bingehîn strukturê xwe guhertiye. Berê çandinî pîşesazîya sereke bû, lê îro tenê ji %7ê nifûsê kar dike, lê ji %30 di pîşesaziyê de û ji %60 jî di sektora xizmetguzarî de kar dikin. Fransa bûye yek ji welatên pîşesazî yên pêşeng ên Ewrûpayê ku hilberîna teknolojiya bilind di pêş de ye, hinekî jî wekî encama rêveberiya hukûmetê ya bihêz di serdema piştî şer de. Di çarçoveya hevkariya Ewropî de, Fransa ji damezrandina Yekîtiya Komir û Pola [[1952]] ve ajotiye. Cûdahiyên herêmî yên mezin hem di warê çandinî û hem jî di pîşesaziyê de hene, û bextewariya aborî bi rengek neyeksan tê dabeş kirin. Li rojhilatê xeta ji [[Le Havre]] li ser Kanala Englishngilîzî heya Marsîlya li başûrê Fransa (bi navê [[Le Midi]]) piraniya pîşesaziyê û standardek jiyanê ya bilind tê dîtin; li beşên xizan ên navendî û başûrê rojavayê welêt, karsazên piçûk, pîşesaz û cotkarên piçûk serdest in. Lêbelê, gelek Fransî ji kontrola navendî ya bihêz a ji Parîsê nerazî ne û vê dawiyê hewldan hatin kirin ku hilberînê biguhezînin û navendên nû ji bo mezinbûna aborî ava bikin.

Çandiniya ku demeke dirêj bêaqil bû, niha bi giranî mekanîze ye û cotkariya mezin tê destpêkirin. Tenê ji 1/3 ê herêmê tê çandin, avhewa û ax xweş e û Fransa yek ji hilberînerên çandiniyê yên Ewropa û cîhanê ye. Hilberîna zêde dibe sedema pirsgirêkan û pêşbaziya mezin a li bazara [[Yekîtiya Ewropî|YE]] bû sedema nerazîbûnên tund ên cotkarên fransî yên hêrs. [[Genim]] li hilberîna dexl serdest e, lê [[ misir]], [[ ceh]] û [[ ceh]] jî têne çandin. Berhemên din ev in [[patata]] û [[Şekir|şekir]], [[fêkî]] û [[zebze]] ([[Normandî]] û [[Brîtanya]], [[Geliyê Loire]], [[Provence]]). Wekî hilberînerek [[ şerab]], Fransa bi gelek herêmên şerabê re pêşeng e ([[Bordeaux]], [[Bourgogne]], [[Beaujolais]], [[Roussillon]], [[Champagne]]). Çandiniya heywanan (Brîtanya, Normandiya û herêmên çiyayî) goşt û şîrên bi kalîte peyda dike. Masîgirên Atlantîk û Deryaya Bakur girîng in. Taybetmendiyek çandiniya îsotê li perava rojava ye.

Pîşesaziya kevneşopî ya hesin û pola ya fransî li bakur û bakur-rojhilat li ser bingeha maden û kana komirê ya herêmê bû. Li vir, krîza pola ya navneteweyî bi giranî ketiye û kanî û hesinkaran kar kêm kirine an jî hatine girtin. Ji bilî madenê hesin, [[boksît]] tê derxistin (mîneralê bi navê bajarê Les Baux li Provence hatiye binavkirin); Fransa li Ewropayê hilberînerê sereke yê baksît e, ku di hilberîna aluminiumê de tê bikar anîn. Hin neft û gaza xwezayî (li başûrê rojava) û gelek [[hêza hîdro]] heye. Li Fransayê dora çil santralên nukleerî hene (piranî li Ewropayê). Li Saint-Malo li Brittany kargehek mezin a tîrêjê hate çêkirin. Li kêleka endezyariyê (keştiyan, çêkirina otomobîlan), berfirehkirina hilberîna teknolojiya bilind (balafir, telekomunikasyon û elektronîkên din) û pîşesaziya kîmyewî, pîşesaziyên kevneşopî û hilberên pîşesaziyê pozîsyonek bihêz diparêzin (xwarin, cam û porselen, tekstîl û tiştên modê, bîhnxweş û kozmetîk. ). Tûrîzm xwedî girîngiyeke mezin a aborî ye; dora 30 milyon tê çaverêkirin. serdanên biyanî her sal (di nav yên din de diçin Parîsê, kelehên Geliyê Loire, seyrangehên deryayê yên li ser Riviera (Frensî Côte d'Azur, &quot;Azure Coast&quot;) û seyrangehên werzîşên zivistanê yên Alper. Pêjgeha kevneşopî ya fransî bala gelekan dikişîne. tûrîst.&lt;ref name=&quot;All Countries of the World 2000 Bonnier Lexicon&quot;/&gt;

Fransa dikare wekî aboriyek berbiçav a tevlihev (''économie mixte'') were pênase kirin&lt;ref&gt;https://fr.wikipedia.org/wiki/Économie_mixte&lt;/ref&gt; ku di aboriyê de xwedî rêjeyek bilind a xwedîtiya giştî ye, yek ji ya herî bilind di [[OECD]] de. Aboriya Fransa yek ji wan ên herî pêşkeftî yên cîhanê ye û bi tundî li ser [[teknolojiya bilind]] ye. Piştî [[DYA]], [[Çîn]], [[Japonya]] û [[Almanya]] li cîhanê pêncemîn mezintirîn tê hesibandin.

Li gorî [[Rêxistina Bazirganiya Cîhanî]], di sala 2003 de, Fransa piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya, Japonya û [[Çîn]] di cîhanê de pêncemîn îxrackarê herî mezin ê bazirganiyê bû û piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya û Chinaîn jî çaremîn îtxalkarê herî mezin bû.

Li gorî [[OECD]], di 2003 de Fransa li pêş Dewletên Yekbûyî û [[Belçîka]] xwedan para herî mezin a veberhênana biyanî bû (wek sedî tê hesibandin). Bi bernameya xwe ya [[navokî]] re, Fransa di heman demê de welatê herî bilind ê xwebexşînê ye li [[Ewropa Rojava]] û yek ji heft welatên herî pîşesazî yên cîhanê ye ku herî kêm [[karbondîoksît] hilberîne. ]. Ji ber vê yekê standarda jiyanê li Fransayê pir bilind e.

Aboriya Fransî bihevrebûna aboriya bazarê û destwerdana hukûmetê ya bihêz lê kêm dibe. Qadên mezin ên axa berdar, karanîna [[teknolojiya]] nûjen û subvansiyonên li hev kirin ku Fransa bikin neteweya pêşeng [[cotanî]] ya Ewropaya Rojavayî. Aboriya Fransa, piştî windakirina [[Cezayîr]] di [[1960]] de jî, di cîhanê de yek ji bihêztirîn e. Fransa di heman demê de xwediyê [[pîşesaziya fezayê]] pêşeng e û yek ji du neteweyên Ewropî ye ku xwediyê [[porta fezayê]] ya neteweyî ye - ya din jî [[Esrange]] li Swêdê ye.

Dewleta Fransa xwediyê beşeke mezin ji [[binesaziya]] welat e û xwediyê sereke yê çend şirketên [[rêhesin]], [[elektrîk]], [[firevanî|firevanî]] û [[telekomunîkasyon]] ye. lê ji destpêka salên 1990'î ve bi awayekî zêde kontrola xwe li ser van sektoran azad kiriye. Dewlet par bi perçe pişkên xwe yên li şirketên fransî yên wekî [[France Telecom]], [[Air France]] û di [[sîgorte]]yên din, [[Leşkerî|berevanî]] û [[banke]] de firot dikan.

Fransa [[ewro]] bi 10 endamên din re [[1'ê Çile]] [[1999]] dest pê kir û di destpêka [[2002]] de, pereyên û notên euro bi temamî şûna [[Franka Frensî|Franka Frensî]] danî.

Ji [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa gav bi gav hem ji hêla siyasî û hem jî ji hêla aborî ve nêzikî Almanyayê dibe û her du welat bi gelemperî di nav [[Yekîtiya Ewropî] de wek duya pêşeng a entegrasyona Ewropî têne hesibandin.

Fransa salane 79 mîlyon [[Tûrîzm| tûrîst]] dikişîne, ku ev yek ji ya ku li wî welatî dijî bi girîngî zêdetir e, ku ew dike cihê geştiyariyê yê herî populer ê cîhanê li pêş [[Spanya]] (51,7 mîlyon) û [[DYA]] (41,9 mîlyon) li gorî [[Rêxistina Tûrîzmê ya Cîhanê]] (WTO).

Tûrîst ji hêla bajarên bi eleqeya [[çandî]] mezin, seyrangehên serşuştinê û ski, dîmenên îdylîk û metropolên cîhanê [[Parîs] dikişin.

{{Binêre jî|Kategorî:Firketên Fransî}}

=== Pêşketina aborî ji salên 1990-î ve ===
Fransa di 1999 de tevlî ê sîstema refahê ya welat ji bo dewletê buha bû, ev jî tê wê maneyê ku welat neçar ma ku di çarçoveya qaîdeyên EMU de bimîne. Dewlet neçar ma ku deynan bigire da ku kêmasiyên butçeyê bigire, ev yek jî dibe sedem ku deynê derve carinan digihîje du ji sê parên GDP ya welat. Vê yekê di mezinbûna aboriyê û jûreya tevgerê ya hikûmetê de pirsgirêk çêkir.

Di salên 1990î de, bi saya bazara navxweyî ya Yekîtiya Ewropayê, bazirganiya derve li Fransayê geş bû. Wê demê hinardekirin ji îthalatê mezintir bû.&lt;ref name=&quot;landguiden.se&quot;&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: bazirganiya derve ya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/ Bazirganiya derve | sernav = Kopiyek arşîvkirî | tarîxa wergirtinê = 2014-05-17 | arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517132755/http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/Utrikeshandel | tarîxa arşîvê =17 Gulan 2014 }}, 4ê Cotmeha 2012-an hatiye nûkirin, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat ji salên 2000-an vir ve ji hinardekirinê bêtir îthalat wergirtiye, di nav tiştên din de, girêdayîbûna bi hinartina petrolê.&lt;ref name=&quot;landguiden .se&quot;/&gt;

Îxalata mal û karûbaran ku ji sedî 1994'an de 21% û di sala 2010'an de jî %28 bû.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/Laender/Frankrike/(show)/indicators/(indicator)/ 587 hat standin 2014-04-07&lt;/ref&gt; Di heman demê de, hinardekirina mal û karûbaran ku ji sedî 22% û 25% ji GDP ya welêt tê pîvandin.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/ Laender/Frankrike/(nîşan bide)/nîşandan/(nîşandan)/586, hatiye standin: 07-04-2014&lt;/ref&gt;

Dema ku Fransa di sala 1999-an de beşdarî EMU bû, GDP-ya wan 1.4 trîlyon dolar bû û di sala 2012-an de, GDP gihîştibû 2.6 trîlyon $, ku di GDP-ê de% 86 zêde bû.

Di sala 2005 de, îndeksa di civaka karsaziya fransî de ji 104.8 daket 102.2,&lt;ref&gt;Lundin, Tomas, svd.se, https://www.svd.se/0-fakta-krissiffror-duggar-tatt-over- europa , 2005-04-30, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; û hinardekirina Fransî di hemû sektoran de ji bilî aliyê xwarinê kêm bû.&lt;ref&gt;Rosin, Björn Erik, svd.se, https://www.svd. binêre/stort-upsving-for-fransk-economie, 2006-09-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat di heman serdemê de baş bû, lê tevî vê yekê, GDP-ya welat bû duyemîn ya herî kêm. di 2005 de li Herêma Euro. &lt;ref&gt;Wezareta Karûbarên Derve, regeringen.se, {{Cite web|url=http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |title=Copy arşîvkirî | date retrieval=2014-05-15 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140410193555/http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |tarixa arşîvê=2014- 04-10 }}, 2008-04-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tradingportalen.com/nyheter/tecken-pa-ekonomisk-aterhamtning- i-euro-omradet/|sernav=Nîşeyên başbûna aborî li herêma Euro|weşanger=Portalen Bazirganî|dakêşandin um=13 Hezîran, 2005}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2007’an de li Fransayê aborî careke din xera bû û di sala 2008’an de ji ber krîza darayî ya li welatên Ewropa û cîhanê careke din welat ketibû ber paşketinê. Li welêt bêkarî zêde bû û pîşesaziya otomobîlan a Fransayê xirab bû. Paşê hukûmetê di veberhênanên di sektora giştî de, piştgirî ji bo pîşesaziya otomobîlan û bihuştên bacê û deynên bank û pargîdaniyan veberhênan kir. Di sala 2009 de, aboriya Fransa ji sedî 2,7 kêm bû, lê di dawiya salê de mezinbûn berevajî bû û di sala 2010 de GDP ji sedî 1,5 zêde bû. Lêbelê, aborî ji ber sistbûna aboriya cîhanê zêde mezin nebû.&lt;ref&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: Aboriya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/ Europa/Frankrike/Ekonomi | sernav=Nûpek arşîvkirî |dîrokê vegerandinê=2014-05-15 |arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517195018/http://www.landguiden.se/Lander/Europa /Frankrîke/Ekonomi |arşîv date=17 Gulan 2014 }}, nûvekirî, 4ê kewçêrê, 2012, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt;

Di hilbijartinên serokatiyê yên sala 2012an de, Fransa gelek xebitî ku kêmasiya bûdceya xwe bigihîne sînorê Yekîtiya Ewropayê ji sedî 3. Mezinbûna wan bi qasî %0,4 kêm bû û deynê neteweyî jî ji %90ê GDP bû. Ji ber vê yekê ji bo Fransa girîng bû ku mezinbûna welêt zêde bike û deynê neteweyî kêm bike. [[François Hollande]] ji bo dewlemendan, karsazên mezin, bank û şîrketên petrolê, ku wî di hilbijartinan de bi ser ket, polîtîkayeke hişkbûnê bi bacên bilindtir pêşniyar kir.&lt;ref&gt;Küchler, Teresa, SvD, Francois Hollande ji dewlemendan bistînin, https :// www.svd.se/francois-hollande-ska-ta-fran-de-rika, hatiye standin: 2014-05-06&lt;/ref&gt;

Di sala 2013’an de ji bo aboriya Fransa hîn jî pirsgirêk hebûn. Hilberîna otomobîl, pola û elektronîk (ku li Fransayê çavkaniyên sereke yên îxracatê ne) ji bo wan bihatir bû ji Asya û yên mayî yên Ewropayê. Ev bû sedema kêmbûna hinardekirinê. Di sala 1999 de, Fransa %7 ji hinardekirina cîhanî pêk dihat, lê di sala 2013 de ew daket %3.&lt;ref&gt;https://www.svd.se/frankrike--det-storsta-hotet-mot-euron, 2013- 01 -11, hatiye standin: 2014-05-13&lt;/ref&gt;

Di 2014 de, mezinbûna GDP hema hema nayê guhertin.&lt;ref&gt;Parîs TT-Reuters, svd.se, https://www.svd.se/trog-tillvaxt-i-eurozonen, hatiye wergirtin: 2014-05-15&lt;/ref&gt;

=== Binesazî ===
==== Veguhastin====
[[Wêne:Viaduc de la Rague et TGV (2014).JPG|thumb|Trêna bilez a TGV li başûrê Fransayê.]]

Firokeya herî mezin a Fransa [[Air France]] ye, ku difire cihên li Fransa, Ewropa û yên din ên cîhanê. Mezintirîn [[balafirgeha]] [[Balafirgeha Parîs-Charles de Gaulle]] li derveyî [[Parîs]] ye. Balafirgeh yek ji mezintirîn li [[Ewropa]] û xalek danûstendinê ya girîng e.

Trafîka trênê baş pêşkeftî ye û li ser gelek rêgezan bi hewayê re pêşbaziyê dike. Trafîk nayê verastkirin (her çend pêşniyarên weha hene) û di serî de ji hêla dewletê ve tê xebitandin [[SNCF]]. Trêna bilez [[TGV]] li ser rêyên wekî [[Parîs]]-[[Lyon]] populer e.

Trên ji Parîsê diçin bajarên din ên Ewropî yên wekî [[London]] û [[Bruksel|Brûksel]]. Di dîrokê de, Parîs ji bo [[Orient Express]] jî yek ji stasyonên navendî bû.

Fransa yek ji mezintirîn toreyên rê li cîhanê ye. Ev bi qasî 800&amp;nbsp;hezar kîlometir e ku 7100 kîlometre [[otoban]] ye. Piraniya otobanên Fransayê, bi kîlometreyan, otobanên bi bacê ne. Ev rê ji aliyê hikûmetê yan jî şîrketên taybet ve tên xwedîkirin û xebitandin. Di dawiya salên 1990-an û destpêka salên 2000-an de, dewleta Fransa hêdî hêdî xwedîtiya xwe li van pargîdaniyan kêm kir. Fransa xwedî trafîka rastê ye.

==== Mail, telefon û Înternet ====
Fransa ji bo demek dirêj li paş welatên pêşkeftî yên din mayî, lê naha digihîje û berfirehbûna [[banda fireh]] bi lez û bez ber bi pêş ve diçe.

====Perwerdehî û lêkolîn====
[[Wêne:Place et chapelle de la Sorbonne à Paris.jpg|thumb|[[Zanîngeha Parîsê]]]]
Di sedsala 12-an de wekî yek ji kevintirîn zanîngehên cîhanê hate damezrandin, piştî [[Gulan] bû nav 13 zanîngehên cuda yên dewletê yên serbixwe. Rabûn]]. Di wêneyê de avahiya zanîngehê [[Sorbonne]]

Bi têgînên ''école primaire'' (dibistana seretayî) tê wateya serdema ''école maternelle'' û ''école élémentaire'', dema ku ''pileya duyemîn'' an jî ''duyan'' bi gelemperî ji bo '' tê bikaranîn. collège'' û ''lycée'', hevwateya [[Li ser têgîna dualîsmê (kitêb)|gymnasium]] ya Swêdê ye.

Li Fransayê, dibistana mecbûrî di şeş saliya xwe de dest pê dike, lê ji sê saliyê (carinan jî du salî) heya şeş saliya xwe &quot;école maternelle&quot; ya dilxwazî ​​heye ku ji hemî zarokên ku li Fransa dijîn re vekirî ye. hejmareke zêde ya zarokan beşdarî perwerdeyê dibin. Di şeş saliya xwe de, tu diçî ''école élémentaire'', piştî wê jî ''kolêj'' li pey tê û heta tu 15 salî diçî wir.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Xwendina bilind a fransî xwedan kevneşopiyek dewlemend e ku vedigere Serdema Navîn. Li paytext, [[Zanîngeha Parîsê]], ku di sedsala 12-an de hate damezrandin, bû yek ji kevintirîn û girîngtirîn saziyên xwendina bilind û lêkolînên akademîk ên cîhanê. Yekem [[Doktor|doktora]] di dersên [[Îlahîyatnasî]] û [[Mirovnasî|humanîstî]] de li vir hatin pêşxistin.

Şoreşa Fransî bilindbûna ''grandes écoles'' dît, kolêj - bi gelemperî leşkerî, teknîkî an zanistiya siyasî ne - ku paşê ji ber rola wan di nav dezgeha leşkerî ya berfireh a piştî-şoreşê ya Frensî de bi prestîj mezin bûn.

Piştî [[Serhildana Gulanê]] ya 1968, Zanîngeha Parîsê di nav 13 zanîngehên dewletê yên serbixwe de hate dabeş kirin.

== Mijarên têkildar ==

* [[Fransayî]]
* [[Zimanê fransî]]
* [[Fransiyûm]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|France}}

{{YE}}
{{Dewletên Ewropayê}}

[[Kategorî:Fransa| ]]</text>
      <sha1>337yyxxm3br25dy81n18qhdvm278e3a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093317</id>
      <parentid>1093316</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T18:24:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Aborî û binesazî */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="52329" xml:space="preserve">{{çavlêgerandin}}
{{Infobox welat
 | nav               = ''République Française''
 | navê_fermî        = 
 | navê_kurdî        = Komara Fransayê
 | al                = Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg
 | girêdana_alê      = Alaya Fransayê
 | nîşan             = Armoiries république française.svg
 | girêdana_nîşanê   = Nîşana Fransayê
 | dirûşm            = Liberté, Égalité, Fraternité&lt;br /&gt;(bi kurdî: Azadî, Wekhevî, Biratî)
 | sirûda_netewî     = La Marseillaise
 | cîh               = Mapadefrancia.svg
 | cîh_sernav        = 
 | zimanên_fermî     = [[Fransî]]
 | zimanên_tev       = [[Alsasî]], [[baskî]], [[bretonî]], [[katalanî]], [[korsî]], [[flemanî]], [[frankoprovenzal]], [[oksîtanî]], zimanên din ên [[Oïl]].
 | paytext           = [[Parîs]]
 | koordînat_paytext = {{Koord|48|51|N|2|21|E|type:country}}
 | bajarê_mezin      = [[Parîs]]
 | sîstema_siyasî    = [[Komar]]
 | serok_cure        = Serokomar
 | serok_nav         = [[Emmanuel Macron]]
 | serok_cure1       = Serekwezîr
 | serok_nav1        = [[Jean Castex]]
 | serok_cure2       = 
 | serok_nav2        = 
 | rûerd             = 675.417
 | av                = 0,26
 | gelhe             = 67,399,000
 | gelhe_sal         = [[2021]]
 | berbelavî         = 116
 | serxwebûn         = 
 | TBH_giştî         = 
 | TBH/kes           = 
 | TBH_sal           = 
 | dirav             = [[Ewro]] (EUR)
 | dem               = [[UTC+1]]
 | nîşana_înternetê  = .fr
 | koda_telefonê     = +33
 | nexşe             = Frankreich Relief.png
 | nexşe_sernav      = 
}}
'''Fransa''' yan jî '''Komara Fransî''', ({{Bi-fr|France}}, /fʁɑ̃s/) yan jî (République Française, xwendin: /ʁepyblik fʁɑ̃sɛz/) welatek navparzemînî ye ku li [[Ewropaya Rojava|Ewropayê Rojava]] û herêm û deverên derveyî yên li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] û [[Okyanûsa Atlantîk]], [[Okyanûsa Mezin|Pasîfîk]] û [[Okyanûsa Hindî]] vedigire. Qada wê ya metropolê ji [[Rhine]] heta [[Okyanûsa Atlantîk]] û ji [[Deryaya Navîn]] heta [[Qenala îngîlîzî]] û [[Deryaya Bakur]] dirêj dibe.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-21|title=French Guiana|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Guiana&amp;oldid=1099654171|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-06-17|title=Administrative divisions of France|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Administrative_divisions_of_France&amp;oldid=1093564080|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-26|title=French Southern and Antarctic Lands|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Southern_and_Antarctic_Lands&amp;oldid=1100569184|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Herêmên dervayê [[Guyana Fransî]] li [[Amerîkaya Başûr]], [[Saint Pierre]] û [[Miquelon]] li [[Atlantîka Bakur]], [[Hindistanên Rojavayê Frensî]] û gelek giravên li [[Okyanûs|Okyanûsa]] û [[Okyanûsa Hindî]] hene.  Ji ber gelek deverên xwe yên peravê Fransayê hene, xwediyê devera herî mezin a aborî ya taybet a cîhanê ye. Fransa li parzemîna [[Ewropa|Ewropayê]] bi [[Belçîka]], [[Lûksembûrg|Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Monako]], [[Îtalya]], [[Andorra]], [[Spanya]]  [[Holenda]], [[Sûrînam]] û [[Brezîl]] li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] bi navgîniya deverên xwe yên derveyî li [[Guyana Fransî]] û [[Saint Martin]] re sînorên xwe parvedike. Hijdeh herêmên wê yên entegre (pênc ji wan li derveyî welat in) li qadeke hevgirtî ya 643.801 km² vedigire&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|title=The World Factbook|date=2014-01-31|website=web.archive.org|access-date=2022-07-27}}&lt;/ref&gt; û li gorî daneyên gulana sala 2021an zêdetirî 67 mîlyon kes li Fransa û li herêmên wî dijîn. Fransa komarek nîv-serokatî ya yekgirtî ye ku paytexta wî bajarê [[Parîs]] e. Bajarê [[Parîs|Parîsê]] bajarê herî mezin ê Fransayê ye û navenda çandî û bazirganî ya sereke ye. Deverên din ên bajarî yên sereke [[Marsêy|Marseille]], [[Liyon]], [[Toulouse]], [[Lille]], [[Bordèu|Bordeaux]] û bajarê [[Nice|Niceê]] ye.

== Dîrok ==
Di dawiya [[Serdema Kevnare]] de, Galiya kevnar li çend padîşahiyên Almanî û herêmek Gallo-Romî ya mayî, ku wekî [[Padîşahiya Syagrius]] tê zanîn, hate dabeş kirin. Di heman demê de, Brîtanîyên Keltî ku ji rûniştgeha [[Anglo-Sakson]] a [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ku direvin, li beşa rojavayê Armorica bicih dibin. Di encamê de, nîvgirava [[Armorican]] hate guherandin û navê nîvgiravê wekî Brittany hate guhertin, çanda Keltîk hate vejandin û padîşahiyan piçûk ên serbixwe li herêmê hatin demazirandin.

Yekemîn rêberê ku dibe padîşahê hemû Frankan Clovis I ye ku di sala 481ê de dest bi serweriya xwe kir û di sala 486an de hêzên paşîn ên waliyên [[Romaya Kevnare|Romayê]] yên parêzgehê têk bir. Clovis başûrê rojava ji Visigoths vegerand, di sala 508an de hate imad kirin û xwe wekî mîrê [[Almanyaya Rojava]] îlan kir.

[[Clovis I]] piştî hilweşîna [[Împeratoriya Romê|Împaratoriya Romayê]] yekem fetihkarê Almanan e ku ji Arianîzmê, ji Xirîstiyaniya Katolîk derdikeve. Bi vî awayî ki aliyê papatiyê ve sernavê &quot;Keça Mezin a Dêrê&quot; (bi fransî: La fille aînée de l'Église) li Fransayê hate dayîn û ji padîşahên Fransî re jî &quot;Padîşahên Herî Xiristiyan ên Fransayê&quot; (Rex Christianissimus) dihate gotin.

[[1799]] [[Napoleon I]] pêşî wekî [[Konsulê Yekem]] û paşê jî wekî [[Împerator]] komarê girt. Artêşên wî li seranserê Ewropayê gelek şer kirin, gelek welat fetih kirin û bi xizmên Napoleon re li ser text padîşahiyên din ava kirin. Piştî hilweşandina Napoleon [[1815]], padîşah li Fransayê hate vegerandin, tenê bi [[Komara Fransaya Duyemîn|Komara duyemîn]], ku di encamê de ji aliyê [[Napoleon III|Louis-Napoléon ve hat dewsa wê hate hilweşandin. Bonaparte]], biraziyê Napoleon I, ku piştî ku yekem car wek serok hat hilbijartin, [[Imperatoriya Duyemîn]] û xwe [[Napoleon III]] îlan kir.

Rast e Fransa di her du [[Şerê Cîhanê yê Yekem|Yekemîn]] û [[Şerê Cîhanê yê Duyem]] de yek ji hêzên serketî bû, lê welat di her du şeran de gelek êş kişand û qet nekarî rewşa xwe ya berê bi dest bixe. Hevkariya bi dewleta dagirker a Alman re di dema [[Rejîma Vichy|Serdema Vichy]] de bû birînek vekirî û welat di sala 1946an de wekî [[Komara Çaremîn]] hate avakirin. Di sala krîzê de [[1958]], General [[Charles de Gaulle]] di encamê de reformek berfireh pêk anî ku bû sedema [[Komara Pêncemîn]] û îroyîn [[demokrasiya serokatiyê|demokrasiya serokatiyê]] bi îstîqrar.

Di dehsalên dawîn de, hevkariya di navbera Fransa û Almanyayê de ji bo yekbûna aborî li Ewropayê girîngiyek bingehîn e, û Fransa îro di nav [[Yekîtiya Ewropayê|Yekîtiya Ewropî]] de, di nav de [[Yekîtiya Aborî û Dirav]] de roleke navendî heye.

== Erdnîgari ==
Dewleteke navendîparêz û yekneteweyî ye. Welatê cîranê wê li Ewropayê ev in: [[Belgiya]], [[Lûksembûrg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Spanya]], [[Andorra]]

Sînorên Fransa li bakur bi [[Atlantîk]] û li başûr bi [[Deryaya Spî]] re hene. Ji bilî li [[Ewropa]] erda Fransa li [[parzemîn]]ên din jî heye. Li [[Karîbîk]]an wek mînak [[Saint-Martin]], li [[Emerîkaya Başûr|Başûrê Amerîkayê]] [[Guayanaya Fransî]], li qeraxên [[Emerîkaya Bakur|Bakurê Amerîkayê]], li Okyanûsa Hindê û li [[Okyanûsya]]yê herêm û welatên girêdayî Fransa hene.

=== Erdnîgariya Xwezayî===
[[Wêne: Most beautiful villages of the world montsoreau 2.jpg |thumb|[[Loire]] li [[Montsoreau]], [[Geliyê Loire]].]]
Fransa ji [[Derya Spî]] heta [[Deryaya Bakur]] û ji [[Rhine]] heta [[Atlantîk]] dirêj dibe. Ew bi [[Brîtanyaya Mezin]], [[Belçîka]], [[Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Andorra]] tê hevsînorkirin. û [[Spanya]]. Li derveyî welatê dayikê, Fransa bi [[Brezîlya]], [[Sûrîname]] û [[Hollanda]] re sînorên bejahî parve dike.

Ji bilî welatê dayika [[Ewropaya Rojava|Ewropa Rojava]] (''la métropole''), Fransa ji herêmên [[Amerîkaya Bakur]], [[Hindîstana Rojava|Karibîk]], [[Amerîkaya Başûr]], [Okyanûsa Hindî]], [[Okyanûsa Pasîfîk]] û [[Antarktîka|Antarktîk]] (îdiayên li ser qada axa Antarktîkê ji hêla piraniya welatên cîhanê ve nayê pejirandin).

Fransa ji deştên peravê yên li bakur û li rojava yên bi Atlantîk û Deryaya Bakur heta zincîreyên çiyayên mezin, [[Pyrenees]] li başûr û [[Alpê]] li başûr, [[Pyrenees]] li bakur û li rojavayê rojhilat bi [[Ewropa]] lûtkeyên çiyayên herî bilind (derve [[Qafkas]]), [[Mont Blanc]], 4&amp;nbsp;810 metre. Di hundurê de rêzeçiyayên din ên wekî [[Navenda Massif]] û [[Vosges]] hene. Chaine de Puys li Massif Central, girseyek çiyayî ya bi derdora 80 volkanên neçalak, di Tîrmeha 2018-an de wekî [[Mîrateya Mîrateya Cîhanê]] hat destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://whc.unesco.org /ku/list/ 1434|sernav=Chaine des Puys - Qada tektonîkî ya Limagne|Dîroka dakêşanê=2018-07-05|paşnav=Navenda|nav=Mîrateya Cîhanê ya UNESCO|works=whc.unesco.org|ziman=ku }}&lt;/ref&gt;

Fransa di navbera çar [[pergalên çem]] yên mezin de dabeş dibe, ku sê ji wan diherikin [[Atlantîk]]. Ew li ser deştên nermik ên bakur û rojavayê Fransa diherikin û çemên wan ên berdar bûne sedem ku navenda aborî û siyasî ya welêt li beşên bakur ên welêt biqede, ku dikare wekî alîkarek bihêz were dîtin ku Parîs bibe Parîs. navenda welêt.

=== Dabeşkirina îdarî ===
{{Gotara sereke|Parçeya îdarî ya Fransa}}

[[Wêne:Régions de France 2016.svg|thumb|Ji Çile 2016 de, li [[Fransa Proper] tenê 13 herêm hene]]&lt;ref&gt;http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/12 /17 /la-carte-a-13-regions-definitively-adoptee_4542278_823448.html&lt;/ref&gt;]]
Fransa (di 2015 de) dabeş dibe:&lt;ref&gt;http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/documentation.asp?page=documentation.htm&lt;/ref&gt;
* 27 herêm (''herêm''), 22 navxweyî û pênc ne ewropî. Binêre ''Herêmên Fransa''.
* 101 beş (''departements''). Binêre ''Wezareta Fransa''.
* 335 navçeyên (''navçe''). Binêre ''Navçeya Fransa''.
* 2&amp;nbsp;054 Kanton (''kanton''), di nav de 59 yên ne ewropî jî hene. Binêre ''Kantonên Fransa''.
* 36&amp;nbsp;658 komûns (''komunan''). Binêre ''Şaredariyên Fransî''.
* 9 villes nouvelles ku dabeşek e ku bi dabeşên jorîn re paralel dimeşe. Binêre Ville nouvelle.

Wezaret bi jimare ne û ev jimar di du reqemên pêşî yên koda posteyê de cih digirin. Jimareya beşê berê jî li ser lewheyên qeydkirina wesayîtên rê, wekî du reqemên dawîn jî hatibû destnîşan kirin. Ev pergal, ku li ser bingeha qeyda wesayîtê ya ku ji hêla beşa ve hatî rêve kirin, ku wesayit lê lê bû, niha (2021) ber bi qonax ve tê derxistin û bi qeydek navendî ve tê veguheztin, ji ber vê yekê hûn nikanin beşa malê li ser lewheyên nû bixwînin.

Herêm, dezgeh, navçe û kanton herêmên îdarî yên hikûmetê ne. Herêm ji aliyê qeymeqamekî herêmê (''préfet de région''), ku di heman demê de serokê yek ji beşên herêmê ye, têne birêvebirin. Dezgeh ji hêla [[Parlîk (Fransa)|prefekt]] (''préfet''), ku ji hêla [[hikûmet]] ve hatî tayîn kirin (wekhev [[walî]]) têne rêvebirin; navçe ji aliyê binerd (''sous-préfet'') ve tê birêvebirin. Kanton bi giranî wek [[navçe]] di hilbijartinên meclîsên herêmê û meclîsên dezgehan de kar dikin. Li [[Parîs]], du qeymeqam hene, qismî qeymeqamekî îdarî &quot;asayî&quot; ye, ku di heman demê de qeymeqamê herêmê ye, beşek jî muxtarê polîsan (''préfet de police''), ku şefê polîsê herî bilind e, di heman demê de [[ fermandarê sivîl]] li Parîsê [[herêma sivîl]] (''zone de défense de Paris''). Prefektê polîs jî li beşên [[Hauts-de-Seine]], [[Seine-Saint-Denis]] û [[Val-de-Marne]] wezîfeya xwe dike.

Herêm û dezgeh jî şaredariyên bi mafên xwe yên bacê û meclîsên rasterast têne hilbijartin, bi rêzê ve ''[[Lijneyên Herêmî yên Fransa|conseil Régional]]'' û ''conseil général'' wek saziya herî bilind a biryardanê pêk tînin. Şaredarîya herêmê û meclîsa herêmê ji alîyê ''président du conseil régional'' ve tên birêvebirin; şaredariya beşê (li gorî [[Meclîsa wîlayetê|Meclîsa wîlayetê]]) û meclîsa daîreyê ji aliyê ''président du conseil général'' ve tên birêvebirin.

Dezgeha herî bilind a biryardanê ya şaredariyan meclîsek e (''konseil şaredariyê'') û [[şaredar]] (''maire'') ku ji aliyê wê ve hatiye tayînkirin, ku hem serokê meclîsê û hem jî serokê şaredariyê ye. birêvebirî. Li Parîs, Lyon û Marsîlyayê, ku şaredariyên wan bi meclîsên xwe yên rasterast hatine hilbijartin, li navçeyan hatine dabeşkirin, şert û mercên taybetî hene.

Çar [[Wezaretên Frensî yên Derveyî |Dezgehên derveyî]] berê  [[Kolonî|Koloniyên Fransî]] ne ku ji [[1946]] de xwediyê heman statuya wezaretên Fransaya Ewropî ne (''[[Fransa métropolitaine|metropole]])''. Ew parçeyên yekbûyî yên Komara Fransa (û bi vî rengî YE jî) ne. [[Herêmên li derveyî Fransa|herêmên îdarî yên derveyî]] [[herêmên girêdayî]] ne ku ew jî li derveyî YE ne. Ew jî mîna dezgehan têne rêvebirin û rûniştevanên fransî [[hemwelatî|welatî]] ne. Piraniya wan [[ewro]] bikar tînin, ji bilî [[Polinezyaya Fransî]], [[Kaledonyaya Nû]] û [[Giravên Wales û Futuna]] yên ku pereyê wan, [[Franka CFP]] hene. Fransa di heman demê de di [[Okyanûsa Hindî]] de çend giravên neniştecî yên bi navê [[Îles Éparses]] kontrol dike, ku ligel [[Adélieland]], îdiaya Fransa ya [[Antarctica]], [[Zimanê fransî]] pêk tînin. Herêmên Başûr.

==== Herêmên Fransayê ====
{{GotarêBingeh|Herêmên Fransayê}}
{{Nexşeya herêmên Fransayê|text=fgfdfgdg}}
Ji sala 2016an ve, Fransa ji 18 herêman ({{bi-fr|région}}) pêk tê.
''Régions'' yên li Fransaya parzemînî jî di hundura xwe de jî gav bi gav wek [[département]], [[Arrondissement]], [[Cantone]] û [[Commune]] tê parve kirina perçeyên hîn biçûk.

{{-}}

===== Heremên kevn =====
Ji sala [[1956]]an heta 1ê çileya [[2016]]an, Fransa ji 26 herêman pêk hatibû. Ji wan 21 li xakên Fransaya parzemînî bûn, yek girava [[Korsîka]] bû, û çar jî navçeyên ser deryayî bûn.

{|
|
# [[Alsace]]
# [[Aquitaine]]
# [[Auvergne]]
# [[Basse-Normandie]]
# [[Bourgogne]]
# [[Bretagne]]
# [[Centre]] 
# [[Champagne-Ardenne]]
# [[Korsîka]] (statuya taybetî)
# [[Franche-Comté]]
# [[Haute-Normandie]]
|
&lt;ol start=12&gt;
&lt;li&gt;[[Île-de-France]]
&lt;li&gt;[[Languedoc-Roussillon]]
&lt;li&gt;[[Limousin]]
&lt;li&gt;[[Lorraine]]
&lt;li&gt;[[Midi-Pyrénées]]
&lt;li&gt;[[Nord-Pas de Calais]]
&lt;li&gt;[[Pays de la Loire]]
&lt;li&gt;[[Picardie]]
&lt;li&gt;[[Poitou-Charentes]]
&lt;li&gt;[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] (PACA)
&lt;li&gt;[[Rhône-Alpes]]
|
[[Wêne:FranceRegionsNumbered.png]]
|
|}

* '''Herêmên li ser deryayê''' jî ev in:
{|
|
:23 [[Guadeloupe]]
:24 [[Martinique]]
:25 [[Guyanaya Fransî]]
:26 [[Réunion]]
|
[[Wêne:Guadeloupe map.png|90px|Guadeloupe]][[Wêne:Martinique-Map.png|90px|Martinique]][[Wêne:French Guiana-CIA WFB Map.png|90px|Guayanaya]][[Wêne:Reunion-CIA WFB Map.png|90px|Réunion]]
|
|}

==Siyaset==
=== Dewlet û siyaset ===
Navê [[Destûra Bingehîn|Destûra]] ya niha ya Fransayê [[Komara Pêncemîn]] ye û di referandûma 28'ê Îlona 1958'an de hat qebûlkirin. Wê pozîsyona [[birêvebir]] li hember [[qanûndaner] xurt kir. ] û diyar dike ku [ [Serokê Fransa|Serokomar]] (''Président de la République'') dê bi hilbijartina rasterast ji bo wezîfeya 5 salan were tayîn kirin (di 2001 de ji 7 salan hate guhertin). Hilbijartina serokomariyê di du tûran de pêk tê. Ger di tûra yekem de ti berbijarek ji sedî 50&amp;nbsp;detir dengan nestandibe, her du namzedên sereke di gera duyem a hilbijartinan de tên cem hev. Desthilatên berfireh ên serokomar divê îstiqrara desthilatdariya dewletê û hebûna dewletê misoger bike. Di nav hêzên herî girîng de mafê bangeşeya referandûmên biryardar û hilbijartinên nû yên Meclîsa Neteweyî ye. Her wiha serokkomar [[Serokwezîrê Fransa|Serokwezîr]] û wezîrên din tayîn dike, [[fermandarê bilind]] yê leşkerî ye û ew e ku peymanên navneteweyî îmze dike û li ser bi cîhkirina [[Çekên nukleerî yên Fransa| çekên navokî]]. Zêdebûna desthilatên serokomar, hilbijartina serokatiyê ji hilbijartinên parlamentoyê girîngtir kiriye û ji ber vê yekê rêjeya beşdariyê ji bo hilbijartina serokomariyê zêdetir e.

Parlementoya Fransa ji [[Sîstema dudûr|du odeyan]], [[Meclisa Neteweyî ya Fransa|Meclisa Neteweyî]] (''les députés de l'Assemblée nationale'') û [[Senatoya Fransayê| Senato]] (''Sénat'') , bi giştî 925 endam. 577 endamên Meclisa Neteweyî ji bo heyamên 5 salan bi hilbijartinên rasterast li herêmên hilbijartinê yên yek-endam têne destnîşankirin. Meclisa Neteweyî bijardeya hilweşandina hikûmetê bi pêşniyara bêbaweriyê heye. Nîvê 348 senatoran (''les senators'') li [[Senatoya Fransa|Senata]] (''Sénat'') her sê salan carekê ji bo heyamek şeş salan têne tayîn kirin. Senator xwedan hêzek tixûbdar in û Meclîsa Neteweyî her gav gotina dawî heye heke di navbera her du odeyan de lihevnekirin hebe ji bilî mijarên destûrî. Hikûmet li ser rojeva Meclîsa Neteweyî xwedî bandorek xurt e.

Jiyana siyasî ya Fransayê di van dehsalên borî de heya &quot;hilbijartinên parlemanî yên 2017an&quot; bi polarîzasyonek di navbera du komên siyasî de hate nişandan: çep li dora [[Partiya Sosyalîst (Fransa)|Partiya Sosyalîst]] û rastgir li dora [[Civîna ji bo komara|RPR ]] û şûngirê wê [[Yekîtiya Tevgera Gel|UMP]]. Partiya rastgira tund FN (''[[Eniya Neteweyî (Fransa)|Eniya Neteweyî]]'' &quot;bêtir qanûn û nîzam&quot; û polîtîkayeke tund a koçberiyê diparêze û ji destpêka salên 1980-an vir ve nêzî ji sedî 15&amp;nbsp; dengdana di hilbijartinan de. Partiyê di salên dawî de li Parîsê jî grevên mezin organîze kiribû.

Di Gulana 2012 de, sosyalîst [[François Hollande]] piştî [[Nicola Sarkozy]] bû serokê Fransa. Selefê wî yê kevneperest Sarkozy di sala 2007 de hat ser desthilatê.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Sarkozy radestî Hollande kir|url=https://svenska.yle.fi/artikel/2012/05/15/sarkozy-lamnade-over till-hollande|works=svenska.yle.fi|Dîroka dakêşanê=2021-10-04|ziman=sv-FI}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2017an de, Serokomar François Hollande bû serokê yekem yê di dema [[Komara Pêncemîn]] de ku ji nû ve nehat hilbijartin.

Emmanuel Macron di [[Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022|Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022 de.]] Macron di 20 salan de yekem serokê Fransa bû ku ji nû ve hate hilbijartin. &lt;ref&gt;{{Cite web|title=Macron di Fransaya parçebûyî de serkeftinek eşkere bi dest xist|url=https://svenska.yle.fi/a/7-10015760|verk=svenska.yle.fi|fämtdatum=2022-05 -06|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

=== Parastin ===
[[Serfermandarê Bilind]] yê berevaniya Fransî [[Serokê Komara Fransa|Serokê Komarê]] ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Destûra Bingehîn ya Komara Pêncemîn|url=https:// www.elysee.fr/ en/french-presidency/constitution-of-4-october-1958|verk=elysee.fr|date=2012-11-20|dakêşana date=2021-10-08|ziman=ku}} &lt;/ref&gt; Di bin destê wî de, hikûmet û Wezîrê Parastinê berpirsiyariya siyasî ya parastinê ye.

Parastin ji van pêk tê:

* [[Hêzên Çekdar ên Fransa]] (''Forces armées françaises''), bi serokatiya Serfermandarê Parastinê (''le Chef d'état-major des armées''), ku [[Hikûmet]] Şêwirmendê leşkerî û berpirsê operasyon û amadekariya hêzên çekdar.
* Karên Materyalên Parastinê (''Direction Générale de l'Armement'')
* Rêvebiriya Parastinê (''Sekretariatiya Giştî pour l'Rêveberiyê'')

Fransî [[hêza parastinê]] ji çar [[şaxên parastinê]] [[armé]] (''Armée de Terre''), [[Nationale Marine| derya]] (''Neteweya Deryayî') pêk tê. ') , [[hêza asmanî|hêza asmanî]] (''Armée de l'Air'') û [[jendirme]] (''Cendirme Nationale''). Li kêleka hêzên çekdar, xizmeta bijîjkî ya hêzên çekdar (''Service de Santé des Armées'') û xizmeta sotemeniyê ya hêzên çekdar (''Service des Essences des Armées'') pozîsyoneke serbixwe û berfireh a şaxê digirin.

Hêzên Çekdar ên Swêdê ji sala 2001ê ve artêşeke profesyonel e. Ew ji 347&amp;nbsp;903 [[esker]]ên li ser erka çalak û 81&amp;nbsp;229 [[karkerên sivîl]]a (2003) pêk tê. Ji bilî vê, leşkerên rezerv jî hene.
Li Fransayê robotên bejayî yên bi çeka nukleerî, robotên hewayê û robotên binavderyayî hene. Bi giştî, hêzên çekdar ên Fransî nêzî 350 serikên nukleerî hene.

Fransa dewleta çaremîn bû ku [[Çekên wêrankirina girseyî yên Fransa|çekên nukleerî]] bi dest xist. Hin ji zanyarên welêt li ser [[Projeya Manhattan]] xebitîn, ku Fransa dest pê kir ku cebilxaneya xwe ya nukleerî pêş bixe. Di destpêkê de Fransa hewl da ku bi Îtalya û Almanyaya Rojava re çekên nukleerî çêbike, lê Charles de Gaulle dixwest ku cebilxaneya Fransa bi tevahî têra xwe bike. Yekem ceribandina nukleerî li Cezayîrê di [[1960]] de pêk hat. Piştî serxwebûna Cezayîrê, Fransa dest bi ceribandina çekên xwe yên nukleerî li Polînezyaya Fransî kir.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Çawa Fransa Nuke Distîne? (Kurte Belgefîlma Anîmasyon)|url=https://www.youtube.com/watch?v=g2OuUkS2teA|dakêşana date=2021-10-07|ziman=ku|date=26.12.2020|weşanger=Dîrok girîng e}}&lt; / ref&gt;. Di navbera 1966-1996 de, welêt 193 bombeyên nukleerî li ser atolya [[Moruroa]] û [[Fangataufa]] ceribandin. Ceribandinên nukleerî di navbera dewleta Fransa û niştecihên Polînezyaya Frensî de ku daxwaza tazmînatê ji dewletê kirine, bûne sedema cûdabûna nêrînan. french-polynesia-research-finds|work=the Guardian|date=2021-03-09|date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Polynesiyên Fransî ji ber ku Macron serdana giravan dike, li ser ceribandina nukleerî hesabekê bigerin|url=https://www.france24.com/en/asia- pacific/20210727-french-polynesians-seek-a-reckoning-as-france-vows-to-open -archives-on-nuclear-testing|work=France 24|date=2021-07-27|daktime date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

[[Lejyona Biyan|Lejyona Biyaniyan a Fransî]] ji aliyê Qralê [[Louis Philippe I yê Fransa|Louis Philippe]] ve di sala 1831 de hate damezrandin da ku ji Swîsre û Alman [[Mercenas|mercên]] yên ku li Parîsê mane bi şandina wan xilas bibin. ji Cezayîrê re ji bo piştgiriya artêşa fransî li wir. Lêbelê, di rewşa îroyîn de, Legion yekîneyek elît a hêzên çekdar ên Fransa ye, her çend hîn jî hin kevneşopiyên kevn hene: leşkerên di Lejyonê de sond dixwin ji Lejyon bi xwe, ne bi Komara Fransa.&lt;ref&gt;{{Webref. |title=Lejyona biyanî ya Fransî|url= https://www.youtube.com/watch?v=jiYX1ngjjCo|Dîroka dakêşanê=2021-10-08|ziman=ku|date=27.1.2019|weşanger=Dîroka Hêsan} }&lt;/ref&gt;.

==== Artêşa Fransa ====
[[Wêne:Photo des troupes de marine.jpg|thumb|Hêzên deryayî bi [[FAMAS]] di destan de dimeşin]]
* Yekîneyên şer: 70 [[tabûr]], her wiha 2 [[tabûr]] di [[Tûgaya Frensî-Almanî]]
* Yekîneya parastinê: 18 [[tabûr]]s

Personelên leşkerî yên artêşê ji 131&amp;nbsp;039 leşkeran pêk tê.

==== Deryayî ====
* Yekîneya şer a li ser rûyê erdê: 72 keştî, 12200 deryavan
* Yekîneya keştiyên binê avê: 10 keştiyên binê avê, 3 hezar û 800 deryavan
* Balafirgeha deryayî: 152 balafir, 6800 deryavan
* Hêzên piyade yên deryayî: 1&amp;nbsp;700 leşker
Personelên leşkerî yên hêzên deryayî ji 44&amp;nbsp;595 leşker û deryavanan pêk tê.

==== Hêza Hewayî ====
[[Wêne:Bastille day flyover.4264-crop.jpg|thumb|Pêşandana hewayî li Parîsê di [[Roja Netewî ya Fransa|Roja Neteweyî]]]]
* Hêzên Hewayî yên Stratejîk (Hevgirên Nukleerî): 90 balafir, 2&amp;nbsp;300 leşker
* Hêzên hewayî: 310 balafir, 5&amp;nbsp;900 leşker
* Balafirên veguhestinê: 100 balafir
* Nêçîrvanê Baregeha Esmanî: 5&amp;nbsp;300 leşker

==== Jenderme ====
Cendirmeyan berî her tiştî li gundan û li bajarên biçûk wek hêzeke polîsan tevdigere; li bajarên mezin la [[Polîsê Neteweyî]] heye. Wezîfeyên cendirmeyan wek yên Îtalî [[Carabinieri]] û Îspanyolî [[Guardia Civil]] ne. Cendirmeyên herêmê di sala 2008an de ji 1&amp;nbsp;124 qereqolên jandarmeya herêmî, 370 taqên acîl, 271 dewriyeyên kûçikan, 92 yekîneyên sûcên wîlayetê, 383 yekîneyên sûc, 14 yekîneyên helîkopteran, 7 dewriyên polêsê çemî, 26 9 nobedarên polêsên deryayî, 26 nobedarên trafîkê yên polêsên deryayî pêk dihat. 136 baskên polîsên trafîkê û 37 yekîneyên taybet ên sûcên ciwanan.

Cendirmeyên gerok di sala 2008 de ji 123 [[squadron]]s pêk dihat. Li herêma Parîsê yekîneyeke cendirme ya jortir a gerok heye, di 6 tabûran de 4 hezar polîs, tabûra zirxî ya cendirme û yekîneya taybet a cendirmeyan jî di nav de ne. Di sala 2006an de cendirmeyên Fransî nêzî 105&amp;nbsp;hezar karmend bûn. Ji van 103&amp;nbsp;000 leşker û 2&amp;nbsp;000 jî karmendên sivîl bûn.

==== Xizmeta tenduristiyê ====
[[Pel:French medical VAB dsc06843.jpg|piçûk|Wesayîta şer a xizmeta bijîjkî]]
Xizmeta bijîjkî, ''service de santé'', şaxeke parastinê ya taybet e di nav hêzên çekdar de. Ew di nav tiştên din de pêk tê:

* 9 nexweşxaneyên hînkirinê
* 1 navenda tenduristiyê
* 2 dibistan
* 4 navendên lêkolînê

Karmendên dezgeha tenduristiyê ji 12&amp;nbsp;431 kesan pêk tê û ji wan 7&amp;nbsp;559 leşker in.

==== Xizmeta sotemeniyê ====
Karmendên servîsa sotemeniyê ji 2&amp;nbsp;444 kesan pêk tê û ji wan 1&amp;nbsp;255 personelên leşkerî ne.

=== Têkiliyên Navneteweyî ===
{{Gotara bingehîn|Mîsyonên dîplomatîk ên Fransa}}
Yekem mîsyona dîplomatîk a Fransayê di sala 1522 de dema ku şandeyek şand [[Swîsre]] hate damezrandin. Îro, Fransa xwediyê tora duyemîn a herî mezin a balyozxaneyên cîhanê ye, ku tenê [[Amerîka]] jê derbas dibe. Tevî hilweşandina desthilatdariya kolonyal a Fransayê piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa lîstikvanek navneteweyî ya girîng dimîne. Welat yek ji pênc endamên daîmî yên [[Encumena Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî]], endamê [[G7]] û herwiha endamê damezrîner ên [[NATO]], [[OECD]] û [[Ewropa ye. Yekîtî]].

==== Rêxistinên navneteweyî ====
Fransa di nav yên din de endam e:

* [[OECD]]
* [[Yekîtiya Ewropayê]]
* [[NATO]]
* [[Hevkariya Şengen]]
* [[Rêxistina Ewlekarî û Hevkarî li Ewropayê]]
* [[Konseya Ewropayê]]
* [[Latînî|Yekîtiya Latînî]]
*[[G7]]

== Demografîk ==
[[Wêne:Lyon vue depuis fourviere.jpg|thumb|Lyon piştî paytext Parîsê duyemîn bajarê herî mezin ê Fransayê ye.]]

Taybetmendiya Fransa bi wê yekê ye ku ji çend welatên cîranên xwe, wek Brîtanya Mezin û Almanya, pir zûtir [[veguhertina demografîk]] derbas bûye, ku, di nav tiştên din de, bû sedem ku welat ji bo demek dirêj xwedan nifûsa herî mezin li Ewropayê be. . Lê di sedsala 19-an de, dema ku nifûsa Ewropayê du qat zêde bû, Fransa hema hema bi nîvî zêde bû. Berevajî gelek welatên din ên Ewropî, koçberiya berbi DY ne girîng bû û Fransa demek dirêj bû welatê koçberan. Şerên cîhanê, berî her tiştî [[Şerê Cîhanê yê Yekem]], di pîramîda nifûsa welêt de xelekek kûr xist. Piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], xweşbînî bilind bû û zarokbûn bi asîman bilind bû; serdemek ku bi gelemperî jê re &quot;le Baby Boom&quot; (&quot;[[baby boom]]en&quot; tê gotin. Piştî wê yekê, bûyîna zarokan hinekî daket, heya ku dor hat ku nifşa mezinbûna zarokan ji xwe re bibe xwedî zarok.

Di van demên dawî de, mezinbûna nifûsa xwezayî ji çend welatên cîran xwedan pêşkeftinek erênîtir e. Digel vê yekê, ji ber ku nifşa pitikan teqawid dibe, welat bi karekî dijwar re rû bi rû dimîne.

=== Bajarên mezin ===
Deh bajarên herî mezin ên Fransa ev in (niştecîhên 2012, tevî derdor):&lt;ref&gt;http://insee.fr/fr/ffc/tef/tef2015/T15F014/T15F014.pdf&lt;/ref&gt;
# [[Parîs]] 12,3 mîlyon
# [[Lyon]] 2,3 mîlyon
# [[Marsîlya]] + [[Aix-en-Provence]] 1,7 mîlyon
# [[Toulouse]] 1,3 mîlyon
# [[Piçûk]] 1,2 mîlyon
# [[Bordeaux]] 1,1 mîlyon
# [[Nice]] 1 mîlyon
# [[Nantes]] 0,9 mîlyon
# [[Strasbourg]] 0,8 mîlyon
# [[Rennes]] 0,7 mîlyon

Bajarên sereke an girîng ên çandî yên Fransa ev in:
[[Ajaccio]], [[Amiens]], [[Angers]], [[Bastia]], [[Besançon]], [[Brest, Fransa|Brest]], [[Caen]], [[Cannes]], [[Clermont-Ferrand]], [[Dijon]], '''[[Grenoble]]''', [[Le Havre]], [[Lens, Pas-de-Calais|Lens]], [[Limoges]], [[Metz]], '''[[Montpellier]]''', [[Nancy]], [[Nîmes]], [[Orléans]], [[Pau]], [[Perpignan]], [[Poitiers]], [[Reims]], '''[[Rouen]]''', '''[[Saint-Étienne]]''', '''[[Toulon]]''', [[Tur]].

{{Binêre jî|Lîsteya bajarên Fransa}}

=== Ziman ===
[[Wêne:Langues de la France.svg|thumb|Nexşeya ziman û zaravayên herêmî yên Fransayê.]]
{{Gotara sereke|Zimanê fransî|Zimanê Fransî}}

Nifûsê Fransayê di [[1ê kanûna paşîn]] [[2008]]an de yên bi welatên [[ser deryayî]] ve wek 64.473.140 tê texmîn kirin.&lt;ref&gt;[http://www.insee.fr/fr/ffc/pop_age4.htm Bilan démographique 2007 : des naissances toujours très nombreuses]&lt;/ref&gt; Ew ji [[Almanya]]yê şunda duyem mezintir welata [[YE|Yekitiyê Ewropayê]] ye. Ew ji sedî 13ê (% 13) YE bi tenê pêk tîne ye.

Payîna dirêjahiya jiyanê yê di Fransayê de bo mêran 76,7 sal, bo jinan jî 83,8 e.

Piraniya fransî (% 88) bi fransî wekî zimanê xwe yê dayikê diaxivin, ku ew jî zimanê fermî yê Fransa ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - Ziman - Ziman|url=https://www.bbc. co.uk/languages/ european_languages/countries/france.shtml|works=www.bbc.co.uk|destûra wergirtinê=2021-10-07}}&lt;/ref&gt; Zimanên herêmî yên girîng ev in, [[Oksîtanî]] ([[Provensal]]), [ [Korsîkî]], [[Franko-Provensal]], [[Bretonî]], [[Katalanî]], [[Baskî]], [[Hollandî]] (Flamî) û [[Alsatî]] (zarava almanî). [[zimanê koçberan]] ya herî mezin [[erebî]] ye, bi taybetî zaravayê bakurê rojavayê Afrîkayê ku wekî [[Erebî Maghre]] tê zanîn.

Li herêmên Fransî cûrbecûr [[Zimanên Polînezî]], [[Zimanên Arawak]] an [[Zimanên Krêolî]] tên axaftin lê zimanê Fransî tenê zimanê fermî ye.&lt;ref&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Erdnîgarî Niha! Fransa|url=&lt;/nowiki&gt;https://www.youtube.com/watch?v=g0QrBphsioM&amp;list=PLR7XO54Pktt-h8T-dtr4MXy0_MpbWukHW&amp;index=16%7CDîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku|weşanger=Cografya Niha!} &lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; Di Gulana 2021ê de, Serokomar Macron soz da ku piştgirî bide zimanên hindikahiyên neteweyî, lê pêşnûmeqanûnek ku destûrê dide bikaranîna van zimanên hindikahiyan wekî zimanê perwerdehiyê li dibistanan red kir. Dadgeha Bilind a Fransayê jî ji bo vê yekê nîqaş kir û serî li makezagonê da ku tenê zimanê fermî yê dewletê Fransî ye.

Di dibistana fransî de, [[Îngilîzî]] bi gelemperî yekem zimanê biyanî ye (ne mecbûrî ye, lê ji sedî 90&amp;nbsp; xwendekaran Îngilîzî hildibijêrin) û piraniya xwendekar [[Spanî]], [[Almanî]] an [[Îtalî] dixwînin. ] wekî zimanê sêyem, ku di nav wan de Spanî ya herî berbelav û Almanî ya duyemîn a herî gelemperî ye.

=== Dîn ===
{{Gotara bingehîn|Dêra Katolîk a Romayî li Fransa}}
Di sala 2009 de ji sedî 64&amp;nbsp;ji nifûsê [[Dîra Katolîk a Romayê|Katolîk]], ji sedî 4 [[Îslam|Misilman]], ji sedî 3&amp;nbsp; [[Protestan]] bûn.&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=catho&gt;[http&lt;/nowiki&gt; : //www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 La France catholique mais moins pratiquante] - La Croix. 29 Kanûn 2009 {{fr îkon}}&lt;/ref&gt;

Ji sala 1905-an vir ve, Fransa xwediyê qanûnek e ku dêrê û dewletê ji hev vediqetîne û ku [[azadiya olî]]an nas dike.

Demek dirêj, Dêra Katolîk bandorek girîng li ser jiyana civakî ya fransî kir. Li Fransayê, [[keşîş|jiyana rahîb]] pêş ket û katedralên [[Sedsalên Navîn|sedsalên navîn]] yên wî welatî abîdeyên hêz û pozîsyona navendî ya Dêra Katolîk in. Piştî şerên olî yên bi xwîn, Protestanên Frensî ([[Huguenots|Huguenots]]) bi [[Edîktê Nantes]] [[1598]] azadiya olî bi dest xistin. Di [[sedsala 17-an]] de, padîşah û dîwan zilamên dêrê xistin xizmeta xwe: Cardinal Richelieu û Mazarin çarenûsa welêt rêberî kirin. [[Şoreşa Fransî]] li dijî Dêrê û hem jî li dijî komên din ên xwedî îmtiyaz derket. Di bin Napolyon de, helwesta Protestanan xurt bû. Piştî şerên dêrê, [[1905]] têkiliyên di navbera dêrê û dewletê de qut bûn. Fransaya nûjen bi giranî [[civaka laîk|civaka laîkbûyî]] ye. Nêzîkî 3 ji sedî yê niştecîhan (bi piranî Afrîqaya Bakur) xweyê [[Îslam]] didin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;&gt;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&lt;/ref&gt;

Li gorî statîstîkên 2020, olên sereke yên Fransa Xiristiyanî, Îslam, Cihûtî û Bûdîzm bûn. Hejmara ku ne aîdî tu oleke rêxistinkirî ne ev e {{nowrap|20,830,000}}.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Nifûsa li gorî ol li Fransa 2020|url=https://www.statista.com/statistics/459982 /population-distribution-religion-france/|works=Statista|Dîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;.

== Çand ==
[[Wêne:Produits régionaux - photo CPPR.jpg|thumb|Pênîr, sosîs, şerab û xwarinên din ên fransî. [[Pêjgeha Fransî]] cîhanê navdar e.]]
Fransa hezar sal e welatekî çandî yê pêşeng e. Pêşveçûn dewlemend û di heman demê de yekreng bû, ku nehiştiye ku nûbûnên wêrek berdewam di hemî warên çandê de pêk werin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;/&gt;

* [[Dîroka Hunerê ya Fransa]]
* [[dîwarê Aubusson]]
* [[Tapestry]]
* [[Lîsteya katedral, dêr û keşîşxaneyên Fransa]]
* [[Karîkatorên franko-belçîkî]]
* [[Mîmariya fransî]]
* [[Fîlma fransî]]
* [[Wêjeya Fransî]]

===Çanda gelêrî===
Fransî [[çanda gelerî]] bingeha wê di [[Galîk]] de ye ku bandora wê piştî dagirkirina ji, wek nimûne, [[Empiremparatoriya Roma|Rom]], [[Frank]], [[Alman]] û [[ Vikings]]. Bi ser de, hindikahiyên çandên ne-asîmîlebûyî hene, wek mînak [[Bask (gel)|Bask]], Breton û [[Alman]]. Ev cûdahiyên berbiçav di navbera bakurê Fransa bi [[Celtic]] û bandorên Almanî de dide, û başûrê ku ji hêla çanda Deryaya Navîn ve tête diyar kirin, welat dikare li gorî vexwarin, şerab li başûr, [[cider]] li bakurê rojava û [[ birra]] li bakurrojhilat . Li başûr, bêtir karakterek Romayî heye, ku ji bo nimûne, di sêwirana xaniyan û çandiniya zeytûnan de diyar dibe. Li bakur bêtir têkiliyek almanî heye, ku di cûreyên çandiniyê de tê dîtin û ku ew di dereceyek mezintir de li şûna [[rûnê zeytûnê]] [[rûn]] bikar tînin. Lêbelê, Roma, bi hêmanên Keltî, ji bo çanda gelêrî ya Frensî yekreng e, mînakên vê yekê çandiniya genim, kevneşopiya dêrê, adetên cejnê û qanûnên Romayê ne.&lt;ref&gt;{{Cite book |title=Nationalencyklopedin |weşanger=[[Bokförlaget Bra Böcker AB]] | cihê weşanê=Höganäs |sal=1991 |isbn=91-7024-621-1 }}&lt;/ref&gt;

=== Spor ===
[[Wêne:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|[[Tour de France]].]]

* [[Tîma futbolê ya mêran a neteweyî ya Fransa]]
* [[Şîva werzişê]]
* [[Parkorman|Parkour]]
* [[Skateboard]]
* [[Tour de France]]
* [[Prix d'Amérique]] û [[Civîna Zivistanê ya Fransî]]

== Aborî û binesazî ==
[[Wêne:Champagne vineyard and Church.jpg|thumb|Fransa yek ji mezintirîn hilberînerên şerabê li cîhanê ye.]]
[[Wêne:A380-a.jpg|thumb|Balafira [[Airbus A380]] li Parîsê 2005 li pêşangehê ye.]]
Jiyana karsaziya Frensî piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] bi bingehîn strukturê xwe guhertiye. Berê çandinî pîşesazîya sereke bû, lê îro tenê ji %7ê nifûsê kar dike, lê ji %30 di pîşesaziyê de û ji %60 jî di sektora xizmetguzarî de kar dikin. Fransa bûye yek ji welatên pîşesazî yên pêşeng ên Ewrûpayê ku hilberîna teknolojiya bilind di pêş de ye, hinekî jî wekî encama rêveberiya hukûmetê ya bihêz di serdema piştî şer de. Di çarçoveya hevkariya Ewropî de, Fransa ji damezrandina Yekîtiya Komir û Pola [[1952]] ve ajotiye. Cûdahiyên herêmî yên mezin hem di warê çandinî û hem jî di pîşesaziyê de hene, û bextewariya aborî bi rengek neyeksan tê dabeş kirin. Li rojhilatê xeta ji [[Le Havre]] li ser Kanala Englishngilîzî heya Marsîlya li başûrê Fransa (bi navê [[Le Midi]]) piraniya pîşesaziyê û standardek jiyanê ya bilind tê dîtin; li beşên xizan ên navendî û başûrê rojavayê welêt, karsazên piçûk, pîşesaz û cotkarên piçûk serdest in. Lêbelê, gelek Fransî ji kontrola navendî ya bihêz a ji Parîsê nerazî ne û vê dawiyê hewldan hatin kirin ku hilberînê biguhezînin û navendên nû ji bo mezinbûna aborî ava bikin.

Çandiniya ku demeke dirêj bêaqil bû, niha bi giranî mekanîze ye û cotkariya mezin tê destpêkirin. Tenê ji 1/3 ê herêmê tê çandin, avhewa û ax xweş e û Fransa yek ji hilberînerên çandiniyê yên Ewropa û cîhanê ye. Hilberîna zêde dibe sedema pirsgirêkan û pêşbaziya mezin a li bazara [[Yekîtiya Ewropî|YE]] bû sedema nerazîbûnên tund ên cotkarên fransî yên hêrs. [[Genim]] li hilberîna dexl serdest e, lê [[ misir]], [[ ceh]] û [[ ceh]] jî têne çandin. Berhemên din ev in [[patata]] û [[Şekir|şekir]], [[fêkî]] û [[zebze]] ([[Normandî]] û [[Brîtanya]], [[Geliyê Loire]], [[Provence]]). Wekî hilberînerek [[ şerab]], Fransa bi gelek herêmên şerabê re pêşeng e ([[Bordeaux]], [[Bourgogne]], [[Beaujolais]], [[Roussillon]], [[Champagne]]). Çandiniya heywanan (Brîtanya, Normandiya û herêmên çiyayî) goşt û şîrên bi kalîte peyda dike. Masîgirên Atlantîk û Deryaya Bakur girîng in. Taybetmendiyek çandiniya îsotê li perava rojava ye.

Pîşesaziya kevneşopî ya hesin û pola ya fransî li bakur û bakur-rojhilat li ser bingeha maden û kana komirê ya herêmê bû. Li vir, krîza pola ya navneteweyî bi giranî ketiye û kanî û hesinkaran kar kêm kirine an jî hatine girtin. Ji bilî madenê hesin, [[boksît]] tê derxistin (mîneralê bi navê bajarê Les Baux li Provence hatiye binavkirin); Fransa li Ewropayê hilberînerê sereke yê baksît e, ku di hilberîna aluminiumê de tê bikar anîn. Hin neft û gaza xwezayî (li başûrê rojava) û gelek [[hêza hîdro]] heye. Li Fransayê dora çil santralên nukleerî hene (piranî li Ewropayê). Li Saint-Malo li Brittany kargehek mezin a tîrêjê hate çêkirin. Li kêleka endezyariyê (keştiyan, çêkirina otomobîlan), berfirehkirina hilberîna teknolojiya bilind (balafir, telekomunikasyon û elektronîkên din) û pîşesaziya kîmyewî, pîşesaziyên kevneşopî û hilberên pîşesaziyê pozîsyonek bihêz diparêzin (xwarin, cam û porselen, tekstîl û tiştên modê, bîhnxweş û kozmetîk. ). Tûrîzm xwedî girîngiyeke mezin a aborî ye; dora 30 milyon tê çaverêkirin. serdanên biyanî her sal (di nav yên din de diçin Parîsê, kelehên Geliyê Loire, seyrangehên deryayê yên li ser Riviera (Frensî Côte d'Azur, &quot;Azure Coast&quot;) û seyrangehên werzîşên zivistanê yên Alper. Pêjgeha kevneşopî ya fransî bala gelekan dikişîne. tûrîst.&lt;ref name=&quot;All Countries of the World 2000 Bonnier Lexicon&quot;/&gt;

Fransa dikare wekî aboriyek berbiçav a tevlihev (''économie mixte'') were pênase kirin&lt;ref&gt;https://fr.wikipedia.org/wiki/Économie_mixte&lt;/ref&gt; ku di aboriyê de xwedî rêjeyek bilind a xwedîtiya giştî ye, yek ji ya herî bilind di [[OECD]] de. Aboriya Fransa yek ji wan ên herî pêşkeftî yên cîhanê ye û bi tundî li ser [[teknolojiya bilind]] ye. Piştî [[DYA]], [[Çîn]], [[Japonya]] û [[Almanya]] li cîhanê pêncemîn mezintirîn tê hesibandin.

Li gorî [[Rêxistina Bazirganiya Cîhanî]], di sala 2003 de, Fransa piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya, Japonya û [[Çîn]] di cîhanê de pêncemîn îxrackarê herî mezin ê bazirganiyê bû û piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya û Chinaîn jî çaremîn îtxalkarê herî mezin bû.

Li gorî [[OECD]], di 2003 de Fransa li pêş Dewletên Yekbûyî û [[Belçîka]] xwedan para herî mezin a veberhênana biyanî bû (wek sedî tê hesibandin). Bi bernameya xwe ya [[navokî]] re, Fransa di heman demê de welatê herî bilind ê xwebexşînê ye li [[Ewropa Rojava]] û yek ji heft welatên herî pîşesazî yên cîhanê ye ku herî kêm [[karbondîoksît] hilberîne. ]. Ji ber vê yekê standarda jiyanê li Fransayê pir bilind e.

Aboriya Fransî bihevrebûna aboriya bazarê û destwerdana hukûmetê ya bihêz lê kêm dibe. Qadên mezin ên axa berdar, karanîna [[teknolojiya]] nûjen û subvansiyonên li hev kirin ku Fransa bikin neteweya pêşeng [[cotanî]] ya Ewropaya Rojavayî. Aboriya Fransa, piştî windakirina [[Cezayîr]] di [[1960]] de jî, di cîhanê de yek ji bihêztirîn e. Fransa di heman demê de xwediyê [[pîşesaziya fezayê]] pêşeng e û yek ji du neteweyên Ewropî ye ku xwediyê [[porta fezayê]] ya neteweyî ye - ya din jî [[Esrange]] li Swêdê ye.

Dewleta Fransa xwediyê beşeke mezin ji [[binesaziya]] welat e û xwediyê sereke yê çend şirketên [[rêhesin]], [[elektrîk]], [[firevanî|firevanî]] û [[telekomunîkasyon]] ye. lê ji destpêka salên 1990'î ve bi awayekî zêde kontrola xwe li ser van sektoran azad kiriye. Dewlet par bi perçe pişkên xwe yên li şirketên fransî yên wekî [[France Telecom]], [[Air France]] û di [[sîgorte]]yên din, [[Leşkerî|berevanî]] û [[banke]] de firot dikan.

Fransa [[ewro]] bi 10 endamên din re [[1'ê Çile]] [[1999]] dest pê kir û di destpêka [[2002]] de, pereyên û notên euro bi temamî şûna [[Franka Frensî|Franka Frensî]] danî.

Ji [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa gav bi gav hem ji hêla siyasî û hem jî ji hêla aborî ve nêzikî Almanyayê dibe û her du welat bi gelemperî di nav [[Yekîtiya Ewropî] de wek duya pêşeng a entegrasyona Ewropî têne hesibandin.

Fransa salane 79 mîlyon [[Tûrîzm| tûrîst]] dikişîne, ku ev yek ji ya ku li wî welatî dijî bi girîngî zêdetir e, ku ew dike cihê geştiyariyê yê herî populer ê cîhanê li pêş [[Spanya]] (51,7 mîlyon) û [[DYA]] (41,9 mîlyon) li gorî [[Rêxistina Tûrîzmê ya Cîhanê]] (WTO).

Tûrîst ji hêla bajarên bi eleqeya [[çandî]] mezin, seyrangehên serşuştinê û ski, dîmenên îdylîk û metropolên cîhanê [[Parîs]] dikişin.

''Binêre jî'': [[:Kategorî:Şirketên Fransî]]

=== Pêşketina aborî ji salên 1990-î ve ===
Fransa di 1999 de tevlî ê sîstema refahê ya welat ji bo dewletê buha bû, ev jî tê wê maneyê ku welat neçar ma ku di çarçoveya qaîdeyên EMU de bimîne. Dewlet neçar ma ku deynan bigire da ku kêmasiyên butçeyê bigire, ev yek jî dibe sedem ku deynê derve carinan digihîje du ji sê parên GDP ya welat. Vê yekê di mezinbûna aboriyê û jûreya tevgerê ya hikûmetê de pirsgirêk çêkir.

Di salên 1990î de, bi saya bazara navxweyî ya Yekîtiya Ewropayê, bazirganiya derve li Fransayê geş bû. Wê demê hinardekirin ji îthalatê mezintir bû.&lt;ref name=&quot;landguiden.se&quot;&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: bazirganiya derve ya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/ Bazirganiya derve | sernav = Kopiyek arşîvkirî | tarîxa wergirtinê = 2014-05-17 | arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517132755/http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/Utrikeshandel | tarîxa arşîvê =17 Gulan 2014 }}, 4ê Cotmeha 2012-an hatiye nûkirin, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat ji salên 2000-an vir ve ji hinardekirinê bêtir îthalat wergirtiye, di nav tiştên din de, girêdayîbûna bi hinartina petrolê.&lt;ref name=&quot;landguiden .se&quot;/&gt;

Îxalata mal û karûbaran ku ji sedî 1994'an de 21% û di sala 2010'an de jî %28 bû.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/Laender/Frankrike/(show)/indicators/(indicator)/ 587 hat standin 2014-04-07&lt;/ref&gt; Di heman demê de, hinardekirina mal û karûbaran ku ji sedî 22% û 25% ji GDP ya welêt tê pîvandin.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/ Laender/Frankrike/(nîşan bide)/nîşandan/(nîşandan)/586, hatiye standin: 07-04-2014&lt;/ref&gt;

Dema ku Fransa di sala 1999-an de beşdarî EMU bû, GDP-ya wan 1.4 trîlyon dolar bû û di sala 2012-an de, GDP gihîştibû 2.6 trîlyon $, ku di GDP-ê de% 86 zêde bû.

Di sala 2005 de, îndeksa di civaka karsaziya fransî de ji 104.8 daket 102.2,&lt;ref&gt;Lundin, Tomas, svd.se, https://www.svd.se/0-fakta-krissiffror-duggar-tatt-over- europa , 2005-04-30, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; û hinardekirina Fransî di hemû sektoran de ji bilî aliyê xwarinê kêm bû.&lt;ref&gt;Rosin, Björn Erik, svd.se, https://www.svd. binêre/stort-upsving-for-fransk-economie, 2006-09-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat di heman serdemê de baş bû, lê tevî vê yekê, GDP-ya welat bû duyemîn ya herî kêm. di 2005 de li Herêma Euro. &lt;ref&gt;Wezareta Karûbarên Derve, regeringen.se, {{Cite web|url=http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |title=Copy arşîvkirî | date retrieval=2014-05-15 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140410193555/http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |tarixa arşîvê=2014- 04-10 }}, 2008-04-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tradingportalen.com/nyheter/tecken-pa-ekonomisk-aterhamtning- i-euro-omradet/|sernav=Nîşeyên başbûna aborî li herêma Euro|weşanger=Portalen Bazirganî|dakêşandin um=13 Hezîran, 2005}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2007’an de li Fransayê aborî careke din xera bû û di sala 2008’an de ji ber krîza darayî ya li welatên Ewropa û cîhanê careke din welat ketibû ber paşketinê. Li welêt bêkarî zêde bû û pîşesaziya otomobîlan a Fransayê xirab bû. Paşê hukûmetê di veberhênanên di sektora giştî de, piştgirî ji bo pîşesaziya otomobîlan û bihuştên bacê û deynên bank û pargîdaniyan veberhênan kir. Di sala 2009 de, aboriya Fransa ji sedî 2,7 kêm bû, lê di dawiya salê de mezinbûn berevajî bû û di sala 2010 de GDP ji sedî 1,5 zêde bû. Lêbelê, aborî ji ber sistbûna aboriya cîhanê zêde mezin nebû.&lt;ref&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: Aboriya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/ Europa/Frankrike/Ekonomi | sernav=Nûpek arşîvkirî |dîrokê vegerandinê=2014-05-15 |arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517195018/http://www.landguiden.se/Lander/Europa /Frankrîke/Ekonomi |arşîv date=17 Gulan 2014 }}, nûvekirî, 4ê kewçêrê, 2012, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt;

Di hilbijartinên serokatiyê yên sala 2012an de, Fransa gelek xebitî ku kêmasiya bûdceya xwe bigihîne sînorê Yekîtiya Ewropayê ji sedî 3. Mezinbûna wan bi qasî %0,4 kêm bû û deynê neteweyî jî ji %90ê GDP bû. Ji ber vê yekê ji bo Fransa girîng bû ku mezinbûna welêt zêde bike û deynê neteweyî kêm bike. [[François Hollande]] ji bo dewlemendan, karsazên mezin, bank û şîrketên petrolê, ku wî di hilbijartinan de bi ser ket, polîtîkayeke hişkbûnê bi bacên bilindtir pêşniyar kir.&lt;ref&gt;Küchler, Teresa, SvD, Francois Hollande ji dewlemendan bistînin, https :// www.svd.se/francois-hollande-ska-ta-fran-de-rika, hatiye standin: 2014-05-06&lt;/ref&gt;

Di sala 2013’an de ji bo aboriya Fransa hîn jî pirsgirêk hebûn. Hilberîna otomobîl, pola û elektronîk (ku li Fransayê çavkaniyên sereke yên îxracatê ne) ji bo wan bihatir bû ji Asya û yên mayî yên Ewropayê. Ev bû sedema kêmbûna hinardekirinê. Di sala 1999 de, Fransa %7 ji hinardekirina cîhanî pêk dihat, lê di sala 2013 de ew daket %3.&lt;ref&gt;https://www.svd.se/frankrike--det-storsta-hotet-mot-euron, 2013- 01 -11, hatiye standin: 2014-05-13&lt;/ref&gt;

Di 2014 de, mezinbûna GDP hema hema nayê guhertin.&lt;ref&gt;Parîs TT-Reuters, svd.se, https://www.svd.se/trog-tillvaxt-i-eurozonen, hatiye wergirtin: 2014-05-15&lt;/ref&gt;

=== Binesazî ===
==== Veguhastin====
[[Wêne:Viaduc de la Rague et TGV (2014).JPG|thumb|Trêna bilez a TGV li başûrê Fransayê.]]

Firokeya herî mezin a Fransa [[Air France]] ye, ku difire cihên li Fransa, Ewropa û yên din ên cîhanê. Mezintirîn [[balafirgeha]] [[Balafirgeha Parîs-Charles de Gaulle]] li derveyî [[Parîs]] ye. Balafirgeh yek ji mezintirîn li [[Ewropa]] û xalek danûstendinê ya girîng e.

Trafîka trênê baş pêşkeftî ye û li ser gelek rêgezan bi hewayê re pêşbaziyê dike. Trafîk nayê verastkirin (her çend pêşniyarên weha hene) û di serî de ji hêla dewletê ve tê xebitandin [[SNCF]]. Trêna bilez [[TGV]] li ser rêyên wekî [[Parîs]]-[[Lyon]] populer e.

Trên ji Parîsê diçin bajarên din ên Ewropî yên wekî [[London]] û [[Bruksel|Brûksel]]. Di dîrokê de, Parîs ji bo [[Orient Express]] jî yek ji stasyonên navendî bû.

Fransa yek ji mezintirîn toreyên rê li cîhanê ye. Ev bi qasî 800&amp;nbsp;hezar kîlometir e ku 7100 kîlometre [[otoban]] ye. Piraniya otobanên Fransayê, bi kîlometreyan, otobanên bi bacê ne. Ev rê ji aliyê hikûmetê yan jî şîrketên taybet ve tên xwedîkirin û xebitandin. Di dawiya salên 1990-an û destpêka salên 2000-an de, dewleta Fransa hêdî hêdî xwedîtiya xwe li van pargîdaniyan kêm kir. Fransa xwedî trafîka rastê ye.

==== Mail, telefon û Înternet ====
Fransa ji bo demek dirêj li paş welatên pêşkeftî yên din mayî, lê naha digihîje û berfirehbûna [[banda fireh]] bi lez û bez ber bi pêş ve diçe.

====Perwerdehî û lêkolîn====
[[Wêne:Place et chapelle de la Sorbonne à Paris.jpg|thumb|[[Zanîngeha Parîsê]]]]
Di sedsala 12-an de wekî yek ji kevintirîn zanîngehên cîhanê hate damezrandin, piştî [[Gulan] bû nav 13 zanîngehên cuda yên dewletê yên serbixwe. Rabûn]]. Di wêneyê de avahiya zanîngehê [[Sorbonne]]

Bi têgînên ''école primaire'' (dibistana seretayî) tê wateya serdema ''école maternelle'' û ''école élémentaire'', dema ku ''pileya duyemîn'' an jî ''duyan'' bi gelemperî ji bo '' tê bikaranîn. collège'' û ''lycée'', hevwateya [[Li ser têgîna dualîsmê (kitêb)|gymnasium]] ya Swêdê ye.

Li Fransayê, dibistana mecbûrî di şeş saliya xwe de dest pê dike, lê ji sê saliyê (carinan jî du salî) heya şeş saliya xwe &quot;école maternelle&quot; ya dilxwazî ​​heye ku ji hemî zarokên ku li Fransa dijîn re vekirî ye. hejmareke zêde ya zarokan beşdarî perwerdeyê dibin. Di şeş saliya xwe de, tu diçî ''école élémentaire'', piştî wê jî ''kolêj'' li pey tê û heta tu 15 salî diçî wir.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Xwendina bilind a fransî xwedan kevneşopiyek dewlemend e ku vedigere Serdema Navîn. Li paytext, [[Zanîngeha Parîsê]], ku di sedsala 12-an de hate damezrandin, bû yek ji kevintirîn û girîngtirîn saziyên xwendina bilind û lêkolînên akademîk ên cîhanê. Yekem [[Doktor|doktora]] di dersên [[Îlahîyatnasî]] û [[Mirovnasî|humanîstî]] de li vir hatin pêşxistin.

Şoreşa Fransî bilindbûna ''grandes écoles'' dît, kolêj - bi gelemperî leşkerî, teknîkî an zanistiya siyasî ne - ku paşê ji ber rola wan di nav dezgeha leşkerî ya berfireh a piştî-şoreşê ya Frensî de bi prestîj mezin bûn.

Piştî [[Serhildana Gulanê]] ya 1968, Zanîngeha Parîsê di nav 13 zanîngehên dewletê yên serbixwe de hate dabeş kirin.

== Mijarên têkildar ==

* [[Fransayî]]
* [[Zimanê fransî]]
* [[Fransiyûm]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|France}}

{{YE}}
{{Dewletên Ewropayê}}

[[Kategorî:Fransa| ]]</text>
      <sha1>9irzf43n0de9ucdsrzwx2g6gqglglaf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093318</id>
      <parentid>1093317</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T18:35:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Dîrok */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51954" xml:space="preserve">{{çavlêgerandin}}
{{Infobox welat
 | nav               = ''République Française''
 | navê_fermî        = 
 | navê_kurdî        = Komara Fransayê
 | al                = Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg
 | girêdana_alê      = Alaya Fransayê
 | nîşan             = Armoiries république française.svg
 | girêdana_nîşanê   = Nîşana Fransayê
 | dirûşm            = Liberté, Égalité, Fraternité&lt;br /&gt;(bi kurdî: Azadî, Wekhevî, Biratî)
 | sirûda_netewî     = La Marseillaise
 | cîh               = Mapadefrancia.svg
 | cîh_sernav        = 
 | zimanên_fermî     = [[Fransî]]
 | zimanên_tev       = [[Alsasî]], [[baskî]], [[bretonî]], [[katalanî]], [[korsî]], [[flemanî]], [[frankoprovenzal]], [[oksîtanî]], zimanên din ên [[Oïl]].
 | paytext           = [[Parîs]]
 | koordînat_paytext = {{Koord|48|51|N|2|21|E|type:country}}
 | bajarê_mezin      = [[Parîs]]
 | sîstema_siyasî    = [[Komar]]
 | serok_cure        = Serokomar
 | serok_nav         = [[Emmanuel Macron]]
 | serok_cure1       = Serekwezîr
 | serok_nav1        = [[Jean Castex]]
 | serok_cure2       = 
 | serok_nav2        = 
 | rûerd             = 675.417
 | av                = 0,26
 | gelhe             = 67,399,000
 | gelhe_sal         = [[2021]]
 | berbelavî         = 116
 | serxwebûn         = 
 | TBH_giştî         = 
 | TBH/kes           = 
 | TBH_sal           = 
 | dirav             = [[Ewro]] (EUR)
 | dem               = [[UTC+1]]
 | nîşana_înternetê  = .fr
 | koda_telefonê     = +33
 | nexşe             = Frankreich Relief.png
 | nexşe_sernav      = 
}}
'''Fransa''' yan jî '''Komara Fransî''', ({{Bi-fr|France}}, /fʁɑ̃s/) yan jî (République Française, xwendin: /ʁepyblik fʁɑ̃sɛz/) welatek navparzemînî ye ku li [[Ewropaya Rojava|Ewropayê Rojava]] û herêm û deverên derveyî yên li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] û [[Okyanûsa Atlantîk]], [[Okyanûsa Mezin|Pasîfîk]] û [[Okyanûsa Hindî]] vedigire. Qada wê ya metropolê ji [[Rhine]] heta [[Okyanûsa Atlantîk]] û ji [[Deryaya Navîn]] heta [[Qenala îngîlîzî]] û [[Deryaya Bakur]] dirêj dibe.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-21|title=French Guiana|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Guiana&amp;oldid=1099654171|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-06-17|title=Administrative divisions of France|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Administrative_divisions_of_France&amp;oldid=1093564080|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-26|title=French Southern and Antarctic Lands|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Southern_and_Antarctic_Lands&amp;oldid=1100569184|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Herêmên dervayê [[Guyana Fransî]] li [[Amerîkaya Başûr]], [[Saint Pierre]] û [[Miquelon]] li [[Atlantîka Bakur]], [[Hindistanên Rojavayê Frensî]] û gelek giravên li [[Okyanûs|Okyanûsa]] û [[Okyanûsa Hindî]] hene.  Ji ber gelek deverên xwe yên peravê Fransayê hene, xwediyê devera herî mezin a aborî ya taybet a cîhanê ye. Fransa li parzemîna [[Ewropa|Ewropayê]] bi [[Belçîka]], [[Lûksembûrg|Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Monako]], [[Îtalya]], [[Andorra]], [[Spanya]]  [[Holenda]], [[Sûrînam]] û [[Brezîl]] li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] bi navgîniya deverên xwe yên derveyî li [[Guyana Fransî]] û [[Saint Martin]] re sînorên xwe parvedike. Hijdeh herêmên wê yên entegre (pênc ji wan li derveyî welat in) li qadeke hevgirtî ya 643.801 km² vedigire&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|title=The World Factbook|date=2014-01-31|website=web.archive.org|access-date=2022-07-27}}&lt;/ref&gt; û li gorî daneyên gulana sala 2021an zêdetirî 67 mîlyon kes li Fransa û li herêmên wî dijîn. Fransa komarek nîv-serokatî ya yekgirtî ye ku paytexta wî bajarê [[Parîs]] e. Bajarê [[Parîs|Parîsê]] bajarê herî mezin ê Fransayê ye û navenda çandî û bazirganî ya sereke ye. Deverên din ên bajarî yên sereke [[Marsêy|Marseille]], [[Liyon]], [[Toulouse]], [[Lille]], [[Bordèu|Bordeaux]] û bajarê [[Nice|Niceê]] ye.

== Dîrok ==
Di dawiya [[Serdema Kevnare]] de, Galiya kevnar li çend padîşahiyên Almanî û herêmek Gallo-Romî ya mayî, ku wekî [[Padîşahiya Syagrius]] tê zanîn, hate dabeş kirin. Di heman demê de, Brîtanîyên Keltî ku ji rûniştgeha [[Anglo-Sakson]] a [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ku direvin, li beşa rojavayê Armorica bicih dibin. Di encamê de, nîvgirava [[Armorican]] hate guherandin û navê nîvgiravê wekî Brittany hate guhertin, çanda Keltîk hate vejandin û padîşahiyan piçûk ên serbixwe li herêmê hatin demazirandin.

Yekemîn rêberê ku dibe padîşahê hemû Frankan Clovis I ye ku di sala 481ê de dest bi serweriya xwe kir û di sala 486an de hêzên paşîn ên waliyên [[Romaya Kevnare|Romayê]] yên parêzgehê têk bir. Clovis başûrê rojava ji Visigoths vegerand, di sala 508an de hate imad kirin û xwe wekî mîrê [[Almanyaya Rojava]] îlan kir.

[[Clovis I]] piştî hilweşîna [[Împeratoriya Romê|Împaratoriya Romayê]] yekem fetihkarê Almanan e ku ji Arianîzmê, ji Xirîstiyaniya Katolîk derdikeve. Bi vî awayî ki aliyê papatiyê ve sernavê &quot;Keça Mezin a Dêrê&quot; (bi fransî: La fille aînée de l'Église) li Fransayê hate dayîn û ji padîşahên Fransî re jî &quot;Padîşahên Herî Xiristiyan ên Fransayê&quot; (Rex Christianissimus) dihate gotin.

Frankan çanda xirîstiyan a gallo-romî wergirt û Galiya kevnar di dawiyê wekî Francia (&quot;Welatê Frankan&quot;) hate binavkirin. Frenkên elmanî, ji xeynî li Gauliya bakur ku li wir niştecihên Romayî kêm zêde bûn û zimanên elmanî lê derketin, zimanên romanî pejirandibûn. Clovis bajarê Parîsê wek paytexta û xanedana Merovîng ava kir lê padîşahiya wî piştî mirina wî bidawî bû. Frankan erdê xwe bi tenê wekî milkek taybet dihesibandin û di nav mîrateyên xwe de parve dikirin, ji ber vê yekê çar padîşahî ji yên Clovis wekî Parîs, Orléans, Soissons, û Rheims derketine holê. Padîşahên Merovîng ên paşîn desthilatdariya şaredarên xwe yên qesrê (serokê malê) winda kirin.Yek ji şaredarê qesrê, Charles Martel, di Şerê Tours (732) de êrîşek Emewiyan a Galî têk bir û di nav padîşahiya Frankiyan de rêz û hêz wergirt. Kurê wî, Pepinê Kurt, taca Francia ji Merovîngiyên qelsbûyî girt û xanedana Karolîngiyan ava kir. Kurê Pepin, Charlemagne, padîşahiya Frankish ji nû ve li hev kir û li seranserê Ewropaya Rojava û Navîn împaratoriyek mezin ava kir.

== Erdnîgari ==
Dewleteke navendîparêz û yekneteweyî ye. Welatê cîranê wê li Ewropayê ev in: [[Belgiya]], [[Lûksembûrg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Spanya]], [[Andorra]]

Sînorên Fransa li bakur bi [[Atlantîk]] û li başûr bi [[Deryaya Spî]] re hene. Ji bilî li [[Ewropa]] erda Fransa li [[parzemîn]]ên din jî heye. Li [[Karîbîk]]an wek mînak [[Saint-Martin]], li [[Emerîkaya Başûr|Başûrê Amerîkayê]] [[Guayanaya Fransî]], li qeraxên [[Emerîkaya Bakur|Bakurê Amerîkayê]], li Okyanûsa Hindê û li [[Okyanûsya]]yê herêm û welatên girêdayî Fransa hene.

=== Erdnîgariya Xwezayî===
[[Wêne: Most beautiful villages of the world montsoreau 2.jpg |thumb|[[Loire]] li [[Montsoreau]], [[Geliyê Loire]].]]
Fransa ji [[Derya Spî]] heta [[Deryaya Bakur]] û ji [[Rhine]] heta [[Atlantîk]] dirêj dibe. Ew bi [[Brîtanyaya Mezin]], [[Belçîka]], [[Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Andorra]] tê hevsînorkirin. û [[Spanya]]. Li derveyî welatê dayikê, Fransa bi [[Brezîlya]], [[Sûrîname]] û [[Hollanda]] re sînorên bejahî parve dike.

Ji bilî welatê dayika [[Ewropaya Rojava|Ewropa Rojava]] (''la métropole''), Fransa ji herêmên [[Amerîkaya Bakur]], [[Hindîstana Rojava|Karibîk]], [[Amerîkaya Başûr]], [Okyanûsa Hindî]], [[Okyanûsa Pasîfîk]] û [[Antarktîka|Antarktîk]] (îdiayên li ser qada axa Antarktîkê ji hêla piraniya welatên cîhanê ve nayê pejirandin).

Fransa ji deştên peravê yên li bakur û li rojava yên bi Atlantîk û Deryaya Bakur heta zincîreyên çiyayên mezin, [[Pyrenees]] li başûr û [[Alpê]] li başûr, [[Pyrenees]] li bakur û li rojavayê rojhilat bi [[Ewropa]] lûtkeyên çiyayên herî bilind (derve [[Qafkas]]), [[Mont Blanc]], 4&amp;nbsp;810 metre. Di hundurê de rêzeçiyayên din ên wekî [[Navenda Massif]] û [[Vosges]] hene. Chaine de Puys li Massif Central, girseyek çiyayî ya bi derdora 80 volkanên neçalak, di Tîrmeha 2018-an de wekî [[Mîrateya Mîrateya Cîhanê]] hat destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://whc.unesco.org /ku/list/ 1434|sernav=Chaine des Puys - Qada tektonîkî ya Limagne|Dîroka dakêşanê=2018-07-05|paşnav=Navenda|nav=Mîrateya Cîhanê ya UNESCO|works=whc.unesco.org|ziman=ku }}&lt;/ref&gt;

Fransa di navbera çar [[pergalên çem]] yên mezin de dabeş dibe, ku sê ji wan diherikin [[Atlantîk]]. Ew li ser deştên nermik ên bakur û rojavayê Fransa diherikin û çemên wan ên berdar bûne sedem ku navenda aborî û siyasî ya welêt li beşên bakur ên welêt biqede, ku dikare wekî alîkarek bihêz were dîtin ku Parîs bibe Parîs. navenda welêt.

=== Dabeşkirina îdarî ===
{{Gotara sereke|Parçeya îdarî ya Fransa}}

[[Wêne:Régions de France 2016.svg|thumb|Ji Çile 2016 de, li [[Fransa Proper] tenê 13 herêm hene]]&lt;ref&gt;http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/12 /17 /la-carte-a-13-regions-definitively-adoptee_4542278_823448.html&lt;/ref&gt;]]
Fransa (di 2015 de) dabeş dibe:&lt;ref&gt;http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/documentation.asp?page=documentation.htm&lt;/ref&gt;
* 27 herêm (''herêm''), 22 navxweyî û pênc ne ewropî. Binêre ''Herêmên Fransa''.
* 101 beş (''departements''). Binêre ''Wezareta Fransa''.
* 335 navçeyên (''navçe''). Binêre ''Navçeya Fransa''.
* 2&amp;nbsp;054 Kanton (''kanton''), di nav de 59 yên ne ewropî jî hene. Binêre ''Kantonên Fransa''.
* 36&amp;nbsp;658 komûns (''komunan''). Binêre ''Şaredariyên Fransî''.
* 9 villes nouvelles ku dabeşek e ku bi dabeşên jorîn re paralel dimeşe. Binêre Ville nouvelle.

Wezaret bi jimare ne û ev jimar di du reqemên pêşî yên koda posteyê de cih digirin. Jimareya beşê berê jî li ser lewheyên qeydkirina wesayîtên rê, wekî du reqemên dawîn jî hatibû destnîşan kirin. Ev pergal, ku li ser bingeha qeyda wesayîtê ya ku ji hêla beşa ve hatî rêve kirin, ku wesayit lê lê bû, niha (2021) ber bi qonax ve tê derxistin û bi qeydek navendî ve tê veguheztin, ji ber vê yekê hûn nikanin beşa malê li ser lewheyên nû bixwînin.

Herêm, dezgeh, navçe û kanton herêmên îdarî yên hikûmetê ne. Herêm ji aliyê qeymeqamekî herêmê (''préfet de région''), ku di heman demê de serokê yek ji beşên herêmê ye, têne birêvebirin. Dezgeh ji hêla [[Parlîk (Fransa)|prefekt]] (''préfet''), ku ji hêla [[hikûmet]] ve hatî tayîn kirin (wekhev [[walî]]) têne rêvebirin; navçe ji aliyê binerd (''sous-préfet'') ve tê birêvebirin. Kanton bi giranî wek [[navçe]] di hilbijartinên meclîsên herêmê û meclîsên dezgehan de kar dikin. Li [[Parîs]], du qeymeqam hene, qismî qeymeqamekî îdarî &quot;asayî&quot; ye, ku di heman demê de qeymeqamê herêmê ye, beşek jî muxtarê polîsan (''préfet de police''), ku şefê polîsê herî bilind e, di heman demê de [[ fermandarê sivîl]] li Parîsê [[herêma sivîl]] (''zone de défense de Paris''). Prefektê polîs jî li beşên [[Hauts-de-Seine]], [[Seine-Saint-Denis]] û [[Val-de-Marne]] wezîfeya xwe dike.

Herêm û dezgeh jî şaredariyên bi mafên xwe yên bacê û meclîsên rasterast têne hilbijartin, bi rêzê ve ''[[Lijneyên Herêmî yên Fransa|conseil Régional]]'' û ''conseil général'' wek saziya herî bilind a biryardanê pêk tînin. Şaredarîya herêmê û meclîsa herêmê ji alîyê ''président du conseil régional'' ve tên birêvebirin; şaredariya beşê (li gorî [[Meclîsa wîlayetê|Meclîsa wîlayetê]]) û meclîsa daîreyê ji aliyê ''président du conseil général'' ve tên birêvebirin.

Dezgeha herî bilind a biryardanê ya şaredariyan meclîsek e (''konseil şaredariyê'') û [[şaredar]] (''maire'') ku ji aliyê wê ve hatiye tayînkirin, ku hem serokê meclîsê û hem jî serokê şaredariyê ye. birêvebirî. Li Parîs, Lyon û Marsîlyayê, ku şaredariyên wan bi meclîsên xwe yên rasterast hatine hilbijartin, li navçeyan hatine dabeşkirin, şert û mercên taybetî hene.

Çar [[Wezaretên Frensî yên Derveyî |Dezgehên derveyî]] berê  [[Kolonî|Koloniyên Fransî]] ne ku ji [[1946]] de xwediyê heman statuya wezaretên Fransaya Ewropî ne (''[[Fransa métropolitaine|metropole]])''. Ew parçeyên yekbûyî yên Komara Fransa (û bi vî rengî YE jî) ne. [[Herêmên li derveyî Fransa|herêmên îdarî yên derveyî]] [[herêmên girêdayî]] ne ku ew jî li derveyî YE ne. Ew jî mîna dezgehan têne rêvebirin û rûniştevanên fransî [[hemwelatî|welatî]] ne. Piraniya wan [[ewro]] bikar tînin, ji bilî [[Polinezyaya Fransî]], [[Kaledonyaya Nû]] û [[Giravên Wales û Futuna]] yên ku pereyê wan, [[Franka CFP]] hene. Fransa di heman demê de di [[Okyanûsa Hindî]] de çend giravên neniştecî yên bi navê [[Îles Éparses]] kontrol dike, ku ligel [[Adélieland]], îdiaya Fransa ya [[Antarctica]], [[Zimanê fransî]] pêk tînin. Herêmên Başûr.

==== Herêmên Fransayê ====
{{GotarêBingeh|Herêmên Fransayê}}
{{Nexşeya herêmên Fransayê|text=fgfdfgdg}}
Ji sala 2016an ve, Fransa ji 18 herêman ({{bi-fr|région}}) pêk tê.
''Régions'' yên li Fransaya parzemînî jî di hundura xwe de jî gav bi gav wek [[département]], [[Arrondissement]], [[Cantone]] û [[Commune]] tê parve kirina perçeyên hîn biçûk.

{{-}}

===== Heremên kevn =====
Ji sala [[1956]]an heta 1ê çileya [[2016]]an, Fransa ji 26 herêman pêk hatibû. Ji wan 21 li xakên Fransaya parzemînî bûn, yek girava [[Korsîka]] bû, û çar jî navçeyên ser deryayî bûn.

{|
|
# [[Alsace]]
# [[Aquitaine]]
# [[Auvergne]]
# [[Basse-Normandie]]
# [[Bourgogne]]
# [[Bretagne]]
# [[Centre]] 
# [[Champagne-Ardenne]]
# [[Korsîka]] (statuya taybetî)
# [[Franche-Comté]]
# [[Haute-Normandie]]
|
&lt;ol start=12&gt;
&lt;li&gt;[[Île-de-France]]
&lt;li&gt;[[Languedoc-Roussillon]]
&lt;li&gt;[[Limousin]]
&lt;li&gt;[[Lorraine]]
&lt;li&gt;[[Midi-Pyrénées]]
&lt;li&gt;[[Nord-Pas de Calais]]
&lt;li&gt;[[Pays de la Loire]]
&lt;li&gt;[[Picardie]]
&lt;li&gt;[[Poitou-Charentes]]
&lt;li&gt;[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] (PACA)
&lt;li&gt;[[Rhône-Alpes]]
|
[[Wêne:FranceRegionsNumbered.png]]
|
|}

* '''Herêmên li ser deryayê''' jî ev in:
{|
|
:23 [[Guadeloupe]]
:24 [[Martinique]]
:25 [[Guyanaya Fransî]]
:26 [[Réunion]]
|
[[Wêne:Guadeloupe map.png|90px|Guadeloupe]][[Wêne:Martinique-Map.png|90px|Martinique]][[Wêne:French Guiana-CIA WFB Map.png|90px|Guayanaya]][[Wêne:Reunion-CIA WFB Map.png|90px|Réunion]]
|
|}

==Siyaset==
=== Dewlet û siyaset ===
Navê [[Destûra Bingehîn|Destûra]] ya niha ya Fransayê [[Komara Pêncemîn]] ye û di referandûma 28'ê Îlona 1958'an de hat qebûlkirin. Wê pozîsyona [[birêvebir]] li hember [[qanûndaner] xurt kir. ] û diyar dike ku [ [Serokê Fransa|Serokomar]] (''Président de la République'') dê bi hilbijartina rasterast ji bo wezîfeya 5 salan were tayîn kirin (di 2001 de ji 7 salan hate guhertin). Hilbijartina serokomariyê di du tûran de pêk tê. Ger di tûra yekem de ti berbijarek ji sedî 50&amp;nbsp;detir dengan nestandibe, her du namzedên sereke di gera duyem a hilbijartinan de tên cem hev. Desthilatên berfireh ên serokomar divê îstiqrara desthilatdariya dewletê û hebûna dewletê misoger bike. Di nav hêzên herî girîng de mafê bangeşeya referandûmên biryardar û hilbijartinên nû yên Meclîsa Neteweyî ye. Her wiha serokkomar [[Serokwezîrê Fransa|Serokwezîr]] û wezîrên din tayîn dike, [[fermandarê bilind]] yê leşkerî ye û ew e ku peymanên navneteweyî îmze dike û li ser bi cîhkirina [[Çekên nukleerî yên Fransa| çekên navokî]]. Zêdebûna desthilatên serokomar, hilbijartina serokatiyê ji hilbijartinên parlamentoyê girîngtir kiriye û ji ber vê yekê rêjeya beşdariyê ji bo hilbijartina serokomariyê zêdetir e.

Parlementoya Fransa ji [[Sîstema dudûr|du odeyan]], [[Meclisa Neteweyî ya Fransa|Meclisa Neteweyî]] (''les députés de l'Assemblée nationale'') û [[Senatoya Fransayê| Senato]] (''Sénat'') , bi giştî 925 endam. 577 endamên Meclisa Neteweyî ji bo heyamên 5 salan bi hilbijartinên rasterast li herêmên hilbijartinê yên yek-endam têne destnîşankirin. Meclisa Neteweyî bijardeya hilweşandina hikûmetê bi pêşniyara bêbaweriyê heye. Nîvê 348 senatoran (''les senators'') li [[Senatoya Fransa|Senata]] (''Sénat'') her sê salan carekê ji bo heyamek şeş salan têne tayîn kirin. Senator xwedan hêzek tixûbdar in û Meclîsa Neteweyî her gav gotina dawî heye heke di navbera her du odeyan de lihevnekirin hebe ji bilî mijarên destûrî. Hikûmet li ser rojeva Meclîsa Neteweyî xwedî bandorek xurt e.

Jiyana siyasî ya Fransayê di van dehsalên borî de heya &quot;hilbijartinên parlemanî yên 2017an&quot; bi polarîzasyonek di navbera du komên siyasî de hate nişandan: çep li dora [[Partiya Sosyalîst (Fransa)|Partiya Sosyalîst]] û rastgir li dora [[Civîna ji bo komara|RPR ]] û şûngirê wê [[Yekîtiya Tevgera Gel|UMP]]. Partiya rastgira tund FN (''[[Eniya Neteweyî (Fransa)|Eniya Neteweyî]]'' &quot;bêtir qanûn û nîzam&quot; û polîtîkayeke tund a koçberiyê diparêze û ji destpêka salên 1980-an vir ve nêzî ji sedî 15&amp;nbsp; dengdana di hilbijartinan de. Partiyê di salên dawî de li Parîsê jî grevên mezin organîze kiribû.

Di Gulana 2012 de, sosyalîst [[François Hollande]] piştî [[Nicola Sarkozy]] bû serokê Fransa. Selefê wî yê kevneperest Sarkozy di sala 2007 de hat ser desthilatê.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Sarkozy radestî Hollande kir|url=https://svenska.yle.fi/artikel/2012/05/15/sarkozy-lamnade-over till-hollande|works=svenska.yle.fi|Dîroka dakêşanê=2021-10-04|ziman=sv-FI}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2017an de, Serokomar François Hollande bû serokê yekem yê di dema [[Komara Pêncemîn]] de ku ji nû ve nehat hilbijartin.

Emmanuel Macron di [[Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022|Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022 de.]] Macron di 20 salan de yekem serokê Fransa bû ku ji nû ve hate hilbijartin. &lt;ref&gt;{{Cite web|title=Macron di Fransaya parçebûyî de serkeftinek eşkere bi dest xist|url=https://svenska.yle.fi/a/7-10015760|verk=svenska.yle.fi|fämtdatum=2022-05 -06|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

=== Parastin ===
[[Serfermandarê Bilind]] yê berevaniya Fransî [[Serokê Komara Fransa|Serokê Komarê]] ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Destûra Bingehîn ya Komara Pêncemîn|url=https:// www.elysee.fr/ en/french-presidency/constitution-of-4-october-1958|verk=elysee.fr|date=2012-11-20|dakêşana date=2021-10-08|ziman=ku}} &lt;/ref&gt; Di bin destê wî de, hikûmet û Wezîrê Parastinê berpirsiyariya siyasî ya parastinê ye.

Parastin ji van pêk tê:

* [[Hêzên Çekdar ên Fransa]] (''Forces armées françaises''), bi serokatiya Serfermandarê Parastinê (''le Chef d'état-major des armées''), ku [[Hikûmet]] Şêwirmendê leşkerî û berpirsê operasyon û amadekariya hêzên çekdar.
* Karên Materyalên Parastinê (''Direction Générale de l'Armement'')
* Rêvebiriya Parastinê (''Sekretariatiya Giştî pour l'Rêveberiyê'')

Fransî [[hêza parastinê]] ji çar [[şaxên parastinê]] [[armé]] (''Armée de Terre''), [[Nationale Marine| derya]] (''Neteweya Deryayî') pêk tê. ') , [[hêza asmanî|hêza asmanî]] (''Armée de l'Air'') û [[jendirme]] (''Cendirme Nationale''). Li kêleka hêzên çekdar, xizmeta bijîjkî ya hêzên çekdar (''Service de Santé des Armées'') û xizmeta sotemeniyê ya hêzên çekdar (''Service des Essences des Armées'') pozîsyoneke serbixwe û berfireh a şaxê digirin.

Hêzên Çekdar ên Swêdê ji sala 2001ê ve artêşeke profesyonel e. Ew ji 347&amp;nbsp;903 [[esker]]ên li ser erka çalak û 81&amp;nbsp;229 [[karkerên sivîl]]a (2003) pêk tê. Ji bilî vê, leşkerên rezerv jî hene.
Li Fransayê robotên bejayî yên bi çeka nukleerî, robotên hewayê û robotên binavderyayî hene. Bi giştî, hêzên çekdar ên Fransî nêzî 350 serikên nukleerî hene.

Fransa dewleta çaremîn bû ku [[Çekên wêrankirina girseyî yên Fransa|çekên nukleerî]] bi dest xist. Hin ji zanyarên welêt li ser [[Projeya Manhattan]] xebitîn, ku Fransa dest pê kir ku cebilxaneya xwe ya nukleerî pêş bixe. Di destpêkê de Fransa hewl da ku bi Îtalya û Almanyaya Rojava re çekên nukleerî çêbike, lê Charles de Gaulle dixwest ku cebilxaneya Fransa bi tevahî têra xwe bike. Yekem ceribandina nukleerî li Cezayîrê di [[1960]] de pêk hat. Piştî serxwebûna Cezayîrê, Fransa dest bi ceribandina çekên xwe yên nukleerî li Polînezyaya Fransî kir.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Çawa Fransa Nuke Distîne? (Kurte Belgefîlma Anîmasyon)|url=https://www.youtube.com/watch?v=g2OuUkS2teA|dakêşana date=2021-10-07|ziman=ku|date=26.12.2020|weşanger=Dîrok girîng e}}&lt; / ref&gt;. Di navbera 1966-1996 de, welêt 193 bombeyên nukleerî li ser atolya [[Moruroa]] û [[Fangataufa]] ceribandin. Ceribandinên nukleerî di navbera dewleta Fransa û niştecihên Polînezyaya Frensî de ku daxwaza tazmînatê ji dewletê kirine, bûne sedema cûdabûna nêrînan. french-polynesia-research-finds|work=the Guardian|date=2021-03-09|date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Polynesiyên Fransî ji ber ku Macron serdana giravan dike, li ser ceribandina nukleerî hesabekê bigerin|url=https://www.france24.com/en/asia- pacific/20210727-french-polynesians-seek-a-reckoning-as-france-vows-to-open -archives-on-nuclear-testing|work=France 24|date=2021-07-27|daktime date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

[[Lejyona Biyan|Lejyona Biyaniyan a Fransî]] ji aliyê Qralê [[Louis Philippe I yê Fransa|Louis Philippe]] ve di sala 1831 de hate damezrandin da ku ji Swîsre û Alman [[Mercenas|mercên]] yên ku li Parîsê mane bi şandina wan xilas bibin. ji Cezayîrê re ji bo piştgiriya artêşa fransî li wir. Lêbelê, di rewşa îroyîn de, Legion yekîneyek elît a hêzên çekdar ên Fransa ye, her çend hîn jî hin kevneşopiyên kevn hene: leşkerên di Lejyonê de sond dixwin ji Lejyon bi xwe, ne bi Komara Fransa.&lt;ref&gt;{{Webref. |title=Lejyona biyanî ya Fransî|url= https://www.youtube.com/watch?v=jiYX1ngjjCo|Dîroka dakêşanê=2021-10-08|ziman=ku|date=27.1.2019|weşanger=Dîroka Hêsan} }&lt;/ref&gt;.

==== Artêşa Fransa ====
[[Wêne:Photo des troupes de marine.jpg|thumb|Hêzên deryayî bi [[FAMAS]] di destan de dimeşin]]
* Yekîneyên şer: 70 [[tabûr]], her wiha 2 [[tabûr]] di [[Tûgaya Frensî-Almanî]]
* Yekîneya parastinê: 18 [[tabûr]]s

Personelên leşkerî yên artêşê ji 131&amp;nbsp;039 leşkeran pêk tê.

==== Deryayî ====
* Yekîneya şer a li ser rûyê erdê: 72 keştî, 12200 deryavan
* Yekîneya keştiyên binê avê: 10 keştiyên binê avê, 3 hezar û 800 deryavan
* Balafirgeha deryayî: 152 balafir, 6800 deryavan
* Hêzên piyade yên deryayî: 1&amp;nbsp;700 leşker
Personelên leşkerî yên hêzên deryayî ji 44&amp;nbsp;595 leşker û deryavanan pêk tê.

==== Hêza Hewayî ====
[[Wêne:Bastille day flyover.4264-crop.jpg|thumb|Pêşandana hewayî li Parîsê di [[Roja Netewî ya Fransa|Roja Neteweyî]]]]
* Hêzên Hewayî yên Stratejîk (Hevgirên Nukleerî): 90 balafir, 2&amp;nbsp;300 leşker
* Hêzên hewayî: 310 balafir, 5&amp;nbsp;900 leşker
* Balafirên veguhestinê: 100 balafir
* Nêçîrvanê Baregeha Esmanî: 5&amp;nbsp;300 leşker

==== Jenderme ====
Cendirmeyan berî her tiştî li gundan û li bajarên biçûk wek hêzeke polîsan tevdigere; li bajarên mezin la [[Polîsê Neteweyî]] heye. Wezîfeyên cendirmeyan wek yên Îtalî [[Carabinieri]] û Îspanyolî [[Guardia Civil]] ne. Cendirmeyên herêmê di sala 2008an de ji 1&amp;nbsp;124 qereqolên jandarmeya herêmî, 370 taqên acîl, 271 dewriyeyên kûçikan, 92 yekîneyên sûcên wîlayetê, 383 yekîneyên sûc, 14 yekîneyên helîkopteran, 7 dewriyên polêsê çemî, 26 9 nobedarên polêsên deryayî, 26 nobedarên trafîkê yên polêsên deryayî pêk dihat. 136 baskên polîsên trafîkê û 37 yekîneyên taybet ên sûcên ciwanan.

Cendirmeyên gerok di sala 2008 de ji 123 [[squadron]]s pêk dihat. Li herêma Parîsê yekîneyeke cendirme ya jortir a gerok heye, di 6 tabûran de 4 hezar polîs, tabûra zirxî ya cendirme û yekîneya taybet a cendirmeyan jî di nav de ne. Di sala 2006an de cendirmeyên Fransî nêzî 105&amp;nbsp;hezar karmend bûn. Ji van 103&amp;nbsp;000 leşker û 2&amp;nbsp;000 jî karmendên sivîl bûn.

==== Xizmeta tenduristiyê ====
[[Pel:French medical VAB dsc06843.jpg|piçûk|Wesayîta şer a xizmeta bijîjkî]]
Xizmeta bijîjkî, ''service de santé'', şaxeke parastinê ya taybet e di nav hêzên çekdar de. Ew di nav tiştên din de pêk tê:

* 9 nexweşxaneyên hînkirinê
* 1 navenda tenduristiyê
* 2 dibistan
* 4 navendên lêkolînê

Karmendên dezgeha tenduristiyê ji 12&amp;nbsp;431 kesan pêk tê û ji wan 7&amp;nbsp;559 leşker in.

==== Xizmeta sotemeniyê ====
Karmendên servîsa sotemeniyê ji 2&amp;nbsp;444 kesan pêk tê û ji wan 1&amp;nbsp;255 personelên leşkerî ne.

=== Têkiliyên Navneteweyî ===
{{Gotara bingehîn|Mîsyonên dîplomatîk ên Fransa}}
Yekem mîsyona dîplomatîk a Fransayê di sala 1522 de dema ku şandeyek şand [[Swîsre]] hate damezrandin. Îro, Fransa xwediyê tora duyemîn a herî mezin a balyozxaneyên cîhanê ye, ku tenê [[Amerîka]] jê derbas dibe. Tevî hilweşandina desthilatdariya kolonyal a Fransayê piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa lîstikvanek navneteweyî ya girîng dimîne. Welat yek ji pênc endamên daîmî yên [[Encumena Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî]], endamê [[G7]] û herwiha endamê damezrîner ên [[NATO]], [[OECD]] û [[Ewropa ye. Yekîtî]].

==== Rêxistinên navneteweyî ====
Fransa di nav yên din de endam e:

* [[OECD]]
* [[Yekîtiya Ewropayê]]
* [[NATO]]
* [[Hevkariya Şengen]]
* [[Rêxistina Ewlekarî û Hevkarî li Ewropayê]]
* [[Konseya Ewropayê]]
* [[Latînî|Yekîtiya Latînî]]
*[[G7]]

== Demografîk ==
[[Wêne:Lyon vue depuis fourviere.jpg|thumb|Lyon piştî paytext Parîsê duyemîn bajarê herî mezin ê Fransayê ye.]]

Taybetmendiya Fransa bi wê yekê ye ku ji çend welatên cîranên xwe, wek Brîtanya Mezin û Almanya, pir zûtir [[veguhertina demografîk]] derbas bûye, ku, di nav tiştên din de, bû sedem ku welat ji bo demek dirêj xwedan nifûsa herî mezin li Ewropayê be. . Lê di sedsala 19-an de, dema ku nifûsa Ewropayê du qat zêde bû, Fransa hema hema bi nîvî zêde bû. Berevajî gelek welatên din ên Ewropî, koçberiya berbi DY ne girîng bû û Fransa demek dirêj bû welatê koçberan. Şerên cîhanê, berî her tiştî [[Şerê Cîhanê yê Yekem]], di pîramîda nifûsa welêt de xelekek kûr xist. Piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], xweşbînî bilind bû û zarokbûn bi asîman bilind bû; serdemek ku bi gelemperî jê re &quot;le Baby Boom&quot; (&quot;[[baby boom]]en&quot; tê gotin. Piştî wê yekê, bûyîna zarokan hinekî daket, heya ku dor hat ku nifşa mezinbûna zarokan ji xwe re bibe xwedî zarok.

Di van demên dawî de, mezinbûna nifûsa xwezayî ji çend welatên cîran xwedan pêşkeftinek erênîtir e. Digel vê yekê, ji ber ku nifşa pitikan teqawid dibe, welat bi karekî dijwar re rû bi rû dimîne.

=== Bajarên mezin ===
Deh bajarên herî mezin ên Fransa ev in (niştecîhên 2012, tevî derdor):&lt;ref&gt;http://insee.fr/fr/ffc/tef/tef2015/T15F014/T15F014.pdf&lt;/ref&gt;
# [[Parîs]] 12,3 mîlyon
# [[Lyon]] 2,3 mîlyon
# [[Marsîlya]] + [[Aix-en-Provence]] 1,7 mîlyon
# [[Toulouse]] 1,3 mîlyon
# [[Piçûk]] 1,2 mîlyon
# [[Bordeaux]] 1,1 mîlyon
# [[Nice]] 1 mîlyon
# [[Nantes]] 0,9 mîlyon
# [[Strasbourg]] 0,8 mîlyon
# [[Rennes]] 0,7 mîlyon

Bajarên sereke an girîng ên çandî yên Fransa ev in:
[[Ajaccio]], [[Amiens]], [[Angers]], [[Bastia]], [[Besançon]], [[Brest, Fransa|Brest]], [[Caen]], [[Cannes]], [[Clermont-Ferrand]], [[Dijon]], '''[[Grenoble]]''', [[Le Havre]], [[Lens, Pas-de-Calais|Lens]], [[Limoges]], [[Metz]], '''[[Montpellier]]''', [[Nancy]], [[Nîmes]], [[Orléans]], [[Pau]], [[Perpignan]], [[Poitiers]], [[Reims]], '''[[Rouen]]''', '''[[Saint-Étienne]]''', '''[[Toulon]]''', [[Tur]].

{{Binêre jî|Lîsteya bajarên Fransa}}

=== Ziman ===
[[Wêne:Langues de la France.svg|thumb|Nexşeya ziman û zaravayên herêmî yên Fransayê.]]
{{Gotara sereke|Zimanê fransî|Zimanê Fransî}}

Nifûsê Fransayê di [[1ê kanûna paşîn]] [[2008]]an de yên bi welatên [[ser deryayî]] ve wek 64.473.140 tê texmîn kirin.&lt;ref&gt;[http://www.insee.fr/fr/ffc/pop_age4.htm Bilan démographique 2007 : des naissances toujours très nombreuses]&lt;/ref&gt; Ew ji [[Almanya]]yê şunda duyem mezintir welata [[YE|Yekitiyê Ewropayê]] ye. Ew ji sedî 13ê (% 13) YE bi tenê pêk tîne ye.

Payîna dirêjahiya jiyanê yê di Fransayê de bo mêran 76,7 sal, bo jinan jî 83,8 e.

Piraniya fransî (% 88) bi fransî wekî zimanê xwe yê dayikê diaxivin, ku ew jî zimanê fermî yê Fransa ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - Ziman - Ziman|url=https://www.bbc. co.uk/languages/ european_languages/countries/france.shtml|works=www.bbc.co.uk|destûra wergirtinê=2021-10-07}}&lt;/ref&gt; Zimanên herêmî yên girîng ev in, [[Oksîtanî]] ([[Provensal]]), [ [Korsîkî]], [[Franko-Provensal]], [[Bretonî]], [[Katalanî]], [[Baskî]], [[Hollandî]] (Flamî) û [[Alsatî]] (zarava almanî). [[zimanê koçberan]] ya herî mezin [[erebî]] ye, bi taybetî zaravayê bakurê rojavayê Afrîkayê ku wekî [[Erebî Maghre]] tê zanîn.

Li herêmên Fransî cûrbecûr [[Zimanên Polînezî]], [[Zimanên Arawak]] an [[Zimanên Krêolî]] tên axaftin lê zimanê Fransî tenê zimanê fermî ye.&lt;ref&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Erdnîgarî Niha! Fransa|url=&lt;/nowiki&gt;https://www.youtube.com/watch?v=g0QrBphsioM&amp;list=PLR7XO54Pktt-h8T-dtr4MXy0_MpbWukHW&amp;index=16%7CDîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku|weşanger=Cografya Niha!} &lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; Di Gulana 2021ê de, Serokomar Macron soz da ku piştgirî bide zimanên hindikahiyên neteweyî, lê pêşnûmeqanûnek ku destûrê dide bikaranîna van zimanên hindikahiyan wekî zimanê perwerdehiyê li dibistanan red kir. Dadgeha Bilind a Fransayê jî ji bo vê yekê nîqaş kir û serî li makezagonê da ku tenê zimanê fermî yê dewletê Fransî ye.

Di dibistana fransî de, [[Îngilîzî]] bi gelemperî yekem zimanê biyanî ye (ne mecbûrî ye, lê ji sedî 90&amp;nbsp; xwendekaran Îngilîzî hildibijêrin) û piraniya xwendekar [[Spanî]], [[Almanî]] an [[Îtalî] dixwînin. ] wekî zimanê sêyem, ku di nav wan de Spanî ya herî berbelav û Almanî ya duyemîn a herî gelemperî ye.

=== Dîn ===
{{Gotara bingehîn|Dêra Katolîk a Romayî li Fransa}}
Di sala 2009 de ji sedî 64&amp;nbsp;ji nifûsê [[Dîra Katolîk a Romayê|Katolîk]], ji sedî 4 [[Îslam|Misilman]], ji sedî 3&amp;nbsp; [[Protestan]] bûn.&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=catho&gt;[http&lt;/nowiki&gt; : //www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 La France catholique mais moins pratiquante] - La Croix. 29 Kanûn 2009 {{fr îkon}}&lt;/ref&gt;

Ji sala 1905-an vir ve, Fransa xwediyê qanûnek e ku dêrê û dewletê ji hev vediqetîne û ku [[azadiya olî]]an nas dike.

Demek dirêj, Dêra Katolîk bandorek girîng li ser jiyana civakî ya fransî kir. Li Fransayê, [[keşîş|jiyana rahîb]] pêş ket û katedralên [[Sedsalên Navîn|sedsalên navîn]] yên wî welatî abîdeyên hêz û pozîsyona navendî ya Dêra Katolîk in. Piştî şerên olî yên bi xwîn, Protestanên Frensî ([[Huguenots|Huguenots]]) bi [[Edîktê Nantes]] [[1598]] azadiya olî bi dest xistin. Di [[sedsala 17-an]] de, padîşah û dîwan zilamên dêrê xistin xizmeta xwe: Cardinal Richelieu û Mazarin çarenûsa welêt rêberî kirin. [[Şoreşa Fransî]] li dijî Dêrê û hem jî li dijî komên din ên xwedî îmtiyaz derket. Di bin Napolyon de, helwesta Protestanan xurt bû. Piştî şerên dêrê, [[1905]] têkiliyên di navbera dêrê û dewletê de qut bûn. Fransaya nûjen bi giranî [[civaka laîk|civaka laîkbûyî]] ye. Nêzîkî 3 ji sedî yê niştecîhan (bi piranî Afrîqaya Bakur) xweyê [[Îslam]] didin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;&gt;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&lt;/ref&gt;

Li gorî statîstîkên 2020, olên sereke yên Fransa Xiristiyanî, Îslam, Cihûtî û Bûdîzm bûn. Hejmara ku ne aîdî tu oleke rêxistinkirî ne ev e {{nowrap|20,830,000}}.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Nifûsa li gorî ol li Fransa 2020|url=https://www.statista.com/statistics/459982 /population-distribution-religion-france/|works=Statista|Dîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;.

== Çand ==
[[Wêne:Produits régionaux - photo CPPR.jpg|thumb|Pênîr, sosîs, şerab û xwarinên din ên fransî. [[Pêjgeha Fransî]] cîhanê navdar e.]]
Fransa hezar sal e welatekî çandî yê pêşeng e. Pêşveçûn dewlemend û di heman demê de yekreng bû, ku nehiştiye ku nûbûnên wêrek berdewam di hemî warên çandê de pêk werin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;/&gt;

* [[Dîroka Hunerê ya Fransa]]
* [[dîwarê Aubusson]]
* [[Tapestry]]
* [[Lîsteya katedral, dêr û keşîşxaneyên Fransa]]
* [[Karîkatorên franko-belçîkî]]
* [[Mîmariya fransî]]
* [[Fîlma fransî]]
* [[Wêjeya Fransî]]

===Çanda gelêrî===
Fransî [[çanda gelerî]] bingeha wê di [[Galîk]] de ye ku bandora wê piştî dagirkirina ji, wek nimûne, [[Empiremparatoriya Roma|Rom]], [[Frank]], [[Alman]] û [[ Vikings]]. Bi ser de, hindikahiyên çandên ne-asîmîlebûyî hene, wek mînak [[Bask (gel)|Bask]], Breton û [[Alman]]. Ev cûdahiyên berbiçav di navbera bakurê Fransa bi [[Celtic]] û bandorên Almanî de dide, û başûrê ku ji hêla çanda Deryaya Navîn ve tête diyar kirin, welat dikare li gorî vexwarin, şerab li başûr, [[cider]] li bakurê rojava û [[ birra]] li bakurrojhilat . Li başûr, bêtir karakterek Romayî heye, ku ji bo nimûne, di sêwirana xaniyan û çandiniya zeytûnan de diyar dibe. Li bakur bêtir têkiliyek almanî heye, ku di cûreyên çandiniyê de tê dîtin û ku ew di dereceyek mezintir de li şûna [[rûnê zeytûnê]] [[rûn]] bikar tînin. Lêbelê, Roma, bi hêmanên Keltî, ji bo çanda gelêrî ya Frensî yekreng e, mînakên vê yekê çandiniya genim, kevneşopiya dêrê, adetên cejnê û qanûnên Romayê ne.&lt;ref&gt;{{Cite book |title=Nationalencyklopedin |weşanger=[[Bokförlaget Bra Böcker AB]] | cihê weşanê=Höganäs |sal=1991 |isbn=91-7024-621-1 }}&lt;/ref&gt;

=== Spor ===
[[Wêne:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|[[Tour de France]].]]

* [[Tîma futbolê ya mêran a neteweyî ya Fransa]]
* [[Şîva werzişê]]
* [[Parkorman|Parkour]]
* [[Skateboard]]
* [[Tour de France]]
* [[Prix d'Amérique]] û [[Civîna Zivistanê ya Fransî]]

== Aborî û binesazî ==
[[Wêne:Champagne vineyard and Church.jpg|thumb|Fransa yek ji mezintirîn hilberînerên şerabê li cîhanê ye.]]
[[Wêne:A380-a.jpg|thumb|Balafira [[Airbus A380]] li Parîsê 2005 li pêşangehê ye.]]
Jiyana karsaziya Frensî piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] bi bingehîn strukturê xwe guhertiye. Berê çandinî pîşesazîya sereke bû, lê îro tenê ji %7ê nifûsê kar dike, lê ji %30 di pîşesaziyê de û ji %60 jî di sektora xizmetguzarî de kar dikin. Fransa bûye yek ji welatên pîşesazî yên pêşeng ên Ewrûpayê ku hilberîna teknolojiya bilind di pêş de ye, hinekî jî wekî encama rêveberiya hukûmetê ya bihêz di serdema piştî şer de. Di çarçoveya hevkariya Ewropî de, Fransa ji damezrandina Yekîtiya Komir û Pola [[1952]] ve ajotiye. Cûdahiyên herêmî yên mezin hem di warê çandinî û hem jî di pîşesaziyê de hene, û bextewariya aborî bi rengek neyeksan tê dabeş kirin. Li rojhilatê xeta ji [[Le Havre]] li ser Kanala Englishngilîzî heya Marsîlya li başûrê Fransa (bi navê [[Le Midi]]) piraniya pîşesaziyê û standardek jiyanê ya bilind tê dîtin; li beşên xizan ên navendî û başûrê rojavayê welêt, karsazên piçûk, pîşesaz û cotkarên piçûk serdest in. Lêbelê, gelek Fransî ji kontrola navendî ya bihêz a ji Parîsê nerazî ne û vê dawiyê hewldan hatin kirin ku hilberînê biguhezînin û navendên nû ji bo mezinbûna aborî ava bikin.

Çandiniya ku demeke dirêj bêaqil bû, niha bi giranî mekanîze ye û cotkariya mezin tê destpêkirin. Tenê ji 1/3 ê herêmê tê çandin, avhewa û ax xweş e û Fransa yek ji hilberînerên çandiniyê yên Ewropa û cîhanê ye. Hilberîna zêde dibe sedema pirsgirêkan û pêşbaziya mezin a li bazara [[Yekîtiya Ewropî|YE]] bû sedema nerazîbûnên tund ên cotkarên fransî yên hêrs. [[Genim]] li hilberîna dexl serdest e, lê [[ misir]], [[ ceh]] û [[ ceh]] jî têne çandin. Berhemên din ev in [[patata]] û [[Şekir|şekir]], [[fêkî]] û [[zebze]] ([[Normandî]] û [[Brîtanya]], [[Geliyê Loire]], [[Provence]]). Wekî hilberînerek [[ şerab]], Fransa bi gelek herêmên şerabê re pêşeng e ([[Bordeaux]], [[Bourgogne]], [[Beaujolais]], [[Roussillon]], [[Champagne]]). Çandiniya heywanan (Brîtanya, Normandiya û herêmên çiyayî) goşt û şîrên bi kalîte peyda dike. Masîgirên Atlantîk û Deryaya Bakur girîng in. Taybetmendiyek çandiniya îsotê li perava rojava ye.

Pîşesaziya kevneşopî ya hesin û pola ya fransî li bakur û bakur-rojhilat li ser bingeha maden û kana komirê ya herêmê bû. Li vir, krîza pola ya navneteweyî bi giranî ketiye û kanî û hesinkaran kar kêm kirine an jî hatine girtin. Ji bilî madenê hesin, [[boksît]] tê derxistin (mîneralê bi navê bajarê Les Baux li Provence hatiye binavkirin); Fransa li Ewropayê hilberînerê sereke yê baksît e, ku di hilberîna aluminiumê de tê bikar anîn. Hin neft û gaza xwezayî (li başûrê rojava) û gelek [[hêza hîdro]] heye. Li Fransayê dora çil santralên nukleerî hene (piranî li Ewropayê). Li Saint-Malo li Brittany kargehek mezin a tîrêjê hate çêkirin. Li kêleka endezyariyê (keştiyan, çêkirina otomobîlan), berfirehkirina hilberîna teknolojiya bilind (balafir, telekomunikasyon û elektronîkên din) û pîşesaziya kîmyewî, pîşesaziyên kevneşopî û hilberên pîşesaziyê pozîsyonek bihêz diparêzin (xwarin, cam û porselen, tekstîl û tiştên modê, bîhnxweş û kozmetîk. ). Tûrîzm xwedî girîngiyeke mezin a aborî ye; dora 30 milyon tê çaverêkirin. serdanên biyanî her sal (di nav yên din de diçin Parîsê, kelehên Geliyê Loire, seyrangehên deryayê yên li ser Riviera (Frensî Côte d'Azur, &quot;Azure Coast&quot;) û seyrangehên werzîşên zivistanê yên Alper. Pêjgeha kevneşopî ya fransî bala gelekan dikişîne. tûrîst.&lt;ref name=&quot;All Countries of the World 2000 Bonnier Lexicon&quot;/&gt;

Fransa dikare wekî aboriyek berbiçav a tevlihev (''économie mixte'') were pênase kirin&lt;ref&gt;https://fr.wikipedia.org/wiki/Économie_mixte&lt;/ref&gt; ku di aboriyê de xwedî rêjeyek bilind a xwedîtiya giştî ye, yek ji ya herî bilind di [[OECD]] de. Aboriya Fransa yek ji wan ên herî pêşkeftî yên cîhanê ye û bi tundî li ser [[teknolojiya bilind]] ye. Piştî [[DYA]], [[Çîn]], [[Japonya]] û [[Almanya]] li cîhanê pêncemîn mezintirîn tê hesibandin.

Li gorî [[Rêxistina Bazirganiya Cîhanî]], di sala 2003 de, Fransa piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya, Japonya û [[Çîn]] di cîhanê de pêncemîn îxrackarê herî mezin ê bazirganiyê bû û piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya û Chinaîn jî çaremîn îtxalkarê herî mezin bû.

Li gorî [[OECD]], di 2003 de Fransa li pêş Dewletên Yekbûyî û [[Belçîka]] xwedan para herî mezin a veberhênana biyanî bû (wek sedî tê hesibandin). Bi bernameya xwe ya [[navokî]] re, Fransa di heman demê de welatê herî bilind ê xwebexşînê ye li [[Ewropa Rojava]] û yek ji heft welatên herî pîşesazî yên cîhanê ye ku herî kêm [[karbondîoksît] hilberîne. ]. Ji ber vê yekê standarda jiyanê li Fransayê pir bilind e.

Aboriya Fransî bihevrebûna aboriya bazarê û destwerdana hukûmetê ya bihêz lê kêm dibe. Qadên mezin ên axa berdar, karanîna [[teknolojiya]] nûjen û subvansiyonên li hev kirin ku Fransa bikin neteweya pêşeng [[cotanî]] ya Ewropaya Rojavayî. Aboriya Fransa, piştî windakirina [[Cezayîr]] di [[1960]] de jî, di cîhanê de yek ji bihêztirîn e. Fransa di heman demê de xwediyê [[pîşesaziya fezayê]] pêşeng e û yek ji du neteweyên Ewropî ye ku xwediyê [[porta fezayê]] ya neteweyî ye - ya din jî [[Esrange]] li Swêdê ye.

