Wîkîpediya kuwiki https://ku.wikipedia.org/wiki/Destp%C3%AAk MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Medya Taybet Gotûbêj Bikarhêner Gotûbêja bikarhêner Wîkîpediya Gotûbêja Wîkîpediyayê Wêne Gotûbêja wêneyî MediaWiki Gotûbêja MediaWiki Şablon Gotûbêja şablonê Alîkarî Gotûbêja alîkariyê Kategorî Gotûbêja kategoriyê Portal Gotûbêja portalê TimedText TimedText talk Modul Gotûbêja modulê Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk Êzdîtî 0 1368 1093424 1092216 2022-07-29T22:54:32Z 2A02:8108:563F:DF50:592A:4B51:8A48:AF24 wikitext text/x-wiki {{Bêçavkanî}} {{Infobox gel | nav = Êzdî, êzidî, êzîdî | wêne = Yezidis of Jabal.jpg | ravek = Êzidiyên çiyayê Şingalê, [[Iraq]] (di 1920an de) <!----------------Gelhe (kom)------------> | gelheKom = 1.5 - 2 milyon | salKom = | çavkKom = <ref name="sbh1">K. Himly (1863), Das persische Wort "Yezdan" in den verwandten Sprachen, p 371 {{de}}</ref> <!----------------Gelhe li gor herêman---> | herêm1 = {{al2|Iraq}} | gelhe1 = 700.000 | sal1 = (2018) | çavk1 = <ref name="sbh1">K. Himly (1863), Das persische Wort "Yezdan" in den verwandten Sprachen, p 371 {{de}}</ref> | herêm2 = {{al2|Almanya}} | gelhe2 = 220.000 - 250.000 | sal2 = (2021 | çavk2 = <ref name="sbh1">K. Himly (1863), Das persische Wort "Yezdan" in den verwandten Sprachen, p 371 {{de}}</ref> | herêm3 = {{flagicon image|Flag of Rojava.svg}} [[Sûriyê]] | gelhe3 = 6.000<br> bêr [[Şerê navxweyî yê Sûriyê]] | sal3 = (2022) | çavk3 = <ref name="sbh1">K. Himly (1863), Das persische Wort "Yezdan" in den verwandten Sprachen, p 371 {{de}}</ref> | herêm4 = {{al2|Ermenistan}} | gelhe4 = 35.000 | sal4 = (2022) | çavk4 = <ref name="sbh1">K. Himly (1863), Das persische Wort "Yezdan" in den verwandten Sprachen, p 371 {{de}}</ref> | herêm5 = {{al2|Rûsya}} | gelhe5 = 97.000 | sal5 = (2022) | çavk5 = <ref name="sbh1">K. Himly (1863), Das persische Wort "Yezdan" in den verwandten Sprachen, p 371 {{de}}</ref> | herêm6 = {{al2|Gurcistan}} | gelhe6 = 8.000 | sal6 = (2014) | çavk6 = <ref name="sbh1">K. Himly (1863), Das persische Wort "Yezdan" in den verwandten Sprachen, p 371 {{de}}</ref> | herêm7 = {{al2|Swêd}} | gelhe7 = 13.000 | sal7 = (2022) | çavk7 = <ref name="sbh1">K. Himly (1863), Das persische Wort "Yezdan" in den verwandten Sprachen, p 371 {{de}}</ref> | herêm8 = {{al2|Ûkrayna}} | gelhe8 = 30.000 | sal8 = (2014) | çavk8 = <ref name="sbh1">K. Himly (1863), Das persische Wort "Yezdan" in den verwandten Sprachen, p 371 {{de}}</ref> | ziman = [[Kurdî]], [[Êzdiki]], [[Êrebî]] | ol = [[Êzdîtî]] (Şerfedîn) }} [[Wêne:Lalish.jpg|thumb|Tirba [[Şêx Adî]] li [[Laliş]]ê]] [[Wêne:USSHER(1865) p454 GATE OF YEZEEDI TEMPLE SHEIKH ADI.jpg|thumb|Deriye [[Şêx Adî|Şixadi]], li [[Laliş]]a Nûranî]] [[Wêne:Yazidi Girl tradicional clothes.jpg|thumb|[[Keç]]ên [[Êzdîxane|êzdî]] ]] [[Wêne:Portrait of a Yezidi ca1920.png|thumb|Portreya merivekî êzdî]] '''Êzdîtî''' yan '''êzidîtî''', navê ku êzdî ji dînê xwe re dibêjin, ol û dînekî [[Rojhilata Navîn]] e û li gor gelek çavkaniyan yek ji ayînên berê yên Mezobotamiya ye û yek ji kevintirîn dînên yekxwedayî{{Çavk}}. Mijara ku peyva êzidî li kû zayiye, ciyawaz e. Hin lêkoleran diyar dikin ku wateya wê di [[zimanên hind û ewropî]] ya kevn de ''"Xweda"'' ye.<ref name="sbh1">K. Himly (1863), Das persische Wort "Yezdan" in den verwandten Sprachen, p 371 {{de}}</ref> Li gorî dîroknasan jî peyva "Yezidî" gelek kevn e.<ref>http://www.kurdistanica.com/?q=book/export/html/104</ref><ref>http://orvillejenkins.com/peoples/yazidi.html</ref><ref>[http://books.google.fr/books?id=E4FpDDbrvqkC&pg=PA18&lpg=PA18&dq=yazata+yezidi&source=bl&ots=t5aNm0F_Jy&sig=K8DAnGza1qSuW5TVHw2MDpk0Jbg&hl=fr&sa=X&ei=3EQqUcehJciFhQe6noDoDQ&ved=0CFcQ6AEwBjgU#v=onepage&q=yazata%20yezidi&f=false Philip G. Kreyenbroek (2009), ''Yezidism in Europe: Different Generations Speak about their Religion'']</ref><ref>[http://books.google.fr/books?id=I9W4Hlx4_VEC&pg=PT283&lpg=PT283&dq=yazata+yezidi&source=bl&ots=RNLoAvLHsn&sig=DdvgWy4tolhTcJRbcQSFJ0xX_4Q&hl=fr&sa=X&ei=NUcqUZG7FoKx0QX0_IGoCw&ved=0CFMQ6AEwBDge R. Leviton (2005), ''Encyclopedia of Earth Myths'']</ref> Bi gelemperî wateya êzidî li gor neteweyên [[misilman]] an jî cînarên wan û kêmzêde gelên di bandora [[îslam]]ê de mane ne erênî ye. Di derbarê wan de pênîsên wekî "X" lê ti têkîliya dînê êzîdî bi baweriyên îslamê nînin, "gawir", "dijminên elî", "zindîq", "bi heşt simbêlan" bikartînin.<ref name="sbh2">T. Menzel (1911-2), Ein Bitrag zur Kenntnis der Jeziden, p 89-211 {{de}}</ref> Pirtûkên pîroz ên êzdîtiyê [[Mishefa Reş]] û [[Cilwe]] ne. Li gor çavkaniyan herdu pirtûk bi zimanê kurdî ne.{{fact}} Lê heta roja îro dînê êzdiyan bê nivîsar û bi awayekî devkî nifş bi nifş ji hêla dê û bavan ve dihate veguhastin bo zarokan. Wekî din, di ayîna êzdîtiyê de, [[qewl]] û [[beyt]] jî giring in. == Baweriya êzdiyên == Baweriya êzdiyên bi hebûna yek xwedêyî tê. Ew [[Monoteîzm|monoteyîst]] in{{Çavk}}. Rehkûrbûn û koka dînê wan dighîje heya 2000 salî berî çêbûna [[Îsa|pêxember Îsa]]. Dînê êzdîtiyê ne weke dînên rojhilata navîn, mîna [[cihûtî]], [[xiristiyanî]] û [[îslam]]ê, bi yekcarê re peyda bûye, guhertin, pêşketin pêre çêbûye. Di dest pêkê de êzîdiyên her çar elêmentên jiyanê, ax, av, ba û agir diparastin. Dîn wisa pêşket, heya parastina rojê (Şêşims mefer e mêrê Êzdî ye) derkete holê. Ew jî di dîrokê de bi navê [[mitrayîzm]]ê tê naskirin. Dînê êzdiyên dînekî êkane ye li hemû cîhanê. Baweriya êzdiyên bi [[Tawûsê Melek|melekê Tawis]] heye. Perestgeha pîroz [[Laliş|Lalişa Nûranî]], li [[Başûrê Kurdistanê]] ye, Mîrê wan beriya niha [[Tehsîn Beg]] bû lê niha bê mîrin û serokê dînî [[Bavê Şêx]]-[[Extiyarê Mergehê]] ye, li [[Baedre]]yê û Lalişê dimîne{{Çavk}}. == Mîtolojiya êzdîtiyê == {{...}} == Dîrok == Dîroka derketiya êzdiyan heya 6000 sal beriya hatina Hîsa Pêxember diçe.{{fact}} Êzdiyatî, yek ji kevintirîn dînên kurdan û Rojhilatê ye, ku hina gelek aliyan de bi efsûn û ne eşkerabûyî (ne eyanbûyî) ye ku metelmayîbûna xwe diparêze. Heta hatina dînê îslamê, li ser erdê Kurdistanê, piraniyê kurdan şopenderê (duketî) êzdiyatî û zerdeştiya klasîk bûne{{Çavk}}. Tê diyarkirinê ku bingehê dînê êzdatiyê divê di nav dînê civaka [[hind û îranî]] (hindo-îranî) de bê lêkolînkirinê. Ji ber ku di êzdatiyê de tomeriya fikirên hind û îranî yên kevin esas in, ku bi fikrên hind û arî ve nêzîkê hev in. Gotina "êzd", kifş e, ku ji gotina Avêstayê ya ''yazata'' tê{{Çavk}}. Gotina ''yazat'' jî ji koka gotinên îraniya kevin ''*yaz-'' tê{{Çavk}}, ku fêlnîşê gereke ye (–a + ta- → yazata-), ew, ku gere bê hebandinê. Ji ber sedemên tarîxî, êzdatiyê de hinek guhertin çêbin jî, ev guhertin bingehîn nîne û êzdatiyê heta niha kariye taybetiyên eslî biparêze û ferzên ku bi dînê mezin mexsûs in, xweyî bike: dogma, rê û rism, edet û qaîde, hîyerarşî ya rûhanî û hwd. Xisûsiyetên vî dînî, wisa jî zerdeştî û dînê hindî ew e, ku êzdî gere tenê ji bûyîna xwe êzdî be, kesê ne êzdî nikare êzdî be. Carina bi êzdiyatî dibêjin "dînê [[polîteyistîk]]" ([[pirxwedêtî]]), lê sebeb nîne, wekî êzdatiyê wisa bê navkirinê. Êzdiyatî yek ji dînên monotêîzmî ye. Sîstêma ola êzdiyan de, cihekî gelek girîng Tawusî Melek digire, ku bi şikilê tawûs nîşan dikin. Wextê berê çend nivîskaran Tawusî Melek wek „nîşanê xirabî“ bi nav dikirin û êzdî jî wek "xirabîperest" hesab dikirin. Gore fikirên dînî yên êzdiya bi xwe, Tawusî Melek yek ji heft melekan bû, ku Xwedê ew afirandin. Xwedê Tawusî Melek roja yekşemê, ewilê afirand. Ew ciyê here mezin di [[Gerdûnnasî|gerdûnnasiya]] êzdiyan de digire. Bona êzdiyatîyê di dîrokê de [[faktor]]ek gelek ferz û giring Şêx Adî û ulmê wî bû, ku navbera salên 1073 û 1162an dijiya. Di wextê wî de êzdiyatî ji gelek aliyan ve hatiye [[rêformkirin]]ê. Bi fikrên êzdiyan Şêx Adî ne tenê merivêk dîrokî bû ku di êzdatiyê de rêform çê kiribû, lê belê ew heman wext de wek merivek bi keremat, gelek xwedênas û merîyê biçîrok bû jî. Heta heyama me, tenê du pirtûkên muqedes gihîştine, ku navê wan [[Mishefa Reş]] û [[Cilwe]] ne. Ew pirtûk bi herfên mexsûs bi zimanê kurdî hatine nivîsînê. Nivîsandin li gorî fikrê êzdîya û wisa jî qaîdê fikrên zerdeştî, aqilbendîya (zandarîya) mexfî ye. Lema divê qedir li dogmayên dînî û fikrên xwedênasan bê girtinê û ew, ji merîyên ku dînê din dihebînin bêne parastinê. Carina jî wisa vedişartin, ku îzin nedidan wekî mirid jî, ji şêx û pîran ulmê dîn bizanbin. Destûra xwendinê û şirovekirina pirtûkên pîroz tenê ya ruhaniyan bû. Dibe, bi vî sebebî jî belabûîna tevavîyê pirtûkên pîroz nebû û wan li ser jîyana dînî yê her rojê êzdîyan tesîra mezin nekirin. Dînê êzdîyan bê nivîsar û devkî ji nifşekî heta nifşa dinê ji aliyê dê û bavan ve bi zarokan dihate veguhastinê. Koka ulmê ayînê êzdiyan, ne ewqas di du pirtûkên muqedes de hatiye beyankirinê, lê ferzî û qîmetî bona lêkolîn û şirovekirina êzdîyatî qewil û beyt û çîrokên êzdîya ne. Bê wan bi ulmê dînî yê êzdîya û duakirina wan guman nabe. Bi qaîdê qewl û beyt disitirên bi dûçûyîna [[def]] û [[şibab]]. Hemû civata êzdiyan û praktîka dînî ya wan li ser qesd-[[têokratîk]] tê parvekirinê. Êzdî tên parevekirinê li ser rûhanî (dunav) û mirîdan. Rûhanî, li sirîya xwe de, têne parevekirinê li ser şêx û pîran. Wezîfe û borcên şêx, pîr û mirîda her ber bo ber (wirase) ye. Zewac orta van sê qesda qedexbûyî ye. == Navdarên Ezdiya == * [[Derwêşê Evdî]] * [[Qanatê Kurdo]] * [[Ereb Şamîlov]] * [[Heciye Cindî]] * [[Aslan Ûsoyan]] * [[Celîlê Celîl]] * [[Mîr Ceferê Dasnî]] * [[Guram Adzhoyev]] * [[Egîdê Cimo]] == Êzdîtî û zerdeştîtî == Heta îro jî derheqê pêşdaçuyîna êzdatiyê de fikrekî hevbeş nîne. Bi texmîna merîyên ulimdar hebandina Roj û Agir wek nîşaneya wekhevbûna êzdîyatî û zerdeştiyê dihate dîtin. Bi rastî jî, êlêmêntên notila (mîna) hev hin zêdetir û kûrtir in. Ji her aliyan ve eyankirina her du dînan destûr dide wekî em bêjin, ku êzdiyatî û zerdeştî ne tenê gelek nêzîkê hev in, lê belê koka wan jî yek e. Taybetiyên mîna hev, ji aliyê baweriyan de gelek in û her wisa [[dogma]]yên mîna hev jî herdu dînan de gelek in. Bo nimûne; duayên her rojê pênc cara, ku di îslamê de heye, ji zerdeştîyê hatiye. Edetê înîtîatîon û nîşanê firqekirinê jî di herdu sîstêmê dînan de anagorî hev in: kirasê sipî yê binî di herdu dînan de û cem êzdîya pêsîra gulover ser kirasê de, ku dibêjinê "girêban" û cem zerdeştiyan jî ser kirasê de cêbek, ku dibêjinê "girêvan". [[Obje]]yên eslî yên hebandinê di êzdîyatî û zerdeştiyê de ev in: agir û av. Êzdiyatîyê de ji wextê qedîm ve û heta niha jî hebandina agir hatiye xwedîkirinê. Kêmtir be jî eyan e ku av tê hebandinê. == Fermanên li dijî êzdiyan == === Fermanên li dijî êzdiyan di sedsala 19an de === {{...}} ==== Fermanên Mîr Mihemedê Rewandizî li dijî êzdiyan (1831) ==== {{...}} ==== Fermanên Bedirxan Beg li dijî êzdiyan (1845) ==== {{...}} === Ferman û stemkarî li dijî êzdiyên di sedsala 20an de === Misilmana pir Êzidiyan kuştin û dixwastin ew jî bibin Misilman. Gelek Êzidiyan loma misilmana ji welatê xwe derketin. Kurd û tirkên Misilman Êzidî hiz nekirin û tiştê pîs bi Êzidiyan çêkirin. Roja bîranîna miriyên xwe de êzdî, vê cenosîdê wekî [[Roja Xezebê]] nav dikin{{Çavk}}. Paşê jî wextê [[Enfal]]an de (navê Sûra 8'an a Quranê ye) êzdî carekî din bi qirkirinekî kokanî re rû bi rû dimînin. ''Enfal'' navê cêrgeya hucûmkirina cengîyê, ku li sala 1988'an ji aliyê rejîma [[Sedam Hisên]] ve hatiye pêşxistinê. Armanca (meremê) vê cêrgeya hucûmkirina cengiyê, ew bû ku li Îraqê tevayê kurdan qirbikin{{Çavk}}. ==== Stemkarî li dijî êzdiyan di salên 1980 û 1990î de ==== {{...}} === Fermanên li dijî êzdiyan di sedsala 21ê de === ==== Komkujiya êzdiyên Şingalê (2014) ==== Di 3ê tebaxê sala 2014an [[DAIŞ]]ê di bin maskeya dînê Islamê de êriş anî ser êzîdî Şingalê [[komkujî]] çêbû{{Çavk}}. == Belavbûn û Hejmara Êzdîyên == Piranîya Êzdîyên li [[Iraq]] li deverên [[Şengal]] û [[Şêxan]] dijîn, lê li beşên din ên Kurdistanê jî li cihên cûr be cûr weke li [[Mêrdîn]]ê, [[Êlih]]ê, [[Riha]]yê, [[Efrîn]]ê û [[Serhed]]ê û herwiha Êzdîyên ku li welatên [[Qefqas]]an, [[Sovyeta Berê]] û [[Îran]]ê dijîn jî hene. Hejmara wan ji ber dijwara Kurdên Misilman û Misilmankirîna wan di sedsalên bihurdî de êdî kêm buye. Hejmara Êzdîyên di navbera 800 hezar û derûdora milyonekê tê texmînkirin. Dîsa di serî de li [[Almanya]] (60.000) <ref>{{Citation |title=Li gor agahiyên televizyona almanî n-tv |url=http://www.n-tv.de/839540.html |accessdate=2008-07-01 |archive-date=2008-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080803053259/http://www.n-tv.de/839540.html |url-status=dead |archivedate=2008-08-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080803053259/http://www.n-tv.de/839540.html }}</ref> li welatên Rojavayê Ewropa jî êdî diyasporayeke Millete Êzdî heye. == Koçberî == Piranîya Êzdîyên [[Bakûrê Kurdistanê]] di salên 90'î û şûn de ji ber pevçûnên di navbera [[dewlata tirk]] û [[PKK]]'ê cîh û warên xwe berdan û koçber bûn. Ew bi taybetî li [[Almanya]] û [[Belçîka]]yê bi cîh bûn. Êzdiyên welatên [[Sovyeta Berê]] terqiyan welatên din, hindek ji wan li [[Ermenistan]]ê dimînin, hindek li [[Gurcistan]]ê û yên din rewîyên [[Ûkrayna]], [[Rûsya]] û welatên din li Ewropayê. Di dema dawî de, piştî kû rejîma [[Sedam Huseyîn]] têk çû û dijminahîya di navbera ol û komên etnîkî li [[Îraq]]ê mezintir bû, êdî gelêk Êzdî ji [[Iraq]] jî koçberî Ewropayê dikin. == Herwisa binêre == * [[Cil û bergên jinên kurd ên êzîdî yên Kafkasyayê]] * [[Yarsan]] * [[Eşîrên êzdiyan]] * [[Rêberên êzdiyan]] * [[Ezidxan]] == Girêdanên derve == * [http://www.yeziden-colloquium.de Yeziden Colloquium] * [http://lalishduhok.org/modules.php?name=News&file=categories&op=newindex&catid=6 Bingeha Laliş ya rewşenbîrî û civakî li Duhok] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081005063112/http://www.lalishduhok.org/modules.php?name=News&file=categories&op=newindex&catid=6 |date=2008-10-05 }} * [http://www.yeziden.de Malpera Dengê Êzîdiyan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140809054104/http://yeziden.de/ |date=2014-08-09 }} * [http://www.xoybun.com/modules.php?name=Content&pa=list_pages_categories&cid=64 Nivîsên ser Êzîdiyan] * [http://lalish.de/ Malpera Navenda Çanda Êzidiyan] * [http://www.xetara.com/kurdi/ Malpera Gundê Xetara Mezin] *[http://www.academia.edu/3168582/George_Grigore_Der_Jesidismus_ein_Beispiel_fur_religiosen_Synkretismus_Analele_Universitatii_din_Bucuresti_-_Limbi_si_literaturi_straine_nr._2_Bukarest_Editura_Universitatii_din_Bucuresti_2012_.83-94 Der Jesidismus ein Beispiel für religiösen Synkretismus] == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Êzîdîtî| ]] 6wsxw9v01aachtfej02opej9av9roy3 Almanya 0 4774 1093457 1092251 2022-07-30T11:19:00Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Infobox Welat2 | navê rastî = {{navê rastî|de|Bundesrepublik Deutschland|icon=no}}{{efn|name=a|Li kêmanîke naskirî [[Zimanên Almanî]]: :*{{bi-da|Forbundsrepublikken Tyskland}} :*{{bi-nds|Bundesrepubliek Düütschland}} :*{{bi-hsb|Zwjazkowa Republika Němska}} :*{{bi-dsb|Nimska Zwězkowa Republika}} :*{{bi-rmy|Federalni Republika Jermaniya}} :*{{bi-fy|Bûnsrepublyk Dútslân}} }} | navê hevbeş = Almanya | konvansiyonel navê dirêj = Komara Federal a Almanyayê | rewş = | wêneyê ala = Flag of Germany.svg | sernav ala = | wêneyê mertal = Coat of Arms of Germany.svg | sernav mertal = | dirûşma netewî = | dirûşma bi kurdî = | sirûda netewî = ''[[Deutschlandlied]]''<br />({{Ziman-ku|"Strana Almanyayê"}})<br /><small>(tenê ayeta sêyem)</small>{{efn|Ji 1952 heta 1990, ''Deutschlandlied'' sirûda netewî bi tenê ayeta sêyem li ser caran fermî sirûd gotin bûye. Ji ber ku 1991, bi tenê ayeta sêyem sirûda netewî bûye.<ref>{{cite web | url = http://www.bundespraesident.de/DE/Amt-und-Aufgaben/Wirken-im-Inland/Repraesentation-und-Integration/repraesentation-und-integration-node.html| title = Repräsentation und Integration | author = Bundespräsidialamt | authorlink = Bundespräsidialamt | language = German | accessdate = 8 March 2016 | quote = Nach Herstellung der staatlichen Einheit Deutschlands bestimmte Bundespräsident von Weizsäcker in einem Briefwechsel mit Bundeskanzler Helmut Kohl im Jahr 1991 die dritte Strophe zur Nationalhymne für das deutsche Volk. [In 1991, following the establishment of German unity, Federal President von Weizsäcker, in an exchange of letters with Chancellor Helmut Kohl, declared the third verse [of the Deutschlandlied] to be the national anthem of the German people.]}}</ref>|group=efn}}<br />[[Wêne:German national anthem performed by the US Navy Band.ogg|center]] | wêneyê nexşe = EU-Germany.svg | nexşe mezinî2 = 250px | wêneyê nexşe2 = | nexşe sernav = | nexşe sernav2 = | nexşe sernûçe = {{nexşe sernûçe |cih reng=keskê tarî |herêm=Ewropa |herêm reng=gewrê tarî |bineherêm=[[Yekîtiya Ewropayê]] | bineherêm reng=kesk |rênîşan=EU-Germany.svg}} | nexşe sernûçe2 = | cîh = | paytext = [[Berlin]] {{ref label|aaa|a}} | jêrenot a = | bajarê mezin = paytext | bicîhbûna mezin = | awayê bicîhbûna mezin = | latd = 52 | latm = 31 | latNS = N | longd = 13 | longm = 23 | longEW = E | zimanên fermî = [[Zimanê almanî|Almanî]]{{ref|a}}{{efn|[[Zimanê danîmarkî|Danîmarkî]], [[Almaniya jêrîn]], [[Zimanê sorbî|Sorbî]], [[Zimanê romanî|Romanî]], û [[Zimanê frîzî|Frîzî]] naskirin, ji aliyê [[Senedê Ewropayê ji bo Zimanên Herêmî an Hindikayiyan]]|group=efn}} | zimanên naskirin = | zimanên herêmî = | awayê ziman = | awayê ziman2 = | ziman = | ziman2 = | zimanên bin = | zimanên bin2 = | komên etnîkî = {{ublist|list_style=line-height:1.3em; |class=nowrap |80% [[Alman]] |3.5% [[Tirk]] |1.9% [[Kurd]]|1.8% [[Ereb]]|12.8% yên din}} | komên etnîkî sal = | dîn = | demonîm = [[Alman]] | awayê rêveberiyê = [[Komar]]a [[Federalîzm|federaliya]] [[Sîstema parlementeriyê|parlamenî]] | sernav rêber1 = [[Serokên Almanyayê|Serok]] | navê rêber1 = [[Frank-Walter Steinmeier]] | sernav rêber2 = [[Kanslêrên Almanyayê|Kanslêr]] | navê rêber2 = [[Olaf Scholz]] | sernav rêber3 = [[Serokên Bundestag]] | navê rêber3 = [[Bärbel Bas]] | sernav rêber4 = [[Serokên Bundesrat]] | navê rêber4 = [[Bodo Ramelow]] | sernav rêber5 = [[Dadgeha Destûrî ya Federal ya Almanyayê#Serokên dadgehê|{{nowrap|Serokê Federal}} Dadgeha Destûra Bingehîn]] | navê rêber5 = [[Stephan Harbarth]] | pêşvebirî = {{clear}} | meclîsa jorîn = [[Bundesrat ya Almanyayê|Bundesrat]] | meclîsa jêrîn = [[Bundestag]] | awayê serxwebûnê = [[Keyaniya Almanyayê|Damezrandin]] | nota serxwebûnê = | bûyera avakirinê1 = [[Împaratoriya Romaya Pîroz]] | dema avakirinê1 = {{dîrok|2|sibat|962}} | bûyera avakirinê2 = [[Konfederasyona Almanyayê]] | dema avakirinê2 = {{dîrok|8|hezîran|1815}} | bûyera avakirinê3 = [[Yekbûna Almanyayê|Împaratoriya Almanî]] | dema avakirinê3 = {{dîrok|18|kanûna paşîn|1871}} | bûyera avakirinê4 = [[Komara Weimarê]] | dema avakirinê4 = {{dîrok|11|tebax|1919}} | bûyera avakirinê5 = [[Almanyaya Rojava|Komara Federal]] | dema avakirinê5 = {{dîrok|23|gulan|1949}} | bûyera avakirinê6 = [[Civata Aborî ya Ewropî|CAE]] [[Mezinkirina Yekîtiya Ewropayê#endamên damezrêner|Bingeh]]{{efn|[[Yekîtiya Ewropayê]] ji ber ku 1993.|group=efn}} | dema avakirinê6 = {{dîrok|1|kanûna paşîn|1958}} | bûyera avakirinê7 = [[Yekbûna Almanyayê|Veyekbûn]] | dema avakirinê7 = {{dîrok|3|çiriya pêşîn|1990}} | rûerd etîket2 = | rûerd dane = | rûerd dane2 = | rûerd = | rûerd km2 = 357,168 | rûerd magnitude = 1 E11 | rûerd rêz = 63. | rûerd jêrenot = | av = | gelhe texmînkirin = 83,129,285<ref name="Bevölkerungsstand">{{Internetquelle |url=https://www.destatis.de/DE/Themen/Gesellschaft-Umwelt/Bevoelkerung/Bevoelkerungsstand/Tabellen/liste-zensus-geschlecht-staatsangehoerigkeit.html |titel=Bevölkerungsstand am 30. Juni 2021 |hrsg=[[Statistisches Bundesamt]] (Destatis) |abruf=2021-10-28}} {{Webarchiv|url=https://www.destatis.de/DE/Themen/Gesellschaft-Umwelt/Bevoelkerung/Bevoelkerungsstand/Tabellen/liste-zensus-geschlecht-staatsangehoerigkeit.html |wayback=20190322141059 |text=Bevölkerungsstand am 30. Juni 2021}}</ref> | gelhe texmînkirin sal = 2021 | gelhe texmînkirin rêz = 16. | gelhe giştejimar = | gelhe giştejimar sal = | gelhe giştejimar rêz = | gelhe tîrbûn km2 = 232 | gelhe tîrbûn rêz = 58. | hejmara endaman = | TBH PHK = $4.743 trîlyon<ref name="imf2">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/April/weo-report?c=134,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2019&ey=2026&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook database: April 2021 |publisher=[[International Monetary Fund]] |date=April 2021 |access-date=12 April 2021 |archive-date=12 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210412070027/https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/April/weo-report?c=134,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2019&ey=2026&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |url-status=live }}</ref> | TBH PHK sal = 2021 | TBH PHK rêz = 5. | TBH PHK her kesekî = $56,956 | TBH PHK her kesekî rêz = 15. | TBH nomînal = $4.319 trîlyon | TBH nomînal sal = 2021 | TBH nomînal rêz = 4. | TBH nomînal her kesekî = $51,860 | TBH nomînal her kesekî rêz = 20. | Gini = 29.7 <!--tenê hejmar--> | Gini sal = 2019 | Gini guherandin = zêdebûn<!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--> | Gini rêz = | Gini çavk = <ref name="eurogini">{{cite web|url=https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tessi190/default/table?lang=en|title=Gini coefficient of equivalised disposable income|publisher=[[Eurostat]]|access-date=15 December 2020|archive-date=9 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201009091832/https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tessi190/default/table?lang=en|url-status=live}}</ref> | PPM = 0.947 <!--tenê hejmar--> | PPM sal = 2019 | PPM guherandin = zêdebûn<!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--> | PPM rêz = 6. | PPM çavk = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/content/latest-human-development-index-ranking|title=Human Development Report 2020|date=15 December 2020|publisher=[[United Nations Development Programme]]|access-date=15 December 2020|archive-date=15 December 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201215100725/http://hdr.undp.org/en/content/latest-human-development-index-ranking|url-status=live}}</ref> | dirav = [[Euro]] ([[Nîşana Euro|€]]) | dirav kod = EUR | demjimêr = CET | utc offset = +1 | demjimêr DST = CEST | utc offset DST = +2 | DST not = | dijrabertî = | celebê dîrokê = | hatûçûn = rast | koda înternetê = [[.de]] û [[.eu]] | iso3166kod = | koda telefonê = [[Hejmarên telefona li Almanyayê|+49]] | berdilê hîmander = | wêne nexşe3 = | nexşe sernav3 = | jêrenot b = }} '''Almanya''' ({{IPA-ku|audio=Almanya-ku.ogg|ˈ|a:|l|'|m|a:|n|j|a:}}; bi almanî: ''Deutschland'', {{IPA-de|ˈdɔʏtʃlant|pron}}); bi fermî '''Komara Federal a Almanyayê''' an '''KFA''' (bi almanî: ''Bundesrepublik Deutschland'' {{Audio|De-Bundesrepublik_Deutschland.ogg|Guhdar bike}}, welatekî federalê [[Ewropaya Navendî]] ye ku bi welatên ewropî yên wekî [[Danîmarka]], [[Polonya]], [[Komara Çek]], [[Awistriya]], [[Swîsre]], [[Fransa]], [[Lûksembûrg]], [[Belçîka]] û [[Holenda]]yê re sinor e. Ji aliyê bakurê ve perav ên wî bi [[Deryaya Bakur]] û bi [[Deryaya Baltik]]<nowiki/>ê re hene. Paytext û cihê rûniştina hikûmetê [[Berlîn]] e, lê berê wezareta federal li [[Bonn]]ê bû. Sîstema polîtîk federalî ye û ev sîstem bi şiklê [[demokratiya parlemanî]] hatiye organîzekirin. Li gorî benda 20emîn a [[destûra bingehîn]], Almanya dewleteke federal, demokratîk û sosyal e. Ev dewleta federal ji 16 dewletên federe (dewletên herêmî, federedûgel) pêk tê. Dewleta Federal endamê [[Neteweyên Yekbûyî]], [[Yekîtiya Ewropayê]], [[NATO]] û [[G8]]ê ye. ==Dîrok== Tê pêşbînîkirin ku mirovên kevnar herî kêm 6 hezar sal berê li Almanyayê hebûn. Yekemîn fosîlên mirovî ya ne-modern (Neandertal) li Geliyê Neander hatiye dîtin.<ref>{{Cite web|url=https://www.nhm.ac.uk/discover/who-were-the-neanderthals.html|title=Who were the Neanderthals?|website=www.nhm.ac.uk|language=en|access-date=2022-07-17}}</ref> Li Jura Swabian de delîlên kevnar ên bi vî rengî yên mirovên nûjen hatine dîtin ku di nav de bilûrên 42 hezar salî ye û amûrên muzîkê yên herî kevn in ku heta niha hatine dîtin.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-18196349|title=Earliest music instruments found|date=2012-05-25|website=BBC News|language=en-GB|access-date=2022-07-17}}</ref> Di lêkolînên arkeolojîk de Miroveşêr a ku ji 40 hezar sal berê ye û Venûsa 35 hezar salî ya Hohle Fels, hatine dîtin.<ref>{{Cite web|url=http://www.theartnewspaper.com/articles/Ice-Age-iLion-Mani-is-worlds-earliest-figurative-sculpture/28595|title=Ice Age Lion Man is world’s earliest figurative sculpture - The Art Newspaper|date=2015-02-15|website=web.archive.org|access-date=2022-07-17|archive-date=2015-02-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20150215162121/http://www.theartnewspaper.com/articles/Ice-Age-iLion-Mani-is-worlds-earliest-figurative-sculpture/28595|url-status=bot: unknown}}</ref> === Hilweşîna Dîwarê Berlînê === [[File: Deutschland Bundeslaender 1957.png|thumb|Nexşeya Almanyayê Rojhilat û Rojava]] Ew li Trabant bû ku hezaran Almanên Rojhilatê sînor li dora 9ê çiriya paşîn, 1989-ê di 9-ê çiriya paşîna, 9ê çiriya paşîna çiriya paşîna çiriya paşîna çiriya paşîna çiriya paşîna çiriya paşîn, 1989-ê de diqewiminin. Ev ji Trabantayê rizgariya otototîk û yek ji navnîşên naskirî yên Elmanya Rojhilata Navîn û Fall komunîzmê Li ser di parçeyek li Walla Berlînê ya ku ji bo galeriya gelemperî ne tenê neheqiya dîwarê di çiriya paşîna 1989ê de li Biryara Kendurê Birgit Kinder heye, lê Trabantê piçûk, ku otomobîla piranîya Almanya Rojhilata Navîn di 1989 . Wekî ku vekişîna Almanya dest pê kir, ji bo Trabantê daxwaz dikin. Niştecîhên rojhilat yên erebên duyemîn yên erebên rojavayî yên bijartî û pêşangeha hilberê li 1991-ê ve girêdayî bûn. Îro îro ev otomobîlên piçûk ên ku ji ajokarên ciwanan re hene ku ji hêla tamîrdirêj û veguhastin in. Li seranserî cîhanê ku gelek ji bo erebek komunîst vekişîna gelek erebên Trabantêhene. == Erdingarî == Li Almanyayê derdora 80 bajarên mezin (hejmara rûniştvanan di ser 100.000) hene. Hejmara rûniştvanên 14 ji wan di ser 500.000 hezarî de ye. Pênc bajaren herî mezin ev in (dem: kanûna pêşîn 2005): # [[Berlîn]], 3,51 milyon # [[Hamburg]], 1,75 milyon # [[München]], 1,38 milyon # [[Köln]], 1.024.373 # [[Frankfurt]] am Main, 687.775 Berlin bi 3,5 Milyon rûniştvan bajarê herî mezine yê Almanyayê ye. Wekî din derdora van bajaran herêmên avakirî ([[metropol]]) çêbûne ku bi milyonan mirov lê dijîn. Li gor hejmara rûniştvanan herêmen herî mezin ev in: # Herêma [[Rhein-Ruhr]], 11,3 milyon # Herêma [[Berlin-Brandenburg]], 4,5 milyon # Herêma [[Frankfurt-Rhein-Main]], 5,8 milyon # Herêma [[Stuttgart]], 3,9 milyon # Herêma [[Hamburg]], 5 milyon == Herêmên Almanyayê == 16 [[Herêmên Almanyayê]] hene. Ew her herêmek parlementoya bixwe heye û di hundur de gelek aiyan de zagonên xwe hêne. Ew 16 herêm û paytextên xwe wiha ne: {| | {| class="wikitable" |- bgcolor="#ececec" | '''Rêz''' || '''Herêm''' || '''Paytext''' ||'''Rûerd''' (km²) ||'''Nifûs''' (bi hezaran) |- | 1 || [[Baden-Württemberg]]|| [[Stuttgart]] ||35.751,46 ||10.632 |----- | 2 || [[Bayern]] || [[München]]||70.551,57 ||12.604 |- | 3 || [[Berlin]] || <ref name="Navçe">Navçeyên Berlin û Hamburg ji bajarên hewşêwe navî de de pêk tên. Bremen jî navçeyeke ji bajarekî de pêk têye jî, bajarê [[Bremerhaven]] jî di hundura Bremen da ye.</ref> || 891,85 || 3.419 |- | 4 || [[Brandenburg]] || [[Potsdam]] ||29.485,63 ||2.450 |----- | 5 || [[Bremen (herêm)|Bremen]] || [[Bremen]]<ref name="Navçe"/>|| 419,38||654 |----- | 6 || [[Hamburg]] || <ref name="Navçe"/> ||755,26 ||1.753 |----- | 7 || [[Hessen]] || [[Wiesbaden]] || 21.114,94||6.046 |----- | 8 || [[Mecklenburg-Vorpommern]] || [[Schwerin]] ||23.180,14 || 1.598 |----- | 9 || [[Niedersachsen]] || [[Hannover]] || 47.634,90|| 7.792 |----- | 10 || [[Nordrhein-Westfalen]] || [[Düsseldorf]] ||34.097,72 || 17.572 |----- | 11 || [[Rheinland-Pfalz]] || [[Mainz]] || 19.853,36 || 3.995 |----- | 12 || [[Saarland]] || [[Saarbrücken]] || 2.569,69|| 991 |----- | 13 || [[Saksonya]] || [[Dresden]] || 18.415,51|| 4.047 |----- | 14 || [[Sachsen-Anhalt]] || [[Magdeburg]] ||20.446,31 || 2.246 |----- | 15 || [[Schleswig-Holstein]] || [[Kiel]]|| 15.799,38 || 2.814 |----- | 16 || [[Thüringen]] || [[Erfurt]] || 16.172,50 || 2.162 |} | {{Nexşeya Herêmên Almanyayê}} | |} == Ol == Di gelên Almanyayê 60% xwe [[Xiristiyanî|xiristiyanên]] ne (30.2% [[Katolîk]] û 29.2% [[Protestanî]]). 4% en xwe [[misilman]] û 34.1% [[ateîst]] û [[agnostîk]] in.<ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html |access-date=2012-07-03 |archive-date=2016-02-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160211075204/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html |url-status=dead }}</ref> [[File:Religious denominations in Germany, 2011 Census, self-identification of the population.svg|thumb|alt=A Map of Germany showing religious statistics by district. And Catholicism predominates the south and west, Protestantism Swabia and the north, and other or no religion dominates the east and some major cities.|Mezhebên serdest ên li Almanyayê wekî ku ji hêla Serjimêriya 2011-an ve bi karanîna pirsa nasnameyê ve hatî eşkere kirin. <br /> şîn: Protestan <br /> kesk: Katolîk <br /> Sor: bê din <br /> Rengên tarî piraniyek di navbera 50 û 75% de destnîşan dikin dema ku rengên herî tarî piraniyek mezin ji 75% zêdetir nîşan didin. ]] == Helwesta Almanyayê ji Giştpirsiya serxwebûna Başûrê Kurdistanê == Berdevkê Hikûmeta Almanyayê [[Martin Schaefer]] li ser pirseke di civîna çapameniyê ya li Berlinê dihat lidarxistine da rexne li biryara referandûmê ya yekalî ya Herêma Kurdistanê girtin. Schaeferî diyar kir ku gavên zerarê dide yekîtiya Iraqê, ne li gorî berjewendiyên civaka navneteweyî ne jî Almanyayê ye û got: "Li herêmê keseke eger, sînorê xwe yekalî bixwaze biguherîne an jî bixwaze dewlet ava bike, bi agir dilîze.[https://krd.sputniknews.com/ewropa/201706096223929-Almanya-referandum-Kurdistan-daxuyani/ Almanya di derbarê referandûma Herêma Kurdistanê de daxuyanî da] Herwiha Serokwezîra Almanyayê [[Angela Merkel]]<nowiki/>ê di bersiveke xwe de referandûma serxwebûna Kurdistanê ya 25ê Îlonê nirxand û got: "Di mijara têkoşîna dijterorê de divê piştgiriya Kurdistanê û Hêzên Pêşmerge were kirin. Di mijara [[Giştpirsiya serxwebûna Başûrê Kurdistanê, 2017|referandûm]]<nowiki/>ê de jî em piştgiriya herêma kurdî di nav yekîtiya Iraqê da diparêzin." == Mijarên têkildar == * [[Împeratoriya Almanî]] * [[Komara Weimarê]] * [[Almanyaya Nazî]] * [[Komara Demokratîk a Almanyayê]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b|Germany}} {{YE}} {{Dewletên Ewropayê}} [[Kategorî:Almanya]] oxbjgbwa2l6m8ohk3hiatfcl6unsk12 Fransa 0 6333 1093406 1093331 2022-07-29T18:08:21Z Penaber49 39672 /* Erdnîgari */ wikitext text/x-wiki {{çavlêgerandin}} {{Infobox Welat2 | navê rastî = {{navê rastî|fr|République Française |icon=no}} | navê hevbeş = Fransa | konvansiyonel navê dirêj = Komara Fransî | rewş = | wêneyê ala = Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg | sernav ala = | wêneyê mertal = Armoiries république française.svg | sernav mertal = | dirûşma netewî = Liberté, Égalité, Fraternité | dirûşma bi kurdî = Azadî, Wekhevî, Biratî | sirûda netewî = ''[[La Marseillaise]]''<div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:La Marseillaise.ogg|alt=La Marseillaise]]</div> | wêneyê nexşe = Mapadefrancia.svg | nexşe mezinî2 = 250px | wêneyê nexşe2 = | nexşe sernav = | nexşe sernav2 = | nexşe sernûçe = {{nexşe sernûçe |cih reng=şînê tarî}} | nexşe sernûçe2 = | cîh = | paytext = [[Parîs]] | jêrenot a = | bajarê mezin = paytext | koordînat = {{koord|48|51|N|2|21|E|type:city}} | bicîhbûna mezin = | awayê bicîhbûna mezin = | zimanên fermî = [[Zimanê fransî|Fransî]] | zimanên naskirin = [[Alsasî]], [[baskî]], [[bretonî]], [[katalanî]], [[korsî]], [[flemanî]], [[frankoprovenzal]], [[oksîtanî]], zimanên din ên [[Oïl]] | zimanên herêmî = | awayê ziman = | awayê ziman2 = | ziman = | ziman2 = | zimanên bin = | zimanên bin2 = | komên etnîkî = | komên etnîkî sal = | dîn = | demonîm = | awayê rêveberiyê = [[Komar]] | sernav rêber1 = Serokomar | navê rêber1 = [[Emmanuel Macron]] | sernav rêber2 = Serekwezîr | navê rêber2 = [[Élisabeth Borne]] | sernav rêber3 = | navê rêber3 = | sernav rêber4 = | navê rêber4 = | sernav rêber5 = | navê rêber5 = | pêşvebirî = | meclîsa jorîn = | meclîsa jêrîn = | awayê serxwebûnê = | nota serxwebûnê = | bûyera avakirinê1 = | dema avakirinê1 = | bûyera avakirinê2 = | dema avakirinê2 = | bûyera avakirinê3 = | dema avakirinê3 = | bûyera avakirinê4 = | dema avakirinê4 = | bûyera avakirinê5 = | dema avakirinê5 = | bûyera avakirinê6 = | dema avakirinê6 = | bûyera avakirinê7 = | dema avakirinê7 = | rûerd etîket2 = | rûerd dane = | rûerd dane2 = | rûerd = | rûerd km2 = 672.051 | rûerd magnitude = | rûerd rêz = 41em | rûerd jêrenot = | av = 0,26 | gelhe texmînkirin = 68.014.000 | gelhe texmînkirin sal = 2020 | gelhe texmînkirin rêz = 20em | gelhe giştejimar = | gelhe giştejimar sal = | gelhe giştejimar rêz = | gelhe tîrbûn km2 = | gelhe tîrbûn rêz = | hejmara endaman = | TBH PHK = | TBH PHK sal = | TBH PHK rêz = | TBH PHK her kesekî = | TBH PHK her kesekî rêz = | TBH nomînal = | TBH nomînal sal = | TBH nomînal rêz = | TBH nomînal her kesekî = | TBH nomînal her kesekî rêz = | Gini = <!--tenê hejmar--> | Gini sal = | Gini guherandin = <!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--> | Gini rêz = | Gini çavk = | PPM = <!--tenê hejmar--> | PPM sal = | PPM guherandin = <!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--> | PPM rêz = | PPM çavk = | dirav = [[Euro]] ([[Nîşana Euro|€]]) | dirav kod = EUR | demjimêr = | utc offset = | demjimêr DST = | utc offset DST = | DST not = | dijrabertî = | celebê dîrokê = | hatûçûn = | koda înternetê = [[.fr]] | iso3166kod = | koda telefonê = [[Hejmarên telefona li Almanyayê|+33]] | berdilê hîmander = | wêne nexşe3 = | nexşe sernav3 = | jêrenot b = }} '''Fransa''' yan jî '''Komara Fransî''', ({{Bi-fr|France}}, /fʁɑ̃s/) yan jî (République Française, xwendin: /ʁepyblik fʁɑ̃sɛz/) welatek navparzemînî ye ku li [[Ewropaya Rojava|Ewropayê Rojava]] û herêm û deverên derveyî yên li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] û [[Okyanûsa Atlantîk]], [[Okyanûsa Mezin|Pasîfîk]] û [[Okyanûsa Hindî]] vedigire. Qada wê ya metropolê ji [[Rhine]] heta [[Okyanûsa Atlantîk]] û ji [[Deryaya Navîn]] heta [[Qenala îngîlîzî]] û [[Deryaya Bakur]] dirêj dibe.<ref>{{Cite journal|date=2022-07-21|title=French Guiana|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Guiana&oldid=1099654171|journal=Wikipedia|language=en}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2022-06-17|title=Administrative divisions of France|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Administrative_divisions_of_France&oldid=1093564080|journal=Wikipedia|language=en}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2022-07-26|title=French Southern and Antarctic Lands|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Southern_and_Antarctic_Lands&oldid=1100569184|journal=Wikipedia|language=en}}</ref> Herêmên dervayê [[Guyana Fransî]] li [[Amerîkaya Başûr]], [[Saint Pierre]] û [[Miquelon]] li [[Atlantîka Bakur]], [[Hindistanên Rojavayê Frensî]] û gelek giravên li [[Okyanûs|Okyanûsa]] û [[Okyanûsa Hindî]] hene. Ji ber gelek deverên xwe yên peravê Fransayê hene, xwediyê devera herî mezin a aborî ya taybet a cîhanê ye. Fransa li parzemîna [[Ewropa|Ewropayê]] bi [[Belçîka]], [[Lûksembûrg|Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Monako]], [[Îtalya]], [[Andorra]], [[Spanya]] [[Holenda]], [[Sûrînam]] û [[Brezîl]] li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] bi navgîniya deverên xwe yên derveyî li [[Guyana Fransî]] û [[Saint Martin]] re sînorên xwe parvedike. Hijdeh herêmên wê yên entegre (pênc ji wan li derveyî welat in) li qadeke hevgirtî ya 643.801 km² vedigire<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|title=The World Factbook|date=2014-01-31|website=web.archive.org|access-date=2022-07-27}}</ref> û li gorî daneyên gulana sala 2021an zêdetirî 67 mîlyon kes li Fransa û li herêmên wî dijîn. Fransa komarek nîv-serokatî ya yekgirtî ye ku paytexta wî bajarê [[Parîs]] e. Bajarê [[Parîs|Parîsê]] bajarê herî mezin ê Fransayê ye û navenda çandî û bazirganî ya sereke ye. Deverên din ên bajarî yên sereke [[Marsêy|Marseille]], [[Liyon]], [[Toulouse]], [[Lille]], [[Bordèu|Bordeaux]] û bajarê [[Nice|Niceê]] ye. == Dîrok == ===Serdema navîn a destpêkê=== [[Wêne:Franks expansion.gif|thumb|çep|Berfirehbûna Frankish ji sala 481ê ve ber bi sala 870an.]] Di dawiya [[Serdema Kevnare]] de, Galiya kevnar li çend padîşahiyên Almanî û herêmek Gallo-Romî ya mayî, ku wekî [[Padîşahiya Syagrius]] tê zanîn, hate dabeş kirin. Di heman demê de, Brîtanîyên Keltî ku ji rûniştgeha [[Anglo-Sakson]] a [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ku direvin, li beşa rojavayê Armorica bicih dibin. Di encamê de, nîvgirava [[Armorican]] hate guherandin û navê nîvgiravê wekî Brittany hate guhertin, çanda Keltîk hate vejandin û padîşahiyan piçûk ên serbixwe li herêmê hatin demazirandin. Yekemîn rêberê ku dibe padîşahê hemû Frankan Clovis I ye ku di sala 481ê de dest bi serweriya xwe kir û di sala 486an de hêzên paşîn ên waliyên [[Romaya Kevnare|Romayê]] yên parêzgehê têk bir. Clovis başûrê rojava ji Visigoths vegerand, di sala 508an de hate imad kirin û xwe wekî mîrê [[Almanyaya Rojava]] îlan kir. [[Clovis I]] piştî hilweşîna [[Împeratoriya Romê|Împaratoriya Romayê]] yekem fetihkarê Almanan e ku ji Arianîzmê, ji Xirîstiyaniya Katolîk derdikeve. Bi vî awayî ki aliyê papatiyê ve sernavê "Keça Mezin a Dêrê" (bi fransî: La fille aînée de l'Église) li Fransayê hate dayîn û ji padîşahên Fransî re jî "Padîşahên Herî Xiristiyan ên Fransayê" (Rex Christianissimus) dihate gotin. [[Frankan]] çanda [[Xiristiyanî|xirîstiyan]] a [[gallo-romî]] wergirt û Galiya kevnar di dawiyê wekî Francia ("Welatê Frankan") hate binavkirin. Frenkên elmanî, ji xeynî li Gauliya bakur ku li wir niştecihên Romayî kêm zêde bûn û zimanên elmanî lê derketin, zimanên romanî pejirandibûn. Clovis bajarê [[Parîs|Parîsê]] wek paytexta û xanedana Merovîng ava kir lê padîşahiya wî piştî mirina wî bidawî bû. [[Frankan]] erdê xwe bi tenê wekî milkek taybet dihesibandin û di nav mîrateyên xwe de parve dikirin, ji ber vê yekê çar padîşahî ji yên [[Clovis]] wekî [[Parîs]], [[Orléans]], [[Soissons]], û [[Rheims]] derketine holê. [[Padîşahên Merovîng]] ên paşîn desthilatdariya şaredarên xwe yên qesrê (serokê malê) winda kirin.Yek ji şaredarê qesrê, [[Charles Martel]], di [[Şerê Tours]] (732) de êrîşek [[Xanedana Emewiyan|Emewiyan]] a Galî têk bir û di nav padîşahiya Frankiyan de rêz û hêz wergirt. Kurê wî, [[Pêpenê Kurtbir|Pepinê Kurt]], taca Francia ji Merovîngiyên qelsbûyî girt û xanedana Karolîngiyan ava kir. Kurê Pepin, [[Karlê Mezin|Charlemagne]], padîşahiya Frankish ji nû ve li hev kir û li seranserê [[Ewropaya Rojava]] û [[Ewropaya Navendî]] împaratoriyek mezin ava kir. == Erdnîgari == Piraniya ax û nifûsa Fransa li Ewropaya Rojava ye û jê re dibêjin Metropolitan France, da ku wê ji siyasetên cûrbecûr yên derveyî welêt cuda bike. Fransa li aliyê bakur bi Deryaya Bakur, aliyê bakurê rojava Qenala Îngilîzan, li rojava bi Okyanûsa Atlantîk û li başûrê rojhilat bi Deryaya Navîn re sinorê xwe parvedike. Welatê cîranê wê li Ewropayê ev in: [[Belgiya]], [[Lûksembûrg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Spanya]], [[Andorra]] Ji xeynî li [[Ewropa]] erdê Fransayê li [[parzemîn]]ên din jî hene. Li [[Karîbîk]]an wek mînak [[Saint-Martin]], li [[Emerîkaya Başûr|Başûrê Amerîkayê]] [[Guayanaya Fransî]], li qeraxên [[Emerîkaya Bakur|Bakurê Amerîkayê]], li Okyanûsa Hindê û li [[Okyanûsya]]yê herêm û welatên ku girêdayî Fransayê ne hene. === Erdnîgariya Xwezayî=== [[Wêne: Most beautiful villages of the world montsoreau 2.jpg |thumb|[[Loire]] li [[Montsoreau]], [[Geliyê Loire]].]] Fransa ji [[Derya Navîn]] heta [[Deryaya Bakur]] û ji [[Rhine]] heta [[Atlantîk]] dirêj dibe. Ew bi [[Brîtanyaya Mezin]], [[Belçîka]], [[Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Andorra]] tê hevsînorkirin. û [[Spanya]]. Li derveyî welatê dayikê, Fransa bi [[Brezîlya]], [[Sûrîname]] û [[Hollanda]] re sînorên bejahî parve dike. Ji bilî welatê dayika [[Ewropaya Rojava|Ewropa Rojava]] (''la métropole''), Fransa ji herêmên [[Amerîkaya Bakur]], [[Hindîstana Rojava|Karibîk]], [[Amerîkaya Başûr]], [Okyanûsa Hindî]], [[Okyanûsa Pasîfîk]] û [[Antarktîka|Antarktîk]] (îdiayên li ser qada axa Antarktîkê ji hêla piraniya welatên cîhanê ve nayê pejirandin). Fransa ji deştên peravê yên li bakur û li rojava yên bi Atlantîk û Deryaya Bakur heta zincîreyên çiyayên mezin, [[Pyrenees]] li başûr û [[Alpê]] li başûr, [[Pyrenees]] li bakur û li rojavayê rojhilat bi [[Ewropa]] lûtkeyên çiyayên herî bilind (derve [[Qafkas]]), [[Mont Blanc]], 4&nbsp;810 metre. Di hundurê de rêzeçiyayên din ên wekî [[Navenda Massif]] û [[Vosges]] hene. Chaine de Puys li Massif Central, girseyek çiyayî ya bi derdora 80 volkanên neçalak, di Tîrmeha 2018-an de wekî [[Mîrateya Mîrateya Cîhanê]] hat destnîşankirin.<ref>{{Cite web|url=https://whc.unesco.org /ku/list/ 1434|sernav=Chaine des Puys - Qada tektonîkî ya Limagne|Dîroka dakêşanê=2018-07-05|paşnav=Navenda|nav=Mîrateya Cîhanê ya UNESCO|works=whc.unesco.org|ziman=ku }}</ref> Fransa di navbera çar [[pergalên çem]] yên mezin de dabeş dibe ku sê ji wan diherikin [[Atlantîk]]ê. Çem li ser deştên nermik ên bakur û rojavayê Fransa diherikin û çemên wan ên berdar bûne sedem ku navenda aborî û siyasî ya welêt li beşên bakur ên welêt biqede ku dikare wekî alîkarek bihêz were dîtin ku Parîs bibe navenda welêt. === Dabeşkirina îdarî === {{Gotara sereke|Parçeya îdarî ya Fransa}} [[Wêne:Régions de France 2016.svg|thumb|Ji Çile 2016 de, li [[Fransa Proper] tenê 13 herêm hene]]<ref>http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/12 /17 /la-carte-a-13-regions-definitively-adoptee_4542278_823448.html</ref>]] Fransa (di 2015 de) dabeş dibe:<ref>http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/documentation.asp?page=documentation.htm</ref> * 27 herêm (''herêm''), 22 navxweyî û pênc ne ewropî. Binêre ''Herêmên Fransa''. * 101 beş (''departements''). Binêre ''Wezareta Fransa''. * 335 navçeyên (''navçe''). Binêre ''Navçeya Fransa''. * 2&nbsp;054 Kanton (''kanton''), di nav de 59 yên ne ewropî jî hene. Binêre ''Kantonên Fransa''. * 36&nbsp;658 komûns (''komunan''). Binêre ''Şaredariyên Fransî''. * 9 villes nouvelles ku dabeşek e ku bi dabeşên jorîn re paralel dimeşe. Binêre Ville nouvelle. Wezaret bi jimare ne û ev jimar di du reqemên pêşî yên koda posteyê de cih digirin. Jimareya beşê berê jî li ser lewheyên qeydkirina wesayîtên rê, wekî du reqemên dawîn jî hatibû destnîşan kirin. Ev pergal, ku li ser bingeha qeyda wesayîtê ya ku ji hêla beşa ve hatî rêve kirin, ku wesayit lê lê bû, niha (2021) ber bi qonax ve tê derxistin û bi qeydek navendî ve tê veguheztin, ji ber vê yekê hûn nikanin beşa malê li ser lewheyên nû bixwînin. Herêm, dezgeh, navçe û kanton herêmên îdarî yên hikûmetê ne. Herêm ji aliyê qeymeqamekî herêmê (''préfet de région''), ku di heman demê de serokê yek ji beşên herêmê ye, têne birêvebirin. Dezgeh ji hêla [[Parlîk (Fransa)|prefekt]] (''préfet''), ku ji hêla [[hikûmet]] ve hatî tayîn kirin (wekhev [[walî]]) têne rêvebirin; navçe ji aliyê binerd (''sous-préfet'') ve tê birêvebirin. Kanton bi giranî wek [[navçe]] di hilbijartinên meclîsên herêmê û meclîsên dezgehan de kar dikin. Li [[Parîs]], du qeymeqam hene, qismî qeymeqamekî îdarî "asayî" ye, ku di heman demê de qeymeqamê herêmê ye, beşek jî muxtarê polîsan (''préfet de police''), ku şefê polîsê herî bilind e, di heman demê de [[ fermandarê sivîl]] li Parîsê [[herêma sivîl]] (''zone de défense de Paris''). Prefektê polîs jî li beşên [[Hauts-de-Seine]], [[Seine-Saint-Denis]] û [[Val-de-Marne]] wezîfeya xwe dike. Herêm û dezgeh jî şaredariyên bi mafên xwe yên bacê û meclîsên rasterast têne hilbijartin, bi rêzê ve ''[[Lijneyên Herêmî yên Fransa|conseil Régional]]'' û ''conseil général'' wek saziya herî bilind a biryardanê pêk tînin. Şaredarîya herêmê û meclîsa herêmê ji alîyê ''président du conseil régional'' ve tên birêvebirin; şaredariya beşê (li gorî [[Meclîsa wîlayetê|Meclîsa wîlayetê]]) û meclîsa daîreyê ji aliyê ''président du conseil général'' ve tên birêvebirin. Dezgeha herî bilind a biryardanê ya şaredariyan meclîsek e (''konseil şaredariyê'') û [[şaredar]] (''maire'') ku ji aliyê wê ve hatiye tayînkirin, ku hem serokê meclîsê û hem jî serokê şaredariyê ye. birêvebirî. Li Parîs, Lyon û Marsîlyayê, ku şaredariyên wan bi meclîsên xwe yên rasterast hatine hilbijartin, li navçeyan hatine dabeşkirin, şert û mercên taybetî hene. Çar [[Wezaretên Frensî yên Derveyî |Dezgehên derveyî]] berê [[Kolonî|Koloniyên Fransî]] ne ku ji [[1946]] de xwediyê heman statuya wezaretên Fransaya Ewropî ne (''[[Fransa métropolitaine|metropole]])''. Ew parçeyên yekbûyî yên Komara Fransa (û bi vî rengî YE jî) ne. [[Herêmên li derveyî Fransa|herêmên îdarî yên derveyî]] [[herêmên girêdayî]] ne ku ew jî li derveyî YE ne. Ew jî mîna dezgehan têne rêvebirin û rûniştevanên fransî [[hemwelatî|welatî]] ne. Piraniya wan [[ewro]] bikar tînin, ji bilî [[Polinezyaya Fransî]], [[Kaledonyaya Nû]] û [[Giravên Wales û Futuna]] yên ku pereyê wan, [[Franka CFP]] hene. Fransa di heman demê de di [[Okyanûsa Hindî]] de çend giravên neniştecî yên bi navê [[Îles Éparses]] kontrol dike, ku ligel [[Adélieland]], îdiaya Fransa ya [[Antarctica]], [[Zimanê fransî]] pêk tînin. Herêmên Başûr. ==== Herêmên Fransayê ==== {{GotarêBingeh|Herêmên Fransayê}} {{Nexşeya herêmên Fransayê|text=fgfdfgdg}} Ji sala 2016an ve, Fransa ji 18 herêman ({{bi-fr|région}}) pêk tê. ''Régions'' yên li Fransaya parzemînî jî di hundura xwe de jî gav bi gav wek [[département]], [[Arrondissement]], [[Cantone]] û [[Commune]] tê parve kirina perçeyên hîn biçûk. {{-}} ===== Heremên kevn ===== Ji sala [[1956]]an heta 1ê çileya [[2016]]an, Fransa ji 26 herêman pêk hatibû. Ji wan 21 li xakên Fransaya parzemînî bûn, yek girava [[Korsîka]] bû, û çar jî navçeyên ser deryayî bûn. {| | # [[Alsace]] # [[Aquitaine]] # [[Auvergne]] # [[Basse-Normandie]] # [[Bourgogne]] # [[Bretagne]] # [[Centre]] # [[Champagne-Ardenne]] # [[Korsîka]] (statuya taybetî) # [[Franche-Comté]] # [[Haute-Normandie]] | <ol start=12> <li>[[Île-de-France]] <li>[[Languedoc-Roussillon]] <li>[[Limousin]] <li>[[Lorraine]] <li>[[Midi-Pyrénées]] <li>[[Nord-Pas de Calais]] <li>[[Pays de la Loire]] <li>[[Picardie]] <li>[[Poitou-Charentes]] <li>[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] (PACA) <li>[[Rhône-Alpes]] | [[Wêne:FranceRegionsNumbered.png]] | |} * '''Herêmên li ser deryayê''' jî ev in: {| | :23 [[Guadeloupe]] :24 [[Martinique]] :25 [[Guyanaya Fransî]] :26 [[Réunion]] | [[Wêne:Guadeloupe map.png|90px|Guadeloupe]][[Wêne:Martinique-Map.png|90px|Martinique]][[Wêne:French Guiana-CIA WFB Map.png|90px|Guayanaya]][[Wêne:Reunion-CIA WFB Map.png|90px|Réunion]] | |} ==Siyaset== === Dewlet û siyaset === Navê [[Destûra Bingehîn|Destûra]] ya niha ya Fransayê [[Komara Pêncemîn]] ye û di referandûma 28'ê Îlona 1958'an de hat qebûlkirin. Wê pozîsyona [[birêvebir]] li hember [[qanûndaner] xurt kir. ] û diyar dike ku [ [Serokê Fransa|Serokomar]] (''Président de la République'') dê bi hilbijartina rasterast ji bo wezîfeya 5 salan were tayîn kirin (di 2001 de ji 7 salan hate guhertin). Hilbijartina serokomariyê di du tûran de pêk tê. Ger di tûra yekem de ti berbijarek ji sedî 50&nbsp;detir dengan nestandibe, her du namzedên sereke di gera duyem a hilbijartinan de tên cem hev. Desthilatên berfireh ên serokomar divê îstiqrara desthilatdariya dewletê û hebûna dewletê misoger bike. Di nav hêzên herî girîng de mafê bangeşeya referandûmên biryardar û hilbijartinên nû yên Meclîsa Neteweyî ye. Her wiha serokkomar [[Serokwezîrê Fransa|Serokwezîr]] û wezîrên din tayîn dike, [[fermandarê bilind]] yê leşkerî ye û ew e ku peymanên navneteweyî îmze dike û li ser bi cîhkirina [[Çekên nukleerî yên Fransa| çekên navokî]]. Zêdebûna desthilatên serokomar, hilbijartina serokatiyê ji hilbijartinên parlamentoyê girîngtir kiriye û ji ber vê yekê rêjeya beşdariyê ji bo hilbijartina serokomariyê zêdetir e. Parlementoya Fransa ji [[Sîstema dudûr|du odeyan]], [[Meclisa Neteweyî ya Fransa|Meclisa Neteweyî]] (''les députés de l'Assemblée nationale'') û [[Senatoya Fransayê| Senato]] (''Sénat'') , bi giştî 925 endam. 577 endamên Meclisa Neteweyî ji bo heyamên 5 salan bi hilbijartinên rasterast li herêmên hilbijartinê yên yek-endam têne destnîşankirin. Meclisa Neteweyî bijardeya hilweşandina hikûmetê bi pêşniyara bêbaweriyê heye. Nîvê 348 senatoran (''les senators'') li [[Senatoya Fransa|Senata]] (''Sénat'') her sê salan carekê ji bo heyamek şeş salan têne tayîn kirin. Senator xwedan hêzek tixûbdar in û Meclîsa Neteweyî her gav gotina dawî heye heke di navbera her du odeyan de lihevnekirin hebe ji bilî mijarên destûrî. Hikûmet li ser rojeva Meclîsa Neteweyî xwedî bandorek xurt e. Jiyana siyasî ya Fransayê di van dehsalên borî de heya "hilbijartinên parlemanî yên 2017an" bi polarîzasyonek di navbera du komên siyasî de hate nişandan: çep li dora [[Partiya Sosyalîst (Fransa)|Partiya Sosyalîst]] û rastgir li dora [[Civîna ji bo komara|RPR ]] û şûngirê wê [[Yekîtiya Tevgera Gel|UMP]]. Partiya rastgira tund FN (''[[Eniya Neteweyî (Fransa)|Eniya Neteweyî]]'' "bêtir qanûn û nîzam" û polîtîkayeke tund a koçberiyê diparêze û ji destpêka salên 1980-an vir ve nêzî ji sedî 15&nbsp; dengdana di hilbijartinan de. Partiyê di salên dawî de li Parîsê jî grevên mezin organîze kiribû. Di Gulana 2012 de, sosyalîst [[François Hollande]] piştî [[Nicola Sarkozy]] bû serokê Fransa. Selefê wî yê kevneperest Sarkozy di sala 2007 de hat ser desthilatê.<ref>{{Cite web|title=Sarkozy radestî Hollande kir|url=https://svenska.yle.fi/artikel/2012/05/15/sarkozy-lamnade-over till-hollande|works=svenska.yle.fi|Dîroka dakêşanê=2021-10-04|ziman=sv-FI}}</ref> Di sala 2017an de, Serokomar François Hollande bû serokê yekem yê di dema [[Komara Pêncemîn]] de ku ji nû ve nehat hilbijartin. Emmanuel Macron di [[Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022|Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022 de.]] Macron di 20 salan de yekem serokê Fransa bû ku ji nû ve hate hilbijartin. <ref>{{Cite web|title=Macron di Fransaya parçebûyî de serkeftinek eşkere bi dest xist|url=https://svenska.yle.fi/a/7-10015760|verk=svenska.yle.fi|fämtdatum=2022-05 -06|ziman=ku}}</ref> === Parastin === [[Serfermandarê Bilind]] yê berevaniya Fransî [[Serokê Komara Fransa|Serokê Komarê]] ye.<ref>{{Cite web|title=Destûra Bingehîn ya Komara Pêncemîn|url=https:// www.elysee.fr/ en/french-presidency/constitution-of-4-october-1958|verk=elysee.fr|date=2012-11-20|dakêşana date=2021-10-08|ziman=ku}} </ref> Di bin destê wî de, hikûmet û Wezîrê Parastinê berpirsiyariya siyasî ya parastinê ye. Parastin ji van pêk tê: * [[Hêzên Çekdar ên Fransa]] (''Forces armées françaises''), bi serokatiya Serfermandarê Parastinê (''le Chef d'état-major des armées''), ku [[Hikûmet]] Şêwirmendê leşkerî û berpirsê operasyon û amadekariya hêzên çekdar. * Karên Materyalên Parastinê (''Direction Générale de l'Armement'') * Rêvebiriya Parastinê (''Sekretariatiya Giştî pour l'Rêveberiyê'') Fransî [[hêza parastinê]] ji çar [[şaxên parastinê]] [[armé]] (''Armée de Terre''), [[Nationale Marine| derya]] (''Neteweya Deryayî') pêk tê. ') , [[hêza asmanî|hêza asmanî]] (''Armée de l'Air'') û [[jendirme]] (''Cendirme Nationale''). Li kêleka hêzên çekdar, xizmeta bijîjkî ya hêzên çekdar (''Service de Santé des Armées'') û xizmeta sotemeniyê ya hêzên çekdar (''Service des Essences des Armées'') pozîsyoneke serbixwe û berfireh a şaxê digirin. Hêzên Çekdar ên Swêdê ji sala 2001ê ve artêşeke profesyonel e. Ew ji 347&nbsp;903 [[esker]]ên li ser erka çalak û 81&nbsp;229 [[karkerên sivîl]]a (2003) pêk tê. Ji bilî vê, leşkerên rezerv jî hene. Li Fransayê robotên bejayî yên bi çeka nukleerî, robotên hewayê û robotên binavderyayî hene. Bi giştî, hêzên çekdar ên Fransî nêzî 350 serikên nukleerî hene. Fransa dewleta çaremîn bû ku [[Çekên wêrankirina girseyî yên Fransa|çekên nukleerî]] bi dest xist. Hin ji zanyarên welêt li ser [[Projeya Manhattan]] xebitîn, ku Fransa dest pê kir ku cebilxaneya xwe ya nukleerî pêş bixe. Di destpêkê de Fransa hewl da ku bi Îtalya û Almanyaya Rojava re çekên nukleerî çêbike, lê Charles de Gaulle dixwest ku cebilxaneya Fransa bi tevahî têra xwe bike. Yekem ceribandina nukleerî li Cezayîrê di [[1960]] de pêk hat. Piştî serxwebûna Cezayîrê, Fransa dest bi ceribandina çekên xwe yên nukleerî li Polînezyaya Fransî kir.<ref>{{Cite web|title=Çawa Fransa Nuke Distîne? (Kurte Belgefîlma Anîmasyon)|url=https://www.youtube.com/watch?v=g2OuUkS2teA|dakêşana date=2021-10-07|ziman=ku|date=26.12.2020|weşanger=Dîrok girîng e}}< / ref>. Di navbera 1966-1996 de, welêt 193 bombeyên nukleerî li ser atolya [[Moruroa]] û [[Fangataufa]] ceribandin. Ceribandinên nukleerî di navbera dewleta Fransa û niştecihên Polînezyaya Frensî de ku daxwaza tazmînatê ji dewletê kirine, bûne sedema cûdabûna nêrînan. french-polynesia-research-finds|work=the Guardian|date=2021-03-09|date=2021-10 -07|ziman=ku}}</ref><ref>{{Cite web|title=Polynesiyên Fransî ji ber ku Macron serdana giravan dike, li ser ceribandina nukleerî hesabekê bigerin|url=https://www.france24.com/en/asia- pacific/20210727-french-polynesians-seek-a-reckoning-as-france-vows-to-open -archives-on-nuclear-testing|work=France 24|date=2021-07-27|daktime date=2021-10 -07|ziman=ku}}</ref> [[Lejyona Biyan|Lejyona Biyaniyan a Fransî]] ji aliyê Qralê [[Louis Philippe I yê Fransa|Louis Philippe]] ve di sala 1831 de hate damezrandin da ku ji Swîsre û Alman [[Mercenas|mercên]] yên ku li Parîsê mane bi şandina wan xilas bibin. ji Cezayîrê re ji bo piştgiriya artêşa fransî li wir. Lêbelê, di rewşa îroyîn de, Legion yekîneyek elît a hêzên çekdar ên Fransa ye, her çend hîn jî hin kevneşopiyên kevn hene: leşkerên di Lejyonê de sond dixwin ji Lejyon bi xwe, ne bi Komara Fransa.<ref>{{Webref. |title=Lejyona biyanî ya Fransî|url= https://www.youtube.com/watch?v=jiYX1ngjjCo|Dîroka dakêşanê=2021-10-08|ziman=ku|date=27.1.2019|weşanger=Dîroka Hêsan} }</ref>. ==== Artêşa Fransa ==== [[Wêne:Photo des troupes de marine.jpg|thumb|Hêzên deryayî bi [[FAMAS]] di destan de dimeşin]] * Yekîneyên şer: 70 [[tabûr]], her wiha 2 [[tabûr]] di [[Tûgaya Frensî-Almanî]] * Yekîneya parastinê: 18 [[tabûr]]s Personelên leşkerî yên artêşê ji 131&nbsp;039 leşkeran pêk tê. ==== Deryayî ==== * Yekîneya şer a li ser rûyê erdê: 72 keştî, 12200 deryavan * Yekîneya keştiyên binê avê: 10 keştiyên binê avê, 3 hezar û 800 deryavan * Balafirgeha deryayî: 152 balafir, 6800 deryavan * Hêzên piyade yên deryayî: 1&nbsp;700 leşker Personelên leşkerî yên hêzên deryayî ji 44&nbsp;595 leşker û deryavanan pêk tê. ==== Hêza Hewayî ==== [[Wêne:Bastille day flyover.4264-crop.jpg|thumb|Pêşandana hewayî li Parîsê di [[Roja Netewî ya Fransa|Roja Neteweyî]]]] * Hêzên Hewayî yên Stratejîk (Hevgirên Nukleerî): 90 balafir, 2&nbsp;300 leşker * Hêzên hewayî: 310 balafir, 5&nbsp;900 leşker * Balafirên veguhestinê: 100 balafir * Nêçîrvanê Baregeha Esmanî: 5&nbsp;300 leşker ==== Jenderme ==== Cendirmeyan berî her tiştî li gundan û li bajarên biçûk wek hêzeke polîsan tevdigere; li bajarên mezin la [[Polîsê Neteweyî]] heye. Wezîfeyên cendirmeyan wek yên Îtalî [[Carabinieri]] û Îspanyolî [[Guardia Civil]] ne. Cendirmeyên herêmê di sala 2008an de ji 1&nbsp;124 qereqolên jandarmeya herêmî, 370 taqên acîl, 271 dewriyeyên kûçikan, 92 yekîneyên sûcên wîlayetê, 383 yekîneyên sûc, 14 yekîneyên helîkopteran, 7 dewriyên polêsê çemî, 26 9 nobedarên polêsên deryayî, 26 nobedarên trafîkê yên polêsên deryayî pêk dihat. 136 baskên polîsên trafîkê û 37 yekîneyên taybet ên sûcên ciwanan. Cendirmeyên gerok di sala 2008 de ji 123 [[squadron]]s pêk dihat. Li herêma Parîsê yekîneyeke cendirme ya jortir a gerok heye, di 6 tabûran de 4 hezar polîs, tabûra zirxî ya cendirme û yekîneya taybet a cendirmeyan jî di nav de ne. Di sala 2006an de cendirmeyên Fransî nêzî 105&nbsp;hezar karmend bûn. Ji van 103&nbsp;000 leşker û 2&nbsp;000 jî karmendên sivîl bûn. ==== Xizmeta tenduristiyê ==== [[Pel:French medical VAB dsc06843.jpg|piçûk|Wesayîta şer a xizmeta bijîjkî]] Xizmeta bijîjkî, ''service de santé'', şaxeke parastinê ya taybet e di nav hêzên çekdar de. Ew di nav tiştên din de pêk tê: * 9 nexweşxaneyên hînkirinê * 1 navenda tenduristiyê * 2 dibistan * 4 navendên lêkolînê Karmendên dezgeha tenduristiyê ji 12&nbsp;431 kesan pêk tê û ji wan 7&nbsp;559 leşker in. ==== Xizmeta sotemeniyê ==== Karmendên servîsa sotemeniyê ji 2&nbsp;444 kesan pêk tê û ji wan 1&nbsp;255 personelên leşkerî ne. === Têkiliyên Navneteweyî === {{Gotara bingehîn|Mîsyonên dîplomatîk ên Fransa}} Yekem mîsyona dîplomatîk a Fransayê di sala 1522 de dema ku şandeyek şand [[Swîsre]] hate damezrandin. Îro, Fransa xwediyê tora duyemîn a herî mezin a balyozxaneyên cîhanê ye, ku tenê [[Amerîka]] jê derbas dibe. Tevî hilweşandina desthilatdariya kolonyal a Fransayê piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa lîstikvanek navneteweyî ya girîng dimîne. Welat yek ji pênc endamên daîmî yên [[Encumena Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî]], endamê [[G7]] û herwiha endamê damezrîner ên [[NATO]], [[OECD]] û [[Ewropa ye. Yekîtî]]. ==== Rêxistinên navneteweyî ==== Fransa di nav yên din de endam e: * [[OECD]] * [[Yekîtiya Ewropayê]] * [[NATO]] * [[Hevkariya Şengen]] * [[Rêxistina Ewlekarî û Hevkarî li Ewropayê]] * [[Konseya Ewropayê]] * [[Latînî|Yekîtiya Latînî]] *[[G7]] == Demografîk == [[Wêne:Lyon vue depuis fourviere.jpg|thumb|Lyon piştî paytext Parîsê duyemîn bajarê herî mezin ê Fransayê ye.]] Taybetmendiya Fransa bi wê yekê ye ku ji çend welatên cîranên xwe, wek Brîtanya Mezin û Almanya, pir zûtir [[veguhertina demografîk]] derbas bûye, ku, di nav tiştên din de, bû sedem ku welat ji bo demek dirêj xwedan nifûsa herî mezin li Ewropayê be. . Lê di sedsala 19-an de, dema ku nifûsa Ewropayê du qat zêde bû, Fransa hema hema bi nîvî zêde bû. Berevajî gelek welatên din ên Ewropî, koçberiya berbi DY ne girîng bû û Fransa demek dirêj bû welatê koçberan. Şerên cîhanê, berî her tiştî [[Şerê Cîhanê yê Yekem]], di pîramîda nifûsa welêt de xelekek kûr xist. Piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], xweşbînî bilind bû û zarokbûn bi asîman bilind bû; serdemek ku bi gelemperî jê re "le Baby Boom" ("[[baby boom]]en" tê gotin. Piştî wê yekê, bûyîna zarokan hinekî daket, heya ku dor hat ku nifşa mezinbûna zarokan ji xwe re bibe xwedî zarok. Di van demên dawî de, mezinbûna nifûsa xwezayî ji çend welatên cîran xwedan pêşkeftinek erênîtir e. Digel vê yekê, ji ber ku nifşa pitikan teqawid dibe, welat bi karekî dijwar re rû bi rû dimîne. === Bajarên mezin === Deh bajarên herî mezin ên Fransa ev in (niştecîhên 2012, tevî derdor):<ref>http://insee.fr/fr/ffc/tef/tef2015/T15F014/T15F014.pdf</ref> # [[Parîs]] 12,3 mîlyon # [[Lyon]] 2,3 mîlyon # [[Marsîlya]] + [[Aix-en-Provence]] 1,7 mîlyon # [[Toulouse]] 1,3 mîlyon # [[Piçûk]] 1,2 mîlyon # [[Bordeaux]] 1,1 mîlyon # [[Nice]] 1 mîlyon # [[Nantes]] 0,9 mîlyon # [[Strasbourg]] 0,8 mîlyon # [[Rennes]] 0,7 mîlyon Bajarên sereke an girîng ên çandî yên Fransa ev in: [[Ajaccio]], [[Amiens]], [[Angers]], [[Bastia]], [[Besançon]], [[Brest, Fransa|Brest]], [[Caen]], [[Cannes]], [[Clermont-Ferrand]], [[Dijon]], '''[[Grenoble]]''', [[Le Havre]], [[Lens, Pas-de-Calais|Lens]], [[Limoges]], [[Metz]], '''[[Montpellier]]''', [[Nancy]], [[Nîmes]], [[Orléans]], [[Pau]], [[Perpignan]], [[Poitiers]], [[Reims]], '''[[Rouen]]''', '''[[Saint-Étienne]]''', '''[[Toulon]]''', [[Tur]]. {{Binêre jî|Lîsteya bajarên Fransa}} === Ziman === [[Wêne:Langues de la France.svg|thumb|Nexşeya ziman û zaravayên herêmî yên Fransayê.]] {{Gotara sereke|Zimanê fransî|Zimanê Fransî}} Nifûsê Fransayê di [[1ê kanûna paşîn]] [[2008]]an de yên bi welatên [[ser deryayî]] ve wek 64.473.140 tê texmîn kirin.<ref>[http://www.insee.fr/fr/ffc/pop_age4.htm Bilan démographique 2007 : des naissances toujours très nombreuses]</ref> Ew ji [[Almanya]]yê şunda duyem mezintir welata [[YE|Yekitiyê Ewropayê]] ye. Ew ji sedî 13ê (% 13) YE bi tenê pêk tîne ye. Payîna dirêjahiya jiyanê yê di Fransayê de bo mêran 76,7 sal, bo jinan jî 83,8 e. Piraniya fransî (% 88) bi fransî wekî zimanê xwe yê dayikê diaxivin, ku ew jî zimanê fermî yê Fransa ye.