Dewleta Fransa xwediyê beşeke mezin ji [[binesaziya]] welat e û xwediyê sereke yê çend şirketên [[rêhesin]], [[elektrîk]], [[firevanî|firevanî]] û [[telekomunîkasyon]] ye. lê ji destpêka salên 1990'î ve bi awayekî zêde kontrola xwe li ser van sektoran azad kiriye. Dewlet par bi perçe pişkên xwe yên li şirketên fransî yên wekî [[France Telecom]], [[Air France]] û di [[sîgorte]]yên din, [[Leşkerî|berevanî]] û [[banke]] de firot dikan.

Fransa [[ewro]] bi 10 endamên din re [[1'ê Çile]] [[1999]] dest pê kir û di destpêka [[2002]] de, pereyên û notên euro bi temamî şûna [[Franka Frensî|Franka Frensî]] danî.

Ji [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa gav bi gav hem ji hêla siyasî û hem jî ji hêla aborî ve nêzikî Almanyayê dibe û her du welat bi gelemperî di nav [[Yekîtiya Ewropî] de wek duya pêşeng a entegrasyona Ewropî têne hesibandin.

Fransa salane 79 mîlyon [[Tûrîzm| tûrîst]] dikişîne, ku ev yek ji ya ku li wî welatî dijî bi girîngî zêdetir e, ku ew dike cihê geştiyariyê yê herî populer ê cîhanê li pêş [[Spanya]] (51,7 mîlyon) û [[DYA]] (41,9 mîlyon) li gorî [[Rêxistina Tûrîzmê ya Cîhanê]] (WTO).

Tûrîst ji hêla bajarên bi eleqeya [[çandî]] mezin, seyrangehên serşuştinê û ski, dîmenên îdylîk û metropolên cîhanê [[Parîs]] dikişin.

''Binêre jî'': [[:Kategorî:Şirketên Fransî]]

=== Pêşketina aborî ji salên 1990-î ve ===
Fransa di 1999 de tevlî ê sîstema refahê ya welat ji bo dewletê buha bû, ev jî tê wê maneyê ku welat neçar ma ku di çarçoveya qaîdeyên EMU de bimîne. Dewlet neçar ma ku deynan bigire da ku kêmasiyên butçeyê bigire, ev yek jî dibe sedem ku deynê derve carinan digihîje du ji sê parên GDP ya welat. Vê yekê di mezinbûna aboriyê û jûreya tevgerê ya hikûmetê de pirsgirêk çêkir.

Di salên 1990î de, bi saya bazara navxweyî ya Yekîtiya Ewropayê, bazirganiya derve li Fransayê geş bû. Wê demê hinardekirin ji îthalatê mezintir bû.&lt;ref name=&quot;landguiden.se&quot;&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: bazirganiya derve ya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/ Bazirganiya derve | sernav = Kopiyek arşîvkirî | tarîxa wergirtinê = 2014-05-17 | arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517132755/http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/Utrikeshandel | tarîxa arşîvê =17 Gulan 2014 }}, 4ê Cotmeha 2012-an hatiye nûkirin, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat ji salên 2000-an vir ve ji hinardekirinê bêtir îthalat wergirtiye, di nav tiştên din de, girêdayîbûna bi hinartina petrolê.&lt;ref name=&quot;landguiden .se&quot;/&gt;

Îxalata mal û karûbaran ku ji sedî 1994'an de 21% û di sala 2010'an de jî %28 bû.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/Laender/Frankrike/(show)/indicators/(indicator)/ 587 hat standin 2014-04-07&lt;/ref&gt; Di heman demê de, hinardekirina mal û karûbaran ku ji sedî 22% û 25% ji GDP ya welêt tê pîvandin.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/ Laender/Frankrike/(nîşan bide)/nîşandan/(nîşandan)/586, hatiye standin: 07-04-2014&lt;/ref&gt;

Dema ku Fransa di sala 1999-an de beşdarî EMU bû, GDP-ya wan 1.4 trîlyon dolar bû û di sala 2012-an de, GDP gihîştibû 2.6 trîlyon $, ku di GDP-ê de% 86 zêde bû.

Di sala 2005 de, îndeksa di civaka karsaziya fransî de ji 104.8 daket 102.2,&lt;ref&gt;Lundin, Tomas, svd.se, https://www.svd.se/0-fakta-krissiffror-duggar-tatt-over- europa , 2005-04-30, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; û hinardekirina Fransî di hemû sektoran de ji bilî aliyê xwarinê kêm bû.&lt;ref&gt;Rosin, Björn Erik, svd.se, https://www.svd. binêre/stort-upsving-for-fransk-economie, 2006-09-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat di heman serdemê de baş bû, lê tevî vê yekê, GDP-ya welat bû duyemîn ya herî kêm. di 2005 de li Herêma Euro. &lt;ref&gt;Wezareta Karûbarên Derve, regeringen.se, {{Cite web|url=http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |title=Copy arşîvkirî | date retrieval=2014-05-15 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140410193555/http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |tarixa arşîvê=2014- 04-10 }}, 2008-04-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tradingportalen.com/nyheter/tecken-pa-ekonomisk-aterhamtning- i-euro-omradet/|sernav=Nîşeyên başbûna aborî li herêma Euro|weşanger=Portalen Bazirganî|dakêşandin um=13 Hezîran, 2005}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2007’an de li Fransayê aborî careke din xera bû û di sala 2008’an de ji ber krîza darayî ya li welatên Ewropa û cîhanê careke din welat ketibû ber paşketinê. Li welêt bêkarî zêde bû û pîşesaziya otomobîlan a Fransayê xirab bû. Paşê hukûmetê di veberhênanên di sektora giştî de, piştgirî ji bo pîşesaziya otomobîlan û bihuştên bacê û deynên bank û pargîdaniyan veberhênan kir. Di sala 2009 de, aboriya Fransa ji sedî 2,7 kêm bû, lê di dawiya salê de mezinbûn berevajî bû û di sala 2010 de GDP ji sedî 1,5 zêde bû. Lêbelê, aborî ji ber sistbûna aboriya cîhanê zêde mezin nebû.&lt;ref&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: Aboriya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/ Europa/Frankrike/Ekonomi | sernav=Nûpek arşîvkirî |dîrokê vegerandinê=2014-05-15 |arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517195018/http://www.landguiden.se/Lander/Europa /Frankrîke/Ekonomi |arşîv date=17 Gulan 2014 }}, nûvekirî, 4ê kewçêrê, 2012, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt;

Di hilbijartinên serokatiyê yên sala 2012an de, Fransa gelek xebitî ku kêmasiya bûdceya xwe bigihîne sînorê Yekîtiya Ewropayê ji sedî 3. Mezinbûna wan bi qasî %0,4 kêm bû û deynê neteweyî jî ji %90ê GDP bû. Ji ber vê yekê ji bo Fransa girîng bû ku mezinbûna welêt zêde bike û deynê neteweyî kêm bike. [[François Hollande]] ji bo dewlemendan, karsazên mezin, bank û şîrketên petrolê, ku wî di hilbijartinan de bi ser ket, polîtîkayeke hişkbûnê bi bacên bilindtir pêşniyar kir.&lt;ref&gt;Küchler, Teresa, SvD, Francois Hollande ji dewlemendan bistînin, https :// www.svd.se/francois-hollande-ska-ta-fran-de-rika, hatiye standin: 2014-05-06&lt;/ref&gt;

Di sala 2013’an de ji bo aboriya Fransa hîn jî pirsgirêk hebûn. Hilberîna otomobîl, pola û elektronîk (ku li Fransayê çavkaniyên sereke yên îxracatê ne) ji bo wan bihatir bû ji Asya û yên mayî yên Ewropayê. Ev bû sedema kêmbûna hinardekirinê. Di sala 1999 de, Fransa %7 ji hinardekirina cîhanî pêk dihat, lê di sala 2013 de ew daket %3.&lt;ref&gt;https://www.svd.se/frankrike--det-storsta-hotet-mot-euron, 2013- 01 -11, hatiye standin: 2014-05-13&lt;/ref&gt;

Di 2014 de, mezinbûna GDP hema hema nayê guhertin.&lt;ref&gt;Parîs TT-Reuters, svd.se, https://www.svd.se/trog-tillvaxt-i-eurozonen, hatiye wergirtin: 2014-05-15&lt;/ref&gt;

=== Binesazî ===
==== Veguhastin====
[[Wêne:Viaduc de la Rague et TGV (2014).JPG|thumb|Trêna bilez a TGV li başûrê Fransayê.]]

Firokeya herî mezin a Fransa [[Air France]] ye, ku difire cihên li Fransa, Ewropa û yên din ên cîhanê. Mezintirîn [[balafirgeha]] [[Balafirgeha Parîs-Charles de Gaulle]] li derveyî [[Parîs]] ye. Balafirgeh yek ji mezintirîn li [[Ewropa]] û xalek danûstendinê ya girîng e.

Trafîka trênê baş pêşkeftî ye û li ser gelek rêgezan bi hewayê re pêşbaziyê dike. Trafîk nayê verastkirin (her çend pêşniyarên weha hene) û di serî de ji hêla dewletê ve tê xebitandin [[SNCF]]. Trêna bilez [[TGV]] li ser rêyên wekî [[Parîs]]-[[Lyon]] populer e.

Trên ji Parîsê diçin bajarên din ên Ewropî yên wekî [[London]] û [[Bruksel|Brûksel]]. Di dîrokê de, Parîs ji bo [[Orient Express]] jî yek ji stasyonên navendî bû.

Fransa yek ji mezintirîn toreyên rê li cîhanê ye. Ev bi qasî 800&amp;nbsp;hezar kîlometir e ku 7100 kîlometre [[otoban]] ye. Piraniya otobanên Fransayê, bi kîlometreyan, otobanên bi bacê ne. Ev rê ji aliyê hikûmetê yan jî şîrketên taybet ve tên xwedîkirin û xebitandin. Di dawiya salên 1990-an û destpêka salên 2000-an de, dewleta Fransa hêdî hêdî xwedîtiya xwe li van pargîdaniyan kêm kir. Fransa xwedî trafîka rastê ye.

==== Mail, telefon û Înternet ====
Fransa ji bo demek dirêj li paş welatên pêşkeftî yên din mayî, lê naha digihîje û berfirehbûna [[banda fireh]] bi lez û bez ber bi pêş ve diçe.

====Perwerdehî û lêkolîn====
[[Wêne:Place et chapelle de la Sorbonne à Paris.jpg|thumb|[[Zanîngeha Parîsê]]]]
Di sedsala 12-an de wekî yek ji kevintirîn zanîngehên cîhanê hate damezrandin, piştî [[Gulan] bû nav 13 zanîngehên cuda yên dewletê yên serbixwe. Rabûn]]. Di wêneyê de avahiya zanîngehê [[Sorbonne]]

Bi têgînên ''école primaire'' (dibistana seretayî) tê wateya serdema ''école maternelle'' û ''école élémentaire'', dema ku ''pileya duyemîn'' an jî ''duyan'' bi gelemperî ji bo '' tê bikaranîn. collège'' û ''lycée'', hevwateya [[Li ser têgîna dualîsmê (kitêb)|gymnasium]] ya Swêdê ye.

Li Fransayê, dibistana mecbûrî di şeş saliya xwe de dest pê dike, lê ji sê saliyê (carinan jî du salî) heya şeş saliya xwe &quot;école maternelle&quot; ya dilxwazî ​​heye ku ji hemî zarokên ku li Fransa dijîn re vekirî ye. hejmareke zêde ya zarokan beşdarî perwerdeyê dibin. Di şeş saliya xwe de, tu diçî ''école élémentaire'', piştî wê jî ''kolêj'' li pey tê û heta tu 15 salî diçî wir.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Xwendina bilind a fransî xwedan kevneşopiyek dewlemend e ku vedigere Serdema Navîn. Li paytext, [[Zanîngeha Parîsê]], ku di sedsala 12-an de hate damezrandin, bû yek ji kevintirîn û girîngtirîn saziyên xwendina bilind û lêkolînên akademîk ên cîhanê. Yekem [[Doktor|doktora]] di dersên [[Îlahîyatnasî]] û [[Mirovnasî|humanîstî]] de li vir hatin pêşxistin.

Şoreşa Fransî bilindbûna ''grandes écoles'' dît, kolêj - bi gelemperî leşkerî, teknîkî an zanistiya siyasî ne - ku paşê ji ber rola wan di nav dezgeha leşkerî ya berfireh a piştî-şoreşê ya Frensî de bi prestîj mezin bûn.

Piştî [[Serhildana Gulanê]] ya 1968, Zanîngeha Parîsê di nav 13 zanîngehên dewletê yên serbixwe de hate dabeş kirin.

== Mijarên têkildar ==

* [[Fransayî]]
* [[Zimanê fransî]]
* [[Fransiyûm]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|France}}

{{YE}}
{{Dewletên Ewropayê}}

[[Kategorî:Fransa| ]]</text>
      <sha1>r9ge9sl8q22oayf1mv382sloi8vsaz5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093319</id>
      <parentid>1093318</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T18:37:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Dîrok */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51988" xml:space="preserve">{{çavlêgerandin}}
{{Infobox welat
 | nav               = ''République Française''
 | navê_fermî        = 
 | navê_kurdî        = Komara Fransayê
 | al                = Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg
 | girêdana_alê      = Alaya Fransayê
 | nîşan             = Armoiries république française.svg
 | girêdana_nîşanê   = Nîşana Fransayê
 | dirûşm            = Liberté, Égalité, Fraternité&lt;br /&gt;(bi kurdî: Azadî, Wekhevî, Biratî)
 | sirûda_netewî     = La Marseillaise
 | cîh               = Mapadefrancia.svg
 | cîh_sernav        = 
 | zimanên_fermî     = [[Fransî]]
 | zimanên_tev       = [[Alsasî]], [[baskî]], [[bretonî]], [[katalanî]], [[korsî]], [[flemanî]], [[frankoprovenzal]], [[oksîtanî]], zimanên din ên [[Oïl]].
 | paytext           = [[Parîs]]
 | koordînat_paytext = {{Koord|48|51|N|2|21|E|type:country}}
 | bajarê_mezin      = [[Parîs]]
 | sîstema_siyasî    = [[Komar]]
 | serok_cure        = Serokomar
 | serok_nav         = [[Emmanuel Macron]]
 | serok_cure1       = Serekwezîr
 | serok_nav1        = [[Jean Castex]]
 | serok_cure2       = 
 | serok_nav2        = 
 | rûerd             = 675.417
 | av                = 0,26
 | gelhe             = 67,399,000
 | gelhe_sal         = [[2021]]
 | berbelavî         = 116
 | serxwebûn         = 
 | TBH_giştî         = 
 | TBH/kes           = 
 | TBH_sal           = 
 | dirav             = [[Ewro]] (EUR)
 | dem               = [[UTC+1]]
 | nîşana_înternetê  = .fr
 | koda_telefonê     = +33
 | nexşe             = Frankreich Relief.png
 | nexşe_sernav      = 
}}
'''Fransa''' yan jî '''Komara Fransî''', ({{Bi-fr|France}}, /fʁɑ̃s/) yan jî (République Française, xwendin: /ʁepyblik fʁɑ̃sɛz/) welatek navparzemînî ye ku li [[Ewropaya Rojava|Ewropayê Rojava]] û herêm û deverên derveyî yên li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] û [[Okyanûsa Atlantîk]], [[Okyanûsa Mezin|Pasîfîk]] û [[Okyanûsa Hindî]] vedigire. Qada wê ya metropolê ji [[Rhine]] heta [[Okyanûsa Atlantîk]] û ji [[Deryaya Navîn]] heta [[Qenala îngîlîzî]] û [[Deryaya Bakur]] dirêj dibe.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-21|title=French Guiana|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Guiana&amp;oldid=1099654171|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-06-17|title=Administrative divisions of France|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Administrative_divisions_of_France&amp;oldid=1093564080|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-26|title=French Southern and Antarctic Lands|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Southern_and_Antarctic_Lands&amp;oldid=1100569184|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Herêmên dervayê [[Guyana Fransî]] li [[Amerîkaya Başûr]], [[Saint Pierre]] û [[Miquelon]] li [[Atlantîka Bakur]], [[Hindistanên Rojavayê Frensî]] û gelek giravên li [[Okyanûs|Okyanûsa]] û [[Okyanûsa Hindî]] hene.  Ji ber gelek deverên xwe yên peravê Fransayê hene, xwediyê devera herî mezin a aborî ya taybet a cîhanê ye. Fransa li parzemîna [[Ewropa|Ewropayê]] bi [[Belçîka]], [[Lûksembûrg|Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Monako]], [[Îtalya]], [[Andorra]], [[Spanya]]  [[Holenda]], [[Sûrînam]] û [[Brezîl]] li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] bi navgîniya deverên xwe yên derveyî li [[Guyana Fransî]] û [[Saint Martin]] re sînorên xwe parvedike. Hijdeh herêmên wê yên entegre (pênc ji wan li derveyî welat in) li qadeke hevgirtî ya 643.801 km² vedigire&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|title=The World Factbook|date=2014-01-31|website=web.archive.org|access-date=2022-07-27}}&lt;/ref&gt; û li gorî daneyên gulana sala 2021an zêdetirî 67 mîlyon kes li Fransa û li herêmên wî dijîn. Fransa komarek nîv-serokatî ya yekgirtî ye ku paytexta wî bajarê [[Parîs]] e. Bajarê [[Parîs|Parîsê]] bajarê herî mezin ê Fransayê ye û navenda çandî û bazirganî ya sereke ye. Deverên din ên bajarî yên sereke [[Marsêy|Marseille]], [[Liyon]], [[Toulouse]], [[Lille]], [[Bordèu|Bordeaux]] û bajarê [[Nice|Niceê]] ye.

== Dîrok ==
===Serdema Navîn a Destpêkê===
Di dawiya [[Serdema Kevnare]] de, Galiya kevnar li çend padîşahiyên Almanî û herêmek Gallo-Romî ya mayî, ku wekî [[Padîşahiya Syagrius]] tê zanîn, hate dabeş kirin. Di heman demê de, Brîtanîyên Keltî ku ji rûniştgeha [[Anglo-Sakson]] a [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ku direvin, li beşa rojavayê Armorica bicih dibin. Di encamê de, nîvgirava [[Armorican]] hate guherandin û navê nîvgiravê wekî Brittany hate guhertin, çanda Keltîk hate vejandin û padîşahiyan piçûk ên serbixwe li herêmê hatin demazirandin.

Yekemîn rêberê ku dibe padîşahê hemû Frankan Clovis I ye ku di sala 481ê de dest bi serweriya xwe kir û di sala 486an de hêzên paşîn ên waliyên [[Romaya Kevnare|Romayê]] yên parêzgehê têk bir. Clovis başûrê rojava ji Visigoths vegerand, di sala 508an de hate imad kirin û xwe wekî mîrê [[Almanyaya Rojava]] îlan kir.

[[Clovis I]] piştî hilweşîna [[Împeratoriya Romê|Împaratoriya Romayê]] yekem fetihkarê Almanan e ku ji Arianîzmê, ji Xirîstiyaniya Katolîk derdikeve. Bi vî awayî ki aliyê papatiyê ve sernavê &quot;Keça Mezin a Dêrê&quot; (bi fransî: La fille aînée de l'Église) li Fransayê hate dayîn û ji padîşahên Fransî re jî &quot;Padîşahên Herî Xiristiyan ên Fransayê&quot; (Rex Christianissimus) dihate gotin.

Frankan çanda xirîstiyan a gallo-romî wergirt û Galiya kevnar di dawiyê wekî Francia (&quot;Welatê Frankan&quot;) hate binavkirin. Frenkên elmanî, ji xeynî li Gauliya bakur ku li wir niştecihên Romayî kêm zêde bûn û zimanên elmanî lê derketin, zimanên romanî pejirandibûn. Clovis bajarê Parîsê wek paytexta û xanedana Merovîng ava kir lê padîşahiya wî piştî mirina wî bidawî bû. Frankan erdê xwe bi tenê wekî milkek taybet dihesibandin û di nav mîrateyên xwe de parve dikirin, ji ber vê yekê çar padîşahî ji yên Clovis wekî Parîs, Orléans, Soissons, û Rheims derketine holê. Padîşahên Merovîng ên paşîn desthilatdariya şaredarên xwe yên qesrê (serokê malê) winda kirin.Yek ji şaredarê qesrê, Charles Martel, di Şerê Tours (732) de êrîşek Emewiyan a Galî têk bir û di nav padîşahiya Frankiyan de rêz û hêz wergirt. Kurê wî, Pepinê Kurt, taca Francia ji Merovîngiyên qelsbûyî girt û xanedana Karolîngiyan ava kir. Kurê Pepin, Charlemagne, padîşahiya Frankish ji nû ve li hev kir û li seranserê Ewropaya Rojava û Navîn împaratoriyek mezin ava kir.

== Erdnîgari ==
Dewleteke navendîparêz û yekneteweyî ye. Welatê cîranê wê li Ewropayê ev in: [[Belgiya]], [[Lûksembûrg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Spanya]], [[Andorra]]

Sînorên Fransa li bakur bi [[Atlantîk]] û li başûr bi [[Deryaya Spî]] re hene. Ji bilî li [[Ewropa]] erda Fransa li [[parzemîn]]ên din jî heye. Li [[Karîbîk]]an wek mînak [[Saint-Martin]], li [[Emerîkaya Başûr|Başûrê Amerîkayê]] [[Guayanaya Fransî]], li qeraxên [[Emerîkaya Bakur|Bakurê Amerîkayê]], li Okyanûsa Hindê û li [[Okyanûsya]]yê herêm û welatên girêdayî Fransa hene.

=== Erdnîgariya Xwezayî===
[[Wêne: Most beautiful villages of the world montsoreau 2.jpg |thumb|[[Loire]] li [[Montsoreau]], [[Geliyê Loire]].]]
Fransa ji [[Derya Spî]] heta [[Deryaya Bakur]] û ji [[Rhine]] heta [[Atlantîk]] dirêj dibe. Ew bi [[Brîtanyaya Mezin]], [[Belçîka]], [[Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Andorra]] tê hevsînorkirin. û [[Spanya]]. Li derveyî welatê dayikê, Fransa bi [[Brezîlya]], [[Sûrîname]] û [[Hollanda]] re sînorên bejahî parve dike.

Ji bilî welatê dayika [[Ewropaya Rojava|Ewropa Rojava]] (''la métropole''), Fransa ji herêmên [[Amerîkaya Bakur]], [[Hindîstana Rojava|Karibîk]], [[Amerîkaya Başûr]], [Okyanûsa Hindî]], [[Okyanûsa Pasîfîk]] û [[Antarktîka|Antarktîk]] (îdiayên li ser qada axa Antarktîkê ji hêla piraniya welatên cîhanê ve nayê pejirandin).

Fransa ji deştên peravê yên li bakur û li rojava yên bi Atlantîk û Deryaya Bakur heta zincîreyên çiyayên mezin, [[Pyrenees]] li başûr û [[Alpê]] li başûr, [[Pyrenees]] li bakur û li rojavayê rojhilat bi [[Ewropa]] lûtkeyên çiyayên herî bilind (derve [[Qafkas]]), [[Mont Blanc]], 4&amp;nbsp;810 metre. Di hundurê de rêzeçiyayên din ên wekî [[Navenda Massif]] û [[Vosges]] hene. Chaine de Puys li Massif Central, girseyek çiyayî ya bi derdora 80 volkanên neçalak, di Tîrmeha 2018-an de wekî [[Mîrateya Mîrateya Cîhanê]] hat destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://whc.unesco.org /ku/list/ 1434|sernav=Chaine des Puys - Qada tektonîkî ya Limagne|Dîroka dakêşanê=2018-07-05|paşnav=Navenda|nav=Mîrateya Cîhanê ya UNESCO|works=whc.unesco.org|ziman=ku }}&lt;/ref&gt;

Fransa di navbera çar [[pergalên çem]] yên mezin de dabeş dibe, ku sê ji wan diherikin [[Atlantîk]]. Ew li ser deştên nermik ên bakur û rojavayê Fransa diherikin û çemên wan ên berdar bûne sedem ku navenda aborî û siyasî ya welêt li beşên bakur ên welêt biqede, ku dikare wekî alîkarek bihêz were dîtin ku Parîs bibe Parîs. navenda welêt.

=== Dabeşkirina îdarî ===
{{Gotara sereke|Parçeya îdarî ya Fransa}}

[[Wêne:Régions de France 2016.svg|thumb|Ji Çile 2016 de, li [[Fransa Proper] tenê 13 herêm hene]]&lt;ref&gt;http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/12 /17 /la-carte-a-13-regions-definitively-adoptee_4542278_823448.html&lt;/ref&gt;]]
Fransa (di 2015 de) dabeş dibe:&lt;ref&gt;http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/documentation.asp?page=documentation.htm&lt;/ref&gt;
* 27 herêm (''herêm''), 22 navxweyî û pênc ne ewropî. Binêre ''Herêmên Fransa''.
* 101 beş (''departements''). Binêre ''Wezareta Fransa''.
* 335 navçeyên (''navçe''). Binêre ''Navçeya Fransa''.
* 2&amp;nbsp;054 Kanton (''kanton''), di nav de 59 yên ne ewropî jî hene. Binêre ''Kantonên Fransa''.
* 36&amp;nbsp;658 komûns (''komunan''). Binêre ''Şaredariyên Fransî''.
* 9 villes nouvelles ku dabeşek e ku bi dabeşên jorîn re paralel dimeşe. Binêre Ville nouvelle.

Wezaret bi jimare ne û ev jimar di du reqemên pêşî yên koda posteyê de cih digirin. Jimareya beşê berê jî li ser lewheyên qeydkirina wesayîtên rê, wekî du reqemên dawîn jî hatibû destnîşan kirin. Ev pergal, ku li ser bingeha qeyda wesayîtê ya ku ji hêla beşa ve hatî rêve kirin, ku wesayit lê lê bû, niha (2021) ber bi qonax ve tê derxistin û bi qeydek navendî ve tê veguheztin, ji ber vê yekê hûn nikanin beşa malê li ser lewheyên nû bixwînin.

Herêm, dezgeh, navçe û kanton herêmên îdarî yên hikûmetê ne. Herêm ji aliyê qeymeqamekî herêmê (''préfet de région''), ku di heman demê de serokê yek ji beşên herêmê ye, têne birêvebirin. Dezgeh ji hêla [[Parlîk (Fransa)|prefekt]] (''préfet''), ku ji hêla [[hikûmet]] ve hatî tayîn kirin (wekhev [[walî]]) têne rêvebirin; navçe ji aliyê binerd (''sous-préfet'') ve tê birêvebirin. Kanton bi giranî wek [[navçe]] di hilbijartinên meclîsên herêmê û meclîsên dezgehan de kar dikin. Li [[Parîs]], du qeymeqam hene, qismî qeymeqamekî îdarî &quot;asayî&quot; ye, ku di heman demê de qeymeqamê herêmê ye, beşek jî muxtarê polîsan (''préfet de police''), ku şefê polîsê herî bilind e, di heman demê de [[ fermandarê sivîl]] li Parîsê [[herêma sivîl]] (''zone de défense de Paris''). Prefektê polîs jî li beşên [[Hauts-de-Seine]], [[Seine-Saint-Denis]] û [[Val-de-Marne]] wezîfeya xwe dike.

Herêm û dezgeh jî şaredariyên bi mafên xwe yên bacê û meclîsên rasterast têne hilbijartin, bi rêzê ve ''[[Lijneyên Herêmî yên Fransa|conseil Régional]]'' û ''conseil général'' wek saziya herî bilind a biryardanê pêk tînin. Şaredarîya herêmê û meclîsa herêmê ji alîyê ''président du conseil régional'' ve tên birêvebirin; şaredariya beşê (li gorî [[Meclîsa wîlayetê|Meclîsa wîlayetê]]) û meclîsa daîreyê ji aliyê ''président du conseil général'' ve tên birêvebirin.

Dezgeha herî bilind a biryardanê ya şaredariyan meclîsek e (''konseil şaredariyê'') û [[şaredar]] (''maire'') ku ji aliyê wê ve hatiye tayînkirin, ku hem serokê meclîsê û hem jî serokê şaredariyê ye. birêvebirî. Li Parîs, Lyon û Marsîlyayê, ku şaredariyên wan bi meclîsên xwe yên rasterast hatine hilbijartin, li navçeyan hatine dabeşkirin, şert û mercên taybetî hene.

Çar [[Wezaretên Frensî yên Derveyî |Dezgehên derveyî]] berê  [[Kolonî|Koloniyên Fransî]] ne ku ji [[1946]] de xwediyê heman statuya wezaretên Fransaya Ewropî ne (''[[Fransa métropolitaine|metropole]])''. Ew parçeyên yekbûyî yên Komara Fransa (û bi vî rengî YE jî) ne. [[Herêmên li derveyî Fransa|herêmên îdarî yên derveyî]] [[herêmên girêdayî]] ne ku ew jî li derveyî YE ne. Ew jî mîna dezgehan têne rêvebirin û rûniştevanên fransî [[hemwelatî|welatî]] ne. Piraniya wan [[ewro]] bikar tînin, ji bilî [[Polinezyaya Fransî]], [[Kaledonyaya Nû]] û [[Giravên Wales û Futuna]] yên ku pereyê wan, [[Franka CFP]] hene. Fransa di heman demê de di [[Okyanûsa Hindî]] de çend giravên neniştecî yên bi navê [[Îles Éparses]] kontrol dike, ku ligel [[Adélieland]], îdiaya Fransa ya [[Antarctica]], [[Zimanê fransî]] pêk tînin. Herêmên Başûr.

==== Herêmên Fransayê ====
{{GotarêBingeh|Herêmên Fransayê}}
{{Nexşeya herêmên Fransayê|text=fgfdfgdg}}
Ji sala 2016an ve, Fransa ji 18 herêman ({{bi-fr|région}}) pêk tê.
''Régions'' yên li Fransaya parzemînî jî di hundura xwe de jî gav bi gav wek [[département]], [[Arrondissement]], [[Cantone]] û [[Commune]] tê parve kirina perçeyên hîn biçûk.

{{-}}

===== Heremên kevn =====
Ji sala [[1956]]an heta 1ê çileya [[2016]]an, Fransa ji 26 herêman pêk hatibû. Ji wan 21 li xakên Fransaya parzemînî bûn, yek girava [[Korsîka]] bû, û çar jî navçeyên ser deryayî bûn.

{|
|
# [[Alsace]]
# [[Aquitaine]]
# [[Auvergne]]
# [[Basse-Normandie]]
# [[Bourgogne]]
# [[Bretagne]]
# [[Centre]] 
# [[Champagne-Ardenne]]
# [[Korsîka]] (statuya taybetî)
# [[Franche-Comté]]
# [[Haute-Normandie]]
|
&lt;ol start=12&gt;
&lt;li&gt;[[Île-de-France]]
&lt;li&gt;[[Languedoc-Roussillon]]
&lt;li&gt;[[Limousin]]
&lt;li&gt;[[Lorraine]]
&lt;li&gt;[[Midi-Pyrénées]]
&lt;li&gt;[[Nord-Pas de Calais]]
&lt;li&gt;[[Pays de la Loire]]
&lt;li&gt;[[Picardie]]
&lt;li&gt;[[Poitou-Charentes]]
&lt;li&gt;[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] (PACA)
&lt;li&gt;[[Rhône-Alpes]]
|
[[Wêne:FranceRegionsNumbered.png]]
|
|}

* '''Herêmên li ser deryayê''' jî ev in:
{|
|
:23 [[Guadeloupe]]
:24 [[Martinique]]
:25 [[Guyanaya Fransî]]
:26 [[Réunion]]
|
[[Wêne:Guadeloupe map.png|90px|Guadeloupe]][[Wêne:Martinique-Map.png|90px|Martinique]][[Wêne:French Guiana-CIA WFB Map.png|90px|Guayanaya]][[Wêne:Reunion-CIA WFB Map.png|90px|Réunion]]
|
|}

==Siyaset==
=== Dewlet û siyaset ===
Navê [[Destûra Bingehîn|Destûra]] ya niha ya Fransayê [[Komara Pêncemîn]] ye û di referandûma 28'ê Îlona 1958'an de hat qebûlkirin. Wê pozîsyona [[birêvebir]] li hember [[qanûndaner] xurt kir. ] û diyar dike ku [ [Serokê Fransa|Serokomar]] (''Président de la République'') dê bi hilbijartina rasterast ji bo wezîfeya 5 salan were tayîn kirin (di 2001 de ji 7 salan hate guhertin). Hilbijartina serokomariyê di du tûran de pêk tê. Ger di tûra yekem de ti berbijarek ji sedî 50&amp;nbsp;detir dengan nestandibe, her du namzedên sereke di gera duyem a hilbijartinan de tên cem hev. Desthilatên berfireh ên serokomar divê îstiqrara desthilatdariya dewletê û hebûna dewletê misoger bike. Di nav hêzên herî girîng de mafê bangeşeya referandûmên biryardar û hilbijartinên nû yên Meclîsa Neteweyî ye. Her wiha serokkomar [[Serokwezîrê Fransa|Serokwezîr]] û wezîrên din tayîn dike, [[fermandarê bilind]] yê leşkerî ye û ew e ku peymanên navneteweyî îmze dike û li ser bi cîhkirina [[Çekên nukleerî yên Fransa| çekên navokî]]. Zêdebûna desthilatên serokomar, hilbijartina serokatiyê ji hilbijartinên parlamentoyê girîngtir kiriye û ji ber vê yekê rêjeya beşdariyê ji bo hilbijartina serokomariyê zêdetir e.

Parlementoya Fransa ji [[Sîstema dudûr|du odeyan]], [[Meclisa Neteweyî ya Fransa|Meclisa Neteweyî]] (''les députés de l'Assemblée nationale'') û [[Senatoya Fransayê| Senato]] (''Sénat'') , bi giştî 925 endam. 577 endamên Meclisa Neteweyî ji bo heyamên 5 salan bi hilbijartinên rasterast li herêmên hilbijartinê yên yek-endam têne destnîşankirin. Meclisa Neteweyî bijardeya hilweşandina hikûmetê bi pêşniyara bêbaweriyê heye. Nîvê 348 senatoran (''les senators'') li [[Senatoya Fransa|Senata]] (''Sénat'') her sê salan carekê ji bo heyamek şeş salan têne tayîn kirin. Senator xwedan hêzek tixûbdar in û Meclîsa Neteweyî her gav gotina dawî heye heke di navbera her du odeyan de lihevnekirin hebe ji bilî mijarên destûrî. Hikûmet li ser rojeva Meclîsa Neteweyî xwedî bandorek xurt e.

Jiyana siyasî ya Fransayê di van dehsalên borî de heya &quot;hilbijartinên parlemanî yên 2017an&quot; bi polarîzasyonek di navbera du komên siyasî de hate nişandan: çep li dora [[Partiya Sosyalîst (Fransa)|Partiya Sosyalîst]] û rastgir li dora [[Civîna ji bo komara|RPR ]] û şûngirê wê [[Yekîtiya Tevgera Gel|UMP]]. Partiya rastgira tund FN (''[[Eniya Neteweyî (Fransa)|Eniya Neteweyî]]'' &quot;bêtir qanûn û nîzam&quot; û polîtîkayeke tund a koçberiyê diparêze û ji destpêka salên 1980-an vir ve nêzî ji sedî 15&amp;nbsp; dengdana di hilbijartinan de. Partiyê di salên dawî de li Parîsê jî grevên mezin organîze kiribû.

Di Gulana 2012 de, sosyalîst [[François Hollande]] piştî [[Nicola Sarkozy]] bû serokê Fransa. Selefê wî yê kevneperest Sarkozy di sala 2007 de hat ser desthilatê.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Sarkozy radestî Hollande kir|url=https://svenska.yle.fi/artikel/2012/05/15/sarkozy-lamnade-over till-hollande|works=svenska.yle.fi|Dîroka dakêşanê=2021-10-04|ziman=sv-FI}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2017an de, Serokomar François Hollande bû serokê yekem yê di dema [[Komara Pêncemîn]] de ku ji nû ve nehat hilbijartin.

Emmanuel Macron di [[Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022|Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022 de.]] Macron di 20 salan de yekem serokê Fransa bû ku ji nû ve hate hilbijartin. &lt;ref&gt;{{Cite web|title=Macron di Fransaya parçebûyî de serkeftinek eşkere bi dest xist|url=https://svenska.yle.fi/a/7-10015760|verk=svenska.yle.fi|fämtdatum=2022-05 -06|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

=== Parastin ===
[[Serfermandarê Bilind]] yê berevaniya Fransî [[Serokê Komara Fransa|Serokê Komarê]] ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Destûra Bingehîn ya Komara Pêncemîn|url=https:// www.elysee.fr/ en/french-presidency/constitution-of-4-october-1958|verk=elysee.fr|date=2012-11-20|dakêşana date=2021-10-08|ziman=ku}} &lt;/ref&gt; Di bin destê wî de, hikûmet û Wezîrê Parastinê berpirsiyariya siyasî ya parastinê ye.

Parastin ji van pêk tê:

* [[Hêzên Çekdar ên Fransa]] (''Forces armées françaises''), bi serokatiya Serfermandarê Parastinê (''le Chef d'état-major des armées''), ku [[Hikûmet]] Şêwirmendê leşkerî û berpirsê operasyon û amadekariya hêzên çekdar.
* Karên Materyalên Parastinê (''Direction Générale de l'Armement'')
* Rêvebiriya Parastinê (''Sekretariatiya Giştî pour l'Rêveberiyê'')

Fransî [[hêza parastinê]] ji çar [[şaxên parastinê]] [[armé]] (''Armée de Terre''), [[Nationale Marine| derya]] (''Neteweya Deryayî') pêk tê. ') , [[hêza asmanî|hêza asmanî]] (''Armée de l'Air'') û [[jendirme]] (''Cendirme Nationale''). Li kêleka hêzên çekdar, xizmeta bijîjkî ya hêzên çekdar (''Service de Santé des Armées'') û xizmeta sotemeniyê ya hêzên çekdar (''Service des Essences des Armées'') pozîsyoneke serbixwe û berfireh a şaxê digirin.

Hêzên Çekdar ên Swêdê ji sala 2001ê ve artêşeke profesyonel e. Ew ji 347&amp;nbsp;903 [[esker]]ên li ser erka çalak û 81&amp;nbsp;229 [[karkerên sivîl]]a (2003) pêk tê. Ji bilî vê, leşkerên rezerv jî hene.
Li Fransayê robotên bejayî yên bi çeka nukleerî, robotên hewayê û robotên binavderyayî hene. Bi giştî, hêzên çekdar ên Fransî nêzî 350 serikên nukleerî hene.

Fransa dewleta çaremîn bû ku [[Çekên wêrankirina girseyî yên Fransa|çekên nukleerî]] bi dest xist. Hin ji zanyarên welêt li ser [[Projeya Manhattan]] xebitîn, ku Fransa dest pê kir ku cebilxaneya xwe ya nukleerî pêş bixe. Di destpêkê de Fransa hewl da ku bi Îtalya û Almanyaya Rojava re çekên nukleerî çêbike, lê Charles de Gaulle dixwest ku cebilxaneya Fransa bi tevahî têra xwe bike. Yekem ceribandina nukleerî li Cezayîrê di [[1960]] de pêk hat. Piştî serxwebûna Cezayîrê, Fransa dest bi ceribandina çekên xwe yên nukleerî li Polînezyaya Fransî kir.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Çawa Fransa Nuke Distîne? (Kurte Belgefîlma Anîmasyon)|url=https://www.youtube.com/watch?v=g2OuUkS2teA|dakêşana date=2021-10-07|ziman=ku|date=26.12.2020|weşanger=Dîrok girîng e}}&lt; / ref&gt;. Di navbera 1966-1996 de, welêt 193 bombeyên nukleerî li ser atolya [[Moruroa]] û [[Fangataufa]] ceribandin. Ceribandinên nukleerî di navbera dewleta Fransa û niştecihên Polînezyaya Frensî de ku daxwaza tazmînatê ji dewletê kirine, bûne sedema cûdabûna nêrînan. french-polynesia-research-finds|work=the Guardian|date=2021-03-09|date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Polynesiyên Fransî ji ber ku Macron serdana giravan dike, li ser ceribandina nukleerî hesabekê bigerin|url=https://www.france24.com/en/asia- pacific/20210727-french-polynesians-seek-a-reckoning-as-france-vows-to-open -archives-on-nuclear-testing|work=France 24|date=2021-07-27|daktime date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

[[Lejyona Biyan|Lejyona Biyaniyan a Fransî]] ji aliyê Qralê [[Louis Philippe I yê Fransa|Louis Philippe]] ve di sala 1831 de hate damezrandin da ku ji Swîsre û Alman [[Mercenas|mercên]] yên ku li Parîsê mane bi şandina wan xilas bibin. ji Cezayîrê re ji bo piştgiriya artêşa fransî li wir. Lêbelê, di rewşa îroyîn de, Legion yekîneyek elît a hêzên çekdar ên Fransa ye, her çend hîn jî hin kevneşopiyên kevn hene: leşkerên di Lejyonê de sond dixwin ji Lejyon bi xwe, ne bi Komara Fransa.&lt;ref&gt;{{Webref. |title=Lejyona biyanî ya Fransî|url= https://www.youtube.com/watch?v=jiYX1ngjjCo|Dîroka dakêşanê=2021-10-08|ziman=ku|date=27.1.2019|weşanger=Dîroka Hêsan} }&lt;/ref&gt;.

==== Artêşa Fransa ====
[[Wêne:Photo des troupes de marine.jpg|thumb|Hêzên deryayî bi [[FAMAS]] di destan de dimeşin]]
* Yekîneyên şer: 70 [[tabûr]], her wiha 2 [[tabûr]] di [[Tûgaya Frensî-Almanî]]
* Yekîneya parastinê: 18 [[tabûr]]s

Personelên leşkerî yên artêşê ji 131&amp;nbsp;039 leşkeran pêk tê.

==== Deryayî ====
* Yekîneya şer a li ser rûyê erdê: 72 keştî, 12200 deryavan
* Yekîneya keştiyên binê avê: 10 keştiyên binê avê, 3 hezar û 800 deryavan
* Balafirgeha deryayî: 152 balafir, 6800 deryavan
* Hêzên piyade yên deryayî: 1&amp;nbsp;700 leşker
Personelên leşkerî yên hêzên deryayî ji 44&amp;nbsp;595 leşker û deryavanan pêk tê.

==== Hêza Hewayî ====
[[Wêne:Bastille day flyover.4264-crop.jpg|thumb|Pêşandana hewayî li Parîsê di [[Roja Netewî ya Fransa|Roja Neteweyî]]]]
* Hêzên Hewayî yên Stratejîk (Hevgirên Nukleerî): 90 balafir, 2&amp;nbsp;300 leşker
* Hêzên hewayî: 310 balafir, 5&amp;nbsp;900 leşker
* Balafirên veguhestinê: 100 balafir
* Nêçîrvanê Baregeha Esmanî: 5&amp;nbsp;300 leşker

==== Jenderme ====
Cendirmeyan berî her tiştî li gundan û li bajarên biçûk wek hêzeke polîsan tevdigere; li bajarên mezin la [[Polîsê Neteweyî]] heye. Wezîfeyên cendirmeyan wek yên Îtalî [[Carabinieri]] û Îspanyolî [[Guardia Civil]] ne. Cendirmeyên herêmê di sala 2008an de ji 1&amp;nbsp;124 qereqolên jandarmeya herêmî, 370 taqên acîl, 271 dewriyeyên kûçikan, 92 yekîneyên sûcên wîlayetê, 383 yekîneyên sûc, 14 yekîneyên helîkopteran, 7 dewriyên polêsê çemî, 26 9 nobedarên polêsên deryayî, 26 nobedarên trafîkê yên polêsên deryayî pêk dihat. 136 baskên polîsên trafîkê û 37 yekîneyên taybet ên sûcên ciwanan.

Cendirmeyên gerok di sala 2008 de ji 123 [[squadron]]s pêk dihat. Li herêma Parîsê yekîneyeke cendirme ya jortir a gerok heye, di 6 tabûran de 4 hezar polîs, tabûra zirxî ya cendirme û yekîneya taybet a cendirmeyan jî di nav de ne. Di sala 2006an de cendirmeyên Fransî nêzî 105&amp;nbsp;hezar karmend bûn. Ji van 103&amp;nbsp;000 leşker û 2&amp;nbsp;000 jî karmendên sivîl bûn.

==== Xizmeta tenduristiyê ====
[[Pel:French medical VAB dsc06843.jpg|piçûk|Wesayîta şer a xizmeta bijîjkî]]
Xizmeta bijîjkî, ''service de santé'', şaxeke parastinê ya taybet e di nav hêzên çekdar de. Ew di nav tiştên din de pêk tê:

* 9 nexweşxaneyên hînkirinê
* 1 navenda tenduristiyê
* 2 dibistan
* 4 navendên lêkolînê

Karmendên dezgeha tenduristiyê ji 12&amp;nbsp;431 kesan pêk tê û ji wan 7&amp;nbsp;559 leşker in.

==== Xizmeta sotemeniyê ====
Karmendên servîsa sotemeniyê ji 2&amp;nbsp;444 kesan pêk tê û ji wan 1&amp;nbsp;255 personelên leşkerî ne.

=== Têkiliyên Navneteweyî ===
{{Gotara bingehîn|Mîsyonên dîplomatîk ên Fransa}}
Yekem mîsyona dîplomatîk a Fransayê di sala 1522 de dema ku şandeyek şand [[Swîsre]] hate damezrandin. Îro, Fransa xwediyê tora duyemîn a herî mezin a balyozxaneyên cîhanê ye, ku tenê [[Amerîka]] jê derbas dibe. Tevî hilweşandina desthilatdariya kolonyal a Fransayê piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa lîstikvanek navneteweyî ya girîng dimîne. Welat yek ji pênc endamên daîmî yên [[Encumena Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî]], endamê [[G7]] û herwiha endamê damezrîner ên [[NATO]], [[OECD]] û [[Ewropa ye. Yekîtî]].

==== Rêxistinên navneteweyî ====
Fransa di nav yên din de endam e:

* [[OECD]]
* [[Yekîtiya Ewropayê]]
* [[NATO]]
* [[Hevkariya Şengen]]
* [[Rêxistina Ewlekarî û Hevkarî li Ewropayê]]
* [[Konseya Ewropayê]]
* [[Latînî|Yekîtiya Latînî]]
*[[G7]]

== Demografîk ==
[[Wêne:Lyon vue depuis fourviere.jpg|thumb|Lyon piştî paytext Parîsê duyemîn bajarê herî mezin ê Fransayê ye.]]

Taybetmendiya Fransa bi wê yekê ye ku ji çend welatên cîranên xwe, wek Brîtanya Mezin û Almanya, pir zûtir [[veguhertina demografîk]] derbas bûye, ku, di nav tiştên din de, bû sedem ku welat ji bo demek dirêj xwedan nifûsa herî mezin li Ewropayê be. . Lê di sedsala 19-an de, dema ku nifûsa Ewropayê du qat zêde bû, Fransa hema hema bi nîvî zêde bû. Berevajî gelek welatên din ên Ewropî, koçberiya berbi DY ne girîng bû û Fransa demek dirêj bû welatê koçberan. Şerên cîhanê, berî her tiştî [[Şerê Cîhanê yê Yekem]], di pîramîda nifûsa welêt de xelekek kûr xist. Piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], xweşbînî bilind bû û zarokbûn bi asîman bilind bû; serdemek ku bi gelemperî jê re &quot;le Baby Boom&quot; (&quot;[[baby boom]]en&quot; tê gotin. Piştî wê yekê, bûyîna zarokan hinekî daket, heya ku dor hat ku nifşa mezinbûna zarokan ji xwe re bibe xwedî zarok.

Di van demên dawî de, mezinbûna nifûsa xwezayî ji çend welatên cîran xwedan pêşkeftinek erênîtir e. Digel vê yekê, ji ber ku nifşa pitikan teqawid dibe, welat bi karekî dijwar re rû bi rû dimîne.

=== Bajarên mezin ===
Deh bajarên herî mezin ên Fransa ev in (niştecîhên 2012, tevî derdor):&lt;ref&gt;http://insee.fr/fr/ffc/tef/tef2015/T15F014/T15F014.pdf&lt;/ref&gt;
# [[Parîs]] 12,3 mîlyon
# [[Lyon]] 2,3 mîlyon
# [[Marsîlya]] + [[Aix-en-Provence]] 1,7 mîlyon
# [[Toulouse]] 1,3 mîlyon
# [[Piçûk]] 1,2 mîlyon
# [[Bordeaux]] 1,1 mîlyon
# [[Nice]] 1 mîlyon
# [[Nantes]] 0,9 mîlyon
# [[Strasbourg]] 0,8 mîlyon
# [[Rennes]] 0,7 mîlyon

Bajarên sereke an girîng ên çandî yên Fransa ev in:
[[Ajaccio]], [[Amiens]], [[Angers]], [[Bastia]], [[Besançon]], [[Brest, Fransa|Brest]], [[Caen]], [[Cannes]], [[Clermont-Ferrand]], [[Dijon]], '''[[Grenoble]]''', [[Le Havre]], [[Lens, Pas-de-Calais|Lens]], [[Limoges]], [[Metz]], '''[[Montpellier]]''', [[Nancy]], [[Nîmes]], [[Orléans]], [[Pau]], [[Perpignan]], [[Poitiers]], [[Reims]], '''[[Rouen]]''', '''[[Saint-Étienne]]''', '''[[Toulon]]''', [[Tur]].

{{Binêre jî|Lîsteya bajarên Fransa}}

=== Ziman ===
[[Wêne:Langues de la France.svg|thumb|Nexşeya ziman û zaravayên herêmî yên Fransayê.]]
{{Gotara sereke|Zimanê fransî|Zimanê Fransî}}

Nifûsê Fransayê di [[1ê kanûna paşîn]] [[2008]]an de yên bi welatên [[ser deryayî]] ve wek 64.473.140 tê texmîn kirin.&lt;ref&gt;[http://www.insee.fr/fr/ffc/pop_age4.htm Bilan démographique 2007 : des naissances toujours très nombreuses]&lt;/ref&gt; Ew ji [[Almanya]]yê şunda duyem mezintir welata [[YE|Yekitiyê Ewropayê]] ye. Ew ji sedî 13ê (% 13) YE bi tenê pêk tîne ye.

Payîna dirêjahiya jiyanê yê di Fransayê de bo mêran 76,7 sal, bo jinan jî 83,8 e.

Piraniya fransî (% 88) bi fransî wekî zimanê xwe yê dayikê diaxivin, ku ew jî zimanê fermî yê Fransa ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - Ziman - Ziman|url=https://www.bbc. co.uk/languages/ european_languages/countries/france.shtml|works=www.bbc.co.uk|destûra wergirtinê=2021-10-07}}&lt;/ref&gt; Zimanên herêmî yên girîng ev in, [[Oksîtanî]] ([[Provensal]]), [ [Korsîkî]], [[Franko-Provensal]], [[Bretonî]], [[Katalanî]], [[Baskî]], [[Hollandî]] (Flamî) û [[Alsatî]] (zarava almanî). [[zimanê koçberan]] ya herî mezin [[erebî]] ye, bi taybetî zaravayê bakurê rojavayê Afrîkayê ku wekî [[Erebî Maghre]] tê zanîn.

Li herêmên Fransî cûrbecûr [[Zimanên Polînezî]], [[Zimanên Arawak]] an [[Zimanên Krêolî]] tên axaftin lê zimanê Fransî tenê zimanê fermî ye.&lt;ref&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Erdnîgarî Niha! Fransa|url=&lt;/nowiki&gt;https://www.youtube.com/watch?v=g0QrBphsioM&amp;list=PLR7XO54Pktt-h8T-dtr4MXy0_MpbWukHW&amp;index=16%7CDîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku|weşanger=Cografya Niha!} &lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; Di Gulana 2021ê de, Serokomar Macron soz da ku piştgirî bide zimanên hindikahiyên neteweyî, lê pêşnûmeqanûnek ku destûrê dide bikaranîna van zimanên hindikahiyan wekî zimanê perwerdehiyê li dibistanan red kir. Dadgeha Bilind a Fransayê jî ji bo vê yekê nîqaş kir û serî li makezagonê da ku tenê zimanê fermî yê dewletê Fransî ye.

Di dibistana fransî de, [[Îngilîzî]] bi gelemperî yekem zimanê biyanî ye (ne mecbûrî ye, lê ji sedî 90&amp;nbsp; xwendekaran Îngilîzî hildibijêrin) û piraniya xwendekar [[Spanî]], [[Almanî]] an [[Îtalî] dixwînin. ] wekî zimanê sêyem, ku di nav wan de Spanî ya herî berbelav û Almanî ya duyemîn a herî gelemperî ye.

=== Dîn ===
{{Gotara bingehîn|Dêra Katolîk a Romayî li Fransa}}
Di sala 2009 de ji sedî 64&amp;nbsp;ji nifûsê [[Dîra Katolîk a Romayê|Katolîk]], ji sedî 4 [[Îslam|Misilman]], ji sedî 3&amp;nbsp; [[Protestan]] bûn.&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=catho&gt;[http&lt;/nowiki&gt; : //www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 La France catholique mais moins pratiquante] - La Croix. 29 Kanûn 2009 {{fr îkon}}&lt;/ref&gt;

Ji sala 1905-an vir ve, Fransa xwediyê qanûnek e ku dêrê û dewletê ji hev vediqetîne û ku [[azadiya olî]]an nas dike.

Demek dirêj, Dêra Katolîk bandorek girîng li ser jiyana civakî ya fransî kir. Li Fransayê, [[keşîş|jiyana rahîb]] pêş ket û katedralên [[Sedsalên Navîn|sedsalên navîn]] yên wî welatî abîdeyên hêz û pozîsyona navendî ya Dêra Katolîk in. Piştî şerên olî yên bi xwîn, Protestanên Frensî ([[Huguenots|Huguenots]]) bi [[Edîktê Nantes]] [[1598]] azadiya olî bi dest xistin. Di [[sedsala 17-an]] de, padîşah û dîwan zilamên dêrê xistin xizmeta xwe: Cardinal Richelieu û Mazarin çarenûsa welêt rêberî kirin. [[Şoreşa Fransî]] li dijî Dêrê û hem jî li dijî komên din ên xwedî îmtiyaz derket. Di bin Napolyon de, helwesta Protestanan xurt bû. Piştî şerên dêrê, [[1905]] têkiliyên di navbera dêrê û dewletê de qut bûn. Fransaya nûjen bi giranî [[civaka laîk|civaka laîkbûyî]] ye. Nêzîkî 3 ji sedî yê niştecîhan (bi piranî Afrîqaya Bakur) xweyê [[Îslam]] didin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;&gt;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&lt;/ref&gt;

Li gorî statîstîkên 2020, olên sereke yên Fransa Xiristiyanî, Îslam, Cihûtî û Bûdîzm bûn. Hejmara ku ne aîdî tu oleke rêxistinkirî ne ev e {{nowrap|20,830,000}}.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Nifûsa li gorî ol li Fransa 2020|url=https://www.statista.com/statistics/459982 /population-distribution-religion-france/|works=Statista|Dîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;.

== Çand ==
[[Wêne:Produits régionaux - photo CPPR.jpg|thumb|Pênîr, sosîs, şerab û xwarinên din ên fransî. [[Pêjgeha Fransî]] cîhanê navdar e.]]
Fransa hezar sal e welatekî çandî yê pêşeng e. Pêşveçûn dewlemend û di heman demê de yekreng bû, ku nehiştiye ku nûbûnên wêrek berdewam di hemî warên çandê de pêk werin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;/&gt;

* [[Dîroka Hunerê ya Fransa]]
* [[dîwarê Aubusson]]
* [[Tapestry]]
* [[Lîsteya katedral, dêr û keşîşxaneyên Fransa]]
* [[Karîkatorên franko-belçîkî]]
* [[Mîmariya fransî]]
* [[Fîlma fransî]]
* [[Wêjeya Fransî]]

===Çanda gelêrî===
Fransî [[çanda gelerî]] bingeha wê di [[Galîk]] de ye ku bandora wê piştî dagirkirina ji, wek nimûne, [[Empiremparatoriya Roma|Rom]], [[Frank]], [[Alman]] û [[ Vikings]]. Bi ser de, hindikahiyên çandên ne-asîmîlebûyî hene, wek mînak [[Bask (gel)|Bask]], Breton û [[Alman]]. Ev cûdahiyên berbiçav di navbera bakurê Fransa bi [[Celtic]] û bandorên Almanî de dide, û başûrê ku ji hêla çanda Deryaya Navîn ve tête diyar kirin, welat dikare li gorî vexwarin, şerab li başûr, [[cider]] li bakurê rojava û [[ birra]] li bakurrojhilat . Li başûr, bêtir karakterek Romayî heye, ku ji bo nimûne, di sêwirana xaniyan û çandiniya zeytûnan de diyar dibe. Li bakur bêtir têkiliyek almanî heye, ku di cûreyên çandiniyê de tê dîtin û ku ew di dereceyek mezintir de li şûna [[rûnê zeytûnê]] [[rûn]] bikar tînin. Lêbelê, Roma, bi hêmanên Keltî, ji bo çanda gelêrî ya Frensî yekreng e, mînakên vê yekê çandiniya genim, kevneşopiya dêrê, adetên cejnê û qanûnên Romayê ne.&lt;ref&gt;{{Cite book |title=Nationalencyklopedin |weşanger=[[Bokförlaget Bra Böcker AB]] | cihê weşanê=Höganäs |sal=1991 |isbn=91-7024-621-1 }}&lt;/ref&gt;

=== Spor ===
[[Wêne:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|[[Tour de France]].]]

* [[Tîma futbolê ya mêran a neteweyî ya Fransa]]
* [[Şîva werzişê]]
* [[Parkorman|Parkour]]
* [[Skateboard]]
* [[Tour de France]]
* [[Prix d'Amérique]] û [[Civîna Zivistanê ya Fransî]]

== Aborî û binesazî ==
[[Wêne:Champagne vineyard and Church.jpg|thumb|Fransa yek ji mezintirîn hilberînerên şerabê li cîhanê ye.]]
[[Wêne:A380-a.jpg|thumb|Balafira [[Airbus A380]] li Parîsê 2005 li pêşangehê ye.]]
Jiyana karsaziya Frensî piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] bi bingehîn strukturê xwe guhertiye. Berê çandinî pîşesazîya sereke bû, lê îro tenê ji %7ê nifûsê kar dike, lê ji %30 di pîşesaziyê de û ji %60 jî di sektora xizmetguzarî de kar dikin. Fransa bûye yek ji welatên pîşesazî yên pêşeng ên Ewrûpayê ku hilberîna teknolojiya bilind di pêş de ye, hinekî jî wekî encama rêveberiya hukûmetê ya bihêz di serdema piştî şer de. Di çarçoveya hevkariya Ewropî de, Fransa ji damezrandina Yekîtiya Komir û Pola [[1952]] ve ajotiye. Cûdahiyên herêmî yên mezin hem di warê çandinî û hem jî di pîşesaziyê de hene, û bextewariya aborî bi rengek neyeksan tê dabeş kirin. Li rojhilatê xeta ji [[Le Havre]] li ser Kanala Englishngilîzî heya Marsîlya li başûrê Fransa (bi navê [[Le Midi]]) piraniya pîşesaziyê û standardek jiyanê ya bilind tê dîtin; li beşên xizan ên navendî û başûrê rojavayê welêt, karsazên piçûk, pîşesaz û cotkarên piçûk serdest in. Lêbelê, gelek Fransî ji kontrola navendî ya bihêz a ji Parîsê nerazî ne û vê dawiyê hewldan hatin kirin ku hilberînê biguhezînin û navendên nû ji bo mezinbûna aborî ava bikin.

Çandiniya ku demeke dirêj bêaqil bû, niha bi giranî mekanîze ye û cotkariya mezin tê destpêkirin. Tenê ji 1/3 ê herêmê tê çandin, avhewa û ax xweş e û Fransa yek ji hilberînerên çandiniyê yên Ewropa û cîhanê ye. Hilberîna zêde dibe sedema pirsgirêkan û pêşbaziya mezin a li bazara [[Yekîtiya Ewropî|YE]] bû sedema nerazîbûnên tund ên cotkarên fransî yên hêrs. [[Genim]] li hilberîna dexl serdest e, lê [[ misir]], [[ ceh]] û [[ ceh]] jî têne çandin. Berhemên din ev in [[patata]] û [[Şekir|şekir]], [[fêkî]] û [[zebze]] ([[Normandî]] û [[Brîtanya]], [[Geliyê Loire]], [[Provence]]). Wekî hilberînerek [[ şerab]], Fransa bi gelek herêmên şerabê re pêşeng e ([[Bordeaux]], [[Bourgogne]], [[Beaujolais]], [[Roussillon]], [[Champagne]]). Çandiniya heywanan (Brîtanya, Normandiya û herêmên çiyayî) goşt û şîrên bi kalîte peyda dike. Masîgirên Atlantîk û Deryaya Bakur girîng in. Taybetmendiyek çandiniya îsotê li perava rojava ye.

Pîşesaziya kevneşopî ya hesin û pola ya fransî li bakur û bakur-rojhilat li ser bingeha maden û kana komirê ya herêmê bû. Li vir, krîza pola ya navneteweyî bi giranî ketiye û kanî û hesinkaran kar kêm kirine an jî hatine girtin. Ji bilî madenê hesin, [[boksît]] tê derxistin (mîneralê bi navê bajarê Les Baux li Provence hatiye binavkirin); Fransa li Ewropayê hilberînerê sereke yê baksît e, ku di hilberîna aluminiumê de tê bikar anîn. Hin neft û gaza xwezayî (li başûrê rojava) û gelek [[hêza hîdro]] heye. Li Fransayê dora çil santralên nukleerî hene (piranî li Ewropayê). Li Saint-Malo li Brittany kargehek mezin a tîrêjê hate çêkirin. Li kêleka endezyariyê (keştiyan, çêkirina otomobîlan), berfirehkirina hilberîna teknolojiya bilind (balafir, telekomunikasyon û elektronîkên din) û pîşesaziya kîmyewî, pîşesaziyên kevneşopî û hilberên pîşesaziyê pozîsyonek bihêz diparêzin (xwarin, cam û porselen, tekstîl û tiştên modê, bîhnxweş û kozmetîk. ). Tûrîzm xwedî girîngiyeke mezin a aborî ye; dora 30 milyon tê çaverêkirin. serdanên biyanî her sal (di nav yên din de diçin Parîsê, kelehên Geliyê Loire, seyrangehên deryayê yên li ser Riviera (Frensî Côte d'Azur, &quot;Azure Coast&quot;) û seyrangehên werzîşên zivistanê yên Alper. Pêjgeha kevneşopî ya fransî bala gelekan dikişîne. tûrîst.&lt;ref name=&quot;All Countries of the World 2000 Bonnier Lexicon&quot;/&gt;

Fransa dikare wekî aboriyek berbiçav a tevlihev (''économie mixte'') were pênase kirin&lt;ref&gt;https://fr.wikipedia.org/wiki/Économie_mixte&lt;/ref&gt; ku di aboriyê de xwedî rêjeyek bilind a xwedîtiya giştî ye, yek ji ya herî bilind di [[OECD]] de. Aboriya Fransa yek ji wan ên herî pêşkeftî yên cîhanê ye û bi tundî li ser [[teknolojiya bilind]] ye. Piştî [[DYA]], [[Çîn]], [[Japonya]] û [[Almanya]] li cîhanê pêncemîn mezintirîn tê hesibandin.

Li gorî [[Rêxistina Bazirganiya Cîhanî]], di sala 2003 de, Fransa piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya, Japonya û [[Çîn]] di cîhanê de pêncemîn îxrackarê herî mezin ê bazirganiyê bû û piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya û Chinaîn jî çaremîn îtxalkarê herî mezin bû.

Li gorî [[OECD]], di 2003 de Fransa li pêş Dewletên Yekbûyî û [[Belçîka]] xwedan para herî mezin a veberhênana biyanî bû (wek sedî tê hesibandin). Bi bernameya xwe ya [[navokî]] re, Fransa di heman demê de welatê herî bilind ê xwebexşînê ye li [[Ewropa Rojava]] û yek ji heft welatên herî pîşesazî yên cîhanê ye ku herî kêm [[karbondîoksît] hilberîne. ]. Ji ber vê yekê standarda jiyanê li Fransayê pir bilind e.

Aboriya Fransî bihevrebûna aboriya bazarê û destwerdana hukûmetê ya bihêz lê kêm dibe. Qadên mezin ên axa berdar, karanîna [[teknolojiya]] nûjen û subvansiyonên li hev kirin ku Fransa bikin neteweya pêşeng [[cotanî]] ya Ewropaya Rojavayî. Aboriya Fransa, piştî windakirina [[Cezayîr]] di [[1960]] de jî, di cîhanê de yek ji bihêztirîn e. Fransa di heman demê de xwediyê [[pîşesaziya fezayê]] pêşeng e û yek ji du neteweyên Ewropî ye ku xwediyê [[porta fezayê]] ya neteweyî ye - ya din jî [[Esrange]] li Swêdê ye.

Dewleta Fransa xwediyê beşeke mezin ji [[binesaziya]] welat e û xwediyê sereke yê çend şirketên [[rêhesin]], [[elektrîk]], [[firevanî|firevanî]] û [[telekomunîkasyon]] ye. lê ji destpêka salên 1990'î ve bi awayekî zêde kontrola xwe li ser van sektoran azad kiriye. Dewlet par bi perçe pişkên xwe yên li şirketên fransî yên wekî [[France Telecom]], [[Air France]] û di [[sîgorte]]yên din, [[Leşkerî|berevanî]] û [[banke]] de firot dikan.

Fransa [[ewro]] bi 10 endamên din re [[1'ê Çile]] [[1999]] dest pê kir û di destpêka [[2002]] de, pereyên û notên euro bi temamî şûna [[Franka Frensî|Franka Frensî]] danî.

Ji [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa gav bi gav hem ji hêla siyasî û hem jî ji hêla aborî ve nêzikî Almanyayê dibe û her du welat bi gelemperî di nav [[Yekîtiya Ewropî] de wek duya pêşeng a entegrasyona Ewropî têne hesibandin.

Fransa salane 79 mîlyon [[Tûrîzm| tûrîst]] dikişîne, ku ev yek ji ya ku li wî welatî dijî bi girîngî zêdetir e, ku ew dike cihê geştiyariyê yê herî populer ê cîhanê li pêş [[Spanya]] (51,7 mîlyon) û [[DYA]] (41,9 mîlyon) li gorî [[Rêxistina Tûrîzmê ya Cîhanê]] (WTO).

Tûrîst ji hêla bajarên bi eleqeya [[çandî]] mezin, seyrangehên serşuştinê û ski, dîmenên îdylîk û metropolên cîhanê [[Parîs]] dikişin.

''Binêre jî'': [[:Kategorî:Şirketên Fransî]]

=== Pêşketina aborî ji salên 1990-î ve ===
Fransa di 1999 de tevlî ê sîstema refahê ya welat ji bo dewletê buha bû, ev jî tê wê maneyê ku welat neçar ma ku di çarçoveya qaîdeyên EMU de bimîne. Dewlet neçar ma ku deynan bigire da ku kêmasiyên butçeyê bigire, ev yek jî dibe sedem ku deynê derve carinan digihîje du ji sê parên GDP ya welat. Vê yekê di mezinbûna aboriyê û jûreya tevgerê ya hikûmetê de pirsgirêk çêkir.

Di salên 1990î de, bi saya bazara navxweyî ya Yekîtiya Ewropayê, bazirganiya derve li Fransayê geş bû. Wê demê hinardekirin ji îthalatê mezintir bû.&lt;ref name=&quot;landguiden.se&quot;&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: bazirganiya derve ya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/ Bazirganiya derve | sernav = Kopiyek arşîvkirî | tarîxa wergirtinê = 2014-05-17 | arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517132755/http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/Utrikeshandel | tarîxa arşîvê =17 Gulan 2014 }}, 4ê Cotmeha 2012-an hatiye nûkirin, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat ji salên 2000-an vir ve ji hinardekirinê bêtir îthalat wergirtiye, di nav tiştên din de, girêdayîbûna bi hinartina petrolê.&lt;ref name=&quot;landguiden .se&quot;/&gt;

Îxalata mal û karûbaran ku ji sedî 1994'an de 21% û di sala 2010'an de jî %28 bû.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/Laender/Frankrike/(show)/indicators/(indicator)/ 587 hat standin 2014-04-07&lt;/ref&gt; Di heman demê de, hinardekirina mal û karûbaran ku ji sedî 22% û 25% ji GDP ya welêt tê pîvandin.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/ Laender/Frankrike/(nîşan bide)/nîşandan/(nîşandan)/586, hatiye standin: 07-04-2014&lt;/ref&gt;

Dema ku Fransa di sala 1999-an de beşdarî EMU bû, GDP-ya wan 1.4 trîlyon dolar bû û di sala 2012-an de, GDP gihîştibû 2.6 trîlyon $, ku di GDP-ê de% 86 zêde bû.

Di sala 2005 de, îndeksa di civaka karsaziya fransî de ji 104.8 daket 102.2,&lt;ref&gt;Lundin, Tomas, svd.se, https://www.svd.se/0-fakta-krissiffror-duggar-tatt-over- europa , 2005-04-30, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; û hinardekirina Fransî di hemû sektoran de ji bilî aliyê xwarinê kêm bû.&lt;ref&gt;Rosin, Björn Erik, svd.se, https://www.svd. binêre/stort-upsving-for-fransk-economie, 2006-09-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat di heman serdemê de baş bû, lê tevî vê yekê, GDP-ya welat bû duyemîn ya herî kêm. di 2005 de li Herêma Euro. &lt;ref&gt;Wezareta Karûbarên Derve, regeringen.se, {{Cite web|url=http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |title=Copy arşîvkirî | date retrieval=2014-05-15 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140410193555/http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |tarixa arşîvê=2014- 04-10 }}, 2008-04-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tradingportalen.com/nyheter/tecken-pa-ekonomisk-aterhamtning- i-euro-omradet/|sernav=Nîşeyên başbûna aborî li herêma Euro|weşanger=Portalen Bazirganî|dakêşandin um=13 Hezîran, 2005}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2007’an de li Fransayê aborî careke din xera bû û di sala 2008’an de ji ber krîza darayî ya li welatên Ewropa û cîhanê careke din welat ketibû ber paşketinê. Li welêt bêkarî zêde bû û pîşesaziya otomobîlan a Fransayê xirab bû. Paşê hukûmetê di veberhênanên di sektora giştî de, piştgirî ji bo pîşesaziya otomobîlan û bihuştên bacê û deynên bank û pargîdaniyan veberhênan kir. Di sala 2009 de, aboriya Fransa ji sedî 2,7 kêm bû, lê di dawiya salê de mezinbûn berevajî bû û di sala 2010 de GDP ji sedî 1,5 zêde bû. Lêbelê, aborî ji ber sistbûna aboriya cîhanê zêde mezin nebû.&lt;ref&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: Aboriya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/ Europa/Frankrike/Ekonomi | sernav=Nûpek arşîvkirî |dîrokê vegerandinê=2014-05-15 |arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517195018/http://www.landguiden.se/Lander/Europa /Frankrîke/Ekonomi |arşîv date=17 Gulan 2014 }}, nûvekirî, 4ê kewçêrê, 2012, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt;

Di hilbijartinên serokatiyê yên sala 2012an de, Fransa gelek xebitî ku kêmasiya bûdceya xwe bigihîne sînorê Yekîtiya Ewropayê ji sedî 3. Mezinbûna wan bi qasî %0,4 kêm bû û deynê neteweyî jî ji %90ê GDP bû. Ji ber vê yekê ji bo Fransa girîng bû ku mezinbûna welêt zêde bike û deynê neteweyî kêm bike. [[François Hollande]] ji bo dewlemendan, karsazên mezin, bank û şîrketên petrolê, ku wî di hilbijartinan de bi ser ket, polîtîkayeke hişkbûnê bi bacên bilindtir pêşniyar kir.&lt;ref&gt;Küchler, Teresa, SvD, Francois Hollande ji dewlemendan bistînin, https :// www.svd.se/francois-hollande-ska-ta-fran-de-rika, hatiye standin: 2014-05-06&lt;/ref&gt;

Di sala 2013’an de ji bo aboriya Fransa hîn jî pirsgirêk hebûn. Hilberîna otomobîl, pola û elektronîk (ku li Fransayê çavkaniyên sereke yên îxracatê ne) ji bo wan bihatir bû ji Asya û yên mayî yên Ewropayê. Ev bû sedema kêmbûna hinardekirinê. Di sala 1999 de, Fransa %7 ji hinardekirina cîhanî pêk dihat, lê di sala 2013 de ew daket %3.&lt;ref&gt;https://www.svd.se/frankrike--det-storsta-hotet-mot-euron, 2013- 01 -11, hatiye standin: 2014-05-13&lt;/ref&gt;

Di 2014 de, mezinbûna GDP hema hema nayê guhertin.&lt;ref&gt;Parîs TT-Reuters, svd.se, https://www.svd.se/trog-tillvaxt-i-eurozonen, hatiye wergirtin: 2014-05-15&lt;/ref&gt;

=== Binesazî ===
==== Veguhastin====
[[Wêne:Viaduc de la Rague et TGV (2014).JPG|thumb|Trêna bilez a TGV li başûrê Fransayê.]]

Firokeya herî mezin a Fransa [[Air France]] ye, ku difire cihên li Fransa, Ewropa û yên din ên cîhanê. Mezintirîn [[balafirgeha]] [[Balafirgeha Parîs-Charles de Gaulle]] li derveyî [[Parîs]] ye. Balafirgeh yek ji mezintirîn li [[Ewropa]] û xalek danûstendinê ya girîng e.

Trafîka trênê baş pêşkeftî ye û li ser gelek rêgezan bi hewayê re pêşbaziyê dike. Trafîk nayê verastkirin (her çend pêşniyarên weha hene) û di serî de ji hêla dewletê ve tê xebitandin [[SNCF]]. Trêna bilez [[TGV]] li ser rêyên wekî [[Parîs]]-[[Lyon]] populer e.

Trên ji Parîsê diçin bajarên din ên Ewropî yên wekî [[London]] û [[Bruksel|Brûksel]]. Di dîrokê de, Parîs ji bo [[Orient Express]] jî yek ji stasyonên navendî bû.

Fransa yek ji mezintirîn toreyên rê li cîhanê ye. Ev bi qasî 800&amp;nbsp;hezar kîlometir e ku 7100 kîlometre [[otoban]] ye. Piraniya otobanên Fransayê, bi kîlometreyan, otobanên bi bacê ne. Ev rê ji aliyê hikûmetê yan jî şîrketên taybet ve tên xwedîkirin û xebitandin. Di dawiya salên 1990-an û destpêka salên 2000-an de, dewleta Fransa hêdî hêdî xwedîtiya xwe li van pargîdaniyan kêm kir. Fransa xwedî trafîka rastê ye.

==== Mail, telefon û Înternet ====
Fransa ji bo demek dirêj li paş welatên pêşkeftî yên din mayî, lê naha digihîje û berfirehbûna [[banda fireh]] bi lez û bez ber bi pêş ve diçe.

====Perwerdehî û lêkolîn====
[[Wêne:Place et chapelle de la Sorbonne à Paris.jpg|thumb|[[Zanîngeha Parîsê]]]]
Di sedsala 12-an de wekî yek ji kevintirîn zanîngehên cîhanê hate damezrandin, piştî [[Gulan] bû nav 13 zanîngehên cuda yên dewletê yên serbixwe. Rabûn]]. Di wêneyê de avahiya zanîngehê [[Sorbonne]]

Bi têgînên ''école primaire'' (dibistana seretayî) tê wateya serdema ''école maternelle'' û ''école élémentaire'', dema ku ''pileya duyemîn'' an jî ''duyan'' bi gelemperî ji bo '' tê bikaranîn. collège'' û ''lycée'', hevwateya [[Li ser têgîna dualîsmê (kitêb)|gymnasium]] ya Swêdê ye.

Li Fransayê, dibistana mecbûrî di şeş saliya xwe de dest pê dike, lê ji sê saliyê (carinan jî du salî) heya şeş saliya xwe &quot;école maternelle&quot; ya dilxwazî ​​heye ku ji hemî zarokên ku li Fransa dijîn re vekirî ye. hejmareke zêde ya zarokan beşdarî perwerdeyê dibin. Di şeş saliya xwe de, tu diçî ''école élémentaire'', piştî wê jî ''kolêj'' li pey tê û heta tu 15 salî diçî wir.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Xwendina bilind a fransî xwedan kevneşopiyek dewlemend e ku vedigere Serdema Navîn. Li paytext, [[Zanîngeha Parîsê]], ku di sedsala 12-an de hate damezrandin, bû yek ji kevintirîn û girîngtirîn saziyên xwendina bilind û lêkolînên akademîk ên cîhanê. Yekem [[Doktor|doktora]] di dersên [[Îlahîyatnasî]] û [[Mirovnasî|humanîstî]] de li vir hatin pêşxistin.

Şoreşa Fransî bilindbûna ''grandes écoles'' dît, kolêj - bi gelemperî leşkerî, teknîkî an zanistiya siyasî ne - ku paşê ji ber rola wan di nav dezgeha leşkerî ya berfireh a piştî-şoreşê ya Frensî de bi prestîj mezin bûn.

Piştî [[Serhildana Gulanê]] ya 1968, Zanîngeha Parîsê di nav 13 zanîngehên dewletê yên serbixwe de hate dabeş kirin.

== Mijarên têkildar ==

* [[Fransayî]]
* [[Zimanê fransî]]
* [[Fransiyûm]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|France}}

{{YE}}
{{Dewletên Ewropayê}}

[[Kategorî:Fransa| ]]</text>
      <sha1>nw5trb76ren78ntfm81wviksedwwscv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093320</id>
      <parentid>1093319</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T18:37:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51988" xml:space="preserve">{{çavlêgerandin}}
{{Infobox welat
 | nav               = ''République Française''
 | navê_fermî        = 
 | navê_kurdî        = Komara Fransayê
 | al                = Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg
 | girêdana_alê      = Alaya Fransayê
 | nîşan             = Armoiries république française.svg
 | girêdana_nîşanê   = Nîşana Fransayê
 | dirûşm            = Liberté, Égalité, Fraternité&lt;br /&gt;(bi kurdî: Azadî, Wekhevî, Biratî)
 | sirûda_netewî     = La Marseillaise
 | cîh               = Mapadefrancia.svg
 | cîh_sernav        = 
 | zimanên_fermî     = [[Fransî]]
 | zimanên_tev       = [[Alsasî]], [[baskî]], [[bretonî]], [[katalanî]], [[korsî]], [[flemanî]], [[frankoprovenzal]], [[oksîtanî]], zimanên din ên [[Oïl]].
 | paytext           = [[Parîs]]
 | koordînat_paytext = {{Koord|48|51|N|2|21|E|type:country}}
 | bajarê_mezin      = [[Parîs]]
 | sîstema_siyasî    = [[Komar]]
 | serok_cure        = Serokomar
 | serok_nav         = [[Emmanuel Macron]]
 | serok_cure1       = Serekwezîr
 | serok_nav1        = [[Jean Castex]]
 | serok_cure2       = 
 | serok_nav2        = 
 | rûerd             = 675.417
 | av                = 0,26
 | gelhe             = 67,399,000
 | gelhe_sal         = [[2021]]
 | berbelavî         = 116
 | serxwebûn         = 
 | TBH_giştî         = 
 | TBH/kes           = 
 | TBH_sal           = 
 | dirav             = [[Ewro]] (EUR)
 | dem               = [[UTC+1]]
 | nîşana_înternetê  = .fr
 | koda_telefonê     = +33
 | nexşe             = Frankreich Relief.png
 | nexşe_sernav      = 
}}
'''Fransa''' yan jî '''Komara Fransî''', ({{Bi-fr|France}}, /fʁɑ̃s/) yan jî (République Française, xwendin: /ʁepyblik fʁɑ̃sɛz/) welatek navparzemînî ye ku li [[Ewropaya Rojava|Ewropayê Rojava]] û herêm û deverên derveyî yên li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] û [[Okyanûsa Atlantîk]], [[Okyanûsa Mezin|Pasîfîk]] û [[Okyanûsa Hindî]] vedigire. Qada wê ya metropolê ji [[Rhine]] heta [[Okyanûsa Atlantîk]] û ji [[Deryaya Navîn]] heta [[Qenala îngîlîzî]] û [[Deryaya Bakur]] dirêj dibe.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-21|title=French Guiana|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Guiana&amp;oldid=1099654171|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-06-17|title=Administrative divisions of France|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Administrative_divisions_of_France&amp;oldid=1093564080|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-26|title=French Southern and Antarctic Lands|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Southern_and_Antarctic_Lands&amp;oldid=1100569184|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Herêmên dervayê [[Guyana Fransî]] li [[Amerîkaya Başûr]], [[Saint Pierre]] û [[Miquelon]] li [[Atlantîka Bakur]], [[Hindistanên Rojavayê Frensî]] û gelek giravên li [[Okyanûs|Okyanûsa]] û [[Okyanûsa Hindî]] hene.  Ji ber gelek deverên xwe yên peravê Fransayê hene, xwediyê devera herî mezin a aborî ya taybet a cîhanê ye. Fransa li parzemîna [[Ewropa|Ewropayê]] bi [[Belçîka]], [[Lûksembûrg|Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Monako]], [[Îtalya]], [[Andorra]], [[Spanya]]  [[Holenda]], [[Sûrînam]] û [[Brezîl]] li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] bi navgîniya deverên xwe yên derveyî li [[Guyana Fransî]] û [[Saint Martin]] re sînorên xwe parvedike. Hijdeh herêmên wê yên entegre (pênc ji wan li derveyî welat in) li qadeke hevgirtî ya 643.801 km² vedigire&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|title=The World Factbook|date=2014-01-31|website=web.archive.org|access-date=2022-07-27}}&lt;/ref&gt; û li gorî daneyên gulana sala 2021an zêdetirî 67 mîlyon kes li Fransa û li herêmên wî dijîn. Fransa komarek nîv-serokatî ya yekgirtî ye ku paytexta wî bajarê [[Parîs]] e. Bajarê [[Parîs|Parîsê]] bajarê herî mezin ê Fransayê ye û navenda çandî û bazirganî ya sereke ye. Deverên din ên bajarî yên sereke [[Marsêy|Marseille]], [[Liyon]], [[Toulouse]], [[Lille]], [[Bordèu|Bordeaux]] û bajarê [[Nice|Niceê]] ye.

== Dîrok ==
===Serdema navîn a destpêkê===
Di dawiya [[Serdema Kevnare]] de, Galiya kevnar li çend padîşahiyên Almanî û herêmek Gallo-Romî ya mayî, ku wekî [[Padîşahiya Syagrius]] tê zanîn, hate dabeş kirin. Di heman demê de, Brîtanîyên Keltî ku ji rûniştgeha [[Anglo-Sakson]] a [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ku direvin, li beşa rojavayê Armorica bicih dibin. Di encamê de, nîvgirava [[Armorican]] hate guherandin û navê nîvgiravê wekî Brittany hate guhertin, çanda Keltîk hate vejandin û padîşahiyan piçûk ên serbixwe li herêmê hatin demazirandin.

Yekemîn rêberê ku dibe padîşahê hemû Frankan Clovis I ye ku di sala 481ê de dest bi serweriya xwe kir û di sala 486an de hêzên paşîn ên waliyên [[Romaya Kevnare|Romayê]] yên parêzgehê têk bir. Clovis başûrê rojava ji Visigoths vegerand, di sala 508an de hate imad kirin û xwe wekî mîrê [[Almanyaya Rojava]] îlan kir.

[[Clovis I]] piştî hilweşîna [[Împeratoriya Romê|Împaratoriya Romayê]] yekem fetihkarê Almanan e ku ji Arianîzmê, ji Xirîstiyaniya Katolîk derdikeve. Bi vî awayî ki aliyê papatiyê ve sernavê &quot;Keça Mezin a Dêrê&quot; (bi fransî: La fille aînée de l'Église) li Fransayê hate dayîn û ji padîşahên Fransî re jî &quot;Padîşahên Herî Xiristiyan ên Fransayê&quot; (Rex Christianissimus) dihate gotin.

Frankan çanda xirîstiyan a gallo-romî wergirt û Galiya kevnar di dawiyê wekî Francia (&quot;Welatê Frankan&quot;) hate binavkirin. Frenkên elmanî, ji xeynî li Gauliya bakur ku li wir niştecihên Romayî kêm zêde bûn û zimanên elmanî lê derketin, zimanên romanî pejirandibûn. Clovis bajarê Parîsê wek paytexta û xanedana Merovîng ava kir lê padîşahiya wî piştî mirina wî bidawî bû. Frankan erdê xwe bi tenê wekî milkek taybet dihesibandin û di nav mîrateyên xwe de parve dikirin, ji ber vê yekê çar padîşahî ji yên Clovis wekî Parîs, Orléans, Soissons, û Rheims derketine holê. Padîşahên Merovîng ên paşîn desthilatdariya şaredarên xwe yên qesrê (serokê malê) winda kirin.Yek ji şaredarê qesrê, Charles Martel, di Şerê Tours (732) de êrîşek Emewiyan a Galî têk bir û di nav padîşahiya Frankiyan de rêz û hêz wergirt. Kurê wî, Pepinê Kurt, taca Francia ji Merovîngiyên qelsbûyî girt û xanedana Karolîngiyan ava kir. Kurê Pepin, Charlemagne, padîşahiya Frankish ji nû ve li hev kir û li seranserê Ewropaya Rojava û Navîn împaratoriyek mezin ava kir.

== Erdnîgari ==
Dewleteke navendîparêz û yekneteweyî ye. Welatê cîranê wê li Ewropayê ev in: [[Belgiya]], [[Lûksembûrg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Spanya]], [[Andorra]]

Sînorên Fransa li bakur bi [[Atlantîk]] û li başûr bi [[Deryaya Spî]] re hene. Ji bilî li [[Ewropa]] erda Fransa li [[parzemîn]]ên din jî heye. Li [[Karîbîk]]an wek mînak [[Saint-Martin]], li [[Emerîkaya Başûr|Başûrê Amerîkayê]] [[Guayanaya Fransî]], li qeraxên [[Emerîkaya Bakur|Bakurê Amerîkayê]], li Okyanûsa Hindê û li [[Okyanûsya]]yê herêm û welatên girêdayî Fransa hene.

=== Erdnîgariya Xwezayî===
[[Wêne: Most beautiful villages of the world montsoreau 2.jpg |thumb|[[Loire]] li [[Montsoreau]], [[Geliyê Loire]].]]
Fransa ji [[Derya Spî]] heta [[Deryaya Bakur]] û ji [[Rhine]] heta [[Atlantîk]] dirêj dibe. Ew bi [[Brîtanyaya Mezin]], [[Belçîka]], [[Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Andorra]] tê hevsînorkirin. û [[Spanya]]. Li derveyî welatê dayikê, Fransa bi [[Brezîlya]], [[Sûrîname]] û [[Hollanda]] re sînorên bejahî parve dike.

Ji bilî welatê dayika [[Ewropaya Rojava|Ewropa Rojava]] (''la métropole''), Fransa ji herêmên [[Amerîkaya Bakur]], [[Hindîstana Rojava|Karibîk]], [[Amerîkaya Başûr]], [Okyanûsa Hindî]], [[Okyanûsa Pasîfîk]] û [[Antarktîka|Antarktîk]] (îdiayên li ser qada axa Antarktîkê ji hêla piraniya welatên cîhanê ve nayê pejirandin).

Fransa ji deştên peravê yên li bakur û li rojava yên bi Atlantîk û Deryaya Bakur heta zincîreyên çiyayên mezin, [[Pyrenees]] li başûr û [[Alpê]] li başûr, [[Pyrenees]] li bakur û li rojavayê rojhilat bi [[Ewropa]] lûtkeyên çiyayên herî bilind (derve [[Qafkas]]), [[Mont Blanc]], 4&amp;nbsp;810 metre. Di hundurê de rêzeçiyayên din ên wekî [[Navenda Massif]] û [[Vosges]] hene. Chaine de Puys li Massif Central, girseyek çiyayî ya bi derdora 80 volkanên neçalak, di Tîrmeha 2018-an de wekî [[Mîrateya Mîrateya Cîhanê]] hat destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://whc.unesco.org /ku/list/ 1434|sernav=Chaine des Puys - Qada tektonîkî ya Limagne|Dîroka dakêşanê=2018-07-05|paşnav=Navenda|nav=Mîrateya Cîhanê ya UNESCO|works=whc.unesco.org|ziman=ku }}&lt;/ref&gt;

Fransa di navbera çar [[pergalên çem]] yên mezin de dabeş dibe, ku sê ji wan diherikin [[Atlantîk]]. Ew li ser deştên nermik ên bakur û rojavayê Fransa diherikin û çemên wan ên berdar bûne sedem ku navenda aborî û siyasî ya welêt li beşên bakur ên welêt biqede, ku dikare wekî alîkarek bihêz were dîtin ku Parîs bibe Parîs. navenda welêt.

=== Dabeşkirina îdarî ===
{{Gotara sereke|Parçeya îdarî ya Fransa}}

[[Wêne:Régions de France 2016.svg|thumb|Ji Çile 2016 de, li [[Fransa Proper] tenê 13 herêm hene]]&lt;ref&gt;http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/12 /17 /la-carte-a-13-regions-definitively-adoptee_4542278_823448.html&lt;/ref&gt;]]
Fransa (di 2015 de) dabeş dibe:&lt;ref&gt;http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/documentation.asp?page=documentation.htm&lt;/ref&gt;
* 27 herêm (''herêm''), 22 navxweyî û pênc ne ewropî. Binêre ''Herêmên Fransa''.
* 101 beş (''departements''). Binêre ''Wezareta Fransa''.
* 335 navçeyên (''navçe''). Binêre ''Navçeya Fransa''.
* 2&amp;nbsp;054 Kanton (''kanton''), di nav de 59 yên ne ewropî jî hene. Binêre ''Kantonên Fransa''.
* 36&amp;nbsp;658 komûns (''komunan''). Binêre ''Şaredariyên Fransî''.
* 9 villes nouvelles ku dabeşek e ku bi dabeşên jorîn re paralel dimeşe. Binêre Ville nouvelle.

Wezaret bi jimare ne û ev jimar di du reqemên pêşî yên koda posteyê de cih digirin. Jimareya beşê berê jî li ser lewheyên qeydkirina wesayîtên rê, wekî du reqemên dawîn jî hatibû destnîşan kirin. Ev pergal, ku li ser bingeha qeyda wesayîtê ya ku ji hêla beşa ve hatî rêve kirin, ku wesayit lê lê bû, niha (2021) ber bi qonax ve tê derxistin û bi qeydek navendî ve tê veguheztin, ji ber vê yekê hûn nikanin beşa malê li ser lewheyên nû bixwînin.

Herêm, dezgeh, navçe û kanton herêmên îdarî yên hikûmetê ne. Herêm ji aliyê qeymeqamekî herêmê (''préfet de région''), ku di heman demê de serokê yek ji beşên herêmê ye, têne birêvebirin. Dezgeh ji hêla [[Parlîk (Fransa)|prefekt]] (''préfet''), ku ji hêla [[hikûmet]] ve hatî tayîn kirin (wekhev [[walî]]) têne rêvebirin; navçe ji aliyê binerd (''sous-préfet'') ve tê birêvebirin. Kanton bi giranî wek [[navçe]] di hilbijartinên meclîsên herêmê û meclîsên dezgehan de kar dikin. Li [[Parîs]], du qeymeqam hene, qismî qeymeqamekî îdarî &quot;asayî&quot; ye, ku di heman demê de qeymeqamê herêmê ye, beşek jî muxtarê polîsan (''préfet de police''), ku şefê polîsê herî bilind e, di heman demê de [[ fermandarê sivîl]] li Parîsê [[herêma sivîl]] (''zone de défense de Paris''). Prefektê polîs jî li beşên [[Hauts-de-Seine]], [[Seine-Saint-Denis]] û [[Val-de-Marne]] wezîfeya xwe dike.

Herêm û dezgeh jî şaredariyên bi mafên xwe yên bacê û meclîsên rasterast têne hilbijartin, bi rêzê ve ''[[Lijneyên Herêmî yên Fransa|conseil Régional]]'' û ''conseil général'' wek saziya herî bilind a biryardanê pêk tînin. Şaredarîya herêmê û meclîsa herêmê ji alîyê ''président du conseil régional'' ve tên birêvebirin; şaredariya beşê (li gorî [[Meclîsa wîlayetê|Meclîsa wîlayetê]]) û meclîsa daîreyê ji aliyê ''président du conseil général'' ve tên birêvebirin.

Dezgeha herî bilind a biryardanê ya şaredariyan meclîsek e (''konseil şaredariyê'') û [[şaredar]] (''maire'') ku ji aliyê wê ve hatiye tayînkirin, ku hem serokê meclîsê û hem jî serokê şaredariyê ye. birêvebirî. Li Parîs, Lyon û Marsîlyayê, ku şaredariyên wan bi meclîsên xwe yên rasterast hatine hilbijartin, li navçeyan hatine dabeşkirin, şert û mercên taybetî hene.

Çar [[Wezaretên Frensî yên Derveyî |Dezgehên derveyî]] berê  [[Kolonî|Koloniyên Fransî]] ne ku ji [[1946]] de xwediyê heman statuya wezaretên Fransaya Ewropî ne (''[[Fransa métropolitaine|metropole]])''. Ew parçeyên yekbûyî yên Komara Fransa (û bi vî rengî YE jî) ne. [[Herêmên li derveyî Fransa|herêmên îdarî yên derveyî]] [[herêmên girêdayî]] ne ku ew jî li derveyî YE ne. Ew jî mîna dezgehan têne rêvebirin û rûniştevanên fransî [[hemwelatî|welatî]] ne. Piraniya wan [[ewro]] bikar tînin, ji bilî [[Polinezyaya Fransî]], [[Kaledonyaya Nû]] û [[Giravên Wales û Futuna]] yên ku pereyê wan, [[Franka CFP]] hene. Fransa di heman demê de di [[Okyanûsa Hindî]] de çend giravên neniştecî yên bi navê [[Îles Éparses]] kontrol dike, ku ligel [[Adélieland]], îdiaya Fransa ya [[Antarctica]], [[Zimanê fransî]] pêk tînin. Herêmên Başûr.

==== Herêmên Fransayê ====
{{GotarêBingeh|Herêmên Fransayê}}
{{Nexşeya herêmên Fransayê|text=fgfdfgdg}}
Ji sala 2016an ve, Fransa ji 18 herêman ({{bi-fr|région}}) pêk tê.
''Régions'' yên li Fransaya parzemînî jî di hundura xwe de jî gav bi gav wek [[département]], [[Arrondissement]], [[Cantone]] û [[Commune]] tê parve kirina perçeyên hîn biçûk.

{{-}}

===== Heremên kevn =====
Ji sala [[1956]]an heta 1ê çileya [[2016]]an, Fransa ji 26 herêman pêk hatibû. Ji wan 21 li xakên Fransaya parzemînî bûn, yek girava [[Korsîka]] bû, û çar jî navçeyên ser deryayî bûn.

{|
|
# [[Alsace]]
# [[Aquitaine]]
# [[Auvergne]]
# [[Basse-Normandie]]
# [[Bourgogne]]
# [[Bretagne]]
# [[Centre]] 
# [[Champagne-Ardenne]]
# [[Korsîka]] (statuya taybetî)
# [[Franche-Comté]]
# [[Haute-Normandie]]
|
&lt;ol start=12&gt;
&lt;li&gt;[[Île-de-France]]
&lt;li&gt;[[Languedoc-Roussillon]]
&lt;li&gt;[[Limousin]]
&lt;li&gt;[[Lorraine]]
&lt;li&gt;[[Midi-Pyrénées]]
&lt;li&gt;[[Nord-Pas de Calais]]
&lt;li&gt;[[Pays de la Loire]]
&lt;li&gt;[[Picardie]]
&lt;li&gt;[[Poitou-Charentes]]
&lt;li&gt;[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] (PACA)
&lt;li&gt;[[Rhône-Alpes]]
|
[[Wêne:FranceRegionsNumbered.png]]
|
|}

* '''Herêmên li ser deryayê''' jî ev in:
{|
|
:23 [[Guadeloupe]]
:24 [[Martinique]]
:25 [[Guyanaya Fransî]]
:26 [[Réunion]]
|
[[Wêne:Guadeloupe map.png|90px|Guadeloupe]][[Wêne:Martinique-Map.png|90px|Martinique]][[Wêne:French Guiana-CIA WFB Map.png|90px|Guayanaya]][[Wêne:Reunion-CIA WFB Map.png|90px|Réunion]]
|
|}

==Siyaset==
=== Dewlet û siyaset ===
Navê [[Destûra Bingehîn|Destûra]] ya niha ya Fransayê [[Komara Pêncemîn]] ye û di referandûma 28'ê Îlona 1958'an de hat qebûlkirin. Wê pozîsyona [[birêvebir]] li hember [[qanûndaner] xurt kir. ] û diyar dike ku [ [Serokê Fransa|Serokomar]] (''Président de la République'') dê bi hilbijartina rasterast ji bo wezîfeya 5 salan were tayîn kirin (di 2001 de ji 7 salan hate guhertin). Hilbijartina serokomariyê di du tûran de pêk tê. Ger di tûra yekem de ti berbijarek ji sedî 50&amp;nbsp;detir dengan nestandibe, her du namzedên sereke di gera duyem a hilbijartinan de tên cem hev. Desthilatên berfireh ên serokomar divê îstiqrara desthilatdariya dewletê û hebûna dewletê misoger bike. Di nav hêzên herî girîng de mafê bangeşeya referandûmên biryardar û hilbijartinên nû yên Meclîsa Neteweyî ye. Her wiha serokkomar [[Serokwezîrê Fransa|Serokwezîr]] û wezîrên din tayîn dike, [[fermandarê bilind]] yê leşkerî ye û ew e ku peymanên navneteweyî îmze dike û li ser bi cîhkirina [[Çekên nukleerî yên Fransa| çekên navokî]]. Zêdebûna desthilatên serokomar, hilbijartina serokatiyê ji hilbijartinên parlamentoyê girîngtir kiriye û ji ber vê yekê rêjeya beşdariyê ji bo hilbijartina serokomariyê zêdetir e.

Parlementoya Fransa ji [[Sîstema dudûr|du odeyan]], [[Meclisa Neteweyî ya Fransa|Meclisa Neteweyî]] (''les députés de l'Assemblée nationale'') û [[Senatoya Fransayê| Senato]] (''Sénat'') , bi giştî 925 endam. 577 endamên Meclisa Neteweyî ji bo heyamên 5 salan bi hilbijartinên rasterast li herêmên hilbijartinê yên yek-endam têne destnîşankirin. Meclisa Neteweyî bijardeya hilweşandina hikûmetê bi pêşniyara bêbaweriyê heye. Nîvê 348 senatoran (''les senators'') li [[Senatoya Fransa|Senata]] (''Sénat'') her sê salan carekê ji bo heyamek şeş salan têne tayîn kirin. Senator xwedan hêzek tixûbdar in û Meclîsa Neteweyî her gav gotina dawî heye heke di navbera her du odeyan de lihevnekirin hebe ji bilî mijarên destûrî. Hikûmet li ser rojeva Meclîsa Neteweyî xwedî bandorek xurt e.

Jiyana siyasî ya Fransayê di van dehsalên borî de heya &quot;hilbijartinên parlemanî yên 2017an&quot; bi polarîzasyonek di navbera du komên siyasî de hate nişandan: çep li dora [[Partiya Sosyalîst (Fransa)|Partiya Sosyalîst]] û rastgir li dora [[Civîna ji bo komara|RPR ]] û şûngirê wê [[Yekîtiya Tevgera Gel|UMP]]. Partiya rastgira tund FN (''[[Eniya Neteweyî (Fransa)|Eniya Neteweyî]]'' &quot;bêtir qanûn û nîzam&quot; û polîtîkayeke tund a koçberiyê diparêze û ji destpêka salên 1980-an vir ve nêzî ji sedî 15&amp;nbsp; dengdana di hilbijartinan de. Partiyê di salên dawî de li Parîsê jî grevên mezin organîze kiribû.

Di Gulana 2012 de, sosyalîst [[François Hollande]] piştî [[Nicola Sarkozy]] bû serokê Fransa. Selefê wî yê kevneperest Sarkozy di sala 2007 de hat ser desthilatê.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Sarkozy radestî Hollande kir|url=https://svenska.yle.fi/artikel/2012/05/15/sarkozy-lamnade-over till-hollande|works=svenska.yle.fi|Dîroka dakêşanê=2021-10-04|ziman=sv-FI}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2017an de, Serokomar François Hollande bû serokê yekem yê di dema [[Komara Pêncemîn]] de ku ji nû ve nehat hilbijartin.

Emmanuel Macron di [[Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022|Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022 de.]] Macron di 20 salan de yekem serokê Fransa bû ku ji nû ve hate hilbijartin. &lt;ref&gt;{{Cite web|title=Macron di Fransaya parçebûyî de serkeftinek eşkere bi dest xist|url=https://svenska.yle.fi/a/7-10015760|verk=svenska.yle.fi|fämtdatum=2022-05 -06|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

=== Parastin ===
[[Serfermandarê Bilind]] yê berevaniya Fransî [[Serokê Komara Fransa|Serokê Komarê]] ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Destûra Bingehîn ya Komara Pêncemîn|url=https:// www.elysee.fr/ en/french-presidency/constitution-of-4-october-1958|verk=elysee.fr|date=2012-11-20|dakêşana date=2021-10-08|ziman=ku}} &lt;/ref&gt; Di bin destê wî de, hikûmet û Wezîrê Parastinê berpirsiyariya siyasî ya parastinê ye.

Parastin ji van pêk tê:

* [[Hêzên Çekdar ên Fransa]] (''Forces armées françaises''), bi serokatiya Serfermandarê Parastinê (''le Chef d'état-major des armées''), ku [[Hikûmet]] Şêwirmendê leşkerî û berpirsê operasyon û amadekariya hêzên çekdar.
* Karên Materyalên Parastinê (''Direction Générale de l'Armement'')
* Rêvebiriya Parastinê (''Sekretariatiya Giştî pour l'Rêveberiyê'')

Fransî [[hêza parastinê]] ji çar [[şaxên parastinê]] [[armé]] (''Armée de Terre''), [[Nationale Marine| derya]] (''Neteweya Deryayî') pêk tê. ') , [[hêza asmanî|hêza asmanî]] (''Armée de l'Air'') û [[jendirme]] (''Cendirme Nationale''). Li kêleka hêzên çekdar, xizmeta bijîjkî ya hêzên çekdar (''Service de Santé des Armées'') û xizmeta sotemeniyê ya hêzên çekdar (''Service des Essences des Armées'') pozîsyoneke serbixwe û berfireh a şaxê digirin.

Hêzên Çekdar ên Swêdê ji sala 2001ê ve artêşeke profesyonel e. Ew ji 347&amp;nbsp;903 [[esker]]ên li ser erka çalak û 81&amp;nbsp;229 [[karkerên sivîl]]a (2003) pêk tê. Ji bilî vê, leşkerên rezerv jî hene.
Li Fransayê robotên bejayî yên bi çeka nukleerî, robotên hewayê û robotên binavderyayî hene. Bi giştî, hêzên çekdar ên Fransî nêzî 350 serikên nukleerî hene.

Fransa dewleta çaremîn bû ku [[Çekên wêrankirina girseyî yên Fransa|çekên nukleerî]] bi dest xist. Hin ji zanyarên welêt li ser [[Projeya Manhattan]] xebitîn, ku Fransa dest pê kir ku cebilxaneya xwe ya nukleerî pêş bixe. Di destpêkê de Fransa hewl da ku bi Îtalya û Almanyaya Rojava re çekên nukleerî çêbike, lê Charles de Gaulle dixwest ku cebilxaneya Fransa bi tevahî têra xwe bike. Yekem ceribandina nukleerî li Cezayîrê di [[1960]] de pêk hat. Piştî serxwebûna Cezayîrê, Fransa dest bi ceribandina çekên xwe yên nukleerî li Polînezyaya Fransî kir.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Çawa Fransa Nuke Distîne? (Kurte Belgefîlma Anîmasyon)|url=https://www.youtube.com/watch?v=g2OuUkS2teA|dakêşana date=2021-10-07|ziman=ku|date=26.12.2020|weşanger=Dîrok girîng e}}&lt; / ref&gt;. Di navbera 1966-1996 de, welêt 193 bombeyên nukleerî li ser atolya [[Moruroa]] û [[Fangataufa]] ceribandin. Ceribandinên nukleerî di navbera dewleta Fransa û niştecihên Polînezyaya Frensî de ku daxwaza tazmînatê ji dewletê kirine, bûne sedema cûdabûna nêrînan. french-polynesia-research-finds|work=the Guardian|date=2021-03-09|date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Polynesiyên Fransî ji ber ku Macron serdana giravan dike, li ser ceribandina nukleerî hesabekê bigerin|url=https://www.france24.com/en/asia- pacific/20210727-french-polynesians-seek-a-reckoning-as-france-vows-to-open -archives-on-nuclear-testing|work=France 24|date=2021-07-27|daktime date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

[[Lejyona Biyan|Lejyona Biyaniyan a Fransî]] ji aliyê Qralê [[Louis Philippe I yê Fransa|Louis Philippe]] ve di sala 1831 de hate damezrandin da ku ji Swîsre û Alman [[Mercenas|mercên]] yên ku li Parîsê mane bi şandina wan xilas bibin. ji Cezayîrê re ji bo piştgiriya artêşa fransî li wir. Lêbelê, di rewşa îroyîn de, Legion yekîneyek elît a hêzên çekdar ên Fransa ye, her çend hîn jî hin kevneşopiyên kevn hene: leşkerên di Lejyonê de sond dixwin ji Lejyon bi xwe, ne bi Komara Fransa.&lt;ref&gt;{{Webref. |title=Lejyona biyanî ya Fransî|url= https://www.youtube.com/watch?v=jiYX1ngjjCo|Dîroka dakêşanê=2021-10-08|ziman=ku|date=27.1.2019|weşanger=Dîroka Hêsan} }&lt;/ref&gt;.

==== Artêşa Fransa ====
[[Wêne:Photo des troupes de marine.jpg|thumb|Hêzên deryayî bi [[FAMAS]] di destan de dimeşin]]
* Yekîneyên şer: 70 [[tabûr]], her wiha 2 [[tabûr]] di [[Tûgaya Frensî-Almanî]]
* Yekîneya parastinê: 18 [[tabûr]]s

Personelên leşkerî yên artêşê ji 131&amp;nbsp;039 leşkeran pêk tê.

==== Deryayî ====
* Yekîneya şer a li ser rûyê erdê: 72 keştî, 12200 deryavan
* Yekîneya keştiyên binê avê: 10 keştiyên binê avê, 3 hezar û 800 deryavan
* Balafirgeha deryayî: 152 balafir, 6800 deryavan
* Hêzên piyade yên deryayî: 1&amp;nbsp;700 leşker
Personelên leşkerî yên hêzên deryayî ji 44&amp;nbsp;595 leşker û deryavanan pêk tê.

==== Hêza Hewayî ====
[[Wêne:Bastille day flyover.4264-crop.jpg|thumb|Pêşandana hewayî li Parîsê di [[Roja Netewî ya Fransa|Roja Neteweyî]]]]
* Hêzên Hewayî yên Stratejîk (Hevgirên Nukleerî): 90 balafir, 2&amp;nbsp;300 leşker
* Hêzên hewayî: 310 balafir, 5&amp;nbsp;900 leşker
* Balafirên veguhestinê: 100 balafir
* Nêçîrvanê Baregeha Esmanî: 5&amp;nbsp;300 leşker

==== Jenderme ====
Cendirmeyan berî her tiştî li gundan û li bajarên biçûk wek hêzeke polîsan tevdigere; li bajarên mezin la [[Polîsê Neteweyî]] heye. Wezîfeyên cendirmeyan wek yên Îtalî [[Carabinieri]] û Îspanyolî [[Guardia Civil]] ne. Cendirmeyên herêmê di sala 2008an de ji 1&amp;nbsp;124 qereqolên jandarmeya herêmî, 370 taqên acîl, 271 dewriyeyên kûçikan, 92 yekîneyên sûcên wîlayetê, 383 yekîneyên sûc, 14 yekîneyên helîkopteran, 7 dewriyên polêsê çemî, 26 9 nobedarên polêsên deryayî, 26 nobedarên trafîkê yên polêsên deryayî pêk dihat. 136 baskên polîsên trafîkê û 37 yekîneyên taybet ên sûcên ciwanan.

Cendirmeyên gerok di sala 2008 de ji 123 [[squadron]]s pêk dihat. Li herêma Parîsê yekîneyeke cendirme ya jortir a gerok heye, di 6 tabûran de 4 hezar polîs, tabûra zirxî ya cendirme û yekîneya taybet a cendirmeyan jî di nav de ne. Di sala 2006an de cendirmeyên Fransî nêzî 105&amp;nbsp;hezar karmend bûn. Ji van 103&amp;nbsp;000 leşker û 2&amp;nbsp;000 jî karmendên sivîl bûn.

==== Xizmeta tenduristiyê ====
[[Pel:French medical VAB dsc06843.jpg|piçûk|Wesayîta şer a xizmeta bijîjkî]]
Xizmeta bijîjkî, ''service de santé'', şaxeke parastinê ya taybet e di nav hêzên çekdar de. Ew di nav tiştên din de pêk tê:

* 9 nexweşxaneyên hînkirinê
* 1 navenda tenduristiyê
* 2 dibistan
* 4 navendên lêkolînê

Karmendên dezgeha tenduristiyê ji 12&amp;nbsp;431 kesan pêk tê û ji wan 7&amp;nbsp;559 leşker in.

==== Xizmeta sotemeniyê ====
Karmendên servîsa sotemeniyê ji 2&amp;nbsp;444 kesan pêk tê û ji wan 1&amp;nbsp;255 personelên leşkerî ne.

=== Têkiliyên Navneteweyî ===
{{Gotara bingehîn|Mîsyonên dîplomatîk ên Fransa}}
Yekem mîsyona dîplomatîk a Fransayê di sala 1522 de dema ku şandeyek şand [[Swîsre]] hate damezrandin. Îro, Fransa xwediyê tora duyemîn a herî mezin a balyozxaneyên cîhanê ye, ku tenê [[Amerîka]] jê derbas dibe. Tevî hilweşandina desthilatdariya kolonyal a Fransayê piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa lîstikvanek navneteweyî ya girîng dimîne. Welat yek ji pênc endamên daîmî yên [[Encumena Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî]], endamê [[G7]] û herwiha endamê damezrîner ên [[NATO]], [[OECD]] û [[Ewropa ye. Yekîtî]].

==== Rêxistinên navneteweyî ====
Fransa di nav yên din de endam e:

* [[OECD]]
* [[Yekîtiya Ewropayê]]
* [[NATO]]
* [[Hevkariya Şengen]]
* [[Rêxistina Ewlekarî û Hevkarî li Ewropayê]]
* [[Konseya Ewropayê]]
* [[Latînî|Yekîtiya Latînî]]
*[[G7]]

== Demografîk ==
[[Wêne:Lyon vue depuis fourviere.jpg|thumb|Lyon piştî paytext Parîsê duyemîn bajarê herî mezin ê Fransayê ye.]]

Taybetmendiya Fransa bi wê yekê ye ku ji çend welatên cîranên xwe, wek Brîtanya Mezin û Almanya, pir zûtir [[veguhertina demografîk]] derbas bûye, ku, di nav tiştên din de, bû sedem ku welat ji bo demek dirêj xwedan nifûsa herî mezin li Ewropayê be. . Lê di sedsala 19-an de, dema ku nifûsa Ewropayê du qat zêde bû, Fransa hema hema bi nîvî zêde bû. Berevajî gelek welatên din ên Ewropî, koçberiya berbi DY ne girîng bû û Fransa demek dirêj bû welatê koçberan. Şerên cîhanê, berî her tiştî [[Şerê Cîhanê yê Yekem]], di pîramîda nifûsa welêt de xelekek kûr xist. Piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], xweşbînî bilind bû û zarokbûn bi asîman bilind bû; serdemek ku bi gelemperî jê re &quot;le Baby Boom&quot; (&quot;[[baby boom]]en&quot; tê gotin. Piştî wê yekê, bûyîna zarokan hinekî daket, heya ku dor hat ku nifşa mezinbûna zarokan ji xwe re bibe xwedî zarok.

Di van demên dawî de, mezinbûna nifûsa xwezayî ji çend welatên cîran xwedan pêşkeftinek erênîtir e. Digel vê yekê, ji ber ku nifşa pitikan teqawid dibe, welat bi karekî dijwar re rû bi rû dimîne.

=== Bajarên mezin ===
Deh bajarên herî mezin ên Fransa ev in (niştecîhên 2012, tevî derdor):&lt;ref&gt;http://insee.fr/fr/ffc/tef/tef2015/T15F014/T15F014.pdf&lt;/ref&gt;
# [[Parîs]] 12,3 mîlyon
# [[Lyon]] 2,3 mîlyon
# [[Marsîlya]] + [[Aix-en-Provence]] 1,7 mîlyon
# [[Toulouse]] 1,3 mîlyon
# [[Piçûk]] 1,2 mîlyon
# [[Bordeaux]] 1,1 mîlyon
# [[Nice]] 1 mîlyon
# [[Nantes]] 0,9 mîlyon
# [[Strasbourg]] 0,8 mîlyon
# [[Rennes]] 0,7 mîlyon

Bajarên sereke an girîng ên çandî yên Fransa ev in:
[[Ajaccio]], [[Amiens]], [[Angers]], [[Bastia]], [[Besançon]], [[Brest, Fransa|Brest]], [[Caen]], [[Cannes]], [[Clermont-Ferrand]], [[Dijon]], '''[[Grenoble]]''', [[Le Havre]], [[Lens, Pas-de-Calais|Lens]], [[Limoges]], [[Metz]], '''[[Montpellier]]''', [[Nancy]], [[Nîmes]], [[Orléans]], [[Pau]], [[Perpignan]], [[Poitiers]], [[Reims]], '''[[Rouen]]''', '''[[Saint-Étienne]]''', '''[[Toulon]]''', [[Tur]].

{{Binêre jî|Lîsteya bajarên Fransa}}

=== Ziman ===
[[Wêne:Langues de la France.svg|thumb|Nexşeya ziman û zaravayên herêmî yên Fransayê.]]
{{Gotara sereke|Zimanê fransî|Zimanê Fransî}}

Nifûsê Fransayê di [[1ê kanûna paşîn]] [[2008]]an de yên bi welatên [[ser deryayî]] ve wek 64.473.140 tê texmîn kirin.&lt;ref&gt;[http://www.insee.fr/fr/ffc/pop_age4.htm Bilan démographique 2007 : des naissances toujours très nombreuses]&lt;/ref&gt; Ew ji [[Almanya]]yê şunda duyem mezintir welata [[YE|Yekitiyê Ewropayê]] ye. Ew ji sedî 13ê (% 13) YE bi tenê pêk tîne ye.

Payîna dirêjahiya jiyanê yê di Fransayê de bo mêran 76,7 sal, bo jinan jî 83,8 e.

Piraniya fransî (% 88) bi fransî wekî zimanê xwe yê dayikê diaxivin, ku ew jî zimanê fermî yê Fransa ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - Ziman - Ziman|url=https://www.bbc. co.uk/languages/ european_languages/countries/france.shtml|works=www.bbc.co.uk|destûra wergirtinê=2021-10-07}}&lt;/ref&gt; Zimanên herêmî yên girîng ev in, [[Oksîtanî]] ([[Provensal]]), [ [Korsîkî]], [[Franko-Provensal]], [[Bretonî]], [[Katalanî]], [[Baskî]], [[Hollandî]] (Flamî) û [[Alsatî]] (zarava almanî). [[zimanê koçberan]] ya herî mezin [[erebî]] ye, bi taybetî zaravayê bakurê rojavayê Afrîkayê ku wekî [[Erebî Maghre]] tê zanîn.

Li herêmên Fransî cûrbecûr [[Zimanên Polînezî]], [[Zimanên Arawak]] an [[Zimanên Krêolî]] tên axaftin lê zimanê Fransî tenê zimanê fermî ye.&lt;ref&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Erdnîgarî Niha! Fransa|url=&lt;/nowiki&gt;https://www.youtube.com/watch?v=g0QrBphsioM&amp;list=PLR7XO54Pktt-h8T-dtr4MXy0_MpbWukHW&amp;index=16%7CDîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku|weşanger=Cografya Niha!} &lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; Di Gulana 2021ê de, Serokomar Macron soz da ku piştgirî bide zimanên hindikahiyên neteweyî, lê pêşnûmeqanûnek ku destûrê dide bikaranîna van zimanên hindikahiyan wekî zimanê perwerdehiyê li dibistanan red kir. Dadgeha Bilind a Fransayê jî ji bo vê yekê nîqaş kir û serî li makezagonê da ku tenê zimanê fermî yê dewletê Fransî ye.

Di dibistana fransî de, [[Îngilîzî]] bi gelemperî yekem zimanê biyanî ye (ne mecbûrî ye, lê ji sedî 90&amp;nbsp; xwendekaran Îngilîzî hildibijêrin) û piraniya xwendekar [[Spanî]], [[Almanî]] an [[Îtalî] dixwînin. ] wekî zimanê sêyem, ku di nav wan de Spanî ya herî berbelav û Almanî ya duyemîn a herî gelemperî ye.

=== Dîn ===
{{Gotara bingehîn|Dêra Katolîk a Romayî li Fransa}}
Di sala 2009 de ji sedî 64&amp;nbsp;ji nifûsê [[Dîra Katolîk a Romayê|Katolîk]], ji sedî 4 [[Îslam|Misilman]], ji sedî 3&amp;nbsp; [[Protestan]] bûn.&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=catho&gt;[http&lt;/nowiki&gt; : //www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 La France catholique mais moins pratiquante] - La Croix. 29 Kanûn 2009 {{fr îkon}}&lt;/ref&gt;

Ji sala 1905-an vir ve, Fransa xwediyê qanûnek e ku dêrê û dewletê ji hev vediqetîne û ku [[azadiya olî]]an nas dike.

Demek dirêj, Dêra Katolîk bandorek girîng li ser jiyana civakî ya fransî kir. Li Fransayê, [[keşîş|jiyana rahîb]] pêş ket û katedralên [[Sedsalên Navîn|sedsalên navîn]] yên wî welatî abîdeyên hêz û pozîsyona navendî ya Dêra Katolîk in. Piştî şerên olî yên bi xwîn, Protestanên Frensî ([[Huguenots|Huguenots]]) bi [[Edîktê Nantes]] [[1598]] azadiya olî bi dest xistin. Di [[sedsala 17-an]] de, padîşah û dîwan zilamên dêrê xistin xizmeta xwe: Cardinal Richelieu û Mazarin çarenûsa welêt rêberî kirin. [[Şoreşa Fransî]] li dijî Dêrê û hem jî li dijî komên din ên xwedî îmtiyaz derket. Di bin Napolyon de, helwesta Protestanan xurt bû. Piştî şerên dêrê, [[1905]] têkiliyên di navbera dêrê û dewletê de qut bûn. Fransaya nûjen bi giranî [[civaka laîk|civaka laîkbûyî]] ye. Nêzîkî 3 ji sedî yê niştecîhan (bi piranî Afrîqaya Bakur) xweyê [[Îslam]] didin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;&gt;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&lt;/ref&gt;

Li gorî statîstîkên 2020, olên sereke yên Fransa Xiristiyanî, Îslam, Cihûtî û Bûdîzm bûn. Hejmara ku ne aîdî tu oleke rêxistinkirî ne ev e {{nowrap|20,830,000}}.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Nifûsa li gorî ol li Fransa 2020|url=https://www.statista.com/statistics/459982 /population-distribution-religion-france/|works=Statista|Dîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;.

== Çand ==
[[Wêne:Produits régionaux - photo CPPR.jpg|thumb|Pênîr, sosîs, şerab û xwarinên din ên fransî. [[Pêjgeha Fransî]] cîhanê navdar e.]]
Fransa hezar sal e welatekî çandî yê pêşeng e. Pêşveçûn dewlemend û di heman demê de yekreng bû, ku nehiştiye ku nûbûnên wêrek berdewam di hemî warên çandê de pêk werin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;/&gt;

* [[Dîroka Hunerê ya Fransa]]
* [[dîwarê Aubusson]]
* [[Tapestry]]
* [[Lîsteya katedral, dêr û keşîşxaneyên Fransa]]
* [[Karîkatorên franko-belçîkî]]
* [[Mîmariya fransî]]
* [[Fîlma fransî]]
* [[Wêjeya Fransî]]

===Çanda gelêrî===
Fransî [[çanda gelerî]] bingeha wê di [[Galîk]] de ye ku bandora wê piştî dagirkirina ji, wek nimûne, [[Empiremparatoriya Roma|Rom]], [[Frank]], [[Alman]] û [[ Vikings]]. Bi ser de, hindikahiyên çandên ne-asîmîlebûyî hene, wek mînak [[Bask (gel)|Bask]], Breton û [[Alman]]. Ev cûdahiyên berbiçav di navbera bakurê Fransa bi [[Celtic]] û bandorên Almanî de dide, û başûrê ku ji hêla çanda Deryaya Navîn ve tête diyar kirin, welat dikare li gorî vexwarin, şerab li başûr, [[cider]] li bakurê rojava û [[ birra]] li bakurrojhilat . Li başûr, bêtir karakterek Romayî heye, ku ji bo nimûne, di sêwirana xaniyan û çandiniya zeytûnan de diyar dibe. Li bakur bêtir têkiliyek almanî heye, ku di cûreyên çandiniyê de tê dîtin û ku ew di dereceyek mezintir de li şûna [[rûnê zeytûnê]] [[rûn]] bikar tînin. Lêbelê, Roma, bi hêmanên Keltî, ji bo çanda gelêrî ya Frensî yekreng e, mînakên vê yekê çandiniya genim, kevneşopiya dêrê, adetên cejnê û qanûnên Romayê ne.&lt;ref&gt;{{Cite book |title=Nationalencyklopedin |weşanger=[[Bokförlaget Bra Böcker AB]] | cihê weşanê=Höganäs |sal=1991 |isbn=91-7024-621-1 }}&lt;/ref&gt;

=== Spor ===
[[Wêne:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|[[Tour de France]].]]

* [[Tîma futbolê ya mêran a neteweyî ya Fransa]]
* [[Şîva werzişê]]
* [[Parkorman|Parkour]]
* [[Skateboard]]
* [[Tour de France]]
* [[Prix d'Amérique]] û [[Civîna Zivistanê ya Fransî]]

== Aborî û binesazî ==
[[Wêne:Champagne vineyard and Church.jpg|thumb|Fransa yek ji mezintirîn hilberînerên şerabê li cîhanê ye.]]
[[Wêne:A380-a.jpg|thumb|Balafira [[Airbus A380]] li Parîsê 2005 li pêşangehê ye.]]
Jiyana karsaziya Frensî piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] bi bingehîn strukturê xwe guhertiye. Berê çandinî pîşesazîya sereke bû, lê îro tenê ji %7ê nifûsê kar dike, lê ji %30 di pîşesaziyê de û ji %60 jî di sektora xizmetguzarî de kar dikin. Fransa bûye yek ji welatên pîşesazî yên pêşeng ên Ewrûpayê ku hilberîna teknolojiya bilind di pêş de ye, hinekî jî wekî encama rêveberiya hukûmetê ya bihêz di serdema piştî şer de. Di çarçoveya hevkariya Ewropî de, Fransa ji damezrandina Yekîtiya Komir û Pola [[1952]] ve ajotiye. Cûdahiyên herêmî yên mezin hem di warê çandinî û hem jî di pîşesaziyê de hene, û bextewariya aborî bi rengek neyeksan tê dabeş kirin. Li rojhilatê xeta ji [[Le Havre]] li ser Kanala Englishngilîzî heya Marsîlya li başûrê Fransa (bi navê [[Le Midi]]) piraniya pîşesaziyê û standardek jiyanê ya bilind tê dîtin; li beşên xizan ên navendî û başûrê rojavayê welêt, karsazên piçûk, pîşesaz û cotkarên piçûk serdest in. Lêbelê, gelek Fransî ji kontrola navendî ya bihêz a ji Parîsê nerazî ne û vê dawiyê hewldan hatin kirin ku hilberînê biguhezînin û navendên nû ji bo mezinbûna aborî ava bikin.

Çandiniya ku demeke dirêj bêaqil bû, niha bi giranî mekanîze ye û cotkariya mezin tê destpêkirin. Tenê ji 1/3 ê herêmê tê çandin, avhewa û ax xweş e û Fransa yek ji hilberînerên çandiniyê yên Ewropa û cîhanê ye. Hilberîna zêde dibe sedema pirsgirêkan û pêşbaziya mezin a li bazara [[Yekîtiya Ewropî|YE]] bû sedema nerazîbûnên tund ên cotkarên fransî yên hêrs. [[Genim]] li hilberîna dexl serdest e, lê [[ misir]], [[ ceh]] û [[ ceh]] jî têne çandin. Berhemên din ev in [[patata]] û [[Şekir|şekir]], [[fêkî]] û [[zebze]] ([[Normandî]] û [[Brîtanya]], [[Geliyê Loire]], [[Provence]]). Wekî hilberînerek [[ şerab]], Fransa bi gelek herêmên şerabê re pêşeng e ([[Bordeaux]], [[Bourgogne]], [[Beaujolais]], [[Roussillon]], [[Champagne]]). Çandiniya heywanan (Brîtanya, Normandiya û herêmên çiyayî) goşt û şîrên bi kalîte peyda dike. Masîgirên Atlantîk û Deryaya Bakur girîng in. Taybetmendiyek çandiniya îsotê li perava rojava ye.

Pîşesaziya kevneşopî ya hesin û pola ya fransî li bakur û bakur-rojhilat li ser bingeha maden û kana komirê ya herêmê bû. Li vir, krîza pola ya navneteweyî bi giranî ketiye û kanî û hesinkaran kar kêm kirine an jî hatine girtin. Ji bilî madenê hesin, [[boksît]] tê derxistin (mîneralê bi navê bajarê Les Baux li Provence hatiye binavkirin); Fransa li Ewropayê hilberînerê sereke yê baksît e, ku di hilberîna aluminiumê de tê bikar anîn. Hin neft û gaza xwezayî (li başûrê rojava) û gelek [[hêza hîdro]] heye. Li Fransayê dora çil santralên nukleerî hene (piranî li Ewropayê). Li Saint-Malo li Brittany kargehek mezin a tîrêjê hate çêkirin. Li kêleka endezyariyê (keştiyan, çêkirina otomobîlan), berfirehkirina hilberîna teknolojiya bilind (balafir, telekomunikasyon û elektronîkên din) û pîşesaziya kîmyewî, pîşesaziyên kevneşopî û hilberên pîşesaziyê pozîsyonek bihêz diparêzin (xwarin, cam û porselen, tekstîl û tiştên modê, bîhnxweş û kozmetîk. ). Tûrîzm xwedî girîngiyeke mezin a aborî ye; dora 30 milyon tê çaverêkirin. serdanên biyanî her sal (di nav yên din de diçin Parîsê, kelehên Geliyê Loire, seyrangehên deryayê yên li ser Riviera (Frensî Côte d'Azur, &quot;Azure Coast&quot;) û seyrangehên werzîşên zivistanê yên Alper. Pêjgeha kevneşopî ya fransî bala gelekan dikişîne. tûrîst.&lt;ref name=&quot;All Countries of the World 2000 Bonnier Lexicon&quot;/&gt;

Fransa dikare wekî aboriyek berbiçav a tevlihev (''économie mixte'') were pênase kirin&lt;ref&gt;https://fr.wikipedia.org/wiki/Économie_mixte&lt;/ref&gt; ku di aboriyê de xwedî rêjeyek bilind a xwedîtiya giştî ye, yek ji ya herî bilind di [[OECD]] de. Aboriya Fransa yek ji wan ên herî pêşkeftî yên cîhanê ye û bi tundî li ser [[teknolojiya bilind]] ye. Piştî [[DYA]], [[Çîn]], [[Japonya]] û [[Almanya]] li cîhanê pêncemîn mezintirîn tê hesibandin.

Li gorî [[Rêxistina Bazirganiya Cîhanî]], di sala 2003 de, Fransa piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya, Japonya û [[Çîn]] di cîhanê de pêncemîn îxrackarê herî mezin ê bazirganiyê bû û piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya û Chinaîn jî çaremîn îtxalkarê herî mezin bû.

Li gorî [[OECD]], di 2003 de Fransa li pêş Dewletên Yekbûyî û [[Belçîka]] xwedan para herî mezin a veberhênana biyanî bû (wek sedî tê hesibandin). Bi bernameya xwe ya [[navokî]] re, Fransa di heman demê de welatê herî bilind ê xwebexşînê ye li [[Ewropa Rojava]] û yek ji heft welatên herî pîşesazî yên cîhanê ye ku herî kêm [[karbondîoksît] hilberîne. ]. Ji ber vê yekê standarda jiyanê li Fransayê pir bilind e.

Aboriya Fransî bihevrebûna aboriya bazarê û destwerdana hukûmetê ya bihêz lê kêm dibe. Qadên mezin ên axa berdar, karanîna [[teknolojiya]] nûjen û subvansiyonên li hev kirin ku Fransa bikin neteweya pêşeng [[cotanî]] ya Ewropaya Rojavayî. Aboriya Fransa, piştî windakirina [[Cezayîr]] di [[1960]] de jî, di cîhanê de yek ji bihêztirîn e. Fransa di heman demê de xwediyê [[pîşesaziya fezayê]] pêşeng e û yek ji du neteweyên Ewropî ye ku xwediyê [[porta fezayê]] ya neteweyî ye - ya din jî [[Esrange]] li Swêdê ye.

Dewleta Fransa xwediyê beşeke mezin ji [[binesaziya]] welat e û xwediyê sereke yê çend şirketên [[rêhesin]], [[elektrîk]], [[firevanî|firevanî]] û [[telekomunîkasyon]] ye. lê ji destpêka salên 1990'î ve bi awayekî zêde kontrola xwe li ser van sektoran azad kiriye. Dewlet par bi perçe pişkên xwe yên li şirketên fransî yên wekî [[France Telecom]], [[Air France]] û di [[sîgorte]]yên din, [[Leşkerî|berevanî]] û [[banke]] de firot dikan.

Fransa [[ewro]] bi 10 endamên din re [[1'ê Çile]] [[1999]] dest pê kir û di destpêka [[2002]] de, pereyên û notên euro bi temamî şûna [[Franka Frensî|Franka Frensî]] danî.

Ji [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa gav bi gav hem ji hêla siyasî û hem jî ji hêla aborî ve nêzikî Almanyayê dibe û her du welat bi gelemperî di nav [[Yekîtiya Ewropî] de wek duya pêşeng a entegrasyona Ewropî têne hesibandin.

Fransa salane 79 mîlyon [[Tûrîzm| tûrîst]] dikişîne, ku ev yek ji ya ku li wî welatî dijî bi girîngî zêdetir e, ku ew dike cihê geştiyariyê yê herî populer ê cîhanê li pêş [[Spanya]] (51,7 mîlyon) û [[DYA]] (41,9 mîlyon) li gorî [[Rêxistina Tûrîzmê ya Cîhanê]] (WTO).

Tûrîst ji hêla bajarên bi eleqeya [[çandî]] mezin, seyrangehên serşuştinê û ski, dîmenên îdylîk û metropolên cîhanê [[Parîs]] dikişin.

''Binêre jî'': [[:Kategorî:Şirketên Fransî]]

=== Pêşketina aborî ji salên 1990-î ve ===
Fransa di 1999 de tevlî ê sîstema refahê ya welat ji bo dewletê buha bû, ev jî tê wê maneyê ku welat neçar ma ku di çarçoveya qaîdeyên EMU de bimîne. Dewlet neçar ma ku deynan bigire da ku kêmasiyên butçeyê bigire, ev yek jî dibe sedem ku deynê derve carinan digihîje du ji sê parên GDP ya welat. Vê yekê di mezinbûna aboriyê û jûreya tevgerê ya hikûmetê de pirsgirêk çêkir.

Di salên 1990î de, bi saya bazara navxweyî ya Yekîtiya Ewropayê, bazirganiya derve li Fransayê geş bû. Wê demê hinardekirin ji îthalatê mezintir bû.&lt;ref name=&quot;landguiden.se&quot;&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: bazirganiya derve ya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/ Bazirganiya derve | sernav = Kopiyek arşîvkirî | tarîxa wergirtinê = 2014-05-17 | arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517132755/http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/Utrikeshandel | tarîxa arşîvê =17 Gulan 2014 }}, 4ê Cotmeha 2012-an hatiye nûkirin, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat ji salên 2000-an vir ve ji hinardekirinê bêtir îthalat wergirtiye, di nav tiştên din de, girêdayîbûna bi hinartina petrolê.&lt;ref name=&quot;landguiden .se&quot;/&gt;

Îxalata mal û karûbaran ku ji sedî 1994'an de 21% û di sala 2010'an de jî %28 bû.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/Laender/Frankrike/(show)/indicators/(indicator)/ 587 hat standin 2014-04-07&lt;/ref&gt; Di heman demê de, hinardekirina mal û karûbaran ku ji sedî 22% û 25% ji GDP ya welêt tê pîvandin.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/ Laender/Frankrike/(nîşan bide)/nîşandan/(nîşandan)/586, hatiye standin: 07-04-2014&lt;/ref&gt;

Dema ku Fransa di sala 1999-an de beşdarî EMU bû, GDP-ya wan 1.4 trîlyon dolar bû û di sala 2012-an de, GDP gihîştibû 2.6 trîlyon $, ku di GDP-ê de% 86 zêde bû.

Di sala 2005 de, îndeksa di civaka karsaziya fransî de ji 104.8 daket 102.2,&lt;ref&gt;Lundin, Tomas, svd.se, https://www.svd.se/0-fakta-krissiffror-duggar-tatt-over- europa , 2005-04-30, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; û hinardekirina Fransî di hemû sektoran de ji bilî aliyê xwarinê kêm bû.&lt;ref&gt;Rosin, Björn Erik, svd.se, https://www.svd. binêre/stort-upsving-for-fransk-economie, 2006-09-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat di heman serdemê de baş bû, lê tevî vê yekê, GDP-ya welat bû duyemîn ya herî kêm. di 2005 de li Herêma Euro. &lt;ref&gt;Wezareta Karûbarên Derve, regeringen.se, {{Cite web|url=http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |title=Copy arşîvkirî | date retrieval=2014-05-15 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140410193555/http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |tarixa arşîvê=2014- 04-10 }}, 2008-04-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tradingportalen.com/nyheter/tecken-pa-ekonomisk-aterhamtning- i-euro-omradet/|sernav=Nîşeyên başbûna aborî li herêma Euro|weşanger=Portalen Bazirganî|dakêşandin um=13 Hezîran, 2005}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2007’an de li Fransayê aborî careke din xera bû û di sala 2008’an de ji ber krîza darayî ya li welatên Ewropa û cîhanê careke din welat ketibû ber paşketinê. Li welêt bêkarî zêde bû û pîşesaziya otomobîlan a Fransayê xirab bû. Paşê hukûmetê di veberhênanên di sektora giştî de, piştgirî ji bo pîşesaziya otomobîlan û bihuştên bacê û deynên bank û pargîdaniyan veberhênan kir. Di sala 2009 de, aboriya Fransa ji sedî 2,7 kêm bû, lê di dawiya salê de mezinbûn berevajî bû û di sala 2010 de GDP ji sedî 1,5 zêde bû. Lêbelê, aborî ji ber sistbûna aboriya cîhanê zêde mezin nebû.&lt;ref&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: Aboriya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/ Europa/Frankrike/Ekonomi | sernav=Nûpek arşîvkirî |dîrokê vegerandinê=2014-05-15 |arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517195018/http://www.landguiden.se/Lander/Europa /Frankrîke/Ekonomi |arşîv date=17 Gulan 2014 }}, nûvekirî, 4ê kewçêrê, 2012, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt;

Di hilbijartinên serokatiyê yên sala 2012an de, Fransa gelek xebitî ku kêmasiya bûdceya xwe bigihîne sînorê Yekîtiya Ewropayê ji sedî 3. Mezinbûna wan bi qasî %0,4 kêm bû û deynê neteweyî jî ji %90ê GDP bû. Ji ber vê yekê ji bo Fransa girîng bû ku mezinbûna welêt zêde bike û deynê neteweyî kêm bike. [[François Hollande]] ji bo dewlemendan, karsazên mezin, bank û şîrketên petrolê, ku wî di hilbijartinan de bi ser ket, polîtîkayeke hişkbûnê bi bacên bilindtir pêşniyar kir.&lt;ref&gt;Küchler, Teresa, SvD, Francois Hollande ji dewlemendan bistînin, https :// www.svd.se/francois-hollande-ska-ta-fran-de-rika, hatiye standin: 2014-05-06&lt;/ref&gt;

Di sala 2013’an de ji bo aboriya Fransa hîn jî pirsgirêk hebûn. Hilberîna otomobîl, pola û elektronîk (ku li Fransayê çavkaniyên sereke yên îxracatê ne) ji bo wan bihatir bû ji Asya û yên mayî yên Ewropayê. Ev bû sedema kêmbûna hinardekirinê. Di sala 1999 de, Fransa %7 ji hinardekirina cîhanî pêk dihat, lê di sala 2013 de ew daket %3.&lt;ref&gt;https://www.svd.se/frankrike--det-storsta-hotet-mot-euron, 2013- 01 -11, hatiye standin: 2014-05-13&lt;/ref&gt;

Di 2014 de, mezinbûna GDP hema hema nayê guhertin.&lt;ref&gt;Parîs TT-Reuters, svd.se, https://www.svd.se/trog-tillvaxt-i-eurozonen, hatiye wergirtin: 2014-05-15&lt;/ref&gt;

=== Binesazî ===
==== Veguhastin====
[[Wêne:Viaduc de la Rague et TGV (2014).JPG|thumb|Trêna bilez a TGV li başûrê Fransayê.]]