<ref>{{Cite web|title=BBC - Ziman - Ziman|url=https://www.bbc. co.uk/languages/ european_languages/countries/france.shtml|works=www.bbc.co.uk|destûra wergirtinê=2021-10-07}}</ref> Zimanên herêmî yên girîng ev in, [[Oksîtanî]] ([[Provensal]]), [ [Korsîkî]], [[Franko-Provensal]], [[Bretonî]], [[Katalanî]], [[Baskî]], [[Hollandî]] (Flamî) û [[Alsatî]] (zarava almanî). [[zimanê koçberan]] ya herî mezin [[erebî]] ye, bi taybetî zaravayê bakurê rojavayê Afrîkayê ku wekî [[Erebî Maghre]] tê zanîn. Li herêmên Fransî cûrbecûr [[Zimanên Polînezî]], [[Zimanên Arawak]] an [[Zimanên Krêolî]] tên axaftin lê zimanê Fransî tenê zimanê fermî ye.<ref><nowiki><ref>{{Cite web|title=Erdnîgarî Niha! Fransa|url=</nowiki>https://www.youtube.com/watch?v=g0QrBphsioM&list=PLR7XO54Pktt-h8T-dtr4MXy0_MpbWukHW&index=16%7CDîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku|weşanger=Cografya Niha!} <nowiki></ref></nowiki> Di Gulana 2021ê de, Serokomar Macron soz da ku piştgirî bide zimanên hindikahiyên neteweyî, lê pêşnûmeqanûnek ku destûrê dide bikaranîna van zimanên hindikahiyan wekî zimanê perwerdehiyê li dibistanan red kir. Dadgeha Bilind a Fransayê jî ji bo vê yekê nîqaş kir û serî li makezagonê da ku tenê zimanê fermî yê dewletê Fransî ye. Di dibistana fransî de, [[Îngilîzî]] bi gelemperî yekem zimanê biyanî ye (ne mecbûrî ye, lê ji sedî 90&nbsp; xwendekaran Îngilîzî hildibijêrin) û piraniya xwendekar [[Spanî]], [[Almanî]] an [[Îtalî] dixwînin. ] wekî zimanê sêyem, ku di nav wan de Spanî ya herî berbelav û Almanî ya duyemîn a herî gelemperî ye. === Dîn === {{Gotara bingehîn|Dêra Katolîk a Romayî li Fransa}} Di sala 2009 de ji sedî 64&nbsp;ji nifûsê [[Dîra Katolîk a Romayê|Katolîk]], ji sedî 4 [[Îslam|Misilman]], ji sedî 3&nbsp; [[Protestan]] bûn.<nowiki><ref name=catho>[http</nowiki> : //www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 La France catholique mais moins pratiquante] - La Croix. 29 Kanûn 2009 {{fr îkon}}</ref> Ji sala 1905-an vir ve, Fransa xwediyê qanûnek e ku dêrê û dewletê ji hev vediqetîne û ku [[azadiya olî]]an nas dike. Demek dirêj, Dêra Katolîk bandorek girîng li ser jiyana civakî ya fransî kir. Li Fransayê, [[keşîş|jiyana rahîb]] pêş ket û katedralên [[Sedsalên Navîn|sedsalên navîn]] yên wî welatî abîdeyên hêz û pozîsyona navendî ya Dêra Katolîk in. Piştî şerên olî yên bi xwîn, Protestanên Frensî ([[Huguenots|Huguenots]]) bi [[Edîktê Nantes]] [[1598]] azadiya olî bi dest xistin. Di [[sedsala 17-an]] de, padîşah û dîwan zilamên dêrê xistin xizmeta xwe: Cardinal Richelieu û Mazarin çarenûsa welêt rêberî kirin. [[Şoreşa Fransî]] li dijî Dêrê û hem jî li dijî komên din ên xwedî îmtiyaz derket. Di bin Napolyon de, helwesta Protestanan xurt bû. Piştî şerên dêrê, [[1905]] têkiliyên di navbera dêrê û dewletê de qut bûn. Fransaya nûjen bi giranî [[civaka laîk|civaka laîkbûyî]] ye. Nêzîkî 3 ji sedî yê niştecîhan (bi piranî Afrîqaya Bakur) xweyê [[Îslam]] didin.<ref name="Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon">Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon</ref> Li gorî statîstîkên 2020, olên sereke yên Fransa Xiristiyanî, Îslam, Cihûtî û Bûdîzm bûn. Hejmara ku ne aîdî tu oleke rêxistinkirî ne ev e {{nowrap|20,830,000}}.<ref>{{Cite web|title=Nifûsa li gorî ol li Fransa 2020|url=https://www.statista.com/statistics/459982 /population-distribution-religion-france/|works=Statista|Dîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku}}</ref>. == Çand == [[Wêne:Produits régionaux - photo CPPR.jpg|thumb|Pênîr, sosîs, şerab û xwarinên din ên fransî. [[Pêjgeha Fransî]] cîhanê navdar e.]] Fransa hezar sal e welatekî çandî yê pêşeng e. Pêşveçûn dewlemend û di heman demê de yekreng bû, ku nehiştiye ku nûbûnên wêrek berdewam di hemî warên çandê de pêk werin.<ref name="Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon"/> * [[Dîroka Hunerê ya Fransa]] * [[dîwarê Aubusson]] * [[Tapestry]] * [[Lîsteya katedral, dêr û keşîşxaneyên Fransa]] * [[Karîkatorên franko-belçîkî]] * [[Mîmariya fransî]] * [[Fîlma fransî]] * [[Wêjeya Fransî]] ===Çanda gelêrî=== Fransî [[çanda gelerî]] bingeha wê di [[Galîk]] de ye ku bandora wê piştî dagirkirina ji, wek nimûne, [[Empiremparatoriya Roma|Rom]], [[Frank]], [[Alman]] û [[ Vikings]]. Bi ser de, hindikahiyên çandên ne-asîmîlebûyî hene, wek mînak [[Bask (gel)|Bask]], Breton û [[Alman]]. Ev cûdahiyên berbiçav di navbera bakurê Fransa bi [[Celtic]] û bandorên Almanî de dide, û başûrê ku ji hêla çanda Deryaya Navîn ve tête diyar kirin, welat dikare li gorî vexwarin, şerab li başûr, [[cider]] li bakurê rojava û [[ birra]] li bakurrojhilat . Li başûr, bêtir karakterek Romayî heye, ku ji bo nimûne, di sêwirana xaniyan û çandiniya zeytûnan de diyar dibe. Li bakur bêtir têkiliyek almanî heye, ku di cûreyên çandiniyê de tê dîtin û ku ew di dereceyek mezintir de li şûna [[rûnê zeytûnê]] [[rûn]] bikar tînin. Lêbelê, Roma, bi hêmanên Keltî, ji bo çanda gelêrî ya Frensî yekreng e, mînakên vê yekê çandiniya genim, kevneşopiya dêrê, adetên cejnê û qanûnên Romayê ne.<ref>{{Cite book |title=Nationalencyklopedin |weşanger=[[Bokförlaget Bra Böcker AB]] | cihê weşanê=Höganäs |sal=1991 |isbn=91-7024-621-1 }}</ref> === Spor === [[Wêne:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|[[Tour de France]].]] * [[Tîma futbolê ya mêran a neteweyî ya Fransa]] * [[Şîva werzişê]] * [[Parkorman|Parkour]] * [[Skateboard]] * [[Tour de France]] * [[Prix d'Amérique]] û [[Civîna Zivistanê ya Fransî]] == Aborî û binesazî == [[Wêne:Champagne vineyard and Church.jpg|thumb|Fransa yek ji mezintirîn hilberînerên şerabê li cîhanê ye.]] [[Wêne:A380-a.jpg|thumb|Balafira [[Airbus A380]] li Parîsê 2005 li pêşangehê ye.]] Jiyana karsaziya Frensî piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] bi bingehîn strukturê xwe guhertiye. Berê çandinî pîşesazîya sereke bû, lê îro tenê ji %7ê nifûsê kar dike, lê ji %30 di pîşesaziyê de û ji %60 jî di sektora xizmetguzarî de kar dikin. Fransa bûye yek ji welatên pîşesazî yên pêşeng ên Ewrûpayê ku hilberîna teknolojiya bilind di pêş de ye, hinekî jî wekî encama rêveberiya hukûmetê ya bihêz di serdema piştî şer de. Di çarçoveya hevkariya Ewropî de, Fransa ji damezrandina Yekîtiya Komir û Pola [[1952]] ve ajotiye. Cûdahiyên herêmî yên mezin hem di warê çandinî û hem jî di pîşesaziyê de hene, û bextewariya aborî bi rengek neyeksan tê dabeş kirin. Li rojhilatê xeta ji [[Le Havre]] li ser Kanala Englishngilîzî heya Marsîlya li başûrê Fransa (bi navê [[Le Midi]]) piraniya pîşesaziyê û standardek jiyanê ya bilind tê dîtin; li beşên xizan ên navendî û başûrê rojavayê welêt, karsazên piçûk, pîşesaz û cotkarên piçûk serdest in. Lêbelê, gelek Fransî ji kontrola navendî ya bihêz a ji Parîsê nerazî ne û vê dawiyê hewldan hatin kirin ku hilberînê biguhezînin û navendên nû ji bo mezinbûna aborî ava bikin. Çandiniya ku demeke dirêj bêaqil bû, niha bi giranî mekanîze ye û cotkariya mezin tê destpêkirin. Tenê ji 1/3 ê herêmê tê çandin, avhewa û ax xweş e û Fransa yek ji hilberînerên çandiniyê yên Ewropa û cîhanê ye. Hilberîna zêde dibe sedema pirsgirêkan û pêşbaziya mezin a li bazara [[Yekîtiya Ewropî|YE]] bû sedema nerazîbûnên tund ên cotkarên fransî yên hêrs. [[Genim]] li hilberîna dexl serdest e, lê [[ misir]], [[ ceh]] û [[ ceh]] jî têne çandin. Berhemên din ev in [[patata]] û [[Şekir|şekir]], [[fêkî]] û [[zebze]] ([[Normandî]] û [[Brîtanya]], [[Geliyê Loire]], [[Provence]]). Wekî hilberînerek [[ şerab]], Fransa bi gelek herêmên şerabê re pêşeng e ([[Bordeaux]], [[Bourgogne]], [[Beaujolais]], [[Roussillon]], [[Champagne]]). Çandiniya heywanan (Brîtanya, Normandiya û herêmên çiyayî) goşt û şîrên bi kalîte peyda dike. Masîgirên Atlantîk û Deryaya Bakur girîng in. Taybetmendiyek çandiniya îsotê li perava rojava ye. Pîşesaziya kevneşopî ya hesin û pola ya fransî li bakur û bakur-rojhilat li ser bingeha maden û kana komirê ya herêmê bû. Li vir, krîza pola ya navneteweyî bi giranî ketiye û kanî û hesinkaran kar kêm kirine an jî hatine girtin. Ji bilî madenê hesin, [[boksît]] tê derxistin (mîneralê bi navê bajarê Les Baux li Provence hatiye binavkirin); Fransa li Ewropayê hilberînerê sereke yê baksît e, ku di hilberîna aluminiumê de tê bikar anîn. Hin neft û gaza xwezayî (li başûrê rojava) û gelek [[hêza hîdro]] heye. Li Fransayê dora çil santralên nukleerî hene (piranî li Ewropayê). Li Saint-Malo li Brittany kargehek mezin a tîrêjê hate çêkirin. Li kêleka endezyariyê (keştiyan, çêkirina otomobîlan), berfirehkirina hilberîna teknolojiya bilind (balafir, telekomunikasyon û elektronîkên din) û pîşesaziya kîmyewî, pîşesaziyên kevneşopî û hilberên pîşesaziyê pozîsyonek bihêz diparêzin (xwarin, cam û porselen, tekstîl û tiştên modê, bîhnxweş û kozmetîk. ). Tûrîzm xwedî girîngiyeke mezin a aborî ye; dora 30 milyon tê çaverêkirin. serdanên biyanî her sal (di nav yên din de diçin Parîsê, kelehên Geliyê Loire, seyrangehên deryayê yên li ser Riviera (Frensî Côte d'Azur, "Azure Coast") û seyrangehên werzîşên zivistanê yên Alper. Pêjgeha kevneşopî ya fransî bala gelekan dikişîne. tûrîst.<ref name="All Countries of the World 2000 Bonnier Lexicon"/> Fransa dikare wekî aboriyek berbiçav a tevlihev (''économie mixte'') were pênase kirin<ref>https://fr.wikipedia.org/wiki/Économie_mixte</ref> ku di aboriyê de xwedî rêjeyek bilind a xwedîtiya giştî ye, yek ji ya herî bilind di [[OECD]] de. Aboriya Fransa yek ji wan ên herî pêşkeftî yên cîhanê ye û bi tundî li ser [[teknolojiya bilind]] ye. Piştî [[DYA]], [[Çîn]], [[Japonya]] û [[Almanya]] li cîhanê pêncemîn mezintirîn tê hesibandin. Li gorî [[Rêxistina Bazirganiya Cîhanî]], di sala 2003 de, Fransa piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya, Japonya û [[Çîn]] di cîhanê de pêncemîn îxrackarê herî mezin ê bazirganiyê bû û piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya û Chinaîn jî çaremîn îtxalkarê herî mezin bû. Li gorî [[OECD]], di 2003 de Fransa li pêş Dewletên Yekbûyî û [[Belçîka]] xwedan para herî mezin a veberhênana biyanî bû (wek sedî tê hesibandin). Bi bernameya xwe ya [[navokî]] re, Fransa di heman demê de welatê herî bilind ê xwebexşînê ye li [[Ewropa Rojava]] û yek ji heft welatên herî pîşesazî yên cîhanê ye ku herî kêm [[karbondîoksît] hilberîne. ]. Ji ber vê yekê standarda jiyanê li Fransayê pir bilind e. Aboriya Fransî bihevrebûna aboriya bazarê û destwerdana hukûmetê ya bihêz lê kêm dibe. Qadên mezin ên axa berdar, karanîna [[teknolojiya]] nûjen û subvansiyonên li hev kirin ku Fransa bikin neteweya pêşeng [[cotanî]] ya Ewropaya Rojavayî. Aboriya Fransa, piştî windakirina [[Cezayîr]] di [[1960]] de jî, di cîhanê de yek ji bihêztirîn e. Fransa di heman demê de xwediyê [[pîşesaziya fezayê]] pêşeng e û yek ji du neteweyên Ewropî ye ku xwediyê [[porta fezayê]] ya neteweyî ye - ya din jî [[Esrange]] li Swêdê ye. Dewleta Fransa xwediyê beşeke mezin ji [[binesaziya]] welat e û xwediyê sereke yê çend şirketên [[rêhesin]], [[elektrîk]], [[firevanî|firevanî]] û [[telekomunîkasyon]] ye. lê ji destpêka salên 1990'î ve bi awayekî zêde kontrola xwe li ser van sektoran azad kiriye. Dewlet par bi perçe pişkên xwe yên li şirketên fransî yên wekî [[France Telecom]], [[Air France]] û di [[sîgorte]]yên din, [[Leşkerî|berevanî]] û [[banke]] de firot dikan. Fransa [[ewro]] bi 10 endamên din re [[1'ê Çile]] [[1999]] dest pê kir û di destpêka [[2002]] de, pereyên û notên euro bi temamî şûna [[Franka Frensî|Franka Frensî]] danî. Ji [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa gav bi gav hem ji hêla siyasî û hem jî ji hêla aborî ve nêzikî Almanyayê dibe û her du welat bi gelemperî di nav [[Yekîtiya Ewropî] de wek duya pêşeng a entegrasyona Ewropî têne hesibandin. Fransa salane 79 mîlyon [[Tûrîzm| tûrîst]] dikişîne, ku ev yek ji ya ku li wî welatî dijî bi girîngî zêdetir e, ku ew dike cihê geştiyariyê yê herî populer ê cîhanê li pêş [[Spanya]] (51,7 mîlyon) û [[DYA]] (41,9 mîlyon) li gorî [[Rêxistina Tûrîzmê ya Cîhanê]] (WTO). Tûrîst ji hêla bajarên bi eleqeya [[çandî]] mezin, seyrangehên serşuştinê û ski, dîmenên îdylîk û metropolên cîhanê [[Parîs]] dikişin. ''Binêre jî'': [[:Kategorî:Şirketên Fransî]] === Pêşketina aborî ji salên 1990-î ve === Fransa di 1999 de tevlî ê sîstema refahê ya welat ji bo dewletê buha bû, ev jî tê wê maneyê ku welat neçar ma ku di çarçoveya qaîdeyên EMU de bimîne. Dewlet neçar ma ku deynan bigire da ku kêmasiyên butçeyê bigire, ev yek jî dibe sedem ku deynê derve carinan digihîje du ji sê parên GDP ya welat. Vê yekê di mezinbûna aboriyê û jûreya tevgerê ya hikûmetê de pirsgirêk çêkir. Di salên 1990î de, bi saya bazara navxweyî ya Yekîtiya Ewropayê, bazirganiya derve li Fransayê geş bû. Wê demê hinardekirin ji îthalatê mezintir bû.<ref name="landguiden.se">Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: bazirganiya derve ya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/ Bazirganiya derve | sernav = Kopiyek arşîvkirî | tarîxa wergirtinê = 2014-05-17 | arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517132755/http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/Utrikeshandel | tarîxa arşîvê =17 Gulan 2014 }}, 4ê Cotmeha 2012-an hatiye nûkirin, hatiye standin: 22-04-2014</ref> Lêbelê, welat ji salên 2000-an vir ve ji hinardekirinê bêtir îthalat wergirtiye, di nav tiştên din de, girêdayîbûna bi hinartina petrolê.<ref name="landguiden .se"/> Îxalata mal û karûbaran ku ji sedî 1994'an de 21% û di sala 2010'an de jî %28 bû.<ref>http://www.globalis.se/Laender/Frankrike/(show)/indicators/(indicator)/ 587 hat standin 2014-04-07</ref> Di heman demê de, hinardekirina mal û karûbaran ku ji sedî 22% û 25% ji GDP ya welêt tê pîvandin.<ref>http://www.globalis.se/ Laender/Frankrike/(nîşan bide)/nîşandan/(nîşandan)/586, hatiye standin: 07-04-2014</ref> Dema ku Fransa di sala 1999-an de beşdarî EMU bû, GDP-ya wan 1.4 trîlyon dolar bû û di sala 2012-an de, GDP gihîştibû 2.6 trîlyon $, ku di GDP-ê de% 86 zêde bû. Di sala 2005 de, îndeksa di civaka karsaziya fransî de ji 104.8 daket 102.2,<ref>Lundin, Tomas, svd.se, https://www.svd.se/0-fakta-krissiffror-duggar-tatt-over- europa , 2005-04-30, hatiye standin: 2014-05-12</ref> û hinardekirina Fransî di hemû sektoran de ji bilî aliyê xwarinê kêm bû.<ref>Rosin, Björn Erik, svd.se, https://www.svd. binêre/stort-upsving-for-fransk-economie, 2006-09-04, hatiye standin: 2014-05-12</ref> Lêbelê, welat di heman serdemê de baş bû, lê tevî vê yekê, GDP-ya welat bû duyemîn ya herî kêm. di 2005 de li Herêma Euro. <ref>Wezareta Karûbarên Derve, regeringen.se, {{Cite web|url=http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |title=Copy arşîvkirî | date retrieval=2014-05-15 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140410193555/http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |tarixa arşîvê=2014- 04-10 }}, 2008-04-04, hatiye standin: 2014-05-12</ref><ref>{{Cite web|url=https://tradingportalen.com/nyheter/tecken-pa-ekonomisk-aterhamtning- i-euro-omradet/|sernav=Nîşeyên başbûna aborî li herêma Euro|weşanger=Portalen Bazirganî|dakêşandin um=13 Hezîran, 2005}}</ref> Di sala 2007’an de li Fransayê aborî careke din xera bû û di sala 2008’an de ji ber krîza darayî ya li welatên Ewropa û cîhanê careke din welat ketibû ber paşketinê. Li welêt bêkarî zêde bû û pîşesaziya otomobîlan a Fransayê xirab bû. Paşê hukûmetê di veberhênanên di sektora giştî de, piştgirî ji bo pîşesaziya otomobîlan û bihuştên bacê û deynên bank û pargîdaniyan veberhênan kir. Di sala 2009 de, aboriya Fransa ji sedî 2,7 kêm bû, lê di dawiya salê de mezinbûn berevajî bû û di sala 2010 de GDP ji sedî 1,5 zêde bû. Lêbelê, aborî ji ber sistbûna aboriya cîhanê zêde mezin nebû.<ref>Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: Aboriya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/ Europa/Frankrike/Ekonomi | sernav=Nûpek arşîvkirî |dîrokê vegerandinê=2014-05-15 |arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517195018/http://www.landguiden.se/Lander/Europa /Frankrîke/Ekonomi |arşîv date=17 Gulan 2014 }}, nûvekirî, 4ê kewçêrê, 2012, hatiye standin: 22-04-2014</ref> Di hilbijartinên serokatiyê yên sala 2012an de, Fransa gelek xebitî ku kêmasiya bûdceya xwe bigihîne sînorê Yekîtiya Ewropayê ji sedî 3. Mezinbûna wan bi qasî %0,4 kêm bû û deynê neteweyî jî ji %90ê GDP bû. Ji ber vê yekê ji bo Fransa girîng bû ku mezinbûna welêt zêde bike û deynê neteweyî kêm bike. [[François Hollande]] ji bo dewlemendan, karsazên mezin, bank û şîrketên petrolê, ku wî di hilbijartinan de bi ser ket, polîtîkayeke hişkbûnê bi bacên bilindtir pêşniyar kir.<ref>Küchler, Teresa, SvD, Francois Hollande ji dewlemendan bistînin, https :// www.svd.se/francois-hollande-ska-ta-fran-de-rika, hatiye standin: 2014-05-06</ref> Di sala 2013’an de ji bo aboriya Fransa hîn jî pirsgirêk hebûn. Hilberîna otomobîl, pola û elektronîk (ku li Fransayê çavkaniyên sereke yên îxracatê ne) ji bo wan bihatir bû ji Asya û yên mayî yên Ewropayê. Ev bû sedema kêmbûna hinardekirinê. Di sala 1999 de, Fransa %7 ji hinardekirina cîhanî pêk dihat, lê di sala 2013 de ew daket %3.<ref>https://www.svd.se/frankrike--det-storsta-hotet-mot-euron, 2013- 01 -11, hatiye standin: 2014-05-13</ref> Di 2014 de, mezinbûna GDP hema hema nayê guhertin.<ref>Parîs TT-Reuters, svd.se, https://www.svd.se/trog-tillvaxt-i-eurozonen, hatiye wergirtin: 2014-05-15</ref> === Binesazî === ==== Veguhastin==== [[Wêne:Viaduc de la Rague et TGV (2014).JPG|thumb|Trêna bilez a TGV li başûrê Fransayê.]] Firokeya herî mezin a Fransa [[Air France]] ye, ku difire cihên li Fransa, Ewropa û yên din ên cîhanê. Mezintirîn [[balafirgeha]] [[Balafirgeha Parîs-Charles de Gaulle]] li derveyî [[Parîs]] ye. Balafirgeh yek ji mezintirîn li [[Ewropa]] û xalek danûstendinê ya girîng e. Trafîka trênê baş pêşkeftî ye û li ser gelek rêgezan bi hewayê re pêşbaziyê dike. Trafîk nayê verastkirin (her çend pêşniyarên weha hene) û di serî de ji hêla dewletê ve tê xebitandin [[SNCF]]. Trêna bilez [[TGV]] li ser rêyên wekî [[Parîs]]-[[Lyon]] populer e. Trên ji Parîsê diçin bajarên din ên Ewropî yên wekî [[London]] û [[Bruksel|Brûksel]]. Di dîrokê de, Parîs ji bo [[Orient Express]] jî yek ji stasyonên navendî bû. Fransa yek ji mezintirîn toreyên rê li cîhanê ye. Ev bi qasî 800&nbsp;hezar kîlometir e ku 7100 kîlometre [[otoban]] ye. Piraniya otobanên Fransayê, bi kîlometreyan, otobanên bi bacê ne. Ev rê ji aliyê hikûmetê yan jî şîrketên taybet ve tên xwedîkirin û xebitandin. Di dawiya salên 1990-an û destpêka salên 2000-an de, dewleta Fransa hêdî hêdî xwedîtiya xwe li van pargîdaniyan kêm kir. Fransa xwedî trafîka rastê ye. ==== Mail, telefon û Înternet ==== Fransa ji bo demek dirêj li paş welatên pêşkeftî yên din mayî, lê naha digihîje û berfirehbûna [[banda fireh]] bi lez û bez ber bi pêş ve diçe. ====Perwerdehî û lêkolîn==== [[Wêne:Place et chapelle de la Sorbonne à Paris.jpg|thumb|[[Zanîngeha Parîsê]]]] Di sedsala 12-an de wekî yek ji kevintirîn zanîngehên cîhanê hate damezrandin, piştî [[Gulan] bû nav 13 zanîngehên cuda yên dewletê yên serbixwe. Rabûn]]. Di wêneyê de avahiya zanîngehê [[Sorbonne]] Bi têgînên ''école primaire'' (dibistana seretayî) tê wateya serdema ''école maternelle'' û ''école élémentaire'', dema ku ''pileya duyemîn'' an jî ''duyan'' bi gelemperî ji bo '' tê bikaranîn. collège'' û ''lycée'', hevwateya [[Li ser têgîna dualîsmê (kitêb)|gymnasium]] ya Swêdê ye. Li Fransayê, dibistana mecbûrî di şeş saliya xwe de dest pê dike, lê ji sê saliyê (carinan jî du salî) heya şeş saliya xwe "école maternelle" ya dilxwazî ​​heye ku ji hemî zarokên ku li Fransa dijîn re vekirî ye. hejmareke zêde ya zarokan beşdarî perwerdeyê dibin. Di şeş saliya xwe de, tu diçî ''école élémentaire'', piştî wê jî ''kolêj'' li pey tê û heta tu 15 salî diçî wir. Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan. Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan. Xwendina bilind a fransî xwedan kevneşopiyek dewlemend e ku vedigere Serdema Navîn. Li paytext, [[Zanîngeha Parîsê]], ku di sedsala 12-an de hate damezrandin, bû yek ji kevintirîn û girîngtirîn saziyên xwendina bilind û lêkolînên akademîk ên cîhanê. Yekem [[Doktor|doktora]] di dersên [[Îlahîyatnasî]] û [[Mirovnasî|humanîstî]] de li vir hatin pêşxistin. Şoreşa Fransî bilindbûna ''grandes écoles'' dît, kolêj - bi gelemperî leşkerî, teknîkî an zanistiya siyasî ne - ku paşê ji ber rola wan di nav dezgeha leşkerî ya berfireh a piştî-şoreşê ya Frensî de bi prestîj mezin bûn. Piştî [[Serhildana Gulanê]] ya 1968, Zanîngeha Parîsê di nav 13 zanîngehên dewletê yên serbixwe de hate dabeş kirin. == Mijarên têkildar == * [[Fransayî]] * [[Zimanê fransî]] * [[Fransiyûm]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b|France}} {{YE}} {{Dewletên Ewropayê}} [[Kategorî:Fransa| ]] lstnp2ao89w5hu8e6ktpi0d6wa14qnj 1093422 1093406 2022-07-29T21:13:17Z Ghybu 9854 /* Xizmeta tenduristiyê */ wikitext text/x-wiki {{çavlêgerandin}} {{Infobox Welat2 | navê rastî = {{navê rastî|fr|République Française |icon=no}} | navê hevbeş = Fransa | konvansiyonel navê dirêj = Komara Fransî | rewş = | wêneyê ala = Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg | sernav ala = | wêneyê mertal = Armoiries république française.svg | sernav mertal = | dirûşma netewî = Liberté, Égalité, Fraternité | dirûşma bi kurdî = Azadî, Wekhevî, Biratî | sirûda netewî = ''[[La Marseillaise]]''<div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:La Marseillaise.ogg|alt=La Marseillaise]]</div> | wêneyê nexşe = Mapadefrancia.svg | nexşe mezinî2 = 250px | wêneyê nexşe2 = | nexşe sernav = | nexşe sernav2 = | nexşe sernûçe = {{nexşe sernûçe |cih reng=şînê tarî}} | nexşe sernûçe2 = | cîh = | paytext = [[Parîs]] | jêrenot a = | bajarê mezin = paytext | koordînat = {{koord|48|51|N|2|21|E|type:city}} | bicîhbûna mezin = | awayê bicîhbûna mezin = | zimanên fermî = [[Zimanê fransî|Fransî]] | zimanên naskirin = [[Alsasî]], [[baskî]], [[bretonî]], [[katalanî]], [[korsî]], [[flemanî]], [[frankoprovenzal]], [[oksîtanî]], zimanên din ên [[Oïl]] | zimanên herêmî = | awayê ziman = | awayê ziman2 = | ziman = | ziman2 = | zimanên bin = | zimanên bin2 = | komên etnîkî = | komên etnîkî sal = | dîn = | demonîm = | awayê rêveberiyê = [[Komar]] | sernav rêber1 = Serokomar | navê rêber1 = [[Emmanuel Macron]] | sernav rêber2 = Serekwezîr | navê rêber2 = [[Élisabeth Borne]] | sernav rêber3 = | navê rêber3 = | sernav rêber4 = | navê rêber4 = | sernav rêber5 = | navê rêber5 = | pêşvebirî = | meclîsa jorîn = | meclîsa jêrîn = | awayê serxwebûnê = | nota serxwebûnê = | bûyera avakirinê1 = | dema avakirinê1 = | bûyera avakirinê2 = | dema avakirinê2 = | bûyera avakirinê3 = | dema avakirinê3 = | bûyera avakirinê4 = | dema avakirinê4 = | bûyera avakirinê5 = | dema avakirinê5 = | bûyera avakirinê6 = | dema avakirinê6 = | bûyera avakirinê7 = | dema avakirinê7 = | rûerd etîket2 = | rûerd dane = | rûerd dane2 = | rûerd = | rûerd km2 = 672.051 | rûerd magnitude = | rûerd rêz = 41em | rûerd jêrenot = | av = 0,26 | gelhe texmînkirin = 68.014.000 | gelhe texmînkirin sal = 2020 | gelhe texmînkirin rêz = 20em | gelhe giştejimar = | gelhe giştejimar sal = | gelhe giştejimar rêz = | gelhe tîrbûn km2 = | gelhe tîrbûn rêz = | hejmara endaman = | TBH PHK = | TBH PHK sal = | TBH PHK rêz = | TBH PHK her kesekî = | TBH PHK her kesekî rêz = | TBH nomînal = | TBH nomînal sal = | TBH nomînal rêz = | TBH nomînal her kesekî = | TBH nomînal her kesekî rêz = | Gini = <!--tenê hejmar--> | Gini sal = | Gini guherandin = <!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--> | Gini rêz = | Gini çavk = | PPM = <!--tenê hejmar--> | PPM sal = | PPM guherandin = <!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--> | PPM rêz = | PPM çavk = | dirav = [[Euro]] ([[Nîşana Euro|€]]) | dirav kod = EUR | demjimêr = | utc offset = | demjimêr DST = | utc offset DST = | DST not = | dijrabertî = | celebê dîrokê = | hatûçûn = | koda înternetê = [[.fr]] | iso3166kod = | koda telefonê = [[Hejmarên telefona li Almanyayê|+33]] | berdilê hîmander = | wêne nexşe3 = | nexşe sernav3 = | jêrenot b = }} '''Fransa''' yan jî '''Komara Fransî''', ({{Bi-fr|France}}, /fʁɑ̃s/) yan jî (République Française, xwendin: /ʁepyblik fʁɑ̃sɛz/) welatek navparzemînî ye ku li [[Ewropaya Rojava|Ewropayê Rojava]] û herêm û deverên derveyî yên li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] û [[Okyanûsa Atlantîk]], [[Okyanûsa Mezin|Pasîfîk]] û [[Okyanûsa Hindî]] vedigire. Qada wê ya metropolê ji [[Rhine]] heta [[Okyanûsa Atlantîk]] û ji [[Deryaya Navîn]] heta [[Qenala îngîlîzî]] û [[Deryaya Bakur]] dirêj dibe.<ref>{{Cite journal|date=2022-07-21|title=French Guiana|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Guiana&oldid=1099654171|journal=Wikipedia|language=en}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2022-06-17|title=Administrative divisions of France|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Administrative_divisions_of_France&oldid=1093564080|journal=Wikipedia|language=en}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2022-07-26|title=French Southern and Antarctic Lands|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Southern_and_Antarctic_Lands&oldid=1100569184|journal=Wikipedia|language=en}}</ref> Herêmên dervayê [[Guyana Fransî]] li [[Amerîkaya Başûr]], [[Saint Pierre]] û [[Miquelon]] li [[Atlantîka Bakur]], [[Hindistanên Rojavayê Frensî]] û gelek giravên li [[Okyanûs|Okyanûsa]] û [[Okyanûsa Hindî]] hene. Ji ber gelek deverên xwe yên peravê Fransayê hene, xwediyê devera herî mezin a aborî ya taybet a cîhanê ye. Fransa li parzemîna [[Ewropa|Ewropayê]] bi [[Belçîka]], [[Lûksembûrg|Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Monako]], [[Îtalya]], [[Andorra]], [[Spanya]] [[Holenda]], [[Sûrînam]] û [[Brezîl]] li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] bi navgîniya deverên xwe yên derveyî li [[Guyana Fransî]] û [[Saint Martin]] re sînorên xwe parvedike. Hijdeh herêmên wê yên entegre (pênc ji wan li derveyî welat in) li qadeke hevgirtî ya 643.801 km² vedigire<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|title=The World Factbook|date=2014-01-31|website=web.archive.org|access-date=2022-07-27}}</ref> û li gorî daneyên gulana sala 2021an zêdetirî 67 mîlyon kes li Fransa û li herêmên wî dijîn. Fransa komarek nîv-serokatî ya yekgirtî ye ku paytexta wî bajarê [[Parîs]] e. Bajarê [[Parîs|Parîsê]] bajarê herî mezin ê Fransayê ye û navenda çandî û bazirganî ya sereke ye. Deverên din ên bajarî yên sereke [[Marsêy|Marseille]], [[Liyon]], [[Toulouse]], [[Lille]], [[Bordèu|Bordeaux]] û bajarê [[Nice|Niceê]] ye. == Dîrok == ===Serdema navîn a destpêkê=== [[Wêne:Franks expansion.gif|thumb|çep|Berfirehbûna Frankish ji sala 481ê ve ber bi sala 870an.]] Di dawiya [[Serdema Kevnare]] de, Galiya kevnar li çend padîşahiyên Almanî û herêmek Gallo-Romî ya mayî, ku wekî [[Padîşahiya Syagrius]] tê zanîn, hate dabeş kirin. Di heman demê de, Brîtanîyên Keltî ku ji rûniştgeha [[Anglo-Sakson]] a [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ku direvin, li beşa rojavayê Armorica bicih dibin. Di encamê de, nîvgirava [[Armorican]] hate guherandin û navê nîvgiravê wekî Brittany hate guhertin, çanda Keltîk hate vejandin û padîşahiyan piçûk ên serbixwe li herêmê hatin demazirandin. Yekemîn rêberê ku dibe padîşahê hemû Frankan Clovis I ye ku di sala 481ê de dest bi serweriya xwe kir û di sala 486an de hêzên paşîn ên waliyên [[Romaya Kevnare|Romayê]] yên parêzgehê têk bir. Clovis başûrê rojava ji Visigoths vegerand, di sala 508an de hate imad kirin û xwe wekî mîrê [[Almanyaya Rojava]] îlan kir. [[Clovis I]] piştî hilweşîna [[Împeratoriya Romê|Împaratoriya Romayê]] yekem fetihkarê Almanan e ku ji Arianîzmê, ji Xirîstiyaniya Katolîk derdikeve. Bi vî awayî ki aliyê papatiyê ve sernavê "Keça Mezin a Dêrê" (bi fransî: La fille aînée de l'Église) li Fransayê hate dayîn û ji padîşahên Fransî re jî "Padîşahên Herî Xiristiyan ên Fransayê" (Rex Christianissimus) dihate gotin. [[Frankan]] çanda [[Xiristiyanî|xirîstiyan]] a [[gallo-romî]] wergirt û Galiya kevnar di dawiyê wekî Francia ("Welatê Frankan") hate binavkirin. Frenkên elmanî, ji xeynî li Gauliya bakur ku li wir niştecihên Romayî kêm zêde bûn û zimanên elmanî lê derketin, zimanên romanî pejirandibûn. Clovis bajarê [[Parîs|Parîsê]] wek paytexta û xanedana Merovîng ava kir lê padîşahiya wî piştî mirina wî bidawî bû. [[Frankan]] erdê xwe bi tenê wekî milkek taybet dihesibandin û di nav mîrateyên xwe de parve dikirin, ji ber vê yekê çar padîşahî ji yên [[Clovis]] wekî [[Parîs]], [[Orléans]], [[Soissons]], û [[Rheims]] derketine holê. [[Padîşahên Merovîng]] ên paşîn desthilatdariya şaredarên xwe yên qesrê (serokê malê) winda kirin.Yek ji şaredarê qesrê, [[Charles Martel]], di [[Şerê Tours]] (732) de êrîşek [[Xanedana Emewiyan|Emewiyan]] a Galî têk bir û di nav padîşahiya Frankiyan de rêz û hêz wergirt. Kurê wî, [[Pêpenê Kurtbir|Pepinê Kurt]], taca Francia ji Merovîngiyên qelsbûyî girt û xanedana Karolîngiyan ava kir. Kurê Pepin, [[Karlê Mezin|Charlemagne]], padîşahiya Frankish ji nû ve li hev kir û li seranserê [[Ewropaya Rojava]] û [[Ewropaya Navendî]] împaratoriyek mezin ava kir. == Erdnîgari == Piraniya ax û nifûsa Fransa li Ewropaya Rojava ye û jê re dibêjin Metropolitan France, da ku wê ji siyasetên cûrbecûr yên derveyî welêt cuda bike. Fransa li aliyê bakur bi Deryaya Bakur, aliyê bakurê rojava Qenala Îngilîzan, li rojava bi Okyanûsa Atlantîk û li başûrê rojhilat bi Deryaya Navîn re sinorê xwe parvedike. Welatê cîranê wê li Ewropayê ev in: [[Belgiya]], [[Lûksembûrg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Spanya]], [[Andorra]] Ji xeynî li [[Ewropa]] erdê Fransayê li [[parzemîn]]ên din jî hene. Li [[Karîbîk]]an wek mînak [[Saint-Martin]], li [[Emerîkaya Başûr|Başûrê Amerîkayê]] [[Guayanaya Fransî]], li qeraxên [[Emerîkaya Bakur|Bakurê Amerîkayê]], li Okyanûsa Hindê û li [[Okyanûsya]]yê herêm û welatên ku girêdayî Fransayê ne hene. === Erdnîgariya Xwezayî=== [[Wêne: Most beautiful villages of the world montsoreau 2.jpg |thumb|[[Loire]] li [[Montsoreau]], [[Geliyê Loire]].]] Fransa ji [[Derya Navîn]] heta [[Deryaya Bakur]] û ji [[Rhine]] heta [[Atlantîk]] dirêj dibe. Ew bi [[Brîtanyaya Mezin]], [[Belçîka]], [[Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Andorra]] tê hevsînorkirin. û [[Spanya]]. Li derveyî welatê dayikê, Fransa bi [[Brezîlya]], [[Sûrîname]] û [[Hollanda]] re sînorên bejahî parve dike. Ji bilî welatê dayika [[Ewropaya Rojava|Ewropa Rojava]] (''la métropole''), Fransa ji herêmên [[Amerîkaya Bakur]], [[Hindîstana Rojava|Karibîk]], [[Amerîkaya Başûr]], [Okyanûsa Hindî]], [[Okyanûsa Pasîfîk]] û [[Antarktîka|Antarktîk]] (îdiayên li ser qada axa Antarktîkê ji hêla piraniya welatên cîhanê ve nayê pejirandin). Fransa ji deştên peravê yên li bakur û li rojava yên bi Atlantîk û Deryaya Bakur heta zincîreyên çiyayên mezin, [[Pyrenees]] li başûr û [[Alpê]] li başûr, [[Pyrenees]] li bakur û li rojavayê rojhilat bi [[Ewropa]] lûtkeyên çiyayên herî bilind (derve [[Qafkas]]), [[Mont Blanc]], 4&nbsp;810 metre. Di hundurê de rêzeçiyayên din ên wekî [[Navenda Massif]] û [[Vosges]] hene. Chaine de Puys li Massif Central, girseyek çiyayî ya bi derdora 80 volkanên neçalak, di Tîrmeha 2018-an de wekî [[Mîrateya Mîrateya Cîhanê]] hat destnîşankirin.<ref>{{Cite web|url=https://whc.unesco.org /ku/list/ 1434|sernav=Chaine des Puys - Qada tektonîkî ya Limagne|Dîroka dakêşanê=2018-07-05|paşnav=Navenda|nav=Mîrateya Cîhanê ya UNESCO|works=whc.unesco.org|ziman=ku }}</ref> Fransa di navbera çar [[pergalên çem]] yên mezin de dabeş dibe ku sê ji wan diherikin [[Atlantîk]]ê. Çem li ser deştên nermik ên bakur û rojavayê Fransa diherikin û çemên wan ên berdar bûne sedem ku navenda aborî û siyasî ya welêt li beşên bakur ên welêt biqede ku dikare wekî alîkarek bihêz were dîtin ku Parîs bibe navenda welêt. === Dabeşkirina îdarî === {{Gotara sereke|Parçeya îdarî ya Fransa}} [[Wêne:Régions de France 2016.svg|thumb|Ji Çile 2016 de, li [[Fransa Proper] tenê 13 herêm hene]]<ref>http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/12 /17 /la-carte-a-13-regions-definitively-adoptee_4542278_823448.html</ref>]] Fransa (di 2015 de) dabeş dibe:<ref>http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/documentation.asp?page=documentation.htm</ref> * 27 herêm (''herêm''), 22 navxweyî û pênc ne ewropî. Binêre ''Herêmên Fransa''. * 101 beş (''departements''). Binêre ''Wezareta Fransa''. * 335 navçeyên (''navçe''). Binêre ''Navçeya Fransa''. * 2&nbsp;054 Kanton (''kanton''), di nav de 59 yên ne ewropî jî hene. Binêre ''Kantonên Fransa''. * 36&nbsp;658 komûns (''komunan''). Binêre ''Şaredariyên Fransî''. * 9 villes nouvelles ku dabeşek e ku bi dabeşên jorîn re paralel dimeşe. Binêre Ville nouvelle. Wezaret bi jimare ne û ev jimar di du reqemên pêşî yên koda posteyê de cih digirin. Jimareya beşê berê jî li ser lewheyên qeydkirina wesayîtên rê, wekî du reqemên dawîn jî hatibû destnîşan kirin. Ev pergal, ku li ser bingeha qeyda wesayîtê ya ku ji hêla beşa ve hatî rêve kirin, ku wesayit lê lê bû, niha (2021) ber bi qonax ve tê derxistin û bi qeydek navendî ve tê veguheztin, ji ber vê yekê hûn nikanin beşa malê li ser lewheyên nû bixwînin. Herêm, dezgeh, navçe û kanton herêmên îdarî yên hikûmetê ne. Herêm ji aliyê qeymeqamekî herêmê (''préfet de région''), ku di heman demê de serokê yek ji beşên herêmê ye, têne birêvebirin. Dezgeh ji hêla [[Parlîk (Fransa)|prefekt]] (''préfet''), ku ji hêla [[hikûmet]] ve hatî tayîn kirin (wekhev [[walî]]) têne rêvebirin; navçe ji aliyê binerd (''sous-préfet'') ve tê birêvebirin. Kanton bi giranî wek [[navçe]] di hilbijartinên meclîsên herêmê û meclîsên dezgehan de kar dikin. Li [[Parîs]], du qeymeqam hene, qismî qeymeqamekî îdarî "asayî" ye, ku di heman demê de qeymeqamê herêmê ye, beşek jî muxtarê polîsan (''préfet de police''), ku şefê polîsê herî bilind e, di heman demê de [[ fermandarê sivîl]] li Parîsê [[herêma sivîl]] (''zone de défense de Paris''). Prefektê polîs jî li beşên [[Hauts-de-Seine]], [[Seine-Saint-Denis]] û [[Val-de-Marne]] wezîfeya xwe dike. Herêm û dezgeh jî şaredariyên bi mafên xwe yên bacê û meclîsên rasterast têne hilbijartin, bi rêzê ve ''[[Lijneyên Herêmî yên Fransa|conseil Régional]]'' û ''conseil général'' wek saziya herî bilind a biryardanê pêk tînin. Şaredarîya herêmê û meclîsa herêmê ji alîyê ''président du conseil régional'' ve tên birêvebirin; şaredariya beşê (li gorî [[Meclîsa wîlayetê|Meclîsa wîlayetê]]) û meclîsa daîreyê ji aliyê ''président du conseil général'' ve tên birêvebirin. Dezgeha herî bilind a biryardanê ya şaredariyan meclîsek e (''konseil şaredariyê'') û [[şaredar]] (''maire'') ku ji aliyê wê ve hatiye tayînkirin, ku hem serokê meclîsê û hem jî serokê şaredariyê ye. birêvebirî. Li Parîs, Lyon û Marsîlyayê, ku şaredariyên wan bi meclîsên xwe yên rasterast hatine hilbijartin, li navçeyan hatine dabeşkirin, şert û mercên taybetî hene. Çar [[Wezaretên Frensî yên Derveyî |Dezgehên derveyî]] berê [[Kolonî|Koloniyên Fransî]] ne ku ji [[1946]] de xwediyê heman statuya wezaretên Fransaya Ewropî ne (''[[Fransa métropolitaine|metropole]])''. Ew parçeyên yekbûyî yên Komara Fransa (û bi vî rengî YE jî) ne. [[Herêmên li derveyî Fransa|herêmên îdarî yên derveyî]] [[herêmên girêdayî]] ne ku ew jî li derveyî YE ne. Ew jî mîna dezgehan têne rêvebirin û rûniştevanên fransî [[hemwelatî|welatî]] ne. Piraniya wan [[ewro]] bikar tînin, ji bilî [[Polinezyaya Fransî]], [[Kaledonyaya Nû]] û [[Giravên Wales û Futuna]] yên ku pereyê wan, [[Franka CFP]] hene. Fransa di heman demê de di [[Okyanûsa Hindî]] de çend giravên neniştecî yên bi navê [[Îles Éparses]] kontrol dike, ku ligel [[Adélieland]], îdiaya Fransa ya [[Antarctica]], [[Zimanê fransî]] pêk tînin. Herêmên Başûr. ==== Herêmên Fransayê ==== {{GotarêBingeh|Herêmên Fransayê}} {{Nexşeya herêmên Fransayê|text=fgfdfgdg}} Ji sala 2016an ve, Fransa ji 18 herêman ({{bi-fr|région}}) pêk tê. ''Régions'' yên li Fransaya parzemînî jî di hundura xwe de jî gav bi gav wek [[département]], [[Arrondissement]], [[Cantone]] û [[Commune]] tê parve kirina perçeyên hîn biçûk. {{-}} ===== Heremên kevn ===== Ji sala [[1956]]an heta 1ê çileya [[2016]]an, Fransa ji 26 herêman pêk hatibû. Ji wan 21 li xakên Fransaya parzemînî bûn, yek girava [[Korsîka]] bû, û çar jî navçeyên ser deryayî bûn. {| | # [[Alsace]] # [[Aquitaine]] # [[Auvergne]] # [[Basse-Normandie]] # [[Bourgogne]] # [[Bretagne]] # [[Centre]] # [[Champagne-Ardenne]] # [[Korsîka]] (statuya taybetî) # [[Franche-Comté]] # [[Haute-Normandie]] | <ol start=12> <li>[[Île-de-France]] <li>[[Languedoc-Roussillon]] <li>[[Limousin]] <li>[[Lorraine]] <li>[[Midi-Pyrénées]] <li>[[Nord-Pas de Calais]] <li>[[Pays de la Loire]] <li>[[Picardie]] <li>[[Poitou-Charentes]] <li>[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] (PACA) <li>[[Rhône-Alpes]] | [[Wêne:FranceRegionsNumbered.png]] | |} * '''Herêmên li ser deryayê''' jî ev in: {| | :23 [[Guadeloupe]] :24 [[Martinique]] :25 [[Guyanaya Fransî]] :26 [[Réunion]] | [[Wêne:Guadeloupe map.png|90px|Guadeloupe]][[Wêne:Martinique-Map.png|90px|Martinique]][[Wêne:French Guiana-CIA WFB Map.png|90px|Guayanaya]][[Wêne:Reunion-CIA WFB Map.png|90px|Réunion]] | |} ==Siyaset== === Dewlet û siyaset === Navê [[Destûra Bingehîn|Destûra]] ya niha ya Fransayê [[Komara Pêncemîn]] ye û di referandûma 28'ê Îlona 1958'an de hat qebûlkirin. Wê pozîsyona [[birêvebir]] li hember [[qanûndaner] xurt kir. ] û diyar dike ku [ [Serokê Fransa|Serokomar]] (''Président de la République'') dê bi hilbijartina rasterast ji bo wezîfeya 5 salan were tayîn kirin (di 2001 de ji 7 salan hate guhertin). Hilbijartina serokomariyê di du tûran de pêk tê. Ger di tûra yekem de ti berbijarek ji sedî 50&nbsp;detir dengan nestandibe, her du namzedên sereke di gera duyem a hilbijartinan de tên cem hev. Desthilatên berfireh ên serokomar divê îstiqrara desthilatdariya dewletê û hebûna dewletê misoger bike. Di nav hêzên herî girîng de mafê bangeşeya referandûmên biryardar û hilbijartinên nû yên Meclîsa Neteweyî ye. Her wiha serokkomar [[Serokwezîrê Fransa|Serokwezîr]] û wezîrên din tayîn dike, [[fermandarê bilind]] yê leşkerî ye û ew e ku peymanên navneteweyî îmze dike û li ser bi cîhkirina [[Çekên nukleerî yên Fransa| çekên navokî]]. Zêdebûna desthilatên serokomar, hilbijartina serokatiyê ji hilbijartinên parlamentoyê girîngtir kiriye û ji ber vê yekê rêjeya beşdariyê ji bo hilbijartina serokomariyê zêdetir e. Parlementoya Fransa ji [[Sîstema dudûr|du odeyan]], [[Meclisa Neteweyî ya Fransa|Meclisa Neteweyî]] (''les députés de l'Assemblée nationale'') û [[Senatoya Fransayê| Senato]] (''Sénat'') , bi giştî 925 endam. 577 endamên Meclisa Neteweyî ji bo heyamên 5 salan bi hilbijartinên rasterast li herêmên hilbijartinê yên yek-endam têne destnîşankirin. Meclisa Neteweyî bijardeya hilweşandina hikûmetê bi pêşniyara bêbaweriyê heye. Nîvê 348 senatoran (''les senators'') li [[Senatoya Fransa|Senata]] (''Sénat'') her sê salan carekê ji bo heyamek şeş salan têne tayîn kirin. Senator xwedan hêzek tixûbdar in û Meclîsa Neteweyî her gav gotina dawî heye heke di navbera her du odeyan de lihevnekirin hebe ji bilî mijarên destûrî. Hikûmet li ser rojeva Meclîsa Neteweyî xwedî bandorek xurt e. Jiyana siyasî ya Fransayê di van dehsalên borî de heya "hilbijartinên parlemanî yên 2017an" bi polarîzasyonek di navbera du komên siyasî de hate nişandan: çep li dora [[Partiya Sosyalîst (Fransa)|Partiya Sosyalîst]] û rastgir li dora [[Civîna ji bo komara|RPR ]] û şûngirê wê [[Yekîtiya Tevgera Gel|UMP]]. Partiya rastgira tund FN (''[[Eniya Neteweyî (Fransa)|Eniya Neteweyî]]'' "bêtir qanûn û nîzam" û polîtîkayeke tund a koçberiyê diparêze û ji destpêka salên 1980-an vir ve nêzî ji sedî 15&nbsp; dengdana di hilbijartinan de. Partiyê di salên dawî de li Parîsê jî grevên mezin organîze kiribû. Di Gulana 2012 de, sosyalîst [[François Hollande]] piştî [[Nicola Sarkozy]] bû serokê Fransa. Selefê wî yê kevneperest Sarkozy di sala 2007 de hat ser desthilatê.<ref>{{Cite web|title=Sarkozy radestî Hollande kir|url=https://svenska.yle.fi/artikel/2012/05/15/sarkozy-lamnade-over till-hollande|works=svenska.yle.fi|Dîroka dakêşanê=2021-10-04|ziman=sv-FI}}</ref> Di sala 2017an de, Serokomar François Hollande bû serokê yekem yê di dema [[Komara Pêncemîn]] de ku ji nû ve nehat hilbijartin. Emmanuel Macron di [[Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022|Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022 de.]] Macron di 20 salan de yekem serokê Fransa bû ku ji nû ve hate hilbijartin. <ref>{{Cite web|title=Macron di Fransaya parçebûyî de serkeftinek eşkere bi dest xist|url=https://svenska.yle.fi/a/7-10015760|verk=svenska.yle.fi|fämtdatum=2022-05 -06|ziman=ku}}</ref> === Parastin === [[Serfermandarê Bilind]] yê berevaniya Fransî [[Serokê Komara Fransa|Serokê Komarê]] ye.<ref>{{Cite web|title=Destûra Bingehîn ya Komara Pêncemîn|url=https:// www.elysee.fr/ en/french-presidency/constitution-of-4-october-1958|verk=elysee.fr|date=2012-11-20|dakêşana date=2021-10-08|ziman=ku}} </ref> Di bin destê wî de, hikûmet û Wezîrê Parastinê berpirsiyariya siyasî ya parastinê ye. Parastin ji van pêk tê: * [[Hêzên Çekdar ên Fransa]] (''Forces armées françaises''), bi serokatiya Serfermandarê Parastinê (''le Chef d'état-major des armées''), ku [[Hikûmet]] Şêwirmendê leşkerî û berpirsê operasyon û amadekariya hêzên çekdar. * Karên Materyalên Parastinê (''Direction Générale de l'Armement'') * Rêvebiriya Parastinê (''Sekretariatiya Giştî pour l'Rêveberiyê'') Fransî [[hêza parastinê]] ji çar [[şaxên parastinê]] [[armé]] (''Armée de Terre''), [[Nationale Marine| derya]] (''Neteweya Deryayî') pêk tê. ') , [[hêza asmanî|hêza asmanî]] (''Armée de l'Air'') û [[jendirme]] (''Cendirme Nationale''). Li kêleka hêzên çekdar, xizmeta bijîjkî ya hêzên çekdar (''Service de Santé des Armées'') û xizmeta sotemeniyê ya hêzên çekdar (''Service des Essences des Armées'') pozîsyoneke serbixwe û berfireh a şaxê digirin. Hêzên Çekdar ên Swêdê ji sala 2001ê ve artêşeke profesyonel e. Ew ji 347&nbsp;903 [[esker]]ên li ser erka çalak û 81&nbsp;229 [[karkerên sivîl]]a (2003) pêk tê. Ji bilî vê, leşkerên rezerv jî hene. Li Fransayê robotên bejayî yên bi çeka nukleerî, robotên hewayê û robotên binavderyayî hene. Bi giştî, hêzên çekdar ên Fransî nêzî 350 serikên nukleerî hene. Fransa dewleta çaremîn bû ku [[Çekên wêrankirina girseyî yên Fransa|çekên nukleerî]] bi dest xist. Hin ji zanyarên welêt li ser [[Projeya Manhattan]] xebitîn, ku Fransa dest pê kir ku cebilxaneya xwe ya nukleerî pêş bixe. Di destpêkê de Fransa hewl da ku bi Îtalya û Almanyaya Rojava re çekên nukleerî çêbike, lê Charles de Gaulle dixwest ku cebilxaneya Fransa bi tevahî têra xwe bike. Yekem ceribandina nukleerî li Cezayîrê di [[1960]] de pêk hat. Piştî serxwebûna Cezayîrê, Fransa dest bi ceribandina çekên xwe yên nukleerî li Polînezyaya Fransî kir.<ref>{{Cite web|title=Çawa Fransa Nuke Distîne? (Kurte Belgefîlma Anîmasyon)|url=https://www.youtube.com/watch?v=g2OuUkS2teA|dakêşana date=2021-10-07|ziman=ku|date=26.12.2020|weşanger=Dîrok girîng e}}< / ref>. Di navbera 1966-1996 de, welêt 193 bombeyên nukleerî li ser atolya [[Moruroa]] û [[Fangataufa]] ceribandin. Ceribandinên nukleerî di navbera dewleta Fransa û niştecihên Polînezyaya Frensî de ku daxwaza tazmînatê ji dewletê kirine, bûne sedema cûdabûna nêrînan. french-polynesia-research-finds|work=the Guardian|date=2021-03-09|date=2021-10 -07|ziman=ku}}</ref><ref>{{Cite web|title=Polynesiyên Fransî ji ber ku Macron serdana giravan dike, li ser ceribandina nukleerî hesabekê bigerin|url=https://www.france24.com/en/asia- pacific/20210727-french-polynesians-seek-a-reckoning-as-france-vows-to-open -archives-on-nuclear-testing|work=France 24|date=2021-07-27|daktime date=2021-10 -07|ziman=ku}}</ref> [[Lejyona Biyan|Lejyona Biyaniyan a Fransî]] ji aliyê Qralê [[Louis Philippe I yê Fransa|Louis Philippe]] ve di sala 1831 de hate damezrandin da ku ji Swîsre û Alman [[Mercenas|mercên]] yên ku li Parîsê mane bi şandina wan xilas bibin. ji Cezayîrê re ji bo piştgiriya artêşa fransî li wir. Lêbelê, di rewşa îroyîn de, Legion yekîneyek elît a hêzên çekdar ên Fransa ye, her çend hîn jî hin kevneşopiyên kevn hene: leşkerên di Lejyonê de sond dixwin ji Lejyon bi xwe, ne bi Komara Fransa.<ref>{{Webref. |title=Lejyona biyanî ya Fransî|url= https://www.youtube.com/watch?v=jiYX1ngjjCo|Dîroka dakêşanê=2021-10-08|ziman=ku|date=27.1.2019|weşanger=Dîroka Hêsan} }</ref>. ==== Artêşa Fransa ==== [[Wêne:Photo des troupes de marine.jpg|thumb|Hêzên deryayî bi [[FAMAS]] di destan de dimeşin]] * Yekîneyên şer: 70 [[tabûr]], her wiha 2 [[tabûr]] di [[Tûgaya Frensî-Almanî]] * Yekîneya parastinê: 18 [[tabûr]]s Personelên leşkerî yên artêşê ji 131&nbsp;039 leşkeran pêk tê. ==== Deryayî ==== * Yekîneya şer a li ser rûyê erdê: 72 keştî, 12200 deryavan * Yekîneya keştiyên binê avê: 10 keştiyên binê avê, 3 hezar û 800 deryavan * Balafirgeha deryayî: 152 balafir, 6800 deryavan * Hêzên piyade yên deryayî: 1&nbsp;700 leşker Personelên leşkerî yên hêzên deryayî ji 44&nbsp;595 leşker û deryavanan pêk tê. ==== Hêza Hewayî ==== [[Wêne:Bastille day flyover.4264-crop.jpg|thumb|Pêşandana hewayî li Parîsê di [[Roja Netewî ya Fransa|Roja Neteweyî]]]] * Hêzên Hewayî yên Stratejîk (Hevgirên Nukleerî): 90 balafir, 2&nbsp;300 leşker * Hêzên hewayî: 310 balafir, 5&nbsp;900 leşker * Balafirên veguhestinê: 100 balafir * Nêçîrvanê Baregeha Esmanî: 5&nbsp;300 leşker ==== Jenderme ==== Cendirmeyan berî her tiştî li gundan û li bajarên biçûk wek hêzeke polîsan tevdigere; li bajarên mezin la [[Polîsê Neteweyî]] heye. Wezîfeyên cendirmeyan wek yên Îtalî [[Carabinieri]] û Îspanyolî [[Guardia Civil]] ne. Cendirmeyên herêmê di sala 2008an de ji 1&nbsp;124 qereqolên jandarmeya herêmî, 370 taqên acîl, 271 dewriyeyên kûçikan, 92 yekîneyên sûcên wîlayetê, 383 yekîneyên sûc, 14 yekîneyên helîkopteran, 7 dewriyên polêsê çemî, 26 9 nobedarên polêsên deryayî, 26 nobedarên trafîkê yên polêsên deryayî pêk dihat. 136 baskên polîsên trafîkê û 37 yekîneyên taybet ên sûcên ciwanan. Cendirmeyên gerok di sala 2008 de ji 123 [[squadron]]s pêk dihat. Li herêma Parîsê yekîneyeke cendirme ya jortir a gerok heye, di 6 tabûran de 4 hezar polîs, tabûra zirxî ya cendirme û yekîneya taybet a cendirmeyan jî di nav de ne. Di sala 2006an de cendirmeyên Fransî nêzî 105&nbsp;hezar karmend bûn. Ji van 103&nbsp;000 leşker û 2&nbsp;000 jî karmendên sivîl bûn. ==== Xizmeta tenduristiyê ==== [[Wêne:French medical VAB dsc06843.jpg|thumb|Wesayîta şer a xizmeta bijîjkî.]] Xizmeta bijîjkî, ''service de santé'', şaxeke parastinê ya taybet e di nav hêzên çekdar de. Ew di nav tiştên din de pêk tê: * 9 nexweşxaneyên hînkirinê * 1 navenda tenduristiyê * 2 dibistan * 4 navendên lêkolînê Karmendên dezgeha tenduristiyê ji 12&nbsp;431 kesan pêk tê û ji wan 7&nbsp;559 leşker in. ==== Xizmeta sotemeniyê ==== Karmendên servîsa sotemeniyê ji 2&nbsp;444 kesan pêk tê û ji wan 1&nbsp;255 personelên leşkerî ne. === Têkiliyên Navneteweyî === {{Gotara bingehîn|Mîsyonên dîplomatîk ên Fransa}} Yekem mîsyona dîplomatîk a Fransayê di sala 1522 de dema ku şandeyek şand [[Swîsre]] hate damezrandin. Îro, Fransa xwediyê tora duyemîn a herî mezin a balyozxaneyên cîhanê ye, ku tenê [[Amerîka]] jê derbas dibe. Tevî hilweşandina desthilatdariya kolonyal a Fransayê piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa lîstikvanek navneteweyî ya girîng dimîne. Welat yek ji pênc endamên daîmî yên [[Encumena Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî]], endamê [[G7]] û herwiha endamê damezrîner ên [[NATO]], [[OECD]] û [[Ewropa ye. Yekîtî]]. ==== Rêxistinên navneteweyî ==== Fransa di nav yên din de endam e: * [[OECD]] * [[Yekîtiya Ewropayê]] * [[NATO]] * [[Hevkariya Şengen]] * [[Rêxistina Ewlekarî û Hevkarî li Ewropayê]] * [[Konseya Ewropayê]] * [[Latînî|Yekîtiya Latînî]] *[[G7]] == Demografîk == [[Wêne:Lyon vue depuis fourviere.jpg|thumb|Lyon piştî paytext Parîsê duyemîn bajarê herî mezin ê Fransayê ye.]] Taybetmendiya Fransa bi wê yekê ye ku ji çend welatên cîranên xwe, wek Brîtanya Mezin û Almanya, pir zûtir [[veguhertina demografîk]] derbas bûye, ku, di nav tiştên din de, bû sedem ku welat ji bo demek dirêj xwedan nifûsa herî mezin li Ewropayê be. . Lê di sedsala 19-an de, dema ku nifûsa Ewropayê du qat zêde bû, Fransa hema hema bi nîvî zêde bû. Berevajî gelek welatên din ên Ewropî, koçberiya berbi DY ne girîng bû û Fransa demek dirêj bû welatê koçberan. Şerên cîhanê, berî her tiştî [[Şerê Cîhanê yê Yekem]], di pîramîda nifûsa welêt de xelekek kûr xist. Piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], xweşbînî bilind bû û zarokbûn bi asîman bilind bû; serdemek ku bi gelemperî jê re "le Baby Boom" ("[[baby boom]]en" tê gotin. Piştî wê yekê, bûyîna zarokan hinekî daket, heya ku dor hat ku nifşa mezinbûna zarokan ji xwe re bibe xwedî zarok. Di van demên dawî de, mezinbûna nifûsa xwezayî ji çend welatên cîran xwedan pêşkeftinek erênîtir e. Digel vê yekê, ji ber ku nifşa pitikan teqawid dibe, welat bi karekî dijwar re rû bi rû dimîne. === Bajarên mezin === Deh bajarên herî mezin ên Fransa ev in (niştecîhên 2012, tevî derdor):<ref>http://insee.fr/fr/ffc/tef/tef2015/T15F014/T15F014.pdf</ref> # [[Parîs]] 12,3 mîlyon # [[Lyon]] 2,3 mîlyon # [[Marsîlya]] + [[Aix-en-Provence]] 1,7 mîlyon # [[Toulouse]] 1,3 mîlyon # [[Piçûk]] 1,2 mîlyon # [[Bordeaux]] 1,1 mîlyon # [[Nice]] 1 mîlyon # [[Nantes]] 0,9 mîlyon # [[Strasbourg]] 0,8 mîlyon # [[Rennes]] 0,7 mîlyon Bajarên sereke an girîng ên çandî yên Fransa ev in: [[Ajaccio]], [[Amiens]], [[Angers]], [[Bastia]], [[Besançon]], [[Brest, Fransa|Brest]], [[Caen]], [[Cannes]], [[Clermont-Ferrand]], [[Dijon]], '''[[Grenoble]]''', [[Le Havre]], [[Lens, Pas-de-Calais|Lens]], [[Limoges]], [[Metz]], '''[[Montpellier]]''', [[Nancy]], [[Nîmes]], [[Orléans]], [[Pau]], [[Perpignan]], [[Poitiers]], [[Reims]], '''[[Rouen]]''', '''[[Saint-Étienne]]''', '''[[Toulon]]''', [[Tur]]. {{Binêre jî|Lîsteya bajarên Fransa}} === Ziman === [[Wêne:Langues de la France.svg|thumb|Nexşeya ziman û zaravayên herêmî yên Fransayê.]] {{Gotara sereke|Zimanê fransî|Zimanê Fransî}} Nifûsê Fransayê di [[1ê kanûna paşîn]] [[2008]]an de yên bi welatên [[ser deryayî]] ve wek 64.473.140 tê texmîn kirin.<ref>[http://www.insee.fr/fr/ffc/pop_age4.htm Bilan démographique 2007 : des naissances toujours très nombreuses]</ref> Ew ji [[Almanya]]yê şunda duyem mezintir welata [[YE|Yekitiyê Ewropayê]] ye. Ew ji sedî 13ê (% 13) YE bi tenê pêk tîne ye. Payîna dirêjahiya jiyanê yê di Fransayê de bo mêran 76,7 sal, bo jinan jî 83,8 e. Piraniya fransî (% 88) bi fransî wekî zimanê xwe yê dayikê diaxivin, ku ew jî zimanê fermî yê Fransa ye.<ref>{{Cite web|title=BBC - Ziman - Ziman|url=https://www.bbc. co.uk/languages/ european_languages/countries/france.shtml|works=www.bbc.co.uk|destûra wergirtinê=2021-10-07}}</ref> Zimanên herêmî yên girîng ev in, [[Oksîtanî]] ([[Provensal]]), [ [Korsîkî]], [[Franko-Provensal]], [[Bretonî]], [[Katalanî]], [[Baskî]], [[Hollandî]] (Flamî) û [[Alsatî]] (zarava almanî). [[zimanê koçberan]] ya herî mezin [[erebî]] ye, bi taybetî zaravayê bakurê rojavayê Afrîkayê ku wekî [[Erebî Maghre]] tê zanîn. Li herêmên Fransî cûrbecûr [[Zimanên Polînezî]], [[Zimanên Arawak]] an [[Zimanên Krêolî]] tên axaftin lê zimanê Fransî tenê zimanê fermî ye.<ref><nowiki><ref>{{Cite web|title=Erdnîgarî Niha! Fransa|url=</nowiki>https://www.youtube.com/watch?v=g0QrBphsioM&list=PLR7XO54Pktt-h8T-dtr4MXy0_MpbWukHW&index=16%7CDîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku|weşanger=Cografya Niha!} <nowiki></ref></nowiki> Di Gulana 2021ê de, Serokomar Macron soz da ku piştgirî bide zimanên hindikahiyên neteweyî, lê pêşnûmeqanûnek ku destûrê dide bikaranîna van zimanên hindikahiyan wekî zimanê perwerdehiyê li dibistanan red kir. Dadgeha Bilind a Fransayê jî ji bo vê yekê nîqaş kir û serî li makezagonê da ku tenê zimanê fermî yê dewletê Fransî ye. Di dibistana fransî de, [[Îngilîzî]] bi gelemperî yekem zimanê biyanî ye (ne mecbûrî ye, lê ji sedî 90&nbsp; xwendekaran Îngilîzî hildibijêrin) û piraniya xwendekar [[Spanî]], [[Almanî]] an [[Îtalî] dixwînin. ] wekî zimanê sêyem, ku di nav wan de Spanî ya herî berbelav û Almanî ya duyemîn a herî gelemperî ye. === Dîn === {{Gotara bingehîn|Dêra Katolîk a Romayî li Fransa}} Di sala 2009 de ji sedî 64&nbsp;ji nifûsê [[Dîra Katolîk a Romayê|Katolîk]], ji sedî 4 [[Îslam|Misilman]], ji sedî 3&nbsp; [[Protestan]] bûn.<nowiki><ref name=catho>[http</nowiki> : //www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 La France catholique mais moins pratiquante] - La Croix. 29 Kanûn 2009 {{fr îkon}}</ref> Ji sala 1905-an vir ve, Fransa xwediyê qanûnek e ku dêrê û dewletê ji hev vediqetîne û ku [[azadiya olî]]an nas dike. Demek dirêj, Dêra Katolîk bandorek girîng li ser jiyana civakî ya fransî kir. Li Fransayê, [[keşîş|jiyana rahîb]] pêş ket û katedralên [[Sedsalên Navîn|sedsalên navîn]] yên wî welatî abîdeyên hêz û pozîsyona navendî ya Dêra Katolîk in. Piştî şerên olî yên bi xwîn, Protestanên Frensî ([[Huguenots|Huguenots]]) bi [[Edîktê Nantes]] [[1598]] azadiya olî bi dest xistin. Di [[sedsala 17-an]] de, padîşah û dîwan zilamên dêrê xistin xizmeta xwe: Cardinal Richelieu û Mazarin çarenûsa welêt rêberî kirin. [[Şoreşa Fransî]] li dijî Dêrê û hem jî li dijî komên din ên xwedî îmtiyaz derket. Di bin Napolyon de, helwesta Protestanan xurt bû. Piştî şerên dêrê, [[1905]] têkiliyên di navbera dêrê û dewletê de qut bûn. Fransaya nûjen bi giranî [[civaka laîk|civaka laîkbûyî]] ye. Nêzîkî 3 ji sedî yê niştecîhan (bi piranî Afrîqaya Bakur) xweyê [[Îslam]] didin.<ref name="Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon">Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon</ref> Li gorî statîstîkên 2020, olên sereke yên Fransa Xiristiyanî, Îslam, Cihûtî û Bûdîzm bûn. Hejmara ku ne aîdî tu oleke rêxistinkirî ne ev e {{nowrap|20,830,000}}.<ref>{{Cite web|title=Nifûsa li gorî ol li Fransa 2020|url=https://www.statista.com/statistics/459982 /population-distribution-religion-france/|works=Statista|Dîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku}}</ref>. == Çand == [[Wêne:Produits régionaux - photo CPPR.jpg|thumb|Pênîr, sosîs, şerab û xwarinên din ên fransî. [[Pêjgeha Fransî]] cîhanê navdar e.]] Fransa hezar sal e welatekî çandî yê pêşeng e. Pêşveçûn dewlemend û di heman demê de yekreng bû, ku nehiştiye ku nûbûnên wêrek berdewam di hemî warên çandê de pêk werin.<ref name="Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon"/> * [[Dîroka Hunerê ya Fransa]] * [[dîwarê Aubusson]] * [[Tapestry]] * [[Lîsteya katedral, dêr û keşîşxaneyên Fransa]] * [[Karîkatorên franko-belçîkî]] * [[Mîmariya fransî]] * [[Fîlma fransî]] * [[Wêjeya Fransî]] ===Çanda gelêrî=== Fransî [[çanda gelerî]] bingeha wê di [[Galîk]] de ye ku bandora wê piştî dagirkirina ji, wek nimûne, [[Empiremparatoriya Roma|Rom]], [[Frank]], [[Alman]] û [[ Vikings]]. Bi ser de, hindikahiyên çandên ne-asîmîlebûyî hene, wek mînak [[Bask (gel)|Bask]], Breton û [[Alman]]. Ev cûdahiyên berbiçav di navbera bakurê Fransa bi [[Celtic]] û bandorên Almanî de dide, û başûrê ku ji hêla çanda Deryaya Navîn ve tête diyar kirin, welat dikare li gorî vexwarin, şerab li başûr, [[cider]] li bakurê rojava û [[ birra]] li bakurrojhilat . Li başûr, bêtir karakterek Romayî heye, ku ji bo nimûne, di sêwirana xaniyan û çandiniya zeytûnan de diyar dibe. Li bakur bêtir têkiliyek almanî heye, ku di cûreyên çandiniyê de tê dîtin û ku ew di dereceyek mezintir de li şûna [[rûnê zeytûnê]] [[rûn]] bikar tînin. Lêbelê, Roma, bi hêmanên Keltî, ji bo çanda gelêrî ya Frensî yekreng e, mînakên vê yekê çandiniya genim, kevneşopiya dêrê, adetên cejnê û qanûnên Romayê ne.<ref>{{Cite book |title=Nationalencyklopedin |weşanger=[[Bokförlaget Bra Böcker AB]] | cihê weşanê=Höganäs |sal=1991 |isbn=91-7024-621-1 }}</ref> === Spor === [[Wêne:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|[[Tour de France]].]] * [[Tîma futbolê ya mêran a neteweyî ya Fransa]] * [[Şîva werzişê]] * [[Parkorman|Parkour]] * [[Skateboard]] * [[Tour de France]] * [[Prix d'Amérique]] û [[Civîna Zivistanê ya Fransî]] == Aborî û binesazî == [[Wêne:Champagne vineyard and Church.jpg|thumb|Fransa yek ji mezintirîn hilberînerên şerabê li cîhanê ye.]] [[Wêne:A380-a.jpg|thumb|Balafira [[Airbus A380]] li Parîsê 2005 li pêşangehê ye.]] Jiyana karsaziya Frensî piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] bi bingehîn strukturê xwe guhertiye. Berê çandinî pîşesazîya sereke bû, lê îro tenê ji %7ê nifûsê kar dike, lê ji %30 di pîşesaziyê de û ji %60 jî di sektora xizmetguzarî de kar dikin. Fransa bûye yek ji welatên pîşesazî yên pêşeng ên Ewrûpayê ku hilberîna teknolojiya bilind di pêş de ye, hinekî jî wekî encama rêveberiya hukûmetê ya bihêz di serdema piştî şer de. Di çarçoveya hevkariya Ewropî de, Fransa ji damezrandina Yekîtiya Komir û Pola [[1952]] ve ajotiye. Cûdahiyên herêmî yên mezin hem di warê çandinî û hem jî di pîşesaziyê de hene, û bextewariya aborî bi rengek neyeksan tê dabeş kirin. Li rojhilatê xeta ji [[Le Havre]] li ser Kanala Englishngilîzî heya Marsîlya li başûrê Fransa (bi navê [[Le Midi]]) piraniya pîşesaziyê û standardek jiyanê ya bilind tê dîtin; li beşên xizan ên navendî û başûrê rojavayê welêt, karsazên piçûk, pîşesaz û cotkarên piçûk serdest in. Lêbelê, gelek Fransî ji kontrola navendî ya bihêz a ji Parîsê nerazî ne û vê dawiyê hewldan hatin kirin ku hilberînê biguhezînin û navendên nû ji bo mezinbûna aborî ava bikin. Çandiniya ku demeke dirêj bêaqil bû, niha bi giranî mekanîze ye û cotkariya mezin tê destpêkirin. Tenê ji 1/3 ê herêmê tê çandin, avhewa û ax xweş e û Fransa yek ji hilberînerên çandiniyê yên Ewropa û cîhanê ye. Hilberîna zêde dibe sedema pirsgirêkan û pêşbaziya mezin a li bazara [[Yekîtiya Ewropî|YE]] bû sedema nerazîbûnên tund ên cotkarên fransî yên hêrs. [[Genim]] li hilberîna dexl serdest e, lê [[ misir]], [[ ceh]] û [[ ceh]] jî têne çandin. Berhemên din ev in [[patata]] û [[Şekir|şekir]], [[fêkî]] û [[zebze]] ([[Normandî]] û [[Brîtanya]], [[Geliyê Loire]], [[Provence]]). Wekî hilberînerek [[ şerab]], Fransa bi gelek herêmên şerabê re pêşeng e ([[Bordeaux]], [[Bourgogne]], [[Beaujolais]], [[Roussillon]], [[Champagne]]). Çandiniya heywanan (Brîtanya, Normandiya û herêmên çiyayî) goşt û şîrên bi kalîte peyda dike. Masîgirên Atlantîk û Deryaya Bakur girîng in. Taybetmendiyek çandiniya îsotê li perava rojava ye. Pîşesaziya kevneşopî ya hesin û pola ya fransî li bakur û bakur-rojhilat li ser bingeha maden û kana komirê ya herêmê bû. Li vir, krîza pola ya navneteweyî bi giranî ketiye û kanî û hesinkaran kar kêm kirine an jî hatine girtin. Ji bilî madenê hesin, [[boksît]] tê derxistin (mîneralê bi navê bajarê Les Baux li Provence hatiye binavkirin); Fransa li Ewropayê hilberînerê sereke yê baksît e, ku di hilberîna aluminiumê de tê bikar anîn. Hin neft û gaza xwezayî (li başûrê rojava) û gelek [[hêza hîdro]] heye. Li Fransayê dora çil santralên nukleerî hene (piranî li Ewropayê). Li Saint-Malo li Brittany kargehek mezin a tîrêjê hate çêkirin. Li kêleka endezyariyê (keştiyan, çêkirina otomobîlan), berfirehkirina hilberîna teknolojiya bilind (balafir, telekomunikasyon û elektronîkên din) û pîşesaziya kîmyewî, pîşesaziyên kevneşopî û hilberên pîşesaziyê pozîsyonek bihêz diparêzin (xwarin, cam û porselen, tekstîl û tiştên modê, bîhnxweş û kozmetîk. ). Tûrîzm xwedî girîngiyeke mezin a aborî ye; dora 30 milyon tê çaverêkirin. serdanên biyanî her sal (di nav yên din de diçin Parîsê, kelehên Geliyê Loire, seyrangehên deryayê yên li ser Riviera (Frensî Côte d'Azur, "Azure Coast") û seyrangehên werzîşên zivistanê yên Alper. Pêjgeha kevneşopî ya fransî bala gelekan dikişîne. tûrîst.<ref name="All Countries of the World 2000 Bonnier Lexicon"/> Fransa dikare wekî aboriyek berbiçav a tevlihev (''économie mixte'') were pênase kirin<ref>https://fr.wikipedia.org/wiki/Économie_mixte</ref> ku di aboriyê de xwedî rêjeyek bilind a xwedîtiya giştî ye, yek ji ya herî bilind di [[OECD]] de. Aboriya Fransa yek ji wan ên herî pêşkeftî yên cîhanê ye û bi tundî li ser [[teknolojiya bilind]] ye. Piştî [[DYA]], [[Çîn]], [[Japonya]] û [[Almanya]] li cîhanê pêncemîn mezintirîn tê hesibandin. Li gorî [[Rêxistina Bazirganiya Cîhanî]], di sala 2003 de, Fransa piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya, Japonya û [[Çîn]] di cîhanê de pêncemîn îxrackarê herî mezin ê bazirganiyê bû û piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya û Chinaîn jî çaremîn îtxalkarê herî mezin bû. Li gorî [[OECD]], di 2003 de Fransa li pêş Dewletên Yekbûyî û [[Belçîka]] xwedan para herî mezin a veberhênana biyanî bû (wek sedî tê hesibandin). Bi bernameya xwe ya [[navokî]] re, Fransa di heman demê de welatê herî bilind ê xwebexşînê ye li [[Ewropa Rojava]] û yek ji heft welatên herî pîşesazî yên cîhanê ye ku herî kêm [[karbondîoksît] hilberîne. ]. Ji ber vê yekê standarda jiyanê li Fransayê pir bilind e. Aboriya Fransî bihevrebûna aboriya bazarê û destwerdana hukûmetê ya bihêz lê kêm dibe. Qadên mezin ên axa berdar, karanîna [[teknolojiya]] nûjen û subvansiyonên li hev kirin ku Fransa bikin neteweya pêşeng [[cotanî]] ya Ewropaya Rojavayî. Aboriya Fransa, piştî windakirina [[Cezayîr]] di [[1960]] de jî, di cîhanê de yek ji bihêztirîn e. Fransa di heman demê de xwediyê [[pîşesaziya fezayê]] pêşeng e û yek ji du neteweyên Ewropî ye ku xwediyê [[porta fezayê]] ya neteweyî ye - ya din jî [[Esrange]] li Swêdê ye. Dewleta Fransa xwediyê beşeke mezin ji [[binesaziya]] welat e û xwediyê sereke yê çend şirketên [[rêhesin]], [[elektrîk]], [[firevanî|firevanî]] û [[telekomunîkasyon]] ye. lê ji destpêka salên 1990'î ve bi awayekî zêde kontrola xwe li ser van sektoran azad kiriye. Dewlet par bi perçe pişkên xwe yên li şirketên fransî yên wekî [[France Telecom]], [[Air France]] û di [[sîgorte]]yên din, [[Leşkerî|berevanî]] û [[banke]] de firot dikan. Fransa [[ewro]] bi 10 endamên din re [[1'ê Çile]] [[1999]] dest pê kir û di destpêka [[2002]] de, pereyên û notên euro bi temamî şûna [[Franka Frensî|Franka Frensî]] danî. Ji [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa gav bi gav hem ji hêla siyasî û hem jî ji hêla aborî ve nêzikî Almanyayê dibe û her du welat bi gelemperî di nav [[Yekîtiya Ewropî] de wek duya pêşeng a entegrasyona Ewropî têne hesibandin. Fransa salane 79 mîlyon [[Tûrîzm| tûrîst]] dikişîne, ku ev yek ji ya ku li wî welatî dijî bi girîngî zêdetir e, ku ew dike cihê geştiyariyê yê herî populer ê cîhanê li pêş [[Spanya]] (51,7 mîlyon) û [[DYA]] (41,9 mîlyon) li gorî [[Rêxistina Tûrîzmê ya Cîhanê]] (WTO). Tûrîst ji hêla bajarên bi eleqeya [[çandî]] mezin, seyrangehên serşuştinê û ski, dîmenên îdylîk û metropolên cîhanê [[Parîs]] dikişin. ''Binêre jî'': [[:Kategorî:Şirketên Fransî]] === Pêşketina aborî ji salên 1990-î ve === Fransa di 1999 de tevlî ê sîstema refahê ya welat ji bo dewletê buha bû, ev jî tê wê maneyê ku welat neçar ma ku di çarçoveya qaîdeyên EMU de bimîne. Dewlet neçar ma ku deynan bigire da ku kêmasiyên butçeyê bigire, ev yek jî dibe sedem ku deynê derve carinan digihîje du ji sê parên GDP ya welat. Vê yekê di mezinbûna aboriyê û jûreya tevgerê ya hikûmetê de pirsgirêk çêkir. Di salên 1990î de, bi saya bazara navxweyî ya Yekîtiya Ewropayê, bazirganiya derve li Fransayê geş bû. Wê demê hinardekirin ji îthalatê mezintir bû.<ref name="landguiden.se">Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: bazirganiya derve ya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/ Bazirganiya derve | sernav = Kopiyek arşîvkirî | tarîxa wergirtinê = 2014-05-17 | arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517132755/http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/Utrikeshandel | tarîxa arşîvê =17 Gulan 2014 }}, 4ê Cotmeha 2012-an hatiye nûkirin, hatiye standin: 22-04-2014</ref> Lêbelê, welat ji salên 2000-an vir ve ji hinardekirinê bêtir îthalat wergirtiye, di nav tiştên din de, girêdayîbûna bi hinartina petrolê.<ref name="landguiden .se"/> Îxalata mal û karûbaran ku ji sedî 1994'an de 21% û di sala 2010'an de jî %28 bû.<ref>http://www.globalis.se/Laender/Frankrike/(show)/indicators/(indicator)/ 587 hat standin 2014-04-07</ref> Di heman demê de, hinardekirina mal û karûbaran ku ji sedî 22% û 25% ji GDP ya welêt tê pîvandin.<ref>http://www.globalis.se/ Laender/Frankrike/(nîşan bide)/nîşandan/(nîşandan)/586, hatiye standin: 07-04-2014</ref> Dema ku Fransa di sala 1999-an de beşdarî EMU bû, GDP-ya wan 1.4 trîlyon dolar bû û di sala 2012-an de, GDP gihîştibû 2.6 trîlyon $, ku di GDP-ê de% 86 zêde bû. Di sala 2005 de, îndeksa di civaka karsaziya fransî de ji 104.8 daket 102.2,<ref>Lundin, Tomas, svd.se, https://www.svd.se/0-fakta-krissiffror-duggar-tatt-over- europa , 2005-04-30, hatiye standin: 2014-05-12</ref> û hinardekirina Fransî di hemû sektoran de ji bilî aliyê xwarinê kêm bû.<ref>Rosin, Björn Erik, svd.se, https://www.svd. binêre/stort-upsving-for-fransk-economie, 2006-09-04, hatiye standin: 2014-05-12</ref> Lêbelê, welat di heman serdemê de baş bû, lê tevî vê yekê, GDP-ya welat bû duyemîn ya herî kêm. di 2005 de li Herêma Euro. <ref>Wezareta Karûbarên Derve, regeringen.se, {{Cite web|url=http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |title=Copy arşîvkirî | date retrieval=2014-05-15 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140410193555/http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |tarixa arşîvê=2014- 04-10 }}, 2008-04-04, hatiye standin: 2014-05-12</ref><ref>{{Cite web|url=https://tradingportalen.com/nyheter/tecken-pa-ekonomisk-aterhamtning- i-euro-omradet/|sernav=Nîşeyên başbûna aborî li herêma Euro|weşanger=Portalen Bazirganî|dakêşandin um=13 Hezîran, 2005}}</ref> Di sala 2007’an de li Fransayê aborî careke din xera bû û di sala 2008’an de ji ber krîza darayî ya li welatên Ewropa û cîhanê careke din welat ketibû ber paşketinê. Li welêt bêkarî zêde bû û pîşesaziya otomobîlan a Fransayê xirab bû. Paşê hukûmetê di veberhênanên di sektora giştî de, piştgirî ji bo pîşesaziya otomobîlan û bihuştên bacê û deynên bank û pargîdaniyan veberhênan kir. Di sala 2009 de, aboriya Fransa ji sedî 2,7 kêm bû, lê di dawiya salê de mezinbûn berevajî bû û di sala 2010 de GDP ji sedî 1,5 zêde bû. Lêbelê, aborî ji ber sistbûna aboriya cîhanê zêde mezin nebû.<ref>Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: Aboriya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/ Europa/Frankrike/Ekonomi | sernav=Nûpek arşîvkirî |dîrokê vegerandinê=2014-05-15 |arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517195018/http://www.landguiden.se/Lander/Europa /Frankrîke/Ekonomi |arşîv date=17 Gulan 2014 }}, nûvekirî, 4ê kewçêrê, 2012, hatiye standin: 22-04-2014</ref> Di hilbijartinên serokatiyê yên sala 2012an de, Fransa gelek xebitî ku kêmasiya bûdceya xwe bigihîne sînorê Yekîtiya Ewropayê ji sedî 3. Mezinbûna wan bi qasî %0,4 kêm bû û deynê neteweyî jî ji %90ê GDP bû. Ji ber vê yekê ji bo Fransa girîng bû ku mezinbûna welêt zêde bike û deynê neteweyî kêm bike. [[François Hollande]] ji bo dewlemendan, karsazên mezin, bank û şîrketên petrolê, ku wî di hilbijartinan de bi ser ket, polîtîkayeke hişkbûnê bi bacên bilindtir pêşniyar kir.<ref>Küchler, Teresa, SvD, Francois Hollande ji dewlemendan bistînin, https :// www.svd.se/francois-hollande-ska-ta-fran-de-rika, hatiye standin: 2014-05-06</ref> Di sala 2013’an de ji bo aboriya Fransa hîn jî pirsgirêk hebûn. Hilberîna otomobîl, pola û elektronîk (ku li Fransayê çavkaniyên sereke yên îxracatê ne) ji bo wan bihatir bû ji Asya û yên mayî yên Ewropayê. Ev bû sedema kêmbûna hinardekirinê. Di sala 1999 de, Fransa %7 ji hinardekirina cîhanî pêk dihat, lê di sala 2013 de ew daket %3.<ref>https://www.svd.se/frankrike--det-storsta-hotet-mot-euron, 2013- 01 -11, hatiye standin: 2014-05-13</ref> Di 2014 de, mezinbûna GDP hema hema nayê guhertin.<ref>Parîs TT-Reuters, svd.se, https://www.svd.se/trog-tillvaxt-i-eurozonen, hatiye wergirtin: 2014-05-15</ref> === Binesazî === ==== Veguhastin==== [[Wêne:Viaduc de la Rague et TGV (2014).JPG|thumb|Trêna bilez a TGV li başûrê Fransayê.]] Firokeya herî mezin a Fransa [[Air France]] ye, ku difire cihên li Fransa, Ewropa û yên din ên cîhanê. Mezintirîn [[balafirgeha]] [[Balafirgeha Parîs-Charles de Gaulle]] li derveyî [[Parîs]] ye. Balafirgeh yek ji mezintirîn li [[Ewropa]] û xalek danûstendinê ya girîng e. Trafîka trênê baş pêşkeftî ye û li ser gelek rêgezan bi hewayê re pêşbaziyê dike. Trafîk nayê verastkirin (her çend pêşniyarên weha hene) û di serî de ji hêla dewletê ve tê xebitandin [[SNCF]]. Trêna bilez [[TGV]] li ser rêyên wekî [[Parîs]]-[[Lyon]] populer e. Trên ji Parîsê diçin bajarên din ên Ewropî yên wekî [[London]] û [[Bruksel|Brûksel]]. Di dîrokê de, Parîs ji bo [[Orient Express]] jî yek ji stasyonên navendî bû. Fransa yek ji mezintirîn toreyên rê li cîhanê ye. Ev bi qasî 800&nbsp;hezar kîlometir e ku 7100 kîlometre [[otoban]] ye. Piraniya otobanên Fransayê, bi kîlometreyan, otobanên bi bacê ne. Ev rê ji aliyê hikûmetê yan jî şîrketên taybet ve tên xwedîkirin û xebitandin. Di dawiya salên 1990-an û destpêka salên 2000-an de, dewleta Fransa hêdî hêdî xwedîtiya xwe li van pargîdaniyan kêm kir. Fransa xwedî trafîka rastê ye. ==== Mail, telefon û Înternet ==== Fransa ji bo demek dirêj li paş welatên pêşkeftî yên din mayî, lê naha digihîje û berfirehbûna [[banda fireh]] bi lez û bez ber bi pêş ve diçe. ====Perwerdehî û lêkolîn==== [[Wêne:Place et chapelle de la Sorbonne à Paris.jpg|thumb|[[Zanîngeha Parîsê]]]] Di sedsala 12-an de wekî yek ji kevintirîn zanîngehên cîhanê hate damezrandin, piştî [[Gulan] bû nav 13 zanîngehên cuda yên dewletê yên serbixwe. Rabûn]]. Di wêneyê de avahiya zanîngehê [[Sorbonne]] Bi têgînên ''école primaire'' (dibistana seretayî) tê wateya serdema ''école maternelle'' û ''école élémentaire'', dema ku ''pileya duyemîn'' an jî ''duyan'' bi gelemperî ji bo '' tê bikaranîn. collège'' û ''lycée'', hevwateya [[Li ser têgîna dualîsmê (kitêb)|gymnasium]] ya Swêdê ye. Li Fransayê, dibistana mecbûrî di şeş saliya xwe de dest pê dike, lê ji sê saliyê (carinan jî du salî) heya şeş saliya xwe "école maternelle" ya dilxwazî ​​heye ku ji hemî zarokên ku li Fransa dijîn re vekirî ye. hejmareke zêde ya zarokan beşdarî perwerdeyê dibin. Di şeş saliya xwe de, tu diçî ''école élémentaire'', piştî wê jî ''kolêj'' li pey tê û heta tu 15 salî diçî wir. Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan. Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan. Xwendina bilind a fransî xwedan kevneşopiyek dewlemend e ku vedigere Serdema Navîn. Li paytext, [[Zanîngeha Parîsê]], ku di sedsala 12-an de hate damezrandin, bû yek ji kevintirîn û girîngtirîn saziyên xwendina bilind û lêkolînên akademîk ên cîhanê. Yekem [[Doktor|doktora]] di dersên [[Îlahîyatnasî]] û [[Mirovnasî|humanîstî]] de li vir hatin pêşxistin. Şoreşa Fransî bilindbûna ''grandes écoles'' dît, kolêj - bi gelemperî leşkerî, teknîkî an zanistiya siyasî ne - ku paşê ji ber rola wan di nav dezgeha leşkerî ya berfireh a piştî-şoreşê ya Frensî de bi prestîj mezin bûn. Piştî [[Serhildana Gulanê]] ya 1968, Zanîngeha Parîsê di nav 13 zanîngehên dewletê yên serbixwe de hate dabeş kirin. == Mijarên têkildar == * [[Fransayî]] * [[Zimanê fransî]] * [[Fransiyûm]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b|France}} {{YE}} {{Dewletên Ewropayê}} [[Kategorî:Fransa| ]] al12rxcmml0b6pp47tw3p7v2fu610kz 1093423 1093422 2022-07-29T21:13:58Z Ghybu 9854 /* Bajarên mezin */ wikitext text/x-wiki {{çavlêgerandin}} {{Infobox Welat2 | navê rastî = {{navê rastî|fr|République Française |icon=no}} | navê hevbeş = Fransa | konvansiyonel navê dirêj = Komara Fransî | rewş = | wêneyê ala = Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg | sernav ala = | wêneyê mertal = Armoiries république française.svg | sernav mertal = | dirûşma netewî = Liberté, Égalité, Fraternité | dirûşma bi kurdî = Azadî, Wekhevî, Biratî | sirûda netewî = ''[[La Marseillaise]]''<div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:La Marseillaise.ogg|alt=La Marseillaise]]</div> | wêneyê nexşe = Mapadefrancia.svg | nexşe mezinî2 = 250px | wêneyê nexşe2 = | nexşe sernav = | nexşe sernav2 = | nexşe sernûçe = {{nexşe sernûçe |cih reng=şînê tarî}} | nexşe sernûçe2 = | cîh = | paytext = [[Parîs]] | jêrenot a = | bajarê mezin = paytext | koordînat = {{koord|48|51|N|2|21|E|type:city}} | bicîhbûna mezin = | awayê bicîhbûna mezin = | zimanên fermî = [[Zimanê fransî|Fransî]] | zimanên naskirin = [[Alsasî]], [[baskî]], [[bretonî]], [[katalanî]], [[korsî]], [[flemanî]], [[frankoprovenzal]], [[oksîtanî]], zimanên din ên [[Oïl]] | zimanên herêmî = | awayê ziman = | awayê ziman2 = | ziman = | ziman2 = | zimanên bin = | zimanên bin2 = | komên etnîkî = | komên etnîkî sal = | dîn = | demonîm = | awayê rêveberiyê = [[Komar]] | sernav rêber1 = Serokomar | navê rêber1 = [[Emmanuel Macron]] | sernav rêber2 = Serekwezîr | navê rêber2 = [[Élisabeth Borne]] | sernav rêber3 = | navê rêber3 = | sernav rêber4 = | navê rêber4 = | sernav rêber5 = | navê rêber5 = | pêşvebirî = | meclîsa jorîn = | meclîsa jêrîn = | awayê serxwebûnê = | nota serxwebûnê = | bûyera avakirinê1 = | dema avakirinê1 = | bûyera avakirinê2 = | dema avakirinê2 = | bûyera avakirinê3 = | dema avakirinê3 = | bûyera avakirinê4 = | dema avakirinê4 = | bûyera avakirinê5 = | dema avakirinê5 = | bûyera avakirinê6 = | dema avakirinê6 = | bûyera avakirinê7 = | dema avakirinê7 = | rûerd etîket2 = | rûerd dane = | rûerd dane2 = | rûerd = | rûerd km2 = 672.051 | rûerd magnitude = | rûerd rêz = 41em | rûerd jêrenot = | av = 0,26 | gelhe texmînkirin = 68.014.000 | gelhe texmînkirin sal = 2020 | gelhe texmînkirin rêz = 20em | gelhe giştejimar = | gelhe giştejimar sal = | gelhe giştejimar rêz = | gelhe tîrbûn km2 = | gelhe tîrbûn rêz = | hejmara endaman = | TBH PHK = | TBH PHK sal = | TBH PHK rêz = | TBH PHK her kesekî = | TBH PHK her kesekî rêz = | TBH nomînal = | TBH nomînal sal = | TBH nomînal rêz = | TBH nomînal her kesekî = | TBH nomînal her kesekî rêz = | Gini = <!--tenê hejmar--> | Gini sal = | Gini guherandin = <!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--> | Gini rêz = | Gini çavk = | PPM = <!--tenê hejmar--> | PPM sal = | PPM guherandin = <!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--> | PPM rêz = | PPM çavk = | dirav = [[Euro]] ([[Nîşana Euro|€]]) | dirav kod = EUR | demjimêr = | utc offset = | demjimêr DST = | utc offset DST = | DST not = | dijrabertî = | celebê dîrokê = | hatûçûn = | koda înternetê = [[.fr]] | iso3166kod = | koda telefonê = [[Hejmarên telefona li Almanyayê|+33]] | berdilê hîmander = | wêne nexşe3 = | nexşe sernav3 = | jêrenot b = }} '''Fransa''' yan jî '''Komara Fransî''', ({{Bi-fr|France}}, /fʁɑ̃s/) yan jî (République Française, xwendin: /ʁepyblik fʁɑ̃sɛz/) welatek navparzemînî ye ku li [[Ewropaya Rojava|Ewropayê Rojava]] û herêm û deverên derveyî yên li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] û [[Okyanûsa Atlantîk]], [[Okyanûsa Mezin|Pasîfîk]] û [[Okyanûsa Hindî]] vedigire. Qada wê ya metropolê ji [[Rhine]] heta [[Okyanûsa Atlantîk]] û ji [[Deryaya Navîn]] heta [[Qenala îngîlîzî]] û [[Deryaya Bakur]] dirêj dibe.<ref>{{Cite journal|date=2022-07-21|title=French Guiana|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Guiana&oldid=1099654171|journal=Wikipedia|language=en}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2022-06-17|title=Administrative divisions of France|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Administrative_divisions_of_France&oldid=1093564080|journal=Wikipedia|language=en}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2022-07-26|title=French Southern and Antarctic Lands|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=French_Southern_and_Antarctic_Lands&oldid=1100569184|journal=Wikipedia|language=en}}</ref> Herêmên dervayê [[Guyana Fransî]] li [[Amerîkaya Başûr]], [[Saint Pierre]] û [[Miquelon]] li [[Atlantîka Bakur]], [[Hindistanên Rojavayê Frensî]] û gelek giravên li [[Okyanûs|Okyanûsa]] û [[Okyanûsa Hindî]] hene. Ji ber gelek deverên xwe yên peravê Fransayê hene, xwediyê devera herî mezin a aborî ya taybet a cîhanê ye. Fransa li parzemîna [[Ewropa|Ewropayê]] bi [[Belçîka]], [[Lûksembûrg|Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Monako]], [[Îtalya]], [[Andorra]], [[Spanya]] [[Holenda]], [[Sûrînam]] û [[Brezîl]] li [[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]] bi navgîniya deverên xwe yên derveyî li [[Guyana Fransî]] û [[Saint Martin]] re sînorên xwe parvedike. Hijdeh herêmên wê yên entegre (pênc ji wan li derveyî welat in) li qadeke hevgirtî ya 643.801 km² vedigire<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|title=The World Factbook|date=2014-01-31|website=web.archive.org|access-date=2022-07-27}}</ref> û li gorî daneyên gulana sala 2021an zêdetirî 67 mîlyon kes li Fransa û li herêmên wî dijîn. Fransa komarek nîv-serokatî ya yekgirtî ye ku paytexta wî bajarê [[Parîs]] e. Bajarê [[Parîs|Parîsê]] bajarê herî mezin ê Fransayê ye û navenda çandî û bazirganî ya sereke ye. Deverên din ên bajarî yên sereke [[Marsêy|Marseille]], [[Liyon]], [[Toulouse]], [[Lille]], [[Bordèu|Bordeaux]] û bajarê [[Nice|Niceê]] ye. == Dîrok == ===Serdema navîn a destpêkê=== [[Wêne:Franks expansion.gif|thumb|çep|Berfirehbûna Frankish ji sala 481ê ve ber bi sala 870an.]] Di dawiya [[Serdema Kevnare]] de, Galiya kevnar li çend padîşahiyên Almanî û herêmek Gallo-Romî ya mayî, ku wekî [[Padîşahiya Syagrius]] tê zanîn, hate dabeş kirin. Di heman demê de, Brîtanîyên Keltî ku ji rûniştgeha [[Anglo-Sakson]] a [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ku direvin, li beşa rojavayê Armorica bicih dibin. Di encamê de, nîvgirava [[Armorican]] hate guherandin û navê nîvgiravê wekî Brittany hate guhertin, çanda Keltîk hate vejandin û padîşahiyan piçûk ên serbixwe li herêmê hatin demazirandin. Yekemîn rêberê ku dibe padîşahê hemû Frankan Clovis I ye ku di sala 481ê de dest bi serweriya xwe kir û di sala 486an de hêzên paşîn ên waliyên [[Romaya Kevnare|Romayê]] yên parêzgehê têk bir. Clovis başûrê rojava ji Visigoths vegerand, di sala 508an de hate imad kirin û xwe wekî mîrê [[Almanyaya Rojava]] îlan kir. [[Clovis I]] piştî hilweşîna [[Împeratoriya Romê|Împaratoriya Romayê]] yekem fetihkarê Almanan e ku ji Arianîzmê, ji Xirîstiyaniya Katolîk derdikeve. Bi vî awayî ki aliyê papatiyê ve sernavê "Keça Mezin a Dêrê" (bi fransî: La fille aînée de l'Église) li Fransayê hate dayîn û ji padîşahên Fransî re jî "Padîşahên Herî Xiristiyan ên Fransayê" (Rex Christianissimus) dihate gotin. [[Frankan]] çanda [[Xiristiyanî|xirîstiyan]] a [[gallo-romî]] wergirt û Galiya kevnar di dawiyê wekî Francia ("Welatê Frankan") hate binavkirin. Frenkên elmanî, ji xeynî li Gauliya bakur ku li wir niştecihên Romayî kêm zêde bûn û zimanên elmanî lê derketin, zimanên romanî pejirandibûn. Clovis bajarê [[Parîs|Parîsê]] wek paytexta û xanedana Merovîng ava kir lê padîşahiya wî piştî mirina wî bidawî bû. [[Frankan]] erdê xwe bi tenê wekî milkek taybet dihesibandin û di nav mîrateyên xwe de parve dikirin, ji ber vê yekê çar padîşahî ji yên [[Clovis]] wekî [[Parîs]], [[Orléans]], [[Soissons]], û [[Rheims]] derketine holê. [[Padîşahên Merovîng]] ên paşîn desthilatdariya şaredarên xwe yên qesrê (serokê malê) winda kirin.Yek ji şaredarê qesrê, [[Charles Martel]], di [[Şerê Tours]] (732) de êrîşek [[Xanedana Emewiyan|Emewiyan]] a Galî têk bir û di nav padîşahiya Frankiyan de rêz û hêz wergirt. Kurê wî, [[Pêpenê Kurtbir|Pepinê Kurt]], taca Francia ji Merovîngiyên qelsbûyî girt û xanedana Karolîngiyan ava kir. Kurê Pepin, [[Karlê Mezin|Charlemagne]], padîşahiya Frankish ji nû ve li hev kir û li seranserê [[Ewropaya Rojava]] û [[Ewropaya Navendî]] împaratoriyek mezin ava kir. == Erdnîgari == Piraniya ax û nifûsa Fransa li Ewropaya Rojava ye û jê re dibêjin Metropolitan France, da ku wê ji siyasetên cûrbecûr yên derveyî welêt cuda bike. Fransa li aliyê bakur bi Deryaya Bakur, aliyê bakurê rojava Qenala Îngilîzan, li rojava bi Okyanûsa Atlantîk û li başûrê rojhilat bi Deryaya Navîn re sinorê xwe parvedike. Welatê cîranê wê li Ewropayê ev in: [[Belgiya]], [[Lûksembûrg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Spanya]], [[Andorra]] Ji xeynî li [[Ewropa]] erdê Fransayê li [[parzemîn]]ên din jî hene. Li [[Karîbîk]]an wek mînak [[Saint-Martin]], li [[Emerîkaya Başûr|Başûrê Amerîkayê]] [[Guayanaya Fransî]], li qeraxên [[Emerîkaya Bakur|Bakurê Amerîkayê]], li Okyanûsa Hindê û li [[Okyanûsya]]yê herêm û welatên ku girêdayî Fransayê ne hene. === Erdnîgariya Xwezayî=== [[Wêne: Most beautiful villages of the world montsoreau 2.jpg |thumb|[[Loire]] li [[Montsoreau]], [[Geliyê Loire]].]] Fransa ji [[Derya Navîn]] heta [[Deryaya Bakur]] û ji [[Rhine]] heta [[Atlantîk]] dirêj dibe. Ew bi [[Brîtanyaya Mezin]], [[Belçîka]], [[Luksemburg]], [[Almanya]], [[Swîsre]], [[Îtalya]], [[Monako]], [[Andorra]] tê hevsînorkirin. û [[Spanya]]. Li derveyî welatê dayikê, Fransa bi [[Brezîlya]], [[Sûrîname]] û [[Hollanda]] re sînorên bejahî parve dike. Ji bilî welatê dayika [[Ewropaya Rojava|Ewropa Rojava]] (''la métropole''), Fransa ji herêmên [[Amerîkaya Bakur]], [[Hindîstana Rojava|Karibîk]], [[Amerîkaya Başûr]], [Okyanûsa Hindî]], [[Okyanûsa Pasîfîk]] û [[Antarktîka|Antarktîk]] (îdiayên li ser qada axa Antarktîkê ji hêla piraniya welatên cîhanê ve nayê pejirandin). Fransa ji deştên peravê yên li bakur û li rojava yên bi Atlantîk û Deryaya Bakur heta zincîreyên çiyayên mezin, [[Pyrenees]] li başûr û [[Alpê]] li başûr, [[Pyrenees]] li bakur û li rojavayê rojhilat bi [[Ewropa]] lûtkeyên çiyayên herî bilind (derve [[Qafkas]]), [[Mont Blanc]], 4&nbsp;810 metre. Di hundurê de rêzeçiyayên din ên wekî [[Navenda Massif]] û [[Vosges]] hene. Chaine de Puys li Massif Central, girseyek çiyayî ya bi derdora 80 volkanên neçalak, di Tîrmeha 2018-an de wekî [[Mîrateya Mîrateya Cîhanê]] hat destnîşankirin.<ref>{{Cite web|url=https://whc.unesco.org /ku/list/ 1434|sernav=Chaine des Puys - Qada tektonîkî ya Limagne|Dîroka dakêşanê=2018-07-05|paşnav=Navenda|nav=Mîrateya Cîhanê ya UNESCO|works=whc.unesco.org|ziman=ku }}</ref> Fransa di navbera çar [[pergalên çem]] yên mezin de dabeş dibe ku sê ji wan diherikin [[Atlantîk]]ê. Çem li ser deştên nermik ên bakur û rojavayê Fransa diherikin û çemên wan ên berdar bûne sedem ku navenda aborî û siyasî ya welêt li beşên bakur ên welêt biqede ku dikare wekî alîkarek bihêz were dîtin ku Parîs bibe navenda welêt. === Dabeşkirina îdarî === {{Gotara sereke|Parçeya îdarî ya Fransa}} [[Wêne:Régions de France 2016.svg|thumb|Ji Çile 2016 de, li [[Fransa Proper] tenê 13 herêm hene]]<ref>http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/12 /17 /la-carte-a-13-regions-definitively-adoptee_4542278_823448.html</ref>]] Fransa (di 2015 de) dabeş dibe:<ref>http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/documentation.asp?page=documentation.htm</ref> * 27 herêm (''herêm''), 22 navxweyî û pênc ne ewropî. Binêre ''Herêmên Fransa''. * 101 beş (''departements''). Binêre ''Wezareta Fransa''. * 335 navçeyên (''navçe''). Binêre ''Navçeya Fransa''. * 2&nbsp;054 Kanton (''kanton''), di nav de 59 yên ne ewropî jî hene. Binêre ''Kantonên Fransa''. * 36&nbsp;658 komûns (''komunan''). Binêre ''Şaredariyên Fransî''. * 9 villes nouvelles ku dabeşek e ku bi dabeşên jorîn re paralel dimeşe. Binêre Ville nouvelle. Wezaret bi jimare ne û ev jimar di du reqemên pêşî yên koda posteyê de cih digirin. Jimareya beşê berê jî li ser lewheyên qeydkirina wesayîtên rê, wekî du reqemên dawîn jî hatibû destnîşan kirin. Ev pergal, ku li ser bingeha qeyda wesayîtê ya ku ji hêla beşa ve hatî rêve kirin, ku wesayit lê lê bû, niha (2021) ber bi qonax ve tê derxistin û bi qeydek navendî ve tê veguheztin, ji ber vê yekê hûn nikanin beşa malê li ser lewheyên nû bixwînin. Herêm, dezgeh, navçe û kanton herêmên îdarî yên hikûmetê ne. Herêm ji aliyê qeymeqamekî herêmê (''préfet de région''), ku di heman demê de serokê yek ji beşên herêmê ye, têne birêvebirin. Dezgeh ji hêla [[Parlîk (Fransa)|prefekt]] (''préfet''), ku ji hêla [[hikûmet]] ve hatî tayîn kirin (wekhev [[walî]]) têne rêvebirin; navçe ji aliyê binerd (''sous-préfet'') ve tê birêvebirin. Kanton bi giranî wek [[navçe]] di hilbijartinên meclîsên herêmê û meclîsên dezgehan de kar dikin. Li [[Parîs]], du qeymeqam hene, qismî qeymeqamekî îdarî "asayî" ye, ku di heman demê de qeymeqamê herêmê ye, beşek jî muxtarê polîsan (''préfet de police''), ku şefê polîsê herî bilind e, di heman demê de [[ fermandarê sivîl]] li Parîsê [[herêma sivîl]] (''zone de défense de Paris''). Prefektê polîs jî li beşên [[Hauts-de-Seine]], [[Seine-Saint-Denis]] û [[Val-de-Marne]] wezîfeya xwe dike. Herêm û dezgeh jî şaredariyên bi mafên xwe yên bacê û meclîsên rasterast têne hilbijartin, bi rêzê ve ''[[Lijneyên Herêmî yên Fransa|conseil Régional]]'' û ''conseil général'' wek saziya herî bilind a biryardanê pêk tînin. Şaredarîya herêmê û meclîsa herêmê ji alîyê ''président du conseil régional'' ve tên birêvebirin; şaredariya beşê (li gorî [[Meclîsa wîlayetê|Meclîsa wîlayetê]]) û meclîsa daîreyê ji aliyê ''président du conseil général'' ve tên birêvebirin. Dezgeha herî bilind a biryardanê ya şaredariyan meclîsek e (''konseil şaredariyê'') û [[şaredar]] (''maire'') ku ji aliyê wê ve hatiye tayînkirin, ku hem serokê meclîsê û hem jî serokê şaredariyê ye. birêvebirî. Li Parîs, Lyon û Marsîlyayê, ku şaredariyên wan bi meclîsên xwe yên rasterast hatine hilbijartin, li navçeyan hatine dabeşkirin, şert û mercên taybetî hene. Çar [[Wezaretên Frensî yên Derveyî |Dezgehên derveyî]] berê [[Kolonî|Koloniyên Fransî]] ne ku ji [[1946]] de xwediyê heman statuya wezaretên Fransaya Ewropî ne (''[[Fransa métropolitaine|metropole]])''. Ew parçeyên yekbûyî yên Komara Fransa (û bi vî rengî YE jî) ne. [[Herêmên li derveyî Fransa|herêmên îdarî yên derveyî]] [[herêmên girêdayî]] ne ku ew jî li derveyî YE ne. Ew jî mîna dezgehan têne rêvebirin û rûniştevanên fransî [[hemwelatî|welatî]] ne. Piraniya wan [[ewro]] bikar tînin, ji bilî [[Polinezyaya Fransî]], [[Kaledonyaya Nû]] û [[Giravên Wales û Futuna]] yên ku pereyê wan, [[Franka CFP]] hene. Fransa di heman demê de di [[Okyanûsa Hindî]] de çend giravên neniştecî yên bi navê [[Îles Éparses]] kontrol dike, ku ligel [[Adélieland]], îdiaya Fransa ya [[Antarctica]], [[Zimanê fransî]] pêk tînin. Herêmên Başûr. ==== Herêmên Fransayê ==== {{GotarêBingeh|Herêmên Fransayê}} {{Nexşeya herêmên Fransayê|text=fgfdfgdg}} Ji sala 2016an ve, Fransa ji 18 herêman ({{bi-fr|région}}) pêk tê. ''Régions'' yên li Fransaya parzemînî jî di hundura xwe de jî gav bi gav wek [[département]], [[Arrondissement]], [[Cantone]] û [[Commune]] tê parve kirina perçeyên hîn biçûk. {{-}} ===== Heremên kevn ===== Ji sala [[1956]]an heta 1ê çileya [[2016]]an, Fransa ji 26 herêman pêk hatibû. Ji wan 21 li xakên Fransaya parzemînî bûn, yek girava [[Korsîka]] bû, û çar jî navçeyên ser deryayî bûn. {| | # [[Alsace]] # [[Aquitaine]] # [[Auvergne]] # [[Basse-Normandie]] # [[Bourgogne]] # [[Bretagne]] # [[Centre]] # [[Champagne-Ardenne]] # [[Korsîka]] (statuya taybetî) # [[Franche-Comté]] # [[Haute-Normandie]] | <ol start=12> <li>[[Île-de-France]] <li>[[Languedoc-Roussillon]] <li>[[Limousin]] <li>[[Lorraine]] <li>[[Midi-Pyrénées]] <li>[[Nord-Pas de Calais]] <li>[[Pays de la Loire]] <li>[[Picardie]] <li>[[Poitou-Charentes]] <li>[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] (PACA) <li>[[Rhône-Alpes]] | [[Wêne:FranceRegionsNumbered.png]] | |} * '''Herêmên li ser deryayê''' jî ev in: {| | :23 [[Guadeloupe]] :24 [[Martinique]] :25 [[Guyanaya Fransî]] :26 [[Réunion]] | [[Wêne:Guadeloupe map.png|90px|Guadeloupe]][[Wêne:Martinique-Map.png|90px|Martinique]][[Wêne:French Guiana-CIA WFB Map.png|90px|Guayanaya]][[Wêne:Reunion-CIA WFB Map.png|90px|Réunion]] | |} ==Siyaset== === Dewlet û siyaset === Navê [[Destûra Bingehîn|Destûra]] ya niha ya Fransayê [[Komara Pêncemîn]] ye û di referandûma 28'ê Îlona 1958'an de hat qebûlkirin. Wê pozîsyona [[birêvebir]] li hember [[qanûndaner] xurt kir. ] û diyar dike ku [ [Serokê Fransa|Serokomar]] (''Président de la République'') dê bi hilbijartina rasterast ji bo wezîfeya 5 salan were tayîn kirin (di 2001 de ji 7 salan hate guhertin). Hilbijartina serokomariyê di du tûran de pêk tê. Ger di tûra yekem de ti berbijarek ji sedî 50&nbsp;detir dengan nestandibe, her du namzedên sereke di gera duyem a hilbijartinan de tên cem hev. Desthilatên berfireh ên serokomar divê îstiqrara desthilatdariya dewletê û hebûna dewletê misoger bike. Di nav hêzên herî girîng de mafê bangeşeya referandûmên biryardar û hilbijartinên nû yên Meclîsa Neteweyî ye. Her wiha serokkomar [[Serokwezîrê Fransa|Serokwezîr]] û wezîrên din tayîn dike, [[fermandarê bilind]] yê leşkerî ye û ew e ku peymanên navneteweyî îmze dike û li ser bi cîhkirina [[Çekên nukleerî yên Fransa| çekên navokî]]. Zêdebûna desthilatên serokomar, hilbijartina serokatiyê ji hilbijartinên parlamentoyê girîngtir kiriye û ji ber vê yekê rêjeya beşdariyê ji bo hilbijartina serokomariyê zêdetir e. Parlementoya Fransa ji [[Sîstema dudûr|du odeyan]], [[Meclisa Neteweyî ya Fransa|Meclisa Neteweyî]] (''les députés de l'Assemblée nationale'') û [[Senatoya Fransayê| Senato]] (''Sénat'') , bi giştî 925 endam. 577 endamên Meclisa Neteweyî ji bo heyamên 5 salan bi hilbijartinên rasterast li herêmên hilbijartinê yên yek-endam têne destnîşankirin. Meclisa Neteweyî bijardeya hilweşandina hikûmetê bi pêşniyara bêbaweriyê heye. Nîvê 348 senatoran (''les senators'') li [[Senatoya Fransa|Senata]] (''Sénat'') her sê salan carekê ji bo heyamek şeş salan têne tayîn kirin. Senator xwedan hêzek tixûbdar in û Meclîsa Neteweyî her gav gotina dawî heye heke di navbera her du odeyan de lihevnekirin hebe ji bilî mijarên destûrî. Hikûmet li ser rojeva Meclîsa Neteweyî xwedî bandorek xurt e. Jiyana siyasî ya Fransayê di van dehsalên borî de heya "hilbijartinên parlemanî yên 2017an" bi polarîzasyonek di navbera du komên siyasî de hate nişandan: çep li dora [[Partiya Sosyalîst (Fransa)|Partiya Sosyalîst]] û rastgir li dora [[Civîna ji bo komara|RPR ]] û şûngirê wê [[Yekîtiya Tevgera Gel|UMP]]. Partiya rastgira tund FN (''[[Eniya Neteweyî (Fransa)|Eniya Neteweyî]]'' "bêtir qanûn û nîzam" û polîtîkayeke tund a koçberiyê diparêze û ji destpêka salên 1980-an vir ve nêzî ji sedî 15&nbsp; dengdana di hilbijartinan de. Partiyê di salên dawî de li Parîsê jî grevên mezin organîze kiribû. Di Gulana 2012 de, sosyalîst [[François Hollande]] piştî [[Nicola Sarkozy]] bû serokê Fransa. Selefê wî yê kevneperest Sarkozy di sala 2007 de hat ser desthilatê.<ref>{{Cite web|title=Sarkozy radestî Hollande kir|url=https://svenska.yle.fi/artikel/2012/05/15/sarkozy-lamnade-over till-hollande|works=svenska.yle.fi|Dîroka dakêşanê=2021-10-04|ziman=sv-FI}}</ref> Di sala 2017an de, Serokomar François Hollande bû serokê yekem yê di dema [[Komara Pêncemîn]] de ku ji nû ve nehat hilbijartin. Emmanuel Macron di [[Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022|Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022 de.]] Macron di 20 salan de yekem serokê Fransa bû ku ji nû ve hate hilbijartin. <ref>{{Cite web|title=Macron di Fransaya parçebûyî de serkeftinek eşkere bi dest xist|url=https://svenska.yle.fi/a/7-10015760|verk=svenska.yle.fi|fämtdatum=2022-05 -06|ziman=ku}}</ref> === Parastin === [[Serfermandarê Bilind]] yê berevaniya Fransî [[Serokê Komara Fransa|Serokê Komarê]] ye.<ref>{{Cite web|title=Destûra Bingehîn ya Komara Pêncemîn|url=https:// www.elysee.fr/ en/french-presidency/constitution-of-4-october-1958|verk=elysee.fr|date=2012-11-20|dakêşana date=2021-10-08|ziman=ku}} </ref> Di bin destê wî de, hikûmet û Wezîrê Parastinê berpirsiyariya siyasî ya parastinê ye. Parastin ji van pêk tê: * [[Hêzên Çekdar ên Fransa]] (''Forces armées françaises''), bi serokatiya Serfermandarê Parastinê (''le Chef d'état-major des armées''), ku [[Hikûmet]] Şêwirmendê leşkerî û berpirsê operasyon û amadekariya hêzên çekdar. * Karên Materyalên Parastinê (''Direction Générale de l'Armement'') * Rêvebiriya Parastinê (''Sekretariatiya Giştî pour l'Rêveberiyê'') Fransî [[hêza parastinê]] ji çar [[şaxên parastinê]] [[armé]] (''Armée de Terre''), [[Nationale Marine| derya]] (''Neteweya Deryayî') pêk tê. ') , [[hêza asmanî|hêza asmanî]] (''Armée de l'Air'') û [[jendirme]] (''Cendirme Nationale''). Li kêleka hêzên çekdar, xizmeta bijîjkî ya hêzên çekdar (''Service de Santé des Armées'') û xizmeta sotemeniyê ya hêzên çekdar (''Service des Essences des Armées'') pozîsyoneke serbixwe û berfireh a şaxê digirin. Hêzên Çekdar ên Swêdê ji sala 2001ê ve artêşeke profesyonel e. Ew ji 347&nbsp;903 [[esker]]ên li ser erka çalak û 81&nbsp;229 [[karkerên sivîl]]a (2003) pêk tê. Ji bilî vê, leşkerên rezerv jî hene. Li Fransayê robotên bejayî yên bi çeka nukleerî, robotên hewayê û robotên binavderyayî hene. Bi giştî, hêzên çekdar ên Fransî nêzî 350 serikên nukleerî hene. Fransa dewleta çaremîn bû ku [[Çekên wêrankirina girseyî yên Fransa|çekên nukleerî]] bi dest xist. Hin ji zanyarên welêt li ser [[Projeya Manhattan]] xebitîn, ku Fransa dest pê kir ku cebilxaneya xwe ya nukleerî pêş bixe. Di destpêkê de Fransa hewl da ku bi Îtalya û Almanyaya Rojava re çekên nukleerî çêbike, lê Charles de Gaulle dixwest ku cebilxaneya Fransa bi tevahî têra xwe bike. Yekem ceribandina nukleerî li Cezayîrê di [[1960]] de pêk hat. Piştî serxwebûna Cezayîrê, Fransa dest bi ceribandina çekên xwe yên nukleerî li Polînezyaya Fransî kir.<ref>{{Cite web|title=Çawa Fransa Nuke Distîne? (Kurte Belgefîlma Anîmasyon)|url=https://www.youtube.com/watch?v=g2OuUkS2teA|dakêşana date=2021-10-07|ziman=ku|date=26.12.2020|weşanger=Dîrok girîng e}}< / ref>. Di navbera 1966-1996 de, welêt 193 bombeyên nukleerî li ser atolya [[Moruroa]] û [[Fangataufa]] ceribandin. Ceribandinên nukleerî di navbera dewleta Fransa û niştecihên Polînezyaya Frensî de ku daxwaza tazmînatê ji dewletê kirine, bûne sedema cûdabûna nêrînan. french-polynesia-research-finds|work=the Guardian|date=2021-03-09|date=2021-10 -07|ziman=ku}}</ref><ref>{{Cite web|title=Polynesiyên Fransî ji ber ku Macron serdana giravan dike, li ser ceribandina nukleerî hesabekê bigerin|url=https://www.france24.com/en/asia- pacific/20210727-french-polynesians-seek-a-reckoning-as-france-vows-to-open -archives-on-nuclear-testing|work=France 24|date=2021-07-27|daktime date=2021-10 -07|ziman=ku}}</ref> [[Lejyona Biyan|Lejyona Biyaniyan a Fransî]] ji aliyê Qralê [[Louis Philippe I yê Fransa|Louis Philippe]] ve di sala 1831 de hate damezrandin da ku ji Swîsre û Alman [[Mercenas|mercên]] yên ku li Parîsê mane bi şandina wan xilas bibin. ji Cezayîrê re ji bo piştgiriya artêşa fransî li wir. Lêbelê, di rewşa îroyîn de, Legion yekîneyek elît a hêzên çekdar ên Fransa ye, her çend hîn jî hin kevneşopiyên kevn hene: leşkerên di Lejyonê de sond dixwin ji Lejyon bi xwe, ne bi Komara Fransa.<ref>{{Webref. |title=Lejyona biyanî ya Fransî|url= https://www.youtube.com/watch?v=jiYX1ngjjCo|Dîroka dakêşanê=2021-10-08|ziman=ku|date=27.1.2019|weşanger=Dîroka Hêsan} }</ref>. ==== Artêşa Fransa ==== [[Wêne:Photo des troupes de marine.jpg|thumb|Hêzên deryayî bi [[FAMAS]] di destan de dimeşin]] * Yekîneyên şer: 70 [[tabûr]], her wiha 2 [[tabûr]] di [[Tûgaya Frensî-Almanî]] * Yekîneya parastinê: 18 [[tabûr]]s Personelên leşkerî yên artêşê ji 131&nbsp;039 leşkeran pêk tê. ==== Deryayî ==== * Yekîneya şer a li ser rûyê erdê: 72 keştî, 12200 deryavan * Yekîneya keştiyên binê avê: 10 keştiyên binê avê, 3 hezar û 800 deryavan * Balafirgeha deryayî: 152 balafir, 6800 deryavan * Hêzên piyade yên deryayî: 1&nbsp;700 leşker Personelên leşkerî yên hêzên deryayî ji 44&nbsp;595 leşker û deryavanan pêk tê. ==== Hêza Hewayî ==== [[Wêne:Bastille day flyover.4264-crop.jpg|thumb|Pêşandana hewayî li Parîsê di [[Roja Netewî ya Fransa|Roja Neteweyî]]]] * Hêzên Hewayî yên Stratejîk (Hevgirên Nukleerî): 90 balafir, 2&nbsp;300 leşker * Hêzên hewayî: 310 balafir, 5&nbsp;900 leşker * Balafirên veguhestinê: 100 balafir * Nêçîrvanê Baregeha Esmanî: 5&nbsp;300 leşker ==== Jenderme ==== Cendirmeyan berî her tiştî li gundan û li bajarên biçûk wek hêzeke polîsan tevdigere; li bajarên mezin la [[Polîsê Neteweyî]] heye. Wezîfeyên cendirmeyan wek yên Îtalî [[Carabinieri]] û Îspanyolî [[Guardia Civil]] ne. Cendirmeyên herêmê di sala 2008an de ji 1&nbsp;124 qereqolên jandarmeya herêmî, 370 taqên acîl, 271 dewriyeyên kûçikan, 92 yekîneyên sûcên wîlayetê, 383 yekîneyên sûc, 14 yekîneyên helîkopteran, 7 dewriyên polêsê çemî, 26 9 nobedarên polêsên deryayî, 26 nobedarên trafîkê yên polêsên deryayî pêk dihat. 136 baskên polîsên trafîkê û 37 yekîneyên taybet ên sûcên ciwanan. Cendirmeyên gerok di sala 2008 de ji 123 [[squadron]]s pêk dihat. Li herêma Parîsê yekîneyeke cendirme ya jortir a gerok heye, di 6 tabûran de 4 hezar polîs, tabûra zirxî ya cendirme û yekîneya taybet a cendirmeyan jî di nav de ne. Di sala 2006an de cendirmeyên Fransî nêzî 105&nbsp;hezar karmend bûn. Ji van 103&nbsp;000 leşker û 2&nbsp;000 jî karmendên sivîl bûn. ==== Xizmeta tenduristiyê ==== [[Wêne:French medical VAB dsc06843.jpg|thumb|Wesayîta şer a xizmeta bijîjkî.]] Xizmeta bijîjkî, ''service de santé'', şaxeke parastinê ya taybet e di nav hêzên çekdar de. Ew di nav tiştên din de pêk tê: * 9 nexweşxaneyên hînkirinê * 1 navenda tenduristiyê * 2 dibistan * 4 navendên lêkolînê Karmendên dezgeha tenduristiyê ji 12&nbsp;431 kesan pêk tê û ji wan 7&nbsp;559 leşker in. ==== Xizmeta sotemeniyê ==== Karmendên servîsa sotemeniyê ji 2&nbsp;444 kesan pêk tê û ji wan 1&nbsp;255 personelên leşkerî ne. === Têkiliyên Navneteweyî === {{Gotara bingehîn|Mîsyonên dîplomatîk ên Fransa}} Yekem mîsyona dîplomatîk a Fransayê di sala 1522 de dema ku şandeyek şand [[Swîsre]] hate damezrandin. Îro, Fransa xwediyê tora duyemîn a herî mezin a balyozxaneyên cîhanê ye, ku tenê [[Amerîka]] jê derbas dibe. Tevî hilweşandina desthilatdariya kolonyal a Fransayê piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa lîstikvanek navneteweyî ya girîng dimîne. Welat yek ji pênc endamên daîmî yên [[Encumena Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî]], endamê [[G7]] û herwiha endamê damezrîner ên [[NATO]], [[OECD]] û [[Ewropa ye. Yekîtî]]. ==== Rêxistinên navneteweyî ==== Fransa di nav yên din de endam e: * [[OECD]] * [[Yekîtiya Ewropayê]] * [[NATO]] * [[Hevkariya Şengen]] * [[Rêxistina Ewlekarî û Hevkarî li Ewropayê]] * [[Konseya Ewropayê]] * [[Latînî|Yekîtiya Latînî]] *[[G7]] == Demografîk == [[Wêne:Lyon vue depuis fourviere.jpg|thumb|Lyon piştî paytext Parîsê duyemîn bajarê herî mezin ê Fransayê ye.]] Taybetmendiya Fransa bi wê yekê ye ku ji çend welatên cîranên xwe, wek Brîtanya Mezin û Almanya, pir zûtir [[veguhertina demografîk]] derbas bûye, ku, di nav tiştên din de, bû sedem ku welat ji bo demek dirêj xwedan nifûsa herî mezin li Ewropayê be. . Lê di sedsala 19-an de, dema ku nifûsa Ewropayê du qat zêde bû, Fransa hema hema bi nîvî zêde bû. Berevajî gelek welatên din ên Ewropî, koçberiya berbi DY ne girîng bû û Fransa demek dirêj bû welatê koçberan. Şerên cîhanê, berî her tiştî [[Şerê Cîhanê yê Yekem]], di pîramîda nifûsa welêt de xelekek kûr xist. Piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], xweşbînî bilind bû û zarokbûn bi asîman bilind bû; serdemek ku bi gelemperî jê re "le Baby Boom" ("[[baby boom]]en" tê gotin. Piştî wê yekê, bûyîna zarokan hinekî daket, heya ku dor hat ku nifşa mezinbûna zarokan ji xwe re bibe xwedî zarok. Di van demên dawî de, mezinbûna nifûsa xwezayî ji çend welatên cîran xwedan pêşkeftinek erênîtir e. Digel vê yekê, ji ber ku nifşa pitikan teqawid dibe, welat bi karekî dijwar re rû bi rû dimîne. === Bajarên mezin === Deh bajarên herî mezin ên Fransa ev in (niştecîhên 2012, tevî derdor):<ref>http://insee.fr/fr/ffc/tef/tef2015/T15F014/T15F014.pdf</ref> # [[Parîs]] 12,3 mîlyon # [[Lyon]] 2,3 mîlyon # [[Marsîlya]] + [[Aix-en-Provence]] 1,7 mîlyon # [[Toulouse]] 1,3 mîlyon # [[Piçûk]] 1,2 mîlyon # [[Bordeaux]] 1,1 mîlyon # [[Nice]] 1 mîlyon # [[Nantes]] 0,9 mîlyon # [[Strasbourg]] 0,8 mîlyon # [[Rennes]] 0,7 mîlyon Bajarên sereke an girîng ên çandî yên Fransa ev in: [[Ajaccio]], [[Amiens]], [[Angers]], [[Bastia]], [[Besançon]], [[Brest, Fransa|Brest]], [[Caen]], [[Cannes]], [[Clermont-Ferrand]], [[Dijon]], '''[[Grenoble]]''', [[Le Havre]], [[Lens, Pas-de-Calais|Lens]], [[Limoges]], [[Metz]], '''[[Montpellier]]''', [[Nancy]], [[Nîmes]], [[Orléans]], [[Pau]], [[Perpignan]], [[Poitiers]], [[Reims]], '''[[Rouen]]''', '''[[Saint-Étienne]]''', '''[[Toulon]]''', [[Tur]]. Binêre jî: [[:Kategorî:Lîsteya bajarên Fransa]] === Ziman === [[Wêne:Langues de la France.svg|thumb|Nexşeya ziman û zaravayên herêmî yên Fransayê.]] {{Gotara sereke|Zimanê fransî|Zimanê Fransî}} Nifûsê Fransayê di [[1ê kanûna paşîn]] [[2008]]an de yên bi welatên [[ser deryayî]] ve wek 64.473.140 tê texmîn kirin.<ref>[http://www.insee.fr/fr/ffc/pop_age4.htm Bilan démographique 2007 : des naissances toujours très nombreuses]</ref> Ew ji [[Almanya]]yê şunda duyem mezintir welata [[YE|Yekitiyê Ewropayê]] ye. Ew ji sedî 13ê (% 13) YE bi tenê pêk tîne ye. Payîna dirêjahiya jiyanê yê di Fransayê de bo mêran 76,7 sal, bo jinan jî 83,8 e. Piraniya fransî (% 88) bi fransî wekî zimanê xwe yê dayikê diaxivin, ku ew jî zimanê fermî yê Fransa ye.<ref>{{Cite web|title=BBC - Ziman - Ziman|url=https://www.bbc. co.uk/languages/ european_languages/countries/france.shtml|works=www.bbc.co.uk|destûra wergirtinê=2021-10-07}}</ref> Zimanên herêmî yên girîng ev in, [[Oksîtanî]] ([[Provensal]]), [ [Korsîkî]], [[Franko-Provensal]], [[Bretonî]], [[Katalanî]], [[Baskî]], [[Hollandî]] (Flamî) û [[Alsatî]] (zarava almanî). [[zimanê koçberan]] ya herî mezin [[erebî]] ye, bi taybetî zaravayê bakurê rojavayê Afrîkayê ku wekî [[Erebî Maghre]] tê zanîn. Li herêmên Fransî cûrbecûr [[Zimanên Polînezî]], [[Zimanên Arawak]] an [[Zimanên Krêolî]] tên axaftin lê zimanê Fransî tenê zimanê fermî ye.<ref><nowiki><ref>{{Cite web|title=Erdnîgarî Niha! Fransa|url=</nowiki>https://www.youtube.com/watch?v=g0QrBphsioM&list=PLR7XO54Pktt-h8T-dtr4MXy0_MpbWukHW&index=16%7CDîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku|weşanger=Cografya Niha!} <nowiki></ref></nowiki> Di Gulana 2021ê de, Serokomar Macron soz da ku piştgirî bide zimanên hindikahiyên neteweyî, lê pêşnûmeqanûnek ku destûrê dide bikaranîna van zimanên hindikahiyan wekî zimanê perwerdehiyê li dibistanan red kir. Dadgeha Bilind a Fransayê jî ji bo vê yekê nîqaş kir û serî li makezagonê da ku tenê zimanê fermî yê dewletê Fransî ye. Di dibistana fransî de, [[Îngilîzî]] bi gelemperî yekem zimanê biyanî ye (ne mecbûrî ye, lê ji sedî 90&nbsp; xwendekaran Îngilîzî hildibijêrin) û piraniya xwendekar [[Spanî]], [[Almanî]] an [[Îtalî] dixwînin. ] wekî zimanê sêyem, ku di nav wan de Spanî ya herî berbelav û Almanî ya duyemîn a herî gelemperî ye. === Dîn === {{Gotara bingehîn|Dêra Katolîk a Romayî li Fransa}} Di sala 2009 de ji sedî 64&nbsp;ji nifûsê [[Dîra Katolîk a Romayê|Katolîk]], ji sedî 4 [[Îslam|Misilman]], ji sedî 3&nbsp; [[Protestan]] bûn.<nowiki><ref name=catho>[http</nowiki> : //www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 La France catholique mais moins pratiquante] - La Croix. 29 Kanûn 2009 {{fr îkon}}</ref> Ji sala 1905-an vir ve, Fransa xwediyê qanûnek e ku dêrê û dewletê ji hev vediqetîne û ku [[azadiya olî]]an nas dike. Demek dirêj, Dêra Katolîk bandorek girîng li ser jiyana civakî ya fransî kir. Li Fransayê, [[keşîş|jiyana rahîb]] pêş ket û katedralên [[Sedsalên Navîn|sedsalên navîn]] yên wî welatî abîdeyên hêz û pozîsyona navendî ya Dêra Katolîk in. Piştî şerên olî yên bi xwîn, Protestanên Frensî ([[Huguenots|Huguenots]]) bi [[Edîktê Nantes]] [[1598]] azadiya olî bi dest xistin. Di [[sedsala 17-an]] de, padîşah û dîwan zilamên dêrê xistin xizmeta xwe: Cardinal Richelieu û Mazarin çarenûsa welêt rêberî kirin. [[Şoreşa Fransî]] li dijî Dêrê û hem jî li dijî komên din ên xwedî îmtiyaz derket. Di bin Napolyon de, helwesta Protestanan xurt bû. Piştî şerên dêrê, [[1905]] têkiliyên di navbera dêrê û dewletê de qut bûn. Fransaya nûjen bi giranî [[civaka laîk|civaka laîkbûyî]] ye. Nêzîkî 3 ji sedî yê niştecîhan (bi piranî Afrîqaya Bakur) xweyê [[Îslam]] didin.<ref name="Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon">Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon</ref> Li gorî statîstîkên 2020, olên sereke yên Fransa Xiristiyanî, Îslam, Cihûtî û Bûdîzm bûn. Hejmara ku ne aîdî tu oleke rêxistinkirî ne ev e {{nowrap|20,830,000}}.<ref>{{Cite web|title=Nifûsa li gorî ol li Fransa 2020|url=https://www.statista.com/statistics/459982 /population-distribution-religion-france/|works=Statista|Dîroka dakêşanê=2021-10-07|ziman=ku}}</ref>. == Çand == [[Wêne:Produits régionaux - photo CPPR.jpg|thumb|Pênîr, sosîs, şerab û xwarinên din ên fransî. [[Pêjgeha Fransî]] cîhanê navdar e.]] Fransa hezar sal e welatekî çandî yê pêşeng e. Pêşveçûn dewlemend û di heman demê de yekreng bû, ku nehiştiye ku nûbûnên wêrek berdewam di hemî warên çandê de pêk werin.<ref name="Alla Världens Länder 2000 Bonnier Lexikon"/> * [[Dîroka Hunerê ya Fransa]] * [[dîwarê Aubusson]] * [[Tapestry]] * [[Lîsteya katedral, dêr û keşîşxaneyên Fransa]] * [[Karîkatorên franko-belçîkî]] * [[Mîmariya fransî]] * [[Fîlma fransî]] * [[Wêjeya Fransî]] ===Çanda gelêrî=== Fransî [[çanda gelerî]] bingeha wê di [[Galîk]] de ye ku bandora wê piştî dagirkirina ji, wek nimûne, [[Empiremparatoriya Roma|Rom]], [[Frank]], [[Alman]] û [[ Vikings]]. Bi ser de, hindikahiyên çandên ne-asîmîlebûyî hene, wek mînak [[Bask (gel)|Bask]], Breton û [[Alman]]. Ev cûdahiyên berbiçav di navbera bakurê Fransa bi [[Celtic]] û bandorên Almanî de dide, û başûrê ku ji hêla çanda Deryaya Navîn ve tête diyar kirin, welat dikare li gorî vexwarin, şerab li başûr, [[cider]] li bakurê rojava û [[ birra]] li bakurrojhilat . Li başûr, bêtir karakterek Romayî heye, ku ji bo nimûne, di sêwirana xaniyan û çandiniya zeytûnan de diyar dibe. Li bakur bêtir têkiliyek almanî heye, ku di cûreyên çandiniyê de tê dîtin û ku ew di dereceyek mezintir de li şûna [[rûnê zeytûnê]] [[rûn]] bikar tînin. Lêbelê, Roma, bi hêmanên Keltî, ji bo çanda gelêrî ya Frensî yekreng e, mînakên vê yekê çandiniya genim, kevneşopiya dêrê, adetên cejnê û qanûnên Romayê ne.<ref>{{Cite book |title=Nationalencyklopedin |weşanger=[[Bokförlaget Bra Böcker AB]] | cihê weşanê=Höganäs |sal=1991 |isbn=91-7024-621-1 }}</ref> === Spor === [[Wêne:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|[[Tour de France]].]] * [[Tîma futbolê ya mêran a neteweyî ya Fransa]] * [[Şîva werzişê]] * [[Parkorman|Parkour]] * [[Skateboard]] * [[Tour de France]] * [[Prix d'Amérique]] û [[Civîna Zivistanê ya Fransî]] == Aborî û binesazî == [[Wêne:Champagne vineyard and Church.jpg|thumb|Fransa yek ji mezintirîn hilberînerên şerabê li cîhanê ye.]] [[Wêne:A380-a.jpg|thumb|Balafira [[Airbus A380]] li Parîsê 2005 li pêşangehê ye.]] Jiyana karsaziya Frensî piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] bi bingehîn strukturê xwe guhertiye. Berê çandinî pîşesazîya sereke bû, lê îro tenê ji %7ê nifûsê kar dike, lê ji %30 di pîşesaziyê de û ji %60 jî di sektora xizmetguzarî de kar dikin. Fransa bûye yek ji welatên pîşesazî yên pêşeng ên Ewrûpayê ku hilberîna teknolojiya bilind di pêş de ye, hinekî jî wekî encama rêveberiya hukûmetê ya bihêz di serdema piştî şer de. Di çarçoveya hevkariya Ewropî de, Fransa ji damezrandina Yekîtiya Komir û Pola [[1952]] ve ajotiye. Cûdahiyên herêmî yên mezin hem di warê çandinî û hem jî di pîşesaziyê de hene, û bextewariya aborî bi rengek neyeksan tê dabeş kirin. Li rojhilatê xeta ji [[Le Havre]] li ser Kanala Englishngilîzî heya Marsîlya li başûrê Fransa (bi navê [[Le Midi]]) piraniya pîşesaziyê û standardek jiyanê ya bilind tê dîtin; li beşên xizan ên navendî û başûrê rojavayê welêt, karsazên piçûk, pîşesaz û cotkarên piçûk serdest in. Lêbelê, gelek Fransî ji kontrola navendî ya bihêz a ji Parîsê nerazî ne û vê dawiyê hewldan hatin kirin ku hilberînê biguhezînin û navendên nû ji bo mezinbûna aborî ava bikin. Çandiniya ku demeke dirêj bêaqil bû, niha bi giranî mekanîze ye û cotkariya mezin tê destpêkirin. Tenê ji 1/3 ê herêmê tê çandin, avhewa û ax xweş e û Fransa yek ji hilberînerên çandiniyê yên Ewropa û cîhanê ye. Hilberîna zêde dibe sedema pirsgirêkan û pêşbaziya mezin a li bazara [[Yekîtiya Ewropî|YE]] bû sedema nerazîbûnên tund ên cotkarên fransî yên hêrs. [[Genim]] li hilberîna dexl serdest e, lê [[ misir]], [[ ceh]] û [[ ceh]] jî têne çandin. Berhemên din ev in [[patata]] û [[Şekir|şekir]], [[fêkî]] û [[zebze]] ([[Normandî]] û [[Brîtanya]], [[Geliyê Loire]], [[Provence]]). Wekî hilberînerek [[ şerab]], Fransa bi gelek herêmên şerabê re pêşeng e ([[Bordeaux]], [[Bourgogne]], [[Beaujolais]], [[Roussillon]], [[Champagne]]). Çandiniya heywanan (Brîtanya, Normandiya û herêmên çiyayî) goşt û şîrên bi kalîte peyda dike. Masîgirên Atlantîk û Deryaya Bakur girîng in. Taybetmendiyek çandiniya îsotê li perava rojava ye. Pîşesaziya kevneşopî ya hesin û pola ya fransî li bakur û bakur-rojhilat li ser bingeha maden û kana komirê ya herêmê bû. Li vir, krîza pola ya navneteweyî bi giranî ketiye û kanî û hesinkaran kar kêm kirine an jî hatine girtin. Ji bilî madenê hesin, [[boksît]] tê derxistin (mîneralê bi navê bajarê Les Baux li Provence hatiye binavkirin); Fransa li Ewropayê hilberînerê sereke yê baksît e, ku di hilberîna aluminiumê de tê bikar anîn. Hin neft û gaza xwezayî (li başûrê rojava) û gelek [[hêza hîdro]] heye. Li Fransayê dora çil santralên nukleerî hene (piranî li Ewropayê). Li Saint-Malo li Brittany kargehek mezin a tîrêjê hate çêkirin. Li kêleka endezyariyê (keştiyan, çêkirina otomobîlan), berfirehkirina hilberîna teknolojiya bilind (balafir, telekomunikasyon û elektronîkên din) û pîşesaziya kîmyewî, pîşesaziyên kevneşopî û hilberên pîşesaziyê pozîsyonek bihêz diparêzin (xwarin, cam û porselen, tekstîl û tiştên modê, bîhnxweş û kozmetîk. ). Tûrîzm xwedî girîngiyeke mezin a aborî ye; dora 30 milyon tê çaverêkirin. serdanên biyanî her sal (di nav yên din de diçin Parîsê, kelehên Geliyê Loire, seyrangehên deryayê yên li ser Riviera (Frensî Côte d'Azur, "Azure Coast") û seyrangehên werzîşên zivistanê yên Alper. Pêjgeha kevneşopî ya fransî bala gelekan dikişîne. tûrîst.<ref name="All Countries of the World 2000 Bonnier Lexicon"/> Fransa dikare wekî aboriyek berbiçav a tevlihev (''économie mixte'') were pênase kirin<ref>https://fr.wikipedia.org/wiki/Économie_mixte</ref> ku di aboriyê de xwedî rêjeyek bilind a xwedîtiya giştî ye, yek ji ya herî bilind di [[OECD]] de. Aboriya Fransa yek ji wan ên herî pêşkeftî yên cîhanê ye û bi tundî li ser [[teknolojiya bilind]] ye. Piştî [[DYA]], [[Çîn]], [[Japonya]] û [[Almanya]] li cîhanê pêncemîn mezintirîn tê hesibandin. Li gorî [[Rêxistina Bazirganiya Cîhanî]], di sala 2003 de, Fransa piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya, Japonya û [[Çîn]] di cîhanê de pêncemîn îxrackarê herî mezin ê bazirganiyê bû û piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya û Chinaîn jî çaremîn îtxalkarê herî mezin bû. Li gorî [[OECD]], di 2003 de Fransa li pêş Dewletên Yekbûyî û [[Belçîka]] xwedan para herî mezin a veberhênana biyanî bû (wek sedî tê hesibandin). Bi bernameya xwe ya [[navokî]] re, Fransa di heman demê de welatê herî bilind ê xwebexşînê ye li [[Ewropa Rojava]] û yek ji heft welatên herî pîşesazî yên cîhanê ye ku herî kêm [[karbondîoksît] hilberîne. ]. Ji ber vê yekê standarda jiyanê li Fransayê pir bilind e. Aboriya Fransî bihevrebûna aboriya bazarê û destwerdana hukûmetê ya bihêz lê kêm dibe. Qadên mezin ên axa berdar, karanîna [[teknolojiya]] nûjen û subvansiyonên li hev kirin ku Fransa bikin neteweya pêşeng [[cotanî]] ya Ewropaya Rojavayî. Aboriya Fransa, piştî windakirina [[Cezayîr]] di [[1960]] de jî, di cîhanê de yek ji bihêztirîn e. Fransa di heman demê de xwediyê [[pîşesaziya fezayê]] pêşeng e û yek ji du neteweyên Ewropî ye ku xwediyê [[porta fezayê]] ya neteweyî ye - ya din jî [[Esrange]] li Swêdê ye. Dewleta Fransa xwediyê beşeke mezin ji [[binesaziya]] welat e û xwediyê sereke yê çend şirketên [[rêhesin]], [[elektrîk]], [[firevanî|firevanî]] û [[telekomunîkasyon]] ye. lê ji destpêka salên 1990'î ve bi awayekî zêde kontrola xwe li ser van sektoran azad kiriye. Dewlet par bi perçe pişkên xwe yên li şirketên fransî yên wekî [[France Telecom]], [[Air France]] û di [[sîgorte]]yên din, [[Leşkerî|berevanî]] û [[banke]] de firot dikan. Fransa [[ewro]] bi 10 endamên din re [[1'ê Çile]] [[1999]] dest pê kir û di destpêka [[2002]] de, pereyên û notên euro bi temamî şûna [[Franka Frensî|Franka Frensî]] danî. Ji [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]], Fransa gav bi gav hem ji hêla siyasî û hem jî ji hêla aborî ve nêzikî Almanyayê dibe û her du welat bi gelemperî di nav [[Yekîtiya Ewropî] de wek duya pêşeng a entegrasyona Ewropî têne hesibandin. Fransa salane 79 mîlyon [[Tûrîzm| tûrîst]] dikişîne, ku ev yek ji ya ku li wî welatî dijî bi girîngî zêdetir e, ku ew dike cihê geştiyariyê yê herî populer ê cîhanê li pêş [[Spanya]] (51,7 mîlyon) û [[DYA]] (41,9 mîlyon) li gorî [[Rêxistina Tûrîzmê ya Cîhanê]] (WTO). Tûrîst ji hêla bajarên bi eleqeya [[çandî]] mezin, seyrangehên serşuştinê û ski, dîmenên îdylîk û metropolên cîhanê [[Parîs]] dikişin. ''Binêre jî'': [[:Kategorî:Şirketên Fransî]] === Pêşketina aborî ji salên 1990-î ve === Fransa di 1999 de tevlî ê sîstema refahê ya welat ji bo dewletê buha bû, ev jî tê wê maneyê ku welat neçar ma ku di çarçoveya qaîdeyên EMU de bimîne. Dewlet neçar ma ku deynan bigire da ku kêmasiyên butçeyê bigire, ev yek jî dibe sedem ku deynê derve carinan digihîje du ji sê parên GDP ya welat. Vê yekê di mezinbûna aboriyê û jûreya tevgerê ya hikûmetê de pirsgirêk çêkir. Di salên 1990î de, bi saya bazara navxweyî ya Yekîtiya Ewropayê, bazirganiya derve li Fransayê geş bû. Wê demê hinardekirin ji îthalatê mezintir bû.<ref name="landguiden.se">Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: bazirganiya derve ya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/ Bazirganiya derve | sernav = Kopiyek arşîvkirî | tarîxa wergirtinê = 2014-05-17 | arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517132755/http://www.landguiden.se/Lander/Europa/ Frankrike/Utrikeshandel | tarîxa arşîvê =17 Gulan 2014 }}, 4ê Cotmeha 2012-an hatiye nûkirin, hatiye standin: 22-04-2014</ref> Lêbelê, welat ji salên 2000-an vir ve ji hinardekirinê bêtir îthalat wergirtiye, di nav tiştên din de, girêdayîbûna bi hinartina petrolê.<ref name="landguiden .se"/> Îxalata mal û karûbaran ku ji sedî 1994'an de 21% û di sala 2010'an de jî %28 bû.<ref>http://www.globalis.se/Laender/Frankrike/(show)/indicators/(indicator)/ 587 hat standin 2014-04-07</ref> Di heman demê de, hinardekirina mal û karûbaran ku ji sedî 22% û 25% ji GDP ya welêt tê pîvandin.<ref>http://www.globalis.se/ Laender/Frankrike/(nîşan bide)/nîşandan/(nîşandan)/586, hatiye standin: 07-04-2014</ref> Dema ku Fransa di sala 1999-an de beşdarî EMU bû, GDP-ya wan 1.4 trîlyon dolar bû û di sala 2012-an de, GDP gihîştibû 2.6 trîlyon $, ku di GDP-ê de% 86 zêde bû. Di sala 2005 de, îndeksa di civaka karsaziya fransî de ji 104.8 daket 102.2,<ref>Lundin, Tomas, svd.se, https://www.svd.se/0-fakta-krissiffror-duggar-tatt-over- europa , 2005-04-30, hatiye standin: 2014-05-12</ref> û hinardekirina Fransî di hemû sektoran de ji bilî aliyê xwarinê kêm bû.<ref>Rosin, Björn Erik, svd.se, https://www.svd. binêre/stort-upsving-for-fransk-economie, 2006-09-04, hatiye standin: 2014-05-12</ref> Lêbelê, welat di heman serdemê de baş bû, lê tevî vê yekê, GDP-ya welat bû duyemîn ya herî kêm. di 2005 de li Herêma Euro. <ref>Wezareta Karûbarên Derve, regeringen.se, {{Cite web|url=http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |title=Copy arşîvkirî | date retrieval=2014-05-15 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140410193555/http://www.regeringen.se/sb/d/5472/a/42481 |tarixa arşîvê=2014- 04-10 }}, 2008-04-04, hatiye standin: 2014-05-12</ref><ref>{{Cite web|url=https://tradingportalen.com/nyheter/tecken-pa-ekonomisk-aterhamtning- i-euro-omradet/|sernav=Nîşeyên başbûna aborî li herêma Euro|weşanger=Portalen Bazirganî|dakêşandin um=13 Hezîran, 2005}}</ref> Di sala 2007’an de li Fransayê aborî careke din xera bû û di sala 2008’an de ji ber krîza darayî ya li welatên Ewropa û cîhanê careke din welat ketibû ber paşketinê. Li welêt bêkarî zêde bû û pîşesaziya otomobîlan a Fransayê xirab bû. Paşê hukûmetê di veberhênanên di sektora giştî de, piştgirî ji bo pîşesaziya otomobîlan û bihuştên bacê û deynên bank û pargîdaniyan veberhênan kir. Di sala 2009 de, aboriya Fransa ji sedî 2,7 kêm bû, lê di dawiya salê de mezinbûn berevajî bû û di sala 2010 de GDP ji sedî 1,5 zêde bû. Lêbelê, aborî ji ber sistbûna aboriya cîhanê zêde mezin nebû.<ref>Landguiden: Bengtsson, Arne, peyva lêgerînê: Aboriya Fransa, {{Cite web|url=http://www.landguiden.se/Lander/ Europa/Frankrike/Ekonomi | sernav=Nûpek arşîvkirî |dîrokê vegerandinê=2014-05-15 |arşîv url=https://web.archive.org/web/20140517195018/http://www.landguiden.se/Lander/Europa /Frankrîke/Ekonomi |arşîv date=17 Gulan 2014 }}, nûvekirî, 4ê kewçêrê, 2012, hatiye standin: 22-04-2014</ref> Di hilbijartinên serokatiyê yên sala 2012an de, Fransa gelek xebitî ku kêmasiya bûdceya xwe bigihîne sînorê Yekîtiya Ewropayê ji sedî 3. Mezinbûna wan bi qasî %0,4 kêm bû û deynê neteweyî jî ji %90ê GDP bû. Ji ber vê yekê ji bo Fransa girîng bû ku mezinbûna welêt zêde bike û deynê neteweyî kêm bike. [[François Hollande]] ji bo dewlemendan, karsazên mezin, bank û şîrketên petrolê, ku wî di hilbijartinan de bi ser ket, polîtîkayeke hişkbûnê bi bacên bilindtir pêşniyar kir.<ref>Küchler, Teresa, SvD, Francois Hollande ji dewlemendan bistînin, https :// www.svd.se/francois-hollande-ska-ta-fran-de-rika, hatiye standin: 2014-05-06</ref> Di sala 2013’an de ji bo aboriya Fransa hîn jî pirsgirêk hebûn. Hilberîna otomobîl, pola û elektronîk (ku li Fransayê çavkaniyên sereke yên îxracatê ne) ji bo wan bihatir bû ji Asya û yên mayî yên Ewropayê. Ev bû sedema kêmbûna hinardekirinê. Di sala 1999 de, Fransa %7 ji hinardekirina cîhanî pêk dihat, lê di sala 2013 de ew daket %3.<ref>https://www.svd.se/frankrike--det-storsta-hotet-mot-euron, 2013- 01 -11, hatiye standin: 2014-05-13</ref> Di 2014 de, mezinbûna GDP hema hema nayê guhertin.<ref>Parîs TT-Reuters, svd.se, https://www.svd.se/trog-tillvaxt-i-eurozonen, hatiye wergirtin: 2014-05-15</ref> === Binesazî === ==== Veguhastin==== [[Wêne:Viaduc de la Rague et TGV (2014).JPG|thumb|Trêna bilez a TGV li başûrê Fransayê.]] Firokeya herî mezin a Fransa [[Air France]] ye, ku difire cihên li Fransa, Ewropa û yên din ên cîhanê. Mezintirîn [[balafirgeha]] [[Balafirgeha Parîs-Charles de Gaulle]] li derveyî [[Parîs]] ye. Balafirgeh yek ji mezintirîn li [[Ewropa]] û xalek danûstendinê ya girîng e. Trafîka trênê baş pêşkeftî ye û li ser gelek rêgezan bi hewayê re pêşbaziyê dike. Trafîk nayê verastkirin (her çend pêşniyarên weha hene) û di serî de ji hêla dewletê ve tê xebitandin [[SNCF]]. Trêna bilez [[TGV]] li ser rêyên wekî [[Parîs]]-[[Lyon]] populer e. Trên ji Parîsê diçin bajarên din ên Ewropî yên wekî [[London]] û [[Bruksel|Brûksel]]. Di dîrokê de, Parîs ji bo [[Orient Express]] jî yek ji stasyonên navendî bû. Fransa yek ji mezintirîn toreyên rê li cîhanê ye. Ev bi qasî 800&nbsp;hezar kîlometir e ku 7100 kîlometre [[otoban]] ye. Piraniya otobanên Fransayê, bi kîlometreyan, otobanên bi bacê ne. Ev rê ji aliyê hikûmetê yan jî şîrketên taybet ve tên xwedîkirin û xebitandin. Di dawiya salên 1990-an û destpêka salên 2000-an de, dewleta Fransa hêdî hêdî xwedîtiya xwe li van pargîdaniyan kêm kir. Fransa xwedî trafîka rastê ye. ==== Mail, telefon û Înternet ==== Fransa ji bo demek dirêj li paş welatên pêşkeftî yên din mayî, lê naha digihîje û berfirehbûna [[banda fireh]] bi lez û bez ber bi pêş ve diçe. ====Perwerdehî û lêkolîn==== [[Wêne:Place et chapelle de la Sorbonne à Paris.jpg|thumb|[[Zanîngeha Parîsê]]]] Di sedsala 12-an de wekî yek ji kevintirîn zanîngehên cîhanê hate damezrandin, piştî [[Gulan] bû nav 13 zanîngehên cuda yên dewletê yên serbixwe. Rabûn]]. Di wêneyê de avahiya zanîngehê [[Sorbonne]] Bi têgînên ''école primaire'' (dibistana seretayî) tê wateya serdema ''école maternelle'' û ''école élémentaire'', dema ku ''pileya duyemîn'' an jî ''duyan'' bi gelemperî ji bo '' tê bikaranîn. collège'' û ''lycée'', hevwateya [[Li ser têgîna dualîsmê (kitêb)|gymnasium]] ya Swêdê ye. Li Fransayê, dibistana mecbûrî di şeş saliya xwe de dest pê dike, lê ji sê saliyê (carinan jî du salî) heya şeş saliya xwe "école maternelle" ya dilxwazî ​​heye ku ji hemî zarokên ku li Fransa dijîn re vekirî ye. hejmareke zêde ya zarokan beşdarî perwerdeyê dibin. Di şeş saliya xwe de, tu diçî ''école élémentaire'', piştî wê jî ''kolêj'' li pey tê û heta tu 15 salî diçî wir. Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan. Dû re ''lîse'' tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li ''écoles préparatoires'', dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan. Xwendina bilind a fransî xwedan kevneşopiyek dewlemend e ku vedigere Serdema Navîn. Li paytext, [[Zanîngeha Parîsê]], ku di sedsala 12-an de hate damezrandin, bû yek ji kevintirîn û girîngtirîn saziyên xwendina bilind û lêkolînên akademîk ên cîhanê. Yekem [[Doktor|doktora]] di dersên [[Îlahîyatnasî]] û [[Mirovnasî|humanîstî]] de li vir hatin pêşxistin. Şoreşa Fransî bilindbûna ''grandes écoles'' dît, kolêj - bi gelemperî leşkerî, teknîkî an zanistiya siyasî ne - ku paşê ji ber rola wan di nav dezgeha leşkerî ya berfireh a piştî-şoreşê ya Frensî de bi prestîj mezin bûn. Piştî [[Serhildana Gulanê]] ya 1968, Zanîngeha Parîsê di nav 13 zanîngehên dewletê yên serbixwe de hate dabeş kirin. == Mijarên têkildar == * [[Fransayî]] * [[Zimanê fransî]] * [[Fransiyûm]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b|France}} {{YE}} {{Dewletên Ewropayê}} [[Kategorî:Fransa| ]] kqi9ari50f2gru2lc1lq71l7kx200ij Yewnanistan 0 6432 1093439 1093279 2022-07-30T05:06:33Z 77.243.24.119 wikitext text/x-wiki {{Infobox welat | nav = ''Ελληνική Δημοκρατία<br />Ellinikí Dimokratía'' | navê_fermî = | navê_kurdî = Komara Yewnanistanê<br />Komara Êlînîk | al = Flag of Greece.svg | nîşan = Coat of arms of Greece.svg | sirûda_netewî = Ύμνος εις την Ελευθερίαν Ýmnos is tīn Eleftherían | cîh = EU-Greece.svg | zimanên_fermî = [[Yewnanî]] | sîstema_siyasî = [[Komar]] | serxwebûn = 25 Adar [[1821]] | paytext = [[Atîna]] | koordînat_paytext = {{Koord|38|00|N|23|43|E|type:country}} | bajarê_mezin = [[Atîna]] | serok_komar = Katerina Sakellaropoulou | serok_wezîr = Kyriakos Mitsotakis | rûerd = 131.990 | av = 0.8669 | gelhe = 11.216.708 <ref name="Eurostat">[http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_population&root=Yearlies_new_population/C/C1/C11/caa10000 Eurostat]</ref> | gelhe_sal = [[2008]] | berbelavî = 84 | dirav = Euro [[EUR]] | dem = UTC+2 | nîşana_înternetê = .gr | koda_telefonê = +30 | nexşe = EU-Greece (orthographic projection).svg | nexşe_sernav = }} '''Yewnanistan''' yan jî '''Grekistan''' (bi [[Zimanê yewnanî|yewnanî]]: Ελλάδα / Ελλάς, Êlada / Êlas, bi fermî Ελληνική Δημοκρατία, Komara Yewnanistanê an Komara Êlînîk) [[welat]]eke li başûrê rojhilatê [[Ewropa]] ye û li ser peravên [[Deryaya Ege]]yê û [[Derya Navîn]] e. Axa Yewnanistanê digihêjê [[Albanya]]yê, [[Komara Makedonyayê]], [[Bulgaristan]]ê û [[Tirkiyê]]. Paytextê Yewnanistanê [[Atîna]] ye. Yewnanistan endamê [[NATO]]ê û ji 1981ê ve endamê [[Yekîtiya Ewropayê]] ye. Ew delîlên pêşî yên pêşniyarên mirovên li Başûrê Balkansê, ji 270.000 {{bz}} ve, li navenda Yewnanistanê de li Petroftona cave tê dîtin. Her sê qonaxên temenê kevir (Paleolîtîk, Mesolîtîk û Neolîtîk) di Yewnanistanê de, wek mînak di Franchthi Cave de têne nîşandan. Rûniştiyên neolîtîk li Yewnanî, ji BZ-7 millennium dostî, gelek welatan li Ewropayê ye, ji ber Yûnanî li ser rêya ku çandiniya ku ji Rojhilata Navîn ve ji Ewropayê ve belav dibe. Paytext û bajarî herî mezina Yewnanistanê bajarê [[Atîna]] ye, bajarê duyem a mezin jî bajarê [[Tesalonîkî]] ye. == Etîmolojî == Navê fermî yê Yewnanîstanê "Komara Yewnanîstan" e<ref>{{webref |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gr.html |weşanger=[[Navendî Ajansa Îstixbaratî |CIA]] |kar=[[The World Factbook]] |title=Yewnanistan |Dîroka dakêşanê=10'ê Sibatê 2010 |ziman=Îngilîzî}}</ref> (''Ellinikí Dhimokratía'', Ελληνικά Διμοκρατία). Yewnanî bi xwe ji welatê xwe re dibêjin ''Hellas'', ku îro jê re ''Ellas'', an jî di axaftina rojane de ''Ellada'' tê gotin. Yewnanî ji xwe re dibêjin Helen (''Ellines'', Έλληνες). Peyva Yewnanî ji navê latînî ''Graecia'' tê ku di eslê xwe de behsa herêmeke li bakurê Yewnanistana îroyîn dike ku [[Graiyan]] lê dijîn.<ref>Pirtûka Malbata Bakur cild 10. (1909) sp . 234: "Navê Yewnanî (Yewnanî graikōī', Lat. græci) dixuye ku bi eslê xwe ji eşîreke ku li Epirusê dijiyan e, lê di nav Romayiyan de wekî navdêrek ji bo tevahiya neteweyê gelemperî bûye."</ref> Di piraniya zimanên din de. [[Yewnan | helen]] û Hellas li şûna wateya dîrokî. Binêre [[Helenîzm]]. == Dîrok == === Serdema Kevir === * 400.000-3600 BZ Yewnanîstan di serdema paşîn de herî çalak bû. * 7000 BZ Li Yewnanîstanê çandinî hatiye avakirin.<ref name=":0" /> === Serdema Bronz === * 3600-1050 BZ Serdema Bronz di dîroka Yewnanîstanê de bi gelemperî di navbera 3600-1050 BZ de tê danîn. Ew bi gelemperî li gorî guhertoyên ku di cîhana Egeyê de hebûn di bin-serdeman de tê dabeş kirin: ji çanda Girîtê re "Minoan", ya giravên Egeyê "Cycladic" û ya parzemînê û nîvgirava Peloponnese "Hellaic" tê gotin. Carinan jî mirov behsa çanda li bakur wek ''Makedonî'' dike. Paşê her yek ji van di sê serdeman de tê dabeş kirin: zû, navîn û dereng. === Serdema Bronz a Mînoan === {{Gotara sereke|Minos}} * 3600–2000 BZ - Serdema Mînoan a Destpêkê * 2100–1600 BZ - Serdema Mînoya Navîn * 1550–1050 BZ - Serdema Mînoaya Dereng === Serdema Bronz a Helladî === {{Binêre jî|Çanda Mîkenî}} * 3600–2100 BZ - Serdema Helladî ya Destpêkê * 2100–1550 BZ - Serdema Helladî ya Navîn * 1550–1050 BZ - Serdema Helladî ya Dereng an jî Mîkenî === Serdema Bronz a Cycladic === * 3500-2000 BZ - Serdema Cycladic ya destpêkê ** 2900-2400 BZ - Destpêka Cycladic II ** 2400-2000 BZ - Destpêka Cycladic III * 2000-1550 BZ - Serdema Kîkladiya Navîn * 1550-1050 BZ - Serdema Cycladic dereng === Antîk === {{Gotara sereke|Yûnanistana kevnar}} [[Wêne: Karta historisk grekiska feniciska kolonier.jpg |thumb|Nexşeya berfereh ya koloniyên Yewnanî û Phoenician li dora 550 BZ. - 500 PZ]]Li dora sala 2000 B.Z êlên pêşîn ên Yewnanî ji bakur koç kirin û li Yewnanîstanê belav bûn. Di nav yên pêşî de, [[Axayî]] yên pêşîn bûn. Vana zû bi dû i.a. [[Iyon]] û [[Eolî]] (bi tevayî êl û bin-eşîrên Yewnanî gihîştin dora 200). Hem ji aliyê zimanî û hem jî ji aliyê çandî ve nêzî hev bûn û çanda Mîkenî ya ku beriya zayînê di sedsala 16-an de pêş ket, wan afirand. Ji vê demê ve navdar şerê [[Troya]] ye, ku di nav tiştên din de bi [[Iliad]] tê zanîn. Troya bajarekî Yewnanî bû li perava [[Asyaya Biçûk]], û şer dibe ku ji bo kontrolkirina bazirganiyê li ser Deryaya Egeyê di navbera vî bajarî û [[Mykena]] de bû. Di sedsala 12. berî zayînê de hêza Axayan kêm bû û çanda Mycenaean hilweşiya dema ku eşîrek din a Yewnanî, şerker [[Dorî]], êrîşî Yewnanîstanê kir. Axayî, Îyonî û Ayolî, di nav tiştên din de, ber bi [[Atîka]], giravên Deryaya Egeyê û Asyaya Biçûk hatin avêtin. Piştî paşketina Mycenaean, [[Yewnanistan]] dîsa di sedsala 8-an BZ de dest bi geşbûnê kir. Dorîyan dest bi [[hesinî]]desthilatdariyê kirin, li ser vê yekê bajaran dest bi pêşbaziyê kirin [[bajar-dewlet]]. Pêşveçûn zû bû sedema nifûsa zêde, û padîşahên ku li bajaran hukum dikirin li dora 800-500 BZ şandin. komên nifûsa wê ji bo avakirina koloniyan li cihên cihê li [[Derya Spî]], di nav de [[Asyaya Biçûk]], li dora [[Behra Reş]] (''Evxinos Pontos''), li [[Sicily]] , li [[Îtalya]] û li rojhilat [[Ispanya]]. Ev berfirehbûn bi [[Fenîkiyan]] re ku li peravên [[Efrîka]], li [[Sicily]], [[Sardinia]] û li [[Spanya]] kolonî ava kirin re hat. === Serdema Navîn === ==== Împaratoriya Bîzansê ==== {{Gotara sereke|Împeratoriya Bîzansê}} Binêre [[Hûnera Bîzansî]]. Împaratoriya Bîzansê, ku jê re Bîzans jî tê gotin, bi kevneşopî (ji [[sedsala 16-an]]) navê [[Împeratoriya Romayî]] di dema [[Sedsalên Navîn]] de ye, yanî ya gerdûnî [[Xiristiyanî|Mesîhî]] avabûna dewletê ya ku piştre navenda wê li [[Asyaya Biçûk]] bû û [[Konstantînopolîs]] (îro [[Stenbol]]; bi eslê xwe [[Bîzans]]) bû paytexta wê û ku li [[Împeratoriya Roma]] derketibû. s dabeşkirina [[395 ]] li beşekî rojava û rojhilat di navbera her du kurên [[Theodosius I]] [[Honorius (împarator)|Honorius]] û [[Arcadius]] de û heta [[1453]] dom kir. Di dema [[Antîka Dereng]] de, bi pêwendiya bi perçebûna [[Împeratoriya Romaya Rojava]] ([[sedsala 2.|200]]-[[sedsala 4.|400]]), Împeratoriya Bîzansê bi gelemperî wekî "Împeratoriya Romaya Rojhilat" ''' an '''Östrom''''. Çanda Bîzansê ji [[Împeratoriya Romayê|Dewleta Romayî]], [[Hûnera Yewnan|Çanda Yewnan]], [[Helenîst|Helenîstîk]] [[kozmopolîtîzm]] û herikîna olî ya [[Rojhilat]]] bû. . Di bin [[Theodosius I]] (r. 379–395), [[Xirîstiyanî]] bû fermî ya padîşahiyê [[olê dewletê]] dema ku [[olê Romayî|Polîteîzma Romayî]] û yên din hatin qedexekirin <ref>{{webref |url=https ://ore.exeter.ac.uk/repository/bitstream/handle/10036/30020/TildenP_fm.pdf |title=Di Împaratoriya Romaya Paşî de Bêtehemûliya Dînî: Delîlên Qanûna Theodosian. |archiveurl= |archivedate= |format={{pdf}} |weşanger=Zanîngeha Exeter |ziman=Îngilîzî}}</ref><ref>Hughes, Philip (1949), Dîroka Dêrê I (reş. ), Sheed & Ward.</ref> di encamê de gelek perestgeh û tiştên din ên olî hatin hilweşandin<ref>Grindle, Gilbert (1892) The Destruction of Paganism in the Roman Empire, pp. 29–30</ref>. Di bin împarator [[Heraklîtos]] (r. 610–641), rêvebirî û leşkerîya împaratorîyê [[Yewnanî]] li şûna [[Latînî]] pejirand<ref>Ostrogorsky 1969, pp. 105–107</ref>. Împaratorî di bin [[Justinian I]] de piştî vegerandina axên ku girêdayî rojavayê Deryaya Navîn a Romaya dîrokî ne, gihîşt lûtkeya xwe. Piştî kuştina împarator [[Maurikios]], bi [[Sasaniyan|Sasaniyan]] re şerekî demdirêj dest pê kir, ku çavkaniyên aborî yên padîşahiyê kêm kirin. Di demeke dirêj de, hilweşîna aborî rê li ber hilweşandina împaratoriyê vekir <ref>Liska, George (1998), "Projection contra Prediction: Alternative Futures and Vebijarkên" </ref><ref> Berfirehkirina Realîzmê: The Historical Dimension of World Politics, Rowman & Littlefield, {{ISBN|0-8476-8680-9}}</ref>. Lêbelê, piştî têkçûna Selçûqiyan li [[Şerê Manzikertê]] di [[1071]] de, desthilatdariya Bîzansê ket û piştî [[Sefera Xaçperestan a Çaran]] xistina Konstantînopolê, ku piştî dagirkirina bajêr 1204, padîşah tu carî xelas nebû. Hilweşîna wê di dawîyê de bi [[Kêştina Konstantînopolîsê]] ji [[Imperatoriya Osmanî]] [[1453]] hat. === Dema Modern === ==== Dema Osmaniyan ==== [[Konstantînopolîs|Konstantinople]] di dawiyê de di 1453 de ket destê [[Împeratoriya Osmanî|Imparatoriya Osmanî]]. Bi vî awayî Împaratoriya Bîzansê - Östrom - bi dawî bû û [[Helenîzm]] bi windabûnê ket xeterê, piştî ku çanda Yewnanî li welatên Deryaya Navîn û cîhana rojavayî ewqas serdest bû. [[Patrîaxê Konstantînopêl]] berdewam kir ku serokê [[Dêra Ortodoks a Rojhilat|Dêrên Ortodoks ên Rojhilat]] bû, û bi vê pêwendiyê navenda Xirîstiyaniya Ortodoks dê ji bandora Yewnanî winda bibe. Lêbelê [[Dîra Ortodoks a Yewnanîstan]] di civakê de faktorek hêzek sereke bû. Di bin serweriya Osmanî de, Yunanan bi rengek berfireh azadiyek mezin hate dayîn. Li herêmên Yewnanî, mirovên herêmî ji bo postên îdarî ([[phanariots]]) hatin tayîn kirin, û destûr ji wan re hat dayîn ku bazirganiya li ser astek mezin, hem li neteweyî hem jî navneteweyî bikin. Di bin serweriya Osmanî de, Yunanan bi rengek berfireh azadiyek mezin hate dayîn. Li herêmên Yewnanî, mirovên herêmî ji bo postên îdarî ([[phanariots]]) hatin tayîn kirin, û destûr ji wan re hat dayîn ku bazirganiya li ser astek mezin, hem li neteweyî hem jî navneteweyî bikin. Di sala 1770’an de li dijî Osmaniyan serhildana yekemîn hat kirin, lê dîsa hat şikandin. Paşê serhildêr xwe ji cezakirin û tesbîtkirinê li çiya geriyan, li wir teknîkên [[gerîlla]] pêşxistin. Piştî 50 salan, di 23ê Adara 1821ê de, Serpîskopos [[Germanosê Patrasê]] bi bilindkirina ala li ser Keşîşxaneya Hagia Levra ya li [[Peloponesos]] sînyala ku şoreşa li dijî Tirkan dest pê kiriye da. Ev ne tenê pêşgotina şoreşê bû, lê di heman demê de ji neteweperestiya Yewnaniya Mezin, ''Idea Megáli'' re jî bû, ku dixwest Împaratoriya Bîzansê, bi hemû milkên wê, di şeklê Yewnanî [[netewe-dewlet] de ji nû ve biafirîne. ], ''[[ Panhelenîzm#Piştî 1945|enosis]]''. Hevbendiyek di navbera [[Rûsya]], [[Fransa]] û [[Brîtanyaya Mezin]] piştgirî da serhildana Yewnanî, û çend leşkerên dilxwaz ji van welatan herikîn ku di şer de alîkariyê bikin, di nav de [[Lord Byron]]. Ji bo azadiya Yewnanîstanê di 20ê cotmeha 1827an de li kendava [[Pylos|Navarîno]] ya li perava rojavayê Peloponnesê serketina li ser fîloya osmanî bû. Şertên aşitiyê ji aliyê hevbendiya Rûs-Fransa-Brîtanî ve hatine danîn, û tenê di [[Aştiya Adrianople]] û Protokolên Londonê yên sala 1830 de, Yewnanîstan wek [[dewleteke serbixwe]] wek [[padişahî]] . === Serxwebûn 1830 === [[Wêne: Territorial Expansion of Greece from 1832–1947.gif |thumb|Berfirehbûna Yewnanîstanê ji 1832 heta 1947an, her weha axa ku Yewnanîstan bi Peymana Sèvresê bi dest xistibû (bi rengê zer tê nîşandan) nîşan dide, lê di sala 1923-an de di peymanê de ji Tirkiyê re winda kir. Lozan. (ji bo mezinkirinê bikirtînin)]] Piştî ku biryar hate girtin ku Yewnanîstan dê bibe padîşah, pirsgirêka peydakirina padîşahek guncan ma. Di dawiyê de, hevalbendiya sêalî li ser [[Otto I Yewnanî|Otto of Bavaria]], ku tenê 17 salî bû, li hev kir. Padîşah Otto heyranê her tiştî Yewnanî bû, lê derdora wî [[camarilla]] her ku diçe zêdetir alîgirê Almanan e. Ew camarilla bû ku emir girtibû, û azadiya Yewnaniyan li gora ku di bin destê Tirkan de bû, bi giranî hate birîn. Vê yekê hişt ku çiya ji bo serhildêrên ku şerê gerîla dikirin û xewnên serhildanê mezin dikirin, bidomînin. Hevalbendiya Rûs-Fransî-Brîtanya xwest ku Yewnanîstan [[destûrparêzî|destûrî]] be, lê Qral Otto pejirandina [[Destûra Bingehîn|Destûra Dewletê]] taloq kir. Di îlona 1843 de, nerazîbûn bû sedema serhildanek gel, ku Padîşah Otto neçar kir ku camarilla ji holê rake, destûrek qebûl bike û [[Parlamento]] ava bike. Di sala 1853an de [[Şerê Kirimê]] di sala 1853an de nêrîna xwe guhert û kir “enosis”, dema ku hevbendiya Rûs-Fransa-Îngilîz şikest, û tirk ji aliyê Îngiliz û Fransiyan ve hatin alîkariya tirkan. Di heman demê de, welat bi pratîkî îflas kiribû. Padîşah Otto di şoreşa 1862 de neçar ma ku dev ji serweriyê berde, û William yê [[Danîmarka]], yê ku navê qral [[George I of Yewnanistan]], Padîşahê Helenan girt, hate şûna wî. Di [[Kongreya Berlînê]] di sala 1878 de, axa Yewnanîstanê, bi [[Giravên Îyonî]] re zêde bû, û di navbera [[Qibris]] û [[Tesalya]] de hilbijartinek hat dayîn - wan Thesalî hilbijart. Dûv re Yewnanîstan di sala 1912-an de beşdarî [[Şerê Balkanan ê Yekem]] û di sala 1913 de [[Şerê Balkanê yê Duyemîn]] û di [[Şerê Cîhanê yê Yekem]] de bû. Padîşah George I di sala 1913 de hate kuştin, û kurê wî [[Constantine I of Yewnanistan]] hate kuştin. Konstantîn I ji dema ketina textê xwe de xwestibû ku [[padîşahiya mutleq]] destnîşan bike, ku ev bû sedema wê yekê ku fraksîyonên li welêt pir bûn, û her tişt tê de ji yên ku [[padişahîya destûrî]] dixwazin, heta [ [komarparêzan]] û ji [[komunîstan]] re. Berhevkirina van hêmanên nakok dê ji bo demeke dirêj ji bo hemû aliyan ne mumkun be. Nakokî di heman demê de li ser wê yekê jî bû ku divê welat çawa xwe di siyaseta derve de bi cih bike, ku xeta padîşah Konstantîn a pro-Alman ji [[Elefterios Venizelos]] monarşîzma destûrî û hevalbendiya bi [[Antanta]] re winda kir. Tevliheviyên siyasî bûn sedema qeyranek neteweyî, ku di sala 1917-an de dema ku King Constantine dev ji kar berda, bi hilweşandina padîşahiyê derket. Venizelos nekarî welat yekpare bike û di hilbijartina 1920 de têk çû. Paşê [[Şerê Yewnan-Tirk (1919-1922)|şerê dijî Tirkan]] di bin [[Kemal Atatürk]] de li ser [[Anatolya]] derket, ku diviyabû di bin [[Peymana] Yûnanan de biçûya. Sèvres]], û Yewnanîstan winda kir. Padîşah Konstantîn careke din neçar ma ku dev ji serweriyê berde, lê vê carê ji bo kurê xwe, [[George II yê Yewnanîstan]]. Lê jixwe di sala 1923-an de gel şoreşek pêk anî, ku monarşî ji holê rakir. Komarê 11 salan domand. Di wê demê de, welat bi şerên dijwar di navbera komarparêz û monarşîstan (populîst) de hejand. Piştî teşebûsa derbeyê, di sala 1935an de referandumek li ser vegerandina padîşahiyê hat kirin û George II vegeriya ser text. Jixwe sala din, derbeyeke nû, ji aliyê general û monarşîst [[Ioannis Metaxas]], ku ji wê demê heta mirina xwe di sala 1941 de serokwezîrê Yewnanîstanê, [[dîktator]] bû, di bin destê padîşah de pêk hat. === Dîroka Hemdem a Yewnanîstanê === [[Wêne:Gr-triple-occupation.png|thumb|Di Şerê Cîhanê yê Duyemîn de herêmên dagirkeriyê: Îtalya şîn, Bulgaristana kesk û Almanyaya sor.]] Ketina dîktatoriya Ioannis Metaxas, di 4ê Tebaxa 1936an de, bi gelemperî wekî sînorek ji dîroka Yewnanî ya hemdem re tê dîtin. Dîktatorî hinekî bi qedexekirina [[komunîzmê]] û pelçiqandina [[tevgera kedê]], hinekî jî bi serdemeke îstîqrar û mezinbûna aborî ya xuya bû. Di 28ê cotmeha 1940an de, Yewnanîstan ji aliyê Îtalyaya [[Benito Mussolini]] ve hat dagirkirin ([[Şerê Îtalo-Yûnan|Şerê Yewnan-Îtalî]]). Lêbelê, hêzên Yewnanî, di bin serokatiya [[Alexandros Papagos]] de, karîbûn hêzên Italiantalî paşve bikşînin û wan paşve bixin nav [[Albanya]]. Ev şikestina leşkerî bû sedem ku [[Adolf Hitler]] hêzên xwe bişîne Yewnanîstanê, berî ku Îngîlîz xwe li wir bi cih bikin. Di Nîsan-Gulan 1941 de, Yewnanîstan ji hêla hêzên Alman ve hate dagir kirin û dagir kirin û hêzên Brîtanî yên nû ji [[Afrîqaya Bakur]] hatibûn vala kirin. Yewnanistan di navbera leşkerên Îtalya, Bulgaristan û Alman de di nav deverên dagirkirinê de hate dabeş kirin. Di sala 1943'an de Îtalya kapîtûl kir û paşê tevahiya welat ji aliyê hêzên Alman ve hat dagirkirin. Dagirkerî bû sedema pêşveçûna [[tevgereke berxwedanê]] ku ji hêla Hevalbendan ve tê piştgirî kirin. Yewnanistana nûjen di sala 1947an de gihaşt mezinahiya xwe ya îroyîn. Di Şerê Cîhanê yê Duyemîn de, di navbera komên cuda yên tevgera berxwedanê ya li dijî hêza dagirker de [[Şerê Navxweyî yê Yewnanîstan|Şerê navxweyî yê Yewnanîstanê]] derket, ku heta sala 1949an dom kir. Şer di navbera [[Komunîzm|komunîst]] ELAS û komên girêdayî hikûmetê. Di sala 1946 de, wan paşê pişta artêşa nîzamî wergirt. Dema ku Papagos hat gazîkirin, û [[Doktrîna Trumand]] ji [[Amerîka]] piştgirî da, komunîst hatin perçiqandin. Serkeftin bû sedem ku Yewnanîstan tevlî [[NATO|Nato]] bibe. Piştî şerê navxweyî, ti partiyekê nekarî piraniyê bi dest bixe û bi vî awayî bi rastî welat birêve bibe. Di navbera 1944 û 1952 de, welat 25 [[wezaret]] û neh hikûmetên veguhêz hebûn. Xala zivirînê hat dema ku generalê ji Şerê Cîhanê yê Duyemîn, [[Alexandros Papagos]], di sala 1952 de bi partiya xwe ya muhafezekar re bi piraniya pir mezin bû serokwezîr. Wî û cîgirê wî [[Konstantinos Karamanlis]] karîn ku aboriya felaket bi ser bikevin. Di sala 1963 de muhafezekar ji aliyê [[Georgios Papandreou]] ji bo partiyeke [[Lîberalîzm|lîberal]] têk çûn. Di sala 1967 de, artêş, bi piştgirîya [[Amerîka]] û di bin [[Georgios Papadopoulos]] de, [[derbeya d'état]] pêk anî, û paşê welat ji hêla [[cunta leşkerî ya Yewnanîstan 1967-1974 ve hate rêvebirin. |cunta leşkerî]], dibe sedema tecrîda navneteweyî. Padîşah bê encam hewl da ku bi derbeyek kontra ji nû ve bi dest bixe, û piştre neçar ma sirgûnê bike. Di sala 1973 de, padîşah bi fermî hate hilweşandin, lê padîşah dev ji serweriya xwe berneda. Di sala 1974 de, piştî ku [[Qibris 1974|derbeya li Qibrisê]] di dema [[Krîza Qibrisê]] de cûntaya leşkerî hilweşiya. Bêyî ku padîşah were vegerandin, [[Konstantinos Karamanlis]] di 24’ê Tîrmehê de wek serokê hikûmet û dewletê hat îdiakirin û hikûmeta yekîtiyê ava kir. [[Demokrasî]] hat vegerandin û Yewnanîstan tevlî [[Konseya Ewropayê]] bû. Yewnanistan di sala 1981ê de tevlî [[Civatên Ewropî|KE]] û di 2001ê de jî tevlî [[Yekîtiya Aborî û Diravî|EMU]] bû. Siyaseta Yewnanîstan hîn jî ji hêla qeyrana aborî ve, ya ku di nîvê yekem a 2010-an de di kûrahiya xwe de bû û tenê ber bi dawiya dehsalê ve dest pê kir, dema ku krediyên awarte yên ji welêt re biqede, dest pê kir. Krîzê encamên mezin ên civakî, mirovahî û aborî ji bo nifûsê, bi awayê bêkarîya bilind, xirabûna refahê û nerehetiya civakî. Nerazîbûna di nav hilbijêran de di Tîrmeha 2019an de bû sedem ku muhafezekar [[Demokrasiya Nû (Yewnanistan)|Demokrasiya Nû]] desthilatdariyê ji tifaqa çepgir [[Syriza]] bigire. == Erdnîgarî == [[Wêne:Gr-map-SV.jpg|thumb|Nexşeya Yewnanîstanê.]] {{Gotara sereke|Erdnîgariya Yewnanîstan}} Yewnanistan pir gir e û peravê wê bi kûr ve girêdayî ye, ku bi çiyayên hundurê wê ve girêdayî ye ku beşek ji pergala çiyayan e ku piraniya [[Nivgirava Balkan]] digire. Rêzeya çiyayên herî mezin li Yewnanîstanê çiyayên navendî yên [[Pindos]] ye ku, mîna piraniya rêzeçiyayên li Yewnanîstanê, rêyek bakur-rojava-başûrrojhilat heye. Zincîre çiyayên ku ji Pindosê derdikevin, di nav deryayê de dirêj dibin û di navbera wan de [[berbar]] û [[Vîk (erdnîgarî)|kevz]] çêdibin. Di heman demê de li ser [[Peloponnesos]], li Deryaya Îyon û li Deryaya Egeyê, rêzeçiyayên çiyayan zincîre û rêzên giravên bi heman dirêjbûnê pêk tînin. Du ji şaxên Pindo, [[Çiyayên Cambunian|Çiyayên Kambunian]] û [[Çiyayên Kerauian]], li rojhilat û rojava proje dikin, ku li bakurê [[Thessalya]] sînorek xwezayî pêk tînin. Erdhej û bi rêjeyek pir kêmtir, teqînên volkanîk çêdibin. Çiyayê Yewnanîstanê yê herî bilind [[Olympos]] 2,917 metre ye. Yewnanistan xwediyê [[ avhewaya Deryaya Navîn]] ye, lê bi cudahiyên mezin di navbera bakur û başûrê welêt û di navbera çiya û peravê û hundur de. Berf û qeşa li herêmên çiyayî yên bilind belav in lê li Yewnanîstanê yên mayî jî çêdibin. Bayên sar, hem ji çiyayan û hem jî ji deryayê, germahiya havînê bi gelemperî nerm dike, ku tê vê wateyê ku avhewa Yewnanîstanê di navbera demsalên havîn û zivistanê de bi nermî diguhere. Lê li gelek geliyan germahî û ziwabûna havînê dibe pirsgirêkek mezin û li gelek deveran di navbera destpêka meha Hezîranê û dawiya meha Tebaxê de qet baran nabare.<ref name=":0" /> Tenê newalên çemên mezin ji bo çandiniya dexl guncan in. Avhewaya Yewnanîstanê kevneşopiyeke dirêj a rezvanî û fêkîkirina rezvaniyê afirandiye: [[zeytûn]], hêjîr, [[porteqal]], [[lîmon]] û [[pişk]]. Di nav cureyên daran de cureyên [[Girûz cins|birrûz]], [[Bîh (dar)|bihîn]] û [[çem]] hene. Lêbelê, daristana li Yewnanîstanê bi giranî tê hilweşandin, ku di nav tiştên din de di demsala havînê de dibe sedema ziwabûnê. == Dewlet û siyaset == {{Gotara sereke|Siyaseta Yewnanîstan}} [[Wêne: Hellenic Parliament from high above.jpg |thumb|Parlamentoya Yewnanîstanê li navenda Atînayê.]] Yewnanistan Komara Parlementerî ye. [[Destûra Bingehîn|Destûra bingehîn]] ji sala 1975an ve mafên medenî yên berfireh [[Hemwelatî|welatî]] dide welêt û dibêje ku serokê welêt ([[serokê dewletê]]) divê ji hêla [[parlamento]]yê ve, bi rêya [[parlamento]]yê were hilbijartin. Lêbelê, di jiyana siyasî de rola navendî di destê [[Serokwezîrê Yewnanîstan|serokwezîrê welat]] de ye û serok bi giranî xwedî erkên merasîmê ye. Serokkomar her pênc salan carekê tê hilbijartin û tenê carekê dikare were hilbijartin. Endamên meclîsa li Yewnanîstanê [[Parlamentoya Yekdem|Parlamentoyê]] (''Vouli ton Ellinon'') her çar salan carekê têne tayîn kirin (heya ku hilbijartinên nû neyên kirin). Yewnanîstan [[pergala hilbijartinê ya rêjeyî]] tevlihev bikar tîne ku garantî dike ku partiya ku di hilbijartinan de herî zêde deng bidest bixe jî herî zêde di parlamentoyê de cîh bigire. Partiyek ji bo ku bikeve parlamentoyê divê herî kêm %3 dengan bistîne. Partiya ku di hilbijartinan de herî zêde dengan bigire, ji 300 erkên Riksdagê 50 erkên xwe bixwe distîne. Erkên din li gorî dengên ku hatine wergirtin bi rêje têne dabeş kirin. Ev tê wê wateyê ku partiyeke ku di hilbijartinan de %41ê dengan bi dest bixe û partiya herî mezin be jî bi 152 kursiyan piraniya xwe di parlamentoyê de bidest dixe. 50 + (41% ji 250 = 102,5) = 152 Di hilbijartinên parlementoya 2019an de, partiya muhafazakar [[Demokrasiya Nû (Yewnanistan)|Demokrasiya Nû]] ji sedî 40 ê dengan stendibû, ji sedî 28,5 ji bo serokwezîrê niha [[Alexis Tsipras]] partiya [[Syriza]]. Demokrasiya Nû piraniya xwe di parlamentoyê de bi dest xist û [[Kyriakos Mitsotakis]] bû serokwezîrê nû. == Demografî == {{Gotara sereke|Demografiya Yewnanîstanê}} Di sala 2001 de, Yewnanîstanê 10,934,020 niştecîh bû, ji wan 58,8% li bajaran û 28,4% li herêmên gundewarî dijiyan. Nifûsa du bajarên mezin ên Yewnanîstanê, [[Atîna]] û [[Selans]], hema hema 4 mîlyon bû. Her çend nifûsa Yewnanîstanê hîn zêde dibe jî, ew dest bi pirsgirêkên demografîk kiriye: 2002 sala yekem bû ku tê de rêjeya mirinê ji rêjeya jidayikbûnê zêdetir bû. Li Yewnanîstanê îro jimareke mezin ji koçberan hene, ku derdora 65% ji wan ji [[Albanya]] ne. Dema ku sînorê Yewnan-Albanîstan hate vekirin, rayedarên Yewnanî ji bo koçberiya girseyî ya ku çêbû, ne amade bûn, û koçberiya mezin a ji Albanya piştî hilweşîna komunîzmê bû sedema nakokiyên etnîkî li Yewnanîstanê. Lêbelê, îro piraniya Yewnaniyan girîngiya Albanî ji bo aboriya Yewnanîstanê qebûl kirine, û gelek werzîşvanên serketî yên îroyîn ên Arnavut-Yewnan di salên 1990-an de hatine Yunanîstanê. Li Yewnanîstanê jî gelek komên koçber ên piçûk hene ku ji [[Bulgaristan|Bulgarya]], [[Romanya]], [[Ukrayna]], [[Belarûs]], [[Gurcistan]], [[Efxanistan|Afganîstan]] û Pakistan. Lêbelê, hejmara koçberên li Yewnanîstanê dijwar e ku were texmîn kirin ji ber ku piraniya wan ne xwediyê destûra rûniştinê ne û di ti îstatîstîkî de xuya nakin. Agios Triadas]] li Yewnanistana navendî. Li Yewnanîstanê çend ziman, ol û çandên hindikayiyan hene. Mezintirîn [[Kêmariya neteweyî| hindikahiyên etnîkî]] [[rom]], [[Zimanên slavî|Slavî]] [[Makedonî]] in (bi Yewnaniyên ku jê re Makedonî tê gotin û li parêzgeha Yewnanî ya dijîn. [Makedonya (herêma Yewnanîstanê)|Makedonya]] li bakurê Yewnanîstanê), [[Tirk]], [[Alban]] (binihêre [[Albanên Yewnanistanê|Albaniyên li Yewnanîstanê]]), û [[Vlax|Vlax]]. Yewnanîstanê hê jî Peymana Konseya Ewropayê ya li ser Parastina Kêmarên Neteweyî erê nekiriye. Di şûna wê de, welat belgeya Kopenhagê ya [[Rêxistina Ewlekarî û Hevkarîya Ewropayê|OSCE]] îmze kir, ku mafê her kesî dide ku xwe wekî mensûbê neteweyek an hindikahiyek din bide nasîn. Yewnanîstan Peymana Zimanên Herêmî û Kêmaran îmze nekiriye û nepejirandiye. === Ol === Destûra Yewnanî [[azadiya ol]] tam garantî dike û parastinê ji hemî [[baweriyan]] re pêşkêş dike, lê [[Dêra Ortodoks a Yewnanîstan]] wekî ola serdest bi nav dike. Lêbelê, hêza Dêra Yewnanî di tevahiya civakê de derbas dibe. Di vekirina parlamentoyê de, wek hemû vekirina dikanan û pîrozbahiyên din, pîrozkirina kahînan roleke sereke heye. Nêzîkî 95-98% ji hemî Yewnaniyan ji Dêra Yewnanî ya Ortodoks in, lê asta [[laîkbûnê]] di van salên dawî de zêde bûye. Kêmariya olî ya herî mezin [[Îslam|Misilman]] e, ku bi piranî li [[Rojhilata Makedonya û Trakya|Trakya]] tê dîtin. Li [[Katolîk|Katolîk]] û [[Cihûdî|Cihûyan]] li [[Selans]] komên olî yên piçûktir jî hene. Komên din ên piçûktir hewl didin ku ola Yewnanî ya paganî ​​ya kevnar vegerînin.[[Wêne:Attica 06-13 Athens 28 Academy of Athens.jpg|thumb|Akademiya Atînayê saziya lêkolînê ya herî bilind li Yewnanîstanê ye.]] === Perwerde === Wezareta Perwerdehiyê ya Yewnanîstanê ji perwerdehiyê berpirsiyar e û bi [[bac]] pere tê fînanse kirin. Ji ber ku azadiya [[ol]] û ziman li seranserê Yewnanîstanê serdest e, wezaret berpirsiyar e ku ji bo [[perwerde]] komên hindikayiyan (mînak [[Îslam|Misilman]] îmkanên [[perwerde]] hebin). Dibistana seretayî ji [[pêşdibistanê]] ji sê sal û nîv û nehsalî [[dibistana seretayî]] ku di şeş saliya xwe de dest pê dike pêk tê. Di sala 1985an de biryar hat dayîn ku zimanên biyanî jî di perwerdeyê de cih bigirin. Perwerdehiya navîn sê-salî [[Gymnasium|gymnasieutbildning]] dihewîne ku li çar rêzên cihê tê dabeş kirin, lê di heman demê de lîseyek çar-salî bi xwendina êvarê jî heye ji bo kesên ku dixebitin. Pirtûkên dersê li dibistanên dewletê belaş in, lê ji bo materyalên hînkirinê bi gelemperî li dibistanên taybet têne dayîn. Li Yewnanîstanê bi giştî 17 [[zanîngeh]] û [[Kolêj|kolîj]] (1996) bi tevayî 106.000 [[xwendekar]] hene (ji wan derdora 59.000 jin in). Zanîngeha herî mezin [[Zanîngeha Atînayê]] ye ku di sala 1837-an de hatiye damezrandin. Her weha pir gelemperî ye ku ciwan biçin welatên din da ku perwerdehiyên bilind û pêşkeftî bistînin. {{Parêzgehên Yewnanistanê}} == Çand == Yewnanî di dema [[antîk]] de di bin dewletên piçûk ên îzole de dijiyan. Lê ji aliyê ziman, ol û civakeke çandî ya bi hêz ve bûne yek. Di [[Serdema Zêrîn]]n (sedsala 4 û 4an) de ew bûne çandeke dewlemend û tevlihev. Ji bo şaristaniya rojava alîkariyên pir mezin kirine.<ref name="All the World's Countries 2000 Bonnier Lexikon">All the World's Countries 2000 Bonnier Lexikon</ref> Çanda Yewnanîstanê bi wê yekê xuya dike ku welat di navbera Rojhilat û Rojava de ye. Yewnanî bi çand û dîroka xwe pir serbilind in ku wan yekgirtî dihêle. Çanda Yewnanî ji kevneşopî, ol, muzîk, ziman û ne kêmî xwarin û şerab pêk tê. === kevneşopiyên Yewnanî === Pir kevneşopî, hem li ser axa sereke û hem jî li giravan, li ser betlaneyên olî ne. Mînak [[Namesday]] hema ji rojbûnê zêdetir tê pîroz kirin. === Muzîk === Muzîk ji hêla bandorên rojavayî û ji [[Rojhilata Dûr]] ve tête diyar kirin. Stranên gelêrî yên Yewnanî li ku derê welat lê bin, dikarin werin bihîstin. Muzîka Yewnanî ya nûjen bi piranî li ser azadî û berxwedana li dijî [[dîktatoriyê]], pirsgirêkên rojane û li ser evîn û evîna bêbersiv e. Di nav hunermendên îroyîn de mirov dikare bêje: George Dalaras ji hemû hunermendên Yewnanî yên herî navdar û firotan e û 50 sal konser dan û her weha [[Despina Vandi]], [[Nikos Vertis]], [[Nikos Kourkoulis]], Kalomoira, [[Mixalis Xatzigiannis]], [[Pashalis Terzis]], [[Sarbel]], [[Peggy Zina]], [[Nikos Oikonomopoulos]], [[Melina Mercouri]], [[Elli Kokkinou ]], [[Notis Sfakianakis]], [[Sakis Rouvas]], [[Helena Paparizou]] û yên din. === Xwarin === {{Gotara sereke|Pêjgeha Yewnanî}} [[Wêne:GreekSalad.jpg|thumb|Selata Yewnanî.]] Xwarina ji Yewnanîstanê bi giranî li ser sebze û [[goşt]] ye. Hem xwarinên neteweyî û hem jî yên herêmî hene. Meriv nikare seleteya Yewnanî ya klasîk bi [[penîrê feta]], [[zeytûn]], [[xiyar]], tomato, rûnê zeytûnê û Kingminta|oregano tam neke. Dibe ku xwarina herî navdar [[tzatziki]] ye ku ji [[mast]], xiyarê hûrkirî bi [[sîr]] û rûnê zeytûnê pêk tê. Bi nanê teze pijyayî re, bi tercîhî wek destpêk an jî wek xwarinek xwarinê tê pêşkêş kirin. Li xwaringehan, Yewnanî bi gelemperî beşên piçûk ên her tiştê gengaz ferman dikin, û paşê her tiştî parve dikin. Ku her kes qalikê xwe bikar tîne da ku ji lewheyên cûda derxîne, tiştek bê guman e. == Mijarên têkildar == * [[Zimanê yewnanî]] * [[Împeratoriya Bîzansê]] * [[Yewnanistana Kevn]] * [[Yewnaniya kevn]] * [[Yewnanên pontî]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Giredanê derve == {{Commons|Greece}} {{YE}} {{Dewletên Ewropayê}} [[Kategorî:Yewnanistan| ]] [[Kategorî:Dewletên Ewropayê]] 3zytrdt0herc7o66uop519x6faqj2wc Rêxistina Tenduristiyê ya Cîhanê 0 10588 1093413 1049334 2022-07-29T18:35:36Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a Neteweyên Yekbûyî ye ku ji tenduristiya gelemperî ya navneteweyî berpirsiyar e. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "ji bo hemî gelan dixwaze bigihîje asta herî bilind a tenduristiyê". Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Niha 191 welat bûne endamê RTCê û 2 welat jî li ber endambûnê ne. == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] 2iuv5di8vdq1wulpfjdeaakc3mcckud 1093414 1093413 2022-07-29T18:36:00Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji tenduristiya gelemperî ya navneteweyî berpirsiyar e. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "ji bo hemî gelan dixwaze bigihîje asta herî bilind a tenduristiyê". Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Niha 191 welat bûne endamê RTCê û 2 welat jî li ber endambûnê ne. == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] 2r73hu6lkt5sk2ny7jxyw5h09jijgat 1093415 1093414 2022-07-29T18:37:57Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji tenduristiya gelemperî ya navneteweyî berpirsiyar e. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê". Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Niha 191 welat bûne endamê RTCê û 2 welat jî li ber endambûnê ne. == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] 3y88s929bvn6u2yd602l47dqrm0xeab 1093426 1093415 2022-07-30T03:13:32Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji tenduristiya gelemperî ya navneteweyî berpirsiyar e. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê". Navenda saziyê li bajarê Cenevre ya Swîsreyê ye, şeş ofîsên herêmî û 150 ofîsên qadî li çaraliyê cîhanê hene. Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Niha 191 welat bûne endamê RTCê û 2 welat jî li ber endambûnê ne. == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] 6ukq2jrzpn1z345g9lao6vrb1zsyl5h 1093427 1093426 2022-07-30T03:15:05Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji tenduristiya gelemperî ya navneteweyî berpirsiyar e. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê".<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20200401095256/https://apps.who.int/gb/bd/pdf_files/BD_49th-en.pdf#page=7|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Navenda saziyê li bajarê Cenevre ya Swîsreyê ye, şeş ofîsên herêmî û 150 ofîsên qadî li çaraliyê cîhanê hene. Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Niha 191 welat bûne endamê RTCê û 2 welat jî li ber endambûnê ne. == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] 4bg1si9a5a9ltrob7yo9s7k2pfz07js 1093428 1093427 2022-07-30T03:30:11Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji tenduristiya gelemperî ya navneteweyî berpirsiyar e. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê".<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20200401095256/https://apps.who.int/gb/bd/pdf_files/BD_49th-en.pdf#page=7|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Navenda saziyê li bajarê Cenevre ya Swîsreyê ye, şeş ofîsên herêmî û 150 ofîsên qadî li çaraliyê cîhanê hene. Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Civîna yekem a [[Meclîsa Tenduristiyê ya Cîhanê]] (WHA), ku saziya rêveberiyê ya ajansê ye, di 24ê tîrmeha sala 1946an de de pêk hat. Karmend û peywirên Rêxistina Tenduristiyê ya Yekîtiya Neteweyan û Ofîsa Navneteweyî ya Tenduristiyê ya Publique, tevî Tesnîfkirina Nexweşiyên Navneteweyî (ICD) bi temamî ji aliyê WHOyê hatiye yekkirin. Xebatên saziyê di sala 1951an de piştî vegirtinek girîng a çavkaniyên darayî û teknîkî bi giranî hate destpê kirin. == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] rjcjqeepn03h5jlocbmq78wgzp2nk5r 1093429 1093428 2022-07-30T03:32:56Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji tenduristiya gelemperî ya navneteweyî berpirsiyar e. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê".<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20200401095256/https://apps.who.int/gb/bd/pdf_files/BD_49th-en.pdf#page=7|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Navenda saziyê li bajarê Cenevre ya Swîsreyê ye, şeş ofîsên herêmî û 150 ofîsên qadî li çaraliyê cîhanê hene. Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Civîna yekem a [[Meclîsa Tenduristiyê ya Cîhanê]] (WHA), ku saziya rêveberiyê ya ajansê ye, di 24ê tîrmeha sala 1946an de de pêk hat. Karmend û peywirên [[Rêxistina Tenduristiyê ya Yekîtiya Neteweyan]] û [[Ofîsa Navneteweyî ya Tenduristiyê ya Publique]], tevî [[Tesnîfkirina Nexweşiyên Navneteweyî]] (ICD) bi temamî ji aliyê WHOyê hatiye yekkirin. Xebatên saziyê di sala 1951an de piştî vegirtinek girîng a çavkaniyên darayî û teknîkî bi giranî hatiye destpê kirin. == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] fjo5z2qklb2266j5lm4nrl9rs9ctuqt 1093430 1093429 2022-07-30T03:37:02Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] [[Wêne:World Health Organisation headquarters, Geneva, north and west sides.jpg|thumb|Navenda WHOyê li Cenevre, Swîsre.]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji tenduristiya gelemperî ya navneteweyî berpirsiyar e. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê".<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20200401095256/https://apps.who.int/gb/bd/pdf_files/BD_49th-en.pdf#page=7|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Navenda saziyê li bajarê Cenevre ya Swîsreyê ye, şeş ofîsên herêmî û 150 ofîsên qadî li çaraliyê cîhanê hene. Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Civîna yekem a [[Meclîsa Tenduristiyê ya Cîhanê]] (WHA), ku saziya rêveberiyê ya ajansê ye, di 24ê tîrmeha sala 1946an de de pêk hat. Karmend û peywirên [[Rêxistina Tenduristiyê ya Yekîtiya Neteweyan]] û [[Ofîsa Navneteweyî ya Tenduristiyê ya Publique]], tevî [[Tesnîfkirina Nexweşiyên Navneteweyî]] (ICD) bi temamî ji aliyê WHOyê hatiye yekkirin. Xebatên saziyê di sala 1951an de piştî vegirtinek girîng a çavkaniyên darayî û teknîkî bi giranî hatiye destpê kirin. == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] 91w8r937pum2t3fjp8ektw9eg2hivbs 1093431 1093430 2022-07-30T03:37:45Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] [[Wêne:World Health Organisation headquarters, Geneva, north and west sides.jpg|thumb|Navenda WHOyê li Cenevre, Swîsre.]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji tenduristiya gelemperî ya navneteweyî berpirsiyar e. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê".<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20200401095256/https://apps.who.int/gb/bd/pdf_files/BD_49th-en.pdf#page=7|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Navenda saziyê li bajarê [[Cenevre]] ya [[Swîsre]]yê ye, şeş ofîsên herêmî û 150 ofîsên qadî li çaraliyê cîhanê hene. Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Civîna yekem a [[Meclîsa Tenduristiyê ya Cîhanê]] (WHA), ku saziya rêveberiyê ya ajansê ye, di 24ê tîrmeha sala 1946an de de pêk hat. Karmend û peywirên [[Rêxistina Tenduristiyê ya Yekîtiya Neteweyan]] û [[Ofîsa Navneteweyî ya Tenduristiyê ya Publique]], tevî [[Tesnîfkirina Nexweşiyên Navneteweyî]] (ICD) bi temamî ji aliyê WHOyê hatiye yekkirin. Xebatên saziyê di sala 1951an de piştî vegirtinek girîng a çavkaniyên darayî û teknîkî bi giranî hatiye destpê kirin. == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] 65t0jycpkjc2yzykanvnaeg29bibsbc 1093432 1093431 2022-07-30T03:55:42Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] [[Wêne:World Health Organisation headquarters, Geneva, north and west sides.jpg|thumb|Navenda WHOyê li Cenevre, Swîsre.]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji tenduristiya gelemperî ya navneteweyî berpirsiyar e. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê".<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20200401095256/https://apps.who.int/gb/bd/pdf_files/BD_49th-en.pdf#page=7|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Navenda saziyê li bajarê [[Cenevre]] ya [[Swîsre]]yê ye, şeş ofîsên herêmî û 150 ofîsên qadî li çaraliyê cîhanê hene. Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Civîna yekem a [[Meclîsa Tenduristiyê ya Cîhanê]] (WHA), ku saziya rêveberiyê ya ajansê ye, di 24ê tîrmeha sala 1946an de de pêk hat. Karmend û peywirên [[Rêxistina Tenduristiyê ya Yekîtiya Neteweyan]] û [[Ofîsa Navneteweyî ya Tenduristiyê ya Publique]], tevî [[Tesnîfkirina Nexweşiyên Navneteweyî]] (ICD) bi temamî ji aliyê WHOyê hatiye yekkirin. Xebatên saziyê di sala 1951an de piştî vegirtinek girîng a çavkaniyên darayî û teknîkî bi giranî hatiye destpê kirin. ==Dîrok== Konferansên Tenduristiya Navneteweyî (ISC), ya yekem ku di 23 Hezîran 1851ê de hatiye destpêkirin, rêzek konferansan bûn ku heta 1938an, nêzîkî 87 salan dewam kiriye. Konferansa yekem, li Parîsê, bi tenê bi kolerayê re têkildar bû ku ji bo piraniya sedsala 19an nexweşiya sereke ya salê kolerayê hatiye lidarxistin. Digel etiolojiyê, tevî belavbûna, gelek nexweşiyên epîdemîk hêj ne diyar in û mijareke argumana zanistî ye, gihîştina peymana navneteweyî ya li ser tedbîrên guncan jibo saziyê hinek bi zehmetî çêbû. Berî ku her yek bi peymaneke navneteweyî ya pir-dewletî encam bide, heft ji van konferansên navneteweyî, ku 41 sal berxwe dide, hatin lidarxistin. == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] 54x67iqm80higzh5v48lk14lu9h6mlb 1093433 1093432 2022-07-30T03:56:11Z Penaber49 39672 /* Dîrok */ wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] [[Wêne:World Health Organisation headquarters, Geneva, north and west sides.jpg|thumb|Navenda WHOyê li Cenevre, Swîsre.]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji tenduristiya gelemperî ya navneteweyî berpirsiyar e. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê".<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20200401095256/https://apps.who.int/gb/bd/pdf_files/BD_49th-en.pdf#page=7|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Navenda saziyê li bajarê [[Cenevre]] ya [[Swîsre]]yê ye, şeş ofîsên herêmî û 150 ofîsên qadî li çaraliyê cîhanê hene. Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Civîna yekem a [[Meclîsa Tenduristiyê ya Cîhanê]] (WHA), ku saziya rêveberiyê ya ajansê ye, di 24ê tîrmeha sala 1946an de de pêk hat. Karmend û peywirên [[Rêxistina Tenduristiyê ya Yekîtiya Neteweyan]] û [[Ofîsa Navneteweyî ya Tenduristiyê ya Publique]], tevî [[Tesnîfkirina Nexweşiyên Navneteweyî]] (ICD) bi temamî ji aliyê WHOyê hatiye yekkirin. Xebatên saziyê di sala 1951an de piştî vegirtinek girîng a çavkaniyên darayî û teknîkî bi giranî hatiye destpê kirin. ==Dîrok== Konferansên Tenduristiya Navneteweyî (ISC) ya yekem ku di 23 Hezîran 1851ê de hatiye destpêkirin, rêzek konferansan bûn ku heta 1938an, nêzîkî 87 salan dewam kiriye. Konferansa yekem, li Parîsê, bi tenê bi kolerayê re têkildar bû ku ji bo piraniya sedsala 19an nexweşiya sereke ya salê kolerayê hatiye lidarxistin. Digel etiolojiyê, tevî belavbûna, gelek nexweşiyên epîdemîk hêj ne diyar in û mijareke argumana zanistî ye, gihîştina peymana navneteweyî ya li ser tedbîrên guncan jibo saziyê hinek bi zehmetî çêbû. Berî ku her yek bi peymaneke navneteweyî ya pir-dewletî encam bide, heft ji van konferansên navneteweyî, ku 41 sal berxwe dide, hatin lidarxistin. == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] gpwxrb1p4pdjjg0gi1y9nis3k0ts12a 1093434 1093433 2022-07-30T03:59:00Z Penaber49 39672 /* Dîrok */ wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] [[Wêne:World Health Organisation headquarters, Geneva, north and west sides.jpg|thumb|Navenda WHOyê li Cenevre, Swîsre.]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji tenduristiya gelemperî ya navneteweyî berpirsiyar e. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê".<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20200401095256/https://apps.who.int/gb/bd/pdf_files/BD_49th-en.pdf#page=7|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Navenda saziyê li bajarê [[Cenevre]] ya [[Swîsre]]yê ye, şeş ofîsên herêmî û 150 ofîsên qadî li çaraliyê cîhanê hene. Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Civîna yekem a [[Meclîsa Tenduristiyê ya Cîhanê]] (WHA), ku saziya rêveberiyê ya ajansê ye, di 24ê tîrmeha sala 1946an de de pêk hat. Karmend û peywirên [[Rêxistina Tenduristiyê ya Yekîtiya Neteweyan]] û [[Ofîsa Navneteweyî ya Tenduristiyê ya Publique]], tevî [[Tesnîfkirina Nexweşiyên Navneteweyî]] (ICD) bi temamî ji aliyê WHOyê hatiye yekkirin. Xebatên saziyê di sala 1951an de piştî vegirtinek girîng a çavkaniyên darayî û teknîkî bi giranî hatiye destpê kirin. ==Dîrok== Konferansên Tenduristiya Navneteweyî (ISC) ya yekem ku di 23ê hezîran sal 1851ê de hatiye destpêkirin, rêzek konferansan bûn ku heta sal 1938an dewam dike, nêzîkî 87 salan dewam kiriye. Konferansa yekem, li Parîsê, bi tenê bi kolerayê re têkildar bû ku ji bo piraniya sedsala 19an nexweşiya sereke ya salê kolerayê hatiye lidarxistin. Digel etiolojiyê, tevî belavbûna, gelek nexweşiyên epîdemîk hêj ne diyar in û mijareke argumana zanistî ye, gihîştina peymana navneteweyî ya li ser tedbîrên guncan jibo saziyê hinek bi zehmetî çêbû. Berî ku her yek bi peymaneke navneteweyî ya pir-dewletî encam bide, heft ji van konferansên navneteweyî, ku 41 sal berxwe dide, hatin lidarxistin. == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] 440lnluwzmq5g9tsn5m6dlp0283tbun 1093435 1093434 2022-07-30T04:05:57Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] [[Wêne:World Health Organisation headquarters, Geneva, north and west sides.jpg|thumb|Navenda WHOyê li Cenevre, Swîsre.]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji tenduristiya gelemperî ya navneteweyî berpirsiyar e. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê".<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20200401095256/https://apps.who.int/gb/bd/pdf_files/BD_49th-en.pdf#page=7|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Navenda saziyê li bajarê [[Cenevre]] ya [[Swîsre]]yê ye, şeş ofîsên herêmî û 150 ofîsên qadî li çaraliyê cîhanê hene. Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Civîna yekem a [[Meclîsa Tenduristiyê ya Cîhanê]] (WHA), ku saziya rêveberiyê ya ajansê ye, di 24ê tîrmeha sala 1946an de de pêk hat. Karmend û peywirên [[Rêxistina Tenduristiyê ya Yekîtiya Neteweyan]] û [[Ofîsa Navneteweyî ya Tenduristiyê ya Publique]], tevî [[Tesnîfkirina Nexweşiyên Navneteweyî]] (ICD) bi temamî ji aliyê WHOyê hatiye yekkirin. Xebatên saziyê di sala 1951an de piştî vegirtinek girîng a çavkaniyên darayî û teknîkî bi giranî hatiye destpê kirin. ==Dîrok== Konferansên Tenduristiya Navneteweyî (ISC) ya yekem ku di 23ê hezîran sal 1851ê de hatiye destpêkirin, rêzek konferansan bûn ku heta sal 1938an dewam dike, nêzîkî 87 salan dewam kiriye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Konferansa yekem, li Parîsê, bi tenê bi kolerayê re têkildar bû ku ji bo piraniya sedsala 19an nexweşiya sereke ya salê kolerayê hatiye lidarxistin. Digel etiolojiyê, tevî belavbûna nexweşiyan, gelek nexweşiyên epîdemîk hêj ne diyar in û mijareke argumana zanistî ye, gihîştina peymana navneteweyî ya li ser tedbîrên guncan jibo saziyê hinek bi zehmetî çêbû.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Berî ku her yek bi peymaneke navneteweyî ya pir-dewletî encam bide, heft ji van konferansên navneteweyî, ku 41 sal berxwe dide, hatin lidarxistin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] sv9vqj8zw4xwj2a2jy1voeab73xzsfm 1093436 1093435 2022-07-30T04:09:04Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] [[Wêne:World Health Organisation headquarters, Geneva, north and west sides.jpg|thumb|Navenda WHOyê li Cenevre, Swîsre.]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji tenduristiya gelemperî ya navneteweyî berpirsiyar e. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê".<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20200401095256/https://apps.who.int/gb/bd/pdf_files/BD_49th-en.pdf#page=7|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Navenda saziyê li bajarê [[Cenevre]] ya [[Swîsre]]yê ye, şeş ofîsên herêmî û 150 ofîsên qadan li çaraliyê cîhanê hene. Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Civîna yekem a [[Meclîsa Tenduristiyê ya Cîhanê]] (WHA), ku saziya rêveberiyê ya ajansê ye, di 24ê tîrmeha sala 1946an de de pêk hat. Karmend û peywirên [[Rêxistina Tenduristiyê ya Yekîtiya Neteweyan]] û [[Ofîsa Navneteweyî ya Tenduristiyê ya Publique]], tevî [[Tesnîfkirina Nexweşiyên Navneteweyî]] (ICD) bi temamî ji aliyê WHOyê hatiye yekkirin. Xebatên saziyê di sala 1951an de piştî vegirtinek girîng a çavkaniyên darayî û teknîkî bi giranî hatiye destpê kirin. ==Dîrok== Konferansên Tenduristiya Navneteweyî (ISC) ya yekem ku di 23ê hezîran sal 1851ê de hatiye destpêkirin, rêzek konferansan bûn ku heta sal 1938an dewam dike, nêzîkî 87 salan dewam kiriye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Konferansa yekem, li Parîsê, bi tenê bi kolerayê re têkildar bû ku ji bo piraniya sedsala 19an nexweşiya sereke ya salê kolerayê hatiye lidarxistin. Digel etiolojiyê, tevî belavbûna nexweşiyan, gelek nexweşiyên epîdemîk hêj ne diyar in û mijareke argumana zanistî ye, gihîştina peymana navneteweyî ya li ser tedbîrên guncan jibo saziyê hinek bi zehmetî çêbû.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Berî ku her yek bi peymaneke navneteweyî ya pir-dewletî encam bide, heft ji van konferansên navneteweyî, ku 41 sal berxwe dide, hatin lidarxistin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] 5b5g11vhydmwppmgqrdaa9rafqlwphf 1093437 1093436 2022-07-30T04:12:03Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] [[Wêne:World Health Organisation headquarters, Geneva, north and west sides.jpg|thumb|Navenda WHOyê li Cenevre, Swîsre.]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku jibo tenduristiya gelemperî ya navneteweyî xebatan dimeşîne. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê".<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20200401095256/https://apps.who.int/gb/bd/pdf_files/BD_49th-en.pdf#page=7|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Navenda saziyê li bajarê [[Cenevre]] ya [[Swîsre]]yê ye, şeş ofîsên herêmî û 150 ofîsên qadan li çaraliyê cîhanê hene. Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Civîna yekem a [[Meclîsa Tenduristiyê ya Cîhanê]] (WHA), ku saziya rêveberiyê ya ajansê ye, di 24ê tîrmeha sala 1946an de de pêk hat. Karmend û peywirên [[Rêxistina Tenduristiyê ya Yekîtiya Neteweyan]] û [[Ofîsa Navneteweyî ya Tenduristiyê ya Publique]], tevî [[Tesnîfkirina Nexweşiyên Navneteweyî]] (ICD) bi temamî ji aliyê WHOyê hatiye yekkirin. Xebatên saziyê di sala 1951an de piştî vegirtinek girîng a çavkaniyên darayî û teknîkî bi giranî hatiye destpê kirin. ==Dîrok== Konferansên Tenduristiya Navneteweyî (ISC) ya yekem ku di 23ê hezîran sal 1851ê de hatiye destpêkirin, rêzek konferansan bûn ku heta sal 1938an dewam dike, nêzîkî 87 salan dewam kiriye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Konferansa yekem, li Parîsê, bi tenê bi kolerayê re têkildar bû ku ji bo piraniya sedsala 19an nexweşiya sereke ya salê kolerayê hatiye lidarxistin. Digel etiolojiyê, tevî belavbûna nexweşiyan, gelek nexweşiyên epîdemîk hêj ne diyar in û mijareke argumana zanistî ye, gihîştina peymana navneteweyî ya li ser tedbîrên guncan jibo saziyê hinek bi zehmetî çêbû.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Berî ku her yek bi peymaneke navneteweyî ya pir-dewletî encam bide, heft ji van konferansên navneteweyî, ku 41 sal berxwe dide, hatin lidarxistin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] al1onae4jre1dpz09a952k5vp73oqh2 1093438 1093437 2022-07-30T04:14:56Z Penaber49 39672 /* Hin peywirdariyên RTCê */ wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] [[Wêne:World Health Organisation headquarters, Geneva, north and west sides.jpg|thumb|Navenda WHOyê li Cenevre, Swîsre.]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku jibo tenduristiya gelemperî ya navneteweyî xebatan dimeşîne. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê".<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20200401095256/https://apps.who.int/gb/bd/pdf_files/BD_49th-en.pdf#page=7|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Navenda saziyê li bajarê [[Cenevre]] ya [[Swîsre]]yê ye, şeş ofîsên herêmî û 150 ofîsên qadan li çaraliyê cîhanê hene. Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Civîna yekem a [[Meclîsa Tenduristiyê ya Cîhanê]] (WHA), ku saziya rêveberiyê ya ajansê ye, di 24ê tîrmeha sala 1946an de de pêk hat. Karmend û peywirên [[Rêxistina Tenduristiyê ya Yekîtiya Neteweyan]] û [[Ofîsa Navneteweyî ya Tenduristiyê ya Publique]], tevî [[Tesnîfkirina Nexweşiyên Navneteweyî]] (ICD) bi temamî ji aliyê WHOyê hatiye yekkirin. Xebatên saziyê di sala 1951an de piştî vegirtinek girîng a çavkaniyên darayî û teknîkî bi giranî hatiye destpê kirin. ==Dîrok== Konferansên Tenduristiya Navneteweyî (ISC) ya yekem ku di 23ê hezîran sal 1851ê de hatiye destpêkirin, rêzek konferansan bûn ku heta sal 1938an dewam dike, nêzîkî 87 salan dewam kiriye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Konferansa yekem, li Parîsê, bi tenê bi kolerayê re têkildar bû ku ji bo piraniya sedsala 19an nexweşiya sereke ya salê kolerayê hatiye lidarxistin. Digel etiolojiyê, tevî belavbûna nexweşiyan, gelek nexweşiyên epîdemîk hêj ne diyar in û mijareke argumana zanistî ye, gihîştina peymana navneteweyî ya li ser tedbîrên guncan jibo saziyê hinek bi zehmetî çêbû.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Berî ku her yek bi peymaneke navneteweyî ya pir-dewletî encam bide, heft ji van konferansên navneteweyî, ku 41 sal berxwe dide, hatin lidarxistin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] 3drph3fi5cegc42obnqdwevsrpyjgoz 1093440 1093438 2022-07-30T06:25:30Z Penaber49 39672 /* Dîrok */ wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] [[Wêne:World Health Organisation headquarters, Geneva, north and west sides.jpg|thumb|Navenda WHOyê li Cenevre, Swîsre.]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku jibo tenduristiya gelemperî ya navneteweyî xebatan dimeşîne. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê".<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20200401095256/https://apps.who.int/gb/bd/pdf_files/BD_49th-en.pdf#page=7|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Navenda saziyê li bajarê [[Cenevre]] ya [[Swîsre]]yê ye, şeş ofîsên herêmî û 150 ofîsên qadan li çaraliyê cîhanê hene. Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Civîna yekem a [[Meclîsa Tenduristiyê ya Cîhanê]] (WHA), ku saziya rêveberiyê ya ajansê ye, di 24ê tîrmeha sala 1946an de de pêk hat. Karmend û peywirên [[Rêxistina Tenduristiyê ya Yekîtiya Neteweyan]] û [[Ofîsa Navneteweyî ya Tenduristiyê ya Publique]], tevî [[Tesnîfkirina Nexweşiyên Navneteweyî]] (ICD) bi temamî ji aliyê WHOyê hatiye yekkirin. Xebatên saziyê di sala 1951an de piştî vegirtinek girîng a çavkaniyên darayî û teknîkî bi giranî hatiye destpê kirin. ==Dîrok== [[Konferansên Tenduristiya Navneteweyî]] (ISC) ya yekem ku di 23ê hezîran sal 1851ê de hatiye destpêkirin, rêzek konferansan bûn ku heta sal 1938an dewam dike, nêzîkî 87 salan dewam kiriye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Konferansa yekem, li Parîsê, bi tenê bi kolerayê re têkildar bû ku ji bo piraniya sedsala 19an nexweşiya sereke ya salê kolerayê hatiye lidarxistin. Digel etiolojiyê, tevî belavbûna nexweşiyan, gelek nexweşiyên epîdemîk hêj ne diyar in û mijareke argumana zanistî ye, gihîştina peymana navneteweyî ya li ser tedbîrên guncan jibo saziyê hinek bi zehmetî çêbû.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Berî ku her yek bi peymaneke navneteweyî ya pir-dewletî encam bide, heft ji van konferansên navneteweyî, ku 41 sal berxwe dide, hatin lidarxistin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Piştî pênc salan, di sala 1897an de, peymanek li ser Vebaya Bubonîk ji nozdeh dewletên ku beşdarî konferansa Venedîkê bûn ji aliyê şanzdeh dewletan ve hate îmze kirin. Bi Danîmarkayê re, Swêd-Norwêc û DYE vî peymanê îmze nekirin, bi yekdengî hate pejirandin ku xebatên konferansên berê ji bo cîbicîkirinê werin kodkirin. Konferansên paşîn, ji sala 1902an heta ya konferansa dawîn di sala 1938an de nîqaşên berfireh li ser nexweşiyên taya zer, brûseloz, kotî, zirav û tîfoyê di konferansê hate kirin. Xebatek serkevtî ya konferansê, Buroya Sanitary Pan-Amerîkî (1902) û Ofîsa Navneteweyî d'Hygiène Publique (1907) hate damezrandin. Dema ku di sala 1920an de Cemiyeta Miletan hate damezrandin, wan Rêxistina Tenduristî ya Cemiyeta Miletan ava kirin. Piştî Şerê Cîhanê yê Duyem, Neteweyên Yekbûyî hemî rêxistinên tenduristiyê yên din vegirtin ku Rêxistina Tenduristiyê ya Cîhanê (WHO) ava bikin. == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] 6pfmv9udcx7mi75fx4jz5zegk795aue 1093441 1093440 2022-07-30T06:31:25Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] [[Wêne:World Health Organisation headquarters, Geneva, north and west sides.jpg|thumb|Navenda WHOyê li Cenevre, Swîsre.]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku jibo tenduristiya gelemperî ya navneteweyî xebatan dimeşîne. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê".<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20200401095256/https://apps.who.int/gb/bd/pdf_files/BD_49th-en.pdf#page=7|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Navenda saziyê li bajarê [[Cenevre]] ya [[Swîsre]]yê ye, şeş ofîsên herêmî û 150 ofîsên qadan li çaraliyê cîhanê hene. Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Civîna yekem a [[Meclîsa Tenduristiyê ya Cîhanê]] (WHA), ku saziya rêveberiyê ya ajansê ye, di 24ê tîrmeha sala 1946an de de pêk hat. Karmend û peywirên [[Rêxistina Tenduristiyê ya Yekîtiya Neteweyan]] û [[Ofîsa Navneteweyî ya Tenduristiyê ya Publique]], tevî [[Tesnîfkirina Nexweşiyên Navneteweyî]] (ICD) bi temamî ji aliyê WHOyê hatiye yekkirin. Xebatên saziyê di sala 1951an de piştî vegirtinek girîng a çavkaniyên darayî û teknîkî bi giranî hatiye destpê kirin. ==Dîrok== [[Konferansên Tenduristiya Navneteweyî]] (ISC) ya yekem ku di 23ê hezîran sal 1851ê de hatiye destpêkirin, rêzek konferansan bûn ku heta sal 1938an dewam dike, nêzîkî 87 salan dewam kiriye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Konferansa yekem, li Parîsê, bi tenê bi kolerayê re têkildar bû ku ji bo piraniya sedsala 19an nexweşiya sereke ya salê kolerayê hatiye lidarxistin. Digel etiolojiyê, tevî belavbûna nexweşiyan, gelek nexweşiyên epîdemîk hêj ne diyar in û mijareke argumana zanistî ye, gihîştina peymana navneteweyî ya li ser tedbîrên guncan jibo saziyê hinek bi zehmetî çêbû.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Berî ku her yek bi peymaneke navneteweyî ya pir-dewletî encam bide, heft ji van konferansên navneteweyî, ku 41 sal berxwe dide, hatin lidarxistin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Piştî pênc salan, di sala 1897an de, peymanek li ser [[Vebaya Bubonîk]] ji nozdeh dewletên ku beşdarî konferansa [[Wênîs|Wênîsê]] bûn ji aliyê şanzdeh dewletan ve hate îmze kirin. Bi [[Danîmarka|Danîmarkayê]] re, Swêd-Norwêc û [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|DYA]] vî peymanê îmze nekirin, bi yekdengî hate pejirandin ku xebatên konferansên berê ji bo cîbicîkirinê werin kodkirin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Konferansên paşîn, ji sala 1902an heta ya konferansa dawîn di sala 1938an de nîqaşên berfireh li ser nexweşiyên taya zer, brûseloz, kotî, zirav û tîfoyê di konferansê hate kirin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Xebatek serkevtî ya konferansê, Buroya Sanitary Pan-Amerîkî (1902) û Ofîsa Navneteweyî d'Hygiène Publique (1907) hate damezrandin. Dema ku di sala 1920an de [[Cemiyeta Miletan]] hate damezrandin, wan [[Rêxistina Tenduristî ya Cemiyeta Miletan]] ava kirin. Piştî [[Şerê Cîhanî yê Duyem]], [[Neteweyên Yekbûyî]] hemî rêxistinên tenduristiyê yên din vegirtin ku Rêxistina Tenduristiyê ya Cîhanê (WHO) ava bikin.<ref>{{Cite journal|last=McCarthy|first=Michael|date=2002-10-12|title=A brief history of the World Health Organization|url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(02)11244-X/abstract|journal=The Lancet|language=English|volume=360|issue=9340|pages=1111–1112|doi=10.1016/S0140-6736(02)11244-X|issn=0140-6736|pmid=12387972}}</ref> == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] kfsb5o3yreamp301s6tqew6f4lxshr7 1093442 1093441 2022-07-30T10:47:53Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] [[Wêne:World Health Organisation headquarters, Geneva, north and west sides.jpg|thumb|Navenda WHOyê li Cenevre, Swîsre.]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku jibo tenduristiya gelemperî ya navneteweyî xebatan dimeşîne. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê".<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20200401095256/https://apps.who.int/gb/bd/pdf_files/BD_49th-en.pdf#page=7|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Navenda saziyê li bajarê [[Cenevre]] ya [[Swîsre]]yê ye, şeş ofîsên herêmî û 150 ofîsên qadan li çaraliyê cîhanê hene. Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Civîna yekem a [[Meclîsa Tenduristiyê ya Cîhanê]] (WHA), ku saziya rêveberiyê ya ajansê ye, di 24ê tîrmeha sala 1946an de de pêk hat. Karmend û peywirên [[Rêxistina Tenduristiyê ya Yekîtiya Neteweyan]] û [[Ofîsa Navneteweyî ya Tenduristiyê ya Publique]], tevî [[Tesnîfkirina Nexweşiyên Navneteweyî]] (ICD) bi temamî ji aliyê WHOyê hatiye yekkirin. Xebatên saziyê di sala 1951an de piştî vegirtinek girîng a çavkaniyên darayî û teknîkî bi giranî hatiye destpê kirin. ==Dîrok== [[Konferansên Tenduristiya Navneteweyî]] (ISC) ya yekem ku di 23ê hezîran sal 1851ê de hatiye destpêkirin, rêzek konferansan bûn ku heta sal 1938an dewam dike, nêzîkî 87 salan dewam kiriye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Konferansa yekem, li Parîsê, bi tenê bi kolerayê re têkildar bû ku ji bo piraniya sedsala 19an nexweşiya sereke ya salê kolerayê hatiye lidarxistin. Digel etiolojiyê, tevî belavbûna nexweşiyan, gelek nexweşiyên epîdemîk hêj ne diyar in û mijareke argumana zanistî ye, gihîştina peymana navneteweyî ya li ser tedbîrên guncan jibo saziyê hinek bi zehmetî çêbû.