Firokeya herî mezin a Fransa [[Air France]] ye, ku difire cihên li Fransa, Ewropa û yên din ên cîhanê. Mezintirîn [[balafirgeha]] [[Balafirgeha Parîs-Charles de Gaulle]] li derveyî [[Parîs]] ye. Balafirgeh yek ji mezintirîn li [[Ewropa]] û xalek danûstendinê ya girîng e.

Trafîka trênê baş pêşkeftî ye û li ser gelek rêgezan bi hewayê re pêşbaziyê dike. Trafîk nayê verastkirin (her çend pêşniyarên weha hene) û di serî de ji hêla dewletê ve tê xebitandin [[SNCF]]. Trêna bilez [[TGV]] li ser rêyên wekî [[Parîs]]-[[Lyon]] populer e.

Trên ji Parîsê diçin bajarên din ên Ewropî yên wekî [[London]] û [[Bruksel|Brûksel]]. Di dîrokê de, Parîs ji bo [[Orient Express]] jî yek ji stasyonên navendî bû.

Fransa yek ji mezintirîn toreyên rê li cîhanê ye. Ev bi qasî 800&amp;nbsp;hezar kîlometir e ku 7100 kîlometre [[otoban]] ye. Piraniya otobanên Fransayê, bi kîlometreyan, otobanên bi bacê ne. Ev rê ji aliyê hikûmetê yan jî şîrketên taybet ve tên xwedîkirin û xebitandin. Di dawiya salên 1990-an û destpêka salên 2000-an de, dewleta Fransa hêdî hêdî xwedîtiya xwe li van pargîdaniyan kêm kir. Fransa xwedî trafîka rastê ye.

==== Mail, telefon û Înternet ====
Fransa ji bo demek dirêj li paş welatên pêşkeftî yên din mayî, lê naha digihîje û berfirehbûna [[banda fireh]] bi lez û bez ber bi pêş ve diçe.

====Perwerdehî û lêkolîn====
[[Wêne:Place et chapelle de la Sorbonne à Paris.jpg|thumb|[[Zanîngeha Parîsê]]]]
Di sedsala 12-an de wekî yek ji kevintirîn zanîngehên cîhanê hate damezrandin, piştî [[Gulan] bû nav 13 zanîngehên cuda yên dewletê yên serbixwe. Rabûn]]. Di wêneyê de avahiya zanîngehê [[Sorbonne]]

Bi têgînên ''école primaire'' (dibistana seretayî) tê wateya serdema ''école maternelle'' û ''école élémentaire'', dema ku ''pileya duyemîn'' an jî ''duyan'' bi gelemperî ji bo '' tê bikaranîn. collège'' û ''lycée'', hevwateya [[Li ser têgîna dualîsmê (kitêb)|gymnasium]] ya Swêdê ye.

Li Fransayê, dibistana mecbûrî di şeş saliya xwe de dest pê dike, lê ji sê saliyê (carinan jî du salî) heya şeş saliya xwe &quot;école maternelle&quot; ya dilxwazî ​​heye ku ji hemî zarokên ku li Fransa dijîn re vekirî ye. hejmareke zêde ya zarokan beşdarî perwerdeyê dibin. Di şeş saliya xwe de, tu diçî ''école élémentaire'', piştî wê jî ''kolêj'' li pey tê û heta tu 15 salî diçî wir.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Xwendina bilind a fransî xwedan kevneşopiyek dewlemend e ku vedigere Serdema Navîn. Li paytext, [[Zanîngeha Parîsê]], ku di sedsala 12-an de hate damezrandin, bû yek ji kevintirîn û girîngtirîn saziyên xwendina bilind û lêkolînên akademîk ên cîhanê. Yekem [[Doktor|doktora]] di dersên [[Îlahîyatnasî]] û [[Mirovnasî|humanîstî]] de li vir hatin pêşxistin.

Şoreşa Fransî bilindbûna ''grandes écoles'' dît, kolêj - bi gelemperî leşkerî, teknîkî an zanistiya siyasî ne - ku paşê ji ber rola wan di nav dezgeha leşkerî ya berfireh a piştî-şoreşê ya Frensî de bi prestîj mezin bûn.

Piştî [[Serhildana Gulanê]] ya 1968, Zanîngeha Parîsê di nav 13 zanîngehên dewletê yên serbixwe de hate dabeş kirin.

== Mijarên têkildar ==

* [[Fransayî]]
* [[Zimanê fransî]]
* [[Fransiyûm]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|France}}

{{YE}}
{{Dewletên Ewropayê}}

[[Kategorî:Fransa| ]]</text>
      <sha1>o2ur84w3wepurwzfvx7nzn3vyud8avp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093321</id>
      <parentid>1093320</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T18:41:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="52139" xml:space="preserve">{{çavlêgerandin}}
{{Infobox welat
 | nav               = ''République Française''
 | navê_fermî        = 
 | navê_kurdî        = Komara Fransayê
 | al                = Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg
 | girêdana_alê      = Alaya Fransayê
 | nîşan             = Armoiries république française.svg
 | girêdana_nîşanê   = Nîşana Fransayê
 | dirûşm            = Liberté, Égalité, Fraternité&lt;br /&gt;(bi kurdî: Azadî, Wekhevî, Biratî)
 | sirûda_netewî     = La Marseillaise
 | cîh               = Mapadefrancia.svg
 | cîh_sernav        = 
 | zimanên_fermî     = [[Fransî]]
 | zimanên_tev       = [[Alsasî]], [[baskî]], [[bretonî]], [[katalanî]], [[korsî]], [[flemanî]], [[frankoprovenzal]], [[oksîtanî]], zimanên din ên [[Oïl]].
 | paytext           = [[Parîs]]
 | koordînat_paytext = {{Koord|48|51|N|2|21|E|type:country}}
 | bajarê_mezin      = [[Parîs]]
 | sîstema_siyasî    = [[Komar]]
 | serok_cure        = Serokomar
 | serok_nav         = [[Emmanuel Macron]]
 | serok_cure1       = Serekwezîr
 | serok_nav1        = [[Jean Castex]]
 | serok_cure2       = 
 | serok_nav2        = 
 | rûerd             = 675.417
 | av                = 0,26
 | gelhe             = 67,399,000
 | gelhe_sal         = [[2021]]
 | berbelavî         = 116
 | serxwebûn         = 
 | TBH_giştî         = 
 | TBH/kes           = 
 | TBH_sal           = 
 | dirav             = [[Ewro]] (EUR)
 | dem               = [[UTC+1]]
 | nîşana_înternetê  = .fr
 | koda_telefonê     = +33
 | nexşe             = Frankreich Relief.png
 | nexşe_sernav      = 
}}
'''Fransa''' yan jî '''Komara Fransî''', ({{Bi-fr|France}}, /fʁɑ̃s/) yan jî (République Française, xwendin: /ʁepyblik fʁɑ̃sɛz/) welatek navparzemînî ye ku li [[Ewropaya Rojava|Ewropayê Rojava]] û herêm û deverên derveyî yên li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] û [[Okyanûsa Atlantîk]], [[Okyanûsa Mezin|Pasîfîk]] û [[Okyanûsa Hindî]] vedigire. Qada wê ya metropolê ji [[Rhine]] heta [[Okyanûsa Atlantîk]] û ji [[Deryaya Navîn]] heta [[Qenala îngîlîzî]] û [[Deryaya Bakur]] dirêj dibe.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-21|title=French Guiana|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Guiana&amp;oldid=1099654171|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-06-17|title=Administrative divisions of France|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Administrative_divisions_of_France&amp;oldid=1093564080|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-26|title=French Southern and Antarctic Lands|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Southern_and_Antarctic_Lands&amp;oldid=1100569184|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Herêmên dervayê [[Guyana Fransî]] li [[Amerîkaya Başûr]], [[Saint Pierre]] û [[Miquelon]] li [[Atlantîka Bakur]], [[Hindistanên Rojavayê Frensî]] û gelek giravên li [[Okyanûs|Okyanûsa]] û [[Okyanûsa Hindî]] hene.  Ji ber gelek deverên xwe yên peravê Fransayê hene, xwediyê devera herî mezin a aborî ya taybet a cîhanê ye. Fransa li parzemîna [[Ewropa|Ewropayê]] bi [[Belçîka]], [[Lûksembûrg|Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Monako]], [[Îtalya]], [[Andorra]], [[Spanya]]  [[Holenda]], [[Sûrînam]] û [[Brezîl]] li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] bi navgîniya deverên xwe yên derveyî li [[Guyana Fransî]] û [[Saint Martin]] re sînorên xwe parvedike. Hijdeh herêmên wê yên entegre (pênc ji wan li derveyî welat in) li qadeke hevgirtî ya 643.801 km² vedigire&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|title=The World Factbook|date=2014-01-31|website=web.archive.org|access-date=2022-07-27}}&lt;/ref&gt; û li gorî daneyên gulana sala 2021an zêdetirî 67 mîlyon kes li Fransa û li herêmên wî dijîn. Fransa komarek nîv-serokatî ya yekgirtî ye ku paytexta wî bajarê [[Parîs]] e. Bajarê [[Parîs|Parîsê]] bajarê herî mezin ê Fransayê ye û navenda çandî û bazirganî ya sereke ye. Deverên din ên bajarî yên sereke [[Marsêy|Marseille]], [[Liyon]], [[Toulouse]], [[Lille]], [[Bordèu|Bordeaux]] û bajarê [[Nice|Niceê]] ye.

== Dîrok ==
===Serdema navîn a destpêkê===
Di dawiya [[Serdema Kevnare]] de, Galiya kevnar li çend padîşahiyên Almanî û herêmek Gallo-Romî ya mayî, ku wekî [[Padîşahiya Syagrius]] tê zanîn, hate dabeş kirin. Di heman demê de, Brîtanîyên Keltî ku ji rûniştgeha [[Anglo-Sakson]] a [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ku direvin, li beşa rojavayê Armorica bicih dibin. Di encamê de, nîvgirava [[Armorican]] hate guherandin û navê nîvgiravê wekî Brittany hate guhertin, çanda Keltîk hate vejandin û padîşahiyan piçûk ên serbixwe li herêmê hatin demazirandin.

Yekemîn rêberê ku dibe padîşahê hemû Frankan Clovis I ye ku di sala 481ê de dest bi serweriya xwe kir û di sala 486an de hêzên paşîn ên waliyên [[Romaya Kevnare|Romayê]] yên parêzgehê têk bir. Clovis başûrê rojava ji Visigoths vegerand, di sala 508an de hate imad kirin û xwe wekî mîrê [[Almanyaya Rojava]] îlan kir.

[[Clovis I]] piştî hilweşîna [[Împeratoriya Romê|Împaratoriya Romayê]] yekem fetihkarê Almanan e ku ji Arianîzmê, ji Xirîstiyaniya Katolîk derdikeve. Bi vî awayî ki aliyê papatiyê ve sernavê &quot;Keça Mezin a Dêrê&quot; (bi fransî: La fille aînée de l'Église) li Fransayê hate dayîn û ji padîşahên Fransî re jî &quot;Padîşahên Herî Xiristiyan ên Fransayê&quot; (Rex Christianissimus) dihate gotin.

[[Frankan]] çanda [[Xiristiyanî|xirîstiyan]] a [[gallo-romî]] wergirt û Galiya kevnar di dawiyê wekî Francia (&quot;Welatê Frankan&quot;) hate binavkirin. Frenkên elmanî, ji xeynî li Gauliya bakur ku li wir niştecihên Romayî kêm zêde bûn û zimanên elmanî lê derketin, zimanên romanî pejirandibûn. Clovis bajarê [[Parîs|Parîsê]] wek paytexta û xanedana Merovîng ava kir lê padîşahiya wî piştî mirina wî bidawî bû. [[Frankan]] erdê xwe bi tenê wekî milkek taybet dihesibandin û di nav mîrateyên xwe de parve dikirin, ji ber vê yekê çar padîşahî ji yên [[Clovis]] wekî [[Parîs]], [[Orléans]], [[Soissons]], û [[Rheims]] derketine holê. [[Padîşahên Merovîng]] ên paşîn desthilatdariya şaredarên xwe yên qesrê (serokê malê) winda kirin.Yek ji şaredarê qesrê, [[Charles Martel]], di [[Şerê Tours]] (732) de êrîşek [[Xanedana Emewiyan|Emewiyan]] a Galî têk bir û di nav padîşahiya Frankiyan de rêz û hêz wergirt. Kurê wî, [[Pêpenê Kurtbir|Pepinê Kurt]], taca Francia ji Merovîngiyên qelsbûyî girt û xanedana Karolîngiyan ava kir. Kurê Pepin, [[Karlê Mezin|Charlemagne]], padîşahiya Frankish ji nû ve li hev kir û li seranserê [[Ewropaya Rojava]] û [[Ewropaya Navendî]] împaratoriyek mezin ava kir.

== Erdnîgari ==
Dewleteke navendîparêz û yekneteweyî ye. Welatê cîranê wê li Ewropayê ev in: [[Belgiya]], [[Lûksembûrg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Spanya]], [[Andorra]]

Sînorên Fransa li bakur bi [[Atlantîk]] û li başûr bi [[Deryaya Spî]] re hene. Ji bilî li [[Ewropa]] erda Fransa li [[parzemîn]]ên din jî heye. Li [[Karîbîk]]an wek mînak [[Saint-Martin]], li [[Emerîkaya Başûr|Başûrê Amerîkayê]] [[Guayanaya Fransî]], li qeraxên [[Emerîkaya Bakur|Bakurê Amerîkayê]], li Okyanûsa Hindê û li [[Okyanûsya]]yê herêm û welatên girêdayî Fransa hene.

=== Erdnîgariya Xwezayî===
[[Wêne: Most beautiful villages of the world montsoreau 2.jpg |thumb|[[Loire]] li [[Montsoreau]], [[Geliyê Loire]].]]
Fransa ji [[Derya Spî]] heta [[Deryaya Bakur]] û ji [[Rhine]] heta [[Atlantîk]] dirêj dibe. Ew bi [[Brîtanyaya Mezin]], [[Belçîka]], [[Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Andorra]] tê hevsînorkirin. û [[Spanya]]. Li derveyî welatê dayikê, Fransa bi [[Brezîlya]], [[Sûrîname]] û [[Hollanda]] re sînorên bejahî parve dike.

Ji bilî welatê dayika [[Ewropaya Rojava|Ewropa Rojava]] (''la métropole''), Fransa ji herêmên [[Amerîkaya Bakur]], [[Hindîstana Rojava|Karibîk]], [[Amerîkaya Başûr]], [Okyanûsa Hindî]], [[Okyanûsa Pasîfîk]] û [[Antarktîka|Antarktîk]] (îdiayên li ser qada axa Antarktîkê ji hêla piraniya welatên cîhanê ve nayê pejirandin).

Fransa ji deştên peravê yên li bakur û li rojava yên bi Atlantîk û Deryaya Bakur heta zincîreyên çiyayên mezin, [[Pyrenees]] li başûr û [[Alpê]] li başûr, [[Pyrenees]] li bakur û li rojavayê rojhilat bi [[Ewropa]] lûtkeyên çiyayên herî bilind (derve [[Qafkas]]), [[Mont Blanc]], 4&amp;nbsp;810 metre. Di hundurê de rêzeçiyayên din ên wekî [[Navenda Massif]] û [[Vosges]] hene. Chaine de Puys li Massif Central, girseyek çiyayî ya bi derdora 80 volkanên neçalak, di Tîrmeha 2018-an de wekî [[Mîrateya Mîrateya Cîhanê]] hat destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://whc.unesco.org /ku/list/ 1434|sernav=Chaine des Puys - Qada tektonîkî ya Limagne|Dîroka dakêşanê=2018-07-05|paşnav=Navenda|nav=Mîrateya Cîhanê ya UNESCO|works=whc.unesco.org|ziman=ku }}&lt;/ref&gt;

Fransa di navbera çar [[pergalên çem]] yên mezin de dabeş dibe, ku sê ji wan diherikin [[Atlantîk]]. Ew li ser deştên nermik ên bakur û rojavayê Fransa diherikin û çemên wan ên berdar bûne sedem ku navenda aborî û siyasî ya welêt li beşên bakur ên welêt biqede, ku dikare wekî alîkarek bihêz were dîtin ku Parîs bibe Parîs. navenda welêt.

=== Dabeşkirina îdarî ===
{{Gotara sereke|Parçeya îdarî ya Fransa}}

[[Wêne:Régions de France 2016.svg|thumb|Ji Çile 2016 de, li [[Fransa Proper] tenê 13 herêm hene]]&lt;ref&gt;http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/12 /17 /la-carte-a-13-regions-definitively-adoptee_4542278_823448.html&lt;/ref&gt;]]
Fransa (di 2015 de) dabeş dibe:&lt;ref&gt;http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/documentation.asp?page=documentation.htm&lt;/ref&gt;
* 27 herêm (''herêm''), 22 navxweyî û pênc ne ewropî. Binêre ''Herêmên Fransa''.
* 101 beş (''departements''). Binêre ''Wezareta Fransa''.
* 335 navçeyên (''navçe''). Binêre ''Navçeya Fransa''.
* 2&amp;nbsp;054 Kanton (''kanton''), di nav de 59 yên ne ewropî jî hene. Binêre ''Kantonên Fransa''.
* 36&amp;nbsp;658 komûns (''komunan''). Binêre ''Şaredariyên Fransî''.
* 9 villes nouvelles ku dabeşek e ku bi dabeşên jorîn re paralel dimeşe. Binêre Ville nouvelle.

Wezaret bi jimare ne û ev jimar di du reqemên pêşî yên koda posteyê de cih digirin. Jimareya beşê berê jî li ser lewheyên qeydkirina wesayîtên rê, wekî du reqemên dawîn jî hatibû destnîşan kirin. Ev pergal, ku li ser bingeha qeyda wesayîtê ya ku ji hêla beşa ve hatî rêve kirin, ku wesayit lê lê bû, niha (2021) ber bi qonax ve tê derxistin û bi qeydek navendî ve tê veguheztin, ji ber vê yekê hûn nikanin beşa malê li ser lewheyên nû bixwînin.

Herêm, dezgeh, navçe û kanton herêmên îdarî yên hikûmetê ne. Herêm ji aliyê qeymeqamekî herêmê (''préfet de région''), ku di heman demê de serokê yek ji beşên herêmê ye, têne birêvebirin. Dezgeh ji hêla [[Parlîk (Fransa)|prefekt]] (''préfet''), ku ji hêla [[hikûmet]] ve hatî tayîn kirin (wekhev [[walî]]) têne rêvebirin; navçe ji aliyê binerd (''sous-préfet'') ve tê birêvebirin. Kanton bi giranî wek [[navçe]] di hilbijartinên meclîsên herêmê û meclîsên dezgehan de kar dikin. Li [[Parîs]], du qeymeqam hene, qismî qeymeqamekî îdarî &quot;asayî&quot; ye, ku di heman demê de qeymeqamê herêmê ye, beşek jî muxtarê polîsan (''préfet de police''), ku şefê polîsê herî bilind e, di heman demê de [[ fermandarê sivîl]] li Parîsê [[herêma sivîl]] (''zone de défense de Paris''). Prefektê polîs jî li beşên [[Hauts-de-Seine]], [[Seine-Saint-Denis]] û [[Val-de-Marne]] wezîfeya xwe dike.

Herêm û dezgeh jî şaredariyên bi mafên xwe yên bacê û meclîsên rasterast têne hilbijartin, bi rêzê ve ''[[Lijneyên Herêmî yên Fransa|conseil Régional]]'' û ''conseil général'' wek saziya herî bilind a biryardanê pêk tînin. Şaredarîya herêmê û meclîsa herêmê ji alîyê ''président du conseil régional'' ve tên birêvebirin; şaredariya beşê (li gorî [[Meclîsa wîlayetê|Meclîsa wîlayetê]]) û meclîsa daîreyê ji aliyê ''président du conseil général'' ve tên birêvebirin.

Dezgeha herî bilind a biryardanê ya şaredariyan meclîsek e (''konseil şaredariyê'') û [[şaredar]] (''maire'') ku ji aliyê wê ve hatiye tayînkirin, ku hem serokê meclîsê û hem jî serokê şaredariyê ye. birêvebirî. Li Parîs, Lyon û Marsîlyayê, ku şaredariyên wan bi meclîsên xwe yên rasterast hatine hilbijartin, li navçeyan hatine dabeşkirin, şert û mercên taybetî hene.

Çar [[Wezaretên Frensî yên Derveyî |Dezgehên derveyî]] berê  [[Kolonî|Koloniyên Fransî]] ne ku ji [[1946]] de xwediyê heman statuya wezaretên Fransaya Ewropî ne (''[[Fransa métropolitaine|metropole]])''. Ew parçeyên yekbûyî yên Komara Fransa (û bi vî rengî YE jî) ne. [[Herêmên li derveyî Fransa|herêmên îdarî yên derveyî]] [[herêmên girêdayî]] ne ku ew jî li derveyî YE ne. Ew jî mîna dezgehan têne rêvebirin û rûniştevanên fransî [[hemwelatî|welatî]] ne. Piraniya wan [[ewro]] bikar tînin, ji bilî [[Polinezyaya Fransî]], [[Kaledonyaya Nû]] û [[Giravên Wales û Futuna]] yên ku pereyê wan, [[Franka CFP]] hene. Fransa di heman demê de di [[Okyanûsa Hindî]] de çend giravên neniştecî yên bi navê [[Îles Éparses]] kontrol dike, ku ligel [[Adélieland]], îdiaya Fransa ya [[Antarctica]], [[Zimanê fransî]] pêk tînin. Herêmên Başûr.

==== Herêmên Fransayê ====
{{GotarêBingeh|Herêmên Fransayê}}
{{Nexşeya herêmên Fransayê|text=fgfdfgdg}}
Ji sala 2016an ve, Fransa ji 18 herêman ({{bi-fr|région}}) pêk tê.
''Régions'' yên li Fransaya parzemînî jî di hundura xwe de jî gav bi gav wek [[département]], [[Arrondissement]], [[Cantone]] û [[Commune]] tê parve kirina perçeyên hîn biçûk.

{{-}}

===== Heremên kevn =====
Ji sala [[1956]]an heta 1ê çileya [[2016]]an, Fransa ji 26 herêman pêk hatibû. Ji wan 21 li xakên Fransaya parzemînî bûn, yek girava [[Korsîka]] bû, û çar jî navçeyên ser deryayî bûn.

{|
|
# [[Alsace]]
# [[Aquitaine]]
# [[Auvergne]]
# [[Basse-Normandie]]
# [[Bourgogne]]
# [[Bretagne]]
# [[Centre]] 
# [[Champagne-Ardenne]]
# [[Korsîka]] (statuya taybetî)
# [[Franche-Comté]]
# [[Haute-Normandie]]
|
&lt;ol start=12&gt;
&lt;li&gt;[[Île-de-France]]
&lt;li&gt;[[Languedoc-Roussillon]]
&lt;li&gt;[[Limousin]]
&lt;li&gt;[[Lorraine]]
&lt;li&gt;[[Midi-Pyrénées]]
&lt;li&gt;[[Nord-Pas de Calais]]
&lt;li&gt;[[Pays de la Loire]]
&lt;li&gt;[[Picardie]]
&lt;li&gt;[[Poitou-Charentes]]
&lt;li&gt;[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] (PACA)
&lt;li&gt;[[Rhône-Alpes]]
|
[[Wêne:FranceRegionsNumbered.png]]
|
|}

* '''Herêmên li ser deryayê''' jî ev in:
{|
|
:23 [[Guadeloupe]]
:24 [[Martinique]]
:25 [[Guyanaya Fransî]]
:26 [[Réunion]]
|
[[Wêne:Guadeloupe map.png|90px|Guadeloupe]][[Wêne:Martinique-Map.png|90px|Martinique]][[Wêne:French Guiana-CIA WFB Map.png|90px|Guayanaya]][[Wêne:Reunion-CIA WFB Map.png|90px|Réunion]]
|
|}

==Siyaset==
=== Dewlet û siyaset ===
Navê [[Destûra Bingehîn|Destûra]] ya niha ya Fransayê [[Komara Pêncemîn]] ye û di referandûma 28'ê Îlona 1958'an de hat qebûlkirin. Wê pozîsyona [[birêvebir]] li hember [[qanûndaner] xurt kir. ] û diyar dike ku [ [Serokê Fransa|Serokomar]] (''Président de la République'') dê bi hilbijartina rasterast ji bo wezîfeya 5 salan were tayîn kirin (di 2001 de ji 7 salan hate guhertin). Hilbijartina serokomariyê di du tûran de pêk tê. Ger di tûra yekem de ti berbijarek ji sedî 50&amp;nbsp;detir dengan nestandibe, her du namzedên sereke di gera duyem a hilbijartinan de tên cem hev. Desthilatên berfireh ên serokomar divê îstiqrara desthilatdariya dewletê û hebûna dewletê misoger bike. Di nav hêzên herî girîng de mafê bangeşeya referandûmên biryardar û hilbijartinên nû yên Meclîsa Neteweyî ye. Her wiha serokkomar [[Serokwezîrê Fransa|Serokwezîr]] û wezîrên din tayîn dike, [[fermandarê bilind]] yê leşkerî ye û ew e ku peymanên navneteweyî îmze dike û li ser bi cîhkirina [[Çekên nukleerî yên Fransa| çekên navokî]]. Zêdebûna desthilatên serokomar, hilbijartina serokatiyê ji hilbijartinên parlamentoyê girîngtir kiriye û ji ber vê yekê rêjeya beşdariyê ji bo hilbijartina serokomariyê zêdetir e.

Parlementoya Fransa ji [[Sîstema dudûr|du odeyan]], [[Meclisa Neteweyî ya Fransa|Meclisa Neteweyî]] (''les députés de l'Assemblée nationale'') û [[Senatoya Fransayê| Senato]] (''Sénat'') , bi giştî 925 endam. 577 endamên Meclisa Neteweyî ji bo heyamên 5 salan bi hilbijartinên rasterast li herêmên hilbijartinê yên yek-endam têne destnîşankirin. Meclisa Neteweyî bijardeya hilweşandina hikûmetê bi pêşniyara bêbaweriyê heye. Nîvê 348 senatoran (''les senators'') li [[Senatoya Fransa|Senata]] (''Sénat'') her sê salan carekê ji bo heyamek şeş salan têne tayîn kirin. Senator xwedan hêzek tixûbdar in û Meclîsa Neteweyî her gav gotina dawî heye heke di navbera her du odeyan de lihevnekirin hebe ji bilî mijarên destûrî. Hikûmet li ser rojeva Meclîsa Neteweyî xwedî bandorek xurt e.

Jiyana siyasî ya Fransayê di van dehsalên borî de heya &quot;hilbijartinên parlemanî yên 2017an&quot; bi polarîzasyonek di navbera du komên siyasî de hate nişandan: çep li dora [[Partiya Sosyalîst (Fransa)|Partiya Sosyalîst]] û rastgir li dora [[Civîna ji bo komara|RPR ]] û şûngirê wê [[Yekîtiya Tevgera Gel|UMP]]. Partiya rastgira tund FN (''[[Eniya Neteweyî (Fransa)|Eniya Neteweyî]]'' &quot;bêtir qanûn û nîzam&quot; û polîtîkayeke tund a koçberiyê diparêze û ji destpêka salên 1980-an vir ve nêzî ji sedî 15&amp;nbsp; dengdana di hilbijartinan de. Partiyê di salên dawî de li Parîsê jî grevên mezin organîze kiribû.

Di Gulana 2012 de, sosyalîst [[François Hollande]] piştî [[Nicola Sarkozy]] bû serokê Fransa. Selefê wî yê kevneperest Sarkozy di sala 2007 de hat ser desthilatê.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Sarkozy radestî Hollande kir|url=https://svenska.yle.fi/artikel/2012/05/15/sarkozy-lamnade-over till-hollande|works=svenska.yle.fi|Dîroka dakêşanê=2021-10-04|ziman=sv-FI}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2017an de, Serokomar François Hollande bû serokê yekem yê di dema [[Komara Pêncemîn]] de ku ji nû ve nehat hilbijartin.

Emmanuel Macron di [[Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022|Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022 de.]] Macron di 20 salan de yekem serokê Fransa bû ku ji nû ve hate hilbijartin. &lt;ref&gt;{{Cite web|title=Macron di Fransaya parçebûyî de serkeftinek eşkere bi dest xist|url=https://svenska.yle.fi/a/7-10015760|verk=svenska.yle.fi|fämtdatum=2022-05 -06|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

=== Parastin ===
[[Serfermandarê Bilind]] yê berevaniya Fransî [[Serokê Komara Fransa|Serokê Komarê]] ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Destûra Bingehîn ya Komara Pêncemîn|url=https:// www.elysee.fr/ en/french-presidency/constitution-of-4-october-1958|verk=elysee.fr|date=2012-11-20|dakêşana date=2021-10-08|ziman=ku}} &lt;/ref&gt; Di bin destê wî de, hikûmet û Wezîrê Parastinê berpirsiyariya siyasî ya parastinê ye.

Parastin ji van pêk tê:

* [[Hêzên Çekdar ên Fransa]] (''Forces armées françaises''), bi serokatiya Serfermandarê Parastinê (''le Chef d'état-major des armées''), ku [[Hikûmet]] Şêwirmendê leşkerî û berpirsê operasyon û amadekariya hêzên çekdar.
* Karên Materyalên Parastinê (''Direction Générale de l'Armement'')
* Rêvebiriya Parastinê (''Sekretariatiya Giştî pour l'Rêveberiyê'')

Fransî [[hêza parastinê]] ji çar [[şaxên parastinê]] [[armé]] (''Armée de Terre''), [[Nationale Marine| derya]] (''Neteweya Deryayî') pêk tê. ') , [[hêza asmanî|hêza asmanî]] (''Armée de l'Air'') û [[jendirme]] (''Cendirme Nationale''). Li kêleka hêzên çekdar, xizmeta bijîjkî ya hêzên çekdar (''Service de Santé des Armées'') û xizmeta sotemeniyê ya hêzên çekdar (''Service des Essences des Armées'') pozîsyoneke serbixwe û berfireh a şaxê digirin.

Hêzên Çekdar ên Swêdê ji sala 2001ê ve artêşeke profesyonel e. Ew ji 347&amp;nbsp;903 [[esker]]ên li ser erka çalak û 81&amp;nbsp;229 [[karkerên sivîl]]a (2003) pêk tê. Ji bilî vê, leşkerên rezerv jî hene.
Li Fransayê robotên bejayî yên bi çeka nukleerî, robotên hewayê û robotên binavderyayî hene. Bi giştî, hêzên çekdar ên Fransî nêzî 350 serikên nukleerî hene.

Fransa dewleta çaremîn bû ku [[Çekên wêrankirina girseyî yên Fransa|çekên nukleerî]] bi dest xist. Hin ji zanyarên welêt li ser [[Projeya Manhattan]] xebitîn, ku Fransa dest pê kir ku cebilxaneya xwe ya nukleerî pêş bixe. Di destpêkê de Fransa hewl da ku bi Îtalya û Almanyaya Rojava re çekên nukleerî çêbike, lê Charles de Gaulle dixwest ku cebilxaneya Fransa bi tevahî têra xwe bike. Yekem ceribandina nukleerî li Cezayîrê di [[1960]] de pêk hat. Piştî serxwebûna Cezayîrê, Fransa dest bi ceribandina çekên xwe yên nukleerî li Polînezyaya Fransî kir.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Çawa Fransa Nuke Distîne? (Kurte Belgefîlma Anîmasyon)|url=https://www.youtube.com/watch?v=g2OuUkS2teA|dakêşana date=2021-10-07|ziman=ku|date=26.12.2020|weşanger=Dîrok girîng e}}&lt; / ref&gt;. Di navbera 1966-1996 de, welêt 193 bombeyên nukleerî li ser atolya [[Moruroa]] û [[Fangataufa]] ceribandin. Ceribandinên nukleerî di navbera dewleta Fransa û niştecihên Polînezyaya Frensî de ku daxwaza tazmînatê ji dewletê kirine, bûne sedema cûdabûna nêrînan. french-polynesia-research-finds|work=the Guardian|date=2021-03-09|date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Polynesiyên Fransî ji ber ku Macron serdana giravan dike, li ser ceribandina nukleerî hesabekê bigerin|url=https://www.france24.com/en/asia- pacific/20210727-french-polynesians-seek-a-reckoning-as-france-vows-to-open -archives-on-nuclear-testing|work=France 24|date=2021-07-27|daktime date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

[[Lejyona Biyan|Lejyona Biyaniyan a Fransî]] ji aliyê Qralê [[Louis Philippe I yê Fransa|Louis Philippe]] ve di sala 1831 de hate damezrandin da ku ji Swîsre û Alman [[Mercenas|mercên]] yên ku li Parîsê mane bi şandina wan xilas bibin. ji Cezayîrê re ji bo piştgiriya artêşa fransî li wir. Lêbelê, di rewşa îroyîn de, Legion yekîneyek elît a hêzên çekdar ên Fransa ye, her çend hîn jî hin kevneşopiyên kevn hene: leşkerên di Lejyonê de sond dixwin ji Lejyon bi xwe, ne bi Komara Fransa.&lt;ref&gt;{{Webref. |title=Lejyona biyanî ya Fransî|url= https://www.youtube.com/watch?v=jiYX1ngjjCo|Dîroka dakêşanê=2021-10-08|ziman=ku|date=27.1.2019|weşanger=Dîroka Hêsan} }&lt;/ref&gt;.

==== Artêşa Fransa ====
[[Wêne:Photo des troupes de marine.jpg|thumb|Hêzên deryayî bi [[FAMAS]] di destan de dimeşin]]
* Yekîneyên şer: 70 [[tabûr]], her wiha 2 [[tabûr]] di [[Tûgaya Frensî-Almanî]]
* Yekîneya parastinê: 18 [[tabûr]]s

Personelên leşkerî yên artêşê ji 131&amp;nbsp;039 leşkeran pêk tê.

==== Deryayî ====
* Yekîneya şer a li ser rûyê erdê: 72 keştî, 12200 deryavan
* Yekîneya keştiyên binê avê: 10 keştiyên binê avê, 3 hezar û 800 deryavan
* Balafirgeha deryayî: 152 balafir, 6800 deryavan
* Hêzên piyade yên deryayî: 1&amp;nbsp;700 leşker
Personelên leşkerî yên hêzên deryayî ji 44&amp;nbsp;595 leşker û deryavanan pêk tê.

==== Hêza Hewayî ====
[[Wêne:Bastille day flyover.4264-crop.jpg|thumb|Pêşandana hewayî li Parîsê di [[Roja Netewî ya Fransa|Roja Neteweyî]]]]
* Hêzên Hewayî yên Stratejîk (Hevgirên Nukleerî): 90 balafir, 2&amp;nbsp;300 leşker
* Hêzên hewayî: 310 balafir, 5&amp;nbsp;900 leşker
* Balafirên veguhestinê: 100 balafir
* Nêçîrvanê Baregeha Esmanî: 5&amp;nbsp;300 leşker

==== Jenderme ====
Cendirmeyan berî her tiştî li gundan û li bajarên biçûk wek hêzeke polîsan tevdigere; li bajarên mezin la [[Polîsê Neteweyî]] heye. Wezîfeyên cendirmeyan wek yên Îtalî [[Carabinieri]] û Îspanyolî [[Guardia Civil]] ne. Cendirmeyên herêmê di sala 2008an de ji 1&amp;nbsp;124 qereqolên jandarmeya herêmî, 370 taqên acîl, 271 dewriyeyên kûçikan, 92 yekîneyên sûcên wîlayetê, 383 yekîneyên sûc, 14 yekîneyên helîkopteran, 7 dewriyên polêsê çemî, 26 9 nobedarên polêsên deryayî, 26 nobedarên trafîkê yên polêsên deryayî pêk dihat. 136 baskên polîsên trafîkê û 37 yekîneyên taybet ên sûcên ciwanan.

Cendirmeyên gerok di sala 2008 de ji 123 [[squadron]]s pêk dihat. Li herêma Parîsê yekîneyeke cendirme ya jortir a gerok heye, di 6 tabûran de 4 hezar polîs, tabûra zirxî ya cendirme û yekîneya taybet a cendirmeyan jî di nav de ne. Di sala 2006an de cendirmeyên Fransî nêzî 105&amp;nbsp;hezar karmend bûn. Ji van 103&amp;nbsp;000 leşker û 2&amp;nbsp;000 jî karmendên sivîl bûn.

==== Xizmeta tenduristiyê ====
[[Pel:French medical VAB dsc06843.jpg|piçûk|Wesayîta şer a xizmeta bijîjkî]]
Xizmeta bijîjkî, ''service de santé'', şaxeke parastinê ya taybet e di nav hêzên çekdar de. Ew di nav tiştên din de pêk tê:

* 9 nexweşxaneyên hînkirinê
* 1 navenda tenduristiyê
* 2 dibistan
* 4 navendên lêkolînê

Karmendên dezgeha tenduristiyê ji 12&amp;nbsp;431 kesan pêk tê û ji wan 7&amp;nbsp;559 leşker in.

==== Xizmeta sotemeniyê ====
Karmendên servîsa sotemeniyê ji 2&amp;nbsp;444 kesan pêk tê û ji wan 1&amp;nbsp;255 personelên leşkerî ne.

=== Têkiliyên Navneteweyî ===
{{Gotara bingehîn|Mîsyonên dîplomatîk ên Fransa}}
Yekem mîsyona dîplomatîk a Fransayê di sala 1522 de dema ku şandeyek şand [[Swîsre]] hate damezrandin. Îro, Fransa xwediyê tora duyemîn a herî mezin a balyozxaneyên cîhanê ye, ku tenê [[Amerîka]] jê derbas dibe. Tevî hilweşandina desthilatdariya kolonyal a Fransayê piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa lîstikvanek navneteweyî ya girîng dimîne. Welat yek ji pênc endamên daîmî yên [[Encumena Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî]], endamê [[G7]] û herwiha endamê damezrîner ên [[NATO]], [[OECD]] û [[Ewropa ye. Yekîtî]].

==== Rêxistinên navneteweyî ====
Fransa di nav yên din de endam e:

* [[OECD]]
* [[Yekîtiya Ewropayê]]
* [[NATO]]
* [[Hevkariya Şengen]]
* [[Rêxistina Ewlekarî û Hevkarî li Ewropayê]]
* [[Konseya Ewropayê]]
* [[Latînî|Yekîtiya Latînî]]
*[[G7]]

== Demografîk ==
[[Wêne:Lyon vue depuis fourviere.jpg|thumb|Lyon piştî paytext Parîsê duyemîn bajarê herî mezin ê Fransayê ye.]]

Taybetmendiya Fransa bi wê yekê ye ku ji çend welatên cîranên xwe, wek Brîtanya Mezin û Almanya, pir zûtir [[veguhertina demografîk]] derbas bûye, ku, di nav tiştên din de, bû sedem ku welat ji bo demek dirêj xwedan nifûsa herî mezin li Ewropayê be. . Lê di sedsala 19-an de, dema ku nifûsa Ewropayê du qat zêde bû, Fransa hema hema bi nîvî zêde bû. Berevajî gelek welatên din ên Ewropî, koçberiya berbi DY ne girîng bû û Fransa demek dirêj bû welatê koçberan. Şerên cîhanê, berî her tiştî [[Şerê Cîhanê yê Yekem]], di pîramîda nifûsa welêt de xelekek kûr xist. Piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], xweşbînî bilind bû û zarokbûn bi asîman bilind bû; serdemek ku bi gelemperî jê re &quot;le Baby Boom&quot; (&quot;[[baby boom]]en&quot; tê gotin. Piştî wê yekê, bûyîna zarokan hinekî daket, heya ku dor hat ku nifşa mezinbûna zarokan ji xwe re bibe xwedî zarok.

Di van demên dawî de, mezinbûna nifûsa xwezayî ji çend welatên cîran xwedan pêşkeftinek erênîtir e. Digel vê yekê, ji ber ku nifşa pitikan teqawid dibe, welat bi karekî dijwar re rû bi rû dimîne.

=== Bajarên mezin ===
Deh bajarên herî mezin ên Fransa ev in (niştecîhên 2012, tevî derdor):&lt;ref&gt;http://insee.fr/fr/ffc/tef/tef2015/T15F014/T15F014.pdf&lt;/ref&gt;
# [[Parîs]] 12,3 mîlyon
# [[Lyon]] 2,3 mîlyon
# [[Marsîlya]] + [[Aix-en-Provence]] 1,7 mîlyon
# [[Toulouse]] 1,3 mîlyon
# [[Piçûk]] 1,2 mîlyon
# [[Bordeaux]] 1,1 mîlyon
# [[Nice]] 1 mîlyon
# [[Nantes]] 0,9 mîlyon
# [[Strasbourg]] 0,8 mîlyon
# [[Rennes]] 0,7 mîlyon

Bajarên sereke an girîng ên çandî yên Fransa ev in:
[[Ajaccio]], [[Amiens]], [[Angers]], [[Bastia]], [[Besançon]], [[Brest, Fransa|Brest]], [[Caen]], [[Cannes]], [[Clermont-Ferrand]], [[Dijon]], '''[[Grenoble]]''', [[Le Havre]], [[Lens, Pas-de-Calais|Lens]], [[Limoges]], [[Metz]], '''[[Montpellier]]''', [[Nancy]], [[Nîmes]], [[Orléans]], [[Pau]], [[Perpignan]], [[Poitiers]], [[Reims]], '''[[Rouen]]''', '''[[Saint-Étienne]]''', '''[[Toulon]]''', [[Tur]].

{{Binêre jî|Lîsteya bajarên Fransa}}

=== Ziman ===
[[Wêne:Langues de la France.svg|thumb|Nexşeya ziman û zaravayên herêmî yên Fransayê.]]
{{Gotara sereke|Zimanê fransî|Zimanê Fransî}}

Nifûsê Fransayê di [[1ê kanûna paşîn]] [[2008]]an de yên bi welatên [[ser deryayî]] ve wek 64.473.140 tê texmîn kirin.&lt;ref&gt;[http://www.insee.fr/fr/ffc/pop_age4.htm Bilan démographique 2007 : des naissances toujours très nombreuses]&lt;/ref&gt; Ew ji [[Almanya]]yê şunda duyem mezintir welata [[YE|Yekitiyê Ewropayê]] ye. Ew ji sedî 13ê (% 13) YE bi tenê pêk tîne ye.

Payîna dirêjahiya jiyanê yê di Fransayê de bo mêran 76,7 sal, bo jinan jî 83,8 e.

Piraniya fransî (% 88) bi fransî wekî zimanê xwe yê dayikê diaxivin, ku ew jî zimanê fermî yê Fransa ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - Ziman - Ziman|url=https://www.bbc. co.uk/languages/ european_languages/countries/france.shtml|works=www.bbc.co.uk|destûra wergirtinê=2021-10-07}}&lt;/ref&gt; Zimanên herêmî yên girîng ev in, [[Oksîtanî]] ([[Provensal]]), [ [Korsîkî]], [[Franko-Provensal]], [[Bretonî]], [[Katalanî]], [[Baskî]], [[Hollandî]] (Flamî) û [[Alsatî]] (zarava almanî). [[zimanê koçberan]] ya herî mezin [[erebî]] ye, bi taybetî zaravayê bakurê rojavayê Afrîkayê ku wekî [[Erebî Maghre]] tê zanîn.

Li herêmên Fransî cûrbecûr [[Zimanên Polînezî]], [[Zimanên Arawak]] an [[Zimanên Krêolî]] tên axaftin lê zimanê Fransî tenê zimanê fermî ye.&lt;ref&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Erdnîgarî Niha! Fransa|url=&lt;/nowiki&gt;https://www.youtube.com/watch?v=g0QrBphsioM&amp;list=PLR7XO54Pktt-h8T-dtr4MXy0_MpbWukHW&amp;index=16%7CDîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku|weşanger=Cografya Niha!} &lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; Di Gulana 2021ê de, Serokomar Macron soz da ku piştgirî bide zimanên hindikahiyên neteweyî, lê pêşnûmeqanûnek ku destûrê dide bikaranîna van zimanên hindikahiyan wekî zimanê perwerdehiyê li dibistanan red kir. Dadgeha Bilind a Fransayê jî ji bo vê yekê nîqaş kir û serî li makezagonê da ku tenê zimanê fermî yê dewletê Fransî ye.

Di dibistana fransî de, [[Îngilîzî]] bi gelemperî yekem zimanê biyanî ye (ne mecbûrî ye, lê ji sedî 90&amp;nbsp; xwendekaran Îngilîzî hildibijêrin) û piraniya xwendekar [[Spanî]], [[Almanî]] an [[Îtalî] dixwînin. ] wekî zimanê sêyem, ku di nav wan de Spanî ya herî berbelav û Almanî ya duyemîn a herî gelemperî ye.

=== Dîn ===
{{Gotara bingehîn|Dêra Katolîk a Romayî li Fransa}}
Di sala 2009 de ji sedî 64&amp;nbsp;ji nifûsê [[Dîra Katolîk a Romayê|Katolîk]], ji sedî 4 [[Îslam|Misilman]], ji sedî 3&amp;nbsp; [[Protestan]] bûn.&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=catho&gt;[http&lt;/nowiki&gt; : //www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 La France catholique mais moins pratiquante] - La Croix. 29 Kanûn 2009 {{fr îkon}}&lt;/ref&gt;

Ji sala 1905-an vir ve, Fransa xwediyê qanûnek e ku dêrê û dewletê ji hev vediqetîne û ku [[azadiya olî]]an nas dike.

Demek dirêj, Dêra Katolîk bandorek girîng li ser jiyana civakî ya fransî kir. Li Fransayê, [[keşîş|jiyana rahîb]] pêş ket û katedralên [[Sedsalên Navîn|sedsalên navîn]] yên wî welatî abîdeyên hêz û pozîsyona navendî ya Dêra Katolîk in. Piştî şerên olî yên bi xwîn, Protestanên Frensî ([[Huguenots|Huguenots]]) bi [[Edîktê Nantes]] [[1598]] azadiya olî bi dest xistin. Di [[sedsala 17-an]] de, padîşah û dîwan zilamên dêrê xistin xizmeta xwe: Cardinal Richelieu û Mazarin çarenûsa welêt rêberî kirin. [[Şoreşa Fransî]] li dijî Dêrê û hem jî li dijî komên din ên xwedî îmtiyaz derket. Di bin Napolyon de, helwesta Protestanan xurt bû. Piştî şerên dêrê, [[1905]] têkiliyên di navbera dêrê û dewletê de qut bûn. Fransaya nûjen bi giranî [[civaka laîk|civaka laîkbûyî]] ye. Nêzîkî 3 ji sedî yê niştecîhan (bi piranî Afrîqaya Bakur) xweyê [[Îslam]] didin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;&gt;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&lt;/ref&gt;

Li gorî statîstîkên 2020, olên sereke yên Fransa Xiristiyanî, Îslam, Cihûtî û Bûdîzm bûn. Hejmara ku ne aîdî tu oleke rêxistinkirî ne ev e {{nowrap|20,830,000}}.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Nifûsa li gorî ol li Fransa 2020|url=https://www.statista.com/statistics/459982 /population-distribution-religion-france/|works=Statista|Dîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;.

== Çand ==
[[Wêne:Produits régionaux - photo CPPR.jpg|thumb|Pênîr, sosîs, şerab û xwarinên din ên fransî. [[Pêjgeha Fransî]] cîhanê navdar e.]]
Fransa hezar sal e welatekî çandî yê pêşeng e. Pêşveçûn dewlemend û di heman demê de yekreng bû, ku nehiştiye ku nûbûnên wêrek berdewam di hemî warên çandê de pêk werin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;/&gt;

* [[Dîroka Hunerê ya Fransa]]
* [[dîwarê Aubusson]]
* [[Tapestry]]
* [[Lîsteya katedral, dêr û keşîşxaneyên Fransa]]
* [[Karîkatorên franko-belçîkî]]
* [[Mîmariya fransî]]
* [[Fîlma fransî]]
* [[Wêjeya Fransî]]

===Çanda gelêrî===
Fransî [[çanda gelerî]] bingeha wê di [[Galîk]] de ye ku bandora wê piştî dagirkirina ji, wek nimûne, [[Empiremparatoriya Roma|Rom]], [[Frank]], [[Alman]] û [[ Vikings]]. Bi ser de, hindikahiyên çandên ne-asîmîlebûyî hene, wek mînak [[Bask (gel)|Bask]], Breton û [[Alman]]. Ev cûdahiyên berbiçav di navbera bakurê Fransa bi [[Celtic]] û bandorên Almanî de dide, û başûrê ku ji hêla çanda Deryaya Navîn ve tête diyar kirin, welat dikare li gorî vexwarin, şerab li başûr, [[cider]] li bakurê rojava û [[ birra]] li bakurrojhilat . Li başûr, bêtir karakterek Romayî heye, ku ji bo nimûne, di sêwirana xaniyan û çandiniya zeytûnan de diyar dibe. Li bakur bêtir têkiliyek almanî heye, ku di cûreyên çandiniyê de tê dîtin û ku ew di dereceyek mezintir de li şûna [[rûnê zeytûnê]] [[rûn]] bikar tînin. Lêbelê, Roma, bi hêmanên Keltî, ji bo çanda gelêrî ya Frensî yekreng e, mînakên vê yekê çandiniya genim, kevneşopiya dêrê, adetên cejnê û qanûnên Romayê ne.&lt;ref&gt;{{Cite book |title=Nationalencyklopedin |weşanger=[[Bokförlaget Bra Böcker AB]] | cihê weşanê=Höganäs |sal=1991 |isbn=91-7024-621-1 }}&lt;/ref&gt;

=== Spor ===
[[Wêne:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|[[Tour de France]].]]

* [[Tîma futbolê ya mêran a neteweyî ya Fransa]]
* [[Şîva werzişê]]
* [[Parkorman|Parkour]]
* [[Skateboard]]
* [[Tour de France]]
* [[Prix d'Amérique]] û [[Civîna Zivistanê ya Fransî]]

== Aborî û binesazî ==
[[Wêne:Champagne vineyard and Church.jpg|thumb|Fransa yek ji mezintirîn hilberînerên şerabê li cîhanê ye.]]
[[Wêne:A380-a.jpg|thumb|Balafira [[Airbus A380]] li Parîsê 2005 li pêşangehê ye.]]
Jiyana karsaziya Frensî piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] bi bingehîn strukturê xwe guhertiye. Berê çandinî pîşesazîya sereke bû, lê îro tenê ji %7ê nifûsê kar dike, lê ji %30 di pîşesaziyê de û ji %60 jî di sektora xizmetguzarî de kar dikin. Fransa bûye yek ji welatên pîşesazî yên pêşeng ên Ewrûpayê ku hilberîna teknolojiya bilind di pêş de ye, hinekî jî wekî encama rêveberiya hukûmetê ya bihêz di serdema piştî şer de. Di çarçoveya hevkariya Ewropî de, Fransa ji damezrandina Yekîtiya Komir û Pola [[1952]] ve ajotiye. Cûdahiyên herêmî yên mezin hem di warê çandinî û hem jî di pîşesaziyê de hene, û bextewariya aborî bi rengek neyeksan tê dabeş kirin. Li rojhilatê xeta ji [[Le Havre]] li ser Kanala Englishngilîzî heya Marsîlya li başûrê Fransa (bi navê [[Le Midi]]) piraniya pîşesaziyê û standardek jiyanê ya bilind tê dîtin; li beşên xizan ên navendî û başûrê rojavayê welêt, karsazên piçûk, pîşesaz û cotkarên piçûk serdest in. Lêbelê, gelek Fransî ji kontrola navendî ya bihêz a ji Parîsê nerazî ne û vê dawiyê hewldan hatin kirin ku hilberînê biguhezînin û navendên nû ji bo mezinbûna aborî ava bikin.

Çandiniya ku demeke dirêj bêaqil bû, niha bi giranî mekanîze ye û cotkariya mezin tê destpêkirin. Tenê ji 1/3 ê herêmê tê çandin, avhewa û ax xweş e û Fransa yek ji hilberînerên çandiniyê yên Ewropa û cîhanê ye. Hilberîna zêde dibe sedema pirsgirêkan û pêşbaziya mezin a li bazara [[Yekîtiya Ewropî|YE]] bû sedema nerazîbûnên tund ên cotkarên fransî yên hêrs. [[Genim]] li hilberîna dexl serdest e, lê [[ misir]], [[ ceh]] û [[ ceh]] jî têne çandin. Berhemên din ev in [[patata]] û [[Şekir|şekir]], [[fêkî]] û [[zebze]] ([[Normandî]] û [[Brîtanya]], [[Geliyê Loire]], [[Provence]]). Wekî hilberînerek [[ şerab]], Fransa bi gelek herêmên şerabê re pêşeng e ([[Bordeaux]], [[Bourgogne]], [[Beaujolais]], [[Roussillon]], [[Champagne]]). Çandiniya heywanan (Brîtanya, Normandiya û herêmên çiyayî) goşt û şîrên bi kalîte peyda dike. Masîgirên Atlantîk û Deryaya Bakur girîng in. Taybetmendiyek çandiniya îsotê li perava rojava ye.

Pîşesaziya kevneşopî ya hesin û pola ya fransî li bakur û bakur-rojhilat li ser bingeha maden û kana komirê ya herêmê bû. Li vir, krîza pola ya navneteweyî bi giranî ketiye û kanî û hesinkaran kar kêm kirine an jî hatine girtin. Ji bilî madenê hesin, [[boksît]] tê derxistin (mîneralê bi navê bajarê Les Baux li Provence hatiye binavkirin); Fransa li Ewropayê hilberînerê sereke yê baksît e, ku di hilberîna aluminiumê de tê bikar anîn. Hin neft û gaza xwezayî (li başûrê rojava) û gelek [[hêza hîdro]] heye. Li Fransayê dora çil santralên nukleerî hene (piranî li Ewropayê). Li Saint-Malo li Brittany kargehek mezin a tîrêjê hate çêkirin. Li kêleka endezyariyê (keştiyan, çêkirina otomobîlan), berfirehkirina hilberîna teknolojiya bilind (balafir, telekomunikasyon û elektronîkên din) û pîşesaziya kîmyewî, pîşesaziyên kevneşopî û hilberên pîşesaziyê pozîsyonek bihêz diparêzin (xwarin, cam û porselen, tekstîl û tiştên modê, bîhnxweş û kozmetîk. ). Tûrîzm xwedî girîngiyeke mezin a aborî ye; dora 30 milyon tê çaverêkirin. serdanên biyanî her sal (di nav yên din de diçin Parîsê, kelehên Geliyê Loire, seyrangehên deryayê yên li ser Riviera (Frensî Côte d'Azur, &quot;Azure Coast&quot;) û seyrangehên werzîşên zivistanê yên Alper. Pêjgeha kevneşopî ya fransî bala gelekan dikişîne. tûrîst.&lt;ref name=&quot;All Countries of the World 2000 Bonnier Lexicon&quot;/&gt;

Fransa dikare wekî aboriyek berbiçav a tevlihev (''économie mixte'') were pênase kirin&lt;ref&gt;https://fr.wikipedia.org/wiki/Économie_mixte&lt;/ref&gt; ku di aboriyê de xwedî rêjeyek bilind a xwedîtiya giştî ye, yek ji ya herî bilind di [[OECD]] de. Aboriya Fransa yek ji wan ên herî pêşkeftî yên cîhanê ye û bi tundî li ser [[teknolojiya bilind]] ye. Piştî [[DYA]], [[Çîn]], [[Japonya]] û [[Almanya]] li cîhanê pêncemîn mezintirîn tê hesibandin.

Li gorî [[Rêxistina Bazirganiya Cîhanî]], di sala 2003 de, Fransa piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya, Japonya û [[Çîn]] di cîhanê de pêncemîn îxrackarê herî mezin ê bazirganiyê bû û piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya û Chinaîn jî çaremîn îtxalkarê herî mezin bû.

Li gorî [[OECD]], di 2003 de Fransa li pêş Dewletên Yekbûyî û [[Belçîka]] xwedan para herî mezin a veberhênana biyanî bû (wek sedî tê hesibandin). Bi bernameya xwe ya [[navokî]] re, Fransa di heman demê de welatê herî bilind ê xwebexşînê ye li [[Ewropa Rojava]] û yek ji heft welatên herî pîşesazî yên cîhanê ye ku herî kêm [[karbondîoksît] hilberîne. ]. Ji ber vê yekê standarda jiyanê li Fransayê pir bilind e.

Aboriya Fransî bihevrebûna aboriya bazarê û destwerdana hukûmetê ya bihêz lê kêm dibe. Qadên mezin ên axa berdar, karanîna [[teknolojiya]] nûjen û subvansiyonên li hev kirin ku Fransa bikin neteweya pêşeng [[cotanî]] ya Ewropaya Rojavayî. Aboriya Fransa, piştî windakirina [[Cezayîr]] di [[1960]] de jî, di cîhanê de yek ji bihêztirîn e. Fransa di heman demê de xwediyê [[pîşesaziya fezayê]] pêşeng e û yek ji du neteweyên Ewropî ye ku xwediyê [[porta fezayê]] ya neteweyî ye - ya din jî [[Esrange]] li Swêdê ye.

Dewleta Fransa xwediyê beşeke mezin ji [[binesaziya]] welat e û xwediyê sereke yê çend şirketên [[rêhesin]], [[elektrîk]], [[firevanî|firevanî]] û [[telekomunîkasyon]] ye. lê ji destpêka salên 1990'î ve bi awayekî zêde kontrola xwe li ser van sektoran azad kiriye. Dewlet par bi perçe pişkên xwe yên li şirketên fransî yên wekî [[France Telecom]], [[Air France]] û di [[sîgorte]]yên din, [[Leşkerî|berevanî]] û [[banke]] de firot dikan.

Fransa [[ewro]] bi 10 endamên din re [[1'ê Çile]] [[1999]] dest pê kir û di destpêka [[2002]] de, pereyên û notên euro bi temamî şûna [[Franka Frensî|Franka Frensî]] danî.

Ji [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa gav bi gav hem ji hêla siyasî û hem jî ji hêla aborî ve nêzikî Almanyayê dibe û her du welat bi gelemperî di nav [[Yekîtiya Ewropî] de wek duya pêşeng a entegrasyona Ewropî têne hesibandin.

Fransa salane 79 mîlyon [[Tûrîzm| tûrîst]] dikişîne, ku ev yek ji ya ku li wî welatî dijî bi girîngî zêdetir e, ku ew dike cihê geştiyariyê yê herî populer ê cîhanê li pêş [[Spanya]] (51,7 mîlyon) û [[DYA]] (41,9 mîlyon) li gorî [[Rêxistina Tûrîzmê ya Cîhanê]] (WTO).

Tûrîst ji hêla bajarên bi eleqeya [[çandî]] mezin, seyrangehên serşuştinê û ski, dîmenên îdylîk û metropolên cîhanê [[Parîs]] dikişin.

''Binêre jî'': [[:Kategorî:Şirketên Fransî]]

=== Pêşketina aborî ji salên 1990-î ve ===
Fransa di 1999 de tevlî ê sîstema refahê ya welat ji bo dewletê buha bû, ev jî tê wê maneyê ku welat neçar ma ku di çarçoveya qaîdeyên EMU de bimîne. Dewlet neçar ma ku deynan bigire da ku kêmasiyên butçeyê bigire, ev yek jî dibe sedem ku deynê derve carinan digihîje du ji sê parên GDP ya welat. Vê yekê di mezinbûna aboriyê û jûreya tevgerê ya hikûmetê de pirsgirêk çêkir.

Di salên 1990î de, bi saya bazara navxweyî ya Yekîtiya Ewropayê, bazirganiya derve li Fransayê geş bû. Wê demê hinardekirin ji îthalatê mezintir bû.&lt;ref name=&quot;landguiden.se&quot;&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: bazirganiya derve ya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/ Bazirganiya derve | sernav = Kopiyek arşîvkirî | tarîxa wergirtinê = 2014-05-17 | arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517132755/http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/Utrikeshandel | tarîxa arşîvê =17 Gulan 2014 }}, 4ê Cotmeha 2012-an hatiye nûkirin, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat ji salên 2000-an vir ve ji hinardekirinê bêtir îthalat wergirtiye, di nav tiştên din de, girêdayîbûna bi hinartina petrolê.&lt;ref name=&quot;landguiden .se&quot;/&gt;

Îxalata mal û karûbaran ku ji sedî 1994'an de 21% û di sala 2010'an de jî %28 bû.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/Laender/Frankrike/(show)/indicators/(indicator)/ 587 hat standin 2014-04-07&lt;/ref&gt; Di heman demê de, hinardekirina mal û karûbaran ku ji sedî 22% û 25% ji GDP ya welêt tê pîvandin.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/ Laender/Frankrike/(nîşan bide)/nîşandan/(nîşandan)/586, hatiye standin: 07-04-2014&lt;/ref&gt;

Dema ku Fransa di sala 1999-an de beşdarî EMU bû, GDP-ya wan 1.4 trîlyon dolar bû û di sala 2012-an de, GDP gihîştibû 2.6 trîlyon $, ku di GDP-ê de% 86 zêde bû.

Di sala 2005 de, îndeksa di civaka karsaziya fransî de ji 104.8 daket 102.2,&lt;ref&gt;Lundin, Tomas, svd.se, https://www.svd.se/0-fakta-krissiffror-duggar-tatt-over- europa , 2005-04-30, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; û hinardekirina Fransî di hemû sektoran de ji bilî aliyê xwarinê kêm bû.&lt;ref&gt;Rosin, Björn Erik, svd.se, https://www.svd. binêre/stort-upsving-for-fransk-economie, 2006-09-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat di heman serdemê de baş bû, lê tevî vê yekê, GDP-ya welat bû duyemîn ya herî kêm. di 2005 de li Herêma Euro. &lt;ref&gt;Wezareta Karûbarên Derve, regeringen.se, {{Cite web|url=http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |title=Copy arşîvkirî | date retrieval=2014-05-15 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140410193555/http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |tarixa arşîvê=2014- 04-10 }}, 2008-04-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tradingportalen.com/nyheter/tecken-pa-ekonomisk-aterhamtning- i-euro-omradet/|sernav=Nîşeyên başbûna aborî li herêma Euro|weşanger=Portalen Bazirganî|dakêşandin um=13 Hezîran, 2005}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2007’an de li Fransayê aborî careke din xera bû û di sala 2008’an de ji ber krîza darayî ya li welatên Ewropa û cîhanê careke din welat ketibû ber paşketinê. Li welêt bêkarî zêde bû û pîşesaziya otomobîlan a Fransayê xirab bû. Paşê hukûmetê di veberhênanên di sektora giştî de, piştgirî ji bo pîşesaziya otomobîlan û bihuştên bacê û deynên bank û pargîdaniyan veberhênan kir. Di sala 2009 de, aboriya Fransa ji sedî 2,7 kêm bû, lê di dawiya salê de mezinbûn berevajî bû û di sala 2010 de GDP ji sedî 1,5 zêde bû. Lêbelê, aborî ji ber sistbûna aboriya cîhanê zêde mezin nebû.&lt;ref&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: Aboriya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/ Europa/Frankrike/Ekonomi | sernav=Nûpek arşîvkirî |dîrokê vegerandinê=2014-05-15 |arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517195018/http://www.landguiden.se/Lander/Europa /Frankrîke/Ekonomi |arşîv date=17 Gulan 2014 }}, nûvekirî, 4ê kewçêrê, 2012, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt;

Di hilbijartinên serokatiyê yên sala 2012an de, Fransa gelek xebitî ku kêmasiya bûdceya xwe bigihîne sînorê Yekîtiya Ewropayê ji sedî 3. Mezinbûna wan bi qasî %0,4 kêm bû û deynê neteweyî jî ji %90ê GDP bû. Ji ber vê yekê ji bo Fransa girîng bû ku mezinbûna welêt zêde bike û deynê neteweyî kêm bike. [[François Hollande]] ji bo dewlemendan, karsazên mezin, bank û şîrketên petrolê, ku wî di hilbijartinan de bi ser ket, polîtîkayeke hişkbûnê bi bacên bilindtir pêşniyar kir.&lt;ref&gt;Küchler, Teresa, SvD, Francois Hollande ji dewlemendan bistînin, https :// www.svd.se/francois-hollande-ska-ta-fran-de-rika, hatiye standin: 2014-05-06&lt;/ref&gt;

Di sala 2013’an de ji bo aboriya Fransa hîn jî pirsgirêk hebûn. Hilberîna otomobîl, pola û elektronîk (ku li Fransayê çavkaniyên sereke yên îxracatê ne) ji bo wan bihatir bû ji Asya û yên mayî yên Ewropayê. Ev bû sedema kêmbûna hinardekirinê. Di sala 1999 de, Fransa %7 ji hinardekirina cîhanî pêk dihat, lê di sala 2013 de ew daket %3.&lt;ref&gt;https://www.svd.se/frankrike--det-storsta-hotet-mot-euron, 2013- 01 -11, hatiye standin: 2014-05-13&lt;/ref&gt;

Di 2014 de, mezinbûna GDP hema hema nayê guhertin.&lt;ref&gt;Parîs TT-Reuters, svd.se, https://www.svd.se/trog-tillvaxt-i-eurozonen, hatiye wergirtin: 2014-05-15&lt;/ref&gt;

=== Binesazî ===
==== Veguhastin====
[[Wêne:Viaduc de la Rague et TGV (2014).JPG|thumb|Trêna bilez a TGV li başûrê Fransayê.]]

Firokeya herî mezin a Fransa [[Air France]] ye, ku difire cihên li Fransa, Ewropa û yên din ên cîhanê. Mezintirîn [[balafirgeha]] [[Balafirgeha Parîs-Charles de Gaulle]] li derveyî [[Parîs]] ye. Balafirgeh yek ji mezintirîn li [[Ewropa]] û xalek danûstendinê ya girîng e.

Trafîka trênê baş pêşkeftî ye û li ser gelek rêgezan bi hewayê re pêşbaziyê dike. Trafîk nayê verastkirin (her çend pêşniyarên weha hene) û di serî de ji hêla dewletê ve tê xebitandin [[SNCF]]. Trêna bilez [[TGV]] li ser rêyên wekî [[Parîs]]-[[Lyon]] populer e.

Trên ji Parîsê diçin bajarên din ên Ewropî yên wekî [[London]] û [[Bruksel|Brûksel]]. Di dîrokê de, Parîs ji bo [[Orient Express]] jî yek ji stasyonên navendî bû.

Fransa yek ji mezintirîn toreyên rê li cîhanê ye. Ev bi qasî 800&amp;nbsp;hezar kîlometir e ku 7100 kîlometre [[otoban]] ye. Piraniya otobanên Fransayê, bi kîlometreyan, otobanên bi bacê ne. Ev rê ji aliyê hikûmetê yan jî şîrketên taybet ve tên xwedîkirin û xebitandin. Di dawiya salên 1990-an û destpêka salên 2000-an de, dewleta Fransa hêdî hêdî xwedîtiya xwe li van pargîdaniyan kêm kir. Fransa xwedî trafîka rastê ye.

==== Mail, telefon û Înternet ====
Fransa ji bo demek dirêj li paş welatên pêşkeftî yên din mayî, lê naha digihîje û berfirehbûna [[banda fireh]] bi lez û bez ber bi pêş ve diçe.

====Perwerdehî û lêkolîn====
[[Wêne:Place et chapelle de la Sorbonne à Paris.jpg|thumb|[[Zanîngeha Parîsê]]]]
Di sedsala 12-an de wekî yek ji kevintirîn zanîngehên cîhanê hate damezrandin, piştî [[Gulan] bû nav 13 zanîngehên cuda yên dewletê yên serbixwe. Rabûn]]. Di wêneyê de avahiya zanîngehê [[Sorbonne]]

Bi têgînên ''école primaire'' (dibistana seretayî) tê wateya serdema ''école maternelle'' û ''école élémentaire'', dema ku ''pileya duyemîn'' an jî ''duyan'' bi gelemperî ji bo '' tê bikaranîn. collège'' û ''lycée'', hevwateya [[Li ser têgîna dualîsmê (kitêb)|gymnasium]] ya Swêdê ye.

Li Fransayê, dibistana mecbûrî di şeş saliya xwe de dest pê dike, lê ji sê saliyê (carinan jî du salî) heya şeş saliya xwe &quot;école maternelle&quot; ya dilxwazî ​​heye ku ji hemî zarokên ku li Fransa dijîn re vekirî ye. hejmareke zêde ya zarokan beşdarî perwerdeyê dibin. Di şeş saliya xwe de, tu diçî ''école élémentaire'', piştî wê jî ''kolêj'' li pey tê û heta tu 15 salî diçî wir.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Xwendina bilind a fransî xwedan kevneşopiyek dewlemend e ku vedigere Serdema Navîn. Li paytext, [[Zanîngeha Parîsê]], ku di sedsala 12-an de hate damezrandin, bû yek ji kevintirîn û girîngtirîn saziyên xwendina bilind û lêkolînên akademîk ên cîhanê. Yekem [[Doktor|doktora]] di dersên [[Îlahîyatnasî]] û [[Mirovnasî|humanîstî]] de li vir hatin pêşxistin.

Şoreşa Fransî bilindbûna ''grandes écoles'' dît, kolêj - bi gelemperî leşkerî, teknîkî an zanistiya siyasî ne - ku paşê ji ber rola wan di nav dezgeha leşkerî ya berfireh a piştî-şoreşê ya Frensî de bi prestîj mezin bûn.

Piştî [[Serhildana Gulanê]] ya 1968, Zanîngeha Parîsê di nav 13 zanîngehên dewletê yên serbixwe de hate dabeş kirin.

== Mijarên têkildar ==

* [[Fransayî]]
* [[Zimanê fransî]]
* [[Fransiyûm]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|France}}

{{YE}}
{{Dewletên Ewropayê}}

[[Kategorî:Fransa| ]]</text>
      <sha1>5ogqosts9ufd8fvb74ed4o1sl1o3uje</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093322</id>
      <parentid>1093321</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T18:44:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Serdema navîn a destpêkê */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="52235" xml:space="preserve">{{çavlêgerandin}}
{{Infobox welat
 | nav               = ''République Française''
 | navê_fermî        = 
 | navê_kurdî        = Komara Fransayê
 | al                = Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg
 | girêdana_alê      = Alaya Fransayê
 | nîşan             = Armoiries république française.svg
 | girêdana_nîşanê   = Nîşana Fransayê
 | dirûşm            = Liberté, Égalité, Fraternité&lt;br /&gt;(bi kurdî: Azadî, Wekhevî, Biratî)
 | sirûda_netewî     = La Marseillaise
 | cîh               = Mapadefrancia.svg
 | cîh_sernav        = 
 | zimanên_fermî     = [[Fransî]]
 | zimanên_tev       = [[Alsasî]], [[baskî]], [[bretonî]], [[katalanî]], [[korsî]], [[flemanî]], [[frankoprovenzal]], [[oksîtanî]], zimanên din ên [[Oïl]].
 | paytext           = [[Parîs]]
 | koordînat_paytext = {{Koord|48|51|N|2|21|E|type:country}}
 | bajarê_mezin      = [[Parîs]]
 | sîstema_siyasî    = [[Komar]]
 | serok_cure        = Serokomar
 | serok_nav         = [[Emmanuel Macron]]
 | serok_cure1       = Serekwezîr
 | serok_nav1        = [[Jean Castex]]
 | serok_cure2       = 
 | serok_nav2        = 
 | rûerd             = 675.417
 | av                = 0,26
 | gelhe             = 67,399,000
 | gelhe_sal         = [[2021]]
 | berbelavî         = 116
 | serxwebûn         = 
 | TBH_giştî         = 
 | TBH/kes           = 
 | TBH_sal           = 
 | dirav             = [[Ewro]] (EUR)
 | dem               = [[UTC+1]]
 | nîşana_înternetê  = .fr
 | koda_telefonê     = +33
 | nexşe             = Frankreich Relief.png
 | nexşe_sernav      = 
}}
'''Fransa''' yan jî '''Komara Fransî''', ({{Bi-fr|France}}, /fʁɑ̃s/) yan jî (République Française, xwendin: /ʁepyblik fʁɑ̃sɛz/) welatek navparzemînî ye ku li [[Ewropaya Rojava|Ewropayê Rojava]] û herêm û deverên derveyî yên li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] û [[Okyanûsa Atlantîk]], [[Okyanûsa Mezin|Pasîfîk]] û [[Okyanûsa Hindî]] vedigire. Qada wê ya metropolê ji [[Rhine]] heta [[Okyanûsa Atlantîk]] û ji [[Deryaya Navîn]] heta [[Qenala îngîlîzî]] û [[Deryaya Bakur]] dirêj dibe.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-21|title=French Guiana|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Guiana&amp;oldid=1099654171|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-06-17|title=Administrative divisions of France|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Administrative_divisions_of_France&amp;oldid=1093564080|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-26|title=French Southern and Antarctic Lands|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Southern_and_Antarctic_Lands&amp;oldid=1100569184|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Herêmên dervayê [[Guyana Fransî]] li [[Amerîkaya Başûr]], [[Saint Pierre]] û [[Miquelon]] li [[Atlantîka Bakur]], [[Hindistanên Rojavayê Frensî]] û gelek giravên li [[Okyanûs|Okyanûsa]] û [[Okyanûsa Hindî]] hene.  Ji ber gelek deverên xwe yên peravê Fransayê hene, xwediyê devera herî mezin a aborî ya taybet a cîhanê ye. Fransa li parzemîna [[Ewropa|Ewropayê]] bi [[Belçîka]], [[Lûksembûrg|Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Monako]], [[Îtalya]], [[Andorra]], [[Spanya]]  [[Holenda]], [[Sûrînam]] û [[Brezîl]] li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] bi navgîniya deverên xwe yên derveyî li [[Guyana Fransî]] û [[Saint Martin]] re sînorên xwe parvedike. Hijdeh herêmên wê yên entegre (pênc ji wan li derveyî welat in) li qadeke hevgirtî ya 643.801 km² vedigire&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|title=The World Factbook|date=2014-01-31|website=web.archive.org|access-date=2022-07-27}}&lt;/ref&gt; û li gorî daneyên gulana sala 2021an zêdetirî 67 mîlyon kes li Fransa û li herêmên wî dijîn. Fransa komarek nîv-serokatî ya yekgirtî ye ku paytexta wî bajarê [[Parîs]] e. Bajarê [[Parîs|Parîsê]] bajarê herî mezin ê Fransayê ye û navenda çandî û bazirganî ya sereke ye. Deverên din ên bajarî yên sereke [[Marsêy|Marseille]], [[Liyon]], [[Toulouse]], [[Lille]], [[Bordèu|Bordeaux]] û bajarê [[Nice|Niceê]] ye.

== Dîrok ==
===Serdema navîn a destpêkê===
[[Wêne:Franks expansion.gif|thumb|Berfirehbûna Frankish ji sala 481ê ve ber bi sala 870an.]]
Di dawiya [[Serdema Kevnare]] de, Galiya kevnar li çend padîşahiyên Almanî û herêmek Gallo-Romî ya mayî, ku wekî [[Padîşahiya Syagrius]] tê zanîn, hate dabeş kirin. Di heman demê de, Brîtanîyên Keltî ku ji rûniştgeha [[Anglo-Sakson]] a [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ku direvin, li beşa rojavayê Armorica bicih dibin. Di encamê de, nîvgirava [[Armorican]] hate guherandin û navê nîvgiravê wekî Brittany hate guhertin, çanda Keltîk hate vejandin û padîşahiyan piçûk ên serbixwe li herêmê hatin demazirandin.

Yekemîn rêberê ku dibe padîşahê hemû Frankan Clovis I ye ku di sala 481ê de dest bi serweriya xwe kir û di sala 486an de hêzên paşîn ên waliyên [[Romaya Kevnare|Romayê]] yên parêzgehê têk bir. Clovis başûrê rojava ji Visigoths vegerand, di sala 508an de hate imad kirin û xwe wekî mîrê [[Almanyaya Rojava]] îlan kir.

[[Clovis I]] piştî hilweşîna [[Împeratoriya Romê|Împaratoriya Romayê]] yekem fetihkarê Almanan e ku ji Arianîzmê, ji Xirîstiyaniya Katolîk derdikeve. Bi vî awayî ki aliyê papatiyê ve sernavê &quot;Keça Mezin a Dêrê&quot; (bi fransî: La fille aînée de l'Église) li Fransayê hate dayîn û ji padîşahên Fransî re jî &quot;Padîşahên Herî Xiristiyan ên Fransayê&quot; (Rex Christianissimus) dihate gotin.

[[Frankan]] çanda [[Xiristiyanî|xirîstiyan]] a [[gallo-romî]] wergirt û Galiya kevnar di dawiyê wekî Francia (&quot;Welatê Frankan&quot;) hate binavkirin. Frenkên elmanî, ji xeynî li Gauliya bakur ku li wir niştecihên Romayî kêm zêde bûn û zimanên elmanî lê derketin, zimanên romanî pejirandibûn. Clovis bajarê [[Parîs|Parîsê]] wek paytexta û xanedana Merovîng ava kir lê padîşahiya wî piştî mirina wî bidawî bû. [[Frankan]] erdê xwe bi tenê wekî milkek taybet dihesibandin û di nav mîrateyên xwe de parve dikirin, ji ber vê yekê çar padîşahî ji yên [[Clovis]] wekî [[Parîs]], [[Orléans]], [[Soissons]], û [[Rheims]] derketine holê. [[Padîşahên Merovîng]] ên paşîn desthilatdariya şaredarên xwe yên qesrê (serokê malê) winda kirin.Yek ji şaredarê qesrê, [[Charles Martel]], di [[Şerê Tours]] (732) de êrîşek [[Xanedana Emewiyan|Emewiyan]] a Galî têk bir û di nav padîşahiya Frankiyan de rêz û hêz wergirt. Kurê wî, [[Pêpenê Kurtbir|Pepinê Kurt]], taca Francia ji Merovîngiyên qelsbûyî girt û xanedana Karolîngiyan ava kir. Kurê Pepin, [[Karlê Mezin|Charlemagne]], padîşahiya Frankish ji nû ve li hev kir û li seranserê [[Ewropaya Rojava]] û [[Ewropaya Navendî]] împaratoriyek mezin ava kir.

== Erdnîgari ==
Dewleteke navendîparêz û yekneteweyî ye. Welatê cîranê wê li Ewropayê ev in: [[Belgiya]], [[Lûksembûrg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Spanya]], [[Andorra]]

Sînorên Fransa li bakur bi [[Atlantîk]] û li başûr bi [[Deryaya Spî]] re hene. Ji bilî li [[Ewropa]] erda Fransa li [[parzemîn]]ên din jî heye. Li [[Karîbîk]]an wek mînak [[Saint-Martin]], li [[Emerîkaya Başûr|Başûrê Amerîkayê]] [[Guayanaya Fransî]], li qeraxên [[Emerîkaya Bakur|Bakurê Amerîkayê]], li Okyanûsa Hindê û li [[Okyanûsya]]yê herêm û welatên girêdayî Fransa hene.

=== Erdnîgariya Xwezayî===
[[Wêne: Most beautiful villages of the world montsoreau 2.jpg |thumb|[[Loire]] li [[Montsoreau]], [[Geliyê Loire]].]]
Fransa ji [[Derya Spî]] heta [[Deryaya Bakur]] û ji [[Rhine]] heta [[Atlantîk]] dirêj dibe. Ew bi [[Brîtanyaya Mezin]], [[Belçîka]], [[Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Andorra]] tê hevsînorkirin. û [[Spanya]]. Li derveyî welatê dayikê, Fransa bi [[Brezîlya]], [[Sûrîname]] û [[Hollanda]] re sînorên bejahî parve dike.

Ji bilî welatê dayika [[Ewropaya Rojava|Ewropa Rojava]] (''la métropole''), Fransa ji herêmên [[Amerîkaya Bakur]], [[Hindîstana Rojava|Karibîk]], [[Amerîkaya Başûr]], [Okyanûsa Hindî]], [[Okyanûsa Pasîfîk]] û [[Antarktîka|Antarktîk]] (îdiayên li ser qada axa Antarktîkê ji hêla piraniya welatên cîhanê ve nayê pejirandin).

Fransa ji deştên peravê yên li bakur û li rojava yên bi Atlantîk û Deryaya Bakur heta zincîreyên çiyayên mezin, [[Pyrenees]] li başûr û [[Alpê]] li başûr, [[Pyrenees]] li bakur û li rojavayê rojhilat bi [[Ewropa]] lûtkeyên çiyayên herî bilind (derve [[Qafkas]]), [[Mont Blanc]], 4&amp;nbsp;810 metre. Di hundurê de rêzeçiyayên din ên wekî [[Navenda Massif]] û [[Vosges]] hene. Chaine de Puys li Massif Central, girseyek çiyayî ya bi derdora 80 volkanên neçalak, di Tîrmeha 2018-an de wekî [[Mîrateya Mîrateya Cîhanê]] hat destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://whc.unesco.org /ku/list/ 1434|sernav=Chaine des Puys - Qada tektonîkî ya Limagne|Dîroka dakêşanê=2018-07-05|paşnav=Navenda|nav=Mîrateya Cîhanê ya UNESCO|works=whc.unesco.org|ziman=ku }}&lt;/ref&gt;

Fransa di navbera çar [[pergalên çem]] yên mezin de dabeş dibe, ku sê ji wan diherikin [[Atlantîk]]. Ew li ser deştên nermik ên bakur û rojavayê Fransa diherikin û çemên wan ên berdar bûne sedem ku navenda aborî û siyasî ya welêt li beşên bakur ên welêt biqede, ku dikare wekî alîkarek bihêz were dîtin ku Parîs bibe Parîs. navenda welêt.

=== Dabeşkirina îdarî ===
{{Gotara sereke|Parçeya îdarî ya Fransa}}

[[Wêne:Régions de France 2016.svg|thumb|Ji Çile 2016 de, li [[Fransa Proper] tenê 13 herêm hene]]&lt;ref&gt;http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/12 /17 /la-carte-a-13-regions-definitively-adoptee_4542278_823448.html&lt;/ref&gt;]]
Fransa (di 2015 de) dabeş dibe:&lt;ref&gt;http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/documentation.asp?page=documentation.htm&lt;/ref&gt;
* 27 herêm (''herêm''), 22 navxweyî û pênc ne ewropî. Binêre ''Herêmên Fransa''.
* 101 beş (''departements''). Binêre ''Wezareta Fransa''.
* 335 navçeyên (''navçe''). Binêre ''Navçeya Fransa''.
* 2&amp;nbsp;054 Kanton (''kanton''), di nav de 59 yên ne ewropî jî hene. Binêre ''Kantonên Fransa''.
* 36&amp;nbsp;658 komûns (''komunan''). Binêre ''Şaredariyên Fransî''.
* 9 villes nouvelles ku dabeşek e ku bi dabeşên jorîn re paralel dimeşe. Binêre Ville nouvelle.

Wezaret bi jimare ne û ev jimar di du reqemên pêşî yên koda posteyê de cih digirin. Jimareya beşê berê jî li ser lewheyên qeydkirina wesayîtên rê, wekî du reqemên dawîn jî hatibû destnîşan kirin. Ev pergal, ku li ser bingeha qeyda wesayîtê ya ku ji hêla beşa ve hatî rêve kirin, ku wesayit lê lê bû, niha (2021) ber bi qonax ve tê derxistin û bi qeydek navendî ve tê veguheztin, ji ber vê yekê hûn nikanin beşa malê li ser lewheyên nû bixwînin.

Herêm, dezgeh, navçe û kanton herêmên îdarî yên hikûmetê ne. Herêm ji aliyê qeymeqamekî herêmê (''préfet de région''), ku di heman demê de serokê yek ji beşên herêmê ye, têne birêvebirin. Dezgeh ji hêla [[Parlîk (Fransa)|prefekt]] (''préfet''), ku ji hêla [[hikûmet]] ve hatî tayîn kirin (wekhev [[walî]]) têne rêvebirin; navçe ji aliyê binerd (''sous-préfet'') ve tê birêvebirin. Kanton bi giranî wek [[navçe]] di hilbijartinên meclîsên herêmê û meclîsên dezgehan de kar dikin. Li [[Parîs]], du qeymeqam hene, qismî qeymeqamekî îdarî &quot;asayî&quot; ye, ku di heman demê de qeymeqamê herêmê ye, beşek jî muxtarê polîsan (''préfet de police''), ku şefê polîsê herî bilind e, di heman demê de [[ fermandarê sivîl]] li Parîsê [[herêma sivîl]] (''zone de défense de Paris''). Prefektê polîs jî li beşên [[Hauts-de-Seine]], [[Seine-Saint-Denis]] û [[Val-de-Marne]] wezîfeya xwe dike.

Herêm û dezgeh jî şaredariyên bi mafên xwe yên bacê û meclîsên rasterast têne hilbijartin, bi rêzê ve ''[[Lijneyên Herêmî yên Fransa|conseil Régional]]'' û ''conseil général'' wek saziya herî bilind a biryardanê pêk tînin. Şaredarîya herêmê û meclîsa herêmê ji alîyê ''président du conseil régional'' ve tên birêvebirin; şaredariya beşê (li gorî [[Meclîsa wîlayetê|Meclîsa wîlayetê]]) û meclîsa daîreyê ji aliyê ''président du conseil général'' ve tên birêvebirin.

Dezgeha herî bilind a biryardanê ya şaredariyan meclîsek e (''konseil şaredariyê'') û [[şaredar]] (''maire'') ku ji aliyê wê ve hatiye tayînkirin, ku hem serokê meclîsê û hem jî serokê şaredariyê ye. birêvebirî. Li Parîs, Lyon û Marsîlyayê, ku şaredariyên wan bi meclîsên xwe yên rasterast hatine hilbijartin, li navçeyan hatine dabeşkirin, şert û mercên taybetî hene.

Çar [[Wezaretên Frensî yên Derveyî |Dezgehên derveyî]] berê  [[Kolonî|Koloniyên Fransî]] ne ku ji [[1946]] de xwediyê heman statuya wezaretên Fransaya Ewropî ne (''[[Fransa métropolitaine|metropole]])''. Ew parçeyên yekbûyî yên Komara Fransa (û bi vî rengî YE jî) ne. [[Herêmên li derveyî Fransa|herêmên îdarî yên derveyî]] [[herêmên girêdayî]] ne ku ew jî li derveyî YE ne. Ew jî mîna dezgehan têne rêvebirin û rûniştevanên fransî [[hemwelatî|welatî]] ne. Piraniya wan [[ewro]] bikar tînin, ji bilî [[Polinezyaya Fransî]], [[Kaledonyaya Nû]] û [[Giravên Wales û Futuna]] yên ku pereyê wan, [[Franka CFP]] hene. Fransa di heman demê de di [[Okyanûsa Hindî]] de çend giravên neniştecî yên bi navê [[Îles Éparses]] kontrol dike, ku ligel [[Adélieland]], îdiaya Fransa ya [[Antarctica]], [[Zimanê fransî]] pêk tînin. Herêmên Başûr.

==== Herêmên Fransayê ====
{{GotarêBingeh|Herêmên Fransayê}}
{{Nexşeya herêmên Fransayê|text=fgfdfgdg}}
Ji sala 2016an ve, Fransa ji 18 herêman ({{bi-fr|région}}) pêk tê.
''Régions'' yên li Fransaya parzemînî jî di hundura xwe de jî gav bi gav wek [[département]], [[Arrondissement]], [[Cantone]] û [[Commune]] tê parve kirina perçeyên hîn biçûk.

{{-}}

===== Heremên kevn =====
Ji sala [[1956]]an heta 1ê çileya [[2016]]an, Fransa ji 26 herêman pêk hatibû. Ji wan 21 li xakên Fransaya parzemînî bûn, yek girava [[Korsîka]] bû, û çar jî navçeyên ser deryayî bûn.

{|
|
# [[Alsace]]
# [[Aquitaine]]
# [[Auvergne]]
# [[Basse-Normandie]]
# [[Bourgogne]]
# [[Bretagne]]
# [[Centre]] 
# [[Champagne-Ardenne]]
# [[Korsîka]] (statuya taybetî)
# [[Franche-Comté]]
# [[Haute-Normandie]]
|
&lt;ol start=12&gt;
&lt;li&gt;[[Île-de-France]]
&lt;li&gt;[[Languedoc-Roussillon]]
&lt;li&gt;[[Limousin]]
&lt;li&gt;[[Lorraine]]
&lt;li&gt;[[Midi-Pyrénées]]
&lt;li&gt;[[Nord-Pas de Calais]]
&lt;li&gt;[[Pays de la Loire]]
&lt;li&gt;[[Picardie]]
&lt;li&gt;[[Poitou-Charentes]]
&lt;li&gt;[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] (PACA)
&lt;li&gt;[[Rhône-Alpes]]
|
[[Wêne:FranceRegionsNumbered.png]]
|
|}

* '''Herêmên li ser deryayê''' jî ev in:
{|
|
:23 [[Guadeloupe]]
:24 [[Martinique]]
:25 [[Guyanaya Fransî]]
:26 [[Réunion]]
|
[[Wêne:Guadeloupe map.png|90px|Guadeloupe]][[Wêne:Martinique-Map.png|90px|Martinique]][[Wêne:French Guiana-CIA WFB Map.png|90px|Guayanaya]][[Wêne:Reunion-CIA WFB Map.png|90px|Réunion]]
|
|}

==Siyaset==
=== Dewlet û siyaset ===
Navê [[Destûra Bingehîn|Destûra]] ya niha ya Fransayê [[Komara Pêncemîn]] ye û di referandûma 28'ê Îlona 1958'an de hat qebûlkirin. Wê pozîsyona [[birêvebir]] li hember [[qanûndaner] xurt kir. ] û diyar dike ku [ [Serokê Fransa|Serokomar]] (''Président de la République'') dê bi hilbijartina rasterast ji bo wezîfeya 5 salan were tayîn kirin (di 2001 de ji 7 salan hate guhertin). Hilbijartina serokomariyê di du tûran de pêk tê. Ger di tûra yekem de ti berbijarek ji sedî 50&amp;nbsp;detir dengan nestandibe, her du namzedên sereke di gera duyem a hilbijartinan de tên cem hev. Desthilatên berfireh ên serokomar divê îstiqrara desthilatdariya dewletê û hebûna dewletê misoger bike. Di nav hêzên herî girîng de mafê bangeşeya referandûmên biryardar û hilbijartinên nû yên Meclîsa Neteweyî ye. Her wiha serokkomar [[Serokwezîrê Fransa|Serokwezîr]] û wezîrên din tayîn dike, [[fermandarê bilind]] yê leşkerî ye û ew e ku peymanên navneteweyî îmze dike û li ser bi cîhkirina [[Çekên nukleerî yên Fransa| çekên navokî]]. Zêdebûna desthilatên serokomar, hilbijartina serokatiyê ji hilbijartinên parlamentoyê girîngtir kiriye û ji ber vê yekê rêjeya beşdariyê ji bo hilbijartina serokomariyê zêdetir e.

Parlementoya Fransa ji [[Sîstema dudûr|du odeyan]], [[Meclisa Neteweyî ya Fransa|Meclisa Neteweyî]] (''les députés de l'Assemblée nationale'') û [[Senatoya Fransayê| Senato]] (''Sénat'') , bi giştî 925 endam. 577 endamên Meclisa Neteweyî ji bo heyamên 5 salan bi hilbijartinên rasterast li herêmên hilbijartinê yên yek-endam têne destnîşankirin. Meclisa Neteweyî bijardeya hilweşandina hikûmetê bi pêşniyara bêbaweriyê heye. Nîvê 348 senatoran (''les senators'') li [[Senatoya Fransa|Senata]] (''Sénat'') her sê salan carekê ji bo heyamek şeş salan têne tayîn kirin. Senator xwedan hêzek tixûbdar in û Meclîsa Neteweyî her gav gotina dawî heye heke di navbera her du odeyan de lihevnekirin hebe ji bilî mijarên destûrî. Hikûmet li ser rojeva Meclîsa Neteweyî xwedî bandorek xurt e.

Jiyana siyasî ya Fransayê di van dehsalên borî de heya &quot;hilbijartinên parlemanî yên 2017an&quot; bi polarîzasyonek di navbera du komên siyasî de hate nişandan: çep li dora [[Partiya Sosyalîst (Fransa)|Partiya Sosyalîst]] û rastgir li dora [[Civîna ji bo komara|RPR ]] û şûngirê wê [[Yekîtiya Tevgera Gel|UMP]]. Partiya rastgira tund FN (''[[Eniya Neteweyî (Fransa)|Eniya Neteweyî]]'' &quot;bêtir qanûn û nîzam&quot; û polîtîkayeke tund a koçberiyê diparêze û ji destpêka salên 1980-an vir ve nêzî ji sedî 15&amp;nbsp; dengdana di hilbijartinan de. Partiyê di salên dawî de li Parîsê jî grevên mezin organîze kiribû.

Di Gulana 2012 de, sosyalîst [[François Hollande]] piştî [[Nicola Sarkozy]] bû serokê Fransa. Selefê wî yê kevneperest Sarkozy di sala 2007 de hat ser desthilatê.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Sarkozy radestî Hollande kir|url=https://svenska.yle.fi/artikel/2012/05/15/sarkozy-lamnade-over till-hollande|works=svenska.yle.fi|Dîroka dakêşanê=2021-10-04|ziman=sv-FI}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2017an de, Serokomar François Hollande bû serokê yekem yê di dema [[Komara Pêncemîn]] de ku ji nû ve nehat hilbijartin.

Emmanuel Macron di [[Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022|Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022 de.]] Macron di 20 salan de yekem serokê Fransa bû ku ji nû ve hate hilbijartin. &lt;ref&gt;{{Cite web|title=Macron di Fransaya parçebûyî de serkeftinek eşkere bi dest xist|url=https://svenska.yle.fi/a/7-10015760|verk=svenska.yle.fi|fämtdatum=2022-05 -06|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

=== Parastin ===
[[Serfermandarê Bilind]] yê berevaniya Fransî [[Serokê Komara Fransa|Serokê Komarê]] ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Destûra Bingehîn ya Komara Pêncemîn|url=https:// www.elysee.fr/ en/french-presidency/constitution-of-4-october-1958|verk=elysee.fr|date=2012-11-20|dakêşana date=2021-10-08|ziman=ku}} &lt;/ref&gt; Di bin destê wî de, hikûmet û Wezîrê Parastinê berpirsiyariya siyasî ya parastinê ye.

Parastin ji van pêk tê:

* [[Hêzên Çekdar ên Fransa]] (''Forces armées françaises''), bi serokatiya Serfermandarê Parastinê (''le Chef d'état-major des armées''), ku [[Hikûmet]] Şêwirmendê leşkerî û berpirsê operasyon û amadekariya hêzên çekdar.
* Karên Materyalên Parastinê (''Direction Générale de l'Armement'')
* Rêvebiriya Parastinê (''Sekretariatiya Giştî pour l'Rêveberiyê'')

Fransî [[hêza parastinê]] ji çar [[şaxên parastinê]] [[armé]] (''Armée de Terre''), [[Nationale Marine| derya]] (''Neteweya Deryayî') pêk tê. ') , [[hêza asmanî|hêza asmanî]] (''Armée de l'Air'') û [[jendirme]] (''Cendirme Nationale''). Li kêleka hêzên çekdar, xizmeta bijîjkî ya hêzên çekdar (''Service de Santé des Armées'') û xizmeta sotemeniyê ya hêzên çekdar (''Service des Essences des Armées'') pozîsyoneke serbixwe û berfireh a şaxê digirin.

Hêzên Çekdar ên Swêdê ji sala 2001ê ve artêşeke profesyonel e. Ew ji 347&amp;nbsp;903 [[esker]]ên li ser erka çalak û 81&amp;nbsp;229 [[karkerên sivîl]]a (2003) pêk tê. Ji bilî vê, leşkerên rezerv jî hene.
Li Fransayê robotên bejayî yên bi çeka nukleerî, robotên hewayê û robotên binavderyayî hene. Bi giştî, hêzên çekdar ên Fransî nêzî 350 serikên nukleerî hene.

Fransa dewleta çaremîn bû ku [[Çekên wêrankirina girseyî yên Fransa|çekên nukleerî]] bi dest xist. Hin ji zanyarên welêt li ser [[Projeya Manhattan]] xebitîn, ku Fransa dest pê kir ku cebilxaneya xwe ya nukleerî pêş bixe. Di destpêkê de Fransa hewl da ku bi Îtalya û Almanyaya Rojava re çekên nukleerî çêbike, lê Charles de Gaulle dixwest ku cebilxaneya Fransa bi tevahî têra xwe bike. Yekem ceribandina nukleerî li Cezayîrê di [[1960]] de pêk hat. Piştî serxwebûna Cezayîrê, Fransa dest bi ceribandina çekên xwe yên nukleerî li Polînezyaya Fransî kir.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Çawa Fransa Nuke Distîne? (Kurte Belgefîlma Anîmasyon)|url=https://www.youtube.com/watch?v=g2OuUkS2teA|dakêşana date=2021-10-07|ziman=ku|date=26.12.2020|weşanger=Dîrok girîng e}}&lt; / ref&gt;. Di navbera 1966-1996 de, welêt 193 bombeyên nukleerî li ser atolya [[Moruroa]] û [[Fangataufa]] ceribandin. Ceribandinên nukleerî di navbera dewleta Fransa û niştecihên Polînezyaya Frensî de ku daxwaza tazmînatê ji dewletê kirine, bûne sedema cûdabûna nêrînan. french-polynesia-research-finds|work=the Guardian|date=2021-03-09|date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Polynesiyên Fransî ji ber ku Macron serdana giravan dike, li ser ceribandina nukleerî hesabekê bigerin|url=https://www.france24.com/en/asia- pacific/20210727-french-polynesians-seek-a-reckoning-as-france-vows-to-open -archives-on-nuclear-testing|work=France 24|date=2021-07-27|daktime date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

[[Lejyona Biyan|Lejyona Biyaniyan a Fransî]] ji aliyê Qralê [[Louis Philippe I yê Fransa|Louis Philippe]] ve di sala 1831 de hate damezrandin da ku ji Swîsre û Alman [[Mercenas|mercên]] yên ku li Parîsê mane bi şandina wan xilas bibin. ji Cezayîrê re ji bo piştgiriya artêşa fransî li wir. Lêbelê, di rewşa îroyîn de, Legion yekîneyek elît a hêzên çekdar ên Fransa ye, her çend hîn jî hin kevneşopiyên kevn hene: leşkerên di Lejyonê de sond dixwin ji Lejyon bi xwe, ne bi Komara Fransa.&lt;ref&gt;{{Webref. |title=Lejyona biyanî ya Fransî|url= https://www.youtube.com/watch?v=jiYX1ngjjCo|Dîroka dakêşanê=2021-10-08|ziman=ku|date=27.1.2019|weşanger=Dîroka Hêsan} }&lt;/ref&gt;.

==== Artêşa Fransa ====
[[Wêne:Photo des troupes de marine.jpg|thumb|Hêzên deryayî bi [[FAMAS]] di destan de dimeşin]]
* Yekîneyên şer: 70 [[tabûr]], her wiha 2 [[tabûr]] di [[Tûgaya Frensî-Almanî]]
* Yekîneya parastinê: 18 [[tabûr]]s

Personelên leşkerî yên artêşê ji 131&amp;nbsp;039 leşkeran pêk tê.

==== Deryayî ====
* Yekîneya şer a li ser rûyê erdê: 72 keştî, 12200 deryavan
* Yekîneya keştiyên binê avê: 10 keştiyên binê avê, 3 hezar û 800 deryavan
* Balafirgeha deryayî: 152 balafir, 6800 deryavan
* Hêzên piyade yên deryayî: 1&amp;nbsp;700 leşker
Personelên leşkerî yên hêzên deryayî ji 44&amp;nbsp;595 leşker û deryavanan pêk tê.

==== Hêza Hewayî ====
[[Wêne:Bastille day flyover.4264-crop.jpg|thumb|Pêşandana hewayî li Parîsê di [[Roja Netewî ya Fransa|Roja Neteweyî]]]]
* Hêzên Hewayî yên Stratejîk (Hevgirên Nukleerî): 90 balafir, 2&amp;nbsp;300 leşker
* Hêzên hewayî: 310 balafir, 5&amp;nbsp;900 leşker
* Balafirên veguhestinê: 100 balafir
* Nêçîrvanê Baregeha Esmanî: 5&amp;nbsp;300 leşker

==== Jenderme ====
Cendirmeyan berî her tiştî li gundan û li bajarên biçûk wek hêzeke polîsan tevdigere; li bajarên mezin la [[Polîsê Neteweyî]] heye. Wezîfeyên cendirmeyan wek yên Îtalî [[Carabinieri]] û Îspanyolî [[Guardia Civil]] ne. Cendirmeyên herêmê di sala 2008an de ji 1&amp;nbsp;124 qereqolên jandarmeya herêmî, 370 taqên acîl, 271 dewriyeyên kûçikan, 92 yekîneyên sûcên wîlayetê, 383 yekîneyên sûc, 14 yekîneyên helîkopteran, 7 dewriyên polêsê çemî, 26 9 nobedarên polêsên deryayî, 26 nobedarên trafîkê yên polêsên deryayî pêk dihat. 136 baskên polîsên trafîkê û 37 yekîneyên taybet ên sûcên ciwanan.

Cendirmeyên gerok di sala 2008 de ji 123 [[squadron]]s pêk dihat. Li herêma Parîsê yekîneyeke cendirme ya jortir a gerok heye, di 6 tabûran de 4 hezar polîs, tabûra zirxî ya cendirme û yekîneya taybet a cendirmeyan jî di nav de ne. Di sala 2006an de cendirmeyên Fransî nêzî 105&amp;nbsp;hezar karmend bûn. Ji van 103&amp;nbsp;000 leşker û 2&amp;nbsp;000 jî karmendên sivîl bûn.

==== Xizmeta tenduristiyê ====
[[Pel:French medical VAB dsc06843.jpg|piçûk|Wesayîta şer a xizmeta bijîjkî]]
Xizmeta bijîjkî, ''service de santé'', şaxeke parastinê ya taybet e di nav hêzên çekdar de. Ew di nav tiştên din de pêk tê:

* 9 nexweşxaneyên hînkirinê
* 1 navenda tenduristiyê
* 2 dibistan
* 4 navendên lêkolînê

Karmendên dezgeha tenduristiyê ji 12&amp;nbsp;431 kesan pêk tê û ji wan 7&amp;nbsp;559 leşker in.

==== Xizmeta sotemeniyê ====
Karmendên servîsa sotemeniyê ji 2&amp;nbsp;444 kesan pêk tê û ji wan 1&amp;nbsp;255 personelên leşkerî ne.

=== Têkiliyên Navneteweyî ===
{{Gotara bingehîn|Mîsyonên dîplomatîk ên Fransa}}
Yekem mîsyona dîplomatîk a Fransayê di sala 1522 de dema ku şandeyek şand [[Swîsre]] hate damezrandin. Îro, Fransa xwediyê tora duyemîn a herî mezin a balyozxaneyên cîhanê ye, ku tenê [[Amerîka]] jê derbas dibe. Tevî hilweşandina desthilatdariya kolonyal a Fransayê piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa lîstikvanek navneteweyî ya girîng dimîne. Welat yek ji pênc endamên daîmî yên [[Encumena Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî]], endamê [[G7]] û herwiha endamê damezrîner ên [[NATO]], [[OECD]] û [[Ewropa ye. Yekîtî]].

==== Rêxistinên navneteweyî ====
Fransa di nav yên din de endam e:

* [[OECD]]
* [[Yekîtiya Ewropayê]]
* [[NATO]]
* [[Hevkariya Şengen]]
* [[Rêxistina Ewlekarî û Hevkarî li Ewropayê]]
* [[Konseya Ewropayê]]
* [[Latînî|Yekîtiya Latînî]]
*[[G7]]

== Demografîk ==
[[Wêne:Lyon vue depuis fourviere.jpg|thumb|Lyon piştî paytext Parîsê duyemîn bajarê herî mezin ê Fransayê ye.]]

Taybetmendiya Fransa bi wê yekê ye ku ji çend welatên cîranên xwe, wek Brîtanya Mezin û Almanya, pir zûtir [[veguhertina demografîk]] derbas bûye, ku, di nav tiştên din de, bû sedem ku welat ji bo demek dirêj xwedan nifûsa herî mezin li Ewropayê be. . Lê di sedsala 19-an de, dema ku nifûsa Ewropayê du qat zêde bû, Fransa hema hema bi nîvî zêde bû. Berevajî gelek welatên din ên Ewropî, koçberiya berbi DY ne girîng bû û Fransa demek dirêj bû welatê koçberan. Şerên cîhanê, berî her tiştî [[Şerê Cîhanê yê Yekem]], di pîramîda nifûsa welêt de xelekek kûr xist. Piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], xweşbînî bilind bû û zarokbûn bi asîman bilind bû; serdemek ku bi gelemperî jê re &quot;le Baby Boom&quot; (&quot;[[baby boom]]en&quot; tê gotin. Piştî wê yekê, bûyîna zarokan hinekî daket, heya ku dor hat ku nifşa mezinbûna zarokan ji xwe re bibe xwedî zarok.

Di van demên dawî de, mezinbûna nifûsa xwezayî ji çend welatên cîran xwedan pêşkeftinek erênîtir e. Digel vê yekê, ji ber ku nifşa pitikan teqawid dibe, welat bi karekî dijwar re rû bi rû dimîne.

=== Bajarên mezin ===
Deh bajarên herî mezin ên Fransa ev in (niştecîhên 2012, tevî derdor):&lt;ref&gt;http://insee.fr/fr/ffc/tef/tef2015/T15F014/T15F014.pdf&lt;/ref&gt;
# [[Parîs]] 12,3 mîlyon
# [[Lyon]] 2,3 mîlyon
# [[Marsîlya]] + [[Aix-en-Provence]] 1,7 mîlyon
# [[Toulouse]] 1,3 mîlyon
# [[Piçûk]] 1,2 mîlyon
# [[Bordeaux]] 1,1 mîlyon
# [[Nice]] 1 mîlyon
# [[Nantes]] 0,9 mîlyon
# [[Strasbourg]] 0,8 mîlyon
# [[Rennes]] 0,7 mîlyon

Bajarên sereke an girîng ên çandî yên Fransa ev in:
[[Ajaccio]], [[Amiens]], [[Angers]], [[Bastia]], [[Besançon]], [[Brest, Fransa|Brest]], [[Caen]], [[Cannes]], [[Clermont-Ferrand]], [[Dijon]], '''[[Grenoble]]''', [[Le Havre]], [[Lens, Pas-de-Calais|Lens]], [[Limoges]], [[Metz]], '''[[Montpellier]]''', [[Nancy]], [[Nîmes]], [[Orléans]], [[Pau]], [[Perpignan]], [[Poitiers]], [[Reims]], '''[[Rouen]]''', '''[[Saint-Étienne]]''', '''[[Toulon]]''', [[Tur]].

{{Binêre jî|Lîsteya bajarên Fransa}}

=== Ziman ===
[[Wêne:Langues de la France.svg|thumb|Nexşeya ziman û zaravayên herêmî yên Fransayê.]]
{{Gotara sereke|Zimanê fransî|Zimanê Fransî}}

Nifûsê Fransayê di [[1ê kanûna paşîn]] [[2008]]an de yên bi welatên [[ser deryayî]] ve wek 64.473.140 tê texmîn kirin.&lt;ref&gt;[http://www.insee.fr/fr/ffc/pop_age4.htm Bilan démographique 2007 : des naissances toujours très nombreuses]&lt;/ref&gt; Ew ji [[Almanya]]yê şunda duyem mezintir welata [[YE|Yekitiyê Ewropayê]] ye. Ew ji sedî 13ê (% 13) YE bi tenê pêk tîne ye.

Payîna dirêjahiya jiyanê yê di Fransayê de bo mêran 76,7 sal, bo jinan jî 83,8 e.

Piraniya fransî (% 88) bi fransî wekî zimanê xwe yê dayikê diaxivin, ku ew jî zimanê fermî yê Fransa ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - Ziman - Ziman|url=https://www.bbc. co.uk/languages/ european_languages/countries/france.shtml|works=www.bbc.co.uk|destûra wergirtinê=2021-10-07}}&lt;/ref&gt; Zimanên herêmî yên girîng ev in, [[Oksîtanî]] ([[Provensal]]), [ [Korsîkî]], [[Franko-Provensal]], [[Bretonî]], [[Katalanî]], [[Baskî]], [[Hollandî]] (Flamî) û [[Alsatî]] (zarava almanî). [[zimanê koçberan]] ya herî mezin [[erebî]] ye, bi taybetî zaravayê bakurê rojavayê Afrîkayê ku wekî [[Erebî Maghre]] tê zanîn.

Li herêmên Fransî cûrbecûr [[Zimanên Polînezî]], [[Zimanên Arawak]] an [[Zimanên Krêolî]] tên axaftin lê zimanê Fransî tenê zimanê fermî ye.&lt;ref&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Erdnîgarî Niha! Fransa|url=&lt;/nowiki&gt;https://www.youtube.com/watch?v=g0QrBphsioM&amp;list=PLR7XO54Pktt-h8T-dtr4MXy0_MpbWukHW&amp;index=16%7CDîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku|weşanger=Cografya Niha!} &lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; Di Gulana 2021ê de, Serokomar Macron soz da ku piştgirî bide zimanên hindikahiyên neteweyî, lê pêşnûmeqanûnek ku destûrê dide bikaranîna van zimanên hindikahiyan wekî zimanê perwerdehiyê li dibistanan red kir. Dadgeha Bilind a Fransayê jî ji bo vê yekê nîqaş kir û serî li makezagonê da ku tenê zimanê fermî yê dewletê Fransî ye.

Di dibistana fransî de, [[Îngilîzî]] bi gelemperî yekem zimanê biyanî ye (ne mecbûrî ye, lê ji sedî 90&amp;nbsp; xwendekaran Îngilîzî hildibijêrin) û piraniya xwendekar [[Spanî]], [[Almanî]] an [[Îtalî] dixwînin. ] wekî zimanê sêyem, ku di nav wan de Spanî ya herî berbelav û Almanî ya duyemîn a herî gelemperî ye.

=== Dîn ===
{{Gotara bingehîn|Dêra Katolîk a Romayî li Fransa}}
Di sala 2009 de ji sedî 64&amp;nbsp;ji nifûsê [[Dîra Katolîk a Romayê|Katolîk]], ji sedî 4 [[Îslam|Misilman]], ji sedî 3&amp;nbsp; [[Protestan]] bûn.&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=catho&gt;[http&lt;/nowiki&gt; : //www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 La France catholique mais moins pratiquante] - La Croix. 29 Kanûn 2009 {{fr îkon}}&lt;/ref&gt;

Ji sala 1905-an vir ve, Fransa xwediyê qanûnek e ku dêrê û dewletê ji hev vediqetîne û ku [[azadiya olî]]an nas dike.

Demek dirêj, Dêra Katolîk bandorek girîng li ser jiyana civakî ya fransî kir. Li Fransayê, [[keşîş|jiyana rahîb]] pêş ket û katedralên [[Sedsalên Navîn|sedsalên navîn]] yên wî welatî abîdeyên hêz û pozîsyona navendî ya Dêra Katolîk in. Piştî şerên olî yên bi xwîn, Protestanên Frensî ([[Huguenots|Huguenots]]) bi [[Edîktê Nantes]] [[1598]] azadiya olî bi dest xistin. Di [[sedsala 17-an]] de, padîşah û dîwan zilamên dêrê xistin xizmeta xwe: Cardinal Richelieu û Mazarin çarenûsa welêt rêberî kirin. [[Şoreşa Fransî]] li dijî Dêrê û hem jî li dijî komên din ên xwedî îmtiyaz derket. Di bin Napolyon de, helwesta Protestanan xurt bû. Piştî şerên dêrê, [[1905]] têkiliyên di navbera dêrê û dewletê de qut bûn. Fransaya nûjen bi giranî [[civaka laîk|civaka laîkbûyî]] ye. Nêzîkî 3 ji sedî yê niştecîhan (bi piranî Afrîqaya Bakur) xweyê [[Îslam]] didin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;&gt;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&lt;/ref&gt;

Li gorî statîstîkên 2020, olên sereke yên Fransa Xiristiyanî, Îslam, Cihûtî û Bûdîzm bûn. Hejmara ku ne aîdî tu oleke rêxistinkirî ne ev e {{nowrap|20,830,000}}.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Nifûsa li gorî ol li Fransa 2020|url=https://www.statista.com/statistics/459982 /population-distribution-religion-france/|works=Statista|Dîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;.

== Çand ==
[[Wêne:Produits régionaux - photo CPPR.jpg|thumb|Pênîr, sosîs, şerab û xwarinên din ên fransî. [[Pêjgeha Fransî]] cîhanê navdar e.]]
Fransa hezar sal e welatekî çandî yê pêşeng e. Pêşveçûn dewlemend û di heman demê de yekreng bû, ku nehiştiye ku nûbûnên wêrek berdewam di hemî warên çandê de pêk werin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;/&gt;

* [[Dîroka Hunerê ya Fransa]]
* [[dîwarê Aubusson]]
* [[Tapestry]]
* [[Lîsteya katedral, dêr û keşîşxaneyên Fransa]]
* [[Karîkatorên franko-belçîkî]]
* [[Mîmariya fransî]]
* [[Fîlma fransî]]
* [[Wêjeya Fransî]]

===Çanda gelêrî===
Fransî [[çanda gelerî]] bingeha wê di [[Galîk]] de ye ku bandora wê piştî dagirkirina ji, wek nimûne, [[Empiremparatoriya Roma|Rom]], [[Frank]], [[Alman]] û [[ Vikings]]. Bi ser de, hindikahiyên çandên ne-asîmîlebûyî hene, wek mînak [[Bask (gel)|Bask]], Breton û [[Alman]]. Ev cûdahiyên berbiçav di navbera bakurê Fransa bi [[Celtic]] û bandorên Almanî de dide, û başûrê ku ji hêla çanda Deryaya Navîn ve tête diyar kirin, welat dikare li gorî vexwarin, şerab li başûr, [[cider]] li bakurê rojava û [[ birra]] li bakurrojhilat . Li başûr, bêtir karakterek Romayî heye, ku ji bo nimûne, di sêwirana xaniyan û çandiniya zeytûnan de diyar dibe. Li bakur bêtir têkiliyek almanî heye, ku di cûreyên çandiniyê de tê dîtin û ku ew di dereceyek mezintir de li şûna [[rûnê zeytûnê]] [[rûn]] bikar tînin. Lêbelê, Roma, bi hêmanên Keltî, ji bo çanda gelêrî ya Frensî yekreng e, mînakên vê yekê çandiniya genim, kevneşopiya dêrê, adetên cejnê û qanûnên Romayê ne.&lt;ref&gt;{{Cite book |title=Nationalencyklopedin |weşanger=[[Bokförlaget Bra Böcker AB]] | cihê weşanê=Höganäs |sal=1991 |isbn=91-7024-621-1 }}&lt;/ref&gt;

=== Spor ===
[[Wêne:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|[[Tour de France]].]]

* [[Tîma futbolê ya mêran a neteweyî ya Fransa]]
* [[Şîva werzişê]]
* [[Parkorman|Parkour]]
* [[Skateboard]]
* [[Tour de France]]
* [[Prix d'Amérique]] û [[Civîna Zivistanê ya Fransî]]

== Aborî û binesazî ==
[[Wêne:Champagne vineyard and Church.jpg|thumb|Fransa yek ji mezintirîn hilberînerên şerabê li cîhanê ye.]]
[[Wêne:A380-a.jpg|thumb|Balafira [[Airbus A380]] li Parîsê 2005 li pêşangehê ye.]]
Jiyana karsaziya Frensî piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] bi bingehîn strukturê xwe guhertiye. Berê çandinî pîşesazîya sereke bû, lê îro tenê ji %7ê nifûsê kar dike, lê ji %30 di pîşesaziyê de û ji %60 jî di sektora xizmetguzarî de kar dikin. Fransa bûye yek ji welatên pîşesazî yên pêşeng ên Ewrûpayê ku hilberîna teknolojiya bilind di pêş de ye, hinekî jî wekî encama rêveberiya hukûmetê ya bihêz di serdema piştî şer de. Di çarçoveya hevkariya Ewropî de, Fransa ji damezrandina Yekîtiya Komir û Pola [[1952]] ve ajotiye. Cûdahiyên herêmî yên mezin hem di warê çandinî û hem jî di pîşesaziyê de hene, û bextewariya aborî bi rengek neyeksan tê dabeş kirin. Li rojhilatê xeta ji [[Le Havre]] li ser Kanala Englishngilîzî heya Marsîlya li başûrê Fransa (bi navê [[Le Midi]]) piraniya pîşesaziyê û standardek jiyanê ya bilind tê dîtin; li beşên xizan ên navendî û başûrê rojavayê welêt, karsazên piçûk, pîşesaz û cotkarên piçûk serdest in. Lêbelê, gelek Fransî ji kontrola navendî ya bihêz a ji Parîsê nerazî ne û vê dawiyê hewldan hatin kirin ku hilberînê biguhezînin û navendên nû ji bo mezinbûna aborî ava bikin.

Çandiniya ku demeke dirêj bêaqil bû, niha bi giranî mekanîze ye û cotkariya mezin tê destpêkirin. Tenê ji 1/3 ê herêmê tê çandin, avhewa û ax xweş e û Fransa yek ji hilberînerên çandiniyê yên Ewropa û cîhanê ye. Hilberîna zêde dibe sedema pirsgirêkan û pêşbaziya mezin a li bazara [[Yekîtiya Ewropî|YE]] bû sedema nerazîbûnên tund ên cotkarên fransî yên hêrs. [[Genim]] li hilberîna dexl serdest e, lê [[ misir]], [[ ceh]] û [[ ceh]] jî têne çandin. Berhemên din ev in [[patata]] û [[Şekir|şekir]], [[fêkî]] û [[zebze]] ([[Normandî]] û [[Brîtanya]], [[Geliyê Loire]], [[Provence]]). Wekî hilberînerek [[ şerab]], Fransa bi gelek herêmên şerabê re pêşeng e ([[Bordeaux]], [[Bourgogne]], [[Beaujolais]], [[Roussillon]], [[Champagne]]). Çandiniya heywanan (Brîtanya, Normandiya û herêmên çiyayî) goşt û şîrên bi kalîte peyda dike. Masîgirên Atlantîk û Deryaya Bakur girîng in. Taybetmendiyek çandiniya îsotê li perava rojava ye.

Pîşesaziya kevneşopî ya hesin û pola ya fransî li bakur û bakur-rojhilat li ser bingeha maden û kana komirê ya herêmê bû. Li vir, krîza pola ya navneteweyî bi giranî ketiye û kanî û hesinkaran kar kêm kirine an jî hatine girtin. Ji bilî madenê hesin, [[boksît]] tê derxistin (mîneralê bi navê bajarê Les Baux li Provence hatiye binavkirin); Fransa li Ewropayê hilberînerê sereke yê baksît e, ku di hilberîna aluminiumê de tê bikar anîn. Hin neft û gaza xwezayî (li başûrê rojava) û gelek [[hêza hîdro]] heye. Li Fransayê dora çil santralên nukleerî hene (piranî li Ewropayê). Li Saint-Malo li Brittany kargehek mezin a tîrêjê hate çêkirin. Li kêleka endezyariyê (keştiyan, çêkirina otomobîlan), berfirehkirina hilberîna teknolojiya bilind (balafir, telekomunikasyon û elektronîkên din) û pîşesaziya kîmyewî, pîşesaziyên kevneşopî û hilberên pîşesaziyê pozîsyonek bihêz diparêzin (xwarin, cam û porselen, tekstîl û tiştên modê, bîhnxweş û kozmetîk. ). Tûrîzm xwedî girîngiyeke mezin a aborî ye; dora 30 milyon tê çaverêkirin. serdanên biyanî her sal (di nav yên din de diçin Parîsê, kelehên Geliyê Loire, seyrangehên deryayê yên li ser Riviera (Frensî Côte d'Azur, &quot;Azure Coast&quot;) û seyrangehên werzîşên zivistanê yên Alper. Pêjgeha kevneşopî ya fransî bala gelekan dikişîne. tûrîst.&lt;ref name=&quot;All Countries of the World 2000 Bonnier Lexicon&quot;/&gt;

Fransa dikare wekî aboriyek berbiçav a tevlihev (''économie mixte'') were pênase kirin&lt;ref&gt;https://fr.wikipedia.org/wiki/Économie_mixte&lt;/ref&gt; ku di aboriyê de xwedî rêjeyek bilind a xwedîtiya giştî ye, yek ji ya herî bilind di [[OECD]] de. Aboriya Fransa yek ji wan ên herî pêşkeftî yên cîhanê ye û bi tundî li ser [[teknolojiya bilind]] ye. Piştî [[DYA]], [[Çîn]], [[Japonya]] û [[Almanya]] li cîhanê pêncemîn mezintirîn tê hesibandin.

Li gorî [[Rêxistina Bazirganiya Cîhanî]], di sala 2003 de, Fransa piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya, Japonya û [[Çîn]] di cîhanê de pêncemîn îxrackarê herî mezin ê bazirganiyê bû û piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya û Chinaîn jî çaremîn îtxalkarê herî mezin bû.

Li gorî [[OECD]], di 2003 de Fransa li pêş Dewletên Yekbûyî û [[Belçîka]] xwedan para herî mezin a veberhênana biyanî bû (wek sedî tê hesibandin). Bi bernameya xwe ya [[navokî]] re, Fransa di heman demê de welatê herî bilind ê xwebexşînê ye li [[Ewropa Rojava]] û yek ji heft welatên herî pîşesazî yên cîhanê ye ku herî kêm [[karbondîoksît] hilberîne. ]. Ji ber vê yekê standarda jiyanê li Fransayê pir bilind e.

Aboriya Fransî bihevrebûna aboriya bazarê û destwerdana hukûmetê ya bihêz lê kêm dibe. Qadên mezin ên axa berdar, karanîna [[teknolojiya]] nûjen û subvansiyonên li hev kirin ku Fransa bikin neteweya pêşeng [[cotanî]] ya Ewropaya Rojavayî. Aboriya Fransa, piştî windakirina [[Cezayîr]] di [[1960]] de jî, di cîhanê de yek ji bihêztirîn e. Fransa di heman demê de xwediyê [[pîşesaziya fezayê]] pêşeng e û yek ji du neteweyên Ewropî ye ku xwediyê [[porta fezayê]] ya neteweyî ye - ya din jî [[Esrange]] li Swêdê ye.

Dewleta Fransa xwediyê beşeke mezin ji [[binesaziya]] welat e û xwediyê sereke yê çend şirketên [[rêhesin]], [[elektrîk]], [[firevanî|firevanî]] û [[telekomunîkasyon]] ye. lê ji destpêka salên 1990'î ve bi awayekî zêde kontrola xwe li ser van sektoran azad kiriye. Dewlet par bi perçe pişkên xwe yên li şirketên fransî yên wekî [[France Telecom]], [[Air France]] û di [[sîgorte]]yên din, [[Leşkerî|berevanî]] û [[banke]] de firot dikan.

Fransa [[ewro]] bi 10 endamên din re [[1'ê Çile]] [[1999]] dest pê kir û di destpêka [[2002]] de, pereyên û notên euro bi temamî şûna [[Franka Frensî|Franka Frensî]] danî.

Ji [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa gav bi gav hem ji hêla siyasî û hem jî ji hêla aborî ve nêzikî Almanyayê dibe û her du welat bi gelemperî di nav [[Yekîtiya Ewropî] de wek duya pêşeng a entegrasyona Ewropî têne hesibandin.

Fransa salane 79 mîlyon [[Tûrîzm| tûrîst]] dikişîne, ku ev yek ji ya ku li wî welatî dijî bi girîngî zêdetir e, ku ew dike cihê geştiyariyê yê herî populer ê cîhanê li pêş [[Spanya]] (51,7 mîlyon) û [[DYA]] (41,9 mîlyon) li gorî [[Rêxistina Tûrîzmê ya Cîhanê]] (WTO).

Tûrîst ji hêla bajarên bi eleqeya [[çandî]] mezin, seyrangehên serşuştinê û ski, dîmenên îdylîk û metropolên cîhanê [[Parîs]] dikişin.

''Binêre jî'': [[:Kategorî:Şirketên Fransî]]

=== Pêşketina aborî ji salên 1990-î ve ===
Fransa di 1999 de tevlî ê sîstema refahê ya welat ji bo dewletê buha bû, ev jî tê wê maneyê ku welat neçar ma ku di çarçoveya qaîdeyên EMU de bimîne. Dewlet neçar ma ku deynan bigire da ku kêmasiyên butçeyê bigire, ev yek jî dibe sedem ku deynê derve carinan digihîje du ji sê parên GDP ya welat. Vê yekê di mezinbûna aboriyê û jûreya tevgerê ya hikûmetê de pirsgirêk çêkir.

Di salên 1990î de, bi saya bazara navxweyî ya Yekîtiya Ewropayê, bazirganiya derve li Fransayê geş bû. Wê demê hinardekirin ji îthalatê mezintir bû.&lt;ref name=&quot;landguiden.se&quot;&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: bazirganiya derve ya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/ Bazirganiya derve | sernav = Kopiyek arşîvkirî | tarîxa wergirtinê = 2014-05-17 | arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517132755/http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/Utrikeshandel | tarîxa arşîvê =17 Gulan 2014 }}, 4ê Cotmeha 2012-an hatiye nûkirin, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat ji salên 2000-an vir ve ji hinardekirinê bêtir îthalat wergirtiye, di nav tiştên din de, girêdayîbûna bi hinartina petrolê.&lt;ref name=&quot;landguiden .se&quot;/&gt;

Îxalata mal û karûbaran ku ji sedî 1994'an de 21% û di sala 2010'an de jî %28 bû.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/Laender/Frankrike/(show)/indicators/(indicator)/ 587 hat standin 2014-04-07&lt;/ref&gt; Di heman demê de, hinardekirina mal û karûbaran ku ji sedî 22% û 25% ji GDP ya welêt tê pîvandin.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/ Laender/Frankrike/(nîşan bide)/nîşandan/(nîşandan)/586, hatiye standin: 07-04-2014&lt;/ref&gt;

Dema ku Fransa di sala 1999-an de beşdarî EMU bû, GDP-ya wan 1.4 trîlyon dolar bû û di sala 2012-an de, GDP gihîştibû 2.6 trîlyon $, ku di GDP-ê de% 86 zêde bû.

Di sala 2005 de, îndeksa di civaka karsaziya fransî de ji 104.8 daket 102.2,&lt;ref&gt;Lundin, Tomas, svd.se, https://www.svd.se/0-fakta-krissiffror-duggar-tatt-over- europa , 2005-04-30, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; û hinardekirina Fransî di hemû sektoran de ji bilî aliyê xwarinê kêm bû.&lt;ref&gt;Rosin, Björn Erik, svd.se, https://www.svd. binêre/stort-upsving-for-fransk-economie, 2006-09-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat di heman serdemê de baş bû, lê tevî vê yekê, GDP-ya welat bû duyemîn ya herî kêm. di 2005 de li Herêma Euro. &lt;ref&gt;Wezareta Karûbarên Derve, regeringen.se, {{Cite web|url=http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |title=Copy arşîvkirî | date retrieval=2014-05-15 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140410193555/http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |tarixa arşîvê=2014- 04-10 }}, 2008-04-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tradingportalen.com/nyheter/tecken-pa-ekonomisk-aterhamtning- i-euro-omradet/|sernav=Nîşeyên başbûna aborî li herêma Euro|weşanger=Portalen Bazirganî|dakêşandin um=13 Hezîran, 2005}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2007’an de li Fransayê aborî careke din xera bû û di sala 2008’an de ji ber krîza darayî ya li welatên Ewropa û cîhanê careke din welat ketibû ber paşketinê. Li welêt bêkarî zêde bû û pîşesaziya otomobîlan a Fransayê xirab bû. Paşê hukûmetê di veberhênanên di sektora giştî de, piştgirî ji bo pîşesaziya otomobîlan û bihuştên bacê û deynên bank û pargîdaniyan veberhênan kir. Di sala 2009 de, aboriya Fransa ji sedî 2,7 kêm bû, lê di dawiya salê de mezinbûn berevajî bû û di sala 2010 de GDP ji sedî 1,5 zêde bû. Lêbelê, aborî ji ber sistbûna aboriya cîhanê zêde mezin nebû.&lt;ref&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: Aboriya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/ Europa/Frankrike/Ekonomi | sernav=Nûpek arşîvkirî |dîrokê vegerandinê=2014-05-15 |arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517195018/http://www.landguiden.se/Lander/Europa /Frankrîke/Ekonomi |arşîv date=17 Gulan 2014 }}, nûvekirî, 4ê kewçêrê, 2012, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt;

Di hilbijartinên serokatiyê yên sala 2012an de, Fransa gelek xebitî ku kêmasiya bûdceya xwe bigihîne sînorê Yekîtiya Ewropayê ji sedî 3. Mezinbûna wan bi qasî %0,4 kêm bû û deynê neteweyî jî ji %90ê GDP bû. Ji ber vê yekê ji bo Fransa girîng bû ku mezinbûna welêt zêde bike û deynê neteweyî kêm bike. [[François Hollande]] ji bo dewlemendan, karsazên mezin, bank û şîrketên petrolê, ku wî di hilbijartinan de bi ser ket, polîtîkayeke hişkbûnê bi bacên bilindtir pêşniyar kir.&lt;ref&gt;Küchler, Teresa, SvD, Francois Hollande ji dewlemendan bistînin, https :// www.svd.se/francois-hollande-ska-ta-fran-de-rika, hatiye standin: 2014-05-06&lt;/ref&gt;

Di sala 2013’an de ji bo aboriya Fransa hîn jî pirsgirêk hebûn. Hilberîna otomobîl, pola û elektronîk (ku li Fransayê çavkaniyên sereke yên îxracatê ne) ji bo wan bihatir bû ji Asya û yên mayî yên Ewropayê. Ev bû sedema kêmbûna hinardekirinê. Di sala 1999 de, Fransa %7 ji hinardekirina cîhanî pêk dihat, lê di sala 2013 de ew daket %3.&lt;ref&gt;https://www.svd.se/frankrike--det-storsta-hotet-mot-euron, 2013- 01 -11, hatiye standin: 2014-05-13&lt;/ref&gt;

Di 2014 de, mezinbûna GDP hema hema nayê guhertin.&lt;ref&gt;Parîs TT-Reuters, svd.se, https://www.svd.se/trog-tillvaxt-i-eurozonen, hatiye wergirtin: 2014-05-15&lt;/ref&gt;

=== Binesazî ===
==== Veguhastin====
[[Wêne:Viaduc de la Rague et TGV (2014).JPG|thumb|Trêna bilez a TGV li başûrê Fransayê.]]

Firokeya herî mezin a Fransa [[Air France]] ye, ku difire cihên li Fransa, Ewropa û yên din ên cîhanê. Mezintirîn [[balafirgeha]] [[Balafirgeha Parîs-Charles de Gaulle]] li derveyî [[Parîs]] ye. Balafirgeh yek ji mezintirîn li [[Ewropa]] û xalek danûstendinê ya girîng e.

Trafîka trênê baş pêşkeftî ye û li ser gelek rêgezan bi hewayê re pêşbaziyê dike. Trafîk nayê verastkirin (her çend pêşniyarên weha hene) û di serî de ji hêla dewletê ve tê xebitandin [[SNCF]]. Trêna bilez [[TGV]] li ser rêyên wekî [[Parîs]]-[[Lyon]] populer e.

Trên ji Parîsê diçin bajarên din ên Ewropî yên wekî [[London]] û [[Bruksel|Brûksel]]. Di dîrokê de, Parîs ji bo [[Orient Express]] jî yek ji stasyonên navendî bû.

Fransa yek ji mezintirîn toreyên rê li cîhanê ye. Ev bi qasî 800&amp;nbsp;hezar kîlometir e ku 7100 kîlometre [[otoban]] ye. Piraniya otobanên Fransayê, bi kîlometreyan, otobanên bi bacê ne. Ev rê ji aliyê hikûmetê yan jî şîrketên taybet ve tên xwedîkirin û xebitandin. Di dawiya salên 1990-an û destpêka salên 2000-an de, dewleta Fransa hêdî hêdî xwedîtiya xwe li van pargîdaniyan kêm kir. Fransa xwedî trafîka rastê ye.

==== Mail, telefon û Înternet ====
Fransa ji bo demek dirêj li paş welatên pêşkeftî yên din mayî, lê naha digihîje û berfirehbûna [[banda fireh]] bi lez û bez ber bi pêş ve diçe.

====Perwerdehî û lêkolîn====
[[Wêne:Place et chapelle de la Sorbonne à Paris.jpg|thumb|[[Zanîngeha Parîsê]]]]
Di sedsala 12-an de wekî yek ji kevintirîn zanîngehên cîhanê hate damezrandin, piştî [[Gulan] bû nav 13 zanîngehên cuda yên dewletê yên serbixwe. Rabûn]]. Di wêneyê de avahiya zanîngehê [[Sorbonne]]

Bi têgînên ''école primaire'' (dibistana seretayî) tê wateya serdema ''école maternelle'' û ''école élémentaire'', dema ku ''pileya duyemîn'' an jî ''duyan'' bi gelemperî ji bo '' tê bikaranîn. collège'' û ''lycée'', hevwateya [[Li ser têgîna dualîsmê (kitêb)|gymnasium]] ya Swêdê ye.

Li Fransayê, dibistana mecbûrî di şeş saliya xwe de dest pê dike, lê ji sê saliyê (carinan jî du salî) heya şeş saliya xwe &quot;école maternelle&quot; ya dilxwazî ​​heye ku ji hemî zarokên ku li Fransa dijîn re vekirî ye. hejmareke zêde ya zarokan beşdarî perwerdeyê dibin. Di şeş saliya xwe de, tu diçî ''école élémentaire'', piştî wê jî ''kolêj'' li pey tê û heta tu 15 salî diçî wir.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Xwendina bilind a fransî xwedan kevneşopiyek dewlemend e ku vedigere Serdema Navîn. Li paytext, [[Zanîngeha Parîsê]], ku di sedsala 12-an de hate damezrandin, bû yek ji kevintirîn û girîngtirîn saziyên xwendina bilind û lêkolînên akademîk ên cîhanê. Yekem [[Doktor|doktora]] di dersên [[Îlahîyatnasî]] û [[Mirovnasî|humanîstî]] de li vir hatin pêşxistin.

Şoreşa Fransî bilindbûna ''grandes écoles'' dît, kolêj - bi gelemperî leşkerî, teknîkî an zanistiya siyasî ne - ku paşê ji ber rola wan di nav dezgeha leşkerî ya berfireh a piştî-şoreşê ya Frensî de bi prestîj mezin bûn.

Piştî [[Serhildana Gulanê]] ya 1968, Zanîngeha Parîsê di nav 13 zanîngehên dewletê yên serbixwe de hate dabeş kirin.

== Mijarên têkildar ==

* [[Fransayî]]
* [[Zimanê fransî]]
* [[Fransiyûm]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|France}}

{{YE}}
{{Dewletên Ewropayê}}

[[Kategorî:Fransa| ]]</text>
      <sha1>ni8u7ull1xx8ynlp2icz7afcmyzqo82</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093325</id>
      <parentid>1093322</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T19:05:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>infobox</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="54745" xml:space="preserve">{{çavlêgerandin}}

{{Infobox Welat2
| navê rastî         = {{navê rastî|fr|République Française |icon=no}}
| navê hevbeş        = Fransa
| konvansiyonel navê dirêj = Komara Fransî
| rewş               = 
| wêneyê ala         = Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg
| sernav ala         = 
| wêneyê mertal      = Armoiries république française.svg
| sernav mertal      = 
| dirûşma netewî     = Liberté, Égalité, Fraternité
| dirûşma bi kurdî   = Azadî, Wekhevî, Biratî
| sirûda netewî      = ''[[La Marseillaise]]''&lt;div style=&quot;display:inline-block;margin-top:0.4em;&quot;&gt;[[File:La Marseillaise.ogg|alt=La Marseillaise]]&lt;/div&gt;
| wêneyê nexşe       = Mapadefrancia.svg
| nexşe mezinî2      = 250px
| wêneyê nexşe2      = 
| nexşe sernav       = 
| nexşe sernav2      = 
| nexşe sernûçe      = {{nexşe sernûçe |cih reng=şînê tarî}}
| nexşe sernûçe2     = 
| cîh                = 
| paytext            = [[Parîs]]
| jêrenot a          = 
| bajarê mezin       = paytext
| koordînat        = {{koord|48|51|N|2|21|E|type:city}}
| bicîhbûna mezin    = 
| awayê bicîhbûna mezin = 
| zimanên fermî      = [[Zimanê fransî|Fransî]]
| zimanên naskirin   = [[Alsasî]], [[baskî]], [[bretonî]], [[katalanî]], [[korsî]], [[flemanî]], [[frankoprovenzal]], [[oksîtanî]], zimanên din ên [[Oïl]]
| zimanên herêmî     = 
| awayê ziman        = 
| awayê ziman2       = 
| ziman              = 
| ziman2             = 
| zimanên bin        = 
| zimanên bin2       = 
| komên etnîkî       = 
| komên etnîkî sal   = 
| dîn                = 
| demonîm            = 
| awayê rêveberiyê   = [[Komar]]
| sernav rêber1      = Serokomar
| navê rêber1        = [[Emmanuel Macron]]
| sernav rêber2      = Serekwezîr 
| navê rêber2        = [[Élisabeth Borne]]
| sernav rêber3      = 
| navê rêber3        = 
| sernav rêber4      = 
| navê rêber4        = 
| sernav rêber5      =
| navê rêber5        = 
| pêşvebirî          = 
| meclîsa jorîn      = 
| meclîsa jêrîn      = 
| awayê serxwebûnê   = 
| nota serxwebûnê    = 
| bûyera avakirinê1  = 
| dema avakirinê1    = 
| bûyera avakirinê2  = 
| dema avakirinê2    = 
| bûyera avakirinê3  = 
| dema avakirinê3    = 
| bûyera avakirinê4  = 
| dema avakirinê4    = 
| bûyera avakirinê5  = 
| dema avakirinê5    = 
| bûyera avakirinê6  = 
| dema avakirinê6    = 
| bûyera avakirinê7  = 
| dema avakirinê7    = 
| rûerd etîket2      = 
| rûerd dane         = 
| rûerd dane2        = 
| rûerd              = 
| rûerd km2          = 672 051
| rûerd magnitude    = 
| rûerd rêz          = 41em
| rûerd jêrenot      = 
| av                 = 0,26
| gelhe texmînkirin  = 68.014.000
| gelhe texmînkirin sal = 2020
| gelhe texmînkirin rêz = 20em
| gelhe giştejimar   = 
| gelhe giştejimar sal = 
| gelhe giştejimar rêz = 
| gelhe tîrbûn km2   = 
| gelhe tîrbûn rêz   = 
| hejmara endaman    = 
| TBH PHK            = 
| TBH PHK sal        = 
| TBH PHK rêz        = 
| TBH PHK her kesekî = 
| TBH PHK her kesekî rêz = 
| TBH nomînal        = 
| TBH nomînal sal    = 
| TBH nomînal rêz    = 
| TBH nomînal her kesekî = 
| TBH nomînal her kesekî rêz = 
| Gini               =  &lt;!--tenê hejmar--&gt;
| Gini sal           = 
| Gini guherandin    = &lt;!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--&gt;
| Gini rêz           = 
| Gini çavk          = 
| PPM                =  &lt;!--tenê hejmar--&gt;
| PPM sal            = 
| PPM guherandin     = &lt;!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--&gt;
| PPM rêz            = 
| PPM çavk           = 
| dirav              = [[Euro]] ([[Nîşana Euro|€]])
| dirav kod          = EUR
| demjimêr           = 
| utc offset         = 
| demjimêr DST       = 
| utc offset DST     = 
| DST not            = 
| dijrabertî         = 
| celebê dîrokê      = 
| hatûçûn            = 
| koda înternetê     = [[.fr]]
| iso3166kod         = 
| koda telefonê      = [[Hejmarên telefona li Almanyayê|+33]]
| berdilê hîmander   = 
| wêne nexşe3        = 
| nexşe sernav3      = 
| jêrenot b          = 
}}
'''Fransa''' yan jî '''Komara Fransî''', ({{Bi-fr|France}}, /fʁɑ̃s/) yan jî (République Française, xwendin: /ʁepyblik fʁɑ̃sɛz/) welatek navparzemînî ye ku li [[Ewropaya Rojava|Ewropayê Rojava]] û herêm û deverên derveyî yên li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] û [[Okyanûsa Atlantîk]], [[Okyanûsa Mezin|Pasîfîk]] û [[Okyanûsa Hindî]] vedigire. Qada wê ya metropolê ji [[Rhine]] heta [[Okyanûsa Atlantîk]] û ji [[Deryaya Navîn]] heta [[Qenala îngîlîzî]] û [[Deryaya Bakur]] dirêj dibe.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-21|title=French Guiana|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Guiana&amp;oldid=1099654171|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-06-17|title=Administrative divisions of France|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Administrative_divisions_of_France&amp;oldid=1093564080|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-26|title=French Southern and Antarctic Lands|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Southern_and_Antarctic_Lands&amp;oldid=1100569184|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Herêmên dervayê [[Guyana Fransî]] li [[Amerîkaya Başûr]], [[Saint Pierre]] û [[Miquelon]] li [[Atlantîka Bakur]], [[Hindistanên Rojavayê Frensî]] û gelek giravên li [[Okyanûs|Okyanûsa]] û [[Okyanûsa Hindî]] hene.  Ji ber gelek deverên xwe yên peravê Fransayê hene, xwediyê devera herî mezin a aborî ya taybet a cîhanê ye. Fransa li parzemîna [[Ewropa|Ewropayê]] bi [[Belçîka]], [[Lûksembûrg|Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Monako]], [[Îtalya]], [[Andorra]], [[Spanya]]  [[Holenda]], [[Sûrînam]] û [[Brezîl]] li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] bi navgîniya deverên xwe yên derveyî li [[Guyana Fransî]] û [[Saint Martin]] re sînorên xwe parvedike. Hijdeh herêmên wê yên entegre (pênc ji wan li derveyî welat in) li qadeke hevgirtî ya 643.801 km² vedigire&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|title=The World Factbook|date=2014-01-31|website=web.archive.org|access-date=2022-07-27}}&lt;/ref&gt; û li gorî daneyên gulana sala 2021an zêdetirî 67 mîlyon kes li Fransa û li herêmên wî dijîn. Fransa komarek nîv-serokatî ya yekgirtî ye ku paytexta wî bajarê [[Parîs]] e. Bajarê [[Parîs|Parîsê]] bajarê herî mezin ê Fransayê ye û navenda çandî û bazirganî ya sereke ye. Deverên din ên bajarî yên sereke [[Marsêy|Marseille]], [[Liyon]], [[Toulouse]], [[Lille]], [[Bordèu|Bordeaux]] û bajarê [[Nice|Niceê]] ye.

== Dîrok ==
===Serdema navîn a destpêkê===
[[Wêne:Franks expansion.gif|thumb|Berfirehbûna Frankish ji sala 481ê ve ber bi sala 870an.]]
Di dawiya [[Serdema Kevnare]] de, Galiya kevnar li çend padîşahiyên Almanî û herêmek Gallo-Romî ya mayî, ku wekî [[Padîşahiya Syagrius]] tê zanîn, hate dabeş kirin. Di heman demê de, Brîtanîyên Keltî ku ji rûniştgeha [[Anglo-Sakson]] a [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ku direvin, li beşa rojavayê Armorica bicih dibin. Di encamê de, nîvgirava [[Armorican]] hate guherandin û navê nîvgiravê wekî Brittany hate guhertin, çanda Keltîk hate vejandin û padîşahiyan piçûk ên serbixwe li herêmê hatin demazirandin.

Yekemîn rêberê ku dibe padîşahê hemû Frankan Clovis I ye ku di sala 481ê de dest bi serweriya xwe kir û di sala 486an de hêzên paşîn ên waliyên [[Romaya Kevnare|Romayê]] yên parêzgehê têk bir. Clovis başûrê rojava ji Visigoths vegerand, di sala 508an de hate imad kirin û xwe wekî mîrê [[Almanyaya Rojava]] îlan kir.

[[Clovis I]] piştî hilweşîna [[Împeratoriya Romê|Împaratoriya Romayê]] yekem fetihkarê Almanan e ku ji Arianîzmê, ji Xirîstiyaniya Katolîk derdikeve. Bi vî awayî ki aliyê papatiyê ve sernavê &quot;Keça Mezin a Dêrê&quot; (bi fransî: La fille aînée de l'Église) li Fransayê hate dayîn û ji padîşahên Fransî re jî &quot;Padîşahên Herî Xiristiyan ên Fransayê&quot; (Rex Christianissimus) dihate gotin.

[[Frankan]] çanda [[Xiristiyanî|xirîstiyan]] a [[gallo-romî]] wergirt û Galiya kevnar di dawiyê wekî Francia (&quot;Welatê Frankan&quot;) hate binavkirin. Frenkên elmanî, ji xeynî li Gauliya bakur ku li wir niştecihên Romayî kêm zêde bûn û zimanên elmanî lê derketin, zimanên romanî pejirandibûn. Clovis bajarê [[Parîs|Parîsê]] wek paytexta û xanedana Merovîng ava kir lê padîşahiya wî piştî mirina wî bidawî bû. [[Frankan]] erdê xwe bi tenê wekî milkek taybet dihesibandin û di nav mîrateyên xwe de parve dikirin, ji ber vê yekê çar padîşahî ji yên [[Clovis]] wekî [[Parîs]], [[Orléans]], [[Soissons]], û [[Rheims]] derketine holê. [[Padîşahên Merovîng]] ên paşîn desthilatdariya şaredarên xwe yên qesrê (serokê malê) winda kirin.Yek ji şaredarê qesrê, [[Charles Martel]], di [[Şerê Tours]] (732) de êrîşek [[Xanedana Emewiyan|Emewiyan]] a Galî têk bir û di nav padîşahiya Frankiyan de rêz û hêz wergirt. Kurê wî, [[Pêpenê Kurtbir|Pepinê Kurt]], taca Francia ji Merovîngiyên qelsbûyî girt û xanedana Karolîngiyan ava kir. Kurê Pepin, [[Karlê Mezin|Charlemagne]], padîşahiya Frankish ji nû ve li hev kir û li seranserê [[Ewropaya Rojava]] û [[Ewropaya Navendî]] împaratoriyek mezin ava kir.

== Erdnîgari ==
Dewleteke navendîparêz û yekneteweyî ye. Welatê cîranê wê li Ewropayê ev in: [[Belgiya]], [[Lûksembûrg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Spanya]], [[Andorra]]

Sînorên Fransa li bakur bi [[Atlantîk]] û li başûr bi [[Deryaya Spî]] re hene. Ji bilî li [[Ewropa]] erda Fransa li [[parzemîn]]ên din jî heye. Li [[Karîbîk]]an wek mînak [[Saint-Martin]], li [[Emerîkaya Başûr|Başûrê Amerîkayê]] [[Guayanaya Fransî]], li qeraxên [[Emerîkaya Bakur|Bakurê Amerîkayê]], li Okyanûsa Hindê û li [[Okyanûsya]]yê herêm û welatên girêdayî Fransa hene.

=== Erdnîgariya Xwezayî===
[[Wêne: Most beautiful villages of the world montsoreau 2.jpg |thumb|[[Loire]] li [[Montsoreau]], [[Geliyê Loire]].]]
Fransa ji [[Derya Spî]] heta [[Deryaya Bakur]] û ji [[Rhine]] heta [[Atlantîk]] dirêj dibe. Ew bi [[Brîtanyaya Mezin]], [[Belçîka]], [[Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Andorra]] tê hevsînorkirin. û [[Spanya]]. Li derveyî welatê dayikê, Fransa bi [[Brezîlya]], [[Sûrîname]] û [[Hollanda]] re sînorên bejahî parve dike.

Ji bilî welatê dayika [[Ewropaya Rojava|Ewropa Rojava]] (''la métropole''), Fransa ji herêmên [[Amerîkaya Bakur]], [[Hindîstana Rojava|Karibîk]], [[Amerîkaya Başûr]], [Okyanûsa Hindî]], [[Okyanûsa Pasîfîk]] û [[Antarktîka|Antarktîk]] (îdiayên li ser qada axa Antarktîkê ji hêla piraniya welatên cîhanê ve nayê pejirandin).

Fransa ji deştên peravê yên li bakur û li rojava yên bi Atlantîk û Deryaya Bakur heta zincîreyên çiyayên mezin, [[Pyrenees]] li başûr û [[Alpê]] li başûr, [[Pyrenees]] li bakur û li rojavayê rojhilat bi [[Ewropa]] lûtkeyên çiyayên herî bilind (derve [[Qafkas]]), [[Mont Blanc]], 4&amp;nbsp;810 metre. Di hundurê de rêzeçiyayên din ên wekî [[Navenda Massif]] û [[Vosges]] hene. Chaine de Puys li Massif Central, girseyek çiyayî ya bi derdora 80 volkanên neçalak, di Tîrmeha 2018-an de wekî [[Mîrateya Mîrateya Cîhanê]] hat destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://whc.unesco.org /ku/list/ 1434|sernav=Chaine des Puys - Qada tektonîkî ya Limagne|Dîroka dakêşanê=2018-07-05|paşnav=Navenda|nav=Mîrateya Cîhanê ya UNESCO|works=whc.unesco.org|ziman=ku }}&lt;/ref&gt;

Fransa di navbera çar [[pergalên çem]] yên mezin de dabeş dibe, ku sê ji wan diherikin [[Atlantîk]]. Ew li ser deştên nermik ên bakur û rojavayê Fransa diherikin û çemên wan ên berdar bûne sedem ku navenda aborî û siyasî ya welêt li beşên bakur ên welêt biqede, ku dikare wekî alîkarek bihêz were dîtin ku Parîs bibe Parîs. navenda welêt.

=== Dabeşkirina îdarî ===
{{Gotara sereke|Parçeya îdarî ya Fransa}}

[[Wêne:Régions de France 2016.svg|thumb|Ji Çile 2016 de, li [[Fransa Proper] tenê 13 herêm hene]]&lt;ref&gt;http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/12 /17 /la-carte-a-13-regions-definitively-adoptee_4542278_823448.html&lt;/ref&gt;]]
Fransa (di 2015 de) dabeş dibe:&lt;ref&gt;http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/documentation.asp?page=documentation.htm&lt;/ref&gt;
* 27 herêm (''herêm''), 22 navxweyî û pênc ne ewropî. Binêre ''Herêmên Fransa''.
* 101 beş (''departements''). Binêre ''Wezareta Fransa''.
* 335 navçeyên (''navçe''). Binêre ''Navçeya Fransa''.
* 2&amp;nbsp;054 Kanton (''kanton''), di nav de 59 yên ne ewropî jî hene. Binêre ''Kantonên Fransa''.
* 36&amp;nbsp;658 komûns (''komunan''). Binêre ''Şaredariyên Fransî''.
* 9 villes nouvelles ku dabeşek e ku bi dabeşên jorîn re paralel dimeşe. Binêre Ville nouvelle.

Wezaret bi jimare ne û ev jimar di du reqemên pêşî yên koda posteyê de cih digirin. Jimareya beşê berê jî li ser lewheyên qeydkirina wesayîtên rê, wekî du reqemên dawîn jî hatibû destnîşan kirin. Ev pergal, ku li ser bingeha qeyda wesayîtê ya ku ji hêla beşa ve hatî rêve kirin, ku wesayit lê lê bû, niha (2021) ber bi qonax ve tê derxistin û bi qeydek navendî ve tê veguheztin, ji ber vê yekê hûn nikanin beşa malê li ser lewheyên nû bixwînin.

Herêm, dezgeh, navçe û kanton herêmên îdarî yên hikûmetê ne. Herêm ji aliyê qeymeqamekî herêmê (''préfet de région''), ku di heman demê de serokê yek ji beşên herêmê ye, têne birêvebirin. Dezgeh ji hêla [[Parlîk (Fransa)|prefekt]] (''préfet''), ku ji hêla [[hikûmet]] ve hatî tayîn kirin (wekhev [[walî]]) têne rêvebirin; navçe ji aliyê binerd (''sous-préfet'') ve tê birêvebirin. Kanton bi giranî wek [[navçe]] di hilbijartinên meclîsên herêmê û meclîsên dezgehan de kar dikin. Li [[Parîs]], du qeymeqam hene, qismî qeymeqamekî îdarî &quot;asayî&quot; ye, ku di heman demê de qeymeqamê herêmê ye, beşek jî muxtarê polîsan (''préfet de police''), ku şefê polîsê herî bilind e, di heman demê de [[ fermandarê sivîl]] li Parîsê [[herêma sivîl]] (''zone de défense de Paris''). Prefektê polîs jî li beşên [[Hauts-de-Seine]], [[Seine-Saint-Denis]] û [[Val-de-Marne]] wezîfeya xwe dike.

Herêm û dezgeh jî şaredariyên bi mafên xwe yên bacê û meclîsên rasterast têne hilbijartin, bi rêzê ve ''[[Lijneyên Herêmî yên Fransa|conseil Régional]]'' û ''conseil général'' wek saziya herî bilind a biryardanê pêk tînin. Şaredarîya herêmê û meclîsa herêmê ji alîyê ''président du conseil régional'' ve tên birêvebirin; şaredariya beşê (li gorî [[Meclîsa wîlayetê|Meclîsa wîlayetê]]) û meclîsa daîreyê ji aliyê ''président du conseil général'' ve tên birêvebirin.

Dezgeha herî bilind a biryardanê ya şaredariyan meclîsek e (''konseil şaredariyê'') û [[şaredar]] (''maire'') ku ji aliyê wê ve hatiye tayînkirin, ku hem serokê meclîsê û hem jî serokê şaredariyê ye. birêvebirî. Li Parîs, Lyon û Marsîlyayê, ku şaredariyên wan bi meclîsên xwe yên rasterast hatine hilbijartin, li navçeyan hatine dabeşkirin, şert û mercên taybetî hene.

Çar [[Wezaretên Frensî yên Derveyî |Dezgehên derveyî]] berê  [[Kolonî|Koloniyên Fransî]] ne ku ji [[1946]] de xwediyê heman statuya wezaretên Fransaya Ewropî ne (''[[Fransa métropolitaine|metropole]])''. Ew parçeyên yekbûyî yên Komara Fransa (û bi vî rengî YE jî) ne. [[Herêmên li derveyî Fransa|herêmên îdarî yên derveyî]] [[herêmên girêdayî]] ne ku ew jî li derveyî YE ne. Ew jî mîna dezgehan têne rêvebirin û rûniştevanên fransî [[hemwelatî|welatî]] ne. Piraniya wan [[ewro]] bikar tînin, ji bilî [[Polinezyaya Fransî]], [[Kaledonyaya Nû]] û [[Giravên Wales û Futuna]] yên ku pereyê wan, [[Franka CFP]] hene. Fransa di heman demê de di [[Okyanûsa Hindî]] de çend giravên neniştecî yên bi navê [[Îles Éparses]] kontrol dike, ku ligel [[Adélieland]], îdiaya Fransa ya [[Antarctica]], [[Zimanê fransî]] pêk tînin. Herêmên Başûr.

==== Herêmên Fransayê ====
{{GotarêBingeh|Herêmên Fransayê}}
{{Nexşeya herêmên Fransayê|text=fgfdfgdg}}
Ji sala 2016an ve, Fransa ji 18 herêman ({{bi-fr|région}}) pêk tê.
''Régions'' yên li Fransaya parzemînî jî di hundura xwe de jî gav bi gav wek [[département]], [[Arrondissement]], [[Cantone]] û [[Commune]] tê parve kirina perçeyên hîn biçûk.

{{-}}

===== Heremên kevn =====
Ji sala [[1956]]an heta 1ê çileya [[2016]]an, Fransa ji 26 herêman pêk hatibû. Ji wan 21 li xakên Fransaya parzemînî bûn, yek girava [[Korsîka]] bû, û çar jî navçeyên ser deryayî bûn.

{|
|
# [[Alsace]]
# [[Aquitaine]]
# [[Auvergne]]
# [[Basse-Normandie]]
# [[Bourgogne]]
# [[Bretagne]]
# [[Centre]] 
# [[Champagne-Ardenne]]
# [[Korsîka]] (statuya taybetî)
# [[Franche-Comté]]
# [[Haute-Normandie]]
|
&lt;ol start=12&gt;
&lt;li&gt;[[Île-de-France]]
&lt;li&gt;[[Languedoc-Roussillon]]
&lt;li&gt;[[Limousin]]
&lt;li&gt;[[Lorraine]]
&lt;li&gt;[[Midi-Pyrénées]]
&lt;li&gt;[[Nord-Pas de Calais]]
&lt;li&gt;[[Pays de la Loire]]
&lt;li&gt;[[Picardie]]
&lt;li&gt;[[Poitou-Charentes]]
&lt;li&gt;[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] (PACA)
&lt;li&gt;[[Rhône-Alpes]]
|
[[Wêne:FranceRegionsNumbered.png]]
|
|}

* '''Herêmên li ser deryayê''' jî ev in:
{|
|
:23 [[Guadeloupe]]
:24 [[Martinique]]
:25 [[Guyanaya Fransî]]
:26 [[Réunion]]
|
[[Wêne:Guadeloupe map.png|90px|Guadeloupe]][[Wêne:Martinique-Map.png|90px|Martinique]][[Wêne:French Guiana-CIA WFB Map.png|90px|Guayanaya]][[Wêne:Reunion-CIA WFB Map.png|90px|Réunion]]
|
|}

==Siyaset==
=== Dewlet û siyaset ===
Navê [[Destûra Bingehîn|Destûra]] ya niha ya Fransayê [[Komara Pêncemîn]] ye û di referandûma 28'ê Îlona 1958'an de hat qebûlkirin. Wê pozîsyona [[birêvebir]] li hember [[qanûndaner] xurt kir. ] û diyar dike ku [ [Serokê Fransa|Serokomar]] (''Président de la République'') dê bi hilbijartina rasterast ji bo wezîfeya 5 salan were tayîn kirin (di 2001 de ji 7 salan hate guhertin). Hilbijartina serokomariyê di du tûran de pêk tê. Ger di tûra yekem de ti berbijarek ji sedî 50&amp;nbsp;detir dengan nestandibe, her du namzedên sereke di gera duyem a hilbijartinan de tên cem hev. Desthilatên berfireh ên serokomar divê îstiqrara desthilatdariya dewletê û hebûna dewletê misoger bike. Di nav hêzên herî girîng de mafê bangeşeya referandûmên biryardar û hilbijartinên nû yên Meclîsa Neteweyî ye. Her wiha serokkomar [[Serokwezîrê Fransa|Serokwezîr]] û wezîrên din tayîn dike, [[fermandarê bilind]] yê leşkerî ye û ew e ku peymanên navneteweyî îmze dike û li ser bi cîhkirina [[Çekên nukleerî yên Fransa| çekên navokî]]. Zêdebûna desthilatên serokomar, hilbijartina serokatiyê ji hilbijartinên parlamentoyê girîngtir kiriye û ji ber vê yekê rêjeya beşdariyê ji bo hilbijartina serokomariyê zêdetir e.

Parlementoya Fransa ji [[Sîstema dudûr|du odeyan]], [[Meclisa Neteweyî ya Fransa|Meclisa Neteweyî]] (''les députés de l'Assemblée nationale'') û [[Senatoya Fransayê| Senato]] (''Sénat'') , bi giştî 925 endam. 577 endamên Meclisa Neteweyî ji bo heyamên 5 salan bi hilbijartinên rasterast li herêmên hilbijartinê yên yek-endam têne destnîşankirin. Meclisa Neteweyî bijardeya hilweşandina hikûmetê bi pêşniyara bêbaweriyê heye. Nîvê 348 senatoran (''les senators'') li [[Senatoya Fransa|Senata]] (''Sénat'') her sê salan carekê ji bo heyamek şeş salan têne tayîn kirin. Senator xwedan hêzek tixûbdar in û Meclîsa Neteweyî her gav gotina dawî heye heke di navbera her du odeyan de lihevnekirin hebe ji bilî mijarên destûrî. Hikûmet li ser rojeva Meclîsa Neteweyî xwedî bandorek xurt e.

Jiyana siyasî ya Fransayê di van dehsalên borî de heya &quot;hilbijartinên parlemanî yên 2017an&quot; bi polarîzasyonek di navbera du komên siyasî de hate nişandan: çep li dora [[Partiya Sosyalîst (Fransa)|Partiya Sosyalîst]] û rastgir li dora [[Civîna ji bo komara|RPR ]] û şûngirê wê [[Yekîtiya Tevgera Gel|UMP]]. Partiya rastgira tund FN (''[[Eniya Neteweyî (Fransa)|Eniya Neteweyî]]'' &quot;bêtir qanûn û nîzam&quot; û polîtîkayeke tund a koçberiyê diparêze û ji destpêka salên 1980-an vir ve nêzî ji sedî 15&amp;nbsp; dengdana di hilbijartinan de. Partiyê di salên dawî de li Parîsê jî grevên mezin organîze kiribû.

Di Gulana 2012 de, sosyalîst [[François Hollande]] piştî [[Nicola Sarkozy]] bû serokê Fransa. Selefê wî yê kevneperest Sarkozy di sala 2007 de hat ser desthilatê.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Sarkozy radestî Hollande kir|url=https://svenska.yle.fi/artikel/2012/05/15/sarkozy-lamnade-over till-hollande|works=svenska.yle.fi|Dîroka dakêşanê=2021-10-04|ziman=sv-FI}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2017an de, Serokomar François Hollande bû serokê yekem yê di dema [[Komara Pêncemîn]] de ku ji nû ve nehat hilbijartin.

Emmanuel Macron di [[Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022|Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022 de.]] Macron di 20 salan de yekem serokê Fransa bû ku ji nû ve hate hilbijartin. &lt;ref&gt;{{Cite web|title=Macron di Fransaya parçebûyî de serkeftinek eşkere bi dest xist|url=https://svenska.yle.fi/a/7-10015760|verk=svenska.yle.fi|fämtdatum=2022-05 -06|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

=== Parastin ===
[[Serfermandarê Bilind]] yê berevaniya Fransî [[Serokê Komara Fransa|Serokê Komarê]] ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Destûra Bingehîn ya Komara Pêncemîn|url=https:// www.elysee.fr/ en/french-presidency/constitution-of-4-october-1958|verk=elysee.fr|date=2012-11-20|dakêşana date=2021-10-08|ziman=ku}} &lt;/ref&gt; Di bin destê wî de, hikûmet û Wezîrê Parastinê berpirsiyariya siyasî ya parastinê ye.

Parastin ji van pêk tê:

* [[Hêzên Çekdar ên Fransa]] (''Forces armées françaises''), bi serokatiya Serfermandarê Parastinê (''le Chef d'état-major des armées''), ku [[Hikûmet]] Şêwirmendê leşkerî û berpirsê operasyon û amadekariya hêzên çekdar.
* Karên Materyalên Parastinê (''Direction Générale de l'Armement'')
* Rêvebiriya Parastinê (''Sekretariatiya Giştî pour l'Rêveberiyê'')

Fransî [[hêza parastinê]] ji çar [[şaxên parastinê]] [[armé]] (''Armée de Terre''), [[Nationale Marine| derya]] (''Neteweya Deryayî') pêk tê. ') , [[hêza asmanî|hêza asmanî]] (''Armée de l'Air'') û [[jendirme]] (''Cendirme Nationale''). Li kêleka hêzên çekdar, xizmeta bijîjkî ya hêzên çekdar (''Service de Santé des Armées'') û xizmeta sotemeniyê ya hêzên çekdar (''Service des Essences des Armées'') pozîsyoneke serbixwe û berfireh a şaxê digirin.

Hêzên Çekdar ên Swêdê ji sala 2001ê ve artêşeke profesyonel e. Ew ji 347&amp;nbsp;903 [[esker]]ên li ser erka çalak û 81&amp;nbsp;229 [[karkerên sivîl]]a (2003) pêk tê. Ji bilî vê, leşkerên rezerv jî hene.
Li Fransayê robotên bejayî yên bi çeka nukleerî, robotên hewayê û robotên binavderyayî hene. Bi giştî, hêzên çekdar ên Fransî nêzî 350 serikên nukleerî hene.

Fransa dewleta çaremîn bû ku [[Çekên wêrankirina girseyî yên Fransa|çekên nukleerî]] bi dest xist. Hin ji zanyarên welêt li ser [[Projeya Manhattan]] xebitîn, ku Fransa dest pê kir ku cebilxaneya xwe ya nukleerî pêş bixe. Di destpêkê de Fransa hewl da ku bi Îtalya û Almanyaya Rojava re çekên nukleerî çêbike, lê Charles de Gaulle dixwest ku cebilxaneya Fransa bi tevahî têra xwe bike. Yekem ceribandina nukleerî li Cezayîrê di [[1960]] de pêk hat. Piştî serxwebûna Cezayîrê, Fransa dest bi ceribandina çekên xwe yên nukleerî li Polînezyaya Fransî kir.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Çawa Fransa Nuke Distîne? (Kurte Belgefîlma Anîmasyon)|url=https://www.youtube.com/watch?v=g2OuUkS2teA|dakêşana date=2021-10-07|ziman=ku|date=26.12.2020|weşanger=Dîrok girîng e}}&lt; / ref&gt;. Di navbera 1966-1996 de, welêt 193 bombeyên nukleerî li ser atolya [[Moruroa]] û [[Fangataufa]] ceribandin. Ceribandinên nukleerî di navbera dewleta Fransa û niştecihên Polînezyaya Frensî de ku daxwaza tazmînatê ji dewletê kirine, bûne sedema cûdabûna nêrînan. french-polynesia-research-finds|work=the Guardian|date=2021-03-09|date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Polynesiyên Fransî ji ber ku Macron serdana giravan dike, li ser ceribandina nukleerî hesabekê bigerin|url=https://www.france24.com/en/asia- pacific/20210727-french-polynesians-seek-a-reckoning-as-france-vows-to-open -archives-on-nuclear-testing|work=France 24|date=2021-07-27|daktime date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

[[Lejyona Biyan|Lejyona Biyaniyan a Fransî]] ji aliyê Qralê [[Louis Philippe I yê Fransa|Louis Philippe]] ve di sala 1831 de hate damezrandin da ku ji Swîsre û Alman [[Mercenas|mercên]] yên ku li Parîsê mane bi şandina wan xilas bibin. ji Cezayîrê re ji bo piştgiriya artêşa fransî li wir. Lêbelê, di rewşa îroyîn de, Legion yekîneyek elît a hêzên çekdar ên Fransa ye, her çend hîn jî hin kevneşopiyên kevn hene: leşkerên di Lejyonê de sond dixwin ji Lejyon bi xwe, ne bi Komara Fransa.&lt;ref&gt;{{Webref. |title=Lejyona biyanî ya Fransî|url= https://www.youtube.com/watch?v=jiYX1ngjjCo|Dîroka dakêşanê=2021-10-08|ziman=ku|date=27.1.2019|weşanger=Dîroka Hêsan} }&lt;/ref&gt;.

==== Artêşa Fransa ====
[[Wêne:Photo des troupes de marine.jpg|thumb|Hêzên deryayî bi [[FAMAS]] di destan de dimeşin]]
* Yekîneyên şer: 70 [[tabûr]], her wiha 2 [[tabûr]] di [[Tûgaya Frensî-Almanî]]
* Yekîneya parastinê: 18 [[tabûr]]s

Personelên leşkerî yên artêşê ji 131&amp;nbsp;039 leşkeran pêk tê.

==== Deryayî ====
* Yekîneya şer a li ser rûyê erdê: 72 keştî, 12200 deryavan
* Yekîneya keştiyên binê avê: 10 keştiyên binê avê, 3 hezar û 800 deryavan
* Balafirgeha deryayî: 152 balafir, 6800 deryavan
* Hêzên piyade yên deryayî: 1&amp;nbsp;700 leşker
Personelên leşkerî yên hêzên deryayî ji 44&amp;nbsp;595 leşker û deryavanan pêk tê.

==== Hêza Hewayî ====
[[Wêne:Bastille day flyover.4264-crop.jpg|thumb|Pêşandana hewayî li Parîsê di [[Roja Netewî ya Fransa|Roja Neteweyî]]]]
* Hêzên Hewayî yên Stratejîk (Hevgirên Nukleerî): 90 balafir, 2&amp;nbsp;300 leşker
* Hêzên hewayî: 310 balafir, 5&amp;nbsp;900 leşker
* Balafirên veguhestinê: 100 balafir
* Nêçîrvanê Baregeha Esmanî: 5&amp;nbsp;300 leşker

==== Jenderme ====
Cendirmeyan berî her tiştî li gundan û li bajarên biçûk wek hêzeke polîsan tevdigere; li bajarên mezin la [[Polîsê Neteweyî]] heye. Wezîfeyên cendirmeyan wek yên Îtalî [[Carabinieri]] û Îspanyolî [[Guardia Civil]] ne. Cendirmeyên herêmê di sala 2008an de ji 1&amp;nbsp;124 qereqolên jandarmeya herêmî, 370 taqên acîl, 271 dewriyeyên kûçikan, 92 yekîneyên sûcên wîlayetê, 383 yekîneyên sûc, 14 yekîneyên helîkopteran, 7 dewriyên polêsê çemî, 26 9 nobedarên polêsên deryayî, 26 nobedarên trafîkê yên polêsên deryayî pêk dihat. 136 baskên polîsên trafîkê û 37 yekîneyên taybet ên sûcên ciwanan.

Cendirmeyên gerok di sala 2008 de ji 123 [[squadron]]s pêk dihat. Li herêma Parîsê yekîneyeke cendirme ya jortir a gerok heye, di 6 tabûran de 4 hezar polîs, tabûra zirxî ya cendirme û yekîneya taybet a cendirmeyan jî di nav de ne. Di sala 2006an de cendirmeyên Fransî nêzî 105&amp;nbsp;hezar karmend bûn. Ji van 103&amp;nbsp;000 leşker û 2&amp;nbsp;000 jî karmendên sivîl bûn.

==== Xizmeta tenduristiyê ====
[[Pel:French medical VAB dsc06843.jpg|piçûk|Wesayîta şer a xizmeta bijîjkî]]
Xizmeta bijîjkî, ''service de santé'', şaxeke parastinê ya taybet e di nav hêzên çekdar de. Ew di nav tiştên din de pêk tê:

* 9 nexweşxaneyên hînkirinê
* 1 navenda tenduristiyê
* 2 dibistan
* 4 navendên lêkolînê

Karmendên dezgeha tenduristiyê ji 12&amp;nbsp;431 kesan pêk tê û ji wan 7&amp;nbsp;559 leşker in.

==== Xizmeta sotemeniyê ====
Karmendên servîsa sotemeniyê ji 2&amp;nbsp;444 kesan pêk tê û ji wan 1&amp;nbsp;255 personelên leşkerî ne.

=== Têkiliyên Navneteweyî ===
{{Gotara bingehîn|Mîsyonên dîplomatîk ên Fransa}}
Yekem mîsyona dîplomatîk a Fransayê di sala 1522 de dema ku şandeyek şand [[Swîsre]] hate damezrandin. Îro, Fransa xwediyê tora duyemîn a herî mezin a balyozxaneyên cîhanê ye, ku tenê [[Amerîka]] jê derbas dibe. Tevî hilweşandina desthilatdariya kolonyal a Fransayê piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa lîstikvanek navneteweyî ya girîng dimîne. Welat yek ji pênc endamên daîmî yên [[Encumena Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî]], endamê [[G7]] û herwiha endamê damezrîner ên [[NATO]], [[OECD]] û [[Ewropa ye. Yekîtî]].

==== Rêxistinên navneteweyî ====
Fransa di nav yên din de endam e:

* [[OECD]]
* [[Yekîtiya Ewropayê]]
* [[NATO]]
* [[Hevkariya Şengen]]
* [[Rêxistina Ewlekarî û Hevkarî li Ewropayê]]
* [[Konseya Ewropayê]]
* [[Latînî|Yekîtiya Latînî]]
*[[G7]]

== Demografîk ==
[[Wêne:Lyon vue depuis fourviere.jpg|thumb|Lyon piştî paytext Parîsê duyemîn bajarê herî mezin ê Fransayê ye.]]

Taybetmendiya Fransa bi wê yekê ye ku ji çend welatên cîranên xwe, wek Brîtanya Mezin û Almanya, pir zûtir [[veguhertina demografîk]] derbas bûye, ku, di nav tiştên din de, bû sedem ku welat ji bo demek dirêj xwedan nifûsa herî mezin li Ewropayê be. . Lê di sedsala 19-an de, dema ku nifûsa Ewropayê du qat zêde bû, Fransa hema hema bi nîvî zêde bû. Berevajî gelek welatên din ên Ewropî, koçberiya berbi DY ne girîng bû û Fransa demek dirêj bû welatê koçberan. Şerên cîhanê, berî her tiştî [[Şerê Cîhanê yê Yekem]], di pîramîda nifûsa welêt de xelekek kûr xist. Piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], xweşbînî bilind bû û zarokbûn bi asîman bilind bû; serdemek ku bi gelemperî jê re &quot;le Baby Boom&quot; (&quot;[[baby boom]]en&quot; tê gotin. Piştî wê yekê, bûyîna zarokan hinekî daket, heya ku dor hat ku nifşa mezinbûna zarokan ji xwe re bibe xwedî zarok.

Di van demên dawî de, mezinbûna nifûsa xwezayî ji çend welatên cîran xwedan pêşkeftinek erênîtir e. Digel vê yekê, ji ber ku nifşa pitikan teqawid dibe, welat bi karekî dijwar re rû bi rû dimîne.

=== Bajarên mezin ===
Deh bajarên herî mezin ên Fransa ev in (niştecîhên 2012, tevî derdor):&lt;ref&gt;http://insee.fr/fr/ffc/tef/tef2015/T15F014/T15F014.pdf&lt;/ref&gt;
# [[Parîs]] 12,3 mîlyon
# [[Lyon]] 2,3 mîlyon
# [[Marsîlya]] + [[Aix-en-Provence]] 1,7 mîlyon
# [[Toulouse]] 1,3 mîlyon
# [[Piçûk]] 1,2 mîlyon
# [[Bordeaux]] 1,1 mîlyon
# [[Nice]] 1 mîlyon
# [[Nantes]] 0,9 mîlyon
# [[Strasbourg]] 0,8 mîlyon
# [[Rennes]] 0,7 mîlyon

Bajarên sereke an girîng ên çandî yên Fransa ev in:
[[Ajaccio]], [[Amiens]], [[Angers]], [[Bastia]], [[Besançon]], [[Brest, Fransa|Brest]], [[Caen]], [[Cannes]], [[Clermont-Ferrand]], [[Dijon]], '''[[Grenoble]]''', [[Le Havre]], [[Lens, Pas-de-Calais|Lens]], [[Limoges]], [[Metz]], '''[[Montpellier]]''', [[Nancy]], [[Nîmes]], [[Orléans]], [[Pau]], [[Perpignan]], [[Poitiers]], [[Reims]], '''[[Rouen]]''', '''[[Saint-Étienne]]''', '''[[Toulon]]''', [[Tur]].

{{Binêre jî|Lîsteya bajarên Fransa}}

=== Ziman ===
[[Wêne:Langues de la France.svg|thumb|Nexşeya ziman û zaravayên herêmî yên Fransayê.]]
{{Gotara sereke|Zimanê fransî|Zimanê Fransî}}

Nifûsê Fransayê di [[1ê kanûna paşîn]] [[2008]]an de yên bi welatên [[ser deryayî]] ve wek 64.473.140 tê texmîn kirin.&lt;ref&gt;[http://www.insee.fr/fr/ffc/pop_age4.htm Bilan démographique 2007 : des naissances toujours très nombreuses]&lt;/ref&gt; Ew ji [[Almanya]]yê şunda duyem mezintir welata [[YE|Yekitiyê Ewropayê]] ye. Ew ji sedî 13ê (% 13) YE bi tenê pêk tîne ye.

Payîna dirêjahiya jiyanê yê di Fransayê de bo mêran 76,7 sal, bo jinan jî 83,8 e.

Piraniya fransî (% 88) bi fransî wekî zimanê xwe yê dayikê diaxivin, ku ew jî zimanê fermî yê Fransa ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - Ziman - Ziman|url=https://www.bbc. co.uk/languages/ european_languages/countries/france.shtml|works=www.bbc.co.uk|destûra wergirtinê=2021-10-07}}&lt;/ref&gt; Zimanên herêmî yên girîng ev in, [[Oksîtanî]] ([[Provensal]]), [ [Korsîkî]], [[Franko-Provensal]], [[Bretonî]], [[Katalanî]], [[Baskî]], [[Hollandî]] (Flamî) û [[Alsatî]] (zarava almanî). [[zimanê koçberan]] ya herî mezin [[erebî]] ye, bi taybetî zaravayê bakurê rojavayê Afrîkayê ku wekî [[Erebî Maghre]] tê zanîn.

Li herêmên Fransî cûrbecûr [[Zimanên Polînezî]], [[Zimanên Arawak]] an [[Zimanên Krêolî]] tên axaftin lê zimanê Fransî tenê zimanê fermî ye.&lt;ref&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Erdnîgarî Niha! Fransa|url=&lt;/nowiki&gt;https://www.youtube.com/watch?v=g0QrBphsioM&amp;list=PLR7XO54Pktt-h8T-dtr4MXy0_MpbWukHW&amp;index=16%7CDîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku|weşanger=Cografya Niha!} &lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; Di Gulana 2021ê de, Serokomar Macron soz da ku piştgirî bide zimanên hindikahiyên neteweyî, lê pêşnûmeqanûnek ku destûrê dide bikaranîna van zimanên hindikahiyan wekî zimanê perwerdehiyê li dibistanan red kir. Dadgeha Bilind a Fransayê jî ji bo vê yekê nîqaş kir û serî li makezagonê da ku tenê zimanê fermî yê dewletê Fransî ye.

Di dibistana fransî de, [[Îngilîzî]] bi gelemperî yekem zimanê biyanî ye (ne mecbûrî ye, lê ji sedî 90&amp;nbsp; xwendekaran Îngilîzî hildibijêrin) û piraniya xwendekar [[Spanî]], [[Almanî]] an [[Îtalî] dixwînin. ] wekî zimanê sêyem, ku di nav wan de Spanî ya herî berbelav û Almanî ya duyemîn a herî gelemperî ye.

=== Dîn ===
{{Gotara bingehîn|Dêra Katolîk a Romayî li Fransa}}
Di sala 2009 de ji sedî 64&amp;nbsp;ji nifûsê [[Dîra Katolîk a Romayê|Katolîk]], ji sedî 4 [[Îslam|Misilman]], ji sedî 3&amp;nbsp; [[Protestan]] bûn.&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=catho&gt;[http&lt;/nowiki&gt; : //www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 La France catholique mais moins pratiquante] - La Croix. 29 Kanûn 2009 {{fr îkon}}&lt;/ref&gt;

Ji sala 1905-an vir ve, Fransa xwediyê qanûnek e ku dêrê û dewletê ji hev vediqetîne û ku [[azadiya olî]]an nas dike.

Demek dirêj, Dêra Katolîk bandorek girîng li ser jiyana civakî ya fransî kir. Li Fransayê, [[keşîş|jiyana rahîb]] pêş ket û katedralên [[Sedsalên Navîn|sedsalên navîn]] yên wî welatî abîdeyên hêz û pozîsyona navendî ya Dêra Katolîk in. Piştî şerên olî yên bi xwîn, Protestanên Frensî ([[Huguenots|Huguenots]]) bi [[Edîktê Nantes]] [[1598]] azadiya olî bi dest xistin. Di [[sedsala 17-an]] de, padîşah û dîwan zilamên dêrê xistin xizmeta xwe: Cardinal Richelieu û Mazarin çarenûsa welêt rêberî kirin. [[Şoreşa Fransî]] li dijî Dêrê û hem jî li dijî komên din ên xwedî îmtiyaz derket. Di bin Napolyon de, helwesta Protestanan xurt bû. Piştî şerên dêrê, [[1905]] têkiliyên di navbera dêrê û dewletê de qut bûn. Fransaya nûjen bi giranî [[civaka laîk|civaka laîkbûyî]] ye. Nêzîkî 3 ji sedî yê niştecîhan (bi piranî Afrîqaya Bakur) xweyê [[Îslam]] didin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;&gt;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&lt;/ref&gt;

Li gorî statîstîkên 2020, olên sereke yên Fransa Xiristiyanî, Îslam, Cihûtî û Bûdîzm bûn. Hejmara ku ne aîdî tu oleke rêxistinkirî ne ev e {{nowrap|20,830,000}}.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Nifûsa li gorî ol li Fransa 2020|url=https://www.statista.com/statistics/459982 /population-distribution-religion-france/|works=Statista|Dîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;.

== Çand ==
[[Wêne:Produits régionaux - photo CPPR.jpg|thumb|Pênîr, sosîs, şerab û xwarinên din ên fransî. [[Pêjgeha Fransî]] cîhanê navdar e.]]
Fransa hezar sal e welatekî çandî yê pêşeng e. Pêşveçûn dewlemend û di heman demê de yekreng bû, ku nehiştiye ku nûbûnên wêrek berdewam di hemî warên çandê de pêk werin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;/&gt;

* [[Dîroka Hunerê ya Fransa]]
* [[dîwarê Aubusson]]
* [[Tapestry]]
* [[Lîsteya katedral, dêr û keşîşxaneyên Fransa]]
* [[Karîkatorên franko-belçîkî]]
* [[Mîmariya fransî]]
* [[Fîlma fransî]]
* [[Wêjeya Fransî]]

===Çanda gelêrî===
Fransî [[çanda gelerî]] bingeha wê di [[Galîk]] de ye ku bandora wê piştî dagirkirina ji, wek nimûne, [[Empiremparatoriya Roma|Rom]], [[Frank]], [[Alman]] û [[ Vikings]]. Bi ser de, hindikahiyên çandên ne-asîmîlebûyî hene, wek mînak [[Bask (gel)|Bask]], Breton û [[Alman]]. Ev cûdahiyên berbiçav di navbera bakurê Fransa bi [[Celtic]] û bandorên Almanî de dide, û başûrê ku ji hêla çanda Deryaya Navîn ve tête diyar kirin, welat dikare li gorî vexwarin, şerab li başûr, [[cider]] li bakurê rojava û [[ birra]] li bakurrojhilat . Li başûr, bêtir karakterek Romayî heye, ku ji bo nimûne, di sêwirana xaniyan û çandiniya zeytûnan de diyar dibe. Li bakur bêtir têkiliyek almanî heye, ku di cûreyên çandiniyê de tê dîtin û ku ew di dereceyek mezintir de li şûna [[rûnê zeytûnê]] [[rûn]] bikar tînin. Lêbelê, Roma, bi hêmanên Keltî, ji bo çanda gelêrî ya Frensî yekreng e, mînakên vê yekê çandiniya genim, kevneşopiya dêrê, adetên cejnê û qanûnên Romayê ne.&lt;ref&gt;{{Cite book |title=Nationalencyklopedin |weşanger=[[Bokförlaget Bra Böcker AB]] | cihê weşanê=Höganäs |sal=1991 |isbn=91-7024-621-1 }}&lt;/ref&gt;

=== Spor ===
[[Wêne:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|[[Tour de France]].]]

* [[Tîma futbolê ya mêran a neteweyî ya Fransa]]
* [[Şîva werzişê]]
* [[Parkorman|Parkour]]
* [[Skateboard]]
* [[Tour de France]]
* [[Prix d'Amérique]] û [[Civîna Zivistanê ya Fransî]]

== Aborî û binesazî ==
[[Wêne:Champagne vineyard and Church.jpg|thumb|Fransa yek ji mezintirîn hilberînerên şerabê li cîhanê ye.]]
[[Wêne:A380-a.jpg|thumb|Balafira [[Airbus A380]] li Parîsê 2005 li pêşangehê ye.]]
Jiyana karsaziya Frensî piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] bi bingehîn strukturê xwe guhertiye. Berê çandinî pîşesazîya sereke bû, lê îro tenê ji %7ê nifûsê kar dike, lê ji %30 di pîşesaziyê de û ji %60 jî di sektora xizmetguzarî de kar dikin. Fransa bûye yek ji welatên pîşesazî yên pêşeng ên Ewrûpayê ku hilberîna teknolojiya bilind di pêş de ye, hinekî jî wekî encama rêveberiya hukûmetê ya bihêz di serdema piştî şer de. Di çarçoveya hevkariya Ewropî de, Fransa ji damezrandina Yekîtiya Komir û Pola [[1952]] ve ajotiye. Cûdahiyên herêmî yên mezin hem di warê çandinî û hem jî di pîşesaziyê de hene, û bextewariya aborî bi rengek neyeksan tê dabeş kirin. Li rojhilatê xeta ji [[Le Havre]] li ser Kanala Englishngilîzî heya Marsîlya li başûrê Fransa (bi navê [[Le Midi]]) piraniya pîşesaziyê û standardek jiyanê ya bilind tê dîtin; li beşên xizan ên navendî û başûrê rojavayê welêt, karsazên piçûk, pîşesaz û cotkarên piçûk serdest in. Lêbelê, gelek Fransî ji kontrola navendî ya bihêz a ji Parîsê nerazî ne û vê dawiyê hewldan hatin kirin ku hilberînê biguhezînin û navendên nû ji bo mezinbûna aborî ava bikin.

Çandiniya ku demeke dirêj bêaqil bû, niha bi giranî mekanîze ye û cotkariya mezin tê destpêkirin. Tenê ji 1/3 ê herêmê tê çandin, avhewa û ax xweş e û Fransa yek ji hilberînerên çandiniyê yên Ewropa û cîhanê ye. Hilberîna zêde dibe sedema pirsgirêkan û pêşbaziya mezin a li bazara [[Yekîtiya Ewropî|YE]] bû sedema nerazîbûnên tund ên cotkarên fransî yên hêrs. [[Genim]] li hilberîna dexl serdest e, lê [[ misir]], [[ ceh]] û [[ ceh]] jî têne çandin. Berhemên din ev in [[patata]] û [[Şekir|şekir]], [[fêkî]] û [[zebze]] ([[Normandî]] û [[Brîtanya]], [[Geliyê Loire]], [[Provence]]). Wekî hilberînerek [[ şerab]], Fransa bi gelek herêmên şerabê re pêşeng e ([[Bordeaux]], [[Bourgogne]], [[Beaujolais]], [[Roussillon]], [[Champagne]]). Çandiniya heywanan (Brîtanya, Normandiya û herêmên çiyayî) goşt û şîrên bi kalîte peyda dike. Masîgirên Atlantîk û Deryaya Bakur girîng in. Taybetmendiyek çandiniya îsotê li perava rojava ye.

Pîşesaziya kevneşopî ya hesin û pola ya fransî li bakur û bakur-rojhilat li ser bingeha maden û kana komirê ya herêmê bû. Li vir, krîza pola ya navneteweyî bi giranî ketiye û kanî û hesinkaran kar kêm kirine an jî hatine girtin. Ji bilî madenê hesin, [[boksît]] tê derxistin (mîneralê bi navê bajarê Les Baux li Provence hatiye binavkirin); Fransa li Ewropayê hilberînerê sereke yê baksît e, ku di hilberîna aluminiumê de tê bikar anîn. Hin neft û gaza xwezayî (li başûrê rojava) û gelek [[hêza hîdro]] heye. Li Fransayê dora çil santralên nukleerî hene (piranî li Ewropayê). Li Saint-Malo li Brittany kargehek mezin a tîrêjê hate çêkirin. Li kêleka endezyariyê (keştiyan, çêkirina otomobîlan), berfirehkirina hilberîna teknolojiya bilind (balafir, telekomunikasyon û elektronîkên din) û pîşesaziya kîmyewî, pîşesaziyên kevneşopî û hilberên pîşesaziyê pozîsyonek bihêz diparêzin (xwarin, cam û porselen, tekstîl û tiştên modê, bîhnxweş û kozmetîk. ). Tûrîzm xwedî girîngiyeke mezin a aborî ye; dora 30 milyon tê çaverêkirin. serdanên biyanî her sal (di nav yên din de diçin Parîsê, kelehên Geliyê Loire, seyrangehên deryayê yên li ser Riviera (Frensî Côte d'Azur, &quot;Azure Coast&quot;) û seyrangehên werzîşên zivistanê yên Alper. Pêjgeha kevneşopî ya fransî bala gelekan dikişîne. tûrîst.&lt;ref name=&quot;All Countries of the World 2000 Bonnier Lexicon&quot;/&gt;

Fransa dikare wekî aboriyek berbiçav a tevlihev (''économie mixte'') were pênase kirin&lt;ref&gt;https://fr.wikipedia.org/wiki/Économie_mixte&lt;/ref&gt; ku di aboriyê de xwedî rêjeyek bilind a xwedîtiya giştî ye, yek ji ya herî bilind di [[OECD]] de. Aboriya Fransa yek ji wan ên herî pêşkeftî yên cîhanê ye û bi tundî li ser [[teknolojiya bilind]] ye. Piştî [[DYA]], [[Çîn]], [[Japonya]] û [[Almanya]] li cîhanê pêncemîn mezintirîn tê hesibandin.

Li gorî [[Rêxistina Bazirganiya Cîhanî]], di sala 2003 de, Fransa piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya, Japonya û [[Çîn]] di cîhanê de pêncemîn îxrackarê herî mezin ê bazirganiyê bû û piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya û Chinaîn jî çaremîn îtxalkarê herî mezin bû.

Li gorî [[OECD]], di 2003 de Fransa li pêş Dewletên Yekbûyî û [[Belçîka]] xwedan para herî mezin a veberhênana biyanî bû (wek sedî tê hesibandin). Bi bernameya xwe ya [[navokî]] re, Fransa di heman demê de welatê herî bilind ê xwebexşînê ye li [[Ewropa Rojava]] û yek ji heft welatên herî pîşesazî yên cîhanê ye ku herî kêm [[karbondîoksît] hilberîne. ]. Ji ber vê yekê standarda jiyanê li Fransayê pir bilind e.

Aboriya Fransî bihevrebûna aboriya bazarê û destwerdana hukûmetê ya bihêz lê kêm dibe. Qadên mezin ên axa berdar, karanîna [[teknolojiya]] nûjen û subvansiyonên li hev kirin ku Fransa bikin neteweya pêşeng [[cotanî]] ya Ewropaya Rojavayî. Aboriya Fransa, piştî windakirina [[Cezayîr]] di [[1960]] de jî, di cîhanê de yek ji bihêztirîn e. Fransa di heman demê de xwediyê [[pîşesaziya fezayê]] pêşeng e û yek ji du neteweyên Ewropî ye ku xwediyê [[porta fezayê]] ya neteweyî ye - ya din jî [[Esrange]] li Swêdê ye.

Dewleta Fransa xwediyê beşeke mezin ji [[binesaziya]] welat e û xwediyê sereke yê çend şirketên [[rêhesin]], [[elektrîk]], [[firevanî|firevanî]] û [[telekomunîkasyon]] ye. lê ji destpêka salên 1990'î ve bi awayekî zêde kontrola xwe li ser van sektoran azad kiriye. Dewlet par bi perçe pişkên xwe yên li şirketên fransî yên wekî [[France Telecom]], [[Air France]] û di [[sîgorte]]yên din, [[Leşkerî|berevanî]] û [[banke]] de firot dikan.

Fransa [[ewro]] bi 10 endamên din re [[1'ê Çile]] [[1999]] dest pê kir û di destpêka [[2002]] de, pereyên û notên euro bi temamî şûna [[Franka Frensî|Franka Frensî]] danî.

Ji [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa gav bi gav hem ji hêla siyasî û hem jî ji hêla aborî ve nêzikî Almanyayê dibe û her du welat bi gelemperî di nav [[Yekîtiya Ewropî] de wek duya pêşeng a entegrasyona Ewropî têne hesibandin.

Fransa salane 79 mîlyon [[Tûrîzm| tûrîst]] dikişîne, ku ev yek ji ya ku li wî welatî dijî bi girîngî zêdetir e, ku ew dike cihê geştiyariyê yê herî populer ê cîhanê li pêş [[Spanya]] (51,7 mîlyon) û [[DYA]] (41,9 mîlyon) li gorî [[Rêxistina Tûrîzmê ya Cîhanê]] (WTO).

Tûrîst ji hêla bajarên bi eleqeya [[çandî]] mezin, seyrangehên serşuştinê û ski, dîmenên îdylîk û metropolên cîhanê [[Parîs]] dikişin.

''Binêre jî'': [[:Kategorî:Şirketên Fransî]]

=== Pêşketina aborî ji salên 1990-î ve ===
Fransa di 1999 de tevlî ê sîstema refahê ya welat ji bo dewletê buha bû, ev jî tê wê maneyê ku welat neçar ma ku di çarçoveya qaîdeyên EMU de bimîne. Dewlet neçar ma ku deynan bigire da ku kêmasiyên butçeyê bigire, ev yek jî dibe sedem ku deynê derve carinan digihîje du ji sê parên GDP ya welat. Vê yekê di mezinbûna aboriyê û jûreya tevgerê ya hikûmetê de pirsgirêk çêkir.

Di salên 1990î de, bi saya bazara navxweyî ya Yekîtiya Ewropayê, bazirganiya derve li Fransayê geş bû. Wê demê hinardekirin ji îthalatê mezintir bû.&lt;ref name=&quot;landguiden.se&quot;&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: bazirganiya derve ya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/ Bazirganiya derve | sernav = Kopiyek arşîvkirî | tarîxa wergirtinê = 2014-05-17 | arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517132755/http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/Utrikeshandel | tarîxa arşîvê =17 Gulan 2014 }}, 4ê Cotmeha 2012-an hatiye nûkirin, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat ji salên 2000-an vir ve ji hinardekirinê bêtir îthalat wergirtiye, di nav tiştên din de, girêdayîbûna bi hinartina petrolê.&lt;ref name=&quot;landguiden .se&quot;/&gt;

Îxalata mal û karûbaran ku ji sedî 1994'an de 21% û di sala 2010'an de jî %28 bû.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/Laender/Frankrike/(show)/indicators/(indicator)/ 587 hat standin 2014-04-07&lt;/ref&gt; Di heman demê de, hinardekirina mal û karûbaran ku ji sedî 22% û 25% ji GDP ya welêt tê pîvandin.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/ Laender/Frankrike/(nîşan bide)/nîşandan/(nîşandan)/586, hatiye standin: 07-04-2014&lt;/ref&gt;

Dema ku Fransa di sala 1999-an de beşdarî EMU bû, GDP-ya wan 1.4 trîlyon dolar bû û di sala 2012-an de, GDP gihîştibû 2.6 trîlyon $, ku di GDP-ê de% 86 zêde bû.

Di sala 2005 de, îndeksa di civaka karsaziya fransî de ji 104.8 daket 102.2,&lt;ref&gt;Lundin, Tomas, svd.se, https://www.svd.se/0-fakta-krissiffror-duggar-tatt-over- europa , 2005-04-30, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; û hinardekirina Fransî di hemû sektoran de ji bilî aliyê xwarinê kêm bû.&lt;ref&gt;Rosin, Björn Erik, svd.se, https://www.svd. binêre/stort-upsving-for-fransk-economie, 2006-09-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat di heman serdemê de baş bû, lê tevî vê yekê, GDP-ya welat bû duyemîn ya herî kêm. di 2005 de li Herêma Euro. &lt;ref&gt;Wezareta Karûbarên Derve, regeringen.se, {{Cite web|url=http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |title=Copy arşîvkirî | date retrieval=2014-05-15 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140410193555/http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |tarixa arşîvê=2014- 04-10 }}, 2008-04-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tradingportalen.com/nyheter/tecken-pa-ekonomisk-aterhamtning- i-euro-omradet/|sernav=Nîşeyên başbûna aborî li herêma Euro|weşanger=Portalen Bazirganî|dakêşandin um=13 Hezîran, 2005}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2007’an de li Fransayê aborî careke din xera bû û di sala 2008’an de ji ber krîza darayî ya li welatên Ewropa û cîhanê careke din welat ketibû ber paşketinê. Li welêt bêkarî zêde bû û pîşesaziya otomobîlan a Fransayê xirab bû. Paşê hukûmetê di veberhênanên di sektora giştî de, piştgirî ji bo pîşesaziya otomobîlan û bihuştên bacê û deynên bank û pargîdaniyan veberhênan kir. Di sala 2009 de, aboriya Fransa ji sedî 2,7 kêm bû, lê di dawiya salê de mezinbûn berevajî bû û di sala 2010 de GDP ji sedî 1,5 zêde bû. Lêbelê, aborî ji ber sistbûna aboriya cîhanê zêde mezin nebû.&lt;ref&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: Aboriya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/ Europa/Frankrike/Ekonomi | sernav=Nûpek arşîvkirî |dîrokê vegerandinê=2014-05-15 |arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517195018/http://www.landguiden.se/Lander/Europa /Frankrîke/Ekonomi |arşîv date=17 Gulan 2014 }}, nûvekirî, 4ê kewçêrê, 2012, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt;

Di hilbijartinên serokatiyê yên sala 2012an de, Fransa gelek xebitî ku kêmasiya bûdceya xwe bigihîne sînorê Yekîtiya Ewropayê ji sedî 3. Mezinbûna wan bi qasî %0,4 kêm bû û deynê neteweyî jî ji %90ê GDP bû. Ji ber vê yekê ji bo Fransa girîng bû ku mezinbûna welêt zêde bike û deynê neteweyî kêm bike. [[François Hollande]] ji bo dewlemendan, karsazên mezin, bank û şîrketên petrolê, ku wî di hilbijartinan de bi ser ket, polîtîkayeke hişkbûnê bi bacên bilindtir pêşniyar kir.&lt;ref&gt;Küchler, Teresa, SvD, Francois Hollande ji dewlemendan bistînin, https :// www.svd.se/francois-hollande-ska-ta-fran-de-rika, hatiye standin: 2014-05-06&lt;/ref&gt;

Di sala 2013’an de ji bo aboriya Fransa hîn jî pirsgirêk hebûn. Hilberîna otomobîl, pola û elektronîk (ku li Fransayê çavkaniyên sereke yên îxracatê ne) ji bo wan bihatir bû ji Asya û yên mayî yên Ewropayê. Ev bû sedema kêmbûna hinardekirinê. Di sala 1999 de, Fransa %7 ji hinardekirina cîhanî pêk dihat, lê di sala 2013 de ew daket %3.&lt;ref&gt;https://www.svd.se/frankrike--det-storsta-hotet-mot-euron, 2013- 01 -11, hatiye standin: 2014-05-13&lt;/ref&gt;

Di 2014 de, mezinbûna GDP hema hema nayê guhertin.&lt;ref&gt;Parîs TT-Reuters, svd.se, https://www.svd.se/trog-tillvaxt-i-eurozonen, hatiye wergirtin: 2014-05-15&lt;/ref&gt;

=== Binesazî ===
==== Veguhastin====
[[Wêne:Viaduc de la Rague et TGV (2014).JPG|thumb|Trêna bilez a TGV li başûrê Fransayê.]]

Firokeya herî mezin a Fransa [[Air France]] ye, ku difire cihên li Fransa, Ewropa û yên din ên cîhanê. Mezintirîn [[balafirgeha]] [[Balafirgeha Parîs-Charles de Gaulle]] li derveyî [[Parîs]] ye. Balafirgeh yek ji mezintirîn li [[Ewropa]] û xalek danûstendinê ya girîng e.

Trafîka trênê baş pêşkeftî ye û li ser gelek rêgezan bi hewayê re pêşbaziyê dike. Trafîk nayê verastkirin (her çend pêşniyarên weha hene) û di serî de ji hêla dewletê ve tê xebitandin [[SNCF]]. Trêna bilez [[TGV]] li ser rêyên wekî [[Parîs]]-[[Lyon]] populer e.

Trên ji Parîsê diçin bajarên din ên Ewropî yên wekî [[London]] û [[Bruksel|Brûksel]]. Di dîrokê de, Parîs ji bo [[Orient Express]] jî yek ji stasyonên navendî bû.

Fransa yek ji mezintirîn toreyên rê li cîhanê ye. Ev bi qasî 800&amp;nbsp;hezar kîlometir e ku 7100 kîlometre [[otoban]] ye. Piraniya otobanên Fransayê, bi kîlometreyan, otobanên bi bacê ne. Ev rê ji aliyê hikûmetê yan jî şîrketên taybet ve tên xwedîkirin û xebitandin. Di dawiya salên 1990-an û destpêka salên 2000-an de, dewleta Fransa hêdî hêdî xwedîtiya xwe li van pargîdaniyan kêm kir. Fransa xwedî trafîka rastê ye.

==== Mail, telefon û Înternet ====
Fransa ji bo demek dirêj li paş welatên pêşkeftî yên din mayî, lê naha digihîje û berfirehbûna [[banda fireh]] bi lez û bez ber bi pêş ve diçe.

====Perwerdehî û lêkolîn====
[[Wêne:Place et chapelle de la Sorbonne à Paris.jpg|thumb|[[Zanîngeha Parîsê]]]]
Di sedsala 12-an de wekî yek ji kevintirîn zanîngehên cîhanê hate damezrandin, piştî [[Gulan] bû nav 13 zanîngehên cuda yên dewletê yên serbixwe. Rabûn]]. Di wêneyê de avahiya zanîngehê [[Sorbonne]]

Bi têgînên ''école primaire'' (dibistana seretayî) tê wateya serdema ''école maternelle'' û ''école élémentaire'', dema ku ''pileya duyemîn'' an jî ''duyan'' bi gelemperî ji bo '' tê bikaranîn. collège'' û ''lycée'', hevwateya [[Li ser têgîna dualîsmê (kitêb)|gymnasium]] ya Swêdê ye.

Li Fransayê, dibistana mecbûrî di şeş saliya xwe de dest pê dike, lê ji sê saliyê (carinan jî du salî) heya şeş saliya xwe &quot;école maternelle&quot; ya dilxwazî ​​heye ku ji hemî zarokên ku li Fransa dijîn re vekirî ye. hejmareke zêde ya zarokan beşdarî perwerdeyê dibin. Di şeş saliya xwe de, tu diçî ''école élémentaire'', piştî wê jî ''kolêj'' li pey tê û heta tu 15 salî diçî wir.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Xwendina bilind a fransî xwedan kevneşopiyek dewlemend e ku vedigere Serdema Navîn. Li paytext, [[Zanîngeha Parîsê]], ku di sedsala 12-an de hate damezrandin, bû yek ji kevintirîn û girîngtirîn saziyên xwendina bilind û lêkolînên akademîk ên cîhanê. Yekem [[Doktor|doktora]] di dersên [[Îlahîyatnasî]] û [[Mirovnasî|humanîstî]] de li vir hatin pêşxistin.

Şoreşa Fransî bilindbûna ''grandes écoles'' dît, kolêj - bi gelemperî leşkerî, teknîkî an zanistiya siyasî ne - ku paşê ji ber rola wan di nav dezgeha leşkerî ya berfireh a piştî-şoreşê ya Frensî de bi prestîj mezin bûn.

Piştî [[Serhildana Gulanê]] ya 1968, Zanîngeha Parîsê di nav 13 zanîngehên dewletê yên serbixwe de hate dabeş kirin.

== Mijarên têkildar ==

* [[Fransayî]]
* [[Zimanê fransî]]
* [[Fransiyûm]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|France}}

{{YE}}
{{Dewletên Ewropayê}}

[[Kategorî:Fransa| ]]</text>
      <sha1>cdptq1f3t4egwejsheokofsyhi2ftwg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093326</id>
      <parentid>1093325</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T19:07:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="54745" xml:space="preserve">{{çavlêgerandin}}

{{Infobox Welat2
| navê rastî         = {{navê rastî|fr|République Française |icon=no}}
| navê hevbeş        = Fransa
| konvansiyonel navê dirêj = Komara Fransî
| rewş               = 
| wêneyê ala         = Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg
| sernav ala         = 
| wêneyê mertal      = Armoiries république française.svg
| sernav mertal      = 
| dirûşma netewî     = Liberté, Égalité, Fraternité
| dirûşma bi kurdî   = Azadî, Wekhevî, Biratî
| sirûda netewî      = ''[[La Marseillaise]]''&lt;div style=&quot;display:inline-block;margin-top:0.4em;&quot;&gt;[[File:La Marseillaise.ogg|alt=La Marseillaise]]&lt;/div&gt;
| wêneyê nexşe       = Mapadefrancia.svg
| nexşe mezinî2      = 250px
| wêneyê nexşe2      = 
| nexşe sernav       = 
| nexşe sernav2      = 
| nexşe sernûçe      = {{nexşe sernûçe |cih reng=şînê tarî}}
| nexşe sernûçe2     = 
| cîh                = 
| paytext            = [[Parîs]]
| jêrenot a          = 
| bajarê mezin       = paytext
| koordînat        = {{koord|48|51|N|2|21|E|type:city}}
| bicîhbûna mezin    = 
| awayê bicîhbûna mezin = 
| zimanên fermî      = [[Zimanê fransî|Fransî]]
| zimanên naskirin   = [[Alsasî]], [[baskî]], [[bretonî]], [[katalanî]], [[korsî]], [[flemanî]], [[frankoprovenzal]], [[oksîtanî]], zimanên din ên [[Oïl]]
| zimanên herêmî     = 
| awayê ziman        = 
| awayê ziman2       = 
| ziman              = 
| ziman2             = 
| zimanên bin        = 
| zimanên bin2       = 
| komên etnîkî       = 
| komên etnîkî sal   = 
| dîn                = 
| demonîm            = 
| awayê rêveberiyê   = [[Komar]]
| sernav rêber1      = Serokomar
| navê rêber1        = [[Emmanuel Macron]]
| sernav rêber2      = Serekwezîr 
| navê rêber2        = [[Élisabeth Borne]]
| sernav rêber3      = 
| navê rêber3        = 
| sernav rêber4      = 
| navê rêber4        = 
| sernav rêber5      =
| navê rêber5        = 
| pêşvebirî          = 
| meclîsa jorîn      = 
| meclîsa jêrîn      = 
| awayê serxwebûnê   = 
| nota serxwebûnê    = 
| bûyera avakirinê1  = 
| dema avakirinê1    = 
| bûyera avakirinê2  = 
| dema avakirinê2    = 
| bûyera avakirinê3  = 
| dema avakirinê3    = 
| bûyera avakirinê4  = 
| dema avakirinê4    = 
| bûyera avakirinê5  = 
| dema avakirinê5    = 
| bûyera avakirinê6  = 
| dema avakirinê6    = 
| bûyera avakirinê7  = 
| dema avakirinê7    = 
| rûerd etîket2      = 
| rûerd dane         = 
| rûerd dane2        = 
| rûerd              = 
| rûerd km2          = 672.051
| rûerd magnitude    = 
| rûerd rêz          = 41em
| rûerd jêrenot      = 
| av                 = 0,26
| gelhe texmînkirin  = 68.014.000
| gelhe texmînkirin sal = 2020
| gelhe texmînkirin rêz = 20em
| gelhe giştejimar   = 
| gelhe giştejimar sal = 
| gelhe giştejimar rêz = 
| gelhe tîrbûn km2   = 
| gelhe tîrbûn rêz   = 
| hejmara endaman    = 
| TBH PHK            = 
| TBH PHK sal        = 
| TBH PHK rêz        = 
| TBH PHK her kesekî = 
| TBH PHK her kesekî rêz = 
| TBH nomînal        = 
| TBH nomînal sal    = 
| TBH nomînal rêz    = 
| TBH nomînal her kesekî = 
| TBH nomînal her kesekî rêz = 
| Gini               =  &lt;!--tenê hejmar--&gt;
| Gini sal           = 
| Gini guherandin    = &lt;!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--&gt;
| Gini rêz           = 
| Gini çavk          = 
| PPM                =  &lt;!--tenê hejmar--&gt;
| PPM sal            = 
| PPM guherandin     = &lt;!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--&gt;
| PPM rêz            = 
| PPM çavk           = 
| dirav              = [[Euro]] ([[Nîşana Euro|€]])
| dirav kod          = EUR
| demjimêr           = 
| utc offset         = 
| demjimêr DST       = 
| utc offset DST     = 
| DST not            = 
| dijrabertî         = 
| celebê dîrokê      = 
| hatûçûn            = 
| koda înternetê     = [[.fr]]
| iso3166kod         = 
| koda telefonê      = [[Hejmarên telefona li Almanyayê|+33]]
| berdilê hîmander   = 
| wêne nexşe3        = 
| nexşe sernav3      = 
| jêrenot b          = 
}}
'''Fransa''' yan jî '''Komara Fransî''', ({{Bi-fr|France}}, /fʁɑ̃s/) yan jî (République Française, xwendin: /ʁepyblik fʁɑ̃sɛz/) welatek navparzemînî ye ku li [[Ewropaya Rojava|Ewropayê Rojava]] û herêm û deverên derveyî yên li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] û [[Okyanûsa Atlantîk]], [[Okyanûsa Mezin|Pasîfîk]] û [[Okyanûsa Hindî]] vedigire. Qada wê ya metropolê ji [[Rhine]] heta [[Okyanûsa Atlantîk]] û ji [[Deryaya Navîn]] heta [[Qenala îngîlîzî]] û [[Deryaya Bakur]] dirêj dibe.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-21|title=French Guiana|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Guiana&amp;oldid=1099654171|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-06-17|title=Administrative divisions of France|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Administrative_divisions_of_France&amp;oldid=1093564080|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-26|title=French Southern and Antarctic Lands|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Southern_and_Antarctic_Lands&amp;oldid=1100569184|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Herêmên dervayê [[Guyana Fransî]] li [[Amerîkaya Başûr]], [[Saint Pierre]] û [[Miquelon]] li [[Atlantîka Bakur]], [[Hindistanên Rojavayê Frensî]] û gelek giravên li [[Okyanûs|Okyanûsa]] û [[Okyanûsa Hindî]] hene.  Ji ber gelek deverên xwe yên peravê Fransayê hene, xwediyê devera herî mezin a aborî ya taybet a cîhanê ye. Fransa li parzemîna [[Ewropa|Ewropayê]] bi [[Belçîka]], [[Lûksembûrg|Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Monako]], [[Îtalya]], [[Andorra]], [[Spanya]]  [[Holenda]], [[Sûrînam]] û [[Brezîl]] li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] bi navgîniya deverên xwe yên derveyî li [[Guyana Fransî]] û [[Saint Martin]] re sînorên xwe parvedike. Hijdeh herêmên wê yên entegre (pênc ji wan li derveyî welat in) li qadeke hevgirtî ya 643.801 km² vedigire&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|title=The World Factbook|date=2014-01-31|website=web.archive.org|access-date=2022-07-27}}&lt;/ref&gt; û li gorî daneyên gulana sala 2021an zêdetirî 67 mîlyon kes li Fransa û li herêmên wî dijîn. Fransa komarek nîv-serokatî ya yekgirtî ye ku paytexta wî bajarê [[Parîs]] e. Bajarê [[Parîs|Parîsê]] bajarê herî mezin ê Fransayê ye û navenda çandî û bazirganî ya sereke ye. Deverên din ên bajarî yên sereke [[Marsêy|Marseille]], [[Liyon]], [[Toulouse]], [[Lille]], [[Bordèu|Bordeaux]] û bajarê [[Nice|Niceê]] ye.

== Dîrok ==
===Serdema navîn a destpêkê===
[[Wêne:Franks expansion.gif|thumb|Berfirehbûna Frankish ji sala 481ê ve ber bi sala 870an.]]
Di dawiya [[Serdema Kevnare]] de, Galiya kevnar li çend padîşahiyên Almanî û herêmek Gallo-Romî ya mayî, ku wekî [[Padîşahiya Syagrius]] tê zanîn, hate dabeş kirin. Di heman demê de, Brîtanîyên Keltî ku ji rûniştgeha [[Anglo-Sakson]] a [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ku direvin, li beşa rojavayê Armorica bicih dibin. Di encamê de, nîvgirava [[Armorican]] hate guherandin û navê nîvgiravê wekî Brittany hate guhertin, çanda Keltîk hate vejandin û padîşahiyan piçûk ên serbixwe li herêmê hatin demazirandin.

Yekemîn rêberê ku dibe padîşahê hemû Frankan Clovis I ye ku di sala 481ê de dest bi serweriya xwe kir û di sala 486an de hêzên paşîn ên waliyên [[Romaya Kevnare|Romayê]] yên parêzgehê têk bir. Clovis başûrê rojava ji Visigoths vegerand, di sala 508an de hate imad kirin û xwe wekî mîrê [[Almanyaya Rojava]] îlan kir.

[[Clovis I]] piştî hilweşîna [[Împeratoriya Romê|Împaratoriya Romayê]] yekem fetihkarê Almanan e ku ji Arianîzmê, ji Xirîstiyaniya Katolîk derdikeve. Bi vî awayî ki aliyê papatiyê ve sernavê &quot;Keça Mezin a Dêrê&quot; (bi fransî: La fille aînée de l'Église) li Fransayê hate dayîn û ji padîşahên Fransî re jî &quot;Padîşahên Herî Xiristiyan ên Fransayê&quot; (Rex Christianissimus) dihate gotin.

[[Frankan]] çanda [[Xiristiyanî|xirîstiyan]] a [[gallo-romî]] wergirt û Galiya kevnar di dawiyê wekî Francia (&quot;Welatê Frankan&quot;) hate binavkirin. Frenkên elmanî, ji xeynî li Gauliya bakur ku li wir niştecihên Romayî kêm zêde bûn û zimanên elmanî lê derketin, zimanên romanî pejirandibûn. Clovis bajarê [[Parîs|Parîsê]] wek paytexta û xanedana Merovîng ava kir lê padîşahiya wî piştî mirina wî bidawî bû. [[Frankan]] erdê xwe bi tenê wekî milkek taybet dihesibandin û di nav mîrateyên xwe de parve dikirin, ji ber vê yekê çar padîşahî ji yên [[Clovis]] wekî [[Parîs]], [[Orléans]], [[Soissons]], û [[Rheims]] derketine holê. [[Padîşahên Merovîng]] ên paşîn desthilatdariya şaredarên xwe yên qesrê (serokê malê) winda kirin.Yek ji şaredarê qesrê, [[Charles Martel]], di [[Şerê Tours]] (732) de êrîşek [[Xanedana Emewiyan|Emewiyan]] a Galî têk bir û di nav padîşahiya Frankiyan de rêz û hêz wergirt. Kurê wî, [[Pêpenê Kurtbir|Pepinê Kurt]], taca Francia ji Merovîngiyên qelsbûyî girt û xanedana Karolîngiyan ava kir. Kurê Pepin, [[Karlê Mezin|Charlemagne]], padîşahiya Frankish ji nû ve li hev kir û li seranserê [[Ewropaya Rojava]] û [[Ewropaya Navendî]] împaratoriyek mezin ava kir.

== Erdnîgari ==
Dewleteke navendîparêz û yekneteweyî ye. Welatê cîranê wê li Ewropayê ev in: [[Belgiya]], [[Lûksembûrg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Spanya]], [[Andorra]]

Sînorên Fransa li bakur bi [[Atlantîk]] û li başûr bi [[Deryaya Spî]] re hene. Ji bilî li [[Ewropa]] erda Fransa li [[parzemîn]]ên din jî heye. Li [[Karîbîk]]an wek mînak [[Saint-Martin]], li [[Emerîkaya Başûr|Başûrê Amerîkayê]] [[Guayanaya Fransî]], li qeraxên [[Emerîkaya Bakur|Bakurê Amerîkayê]], li Okyanûsa Hindê û li [[Okyanûsya]]yê herêm û welatên girêdayî Fransa hene.

=== Erdnîgariya Xwezayî===
[[Wêne: Most beautiful villages of the world montsoreau 2.jpg |thumb|[[Loire]] li [[Montsoreau]], [[Geliyê Loire]].]]
Fransa ji [[Derya Spî]] heta [[Deryaya Bakur]] û ji [[Rhine]] heta [[Atlantîk]] dirêj dibe. Ew bi [[Brîtanyaya Mezin]], [[Belçîka]], [[Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Andorra]] tê hevsînorkirin. û [[Spanya]]. Li derveyî welatê dayikê, Fransa bi [[Brezîlya]], [[Sûrîname]] û [[Hollanda]] re sînorên bejahî parve dike.

Ji bilî welatê dayika [[Ewropaya Rojava|Ewropa Rojava]] (''la métropole''), Fransa ji herêmên [[Amerîkaya Bakur]], [[Hindîstana Rojava|Karibîk]], [[Amerîkaya Başûr]], [Okyanûsa Hindî]], [[Okyanûsa Pasîfîk]] û [[Antarktîka|Antarktîk]] (îdiayên li ser qada axa Antarktîkê ji hêla piraniya welatên cîhanê ve nayê pejirandin).

Fransa ji deştên peravê yên li bakur û li rojava yên bi Atlantîk û Deryaya Bakur heta zincîreyên çiyayên mezin, [[Pyrenees]] li başûr û [[Alpê]] li başûr, [[Pyrenees]] li bakur û li rojavayê rojhilat bi [[Ewropa]] lûtkeyên çiyayên herî bilind (derve [[Qafkas]]), [[Mont Blanc]], 4&amp;nbsp;810 metre. Di hundurê de rêzeçiyayên din ên wekî [[Navenda Massif]] û [[Vosges]] hene. Chaine de Puys li Massif Central, girseyek çiyayî ya bi derdora 80 volkanên neçalak, di Tîrmeha 2018-an de wekî [[Mîrateya Mîrateya Cîhanê]] hat destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://whc.unesco.org /ku/list/ 1434|sernav=Chaine des Puys - Qada tektonîkî ya Limagne|Dîroka dakêşanê=2018-07-05|paşnav=Navenda|nav=Mîrateya Cîhanê ya UNESCO|works=whc.unesco.org|ziman=ku }}&lt;/ref&gt;

Fransa di navbera çar [[pergalên çem]] yên mezin de dabeş dibe, ku sê ji wan diherikin [[Atlantîk]]. Ew li ser deştên nermik ên bakur û rojavayê Fransa diherikin û çemên wan ên berdar bûne sedem ku navenda aborî û siyasî ya welêt li beşên bakur ên welêt biqede, ku dikare wekî alîkarek bihêz were dîtin ku Parîs bibe Parîs. navenda welêt.

=== Dabeşkirina îdarî ===
{{Gotara sereke|Parçeya îdarî ya Fransa}}

[[Wêne:Régions de France 2016.svg|thumb|Ji Çile 2016 de, li [[Fransa Proper] tenê 13 herêm hene]]&lt;ref&gt;http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/12 /17 /la-carte-a-13-regions-definitively-adoptee_4542278_823448.html&lt;/ref&gt;]]
Fransa (di 2015 de) dabeş dibe:&lt;ref&gt;http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/documentation.asp?page=documentation.htm&lt;/ref&gt;
* 27 herêm (''herêm''), 22 navxweyî û pênc ne ewropî. Binêre ''Herêmên Fransa''.
* 101 beş (''departements''). Binêre ''Wezareta Fransa''.
* 335 navçeyên (''navçe''). Binêre ''Navçeya Fransa''.
* 2&amp;nbsp;054 Kanton (''kanton''), di nav de 59 yên ne ewropî jî hene. Binêre ''Kantonên Fransa''.
* 36&amp;nbsp;658 komûns (''komunan''). Binêre ''Şaredariyên Fransî''.
* 9 villes nouvelles ku dabeşek e ku bi dabeşên jorîn re paralel dimeşe. Binêre Ville nouvelle.

Wezaret bi jimare ne û ev jimar di du reqemên pêşî yên koda posteyê de cih digirin. Jimareya beşê berê jî li ser lewheyên qeydkirina wesayîtên rê, wekî du reqemên dawîn jî hatibû destnîşan kirin. Ev pergal, ku li ser bingeha qeyda wesayîtê ya ku ji hêla beşa ve hatî rêve kirin, ku wesayit lê lê bû, niha (2021) ber bi qonax ve tê derxistin û bi qeydek navendî ve tê veguheztin, ji ber vê yekê hûn nikanin beşa malê li ser lewheyên nû bixwînin.

Herêm, dezgeh, navçe û kanton herêmên îdarî yên hikûmetê ne. Herêm ji aliyê qeymeqamekî herêmê (''préfet de région''), ku di heman demê de serokê yek ji beşên herêmê ye, têne birêvebirin. Dezgeh ji hêla [[Parlîk (Fransa)|prefekt]] (''préfet''), ku ji hêla [[hikûmet]] ve hatî tayîn kirin (wekhev [[walî]]) têne rêvebirin; navçe ji aliyê binerd (''sous-préfet'') ve tê birêvebirin. Kanton bi giranî wek [[navçe]] di hilbijartinên meclîsên herêmê û meclîsên dezgehan de kar dikin. Li [[Parîs]], du qeymeqam hene, qismî qeymeqamekî îdarî &quot;asayî&quot; ye, ku di heman demê de qeymeqamê herêmê ye, beşek jî muxtarê polîsan (''préfet de police''), ku şefê polîsê herî bilind e, di heman demê de [[ fermandarê sivîl]] li Parîsê [[herêma sivîl]] (''zone de défense de Paris''). Prefektê polîs jî li beşên [[Hauts-de-Seine]], [[Seine-Saint-Denis]] û [[Val-de-Marne]] wezîfeya xwe dike.

Herêm û dezgeh jî şaredariyên bi mafên xwe yên bacê û meclîsên rasterast têne hilbijartin, bi rêzê ve ''[[Lijneyên Herêmî yên Fransa|conseil Régional]]'' û ''conseil général'' wek saziya herî bilind a biryardanê pêk tînin. Şaredarîya herêmê û meclîsa herêmê ji alîyê ''président du conseil régional'' ve tên birêvebirin; şaredariya beşê (li gorî [[Meclîsa wîlayetê|Meclîsa wîlayetê]]) û meclîsa daîreyê ji aliyê ''président du conseil général'' ve tên birêvebirin.

Dezgeha herî bilind a biryardanê ya şaredariyan meclîsek e (''konseil şaredariyê'') û [[şaredar]] (''maire'') ku ji aliyê wê ve hatiye tayînkirin, ku hem serokê meclîsê û hem jî serokê şaredariyê ye. birêvebirî. Li Parîs, Lyon û Marsîlyayê, ku şaredariyên wan bi meclîsên xwe yên rasterast hatine hilbijartin, li navçeyan hatine dabeşkirin, şert û mercên taybetî hene.

Çar [[Wezaretên Frensî yên Derveyî |Dezgehên derveyî]] berê  [[Kolonî|Koloniyên Fransî]] ne ku ji [[1946]] de xwediyê heman statuya wezaretên Fransaya Ewropî ne (''[[Fransa métropolitaine|metropole]])''. Ew parçeyên yekbûyî yên Komara Fransa (û bi vî rengî YE jî) ne. [[Herêmên li derveyî Fransa|herêmên îdarî yên derveyî]] [[herêmên girêdayî]] ne ku ew jî li derveyî YE ne. Ew jî mîna dezgehan têne rêvebirin û rûniştevanên fransî [[hemwelatî|welatî]] ne. Piraniya wan [[ewro]] bikar tînin, ji bilî [[Polinezyaya Fransî]], [[Kaledonyaya Nû]] û [[Giravên Wales û Futuna]] yên ku pereyê wan, [[Franka CFP]] hene. Fransa di heman demê de di [[Okyanûsa Hindî]] de çend giravên neniştecî yên bi navê [[Îles Éparses]] kontrol dike, ku ligel [[Adélieland]], îdiaya Fransa ya [[Antarctica]], [[Zimanê fransî]] pêk tînin. Herêmên Başûr.

==== Herêmên Fransayê ====
{{GotarêBingeh|Herêmên Fransayê}}
{{Nexşeya herêmên Fransayê|text=fgfdfgdg}}
Ji sala 2016an ve, Fransa ji 18 herêman ({{bi-fr|région}}) pêk tê.
''Régions'' yên li Fransaya parzemînî jî di hundura xwe de jî gav bi gav wek [[département]], [[Arrondissement]], [[Cantone]] û [[Commune]] tê parve kirina perçeyên hîn biçûk.

{{-}}

===== Heremên kevn =====
Ji sala [[1956]]an heta 1ê çileya [[2016]]an, Fransa ji 26 herêman pêk hatibû. Ji wan 21 li xakên Fransaya parzemînî bûn, yek girava [[Korsîka]] bû, û çar jî navçeyên ser deryayî bûn.

{|
|
# [[Alsace]]
# [[Aquitaine]]
# [[Auvergne]]
# [[Basse-Normandie]]
# [[Bourgogne]]
# [[Bretagne]]
# [[Centre]] 
# [[Champagne-Ardenne]]
# [[Korsîka]] (statuya taybetî)
# [[Franche-Comté]]
# [[Haute-Normandie]]
|
&lt;ol start=12&gt;
&lt;li&gt;[[Île-de-France]]
&lt;li&gt;[[Languedoc-Roussillon]]
&lt;li&gt;[[Limousin]]
&lt;li&gt;[[Lorraine]]
&lt;li&gt;[[Midi-Pyrénées]]
&lt;li&gt;[[Nord-Pas de Calais]]
&lt;li&gt;[[Pays de la Loire]]
&lt;li&gt;[[Picardie]]
&lt;li&gt;[[Poitou-Charentes]]
&lt;li&gt;[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] (PACA)
&lt;li&gt;[[Rhône-Alpes]]
|
[[Wêne:FranceRegionsNumbered.png]]
|
|}

* '''Herêmên li ser deryayê''' jî ev in:
{|
|
:23 [[Guadeloupe]]
:24 [[Martinique]]
:25 [[Guyanaya Fransî]]
:26 [[Réunion]]
|
[[Wêne:Guadeloupe map.png|90px|Guadeloupe]][[Wêne:Martinique-Map.png|90px|Martinique]][[Wêne:French Guiana-CIA WFB Map.png|90px|Guayanaya]][[Wêne:Reunion-CIA WFB Map.png|90px|Réunion]]
|
|}

==Siyaset==
=== Dewlet û siyaset ===
Navê [[Destûra Bingehîn|Destûra]] ya niha ya Fransayê [[Komara Pêncemîn]] ye û di referandûma 28'ê Îlona 1958'an de hat qebûlkirin. Wê pozîsyona [[birêvebir]] li hember [[qanûndaner] xurt kir. ] û diyar dike ku [ [Serokê Fransa|Serokomar]] (''Président de la République'') dê bi hilbijartina rasterast ji bo wezîfeya 5 salan were tayîn kirin (di 2001 de ji 7 salan hate guhertin). Hilbijartina serokomariyê di du tûran de pêk tê. Ger di tûra yekem de ti berbijarek ji sedî 50&amp;nbsp;detir dengan nestandibe, her du namzedên sereke di gera duyem a hilbijartinan de tên cem hev. Desthilatên berfireh ên serokomar divê îstiqrara desthilatdariya dewletê û hebûna dewletê misoger bike. Di nav hêzên herî girîng de mafê bangeşeya referandûmên biryardar û hilbijartinên nû yên Meclîsa Neteweyî ye. Her wiha serokkomar [[Serokwezîrê Fransa|Serokwezîr]] û wezîrên din tayîn dike, [[fermandarê bilind]] yê leşkerî ye û ew e ku peymanên navneteweyî îmze dike û li ser bi cîhkirina [[Çekên nukleerî yên Fransa| çekên navokî]]. Zêdebûna desthilatên serokomar, hilbijartina serokatiyê ji hilbijartinên parlamentoyê girîngtir kiriye û ji ber vê yekê rêjeya beşdariyê ji bo hilbijartina serokomariyê zêdetir e.

Parlementoya Fransa ji [[Sîstema dudûr|du odeyan]], [[Meclisa Neteweyî ya Fransa|Meclisa Neteweyî]] (''les députés de l'Assemblée nationale'') û [[Senatoya Fransayê| Senato]] (''Sénat'') , bi giştî 925 endam. 577 endamên Meclisa Neteweyî ji bo heyamên 5 salan bi hilbijartinên rasterast li herêmên hilbijartinê yên yek-endam têne destnîşankirin. Meclisa Neteweyî bijardeya hilweşandina hikûmetê bi pêşniyara bêbaweriyê heye. Nîvê 348 senatoran (''les senators'') li [[Senatoya Fransa|Senata]] (''Sénat'') her sê salan carekê ji bo heyamek şeş salan têne tayîn kirin. Senator xwedan hêzek tixûbdar in û Meclîsa Neteweyî her gav gotina dawî heye heke di navbera her du odeyan de lihevnekirin hebe ji bilî mijarên destûrî. Hikûmet li ser rojeva Meclîsa Neteweyî xwedî bandorek xurt e.

Jiyana siyasî ya Fransayê di van dehsalên borî de heya &quot;hilbijartinên parlemanî yên 2017an&quot; bi polarîzasyonek di navbera du komên siyasî de hate nişandan: çep li dora [[Partiya Sosyalîst (Fransa)|Partiya Sosyalîst]] û rastgir li dora [[Civîna ji bo komara|RPR ]] û şûngirê wê [[Yekîtiya Tevgera Gel|UMP]]. Partiya rastgira tund FN (''[[Eniya Neteweyî (Fransa)|Eniya Neteweyî]]'' &quot;bêtir qanûn û nîzam&quot; û polîtîkayeke tund a koçberiyê diparêze û ji destpêka salên 1980-an vir ve nêzî ji sedî 15&amp;nbsp; dengdana di hilbijartinan de. Partiyê di salên dawî de li Parîsê jî grevên mezin organîze kiribû.

Di Gulana 2012 de, sosyalîst [[François Hollande]] piştî [[Nicola Sarkozy]] bû serokê Fransa. Selefê wî yê kevneperest Sarkozy di sala 2007 de hat ser desthilatê.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Sarkozy radestî Hollande kir|url=https://svenska.yle.fi/artikel/2012/05/15/sarkozy-lamnade-over till-hollande|works=svenska.yle.fi|Dîroka dakêşanê=2021-10-04|ziman=sv-FI}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2017an de, Serokomar François Hollande bû serokê yekem yê di dema [[Komara Pêncemîn]] de ku ji nû ve nehat hilbijartin.

Emmanuel Macron di [[Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022|Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022 de.]] Macron di 20 salan de yekem serokê Fransa bû ku ji nû ve hate hilbijartin. &lt;ref&gt;{{Cite web|title=Macron di Fransaya parçebûyî de serkeftinek eşkere bi dest xist|url=https://svenska.yle.fi/a/7-10015760|verk=svenska.yle.fi|fämtdatum=2022-05 -06|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

=== Parastin ===
[[Serfermandarê Bilind]] yê berevaniya Fransî [[Serokê Komara Fransa|Serokê Komarê]] ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Destûra Bingehîn ya Komara Pêncemîn|url=https:// www.elysee.fr/ en/french-presidency/constitution-of-4-october-1958|verk=elysee.fr|date=2012-11-20|dakêşana date=2021-10-08|ziman=ku}} &lt;/ref&gt; Di bin destê wî de, hikûmet û Wezîrê Parastinê berpirsiyariya siyasî ya parastinê ye.

Parastin ji van pêk tê:

* [[Hêzên Çekdar ên Fransa]] (''Forces armées françaises''), bi serokatiya Serfermandarê Parastinê (''le Chef d'état-major des armées''), ku [[Hikûmet]] Şêwirmendê leşkerî û berpirsê operasyon û amadekariya hêzên çekdar.
* Karên Materyalên Parastinê (''Direction Générale de l'Armement'')
* Rêvebiriya Parastinê (''Sekretariatiya Giştî pour l'Rêveberiyê'')

Fransî [[hêza parastinê]] ji çar [[şaxên parastinê]] [[armé]] (''Armée de Terre''), [[Nationale Marine| derya]] (''Neteweya Deryayî') pêk tê. ') , [[hêza asmanî|hêza asmanî]] (''Armée de l'Air'') û [[jendirme]] (''Cendirme Nationale''). Li kêleka hêzên çekdar, xizmeta bijîjkî ya hêzên çekdar (''Service de Santé des Armées'') û xizmeta sotemeniyê ya hêzên çekdar (''Service des Essences des Armées'') pozîsyoneke serbixwe û berfireh a şaxê digirin.

Hêzên Çekdar ên Swêdê ji sala 2001ê ve artêşeke profesyonel e. Ew ji 347&amp;nbsp;903 [[esker]]ên li ser erka çalak û 81&amp;nbsp;229 [[karkerên sivîl]]a (2003) pêk tê. Ji bilî vê, leşkerên rezerv jî hene.
Li Fransayê robotên bejayî yên bi çeka nukleerî, robotên hewayê û robotên binavderyayî hene. Bi giştî, hêzên çekdar ên Fransî nêzî 350 serikên nukleerî hene.

Fransa dewleta çaremîn bû ku [[Çekên wêrankirina girseyî yên Fransa|çekên nukleerî]] bi dest xist. Hin ji zanyarên welêt li ser [[Projeya Manhattan]] xebitîn, ku Fransa dest pê kir ku cebilxaneya xwe ya nukleerî pêş bixe. Di destpêkê de Fransa hewl da ku bi Îtalya û Almanyaya Rojava re çekên nukleerî çêbike, lê Charles de Gaulle dixwest ku cebilxaneya Fransa bi tevahî têra xwe bike. Yekem ceribandina nukleerî li Cezayîrê di [[1960]] de pêk hat. Piştî serxwebûna Cezayîrê, Fransa dest bi ceribandina çekên xwe yên nukleerî li Polînezyaya Fransî kir.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Çawa Fransa Nuke Distîne? (Kurte Belgefîlma Anîmasyon)|url=https://www.youtube.com/watch?v=g2OuUkS2teA|dakêşana date=2021-10-07|ziman=ku|date=26.12.2020|weşanger=Dîrok girîng e}}&lt; / ref&gt;. Di navbera 1966-1996 de, welêt 193 bombeyên nukleerî li ser atolya [[Moruroa]] û [[Fangataufa]] ceribandin. Ceribandinên nukleerî di navbera dewleta Fransa û niştecihên Polînezyaya Frensî de ku daxwaza tazmînatê ji dewletê kirine, bûne sedema cûdabûna nêrînan. french-polynesia-research-finds|work=the Guardian|date=2021-03-09|date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Polynesiyên Fransî ji ber ku Macron serdana giravan dike, li ser ceribandina nukleerî hesabekê bigerin|url=https://www.france24.com/en/asia- pacific/20210727-french-polynesians-seek-a-reckoning-as-france-vows-to-open -archives-on-nuclear-testing|work=France 24|date=2021-07-27|daktime date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

[[Lejyona Biyan|Lejyona Biyaniyan a Fransî]] ji aliyê Qralê [[Louis Philippe I yê Fransa|Louis Philippe]] ve di sala 1831 de hate damezrandin da ku ji Swîsre û Alman [[Mercenas|mercên]] yên ku li Parîsê mane bi şandina wan xilas bibin. ji Cezayîrê re ji bo piştgiriya artêşa fransî li wir. Lêbelê, di rewşa îroyîn de, Legion yekîneyek elît a hêzên çekdar ên Fransa ye, her çend hîn jî hin kevneşopiyên kevn hene: leşkerên di Lejyonê de sond dixwin ji Lejyon bi xwe, ne bi Komara Fransa.&lt;ref&gt;{{Webref. |title=Lejyona biyanî ya Fransî|url= https://www.youtube.com/watch?v=jiYX1ngjjCo|Dîroka dakêşanê=2021-10-08|ziman=ku|date=27.1.2019|weşanger=Dîroka Hêsan} }&lt;/ref&gt;.

==== Artêşa Fransa ====
[[Wêne:Photo des troupes de marine.jpg|thumb|Hêzên deryayî bi [[FAMAS]] di destan de dimeşin]]
* Yekîneyên şer: 70 [[tabûr]], her wiha 2 [[tabûr]] di [[Tûgaya Frensî-Almanî]]
* Yekîneya parastinê: 18 [[tabûr]]s

Personelên leşkerî yên artêşê ji 131&amp;nbsp;039 leşkeran pêk tê.

==== Deryayî ====
* Yekîneya şer a li ser rûyê erdê: 72 keştî, 12200 deryavan
* Yekîneya keştiyên binê avê: 10 keştiyên binê avê, 3 hezar û 800 deryavan
* Balafirgeha deryayî: 152 balafir, 6800 deryavan
* Hêzên piyade yên deryayî: 1&amp;nbsp;700 leşker
Personelên leşkerî yên hêzên deryayî ji 44&amp;nbsp;595 leşker û deryavanan pêk tê.

==== Hêza Hewayî ====
[[Wêne:Bastille day flyover.4264-crop.jpg|thumb|Pêşandana hewayî li Parîsê di [[Roja Netewî ya Fransa|Roja Neteweyî]]]]
* Hêzên Hewayî yên Stratejîk (Hevgirên Nukleerî): 90 balafir, 2&amp;nbsp;300 leşker
* Hêzên hewayî: 310 balafir, 5&amp;nbsp;900 leşker
* Balafirên veguhestinê: 100 balafir
* Nêçîrvanê Baregeha Esmanî: 5&amp;nbsp;300 leşker

==== Jenderme ====
Cendirmeyan berî her tiştî li gundan û li bajarên biçûk wek hêzeke polîsan tevdigere; li bajarên mezin la [[Polîsê Neteweyî]] heye. Wezîfeyên cendirmeyan wek yên Îtalî [[Carabinieri]] û Îspanyolî [[Guardia Civil]] ne. Cendirmeyên herêmê di sala 2008an de ji 1&amp;nbsp;124 qereqolên jandarmeya herêmî, 370 taqên acîl, 271 dewriyeyên kûçikan, 92 yekîneyên sûcên wîlayetê, 383 yekîneyên sûc, 14 yekîneyên helîkopteran, 7 dewriyên polêsê çemî, 26 9 nobedarên polêsên deryayî, 26 nobedarên trafîkê yên polêsên deryayî pêk dihat. 136 baskên polîsên trafîkê û 37 yekîneyên taybet ên sûcên ciwanan.

Cendirmeyên gerok di sala 2008 de ji 123 [[squadron]]s pêk dihat. Li herêma Parîsê yekîneyeke cendirme ya jortir a gerok heye, di 6 tabûran de 4 hezar polîs, tabûra zirxî ya cendirme û yekîneya taybet a cendirmeyan jî di nav de ne. Di sala 2006an de cendirmeyên Fransî nêzî 105&amp;nbsp;hezar karmend bûn. Ji van 103&amp;nbsp;000 leşker û 2&amp;nbsp;000 jî karmendên sivîl bûn.

==== Xizmeta tenduristiyê ====
[[Pel:French medical VAB dsc06843.jpg|piçûk|Wesayîta şer a xizmeta bijîjkî]]
Xizmeta bijîjkî, ''service de santé'', şaxeke parastinê ya taybet e di nav hêzên çekdar de. Ew di nav tiştên din de pêk tê:

* 9 nexweşxaneyên hînkirinê
* 1 navenda tenduristiyê
* 2 dibistan
* 4 navendên lêkolînê

Karmendên dezgeha tenduristiyê ji 12&amp;nbsp;431 kesan pêk tê û ji wan 7&amp;nbsp;559 leşker in.

==== Xizmeta sotemeniyê ====
Karmendên servîsa sotemeniyê ji 2&amp;nbsp;444 kesan pêk tê û ji wan 1&amp;nbsp;255 personelên leşkerî ne.

=== Têkiliyên Navneteweyî ===
{{Gotara bingehîn|Mîsyonên dîplomatîk ên Fransa}}
Yekem mîsyona dîplomatîk a Fransayê di sala 1522 de dema ku şandeyek şand [[Swîsre]] hate damezrandin. Îro, Fransa xwediyê tora duyemîn a herî mezin a balyozxaneyên cîhanê ye, ku tenê [[Amerîka]] jê derbas dibe. Tevî hilweşandina desthilatdariya kolonyal a Fransayê piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa lîstikvanek navneteweyî ya girîng dimîne. Welat yek ji pênc endamên daîmî yên [[Encumena Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî]], endamê [[G7]] û herwiha endamê damezrîner ên [[NATO]], [[OECD]] û [[Ewropa ye. Yekîtî]].

==== Rêxistinên navneteweyî ====
Fransa di nav yên din de endam e:

* [[OECD]]
* [[Yekîtiya Ewropayê]]
* [[NATO]]
* [[Hevkariya Şengen]]
* [[Rêxistina Ewlekarî û Hevkarî li Ewropayê]]
* [[Konseya Ewropayê]]
* [[Latînî|Yekîtiya Latînî]]
*[[G7]]

== Demografîk ==
[[Wêne:Lyon vue depuis fourviere.jpg|thumb|Lyon piştî paytext Parîsê duyemîn bajarê herî mezin ê Fransayê ye.]]

Taybetmendiya Fransa bi wê yekê ye ku ji çend welatên cîranên xwe, wek Brîtanya Mezin û Almanya, pir zûtir [[veguhertina demografîk]] derbas bûye, ku, di nav tiştên din de, bû sedem ku welat ji bo demek dirêj xwedan nifûsa herî mezin li Ewropayê be. . Lê di sedsala 19-an de, dema ku nifûsa Ewropayê du qat zêde bû, Fransa hema hema bi nîvî zêde bû. Berevajî gelek welatên din ên Ewropî, koçberiya berbi DY ne girîng bû û Fransa demek dirêj bû welatê koçberan. Şerên cîhanê, berî her tiştî [[Şerê Cîhanê yê Yekem]], di pîramîda nifûsa welêt de xelekek kûr xist. Piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], xweşbînî bilind bû û zarokbûn bi asîman bilind bû; serdemek ku bi gelemperî jê re &quot;le Baby Boom&quot; (&quot;[[baby boom]]en&quot; tê gotin. Piştî wê yekê, bûyîna zarokan hinekî daket, heya ku dor hat ku nifşa mezinbûna zarokan ji xwe re bibe xwedî zarok.

Di van demên dawî de, mezinbûna nifûsa xwezayî ji çend welatên cîran xwedan pêşkeftinek erênîtir e. Digel vê yekê, ji ber ku nifşa pitikan teqawid dibe, welat bi karekî dijwar re rû bi rû dimîne.

=== Bajarên mezin ===
Deh bajarên herî mezin ên Fransa ev in (niştecîhên 2012, tevî derdor):&lt;ref&gt;http://insee.fr/fr/ffc/tef/tef2015/T15F014/T15F014.pdf&lt;/ref&gt;
# [[Parîs]] 12,3 mîlyon
# [[Lyon]] 2,3 mîlyon
# [[Marsîlya]] + [[Aix-en-Provence]] 1,7 mîlyon
# [[Toulouse]] 1,3 mîlyon
# [[Piçûk]] 1,2 mîlyon
# [[Bordeaux]] 1,1 mîlyon
# [[Nice]] 1 mîlyon
# [[Nantes]] 0,9 mîlyon
# [[Strasbourg]] 0,8 mîlyon
# [[Rennes]] 0,7 mîlyon

Bajarên sereke an girîng ên çandî yên Fransa ev in:
[[Ajaccio]], [[Amiens]], [[Angers]], [[Bastia]], [[Besançon]], [[Brest, Fransa|Brest]], [[Caen]], [[Cannes]], [[Clermont-Ferrand]], [[Dijon]], '''[[Grenoble]]''', [[Le Havre]], [[Lens, Pas-de-Calais|Lens]], [[Limoges]], [[Metz]], '''[[Montpellier]]''', [[Nancy]], [[Nîmes]], [[Orléans]], [[Pau]], [[Perpignan]], [[Poitiers]], [[Reims]], '''[[Rouen]]''', '''[[Saint-Étienne]]''', '''[[Toulon]]''', [[Tur]].

{{Binêre jî|Lîsteya bajarên Fransa}}

=== Ziman ===
[[Wêne:Langues de la France.svg|thumb|Nexşeya ziman û zaravayên herêmî yên Fransayê.]]
{{Gotara sereke|Zimanê fransî|Zimanê Fransî}}

Nifûsê Fransayê di [[1ê kanûna paşîn]] [[2008]]an de yên bi welatên [[ser deryayî]] ve wek 64.473.140 tê texmîn kirin.&lt;ref&gt;[http://www.insee.fr/fr/ffc/pop_age4.htm Bilan démographique 2007 : des naissances toujours très nombreuses]&lt;/ref&gt; Ew ji [[Almanya]]yê şunda duyem mezintir welata [[YE|Yekitiyê Ewropayê]] ye. Ew ji sedî 13ê (% 13) YE bi tenê pêk tîne ye.

Payîna dirêjahiya jiyanê yê di Fransayê de bo mêran 76,7 sal, bo jinan jî 83,8 e.

Piraniya fransî (% 88) bi fransî wekî zimanê xwe yê dayikê diaxivin, ku ew jî zimanê fermî yê Fransa ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - Ziman - Ziman|url=https://www.bbc. co.uk/languages/ european_languages/countries/france.shtml|works=www.bbc.co.uk|destûra wergirtinê=2021-10-07}}&lt;/ref&gt; Zimanên herêmî yên girîng ev in, [[Oksîtanî]] ([[Provensal]]), [ [Korsîkî]], [[Franko-Provensal]], [[Bretonî]], [[Katalanî]], [[Baskî]], [[Hollandî]] (Flamî) û [[Alsatî]] (zarava almanî). [[zimanê koçberan]] ya herî mezin [[erebî]] ye, bi taybetî zaravayê bakurê rojavayê Afrîkayê ku wekî [[Erebî Maghre]] tê zanîn.

Li herêmên Fransî cûrbecûr [[Zimanên Polînezî]], [[Zimanên Arawak]] an [[Zimanên Krêolî]] tên axaftin lê zimanê Fransî tenê zimanê fermî ye.&lt;ref&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Erdnîgarî Niha! Fransa|url=&lt;/nowiki&gt;https://www.youtube.com/watch?v=g0QrBphsioM&amp;list=PLR7XO54Pktt-h8T-dtr4MXy0_MpbWukHW&amp;index=16%7CDîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku|weşanger=Cografya Niha!} &lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; Di Gulana 2021ê de, Serokomar Macron soz da ku piştgirî bide zimanên hindikahiyên neteweyî, lê pêşnûmeqanûnek ku destûrê dide bikaranîna van zimanên hindikahiyan wekî zimanê perwerdehiyê li dibistanan red kir. Dadgeha Bilind a Fransayê jî ji bo vê yekê nîqaş kir û serî li makezagonê da ku tenê zimanê fermî yê dewletê Fransî ye.

Di dibistana fransî de, [[Îngilîzî]] bi gelemperî yekem zimanê biyanî ye (ne mecbûrî ye, lê ji sedî 90&amp;nbsp; xwendekaran Îngilîzî hildibijêrin) û piraniya xwendekar [[Spanî]], [[Almanî]] an [[Îtalî] dixwînin. ] wekî zimanê sêyem, ku di nav wan de Spanî ya herî berbelav û Almanî ya duyemîn a herî gelemperî ye.

=== Dîn ===
{{Gotara bingehîn|Dêra Katolîk a Romayî li Fransa}}
Di sala 2009 de ji sedî 64&amp;nbsp;ji nifûsê [[Dîra Katolîk a Romayê|Katolîk]], ji sedî 4 [[Îslam|Misilman]], ji sedî 3&amp;nbsp; [[Protestan]] bûn.&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=catho&gt;[http&lt;/nowiki&gt; : //www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 La France catholique mais moins pratiquante] - La Croix. 29 Kanûn 2009 {{fr îkon}}&lt;/ref&gt;

Ji sala 1905-an vir ve, Fransa xwediyê qanûnek e ku dêrê û dewletê ji hev vediqetîne û ku [[azadiya olî]]an nas dike.

Demek dirêj, Dêra Katolîk bandorek girîng li ser jiyana civakî ya fransî kir. Li Fransayê, [[keşîş|jiyana rahîb]] pêş ket û katedralên [[Sedsalên Navîn|sedsalên navîn]] yên wî welatî abîdeyên hêz û pozîsyona navendî ya Dêra Katolîk in. Piştî şerên olî yên bi xwîn, Protestanên Frensî ([[Huguenots|Huguenots]]) bi [[Edîktê Nantes]] [[1598]] azadiya olî bi dest xistin. Di [[sedsala 17-an]] de, padîşah û dîwan zilamên dêrê xistin xizmeta xwe: Cardinal Richelieu û Mazarin çarenûsa welêt rêberî kirin. [[Şoreşa Fransî]] li dijî Dêrê û hem jî li dijî komên din ên xwedî îmtiyaz derket. Di bin Napolyon de, helwesta Protestanan xurt bû. Piştî şerên dêrê, [[1905]] têkiliyên di navbera dêrê û dewletê de qut bûn. Fransaya nûjen bi giranî [[civaka laîk|civaka laîkbûyî]] ye. Nêzîkî 3 ji sedî yê niştecîhan (bi piranî Afrîqaya Bakur) xweyê [[Îslam]] didin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;&gt;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&lt;/ref&gt;

Li gorî statîstîkên 2020, olên sereke yên Fransa Xiristiyanî, Îslam, Cihûtî û Bûdîzm bûn. Hejmara ku ne aîdî tu oleke rêxistinkirî ne ev e {{nowrap|20,830,000}}.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Nifûsa li gorî ol li Fransa 2020|url=https://www.statista.com/statistics/459982 /population-distribution-religion-france/|works=Statista|Dîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;.

== Çand ==
[[Wêne:Produits régionaux - photo CPPR.jpg|thumb|Pênîr, sosîs, şerab û xwarinên din ên fransî. [[Pêjgeha Fransî]] cîhanê navdar e.]]
Fransa hezar sal e welatekî çandî yê pêşeng e. Pêşveçûn dewlemend û di heman demê de yekreng bû, ku nehiştiye ku nûbûnên wêrek berdewam di hemî warên çandê de pêk werin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;/&gt;

* [[Dîroka Hunerê ya Fransa]]
* [[dîwarê Aubusson]]
* [[Tapestry]]
* [[Lîsteya katedral, dêr û keşîşxaneyên Fransa]]
* [[Karîkatorên franko-belçîkî]]
* [[Mîmariya fransî]]
* [[Fîlma fransî]]
* [[Wêjeya Fransî]]

===Çanda gelêrî===
Fransî [[çanda gelerî]] bingeha wê di [[Galîk]] de ye ku bandora wê piştî dagirkirina ji, wek nimûne, [[Empiremparatoriya Roma|Rom]], [[Frank]], [[Alman]] û [[ Vikings]]. Bi ser de, hindikahiyên çandên ne-asîmîlebûyî hene, wek mînak [[Bask (gel)|Bask]], Breton û [[Alman]]. Ev cûdahiyên berbiçav di navbera bakurê Fransa bi [[Celtic]] û bandorên Almanî de dide, û başûrê ku ji hêla çanda Deryaya Navîn ve tête diyar kirin, welat dikare li gorî vexwarin, şerab li başûr, [[cider]] li bakurê rojava û [[ birra]] li bakurrojhilat . Li başûr, bêtir karakterek Romayî heye, ku ji bo nimûne, di sêwirana xaniyan û çandiniya zeytûnan de diyar dibe. Li bakur bêtir têkiliyek almanî heye, ku di cûreyên çandiniyê de tê dîtin û ku ew di dereceyek mezintir de li şûna [[rûnê zeytûnê]] [[rûn]] bikar tînin. Lêbelê, Roma, bi hêmanên Keltî, ji bo çanda gelêrî ya Frensî yekreng e, mînakên vê yekê çandiniya genim, kevneşopiya dêrê, adetên cejnê û qanûnên Romayê ne.&lt;ref&gt;{{Cite book |title=Nationalencyklopedin |weşanger=[[Bokförlaget Bra Böcker AB]] | cihê weşanê=Höganäs |sal=1991 |isbn=91-7024-621-1 }}&lt;/ref&gt;

=== Spor ===
[[Wêne:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|[[Tour de France]].]]

* [[Tîma futbolê ya mêran a neteweyî ya Fransa]]
* [[Şîva werzişê]]
* [[Parkorman|Parkour]]
* [[Skateboard]]
* [[Tour de France]]
* [[Prix d'Amérique]] û [[Civîna Zivistanê ya Fransî]]

== Aborî û binesazî ==
[[Wêne:Champagne vineyard and Church.jpg|thumb|Fransa yek ji mezintirîn hilberînerên şerabê li cîhanê ye.]]
[[Wêne:A380-a.jpg|thumb|Balafira [[Airbus A380]] li Parîsê 2005 li pêşangehê ye.]]
Jiyana karsaziya Frensî piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] bi bingehîn strukturê xwe guhertiye. Berê çandinî pîşesazîya sereke bû, lê îro tenê ji %7ê nifûsê kar dike, lê ji %30 di pîşesaziyê de û ji %60 jî di sektora xizmetguzarî de kar dikin. Fransa bûye yek ji welatên pîşesazî yên pêşeng ên Ewrûpayê ku hilberîna teknolojiya bilind di pêş de ye, hinekî jî wekî encama rêveberiya hukûmetê ya bihêz di serdema piştî şer de. Di çarçoveya hevkariya Ewropî de, Fransa ji damezrandina Yekîtiya Komir û Pola [[1952]] ve ajotiye. Cûdahiyên herêmî yên mezin hem di warê çandinî û hem jî di pîşesaziyê de hene, û bextewariya aborî bi rengek neyeksan tê dabeş kirin. Li rojhilatê xeta ji [[Le Havre]] li ser Kanala Englishngilîzî heya Marsîlya li başûrê Fransa (bi navê [[Le Midi]]) piraniya pîşesaziyê û standardek jiyanê ya bilind tê dîtin; li beşên xizan ên navendî û başûrê rojavayê welêt, karsazên piçûk, pîşesaz û cotkarên piçûk serdest in. Lêbelê, gelek Fransî ji kontrola navendî ya bihêz a ji Parîsê nerazî ne û vê dawiyê hewldan hatin kirin ku hilberînê biguhezînin û navendên nû ji bo mezinbûna aborî ava bikin.

Çandiniya ku demeke dirêj bêaqil bû, niha bi giranî mekanîze ye û cotkariya mezin tê destpêkirin. Tenê ji 1/3 ê herêmê tê çandin, avhewa û ax xweş e û Fransa yek ji hilberînerên çandiniyê yên Ewropa û cîhanê ye. Hilberîna zêde dibe sedema pirsgirêkan û pêşbaziya mezin a li bazara [[Yekîtiya Ewropî|YE]] bû sedema nerazîbûnên tund ên cotkarên fransî yên hêrs. [[Genim]] li hilberîna dexl serdest e, lê [[ misir]], [[ ceh]] û [[ ceh]] jî têne çandin. Berhemên din ev in [[patata]] û [[Şekir|şekir]], [[fêkî]] û [[zebze]] ([[Normandî]] û [[Brîtanya]], [[Geliyê Loire]], [[Provence]]). Wekî hilberînerek [[ şerab]], Fransa bi gelek herêmên şerabê re pêşeng e ([[Bordeaux]], [[Bourgogne]], [[Beaujolais]], [[Roussillon]], [[Champagne]]). Çandiniya heywanan (Brîtanya, Normandiya û herêmên çiyayî) goşt û şîrên bi kalîte peyda dike. Masîgirên Atlantîk û Deryaya Bakur girîng in. Taybetmendiyek çandiniya îsotê li perava rojava ye.

Pîşesaziya kevneşopî ya hesin û pola ya fransî li bakur û bakur-rojhilat li ser bingeha maden û kana komirê ya herêmê bû. Li vir, krîza pola ya navneteweyî bi giranî ketiye û kanî û hesinkaran kar kêm kirine an jî hatine girtin. Ji bilî madenê hesin, [[boksît]] tê derxistin (mîneralê bi navê bajarê Les Baux li Provence hatiye binavkirin); Fransa li Ewropayê hilberînerê sereke yê baksît e, ku di hilberîna aluminiumê de tê bikar anîn. Hin neft û gaza xwezayî (li başûrê rojava) û gelek [[hêza hîdro]] heye. Li Fransayê dora çil santralên nukleerî hene (piranî li Ewropayê). Li Saint-Malo li Brittany kargehek mezin a tîrêjê hate çêkirin. Li kêleka endezyariyê (keştiyan, çêkirina otomobîlan), berfirehkirina hilberîna teknolojiya bilind (balafir, telekomunikasyon û elektronîkên din) û pîşesaziya kîmyewî, pîşesaziyên kevneşopî û hilberên pîşesaziyê pozîsyonek bihêz diparêzin (xwarin, cam û porselen, tekstîl û tiştên modê, bîhnxweş û kozmetîk. ). Tûrîzm xwedî girîngiyeke mezin a aborî ye; dora 30 milyon tê çaverêkirin. serdanên biyanî her sal (di nav yên din de diçin Parîsê, kelehên Geliyê Loire, seyrangehên deryayê yên li ser Riviera (Frensî Côte d'Azur, &quot;Azure Coast&quot;) û seyrangehên werzîşên zivistanê yên Alper. Pêjgeha kevneşopî ya fransî bala gelekan dikişîne. tûrîst.&lt;ref name=&quot;All Countries of the World 2000 Bonnier Lexicon&quot;/&gt;

Fransa dikare wekî aboriyek berbiçav a tevlihev (''économie mixte'') were pênase kirin&lt;ref&gt;https://fr.wikipedia.org/wiki/Économie_mixte&lt;/ref&gt; ku di aboriyê de xwedî rêjeyek bilind a xwedîtiya giştî ye, yek ji ya herî bilind di [[OECD]] de. Aboriya Fransa yek ji wan ên herî pêşkeftî yên cîhanê ye û bi tundî li ser [[teknolojiya bilind]] ye. Piştî [[DYA]], [[Çîn]], [[Japonya]] û [[Almanya]] li cîhanê pêncemîn mezintirîn tê hesibandin.

Li gorî [[Rêxistina Bazirganiya Cîhanî]], di sala 2003 de, Fransa piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya, Japonya û [[Çîn]] di cîhanê de pêncemîn îxrackarê herî mezin ê bazirganiyê bû û piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya û Chinaîn jî çaremîn îtxalkarê herî mezin bû.

Li gorî [[OECD]], di 2003 de Fransa li pêş Dewletên Yekbûyî û [[Belçîka]] xwedan para herî mezin a veberhênana biyanî bû (wek sedî tê hesibandin). Bi bernameya xwe ya [[navokî]] re, Fransa di heman demê de welatê herî bilind ê xwebexşînê ye li [[Ewropa Rojava]] û yek ji heft welatên herî pîşesazî yên cîhanê ye ku herî kêm [[karbondîoksît] hilberîne. ]. Ji ber vê yekê standarda jiyanê li Fransayê pir bilind e.

Aboriya Fransî bihevrebûna aboriya bazarê û destwerdana hukûmetê ya bihêz lê kêm dibe. Qadên mezin ên axa berdar, karanîna [[teknolojiya]] nûjen û subvansiyonên li hev kirin ku Fransa bikin neteweya pêşeng [[cotanî]] ya Ewropaya Rojavayî. Aboriya Fransa, piştî windakirina [[Cezayîr]] di [[1960]] de jî, di cîhanê de yek ji bihêztirîn e. Fransa di heman demê de xwediyê [[pîşesaziya fezayê]] pêşeng e û yek ji du neteweyên Ewropî ye ku xwediyê [[porta fezayê]] ya neteweyî ye - ya din jî [[Esrange]] li Swêdê ye.

Dewleta Fransa xwediyê beşeke mezin ji [[binesaziya]] welat e û xwediyê sereke yê çend şirketên [[rêhesin]], [[elektrîk]], [[firevanî|firevanî]] û [[telekomunîkasyon]] ye. lê ji destpêka salên 1990'î ve bi awayekî zêde kontrola xwe li ser van sektoran azad kiriye. Dewlet par bi perçe pişkên xwe yên li şirketên fransî yên wekî [[France Telecom]], [[Air France]] û di [[sîgorte]]yên din, [[Leşkerî|berevanî]] û [[banke]] de firot dikan.

Fransa [[ewro]] bi 10 endamên din re [[1'ê Çile]] [[1999]] dest pê kir û di destpêka [[2002]] de, pereyên û notên euro bi temamî şûna [[Franka Frensî|Franka Frensî]] danî.

Ji [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa gav bi gav hem ji hêla siyasî û hem jî ji hêla aborî ve nêzikî Almanyayê dibe û her du welat bi gelemperî di nav [[Yekîtiya Ewropî] de wek duya pêşeng a entegrasyona Ewropî têne hesibandin.

Fransa salane 79 mîlyon [[Tûrîzm| tûrîst]] dikişîne, ku ev yek ji ya ku li wî welatî dijî bi girîngî zêdetir e, ku ew dike cihê geştiyariyê yê herî populer ê cîhanê li pêş [[Spanya]] (51,7 mîlyon) û [[DYA]] (41,9 mîlyon) li gorî [[Rêxistina Tûrîzmê ya Cîhanê]] (WTO).

Tûrîst ji hêla bajarên bi eleqeya [[çandî]] mezin, seyrangehên serşuştinê û ski, dîmenên îdylîk û metropolên cîhanê [[Parîs]] dikişin.

''Binêre jî'': [[:Kategorî:Şirketên Fransî]]

=== Pêşketina aborî ji salên 1990-î ve ===
Fransa di 1999 de tevlî ê sîstema refahê ya welat ji bo dewletê buha bû, ev jî tê wê maneyê ku welat neçar ma ku di çarçoveya qaîdeyên EMU de bimîne. Dewlet neçar ma ku deynan bigire da ku kêmasiyên butçeyê bigire, ev yek jî dibe sedem ku deynê derve carinan digihîje du ji sê parên GDP ya welat. Vê yekê di mezinbûna aboriyê û jûreya tevgerê ya hikûmetê de pirsgirêk çêkir.

Di salên 1990î de, bi saya bazara navxweyî ya Yekîtiya Ewropayê, bazirganiya derve li Fransayê geş bû. Wê demê hinardekirin ji îthalatê mezintir bû.&lt;ref name=&quot;landguiden.se&quot;&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: bazirganiya derve ya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/ Bazirganiya derve | sernav = Kopiyek arşîvkirî | tarîxa wergirtinê = 2014-05-17 | arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517132755/http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/Utrikeshandel | tarîxa arşîvê =17 Gulan 2014 }}, 4ê Cotmeha 2012-an hatiye nûkirin, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat ji salên 2000-an vir ve ji hinardekirinê bêtir îthalat wergirtiye, di nav tiştên din de, girêdayîbûna bi hinartina petrolê.&lt;ref name=&quot;landguiden .se&quot;/&gt;

Îxalata mal û karûbaran ku ji sedî 1994'an de 21% û di sala 2010'an de jî %28 bû.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/Laender/Frankrike/(show)/indicators/(indicator)/ 587 hat standin 2014-04-07&lt;/ref&gt; Di heman demê de, hinardekirina mal û karûbaran ku ji sedî 22% û 25% ji GDP ya welêt tê pîvandin.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/ Laender/Frankrike/(nîşan bide)/nîşandan/(nîşandan)/586, hatiye standin: 07-04-2014&lt;/ref&gt;

Dema ku Fransa di sala 1999-an de beşdarî EMU bû, GDP-ya wan 1.4 trîlyon dolar bû û di sala 2012-an de, GDP gihîştibû 2.6 trîlyon $, ku di GDP-ê de% 86 zêde bû.

Di sala 2005 de, îndeksa di civaka karsaziya fransî de ji 104.8 daket 102.2,&lt;ref&gt;Lundin, Tomas, svd.se, https://www.svd.se/0-fakta-krissiffror-duggar-tatt-over- europa , 2005-04-30, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; û hinardekirina Fransî di hemû sektoran de ji bilî aliyê xwarinê kêm bû.&lt;ref&gt;Rosin, Björn Erik, svd.se, https://www.svd. binêre/stort-upsving-for-fransk-economie, 2006-09-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat di heman serdemê de baş bû, lê tevî vê yekê, GDP-ya welat bû duyemîn ya herî kêm. di 2005 de li Herêma Euro. &lt;ref&gt;Wezareta Karûbarên Derve, regeringen.se, {{Cite web|url=http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |title=Copy arşîvkirî | date retrieval=2014-05-15 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140410193555/http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |tarixa arşîvê=2014- 04-10 }}, 2008-04-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tradingportalen.com/nyheter/tecken-pa-ekonomisk-aterhamtning- i-euro-omradet/|sernav=Nîşeyên başbûna aborî li herêma Euro|weşanger=Portalen Bazirganî|dakêşandin um=13 Hezîran, 2005}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2007’an de li Fransayê aborî careke din xera bû û di sala 2008’an de ji ber krîza darayî ya li welatên Ewropa û cîhanê careke din welat ketibû ber paşketinê. Li welêt bêkarî zêde bû û pîşesaziya otomobîlan a Fransayê xirab bû. Paşê hukûmetê di veberhênanên di sektora giştî de, piştgirî ji bo pîşesaziya otomobîlan û bihuştên bacê û deynên bank û pargîdaniyan veberhênan kir. Di sala 2009 de, aboriya Fransa ji sedî 2,7 kêm bû, lê di dawiya salê de mezinbûn berevajî bû û di sala 2010 de GDP ji sedî 1,5 zêde bû. Lêbelê, aborî ji ber sistbûna aboriya cîhanê zêde mezin nebû.&lt;ref&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: Aboriya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/ Europa/Frankrike/Ekonomi | sernav=Nûpek arşîvkirî |dîrokê vegerandinê=2014-05-15 |arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517195018/http://www.landguiden.se/Lander/Europa /Frankrîke/Ekonomi |arşîv date=17 Gulan 2014 }}, nûvekirî, 4ê kewçêrê, 2012, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt;

Di hilbijartinên serokatiyê yên sala 2012an de, Fransa gelek xebitî ku kêmasiya bûdceya xwe bigihîne sînorê Yekîtiya Ewropayê ji sedî 3. Mezinbûna wan bi qasî %0,4 kêm bû û deynê neteweyî jî ji %90ê GDP bû. Ji ber vê yekê ji bo Fransa girîng bû ku mezinbûna welêt zêde bike û deynê neteweyî kêm bike. [[François Hollande]] ji bo dewlemendan, karsazên mezin, bank û şîrketên petrolê, ku wî di hilbijartinan de bi ser ket, polîtîkayeke hişkbûnê bi bacên bilindtir pêşniyar kir.&lt;ref&gt;Küchler, Teresa, SvD, Francois Hollande ji dewlemendan bistînin, https :// www.svd.se/francois-hollande-ska-ta-fran-de-rika, hatiye standin: 2014-05-06&lt;/ref&gt;

Di sala 2013’an de ji bo aboriya Fransa hîn jî pirsgirêk hebûn. Hilberîna otomobîl, pola û elektronîk (ku li Fransayê çavkaniyên sereke yên îxracatê ne) ji bo wan bihatir bû ji Asya û yên mayî yên Ewropayê. Ev bû sedema kêmbûna hinardekirinê. Di sala 1999 de, Fransa %7 ji hinardekirina cîhanî pêk dihat, lê di sala 2013 de ew daket %3.&lt;ref&gt;https://www.svd.se/frankrike--det-storsta-hotet-mot-euron, 2013- 01 -11, hatiye standin: 2014-05-13&lt;/ref&gt;

Di 2014 de, mezinbûna GDP hema hema nayê guhertin.&lt;ref&gt;Parîs TT-Reuters, svd.se, https://www.svd.se/trog-tillvaxt-i-eurozonen, hatiye wergirtin: 2014-05-15&lt;/ref&gt;

=== Binesazî ===
==== Veguhastin====
[[Wêne:Viaduc de la Rague et TGV (2014).JPG|thumb|Trêna bilez a TGV li başûrê Fransayê.]]

Firokeya herî mezin a Fransa [[Air France]] ye, ku difire cihên li Fransa, Ewropa û yên din ên cîhanê. Mezintirîn [[balafirgeha]] [[Balafirgeha Parîs-Charles de Gaulle]] li derveyî [[Parîs]] ye. Balafirgeh yek ji mezintirîn li [[Ewropa]] û xalek danûstendinê ya girîng e.

Trafîka trênê baş pêşkeftî ye û li ser gelek rêgezan bi hewayê re pêşbaziyê dike. Trafîk nayê verastkirin (her çend pêşniyarên weha hene) û di serî de ji hêla dewletê ve tê xebitandin [[SNCF]]. Trêna bilez [[TGV]] li ser rêyên wekî [[Parîs]]-[[Lyon]] populer e.

Trên ji Parîsê diçin bajarên din ên Ewropî yên wekî [[London]] û [[Bruksel|Brûksel]]. Di dîrokê de, Parîs ji bo [[Orient Express]] jî yek ji stasyonên navendî bû.

Fransa yek ji mezintirîn toreyên rê li cîhanê ye. Ev bi qasî 800&amp;nbsp;hezar kîlometir e ku 7100 kîlometre [[otoban]] ye. Piraniya otobanên Fransayê, bi kîlometreyan, otobanên bi bacê ne. Ev rê ji aliyê hikûmetê yan jî şîrketên taybet ve tên xwedîkirin û xebitandin. Di dawiya salên 1990-an û destpêka salên 2000-an de, dewleta Fransa hêdî hêdî xwedîtiya xwe li van pargîdaniyan kêm kir. Fransa xwedî trafîka rastê ye.

==== Mail, telefon û Înternet ====
Fransa ji bo demek dirêj li paş welatên pêşkeftî yên din mayî, lê naha digihîje û berfirehbûna [[banda fireh]] bi lez û bez ber bi pêş ve diçe.

====Perwerdehî û lêkolîn====
[[Wêne:Place et chapelle de la Sorbonne à Paris.jpg|thumb|[[Zanîngeha Parîsê]]]]
Di sedsala 12-an de wekî yek ji kevintirîn zanîngehên cîhanê hate damezrandin, piştî [[Gulan] bû nav 13 zanîngehên cuda yên dewletê yên serbixwe. Rabûn]]. Di wêneyê de avahiya zanîngehê [[Sorbonne]]

Bi têgînên ''école primaire'' (dibistana seretayî) tê wateya serdema ''école maternelle'' û ''école élémentaire'', dema ku ''pileya duyemîn'' an jî ''duyan'' bi gelemperî ji bo '' tê bikaranîn. collège'' û ''lycée'', hevwateya [[Li ser têgîna dualîsmê (kitêb)|gymnasium]] ya Swêdê ye.

Li Fransayê, dibistana mecbûrî di şeş saliya xwe de dest pê dike, lê ji sê saliyê (carinan jî du salî) heya şeş saliya xwe &quot;école maternelle&quot; ya dilxwazî ​​heye ku ji hemî zarokên ku li Fransa dijîn re vekirî ye. hejmareke zêde ya zarokan beşdarî perwerdeyê dibin. Di şeş saliya xwe de, tu diçî ''école élémentaire'', piştî wê jî ''kolêj'' li pey tê û heta tu 15 salî diçî wir.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Xwendina bilind a fransî xwedan kevneşopiyek dewlemend e ku vedigere Serdema Navîn. Li paytext, [[Zanîngeha Parîsê]], ku di sedsala 12-an de hate damezrandin, bû yek ji kevintirîn û girîngtirîn saziyên xwendina bilind û lêkolînên akademîk ên cîhanê. Yekem [[Doktor|doktora]] di dersên [[Îlahîyatnasî]] û [[Mirovnasî|humanîstî]] de li vir hatin pêşxistin.

Şoreşa Fransî bilindbûna ''grandes écoles'' dît, kolêj - bi gelemperî leşkerî, teknîkî an zanistiya siyasî ne - ku paşê ji ber rola wan di nav dezgeha leşkerî ya berfireh a piştî-şoreşê ya Frensî de bi prestîj mezin bûn.

Piştî [[Serhildana Gulanê]] ya 1968, Zanîngeha Parîsê di nav 13 zanîngehên dewletê yên serbixwe de hate dabeş kirin.