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Berî ku her yek bi peymaneke navneteweyî ya pir-dewletî encam bide, heft ji van konferansên navneteweyî, ku 41 sal berxwe dide, hatin lidarxistin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Piştî pênc salan, di sala 1897an de, peymanek li ser [[Vebaya Bubonîk]] ji nozdeh dewletên ku beşdarî konferansa [[Wênîs|Wênîsê]] bûn ji aliyê şanzdeh dewletan ve hate îmze kirin. Bi [[Danîmarka|Danîmarkayê]] re, Swêd-Norwêc û [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|DYA]] vî peymanê îmze nekirin, bi yekdengî hate pejirandin ku xebatên konferansên berê ji bo cîbicîkirinê werin kodkirin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Konferansên paşîn, ji sala 1902an heta ya konferansa dawîn di sala 1938an de nîqaşên berfireh li ser nexweşiyên taya zer, brûseloz, kotî, zirav û tîfoyê di konferansê hate kirin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Xebatek serkevtî ya konferansê, Buroya Sanitary Pan-Amerîkî (1902) û Ofîsa Navneteweyî d'Hygiène Publique (1907) hate damezrandin. Dema ku di sala 1920an de [[Cemiyeta Miletan]] hate damezrandin, wan [[Rêxistina Tenduristî ya Cemiyeta Miletan]] ava kirin. Piştî [[Şerê Cîhanî yê Duyem]], [[Neteweyên Yekbûyî]] hemî rêxistinên tenduristiyê yên din vegirtin ku Rêxistina Tenduristiyê ya Cîhanê (WHO) ava bikin.<ref>{{Cite journal|last=McCarthy|first=Michael|date=2002-10-12|title=A brief history of the World Health Organization|url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(02)11244-X/abstract|journal=The Lancet|language=English|volume=360|issue=9340|pages=1111–1112|doi=10.1016/S0140-6736(02)11244-X|issn=0140-6736|pmid=12387972}}</ref> ==Polîtîka û armanca rêxistinê== == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] 0ermq8x0om4gjsc0nibp1ze0tzii93s 1093447 1093442 2022-07-30T11:03:10Z Penaber49 39672 /* Polîtîka û armanca rêxistinê */ wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] [[Wêne:World Health Organisation headquarters, Geneva, north and west sides.jpg|thumb|Navenda WHOyê li Cenevre, Swîsre.]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku jibo tenduristiya gelemperî ya navneteweyî xebatan dimeşîne. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê".<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20200401095256/https://apps.who.int/gb/bd/pdf_files/BD_49th-en.pdf#page=7|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Navenda saziyê li bajarê [[Cenevre]] ya [[Swîsre]]yê ye, şeş ofîsên herêmî û 150 ofîsên qadan li çaraliyê cîhanê hene. Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Civîna yekem a [[Meclîsa Tenduristiyê ya Cîhanê]] (WHA), ku saziya rêveberiyê ya ajansê ye, di 24ê tîrmeha sala 1946an de de pêk hat. Karmend û peywirên [[Rêxistina Tenduristiyê ya Yekîtiya Neteweyan]] û [[Ofîsa Navneteweyî ya Tenduristiyê ya Publique]], tevî [[Tesnîfkirina Nexweşiyên Navneteweyî]] (ICD) bi temamî ji aliyê WHOyê hatiye yekkirin. Xebatên saziyê di sala 1951an de piştî vegirtinek girîng a çavkaniyên darayî û teknîkî bi giranî hatiye destpê kirin. ==Dîrok== [[Konferansên Tenduristiya Navneteweyî]] (ISC) ya yekem ku di 23ê hezîran sal 1851ê de hatiye destpêkirin, rêzek konferansan bûn ku heta sal 1938an dewam dike, nêzîkî 87 salan dewam kiriye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Konferansa yekem, li Parîsê, bi tenê bi kolerayê re têkildar bû ku ji bo piraniya sedsala 19an nexweşiya sereke ya salê kolerayê hatiye lidarxistin. Digel etiolojiyê, tevî belavbûna nexweşiyan, gelek nexweşiyên epîdemîk hêj ne diyar in û mijareke argumana zanistî ye, gihîştina peymana navneteweyî ya li ser tedbîrên guncan jibo saziyê hinek bi zehmetî çêbû.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Berî ku her yek bi peymaneke navneteweyî ya pir-dewletî encam bide, heft ji van konferansên navneteweyî, ku 41 sal berxwe dide, hatin lidarxistin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Piştî pênc salan, di sala 1897an de, peymanek li ser [[Vebaya Bubonîk]] ji nozdeh dewletên ku beşdarî konferansa [[Wênîs|Wênîsê]] bûn ji aliyê şanzdeh dewletan ve hate îmze kirin. Bi [[Danîmarka|Danîmarkayê]] re, Swêd-Norwêc û [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|DYA]] vî peymanê îmze nekirin, bi yekdengî hate pejirandin ku xebatên konferansên berê ji bo cîbicîkirinê werin kodkirin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Konferansên paşîn, ji sala 1902an heta ya konferansa dawîn di sala 1938an de nîqaşên berfireh li ser nexweşiyên taya zer, brûseloz, kotî, zirav û tîfoyê di konferansê hate kirin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Xebatek serkevtî ya konferansê, Buroya Sanitary Pan-Amerîkî (1902) û Ofîsa Navneteweyî d'Hygiène Publique (1907) hate damezrandin. Dema ku di sala 1920an de [[Cemiyeta Miletan]] hate damezrandin, wan [[Rêxistina Tenduristî ya Cemiyeta Miletan]] ava kirin. Piştî [[Şerê Cîhanî yê Duyem]], [[Neteweyên Yekbûyî]] hemî rêxistinên tenduristiyê yên din vegirtin ku Rêxistina Tenduristiyê ya Cîhanê (WHO) ava bikin.<ref>{{Cite journal|last=McCarthy|first=Michael|date=2002-10-12|title=A brief history of the World Health Organization|url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(02)11244-X/abstract|journal=The Lancet|language=English|volume=360|issue=9340|pages=1111–1112|doi=10.1016/S0140-6736(02)11244-X|issn=0140-6736|pmid=12387972}}</ref> ==Polîtîka û armanca rêxistinê== Destûra WHO ya bingehîn dibêje ku armanca wê "bidestxistina hemî mirovan a asta herî bilind a tenduristiyê ye". WHO ev armancên xwe bi erkên xwe yên ku di Destûra Bingehîn de hatine diyarkirin pêk tîne: (a) Di xebata tenduristiyê ya navneteweyî de wekî desthilatdariya rêber û hevrêziyê tevbigere; (b) Bi Neteweyên Yekbûyî, ajansên pispor, rêveberiyên tenduristiyê yên hikûmî, komên pîşeyî û rêxistinên din ên ku guncan têne dîtin re hevkariyek bi bandor saz bikin û biparêzin; (c) Ji bo bihêztir kirina xizmetên tenduristiyê, li gorî daxwazê, alîkariya hikûmetan dike; (d) Li ser daxwazî ​​an pejirandina hikûmetan arîkariya teknîkî ya guncaw û di rewşên awarte de, arîkariya pêwîst e dike; (e) Li ser daxwaza Neteweyên Yekbûyî, xizmet û dezgehên tenduristiyê ji komên taybetî re, wek gelên herêmên ewlehî, peyda bikin yan alîkariya wan bikin; (f) Damezrandin û domandina karûbarên îdarî û teknîkî yên ku hewce dike, tevî karûbarên epîdemîolojîk û statîstîkî; (g) Teşwîqkirin û pêşdebirina xebatê ji bo rakirina nexweşiyên epîdemîk û nexweşiyên din; (h) Bi hevkariya dezgehên din ên pispor ku hewce be, pêşvebirina pêşîlêgirtina birînên qezayê; (i) Bi hevkarîkirina bi saziyên din ên pispor re, ku hewce be, baştirkirina xwarin, xanî, paqijî, rekreasyon, şert û mercên aborî an xebatê û aliyên din ên paqijiya jîngehê; (k) Pêşniyarkirina peyman, peyman û rêziknameyan, û pêşniyarên li ser mijarên tenduristiyê yên navneteweyî û pêkanîna. == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] nexvslo043irxxm1hqb8of36d97sd3q 1093448 1093447 2022-07-30T11:04:46Z Penaber49 39672 /* Polîtîka û armanca rêxistinê */ wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] [[Wêne:World Health Organisation headquarters, Geneva, north and west sides.jpg|thumb|Navenda WHOyê li Cenevre, Swîsre.]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku jibo tenduristiya gelemperî ya navneteweyî xebatan dimeşîne. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê".<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20200401095256/https://apps.who.int/gb/bd/pdf_files/BD_49th-en.pdf#page=7|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Navenda saziyê li bajarê [[Cenevre]] ya [[Swîsre]]yê ye, şeş ofîsên herêmî û 150 ofîsên qadan li çaraliyê cîhanê hene. Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Civîna yekem a [[Meclîsa Tenduristiyê ya Cîhanê]] (WHA), ku saziya rêveberiyê ya ajansê ye, di 24ê tîrmeha sala 1946an de de pêk hat. Karmend û peywirên [[Rêxistina Tenduristiyê ya Yekîtiya Neteweyan]] û [[Ofîsa Navneteweyî ya Tenduristiyê ya Publique]], tevî [[Tesnîfkirina Nexweşiyên Navneteweyî]] (ICD) bi temamî ji aliyê WHOyê hatiye yekkirin. Xebatên saziyê di sala 1951an de piştî vegirtinek girîng a çavkaniyên darayî û teknîkî bi giranî hatiye destpê kirin. ==Dîrok== [[Konferansên Tenduristiya Navneteweyî]] (ISC) ya yekem ku di 23ê hezîran sal 1851ê de hatiye destpêkirin, rêzek konferansan bûn ku heta sal 1938an dewam dike, nêzîkî 87 salan dewam kiriye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Konferansa yekem, li Parîsê, bi tenê bi kolerayê re têkildar bû ku ji bo piraniya sedsala 19an nexweşiya sereke ya salê kolerayê hatiye lidarxistin. Digel etiolojiyê, tevî belavbûna nexweşiyan, gelek nexweşiyên epîdemîk hêj ne diyar in û mijareke argumana zanistî ye, gihîştina peymana navneteweyî ya li ser tedbîrên guncan jibo saziyê hinek bi zehmetî çêbû.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Berî ku her yek bi peymaneke navneteweyî ya pir-dewletî encam bide, heft ji van konferansên navneteweyî, ku 41 sal berxwe dide, hatin lidarxistin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Piştî pênc salan, di sala 1897an de, peymanek li ser [[Vebaya Bubonîk]] ji nozdeh dewletên ku beşdarî konferansa [[Wênîs|Wênîsê]] bûn ji aliyê şanzdeh dewletan ve hate îmze kirin. Bi [[Danîmarka|Danîmarkayê]] re, Swêd-Norwêc û [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|DYA]] vî peymanê îmze nekirin, bi yekdengî hate pejirandin ku xebatên konferansên berê ji bo cîbicîkirinê werin kodkirin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Konferansên paşîn, ji sala 1902an heta ya konferansa dawîn di sala 1938an de nîqaşên berfireh li ser nexweşiyên taya zer, brûseloz, kotî, zirav û tîfoyê di konferansê hate kirin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Xebatek serkevtî ya konferansê, Buroya Sanitary Pan-Amerîkî (1902) û Ofîsa Navneteweyî d'Hygiène Publique (1907) hate damezrandin. Dema ku di sala 1920an de [[Cemiyeta Miletan]] hate damezrandin, wan [[Rêxistina Tenduristî ya Cemiyeta Miletan]] ava kirin. Piştî [[Şerê Cîhanî yê Duyem]], [[Neteweyên Yekbûyî]] hemî rêxistinên tenduristiyê yên din vegirtin ku Rêxistina Tenduristiyê ya Cîhanê (WHO) ava bikin.<ref>{{Cite journal|last=McCarthy|first=Michael|date=2002-10-12|title=A brief history of the World Health Organization|url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(02)11244-X/abstract|journal=The Lancet|language=English|volume=360|issue=9340|pages=1111–1112|doi=10.1016/S0140-6736(02)11244-X|issn=0140-6736|pmid=12387972}}</ref> ==Polîtîka û armanca rêxistinê== Destûra WHO ya bingehîn dibêje ku armanca wê "bidestxistina hemî mirovan a asta herî bilind a tenduristiyê ye". WHO van armancên xwe bi erkên xwe yên ku di Destûra Bingehîn de hatine diyarkirin pêk tîne evin: (a) Di xebata tenduristiyê ya navneteweyî de wekî desthilatdariya rêber û hevrêziyê tevbigere; (b) Bi Neteweyên Yekbûyî, ajansên pispor, rêveberiyên tenduristiyê yên hikûmî, komên pîşeyî û rêxistinên din ên ku guncan têne dîtin re hevkariyek bi bandor saz bikin û biparêzin; (c) Ji bo bihêztir kirina xizmetên tenduristiyê, li gorî daxwazê, alîkariya hikûmetan dike; (d) Li ser daxwazî ​​an pejirandina hikûmetan arîkariya teknîkî ya guncaw û di rewşên awarte de, arîkariya pêwîst e dike; (e) Li ser daxwaza Neteweyên Yekbûyî, xizmet û dezgehên tenduristiyê ji komên taybetî re, wek gelên herêmên ewlehî, peyda bikin yan alîkariya wan bikin; (f) Damezrandin û domandina karûbarên îdarî û teknîkî yên ku hewce dike, tevî karûbarên epîdemîolojîk û statîstîkî; (g) Teşwîqkirin û pêşdebirina xebatê ji bo rakirina nexweşiyên epîdemîk û nexweşiyên din; (h) Bi hevkariya dezgehên din ên pispor ku hewce be, pêşvebirina pêşîlêgirtina birînên qezayê; (i) Bi hevkarîkirina bi saziyên din ên pispor re, ku hewce be, baştirkirina xwarin, xanî, paqijî, rekreasyon, şert û mercên aborî an xebatê û aliyên din ên paqijiya jîngehê; (k) Pêşniyarkirina peyman, peyman û rêziknameyan, û pêşniyarên li ser mijarên tenduristiyê yên navneteweyî û pêkanîna. == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] m94naz2wt2x4r319qnhj8st81fe9c26 1093449 1093448 2022-07-30T11:06:42Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Flag of WHO.svg|thumb|Alaya RTCê]] [[Wêne:World Health Organisation headquarters, Geneva, north and west sides.jpg|thumb|Navenda WHOyê li Cenevre, Swîsre.]] '''WHO''' yan jî '''Rêxistinêa Tenduristiyê ya Cihanê''', (bi îngilîzî: '''W'''orld '''H'''ealth '''O'''rganisation) saziyek pispor a [[Neteweyên Yekbûyî]] ye ku jibo tenduristiya gelemperî ya navneteweyî xebatan dimeşîne. Armanca sereke ya Destûra bingehîn a WHO ev e ku "hemî gelên cîhanê bigihîjin asta herî bilind a tenduristiyê".<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20200401095256/https://apps.who.int/gb/bd/pdf_files/BD_49th-en.pdf#page=7|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Navenda saziyê li bajarê [[Cenevre]] ya [[Swîsre]]yê ye, şeş ofîsên herêmî û 150 ofîsên qadan li çaraliyê cîhanê hene. Destûra bingehîn a RTCê ji aliyê 61 welatî ve di [[7ê nîsanê|7ê nîsana]] [[1946]]an de hatiye pejirandin. Her sal di [[7ê nîsanê]] de roja tenduristiyê ya dinyayê tê pîrozkirin. Civîna yekem a [[Meclîsa Tenduristiyê ya Cîhanê]] (WHA), ku saziya rêveberiyê ya ajansê ye, di 24ê tîrmeha sala 1946an de de pêk hat. Karmend û peywirên [[Rêxistina Tenduristiyê ya Yekîtiya Neteweyan]] û [[Ofîsa Navneteweyî ya Tenduristiyê ya Publique]], tevî [[Tesnîfkirina Nexweşiyên Navneteweyî]] (ICD) bi temamî ji aliyê WHOyê hatiye yekkirin. Xebatên saziyê di sala 1951an de piştî vegirtinek girîng a çavkaniyên darayî û teknîkî bi giranî hatiye destpê kirin. ==Dîrok== [[Konferansên Tenduristiya Navneteweyî]] (ISC) ya yekem ku di 23ê hezîran sal 1851ê de hatiye destpêkirin, rêzek konferansan bûn ku heta sal 1938an dewam dike, nêzîkî 87 salan dewam kiriye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Konferansa yekem, li Parîsê, bi tenê bi kolerayê re têkildar bû ku ji bo piraniya sedsala 19an nexweşiya sereke ya salê kolerayê hatiye lidarxistin. Digel etiolojiyê, tevî belavbûna nexweşiyan, gelek nexweşiyên epîdemîk hêj ne diyar in û mijareke argumana zanistî ye, gihîştina peymana navneteweyî ya li ser tedbîrên guncan jibo saziyê hinek bi zehmetî çêbû.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Berî ku her yek bi peymaneke navneteweyî ya pir-dewletî encam bide, heft ji van konferansên navneteweyî, ku 41 sal berxwe dide, hatin lidarxistin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Piştî pênc salan, di sala 1897an de, peymanek li ser [[Vebaya Bubonîk]] ji nozdeh dewletên ku beşdarî konferansa [[Wênîs|Wênîsê]] bûn ji aliyê şanzdeh dewletan ve hate îmze kirin. Bi [[Danîmarka|Danîmarkayê]] re, Swêd-Norwêc û [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|DYA]] vî peymanê îmze nekirin, bi yekdengî hate pejirandin ku xebatên konferansên berê ji bo cîbicîkirinê werin kodkirin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Konferansên paşîn, ji sala 1902an heta ya konferansa dawîn di sala 1938an de nîqaşên berfireh li ser nexweşiyên taya zer, brûseloz, kotî, zirav û tîfoyê di konferansê hate kirin.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170820070452/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62873/1/14549_eng.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-07-30}}</ref> Xebatek serkevtî ya konferansê, Buroya Sanitary Pan-Amerîkî (1902) û Ofîsa Navneteweyî d'Hygiène Publique (1907) hate damezrandin. Dema ku di sala 1920an de [[Cemiyeta Miletan]] hate damezrandin, wan [[Rêxistina Tenduristî ya Cemiyeta Miletan]] ava kirin. Piştî [[Şerê Cîhanî yê Duyem]], [[Neteweyên Yekbûyî]] hemî rêxistinên tenduristiyê yên din vegirtin ku Rêxistina Tenduristiyê ya Cîhanê (WHO) ava bikin.<ref>{{Cite journal|last=McCarthy|first=Michael|date=2002-10-12|title=A brief history of the World Health Organization|url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(02)11244-X/abstract|journal=The Lancet|language=English|volume=360|issue=9340|pages=1111–1112|doi=10.1016/S0140-6736(02)11244-X|issn=0140-6736|pmid=12387972}}</ref> ==Polîtîka û armanca rêxistinê== Destûra WHO ya bingehîn dibêje ku armanca wê "bidestxistina hemî mirovan a asta herî bilind a tenduristiyê ye". WHO van armancên xwe bi erkên xwe yên ku di Destûra Bingehîn de hatine diyarkirin pêk tîne evin: (a) Di xebata tenduristiyê ya navneteweyî de wekî desthilatdariya rêber û hevrêziyê tevbigere; (b) Bi Neteweyên Yekbûyî, ajansên pispor, rêveberiyên tenduristiyê yên hikûmî, komên pîşeyî û rêxistinên din ên ku guncan têne dîtin re hevkariyek bi bandor saz bikin û biparêzin; (c) Ji bo bihêztir kirina xizmetên tenduristiyê, li gorî daxwazê, alîkariya hikûmetan dike; (d) Li ser daxwazî ​​an pejirandina hikûmetan arîkariya teknîkî ya guncaw û di rewşên awarte de, arîkariya pêwîst e dike; (e) Li ser daxwaza Neteweyên Yekbûyî, xizmet û dezgehên tenduristiyê ji komên taybetî re, wek gelên herêmên ewlehî, peyda bikin yan alîkariya wan bikin; (f) Damezrandin û domandina karûbarên îdarî û teknîkî yên ku hewce dike, tevî karûbarên epîdemîolojîk û statîstîkî; (g) Teşwîqkirin û pêşdebirina xebatê ji bo rakirina nexweşiyên epîdemîk û nexweşiyên din; (h) Bi hevkariya dezgehên din ên pispor ku hewce be, pêşvebirina pêşîlêgirtina birînên qezayê; (i) Bi hevkarîkirina bi saziyên din ên pispor re, ku hewce be, baştirkirina xwarin, xanî, paqijî, rekreasyon, şert û mercên aborî an xebatê û aliyên din ên paqijiya jîngehê; (k) Pêşniyarkirina peyman rêziknameyan û pêşniyarên li ser mijarên tenduristiyê yên navneteweyî û pêkanînan. == Hin peywirdariyên RTCê == * Kivşekirina norm û standartên xwarin û vexwarinê * Hişyarkirina mirovan derbarê tenduristiyê de * Avakirin û birêxistinkirina têkiliyên saziyên tenduristiyê * Gorî daxwaza dûgelan dayîna alîkariya tenduristiyê * Têkoşîn bi nexweşiyên ku tedawiya wan ne gengaz in re * Dawîanîna nexweşiyên epîdemîk, endemîk û hwd. * Kivşekirin û birêxistinkirina têkiliyên bijîşk û nexweşan û şopandina wan * Tomarkirina hemî statîstîkên tenduristiyê û şîrovekirina wan * Ji bo pêşketina zanîstiyên tenduristiyê xebat * Kivşekirina navên nexweşiyan * ... ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commons-b|World Health Organisation}} * [http://www.who.int/ www.who.int] − Malper [[Kategorî:Rêxistinên navneteweyî]] 1answr8uauqq5qabthewwt8oi12lf4e Alabama 0 15940 1093417 1070382 2022-07-29T18:50:03Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{ev gotar|li ser heremekî [[DYA|DYA'yê]] ye. Ji wateyên din re seke [[Alabama (cudakirin)|Alabama]]}} {{Agahîdank wargeh/wîkîdane | nav = | navê_fermî = State of Alaska | navê_kurdî = Dewleta Alabama | al = Flag of Alabama.svg | girêdana_alê = Ala Alabama | nîşan = Seal of Alabama.svg | girêdana_nîşanê = Nîşana Alaska | bernavk = Yellowhammer State (''Dewleta tevşoyê zer''); Heart of Dixie (''Dilê Dixie''); Cotton State (''Dewleta pembû'') | dirûşm = Audemus jura nostra defendere ([[latînî]]) | cih = Map of USA AL.svg | cih_sernav = Alabama | zimanê_fermî = [[îngilîzî]] | hemû_ziman = [[îngilîzî]] 96,17%, [[spanî]] 2,12% | navê_niştecihan = [[Alabamayî]] | paytext = [[Montgomery]] | koordînat_paytext = {{Koord|32|21|42|N|86|16|45|W|type:country}} | bajarê_mezin = [[Birmingham]] | rewşa_sîyasî = | serok_cure = [[Parêzger]] | serok_nav = [[Kay Ivey]] | serok_cure1 = [[Cîgir]](ên) parêzger | serok_nav1 = | serok_cure2 = | serok_nav2 = | tevlîbûna_DYA = [[3ê kanûna pêşîn]] [[1819]] (rêza 22emîn) | rûerd = 135.765 | av = 3,20 (4.333 km²) | bilindahî = 152 | bilindtirîn_cih = [[Çiyayê Cheaha]] (735 m)<ref>http://www.ngs.noaa.gov/cgi-bin/ds_mark.prl?PidBox=DG3595</ref> | nimztirîn_cih = [[Kendava Meksîk]] | gelhe = 4.779.736 <ref>http://www.census.gov/popest/states/tables/NST-EST2008-01.csv</ref> | gelhe_sal = [[2010]] | berbelavî = 84,83 | TBH_giştî = | TBH/kes = | TBH_sal = | dem = [[UTC]]-6/[[DST]]-5 | kurtenav = AL | malper = http://www.alabama.gov | nexşe = | nexşe_sernav = }} '''Alabama''' yek ji 50 herêmên federal ên [[DYA]] ye. Paytexta wê [[Montgomery]] ye.<ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/place/Alabama-state|title=Alabama {{!}} Flag, Facts, Maps, Capital, Cities, & Attractions|website=Encyclopedia Britannica|language=en|access-date=2021-10-27}}</ref> Alabama bi eyaletên [[Florida]], [[Mississippi]], [[Tênêsî]], û [[Georgia]] re sînordar e, bi tevahî 52,419 sq mi (135,765 km2) erd û avê ew eyaleta 30-emîn a herî mezin e. Keşifên spanî yekem car di salên 1500î de hatin. Herêm di demên cûda de ji hêla Îngilîstan, [[Fransa]], paşê dîsa [[Spanya]] ve hate kontrol kirin. Di dawiyê de ew ji Dewletên Yekbûyî re hate îmze kirin - digel tiştê ku nuha Mississippi ye - di Peymana San Lorenzo ya 1795-an de. Di 1819 de Alabama bû dewletek Dewletên Yekbûyî. Ew ê di 1861-an de ji Yekîtiyê derkeve, û piştî Şerê Navxweyî dîsa tevlê bibe.<ref>{{Cite web|url=https://www.infoplease.com/us/states/alabama|title=Alabama|website=www.infoplease.com|language=en|access-date=2021-10-27}}</ref> == Çavkanî == {{çavkanî}} == Girêdanên derve == * [https://www.alabama.gov/ The Official Website of the State of Alabama] * [http://rehabs.com/local/alabama/ Alabama drug rehabilitation] {{commonscat-b|Alabama}} {{Dewletên DYA}} [[Kategorî:Dewletên DYA]] mp4fumn3qk4k2it4qiliizv9zxavq52 Vîrjînya 0 16089 1093410 1077117 2022-07-29T18:24:43Z Avestaboy 34898 wikitext text/x-wiki {{ev gotar|li ser heremek li [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|DYA]]'yê da ye. Ji wateyên din ra li [[Virginia (cudakirin)]] seke.}}{{Agahîdank wargeh/wîkîdane}}'''Vîrjînya''' ( bi îngilîzî Virginia ) yek ji federedewletên [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|DYA]] ye. CIA û Pentagon li vî hereme ne. Koda vî hereme VA'ye. {{Dewletên DYA}} [[Kategorî:Dewletên DYA]] qpikwc04ij6auj0e9pbv46oca4p7wkb 1093416 1093410 2022-07-29T18:46:54Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{ev gotar|li ser heremek li [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|DYA]]yê ye. Ji wateyên din ra li [[Virginia (cudakirin)]] seke.}} {{Agahîdank wargeh/wîkîdane }} '''Vîrjînya''' (bi inglîzî: ''Virginia'') yek ji federedewletên [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|DYA]] ye. [[CIA]] û [[Pentagon]] li vê herêmê ne. Koda Vîrjînyayê "VA" ye. == Çavkanî == {{Dewletên DYA}} [[Kategorî:Dewletên DYA]] okv1r5srhl17za8shkww32goe5f2s70 Al-Anfal, "bi navê Allah, Baes û Saddam" 0 17150 1093419 997026 2022-07-29T18:56:16Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank fîlm/wîkîdane | nav = Al-anfal « Bi navê Allah, Bees û Seddam » (Kurdî) | wêne = | sernûçe = | wêne mezinî = | derhêner = [[Mano Xelîl]] | çêker = Digi Beta & Swiss TV (SRF) | nivîskar = [[Mano Xelîl]] | senaryo = | lîstikvan = | muzîk = Rolf Büttikofer | derhênêrê dîmenê = | pevxistin/sazk = | çêkirin = | berwara pêşanî = | çapkirin = {{Dema fîlmê|2005|09|}} | dom/mawe = 53 [[xulek]] | welat = [[Iraq]] | ziman = [[Zimanê kurdî|Kurdî]], [[Zimanê elmanî|elmanî]] | terazûn = | derameta nesafî = | fîlma dawîn = | fîlma piştre = | malper = | amg_id = | imdb_id = }} {{Çavlêgerandin}} Al-anfal « Bi navê Allah, Bees û Seddam » dokumenteke li ser rejîma Bees û [[Sedam Huseyn|Sedam]] e ku ji aliyê derhênerê kurd [[Mano Xelîl]] ve di sala 2005an de hatiye belavkirin<ref>https://www.bernamegeh.org/2019/08/13/jiyana-mano-xelil/</ref>. Mijara vê fîlmê tevgerên rêjima Beesa [[Sedam Huseyn|Saddam]], qetilamên wan ên li dijî miletê kurd e. Fîlma Al-Anfal ji produksiyona derhênêr û alîkariya televizyona Swîsreyê, Kenalê Zimanê Elmanî ye. Fîlm hatiye wergerandin ji bo zimanên elmanî, înglîzî û frensî. Piştî ku filmê Al-anfal li çend festivalên navneteweyî weke festîvala Solothurn, Singapur, Panorana hate hilbijartin û demek nêzîk li Montréal û li London tê nîşandan. == Mijara Fîlmê == Şerê bi navê Al-Anfal Saddam Husên li dijî miletê kurd li [[Kurdistana Başûr]] di sala 1988an û vir de pêk hatî, bû sebeb ku bêhtir ji 182 hezar mirovên kurd, jin û zar û kal, hatin kuştin û bi deh hezaran gundî bi saxî hatin binerdkirin, an jî hatine wêrankirin û ew iandine destê Iraqê ku ji tîhna û birçîna mirine. Saddam Husên di sala 1987ê de, kuramê xwe Ali Hasan Al-Majid (ku navê wî ne tenê li cem kurdan, lê li nav dinyayê wek Eliyê Kîmyawî hate naskirin) kire hukimdarê yekemîn li Kurdistanê. Ew jî bi navê sûreya 8ê ya Qur'anê ku bi navê Al-Anfal' e, navê vê sûreyê li şerê xwe yê li dijî miletê kurd kir. Ev sûra li Quranê di dema Muhammed pêxember de hatibû û li ser mesela talankirina mal û milkên gawiran e, Ali Hasan Majid, xwe weke pêxemberê Muhemmed bi nav kir û miletê kurd weke gawiran da xuyakirin. Eskerên iraqî mal û milkên kurdan li xwe behr dikirin û zar û zinc û zilamên wan jî kuştin, ne tenê ev, lê generalên beesî ê muxaberatên Seddam û generalên eskerî keçên kurd ê ciwan li xwe behr dikirin û grûpek ji wan jinan hatine şandin ji bo gazîno û merqesên welatê Misrê, ku heta roja îro kes nizane çi bi serê wan keçan hatiye. Fîlm, her ku bi taybetî li ser şerê Al-Anfal disekine. Hevpeyvîn û bi sedan dokumentên rêjîma Bees ku kuştin bi rengekî resmî bi kar dianî, lê ji alîkî din ve hinekî li ser mesela zindanan û praktîkên Beesê li zindana û wuha li ser qirkirina milletê kurd li Helebcê jî diaxive. Fîlm ji destpêka meha 9an ve, dikeve festîvalên filman û di televîzyona swîsrî ya zimanê elmanî de tê weşandin. == Mijarên têkildar == * [[Komkujiya Enfalê]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Fîlm]] 4bmgti95flm6emr5w4eiq6tj8yw0d4g Davîdê Tolhildan 0 17151 1093420 997028 2022-07-29T18:57:01Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank fîlm/wîkîdane }} '''Davîdê Tolhildan''' fîlmekî derhênerê kurd [[Mano Xelîl]]e. == Naveroka fîlm == Fîlmê "Davîdê Tolhildan" çîroka xortê Swîsrî [[Davîd Rouiller]], kurê serokê dadgeha Federal a Swîsra a berê, Profesorê zanîngehê û endamê dadgeha kar ya cîhanê ye. Davîd dev ji jiyana xwe a komfort li [[Swîsra]] berdidê û ev buye derdora şeş salan, ku cihê xwe di nav refê Gerîla de dîtiye. Davîd, piştî ku hevalê wî ê kurd „Tolhildan“ li [[Mêrdîn]]ê jiyana xwe ji dest didê, navê xwe diguherînê, navê xwe dikê Tolhildan. Davîd ku ji ruh û can di nav hêza azadiya Kurdîstanê de cihê xwe girtiye, buye yekî kurd, ziman, dan û standina wî buye kurdî. Dayîka wî ji [[Lozan|Lozana]] Swîsra berê xwe dide nav çiyayên Kurdistanê, ji bo ku kurê xwe bibîne. Ev xanima swîsrî ji nêz ve dibe şahidek li ser jiyana mirovên canfîda, mirovên bi hurmet û bi rumet, demekê di nav refên keç û xortên Kurd de dimîne. Dawî bi dilekî xweş vedigere welatê xwe. Çîrok ne tenê çîroka dayikek swîsrî ye, çîrok çîroka hemu dayikên kurdin, ku keç û kurê wan xwe dikin qurban ji bo azadiya kurd û Kurdistanê. == Derhêner û piştgiriya fîlm == Film bi hevkariya derhêner [[Mano Xelîl]] û sê Qenalên televizîonên Swîsrî û elmanî û herwiha bi piştgiriya wezareta rewşenbîrî a welatê Swîsra hatiye amadekirin. Fîlmê Tolhildan bi zimanên elmanî, fransî û Itali ne jî hatine dûblaj kirin<ref>[[http://www.kurdistanabinxete.com/Fotos/Kurdistan/Sinema/070408DuFilim1.jpg{{Mirin girêdan|date=March 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}]]</ref><ref> [http://www.welateme.net/erebi/modules/Upload/2/mano_dol.jpg]</ref>. == Rexneya fîlm == Filmê Davîdê Tolhildan nerînek nu, bi çavekî din li şoreşa kurdistanê temaşe dike, zimanekî nu di warê filmên dokumentar di dîroka kurdîstanê de ye. == Qedexe == Fîlmê Tolhildan beşdarî gelek festîvalên fîlman bû û hîn xelat wergirtin, lê ji ber sedemên polîtîk û sextên dewleta tirk film li gelek festîvalan hate qedexekirin û nehate nîşandan. Cara pêşîn ji ber mudaxela rêjîma Tirk film li Festivala filman li Emîrata Erebî (Mîrgehên erebî) cend seatan berî wesanê hat qedexe kirin. Cara duemîn disa ji ber mudaxela qunsilsa tirki li singapor film ji festivala filman li Singapora hat qedexe kirin2008. == Beşdariya festîvalên fîlman == * Solothurn Film Festival Swîsra 2007 * Krakow Film festival Polanda 2007 * London Kurdish film festival Berîtaniya 2007 * Split Film Festival Kroatia October 2007 * Berlin Kurdisch film Festival Berlin 2007 * Emirate Film Competition Emirata Erebî 2007 * Aljazeera Film Festival Qatar, Douha, April 2007 * Stutgart film days Almaniya2007 * Oriental Film festival Geneva Swîsra 2008 * Singapore Film festival Singapore 2008 * Hamburg Kurdisch Filmfestival Almaniya 2008 * Panorama film festival Yunanistan 2008 == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Fîlmên kurdî]] [[Kategorî:Fîlmên 2007an]] 4lyb6eaadvklkvhyftezudpqp6tptn2 Zimanê baskî 0 20930 1093458 1093293 2022-07-30T11:20:04Z 46.19.226.6 wikitext text/x-wiki {{Infobox ziman | nav = Baskî | navê xwemalî = Euskara | renga malbat = zimanê îzolekirî | dewlet = [[Spanya]]<br /> [[Fransa]] | herêm = [[Welatê Baskî]] | nexşe = | firehiya nexşe = | binnexşe = | zimanê zikmakî = 715.000 (2012) | malbat1 = [[Zimanê îzolekirî]] | malbat2 = | malbat3 = | malbat4 = | malbat5 = | malbat6 = | netewe = {{flagicon image|Flag of the Basque Country.svg}} [[Herêma Otonom a Baskî]] <br> {{flagicon image|Bandera de Navarra.svg}} [[Navarra]] | kêmnetewe = | ajans = [[Euskaltzaindia]] | iso1 = eu | iso2b = baq | iso2t = eus | iso3 = eus | agahdarî = }} '''Baskî''' (bi baskî ''euskara''), zimanê zêdeyî milyon mirovan e, li navçeyeke di navbera Spanya û Fransayê de ya bi navê [[Welatê Baskî]] (Euskal Herria), anku li herêma xweser a [[Baskî]] (Bizkaia, Gipuzkoa, Araba) û ya [[Navarra]] (Navarra-Nafarroa) li [[Spanya]]yê û herêmên (Labourd-Lapurdi, Soule-Zuberoa, Basse-Navarre - Behe-Nafarroa) li [[Fransa]]yê. [[Wêne: Basque as first language(corrected).JPG|thumb|belavbûna zimanê baskî]] == Zaravayên baskî == Zimanê baskî ji şeş zaravayan pêk tê * Zaravayê '''Bizkaiayê''' (Bizkaiera) * Zaravayê '''Gipuzkoayê''' (Gipuzkera) * Zaravayê '''Jêr-Nafarroayê''' (Behe-nafarrera) * Zaravayê '''Nafarro-Lapurdiyê''' (Nafar-lapurtera) * Zaravayê '''Rojhilatê Nafarroayê''' (Ekialdeko Nafarrera) * Zaravayê '''Zuberoyê''' (Zuberera) Zimanê baskî yê yekgirtî '''Euskara Batua''' ye û wekî kurdî zimanekî [[ergatîv]] e. == Ferhengoka baskî û kurmancî == {| width="250" class="wikitable" |- ! baskî !! [[kurdî]] !! [[fransî]] |- | more || mor || violet |- | bizi || bijî || vivant |- | bargo || borre || cochon |- | zerri || beraz || cochon |- | kiz/kis || kes/kesek || homme |- | eme || mê || femme |- | haur || hûrik || enfant |- | alaba || abla (soeur) || fille |- | bai || ba/balê || oui |- | gar || agir/gûrî || feu |- | su || pêsûs || feu |- | negar/nigar || girîn || pleurer |- | aran || haran || vallée |- | ibar || robar || rivière |- | madari/udare || darhirmî || poire |- | garai || gir || grand |- | egin || kirin || faire |- | lo egin || lolî kirin || dormir |- | hiru || hirê || trois/3 |} == Girêdanên derve == {{InterWiki|code=eu|baskî}} {{Commonscat-b|Basque language}} * [http://www.euskaltzaindia.org/ Euskaltzaindia] * [http://www.kondaira.net/eng/Euskara.html Dîroka zimanê baskî] [[Kategorî:Ziman]] [[Kategorî:Welatê Baskî]] m2ze40u0a9u5tygiycwn5u0hwarpg7a Adriano Celentano 0 25415 1093450 1066220 2022-07-30T11:10:04Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane | sernavê_wêne = | roja_jidayikbûnê = {{Jidayikbûn|25|2|1949}} | cihê_jidayikbûnê = Nêzîkî bajarê [[Bolonya]], [[Îtalya]] | roja_mirinê = {{Mirin|4|9|2012|25|2|1949|temen=erê}} | cihê_mirinê = [[Roma]], Îtalya | hevwelatî = {{al2|Îtalî}} | çînaser = hunermund }} '''Adriano Celentano''' (jdb. {{Jidayikbûn|6|kanûna paşîn|1938}} li [[Mîlano]], [[Îtalya]]) stranbêj, aktorê film û pêşkeşvanekî navdar ê îtalî ye. Ew bi stranbêja îtalî [[Claudia Mori]] zewiciye. Ew bêtir bi filmên xwe ê komîk û henekan tê naskirin. == Girêdanên derve == * [http://www.clancelentano.it malpera fermî]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120406000244/http://www.celentano.it/ |date=2012-04-06 }} * http://www.acfans.it Fans * http://www.ofdb.de/view.php?page=fassung&fid=8225&vid=185697 [[Kategorî:Stranbêjên îtalî]] [[Kategorî:Aktorên îtalî]] [[Kategorî:Mêr]] [[Kategorî:Jidayikbûn 1938]] edt4spg2rt2lo85tdqcn41lpngn3jhu Govendistan 0 40666 1093425 1091414 2022-07-30T00:19:28Z EmausBot 7548 Robot: Fixing double redirect to [[Govendistan (pirtûk)]] wikitext text/x-wiki #BERALÎKIRIN [[Govendistan (pirtûk)]] sjfal28edw191u7sor1sxfl9btj4dou Amerîkî 0 47338 1093464 1006605 2022-07-30T11:23:53Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 5 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Infobox komên etnîkî | nav = '''Amerîkan, amerîkî''' | navê rastî = American | wêne = Flag of the United States.svg <!----------------Gelhe (kom)------------> | gelheKom = ~320.000.000 | salKom = | çavkKom = <!----------------Gelhe li gor herêman---> | herêm7 = &nbsp;{{al2|USA}} | gelhe7 = 312.000.000 | sal7 = | çavk7 = | herêm8 = &nbsp;{{al2|Meksîk}} | gelhe8 = 738,100–1,000,000 | sal8 = | çavk8 = | herêm9 = &nbsp;{{al2|Kanada}} | gelhe9 = 316,350–1,000,000 | sal9 = | çavk9 = | herêm10 = &nbsp;{{al2|Almanya}} | gelhe10 = 324,000 | sal10 = | çavk10 = | herêm11 = &nbsp;{{al2|Fransa}} | gelhe11 = 100,000 | sal11 = | çavk11 = <!---------------- Ziman û ol------------> | ziman = [[Îngilîzî]], û [[spanî]] jî, [[Zimanên Dewletên Yekbûyî|di nav yên din]] | ol = [[Xiristiyanî]], [[îslam]], [[cihûtî]], [[xwedênenasî]] }} '''Amerîkî''' anjî '''Amerîkan''', (bi [[îngilîzî]]: ''Americans'') civakek dîplomatîk e ku ji dayik bûne ve an jî paşnê bûne hevwelatiyên [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|Dewletên Yekbûyî ya Amerîka]]yê ye. Niştecihên Amerîkayê bi piranî [[Ewropî]], [[Rojhilata Dûr|Rojhelatên Dûr]], [[Afrîka|Afrîkî]] û ji [[Rojhilata Navîn]] pêk tê. Ev komên etnîkî di 500 salên dawî de koçberî parzemînê bûne. Niştecihên Dewletên Yekbûyî ne etnîsîteyek taybetî ye. Civak, bi demonîmek e di çarçoveyek qanûnî ya taybetî de dijîn.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com.tr/books?id=40dPkS2aRZEC&pg=PA31&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|title=Keeping the Republic: Power and Citizenship in American Politics, 6th Edition The Essentials|last=Barbour|first=Christine|last2=Wright|first2=Gerald C.|date=2013-01-15|publisher=CQ Press|isbn=978-1-4522-4003-9|language=en|df=dmy-all}}</ref> ==Daxûyaniya giştî== Niştecihên Dewletên Yekbûyî yên di sala 1550an de xeynî mirovên xwecihî, di nav wan de Ewropî jî hene. Ewropî bi vedîtina Amerîkayê ji hêla Christopher Columbus ve di sedsala 15an de berê xwe dane parzemînê.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com.tr/books?id=Z17rCgAAQBAJ&redir_esc=y|title=Subversions of the American Century: Filipino Literature in Spanish and the Transpacific Transformation of the United States|last=Lifshey|first=Adam|date=2016|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-05293-6|language=en|df=dmy-all}}</ref> Bi tevlêbûna Afrîkayiyên ku di navbera sedsalên 16 û 17an de wekî kole anîn herêmê, cihêrengiya yekem a nifûsê destpê bû. Di sedsala 20an de, bi pêla koçberiya ji Asya, Amerîkaya Latîn û Rojhilata Navîn, niştecihên parzemînê zêdetir cûrbecûr bû.<ref>{{Cite web|url=https://www.pri.org/stories/2014-10-11/how-weird-law-gives-one-group-american-nationality-not-citizenship|title=How a weird law gives one group American nationality but not citizenship {{!}} Public Radio International|date=2018-04-01|website=web.archive.org|access-date=2020-12-14|df=dmy-all|archive-date=2018-04-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20180401190852/https://www.pri.org/stories/2014-10-11/how-weird-law-gives-one-group-american-nationality-not-citizenship|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/asian-america/u-s-nationals-born-american-samoa-sue-citizenship-n860721|title=U.S. nationals born in American Samoa sue for citizenship|date=2018-09-28|website=web.archive.org|access-date=2020-12-14|df=dmy-all|archive-date=2018-09-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20180928134312/https://www.nbcnews.com/news/asian-america/u-s-nationals-born-american-samoa-sue-citizenship-n860721|url-status=bot: unknown}}</ref> Bi vê nifûsa xweya cûrbecûr, Dewletên Yekbûyî xwedan nifûsek e ku xwe gihandiye çandek hevparî. Ev bi gelemperî çand û kevneşopiyên Ewropî û Xiristiyanî ye ku ji hêla kolonyalîstên Brîtanî ve ku di destpêka sedsala 16an de di parzemîn de bicîh bûne. Ji xeynî xaka Dewletên Yekbûyî, Amerîkî an mirovên ji nijada Amerîkî dikarin di navneteweyî de bigerin û li welatên din bicih bibin. Tê texmîn kirin ku bi qasî neh mîlyon dîaspora ya Amerîka yê li derveyî welat dijîn. Ev dîyasporaya herî zêde ji Amerîkîyên ku koçberî [[Kanada]] û [[Meksîko]] bûne pêk tê.<ref>{{Cite web|url=http://www.aaro.org/about-aaro/6m-americans-abroad|title=6.32 million Americans (excluding military) live in 160-plus countries.|date=2012-11-19|website=web.archive.org|access-date=2020-12-14|df=dmy-all|archive-date=2012-11-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20121119013957/http://www.aaro.org/about-aaro/6m-americans-abroad|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.esquire.com/features/american-diaspora-1008|title=The American Diaspora|date=2008-09-26|website=Esquire|language=en-US|access-date=2020-12-14|df=dmy-all}}</ref> ==Komên nijadî û etnîkî== [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê]] ji aliyê nijadî û etnîkî ve welatek pir bi cihêreng e. Seş cinsên bingehîn ji hêla [[Nivîsgeha Serjimêriya Dewletên Yekbûyî]] ve ji bo armancên statîstîkî bi fermî têne nas kirin. Ev in: Spî, Niştimanî Amerîkî an Alaskanî Niştimanî, Reş an Afrîkî, Niştimanî ya Hawayîdî an Girava Pasîfîk û Mirovên Du nîjad an jî bêtir nijad.<ref>{{Cite web|url=https://www.whitehouse.gov/omb/fedreg/1997standards.html|title=Revisions to the Standards for the Classification of Federal Data on Race and Ethnicity|date=2009-03-15|website=web.archive.org|access-date=2020-12-14|archive-date=2004-02-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20040208185224/http://www.whitehouse.gov/omb/fedreg/1997standards.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.census.gov/|title=U.S. Census Bureau Home Page|date=1996-12-27|website=web.archive.org|access-date=2020-12-14|archive-date=1996-12-27|archive-url=https://web.archive.org/web/19961227012639/https://www.census.gov/|url-status=bot: unknown}}</ref> {| class="wikitable" ! colspan="5" |Hêjmara gelhe ya DYA sala 2010 |- |'''Danasîna nîjadî''' | | |'''Rêjeya nîjadî''' | |- | colspan="2" |Spî |  | colspan="2" |72.4% |- | colspan="2" |Reş û Afrîkayî |  | colspan="2" |12.6% |- | colspan="2" |Asyayî |  | colspan="2" |4.8% |- | colspan="2" |Niştimanî Amerîkî an jî Niştecîhên Alaskanî |  | colspan="2" |0.9% |- | colspan="2" |Giravên Pasîfîkê |  | colspan="2" |0.2% |- | colspan="2" |Melez |  | colspan="2" |2.9% |- | colspan="2" |Nîjadên din |  | colspan="2" |6.2% |- | colspan="2" |'''Tevahî''' |  | colspan="2" |'''100.0'''% |- | colspan="5" |Panspanî û Amerîkaya Latînî: 16.3% |} ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Gel]] 9okjxacky8oh3t9d4lbsjll4e78wzh8 Dilşa Demirbag Sten 0 49815 1093412 1045098 2022-07-29T18:33:02Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Bêçavkanî}} {{Kêm}} {{Agahîdank mirov/wîkîdane | nav = Dilşa Demirbag | wêne = Dilsa Demirbag-Sten.JPG | sernavê_wêne = Dilşa Demirbag Sten (2009) | roja_jidayikbûnê = [[1969]] | cihê_jidayikbûnê = Gundê [[Bêrîtan]]/[[Kîrwan]], [[Qowanciyan]], [[Xarpêt]] | hevwelatî = Swêd | netewe = [[Kurd]] | zarok = 2 | pîşe = [[Nivîskar]]<br>[[Rojnamevan]] | malper = https://twitter.com/DilsaDSten }} '''Dilşa Demirbağ Sten''' bi fermî '''Dilsa Demirbağ Sten''', nivîskar û rojnamevaneke [[swêdî]] ye ku bi eslê xwe [[kurd]] e. Ew xwe wekî lîberal û xwedênenas bi nav dike{{Çavk}}. == Jiyana wê == Dilşa li [[10'ê kewçêrê]] [[1969]] li gundê [[Kîrwan]], [[Qowanciyan]], [[Xarpêt]] ([[Bakurê Kurdistanê]]), malbateke koçber a kurd ji dayîk bûye. Bêtir pişt re, digel malbatê li sala [[1976]]an di 6 saliya xwe de çûye [[Swêd]]ê. Li bajerên [[Karlstad]] û [[Uppsala]]yê mezin bû. Xêzana wê xwest xama li temen bi kotekî bizewicîne<sup>[?]</sup>. Lê belê wê nexwest û koçberî kir [[Stockholm]]ê. Çar birayê wî yên bi navê [[Dilba]], [[Dilnarîn]], [[Dilber]] û [[Hesen]] hene. == Nîjadkujiya ermeniyan, kujeriya çîçiyê li cem kurdan == Mirov dikare bêje Stenê giraniya jiyana xwe daye bi fermî nas kirina [[Nîjadkujiya Ermeniyan]] û kujeriyên çîçiyê di nava kurdan de{{Çavk}}. Xwe ji civaka [[kurd]] dûr digire, li ser jiyan û pirsgirêkên kurdan nanivîsîne. Ji bo kesekê li [[diyaspora]]yê ev mînakeke gelek xerîb tê dîtin{{Çavk}}. == Bernameyî televîzyon, xebatên û jiyana wê ya ramyarî == Ji [[Expressen]], [[Östgöta Correspondenten]], [[Göteborgs-Posten]], [[Dagens Nyheter]], Fokus û [[Axess]]ê re dinivîsîne{{Çavk}}. Her wiha di kanala [[TV8|TV8'a Swêdê]] de jî xebatên wê hene. Têkiliyên wê bi gelek sazî û dezgehên humanîst ên [[swêdî]] rê hene. Di nava kurdên [[Swêd]]î de kêm tê nas kirin lewra piranî wê ne [[kurd]] lê [[tirk]] dizanin{{Çavk}}. Ew hûmanîsteke laîk û endamê Mezrandî Kargerî Komele yê Hûmanîstê [[Swêd]]ê ye{{Çavk}}. == Perwerdehiye wî == Li [[Zanîngeha Stockholmê]] zanînên peşarîk xwendiye. == Jiyana taybet == Marî bûye Dilşa Demirbag Sten zewiciye û dû zarokên wê hene{{Çavk}}. == Xebatên == *''Svenska - en nödvändighet'' 1995 Stift. Non-Violence Sweden [http://libris.kb.se/bib/2265381?vw=full Libris] *''Stamtavlor'' 2005 Norstedts [http://www.norstedts.se/bocker/utgiven/2005/Host/demirbag-sten_dilsa-stamtavlor-inbunden/ Norsteds] *''Fosterland'' 2010 Bonniers [http://www.albertbonniersforlag.se/Bocker-auto/Bokpresentationssida/?isbn=9789100123673 Bonniers] == Çavkanî == {{Werger çavkanî|en|Dilsa Demirbag Sten}} {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b|Dilsa Demirbag Sten}} [[Kategorî:Nivîskarên swêdî]] [[Kategorî:Rojnamevanên swêdî]] [[Kategorî:Bingeh-Kurd]] [[Kategorî:Kurdên Swêdê]] [[Kategorî:Jidayikbûn 1969]] [[Kategorî:Jinên swêdî]] [[Kategorî:Jinên kurd]] {{Nivîskar-şitil}} fwnr1vj8ncz0dtw4uo4f5u2brdk1ero Ea 0 52547 1093408 1045744 2022-07-29T18:13:02Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Copia de Enki.jpg|thumb|Enkî]] '''Ea''' an jî '''Enkî''' [[Yezdanîtî|yezdanekî]] [[sumer]]î ye ku wekê yezdanê, jîrîtî û avê tê naskirin. Di dema [[Babîlî|Babiliyan]] de jî, bi navê xwe yê "Ea" tê ziman. Perestgeha Enkî ya sereke li [[Erîdû]] bû. Enkî, kurê [[Anu]] ye. Anu, wek tê zanîn bi navê "An" jî bû. An, bavê [[Enlîl]] e jî. Enkî, weke yezdanê [[av]] û jîrîtiyê ye, lê piştre, hêza çêkirinê jî dike destê xwe de û bereketê jî bide. Şînkirin û zêdebûna sewalan jî, ji wî hatiye zanîn. Bi wê yekê re, hêza wî mezin dibe. Bi taybetî, li ber [[Dicle]]yê dijî. Lê bandora wî li ber [[Firat]]ê jî heye. Du tiştên ku weke sembol bi wî re û bi navê wî re tên ziman, [[bizin]] û [[masî]] e. Enkî, bi mezinatiya xwe re di dema sumeriyan de, bi [[Nînhursag]] re tê zanîn. Lê piştre û heta ku tê dema babiliyan jî, di demên piştre de bi [[Nînmah]] re tê zanîn. Perestgeha wî li [[Erîdû]] ye. Ji wir, navê wî belav dibe. Enkî, weke parêzvanê hemû hêzên gerdûnî, ku bi navê "me" jî tên ziman, diparêze. Ewlekariya wan dike.Tenê ew karê wan bikar bîne. Pênc mîtên ku enkî bi wan weyn leyistîya: * Enki û Ninhursag: Mîtolojiya sumerî ya bihştê * Enki û Ninmah: Afirandina mirov * Enki ve İnanna: ser rûyê û rastkirina pêvajoyên çandî. * İnanna ve Enki: Huner û çanda şaristanîyê ji Eridu buhurandina Urukê * Enki ve Eridu: xwûdayê rojê rêwîtîya wî ya li Nippurê == Çavkanî == {{çavkanî}} [[Kategorî:Yezdanên Mezopotamyayê]] {{mîtolojî-şitil}} gzqgs3gdj870u4x67gwhqwevk2lui3v Bask (gel) 0 57549 1093421 1093232 2022-07-29T19:11:56Z Bikarhêner 22655 wikitext text/x-wiki {{Ev gotar| derbarê Gelê baskê ye. Ji bo wateyên din ên '''Bask''' bibîne: [[Bask (cudakirin)]]}} [[Wêne:Basque people.png|250px|thumbnail|rast|Kesayetiyên navdar ên baskan]] '''Bask''' (bi zimanê baskî: ''euskaldun'') kesekî baskîaxiv û neteweyek e ku li [[Welatê Baskî]] dijî. Welatê euskaldunan dikevite bakurê [[Spanya]]yê û başûrê [[Fransa]]yê. Bask bi [[zimanê baskî]] (euskara) diaxvin ku zimannasan dibêjin zimanekî yekta û îzolebûyî ye û yek ji quristirîn zimanên cîhanê ye{{Çavk}}. {{kurt}} [[Kategorî:Gel]] [[Kategorî:Welatê Baskî]] 1h0b5uj7j4iaivaqiglf6rdsv69qojp 1093453 1093421 2022-07-30T11:17:37Z 46.19.226.6 wikitext text/x-wiki {{Ev gotar| derbarê Gelê baskê ye. Ji bo wateyên din ên '''Bask''' bibîne: [[Bask (cudakirin)]]}} {{Ev gotar| derbarê Gelê baskê ye. Ji bo wateyên din ên '''Bask''' bibîne: [[Bask (cudakirin)]]}} {{Infobox gel | nav = Toliş , Taliş | wêne = Basque people.png | wêne firehî = | ravek = ala talişistanê <!----------------Gelhe (kom)------------> | gelheKom = 2.000.000 | salKom = | çavkKom = <!----------------Gelhe li gor herêman---> | herêm1 = {{al2|Spanya}} | gelhe1 = 2.410.000 | sal1 = 2009 | çavk1 =<ref> V. inkesta soziolinguistikoa 2011 [V. Sociolinguistic Survey] (PDF) (in Basque). Vitoria-Gasteiz: Central Publications Service of the Basque Government. 2013. ISBN 978-84-457-3303-5. Archived (PDF) from the original on 1 June 2014. Retrieved 2 November 2016.</ref> | herêm2 = {{al2|Fransa}} | gelhe2 = 239.000 | sal2 = | çavk2 = <ref> V. inkesta soziolinguistikoa 2011 [V. Sociolinguistic Survey] (PDF) (in Basque). Vitoria-Gasteiz: Central Publications Service of the Basque Government. 2013. ISBN 978-84-457-3303-5. Archived (PDF) from the original on 1 June 2014. Retrieved 2 November 2016.</ref> | herêm3 = {{al2|DYA}} | gelhe3 = 57.759 | sal3 = | çavk3 = <ref> "Census 2000: Table 1. First, Second, and Total Responses to the Ancestry Question by Detailed Ancestry Code: 2000" (XLS). U.S. Census Bureau. 22 January 2007. Archived from the original on 23 July 2017. Retrieved 2 November 2016. </ref> | herêm4 = {{al2|Kanada}} | gelhe4 = 6.995 | sal4 = | çavk4 = <ref> "Census Profile, 2016 Census - Canada [Country] and Canada [Country]". 2.statcan.gc.ca. 2018-03-20. Archived from the original on 2018-04-22. Retrieved 2018-04-16. </ref> <!---------------- Ziman û ol------------> | ziman = Zimanê dayîkê '''[[Zimanê baskî]]''', Zimanên din <br>[[Zimanê spanî]], [[Zimanê fransî]] û [[Zimanê inglîzî]] | ol = [[Xiristiyanî]] | nîşan = | nîşanSernav = <!---------------- Gelên têkildar ------------------> |têkildar = <!---------------- Cih ------------------> | nexşe = | nîşe = | nexşeyaCihan = | nexşeSernav = | nexşeyaCihanNav = | hêlîpan = | hêlîlar = }} '''Bask''' (bi zimanê baskî: ''euskaldun'') kesekî baskîaxiv û neteweyek e ku li [[Welatê Baskî]] dijî. Welatê euskaldunan dikevite bakurê [[Spanya]]yê û başûrê [[Fransa]]yê. Bask bi [[zimanê baskî]] (euskara) diaxvin ku zimannasan dibêjin zimanekî yekta û îzolebûyî ye û yek ji quristirîn zimanên cîhanê ye{{Çavk}}. == Giredanê derve == {{kurt}} [[Kategorî:Gel]] [[Kategorî:Welatê Baskî]] 5qerslx6431ven6w7fur3op8hm5w6ax 1093455 1093453 2022-07-30T11:18:14Z 46.19.226.6 wikitext text/x-wiki {{Ev gotar| derbarê Gelê baskê ye. Ji bo wateyên din ên '''Bask''' bibîne: [[Bask (cudakirin)]]}} {{Ev gotar| derbarê Gelê baskê ye. Ji bo wateyên din ên '''Bask''' bibîne: [[Bask (cudakirin)]]}} {{Infobox gel | nav = Toliş , Taliş | wêne = Basque people.png | wêne firehî = | ravek = ala talişistanê <!----------------Gelhe (kom)------------> | gelheKom = 2.800.000 | salKom = | çavkKom = <!----------------Gelhe li gor herêman---> | herêm1 = {{al2|Spanya}} | gelhe1 = 2.410.000 | sal1 = 2009 | çavk1 =<ref> V. inkesta soziolinguistikoa 2011 [V. Sociolinguistic Survey] (PDF) (in Basque). Vitoria-Gasteiz: Central Publications Service of the Basque Government. 2013. ISBN 978-84-457-3303-5. Archived (PDF) from the original on 1 June 2014. Retrieved 2 November 2016.</ref> | herêm2 = {{al2|Fransa}} | gelhe2 = 239.000 | sal2 = | çavk2 = <ref> V. inkesta soziolinguistikoa 2011 [V. Sociolinguistic Survey] (PDF) (in Basque). Vitoria-Gasteiz: Central Publications Service of the Basque Government. 2013. ISBN 978-84-457-3303-5. Archived (PDF) from the original on 1 June 2014. Retrieved 2 November 2016.</ref> | herêm3 = {{al2|DYA}} | gelhe3 = 57.759 | sal3 = | çavk3 = <ref> "Census 2000: Table 1. First, Second, and Total Responses to the Ancestry Question by Detailed Ancestry Code: 2000" (XLS). U.S. Census Bureau. 22 January 2007. Archived from the original on 23 July 2017. Retrieved 2 November 2016. </ref> | herêm4 = {{al2|Kanada}} | gelhe4 = 6.995 | sal4 = | çavk4 = <ref> "Census Profile, 2016 Census - Canada [Country] and Canada [Country]". 2.statcan.gc.ca. 2018-03-20. Archived from the original on 2018-04-22. Retrieved 2018-04-16. </ref> <!---------------- Ziman û ol------------> | ziman = Zimanê dayîkê '''[[Zimanê baskî]]''', Zimanên din <br>[[Zimanê spanî]], [[Zimanê fransî]] û [[Zimanê inglîzî]] | ol = [[Xiristiyanî]] | nîşan = | nîşanSernav = <!---------------- Gelên têkildar ------------------> |têkildar = <!---------------- Cih ------------------> | nexşe = | nîşe = | nexşeyaCihan = | nexşeSernav = | nexşeyaCihanNav = | hêlîpan = | hêlîlar = }} '''Bask''' (bi zimanê baskî: ''euskaldun'') kesekî baskîaxiv û neteweyek e ku li [[Welatê Baskî]] dijî. Welatê euskaldunan dikevite bakurê [[Spanya]]yê û başûrê [[Fransa]]yê. Bask bi [[zimanê baskî]] (euskara) diaxvin ku zimannasan dibêjin zimanekî yekta û îzolebûyî ye û yek ji quristirîn zimanên cîhanê ye{{Çavk}}. == Giredanê derve == {{kurt}} [[Kategorî:Gel]] [[Kategorî:Welatê Baskî]] pw57ycwik7363u9xq8lrruqlnjpcsqg 1093456 1093455 2022-07-30T11:18:38Z 46.19.226.6 wikitext text/x-wiki {{Ev gotar| derbarê Gelê baskê ye. Ji bo wateyên din ên '''Bask''' bibîne: [[Bask (cudakirin)]]}} {{Ev gotar| derbarê Gelê baskê ye. Ji bo wateyên din ên '''Bask''' bibîne: [[Bask (cudakirin)]]}} {{Infobox gel | nav = Toliş , Taliş | wêne = Basque people.png | wêne firehî = | ravek = ala talişistanê <!----------------Gelhe (kom)------------> | gelheKom = 2.800.000 | salKom = | çavkKom = <!----------------Gelhe li gor herêman---> | herêm1 = {{al2|Spanya}} | gelhe1 = 2.410.000 | sal1 = 2009 | çavk1 =<ref> V. inkesta soziolinguistikoa 2011 [V. Sociolinguistic Survey] (PDF) (in Basque). Vitoria-Gasteiz: Central Publications Service of the Basque Government. 2013. ISBN 978-84-457-3303-5. Archived (PDF) from the original on 1 June 2014. Retrieved 2 November 2016.</ref> | herêm2 = {{al2|Fransa}} | gelhe2 = 239.000 | sal2 = | çavk2 = <ref> V. inkesta soziolinguistikoa 2011 [V. Sociolinguistic Survey] (PDF) (in Basque). Vitoria-Gasteiz: Central Publications Service of the Basque Government. 2013. ISBN 978-84-457-3303-5. Archived (PDF) from the original on 1 June 2014. Retrieved 2 November 2016.</ref> | herêm3 = {{al2|DYA}} | gelhe3 = 57.759 | sal3 = | çavk3 = <ref> "Census 2000: Table 1. First, Second, and Total Responses to the Ancestry Question by Detailed Ancestry Code: 2000" (XLS). U.S. Census Bureau. 22 January 2007. Archived from the original on 23 July 2017. Retrieved 2 November 2016. </ref> | herêm4 = {{al2|Kanada}} | gelhe4 = 6.995 | sal4 = | çavk4 = <ref> "Census Profile, 2016 Census - Canada [Country] and Canada [Country]". 2.statcan.gc.ca. 2018-03-20. Archived from the original on 2018-04-22. Retrieved 2018-04-16. </ref> <!---------------- Ziman û ol------------> | ziman = Zimanê dayîkê '''[[Zimanê baskî]]''', Zimanên din <br>[[Zimanê spanî]], [[Zimanê fransî]] û [[Zimanê inglîzî]] | ol = [[Xiristiyanî]] | nîşan = | nîşanSernav = <!---------------- Gelên têkildar ------------------> |têkildar = <!---------------- Cih ------------------> | nexşe = | nîşe = | nexşeyaCihan = | nexşeSernav = | nexşeyaCihanNav = | hêlîpan = | hêlîlar = }} '''Bask''' (bi zimanê baskî: ''euskaldun'') kesekî baskîaxiv û neteweyek e ku li [[Welatê Baskî]] dijî. Welatê euskaldunan dikevite bakurê [[Spanya]]yê û başûrê [[Fransa]]yê. == Ziman == Bask bi [[zimanê baskî]] (euskara) diaxvin ku zimannasan dibêjin zimanekî yekta û îzolebûyî ye û yek ji quristirîn zimanên cîhanê ye{{Çavk}}. == Giredanê derve == {{kurt}} [[Kategorî:Gel]] [[Kategorî:Welatê Baskî]] klywagp9gbsi0ll2d5c6x26dil7owi3 1093459 1093456 2022-07-30T11:20:23Z 46.19.226.6 /* Ziman */ wikitext text/x-wiki {{Ev gotar| derbarê Gelê baskê ye. Ji bo wateyên din ên '''Bask''' bibîne: [[Bask (cudakirin)]]}} {{Ev gotar| derbarê Gelê baskê ye. Ji bo wateyên din ên '''Bask''' bibîne: [[Bask (cudakirin)]]}} {{Infobox gel | nav = Toliş , Taliş | wêne = Basque people.png | wêne firehî = | ravek = ala talişistanê <!----------------Gelhe (kom)------------> | gelheKom = 2.800.000 | salKom = | çavkKom = <!----------------Gelhe li gor herêman---> | herêm1 = {{al2|Spanya}} | gelhe1 = 2.410.000 | sal1 = 2009 | çavk1 =<ref> V. inkesta soziolinguistikoa 2011 [V. Sociolinguistic Survey] (PDF) (in Basque). Vitoria-Gasteiz: Central Publications Service of the Basque Government. 2013. ISBN 978-84-457-3303-5. Archived (PDF) from the original on 1 June 2014. Retrieved 2 November 2016.</ref> | herêm2 = {{al2|Fransa}} | gelhe2 = 239.000 | sal2 = | çavk2 = <ref> V. inkesta soziolinguistikoa 2011 [V. Sociolinguistic Survey] (PDF) (in Basque). Vitoria-Gasteiz: Central Publications Service of the Basque Government. 2013. ISBN 978-84-457-3303-5. Archived (PDF) from the original on 1 June 2014. Retrieved 2 November 2016.</ref> | herêm3 = {{al2|DYA}} | gelhe3 = 57.759 | sal3 = | çavk3 = <ref> "Census 2000: Table 1. First, Second, and Total Responses to the Ancestry Question by Detailed Ancestry Code: 2000" (XLS). U.S. Census Bureau. 22 January 2007. Archived from the original on 23 July 2017. Retrieved 2 November 2016. </ref> | herêm4 = {{al2|Kanada}} | gelhe4 = 6.995 | sal4 = | çavk4 = <ref> "Census Profile, 2016 Census - Canada [Country] and Canada [Country]". 2.statcan.gc.ca. 2018-03-20. Archived from the original on 2018-04-22. Retrieved 2018-04-16. </ref> <!---------------- Ziman û ol------------> | ziman = Zimanê dayîkê '''[[Zimanê baskî]]''', Zimanên din <br>[[Zimanê spanî]], [[Zimanê fransî]] û [[Zimanê inglîzî]] | ol = [[Xiristiyanî]] | nîşan = | nîşanSernav = <!---------------- Gelên têkildar ------------------> |têkildar = <!---------------- Cih ------------------> | nexşe = | nîşe = | nexşeyaCihan = | nexşeSernav = | nexşeyaCihanNav = | hêlîpan = | hêlîlar = }} '''Bask''' (bi zimanê baskî: ''euskaldun'') kesekî baskîaxiv û neteweyek e ku li [[Welatê Baskî]] dijî. Welatê euskaldunan dikevite bakurê [[Spanya]]yê û başûrê [[Fransa]]yê. == Ziman == [[Wêne: Basque as first language(corrected).JPG|thumb|belavbûna zimanê baskî]] Bask bi [[zimanê baskî]] (euskara) diaxvin ku zimannasan dibêjin zimanekî yekta û îzolebûyî ye û yek ji quristirîn zimanên cîhanê ye{{Çavk}}. == Giredanê derve == {{kurt}} [[Kategorî:Gel]] [[Kategorî:Welatê Baskî]] b0zj4lmdand7marw903uelsdonxwhcv 1093460 1093459 2022-07-30T11:20:49Z 46.19.226.6 /* Giredanê derve */ wikitext text/x-wiki {{Ev gotar| derbarê Gelê baskê ye. Ji bo wateyên din ên '''Bask''' bibîne: [[Bask (cudakirin)]]}} {{Ev gotar| derbarê Gelê baskê ye. Ji bo wateyên din ên '''Bask''' bibîne: [[Bask (cudakirin)]]}} {{Infobox gel | nav = Toliş , Taliş | wêne = Basque people.png | wêne firehî = | ravek = ala talişistanê <!----------------Gelhe (kom)------------> | gelheKom = 2.800.000 | salKom = | çavkKom = <!----------------Gelhe li gor herêman---> | herêm1 = {{al2|Spanya}} | gelhe1 = 2.410.000 | sal1 = 2009 | çavk1 =<ref> V. inkesta soziolinguistikoa 2011 [V. Sociolinguistic Survey] (PDF) (in Basque). Vitoria-Gasteiz: Central Publications Service of the Basque Government. 2013. ISBN 978-84-457-3303-5. Archived (PDF) from the original on 1 June 2014. Retrieved 2 November 2016.</ref> | herêm2 = {{al2|Fransa}} | gelhe2 = 239.000 | sal2 = | çavk2 = <ref> V. inkesta soziolinguistikoa 2011 [V. Sociolinguistic Survey] (PDF) (in Basque). Vitoria-Gasteiz: Central Publications Service of the Basque Government. 2013. ISBN 978-84-457-3303-5. Archived (PDF) from the original on 1 June 2014. Retrieved 2 November 2016.</ref> | herêm3 = {{al2|DYA}} | gelhe3 = 57.759 | sal3 = | çavk3 = <ref> "Census 2000: Table 1. First, Second, and Total Responses to the Ancestry Question by Detailed Ancestry Code: 2000" (XLS). U.S. Census Bureau. 22 January 2007. Archived from the original on 23 July 2017. Retrieved 2 November 2016. </ref> | herêm4 = {{al2|Kanada}} | gelhe4 = 6.995 | sal4 = | çavk4 = <ref> "Census Profile, 2016 Census - Canada [Country] and Canada [Country]". 2.statcan.gc.ca. 2018-03-20. Archived from the original on 2018-04-22. Retrieved 2018-04-16. </ref> <!---------------- Ziman û ol------------> | ziman = Zimanê dayîkê '''[[Zimanê baskî]]''', Zimanên din <br>[[Zimanê spanî]], [[Zimanê fransî]] û [[Zimanê inglîzî]] | ol = [[Xiristiyanî]] | nîşan = | nîşanSernav = <!---------------- Gelên têkildar ------------------> |têkildar = <!---------------- Cih ------------------> | nexşe = | nîşe = | nexşeyaCihan = | nexşeSernav = | nexşeyaCihanNav = | hêlîpan = | hêlîlar = }} '''Bask''' (bi zimanê baskî: ''euskaldun'') kesekî baskîaxiv û neteweyek e ku li [[Welatê Baskî]] dijî. Welatê euskaldunan dikevite bakurê [[Spanya]]yê û başûrê [[Fransa]]yê. == Ziman == [[Wêne: Basque as first language(corrected).JPG|thumb|belavbûna zimanê baskî]] Bask bi [[zimanê baskî]] (euskara) diaxvin ku zimannasan dibêjin zimanekî yekta û îzolebûyî ye û yek ji quristirîn zimanên cîhanê ye{{Çavk}}. == Giredanê derve == {{kurt}} [[Kategorî:Gel]] [[Kategorî:Welatê Baskî]] ==Çavkanî== r2umtrw2twcn4l4hdvnpvesqkl3ubog Ariana Grande 0 84550 1093469 1042987 2022-07-30T11:35:58Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Google Werger}}{{Kêm}}{{Agahîdank hunermend | nav = Ariana Grande | wêne = Ariana_Grande_Grammys_Red_Carpet_2020.png | sernavê_wêne = 2020 | paşbingeh = solo_singer | cure = [[Pop]] | pîşe = [[Stranbêj]], [[model]] û [[lîstikvan]] | malper = https://arianagrande.com/ }} '''Ariana Grande-Butera''' ([[jdb.]] [[26ê hezîranê|26 hezîrana]] [[1993]] li [[Boca Raton]], [[Florida]], [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|DYA]]), [[stranbêj]], [[model]] û [[lîstikvan]]eke [[amerîkî]] ye. '''Albuma dûyê''' a stûdyoya Grande di [[Billboard 200 de]] derket. û yek ji 4 stranbêjên [[top-10 Amerîkî]] hat bûye destnîşan kirin. '''Albûma siyê''' bi navê [[Dangerous Woman]] (2016) bû. gelek car bûye hunermend e yakê ye, ya ku li sê xelekên herî pêşîn li ser [[Billboard Hot 100]] bi dest xist ê. û hunermenda yekê ya jin bû ya ku li ser Hejmara yek li [[Chart Singles a UK]] serketî. Wekî din, ew yekem bû ji her 5 havrikiyên stranbêjên pêşîn ên di nav 10 welatên herî pêşîn ên Amerîkayê de. wê gelek xelatên cihêreng wergirtine, di nav de 1 [[xelatên Grammy]], 1 [[Xelata Brit]], 2 [[Xelatên Muzîka Billboard]], 3 [[Xelatên Muzîka Amerîkî]], û 8 Guhertoyên [[Guinness World.]] Ew li ser platformên mîna [[YouTube]], [[Spotify]], û [[Apple Music]] zêdetirî 50 mîlyar stêrka hene. Ew ji jinên herî şopîner e, û jî jinê herî zêde tê guhdarîkirin. Di sibata 2019 de, ew bû jina herî şopandî ya li [[Instagram]]î. di heman demê de navê '''wê''' wekî yek ji 100 mirovên herî bi bandor di cîhanê li(2016 û 2019)de hatbûye destnîşan kirin. [[Billboard]] wê di sala 2018-an de wekî "Jina Salê" hat bûye nas kirin. ==Jînenîgarî == '''Ariana Grande-Butera''' di 26-ê hezîran a 1993-an de, li [[Florida|Boca Raton, Florida]] ji dayik bû.<ref>{{Cite web|url=https://www.allmusic.com/artist/ariana-grande-mn0002264745/biography|title=Ariana Grande {{!}} Biography & History|website=AllMusic|language=en-us|access-date=2020-03-24}}</ref> Ew keça Joan Grande, ji Brooklyn-ê, hilberînerê amûrên ragihandinê û ewlehiyê. Grande ji nijadê Italiantalî ye, û ew xwe wekî Americantalî Amerîkî bi navgîniya "nîv Sîcîlyayî û nîv Abruzzese" binav dike. Ew xwediyê birayê nîv-mezin, Frankie Grande, entertainer û hilberîner e û wê têkiliyek nêzîk bi dapîra dayika xwe, Marjorie Grande re heye. Malbata Grande ji New York-ê çû Florida gava ku dayika wê bi wê re ducanî bû, û dêyûbavên wê ji hev veqetiyan dema ku ew li dora 9 an 10 salî bû.