== Mijarên têkildar ==

* [[Fransayî]]
* [[Zimanê fransî]]
* [[Fransiyûm]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|France}}

{{YE}}
{{Dewletên Ewropayê}}

[[Kategorî:Fransa| ]]</text>
      <sha1>i30vrgoil9q5tm1lx2fa70ax3e6z5b4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093331</id>
      <parentid>1093326</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T21:34:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Serdema navîn a destpêkê */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="54750" xml:space="preserve">{{çavlêgerandin}}

{{Infobox Welat2
| navê rastî         = {{navê rastî|fr|République Française |icon=no}}
| navê hevbeş        = Fransa
| konvansiyonel navê dirêj = Komara Fransî
| rewş               = 
| wêneyê ala         = Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg
| sernav ala         = 
| wêneyê mertal      = Armoiries république française.svg
| sernav mertal      = 
| dirûşma netewî     = Liberté, Égalité, Fraternité
| dirûşma bi kurdî   = Azadî, Wekhevî, Biratî
| sirûda netewî      = ''[[La Marseillaise]]''&lt;div style=&quot;display:inline-block;margin-top:0.4em;&quot;&gt;[[File:La Marseillaise.ogg|alt=La Marseillaise]]&lt;/div&gt;
| wêneyê nexşe       = Mapadefrancia.svg
| nexşe mezinî2      = 250px
| wêneyê nexşe2      = 
| nexşe sernav       = 
| nexşe sernav2      = 
| nexşe sernûçe      = {{nexşe sernûçe |cih reng=şînê tarî}}
| nexşe sernûçe2     = 
| cîh                = 
| paytext            = [[Parîs]]
| jêrenot a          = 
| bajarê mezin       = paytext
| koordînat        = {{koord|48|51|N|2|21|E|type:city}}
| bicîhbûna mezin    = 
| awayê bicîhbûna mezin = 
| zimanên fermî      = [[Zimanê fransî|Fransî]]
| zimanên naskirin   = [[Alsasî]], [[baskî]], [[bretonî]], [[katalanî]], [[korsî]], [[flemanî]], [[frankoprovenzal]], [[oksîtanî]], zimanên din ên [[Oïl]]
| zimanên herêmî     = 
| awayê ziman        = 
| awayê ziman2       = 
| ziman              = 
| ziman2             = 
| zimanên bin        = 
| zimanên bin2       = 
| komên etnîkî       = 
| komên etnîkî sal   = 
| dîn                = 
| demonîm            = 
| awayê rêveberiyê   = [[Komar]]
| sernav rêber1      = Serokomar
| navê rêber1        = [[Emmanuel Macron]]
| sernav rêber2      = Serekwezîr 
| navê rêber2        = [[Élisabeth Borne]]
| sernav rêber3      = 
| navê rêber3        = 
| sernav rêber4      = 
| navê rêber4        = 
| sernav rêber5      =
| navê rêber5        = 
| pêşvebirî          = 
| meclîsa jorîn      = 
| meclîsa jêrîn      = 
| awayê serxwebûnê   = 
| nota serxwebûnê    = 
| bûyera avakirinê1  = 
| dema avakirinê1    = 
| bûyera avakirinê2  = 
| dema avakirinê2    = 
| bûyera avakirinê3  = 
| dema avakirinê3    = 
| bûyera avakirinê4  = 
| dema avakirinê4    = 
| bûyera avakirinê5  = 
| dema avakirinê5    = 
| bûyera avakirinê6  = 
| dema avakirinê6    = 
| bûyera avakirinê7  = 
| dema avakirinê7    = 
| rûerd etîket2      = 
| rûerd dane         = 
| rûerd dane2        = 
| rûerd              = 
| rûerd km2          = 672.051
| rûerd magnitude    = 
| rûerd rêz          = 41em
| rûerd jêrenot      = 
| av                 = 0,26
| gelhe texmînkirin  = 68.014.000
| gelhe texmînkirin sal = 2020
| gelhe texmînkirin rêz = 20em
| gelhe giştejimar   = 
| gelhe giştejimar sal = 
| gelhe giştejimar rêz = 
| gelhe tîrbûn km2   = 
| gelhe tîrbûn rêz   = 
| hejmara endaman    = 
| TBH PHK            = 
| TBH PHK sal        = 
| TBH PHK rêz        = 
| TBH PHK her kesekî = 
| TBH PHK her kesekî rêz = 
| TBH nomînal        = 
| TBH nomînal sal    = 
| TBH nomînal rêz    = 
| TBH nomînal her kesekî = 
| TBH nomînal her kesekî rêz = 
| Gini               =  &lt;!--tenê hejmar--&gt;
| Gini sal           = 
| Gini guherandin    = &lt;!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--&gt;
| Gini rêz           = 
| Gini çavk          = 
| PPM                =  &lt;!--tenê hejmar--&gt;
| PPM sal            = 
| PPM guherandin     = &lt;!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--&gt;
| PPM rêz            = 
| PPM çavk           = 
| dirav              = [[Euro]] ([[Nîşana Euro|€]])
| dirav kod          = EUR
| demjimêr           = 
| utc offset         = 
| demjimêr DST       = 
| utc offset DST     = 
| DST not            = 
| dijrabertî         = 
| celebê dîrokê      = 
| hatûçûn            = 
| koda înternetê     = [[.fr]]
| iso3166kod         = 
| koda telefonê      = [[Hejmarên telefona li Almanyayê|+33]]
| berdilê hîmander   = 
| wêne nexşe3        = 
| nexşe sernav3      = 
| jêrenot b          = 
}}
'''Fransa''' yan jî '''Komara Fransî''', ({{Bi-fr|France}}, /fʁɑ̃s/) yan jî (République Française, xwendin: /ʁepyblik fʁɑ̃sɛz/) welatek navparzemînî ye ku li [[Ewropaya Rojava|Ewropayê Rojava]] û herêm û deverên derveyî yên li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] û [[Okyanûsa Atlantîk]], [[Okyanûsa Mezin|Pasîfîk]] û [[Okyanûsa Hindî]] vedigire. Qada wê ya metropolê ji [[Rhine]] heta [[Okyanûsa Atlantîk]] û ji [[Deryaya Navîn]] heta [[Qenala îngîlîzî]] û [[Deryaya Bakur]] dirêj dibe.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-21|title=French Guiana|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Guiana&amp;oldid=1099654171|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-06-17|title=Administrative divisions of France|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Administrative_divisions_of_France&amp;oldid=1093564080|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-26|title=French Southern and Antarctic Lands|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Southern_and_Antarctic_Lands&amp;oldid=1100569184|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Herêmên dervayê [[Guyana Fransî]] li [[Amerîkaya Başûr]], [[Saint Pierre]] û [[Miquelon]] li [[Atlantîka Bakur]], [[Hindistanên Rojavayê Frensî]] û gelek giravên li [[Okyanûs|Okyanûsa]] û [[Okyanûsa Hindî]] hene.  Ji ber gelek deverên xwe yên peravê Fransayê hene, xwediyê devera herî mezin a aborî ya taybet a cîhanê ye. Fransa li parzemîna [[Ewropa|Ewropayê]] bi [[Belçîka]], [[Lûksembûrg|Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Monako]], [[Îtalya]], [[Andorra]], [[Spanya]]  [[Holenda]], [[Sûrînam]] û [[Brezîl]] li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] bi navgîniya deverên xwe yên derveyî li [[Guyana Fransî]] û [[Saint Martin]] re sînorên xwe parvedike. Hijdeh herêmên wê yên entegre (pênc ji wan li derveyî welat in) li qadeke hevgirtî ya 643.801 km² vedigire&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|title=The World Factbook|date=2014-01-31|website=web.archive.org|access-date=2022-07-27}}&lt;/ref&gt; û li gorî daneyên gulana sala 2021an zêdetirî 67 mîlyon kes li Fransa û li herêmên wî dijîn. Fransa komarek nîv-serokatî ya yekgirtî ye ku paytexta wî bajarê [[Parîs]] e. Bajarê [[Parîs|Parîsê]] bajarê herî mezin ê Fransayê ye û navenda çandî û bazirganî ya sereke ye. Deverên din ên bajarî yên sereke [[Marsêy|Marseille]], [[Liyon]], [[Toulouse]], [[Lille]], [[Bordèu|Bordeaux]] û bajarê [[Nice|Niceê]] ye.

== Dîrok ==
===Serdema navîn a destpêkê===
[[Wêne:Franks expansion.gif|thumb|çep|Berfirehbûna Frankish ji sala 481ê ve ber bi sala 870an.]]
Di dawiya [[Serdema Kevnare]] de, Galiya kevnar li çend padîşahiyên Almanî û herêmek Gallo-Romî ya mayî, ku wekî [[Padîşahiya Syagrius]] tê zanîn, hate dabeş kirin. Di heman demê de, Brîtanîyên Keltî ku ji rûniştgeha [[Anglo-Sakson]] a [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ku direvin, li beşa rojavayê Armorica bicih dibin. Di encamê de, nîvgirava [[Armorican]] hate guherandin û navê nîvgiravê wekî Brittany hate guhertin, çanda Keltîk hate vejandin û padîşahiyan piçûk ên serbixwe li herêmê hatin demazirandin.

Yekemîn rêberê ku dibe padîşahê hemû Frankan Clovis I ye ku di sala 481ê de dest bi serweriya xwe kir û di sala 486an de hêzên paşîn ên waliyên [[Romaya Kevnare|Romayê]] yên parêzgehê têk bir. Clovis başûrê rojava ji Visigoths vegerand, di sala 508an de hate imad kirin û xwe wekî mîrê [[Almanyaya Rojava]] îlan kir.

[[Clovis I]] piştî hilweşîna [[Împeratoriya Romê|Împaratoriya Romayê]] yekem fetihkarê Almanan e ku ji Arianîzmê, ji Xirîstiyaniya Katolîk derdikeve. Bi vî awayî ki aliyê papatiyê ve sernavê &quot;Keça Mezin a Dêrê&quot; (bi fransî: La fille aînée de l'Église) li Fransayê hate dayîn û ji padîşahên Fransî re jî &quot;Padîşahên Herî Xiristiyan ên Fransayê&quot; (Rex Christianissimus) dihate gotin.

[[Frankan]] çanda [[Xiristiyanî|xirîstiyan]] a [[gallo-romî]] wergirt û Galiya kevnar di dawiyê wekî Francia (&quot;Welatê Frankan&quot;) hate binavkirin. Frenkên elmanî, ji xeynî li Gauliya bakur ku li wir niştecihên Romayî kêm zêde bûn û zimanên elmanî lê derketin, zimanên romanî pejirandibûn. Clovis bajarê [[Parîs|Parîsê]] wek paytexta û xanedana Merovîng ava kir lê padîşahiya wî piştî mirina wî bidawî bû. [[Frankan]] erdê xwe bi tenê wekî milkek taybet dihesibandin û di nav mîrateyên xwe de parve dikirin, ji ber vê yekê çar padîşahî ji yên [[Clovis]] wekî [[Parîs]], [[Orléans]], [[Soissons]], û [[Rheims]] derketine holê. [[Padîşahên Merovîng]] ên paşîn desthilatdariya şaredarên xwe yên qesrê (serokê malê) winda kirin.Yek ji şaredarê qesrê, [[Charles Martel]], di [[Şerê Tours]] (732) de êrîşek [[Xanedana Emewiyan|Emewiyan]] a Galî têk bir û di nav padîşahiya Frankiyan de rêz û hêz wergirt. Kurê wî, [[Pêpenê Kurtbir|Pepinê Kurt]], taca Francia ji Merovîngiyên qelsbûyî girt û xanedana Karolîngiyan ava kir. Kurê Pepin, [[Karlê Mezin|Charlemagne]], padîşahiya Frankish ji nû ve li hev kir û li seranserê [[Ewropaya Rojava]] û [[Ewropaya Navendî]] împaratoriyek mezin ava kir.

== Erdnîgari ==
Dewleteke navendîparêz û yekneteweyî ye. Welatê cîranê wê li Ewropayê ev in: [[Belgiya]], [[Lûksembûrg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Spanya]], [[Andorra]]

Sînorên Fransa li bakur bi [[Atlantîk]] û li başûr bi [[Deryaya Spî]] re hene. Ji bilî li [[Ewropa]] erda Fransa li [[parzemîn]]ên din jî heye. Li [[Karîbîk]]an wek mînak [[Saint-Martin]], li [[Emerîkaya Başûr|Başûrê Amerîkayê]] [[Guayanaya Fransî]], li qeraxên [[Emerîkaya Bakur|Bakurê Amerîkayê]], li Okyanûsa Hindê û li [[Okyanûsya]]yê herêm û welatên girêdayî Fransa hene.

=== Erdnîgariya Xwezayî===
[[Wêne: Most beautiful villages of the world montsoreau 2.jpg |thumb|[[Loire]] li [[Montsoreau]], [[Geliyê Loire]].]]
Fransa ji [[Derya Spî]] heta [[Deryaya Bakur]] û ji [[Rhine]] heta [[Atlantîk]] dirêj dibe. Ew bi [[Brîtanyaya Mezin]], [[Belçîka]], [[Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Andorra]] tê hevsînorkirin. û [[Spanya]]. Li derveyî welatê dayikê, Fransa bi [[Brezîlya]], [[Sûrîname]] û [[Hollanda]] re sînorên bejahî parve dike.

Ji bilî welatê dayika [[Ewropaya Rojava|Ewropa Rojava]] (''la métropole''), Fransa ji herêmên [[Amerîkaya Bakur]], [[Hindîstana Rojava|Karibîk]], [[Amerîkaya Başûr]], [Okyanûsa Hindî]], [[Okyanûsa Pasîfîk]] û [[Antarktîka|Antarktîk]] (îdiayên li ser qada axa Antarktîkê ji hêla piraniya welatên cîhanê ve nayê pejirandin).

Fransa ji deştên peravê yên li bakur û li rojava yên bi Atlantîk û Deryaya Bakur heta zincîreyên çiyayên mezin, [[Pyrenees]] li başûr û [[Alpê]] li başûr, [[Pyrenees]] li bakur û li rojavayê rojhilat bi [[Ewropa]] lûtkeyên çiyayên herî bilind (derve [[Qafkas]]), [[Mont Blanc]], 4&amp;nbsp;810 metre. Di hundurê de rêzeçiyayên din ên wekî [[Navenda Massif]] û [[Vosges]] hene. Chaine de Puys li Massif Central, girseyek çiyayî ya bi derdora 80 volkanên neçalak, di Tîrmeha 2018-an de wekî [[Mîrateya Mîrateya Cîhanê]] hat destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://whc.unesco.org /ku/list/ 1434|sernav=Chaine des Puys - Qada tektonîkî ya Limagne|Dîroka dakêşanê=2018-07-05|paşnav=Navenda|nav=Mîrateya Cîhanê ya UNESCO|works=whc.unesco.org|ziman=ku }}&lt;/ref&gt;

Fransa di navbera çar [[pergalên çem]] yên mezin de dabeş dibe, ku sê ji wan diherikin [[Atlantîk]]. Ew li ser deştên nermik ên bakur û rojavayê Fransa diherikin û çemên wan ên berdar bûne sedem ku navenda aborî û siyasî ya welêt li beşên bakur ên welêt biqede, ku dikare wekî alîkarek bihêz were dîtin ku Parîs bibe Parîs. navenda welêt.

=== Dabeşkirina îdarî ===
{{Gotara sereke|Parçeya îdarî ya Fransa}}

[[Wêne:Régions de France 2016.svg|thumb|Ji Çile 2016 de, li [[Fransa Proper] tenê 13 herêm hene]]&lt;ref&gt;http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/12 /17 /la-carte-a-13-regions-definitively-adoptee_4542278_823448.html&lt;/ref&gt;]]
Fransa (di 2015 de) dabeş dibe:&lt;ref&gt;http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/documentation.asp?page=documentation.htm&lt;/ref&gt;
* 27 herêm (''herêm''), 22 navxweyî û pênc ne ewropî. Binêre ''Herêmên Fransa''.
* 101 beş (''departements''). Binêre ''Wezareta Fransa''.
* 335 navçeyên (''navçe''). Binêre ''Navçeya Fransa''.
* 2&amp;nbsp;054 Kanton (''kanton''), di nav de 59 yên ne ewropî jî hene. Binêre ''Kantonên Fransa''.
* 36&amp;nbsp;658 komûns (''komunan''). Binêre ''Şaredariyên Fransî''.
* 9 villes nouvelles ku dabeşek e ku bi dabeşên jorîn re paralel dimeşe. Binêre Ville nouvelle.

Wezaret bi jimare ne û ev jimar di du reqemên pêşî yên koda posteyê de cih digirin. Jimareya beşê berê jî li ser lewheyên qeydkirina wesayîtên rê, wekî du reqemên dawîn jî hatibû destnîşan kirin. Ev pergal, ku li ser bingeha qeyda wesayîtê ya ku ji hêla beşa ve hatî rêve kirin, ku wesayit lê lê bû, niha (2021) ber bi qonax ve tê derxistin û bi qeydek navendî ve tê veguheztin, ji ber vê yekê hûn nikanin beşa malê li ser lewheyên nû bixwînin.

Herêm, dezgeh, navçe û kanton herêmên îdarî yên hikûmetê ne. Herêm ji aliyê qeymeqamekî herêmê (''préfet de région''), ku di heman demê de serokê yek ji beşên herêmê ye, têne birêvebirin. Dezgeh ji hêla [[Parlîk (Fransa)|prefekt]] (''préfet''), ku ji hêla [[hikûmet]] ve hatî tayîn kirin (wekhev [[walî]]) têne rêvebirin; navçe ji aliyê binerd (''sous-préfet'') ve tê birêvebirin. Kanton bi giranî wek [[navçe]] di hilbijartinên meclîsên herêmê û meclîsên dezgehan de kar dikin. Li [[Parîs]], du qeymeqam hene, qismî qeymeqamekî îdarî &quot;asayî&quot; ye, ku di heman demê de qeymeqamê herêmê ye, beşek jî muxtarê polîsan (''préfet de police''), ku şefê polîsê herî bilind e, di heman demê de [[ fermandarê sivîl]] li Parîsê [[herêma sivîl]] (''zone de défense de Paris''). Prefektê polîs jî li beşên [[Hauts-de-Seine]], [[Seine-Saint-Denis]] û [[Val-de-Marne]] wezîfeya xwe dike.

Herêm û dezgeh jî şaredariyên bi mafên xwe yên bacê û meclîsên rasterast têne hilbijartin, bi rêzê ve ''[[Lijneyên Herêmî yên Fransa|conseil Régional]]'' û ''conseil général'' wek saziya herî bilind a biryardanê pêk tînin. Şaredarîya herêmê û meclîsa herêmê ji alîyê ''président du conseil régional'' ve tên birêvebirin; şaredariya beşê (li gorî [[Meclîsa wîlayetê|Meclîsa wîlayetê]]) û meclîsa daîreyê ji aliyê ''président du conseil général'' ve tên birêvebirin.

Dezgeha herî bilind a biryardanê ya şaredariyan meclîsek e (''konseil şaredariyê'') û [[şaredar]] (''maire'') ku ji aliyê wê ve hatiye tayînkirin, ku hem serokê meclîsê û hem jî serokê şaredariyê ye. birêvebirî. Li Parîs, Lyon û Marsîlyayê, ku şaredariyên wan bi meclîsên xwe yên rasterast hatine hilbijartin, li navçeyan hatine dabeşkirin, şert û mercên taybetî hene.

Çar [[Wezaretên Frensî yên Derveyî |Dezgehên derveyî]] berê  [[Kolonî|Koloniyên Fransî]] ne ku ji [[1946]] de xwediyê heman statuya wezaretên Fransaya Ewropî ne (''[[Fransa métropolitaine|metropole]])''. Ew parçeyên yekbûyî yên Komara Fransa (û bi vî rengî YE jî) ne. [[Herêmên li derveyî Fransa|herêmên îdarî yên derveyî]] [[herêmên girêdayî]] ne ku ew jî li derveyî YE ne. Ew jî mîna dezgehan têne rêvebirin û rûniştevanên fransî [[hemwelatî|welatî]] ne. Piraniya wan [[ewro]] bikar tînin, ji bilî [[Polinezyaya Fransî]], [[Kaledonyaya Nû]] û [[Giravên Wales û Futuna]] yên ku pereyê wan, [[Franka CFP]] hene. Fransa di heman demê de di [[Okyanûsa Hindî]] de çend giravên neniştecî yên bi navê [[Îles Éparses]] kontrol dike, ku ligel [[Adélieland]], îdiaya Fransa ya [[Antarctica]], [[Zimanê fransî]] pêk tînin. Herêmên Başûr.

==== Herêmên Fransayê ====
{{GotarêBingeh|Herêmên Fransayê}}
{{Nexşeya herêmên Fransayê|text=fgfdfgdg}}
Ji sala 2016an ve, Fransa ji 18 herêman ({{bi-fr|région}}) pêk tê.
''Régions'' yên li Fransaya parzemînî jî di hundura xwe de jî gav bi gav wek [[département]], [[Arrondissement]], [[Cantone]] û [[Commune]] tê parve kirina perçeyên hîn biçûk.

{{-}}

===== Heremên kevn =====
Ji sala [[1956]]an heta 1ê çileya [[2016]]an, Fransa ji 26 herêman pêk hatibû. Ji wan 21 li xakên Fransaya parzemînî bûn, yek girava [[Korsîka]] bû, û çar jî navçeyên ser deryayî bûn.

{|
|
# [[Alsace]]
# [[Aquitaine]]
# [[Auvergne]]
# [[Basse-Normandie]]
# [[Bourgogne]]
# [[Bretagne]]
# [[Centre]] 
# [[Champagne-Ardenne]]
# [[Korsîka]] (statuya taybetî)
# [[Franche-Comté]]
# [[Haute-Normandie]]
|
&lt;ol start=12&gt;
&lt;li&gt;[[Île-de-France]]
&lt;li&gt;[[Languedoc-Roussillon]]
&lt;li&gt;[[Limousin]]
&lt;li&gt;[[Lorraine]]
&lt;li&gt;[[Midi-Pyrénées]]
&lt;li&gt;[[Nord-Pas de Calais]]
&lt;li&gt;[[Pays de la Loire]]
&lt;li&gt;[[Picardie]]
&lt;li&gt;[[Poitou-Charentes]]
&lt;li&gt;[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] (PACA)
&lt;li&gt;[[Rhône-Alpes]]
|
[[Wêne:FranceRegionsNumbered.png]]
|
|}

* '''Herêmên li ser deryayê''' jî ev in:
{|
|
:23 [[Guadeloupe]]
:24 [[Martinique]]
:25 [[Guyanaya Fransî]]
:26 [[Réunion]]
|
[[Wêne:Guadeloupe map.png|90px|Guadeloupe]][[Wêne:Martinique-Map.png|90px|Martinique]][[Wêne:French Guiana-CIA WFB Map.png|90px|Guayanaya]][[Wêne:Reunion-CIA WFB Map.png|90px|Réunion]]
|
|}

==Siyaset==
=== Dewlet û siyaset ===
Navê [[Destûra Bingehîn|Destûra]] ya niha ya Fransayê [[Komara Pêncemîn]] ye û di referandûma 28'ê Îlona 1958'an de hat qebûlkirin. Wê pozîsyona [[birêvebir]] li hember [[qanûndaner] xurt kir. ] û diyar dike ku [ [Serokê Fransa|Serokomar]] (''Président de la République'') dê bi hilbijartina rasterast ji bo wezîfeya 5 salan were tayîn kirin (di 2001 de ji 7 salan hate guhertin). Hilbijartina serokomariyê di du tûran de pêk tê. Ger di tûra yekem de ti berbijarek ji sedî 50&amp;nbsp;detir dengan nestandibe, her du namzedên sereke di gera duyem a hilbijartinan de tên cem hev. Desthilatên berfireh ên serokomar divê îstiqrara desthilatdariya dewletê û hebûna dewletê misoger bike. Di nav hêzên herî girîng de mafê bangeşeya referandûmên biryardar û hilbijartinên nû yên Meclîsa Neteweyî ye. Her wiha serokkomar [[Serokwezîrê Fransa|Serokwezîr]] û wezîrên din tayîn dike, [[fermandarê bilind]] yê leşkerî ye û ew e ku peymanên navneteweyî îmze dike û li ser bi cîhkirina [[Çekên nukleerî yên Fransa| çekên navokî]]. Zêdebûna desthilatên serokomar, hilbijartina serokatiyê ji hilbijartinên parlamentoyê girîngtir kiriye û ji ber vê yekê rêjeya beşdariyê ji bo hilbijartina serokomariyê zêdetir e.

Parlementoya Fransa ji [[Sîstema dudûr|du odeyan]], [[Meclisa Neteweyî ya Fransa|Meclisa Neteweyî]] (''les députés de l'Assemblée nationale'') û [[Senatoya Fransayê| Senato]] (''Sénat'') , bi giştî 925 endam. 577 endamên Meclisa Neteweyî ji bo heyamên 5 salan bi hilbijartinên rasterast li herêmên hilbijartinê yên yek-endam têne destnîşankirin. Meclisa Neteweyî bijardeya hilweşandina hikûmetê bi pêşniyara bêbaweriyê heye. Nîvê 348 senatoran (''les senators'') li [[Senatoya Fransa|Senata]] (''Sénat'') her sê salan carekê ji bo heyamek şeş salan têne tayîn kirin. Senator xwedan hêzek tixûbdar in û Meclîsa Neteweyî her gav gotina dawî heye heke di navbera her du odeyan de lihevnekirin hebe ji bilî mijarên destûrî. Hikûmet li ser rojeva Meclîsa Neteweyî xwedî bandorek xurt e.

Jiyana siyasî ya Fransayê di van dehsalên borî de heya &quot;hilbijartinên parlemanî yên 2017an&quot; bi polarîzasyonek di navbera du komên siyasî de hate nişandan: çep li dora [[Partiya Sosyalîst (Fransa)|Partiya Sosyalîst]] û rastgir li dora [[Civîna ji bo komara|RPR ]] û şûngirê wê [[Yekîtiya Tevgera Gel|UMP]]. Partiya rastgira tund FN (''[[Eniya Neteweyî (Fransa)|Eniya Neteweyî]]'' &quot;bêtir qanûn û nîzam&quot; û polîtîkayeke tund a koçberiyê diparêze û ji destpêka salên 1980-an vir ve nêzî ji sedî 15&amp;nbsp; dengdana di hilbijartinan de. Partiyê di salên dawî de li Parîsê jî grevên mezin organîze kiribû.

Di Gulana 2012 de, sosyalîst [[François Hollande]] piştî [[Nicola Sarkozy]] bû serokê Fransa. Selefê wî yê kevneperest Sarkozy di sala 2007 de hat ser desthilatê.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Sarkozy radestî Hollande kir|url=https://svenska.yle.fi/artikel/2012/05/15/sarkozy-lamnade-over till-hollande|works=svenska.yle.fi|Dîroka dakêşanê=2021-10-04|ziman=sv-FI}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2017an de, Serokomar François Hollande bû serokê yekem yê di dema [[Komara Pêncemîn]] de ku ji nû ve nehat hilbijartin.

Emmanuel Macron di [[Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022|Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022 de.]] Macron di 20 salan de yekem serokê Fransa bû ku ji nû ve hate hilbijartin. &lt;ref&gt;{{Cite web|title=Macron di Fransaya parçebûyî de serkeftinek eşkere bi dest xist|url=https://svenska.yle.fi/a/7-10015760|verk=svenska.yle.fi|fämtdatum=2022-05 -06|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

=== Parastin ===
[[Serfermandarê Bilind]] yê berevaniya Fransî [[Serokê Komara Fransa|Serokê Komarê]] ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Destûra Bingehîn ya Komara Pêncemîn|url=https:// www.elysee.fr/ en/french-presidency/constitution-of-4-october-1958|verk=elysee.fr|date=2012-11-20|dakêşana date=2021-10-08|ziman=ku}} &lt;/ref&gt; Di bin destê wî de, hikûmet û Wezîrê Parastinê berpirsiyariya siyasî ya parastinê ye.

Parastin ji van pêk tê:

* [[Hêzên Çekdar ên Fransa]] (''Forces armées françaises''), bi serokatiya Serfermandarê Parastinê (''le Chef d'état-major des armées''), ku [[Hikûmet]] Şêwirmendê leşkerî û berpirsê operasyon û amadekariya hêzên çekdar.
* Karên Materyalên Parastinê (''Direction Générale de l'Armement'')
* Rêvebiriya Parastinê (''Sekretariatiya Giştî pour l'Rêveberiyê'')

Fransî [[hêza parastinê]] ji çar [[şaxên parastinê]] [[armé]] (''Armée de Terre''), [[Nationale Marine| derya]] (''Neteweya Deryayî') pêk tê. ') , [[hêza asmanî|hêza asmanî]] (''Armée de l'Air'') û [[jendirme]] (''Cendirme Nationale''). Li kêleka hêzên çekdar, xizmeta bijîjkî ya hêzên çekdar (''Service de Santé des Armées'') û xizmeta sotemeniyê ya hêzên çekdar (''Service des Essences des Armées'') pozîsyoneke serbixwe û berfireh a şaxê digirin.

Hêzên Çekdar ên Swêdê ji sala 2001ê ve artêşeke profesyonel e. Ew ji 347&amp;nbsp;903 [[esker]]ên li ser erka çalak û 81&amp;nbsp;229 [[karkerên sivîl]]a (2003) pêk tê. Ji bilî vê, leşkerên rezerv jî hene.
Li Fransayê robotên bejayî yên bi çeka nukleerî, robotên hewayê û robotên binavderyayî hene. Bi giştî, hêzên çekdar ên Fransî nêzî 350 serikên nukleerî hene.

Fransa dewleta çaremîn bû ku [[Çekên wêrankirina girseyî yên Fransa|çekên nukleerî]] bi dest xist. Hin ji zanyarên welêt li ser [[Projeya Manhattan]] xebitîn, ku Fransa dest pê kir ku cebilxaneya xwe ya nukleerî pêş bixe. Di destpêkê de Fransa hewl da ku bi Îtalya û Almanyaya Rojava re çekên nukleerî çêbike, lê Charles de Gaulle dixwest ku cebilxaneya Fransa bi tevahî têra xwe bike. Yekem ceribandina nukleerî li Cezayîrê di [[1960]] de pêk hat. Piştî serxwebûna Cezayîrê, Fransa dest bi ceribandina çekên xwe yên nukleerî li Polînezyaya Fransî kir.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Çawa Fransa Nuke Distîne? (Kurte Belgefîlma Anîmasyon)|url=https://www.youtube.com/watch?v=g2OuUkS2teA|dakêşana date=2021-10-07|ziman=ku|date=26.12.2020|weşanger=Dîrok girîng e}}&lt; / ref&gt;. Di navbera 1966-1996 de, welêt 193 bombeyên nukleerî li ser atolya [[Moruroa]] û [[Fangataufa]] ceribandin. Ceribandinên nukleerî di navbera dewleta Fransa û niştecihên Polînezyaya Frensî de ku daxwaza tazmînatê ji dewletê kirine, bûne sedema cûdabûna nêrînan. french-polynesia-research-finds|work=the Guardian|date=2021-03-09|date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Polynesiyên Fransî ji ber ku Macron serdana giravan dike, li ser ceribandina nukleerî hesabekê bigerin|url=https://www.france24.com/en/asia- pacific/20210727-french-polynesians-seek-a-reckoning-as-france-vows-to-open -archives-on-nuclear-testing|work=France 24|date=2021-07-27|daktime date=2021-10 -07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

[[Lejyona Biyan|Lejyona Biyaniyan a Fransî]] ji aliyê Qralê [[Louis Philippe I yê Fransa|Louis Philippe]] ve di sala 1831 de hate damezrandin da ku ji Swîsre û Alman [[Mercenas|mercên]] yên ku li Parîsê mane bi şandina wan xilas bibin. ji Cezayîrê re ji bo piştgiriya artêşa fransî li wir. Lêbelê, di rewşa îroyîn de, Legion yekîneyek elît a hêzên çekdar ên Fransa ye, her çend hîn jî hin kevneşopiyên kevn hene: leşkerên di Lejyonê de sond dixwin ji Lejyon bi xwe, ne bi Komara Fransa.&lt;ref&gt;{{Webref. |title=Lejyona biyanî ya Fransî|url= https://www.youtube.com/watch?v=jiYX1ngjjCo|Dîroka dakêşanê=2021-10-08|ziman=ku|date=27.1.2019|weşanger=Dîroka Hêsan} }&lt;/ref&gt;.

==== Artêşa Fransa ====
[[Wêne:Photo des troupes de marine.jpg|thumb|Hêzên deryayî bi [[FAMAS]] di destan de dimeşin]]
* Yekîneyên şer: 70 [[tabûr]], her wiha 2 [[tabûr]] di [[Tûgaya Frensî-Almanî]]
* Yekîneya parastinê: 18 [[tabûr]]s

Personelên leşkerî yên artêşê ji 131&amp;nbsp;039 leşkeran pêk tê.

==== Deryayî ====
* Yekîneya şer a li ser rûyê erdê: 72 keştî, 12200 deryavan
* Yekîneya keştiyên binê avê: 10 keştiyên binê avê, 3 hezar û 800 deryavan
* Balafirgeha deryayî: 152 balafir, 6800 deryavan
* Hêzên piyade yên deryayî: 1&amp;nbsp;700 leşker
Personelên leşkerî yên hêzên deryayî ji 44&amp;nbsp;595 leşker û deryavanan pêk tê.

==== Hêza Hewayî ====
[[Wêne:Bastille day flyover.4264-crop.jpg|thumb|Pêşandana hewayî li Parîsê di [[Roja Netewî ya Fransa|Roja Neteweyî]]]]
* Hêzên Hewayî yên Stratejîk (Hevgirên Nukleerî): 90 balafir, 2&amp;nbsp;300 leşker
* Hêzên hewayî: 310 balafir, 5&amp;nbsp;900 leşker
* Balafirên veguhestinê: 100 balafir
* Nêçîrvanê Baregeha Esmanî: 5&amp;nbsp;300 leşker

==== Jenderme ====
Cendirmeyan berî her tiştî li gundan û li bajarên biçûk wek hêzeke polîsan tevdigere; li bajarên mezin la [[Polîsê Neteweyî]] heye. Wezîfeyên cendirmeyan wek yên Îtalî [[Carabinieri]] û Îspanyolî [[Guardia Civil]] ne. Cendirmeyên herêmê di sala 2008an de ji 1&amp;nbsp;124 qereqolên jandarmeya herêmî, 370 taqên acîl, 271 dewriyeyên kûçikan, 92 yekîneyên sûcên wîlayetê, 383 yekîneyên sûc, 14 yekîneyên helîkopteran, 7 dewriyên polêsê çemî, 26 9 nobedarên polêsên deryayî, 26 nobedarên trafîkê yên polêsên deryayî pêk dihat. 136 baskên polîsên trafîkê û 37 yekîneyên taybet ên sûcên ciwanan.

Cendirmeyên gerok di sala 2008 de ji 123 [[squadron]]s pêk dihat. Li herêma Parîsê yekîneyeke cendirme ya jortir a gerok heye, di 6 tabûran de 4 hezar polîs, tabûra zirxî ya cendirme û yekîneya taybet a cendirmeyan jî di nav de ne. Di sala 2006an de cendirmeyên Fransî nêzî 105&amp;nbsp;hezar karmend bûn. Ji van 103&amp;nbsp;000 leşker û 2&amp;nbsp;000 jî karmendên sivîl bûn.

==== Xizmeta tenduristiyê ====
[[Pel:French medical VAB dsc06843.jpg|piçûk|Wesayîta şer a xizmeta bijîjkî]]
Xizmeta bijîjkî, ''service de santé'', şaxeke parastinê ya taybet e di nav hêzên çekdar de. Ew di nav tiştên din de pêk tê:

* 9 nexweşxaneyên hînkirinê
* 1 navenda tenduristiyê
* 2 dibistan
* 4 navendên lêkolînê

Karmendên dezgeha tenduristiyê ji 12&amp;nbsp;431 kesan pêk tê û ji wan 7&amp;nbsp;559 leşker in.

==== Xizmeta sotemeniyê ====
Karmendên servîsa sotemeniyê ji 2&amp;nbsp;444 kesan pêk tê û ji wan 1&amp;nbsp;255 personelên leşkerî ne.

=== Têkiliyên Navneteweyî ===
{{Gotara bingehîn|Mîsyonên dîplomatîk ên Fransa}}
Yekem mîsyona dîplomatîk a Fransayê di sala 1522 de dema ku şandeyek şand [[Swîsre]] hate damezrandin. Îro, Fransa xwediyê tora duyemîn a herî mezin a balyozxaneyên cîhanê ye, ku tenê [[Amerîka]] jê derbas dibe. Tevî hilweşandina desthilatdariya kolonyal a Fransayê piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa lîstikvanek navneteweyî ya girîng dimîne. Welat yek ji pênc endamên daîmî yên [[Encumena Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî]], endamê [[G7]] û herwiha endamê damezrîner ên [[NATO]], [[OECD]] û [[Ewropa ye. Yekîtî]].

==== Rêxistinên navneteweyî ====
Fransa di nav yên din de endam e:

* [[OECD]]
* [[Yekîtiya Ewropayê]]
* [[NATO]]
* [[Hevkariya Şengen]]
* [[Rêxistina Ewlekarî û Hevkarî li Ewropayê]]
* [[Konseya Ewropayê]]
* [[Latînî|Yekîtiya Latînî]]
*[[G7]]

== Demografîk ==
[[Wêne:Lyon vue depuis fourviere.jpg|thumb|Lyon piştî paytext Parîsê duyemîn bajarê herî mezin ê Fransayê ye.]]

Taybetmendiya Fransa bi wê yekê ye ku ji çend welatên cîranên xwe, wek Brîtanya Mezin û Almanya, pir zûtir [[veguhertina demografîk]] derbas bûye, ku, di nav tiştên din de, bû sedem ku welat ji bo demek dirêj xwedan nifûsa herî mezin li Ewropayê be. . Lê di sedsala 19-an de, dema ku nifûsa Ewropayê du qat zêde bû, Fransa hema hema bi nîvî zêde bû. Berevajî gelek welatên din ên Ewropî, koçberiya berbi DY ne girîng bû û Fransa demek dirêj bû welatê koçberan. Şerên cîhanê, berî her tiştî [[Şerê Cîhanê yê Yekem]], di pîramîda nifûsa welêt de xelekek kûr xist. Piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], xweşbînî bilind bû û zarokbûn bi asîman bilind bû; serdemek ku bi gelemperî jê re &quot;le Baby Boom&quot; (&quot;[[baby boom]]en&quot; tê gotin. Piştî wê yekê, bûyîna zarokan hinekî daket, heya ku dor hat ku nifşa mezinbûna zarokan ji xwe re bibe xwedî zarok.

Di van demên dawî de, mezinbûna nifûsa xwezayî ji çend welatên cîran xwedan pêşkeftinek erênîtir e. Digel vê yekê, ji ber ku nifşa pitikan teqawid dibe, welat bi karekî dijwar re rû bi rû dimîne.

=== Bajarên mezin ===
Deh bajarên herî mezin ên Fransa ev in (niştecîhên 2012, tevî derdor):&lt;ref&gt;http://insee.fr/fr/ffc/tef/tef2015/T15F014/T15F014.pdf&lt;/ref&gt;
# [[Parîs]] 12,3 mîlyon
# [[Lyon]] 2,3 mîlyon
# [[Marsîlya]] + [[Aix-en-Provence]] 1,7 mîlyon
# [[Toulouse]] 1,3 mîlyon
# [[Piçûk]] 1,2 mîlyon
# [[Bordeaux]] 1,1 mîlyon
# [[Nice]] 1 mîlyon
# [[Nantes]] 0,9 mîlyon
# [[Strasbourg]] 0,8 mîlyon
# [[Rennes]] 0,7 mîlyon

Bajarên sereke an girîng ên çandî yên Fransa ev in:
[[Ajaccio]], [[Amiens]], [[Angers]], [[Bastia]], [[Besançon]], [[Brest, Fransa|Brest]], [[Caen]], [[Cannes]], [[Clermont-Ferrand]], [[Dijon]], '''[[Grenoble]]''', [[Le Havre]], [[Lens, Pas-de-Calais|Lens]], [[Limoges]], [[Metz]], '''[[Montpellier]]''', [[Nancy]], [[Nîmes]], [[Orléans]], [[Pau]], [[Perpignan]], [[Poitiers]], [[Reims]], '''[[Rouen]]''', '''[[Saint-Étienne]]''', '''[[Toulon]]''', [[Tur]].

{{Binêre jî|Lîsteya bajarên Fransa}}

=== Ziman ===
[[Wêne:Langues de la France.svg|thumb|Nexşeya ziman û zaravayên herêmî yên Fransayê.]]
{{Gotara sereke|Zimanê fransî|Zimanê Fransî}}

Nifûsê Fransayê di [[1ê kanûna paşîn]] [[2008]]an de yên bi welatên [[ser deryayî]] ve wek 64.473.140 tê texmîn kirin.&lt;ref&gt;[http://www.insee.fr/fr/ffc/pop_age4.htm Bilan démographique 2007 : des naissances toujours très nombreuses]&lt;/ref&gt; Ew ji [[Almanya]]yê şunda duyem mezintir welata [[YE|Yekitiyê Ewropayê]] ye. Ew ji sedî 13ê (% 13) YE bi tenê pêk tîne ye.

Payîna dirêjahiya jiyanê yê di Fransayê de bo mêran 76,7 sal, bo jinan jî 83,8 e.

Piraniya fransî (% 88) bi fransî wekî zimanê xwe yê dayikê diaxivin, ku ew jî zimanê fermî yê Fransa ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - Ziman - Ziman|url=https://www.bbc. co.uk/languages/ european_languages/countries/france.shtml|works=www.bbc.co.uk|destûra wergirtinê=2021-10-07}}&lt;/ref&gt; Zimanên herêmî yên girîng ev in, [[Oksîtanî]] ([[Provensal]]), [ [Korsîkî]], [[Franko-Provensal]], [[Bretonî]], [[Katalanî]], [[Baskî]], [[Hollandî]] (Flamî) û [[Alsatî]] (zarava almanî). [[zimanê koçberan]] ya herî mezin [[erebî]] ye, bi taybetî zaravayê bakurê rojavayê Afrîkayê ku wekî [[Erebî Maghre]] tê zanîn.

Li herêmên Fransî cûrbecûr [[Zimanên Polînezî]], [[Zimanên Arawak]] an [[Zimanên Krêolî]] tên axaftin lê zimanê Fransî tenê zimanê fermî ye.&lt;ref&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Erdnîgarî Niha! Fransa|url=&lt;/nowiki&gt;https://www.youtube.com/watch?v=g0QrBphsioM&amp;list=PLR7XO54Pktt-h8T-dtr4MXy0_MpbWukHW&amp;index=16%7CDîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku|weşanger=Cografya Niha!} &lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; Di Gulana 2021ê de, Serokomar Macron soz da ku piştgirî bide zimanên hindikahiyên neteweyî, lê pêşnûmeqanûnek ku destûrê dide bikaranîna van zimanên hindikahiyan wekî zimanê perwerdehiyê li dibistanan red kir. Dadgeha Bilind a Fransayê jî ji bo vê yekê nîqaş kir û serî li makezagonê da ku tenê zimanê fermî yê dewletê Fransî ye.

Di dibistana fransî de, [[Îngilîzî]] bi gelemperî yekem zimanê biyanî ye (ne mecbûrî ye, lê ji sedî 90&amp;nbsp; xwendekaran Îngilîzî hildibijêrin) û piraniya xwendekar [[Spanî]], [[Almanî]] an [[Îtalî] dixwînin. ] wekî zimanê sêyem, ku di nav wan de Spanî ya herî berbelav û Almanî ya duyemîn a herî gelemperî ye.

=== Dîn ===
{{Gotara bingehîn|Dêra Katolîk a Romayî li Fransa}}
Di sala 2009 de ji sedî 64&amp;nbsp;ji nifûsê [[Dîra Katolîk a Romayê|Katolîk]], ji sedî 4 [[Îslam|Misilman]], ji sedî 3&amp;nbsp; [[Protestan]] bûn.&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=catho&gt;[http&lt;/nowiki&gt; : //www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 La France catholique mais moins pratiquante] - La Croix. 29 Kanûn 2009 {{fr îkon}}&lt;/ref&gt;

Ji sala 1905-an vir ve, Fransa xwediyê qanûnek e ku dêrê û dewletê ji hev vediqetîne û ku [[azadiya olî]]an nas dike.

Demek dirêj, Dêra Katolîk bandorek girîng li ser jiyana civakî ya fransî kir. Li Fransayê, [[keşîş|jiyana rahîb]] pêş ket û katedralên [[Sedsalên Navîn|sedsalên navîn]] yên wî welatî abîdeyên hêz û pozîsyona navendî ya Dêra Katolîk in. Piştî şerên olî yên bi xwîn, Protestanên Frensî ([[Huguenots|Huguenots]]) bi [[Edîktê Nantes]] [[1598]] azadiya olî bi dest xistin. Di [[sedsala 17-an]] de, padîşah û dîwan zilamên dêrê xistin xizmeta xwe: Cardinal Richelieu û Mazarin çarenûsa welêt rêberî kirin. [[Şoreşa Fransî]] li dijî Dêrê û hem jî li dijî komên din ên xwedî îmtiyaz derket. Di bin Napolyon de, helwesta Protestanan xurt bû. Piştî şerên dêrê, [[1905]] têkiliyên di navbera dêrê û dewletê de qut bûn. Fransaya nûjen bi giranî [[civaka laîk|civaka laîkbûyî]] ye. Nêzîkî 3 ji sedî yê niştecîhan (bi piranî Afrîqaya Bakur) xweyê [[Îslam]] didin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;&gt;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&lt;/ref&gt;

Li gorî statîstîkên 2020, olên sereke yên Fransa Xiristiyanî, Îslam, Cihûtî û Bûdîzm bûn. Hejmara ku ne aîdî tu oleke rêxistinkirî ne ev e {{nowrap|20,830,000}}.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Nifûsa li gorî ol li Fransa 2020|url=https://www.statista.com/statistics/459982 /population-distribution-religion-france/|works=Statista|Dîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;.

== Çand ==
[[Wêne:Produits régionaux - photo CPPR.jpg|thumb|Pênîr, sosîs, şerab û xwarinên din ên fransî. [[Pêjgeha Fransî]] cîhanê navdar e.]]
Fransa hezar sal e welatekî çandî yê pêşeng e. Pêşveçûn dewlemend û di heman demê de yekreng bû, ku nehiştiye ku nûbûnên wêrek berdewam di hemî warên çandê de pêk werin.&lt;ref name=&quot;Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon&quot;/&gt;

* [[Dîroka Hunerê ya Fransa]]
* [[dîwarê Aubusson]]
* [[Tapestry]]
* [[Lîsteya katedral, dêr û keşîşxaneyên Fransa]]
* [[Karîkatorên franko-belçîkî]]
* [[Mîmariya fransî]]
* [[Fîlma fransî]]
* [[Wêjeya Fransî]]

===Çanda gelêrî===
Fransî [[çanda gelerî]] bingeha wê di [[Galîk]] de ye ku bandora wê piştî dagirkirina ji, wek nimûne, [[Empiremparatoriya Roma|Rom]], [[Frank]], [[Alman]] û [[ Vikings]]. Bi ser de, hindikahiyên çandên ne-asîmîlebûyî hene, wek mînak [[Bask (gel)|Bask]], Breton û [[Alman]]. Ev cûdahiyên berbiçav di navbera bakurê Fransa bi [[Celtic]] û bandorên Almanî de dide, û başûrê ku ji hêla çanda Deryaya Navîn ve tête diyar kirin, welat dikare li gorî vexwarin, şerab li başûr, [[cider]] li bakurê rojava û [[ birra]] li bakurrojhilat . Li başûr, bêtir karakterek Romayî heye, ku ji bo nimûne, di sêwirana xaniyan û çandiniya zeytûnan de diyar dibe. Li bakur bêtir têkiliyek almanî heye, ku di cûreyên çandiniyê de tê dîtin û ku ew di dereceyek mezintir de li şûna [[rûnê zeytûnê]] [[rûn]] bikar tînin. Lêbelê, Roma, bi hêmanên Keltî, ji bo çanda gelêrî ya Frensî yekreng e, mînakên vê yekê çandiniya genim, kevneşopiya dêrê, adetên cejnê û qanûnên Romayê ne.&lt;ref&gt;{{Cite book |title=Nationalencyklopedin |weşanger=[[Bokförlaget Bra Böcker AB]] | cihê weşanê=Höganäs |sal=1991 |isbn=91-7024-621-1 }}&lt;/ref&gt;

=== Spor ===
[[Wêne:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|[[Tour de France]].]]

* [[Tîma futbolê ya mêran a neteweyî ya Fransa]]
* [[Şîva werzişê]]
* [[Parkorman|Parkour]]
* [[Skateboard]]
* [[Tour de France]]
* [[Prix d'Amérique]] û [[Civîna Zivistanê ya Fransî]]

== Aborî û binesazî ==
[[Wêne:Champagne vineyard and Church.jpg|thumb|Fransa yek ji mezintirîn hilberînerên şerabê li cîhanê ye.]]
[[Wêne:A380-a.jpg|thumb|Balafira [[Airbus A380]] li Parîsê 2005 li pêşangehê ye.]]
Jiyana karsaziya Frensî piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] bi bingehîn strukturê xwe guhertiye. Berê çandinî pîşesazîya sereke bû, lê îro tenê ji %7ê nifûsê kar dike, lê ji %30 di pîşesaziyê de û ji %60 jî di sektora xizmetguzarî de kar dikin. Fransa bûye yek ji welatên pîşesazî yên pêşeng ên Ewrûpayê ku hilberîna teknolojiya bilind di pêş de ye, hinekî jî wekî encama rêveberiya hukûmetê ya bihêz di serdema piştî şer de. Di çarçoveya hevkariya Ewropî de, Fransa ji damezrandina Yekîtiya Komir û Pola [[1952]] ve ajotiye. Cûdahiyên herêmî yên mezin hem di warê çandinî û hem jî di pîşesaziyê de hene, û bextewariya aborî bi rengek neyeksan tê dabeş kirin. Li rojhilatê xeta ji [[Le Havre]] li ser Kanala Englishngilîzî heya Marsîlya li başûrê Fransa (bi navê [[Le Midi]]) piraniya pîşesaziyê û standardek jiyanê ya bilind tê dîtin; li beşên xizan ên navendî û başûrê rojavayê welêt, karsazên piçûk, pîşesaz û cotkarên piçûk serdest in. Lêbelê, gelek Fransî ji kontrola navendî ya bihêz a ji Parîsê nerazî ne û vê dawiyê hewldan hatin kirin ku hilberînê biguhezînin û navendên nû ji bo mezinbûna aborî ava bikin.

Çandiniya ku demeke dirêj bêaqil bû, niha bi giranî mekanîze ye û cotkariya mezin tê destpêkirin. Tenê ji 1/3 ê herêmê tê çandin, avhewa û ax xweş e û Fransa yek ji hilberînerên çandiniyê yên Ewropa û cîhanê ye. Hilberîna zêde dibe sedema pirsgirêkan û pêşbaziya mezin a li bazara [[Yekîtiya Ewropî|YE]] bû sedema nerazîbûnên tund ên cotkarên fransî yên hêrs. [[Genim]] li hilberîna dexl serdest e, lê [[ misir]], [[ ceh]] û [[ ceh]] jî têne çandin. Berhemên din ev in [[patata]] û [[Şekir|şekir]], [[fêkî]] û [[zebze]] ([[Normandî]] û [[Brîtanya]], [[Geliyê Loire]], [[Provence]]). Wekî hilberînerek [[ şerab]], Fransa bi gelek herêmên şerabê re pêşeng e ([[Bordeaux]], [[Bourgogne]], [[Beaujolais]], [[Roussillon]], [[Champagne]]). Çandiniya heywanan (Brîtanya, Normandiya û herêmên çiyayî) goşt û şîrên bi kalîte peyda dike. Masîgirên Atlantîk û Deryaya Bakur girîng in. Taybetmendiyek çandiniya îsotê li perava rojava ye.

Pîşesaziya kevneşopî ya hesin û pola ya fransî li bakur û bakur-rojhilat li ser bingeha maden û kana komirê ya herêmê bû. Li vir, krîza pola ya navneteweyî bi giranî ketiye û kanî û hesinkaran kar kêm kirine an jî hatine girtin. Ji bilî madenê hesin, [[boksît]] tê derxistin (mîneralê bi navê bajarê Les Baux li Provence hatiye binavkirin); Fransa li Ewropayê hilberînerê sereke yê baksît e, ku di hilberîna aluminiumê de tê bikar anîn. Hin neft û gaza xwezayî (li başûrê rojava) û gelek [[hêza hîdro]] heye. Li Fransayê dora çil santralên nukleerî hene (piranî li Ewropayê). Li Saint-Malo li Brittany kargehek mezin a tîrêjê hate çêkirin. Li kêleka endezyariyê (keştiyan, çêkirina otomobîlan), berfirehkirina hilberîna teknolojiya bilind (balafir, telekomunikasyon û elektronîkên din) û pîşesaziya kîmyewî, pîşesaziyên kevneşopî û hilberên pîşesaziyê pozîsyonek bihêz diparêzin (xwarin, cam û porselen, tekstîl û tiştên modê, bîhnxweş û kozmetîk. ). Tûrîzm xwedî girîngiyeke mezin a aborî ye; dora 30 milyon tê çaverêkirin. serdanên biyanî her sal (di nav yên din de diçin Parîsê, kelehên Geliyê Loire, seyrangehên deryayê yên li ser Riviera (Frensî Côte d'Azur, &quot;Azure Coast&quot;) û seyrangehên werzîşên zivistanê yên Alper. Pêjgeha kevneşopî ya fransî bala gelekan dikişîne. tûrîst.&lt;ref name=&quot;All Countries of the World 2000 Bonnier Lexicon&quot;/&gt;

Fransa dikare wekî aboriyek berbiçav a tevlihev (''économie mixte'') were pênase kirin&lt;ref&gt;https://fr.wikipedia.org/wiki/Économie_mixte&lt;/ref&gt; ku di aboriyê de xwedî rêjeyek bilind a xwedîtiya giştî ye, yek ji ya herî bilind di [[OECD]] de. Aboriya Fransa yek ji wan ên herî pêşkeftî yên cîhanê ye û bi tundî li ser [[teknolojiya bilind]] ye. Piştî [[DYA]], [[Çîn]], [[Japonya]] û [[Almanya]] li cîhanê pêncemîn mezintirîn tê hesibandin.

Li gorî [[Rêxistina Bazirganiya Cîhanî]], di sala 2003 de, Fransa piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya, Japonya û [[Çîn]] di cîhanê de pêncemîn îxrackarê herî mezin ê bazirganiyê bû û piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya û Chinaîn jî çaremîn îtxalkarê herî mezin bû.

Li gorî [[OECD]], di 2003 de Fransa li pêş Dewletên Yekbûyî û [[Belçîka]] xwedan para herî mezin a veberhênana biyanî bû (wek sedî tê hesibandin). Bi bernameya xwe ya [[navokî]] re, Fransa di heman demê de welatê herî bilind ê xwebexşînê ye li [[Ewropa Rojava]] û yek ji heft welatên herî pîşesazî yên cîhanê ye ku herî kêm [[karbondîoksît] hilberîne. ]. Ji ber vê yekê standarda jiyanê li Fransayê pir bilind e.

Aboriya Fransî bihevrebûna aboriya bazarê û destwerdana hukûmetê ya bihêz lê kêm dibe. Qadên mezin ên axa berdar, karanîna [[teknolojiya]] nûjen û subvansiyonên li hev kirin ku Fransa bikin neteweya pêşeng [[cotanî]] ya Ewropaya Rojavayî. Aboriya Fransa, piştî windakirina [[Cezayîr]] di [[1960]] de jî, di cîhanê de yek ji bihêztirîn e. Fransa di heman demê de xwediyê [[pîşesaziya fezayê]] pêşeng e û yek ji du neteweyên Ewropî ye ku xwediyê [[porta fezayê]] ya neteweyî ye - ya din jî [[Esrange]] li Swêdê ye.

Dewleta Fransa xwediyê beşeke mezin ji [[binesaziya]] welat e û xwediyê sereke yê çend şirketên [[rêhesin]], [[elektrîk]], [[firevanî|firevanî]] û [[telekomunîkasyon]] ye. lê ji destpêka salên 1990'î ve bi awayekî zêde kontrola xwe li ser van sektoran azad kiriye. Dewlet par bi perçe pişkên xwe yên li şirketên fransî yên wekî [[France Telecom]], [[Air France]] û di [[sîgorte]]yên din, [[Leşkerî|berevanî]] û [[banke]] de firot dikan.

Fransa [[ewro]] bi 10 endamên din re [[1'ê Çile]] [[1999]] dest pê kir û di destpêka [[2002]] de, pereyên û notên euro bi temamî şûna [[Franka Frensî|Franka Frensî]] danî.

Ji [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa gav bi gav hem ji hêla siyasî û hem jî ji hêla aborî ve nêzikî Almanyayê dibe û her du welat bi gelemperî di nav [[Yekîtiya Ewropî] de wek duya pêşeng a entegrasyona Ewropî têne hesibandin.

Fransa salane 79 mîlyon [[Tûrîzm| tûrîst]] dikişîne, ku ev yek ji ya ku li wî welatî dijî bi girîngî zêdetir e, ku ew dike cihê geştiyariyê yê herî populer ê cîhanê li pêş [[Spanya]] (51,7 mîlyon) û [[DYA]] (41,9 mîlyon) li gorî [[Rêxistina Tûrîzmê ya Cîhanê]] (WTO).

Tûrîst ji hêla bajarên bi eleqeya [[çandî]] mezin, seyrangehên serşuştinê û ski, dîmenên îdylîk û metropolên cîhanê [[Parîs]] dikişin.

''Binêre jî'': [[:Kategorî:Şirketên Fransî]]

=== Pêşketina aborî ji salên 1990-î ve ===
Fransa di 1999 de tevlî ê sîstema refahê ya welat ji bo dewletê buha bû, ev jî tê wê maneyê ku welat neçar ma ku di çarçoveya qaîdeyên EMU de bimîne. Dewlet neçar ma ku deynan bigire da ku kêmasiyên butçeyê bigire, ev yek jî dibe sedem ku deynê derve carinan digihîje du ji sê parên GDP ya welat. Vê yekê di mezinbûna aboriyê û jûreya tevgerê ya hikûmetê de pirsgirêk çêkir.

Di salên 1990î de, bi saya bazara navxweyî ya Yekîtiya Ewropayê, bazirganiya derve li Fransayê geş bû. Wê demê hinardekirin ji îthalatê mezintir bû.&lt;ref name=&quot;landguiden.se&quot;&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: bazirganiya derve ya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/ Bazirganiya derve | sernav = Kopiyek arşîvkirî | tarîxa wergirtinê = 2014-05-17 | arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517132755/http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/Utrikeshandel | tarîxa arşîvê =17 Gulan 2014 }}, 4ê Cotmeha 2012-an hatiye nûkirin, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat ji salên 2000-an vir ve ji hinardekirinê bêtir îthalat wergirtiye, di nav tiştên din de, girêdayîbûna bi hinartina petrolê.&lt;ref name=&quot;landguiden .se&quot;/&gt;

Îxalata mal û karûbaran ku ji sedî 1994'an de 21% û di sala 2010'an de jî %28 bû.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/Laender/Frankrike/(show)/indicators/(indicator)/ 587 hat standin 2014-04-07&lt;/ref&gt; Di heman demê de, hinardekirina mal û karûbaran ku ji sedî 22% û 25% ji GDP ya welêt tê pîvandin.&lt;ref&gt;http://www.globalis.se/ Laender/Frankrike/(nîşan bide)/nîşandan/(nîşandan)/586, hatiye standin: 07-04-2014&lt;/ref&gt;

Dema ku Fransa di sala 1999-an de beşdarî EMU bû, GDP-ya wan 1.4 trîlyon dolar bû û di sala 2012-an de, GDP gihîştibû 2.6 trîlyon $, ku di GDP-ê de% 86 zêde bû.

Di sala 2005 de, îndeksa di civaka karsaziya fransî de ji 104.8 daket 102.2,&lt;ref&gt;Lundin, Tomas, svd.se, https://www.svd.se/0-fakta-krissiffror-duggar-tatt-over- europa , 2005-04-30, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; û hinardekirina Fransî di hemû sektoran de ji bilî aliyê xwarinê kêm bû.&lt;ref&gt;Rosin, Björn Erik, svd.se, https://www.svd. binêre/stort-upsving-for-fransk-economie, 2006-09-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt; Lêbelê, welat di heman serdemê de baş bû, lê tevî vê yekê, GDP-ya welat bû duyemîn ya herî kêm. di 2005 de li Herêma Euro. &lt;ref&gt;Wezareta Karûbarên Derve, regeringen.se, {{Cite web|url=http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |title=Copy arşîvkirî | date retrieval=2014-05-15 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140410193555/http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |tarixa arşîvê=2014- 04-10 }}, 2008-04-04, hatiye standin: 2014-05-12&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tradingportalen.com/nyheter/tecken-pa-ekonomisk-aterhamtning- i-euro-omradet/|sernav=Nîşeyên başbûna aborî li herêma Euro|weşanger=Portalen Bazirganî|dakêşandin um=13 Hezîran, 2005}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2007’an de li Fransayê aborî careke din xera bû û di sala 2008’an de ji ber krîza darayî ya li welatên Ewropa û cîhanê careke din welat ketibû ber paşketinê. Li welêt bêkarî zêde bû û pîşesaziya otomobîlan a Fransayê xirab bû. Paşê hukûmetê di veberhênanên di sektora giştî de, piştgirî ji bo pîşesaziya otomobîlan û bihuştên bacê û deynên bank û pargîdaniyan veberhênan kir. Di sala 2009 de, aboriya Fransa ji sedî 2,7 kêm bû, lê di dawiya salê de mezinbûn berevajî bû û di sala 2010 de GDP ji sedî 1,5 zêde bû. Lêbelê, aborî ji ber sistbûna aboriya cîhanê zêde mezin nebû.&lt;ref&gt;Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: Aboriya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/ Europa/Frankrike/Ekonomi | sernav=Nûpek arşîvkirî |dîrokê vegerandinê=2014-05-15 |arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517195018/http://www.landguiden.se/Lander/Europa /Frankrîke/Ekonomi |arşîv date=17 Gulan 2014 }}, nûvekirî, 4ê kewçêrê, 2012, hatiye standin: 22-04-2014&lt;/ref&gt;

Di hilbijartinên serokatiyê yên sala 2012an de, Fransa gelek xebitî ku kêmasiya bûdceya xwe bigihîne sînorê Yekîtiya Ewropayê ji sedî 3. Mezinbûna wan bi qasî %0,4 kêm bû û deynê neteweyî jî ji %90ê GDP bû. Ji ber vê yekê ji bo Fransa girîng bû ku mezinbûna welêt zêde bike û deynê neteweyî kêm bike. [[François Hollande]] ji bo dewlemendan, karsazên mezin, bank û şîrketên petrolê, ku wî di hilbijartinan de bi ser ket, polîtîkayeke hişkbûnê bi bacên bilindtir pêşniyar kir.&lt;ref&gt;Küchler, Teresa, SvD, Francois Hollande ji dewlemendan bistînin, https :// www.svd.se/francois-hollande-ska-ta-fran-de-rika, hatiye standin: 2014-05-06&lt;/ref&gt;

Di sala 2013’an de ji bo aboriya Fransa hîn jî pirsgirêk hebûn. Hilberîna otomobîl, pola û elektronîk (ku li Fransayê çavkaniyên sereke yên îxracatê ne) ji bo wan bihatir bû ji Asya û yên mayî yên Ewropayê. Ev bû sedema kêmbûna hinardekirinê. Di sala 1999 de, Fransa %7 ji hinardekirina cîhanî pêk dihat, lê di sala 2013 de ew daket %3.&lt;ref&gt;https://www.svd.se/frankrike--det-storsta-hotet-mot-euron, 2013- 01 -11, hatiye standin: 2014-05-13&lt;/ref&gt;

Di 2014 de, mezinbûna GDP hema hema nayê guhertin.&lt;ref&gt;Parîs TT-Reuters, svd.se, https://www.svd.se/trog-tillvaxt-i-eurozonen, hatiye wergirtin: 2014-05-15&lt;/ref&gt;

=== Binesazî ===
==== Veguhastin====
[[Wêne:Viaduc de la Rague et TGV (2014).JPG|thumb|Trêna bilez a TGV li başûrê Fransayê.]]

Firokeya herî mezin a Fransa [[Air France]] ye, ku difire cihên li Fransa, Ewropa û yên din ên cîhanê. Mezintirîn [[balafirgeha]] [[Balafirgeha Parîs-Charles de Gaulle]] li derveyî [[Parîs]] ye. Balafirgeh yek ji mezintirîn li [[Ewropa]] û xalek danûstendinê ya girîng e.

Trafîka trênê baş pêşkeftî ye û li ser gelek rêgezan bi hewayê re pêşbaziyê dike. Trafîk nayê verastkirin (her çend pêşniyarên weha hene) û di serî de ji hêla dewletê ve tê xebitandin [[SNCF]]. Trêna bilez [[TGV]] li ser rêyên wekî [[Parîs]]-[[Lyon]] populer e.

Trên ji Parîsê diçin bajarên din ên Ewropî yên wekî [[London]] û [[Bruksel|Brûksel]]. Di dîrokê de, Parîs ji bo [[Orient Express]] jî yek ji stasyonên navendî bû.

Fransa yek ji mezintirîn toreyên rê li cîhanê ye. Ev bi qasî 800&amp;nbsp;hezar kîlometir e ku 7100 kîlometre [[otoban]] ye. Piraniya otobanên Fransayê, bi kîlometreyan, otobanên bi bacê ne. Ev rê ji aliyê hikûmetê yan jî şîrketên taybet ve tên xwedîkirin û xebitandin. Di dawiya salên 1990-an û destpêka salên 2000-an de, dewleta Fransa hêdî hêdî xwedîtiya xwe li van pargîdaniyan kêm kir. Fransa xwedî trafîka rastê ye.

==== Mail, telefon û Înternet ====
Fransa ji bo demek dirêj li paş welatên pêşkeftî yên din mayî, lê naha digihîje û berfirehbûna [[banda fireh]] bi lez û bez ber bi pêş ve diçe.

====Perwerdehî û lêkolîn====
[[Wêne:Place et chapelle de la Sorbonne à Paris.jpg|thumb|[[Zanîngeha Parîsê]]]]
Di sedsala 12-an de wekî yek ji kevintirîn zanîngehên cîhanê hate damezrandin, piştî [[Gulan] bû nav 13 zanîngehên cuda yên dewletê yên serbixwe. Rabûn]]. Di wêneyê de avahiya zanîngehê [[Sorbonne]]

Bi têgînên ''école primaire'' (dibistana seretayî) tê wateya serdema ''école maternelle'' û ''école élémentaire'', dema ku ''pileya duyemîn'' an jî ''duyan'' bi gelemperî ji bo '' tê bikaranîn. collège'' û ''lycée'', hevwateya [[Li ser têgîna dualîsmê (kitêb)|gymnasium]] ya Swêdê ye.

Li Fransayê, dibistana mecbûrî di şeş saliya xwe de dest pê dike, lê ji sê saliyê (carinan jî du salî) heya şeş saliya xwe &quot;école maternelle&quot; ya dilxwazî ​​heye ku ji hemî zarokên ku li Fransa dijîn re vekirî ye. hejmareke zêde ya zarokan beşdarî perwerdeyê dibin. Di şeş saliya xwe de, tu diçî ''école élémentaire'', piştî wê jî ''kolêj'' li pey tê û heta tu 15 salî diçî wir.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Xwendina bilind a fransî xwedan kevneşopiyek dewlemend e ku vedigere Serdema Navîn. Li paytext, [[Zanîngeha Parîsê]], ku di sedsala 12-an de hate damezrandin, bû yek ji kevintirîn û girîngtirîn saziyên xwendina bilind û lêkolînên akademîk ên cîhanê. Yekem [[Doktor|doktora]] di dersên [[Îlahîyatnasî]] û [[Mirovnasî|humanîstî]] de li vir hatin pêşxistin.

Şoreşa Fransî bilindbûna ''grandes écoles'' dît, kolêj - bi gelemperî leşkerî, teknîkî an zanistiya siyasî ne - ku paşê ji ber rola wan di nav dezgeha leşkerî ya berfireh a piştî-şoreşê ya Frensî de bi prestîj mezin bûn.

Piştî [[Serhildana Gulanê]] ya 1968, Zanîngeha Parîsê di nav 13 zanîngehên dewletê yên serbixwe de hate dabeş kirin.

== Mijarên têkildar ==

* [[Fransayî]]
* [[Zimanê fransî]]
* [[Fransiyûm]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|France}}

{{YE}}
{{Dewletên Ewropayê}}

[[Kategorî:Fransa| ]]</text>
      <sha1>3vbbaso4imdxpcc55jfnc8tu3ygxucr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Girê Mirazan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7052</id>
    <revision>
      <id>1093357</id>
      <parentid>1091676</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T01:37:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25848" xml:space="preserve">{{Agahîdank şûnwara kevnare
 | image                   = [[Wêne:Göbekli Tepe, Urfa.jpg|300px]]
 | caption                 = Bermahiyên Girê Mirazan
 | alt                     = Dorpêçên A – D
 | map_type                = Rojhilata Nêzîk#Tirkiye#Bakurê Kurdistanê#Riha
 | map_alt                 =
 | map_size                = 280
 | relief                  = yes
 |mapframe=yes
 |mapframe-point=on
 |mapframe-zoom=9
 |mapframe-marker=monument
 | coordinates             = {{coord|37|13|23|N|38|55|21|E|display=inline,title}}
 | location                = [[Xirabreşk, Xelîlî|Xirabreşk]], [[Riha (parêzgeh)|Parêzgeha Rihayê]], [[Tirkiye]]
 | region                  =
 | type                    = Peristgeh
 | builder                 =
 | material                =
 | built                   = [[Hezarsal]]a 10em {{bz}}
 | abandoned               = Hezarsala 8em {{bz}}
 | epochs                  = [[Neolîtîka A ya berî Cervaniyê|Neolîtîka A]] heta [[Neolîtîka B ya berî Cervaniyê|B]]
 | public_access           =
 | condition               = Baş parastî
 | designation1            = WHS
 | designation1_offname    = Göbekli Tepe
 | designation1_date       = 2018 (kombûna 42em)
 | designation1_type       = Çandî
 | designation1_criteria   = (i), (ii), (iv)
 | designation1_number     = [https://whc.unesco.org/en/list/1572 1572]
 | designation1_free1name  = Terefa dewletê
 | designation1_free1value = Tirkiye
 | designation1_free2name  = Herêm
 | designation1_free2value = [[Rojhilata navîn]]
 | discovered              = 1963
| excavations    = 1995–heta îro
| archaeologists = {{Plainlist|
* [[Klaus Schmidt]]
* [[Necmi Karul]]
* [[Lee Clare]]
}}
}}

'''Girê Mirazan'''&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.kurdistan24.net/ku/magazin/27cf0771-9b3f-44d1-b5fe-4bbc9deeb7bf|title=Girê Mirozan Rihayê dike navenda geshtyariyê|last1=Kosen|first1=Hesen|date=2019-07-24|work=[[Kurdistan 24]]|language=ku|access-date=25 November 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;LeMonde2020&quot;&gt;{{Cite web|url=https://diplo-kurdi.com/index.php/ku/node/2038|title=&quot;Kêmasîya ku li Girê Mirazan derketîye holê bêdewletbûna kurdan e&quot; {{!}} Le Monde diplomatique Kurdî|website=diplo-kurdi.com|access-date=2021-03-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation|title=Çîroka Girê Miraza behsa çi dike?|url=https://www.youtube.com/watch?v=SF0NwdWolS8&amp;t=44s|accessdate=2021-05-30|language=}}&lt;/ref&gt; an '''Xirabreşk'''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.saradistribution.com/mabed.htm|title=XIRABREŞK - (Girê Miradan/Navokê) Göbekli Tepe|website=www.saradistribution.com|access-date=2021-05-31}}&lt;/ref&gt; / '''Xerabreşkê'''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.trtnuce.com/cand-huner/hunermend-cn-xirabresk-h47665.html|title=Hunermend çûn Xirabreşkê|website=trtnuce.com|language=ku|access-date=2021-05-31|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt; ({{bi-tr|Göbeklitepe|wate=Girê navikê / Girê navokê}}), cihekî arkeolojîk ê [[Neolîtîk|neolîtîkê]] ye ku li nêzîkî gundê [[Xirabreşk, Xelîlî|Xirabreşkê]] yê [[Riha|Rihayê]] ye&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://evrimagaci.org/gobeklitepe-neyi-sakliyor-insanlik-tarihi-icin-neden-bu-kadar-onemlidir-8080|title=Göbeklitepe Neyi Saklıyor? İnsanlık Tarihi İçin Neden Bu Kadar Önemlidir?|last=Bakırcı|first=Çağrı Mert|date=2019-11-30|language=tr}}&lt;/ref&gt; û dibe cihê bermahiyên perestgeha herî kevn a cîhanê be.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.worldhistory.org/article/234/gobekli-tepe---the-worlds-first-temple/|title=Gobekli Tepe - the World's First Temple?|website=World History Encyclopedia|language=en|access-date=2021-05-31}}&lt;/ref&gt;

Dirêjiya vî girê destçêkirî 15 [[metre|metre]] ye, tîreya wî nêzîkê 300 metre ye,{{Sfn|Schmidt|2009}} û nêzîkî 760 metre ji asta behrê li jor e. Ev du qonaxên bikaranînê dihundirîne. Li gorî arkeologê alman [[Klaus Schmidt]], kaşif û vekolerê vî girî, armanca bikaranînê civakî yan dînî bû&lt;ref name=&quot;Smithsonian2008&quot;&gt;{{Harvnb|Curry|2008}}.&lt;/ref&gt; û ji hezarsala 10ê-8ê {{bz}} maye.&lt;ref name=&quot;Dietrich1&quot;&gt;{{Cite book|title=Defining the Sacred: Approaches to the Archaeology of Religion in the Near East|last=Oliver Dietrich|last2=Jens Notroff|date=2015|publisher=Oxbow Books|isbn=978-1-78297-685-1|editor-last=Laneri|editor-first=Nicola|page=75|language=en|chapter=A sanctuary, or so fair a house? In defense of an archaeology of cult at Pre-Pottery Neolithic Gobekli Tepe|access-date=22 May 2020|chapter-url=https://books.google.com/books?id=M98dCgAAQBAJ&amp;q=G%C3%B6bekli%20Tepe%20earliest&amp;pg=PA75}}&lt;/ref&gt; 

Di qonaxa yekem de, ya ku di dema [[Neolîtîka A ya berî Cervaniyê]] ({{bi-en|''Pre-Pottery Neolithic A''}}) de pêk hatiye, stûnên kevirî yên bi şiklê T-yê hatine çikandin — ev stûn [[Megalît|megalîtên]] herî kevn ên dinyayê ne.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=qR5TCgAAQBAJ&amp;pg=PA47|title=The Archaeology of Malta|last=Sagona|first=Claudia|date=25 August 2015|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1107006690|page=47|language=en|access-date=25 November 2016}}&lt;/ref&gt; Dîroka van megalîtan hatiye diyarkirin ku ji sala 9.500 {{bz}} mane û ev megalît 5.500 sal ji bajarên yekem ên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] û 7.000 sal ji [[Stonehenge|Stonehengeê]] mezintir in.&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/science/2008/apr/23/archaeology.turkey ''Archeology'']; article; The Guardian on-line; (2008); assessed February 2021&lt;/ref&gt; Di qonaxa duyem de, ya ku di dema [[Neolîtîka B ya berî Cervaniyê]] ({{bi-en|''Pre-Pottery Neolithic B''}}) de pêk hatiye, stûnên çikandî biçûktir in û li odeyên çargoşeyî yên bi zemînekî [[kirêc]] de radiweste.

Ji 200î zêdetir stûn nêzîkî di 20 çemberan de bi rêya lêkolînên jeofîzîkî ve hatine kişfkirin (heta gulana 2020an).  Dirêjiya her stûnan nêzîkî 6 metre ye û giraniya wan digihîje 10 tonan. Li erdî, qulên taybet hatine kolandin û her stûn li wan qulan hatine rûniştandin.&lt;ref name=&quot;Smithsonian2008&quot;/&gt; 

Piştî dema Neolîtîka B ya [[berî Cervaniyê]], Girê Mirazan hatiye terikandin. Hûrguliyên armanca avahiyê ne eşkere ne. Ji sala 1996an ve kolandin ji aliyê [[Înstîtûta Arkeolojiyê ya Almanî]] ve berdewam dike, lê beşên mezin hîn jî nehatine kolandin.

Girê Mirazan di 2018an de ji aliyê [[UNESCO|UNESCOyê]] ve wekî [[Kelepora Cîhanê]] hatiye destnîşankirin.&lt;ref name=&quot;Unesco1572&quot;&gt;{{Cite web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1572|title=Göbekli Tepe|last=Centre|first=UNESCO World Heritage|website=whc.unesco.org|language=en|access-date=2018-07-01}}&lt;/ref&gt;

== Konteksta kronolojîk ==
[[Wêne:Göbekli2012-27.jpg|çep|thumb|200px| Peykerê [[Berazê kovî|berazekî kovî]], Girê Mirazan, 9000 b.z.]]
Girê Mirazan di dema [[Neolîtîka berî Cervaniyê]] de (qonaxa herî pêşîn a serdema neolîtîkê) hatiye avakirin û mirov lê dijîn, ku dîroka wê di navbera 9600 {{Bz}} û 7000  {{Bz}} de ye.{{Sfn|Gresky|Haelm|Clare|2017}} Neolîtîka berî Cervaniyê di dawiya [[Pleîstosen|Pleîstosenê]] ([[Serdema Qeşayê]] ya dawîn) de dest pê kiriye. Di dema Neolîtîka berî Cervaniyê de &quot;destpêka jiyana gundan li Asyaya Başûr-Rojavayê&quot;{{Sfn|Banning|2002}} û li cîhanê yekem jîngehên mirovan ên mayinde hatine pê.{{Sfn|Banning|2002}}&lt;ref name = &quot;Watkins2017&quot;&gt;{{Harvnb|Watkins|2017}}&lt;/ref&gt; Gundên Neolîtîka berî Cervaniyê ji komên xaniyên kevir an kerpîçan{{Sfn|Banning|2002}} û carinan jî avahiyên abîdeyî yan &quot;civakî&quot; ên girîng pêk dihatin.&lt;ref name = &quot;Watkins2017&quot;/&gt;

Tê texmînkirin ku şêwejiyana şêniyên Girê Mirazan [[nêçîrvanî û komkerî]] bû lê belê şênî herî kêm demekê li gundan dijiyan.&lt;ref&gt;The Guardian report 23 April 2008&lt;/ref&gt; Dîsa jî heta niha delîla jiyana li gundan nehatiye dîtin. Bi [[rêbaza radyokarbonê]], dawiya Qonaxa III dikare li dîroka 9000 {{Bz}} were diyarkirin, lê belê hin arkeolog [[hîpotez]] dikin dibe ku devera bilindkirî di 10.000 {{Bz}} an pêştir de, yanî di dawiya [[Pleîstosen|Pleîstosenê]] de wekî navendeke dînî hatibe bikaranîn.{{Çavkanî pêwîst e}}

Li gorî texmînên arkeologan ji bo derxistana stûnên giran ji [[Kana keviran|kanên keviran]] û barkirina 100-500 metre heta gir nêzîkî 500 kes hewce bû.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.stonepages.com/news/archives/003061.html|title=Which came first, monumental building projects or farming?|date=14 December 2008|website=Archaeo News}}&lt;/ref&gt; Giraniya stûnan 10-20 ton bû.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=xTE7o8aKI7IC&amp;q=%22G%C3%B6bekli+Tepe%22+%2250+tons%22&amp;pg=PA12|title=Religions of second millennium Anatolia|last=Taracha|first=Piotr|publisher=Eisenbrauns|year=2009|isbn=978-3-447-05885-8|page=12}}&lt;/ref&gt;

== Dîroka vedîtin û lêkolînê ==
[[Wêne:Vulture_Stone,_Gobekli_Tepe,_Sanliurfa,_South-east_Anatolia,_Turkey.jpg|thumb|300px| &quot;Kevirê Qijikê&quot;, Girê Mirazan]]
Berî kişfkirinê, girê ku Girê Mirazan li ser e, ji aliyê xelkê ve wekî cihekî pîroz dihate dîtin.&lt;ref name=&quot;LeMonde2020&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Hurriyet2018&quot;&gt;{{cite news |title=The guard of Göbeklitepe, humanity’s ‘ground zero’ |url=https://www.hurriyetdailynews.com/the-guard-of-gobeklitepe-humanitys-ground-zero-129322 |access-date=5 April 2021 |work=Hürriyet Daily News |date=27 March 2018 |language=en}}&lt;/ref&gt;

Girê Mirazan yekem car ji hêla [[Zanîngeha Stembolê]] û [[Zanîngeha Chicagoyê]] ve bi rêya lêgerînên arkeolojîk di sala 1963an de hatiye dîtin.&lt;ref&gt;Peter Benedict (1980): ''Survey Work in Southeastern Anatolia''. In: Halet Çambel; Robert J. Braidwood (ed.): ''Prehistoric Research in Southeastern Anatolia I''. Edebiyat Fakültesi Basimevi, Istanbul, pp. 151–191.&lt;/ref&gt; Arkeologê [[amerîkî]] Peter Benedict tarîxa amûrên kevirî yên ku ji gir hatine berhevkirin wekî Neolîtîka A ya berî Cervaniyê diyar kiriye{{Sfn|Schmidt|2011}} lê perçeyên jorîn ên stûnên bi şiklê T-yê wek kêlikên gorê xelet nîşan daye û bawer kiriye ku goristaneke [[Împeratoriya Bîzansê|Bîzansê]] li serî qonaxa [[pêşdîrok]]î heye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.newyorker.com/magazine/2011/12/19/the-sanctuary|title=Turkey's Ancient Sanctuary|website=The New Yorker|access-date=2017-08-26}}&lt;/ref&gt; Li ser gir ji zû ve çandinî dihate kirin, û çend nifşên niştecihan bi gelemperî ji bo paqijkirina zêviyê kevir bar kiribûn û li cihekî kom kiribûn. Dibe ku loma tebeqeyên jorîn ên gir xirab bûn. Herwiha dibe ku carinan cotkar hewl dabin ku hin stûnan bişkînin, ji ber ku bi xeletî bawer kiribûn ku ew kevirên normal in.&lt;ref name=&quot;Smithsonian2008&quot; /&gt;

Li çiriya pêşîn a 1994an,&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.penn.museum/sites/expedition/cult-as-a-driving-force-of-human-history/|title=Expedition Magazine - Penn Museum|website=www.penn.museum|access-date=2021-03-04}}&lt;/ref&gt; arkeologê alman [[Klaus Schmidt]], ê ku berê li [[Newala Çorî]] dixebitî, li cihekî din digeriya ku bikolîne. Wî lîteratura arkeolojiyê ya li ser wê herêmê nirxandiye, rastî vegotina kurt a lêkolînerên Chicagoyê ya ji sala 1963an li ser Girê Mirazan hatiye û biryar daye ku vî cihî ji nû ve vekolîne. Ji ber ku berê avahiyên bi heman rengî li Newala Çorî dîtibû, wî ihtimala ku wan kevir û stûnan berî dîrokê mane nas kiriye. Wî di sala 1995an de dest bi kolandinê kiriye û di demeke kurt de yekem stûnên mezin ên bi şiklê T-yê derxistine.&lt;ref name=&quot;Smithsonian2008&quot; /&gt; Schmidt li ser navê [[Muzeya Rihayê]] û [[Înstîtûta Arkeolojiyê ya Almanî]] heta mirina xwe (2014) kolandinan bi rê ve birine. Ji hingê ve, lêkolîna Înstîtûtê li ser gir ji hêla [[Lee Clare]] ve tê birêvebirin.&lt;ref name=&quot;Unesco1572&quot;&gt;{{Cite web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1572|title=Göbekli Tepe|last=Centre|first=UNESCO World Heritage|website=whc.unesco.org|language=en|access-date=2018-07-01}}&lt;/ref&gt; Kolandinên vê dawiyê bi qasî yên Schmidt mezin nînin, bi gelemperî li ser belgekirin û parastina cihên ku berê hatine kolandin disekinin.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.aa.com.tr/en/culture/turkey-conservation-not-excavation-focus-in-gobeklitepe/1758455|title=Turkey: Conservation, not excavation, focus in Gobeklitepe|last=Kazanci|first=Handan|date=2020-03-08}}&lt;/ref&gt;

==Avahîsazî==
[[Wêne:Göbekli Tepe surrounding area.JPG|thumb|right|upright=1|Cihê li derdora Girê Mirazan]]

Girê Mirazan şiklekî geometrîk dişopîne. Ev şikil sêgoşeyek e ku her goşeya wê wekhev in û dorpêçên A, B û D bi hev ve girê dide. Ev tê vê maneyê ku kesên ku Girê Mirazan ava kiriye, herî kêm xwedî zanîna geometriyê ya seretayî bûn. Lêgerîneke ji sala 2020an bi navê &quot;Geometrî û Plankirina Avahîsaziyê li Girê Mirazan&quot; ({{Bi-en|''Geometry and Architectural Planning at Göbekli Tepe''}}) dide pêş ku dorpêçên A, B û D hemû ji kompleksekê pêk tên û tê de hiyerarşiyek heye ku dorpêça D li herî jor e. Ev lêgerîn red dike ku her dorpêç yek bi yek hatine avakirin û bikaranîn.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Haklay|first1=Gil|last2=Gopher|first2=Avi|date=May 2020|title=Geometry and Architectural Planning at Göbekli Tepe, Turkey|url=https://www.cambridge.org/core/journals/cambridge-archaeological-journal/article/geometry-and-architectural-planning-at-gobekli-tepe-turkey/2CBAF416E33AFE6496B73710A2F42FF9|journal=Cambridge Archaeological Journal|language=en|publication-date=May 2020|volume=30|issue=2|pages=343–357|doi=10.1017/S0959774319000660|issn=0959-7743|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
[[Wêne:Gobekli Tepe 2.jpg|thumb|left|upright|Stûna 2 ji Dorpêça A (Qonax III) bi rolyefên ga, rovî û qulingê.]]

===Kanên keviran===
Platoya herêmê ji ber erozyon û [[Kana keviran|kanên keviran]] guheriye, ku ev guherîn hem di serdema Neolîtîkê hem jî serdemên klasîk de pêk hatiye. Çar coyên ku dirêjiyên wan 10 metre û berfirehiyên wan 20 santîmetre ne li başûrê platoyê hene. Ew co wek bermahiyên kanên kevnare tên şirovekirin ku qalibên çargoşeyî jê hatine birin. Ihtimal e ku têkiliya wan bi avahiyeke çargoşeyî ya ku tenê bingeha wê hatiye heta îro heye. Tê gotin ku ev avahî bermahiyên birceke nobedariyê ya [[Împeratoriya Romê|romayî]] ye, lê ew tenê texmînekê ye.{{sfn|Schmidt|2006|p=105}} Avahiyên li platoyê bi gelemperî encama derxistina keviran ji kanan e. Ew kan wek cihên derxistina kevirên gewre yên avahisaziyê hatine bikaranîn.

===Gir===
[[Wêne:Göbekli2012-20.jpg|thumb|right|upright=1|Kompleksa E]]

Li rojavaya gir, şiklekî mîna şêran hatiye dîtin. Li vî cihî parçeyên [[kevirê hestê]] û kevirê kilsî zêdetir hene. Ji ber vê yekê tê gotin ku ew der wek cureyekî kargeheke heykelan dihate şixulandin.{{sfn|Schmidt|2006|pp=109–11}} 

Herwiha platformeke ku hatiye qutkirin û bi du qulan ku van stûnan hildida û sehneyeke pehn heye. Ev platform kompleksên ji Qonaxa III teqabil dike. Navê &quot;kompleksa E&quot; lê hatiye kirin. Ji ber ku dişibin avahiyên li [[Newala Çorî]], ev kompleks carinan wek &quot;Mabeda Kevirî&quot; jî hatiye binavkirin. Zemîna wê bi dîqetî hatiye tiraşîn û pehnkirin. Li bakura rojavayê ya vî cihî qulên wek sarincan hene ku tên bawerkirin parçeyeke kompleksa E ne.{{sfn|Schmidt|2006|p=109}} 

===Qonaxa III===
[[Wêne:Göbekli Tepe Pillar.JPG|thumb|upright|Stûna bi neqşa roviyê]]

Di vê qonaxa ewil a dîroka girî de cara pêşîn dorpêçên girover tên dîtin. Tîreyên wan ji 10 metreyê heta 30 metreyan diguhere. Taybetmendiyên wan yên herî girîng ev e ku li vir kevirên kils yên bi şiklê T-yê di nava dîwarên stûr yên hindûrîn de hatine danîn. Heta niha çar avahiyên girover mîna wan ji binê axê hatine derxistin. Lêgerînên jeofizîkî diyar dikin ku 16 dorpêçên din, di her yekê de heşt stûn hene, bi temamî 200 stûn di bin axê de ne. Ev stûn ji nêzîkî 100 metre dûr hatine anîn.{{sfn|Schmidt|2000b|pp=52–3}}

Di navenda her çemberê de du stûnên ku ji yên din dirêj in rû bi rû radiwestin. Li serê çemberan banek hebû yan tinebû ne diyar e. Kursiyên kevirî yên ji bo rûniştinê hatine çêkirin di hundirê de hatine dîtin.{{sfn|Mithen|2004|p=65}} Gelek ji van stûnan bi pîktogramên neberbiçav û [[rolyef]]ên heywanan ve hatine xemilandin. Dibe ku ev [[pîktogram]] sembolên pîroz ên ji herkesî ve dihate zanîn temsîl bikin, ku pîktogramên mîna van li neqşên şikeftên Neolîtîkê yên din de jî tên dîtin. Rolyef guhandarên mîna [[şêr]], [[ga]], [[beraz]], [[rovî]], [[xezal]] û [[ker]]; [[mar]] û [[xişok]]ên din; xêzikên mîna [[tevnpîrk]] û [[çûk]] nîşan didin. Di wexta çêkirina vê avahiyê de xwezaya wê ihtimalên cuda bû, ku tê de daristanên ku van heywanan dijîn jî hebûn. Ji ber rûniştina însanan û çandiniyê ev der êdî bûye çol.&lt;ref name=&quot;Smithsonian2008&quot; /&gt; 

[[Wêne:Göbekli2012-3.jpg|thumb|left|Monolîta bi şiklên çûkan]]

Çend şiklên wekî mirovan jî li hunerê Girê Mirazan de heye. Li ser hin stûnên bi şiklê T-yê destên însanan hatine neqişandin, lê belê li gorî vekoler Schmidt ew mirovan (an jî belkî xwedawendan) temsîl dikin. Kevirên asoyî yên li jorê stûnan li gorî Schmidt milên mirovan temsîl dikin, ku tê maneya serên stûnan tinebûn.{{sfn|Schmidt|2010|pp=244, 246}} Bi çi taswîrê (xwedawend, mirov, pêşiyên wan) ev stûn hatine çêkirin nayê zanîn.

===Qonaxa II===
[[Wêne:Şanlıurfa Müzesi Neotilik Çağ totem.jpg|thumb|upright|Cureyekî [[totem]]ê, bi hin parçeyên mîna însanan. Qonaxa II, 8800–8000 b.z. – Muzeya Rihayê.]]

Afirandina dorpêçên çember ên di qonaxa III de piştre di qonaxa II de cihê xwe da çêkirina odeyên çargoşeyî yên piçûk. Avahiyên çargoşeyî li hemberî avahiyên çember valahiya heyî baştir bi kar tînin. Ew bi gelemperî bi derketina neolîtîkê re têkildar in,{{sfn|Flannery|Marcus|2012|p=128}} lê stûnên bi şiklê T-yê, taybetmendiya sereke ya dorpêçên kevnare, di vir de jî hene. Ev diyar dike ku avahiyên qonaxa II ji bo çanda wan heman fonksiyonê pêk dianî, ihtimalên wek pîrozgeh.{{sfn|Schmidt|2010|pp=239, 241}} Qonaxa II li Neolîtîka B ya berî Cervaniyê de ye. Bi riya [[metoda radyokarbonê]] dîrokên wan di navbera 8800 û 8000 {{Bz}} de hatiyê nîşankirin.{{sfn|Schmidt|2009|p=291}} Stûnên bi şiklê T-yê bi dirêjiya heta 1,5 metreyê di navenda odeyan de cih digirin.{{sfn|Schmidt|2009|p=198}}

Stûneke kevirî ya ku dişibe totemekê di 2010an de qonaxa II ya li Girê Mirazan hatiye vedîtin. Ew 1,92 metre bilind e. Di totemê de sê şikl hene, ya herî jorîn lawirek, ihtimalên hirçek, û li binê wê jî şiklekî mîna însanek. Ji ber ku peyker xesar dîtiye, şîrovekirina wê bi tevahî ne zelal e. Parçeyên totemeke din a mîna wê jî nêzîkê 20 sal berê li [[Newala Çorî]] hatibû dîtin. Di heman demê de, qonaxeke Girê Mirazan a kevntir hin peykerên têkildar ên ku heywanên li ser serê mirovan nîşan didin hene.&lt;ref&gt;[https://tepetelegrams.wordpress.com/2017/03/01/the-gobekli-tepe-totem-pole/ The Göbekli Tepe ‘Totem Pole’.] News &amp; Notes from the Göbekli Tepe Research Staff – 2017-03-01&lt;/ref&gt;

===Qonaxa I===
Qonaxa I parçeya herî jor ya girî ye. Ev qonaxa herî tenik e, ku ji tortên sist ên ji ber erozyonê çêbûye pêk tê.

Li dora destpêka hezarsala 8an {{Bz}} Girê Mirazan girîngiya xwe winda kiriye. Pêşveçûna çandinî û kedîkirina ajalan li jiyana mirovahiyê ya li herêmê rastiyên nû pêk anîne, û &quot;Bexçeyê heywanan a Serdema kevirî&quot; (gotineke Schmidt a bi taybetî li ser Qonaxa III, Dorpêça Dyê) çi girîngiya xwe ji bo civaka xwe ya kevn a [[Nêçîrvanî û komkerî|nêçîrvan û komker]] hebû winda kiriye. Lê belê, ev cih nehatiye terikandin û jibîrkirin da ku hêdî hêdî ji hêla hêmanên sirûştî ve werin hilweşandin, dewsa wê, her dorpêça gir bi zanebûnî di binê 300-500 [[wikt:metresêcar|metresêcar]] herî û keviran de hatiye binaxkirin, pê re girekî çêkirî bi piranî ji perçeyên keviran û amûrên kevirî pêk tê çêkirine. Di cihê dagirtî de gelek hestiyên heywanan û hetta yên mirovan jî hatine dîtin.{{Sfn|Schmidt|2010}}

==Girîngî==
Girê Mirazan ji hêla hinekan ve wekî vedîtineke arkeolojîk a xwedî girîngiyeke mezin tê dîtin ji ber ku ew dikare têgihiştina qonaxeke girîng a di pêşketina civaka mirovan de bi kûrahî biguherîne.{{sfn|Symmes|2010}} Hin lêkolîner bawer dikin ku avakirina Girê Mirazan dibe ku bûbe alîkar di pêşketina şaristaniya bajarî ya paşîn de, an jî, wek vekolêr Klaus Schmidt got, &quot;''Pêşî perestgeh hat, paşê bajar''.&quot;{{sfn|Schmidt|2000}}

== Girêdanên derve ==
{{Portal|Dîrok}}
{{Commonscat-b|Göbekli Tepe}}
* [https://diplo-kurdi.com/index.php/ku/node/2038 Arkeolog Cemal Özçelik &quot;Kêmasîya ku li Girê Mirazan derketîye holê bêdewletbûna kurdan e&quot;]

== Çavkanî ==
{{werger çavkanî|en|Göbekli Tepe}}
{{Çavkanî|2}}

== Bîbliyografî ==
{{Refbegin}}
* {{cite encyclopedia |ref=CITEREFBanning2002|title=Aceramic Neolithic |encyclopedia=Encyclopedia of Prehistory, Volume 8: South and Southwest Asia |year=2002 |last=Banning |authorlink=Edward B. Banning |first=Edward B. |editor-last1=Peregrine |editor-first1=Peter N. |editor-last2=Ember |editor-first2=Melvin |publisher=Kluwer Academic/Plenum Publishers |location= |id= |url= |access-date= }}
* {{cite magazine |ref=CITEREFCurry2008|last=Curry |first=Andrew |year=2008 |title=Göbekli Tepe: The World’s First Temple? |magazine=[[Smithsonian (magazine)|Smithsonian]] |volume=November 2008 |issn=0037-7333 |url=http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/gobekli-tepe.html }}
* {{cite book |ref=CITEREFFlanneryMarcus2012|last1=Flannery |first1=Kent |authorlink1=Kent Flannery |last2=Marcus |first2=Joyce |authorlink2=Joyce Marcus |date=2012 |title=The Creation of Inequality |url=https://archive.org/details/creationofinequa0000flan|location=Cambridge MA |publisher=Harvard University Press |isbn=978-0674064690 }}
* {{cite journal |ref=CITEREFGreskyHaelmClare2017|last1=Gresky |first1=Julia |last2=Haelm |first2=Juliane |last3=Clare |first3=Lee |title=Modified human crania from Göbekli Tepe provide evidence for a new form of Neolithic skull cult |journal=Science Advances |date=2017 |volume=3 |issue=6 |pages=e1700564 |doi=10.1126/sciadv.1700564 |url=https://advances.sciencemag.org/content/3/6/e1700564 |language=en |issn=2375-2548|doi-access=free }}
* {{cite book |ref=CITEREFMithen2004|last=Mithen |first=Steven |authorlink=Steven Mithen |date=2004 |title=After the Ice:A global human history, 20,000–5000 BC |url=https://archive.org/details/aftericeglobalhu00mith|location=Cambridge MA |publisher=Harvard University Press |isbn=0-67401570-3 }}
* {{cite journal |ref=CITEREFSchmidt2000|last=Schmidt |first=Klaus |year=2000 |title=Zuerst kam der Tempel, dann die Stadt.&quot; Vorläufiger Bericht zu den Grabungen am Göbekli Tepe und am Gürcütepe 1995–1999 |journal=Istanbuler Mitteilungen |issue=50 |pp=5–41 }}
* {{cite journal |ref=CITEREFSchmidt2000b |last=Schmidt |first=Klaus |date=2000b |title=Göbekli Tepe, Southeastern Turkey. A preliminary Report on the 1995–1999 Excavations |journal=Palèorient |edition=CNRS |location=Paris |issue=26.1 |pp=45–54 |issn=0153-9345 |url=http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/paleo_0153-9345_2000_num_26_1_4697 }}
* {{cite book|ref=CITEREFSchmidt2006 |last=Schmidt |first=Klaus |date=2006 |title=Sie bauten die ersten Tempel. Das rätselhafte Heiligtum der Steinzeitjäger |url=https://archive.org/details/siebautendieerst0000schm |location=München |publisher=[[C.H. Beck]] |isbn=3406535003 |language=de }}
* {{cite book|ref=CITEREFSchmidt2009 |last=Schmidt|first=Klaus |author-link=Klaus Schmidt |date=2009|chapter=Göbekli Tepe. Eine Beschreibung der wichtigsten Befunde erstellt nach den Arbeiten der Grabungsteams der Jahre 1995–2007 |editor-last=Schmidt |editor-first=Klaus |title=Erste Tempel – Frühe Siedlungen. 12000 Jahre Kunst und Kultur, Ausgrabungen und Forschungen zwischen Donau und Euphrat |location=Oldenburg |publisher=Florian Isensee |isbn=978-3899955637 |language=de }}
* {{cite journal|ref=CITEREFSchmidt2010 |last=Schmidt |first=Klaus |date=2010 |title=Göbekli Tepe – the Stone Age Sanctuaries: New results of ongoing excavations with a special focus on sculptures and high reliefs |journal=Documenta Praehistorica |issue=XXXVII |pp=239–56 |url=https://web.archive.org/web/20120131114925/http://arheologija.ff.uni-lj.si/documenta/authors37/37_21.pdf }}
* {{Cite book|ref=CITEREFSchmidt2011 |last=Schmidt |first=Klaus |year=2011 |chapter=Göbekli Tepe: A Neolithic Site in Southwestern Anatolia |editor-last1=Steadman |editor-first1=Sharon R. |editor-last2=McMahon |editor-first2=Gregory |title=The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000-323 BCE) |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0195376142 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=TY3t4y_L5SQC&amp;pg=PA917 }}
* {{cite news|ref=CITEREFSymmes2010 |last1=Symmes |first1=Patrick |title=Turkey: Archeological Dig Reshaping Human History |url=https://www.newsweek.com/turkey-archeological-dig-reshaping-human-history-75101 |work=Newsweek |date=2010 |language=en}}
* {{cite journal|ref=CITEREFWatkins2017 |last=Watkins |first=Trevor |title=From Pleistocene to Holocene: the prehistory of southwest Asia in evolutionary context |journal=History and Philosophy of the Life Sciences |date=14 August 2017 |volume=39 |issue=3 |pages=22 |doi=10.1007/s40656-017-0152-3 |url=https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs40656-017-0152-3 |language=en |issn=1742-6316|doi-access=free }}
{{Refend}}

[[Kategorî:Cihên arkeolojîk]]
[[Kategorî:Dîroka Rihayê]]
[[Kategorî:Kelepora Cîhanê li Kurdistanê]]
[[Kategorî:Şûnewarên Kurdistanê]]</text>
      <sha1>q9ku4whtn52f728s6nuq3vtl686s29q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ebu Musab El-Zarqawî</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9330</id>
    <revision>
      <id>1093323</id>
      <parentid>1060859</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T19:01:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kiro Bassem</username>
        <id>44741</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4668" xml:space="preserve">{{Bêçavkanî}}
'''Ebu Musab El-Zarqawî''' (bi [[erebî]]: '''أبو مصعب الزرقاوي''') (n7îlonê [[7 îlon]]ê [[1966]]an li à [[Zarqa]] ji [[Urdun]] dayikbû - li [[7 juin]] [[2006]]an [[Bakouba]] ji [[Irak]]ê da mir), eslê wî Urdunî ye, terorîsteke îslamist û rêberê [[Al-Qaida]] ya hêremê Irakî [[émirat djihadiste]] rojhilatê navîn nû.


Cara yekê ku li Iraqê dîyar bûyî rêberê komeleke xirabkar bû, bi navê [[Tewhîd]] û [[Cîhad]] ku paşî li domahiya sala 2004 gehîşte tora El Qaîde ya Usame Bin Ladenî. 
 
Her weku [[Usame Bin Laden]]î, Zerqawî çend şerîtên dengî belav kirin bo wergirtina piştevaniyê û ku bersîngê Amerîka û hevalbendêt wê rawestet. Ew bi tenê carekê, du heyva berî mirina xo li şirîteke vîdyoyê gotarek xwand. Hemî şerîtêt vîdyoyê ku hatibûne belav kirin bi navê komela Tewhîd û Cîhad bûn ku têda serjêkirina rehînêt bîyanî nîşa didan ku dibêjin Zerqawî bi xo ew zilam bû ku di şirîtêt vîdyoyê da kêr di destî da bû.

Kesêt wî dinîyasin dibêjin navê wî yê birastî Ahmed Fadil El Xelayla bû ku zîbizî ture dibû û ne xwendevan bû.

Berî [[şerê Iraqê]], li heyva du Sebatê sala 2003 wezîrê derve yê [[Amerîka]] [[Colin Powell]] gote Neteweyêt Yekgirtî ‘‘El Zerqawî hevkarekî Usame Bin Ladenî ye’’ ku pena biriye ber Iraqê. Hingî li dûv raportêt agahiyan, ew li Bexda bû û li dûv gotina rêzdar Powell hatibû piştrast kirin ku [[Sedam Huseyn]] peywendî digel El Qaîde hebûn ku eve jî bû eger êrîşa li ser Iraqê bi êrîşeke rewa bête jimartin.

Zerqawî û Usame Bin Laden herdu weku Erebêt Efxanî hatine nasîn ku rêbera şerkerêt bîyanî dikir li şerê bi piştevaniya Amerîka dijî hêzêt Sovyetê li Efxanistanê li domahiya salêt 1980 yan. Lê piştî şikestina hêzêt Sovyetê sala 1992 Zerqawî digel rêbazeke Îslamiya tundrê vegerîyav Urdunê. Heft sale li Urdunê di zindanêde bû, bi tawana plangêranê bo ladana melîk û damezirandina Xilafeteka Îslamî. Piştî lêxoşbûneke giştî sala 1999 hate berdan, paşî ji welatî revî. Urdunê bêy amade bûna wî hukmê mirinê li ser dana bi tawana nexşekêşana hêrîşan li ser gerîdêt Amerîkî û Îsraîlî.

Agahîyêt rojava ragehand ku Zerqawî hingî çûbû Ewropa. Paşî hêzêt parastina Almanî şaneke milîtan dît ku gotibû Zerqawî rêberê wê ye. Piştî hingî ser û guhêt wî careka dî li Efxanistanê dîyar bûn. Wa bawer tête kirin ku wî li wêrê kampeka hîn û fêrkirinê li rojava Herat danabû, nêzîkî tixubê Îranê. Xwînkarêt wî li wê kampê bibûne şarezayêt çêkirin û bikarînana gazê jehrîn.

Wa bawer tête kirin li wî demî bû ku Zerqawî careka dî xwe nîzîkî [[Elqaîde]] kir. Piştî hêrîşêt [[Êrîşên 11ê Îlonê]] sala 2001û dagirkirina Efxanistanê ji alî Amerîka ve, dibêjin Zerqawî çûbû Iraqê, piştî Amerîka bi muşekan danaye bingehê wî li Efxanistanê. Karbidestêt Amerîkî dibêjin bi fermana El Qaîde ew çûye Iraqê û peywendî girêdan digel komela Ensar El Îslam ku komela îslamîyêt Kurd bû li bakûrê Iraqê. 

Heyva 10 sala 2002 hatibû binaskar kirin bo kuştina karbidestê harîkariya yê Amerîkî [[Laurence Folly]] li [[Emman]]. Herwisa hate tawanbar kirin bo êrîşa yekê ya mezin ya xirabkaran ku Iraq têk hejand, piştî Amerîka Iraq dagir kirî da Sedam ji ser desthilatê bête xwarê. Li wê êrîşê lorîyek hate peqandin ku 23 kes ji karwanên nunerên Neteweyên Yekgirtî [[Sergio Vieira]] de Mello li 19ê heyva 8 sala 2003 hatine kuştin. Deh roja piştî hingî li peqîna Necef mellayekî mezinî Şîa pitir ji 85 kesêt dî hatine kuştin û 2ê heyva sê Adarê sala 2004ê li rêûresmêt aşûrayê hêrîş li ser mizgeftê Şîa hate kirin û 181 kes kuştin. 11ê heyva 5 Gulanê sala 2004ê [[Nick Berg]] hate serjêkirin ku yekbû ji bikêmîve neh rehînêt bîyanî ku sala 2004 hatine kuştin û 14ê heyva 9 îlona sala 2004ê peqîna otomobîlekê ku polîsêt nû li Bexda kiribû armanc ku 47 kes kuştin û 19ê heyva 12 sala 2004ê peqîna otomobîlan li Necef û Kerbela ku 60 kes kuştin. Û 19ê heyva 8 Tebaxa sala 2005ê hêrîşa muşekan ji Urdunê li ser Îsraêlê û hêza deryayî ya Amerîkî û 9ê heyva 11 sala 2005ê çend hêrîş li ser otelên Emman hatine kirin ku 60 kes kuştin. 

Îdî bi gotina rêbereke mezinê Îslamî Hedîfa Ezzam hindek piştevanên Zerqawî ji taktîkêt wî razî nebûn, lê herweku jîyana Zerqawî waye dîyar e ku pêzanînên dirust li ser wî tarî, xul û nedîyarin.

[[Kategorî:Kujer]]</text>
      <sha1>3dunrn88v5jbzvaijdd70zukps8b4gn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093324</id>
      <parentid>1093323</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T19:01:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kiro Bassem</username>
        <id>44741</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4667" xml:space="preserve">{{Bêçavkanî}}
'''Ebu Musab El-Zarqawî''' (bi [[erebî]]: '''أبو مصعب الزرقاوي''') (n7îlonê [[7 îlon]]ê [[1966]]an li à [[Zarqa]] ji [[Urdun]] dayikbû - li [[7 juin]] [[2006]]an [[Bakouba]] ji [[Irak]]ê da mir), eslê wî Urdunî ye, terorîsteke îslamist û rêberê [[Al-Qaida]] ya hêremê Irakî [[émirat djihadiste]] rojhilatê navîn nû.

Cara yekê ku li Iraqê dîyar bûyî rêberê komeleke xirabkar bû, bi navê [[Tewhîd]] û [[Cîhad]] ku paşî li domahiya sala 2004 gehîşte tora El Qaîde ya Usame Bin Ladenî. 
 
Her weku [[Usame Bin Laden]]î, Zerqawî çend şerîtên dengî belav kirin bo wergirtina piştevaniyê û ku bersîngê Amerîka û hevalbendêt wê rawestet. Ew bi tenê carekê, du heyva berî mirina xo li şirîteke vîdyoyê gotarek xwand. Hemî şerîtêt vîdyoyê ku hatibûne belav kirin bi navê komela Tewhîd û Cîhad bûn ku têda serjêkirina rehînêt bîyanî nîşa didan ku dibêjin Zerqawî bi xo ew zilam bû ku di şirîtêt vîdyoyê da kêr di destî da bû.

Kesêt wî dinîyasin dibêjin navê wî yê birastî Ahmed Fadil El Xelayla bû ku zîbizî ture dibû û ne xwendevan bû.

Berî [[şerê Iraqê]], li heyva du Sebatê sala 2003 wezîrê derve yê [[Amerîka]] [[Colin Powell]] gote Neteweyêt Yekgirtî ‘‘El Zerqawî hevkarekî Usame Bin Ladenî ye’’ ku pena biriye ber Iraqê. Hingî li dûv raportêt agahiyan, ew li Bexda bû û li dûv gotina rêzdar Powell hatibû piştrast kirin ku [[Sedam Huseyn]] peywendî digel El Qaîde hebûn ku eve jî bû eger êrîşa li ser Iraqê bi êrîşeke rewa bête jimartin.

Zerqawî û Usame Bin Laden herdu weku Erebêt Efxanî hatine nasîn ku rêbera şerkerêt bîyanî dikir li şerê bi piştevaniya Amerîka dijî hêzêt Sovyetê li Efxanistanê li domahiya salêt 1980 yan. Lê piştî şikestina hêzêt Sovyetê sala 1992 Zerqawî digel rêbazeke Îslamiya tundrê vegerîyav Urdunê. Heft sale li Urdunê di zindanêde bû, bi tawana plangêranê bo ladana melîk û damezirandina Xilafeteka Îslamî. Piştî lêxoşbûneke giştî sala 1999 hate berdan, paşî ji welatî revî. Urdunê bêy amade bûna wî hukmê mirinê li ser dana bi tawana nexşekêşana hêrîşan li ser gerîdêt Amerîkî û Îsraîlî.

Agahîyêt rojava ragehand ku Zerqawî hingî çûbû Ewropa. Paşî hêzêt parastina Almanî şaneke milîtan dît ku gotibû Zerqawî rêberê wê ye. Piştî hingî ser û guhêt wî careka dî li Efxanistanê dîyar bûn. Wa bawer tête kirin ku wî li wêrê kampeka hîn û fêrkirinê li rojava Herat danabû, nêzîkî tixubê Îranê. Xwînkarêt wî li wê kampê bibûne şarezayêt çêkirin û bikarînana gazê jehrîn.

Wa bawer tête kirin li wî demî bû ku Zerqawî careka dî xwe nîzîkî [[Elqaîde]] kir. Piştî hêrîşêt [[Êrîşên 11ê Îlonê]] sala 2001û dagirkirina Efxanistanê ji alî Amerîka ve, dibêjin Zerqawî çûbû Iraqê, piştî Amerîka bi muşekan danaye bingehê wî li Efxanistanê. Karbidestêt Amerîkî dibêjin bi fermana El Qaîde ew çûye Iraqê û peywendî girêdan digel komela Ensar El Îslam ku komela îslamîyêt Kurd bû li bakûrê Iraqê. 

Heyva 10 sala 2002 hatibû binaskar kirin bo kuştina karbidestê harîkariya yê Amerîkî [[Laurence Folly]] li [[Emman]]. Herwisa hate tawanbar kirin bo êrîşa yekê ya mezin ya xirabkaran ku Iraq têk hejand, piştî Amerîka Iraq dagir kirî da Sedam ji ser desthilatê bête xwarê. Li wê êrîşê lorîyek hate peqandin ku 23 kes ji karwanên nunerên Neteweyên Yekgirtî [[Sergio Vieira]] de Mello li 19ê heyva 8 sala 2003 hatine kuştin. Deh roja piştî hingî li peqîna Necef mellayekî mezinî Şîa pitir ji 85 kesêt dî hatine kuştin û 2ê heyva sê Adarê sala 2004ê li rêûresmêt aşûrayê hêrîş li ser mizgeftê Şîa hate kirin û 181 kes kuştin. 11ê heyva 5 Gulanê sala 2004ê [[Nick Berg]] hate serjêkirin ku yekbû ji bikêmîve neh rehînêt bîyanî ku sala 2004 hatine kuştin û 14ê heyva 9 îlona sala 2004ê peqîna otomobîlekê ku polîsêt nû li Bexda kiribû armanc ku 47 kes kuştin û 19ê heyva 12 sala 2004ê peqîna otomobîlan li Necef û Kerbela ku 60 kes kuştin. Û 19ê heyva 8 Tebaxa sala 2005ê hêrîşa muşekan ji Urdunê li ser Îsraêlê û hêza deryayî ya Amerîkî û 9ê heyva 11 sala 2005ê çend hêrîş li ser otelên Emman hatine kirin ku 60 kes kuştin. 

Îdî bi gotina rêbereke mezinê Îslamî Hedîfa Ezzam hindek piştevanên Zerqawî ji taktîkêt wî razî nebûn, lê herweku jîyana Zerqawî waye dîyar e ku pêzanînên dirust li ser wî tarî, xul û nedîyarin.

[[Kategorî:Kujer]]</text>
      <sha1>pemswnvkn41tonv9ebt04cy7wkkkpu4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Zimanê baskî</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20930</id>
    <revision>
      <id>1093293</id>
      <parentid>1093231</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T13:35:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bikarhêner</username>
        <id>22655</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2583" xml:space="preserve">{{Infobox ziman
 | nav            = Baskî
 | navê xwemalî   = Euskara
 | renga malbat   = zimanê îzolekirî
 | dewlet         = [[Spanya]]&lt;br /&gt; [[Fransa]]
 | herêm          = [[Welatê Baskî]]
 | nexşe          = 
 | firehiya nexşe = 
 | binnexşe       = 
 | zimanê zikmakî = 715.000 (2012)
 | malbat1        = [[Zimanê îzolekirî]]
 | malbat2        = 
 | malbat3        = 
 | malbat4        = 
 | malbat5        = 
 | malbat6        = 
 | netewe         = {{flagicon image|Flag of the Basque Country.svg}} [[Herêma Otonom a Baskî]] &lt;br&gt; {{flagicon image|Bandera de Navarra.svg}} [[Navarra]]
 | kêmnetewe      = 
 | ajans          = [[Euskaltzaindia]]
 | iso1           = eu
 | iso2b          = baq
 | iso2t          = eus
 | iso3           = eus
 | agahdarî  = 
}}
'''Baskî''' (bi baskî ''euskara''), zimanê zêdeyî milyon mirovan e, li navçeyeke di navbera Spanya û Fransayê de ya bi navê [[Welatê Baskî]] (Euskal Herria), anku li herêma xweser a [[Baskî]] (Bizkaia, Gipuzkoa, Araba) û ya [[Navarra]] (Navarra-Nafarroa) li [[Spanya]]yê û herêmên (Labourd-Lapurdi, Soule-Zuberoa, Basse-Navarre - Behe-Nafarroa) li [[Fransa]]yê. 

== Zaravayên baskî ==
Zimanê baskî ji şeş zaravayan pêk tê

* Zaravayê '''Bizkaiayê''' (Bizkaiera)
* Zaravayê '''Gipuzkoayê''' (Gipuzkera)
* Zaravayê '''Jêr-Nafarroayê''' (Behe-nafarrera)
* Zaravayê '''Nafarro-Lapurdiyê''' (Nafar-lapurtera)
* Zaravayê '''Rojhilatê Nafarroayê''' (Ekialdeko Nafarrera)
* Zaravayê '''Zuberoyê''' (Zuberera)

Zimanê baskî yê yekgirtî '''Euskara Batua''' ye û wekî kurdî zimanekî [[ergatîv]] e.

== Ferhengoka baskî û kurmancî ==

{| width=&quot;250&quot; class=&quot;wikitable&quot;
|-
! baskî !! [[kurdî]] !! [[fransî]]
|-
| more || mor || violet
|-
| bizi || bijî || vivant
|-
| bargo || borre || cochon
|-
| zerri || beraz || cochon
|-
| kiz/kis || kes/kesek || homme
|-
| eme || mê || femme
|-
| haur || hûrik || enfant
|-
| alaba || abla (soeur) || fille
|-
| bai || ba/balê || oui
|-
| gar || agir/gûrî || feu
|-
| su || pêsûs || feu
|-
| negar/nigar || girîn || pleurer
|-
| aran || haran || vallée
|-
| ibar || robar || rivière
|-
| madari/udare || darhirmî || poire
|-
| garai || gir || grand
|-
| egin || kirin || faire
|-
| lo egin || lolî kirin || dormir
|-
| hiru || hirê || trois/3
|}

== Girêdanên derve ==
{{InterWiki|code=eu|baskî}}
{{Commonscat-b|Basque language}}
* [http://www.euskaltzaindia.org/ Euskaltzaindia]
* [http://www.kondaira.net/eng/Euskara.html Dîroka zimanê baskî]

[[Kategorî:Ziman]]
[[Kategorî:Welatê Baskî]]</text>
      <sha1>33y8pl89bwlerk9w3to3c47qw21hvsd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Serhildana Dêrsimê</title>
    <ns>0</ns>
    <id>32310</id>
    <revision>
      <id>1093299</id>
      <parentid>1088552</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T14:38:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3125" xml:space="preserve">{{Wergerîne|de|bijartî=1}}{{kêm}}
[[Wêne:Turkish soldiers and local people of Dersim region.jpg|thumb|Leşkerên tirk û gelê Dêrsimê (1938)]]
[[Wêne:Seyid Riza with his sons.jpg|thumb|Seyîd Riza (merivê rîspî yê rûniştî), serokê serhildana Dêrsimê]]
[[Wêne:Breguet 19 Sabiha.jpg|thumb|Sabiha Gökçen ya ku yekemîn balafirajoya jin a artêşa tirk bû li komkujiya Dêrsimê xelkê sivîl ê Dêrsimê bombebaran dikir]]

'''Serhildana Dêrsimê''' û '''Terteleyê Dêrsimê'''&lt;ref&gt;{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.kurdishinstitute.be/kurdi/pirtukxane/1883.html |accessdate=2011-11-30 |archive-date=2011-08-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110824002205/http://www.kurdishinstitute.be/kurdi/pirtukxane/1883.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; an jî '''Komkujiya Dêrsimê''' di navbera salên 1937 û [[1938]]'an de li herêma [[Dêrsim]]ê çêbû. Bi kurdiya dimilî '''Terteleyê Dêrsimî'''.

== Serhildana sala 1937'an ==
Serokê serhildana Dêrsimê [[Seyid Riza]] bû. [[Ataturk]] û eskerên wî hatin Dêrsimê, ji ber ku Dêrsim dixwast serxwebûn. Û vê tişt Tirkiye qet nedixwast. Wan got: &quot;Li welatekê her bajar peywend e û ev çi ye? Dêrsim bê benda ye, Dêrsim ne tirk in. Li Tirkiye her kes tirk e. Û Dêrsim jî bajarê Tirkiye û lewma em ê ceng kin.&quot;

Seyid Riza hema fêm kir ko fikrê Atatirk ne aşitî ye, lê ceng e. Piştî ko Seyid Riza dîsa hate Dêrsimê, wî got: &quot;Her kes kî çeka xwe heye, bigire û ji bo ceng amade be!&quot; Ji hindik roj dû re esas Atatirk û artêşa xwe hat.

== Şikestina serhildana Seyîd Riza ==
{{...}}

== Komkujiya piştî serhildanê (1938) ==
Li gorî çavkaniyan di serhildana Dêrsimê li dor 13.160&lt;ref&gt;Radikal, ''[http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetay&amp;ArticleID=965187&amp;Date=19.11.2009&amp;CategoryID=77 Resmi raporlarda Dersim katliamı: 13 bin kişi öldürüldü]'', 2009&lt;/ref&gt;- 40.000&lt;ref&gt;Sabri Cigerli, ''LES KURDES ET LEUR HISTOIRE'', L'Harmattan, 1999, s.123, ISBN 2-7384-7662-7&lt;/ref&gt; mirov mirî bûn. Dibêjin, ji ewqas kuştin ava [[Çemê Mizûr|Çemê Mizurê]] sor bûye{{Çavk}}.

Serhildana Dêrsimê yek ji mezintirîn serhildanên Kurdistanê ya sedsala 20î bû.

== Mijarên têkildar ==
* [[Dîroka Kurdistanê]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Dersim rebellion}}
* {{tr}} ''yeniozgurpolitika.net'': [http://yeniozgurpolitika.net/dersimde-nazi-gazi/ ''Dersim’de Nazi gazı''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190510210435/http://yeniozgurpolitika.net/dersimde-nazi-gazi/ |date=2019-05-10 }} (10/05/2019)
* {{tr}} ''odatv'': [https://odatv.com/iste-komunistlerin-dersim-raporu-2211141200.html ''8 Temmuz 1937 tarihinde kaleme alınan Komünistlerin hazırladığı Dersim raporunun tam metni''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190525180812/https://odatv.com/iste-komunistlerin-dersim-raporu-2211141200.html |date=2019-05-25 }}

[[Kategorî:Dêrsim]]
[[Kategorî:Serhildanên kurdan]]
[[Kategorî:Dîroka Kurdistanê]]
[[Kategorî:Dîroka Tirkiyeyê]]
[[Kategorî:Komkujiyên li dijî sivîlan]]</text>
      <sha1>porpbgiavske67gcrb9sd9mfgj8knal</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Edward Duyker</title>
    <ns>0</ns>
    <id>40724</id>
    <revision>
      <id>1093398</id>
      <parentid>1044065</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T11:49:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>61.68.173.156</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Xelatên wergirtî */ Médaille de l'Académie de Marine</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7622" xml:space="preserve">{{Agahîdank jînenîgarî (Wîkîdane)
| wêne               = Edward Duyker 14 Jan 2014.jpg
| roja_jidayikbûnê   = {{Jidayikbûn|21|3|1955|temen=erê}}
| hevwelatî          = [[Awistralyayî]]
}}

'''Edward Duyker''' ( jdb. [[21ê adarê|21ê adara]] [[1955]]an de li [[Melbourne]]ya [[Awistralya]]yê )  [[dîroknas]] û [[nivîskar]] [[Awistralya|awistralyayî]] ye ku di dema vedîtina Awistralya de rola deryavanên fransî û holendî mijar dike.

== Berhem ==
*(ed.) ''Mauritian Heritage: An Anthology of the Lionnet, Commins and Related Families'',  Australian Mauritian Research Group, Ferntree Gully, 1986, pp. 368, ISBN 0-9590883-2-6.

*''Tribal Guerrillas: The Santals of West Bengal and the Naxalite Movement'', Oxford University Press, New Delhi, 1987, pp. 201, SBN 19 561938 2.

*''The Dutch in Australia'', AE Press, Melbourne, 1987, pp. 181, ISBN 0-86787-215-2.

*(''legell'' Maryse Duyker) ''Beyond the Dunes: A Dutch-Australian Story'', Privately Published, Sylvania, 1987, pp. 41, ISBN 0 731600584.

*''Of the Star and the Key: Mauritius, Mauritians and Australia'', Australian Mauritian Research Group, Sylvania, 1988, pp. 129, ISBN 09590883 4 2.

*(''legell''  Coralie Younger) ''Molly and the Rajah: Race, Romance and the Raj'', Australian Mauritian Press, Sylvania, 1991, pp. xii, 130, ISBN 0-646-03679-3

*''The Discovery of Tasmania: Journal Extracts from the Expeditions of Abel Janszoon Tasman and Marc-Joseph Marion Dufresne 1642 &amp; 1772'', St David's Park Publishing/Tasmanian Government Printing Office, Hobart, 1992, pp. 106, ISBN 0-7246-2241-1.

*''A French Trading Expedition to the Orient: The Voyage of the Montaran 1753—1756'', Stockholm University Center for Pacific Asia Studies Working Paper, No.30, August 1992, pp. 20.

*''New Voices in the Southland: Multiculturalism, Ethno-history and Asian Studies in Australia'', Stockholm University Center for Pacific Asia Studies Working Paper No.31, September 1992, pp. 15.

*(''legell'' Hendrik Kolenberg ) ''The Second Landing: Dutch Migrant Artists in Australia'', Erasmus Foundation, Melbourne, 1993, pp. 56, ISBN 0646 135937.

*''An Officer of the Blue: Marc-Joseph Marion Dufresne 1724—1772, South Sea Explorer'', Miegunyah/Melbourne University Press, Melbourne, 1994, pp. 229, ISBN 0-522-84565-7.

*(''legell'' Barry York) ''Exclusions and Admissions: The Dutch in Australia 1902-1946'', Studies in Australian Ethnic History, No. 7, Centre for Immigration and Multicultural Studies, Research School of Social Sciences, Australian National University, Canberra, 1994, pp.&amp;nbsp;11, ISBN 07315 1913 2/ISSN 1039-3188.

*(''legell'' Per Tingbrand, ed. &amp; trans) ''Daniel Solander: Collected Correspondence 1753—1782'', Miegunyah/Melbourne University Press, Melbourne, 1995, pp. 466, ISBN 0-522-84636-X [Scandinavian University Press, Oslo, 1995 ISBN 82-00-22454-6]

*''A Woman on the Goldfields: Recollections of Emily Skinner 1854—1878'', Melbourne University Press, Melbourne, 1995, pp. 129, ISBN 0-522-84652-1.

*''Nature's Argonaut: Daniel Solander 1733—1782, Naturalist and Voyager with Cook and Banks'', Miegunyah/Melbourne University Press, Melbourne, 1998 (reprinted 1999), pp. 380, ISBN 0 522 84753

*''Mirror of the Australian Navigation by Jacob Le Maire: A Facsimile of the ‘Spieghel der Australische Navigatie . . .’ Being an Account of the Voyage of Jacob Le Maire and Willem Schouten 1615-1616 published in Amsterdam in 1622'', Hordern House for the Australian National Maritime Museum, Sydney, 1999, pp. 202, ISBN 1-875567-25-9.

*(''legell''  Maryse Duyker, ed. &amp; trans) ''Bruny d’Entrecasteaux: Voyage to Australia and the Pacific 1791—1793'', Miegunyah/Melbourne University Press, Melbourne, 2001, pp. xliii, pp. 392, ISBN 0-522-84932-6 [paperback edition, March 2006, ISBN 0-522-85232-7]

*''Citizen Labillardière: A Naturalist’s Life in Revolution and Exploration (1755—1834)'', Miegunyah/Melbourne University Press, Melbourne, 2003, ISBN 0-522-85010-3, Paperback reprint, 2004, ISBN 0-522-85160-6, pp. 383

*‘A French Garden in Tasmania: The Legacy of Félix Delahaye (1767—1829)’, in Glynnis M. Cropp, Noel R. Watts, Roger D. J. Collins and K. R. Howe (eds.) ''Pacific Journeys: Essays in Honour of John Dunmore'', Victoria University Press, Wellington, 2005, pp. 21—35.

*‘Isle de France and Baudin’s Precursors in Australian Waters’, in Rivière, M. S. &amp; Issur, K. R. (ed.) ''Baudin–Flinders dans l’Océan Indien: Voyages, découvertes, rencontre: Travels, Discoveries, Encounter: Actes du colloque international organisé par l’Université de Maurice, octobre 2003'', L’Harmattan, Paris, 2006, pp. 137–155.

*''François Péron: An Impetuous Life: Naturalist and Voyager'', Miegunyah/MUP, Melb., 2006, pp. 349, ISBN 978-0522-85260-8.

*''A Dictionary of Sea Quotations: From Ancient Egypt to the Present'', Miegunyah/Melbourne University Press, Melbourne, 2007, pp. 439,  ISBN 0-522-85371-4.

*''Marc-Joseph Marion Dufresne, un marin malouin à la découvertes des mers australes'', Les Portes du Large, Rennes, 2010, pp. 352, ISBN 978-2-914612-14-2.

*''Père Receveur: Franciscan, Scientist and Voyager with Lapérouse'', Dharawal Publications, Engadine (NSW), 2011, pp. 41, ISBN 978-0-9870727-0-2.

*''Dumont d’Urville: Explorer and Polymath'', Otago University Press, Dunedin, 2014, pp. 671, ISBN 978 1 877578 70 0, University of Hawai’i Press, Honolulu, 2014, ISBN 9780824851392.

*''Dumont d’Urville: L'homme et la mer'', traduction, revision et adaption par Maryse Duyker, Anne Kehrig et Edward Duyker, Éditions CTHS [Comité des Travaux historiques et scientifiques], Paris, 2021, pp.&amp;nbsp;600, {{ISBN|2735509338}}.

== Xelatên wergirtî ==
* New South Wales Premier’s General History Prize, 2004 ( ''Citizen Labillardière'').
* Frank Broeze Maritime History Prize, 2007 (''François Péron'').
* Médaille de l'Académie de Marine, 2022 (''Dumont d'Urville'').&lt;ref&gt;https://www.academiedemarine.com/prixplus.php?num=4&lt;/ref&gt;

== Çavkanî==
* [http://www.humanities.org.au/Fellows/NewFellows2007.htm Australian Academy of the Humanities) 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110807182139/http://www.humanities.org.au/Fellows/NewFellows2007.htm |date=2011-08-07 }}
* [http://nla.gov.au/nla.ms-ms9061 Duyker Papers, National Library of Australia (MS 9061)]
*[http://catalogue.bnf.fr/servlet/biblio?idNoeud=1&amp;ID=39093569&amp;SN1=0&amp;SN2=0&amp;host=catalogue Tribal Guerrillas]
*[http://catalogue.bnf.fr/servlet/biblio?idNoeud=1&amp;ID=42236009&amp;SN1=0&amp;SN2=0&amp;host=catalogue Marc-Joseph Marion Dufresne]
* [http://catalogue.bnf.fr/servlet/biblio?idNoeud=1&amp;ID=41132434&amp;SN1=0&amp;SN2=0&amp;host=catalogue A Dictionary of Sea Quotations]
* [http://catalogue.bnf.fr/servlet/biblio?idNoeud=1&amp;ID=40986130&amp;SN1=0&amp;SN2=0&amp;host=catalogue François Péron]
* [http://catalogue.bnf.fr/servlet/biblio?idNoeud=1&amp;ID=38973993&amp;SN1=0&amp;SN2=0&amp;host=catalogue Labillardière]
* [http://catalogue.bnf.fr/servlet/biblio?idNoeud=1&amp;ID=38955466&amp;SN1=0&amp;SN2=0&amp;host=catalogue Nature's Argonaut]
* [http://catalogue.bnf.fr/servlet/biblio?idNoeud=1&amp;ID=38975556&amp;SN1=0&amp;SN2=0&amp;host=catalogue Daniel Solander]
* [http://catalogue.mup.com.au/978-0-522-84932-5.html Bruny d'Entrecasteaux] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080829072931/http://catalogue.mup.com.au/978-0-522-84932-5.html |date=2008-08-29 }}
*[http://catalogue.bnf.fr/servlet/biblio?idNoeud=1&amp;ID=40601337&amp;SN1=0&amp;SN2=0&amp;host=catalogue Discovery of Tasmania]
*[http://catalogue.bnf.fr/servlet/biblio?idNoeud=1&amp;ID=42570516&amp;SN1=0&amp;SN2=0&amp;host=catalogue Père Receveur]


{{kurt}}

[[Kategorî:Nivîskar]]
[[Kategorî:Awistralî]]</text>
      <sha1>hodhgpz1sxgikfh8tifykz63lh1q4h0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Şablon:Navçeyên Rihayê</title>
    <ns>10</ns>
    <id>41389</id>
    <revision>
      <id>1093358</id>
      <parentid>721260</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T02:41:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="769" xml:space="preserve">{{Navbox
|name       = Navçeyên Rihayê
|title      = [[Riha (parêzgeh)|Navçeyên Rihayê]]
|titleclass = 
|state      = autocollapse
|image      = [[Wêne: ŞanlıurfaKurd.png|85px]]
|below      = 

|group1     = &amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;Navçe&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;
|list1      = [[Bêrecûk]] • [[Curnê Reş]] • [[Hewag]] • [[Herran]] • [[Kaniya Xezalan]] • [[Serê Kaniyê, Riha|Serê Kaniyê]] • [[Sêwereg]] • [[Sirûc]] • [[Wêranşar, Riha|Wêranşar]] • [[Xelfetî]]

|group2     = [[Riha|Navçeyên Bajarê Mezin]]
|list2      = [[Eyûbî, Riha|Eyûbî]] • [[Qerekoprî]] (Pira Reş) • [[Xelilî]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Kategorî:Navçeyên Rihayê| ]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ob01aaxj270nbwpaucumw9hloivscmp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Komkujiya Zîlanê 1930</title>
    <ns>0</ns>
    <id>48765</id>
    <revision>
      <id>1093298</id>
      <parentid>1006880</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T14:37:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4623" xml:space="preserve">[[Wêne:Zilanmassacre.jpg|250px|thumb|Sernivîsa rojnameya [[Cumhuriyet|Cumhuriyetê]], [[13'ê tîrmehê]] [[1930]]. Dinivîsîne: ''Qirrkirin destpêkir, xelkê geliyê Zîlanê bi giştî hatin qirrkirin.]]

'''Komkujiya Zîlanê''', '''komkujiya Geliyê Zîlanê''', '''terteleya Zîlanê''' komkujiyeke pirr mezin e ku ji aliyê [[Tirkiye]]yê ve li dijî [[kurd]]an hatiye kirin. 

Navê xwe ji qirrkirinên komî yên li [[Geliyê Zîlan]]ê hatine kirin digire, lê komkujî ne tenê li vê geliyê, li seranser parêzgeha [[Agirî]] û parêzgehên devedorê hatiye kirin. Bi giştî [[Bakurê Kurdistanê]] ji vê komkujiyê ziyan dîtiye. 

Gorî çavkaniyên rojavayî di navbera 15-55 hezar kurd di vê komkujiyê de hatine qirrkirin. Çavkaniyên tirkan 20 hezar dinivîsînin. Geliyê Zîlanê li axa parêzgeha [[Wan]]ê dikeve û nêzîkê [[Erdîş]]ê ye. 

Çavkaniyên tirkan dibêjin komkujî di 12 û [[13'ê tîrmehê]] [[1930]]'yê de bûye. Lê di rastiyê de komkujî ji pûşpera sala 1930 destpê dike heya kewçêra 1930'yê didome. Qirrkirinên herî mezin û hovanê di 13'ê tîrmehê 1930'yê de li Geliyê Zîlanê pêk tên. Lewra dema behsa vê terteleyê tê kirin, Geliyê Zîlanê û 13'ê tîrmehê tê bîra mirov. Bi kurtî ev roj û ev cih bûye sîmbola vê komkujiyê.

== Agahiya berfireh ==
 
Li gorî belgeyên Serfermandariya Giştî van agahiyan dide; di 25’ê tîrmeha 1930an de koma ku serî li ber dewletê hilda ji hêla mufrezeya Dervîş Beg ve ser wan girtiye û yên reviyane jî îmha kirine. Nêzî 200 sewalên ku girtine jî dane komisyona li Erdîşê. 29’ê tîrmehê de mufrezeya Dervîş Beg ku bi karê paqijkirina mirovan a li herêma Zîlanê ve mijûl dibe, bi meleyê gundê Pabuşkînê ku serekê serhildana Zîlanê bû, 4 kesê din piştî girtin ew kuştine. Her wiha 9 tiving û 700 sewal jî kom kirine. Di 2’ê tebaxê de mufrezeya Dervîş Beg li herêmên Pira Beranê, Gurgur Baba, Çiyayê Partaç ê kesên ku di taht û zinaran de xwe veşartibûn Heso û kesên ku nasnameya wan nediyar kuştî bi dest xistine. Jinên wan jî civandine û berdane wan gundan. 17 Kurd girtine û gundê Karamelîk ku alîkariya wan kiriye mirov kuştine û gund jî şewitandine.
 
Dawiya paqijkirina herêma Zîlan nehatiye. Mufrezeya Dervîş Beg di 10ê tebaxê de Hiseynê Kor, Tahir, Kasim, Hemze, Yusuf, Sultan a li Zozana Paniyê bûne girtine, gundên Şereflî û Maral ku ew veşartine şewitandiye û 30 çek bi dest xistine.
 
Geliyê Zîlan ji du milan pêk tê; Geliyê Zîlan û Geliyê Hacîderê. Gundên Geliyê Zîlan ev in; Komir, Zorava, Kaşesor, Eqis, Bazengê, Xarxus, Îlanî, Hacikaş, Çakirbey, Hesenabdal, Qerekîlîs e. Gundiyên van gundan kom bi kom girtine, ew bi werîsan girêdane û bi çekên giran gulebaran kirine û kuştine. Yên li vir hatine kuştin piranî ji eşîrên Bekirî û Hemoyî ne. Geliyê Haciderê jî ji gundên wekî Bonizlî, Konduk, Sicalî, Ardoxan, Mixarê, Soqitlî, Kerx pêk tên. Piraniya wan jî ji eşîra Haciderê bûn. Zarok, ciwan, pîr, jin cudayî nexistiye navbera wan ew qir kirine. Hemû gund şewitandin. Yên di Geliyê Zîlan de hatine qetilkirin, li gorî çapemeniya wê demê 15 hezar bûn, lê li gorî hin çavkaniyan 47 hezar kes in. Li gorî Mela Heyder Varli hejmara kesên hatine qetilkirin 15 hezar û 170’ê ye. Di rojnameya Cumhuriyetê ya di roja 16’ê tîrmehê 1930an de bi sernavê ‘Yên hatine îmhakirin’ dabû wiha gotiye: “Gund û gundiyên ku alîkariya eşqiyayan kirine bi temamî hatine şewitandin û gundî jî hinek hatine îmhakirin û hinek jî sewqî Erdîşê kirine. Di Tevgera Zîlan de hejmara eşqiyayên(mebesta wan ji Kurdên Kurdeperw in) hatine îmhakirin ji 15 hezarî zêdetir e.”

== Mijarên têkildar ==
* [[Geliyê Zîlan]]
* [[Serhildanên Agiriyê]]
* [[Dîroka Kurdistanê]]

== Girêdan ==
* [http://www.taraf.com.tr/ayse-hur/makale-bu-kacinci-isyan-bu-kacinci-harekat.htm Bu kaçıncı isyan, bu kaçıncı harekât?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120918174801/http://www.taraf.com.tr/ayse-hur/makale-bu-kacinci-isyan-bu-kacinci-harekat.htm |date=2012-09-18 }} − Nivîsarek ji [[Ayşe Hür]] di rojnameya [[Taraf]]ê de, 23'ê kanûna pêşîn 2007 (bi tirkî)


{{Bûyerên komkujiyê û êrîşên ser gelê kurd (sedsalên 20 û 21'ê)}}

[[Kategorî:Serhildanên Agiriyê]]
[[Kategorî:Komkujî]]
[[Kategorî:Komkujî li Kurdistanê]]
[[Kategorî:Dîroka Bakurê Kurdistanê]]
[[Kategorî:1930]]
[[Kategorî:Komkujiyên li dijî sivîlan]]
[[Kategorî:Komkujiyên li dijî kurdan]]</text>
      <sha1>k30zkx4utxzn5imwafiz6b8iq2jxk7z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Komkujiya Kortekê 2011</title>
    <ns>0</ns>
    <id>49477</id>
    <revision>
      <id>1093296</id>
      <parentid>1088410</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T14:35:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Çavkanî */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2613" xml:space="preserve">Kortek, herêmeke ku li [[Başûrê Kurdistanê]] li herêma [[Qendîl]]ê dimênê ye. Balafirên artêşa tirk di [[21'ê tebaxê]] de devera [[Kortek]] a di navbera Qendîl û [[Ranya]]yê de bombebaran kir, di encamê de 4 jê zarok, jinek ducanî û bi giştî 7 kesên sivîl jiyana xwe ji dest dan.&lt;ref&gt;[http://www.newroz.tv/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=3699:-balafiren-er-zarok-u-jin-ji-di-nav-de-7-sivil-kutin&amp;catid=27:nuce&amp;Itemid=1 BALAFIRÊN ŞER ZAROK Û JIN JÎ DI NAV DE 7 SIVÎL KUŞTIN]{{Mirin girêdan|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://urmiye.org/mod/news/index.php?start_from=&amp;ucat=&amp;subaction=showfull&amp;id=1314356003&amp;archive=1314824422&amp; Dewleta Tirk komkujiya Kortekê înkar kir!]{{Mirin girêdan|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.ajansamed.com/category/kurdistan/basur/hewler/ Kandil’de siviller hedefte!: 1’i kadın, 5’i çocuk 7 kişi yaşamını yitirdi!]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation |title=Türk Savaş Uçakları 4'ü Çocuk 7 Kişiyi Öldürdü. |url=http://www.karakocanliyiz.biz/kc/index.php/haberler/7-tuerkiye-ve-duenyadan/107-tuerk-sava-ucaklar-4si-cocuk-7-kiiyi-oelduerdue.html |accessdate=2011-12-29 |archive-date=2011-12-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111224181936/http://www.karakocanliyiz.biz/kc/index.php/haberler/7-tuerkiye-ve-duenyadan/107-tuerk-sava-ucaklar-4si-cocuk-7-kiiyi-oelduerdue.html |dead-url=dead }}&lt;/ref&gt; Pişte cenaze di [[22'ê tebaxê]] de ji nexweşxaneya navçeya Ranya ya Silêmanî hate girtin û ji aliyê bi hezaran kes ve li gundê Golê hatin definkirin

Serokê Herêma Kurdistanê Mesûd Barzanî, rayedarên partiyên Kurd ên Başûrê Kurdistanê û hemû sazî û rêxistin Kurd ev êriş şermezar kirin. Her wiha rayedarên Herêma Kurdistanê mijar birin rojeva Ewrûpayê.

Piştî ev nûçe di hinek saziyên çapemeniyê de cih girt û bû rojev, Serfermandarî û Wezareta Derve ya Tirk daxuyaniyek da û îdîa kir ku balafirên şer ên artêşa Tirk sivîlan bombebaran nekirine. Serfermandariya Tirk wêneyên ji peykê hatine kişandin ên cihên hatine bombebarankirin li çapemeniyê belav kir û îdîa kir ku ev wesayîta sivîlan ji aliyê balafiran ve nehatiye bombebarankirin. Lê Serfermandariyê derbarê ‘Ev 7 kesên sivîl çawa hatin kuştin’ de jî tu agahî neda.

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}
* Malpera ANF (firatnewsagency)

[[Kategorî:Komkujiyên li dijî sivîlan]]
[[Kategorî:Komkujî li Kurdistanê|Kortek]]
[[Kategorî:Dîroka Başûrê Kurdistanê|Kortek]]
[[Kategorî:2011]]</text>
      <sha1>pkqqmu3bygfnz7b2pw6k2hk772peiv6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Komkujiya Zergelê 2015</title>
    <ns>0</ns>
    <id>66354</id>
    <revision>
      <id>1093297</id>
      <parentid>1011802</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T14:36:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3231" xml:space="preserve">'''Komkujiya Zergelê''', bi navê '''Komkujiya li gundê Zergelê''' jî tê binavkirin, komkujiyek e ku hatî serê kurdan. Komkujiya Zergelê, balafirên şer ên artik di 01.08.2015 de ku di saet 4ê sibehê bi bombebarana li ser gundê [[Zergel]]ê ([[Qendîl]], [[Başûrê Kurdistanê]]) re kir. Di vê bombardimanê de ser 10 kurdên sivîl re kurd hatibûn kuştin û biqasî 15 mirovan giran birîndar bûne. Rayadarên tirk, dema ku komkujî kiribûn, gotibûn ku &quot;me çeperên [[PKK]]ê bombebaran kir&quot;. Bi vî rengî jî, xwestibû ser wê binûxûmêne. Rêxistina afûyê jî, raporek li ser komkujiyê Zergelê amade kiribû û gotibû ku &quot;yên ku hatine kuştin, hemû jî sivil in.&lt;ref&gt;[http://anfkurdi.com/rojane/rexistina-efuye-hikumeta-tirk-li-zergele-sivil-qetil-kirin    Rêxistina afûyê: Hukumeta Turkiya li Zergelê Sivîl qatil kirin]&lt;/ref&gt;&quot;

Partîya Kurd HDP´ê bo lêkolîna li ser komkujiya li gundê Zergelê pêşnîyara komisyona lêkolîna komkujiya gundê Zergelê Kir. &lt;ref&gt;[http://anfkurdi.com/rojane/hdp-e-ji-bo-komkujiya-zergele-pesniyara-komisyona-lekoline-kir   HDPê´ê, ji bo komkujiya Zergelê pêşnîyara komisyona lêkolînê kir]&lt;/ref&gt;&quot;. Lê ti deng ji meclisê jî derneket. Rayaderên tirk, derdiketin berçapameniyê, bo ku ser komkujiyê binûxûmênin, digotin ku ew cihê ku PKK´yî lê na. Lê çi rasthatin bû ku komkujiya Zergelê di seatên ku komiteya hikimeta tirk di pêşengîya Ferîdûn Sinîrlîoglu de ku bi rayaderên PDK´ê re hevdîtin dikir de ev komkuji tê kirin. Telewisyona alman ARD´ê di nûçeya xwe ya 9´ê tabaxa 2015´ê de dihanî ser ziman  ku &quot;Yên li Zergelê hatin kuştin eleqeya xwe bi PKK'ê re tinebûn&quot; .&lt;ref&gt;[http://anfkurdi.com/rojane/ard-yen-li-zergele-hatin-kustin-eleqeya-xwe-bi-pkk-e-re-tinebun    ARD: Yên li Zergelê hatin kuştin eleqeya xwe bi PKK'ê re tinebûn]&lt;/ref&gt;&quot; .&lt;ref&gt;[http://www.amnestyusa.org/news/multimedia/the-bombing-of-zergele       The Bombing of Zergele]&lt;/ref&gt;

Partîya kurd HDP´ê heyetek avakir û şand cihê komkujiyê ku lêkolînê bikin. Heyetê raporek amede kir û di rapora xwe de hanî ser ziman ku &quot;komkujiyeka ku rejima tirk hanîya serê kurdên sivîl bi armanca çavtirsandinê ya&quot; .&lt;ref&gt;[http://anfkurdi.com/kurdistan/rapora-heyeta-hdp-e-ya-tekildari-komkujiya-zergele-hat-askerakirin   Rapora heyeta HDP’ê ya têkildarî Komkujiya Zergelê hat aşkerakirin]&lt;/ref&gt;&quot;. Heteyê piştî gera xwe ya li başûrê kurdistanê û li qandilê li cihê ku lê komkuji hatîya kirin, rapora xwe ji raya giştî re ragihand. Kurdistanîyan jî ji çar aliyên kurdistanê û cihanê xwepêşandin li darxistin û komkuji şermazar kirin. 

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
* {{tr}} [http://rojevakurdistan.org/duenya/18774-af-oerguetue-zergele-de-oelen-ve-yaralananlar-n-pkk-ile-iliskisi-yok ''rojevakurdistan.org'': ''Af Örgütü: Zergele'de ölen ve yaralananların PKK ile ilişkisi yok''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150813073240/http://www.rojevakurdistan.org/duenya/18774-af-oerguetue-zergele-de-oelen-ve-yaralananlar-n-pkk-ile-iliskisi-yok |date=2015-08-13 }}


[[Kategorî:Komkujî li Kurdistanê]]
[[Kategorî:Komkujiyên li dijî sivîlan]]</text>
      <sha1>gvkmyez3ftf6cynqlwjq8lu56rxfj41</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Lîsteya fîlozofên kurd</title>
    <ns>0</ns>
    <id>69196</id>
    <revision>
      <id>1093388</id>
      <parentid>1012577</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T08:40:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xwedêda</username>
        <id>23202</id>
      </contributor>
      <comment>/* Sedsala 11'an */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2462" xml:space="preserve">Ev lîsteya [[fîlozof]]ên [[kurd]] e.

== Sedsala 8'an ==
* [[Şêx Xelîlê Kurdî]]
* [[Îbrahîmê Mewsilî]]
* [[Îsheqê Mewsilî]]

== Sedsala 9'an ==
* [[Ziryab]]
* [[Dînewerî]]
* [[Bassamê Kurdî]]
* [[Îbn Quteybe]]

== Sedsala 10'an ==
* [[Ebdulsemed Babek|Ebdulsemedê Babek]]
* [[Qalî]]
* [[Baba Tahirê Uryan]]
* [[Eliyê Lokerî]]

== Sedsala 11'an ==
* [[Eliyê Herîrî]]
* [[Eynelqudatê Hemedanî]]
* [[Ehmedê Eşnehî]]
* [[Îbn Dînar]]
* [[Ebûbekirê Şaşî]]

== Sedsala 12'an ==
* [[Amîdî]]
* [[Macîdê Kurdî]]
* [[Şihabedînê Suhrewerdî]]
* [[Behaedîn ibn Şedad]]
* [[Fexrûlnîsa Dîneweriye|Fexrûlnîsa]]
* [[Kemaledînê Yûnis]]
* [[Cakîrê Kurdî]]

== Sedsala 13'an ==
* [[Emerê Suhrewerdî]]
* [[Ebûlfida]]
* [[Şemsedînê Şehrezûrî]]
* [[Siracedînê Ûrmewî]]
* [[Îbrahîm Xelatî]]
* [[Îsa Kurdî]]
* [[Fexredînê Exlatî]]
* [[Îbn Xelikan]]
* [[Îzedînê Erbîlî]]

== Sedsala 14'an ==
* [[Şêx Tahirê Kurdî]]
* [[Îbnî Cezerî]]
* [[Mele Perîşan]]
* [[Esma Xatûna Hekarî]]
* [[Ehmedê Suhrewerdî]]
* [[Ehmedê Herîrî]]

== Sedsala 15'an ==
* [[Mela Hesenê Bateyî|Melayê Batê]]
* [[Mele Mensûr Girgaşî]]
* [[Ebdulqadirê Kurdî]]

== Sedsala 16'an ==
* [[Eliyê Teremaxî]]
* [[Yûsifê Kurdî]]
* [[Şerefxanê Bedlîsî]]
* [[Mele Mûsayê Kurdî]]

== Sedsala 17'an ==
* [[Ehmedê Xanî]]
* [[Îbrahîmê Goranî]]
* [[Feqiyê Teyran]]
* [[Şêx Şemsedînê Exlatî]]
* [[Mistefa Besaranî]]
* [[Selim Silêman]]
* [[Ehmedê Textî]]
* [[Şêx Yûsifê Naîb]]

== Sedsala 18'an ==
* [[Îbrahîm Heqiyê Erziromî]]
* [[Muhemmedê Kurdî]]
* [[Mele Yûnisê Erqetînî]]
* [[Mewlana Xalidê Kurdî]]
* [[Mele Xelîlê Sêrtî]]
* [[Xanayê Qubadî]]
* [[Haris Bedlîsî]]
* [[Feqe Reşîdê Hekarî]]
* [[Ebdullahê Bîtûşî]]

== Sedsala 19'an ==
* [[Mestûre Erdelan]]
* [[Ebdurehmanê Axtepî]]
* [[Mewlewiyê Kurd]]
* [[Edeb]]
* [[Şêx Rizayê Talebanî]]
* [[Wefayî]]
* [[Şêx Fethullah Werqanisî]]
* [[Keyfî]]
* [[Ebdullah Pîrebab]]
* [[Siyehpûş]]
* [[Nalî]]
* [[Pertew Begê Hekarî]]
* [[Şêx Muhemmedê Xazînî]]
* [[Resûlê Mistê]]
* [[Şêx Nîmetullah]]
* [[Emîn Fewzî]]
* [[Ebdulsemî Kurdî]]

== Sedsala 20'an ==
* [[Seîdê Nûrsî]]
* [[Nûr Elî Îlahî]]
* [[Hejar]]
* [[Enwerê Mayî]]
* [[Ebdulla Goran]]
* [[Celadet Alî Bedirxan]]
* [[Baba Merdûxê Rûhanî]]

== Çavkanî ==

[[Kategorî:Fîlozofên kurd| ]]
[[Kategorî:Lîste]]</text>
      <sha1>9ns2nr1h22zte0837qpqj62vvmy9ksf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093394</id>
      <parentid>1093388</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T10:31:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2481" xml:space="preserve">{{Bêçavkanî}}

Ev lîsteya [[fîlozof]]ên [[kurd]] e.

== Sedsala 8an ==
* [[Şêx Xelîlê Kurdî]]
* [[Îbrahîmê Mewsilî]]
* [[Îsheqê Mewsilî]]

== Sedsala 9an ==
* [[Ziryab]]
* [[Dînewerî]]
* [[Bassamê Kurdî]]
* [[Îbn Quteybe]]

== Sedsala 10an ==
* [[Ebdulsemed Babek|Ebdulsemedê Babek]]
* [[Qalî]]
* [[Baba Tahirê Uryan]]
* [[Eliyê Lokerî]]

== Sedsala 11an ==
* [[Eliyê Herîrî]]
* [[Eynelqudatê Hemedanî]]
* [[Ehmedê Eşnehî]]
* [[Îbn Dînar]]
* [[Ebûbekirê Şaşî]]

== Sedsala 12an ==
* [[Amîdî]]
* [[Macîdê Kurdî]]
* [[Şihabedînê Suhrewerdî]]
* [[Behaedîn ibn Şedad]]
* [[Fexrûlnîsa Dîneweriye|Fexrûlnîsa]]
* [[Kemaledînê Yûnis]]
* [[Cakîrê Kurdî]]

== Sedsala 13an ==
* [[Emerê Suhrewerdî]]
* [[Ebûlfida]]
* [[Şemsedînê Şehrezûrî]]
* [[Siracedînê Ûrmewî]]
* [[Îbrahîm Xelatî]]
* [[Îsa Kurdî]]
* [[Fexredînê Exlatî]]
* [[Îbn Xelikan]]
* [[Îzedînê Erbîlî]]

== Sedsala 14an ==
* [[Şêx Tahirê Kurdî]]
* [[Îbnî Cezerî]]
* [[Mele Perîşan]]
* [[Esma Xatûna Hekarî]]
* [[Ehmedê Suhrewerdî]]
* [[Ehmedê Herîrî]]

== Sedsala 15an ==
* [[Mela Hesenê Bateyî|Melayê Batê]]
* [[Mele Mensûr Girgaşî]]
* [[Ebdulqadirê Kurdî]]

== Sedsala 16an ==
* [[Eliyê Teremaxî]]
* [[Yûsifê Kurdî]]
* [[Şerefxanê Bedlîsî]]
* [[Mele Mûsayê Kurdî]]

== Sedsala 17an ==
* [[Ehmedê Xanî]]
* [[Îbrahîmê Goranî]]
* [[Feqiyê Teyran]]
* [[Şêx Şemsedînê Exlatî]]
* [[Mistefa Besaranî]]
* [[Selim Silêman]]
* [[Ehmedê Textî]]
* [[Şêx Yûsifê Naîb]]

== Sedsala 18an ==
* [[Îbrahîm Heqiyê Erziromî]]
* [[Muhemmedê Kurdî]]
* [[Mele Yûnisê Erqetînî]]
* [[Mewlana Xalidê Kurdî]]
* [[Mele Xelîlê Sêrtî]]
* [[Xanayê Qubadî]]
* [[Haris Bedlîsî]]
* [[Feqe Reşîdê Hekarî]]
* [[Ebdullahê Bîtûşî]]

== Sedsala 19an ==
* [[Mestûre Erdelan]]
* [[Ebdurehmanê Axtepî]]
* [[Mewlewiyê Kurd]]
* [[Edeb]]
* [[Şêx Rizayê Talebanî]]
* [[Wefayî]]
* [[Şêx Fethullah Werqanisî]]
* [[Keyfî]]
* [[Ebdullah Pîrebab]]
* [[Siyehpûş]]
* [[Nalî]]
* [[Pertew Begê Hekarî]]
* [[Şêx Muhemmedê Xazînî]]
* [[Resûlê Mistê]]
* [[Şêx Nîmetullah]]
* [[Emîn Fewzî]]
* [[Ebdulsemî Kurdî]]

== Sedsala 20an ==
* [[Seîdê Nûrsî]]
* [[Nûr Elî Îlahî]]
* [[Hejar]]
* [[Enwerê Mayî]]
* [[Ebdulla Goran]]
* [[Celadet Alî Bedirxan]]
* [[Baba Merdûxê Rûhanî]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Fîlozofên kurd| ]]
[[Kategorî:Lîste]]</text>
      <sha1>1rfi7va6ehvxbfutgr4vr5sr8l25mnk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093397</id>
      <parentid>1093394</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T11:13:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xwedêda</username>
        <id>23202</id>
      </contributor>
      <comment>/* Sedsala 12an */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2479" xml:space="preserve">{{Bêçavkanî}}

Ev lîsteya [[fîlozof]]ên [[kurd]] e.

== Sedsala 8an ==
* [[Şêx Xelîlê Kurdî]]
* [[Îbrahîmê Mewsilî]]
* [[Îsheqê Mewsilî]]

== Sedsala 9an ==
* [[Ziryab]]
* [[Dînewerî]]
* [[Bassamê Kurdî]]
* [[Îbn Quteybe]]

== Sedsala 10an ==
* [[Ebdulsemed Babek|Ebdulsemedê Babek]]
* [[Qalî]]
* [[Baba Tahirê Uryan]]
* [[Eliyê Lokerî]]

== Sedsala 11an ==
* [[Eliyê Herîrî]]
* [[Eynelqudatê Hemedanî]]
* [[Ehmedê Eşnehî]]
* [[Îbn Dînar]]
* [[Ebûbekirê Şaşî]]

== Sedsala 12an ==
* [[Amîdî]]
* [[Macîdê Kurdî]]
* [[Şihabedînê Suhrewerdî]]
* [[Behaedînê Şedad]]
* [[Fexrûlnîsa Dîneweriye|Fexrûlnîsa]]
* [[Kemaledînê Yûnis]]
* [[Cakîrê Kurdî]]

== Sedsala 13an ==
* [[Emerê Suhrewerdî]]
* [[Ebûlfida]]
* [[Şemsedînê Şehrezûrî]]
* [[Siracedînê Ûrmewî]]
* [[Îbrahîm Xelatî]]
* [[Îsa Kurdî]]
* [[Fexredînê Exlatî]]
* [[Îbn Xelikan]]
* [[Îzedînê Erbîlî]]

== Sedsala 14an ==
* [[Şêx Tahirê Kurdî]]
* [[Îbnî Cezerî]]
* [[Mele Perîşan]]
* [[Esma Xatûna Hekarî]]
* [[Ehmedê Suhrewerdî]]
* [[Ehmedê Herîrî]]

== Sedsala 15an ==
* [[Mela Hesenê Bateyî|Melayê Batê]]
* [[Mele Mensûr Girgaşî]]
* [[Ebdulqadirê Kurdî]]

== Sedsala 16an ==
* [[Eliyê Teremaxî]]
* [[Yûsifê Kurdî]]
* [[Şerefxanê Bedlîsî]]
* [[Mele Mûsayê Kurdî]]

== Sedsala 17an ==
* [[Ehmedê Xanî]]
* [[Îbrahîmê Goranî]]
* [[Feqiyê Teyran]]
* [[Şêx Şemsedînê Exlatî]]
* [[Mistefa Besaranî]]
* [[Selim Silêman]]
* [[Ehmedê Textî]]
* [[Şêx Yûsifê Naîb]]

== Sedsala 18an ==
* [[Îbrahîm Heqiyê Erziromî]]
* [[Muhemmedê Kurdî]]
* [[Mele Yûnisê Erqetînî]]
* [[Mewlana Xalidê Kurdî]]
* [[Mele Xelîlê Sêrtî]]
* [[Xanayê Qubadî]]
* [[Haris Bedlîsî]]
* [[Feqe Reşîdê Hekarî]]
* [[Ebdullahê Bîtûşî]]

== Sedsala 19an ==
* [[Mestûre Erdelan]]
* [[Ebdurehmanê Axtepî]]
* [[Mewlewiyê Kurd]]
* [[Edeb]]
* [[Şêx Rizayê Talebanî]]
* [[Wefayî]]
* [[Şêx Fethullah Werqanisî]]
* [[Keyfî]]
* [[Ebdullah Pîrebab]]
* [[Siyehpûş]]
* [[Nalî]]
* [[Pertew Begê Hekarî]]
* [[Şêx Muhemmedê Xazînî]]
* [[Resûlê Mistê]]
* [[Şêx Nîmetullah]]
* [[Emîn Fewzî]]
* [[Ebdulsemî Kurdî]]

== Sedsala 20an ==
* [[Seîdê Nûrsî]]
* [[Nûr Elî Îlahî]]
* [[Hejar]]
* [[Enwerê Mayî]]
* [[Ebdulla Goran]]
* [[Celadet Alî Bedirxan]]
* [[Baba Merdûxê Rûhanî]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Fîlozofên kurd| ]]
[[Kategorî:Lîste]]</text>
      <sha1>s68hz759hjll1hybck76yl56g22j4n7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eliyê Lokerî</title>
    <ns>0</ns>
    <id>73881</id>
    <revision>
      <id>1093385</id>
      <parentid>1013290</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T08:29:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xwedêda</username>
        <id>23202</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="842" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov/wîkîdane
}}'''Eliyê Lokerî''' yan jî '''Elî el-Lokerî''' [[helbestvan]]ek [[kurd]] yê pêşîn ê [[Belavbûna îslamê|serdema îslamê]] yê kevn e ku di sedsala 10'an de jiyaye.&lt;br&gt;Hinek jiyana xwe li paytexta [[Samanî]]yan li [[Buxwara]]yê derbas kiriye. &lt;ref&gt;Raşid Yasmî, Kurd &lt;/ref&gt;

Dema ji Buxwarayê hatiye welatê xwe [[Kurdistan]]ê ji wezîrê Samaniyan re peyam şandiye tê de bi [[zimanê farsî]] nivîsiye û tê de qala Kurdbûna xwe kiriye. Lê mixabin berhemên wî yên bi [[zimanê kurdî]] ên gihandibin destê me vê gavê tunene.

Di derbarê jiyana wî de çavkanî kêm in.
Navê wî yê dirêj ev e; ''Ebûl Hesen Eliyê kûrê Muhemmedê Xezwînî Lokrî'' ye.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

{{Wêjevanên kurd}}

[[Kategorî:Helbestvanên kurd]]
[[Kategorî:Kesên sedsala 10an]]</text>
      <sha1>00sl7ti5xoc18dd78hypz5m43iyi0mf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093386</id>
      <parentid>1093385</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T08:31:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xwedêda</username>
        <id>23202</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="841" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov/wîkîdane
}}'''Eliyê Lokerî''' yan jî '''Elî el-Lokerî''' [[helbestvan]]ek [[kurd]] yê pêşîn ê [[Belavbûna îslamê|serdema îslamê]] yê kevn e ku di sedsala 10'an de jiyaye.&lt;br&gt;Hinek jiyana xwe li paytexta [[Samanî]]yan li [[Buxara]]yê derbas kiriye. &lt;ref&gt;Raşid Yasmî, Kurd &lt;/ref&gt;

Dema ji Buxwarayê hatiye welatê xwe [[Kurdistan]]ê ji wezîrê Samaniyan re peyam şandiye tê de bi [[zimanê farsî]] nivîsiye û tê de qala Kurdbûna xwe kiriye. Lê mixabin berhemên wî yên bi [[zimanê kurdî]] ên gihandibin destê me vê gavê tunene.

Di derbarê jiyana wî de çavkanî kêm in.
Navê wî yê dirêj ev e; ''Ebûl Hesen Eliyê kûrê Muhemmedê Xezwînî Lokrî'' ye.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

{{Wêjevanên kurd}}

[[Kategorî:Helbestvanên kurd]]
[[Kategorî:Kesên sedsala 10an]]</text>
      <sha1>m4ulchbetxxt4nc29s8f5fdk9m2l0ob</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Model</title>
    <ns>0</ns>
    <id>75430</id>
    <revision>
      <id>1093349</id>
      <parentid>1093185</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T22:27:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>599</id>
      </contributor>
      <comment>Wêneyê bi navê 2009-08-31-akt-muehle-099.jpg ji gotarê hate jêbirin, ji ber ku ew li Commonsê ji aliyê [[commons:User:32X|32X]] ve hate jêbirin. Sedema jêbirinê: [[:c:Commons:Deletion requests/Files in category:Fotosession Die Mühle (temporär)|]]: Persona</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="829" xml:space="preserve">{{Bêçavkanî}}
[[Wêne:Model Posing On Typical Studio Set.jpg|thumb|Fotomodel [[Caitlin O'Connor]] li ser damezirandina firotanê ya klîmîk a normal]]
[[Wêne:Carlson Twins.jpg|thumb|Fotomodelên zilam ên cêwik ên amerîkî &quot;Cêwik Carlson&quot;]]
[[Wêne:Glamour Models on Red Carpet.jpg|thumb|Modelên mirês]]
 
'''Model''' kesekî bi rolekî pêşveçûnê an danasîna hilberînan e (nexşeyek cilên di fîlmên fîzîkî de), an jî ji bo mirovên karên hunerî an wêneyê çêbikin.

Modelsazî  ji celebên din ên cuda yên performansa gelemperî têne dîtin, wekî [[lîstikvan]] an jî [[danser]]. Her çend cûdahî di navbera modelkirin û çalakiyê de her tim ne diyar e, di [[fîlm]] an jî lîstikê de nabe, ku bi gelemperî nimûne ya &quot;modelkirin&quot; be.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}


[[Kategorî:Model]]</text>
      <sha1>87e4drwo9mb2jyjcxuma3j8cjpfu085</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Muqedîma Ilmê Serfê û Be'dê Usûlê Lazîmeyê Tealîmeyê bi Zimanî Kurmancî</title>
    <ns>0</ns>
    <id>89632</id>
    <revision>
      <id>1093387</id>
      <parentid>1021207</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T08:36:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xwedêda</username>
        <id>23202</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2424" xml:space="preserve">{{Sernav bi îtalîk}}
'''Muqedîma Ilmê Serfê û Be'dê Usûlê Lazîmeyê Tealîmeyê bi Zimanî Kurmancî''', Ev pirtûk di eslê xwe yê [[Eliyê Teremaxî]] ye. Lê [[Mele Mehmûdê Bazîdî]] ew ji nû ve bi rêkûpêk kiriye û nivîsandiye û pêşgotinek jî jê re amade kiriye. Dixuyê ku Eliyê Teremaxî ev pirtûk di destpêka sedsala 17'an de nivîsandiye. Çinkî [[Vladîmîr Mînorskî]] di Ansiklopediya Îslamê de dibêje: “Eliyê Teremaxî di sala 1591î de hatiye dinê&quot;.

[[Ferhad Pîrpal]] di pirtûka xwe ya navborî de, di vî warî de agahdari dide û wiha dibêje: “[[Auguste Jaba|A. Jaba]] di du nameyên xwe yên dîroka wan 17.06.1858'an û 02.04.1859'an de, ku ji rojhilatnasê Elmanî [[Lerinhardet Dorin]] re dişîne wiha dibêje: Ev destnivîsa hêja beriya sala 1857'an li ba melayekî xelkê Hekariyê bû, min jê daxwaz kir ku bide min an bifroșe min, lê wî nefiroșt. Navnîşana destnivîsê ya Fransizi ev e: Gramaire Kurde par Ali Teremakhi offert a l'Academie Imperial des Sciences a St-Petersbourg, par A. JABA&quot;. Lê piştre em j1 meqaleyekê ku di berhema Mele Mehmûdê Bazîdî ya bi navê “[[Cami'eyê Risaleyan û Hikayetan]]&quot; ku ji çil çirok û sê maqaleyên ji aliyê wi bive xwe ve hatine nivîsandin pêk tê -yek ji wan maqaleyan a ku em dikin- û ji aliyê A. Jaba ve wergera wan a Fransizî hatiye kirin û li Petersburgê bi pêşgotinekê re ji aliyê [[Peter Lerch]] ve Kurdi û Fransiziya wê hatiye weşandin, hîn dibin; Mele Mehmûdê Bazîdî diçe li ba wî melayê xelkê Hekariyê û ew pirtûka Eliyê Teremaxi jê werdigire. Piştre ji ew bi xwe về destnivisê ji nû ve vedijîne û ew bi pêşgotineka di warê jiyana dîni û rewşenbîri ya di nav mizgeftên wî wextê yên [[Kurdistan]]ê de, awayê xwendina dersê û bi kurteyek di warê jiyana Eliyê Teremaxî de teslîmê A. Jaba dike.

Belê, xuya dike ku cara ewil e Mele Mehmûdê Bazîdî ev berhema Eliyê Teremaxî ya hêja û yekemîn car bi [[kurdî]] nivîsandina rêzimanêkê, peyde dike û piştre jî ew ji nû ve divejîne û dixe li ber destê xwendevanên kurd. Heta niha çend kesan di der barê vê pirtûkê de hinek agahdarî dane. Yek ji wan [[Wêje|wêjevanê]] hêja [[Marûf Xeznedar]] e.&lt;ref&gt;Bazîdî, M. M. (2010). Cami'eya Riseleyan û Hikeyetan Bi Zimanê Kurmancî. (Z. Avci, Ed.) Istanbul: Weşanxaneya Lîs.&lt;/ref&gt;

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}</text>
      <sha1>alc3hvz6yi372s3dfaq13qfcuyk8wjr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Komkujiya Vartinîsê 1993</title>
    <ns>0</ns>
    <id>100671</id>
    <revision>
      <id>1093301</id>
      <parentid>1092668</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T14:45:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6653" xml:space="preserve">{{Agahîdank êrîşa sivîlan|sernav=Komkujiya Vartinîsê|lêpirsîn=|êrîşkar=Dewleta tirk|sûcdarên gumanker=|çek=|hejmara beşdaran=|parêzvan=|sedem=|fermanberê kelişînê=|qurbanî=|gilîdar=|cezaxwar=Tine|biryara dadgehê=Hemî kujer hatin berdan|darazxwarin=|gilîname=|dozxwazî=|malper=|sûcdar=|brîndar=|parçeyekî=|nexşe binnivîs=|wêne=|wêne mezinahî=|wêne binnivîs=|sernûçe=|nexşe=|nexşe mezinahî=|nexşe sernûçe=|kuştî=9 kes|cih=|armanc=|koordînat=|dîrok={{destpêka dem|1993|10|3}} {{dawiya dem|1993|10|5}}|dem=|demjimêr=|cure=Komkujî|modul=}}
'''Komkujiya Vartinîsê''', (bi tirkî: ''Altınova Katliamı'') yek ji komkujiyeke ku ji aliyê dewleta tirk ve li hemberî malbateke [[kurd]] ve pêk hatiye. Komkujî, li bajaroka [[Vartnîs|Vartinîsa]] bi ser navçêya [[Tîl, Mûş|Tîla]] [[Mûş|Mûşê]], di 3ê cotmeha 1993an de pêk hat.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.failibelli.org/dava/altinova-mus-vartinis-davasi/|title=Vartinis (Altınova) Katliamı Davası|website=FAİLİ BELLİ|language=tr|access-date=|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;

== Şewitandina bajarokê û komkujî ==
Bajaroka Vartinîs, li herêmê bi nasnameya bajarokeke welatperwer tê zanîn û li hemberî hemî zextên dewletê niştecihên bajarokê cerdevaniya gundan (bi tirkî: köy koruculğu) nepejirandin ev jibo dewleta tirk bû sedema dijmintayayiya gelê bajarokê.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.failibelli.org/dava/altinova-mus-vartinis-davasi/|title=Vartinis (Altınova) Katliamı Davası|website=FAİLİ BELLİ|language=tr|access-date=|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt; Beriya komkujiyê tevgera leşkerên tirk li herêmê zêde bibû. Li çiyayê bajarokê di navbera hêzên PKKê û dewletê tirk de şer derket. Di şer de leşkerekî Tirk hate kuştin. Piştî vegerê leşkerekî tirk &quot;Ezê îşev agir bi Vartinîs berdim û li ser serê we bînim xwarê&quot; dibêje û leşker ji bajarokê derdikevin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hakikatadalethafiza.org/vartinis-altinova-katliami-davasi-bugun-goruluyor/|title=Vartinis (Altınova) Katliamı Davası Bugün Görülüyor|website=Hafıza Merkezi|language=tr|access-date=|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt; Roja 3ê cotmeha sala 1993an berê sibê bi hêjmarek zêde leşkerên tirk vedigerine bajarokê û dest bi şewitandina avahî û bajarokên dikin. Bi ronikirina rojê re gelek ciwan niştecihên bajarokê bi derfetên xwe ji bajarokên derdikevin. Jiber girtina li derveyî bajarokê û metirsiya kuştinan gelek gel jî di bajarokê asê mabûn. Leşkerê tirk avahî, govên pez, giha, ka û tiştên ku tên şewitandin çi didîtin agir berdidanê. Nava rojê de komek leşker li navenda bajarokê digeriyan di wî demê de zarokekî qîz ya Nasir Ogut li ji leşkeran re nîşana serfirazî yê dike.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hakikatadalethafiza.org/vartinis-altinova-katliami-davasi-bugun-goruluyor/|title=Vartinis (Altınova) Katliamı Davası Bugün Görülüyor|website=Hafıza Merkezi|language=tr|access-date=|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.demokrathaber.org/guncel/bir-gorgu-taniginin-anlatimiyla-22-yil-once-yapilan-vartinis-katliami-h44573.html|title=Bir görgü tanığının anlatımıyla 22 yıl önce yapılan 'Vartinis Katliamı'|website=https://www.demokrathaber.org/|language=tr|access-date=|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt; Nîşana vê zarokê bû sedema komkujiya malbata wê. Komek leşker dor avahiya piçûk a bavê zaroka qîz, Nasir Ogut girtin û agir berdanê. Bi şewitandina avahî re jinekî cînar dibîne ku hevjîna Nasir di nav agirê de ye û du zarokê xwe yên  2 û 4 salî dixwezê ku di pencerêra tavêje derva û ji leşkeran dixwaze ku bihêlin ew zaroka xwe ji şewatindinê xilas bike lê leşkerên tirk wan zarokê carek din dîsa tavêjin nav agirê. Ji malbatê bi tin qîza herî mezin ku di wê demê de li mal nebû ji komkujiyê xilas dibe.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hakikatadalethafiza.org/vartinis-altinova-katliami-davasi-bugun-goruluyor/|title=Vartinis (Altınova) Katliamı Davası Bugün Görülüyor|website=Hafıza Merkezi|language=tr|access-date=|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt; Di komkujiyê 7 zarok, Nasir Ogut û hevjîna wî, bi temamî 9 kes jiyana xwe jidest didin. Kesên ku di komkujiya de hatin şewitandin nav û temenên wan wiha ye: Nasır Öğüt (43), hevjîna wî Eşref Öğüt (43) Zarokên wan: Sevim(13), Sevda (12),  Şakir(11),  Mihemet Şirîn (8) û her sê zarokên di navbera 1  û 4 saliyan de, Cihat, Aycan, û Cîhan.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ozgurmanset.net/hdp-vartinis-katliami-icin-meclis-arastirmasi-istedi/|title=HDP Vartinis Katliamı için Meclis araştırması istedi - Özgür Manşet|date=2019-10-03|website=ozgurmanset.net|language=tr|access-date=|df=dmy-all}}{{Mirin girêdan|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

== Hewildanên dadweriyê ==
Bi ser serlêdana qîza wanê mezin ku di dema komkujiyê de li mal nebû piştî lêpirsîna heşt salan li bajarê Mûşê doz hat vekirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hakikatadalethafiza.org/vartinis-altinova-katliami-davasi-bugun-goruluyor/|title=Vartinis (Altınova) Katliamı Davası Bugün Görülüyor|website=Hafıza Merkezi|language=tr|access-date=|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt; Piştî demekî bi navê sedema ewlehiyê dozê ji dadgeha Mûşê neqlî bajarê Kirikkaleyê kirin.&lt;ref&gt;{{Citation|title=Vartinis Katliamı|url=https://www.youtube.com/watch?v=iXlvhQ86U9U|accessdate=2021-03-09|language=en}}&lt;/ref&gt;  Dozgera giştî di derbarê çar leşkerên tirkên ku komkujiyê birevbirine doz vekir. Jiber ku bûne sedema kuştina 9 kesan û jibo her qurbaniyan di navbera 20 û 25 sal, bi temamî ji bo her leşkera di navbera 180 û 225 sal cezayê girtîgehê xwest û doz jibo dîroke din hate paşdeavêtin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://t24.com.tr/haber/9-kisinin-yakilarak-olduruldugu-vartinis-katliami-davasinda-karar-cikti-tum-saniklara-beraat,330278|title=9 kişinin yakılarak öldürüldüğü Vartinis Katliamı davasında karar çıktı: Tüm sanıklara beraat!|website=T24|language=Turkish|access-date=|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt; Doza di 1ê adara 2016an de komîteya dadgehê leşkerek hêşt û jibo sê leşkerên din taloq xwest. Doza 2ê nîsana 2018an Dozgera giştî ya dewleta tirk xwest ku doz bê qewinkirin. Hemî serlêdanên Aysel Ogut (qîza Nasir Ogut) û parêzeran bê encam man û hemî kujer hatin taloqkirin.&lt;ref&gt;{{Citation|title=Vartinis Katliamı|url=https://www.youtube.com/watch?v=iXlvhQ86U9U|accessdate=2021-03-09|language=en}}&lt;/ref&gt;

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Komkujî]]
[[Kategorî:Mûş]]
[[Kategorî:Komkujî li Kurdistanê]]
[[Kategorî:Komkujiyên li dijî sivîlan]]</text>
      <sha1>3ze7veub7tpbzctl7jddts3uxv3x84g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Împeratoriya Brîtanî</title>
    <ns>0</ns>
    <id>124381</id>
    <revision>
      <id>1093302</id>
      <parentid>1066061</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T14:50:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avestaboy</username>
        <id>34898</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1407" xml:space="preserve">[[Wêne:The_British_Empire.png|thumb|300px|Herêmên ku berê beşek ji Împeratoriya Brîtanî bûn (herêmên îroyîn bi sor têne xêz kirin)]]
'''Împeratoriya Brîtanî''' ( bi îngilîzî '''British Empire''' an bi kurtasî '''Empire''') di dîrokê de împeratoriya herî mezin a kolonyal bû. Di bin serweriya Keyaniya Yekbûyî de, wê serdestî, koloniyên tac, parêzger, mandat û deverên din ên girêdayî ku ji milkên Îngilîz yên li derveyî welat, stasyonên bazirganiyê, û koloniyên cezayê derketine yek kirin. Di sala 1922an de, di dema berfirehbûna xwe ya herî mezin de, bi 458 mîlyon rûniştvanan, çaryeka nifûsa cîhanê ya wê demê pêk dihat.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The World Economy: A Millennial Perspective|last=Maddison|first=Angus|year=2001|isbn=92-64-18654-9|page=98, 242}}&lt;/ref&gt; Ew qadeke bi qasî 33,67 mîlyon km² girtiye, ku bi çaryeka axa erdê re têkildar e.&lt;ref&gt;Ferguson: ''Colossus.'' R. 15.&lt;/ref&gt; Mîna împeratoriya kolonyal a Spanyayê ya beriya wê, Împaratorî jî wekî &quot;împaratoriya ku tav qet lê dernakeve&quot; dihat hesibandin. Bandora wî ya siyasî, dadî, zimanî û çandî îro li gelek deverên cîhanê bandora xwe berdewam dike. Destnîşankirina sînoran a kolonyal jî di nakokiyên herêmî yên îroyîn de rolek dileyize, her wiha peywendiyên zêdetir di navbera [[Welatên Hevpeymaniya Gelan]] de.

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}</text>
      <sha1>f0w1e8jiflondyp1e23ri90dpi9nq7y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093303</id>
      <parentid>1093302</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T14:52:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avestaboy</username>
        <id>34898</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1408" xml:space="preserve">[[Wêne:The_British_Empire.png|thumb|300px|Herêmên ku berê beşek ji Împeratoriya Brîtanî bûn (herêmên îroyîn bi sor têne xêz kirin)]]
'''Împeratoriya Brîtanî''' ( bi îngilîzî '''British Empire''' an bi kurtasî '''Empire''') di dîrokê de împeratoriya herî mezin a kolonyal bû. Di bin serweriya Keyaniya Yekbûyî de, wê serdestî, koloniyên tac, parêzger, mandat û deverên din ên girêdayî ku ji milkên Îngilîz yên li derveyî welat, stasyonên bazirganiyê, û koloniyên cezayê derketine yek kirin. Di sala 1922an de, di dema berfirehbûna xwe ya herî mezin de, bi 458 mîlyon rûniştvanan, çaryeka nifûsa cîhanê ya wê demê pêk dihat.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The World Economy: A Millennial Perspective|last=Maddison|first=Angus|year=2001|isbn=92-64-18654-9|page=98, 242}}&lt;/ref&gt; Ew qadeke bi qasî 33,67 mîlyon km² girtiye, ku bi çaryeka axa erdê re têkildar e.&lt;ref&gt;Ferguson: ''Colossus.'' R. 15.&lt;/ref&gt; Mîna împeratoriya kolonyal a Spanyayê ya beriya wê, Împaratorî jî wekî &quot;împaratoriya ku tav qet lê dernakeve&quot; dihat hesibandin. Bandora wî ya ramyarî, dadî, zimanî û çandî îro li gelek deverên cîhanê bandora xwe berdewam dike. Destnîşankirina sînoran a kolonyal jî di nakokiyên herêmî yên îroyîn de rolek dileyize, her wiha peywendiyên zêdetir di navbera [[Welatên Hevpeymaniya Gelan]] de.

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}</text>
      <sha1>swh6c700z741ksebyojs8rxl7yy6doy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093304</id>
      <parentid>1093303</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T14:53:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avestaboy</username>
        <id>34898</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1408" xml:space="preserve">[[Wêne:The_British_Empire.png|thumb|300px|Herêmên ku berê beşek ji Împeratoriya Brîtanî bûn (herêmên îroyîn bi sor têne xêz kirin)]]
'''Împeratoriya Brîtanî''' ( bi îngilîzî '''British Empire''' an bi kurtasî '''Empire''') di dîrokê de împeratoriya herî mezin a kolonyal bû. Di bin serweriya Keyaniya Yekbûyî de, wê serdestî, koloniyên tac, parêzger, mandat û deverên din ên girêdayî ku ji milkên Îngilîz yên li derveyî welat, stasyonên bazirganiyê, û koloniyên cezayê derketine yek kirin. Di sala 1922an de, di dema berfirehbûna xwe ya herî mezin de, bi 458 mîlyon rûniştvanan, çaryeka nifûsa cîhanê ya wê demê pêk dihat.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The World Economy: A Millennial Perspective|last=Maddison|first=Angus|year=2001|isbn=92-64-18654-9|page=98, 242}}&lt;/ref&gt; Ew qadeke bi qasî 33,67 mîlyon km² girtiye, ku bi çaryeka axa erdê re têkildar e.&lt;ref&gt;Ferguson: ''Colossus.'' R. 15.&lt;/ref&gt; Mîna împeratoriya kolonyal a Spanyayê ya beriya wê, Împeratorî jî wekî &quot;împeratoriya ku tav qet lê dernakeve&quot; dihat hesibandin. Bandora wî ya ramyarî, dadî, zimanî û çandî îro li gelek deverên cîhanê bandora xwe berdewam dike. Destnîşankirina sînoran a kolonyal jî di nakokiyên herêmî yên îroyîn de rolek dileyize, her wiha peywendiyên zêdetir di navbera [[Welatên Hevpeymaniya Gelan]] de.

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}</text>
      <sha1>epwch8zqyac9eya1z40ijtzuexahmja</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093305</id>
      <parentid>1093304</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T14:56:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avestaboy</username>
        <id>34898</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1408" xml:space="preserve">[[Wêne:The_British_Empire.png|thumb|300px|Herêmên ku berê beşek ji Împeratoriya Brîtanî bûn (herêmên îroyîn bi sor têne xêz kirin)]]
'''Împeratoriya Brîtanî''' ( bi îngilîzî '''British Empire''' an bi kurtasî '''Empire''') di dîrokê de împeratoriya herî mezin a kolonyal bû. Di bin serweriya Keyaniya Yekbûyî de, wê serdestî, koloniyên tac, parêzger, mandat û deverên din ên girêdayî ku ji milkên Îngilîz yên li derveyî welat, stasyonên bazirganiyê, û koloniyên cezayê derketine yek kirin. Di sala 1922an de, di dema berfirehbûna xwe ya herî mezin de, bi 458 mîlyon rûniştvanan, çaryeka gelheya cîhanê ya wê demê pêk dihat.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The World Economy: A Millennial Perspective|last=Maddison|first=Angus|year=2001|isbn=92-64-18654-9|page=98, 242}}&lt;/ref&gt; Ew qadeke bi qasî 33,67 mîlyon km² girtiye, ku bi çaryeka axa erdê re têkildar e.&lt;ref&gt;Ferguson: ''Colossus.'' R. 15.&lt;/ref&gt; Mîna împeratoriya kolonyal a Spanyayê ya beriya wê, Împeratorî jî wekî &quot;împeratoriya ku tav qet lê dernakeve&quot; dihat hesibandin. Bandora wî ya ramyarî, dadî, zimanî û çandî îro li gelek deverên cîhanê bandora xwe berdewam dike. Destnîşankirina sînoran a kolonyal jî di nakokiyên herêmî yên îroyîn de rolek dileyize, her wiha peywendiyên zêdetir di navbera [[Welatên Hevpeymaniya Gelan]] de.

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}</text>
      <sha1>o5f961e5mlt7pva6hvb9ogdbqvs6kwp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tawanên şer ên Tirkiyeyê li dijî kurdan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>128537</id>
    <revision>
      <id>1093295</id>
      <parentid>1087153</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T14:34:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Çavkanî */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16647" xml:space="preserve">[[Wêne:Zilanmassacre.jpg|thumb|Wêneyekî ji Rojnameya Cumhuriyetê di daxuyaniya de dinivîse, kesên ku li Geliyê Zilanê kom kirine hemî hatine kuştin, kes jê xilas nebûye û operasyonên didome.]]
[[Wêne:Turkish soldiers and local people of Dersim region.jpg|thumb|Wêneyê qeflek zarok û jin ku di dema Komkujiya Dersimê de ji aliyê artêşa Tirkiyê ve hatiye kom kirin. Piştî 74 salên kesê bi navê Salman Yeşildağ ku ji komkujiya xilas bibû, aniye ziman ku birayê wî jî di nava vê qeflê de ye ev qefl bi temamî hatine kuştin.]]
[[Wêne:Komkujiya roboskî.jpg|thumb|Dîmenek ji Komkujiya Qilabanê ku di 28ê kanûna sala 2011an de ji aliyê balefirên şer ên dewleta tirk ve ji dijî kurdan pêk hatiye.]] 
'''Tawanên şer ên Tirkiye yê li dijî kurdan''', rêzeke tawanên şer e ku di dîrokên cûrbecûr de ji aliyê artêşa dewleta tirk ve li dijî [[Kurd|kurdan]] pêk hatiye. [[Komkujiya Zîlanê 1930|Komkujiya Zilanê]] û [[Serhildana Dêrsimê|Komkujiya Dersimê]], tawanên serekeyê şer e ku di van komkujiyan de bi hezaran kes ji aliyê artêşa [[Tirkiye|Tirkiyê]] ve hatine kuştin. Li gorî daxuyaniyê fermî di [[Serhildana Dêrsimê|Kumkujiya Dersimê]] de 8 hezar 605 [[kurd]] ji aliyê artêşa tirk ve hatine kuştin&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://t24.com.tr/haber/dersimde-kac-kisi-oldu,107055|title=Dersim'de kaç kişi öldü?|website=T24|language=Turkish|access-date=2022-05-30}}&lt;/ref&gt; û di [[Komkujiya Zîlanê 1930|Komkujiya Zilanê]] de li gorî daxuyaniyên çapemenî û rojnamevanên wî demê 50 û 75 hezar [[Kurd]] ji aliyê artêşa dewleta [[Tirkiye|Tirkiyê]] ve hatin kuştin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://mezopotamyaajansi35.com/tum-haberler/content/view/http%3A%2F%2Fmezopotamyaajansi35.com%2Ftum-haberler%2Fcontent%2Fview%2F140982|title=Asırlık yara Geliyê Zilan’ın tanığı: İhaneti unutmadım|website=mezopotamyaajansi35.com|access-date=2022-05-30}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tr.wikipedia.org/wiki/Berliner_Tageblatt|title=&quot;Berliner Tageblatt&quot; sayfasını oluşturmaktasınız - Vikipedi|website=tr.wikipedia.org|language=tr|access-date=2022-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di salên dawiyê de, li [[Bakurê Kurdistanê]], [[Rojavaya Kurdistanê|Rojavayê Kurdistanê]] û li [[Başûrê Kurdistanê]] li dijî sivîlên kurd ji aliyê artêşa [[Tirkiye|Tirkiyê]] ve bi êrîşên hewayî gelek tawanên şer hatine tomarkirin. Yek ji van êrîşên sereke yên hewayî  [[Komkujiya Robozkê]] ye û yek ji êrîşên sereke yên ku di dema hikûmeta [[Recep Tayyip Erdoğan|Recep Tayyîp Erdogan]] de li dijî kurdên sivîl pêk hatiye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-59806472|title=10. yılında Roboski Katliamı: Hukuki süreç hangi aşamada?|date=2021-12-28|website=BBC News Türkçe|language=tr|access-date=2022-06-03}}&lt;/ref&gt; Bi van êrîşên hewayî bi dehan zarok û kesên sivîl jiyana xwe ji dest dane.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.yuksekovahaber.com.tr/haber/solin-katliamin-semboludur-57245.htm|title='Solin katliamın sembolüdür'|website=Yüksekova Haber Portalı|language=tr|access-date=2022-05-31}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.evrensel.net/haber/257295/tsk-kandilde-zergel-koyunu-vurdu-8-sivil-yasamini-yitirdi|title=TSK, Kandil'de Zergelê köyünü vurdu: 8 sivil yaşamını yitirdi|last=Gazetesi|first=Evrensel|website=Evrensel.net|language=tr-TR|access-date=2022-05-31}}&lt;/ref&gt; 

Li [[Bakurê Kurdistanê]], di sala 2015an de piştî hilbijartina giştî ya 7ê hezîrana sala 2015an de ku hikûmeta [[Partiya Dadwerî û Werarê (Tirkiyê)|AKPê]] di hilbijartinê de têk çû, ji aliyê hikûmeta [[Recep Tayyip Erdoğan|Recep Tayyîp Erdogan]] ve di civîna Saziya Ewlehiya Neteweyî ya Tirkiye yê (MGK) de li dijî kurdan biryara operasyonek bi navê ''Çöktürme operasyonu'' (tê wateya operasyona jihalxisinê) ku piştre navê operasyonê wekî ''Hendek operasyonu'' (operasyona xendekan) hate guhertin, hate dayîn.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnturk.com/hendek-operasyonu|title=Hendek Operasyonu Haberleri - Son Dakika Yeni Hendek Operasyonu Gelişmeleri|website=CNN Türk|language=tr|access-date=2022-05-31}}&lt;/ref&gt; Bi despêkirina vî operasyonê re komên ji ciwanên [[Kurd]] li navçe û bajarên ku tevgerên leşkerên tirk lê zêde dibe, damezrandina Yekîneyên Parastina Sivîl (YPS) ragihandin.

Bi despêkirina vî operasyona leşkerî re li navçeyên [[Cizîr]], [[Gever]] û [[Nisêbîn|Nisêbînê]] gelek zarok, jin û kesên sivîl ji aliyê artêşa tirk ve hatin kuştin.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Yek ji van kesan jina 75 salî Taybet Înan bû ku ji aliyê artêşa [[Tirkiye|Tirkiyê]] ve li navçeya [[Nisêbîn|Nisêbînê]] hate kuştin. Jibo hilanîna cendekê Taybet Înan gelek hewlên saziyên sivîl siyasî çêbû lê dewleta tirk destûrê neda ku cendek bê hilanîn û cendekê Taybet Înan heft roj ma li kolanê.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://t24.com.tr/haber/cenazesi-7-gun-yerde-kalan-taybet-ananin-evinde-kara-bayram,348586|title=Cenazesi 7 gün yerde kalan Taybet Ana'nın evinde 'kara' bayram...|website=T24|language=Turkish|access-date=2022-05-31}}&lt;/ref&gt;

Yek ji tawanên şer ên ku di dema rêveberiya [[Recep Tayyip Erdoğan|Recep Tayyîp Erdogan]] ve li dijî [[Kurd|kurdan]] pêk hatiye kuştina siyasetmedar û endezyara [[Kurd]] [[Hevrîn Xelef]] e.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; Hevrîn Xelef di dema dagirkirina [[Serêkaniyê]] û [[Girê Spî|Girêspî]] de ku ji aliyê [[Tirkiye|Tirkiyeyê]] vê pêk hat, di 12ê cotmeya sala 2019an de li ser rêya m4 a navneteweyî ya li [[Rojavaya Kurdistanê|Rojavayê Kurdistanê]] pêk hatiye.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; Rêxistina navneteweyî [[Rêxistina Efûyê ya Navneteweyî|Amnesty International]] ku navenda wî li [[London|Londonê]] ye, diyar kiriye ku [[Hevrîn Xelef]] ji aliyê çekdarên [[Ehrar El-Şarkiye]] ve ku girêdayî [[Tirkiye|Tirkiyeyê]], hatiye kuştin. Di daxuyaniyê de hatiye diyarkirin ku Hevrîn Xelef ji otomobîla wê hatiye kaşkirin, [[Hevrîn Xelef]] û ajokarê wê li heman cihî hatine kuştin.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; Li gorî rapora [[Rêxistina Efûyê ya Navneteweyî|Amnesty International]] porê [[Hevrîn Xelef]] hatiye kişandin û nêz ve hatiye gulebaran kirin.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

==Kronolojî==
===1930, Komkujiya Geliyê Zilanê===
[[Komkujiya Zîlanê 1930|Komkujiya Geliyê Zilanê]], tawanek şer e ku di meha tîrmeha sala 1930an ji aliyê artêşa [[Tirkiye|Tirkiyê]] li dijî kurdan pêk hatiye. Di Komkujiyê de li gorî jêderên curbecur 50 û 75 hezar [[Kurd]] ji aliyê artêşa [[Tirkiye|Tirkiyê]] ve hatiye kuştin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.halklarindemokratikkongresi.net/zilan-katliamini-unutmadik/1739|title=Zilan Katliamı’nı Unutmadık!|website=www.halklarindemokratikkongresi.net|language=tr|access-date=2022-05-31}}&lt;/ref&gt;

===1937-38, Komkujiya Dersimê===
[[Serhildana Dêrsimê|Kumkujiya Dersimê]], tawanek şer e ku di sala 1937 û 1938an de ji aliyê artêşa [[Tirkiye|Tirkiyê]] ve li dijî kurdan pêk hatiye. Li gorî daxuyaniyên fermî 6 hezar û 868 [[Kurd]] ji aliyê artêşa [[Tirkiye|Tirkiyê]] ve hatiye kuştin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://t24.com.tr/haber/dersimde-kac-kisi-oldu,107055|title=Dersim'de kaç kişi öldü?|website=T24|language=Turkish|access-date=2022-05-31}}&lt;/ref&gt;
===1938, Komkujiya gundê Zînê===
[[Komkujiya gundê Zînê]], komkujî û tawanek şer e ku di 6ê tebaxa 1938an de li gundê [[Zînê]] ya bi ser parêzgeha [[Erzîngan (parêzgeh)|Erzînganê]] ve, ji aliyê artêşa tirk ve li dijî [[Kurd|kurdan]] pêk hatiye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20110928181954/http://www.todayszaman.com/news-258153-prosecutor-orders-search-for-mass-alevi-grave-in-erzincan.html|title=Prosecutor orders search for mass Alevi grave in Erzincan|date=2011-09-28|website=web.archive.org|access-date=2022-06-02}}&lt;/ref&gt; Di komkujiyê de 95 [[Kurd]] ji aliyê artêşa dewleta tirk ve hatine kuştin û piştî vî Komkujiyê şêniyên gund sirgûnê bajarê [[Balikesîr]] û navçeya [[Keşan]] a bi ser parêzgeha [[Edirne]] yê kirine.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mynet.com/zini-gedigi-katliamina-sorusturma-180100053336|title=Zini Gediği Katliamı'na soruşturma|last=Mynet|website=Mynet YurtHaber|language=tr|access-date=2022-06-02}}&lt;/ref&gt;

===1943, Komkujiya Geliyê Sefo===
[[Bûyera Sî û Sê Guleyan|Komkujiya Geliyê Sefo]] yan jî navê ku pê tê zanîn Komkujiya 33 guleyê, komkujiyeke ku 30yê tîrmeha sala 1943an ji aliyê artêşa [[Tirk]]  ve li dijî gundiyên [[Kurd]] pêk hatiye. Di komkujiya de 33 kes jibo kuştinê birin kesek revî xwe xilaskir, 32 kes ji aliyê artêşa [[Tirkiye|Tirkiyê]] ve hatin kuştin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://t24.com.tr/yazarlar/dogan-akin/33-koylu-neden-katledildi-katiller-yillarca-nasil-korundu,4290|title=33 köylü neden katledildi, katiller yıllarca nasıl korundu?|website=T24|language=Turkish|access-date=2022-05-31}}&lt;/ref&gt;

===1993, Komkujiya Licê===
[[Komkujiya Lîcê|Komkujiya Licê]], tawanek şer e ku di 27ê cotmeha sala 1993an de ji aliyê artêşa tirk ve li dijî kurdan pêk hatiye. Di Komkujiya Licê de 401 avahî  242 dikan hatine şewitandin û 17e kes ji aliyê artêşa Tirkiyê ve hatin kuştin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hakikatadalethafiza.org/27-yildir-kus-konacak-dal-yok-licede/|title=27 yıldır kuş konacak dal yok Lice’de!!|website=Hafıza Merkezi|language=tr|access-date=2022-05-31}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.failibelli.org/lice-katliami-sanigi-tum-kararlarim-dogruydu/|title=Lice Katliamı Sanığı: Tüm Kararlarım Doğruydu|website=FAİLİ BELLİ|language=tr|access-date=2022-05-31}}&lt;/ref&gt;
===1993, Komkujiya Vartinîsê===
[[Komkujiya Vartinîsê]], tawanek şer e ku di 3ê çiriya pêşîna sala 1993an de li bajaroka [[Vartinîs]] a biser navçê [[Tîl, Mûş|Tîl]] a [[Mûş|Mûşê]], li dijî malbatek [[Kurd]], ji aliyê artêşa [[Tirkiye|Tirkiyê]] ve pêk hatiye. Di vî komkujiyê de, ji aliyê artêşa tirk ve agir bi avahiyê malbatê hate xistin û dêûbav 7 zarok bi şewata agirê hatin kuştin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hakikatadalethafiza.org/vartinis-altinova-katliami-davasi-bugun-goruluyor/|title=Vartinis (Altınova) Katliamı Davası Bugün Görülüyor|website=Hafıza Merkezi|language=tr|access-date=2022-05-31}}&lt;/ref&gt;
===2011, Komkujiya Kortekê===
[[Komkujiya Kortekê 2011|Komkujiya Kortekê]], komkujî û tawanek şer e ku di 21ê tebaxa sal a 2011an de di dema hikûmeta [[Recep Tayyip Erdoğan|Recep Tayyîp Erdogan]] de ji aliyê balefirên şer ên dewleta [[Tirk]] ve li dijî wesayîtekî malbata [[Kurd]] pêk hatiye. Di komkujiyê de 4 zarok, Jinek ducanî bi temamî 7 kes hatine kuştin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20111224181936/http://www.karakocanliyiz.biz/kc/index.php/haberler/7-tuerkiye-ve-duenyadan/107-tuerk-sava-ucaklar-4si-cocuk-7-kiiyi-oelduerdue.html|title=Türk Savaş Uçakları 4'ü Çocuk 7 Kişiyi Öldürdü.|date=2011-12-24|website=web.archive.org|access-date=2022-06-03}}&lt;/ref&gt;

===2015, Komkujiya gundê Zergelê===
[[Komkujiya gundê Zergelê]], komkujî û tawanek şer e ku di sala 2015an ji aliyê balefirên şer ên artêşa [[Tirkiye|Tirkiyê]] li dijî kesên sivîl ên li [[Başûrê Kurdistanê]] pêk hatiye. Di vî êrîşa hewayî de 8 kes jiyana xwe jidest dide û 14e kes bi giranî birîndar dibe.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.evrensel.net/haber/257295/tsk-kandilde-zergel-koyunu-vurdu-8-sivil-yasamini-yitirdi|title=TSK, Kandil'de Zergelê köyünü vurdu: 8 sivil yaşamını yitirdi|last=Gazetesi|first=Evrensel|website=Evrensel.net|language=tr-TR|access-date=2022-06-03}}&lt;/ref&gt;

===2015, Komkujiyên jêrzemînên Cizîrê===
[[Komkujiyên jêrzemînên Cizîrê]] rêzeke komkujî û tawanên şere ku di dema hikumeta [[Recep Tayyip Erdoğan|Recep Tayyîp Erdogan]] de li dijî kurdan pêk hatiye.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.gazeteduvar.com.tr/anayasa-mahkemesi-cizre-bodrumlari-basvurusunu-reddetti-haber-1520119|title=Anayasa Mahkemesi 'Cizre bodrumları' başvurusunu reddetti|last=Duvar|first=Gazete|date=2021-04-22|website=Duvar|language=tr-TR|access-date=2022-06-01}}&lt;/ref&gt; Komkujî di sala 2015an de, di dema şerê di navbera artêşa tirk û şervanên YPSê de derketiye, li dijî kesên sivîl û şervanên YPSê ku birîndar bûne, pêk hatiye.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Di komkujiya jêrzemînên [[Cizîr|Cizîrê]] de, di jêrzemînên avahiyên cûrbecûr de şervanên YPSê û kesên sivîl ji aliyê artêşa tirk ve bi agirê saxe sax hatine şewitandin.&lt;ref&gt;{{Citation|title=Cizre’de bodrum katından HDP'li Derya Koç'un ses kaydı!|url=https://www.youtube.com/watch?v=1QjgLf_yQl4|language=en|access-date=2022-06-01}}&lt;/ref&gt;
===2016, Kuştina her sê jinên siyasetmedarên Kurd===
[[Kuştina her sê jinên siyasetmedarên Kurd]], yek ji tawanên şer ên ku di dema hikûmeta [[Recep Tayyip Erdoğan]] de li dijî sê jinên siyasetmedarên [[Kurd]], ku di sala 2016an de li navçeya [[Silopî]] yê pêk hatiye.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/turkce/haberler/2016/01/160105_silopi_kadin_siyasetciler|title=Silopi'de üç kadın siyasetçi öldürüldü|date=2016-01-06|website=BBC News Türkçe|language=tr|access-date=2022-06-04}}&lt;/ref&gt; Her sê jinên siyasetmedar, [[Sêvê Demir]], [[Pakize Nayir]] û [[Fatma Uyar]] di dema ''Çöktürme operasyonu'' (Operasyona jihalxisinê) ku li bajar û navçeyên [[Bakurê Kurdistanê]] hatibû lidarxistin, hatin kuştin.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;

===2018, Tewanên şer ên di dema dagirkirina Efrînê de===
[[Tewanên şerê di dema dagirkirina Efrînê]], rêzeke tawanên şer e ku di dema hikûmeta [[Recep Tayyip Erdoğan|Recep Tayyîp Erdogan]] ve ji aliyê artêşa tirk ve li dijî sivîlan li bajarê [[Efrîn|Efrînê]] pêk hatiye. Di dema dagirkirina [[Efrîn|Efrînê]] de 700 sivîl hatin kuştin 7 hezar û 400 sivîl hatine revandin û hêj çarenûsa wan ne diyar e. 68 dibistan hatine xirakirin, gelek goristan û 15 perestgehên dînî hatine wêran kirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rudaw.net/turkish/kurdistan/18032022|title=Rudaw|last=Rudaw|website=www.rudaw.net|access-date=2022-06-02}}&lt;/ref&gt;

===2018, Bombarana Nexweşxaneya Avrînê===
[[Bombarana Nexweşxaneya Avrînê]], bombaran û tawanek şer e ku ji aliyê hikûmeta [[Recep Tayyip Erdoğan|Recep Tayyîp Erdogan]] ve di sala 2018an di dema dagirkirin a [[Efrîn|Efrînê]] de ji aliyê balefirên şer ên [[Tirkiye|Tirkiyê]] ve li dijî [[Nexweşxaneya Avrînê]], li [[Efrîn|Efrînê]] pêk hatiye. Di bombaranê de 9 kes  jiyana xwe jidest dane û gelek kes jî birîndar dibin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://amp.artigercek.com/haberler/avrin-hastanesi-bombalandi|title=Avrin Hastanesi bombalandı: 9 kişi yaşamını yitirdi|website=amp.artigercek.com|access-date=2022-06-02}}&lt;/ref&gt;
===2019, Kuştina Hevrîn Xelef===
Kuştina siyasetmedar û endezyara Kurd [[Hevrîn Xelef]], tawanek şer e ku di dema hikûmeta [[Recep Tayyip Erdoğan|Recep Tayyîp Erdogan]] de ji aliyê hêzên çekdarê ku [[Tirkiye]] alîkariyê dike pêk hatiye.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.gazeteduvar.com.tr/dunya/2019/11/04/hevrin-halef-nasil-olduruldu|title=Hevrin Halef nasıl öldürüldü?|last=Duvar|first=Gazete|date=2019-04-11|website=|language=tr-TR|archive-url=|access-date=2022-06-04}}&lt;/ref&gt; [[Hevrîn Xelef]]  di 12ê cotmeha sala 2019an de di dema dagirkirina [[Serêkaniyê]] de ji aliyê hêzên çekdarê girêdayî [[Tirkiye]] ve hatiye kuştin.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; Piştî kuştina [[Hevrîn Xelef]] rojnameya [[Yeni Şafak]] a [[Tirkiye|Tirkiyeyê]] jibo kuştinê [[Hevrîn Xelef]], wê wek sekreterê giştî yê [[Partiya Sûriyeya Pêşerojê]] ku yek ji berfirehkirina siyasî ya [[Partiya Yekîtiya Demokrat|PYDê]] li [[Sûrî|Sûriyê]] ye, pênase kir û diyar kir ku &quot;Hevrîn Xelef bi operasyoneke serkeftî hatiye kuştin&quot; kuştina [[Hevrîn Xelef]] diyar kir.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
===2019, Êrîşa li dijî konvoya sivîlan===
[[Êrîşa li dijî konvoya sivîlan]], komkujî û tawanek şer e ku di sala 2019an de di dema dagirkirina [[Serêkaniyê]] û [[Girê Spî|Girêspî]] de ji aliyê [[Recep Tayyip Erdoğan|Recep Tayyîp Erdogan]] ve li dijî [[Kurd|kurdan]] pêk hatiye. Êrîş bi balefirên şer ên [[Tirkiye|Tirkiyê]] pêk hatiye û di êrîş de 11e sivîl jiyana xwe jidest da û 74 sivîl birîndar bûne.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.hawarnews.com/tr/mobile/?page=haber&amp;ID=18953|title=Êrîşa li dijî sivîlan|last=|first=}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Komkujiyên li dijî sivîlan]]
[[Kategorî:Komkujiyên li dijî kurdan]]</text>
      <sha1>4felyn3tfl9b3al26iqwf6k8zm5j6zg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Erîdû</title>
    <ns>0</ns>
    <id>128678</id>
    <revision>
      <id>1093346</id>
      <parentid>1093284</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T22:05:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15257" xml:space="preserve">{{Agahîdank şûnwara kevnare
 | name                    = Eridû
 | native_name             = 
 | alternate_name          = 
 | image                   = [[Wêne:Эриду.jpg|270px]]
 | alt                     = 
 | caption                 = Kevnarên bajarê Erîdû
 | map_type                = Iraq
 | map_alt                 = 
 | map_size                = 
 | relief = yes
 | mapframe=yes
 | mapframe-point=on
 | mapframe-zoom=6
 | mapframe-marker=monument
 | coordinates             = {{koord|30|48|57|N|45|59|46|E|display=inline,title}}
 | location                = Tell Abu Shahrain, [[Zîqar (parêzgeh)|Zîqar]], [[Iraq]]
 | region                  = [[Mezopotamya]]
 | type                    = 
 | part_of                 = 
 | length                  = 
 | width                   = 
 | area                    = 
 | height                  = 
 | builder                 = 
 | material                = 
 | built                   = Texmînî 5400 {{bz}}
 | abandoned               = Texmînî 600 {{bz}}
 | epochs                  = &lt;!-- actually displays as &quot;Periods&quot; --&gt;
 | cultures                = 
 | dependency_of           = 
 | occupants               = 
 | event                   = 
 | excavations             = 
 | archaeologists          = 
 | condition               = 
 | ownership               = 
 | management              = 
 | public_access           = 
 | website                 = &lt;!-- {{URL|example.com}} --&gt;
 | notes                   = 
}}
'''Erîdû''' an '''Erîdo''' ([[Zimanê sumerî|bi sumerî]]: 𒉣𒆠, ''eridug''; [[Akadî|bi akadî]]: ''irîtu''; bi erebiya îro: '''Tell Abu Shahrain'''), cihwarekî [[Arkeolojî|arkeolojîk]]&lt;nowiki/&gt;ê li başûrê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] ye ku li gorî delîlên [[Arkeolojî|arkeolojîkên]] îro wekî bajarê herî kevnê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] hatiye pejirandin. (cihwarê arkeolojîk li parêzgeha [[Zîqar (parêzgeh)|Zîqar]] a îro ya [[Iraq|Iraqê]] ye). Erîdû bi awayekî demdirêj ve wekî bajarê herî pêşîn ê başûrê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] hatiye pejirandin û di roja îro de jibo bajarê herî kevnê cihanê nîqaşek li ser vê cihwarê arkeolojîk de heye.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=HUFdfwRpDykC&amp;printsec=frontcover#v=onepage&amp;q=eridu&amp;f=false|title=Mesopotamia: The Invention of the City|last=Leick|first=Gwendolyn|date=2002-08-29|publisher=Penguin UK|isbn=978-0-14-192711-4|language=en}}&lt;/ref&gt; Bajêr 12ê kîlomêtre li başûrê rojavayê bajarê [[Ur|Urê]] ye. Erîdû yek ji bajarên herî başûrê Mezopotamyayê ye û komek bajarên [[Sumer|sumeran]] e ku li dora perestgehan, bi awayekî ku ji hev re xûya dibin berfireh bûye. Avahiyên bajêr ji heriyê hatine çêkirin û li ser hev hatine avakirin. Bi mezinbûna perestgehan re û mezinbûna gund li derve, bajarekî mezintir hatiye avakirin. Perestgeh bi navê E-Abzu hatiye binavkirin û tê bawer kirin ku [[Enkî]] li Abzu jiyan kiriye ku perestgeh xwedî avhewayeke wisa ye ku tê bawer kirin ku hemî jiyana [[Ea|Enkî]] jê vî avhewayê çêbûye.

==Dîroka lêkolînê==
Di qada lêkolînê de 8 girên arkeolojîk hene.
* Girê 1 - Qada Pîroz a Ziggurat
* Girê 2 - Qesra Xanedaniya Destpêkê
* Girê 3 - 300 × 150 mêtre li herêmê, 2.5 mêtre bilind, 2.2 kîlometre NSW ji Ebû Šahreyn, kûşxaneyên Isin-Larsayê hatin dîtin.
* Girê 4 - 600 × 300 mêtre li herêmê, 2.5 kîlomêtran li başûrê rojavayê Ebû Şehreynê, kelûpelên Kasît hatin dîtin.
* Girê 5 - 500 × 300 mêtre li herêmê, 3 mêtre bilind, 1.5 kîlomêtre li rojhilatê Ebû Şehreyn, serdema Nû-Babilî û Axamenîsiyan.
* Girê 6 - 300 × 200 metre li herêmê, 2 mêtre bilind, 2.5 li kîlomêtre başûrê rojavayê Ebû Şehreyn e.
* Girê 7 - 400 × 200 mêtre li herêmê, 1.5 mêtre bilind, 3 kîlomêtre li rojhilatê Ebû Šehrayî ye.
* Girê 8 - Usalla

[[Wêne:Eridu mound4c.8.png|thumb|Sêwirana Perestgeha E-abzu ya Erîdû]]
[[Wêne:Cities of Sumer (ku).svg|thumb|Nexşeya bajarên Mezopotamyaya kevnar. Bajarên Eridu û Ur li herî başûrê herêmê ye.]]

Cihê li Tel Ebû Şehreyn ku li nêzîkî Besrayê ye, çar caran hatiye kolandin. Wargeh di destpêkê de ji aliyê [[John George Taylor]] ve di sala 1855an de, ji aliyê [[R. Campbell Thompson]] ve di sala 1918an de û ji aliyê [[H. R. Hall]] ve di 1919an de hatiye kolandin. Vedîtinek balkêş ji hêla Hall ve perçeyek ji cama şîn a çêkirî bû ku serdema wî li dora sala 2000ên {{bz}}ê bû. Rengê şînê ku bi kobaltê hatiye çêkirin, sedsal beriya ku ev teknîk li [[Misira kevnare|Misirê]] hatiye bikaranîn, bi dest ketiye.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Garner|first=Harry|date=1956|title=An Early Piece of Glass from Eridu|url=https://www.jstor.org/stable/4199608|journal=Iraq|volume=18|issue=2|pages=147–149|doi=10.2307/4199608|issn=0021-0889}}&lt;/ref&gt; Kolandinên li wir ji sala 1946an heta 1949an ji nû ve ji aliyê Fuad Safar û Seton Lloyd ji aliyê [[Midûriyeta Giştî ya Îraqî ya Kevnar û Mîrateyê]] ve destpêkir. Bi van kolandinan rêzek ji 14e perestgehên li ser hev û goristanek [[Serdema Ubaid]] bi 1000 gorên ji kerpîçan ber bi başûrrojhilat ve hatine dîtin. Li gorî [[A. Leo Oppenheim]], ev vekolînên arkeolojîk destnîşan dikin ku &quot;di dawiyê de tevahiya başûr ket nav rawestandinê û dest ji înîsiyatîfa siyasî berdaye ji serwerên bajarên bakur re&quot;. Dibe ku ji ber zêdebûna şorbûna domdara ava avdaniya hilberandina çandiniyê û bajar di sala 600ê {{bz}}ê de hatiye terikandin. Di cotmeha sal 2014an de [[Franco D'Agostino]] ji bo amadekariyên ji nû ve destpêkirina kolandinê de seredana wargehê kir û bal kişand li ser hejmarek perçeyên kerpîç ên Amar-Sin ên li ser rûkalê hatine nivîsandin. Di sala 2019an de, kolandinên li Erîdûyê bi xebateke hevpar ên [[Îtalya]], [[Fransa]] û [[Îraq]]î ji nû ve da destpêkirin.

==Efsaneyên di derbarê Erîdû de==
Di hinek guhertoyên [[Lîsteya Qeralên Sumeran]] de, berî ku lehiyek bi ser axê de were, Eridu yekem ji pênc bajarên ku qeraltî lê hatiye lê hatiye pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Marchesi|first=Gianni|date=2010-01-01|title=The Sumerian King List and the Early History of Mesopotamia|url=https://www.academia.edu/10052536/The_Sumerian_King_List_and_the_Early_History_of_Mesopotamia|journal=in M. G. Biga - M. Liverani (eds.), ana turri gimilli: Studi dedicati al Padre Werner R. Mayer, S. J., da amici e allievi (Vicino Oriente - Quaderno 5; Roma), pp. 231-248}}&lt;/ref&gt; [[Lîsteya Qeralên Sumeran]] behsa du qeraltiyên Erîdû dike: Alulim, 28.800 sal serweriyê kiriye û Alalngar, 36.000 serweriyê kiriye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://etcsl.orinst.ox.ac.uk/section2/tr211.htm|title=The Sumerian king list: translation|website=etcsl.orinst.ox.ac.uk|access-date=2022-06-18}}&lt;/ref&gt; [[Adapa]], ku kesekî ji Erîdû ye, wekî lehengek çanda pêşîn tê destnîşan kirin. Tê pêşbînîkirin ku di dema [[Qeraltiya Alulim]] de şaristanî hatiye bajêr.

Di mîtolojiya [[Sumer|Sumeran]] de, Erîdû mala perestgeha Abzu ya xwedawend [[Ea|Enkî]] bû ku hevtayê sumeriyê xwedawendê akadî Ea ye ku xwedayê avên kûr, aqil û efsûnê ye. Wekî hemû xwedawendên [[Sumer]] û [[Babîl (bajar)|Babîl]], [[Ea|Enkî/Ea]] jî wekî xwedawendekî herêmî dest pê kir ku li gorî kozmolojiya paşerojê, bi [[Anu]] û [[Enlîl]] re desthilatdariya kozmosê parve kiriye. Padîşahiya wî avên şîrîn ên li binê erdê bûn (Sumerî ab=av; zu=dûr).

Çîrokên Înanna, xwedawenda [[Urûk|Urûkê]], diyar dikin ji bo ku diyariyên şaristaniyê werbigire, wê çawa biçî Erîdûyê. Di destpêkê de Enkî, xwedawendê Erîdû, hewl da ku van çavkaniyên hêza xwe vegerîne lê paşê bi dilxwazî ​​qebûl kir ku [[Urûk]] niha navenda axê ye. Wisa dixuye ku ev referansekî efsaneyî ye ji bo veguheztina hêzê ber bi bakur ve.

Nivîsarên [[Babîl (bajar)|Babîlî]] behsa damezrandina Erîdûyê ji aliyê xwedawend [[Marduk]] ve wekî bajarê yekem, &quot;bajarê pîroz, rûniştina kêfa wan [xwedayên din]&quot; dikin.

Li dîwana [[Suryanî|Asuriyan]], nojdarên taybetî yên ku li ser edetên kevnar Erîdû, li başûr, hatine perwerde kirin, ji nîşan û nîşaneyên li ser laşê nexweş pêşbîniya nexweşiyê kirin û şîretên guncav û çavkaniyên efsûnî wekî derman pêşkêş kirin.

===Şîna jibo Erîdû===
Hilweşîna bajar û împeratoriyên Mezopotamya yên destpêkê bi gelemperî tê bawer kirin ku jiber encama têkçûna xwedawendan qewimiye. Cureyek bi navê Şînên Bajêr di serdema Îsîn-Larsayê de pêşketiye ku şîna herî navdar Şîna ji bo Ûrê ye. Di van girînan de çend beş (kirugu) hebûn ku tenê perçeyên wan hatine bidestxistin. Berevajî Ur yan Akad, baş nayê zanîn ka Erîdû çawa têk çûye  yan jî kengê, ji xeynî serdema xanedaniya destpêkê. Lîsteya Qralê Sumeran bi tenê dibêje: &quot;Piştre Erîdûg ket û padîşah birin Bad-tibira.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Vincente|first=Claudine-Adrienne|date=1995-01-01|title=The Tall Leilãn Recension of the Sumerian King List|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/zava.1995.85.2.234/html|language=de|volume=85|issue=2|pages=234–270|doi=10.1515/zava.1995.85.2.234|issn=1613-1150}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Peled|first=Ilan|date=2015-01-01|title=A New Manuscript of the Lament for Eridu|url=https://www.journals.uchicago.edu/doi/10.5615/jcunestud.67.2015.0039|journal=Journal of Cuneiform Studies|volume=67|pages=39–43|doi=10.5615/jcunestud.67.2015.0039|issn=0022-0256}}&lt;/ref&gt;
&lt;blockquote&gt;&quot;Qeral li derveyî bajarê xwe ma, mîna ku bajarekî xerîb be. Bi hêsirên xemgîn girî. Bav Enkî wek bajarekî biyaniyan li derveyî bajarê xwe ma. Bi hêsirên xemgîn girî. Ji bo xatirê bajarê xwe yê zerardîtî, bi hêsir xemgîn girî. Hevjîna wî, wek çivîkekî difire, bajarê xwe terikand. Dayika E-maḫ, Damgalnuna pîroz, ji bajarê xwe derket. Hêzên xwedayî yên bajarê hêzên xwedayiyên herî pîroz hatin hilweşandin. Bi awayekî tevlêhev li Erîdûgê her tişt wêran bûn.&quot;&lt;/blockquote&gt;

==Dîrok==
Erîdû yek ji niştecîhên pêşîn ên li herêma [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] ye, ku  5400 sal berî zayînê, nêzîkî [[Kendava Besreyê|Kendava Besra]], li nêzîkî devê çemê Firatê ye. Ji ber kombûna aluvyonên li peravê bi hezar salan, bermahiyên Erîdû niha hinek dûrî kendava [[Ebû Şehreyn]] li [[Iraq|Iraqê]] ye. Di kolandinan de derketiye holê ku bajar li ser deverek qûmê   berê kes ku ti niştecîh li wê derê tinebune hatiye damezrandin. [[Piotr Steinkeller]] hîpotez kiriye ku xwedatiya herî pêşîn li Erîdû Xwedawendek bû, ku paşê wekî Xwedawenda Erdê Ninhursag derket holê, (Nîn=Xanim, Hur=Çiya, Sag=Pîroz), bi paşerojê re [[Ea]] de wekî xwedawendiya mêran, encama hieros gamos, bi xwedawendiyek mêr yan karmendê perestgehê mezin bû.

Li gorî Gwendolyn Leick, Erîdû li navenda sê ekosîstemên cihê ku piştgirîya sê şêwazên jiyanê yên cihêreng ên ku bi gihîştina ava şirînê li hawîrdora çolê de digihîjin hev, hatiye avakirin. Wisa dixuye ku niştecîhiya çandiniyê ya herî kevn, li ser bingeha çandiniya avdaniyê ku ji çanda Samarra ber bi bakur ve hatiye wergirtin bi avakirina cihûkên avê û avahiyên ji kerpîçan, hatiye avakirin. Çandên nêçîrvan-masîgir ên peravên ereban berpirsiyarê naverokên berfireh ên li ser peravê ereban bûn û dibe ku sumeriyên resen bin. Çanda sêyemînê ku beşdarî avakirina Erîdûyê bûye, koçerên Semîtî ye ku xwedî keriyên pez û bizinan bûn û di konan de li herêmên nîv-çolê jiyan kirine. Her sê çand bandorê li avakirinên pêşîn ên bajêr kirine. Niştecihbûna bajarî li ser kompleksek perestgehek mezin a ku ji heriyê hatiye çêkirin û di hundurê depreşek piçûk de bû ku av li dorê perestgehê dorpêç dike.

[[Kate Fielden]] radigihîne ku &quot;niştecihbûna gundê herî pêşîn (5000 sal berê zayînê) di derdora salên 2900 bz de bûye bajarekî girîng ê ji malên heriyê û qamîşan ku 8–10 hektar û 20–25 hektar rûerd digire.&quot; [[Mallowan]] di nivîsên xwe de diyar kiriye ku di heyama [[Ubaid]] de bajêr wekî &quot;bajarek ne asayî mezin&quot; bajêr  xwedî qadek bi kêmerdî bû. Rûerda bajêr 20–25 hektar bû &quot;4 hezar niştecihên bajêr&quot; hebûn. Her çend cihwar ji aliyê Xanedaniya Destpêkê II ve hatibe vegerandin jî, Jacobsen diyar dike ku &quot;Eridu ji bo hemî armancên pratîkî piştî serdema [[Ubaid]] de hatiye terikandin.&quot; Ruth Whitehouse Erîdû wekê &quot;Bajarek Destpêka Xanedaniya Mezin&quot; diyar kiriye. Hijdeh perestgehên li ser hev li cîhê Zîgurata neqediyayî ya Amar-Sin ku serdema 2047 û 2039 salên {{bz}}ê de ne hatine dîtin. Zîgurat li ser nivîsa ku li ser kerpîçekî hatiye nivîsandin, dîroka wî bi dîroka Amar-Sîn re hatiye tomarkirin.

==Avakarî==
[[Wêne:Eridu temple 7.png|thumb|Avahiya navendî ya hikûmeta Erîdûyê]]
Navenda bajarî ya Erîdû perestgeha [[Ea]]&lt;nowiki/&gt;yê ye ku jê re Xaniya Avhewayê dihate gotin. Navê perestgehê bi sumerî: 𒂍𒍪 𒀊 E&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;.ZU.AB, [[É (temple)|e&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;]]-abzu; bi akadî: ''bītu apsû'') ye. Piştre jî ku di dîroka paşerojê de bi navê Mala Avê hatiye binavkirin, bi sumerî: {{cuneiform|𒂍}}{{cuneiform|𒇉}}, E&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;.LAGAB×HAL; [[É (temple)|e&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;]]-engur; bi akadî: ''bītu engurru'') ye.

Di serdema Ur III de li Ur-Nammu zîguratek li ser bermayiyên perestgehên berê hatiye çêkirin.

Ji xeynî Enmerkarê Urukê (wek ku di destanên Aratta de tê gotin), çend qeralên Sumer ên paşerojê yên dîrokî, di nivîsarên ku li vir hatine dîtin de têne behskirin ku ev qeral li ser perestgeha e-abzu xebitîne yan jî perestgehê nû kirine. Di nav qeralan de Elîliyê Ur;  Ur-Nammu, Shulgi û Amar-Sin ên Ur-III, û Nur-Adad ên Larsa heye.

===Mala Avhewayê (E-Abzu)===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Serrast !! Dîrok (BZ) !! Serdem !! Pîvan (m) !! Nîşe
|-
| XVIII || 5300 || - || 3×0.3 || Dîwarên xewê
|-
| XVII || 5300–5000 || - || 2.8×2.8 || Cella yekem
|-
| XVI || 5300–4500 || Early Ubaid || 3.5×3.5 ||
|-
| XV || 5000–4500  || Early Ubaid || 7.3×8.4 ||
|-
| XIV || 5000–4500  || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin
|-
| XIII || 5000–4500  || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin
|-
| XII || 5000–4500  || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin
|-
| XI || 4500–4000 || Ubaid || 4.5×12.6 || Platforma yekem
|-
| X || 4500–4000 || Ubaid || 5×13 ||
|-
| IX || 4500–4000 || Ubaid || 4×10 ||
|-
| VIII || 4500–4000 || Ubaid || 18×11 ||
|-
| VII || 4000–3800 || Ubaid || 17×12 ||
|-
| VI || 4000–3800 || Ubaid || 22×9 ||
|-
| V || 3800–3500|| Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| IV || 3800–3500 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| III || 3800–3500 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| II || 3500–3200 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| I || 3200 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
|}

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Mezopotamya]]
[[Kategorî:Keleporên cîhanê]]
[[Kategorî:Cihên arkeolojîk]]</text>
      <sha1>4012xnp318yes0ws8f88xg49z0bob4g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093347</id>
      <parentid>1093346</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T22:09:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Dîrok */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15276" xml:space="preserve">{{Agahîdank şûnwara kevnare
 | name                    = Eridû
 | native_name             = 
 | alternate_name          = 
 | image                   = [[Wêne:Эриду.jpg|270px]]
 | alt                     = 
 | caption                 = Kevnarên bajarê Erîdû
 | map_type                = Iraq
 | map_alt                 = 
 | map_size                = 
 | relief = yes
 | mapframe=yes
 | mapframe-point=on
 | mapframe-zoom=6
 | mapframe-marker=monument
 | coordinates             = {{koord|30|48|57|N|45|59|46|E|display=inline,title}}
 | location                = Tell Abu Shahrain, [[Zîqar (parêzgeh)|Zîqar]], [[Iraq]]
 | region                  = [[Mezopotamya]]
 | type                    = 
 | part_of                 = 
 | length                  = 
 | width                   = 
 | area                    = 
 | height                  = 
 | builder                 = 
 | material                = 
 | built                   = Texmînî 5400 {{bz}}
 | abandoned               = Texmînî 600 {{bz}}
 | epochs                  = &lt;!-- actually displays as &quot;Periods&quot; --&gt;
 | cultures                = 
 | dependency_of           = 
 | occupants               = 
 | event                   = 
 | excavations             = 
 | archaeologists          = 
 | condition               = 
 | ownership               = 
 | management              = 
 | public_access           = 
 | website                 = &lt;!-- {{URL|example.com}} --&gt;
 | notes                   = 
}}
'''Erîdû''' an '''Erîdo''' ([[Zimanê sumerî|bi sumerî]]: 𒉣𒆠, ''eridug''; [[Akadî|bi akadî]]: ''irîtu''; bi erebiya îro: '''Tell Abu Shahrain'''), cihwarekî [[Arkeolojî|arkeolojîk]]&lt;nowiki/&gt;ê li başûrê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] ye ku li gorî delîlên [[Arkeolojî|arkeolojîkên]] îro wekî bajarê herî kevnê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] hatiye pejirandin. (cihwarê arkeolojîk li parêzgeha [[Zîqar (parêzgeh)|Zîqar]] a îro ya [[Iraq|Iraqê]] ye). Erîdû bi awayekî demdirêj ve wekî bajarê herî pêşîn ê başûrê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] hatiye pejirandin û di roja îro de jibo bajarê herî kevnê cihanê nîqaşek li ser vê cihwarê arkeolojîk de heye.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=HUFdfwRpDykC&amp;printsec=frontcover#v=onepage&amp;q=eridu&amp;f=false|title=Mesopotamia: The Invention of the City|last=Leick|first=Gwendolyn|date=2002-08-29|publisher=Penguin UK|isbn=978-0-14-192711-4|language=en}}&lt;/ref&gt; Bajêr 12ê kîlomêtre li başûrê rojavayê bajarê [[Ur|Urê]] ye. Erîdû yek ji bajarên herî başûrê Mezopotamyayê ye û komek bajarên [[Sumer|sumeran]] e ku li dora perestgehan, bi awayekî ku ji hev re xûya dibin berfireh bûye. Avahiyên bajêr ji heriyê hatine çêkirin û li ser hev hatine avakirin. Bi mezinbûna perestgehan re û mezinbûna gund li derve, bajarekî mezintir hatiye avakirin. Perestgeh bi navê E-Abzu hatiye binavkirin û tê bawer kirin ku [[Enkî]] li Abzu jiyan kiriye ku perestgeh xwedî avhewayeke wisa ye ku tê bawer kirin ku hemî jiyana [[Ea|Enkî]] jê vî avhewayê çêbûye.

==Dîroka lêkolînê==
Di qada lêkolînê de 8 girên arkeolojîk hene.
* Girê 1 - Qada Pîroz a Ziggurat
* Girê 2 - Qesra Xanedaniya Destpêkê
* Girê 3 - 300 × 150 mêtre li herêmê, 2.5 mêtre bilind, 2.2 kîlometre NSW ji Ebû Šahreyn, kûşxaneyên Isin-Larsayê hatin dîtin.
* Girê 4 - 600 × 300 mêtre li herêmê, 2.5 kîlomêtran li başûrê rojavayê Ebû Şehreynê, kelûpelên Kasît hatin dîtin.
* Girê 5 - 500 × 300 mêtre li herêmê, 3 mêtre bilind, 1.5 kîlomêtre li rojhilatê Ebû Şehreyn, serdema Nû-Babilî û Axamenîsiyan.
* Girê 6 - 300 × 200 metre li herêmê, 2 mêtre bilind, 2.5 li kîlomêtre başûrê rojavayê Ebû Şehreyn e.
* Girê 7 - 400 × 200 mêtre li herêmê, 1.5 mêtre bilind, 3 kîlomêtre li rojhilatê Ebû Šehrayî ye.
* Girê 8 - Usalla

[[Wêne:Eridu mound4c.8.png|thumb|Sêwirana Perestgeha E-abzu ya Erîdû]]
[[Wêne:Cities of Sumer (ku).svg|thumb|Nexşeya bajarên Mezopotamyaya kevnar. Bajarên Eridu û Ur li herî başûrê herêmê ye.]]

Cihê li Tel Ebû Şehreyn ku li nêzîkî Besrayê ye, çar caran hatiye kolandin. Wargeh di destpêkê de ji aliyê [[John George Taylor]] ve di sala 1855an de, ji aliyê [[R. Campbell Thompson]] ve di sala 1918an de û ji aliyê [[H. R. Hall]] ve di 1919an de hatiye kolandin. Vedîtinek balkêş ji hêla Hall ve perçeyek ji cama şîn a çêkirî bû ku serdema wî li dora sala 2000ên {{bz}}ê bû. Rengê şînê ku bi kobaltê hatiye çêkirin, sedsal beriya ku ev teknîk li [[Misira kevnare|Misirê]] hatiye bikaranîn, bi dest ketiye.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Garner|first=Harry|date=1956|title=An Early Piece of Glass from Eridu|url=https://www.jstor.org/stable/4199608|journal=Iraq|volume=18|issue=2|pages=147–149|doi=10.2307/4199608|issn=0021-0889}}&lt;/ref&gt; Kolandinên li wir ji sala 1946an heta 1949an ji nû ve ji aliyê Fuad Safar û Seton Lloyd ji aliyê [[Midûriyeta Giştî ya Îraqî ya Kevnar û Mîrateyê]] ve destpêkir. Bi van kolandinan rêzek ji 14e perestgehên li ser hev û goristanek [[Serdema Ubaid]] bi 1000 gorên ji kerpîçan ber bi başûrrojhilat ve hatine dîtin. Li gorî [[A. Leo Oppenheim]], ev vekolînên arkeolojîk destnîşan dikin ku &quot;di dawiyê de tevahiya başûr ket nav rawestandinê û dest ji înîsiyatîfa siyasî berdaye ji serwerên bajarên bakur re&quot;. Dibe ku ji ber zêdebûna şorbûna domdara ava avdaniya hilberandina çandiniyê û bajar di sala 600ê {{bz}}ê de hatiye terikandin. Di cotmeha sal 2014an de [[Franco D'Agostino]] ji bo amadekariyên ji nû ve destpêkirina kolandinê de seredana wargehê kir û bal kişand li ser hejmarek perçeyên kerpîç ên Amar-Sin ên li ser rûkalê hatine nivîsandin. Di sala 2019an de, kolandinên li Erîdûyê bi xebateke hevpar ên [[Îtalya]], [[Fransa]] û [[Îraq]]î ji nû ve da destpêkirin.

==Efsaneyên di derbarê Erîdû de==
Di hinek guhertoyên [[Lîsteya Qeralên Sumeran]] de, berî ku lehiyek bi ser axê de were, Eridu yekem ji pênc bajarên ku qeraltî lê hatiye lê hatiye pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Marchesi|first=Gianni|date=2010-01-01|title=The Sumerian King List and the Early History of Mesopotamia|url=https://www.academia.edu/10052536/The_Sumerian_King_List_and_the_Early_History_of_Mesopotamia|journal=in M. G. Biga - M. Liverani (eds.), ana turri gimilli: Studi dedicati al Padre Werner R. Mayer, S. J., da amici e allievi (Vicino Oriente - Quaderno 5; Roma), pp. 231-248}}&lt;/ref&gt; [[Lîsteya Qeralên Sumeran]] behsa du qeraltiyên Erîdû dike: Alulim, 28.800 sal serweriyê kiriye û Alalngar, 36.000 serweriyê kiriye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://etcsl.orinst.ox.ac.uk/section2/tr211.htm|title=The Sumerian king list: translation|website=etcsl.orinst.ox.ac.uk|access-date=2022-06-18}}&lt;/ref&gt; [[Adapa]], ku kesekî ji Erîdû ye, wekî lehengek çanda pêşîn tê destnîşan kirin. Tê pêşbînîkirin ku di dema [[Qeraltiya Alulim]] de şaristanî hatiye bajêr.

Di mîtolojiya [[Sumer|Sumeran]] de, Erîdû mala perestgeha Abzu ya xwedawend [[Ea|Enkî]] bû ku hevtayê sumeriyê xwedawendê akadî Ea ye ku xwedayê avên kûr, aqil û efsûnê ye. Wekî hemû xwedawendên [[Sumer]] û [[Babîl (bajar)|Babîl]], [[Ea|Enkî/Ea]] jî wekî xwedawendekî herêmî dest pê kir ku li gorî kozmolojiya paşerojê, bi [[Anu]] û [[Enlîl]] re desthilatdariya kozmosê parve kiriye. Padîşahiya wî avên şîrîn ên li binê erdê bûn (Sumerî ab=av; zu=dûr).

Çîrokên Înanna, xwedawenda [[Urûk|Urûkê]], diyar dikin ji bo ku diyariyên şaristaniyê werbigire, wê çawa biçî Erîdûyê. Di destpêkê de Enkî, xwedawendê Erîdû, hewl da ku van çavkaniyên hêza xwe vegerîne lê paşê bi dilxwazî ​​qebûl kir ku [[Urûk]] niha navenda axê ye. Wisa dixuye ku ev referansekî efsaneyî ye ji bo veguheztina hêzê ber bi bakur ve.

Nivîsarên [[Babîl (bajar)|Babîlî]] behsa damezrandina Erîdûyê ji aliyê xwedawend [[Marduk]] ve wekî bajarê yekem, &quot;bajarê pîroz, rûniştina kêfa wan [xwedayên din]&quot; dikin.

Li dîwana [[Suryanî|Asuriyan]], nojdarên taybetî yên ku li ser edetên kevnar Erîdû, li başûr, hatine perwerde kirin, ji nîşan û nîşaneyên li ser laşê nexweş pêşbîniya nexweşiyê kirin û şîretên guncav û çavkaniyên efsûnî wekî derman pêşkêş kirin.

===Şîna jibo Erîdû===
Hilweşîna bajar û împeratoriyên Mezopotamya yên destpêkê bi gelemperî tê bawer kirin ku jiber encama têkçûna xwedawendan qewimiye. Cureyek bi navê Şînên Bajêr di serdema Îsîn-Larsayê de pêşketiye ku şîna herî navdar Şîna ji bo Ûrê ye. Di van girînan de çend beş (kirugu) hebûn ku tenê perçeyên wan hatine bidestxistin. Berevajî Ur yan Akad, baş nayê zanîn ka Erîdû çawa têk çûye  yan jî kengê, ji xeynî serdema xanedaniya destpêkê. Lîsteya Qralê Sumeran bi tenê dibêje: &quot;Piştre Erîdûg ket û padîşah birin Bad-tibira.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Vincente|first=Claudine-Adrienne|date=1995-01-01|title=The Tall Leilãn Recension of the Sumerian King List|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/zava.1995.85.2.234/html|language=de|volume=85|issue=2|pages=234–270|doi=10.1515/zava.1995.85.2.234|issn=1613-1150}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Peled|first=Ilan|date=2015-01-01|title=A New Manuscript of the Lament for Eridu|url=https://www.journals.uchicago.edu/doi/10.5615/jcunestud.67.2015.0039|journal=Journal of Cuneiform Studies|volume=67|pages=39–43|doi=10.5615/jcunestud.67.2015.0039|issn=0022-0256}}&lt;/ref&gt;
&lt;blockquote&gt;&quot;Qeral li derveyî bajarê xwe ma, mîna ku bajarekî xerîb be. Bi hêsirên xemgîn girî. Bav Enkî wek bajarekî biyaniyan li derveyî bajarê xwe ma. Bi hêsirên xemgîn girî. Ji bo xatirê bajarê xwe yê zerardîtî, bi hêsir xemgîn girî. Hevjîna wî, wek çivîkekî difire, bajarê xwe terikand. Dayika E-maḫ, Damgalnuna pîroz, ji bajarê xwe derket. Hêzên xwedayî yên bajarê hêzên xwedayiyên herî pîroz hatin hilweşandin. Bi awayekî tevlêhev li Erîdûgê her tişt wêran bûn.&quot;&lt;/blockquote&gt;

==Dîrok==
Erîdû yek ji niştecîhên pêşîn ên li herêma [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] ye ku 5400 sal berî zayînê, nêzîkî [[Kendava Besreyê|Kendava Besra]], li nêzîkî devê çemê Firatê ye. Ji ber kombûna aluvyonên li peravê bi hezar salan, bermahiyên Erîdû niha hinek dûrî kendava [[Ebû Şehreyn]] li [[Iraq|Iraqê]] ye. Di kolandinan de derketiye holê ku bajar li ser deverek qûmê   berê kes ku ti niştecîh li wê derê tinebune hatiye damezrandin. [[Piotr Steinkeller]] hîpotez kiriye ku xwedatiya herî pêşîn li Erîdû Xwedawendek bû ku paşê wekî xwedawenda erdê [[Ninhursag]] derketiye holê, (Nîn=Xanim, Hur=Çiya, Sag=Pîroz), bi paşerojê re [[Ea]] de wekî xwedawendiya mêran, encama hieros gamos, bi xwedawendiyek mêr yan karmendê perestgehê mezin bû.

Li gorî [[Gwendolyn Leick]], Erîdû li navenda sê ekosîstemên cihê ku piştgirîya sê şêwazên jiyanê yên cihêreng ên ku bi gihîştina ava şirînê li hawîrdora çolê de digihîjin hev, hatiye avakirin. Wisa dixuye ku niştecîhiya çandiniyê ya herî kevn, li ser bingeha çandiniya avdaniyê ku ji çanda Samarra ber bi bakur ve hatiye wergirtin bi avakirina cihûkên avê û avahiyên ji kerpîçan, hatiye avakirin. Çandên nêçîrvan-masîgir ên peravên ereban berpirsiyarê naverokên berfireh ên li ser peravê ereban bûn û dibe ku sumeriyên resen bin. Çanda sêyemînê ku beşdarî avakirina Erîdûyê bûye, koçerên Semîtî ye ku xwedî keriyên pez û bizinan bûn û di konan de li herêmên nîv-çolê jiyan kirine. Her sê çand bandorê li avakirinên pêşîn ên bajêr kirine. Niştecihbûna bajarî li ser kompleksek perestgehek mezin a ku ji heriyê hatiye çêkirin û di hundurê depreşek piçûk de bû ku av li dorê perestgehê dorpêç dike.

[[Kate Fielden]] radigihîne ku &quot;niştecihbûna gundê herî pêşîn (5000 sal berê zayînê) di derdora salên 2900 bz de bûye bajarekî girîng ê ji malên heriyê û qamîşan ku 8–10 hektar û 20–25 hektar rûerd digire.&quot; [[Mallowan]] di nivîsên xwe de diyar kiriye ku di heyama [[Ubaid]] de bajêr wekî &quot;bajarek ne asayî mezin&quot; bajêr  xwedî qadek bi kêmerdî bû. Rûerda bajêr 20–25 hektar bû &quot;4 hezar niştecihên bajêr&quot; hebûn. Her çend cihwar ji aliyê Xanedaniya Destpêkê II ve hatibe vegerandin jî, Jacobsen diyar dike ku &quot;Eridu ji bo hemî armancên pratîkî piştî serdema [[Ubaid]] de hatiye terikandin.&quot; Ruth Whitehouse Erîdû wekê &quot;Bajarek Destpêka Xanedaniya Mezin&quot; diyar kiriye. Hijdeh perestgehên li ser hev li cîhê [[Zîgurat]] a neqediyayî ya Amar-Sin ku serdema 2047 û 2039 salên {{bz}} de ne hatine dîtin. []Zîgurat]] li ser nivîsa ku li ser kerpîçekî hatiye nivîsandin, dîroka wî bi dîroka [[Amar-Sîn]] re hatiye tomarkirin.

==Avakarî==
[[Wêne:Eridu temple 7.png|thumb|Avahiya navendî ya hikûmeta Erîdûyê]]
Navenda bajarî ya Erîdû perestgeha [[Ea]]&lt;nowiki/&gt;yê ye ku jê re Xaniya Avhewayê dihate gotin. Navê perestgehê bi sumerî: 𒂍𒍪 𒀊 E&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;.ZU.AB, [[É (temple)|e&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;]]-abzu; bi akadî: ''bītu apsû'') ye. Piştre jî ku di dîroka paşerojê de bi navê Mala Avê hatiye binavkirin, bi sumerî: {{cuneiform|𒂍}}{{cuneiform|𒇉}}, E&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;.LAGAB×HAL; [[É (temple)|e&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;]]-engur; bi akadî: ''bītu engurru'') ye.

Di serdema Ur III de li Ur-Nammu zîguratek li ser bermayiyên perestgehên berê hatiye çêkirin.

Ji xeynî Enmerkarê Urukê (wek ku di destanên Aratta de tê gotin), çend qeralên Sumer ên paşerojê yên dîrokî, di nivîsarên ku li vir hatine dîtin de têne behskirin ku ev qeral li ser perestgeha e-abzu xebitîne yan jî perestgehê nû kirine. Di nav qeralan de Elîliyê Ur;  Ur-Nammu, Shulgi û Amar-Sin ên Ur-III, û Nur-Adad ên Larsa heye.

===Mala Avhewayê (E-Abzu)===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Serrast !! Dîrok (BZ) !! Serdem !! Pîvan (m) !! Nîşe
|-
| XVIII || 5300 || - || 3×0.3 || Dîwarên xewê
|-
| XVII || 5300–5000 || - || 2.8×2.8 || Cella yekem
|-
| XVI || 5300–4500 || Early Ubaid || 3.5×3.5 ||
|-
| XV || 5000–4500  || Early Ubaid || 7.3×8.4 ||
|-
| XIV || 5000–4500  || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin
|-
| XIII || 5000–4500  || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin
|-
| XII || 5000–4500  || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin
|-
| XI || 4500–4000 || Ubaid || 4.5×12.6 || Platforma yekem
|-
| X || 4500–4000 || Ubaid || 5×13 ||
|-
| IX || 4500–4000 || Ubaid || 4×10 ||
|-
| VIII || 4500–4000 || Ubaid || 18×11 ||
|-
| VII || 4000–3800 || Ubaid || 17×12 ||
|-
| VI || 4000–3800 || Ubaid || 22×9 ||
|-
| V || 3800–3500|| Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| IV || 3800–3500 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| III || 3800–3500 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| II || 3500–3200 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| I || 3200 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
|}

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Mezopotamya]]
[[Kategorî:Keleporên cîhanê]]
[[Kategorî:Cihên arkeolojîk]]</text>
      <sha1>ft8ld1eebfttvgux0bs4a86ekgtsno0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093348</id>
      <parentid>1093347</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T22:14:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Efsaneyên Erîdûyê */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15264" xml:space="preserve">{{Agahîdank şûnwara kevnare
 | name                    = Eridû
 | native_name             = 
 | alternate_name          = 
 | image                   = [[Wêne:Эриду.jpg|270px]]
 | alt                     = 
 | caption                 = Kevnarên bajarê Erîdû
 | map_type                = Iraq
 | map_alt                 = 
 | map_size                = 
 | relief = yes
 | mapframe=yes
 | mapframe-point=on
 | mapframe-zoom=6
 | mapframe-marker=monument
 | coordinates             = {{koord|30|48|57|N|45|59|46|E|display=inline,title}}
 | location                = Tell Abu Shahrain, [[Zîqar (parêzgeh)|Zîqar]], [[Iraq]]
 | region                  = [[Mezopotamya]]
 | type                    = 
 | part_of                 = 
 | length                  = 
 | width                   = 
 | area                    = 
 | height                  = 
 | builder                 = 
 | material                = 
 | built                   = Texmînî 5400 {{bz}}
 | abandoned               = Texmînî 600 {{bz}}
 | epochs                  = &lt;!-- actually displays as &quot;Periods&quot; --&gt;
 | cultures                = 
 | dependency_of           = 
 | occupants               = 
 | event                   = 
 | excavations             = 
 | archaeologists          = 
 | condition               = 
 | ownership               = 
 | management              = 
 | public_access           = 
 | website                 = &lt;!-- {{URL|example.com}} --&gt;
 | notes                   = 
}}
'''Erîdû''' an '''Erîdo''' ([[Zimanê sumerî|bi sumerî]]: 𒉣𒆠, ''eridug''; [[Akadî|bi akadî]]: ''irîtu''; bi erebiya îro: '''Tell Abu Shahrain'''), cihwarekî [[Arkeolojî|arkeolojîk]]&lt;nowiki/&gt;ê li başûrê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] ye ku li gorî delîlên [[Arkeolojî|arkeolojîkên]] îro wekî bajarê herî kevnê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] hatiye pejirandin. (cihwarê arkeolojîk li parêzgeha [[Zîqar (parêzgeh)|Zîqar]] a îro ya [[Iraq|Iraqê]] ye). Erîdû bi awayekî demdirêj ve wekî bajarê herî pêşîn ê başûrê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] hatiye pejirandin û di roja îro de jibo bajarê herî kevnê cihanê nîqaşek li ser vê cihwarê arkeolojîk de heye.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=HUFdfwRpDykC&amp;printsec=frontcover#v=onepage&amp;q=eridu&amp;f=false|title=Mesopotamia: The Invention of the City|last=Leick|first=Gwendolyn|date=2002-08-29|publisher=Penguin UK|isbn=978-0-14-192711-4|language=en}}&lt;/ref&gt; Bajêr 12ê kîlomêtre li başûrê rojavayê bajarê [[Ur|Urê]] ye. Erîdû yek ji bajarên herî başûrê Mezopotamyayê ye û komek bajarên [[Sumer|sumeran]] e ku li dora perestgehan, bi awayekî ku ji hev re xûya dibin berfireh bûye. Avahiyên bajêr ji heriyê hatine çêkirin û li ser hev hatine avakirin. Bi mezinbûna perestgehan re û mezinbûna gund li derve, bajarekî mezintir hatiye avakirin. Perestgeh bi navê E-Abzu hatiye binavkirin û tê bawer kirin ku [[Enkî]] li Abzu jiyan kiriye ku perestgeh xwedî avhewayeke wisa ye ku tê bawer kirin ku hemî jiyana [[Ea|Enkî]] jê vî avhewayê çêbûye.

==Dîroka lêkolînê==
Di qada lêkolînê de 8 girên arkeolojîk hene.
* Girê 1 - Qada Pîroz a Ziggurat
* Girê 2 - Qesra Xanedaniya Destpêkê
* Girê 3 - 300 × 150 mêtre li herêmê, 2.5 mêtre bilind, 2.2 kîlometre NSW ji Ebû Šahreyn, kûşxaneyên Isin-Larsayê hatin dîtin.
* Girê 4 - 600 × 300 mêtre li herêmê, 2.5 kîlomêtran li başûrê rojavayê Ebû Şehreynê, kelûpelên Kasît hatin dîtin.
* Girê 5 - 500 × 300 mêtre li herêmê, 3 mêtre bilind, 1.5 kîlomêtre li rojhilatê Ebû Şehreyn, serdema Nû-Babilî û Axamenîsiyan.
* Girê 6 - 300 × 200 metre li herêmê, 2 mêtre bilind, 2.5 li kîlomêtre başûrê rojavayê Ebû Şehreyn e.
* Girê 7 - 400 × 200 mêtre li herêmê, 1.5 mêtre bilind, 3 kîlomêtre li rojhilatê Ebû Šehrayî ye.
* Girê 8 - Usalla

[[Wêne:Eridu mound4c.8.png|thumb|Sêwirana Perestgeha E-abzu ya Erîdû]]
[[Wêne:Cities of Sumer (ku).svg|thumb|Nexşeya bajarên Mezopotamyaya kevnar. Bajarên Eridu û Ur li herî başûrê herêmê ye.]]

Cihê li Tel Ebû Şehreyn ku li nêzîkî Besrayê ye, çar caran hatiye kolandin. Wargeh di destpêkê de ji aliyê [[John George Taylor]] ve di sala 1855an de, ji aliyê [[R. Campbell Thompson]] ve di sala 1918an de û ji aliyê [[H. R. Hall]] ve di 1919an de hatiye kolandin. Vedîtinek balkêş ji hêla Hall ve perçeyek ji cama şîn a çêkirî bû ku serdema wî li dora sala 2000ên {{bz}}ê bû. Rengê şînê ku bi kobaltê hatiye çêkirin, sedsal beriya ku ev teknîk li [[Misira kevnare|Misirê]] hatiye bikaranîn, bi dest ketiye.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Garner|first=Harry|date=1956|title=An Early Piece of Glass from Eridu|url=https://www.jstor.org/stable/4199608|journal=Iraq|volume=18|issue=2|pages=147–149|doi=10.2307/4199608|issn=0021-0889}}&lt;/ref&gt; Kolandinên li wir ji sala 1946an heta 1949an ji nû ve ji aliyê Fuad Safar û Seton Lloyd ji aliyê [[Midûriyeta Giştî ya Îraqî ya Kevnar û Mîrateyê]] ve destpêkir. Bi van kolandinan rêzek ji 14e perestgehên li ser hev û goristanek [[Serdema Ubaid]] bi 1000 gorên ji kerpîçan ber bi başûrrojhilat ve hatine dîtin. Li gorî [[A. Leo Oppenheim]], ev vekolînên arkeolojîk destnîşan dikin ku &quot;di dawiyê de tevahiya başûr ket nav rawestandinê û dest ji înîsiyatîfa siyasî berdaye ji serwerên bajarên bakur re&quot;. Dibe ku ji ber zêdebûna şorbûna domdara ava avdaniya hilberandina çandiniyê û bajar di sala 600ê {{bz}}ê de hatiye terikandin. Di cotmeha sal 2014an de [[Franco D'Agostino]] ji bo amadekariyên ji nû ve destpêkirina kolandinê de seredana wargehê kir û bal kişand li ser hejmarek perçeyên kerpîç ên Amar-Sin ên li ser rûkalê hatine nivîsandin. Di sala 2019an de, kolandinên li Erîdûyê bi xebateke hevpar ên [[Îtalya]], [[Fransa]] û [[Îraq]]î ji nû ve da destpêkirin.

==Efsaneyên Erîdûyê==
Di hinek guhertoyên [[Lîsteya Qeralên Sumeran]] de, berî ku lehiyek bi ser axê de were, Eridu yekem ji pênc bajarên ku qeraltî lê hatiye lê hatiye pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Marchesi|first=Gianni|date=2010-01-01|title=The Sumerian King List and the Early History of Mesopotamia|url=https://www.academia.edu/10052536/The_Sumerian_King_List_and_the_Early_History_of_Mesopotamia|journal=in M. G. Biga - M. Liverani (eds.), ana turri gimilli: Studi dedicati al Padre Werner R. Mayer, S. J., da amici e allievi (Vicino Oriente - Quaderno 5; Roma), pp. 231-248}}&lt;/ref&gt; [[Lîsteya Qeralên Sumeran]] behsa du qeraltiyên Erîdû dike: Alulim, 28.800 sal serweriyê kiriye û Alalngar, 36.000 serweriyê kiriye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://etcsl.orinst.ox.ac.uk/section2/tr211.htm|title=The Sumerian king list: translation|website=etcsl.orinst.ox.ac.uk|access-date=2022-06-18}}&lt;/ref&gt; [[Adapa]], ku kesekî ji Erîdû ye, wekî lehengek çanda pêşîn tê destnîşan kirin. Tê pêşbînîkirin ku di dema [[Qeraltiya Alulim]] de şaristanî hatiye bajêr.

Di mîtolojiya [[Sumer|Sumeran]] de, Erîdû mala perestgeha Abzu ya xwedawend [[Ea|Enkî]] bû ku hevtayê sumeriyê xwedawendê akadî Ea ye ku xwedayê avên kûr, aqil û efsûnê ye. Wekî hemû xwedawendên [[Sumer]] û [[Babîl (bajar)|Babîl]], [[Ea|Enkî/Ea]] jî wekî xwedawendekî herêmî dest pê kir ku li gorî kozmolojiya paşerojê, bi [[Anu]] û [[Enlîl]] re desthilatdariya kozmosê parve kiriye. Padîşahiya wî avên şîrîn ên li binê erdê bûn (Sumerî ab=av; zu=dûr).

Çîrokên Înanna, xwedawenda [[Urûk|Urûkê]], diyar dikin ji bo ku diyariyên şaristaniyê werbigire, wê çawa biçî Erîdûyê. Di destpêkê de Enkî, xwedawendê Erîdû, hewl da ku van çavkaniyên hêza xwe vegerîne lê paşê bi dilxwazî ​​qebûl kir ku [[Urûk]] niha navenda axê ye. Wisa dixuye ku ev referansekî efsaneyî ye ji bo veguheztina hêzê ber bi bakur ve.

Nivîsarên [[Babîl (bajar)|Babîlî]] behsa damezrandina Erîdûyê ji aliyê xwedawend [[Marduk]] ve wekî bajarê yekem, &quot;bajarê pîroz, rûniştina kêfa wan [xwedayên din]&quot; dikin.

Li dîwana [[Suryanî|Asuriyan]], nojdarên taybetî yên ku li ser edetên kevnar Erîdû, li başûr, hatine perwerde kirin, ji nîşan û nîşaneyên li ser laşê nexweş pêşbîniya nexweşiyê kirin û şîretên guncav û çavkaniyên efsûnî wekî derman pêşkêş kirin.

===Şîna jibo Erîdû===
Hilweşîna bajar û împeratoriyên Mezopotamya yên destpêkê bi gelemperî tê bawer kirin ku jiber encama têkçûna xwedawendan qewimiye. Cureyek bi navê Şînên Bajêr di serdema Îsîn-Larsayê de pêşketiye ku şîna herî navdar Şîna ji bo Ûrê ye. Di van girînan de çend beş (kirugu) hebûn ku tenê perçeyên wan hatine bidestxistin. Berevajî Ur yan Akad, baş nayê zanîn ka Erîdû çawa têk çûye  yan jî kengê, ji xeynî serdema xanedaniya destpêkê. Lîsteya Qralê Sumeran bi tenê dibêje: &quot;Piştre Erîdûg ket û padîşah birin Bad-tibira.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Vincente|first=Claudine-Adrienne|date=1995-01-01|title=The Tall Leilãn Recension of the Sumerian King List|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/zava.1995.85.2.234/html|language=de|volume=85|issue=2|pages=234–270|doi=10.1515/zava.1995.85.2.234|issn=1613-1150}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Peled|first=Ilan|date=2015-01-01|title=A New Manuscript of the Lament for Eridu|url=https://www.journals.uchicago.edu/doi/10.5615/jcunestud.67.2015.0039|journal=Journal of Cuneiform Studies|volume=67|pages=39–43|doi=10.5615/jcunestud.67.2015.0039|issn=0022-0256}}&lt;/ref&gt;
&lt;blockquote&gt;&quot;Qeral li derveyî bajarê xwe ma, mîna ku bajarekî xerîb be. Bi hêsirên xemgîn girî. Bav Enkî wek bajarekî biyaniyan li derveyî bajarê xwe ma. Bi hêsirên xemgîn girî. Ji bo xatirê bajarê xwe yê zerardîtî, bi hêsir xemgîn girî. Hevjîna wî, wek çivîkekî difire, bajarê xwe terikand. Dayika E-maḫ, Damgalnuna pîroz, ji bajarê xwe derket. Hêzên xwedayî yên bajarê hêzên xwedayiyên herî pîroz hatin hilweşandin. Bi awayekî tevlêhev li Erîdûgê her tişt wêran bûn.&quot;&lt;/blockquote&gt;

==Dîrok==
Erîdû yek ji niştecîhên pêşîn ên li herêma [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] ye ku 5400 sal berî zayînê, nêzîkî [[Kendava Besreyê|Kendava Besra]], li nêzîkî devê çemê Firatê ye. Ji ber kombûna aluvyonên li peravê bi hezar salan, bermahiyên Erîdû niha hinek dûrî kendava [[Ebû Şehreyn]] li [[Iraq|Iraqê]] ye. Di kolandinan de derketiye holê ku bajar li ser deverek qûmê   berê kes ku ti niştecîh li wê derê tinebune hatiye damezrandin. [[Piotr Steinkeller]] hîpotez kiriye ku xwedatiya herî pêşîn li Erîdû Xwedawendek bû ku paşê wekî xwedawenda erdê [[Ninhursag]] derketiye holê, (Nîn=Xanim, Hur=Çiya, Sag=Pîroz), bi paşerojê re [[Ea]] de wekî xwedawendiya mêran, encama hieros gamos, bi xwedawendiyek mêr yan karmendê perestgehê mezin bû.

Li gorî [[Gwendolyn Leick]], Erîdû li navenda sê ekosîstemên cihê ku piştgirîya sê şêwazên jiyanê yên cihêreng ên ku bi gihîştina ava şirînê li hawîrdora çolê de digihîjin hev, hatiye avakirin. Wisa dixuye ku niştecîhiya çandiniyê ya herî kevn, li ser bingeha çandiniya avdaniyê ku ji çanda Samarra ber bi bakur ve hatiye wergirtin bi avakirina cihûkên avê û avahiyên ji kerpîçan, hatiye avakirin. Çandên nêçîrvan-masîgir ên peravên ereban berpirsiyarê naverokên berfireh ên li ser peravê ereban bûn û dibe ku sumeriyên resen bin. Çanda sêyemînê ku beşdarî avakirina Erîdûyê bûye, koçerên Semîtî ye ku xwedî keriyên pez û bizinan bûn û di konan de li herêmên nîv-çolê jiyan kirine. Her sê çand bandorê li avakirinên pêşîn ên bajêr kirine. Niştecihbûna bajarî li ser kompleksek perestgehek mezin a ku ji heriyê hatiye çêkirin û di hundurê depreşek piçûk de bû ku av li dorê perestgehê dorpêç dike.

[[Kate Fielden]] radigihîne ku &quot;niştecihbûna gundê herî pêşîn (5000 sal berê zayînê) di derdora salên 2900 bz de bûye bajarekî girîng ê ji malên heriyê û qamîşan ku 8–10 hektar û 20–25 hektar rûerd digire.&quot; [[Mallowan]] di nivîsên xwe de diyar kiriye ku di heyama [[Ubaid]] de bajêr wekî &quot;bajarek ne asayî mezin&quot; bajêr  xwedî qadek bi kêmerdî bû. Rûerda bajêr 20–25 hektar bû &quot;4 hezar niştecihên bajêr&quot; hebûn. Her çend cihwar ji aliyê Xanedaniya Destpêkê II ve hatibe vegerandin jî, Jacobsen diyar dike ku &quot;Eridu ji bo hemî armancên pratîkî piştî serdema [[Ubaid]] de hatiye terikandin.&quot; Ruth Whitehouse Erîdû wekê &quot;Bajarek Destpêka Xanedaniya Mezin&quot; diyar kiriye. Hijdeh perestgehên li ser hev li cîhê [[Zîgurat]] a neqediyayî ya Amar-Sin ku serdema 2047 û 2039 salên {{bz}} de ne hatine dîtin. []Zîgurat]] li ser nivîsa ku li ser kerpîçekî hatiye nivîsandin, dîroka wî bi dîroka [[Amar-Sîn]] re hatiye tomarkirin.

==Avakarî==
[[Wêne:Eridu temple 7.png|thumb|Avahiya navendî ya hikûmeta Erîdûyê]]
Navenda bajarî ya Erîdû perestgeha [[Ea]]&lt;nowiki/&gt;yê ye ku jê re Xaniya Avhewayê dihate gotin. Navê perestgehê bi sumerî: 𒂍𒍪 𒀊 E&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;.ZU.AB, [[É (temple)|e&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;]]-abzu; bi akadî: ''bītu apsû'') ye. Piştre jî ku di dîroka paşerojê de bi navê Mala Avê hatiye binavkirin, bi sumerî: {{cuneiform|𒂍}}{{cuneiform|𒇉}}, E&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;.LAGAB×HAL; [[É (temple)|e&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;]]-engur; bi akadî: ''bītu engurru'') ye.

Di serdema Ur III de li Ur-Nammu zîguratek li ser bermayiyên perestgehên berê hatiye çêkirin.

Ji xeynî Enmerkarê Urukê (wek ku di destanên Aratta de tê gotin), çend qeralên Sumer ên paşerojê yên dîrokî, di nivîsarên ku li vir hatine dîtin de têne behskirin ku ev qeral li ser perestgeha e-abzu xebitîne yan jî perestgehê nû kirine. Di nav qeralan de Elîliyê Ur;  Ur-Nammu, Shulgi û Amar-Sin ên Ur-III, û Nur-Adad ên Larsa heye.

===Mala Avhewayê (E-Abzu)===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Serrast !! Dîrok (BZ) !! Serdem !! Pîvan (m) !! Nîşe
|-
| XVIII || 5300 || - || 3×0.3 || Dîwarên xewê
|-
| XVII || 5300–5000 || - || 2.8×2.8 || Cella yekem
|-
| XVI || 5300–4500 || Early Ubaid || 3.5×3.5 ||
|-
| XV || 5000–4500  || Early Ubaid || 7.3×8.4 ||
|-
| XIV || 5000–4500  || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin
|-
| XIII || 5000–4500  || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin
|-
| XII || 5000–4500  || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin
|-
| XI || 4500–4000 || Ubaid || 4.5×12.6 || Platforma yekem
|-
| X || 4500–4000 || Ubaid || 5×13 ||
|-
| IX || 4500–4000 || Ubaid || 4×10 ||
|-
| VIII || 4500–4000 || Ubaid || 18×11 ||
|-
| VII || 4000–3800 || Ubaid || 17×12 ||
|-
| VI || 4000–3800 || Ubaid || 22×9 ||
|-
| V || 3800–3500|| Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| IV || 3800–3500 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| III || 3800–3500 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| II || 3500–3200 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| I || 3200 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
|}

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Mezopotamya]]
[[Kategorî:Keleporên cîhanê]]
[[Kategorî:Cihên arkeolojîk]]</text>
      <sha1>0vr2wawl9v1tqk2pxl0ebo64oalh1km</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093350</id>
      <parentid>1093348</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T01:05:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15275" xml:space="preserve">{{Agahîdank şûnwara kevnare
 | name                    = Eridû
 | native_name             = 
 | alternate_name          = 
 | image                   = [[Wêne:Эриду.jpg|270px]]
 | alt                     = 
 | caption                 = Kevnarên bajarê Erîdû
 | map_type                = Iraq
 | map_alt                 = 
 | map_size                = 
 | relief = yes
 | mapframe=yes
 | mapframe-point=on
 | mapframe-zoom=6
 | mapframe-marker=monument
 | coordinates             = {{koord|30|48|57|N|45|59|46|E|dim:250000|display=inline,title}}
 | location                = Tell Abu Shahrain, [[Zîqar (parêzgeh)|Zîqar]], [[Iraq]]
 | region                  = [[Mezopotamya]]
 | type                    = 
 | part_of                 = 
 | length                  = 
 | width                   = 
 | area                    = 
 | height                  = 
 | builder                 = 
 | material                = 
 | built                   = Texmînî 5400 {{bz}}
 | abandoned               = Texmînî 600 {{bz}}
 | epochs                  = &lt;!-- actually displays as &quot;Periods&quot; --&gt;
 | cultures                = 
 | dependency_of           = 
 | occupants               = 
 | event                   = 
 | excavations             = 
 | archaeologists          = 
 | condition               = 
 | ownership               = 
 | management              = 
 | public_access           = 
 | website                 = &lt;!-- {{URL|example.com}} --&gt;
 | notes                   = 
}}
'''Erîdû''' an '''Erîdo''' ([[Zimanê sumerî|bi sumerî]]: 𒉣𒆠, ''eridug''; [[Akadî|bi akadî]]: ''irîtu''; bi erebiya îro: '''Tell Abu Shahrain'''), cihwarekî [[Arkeolojî|arkeolojîk]]&lt;nowiki/&gt;ê li başûrê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] ye ku li gorî delîlên [[Arkeolojî|arkeolojîkên]] îro wekî bajarê herî kevnê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] hatiye pejirandin. (cihwarê arkeolojîk li parêzgeha [[Zîqar (parêzgeh)|Zîqar]] a îro ya [[Iraq|Iraqê]] ye). Erîdû bi awayekî demdirêj ve wekî bajarê herî pêşîn ê başûrê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] hatiye pejirandin û di roja îro de jibo bajarê herî kevnê cihanê nîqaşek li ser vê cihwarê arkeolojîk de heye.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=HUFdfwRpDykC&amp;printsec=frontcover#v=onepage&amp;q=eridu&amp;f=false|title=Mesopotamia: The Invention of the City|last=Leick|first=Gwendolyn|date=2002-08-29|publisher=Penguin UK|isbn=978-0-14-192711-4|language=en}}&lt;/ref&gt; Bajêr 12ê kîlomêtre li başûrê rojavayê bajarê [[Ur|Urê]] ye. Erîdû yek ji bajarên herî başûrê Mezopotamyayê ye û komek bajarên [[Sumer|sumeran]] e ku li dora perestgehan, bi awayekî ku ji hev re xûya dibin berfireh bûye. Avahiyên bajêr ji heriyê hatine çêkirin û li ser hev hatine avakirin. Bi mezinbûna perestgehan re û mezinbûna gund li derve, bajarekî mezintir hatiye avakirin. Perestgeh bi navê E-Abzu hatiye binavkirin û tê bawer kirin ku [[Enkî]] li Abzu jiyan kiriye ku perestgeh xwedî avhewayeke wisa ye ku tê bawer kirin ku hemî jiyana [[Ea|Enkî]] jê vî avhewayê çêbûye.

==Dîroka lêkolînê==
Di qada lêkolînê de 8 girên arkeolojîk hene.
* Girê 1 - Qada Pîroz a Ziggurat
* Girê 2 - Qesra Xanedaniya Destpêkê
* Girê 3 - 300 × 150 mêtre li herêmê, 2.5 mêtre bilind, 2.2 kîlometre NSW ji Ebû Šahreyn, kûşxaneyên Isin-Larsayê hatin dîtin.
* Girê 4 - 600 × 300 mêtre li herêmê, 2.5 kîlomêtran li başûrê rojavayê Ebû Şehreynê, kelûpelên Kasît hatin dîtin.
* Girê 5 - 500 × 300 mêtre li herêmê, 3 mêtre bilind, 1.5 kîlomêtre li rojhilatê Ebû Şehreyn, serdema Nû-Babilî û Axamenîsiyan.
* Girê 6 - 300 × 200 metre li herêmê, 2 mêtre bilind, 2.5 li kîlomêtre başûrê rojavayê Ebû Şehreyn e.
* Girê 7 - 400 × 200 mêtre li herêmê, 1.5 mêtre bilind, 3 kîlomêtre li rojhilatê Ebû Šehrayî ye.
* Girê 8 - Usalla

[[Wêne:Eridu mound4c.8.png|thumb|Sêwirana Perestgeha E-abzu ya Erîdû]]
[[Wêne:Cities of Sumer (ku).svg|thumb|Nexşeya bajarên Mezopotamyaya kevnar. Bajarên Eridu û Ur li herî başûrê herêmê ye.]]

Cihê li Tel Ebû Şehreyn ku li nêzîkî Besrayê ye, çar caran hatiye kolandin. Wargeh di destpêkê de ji aliyê [[John George Taylor]] ve di sala 1855an de, ji aliyê [[R. Campbell Thompson]] ve di sala 1918an de û ji aliyê [[H. R. Hall]] ve di 1919an de hatiye kolandin. Vedîtinek balkêş ji hêla Hall ve perçeyek ji cama şîn a çêkirî bû ku serdema wî li dora sala 2000ên {{bz}}ê bû. Rengê şînê ku bi kobaltê hatiye çêkirin, sedsal beriya ku ev teknîk li [[Misira kevnare|Misirê]] hatiye bikaranîn, bi dest ketiye.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Garner|first=Harry|date=1956|title=An Early Piece of Glass from Eridu|url=https://www.jstor.org/stable/4199608|journal=Iraq|volume=18|issue=2|pages=147–149|doi=10.2307/4199608|issn=0021-0889}}&lt;/ref&gt; Kolandinên li wir ji sala 1946an heta 1949an ji nû ve ji aliyê Fuad Safar û Seton Lloyd ji aliyê [[Midûriyeta Giştî ya Îraqî ya Kevnar û Mîrateyê]] ve destpêkir. Bi van kolandinan rêzek ji 14e perestgehên li ser hev û goristanek [[Serdema Ubaid]] bi 1000 gorên ji kerpîçan ber bi başûrrojhilat ve hatine dîtin. Li gorî [[A. Leo Oppenheim]], ev vekolînên arkeolojîk destnîşan dikin ku &quot;di dawiyê de tevahiya başûr ket nav rawestandinê û dest ji înîsiyatîfa siyasî berdaye ji serwerên bajarên bakur re&quot;. Dibe ku ji ber zêdebûna şorbûna domdara ava avdaniya hilberandina çandiniyê û bajar di sala 600ê {{bz}}ê de hatiye terikandin. Di cotmeha sal 2014an de [[Franco D'Agostino]] ji bo amadekariyên ji nû ve destpêkirina kolandinê de seredana wargehê kir û bal kişand li ser hejmarek perçeyên kerpîç ên Amar-Sin ên li ser rûkalê hatine nivîsandin. Di sala 2019an de, kolandinên li Erîdûyê bi xebateke hevpar ên [[Îtalya]], [[Fransa]] û [[Îraq]]î ji nû ve da destpêkirin.

==Efsaneyên Erîdûyê==
Di hinek guhertoyên [[Lîsteya Qeralên Sumeran]] de, berî ku lehiyek bi ser axê de were, Eridu yekem ji pênc bajarên ku qeraltî lê hatiye lê hatiye pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Marchesi|first=Gianni|date=2010-01-01|title=The Sumerian King List and the Early History of Mesopotamia|url=https://www.academia.edu/10052536/The_Sumerian_King_List_and_the_Early_History_of_Mesopotamia|journal=in M. G. Biga - M. Liverani (eds.), ana turri gimilli: Studi dedicati al Padre Werner R. Mayer, S. J., da amici e allievi (Vicino Oriente - Quaderno 5; Roma), pp. 231-248}}&lt;/ref&gt; [[Lîsteya Qeralên Sumeran]] behsa du qeraltiyên Erîdû dike: Alulim, 28.800 sal serweriyê kiriye û Alalngar, 36.000 serweriyê kiriye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://etcsl.orinst.ox.ac.uk/section2/tr211.htm|title=The Sumerian king list: translation|website=etcsl.orinst.ox.ac.uk|access-date=2022-06-18}}&lt;/ref&gt; [[Adapa]], ku kesekî ji Erîdû ye, wekî lehengek çanda pêşîn tê destnîşan kirin. Tê pêşbînîkirin ku di dema [[Qeraltiya Alulim]] de şaristanî hatiye bajêr.

Di mîtolojiya [[Sumer|Sumeran]] de, Erîdû mala perestgeha Abzu ya xwedawend [[Ea|Enkî]] bû ku hevtayê sumeriyê xwedawendê akadî Ea ye ku xwedayê avên kûr, aqil û efsûnê ye. Wekî hemû xwedawendên [[Sumer]] û [[Babîl (bajar)|Babîl]], [[Ea|Enkî/Ea]] jî wekî xwedawendekî herêmî dest pê kir ku li gorî kozmolojiya paşerojê, bi [[Anu]] û [[Enlîl]] re desthilatdariya kozmosê parve kiriye. Padîşahiya wî avên şîrîn ên li binê erdê bûn (Sumerî ab=av; zu=dûr).