<ref>{{Cite web|url=http://www.billboard.com/articles/news/6221482/billboard-cover-ariana-grande-on-fame-freddy-krueger-and-her-freaky-past|title=Billboard Cover: Ariana Grande on Fame, Freddy Krueger and Her Freaky Past|date=2014-08-15|website=Billboard|access-date=2020-03-24}}</ref> Gava ku zarok bû, Grande bi guhertoya theiranoya Zarokan a Fort Lauderdale re perform kir, di guhertoya wan a mûzîkî Annie de rola yekem wekî karakterê sernav lîst. Di 8 saliya xwe de, wê li salona karaoke li ser keştiyek rêwîtiyê û ligel orkestrasyonên cihêreng ên wek South Florida's Philharmonic, Florida Sunshine Pops û Orkestrayên Symphonic, performansa xwe kir û ew yekem awazê televîzyona xwe ya neteweyî bi strana "The Star-Spangled Banner" kir. Panthers ya Florida. Di vê demê de ew beşdarî dibistana Pine Crest a Florida û paşê dibistana amadeyî ya [[Broward North]] bû.<ref>{{Cite web|url=http://www.teen.com/2014/12/09/celebrities/celebrities-who-went-to-boarding-prep-school/|title=Celebrities Who Went to Boarding School, Received Prep School Education {{!}} Teen.com|date=2017-08-15|website=web.archive.org|access-date=2020-03-24|archive-date=2017-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20170815024411/http://www.teen.com/2014/12/09/celebrities/celebrities-who-went-to-boarding-prep-school/|url-status=bot: unknown}}</ref> Di 13 saliya xwe de, ew di derbarê kariyera mûzîkê de ciddî bû, her çend ew hîn jî li ser şanoyê sekinî. Dema ku ew yekem car hat Los Angeles, California ji bo hevdîtinê bi rêvebirên xwe re, wê bertek nîşan da ku albûmek R&B tomar bike: "Ez wisa bûm, 'ez dixwazim albûmek R&B çêkim,' Ew mîna 'Um bûn, ew armancek helluva ye. Kî diçe albûmek R&B a 14 salî, bikire?! ""Di sala 2008-an de, Grande di rola piştgiriyê de ya cheerleader Charlotte di muzîka 13 li Broadway de hat avêtin, ji bo wê ew xelatek Neteweyî wergirt. Xelata Komeleya Theateranoya Ciwanan. Dema ku ew beşdarî muzîkê bû, Grande ji Dibistana Amadekariyê ya North Broward derket, lê qewimandina wî berdewam kir; dibistanê jê re materyal şand ku ew bi mamosteyan re bixwîne. Wê her weha di demên cuda de stranbêjê muzîkê ya New York City Birdland jî stran kir.<ref>{{Cite web|url=http://arianagrande.info/site/?page_id=2|title=About « Official Ariana Grande|date=2011-07-21|website=web.archive.org|access-date=2020-03-24|archive-date=2011-07-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20110721184425/http://arianagrande.info/site/?page_id=2|url-status=bot: unknown}}</ref> ==Dîskografî== *Yours Truly (2013) *My Everything (2014) *Dangerous Woman (2016) *Sweetener (2018) *Thank U, Next (2019) *Positions (2020) ==Fîlm == *2011 Snowflake, the White Gorilla *2016 Underdogs *2016 Zoolander 2 ==Turneyên Konsera== *The Listening Sessions (2013) *The Honeymoon Tour (2015) *Dangerous Woman Tour (2017) *Sweetener World Tour (2019) *The Sweetener Sessions (2018) ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Stranbêjên amerîkî]] [[Kategorî:Model]] [[Kategorî:Aktrîsên amerîkî]] [[Kategorî:Jidayikbûn 1993]] 72s3v1sn1qmop7b2fsb1cbiqel0pm0t Arjundhara 0 90301 1093470 1021600 2022-07-30T11:36:25Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank bajar | nav = | navê_din = | navê_fermî = | mertal = | al = | nexşeya_cihan = Nepal | nc_relief = erê <!-- "Nexşeya topografî" derdikeve --> | nc_firehî = 250px | koordînat = | damezrandin = <!------- Kargêrî -------> | welat = [[Nepal]] | dûgel = | kargêrî_sernav = | kargêrî = | herêm = | parêzgeh = | şaristan = | bexş = | navçe = | nahiye = | gundistan = | serbajar = | parêzgar = | şaredar = <!------- Demografî -----> | navê_nîştecihan = | gelhe = 60.205 | gelhe_sal = 2011 | berbelavî = <!------- Erdnîgarî -----> | rûerd = (navenda bajarê) | rûerd1_sernav = | bilindayî = | koordînat = | dem = UTC+5:45 (NST) <!------- Agahiyên din --> | koda_postayê = 57205 | koda_telefonê = 023 | malper = [http://arjundharamun.gov.np/ Malpera bajarê] <!------- Nexşe ---------> | nexşeSer = | nexşeSer_firehî = | nexşeSer_sernav = | nexşe = | nexşe_firehî = | nexşe_sernav = | nexşe2 = | nexşe2_firehî = | nexşe2_sernav = <!------- Wêne ----------> | wêneSer = | wêneSer_firehî = 250px | wêneSer_sernav = | wêne = | wêne_firehî = | wêne_sernav = }} '''Arjundhara''', bajarekî welatê [[Nepal]]ê ye û li [[Herêma Jimare 1]] (Province No. 1) de cih digire. ==Gelhenasî== Li gorî daneyên sala 2011an hêjmara gelhe ya bajarê 60.205 kes hatiye hejmartin<ref>{{Cite web|url=http://cbs.gov.np/wp-content/uploads/2012/11/VDC_Municipality.pdf|title=Wayback Machine|date=2013-01-24|website=web.archive.org|access-date=2020-08-28|archive-date=2015-02-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20150213064822/http://cbs.gov.np/wp-content/uploads/2012/11/VDC_Municipality.pdf|url-status=bot: unknown}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Bajarên Nepalê]] {{Bajar-şitil}} ax7sajz0cxe1b0ts7vpai1ios28qwit Mem û Zîn (fîlm) 0 90302 1093418 1021601 2022-07-29T18:54:50Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Sernav bi îtalîk {{Agahîdank fîlm/wîkîdane | nav = Mem û Zîn | wêne = | sernûçe = | wêne mezinî = | derhêner = [[Ümit Elçi]] | çêker = | nivîskar = | senaryo = Hamza Özbal | lîstikvan = | muzîk = [[Mazlum Çimen]] | derhênêrê dîmenê = | pevxistin/sazk =Ismail Kalkan | çêkirin =Aksiyon Yapimcilik, S. Kadir Yilmaz | berwara pêşanî = | çapkirin = | dom/mawe =132 hûrdem | welat = [[Tirkiye]] | ziman = [[Zimanê kurdî|Kurdî]] | terazûn = | derameta nesafî = | fîlma dawîn = | fîlma piştre = | malper = | amg_id = | imdb_id = }} '''Mem û Zîn''' fîlmandina berhema bi [[Mem û Zîn|eynî sernav]] a [[Ehmedê Xanî]] ye . Fîlm di sala 1991 ji aliyê [[Ümit Elçi]] ve dihat deranîn û hilberandin. Fîlmnameyê ji aliyê [[Hamza Özbal]] nivîsandî bû.<ref>{{Cite web|url=http://www.svenskfilmdatabas.se/en/item/?type=film&itemid=18235#release-dates|title=Mem û Zîn (1991)|last=|first=|date=|website=The Swedish Film Database|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> [[Yalçin Dümer]] ( Mem) û [[Meltem Doganay]] ( Zîn ) rolên herdu evîndaran lîstin . [[Musa Anter]] di fîlmê de rola vebêjerê kal girt .<ref>{{Cite web|url=https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-musa-anter-1553124.html|title=Obituary: Musa Anter|last=|first=|date=|website=The Independent|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> == Naverok == Di şeva [[Newroz|Newrozê]], cejna bihar û sersala Kurdan de, zilamek kal çîroka Mem û Zînê vedibêje. Rojek keçek bedew di xewnekê de ji xortê Mem re xuya dike. Li aliyê din keçika Zîn di xewna xwe de xortek dibîne. Gava ku ew di rastiyê de hevdîtin dikin, ew dizanin ku ew ji bo hevdu têne armanc kirin. Lê şert û mercên nebaş û ewanekî xirab nahêle ew bizewicin. Tenê di mirinê de ew di gorek hevpar de têne ba hev. Di dawiyê de, [[Bekoyê Ewan]] li ber lingên wan tê defin kirin. == Paşxan == Pirtûka Mem û Zîn berhema sereke ya helbestvanê kurd Ehmedê Xanî ye. Ev pirtûk wekî destana neteweyî ya kurd tê zanîn. Pirtûk li ser bingeha efsaneyek e ku berê bi devkî ji nifşekê derbasî nifşekê bû. Fîlm li [[Hewlêr]], [[Cizîr]], [[Mêrdîn]], [[Midyad|Midyat]], [[Nisêbîn]] û [[Heskîf]] hat kişandin. Bi fermî, "Mem û Zîn" neçar bû ku bi tirkî were deranin, ji ber ku zimanê kurdî bi fermî heta nîvê salên 1990î qedexe bû. Dûv re ew bi Kurdî hat kişandin. Ji bo Kurdan, Mem nîşana gelê Kurd û Zîn welatê Kurd e, ku ji hev cihê ne û nikarin bibin yek. == Lîstikvan == * [[Meltem Doganay]]: Zîn, * [[Yalçin Dümer]]: Mem, * [[Halil Ergün:]] Mîr Zeynîdin * [[Füsun Demirel]]: Hayzebun, * [[Erdal Gülver]]: Beko == Çavkanî == <references /> == Girêdanên derveyî == {{IMDb|tt0492283}} 931dqepfkim7kwgf5lpdbh55j5jpdji Aathbis Kot 0 90475 1093444 1021756 2022-07-30T10:49:30Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank bajar | nav = | navê_din = | navê_fermî = | mertal = | al = | nexşeya_cihan = Nepal | nc_relief = erê <!-- "Nexşeya topografî" derdikeve --> | nc_firehî = 250px | koordînat = | damezrandin = <!------- Kargêrî -------> | welat = [[Nepal]] | dûgel = | kargêrî_sernav = | kargêrî = | herêm = | parêzgeh = | şaristan = | bexş = | navçe = | nahiye = | gundistan = | serbajar = | parêzgar = | şaredar = <!------- Demografî -----> | navê_nîştecihan = | gelhe = 33.601 | gelhe_sal = 2011 | berbelavî = <!------- Erdnîgarî -----> | rûerd = 560,34 | rûerd1_sernav = | bilindayî = | koordînat = | dem = UTC+5:45 (NST) <!------- Agahiyên din --> | koda_postayê = | koda_telefonê = +977-88 | malper = [http://aathbiskotmun.gov.np/ Rûpela bajarê] <!------- Nexşe ---------> | nexşeSer = | nexşeSer_firehî = | nexşeSer_sernav = | nexşe = | nexşe_firehî = | nexşe_sernav = | nexşe2 = | nexşe2_firehî = | nexşe2_sernav = <!------- Wêne ----------> | wêneSer = | wêneSer_firehî = 250px | wêneSer_sernav = | wêne = | wêne_firehî = | wêne_sernav = }} '''Aathbis Kot''', bajarekî welatê [[Nepal]]ê ye û li herêma [[Karnali]] yê de cih digire. ==Gelhenasî== Li gorî daneyên sala 2011an hêjmara niştecihên bajarê digehêje 33.601 kesî<ref>{{Cite web|url=http://cbs.gov.np/wp-content/uploads/2012/11/VDC_Municipality.pdf|title=Wayback Machine|date=2013-01-24|website=web.archive.org|access-date=2020-08-28|archive-date=2015-02-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20150213064822/http://cbs.gov.np/wp-content/uploads/2012/11/VDC_Municipality.pdf|url-status=bot: unknown}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Bajarên Nepalê]] {{Bajar-şitil}} hc6qkxobvpcnligp9un18w9hq0t2jft Aathabis 0 90704 1093443 1021956 2022-07-30T10:49:20Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank bajar | nav = | navê_din = | navê_fermî = | mertal = | al = | nexşeya_cihan = Nepal | nc_relief = erê <!-- "Nexşeya topografî" derdikeve --> | nc_firehî = 250px | koordînat = | damezrandin = <!------- Kargêrî -------> | welat = [[Nepal]] | dûgel = | kargêrî_sernav = | kargêrî = | herêm = | parêzgeh = | şaristan = | bexş = | navçe = | nahiye = | gundistan = | serbajar = | parêzgar = | şaredar = <!------- Demografî -----> | navê_nîştecihan = | gelhe = 29.227 | gelhe_sal = 2011 | berbelavî = <!------- Erdnîgarî -----> | rûerd = 168 | rûerd1_sernav = | bilindayî = | koordînat = | dem = UTC+5:45 (NST) <!------- Agahiyên din --> | koda_postayê = | koda_telefonê = | malper = [http://www.aathabismun.gov.np/ Rûpela bajarê] <!------- Nexşe ---------> | nexşeSer = | nexşeSer_firehî = | nexşeSer_sernav = | nexşe = | nexşe_firehî = | nexşe_sernav = | nexşe2 = | nexşe2_firehî = | nexşe2_sernav = <!------- Wêne ----------> | wêneSer = | wêneSer_firehî = 250px | wêneSer_sernav = | wêne = | wêne_firehî = | wêne_sernav = }} '''Aathabis''', bajarekî welatê [[Nepal]]ê ye û li herêma [[Karnali]] yê de cih digire. ==Gelhenasî== Li gorî daneyên sala 2011an hejmara niştecihên vî bajarî digehêje 29.227 kesî<ref>{{Cite web|url=http://cbs.gov.np/wp-content/uploads/2012/11/VDC_Municipality.pdf|title=Wayback Machine|date=2013-01-24|website=web.archive.org|access-date=2020-08-28|archive-date=2015-02-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20150213064822/http://cbs.gov.np/wp-content/uploads/2012/11/VDC_Municipality.pdf|url-status=bot: unknown}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Bajarên Nepalê]] {{Bajar-şitil}} 2o37fmtt2e9dml3ofqne7vp5e7nwmgv Amargadhi 0 91158 1093462 1022280 2022-07-30T11:22:59Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank bajar | nav = | navê_din = | navê_fermî = | mertal = | al = | nexşeya_cihan = Nepal | nc_relief = erê <!-- "Nexşeya topografî" derdikeve --> | nc_firehî = 250px | koordînat = | damezrandin = <!------- Kargêrî -------> | welat = [[Nepal]] | dûgel = | kargêrî_sernav = | kargêrî = | herêm = | parêzgeh = | şaristan = | bexş = | navçe = | nahiye = | gundistan = | serbajar = | parêzgar = | şaredar = <!------- Demografî -----> | navê_nîştecihan = | gelhe = 21.245 | gelhe_sal = 2011 | berbelavî = <!------- Erdnîgarî -----> | rûerd = 139 | rûerd1_sernav = | bilindayî = 1885 m | koordînat = | dem = UTC+5:45 (NST) <!------- Agahiyên din --> | koda_postayê = | koda_telefonê = | malper = [http://www.amargadhimun.gov.np/ Rûpela bajarê] <!------- Nexşe ---------> | nexşeSer = | nexşeSer_firehî = | nexşeSer_sernav = | nexşe = | nexşe_firehî = | nexşe_sernav = | nexşe2 = | nexşe2_firehî = | nexşe2_sernav = <!------- Wêne ----------> | wêneSer = Amargadi Bajar, Dadeldhura.JPG | wêneSer_firehî = 250px | wêneSer_sernav = | wêne = | wêne_firehî = | wêne_sernav = }} '''Amargadhi''', bajarekî welatê [[Nepal]]ê ye û li herêma [[Sudurpashchim Pradesh]]ê de cih digire. ==Gelhenasî== Li gorî daneyên sala 2011an hejmara niştecihên vî bajarî digehêje 21.245 kesî<ref>{{Cite web|url=http://cbs.gov.np/wp-content/uploads/2012/11/VDC_Municipality.pdf|title=Wayback Machine|date=2013-01-24|website=web.archive.org|access-date=2020-08-28|archive-date=2015-02-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20150213064822/http://cbs.gov.np/wp-content/uploads/2012/11/VDC_Municipality.pdf|url-status=bot: unknown}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Bajarên Nepalê]] {{Bajar-şitil}} gesy91ufxbehjyltpcdn2pezuzi9qrn J. Eddie Peck 0 93069 1093409 1044256 2022-07-29T18:24:04Z Avestaboy 34898 wikitext text/x-wiki {{jînedank |hevjîn={{zewac|Sonya Zaza|1989}} |salên_çalak=1985– roja me |bejn=1.91 m |pîşe=[[Lîstikvan]]}} '''John Edward Peck''' (jdb. [[10ê çiriya pêşîn]] [[1958]] li [[Lynchburg]] , [[Vîrjînya]]) [[lîstikvan]]ekî wêneguhêz û fîlmê yê [[amerîkan]] e. Di rolên wî yên herî naskirî Cole Howard di The Young de û Restless û Jake Martin di All Children My de ne. Wî her wiha wekî kesayetek bi navê Lance ku di kursa kolejê de xwendekarek Diane Chambers bû di beşeke [[Cheers ( rêzefîlm|Cheers]] de hîn dikir. == Jiyan û perwerdehiya berî == Ew di salên 1970î de li Joplin, Missouri dijiya û di 1976an de ji Dibistana Amadeyî ya Joplin Parkwood, ku ew endamê tîma tenîsa zanîngehê bû, mezûn bû. Ew beşdarî Zanîngeha Missouri ya Dewleta Başûrê bû, û li wir wî BA di kirrûbirrê de stend.<ref>http://soapcentral.com/amc/theactors/peck_jeddie.php, retrieved January 7, 2018.</ref> == Kar == Di destpêka kariyera xwe de, Peck di gelek rêzefîlmên binavûdeng ên televîzyonê de, wekî ''[[Diagnosis: Murder]]'', ''[[Highway to Heaven]]'', ''[[Cheers]]'', ''[[Murder]], [[She Wrote]]'' û ''[[Knight Rider]]'' de rolên mêvanî lîst. Peck di rêzefîlma televîzyona ABC Family [[Kyle XY]] de wekî Adam Baylin di fînala sezonê ya sezona yek û hin beşên duyemîn de mêvan bû. Piraniya karên Peck hem li ser rêzefîlmên helesor hem jî di demên weşandî yên serekî de ye. Ew belkî bi rola xwe ya di ''The Young and the Restless'' de wekî Cole Howard, ku wî ji 1993 heta 1999 lîst, herî zêde tête nas kirin. Ew jî bi domdariya Michael Lowry di rola Jake Martin de li cem ''All My Children'', ji 2000 heta 2003, tê nas kirin. Navnîşên wî yên din ên sabûnê ''Days of Our Lives'' (1991–1992); ''Dynasty'' (1988–1989) û ''Dallas'' (1989) ne . Peck di fîlmên wekî ''Dangerously Close'', ''Lambada'', ''To Grandmother's House We Go'' û ''Blind Heat'' de jî cih girtiye û yek ji hosteyên pêşbaziya Miss USA 1998 bû. == Jiyana kesane == Peck ji 1989 de bi Sonya Zaza re zewicî ye. Du kurên wan hene, Austin û Dalton.<ref>{{Cite web|url=https://www.famousbirthdays.com/people/jeddie-peck.html|title=|last=|first=|date=|website=famousbirthdays.com|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> == Fîlmnîgarî == {| class="wikitable sortable" |+Fîlm !Sal !Sernav !Rol !Têbinî |- |1986 |''Dangerously Close'' |Danny Lennox | |- |1987 |''Breaking Home Ties'' |Brad |fîlma wêneguhêzê |- |1989 |''Curse II: The Bite'' |Clark Newman | |- |1990 |''Lambada'' |Kevin "Blade" Laird | |- |1992 |''To Grandmother's House We Go'' |Eddie Popko |fîlma wêneguhêzê |- |2001 |''Blind Heat'' |Victor | |- |2009 |''Mexican Gold'' |Pick Randall |Sernavê alternatîv: ''Return of the Outlaws'' |- |2016 |''Divorce Texas Style'' |Quentin Stewart | |- |TBA |''Bright Ideas'' |Mr. Hall |Post-production |} {| class="wikitable sortable" |+Wêneguhêz !Sal !Sernav !Rol !Têbinî |- |1985 |''Wildside'' |Sutton Hollister |Main cast (6 episodes) |- |1986 |''Knight Rider'' |Erik Whitby |Beşa: "Out of the Woods" |- |1986 |''Murder, She Wrote'' |Coby Russell |Beşa: "Dead Man's Gold" |- |1986 |''Cheers'' |Lance Apollonaire |Beşa: "Knights of the Scimitar" |- |1987 |''Highway to Heaven'' |Richard Davies |Beşa: "A Night to Remember" |- |1988–89 |''Dynasty'' |Roger Grimes |Recurring role (8 episodes) |- |1989 |''Dallas'' |Tommy McKay |Recurring role (13 beşa) |- |1991 |''Dark Justice'' |Danny Sicani |Beşa: "Brother Mine" |- |1991–92 |''Days of Our Lives'' |Howard "Hawk" Hawkins |Unknown episodes |- |1993–99 |''The Young and the Restless'' |Cole Howard |Rola serekî (241 beş) |- |1995 |''Diagnosis: Murder'' |J. Eddie Peck |Beşa: "Death in the Daytime" |- |2000–03 |''All My Children'' |Jake Martin |rola serekî(15 beş) |- |2006–08 |''[[Kyle XY]]'' |Adam Baylin |Recurring role (12 beş) |- |2008 |''Just Jordan'' |Coach |Beşa: "Let Sleeping Dogs Lie" |} == Çavkanî == [[Kategorî:Aktor]] [[Kategorî:Aktorên amerîkî]] kwnwsd2max0r63z3wo98zaf51016hsn Arxan 0 94444 1093471 1024925 2022-07-30T11:39:27Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank bajar | nav = | navê_din = | navê_fermî = | mertal = | al = | nexşeya_cihan = Çîn | nc_relief = erê <!-- "Nexşeya topografî" derdikeve --> | nc_firehî = 250px | koordînat = | damezrandin = <!------- Kargêrî -------> | welat = [[Çîn]] | dûgel = | kargêrî_sernav = | kargêrî = | herêm = [[Inner Mongolia]] | parêzgeh = | şaristan = | bexş = | navçe = | nahiye = | gundistan = | serbajar = | parêzgar = | şaredar = <!------- Demografî -----> | navê_nîştecihan = | gelhe = 68.300 | gelhe_sal = 2010 | berbelavî = <!------- Erdnîgarî -----> | rûerd = 7.408,7 | rûerd1_sernav = | bilindayî = | koordînat = | dem = UTC+8 (CST) <!------- Agahiyên din --> | koda_postayê = 137800 | koda_telefonê = + 86 (0) 482 | malper = [http://www.aes.gov.cn/ Rûpela fermî] <!------- Nexşe ---------> | nexşeSer = ChinaHingganArxan.png | nexşeSer_firehî = 250px | nexşeSer_sernav = Li ser nexşeya parêzgehê cihê bajarê | nexşe = | nexşe_firehî = | nexşe_sernav = | nexşe2 = | nexşe2_firehî = | nexşe2_sernav = <!------- Wêne ----------> | wêneSer = Arxan.jpg | wêneSer_firehî = 250px | wêneSer_sernav = Wêneyek ji bajarê | wêne = | wêne_firehî = | wêne_sernav = }} '''Arxan''', bajarekî di asta parêzgehê de ya welatê [[Çîn]]ê ye û di herêma [[Inner Mongolia]]yê de cih digire. ==Gelhe== Li gorî daneyên sala 2010an hejmara niştecihên vî bajarî digehêje 68.300 kesî<ref>{{Cite web|url=http://cbs.gov.np/wp-content/uploads/2012/11/VDC_Municipality.pdf|title=Wayback Machine|date=2013-01-24|website=web.archive.org|access-date=2020-10-21|archive-date=2015-02-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20150213064822/http://cbs.gov.np/wp-content/uploads/2012/11/VDC_Municipality.pdf|url-status=bot: unknown}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Bajarên Çînê]] {{Çîn-şitil}} lv4kq07vrhg0loe0r6vkbq2vu8l6esv Aboriya Japonê 0 95030 1093445 1040748 2022-07-30T11:00:10Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Kabukicho red gate and colorful neon street signs at night, Shinjuku, Tokyo, Japan.jpg|thumb|Shinjuku, Tokyo, Japon]] '''Aboriya Japonê''', aboriya bazara serbest a [[Dewletên pêşketî|gelek pêşketî]] ye.<ref>{{Cite web|url=https://books.google.com.tr/books?id=s3vMAgAAQBAJ&q=japan+economy+and+capitalism&redir_esc=y#v=snippet&q=japan%20economy%20and%20capitalism&f=false|title=Lechevalier, Sébastien (2014). The Great Transformation of Japanese Capitalism. Routledge. p. 204. ISBN 9781317974963.|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> Li gori [[GDP]] Nominal (Dahatûya Naxweyî ya Nesade ya Nomînal) sêyemîn aboriya heri mezin e û li gorî [[PPP]] (Parîteya Hêza Kirînê) çaremîn e li dinyayê <ref>{{Cite web|url=https://www.imf.org/en/Publications/SPROLLs/world-economic-outlook-databases|title="World Economic Outlook Database, April 2016 – Report for Selected Countries and Subjects". International Monetary Fund (IMF).|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://edition.cnn.com/2011/BUSINESS/02/13/japan.economy.third/index.html|title=Kyung Lah (14 February 2011). "Japan: Economy slips to Third in world". CNN.|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> û her wiha duyemîn aboriya pêşketî ya herî mezin a dinyayê ye. <ref>{{Cite web|url=https://www.oecd-ilibrary.org/economics/country-statistical-profile-japan_20752288-table-jpn|title="Country statistical profile: Japan". OECD iLibrary. 28 February 2013.|last=|first=|date=|website=|archive-url=https://web.archive.org/web/20171013213632/http://www.oecd-ilibrary.org/economics/country-statistical-profile-japan_20752288-table-jpn|archive-date=13 October 2017|dead-url=yes|access-date=|df=}}</ref> Dewleta Japonê endamê [[G7]] û [[G20]]<nowiki/>ê ye. Li gorî [[Fona Pereyî ya Navneteweyî]] (IMF) [[Dahatûya Naxweyiya Nesade]] ya serane ya vê dewletê di 2016an de 38,937 bû.<ref>{{Cite web|url=https://www.worldcat.org/title/japan-2017-article-iv-consultation-press-release-staff-report-and-statement-by-the-executive-director-for-japan/oclc/1009601181|title=Japan: 2017 Article IV Consultation : Press Release ; Staff Report ; and Statement by the Executive Director for Japan. International Monetary Fund. Asia and Pacific Department. Washington, D.C.: International Monetary Fund. 2017. ISBN 9781484313497. OCLC 1009601181.|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> Japon, li dinyayê sêyemîn dewleta herî mezin a hilberînerê otomobîlan e,<ref>{{Cite web|url=http://www.oica.net/category/production-statistics/|title="2013 Production Statistics – First 6 Months". OICA.|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> xwediyê endustriya tiştên elektronîk a herî mezin e û li gorî patentên gerdûnî, yek ji dewletên sereke yên herî nûger e. Ji ber reqabeta [[Çîn]] û [[Komara Korêyê|Koreya Başûr]] a roj bi roj zêde dibe,<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.co.uk/news/business-17688322|title=Morris, Ben (12 April 2012). "What does the future hold for Japan's electronics firms?". BBC News.|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> Japon bala xwe ya ser sektora hilberandina teknolojîk zivirandine aliyê teknolojiya bilind û tiştên bihêja yên wek alavên optîkal, wesayîtên hîbrîd û amûrên robotîk. Japon, bi pirranî li ticareta salane [[nirxê zêdek]] dide û li veberanîna navneteweyî xwediyê nirxê zêdek e. Ji 2010an ve Japon xwediyê 13.7% (15.2 trîlyon dolar) ê dewlemendiya finansî (li dinyayê sêyemîn) ya taybetî ya dinyayê ye<ref>{{Cite web|url=https://www.allianz.com/v_1443702256000/media/economic_research/publications/specials/en/AGWR2015_ENG.pdf|title="Allianz Global Wealth Report 2015" (PDF). Allianz.|last=|first=|date=|website=|archive-url=https://web.archive.org/web/20170121134304/https://www.allianz.com/v_1443702256000/media/economic_research/publications/specials/en/AGWR2015_ENG.pdf|archive-date=2017-01-21|dead-url=yes|access-date=}}</ref>. Ji 2017an ve, 51 şîrketên [[Fortune Global 500]]<nowiki/>ê girêdayî Japonê ne. Sêyemîn aboriya herî mezin a dinyayê ye. Pêşketinên aborî yên piştî 1960an, di deh salan de, mezinbûna bi lez a wek [[mûcizeya ekonomik a pişt-şer a Japonî|mûcizeya ekonomik a piştî-şer a Japonî]] hatiye binavkirin dest pê kiriye. Bi rêberiya [[Wezareta Aborî, Bazirganî û Endustrîyê]], bi rêjeyên 10% di salên 1960an, 5% di salên 1970yan û 4% di salên 1980yan de, dewleta Japon kariye ku heta 2010an bi awayek berdewam bibe duyemîn aboriya herî mezin a dinyayê, ku 2010an de [[Çîn|Komara Gel a Çînê]] ew bihurandiye. Piştî 1990an, dahatûya serane ya Japonê gelek dewletên rojavayi re wekhev bûye an jî bihurandiye. == Dîroka aborî == Dîroka aborî ya Japonê gelek serdemên mezin bihurandiye. Sê serdemên mezin ên aboriya Japonê hene: a yekem, damezirandin û belavkirina [[Edo]]<nowiki/>yê (di sala 1603an de) bo hemû pêşketinên aborî yên welatê bû; a duyem, [[Restorasyona Meijiyê]] ya ku bû yekemîn hêza ne-ewropayî ye; a sêyem, piştî têkçûna [[Şerê Cîhanî yê Duyem]], ji nû ve avabûna welêt û bûna duyemîn aboriya herî mezin a dinyayê. == Sektorên aboriya Japonê == === Çandin === [[Wêne:TawaramotoRiceField.png|thumb|Zeviyên birincê yên [[Tawaramoto]]yê]] Sektora çandinê ya Japonê nêzikê 1,1% a GDP ya welêt e.<ref>{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/fields/214.html|title="The World Factbook". Central Intelligence Agency.|last=|first=|date=|website=|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112043212/https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/fields/214.html|archive-date=2020-11-12|dead-url=yes|access-date=}}</ref> Tenê 12% ya erdên Japonê ji bo çandinê misaîd e.<ref>{{Cite web|url=http://www.pbs.org/newshour/bb/social_issues/jan-june12/9billion_06-12.html|title="As Farmers Age, Japan Rethinks Relationship With Food, Fields". PBS.|last=|first=|date=|website=|archive-url=https://web.archive.org/web/20131121103417/http://www.pbs.org/newshour/bb/social_issues/jan-june12/9billion_06-12.html|archive-date=2013-11-21|dead-url=|access-date=|url-status=bot: unknown}}</ref> Hema hema hemû çandina Japonê birinc e. Japon duyemîn ithalatvana hilberînên çandiyan a herî mezin e. Birinc, bi baca 777,7%an, genima herî girîng e. === Masîvanî === Sektora masîvaniyê ya Japonê piştî [[felaketa nûkleer a Fukushimayê ya 2011an]] derbeke mezin xwariye. 1996an de, bi girtina tonek masiyan, Japon bûye çarem li dinyayê.<ref>{{Cite web|url=http://www.fao.org/3/w9900e/w9900e02.htm|title="World review of fisheries and aquaculture". Food and Agriculture Organization.|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> === Endustrî === Sektora endustrî û hilberandina Japonê gelek cûr bi cûr a teknolojiya pêşketî ye ku gelek serkeftî ne. Rêjeya endûstrî 30,1% a GDPyê digire.<ref>{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/fields/214.html|title="The World Factbook". Central Intelligence Agency.|last=|first=|date=|website=|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112043212/https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/fields/214.html|archive-date=2020-11-12|dead-url=yes|access-date=}}</ref> Encama hilberinda vî welatê li dinyayê sêyemîn herî mezin e.<ref>{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/NV.IND.MANF.CD?most_recent_value_desc=true|title="Manufacturing, value added (current US$) {{!}} Data". data.worldbank.org.|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> === Hilberandina otomobîlan === Japon, li dinyayê sêyemîn hilberînera otomobîlan a herî mezin e<ref>{{Cite web|url=http://www.oica.net/category/production-statistics/|title="2013 Production Statistics – First 6 Months". OICA. Retrieved 16 October 2013.|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref>. [[Toyota]] li gorî îstatîstîkên nû çêkera erebeyan a herî mezin û çêkerên wek [[Nissan]], [[Honaka zanistî|Honda]], [[Suzuki]] û [[Mazda]] jî din nav şîrketên heri mezin de ne.<ref>{{Cite web|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424127887323375204578269181060493750|title="Toyota Again World's Largest Auto Maker". The Wall Street Journal.|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.oica.net/wp-content/uploads/2013/03/worldpro2012-modification-ranking.pdf|title=Dawson, Chester (2012). "World Motor Vehicle Production OICA correspondents survey" (PDF). OICA.|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Aboriya Japonê| ]] 41twpqdksk6q6tzpmowfsm48dajwbxr Aboriya Koreya Başûr 0 95092 1093446 1025315 2022-07-30T11:00:46Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Seoul City Montage.png|thumb|Seûl, paytexta Koreya Başûr]] '''Aboriya Koreya Başûr''' aboriyeke têkilhev a pir pêşketî ye ku ji aliye komên bi navê chaebols a ji komên malbatî pêk tê.<ref>{{Cite web|url=https://globaledge.msu.edu/countries/south-korea|title="South Korea: Introduction >> globalEDGE: Your source for Global Business Knowledge".|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> GDPya çaremin herî mezin li Asyayê û dehemîn herî mazin li dinyayê ye. Koreya Başûr di navbera 2-3 jenerasyonan de ji asta dewletên heri feqîr hilweşiya bo asta dewletên herî dewlemend. Ev mezinbûna aborî wek Mûcizeya li Çemê Hanê ya ku Koreya Başûr xistiye di refên OECD û G-20 de tê zanîn.<ref>{{Cite web|url=https://books.google.com.tr/books?id=nTCC2ZheFu0C&q=han+river+miracle&pg=PA254&redir_esc=y#v=snippet&q=han%20river%20miracle&f=false|title=Kleiner, JüRgen (2001). Korea, A Century of Change. ISBN 978-981-02-4657-0.|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> Koreya Başûr piştî Bûhrana Mezin hê jî yek ji dewlêtên herî bi lez mezin dibe ye. Sîstema perwerdehî ya tund û sazkirina gelheyekî gellek motîvebûyî û perwedekirî, sedemên sereke yên teşvîkkirina teknolojiya bilind a dewletê û hilperîna bi lez a aboriyê. Ji ber tunebûna çavkaniyên xwezayî û gelheya gur, zêdebûna rêjeya gelheyê û çêbûna bazara mezêxer a naxweyî asteng dibe. Di 2014an de Koreya Başûr heftemîn ixracadkar a herî mezin û heftemîn îthaalatkar a herî mezin a li dinyayê bû.<ref>{{Cite web|url=https://monitor.icef.com/2014/01/high-performance-high-pressure-in-south-koreas-education-system/|title="High performance, high pressure in South Korea's education system". ICEF.|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> == Dîroka aboriyê == Piştî Şerê Koreyê, Koraye Başûr gelek feqîr bû û heta di salên 1960an de dahatê serane 79 dolar bû.<ref>{{Cite web|url=http://www.kds.re.kr/pds/102/MRDA_2010_4.pdf|title=Seung-Hun Chun (19 April 2010). "Strategy for Industrial Development and Growth of Major Industries in Korea" (PDF). Korea Institute for Development Strategy. Archived from the original (PDF)|last=|first=|date=|website=|archive-url=https://web.archive.org/web/20131011120833/http://www.kds.re.kr/pds/102/MRDA_2010_4.pdf|archive-date=11 October 2013|dead-url=|access-date=|url-status=bot: unknown}}</ref> === Mezinbûna bi lez a di navbera salên 1960an û 1980yan === Bi derbeya General Park Chung-hee re polîtîkayên aborî yên tund hatin lidarxistin. Ji bo teşvîkkirina pêşketinê, teşvîkên endûstriyê hatin dayîn û her wiha ji bo berhemên ji derveyî welêt tên hatin qedexekirin. Sistema fînansî hat netewekirin û bandora artêşê li ser bazarê hat kêmkirin. === 1990an û krîza finansî ya Asyayê === Teşvîkên ji bo şîrketên wek Hyundai, Samsung û LG hatin zêdekirin. Û herwiha Koreya Başûr gelek alîkariyan ji DYAyê jî stend. Ev alîkarî bi deh salan berdewam kir. Piştî van bûyeran mazinbûna Koreya Başûr salane 8% zêde bû. GDPya dewletê ji 2,7 (1960) milyar dolaran gihişt 270 (1080){{Çavk}} milyar dolaran.<ref>{{Cite web|url=http://documents1.worldbank.org/curated/en/975081468244550798/pdf/multi-page.pdf|title=http://documents1.worldbank.org/curated/en/975081468244550798/pdf/multi-page.pdf|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> === 2000an === Bi planên navendî û veberhênanên hikûmetê, Koreya Başûr heta 2001an salane 10% mezin bû lê bi hêdîbûna aboriya gerdûnî û bi kêmbûna ixracatê di sala 2001an de 3,3% mezin bû. Bi avakirina aboriyek lîberal û serbixwe, veberhênanên endûstrî, polîtîkayên pereyî yên tund Koreya Başûr heta sala 2007an bi wayek stabîl mezin bû. <ref>{{Cite web|url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/2800.htm|title=US Department of State. "Background Note: South Korea"|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Korêya Başûr]] 4j3066gmn24n8ntcqlqmet9aele44df Anushka Sharma 0 95689 1093468 1069777 2022-07-30T11:32:18Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 5 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=Kanûna pêşîn 2020}} {{Agahîdank mirov | çînaser = sînema | navê_jidayikbûnê = Anushka Sharma | roja_jidayikbûnê = 1ê gulanê 1988 | cihê_jidayikbûnê = Ayodhya, Uttar Pradesh, [[Hindîstan]] | wêne = Anushka Sharma promoting Zero.jpg | netewe = Hindî | pîşe = lîstikvan, hilberînerê sînemayê. | salên_çalak = 2007–niha | perwerde = Zanîngeha Bangalore }} '''Anushka Sharma''' (jdb. 1ê gulana 1988) lîstikvan û hilberînera Hindî ye ku di fîlmên [[Bollywood]] de lîst. Wê gelek xelat stendin, di nav de Xelatên Filmfare ye. Sharma, yek ji lîstikvanên herî populer û payegirên [[Hindistan|Hindistanê]] ye. Di 2012an ve di navnîşana 100a Navdar a [[Forbes India]] de ye û ji hêla [[Forbes Asia]] ve di nav lîsteya kesên popûler ku ji 30 salê ciwantirên a sala 2018an hate diyarkirin. == Jînenîgarî == Anushka Sharma li [[Ayodhya]] ji dayik bû<ref>{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/bollywood/news-interviews/There-is-no-system-in-the-film-industry-Anushka/articleshow/17649937.cms|title=There is no system in the film industry: Anushka - The Times of India|date=2012-12-17|website=web.archive.org|access-date=2020-12-05|archive-date=2012-12-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20121217213847/http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/bollywood/news-interviews/There-is-no-system-in-the-film-industry-Anushka/articleshow/17649937.cms|url-status=bot: unknown}}</ref> û li [[Bangalore]] mezin bû. Sharma li Dibistana Artêş xwend û bawernameya hunerê ji [[College Carmel]] wergirt.<ref>{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/specials/hall-of-fame/photo-features/Anushka-Sharma-Lesser-known-facts/photostory/45178001.cms|title=Anushka Sharma: Lesser known facts - The Times of India|date=2015-06-21|website=web.archive.org|access-date=2020-12-05|archive-date=2015-06-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20150621071452/http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/specials/hall-of-fame/photo-features/Anushka-Sharma-Lesser-known-facts/photostory/45178001.cms|url-status=bot: unknown}}</ref> Wê di destpêkê de xwesteka wî ya lîstikvaniyê tunebû û pêşnumaya pîşesaziyê an nûçegihaniyê dikir. Sharma, ji bo ku piştî mezûniyetê bêtir karîyera xweya modeliyê zêde bike çû bajarê [[Mumbai|Mumbai.]] Di sala 2007an de, wê rola xweya yekem wekî modelek ji hêla sêwiranerê modayê [[Wendell Rodricks]] ve girt û piştra li Mumbaiyê bicîh bû ku karekî xweyê timam wek model bidest bixe.<ref>{{Cite web|url=http://tribune.com.pk/story/851478/10-facts-about-anushka-sharma-you-didnt-know/|title=10 facts about Anushka Sharma you didn't know - The Express Tribune|date=2015-05-22|website=web.archive.org|access-date=2020-12-05|archive-date=2015-05-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20150522105528/http://tribune.com.pk/story/851478/10-facts-about-anushka-sharma-you-didnt-know/|url-status=bot: unknown}}</ref> Di sala 2008an de bi rola Taanî Sahnî di fîlmê Lord Ne Bana Di Jodî, ya bi derhêneriya Aditya Chopra ve dest bi kariyera xwe ya lîstikvaniyê kir. Di sala 2014an de di fîlma Amîr Xan PK de jagat "Jaggu" Janini de lîst. Sharma, hevdamezrînera şîrketa hilberînê Clean Slate Filmzê ye. Ji bo gelek brand û berheman sefîr e, ji bo jinên bi navê Nush xeta xwe ya cilan çêkiriye. Herweha piştevanîya xêrxwazî û mebestên curbicur dike, di nav de wekhevîya cinsî û mafên ajalan heye, diparêze.<ref>{{Cite web|url=http://www.petaindia.com/blog/anushka-sharma-tweets-help-horses/|title=Anushka Sharma Tweets to Help Horses {{!}} Blog {{!}} PETA India|date=2015-06-24|website=web.archive.org|access-date=2020-12-05|archive-date=2015-06-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150624110708/http://www.petaindia.com/blog/anushka-sharma-tweets-help-horses/|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.ibnlive.com/news/movies/alia-bhatt-sonakshi-sinha-and-anushka-sharma-raise-their-voice-against-yulin-dog-meat-eating-festival-1009375.html|title=Alia Bhatt, Sonakshi Sinha and Anushka Sharma raise their voice against Yulin Dog Meat Eating Festival - IBNLive|date=2015-06-24|website=web.archive.org|access-date=2020-12-05|archive-date=2015-06-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150624190614/http://www.ibnlive.com/news/movies/alia-bhatt-sonakshi-sinha-and-anushka-sharma-raise-their-voice-against-yulin-dog-meat-eating-festival-1009375.html|url-status=bot: unknown}}</ref> == Fîlmografî == {| class="wikitable sortable" |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! colspan="4" style="background: LightSteelBlue;" | Fîlmên wê |- align="center" bgcolor="#cccccc" !Sal !Nav !Rol !Nîşe |- |2008 !''Lord What Me Di Jodi'' |Taani Sahni | |- |2010 !''Pargîdaniya Badmaash'' |Bulbul Singh | |- |2010 !''Band Baaja Baaraat'' |Shruti kakkar | |- |2011 !''Mala Patiala'' |Simran Chaggal | |- |2011 !''Xanim vs Ricky Bahl'' |Ishika Desai | |- |2012 !''Jab Tak Hai Jaan'' |Akira Rai | |- |2013 !''Matru Ki Bijlee Ka Mandola'' |Bijlee Mandola | |- |2014 !''PK'' |Jagat "Jaggu" Janini | |- |2015 !''NH10'' |Meera |Her weha hilberîner |- |2015 !''Velvet Bombay'' |Rosie noronha | |- |2015 !''Ziman Dhadakne Do'' |Farah ali | |- |2016 !''Sultan'' |Aarfa Hussain | |- |2016 !''Ae Dil Hai Mushkil'' |Alizeh xhan | |- |2017 !''Phillauri'' |Shashi Kumari |Ew di heman demê de çêker û stranbêjê strana "Naughty Billo" ye |- |2017 !''Jab Harry Met Sejal'' |Sejal Zaveri | |- |2018 !''Pari'' |Rukhsana |Her weha hilberîner |- |2018 !''Sanju'' |Winnie Diaz | |- |2018 !''Sui dhaaga'' |Mamta | |- |2018 !''Sifir'' |Aafia Yusufzai Bhinder | |- |2020 !''Angrezi Medium'' |Xwe bixwe |Dîtina taybetî li ser strana "Kudi Nu Nachne De" |- |2020 !''Paatal Lok'' | - |Çêker; Rêzefîlma Serokwezîr Vîdyo |- |2020 !''Bulbbul'' | - |Producer, Netflix movie |} == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Hunermend]] [[Kategorî:Aktrîsên hindistanî]] ==Girêdanên derve== {{Commons category|Anushka Sharma}} * {{IMDb name|3087728}} * {{Instagram|anushkasharma}} sg407d32oruvvl1o0f0h817cy1i3p8b Angela Bassett 0 95835 1093465 1025418 2022-07-30T11:29:24Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov | nav = | çînaser = sînema | wêne = Angela Bassett by Gage Skidmoe.jpg | mezinahiya_wêne = | sernavê_wêne = Angela Bassett (2015) | navê_rastî = Angela Evelyn Bassett | roja_jidayikbûnê = {{Jidayikbûn|16|8|1958|temen=erê}} | cihê_jidayikbûnê = [[New York]], [[DYA]] | netewe = Afro-Amerîkî | hevwelatî = | perwerde = Zanîngeha Yale (BA, MFA) | salên_çalak = 1985–niha | hevjîn = [[Courtney B. Vance]] (1997) | partner = | zarok = 2 }} '''Angela Bassett''' yan jî bi navê temamî '''Angela Evelyn Bassett''' ({{Jidayikbûn|16|8|1958|j=1}}) lîstikvan û derhênera [[Amerîkan|Amerîkî]] ye. Bi karektera xwe [[Tina Turner]] di fîlima [[What's Love Got To Do With]] It de tê nas kirin û ji bo vê performansê ew ji bo [[Xelata Oscarê]] ya Lîstikvana Herî Serketî hate destnîşankirin û [[Xelata Zêrîn a Globe]] bi navê lîstikvana herî serketî stand. == Jînenîgarî == Bassett di nîvê sala 1980î de dest bi kariyera xwe ya fîlmê kir. Di heman demêde piştî ku [[Zanîngeha Yaley]]<nowiki/>ê diqedîne. Heta salên 1990î di pîşesaziya fîlman de li çi geriya nedît, lê piştî sala 1990an, dest bi fîlman kir . Her sal di fîlmekî de derkete pêşberî bînera. Di 2013an de, ew beşdarî sezona Çîroka Xofê ya Amerîkî bû. Di rêzefîlma tirsnak a FX de bi navê Coven, û ji bo rola xwe ya wekî sêrbazê voodoo Marie Laveau xelata xweya duyemîn a Primetime Emmy stand. Wê di Freak Show de di sezona çaremîn a rêzefîlmê de wekî Desiree Dupree lîst. Di Miniseries an Movies de ji bo [[Xelata Emmy]] ya Lîstikvanê Piştevaniya Herî Baş hate berbijar kirin. Di sal 2015an de, wê karakterê Ramona Royale di Çîroka Xofa Amerîkî: Otêl de, sezona pêncemîn a rêzefîlmê lîst. Di Roanoke, sezona şeşemîn a rêzefîlmê de Çîroka Xofê ya Amerîkî de karaktera Leee, lîst.<ref>{{Cite web|url=http://collider.com/angela-bassett-american-horror-story-coven-interview/|title=American Horror Story Interview: Angela Bassett Talks Coven and Future Seasons|date=2014-09-25|website=web.archive.org|access-date=2020-12-11|archive-date=2014-09-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20140925065942/http://collider.com/angela-bassett-american-horror-story-coven-interview/|url-status=bot: unknown}}</ref> == Kariyera wê == Ji xeynî rolên wê yên di fîlman de, rol û performansa wî ya karakterên cihêreng di her werzê rêzefîlma TV Horror Story ya Amerîkî de ji aliyê rexnevanan ve jî hate pesinandin. Rola wê wekî Marie Laveau di demsala sêyemîn a rêzefîlmê de, Çîroka Xofa Amerîkî: Coven ji hêla rexnevanan ve wekî "hêja" hate şîrove kirin. Afirîner û nivîskarê pêşandanê Ryan Murphy got ku ez tenê ji bo vê rolê Bassett difikirîm, û ji bo pêşandana wî jê re digot "bi heybet û pir bi realîst" e. == Fîlmografî == ===Fîlm=== {| class="wikitable sortable" |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! colspan="4" style="background: LightSteelBlue;" | Fîlmên wê |- align="center" bgcolor="#cccccc" |- ! Sal ! Nav ! Rol ! class="unsortable" | Nîşe |- | 1986 | ''F/X'' | Reporter | |- | 1990 | ''[[Kindergarten Cop]]'' | Stewardess | |- | 1991 | ''Critters 4'' | Fran | |- | 1991 | ''[[Boyz n the Hood]]'' | Reva Devereaux | |- | 1991 | ''City of Hope'' | Reesha | |- | 1992 | ''[[Passion Fish]]'' | Dawn/Rhonda | |- | 1992 | ''[[Innocent Blood (film)|Innocent Blood]]'' | U.S. Attorney Sinclair | |- | 1992 | ''[[Malcolm X (1992 film)|Malcolm X]]'' | [[Betty Shabazz]] | |- | 1993 | ''[[What's Love Got to Do with It (film)|What's Love Got to Do with It]]'' | [[Tina Turner|Anna Mae Bullock/Tina Turner]] | |- | 1995 | ''[[Panther (film)|Panther]]'' | [[Betty Shabazz]] | |- | 1995 | ''[[Strange Days (film)|Strange Days]]'' | Lornette 'Mace' Mason | |- | 1995 | ''[[Vampire in Brooklyn]]'' | Det. Rita Veder | |- | 1995 | ''[[Waiting to Exhale]]'' | Bernadine 'Bernie' Harris | |- | 1997 | ''[[Contact (1997 American film)|Contact]]'' | Rachel Constantine | |- | 1998 | ''[[How Stella Got Her Groove Back]]'' | Stella Payne | |- | 1999 | ''[[Our Friend, Martin]]'' | Miles' Mom | Voice role |- | 1999 | ''[[Music of the Heart]]'' | Principal Janet Williams | |- | 2000 | ''[[Supernova (2000 film)|Supernova]]'' | Dr. Kaela Evers | |- | 2000 | ''Whispers: An Elephant's Tale'' | Groove | Dublaj |- | 2000 | ''[[Boesman and Lena]]'' | Lena | |- | 2001 | ''{{Sortname|The|Score|The Score (2001 film)}}'' | Diane | |- | 2002 | ''[[Sunshine State (film)|Sunshine State]]'' | Desiree Stokes Perry | |- | 2003 | ''[[Unchained Memories]]'' | Reader | |- | 2003 | ''[[Masked and Anonymous]]'' | Mistress | |- | 2004 | ''{{Sortname|The|Lazarus Child}}'' | Dr. Elizabeth Chase | |- | 2004 | ''[[Mr. 3000]]'' | Maureen 'Mo' Simmons | |- | 2005 | ''[[Mr. & Mrs. Smith (2005 film)|Mr. & Mrs. Smith]]'' | Mr. Smith'in Patronu | Dublaj |- | 2006 | ''[[Akeelah and the Bee]]'' | Tanya Anderson | |- | 2007 | ''[[Meet the Robinsons]]'' | Mildred | Dublaj |- | 2008 | ''[[Gospel Hill]]'' | Sarah Malcolm | |- | 2008 | ''Of Boys and Men'' | Rieta Cole | |- | 2008 | ''[[Meet the Browns (film)|Meet the Browns]]'' | Brenda Brown | |- | 2008 | ''[[Nothing but the Truth (2008 American film)|Nothing But the Truth]]'' | Bonnie Benjamin | |- | 2009 | ''[[Notorious (2009 film)|Notorious]]'' | Voletta Wallace | |- | 2011 | ''[[Jumping the Broom (film)|Jumping the Broom]]'' | Claudine Watson | |- | 2011 | ''[[Green Lantern (film)|Green Lantern]]'' | [[Amanda Waller]] | |- | 2012 | ''[[This Means War (film)|This Means War]]'' | Collins | |- | 2012 | ''I Ain't Scared Of You'' | Kendisi | |- | 2013 | ''[[Olympus Has Fallen]]'' | Lynne Jacobs | |- | 2013 | ''[[Black Nativity (film)|Black Nativity]]'' | Aretha Cobbs | |- | 2014 | ''[[White Bird in a Blizzard]]'' | Dr. Thaler | |- | 2015 | ''[[Curious George 3: Back to the Jungle]]'' | Dr. Kulinda | Dublaj |- | 2015 | ''[[Survivor (film)|Survivor]]'' | Ambassador Maureen Crane | |- | 2015 | ''[[Chi-Raq]]'' | Miss Helen | |- | 2016 | ''London Has Fallen'' | Lynne Jacobs | |} ===Televîzyon=== {| class="wikitable sortable" |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! colspan="4" style="background: LightSteelBlue;" | Rêzefîlmên televîzyonê |- align="center" bgcolor="#cccccc" |- ! Yıl ! Film ! Rol ! class="unsortable" | Notlar |- | 1985 | ''[[Spenser: For Hire]]'' | Joe's Daughter | Beş: "The Choice" |- | 1985 | ''{{Sortname|The|Cosby Show}}'' | Mrs. Mitchell | Beş: "Mr. Quiet" |- | 1986 | ''Liberty'' | Linda Thornton | Fîlma televîzyonê |- | 1987 | ''[[Ryan's Hope]]'' | Leonie Peach | |- | 1988 | ''Doubletake'' | Prostitute at Headquarters | Fîlma televîzyonê |- | 1988 | ''{{Sortname|The|Cosby Show}}'' | Sari | Beş: "Bookworm" |- | 1989 | ''{{Sortname|A|Man Called Hawk}}'' | Bailey Webster | Beşa 3emîn |- | 1989 | ''[[Tour of Duty (TV series)|Tour of Duty]]'' | Lt. Camilla Patterson | Beşa 2emîn |- | 1989 | ''[[227 (TV series)|227]]'' | Amy Burnett | Beş: "A Pampered Tale" |- | 1989 | ''[[Thirtysomething (TV series)|Thirtysomething]]'' | Kate Harriton | Beş: "Legacy" |- | 1990 | ''[[Alien Nation (1989 TV series)|Alien Nation]]'' | Renee Longstreet | Beş: "Eyewitness News" |- | 1990 | ''Equal Justice'' | Janet Fields | Beş: "Goodbye, Judge Green" |- | 1990 | ''Family of Spies'' | Bev Andress | Fîlma televîzyonê |- | 1990 | ''[[Challenger (1990 film)|Challenger]]'' | Cheryl McNair | Fîlma televîzyonê |- | 1990 | ''In the Best Interest of the Child'' | Lori | Fîlma televîzyonê |- | 1990 | ''Perry Mason: In the Case of the Silenced Singer'' | Carla Peters | Fîlma televîzyonê |- | 1991 | ''Line of Fire: The Morris Dees Story'' | Pat | Fîlma televîzyonê |- | 1991 | ''{{Sortname|The|Flash|The Flash (1990 TV series)}}'' | Linda Lake | Beş: "Beat the Clock" |- | 1991 | ''[[Stat (TV series)|Stat]]'' | Dr. Willie Burns | Beş: "Ladyfinger" |- | 1991 | ''{{Sortname|The|Heroes of Desert Storm}}'' | Lt. Phoebe Jeter | Fîlma televîzyonê |- | 1991 | ''[[Locked Up: A Mother's Rage]]'' | Willie | Fîlma televîzyonê |- | 1991 | ''One Special Victory'' | Lois | Fîlma televîzyonê |- | 1991 | ''Fire: Trapped on the 37th Floor'' | Allison | Fîlma televîzyonê |- | 1992 | ''[[Nightmare Cafe]]'' | Evelyn | Beş: "Sanctuary for a Child" |- | 1992 | ''{{Sortname|The|Jacksons: An American Dream}}'' | [[Katherine Jackson]] | Fîlma televîzyonê |- | 1995 | ''[[Get Smart (1995 TV series)|Get Smart]]'' | Model | Beş: "Pîlot" |- | 2001 | ''Ruby's Bucket of Blood'' | Ruby Delacroix | Fîlma televîzyonê |- | 2002 | ''[[The Rosa Parks Story]]'' | Rosa Parks | Fîlma televîzyonê |- | 2003 | ''Freedom: A History of Us'' | [[Sheyann Webb]] | Beş: "Marching to Freedom Land" |- | 2003 | ''Freedom: A History of Us'' | [[Melba Pattillo Beals|Melba Pattillo]] | Beş: "Let Freedom Ring" |- | 2003 | ''[[The Bernie Mac Show]]'' | Bi xwe | Beş: "Laughing Matters" |- | 2005 | ''[[Alias (TV series)|Alias]]'' | CIA Director Hayden Chase | Fîlma televîzyonê |- | 2006 | ''[[Time Bomb (television film)|Time Bomb]]'' | Jill Greco | Fîlma televîzyonê |- | 2008–09 | ''[[Acil Servis (dizi)|ER]]'' | [[Catherine Banfield|Dr. Cate Banfield]] | Beşa 16emîn |- | 2010 | ''{{Sortname|The|Simpsons}}'' | [[Michelle Obama|First Lady Michelle Obama]] | Dublaj; Beş: "Stealing First Base" |- | 2013 | ''[[Betty & Coretta]]'' | [[Coretta Scott King]] | Beşa 13emîm |- | 2013–14 | ''[[American Horror Story: Coven]]'' | [[Marie Laveau (American Horror Story)|Marie Laveau]] | Beşa 12emîn |- | 2014–15 | ''[[American Horror Story: Freak Show]]'' | [[Desiree Dupree]] | Beşa 11emîn |- | 2015–16 | ''[[BoJack Horseman]]'' | Ana Spanikopita | Dublaj; beşa 9emîn |- | 2015 | ''[[Whitney (film)|Whitney]]'' | | Fîlma televîzyonê, derhêner |- | 2015–16 | ''[[American Horror Story: Hotel]]'' | [[Ramona Royale]] | Beşa 7emîn |- | 2016 | ''[[American Horror Story: Roanoke]]'' | Lee Miller | Beşa 3emîm |- | 2016 | ''[[Close to the Enemy]]'' | Eva | |- |} == Çavkanî == {{çavkanî}} [[Kategorî:Aktrîsên amerîkî]] iy7ra0khm6yvkqcr8mr4ine1i26laj3 Alison Brie 0 96360 1093454 1077289 2022-07-30T11:17:46Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=tebax 2021}} {{Agahîdank mirov | nav = | wêne = Alison Brie by Gage Skidmore.jpg | mezinahiya_wêne = | sernavê_wêne = | navê_rastî = Alison Brie Schermerhorn | zimanê_navê_rastî = | navê_jidayikbûnê = | navê_din = | roja_jidayikbûnê = {{Jidayikbûn|29|12|1982|temenê=erê}} | cihê_jidayikbûnê = [[Hollywood]], [[Kalîforniya]], [[DYA]] | roja_mirinê = | cihê_mirinê = | sedema_mirinê = | cihê_goristanê = | koordînatên_cihê_goristanê = | netewe = Amerîkî | hevwelatî = | perwerde = Enstîtuya Hunerê ya Kalîforniya | pîşe = Aktrêst, nivîskar, hilberînerê fîlmê | salên_çalak = 2004–niha | tê_nasîn = | xebatên_navdar = | sermiyana_net = | televîzyon = | hevjîn = [[Dave Franco]] (zw. 2017) | partner = | zarok = | dê = | bav = | xelat = | malper = | şanenav = | mezinahiya_şanenavê = | modul = | modul2 = | çînaser = sînema }} '''Alison Brie Schermerhorn''' yan jî navê ku pê tê naskirin '''Alison Brie''', ({{Jidayikbûn|29|12|1982|j=1}}; [[Hollywood]], [[Kalîforniya]], [[DYA]]) [[lîstikvan]]ek [[Amerîkan|Amerîkî]] ye, li herêma [[Hollywood]] a [[Los Angeles]]ê ji dayik bûye. Brie herî zêde bi rola xwe ya Annie Edison, Community, Trudy Campbell, Mad Men û Ruth Wilder de tê nas kirin. Di sînemayê de, ew ji bo rolên xweyên piştgirî yên di fîlmê tirsê ''[[Scream 4]]'' û komediya romantîk ''[[Five Years of Reflection]]'' de diyar dibe û bi rola sereke komediya romantîk a''[[Never Between Friends and Single,]]'' lîstikvaniya xwe daye nîşandan. == Jînenîgarî == Alîson Brîe Schermerhorn li herêma Hollywoodê li Kalîforniyayê ji dayik bû.<ref>{{Cite web|url=https://www.complex.com/pop-culture/2013/02/25-things-you-didnt-know-about-alison-brie/|title=25 Things You Didn't Know About Alison Brie|website=Complex|language=en|access-date=2021-01-04|df=dmy-all}}</ref> Bavê wê Charles Terry Schermerhorn, nûçegihana muzîkvan bû.<ref name="Pasadena Weekly - A Shooting star">{{Cite web|url=http://www.pasadenaweekly.com/cms/story/detail/a_shooting_star/7555/|title=Pasadena Weekly - A Shooting star|date=2016-02-04|website=web.archive.org|access-date=2021-01-04|df=dmy-all|archive-date=2016-02-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160204155048/http://www.pasadenaweekly.com/cms/story/detail/a_shooting_star/7555/|url-status=bot: unknown}}</ref> Dayika wê Joanne Brenner li Para los Niños ("Jibo zû zarokan") di saziyeke karê xêrxwaziyê de dixebitî. Xwîşka wê ya mezin a bi navê Lauren heye.<ref name="Pasadena Weekly - A Shooting star"/> Dayika Brîe bi baweriya xwe cihû ye.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.jta.org/2013/05/09/culture/alison-brie-talks-jewish-mother-drama-on-wtf-with-marc-maron|title=Alison Brie on her very Jewish mother|date=2013-05-10|website=Jewish Telegraphic Agency|language=en-US|access-date=2021-01-04|df=dmy-all}}</ref> Bavê wê xwedî bavûkalên Holandî, Îngîlîzî û Skotanî ye û Brie wek katolîk hatiye mezinkirin. Brie ji aliyê dê û bavê wê yê jihevqetayî ve tê mezin tê mezinkirin. Ew car caran digel bavê xwe tevlî "dêra mesîhî-hindî" ya bi navê "Biratiya Aramîkirinê" dibe."<ref>{{Cite web|url=https://www.popmatters.com/116229-alison-brie-and-donald-glover-of-community-2496126167.html|title=20 Questions: Alison Brie and Donald Glover of 'Community'|date=2009-11-16|website=PopMatters|language=en|access-date=2021-01-04|df=dmy-all|df=dmy-all}}</ref> Brie di sala 2012an de piştî ku li New Orleansê di mersîma Mardi Gras de bi Dave Franco re hevdîtin pêkanî. Di 25ê tebaxa 2015an de hat ragihandin ku herdu bihevre diaxivin û di 13ê adara 2017an de zewicîn. Sala 2017an di hevpeyvînekê de li gel Larî Kîng eşkere kir ku Brie naxwaze bibe xwedî zarok. Alison Brie li Navenda Civaka Cihûyan a li Başûrê Kalîforniyayê dest bi karê lîstikvaniyê kir.<ref>{{Cite web|url=http://trueslant.com/bobandelman/2009/11/12/from-mad-mens-trudy-to-communitys-annie-actor-alison-brie-is-a-hit/|title=From Mad Men’s Trudy to Community’s Annie, actor Alison Brie is a hit - Bob Andelman - Mr. Media Radio Interviews - True/Slant|date=2011-07-24|website=web.archive.org|access-date=2021-01-04|df=dmy-all|archive-date=2011-07-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20110724074930/http://trueslant.com/bobandelman/2009/11/12/from-mad-mens-trudy-to-communitys-annie-actor-alison-brie-is-a-hit/|url-status=bot: unknown}}</ref> Di sala 2005an de ji Enstîtuya Hunerên Kalîforniyayê bi lîsansa şanoyê mezûn bû.<ref>{{Cite web|url=http://www.lippsisters.com/2008/10/12/exclusive-alison-brie-interview-part-1-and-toto-too/|title=Exclusive Alison Brie Interview, part 1: "…and Toto too"|last=Lipp|first=Deborah|date=2008-10-12|website=Basket of Kisses|language=en-US|access-date=2021-01-04|df=dmy-all}}</ref> Di heman demê de wê li Akademiya Muzîk û Drama ya Royal Scottish ya li Glasgowê xwend. Piştre di partîyên rojbûnê de wek qirfik xebitî û li Kalîforniyayê di şanoyê de derket ser dikê.<ref name=":0" /> == Kariyera wê == [[Wêne:Alison Brie.jpg|thumb| Alison Brie, 2009 [[Festîvala LA Filmê ]]|285x285px]] Brie di sala 2006an de rola yekemîn a televîzyonê de ya sitcom Hannah Montana ya Disney Chann bi navê rola Nina, (Kuafora jinan) list. Bi rola Trudy Campbell di rêzefîlma drama ya AMC Mad Men 2007–2015 de bi awayek berfireh hate nas kirin. Di rêzefîlma My Alibi de di navberên salên 2008 û 2009an hate weşandin, lîst. Ji 2009 heta 2015an wê bi navê Annie Edison di NBC / Yahoo de lîst! Bi performansa xwe ya Civata sitcomê bibînin ve hate ecibandin û ji bo Xelata Televîzyonê ya Hilbijarka Rexnevanan ji bo Lîstikvana Herî Baş a Piştgirî di Rêzefîlmek Komedî de bû namzet. Di nîsana 2010an de, Brie bû pêşkêşkerê beşek ji Attack of the Show! û di beşek Web Soupê de xuya bû. Di fîlima komedî ya Montana Amazon a 2010 de lîst. Brie di salan 2010an de kete nav lîsteya 100 kesên kovara Maximê . Di lîsteya 100 Hotê ya 2011an de di rêza 49emîn de cih girt.<ref>{{Cite web|url=http://www.maxim.com/amg/GIRLS/Articles/2011+Hot+100|title=2011 Hot 100|date=2011-06-09|website=web.archive.org|access-date=2021-01-04|df=dmy-all|archive-date=2011-06-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20110609204706/http://www.maxim.com/amg/GIRLS/Articles/2011+Hot+100|url-status=bot: unknown}}</ref> Ew di sala 2013an de ji hêla xwendevanên FHM ve 57emin Jina rind ya Cîhanê hate hilbijartin. Ew di sala 2014an de ji hêla xwendevanên AskMen ve wekî duyem jina bijarte ya cîhanê hate hilbijartin. Brie di çend rolên mezin ên fîlimê de, di nav de wekî Rebecca Walters, alîkarê Sidney Prescott, di fîlima tirsnak a Scream 4 sala 2011an, û Suzie Barnes di fîlima komedî ya romantîk The Five-Year Engagement ya 2012an de lîst. Wê di fîlma komedî ya anîmasyon The Lego Movie ya 2014an de dengê Princess Unikitty, û dengê xwe kir kesayetek di beşa rêzefîlma anîmasyon American Dad!ê de, ku di heyama heştan de derket de lîst.<ref>{{Cite web|url=https://ew.com/article/2013/09/24/american-dad-kim-kardashian/|title=Kim Kardashian to play alien on 'American Dad'|website=EW.com|language=EN|access-date=2021-01-04|df=dmy-all}}</ref> Di hezîrana 2014an de, Brie beşdarî kasta rêzefîlma BoJack Horseman a Netflix bû û rêzefîlm di 22yê tebaxê de derket pêş. Bi karakterê sereke Diane Nguyen û karakterê dubare Vincent Adultman, di du densalên pêşîn de dublajiyê kir.<ref>{{Cite web|url=http://www.classicalite.com/articles/8893/20140607/mad-men-alison-brie-new-netflix-show-bojack-breaking-bad.htm|title=‘Mad Men’ Alison Brie New Netflix Show Bojack with ‘Breaking Bad’ Aaron Paul After ‘Community’ Cancellation [TRAILER]|date=2014-06-07|website=Classicalite|access-date=2021-01-04|df=dmy-all}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://ew.com/article/2014/06/04/bojack-horseman-netflix-will-arnett/|title='BoJack Horseman': New Netflix comedy features voices of Will Arnett, Amy Sedaris, more|website=EW.com|language=EN|access-date=2021-01-04|df=dmy-all}}</ref> == Fîlmografî == ===Fîlm=== {| class="wikitable sortable" |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! colspan="4" style="background: LightSteelBlue;" | Fîlmên wê |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! Sal ! Nav ! Rol ! class="unsortable" | Nîşe |- | 2004 | ''Stolen Poem'' | Alice | Kurtefîlm |- | rowspan="2" | 2007 | ''Born'' | Mary Elizabeth Martino | |- | ''Dickie Smalls: From Shame to Fame'' | Mya | |- | rowspan="4" | 2008 | ''[[Parasomnia (film)|Parasomnia]]'' | Darcy | |- | ''{{sortname|The|Coverup}}'' | Grace | |- | ''Buddy 'n' Andy'' | Michelle | rowspan="4" | Kurtefîlm |- | ''Salvation, Texas'' | Lisa Salter |- | 2009 | ''Us One Night'' | Alyson |- | rowspan="2" | 2010 | ''{{sortname|The|Home Front|nolink=1}}'' | Hannah |- | ''[[Raspberry Magic]]'' | Ms. Bradlee | |- | 2011 | ''[[Scream 4]]'' | Rebecca Walters | |- | rowspan="3" | 2012 | ''[[Save the Date]]'' | Beth | |- | ''[[The Five-Year Engagement]]'' | Suzie Barnes-Eilhauer | |- | ''[[The Misadventures of the Dunderheads|Montana Amazon]]'' | Ella Dunderhead | |- | 2013 | ''{{sortname|The|Kings of Summer}}'' | Heather Toy | |- | rowspan="4" | 2014 | ''[[The Lego Movie]]'' | Princess Unikitty (voice) | |- | ''[[Harmontown]]'' | Herself | Belgefîlm |- | ''[[Search Party (film)|Search Party]]'' | Elizabeth | |- | ''[[Lennon or McCartney]]'' | Herself | Belgefîlm a kurt |- | rowspan="3"| 2015 | ''[[Sleeping with Other People]]'' | Elaine "Lainey" Dalton | |- | ''[[Get Hard]]'' | Alissa Barrow | |- | ''[[No Stranger Than Love]]'' | Lucy Sherrington | |- | rowspan="4" | 2016 | ''[[Joshy (film)|Joshy]]'' | Rachel | |- | ''[[How to Be Single]]'' | Lucy | |- | ''[[Get a Job (2016 film)|Get a Job]]'' | Tanya Sellers | |- | ''[[A Family Man]]'' | Lynn Vogel | |- | rowspan="3" | 2017 | ''[[The Little Hours]]'' | Sister Alessandra | |- | ''[[The Disaster Artist (film)|The Disaster Artist]]'' | Amber | |- | ''[[The Post (film)|The Post]]'' | [[Lally Weymouth]] | |- | 2018 | ''[[The Lego Movie (franchise)#Emmet's Holiday Party (2018)|Emmet's Holiday Party]]'' |Princess Unikitty (voice) | Kurtefîlm |- | rowspan="2" | 2019 | ''[[Weathering with You]]'' | Natsumi Suga (voice) | Duhlaja zimanê îngilîzî |- | ''[[The Lego Movie 2: The Second Part]]'' |Princess Unikitty (voice) | |- | rowspan="4" | 2020 | ''[[Promising Young Woman]]'' | Madison McPhee | |- | ''[[Horse Girl]]'' | Sarah | Senarîst û hilberîner |- | ''[[The Rental]]'' | Michelle | |- | ''[[Happiest Season]]'' | Sloane Caldwell | |- |} ===Televizyon=== {| class="wikitable sortable" |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! colspan="4" style="background: LightSteelBlue;" | Fîlmên televîzyonê |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! Sal ! Nav ! Rol ! class="unsortable" | Nîşe |- | 2006 | ''[[Hannah Montana]]'' | Nina | Beşa "It's My Party and I'll Lie if I Want To" |- | 2007 | ''Not Another High School Show'' | Muffy | Unsold pilot |- | 2007–2015 | ''[[Mad Men]]'' | [[Trudy Campbell]] | 36 beş |- | 2008 | ''The Deadliest Lesson'' | Amber | Fîlmê televîzyonê |- | 2009–2015 | ''[[Community (TV series)|Community]]'' | [[Annie Edison]] | 110 beş |- | 2011 | ''[[Robot Chicken]]'' | [[Martha Stewart]] / Vampire Lifeguard (voice) | Beşa "The Godfather of the Bride 2" |- | rowspan="2" | 2012 | ''[[NTSF:SD:SUV::]]'' | Joanie | Beşa "Sabbath-tage" |- | ''[[American Dad!]]'' | Lindsay (voice) | Beşa "Adventures in Hayleysitting" |- | rowspan="2" | 2013 | ''[[High School USA!]]'' | Miss Temple (voice) | Beşa "Choices" |- | ''[[Axe Cop (TV series)|Axe Cop]]'' | Beautiful Girly Bobs (voice) | Beşa "The Dumb List" |- | 2014 | ''[[Comedy Bang! Bang! (TV series)|Comedy Bang! Bang!]]'' | Herself | Beşa "Alison Brie Wears a Black Mesh Top & Mini-Skirt" |- | 2014–2020 | ''[[BoJack Horseman]]'' | [[Diane Nguyen]] / Various voices | 77 beş |- | rowspan="2" | 2016 | ''[[Teachers (2016 TV series)|Teachers]]'' | Lauren Lark | Beşa "Pilot"; also executive producer |- | ''[[Doctor Thorne (TV series)|Doctor Thorne]]'' | Martha Dunstable | 3 beş |- | 2017 | ''[[Dr. Ken]]'' | Herself | Beşa "Ken's Big Audition" |- | 2017–2019 | ''[[GLOW (TV series)|GLOW]]'' | Ruth Wilder | 30 beş û derhêneriya beşa "Hollywood Homecoming" |- | 2019 | ''[[Drunk History]]'' | Thea Spyer | Beşa "Love" |- | rowspan="2" | 2020 | ''[[Make It Work!]]'' | Herself | Televizyona taybetî |- | ''[[Marvel's 616]]'' | | Derhêner, beşa: "Spotlight" |} == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Aktrîsên amerîkî]] hd7yrbfayuikj819a9u11ilsmyn5gu8 Anne Hathaway 0 96461 1093467 1070820 2022-07-30T11:30:53Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov | nav = | wêne = Anne Hathaway in 2017.png | mezinahiya_wêne = | sernavê_wêne = | navê_rastî = Anne Jacqueline Hathaway | zimanê_navê_rastî = | navê_jidayikbûnê = | navê_din = | roja_jidayikbûnê = {{Jidayikbûn|12|11|1982|temen=erê}} | cihê_jidayikbûnê = [[Brooklyn]], [[New York]], [[DYA]] | roja_mirinê = | cihê_mirinê = | sedema_mirinê = | cihê_goristanê = | koordînatên_cihê_goristanê = | netewe = Amerîkî | hevwelatî = [[Amerîka]] | perwerde = | pîşe = lîstikvan | salên_çalak = 1999–niha | tê_nasîn = | xebatên_navdar = | sermiyana_net = | televîzyon = | hevjîn = Adam Shulman (zw. 2012) | partner = | zarok = 2 | dê = | bav = | xelat = | malper = | şanenav = Anne Hathaway signature.png | mezinahiya_şanenavê = | modul = | modul2 = | çînaser = sînema }} '''Anne Jacqueline Hathaway''', ({{Jidayikbûn|12|11|1982|j=1}}; [[Brooklyn]], [[New York]], [[DYA]]) lîstikvaneke amerîkî ye. Hathaway xelatgira xelatên wekî [[Xelata Akademî]], [[Xelata Emmy]] ya Primetime, û [[Xelata Zêrîn a Globe]] ye. Di sala 2015an de yek ji lîstikvanên herî payebilind a cîhanê de bû. Fîlmên wê li seranserê cîhanê li ser 6,8 mîlyar dolar berhevkir û di sala 2009an de kete lîsteya 100 kesên navdar a Forbesê. == Jînenîgarî == Anne Jacqueline Hathaway li [[Brooklyn]] [[New York City]] ji dayik bû. Bavê wê Gerald parêzerê kar e, û diya wê Kate (neviyê McCauley) lîstikvanek berê ye.