Çîrokên Înanna, xwedawenda [[Urûk|Urûkê]], diyar dikin ji bo ku diyariyên şaristaniyê werbigire, wê çawa biçî Erîdûyê. Di destpêkê de Enkî, xwedawendê Erîdû, hewl da ku van çavkaniyên hêza xwe vegerîne lê paşê bi dilxwazî ​​qebûl kir ku [[Urûk]] niha navenda axê ye. Wisa dixuye ku ev referansekî efsaneyî ye ji bo veguheztina hêzê ber bi bakur ve.

Nivîsarên [[Babîl (bajar)|Babîlî]] behsa damezrandina Erîdûyê ji aliyê xwedawend [[Marduk]] ve wekî bajarê yekem, &quot;bajarê pîroz, rûniştina kêfa wan [xwedayên din]&quot; dikin.

Li dîwana [[Suryanî|Asuriyan]], nojdarên taybetî yên ku li ser edetên kevnar Erîdû, li başûr, hatine perwerde kirin, ji nîşan û nîşaneyên li ser laşê nexweş pêşbîniya nexweşiyê kirin û şîretên guncav û çavkaniyên efsûnî wekî derman pêşkêş kirin.

===Şîna jibo Erîdû===
Hilweşîna bajar û împeratoriyên Mezopotamya yên destpêkê bi gelemperî tê bawer kirin ku jiber encama têkçûna xwedawendan qewimiye. Cureyek bi navê Şînên Bajêr di serdema Îsîn-Larsayê de pêşketiye ku şîna herî navdar Şîna ji bo Ûrê ye. Di van girînan de çend beş (kirugu) hebûn ku tenê perçeyên wan hatine bidestxistin. Berevajî Ur yan Akad, baş nayê zanîn ka Erîdû çawa têk çûye  yan jî kengê, ji xeynî serdema xanedaniya destpêkê. Lîsteya Qralê Sumeran bi tenê dibêje: &quot;Piştre Erîdûg ket û padîşah birin Bad-tibira.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Vincente|first=Claudine-Adrienne|date=1995-01-01|title=The Tall Leilãn Recension of the Sumerian King List|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/zava.1995.85.2.234/html|language=de|volume=85|issue=2|pages=234–270|doi=10.1515/zava.1995.85.2.234|issn=1613-1150}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Peled|first=Ilan|date=2015-01-01|title=A New Manuscript of the Lament for Eridu|url=https://www.journals.uchicago.edu/doi/10.5615/jcunestud.67.2015.0039|journal=Journal of Cuneiform Studies|volume=67|pages=39–43|doi=10.5615/jcunestud.67.2015.0039|issn=0022-0256}}&lt;/ref&gt;
&lt;blockquote&gt;&quot;Qeral li derveyî bajarê xwe ma, mîna ku bajarekî xerîb be. Bi hêsirên xemgîn girî. Bav Enkî wek bajarekî biyaniyan li derveyî bajarê xwe ma. Bi hêsirên xemgîn girî. Ji bo xatirê bajarê xwe yê zerardîtî, bi hêsir xemgîn girî. Hevjîna wî, wek çivîkekî difire, bajarê xwe terikand. Dayika E-maḫ, Damgalnuna pîroz, ji bajarê xwe derket. Hêzên xwedayî yên bajarê hêzên xwedayiyên herî pîroz hatin hilweşandin. Bi awayekî tevlêhev li Erîdûgê her tişt wêran bûn.&quot;&lt;/blockquote&gt;

==Dîrok==
Erîdû yek ji niştecîhên pêşîn ên li herêma [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] ye ku 5400 sal berî zayînê, nêzîkî [[Kendava Besreyê|Kendava Besra]], li nêzîkî devê çemê Firatê ye. Ji ber kombûna aluvyonên li peravê bi hezar salan, bermahiyên Erîdû niha hinek dûrî kendava [[Ebû Şehreyn]] li [[Iraq|Iraqê]] ye. Di kolandinan de derketiye holê ku bajar li ser deverek qûmê   berê kes ku ti niştecîh li wê derê tinebune hatiye damezrandin. [[Piotr Steinkeller]] hîpotez kiriye ku xwedatiya herî pêşîn li Erîdû Xwedawendek bû ku paşê wekî xwedawenda erdê [[Ninhursag]] derketiye holê, (Nîn=Xanim, Hur=Çiya, Sag=Pîroz), bi paşerojê re [[Ea]] de wekî xwedawendiya mêran, encama hieros gamos, bi xwedawendiyek mêr yan karmendê perestgehê mezin bû.

Li gorî [[Gwendolyn Leick]], Erîdû li navenda sê ekosîstemên cihê ku piştgirîya sê şêwazên jiyanê yên cihêreng ên ku bi gihîştina ava şirînê li hawîrdora çolê de digihîjin hev, hatiye avakirin. Wisa dixuye ku niştecîhiya çandiniyê ya herî kevn, li ser bingeha çandiniya avdaniyê ku ji çanda Samarra ber bi bakur ve hatiye wergirtin bi avakirina cihûkên avê û avahiyên ji kerpîçan, hatiye avakirin. Çandên nêçîrvan-masîgir ên peravên ereban berpirsiyarê naverokên berfireh ên li ser peravê ereban bûn û dibe ku sumeriyên resen bin. Çanda sêyemînê ku beşdarî avakirina Erîdûyê bûye, koçerên Semîtî ye ku xwedî keriyên pez û bizinan bûn û di konan de li herêmên nîv-çolê jiyan kirine. Her sê çand bandorê li avakirinên pêşîn ên bajêr kirine. Niştecihbûna bajarî li ser kompleksek perestgehek mezin a ku ji heriyê hatiye çêkirin û di hundurê depreşek piçûk de bû ku av li dorê perestgehê dorpêç dike.

[[Kate Fielden]] radigihîne ku &quot;niştecihbûna gundê herî pêşîn (5000 sal berê zayînê) di derdora salên 2900 bz de bûye bajarekî girîng ê ji malên heriyê û qamîşan ku 8–10 hektar û 20–25 hektar rûerd digire.&quot; [[Mallowan]] di nivîsên xwe de diyar kiriye ku di heyama [[Ubaid]] de bajêr wekî &quot;bajarek ne asayî mezin&quot; bajêr  xwedî qadek bi kêmerdî bû. Rûerda bajêr 20–25 hektar bû &quot;4 hezar niştecihên bajêr&quot; hebûn. Her çend cihwar ji aliyê Xanedaniya Destpêkê II ve hatibe vegerandin jî, Jacobsen diyar dike ku &quot;Eridu ji bo hemî armancên pratîkî piştî serdema [[Ubaid]] de hatiye terikandin.&quot; Ruth Whitehouse Erîdû wekê &quot;Bajarek Destpêka Xanedaniya Mezin&quot; diyar kiriye. Hijdeh perestgehên li ser hev li cîhê [[Zîgurat]] a neqediyayî ya Amar-Sin ku serdema 2047 û 2039 salên {{bz}} de ne hatine dîtin. []Zîgurat]] li ser nivîsa ku li ser kerpîçekî hatiye nivîsandin, dîroka wî bi dîroka [[Amar-Sîn]] re hatiye tomarkirin.

==Avakarî==
[[Wêne:Eridu temple 7.png|thumb|Avahiya navendî ya hikûmeta Erîdûyê]]
Navenda bajarî ya Erîdû perestgeha [[Ea]]&lt;nowiki/&gt;yê ye ku jê re Xaniya Avhewayê dihate gotin. Navê perestgehê bi sumerî: 𒂍𒍪 𒀊 E&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;.ZU.AB, [[É (temple)|e&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;]]-abzu; bi akadî: ''bītu apsû'') ye. Piştre jî ku di dîroka paşerojê de bi navê Mala Avê hatiye binavkirin, bi sumerî: {{cuneiform|𒂍}}{{cuneiform|𒇉}}, E&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;.LAGAB×HAL; [[É (temple)|e&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;]]-engur; bi akadî: ''bītu engurru'') ye.

Di serdema Ur III de li Ur-Nammu zîguratek li ser bermayiyên perestgehên berê hatiye çêkirin.

Ji xeynî Enmerkarê Urukê (wek ku di destanên Aratta de tê gotin), çend qeralên Sumer ên paşerojê yên dîrokî, di nivîsarên ku li vir hatine dîtin de têne behskirin ku ev qeral li ser perestgeha e-abzu xebitîne yan jî perestgehê nû kirine. Di nav qeralan de Elîliyê Ur;  Ur-Nammu, Shulgi û Amar-Sin ên Ur-III, û Nur-Adad ên Larsa heye.

===Mala Avhewayê (E-Abzu)===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Serrast !! Dîrok (BZ) !! Serdem !! Pîvan (m) !! Nîşe
|-
| XVIII || 5300 || - || 3×0.3 || Dîwarên xewê
|-
| XVII || 5300–5000 || - || 2.8×2.8 || Cella yekem
|-
| XVI || 5300–4500 || Early Ubaid || 3.5×3.5 ||
|-
| XV || 5000–4500  || Early Ubaid || 7.3×8.4 ||
|-
| XIV || 5000–4500  || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin
|-
| XIII || 5000–4500  || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin
|-
| XII || 5000–4500  || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin
|-
| XI || 4500–4000 || Ubaid || 4.5×12.6 || Platforma yekem
|-
| X || 4500–4000 || Ubaid || 5×13 ||
|-
| IX || 4500–4000 || Ubaid || 4×10 ||
|-
| VIII || 4500–4000 || Ubaid || 18×11 ||
|-
| VII || 4000–3800 || Ubaid || 17×12 ||
|-
| VI || 4000–3800 || Ubaid || 22×9 ||
|-
| V || 3800–3500|| Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| IV || 3800–3500 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| III || 3800–3500 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| II || 3500–3200 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| I || 3200 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
|}

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Mezopotamya]]
[[Kategorî:Keleporên cîhanê]]
[[Kategorî:Cihên arkeolojîk]]</text>
      <sha1>kf9ge5du7gm7hhe4ft6t4lrxt6y6tsn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093356</id>
      <parentid>1093350</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T01:23:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Nexşeya Rojhilata Nêzîk</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15293" xml:space="preserve">{{Agahîdank şûnwara kevnare
 | name                    = Eridû
 | native_name             = 
 | alternate_name          = 
 | image                   = [[Wêne:Эриду.jpg|270px]]
 | alt                     = 
 | caption                 = Kevnarên bajarê Erîdû
 | map_type                = Rojhilata Nêzîk#Iraq
 | map_alt                 = 
 | map_size                = 
 | relief = yes
 | mapframe=yes
 | mapframe-point=on
 | mapframe-zoom=6
 | mapframe-marker=monument
 | coordinates             = {{koord|30|48|57|N|45|59|46|E|dim:250000|display=inline,title}}
 | location                = Tell Abu Shahrain, [[Zîqar (parêzgeh)|Zîqar]], [[Iraq]]
 | region                  = [[Mezopotamya]]
 | type                    = 
 | part_of                 = 
 | length                  = 
 | width                   = 
 | area                    = 
 | height                  = 
 | builder                 = 
 | material                = 
 | built                   = Texmînî 5400 {{bz}}
 | abandoned               = Texmînî 600 {{bz}}
 | epochs                  = &lt;!-- actually displays as &quot;Periods&quot; --&gt;
 | cultures                = 
 | dependency_of           = 
 | occupants               = 
 | event                   = 
 | excavations             = 
 | archaeologists          = 
 | condition               = 
 | ownership               = 
 | management              = 
 | public_access           = 
 | website                 = &lt;!-- {{URL|example.com}} --&gt;
 | notes                   = 
}}
'''Erîdû''' an '''Erîdo''' ([[Zimanê sumerî|bi sumerî]]: 𒉣𒆠, ''eridug''; [[Akadî|bi akadî]]: ''irîtu''; bi erebiya îro: '''Tell Abu Shahrain'''), cihwarekî [[Arkeolojî|arkeolojîk]]&lt;nowiki/&gt;ê li başûrê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] ye ku li gorî delîlên [[Arkeolojî|arkeolojîkên]] îro wekî bajarê herî kevnê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] hatiye pejirandin. (cihwarê arkeolojîk li parêzgeha [[Zîqar (parêzgeh)|Zîqar]] a îro ya [[Iraq|Iraqê]] ye). Erîdû bi awayekî demdirêj ve wekî bajarê herî pêşîn ê başûrê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] hatiye pejirandin û di roja îro de jibo bajarê herî kevnê cihanê nîqaşek li ser vê cihwarê arkeolojîk de heye.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=HUFdfwRpDykC&amp;printsec=frontcover#v=onepage&amp;q=eridu&amp;f=false|title=Mesopotamia: The Invention of the City|last=Leick|first=Gwendolyn|date=2002-08-29|publisher=Penguin UK|isbn=978-0-14-192711-4|language=en}}&lt;/ref&gt; Bajêr 12ê kîlomêtre li başûrê rojavayê bajarê [[Ur|Urê]] ye. Erîdû yek ji bajarên herî başûrê Mezopotamyayê ye û komek bajarên [[Sumer|sumeran]] e ku li dora perestgehan, bi awayekî ku ji hev re xûya dibin berfireh bûye. Avahiyên bajêr ji heriyê hatine çêkirin û li ser hev hatine avakirin. Bi mezinbûna perestgehan re û mezinbûna gund li derve, bajarekî mezintir hatiye avakirin. Perestgeh bi navê E-Abzu hatiye binavkirin û tê bawer kirin ku [[Enkî]] li Abzu jiyan kiriye ku perestgeh xwedî avhewayeke wisa ye ku tê bawer kirin ku hemî jiyana [[Ea|Enkî]] jê vî avhewayê çêbûye.

==Dîroka lêkolînê==
Di qada lêkolînê de 8 girên arkeolojîk hene.
* Girê 1 - Qada Pîroz a Ziggurat
* Girê 2 - Qesra Xanedaniya Destpêkê
* Girê 3 - 300 × 150 mêtre li herêmê, 2.5 mêtre bilind, 2.2 kîlometre NSW ji Ebû Šahreyn, kûşxaneyên Isin-Larsayê hatin dîtin.
* Girê 4 - 600 × 300 mêtre li herêmê, 2.5 kîlomêtran li başûrê rojavayê Ebû Şehreynê, kelûpelên Kasît hatin dîtin.
* Girê 5 - 500 × 300 mêtre li herêmê, 3 mêtre bilind, 1.5 kîlomêtre li rojhilatê Ebû Şehreyn, serdema Nû-Babilî û Axamenîsiyan.
* Girê 6 - 300 × 200 metre li herêmê, 2 mêtre bilind, 2.5 li kîlomêtre başûrê rojavayê Ebû Şehreyn e.
* Girê 7 - 400 × 200 mêtre li herêmê, 1.5 mêtre bilind, 3 kîlomêtre li rojhilatê Ebû Šehrayî ye.
* Girê 8 - Usalla

[[Wêne:Eridu mound4c.8.png|thumb|Sêwirana Perestgeha E-abzu ya Erîdû]]
[[Wêne:Cities of Sumer (ku).svg|thumb|Nexşeya bajarên Mezopotamyaya kevnar. Bajarên Eridu û Ur li herî başûrê herêmê ye.]]

Cihê li Tel Ebû Şehreyn ku li nêzîkî Besrayê ye, çar caran hatiye kolandin. Wargeh di destpêkê de ji aliyê [[John George Taylor]] ve di sala 1855an de, ji aliyê [[R. Campbell Thompson]] ve di sala 1918an de û ji aliyê [[H. R. Hall]] ve di 1919an de hatiye kolandin. Vedîtinek balkêş ji hêla Hall ve perçeyek ji cama şîn a çêkirî bû ku serdema wî li dora sala 2000ên {{bz}}ê bû. Rengê şînê ku bi kobaltê hatiye çêkirin, sedsal beriya ku ev teknîk li [[Misira kevnare|Misirê]] hatiye bikaranîn, bi dest ketiye.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Garner|first=Harry|date=1956|title=An Early Piece of Glass from Eridu|url=https://www.jstor.org/stable/4199608|journal=Iraq|volume=18|issue=2|pages=147–149|doi=10.2307/4199608|issn=0021-0889}}&lt;/ref&gt; Kolandinên li wir ji sala 1946an heta 1949an ji nû ve ji aliyê Fuad Safar û Seton Lloyd ji aliyê [[Midûriyeta Giştî ya Îraqî ya Kevnar û Mîrateyê]] ve destpêkir. Bi van kolandinan rêzek ji 14e perestgehên li ser hev û goristanek [[Serdema Ubaid]] bi 1000 gorên ji kerpîçan ber bi başûrrojhilat ve hatine dîtin. Li gorî [[A. Leo Oppenheim]], ev vekolînên arkeolojîk destnîşan dikin ku &quot;di dawiyê de tevahiya başûr ket nav rawestandinê û dest ji înîsiyatîfa siyasî berdaye ji serwerên bajarên bakur re&quot;. Dibe ku ji ber zêdebûna şorbûna domdara ava avdaniya hilberandina çandiniyê û bajar di sala 600ê {{bz}}ê de hatiye terikandin. Di cotmeha sal 2014an de [[Franco D'Agostino]] ji bo amadekariyên ji nû ve destpêkirina kolandinê de seredana wargehê kir û bal kişand li ser hejmarek perçeyên kerpîç ên Amar-Sin ên li ser rûkalê hatine nivîsandin. Di sala 2019an de, kolandinên li Erîdûyê bi xebateke hevpar ên [[Îtalya]], [[Fransa]] û [[Îraq]]î ji nû ve da destpêkirin.

==Efsaneyên Erîdûyê==
Di hinek guhertoyên [[Lîsteya Qeralên Sumeran]] de, berî ku lehiyek bi ser axê de were, Eridu yekem ji pênc bajarên ku qeraltî lê hatiye lê hatiye pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Marchesi|first=Gianni|date=2010-01-01|title=The Sumerian King List and the Early History of Mesopotamia|url=https://www.academia.edu/10052536/The_Sumerian_King_List_and_the_Early_History_of_Mesopotamia|journal=in M. G. Biga - M. Liverani (eds.), ana turri gimilli: Studi dedicati al Padre Werner R. Mayer, S. J., da amici e allievi (Vicino Oriente - Quaderno 5; Roma), pp. 231-248}}&lt;/ref&gt; [[Lîsteya Qeralên Sumeran]] behsa du qeraltiyên Erîdû dike: Alulim, 28.800 sal serweriyê kiriye û Alalngar, 36.000 serweriyê kiriye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://etcsl.orinst.ox.ac.uk/section2/tr211.htm|title=The Sumerian king list: translation|website=etcsl.orinst.ox.ac.uk|access-date=2022-06-18}}&lt;/ref&gt; [[Adapa]], ku kesekî ji Erîdû ye, wekî lehengek çanda pêşîn tê destnîşan kirin. Tê pêşbînîkirin ku di dema [[Qeraltiya Alulim]] de şaristanî hatiye bajêr.

Di mîtolojiya [[Sumer|Sumeran]] de, Erîdû mala perestgeha Abzu ya xwedawend [[Ea|Enkî]] bû ku hevtayê sumeriyê xwedawendê akadî Ea ye ku xwedayê avên kûr, aqil û efsûnê ye. Wekî hemû xwedawendên [[Sumer]] û [[Babîl (bajar)|Babîl]], [[Ea|Enkî/Ea]] jî wekî xwedawendekî herêmî dest pê kir ku li gorî kozmolojiya paşerojê, bi [[Anu]] û [[Enlîl]] re desthilatdariya kozmosê parve kiriye. Padîşahiya wî avên şîrîn ên li binê erdê bûn (Sumerî ab=av; zu=dûr).

Çîrokên Înanna, xwedawenda [[Urûk|Urûkê]], diyar dikin ji bo ku diyariyên şaristaniyê werbigire, wê çawa biçî Erîdûyê. Di destpêkê de Enkî, xwedawendê Erîdû, hewl da ku van çavkaniyên hêza xwe vegerîne lê paşê bi dilxwazî ​​qebûl kir ku [[Urûk]] niha navenda axê ye. Wisa dixuye ku ev referansekî efsaneyî ye ji bo veguheztina hêzê ber bi bakur ve.

Nivîsarên [[Babîl (bajar)|Babîlî]] behsa damezrandina Erîdûyê ji aliyê xwedawend [[Marduk]] ve wekî bajarê yekem, &quot;bajarê pîroz, rûniştina kêfa wan [xwedayên din]&quot; dikin.

Li dîwana [[Suryanî|Asuriyan]], nojdarên taybetî yên ku li ser edetên kevnar Erîdû, li başûr, hatine perwerde kirin, ji nîşan û nîşaneyên li ser laşê nexweş pêşbîniya nexweşiyê kirin û şîretên guncav û çavkaniyên efsûnî wekî derman pêşkêş kirin.

===Şîna jibo Erîdû===
Hilweşîna bajar û împeratoriyên Mezopotamya yên destpêkê bi gelemperî tê bawer kirin ku jiber encama têkçûna xwedawendan qewimiye. Cureyek bi navê Şînên Bajêr di serdema Îsîn-Larsayê de pêşketiye ku şîna herî navdar Şîna ji bo Ûrê ye. Di van girînan de çend beş (kirugu) hebûn ku tenê perçeyên wan hatine bidestxistin. Berevajî Ur yan Akad, baş nayê zanîn ka Erîdû çawa têk çûye  yan jî kengê, ji xeynî serdema xanedaniya destpêkê. Lîsteya Qralê Sumeran bi tenê dibêje: &quot;Piştre Erîdûg ket û padîşah birin Bad-tibira.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Vincente|first=Claudine-Adrienne|date=1995-01-01|title=The Tall Leilãn Recension of the Sumerian King List|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/zava.1995.85.2.234/html|language=de|volume=85|issue=2|pages=234–270|doi=10.1515/zava.1995.85.2.234|issn=1613-1150}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Peled|first=Ilan|date=2015-01-01|title=A New Manuscript of the Lament for Eridu|url=https://www.journals.uchicago.edu/doi/10.5615/jcunestud.67.2015.0039|journal=Journal of Cuneiform Studies|volume=67|pages=39–43|doi=10.5615/jcunestud.67.2015.0039|issn=0022-0256}}&lt;/ref&gt;
&lt;blockquote&gt;&quot;Qeral li derveyî bajarê xwe ma, mîna ku bajarekî xerîb be. Bi hêsirên xemgîn girî. Bav Enkî wek bajarekî biyaniyan li derveyî bajarê xwe ma. Bi hêsirên xemgîn girî. Ji bo xatirê bajarê xwe yê zerardîtî, bi hêsir xemgîn girî. Hevjîna wî, wek çivîkekî difire, bajarê xwe terikand. Dayika E-maḫ, Damgalnuna pîroz, ji bajarê xwe derket. Hêzên xwedayî yên bajarê hêzên xwedayiyên herî pîroz hatin hilweşandin. Bi awayekî tevlêhev li Erîdûgê her tişt wêran bûn.&quot;&lt;/blockquote&gt;

==Dîrok==
Erîdû yek ji niştecîhên pêşîn ên li herêma [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] ye ku 5400 sal berî zayînê, nêzîkî [[Kendava Besreyê|Kendava Besra]], li nêzîkî devê çemê Firatê ye. Ji ber kombûna aluvyonên li peravê bi hezar salan, bermahiyên Erîdû niha hinek dûrî kendava [[Ebû Şehreyn]] li [[Iraq|Iraqê]] ye. Di kolandinan de derketiye holê ku bajar li ser deverek qûmê   berê kes ku ti niştecîh li wê derê tinebune hatiye damezrandin. [[Piotr Steinkeller]] hîpotez kiriye ku xwedatiya herî pêşîn li Erîdû Xwedawendek bû ku paşê wekî xwedawenda erdê [[Ninhursag]] derketiye holê, (Nîn=Xanim, Hur=Çiya, Sag=Pîroz), bi paşerojê re [[Ea]] de wekî xwedawendiya mêran, encama hieros gamos, bi xwedawendiyek mêr yan karmendê perestgehê mezin bû.

Li gorî [[Gwendolyn Leick]], Erîdû li navenda sê ekosîstemên cihê ku piştgirîya sê şêwazên jiyanê yên cihêreng ên ku bi gihîştina ava şirînê li hawîrdora çolê de digihîjin hev, hatiye avakirin. Wisa dixuye ku niştecîhiya çandiniyê ya herî kevn, li ser bingeha çandiniya avdaniyê ku ji çanda Samarra ber bi bakur ve hatiye wergirtin bi avakirina cihûkên avê û avahiyên ji kerpîçan, hatiye avakirin. Çandên nêçîrvan-masîgir ên peravên ereban berpirsiyarê naverokên berfireh ên li ser peravê ereban bûn û dibe ku sumeriyên resen bin. Çanda sêyemînê ku beşdarî avakirina Erîdûyê bûye, koçerên Semîtî ye ku xwedî keriyên pez û bizinan bûn û di konan de li herêmên nîv-çolê jiyan kirine. Her sê çand bandorê li avakirinên pêşîn ên bajêr kirine. Niştecihbûna bajarî li ser kompleksek perestgehek mezin a ku ji heriyê hatiye çêkirin û di hundurê depreşek piçûk de bû ku av li dorê perestgehê dorpêç dike.

[[Kate Fielden]] radigihîne ku &quot;niştecihbûna gundê herî pêşîn (5000 sal berê zayînê) di derdora salên 2900 bz de bûye bajarekî girîng ê ji malên heriyê û qamîşan ku 8–10 hektar û 20–25 hektar rûerd digire.&quot; [[Mallowan]] di nivîsên xwe de diyar kiriye ku di heyama [[Ubaid]] de bajêr wekî &quot;bajarek ne asayî mezin&quot; bajêr  xwedî qadek bi kêmerdî bû. Rûerda bajêr 20–25 hektar bû &quot;4 hezar niştecihên bajêr&quot; hebûn. Her çend cihwar ji aliyê Xanedaniya Destpêkê II ve hatibe vegerandin jî, Jacobsen diyar dike ku &quot;Eridu ji bo hemî armancên pratîkî piştî serdema [[Ubaid]] de hatiye terikandin.&quot; Ruth Whitehouse Erîdû wekê &quot;Bajarek Destpêka Xanedaniya Mezin&quot; diyar kiriye. Hijdeh perestgehên li ser hev li cîhê [[Zîgurat]] a neqediyayî ya Amar-Sin ku serdema 2047 û 2039 salên {{bz}} de ne hatine dîtin. []Zîgurat]] li ser nivîsa ku li ser kerpîçekî hatiye nivîsandin, dîroka wî bi dîroka [[Amar-Sîn]] re hatiye tomarkirin.

==Avakarî==
[[Wêne:Eridu temple 7.png|thumb|Avahiya navendî ya hikûmeta Erîdûyê]]
Navenda bajarî ya Erîdû perestgeha [[Ea]]&lt;nowiki/&gt;yê ye ku jê re Xaniya Avhewayê dihate gotin. Navê perestgehê bi sumerî: 𒂍𒍪 𒀊 E&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;.ZU.AB, [[É (temple)|e&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;]]-abzu; bi akadî: ''bītu apsû'') ye. Piştre jî ku di dîroka paşerojê de bi navê Mala Avê hatiye binavkirin, bi sumerî: {{cuneiform|𒂍}}{{cuneiform|𒇉}}, E&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;.LAGAB×HAL; [[É (temple)|e&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;]]-engur; bi akadî: ''bītu engurru'') ye.

Di serdema Ur III de li Ur-Nammu zîguratek li ser bermayiyên perestgehên berê hatiye çêkirin.

Ji xeynî Enmerkarê Urukê (wek ku di destanên Aratta de tê gotin), çend qeralên Sumer ên paşerojê yên dîrokî, di nivîsarên ku li vir hatine dîtin de têne behskirin ku ev qeral li ser perestgeha e-abzu xebitîne yan jî perestgehê nû kirine. Di nav qeralan de Elîliyê Ur;  Ur-Nammu, Shulgi û Amar-Sin ên Ur-III, û Nur-Adad ên Larsa heye.

===Mala Avhewayê (E-Abzu)===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Serrast !! Dîrok (BZ) !! Serdem !! Pîvan (m) !! Nîşe
|-
| XVIII || 5300 || - || 3×0.3 || Dîwarên xewê
|-
| XVII || 5300–5000 || - || 2.8×2.8 || Cella yekem
|-
| XVI || 5300–4500 || Early Ubaid || 3.5×3.5 ||
|-
| XV || 5000–4500  || Early Ubaid || 7.3×8.4 ||
|-
| XIV || 5000–4500  || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin
|-
| XIII || 5000–4500  || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin
|-
| XII || 5000–4500  || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin
|-
| XI || 4500–4000 || Ubaid || 4.5×12.6 || Platforma yekem
|-
| X || 4500–4000 || Ubaid || 5×13 ||
|-
| IX || 4500–4000 || Ubaid || 4×10 ||
|-
| VIII || 4500–4000 || Ubaid || 18×11 ||
|-
| VII || 4000–3800 || Ubaid || 17×12 ||
|-
| VI || 4000–3800 || Ubaid || 22×9 ||
|-
| V || 3800–3500|| Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| IV || 3800–3500 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| III || 3800–3500 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| II || 3500–3200 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| I || 3200 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
|}

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Mezopotamya]]
[[Kategorî:Keleporên cîhanê]]
[[Kategorî:Cihên arkeolojîk]]</text>
      <sha1>fib5tg1zdfaysxwroqkf0h40ayj5p8l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorî:Komkujiyên li dijî sivîlan</title>
    <ns>14</ns>
    <id>129034</id>
    <revision>
      <id>1093294</id>
      <timestamp>2022-07-28T14:33:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;[[Kategorî:Komkujî]]&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22" xml:space="preserve">[[Kategorî:Komkujî]]</text>
      <sha1>rext2egw9wp8xm9i5932oc6rg3yndag</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Remzî Nafî</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129035</id>
    <revision>
      <id>1093306</id>
      <timestamp>2022-07-28T15:12:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Razeax</username>
        <id>47225</id>
      </contributor>
      <comment>Bi rêya wergerandina rûpela &quot;[[:tr:Special:Redirect/revision/28191455|Remzi Nafi]]&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12531" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov
| nav                = Remzi Nafi&lt;br&gt;رەمزی نافیع ئاغا
| bilêvkirin         = 
| wêne               = Ramzi_Nafi_Agha.jpg
| sernavê_wêne       = 
| navê_rastî         = 
| navê_jidayikbûnê   = 
| roja_jidayikbûnê   = 1917
| cihê_jidayikbûnê   = [[Hewlêr]], [[Împeratoriya Osmanî]]
| roja_windabûnê     = 
| cihê_windabûnê     = 
| rewşa_windabûnê    = 
| roja_mirinê        = 1949
| cihê_mirinê        = [[Hewlêr]], [[Keyaniya Iraqê]]
| sedema_mirinê      = 
| vedîtina_bedenê    = 
| cihê_goristanê     = 
| koordînatên_cihê_goristanê = 
| abîde              = 
| esil               = [[Kurd]]
| hevwelatî          = 
| perwerde           = 
| pîşe               = 
| salên_çalak        = 
| serdem             = 
| karder             = 
| rêxistin           = 
| ajans              = 
| sedema_navdarbûnê  = 
| xebat              = 
| stîl               = 
| sermiyana_net      = 
| bejn               = &lt;!-- {{Boy|m=0.00}} --&gt;
| televîzyon         = 
| sernav             = 
| dewr               = 
| berê               = 
| paşê               = 
| partî              = [[Xoybûn]] &lt;br&gt; [[Hîwa]]
| tevger             = 
| dijber             = 
| endamên_desteyê    = 
| hevjîn             = 
| partner            = 
| zarok              = 
| dê_û_bav           = 
| xizm               = 
| malbat             = 
| xelat              = 
| şanenav            = Ramzi_Nafi_signature.png
| modul              = 
| modul2             = 
| modul3             = 
| modul4             = 
| modul5             = 
| modul6             = 
| jêrenot            = 
}}
'''Remzî Nafî''' an '''Remzî Nafî Reşîd Axa''' ( {{Ziman|ku|رەمزی نافیع ئاغا}}  ''Ramzi Nafi' Aghâ'' ) (1917-1949), siyasetmedarê [[kurd]] û [[Kurdayetî|neteweperwerê kurd]] . Li gel [[Almanyaya Nazî|Almanan]] planek bi navê Operasyona Mammut li dijî Îngilîzan amade kirin ku dewleteke serbixwe ya kurdî li [[Iraq|Iraqê]] ava bikin, lê ew plan têk çû û Nafî ji aliyê Ingilîzan ve hat girtin. Di encama [[Îşkence|îşkenceyên]] li girtîgehê de balansa xwe ya derûnî winda kir û di 32 saliya xwe de jiyana xwe ji dest da. Li [[Herêma Kurdistanê|Kurdistanê]] bi kedên xwe yên ji bo [[Kurdayetî|neteweperweriya kurdî]] xwedî navûdengeke bilind e. &lt;ref name=&quot;paulosthemede.medium.com&quot;&gt;{{Cite web|url=https://paulosthemede.medium.com/the-life-of-ramzi-nafi-rasheed-agha-and-the-kurdish-nazi-fascist-connection-making-sense-within-f8a8667616de|title=The Life of Ramzi Nafi Rasheed Agha and The Kurdish Nazi/Fascist Connection — Making Sense Within…|date=24 Haziran 2021|website=Medium|language=İngilizce|archive-url=https://web.archive.org/web/20210807065325/https://paulosthemede.medium.com/the-life-of-ramzi-nafi-rasheed-agha-and-the-kurdish-nazi-fascist-connection-making-sense-within-f8a8667616de|archive-date=7 Ağustos 2021|access-date=15 Şubat 2022}}&lt;/ref&gt;

== Jîyan ==

=== Ciwanan ===
Remzî Nafî ji malbateke dewlemend û qedirbilind li qesra Ataullah Axa ya Hewlêrê ji dayik bû û ji eşîreke bi navê Mamundî bû ku li Iraqê navdar e. &lt;ref name=&quot;Pherset Zuber Mohammed Rosbeiani 2012&quot;&gt;Pherset Zuber Mohammed Rosbeiani: . 3. Juli 2012, doi:10.18452/16540 (hu-berlin.de [abgerufen am 28. Dezember 2021]).&lt;/ref&gt;

Dibistana seretayî nêzîkî şeş salan û ya amadeyî jî sê salan li [[Hewlêr (paytext)|Hewlêrê xwend]] . Paşê salekê çûye lîseya herêmî ya [[Kerkûk|Kerkûkê]] . Remzî li Kerkûkê tevlî partiya rastgira tund a Hîwa (Hêvî) bû. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=nZZGQSoidB4|title=''چاوپێکەوتنی مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەد- بەشی یەکەم.'' Abgerufen am 28. Dezember 2021 (deutsch).|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228195303/https://www.youtube.com/watch?v=nZZGQSoidB4|archive-date=28 Aralık 2021|url-status=hayır|access-date=15 Şubat 2022}}&lt;/ref&gt; Nafî paşê xwend lîseya navendî ya zanistî li [[Bexda|Bexdayê]] .

Paşê, berî ku lîseyê biqedîne, ji ber sedemên siyasî neçar ma paytextê biterikîne û çû [[Bêrût|Beyrûtê]] . Ji Cotmeha 1941an heta Adara 1942an li Beyrûtê ma. Ew wek xwendekarê nû ketibû zanîngeha Amerîkî ya Beyrûtê û ji hêla gelek xwendekar û mamosteyan ve wekî merivekî pir şerker û dijminê Ingilîzan hate dîtin. Li Beyrûtê [[:en:Kamuran_Alî_Bedirxan|Dr.]] Bi Kamuran Bedirxan, Nûredîn Zaza û hin kesayetên din ên ku wê demê li Hoybunê çalak bûn re hevdîtin pêk anî û tevlî [[Xoybûn|Partiya Hoybun a]] neteweperest a Kurd a ku ji bo dewleteke serbixwe ya [[Kurdistan|Kurdistanê]] têdikoşiya bû. &lt;ref name=&quot;Pherset Zuber Mohammed Rosbeiani 2012&quot;&gt;Pherset Zuber Mohammed Rosbeiani: . 3. Juli 2012, doi:10.18452/16540 (hu-berlin.de [abgerufen am 28. Dezember 2021]).&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;PaulosTheMede: ''The Life of Ramzi Nafi Rasheed Agha and The Kurdish Nazi/Fascist Connection — Making Sense Within…'' In: ''Medium.'' 24. Juni 2021, abgerufen am 28. Dezember 2021 (englisch).&lt;/ref&gt; Remzî Nafî bi saya serkeftina xwe û dîplomaya xwe ya ji zanîngeha Amerîkî ya Beyrûtê, derbasî Koleja Çandî ya Tirk a navdar a [[Enqere|Enqerê]] bû.

=== Şirketa Mammut ===

==== Berî Operasyonê ====
Remzî Nafî di sala 1942an de bi demeke kin piştî hatina xwe ya Enqereyê, bi çend endamên yekîneya îstîxbarata leşkerî ya [[Almanyaya Nazî]], Abwehr re, ku ji taktîk, sîxûr û rahênerên leşkerî yên binavûdeng û xwedî ezmûn pêk dihat, re têkilî danî. Wan li qehwexaneyekê bi Remzî Nafî re civiyan û li ser îhtimala çêkirina planeke mîna nexşerêyekê ji bo yekbûna kurdan di berdêla serhildanên kurdan de li dijî îngilîzên dagîrkirina bîrên petrolê yên Kerkûkê gotûbêj kirin. &lt;ref&gt;Bernd Lemke: ''Aufstandversuche an der Oberfläche: Das Unternehmen „Mammut“ (Irak) von 1943.'' Abgerufen am 1. Januar 2021.&lt;/ref&gt; Plana bi navê &quot;Operasyona Şewitandina Rojhilat&quot; ji du planên heyî û yên nû pêk dihat, yek li Iraqê û ya din jî li [[Îran|Îranê]] . Plana li Iraqê ji berê de ji aliyê [[Adolf Hitler]] ve hatibû amadekirin û bi kesane hatibû pejirandin; Navê wê “Operasyona Mammut” e, ku behsa [[Şêx Mehmûdê Berzencî|Şêx Mehmûd Barzencî dike]] . Plan ew bû ku Gottfried Müller û endamên kontra-îstîxbaratên Naziyan li Kurdistanê derkevin û eşîrên ku bi Şêx Mehmûdê Berzencî ve girêdayî ne, li dijî Îngilîzan serî hildin. Armanceke din a vê planê ew e ku eger mimkun be, Şêx Berzencî yê ku ji ber serhildana xwe ya li dijî Îngilîzan ketibû zindanê, rizgar bike. Ev serhildan, eger serketî be, dê li gorî îşgaleke Almanî ya tevayî ya li ser [[Hindistan]] û [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], bi armanca derxistina Îngîlîzan, bi alîkariya malzemeyên û çekan ku ji aliyê Kurdan ve hatiye fînansekirin û bi piştgiriya hewayî ya Luftwaffe KG 200, be. &lt;ref name=&quot;paulosthemede.medium.com&quot;&gt;{{Cite web|url=https://paulosthemede.medium.com/the-life-of-ramzi-nafi-rasheed-agha-and-the-kurdish-nazi-fascist-connection-making-sense-within-f8a8667616de|title=The Life of Ramzi Nafi Rasheed Agha and The Kurdish Nazi/Fascist Connection — Making Sense Within…|date=24 Haziran 2021|website=Medium|language=İngilizce|archive-url=https://web.archive.org/web/20210807065325/https://paulosthemede.medium.com/the-life-of-ramzi-nafi-rasheed-agha-and-the-kurdish-nazi-fascist-connection-making-sense-within-f8a8667616de|archive-date=7 Ağustos 2021|access-date=15 Şubat 2022}}&lt;/ref&gt;

==== Têkçûna operasyonê ====
[[Wêne:Ramzi_nafi_arrested.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Ramzi_nafi_arrested.jpg/220px-Ramzi_nafi_arrested.jpg|rast|thumb|220x220px| Remzî Nafî Axa piştî girtina wî]]
Bi destxistina Gottfried Müller ala Almanyaya Naziyan û Remzî Nafî ala [[Alaya Kurdistanê|Kurdistanê]] sond xwar ku îxanetê li hev nekin û dilsozê hev bin. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20210807065325/https://paulosthemede.medium.com/the-life-of-ramzi-nafi-rasheed-agha-and-the-kurdish-nazi-fascist-connection-making-sense-within-f8a8667616de|title=The Life of Ramzi Nafi Rasheed Agha and The Kurdish Nazi/Fascist Connection — Making Sense Within The Mist Of Time {{!}} by PaulosTheMede {{!}} Jun, 2021 {{!}} Medium|date=7 Ağustos 2021|website=web.archive.org|access-date=26 Temmuz 2022}}&lt;/ref&gt; Plan ket meriyetê, lê mîsyon di roja ewil de têk çû. Di dema firandina paraşûtê de qazeyên çek û alavan winda bûn û kom 300 km dûrî hedefa ku dihat xwestin dakeve. 12 roj şûnda îngilîzan her kes girtin. Remzî Nafî û efserên wî yên Alman ji aliyê Îngilîz û Îraqiyan ve dîl hatin girtin û Nafî rastî îşkenceyên giran hat. &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.welt.de/geschichte/zweiter-weltkrieg/article168047297/Unternehmen-Mammut-So-wollten-deutsche-Agenten-1943-den-Irak-zerstoeren.html|title=Unternehmen Mammut: So wollten deutsche Agenten 1943 den Irak zerstören|date=11 Mart 2021|website=DIE WELT|language=de|archive-url=https://web.archive.org/web/20211230052238/https://www.welt.de/geschichte/zweiter-weltkrieg/article168047297/Unternehmen-Mammut-So-wollten-deutsche-Agenten-1943-den-Irak-zerstoeren.html|archive-date=30 Aralık 2021|url-status=hayır|access-date=15 Şubat 2022}}&lt;/ref&gt; Beşdarên Alman di sala 1947an de sirgûnî kampeke leşkerî ya Brîtanyayê li Almanyayê hatin kirin û piştre hatin berdan. Nafî bi cezayê muebbetê hat cezakirin. Xeta boriya Kerkûk-Heyfa, ku nefta Iraqê digihîne parzûngehên li nêzî bajarê Heyfa yê li Deryaya Navîn, &lt;ref name=&quot;Matthieu Auzanneau 2016&quot;&gt;{{Cite book|title=Matthieu Auzanneau: Or noir, la grande histoire du pétrole. Nr. 450. Éditions La Découverte, Paris 2016, ISBN 978-2-7071-9062-8, S. 170 f., 799.|date=2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Matthieu Auzanneau 2016&quot; /&gt; ji hêla Kovara Timeyê ve di 21ê Avrêl, 1941 de, bi &quot;padîşahê [[Împeratoriya Brîtanî|Împaratoriya Brîtanî]] &quot; [3] hat binavkirin, bi boriyê re derbasî bakur bû. Xeta boriya Kerkûk-Tartûs bingeha şerê Hevpeymanên Rojava bû û windakirina wan dê bandoreke diyarker li ser pêvajoya şer bike.

Remzî Nafî di sala 1947an de, du sal piştî [[Şerê Cîhanî yê Duyem|şerê cîhanê yê duyem]], di encama îşkenceyên giran û lêpirsînan de, ji ber ku pirsgirêkên wî yên derûnî hebûn, serbest hat berdan. Dibe ku ji ber bêîstîqrariya wî ya derûnî, wî dawiya jiyana xwe di odeyek piçûk de ji malbata xwe dûr derbas kir. Remzî Nafî di sala 1949 an de di 32 saliya xwe de ji ber pirsgirêkên derûnî jiyana xwe ji dest da.

== Girîngiya Dîrokî û Bandora ==
[[Wêne:Ramzi_Nafi_street.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Ramzi_Nafi_street.jpg/160px-Ramzi_Nafi_street.jpg|rast|thumb|160x160px| Kolana Remzî Nafî li [[Hewlêr (paytext)|Hewlêrê]]]]
Remzi Nafi'nin anısı, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra kamuoyunun söyleminin dışına itildi. 1980'lerde ancak aşırı kısıtlama ile tekrar siyasi bir figür olarak kabul edildi. Hayatı ve onun Kürt anavatanı [[Kurdistan|Kürdistan]] için önemi hakkında soldan [[Milê rastê|sağa]] şiddetli, tartışmalı ve çok acı tartışmalar vardı.

Remzi Nafi Ağa hîn jî ji aliyê neteweperestên Kurd ve tê qedirgirtin û ji aliyê ciwanên Kurd ên neteweperest ên ji çar aliyê cîhanê ve weke mînak tê girtin. Di heman demê de li Hewlêra paytexta [[Herêma Kurdistanê|Hikûmeta Herêma Kurdistanê]]  û mezin bûye, Remzî Nafî ku malbata wî xwedî navûdengeke civakî ye, ji bo îmaja gelê Kurd xwedî girîngiyeke mezin tê dîtin. li herêmê. Navê kolanekê li Hewlêrê bi navê wî hat kirin û [[Zanîngeha Selahedînê|li zanîngeha Selahedîn]] a Hewlêrê kursên derbarê wî de hatin lidarxistin.

== Hêdane ==

=== biyografiyên ===

* Remzî Nafî şehîdê mezin ê bajarê Hewlerê ye. Mesûd Mihemed 1985.

=== Şirketa Mammut ===

* Werner Brockdorff: Komandoyên veşartî yên Şerê Cîhanê yê Duyemîn. Pisîk 1967. &lt;nowiki&gt;ISBN 3-88102-059-4&lt;/nowiki&gt; .
* Ulrich van der Heyden, Bernd Lemke, Pherset Rosbeiani: Operasyona Mammut: Operasyonek komando ya Wehrmacht li bakurê Iraqê di sala 1943 de. Çapa Falkenberg, &lt;nowiki&gt;ISBN 3954941457&lt;/nowiki&gt; .

== Kanî ==
{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Neteweperwerên kurd]]
[[Kategorî:Kesên ji Iraqê]]
[[Kategorî:Mirin 1949]]
[[Kategorî:Jidayikbûn 1917]]</text>
      <sha1>2o75cj9nuf9ugbkvsmqeqjtnffa5eg7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093344</id>
      <parentid>1093306</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T22:01:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12535" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov
| nav                = Remzi Nafi&lt;br&gt;رەمزی نافیع ئاغا
| bilêvkirin         = 
| wêne               = Ramzi_Nafi_Agha.jpg
| sernavê_wêne       = 
| navê_rastî         = 
| navê_jidayikbûnê   = 
| roja_jidayikbûnê   = 1917
| cihê_jidayikbûnê   = [[Hewlêr]], [[Împeratoriya Osmanî]]
| roja_windabûnê     = 
| cihê_windabûnê     = 
| rewşa_windabûnê    = 
| roja_mirinê        = 1949
| cihê_mirinê        = [[Hewlêr]], [[Keyaniya Iraqê]]
| sedema_mirinê      = 
| vedîtina_bedenê    = 
| cihê_goristanê     = 
| koordînatên_cihê_goristanê = 
| abîde              = 
| esil               = [[Kurd]]
| hevwelatî          = 
| perwerde           = 
| pîşe               = 
| salên_çalak        = 
| serdem             = 
| karder             = 
| rêxistin           = 
| ajans              = 
| sedema_navdarbûnê  = 
| xebat              = 
| stîl               = 
| sermiyana_net      = 
| bejn               = &lt;!-- {{Boy|m=0.00}} --&gt;
| televîzyon         = 
| sernav             = 
| dewr               = 
| berê               = 
| paşê               = 
| partî              = [[Xoybûn]] &lt;br&gt; [[Hîwa]]
| tevger             = 
| dijber             = 
| endamên_desteyê    = 
| hevjîn             = 
| partner            = 
| zarok              = 
| dê_û_bav           = 
| xizm               = 
| malbat             = 
| xelat              = 
| şanenav            = Ramzi_Nafi_signature.png
| modul              = 
| modul2             = 
| modul3             = 
| modul4             = 
| modul5             = 
| modul6             = 
| jêrenot            = 
}}
'''Remzî Nafî''' an '''Remzî Nafî Reşîd Axa''' ( {{Ziman|ku|رەمزی نافیع ئاغا}}  ''Ramzi Nafi' Aghâ'' ) (1917-1949), siyasetmedarê [[kurd]] û [[Kurdayetî|neteweperwerê kurd]] . Li gel [[Almanyaya Nazî|Almanan]] planek bi navê Operasyona Mammut li dijî Îngilîzan amade kirin ku dewleteke serbixwe ya kurdî li [[Iraq|Iraqê]] ava bikin, lê ew plan têk çû û Nafî ji aliyê Ingilîzan ve hat girtin. Di encama [[Îşkence|îşkenceyên]] li girtîgehê de balansa xwe ya derûnî winda kir û di 32 saliya xwe de jiyana xwe ji dest da. Li [[Herêma Kurdistanê|Kurdistanê]] bi kedên xwe yên ji bo [[Kurdayetî|neteweperweriya kurdî]] xwedî navûdengeke bilind e. &lt;ref name=&quot;paulosthemede.medium.com&quot;&gt;{{Cite web|url=https://paulosthemede.medium.com/the-life-of-ramzi-nafi-rasheed-agha-and-the-kurdish-nazi-fascist-connection-making-sense-within-f8a8667616de|title=The Life of Ramzi Nafi Rasheed Agha and The Kurdish Nazi/Fascist Connection — Making Sense Within…|date=24 Haziran 2021|website=Medium|language=İngilizce|archive-url=https://web.archive.org/web/20210807065325/https://paulosthemede.medium.com/the-life-of-ramzi-nafi-rasheed-agha-and-the-kurdish-nazi-fascist-connection-making-sense-within-f8a8667616de|archive-date=7 Ağustos 2021|access-date=15 Şubat 2022}}&lt;/ref&gt;

== Jîyan ==

=== Ciwanan ===
Remzî Nafî ji malbateke dewlemend û qedirbilind li qesra Ataullah Axa ya Hewlêrê ji dayik bû û ji eşîreke bi navê Mamundî bû ku li Iraqê navdar e. &lt;ref name=&quot;Pherset Zuber Mohammed Rosbeiani 2012&quot;&gt;Pherset Zuber Mohammed Rosbeiani: . 3. Juli 2012, doi:10.18452/16540 (hu-berlin.de [abgerufen am 28. Dezember 2021]).&lt;/ref&gt;

Dibistana seretayî nêzîkî şeş salan û ya amadeyî jî sê salan li [[Hewlêr (paytext)|Hewlêrê xwend]] . Paşê salekê çûye lîseya herêmî ya [[Kerkûk|Kerkûkê]] . Remzî li Kerkûkê tevlî partiya rastgira tund a Hîwa (Hêvî) bû. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=nZZGQSoidB4|title=''چاوپێکەوتنی مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەد- بەشی یەکەم.'' Abgerufen am 28. Dezember 2021 (deutsch).|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228195303/https://www.youtube.com/watch?v=nZZGQSoidB4|archive-date=28 Aralık 2021|url-status=hayır|access-date=15 Şubat 2022}}&lt;/ref&gt; Nafî paşê xwend lîseya navendî ya zanistî li [[Bexda|Bexdayê]] .

Paşê, berî ku lîseyê biqedîne, ji ber sedemên siyasî neçar ma paytextê biterikîne û çû [[Bêrût|Beyrûtê]] . Ji Cotmeha 1941an heta Adara 1942an li Beyrûtê ma. Ew wek xwendekarê nû ketibû zanîngeha Amerîkî ya Beyrûtê û ji hêla gelek xwendekar û mamosteyan ve wekî merivekî pir şerker û dijminê Ingilîzan hate dîtin. Li Beyrûtê [[:en:Kamuran_Alî_Bedirxan|Dr.]] Bi Kamuran Bedirxan, Nûredîn Zaza û hin kesayetên din ên ku wê demê li Hoybunê çalak bûn re hevdîtin pêk anî û tevlî [[Xoybûn|Partiya Hoybun a]] neteweperest a Kurd a ku ji bo dewleteke serbixwe ya [[Kurdistan|Kurdistanê]] têdikoşiya bû. &lt;ref name=&quot;Pherset Zuber Mohammed Rosbeiani 2012&quot;&gt;Pherset Zuber Mohammed Rosbeiani: . 3. Juli 2012, doi:10.18452/16540 (hu-berlin.de [abgerufen am 28. Dezember 2021]).&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;PaulosTheMede: ''The Life of Ramzi Nafi Rasheed Agha and The Kurdish Nazi/Fascist Connection — Making Sense Within…'' In: ''Medium.'' 24. Juni 2021, abgerufen am 28. Dezember 2021 (englisch).&lt;/ref&gt; Remzî Nafî bi saya serkeftina xwe û dîplomaya xwe ya ji zanîngeha Amerîkî ya Beyrûtê, derbasî Koleja Çandî ya Tirk a navdar a [[Enqere|Enqerê]] bû.

=== Şirketa Mammut ===

==== Berî Operasyonê ====
Remzî Nafî di sala 1942an de bi demeke kin piştî hatina xwe ya Enqereyê, bi çend endamên yekîneya îstîxbarata leşkerî ya [[Almanyaya Nazî]], Abwehr re, ku ji taktîk, sîxûr û rahênerên leşkerî yên binavûdeng û xwedî ezmûn pêk dihat, re têkilî danî. Wan li qehwexaneyekê bi Remzî Nafî re civiyan û li ser îhtimala çêkirina planeke mîna nexşerêyekê ji bo yekbûna kurdan di berdêla serhildanên kurdan de li dijî îngilîzên dagîrkirina bîrên petrolê yên Kerkûkê gotûbêj kirin. &lt;ref&gt;Bernd Lemke: ''Aufstandversuche an der Oberfläche: Das Unternehmen „Mammut“ (Irak) von 1943.'' Abgerufen am 1. Januar 2021.&lt;/ref&gt; Plana bi navê &quot;Operasyona Şewitandina Rojhilat&quot; ji du planên heyî û yên nû pêk dihat, yek li Iraqê û ya din jî li [[Îran|Îranê]] . Plana li Iraqê ji berê de ji aliyê [[Adolf Hitler]] ve hatibû amadekirin û bi kesane hatibû pejirandin; Navê wê “Operasyona Mammut” e, ku behsa [[Şêx Mehmûdê Berzencî|Şêx Mehmûd Barzencî dike]] . Plan ew bû ku Gottfried Müller û endamên kontra-îstîxbaratên Naziyan li Kurdistanê derkevin û eşîrên ku bi Şêx Mehmûdê Berzencî ve girêdayî ne, li dijî Îngilîzan serî hildin. Armanceke din a vê planê ew e ku eger mimkun be, Şêx Berzencî yê ku ji ber serhildana xwe ya li dijî Îngilîzan ketibû zindanê, rizgar bike. Ev serhildan, eger serketî be, dê li gorî îşgaleke Almanî ya tevayî ya li ser [[Hindistan]] û [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], bi armanca derxistina Îngîlîzan, bi alîkariya malzemeyên û çekan ku ji aliyê Kurdan ve hatiye fînansekirin û bi piştgiriya hewayî ya Luftwaffe KG 200, be. &lt;ref name=&quot;paulosthemede.medium.com&quot;&gt;{{Cite web|url=https://paulosthemede.medium.com/the-life-of-ramzi-nafi-rasheed-agha-and-the-kurdish-nazi-fascist-connection-making-sense-within-f8a8667616de|title=The Life of Ramzi Nafi Rasheed Agha and The Kurdish Nazi/Fascist Connection — Making Sense Within…|date=24 Haziran 2021|website=Medium|language=İngilizce|archive-url=https://web.archive.org/web/20210807065325/https://paulosthemede.medium.com/the-life-of-ramzi-nafi-rasheed-agha-and-the-kurdish-nazi-fascist-connection-making-sense-within-f8a8667616de|archive-date=7 Ağustos 2021|access-date=15 Şubat 2022}}&lt;/ref&gt;

==== Têkçûna operasyonê ====
[[Wêne:Ramzi_nafi_arrested.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Ramzi_nafi_arrested.jpg/220px-Ramzi_nafi_arrested.jpg|rast|thumb|220x220px| Remzî Nafî Axa piştî girtina wî]]
Bi destxistina Gottfried Müller ala Almanyaya Naziyan û Remzî Nafî ala [[Alaya Kurdistanê|Kurdistanê]] sond xwar ku îxanetê li hev nekin û dilsozê hev bin. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20210807065325/https://paulosthemede.medium.com/the-life-of-ramzi-nafi-rasheed-agha-and-the-kurdish-nazi-fascist-connection-making-sense-within-f8a8667616de|title=The Life of Ramzi Nafi Rasheed Agha and The Kurdish Nazi/Fascist Connection — Making Sense Within The Mist Of Time {{!}} by PaulosTheMede {{!}} Jun, 2021 {{!}} Medium|date=7 Ağustos 2021|website=web.archive.org|access-date=26 Temmuz 2022}}&lt;/ref&gt; Plan ket meriyetê, lê mîsyon di roja ewil de têk çû. Di dema firandina paraşûtê de qazeyên çek û alavan winda bûn û kom 300 km dûrî hedefa ku dihat xwestin dakeve. 12 roj şûnda îngilîzan her kes girtin. Remzî Nafî û efserên wî yên Alman ji aliyê Îngilîz û Îraqiyan ve dîl hatin girtin û Nafî rastî îşkenceyên giran hat. &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.welt.de/geschichte/zweiter-weltkrieg/article168047297/Unternehmen-Mammut-So-wollten-deutsche-Agenten-1943-den-Irak-zerstoeren.html|title=Unternehmen Mammut: So wollten deutsche Agenten 1943 den Irak zerstören|date=11 Mart 2021|website=DIE WELT|language=de|archive-url=https://web.archive.org/web/20211230052238/https://www.welt.de/geschichte/zweiter-weltkrieg/article168047297/Unternehmen-Mammut-So-wollten-deutsche-Agenten-1943-den-Irak-zerstoeren.html|archive-date=30 Aralık 2021|url-status=hayır|access-date=15 Şubat 2022}}&lt;/ref&gt; Beşdarên Alman di sala 1947an de sirgûnî kampeke leşkerî ya Brîtanyayê li Almanyayê hatin kirin û piştre hatin berdan. Nafî bi cezayê muebbetê hat cezakirin. Xeta boriya Kerkûk-Heyfa, ku nefta Iraqê digihîne parzûngehên li nêzî bajarê Heyfa yê li Deryaya Navîn, &lt;ref name=&quot;Matthieu Auzanneau 2016&quot;&gt;{{Cite book|title=Matthieu Auzanneau: Or noir, la grande histoire du pétrole. Nr. 450. Éditions La Découverte, Paris 2016, ISBN 978-2-7071-9062-8, S. 170 f., 799.|date=2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Matthieu Auzanneau 2016&quot; /&gt; ji hêla Kovara Timeyê ve di 21ê Avrêl, 1941 de, bi &quot;padîşahê [[Împeratoriya Brîtanî|Împaratoriya Brîtanî]] &quot; [3] hat binavkirin, bi boriyê re derbasî bakur bû. Xeta boriya Kerkûk-Tartûs bingeha şerê Hevpeymanên Rojava bû û windakirina wan dê bandoreke diyarker li ser pêvajoya şer bike.

Remzî Nafî di sala 1947an de, du sal piştî [[Şerê Cîhanî yê Duyem|şerê cîhanê yê duyem]], di encama îşkenceyên giran û lêpirsînan de, ji ber ku pirsgirêkên wî yên derûnî hebûn, serbest hat berdan. Dibe ku ji ber bêîstîqrariya wî ya derûnî, wî dawiya jiyana xwe di odeyek piçûk de ji malbata xwe dûr derbas kir. Remzî Nafî di sala 1949 an de di 32 saliya xwe de ji ber pirsgirêkên derûnî jiyana xwe ji dest da.

== Girîngiya Dîrokî û Bandora ==
[[Wêne:Ramzi_Nafi_street.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Ramzi_Nafi_street.jpg/160px-Ramzi_Nafi_street.jpg|rast|thumb|160x160px| Kolana Remzî Nafî li [[Hewlêr (paytext)|Hewlêrê]]]]
Remzi Nafi'nin anısı, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra kamuoyunun söyleminin dışına itildi. 1980'lerde ancak aşırı kısıtlama ile tekrar siyasi bir figür olarak kabul edildi. Hayatı ve onun Kürt anavatanı [[Kurdistan|Kürdistan]] için önemi hakkında soldan [[Milê rastê|sağa]] şiddetli, tartışmalı ve çok acı tartışmalar vardı.

Remzi Nafi Ağa hîn jî ji aliyê neteweperestên Kurd ve tê qedirgirtin û ji aliyê ciwanên Kurd ên neteweperest ên ji çar aliyê cîhanê ve weke mînak tê girtin. Di heman demê de li Hewlêra paytexta [[Herêma Kurdistanê|Hikûmeta Herêma Kurdistanê]]  û mezin bûye, Remzî Nafî ku malbata wî xwedî navûdengeke civakî ye, ji bo îmaja gelê Kurd xwedî girîngiyeke mezin tê dîtin. li herêmê. Navê kolanekê li Hewlêrê bi navê wî hat kirin û [[Zanîngeha Selahedînê|li zanîngeha Selahedîn]] a Hewlêrê kursên derbarê wî de hatin lidarxistin.

== Hêdane ==

=== biyografiyên ===

* Remzî Nafî şehîdê mezin ê bajarê Hewlerê ye. Mesûd Mihemed 1985.

=== Şirketa Mammut ===

* Werner Brockdorff: Komandoyên veşartî yên Şerê Cîhanê yê Duyemîn. Pisîk 1967. &lt;nowiki&gt;ISBN 3-88102-059-4&lt;/nowiki&gt; .
* Ulrich van der Heyden, Bernd Lemke, Pherset Rosbeiani: Operasyona Mammut: Operasyonek komando ya Wehrmacht li bakurê Iraqê di sala 1943 de. Çapa Falkenberg, &lt;nowiki&gt;ISBN 3954941457&lt;/nowiki&gt; .

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Neteweperwerên kurd]]
[[Kategorî:Kesên ji Iraqê]]
[[Kategorî:Mirin 1949]]
[[Kategorî:Jidayikbûn 1917]]</text>
      <sha1>ep986v4k3sbkychjfn4rw1xycg8q6wu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Şablon:Nexşeya herêmên Fransayê</title>
    <ns>10</ns>
    <id>129037</id>
    <revision>
      <id>1093315</id>
      <timestamp>2022-07-28T17:18:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <comment>nû</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3992" xml:space="preserve">{{Wêne etîket destpêk|image=France 18 regions.png|width={{{width|400}}}|float={{{float|right}}}|padding=15px}} &lt;!--
===== HERÊMÊN (REGIONS) FRANSAYÊ =====
--&gt;{{Wêne etîket biçûk|x=0.55|y=0.161|scale={{{width|400}}}|text =[[Hauts-de-France|Hauts-de-&lt;br /&gt;France]]}}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.37|y=0.26|scale={{{width|400}}}| text= [[Normandî]]}}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.555|y=0.275|scale={{{width|400}}}|text =[[Île-de-France|Île-de-&lt;br&gt;France]]}}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.71|y=0.284|scale={{{width|400}}}| text= [[Grand Est]]}}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.668|y=0.409|scale={{{width|400}}}|text=[[Bourgogne-Franche-Comté|Bourgogne-&lt;br&gt;Franche-&lt;br&gt;Comté]]}}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.467|y=0.388|scale={{{width|400}}}|text=[[Centre-Val de Loire|Centre-&lt;br&gt;Val de Loire]]}}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.33|y=0.39|scale={{{width|400}}}|text =[[Pays de la Loire|Pays de &lt;br&gt;la Loire]]}}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.24|y=0.336|scale={{{width|400}}}|text =[[Bretanya]]}}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.392|y=0.57|scale={{{width|400}}}|text =[[Nouvelle-Aquitaine|Nouvelle-&lt;br /&gt;Aquitaine]]}}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.63|y=0.562|scale={{{width|400}}}|text=[[Auvergne-Rhône-Alpes|Auvergne-&lt;br&gt;Rhône-Alpes]]}}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.528|y=0.73|scale={{{width|400}}}|text =[[Oksîtanya (herêm)|Oksîtanya]]}}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.742|y=0.688|scale={{{width|400}}}|text=[[Provence-Alpes-Côte d'Azur|Provence-&lt;br&gt;Alpes-&lt;br&gt;Côte d'Azur]]}}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.945| y=0.87| scale={{{width|400}}}|text=[[Korsîka]]}}&lt;!--
===== DOM/TOM =====
--&gt;
{{Wêne etîket biçûk|x=0.06|y=0.65|scale={{{width|400}}}|text=[[Guyanaya Fransî]]}}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.02|y=0.33|scale={{{width|400}}}|text=[[Guadeloupe]]}}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.02|y=0.426|scale={{{width|400}}}|text=[[Martinique]]}}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.69|y=0.94|scale={{{width|400}}}|text=[[Mayotte]]}}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.81|y=0.94|scale={{{width|400}}}|text=[[Réunion]]}}&lt;!--
===== WELATÊN DIN =====
--&gt;{{Wêne etîket biçûk|x=0.66| y=0.11|scale={{{width|400}}}| text=[[Belçîka|&lt;i style=&quot;color: #48A3B5&quot;&gt;Belçîka&lt;/i&gt;]] }}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.756|y=0.184|scale={{{width|400}}}| text=[[Lûksembûrg|&lt;i style=&quot;color: #48A3B5&quot;&gt;Lûksembûrg&lt;/i&gt;]] }}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.92|y=0.228| scale={{{width|400}}}| text=[[Almanya|&lt;i style=&quot;color: #48A3B5&quot;&gt;Almanya&lt;/i&gt;]] }}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.88|y=0.45|scale={{{width|400}}}| text=[[Swîsre|&lt;i style=&quot;color: #48A3B5&quot;&gt;Swîsre&lt;/i&gt;]] }}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.93|y=0.615|scale={{{width|400}}}| text=[[Îtalya|&lt;i style=&quot;color: #48A3B5&quot;&gt;Îtalya&lt;/i&gt;]] }}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.25|y=0.07|scale={{{width|400}}}| text=[[Keyaniya Yekbûyî|&lt;i style=&quot;color: #48A3B5&quot;&gt;Keyaniya Yekbûyî&lt;/i&gt;]] }}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.49| y=0.86|scale={{{width|400}}}| text=[[Andorra|&lt;i style=&quot;color: #48A3B5;&quot;&gt;Andorra&lt;/i&gt;]] }}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.24| y=0.83|scale={{{width|400}}}| text=[[Brezîl|&lt;i style=&quot;color: #48A3B5;&quot;&gt;Brezîl&lt;/i&gt;]] }}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.015| y=0.75|scale={{{width|400}}}| text=[[Sûrînam|&lt;i style=&quot;color: #48A3B5;&quot;&gt;Sûrînam&lt;/i&gt;]] }}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.36|y=0.875|scale={{{width|400}}}| text=[[Spanya|&lt;i style=&quot;color: #48A3B5&quot;&gt;Spanya&lt;/i&gt;]] }}&lt;!--
===== DERYA - OKYANYÛS- HWD =====
--&gt;{{Wêne etîket biçûk|x=0.34|y=0.16|scale={{{width|400}}}| text=[[La Manche|&lt;i style=&quot;color: #48A3B5&quot;&gt;La Manche&lt;/i&gt;]] }}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.15|y=0.45|scale={{{width|400}}}| text=[[Kendava Gaskonyayê|&lt;i style=&quot;color: #48A3B5&quot;&gt;Kendava&lt;br/&gt;Gaskonyayê&lt;/i&gt;]] }}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.92|y=0.75|scale={{{width|400}}}| text=[[Deryaya Lîguryayî|&lt;i style=&quot;color: #48A3B5&quot;&gt;Deryaya&lt;br/&gt;Lîguryayî&lt;/i&gt;]] }}
{{Wêne etîket biçûk|x=0.675|y=0.8|scale={{{width|400}}}| text=[[Deryaya Navîn|&lt;i style=&quot;color: #48A3B5&quot;&gt;Deryaya&lt;br/&gt;Navîn&lt;/i&gt;]] }}
{{Wêne etîket dawî}}&lt;noinclude&gt;
[[Kategorî:Nexşeya cihên erdnîgar|{{PAGENAME}}]]
[[Kategorî:Şablon (Fransa)]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>igqfdyjz0u6n0r4ssqhoeucv832y8ut</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tevgera Sadrî</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129039</id>
    <revision>
      <id>1093329</id>
      <timestamp>2022-07-28T21:24:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <comment>Bi rêya wergerandina rûpela &quot;[[:ckb:Special:Redirect/revision/940345|ڕەوتی سەدر]]&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="150" xml:space="preserve">{{Agahîdank partiya siyasî|logo=[[پەڕگە:لۆگۆی ڕەوتی سەدر.jpg|بێچوارچێوە]]}}


{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Partî (Iraq)]]</text>
      <sha1>c752cqjb0ac3vlc0e2y3trzf7wjtr7m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093334</id>
      <parentid>1093329</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T21:42:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Shango92 navê [[ڕەوتی سەدر]] weke [[Tevgera Sadrî]] guhert: bi şaşî hatbû nivêsandin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="150" xml:space="preserve">{{Agahîdank partiya siyasî|logo=[[پەڕگە:لۆگۆی ڕەوتی سەدر.jpg|بێچوارچێوە]]}}


{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Partî (Iraq)]]</text>
      <sha1>c752cqjb0ac3vlc0e2y3trzf7wjtr7m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093336</id>
      <parentid>1093334</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T21:46:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="617" xml:space="preserve">{{Agahîdank partiya siyasî|logo=[[پەڕگە:لۆگۆی ڕەوتی سەدر.jpg|بێچوارچێوە]]}}

Tevgera Sedr (bi erebî : التيار الصدري ) tevgereke îslamî ya Iraqî ye ku ji aliyê [[Muqteda sadir|Muqteda al-Sadr]] ve tê birêvebirin.  Armanca tevgerê ew e ku civakek têkel a qanûnên olî û adetên dînî û neteweyî bike.  Sedr piştgiriyeke berbelav li tevahiya civaka Iraqê heye.  Berê di hilbijartina armanc û felsefeya tevgerê de kesê herî girîng Mihemed Sedr bû. klrêfêkf dlpdkepf êdkfpfkr êdoekeiej oeleken ===Çavkanî===
{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Partî (Iraq)]]</text>
      <sha1>1txdq819d7itda7puexnfp6ed7apdkp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093337</id>
      <parentid>1093336</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T21:48:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="570" xml:space="preserve">{{Agahîdank partiya siyasî|logo=[[پەڕگە:لۆگۆی ڕەوتی سەدر.jpg|بێچوارچێوە]]}}

Tevgera Sedr (bi erebî : التيار الصدري ) tevgereke îslamî ya Iraqî ye ku ji aliyê [[Muqteda sedir|Muqteda al-Sadr]] ve tê birêvebirin.  Armanca tevgerê ew e ku civakek têkel a qanûnên olî û adetên dînî û neteweyî bike.  Sedr piştgiriyeke berbelav li tevahiya civaka Iraqê heye.  Berê di hilbijartina armanc û felsefeya tevgerê de kesê herî girîng Mihemed Sedr bû. 

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Partî (Iraq)]]</text>
      <sha1>3mrjhdsoglp44zhurza0t3f0dtz0a35</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093338</id>
      <parentid>1093337</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T21:48:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="576" xml:space="preserve">{{Agahîdank partiya siyasî|logo=[[پەڕگە:لۆگۆی ڕەوتی سەدر.jpg|بێچوارچێوە]]}}

'''Tevgera Sedr''' (bi erebî : التيار الصدري ) tevgereke îslamî ya Iraqî ye ku ji aliyê [[Muqteda sedir|Muqteda al-Sadr]] ve tê birêvebirin.  Armanca tevgerê ew e ku civakek têkel a qanûnên olî û adetên dînî û neteweyî bike.  Sedr piştgiriyeke berbelav li tevahiya civaka Iraqê heye.  Berê di hilbijartina armanc û felsefeya tevgerê de kesê herî girîng Mihemed Sedr bû. 

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Partî (Iraq)]]</text>
      <sha1>ds7z5wxyxoljyvi9rh0dsry30cw1o1l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093339</id>
      <parentid>1093338</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T21:50:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="753" xml:space="preserve">{{Agahîdank partiya siyasî|logo=[[پەڕگە:لۆگۆی ڕەوتی سەدر.jpg|بێچوارچێوە]]}}

'''Tevgera Sedr''' (bi erebî : التيار الصدري ) tevgereke îslamî ya Iraqî ye ku ji aliyê [[Muqteda sedir|Muqteda al-Sadr]] ve tê birêvebirin.  Armanca tevgerê ew e ku civakek têkel a qanûnên olî û adetên dînî û neteweyî bike.  Sedr piştgiriyeke berbelav li tevahiya civaka Iraqê heye.  Berê di hilbijartina armanc û felsefeya tevgerê de kesê herî girîng Mihemed Sedr bû.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-07|title=Sadrist Movement|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Sadrist_Movement&amp;oldid=1096894826|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; 

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Partî (Iraq)]]</text>
      <sha1>767lsxtpmriwzyv40lxx4l5z8ofd6lf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093340</id>
      <parentid>1093339</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T21:51:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="757" xml:space="preserve">{{Agahîdank partiya siyasî|logo=[[پەڕگە:لۆگۆی ڕەوتی سەدر.jpg|بێچوارچێوە]]}}

'''Tevgera Sedr''' (bi erebî : التيار الصدري ) tevgereke îslamî ya Iraqî ye ku ji aliyê [[Muqteda sedir|Muqteda al-Sadr]] ve tê birêvebirin.  Armanca tevgerê ew e ku civakek têkel a qanûnên olî û adetên dînî û neteweyî bike.  Sedr piştgiriyeke berbelav li tevahiya civaka Iraqê heye.  Berê di hilbijartina armanc û felsefeya tevgerê de kesê herî girîng [[Mihemed Sedr]] bû.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-07|title=Sadrist Movement|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Sadrist_Movement&amp;oldid=1096894826|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; 

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Partî (Iraq)]]</text>
      <sha1>daw4e0vivmpgjvnqjewu8593ak0ejfn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Muqteda sedir</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129040</id>
    <revision>
      <id>1093330</id>
      <timestamp>2022-07-28T21:31:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <comment>Bi rêya wergerandina rûpela &quot;[[:ckb:Special:Redirect/revision/887208|موقتەدا سەدر]]&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="465" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov/wîkîdane}}
Muqteda Sedir بە عەرەبی: مقتدى الصدر‎؛ j dayikbûn 4î ab 1974) Politik van û serokekê şîhî yê îraqî ye. û rêberê bizava sedira. di sala 2018an de wan piraniya kursiyên perlemantoya îraqê bi dest xistin.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}{{Portal bar|ژیاننامە|سیاسەت|ئیسلام|شیعە|عێراق}}
{{Jînenîgarî-şitil}}

[[Kategorî:Jidayikbûn 1974]]
[[Kategorî:Mirovên zindî]]</text>
      <sha1>royi8ydymsw2cowxakvkwykui7lqool</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093332</id>
      <parentid>1093330</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T21:34:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="476" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov/wîkîdane}}
Muqteda Sedir بە عەرەبی: مقتدى الصدر‎؛ ji dayikbûn 4î aba sala 1974) Politikivan û serokekê şîhî yê îraqî ye.Herwesa serokê bizava sedir e. di sala 2018an de wan piraniya kursiyên perlemantoya îraqê bi dest xistin.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}{{Portal bar|ژیاننامە|سیاسەت|ئیسلام|شیعە|عێراق}}
{{Jînenîgarî-şitil}}

[[Kategorî:Jidayikbûn 1974]]
[[Kategorî:Mirovên zindî]]</text>
      <sha1>fx3hqxcrczo3pj4pgf0lz38lk4yppkx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093333</id>
      <parentid>1093332</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T21:37:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="484" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov/wîkîdane}}
'''Muqteda Sedir''' (بە عەرەبی: مقتدى الصدر‎؛ ji dayikbûn 4î aba sala 1974) Politikivan û serokekê şîhî yê îraqî ye. Herwesa serokê bizava sedir e. di sala 2018an de wan piraniya kursiyên perlemantoya îraqê bi dest xistin.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}{{Portal bar|ژیاننامە|سیاسەت|ئیسلام|شیعە|عێراق}}
{{Jînenîgarî-şitil}}

[[Kategorî:Jidayikbûn 1974]]
[[Kategorî:Mirovên zindî]]</text>
      <sha1>iam7mqi7a9zi19ua2b9hs0zp9d569w9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڕەوتی سەدر</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129041</id>
    <redirect title="Tevgera Sadrî" />
    <revision>
      <id>1093335</id>
      <timestamp>2022-07-28T21:42:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <comment>Shango92 navê [[ڕەوتی سەدر]] weke [[Tevgera Sadrî]] guhert: bi şaşî hatbû nivêsandin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Tevgera Sadrî]]</text>
      <sha1>syggyghmqhw2m31m3cdnsfeors88f1i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mohammad Sadir</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129042</id>
    <revision>
      <id>1093341</id>
      <timestamp>2022-07-28T21:57:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <comment>Bi rêya wergerandina rûpela &quot;[[:ckb:Special:Redirect/revision/902404|محەممەد سەدر]]&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="237" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov/wîkîdane}}
hmchj hunbjm jiêhyk jlbfj l

== Çavkanî ==
{{Portal bar|ژیاننامە|سیاسەت|ئیسلام|شیعە|عێراق}}
{{Jînenîgarî-şitil}}

[[Kategorî:Mirin 1999]]
[[Kategorî:Jidayikbûn 1943]]</text>
      <sha1>fsjqpnmebh9ysuzor7nsjtmgksfk2xd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093342</id>
      <parentid>1093341</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T21:58:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="576" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov/wîkîdane}}
Mihemed kurê Mihemed Sadiq kurê Mihemed Mehdî kurê Îsmaîl el-Sadr (z. 23'ê adarê 1943 li Kazimiye – m. 19'ê reşemiyê 1999 li Necef) mele û melayekî navdar ê şîe yê Iraqê bû ku li dijî rejîma Baas û Saddam şer kir. Huseyîn.

hinhin 8h8j8j 7b7h8j8j7g6gihycy iguhih8j ibihih7 ihih7h7 ihih7h7h 8jh8j8n8h oj8h8j 8j8h7h7h 8j8j7j7j ihihij7j ijih7h7

== Çavkanî ==
{{Portal bar|ژیاننامە|سیاسەت|ئیسلام|شیعە|عێراق}}
{{Jînenîgarî-şitil}}

[[Kategorî:Mirin 1999]]
[[Kategorî:Jidayikbûn 1943]]</text>
      <sha1>2wtp0x9y0lmxbm4c729x1jj74uu9ncn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093343</id>
      <parentid>1093342</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T22:00:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="457" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov/wîkîdane}}
Mihemed kurê Mihemed Sadiq kurê Mihemed Mehdî kurê Îsmaîl el-Sadr (z. 23'ê adarê 1943 li Kazimiye – m. 19'ê reşemiyê 1999 li Necef) mele û melayekî navdar ê şîe yê Iraqê bû ku li dijî rejîma Baas û Saddam şer kir. Huseyîn.

== Çavkanî ==
{{Portal bar|ژیاننامە|سیاسەت|ئیسلام|شیعە|عێراق}}
{{Jînenîgarî-şitil}}

[[Kategorî:Mirin 1999]]
[[Kategorî:Jidayikbûn 1943]]</text>
      <sha1>8876wd99rf93pnj9bqrv290y5bqa71m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093345</id>
      <parentid>1093343</parentid>
      <timestamp>2022-07-28T22:01:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="472" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov/wîkîdane}}
Mihemed kurê Mihemed Sadiq kurê Mihemed Mehdî kurê Îsmaîl el-Sadr (z. 23'ê adarê 1943 li Kazimiye – m. 19'ê reşemiyê 1999 li Necef) mele û melayekî navdar ê şîe yê Iraqê bû ku li dema xwe li dijî rejîma Baas û Saddam Huseyîn şer dikirin.

== Çavkanî ==
{{Portal bar|ژیاننامە|سیاسەت|ئیسلام|شیعە|عێراق}}
{{Jînenîgarî-şitil}}

[[Kategorî:Mirin 1999]]
[[Kategorî:Jidayikbûn 1943]]</text>
      <sha1>4r056uundlvc36jsxq9x042q5n8e50b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093384</id>
      <parentid>1093345</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T08:02:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="492" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov/wîkîdane}}

{{Bêçavkanî}}


Mihemed kurê Mihemed Sadiq kurê Mihemed Mehdî kurê Îsmaîl el-Sadr (z. 23'ê adarê 1943 li Kazimiye – m. 19'ê reşemiyê 1999 li Necef) mele û melayekî navdar ê şîe yê Iraqê bû ku li dema xwe li dijî rejîma Baas û Saddam Huseyîn şer dikirin.

== Çavkanî ==
{{Portal bar|ژیاننامە|سیاسەت|ئیسلام|شیعە|عێراق}}
{{Jînenîgarî-şitil}}

[[Kategorî:Mirin 1999]]
[[Kategorî:Jidayikbûn 1943]]</text>
      <sha1>finoy4b5lfhduqshasblp9ovkogvbao</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ûrûk</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129043</id>
    <redirect title="Urûk" />
    <revision>
      <id>1093352</id>
      <timestamp>2022-07-29T01:07:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <comment>Ji bo [[Urûk]] hat beralîkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Urûk]]</text>
      <sha1>iueoelbewarxv8cqyte69jt1fv5ugc6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Modul:Nexşeya cihan/dane/Rojhilata Nêzîk</title>
    <ns>828</ns>
    <id>129044</id>
    <revision>
      <id>1093353</id>
      <timestamp>2022-07-29T01:14:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;return { 		name = 'Rojhilata Nêzîk', 		top    = 43.53, 		bottom = 22.44, 		left   = 24.99, 		right  = 62.01, 		image = 'Near East non political.png' 		}&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>Scribunto</model>
      <format>text/plain</format>
      <text bytes="154" xml:space="preserve">return {
		name = 'Rojhilata Nêzîk',
		top    = 43.53,
		bottom = 22.44,
		left   = 24.99,
		right  = 62.01,
		image = 'Near East non political.png'
		}</text>
      <sha1>754da0qayaw2nhthdr5lw4e9dap2orw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093355</id>
      <parentid>1093353</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T01:19:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <comment>Nexşeyeke din</comment>
      <model>Scribunto</model>
      <format>text/plain</format>
      <text bytes="142" xml:space="preserve">return {
		name = 'Rojhilata Nêzîk',
		top    = 40.256,
		bottom = 26.435,
		left   = 29,
		right  = 51,
		image = 'MapNearEastFlat.jpg'
		}</text>
      <sha1>jd6ksvnhl4co4ok8jh7kr2i9x49ptyu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Modul:Nexşeya cihan/dane/Rojhilata Nêzîk/belge</title>
    <ns>828</ns>
    <id>129045</id>
    <revision>
      <id>1093354</id>
      <timestamp>2022-07-29T01:15:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;{{#invoke:Nexşeya cihan/agahî|main}} &lt;includeonly&gt; [[Kategorî:Modulên nexşeya cihan ên welatan|Rojhilata Nêzîk]] &lt;/includeonly&gt;&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="135" xml:space="preserve">{{#invoke:Nexşeya cihan/agahî|main}}
&lt;includeonly&gt;
[[Kategorî:Modulên nexşeya cihan ên welatan|Rojhilata Nêzîk]]
&lt;/includeonly&gt;</text>
      <sha1>a6t5ihu6ji4v4w57ld65n9rei6rfkui</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>A. P. J. Abdul Kalam</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129046</id>
    <revision>
      <id>1093359</id>
      <timestamp>2022-07-29T04:39:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <comment>Bi rêya wergerandina rûpela &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1101064035|A. P. J. Abdul Kalam]]&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17235" xml:space="preserve">
{{Agahîdank xwedî meqam
| nav                 = A.&amp;nbsp;P.&amp;nbsp;J. Abdul Kalam
| roja_jidayikbûnê    = {{Birth date|1931|10|15|df=y}}
| cihê_jidayikbûnê    = [[Rameswaram]], [[Madras Presidency]], [[British Raj|British India]] (present-day [[Tamil Nadu]], [[India]])
| roja_mirinê         = {{Death date and age|2015|7|27|1931|10|15|df=y}}
| cihê_mirinê         = [[Shillong]], [[Meghalaya]], [[India]]
| cihê_goristanê      = Dr. A.&amp;nbsp;P.&amp;nbsp;J. Abdul Kalam Desiya Ninaivagam, Pei Karumbu, [[Rameswaram]], [[Tamil Nadu]], [[India]]
| partiyên_din        = [[National Democratic Alliance|NDA]]{{Refn|group=fn|Appointed for 2002 Presidential Elections as an Independent Candidate; in coalition with NDA, during [[Vajpayee Government]]}}
| perwerde            = {{Plainlist|
* [[St. Joseph's College, Tiruchirappalli]] ([[BEng]])
* [[Madras Institute of Technology]] ([[MEng]])
}}
| pîşe                = {{Hlist|[[Aerospace engineering|Aerospace scientist]]|[[Author]]}}
| xelat               = [[List of honors and awards received by A. P. J. Abdul Kalam|Full list]]
| vala1               = Notable work(s)
| dane1               = {{Plainlist|
* ''[[Wings of Fire (autobiography)|Wings of Fire]]''
* ''[[India 2020]]''
* ''[[Ignited Minds]]''
* ''[[Indomitable Spirit]]''
* ''[[Transcendence: My Spiritual Experiences with Pramukh Swamiji]]''}}
| malper              = {{URL|www.abdulkalam.com|Official Website}}
| wêne                = A. P. J. Abdul Kalam.jpg
| mezinahiya_wêne     = 
| sernavê_wêne        = Official portrait, 2002
| meqam               = 11th [[President of India]]
| berê                = [[K. R. Narayanan]]
| paşê                = [[Pratibha Patil]]
| dawiya_dewrê        = 25 July 2007
| destpêka_dewrê      = 25 July 2002
| serokwezîr          = [[Atal Bihari Vajpayee]]&lt;br /&gt;[[Manmohan Singh]]
| cîgirserok          = [[Krishan Kant]]&lt;br /&gt;[[Bhairon Singh Shekhawat]]
| şanenav             = Abdul kalam autograph.jpg
| meqam1              = 1st [[Principal Scientific Adviser to the Government of India]]
| berê1               = Office established
| serokkomar1         = [[K. R. Narayanan]]
| serokwezîr1         = [[Atal Bihari Vajpayee]]
| paşê1               = [[Rajagopala Chidambaram]]
| dawiya_dewrê1       = November 2001
| destpêka_dewrê1     = November 1999
}}

'''Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam''' ( {{IPAc-en|ˈ|ɑː|b|d|əl|_|k|ə|ˈ|l|ɑː|m}}&lt;/img&gt; {{IPAc-en|ˈ|ɑː|b|d|əl|_|k|ə|ˈ|l|ɑː|m}} ; 15 Çirî 1931 – 27 Tîrmeh 2015) zanyarek esmanî û dewletparêzek Hindî bû ku ji 2002 heta 2007 wekî 11emîn Serokê Hindistanê kar kir. Ew li Rameswaram, Tamil Nadu ji dayik bûye û mezin bûye û [[Fizîk|fîzîk]] û endezyariya asmanî xwendiye . Wî çar deh salên pêş de wekî zanyar û rêveberê zanistî, bi giranî li Rêxistina Lêkolîn û Pêşkeftina Parastinê (DRDO) û Rêxistina Lêkolînên Fezayê ya Hindî (ISRO) derbas kir û ji nêz ve beşdarî bernameya fezayê ya sivîl a Hindistanê û hewildanên pêşkeftina mûşekên leşkerî bû. &lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Kpd9lLY_0-IC|title=A to C (Abd Allah ibn al-Abbas to Cypress).|last=Ramchandani|date=2000|publisher=Encyclopædia Britannica (India)|isbn=978-0-85229-760-5|editor-last=Dale Hoiberg|location=New Delhi|page=2|access-date=10 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20160829192223/https://books.google.com/books?id=Kpd9lLY_0-IC|archive-date=29 August 2016|url-status=live}}&lt;/ref&gt; Bi vî awayî ew ji ber xebata xwe ya li ser pêşxistina teknolojiya moşekên balîstîk û teknolojiya wesayîtên avêtinê wekî '''''Mirovê Muşekê yê Hindistanê''''' hate nas kirin. &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Ee3PR5HFBCAC|title=President A.P.J. Abdul Kalam|last=Pruthi|first=R. K.|date=2005|publisher=Anmol Publications|isbn=978-81-261-1344-6|pages=61–76|chapter=Ch. 4. Missile Man of India}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.torontosun.com/2015/07/29/indias-mr-missile-a-man-of-the-people?token=8bebcb17cfd851eb0bc06642519e8767|title=India's 'Mr. Missile': A man of the people|date=30 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150925135024/http://www.torontosun.com/2015/07/29/indias-mr-missile-a-man-of-the-people?token=8bebcb17cfd851eb0bc06642519e8767|archive-date=25 September 2015|url-status=live|access-date=30 July 2015}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Kalams-unrealised-Nag-missile-dream-to-become-reality-next-year/articleshow/48267342.cms|title=Kalam's unrealised 'Nag' missile dream to become reality next year|date=30 July 2015|website=[[The Times of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170103225412/http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Kalams-unrealised-Nag-missile-dream-to-become-reality-next-year/articleshow/48267342.cms|archive-date=3 January 2017|url-status=live|access-date=30 July 2015}}&lt;/ref&gt; Wî her weha di ceribandinên nukleerî yên ''Pokhran-II'' yên Hindistanê de di sala 1998-an de rolek rêxistinî, teknîkî û siyasî ya bingehîn lîst, ya yekem ji ceribandina nukleerî ya orîjînal ji hêla Hindistanê ve di sala 1974-an de. &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Prisoners of the Nuclear Dream|last=Sen|first=Amartya|date=2003|publisher=Sangam Books|isbn=978-81-250-2477-4|editor-last=M. V. Ramana|pages=167–188|chapter=India and the Bomb|editor-last2=C. Rammanohar Reddy|chapter-url=https://books.google.com/books?id=IjZA-bQde1wC&amp;pg=RA1-PA169}}&lt;/ref&gt; hhhhh hhfhh  yivy uvubi  uvuf7btdy you givugihfu 

=== Xelat û rûmetên din ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Sala xelat an rûmetê
! Navê xelat an rûmetê
! Rêxistina xelatdayînê
|-
| 2014
| Profesorê rûmetê
| Zanîngeha Pekînê, Çîn &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.oir.pku.edu.cn/info/1105/3024.htm|title=印度前总统卡拉姆博士接受北京大学名誉教授称号，入选&quot;大学堂&quot;顶尖学者讲学计划|date=14 November 2014|publisher=University of Beijing|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327142331/http://www.oir.pku.edu.cn/info/1105/3024.htm|archive-date=27 March 2019|url-status=live|access-date=27 March 2019}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2014
| Doctor of Science
| Zanîngeha Edinburgh, Brîtanya &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ed.ac.uk/schools-departments/informatics/news-events/recentnews/abdul-kalam-visit|title=Ex-President of India Abdul Kalam visits the Forum|publisher=University of Edinburgh|archive-url=https://web.archive.org/web/20140528022039/http://www.ed.ac.uk/schools-departments/informatics/news-events/recentnews/abdul-kalam-visit|archive-date=28 May 2014|url-status=dead|access-date=27 May 2014}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2013
| Xelata Von Braun
| Civaka Fezayê ya Neteweyî &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://space.nss.org/nss-wernher-von-braun-memorial-award/|title=NSS Wernher Von Braun Memorial Award|date=3 August 2017|publisher=[[National Space Society]]|access-date=24 July 2020}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2012
| Doktorê Hiqûqê ( Honoris Causa )
| Zanîngeha Simon Fraser &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sfu.ca/convocation/honorary-degrees.html|title=Honorary Degrees – Convocation|publisher=Simon Fraser University|archive-url=https://web.archive.org/web/20120617114214/http://www.sfu.ca/convocation/honorary-degrees.html|archive-date=17 June 2012|url-status=live|access-date=31 August 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2011
| Endamtiya Rûmetê ya IEEE
| [[Enstîtuya Endazyarên Elektrîk û Elektronîk|IEEE]] &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ieee.org/documents/hon_mem_rl.pdf|title=IEEE Honorary Membership Recipients|publisher=IEEE|page=1|archive-url=https://web.archive.org/web/20110629021316/http://www.ieee.org/documents/hon_mem_rl.pdf|archive-date=29 June 2011|url-status=dead|access-date=28 August 2011}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2010
| Doktorê Endezyariyê
| Zanîngeha Waterloo &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news.rediff.com/report/2010/oct/06/yet-another-honorary-doctorate-for-kalam.htm|title=Yet another honorary doctorate for Kalam|date=6 October 2010|website=[[Rediff.com]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120107001319/http://news.rediff.com/report/2010/oct/06/yet-another-honorary-doctorate-for-kalam.htm|archive-date=7 January 2012|url-status=live|access-date=13 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2009
| Doktoraya Rûmetê
| Zanîngeha Oakland &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.oakland.edu/?id=15918|title=A.P.J Abdul Kalam – Honorary Degree, 2009|publisher=Oakland University|archive-url=https://web.archive.org/web/20130107110300/http://www.oakland.edu/?id=15918|archive-date=7 January 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2009
| Madalyaya Hoover
| Weqfa ASME, USA &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-03-27/india/28029908_1_president-kalam-rural-areas-eminent-scientist|title=Former President Kalam chosen for Hoover Medal|date=27 March 2009|website=[[The Times of India]]|location=New York|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113185338/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-03-27/india/28029908_1_president-kalam-rural-areas-eminent-scientist|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=30 October 2010}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2009
| Xelata Navneteweyî ya von Kármán Wings
| Enstîtuya Teknolojiyê ya California, USA &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.galcit.caltech.edu/ahs/recipients/2009Kalam.html|title=Caltech GALCIT International von Kármán Wings Award|publisher=galcit.caltech.edu|archive-url=https://web.archive.org/web/20120330193211/http://www.galcit.caltech.edu/ahs/recipients/2009Kalam.html|archive-date=30 March 2012|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2008
| Doctor of Science
| Universiti Sains Malaysia &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.usm.my/images/pdf/konvo53.pdf|title=A.P.J Abdul Kalam – Honorary Degree, 2008|publisher=Universiti Sains Malaysia|archive-url=https://web.archive.org/web/20211017131751/https://www.usm.my/images/pdf/konvo53.pdf|archive-date=17 October 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2008
| Doktorê Endezyariyê ( Honoris Causa )
| Zanîngeha Teknolojiyê ya Nanyang, Singapore &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news.ntu.edu.sg/pages/newsdetail.aspx?URL=http://news.ntu.edu.sg/news/Pages/NR2008_Aug26.aspx&amp;Guid=3728913b-4ced-4d53-b9c3-f17ed2bdaa78&amp;Category=&amp;MonthGroup=808|title=Dr Abdul Kalam, former President of India, receives NTU Honorary Degree of Doctor of Engineering|date=26 August 2008|publisher=Nanyang Technological University|archive-url=https://web.archive.org/web/20110823054102/http://news.ntu.edu.sg/pages/newsdetail.aspx?URL=http%3A%2F%2Fnews.ntu.edu.sg%2Fnews%2FPages%2FNR2008_Aug26.aspx&amp;Guid=3728913b-4ced-4d53-b9c3-f17ed2bdaa78&amp;Category=&amp;MonthGroup=808|archive-date=23 August 2011|url-status=live|access-date=28 August 2011}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2008
| Doktorê Zanyarî ( Honoris Causa )
| Aligarh Muslim University, Aligarh &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.amu.ac.in/pro.jsp?did=10065&amp;lid=Important%20Landmarks|title=AMU to honour Kalam with doctorate|website=The Economics Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20150801132050/http://www.amu.ac.in/pro.jsp?did=10065&amp;lid=Important%20Landmarks|archive-date=1 August 2015|url-status=live|access-date=28 August 2015}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2008-06-05/news/27702555_1_doctorate-amu-kalam|title=AMU to honour Kalam with doctorate|date=5 June 2008|website=Articles.economictimes.indiatimes.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305121129/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2008-06-05/news/27702555_1_doctorate-amu-kalam|archive-date=5 March 2016|url-status=live|access-date=17 April 2017}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2007
| Doktora Rûmetê ya Zanist û Teknolojiyê
| Zanîngeha Carnegie Mellon &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cmu.edu/news/archive/2007/October/oct26_kalam.shtml|title=Carnegie Mellon University Awards Honorary Doctorate To Former India President A.P.J. Abdul Kalam|date=26 October 2015|website=cmu.edu|publisher=[[Carnegie Mellon University]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20150506150619/http://www.cmu.edu/news/archive/2007/October/oct26_kalam.shtml|archive-date=6 May 2015|url-status=live|access-date=28 July 2015}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2007
| Medalya King Charles II
| [[Royal Society]], Brîtanya &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.hindu.com/2007/07/12/stories/2007071253391300.htm|title=King Charles II Medal for President|date=12 July 2007|website=[[The Hindu]]|location=Chennai, India|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113191656/http://www.hindu.com/2007/07/12/stories/2007071253391300.htm|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2007-07-11/news/27675690_1_president-kalam-p-j-abdul-kalam-road-map|title=King Charles II Medal for Kalam|date=11 July 2007|website=The Economic Times|location=India|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305021340/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2007-07-11/news/27675690_1_president-kalam-p-j-abdul-kalam-road-map|archive-date=5 March 2016|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Royal-Society-King-Charles-II-Medal&quot;&gt;{{Cite web|url=http://royalsociety.org/awards/king-charles-medal/|title=Royal Society King Charles II Medal|publisher=[[Royal Society]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20121003082554/http://royalsociety.org/awards/king-charles-medal/|archive-date=3 October 2012|url-status=live|access-date=14 November 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2007
| Doktoraya Rûmetê ya Zanistê
| Zanîngeha Wolverhampton, Brîtanya &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2007-10-23/uk/27960584_1_p-j-abdul-kalam-wolverhampton-creative-leadership|title=Kalam conferred Honorary Doctorate of Science|date=23 October 2007|website=[[The Times of India]]|location=India|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113185701/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2007-10-23/uk/27960584_1_p-j-abdul-kalam-wolverhampton-creative-leadership|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2000
| Xelata Ramanujan
| Navenda Lêkolînê ya Alwars, Chennai &lt;ref name=&quot;iitm&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.techmotivator.iitm.ac.in/TGTech%20APJ.htm#1|title=Dr. Abdul Kalam's Diverse Interests: Prizes/Awards|publisher=[[Indian Institute of Technology Madras]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120528081946/http://www.techmotivator.iitm.ac.in/TGTech%20APJ.htm#1|archive-date=28 May 2012|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1998
| Xelata Veer Savarkar
| Hikûmeta Hindistanê &lt;ref name=&quot;PIB01march12&quot;&gt;{{Cite web|url=http://pib.nic.in/profile/apjak.asp|title=Bio-data: Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam|date=1 March 2012|publisher=Press Information Bureau, [[Government of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20100608115449/http://pib.nic.in/profile/apjak.asp|archive-date=8 June 2010|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1997
| Xelata Indira Gandhi ji bo Yekbûna Neteweyî
| Kongreya Neteweyî ya Hindistanê &lt;ref name=&quot;PIB01march12&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt;
|-
| 1997
| [[Bharat Ratna]]
| Serokê Hindistanê &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;mha.nic.in&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|title=List of recipients of Bharat Ratna|publisher=[[Ministry of Home Affairs (India)|Ministry of Home Affairs]], Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20120131100950/http://www.mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|archive-date=31 January 2012|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1995
| Hevkarê Rûmetê
| Akademiya Neteweyî ya Zanistên Bijîjkî, &lt;ref name=&quot;List of Fellows – NAMS&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.nams-india.in/downloads/fellowsmembers/ZZ.pdf|title=List of Fellows – NAMS|date=2016|publisher=National Academy of Medical Sciences|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304055036/http://nams-india.in/downloads/fellowsmembers/ZZ.pdf|archive-date=4 March 2016|url-status=live|access-date=19 March 2016}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1994
| Rêhevalê hêja
| Enstîtuya Rêveberan (Hindistan) &lt;ref name=&quot;iodonline.com&quot;&gt;{{Cite web|url=http://iodonline.com/about-iod/distinguished-fellows.html|title=List of Distinguished Fellows|publisher=[[Institute of Directors (India)|Institute of Directors]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20141110005724/http://iodonline.com/about-iod/distinguished-fellows.html|archive-date=10 November 2014|url-status=live|access-date=9 November 2014}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1990
| Padma Vibhushan
| Hikûmeta Hindistanê &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Rediff26Nov&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.rediff.com/news/nov/26kal.htm|title=Bharat Ratna conferred on Dr Abdul Kalam|date=26 November 1997|website=[[Rediff.com]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120717032654/http://www.rediff.com/news/nov/26kal.htm|archive-date=17 July 2012|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1981
| Padma Bhushan
| Hikûmeta Hindistanê &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Rediff26Nov&quot; /&gt;
|}

== Binêre jî ==

* Hilbijartina serokatiya Hindistanê 2002
* Lîsteya serokên Hindistanê
* Pokhran-II
* Hindistanê herî mezin

== Çavkanî ==

; Peyvnot
{{Çavkanî|group=fn}}

; Citations
[[Kategorî:Mirin 2015]]
[[Kategorî:Jidayikbûn 1931]]
[[Kategorî:Articles with hAudio microformats]]</text>
      <sha1>4hiytm1sdm1ygo4xgia0gkk7hgqekc0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093360</id>
      <parentid>1093359</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T04:43:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16905" xml:space="preserve">
{{Agahîdank xwedî meqam
| nav                 = A.&amp;nbsp;P.&amp;nbsp;J. Abdul Kalam
| roja_jidayikbûnê    = {{Birth date|1931|10|15|df=y}}
| cihê_jidayikbûnê    = [[Rameswaram]], [[Madras Presidency]], [[British Raj|British India]] (present-day [[Tamil Nadu]], [[India]])
| roja_mirinê         = {{Death date and age|2015|7|27|1931|10|15|df=y}}
| cihê_mirinê         = [[Shillong]], [[Meghalaya]], [[India]]
| cihê_goristanê      = Dr. A.&amp;nbsp;P.&amp;nbsp;J. Abdul Kalam Desiya Ninaivagam, Pei Karumbu, [[Rameswaram]], [[Tamil Nadu]], [[India]]
| partiyên_din        = [[National Democratic Alliance|NDA]]{{Refn|group=fn|Appointed for 2002 Presidential Elections as an Independent Candidate; in coalition with NDA, during [[Vajpayee Government]]}}
| perwerde            = {{Plainlist|
* [[St. Joseph's College, Tiruchirappalli]] ([[BEng]])
* [[Madras Institute of Technology]] ([[MEng]])
}}
| pîşe                = {{Hlist|[[Aerospace engineering|Aerospace scientist]]|[[Author]]}}
| xelat               = [[List of honors and awards received by A. P. J. Abdul Kalam|Full list]]
| vala1               = Notable work(s)
| dane1               = {{Plainlist|
* ''[[Wings of Fire (autobiography)|Wings of Fire]]''
* ''[[India 2020]]''
* ''[[Ignited Minds]]''
* ''[[Indomitable Spirit]]''
* ''[[Transcendence: My Spiritual Experiences with Pramukh Swamiji]]''}}
| malper              = {{URL|www.abdulkalam.com|Official Website}}
| wêne                = A. P. J. Abdul Kalam.jpg
| mezinahiya_wêne     = 
| sernavê_wêne        = Official portrait, 2002
| meqam               = 11th [[President of India]]
| berê                = [[K. R. Narayanan]]
| paşê                = [[Pratibha Patil]]
| dawiya_dewrê        = 25 July 2007
| destpêka_dewrê      = 25 July 2002
| serokwezîr          = [[Atal Bihari Vajpayee]]&lt;br /&gt;[[Manmohan Singh]]
| cîgirserok          = [[Krishan Kant]]&lt;br /&gt;[[Bhairon Singh Shekhawat]]
| şanenav             = Abdul kalam autograph.jpg
| meqam1              = 1st [[Principal Scientific Adviser to the Government of India]]
| berê1               = Office established
| serokkomar1         = [[K. R. Narayanan]]
| serokwezîr1         = [[Atal Bihari Vajpayee]]
| paşê1               = [[Rajagopala Chidambaram]]
| dawiya_dewrê1       = November 2001
| destpêka_dewrê1     = November 1999
}}

'''Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam''' ( {{IPAc-en|ˈ|ɑː|b|d|əl|_|k|ə|ˈ|l|ɑː|m}}&lt;/img&gt; {{IPAc-en|ˈ|ɑː|b|d|əl|_|k|ə|ˈ|l|ɑː|m}} ; 15 Çirî 1931 – 27 Tîrmeh 2015) zanyarek esmanî û dewletparêzek Hindî bû ku ji 2002 heta 2007 wekî 11emîn Serokê Hindistanê kar kir ye. Ew li [[Rameswaram, Tamil Nadu]] ji dayik bûye û mezin bûye. Herwesa wî di bwarê [[Fizîk|fîzîk]] û endezyariya asmanî xwendiye. &lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Kpd9lLY_0-IC|title=A to C (Abd Allah ibn al-Abbas to Cypress).|last=Ramchandani|date=2000|publisher=Encyclopædia Britannica (India)|isbn=978-0-85229-760-5|editor-last=Dale Hoiberg|location=New Delhi|page=2|access-date=10 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20160829192223/https://books.google.com/books?id=Kpd9lLY_0-IC|archive-date=29 August 2016|url-status=live}}&lt;/ref&gt; Bi vî awayî ew ji ber xebata xwe ya li ser pêşxistina teknolojiya moşekên balîstîk û teknolojiya wesayîtên avêtinê wekî '''''Mirovê Muşekê yê Hindistanê''''' hate nas kirin. &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Ee3PR5HFBCAC|title=President A.P.J. Abdul Kalam|last=Pruthi|first=R. K.|date=2005|publisher=Anmol Publications|isbn=978-81-261-1344-6|pages=61–76|chapter=Ch. 4. Missile Man of India}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.torontosun.com/2015/07/29/indias-mr-missile-a-man-of-the-people?token=8bebcb17cfd851eb0bc06642519e8767|title=India's 'Mr. Missile': A man of the people|date=30 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150925135024/http://www.torontosun.com/2015/07/29/indias-mr-missile-a-man-of-the-people?token=8bebcb17cfd851eb0bc06642519e8767|archive-date=25 September 2015|url-status=live|access-date=30 July 2015}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Kalams-unrealised-Nag-missile-dream-to-become-reality-next-year/articleshow/48267342.cms|title=Kalam's unrealised 'Nag' missile dream to become reality next year|date=30 July 2015|website=[[The Times of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170103225412/http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Kalams-unrealised-Nag-missile-dream-to-become-reality-next-year/articleshow/48267342.cms|archive-date=3 January 2017|url-status=live|access-date=30 July 2015}}&lt;/ref&gt; Wî her weha di ceribandinên nukleerî yên ''Pokhran-II'' yên Hindistanê de di sala 1998-an de rolek rêxistinî, teknîkî û siyasî ya bingehîn lîst bû, ya ku yekem ji ceribandina nukleerî ya orîjînal ji hêla Hindistanê ve ya di sala 1974-an de. &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Prisoners of the Nuclear Dream|last=Sen|first=Amartya|date=2003|publisher=Sangam Books|isbn=978-81-250-2477-4|editor-last=M. V. Ramana|pages=167–188|chapter=India and the Bomb|editor-last2=C. Rammanohar Reddy|chapter-url=https://books.google.com/books?id=IjZA-bQde1wC&amp;pg=RA1-PA169}}&lt;/ref&gt;  

=== Xelat û rûmetên din ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Sala xelat an rûmetê
! Navê xelat an rûmetê
! Rêxistina xelatdayînê
|-
| 2014
| Profesorê rûmetê
| Zanîngeha Pekînê, Çîn &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.oir.pku.edu.cn/info/1105/3024.htm|title=印度前总统卡拉姆博士接受北京大学名誉教授称号，入选&quot;大学堂&quot;顶尖学者讲学计划|date=14 November 2014|publisher=University of Beijing|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327142331/http://www.oir.pku.edu.cn/info/1105/3024.htm|archive-date=27 March 2019|url-status=live|access-date=27 March 2019}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2014
| Doctor of Science
| Zanîngeha Edinburgh, Brîtanya &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ed.ac.uk/schools-departments/informatics/news-events/recentnews/abdul-kalam-visit|title=Ex-President of India Abdul Kalam visits the Forum|publisher=University of Edinburgh|archive-url=https://web.archive.org/web/20140528022039/http://www.ed.ac.uk/schools-departments/informatics/news-events/recentnews/abdul-kalam-visit|archive-date=28 May 2014|url-status=dead|access-date=27 May 2014}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2013
| Xelata Von Braun
| Civaka Fezayê ya Neteweyî &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://space.nss.org/nss-wernher-von-braun-memorial-award/|title=NSS Wernher Von Braun Memorial Award|date=3 August 2017|publisher=[[National Space Society]]|access-date=24 July 2020}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2012
| Doktorê Hiqûqê ( Honoris Causa )
| Zanîngeha Simon Fraser &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sfu.ca/convocation/honorary-degrees.html|title=Honorary Degrees – Convocation|publisher=Simon Fraser University|archive-url=https://web.archive.org/web/20120617114214/http://www.sfu.ca/convocation/honorary-degrees.html|archive-date=17 June 2012|url-status=live|access-date=31 August 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2011
| Endamtiya Rûmetê ya IEEE
| [[Enstîtuya Endazyarên Elektrîk û Elektronîk|IEEE]] &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ieee.org/documents/hon_mem_rl.pdf|title=IEEE Honorary Membership Recipients|publisher=IEEE|page=1|archive-url=https://web.archive.org/web/20110629021316/http://www.ieee.org/documents/hon_mem_rl.pdf|archive-date=29 June 2011|url-status=dead|access-date=28 August 2011}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2010
| Doktorê Endezyariyê
| Zanîngeha Waterloo &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news.rediff.com/report/2010/oct/06/yet-another-honorary-doctorate-for-kalam.htm|title=Yet another honorary doctorate for Kalam|date=6 October 2010|website=[[Rediff.com]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120107001319/http://news.rediff.com/report/2010/oct/06/yet-another-honorary-doctorate-for-kalam.htm|archive-date=7 January 2012|url-status=live|access-date=13 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2009
| Doktoraya Rûmetê
| Zanîngeha Oakland &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.oakland.edu/?id=15918|title=A.P.J Abdul Kalam – Honorary Degree, 2009|publisher=Oakland University|archive-url=https://web.archive.org/web/20130107110300/http://www.oakland.edu/?id=15918|archive-date=7 January 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2009
| Madalyaya Hoover
| Weqfa ASME, USA &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-03-27/india/28029908_1_president-kalam-rural-areas-eminent-scientist|title=Former President Kalam chosen for Hoover Medal|date=27 March 2009|website=[[The Times of India]]|location=New York|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113185338/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-03-27/india/28029908_1_president-kalam-rural-areas-eminent-scientist|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=30 October 2010}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2009
| Xelata Navneteweyî ya von Kármán Wings
| Enstîtuya Teknolojiyê ya California, USA &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.galcit.caltech.edu/ahs/recipients/2009Kalam.html|title=Caltech GALCIT International von Kármán Wings Award|publisher=galcit.caltech.edu|archive-url=https://web.archive.org/web/20120330193211/http://www.galcit.caltech.edu/ahs/recipients/2009Kalam.html|archive-date=30 March 2012|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2008
| Doctor of Science
| Universiti Sains Malaysia &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.usm.my/images/pdf/konvo53.pdf|title=A.P.J Abdul Kalam – Honorary Degree, 2008|publisher=Universiti Sains Malaysia|archive-url=https://web.archive.org/web/20211017131751/https://www.usm.my/images/pdf/konvo53.pdf|archive-date=17 October 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2008
| Doktorê Endezyariyê ( Honoris Causa )
| Zanîngeha Teknolojiyê ya Nanyang, Singapore &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news.ntu.edu.sg/pages/newsdetail.aspx?URL=http://news.ntu.edu.sg/news/Pages/NR2008_Aug26.aspx&amp;Guid=3728913b-4ced-4d53-b9c3-f17ed2bdaa78&amp;Category=&amp;MonthGroup=808|title=Dr Abdul Kalam, former President of India, receives NTU Honorary Degree of Doctor of Engineering|date=26 August 2008|publisher=Nanyang Technological University|archive-url=https://web.archive.org/web/20110823054102/http://news.ntu.edu.sg/pages/newsdetail.aspx?URL=http%3A%2F%2Fnews.ntu.edu.sg%2Fnews%2FPages%2FNR2008_Aug26.aspx&amp;Guid=3728913b-4ced-4d53-b9c3-f17ed2bdaa78&amp;Category=&amp;MonthGroup=808|archive-date=23 August 2011|url-status=live|access-date=28 August 2011}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2008
| Doktorê Zanyarî ( Honoris Causa )
| Aligarh Muslim University, Aligarh &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.amu.ac.in/pro.jsp?did=10065&amp;lid=Important%20Landmarks|title=AMU to honour Kalam with doctorate|website=The Economics Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20150801132050/http://www.amu.ac.in/pro.jsp?did=10065&amp;lid=Important%20Landmarks|archive-date=1 August 2015|url-status=live|access-date=28 August 2015}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2008-06-05/news/27702555_1_doctorate-amu-kalam|title=AMU to honour Kalam with doctorate|date=5 June 2008|website=Articles.economictimes.indiatimes.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305121129/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2008-06-05/news/27702555_1_doctorate-amu-kalam|archive-date=5 March 2016|url-status=live|access-date=17 April 2017}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2007
| Doktora Rûmetê ya Zanist û Teknolojiyê
| Zanîngeha Carnegie Mellon &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cmu.edu/news/archive/2007/October/oct26_kalam.shtml|title=Carnegie Mellon University Awards Honorary Doctorate To Former India President A.P.J. Abdul Kalam|date=26 October 2015|website=cmu.edu|publisher=[[Carnegie Mellon University]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20150506150619/http://www.cmu.edu/news/archive/2007/October/oct26_kalam.shtml|archive-date=6 May 2015|url-status=live|access-date=28 July 2015}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2007
| Medalya King Charles II
| [[Royal Society]], Brîtanya &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.hindu.com/2007/07/12/stories/2007071253391300.htm|title=King Charles II Medal for President|date=12 July 2007|website=[[The Hindu]]|location=Chennai, India|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113191656/http://www.hindu.com/2007/07/12/stories/2007071253391300.htm|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2007-07-11/news/27675690_1_president-kalam-p-j-abdul-kalam-road-map|title=King Charles II Medal for Kalam|date=11 July 2007|website=The Economic Times|location=India|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305021340/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2007-07-11/news/27675690_1_president-kalam-p-j-abdul-kalam-road-map|archive-date=5 March 2016|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Royal-Society-King-Charles-II-Medal&quot;&gt;{{Cite web|url=http://royalsociety.org/awards/king-charles-medal/|title=Royal Society King Charles II Medal|publisher=[[Royal Society]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20121003082554/http://royalsociety.org/awards/king-charles-medal/|archive-date=3 October 2012|url-status=live|access-date=14 November 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2007
| Doktoraya Rûmetê ya Zanistê
| Zanîngeha Wolverhampton, Brîtanya &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2007-10-23/uk/27960584_1_p-j-abdul-kalam-wolverhampton-creative-leadership|title=Kalam conferred Honorary Doctorate of Science|date=23 October 2007|website=[[The Times of India]]|location=India|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113185701/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2007-10-23/uk/27960584_1_p-j-abdul-kalam-wolverhampton-creative-leadership|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2000
| Xelata Ramanujan
| Navenda Lêkolînê ya Alwars, Chennai &lt;ref name=&quot;iitm&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.techmotivator.iitm.ac.in/TGTech%20APJ.htm#1|title=Dr. Abdul Kalam's Diverse Interests: Prizes/Awards|publisher=[[Indian Institute of Technology Madras]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120528081946/http://www.techmotivator.iitm.ac.in/TGTech%20APJ.htm#1|archive-date=28 May 2012|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1998
| Xelata Veer Savarkar
| Hikûmeta Hindistanê &lt;ref name=&quot;PIB01march12&quot;&gt;{{Cite web|url=http://pib.nic.in/profile/apjak.asp|title=Bio-data: Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam|date=1 March 2012|publisher=Press Information Bureau, [[Government of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20100608115449/http://pib.nic.in/profile/apjak.asp|archive-date=8 June 2010|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1997
| Xelata Indira Gandhi ji bo Yekbûna Neteweyî
| Kongreya Neteweyî ya Hindistanê &lt;ref name=&quot;PIB01march12&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt;
|-
| 1997
| [[Bharat Ratna]]
| Serokê Hindistanê &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;mha.nic.in&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|title=List of recipients of Bharat Ratna|publisher=[[Ministry of Home Affairs (India)|Ministry of Home Affairs]], Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20120131100950/http://www.mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|archive-date=31 January 2012|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1995
| Hevkarê Rûmetê
| Akademiya Neteweyî ya Zanistên Bijîjkî, &lt;ref name=&quot;List of Fellows – NAMS&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.nams-india.in/downloads/fellowsmembers/ZZ.pdf|title=List of Fellows – NAMS|date=2016|publisher=National Academy of Medical Sciences|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304055036/http://nams-india.in/downloads/fellowsmembers/ZZ.pdf|archive-date=4 March 2016|url-status=live|access-date=19 March 2016}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1994
| Rêhevalê hêja
| Enstîtuya Rêveberan (Hindistan) &lt;ref name=&quot;iodonline.com&quot;&gt;{{Cite web|url=http://iodonline.com/about-iod/distinguished-fellows.html|title=List of Distinguished Fellows|publisher=[[Institute of Directors (India)|Institute of Directors]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20141110005724/http://iodonline.com/about-iod/distinguished-fellows.html|archive-date=10 November 2014|url-status=live|access-date=9 November 2014}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1990
| Padma Vibhushan
| Hikûmeta Hindistanê &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Rediff26Nov&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.rediff.com/news/nov/26kal.htm|title=Bharat Ratna conferred on Dr Abdul Kalam|date=26 November 1997|website=[[Rediff.com]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120717032654/http://www.rediff.com/news/nov/26kal.htm|archive-date=17 July 2012|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1981
| Padma Bhushan
| Hikûmeta Hindistanê &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Rediff26Nov&quot; /&gt;
|}

== Binêre jî ==

* Hilbijartina serokatiya Hindistanê 2002
* Lîsteya serokên Hindistanê
* Pokhran-II
* Hindistanê herî mezin

== Çavkanî ==

; Peyvnot
{{Çavkanî|group=fn}}

; Citations
[[Kategorî:Mirin 2015]]
[[Kategorî:Jidayikbûn 1931]]
[[Kategorî:Articles with hAudio microformats]]</text>
      <sha1>bw8jkys3gk5lubn316e2x115xshnlsl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093361</id>
      <parentid>1093360</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T04:44:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16901" xml:space="preserve">
{{Agahîdank xwedî meqam
| nav                 = A.&amp;nbsp;P.&amp;nbsp;J. Abdul Kalam
| roja_jidayikbûnê    = {{Birth date|1931|10|15|df=y}}
| cihê_jidayikbûnê    = [[Rameswaram]], [[Madras Presidency]], [[British Raj|British India]] (present-day [[Tamil Nadu]], [[India]])
| roja_mirinê         = {{Death date and age|2015|7|27|1931|10|15|df=y}}
| cihê_mirinê         = [[Shillong]], [[Meghalaya]], [[India]]
| cihê_goristanê      = Dr. A.&amp;nbsp;P.&amp;nbsp;J. Abdul Kalam Desiya Ninaivagam, Pei Karumbu, [[Rameswaram]], [[Tamil Nadu]], [[India]]
| partiyên_din        = [[National Democratic Alliance|NDA]]{{Refn|group=fn|Appointed for 2002 Presidential Elections as an Independent Candidate; in coalition with NDA, during [[Vajpayee Government]]}}
| perwerde            = {{Plainlist|
* [[St. Joseph's College, Tiruchirappalli]] ([[BEng]])
* [[Madras Institute of Technology]] ([[MEng]])
}}
| pîşe                = {{Hlist|[[Aerospace engineering|Aerospace scientist]]|[[Author]]}}
| xelat               = [[List of honors and awards received by A. P. J. Abdul Kalam|Full list]]
| vala1               = Notable work(s)
| dane1               = {{Plainlist|
* ''[[Wings of Fire (autobiography)|Wings of Fire]]''
* ''[[India 2020]]''
* ''[[Ignited Minds]]''
* ''[[Indomitable Spirit]]''
* ''[[Transcendence: My Spiritual Experiences with Pramukh Swamiji]]''}}
| malper              = {{URL|www.abdulkalam.com|Official Website}}
| wêne                = A. P. J. Abdul Kalam.jpg
| mezinahiya_wêne     = 
| sernavê_wêne        = Official portrait, 2002
| meqam               = 11th [[President of India]]
| berê                = [[K. R. Narayanan]]
| paşê                = [[Pratibha Patil]]
| dawiya_dewrê        = 25 July 2007
| destpêka_dewrê      = 25 July 2002
| serokwezîr          = [[Atal Bihari Vajpayee]]&lt;br /&gt;[[Manmohan Singh]]
| cîgirserok          = [[Krishan Kant]]&lt;br /&gt;[[Bhairon Singh Shekhawat]]
| şanenav             = Abdul kalam autograph.jpg
| meqam1              = 1st [[Principal Scientific Adviser to the Government of India]]
| berê1               = Office established
| serokkomar1         = [[K. R. Narayanan]]
| serokwezîr1         = [[Atal Bihari Vajpayee]]
| paşê1               = [[Rajagopala Chidambaram]]
| dawiya_dewrê1       = November 2001
| destpêka_dewrê1     = November 1999
}}

'''Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam''' ( {{IPAc-en|ˈ|ɑː|b|d|əl|_|k|ə|ˈ|l|ɑː|m}}&lt;/img&gt; {{IPAc-en|ˈ|ɑː|b|d|əl|_|k|ə|ˈ|l|ɑː|m}} ; 15 Çirî 1931 – 27 Tîrmeh 2015) zanyarek esmanî û dewletparêzek Hindî bû ku ji 2002 heta 2007 wekî 11emîn Serokê Hindistanê kar kir ye. Ew li [[Rameswaram, Tamil Nadu]] ji dayik bûye û mezin bûye. Herwesa wî di bwarê [[Fizîk|fîzîk]] û endezyariya asmanî xwendiye. &lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Kpd9lLY_0-IC|title=A to C (Abd Allah ibn al-Abbas to Cypress).|last=Ramchandani|date=2000|publisher=Encyclopædia Britannica (India)|isbn=978-0-85229-760-5|editor-last=Dale Hoiberg|location=New Delhi|page=2|access-date=10 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20160829192223/https://books.google.com/books?id=Kpd9lLY_0-IC|archive-date=29 August 2016|url-status=live}}&lt;/ref&gt; Bi vî awayî ew ji ber xebata xwe ya li ser pêşxistina teknolojiya moşekên balîstîk û teknolojiya wesayîtên avêtinê wekî '''''Mirovê Muşekê yê Hindistanê''''' hate nas kirin. &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Ee3PR5HFBCAC|title=President A.P.J. Abdul Kalam|last=Pruthi|first=R. K.|date=2005|publisher=Anmol Publications|isbn=978-81-261-1344-6|pages=61–76|chapter=Ch. 4. Missile Man of India}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.torontosun.com/2015/07/29/indias-mr-missile-a-man-of-the-people?token=8bebcb17cfd851eb0bc06642519e8767|title=India's 'Mr. Missile': A man of the people|date=30 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150925135024/http://www.torontosun.com/2015/07/29/indias-mr-missile-a-man-of-the-people?token=8bebcb17cfd851eb0bc06642519e8767|archive-date=25 September 2015|url-status=live|access-date=30 July 2015}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Kalams-unrealised-Nag-missile-dream-to-become-reality-next-year/articleshow/48267342.cms|title=Kalam's unrealised 'Nag' missile dream to become reality next year|date=30 July 2015|website=[[The Times of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170103225412/http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Kalams-unrealised-Nag-missile-dream-to-become-reality-next-year/articleshow/48267342.cms|archive-date=3 January 2017|url-status=live|access-date=30 July 2015}}&lt;/ref&gt; Wî her weha di ceribandinên nukleerî yên ''Pokhran-II'' yên Hindistanê de di sala 1998-an de rolek rêxistinî, teknîkî û siyasî ya bingehîn lîst bû, ya ku yekem ji ceribandina nukleerî ya orîjînal ji hêla Hindistanê ve ya di sala 1974-an de. &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Prisoners of the Nuclear Dream|last=Sen|first=Amartya|date=2003|publisher=Sangam Books|isbn=978-81-250-2477-4|editor-last=M. V. Ramana|pages=167–188|chapter=India and the Bomb|editor-last2=C. Rammanohar Reddy|chapter-url=https://books.google.com/books?id=IjZA-bQde1wC&amp;pg=RA1-PA169}}&lt;/ref&gt;  

=== Xelat û rûmetên ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Sala xelat an rûmetê
! Navê xelat an rûmetê
! Rêxistina xelatdayînê
|-
| 2014
| Profesorê rûmetê
| Zanîngeha Pekînê, Çîn &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.oir.pku.edu.cn/info/1105/3024.htm|title=印度前总统卡拉姆博士接受北京大学名誉教授称号，入选&quot;大学堂&quot;顶尖学者讲学计划|date=14 November 2014|publisher=University of Beijing|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327142331/http://www.oir.pku.edu.cn/info/1105/3024.htm|archive-date=27 March 2019|url-status=live|access-date=27 March 2019}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2014
| Doctor of Science
| Zanîngeha Edinburgh, Brîtanya &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ed.ac.uk/schools-departments/informatics/news-events/recentnews/abdul-kalam-visit|title=Ex-President of India Abdul Kalam visits the Forum|publisher=University of Edinburgh|archive-url=https://web.archive.org/web/20140528022039/http://www.ed.ac.uk/schools-departments/informatics/news-events/recentnews/abdul-kalam-visit|archive-date=28 May 2014|url-status=dead|access-date=27 May 2014}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2013
| Xelata Von Braun
| Civaka Fezayê ya Neteweyî &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://space.nss.org/nss-wernher-von-braun-memorial-award/|title=NSS Wernher Von Braun Memorial Award|date=3 August 2017|publisher=[[National Space Society]]|access-date=24 July 2020}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2012
| Doktorê Hiqûqê ( Honoris Causa )
| Zanîngeha Simon Fraser &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sfu.ca/convocation/honorary-degrees.html|title=Honorary Degrees – Convocation|publisher=Simon Fraser University|archive-url=https://web.archive.org/web/20120617114214/http://www.sfu.ca/convocation/honorary-degrees.html|archive-date=17 June 2012|url-status=live|access-date=31 August 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2011
| Endamtiya Rûmetê ya IEEE
| [[Enstîtuya Endazyarên Elektrîk û Elektronîk|IEEE]] &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ieee.org/documents/hon_mem_rl.pdf|title=IEEE Honorary Membership Recipients|publisher=IEEE|page=1|archive-url=https://web.archive.org/web/20110629021316/http://www.ieee.org/documents/hon_mem_rl.pdf|archive-date=29 June 2011|url-status=dead|access-date=28 August 2011}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2010
| Doktorê Endezyariyê
| Zanîngeha Waterloo &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news.rediff.com/report/2010/oct/06/yet-another-honorary-doctorate-for-kalam.htm|title=Yet another honorary doctorate for Kalam|date=6 October 2010|website=[[Rediff.com]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120107001319/http://news.rediff.com/report/2010/oct/06/yet-another-honorary-doctorate-for-kalam.htm|archive-date=7 January 2012|url-status=live|access-date=13 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2009
| Doktoraya Rûmetê
| Zanîngeha Oakland &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.oakland.edu/?id=15918|title=A.P.J Abdul Kalam – Honorary Degree, 2009|publisher=Oakland University|archive-url=https://web.archive.org/web/20130107110300/http://www.oakland.edu/?id=15918|archive-date=7 January 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2009
| Madalyaya Hoover
| Weqfa ASME, USA &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-03-27/india/28029908_1_president-kalam-rural-areas-eminent-scientist|title=Former President Kalam chosen for Hoover Medal|date=27 March 2009|website=[[The Times of India]]|location=New York|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113185338/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-03-27/india/28029908_1_president-kalam-rural-areas-eminent-scientist|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=30 October 2010}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2009
| Xelata Navneteweyî ya von Kármán Wings
| Enstîtuya Teknolojiyê ya California, USA &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.galcit.caltech.edu/ahs/recipients/2009Kalam.html|title=Caltech GALCIT International von Kármán Wings Award|publisher=galcit.caltech.edu|archive-url=https://web.archive.org/web/20120330193211/http://www.galcit.caltech.edu/ahs/recipients/2009Kalam.html|archive-date=30 March 2012|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2008
| Doctor of Science
| Universiti Sains Malaysia &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.usm.my/images/pdf/konvo53.pdf|title=A.P.J Abdul Kalam – Honorary Degree, 2008|publisher=Universiti Sains Malaysia|archive-url=https://web.archive.org/web/20211017131751/https://www.usm.my/images/pdf/konvo53.pdf|archive-date=17 October 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2008
| Doktorê Endezyariyê ( Honoris Causa )
| Zanîngeha Teknolojiyê ya Nanyang, Singapore &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news.ntu.edu.sg/pages/newsdetail.aspx?URL=http://news.ntu.edu.sg/news/Pages/NR2008_Aug26.aspx&amp;Guid=3728913b-4ced-4d53-b9c3-f17ed2bdaa78&amp;Category=&amp;MonthGroup=808|title=Dr Abdul Kalam, former President of India, receives NTU Honorary Degree of Doctor of Engineering|date=26 August 2008|publisher=Nanyang Technological University|archive-url=https://web.archive.org/web/20110823054102/http://news.ntu.edu.sg/pages/newsdetail.aspx?URL=http%3A%2F%2Fnews.ntu.edu.sg%2Fnews%2FPages%2FNR2008_Aug26.aspx&amp;Guid=3728913b-4ced-4d53-b9c3-f17ed2bdaa78&amp;Category=&amp;MonthGroup=808|archive-date=23 August 2011|url-status=live|access-date=28 August 2011}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2008
| Doktorê Zanyarî ( Honoris Causa )
| Aligarh Muslim University, Aligarh &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.amu.ac.in/pro.jsp?did=10065&amp;lid=Important%20Landmarks|title=AMU to honour Kalam with doctorate|website=The Economics Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20150801132050/http://www.amu.ac.in/pro.jsp?did=10065&amp;lid=Important%20Landmarks|archive-date=1 August 2015|url-status=live|access-date=28 August 2015}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2008-06-05/news/27702555_1_doctorate-amu-kalam|title=AMU to honour Kalam with doctorate|date=5 June 2008|website=Articles.economictimes.indiatimes.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305121129/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2008-06-05/news/27702555_1_doctorate-amu-kalam|archive-date=5 March 2016|url-status=live|access-date=17 April 2017}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2007
| Doktora Rûmetê ya Zanist û Teknolojiyê
| Zanîngeha Carnegie Mellon &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cmu.edu/news/archive/2007/October/oct26_kalam.shtml|title=Carnegie Mellon University Awards Honorary Doctorate To Former India President A.P.J. Abdul Kalam|date=26 October 2015|website=cmu.edu|publisher=[[Carnegie Mellon University]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20150506150619/http://www.cmu.edu/news/archive/2007/October/oct26_kalam.shtml|archive-date=6 May 2015|url-status=live|access-date=28 July 2015}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2007
| Medalya King Charles II
| [[Royal Society]], Brîtanya &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.hindu.com/2007/07/12/stories/2007071253391300.htm|title=King Charles II Medal for President|date=12 July 2007|website=[[The Hindu]]|location=Chennai, India|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113191656/http://www.hindu.com/2007/07/12/stories/2007071253391300.htm|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2007-07-11/news/27675690_1_president-kalam-p-j-abdul-kalam-road-map|title=King Charles II Medal for Kalam|date=11 July 2007|website=The Economic Times|location=India|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305021340/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2007-07-11/news/27675690_1_president-kalam-p-j-abdul-kalam-road-map|archive-date=5 March 2016|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Royal-Society-King-Charles-II-Medal&quot;&gt;{{Cite web|url=http://royalsociety.org/awards/king-charles-medal/|title=Royal Society King Charles II Medal|publisher=[[Royal Society]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20121003082554/http://royalsociety.org/awards/king-charles-medal/|archive-date=3 October 2012|url-status=live|access-date=14 November 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2007
| Doktoraya Rûmetê ya Zanistê
| Zanîngeha Wolverhampton, Brîtanya &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2007-10-23/uk/27960584_1_p-j-abdul-kalam-wolverhampton-creative-leadership|title=Kalam conferred Honorary Doctorate of Science|date=23 October 2007|website=[[The Times of India]]|location=India|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113185701/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2007-10-23/uk/27960584_1_p-j-abdul-kalam-wolverhampton-creative-leadership|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2000
| Xelata Ramanujan
| Navenda Lêkolînê ya Alwars, Chennai &lt;ref name=&quot;iitm&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.techmotivator.iitm.ac.in/TGTech%20APJ.htm#1|title=Dr. Abdul Kalam's Diverse Interests: Prizes/Awards|publisher=[[Indian Institute of Technology Madras]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120528081946/http://www.techmotivator.iitm.ac.in/TGTech%20APJ.htm#1|archive-date=28 May 2012|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1998
| Xelata Veer Savarkar
| Hikûmeta Hindistanê &lt;ref name=&quot;PIB01march12&quot;&gt;{{Cite web|url=http://pib.nic.in/profile/apjak.asp|title=Bio-data: Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam|date=1 March 2012|publisher=Press Information Bureau, [[Government of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20100608115449/http://pib.nic.in/profile/apjak.asp|archive-date=8 June 2010|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1997
| Xelata Indira Gandhi ji bo Yekbûna Neteweyî
| Kongreya Neteweyî ya Hindistanê &lt;ref name=&quot;PIB01march12&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt;
|-
| 1997
| [[Bharat Ratna]]
| Serokê Hindistanê &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;mha.nic.in&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|title=List of recipients of Bharat Ratna|publisher=[[Ministry of Home Affairs (India)|Ministry of Home Affairs]], Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20120131100950/http://www.mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|archive-date=31 January 2012|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1995
| Hevkarê Rûmetê
| Akademiya Neteweyî ya Zanistên Bijîjkî, &lt;ref name=&quot;List of Fellows – NAMS&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.nams-india.in/downloads/fellowsmembers/ZZ.pdf|title=List of Fellows – NAMS|date=2016|publisher=National Academy of Medical Sciences|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304055036/http://nams-india.in/downloads/fellowsmembers/ZZ.pdf|archive-date=4 March 2016|url-status=live|access-date=19 March 2016}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1994
| Rêhevalê hêja
| Enstîtuya Rêveberan (Hindistan) &lt;ref name=&quot;iodonline.com&quot;&gt;{{Cite web|url=http://iodonline.com/about-iod/distinguished-fellows.html|title=List of Distinguished Fellows|publisher=[[Institute of Directors (India)|Institute of Directors]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20141110005724/http://iodonline.com/about-iod/distinguished-fellows.html|archive-date=10 November 2014|url-status=live|access-date=9 November 2014}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1990
| Padma Vibhushan
| Hikûmeta Hindistanê &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Rediff26Nov&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.rediff.com/news/nov/26kal.htm|title=Bharat Ratna conferred on Dr Abdul Kalam|date=26 November 1997|website=[[Rediff.com]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120717032654/http://www.rediff.com/news/nov/26kal.htm|archive-date=17 July 2012|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1981
| Padma Bhushan
| Hikûmeta Hindistanê &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Rediff26Nov&quot; /&gt;
|}

== Binêre jî ==

* Hilbijartina serokatiya Hindistanê 2002
* Lîsteya serokên Hindistanê
* Pokhran-II
* Hindistanê herî mezin

== Çavkanî ==

; Peyvnot
{{Çavkanî|group=fn}}

; Citations
[[Kategorî:Mirin 2015]]
[[Kategorî:Jidayikbûn 1931]]
[[Kategorî:Articles with hAudio microformats]]</text>
      <sha1>atlxf0x0o56lqzitx6z4dec1n8zq097</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093362</id>
      <parentid>1093361</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T04:44:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <comment>/* Xelat */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16886" xml:space="preserve">
{{Agahîdank xwedî meqam
| nav                 = A.&amp;nbsp;P.&amp;nbsp;J. Abdul Kalam
| roja_jidayikbûnê    = {{Birth date|1931|10|15|df=y}}
| cihê_jidayikbûnê    = [[Rameswaram]], [[Madras Presidency]], [[British Raj|British India]] (present-day [[Tamil Nadu]], [[India]])
| roja_mirinê         = {{Death date and age|2015|7|27|1931|10|15|df=y}}
| cihê_mirinê         = [[Shillong]], [[Meghalaya]], [[India]]
| cihê_goristanê      = Dr. A.&amp;nbsp;P.&amp;nbsp;J. Abdul Kalam Desiya Ninaivagam, Pei Karumbu, [[Rameswaram]], [[Tamil Nadu]], [[India]]
| partiyên_din        = [[National Democratic Alliance|NDA]]{{Refn|group=fn|Appointed for 2002 Presidential Elections as an Independent Candidate; in coalition with NDA, during [[Vajpayee Government]]}}
| perwerde            = {{Plainlist|
* [[St. Joseph's College, Tiruchirappalli]] ([[BEng]])
* [[Madras Institute of Technology]] ([[MEng]])
}}
| pîşe                = {{Hlist|[[Aerospace engineering|Aerospace scientist]]|[[Author]]}}
| xelat               = [[List of honors and awards received by A. P. J. Abdul Kalam|Full list]]
| vala1               = Notable work(s)
| dane1               = {{Plainlist|
* ''[[Wings of Fire (autobiography)|Wings of Fire]]''
* ''[[India 2020]]''
* ''[[Ignited Minds]]''
* ''[[Indomitable Spirit]]''
* ''[[Transcendence: My Spiritual Experiences with Pramukh Swamiji]]''}}
| malper              = {{URL|www.abdulkalam.com|Official Website}}
| wêne                = A. P. J. Abdul Kalam.jpg
| mezinahiya_wêne     = 
| sernavê_wêne        = Official portrait, 2002
| meqam               = 11th [[President of India]]
| berê                = [[K. R. Narayanan]]
| paşê                = [[Pratibha Patil]]
| dawiya_dewrê        = 25 July 2007
| destpêka_dewrê      = 25 July 2002
| serokwezîr          = [[Atal Bihari Vajpayee]]&lt;br /&gt;[[Manmohan Singh]]
| cîgirserok          = [[Krishan Kant]]&lt;br /&gt;[[Bhairon Singh Shekhawat]]
| şanenav             = Abdul kalam autograph.jpg
| meqam1              = 1st [[Principal Scientific Adviser to the Government of India]]
| berê1               = Office established
| serokkomar1         = [[K. R. Narayanan]]
| serokwezîr1         = [[Atal Bihari Vajpayee]]
| paşê1               = [[Rajagopala Chidambaram]]
| dawiya_dewrê1       = November 2001
| destpêka_dewrê1     = November 1999
}}

'''Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam''' ( {{IPAc-en|ˈ|ɑː|b|d|əl|_|k|ə|ˈ|l|ɑː|m}}&lt;/img&gt; {{IPAc-en|ˈ|ɑː|b|d|əl|_|k|ə|ˈ|l|ɑː|m}} ; 15 Çirî 1931 – 27 Tîrmeh 2015) zanyarek esmanî û dewletparêzek Hindî bû ku ji 2002 heta 2007 wekî 11emîn Serokê Hindistanê kar kir ye. Ew li [[Rameswaram, Tamil Nadu]] ji dayik bûye û mezin bûye. Herwesa wî di bwarê [[Fizîk|fîzîk]] û endezyariya asmanî xwendiye. &lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Kpd9lLY_0-IC|title=A to C (Abd Allah ibn al-Abbas to Cypress).|last=Ramchandani|date=2000|publisher=Encyclopædia Britannica (India)|isbn=978-0-85229-760-5|editor-last=Dale Hoiberg|location=New Delhi|page=2|access-date=10 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20160829192223/https://books.google.com/books?id=Kpd9lLY_0-IC|archive-date=29 August 2016|url-status=live}}&lt;/ref&gt; Bi vî awayî ew ji ber xebata xwe ya li ser pêşxistina teknolojiya moşekên balîstîk û teknolojiya wesayîtên avêtinê wekî '''''Mirovê Muşekê yê Hindistanê''''' hate nas kirin. &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Ee3PR5HFBCAC|title=President A.P.J. Abdul Kalam|last=Pruthi|first=R. K.|date=2005|publisher=Anmol Publications|isbn=978-81-261-1344-6|pages=61–76|chapter=Ch. 4. Missile Man of India}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.torontosun.com/2015/07/29/indias-mr-missile-a-man-of-the-people?token=8bebcb17cfd851eb0bc06642519e8767|title=India's 'Mr. Missile': A man of the people|date=30 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150925135024/http://www.torontosun.com/2015/07/29/indias-mr-missile-a-man-of-the-people?token=8bebcb17cfd851eb0bc06642519e8767|archive-date=25 September 2015|url-status=live|access-date=30 July 2015}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Kalams-unrealised-Nag-missile-dream-to-become-reality-next-year/articleshow/48267342.cms|title=Kalam's unrealised 'Nag' missile dream to become reality next year|date=30 July 2015|website=[[The Times of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170103225412/http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Kalams-unrealised-Nag-missile-dream-to-become-reality-next-year/articleshow/48267342.cms|archive-date=3 January 2017|url-status=live|access-date=30 July 2015}}&lt;/ref&gt; Wî her weha di ceribandinên nukleerî yên ''Pokhran-II'' yên Hindistanê de di sala 1998-an de rolek rêxistinî, teknîkî û siyasî ya bingehîn lîst bû, ya ku yekem ji ceribandina nukleerî ya orîjînal ji hêla Hindistanê ve ya di sala 1974-an de. &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Prisoners of the Nuclear Dream|last=Sen|first=Amartya|date=2003|publisher=Sangam Books|isbn=978-81-250-2477-4|editor-last=M. V. Ramana|pages=167–188|chapter=India and the Bomb|editor-last2=C. Rammanohar Reddy|chapter-url=https://books.google.com/books?id=IjZA-bQde1wC&amp;pg=RA1-PA169}}&lt;/ref&gt;  

== Xelat ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Sala xelat an rûmetê
! Navê xelat an rûmetê
! Rêxistina xelatdayînê
|-
| 2014
| Profesorê rûmetê
| Zanîngeha Pekînê, Çîn &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.oir.pku.edu.cn/info/1105/3024.htm|title=印度前总统卡拉姆博士接受北京大学名誉教授称号，入选&quot;大学堂&quot;顶尖学者讲学计划|date=14 November 2014|publisher=University of Beijing|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327142331/http://www.oir.pku.edu.cn/info/1105/3024.htm|archive-date=27 March 2019|url-status=live|access-date=27 March 2019}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2014
| Doctor of Science
| Zanîngeha Edinburgh, Brîtanya &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ed.ac.uk/schools-departments/informatics/news-events/recentnews/abdul-kalam-visit|title=Ex-President of India Abdul Kalam visits the Forum|publisher=University of Edinburgh|archive-url=https://web.archive.org/web/20140528022039/http://www.ed.ac.uk/schools-departments/informatics/news-events/recentnews/abdul-kalam-visit|archive-date=28 May 2014|url-status=dead|access-date=27 May 2014}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2013
| Xelata Von Braun
| Civaka Fezayê ya Neteweyî &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://space.nss.org/nss-wernher-von-braun-memorial-award/|title=NSS Wernher Von Braun Memorial Award|date=3 August 2017|publisher=[[National Space Society]]|access-date=24 July 2020}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2012
| Doktorê Hiqûqê ( Honoris Causa )
| Zanîngeha Simon Fraser &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sfu.ca/convocation/honorary-degrees.html|title=Honorary Degrees – Convocation|publisher=Simon Fraser University|archive-url=https://web.archive.org/web/20120617114214/http://www.sfu.ca/convocation/honorary-degrees.html|archive-date=17 June 2012|url-status=live|access-date=31 August 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2011
| Endamtiya Rûmetê ya IEEE
| [[Enstîtuya Endazyarên Elektrîk û Elektronîk|IEEE]] &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ieee.org/documents/hon_mem_rl.pdf|title=IEEE Honorary Membership Recipients|publisher=IEEE|page=1|archive-url=https://web.archive.org/web/20110629021316/http://www.ieee.org/documents/hon_mem_rl.pdf|archive-date=29 June 2011|url-status=dead|access-date=28 August 2011}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2010
| Doktorê Endezyariyê
| Zanîngeha Waterloo &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news.rediff.com/report/2010/oct/06/yet-another-honorary-doctorate-for-kalam.htm|title=Yet another honorary doctorate for Kalam|date=6 October 2010|website=[[Rediff.com]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120107001319/http://news.rediff.com/report/2010/oct/06/yet-another-honorary-doctorate-for-kalam.htm|archive-date=7 January 2012|url-status=live|access-date=13 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2009
| Doktoraya Rûmetê
| Zanîngeha Oakland &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.oakland.edu/?id=15918|title=A.P.J Abdul Kalam – Honorary Degree, 2009|publisher=Oakland University|archive-url=https://web.archive.org/web/20130107110300/http://www.oakland.edu/?id=15918|archive-date=7 January 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2009
| Madalyaya Hoover
| Weqfa ASME, USA &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-03-27/india/28029908_1_president-kalam-rural-areas-eminent-scientist|title=Former President Kalam chosen for Hoover Medal|date=27 March 2009|website=[[The Times of India]]|location=New York|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113185338/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-03-27/india/28029908_1_president-kalam-rural-areas-eminent-scientist|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=30 October 2010}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2009
| Xelata Navneteweyî ya von Kármán Wings
| Enstîtuya Teknolojiyê ya California, USA &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.galcit.caltech.edu/ahs/recipients/2009Kalam.html|title=Caltech GALCIT International von Kármán Wings Award|publisher=galcit.caltech.edu|archive-url=https://web.archive.org/web/20120330193211/http://www.galcit.caltech.edu/ahs/recipients/2009Kalam.html|archive-date=30 March 2012|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2008
| Doctor of Science
| Universiti Sains Malaysia &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.usm.my/images/pdf/konvo53.pdf|title=A.P.J Abdul Kalam – Honorary Degree, 2008|publisher=Universiti Sains Malaysia|archive-url=https://web.archive.org/web/20211017131751/https://www.usm.my/images/pdf/konvo53.pdf|archive-date=17 October 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2008
| Doktorê Endezyariyê ( Honoris Causa )
| Zanîngeha Teknolojiyê ya Nanyang, Singapore &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news.ntu.edu.sg/pages/newsdetail.aspx?URL=http://news.ntu.edu.sg/news/Pages/NR2008_Aug26.aspx&amp;Guid=3728913b-4ced-4d53-b9c3-f17ed2bdaa78&amp;Category=&amp;MonthGroup=808|title=Dr Abdul Kalam, former President of India, receives NTU Honorary Degree of Doctor of Engineering|date=26 August 2008|publisher=Nanyang Technological University|archive-url=https://web.archive.org/web/20110823054102/http://news.ntu.edu.sg/pages/newsdetail.aspx?URL=http%3A%2F%2Fnews.ntu.edu.sg%2Fnews%2FPages%2FNR2008_Aug26.aspx&amp;Guid=3728913b-4ced-4d53-b9c3-f17ed2bdaa78&amp;Category=&amp;MonthGroup=808|archive-date=23 August 2011|url-status=live|access-date=28 August 2011}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2008
| Doktorê Zanyarî ( Honoris Causa )
| Aligarh Muslim University, Aligarh &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.amu.ac.in/pro.jsp?did=10065&amp;lid=Important%20Landmarks|title=AMU to honour Kalam with doctorate|website=The Economics Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20150801132050/http://www.amu.ac.in/pro.jsp?did=10065&amp;lid=Important%20Landmarks|archive-date=1 August 2015|url-status=live|access-date=28 August 2015}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2008-06-05/news/27702555_1_doctorate-amu-kalam|title=AMU to honour Kalam with doctorate|date=5 June 2008|website=Articles.economictimes.indiatimes.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305121129/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2008-06-05/news/27702555_1_doctorate-amu-kalam|archive-date=5 March 2016|url-status=live|access-date=17 April 2017}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2007
| Doktora Rûmetê ya Zanist û Teknolojiyê
| Zanîngeha Carnegie Mellon &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cmu.edu/news/archive/2007/October/oct26_kalam.shtml|title=Carnegie Mellon University Awards Honorary Doctorate To Former India President A.P.J. Abdul Kalam|date=26 October 2015|website=cmu.edu|publisher=[[Carnegie Mellon University]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20150506150619/http://www.cmu.edu/news/archive/2007/October/oct26_kalam.shtml|archive-date=6 May 2015|url-status=live|access-date=28 July 2015}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2007
| Medalya King Charles II
| [[Royal Society]], Brîtanya &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.hindu.com/2007/07/12/stories/2007071253391300.htm|title=King Charles II Medal for President|date=12 July 2007|website=[[The Hindu]]|location=Chennai, India|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113191656/http://www.hindu.com/2007/07/12/stories/2007071253391300.htm|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2007-07-11/news/27675690_1_president-kalam-p-j-abdul-kalam-road-map|title=King Charles II Medal for Kalam|date=11 July 2007|website=The Economic Times|location=India|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305021340/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2007-07-11/news/27675690_1_president-kalam-p-j-abdul-kalam-road-map|archive-date=5 March 2016|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Royal-Society-King-Charles-II-Medal&quot;&gt;{{Cite web|url=http://royalsociety.org/awards/king-charles-medal/|title=Royal Society King Charles II Medal|publisher=[[Royal Society]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20121003082554/http://royalsociety.org/awards/king-charles-medal/|archive-date=3 October 2012|url-status=live|access-date=14 November 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2007
| Doktoraya Rûmetê ya Zanistê
| Zanîngeha Wolverhampton, Brîtanya &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2007-10-23/uk/27960584_1_p-j-abdul-kalam-wolverhampton-creative-leadership|title=Kalam conferred Honorary Doctorate of Science|date=23 October 2007|website=[[The Times of India]]|location=India|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113185701/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2007-10-23/uk/27960584_1_p-j-abdul-kalam-wolverhampton-creative-leadership|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2000
| Xelata Ramanujan
| Navenda Lêkolînê ya Alwars, Chennai &lt;ref name=&quot;iitm&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.techmotivator.iitm.ac.in/TGTech%20APJ.htm#1|title=Dr. Abdul Kalam's Diverse Interests: Prizes/Awards|publisher=[[Indian Institute of Technology Madras]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120528081946/http://www.techmotivator.iitm.ac.in/TGTech%20APJ.htm#1|archive-date=28 May 2012|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1998
| Xelata Veer Savarkar
| Hikûmeta Hindistanê &lt;ref name=&quot;PIB01march12&quot;&gt;{{Cite web|url=http://pib.nic.in/profile/apjak.asp|title=Bio-data: Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam|date=1 March 2012|publisher=Press Information Bureau, [[Government of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20100608115449/http://pib.nic.in/profile/apjak.asp|archive-date=8 June 2010|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1997
| Xelata Indira Gandhi ji bo Yekbûna Neteweyî
| Kongreya Neteweyî ya Hindistanê &lt;ref name=&quot;PIB01march12&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt;
|-
| 1997
| [[Bharat Ratna]]
| Serokê Hindistanê &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;mha.nic.in&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|title=List of recipients of Bharat Ratna|publisher=[[Ministry of Home Affairs (India)|Ministry of Home Affairs]], Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20120131100950/http://www.mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|archive-date=31 January 2012|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1995
| Hevkarê Rûmetê
| Akademiya Neteweyî ya Zanistên Bijîjkî, &lt;ref name=&quot;List of Fellows – NAMS&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.nams-india.in/downloads/fellowsmembers/ZZ.pdf|title=List of Fellows – NAMS|date=2016|publisher=National Academy of Medical Sciences|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304055036/http://nams-india.in/downloads/fellowsmembers/ZZ.pdf|archive-date=4 March 2016|url-status=live|access-date=19 March 2016}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1994
| Rêhevalê hêja
| Enstîtuya Rêveberan (Hindistan) &lt;ref name=&quot;iodonline.com&quot;&gt;{{Cite web|url=http://iodonline.com/about-iod/distinguished-fellows.html|title=List of Distinguished Fellows|publisher=[[Institute of Directors (India)|Institute of Directors]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20141110005724/http://iodonline.com/about-iod/distinguished-fellows.html|archive-date=10 November 2014|url-status=live|access-date=9 November 2014}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1990
| Padma Vibhushan
| Hikûmeta Hindistanê &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Rediff26Nov&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.rediff.com/news/nov/26kal.htm|title=Bharat Ratna conferred on Dr Abdul Kalam|date=26 November 1997|website=[[Rediff.com]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120717032654/http://www.rediff.com/news/nov/26kal.htm|archive-date=17 July 2012|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1981
| Padma Bhushan
| Hikûmeta Hindistanê &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Rediff26Nov&quot; /&gt;
|}

== Binêre jî ==

* Hilbijartina serokatiya Hindistanê 2002
* Lîsteya serokên Hindistanê
* Pokhran-II
* Hindistanê herî mezin

== Çavkanî ==

; Peyvnot
{{Çavkanî|group=fn}}

; Citations
[[Kategorî:Mirin 2015]]
[[Kategorî:Jidayikbûn 1931]]
[[Kategorî:Articles with hAudio microformats]]</text>
      <sha1>drdgortpj2flo1ps3byxu8k4dt2y3f7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093363</id>
      <parentid>1093362</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T04:47:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16887" xml:space="preserve">
{{Agahîdank xwedî meqam
| nav                 = A.&amp;nbsp;P.&amp;nbsp;J. Abdul Kalam
| roja_jidayikbûnê    = {{Birth date|1931|10|15|df=y}}
| cihê_jidayikbûnê    = [[Rameswaram]], [[Madras Presidency]], [[British Raj|British India]] (present-day [[Tamil Nadu]], [[India]])
| roja_mirinê         = {{Death date and age|2015|7|27|1931|10|15|df=y}}
| cihê_mirinê         = [[Shillong]], [[Meghalaya]], [[India]]
| cihê_goristanê      = Dr. A.&amp;nbsp;P.&amp;nbsp;J. Abdul Kalam Desiya Ninaivagam, Pei Karumbu, [[Rameswaram]], [[Tamil Nadu]], [[India]]
| partiyên_din        = [[National Democratic Alliance|NDA]]{{Refn|group=fn|Appointed for 2002 Presidential Elections as an Independent Candidate; in coalition with NDA, during [[Vajpayee Government]]}}
| perwerde            = {{Plainlist|
* [[St. Joseph's College, Tiruchirappalli]] ([[BEng]])
* [[Madras Institute of Technology]] ([[MEng]])
}}
| pîşe                = {{Hlist|[[Aerospace engineering|Aerospace scientist]]|[[Author]]}}
| xelat               = [[List of honors and awards received by A. P. J. Abdul Kalam|Full list]]
| vala1               = Notable work(s)
| dane1               = {{Plainlist|
* ''[[Wings of Fire (autobiography)|Wings of Fire]]''
* ''[[India 2020]]''
* ''[[Ignited Minds]]''
* ''[[Indomitable Spirit]]''
* ''[[Transcendence: My Spiritual Experiences with Pramukh Swamiji]]''}}
| malper              = {{URL|www.abdulkalam.com|Official Website}}
| wêne                = A. P. J. Abdul Kalam.jpg
| mezinahiya_wêne     = 
| sernavê_wêne        = Official portrait, 2002
| meqam               = 11th [[President of India]]
| berê                = [[K. R. Narayanan]]
| paşê                = [[Pratibha Patil]]
| dawiya_dewrê        = 25 July 2007
| destpêka_dewrê      = 25 July 2002
| serokwezîr          = [[Atal Bihari Vajpayee]]&lt;br /&gt;[[Manmohan Singh]]
| cîgirserok          = [[Krishan Kant]]&lt;br /&gt;[[Bhairon Singh Shekhawat]]
| şanenav             = Abdul kalam autograph.jpg
| meqam1              = 1st [[Principal Scientific Adviser to the Government of India]]
| berê1               = Office established
| serokkomar1         = [[K. R. Narayanan]]
| serokwezîr1         = [[Atal Bihari Vajpayee]]
| paşê1               = [[Rajagopala Chidambaram]]
| dawiya_dewrê1       = November 2001
| destpêka_dewrê1     = November 1999
}}

'''Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam''' ( {{IPAc-en|ˈ|ɑː|b|d|əl|_|k|ə|ˈ|l|ɑː|m}}&lt;/img&gt; {{IPAc-en|ˈ|ɑː|b|d|əl|_|k|ə|ˈ|l|ɑː|m}} ; 15 Çirî 1931 – 27 Tîrmeh 2015) zanyarek esmanî û dewletparêzek Hindî bû ku ji 2002 heta 2007 wekî 11emîn Serokê Hindistanê kar kir ye. Ew li [[Rameswaram, Tamil Nadu]] ji dayik bûye û mezin bûye.