<ref>{{Cite web|url=https://www.huffpost.com/entry/anne-hathaway-mom-kate_n_2469367|title=Guess The Golden Globe Winner's Mom|date=2013-01-13|website=HuffPost|language=en|access-date=2021-01-13|df=dmy-all}}</ref> Bapîrê dayikê yê Hathaway kesayetiya radyoya WIP (AM) Philadelphia Joe McCauley bû.<ref>{{Cite web|url=http://www.broadcastpioneers.com/joemccauley.html|title=The Broadcast Pioneers of Philadelphia|website=www.broadcastpioneers.com|access-date=2021-01-13|df=dmy-all}}</ref> Dayika Hathaway ji nijada îrlendî ye, û bavê wê bi koka îrlendî, fransî, brîtanî û almanî ye. Navê wê jina Shakespeare bû.<ref>{{Cite web|url=https://www.telegraph.co.uk/culture/film/3556856/Anne-Hathaway-in-pique-condition.html|title=Anne Hathaway: in pique condition|website=The Telegraph|language=en-GB|access-date=2021-01-13|df=dmy-all}}</ref> Ew ji sê zarokên malbatê, zaroka duyemîn e. Anne di navbera birayê mezin Michael û birayê piçûk Thomas de çêbûye.<ref>{{Cite web|url=https://www.huffingtonpost.com/2012/11/26/anne-hathaway-gay-brother-short-haircut_n_2191371.html|title=Anne Hathaway: 'I Looked Like My Gay Brother' With My Short Haircut (PHOTOS) {{!}} The Huffington Post|date=2017-03-02|website=web.archive.org|access-date=2021-01-13|archive-date=2017-03-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20170302124645/https://www.huffingtonpost.com/2012/11/26/anne-hathaway-gay-brother-short-haircut_n_2191371.html|url-status=bot: unknown}}</ref> Gava ku ew şeş salî bû, malbata wê çû Taxa Kurt Hills a Millburn, Nû Jersey, Hathaway lê wî taxê mezin bûbû.<ref>{{Cite web|url=http://www.today.com/popculture/anne-hathaway-learns-legend-prada-wbna13463798|title=Anne Hathaway learns from a legend in ‘Prada’|website=TODAY.com|language=en|access-date=2021-01-13|df=dmy-all}}</ref> Di şeş saliya xwe de, dema Hathaway li dayika xwe wekî Fantine li Les Misérables temaşe kir û jibo ku bibe lîstikvan gelek dilxwaz bû lê dêûbavên wê ne li hemberî wê yekê bûn ku destûrê bidin wê ku pîşeyek lîstikvaniyê bimeşîne. Piştî vê, Kate dev ji lîstikvaniyê berda ku Hathaway û birayên wê mezin bike.<ref>{{Cite web|url=https://www.latimes.com/entertainment/movies/la-xpm-2012-dec-27-la-ca-mn-anne-hathaway-les-miz-20121230-story.html|title=Anne Hathaway seeks royal status|last=Facebook|last2=Twitter|date=2012-12-27|website=Los Angeles Times|language=en-US|access-date=2021-01-13|last3=options|first3=Show more sharing|last4=Facebook|last5=Twitter|last6=LinkedIn|last7=Email|last8=URLCopied!|first8=Copy Link|last9=|df=dmy-all}}</ref> Hathaway wekî ku "nirxên bi rastî xurt" dihesibîne wekî Roman Katolîk hate mezin kirin û diyar kir ku ew di dema zaroktiya xwe de dixwaze bibe rahibe (jina perwedekar ya olî), lê lîstikvanî ji bo wê her gav pêşengiyek girîng bû.<ref>{{Cite web|url=http://www.today.com/popculture/anne-hathaway-learns-legend-prada-wbna13463798|title=Anne Hathaway learns from a legend in ‘Prada’|website=TODAY.com|language=en|access-date=2021-01-13|df=dmy-all}}</ref> Hathaway dibistana Brooklyn Heights Montessori û Dibistana Seretayî ya Wyoming li Millburn xwend. Ew jindibistana navîn a Millburn mezûn bû û li wir wê futbol lîst. Anne, beşdarî gelek lîstikan bû, di nav wan de di fîlmê Once Upon a Mattress de bi navê Winnifred rol wergirt.<ref>{{Cite web|url=https://nymag.com/movies/profiles/17309/|title=The Devil Wears Prada Star Anne Hathaway Struggles With Her Angelic Disposition -- New York Magazine - Nymag|website=New York Magazine|language=en-us|access-date=2021-01-13|df=dmy-all}}</ref> Piştra, ew di lîstikên din ên wekî Jane Eyre û Gigi de, li [[New Jersey's Paper Mill Playhouse|''New Jersey's Paper Mill Playhouse'']] de rol wergirt. Wê di sala 1993an de li Akademiya Hunerên Dramatîkî ya Amerîkî xwend û bû yekemîn ciwana di bernameya lîstikvaniya Companyirketa Barrow Group Company de hat qebûl kirin. Wê çend nîvsal berî derbûna [[Zanîngeha New York]] ya Dibistana Gallatin ya Xwendina Kesane bibe, li zanîngeha Vassar li Poughkeepsie de beşa zanista siyasî ya îngilîzî xwend.<ref>{{Cite web|url=https://www.universityherald.com/articles/43138/20161007/princess-diaries-star-anne-hathaway-enrolled-vassar-college-nyu-before.htm|title=’Princess Diaries’ Star Anne Hathaway Enrolled At Vassar College And NYU Before ‘Love And Other Drugs’ Happened|last=Herald|first=University|date=2016-10-07|website=University Herald|language=en|access-date=2021-01-13|df=dmy-all}}</ref> Wê diyar kir ku ger ew ne çalak bûya dê bibûya mamosteyek zimanê îngilîzî an jî psîkolog.<ref>{{Cite web|url=https://www.ibtimes.co.in/anne-hathaway-turns-33-interesting-facts-best-dressed-moments-films-celebrate-catwomans-654382|title=Anne Hathaway turns 33: Interesting facts, best-dressed moments, films to celebrate Catwoman's birthday|last=IBTimes|date=2015-11-12|website=www.ibtimes.co.in|language=en|access-date=2021-01-13|df=dmy-all}}</ref> Di navbera salên 1998 û 1999sm de, Hathaway bi stranbêjiya Koro yşya Rûmetê ya Dibistana Bilind a All-Eastern US li Carnegie Hall û di lîstikan de li Dibistana Amadekar a Seton Hall li West Orange, Nû Jersey de soprano digot. Di destpêka kariyera wê ya fîlimê de, şêwazê lîstikvanî û bedewiya wê bi Judy Garland re dihata qiyas kirin ku ew wê wekî yek ji lîstikvanên bijareyên fîlmê ye. Sê roj piştî performansa wê ya li Carnegie Hall, Hathaway, di rêzefîlma kurt a Fox Get Real de rol wergirt.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2002/02/18/theater/an-a-for-aplomb-onstage-and-political-science-in-the-wings.html|title=An A for Aplomb Onstage, and Political Science in the Wings (Published 2002)|last=McKinley|first=Jesse|date=2002-02-18|website=The New York Times|language=en-US|access-date=2021-01-13|df=dmy-all}}</ref> Hathaway li gel Jon Tenney, Debrah Farentino û Jesse Eisenberg xorta Meghan Green lîst.<ref>{{Cite web|url=https://www.vulture.com/2011/08/anne_hathaway_get_real.html|title=Read a Very Surprising Story About Young Anne Hathaway|last=Buchanan|first=Kyle|website=Vulture|language=en-us|access-date=2021-01-13|df=dmy-all}}</ref> Bi serkevtinên xwe ya destpêkê, Hathaway di ciwaniya xwe de ji depresyon û fikarê dikişand. Wê ji bo fîlmkişandina pêşandana xweya sînemayî [[The Princess Diaries|''The Princess Diaries'']] ya sala 2001an de perwerdeya xweya zanîngehê winda kir.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2002/02/18/theater/an-a-for-aplomb-onstage-and-political-science-in-the-wings.html|title=An A for Aplomb Onstage, and Political Science in the Wings (Published 2002)|last=McKinley|first=Jesse|date=2002-02-18|website=The New York Times|language=en-US|access-date=2021-01-13|df=dmy-all}}</ref> Ew dibêje ku ew tu carî poşman nebûye ku zanîngehê neqedandiye, ji ber ku kêfa wê ji kesên din re ku di qadê lîstikvaniyê de "hewl didin mezin bibin" bi wan re bixebite.<ref>{{Cite web|url=https://www.universityherald.com/articles/43138/20161007/princess-diaries-star-anne-hathaway-enrolled-vassar-college-nyu-before.htm|title=’Princess Diaries’ Star Anne Hathaway Enrolled At Vassar College And NYU Before ‘Love And Other Drugs’ Happened|last=Herald|first=University|date=2016-10-07|website=University Herald|language=en|access-date=|df=dmy-all}}</ref> == Fîlmnîgarî == === Fîlm === {| class="wikitable sortable" |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! colspan="5" style="background: LightSteelBlue;" | Fîlmên wê |- align="center" !Sal !Sernav !Rol !Nîşe |- |2001 |''Princess Diaries'' |Mia Thermopolis | |- |2001 | ''[[The Other Side of Heaven]]'' |Jean Sabin | |- |2002 |''The Cat Returns'' |Haru Yoshioka (deng) |Dûblaja îngilîzî |- |2002 |''Nicholas Nickleby'' |Madeline Bray | |- |2004 |''Ella Enchanted'' |Ella of Frell | |- |2004 |''The Princess Diaries 2: Royal Engagement'' |Mia Thermopolis | |- |2005 |''[[Hoodwinked!]]'' |[[Keça Kumsor]] (deng) | |- |2005 |''Havoc'' |Allison Lang | |- |2005 |''Brokeback Mountain'' |Lureen Newsome Twist | |- |2006 |''The Devil Wears Prada'' |Andrea Sachs | |- |2007 |''Becoming Jane'' |[[Jane Austen]] | |- |2008 |''Get Smart'' |Ajan 99 | |- |2008 |''[[Passengers (film)|Passengers]]'' |Claire Summers | |- |2008 |''Rachel Getting Married'' |Kym Buchman | |- |2009 |''Bride Wars'' |Emma Allen | |- |2009 |''Valentino: The Last Emperor'' |Xwe bixwe |Belgefîlm |- |2010 |''Valentine's Day'' |Liz Curran | |- |2010 |''Alice in Wonderland'' |Mirana / Keybanuya spî | |- |2010 |''Love Drunk'' |Maggie Murdock | |- |2010 |''10 Mountains 10 Years'' |Vebêjer |Belgefîlm |- |2011 |''Rio'' |Jewel (deng) | |- |2011 |''One Day'' |Emma morley | |- |2012 |''The Dark Knight Rises'' |Selina Kyle | |- |2012 |''Les Miserables'' |Fantine | |- |2013 |''Girl Rising'' |Vebêjer |Belgefîlm |- |2013 |''Don Jon'' |Emily Lombardo |Cameo |- |2014 |''Song One'' |Franny |Her weha hilberîner |- |2014 |''Rio 2'' |Jewel (deng) | |- |2014 |''Don Peyote'' |Ajans TRUTHê |Cameo |- |2014 |''Interstellar'' |Amelia Brand | |- |2015 |''The Intern'' |Jules Ostin | |- |2016 |''Alice in Wonderland: Through the Looking-Glass'' |Mirana / Keybanuya spî | |- |2016 |''Colossal'' |Gloria | |- |2018 |Ocean’s 8 |Daphne Kluger | |- |2019 |''Serenity'' |Karen Zariakas | |- |2019 |''The Hustle'' |Josephine Chesterfield | |- |2019 |''Dark Waters'' |Sarah Barlage Bilott | |- |2020 |''The Last Thing He Wanted'' |Elena Mcmahon | |- |2020 |''The witchers'' |Eva Ernst / Caduya mezin a bilind | |} === Televîzyon === {| class="wikitable sortable" |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! colspan="5" style="background: LightSteelBlue;" | Fîlmên televizyonê |- align="center" !Sal !Nav !Rol !Nîşe |- |1999–2000 |''Get Real'' |Meghan Green |22 beş |- |2007 |''Elmo's Christmas Countdown'' |Xwe bixwe |TV taybetî |- |2008–12 |''[[Saturday Night Live]]'' |Xwe (pêşkêşker) |3 beş |- |2009–12 |''[[The Simpsons]]'' |Jenny / Prenses Penelope (deng) |3 beş |- |2010-11-11 |''Family Guy'' |Maggie Anne / Xwe / Sexy Blonde (deng) |3 beş |- |2011 |''83rd Xelatên Akademiyê'' |Xwe (pêşkêşker) |TV taybetî |- |2015 |''HitRecord di TV-yê de'' |Vivica Virus |Beş: "Re: Hejmara Du" |- |2015 |''Lip Sync Battle'' |Xwe bixwe |Beş: "Anne Hathaway vs. [[Emily Blunt]]" |- |2016 |''Documentary Now!'' |Xwe bixwe |Beş: "Mr. Runner Up: My Life as a Oscar Bridesmaid, Part 2" |- |2019 |''Modern Love'' |Lexi |2 beş |} === Şano === {| class="wikitable sortable" |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! colspan="4" style="background: LightSteelBlue;" | Lîstikên şanoyê |- !Sal !Nav !Rol !Agahî |- |2009 |''Tweva Dozdehemîn'' |Viola |Laanoya Delacorte |- |2012 |''Zemandî'' |Pîlotê şer |Şanoyê Giştî |} == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Aktrîsên amerîkî]] nbc0c2yd9qphqcarpdddky821wm16n2 Alexis Bledel 0 96567 1093451 1076103 2022-07-30T11:16:09Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 8 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane | çînaser = sînema | nav = | navê_rastî = Kimberly Alexis Bledel | zimanê_navê_rastî = | wêne = AlexisBledelSept11TIFF.jpg | sernavê_wêne = | mezinahiya_wêne = | navê_din = | navê_jidayikbûnê = | roja_jidayikbûnê = {{Jidayikbûn|16|9|1981|temen=erê}} | cihê_jidayikbûnê = [[Houston]], [[Teksas]], [[DYA]] | roja_mirinê = | cihê_mirinê = | sedema_mirinê = | cihê_goristanê = | koordînatên_cihê_goristanê = | perwerde = | netewe = | hevwelatî = | pîşe = Aktrîs, model | tê_nasîn = | televîzyon = 1996–niha | salên_çalak = | xebatên_navdar = | sermiyana_net = | hevjîn = [[Vincent Kartheiser]] (zw. 2014) | partner = | zarok = 1 | dê = | bav = | xelat = | malper = | şanenav = | mezinahiya_şanenavê = | modul = | modul2 = }} '''Kimberly Alexis Bledel''', ({{Jidayikbûn|16|9|1981|j=1}}; [[Houston]], [[Teksas]], [[DYA]]) lîstikvan û modela amerîkî ye. Bledel, bi rola xwe ya Rory Gilmore ya rêzefilma [[Gilmore Girls|''Gilmore Girls'']], di sala 2000 û 2007an de, û bi rola Emily Malek di [[The Handmaid's Tale|''The Handmaid's Tale'']] ya sala 2017an de tê naskirin. Bledel, [[Xelata Emmy]] ji bo lîstikvaniya xwe mêvan a Drama Series de wergirtiye. ==Jînenîgarî== Bledel li [[Houston (Teksas)|Houston]], [[Teksas|Texas]], [[Nanette]] ji dayik bû. Birayekî wê yê biçûk bi navê Erîc heye.<ref>{{Cite web|url=http://ultimatebellaire.com/stories/221357-alexis-bledel-to-co-star-in-new-film|title=Alexis Bledel to co-star in new film {{!}} Ultimate Bellaire|date=2013-02-05|website=archive.is|access-date=2021-01-23|df=dmy-all|archive-date=2013-02-05|archive-url=https://archive.today/20130205030203/http://ultimatebellaire.com/stories/221357-alexis-bledel-to-co-star-in-new-film|url-status=bot: unknown}}</ref> Bavê wê li [[Arjentîn|Arjentînê]] ji dayik bû û mezin bû.<ref>{{Cite web|url=http://www.parade.com/celebrity/0808/in-step-with-alexis-bledel|title=PARADE Magazine {{!}} In Step With...Alexis Bledel|date=2009-03-07|website=web.archive.org|access-date=2021-01-23|archive-date=2009-03-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20090307052514/http://www.parade.com/celebrity/0808/in-step-with-alexis-bledel|url-status=bot: unknown}}</ref> Bapîrê wê Enrique Einar Bledel Huus li bajarê Buenos Aires a Arjentînê ji dayik bûye û bi eslê xwe danîmarkî û almanî ye. Enrique alîkarê serokê pargindaniya Coca Cola Latin America û Inter-American Corporation bû. Bapîrê Bledel, Jean bi eslê xwe ji New Yorkê bû û xwedî bav û kalên Skotî û Îngîlîzî bû.<ref>{{Cite web|url=http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=AT&p_theme=at&p_action=search&p_maxdocs=200&p_topdoc=1&p_text_direct-0=0FB713C59823170A&p_field_direct-0=document_id&p_perpage=10&p_sort=YMD_date:D|title=AJC.com Archive Search Results|website=nl.newsbank.com|access-date=2021-01-23|df=dmy-all}}</ref> <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com.tr/books?id=aSQWAAAAIAAJ&q=Bledel&redir_esc=y|title=Annual Report of the Director|last=N.Y.)|first=Institute of International Education (New York|date=1947|publisher=The Institute|language=en}}</ref>Dayika Bledel, Nanette, li bajarê Phoenix ê Arîzona ji dayik bûye û di 8 saliya xwe de koçê bajarê Meksîkayê bûye.<ref>{{Cite web|url=http://www.alexisfan.net/gallery/displayimage.php?album=213&pid=18406|title=Latina - 006 - AlexisFan.net - Photo Gallery|date=2014-02-01|website=web.archive.org|access-date=2021-01-23|df=dmy-all|archive-date=2014-02-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20140201161056/http://www.alexisfan.net/gallery/displayimage.php?album=213&pid=18406|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://edition.cnn.com/2002/SHOWBIZ/Movies/10/28/people.cel.bledel/index.html|title=CNN.com - 'Gilmore Girls'' Bledel graduates to film - Oct. 28, 2002|website=edition.cnn.com|access-date=2021-01-23|df=dmy-all}}</ref> Dêûbavê wê bi koka xwe we amerîkîyên latînî ne. Bledel wiha anî ziman: "Ew tenê çanda ku diya min ji jiyanê dizane, û bavê min jî, û wan biryar da ku zarokên xwe di çarçoveya ku ew tê de mezin bûne, mezin bikin."<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com.tr/books?id=Ewt2AAAAMAAJ&q=Alexis+Bledel&redir_esc=y|title=Latina Magazine|date=2004|publisher=Latina Publications|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.alexisfan.net/gallery/displayimage.php?album=213&pid=18406|title=Latina - 006 - AlexisFan.net - Photo Gallery|date=2014-02-01|website=web.archive.org|access-date=2021-01-23|df=dmy-all|archive-date=2014-02-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20140201161056/http://www.alexisfan.net/gallery/displayimage.php?album=213&pid=18406|url-status=bot: unknown}}</ref> Bledel di malbateke spanyolî de mezin bû, û heta ku dest bi dibistanê kir, zimanê Îngilîzî hîn nebû û xwe latînî ditîta.<ref>{{Cite web|url=http://dvdtown.com/news/a-chat-with-alexis-bledel/29|title=A Chat With Alexis Bledel - DVDTOWN.com|date=2007-10-12|website=web.archive.org|access-date=2021-01-23|df=dmy-all|archive-date=2007-10-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20071012224704/http://dvdtown.com/news/a-chat-with-alexis-bledel/29|url-status=bot: unknown}}</ref> Bledel tevlî Akademiya Katolîk St Agnes a li Bajarê Houstonê bû, her wiha di dibistanên Baptist û Lutheran jî perwerdeh dît. Bledel di zaroktiya xwe de kesekî şermok bû. Diya wê jibo ku şermokiya xwe derbas bike ew teşwîq kir beşdarî şanoya civakê bibe.<ref>{{Cite web|url=http://www.teentelevision.com/d.asp?r=4468&p=1|title=TeenTelevision.com - Interviewing Alexis Bledel|date=2009-04-04|website=web.archive.org|access-date=2021-01-23|df=dmy-all|archive-date=2009-04-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20090404034814/http://www.teentelevision.com/d.asp?r=4468&p=1|url-status=bot: unknown}}</ref> Bledel di zarokatî de di berhemên herêmî yên Bajarê Me û Wizard of Oz de derket Ew li bazareke herêmî hat dîtin û wek modela modeyê dest bi kar kir.<ref>{{Cite web|url=https://www.nj.com/inside-jersey-sponsored-content/2018/09/todays_celebrity_birthdays_sep_12.html|title=Today's celebrity birthdays - Sept. 16|last=NJ.com|first=Special to|date=2018-09-16|website=nj|language=en|access-date=2021-01-23|df=dmy-all}}</ref> Bledel û hevserokê berê yê Gilmore Girlsê Milo Ventimiglia ji Berfanbara 2002 heta Hezîrana 2006an di têkiliyê de bûn.<ref>{{Cite web|url=https://people.com/celebrity/gilmore-girls-alexis-bledel-boyfriend-split/|title=Gilmore Girls' Alexis Bledel, Boyfriend Split|website=PEOPLE.com|language=en|access-date=2021-01-23|df=dmy-all}}</ref> Bledel di sala 2012an de bi karaktera xwe Pete Campbell, bi karaktera Beth Dawes re di dema lîstina mêvanîn ya li ser Mad Men de, bi Vincent Kartheiser re dest bi hevdîtinan kirin.<ref>{{Cite web|url=http://www.newsday.com/entertainment/tv/tv-zone-1.811968/report-alexis-bledel-vincent-kartheiser-an-item-1.3794708|title=Report: Alexis Bledel, Vincent Kartheiser an item|date=2012-06-23|website=web.archive.org|access-date=2021-01-23|df=dmy-all|archive-date=2013-09-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20130925173058/http://www.newsday.com/entertainment/tv/tv-zone-1.811968/report-alexis-bledel-vincent-kartheiser-an-item-1.3794708|url-status=bot: unknown}}</ref> Birayara zewicandina xwe di Adara 2013an de ragihand<ref>{{Cite web|url=https://www.usmagazine.com/celebrity-news/news/alexis-bledel-vincent-kartheiser-engaged-mad-men-costars-to-marry-2013203/|title=Mad Men's Alexis Bledel, Vincent Kartheiser Engaged!|date=2013-03-20|website=Us Weekly|language=en-US|access-date=2021-01-23|df=dmy-all}}</ref> û di Hezîrana 2014an de li Kalîforniyayê zewicî.<ref>{{Cite web|url=http://www.people.com/article/vicent-kartheiser-alexis-bledel-married|title=Vincent Kartheiser and Alexis Bledel Are Married - Marriage, Wedding, Alexis Bledel, Vincent Katheiser : People.com|date=2014-08-08|website=web.archive.org|access-date=2021-01-23|df=dmy-all|archive-date=2014-08-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140808092133/http://www.people.com/article/vicent-kartheiser-alexis-bledel-married|url-status=bot: unknown}}</ref> Di Gulana 2016an de derket holê ku Bledel di payiza 2015an de yekem zaroka wî ya kur hatiye dinyayê.<ref>{{Cite web|url=https://www.usmagazine.com/celebrity-moms/news/alexis-bledel-welcomes-first-child-with-husband-vincent-kartheiser-w166750/|title=Alexis Bledel Welcomes First Child With Husband Vincent Kartheiser|date=2016-05-18|website=Us Weekly|language=en-US|access-date=2021-01-23|df=dmy-all}}</ref> Bledel piştgirî da hilbijartina ji nû ve ya Barack Obama ya sala 2012an û ji temaşevanên xwe xwest ku dengê xwe bidin.<ref>{{Cite web|url=https://www.huffpost.com/entry/alexis-bledel-election-obama_n_2089100|title=Alexis Bledel Pulls A Rory Gilmore And Endorses Obama On Twitter|date=2012-11-07|website=HuffPost|language=en|access-date=2021-01-23|df=dmy-all}}</ref> ==Fîlmografî== ===Fîlm=== {| class="wikitable sortable" |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! colspan="5" style="background: LightSteelBlue;"| Fîlmên wê |- align="center" ! Sal ! Nav ! Rol ! class="unsortable" | Nîşe |- | 1998 | ''[[Rushmore (film)|Rushmore]]'' | Student | Bê kredî |- | 2002 | ''[[Tuck Everlasting (2002 film)|Tuck Everlasting]]'' | Winifred Foster Jackson | |- | 2004 | ''[[DysEnchanted]]'' | Goldilocks | Kurtefîlm |- | 2004 | ''[[Bride and Prejudice]]'' | Georgina "Georgie" Darcy | |- | 2005 | ''[[Sin City (film)|Sin City]]'' | Becky | |- | 2005 | ''{{sortname|The|Sisterhood of the Traveling Pants|The Sisterhood of the Traveling Pants (film)}}'' | [[Lena Kaligaris]] | |- | 2006 | ''[[I'm Reed Fish]]'' | Kate Peterson | |- | 2006 | ''[[Zoom (2006 film)|Zoom]]'' | Ace | Bê kredî |- | 2006 | ''Life Is Short'' | Charlotte | Kurtefîlm |- | 2008 | ''{{sortname|The|Sisterhood of the Traveling Pants 2}}'' | Lena Kaligaris | |- | 2009 | ''{{sortname|The|Good Guy|The Good Guy (film)}}'' | Beth Vest | |- | 2009 | ''[[Post Grad]]'' | Ryden Malby | |- | 2009 | ''{{sortname|The|Ballad of G.I. Joe}}'' | [[Lady Jaye]] | Vîdeo ya kurt |- | 2010 | ''{{sortname|The|Conspirator}}'' | Sarah Weston | |- | 2010 | ''{{sortname|The|Kate Logan Affair}}'' | Kate Logan | |- | 2010 | ''[[Girl Walks into a Bar]]'' | Kim | |- | 2011 | ''[[Violet & Daisy]]'' | Violet | |- | 2012 | ''[[The Brass Teapot]]'' | Payton | |- | 2014 | ''[[Parts per Billion]]'' | Sarah | |- | 2014 | ''[[Emily & Tim|Outliving Emily]]'' | Emily | Segment 2 |- | 2015 | ''[[Jenny's Wedding]]'' | Kitty Friedman | |- | 2019 | ''[[Crypto (film)|Crypto]]'' |Katie | |} ===Televizyon=== {| class="wikitable sortable" |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! colspan="5" style="background: LightSteelBlue;"| Fîlmên televizyonê |- align="center" ! Sal ! Nav ! Rol ! class="unsortable" | Nîşe |- |2000–2007 |''[[Gilmore Girls]]'' |[[Rory Gilmore]] |Rola pêşeng |- |2009 |''[[ER (TV series)|ER]]'' |Dr. Julia Wise |Beşa "[[And in the End...]]" |- |2012 |''[[Mad Men]]'' |Beth Dawes |3 beş |- |2013 |''[[Remember Sunday]]'' |Molly Branford |Fîlmê televizyonê ''[[Hallmark Hall of Fame]]'' |- |2014 |''[[Us & Them]]'' |Stacey |Rola sereke |- |2015 |''[[Motive (TV series)|Motive]]'' |Robin |Beşa "Oblivion" |- | 2016 | ''[[Gilmore Girls: A Year in the Life]]'' | Rory Gilmore | Rola pêşeng |- | 2017–present | ''[[The Handmaid's Tale (TV series)|The Handmaid's Tale]]'' | Ofglen/Emily Malek | Rola sereke |} ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Aktrîsên amerîkî]] g899u7oori79kqbnvbimam4kugpaawu Anna Falchi 0 123529 1093466 1059914 2022-07-30T11:30:18Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov | çînaser = sînema | nav = | navê_rastî = | zimanê_navê_rastî = | wêne = Anna Falchi 2007 cropped.jpg | sernavê_wêne = | mezinahiya_wêne = | navê_din = | navê_jidayikbûnê = | roja_jidayikbûnê = {{Jidayikbûn|22|4|1972|temen=erê}} | cihê_jidayikbûnê = [[Tampere]], [[Fînland]] | roja_mirinê = | cihê_mirinê = | sedema_mirinê = | cihê_goristanê = | koordînatên_cihê_goristanê = | perwerde = | netewe = | hevwelatî = {{Al2|Îtalya}} | pîşe = Aktrês, model | tê_nasîn = | televîzyon = | salên_çalak = 1089–niha | xebatên_navdar = | sermiyana_net = | hevjîn = | partner = | zarok = | dê = | bav = | xelat = | malper = [http://annafalchi.net/ annafalchi.net] | şanenav = | mezinahiya_şanenavê = | modul = | modul2 = }} '''Anna Kristiina Palomäki''', ({{Jidayikbûn|22|4|1972|j=1}}; li [[Tampere]], [[Fînland]]), aktrês û modeleke Îtalî-Fîlandî ye ku bi navê '''Anna Falchi''' tê naskirin. ==Jînenîgarî== Anna Falchi li bajarê [[Tampere]] ya [[Fînlenda|Fînlandiyayê]] bi navê Anna Kristiina Palomäki jidayik bûye. Anna, keça bavekî [[Îtalî]] Benito (Tito) Falchi û dayikeke [[Fînlandî]] Kaarina ye. Di sala 1978an de di şeş saliya xwe de tevî malbata xwe koçî [[Îtalya|Îtalyayê]] dibe û li [[Îtalya|Îtalyayê]] weke model dest bi karê xwe dike. Cara yekem di sala 1992an de di reklamekê de, ji bo bankeke Îtalî derdikeve televîzyonên îtalyayê.<ref>{{Cite web|url=http://www.federicofellini.it/filmografiaScheda.asp?cmd_search=Anni8090&cmd_pg=1&compSheet=1&id=66|title=Federico Fellini|date=2007-09-27|website=web.archive.org|access-date=2021-10-06|archive-date=2007-09-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20070927222742/http://www.federicofellini.it/filmografiaScheda.asp?cmd_search=Anni8090&cmd_pg=1&compSheet=1&id=66|url-status=bot: unknown}}</ref> Bi alikariya derhêner [[Paolo Villaggio]], dest bi karîyera xwe ya fîlmê kir û di sala 1993an de bi filmê [[Nel Continente Neroyê|''Nel Continente Neroyê'']] (Parzemîna reş) rola xwe ya yekem a fîlmê wergirt. ==Fîlmografî== * ''[[Nel continente nero]]'' (1993) * ''[[Anni 90: Parte II]]'' (1993) * ''[[S.P.Q.R.: 2,000 and a Half Years Ago]]'' (1994) * ''[[Miracolo italiano]]'' (1994) * ''[[C'è Kim Novak al telefono]]'' (1994) * ''[[Cemetery Man]]'' (1994) * ''[[L'affaire]]'' (1994) * ''[[Palla di neve (film)|Palla di neve]]'' (1995) * ''[[Celluloide (film)|Celluloide]]'' (1995) * ''[[Giovani e belli]]'' (1996) * ''[[Paparazzi (1998 Italian film)|Paparazzi]]'' (1998) * ''[[Body Guards]]'' (2000) * ''[[Gli occhi dell'amore (film)|Gli occhi dell'amore]]'' (2001) * ''[[Operazione Rosmarino]]'' (2001) * ''[[Nessun messaggio in segreteria]]'' (2005) * ''[[Bambini (film)|Bambini]]'' (2006) * ''[[L'allenatore nel pallone 2]]'' (2008) * ''[[Un'estate al mare (film)|Un'estate al mare]]'' (2008) * ''[[Ce n'è per tutti]]'' (2009) * ''[[L'uomo nero (film 2009)|L'uomo nero]]'' (2009) * ''[[Box Office 3D: The Filmest of Films]]'' (2011) * ''[[I milionari]]'' (2013) ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Aktrîsên îtalî]] 7q0uipqck63btrp595g3j4imbf0f53u Alicia von Rittberg 0 126020 1093452 1077587 2022-07-30T11:17:34Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov | çînaser = sînema | nav = Alicia von Rittberg | navê_rastî = | zimanê_navê_rastî = | wêne = 2018-01-26-DFP 2018-7082.jpg | sernavê_wêne = Alicia von Rittberg (2018) | mezinahiya_wêne = | navê_din = | navê_jidayikbûnê = | roja_jidayikbûnê = {{Jidayikbûn|10|12|1993|temen=erê}} | cihê_jidayikbûnê = [[Munich]], [[Almanya]] | roja_mirinê = | cihê_mirinê = | sedema_mirinê = | cihê_goristanê = | koordînatên_cihê_goristanê = | perwerde = | netewe = [[Alman]] | hevwelatî = [[Almanya]] | pîşe = Aktrîs | tê_nasîn = | televîzyon = | salên_çalak = 2000–niha | xebatên_navdar = | sermiyana_net = | hevjîn = | partner = | zarok = | dê = | bav = | xelat = | malper = | şanenav = | mezinahiya_şanenavê = | modul = | modul2 = }} '''Alicia von Rittberg''' yan jî '''Alicia Gräfin''', ({{Jidayikbûn|10|12|1993|j=1}} li [[Munich]], [[Almanya]]) lîstikvaneke [[alman]] e ku piştî gelek rolên di fîlim û rêzefilmên televîzyonên almanî de, bi rola xwe ya kurt a Emma di fîlima Fury ya sala 2014an de bal kişandiye. Rittberg, bi rola xweyê sereke ya bi navê Ida Lenze di rêzefîlma almanî ya Charité a sala 2017an de [[Xelata Bambiyê]] wergirtiye. ==Jînenîgarî == Alicia von Rittberg wekî keça malbata esilzade ya Rittberg hatiye dinyayê û li [[Munîh|Munîhê]] bi sê birayên xwe re mezin bûye.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.noz.de/deutschland-welt/promi-show/artikel/interview-mit-dem-charit-star-alicia-von-rittberg-zwischen-uni-und-hollywood-23233944|title=Alicia von Rittberg: Zwischen Uni und {{!}} NOZ|last=Schmitz|first=Joachim|date=2017-03-18|website=noz.de|language=de|access-date=2022-04-30}}</ref> Rittberg, beşdarî Gymnasiumê bûye ku bi perwerdeya zanistên mirovî ve girêdayî ye û ji sala 2000an û vir ve bi xwendekariya xwe re dest bi kariyera xwe ya sînemayê kiriye.<ref name=":0" /> Ji bo rola xwe ya di fîlima [[ZDF TV]] ya 2012an de xelata Hunermendê Ciwan a sala 2013an li [[Xelata Televîzyona Bavyerayê]] wergirt.<ref name=":1">{{Cite web|url=http://www.bayern.de/der-blaue-panther-25-bayerischer-fernsehpreis-ehrenpreis-fuer-ruth-maria-kubitschek-nachwuchsfoerderpreis-an-alicia-von-rittberg|title=Der Blaue Panther – 25. Bayerischer Fernsehpreis: Ehrenpreis für Ruth Maria Kubitschek / Nachwuchsförderpreis an Alicia von Rittberg {{!}} Bayerisches Landesportal|date=2015-06-20|website=web.archive.org|access-date=2022-04-30|archive-date=2015-06-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20150620001002/http://www.bayern.de/der-blaue-panther-25-bayerischer-fernsehpreis-ehrenpreis-fuer-ruth-maria-kubitschek-nachwuchsfoerderpreis-an-alicia-von-rittberg|url-status=bot: unknown}}</ref> Di sala 2014an de, wê bi rola bi navê Emma ligel [[Brad Pitt]], [[Logan Lerman]] û [[Shia LaBeouf]] di fîlima şer a amerîkî Fury de, ku ji aliyê [[David Ayer]] ve hate derhênerkirin, rol werdigire. Di sala 2016an de fîlimek thriller a sîxuriyê ya ku ji hêla [[Susanna White]] ve hate derhênerkirin Our Kind of Traitor de lîstiye.<ref>{{Cite journal|date=2022-02-25|title=Alicia von Rittberg|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alicia_von_Rittberg&oldid=1074008752|journal=Wikipedia|language=en}}</ref> Wê di sezona 1em ya rêzefîlma televîzyon a alman Charité de rola sereke ya Ida Lenze lîst û di sala 2017an de jibo performansa xwe ya di vî rêzefîlmê de [[Xelata Bambiyê]], di kategoriya lîstikvana herî baş a alman de wergirt.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> ==Fîlmografî== ===Fîlm=== {| class="wikitable" |- ! Sal ! Nav ! Rol |- | 2011 || ''[[:de:Eine ganz heiße Nummer|Eine ganz heiße Nummer]]''|| Tina Brandner |- | 2012 || ''[[Barbara (2012 film)|Barbara]]''|| Angie |- | 2014 || ''[[Fury (2014 film)|Fury]]'' || Emma |- | 2016 || ''[[Our Kind of Traitor (film)|Our Kind of Traitor]]'' || Natasha |- | 2017 || ''[[:de:Jugend ohne Gott (2017)|Jugend ohne Gott]]'' || Nadesh |- | 2018 || ''[[:de:Ballon (Film)|Ballon]]'' || Petra Wetzel |- | 2019 || ''[[:de:Rate Your Date|Rate Your Date]]'' || Teresa |- | 2020 || ''[[Resistance (2020 film)|Resistance]]'' || Regine |} ===Televizyon=== {| class="wikitable" |- ! Sal !! Nav !! Rol !! Nîşe |- | 2006 || ''[[The Old Fox]]'' || Jasmin Carnap || Beş 30x03 "Tödliches Schweigen" |- | 2007 || ''Die Lawine''|| Jill Westermann || Fîlmê televîzyonê |- | 2008 || ''[[:de:Die Sache mit dem Glück|Die Sache mit dem Glück]]'' || Miriam Heitmann || Fîlmê televîzyonê |- | 2008–2009 || ''[[Meine wunderbare Familie]]'' || Lilly Sander || 5 beş |- | 2009 || ''[[:de:Romy (Film)|Romy]]'' || Romy - 14 years old || Fîlmê televîzyonê |- | 2010 || ''[[Das Geheimnis der Wale]]'' || Charlotte Waldmann || Fîlmê televîzyonê |- | 2011 || ''[[:de:Hindenburg (2011)|Hindenburg]]'' || Gisela Kerner || Fîlmê televîzyonê |- | 2011 || ''The Old Fox'' || Leonie Wintzer || Beş 37x04 "Zivilcourage" |- | 2011 || ''[[:de:Die Verführerin Adele Spitzeder|Die Verführerin Adele Spitzeder]]'' || Therese Ederer || Fîlmê televîzyonê |- | 2012 || ''[[:de:Und alle haben geschwiegen|Und alle haben geschwiegen]]'' || Luisa Jung || Fîlmê televîzyonê |- | 2013 || ''[[:de:Alles für meine Tochter|Alles für meine Tochter]]'' || Clara Liebner || Fîlmê televîzyonê |- | 2014 || ''[[:de:Unterwegs mit Elsa|Unterwegs mit Elsa]]'' || Clara Novak || Fîlmê televîzyonê |- | 2014 || ''[[:de:Die Hebamme (2014)|Die Hebamme]]'' || Lotte || Fîlmê televîzyonê |- | 2014 || ''Die reichen Leichen. Ein Starnbergkrimi'' || Sisi || Fîlmê televîzyonê |- | 2015 || ''Das Romeo-Prinzip'' || Annelie || Fîlmê televîzyonê |- | 2016 || ''Die Hebamme 2'' || Lotte || Fîlmê televîzyonê |- | 2017 || ''[[Charité (TV series)|Charité]]'' || Ida Lenze || 6 beş |- | 2017 || ''[[Genius (U.S. TV series)|Genius]]'' || Anna Winteler || 4 beş |- | 2019 || ''Lotte am Bauhaus'' || Lotte Brendel || Fîlmê televîzyonê |- | 2021 || ''[[Becoming Elizabeth]]'' || [[Elizabeth I]]|| 8 beş |} ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Aktrîsên alman]] 34ek153yxkis3d5i6xdu1jvjcodoklm Alyson Hannigan 0 126867 1093461 1084923 2022-07-30T11:22:01Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov | çînaser = sînema | nav = | navê_rastî = | zimanê_navê_rastî = | wêne = Alyson Hannigan, 2013-07-20 (cropped).jpg | sernavê_wêne = | mezinahiya_wêne = | navê_din = | navê_jidayikbûnê = | roja_jidayikbûnê = {{Jidayikbûn|24|3|1974|temen=erê}} | cihê_jidayikbûnê = [[Washington, District of Columbia]], [[DYA]] | roja_mirinê = | cihê_mirinê = | sedema_mirinê = | cihê_goristanê = | koordînatên_cihê_goristanê = | perwerde = | esil = | hevwelatî = [[Amerîka]] | pîşe = Aktrês, pêşkêşvanê televîzyonê | sedema_navdarbûnê = | televîzyon = | salên_çalak = 1986–niha | xebatên_navdar = | sermiyana_net = | hevjîn = | partner = | zarok = 2 | dê = | bav = | xelat = | malper = | şanenav = Signature of Alyson Hannigan.png | mezinahiya_şanenavê = | modul = | modul2 = }} '''Alyson Lee Hannigan''', ({{Jidayikbûn|24|3|1974|j=1}} li [[Washington, District of Columbia]], [[DYA]]) lîstikvan û pêşkêşvanê televîzyonê [[amerîkî]] ye ku bi rola xwe yê bi navê Willow Rosenberg di rêzefîlma televîzyonê ''[[Buffy the Vampire Slayer]]'' di salên 1997 û 2003an de û rola bi navê Lily Aldrin di sitkoma ''[[How I Met Your Mother]]'' di salên 2005 û 2014an de tê zanîn. ==Jînenîgarî == Hannigan li [[Washington, District of Columbia|Washington, DC]] wekî yekem zarokê Emilia (Posner) Haas ku karmenda nekêşbarê ye û Alan Hannigan ku qemyonvan e, ji dayik bûye.<ref>{{Cite web|url=http://www.cbs.com/shows/how_i_met_your_mother/cast/61492/|title=How I Met Your Mother Cast: Alyson Hannigan|date=2014-03-31|website=web.archive.org|access-date=2022-05-16|archive-date=2014-03-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20140331180128/http://www.cbs.com/shows/how_i_met_your_mother/cast/61492/|url-status=bot: unknown}}</ref> Bavê wê bi eslê xwe îrlandî ye û dayika wê bi baweriya cihû ye.<ref>{{Cite web|url=https://www.stljewishlight.com/special_sections/ohr_chadash/article_d884ad78-4fa2-11e3-9431-001a4bcf887a.html|title=10 celebrities you didn't know were Jewish {{!}} Ohr Chadash {{!}} stljewishlight.com|date=2020-02-20|website=web.archive.org|access-date=2022-05-16|archive-date=2020-02-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20200220062437/https://www.stljewishlight.com/special_sections/ohr_chadash/article_d884ad78-4fa2-11e3-9431-001a4bcf887a.html|url-status=bot: unknown}}</ref> Hannigan di çar saliya xwe de di reklaman de dest bi kariyera xwe kiriye û di 11 saliya xwe de çûye [[Hollywood|Hollywoodê]].<ref>{{Cite web|url=http://blogs.ajc.com/radio-tv-talk/2009/09/21/former-atlantan-alyson-hannigan-interview-for-how-i-met-your-mother/|title=Former Atlantan Alyson Hannigan interview for ‘How I Met Your Mother’ {{!}} Radio & TV Talk|date=2014-02-22|website=web.archive.org|access-date=2022-05-16|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222132144/http://blogs.ajc.com/radio-tv-talk/2009/09/21/former-atlantan-alyson-hannigan-interview-for-how-i-met-your-mother/|url-status=bot: unknown}}</ref> Hannigan bi diya xwe re jiyaye û beşdarî Dibistana Bilind a North Hollywood dibe. Dema ku diçe serdana bavê xwe li Santa Barbara, bi awayekî serfirazî ji beşdarî berbijariya dibe. Piştî xwendina xwe yê lîseyê, diçe [[Zanîngeha Dewleta Californiayê]] di beşê psîkolojiyê de dîploma xwe wergirdigire. ==Fîlmografî== ===Fîlm=== {| class="wikitable sortable" |- ! Sal ! Nav ! Rol ! class="unsortable" | Nîşe |- | 1986 | ''[[Impure Thoughts]]'' | Patty Stubbs | Wek Alyson Hannigan tê pejirandin<ref>{{AFI film|58978|title=My Stepmother is an Alien}}</ref> |- | 1988 | ''[[My Stepmother Is an Alien]]'' | Jessie Mills | |- | 1998 | ''[[Dead Man on Campus]]'' | Lucy | |- | 1999 | ''[[American Pie (film)|American Pie]]'' | [[Michelle Flaherty]] | |- | 2000 | ''[[Boys and Girls (2000 film)|Boys and Girls]]'' | Betty | |- | 2001 | ''[[American Pie 2]]'' | Michelle Flaherty | |- | 2001 | ''Beyond the City Limits'' | Lexi | |- | 2003 | ''[[American Wedding]]'' | Michelle Flaherty | |- | 2006 | ''[[Date Movie]]'' | Julia Jones | |- | 2006 | ''[[Farce of the Penguins]]'' | Hottie Penguin | Tenê deng |- | 2011 | ''[[Love, Wedding, Marriage]]'' | Courtney | |- | 2012 | ''[[American Reunion]]'' | Michelle Levenstein | |- | 2016 | ''Do You Take This Man'' | Rachael | |- | 2018 | ''[[You Might Be the Killer]]'' | Chuck | |- | 2021 | ''[[Flora & Ulysses (film)|Flora & Ulysses]]'' | Phyllis Buckman | |} ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Aktrîsên amerîkî]] tfztad254prkgukkn5guk44hdbio9a8 Amber Heard 0 128581 1093463 1086915 2022-07-30T11:23:12Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov | çînaser = sînema | nav = | navê_rastî = Amber Laura Heard | zimanê_navê_rastî = | wêne = Amber Heard by Gage Skidmore.jpg | sernavê_wêne = | mezinahiya_wêne = | navê_din = | navê_jidayikbûnê = Amber Laura Heard | roja_jidayikbûnê = {{Jidayikbûn|22|4|1986|temen=erê}} | cihê_jidayikbûnê = [[Austin]], [[Teksas]], [[DYA]] | roja_mirinê = | cihê_mirinê = | sedema_mirinê = | cihê_goristanê = | koordînatên_cihê_goristanê = | perwerde = | esil = | hevwelatî = | pîşe = Aktrîs | sedema_navdarbûnê = | televîzyon = | salên_çalak = 2003–niha | xebatên_navdar = | sermiyana_net = | hevjîn = | partner = | zarok = | dê = | bav = | xelat = | malper = | şanenav = | mezinahiya_şanenavê = | modul = | modul2 = }} '''Amber Laura Heard''', ({{Jidayikbûn|22|4|1986|j=1}} li [[Austin]], [[Teksas]], [[DYA]]) lîstikvaneke amerîkî ye ku bi rolên xwe yên di fîlimên Never Back Down (2008), Drive Angry (2011) û bi rola The Rum Diary (2011) hatiye naskirin. ==Jînenîgarî== Heard di sala 2010an de bi gelemperî hatiye naskirin lê aniye ziman ku dibêje, "Ez xwe bi rengekî yan yekî din binav nakim, min bi mêran re jinek ku têkiliyên wê yî serketî hebûn. Ez ji yê ku jê hez dikim hez dikim; ew kes e ku girîng e.<ref>{{Cite web|url=http://www.afterellen.com/exclusive-amber-heard-talks-about-being-out-in-hollywood/12/2010/|title=EXCLUSIVE: Amber Heard talks about being out in Hollywood - AfterEllen.com|date=2014-10-15|website=web.archive.org|access-date=2022-06-03|archive-date=2014-10-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20141015082705/http://www.afterellen.com/exclusive-amber-heard-talks-about-being-out-in-hollywood/12/2010/|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://entertainment.time.com/2014/01/19/5-things-you-should-know-about-amber-heard/|title=5 Things You Should Know About Amber Heard|last=Frizell|first=Sam|date=2014-01-19|website=Time|language=en-US|access-date=2022-06-03}}</ref> Heard ji sala 2008an heta 2012an bi wênekêş [[Tasya van Ree]] re di têkiliyeke de bû. Heard di dema pêwendiyê de paşnavê xwe bi qanûnî guherand van Ree û di sala 2014an de carek din dîsa vegeriyaye navê xwe yê jidayikbûnê.<ref>{{Cite web|url=https://people.com/movies/amber-heard-arrested-for-domestic-violence-involving-girlfriend-in-2009/|title=Amber Heard Arrested for Domestic Violence Involving Girlfriend in 2009 {{!}} PEOPLE.com|date=2022-04-23|website=web.archive.org|access-date=2022-06-03|archive-date=2022-04-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20220423181004/https://people.com/movies/amber-heard-arrested-for-domestic-violence-involving-girlfriend-in-2009/|url-status=bot: unknown}}</ref> Heard yek ji mexdûrên parvekirina wêneya tazî ya navdar a 2014an bû ku tê de zêdetirî 50 wêneyên wê yên kesane hatin dizîn û ji raya giştî re hatin parvekirin. Piştî vî bûyerê Heard li dijî binpêkirinên nepenîtiyê hem diaxivî hem jî dinivîsî.<ref>{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/arts-entertainment/2019/05/22/cause-celeb-amber-heard-backs-revenge-porn-bill-capitol-hill/|title=Cause Celeb: Amber Heard backs ‘revenge porn’ bill on Capitol Hill - The Washington Post|date=2019-05-22|website=web.archive.org|access-date=2022-06-03|archive-date=2019-05-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20190522215935/https://www.washingtonpost.com/arts-entertainment/2019/05/22/cause-celeb-amber-heard-backs-revenge-porn-bill-capitol-hill/|url-status=bot: unknown}}</ref> ==Fîlmografî== <div style="column-width:25em; column-count:2;"> * 2004: [[Friday Night Lights – Touchdown am Freitag]] ''(Friday Night Lights)'' * 2005: SideFX * 2005: Drop Dead Sexy * 2005: [[Kaltes Land]] ''(North Country)'' * 2006: Price to Pay * 2006: The Prince (Fîlmê televîzyonê) * 2006: [[Alpha Dog – Tödliche Freundschaften]] ''(Alpha Dog)'' * 2006: [[All the Boys Love Mandy Lane]] * 2007: You Are Here * 2007: Day 73 with Sarah (Kurtefîlm) * 2007: The Beautiful Ordinary ''(Remember The Daze)'' * 2008: [[The Fighters]] ''(Never Back Down)'' * 2008: [[Ananas Express]] ''(Pineapple Express)'' * 2008: The Informers * 2009: ExTerminators * 2009: [[Familie Jones – Zu perfekt, um wahr zu sein]] ''(The Joneses)'' * 2009: [[Zombieland]] * 2009: [[Stepfather (2009)|Stepfather]] ''(The Stepfather)'' * 2010: [[Mörderische Ferien]] ''(And Soon the Darkness)'' * 2010: The River Why * 2010: [[The Ward]] * 2011: [[Drive Angry]] * 2011: [[The Rum Diary (Film)|The Rum Diary]] * 2013: [[Syrup (Film, 2013)|Syrup]] * 2013: [[Paranoia – Riskantes Spiel]] ''(Paranoia)'' * 2013: [[Machete Kills]] * 2014: [[3 Days to Kill]] * 2015: One More Time * 2015: [[Magic Mike XXL]] * 2015: [[The Danish Girl]] * 2015: The Adderall Diaries * 2017: Ja, ich will … bis ich nein sage ''(I Do … Until I Don’t)'' * 2017: [[Justice League (Film)|Justice League]] * 2018: [[Aquaman (Film)|Aquaman]] * 2018: London Fields * 2018: Her Smell * 2019: [[Gully (Film)|Gully]] * 2021: [[Zack Snyder’s Justice League]] <!-- bitte keine unveröffentlichte Filme einstellen, s. WP:Film/Filmografien --> </div> '''Bernameyên televîzyonê''' <div style="column-width:25em; column-count:2;"> * 2004: [[Jack & Bobby]] (Folge 1x01 ''Gute und schlechte Tage'') * 2004: The Mountain (Folge 1x08 ''A Piece Of The Rock'') * 2005: [[O.C., California]] (''The O.C.'', Folge 2x15 ''Eingesperrt'') * 2006: [[Criminal Minds]] (Folge 1x18 ''Rote Anemonen'') * 2007: Hidden Palms (8 Folgen) * 2007: [[Californication (Fernsehserie)|Californication]] (Folge 1x08 ''Vater und Sohn'') * 2011: [[Top Gear]] (Folge 16x05) * 2011: The Playboy Club (7 Folgen) * 2015: [[Overhaulin’]] (Folge 9x01 ''Amber Heard’s Mustang'') * 2020–2021: [[The Stand – Das letzte Gefecht (Fernsehserie)|The Stand – Das letzte Gefecht]] ''(The Stand'', Miniserie, 7 Folgen) </div> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Aktrîsên amerîkî]] r5k7ijufso47b4md00kvisw7xr9rtnv Erîdû 0 128678 1093403 1093356 2022-07-29T16:28:37Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank şûnwara kevnare | name = Eridû | native_name = | alternate_name = | image = [[Wêne:Эриду.jpg|270px]] | alt = | caption = Kevnarên bajarê Erîdû | map_type = Rojhilata Nêzîk#Iraq | map_alt = | map_size = | relief = yes | mapframe=yes | mapframe-point=on | mapframe-zoom=6 | mapframe-marker=monument | coordinates = {{koord|30|48|57|N|45|59|46|E|dim:250000|display=inline,title}} | location = Tell Abu Shahrain, [[Zîqar (parêzgeh)|Zîqar]], [[Iraq]] | region = [[Mezopotamya]] | type = | part_of = | length = | width = | area = | height = | builder = | material = | built = Texmînî 5400 {{bz}} | abandoned = Texmînî 600 {{bz}} | epochs = <!-- actually displays as "Periods" --> | cultures = | dependency_of = | occupants = | event = | excavations = | archaeologists = | condition = | ownership = | management = | public_access = | website = <!-- {{URL|example.com}} --> | notes = }} '''Erîdû''' an '''Erîdo''' ([[Zimanê sumerî|bi sumerî]]: 𒉣𒆠, ''eridug''; [[Akadî|bi akadî]]: ''irîtu''; bi erebiya îro: '''Tell Abu Shahrain'''), cihwarekî [[Arkeolojî|arkeolojîk]]<nowiki/>ê li başûrê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] ye ku li gorî delîlên [[Arkeolojî|arkeolojîkên]] îro wekî bajarê herî kevnê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] hatiye pejirandin. (cihwarê arkeolojîk li parêzgeha [[Zîqar (parêzgeh)|Zîqar]] a îro ya [[Iraq|Iraqê]] ye). Erîdû bi awayekî demdirêj ve wekî bajarê herî pêşîn ê başûrê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] hatiye pejirandin û di roja îro de jibo bajarê herî kevnê cihanê nîqaşek li ser vê cihwarê arkeolojîk de heye.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=HUFdfwRpDykC&printsec=frontcover#v=onepage&q=eridu&f=false|title=Mesopotamia: The Invention of the City|last=Leick|first=Gwendolyn|date=2002-08-29|publisher=Penguin UK|isbn=978-0-14-192711-4|language=en}}</ref> Bajêr 12ê kîlomêtre li başûrê rojavayê bajarê [[Ur|Urê]] ye. Erîdû yek ji bajarên herî başûrê Mezopotamyayê ye û komek bajarên [[Sumer|sumeran]] e ku li dora perestgehan, bi awayekî ku ji hev re xûya dibin berfireh bûye. Avahiyên bajêr ji heriyê hatine çêkirin û li ser hev hatine avakirin. Bi mezinbûna perestgehan re û mezinbûna gund li derve, bajarekî mezintir hatiye avakirin. Perestgeh bi navê E-Abzu hatiye binavkirin û tê bawer kirin ku [[Enkî]] li Abzu jiyan kiriye ku perestgeh xwedî avhewayeke wisa ye ku tê bawer kirin ku hemî jiyana [[Ea|Enkî]] jê vî avhewayê çêbûye. ==Dîroka lêkolînê== Di qada lêkolînê de 8 girên arkeolojîk hene. * Girê 1 - Qada Pîroz a Ziggurat * Girê 2 - Qesra Xanedaniya Destpêkê * Girê 3 - 300 × 150 mêtre li herêmê, 2.5 mêtre bilind, 2.2 kîlometre NSW ji Ebû Šahreyn, kûşxaneyên Isin-Larsayê hatin dîtin. * Girê 4 - 600 × 300 mêtre li herêmê, 2.5 kîlomêtran li başûrê rojavayê Ebû Şehreynê, kelûpelên Kasît hatin dîtin. * Girê 5 - 500 × 300 mêtre li herêmê, 3 mêtre bilind, 1.5 kîlomêtre li rojhilatê Ebû Şehreyn, serdema Nû-Babilî û Axamenîsiyan. * Girê 6 - 300 × 200 metre li herêmê, 2 mêtre bilind, 2.5 li kîlomêtre başûrê rojavayê Ebû Şehreyn e. * Girê 7 - 400 × 200 mêtre li herêmê, 1.5 mêtre bilind, 3 kîlomêtre li rojhilatê Ebû Šehrayî ye. * Girê 8 - Usalla [[Wêne:Eridu mound4c.8.png|thumb|Sêwirana Perestgeha E-abzu ya Erîdû]] [[Wêne:Cities of Sumer (ku).svg|thumb|Nexşeya bajarên Mezopotamyaya kevnar. Bajarên Eridu û Ur li herî başûrê herêmê ye.]] Cihê li Tel Ebû Şehreyn ku li nêzîkî Besrayê ye, çar caran hatiye kolandin. Wargeh di destpêkê de ji aliyê [[John George Taylor]] ve di sala 1855an de, ji aliyê [[R. Campbell Thompson]] ve di sala 1918an de û ji aliyê [[H. R. Hall]] ve di 1919an de hatiye kolandin. Vedîtinek balkêş ji hêla Hall ve perçeyek ji cama şîn a çêkirî bû ku serdema wî li dora sala 2000ên {{bz}}ê bû. Rengê şînê ku bi kobaltê hatiye çêkirin, sedsal beriya ku ev teknîk li [[Misira kevnare|Misirê]] hatiye bikaranîn, bi dest ketiye.<ref>{{Cite journal|last=Garner|first=Harry|date=1956|title=An Early Piece of Glass from Eridu|url=https://www.jstor.org/stable/4199608|journal=Iraq|volume=18|issue=2|pages=147–149|doi=10.2307/4199608|issn=0021-0889}}</ref> Kolandinên li wir ji sala 1946an heta 1949an ji nû ve ji aliyê Fuad Safar û Seton Lloyd ji aliyê [[Midûriyeta Giştî ya Îraqî ya Kevnar û Mîrateyê]] ve destpêkir. Bi van kolandinan rêzek ji 14e perestgehên li ser hev û goristanek [[Serdema Ubaid]] bi 1000 gorên ji kerpîçan ber bi başûrrojhilat ve hatine dîtin. Li gorî [[A. Leo Oppenheim]], ev vekolînên arkeolojîk destnîşan dikin ku "di dawiyê de tevahiya başûr ket nav rawestandinê û dest ji înîsiyatîfa siyasî berdaye ji serwerên bajarên bakur re". Dibe ku ji ber zêdebûna şorbûna domdara ava avdaniya hilberandina çandiniyê û bajar di sala 600ê {{bz}}ê de hatiye terikandin. Di cotmeha sal 2014an de [[Franco D'Agostino]] ji bo amadekariyên ji nû ve destpêkirina kolandinê de seredana wargehê kir û bal kişand li ser hejmarek perçeyên kerpîç ên Amar-Sin ên li ser rûkalê hatine nivîsandin. Di sala 2019an de, kolandinên li Erîdûyê bi xebateke hevpar ên [[Îtalya]], [[Fransa]] û [[Îraq]]ê, ji nû ve da destpêkirin. ==Efsaneyên Erîdûyê== Di hinek guhertoyên [[Lîsteya Qeralên Sumeran]] de, berî ku lehiyek bi ser axê de were, Eridu yekem ji pênc bajarên ku qeraltî lê hatiye lê hatiye pejirandin.<ref>{{Cite journal|last=Marchesi|first=Gianni|date=2010-01-01|title=The Sumerian King List and the Early History of Mesopotamia|url=https://www.academia.edu/10052536/The_Sumerian_King_List_and_the_Early_History_of_Mesopotamia|journal=in M. G. Biga - M. Liverani (eds.), ana turri gimilli: Studi dedicati al Padre Werner R. Mayer, S. J., da amici e allievi (Vicino Oriente - Quaderno 5; Roma), pp. 231-248}}</ref> [[Lîsteya Qeralên Sumeran]] behsa du qeraltiyên Erîdû dike: Alulim, 28.800 sal serweriyê kiriye û Alalngar, 36.000 serweriyê kiriye.<ref>{{Cite web|url=https://etcsl.orinst.ox.ac.uk/section2/tr211.htm|title=The Sumerian king list: translation|website=etcsl.orinst.ox.ac.uk|access-date=2022-06-18}}</ref> [[Adapa]], ku kesekî ji Erîdû ye, wekî lehengek çanda pêşîn tê destnîşan kirin. Tê pêşbînîkirin ku di dema [[Qeraltiya Alulim]] de şaristanî hatiye bajêr. Di mîtolojiya [[Sumer|Sumeran]] de, Erîdû mala perestgeha Abzu ya xwedawend [[Ea|Enkî]] bû ku hevtayê sumeriyê xwedawendê akadî Ea ye ku xwedayê avên kûr, aqil û efsûnê ye. Wekî hemû xwedawendên [[Sumer]] û [[Babîl (bajar)|Babîl]], [[Ea|Enkî/Ea]] jî wekî xwedawendekî herêmî dest pê kir ku li gorî kozmolojiya paşerojê, bi [[Anu]] û [[Enlîl]] re desthilatdariya kozmosê parve kiriye. Padîşahiya wî avên şîrîn ên li binê erdê bûn (Sumerî ab=av; zu=dûr). Çîrokên Înanna, xwedawenda [[Urûk|Urûkê]], diyar dikin ji bo ku diyariyên şaristaniyê werbigire, wê çawa biçî Erîdûyê. Di destpêkê de Enkî, xwedawendê Erîdû, hewl da ku van çavkaniyên hêza xwe vegerîne lê paşê bi dilxwazî ​​qebûl kir ku [[Urûk]] niha navenda axê ye. Wisa dixuye ku ev referansekî efsaneyî ye ji bo veguheztina hêzê ber bi bakur ve. Nivîsarên [[Babîl (bajar)|Babîlî]] behsa damezrandina Erîdûyê ji aliyê xwedawend [[Marduk]] ve wekî bajarê yekem, "bajarê pîroz, rûniştina kêfa wan [xwedayên din]" dikin. Li dîwana [[Suryanî|Asuriyan]], nojdarên taybetî yên ku li ser edetên kevnar Erîdû, li başûr, hatine perwerde kirin, ji nîşan û nîşaneyên li ser laşê nexweş pêşbîniya nexweşiyê kirin û şîretên guncav û çavkaniyên efsûnî wekî derman pêşkêş kirin. ===Şîna jibo Erîdû=== Hilweşîna bajar û împeratoriyên Mezopotamya yên destpêkê bi gelemperî tê bawer kirin ku jiber encama têkçûna xwedawendan qewimiye. Cureyek bi navê Şînên Bajêr di serdema Îsîn-Larsayê de pêşketiye ku şîna herî navdar Şîna ji bo Ûrê ye. Di van girînan de çend beş (kirugu) hebûn ku tenê perçeyên wan hatine bidestxistin. Berevajî Ur yan Akad, baş nayê zanîn ka Erîdû çawa têk çûye yan jî kengê, ji xeynî serdema xanedaniya destpêkê. Lîsteya Qralê Sumeran bi tenê dibêje: "Piştre Erîdûg ket û padîşah birin Bad-tibira.<ref>{{Cite journal|last=Vincente|first=Claudine-Adrienne|date=1995-01-01|title=The Tall Leilãn Recension of the Sumerian King List|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/zava.1995.85.2.234/html|language=de|volume=85|issue=2|pages=234–270|doi=10.1515/zava.1995.85.2.234|issn=1613-1150}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Peled|first=Ilan|date=2015-01-01|title=A New Manuscript of the Lament for Eridu|url=https://www.journals.uchicago.edu/doi/10.5615/jcunestud.67.2015.0039|journal=Journal of Cuneiform Studies|volume=67|pages=39–43|doi=10.5615/jcunestud.67.2015.0039|issn=0022-0256}}</ref> <blockquote>"Qeral li derveyî bajarê xwe ma, mîna ku bajarekî xerîb be. Bi hêsirên xemgîn girî. Bav Enkî wek bajarekî biyaniyan li derveyî bajarê xwe ma. Bi hêsirên xemgîn girî. Ji bo xatirê bajarê xwe yê zerardîtî, bi hêsir xemgîn girî. Hevjîna wî, wek çivîkekî difire, bajarê xwe terikand. Dayika E-maḫ, Damgalnuna pîroz, ji bajarê xwe derket. Hêzên xwedayî yên bajarê hêzên xwedayiyên herî pîroz hatin hilweşandin. Bi awayekî tevlêhev li Erîdûgê her tişt wêran bûn."</blockquote> ==Dîrok== Erîdû yek ji niştecîhên pêşîn ên li herêma [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] ye ku 5400 sal berî zayînê, nêzîkî [[Kendava Besreyê|Kendava Besra]], li nêzîkî devê çemê Firatê ye. Ji ber kombûna aluvyonên li peravê bi hezar salan, bermahiyên Erîdû niha hinek dûrî kendava [[Ebû Şehreyn]] li [[Iraq|Iraqê]] ye. Di kolandinan de derketiye holê ku bajar li ser deverek qûmê berê kes ku ti niştecîh li wê derê tinebune hatiye damezrandin. [[Piotr Steinkeller]] hîpotez kiriye ku xwedatiya herî pêşîn li Erîdû Xwedawendek bû ku paşê wekî xwedawenda erdê [[Ninhursag]] derketiye holê, (Nîn=Xanim, Hur=Çiya, Sag=Pîroz), bi paşerojê re [[Ea]] de wekî xwedawendiya mêran, encama hieros gamos, bi xwedawendiyek mêr yan karmendê perestgehê mezin bû. Li gorî [[Gwendolyn Leick]], Erîdû li navenda sê ekosîstemên cihê ku piştgirîya sê şêwazên jiyanê yên cihêreng ên ku bi gihîştina ava şirînê li hawîrdora çolê de digihîjin hev, hatiye avakirin. Wisa dixuye ku niştecîhiya çandiniyê ya herî kevn, li ser bingeha çandiniya avdaniyê ku ji çanda Samarra ber bi bakur ve hatiye wergirtin bi avakirina cihûkên avê û avahiyên ji kerpîçan, hatiye avakirin. Çandên nêçîrvan-masîgir ên peravên ereban berpirsiyarê naverokên berfireh ên li ser peravê ereban bûn û dibe ku sumeriyên resen bin. Çanda sêyemînê ku beşdarî avakirina Erîdûyê bûye, koçerên Semîtî ye ku xwedî keriyên pez û bizinan bûn û di konan de li herêmên nîv-çolê jiyan kirine. Her sê çand bandorê li avakirinên pêşîn ên bajêr kirine. Niştecihbûna bajarî li ser kompleksek perestgehek mezin a ku ji heriyê hatiye çêkirin û di hundurê depreşek piçûk de bû ku av li dorê perestgehê dorpêç dike. [[Kate Fielden]] radigihîne ku "niştecihbûna gundê herî pêşîn (5000 sal berê zayînê) di derdora salên 2900 bz de bûye bajarekî girîng ê ji malên heriyê û qamîşan ku 8–10 hektar û 20–25 hektar rûerd digire." [[Mallowan]] di nivîsên xwe de diyar kiriye ku di heyama [[Ubaid]] de bajêr wekî "bajarek ne asayî mezin" bajêr xwedî qadek bi kêmerdî bû. Rûerda bajêr 20–25 hektar bû "4 hezar niştecihên bajêr" hebûn. Her çend cihwar ji aliyê Xanedaniya Destpêkê II ve hatibe vegerandin jî, Jacobsen diyar dike ku "Eridu ji bo hemî armancên pratîkî piştî serdema [[Ubaid]] de hatiye terikandin." Ruth Whitehouse Erîdû wekê "Bajarek Destpêka Xanedaniya Mezin" diyar kiriye. Hijdeh perestgehên li ser hev li cîhê [[Zîgurat]] a neqediyayî ya Amar-Sin ku serdema 2047 û 2039 salên {{bz}} de ne hatine dîtin. []Zîgurat]] li ser nivîsa ku li ser kerpîçekî hatiye nivîsandin, dîroka wî bi dîroka [[Amar-Sîn]] re hatiye tomarkirin. ==Avakarî== [[Wêne:Eridu temple 7.png|thumb|Avahiya navendî ya hikûmeta Erîdûyê]] Navenda bajarî ya Erîdû perestgeha [[Ea]]<nowiki/>yê ye ku jê re Xaniya Avhewayê dihate gotin. Navê perestgehê bi sumerî: 𒂍𒍪 𒀊 E<sub>2</sub>.ZU.AB, [[É (temple)|e<sub>2</sub>]]-abzu; bi akadî: ''bītu apsû'') ye. Piştre jî ku di dîroka paşerojê de bi navê Mala Avê hatiye binavkirin, bi sumerî: {{cuneiform|𒂍}}{{cuneiform|𒇉}}, E<sub>2</sub>.LAGAB×HAL; [[É (temple)|e<sub>2</sub>]]-engur; bi akadî: ''bītu engurru'') ye. Di serdema Ur III de li Ur-Nammu zîguratek li ser bermayiyên perestgehên berê hatiye çêkirin. Ji xeynî Enmerkarê Urukê (wek ku di destanên Aratta de tê gotin), çend qeralên Sumer ên paşerojê yên dîrokî, di nivîsarên ku li vir hatine dîtin de têne behskirin ku ev qeral li ser perestgeha e-abzu xebitîne yan jî perestgehê nû kirine. Di nav qeralan de Elîliyê Ur; Ur-Nammu, Shulgi û Amar-Sin ên Ur-III, û Nur-Adad ên Larsa heye. ===Mala Avhewayê (E-Abzu)=== {| class="wikitable" |- ! Serrast !! Dîrok (BZ) !! Serdem !! Pîvan (m) !! Nîşe |- | XVIII || 5300 || - || 3×0.3 || Dîwarên xewê |- | XVII || 5300–5000 || - || 2.8×2.8 || Cella yekem |- | XVI || 5300–4500 || Early Ubaid || 3.5×3.5 || |- | XV || 5000–4500 || Early Ubaid || 7.3×8.4 || |- | XIV || 5000–4500 || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin |- | XIII || 5000–4500 || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin |- | XII || 5000–4500 || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin |- | XI || 4500–4000 || Ubaid || 4.5×12.6 || Platforma yekem |- | X || 4500–4000 || Ubaid || 5×13 || |- | IX || 4500–4000 || Ubaid || 4×10 || |- | VIII || 4500–4000 || Ubaid || 18×11 || |- | VII || 4000–3800 || Ubaid || 17×12 || |- | VI || 4000–3800 || Ubaid || 22×9 || |- | V || 3800–3500|| Early Uruk || - || Tenê platform dimîne |- | IV || 3800–3500 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne |- | III || 3800–3500 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne |- | II || 3500–3200 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne |- | I || 3200 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne |- |} ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Mezopotamya]] [[Kategorî:Keleporên cîhanê]] [[Kategorî:Cihên arkeolojîk]] bdbt0xn0vv7ksdge9jqiphv3p83ho87 A. P. J. Abdul Kalam 0 129046 1093400 1093363 2022-07-29T16:21:15Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank xwedî meqam | nav = A.&nbsp;P.&nbsp;J. Abdul Kalam | roja_jidayikbûnê = {{Birth date|1931|10|15|df=y}} | cihê_jidayikbûnê = [[Rameswaram]], [[Madras Presidency]], [[British Raj|British India]] (present-day [[Tamil Nadu]], [[India]]) | roja_mirinê = {{Death date and age|2015|7|27|1931|10|15|df=y}} | cihê_mirinê = [[Shillong]], [[Meghalaya]], [[India]] | cihê_goristanê = Dr. A.&nbsp;P.&nbsp;J. Abdul Kalam Desiya Ninaivagam, Pei Karumbu, [[Rameswaram]], [[Tamil Nadu]], [[India]] | partiyên_din = [[National Democratic Alliance|NDA]]{{Refn|group=fn|Appointed for 2002 Presidential Elections as an Independent Candidate; in coalition with NDA, during [[Vajpayee Government]]}} | perwerde = {{Plainlist| * [[St. Joseph's College, Tiruchirappalli]] ([[BEng]]) * [[Madras Institute of Technology]] ([[MEng]]) }} | pîşe = {{Hlist|[[Aerospace engineering|Aerospace scientist]]|[[Author]]}} | xelat = [[List of honors and awards received by A. P. J. Abdul Kalam|Full list]] | vala1 = Notable work(s) | dane1 = {{Plainlist| * ''[[Wings of Fire (autobiography)|Wings of Fire]]'' * ''[[India 2020]]'' * ''[[Ignited Minds]]'' * ''[[Indomitable Spirit]]'' * ''[[Transcendence: My Spiritual Experiences with Pramukh Swamiji]]''}} | malper = {{URL|www.abdulkalam.com|Official Website}} | wêne = A. P. J. Abdul Kalam.jpg | mezinahiya_wêne = | sernavê_wêne = Official portrait, 2002 | meqam = 11th [[President of India]] | berê = [[K. R. Narayanan]] | paşê = [[Pratibha Patil]] | dawiya_dewrê = 25 July 2007 | destpêka_dewrê = 25 July 2002 | serokwezîr = [[Atal Bihari Vajpayee]]<br />[[Manmohan Singh]] | cîgirserok = [[Krishan Kant]]<br />[[Bhairon Singh Shekhawat]] | şanenav = Abdul kalam autograph.jpg | meqam1 = 1st [[Principal Scientific Adviser to the Government of India]] | berê1 = Office established | serokkomar1 = [[K. R. Narayanan]] | serokwezîr1 = [[Atal Bihari Vajpayee]] | paşê1 = [[Rajagopala Chidambaram]] | dawiya_dewrê1 = November 2001 | destpêka_dewrê1 = November 1999 }} '''Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam''' ( {{IPAc-en|ˈ|ɑː|b|d|əl|_|k|ə|ˈ|l|ɑː|m}}</img> {{IPAc-en|ˈ|ɑː|b|d|əl|_|k|ə|ˈ|l|ɑː|m}} ; 15 Çirî 1931 – 27 Tîrmeh 2015) zanyarek esmanî û dewletparêzek Hindî bû ku ji 2002 heta 2007 wekî 11emîn Serokê Hindistanê kar kir ye. Ew li [[Rameswaram, Tamil Nadu]] ji dayik bûye û mezin bûye. Herwesa wî di bwarê [[Fizîk|fîzîk]] û endezyariya asmanî xwendiye. <ref name="Britannica">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Kpd9lLY_0-IC|title=A to C (Abd Allah ibn al-Abbas to Cypress).|last=Ramchandani|date=2000|publisher=Encyclopædia Britannica (India)|isbn=978-0-85229-760-5|editor-last=Dale Hoiberg|location=New Delhi|page=2|access-date=10 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20160829192223/https://books.google.com/books?id=Kpd9lLY_0-IC|archive-date=29 August 2016|url-status=live}}</ref> Bi vî awayî ew ji ber xebata xwe ya li ser pêşxistina teknolojiya moşekên balîstîk û teknolojiya wesayîtên avêtinê wekî '''''Mirovê Muşekê yê Hindistanê''''' hate nas kirin. <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Ee3PR5HFBCAC|title=President A.P.J. Abdul Kalam|last=Pruthi|first=R. K.|date=2005|publisher=Anmol Publications|isbn=978-81-261-1344-6|pages=61–76|chapter=Ch. 4. Missile Man of India}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.torontosun.com/2015/07/29/indias-mr-missile-a-man-of-the-people?token=8bebcb17cfd851eb0bc06642519e8767|title=India's 'Mr. Missile': A man of the people|date=30 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150925135024/http://www.torontosun.com/2015/07/29/indias-mr-missile-a-man-of-the-people?token=8bebcb17cfd851eb0bc06642519e8767|archive-date=25 September 2015|url-status=live|access-date=30 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Kalams-unrealised-Nag-missile-dream-to-become-reality-next-year/articleshow/48267342.cms|title=Kalam's unrealised 'Nag' missile dream to become reality next year|date=30 July 2015|website=[[The Times of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170103225412/http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Kalams-unrealised-Nag-missile-dream-to-become-reality-next-year/articleshow/48267342.cms|archive-date=3 January 2017|url-status=live|access-date=30 July 2015}}</ref> Wî her weha di ceribandinên nukleerî yên ''Pokhran-II'' yên Hindistanê de di sala 1998-an de rolek rêxistinî, teknîkî û siyasî ya bingehîn lîst bû, ya ku yekem ji ceribandina nukleerî ya orîjînal ji hêla Hindistanê ve ya di sala 1974-an de. <ref>{{Cite book|title=Prisoners of the Nuclear Dream|last=Sen|first=Amartya|date=2003|publisher=Sangam Books|isbn=978-81-250-2477-4|editor-last=M. V. Ramana|pages=167–188|chapter=India and the Bomb|editor-last2=C. Rammanohar Reddy|chapter-url=https://books.google.com/books?id=IjZA-bQde1wC&pg=RA1-PA169}}</ref> == Xelat == {| class="wikitable sortable" !Sala xelat an rûmetê ! Navê xelat an rûmetê ! Rêxistina xelatdayînê |- | 2014 | Profesorê rûmetê | Zanîngeha Pekînê, Çîn <ref>{{Cite web|url=http://www.oir.pku.edu.cn/info/1105/3024.htm|title=印度前总统卡拉姆博士接受北京大学名誉教授称号，入选"大学堂"顶尖学者讲学计划|date=14 November 2014|publisher=University of Beijing|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327142331/http://www.oir.pku.edu.cn/info/1105/3024.htm|archive-date=27 March 2019|url-status=live|access-date=27 March 2019}}</ref> |- | 2014 | Doctor of Science | Zanîngeha Edinburgh, Brîtanya <ref>{{Cite web|url=http://www.ed.ac.uk/schools-departments/informatics/news-events/recentnews/abdul-kalam-visit|title=Ex-President of India Abdul Kalam visits the Forum|publisher=University of Edinburgh|archive-url=https://web.archive.org/web/20140528022039/http://www.ed.ac.uk/schools-departments/informatics/news-events/recentnews/abdul-kalam-visit|archive-date=28 May 2014|url-status=dead|access-date=27 May 2014}}</ref> |- | 2013 | Xelata Von Braun | Civaka Fezayê ya Neteweyî <ref>{{Cite web|url=https://space.nss.org/nss-wernher-von-braun-memorial-award/|title=NSS Wernher Von Braun Memorial Award|date=3 August 2017|publisher=[[National Space Society]]|access-date=24 July 2020}}</ref> |- | 2012 | Doktorê Hiqûqê ( Honoris Causa ) | Zanîngeha Simon Fraser <ref>{{Cite web|url=https://www.sfu.ca/convocation/honorary-degrees.html|title=Honorary Degrees – Convocation|publisher=Simon Fraser University|archive-url=https://web.archive.org/web/20120617114214/http://www.sfu.ca/convocation/honorary-degrees.html|archive-date=17 June 2012|url-status=live|access-date=31 August 2012}}</ref> |- | 2011 | Endamtiya Rûmetê ya IEEE | [[Enstîtuya Endazyarên Elektrîk û Elektronîk|IEEE]] <ref>{{Cite web|url=http://www.ieee.org/documents/hon_mem_rl.pdf|title=IEEE Honorary Membership Recipients|publisher=IEEE|page=1|archive-url=https://web.archive.org/web/20110629021316/http://www.ieee.org/documents/hon_mem_rl.pdf|archive-date=29 June 2011|url-status=dead|access-date=28 August 2011}}</ref> |- | 2010 | Doktorê Endezyariyê | Zanîngeha Waterloo <ref>{{Cite web|url=http://news.rediff.com/report/2010/oct/06/yet-another-honorary-doctorate-for-kalam.htm|title=Yet another honorary doctorate for Kalam|date=6 October 2010|website=[[Rediff.com]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120107001319/http://news.rediff.com/report/2010/oct/06/yet-another-honorary-doctorate-for-kalam.htm|archive-date=7 January 2012|url-status=live|access-date=13 March 2012}}</ref> |- | 2009 | Doktoraya Rûmetê | Zanîngeha Oakland <ref>{{Cite web|url=http://www.oakland.edu/?id=15918|title=A.P.J Abdul Kalam – Honorary Degree, 2009|publisher=Oakland University|archive-url=https://web.archive.org/web/20130107110300/http://www.oakland.edu/?id=15918|archive-date=7 January 2013|url-status=live}}</ref> |- | 2009 | Madalyaya Hoover | Weqfa ASME, USA <ref>{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-03-27/india/28029908_1_president-kalam-rural-areas-eminent-scientist|title=Former President Kalam chosen for Hoover Medal|date=27 March 2009|website=[[The Times of India]]|location=New York|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113185338/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-03-27/india/28029908_1_president-kalam-rural-areas-eminent-scientist|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=30 October 2010}}</ref> |- | 2009 | Xelata Navneteweyî ya von Kármán Wings | Enstîtuya Teknolojiyê ya California, USA <ref>{{Cite web|url=http://www.galcit.caltech.edu/ahs/recipients/2009Kalam.html|title=Caltech GALCIT International von Kármán Wings Award|publisher=galcit.caltech.edu|archive-url=https://web.archive.org/web/20120330193211/http://www.galcit.caltech.edu/ahs/recipients/2009Kalam.html|archive-date=30 March 2012|url-status=live|access-date=1 March 2012}}</ref> |- | 2008 | Doctor of Science | Universiti Sains Malaysia <ref>{{Cite web|url=https://www.usm.my/images/pdf/konvo53.pdf|title=A.P.J Abdul Kalam – Honorary Degree, 2008|publisher=Universiti Sains Malaysia|archive-url=https://web.archive.org/web/20211017131751/https://www.usm.my/images/pdf/konvo53.pdf|archive-date=17 October 2021|url-status=live}}</ref> |- | 2008 | Doktorê Endezyariyê ( Honoris Causa ) | Zanîngeha Teknolojiyê ya Nanyang, Singapore <ref>{{Cite web|url=http://news.ntu.edu.sg/pages/newsdetail.aspx?URL=http://news.ntu.edu.sg/news/Pages/NR2008_Aug26.aspx&Guid=3728913b-4ced-4d53-b9c3-f17ed2bdaa78&Category=&MonthGroup=808|title=Dr Abdul Kalam, former President of India, receives NTU Honorary Degree of Doctor of Engineering|date=26 August 2008|publisher=Nanyang Technological University|archive-url=https://web.archive.org/web/20110823054102/http://news.ntu.edu.sg/pages/newsdetail.aspx?URL=http%3A%2F%2Fnews.ntu.edu.sg%2Fnews%2FPages%2FNR2008_Aug26.aspx&Guid=3728913b-4ced-4d53-b9c3-f17ed2bdaa78&Category=&MonthGroup=808|archive-date=23 August 2011|url-status=live|access-date=28 August 2011}}</ref> |- | 2008 | Doktorê Zanyarî ( Honoris Causa ) | Aligarh Muslim University, Aligarh <ref>{{Cite web|url=http://www.amu.ac.in/pro.jsp?did=10065&lid=Important%20Landmarks|title=AMU to honour Kalam with doctorate|website=The Economics Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20150801132050/http://www.amu.ac.in/pro.jsp?did=10065&lid=Important%20Landmarks|archive-date=1 August 2015|url-status=live|access-date=28 August 2015}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2008-06-05/news/27702555_1_doctorate-amu-kalam|title=AMU to honour Kalam with doctorate|date=5 June 2008|website=Articles.economictimes.indiatimes.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305121129/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2008-06-05/news/27702555_1_doctorate-amu-kalam|archive-date=5 March 2016|url-status=live|access-date=17 April 2017}}</ref> |- | 2007 | Doktora Rûmetê ya Zanist û Teknolojiyê | Zanîngeha Carnegie Mellon <ref>{{Cite web|url=https://www.cmu.edu/news/archive/2007/October/oct26_kalam.shtml|title=Carnegie Mellon University Awards Honorary Doctorate To Former India President A.P.J. Abdul Kalam|date=26 October 2015|website=cmu.edu|publisher=[[Carnegie Mellon University]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20150506150619/http://www.cmu.edu/news/archive/2007/October/oct26_kalam.shtml|archive-date=6 May 2015|url-status=live|access-date=28 July 2015}}</ref> |- | 2007 | Medalya King Charles II | [[Royal Society]], Brîtanya <ref>{{Cite news|url=http://www.hindu.com/2007/07/12/stories/2007071253391300.htm|title=King Charles II Medal for President|date=12 July 2007|website=[[The Hindu]]|location=Chennai, India|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113191656/http://www.hindu.com/2007/07/12/stories/2007071253391300.htm|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2007-07-11/news/27675690_1_president-kalam-p-j-abdul-kalam-road-map|title=King Charles II Medal for Kalam|date=11 July 2007|website=The Economic Times|location=India|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305021340/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2007-07-11/news/27675690_1_president-kalam-p-j-abdul-kalam-road-map|archive-date=5 March 2016|url-status=live|access-date=1 March 2012}}</ref> <ref name="Royal-Society-King-Charles-II-Medal">{{Cite web|url=http://royalsociety.org/awards/king-charles-medal/|title=Royal Society King Charles II Medal|publisher=[[Royal Society]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20121003082554/http://royalsociety.org/awards/king-charles-medal/|archive-date=3 October 2012|url-status=live|access-date=14 November 2012}}</ref> |- | 2007 | Doktoraya Rûmetê ya Zanistê | Zanîngeha Wolverhampton, Brîtanya <ref>{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2007-10-23/uk/27960584_1_p-j-abdul-kalam-wolverhampton-creative-leadership|title=Kalam conferred Honorary Doctorate of Science|date=23 October 2007|website=[[The Times of India]]|location=India|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113185701/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2007-10-23/uk/27960584_1_p-j-abdul-kalam-wolverhampton-creative-leadership|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}</ref> |- | 2000 | Xelata Ramanujan | Navenda Lêkolînê ya Alwars, Chennai <ref name="iitm">{{Cite web|url=http://www.techmotivator.iitm.ac.in/TGTech%20APJ.htm#1|title=Dr. Abdul Kalam's Diverse Interests: Prizes/Awards|publisher=[[Indian Institute of Technology Madras]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120528081946/http://www.techmotivator.iitm.ac.in/TGTech%20APJ.htm#1|archive-date=28 May 2012|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}</ref> |- | 1998 | Xelata Veer Savarkar | Hikûmeta Hindistanê <ref name="PIB01march12">{{Cite web|url=http://pib.nic.in/profile/apjak.asp|title=Bio-data: Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam|date=1 March 2012|publisher=Press Information Bureau, [[Government of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20100608115449/http://pib.nic.in/profile/apjak.asp|archive-date=8 June 2010|url-status=live|access-date=1 March 2012}}</ref> |- | 1997 | Xelata Indira Gandhi ji bo Yekbûna Neteweyî | Kongreya Neteweyî ya Hindistanê <ref name="PIB01march12" /> <ref name="iitm" /> |- | 1997 | [[Bharat Ratna]] | Serokê Hindistanê <ref name="iitm" /> <ref name="mha.nic.in">{{Cite web|url=http://www.mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|title=List of recipients of Bharat Ratna|publisher=[[Ministry of Home Affairs (India)|Ministry of Home Affairs]], Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20120131100950/http://www.mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|archive-date=31 January 2012|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}</ref> |- | 1995 | Hevkarê Rûmetê | Akademiya Neteweyî ya Zanistên Bijîjkî, <ref name="List of Fellows – NAMS">{{Cite web|url=http://www.nams-india.in/downloads/fellowsmembers/ZZ.pdf|title=List of Fellows – NAMS|date=2016|publisher=National Academy of Medical Sciences|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304055036/http://nams-india.in/downloads/fellowsmembers/ZZ.pdf|archive-date=4 March 2016|url-status=live|access-date=19 March 2016}}</ref> |- | 1994 | Rêhevalê hêja | Enstîtuya Rêveberan (Hindistan) <ref name="iodonline.com">{{Cite web|url=http://iodonline.com/about-iod/distinguished-fellows.html|title=List of Distinguished Fellows|publisher=[[Institute of Directors (India)|Institute of Directors]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20141110005724/http://iodonline.com/about-iod/distinguished-fellows.html|archive-date=10 November 2014|url-status=live|access-date=9 November 2014}}</ref> |- | 1990 | Padma Vibhushan | Hikûmeta Hindistanê <ref name="iitm" /> <ref name="Rediff26Nov">{{Cite news|url=http://www.rediff.com/news/nov/26kal.htm|title=Bharat Ratna conferred on Dr Abdul Kalam|date=26 November 1997|website=[[Rediff.com]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120717032654/http://www.rediff.com/news/nov/26kal.htm|archive-date=17 July 2012|url-status=live|access-date=1 March 2012}}</ref> |- | 1981 | Padma Bhushan | Hikûmeta Hindistanê <ref name="iitm" /> <ref name="Rediff26Nov" /> |} == Binêre jî == * Hilbijartina serokatiya Hindistanê 2002 * Lîsteya serokên Hindistanê * Pokhran-II * Hindistanê herî mezin == Çavkanî == ; Peyvnot {{Çavkanî|group=fn}} ; Citations [[Kategorî:Mirin 2015]] [[Kategorî:Jidayikbûn 1931]] [[Kategorî:Articles with hAudio microformats]] tkh6q5btnil2wqe73d4uo7do1m7j0yy 1093401 1093400 2022-07-29T16:24:52Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank xwedî meqam | nav = A.&nbsp;P.&nbsp;J. Abdul Kalam | roja_jidayikbûnê = {{Birth date|1931|10|15|df=y}} | cihê_jidayikbûnê = [[Rameswaram]], [[Madras Presidency]], [[British Raj|British India]] (present-day [[Tamil Nadu]], [[India]]) | roja_mirinê = {{Death date and age|2015|7|27|1931|10|15|df=y}} | cihê_mirinê = [[Shillong]], [[Meghalaya]], [[India]] | cihê_goristanê = Dr. A.&nbsp;P.&nbsp;J. Abdul Kalam Desiya Ninaivagam, Pei Karumbu, [[Rameswaram]], [[Tamil Nadu]], [[India]] | partiyên_din = [[National Democratic Alliance|NDA]]{{Refn|group=fn|Appointed for 2002 Presidential Elections as an Independent Candidate; in coalition with NDA, during [[Vajpayee Government]]}} | perwerde = {{Plainlist| * [[St. Joseph's College, Tiruchirappalli]] ([[BEng]]) * [[Madras Institute of Technology]] ([[MEng]]) }} | pîşe = {{Hlist|[[Aerospace engineering|Aerospace scientist]]|[[Author]]}} | xelat = [[List of honors and awards received by A. P. J. Abdul Kalam|Full list]] | vala1 = Notable work(s) | dane1 = {{Plainlist| * ''[[Wings of Fire (autobiography)|Wings of Fire]]'' * ''[[India 2020]]'' * ''[[Ignited Minds]]'' * ''[[Indomitable Spirit]]'' * ''[[Transcendence: My Spiritual Experiences with Pramukh Swamiji]]''}} | malper = {{URL|www.abdulkalam.com|Official Website}} | wêne = A. P. J. Abdul Kalam.jpg | mezinahiya_wêne = | sernavê_wêne = Official portrait, 2002 | meqam = 11th [[President of India]] | berê = [[K. R. Narayanan]] | paşê = [[Pratibha Patil]] | dawiya_dewrê = 25 July 2007 | destpêka_dewrê = 25 July 2002 | serokwezîr = [[Atal Bihari Vajpayee]]<br />[[Manmohan Singh]] | cîgirserok = [[Krishan Kant]]<br />[[Bhairon Singh Shekhawat]] | şanenav = Abdul kalam autograph.jpg | meqam1 = 1st [[Principal Scientific Adviser to the Government of India]] | berê1 = Office established | serokkomar1 = [[K. R. Narayanan]] | serokwezîr1 = [[Atal Bihari Vajpayee]] | paşê1 = [[Rajagopala Chidambaram]] | dawiya_dewrê1 = November 2001 | destpêka_dewrê1 = November 1999 }} '''Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam''' ( {{IPAc-en|ˈ|ɑː|b|d|əl|_|k|ə|ˈ|l|ɑː|m}} {{IPAc-en|ˈ|ɑː|b|d|əl|_|k|ə|ˈ|l|ɑː|m}}; 15e Çirî, 1931 – 27 Tîrmeh 2015e) zanyarek esmanî û dewletparêzek hindî bû ku ji sala 2002a heta sala 2007an wekî 11emîn Serokê Hindistanê kar kiriye. Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam, li [[Rameswaram, Tamil Nadu]] ji dayik bûye û li wir mezin bûye. Herwesa wî di bwarê [[Fizîk|fîzîk]] û endezyariya asmanî xwendiye. <ref name="Britannica">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Kpd9lLY_0-IC|title=A to C (Abd Allah ibn al-Abbas to Cypress).|last=Ramchandani|date=2000|publisher=Encyclopædia Britannica (India)|isbn=978-0-85229-760-5|editor-last=Dale Hoiberg|location=New Delhi|page=2|access-date=10 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20160829192223/https://books.google.com/books?id=Kpd9lLY_0-IC|archive-date=29 August 2016|url-status=live}}</ref> Bi vî awayî ew ji ber xebata xwe ya li ser pêşxistina teknolojiya moşekên balîstîk û teknolojiya wesayîtên avêtinê wekî '''''Mirovê Muşekê yê Hindistanê''''' hate nas kirin. <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Ee3PR5HFBCAC|title=President A.P.J. Abdul Kalam|last=Pruthi|first=R. K.|date=2005|publisher=Anmol Publications|isbn=978-81-261-1344-6|pages=61–76|chapter=Ch. 4. Missile Man of India}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.torontosun.com/2015/07/29/indias-mr-missile-a-man-of-the-people?token=8bebcb17cfd851eb0bc06642519e8767|title=India's 'Mr. Missile': A man of the people|date=30 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150925135024/http://www.torontosun.com/2015/07/29/indias-mr-missile-a-man-of-the-people?token=8bebcb17cfd851eb0bc06642519e8767|archive-date=25 September 2015|url-status=live|access-date=30 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Kalams-unrealised-Nag-missile-dream-to-become-reality-next-year/articleshow/48267342.cms|title=Kalam's unrealised 'Nag' missile dream to become reality next year|date=30 July 2015|website=[[The Times of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170103225412/http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Kalams-unrealised-Nag-missile-dream-to-become-reality-next-year/articleshow/48267342.cms|archive-date=3 January 2017|url-status=live|access-date=30 July 2015}}</ref> Wî her weha di ceribandinên nukleerî yên ''Pokhran-II'' yên Hindistanê de di sala 1998-an de rolek rêxistinî, teknîkî û siyasî ya bingehîn lîst bû, ya ku yekem ji ceribandina nukleerî ya orîjînal ji hêla Hindistanê ve ya di sala 1974-an de. <ref>{{Cite book|title=Prisoners of the Nuclear Dream|last=Sen|first=Amartya|date=2003|publisher=Sangam Books|isbn=978-81-250-2477-4|editor-last=M. V. Ramana|pages=167–188|chapter=India and the Bomb|editor-last2=C. Rammanohar Reddy|chapter-url=https://books.google.com/books?id=IjZA-bQde1wC&pg=RA1-PA169}}</ref> == Xelat == {| class="wikitable sortable" !Sala xelat an rûmetê ! Navê xelat an rûmetê ! Rêxistina xelatdayînê |- | 2014 | Profesorê rûmetê | Zanîngeha Pekînê, Çîn <ref>{{Cite web|url=http://www.oir.pku.edu.cn/info/1105/3024.htm|title=印度前总统卡拉姆博士接受北京大学名誉教授称号，入选"大学堂"顶尖学者讲学计划|date=14 November 2014|publisher=University of Beijing|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327142331/http://www.oir.pku.edu.cn/info/1105/3024.htm|archive-date=27 March 2019|url-status=live|access-date=27 March 2019}}</ref> |- | 2014 | Doctor of Science | Zanîngeha Edinburgh, Brîtanya <ref>{{Cite web|url=http://www.ed.ac.uk/schools-departments/informatics/news-events/recentnews/abdul-kalam-visit|title=Ex-President of India Abdul Kalam visits the Forum|publisher=University of Edinburgh|archive-url=https://web.archive.org/web/20140528022039/http://www.ed.ac.uk/schools-departments/informatics/news-events/recentnews/abdul-kalam-visit|archive-date=28 May 2014|url-status=dead|access-date=27 May 2014}}</ref> |- | 2013 | Xelata Von Braun | Civaka Fezayê ya Neteweyî <ref>{{Cite web|url=https://space.nss.org/nss-wernher-von-braun-memorial-award/|title=NSS Wernher Von Braun Memorial Award|date=3 August 2017|publisher=[[National Space Society]]|access-date=24 July 2020}}</ref> |- | 2012 | Doktorê Hiqûqê ( Honoris Causa ) | Zanîngeha Simon Fraser <ref>{{Cite web|url=https://www.sfu.ca/convocation/honorary-degrees.html|title=Honorary Degrees – Convocation|publisher=Simon Fraser University|archive-url=https://web.archive.org/web/20120617114214/http://www.sfu.ca/convocation/honorary-degrees.html|archive-date=17 June 2012|url-status=live|access-date=31 August 2012}}</ref> |- | 2011 | Endamtiya Rûmetê ya IEEE | [[Enstîtuya Endazyarên Elektrîk û Elektronîk|IEEE]] <ref>{{Cite web|url=http://www.ieee.org/documents/hon_mem_rl.pdf|title=IEEE Honorary Membership Recipients|publisher=IEEE|page=1|archive-url=https://web.archive.org/web/20110629021316/http://www.ieee.org/documents/hon_mem_rl.pdf|archive-date=29 June 2011|url-status=dead|access-date=28 August 2011}}</ref> |- | 2010 | Doktorê Endezyariyê | Zanîngeha Waterloo <ref>{{Cite web|url=http://news.rediff.com/report/2010/oct/06/yet-another-honorary-doctorate-for-kalam.htm|title=Yet another honorary doctorate for Kalam|date=6 October 2010|website=[[Rediff.com]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120107001319/http://news.rediff.com/report/2010/oct/06/yet-another-honorary-doctorate-for-kalam.htm|archive-date=7 January 2012|url-status=live|access-date=13 March 2012}}</ref> |- | 2009 | Doktoraya Rûmetê | Zanîngeha Oakland <ref>{{Cite web|url=http://www.oakland.edu/?id=15918|title=A.P.J Abdul Kalam – Honorary Degree, 2009|publisher=Oakland University|archive-url=https://web.archive.org/web/20130107110300/http://www.oakland.edu/?id=15918|archive-date=7 January 2013|url-status=live}}</ref> |- | 2009 | Madalyaya Hoover | Weqfa ASME, USA <ref>{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-03-27/india/28029908_1_president-kalam-rural-areas-eminent-scientist|title=Former President Kalam chosen for Hoover Medal|date=27 March 2009|website=[[The Times of India]]|location=New York|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113185338/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-03-27/india/28029908_1_president-kalam-rural-areas-eminent-scientist|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=30 October 2010}}</ref> |- | 2009 | Xelata Navneteweyî ya von Kármán Wings | Enstîtuya Teknolojiyê ya California, USA <ref>{{Cite web|url=http://www.galcit.caltech.edu/ahs/recipients/2009Kalam.html|title=Caltech GALCIT International von Kármán Wings Award|publisher=galcit.caltech.edu|archive-url=https://web.archive.org/web/20120330193211/http://www.galcit.caltech.edu/ahs/recipients/2009Kalam.html|archive-date=30 March 2012|url-status=live|access-date=1 March 2012}}</ref> |- | 2008 | Doctor of Science | Universiti Sains Malaysia <ref>{{Cite web|url=https://www.usm.my/images/pdf/konvo53.pdf|title=A.P.J Abdul Kalam – Honorary Degree, 2008|publisher=Universiti Sains Malaysia|archive-url=https://web.archive.org/web/20211017131751/https://www.usm.my/images/pdf/konvo53.pdf|archive-date=17 October 2021|url-status=live}}</ref> |- | 2008 | Doktorê Endezyariyê ( Honoris Causa ) | Zanîngeha Teknolojiyê ya Nanyang, Singapore <ref>{{Cite web|url=http://news.ntu.edu.sg/pages/newsdetail.aspx?URL=http://news.ntu.edu.sg/news/Pages/NR2008_Aug26.aspx&Guid=3728913b-4ced-4d53-b9c3-f17ed2bdaa78&Category=&MonthGroup=808|title=Dr Abdul Kalam, former President of India, receives NTU Honorary Degree of Doctor of Engineering|date=26 August 2008|publisher=Nanyang Technological University|archive-url=https://web.archive.org/web/20110823054102/http://news.ntu.edu.sg/pages/newsdetail.aspx?URL=http%3A%2F%2Fnews.ntu.edu.sg%2Fnews%2FPages%2FNR2008_Aug26.aspx&Guid=3728913b-4ced-4d53-b9c3-f17ed2bdaa78&Category=&MonthGroup=808|archive-date=23 August 2011|url-status=live|access-date=28 August 2011}}</ref> |- | 2008 | Doktorê Zanyarî ( Honoris Causa ) | Aligarh Muslim University, Aligarh <ref>{{Cite web|url=http://www.amu.ac.in/pro.jsp?did=10065&lid=Important%20Landmarks|title=AMU to honour Kalam with doctorate|website=The Economics Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20150801132050/http://www.amu.ac.in/pro.jsp?did=10065&lid=Important%20Landmarks|archive-date=1 August 2015|url-status=live|access-date=28 August 2015}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2008-06-05/news/27702555_1_doctorate-amu-kalam|title=AMU to honour Kalam with doctorate|date=5 June 2008|website=Articles.economictimes.indiatimes.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305121129/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2008-06-05/news/27702555_1_doctorate-amu-kalam|archive-date=5 March 2016|url-status=live|access-date=17 April 2017}}</ref> |- | 2007 | Doktora Rûmetê ya Zanist û Teknolojiyê | Zanîngeha Carnegie Mellon <ref>{{Cite web|url=https://www.cmu.edu/news/archive/2007/October/oct26_kalam.shtml|title=Carnegie Mellon University Awards Honorary Doctorate To Former India President A.P.J. Abdul Kalam|date=26 October 2015|website=cmu.edu|publisher=[[Carnegie Mellon University]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20150506150619/http://www.cmu.edu/news/archive/2007/October/oct26_kalam.shtml|archive-date=6 May 2015|url-status=live|access-date=28 July 2015}}</ref> |- | 2007 | Medalya King Charles II | [[Royal Society]], Brîtanya <ref>{{Cite news|url=http://www.hindu.com/2007/07/12/stories/2007071253391300.htm|title=King Charles II Medal for President|date=12 July 2007|website=[[The Hindu]]|location=Chennai, India|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113191656/http://www.hindu.com/2007/07/12/stories/2007071253391300.htm|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2007-07-11/news/27675690_1_president-kalam-p-j-abdul-kalam-road-map|title=King Charles II Medal for Kalam|date=11 July 2007|website=The Economic Times|location=India|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305021340/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2007-07-11/news/27675690_1_president-kalam-p-j-abdul-kalam-road-map|archive-date=5 March 2016|url-status=live|access-date=1 March 2012}}</ref> <ref name="Royal-Society-King-Charles-II-Medal">{{Cite web|url=http://royalsociety.org/awards/king-charles-medal/|title=Royal Society King Charles II Medal|publisher=[[Royal Society]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20121003082554/http://royalsociety.org/awards/king-charles-medal/|archive-date=3 October 2012|url-status=live|access-date=14 November 2012}}</ref> |- | 2007 | Doktoraya Rûmetê ya Zanistê | Zanîngeha Wolverhampton, Brîtanya <ref>{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2007-10-23/uk/27960584_1_p-j-abdul-kalam-wolverhampton-creative-leadership|title=Kalam conferred Honorary Doctorate of Science|date=23 October 2007|website=[[The Times of India]]|location=India|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113185701/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2007-10-23/uk/27960584_1_p-j-abdul-kalam-wolverhampton-creative-leadership|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}</ref> |- | 2000 | Xelata Ramanujan | Navenda Lêkolînê ya Alwars, Chennai <ref name="iitm">{{Cite web|url=http://www.techmotivator.iitm.ac.in/TGTech%20APJ.htm#1|title=Dr. Abdul Kalam's Diverse Interests: Prizes/Awards|publisher=[[Indian Institute of Technology Madras]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120528081946/http://www.techmotivator.iitm.ac.in/TGTech%20APJ.htm#1|archive-date=28 May 2012|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}</ref> |- | 1998 | Xelata Veer Savarkar | Hikûmeta Hindistanê <ref name="PIB01march12">{{Cite web|url=http://pib.nic.in/profile/apjak.asp|title=Bio-data: Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam|date=1 March 2012|publisher=Press Information Bureau, [[Government of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20100608115449/http://pib.nic.in/profile/apjak.asp|archive-date=8 June 2010|url-status=live|access-date=1 March 2012}}</ref> |- | 1997 | Xelata Indira Gandhi ji bo Yekbûna Neteweyî | Kongreya Neteweyî ya Hindistanê <ref name="PIB01march12" /> <ref name="iitm" /> |- | 1997 | [[Bharat Ratna]] | Serokê Hindistanê <ref name="iitm" /> <ref name="mha.nic.in">{{Cite web|url=http://www.mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|title=List of recipients of Bharat Ratna|publisher=[[Ministry of Home Affairs (India)|Ministry of Home Affairs]], Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20120131100950/http://www.mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|archive-date=31 January 2012|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}</ref> |- | 1995 | Hevkarê Rûmetê | Akademiya Neteweyî ya Zanistên Bijîjkî, <ref name="List of Fellows – NAMS">{{Cite web|url=http://www.nams-india.in/downloads/fellowsmembers/ZZ.pdf|title=List of Fellows – NAMS|date=2016|publisher=National Academy of Medical Sciences|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304055036/http://nams-india.in/downloads/fellowsmembers/ZZ.pdf|archive-date=4 March 2016|url-status=live|access-date=19 March 2016}}</ref> |- | 1994 | Rêhevalê hêja | Enstîtuya Rêveberan (Hindistan) <ref name="iodonline.com">{{Cite web|url=http://iodonline.com/about-iod/distinguished-fellows.html|title=List of Distinguished Fellows|publisher=[[Institute of Directors (India)|Institute of Directors]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20141110005724/http://iodonline.com/about-iod/distinguished-fellows.html|archive-date=10 November 2014|url-status=live|access-date=9 November 2014}}</ref> |- | 1990 | Padma Vibhushan | Hikûmeta Hindistanê <ref name="iitm" /> <ref name="Rediff26Nov">{{Cite news|url=http://www.rediff.com/news/nov/26kal.htm|title=Bharat Ratna conferred on Dr Abdul Kalam|date=26 November 1997|website=[[Rediff.com]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120717032654/http://www.rediff.com/news/nov/26kal.htm|archive-date=17 July 2012|url-status=live|access-date=1 March 2012}}</ref> |- | 1981 | Padma Bhushan | Hikûmeta Hindistanê <ref name="iitm" /> <ref name="Rediff26Nov" /> |} == Binêre jî == * Hilbijartina serokatiya Hindistanê 2002 * Lîsteya serokên Hindistanê * Pokhran-II * Hindistanê herî mezin == Çavkanî == ; Peyvnot {{Çavkanî|group=fn}} ; Citations [[Kategorî:Mirin 2015]] [[Kategorî:Jidayikbûn 1931]] [[Kategorî:Articles with hAudio microformats]] 8gk0pb97lq2eojpwzt2voo7h6s73qkz 1093402 1093401 2022-07-29T16:25:27Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank xwedî meqam | nav = A.&nbsp;P.&nbsp;J. Abdul Kalam | roja_jidayikbûnê = {{Birth date|1931|10|15|df=y}} | cihê_jidayikbûnê = [[Rameswaram]], [[Madras Presidency]], [[British Raj|British India]] (present-day [[Tamil Nadu]], [[India]]) | roja_mirinê = {{Death date and age|2015|7|27|1931|10|15|df=y}} | cihê_mirinê = [[Shillong]], [[Meghalaya]], [[India]] | cihê_goristanê = Dr. A.&nbsp;P.&nbsp;J. Abdul Kalam Desiya Ninaivagam, Pei Karumbu, [[Rameswaram]], [[Tamil Nadu]], [[India]] | partiyên_din = [[National Democratic Alliance|NDA]]{{Refn|group=fn|Appointed for 2002 Presidential Elections as an Independent Candidate; in coalition with NDA, during [[Vajpayee Government]]}} | perwerde = {{Plainlist| * [[St. Joseph's College, Tiruchirappalli]] ([[BEng]]) * [[Madras Institute of Technology]] ([[MEng]]) }} | pîşe = {{Hlist|[[Aerospace engineering|Aerospace scientist]]|[[Author]]}} | xelat = [[List of honors and awards received by A. P. J. Abdul Kalam|Full list]] | vala1 = Notable work(s) | dane1 = {{Plainlist| * ''[[Wings of Fire (autobiography)|Wings of Fire]]'' * ''[[India 2020]]'' * ''[[Ignited Minds]]'' * ''[[Indomitable Spirit]]'' * ''[[Transcendence: My Spiritual Experiences with Pramukh Swamiji]]''}} | malper = {{URL|www.abdulkalam.com|Official Website}} | wêne = A. P. J. Abdul Kalam.jpg | mezinahiya_wêne = | sernavê_wêne = Official portrait, 2002 | meqam = 11th [[President of India]] | berê = [[K. R. Narayanan]] | paşê = [[Pratibha Patil]] | dawiya_dewrê = 25 July 2007 | destpêka_dewrê = 25 July 2002 | serokwezîr = [[Atal Bihari Vajpayee]]<br />[[Manmohan Singh]] | cîgirserok = [[Krishan Kant]]<br />[[Bhairon Singh Shekhawat]] | şanenav = Abdul kalam autograph.jpg | meqam1 = 1st [[Principal Scientific Adviser to the Government of India]] | berê1 = Office established | serokkomar1 = [[K. R. Narayanan]] | serokwezîr1 = [[Atal Bihari Vajpayee]] | paşê1 = [[Rajagopala Chidambaram]] | dawiya_dewrê1 = November 2001 | destpêka_dewrê1 = November 1999 }} '''Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam''' ( {{IPAc-en|ˈ|ɑː|b|d|əl|_|k|ə|ˈ|l|ɑː|m}} {{IPAc-en|ˈ|ɑː|b|d|əl|_|k|ə|ˈ|l|ɑː|m}}; 15e Çirî 1931 – 27 Tîrmeh 2015e) zanyarek esmanî û dewletparêzek hindî bû ku ji sala 2002a heta sala 2007an wekî 11emîn Serokê Hindistanê kar kiriye. Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam, li [[Rameswaram, Tamil Nadu]] ji dayik bûye û li wir mezin bûye. Herwesa wî di bwarê [[Fizîk|fîzîk]] û endezyariya asmanî xwendiye. <ref name="Britannica">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Kpd9lLY_0-IC|title=A to C (Abd Allah ibn al-Abbas to Cypress).|last=Ramchandani|date=2000|publisher=Encyclopædia Britannica (India)|isbn=978-0-85229-760-5|editor-last=Dale Hoiberg|location=New Delhi|page=2|access-date=10 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20160829192223/https://books.google.com/books?id=Kpd9lLY_0-IC|archive-date=29 August 2016|url-status=live}}</ref> Bi vî awayî ew ji ber xebata xwe ya li ser pêşxistina teknolojiya moşekên balîstîk û teknolojiya wesayîtên avêtinê wekî '''''Mirovê Muşekê yê Hindistanê''''' hate nas kirin. <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Ee3PR5HFBCAC|title=President A.P.J. Abdul Kalam|last=Pruthi|first=R. K.|date=2005|publisher=Anmol Publications|isbn=978-81-261-1344-6|pages=61–76|chapter=Ch. 4. Missile Man of India}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.torontosun.com/2015/07/29/indias-mr-missile-a-man-of-the-people?token=8bebcb17cfd851eb0bc06642519e8767|title=India's 'Mr. Missile': A man of the people|date=30 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150925135024/http://www.torontosun.com/2015/07/29/indias-mr-missile-a-man-of-the-people?token=8bebcb17cfd851eb0bc06642519e8767|archive-date=25 September 2015|url-status=live|access-date=30 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Kalams-unrealised-Nag-missile-dream-to-become-reality-next-year/articleshow/48267342.cms|title=Kalam's unrealised 'Nag' missile dream to become reality next year|date=30 July 2015|website=[[The Times of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170103225412/http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Kalams-unrealised-Nag-missile-dream-to-become-reality-next-year/articleshow/48267342.cms|archive-date=3 January 2017|url-status=live|access-date=30 July 2015}}</ref> Wî her weha di ceribandinên nukleerî yên ''Pokhran-II'' yên Hindistanê de di sala 1998-an de rolek rêxistinî, teknîkî û siyasî ya bingehîn lîst bû, ya ku yekem ji ceribandina nukleerî ya orîjînal ji hêla Hindistanê ve ya di sala 1974-an de. <ref>{{Cite book|title=Prisoners of the Nuclear Dream|last=Sen|first=Amartya|date=2003|publisher=Sangam Books|isbn=978-81-250-2477-4|editor-last=M. V. Ramana|pages=167–188|chapter=India and the Bomb|editor-last2=C. Rammanohar Reddy|chapter-url=https://books.google.com/books?id=IjZA-bQde1wC&pg=RA1-PA169}}</ref> == Xelat == {| class="wikitable sortable" !Sala xelat an rûmetê ! Navê xelat an rûmetê ! Rêxistina xelatdayînê |- | 2014 | Profesorê rûmetê | Zanîngeha Pekînê, Çîn <ref>{{Cite web|url=http://www.oir.pku.edu.cn/info/1105/3024.htm|title=印度前总统卡拉姆博士接受北京大学名誉教授称号，入选"大学堂"顶尖学者讲学计划|date=14 November 2014|publisher=University of Beijing|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327142331/http://www.oir.pku.edu.cn/info/1105/3024.htm|archive-date=27 March 2019|url-status=live|access-date=27 March 2019}}</ref> |- | 2014 | Doctor of Science | Zanîngeha Edinburgh, Brîtanya <ref>{{Cite web|url=http://www.ed.ac.uk/schools-departments/informatics/news-events/recentnews/abdul-kalam-visit|title=Ex-President of India Abdul Kalam visits the Forum|publisher=University of Edinburgh|archive-url=https://web.archive.org/web/20140528022039/http://www.ed.ac.uk/schools-departments/informatics/news-events/recentnews/abdul-kalam-visit|archive-date=28 May 2014|url-status=dead|access-date=27 May 2014}}</ref> |- | 2013 | Xelata Von Braun | Civaka Fezayê ya Neteweyî <ref>{{Cite web|url=https://space.nss.org/nss-wernher-von-braun-memorial-award/|title=NSS Wernher Von Braun Memorial Award|date=3 August 2017|publisher=[[National Space Society]]|access-date=24 July 2020}}</ref> |- | 2012 | Doktorê Hiqûqê ( Honoris Causa ) | Zanîngeha Simon Fraser <ref>{{Cite web|url=https://www.sfu.ca/convocation/honorary-degrees.html|title=Honorary Degrees – Convocation|publisher=Simon Fraser University|archive-url=https://web.archive.org/web/20120617114214/http://www.sfu.ca/convocation/honorary-degrees.html|archive-date=17 June 2012|url-status=live|access-date=31 August 2012}}</ref> |- | 2011 | Endamtiya Rûmetê ya IEEE | [[Enstîtuya Endazyarên Elektrîk û Elektronîk|IEEE]] <ref>{{Cite web|url=http://www.ieee.org/documents/hon_mem_rl.pdf|title=IEEE Honorary Membership Recipients|publisher=IEEE|page=1|archive-url=https://web.archive.org/web/20110629021316/http://www.ieee.org/documents/hon_mem_rl.pdf|archive-date=29 June 2011|url-status=dead|access-date=28 August 2011}}</ref> |- | 2010 | Doktorê Endezyariyê | Zanîngeha Waterloo <ref>{{Cite web|url=http://news.rediff.com/report/2010/oct/06/yet-another-honorary-doctorate-for-kalam.htm|title=Yet another honorary doctorate for Kalam|date=6 October 2010|website=[[Rediff.com]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120107001319/http://news.rediff.com/report/2010/oct/06/yet-another-honorary-doctorate-for-kalam.htm|archive-date=7 January 2012|url-status=live|access-date=13 March 2012}}</ref> |- | 2009 | Doktoraya Rûmetê | Zanîngeha Oakland <ref>{{Cite web|url=http://www.oakland.edu/?id=15918|title=A.P.J Abdul Kalam – Honorary Degree, 2009|publisher=Oakland University|archive-url=https://web.archive.org/web/20130107110300/http://www.oakland.edu/?id=15918|archive-date=7 January 2013|url-status=live}}</ref> |- | 2009 | Madalyaya Hoover | Weqfa ASME, USA <ref>{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-03-27/india/28029908_1_president-kalam-rural-areas-eminent-scientist|title=Former President Kalam chosen for Hoover Medal|date=27 March 2009|website=[[The Times of India]]|location=New York|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113185338/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-03-27/india/28029908_1_president-kalam-rural-areas-eminent-scientist|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=30 October 2010}}</ref> |- | 2009 | Xelata Navneteweyî ya von Kármán Wings | Enstîtuya Teknolojiyê ya California, USA <ref>{{Cite web|url=http://www.galcit.caltech.edu/ahs/recipients/2009Kalam.html|title=Caltech GALCIT International von Kármán Wings Award|publisher=galcit.caltech.edu|archive-url=https://web.archive.org/web/20120330193211/http://www.galcit.caltech.edu/ahs/recipients/2009Kalam.html|archive-date=30 March 2012|url-status=live|access-date=1 March 2012}}</ref> |- | 2008 | Doctor of Science | Universiti Sains Malaysia <ref>{{Cite web|url=https://www.usm.my/images/pdf/konvo53.pdf|title=A.P.J Abdul Kalam – Honorary Degree, 2008|publisher=Universiti Sains Malaysia|archive-url=https://web.archive.org/web/20211017131751/https://www.usm.my/images/pdf/konvo53.pdf|archive-date=17 October 2021|url-status=live}}</ref> |- | 2008 | Doktorê Endezyariyê ( Honoris Causa ) | Zanîngeha Teknolojiyê ya Nanyang, Singapore <ref>{{Cite web|url=http://news.ntu.edu.sg/pages/newsdetail.aspx?URL=http://news.ntu.edu.sg/news/Pages/NR2008_Aug26.aspx&Guid=3728913b-4ced-4d53-b9c3-f17ed2bdaa78&Category=&MonthGroup=808|title=Dr Abdul Kalam, former President of India, receives NTU Honorary Degree of Doctor of Engineering|date=26 August 2008|publisher=Nanyang Technological University|archive-url=https://web.archive.org/web/20110823054102/http://news.ntu.edu.sg/pages/newsdetail.aspx?URL=http%3A%2F%2Fnews.ntu.edu.sg%2Fnews%2FPages%2FNR2008_Aug26.aspx&Guid=3728913b-4ced-4d53-b9c3-f17ed2bdaa78&Category=&MonthGroup=808|archive-date=23 August 2011|url-status=live|access-date=28 August 2011}}</ref> |- | 2008 | Doktorê Zanyarî ( Honoris Causa ) | Aligarh Muslim University, Aligarh <ref>{{Cite web|url=http://www.amu.ac.in/pro.jsp?did=10065&lid=Important%20Landmarks|title=AMU to honour Kalam with doctorate|website=The Economics Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20150801132050/http://www.amu.ac.in/pro.jsp?did=10065&lid=Important%20Landmarks|archive-date=1 August 2015|url-status=live|access-date=28 August 2015}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2008-06-05/news/27702555_1_doctorate-amu-kalam|title=AMU to honour Kalam with doctorate|date=5 June 2008|website=Articles.economictimes.indiatimes.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305121129/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2008-06-05/news/27702555_1_doctorate-amu-kalam|archive-date=5 March 2016|url-status=live|access-date=17 April 2017}}</ref> |- | 2007 | Doktora Rûmetê ya Zanist û Teknolojiyê | Zanîngeha Carnegie Mellon <ref>{{Cite web|url=https://www.cmu.edu/news/archive/2007/October/oct26_kalam.shtml|title=Carnegie Mellon University Awards Honorary Doctorate To Former India President A.P.J. Abdul Kalam|date=26 October 2015|website=cmu.edu|publisher=[[Carnegie Mellon University]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20150506150619/http://www.cmu.edu/news/archive/2007/October/oct26_kalam.shtml|archive-date=6 May 2015|url-status=live|access-date=28 July 2015}}</ref> |- | 2007 | Medalya King Charles II | [[Royal Society]], Brîtanya <ref>{{Cite news|url=http://www.hindu.com/2007/07/12/stories/2007071253391300.htm|title=King Charles II Medal for President|date=12 July 2007|website=[[The Hindu]]|location=Chennai, India|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113191656/http://www.hindu.com/2007/07/12/stories/2007071253391300.htm|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2007-07-11/news/27675690_1_president-kalam-p-j-abdul-kalam-road-map|title=King Charles II Medal for Kalam|date=11 July 2007|website=The Economic Times|location=India|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305021340/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2007-07-11/news/27675690_1_president-kalam-p-j-abdul-kalam-road-map|archive-date=5 March 2016|url-status=live|access-date=1 March 2012}}</ref> <ref name="Royal-Society-King-Charles-II-Medal">{{Cite web|url=http://royalsociety.org/awards/king-charles-medal/|title=Royal Society King Charles II Medal|publisher=[[Royal Society]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20121003082554/http://royalsociety.org/awards/king-charles-medal/|archive-date=3 October 2012|url-status=live|access-date=14 November 2012}}</ref> |- | 2007 | Doktoraya Rûmetê ya Zanistê | Zanîngeha Wolverhampton, Brîtanya <ref>{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2007-10-23/uk/27960584_1_p-j-abdul-kalam-wolverhampton-creative-leadership|title=Kalam conferred Honorary Doctorate of Science|date=23 October 2007|website=[[The Times of India]]|location=India|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113185701/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2007-10-23/uk/27960584_1_p-j-abdul-kalam-wolverhampton-creative-leadership|archive-date=13 November 2013|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}</ref> |- | 2000 | Xelata Ramanujan | Navenda Lêkolînê ya Alwars, Chennai <ref name="iitm">{{Cite web|url=http://www.techmotivator.iitm.ac.in/TGTech%20APJ.htm#1|title=Dr. Abdul Kalam's Diverse Interests: Prizes/Awards|publisher=[[Indian Institute of Technology Madras]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120528081946/http://www.techmotivator.iitm.ac.in/TGTech%20APJ.htm#1|archive-date=28 May 2012|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}</ref> |- | 1998 | Xelata Veer Savarkar | Hikûmeta Hindistanê <ref name="PIB01march12">{{Cite web|url=http://pib.nic.in/profile/apjak.asp|title=Bio-data: Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam|date=1 March 2012|publisher=Press Information Bureau, [[Government of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20100608115449/http://pib.nic.in/profile/apjak.asp|archive-date=8 June 2010|url-status=live|access-date=1 March 2012}}</ref> |- | 1997 | Xelata Indira Gandhi ji bo Yekbûna Neteweyî | Kongreya Neteweyî ya Hindistanê <ref name="PIB01march12" /> <ref name="iitm" /> |- | 1997 | [[Bharat Ratna]] | Serokê Hindistanê <ref name="iitm" /> <ref name="mha.nic.in">{{Cite web|url=http://www.mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|title=List of recipients of Bharat Ratna|publisher=[[Ministry of Home Affairs (India)|Ministry of Home Affairs]], Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20120131100950/http://www.mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|archive-date=31 January 2012|url-status=dead|access-date=1 March 2012}}</ref> |- | 1995 | Hevkarê Rûmetê | Akademiya Neteweyî ya Zanistên Bijîjkî, <ref name="List of Fellows – NAMS">{{Cite web|url=http://www.nams-india.in/downloads/fellowsmembers/ZZ.pdf|title=List of Fellows – NAMS|date=2016|publisher=National Academy of Medical Sciences|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304055036/http://nams-india.in/downloads/fellowsmembers/ZZ.pdf|archive-date=4 March 2016|url-status=live|access-date=19 March 2016}}</ref> |- | 1994 | Rêhevalê hêja | Enstîtuya Rêveberan (Hindistan) <ref name="iodonline.com">{{Cite web|url=http://iodonline.com/about-iod/distinguished-fellows.html|title=List of Distinguished Fellows|publisher=[[Institute of Directors (India)|Institute of Directors]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20141110005724/http://iodonline.com/about-iod/distinguished-fellows.html|archive-date=10 November 2014|url-status=live|access-date=9 November 2014}}</ref> |- | 1990 | Padma Vibhushan | Hikûmeta Hindistanê <ref name="iitm" /> <ref name="Rediff26Nov">{{Cite news|url=http://www.rediff.com/news/nov/26kal.htm|title=Bharat Ratna conferred on Dr Abdul Kalam|date=26 November 1997|website=[[Rediff.com]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120717032654/http://www.rediff.com/news/nov/26kal.htm|archive-date=17 July 2012|url-status=live|access-date=1 March 2012}}</ref> |- | 1981 | Padma Bhushan | Hikûmeta Hindistanê <ref name="iitm" /> <ref name="Rediff26Nov" /> |} == Binêre jî == * Hilbijartina serokatiya Hindistanê 2002 * Lîsteya serokên Hindistanê * Pokhran-II * Hindistanê herî mezin == Çavkanî == ; Peyvnot {{Çavkanî|group=fn}} ; Citations [[Kategorî:Mirin 2015]] [[Kategorî:Jidayikbûn 1931]] [[Kategorî:Articles with hAudio microformats]] 76so9k0qu3qh4qf0dg7rldhfqpw9677 Disco Dancer (fîlm) 0 129047 1093399 1093392 2022-07-29T16:10:16Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Kêm}} '''''Disco Dancer''''' filmekê dansê yê hindî ye u di sala 1982an de ji hêla [[Rahi Masoom Raza]] ve hatî nivîsandin û derhêneriya wê [[Babbar Subhash]] kiriye. Di filmê de [[Mithun Chakraborty]] û [[Kim]] bi rolên sereke dileyizin, Digel [[Om Puri]], Herwesa [[Gita Siddharth]] û [[Karan Razdan]] jî di rolên piştevaniyê werdigirin. Fîlm li ser çîroka a hunermendekê ciwan ê ku di kolanan [[Mumbaî]]yê jiyan dike, hatiye çêkirin. Fîlm bi stranên xwe yên di filmên Bollywoodê yên ji hêla [[Bappi Lahiri]] û ji hêla [[Anjaan]] û [[Faruk Kaiser]] ve hatî nivîsandin tê nasikirin û stranên bi navudeng ya "[[Jimmy Jimmy Jimmy Aaja]]" ji hêla [[Parvati Khan]] ve hatî ye, "I am a Disco Dancer" ku ji hêla [[Vijay Benedict]] ve hatî strandin, "Yaad Aa Raha Hai" ku ji hêla [[Bappi Lahiri]] ve hatî strandin û "Goro Ki Na Kaalo Ki" ku ji hêla [[Suresh Wadkar]] ve hatiye çêkirin. Fîlm li seranserê cîhanê serkeftî bû, bi populerbûna xwe li Asya, [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]], [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya]] Rojhilat, [[Rojhilata Navîn]], [[Tirkiye]] û Afrîkayê belav bû. Di heman demê de ''Disco Dancer'' di heman demê de duyemîn fîlma herî zêde li Yekîtiya Sovyetê û fîlma biyanî ya herî bi dahat bû. ''Disco Dancer'' Mithun wekî navek malbatî li seranserê Asyaya Başûr û Yekîtiya Sovyetê û gelek welatên [[Afrîka|Afrîkayê]] damezrand ku Jimmy ji bo Mithun Chakraborty navek populertir bûye. Albuma dengbêjê jî serketî bû, li Hindistanê bû Platinum û li Chinaînê Xelata Zêrîn wergirt. Ji bo enflasyonê verast kirin, ew hîn jî yek ji fîlimên Hindî yên herî bi dahata û herdemî tê hesibandin. == Deng == [[Wêne:B.SUBHASH,_BAPPI_LAHIRI_&_PARVATI_KHAN.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg/220px-B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg|çep|thumb| Babbar Subhash, Parvati Khan û Bappi Lahiri "Jimmy Jimmy Aaja Aaja" 1981 tomar dikin]] {{Agahîdank albûm|Alt=}} [[Category:Articles with hAudio microformats]] [[Category:Album infoboxes lacking a cover]] [[Category:Album articles lacking alt text for covers]] {| class="wikitable" style="float:right; width:45%; text-align:center;" |+Berfirehiya cîhanê ( est. ) ! Herêm ! Dahata Gross ! Dahata nebaş a li gorî enflasyonê (2016) ! Footfalls |- | Navmalî ( [[Hindistan]] ) | 6,4 ₹{{Nbsp}}milyar <ref name="boxofficeindia">[https://web.archive.org/web/20131005013955/http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=188&catName=MTk4Mg== Box Office 1982], [[Box Office India]]</ref> (6,54 $ US{{Nbsp}}mîlyon) [n 1] | ₹ 105 milyar | 15{{Nbsp}}mîlyon <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=RJVodLc6NgoC&pg=PA71|title=Cinema Industry in India: Pricing and Taxation|last=Mittal|first=Ashok|date=1995|publisher=Indus Publishing|isbn=9788173870231|page=71}}</ref> |- | Derveyî Welat ( Yekîtiya Sovyetê ) | 60{{Nbsp}}mêlûn&nbsp;Rbls <ref name="rbth">{{Cite news|url=https://www.rbth.com/articles/2009/09/10/100909_bollywood.html|title=Bollywood returns to Russian screens|last=Naralenkova|first=Oxana|date=10 September 2009|website=[[Russia Beyond]]|access-date=25 May 2020}}</ref> – 75,85 ${{Nbsp}}mîlyon [n 2] ( ₹ 94,28 milyar) [n 3] | 198 USD{{Nbsp}}milyon ( ₹ 1,176{{Nbsp}}milyon) <ref>{{Cite web|url=https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|title=67.175856 INR per USD in 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170713183556/https://www.ofx.com/en-gb/forex-news/historical-exchange-rates/yearly-average-rates/|archive-date=13 July 2017|url-status=dead|access-date=18 June 2017}}</ref> | 120{{Nbsp}}mîlyon <ref name="rbth" /> |- ! Worldwide ! ₹100.68 crore ( {{US$|{{#expr:1000/9.455 round 0}} million}} ) <ref name="hindustantimes">{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/on-independence-day-here-are-the-most-successful-indian-movies-of-every-decade-since-1947/story-EIf9tdhbWfO38hftOSwQIM.html|title=On Independence Day, here are the most successful Indian movies of every decade since 1947|date=15 August 2018|website=[[Hindustan Times]]}}</ref> <ref name="currency">{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/PA.NUS.FCRF?end=1982&locations=IN&start=1981|title=Official exchange rate (LCU per US$, period average)|website=[[World Bank]]|access-date=13 December 2018}}</ref> ! ₹1,261 crore ( {{US$|{{#expr:14+175}} million}} ) ! 135 milyon |} * 100 Core Club * Lîsteya fîlimên Hindistanê yên herî bi dahat * Lîsteya fîlimên Hindî yên herî bi dahata li bazarên derveyî welêt * Lîsteya fîlimên herî zêde li Yekîtiya Sovyetê == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == * {{IMDb fîlm|0208903|Disco Dancer}} [[Kategorî:Fîlmên 1982an]] 3xtpl3idlgyyi6hfrrmkxlnk478ca7i 1093404 1093399 2022-07-29T17:53:02Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Kêm}} {{Sernav bi îtalîk}} {{Agahîdank fîlm/wîkîdane | Çînaser = fîlm | wêne = B.SUBHASH,_BAPPI_LAHIRI_&_PARVATI_KHAN.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg/220px-B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg | sernûçe = Babbar Subhash, Parvati Khan û Bappi Lahiri "Jimmy Jimmy Aaja Aaja" (1981) |}} '''Disco Dancer''' filmekê dansê yê hindî ye u di sala 1982an de ji hêla [[Rahi Masoom Raza]] ve hatî nivîsandin û derhêneriya wê [[Babbar Subhash]] kiriye. Di filmê de [[Mithun Chakraborty]] û [[Kim]] bi rolên sereke dileyizin, Digel [[Om Puri]], Herwesa [[Gita Siddharth]] û [[Karan Razdan]] jî di rolên piştevaniyê werdigirin. Fîlm li ser çîroka a hunermendekê ciwan ê ku di kolanan [[Mumbaî]]yê jiyan dike, hatiye çêkirin. Fîlm bi stranên xwe yên di filmên Bollywoodê yên ji hêla [[Bappi Lahiri]] û ji hêla [[Anjaan]] û [[Faruk Kaiser]] ve hatî nivîsandin tê nasikirin û stranên bi navudeng ya "[[Jimmy Jimmy Jimmy Aaja]]" ji hêla [[Parvati Khan]] ve hatî ye, "I am a Disco Dancer" ku ji hêla [[Vijay Benedict]] ve hatî strandin, "Yaad Aa Raha Hai" ku ji hêla [[Bappi Lahiri]] ve hatî strandin û "Goro Ki Na Kaalo Ki" ku ji hêla [[Suresh Wadkar]] ve hatiye çêkirin. Fîlm li seranserê cîhanê serkeftî bû, bi populerbûna xwe li Asya, [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]], [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya]] Rojhilat, [[Rojhilata Navîn]], [[Tirkiye]] û Afrîkayê belav bû. Di heman demê de ''Disco Dancer'' di heman demê de duyemîn fîlma herî zêde li Yekîtiya Sovyetê û fîlma biyanî ya herî bi dahat bû. ''Disco Dancer'' Mithun wekî navek malbatî li seranserê Asyaya Başûr û Yekîtiya Sovyetê û gelek welatên [[Afrîka|Afrîkayê]] damezrand ku Jimmy ji bo Mithun Chakraborty navek populertir bûye. Albuma dengbêjê jî serketî bû, li Hindistanê bû Platinum û li Chinaînê Xelata Zêrîn wergirt. Ji bo enflasyonê verast kirin, ew hîn jî yek ji fîlimên Hindî yên herî bi dahata û herdemî tê hesibandin. * 100 Core Club * Lîsteya fîlimên Hindistanê yên herî bi dahat * Lîsteya fîlimên Hindî yên herî bi dahata li bazarên derveyî welêt * Lîsteya fîlimên herî zêde li Yekîtiya Sovyetê == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == *{{IMDb fîlm|0208903|Disco Dancer}} [[Kategorî:Fîlmên Hindistanê]] [[Kategorî:Fîlmên 1982an]] aspz6q05cx47qwu04d1zr7wfkp43xbv 1093405 1093404 2022-07-29T17:53:46Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Kêm}} {{Sernav bi îtalîk}} {{Agahîdank fîlm/wîkîdane | Çînaser = fîlm | wêne = B.SUBHASH,_BAPPI_LAHIRI_&_PARVATI_KHAN.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg/220px-B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg | sernûçe = Babbar Subhash, Parvati Khan û Bappi Lahiri "Jimmy Jimmy Aaja Aaja" (1981) |}} '''Disco Dancer''' filmekê dansê yê hindî ye u di sala 1982an de ji hêla [[Rahi Masoom Raza]] ve hatî nivîsandin û derhêneriya wê [[Babbar Subhash]] kiriye. Di filmê de [[Mithun Chakraborty]] û [[Kim]] bi rolên sereke dileyizin, Digel [[Om Puri]], Herwesa [[Gita Siddharth]] û [[Karan Razdan]] jî di rolên piştevaniyê werdigirin. Fîlm li ser çîroka a hunermendekê ciwan ê ku di kolanan [[Mumbaî]]yê jiyan dike, hatiye çêkirin. Fîlm bi stranên xwe yên di filmên Bollywoodê yên ji hêla [[Bappi Lahiri]] û ji hêla [[Anjaan]] û [[Faruk Kaiser]] ve hatî nivîsandin tê nasikirin û stranên bi navudeng ya "[[Jimmy Jimmy Jimmy Aaja]]" ji hêla [[Parvati Khan]] ve hatî ye, "I am a Disco Dancer" ku ji hêla [[Vijay Benedict]] ve hatî strandin, "Yaad Aa Raha Hai" ku ji hêla [[Bappi Lahiri]] ve hatî strandin û "Goro Ki Na Kaalo Ki" ku ji hêla [[Suresh Wadkar]] ve hatiye çêkirin. Fîlm li seranserê cîhanê serkeftî bû, bi populerbûna xwe li Asya, [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]], [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya]] Rojhilat, [[Rojhilata Navîn]], [[Tirkiye]] û Afrîkayê belav bû. Di heman demê de ''Disco Dancer'' di heman demê de duyemîn fîlma herî zêde li Yekîtiya Sovyetê û fîlma biyanî ya herî bi dahat bû. ''Disco Dancer'' Mithun wekî navek malbatî li seranserê Asyaya Başûr û Yekîtiya Sovyetê û gelek welatên [[Afrîka|Afrîkayê]] damezrand ku Jimmy ji bo Mithun Chakraborty navek populertir bûye. Albuma dengbêjê jî serketî bû, li Hindistanê bû Platinum û li Chinaînê Xelata Zêrîn wergirt. Ji bo enflasyonê verast kirin, ew hîn jî yek ji fîlimên Hindî yên herî bi dahata û herdemî tê hesibandin. == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == *{{IMDb fîlm|0208903|Disco Dancer}} [[Kategorî:Fîlmên Hindistanê]] rns7cntm8irq83ludn9aj75fc5jav3k 1093407 1093405 2022-07-29T18:10:23Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Kêm}} {{Sernav bi îtalîk}} {{Agahîdank fîlm/wîkîdane | Çînaser = fîlm | wêne = B.SUBHASH,_BAPPI_LAHIRI_&_PARVATI_KHAN.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg/220px-B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg | sernûçe = Babbar Subhash, Parvati Khan û Bappi Lahiri "Jimmy Jimmy Aaja Aaja" (1981) |}} '''Disco Dancer''' filmekê dansê yê hindî ye u di sala 1982an de ji hêla [[Rahi Masoom Raza]] ve hatî nivîsandin û derhêneriya wê [[Babbar Subhash]] kiriye. Di filmê de [[Mithun Chakraborty]] û [[Kim]] bi rolên sereke dileyizin, Digel [[Om Puri]], Herwesa [[Gita Siddharth]] û [[Karan Razdan]] jî di rolên piştevaniyê werdigirin. Fîlm li ser çîroka a hunermendekê ciwan ê ku di kolanan [[Mumbaî]]yê jiyan dike, hatiye çêkirin. Fîlm bi stranên xwe yên di filmên Bollywoodê yên ji hêla [[Bappi Lahiri]] û ji hêla [[Anjaan]] û [[Faruk Kaiser]] ve hatî nivîsandin tê nasikirin û stranên bi navudeng ya "[[Jimmy Jimmy Jimmy Aaja]]" ji hêla [[Parvati Khan]] ve hatî ye, "I am a Disco Dancer" ku ji hêla [[Vijay Benedict]] ve hatî strandin, "Yaad Aa Raha Hai" ku ji hêla [[Bappi Lahiri]] ve hatî strandin û "Goro Ki Na Kaalo Ki" ku ji hêla [[Suresh Wadkar]] ve hatiye çêkirin. Fîlm li seranserê cîhanê serkeftî bû, bi populerbûna xwe li Asya, [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]], [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya]] Rojhilat, [[Rojhilata Navîn]], [[Tirkiye]] û Afrîkayê belav bû. Di heman demê de ''Disco Dancer'' di heman demê de duyemîn fîlma herî zêde li Yekîtiya Sovyetê û fîlma biyanî ya herî bi dahat bû. ''Disco Dancer'' Mithun wekî navek malbatî li seranserê Asyaya Başûr û Yekîtiya Sovyetê û gelek welatên [[Afrîka|Afrîkayê]] damezrand ku Jimmy ji bo Mithun Chakraborty navek populertir bûye. Albuma dengbêjê jî serketî bû, li Hindistanê bû Platinum û li Chinaînê Xelata Zêrîn wergirt. Ji bo enflasyonê verast kirin, ew hîn jî yek ji fîlimên Hindî yên herî bi dahata û herdemî tê hesibandin. == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == *{{IMDb fîlm|0208903|Disco Dancer}} [[Kategorî:Fîlmên Hindistanê]] si5bie2dj9qe4nv4cdggtjz1730f2iq 1093411 1093407 2022-07-29T18:26:53Z MikaelF 935 Çima "hatî nivîsandin"? ... ji hêla [[Anjaan]] û [[Faruk Kaiser]] ve "hatî nivîsandin tê nasikirin" çi ye? Ez Google Translator nefret dikim! wikitext text/x-wiki {{Kêm}} {{Sernav bi îtalîk}} {{Agahîdank fîlm/wîkîdane | Çînaser = fîlm | wêne = B.SUBHASH,_BAPPI_LAHIRI_&_PARVATI_KHAN.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg/220px-B.SUBHASH%2C_BAPPI_LAHIRI_%26_PARVATI_KHAN.jpg | sernûçe = Babbar Subhash, Parvati Khan û Bappi Lahiri "Jimmy Jimmy Aaja Aaja" (1981) |}} '''Disco Dancer''' filmeke dansê ya hindî ye ku di sala 1982an de ji hêla [[Rahi Masoom Raza]] ve hate nivîsandin. Derhêneriya fîlmê [[Babbar Subhash]] bû. Di filmê de [[Mithun Chakraborty]] û [[Kim]] bi rolên sereke dileyizin, Digel [[Om Puri]], Herwesa [[Gita Siddharth]] û [[Karan Razdan]] jî di rolên piştevaniyê werdigirin. Fîlm li ser çîroka hunermendekî ciwan ê ku di kolanan [[Mumbaî]]yê jiyan dike, hatiye çêkirin. Fîlm bi stranên xwe yên di filmên [[Bollywood]]ê yên ji hêla [[Bappi Lahiri]] û ji hêla [[Anjaan]] û [[Faruk Kaiser]] ve hatî nivîsandin tê nasikirin û stranên bi navudeng ya "[[Jimmy Jimmy Jimmy Aaja]]" ji hêla [[Parvati Khan]] ve hatî ye, "I am a Disco Dancer" ku ji hêla [[Vijay Benedict]] ve hatî strandin, "Yaad Aa Raha Hai" ku ji hêla [[Bappi Lahiri]] ve hatî strandin û "Goro Ki Na Kaalo Ki" ku ji hêla [[Suresh Wadkar]] ve hatiye çêkirin. Fîlm li seranserê cîhanê serkeftî bû, bi populerbûna xwe li Asya, [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]], [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya]] Rojhilat, [[Rojhilata Navîn]], [[Tirkiye]] û Afrîkayê belav bû. Di heman demê de ''Disco Dancer'' di heman demê de duyemîn fîlma herî zêde li Yekîtiya Sovyetê û fîlma biyanî ya herî bi dahat bû. ''Disco Dancer'' Mithun wekî navek malbatî li seranserê Asyaya Başûr û Yekîtiya Sovyetê û gelek welatên [[Afrîka|Afrîkayê]] damezrand ku Jimmy ji bo Mithun Chakraborty navek populertir bûye. Albuma dengbêjê jî serketî bû, li Hindistanê bû Platinum û li Chinaînê Xelata Zêrîn wergirt. Ji bo enflasyonê verast kirin, ew hîn jî yek ji fîlimên Hindî yên herî bi dahata û herdemî tê hesibandin. == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == *{{IMDb fîlm|0208903|Disco Dancer}} [[Kategorî:Fîlmên Hindistanê]] aj9rc3tlazpq1itvyqzdlp0t5vlslmp