Herwesa wî di bwarê [[Fizîk|fîzîk]] û endezyariya asmanî xwendiye. &lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Kpd9lLY_0-IC|title=A to C (Abd Allah ibn al-Abbas to Cypress).|last=Ramchandani|date=2000|publisher=Encyclopædia Britannica (India)|isbn=978-0-85229-760-5|editor-last=Dale Hoiberg|location=New Delhi|page=2|access-date=10 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20160829192223/https://books.google.com/books?id=Kpd9lLY_0-IC|archive-date=29 August 2016|url-status=live}}&lt;/ref&gt; Bi vî awayî ew ji ber xebata xwe ya li ser pêşxistina teknolojiya moşekên balîstîk û teknolojiya wesayîtên avêtinê wekî '''''Mirovê Muşekê yê Hindistanê''''' hate nas kirin. &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Ee3PR5HFBCAC|title=President A.P.J. Abdul Kalam|last=Pruthi|first=R. K.|date=2005|publisher=Anmol Publications|isbn=978-81-261-1344-6|pages=61–76|chapter=Ch. 4. Missile Man of India}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.torontosun.com/2015/07/29/indias-mr-missile-a-man-of-the-people?token=8bebcb17cfd851eb0bc06642519e8767|title=India's 'Mr. Missile': A man of the people|date=30 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150925135024/http://www.torontosun.com/2015/07/29/indias-mr-missile-a-man-of-the-people?token=8bebcb17cfd851eb0bc06642519e8767|archive-date=25 September 2015|url-status=live|access-date=30 July 2015}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Kalams-unrealised-Nag-missile-dream-to-become-reality-next-year/articleshow/48267342.cms|title=Kalam's unrealised 'Nag' missile dream to become reality next year|date=30 July 2015|website=[[The Times of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170103225412/http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Kalams-unrealised-Nag-missile-dream-to-become-reality-next-year/articleshow/48267342.cms|archive-date=3 January 2017|url-status=live|access-date=30 July 2015}}&lt;/ref&gt; Wî her weha di ceribandinên nukleerî yên ''Pokhran-II'' yên Hindistanê de di sala 1998-an de rolek rêxistinî, teknîkî û siyasî ya bingehîn lîst bû, ya ku yekem ji ceribandina nukleerî ya orîjînal ji hêla Hindistanê ve ya di sala 1974-an de. &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Prisoners of the Nuclear Dream|last=Sen|first=Amartya|date=2003|publisher=Sangam Books|isbn=978-81-250-2477-4|editor-last=M. V. Ramana|pages=167–188|chapter=India and the Bomb|editor-last2=C. Rammanohar Reddy|chapter-url=https://books.google.com/books?id=IjZA-bQde1wC&amp;pg=RA1-PA169}}&lt;/ref&gt;  

== Xelat ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Sala xelat an rûmetê
! Navê xelat an rûmetê
! Rêxistina xelatdayînê
|-
| 2014
| Profesorê rûmetê
| Zanîngeha Pekînê, Çîn &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.oir.pku.edu.cn/info/1105/3024.htm|title=印度前总统卡拉姆博士接受北京大学名誉教授称号，入选&quot;大学堂&quot;顶尖学者讲学计划|date=14 November 2014|publisher=University of Beijing|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327142331/http://www.oir.pku.edu.cn/info/1105/3024.htm|archive-date=27 March 2019|url-status=live|access-date=27 March 2019}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2014
| Doctor of Science
| Zanîngeha Edinburgh, Brîtanya &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ed.ac.uk/schools-departments/informatics/news-events/recentnews/abdul-kalam-visit|title=Ex-President of India Abdul Kalam visits the Forum|publisher=University of Edinburgh|archive-url=https://web.archive.org/web/20140528022039/http://www.ed.ac.uk/schools-departments/informatics/news-events/recentnews/abdul-kalam-visit|archive-date=28 May 2014|url-status=dead|access-date=27 May 2014}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2013
| Xelata Von Braun
| Civaka Fezayê ya Neteweyî &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://space.nss.org/nss-wernher-von-braun-memorial-award/|title=NSS Wernher Von Braun Memorial Award|date=3 August 2017|publisher=[[National Space Society]]|access-date=24 July 2020}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2012
| Doktorê Hiqûqê ( Honoris Causa )
| Zanîngeha Simon Fraser &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sfu.ca/convocation/honorary-degrees.html|title=Honorary Degrees – Convocation|publisher=Simon Fraser University|archive-url=https://web.archive.org/web/20120617114214/http://www.sfu.ca/convocation/honorary-degrees.html|archive-date=17 June 2012|url-status=live|access-date=31 August 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2011
| Endamtiya Rûmetê ya IEEE
| [[Enstîtuya Endazyarên Elektrîk û Elektronîk|IEEE]] &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ieee.org/documents/hon_mem_rl.pdf|title=IEEE Honorary Membership Recipients|publisher=IEEE|page=1|archive-url=https://web.archive.org/web/20110629021316/http://www.ieee.org/documents/hon_mem_rl.pdf|archive-date=29 June 2011|url-status=dead|access-date=28 August 2011}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2010
| Doktorê Endezyariyê
| Zanîngeha Waterloo &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news.rediff.com/report/2010/oct/06/yet-another-honorary-doctorate-for-kalam.htm|title=Yet another honorary doctorate for Kalam|date=6 October 2010|website=[[Rediff.com]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120107001319/http://news.rediff.com/report/2010/oct/06/yet-another-honorary-doctorate-for-kalam.htm|archive-date=7 January 2012|url-status=live|access-date=13 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2009
| Doktoraya Rûmetê
| Zanîngeha Oakland &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.oakland.edu/?id=15918|title=A.P.J Abdul Kalam – Honorary Degree, 2009|publisher=Oakland University|archive-url=https://web.archive.org/web/20130107110300/http://www.oakland.edu/?id=15918|archive-date=7 January 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2009
| Madalyaya Hoover
| Weqfa ASME, USA &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-03-27/india/28029908_1_president-kalam-rural-areas-eminent-scientist|title=Former President Kalam chosen for Hoover Medal|date=27 March 2009|website=[[The Times of India]]|location=New York|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113185338/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-03-27/india/28029908_1_president-kalam-rural-areas-eminent-scientist|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=30 October 2010}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2009
| Xelata Navneteweyî ya von Kármán Wings
| Enstîtuya Teknolojiyê ya California, USA &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.galcit.caltech.edu/ahs/recipients/2009Kalam.html|title=Caltech GALCIT International von Kármán Wings Award|publisher=galcit.caltech.edu|archive-url=https://web.archive.org/web/20120330193211/http://www.galcit.caltech.edu/ahs/recipients/2009Kalam.html|archive-date=30 March 2012|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2008
| Doctor of Science
| Universiti Sains Malaysia &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.usm.my/images/pdf/konvo53.pdf|title=A.P.J Abdul Kalam – Honorary Degree, 2008|publisher=Universiti Sains Malaysia|archive-url=https://web.archive.org/web/20211017131751/https://www.usm.my/images/pdf/konvo53.pdf|archive-date=17 October 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2008
| Doktorê Endezyariyê ( Honoris Causa )
| Zanîngeha Teknolojiyê ya Nanyang, Singapore &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news.ntu.edu.sg/pages/newsdetail.aspx?URL=http://news.ntu.edu.sg/news/Pages/NR2008_Aug26.aspx&amp;Guid=3728913b-4ced-4d53-b9c3-f17ed2bdaa78&amp;Category=&amp;MonthGroup=808|title=Dr Abdul Kalam, former President of India, receives NTU Honorary Degree of Doctor of Engineering|date=26 August 2008|publisher=Nanyang Technological University|archive-url=https://web.archive.org/web/20110823054102/http://news.ntu.edu.sg/pages/newsdetail.aspx?URL=http%3A%2F%2Fnews.ntu.edu.sg%2Fnews%2FPages%2FNR2008_Aug26.aspx&amp;Guid=3728913b-4ced-4d53-b9c3-f17ed2bdaa78&amp;Category=&amp;MonthGroup=808|archive-date=23 August 2011|url-status=live|access-date=28 August 2011}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2008
| Doktorê Zanyarî ( Honoris Causa )
| Aligarh Muslim University, Aligarh &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.amu.ac.in/pro.jsp?did=10065&amp;lid=Important%20Landmarks|title=AMU to honour Kalam with doctorate|website=The Economics Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20150801132050/http://www.amu.ac.in/pro.jsp?did=10065&amp;lid=Important%20Landmarks|archive-date=1 August 2015|url-status=live|access-date=28 August 2015}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2008-06-05/news/27702555_1_doctorate-amu-kalam|title=AMU to honour Kalam with doctorate|date=5 June 2008|website=Articles.economictimes.indiatimes.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305121129/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2008-06-05/news/27702555_1_doctorate-amu-kalam|archive-date=5 March 2016|url-status=live|access-date=17 April 2017}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2007
| Doktora Rûmetê ya Zanist û Teknolojiyê
| Zanîngeha Carnegie Mellon &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cmu.edu/news/archive/2007/October/oct26_kalam.shtml|title=Carnegie Mellon University Awards Honorary Doctorate To Former India President A.P.J. Abdul Kalam|date=26 October 2015|website=cmu.edu|publisher=[[Carnegie Mellon University]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20150506150619/http://www.cmu.edu/news/archive/2007/October/oct26_kalam.shtml|archive-date=6 May 2015|url-status=live|access-date=28 July 2015}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2007
| Medalya King Charles II
| [[Royal Society]], Brîtanya &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.hindu.com/2007/07/12/stories/2007071253391300.htm|title=King Charles II Medal for President|date=12 July 2007|website=[[The Hindu]]|location=Chennai, India|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113191656/http://www.hindu.com/2007/07/12/stories/2007071253391300.htm|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2007-07-11/news/27675690_1_president-kalam-p-j-abdul-kalam-road-map|title=King Charles II Medal for Kalam|date=11 July 2007|website=The Economic Times|location=India|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305021340/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2007-07-11/news/27675690_1_president-kalam-p-j-abdul-kalam-road-map|archive-date=5 March 2016|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Royal-Society-King-Charles-II-Medal&quot;&gt;{{Cite web|url=http://royalsociety.org/awards/king-charles-medal/|title=Royal Society King Charles II Medal|publisher=[[Royal Society]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20121003082554/http://royalsociety.org/awards/king-charles-medal/|archive-date=3 October 2012|url-status=live|access-date=14 November 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2007
| Doktoraya Rûmetê ya Zanistê
| Zanîngeha Wolverhampton, Brîtanya &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2007-10-23/uk/27960584_1_p-j-abdul-kalam-wolverhampton-creative-leadership|title=Kalam conferred Honorary Doctorate of Science|date=23 October 2007|website=[[The Times of India]]|location=India|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113185701/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2007-10-23/uk/27960584_1_p-j-abdul-kalam-wolverhampton-creative-leadership|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2000
| Xelata Ramanujan
| Navenda Lêkolînê ya Alwars, Chennai &lt;ref name=&quot;iitm&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.techmotivator.iitm.ac.in/TGTech%20APJ.htm#1|title=Dr. Abdul Kalam's Diverse Interests: Prizes/Awards|publisher=[[Indian Institute of Technology Madras]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120528081946/http://www.techmotivator.iitm.ac.in/TGTech%20APJ.htm#1|archive-date=28 May 2012|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1998
| Xelata Veer Savarkar
| Hikûmeta Hindistanê &lt;ref name=&quot;PIB01march12&quot;&gt;{{Cite web|url=http://pib.nic.in/profile/apjak.asp|title=Bio-data: Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam|date=1 March 2012|publisher=Press Information Bureau, [[Government of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20100608115449/http://pib.nic.in/profile/apjak.asp|archive-date=8 June 2010|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1997
| Xelata Indira Gandhi ji bo Yekbûna Neteweyî
| Kongreya Neteweyî ya Hindistanê &lt;ref name=&quot;PIB01march12&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt;
|-
| 1997
| [[Bharat Ratna]]
| Serokê Hindistanê &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;mha.nic.in&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|title=List of recipients of Bharat Ratna|publisher=[[Ministry of Home Affairs (India)|Ministry of Home Affairs]], Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20120131100950/http://www.mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|archive-date=31 January 2012|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1995
| Hevkarê Rûmetê
| Akademiya Neteweyî ya Zanistên Bijîjkî, &lt;ref name=&quot;List of Fellows – NAMS&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.nams-india.in/downloads/fellowsmembers/ZZ.pdf|title=List of Fellows – NAMS|date=2016|publisher=National Academy of Medical Sciences|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304055036/http://nams-india.in/downloads/fellowsmembers/ZZ.pdf|archive-date=4 March 2016|url-status=live|access-date=19 March 2016}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1994
| Rêhevalê hêja
| Enstîtuya Rêveberan (Hindistan) &lt;ref name=&quot;iodonline.com&quot;&gt;{{Cite web|url=http://iodonline.com/about-iod/distinguished-fellows.html|title=List of Distinguished Fellows|publisher=[[Institute of Directors (India)|Institute of Directors]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20141110005724/http://iodonline.com/about-iod/distinguished-fellows.html|archive-date=10 November 2014|url-status=live|access-date=9 November 2014}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1990
| Padma Vibhushan
| Hikûmeta Hindistanê &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Rediff26Nov&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.rediff.com/news/nov/26kal.htm|title=Bharat Ratna conferred on Dr Abdul Kalam|date=26 November 1997|website=[[Rediff.com]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120717032654/http://www.rediff.com/news/nov/26kal.htm|archive-date=17 July 2012|url-status=live|access-date=1 March 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| 1981
| Padma Bhushan
| Hikûmeta Hindistanê &lt;ref name=&quot;iitm&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Rediff26Nov&quot; /&gt;
|}

== Binêre jî ==

* Hilbijartina serokatiya Hindistanê 2002
* Lîsteya serokên Hindistanê
* Pokhran-II
* Hindistanê herî mezin

== Çavkanî ==

; Peyvnot
{{Çavkanî|group=fn}}

; Citations
[[Kategorî:Mirin 2015]]
[[Kategorî:Jidayikbûn 1931]]
[[Kategorî:Articles with hAudio microformats]]</text>
      <sha1>07405n8y5kq0audc2vbz5nosh2h87de</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Disco Dancer (fîlm)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129047</id>
    <revision>
      <id>1093364</id>
      <timestamp>2022-07-29T04:59:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <comment>Bi rêya wergerandina rûpela &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1100847223|Disco Dancer]]&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5332" xml:space="preserve">
 

'''''Disco Dancer''''' filmekê dansê yê Hindî bû. Ku di sala 1982 de ji hêla Rahi Masoom Raza ve hatî nivîsandin û derhêneriya wê Babbar Subhash e. Ew Mithun Chakraborty û Kim di rolên sereke de dileyize, ligel Om Puri, Gita Siddharth û Karan Razdan di rolên piştevaniyê de bi Rajesh Khanna re di xuyangek heval de.

Fîlm li ser çîroka şêt-bi-dewlemend a hunermendek ciwan e yê  kolanan ji taxên [[Mumbaî|Bombayê vedibêje]] . Fîlm bi stranên xwe yên dîskoya filmî yên Bollywoodê ku ji hêla Bappi Lahiri ve hatî çêkirin û ji hêla Anjaan û Faruk Kaiser ve hatî nivîsandin tê zanîn. Stranên populer ev in &quot;Jimmy Jimmy Jimmy Aaja&quot; ku ji hêla Parvati Khan ve hatî strandin, &quot;I am a Disco Dancer&quot; ku ji hêla Vijay Benedict ve hatî strandin, &quot;Yaad Aa Raha Hai&quot; ku ji hêla Bappi Lahiri ve hatî strandin, û &quot;Goro Ki Na Kaalo Ki&quot; ku ji hêla Suresh Wadkar ve hatî stran kirin. Usha Mangeshkar .

Fîlm li seranserê cîhanê serkeftî bû, bi populerbûna xwe li Asya, [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]], [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya]] Rojhilat, [[Rojhilata Navîn]], [[Tirkiye]] û Afrîkayê belav bû. Di heman demê de ''Disco Dancer'' di heman demê de duyemîn fîlma herî zêde dahata Yekîtiya Sovyetê û fîlma biyanî ya herî bi dahat bû. ''Disco Dancer'' Mithun wekî navek malbatî li seranserê Asyaya Başûr û Yekîtiya Sovyetê û gelek welatên [[Afrîka|Afrîkayê]] damezrand ku Jimmy ji bo Mithun Chakraborty navek populertir bûye. Albuma dengbêjê jî serketî bû, li Hindistanê bû Platinum û li Chinaînê Xelata Zêrîn wergirt . Ji bo enflasyonê verast kirin, ew hîn jî yek ji fîlimên Hindî yên herî bi dahata hemî deman e.

== Avdan ==

* Mithun Chakraborty wek Anil / Jimmy
* Kim wekî Rita Oberoi
* Rajesh Khanna wekî Master Raju
* Om Puri wekî David Brown
* Om Shivpuri wekî PN Oberoi
* Gita Siddharth wek Radha
* Karan Razdan wek Sam
* Yusuf Xan wek Vasco
* Bob Christo wekî çuçikek rûsî
* Kalpana Iyer wek Nikki Brown
* Mamoste Chhotu wekî Anil piçûktir
* Baby Pinky wekî Rita piçûktir

== Soundtrack ==
[[Wêne:B.SUBHASH,_BAPPI_LAHIRI_&amp;_PARVATI_KHAN.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg/220px-B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg|çep|thumb| Babbar Subhash, Parvati Khan û Bappi Lahiri &quot;Jimmy Jimmy Aaja Aaja&quot; 1981 tomar dikin]]
{{Agahîdank albûm|Alt=}}
[[Category:Articles with hAudio microformats]]
[[Category:Album infoboxes lacking a cover]]
[[Category:Album articles lacking alt text for covers]]

== Box ofîsa ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:right; width:45%; text-align:center;&quot;
|+Berfirehiya cîhanê ( est. )
! Herêm
! Dahata Gross
! Dahata nebaş a li gorî enflasyonê (2016)
! Footfalls
|-
| Navmalî ( [[Hindistan]] )
| 6,4 ₹{{Nbsp}}milyar &lt;ref name=&quot;boxofficeindia&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20131005013955/http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=188&amp;catName=MTk4Mg== Box Office 1982], [[Box Office India]]&lt;/ref&gt; (6,54 $ US{{Nbsp}}mîlyon) [n 1]
| ₹ 105 milyar 
| 15{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=RJVodLc6NgoC&amp;pg=PA71|title=Cinema Industry in India: Pricing and Taxation|last=Mittal|first=Ashok|date=1995|publisher=Indus Publishing|isbn=9788173870231|page=71}}&lt;/ref&gt;
|-
| Derveyî Welat ( Yekîtiya Sovyetê )
| 60{{Nbsp}}mêlûn&amp;nbsp;Rbls &lt;ref name=&quot;rbth&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.rbth.com/articles/2009/09/10/100909_bollywood.html|title=Bollywood returns to Russian screens|last=Naralenkova|first=Oxana|date=10 September 2009|website=[[Russia Beyond]]|access-date=25 May 2020}}&lt;/ref&gt; – 75,85 ${{Nbsp}}mîlyon [n 2] ( ₹ 94,28 milyar) [n 3]
| 198 USD{{Nbsp}}milyon ( ₹ 1,176{{Nbsp}}milyon) &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|title=67.175856 INR per USD in 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170713183556/https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|archive-date=13 July 2017|url-status=dead|access-date=18 June 2017}}&lt;/ref&gt;
| 120{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref name=&quot;rbth&quot; /&gt;
|-
! Worldwide
! ₹100.68 crore ( {{US$|{{#expr:1000/9.455 round 0}} million}} ) &lt;ref name=&quot;hindustantimes&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/on-independence-day-here-are-the-most-successful-indian-movies-of-every-decade-since-1947/story-EIf9tdhbWfO38hftOSwQIM.html|title=On Independence Day, here are the most successful Indian movies of every decade since 1947|date=15 August 2018|website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;currency&quot;&gt;{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/PA.NUS.FCRF?end=1982&amp;locations=IN&amp;start=1981|title=Official exchange rate (LCU per US$, period average)|website=[[World Bank]]|access-date=13 December 2018}}&lt;/ref&gt;
! ₹1,261 crore ( {{US$|{{#expr:14+175}} million}} )
! 135 milyon
|}

== Binêre jî ==

* 100 Core Club
* Lîsteya fîlimên Hindistanê yên herî bi dahat
* Lîsteya fîlimên Hindî yên herî bi dahata li bazarên derveyî welêt
* Lîsteya fîlimên herî zêde li Yekîtiya Sovyetê

== Têbînî ==
{{Çavkanî}}

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==

* {{IMDb fîlm|0208903|Disco Dancer}}
[[Kategorî:Fîlmên 1982an]]</text>
      <sha1>no2n1w9ts544agp6flrak7lmqw836xc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093365</id>
      <parentid>1093364</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T05:02:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5313" xml:space="preserve">
 

'''''Disco Dancer''''' filmekê dansê yê Hindî bû. Ku di sala 1982 de ji hêla Rahi Masoom Raza ve hatî nivîsandin û derhêneriya wê Babbar Subhash e. Ew Mithun Chakraborty û Kim di rolên sereke de dileyize, ligel Om Puri, Gita Siddharth û Karan Razdan di rolên piştevaniyê de bi Rajesh Khanna re di xuyangek heval de.

Fîlm li ser çîroka şêt-bi-dewlemend a hunermendek ciwan e yê  kolanan ji taxên [[Mumbaî|Bombayê vedibêje]] . Fîlm bi stranên xwe yên dîskoya filmî yên Bollywoodê ku ji hêla Bappi Lahiri ve hatî çêkirin û ji hêla Anjaan û Faruk Kaiser ve hatî nivîsandin tê zanîn. Stranên populer ev in &quot;Jimmy Jimmy Jimmy Aaja&quot; ku ji hêla Parvati Khan ve hatî strandin, &quot;I am a Disco Dancer&quot; ku ji hêla Vijay Benedict ve hatî strandin, &quot;Yaad Aa Raha Hai&quot; ku ji hêla Bappi Lahiri ve hatî strandin, û &quot;Goro Ki Na Kaalo Ki&quot; ku ji hêla Suresh Wadkar ve hatî stran kirin. Usha Mangeshkar .

Fîlm li seranserê cîhanê serkeftî bû, bi populerbûna xwe li Asya, [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]], [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya]] Rojhilat, [[Rojhilata Navîn]], [[Tirkiye]] û Afrîkayê belav bû. Di heman demê de ''Disco Dancer'' di heman demê de duyemîn fîlma herî zêde dahata Yekîtiya Sovyetê û fîlma biyanî ya herî bi dahat bû. ''Disco Dancer'' Mithun wekî navek malbatî li seranserê Asyaya Başûr û Yekîtiya Sovyetê û gelek welatên [[Afrîka|Afrîkayê]] damezrand ku Jimmy ji bo Mithun Chakraborty navek populertir bûye. Albuma dengbêjê jî serketî bû, li Hindistanê bû Platinum û li Chinaînê Xelata Zêrîn wergirt . Ji bo enflasyonê verast kirin, ew hîn jî yek ji fîlimên Hindî yên herî bi dahata hemî deman e.

== Avdan ==

* Mithun Chakraborty wek Anil / Jimmy
* Kim wekî Rita Oberoi
* Rajesh Khanna wekî Master Raju
* Om Puri wekî David Brown
* Om Shivpuri wekî PN Oberoi
* Gita Siddharth wek Radha
* Karan Razdan wek Sam
* Yusuf Xan wek Vasco
* Bob Christo wekî çuçikek rûsî
* Kalpana Iyer wek Nikki Brown
* Mamoste Chhotu wekî Anil piçûktir
* Baby Pinky wekî Rita piçûktir

== Soundtrack ==
[[Wêne:B.SUBHASH,_BAPPI_LAHIRI_&amp;_PARVATI_KHAN.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg/220px-B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg|çep|thumb| Babbar Subhash, Parvati Khan û Bappi Lahiri &quot;Jimmy Jimmy Aaja Aaja&quot; 1981 tomar dikin]]
{{Agahîdank albûm|Alt=}}
[[Category:Articles with hAudio microformats]]
[[Category:Album infoboxes lacking a cover]]
[[Category:Album articles lacking alt text for covers]]

== Box ofîsa ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:right; width:45%; text-align:center;&quot;
|+Berfirehiya cîhanê ( est. )
! Herêm
! Dahata Gross
! Dahata nebaş a li gorî enflasyonê (2016)
! Footfalls
|-
| Navmalî ( [[Hindistan]] )
| 6,4 ₹{{Nbsp}}milyar &lt;ref name=&quot;boxofficeindia&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20131005013955/http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=188&amp;catName=MTk4Mg== Box Office 1982], [[Box Office India]]&lt;/ref&gt; (6,54 $ US{{Nbsp}}mîlyon) [n 1]
| ₹ 105 milyar 
| 15{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=RJVodLc6NgoC&amp;pg=PA71|title=Cinema Industry in India: Pricing and Taxation|last=Mittal|first=Ashok|date=1995|publisher=Indus Publishing|isbn=9788173870231|page=71}}&lt;/ref&gt;
|-
| Derveyî Welat ( Yekîtiya Sovyetê )
| 60{{Nbsp}}mêlûn&amp;nbsp;Rbls &lt;ref name=&quot;rbth&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.rbth.com/articles/2009/09/10/100909_bollywood.html|title=Bollywood returns to Russian screens|last=Naralenkova|first=Oxana|date=10 September 2009|website=[[Russia Beyond]]|access-date=25 May 2020}}&lt;/ref&gt; – 75,85 ${{Nbsp}}mîlyon [n 2] ( ₹ 94,28 milyar) [n 3]
| 198 USD{{Nbsp}}milyon ( ₹ 1,176{{Nbsp}}milyon) &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|title=67.175856 INR per USD in 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170713183556/https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|archive-date=13 July 2017|url-status=dead|access-date=18 June 2017}}&lt;/ref&gt;
| 120{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref name=&quot;rbth&quot; /&gt;
|-
! Worldwide
! ₹100.68 crore ( {{US$|{{#expr:1000/9.455 round 0}} million}} ) &lt;ref name=&quot;hindustantimes&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/on-independence-day-here-are-the-most-successful-indian-movies-of-every-decade-since-1947/story-EIf9tdhbWfO38hftOSwQIM.html|title=On Independence Day, here are the most successful Indian movies of every decade since 1947|date=15 August 2018|website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;currency&quot;&gt;{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/PA.NUS.FCRF?end=1982&amp;locations=IN&amp;start=1981|title=Official exchange rate (LCU per US$, period average)|website=[[World Bank]]|access-date=13 December 2018}}&lt;/ref&gt;
! ₹1,261 crore ( {{US$|{{#expr:14+175}} million}} )
! 135 milyon
|}

* 100 Core Club
* Lîsteya fîlimên Hindistanê yên herî bi dahat
* Lîsteya fîlimên Hindî yên herî bi dahata li bazarên derveyî welêt
* Lîsteya fîlimên herî zêde li Yekîtiya Sovyetê

== Têbînî ==
{{Çavkanî}}

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==

* {{IMDb fîlm|0208903|Disco Dancer}}
[[Kategorî:Fîlmên 1982an]]</text>
      <sha1>cly33ftb45kivxaimi3ybjzfslc628x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093366</id>
      <parentid>1093365</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T05:02:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5297" xml:space="preserve">
 

'''''Disco Dancer''''' filmekê dansê yê Hindî bû. Ku di sala 1982 de ji hêla Rahi Masoom Raza ve hatî nivîsandin û derhêneriya wê Babbar Subhash e. Ew Mithun Chakraborty û Kim di rolên sereke de dileyize, ligel Om Puri, Gita Siddharth û Karan Razdan di rolên piştevaniyê de bi Rajesh Khanna re di xuyangek heval de.

Fîlm li ser çîroka şêt-bi-dewlemend a hunermendek ciwan e yê  kolanan ji taxên [[Mumbaî|Bombayê vedibêje]] . Fîlm bi stranên xwe yên dîskoya filmî yên Bollywoodê ku ji hêla Bappi Lahiri ve hatî çêkirin û ji hêla Anjaan û Faruk Kaiser ve hatî nivîsandin tê zanîn. Stranên populer ev in &quot;Jimmy Jimmy Jimmy Aaja&quot; ku ji hêla Parvati Khan ve hatî strandin, &quot;I am a Disco Dancer&quot; ku ji hêla Vijay Benedict ve hatî strandin, &quot;Yaad Aa Raha Hai&quot; ku ji hêla Bappi Lahiri ve hatî strandin, û &quot;Goro Ki Na Kaalo Ki&quot; ku ji hêla Suresh Wadkar ve hatî stran kirin. Usha Mangeshkar .

Fîlm li seranserê cîhanê serkeftî bû, bi populerbûna xwe li Asya, [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]], [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya]] Rojhilat, [[Rojhilata Navîn]], [[Tirkiye]] û Afrîkayê belav bû. Di heman demê de ''Disco Dancer'' di heman demê de duyemîn fîlma herî zêde dahata Yekîtiya Sovyetê û fîlma biyanî ya herî bi dahat bû. ''Disco Dancer'' Mithun wekî navek malbatî li seranserê Asyaya Başûr û Yekîtiya Sovyetê û gelek welatên [[Afrîka|Afrîkayê]] damezrand ku Jimmy ji bo Mithun Chakraborty navek populertir bûye. Albuma dengbêjê jî serketî bû, li Hindistanê bû Platinum û li Chinaînê Xelata Zêrîn wergirt . Ji bo enflasyonê verast kirin, ew hîn jî yek ji fîlimên Hindî yên herî bi dahata hemî deman e.

== Avdan ==

* Mithun Chakraborty wek Anil / Jimmy
* Kim wekî Rita Oberoi
* Rajesh Khanna wekî Master Raju
* Om Puri wekî David Brown
* Om Shivpuri wekî PN Oberoi
* Gita Siddharth wek Radha
* Karan Razdan wek Sam
* Yusuf Xan wek Vasco
* Bob Christo wekî çuçikek rûsî
* Kalpana Iyer wek Nikki Brown
* Mamoste Chhotu wekî Anil piçûktir
* Baby Pinky wekî Rita piçûktir

== Soundtrack ==
[[Wêne:B.SUBHASH,_BAPPI_LAHIRI_&amp;_PARVATI_KHAN.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg/220px-B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg|çep|thumb| Babbar Subhash, Parvati Khan û Bappi Lahiri &quot;Jimmy Jimmy Aaja Aaja&quot; 1981 tomar dikin]]
{{Agahîdank albûm|Alt=}}
[[Category:Articles with hAudio microformats]]
[[Category:Album infoboxes lacking a cover]]
[[Category:Album articles lacking alt text for covers]]

== Box ofîsa ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:right; width:45%; text-align:center;&quot;
|+Berfirehiya cîhanê ( est. )
! Herêm
! Dahata Gross
! Dahata nebaş a li gorî enflasyonê (2016)
! Footfalls
|-
| Navmalî ( [[Hindistan]] )
| 6,4 ₹{{Nbsp}}milyar &lt;ref name=&quot;boxofficeindia&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20131005013955/http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=188&amp;catName=MTk4Mg== Box Office 1982], [[Box Office India]]&lt;/ref&gt; (6,54 $ US{{Nbsp}}mîlyon) [n 1]
| ₹ 105 milyar 
| 15{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=RJVodLc6NgoC&amp;pg=PA71|title=Cinema Industry in India: Pricing and Taxation|last=Mittal|first=Ashok|date=1995|publisher=Indus Publishing|isbn=9788173870231|page=71}}&lt;/ref&gt;
|-
| Derveyî Welat ( Yekîtiya Sovyetê )
| 60{{Nbsp}}mêlûn&amp;nbsp;Rbls &lt;ref name=&quot;rbth&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.rbth.com/articles/2009/09/10/100909_bollywood.html|title=Bollywood returns to Russian screens|last=Naralenkova|first=Oxana|date=10 September 2009|website=[[Russia Beyond]]|access-date=25 May 2020}}&lt;/ref&gt; – 75,85 ${{Nbsp}}mîlyon [n 2] ( ₹ 94,28 milyar) [n 3]
| 198 USD{{Nbsp}}milyon ( ₹ 1,176{{Nbsp}}milyon) &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|title=67.175856 INR per USD in 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170713183556/https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|archive-date=13 July 2017|url-status=dead|access-date=18 June 2017}}&lt;/ref&gt;
| 120{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref name=&quot;rbth&quot; /&gt;
|-
! Worldwide
! ₹100.68 crore ( {{US$|{{#expr:1000/9.455 round 0}} million}} ) &lt;ref name=&quot;hindustantimes&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/on-independence-day-here-are-the-most-successful-indian-movies-of-every-decade-since-1947/story-EIf9tdhbWfO38hftOSwQIM.html|title=On Independence Day, here are the most successful Indian movies of every decade since 1947|date=15 August 2018|website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;currency&quot;&gt;{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/PA.NUS.FCRF?end=1982&amp;locations=IN&amp;start=1981|title=Official exchange rate (LCU per US$, period average)|website=[[World Bank]]|access-date=13 December 2018}}&lt;/ref&gt;
! ₹1,261 crore ( {{US$|{{#expr:14+175}} million}} )
! 135 milyon
|}

* 100 Core Club
* Lîsteya fîlimên Hindistanê yên herî bi dahat
* Lîsteya fîlimên Hindî yên herî bi dahata li bazarên derveyî welêt
* Lîsteya fîlimên herî zêde li Yekîtiya Sovyetê

== Têbînî ==
{{Çavkanî}}

{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==

* {{IMDb fîlm|0208903|Disco Dancer}}
[[Kategorî:Fîlmên 1982an]]</text>
      <sha1>9yx573rjb7ycoknr7o3kdqrk6me2i6x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093367</id>
      <parentid>1093366</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T05:02:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5297" xml:space="preserve">
 

'''''Disco Dancer''''' filmekê dansê yê Hindî bû. Ku di sala 1982 de ji hêla Rahi Masoom Raza ve hatî nivîsandin û derhêneriya wê Babbar Subhash e. Ew Mithun Chakraborty û Kim di rolên sereke de dileyize, ligel Om Puri, Gita Siddharth û Karan Razdan di rolên piştevaniyê de bi Rajesh Khanna re di xuyangek heval de.

Fîlm li ser çîroka şêt-bi-dewlemend a hunermendek ciwan e yê  kolanan ji taxên [[Mumbaî|Bombayê vedibêje]] . Fîlm bi stranên xwe yên dîskoya filmî yên Bollywoodê ku ji hêla Bappi Lahiri ve hatî çêkirin û ji hêla Anjaan û Faruk Kaiser ve hatî nivîsandin tê zanîn. Stranên populer ev in &quot;Jimmy Jimmy Jimmy Aaja&quot; ku ji hêla Parvati Khan ve hatî strandin, &quot;I am a Disco Dancer&quot; ku ji hêla Vijay Benedict ve hatî strandin, &quot;Yaad Aa Raha Hai&quot; ku ji hêla Bappi Lahiri ve hatî strandin, û &quot;Goro Ki Na Kaalo Ki&quot; ku ji hêla Suresh Wadkar ve hatî stran kirin. Usha Mangeshkar .

Fîlm li seranserê cîhanê serkeftî bû, bi populerbûna xwe li Asya, [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]], [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya]] Rojhilat, [[Rojhilata Navîn]], [[Tirkiye]] û Afrîkayê belav bû. Di heman demê de ''Disco Dancer'' di heman demê de duyemîn fîlma herî zêde dahata Yekîtiya Sovyetê û fîlma biyanî ya herî bi dahat bû. ''Disco Dancer'' Mithun wekî navek malbatî li seranserê Asyaya Başûr û Yekîtiya Sovyetê û gelek welatên [[Afrîka|Afrîkayê]] damezrand ku Jimmy ji bo Mithun Chakraborty navek populertir bûye. Albuma dengbêjê jî serketî bû, li Hindistanê bû Platinum û li Chinaînê Xelata Zêrîn wergirt . Ji bo enflasyonê verast kirin, ew hîn jî yek ji fîlimên Hindî yên herî bi dahata hemî deman e.

== Avdan ==

* Mithun Chakraborty wek Anil / Jimmy
* Kim wekî Rita Oberoi
* Rajesh Khanna wekî Master Raju
* Om Puri wekî David Brown
* Om Shivpuri wekî PN Oberoi
* Gita Siddharth wek Radha
* Karan Razdan wek Sam
* Yusuf Xan wek Vasco
* Bob Christo wekî çuçikek rûsî
* Kalpana Iyer wek Nikki Brown
* Mamoste Chhotu wekî Anil piçûktir
* Baby Pinky wekî Rita piçûktir

== Soundtrack ==
[[Wêne:B.SUBHASH,_BAPPI_LAHIRI_&amp;_PARVATI_KHAN.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg/220px-B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg|çep|thumb| Babbar Subhash, Parvati Khan û Bappi Lahiri &quot;Jimmy Jimmy Aaja Aaja&quot; 1981 tomar dikin]]
{{Agahîdank albûm|Alt=}}
[[Category:Articles with hAudio microformats]]
[[Category:Album infoboxes lacking a cover]]
[[Category:Album articles lacking alt text for covers]]

== Box ofîsa ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:right; width:45%; text-align:center;&quot;
|+Berfirehiya cîhanê ( est. )
! Herêm
! Dahata Gross
! Dahata nebaş a li gorî enflasyonê (2016)
! Footfalls
|-
| Navmalî ( [[Hindistan]] )
| 6,4 ₹{{Nbsp}}milyar &lt;ref name=&quot;boxofficeindia&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20131005013955/http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=188&amp;catName=MTk4Mg== Box Office 1982], [[Box Office India]]&lt;/ref&gt; (6,54 $ US{{Nbsp}}mîlyon) [n 1]
| ₹ 105 milyar 
| 15{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=RJVodLc6NgoC&amp;pg=PA71|title=Cinema Industry in India: Pricing and Taxation|last=Mittal|first=Ashok|date=1995|publisher=Indus Publishing|isbn=9788173870231|page=71}}&lt;/ref&gt;
|-
| Derveyî Welat ( Yekîtiya Sovyetê )
| 60{{Nbsp}}mêlûn&amp;nbsp;Rbls &lt;ref name=&quot;rbth&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.rbth.com/articles/2009/09/10/100909_bollywood.html|title=Bollywood returns to Russian screens|last=Naralenkova|first=Oxana|date=10 September 2009|website=[[Russia Beyond]]|access-date=25 May 2020}}&lt;/ref&gt; – 75,85 ${{Nbsp}}mîlyon [n 2] ( ₹ 94,28 milyar) [n 3]
| 198 USD{{Nbsp}}milyon ( ₹ 1,176{{Nbsp}}milyon) &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|title=67.175856 INR per USD in 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170713183556/https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|archive-date=13 July 2017|url-status=dead|access-date=18 June 2017}}&lt;/ref&gt;
| 120{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref name=&quot;rbth&quot; /&gt;
|-
! Worldwide
! ₹100.68 crore ( {{US$|{{#expr:1000/9.455 round 0}} million}} ) &lt;ref name=&quot;hindustantimes&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/on-independence-day-here-are-the-most-successful-indian-movies-of-every-decade-since-1947/story-EIf9tdhbWfO38hftOSwQIM.html|title=On Independence Day, here are the most successful Indian movies of every decade since 1947|date=15 August 2018|website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;currency&quot;&gt;{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/PA.NUS.FCRF?end=1982&amp;locations=IN&amp;start=1981|title=Official exchange rate (LCU per US$, period average)|website=[[World Bank]]|access-date=13 December 2018}}&lt;/ref&gt;
! ₹1,261 crore ( {{US$|{{#expr:14+175}} million}} )
! 135 milyon
|}

* 100 Core Club
* Lîsteya fîlimên Hindistanê yên herî bi dahat
* Lîsteya fîlimên Hindî yên herî bi dahata li bazarên derveyî welêt
* Lîsteya fîlimên herî zêde li Yekîtiya Sovyetê

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==

* {{IMDb fîlm|0208903|Disco Dancer}}
[[Kategorî:Fîlmên 1982an]]</text>
      <sha1>qwj84knwewuog6af59om1pa9sa536n8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093368</id>
      <parentid>1093367</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T05:03:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5262" xml:space="preserve">
 

'''''Disco Dancer''''' filmekê dansê yê Hindî bû. Ku di sala 1982 de ji hêla Rahi Masoom Raza ve hatî nivîsandin û derhêneriya wê Babbar Subhash e. Ew Mithun Chakraborty û Kim di rolên sereke de dileyize, ligel Om Puri, Gita Siddharth û Karan Razdan di rolên piştevaniyê de bi Rajesh Khanna re di xuyangek heval de.

Fîlm li ser çîroka şêt-bi-dewlemend a hunermendek ciwan e yê  kolanan ji taxên [[Mumbaî|Bombayê vedibêje]] . Fîlm bi stranên xwe yên dîskoya filmî yên Bollywoodê ku ji hêla Bappi Lahiri ve hatî çêkirin û ji hêla Anjaan û Faruk Kaiser ve hatî nivîsandin tê zanîn. Stranên populer ev in &quot;Jimmy Jimmy Jimmy Aaja&quot; ku ji hêla Parvati Khan ve hatî strandin, &quot;I am a Disco Dancer&quot; ku ji hêla Vijay Benedict ve hatî strandin, &quot;Yaad Aa Raha Hai&quot; ku ji hêla Bappi Lahiri ve hatî strandin, û &quot;Goro Ki Na Kaalo Ki&quot; ku ji hêla Suresh Wadkar ve hatî stran kirin. Usha Mangeshkar .

Fîlm li seranserê cîhanê serkeftî bû, bi populerbûna xwe li Asya, [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]], [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya]] Rojhilat, [[Rojhilata Navîn]], [[Tirkiye]] û Afrîkayê belav bû. Di heman demê de ''Disco Dancer'' di heman demê de duyemîn fîlma herî zêde dahata Yekîtiya Sovyetê û fîlma biyanî ya herî bi dahat bû. ''Disco Dancer'' Mithun wekî navek malbatî li seranserê Asyaya Başûr û Yekîtiya Sovyetê û gelek welatên [[Afrîka|Afrîkayê]] damezrand ku Jimmy ji bo Mithun Chakraborty navek populertir bûye. Albuma dengbêjê jî serketî bû, li Hindistanê bû Platinum û li Chinaînê Xelata Zêrîn wergirt . Ji bo enflasyonê verast kirin, ew hîn jî yek ji fîlimên Hindî yên herî bi dahata hemî deman e.

== Avdan ==

* Mithun Chakraborty wek Anil / Jimmy
* Kim wekî Rita Oberoi
* Rajesh Khanna wekî Master Raju
* Om Puri wekî David Brown
* Om Shivpuri wekî PN Oberoi
* Gita Siddharth wek Radha
* Karan Razdan wek Sam
* Yusuf Xan wek Vasco
* Bob Christo wekî çuçikek rûsî
* Kalpana Iyer wek Nikki Brown
* Mamoste Chhotu wekî Anil piçûktir

== Soundtrack ==
[[Wêne:B.SUBHASH,_BAPPI_LAHIRI_&amp;_PARVATI_KHAN.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg/220px-B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg|çep|thumb| Babbar Subhash, Parvati Khan û Bappi Lahiri &quot;Jimmy Jimmy Aaja Aaja&quot; 1981 tomar dikin]]
{{Agahîdank albûm|Alt=}}
[[Category:Articles with hAudio microformats]]
[[Category:Album infoboxes lacking a cover]]
[[Category:Album articles lacking alt text for covers]]

== Box ofîsa ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:right; width:45%; text-align:center;&quot;
|+Berfirehiya cîhanê ( est. )
! Herêm
! Dahata Gross
! Dahata nebaş a li gorî enflasyonê (2016)
! Footfalls
|-
| Navmalî ( [[Hindistan]] )
| 6,4 ₹{{Nbsp}}milyar &lt;ref name=&quot;boxofficeindia&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20131005013955/http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=188&amp;catName=MTk4Mg== Box Office 1982], [[Box Office India]]&lt;/ref&gt; (6,54 $ US{{Nbsp}}mîlyon) [n 1]
| ₹ 105 milyar 
| 15{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=RJVodLc6NgoC&amp;pg=PA71|title=Cinema Industry in India: Pricing and Taxation|last=Mittal|first=Ashok|date=1995|publisher=Indus Publishing|isbn=9788173870231|page=71}}&lt;/ref&gt;
|-
| Derveyî Welat ( Yekîtiya Sovyetê )
| 60{{Nbsp}}mêlûn&amp;nbsp;Rbls &lt;ref name=&quot;rbth&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.rbth.com/articles/2009/09/10/100909_bollywood.html|title=Bollywood returns to Russian screens|last=Naralenkova|first=Oxana|date=10 September 2009|website=[[Russia Beyond]]|access-date=25 May 2020}}&lt;/ref&gt; – 75,85 ${{Nbsp}}mîlyon [n 2] ( ₹ 94,28 milyar) [n 3]
| 198 USD{{Nbsp}}milyon ( ₹ 1,176{{Nbsp}}milyon) &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|title=67.175856 INR per USD in 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170713183556/https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|archive-date=13 July 2017|url-status=dead|access-date=18 June 2017}}&lt;/ref&gt;
| 120{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref name=&quot;rbth&quot; /&gt;
|-
! Worldwide
! ₹100.68 crore ( {{US$|{{#expr:1000/9.455 round 0}} million}} ) &lt;ref name=&quot;hindustantimes&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/on-independence-day-here-are-the-most-successful-indian-movies-of-every-decade-since-1947/story-EIf9tdhbWfO38hftOSwQIM.html|title=On Independence Day, here are the most successful Indian movies of every decade since 1947|date=15 August 2018|website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;currency&quot;&gt;{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/PA.NUS.FCRF?end=1982&amp;locations=IN&amp;start=1981|title=Official exchange rate (LCU per US$, period average)|website=[[World Bank]]|access-date=13 December 2018}}&lt;/ref&gt;
! ₹1,261 crore ( {{US$|{{#expr:14+175}} million}} )
! 135 milyon
|}

* 100 Core Club
* Lîsteya fîlimên Hindistanê yên herî bi dahat
* Lîsteya fîlimên Hindî yên herî bi dahata li bazarên derveyî welêt
* Lîsteya fîlimên herî zêde li Yekîtiya Sovyetê

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==

* {{IMDb fîlm|0208903|Disco Dancer}}
[[Kategorî:Fîlmên 1982an]]</text>
      <sha1>atjy0xprxdbtqca30n3s3z8qs1vuef4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093369</id>
      <parentid>1093368</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T05:05:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4912" xml:space="preserve">
 

'''''Disco Dancer''''' filmekê dansê yê Hindî bû. Ku di sala 1982 de ji hêla Rahi Masoom Raza ve hatî nivîsandin û derhêneriya wê Babbar Subhash e. Ew Mithun Chakraborty û Kim di rolên sereke de dileyize, ligel Om Puri, Gita Siddharth û Karan Razdan di rolên piştevaniyê de bi Rajesh Khanna re di xuyangek heval de.

Fîlm li ser çîroka şêt-bi-dewlemend a hunermendek ciwan e yê  kolanan ji taxên [[Mumbaî|Bombayê vedibêje]] . Fîlm bi stranên xwe yên dîskoya filmî yên Bollywoodê ku ji hêla Bappi Lahiri ve hatî çêkirin û ji hêla Anjaan û Faruk Kaiser ve hatî nivîsandin tê zanîn. Stranên populer ev in &quot;Jimmy Jimmy Jimmy Aaja&quot; ku ji hêla Parvati Khan ve hatî strandin, &quot;I am a Disco Dancer&quot; ku ji hêla Vijay Benedict ve hatî strandin, &quot;Yaad Aa Raha Hai&quot; ku ji hêla Bappi Lahiri ve hatî strandin, û &quot;Goro Ki Na Kaalo Ki&quot; ku ji hêla Suresh Wadkar ve hatî stran kirin. Usha Mangeshkar .

Fîlm li seranserê cîhanê serkeftî bû, bi populerbûna xwe li Asya, [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]], [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya]] Rojhilat, [[Rojhilata Navîn]], [[Tirkiye]] û Afrîkayê belav bû. Di heman demê de ''Disco Dancer'' di heman demê de duyemîn fîlma herî zêde dahata Yekîtiya Sovyetê û fîlma biyanî ya herî bi dahat bû. ''Disco Dancer'' Mithun wekî navek malbatî li seranserê Asyaya Başûr û Yekîtiya Sovyetê û gelek welatên [[Afrîka|Afrîkayê]] damezrand ku Jimmy ji bo Mithun Chakraborty navek populertir bûye. Albuma dengbêjê jî serketî bû, li Hindistanê bû Platinum û li Chinaînê Xelata Zêrîn wergirt . Ji bo enflasyonê verast kirin, ew hîn jî yek ji fîlimên Hindî yên herî bi dahata hemî deman e.

 
== Deng ==
[[Wêne:B.SUBHASH,_BAPPI_LAHIRI_&amp;_PARVATI_KHAN.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg/220px-B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg|çep|thumb| Babbar Subhash, Parvati Khan û Bappi Lahiri &quot;Jimmy Jimmy Aaja Aaja&quot; 1981 tomar dikin]]
{{Agahîdank albûm|Alt=}}
[[Category:Articles with hAudio microformats]]
[[Category:Album infoboxes lacking a cover]]
[[Category:Album articles lacking alt text for covers]]

== Box ofîsa ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:right; width:45%; text-align:center;&quot;
|+Berfirehiya cîhanê ( est. )
! Herêm
! Dahata Gross
! Dahata nebaş a li gorî enflasyonê (2016)
! Footfalls
|-
| Navmalî ( [[Hindistan]] )
| 6,4 ₹{{Nbsp}}milyar &lt;ref name=&quot;boxofficeindia&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20131005013955/http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=188&amp;catName=MTk4Mg== Box Office 1982], [[Box Office India]]&lt;/ref&gt; (6,54 $ US{{Nbsp}}mîlyon) [n 1]
| ₹ 105 milyar 
| 15{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=RJVodLc6NgoC&amp;pg=PA71|title=Cinema Industry in India: Pricing and Taxation|last=Mittal|first=Ashok|date=1995|publisher=Indus Publishing|isbn=9788173870231|page=71}}&lt;/ref&gt;
|-
| Derveyî Welat ( Yekîtiya Sovyetê )
| 60{{Nbsp}}mêlûn&amp;nbsp;Rbls &lt;ref name=&quot;rbth&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.rbth.com/articles/2009/09/10/100909_bollywood.html|title=Bollywood returns to Russian screens|last=Naralenkova|first=Oxana|date=10 September 2009|website=[[Russia Beyond]]|access-date=25 May 2020}}&lt;/ref&gt; – 75,85 ${{Nbsp}}mîlyon [n 2] ( ₹ 94,28 milyar) [n 3]
| 198 USD{{Nbsp}}milyon ( ₹ 1,176{{Nbsp}}milyon) &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|title=67.175856 INR per USD in 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170713183556/https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|archive-date=13 July 2017|url-status=dead|access-date=18 June 2017}}&lt;/ref&gt;
| 120{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref name=&quot;rbth&quot; /&gt;
|-
! Worldwide
! ₹100.68 crore ( {{US$|{{#expr:1000/9.455 round 0}} million}} ) &lt;ref name=&quot;hindustantimes&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/on-independence-day-here-are-the-most-successful-indian-movies-of-every-decade-since-1947/story-EIf9tdhbWfO38hftOSwQIM.html|title=On Independence Day, here are the most successful Indian movies of every decade since 1947|date=15 August 2018|website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;currency&quot;&gt;{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/PA.NUS.FCRF?end=1982&amp;locations=IN&amp;start=1981|title=Official exchange rate (LCU per US$, period average)|website=[[World Bank]]|access-date=13 December 2018}}&lt;/ref&gt;
! ₹1,261 crore ( {{US$|{{#expr:14+175}} million}} )
! 135 milyon
|}

* 100 Core Club
* Lîsteya fîlimên Hindistanê yên herî bi dahat
* Lîsteya fîlimên Hindî yên herî bi dahata li bazarên derveyî welêt
* Lîsteya fîlimên herî zêde li Yekîtiya Sovyetê

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==

* {{IMDb fîlm|0208903|Disco Dancer}}
[[Kategorî:Fîlmên 1982an]]</text>
      <sha1>2n7tzxxrk4w978j56edsc722vvi5jz1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093370</id>
      <parentid>1093369</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T05:14:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4929" xml:space="preserve">
 

'''''Disco Dancer''''' filmekê dansê yê Hindî bû. Ku di sala 1982 de ji hêla [[Rahi Masoom Raza]] ve hatî nivîsandin û derhêneriya wê [[Babbar Subhash]] e. Ew [[Mithun Chakraborty]] û [[Kim]] bi rolên sereke dileyizin, Digel [[Om Puri]], Herwesa [[Gita Siddharth]] û [[Karan Razdan]] jî di rolên piştevaniyê karvdikin.

Fîlm li ser çîroka  a hunermendekê ciwan e, yê  di kolanan [[Mumbaî|Bombayê]] jiyan dike. Fîlm bi stranên xwe yên di filmên Bollywoodê  yên ji hêla [[Bappi Lahiri]] ve hatî çêkirin û ji hêla [[Anjaan]] û [[Faruk Kaiser]] ve hatî nivîsandin tê nasikirin. Û stranên bi navudeng ya &quot;[[Jimmy Jimmy Jimmy Aaja]]&quot;  ji hêla [[Parvati Khan]] ve hatî ye, &quot;I am a Disco Dancer&quot; ku ji hêla Vijay Benedict ve hatî strandin, &quot;Yaad Aa Raha Hai&quot; ku ji hêla Bappi Lahiri ve hatî strandin, û &quot;Goro Ki Na Kaalo Ki&quot; ku ji hêla Suresh Wadkar ve hatî stran kirin. Usha Mangeshkar .

Fîlm li seranserê cîhanê serkeftî bû, bi populerbûna xwe li Asya, [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]], [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya]] Rojhilat, [[Rojhilata Navîn]], [[Tirkiye]] û Afrîkayê belav bû. Di heman demê de ''Disco Dancer'' di heman demê de duyemîn fîlma herî zêde li Yekîtiya Sovyetê û fîlma biyanî ya herî bi dahat bû. ''Disco Dancer'' Mithun wekî navek malbatî li seranserê Asyaya Başûr û Yekîtiya Sovyetê û gelek welatên [[Afrîka|Afrîkayê]] damezrand ku Jimmy ji bo Mithun Chakraborty navek populertir bûye. Albuma dengbêjê jî serketî bû, li Hindistanê bû Platinum û li Chinaînê Xelata Zêrîn wergirt . Ji bo enflasyonê verast kirin, ew hîn jî yek ji fîlimên Hindî yên herî bi dahata û herdemî tê hesibandin.hemî deman e.

 
== Deng ==
[[Wêne:B.SUBHASH,_BAPPI_LAHIRI_&amp;_PARVATI_KHAN.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg/220px-B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg|çep|thumb| Babbar Subhash, Parvati Khan û Bappi Lahiri &quot;Jimmy Jimmy Aaja Aaja&quot; 1981 tomar dikin]]
{{Agahîdank albûm|Alt=}}
[[Category:Articles with hAudio microformats]]
[[Category:Album infoboxes lacking a cover]]
[[Category:Album articles lacking alt text for covers]]

== Box ofîsa ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:right; width:45%; text-align:center;&quot;
|+Berfirehiya cîhanê ( est. )
! Herêm
! Dahata Gross
! Dahata nebaş a li gorî enflasyonê (2016)
! Footfalls
|-
| Navmalî ( [[Hindistan]] )
| 6,4 ₹{{Nbsp}}milyar &lt;ref name=&quot;boxofficeindia&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20131005013955/http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=188&amp;catName=MTk4Mg== Box Office 1982], [[Box Office India]]&lt;/ref&gt; (6,54 $ US{{Nbsp}}mîlyon) [n 1]
| ₹ 105 milyar 
| 15{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=RJVodLc6NgoC&amp;pg=PA71|title=Cinema Industry in India: Pricing and Taxation|last=Mittal|first=Ashok|date=1995|publisher=Indus Publishing|isbn=9788173870231|page=71}}&lt;/ref&gt;
|-
| Derveyî Welat ( Yekîtiya Sovyetê )
| 60{{Nbsp}}mêlûn&amp;nbsp;Rbls &lt;ref name=&quot;rbth&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.rbth.com/articles/2009/09/10/100909_bollywood.html|title=Bollywood returns to Russian screens|last=Naralenkova|first=Oxana|date=10 September 2009|website=[[Russia Beyond]]|access-date=25 May 2020}}&lt;/ref&gt; – 75,85 ${{Nbsp}}mîlyon [n 2] ( ₹ 94,28 milyar) [n 3]
| 198 USD{{Nbsp}}milyon ( ₹ 1,176{{Nbsp}}milyon) &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|title=67.175856 INR per USD in 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170713183556/https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|archive-date=13 July 2017|url-status=dead|access-date=18 June 2017}}&lt;/ref&gt;
| 120{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref name=&quot;rbth&quot; /&gt;
|-
! Worldwide
! ₹100.68 crore ( {{US$|{{#expr:1000/9.455 round 0}} million}} ) &lt;ref name=&quot;hindustantimes&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/on-independence-day-here-are-the-most-successful-indian-movies-of-every-decade-since-1947/story-EIf9tdhbWfO38hftOSwQIM.html|title=On Independence Day, here are the most successful Indian movies of every decade since 1947|date=15 August 2018|website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;currency&quot;&gt;{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/PA.NUS.FCRF?end=1982&amp;locations=IN&amp;start=1981|title=Official exchange rate (LCU per US$, period average)|website=[[World Bank]]|access-date=13 December 2018}}&lt;/ref&gt;
! ₹1,261 crore ( {{US$|{{#expr:14+175}} million}} )
! 135 milyon
|}

* 100 Core Club
* Lîsteya fîlimên Hindistanê yên herî bi dahat
* Lîsteya fîlimên Hindî yên herî bi dahata li bazarên derveyî welêt
* Lîsteya fîlimên herî zêde li Yekîtiya Sovyetê

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==

* {{IMDb fîlm|0208903|Disco Dancer}}
[[Kategorî:Fîlmên 1982an]]</text>
      <sha1>asu50kxpt366guwa8l387ss0z40x8ij</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093371</id>
      <parentid>1093370</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T05:17:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4906" xml:space="preserve">
 

'''''Disco Dancer''''' filmekê dansê yê Hindî bû. Ku di sala 1982 de ji hêla [[Rahi Masoom Raza]] ve hatî nivîsandin û derhêneriya wê [[Babbar Subhash]] e. Ew [[Mithun Chakraborty]] û [[Kim]] bi rolên sereke dileyizin, Digel [[Om Puri]], Herwesa [[Gita Siddharth]] û [[Karan Razdan]] jî di rolên piştevaniyê karvdikin.

Fîlm li ser çîroka  a hunermendekê ciwan e, yê  di kolanan [[Mumbaî|Bombayê]] jiyan dike. Fîlm bi stranên xwe yên di filmên Bollywoodê  yên ji hêla [[Bappi Lahiri]]. û ji hêla [[Anjaan]] û [[Faruk Kaiser]] ve hatî nivîsandin tê nasikirin. Û stranên bi navudeng ya &quot;[[Jimmy Jimmy Jimmy Aaja]]&quot;  ji hêla [[Parvati Khan]] ve hatî ye, &quot;I am a Disco Dancer&quot; ku ji hêla [[Vijay Benedict]] ve hatî strandin, &quot;Yaad Aa Raha Hai&quot; ku ji hêla [[Bappi Lahiri]] ve hatî strandin, û &quot;Goro Ki Na Kaalo Ki&quot; ku ji hêla [[Suresh Wadkar]] ve hatî stran kirin. 

Fîlm li seranserê cîhanê serkeftî bû, bi populerbûna xwe li Asya, [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]], [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya]] Rojhilat, [[Rojhilata Navîn]], [[Tirkiye]] û Afrîkayê belav bû. Di heman demê de ''Disco Dancer'' di heman demê de duyemîn fîlma herî zêde li Yekîtiya Sovyetê û fîlma biyanî ya herî bi dahat bû. ''Disco Dancer'' Mithun wekî navek malbatî li seranserê Asyaya Başûr û Yekîtiya Sovyetê û gelek welatên [[Afrîka|Afrîkayê]] damezrand ku Jimmy ji bo Mithun Chakraborty navek populertir bûye. Albuma dengbêjê jî serketî bû, li Hindistanê bû Platinum û li Chinaînê Xelata Zêrîn wergirt . Ji bo enflasyonê verast kirin, ew hîn jî yek ji fîlimên Hindî yên herî bi dahata û herdemî tê hesibandin.hemî deman e.

 
== Deng ==
[[Wêne:B.SUBHASH,_BAPPI_LAHIRI_&amp;_PARVATI_KHAN.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg/220px-B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg|çep|thumb| Babbar Subhash, Parvati Khan û Bappi Lahiri &quot;Jimmy Jimmy Aaja Aaja&quot; 1981 tomar dikin]]
{{Agahîdank albûm|Alt=}}
[[Category:Articles with hAudio microformats]]
[[Category:Album infoboxes lacking a cover]]
[[Category:Album articles lacking alt text for covers]]

== Box ofîsa ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:right; width:45%; text-align:center;&quot;
|+Berfirehiya cîhanê ( est. )
! Herêm
! Dahata Gross
! Dahata nebaş a li gorî enflasyonê (2016)
! Footfalls
|-
| Navmalî ( [[Hindistan]] )
| 6,4 ₹{{Nbsp}}milyar &lt;ref name=&quot;boxofficeindia&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20131005013955/http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=188&amp;catName=MTk4Mg== Box Office 1982], [[Box Office India]]&lt;/ref&gt; (6,54 $ US{{Nbsp}}mîlyon) [n 1]
| ₹ 105 milyar 
| 15{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=RJVodLc6NgoC&amp;pg=PA71|title=Cinema Industry in India: Pricing and Taxation|last=Mittal|first=Ashok|date=1995|publisher=Indus Publishing|isbn=9788173870231|page=71}}&lt;/ref&gt;
|-
| Derveyî Welat ( Yekîtiya Sovyetê )
| 60{{Nbsp}}mêlûn&amp;nbsp;Rbls &lt;ref name=&quot;rbth&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.rbth.com/articles/2009/09/10/100909_bollywood.html|title=Bollywood returns to Russian screens|last=Naralenkova|first=Oxana|date=10 September 2009|website=[[Russia Beyond]]|access-date=25 May 2020}}&lt;/ref&gt; – 75,85 ${{Nbsp}}mîlyon [n 2] ( ₹ 94,28 milyar) [n 3]
| 198 USD{{Nbsp}}milyon ( ₹ 1,176{{Nbsp}}milyon) &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|title=67.175856 INR per USD in 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170713183556/https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|archive-date=13 July 2017|url-status=dead|access-date=18 June 2017}}&lt;/ref&gt;
| 120{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref name=&quot;rbth&quot; /&gt;
|-
! Worldwide
! ₹100.68 crore ( {{US$|{{#expr:1000/9.455 round 0}} million}} ) &lt;ref name=&quot;hindustantimes&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/on-independence-day-here-are-the-most-successful-indian-movies-of-every-decade-since-1947/story-EIf9tdhbWfO38hftOSwQIM.html|title=On Independence Day, here are the most successful Indian movies of every decade since 1947|date=15 August 2018|website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;currency&quot;&gt;{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/PA.NUS.FCRF?end=1982&amp;locations=IN&amp;start=1981|title=Official exchange rate (LCU per US$, period average)|website=[[World Bank]]|access-date=13 December 2018}}&lt;/ref&gt;
! ₹1,261 crore ( {{US$|{{#expr:14+175}} million}} )
! 135 milyon
|}

* 100 Core Club
* Lîsteya fîlimên Hindistanê yên herî bi dahat
* Lîsteya fîlimên Hindî yên herî bi dahata li bazarên derveyî welêt
* Lîsteya fîlimên herî zêde li Yekîtiya Sovyetê

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==

* {{IMDb fîlm|0208903|Disco Dancer}}
[[Kategorî:Fîlmên 1982an]]</text>
      <sha1>phvpb1k40okhcxcpxz8729bt3k32ypa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093372</id>
      <parentid>1093371</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T05:17:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4889" xml:space="preserve">
 

'''''Disco Dancer''''' filmekê dansê yê Hindî bû. Ku di sala 1982 de ji hêla [[Rahi Masoom Raza]] ve hatî nivîsandin û derhêneriya wê [[Babbar Subhash]] e. Ew [[Mithun Chakraborty]] û [[Kim]] bi rolên sereke dileyizin, Digel [[Om Puri]], Herwesa [[Gita Siddharth]] û [[Karan Razdan]] jî di rolên piştevaniyê karvdikin.

Fîlm li ser çîroka  a hunermendekê ciwan e, yê  di kolanan [[Mumbaî|Bombayê]] jiyan dike. Fîlm bi stranên xwe yên di filmên Bollywoodê  yên ji hêla [[Bappi Lahiri]]. û ji hêla [[Anjaan]] û [[Faruk Kaiser]] ve hatî nivîsandin tê nasikirin. Û stranên bi navudeng ya &quot;[[Jimmy Jimmy Jimmy Aaja]]&quot;  ji hêla [[Parvati Khan]] ve hatî ye, &quot;I am a Disco Dancer&quot; ku ji hêla [[Vijay Benedict]] ve hatî strandin, &quot;Yaad Aa Raha Hai&quot; ku ji hêla [[Bappi Lahiri]] ve hatî strandin, û &quot;Goro Ki Na Kaalo Ki&quot; ku ji hêla [[Suresh Wadkar]] ve hatî stran kirin. 

Fîlm li seranserê cîhanê serkeftî bû, bi populerbûna xwe li Asya, [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]], [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya]] Rojhilat, [[Rojhilata Navîn]], [[Tirkiye]] û Afrîkayê belav bû. Di heman demê de ''Disco Dancer'' di heman demê de duyemîn fîlma herî zêde li Yekîtiya Sovyetê û fîlma biyanî ya herî bi dahat bû. ''Disco Dancer'' Mithun wekî navek malbatî li seranserê Asyaya Başûr û Yekîtiya Sovyetê û gelek welatên [[Afrîka|Afrîkayê]] damezrand ku Jimmy ji bo Mithun Chakraborty navek populertir bûye. Albuma dengbêjê jî serketî bû, li Hindistanê bû Platinum û li Chinaînê Xelata Zêrîn wergirt . Ji bo enflasyonê verast kirin, ew hîn jî yek ji fîlimên Hindî yên herî bi dahata û herdemî tê hesibandin.hemî deman e.

 
== Deng ==
[[Wêne:B.SUBHASH,_BAPPI_LAHIRI_&amp;_PARVATI_KHAN.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg/220px-B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg|çep|thumb| Babbar Subhash, Parvati Khan û Bappi Lahiri &quot;Jimmy Jimmy Aaja Aaja&quot; 1981 tomar dikin]]
{{Agahîdank albûm|Alt=}}
[[Category:Articles with hAudio microformats]]
[[Category:Album infoboxes lacking a cover]]
[[Category:Album articles lacking alt text for covers]]

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:right; width:45%; text-align:center;&quot;
|+Berfirehiya cîhanê ( est. )
! Herêm
! Dahata Gross
! Dahata nebaş a li gorî enflasyonê (2016)
! Footfalls
|-
| Navmalî ( [[Hindistan]] )
| 6,4 ₹{{Nbsp}}milyar &lt;ref name=&quot;boxofficeindia&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20131005013955/http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=188&amp;catName=MTk4Mg== Box Office 1982], [[Box Office India]]&lt;/ref&gt; (6,54 $ US{{Nbsp}}mîlyon) [n 1]
| ₹ 105 milyar 
| 15{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=RJVodLc6NgoC&amp;pg=PA71|title=Cinema Industry in India: Pricing and Taxation|last=Mittal|first=Ashok|date=1995|publisher=Indus Publishing|isbn=9788173870231|page=71}}&lt;/ref&gt;
|-
| Derveyî Welat ( Yekîtiya Sovyetê )
| 60{{Nbsp}}mêlûn&amp;nbsp;Rbls &lt;ref name=&quot;rbth&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.rbth.com/articles/2009/09/10/100909_bollywood.html|title=Bollywood returns to Russian screens|last=Naralenkova|first=Oxana|date=10 September 2009|website=[[Russia Beyond]]|access-date=25 May 2020}}&lt;/ref&gt; – 75,85 ${{Nbsp}}mîlyon [n 2] ( ₹ 94,28 milyar) [n 3]
| 198 USD{{Nbsp}}milyon ( ₹ 1,176{{Nbsp}}milyon) &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|title=67.175856 INR per USD in 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170713183556/https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|archive-date=13 July 2017|url-status=dead|access-date=18 June 2017}}&lt;/ref&gt;
| 120{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref name=&quot;rbth&quot; /&gt;
|-
! Worldwide
! ₹100.68 crore ( {{US$|{{#expr:1000/9.455 round 0}} million}} ) &lt;ref name=&quot;hindustantimes&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/on-independence-day-here-are-the-most-successful-indian-movies-of-every-decade-since-1947/story-EIf9tdhbWfO38hftOSwQIM.html|title=On Independence Day, here are the most successful Indian movies of every decade since 1947|date=15 August 2018|website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;currency&quot;&gt;{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/PA.NUS.FCRF?end=1982&amp;locations=IN&amp;start=1981|title=Official exchange rate (LCU per US$, period average)|website=[[World Bank]]|access-date=13 December 2018}}&lt;/ref&gt;
! ₹1,261 crore ( {{US$|{{#expr:14+175}} million}} )
! 135 milyon
|}

* 100 Core Club
* Lîsteya fîlimên Hindistanê yên herî bi dahat
* Lîsteya fîlimên Hindî yên herî bi dahata li bazarên derveyî welêt
* Lîsteya fîlimên herî zêde li Yekîtiya Sovyetê

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==

* {{IMDb fîlm|0208903|Disco Dancer}}
[[Kategorî:Fîlmên 1982an]]</text>
      <sha1>54fd929eqj13szj9ymf4xrf95ngt9d4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093383</id>
      <parentid>1093372</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T08:00:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4897" xml:space="preserve">{{Kêm}}
 

'''''Disco Dancer''''' filmekê dansê yê Hindî bû. Ku di sala 1982 de ji hêla [[Rahi Masoom Raza]] ve hatî nivîsandin û derhêneriya wê [[Babbar Subhash]] e. Ew [[Mithun Chakraborty]] û [[Kim]] bi rolên sereke dileyizin, Digel [[Om Puri]], Herwesa [[Gita Siddharth]] û [[Karan Razdan]] jî di rolên piştevaniyê karvdikin.

Fîlm li ser çîroka  a hunermendekê ciwan e, yê  di kolanan [[Mumbaî|Bombayê]] jiyan dike. Fîlm bi stranên xwe yên di filmên Bollywoodê  yên ji hêla [[Bappi Lahiri]]. û ji hêla [[Anjaan]] û [[Faruk Kaiser]] ve hatî nivîsandin tê nasikirin. Û stranên bi navudeng ya &quot;[[Jimmy Jimmy Jimmy Aaja]]&quot;  ji hêla [[Parvati Khan]] ve hatî ye, &quot;I am a Disco Dancer&quot; ku ji hêla [[Vijay Benedict]] ve hatî strandin, &quot;Yaad Aa Raha Hai&quot; ku ji hêla [[Bappi Lahiri]] ve hatî strandin, û &quot;Goro Ki Na Kaalo Ki&quot; ku ji hêla [[Suresh Wadkar]] ve hatî stran kirin. 

Fîlm li seranserê cîhanê serkeftî bû, bi populerbûna xwe li Asya, [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]], [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya]] Rojhilat, [[Rojhilata Navîn]], [[Tirkiye]] û Afrîkayê belav bû. Di heman demê de ''Disco Dancer'' di heman demê de duyemîn fîlma herî zêde li Yekîtiya Sovyetê û fîlma biyanî ya herî bi dahat bû. ''Disco Dancer'' Mithun wekî navek malbatî li seranserê Asyaya Başûr û Yekîtiya Sovyetê û gelek welatên [[Afrîka|Afrîkayê]] damezrand ku Jimmy ji bo Mithun Chakraborty navek populertir bûye. Albuma dengbêjê jî serketî bû, li Hindistanê bû Platinum û li Chinaînê Xelata Zêrîn wergirt . Ji bo enflasyonê verast kirin, ew hîn jî yek ji fîlimên Hindî yên herî bi dahata û herdemî tê hesibandin.hemî deman e.

 
== Deng ==
[[Wêne:B.SUBHASH,_BAPPI_LAHIRI_&amp;_PARVATI_KHAN.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg/220px-B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg|çep|thumb| Babbar Subhash, Parvati Khan û Bappi Lahiri &quot;Jimmy Jimmy Aaja Aaja&quot; 1981 tomar dikin]]
{{Agahîdank albûm|Alt=}}
[[Category:Articles with hAudio microformats]]
[[Category:Album infoboxes lacking a cover]]
[[Category:Album articles lacking alt text for covers]]

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:right; width:45%; text-align:center;&quot;
|+Berfirehiya cîhanê ( est. )
! Herêm
! Dahata Gross
! Dahata nebaş a li gorî enflasyonê (2016)
! Footfalls
|-
| Navmalî ( [[Hindistan]] )
| 6,4 ₹{{Nbsp}}milyar &lt;ref name=&quot;boxofficeindia&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20131005013955/http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=188&amp;catName=MTk4Mg== Box Office 1982], [[Box Office India]]&lt;/ref&gt; (6,54 $ US{{Nbsp}}mîlyon) [n 1]
| ₹ 105 milyar 
| 15{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=RJVodLc6NgoC&amp;pg=PA71|title=Cinema Industry in India: Pricing and Taxation|last=Mittal|first=Ashok|date=1995|publisher=Indus Publishing|isbn=9788173870231|page=71}}&lt;/ref&gt;
|-
| Derveyî Welat ( Yekîtiya Sovyetê )
| 60{{Nbsp}}mêlûn&amp;nbsp;Rbls &lt;ref name=&quot;rbth&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.rbth.com/articles/2009/09/10/100909_bollywood.html|title=Bollywood returns to Russian screens|last=Naralenkova|first=Oxana|date=10 September 2009|website=[[Russia Beyond]]|access-date=25 May 2020}}&lt;/ref&gt; – 75,85 ${{Nbsp}}mîlyon [n 2] ( ₹ 94,28 milyar) [n 3]
| 198 USD{{Nbsp}}milyon ( ₹ 1,176{{Nbsp}}milyon) &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|title=67.175856 INR per USD in 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170713183556/https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|archive-date=13 July 2017|url-status=dead|access-date=18 June 2017}}&lt;/ref&gt;
| 120{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref name=&quot;rbth&quot; /&gt;
|-
! Worldwide
! ₹100.68 crore ( {{US$|{{#expr:1000/9.455 round 0}} million}} ) &lt;ref name=&quot;hindustantimes&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/on-independence-day-here-are-the-most-successful-indian-movies-of-every-decade-since-1947/story-EIf9tdhbWfO38hftOSwQIM.html|title=On Independence Day, here are the most successful Indian movies of every decade since 1947|date=15 August 2018|website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;currency&quot;&gt;{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/PA.NUS.FCRF?end=1982&amp;locations=IN&amp;start=1981|title=Official exchange rate (LCU per US$, period average)|website=[[World Bank]]|access-date=13 December 2018}}&lt;/ref&gt;
! ₹1,261 crore ( {{US$|{{#expr:14+175}} million}} )
! 135 milyon
|}

* 100 Core Club
* Lîsteya fîlimên Hindistanê yên herî bi dahat
* Lîsteya fîlimên Hindî yên herî bi dahata li bazarên derveyî welêt
* Lîsteya fîlimên herî zêde li Yekîtiya Sovyetê

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==

* {{IMDb fîlm|0208903|Disco Dancer}}
[[Kategorî:Fîlmên 1982an]]</text>
      <sha1>hox5x70wu4t3i6iy2cquh20tvq9d3bu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093389</id>
      <parentid>1093383</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T09:57:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4890" xml:space="preserve">{{Kêm}}
'''''Disco Dancer''''' filmekê dansê yê Hindî bû. Ku di sala 1982 de ji hêla [[Rahi Masoom Raza]] ve hatî nivîsandin û derhêneriya wê [[Babbar Subhash]] e. Ew [[Mithun Chakraborty]] û [[Kim]] bi rolên sereke dileyizin, Digel [[Om Puri]], Herwesa [[Gita Siddharth]] û [[Karan Razdan]] jî di rolên piştevaniyê karvdikin.

Fîlm li ser çîroka  a hunermendekê ciwan e, yê  di kolanan [[Mumbaî|Bombayê]] jiyan dike. Fîlm bi stranên xwe yên di filmên Bollywoodê  yên ji hêla [[Bappi Lahiri]]. û ji hêla [[Anjaan]] û [[Faruk Kaiser]] ve hatî nivîsandin tê nasikirin. Û stranên bi navudeng ya &quot;[[Jimmy Jimmy Jimmy Aaja]]&quot;  ji hêla [[Parvati Khan]] ve hatî ye, &quot;I am a Disco Dancer&quot; ku ji hêla [[Vijay Benedict]] ve hatî strandin, &quot;Yaad Aa Raha Hai&quot; ku ji hêla [[Bappi Lahiri]] ve hatî strandin, û &quot;Goro Ki Na Kaalo Ki&quot; ku ji hêla [[Suresh Wadkar]] ve hatî stran kirin. 

Fîlm li seranserê cîhanê serkeftî bû, bi populerbûna xwe li Asya, [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]], [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya]] Rojhilat, [[Rojhilata Navîn]], [[Tirkiye]] û Afrîkayê belav bû. Di heman demê de ''Disco Dancer'' di heman demê de duyemîn fîlma herî zêde li Yekîtiya Sovyetê û fîlma biyanî ya herî bi dahat bû. ''Disco Dancer'' Mithun wekî navek malbatî li seranserê Asyaya Başûr û Yekîtiya Sovyetê û gelek welatên [[Afrîka|Afrîkayê]] damezrand ku Jimmy ji bo Mithun Chakraborty navek populertir bûye. Albuma dengbêjê jî serketî bû, li Hindistanê bû Platinum û li Chinaînê Xelata Zêrîn wergirt . Ji bo enflasyonê verast kirin, ew hîn jî yek ji fîlimên Hindî yên herî bi dahata û herdemî tê hesibandin.hemî deman e.

== Deng ==
[[Wêne:B.SUBHASH,_BAPPI_LAHIRI_&amp;_PARVATI_KHAN.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg/220px-B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg|çep|thumb| Babbar Subhash, Parvati Khan û Bappi Lahiri &quot;Jimmy Jimmy Aaja Aaja&quot; 1981 tomar dikin]]
{{Agahîdank albûm|Alt=}}
[[Category:Articles with hAudio microformats]]
[[Category:Album infoboxes lacking a cover]]
[[Category:Album articles lacking alt text for covers]]

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:right; width:45%; text-align:center;&quot;
|+Berfirehiya cîhanê ( est. )
! Herêm
! Dahata Gross
! Dahata nebaş a li gorî enflasyonê (2016)
! Footfalls
|-
| Navmalî ( [[Hindistan]] )
| 6,4 ₹{{Nbsp}}milyar &lt;ref name=&quot;boxofficeindia&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20131005013955/http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=188&amp;catName=MTk4Mg== Box Office 1982], [[Box Office India]]&lt;/ref&gt; (6,54 $ US{{Nbsp}}mîlyon) [n 1]
| ₹ 105 milyar 
| 15{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=RJVodLc6NgoC&amp;pg=PA71|title=Cinema Industry in India: Pricing and Taxation|last=Mittal|first=Ashok|date=1995|publisher=Indus Publishing|isbn=9788173870231|page=71}}&lt;/ref&gt;
|-
| Derveyî Welat ( Yekîtiya Sovyetê )
| 60{{Nbsp}}mêlûn&amp;nbsp;Rbls &lt;ref name=&quot;rbth&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.rbth.com/articles/2009/09/10/100909_bollywood.html|title=Bollywood returns to Russian screens|last=Naralenkova|first=Oxana|date=10 September 2009|website=[[Russia Beyond]]|access-date=25 May 2020}}&lt;/ref&gt; – 75,85 ${{Nbsp}}mîlyon [n 2] ( ₹ 94,28 milyar) [n 3]
| 198 USD{{Nbsp}}milyon ( ₹ 1,176{{Nbsp}}milyon) &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|title=67.175856 INR per USD in 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170713183556/https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|archive-date=13 July 2017|url-status=dead|access-date=18 June 2017}}&lt;/ref&gt;
| 120{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref name=&quot;rbth&quot; /&gt;
|-
! Worldwide
! ₹100.68 crore ( {{US$|{{#expr:1000/9.455 round 0}} million}} ) &lt;ref name=&quot;hindustantimes&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/on-independence-day-here-are-the-most-successful-indian-movies-of-every-decade-since-1947/story-EIf9tdhbWfO38hftOSwQIM.html|title=On Independence Day, here are the most successful Indian movies of every decade since 1947|date=15 August 2018|website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;currency&quot;&gt;{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/PA.NUS.FCRF?end=1982&amp;locations=IN&amp;start=1981|title=Official exchange rate (LCU per US$, period average)|website=[[World Bank]]|access-date=13 December 2018}}&lt;/ref&gt;
! ₹1,261 crore ( {{US$|{{#expr:14+175}} million}} )
! 135 milyon
|}

* 100 Core Club
* Lîsteya fîlimên Hindistanê yên herî bi dahat
* Lîsteya fîlimên Hindî yên herî bi dahata li bazarên derveyî welêt
* Lîsteya fîlimên herî zêde li Yekîtiya Sovyetê

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==

* {{IMDb fîlm|0208903|Disco Dancer}}
[[Kategorî:Fîlmên 1982an]]</text>
      <sha1>aorx42t2hxwdvfhp4eacfue2z3s60mg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093390</id>
      <parentid>1093389</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T10:09:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4911" xml:space="preserve">{{Kêm}}
'''''Disco Dancer''''' filmekê dansê yê hindî ye u di sala 1982an de ji hêla [[Rahi Masoom Raza]] ve hatî nivîsandin û derhêneriya wê [[Babbar Subhash]] kiriye Di filmê de [[Mithun Chakraborty]] û [[Kim]] bi rolên sereke dileyizin, Digel [[Om Puri]], Herwesa [[Gita Siddharth]] û [[Karan Razdan]] jî di rolên piştevaniyê werdigirin.

Fîlm li ser çîroka  a hunermendekê ciwan ê ku di kolanan [[Mumbaî]]yê jiyan dike, hatiye çêkirin. Fîlm bi stranên xwe yên di filmên Bollywoodê yên ji hêla [[Bappi Lahiri]] û ji hêla [[Anjaan]] û [[Faruk Kaiser]] ve hatî nivîsandin tê nasikirin û stranên bi navudeng ya &quot;[[Jimmy Jimmy Jimmy Aaja]]&quot;  ji hêla [[Parvati Khan]] ve hatî ye, &quot;I am a Disco Dancer&quot; ku ji hêla [[Vijay Benedict]] ve hatî strandin, &quot;Yaad Aa Raha Hai&quot; ku ji hêla [[Bappi Lahiri]] ve hatî strandin, û &quot;Goro Ki Na Kaalo Ki&quot; ku ji hêla [[Suresh Wadkar]] ve hatî stran kirin. 

Fîlm li seranserê cîhanê serkeftî bû, bi populerbûna xwe li Asya, [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]], [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya]] Rojhilat, [[Rojhilata Navîn]], [[Tirkiye]] û Afrîkayê belav bû. Di heman demê de ''Disco Dancer'' di heman demê de duyemîn fîlma herî zêde li Yekîtiya Sovyetê û fîlma biyanî ya herî bi dahat bû. ''Disco Dancer'' Mithun wekî navek malbatî li seranserê Asyaya Başûr û Yekîtiya Sovyetê û gelek welatên [[Afrîka|Afrîkayê]] damezrand ku Jimmy ji bo Mithun Chakraborty navek populertir bûye. Albuma dengbêjê jî serketî bû, li Hindistanê bû Platinum û li Chinaînê Xelata Zêrîn wergirt . Ji bo enflasyonê verast kirin, ew hîn jî yek ji fîlimên Hindî yên herî bi dahata û herdemî tê hesibandin.hemî deman e.

== Deng ==
[[Wêne:B.SUBHASH,_BAPPI_LAHIRI_&amp;_PARVATI_KHAN.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg/220px-B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg|çep|thumb| Babbar Subhash, Parvati Khan û Bappi Lahiri &quot;Jimmy Jimmy Aaja Aaja&quot; 1981 tomar dikin]]
{{Agahîdank albûm|Alt=}}
[[Category:Articles with hAudio microformats]]
[[Category:Album infoboxes lacking a cover]]
[[Category:Album articles lacking alt text for covers]]

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:right; width:45%; text-align:center;&quot;
|+Berfirehiya cîhanê ( est. )
! Herêm
! Dahata Gross
! Dahata nebaş a li gorî enflasyonê (2016)
! Footfalls
|-
| Navmalî ( [[Hindistan]] )
| 6,4 ₹{{Nbsp}}milyar &lt;ref name=&quot;boxofficeindia&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20131005013955/http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=188&amp;catName=MTk4Mg== Box Office 1982], [[Box Office India]]&lt;/ref&gt; (6,54 $ US{{Nbsp}}mîlyon) [n 1]
| ₹ 105 milyar 
| 15{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=RJVodLc6NgoC&amp;pg=PA71|title=Cinema Industry in India: Pricing and Taxation|last=Mittal|first=Ashok|date=1995|publisher=Indus Publishing|isbn=9788173870231|page=71}}&lt;/ref&gt;
|-
| Derveyî Welat ( Yekîtiya Sovyetê )
| 60{{Nbsp}}mêlûn&amp;nbsp;Rbls &lt;ref name=&quot;rbth&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.rbth.com/articles/2009/09/10/100909_bollywood.html|title=Bollywood returns to Russian screens|last=Naralenkova|first=Oxana|date=10 September 2009|website=[[Russia Beyond]]|access-date=25 May 2020}}&lt;/ref&gt; – 75,85 ${{Nbsp}}mîlyon [n 2] ( ₹ 94,28 milyar) [n 3]
| 198 USD{{Nbsp}}milyon ( ₹ 1,176{{Nbsp}}milyon) &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|title=67.175856 INR per USD in 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170713183556/https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|archive-date=13 July 2017|url-status=dead|access-date=18 June 2017}}&lt;/ref&gt;
| 120{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref name=&quot;rbth&quot; /&gt;
|-
! Worldwide
! ₹100.68 crore ( {{US$|{{#expr:1000/9.455 round 0}} million}} ) &lt;ref name=&quot;hindustantimes&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/on-independence-day-here-are-the-most-successful-indian-movies-of-every-decade-since-1947/story-EIf9tdhbWfO38hftOSwQIM.html|title=On Independence Day, here are the most successful Indian movies of every decade since 1947|date=15 August 2018|website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;currency&quot;&gt;{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/PA.NUS.FCRF?end=1982&amp;locations=IN&amp;start=1981|title=Official exchange rate (LCU per US$, period average)|website=[[World Bank]]|access-date=13 December 2018}}&lt;/ref&gt;
! ₹1,261 crore ( {{US$|{{#expr:14+175}} million}} )
! 135 milyon
|}

* 100 Core Club
* Lîsteya fîlimên Hindistanê yên herî bi dahat
* Lîsteya fîlimên Hindî yên herî bi dahata li bazarên derveyî welêt
* Lîsteya fîlimên herî zêde li Yekîtiya Sovyetê

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==

* {{IMDb fîlm|0208903|Disco Dancer}}
[[Kategorî:Fîlmên 1982an]]</text>
      <sha1>d0usc1cetm2hbzpf5v2lpmfu98ihu08</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093391</id>
      <parentid>1093390</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T10:10:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4909" xml:space="preserve">{{Kêm}}
'''''Disco Dancer''''' filmekê dansê yê hindî ye u di sala 1982an de ji hêla [[Rahi Masoom Raza]] ve hatî nivîsandin û derhêneriya wê [[Babbar Subhash]] kiriye. Di filmê de [[Mithun Chakraborty]] û [[Kim]] bi rolên sereke dileyizin, Digel [[Om Puri]], Herwesa [[Gita Siddharth]] û [[Karan Razdan]] jî di rolên piştevaniyê werdigirin.

Fîlm li ser çîroka  a hunermendekê ciwan ê ku di kolanan [[Mumbaî]]yê jiyan dike, hatiye çêkirin. Fîlm bi stranên xwe yên di filmên Bollywoodê yên ji hêla [[Bappi Lahiri]] û ji hêla [[Anjaan]] û [[Faruk Kaiser]] ve hatî nivîsandin tê nasikirin û stranên bi navudeng ya &quot;[[Jimmy Jimmy Jimmy Aaja]]&quot;  ji hêla [[Parvati Khan]] ve hatî ye, &quot;I am a Disco Dancer&quot; ku ji hêla [[Vijay Benedict]] ve hatî strandin, &quot;Yaad Aa Raha Hai&quot; ku ji hêla [[Bappi Lahiri]] ve hatî strandin û &quot;Goro Ki Na Kaalo Ki&quot; ku ji hêla [[Suresh Wadkar]] ve hatiye çêkirin.

Fîlm li seranserê cîhanê serkeftî bû, bi populerbûna xwe li Asya, [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]], [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya]] Rojhilat, [[Rojhilata Navîn]], [[Tirkiye]] û Afrîkayê belav bû. Di heman demê de ''Disco Dancer'' di heman demê de duyemîn fîlma herî zêde li Yekîtiya Sovyetê û fîlma biyanî ya herî bi dahat bû. ''Disco Dancer'' Mithun wekî navek malbatî li seranserê Asyaya Başûr û Yekîtiya Sovyetê û gelek welatên [[Afrîka|Afrîkayê]] damezrand ku Jimmy ji bo Mithun Chakraborty navek populertir bûye. Albuma dengbêjê jî serketî bû, li Hindistanê bû Platinum û li Chinaînê Xelata Zêrîn wergirt . Ji bo enflasyonê verast kirin, ew hîn jî yek ji fîlimên Hindî yên herî bi dahata û herdemî tê hesibandin.hemî deman e.

== Deng ==
[[Wêne:B.SUBHASH,_BAPPI_LAHIRI_&amp;_PARVATI_KHAN.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg/220px-B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg|çep|thumb| Babbar Subhash, Parvati Khan û Bappi Lahiri &quot;Jimmy Jimmy Aaja Aaja&quot; 1981 tomar dikin]]
{{Agahîdank albûm|Alt=}}
[[Category:Articles with hAudio microformats]]
[[Category:Album infoboxes lacking a cover]]
[[Category:Album articles lacking alt text for covers]]

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:right; width:45%; text-align:center;&quot;
|+Berfirehiya cîhanê ( est. )
! Herêm
! Dahata Gross
! Dahata nebaş a li gorî enflasyonê (2016)
! Footfalls
|-
| Navmalî ( [[Hindistan]] )
| 6,4 ₹{{Nbsp}}milyar &lt;ref name=&quot;boxofficeindia&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20131005013955/http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=188&amp;catName=MTk4Mg== Box Office 1982], [[Box Office India]]&lt;/ref&gt; (6,54 $ US{{Nbsp}}mîlyon) [n 1]
| ₹ 105 milyar 
| 15{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=RJVodLc6NgoC&amp;pg=PA71|title=Cinema Industry in India: Pricing and Taxation|last=Mittal|first=Ashok|date=1995|publisher=Indus Publishing|isbn=9788173870231|page=71}}&lt;/ref&gt;
|-
| Derveyî Welat ( Yekîtiya Sovyetê )
| 60{{Nbsp}}mêlûn&amp;nbsp;Rbls &lt;ref name=&quot;rbth&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.rbth.com/articles/2009/09/10/100909_bollywood.html|title=Bollywood returns to Russian screens|last=Naralenkova|first=Oxana|date=10 September 2009|website=[[Russia Beyond]]|access-date=25 May 2020}}&lt;/ref&gt; – 75,85 ${{Nbsp}}mîlyon [n 2] ( ₹ 94,28 milyar) [n 3]
| 198 USD{{Nbsp}}milyon ( ₹ 1,176{{Nbsp}}milyon) &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|title=67.175856 INR per USD in 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170713183556/https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|archive-date=13 July 2017|url-status=dead|access-date=18 June 2017}}&lt;/ref&gt;
| 120{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref name=&quot;rbth&quot; /&gt;
|-
! Worldwide
! ₹100.68 crore ( {{US$|{{#expr:1000/9.455 round 0}} million}} ) &lt;ref name=&quot;hindustantimes&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/on-independence-day-here-are-the-most-successful-indian-movies-of-every-decade-since-1947/story-EIf9tdhbWfO38hftOSwQIM.html|title=On Independence Day, here are the most successful Indian movies of every decade since 1947|date=15 August 2018|website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;currency&quot;&gt;{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/PA.NUS.FCRF?end=1982&amp;locations=IN&amp;start=1981|title=Official exchange rate (LCU per US$, period average)|website=[[World Bank]]|access-date=13 December 2018}}&lt;/ref&gt;
! ₹1,261 crore ( {{US$|{{#expr:14+175}} million}} )
! 135 milyon
|}

* 100 Core Club
* Lîsteya fîlimên Hindistanê yên herî bi dahat
* Lîsteya fîlimên Hindî yên herî bi dahata li bazarên derveyî welêt
* Lîsteya fîlimên herî zêde li Yekîtiya Sovyetê

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==

* {{IMDb fîlm|0208903|Disco Dancer}}
[[Kategorî:Fîlmên 1982an]]</text>
      <sha1>9zy588ticozxx1b91tjwwdx1jknniaz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093392</id>
      <parentid>1093391</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T10:29:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>MikaelF navê [[Filmê Disco Dancer]] weke [[Disco Dancer (fîlm)]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4909" xml:space="preserve">{{Kêm}}
'''''Disco Dancer''''' filmekê dansê yê hindî ye u di sala 1982an de ji hêla [[Rahi Masoom Raza]] ve hatî nivîsandin û derhêneriya wê [[Babbar Subhash]] kiriye. Di filmê de [[Mithun Chakraborty]] û [[Kim]] bi rolên sereke dileyizin, Digel [[Om Puri]], Herwesa [[Gita Siddharth]] û [[Karan Razdan]] jî di rolên piştevaniyê werdigirin.

Fîlm li ser çîroka  a hunermendekê ciwan ê ku di kolanan [[Mumbaî]]yê jiyan dike, hatiye çêkirin. Fîlm bi stranên xwe yên di filmên Bollywoodê yên ji hêla [[Bappi Lahiri]] û ji hêla [[Anjaan]] û [[Faruk Kaiser]] ve hatî nivîsandin tê nasikirin û stranên bi navudeng ya &quot;[[Jimmy Jimmy Jimmy Aaja]]&quot;  ji hêla [[Parvati Khan]] ve hatî ye, &quot;I am a Disco Dancer&quot; ku ji hêla [[Vijay Benedict]] ve hatî strandin, &quot;Yaad Aa Raha Hai&quot; ku ji hêla [[Bappi Lahiri]] ve hatî strandin û &quot;Goro Ki Na Kaalo Ki&quot; ku ji hêla [[Suresh Wadkar]] ve hatiye çêkirin.

Fîlm li seranserê cîhanê serkeftî bû, bi populerbûna xwe li Asya, [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]], [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya]] Rojhilat, [[Rojhilata Navîn]], [[Tirkiye]] û Afrîkayê belav bû. Di heman demê de ''Disco Dancer'' di heman demê de duyemîn fîlma herî zêde li Yekîtiya Sovyetê û fîlma biyanî ya herî bi dahat bû. ''Disco Dancer'' Mithun wekî navek malbatî li seranserê Asyaya Başûr û Yekîtiya Sovyetê û gelek welatên [[Afrîka|Afrîkayê]] damezrand ku Jimmy ji bo Mithun Chakraborty navek populertir bûye. Albuma dengbêjê jî serketî bû, li Hindistanê bû Platinum û li Chinaînê Xelata Zêrîn wergirt . Ji bo enflasyonê verast kirin, ew hîn jî yek ji fîlimên Hindî yên herî bi dahata û herdemî tê hesibandin.hemî deman e.

== Deng ==
[[Wêne:B.SUBHASH,_BAPPI_LAHIRI_&amp;_PARVATI_KHAN.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg/220px-B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg|çep|thumb| Babbar Subhash, Parvati Khan û Bappi Lahiri &quot;Jimmy Jimmy Aaja Aaja&quot; 1981 tomar dikin]]
{{Agahîdank albûm|Alt=}}
[[Category:Articles with hAudio microformats]]
[[Category:Album infoboxes lacking a cover]]
[[Category:Album articles lacking alt text for covers]]

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:right; width:45%; text-align:center;&quot;
|+Berfirehiya cîhanê ( est. )
! Herêm
! Dahata Gross
! Dahata nebaş a li gorî enflasyonê (2016)
! Footfalls
|-
| Navmalî ( [[Hindistan]] )
| 6,4 ₹{{Nbsp}}milyar &lt;ref name=&quot;boxofficeindia&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20131005013955/http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=188&amp;catName=MTk4Mg== Box Office 1982], [[Box Office India]]&lt;/ref&gt; (6,54 $ US{{Nbsp}}mîlyon) [n 1]
| ₹ 105 milyar 
| 15{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=RJVodLc6NgoC&amp;pg=PA71|title=Cinema Industry in India: Pricing and Taxation|last=Mittal|first=Ashok|date=1995|publisher=Indus Publishing|isbn=9788173870231|page=71}}&lt;/ref&gt;
|-
| Derveyî Welat ( Yekîtiya Sovyetê )
| 60{{Nbsp}}mêlûn&amp;nbsp;Rbls &lt;ref name=&quot;rbth&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.rbth.com/articles/2009/09/10/100909_bollywood.html|title=Bollywood returns to Russian screens|last=Naralenkova|first=Oxana|date=10 September 2009|website=[[Russia Beyond]]|access-date=25 May 2020}}&lt;/ref&gt; – 75,85 ${{Nbsp}}mîlyon [n 2] ( ₹ 94,28 milyar) [n 3]
| 198 USD{{Nbsp}}milyon ( ₹ 1,176{{Nbsp}}milyon) &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|title=67.175856 INR per USD in 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170713183556/https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|archive-date=13 July 2017|url-status=dead|access-date=18 June 2017}}&lt;/ref&gt;
| 120{{Nbsp}}mîlyon &lt;ref name=&quot;rbth&quot; /&gt;
|-
! Worldwide
! ₹100.68 crore ( {{US$|{{#expr:1000/9.455 round 0}} million}} ) &lt;ref name=&quot;hindustantimes&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/on-independence-day-here-are-the-most-successful-indian-movies-of-every-decade-since-1947/story-EIf9tdhbWfO38hftOSwQIM.html|title=On Independence Day, here are the most successful Indian movies of every decade since 1947|date=15 August 2018|website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;currency&quot;&gt;{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/PA.NUS.FCRF?end=1982&amp;locations=IN&amp;start=1981|title=Official exchange rate (LCU per US$, period average)|website=[[World Bank]]|access-date=13 December 2018}}&lt;/ref&gt;
! ₹1,261 crore ( {{US$|{{#expr:14+175}} million}} )
! 135 milyon
|}

* 100 Core Club
* Lîsteya fîlimên Hindistanê yên herî bi dahat
* Lîsteya fîlimên Hindî yên herî bi dahata li bazarên derveyî welêt
* Lîsteya fîlimên herî zêde li Yekîtiya Sovyetê

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==

* {{IMDb fîlm|0208903|Disco Dancer}}
[[Kategorî:Fîlmên 1982an]]</text>
      <sha1>9zy588ticozxx1b91tjwwdx1jknniaz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Shinzo Abe</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129048</id>
    <revision>
      <id>1093373</id>
      <timestamp>2022-07-29T05:24:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the opening section from the page &quot;[[:ckb:Special:Redirect/revision/959123|شینزۆ ئابێ]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2631" xml:space="preserve">Şînzo Abe (Şablon:Japonî: Abe Shinzo, Şablon:IPA-ja; 21'ê rezberê 1954 - 8'ê tîrmehê, 2022) siyasetmedarekî japonî bû. Û serokê berê yê Partiya Lîberal Demokrat bû, 90emîn Serokwezîrê Japonyayê bû ku ji bo Li şûna Junichiro Koizumi, wî kêmtirî salek kar kir berî ku di 12ê îlona, ​​2007 de îstifa bike, li şûna wî Yasuo Fukuda.￼ دوای ئەوەی پارتەکەی لە ھەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٢دا سەرکەوتنی بەدەستھێنا، شینزۆ ئابێ جارێکی دیکە وەک سەرۆک وەزیران ھەڵبژێردرا و بوو بە ٩٦ھەمین سەرۆکوەزیرانی ژاپۆن. ڕۆژی ٢٨ ئابی ٢٠٢٠، ئابێ بەھۆی نەخۆشی برینی قۆڵۆن، دەستلەکارکێشانەوەی خۆی لە پۆستی سەرۆک وەزیرانی ژاپۆن ڕاگەیاند. بەمەش بووە یەکەم کەس لە مێژووی ژاپۆن بۆ ماوەی ٩ ساڵ لە پۆستی سەرۆک وەزیران بمێنێتەوە.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-53943758|title=Shinzo Abe: Japan's PM resigns for health reasons|date=2020-08-28|language=en-GB|access-date=2022-07-08|newspaper=BBC News}}&lt;/ref&gt;

ئابێ لە ٨ی تەممووزی ٢٠٢٢ ڕۆژی ھەینی نزیک کاتژمێر ١١:٣٠ خولەکی بەیانی بە کاتی ژاپۆن لە میانی وتارێکی ھەڵمەتی ھەڵبژاردن لە نارا، دوو ڕۆژ پێش تەقەی لێکراو و تیرۆرکرا. لە سەرەتادا ئابێ نێردرا بۆ نەخۆشخانە، پۆلیس تەقەکەرەکەی دەستگیرکردووە کە ناوی تێتسۆیا یاماگامی تەمەن ٤١ ساڵە لە شوێنی ڕووداوەکە.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www3.nhk.or.jp/news/html/20220708/k10013707921000.html|title=安倍元首相 銃撃 事件前の容疑者とみられる人物 NHK記者が撮影 {{!}} NHK|last=日本放送協会|website=NHKニュース|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt; پاشنیوەڕۆی ئەو ڕۆژە لە زانکۆی پزیشکی نارا بەھۆی برینەکانییەوە ھەواڵی مردنی ڕێگەیەندرا.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.japantimes.co.jp/news/2022/07/08/national/shinzo-abe-dead-nara-shooting/|title=Former Prime Minister Shinzo Abe dies after being shot in Nara|last=Takahara|first=Kanako|last2=Otake|first2=Tomoko|date=2022-07-08|website=The Japan Times|language=en-US|access-date=2022-07-08|last3=Martin|first3=Alex K. T.}}&lt;/ref&gt;ئابێ شەشەمین سەرۆک وەزیرانی ژاپۆنە کە تیرۆر دەکرێت.</text>
      <sha1>le0oa2xx30348meqfbivn65mjr1c9dc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093374</id>
      <parentid>1093373</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T05:25:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1779" xml:space="preserve">Şînzo Abe (Şablon:Japonî: Abe Shinzo, Şablon:IPA-ja; 21'ê rezberê 1954 - 8'ê tîrmehê, 2022) siyasetmedarekî japonî bû. Û serokê berê yê Partiya Lîberal Demokrat bû, 90emîn Serokwezîrê Japonyayê bû ku ji bo Li şûna Junichiro Koizumi, wî kêmtirî salek kar kir berî ku di 12ê îlona, ​​2007 de îstifa bike, li şûna wî Yasuo Fukuda.

== Çavkanî ==
ئابێ لە ٨ی تەممووزی ٢٠٢٢ ڕۆژی ھەینی نزیک کاتژمێر ١١:٣٠ خولەکی بەیانی بە کاتی ژاپۆن لە میانی وتارێکی ھەڵمەتی ھەڵبژاردن لە نارا، دوو ڕۆژ پێش تەقەی لێکراو و تیرۆرکرا. لە سەرەتادا ئابێ نێردرا بۆ نەخۆشخانە، پۆلیس تەقەکەرەکەی دەستگیرکردووە کە ناوی تێتسۆیا یاماگامی تەمەن ٤١ ساڵە لە شوێنی ڕووداوەکە.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www3.nhk.or.jp/news/html/20220708/k10013707921000.html|title=安倍元首相 銃撃 事件前の容疑者とみられる人物 NHK記者が撮影 {{!}} NHK|last=日本放送協会|website=NHKニュース|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt; پاشنیوەڕۆی ئەو ڕۆژە لە زانکۆی پزیشکی نارا بەھۆی برینەکانییەوە ھەواڵی مردنی ڕێگەیەندرا.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.japantimes.co.jp/news/2022/07/08/national/shinzo-abe-dead-nara-shooting/|title=Former Prime Minister Shinzo Abe dies after being shot in Nara|last=Takahara|first=Kanako|last2=Otake|first2=Tomoko|date=2022-07-08|website=The Japan Times|language=en-US|access-date=2022-07-08|last3=Martin|first3=Alex K. T.}}&lt;/ref&gt;ئابێ شەشەمین سەرۆک وەزیرانی ژاپۆنە کە تیرۆر دەکرێت.</text>
      <sha1>ddn61r8n1px1whjxlo18zlowjlnhwbp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093375</id>
      <parentid>1093374</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T05:27:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1285" xml:space="preserve">Şînzo Abe (Şablon:Japonî: Abe Shinzo, Şablon:IPA-ja; 21'ê rezberê 1954 - 8'ê tîrmehê, 2022) siyasetmedarekî japonî bû. Û serokê berê yê Partiya Lîberal Demokrat bû, 90emîn Serokwezîrê Japonyayê bû ku ji bo Li şûna Junichiro Koizumi, wî kêmtirî salek kar kir berî ku di 12ê îlona, ​​2007 de îstifa bike, li şûna wî Yasuo Fukuda.

== Çavkanî ==
کاتژمێر ١١:٣٠ تەمەن ٤١ ساڵە لە شوێنی ڕووداوەکە.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www3.nhk.or.jp/news/html/20220708/k10013707921000.html|title=安倍元首相 銃撃 事件前の容疑者とみられる人物 NHK記者が撮影 {{!}} NHK|last=日本放送協会|website=NHKニュース|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;..  . لە زانکۆی نارا بەھۆی برینەکانییەوە ھەواڵی مردنی ڕێگەیەندرا.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.japantimes.co.jp/news/2022/07/08/national/shinzo-abe-dead-nara-shooting/|title=Former Prime Minister Shinzo Abe dies after being shot in Nara|last=Takahara|first=Kanako|last2=Otake|first2=Tomoko|date=2022-07-08|website=The Japan Times|language=en-US|access-date=2022-07-08|last3=Martin|first3=Alex K. T.}}&lt;/ref&gt;ئابێ شەشەمین سەرۆک وەزیرانی ژاپۆنە کە تیرۆر دەکرێت.</text>
      <sha1>iotda11833pnnyt596lj0skmug4qo8z</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093376</id>
      <parentid>1093375</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T05:27:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1547" xml:space="preserve">Şînzo Abe (Şablon:Japonî: Abe Shinzo, Şablon:IPA-ja; 21'ê rezberê 1954 - 8'ê tîrmehê, 2022) siyasetmedarekî japonî bû. Û serokê berê yê Partiya Lîberal Demokrat bû, 90emîn Serokwezîrê Japonyayê bû ku ji bo Li şûna Junichiro Koizumi, wî kêmtirî salek kar kir berî ku di 12ê îlona, ​​2007 de îstifa bike, li şûna wî Yasuo Fukuda.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www3.nhk.or.jp/news/html/20220708/k10013707921000.html|title=安倍元首相 銃撃 事件前の容疑者とみられる人物 NHK記者が撮影 {{!}} NHK|last=日本放送協会|website=NHKニュース|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;

== Çavkanî ==
کاتژمێر ١١:٣٠ تەمەن ٤١ ساڵە لە شوێنی ڕووداوەکە.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www3.nhk.or.jp/news/html/20220708/k10013707921000.html|title=安倍元首相 銃撃 事件前の容疑者とみられる人物 NHK記者が撮影 {{!}} NHK|last=日本放送協会|website=NHKニュース|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;..  . لە زانکۆی نارا بەھۆی برینەکانییەوە ھەواڵی مردنی ڕێگەیەندرا.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.japantimes.co.jp/news/2022/07/08/national/shinzo-abe-dead-nara-shooting/|title=Former Prime Minister Shinzo Abe dies after being shot in Nara|last=Takahara|first=Kanako|last2=Otake|first2=Tomoko|date=2022-07-08|website=The Japan Times|language=en-US|access-date=2022-07-08|last3=Martin|first3=Alex K. T.}}&lt;/ref&gt;ئابێ شەشەمین سەرۆک وەزیرانی ژاپۆنە کە تیرۆر دەکرێت.</text>
      <sha1>thqz6x714iuzb1hpfjysd3xp5d2ioeo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093377</id>
      <parentid>1093376</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T05:27:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1809" xml:space="preserve">Şînzo Abe (Şablon:Japonî: Abe Shinzo, Şablon:IPA-ja; 21'ê rezberê 1954 - 8'ê tîrmehê, 2022) siyasetmedarekî japonî bû. Û serokê berê yê Partiya Lîberal Demokrat bû, 90emîn Serokwezîrê Japonyayê bû ku ji bo Li şûna Junichiro Koizumi, wî kêmtirî salek kar kir berî ku di 12ê îlona, ​​2007 de îstifa bike, li şûna wî Yasuo Fukuda.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www3.nhk.or.jp/news/html/20220708/k10013707921000.html|title=安倍元首相 銃撃 事件前の容疑者とみられる人物 NHK記者が撮影 {{!}} NHK|last=日本放送協会|website=NHKニュース|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www3.nhk.or.jp/news/html/20220708/k10013707921000.html|title=安倍元首相 銃撃 事件前の容疑者とみられる人物 NHK記者が撮影 {{!}} NHK|last=日本放送協会|website=NHKニュース|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;

== Çavkanî ==
کاتژمێر ١١:٣٠ تەمەن ٤١ ساڵە لە شوێنی ڕووداوەکە.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www3.nhk.or.jp/news/html/20220708/k10013707921000.html|title=安倍元首相 銃撃 事件前の容疑者とみられる人物 NHK記者が撮影 {{!}} NHK|last=日本放送協会|website=NHKニュース|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;..  . لە زانکۆی نارا بەھۆی برینەکانییەوە ھەواڵی مردنی ڕێگەیەندرا.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.japantimes.co.jp/news/2022/07/08/national/shinzo-abe-dead-nara-shooting/|title=Former Prime Minister Shinzo Abe dies after being shot in Nara|last=Takahara|first=Kanako|last2=Otake|first2=Tomoko|date=2022-07-08|website=The Japan Times|language=en-US|access-date=2022-07-08|last3=Martin|first3=Alex K. T.}}&lt;/ref&gt;ئابێ شەشەمین سەرۆک وەزیرانی ژاپۆنە کە تیرۆر دەکرێت.</text>
      <sha1>c1bvfmofwtnhhok5nitrhbd0tlparx9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093378</id>
      <parentid>1093377</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T05:28:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="913" xml:space="preserve">Şînzo Abe (Şablon:Japonî: Abe Shinzo, Şablon:IPA-ja; 21'ê rezberê 1954 - 8'ê tîrmehê, 2022) siyasetmedarekî japonî bû. Û serokê berê yê Partiya Lîberal Demokrat bû, 90emîn Serokwezîrê Japonyayê bû ku ji bo Li şûna Junichiro Koizumi, wî kêmtirî salek kar kir berî ku di 12ê îlona, ​​2007 de îstifa bike, li şûna wî Yasuo Fukuda.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www3.nhk.or.jp/news/html/20220708/k10013707921000.html|title=安倍元首相 銃撃 事件前の容疑者とみられる人物 NHK記者が撮影 {{!}} NHK|last=日本放送協会|website=NHKニュース|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www3.nhk.or.jp/news/html/20220708/k10013707921000.html|title=安倍元首相 銃撃 事件前の容疑者とみられる人物 NHK記者が撮影 {{!}} NHK|last=日本放送協会|website=NHKニュース|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;

== Çavkan ==
٣نی</text>
      <sha1>1jvo0vz9uwn25ycs2czxb7113mxpolz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093379</id>
      <parentid>1093378</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T05:28:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shango92</username>
        <id>51890</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="911" xml:space="preserve">Şînzo Abe (Şablon:Japonî: Abe Shinzo, Şablon:IPA-ja; 21'ê rezberê 1954 - 8'ê tîrmehê, 2022) siyasetmedarekî japonî bû. Û serokê berê yê Partiya Lîberal Demokrat bû, 90emîn Serokwezîrê Japonyayê bû ku ji bo Li şûna Junichiro Koizumi, wî kêmtirî salek kar kir berî ku di 12ê îlona, ​​2007 de îstifa bike, li şûna wî Yasuo Fukuda.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www3.nhk.or.jp/news/html/20220708/k10013707921000.html|title=安倍元首相 銃撃 事件前の容疑者とみられる人物 NHK記者が撮影 {{!}} NHK|last=日本放送協会|website=NHKニュース|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www3.nhk.or.jp/news/html/20220708/k10013707921000.html|title=安倍元首相 銃撃 事件前の容疑者とみられる人物 NHK記者が撮影 {{!}} NHK|last=日本放送協会|website=NHKニュース|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;

== Çavkan ==
نی</text>
      <sha1>c8ujz5nkruxovjgfifx3fk82h5vq0jz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093380</id>
      <parentid>1093379</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T07:56:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>MikaelF navê [[Şînxo Abî]] weke [[Shinzo Abe]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="911" xml:space="preserve">Şînzo Abe (Şablon:Japonî: Abe Shinzo, Şablon:IPA-ja; 21'ê rezberê 1954 - 8'ê tîrmehê, 2022) siyasetmedarekî japonî bû. Û serokê berê yê Partiya Lîberal Demokrat bû, 90emîn Serokwezîrê Japonyayê bû ku ji bo Li şûna Junichiro Koizumi, wî kêmtirî salek kar kir berî ku di 12ê îlona, ​​2007 de îstifa bike, li şûna wî Yasuo Fukuda.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www3.nhk.or.jp/news/html/20220708/k10013707921000.html|title=安倍元首相 銃撃 事件前の容疑者とみられる人物 NHK記者が撮影 {{!}} NHK|last=日本放送協会|website=NHKニュース|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www3.nhk.or.jp/news/html/20220708/k10013707921000.html|title=安倍元首相 銃撃 事件前の容疑者とみられる人物 NHK記者が撮影 {{!}} NHK|last=日本放送協会|website=NHKニュース|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;

== Çavkan ==
نی</text>
      <sha1>c8ujz5nkruxovjgfifx3fk82h5vq0jz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1093382</id>
      <parentid>1093380</parentid>
      <timestamp>2022-07-29T07:59:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1019" xml:space="preserve">{{Kêm}}
{{Bêkategorî}}

{{Jêbirin|Gelo gotarek e?}}

Şînzo Abe (Şablon:Japonî: Abe Shinzo, Şablon:IPA-ja; 21'ê rezberê 1954 - 8'ê tîrmehê, 2022) siyasetmedarekî japonî bû. Û serokê berê yê Partiya Lîberal Demokrat bû, 90emîn Serokwezîrê Japonyayê bû ku ji bo Li şûna Junichiro Koizumi, wî kêmtirî salek kar kir berî ku di 12ê îlona, ​​2007 de îstifa bike, li şûna wî Yasuo Fukuda.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www3.nhk.or.jp/news/html/20220708/k10013707921000.html|title=安倍元首相 銃撃 事件前の容疑者とみられる人物 NHK記者が撮影 {{!}} NHK|last=日本放送協会|website=NHKニュース|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www3.nhk.or.jp/news/html/20220708/k10013707921000.html|title=安倍元首相 銃撃 事件前の容疑者とみられる人物 NHK記者が撮影 {{!}} NHK|last=日本放送協会|website=NHKニュース|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}


[[Kategorî:Siyasetmedarên japonî]]</text>
      <sha1>24a0fpqqsh7ricp1cawts79zq9rvn3z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Şînxo Abî</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129049</id>
    <redirect title="Shinzo Abe" />
    <revision>
      <id>1093381</id>
      <timestamp>2022-07-29T07:56:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <comment>MikaelF navê [[Şînxo Abî]] weke [[Shinzo Abe]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Shinzo Abe]]</text>
      <sha1>d6wwu2p2hgkhqn5rmrs17ofhqq6gmz9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Filmê Disco Dancer</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129050</id>
    <redirect title="Disco Dancer (fîlm)" />
    <revision>
      <id>1093393</id>
      <timestamp>2022-07-29T10:29:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <comment>MikaelF navê [[Filmê Disco Dancer]] weke [[Disco Dancer (fîlm)]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="38" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Disco Dancer (fîlm)]]</text>
      <sha1>kv8ez0kwwf1oba9dlwxmuk1eqsjye1g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>TKSP</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129051</id>
    <redirect title="Partiya Sosyalîst a Kurdistanê" />
    <revision>
      <id>1093396</id>
      <timestamp>2022-07-29T10:51:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erdal Ronahi</username>
        <id>2</id>
      </contributor>
      <comment>Ji bo [[Partiya Sosyalîst a Kurdistanê]] hat beralîkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="46" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Partiya Sosyalîst a Kurdistanê]]</text>
      <sha1>pflj1xt98r1xk3kzwep3cc8amtojb9y</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>